Book Title: Vrat Katha kosha
Author(s): Kunthusagar Maharaj
Publisher: Digambar Jain Kunthu Vijay Granthamala Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090544/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa anuvAdaka evaM saMgrahakartA : paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuMthusAgarajI mahArAja jo 7 ii prakAzaka : zrI di. jaina kuMthu vijaya graMthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) prakAzana saMyojaka zAnti kumAra gaMgavAla Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI digambara jaina kunthu vijaya graMthamAlA samiti satarahavA~ prAcArya jinasena siMhanadyAdi pUrvAcArya kRta vrata kathA koSa [ padmAmbAnuvAda sahita ] .... saMgrahakartA : parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja prakAzana saMyojaka : zAnti kumAra gaMgavAla prakAzaka: zrI digambara jaina kunthu vijaya granthamAlA samiti kAryAlaya : 1936, jauharI bAjAra, ghI vAloM kA rAstA, kameroM kI galI. jayapura-302003 (rAjasthAna) HMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMAR Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VARANARAANAMIKAIVARANAMANNARY RAKSHAK 3 parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja ke vizAla saMgha kA rohataka (hariyANA) meM varSa 1991 ke varSAyoga ke samaya mani dIkSA samAroha ke zubhAvasara para prakAzita BH3154343434343434343434333384343434343R sarvAdhikAra surakSita mUlya : svAdhyAya/6) rupaye mudraka : mUnalAiTa prinTarsa, jayapura-3 . graMtha prApti sthAna : zrI digambara jaina kunthu vijaya granthamAlA samiti 1636, jauharI bAjAra, ghI vAloM kA rAstA, kaseroM kI galI, jayapura-3 (rAja.) GAMLANLAVLEVALLAVIMLAMLINLIMILAMLALAMM...HMM.in Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI 1008 bhagavAna pArzvanAtha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa zatAbdI ke prathama digambarAcArya parama tapasvI parama pUjya samAdhi samrATa cAritra cakravartI zrI 108 AcArya AdisAgarajI mahArAja ( aMkalIkara ) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baha bhASAvid maMtravAdI tIrthabhakta ziromaNi samAdhi samrATa va d ieu hanh Hoi thi THPT A HAMAARAPARNXNownlod R Ghi chi WINNINNARAY AN Myaww wwwwwwwwwwwwwwhitsolemmunity 000000MBARAMANSWARAARA MMAM.swwwwwwwwwwwLMANOR phi c ho hang, nha o SWAKARONHD HOME00000000000wwwcom EiOMAAWOMENowinonwwwwwwwwwwwsaneiwww SARK ARISARTAK monomy wwwimmedia S Mountainik parama pUjya zrI 108 AcArya mahAvIrakItijI mahArAja Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ININNINNINEMININNININITINTINKINNINNINTHINNNN sanmArga divAkara nimitta jJAna ziromaNi Janwar SCIRCKOR- KONKO000 5000-0000 RRORIA CHAR 300wwwoxom kowroniboor MARRIORMANCE Wwwwwwwwwweing ROMoolawwwwwwwwwwwwwwwwwe wwwwwwwayaN W ARANA 25000mintone 00000000000 4000 parama pUjya zrI 108 AcAryaratna vimalasAgarajI mahArAja Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama pUjya zrI 108 prAcArya AdisAgarajI mahArAja ke tRtIya paTTAdhIza 500 O mwwways ROMAMRPAN hantomw w w WAR Wwwwwwww wwwwANAWWA000008 mom MIMOON 100voniwwwnind wwwwwwww DiwalMARWA movie Dowwwwwaya HARMA INDRANT nition parama tapasvI muktipathanAyaka saMta ziromaNi zrI 108 prAcArya sanmatisAgarajI mahArAja Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha ke saMgrahakartA vAtsalya ratnAkara, zramaNaratna, syAdvAda kezarI, jinAgama siddhAnta mahodadhi, vAdibhasUrI FILE T HANH SANSAR STA0000 2wBAR 8000 WANIANIMAR wwwNOISM HAMACHALLARKONKAN HAMR0200AM MORE HanRNA Positive Somwww.it Moo Alin parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja ke parama ziSya upAdhyAya, elAcArya, siddhAnta cakravartI TOTRA INTEREST Tote: WWW zrI 108 kanakanandijI mahArAja Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSiratna, samyakajJAna ziromaNi siddhAnta vizArada, jinadharma pracArikA parama pUjyA zrI 105 gaNinI AryikA vijayAmatI mAtAjI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---: vartamAna meM :parama pUjya zrI 1.08 garagadharAcArya kunthu sAgara jI mahArAja ke saMghastha sAdhugaraNa / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RTE pa Bf momatomer 88RINETTE parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja se grantha prakAzana kArya karavAne hetu zubhAzIrvAda prApta karate hue granthamAlA ke prakAzana saMyojaka zAntikumAra gaMgavAla Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta grantha ke prakAzana kharca meM viziSTa prAthika sahayogI zrI zobhAgamala maganalAla paMtagiyA zrImatI lalitAbAI zobhAgamala patagiyA bra. haMsAbena svargIya lAlA sumatiprazAdajo Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARRANXXINRNAMIRRRRRRRRRRRRRRINTIN. lakSya banAkara mAnava jIvana ko saphala kareM isa sasAra meM bhaTakate huye jIva ne apanA lakSya hI nahIM banAyA ki mujhe aisA kyA kArya karanA cAhiye jisase mukti kI prApti ho| laukika kAryoM ke lakSya banAne meM to nipuNa rahA kintu aAtma kalyANa ke kAryoM ko karane kI sudha Aja taka na lii| ___ dizAhIna patavAra jaise bhaTakatI rahatI hai vaisI hI dazA isa saMsArI prANI kI hai| eka bAra sacce hRdaya se jinavANI mA~ va arahaMta deva kI bAta svIkAra karake, apanI saMsAra yAtrA kA anta karane meM juTa jaa| manuSyagati meM mukti prApti kA maukA milA kintu use vyartha hI khAne-sone meM bitA diyaa| Age kisa gati meM jAyeMge isakI cintA hI na kii| prAcAryoM ne batA diyA hai ki jaise bhAva jIvoM ke hoMge vaisI hI gatiyAM ise milatI rheNgii| svayaM kiye karmoM kA phala avazya hI bhoganA hogaa| laukika meM bhI nIma boya aura Ama kI icchA kare asaMbhava hai usI prakAra kArya pApa ke kare aura puNya prApti kI icchA kare sarvathA asaMbhava kArya hai / bhAvoM kI vizuddhatA pAkara hI nigodiyA jIva bAhara AtA hai| __ mAnava jovana pAkara to lakSya banAkara hI kArya karanA hai / jisa gati se Aye haiM va jisa gati kA bandha ho cukA hai vaise hI isa jIva ke acche bure bhAgya hote haiM phira bhI lakSya pUrvaka bure kAryoM kA tyAga karake, acche kAryoM kA karanA jarUrI hai| mAnava jIvana kI saphalatA lakSya banAkara kArya karane meM hI hai| upavAsa kI mala bhAvanA ko samajheM vrata upavAsa bhI mAnava jIvana meM kAryakArI tabhI hai jaba prAtmasammukha hokara kiye jAyeM anyathA ve laMghana jaise haiM / garIba bhikhArI bhI bhUkhA raha jAtA hai kintu usakI icchA asIma hone ke kAraNa usakA upavAsa nahIM khlaayegaa| upavAsa kA zabdArtha to yaha hai upa yAne AtmA ke bAsa yAne samIpa pahucanA / jo jitanA adhika prAtmA ke samIpa jAyegA utanA hI adhika dRr3hatA pUrvaka usakA bAhya upavAsa bho sArthaka hogaa| mAtra pAhAra-pAnI kA tyAga kara denA hI upavAsa nahIM hai| bImArI kI dazA meM bhI inakA tyAga ho jAtA hai / antaraMga meM icchAya na hoM, bhojanapAna sabaMdhI tabhI bAhya kA bhI tyAga upavAsa hai / antaraMga icchAoM kA sImita karanA hI saccA upavAsa hai| antaraMga pariNAmoM kI sabhAla karanA hI saccA upavAsa hai| jaina dharma kI nIMva bhI bhAvoM para hI nibhara hai / bhAva bigar3ate raheM aura upavAsa hotA rahe vaha to mAtra dikhAve kA upavAsa hogA / baMdha mokSa kI dazA bhAvoM ke anusAra hogii| aAtma sanmukha hokara, bAhya bhI bhojana pAnAdika kA kiyA gayA tyAga hI saccA jptaamhai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama pUjya zrI 108 sanmArga divAkara nimitta jJAna ziromaNi 'khaNDa vidyA dhuraMdhara" prAcArya vimala sAgarajI mahArAja kA maMgalamaya zubhAzIrvAda mujhe yaha jAnakara hArdika prasannatA hai ki zrI digambara jaina kuthu vijaya graMthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) se satarahaveM puSpa ke rUpa meM "vrata kathA koSa" graMtha kA prakAzana ho rahA hai / isa gratha kA saMkalana gaNadharAcArya kuthusAgarajI mahArAja ne kaThina parizrama karake kiyA haiN| isake liye mahArAja ko hamArA AzIrvAda hai ki bhaviSya meM bhI isI prakAra ke mahattvapUrNa graMthoM kA saMgraha karane kA kArya karate rhe| prakAzita ho rahe, graMtha ke mAdhyama se bhavya jIva vratoM kI jAnakArI prApta kara, unakA mahattva samajha kara, vrata dhAraNa kara pUrNa lAbha prApta kara sakege, aisA hamArA pUrNa vizvAsa hai| __ graMthamAlA samiti bahuta hI lagana va parizrama se kArya karake nirantara hI mahattvapUrNa graMthoM kA prakAzana kArya kara rahI hai| zrI zAnti kumAra jI gaMgavAla jo ki graMthamAlA ke prakAzana saMyojaka hai unakI sevAeM atyanta prazaMzanIya hai / graMthamAlA samiti isI prakAra Age bhI mahattvapUrNa grathoM kA prakAzana kara jinavANI pracAra-prasAra sevA kA kArya karatI rahe, isake liye gaMgAlajI ko va inake anya sabhI sahayogiyoM ko hamArA bahuta 2 maMgalamaya zubhAzIrvAda hai| prAcArya vimalasAgara Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa zatAbdi ke prathama digambarAcArya prAdisAgarajI mahArAja (aMkalIkara) ke tRtIya paTTAdhIza paramapUjya zrI 108 prAcArya parama tapasvI mukti patha nAyaka saMta ziromaNi sanmatisAgarajI mahArAja kA maMgalamaya zubhAzIrvAda mujhe yaha jAnakara atyanta prasannatA huI hai ki zrI digambara jaina kuthu vijaya graMthamAlA samitI jayapura (rAja.) dvArA eka vRhada graMtha "vrata kathA koSa" kA prakAzana karavAyA jA rahA hai| isa graMtha kA saMgraha yuga pradhAna cAritra cakravartI prAcArya AdisAgarajI mahArAja (aMkalIkara) kI paramparA ke sUrya gaNadharAcArya zrI kuthu sAgarajI mahArAja ne bahuta hI kaThina parizrama se kiyA hai| vivekaH vrata pAlanaM" arthAt vrata ke pAlana karane se viveka kI prApti hotI hai / isake viparIta 'vratena binA ya prANI pazukhe na saMzaya" arthAt binA vratoM ke pAlana kie yaha prANI pazu ke samAna hotA hai / vratoM ke pAlana karane se bheda vijJAna kI prApti hotI hai / ataH prakAzita ho rahe graMtha ke mAdhyama se kalyANecchu sabhI bhavya AtmAeM pUrNa lAbha prApta kreNge| aisA hamArA dRr3ha vizvAsa hai| graMthamAlA ke prakAzana saMyojaka, gurU upAsaka zrI zAnti kumArajI gaMgavAla ko tathA inake sabhI sahayogIyoM ko isa kArya ke lie hamArA bhUrI-bhUrI maMgalamaya zubhAzIrvAda hai| prAcArya sanmati sAgara Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ke saMgrahakartA paramapUjya vAtsalya ratnAkara zramaraNaratna, syAdvAda kezarI, jinAgama siddhAnta mahodadhi vAdibha sUrI zrI 108 garagadharAcArya kathasAgarajI mahArAja ke prakAzita grantha ke bAre meM vicAra evaM maMgalamaya zubhAzIrvAda bhagavAna AdinAtha se lekara bhagavAna mahAvIra taka caubIsa tIrthakara hue hai| pratyeka tIrthaMkara ne dharma kA svarUpa bhavya jIvoM ke lie kahA hai| caubIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra the| unhoMne bhI anya tIrthaMkaroM ke dvArA pratipAdita dharma ko hI kahA hai / bhagavAna mahAvIra ne dharma kA svarUpa do prakAra se batAyA hai (1) munidharma (2) zrAvaka dharma / ukta donoM prakAra ke dharmoM meM bhagavAna ne sampUrNa karma nirjarA kA kAraNa saMyamapUrvaka tapa ko kahA hai| jo saMyama pUrvaka sutapa kA sahArA letA hai, usa jIva ke zIghra hI AThoM karma naSTa ho jAte haiM aura vaha siddhAlaya meM jAkara anaMtakAla taka anaMta sukha bhogatA hai| prAcAryoM ne prAgama meM bhI yahI bAta kahI hai| tatvArtha-sUtrakAra bhagavAna umA svAmI ne tatvArthasUtra meM kahA hai "tapasAnijarA ca / ' sutapa se karma kI nirjarA hotI hai| tapa ke pahale su vizeSaNa lagAne kA kAraNa yahI hai ki saMyamapUrvaka tapa karoM, vaha hI saccI nirjarA kA kAraNa hai| vaise to pratyeka jIva ko pratikSaNa (karma sthiti pUrNa hone para) karma nirjarA ho rahI hai, lekina vaha nirjarA aAzravapUrvaka hai, pAzravapUrvaka nirjarA jIva kA saMsAra hI bar3hAtI hai| saccI karma nirjarA saMvara pUrvaka hotI hai| saMvara saMyama se hotA hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa se karma nirjarA hotI hai, isalie 'sutapa karo'-aisA kahA hai / sutapa hI saMpUrNa karma nirjarA meM kAraNa hotA hai / tapapUrvaka kI gaI nirjarA hI jIva ko mokSa meM le jAtI hai / jJAnI ko, saMyamI ko apanI zakti ke anusAra avazya hI tapa karanA caahie| Agama meM prAcAryoM ne tapa ke do bheda batAye haiM(1) aMtaraMga tapa (2) bahiraMga tapa / aMtaraMga tapa chaha prakAra kA hotA hai- (1) prAyazcit (2) vinaya (3) vaiyAvRtta (4) svAdhyAya (5) vyutsarga (6) dhyaan| bahIraMga tapa bhI chaha prakAra kA hotA hai-(1) anazana (2) avamaudarya (3) vRtiparisaMkhyAna (4) rasaparityAga (5) vivivata zayyAsana (6) kAyakleza / samyagdaSTi saMyamo ko aMtaraMgapUrvaka bahiraMga tapa hotA hai| mithyAdRSTi ke bAhyarUpa meM hIaMtaraMga aura bahiraMga tapa hote haiM / samyaktvapUrNaka kiyA huA tapa pUrNataH karmanirjarA karane meM kAraNa hotA hai, kintu mithyAtvapUrvaka kiyA huA tapa mAtra puNya baMdha kA kAraNa hotA hai / samyagdRSTi ko puNyavaMdha bhI aura karmanirjarA bhI hote haiM / abhavya kA puNya nauveM gre veyaka taka le jAkara punaH saMsAra meM bhramaNa karAtA rahatA hai / bhavya mithyAdRSTi kA puNya paramparA se samyaktva utpatti kA kAraNa hotA hai / aura samyagdRSTi kA puNya paramparA se mokSa kI prApti karAtA hai / isa lae pratyeka jIva ko cAhe mithyAdRSTi ho yA samyagadRSTi ho, donoM ko saMyamapUrvaka buddhipUrvaka puNyabaMdha karanA caahie| jIva ke lie yahI yogya hai anyathA azubha bhAvoM meM par3akara durgati meM jaayegaa| hAM kutapa karane kA prAcAryoM ne niSedha kiyA haiM, kyoMki kutapa ke prabhAva se jIva devagatyAdi ke sukha bhogakara punaH saMsAra meM bhramaNa karane lagatA hai / anAdikAla se jIva ne kutapa to anata bAra kiyA hai, kintu sutapa nahIM kiyA, nahIM to aba taka jIva mokSa calA jaataa| aMtaraMga pUrvaka bAhyatapa karanA cAhie, vahI saccI karma nirjarA kA kAraNa hotA hai| bahuta loga vartamAna meM adhyAtma kA sahArA lekara sahaja hI kaha dete haiM-dAna, pUjA, japa, tapa, saMyama, cAritrAdi saMsAra kA kAraNa hai, mokSa kA kAraNa nhiiN| unake lie merA kahanA hai ki-kisa jIva ke lie saMyama tapAdika saMsAra kAraNa hai ? ve mAtra abhavya yA dUrAndUra bhavya ke lie saMsAra kA kAraNa hai, bhavya ke lie nhiiN| bhavya cAhe mithyAtva avasthA meM ho cAhe samyaktva avasthA meM ho, usake lie brata tapa saMsAra kA kAraNa na banakara paramparA se mokSa kA kAraNa hotA hai| kyoMki vaha bhabya hai, bhavya kabhI na kabhI samyagdRSTi banegA hii| samyagdRSTi banA to kabhI na kabhI mokSa jAegA hI, vaha saMsAra meM nahIM rUla sakatA / lekina yaha bAta abhavya meM ghaTita nahIM hogii| abhavya to kitanA hI tapa kare, kiMtu saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| __mithyAdRSTi kA paMcAgni tapAdika hai, vaha to eka bAra duHkha kA kAraNa ho sakatA hai kintu mithyAdRSTi kA saMyamapUrvaka kiyA huA anazanAdi bAhya tapa duHkha kA kAraNa nahIM ho sakatA, vaha vyartha nahIM jAyegA, phala dekara hI rhegaa| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phala kyA hogA ! usako apAra puNyabaMdha hogA, usa puNya ke prabhAva se manuSya gati, uttama kula jAti uttama saMhanana, deva-guru-zAstra kA sAnidhya, guru upadeza kI upalabdhi, suyogya dravya, kSetra kAla, bhAva Adi bhAva prApta hogA saMyama dhAraNa karane ko bhAvanA jAgrata hogI, nikaTa bhavyatA prApta hogii| mithyAtva avasthA meM saMyamapUrvaka kiyA huaA tapa kA hI prabhAva hai, jo aisI sthiti meM jIva ko lAkara dhara diyA, jisase jIva mokSa jAne kI pAtratA vAlA bana gayA / vaha eka dina avazya samyaktvI banakara paramparA se mokSa calA jaayegaa| kyA binA puNya ke jIva samyaktvarUpa pariNamana kara sakatA hai ? nahIM kabhI nhiiN| pratyeka kArya ke lie puNya kI parama AvazyakatA hai / isalie prAcAryoM ne kahA hai-he bhavya jova ! mokSa prApti ke lie avazya hI buddhipUrvaka puNya karo / guNabhadra svAmo ne AtmAnuzAsana meM kahA hai "puNyaM kurUSukRti puNyamanIhazo'pi" ityAdi / puNya karo, bhavya puNya karo buddhipUrvaka puNya karo puNya karo, puNya to sukha kA kAraNa hogA hI, puNyAtmA jIva ko eka na eka dina avazya mokSa prApta hogA hii| jisake pAsa puNya nahIM hai, vaha to saMsAra meM bhI kucha nahIM kara sktaa| bhojana kA eka grAsa mukha meM jAnA ho to bhI bhI pUrva puNya caahie| muha meM jAne ke bAda peTa meM jAne ke lie bho puNya cAhiye nahIM to muha kA grAsa muha meM aura hAtha kA grAsa hAtha meM hI raha jAtA hai| prAcAryoM kA pUrNa upadeza hai ki bhavya jIvoM ko avazya hI ihaloka aura paraloka ke sukha ke lie puNya karanA caahiye| kucha logoM kA kahanA hai ki puNya ya hai paNya se bhI saMsAra baDhatA hai to kyA sacamuca meM hI saMsAra baDhatA hai ? nahIM prAcAryoM ne kahIM para bhI yaha bAta nahIM kahI hai hAM mAtra mithyAdRSTi abhavya ke dvArA kiyA huA puNya saMsAra vRddhi kA kAraNa ho sakatA hai| kintu bhavya mithyAdRSTi kA va samyagadaSTi kA puNya kabhI bhI saMsAra ko naSTa karane kA hI kAraNa hogaa| jaise-vajrajaMdha zrImatI ne cAraNa Rddhi muni ko AhAra dAna diyA, rAmacaMdra ke jIva ne dasa bhava pahale rAtri bhojana kA tyAga kiyA, zrIpAla ne rAtri bhojana kA tyAga kiyA. karakaMdu ke jIva ne gvAlA kI paryAya meM sahasradala kamala bhagavAna ko car3hAyA. seTha sudarzana ke jIva ne gvAlA kI paryAya meM munirAja kI bAta ko hRdaya meM dhAraNa kiyA thA, ityAdi jitane bhI saMsAra se mukta hue jIvoM kI dazA sudharI aura mokSa gaye ve saba pahale mithyAdRSTi ho the aura mithyAtva ke maMda udaya meM kiyA huA puNya kA udaya hI samyaktva utpati kA bhAva karAtA hai, anya avasthA meM nhiiN| ___ roTI tabhI bana sakatI hai, jaba pahale pUrNa tayyArI kI ho, pUrva taiyArI ke abhAva meM roTI rUpa kArya nahIM bana sakatA usI prakAra mithyAtva karma ke manda udaya meM kiye hue puNya, jo dAna, vrata, saMyama bhakti pUjA tapa devadarzana gurupadeza munivrata dhAraNa karane ke bAda pAle hue aTThAIsa mUla guNa, zrAvakoM ke bAhya bAraha vrata, SaT karma prAdi aneka prakAra kI dhArmika kriyA rUpa bhUmikA se baMdhane vAle puNya se hI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva prApta hone kI avasthA prApta hotI hai, pApakarma ke udaya se kabhI bhI uparokta dAna pUjAdika kI bhAvanA utpanna hI nahIM hotI hai, phira samyaktva utpanna hone kI bAta hI nahIM ho sakatI, samyaktva utpanna hone ke lie pUrvokta sAmagrI kI parama AvazyakatA hotI hai, phira bhavya puNyAtmA kA kabhI saMsAra bar3ha nahIM sakatA / mokSa prApti ke lie samyaktva kI parama AvazyakatA hai| samyaktva prApti ke lie puNya kI parama prAyazyakatA hai / yahI krama sasArI jIvoM ko mokSa jAne kA hai / isalie hamAre prAcAryoM ne puNya bAMdhane ke lie aneka vikalpa rakheM / isameM mana nahIM lage to ye karo, isameM mana nahIM lage to ye karo, kucha na kucha dharmadhyAna kI kriyA calanI cAhiye / anAdi se AtmA ke sAtha calane vAle jo pApapuJja haiM, unako zrAtmA se dUra karane ke lie eka yahI upAya haiM, dUsarA nahIM / isalie mana, vacana, kAya se puNya kI kriyA karate raho / AcAryo ne isa dharmadhyAna se sambandhita hI vratoM kA svarUpa kahA hai- anazana karanA maudarya, rasaparityAga karanA / anazana mAne prauSadhopavAsa karanA zravamaudarya mAne bhUkha se kama khAnA nitya rasa parityAga karanA mAne ghI, tela, namaka, chor3akara bhojana karanA / vratoM ke bhedoM meM AcAryoM ne SoDazakAraNa, dazalakSaNa praSTAnhikA, paJcamerU, puSpAJjalo, ratnatraya, sugandhadazamI. anaMtavrata, caMdanaSaSTi siMhaniStrIDita. kavalacandrAyaNa muktAvalI. ratnAvalI ekAvalI, dvikAvalI, NamokAra paiMtIsI, ravivAra, zukravAra, gaurIvrata Adi Adi milAkara AcAryoM ne kama se kama sAr3ha e tIna sau vrata kathAoM kA nirUpaNa kiyA haiM / jisako jinasena svAmI ne harivaMza purANa meM varAMga caritra meM, prAdi-purANa Adi aneka prathamAnuyoga zAstroM meM likhA hai / alaga se padmanaMdI prAcArya zrI ne, devasena, siMhanaMdI Adi AcAryoM ne vratoM ko unake svarUpa ko likhA haiM / tithi, dina, vAra, nakSatrAdikoM meM ye vrata kiye jAte haiM, jIva jaisA dravya, jaisA kSetra, jaisA kAla, jaisA bhAva batAyA, vaise karake mokSa kI taiyArI karatA hai aura paramparA se jIva mokSa calA jAtA hai / maine aneka prakAra ke vrata kathA koSa saMgraha dekhe haiM / hastalikhita aura chape hue granthoM meM dekhe haiN| kahIM-kahIM citralikhita zailiyoM meM upalabdha hote hai / jayapura meM lUNakaraNajI pAMDyA ke mandira meM sugaMdha dazamI va ravivAra vrata kI kathA sundara citroM ke sAtha upalabdha hotI hai / AcAryoM ne va bhaTTArakoM ne va vidvAnoM ne bhI apanI apanI zailI meM jo upalabdha thA, use likhA hai, svayaM apane mana se kucha nahIM likhA hai / nAnA prakAra kI pustake Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapa cukI hai, lekina kisI meM kucha kamI hai to kisI meM kucha kamI hai / kahIM kathA hai to vidhi nahIM, kahIM vidhi hai, to kathA nahIM ! kahIM eka kathA hai to kahIM 20-30 kathAnoM kA saMgraha hai, jyAdA se jyAdA vartamAna meM chapI huI pustakoM meM 100 kathAoMoM kA saMkalana mila jAtA hai| sUrata se chapI huI vrata kathA saMgraha, paM. bArelAlajI se saMgrahita TIkamagar3ha chapI vrata kathA saMgraha, mahArASTra se chapI huyI eka pustaka ajJAta jI kI sagrahita se aura paM. vardhamAna pArzvanAtha zAstrI kA jinendra vrata kathA saMgraha aura DA. nemI candra jI zAstrI ArA ke dvArA saMgrahita vrata tithi nirNaya Adi aneka pustako meM aneka prakAra kI vidhiyAM hai | vrata karane vAloM ko eka ho pustaka meM saba vidhi va vrata kathA upalabdha nahIM hotI haiM / uttarastha vidhi meM aura dakSiNastha vidhi meM bahuta pharaka hai / jo kathAeM uttara meM milatI hai ve dakSiraNa meM nahIM milatI haiM / jo dakSiNa meM milatI hai, ve uttara meM nahIM milatI hai / sarvAgIya vrata vidhAna kathA eka jagaha nahIM milatI hai / vaise to ina saba pratiyoM meM jJAna pITha se chapI huI DA. nemIcandra jI prArA dvArA saMgrahita vrata tithi nirNaya apane Apa meM kucha pUrNa hai, lekina saba vrata vidhi nahIM hai| uttara bhArata meM to yahI kathA kI pustaka upalabdha hotI hai / paM. bArelAlajI zAstrI TIkamagar3ha dvArA saMgrahita vrata kathA saMgraha pustaka to acchI hai lekina kathA sAMgopAMga nahIM hai / solApura kI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI dvArA jinendra vrata vidhAna kA saMgraha kiyA hai vaha kannar3a bhASA se marAThI meM anuvAdita hai. usameM 300 vrata kathA kA saMgraha hai / saMgraha acchA hai. kiMtu vrata tithi nirNaya usameM nahIM hai / kathAoM kA saMgraha sabase jyAdA isI pustaka meM hai| jina vratoM ke uttara bhArata meM nAma taka nahIM milate basa vahI paccIsa, tIsa vrata vidhAna aura jya dA se jyAdA sau eka vrata vidhAna milate haiM / mahArASTra meM eka aura pustaka milatI hai, prajJAtajI dvArA saMgrahita hai lekina inhoMne jinendra vrata kathA aura vrata tithi nirNaya ke kucha aMza lekara saMkSiptikaraNa kara diyA hai / vaha pustaka bhI apUrNa hai / ina saba saMkalanoM ko dekhA jAya to saba apane Apa meM adhUre dikhate hai / kaI dinoM se vicAra kara rahA thA ki eka aisA saMkalana kiyA jAya jisase sampUrNa vrata vidhi kathAeM, udyApana vidhi vratika ko eka hI jagaha upalabdha ho, aneka pustake nahIM dekhanA par3e / dharmAtmA bhavya jIvoM ko vrata vidhAna kI suvidhA ho jAya aisA vicAra karake hamane saba pustake sAmane rakhakara vrata kathA saMgraha kA eka saMkalana taiyAra kiyA hai / eka dina zubha muhUrta meM maMgalAcaraNa prArambha kara diyA gayA karIba do sAla ke kaThora sAdhanA va parizrama se apane Apa meM eka pUrNa vrata kathA vidhi taiyAra ho gayA / varSa 1687 ke cArtumAsa se prArambha karake 1686 ke cArtumAsa meM baDauta nagarI meM pUrNa kiyA / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne jyAdA se jyAdA solApura ke vardhamAna pArzvanAtha zAstrI ke jinendra vrata kathA saMgraha kA marAThI se hindI anuvAda kiyA haiM aura usake sAtha kavi govinda ke vrata kathA kA bhI sahArA liyA hai vrata tithi nirNaya kA pUrNa aMza isa meM liyA hai kyoki DA. nemIcandrajI ne vrata tithi nirNaya meM bahuta parizrama karake eka acchA vrata tithi nirNaya sahita saMkSipta vrata kathA kA saMgraha kiyA hai, mere ko to vaha pustaka bahuta pasanda AI hai, jitanA yogya samajhA pUrA kA pUrA viSaya maiMne isa grantha meM saMkalita kiyA bAkI sArA saMgraha mahArASTra bhASA ke jinendra vrata kathA saMgraha kA hindI meM anubAda kiyA hai| kucha ajJAta jI ke pustaka se bhI saMkalita kiyA hai, isa saMgraha ko sarvA gIna banAne ke liye bahuta hI parizrama kiyA hai| isa saMgraha meM dakSiNAtya aura utarA patha kI sarvavidhi dhyAna meM rakhI hai / jisakoM dAkSiNAtya vidhi pasanda ho vaha dakSiNAtya vidhi kare jise uttarApatha kI vidhi pasanda ho vaha utarA patha kI vidhi kre| jaise udAharaNa ke lie dakSiNa paramparA to prAgamika paramparA hai, jaisA Agama meM likhA hai naisI pUjA paddhati pAI jAtI hai aura vaha sahI bhI hai / jaise paMcAmRta abhiSeka zAsana devatA ko pUjA vAyanA pradAna, phUloM se jApa, unase pUjA, hare phala, naivedyAdika car3hAnA, Adi aadi| kintu uttara bhArata meM kahIM para ye vidhiyAM hai to kahIM para nahIM haiM / mujhe to jaisA pAgama meM aura vrata vidhAnoM meM milA jaisA hI likhA hai| hai vahAM, nahIM hai likhanA aura vahAM hai likhane kA merA koI adhikAra nahIM hai| saba prathamAnuyoga ke graMthoM meM ina sabakA sapramANa varNana pAyA jAtA hai aura naisI hI paddhati dakSiNa bhArata meM hai| yahAM merA" yaha kahanA hai ki jisa tarapha kI jo paddhati hai yA jisa mandira kI jo paddhati, rIti rivAja, rur3hi paramparA ho vahAM jaisA kara lene dene athavA svayaM kare, pUjA paddhati meM pharaka hone para bhI saiddhAntika koI matabheda nahIM honA caahie| jisa zahara yA gAMva ko jaisI paddhati ho vahAM paisA kare, kisI prakAra kA vivAda nahIM kre| pUjA Adi to kaSAyeM miTAne ke lie hotI hai| kisI kriyA ko lekara kaSAya bar3hatI hai to bahA~ dharma nahIM hotA hai dharma to kaSAyoM kI zAMti meM hai| yahI bAta ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM paM. sadAsukhadAsajI ne kahI hai apanI-apanI zraddhA bhakti jJAna zakti ke anusAra vivekapUrvaka jinendra ArAdhanA karate rahanA caahie| koI eka dravya se, koI do dravya se koI pAMca dravya se to koI pAThoM hI dravyoM se jinendra pUjA karatA hai / eka dUsare ko mithyA mata kho| jisako zraddhA nahIM hai vaha mata karo lekina karane vAle ko aura Agama galata mata kaho isI meM zAMti hai / isalie maiMne to pAgama ke Aloka meM jisa prakAra vrata kathAnoM meM likhA paisA likhA hai, isameM likhita kriyAyeM Apako pasanda nahIM hai to nahIM kare, Apa apanI zraddhA ke anusAra kareM, lekina vrata vidhi kI nindA nahI kare, nahIM to ravivrata Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA udAharaNa dekha lIjie zreSThI parivAra ne ravibrata kI nindA kI dhana ke ahaMkAra meM taba unako kyA-kyA kaSTa bhogane pdd'e| dhyAna rakhie, avazya dhyAna rakhie vrata kI nindA mata kariye / AgamAnusAra aura jaisI vrata kI vidhi ho paisA karanA caahie| hInAdhika karane se phala meM bhI hInAdhikatA ho jAtI hai vizvAsa rakhakara bhAva zuddhi pUrvaka kriyA kare, kriyA tabhI phaladAyI ho sakatI hai anyathA nhiiN| isa prakAra yaha vrata kathA koSa kA maiMne saMgraha kiyA hai, anuvAda kiyA hai, maiMne apanI tarapha se isameM kucha bhI nahIM likhA hai| jAnakAra zuddhakara ke pddh'e| mujhe kSamA kare maiM to eka chadmastha jIva hUM mujha meM itanA jJAna kahAM ? upayoga kI sthiratA ke lie kucha na kucha likhane kA abhyAsa par3a gayA hai isalie svayaM ke lAbhArtha kucha na kucha likhatA rahatA huuN| Apa saba bho avazya hI lAbhAnvita hoiye tabhI merA zrama sArthaka hogaa| isa saMgraha meM hamAre ziSya bAlAcArya padmanaMdI jI va hamArI ziSyA AryikA karUNA zrI mAtAjI ne bahuta sahAyatA kI hai usake lie unako merA bahuta-bahuta AzIrvAda hai| jo bhI maine aAja taka likhA saMgraha kiyA anavAda kiyA yA TIkAyeM likhI una sabakA kucha na kucha kisI ke nAma para hI kiyA hai / jaise vimala TIkA, vijayA TIkA, sanmati TIkA, Adi Adi / isI prakAra isa saMgraha ke anuvAda kA nAma padmAmbAnuvAda rakhA hai / maiM apane nAma se kucha nahIM karanA cAhatA huuN| isa vrata kathA koSa ke saMgraha karane meM maiMne vrata kathA koSa sUrata, vrata tithi nirNaya jJAna pITha, jinendra vrata kathA saMgraha solApura, ajJAta Adi kA maiMne sahayoga liyA hai| ina sabakA maiM AbhArI hUM aura saMgraha kartAoM ko merA AzIrvAda hai| vrata kathA koSa ke prakAzana kharca meM jina-jina dAtAroM ne sahayoga kiyA hai una sabhI ko merA zubhAzIrvAda hai| - hamArI graMthamAlA ke karmaTha kAryakartA prakAzana saMyojaka zrI zAnti kumArajI gaMgavAla hai jo kaThina parizramI hone ke sAtha-sAtha sacce puruSArthI hai inake suputra pradIpa kamArajI bhI Apa jaise hI hai| inhIM ke vizeSa sahayoga se yaha graMthamAlA nirantara unnati kI ora agrasara hai aura aba taka 16 mahatvapUrNa graMtho kA prakAzana ho cukA hai aura yaha graMtha satrahaveM puSpa ke rUpa meM prakAzita huA hai| ataH zrI zAMti kumArajI pradIpa kumAra jI gaMgavAla va graMthamAlA ke sabhI kAryakattAoM ko merA bahuta-bahuta maMgalamaya zubhAzIrvAda hai| gaNadharAcArya kuthusAgara Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjyA zrI 105 garinI zrAvikA viduSiratna samyagjJAna ziromariNa siddhAnta vizArada, jinadharma pracArikA vijayAmatI mAtAjI kA maMgalamaya zubhAzIrvAda graMthamAlA samiti ke prakAzana saMyojaka zrI zAnti kumAra jI gaMgavAla ke patra se vidita huvA ki zrI digambara jaina kuthu vijaya graMthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) ke dvArA 17veM puSpa ke rUpa meM "vrata kathA koSa" graMtha kA prakAzana karavAyA jA rahA hai / yaha jAnakara parama harSa hai / graMtha prakAzana kArya ke liye graMthamAlA samiti ke prakAzaka saMyojaka zrI zAnti kumAra jI gaMgavAla va unake sahayogIyoM ko hamArA pUrNa AzIrvAda hai ki Apa isI prakAra dharma prabhAvanA kA kArya karate hue sadA prAgamAnukUla ArSa paramparA ke poSaka graMthoM kA prakAzana karate rahe / gaNinI kA vijayAmatI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vrata parva aura tyauhAra saMskRti ke tharmAmITara haiM / bhAratIya ciMtana meM saMskRti ko mAnava jIvana kA navanIta aura sabhyatA ko paridhAna kahA gayA hai / vrata jIvana ko pavitratA pradAna karate haiM / vratoM se apane pApoM kA prAyazcita AtmA kI zuddhi, vicAroM meM vizAlatA, mana meM pavitratA hRdaya meM karUNA, vAtsalya aura ahiMsAbhAva jAgRta hotA hai, laukika abhyudaya kI upalabdhi tathA pragati aura preraNA ke lie sabhI dezoM, sabhI dharmo aura sabhI jAtiyoM meM vratoM kA mahatvapUrNa sthAna hai| vidhi pUrvaka yathAsamaya kiye gae vrata icchita phaladAtA hote haiM evaM sarasa kathAe mAnava jIvana meM sAhasa-dhairya-manoraMjana ke sAtha-sAtha jIvana ko preraNAdAyaka saMbala pradAna karatI hai / vaidika sAhitya ke "nirNayasiMdha' graMtha meM-vratoM ke nakSatra, tithi, vidhi, havana, jApa, karmakANDa dAna, evaM sabhI prAvazyaka viSayoM kA vizada vivecana hai / dIpamAlikA, rakSAbaMdhana, vijayAdazamI holikAdahanatyauhAra aura vrata donoM rUpoM meM pracalita hai / navarAtri, gaNezacaturthI, zivarAtri, anaMta caturdazI, DolagyArasa, rAmanavamI, janmASTamI, mahAvIrajayaMtI, krisamasaDe, guDaphrAyaDe pronam ke parva-tyauhAroM para zraddhAlu dhArmika jana kevala vrata-upavAsa, phalAhAra tyAga, dAna, saMyama pUrvaka pUjA arcanA, devadarzana aura guru sevA hI nahIM karate apitu apane nivAsa, bhavana, saMsthAna,-devAlayoM pUjAgrahoM ko sApha svaccha kara AkarSaka sAja sajjA se alaMkRtakara darzanIya, mohaka aura prabhAvazAlI bhI banAte haiM, evaM tatsambandhI-kathA kIrtana, bhajana, pradarzanI aura cala samArohoM kA Ayojana kara apanI bhAvanA kA vRhada pradarzana kara apane ko dhanya evaM gauravAnvita bhI anubhava karate haiM / dhavalATIkA, trilokasAra, laukiktitA, dhArmika graMthoM ke alAvA jyotiSkaraNDaka, jambUdvIpa prajJapti, prabhati graMthoM meM navIna varSAraMbha zrAvaNa kRSNA pratipadA ko mAnA gayA hai| usI dina prabhu mahAvIra kI prathama divyadhvani khirI thI / kAlacakra utsapiNI avasarpiNI yuga kA prArambha bho isI tithi se, tathA yuga kI samApti prASAr3ha zuklA pUNimA-guru pUrNimA ko mAnA gayA hai / zrAvaNa kRSNa pratipadA ko abhijita nakSatra vAlavakaraNa-raudra muhUrta meM yugArambha huA-dekheM-tiloyapaNNatI 1/70 / dhavalA aura tiloyapaNNati meM abasapiNI ke caturthakAla ke pratima bhAga meM 33 barSa 8 mAha 15 dina zeSa rahane para zrAvaNa nAmaka prathama mAha meM kRSNa pakSa pratipadA ke dina abhijita nakSatra meM dharmatIrtha kI utpatti huI. ataH uttarASAr3hA nakSatra kI pratima 15 ghaTiyoM tathA zravaNa nakSatra kI prAdi ko 4 ghaTiyoM meM abhijita nakSatra hotA hai, tabhI vIra zAsana jayaMti manAnA caahie| isI prakAra zrAvaNa zuklA saptamI prAtaHkAla vizAkhA nakSatra meM hI bhagavAna pArzvanAtha kA nirvANotsava manAnA cAhie / tathaiva harivaMza purANa ke bIsaveM sarga meM viSNu kumAra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi 701 muniyoM kI rakSA-kathA-zrAvaNa zuklA pUrNimA-zravaNa nakSatra udayA tithi meM hI manAne kA vidhAna hai, evaM pUjana-havana-pUrvaka yajJopavIta dhAraNa ko kahA gayA hai evaM tInoM kAloM meM oM hroM ahaM zrI candraprabhu jinAya karma bhasma vidhUnanaM sarva zAMti vAtsalyopavarddhanaM kuru kuru svaahaa|" kA jApa karanA caahie| __yaha eka anAja ke bhojana se, pATha varSoM taka karake udyApana pUrvaka pUrNa kareM isI dina zreyAMsanAtha bhagavAna kA nirvANa bhI huaA thaa| isI prakAra vAsupUjya svAmI kA nirvANa divasa bhI phAlguna zuklA pUrNimA ko madhyAhna ke samaya hI "tiloyapaNNatI ke anusAra manAveM / bhagavAna mahAvIra kA nirvANotsava kArtika kRSNA amAvasyA ko evaM svAtI nakSatra meM ho manAyA jAnA caahie| dIpAvalI pUjA-lakSmI pUjana-zuddha aSTa dravya maMgala kalaza, nArikela, gaNeza, sarasvatI, citra, svastika, navIna kezariyA, gulAbI, zveta vastra, evaM bahokhAte-rupayoM ko thailI, devazAstra guru ardhya, parameSThi pUjana, navadeva gaNadhara gaNeza pUjana pUrvaka zuddha dhotI kurate meM kare bahiyoM para zrI RSabhAya namaH, zrI mahAvIrAya namaH, zrI gautama gaNadharAya namaH zrI kevalajJAna sarasvatyai namaH zrI lakSmyai namaH zrI varddhatAm pUrvaka karanA cAhie dIpaka hI jalAveM- phaTAke bArUda Adi kA prayoga jIvanAzaka hai ataH tyAjya hai / phala sUkhe meve kAjU, kisamisa, nAriyala evaM Rtu phala tAje, zuddha, jIvarahita bAMTanA hI puNyakAraka lakSmIvarddhaka hai| bhagavAna RSabhadeva kA nirvANa mahotsava mAgha kRSNA caturdazI uttarASAr3hA nakSatra ka cauthe caraNa meM hI manAnA cAhie-isI samaya abhijita muhUrta bhI prApta ho jAtA hai, jo sabhI zAstroM purANoM dvArA sarva sammata hai / mahAvIra jayaMtI :-caitra zuklA trayodazI uttarA phAlgunI nakSatra kanyA ra zi-makara lagna meM manAnA cAhie / vaizAkha zuklA tRtIyA akSaya tRtIyA kahalAtI hai isa dina hastinApura ke rAjA zreyAMsa ne bhagavAna AdinAtha ko ikSa rasa kA AhAra dekara apane jIvana kA dhanya kiyA, ikSu rasa kA bhojana akSaya svAsthya hRdaya pUSTikAraka amata hai isa dina udayA tiAtha prAtaHkAla meM hI sabhI pUjA-pATha-dAna-dharma Adi karanA vizeSa zreyaskara hai| zrata paMcamI :- jyeSTa zuklA paMcamI ko SaT khaNDAgama kA praNayana huA, catuvidha saMgha ne pAgama zAstroM kI pUjA kI utsava manAyA, yaha jinavANI divasa hai-dharasena ke ziSya bhUtabali aura puSpadaMta ne zAstra racanA kI evaM bhUtabali ne isa dina pUrNa kiyA, isa dina zru ta pUjA ke sAtha siddha bhakti, zru tabhakti, zAMtibhakti pATha ke sAtha 108 mantrAhuti bhI denA caahie| ___ mAnava jIvana zodhana ke lie vrata jarUrI hai samasta zrAvakAcAra aura munyAcAra vrata rUpa hI hai / sAgara dharmAmRta meM- adhyAya-2 ' saMkalpa pUrvaka ; sevyo niymo'shubhkrmnn| nirvRttivA vrataM syAdvA pravRti zubhakarmaNi / " sevanIya viSayoM kA saMkalpa karanA, hiMsAdi vratoM kA tyAga karanA, zubha pravRttiyoM meM pravRti, pAtroM ko dAna denA-hI vrata hai / " ratnatraya, dazalakSaNa aSTAnhikA, Sor3azakAraNa, muktAvalI, puSpAJjali, ravivrata sugandhadazamI mAdi Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratoM kI vidhipUrvaka kriyA, pApanAzaka, grahazAMti kara, puNyavarddhaka, abhISTa sAdhaka hai prAcArya vasunaMdi ne zrAvakAcAra meM kahA hai-jinaguNa sampatti, Sor3azakAraNa, ratnatraya, naMdIzvara pati, vimAnapaMti Adi ke dvArA yaha mAnava, deva, svarga-bhogoM ko bhogakara, mAnava paryAya meM tapadhyAna se mokSapada prApta karatA hai yathArtha meM vrata rahita mAnava pazu tulya hI hai| vratoM ke pramukha bheda :-1 sAvadhIni 2 niravadhIni 3 devasika 4 naizika 5 mAsAvadhi 6 varSAvadhi 7 kAmya, 8 akAmya 6 uttamArtha haiN| niravadhi vratoM meM :-kavalacaMdrAyaNa, tapojali, jinamukhAvalokana, muktAvalI, dvikAvalI ekAvalI hai| sAvadhi vrata :-tithi kI avadhi meM kiye jAte haiM-sacitAmaNibhAvanA, paMcaviMzatibhAvanA, dvAtriMzatabhAvanA samyaktva pacaviMzatibhAvanA aura NamokAra paMcatriMzata bhAvanA mAdi hai| dinoM kI avadhi se kiye jAne vAle vratoM meM duHkha haraNa vrata, dharma cakravrata, jinaguNa sampatti sukha sampatti, zIlakalyANaka, zrutikalyANaka, caMdra kalyANaka hai| devasika vratoM meM :-dinoM kI pradhAnatA rahatI hai-aSTamI, caturdazI ratnatraya-dazalakSaNa daivasika vrata haiM AkAza pacamI vrata naizika vratoM meM AtA hai / Sor3azakAraNa, meghamAlA Adi mAsika vrata kahalAte haiM / jo vrata kisI phala kI kAmanA se kiye jAte haiM haiM ve kAmyayA abhISTa hai| jo niSkAma kiye jAte haiM ve prakAmya haiN| vratoM kA vikAsa :-prAraMbha meM vrata thor3e the, prAcIna zAstroM meM mUlagaNa-bAraha vrata, gyAraha pratimA saMllekhanA vratoM kA ullekha hai, kintu harivaMza purANa, anya zAstroM meM inake vividha rUpa, bheda aura vistRta ullekha haiM vrata-karmoM kI nirjarA karate haiN| prAsrava ko rokate haiM / tapapUrNa, dhyAnasiddhi aura AtmAnaMda dete haiM jaisA ki pUrva meM kahA hai-navIna varSAraMbha-vIrazAsana jayaMti se hotA haiM- ata: zrAvaNa mAsa meM vIrazAsana jayaMti, akSaya nidhi, garUr3a paMcamI, mokSa saptamI, akSaya phala dasavIM, dvAdazI, rakSA baMdhana mnaayeN| akSaya nidhi vrata :-zrAvaNa zuklA navamIM ko brahmacarya, jinapUjA, upavAsa, dAna, guru sevA svAdhyAya pUrvaka rAtri jAgaraNa sahita karanA hotA hai| trikAla NamokAra kI 11 mAlAeM evaM aoM hrIM vRSabhajinAya namaH / pUrvaka jApa jarUrI hai| mokSa saptamI ko oM hrIM pArzvanAthAya nama : / kA trikAla jApa kareM / garuDa paMcamI ko oM hrIM ahaMdabhyo nama: ke jApa kA vidhAna hai| manokAmanA siddhi ke lie zrAvaNa zuklA SaSThI vrata kA vidhAna hai| - .. isameM mantra proM hrIM zrI neminAthAya namaH jape evaM kalyANa mandira stotra kA pATha kareM aSTamI aura caturdazI parva tithiyAM-ye jayA, hai evaM rikta ko pUrNa karatI hai| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaladAyaka haiM inameM ekAzana- upavAsa phira ekAzana-isa prakAra tIna dina meM proSadhopavAsa kareM siddha bhakti, zra ta bhakti pAlocanA, zAMtipATha, eva oM hrIM Namo siddhANam siddhAdhipataye nama: kA jApa karanA cAhie / vratoM ke udyApana ratnatraya-maMdirajI meM eka gola caukI yA Tebala para ratnatraya vratodyApana kA maNDala banAnA cAhie, cAra phuTa lambI, cAra phuTa caur3I-zveta vastra bichAkara lAla, pIle hare, nIle, zveta raMga ke cAMvaloM se maNDala mAMDanA cAhiye bIca meM oM hrIM ratnatraya vratAya namaH / likheM dUsarA maNDala samyakadarzana kA hotA hai. isake 12 koThe haiM samyakajJAna ke 48 koThe-samyaka cAritra ke 33 koThe mAMDanA, zuddha jala se bhagavAna kA abhiSeka kareM (saubhAgyavatI kuvArI-zuddha vastrAlaMkRta mahilAe-zubha muhUrta meM jala lAveM) chatra, camara, jhArI, maMgala dravya, japa, mAlA, kalaza, daza zAstra, dasa bartana. dama lakSaNa yantra, 100 cAMdo svastika, dasa nAriyala, 100 supArI Avazyaka haiM / dasa gharoM meM phala bAMTanA caahie| Sor3azakAraNa :-maNDala 256 koSTaka kA hotA hai / darzanavizuddhi meM 68 koSTaka, vinaya sampannatA meM 5, zIlabhAvanA meM 10, abhIkSaNa jJAnopayoga meM 42, saMvega meM 14, zakti samAja meM 4, zaktitraya meM 24, sAdha samAdhi meM 4, vaiyAvata meM 4, ahaMda bhakti meM 13, prAcArya bhakti meM 12, zruta bhakti meM 2, pravacana bhakti meM 5, Avazyaka parihAra meM 6, mArga prabhAvanA meM 10, pravacana vAtsalya meM 4 kula 256 koSTaka kA mAMDanA raMgIna cAMvaloM se kisI anubhavI-vidvAna ke mArga darzana meM mAMDanA caahie| jalayAtrA, abhiSeka, maMgalASTaka, sakalIkaraNa, aMganyAsa. svasti vAcana Adi ke uparAnta ssodd'shkaarnn| vratopadhAna pUjA karanI cAhie / evaM puNyAvAhana, zAMtipATha visarjana pATha kreN| solaha gharoM meM phala vitarita kreN| sAmagrI :-Sor3azakAraNa yantra, pUjana sAmagrI, 256 cAMdI ke svastika, 256 supArI 16 zAstra, 16 nAriyala, bartana, chatra, caMvara, maMgala dravya, caMdovA, dAna ko phala, nagada rupaye hoveN| __aSTAnhikA:-cAroM dizAoM meM 13 kula 52 caityAlayoM kA maNDala banAveM jalayAtrA abhiSeka-pUjana vidhi pUrvaka kareM mandira meM pATha upakaraNa, mATha-pATha zAstra, pUjana sAmagrI, caMdokA, 52 cAMdo ke svastika, 52 supArI 4 nAriyala hoM siddhacakra maMDala banAveM / 81 koSThakoM kA maNDala, bIca meM pArzvanAtha prabhu kI pratimA ho mandirajo meM 6 zAstra, 6 bartana. upakaraNa, caMdauvA, 81 svastika, 81 supArI, ha nAriyala, pUjana sAmagrI, nau zrAvakoM ke ghara bAMTane ko nau-nau phala baaNtteN| 6 zrAvakoM ko bhojana karAye / ravivAra vratodyApana :- isameM mandirajI ko upakaraNa, zAstra 6 bartana pUjana sAmagrI, cadovA, 81 svastika cAMdI ke, 81 supArI, 6 nAriyala siddha yantra, 81 koSThaka mAMDanA, madhya meM pArzvanAtha mUrti zrAvakoM ke 6 gharoM meM 6 phala aura nava zrAvakoM ko zuddha AhAra denA caahie| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI prakAra puSpAMjali, trilokatIja, mukuTa saptamI, akSaya phala dasavIM, zrAvaNa dvAdazI, rohiNIvrata, AkAza paMcamI, kavala cAndrAyaNa, jinaguNa sampatti, caturdazI, nirjarA paMcamo, karmakSaya vratodyApana evaM anya vratoM ko bhI bhAvazuddhi, vidhi pUrvaka vidvAna, sayamI zAstrajJoM ke mArga darzana meM karanA caahie| prathamAnuyoga meM vratoM ke phala prApta karane vAloM ke caritra vaNita hai-harivaMza purANa ke 34 veM sarga meM sarvatobhadra ratnAvalI, siMha niSkrIr3ita, vratoM kA vistRta varNana hai padmapurANa, Adi purANa, harivaMza purANa, ArAdhanA kathA koSa, vrata kathA koSa, harivaza kathA koSa Adi zAstroM meM sabhI vratoM ke pAlane vAle mahApuruSoM kI puNya kathAe paThanIya, mananIya, vicAraNIya evaM jovana meM grahaNIya haiN| inameM karma phala kI anivAryatA hai evaM vratoM se puNya pApa kA nAza tathA manokAmanA siddhI ke varNana vivaraNa hai| ina vratoM se svastha zarIra, nirmala buddhi, pavitramana, sthiracitta, evaM aAtmika AnaMda ke sAtha, laukika-sAMsArika sukha bhoga, putra, patiprApti, daridranAza, yaza-pratiSThA, roga nivati, evaM apayaza nAza. rAja sammAna-pratiSThA tathA sukha vaibhava prApta hote haiN| vratI vyakti ko samAja-Adara sammAna to detA hI hai, usakA guNAnuvAda hotA hai| evaM ghor3e hAthiyoM para bAje-gAyana-samAroha pUrvaka usakI zobhAyAtrA bhI nikalatI hai ravivAra vrata se dAridrayanAza, evaM sugandha dazamI vrata se zmasAna bhUmi meM bhI rAjA ke dvArA pAriNagrahaNa tathA koDhI kuSThI zrIpAla ko mainA sundarI kI siddhacakra pUjA-jala se sundara kAma devoM kA rUpa punaH prApta ho jAtA hai / vAdirAja muni kA kuSTanAza, mAnutuga prAcArya ke tAle TUTanA, ber3I jaMjIre TUTanA meMr3haka ko phUla kI pUjA bhAvanA se (zreNika hAthI pAMva se dabakara mRtyuvAda) svarga kI prApti evaM dharma tathA puNya ke prabhAva se kutte se devatA kI yoni prApta honA zAstroM meM suvikhyAta hai| dAna, vrata, aura unake phala vizva vidita haiN| eka baTa kA bIja bhUmi meM jAne se vizAla vaTa vRkSa paidA hotA hai-usI prakAra eka kSaNa kI pavitra dAna bhAvanA aura kArya se sarva saMsAra sukha saMbhava hai / As yousew. So you Reap, jaisA karoge-vaisA bonoge vahI phala mileNge| tapa karate hae manirAja ne jalate hae dAvAnala meM hAthiyoM ko dekhA, dravita hae, bhAvanA bhAyI jIvoM kI rakSA hove, tatkAla varSA haI sa hAthiyoM ke prANa bace / zraddhA se aMjana cora, niraMjana ho gyaa| mAtaga cANDAla, ahiMsA vrata se samyakadRSTi evaM zraddhA se deva pUjita banA, bhAvanA se eka choTI (gomaTaghaMTI) sI ghaMTI ke jala se abhiSeka karavAkara, (vRddhA aura putra kI icchA bhAvanA) gomaTezvara bAhu. basI kahalAeM / padmapurI meM mUlA jATa ko prabhu ne svapna diyA zrI mahAvIra jI meM geyyA ke dUdha se abhiSeka svIkAra karake yaha siddha kara diyA ki bhAvanA-bhakti aura pavitratA mana meM hI hai / svayaM meM hI prasupta siddhi aura zakti hai / vratoM ko vidhi pUrvaka karane se laukika, sukha evaM mokSa kA vidhAna zAstroM meM hai| yaha graMtha pahalI bAra jaina zrAvakoM ko vrata-unakI kriyA, vidhi, phala aura usake nAyakoM ko eka sAtha prastuta karatA hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha meM jo kathAeM haiM-ve sArva dezika, sArvakAlikaH, (sArvaja) tIna mAnava mAtra ko sukhadAyaka haiM / inakA mahatva Isaya kI kathAnoM, paMcataMtra aura hitoya) deza, kathA saritsAgara aura lauka kathAnoM se bhI adhika hai kyoMki kathAe, rAtri kathA, niMdA kathA, kalaha kathA, yuddha kathA, rAja chala kathA, triyAhaTha kathA viSaya bhoga kathA, dhUrta kathAnaka evaM galpa-manoraMjaka, kalpanA pUrNa kathAeM nahIM haiM apitu maulika-paurAgika-zAstra sambhUta- prAcIna-upAdeya evaM mAnava jIvana ko sukhad svastha, susaMskRta, zAlIna jIvana kI samasyAoM kA nirAkaraNa karake-icchita saphalatAeM dene vAlI haiN| gaNagharAcArya zrI kuthusAgara mahArAja kI isa kRti ko prakAzita karake zrI gaMgavAla zAMtikumArajI ne kevala jaina jagata kI sevA kI hai, apitu rASTrabhASA hindI kA bhaNDAra bhI bharA hai| vizvAsa hai pichale prakAzanoM kI taraha yaha kRti bhI sabhI ke sneha Adara kI pAtra bnegii| DA. pro. akSaya kumAra jaina jyotiSa vizeSajJa 51/2 rAvajI bAjAra, iMdaura Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzita grantha ke bAre meM mere vicAra sAhitya jIvana kA adhyayana hai| sacce arthoM meM mAnavIya bhAvoM kI sarvazreSTha anukRti hai, jIvana kI sundara vyAkhyA aura vyavahAra kA ucita muhAvarA hai, mAnava samAja kA mastiSka hotA hai sAhitya, manISiyoM ne sAhitya use hI kahA hai jisameM hita kI bhAvanA sannihita ho "hitena sahitam sahitasya bhAvaH sAhityam' zrAcArya kuntaka ke anusAra-sAhitya vaha hai jisameM zabda aura artha kI paraspara sparddhAmaya manohAriNI zlAMghanIya sthiti ho" sAhitya soya hotA hai, sAhitya se hI mAnava mastiSka, sabhyatA, saMskRti evaM sAmAjika viveka kA vikAsa hotA hai isIlie sAhitya ko samAja kA pratibimba, darpaNa, dIpaka va mastiSka kahA gayA hai / sAhitya pratIta kA darpaNa, vartamAna kA pratibimba va bhaviSya ke lie dIpaka hotA hai / sAhitya kI mukhya do vidyA hai / gadya aura padya kintu gadya aura padya ke pRthaka-pRthaka anekoM bheda haiM- gadya sAhitya kI sabase lokapriya vidyA kahAnI hI hai / yaha apanI yarthAthatA, manauvaijJAnikatA evaM varNanAtmakatA ke kAraNa atyanta prabhAvazAlI hai / yaha jIvana kA eka khaNDa citra prastuta karatI hai| kahAnI kA uddezya manoraMjana ke sAtha-sAtha vyakti aura samAja ke mahatvapUrNa anubhavoM, nIti aura upadeza ko abhivyakti pradAna karanA bhI hai, isane apane caMcala aura thirakate rUpa meM sampUrNa sRSTi ke itihAsa ko samAhita kara liyA hai / gadya kI isa sazakta vidyA kA prArambha lekhana yuga se bhI prArambha kA hai, mAnava meM jaba smRti, saMvedanazIlatA evaM manobhAvoM kI abhivyakti kA abhyudaya huA taba se hI kahAnI kA udbhava kAla mAnA jAtA hai mAnava ne jar3a-cetana, dRzya aura adRzya ke mAdhyama se dharma, nIti, sAmAjikatA rAjanIti, jJAna vijJAna evaM vyAvahArikatA kA jJAna dene hetu kahAnI ko hI sazakta avalamba mAnA, isakI saMpra eSaNIyatA itanI prabhAvI aura anukUla rahI ki apane udbhava kAla hI adyatana kahAnI saMvedanAtmaka caMcala saritA kI taraha pravAhita evaM samAdata hai / pratyeka kAla khaNDa meM 'kahAnI' kI upayogitA sarvamAnya evaM sarvagrAhya rahI / jaina zAsana meM bhI kahAnI kA abhyudaya AdinAtha tIrthaMkara ke dezanA kAla se hI hai, samozaraNa meM jijJAsutroM ke anekoM praznoM kA samAdhAna kahAnI kathA ke mAdhyama se prabhAvI DhaMga se vizleSita karane kA varNana hai, jainAgama ke siddhAntoM evaM mAnava jIvana para inake prabhAva kA kathA kahAnI ke mAdhyama se sAMgopAMga varNana hai satya to yaha hai ki zrAdi tIrthaMkara ne bhI nAbAla vRddha, pratibhA sampanna, manda va sAmAnya buddhi yukta janamAnasa ke Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie kahAnI kalA ko hI samucita samajhA aura hai bhI, isIlie jainAgama ke cAra prakAra meM prathamAnuyoga arthAt kahAnI kathA ke purANoM va koSoM ko hI samasta vAGgamaya meM prAthamikatA bhI dI gaI aura hRdaya grAhyatA ko prathama kAraNa mAnA gayA hai| vartamAna meM bhI kathA-kahAnI ke mahatva ko adhimAna evaM pratiSThA janaka sthAna prApta hai, inake mAdhyama se baccoM ko bhI saMskArita kiyA jA sakatA hai tathA saralatA se vratoM ke mahatva pUjArcanA kI vaijJAnikatA, samyagjJAna evaM samyakacAritra ko mokSa mArga meM bhUmikA, cAroM anuyoga sAtha hI sampUrNa vizva ke jJAna vijJAna se sambandhita sAhitya bhUmaNDala, svarga naraka, dharma, darzana, evaM vijJAna, pApa-puNya nimitta upAdAna, evaM mAnava jIvana kI garimA va mahimA ko samajhA jA sakatA hai| vartamAna meM "paramAratha ke kAraNe, sAghuna dharA zarIra" ke jIvana sAkSI, jIvanosthAna ke preraNA puja, jAjvalyamAna zramaNa-ratna, vAtsalya ratnAkara, syAdvAda kezarI parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuthusAgarajI mahArAja ne eka kuzala saMghaTaka, zilpI evaM mUrtimana tIrtha ke bhAMti samAja ko sahI dizA nirdeza evaM tatvajJAna Agama paricaya karAne hetu "vrata kathA koSa' ko ratna majUSA pradAna kI haiM / ni:sandeha samasta samAja isa anupama kRti se lAbhAnvita hokara apanA manuSya janma sArthaka kregaa| cUki ye kathA korI kalpanA nahIM hai, satya hai, hama jaise hI mAnavoM kA anubhava-koSa hai, hama punIta patha para agrasara hokara gurU-prayAsa ko evaM pAzIrvAda se sAkSAtkAra kareM bhautika tApa ke isa saMkramaNa yuga meM zItala phuhAra kA prAdhyAtmika Ananda lekara jIvana suvAsita kareM vastutaH gaNadharAcArya zrI jI ke karUNA-bhAva kA prANi jagata yugoM-yugoM taka RNI rahegA! prastuta aitihAsika, viziSTa grantha kA prakAzana zrI digambara jaina kuthu vijaya granthamAlA samiti dvArA ho rahA hai isake prakAzana saMyojaka parama gurubhakta, sAhitya sevI evaM nispRha dharmazIla zrI zAMti kumArajI gagaMvAla hai jo apanI aharniza sAdhanA se alpa samaya meM hI 17 vAM puSpa samarpita kara raheM haiN| __ sad saMkalpa ke lie hArdika badhAI evaM nirantara pragatizIlatA ke lie maMgala kaamnaaye| guru-caraNoM meM savinaya namita DA. (zrImatI) nIlama jaina sampAdaka-dharma darzana vijJAna zodha prakAzana Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***prakAzakIya mujhe hArdika prazannatA hai ki zrI digambara jaina kutha vijaya graMthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) dvArA 17veM puSpa ke rUpa meM prakAzita "vrata kathA koSa" natha kA vimocana parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuthu sAgarajI mahArAja ke kara-kamaloM dvArA karavAne kA parama saubhAgya prApta ho rahA hai| "vrata kathA koSa" eka bahuta hI mahattvapUrNa graMtha siddha hogA kyoMki gaNadharAcArya mahArAja ne bahuta hI kaThina parizrama karake sAre vratoM kA pUrNa vivaraNa isa graMtha meM saMgraha karane kA kArya kiyA hai| graMtha meM vratoM ke nAma, vrata karane kI vidhi, vrata samApta ho jAne para udyApana vidhi, kisa saMkaTa se mukti pAne ke liye kisane vrata kiyA thA AdiAdi yaha saba pAThakoM ko eka hI graMtha meM par3hane ko prApta ho skegaa| parama pUjya gaNagharAcArya mahArAja ne bhavya jIvoM ke lAbhArtha jo yaha kArya kiyA hai. hama saba usake liye kRtajJa hai aura Apake zrI caraNoM meM koTizaH 2 bAra namostu arpita karate haiN| parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya mahArAja ArSa paramparA ke dRr3ha stambha hai / samatA vAtsalyatA nirgranthatA Apake vizeSa guNa hai| jo bhI Apake eka bAra darzana lAbha prApta kara letA hai, vaha apane Apako dhanya mAnatA hai| svakalyANa ke sAtha 2 Apake bhAva para kalyANa ke liye bhI sadaiva bane rahate haiN| jisakA udAharaNa prApakA vizAla saMgha hai| vartamAna meM prApake saMgha meM 26 sAdhu hai jisameM se prApa hI ke dIkSita muniyoM kI saMkhyA 17 haiM jo bhArata varSa meM vidyamAna kisI bhI saMgha meM nahIM haiN| yaha hamAre liye bahuta hI gaurava va prasannatA kI bAta hai ki aisA vizAla saMgha hamAre madhya virAjamAna hai| pUrvAcAryoM dvArA likhita tIrthaMkaro kI vANI ke anusAra bhavya jIvoM ko graMtha par3hane ko upalabdha ho sake aura sAtha hI sAtha una mahattvapUrNa grathoM kA prakAzana bhI ho sake jinakA prakAzana Aja taka nahIM huA hai| isake liye ApakI preraNA va zubhAzIrvAda se jayapura (rAjasthAna) meM varSa 1981 meM zrI digambara jaina kuthu vijaya graMthamAlA samiti kI sthApanA kI gyii| Apane aneka graMtha likhe / jo gratha anya bhASAoM meM the unakA anuvAda kiyA aura TIkAe bhI kii| isa graMthamAlA se vibhinna mahatvapUrNa viSayoM para 16 mahattvapUrNa graMthoM kA prakAzana ho cukA hai / aura 17veM graMtha kA aAja vimocana hone jA rahA hai / grathamAlA dvArA prakAzita sabhI gratha eka se bar3hakara eka sundara AkarSaka Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA viSaya meM paripUrNa hone se mahattvapUrNa siddha hue hai aura sabhI pAThakoM ne svAdhyAya karake lAbha prApta kiyA hai| isa prakAra gaNadharAcArya kuthusAgarajI mahArAja ke guNoM ke bAre meM jitanA likhA jAveM utanA hI kama hai / mAtra maiM to itanA hI samajhatA hU~ ki vartamAna yuga meM parama pUjya gaNadharAcArya mahArAja ArSa paramparA ke dRr3ha stambha hone ke sAtha 2 tyAga tapasyA ko sAkSAta mUtti hai| graMtha meM prakAzanArtha, prastAvanA AdaraNIya prophesara akSaya kumArajI jaina indaura vAloM ne likhane kI jo kRpA kI hai isake liye hama graMthamAlA samiti kI ora se bahuta 2 dhanyavAda dete haiM ki bhaviSya meM bhI ApakA sahayoga tathA mArga darzana isa graMthamAlA samiti kI sadaiva prApta hotA rhegaa| dharmaniSTha gurU bhakta bahina DaoNkTara nIlamajI jaina ne bhI graMtha meM prakAzanArtha, "gratha ke bAre meM mere vicAra" lekha bhijavAkara hameM sahayoga pradAna kiyA hai unakA bhI hama graMthamAlA kI ora se AbhAra vyakta karate hue dhanyavAda dete haiN| graMtha prakAzana meM prakAzana kharcoM ke bhugatAna hetu Arthika sahayoga kI AvazyakatA hotI hai graMthamAlA samiti ke pAsa sthAyI jamA rAzi nahIM hai phira bhI prakAzana kArya nirantara dAtAroM se samaya 2 para prApta Arthika sahayoga ke AdhAra se hama karA sake haiN| isI saMdarbha meM pUjya zrI 105 kSullaka bhadrabAhUjI mahArAja (belagA~va) vAloM kA vizeSa AbhAra prakaTa karate haiM ki jinhoMne pArA (bihAra) meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava ke zubhAvasara para graMthamAlA samiti ko pUrva graMthoM ke prakAzana kharcoM meM sahayoga hetu ikyAvana hajAra rupayoM kA Arthika sahayoga pradAna kiyA thaa| kSullaka mahArAja ke caraNoM meM icchAmi apita karate hue hama AzA prakaTa karate haiM ki bhaviSya meM bhI mahattvapUrNa graMthoM ke prakAzana kArya meM ApakA sahayoga prApta ho skegaa| prastuta graMtha ke prakAzana kharcoM ke bhugatAna hetu jina 2 dAtArone hameM sahayoga pradAna kiyA hai una sabhI kA hama graMthamAlA samiti kI maura se AbhAra vyakta karate hue dhanyavAda dete haiN| ___ graMthamAlA samiti ke prakAzana kAryoM meM sabhI sahayogI kAryakartAoM kA bahuta 2 aAbhAro hU~ ki Apa sabhI ne samaya para kArya pUrA karavAne meM sahayoga pradAna kiyA hai| mere suputra zrI pradIpa kumAra gaMgavAla ne parama pUjya zrI 108 gaNagharAcArya kuthu sAgarajI mahArAja ke zubhAzIrvAda se isa kArya meM kaThina parizrama kiyA hai| anya sahayogIgaNa sarva zrI motolAlajo hAr3A, zrI likhamo canda jI bakhzI, zrI hIrAlAlajI seTho, zrI lallU lAla jI jaina (godhA), zrI ravi kumAra gaMgavAla, jaina saMgIta kokilA rAni bahina zrImatI kanaka prabhA jI hAr3A, zrImatI mema devI gaMgavAla kA samaya 2 para sahayoga milatA rahA hai / ataH sabhI ko bahuta 2 dhanyavAda dete haiN| __graMtha prakAzana kA kArya bahuta, hI kaThina kArya hotA hai kitanI hI bAdhAeM isameM AtI hai ye to karane vAle va karAne vAle hI bhali bhAMti samajha sakate haiN| kyoMki kaI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAthoM se kArya nikalatA hai / phira kArya nirvighna va samaya para pUrA ho jAnA, yaha bahuta bar3I upalabdhi hotI hai lekina gurU AzIrvAda se saba kArya AsAna ho jAte haiM jinako dRr3ha zraddhAna hotA hai / pUjya AcAryo va gaNadharAcArya mahArAja ke zubhAzIrvAda para dRr3ha zraddhAna karake hamane graMtha prakAzana kA kArya prArambha karavAyA bhaura anekoM bAMdhAeM pAne ke bAvajUda bhI hamane sadaiva kI bhAMti isa graMtha kA prakAzana kArya pUrNa karavAne meM saphalatA prApta kI hai| graMtha, prakAzana ke kAryoM ko bahuta hI sAvadhAnI pUrvaka dekhA gayA hai phira bhI itane vizAla kArya meM truTiyoM kA rahanA svAbhAvika hai| merA svayaM kA alpa jJAna hai| maiM to mAtra parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuthusAgarajI mahArAja kI AjJA ko zirodhArya karake yaha kArya kara rahA huuN| ataH sAdhu varga vidvata jana va anya pAThakoM se nivedana hai ki truTiyoM ke liye mujhe kSamA pradAna kreN| parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuthu sAgarajI mahArAja ke vizAla saMgha kA varSa 1661 kA varSAyoga hariyANA prAnta ke rohataka nagara meM hone jA rahA hai / aura Aja dinAMka 22-7-61 ko elaka kanaka kumAra nandijI mahArAja va brahmacArI zrI saMjaya kumAra jI kI muni dIkSA bhavya samAroha ke sAtha gaNadharAcArya mahArAja dvArA pradAna kI jA rahI hai / aise mAMgalika zubhAvasara para gaNadharAcArya mahArAja ke zubhAzIrvAda se hameM bhI Akara kAryakrama meM zAmila hone kA saubhAgya prApta ho sakA haiM aura isI zubhAvasara para graMthamAlA dvArA prakAzita vrata kathA koSa graMtha kI prathama prati gaNadharAcArya mahArAja ke kara kamaloM meM bheMTa kara prArthanA karatA hUM ki Apa isa graMtha kA vimocana kara hameM lAbhAnvita karane kI kRpA kreN| guru upAsaka saMgItAcArya, prakAzana saMyojaka zAnti kumAra gaMgavAla (bI. kaoNma) jayapura (rAja.) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaraNa pRSTha kA paricaya jambUdvIpa ke vijayA parvata kI uttara zreNI meM ziva mandira nAma kA nagara thA, vahAM manoramA rAnI sahita rAjA priyaMkara nirantara viSayoM meM magna rahatA thaa| use itanA bhI mAlUma nahIM thA ki dharma kise kahate hai ? eka dina sugupti nAmaka munirAja caryArtha vahAM para Ate hai, rAnI jaise hI dekhatI hai, glAni se citta bhara jAtA hai aura khAtI huI pAna kI pIka munirAja para thUka detI hai / munirAja antarAya jAna vApisa cale jAte hai| jaba vinAzakAla pAtA hai, taba buddhi bhI viparita bana jAtI haiM, phira anta meM pApa kA phala bhoganA par3atA hai| rAnI marakara gadhI, sUkarI, kUkarI banatI hai| jaba ina paryAyoM meM tIvra du kha bhoga cukii| pApa halkA huA to basanta tilaka nagara meM rAjA vijayasena tathA ganI citrarekhA ke durgandhA nAma kI kanyA utpanna huI / jaba vaha bar3I huI to rAjA ko aura bho cintA haI, lekina karma ke Age kisakI calI haiM / eka dina usI nagara ke pAsa udyAna meM sAgarasena mani saMgha sahita padhAre / rAjA bhI parijana, parajana sahita vandanA ko gaye, bhaktipUrvaka vandanA kara dharmopadeza sunA aura phira avasara pAkara pUcha hI baiThe durgandhA kI kathA / munirAja ne avadhijJAna se jAnakara batA hI diyA saba kucha / muninindA va duvyavahAra kA prabhAva / taba rAjA gurudeva se prArthanA karatA hai ki mahA munizvara kRpayA isa dukha se chUTane kA koI upAya to batAiye / rAjA kI prArthanA ko sunakara munirAja zrI ne batAyA, samIcIna zraddhA sahita pApoM kA sthUla rUpa se tyAga aura sugandha dazamI vrata / pApa ke bhAra se bahuta duHkha bhoga cukI thI vaha knyaa| apano bhavAbali guru-mukha se sUna hRdaya duHkhI hA praura pazcAtApa karatI haI grahaNa kiyA sugandha dazamI vrata aura yathA vidhi usakA pAlana kiyA / prAyu samApti para dazave tIrthaMkara ke kalyANaka meM devoM kA prAgamana dekha nidAna kiyA, aura bana gaI apsarA / vahAM ke sukha bhogakara vahI kanyA jo apsarA thI vaha pRthvI tilaka nagara meM rAjA mahApAla kI mahArAnI madanasundarI ke madanAvatI nAma kI, sugandhita zarIrI rUpavAna kanyA huii| isa kanyA kA vivAha kauzAmbI nagara ke rAjA aridamana ke putra puruSottama ke sAtha haa| kucha samaya bAda eka dina usI nagara meM suguptAcArya mahArAja saMgha sahita pdhaare| rAjA puruSotama bhI madanAvatI ke sAtha vandanA ko gayA, aura vandanA kara pUcha hI baiThA, gurUvara madanAvatI sugandha zarIrI kyoM hai ? taba munirAja ne batAyA ki yaha sugandha dazamI vrata kA prabhAva hai| basa phira kyA thA donoM ne hI dIkSA le lI pIra tapazcaraNa karake rAnI kA jIva solahaveM svarga meM deva huyA / svarga ke anupama sukha bhoga vaha rAnI kA jIva vasundharA nagara ke rAjA ke yahAM rAnI devI ko kukSi se janma lekara kanakasetu yathA samaya rAja sukha bhogakara apane putra makaradhvaja ko rAjya dekara dokSA grahaNa kiyA aura tapazcaraNa karake ghAtiyA karmoM kA nAza karake bana gaye kevljnyaanii| kacha samaya divya dhvani se sambodhA bhavya jIvoM ko aura anta meM zeSa karmo kA bhasmIbhUta karake mokSa ko prApta kiyaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI digambara jaina kunthu vijaya graMthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) kA paricaya (sthApanA evaM kiye gaye prakAzita granthoM kI saMkSipta jAnakArI) zrI digambara jaina kunthu-vijaya granthamAlA samiti jayapura (rAjasthAna) kI sthApanA parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja va zrI 105 gaNinI mAyikAratna vijayAmatI mAtAjI ke nAma se varSa 1981 meM kI gaI thii| isa graMthamAlA samiti kA pramukha uddezya pUrvAcAryo dvArA racita tIrthaMkaroM kI vANI ke anusAra sAhitya prakAzana karanA hai| laghuvidyAnuvAda - isa granthamAlA samiti ne prathama puSpa ke rUpa meM 'laghuvidyAnuvAda" (yantra, mantra, tantra vidyA kA eka mAtra saMdarbha grantha) kA prakAzana karavAkara isakA vimocana zrI bAhubali sahastrAbhiSeka ke zubhAvasara para cAmuNDarAya maNDapa meM dinAMka 24-2-81 ko zravaNa belagola meM paramapUjya sanmArga divAkara nimitta jJAna ziromaNi zrI 108 prAcArya ratna vimala sAgarajI mahArAja ke kara-kamaloM dvArA karavAyA gayA thA / isa samAroha meM deza ke vibhinna prAntoM se padhAre huye lAkhoM nara-nAriyoM ke alAvA kAphI saMkhyA meM maMca para digambara jainAcArya munigaNa va anya sAdhuvarga upasthita the| samAja ke gaNamAnya vyaktiyoM meM sarva zrI bhAgacandajI sonI, sAhU zreyAMsa prasAdajI jaina, zrI nirmala kumArajI seThI, zrI trilokacandajI koThyArI, zrI pUnamacanda jI gaMgavAla (jhariyA vAle) Adi upasthita the| samAroha kI adhyakSatA zrI pannAlAlajI seThI (DImApura) vAloM ne kI thii| samAroha meM mUDabadrI va kolhApura ke bhaTTAraka mahAsvAmI jI bhI upasthita the| zrI caturviMzati tIrthaMkara anAhata (yaMtra mantra vidhi) granthamAlA samiti ne dvitIya puSpa "zrI caturvizati tIrthakara anAhata" (yantra-mantra vidhi pustaka) kannaDa se hindI meM anuvAdita karavAkara isakA prakAzana dinAMka 6-5.82 ko zrI pArzvanAtha calagiri atizaya kSetra jayapura (rAjasthAna) meM prAyojita paMcakalyANaka mahotsava ke zubhAvasara para bhArata gaurava zrI 108 prAcArya ratna dezabhUSaNajI mahArAja ke kara-kamaloM dvArA vimocana karavAyA gyaa| isa samAroha meM bhI deza ke vibhinna prAntoM se Aye huye kAphI saMkhyA meM logoM ne bhAga liyA aura samAroha bahuta hI sundara rahA / samAroha kI adhyakSatA zrI surezacandajI jaina dillI vAloM ne kii| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tajo mAna karo dhyAna bhArata gaurava prAcAryaratna zrI 108 dezabhUSaNa jI mahArAja kA cAturmAsa varSa 1682 meM jayapura meM huA aura isI varSa dazalakSaNa parva ke zubhAvasara para samiti ne apane tRtIya puSpa ke rUpa meM "tajo mAna karo dhyAna" pustaka kA prakAzana karavAkara prAcArya zrI ke hI kara kamaloM dvArA dinAMka 26-8-82 ko mahAvIra pArka, jayapura (rAjasthAna) meM hajAroM nara-nAriyoM ke bIca isa pustaka kA vimocana karavAyA / yaha samAroha bhI bahuta hI sundara thA / humbuja zramaraNa siddhAMta pAThAvali granthamAlA samiti ne caturtha puSpa "humbuja zramaraNa siddhAnta pAThAvali" grantha kA prakAzana karavAkara isakA vimocana paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja ke hAsana (karnATaka) cAturmAsa meM Ayojita indradhvaja vidhAna ke visarjana ke zubhAvasara para dinAMka 2-12-82 ko hajAroM jana-samudAya ke bIca bar3I dhUmadhAma se isa mahatvapUrNa aitihAsika grantharAja kA vimocana krvaayaa| isa samAroha meM mUr3abadrI ke bhaTTAraka mahAsvAmI jI bhI upasthita the / humbu bhramaNa siddhAnta pAThAvalI eka mahatvapUrNa grantharatna hai / yaha grantha lagabhaga 75 granthoM kA 1000 pRSThoM kA guTakA hai| isameM sAdhuyoM ke pATha karane ke sabhI Avazyaka stotroM kA saMkalana kara prakAzana karavAyA hai| isa grantha ke prakAzana se sAdhuyoM ko aneka grantha sAtha meM nahIM rakhane pdd'eNge| sAdhu saMgha ke vihAra samaya aneka granthoM ko mArga meM le jAne se jo dikkata hotI thI, vo aba nahIM hogI aura sAtha hI jinavANI kA bhI avinaya nahIM hogA / mAtra eka hI grantharAja (humbuja zramaNa siddhAMta pAThAvali) ke rakhane se sArA kArya ho jAvegA / isa prakAra ke grantha kA prakAzana prathama bAra hI huA hai aisA sabhI sAdhu va vidvAnoM kA mata hai / sAdhuvarga isa prakAzana se bahuta lAbhAnvita huA hai| yaha grantha sabhI saMghoM meM sAdhutroM ko granthamAlA kI ora se mAtra DAka kharca para svAdhyAya hetu vitarita kiyA gayA hai / punarmilana - granthamAlA samiti ne paMcama puSpa "punarmilana' (aMjanA kA caritra ) pustaka kA prakAzana karavAkara zrI pArzvanAtha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ( zrI digambara jaina Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIrajI atizaya kSetra) ke janma kalyANaka ke zubhAvasara para dinAMka 12-2-84 ko zrI 108 prAcArya sanmatisAgarajI mahArAja ( ajamera) ke karakamaloM dvArA hajAroM kI saMkhyA meM upasthita jana samudAya ke bIca krvaayaa| samAroha meM sAdhu saMgha ke alAvA zrImAn nirmala kumArajI jaina (seThI) zrI mANakacandajI pAlIvAla, zrI Heroen cAMdavAr3a zrI trilokacandajo koThyArI, zrI prakAzacandajI pAMDyA Adi zrI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke padAdhikArI upasthita the / samAroha meM sva0 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdaraNIya paNDita sAhaba zrI bAbUlAlajI jamAdAra, zrI bharatakumArajI kAlA, zrI kAkA hAtharaso Adi mahAnubhAvoM ne bhI bhAga liyaa| kAryakrama kI adhyakSatA zrI mANakacandajI pAlIvAla ne kii| isa prakAra samiti ke dvArA paMcama pRSpa punarmilana' pustaka kA vimocana bhI bahuta hI sundara rahA / zrI zotalanAtha pUjA vidhAna (saMskRta) ___granthamAlA samiti ne SaSThama puSpa "zrI zItalanAtha pUjA vidhAna" kannaDa se saMskRta bhASA meM anuvAdita karavAkara alavara (rAjasthAna) meM Ayojita paMcakalyANaka meM janma kalyANaka ke zubhAvasara para zrI 108 prAcArya sanmatisAgarajI mahArAja (ajamera) ke kara-kamaloM dvArA dinAMka 5-3-84 ko bar3I dhUmadhAma se isakA vimocana kraayaa| zAMti vidhAna ke samAna hI yaha zItalanAtha vidhAna hai| isa vidhAna kI pustaka ke prakAzana se uttara bhArata ke loga bhI aba isase lAbha uThA sake, jo kannaDa bhASA nahIM jAnate hai / varSAyoga smArikA zrI 108 prAcArya sanmatisAgara mahArAja (ajamera) ne varSa 1984 kA cAturmAsa jayapura meM kiyA / granthamAlA samiti ne isa zubhAvasara para eka bahuta hI sundara varSAyoga smArikA kA prakApana karavAkara buliyana bilDiga, jayapura (rAjasthAna) meM vizAla janasamudAya ke boca dinAMka 28-10-84 ko zrI 108 prAcArya sanmatisAgara jI mahArAja (ajamera) ke kara-kamaloM dvArA vimocana karavAyA / isa smArikA meM varSAyoga meM prAyojita kAryakramoM ke citroM kI jhalaka prastuta ko gaI hai aura alaga-alaga viSayoM para hI jJAnopayogI sAdhunoM dvArA likhita lekha prakAzita kiye gaye haiN| samAroha kI adhyakSatA zrIpAn jJAnacandajI jaina (jayapura) ne kI thii| zrI sammeda zikhara mAhAtmyama paramapUjya zrI 108 prAcArya ratna dharmasAgara jI mahArAja ne vizAla saMdha sahita apanA 1985 kA varSAyoga zrI digambara jaina atizaya kSetra lUNavAM (rAjasthAna) meM kiyA / samiti ne isa avasara para aSTama puSpa ke rUpa meM 'zrI sammedazikhara mAhAtmyama' grantha kA prakAzana karavAkara prAcArya zrI ke karakamaloM dvArA dinAMka 14-7 85 ko vizAla janasamudAya ke bIca vimocana kiyaa| zrI sammedazikhara mAhAtmyam grantha eka mahatvapUrNa grantha hai / zrI sammedazikhara jI ke mahattva para prakAza DAlane vAlA isa prakAra ke grantha kA prakAzana Aja taka nahIM huA hai| isa grantha meM 24 tIrtha karoM ke citra, pratyeka kUTa kA citra argha va usakA phala prakAzita kiyA gayA hai| saMsAra meM sammedazikharajI siddhakSetra jaisA koI kSetra nahIM hai| kyoMki yaha tIrtharAja anAdikAla kA hai aura isa siddhakSetra se hamAre 24 tIrtha karoM meM se 20 tIrtha kara mokSa padhAre aura unake sAtha-sAtha asaMkhyAta munirAja mokSa padhAre haiM / isaliye isa kSetra kA kaNa-karaNa pUjanIya va vaMdanIya hai| isa kSetra kI vaMdanA karane se manuSya ke janma janma ke Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApoM kA kSaya ho jAtA hai aura usake lie mokSamArga zrAsAna ho jAtA hai tathA use naraka va pazugati meM janma nahIM lenA par3atA aura vaha 46 veM bhava meM nizcaya hI mokSa kI prApti karatA hai / kahA bhI hai: bhAva sahita vaMde jo koI / tAhi naraka pazugati nahIM hoI // isa prakAra isa grantha ke prakAzita hone se aneka bhavyAtmAoM ne isa grantha ko par3hakara sammedazikhara siddhakSetra kI yAtrA kara dharma lAbha prApta kiyA hai aura kara rahe haiM rAtri bhojana tyAga kathA - paramapUjya zrI 108 prAcAryaratna nimittajJAna ziromariNa vimalasAgarajI mahArAja vizAla saMgha sahita rANAjI kI nasiyA~ khAniyAM jayapura (rAjasthAna) meM varSAyoga karane hetu dinAMka 3-7-87 ko padhAre / granthamAlA samiti ne dinAMka 5-7-87 ko hI apanA navam puSpa rAtri bhojana tyAga kathA pustaka kA prakAzana karavAkara isakA vimocana zrAcArya zrI ke kara-kamaloM se karavAyA / kAryakrama kI adhyakSatA zrI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke mahAmantrI zrI trilokacandajI koThayArI ne kii| mukhya atithi zrI pUnamacanda jI gaMgavAla (phariyAvAle) va zrI sohanalAlajI seThI the / kezaluJcana kyA aura kyoM ? paramapUjya zrI 108 AcArya vimalasAgarajI mahArAja ke jayapura (rAjasthAna ) meM varSAyoga ke samaya prAcArya zrI kI bhAratI, jinavANI stuti, varSAyoga karane vAle sAdhuoM kI sUcI kA plAsTika kavarayukta kArDa prakAzita karavAkara niHzulka vitaraNa kiye gaye / AcArya zrI, upAdhyAya zrI, saMghastha sAdhutroM ke kezaluJcana samAroha ke avasara para eka laghu pustikA ke luJcana kyA aura kyoM ? kA prakAzana karavAkara niHzulka vitaraNa kiyA gayA / janma jayanti parva kyoM ? dinAMka 14-7-87 ko AcArya zrI kI 72 vIM janma jayanti ke zubhAvasara para janma jayanti parva kyoM ? eka laghu pustikA kA prakAzana karavAkara niHzulka vitaraNa kiyA / isase jana-samudAya ko janma jayanti parva manAne kI jAnakArI sulabha ho gaI / zItalanAtha pUjA vidhAna ( hindI ) - -- varSAyoga samApti para paramapUjya zrI 108 AcArya ratna vimalasAgarajI mahArAja vizAla saMgha (43) picchI sahita dinAMka 27-11-87 ko granthamAlA ke kAryAlaya para padhAre | itane vizAla saMgha kA samiti ke kAryAlaya para padhAranA granthamAlA ke itihAsa meM svarNa pravasara thA / isa zubhAvasara para zrAcArya zrI ke kara-kamaloM se zrI 1008 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanAtha bhagavAna kI mUrti virAjamAna kI gaI / granthamAlA kA kAryAlaya hamAre nivAsa sthAna para hai aura hamAre nijI kharca se yaha kAryakrama sampanna krvaayaa| tatpazcAt samiti dvArA prakAzita dazam puSpa "zrI zItalanAtha pUjA" vidhAna (hindI) kA vimocana prAcArya zrI ke karakamaloM dvArA karavAyA gyaa| zrI bhairava padmAvatI kalpa : paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgarajI mahArAja vizAla saMgha sahita varSa 1987 kA varSAyoga akalUja (mahArASTra) meM pUrNa dharma prabhAvanA ke sAtha samApta karake caturvidha saMdha ke sAtha tIrtharAja zrI samzedazikharajI pahu~ce / granthamAlA samiti ne isa upalakSya meM 11 vAM puSpa "zrI bhairava padmAvatI kalpaH" grantha kA prakAzana karavAkara isa mahatvapUrNa grantha kA vimocana paramapUjya zrI 108 prAcArya sanmArga divAkara nimittajJAna ziromariNa vimalasAgarajI mahArAja ke kara-kamaloM dvArA dinAMka 13-3-88 ko vizAla jana-samUha ke madhya pravacana hAla meM zrI mahAvIrajI atizaya kSetra para aSTAnhikA parva para karavAyA / yaha samAroha bahuta hI sundara rahA / saccA kavaca paramapUjya zrI 108 prAcArya vimalasAgarajI mahArAja vizAla saMgha sahita kucha dinoM taka zrI mahAvIrajI atizaya kSetra para hI virAje / isI bIca dinAMka 31-3-88 ko zrI mahAvIra jayanti kA zubhAvasara pAyA aura granthamAlA samiti ne isa zubhAvasara para 12vAM paSpa "saccA kavaca' kA prakAzana karavAkara zrI zAMtivIra nagara. sanmati bhavana meM kAryatra Ayojita karake paramapUjya zrI 108 prAcArya vimalasAgarajI mahArAja ke karakamaloM dvArA isa pustaka kA vimocana krvaayaa| isa kAryakrama kI adhyakSatA parama gurubhakta zrI jJAnacandajI jaina bambaI vAloM ne kI, aura hajAroM kI saMkhyA meM isa samAroha meM logoM ne bhAga lekara dharma lAbha prApta kiyaa| phoTo prakAzana evaM niHzulka vitaraNa mAha pharavarI 87 meM borIvalI bambaI meM Ayojita mAnastambha paMcakalyANaka mahotsava ke zubhAvasara para (janma-kalyANaka mahotsava) dinAMka 6-2-87 ko paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja va zrI 105 gaNinI AryikA vijayAmati mAtAjI ke phoTo prakAzita kara isakA vimocana nyUyArka nivAsI dharma snehI gurubhakta zrI mahendrakumArajo pANDyA va unakI dharma patni zrImati AzAdevIjI pANDyA ke karakamaloM dvArA krvaayaa| donoM phoTo bahuta hI sundara va manamohaka haiM / viziSTa gurUbhaktoM ko niHzulka vitaraNa kI gaI hai| isake sAtha-sAtha jina mandiroM va kSetroM para samiti dvArA phema meM jar3avAkara phoTo lagavAye gaye hai / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI gommaTa praznottara citAmaNi" granthamAlA samiti ne terahaveM puSpa ke rUpa meM zrI gommaTa praznottara ciMtAmariNa grantha kA prakAzana karavAkara prArA (bihAra) meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM janma kalyANaka ke zubhAvasara para dinAMka 11-12-88 ko paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja ke kara kamaloM dvArA hajAroM kI saMkhyA meM upasthita jana samudAya ke bIca karavAyA / - zrI gommaTa praznottara ciMtAmariNa grantha jaina rAmAyaNa sarikA (gAgara meM sAgara ) ke samAna 1100 pRSThoM kA vRhada grantha hai / 38 dhyAna ke raMgIna citra isameM prakAzita kiye gaye hai | isa grantha ke saMkalanakartA paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja hI hai / grantha ke sambandha meM gaNadharAcArya mahArAja ke vicAra nimna prakAra hai grantha meM karUNAnuyoga, dravyAnuyoga Adi sabhI prakAra kI carcAyeM saMgrahita kI gaI hai aura AdhAra liyA gayA hai jinAgama kA maiM samajhatA hUM ki svAdhyAya premiyoM ko isa eka hI grantha ke svAdhyAya karane se jinAgama kA bahuta kucha jJAna ho sakatA hai, isa grantha meM guNa sthAnAnusAra zrAvaka dharma, muni dharma, zrAtma dhyAna pIMDastha rUpAtIta prAdi dhyAna aura unake citroM sahita varNana kiyA gayA hai, aura aneka sAmagrI saMkalita kI gaI hai / yaha grantha apane Apa meM eka nayA hI saMgrahita huA hai, isa grantha meM sabhI granthoM se lekara 2,178 zlokoM kA saMgraha hai / isa grantha meM pUrvAcAryakRta gommaTasAra, jIvakA~Da, trilokasAra, mUlAcAra, jJAnArNava, samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, ratnakaMraDa zrAvakAcAra tatvArtha sUtra, rAjavArtika AcArasAra, aSTapAhuDa, harivaMza purANa, Adi purANa, vasu nandI zrAvakAcAra, paramAtma prakAza, puruSArtha siddhAyupAya, samayasAra kalaza, dhavalAdi, umA svAmI kA zrAvakAcAra, jaina siddhAnta pra. dazabhaktyAdi saMgraha, carcAzataka carcAsamAdhAna, syAdvAda cakra, carcAsAgara siddhAntasAra pradIpa, mokSa mArga prakAzaka, trikAlavartI mahApuruSa zrAdi bar3e -2 granthoM, kA AdhAra lekara saMgraha kiyA gayA hai| dharma jJAna evaM vijJAna - granthamAlA samiti ne caudahaveM puSpa ke rUpa meM "dharma jJAna evaM vijJAna" pustaka kA bhI prakAzana karavAkara ArA (bihAra) meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM janma kalyANaka ke zubhAvasara para paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja ke karakamaloM dvArA dinAMka 11-12-88 ko karavAyA hai| isa pustaka meM jaina dharma ke tatvoM kA sarala bhASA meM ullekha kiyA gayA hai| pustaka ke lekhaka gaNadharAcArya mahArAja ke parama ziSya elAcArya upAdhyAya siddhAnta cakravati paramapUjya zrI 108 kanakanandijI mahArAja hai / pustaka sabhI ke lie paThanIya hai| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti maNDala kalpa: ( pUjA ) - paramapUjya zrI 108 AcArya Adi sAgarajI mahArAja ( aMkalIkara) kI 46vIM puNya tithi (samAdhi divasa) ke upalakSa meM Ayojita samAroha meM paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya mahArAja ke karakamaloM dvArA zrI digambara jaina mandira campA bAga, gvAliyara meM bhArI janasamUha ke bIca dinAMka 5-3 86 ko karavAyA / saMghAtipati zrAcAryo kA phoTo kaleNDara kA prakAzana- granthamAlA samiti ne saMdhAdhipati AcAryo kA phoTo kalaiNDara prakAzita karavAkara isa kalaiNDara kI prathama prati paramapUjya sanmArga divAkara nimittajJAna ziromaNi zrI 108 prAcArya vimalasAgarajI mahArAja ko dinAMka 23-12-88 ko siddhakSetra zrI sonAgirajo meM bheTa kI gaI / isa phoTo kalaiNDara ke madhya meM vartamAna yuga ke prathama digambara jainAcArya paramapUjya samAdhi samrATa zrI 108 prAcArya Adi sAgarajI mahArAja ( akaMlIkara) kA phoTo prakAzita kiyA gayA hai / isake cAroM aura paramapUjya zrI 108 prAcArya zAMti sAgarajI mahArAja, prAcArya mahAvIra kIrtijI mahArAja AcArya dezabhUSaNajI mahArAja, prAcArya vimalasAgarajI mahArAja, AcArya dharmasAgarajI mahArAja, AcArya sanmatisAgarajI mahArAja, AcArya ajita sAgarajI mahArAja, prAcArya vidyAsAgarajI mahArAja, prAcArya vidyAnandajI mahArAja, zrAcArya bAhubalI sAgarajI mahArAja, prAcArya subalasAgarajI mahArAja, gaNadharAcAya kunthusAgarajI mahArAja ke phoTo prakAzita kiye gaye haiM / isake nIce zrI 108 gaNinI AryikA vijayAmatI mAtAjI, gaNinI AryikA supArzvamatI mAtAjI, gaNinI prAyikA jJAnamatI mAtAjI, gaNinI AryikA kulabhUSaNa mati mAtAjI ke phoTo prakAzita kiye gaye haiM / isameM paramapUjya zrI 108 magadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja ke vizAla saMgha tathA AryikA saMgha ke phoTo bhI prakAzita kiye gaye hai / madhya meM ArA (bihAra) meM zrI candraprabhu mandira meM virAjamAna pratizayakArI zrI jvAlAmAlinI devI kA phoTo prakAzita kiyA gayA hai / isa prakAra yaha kalaiNDara bahuta hI sundara tathA manamohaka hai / isake prakAzana meM samiti kA yahI uddezya hai ki eka hI phoTo kalaiNDara ke mAdhyama se sabhI bhavya zrAtmAnoM ko sabhI sAdhuoM ke darzana karane kA saubhAgya prApta ho sake / prathama puSpa laghuvidya nuvAda grantha kA punaH prakAzana - granthamAlA samiti dvArA prathama puSpa ke rUpa meM prakAzita ' laghuvidyAnuvAda" grantha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA punaH prakAzana karavAyA gayA hai / yaha grantha yantra, mantra, tantra viSaya kA eka mAtra saMdarbha grantha hai| ghaNTAkarNa mantra kalpa : granthamAlA samiti ne 16veM puSpa ke rUpa meM ghaNTAkarsa mantra kalpaH grantha kA prakAzana karavAkara zrI digambara jaina candraprabhu jinamandira atizayakSetra tijArA (alavara) ke prAMgaNa meM paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuthusAgarajI mahArAja ke kara-kamaloM dvArA dinAMka 30-1-61 ko karavAyA hai| isa mahatvapUrNa grantha meM yantra mantra prakAzita kiye gaye haiM jinake mAdhyama se zraddhA sahita grantha meM variMgata vidhi se upayoga karane para aneka prakAra ke roga zoka prAdhi-vyAdhi se bhavya jIva chuTakArA pA sakate haiM / graMthamAlA samiti ke kAryoM meM yaha bAta vizeSa ullekhanIya hai ki yaha graMthamAlA samiti sabhI prAcAryo sAdhuoM viziSTa vidvAnoM, patroM ke prakAzakoM, prakAzana kharca meM sahayoga karane vAle sabhI dAtAroM ko sabhI prakAzana vyaktigata rUpa se bheMTa karatI hai yA mAtra DAka kharca para bhijavAtI hai| isa prakAra pAThakagaNa avalokana kare, ki granthamAlA samiti ke sImita Arthika sAdhana hote hue bhI itane kama samaya meM uparokta mahatvapUrNa granthoM ke prakAzana karavAne meM saphalatA prApta kI hai / sabhI graMtha eka se baDhakara eka hai aura sabhI jJAnopArjana ke lie vizeSa lAbhakArI siddha huye hai / aise sabhI prAcAryoM sAdhunoM vidvAnoM ke vicAra hamaiM samaya-2 para prApta hote rahe hai, yaha sabhI saphalatA parama pUjya sabhI prAcAryo va sAdhuoM ke zubhAzIrvAda ke sAtha-2 paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthu sAgarajI mahArAja va zrI 105 gaNinI AryikA vijayAmatI mAtAjI ke zubhAzIrvAda se ho sakA hai / isake liye hama sabhI kRtajJa hai aura unake caraNoM meM natamastaka hokara zata-2 bAra namostu arpita karate haiN| ___ mujhe prAzA hI nahIM balki pUrNa vizvAsa hai ki pAThaka gaNa grathamAlA samiti dvArA prakAzita graMthoM kA svAdhyAya kara ke pUrNa jJAnopArjana kara rahe haiM aura Age bhI isa granthamAlA se jina mahatvapUrNa graMthoM kA prakAzana hogA unase pUrNa lAbha uThA sakegeM aura truTiyoM ke liye kSamA kreNge| zAnti kumAra gaMgavAla prakAzana saMyojaka zrI digambara jaina kunthu vijaya graMthamAlA samiti, (jayapura rAja0) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA vrata pRSTha saM0 107 108 vrata tithi nirNaya meghamAlA vrata karane kI tithiyAM aura vidhi ratnatraya vrata kI tithiyoM kA nirNaya munisuvrata purANa ke aAdhAra para vrata tithi kA pramANa vrata tithi nirNaya ke liye nirNaya sindhu ke mata kA nirUpaNa tathA khaNDana vrata tithi ke nirNaya ke lie vibhinna mata vrata karane kA phala vratopayogI aAvazyaka vidhiyAM upavAsa kA lakSaNa vrata kathA koSa aSTadikkanyA vrata kathA Ayukarma nivAraNa vrata kathA adhika saptamI vrata kathA ananta vrata vidhi anaMta vrata kathA aSTakarma cUrNa vrata vidhi va kathA ahigahI vrata vidhi va kathA ananta bhava karmaharASTamI vrata vidhi va kathA akSaya sukha sampatti vrata kathA aSTAnhikA vrata kI vidhi davasika vratoM kA varNana nandIzvara vrata kathA aSTAnhikA vrata kathA ananta saundarya vrata kathA aragati pUrNimA vrata kathA prArta dhyAna nivAraNa vrata kathA abhaya kumAra vrata kathA apakAya nivAraNa vrata kathA AcAmlavardhana vrata kathA praSTa pratihAryodaya vrata kathA aSTavidha vyantara deva kathA Murror worror Mor 132 132 134 137 148 146 151 153 153 156 156 157 156 156 xrur rurur Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata pRSTha saM0 168 166 173 173 173 174 174 175 ajJAna nivAraNa vrata kathA atha aranAtha tIrtha kara cakravartI vrata kathA prAkAza paMcamI vrata kathA pracaurya mahAvrata vrata kathA ahiMsA mahAvrata kathA prayoga kevalI guNasthAna vrata kathA apramatta guNa sthAna vrata kathA apUrvakaraNa guNasthAna vrata kathA anivRtikaraNa guNasthAna vrata kathA avirata guNasthAna vrata kathA ananta darzana vrata kathA ananta jJAna vrata kathA ananta vIrya vrata kathA ananta sukha vrata kathA amUr3ha dRSTayaMga vrata kathA ananta mithyAtva nivAraNa vrata kathA AhAra paryApti nivAraNa vrata kathA aratikarma nivAraNa vrata kathA praudArika zarIra nivAraNa vrata kathA akSa akSaya tRtIyA vrata kathA atha indriya paryApti nivAraNa vrata kathA indradhvaja vrata kathA va vidhi ekAvalI vrata kI vidhi aura phala iSTa siddhikAraka ni:zalya aSTamI vrata atha ekAMtanaya vrata kathA nivAraNa atha ekAMta mithyAtva nivAraNa vrata kathA atha ekendriya jAti nivAraNa vrata kathA atha ekAdaza rudra vrata kathA atha upagRhanAMga vrata kathA uttama muktAklI vrata kI vidhi atha upazAMta kaSAya guNasthAna vrata kathA atha upabhogAMtarAya nivAraNa vrata kathA atha ucchavAsa paryApti nikAraNa vrata kathA uttarAyaNa vrata kathA 175 176 177 177 178 178 176 176 176 180 180 185 185 187 188 188 186 186 160 160 163 164 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata upasarga nivAraNa vrata kathA RSi paMcamI vrata esonava vrata esodaza vrata kaMjika vrata kRSNa paMcamI vrata kAMjI bArasa vrata kalI caturdazI vrata karmacUra vrata kokilA paJcamI vrata kanakAvalI vrata kI vizeSa vidhi atha karakuca vrata kathA kanyA saMkramaNa vrata kathA siMha saMkramaNa vrata kathA karka saMkramaNa vrata kathA mithuna saMkramaNa vrata kathA vRSabha saMkramaNa vrata kathA meSa saMkramaNa vrata kathA kavala candrAyaraNa vrata kathA kalyANa tilaka vrata vidhi aura kathA atha kunthunAtha tIrtha kara cakravartI vrata kathA katha kuberakAMta athavA kumArakAMta vrata kathA kevalabodha vrata kathA kAgupti vrata kathA atha kApotalezyA nivAraNa kathA atha kRSNalezyA nivAraNa vrata kathA karmanirjarA vrata kI vidhi kevalajJAna vrata kathA kRSNadevakI vrata athavA saMtAna rakSA vrata kathA kumbha saMkramaNa vrata kathA atha kunaya vrata kathA kalyANamAlA vrata kathA atha kalpakuja vrata kathA 3 pRSTha saM0 166 200 200 201 201 202 202 202 202 203 203 204 205 205 205 206 206 206 206 208 206 210 211 212 212 212 213 214 216 217 217 217 216 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata atha kalpAMbara ( kalpAmara ) vrata kathA kAmya vratoM kA phala kAmya vratoM kA varNana uttama phaladAyaka vratoM kA nirdeza atha kaMdarpa sAgara vrata kathA zruti kalyANaka vrata kathA kevalya sukhadASTamI vrata kathA paMcamI vrata kathA atha karmadahana vrata kathA karma nirjarA vrata kathA kaladhautArNava vrata kathA atha kalyANamaMgala vrata kathA kIrtIdhara vrata kathA kAmadeva vrata kathA kAruNya vrata kathA paMcakalyANaka vrata tithi bodhaka cakra garaNadhara valaya vrata kathA gurudvAdazI vrata kathA gorI vrata kathA zratha gulalavaraNa vrata kathA gandha aSTamI vrata gotra karma nivAraNa vrata kathA cauMtIsa pratizaya vrata candrakalyANaka vrata caubIsa tIrtha kara vrata tIna caubIsI vrata tIrthaMkara belA vrata atha caturdaza manu vrata kathA bAharasau cauMtIsa vrata yA cAritra zuddhi vrata cAritrya zuddhi vrata kathA cAritramAlA vrata kathA caMdanA devI vrata kathA caturindriya jAti nivAraNa vrata kathA pRSTha saM 0 220 220 221 223 224 225 225 227 228 235 240 241 241 242 243 244 246 248 246 252 256 256 256 257 257 257 258 256 260 261 261 262 263 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata atha cArudatta vrata kathA athavA cArusukha vrata kathA atha cakrabAla vrata kathA atha caturviMzati gariNanI vrata kathA catura bIti gaNadhara vrata kathA pratha caturviMzati dAtR vrata kathA pratha caturviMzati zrotR vrata kathA candana SaSThI vrata vidhi caMdra SaSThI vrata kathA zratha caturviMzati pakSa vrata kathA zratha caturviMzatipakSI vrata kathA zratha caturviMzati garino vrata kathA cAritrAcAra vrata kathA atha catuparva vrata kathA cUDAmaNi vrata kathA cakrodaya vrata kathA atha chedopasthApanA cAritra vrata kathA atha zrI jinendra paMcakalyANa vrata kathA jyeSTha jinavara vrata kI vidhi jina mukhAvalokana vrata kI vidhi jina rAtri vrata kA svarUpa jinendra guraNa sampatti vrata jina guNasampatti vrata kI vidhi zrI jina guNa sampatti vrata kathA jIvadayA aSTamI vrata kathA 5 zratha jiyadattarAya athavA sarvakAmita prada vrata kathA atha jugupsA karma nivAraNa vrata kathA jina caMdra vrata kathA atha jambUsvAmI vrata kathA atha jIvaMdhara svAmI vrata kathA athavA budhavAra vrata kathA zratha jayasena cakravartI vrata kathA tapo'Jjali vrata kA lakSaNa tUla saMkramaNa vrata kathA tiryaJcagati nivAraNa vrata kathA pRSTha saM0 263 264 266 267 268 266 270 270 273 274 274 275 276 276 277 278 278 280 281 285 286 286 287 262 263 268 268 266 266 301 301 303 303 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata manuSya gati nivAraNa vrata kathA devagati nivAraNa vrata kathA zratha teja kAya nivAraNa vrata kathA tapAcAra vrata kathA dugdharasI vrata duHkhaharaNa vrata, dvAdazIvrata, laghu dvikAvalI vrata darzanAvaraNIya karmanivAraNa vrata kathA dvipaMca vrata atha devavirata guNasthAna vrata kathA atha dIpAvalI vrata athavA lakSAvalI vrata kathA atha dAnAntarAya karma nivAraNa vrata kathA atha dvidriya jAti nivAraNa vrata kathA dazaparva vrata kathA dakSiNAyaNa vrata kathA darzanAcAra vrata kathA sarvadoSa parihAra vrata kathA atha durgati nivAraNa vrata kathA zratha dazadikpAlaka vrata kathA atha duritA nivAraNa vrata kathA tithi kSaya hone para dakSalakSaNa vrata kI vyavasthA ra vrata kA phala dazalAkSaNika vrata kathA atha dazaprANanivAraNa vrata kathA atha dAridraya vinAzaka vrata kathA dvArAvalokana vrata dhanakalaza vrata kathA dhanu saMkramaNa vrata kathA atha dharma prabhAvanAMga vrata kathA dharmodaya vrata kathA dharmacakra vrata kathA 6 atha dhanyakumAra athavA dhanyabhUti vrata kathA NamokAra paiMtIsa vrata nityAnaMda vrata kathA vidhi pRSTha saM0 303 304 304 304 205 306 308 306 310 310 310 310 313 314 314 315 316 317 318 322 323 325 325 326 327 328 326 326 330 330 332 333 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata pRSTha saM0 ll 337 l llh 337 338 l 342 342 343 343 344 344 344 345 nazika vrata atha nIlalezyA nivAraNa vrata kathA atha nizvAsa paryApti nivAraNa vrata kathA atha navavala deva vrata kathA atha navaprativAsudeva vrata kathA atha niza:lyASTamI vrata kathA navarAtri vrata kathA atha napuMsakaveda nivAraNa vrata kathA nirNaya vrata kathA pratha nigratha mahAvrata vrata kathA atha nizcayanaya vrata kathA nAmako nivAraNa vrata kathA pratha nItisAgara vrata kathA narakagati nivAraNa vrata kathA pratha niHzaMkitAMga vrata kathA atha nikAkSitAMga vrata kathA atha nAgazrI vrata kathA atha nava vAsudeva vrata kathA naMdyAvarta vrata kathA naMdAbati vrata kathA atha navanArada vrata kathA pratha navagraha vrata kathA atha nityasukhadASTamI vrata kathA nityotsava vrata kathA atha nityasaubhAgya (saptajyoti kuku) vrata kathA nAgapaMcamI aura zriyAlaSaSThI vrata kathA niratizaya vrata kathA navanidhi bhAMDAra vrata kathA nirdoSa saptamI vrata kathA nakSatramAlA vrata, nityarasI vrata nanda saptamI vrata, nirjara paJcamI vrata paJcAlaMkAra vrata kathA purANAnnatyAga vrata vidhi kathA 346 346 347 346 350 351 352 354 356 357 lh sh sh 358 362 364 365 370 371 372 374 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata paMca sUnA nivAraNa vrata kathA paMca sasAra vrata kathA parva maMgala vrata kathA parva sAgara vrata kathA puNya sAgara vrata kathA atha zrI paMcamI vrata kathA paMcamI vrata kathA paJcamandara vrata kathA zratha pramatta guraNa sthAna vrata kathA atha pacendriya jAti nivAraNa vrata kathA paMca mAsa caturdazI vratazIla caturdazI aura rUpa caturdazI vrata puSpAJjali vrata kI vizeSa vidhi aura vrata kA phala atha paMca parameSThI vrata kathA pArzvatRtIyA (tadagI) vrata kathA atha zrIpAla vrata kathA atha paMca pAMDava vrata kathA atha padmadatta cakravarti vrata kathA 8 atha paMca kumAra vrata kathA athavA guruvAra vrata kathA atha paMca mahAkSetrapAla vrata kathA zratha pItalezyA nivAraNa vrata kathA zratha padmalezyA nivAraNa vrata kathA atha pRthvIkA nivAraNa vrata kathA basarabalagada vrata vidhi va vrata kathA atha budhASTamI vrata kathA atha bRhata zrutaskaMdha vrata kathA atha bhASA paryApti nivAraNa vrata kathA atha bhayakarma nivAraNa vrata kathA atha bhAgIratha vrata kathA bhavaduHkha nivAraNa vrata kathA bhavasAgara vrata kathA zratha bhavarogaharASTamI vrata kathA zratha bharata cakravarti vrata kathA mukuTa saptamI vrata aura nirdoSa saptamI vratoM kA svarUpa maMgalArNava vrata kathA pRSTha saM0 377 377 378 376 380 383 384 386 360 362 365 401 402 411 412 415 416 417 418 418 418 425 428 430 433 433 433 435 435 441 443 .444 446 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata pRSTha saM0 446 451 457 462 464 466 475 476 477 478 476 maMgala bhUSaNa vrata kathA muktAvalI vrata kathA mAghamAlA vrata kathA mokSa saptamI vrata maMgala trayodazI vrata kathA mohanoya karma nivAraNa vrata kathA atha mithyAtvaguNa sthAna vrata kathA - maMgalagaurI vrata kathA mokSa lakSmo nivAsa vrata kathA phala maMgalavAra vrata kathA mIna saMkramaNa vrata kathA atha mRSAnaMda nivAraNa vrata kathA makara saMkramaNa vrata kathA muSTitaMdula vrata kathA mahodaya vrata kathA atha manaparyApti nivAraNa vrata kathA manogupti vrata kathA maMgalavAra vrata kathA atha (migI prArala) trimuSTi lAjA vrata kathA atha maghavA cakravarti vrata kathA atha yatha'khyAtacAritra vrata kathA ratnAvalI vrata kathA rAtribhukti tyAga vrata kathA rakSA bandhana vrata kathA ratnatraya vrata kathA pratha rati karma nivAraNa vrata kathA ravivAra vrata kathA atha raudra dhyAna nivAraNa vrata kathA ratnazoka vrata kathA rAmanavamI vrata kathA rohiNI vrata kathA rasa parityAga vrata kI vidhi va kathA pAtizaya vrata kathA aura vidhi 480 480 481 483 484 484 284 485 487 484 460 463 464 516 520 522 536 537 537 536 553 554 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata rUpArthaM vallarI vrata kathA ratnabhUSaNa vrata kathA labdhi vidhAna vrata kathA atha lAbhAMta rAyakarma nivAraNa vrata kathA lokamaMgala vrata kathA lakSmI maMgala vrata kathA vastu kalyANa vrata kathA vRzcika saMkramaNa vrata kathA sakala zreyonidhi vrata kathA atha viSayAnanda nivAraNa vrata kathA atha vAtsalyAMga vrata kathA vidyA maMDUka vrata kathA vaiRiyika zarIra nivAraNa vrata kathA AhAraka zarIra nivAraNa vrata kathA tejasa zarIra nivAraNa vrata kathA kArmaraNa zarIra nivAraNa vrata kathA vedanIya karmanivAraNa vrata kathA atha viparItanaya vrata kathA zratha brahmacaryaM mahAvrata kathA atha vIryAntarAya nivAraNa vrata kathA atha viparIta mithyAtva nivAraNa vrata kathA atha vAyukAya nivAraNa vrata kathA vIryAcAra vrata kathA vardhamAna vrata kathA vacana gupti vrata kathA vasudhA bhUSaraNa vrata kathA varNasAgara vrata kathA atha vAstukumAra vrata kathA vinaya saMpannatA vrata va kathA zivarAtrI vrata kathA atha zarIra paryApti nivAraNa vrata kathA 10 zuddha dazamI vrata kathA atha zuklalezyA nivAraNa vrata kathA pRSTha saM0 556 557 560 562 562 563 565 568 566 572 572 572 573 573 573 574 574 574 575 575 576 577 577 577 578 578 576 580 581 583 584 601 604 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata atha zokakarma nivAraNa vrata kathA zatendra vrata kathA pratha zukla dhyAna prApti vrata kathA atha SoDaza kriyA vrata kathA zratha SaTkanyAkA vrata kathA sakala saubhAgya vrata kathA sugandha dazamI vrata kathA zratha steyAnanda nivAraNa vrata kathA pratha sudarzana seTha vrata kathA saubhAgya vrata kathA samAdhi vidhAna vrata kathA saukhya suta sampatti vrata kathA zratha saMzaya mithyAtva nivAraNa vrata kathA pratha sthitikararaNAMgavrata kathA pratha saMrakSaraNAnanda nivAraNa vrata kathA atha sAgara cakravartI vrata kathA _ atha subhauma cakravartI vrata kathA 9 atha sukumAra vrata kathA sArasvata vrata kathA sItAdevI vrata kathA yoga dhAraNa vrata kathA sahasranAma vrata kathA zratha snehanaya vrata kathA atha strI veda nivAraNa vrata kathA saptaddhi vrata kathA atha satyavacana mahAvrata kathA atha saMyatAsaMyata vrata kathA atha sUkSmasAMparAya cAritra vrata kathA pratha sAmAyika cAritra vrata kathA atha saMyata vrata kathA zratha sunaya vrata kathA pratha saptayakSI vrata athavA devakI vrata kathA pratha saMyogakevalI guragasthAna vrata kathA 11 pRSTha sa0 604 608 610 611 612 625 632 647 647 648 646 650 671 671 671 671 676 677 680 681 682 683 684 685 685 685 686 686 687 687 688 688 686 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata atha sAsAkana guraNasthAna vrata kathA zratha samyagmithyAtva (mizra) guNasthAna vrata kathA atha sUkSmasAMpa rAya guNasthAna vrata kathA atha samavasaraNa maMgala vrata kathA sarvathA kRtya vrata kathA atha sanatakumAra cakravarti vrata kathA sarvasaMpatkara vrata kathA atha zukravAra vrata kathA sugandha baMdhura vrata kathA atha sarvArtha siddhi vrata kathA siddha vrata kathA sUtaka parihAra vrata kathA atha hastapaMcamI vrata kathA atha hisAnaMda nivAraNa vrata kathA atha hAsya karma nivAraNa vrata kathA atha hariSeNa cakravati vrata kathA atha kSAyika bhoga vrata kathA atha kSAyika lAbha vrata kathA atha kSAyika dAna vrata kathA kSoNa kaSAya guNasthAna vrata kathA atha kSAyika upabhoga vrata kathA atha kSAyika samyaktva vrata kathA triloka bhUSaNa vrata kathA trikAla tRtIyA vrata kathA atha trIndriya jAti nivAraNa vrata kathA atha kAya nivAraNa vrata kathA tribhuvana tilaka vrata kathA trepana kriyA vrata kathA jJAnAvaraNIya karma nivAraNa vrata kathA 12 jJAna sAmrAjya vrata kathA atha jJAnacandra athavA jinacandra vrata kathA sUtaka vicAra pRSTha saM0 686 660 660 660 661 662 663 664 667 666 700 701 710 711 711 711 713 713 713 714 714 715 716 717 720 720 720 722 726 727 728 731-747 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinAMka 22-7-61 ko zrI digambara jaina jatIjI bhavana rohataka (hariyANA) meM Ayojita "vrata kathA koSa" grantha ke vimocana samAroha ke citroM kI jhalaka vrata kathA koSa graMtha kI prati paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthasAgarajI mahArAja ko vimocana karane hetu bheMTa karate hue graMthamAlA ke prakAzana saMyojaka zAnti kumAra gaMgavAla prakAzita graMtha kA upasthita jana samudAya ko digdarzana karAte hue paramapUjya zrI 108 gaNadharAcArya kunthusAgara jI mahArAja Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasthita jana samudAya ko graMthamAlA dvArA kiye gaye kAryoM va prakAzita graMtha ke bAre meM jAnakArI dete hue prakAzana saMyojaka zAnti kumAra gaMgavAla ne dIkSA samAroha mAma jana ma samAroha meM bhakti saMgIta kA kAryakrama prastuta karate hue saMgIta ratna zrI subhASa candra jaina paMkaja mathurA evaM jaina saMgIta kokilArAnI zrImatI kanaka prabhA jI hADA jayapura Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatithi nirNaya zrImantaM vardhamAnezaM bhAratI gautamaM gurum / natvA vakSye tithInAM vai nirNayaM vratanirNayam // 1 // artha :-zrImat ananta catuSTayarUpa aMtaraMga zrI, aura samavazaraNa Adi vibhUtirupa bahiraMga zrI-ina donoM zrI se yukta bhagavAna mahAvIra svAmI ko, jinavANI ko, sarasvatI rupa divyadhvani ko evaM guru gautama gaNadhara ko namaskAra karake vrata nirNaya ko kahatA huuN| zrI padmanaMdI muninA padmadevena vA'parA / * hariSeNena devAdisenena proktamuttamam // 2 // grAhya taccedivAnyadvA caturguNa prakalpitam / vidhAnaM ca vratAnAM vai grAhya proktaM samuttamam // 3 // arthaH-zrI padmanaMdI muni apara nAma padmadeva muni, hariSeNa, eka devasena se, jo caturguNa prakalpita-yathAsamaya niyama tithi ko dhAraNa, vidhipUrvaka pAlana, vidheya maMtra kA jApa aura proSadhopavAsa yukta uttama vrata kahe gaye haiM, unheM grahaNa karanA cAhie athavA inhIM prAcAryoM ke samAna anya prAcAryoM ke dvArA pratipAdita vratoM ko grahaNa karanA cAhie / vratoM ke lie jo vidhi-vidhAna, niyama tithi, jApyamaMtra, anuSThAna karane ke niyama batAye gaye haiM, unheM nizcayapUrvaka grahaNa karanA caahie| zra tasAgara sUrIza bhAvazAbhradevakaH / chatrasenAdityakotisakalAdisukItibhiH / / 4 / / artha :-zru tasAgara prAcArya, bhAvazarmA, abhradeva, chatrasena, AdityakIti, sakalakIrti Adi prAcAryoM ke dvArA pratipAdita vratatithi-nirNaya ko kahatA huuN| kramato'haM pravakSye vai tithivratasunirNayau / mataM grAhya sAMprataM kulAdi ghaTikAprabham // 5 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] vrata kathA koSa arthaH- maiM krama se tithinirNaya aura vratanirNaya ko kahatA hU~ / isa samaya vrata ke lie chaha ghaTI pramANa tithi kA mAna grahaNa karanA cAhie / vivecana :- prAcIna bhArata meM himAdri aura kulAdri, do mata vratatithiyoM ke nirNaya ke lie pracalita the / himAdri mata kA prAdara uttara bhArata meM thA aura kulAdri mata kA dakSiNa bhArata meM thA / himAdri mata meM vaidika prAcArya tathA katipaya zvetAmbarAcArya parigaNita haiM / himAdri mata meM sAdhAraNataH vratatithi kA mAna dasa ghaTI pramANa svIkAra kiyA gayA hai / himAdri mata kevala vratoM kA nirNaya hI nahIM karatA for a sAmAjika, pArivArika vyavasthAoM kA pratipAdana bhI karatA hai / himAdri mata ke uddharaNa devopurANa, viSNupurANa, zivasarvasva bhaviSya evaM nirNaya siMdhu Adi granthoM meM milate haiM / ina uddharaNoM ko dekhane se yaha spaSTa jJAta hotA hai ki prAcInakAla meM uttara bhArata meM isakA bar3A pracAra thA / pArivArika aura sAmAjika jIvana kI arthavyavasthA, daNDavyavasthA, jIvanonnati ke lie vidheya anuSThAna Adi kA nirNaya ukta mata ke AdhAra para ho prAyaH uttara bhArata meM kiyA jAtA thA / RSiputra kI saMhitA ke kucha uddharaNa bhI isa mata meM samAviSTa haiM / hemacandrAcArya dvArA prarUpita niyama bhI isI mata meM ginAye gaye haiM / garga, vRddhagarga aura pArAzara ke vacana bhI himAdri mata meM zAmila haiM / kulAdri mata dakSiNa bhArata meM pracalita thA / isa mata kI draviDa saMjJA bhI pAyI jAtI hai / digambara jainAcAryoM kI gaNanA bhI isI mata meM kI jAtI thI, kintu pradhAna rUpa se kerala pakSa hI isameM zAmila thA / isa mata ke anusAra vahI tithi vrata ke lie grAhya mAnI jAtI thI, jo sUryodayakAla meM chaha ghaTI ho / yoM to isa mata meM bhI kaI zAkhA, upazAkhAeM pracalita thIM, jinameM vrata tithi kI bhinna-bhinna ghaTikAe parigaNita kI gaI haiM / jyotiSa zAstra meM varSa, ayana, Rtu, mAsa, pakSa aura divasa ye chaha bheda kAla ke batAe haiN| varSa ke pAMca bheda haiM--sAvana, saura, cAndra, nAkSatra aura bArhaspatya | hemAdri mata meM saura, cAMdra bhaura bArhaspatya- ye tIna bheda hI varSa ke mAne haiM / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 13 354. vrata kathA koSa [ 3 sAvana varSa meM 360 dina, saura varSa meM 366 dina, cAndra varSa meM 18 dina tathA adhika mAsa sahita candra varSa meM 383 dina 2162 muhUrta aura 51 nAkSatra varSa meM 32767 dina hote haiM / bArhaspatya varSa kA prArambha I. pU. 3128 se huA hai / yaha prAyaH mAgha se lekara mAgha taka mAnA jAtA hai / isakI gaNanA bRhaspati kI rAzi se kI jAtI hai / bRhaspati eka rAzi para jitane dina rahatA hai, utane dinoM kA bArhaspatya varSa hotA hai | gaNanA karane para prAyaH yaha 13 mahinoM kA hotA hai / vyavahAra meM cAndravarSa hI grahaNa kiyA jAtA hai / isakA prArambha caitra zuklA pratipadA se hotA hai / ayana ke saMbaMdha meM jyotiSa zAstra meM batAyA hai ki tIna saura RtuoM kA eka prayana hotA hai / sUrya prakAza maNDala meM jisa patha se jAte hue dekhA jAtA hai, vahI bhUkakSa athavA prayana maNDala hai / yaha cakrAkAra hai, parantu purI taraha se gola nahIM hai, kahIM kahIM thor3A vakra bhI hai / isake dakSiNa uttara kucha dUrI taka phailA huA eka cakra hai, jo rAzi cakra kahalAtA hai / rAzicakra aura ayana maNDala donoM 360 aMzoM vibhakta haiM / kyoMki eka vRtta meM cAra samakoNa hote haiM aura pratyeka koNa 60 aMza kA hotA hai / isa prakAra 360 aMza ko 12 rAziyo meM vibhakta karane para pratyeka rAzi kA 30 aMza pramANa AtA hai / ina vibhakta rAziyoM ke nAma isa prakAra haiM - meSa, vRSabha, mithuna, karka, siMha, kanyA, tulA, vRzcika, dhanu, makara, kumbha aura mIna / rAzicakra kA kalpita nirakSavRtta viSuvarekhA kahalAtA hai / isa rekhA ke uttara - dakSiNa 23 aMza 28 kalA ke aMtara para do binduoM kI kalpanA kI jAtI hai / eka bindu uttarAyaNAnta ( uttara kI ora jAne kI antima sImA ) aura eka bindu dakSiNAyanAnta ( dakSiNa kI ora jAne kI aMtima sImA ) hai / una donoM bindunoM ke madhya jo eka kalpita rekhA hai, usakA nAma prayanAnta vRtta hai / sUrya jisa patha se uttara kI ora jAtA hai, use uttarAyaNa aura jisa patha se dakSiNa kI ora jAtA haiM, use dakSiNAyana kahate haiM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] vrata kathA koSa vyavahAra meM karka rAzi ke sUrya se lekara dhanu rAzi ke sUrya taka dakSiNAyana aura makara se lekara mithuna taka sUrya uttarAyaNa kahalAtA hai / kucha kAryoM meM ayana zuddhi grAhya samajhI jAtI hai| mAMgalika kArya prAyaH uttarAyaNa meM hI saMpanna hote haiM / do mahIne kI eka Rtu hotI hai| saura aura cAndra ye do RtutroM ke bheda haiM / caitra mahine se Arambha kI jAne vAlI gaNanA cAndra Rtu gaNanA hotI hai arthAt caitra - vaizAkha meM basanta Rtu, jeSTha - prASAr3ha meM grISmaRtu, zrAvaNa-bhAdrapada meM varSA Rtu, Azvina kArtika meM zarad Rtu, agahana - pauSa meM hemanta Rtu, mAgha-phAlguna zizira Rtu hotI 1 saura Rtu ko gaNanA - meSa rAzi ke sUrya se kI jAtI hai / prarthAt meSavRSabha rAzi ke sUrya meM grISmaRtu, siMha- kanyA rAzi ke sUrya meM varSA Rtu, tulAvRzcika rAzi ke sUrya meM zaradaRtu, dhanu makara rAzi ke sUrya meM hemanta Rtu aura kumbha- mIna rAzi ke sUrya meM ziziraRtu hotI hai / vivAha, pratiSThA Adi zubha kArya sauraRtu ke anusAra kiye jAte haiM / mAsa kI gaNanA cAra prakAra se kI jAtI hai-sAvana, saura, cAndra aura nAkSatra / tIsa dina kA eka sAvana mAsa hotA hai / sUrya kI eka saMkrAnti se lekara agalI saMkrAnti taka sauramAsa mAnA jAtA hai / kRSNapakSa kI pratipadA se lekara pUrNimA taka cAndramAsa mAnA jAtA hai / azvinI nakSatra se lekara revatI nakSatra taka 21 27 dina kA hotA hai / nAkSatramAsa mAnA jAtA hai / yaha prAyaH vyavahAra meM zubhAzubha ke lie cAndra aura saura mAsa hI grahaNa kiye jAte haiN| kaI prAcAryoM kA mata hai ki vivAha aura vrata meM sauramAsa aura pauSTika zAnti meM sAvanamAsa, sAMvatsarika kArya meM cAndramAsa grAhya mAne gaye haiM / kSayamAsa zraura adhikamAsa donoM hI sabhI prakAra ke zubhakAryoM ke lie tyAjya hai / hemAdri mata ke anusAra koI bhI zubhakArya ina do mAsoM meM nahIM kiyA jAnA cAhie / parantu kulAdri mata meM ina do mAsoM kI aMtima tithiyAM mAtra zubhakAryoM ke lie syAjya mAnI haiN| tathA ina donoM kA pUrvArdha-madhya bhAga grAhya mAnA hai / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 5. pakSa ke do bheda haiM- kRSNapakSa aura zuklapakSa prAyaH sabhI mAMgalika kAryoM ke lie zuklapakSa hI grAhya mAnA hai / kRSNapakSa meM paMcamI tithi ke pazcAta paMcakalyANaka pratiSThA, bedipratiSThA jaise mahAna zubha kArya nahIM kiye jAte haiM / pratipadAdi tithiyoM ke nAma prasiddha haiM / amAvasyA tithi ke prATha praharoM meM pahale prahara kA nAma sInIvAlI, madhya ke pAMca praharoM kA nAma darza aura AThaveM prahara kA nAma kuhU hai | kinhIM - kinhIM AcAryoM kA mata haiM ki tIna ghaTikA rAtri zeSa rahane ke samaya se rAtri ke samApti taka sinIvAlI, pratipadA se viddha amAvasyA kA nAma kuhU, caturdazI se viddha amAvasyA kA nAma darza hai / sUryamaNDala samasUtra se apanI kakSA ke samIpa meM sthita parantu zaravaza se pRthaka sthita candramaNDala ho to sinIvAlI, sUryamaNDala meM Adhe candramA kA praveza ho to darza aura jaba sUryamaNDala aura candramaNDala samasUtroM meM hoM to kuhU hotA hai / pratipadA siddhi dene vAlI, dvitIyA kArya sAdhana karane vAlI, tRtIyA prArogya dene vAlI, caturthI hAnikAraka, paMcamI zubhaprada, SaSThi azubha, saptamI zubha, bhraSTamI vyAdhi nAzaka, navamI mRtyudAyaka, dazamI dravyaprada, ekAdazI zubha, dvAdazI aura trayodazI kalyANaprada, caturdazI ugra, pUrNimA puSTiprada evaM amAvasyA azubha hai / tithi ke sambandha meM kezaksena tathA mahAsena kA mata nimna prakAra se hai - keSAJcit dharmaghaTikAprabhaM sammatamasti ca // keSAJciviMzatighaTiprabhaM sammatamasti ca // 6 // keSAMcit kezavAdInAM mate kararNAmRta purANAdiSu dharmaghaTikAprabhaM matam / kecidAhuH - senAdInAM kASThApArINAM mate viMzati ghaTi matam / teSAM graMtheSu sArasaMgrahAdiSu tanmataM tadvayaM dazaprabhaM vizatighaTiprabhaM na mUlasaMgharata sUrayaH samAdriyante / pratastadvayaM nirmalasamaM bahubhiH kulAdrimatamAhatamityata zravachinna pAramparyAta tadupadezabahusUrivAkyAcca sarvajana suprasiddhatvAcca rasaghaTimataM zreSThamanyata kalpanopetaM mataM, senana Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] vrata kathA koSa ndidevA upekSante'nAdriyante'taH kundakundAdya upadezAt rasaghaTikA grAhyA kAryA ityarthAH / / 6 / / artha :- kisI ke mata . ( kezavasena ke mata ) se dasa ghaTikA tithi hone para bhI sUryodaya se lekara dasa ghaTikA taka arthAt cAra ghaNTe taka tithi ke rahane para dina bhara ke lie vahI tithi mAnI jAtI hai / dUsare prAcAryoM ke mata se bIsa ghaTikA arthAt sUryodaya se ATha ghaNTe taka rahane para hI tithi dinabhara ke lie mAnI gayI hai / AcArya kezavasena ke mata se sUryodaya kAla meM dasa ghaTikA rahane para hI tithi grAhya mAna lI jAtI hai / senagaraNa kASThapAriNoM ke mata meM bIsa ghaTikA rahane para hI tithi grAhya mAnI jAtI hai / ina do sampradAyoM ke matoM ko ( dasa ghaTikA aura bIsa ghaTikA vAle matoM ko ) mUlasaMgha ke prAcArya pramANa nahIM mAnate haiM / ataH ina donoM matoM ke alAvA bahutoM ke dvArA mAnA gayA kulAdrimata mAnA gayA hai / isa mata ke dvArA samarthita nirdoSa paramparA se prApta tathA isa nirdoSa paramparA ke upadezaka AcAryoM ke vacana se evaM sabhI manuSyoM meM prasiddha hone se chaha ghaTikA - pramANa tithi ko pramANa mAnA gayA hai / tithi kA jo anya mAna mAnA gayA hai, vaha kalpanA mAtra hai, samicIna nahIM hai / isakI sena aura nandigaraNa ke AcArya upekSA arthAt anAdara karate haiM / ataH eva kundakundAdi AcAryoM ke upadeza se sabhI matoM kI apekSA chaha ghaTikA pramANa tithi kA mAna grAhya hai / vivecana - jisa prakAra tArikha caubIsa ghaMTe taka hI rahatI hai, usa prakAra tithi 24 ghaNTe taka nahIM rahatI hai / tithi meM vRddhi aura hrAsa hotA hai / kabhI-kabhI eka tithi do dina taka jAtI hai / jise tithi kI vRddhi kahate haiM / kabhI-kabhI kisI tithi kA lopa ho jAtA hai / jise avama yA kSayatithi kahate haiM / adhika se adhika eka tithi 26 ghaNTA 54 miniTa taka ho sakatI hai / arthAt pahale dina jo tithi sUryodaya se prArambha hotI hai, vaha agale dina sUryodaya ke bAda 2 ghaNTA 54 miniTa taka raha sakatI hai / eka tithi kA ghaTAtmaka yA daNDAtmaka mAna 67 ghaTikA 15 pala hotA hai / prAyaH 60 ghaTikA tithi ekAdha hI hotI hai / pratidina hInAdhika pramANa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tithi hotI rahatI hai| aba prazna yaha uThatA hai ki jaba 60 ghaTikA pramANa koI tithi na ho to vratAdi ke lie kauna sI tithi grahaNa karanA cAhie, kyoMki pAMca ghaTikA ke hisAba se tithi vRddhi aura chaha ghaTikA ke hisAba se tithi kA kSaya hotA hai / udAharaNa--jeSTha zuklA paMcamI maMgalavAra ko 5 ghaTikA 30 pala hai / jisa vyakti ko paMcamI kA vrata karanA ho, kyA vaha paMcamI kA vrata maMgalavAra ko karegA ? yadi maMgalavAra ko vrata karatA hai to usa dina 5 ghaTikA 30 pala arthAt sUryodaya se 2 ghaNTA 12 minaTa taka paMcamI hai, usake bAda SaSThi tithi pAtI hai / vrata use paMcamI kA karanA hai, SaSThi kA nahIM / phira vaha kisa prakAra vrata kareM ? prAcArya ne vibhinna matamatAntaroM kA khaNDana karate hue kahA hai ki jisa dina sUryodaya kAla meM 6 ghaTikA se nyUna tithi ho usa tithi kA vrata nahIM karanA caahie| kintu usake pahale dina vrata karanA caahie| jaise ukta udAharaNa meM paMcamI kA vrata maMgalavAra ko na karake somavAra ko karanA cAhie ? kyoMki maMgalavAra ko paMcamI tithi 5 ghaTikA se kama hai| yadi maMgalavAra ko paMcamI tithi 6 ghaTikA 15 pala hotI to, vaha vrata isI dina kiyA jAtA / tithiyoM kA mAna ghaTikA, pala pratyeka paMcAMga meM likhA rahatA hai| vrata ke alAvA anya kAryoM ke lie vartamAna tithi hI grahaNa kI jAtI hai / prarthAt jisa kArya kA jo kAla hai, usa kAla meM jo tithi vyApta ho use hI grahaNa karanA cAhie / udAharaNArtha yoM kahA jA sakatA hai ki kisI vyakti ko jeSTha zuklA paMcamI meM vidyArambha karanA hai / jeSTha paMcamI maMgalavAra ko 5 ghaTikA 30 pala hai tathA somavAra ko jeSTha sudI caturthI 10 ghaTikA 15 pala hai / vidyArambha ke lie somavAra ThIka rahatA hai, somavAra caturthI chaha ghaTikA se jyAdA hai, vrata ke lie isa dina caturthI kahalAyegI parantu 10 ghaTikA 15 pala ke uparAnta paMcamI mAnI jaaegii| 10 ghaTikA 15 pala ke cAra ghaNTA chaha minaTa hue / sUryodaya isa dina 5 bajakara 20 : minaTa para hotA hai| prataH / bajakara 23 minaTa ke pazcAt somavAra ko vidyArambha kiyA jA sakatA hai / yAtrA ke lie bhI yahI bAta hai / yadi kisI ko pazcima dizA meM jAnA ho to vaha paMcamI tithi meM 6 bajakara 23 minaTa ke pazcAt jAyegA tathA pUrva meM jAnevAlA maMgalavAra ko paMcamI tithi rahate hue prAtaHkAla 7 bajakara 32 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa minaTa taka yAtrArambha karegA / dAna, adhyayana, zAMti-pauSTika karma Adi ke lie sUryodaya kAla kI tithi grAhya hai / tithiyoM kI naMdA, bhadrA, jayA, riktA aura pUrNA saMjJAyeM batAI gaI haiN| pratipadA, SaSThi aura ekAdazo kI naMdA; dvitIyA, saptamI aura dvAdazI kI bhadrA saMjJA, tRtIyA, aSTamo aura trayodazI kI jayA; caturthI, navamI aura caturdazI kI riktAsaMjJA; evaM paMcamI, dazamI aura pUrNimA yA amAvasyA kI pUrNAsaMjJA hai| naMdAsaMjJaka tithiyAM maMgalavAra ko, riktAsaMjJaka tithiyAM zanivAra ko, pUrNAsaMjJaka tithiyAM bRhaspativAra ko par3e to siddhA kahalAtI haiM / siddhA tithiyoM meM kiyA gayA adhyayana, vyApAra, lena-dena athavA kisI bhI prakAra kA navIna kArya siddha hotA hai / naMdAsaMjJaka tithiyoM meM citrakalA, utsava, gRha nirmANa, tAntrika kArya (jar3IbaTI, tAbIja Adi dene ke kArya), kRSi sambandhI kArya evaM gIta, nRtyAdi prabhRti kArya sucAru rUpa se sampanna hote haiM / bhadrAtithiyoM meM vivAha, AbhUSaNa nirmANa, gAr3I kI savArI evaM pauSTika kArya, jayAsaMjJaka tithiyoM meM saMgrAma, saMnikoM ko bhati karanA, yaddha kSetra meM jAnA evaM khara aura tIkSNa vastuoM kA saMcaya karanA; riktAsaMjJaka tithiyoM meM zastraprayoga, viSa prayoga, nindyakArya, zAstrArtha Adi kArya evaM pUrNAsaMjJaka tithiyoM meM mAMgalika kArya, vivAha, yAtrA, yajJopavita Adi kArya karanA cAhie / amAvasyA ko mAMgalika kArya nahIM kiye jAte haiN| isa tithi meM pratiSThA, japArambha, zAMti pauSTika karma aura zAMtikarma kA bhI niSedha kiyA gayA hai| caturthI, SaSTho, aSTamI, navamI, dvAdazI aura caturdazI ina tithiyoM kI pakSarandhra saMjJA hai / inameM upanayana, vivAha, pratiSThA, gRhArambha mAdi kArya karanA azubha mAnA gayA hai / yadi ina tithiyoM meM kArya karane kI atyanta AvazyakatA ho to inake prArambha kI pAMca ghaTikAeM prarthAt do ghaNTe avazya tyAjya haiM / abhiprAya yaha ki upayukta tithiyoM meM sUryodaya ke do ghaNTe bAda kArya karanA caahie| ravivAra ko dvAdazI, somavAra ko ekAdazI, maMgalavAra ko paMcamI, budhavAra ko tRtIyA, bRhaspativAra ko SaSThi, zukravAra ko praSTamI aura zanivAra ko navamI tithi ke hone para dagdhayoga kahalAtA hai / isa yoga meM kArya karane se nAnA prakAra ke vighna pAte haiM / abhiprAya yaha hai ki vAra aura tithiyoM ke saMyoga se kucha zubha aura Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucha azubha yoga banate haiM / yadi ravivAra ko dvAdazI tithi ho to dagdhayoga hotA hai / isameM zubha kArya prArambha nahIM karanA cAhie / isI prakAra Age AnevAlI tithiyoM ko bhI samajhanA cAhie / ravivAra ko caturthI, somavAra ko SaSThi, maMgalavAra ko saptamI, budhavAra ko dvitIyA, guruvAra ko aSTamI, zukravAra ko navamI aura zanivAra ko saptamI tithi viSamayoga saMjJaka kahalAtI haiM / arthAt uparyukta tithiyAM ravi Adi vAroM ke sAtha milane se viSama hotI haiM / ina viSama yogoM meM koI bhI zubha kArya Arambha nahIM karanA cAhie | nAma ke samAna hI yaha yoga phala detA hai / ravivAra ko dvAdazI, somavAra ko SaSThi, maMgalavAra ko saptamI, budhavAra ko dazamI aura zanivAra ko ekAdazI tithiyoM meM ravi Adi vAroM ke aSTamI, bRhaspativAra ko navamI, zukravAra ko tithiyAM hutAzanayoga saMjJaka kahalAtI haiM / ina saMyoga hone para zubha kArya karanA tyAjya haiM / viSamadagdhahutAzanayoga bodhaka cakra ravi. soma. 12 11 12 maMgala. 5 7 vrata kathA koSa 7 budha. bRha. zukra. zani. yoga m 5 IS 8 6 w ha 10 hutAzanayoga caitra meM donoM pakSoM kI aSTamI, navamI; vaizAkha meM donoM pakSoM kI dvAdazI; jeSTha meM kRSNapakSa kI caturdazI, zuklapakSa kI trayodazI; prASAr3ha meM zuklapakSa kI saptamI, kRSNapakSa kI SaSThi; zrAvaraNa meM dvitIyA, tRtIyA; bhAdrapada meM pratipadA, 7 [ dagdhayoga 11 viSamayoga Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] dvitIyA; Azvina meM dazamI, ekAdazI; kArtika meM kRSNapakSa kI paMcamI, zuklapakSa kI caturdazI; mArgazirSa meM saptamI, aSTamI pauSa meM caturthI, paMcamI, mAgha meM kRSNapakSa kI paMcamI aura zuklapakSa kI SaSThi evaM phAguna meM zuklapakSa ko tRtIyA zUnyasaMjJaka haiM / vrata kathA koSa ina tithiyoM meM mAMgalika kArya Arambha karane se vaMza aura dhana kI hAni hotI hai / jyotiSa zAstra meM uparyukta tithiyAM nirbala batAyI gaI haiM / inameM vidyA - rambha, gRhArambha, vedipratiSThA, paMcakalyANaka jinAlayArambha, upanayana Adi kArya nahIM karane cAhie / dhanu aura mIna ke sUrya meM vRSabha ra kumbha ke sUrya meM meSa aura karka ke sUrya meM meSa aura karka rAzi ke sUrya meM SaSThi; mIna aura dhanu ke sUrya meM dvitIyA; vRSabha aura kumbha ke sUrya meM caturthI; kanyA aura mithuna ke sUrya meM aSTamI siMha aura vRzcika ke sUrya meM dazamI; makara aura tulA ke sUrya meM dvAdazI tithiyAM dagdhAsaMjJaka kahalAtI haiM / matAntara se dhanu aura mIna ke sUrya meM dvitIyA; vRSabha aura kumbha ke sUrya meM caturthI; meSa aura karka ke sUrya meM SaSThi; mithuna aura kanyA ke sUrya meM aSTamI siMha aura vRzcika ke sUrya meM dazamI; tulA aura makara ke sUrya meM dvAdazI tithiyAM dagdhAsaMjJaka kahalAtI haiM / kumbha aura dhanu ke candramA meM dvitIyA; meSa aura mithuna ke candramA meM caturthI; tulA aura siMha ke candramA meM SaSThi; makara aura mIna ke candramA meM aSTamI ; vRSabha aura karka ke candramA meM dazamI ; vRzcika aura kanyA ke candramA meM dvAdazI tithiyAM candradagdhA kahalAtI haiM / ina tithiyoM meM upanayana, pratiSThA, gRhArambha, Adi kArya karanA varjita haiM / kumbha aura dhanu ke candramA meM meSa ra mithuna ke candramA meM tulA aura siMha ke candramA meM 1 sUryadagdhA tithi-yantra 2 4 6 candradagdhA tithi-yantra 2 4 mithuna aura kanyA ke sUrya meM siMha aura vRzcika ke sUrya meM tulA aura makara ke sUrya meM U2 da 12 8 makara aura mIna ke candramA meM vRSabha aura karka ke candramA meM vRzcika aura kanyA ke candramA meM 12 10 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa "?i?" isa prakAra vibhinna kAryoM ke lie zubhAzubha tithiyoM kA vicAra kara azubha tithiyoM kA tyAga karanA caahie| pratyeka zubha kArya meM samaya zuddhi kA vicAra karanA paramAvazyaka hai / vratArambha ke lie tithi kA pramANa chaH ghaTI sarva sammati se svIkAra kiyA gayA hai / S tithipramAraNa ke lie padmadeva kA mata - ityAdimAtamAlokya niyataM rasaghaTIpramam / prayaM zrI padmadevAdi sUribhirjJAnadhAribhiH // 7 // - artha - isa prakAra vrata tithi ke pramANa ke lie nAnA mata matAntaroM kA avalokana karake jJAnavAna zrI padmadeva zrAdi maharSiyoM ne rasa ghaTI -chaH ghaTI pramANa tithi ke mata ko hI pramANa mAnA hai / arthAt jaina mAnyatA meM udayA tithi vrata ke lie grAhya nahIM hai / kintu chaha ghaTI pramANa tithi hone para hI vrata ke lie grAhya mAnI gaI hai / padmadeva ke mata kA upasaMhAra tadeva padmadevAcAryoktaM rasaghaTimataM vrata vidhAne grAhyam / artha - - vratavidhAna ke lie chaha ghaTikA pramANa hI padmadeva prAcArya ke mata se grahaNa karanA cAhie / dasa ghaTikA pramANa vrata tithi ko nahIM mAnanA cAhie / zrI kundakundAcAryaM tathA mUlasaMgha ke anya prAcAryoM kA mata bhI chaH ghaTikA pramANa tithi graharaNa karanA hai / vividhAtithisamayAte kriyate hi vrataM katham / praccheti guru ziSyo vinayAvanatamastakaH ||8|| artha - eka hI dina kaI tithiyoM ke A jAne para vrata kaba karanA cAhie arthAt kabhI-kabhI eka hI dina tIna-tIna tithiyAM hotI haiM / aisI avasthA meM vrata kaba karanA cAhie isa prakAra kA prazna vinamra evaM natamastaka hokara ziSya ne guru se puuchaa| vivecana - madhyama mAna tithi kA yadyapi 60 ghaTikA hai, parantu spaSTa mAna tithi kA sadA ghaTatA bar3hatA rahatA hai, koI bhI tithi 60 ghaTikA prasAraNa ekAdha bAra hI AtI hai / kabhI kabhI aisA avasara bhI AtA hai, jaba eka hI tithiyAM AtI haiM / bA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] vrata kathA koSa udAharaNa-jeSTha sudI dvitIyA prAtaH kAla 1 ghaTikA 15 pala hai, isI dina tRtIyA kA pramANa 52 ghaTikA 30 pala paMcAga meM likhA hai| sUryodaya 5 bajakara 15 minaTa para hotA hai, ataH isa dina 5 baja kara 45 minaTa taka dvitIyA rahI, isake pazcAta rAta ke 2 baja kara 45 minaTa taka tRtIyA tithi raho / taduparAnta caturthI tithi A gaI / isa prakAra eka hI dina tIna tithi pdd'iiN| jisa vyakti ko tRtIyA kA vrata karanA hai, vaha isa prakAra kI viddha tithiyoM meM kaise kareM? yadi isa dina vrata karanA hai to tIna tithiyAM rahane se vrata kA phala nahIM milegA / tathA isake pahale vrata karegA to tRtIyA tithi nahIM milatI hai, ataH kisa prakAra vrata karanA cAhie ? jyotiSa zAstra meM vrata tithi ke nirNaya ke lie aneka prakAra se vicAra kiyA hai| tithiyoM ke kSaya aura vRddhi ke kAraNa aiso aneka zaMkAspada sthitiyAM utpanna hotI haiM / taba zraddhAlu vyakti pazopeza meM paDatA hai ki aba kisa dina vrata karanA caahie| kyoMki vrata kA phala tabhI yathArtharUpa se milegA, jaba vyakti vrata ko nizcita tithi para kreN| tithi TAla kara vrata karane se vrata kA pUrA phala nahIM milegaa| jisa prakAra asamaya kI varSA kRSi ke lie upayogI hone ke badale hAnikAraka hotI hai, usI prakAra asamaya para kiyA gayA vrata bhI phalaprada nahIM hotA / yoM to vrata sadA hI Atma zuddhi kA kAraNa hotA hai, karmoM kI nirjarA hotI hI hai / para vidhipUrvaka vrata karane se karmoM kI nirjarA adhika hotI hai / tathA puNya prakRtiyoM kA baMdha bhI hotA hai| vedhAtithi kA lakSaNa vedhAyAH lakSaNaM kimiti cedAha-sUryodayakAle trimuhUrtAbhAvAt kSayAbhAvAcca viddhA sA vedhA jJeyA / sUryodayakAlavartinyA tithyA vedhatvAt / artha-vedhA tithi kA lakSaNa kyA hai| prAcArya kahate haiM-sUryodaya samaya meM jo tithi tIna muhUrta chaha ghaTI se kama hone athavA usakA kSaya kA abhAva hone ke kAraNa anya tithi ke sAtha sambaddha rahatI hai vaha vedhA yA viddhA tithi kahalAtI hai / sUryodaya kAla meM rahane vAlI tithi ke sAtha vedha sambandha karane ke kAraNa vedhA tithi kahalAtI hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa vratopanayana Adi kAryoM ke lie tithi kA mAna sodayaM divasaM grAhyaM kulAdri ghaTikA pramam / vrate vaTopamAgatya guruH prAhRtviti sphuTam / / 6 / / [13 artha - chaha ghaTI pramAraNa hone para dinabhara ke lie vahI tithi mAna lI jAtI hai / ataH vrata grahaNa, upanayana, pratiSThA Adi kArya usI tithi meM karane cAhie isa prakAra pUrvokta prazna ke uttara meM guru ne spaSTa kahA hai / vivecana - prAcIna bhArata meM tithijJAna ke lie do mata pracalita the - himAdri aura kulAdri / himAdrimata udayakAla meM tithi ke hone para ho tithi ko grahaNa karatA thA, para kulAdrimata udayakAla meM chaha ghaTI pramANa tithi ke hone para hI tithi ko grahaNa karatA thA / SaTakulAcala hone ke kAraNa chaha ghaTI pramANa udayakAla meM tithi kA pramANa mAnane se hI isa mata kA nAma kulAdrimata yA kulAdri ghaTikA mata par3a gayA thA / kucha loga himAdrimata kA pramANa dasa ghaTI pramANa bhI mAnate the / jyotiSa zAstra meM tithiyAM do prakAra kI batAyI gaI haiM-zuddhA aura viddhA / 'dine tithyantara sambandha rahitA zuddhA' arthAt dinamAna meM eka hI tithi ho, kisI anya tithi kA sambandha na ho to zuddhA tithi kahalAtI hai / 'tatsahitA viddhA' eka dina meM do tithiyoM kA sambandha ho to viddhA tithi kahalAtI hai / prArambhasiddhi graMtha meM vidvA tithi kA vizleSaNa karate hue kahA hai ki jo tithi tIna vAroM meM vartamAna rahe, vaha vRddhA kahalAtI hai / matAntara se isakA nAma viddhA tithi haiM / jaba eka hI dina meM meM tIna tithiyA~ yA do tithiyAM vartamAna raheM vahAM bhI viddhA tithi mAnI jAtI hai / jaba eka dina meM tIvra tithiyAM vartamAna raheM, vahAM madhyavAlI tithi kA kSaya mAnA jAtA hai / tathA jaba eka dina meM do tithiyA~ vartamAna raheM, taba uttaravAlI tithi kA kSaya mAnA jAtA hai / jaise ravivAra kI rAtri meM tIna ghaTI rAtri zeSa rahane para paMcamI prArambha huI, somavAra ko 60 ghaTo paMcamo hai tathA maMgala ko prAtaHkAla meM tIna ghaTI paMcamI hai pazcAt SaSThi tithi prArambha hotI hai / yahAM paMcamI tithi ravivAra, somavAra aura maMgalavAra ina tIna dinoM meM vyApta hai, ataH vRddhA tithi mAnI jAyegI / yaha tithi pratiSThA, gRhArambha, upanayana prAdi samasta zubha kAryoM meM tyAjya mAnI gaI hai / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tIna tithiyoM kI eka dina meM sthiti isa prakAra mAnI jAtI hai-zukravAra / ko aSTamI prAtaHkAla eka ghaTI 15 pala hai, navamI 51 ghaTI 40 pala hai aura dazamI chaha chaTI 5 pala hai tathA zanivAra ko dazamI 46 ghaTI 20 pala hai / isa prakAra kI sthiti meM zukravAra ko aSTamI, navamI aura dazamI tInoM tithiyAM rahI haiM / ina tInoM meM se navamI tithi kSayatithi mAnI jaayegii| ataH navamI ke kArya kA niSedha rhegaa| jainAcAryoM ne pratiSThA, gRhArambha, vratopanayana, prati mAMgalika kAryoM ke lie tithivRddhi aura tithikSaya donoM ko tyAjya batAyA hai| prAtaHkAla meM jaba taka 6 ghaTI pramANa tithi na ho taba taka koI bhI zubhakArya nahIM karanA cAhie / ___viSNa dharmapurANa, nArada saMhitA, vaziSTha saMhitA, muhUrtadIpikA, muhUrtamAdhavIya Adi vaidyaka jyotiSa ke graMthoM meM bhI dharmakRtya ke lie tIna muharta arthAt chaha ghaTI pramANa tithi kA vidhAna kiyA gayA hai| viddhA tithi ke hone para kisI-kisI prAcArya ne tIna muhUrta pramANa tithi ko bhI agrAhya batAyA hai| samasta zubha kAryoM meM vyatipAta yoga, bhadrA, vaidhRtimAma kA yoga, amAvasyA, kSayatithi, vRddhA tithi, kSayamAsa kulikayoga, ardhayAma, mahApAta, viSkaMbha aura vajra ke tIna-tIna daNDa, paridha yoga kA pUrvArdha, zulayoga ke pAMca daNDa, gaNDa aura atigaNDa ke chaha-chaha daNDa evaM vyAghAta yoga ke nau daNDa samasta zubha kAryoM meM tyAjya haiN| pratyeka zubha kArya ke lie paMcAMga zuddhi dekhI jAtI hai-tithi, nakSatra, vAra, yoga aura kAraNa / ina pAMcoM ke zuddha hone para hI koI bhI zubha kArya karanA zreSTha hotA hai| yoM to bhinna-bhinna kAryoM ke lie bhinna-bhinna tithiyAM grAhya kI gaI haiM, parantu samasta zubha kAryoM meM prAyaH 1-4-6-12-14-30 tithiyAM tyAjya mAnI gaI haiN| grAhya tithiyoM meM bhI kSaya aura vRddhA tithiyoM kA niSedha kiyA gayA hai / azvino, bharaNo, kRtikA, rohiNI, mRgazirA, pArdA, punarvasu, puSya, AzleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarA phAlgunI, hasta, citrA, svAti, viSAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASADhA, uttarASADhA, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSA, pUrvAbhAdrapadA, uttarA bhAdrapadA aura revatI-ye 27 nakSatra haiN| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [15 dhaniSThA se revatI taka pAMca nakSatroM ko paMcaka mAnA jAtA hai| ina pAMcoM nakSatroM meM tRNakASTha kA saMgraha karanA, khATa banAnA, jhoMpar3I banAnA niSiddha hai| azvinI, revatI, mUla, AzleSA aura jeSThA ina pAMcoM meM janme bAlaka ko mUladoSa mAnA jAtA hai / koI-koI maghA nakSatra ko bhI parigaNita karate haiN| uttarA phAlgunI, uttarASADhA, uttarA bhAdrapadA aura rohiNI dhra va evaM sthira saMjJaka haiM / inameM makAna banAnA, bagIcA taiyyAra karanA, jinAlaya banAnA, zAMti aura pauSTika kArya karanA zubha hotA hai| svAti, punarvasu, zravaNa, dhaniSThA aura zatabhiSA nakSatra cara yA cala saMjJaka haiN| inameM mazIna calAnA, savArI karanA, yAtrA karanA zubha hai| pUrvAphAlgunI, pUrvASADhA, pUrvA bhAdrapadA, bharaNI aura maghA ugra tathA kra ra saMjJaka haiM / inameM pratyeka zubhakArya tyAjya hai| vizAkhA aura kRtikA mizra saMjJaka haiN| inameM sAmAnya kArya karanA acchA hotA hai / hasta, azvinI, puSya aura abhijita kSipra athavA laghusaMjJaka haiM / inameM dukAna kholanA, lalita kalAeM sokhanA yA lalita kalAoM kA nirmANa karanA, mukadamA dAyara karanA, vidyArambha karanA, zAstra likhanA uttama hotA hai| ___ mRgazirA, revatI, citrA aura anurAdhA mRdu yA maitra saMjJaka haiM / inameM gAyana, vAdana karanA, vastradhAraNa karanA, yAtrA karanA, krIr3A karanA, AbhUSaNa banavAnA prAdi zubha hai / mUla, jeSThA, ArdrA aura AzleSA tIkSNa yA dAruNa saMjJaka haiM / inakA pratyeka zubha kAryoM meM tyAga karanA Avazyaka hai| viSkambha, prIti, prAyuSmAna, saubhAgya, zobhana, atigaNDa, sukarmA, dhati, zUla, gaNDa, vRddhi, dhruva, vyAghAta, harSaNa, vajra, siddhi, vyatipAta, varIyAna, paridha, ziva, siddha, sAdhya, zubha, zukla, brahma, aindra paura vaidhRti ye 27 yoga hote haiM / ina yogoM meM vaidhRti dhyatipAta yoga samasta zubha kAryo meM tyAjya hai, paridha yoga kA prAdhA bhAga varNya hai / ___bana, bAlava, kaulava, taitila, gara, vaNija, viSTi, zakunI, catuSpada, nAga aura kistudhna ye 11 karaNa hote haiM / bava karaNa meM zAMti aura pauSTika kArya; bAlava meM gRhanirmANa, gRhapraveza, nidhi-sthApana, dAna-puNya ke kArya; kaulava meM pArivArika kArya; maitrI, vivAha Adi; taitila meM naukarI, sevA, rAjA se milanA Adi rAja kArya; gara Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] vrata kathA koSa meM kRSi kArya; vaNija meM vyApAra kraya vikraya Adi kArya; viSTi meM ugrakArya; zakunI meM maMtra taMtra siddhi, auSadha, nirmANa prAdi; catuSpada meM pazu kharIdanA-becanA pUjApATha karanA Adi; nAga meM sthira kArya evaM kistughna meM citra khIMcanA, nAcanA, gAnA Adi kArya karanA zreSTha mAne gaye haiN| viSTi bhadrA samasta zubha kAryoM meM tyAjya haiN| vAroM meM ravivAra, zanivAra, maMgalavAra ka ra mAne gaye haiN| inameM zubha kArya karanA prAyaH tyAjya hai / matAntara se ravivAra grahaNa bhI kiyA gayA hai / kintu maMgalavAra aura zanivAra ko sarvathA tyAjya batAyA gayA hai / zukravAra, guruvAra aura budhavAra samasta zubha kAryoM meM grAhya mAne gaye haiM, somavAra ko madhyama batAyA hai| rAjyAbhiSeka, naukarI, maMtra siddhi, auSadhanirmANa, vidyArambha, saMgrAma, alaMkAra nirmANa, zilpa nirmANa, puNyakRtya, utsava, yAnanirmANa, sUtikA snAna Adi kArya ravivAra ko karane se ; kRSi, vyApAra, gAna, cAMdI-moti kA vyApAra, pratiSThA Adi kArya somavAra ko karane se; kra ra kArya, khAna-khodanA, oNparezana karanA, sUtikA snAna Adi kAma maMgalavAra ko karane se ; akSarArambha, zilAnyAsa, karNavedha, kAvya-nirmANa kAvya tarka kalA Adi kA adhyayana, vyAyAma karanA, kuztI laDanA Adi kArya budhavAra ko karane se; dIkSArambha, vidyArambha, auSadha nirmANa pratiSThA, gRhArambha, gRhapraveza, sImantonnayana, puMsavana, jAtakarma, vivAha, stanapAna, sUtikA snAna, bhamyupavezana evaM annaprAzana Adi mAMgalika kArya guruvAra ko karane se ; vidyArambha, karNavedha cUDAkaraNa, vAgdAna, vivAha, vratopanayana, SoDazasaMskAra Adi kArya zukravAra ko karane se evaM gRhapraveza, dIkSArambha tathA anya kra ra kArya zanivAra ko karane se saphala hote haiM / vizeSa samAcAra ke lie to pratyeka kArya ke vihita muhUrta ko grahaNa karanA * cAhie / sAmAnya se uparyukta tithi, nakSatra, yoga, karaNa aura vAra siddhi kA vicAra kara jo tithi Adi jisa kArya ke lie grAhya haiM, unhIM meM usa kArya ko karanA cAhie zubha samaya para kiyA gayA kArya adhika phala detA hai| vrata ke lie chaha ghaTI pramANa tithi na mAnane vAloM ke doSa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [17 ye gRhanti sUryodayaM zubha dinamasad dRSTipUrvA narAH / teSAM kAryamanekadhA vrata vidhirmArgameveti ca // dharmAdharma vicAra hetu rahitAH kurvanti mithyAniSam / tiyaMkazubhramevAzritA jinapaterbAhyayaM matA dharmataH // 10 // artha-jo mithyAdaSTi sUryodaya meM rahane vAlI tithi ko hI zubha mAnate haiM, unake vrata aura tithiyAM- anizcita rahane ke kAraNa aneka ho sakate haiM tathA vrata vidhi aura kArya bhI anizcita ho hote haiM / ye dharma aura adharma ke vicAra se rahita hokara asat tithi meM vrata karate haiM, jisase jaina dharma se viruddha AcaraNa karane ke kAraNa tiryaJca aura naraka gati ko prApta hote haiM / abhiprAya yaha hai ki Agamaviruddha tithiyoM ko hI pramANa mAnakara vrata karanA Agamaviruddha hai| Agamaviruddha vrata karane se naraka aura tiryaMcagati meM bhramaNa karanA par3atA hai| ---- vivecana-vidhi pUrvaka vrata karane se samasta pApa santApa dUra ho jAte haiM, puNya kI vRddhi hotI hai tathA paramparA se mokSa kI prApti hotI hai| jainAcAryoM ne vrata ko tithi kA pramANa sUryodaya kAla meM kama se kama chaha ghaTI pramANa mAnA hai| isase kama pramANa tithi hone para pichale dina vrata karane kA Adeza diyA hai| anya dharma vAloM ne udaya tithi ko hI pramANa mAnA hai / yadi udaya kAla meM eka ghaTI yA isase bhI kama tithi ho to vrata ke lie grahaNa karane kA Adeza diyA hai| udAharaNArtha-yoM kahanA cAhie 'ka' vyakti ko caturdazI kA vrata karanA hai / caturdazI zanivAra ko eka ghaTI dasa pala hai / jainAcAryoM ke matAnusAra caturdazI kA vrata zanivAra ko nahIM karanA cAhie kyoMki isa dina caturdazI udaya kAla meM chaha ghaTI se nyUna hai, ataH zukravAra ko hI vrata karanA hogaa| ajaina/vaidika prAcAryoM ke ke matAnusAra caturdazI zanivAra ko hai| inake matAnusAra udayakAlIna tithi ho dinabhara ke lie grahaNa kI jAtI hai / - vrata vidhi meM sabase Avazyaka aMga samaya zuddhi hai / asamaya kA vrata kalyANakArI nahIM ho sktaa| samyagdRSTi zrAvaka apane samyagdarzana kI vizuddhi ke lie vrata karatA hai vaha vrata ke dina apane khAna-pAna, rahana-sahana, AcAra-vicAra ko atyanta Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] vrata kathA koSa pavitra banAne kA prayatna karatA hai / prArambha aura parigraha kA utane samaya ke lie tyAga karatA hai / prabhu kI pUjA karatA huA unake guNoM kA citavana karatA hai / apanI prAtmA meM pavitratA kI bhAvanA bharatA hai / sArAMza yaha hai ki vaha apanI bhAvanA muni dharma ko prApta karane kI karatA hai / vratI zrAvaka nitya aura naimitika donoM prakAra ke ke vratoM kA pAlana karatA huA apanI AtmA ko ujjavala, nirmala aura karmakalaMka se rahita karatA hai| vrata AtmA ke zodhana meM atyanta sahAyaka hote haiM / isa vrata-tithi nirNaya meM prAcAryoM ne vratoM ke lie tithiyoM kA nizcaya kiyA hai / jainAcAra meM vrata upavAsa ke lie tithiyoM kA vidhAna kiyA gayA hai / yahAM AcArya ne kitane pramANa tithi ke hone para vrata karanA cAhie, isakA vistAra se nirupaNa kiyA hai / yogya samaya meM vrata karane se vizeSa phala kI prApti hotI hai| tithihAse prakartavya kiM vidhAnaM ? sakalA tithiH kA ? kathaM mata nirNayaH ? iti cetadAhaH ? artha-tithi ke hrAsa meM vrata karane kA kyA niyama hai ? kaba vrata karanA cAhie ? sakalA/sampUrNa tithi kyA hai ? usameM kisa prakAra kA mata vyakta kiyA gayA hai ? isa prakAra ke prazna pUche jAne para prAcArya kahate haiMtithi hrAsa meM vrata karane kA vidhAna trimuhUrteSu yatrArka udetyarataM sameti c| sA tithiH sakalA jJeyA upavAsAdi karmariNa // 11 // saMskRta vyAkhyA- yasyAM tithau trimuharteSu agre. vartamAneSu SaTsvarkaH udeti sA tithiH devAsikavrateSu ratnatrayAnhikadazalAkSaNika ratnAvalo kanakAvalI dvikAvalyekA. valomuktAvaloSoDazakaraNAdiSu sakalA jJayA / cakarAt yA tithiH udayakAle trimuhU ddinAgatadivase'pi vartamAnA tithyudayakAle trimuhUrtAdinA sA astaMgatAtithiyA / tadvataM gatadivase eva syAt astimanakAle trimuhUrtAdhikasvAditi hetoH / ca zabdAta dvitoyA'rtho'pi grAhyaH trimuhUrteSu satsuyasyAmarkaH astameti sA tithiH jinarAtrirgaganapacamIcaMdanaSaSThyAdiSu naizikavrateSu sakalA grAhyA iti tAtparyArthaH / artha-devAsika vratoM meM ratnatraya, aSTAnhikA, daza lakSaNa, ratnAvalI, ekAvalI, dvikAvalI, kanakAvalI, muktAvalI, SoDazakAraNa prAdi meM sUryodaya ke samaya kI tIna muhurta arthAt chaha ghaTI se lekara chaha muhUrta arthAt bAraha ghaTI taka ukta vratoM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 16 kI pratipAdita tithiyoM ke hone para vrata kiye jAte haiM / rAtri vratoM meM jinarAtri, AkAza paMcamI, caMdanaSaSThi, nakSatramAlA Adi meM astakAlIna tithi lI gaI hai arthAt jisa dina tIna muhUrta arthAt chaha ghaTI tithi sUrya ke prasta samaya meM rahe usa dina vaha tithi naizika (rAtri ) vratoM meM graharaNa kI gaI hai / abhiprAya yaha ki daivAsika vratoM meM udayakAla meM chaha ghaTI tithi kA aura naizika vratoM meM prastakAla meM chaha ghaTI tithi kA rahanA zrAvazyaka hai / vivecana - zrAvaka ke vrata mUlataH do prakAra ke hote haiM - nityavrata aura naimittika vrata / pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata praura cAra zikSAvrata ina bAraha vratoM nitya pAlana kiyA jAtA hai / ataH ye nitya vrata kahe jAte haiM / naimitika vratoM kA pAlana kisI vizeSa avasara para hI kiyA jAtA hai, inake lie tithi aura samaya nizcita hai tathA naimittika vratoM meM zrAvaka apane mulaguNa, uttara guNoM ko zuddha karatA hai / utarottara apanI prAtmA kA vikAsa karatA jAtA hai / naimittika vratoM kI saMkhyA 108 hai / ina 108 vratoM meM kucha punarukta hone ke kAraNa vyavahAra meM 80 vrata lie jAte haiM / vartamAna meM 10-15 hI pramukha vratoM kA pracAra dekhA jAtA hai / naimittika vratoM ke pradhAna do bheda haiM- daivAsika kI samasta kriyAeM dina meM kI jAtI haiM, ve daivAsika vrata evaM meM kI jAtI haiM, ve naizika vrata kahalAte haiM / pavAsa, brahmacarya evaM dharmadhyAna karanA Avazyaka hai / vrata ko upayogitA aura vyAvahArikatA ke zrAvazyaka hai / aura naizika / jina vratoM jina kI kriyAeM rAta donoM hI prakAra ke vratoM meM proSadhophira bhI kucha kAraNa aise haiM, jinakA anusAra rAta yA dina meM karanA ratnAvalI vrata meM 72 upavAsa kiye jAte haiM / yaha vrata zrAvaraNa kRSNa dvitIyA se AraMbha kiyA jAtA hai / isameM pratyeka mAsa meM chaha upavAsa karane kA vidhAna hai / vrata karane vAlA prathama zrAvaraNa kRSNa pratipadA ke dina ekAzana karatA hai aura zrAvaNa kRSNa dvitIyA kA upavAsa karatA hai / upavAsa ke dina pUjA, svAdhyAya auaura jApa karatA brahmacarya se rahatA hai | zrAvaNa kRSNa tRtIyA ke dina donoM samaya zuddha bhojana karatA hai / punaH caturthI ke dina ekAzana karatA hai tathA paMcamI ko proSadhopavAsa karatA hai, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa saptamI ekAzana karatA hA aSTamI ko upavAsa karatA hai| isa prakAra kRSNapakSa / meM dvitIyA, paMcamI, aSTamI ko tIna upavAsa karatA hai| ____ zuklapakSa meM dvitIyA ko ekAzana, tRtIyA ko upavAsa, caturthI ko ekAzana, paMcamI ko upavAsa, SaSThi ko ekAzana, saptamI ko ekAzana, aSTamI ko upavAsa karatA hai / isa prakAra zukla pakSa meM tRtIyA, paMcamI aura aSTamI ko upavAsa karatA hai / zrAvaNa mAsa varSa kA prathama mAsa mAnA jAtA hai / isalie. prata kA prArambha zrAvaNa mAsa se hotA hai / vrata karane vAlA zrAvaNa mAsa meM kula chaha upavAsa karatA hai / isI prakAra pratyeka mAsa meM kRSNapakSa meM dvitIyA, paMcamI, aSTamI tathA zukla pakSa meM tRtIyA, paMcamI aura aSTamI ko vratika ko upavAsa karane cAhie / 12 mAsa meM upavAsoM kI saMkhyA 72 hotI hai / ratnAvalI vrata meM isa prakAra 72 upavAsa kiye jAte haiM / yaha eka varSa kA vrata hai| dvitIya varSa bhAdrapada mAsa meM isakA udyApana karanA cAhie / udyApana ko zakti na ho to vrata ko do varSa karanA cAhie / ekAvalI prata bhI zrAvaNa se prArambha kiyA jAtA hai / zrAvaNa kRSNa caturthI, aSTamI aura caturdazI ko pratika ko upavAsa karanA cAhie tathA zukla pakSa meM pratipadA, paMcamI, aSTamI aura caturdazI ko upavAsa karanA cAhie / isa prakAra zrAvaNa mAsa meM sAta upavAsa karanA caahie| bhAdrapada Adi mAsoM meM bhI kRSNa pakSa kI caturthI, aSTamI aura caturdazI ko tathA zukla pakSa kI pratipadA, pacamI, aSTamI aura caturdazI ko isa prakAra sAta upavAsa pratyeka mahine meM kiye jAne caahie| dvikAvalI vrata meM do dina lagAtAra upavAsa karanA par3atA hai / isa vrata ke lie bhI do upavAsoM kA hI grahaNa kiyA gayA hai / zrAvaNa ke kRSNa pakSa meM caturthI-paMcamo, aSTamo navamo aura caturdazo-amAvasyA tathA zukla pakSa meM pratipadA-dvitIyA, paMcamI, SaSThi, aSTamI-navamI aura caturdazI-pUrNimA isa prakAra kula sAta upavAsa karane cAhie bhAdrapada Adi mAsoM meM bhI ukta tithiyoM meM vrata karane cAhie / eka varSa meM 84 upavAsa isa vrata meM kiye jAte haiN| pratyeka upavAsa do dinoM kA hotA hai| ina devAsika vratoM ke lie sUryodayakAla meM kama se kama chaha bar3I tithi kA rahanA Avazyaka hai| jaise kisI ko ratnAvalI vrata karanA hai / isa vrata kA prathama umatrAsa zrAvaNa ke kRSNa pakSa kI dvitIyA ko hotA hai / yadi zanivAra ko dvitIyA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tithi chaha ghar3I se alpa ho to yaha upavAsa zukrabAra ko kiyA jAegA / isI prakAra sarvatra jAnanA / AkAzapaMcamI vrata bhAdrapada zuklA paMcamI ko kiyA jAtA hai / caturthI ko ekAzana kara paMcamI ko vrata rakhanA caahie| rAtri ko NamokAra maMtra kA jApa karate hue, stotra par3hate hue, svAdhyAya karate hue bartanA cAhie / rAtri ko jAgaraNa Avazyaka hai / khule sthAna meM rAta ko padmAsana lagAkara dhyAna lagAnA cAhiye / isa vrata ke dina aura rAta AkAza kI ora dekhakara bitAye jAte haiM / bhAdrapada mAsa kI SaSThi ko vrata kiyA jAtA hai / isa dina proSadhopavAsa karake rAtri jAgate hue bitAnA cAhiye | caMdana - SaSThi ko rAta ko vizeSa kriyAyeM karanI par3atI haiM / khar3e hokara paca parameSThI kA dhyAna karate hue rAta bitAne kA isa vrata meM vidhAna hai| rAtri ko kriyAoMoM ko mukhyatA ke kAraNa ye vrata naizikavata kahalAte haiM / naizikavratoM ke lie udayakAlIna tithi graharaNa nahIM kI jAtI hai / astakAlIna tithi lene kA vidhAna hai| sUrya ke prasta samaya meM tIna ghaTI tithi ho to naizika yA pradoSa vrata karanA cAhie / udAharaNa - ravivAra ko paMcamI tithi 10 ghaTI 15 pala hai / isa dina udayakAlIna tithi hai, para grasta samaya meM paMcamI nahIM hai, kintu SaSThi prA jAtI hai, ataH AkAzapaMcamI kA vrata ravivAra ko na karake zanivAra ko karanA cAhie / yadyapi aisI avasthA meM dazalakSaNa vrata ravivAra se hI Arambha kiyA jAyegA kintu AkAzapaMcamI kA vrata zanivAra ko hI kara liyA jAyegA / 'pradoSanyAyinI grAhyA tithirnaktavrate sadA' arthAt rAtrivratoM ke lie saMdhyAkAlIna tithi kA grahaNa karanA Avazyaka hai / prakAza paMcamI vrata rAtri vratoM meM parigaNita hai, ataH isake lie saMdhyA kAla meM paMcamI tithi kA rahanA Avazyaka hai / tithi hAse sati kiM vidhAnamati cedAha- artha - tithi hrAsa hone para vrata karane kA kyA niyama hai ? isa prazna kA uttara AcArya dete haiM ( dazalAkSaNika aura aSTAnhikA vratoM meM bIca kI tithi ghaTane para vrata karane kA niyama - ) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] vrata kathA koSa tithi-hAse prakartavyaM sodaye divase vratam / tadAdidinamArabhya vratAntaM kriyate vratam // 12 // artha-tithi ke kSaya hone para, tithi jisa dina udayakAla meM chaha ghar3I ho usa dina se vrata prArambha karanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki dazalakSaNa evaM aSTAnhika Adi vratoM meM tithikSaya hone para eka dina pahale se vrata kreN| tithi-hrAse kSaye sati vA kulAdri ghaTikA pramANa hIne sati sodaye divase vrataM kAryam / sodayasya lakSaNaM kimiti cettahi-sodayaM divasaM grAhya kulAdri ghaTI pramamiti karttavyam' vrataprArambhasyAdidinamArabhya vratAntaM vrataM kriyate yathASTAnhika divaseSu madhye kAcittithiH kSayaMgatA ato vratasyAdidinaM saptamodina grAhyam / evaM dAzalakSaNika daza dineSu mukhya paMcamI caturdazI paryanteSu tithikSayavazAccaturthI grAhyA / tathaiva sarvatrApi grAhyam / paraJcatAvAn vizeSaH-ayaM niyamaH devAsika niyatAvadhika naizikeSu bhavati grAhyaH / na tu mAsikAdiSu mAsikAdinI meghamAlASoDazakAraNAdIni tatrApi yathA SoDazakAraNa vrataM pratipaddinamArabhya SoDazabhirUpavAsaiH paMcadaza pAraNAbhizcaikatrikRtairekatriMzadivasaH pratipatparyantaM smaaptimupgcchti| yadi pratipadamArabhya tRtIya pratipatparyantaM tithikSayavazAdinasaMkhyAhAniH syAt tadA yasmindinepratipadAmArabhya pratipatparyantaM kAryam / tasya pratipat trayameva grAha yaM kathitam natu mAsikajAtasya dinaM tvapare mAse grAha yaM bhavati tadA vratakartuH vrthaanirbhvti| artha-tithi ke kSaya hone para athavA udayakAla meM tithi ke chaha ghaTI na hone para sodaya meM eka dina pahale vrata karanA cAhiye / sodaya kA lakSaNa kyA hai ? AcArya kahate haiM-jisa dina kama se kama chaha ghaTI pramANa tithi ho, vahI dina sodaya kahalAtA hai, ataH kSaya hone para yA udayakAla meM chaha ghaTI pramANa tithi ke na hone para vrata prArambha hone ke eka dina pahale se hI vrata karanA cAhiye aura vrata kI samApti paryanta vrata karate rahanA cAhiye / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [23 jaise-aSTAnhikA vrata aSTamI se prArambha hokara pUrNimA ko samApta hotA hai| ina ATha dinoM ke madhya meM yadi dazamI tithi kA abhAva hai, vrata sAta hI dina karanA na par3e, isaliye bata saptamI se prArambha karanA cAhiye / isI prakAra dazalAkSaNika vrata ke dinoM meM bhI yadi tithi kA abhAva ho to paMcamI ke badale caturthI se hI vrata prArambha karanA cAhiye / kyoMki paryuSaNaparva kA prArambha bhAdrapada zuklA paMcamI se lekara bhAdrapada zuklA caturdazI taka mAnA jAtA hai| yaha dazalakSaNa vrata daza dinoM taka kiyA jAtA hai, yadi isameM kiso tithi ke kSaya hone se dinoM kI saMkhyA kama ho to yaha vrata caturthI se hI kara liyA jaayegaa| hAM, jinheM paMcamI, aSTamI, caturdazI kA vrata karanA hai, unheM una-una tithiyoM ke pAne para hI vrata karanA cAhiye / isa niyama (tithi kA abhAva hone para vrata eka dina pahale karanA cAhiye) meM itanA vizeSa hai ki yaha sarvatra lAgu nahIM par3atA / niyata avadhivAle naizika aura devAsika vrata meM hI lAgU par3atA hai, mAsika vratoM meM meghamAlA, SoDazakAraNa mAdi meM lAgU nahIM par3atA hai| jaise-SoDazakAraNa vrata pratipadA se prArambha hokara solaha upavAsa aura paMdraha pAraNAyeM-isaprakAra ikatIsa dina taka karane ke uparAnta pratipadA ko samApta hotA hai / isa vrata meM tona pratipadAyeM par3atI haiM, pahalI bhAdrapada kRSNapakSa kI, dvitIyabhAdrapada zuklapakSa kI aura tIsarI azvina kRSNapakSa kI / yadi pahalI pratipadA/bhAdrapada kRSNapakSa kI pratipadA se lekara tIsarI pratipadA)azvina kRSNa pakSa kI pratipadA taka kisI tithi kI hAni hone se dinasaMkhyA kama ho, to bhI vrata pratipadA se prAraMbha kara tIsarI pratipadA taka arthAt bhAdrapada kRSNapakSa kI pratipadA se prAraMbha kara azvina mAsa kRSNapakSa kI pratipadA taka karanA cAhiye / __yahAM tInoM pratipadAoM kA grahaNa karane kA vidhAna kiyA gayA hai / mAsika vratoM meM anya mahinoM ke dina grahaNa nahIM kiye jAte haiM / bhAdrapada se prAraMbha hone vAlA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] vrata kathA koSa vrata zrAvaNa se prAraMbha nahIM kiyA jA sakatA hai / aisA karane para vratahAni hai, aura vrata karanevAle ko phala nahIM milegaa| vivecana-parva vratoM ke atirikta niyata avadhivAle vrata bhI hote haiM / parva vratoM ke lie prAcAryoM ne tithi kA pramANa chaha ghaTI nirdhArita kiyA hai, jisa dina chaha ghaTI pramANa vratatithi hogI, usI dina vrata kiyA jAyegA / niyata avadhivAle vratoM ke lie yaha nizcaya karanA hogA ki nizcita avadhi ke bhItara yadi koI tithi kSaya hotI hai to vrata kaba karanA cAhiye, kyoMki tithikSaya ho jAne se niyata avadhi meM eka dina ghaTa jAyegA, vrata pUre dinoM meM kiyA nahIM jA sakegA, aisI avasthA meM vrata karane ke lie kyA vyavasthA karanI hogI? __AcArya ne isake lie niyama batAyA hai ki niyata avadhivAle dazalAkSaNika vrata aura aSTAnhikA vratoM ke liye bIca kI kisI bhI tithi kA kSaya hone para eka dina pahale se vrata karanA cAhiye, jisase vrata ke dinoM kI saMkhyA kama na ho ske| jyotiSazAstra meM vratoM ke liye tithiyoM kA pramANa nizcita kiyA gayA hai| yadyapi vratoM ke liye tithiyoM kA pratipAdana karanA AcArazAstra kA viSaya hai, kintu una tithiyoM kA samaya nirdhArita karanA jyotiSazAstra kA viSaya hai| prAcInakAla meM pradhAnarUpa se jyotiSazAstra kA upayoga tithi aura samaya nirdhAraNa ke liye hI kiyA jAtA thA / isa zAstra kA uttarottara vikAsa bhI kartavya karmoM ke nirdhAraNa ke liye hI huA hai / udayaprabhasUrI, vasunaMdI AcArya aura ratnazekhara sUrI ne zubhAzubha samaya kA nirdhAraNa karate samaya batAyA hai ki vratoM ke lie pratipAdita tithiyoM ko yathArtha rUpa se vrata ke samayoM meM hI grahaNa karanA cAhiye anyathA asamaya meM kiye gaye vrata kA phala viparIta hotA hai| jo zrAvaka naimittika vratoM kA pAlana karatA hai, vaha apane karmoM kI nirjarA asamaya meM hI kara letA hai / samasta prAraMbha aura parigraha chor3ane meM asamartha gRhastha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - / 25 ko apanI samAdhi siddha karane ke liye nitya naimittika vratoM kA pAlana avazya karanA cAhie | aSTAnhikA aura dazalakSaraNI vrata ke liye niyama batAyA gayA hai ki eka tithi ghaTa jAne para eka dina pahale se vrata karanA cAhiye, yaha niyama SoDazakAraNa vrata meM lAgU nahIM hotA haiM / yaha vrata bIca kI tithi ghaTane para bhI pratipadA se hI AraMbha kara liyA jAyegA / mAsika hone ke kAraNa bhAdrapada mAsa kI kRSNapakSa kI pratipadA se AraMbha kara Azvina mAsa kI kRSNapakSa kI pratipadA taka yaha kiyA ho jAyegA / bIca meM eka tithi kA kSaya hone para yaha zrAvaNa mAsa ko pUrNimA se prAraMbha karane se, yaha tIna mahine meM pUrA mAnA jAyegA jaba ki grAgama meM ise azvinabhAdrapada mAsa meM karane kA vidhAna hai / isaliye eka dina pahale se prAraMbha karane para isameM mAsacyuti nAma kA doSa zrA jAyegA, jisase vrata karane vAle ko puNya ke sthAna para pApa kA phala bhoganA par3egA / pracalita vratoM meM lagAtAra kaI dinoM taka calane vAle tIna hI vrata haiM- dazalakSaNa, bhraSTAnhikA aura solahakAraNa / inameM pahale do vratoM ke liye tithi ghaTane para eka dina pahale se vrata karane kA vidhAna hai, para aMtima tIsare vrata ke lie yaha niyama nahIM hai / ntima vrata meM tIna pratipadAoM kA honA Avazyaka hai / tInoM pakSa kI tIna pratipadAoM ke A jAne para hI vrata pUrNa mAnA jAyegA / jainetara jyotiSa ke prAcAryoM ne bhI niyata avadhi vAle vratoM kI tithiyoM kA nirNaya karate hue batAyA hai ki eka tithi kI hAni ho jAne para eka dina pahale aura eka tithi kI vRddhi hone para eka dina bAda taka vrata karane cAhiye / tithi kI hAni hone para sUryodayakAla meM thor3I bhI tithi ho to niyata avadhi ke bhItara hI vrata kI samApti ho jAtI hai / jaina evaM jainetara tithi nirNaya meM itanA aMtara hai ki jainamata sUryodaya kAla meM chaha ghar3I tithi kA pramANa mAnatA hai, ataH sUryodaya samaya meM isase alpa pramANa tithi ke hone para tithikSaya yA tithihAsa jaisI bAta A jAtI hai / jainetara mata meM alpa pramANa tithi ke hone para usa dina vaha tithi vratopavAsa ke liye grAhya mAnI jAtI hai / jisase niyata avadhi vAle vratoM ko eka dina .s Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] vrata kathA koSa pahale karane kI naubata nahIM AtI hai / hAM, kabhI kabhI samagra tithi kA abhAva hone para eka dina pahale vrata karane kI sthiti utpanna hotI hai, anyathA nahIM / proSadhopavAsa ke lie to prAcArya ne chaha ghar3I pramANa tithi batalAyI hai| tathA daivAsika evaM naizika vratoM ke lie bhI chaha ghar3I pramANa udaya aura astakAlIna tithiyAM grahaNa kI gaI haiM, paraMtu ekAzana ke lie tithi kaise grahaNa karanI cAhiye aura ekAzana karane vAle zrAvaka ko kaba ekAzana karanA cAhiye, isake liye kyA niyama batAyA hai ? ___ ekAzana ke lie tithi-vicAra jyotiSazAstra meM ekAzana ke lie batAyA gayA hai ki 'madhyAnhavyApinI grAhyA ekabhakte sadA tithi:'-arthAt dopahara meM rahane vAlI tithi ekAzana ke lie grahaNa karanA caahiye| ekAzana dopahara meM kiyA jAtA hai| jo ekabhukti-eka bAra bhojana karane kA niyama lete haiM, unheM dopahara meM rahane vAlI tithi kA grahaNa karanA cAhiye / ekAzana karane ke sambandha meM kucha vivAda hai kucha prAcArya ekAzana dina meM kabhI bhI kara lene para jora dete haiM aura kucha dopahara ke uparAnta karane kA Adeza dete haiM / ___ jyotiSazAstra meM ekAzana kA samaya nizcita karate huye batAyA hai ki 'dinA rdhasamaye'tote bhujyate niyamena yat' arthAt dopahara ke uparAnta hI bhojana karanA cAhiye / yahAM dopahara ke uparAnta kA artha aparAnhakAla kA pUrva-uttara bhAga nahIM kintu aparAnha kAla kA pUrva bhAga liyA jaayegaa| jo loga daza baje ekAzana karane kI sammati dete haiM, ve bhI jyotiSazAstra ko anabhijJatA ke kAraNa ho aisA karate haiM / Ajakala ke samaya ke anusAra ekAzana eka baje aura do baje ke bIca meM kara lenA cAhiye / do baje ke uparAnta ekAzana karanA zAstra viruddha hai| / ekAzana ke liye tithi kA nirNaya isa prakAra karanA cAhiye ki vinamAna meM pAMca kA bhAga dekara tIna se guNA karane para jo guNanaphala Ave, utane ghaTyAdi mAna ke tulya ekAzana kI tithi kA pramANa hone para ekAzana karanA cAhiye / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 27 udAharaNa ke liye jaMse kisI ko caturdazI ko ekAzana karanA hai, isa dina ravivAra ko caturdazI 23 ghaTI 40 pala hai, aura dinamAna 32 ghaTI 30 pala hai / kyA ravivAra ko ekAzana kiyA jA sakatA hai ? yahAM dinamAna 32 / 30 ko pAMca kA bhAga diyA- 32 / 30 : 5 = 6 / 30 isako tIna se guNA kiyA 6 / 30 x 3 = 16 / 30 guNanaphala huA / madhyAnha kAla kA pramANa ko dRSTi se 19 / 30 ghaTyAdi huA / tithi kA pramANa 23 / 40 ghaTyAdi hai / yahAM madhyAhna kAla ke pramANa se tithi kA pramANa adhika hai arthAt tithi madhyAnha kAla ke pazcAt bhI rahatI haiM / ekAzana ke liye ise grahaNa karanA cAhiye arthAt caturdazI kA ekAzana ravivAra ko kiyA jA sakatA hai, kyoMki ravivAra ko madhyAnha meM caturdazI tithi rahatI hai / dUsarA udAhararaNa- maMgalavAra ko zraSTamI 7 ghar3I 10 pala hai / dinamAna 32/30 pala hai / ekAzana karane vAle ko kyA aSTamI ko ekAzana karanA cAhiye ? pUrvokta gaNita ke niyamAnusAra 32 / 30 : 5 = 6 / 30 ise tIna se guNA karane para 6/03x3 = 16 / 30 ghaTyAdi guNanaphala AyA, yaha gaNitAgata madhyAnhakAla kA pramANa hai / tithi kA pramANa 7 ghar3I 10 pala hai, yaha madhyAnhakAla ke pramANa alpa hai, ataH madhyAnhakAla meM maMgalavAra ko aSTamI tithi ekAzana ke liye grahaNa nahIM kI jAyegI / kyoMki madhyAnha kAla meM isakA prabhAva hai / ataH aSTamI kA ekAzana somavAra ko karanA hogA / ekAzana karane ke tithi - pramANa meM aura proSadhopavAsa ke tithi - pramANa meM bar3A bhArI antara prAtA hai / proSadhopavAsa ke liye maMgalavAra ko aSTamI tithi 7 / 30 hone ke kAraNa grAhya hai / kyoMki chaha ghaTI se adhika pramANa hai / ataH upavAsa karane vAlA maMgalavAra ko vrata kare aura ekAzana karane vAlA somavAra ko vrata kare - yaha zrAgama kI dRSTi se anucita-sA lagatA hai, isa vivAda ko jainAcAryoM ne bar3e sundara DhaMga se sulajhAyA hai / mUlasaMgha ke prAcAryoM ne ekAzana aura upavAsa donoM ke liye hI kulAdri chaha ghaTI pramANa tithi hI grAhya batAyI hai / prAcArya siMhanaMdI kA mata hai ki ekAzana ke Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] vrata kathA koSa liye vivAdastha tithi kA vicAra na karake chaha ghaTI tithi grahaNa karanI cAhiye / siMhanaMdI ne ekAzana kI tithi kA vistAra se vicAra kiyA hai / unhoMne aneka udAharaNoM aura pratiudAharaNoM ke dvArA madhyAnha-vyApinI tithi kA khaNDana karate huye chaha ghaTI pramANa ko hI siddha kiyA hai / prataeva ekAzana ke liye parva-tithiyoM meM chaha ghaTI pramANa tithiyoM ko hI grahaNa karanA cAhiye / "tithiryathopavAse syAdeka bhakte'pi sA tathA" isa prakAra kA Adeza ratnazekhara sUrI ne bhI diyA hai / jainAcAryoM ne ekAzana kI tithi ke saMbaMdha meM bahuta UhApoha kiyA hai / gaNita se bhI kaI prakAra se prAnayana kiyA hai| prAkRta jyotiSa ke tithi-vicAra prakaraNa meM vicAra-vinimaya karate huye batAyA hai ki sUryodaya kAla meM tithi ke alpa hone para madhyAnha meM uttara tithi rahegI, parantu ekAzana ke liye rasaghaTI pramANa hone para pUrva tithi grahaNa kI jA sakatI hai| yadi pUrva tithi rasaghaTI pramANa se alpa hai to uttara tithi lenI cAhiye / yadyapi uttara tithi madhyAnha meM vyApta hai, para kulAdri ghaTikA pramANa meM alpa hone ke kAraNa uttara tithi hI vrata-tithi hai| ataeva saMkSepa meM upavAsa tithi aura ekAzana tithi donoM eka hI pramANa grahaNa kI gaI hai / yadyapi jainatara jyotiSa meM ekAzana tithi ko vratatithi se bhinna mAnA jAtA hai tathA gaNita dvArA aneka prakAra se usakA mAna nikAlA gayA hai / parantu jainAcAryoM ne isa vivAda ko yahIM samApta kara diyA hai, unhoMne upavAsatithi ko hI vratatithi batalAyA hai / ekAzana kI pAraNA madhyAnha meM eka baje karane kA vidhAna kiyA gayA hai / yadyapi kASThAsaMgha aura mUlasaMgha meM pAraNA ke sambandha meM thor3A-sA vivAda hai, phira bhI dopahara ke bAda pAraNA karane kA udayataH vidhAna hai| SoDazakAraNa aura meghamAlA vrata kA vizeSa-vicAra nahi vratahAniH kathaM pUrvaM prati SaSThopavAsa kAryo bhavati ekA pAraNA bhavati na tu bhAvanopavAsa hAni bhavati pratipadinamArabhya tadantaM kriyate vrataM ekavrataM triprati patkadAcitam mAsikeSu ca vacanAt / tathA zrutasAgara, sakalakIti, kRtidAmodarAbhra devAdikathA vacanAcceti na tu pauNimA grAhyA bhavati / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [26 atra keSAJcid balAtkArINAM SoDazadivasAdhikatvAcceti vizeSaH / etAvAmapi vizeSazca pratipadamArabhya azvinapratipatparyataM tithikSayAbhAvena kRte SaSTha dvayena katrizadinaiH pAkSikeSveva smaaptiH| satpadazopavAsena pUrNAbhiSekena syAdeva sopavAso mahAbhiSekaM kuryAt / yadA tu tithihAnistadA SaSThakAraNa mArabhya pratipadeva pUrNAbhiSekaH nAparadine tathoktaM SoDazakAraNa vAridamAlA ratnatrayAdInAM pUrNAbhiSave pratipattithirapi nAparA grAhyoti vacanAt aparA dvitIyA na grAhyati / .. artha-SoDazakAraNa vrata ke dinoM meM eka tithi kI hAni hone para bhI eka dina pahale se vrata nahIM kiyA jAtA hai / isase vratahAni kI prAzaMkA bhI utpanna nahIM hotI hai / tithi kI hAni hone para do upavAsa lagAtAra par3a jAte haiM / bocavAlI pAraNA nahIM hotI hai| eka dina pahale vrata na karane se SoDazakAraNa bhAvanAoM meM se kisI eka bhAvanA kI tathA upavAsa ko hAni nahIM hotI hai / kyoMki pratipadA se lekara pratipadA paryata hI vrata karane kA vidhAna hai| isameM tIna pratipadAoM kA honA Avazyaka hai, kyoMki isa vrata ko mAsika vrata kahA gayA hai / ataH isameM tithi ko apekSA mAsa kI avadhi kA vicAra karanA adhika mAvazyaka hai| zrutasAgara, sakalakIrti, kRtidAmodara aura ugradeva Adi prAcAryoM ke vacanoM ke anusAra tithihAni hone para bhI pUrNamAsI vrata ke liye kabhI bhI grahaNa nahIM karanI caahiye| yahAM para koI balAtkAragaNa ke prAcArya kahate haiM ki solahakAraNa vrata ke dinoM meM tithi hAni hone para athavA tithivRddhi hone para Adi divasa bhAdrapada kRSNA pratipadA vrata ke liye grahaNa nahIM karanA cAhiye / kyoMki solaha dina se adhika yA kama upavAsa ke dina ho jAte haiM / tAtparya yaha hai ki balAtkAragaraNa ke kucha prAcArya solahakAraNa vrata ke dinoM meM tithikSaya pA tithi-vRddhi hone para pUrNimA yA dvitIyA se vratAraMbha karane kI salAha dete haiM / parantu itanI vizeSatA hai ki tithihAni yA tithi-vRddhi na hone para pratipadA se brata prAraMbha hotA hai / aura Azvina kRSNA pratipadA taka ikatIsa dina paryata yaha vrata kiyA jAtA hai / isa vrata kI samApti tIna pakSa meM hI karanI cAhiye / jaba tithi ko hAni nahIM hotI ho, to solaha upavAsa aura abhiSeka pUrNa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] --- vrata kathA koSa karane ke pazcAt satrahaveM upavAsa arthAt tRtIyA ke dina mahAbhiSeka kareM / parantu jaba tithihAni ho to pratipadA ke dina hI pUrNa abhiSeka karanA cAhie, anya dina nahIM / kucha prAcAryoM kA mata hai ki SoDazakAraNa, meghamAlA, ratnatraya Adi vratoM ke pUrNa abhiSeka ke lie pratipadA tithi hI grahaNa kI gayI hai, anya tithi nahIM / ina vratoM kA pUrNa abhiSeka pratipadA ko hI honA cAhie, dvitIyA ko nahIM / tAtparya yaha hai ki SoDazakAraNa vrata meM tithikSaya yA tithivRddhi hone para pratipadA tithi hI mahAbhiSeka ke lie grAhaya hai / isa vrata kA prAraMbha bhI pratipadA se karanA cAhie aura samApti bhI pratipadA ko; upavAsa karane ke pazcAt dvitIyA ko pAraNA karane para / vivecana-solahakAraNa vrata ke dinoM ke nirNaya ke lie do mata haiM-zrutasAgara, sakalakIti Adi prAcAryoM kA prathama mata tathA balAtkAragaNa ke prAcAryoM kA dUsarA mata / prathama mata ke pratipAdaka AcAryoM ne tithihAni yA tithivRddhi hone para pratipadA se lekara pratipadA taka hI vrata karane kA vidhAna kiyA hai / dina saMkhyA pratipadA se prAraMbha kI gayI hai, yadi Azvina kRSNA pratipadA taka koI tithi bar3ha jAya to eka dina yA do dina adhika vrata kiyA jA sakegA; tithiyoM ke ghaTa jAne para eka yA do dina kama bhI vrata kiyA jAtA hai / yaha bAta nahIM hai ki eka tithi ke ghaTa jAne para pratipadA ke bajAya pUrNimA se kara liyA jAya / vratAraMbha ke liye niyama batalAyA hai ki prathama upavAsa ke dina pratipadA tithi kA honA Avazyaka hai, tathA vrata kI samApti bhI pratipadA ke dina hI hotI hai / SoDazakAraNa vrata kI mAsika vratoM meM gaNanA kI gayI hai / ataH isameM eka yA do dina pahale prAraMbha karane kI bAta nahIM uThatI hai| jo loga yaha AzaMkA karate haiM ki tithi ke ghaTa jAne para upavAsa aura bhAvanA meM hAni AyegI ? unakI yaha zaMkA nirmUla hai, kyoMki yaha vrata mAsika batAyA gayA hai| ataH pratipadA se prArambha kara pratipadA meM hI isakI samApti ho jAtI hai| tithi ke kSaya hone para do dina taka lagAtAra upavAsa par3a sakatA hai| tathA do dina ke sthAna para eka dina meM bhAvanA kI jAyegI / balAtkAragaNa ke prAcArya tithi Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 31 bRddhi aura tithihAni donoM ko mahatva dete haiM; unakA kahanA hai ki solahakAraNavrata niyata avadhisaMjJaka hone ke kAraNa isakI dina saMkhyA ikatIsa hI honI cAhiye / yadi kabhI tithihAni ho to eka dina pahale aura tithivRddhi ho to eka dina pazcAt arthAt pUrNamAsI ko vratAraMbha karanA cAhie / ina prAcAryoM kI dRSTi meM pratipadA kA mahatva nahIM hai / inakA kathana hai ki yadi pratipadA ko mahatva dete haiM to upavAsa saMkhyA hInAdhika ho jAtI hai, tithihAni hone para solaha ke badale paMdraha upavAsa karane paDeMge / tathA tithivRddhi hone para solaha ke badale satraha upavAsa karane paDeMge / ataH upavAsasaMsthA ko sthira rakhane ke lie eka dina Age yA pahale vrata karanA Avazyaka hai / ina AcAryoM ne vrata kI samApti pratipadA ko hI mAnI hai tathA isI dina solahavA~ abhiSeka pUrNa karane para jora diyA hai / kucha prAcArya pratipadA ke upavAsa ke anantara dvitIyA ko pAraNA tathA tRtIyA ko punaH upavAsa kara mahAbhiSeka karane kA vidhAna batAte haiM / balAtkAragaNa ke prAcArya isa viSaya para sabhI ekamata haiM ki vrata kI samApti pratipadA ko honI caahie| vratAraMbha karane ke dina ke sambandha meM vivAda haiM / kucha pUrNimA se vratAraMbha karane ko kahate haiM / kucha pratipadA se aura kucha dvitIyA se / uparyukta donoM hI matoM kA samIkaraNa evaM samanvaya karane para pratIta hotA hai ki balAtkAragaNa, senagaraNa, punnAragaraNa aura kAraNa ragaNa ke prAcAryoM ne pradhAna rUpa se solahakAraNa vrata meM tithihrAsa aura tithivRddhi ko mahatva nahIM diyA hai / prataeva isa vrata ko sarvadA bhAdrapada kRSNA pratipadA se prArambha tathA Azvina kRSNA pratipadA ko samApta karanA cAhie / isake prArambha aura samApti donoM meM hI pratipadA kA rahanA zrAvazyaka mAnA hai / prathama abhiSeka bhI pratipadA ko prathama upavAsapUrvaka kiyA jAtA hai, pAraNA ke dina abhiSeka nahIM kiyA jAtA, antima solahaveM upavAsa ke dina solahavAM bhiSeka kiyA jAtA hai / satrahavA~ prabhiSeka kara dvitIyA ko pAraNA karane kA vidhAna bhI hai / meghamAlA vrata karane kI tithiyA~ zraura vidhi meghamAlA vrata ke pUrNa abhiSeka ke lie bhI pratipadA tithi hI graharaNa kI gayI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] vrata kathA koSa hai| yaha vrata bhI 31 dina taka kiyA jAtA hai| isakA prAraMbha bhI bhAdrapada kRSNA pratipadA - se hotA hai aura vrata kI samApti bhI Azvina kRSNA pratipadA ko batAyI gayI hai| meghamAlA vrata meM sAta upavAsa aura caubIsa ekAzana kiye jAte haiM / prathama upavAsa bhAdrapada kRSNA pratipadA ko, dvitIya bhAdrapada kRSNA aSTamI ko, tRtIya bhAdrapada kRSNA caturdazI ko, caturtha bhAdrapada zuklA pratipadA ko, paJcama bhAdrapada zuklA aSTamI ko, SaSThama bhAdrapada zuklA caturdazI ko aura saptama Azvina kRSNA pratipadA ko karane kA vidhAna hai / zeSa dinoM meM caubIsa ekAzana karane cAhie / pAMca varSa taka pAlana karane ke uparAnta isa vrata kA udyApana kiyA jAtA hai / jitane upavAsa batAye gaye haiM, utane hI abhiSeka kiye jAte haiM / tathA upavAsa ke dina, rAtri jAgaraNapUrvaka bitAyI jAtI haiM aura abhiSeka bhI upavAsa kI tithi ko hI kiyA jAtA hai / isa vrata meM brahmacarya vrata kA pAlana tathA saMyama dhAraNa kiyA jAtA hai / saMyama aura bramhacarya dhAraNa zrAvaNa zuklA caturdazo se prAraMbha hotA hai tathA Azvina kRSNA dvitIyA taka pAlana kiyA jAtA hai| isa vrata kI saphalatA ke lie saMyama ko Avazyaka mAnA hai| meghapaMkti AkAza meM Achanna ho to paJcastotra kA paThaNa karanA cAhie / isa vrata kA nAma meghamAlA isalie par3A hai kyoMki isameM sAta upavAsa unhIM dinoM meM karane kA vidhAna hai, jina dinoM meM jyotiSa kI dRSTi se varSAyoga prAraMbha hotA hai| arthAt vRSTi hone yA meghoM ke AcchAdita hone se ukta vrata ke sAtoM hI dina meghamAlA yA varSAyoga saMjJaka haiN| prAcAryoM ne isa meghamAlA vrata kA vizeSa phala batAyA hai| jainAcAryoM ne meghamAlA vrata kA prAraMbha tithivRddhi ke hone para bhI bhAdrapada kRSNA pratipadA se mAnA hai / tathA isakI samApti bhI Azvina kRSNA pratipadA ko mAnI hai / isameM tIna pratipadAoM kA vizeSa mahatva hai, tathA ina tInoM kA pramANa bhI sodayadivasa-sUryodayakAla me chaH ghaTI pramANa tithi kA honA ko hI batAyA hai / solahakAraNa vrata ke samAna tithikSaya yA tithivRddhi kA prabhAva isa para nahIM par3atA hai| tithivRddhi ke hone para eka upavAsa kabhI-kabhI adhika karanA par3atA hai| kyoMki tInoM pratipadAoM kA rahanA isa vrata meM Avazyaka batalAyA gayA hai / meghamAlA vrata ke Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa upavAsa ke dina madhyAnha pUjApATha karane ke uparAnta do ghaTI paryanta kAyotsarga karanA tathA paJca parameSThI ke guNoM kA ciMtana karanA anivArya hai / madhyAnha kAla kA pramANa gaNitavidhi se nikAlanA cAhie / dinamAna meM pA~ca kA bhAga dekara tIna se guNA kara dene para madhyAnha kA pramANa AtA hai / jaise bhAdrapada kRSNA pratipadA ke dina dinamAna kA pramANa 31 ghaTI 51 pala hai / isa dina madhyAnha kA pramANa nikAlanA hai | ataH gaNitakriyA kI, 31/15 - 5 = 617 isako tIna se guNA kiyA to 317x 3=18/21 guNAkAra (guNanaphala ) arthAta 18 ghaTI 21 pala madhyAnha kA pramANa hai | ghaNTA minaTa meM yahI pramANa 7 ghaMTA 20 minaTa 24 sekaMDa huA / arthAta sUryodaya se 7 ghaMTA 20 miniTa 24 sekaMDa ke pazcAta madhyAnha hai / yadi isa dina sUrya 5/30 baje udita hotA hai to 12 bajakara 50 miniTa 14 sekaMDa se madhyAnha kA AraMbha mAnA jAyegA / meghamAlA vrata meM upavAsoM ke dina ThIka madhyAnha kAla me sAmAyika bhaura kAyotsarga karanA cAhie / meghamAlA vrata ke samAna ratnatraya vrata meM bhI abhiSeka pratipadA ko hI kiyA jAtA hai arthAta ina donoM vratoM kI samApti pratipadA ko hotI hai / ratnatraya vrata kI tithiyoM kA nirNaya ratnatraye'pyevamavadhAraNaM kArya, yataH tasya [ 33 yathA vrataM kAryaM tathA nAnyathA bhavati / tithivratatvAnnAdhikA ataH - artha -- ratnatraya vrata ko saMpanna karane ke lie yaha avadhAraNa karanA cAhie ki isa vrata kI tithisaMkhyA adhika nahIM hai / ataH isaprakAra vrata karanA cAhie, jisase vrata me kisI prakAra kA doSa na Ave / vivecana - ratnatraya vrata eka varSa meM tIna bAra kiyA jAtA hai / bhAdrapada, mAgha aura caitra meM yaha vrata ukta mahinoM ke zukla pakSa meM hI saMpanna hotA hai / prathama zukla pakSa kI dvAdazI ko ekAzana karanA cAhie / trayodazI, caturdazI zraura paurNimA kA telA karanA cAhie | pazcAt pratipadA ko ekAzana karanA cAhie / isa prakAra pA~ca dina taka saMyama dhAraNa kara bramhacarya vrata kA pAlana karanA caahie| tIna varSa ke uparAnta isakA udyApana karate haiM - yaha vrata karane kI utkRSTa vidhi hai / yadi zakti na ho Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] vrata kathA koSa to trayodazI aura pUrNimA ko bhI ekAzana kiyA jA sakatA hai| parantu catu. rdazI ko upavAsa karanA Avazyaka hai / pradhAnarUpa se isa vrata meM tIna upavAsa lagAtAra karane kA niyama hai| trayodazI, caturdazI aura pUrNimA ina tInoM tithiyoM meM vrata, pUjana aura svAdhyAya karate hue upavAsa karanA cAhie / ataH isa vrata ke tIna dina batAye gaye haiM / ekAzana aura saMyama ke dina milAne se vaha pAMca dina kA ho jAtA hai / ___ yadi ratnatraya vrata kI pradhAna tIna tithiyoM trayodazI, caturdazI aura pUrNimA meM se kisI eka tithi kI hAni ho to kyA karanA cAhie ? kyA tIna dina ke badale meM do hI dina upavAsa karanA cAhie yA eka dina pahale se upavAsa kara vrata ko niyata dinoM meM pUrNa karanA cAhie / senagaNa aura balAtkAragaNa ke prAcAryoM ne ekamata hokara ratnatraya vrata kI tithiyoM kA nizciya karate hue kahA hai ki tithi kI hAni hone para eka dina pahale se vrata karanA caahie| kiMtu isa prata ke saMbaMdha meM itanA vizeSa hai ki caturdazI kA upavAsa rasaghaTikA pramANa caturdazI ke hone para hI kiyA jAtA hai| yadi aisA bhI avasara Ave jaba udayakAla meM caturdazI tithi na mile to jisa dina ghaTyAtmaka mAna ke hisAba se adhika par3atI ho, usI dina caturdazI kA upavAsa karanA cAhie / isa vrata kI samApti ke lie pratipadA kA rahanA bhI Avazyaka mAnA gayA hai / jisa dina pratipadA udayakAla meM chaH ghaTI pramANa ho athavA udayakAla me chaH ghaTI pramANa pratipadA ke na milane para ghaTyAtmaka rUpa se jyAdA ho usI dina mahAbhiSekapUrvaka vrata kI samApti kI jAtI hai| AcArya siMhanandI ne ratnatraya vrata kI tithiyoM kA nirNaya karate samaya spaSTa kahA hai ki vrata meM kisI prakAra kA doSa na Ave, isa prakAra se vrata karanA caahie| tithivRddhi hone para eka dina adhika vrata karanA hI par3atA hai, paraMtu caturdazI ke dina proSadhopavAsa aura pratipadA ke dina abhiSeka karanA paramAvazyaka batAyA gayA hai / ina donoM tithiyoM ko Talane nahIM denA cAhie / caturdazI ko madhyAnha meM vizeSa rupase 'OM hrIM samyagadarzana jJAnacAritrebhyo namaH' isa maMtra kA jApa karanA cAhie / madhyAnha kAla kA pramANa gaNita se lenA cAhie - yathA caturdazI ke dina dinamAna kA pramANa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [35 28/20 hai, isa dina sUryodaya 6/50 minaTa para hotA hai / madhyAnha jAnane ke lie 28/20+5=5/16 isako tIna se guNA kiyA to 5/1643=15/57 isakA ghaNTAtmaka mAna 6/22/48 huaA, sUryodaya kAla me jor3A to 1 (eka) bajakara 12 minaTa 48 sekaNDa para madhyAnha kAla aayaa| munisuvrata purANa ke aAdhAra para vratatithi kA pramANa taduktaM munisuvrata purANe SaSThAMzo'pyudaye grAhyA tithivata parina haiH / pUrvamanyatitheryogo vatahAniH karoti ca // prasyArtha : vrataparigrahaiH sUryodaye titheH SaSThAMzamapi grAha yaM, atrApi zabdena SaSThAMzAdadhiko grAha ya iti nirvivAdaH, na nyUnyAMza iti dyotyate kutaH yasmAt vrata parigrahANAM SaSThAMzAt pUrvamanyatithi saMyogavatahAnikaraH vratanAzakaro bhavatItyarthaH / .....artha-vrata karane vAloM ko sUryodaya kAla meM SaSThAMza tithi ke rahane para vrata karanA cAhie / SaSThAMza se adhika tithi hone para to vrata kiyA jA sakatA hai, para nyUnAMza hone para vrata nahIM kiyA jA sakegA, kyoMki anya tithi kA saMyoga hone se vratahAni hotI hai, vrata kA phala nahIM milatA hai / isa zloka meM api zabda AyA hai, jisakA artha SaSThAMza se adhika tithi grahaNa karane kA hai arthAta SaSThAMza se adhika yA SaSThAMza se tulyatithi udayakAla meM ho tabhI vrata kiyA jA sakatA hai / SaSThAMza se alpa tithi ke hone para vrata nahIM kiyA jaataa| vivecana-prAcArya graMthAntaroM ke pramANa dekara vratatithi kA nirNaya karate haiM / munisuvrata purANa meM batAyA gayA hai ki udayakAla meM SaSThAMza tithi yA SaSThAMza se adhika tithi ke hone para hI vrata karanA cAhie / tithi kA madhyama mAna 60 ghaTI pramANa mAnA jAtA hai| spaSTa mAna pratidina bhinna-bhinna hotA hai / spaSTa mAna kA patA lagAnA jyotiSI kA hI kAma hai, sAdhAraNa vyakti kA nhiiN| kintu madhyama mAna 60 ghaTI pramANa nizcita hai| isakA SaSThAMza dasa ghaTI huA, ataH yaha artha lenA adhika saMgata hogA ki jo tithi udayakAla meM dasa ghaTI kama se kama avazya ho vahI vrata ke liye upayukta mAnI gayI hai / dasa ghaTI se kama pramANa tithi ke rahane para, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] vrata kathA koSa usase pahale dina vrata karane kA Adeza diyA hai / munisuvrata purANakAra kA yaha mata nirNayasiMdhu meM pratipAdita dIpikAkAra ke mata se milatA-julatA hai| dIpikAkAra bhI tithi kA pramANa SaSThAMza hI mAnate haiM / parantu unhoMne tithi kA spaSTa pramANa na grahaNa kara madhyama hI mAna liyA hai / prAcArya ne spaSTa mAnA hai| udAharaNa-budhavAra ko paMcamI tithi 8 ghaTI 12 pala hai / tathA isake pahale maMgalavAra ko caturthI tithi 10 ghaTI 15 pala hai, aba gaNita se nikAlanA yaha hai ki paMcamI tithi kA spaSTa mAna kyA hai ? maMgalavAra ko caturthI 10 ghaTI 15 pala hai, uparAnta paMcamI maMgalavAra ko prAMrabha ho jAtI hai| ataH 60 ghaTI ahorAtra pramANa meM se caturthI tithi ke ghaTyAdi ghaTAyA-(60/0)-(10/15) - 46/45 maMgalavAra ko paMcamI tithi kA pramANa pAyA / budhavAra ko paMcamI tithi 8 ghaTI 12 pala hai, donoM dina kI paMcamI tithi ke pramANa ko diyA to kula paMcamI tithi = (46/45) + (8 12) = 57/57 paMcamI tithi huI, isakA SaSThAMza liyA to 57/57 6=6/36 |30 huA / budhavAra ko paMcamI tithi 8 ghaTI 12 pala hai, jo paMcamI tithi ke SaSThAMza 6 ghaTI 36 pala aura 30 vipala se kama hai / ataH munisuvrata purANakArake mata se paMcamI kA vrata budhavAra ko nahIM kiyA jA sakatA, yaha vrata maMgalavAra ko hI kara liyA jaaegaa| dIpikAkAra ne gaNitakriyA se bacane ke lie madhyama tithi kA mAna svIkAra kara usakA SaSThAMza dasa ghaTI svIkAra kara liyA hai / arthAt sUryodaya kAla meM dasa ghaTI se kama tithi agrAhya mAnI jaaegii| munisuvrata purANakArake mata se bhI tithi kA pramANa udayakAla meM dasa ghaTI hI lenA cAhie / vratatithi nirNaya ke lie nirNayasindhu ke mata kA nirupaNa tathA khaNDana punaH praznaM karoti yasyAM tithau sUryodayo bhavati sA tithiH saMpUrNA jJAtavyA saduktaM yA tithiM samanuprApya udayaM yAti bhAskaraH / sA tithiH sakalA jJeyA dAnAdhyayana karmasu // iti tasyottarametadvacanaM nirNayasindhau vaiSNave jJAtavyaM na tu jimamate pNcsaargrnthe| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - ---[ 37 artha-yahA~ koI prazna karatA hai ki jisa tithi meM sUryodaya hotA hai, vahI tithi saMpUrNa dina ke lie mAnI jAtI hai / ataH usI kA nAma sakalA hai / kahA bhI hai ki jisa tithi meM sUryodaya hotA hai, vaha tithi dAna, adhyayana, SoDaza saMskAra Adi ke lie pUrNa mAnI gayI hai / Apa vrata ke lie chaH ghaTI pramANa yA samasta tithi kA SaSThAMza pramANa udayakAla meM hone para tithi ko grAha ya mAnate haiM, aisA kyoM ? isakA uttara nirNaya sindhu nAmaka graMtha meM diyA gayA hai / kyoMki vaiSNava mata meM dAna adhyayana, pUjA, anuSThAna vrata Adi ke lie udayAtithi ko hI pramANa mAnA gayA hai, jainamata meM nahIM / jainAcAryoM ne paMcasAra nAmaka grantha kI saMdhi aura 122 veM zloka meM isa mata kA khaNDana kiyA hai| tAtparya yaha hai ki vaiSNava mata meM vrata aura anuSThAna ke lie udayakAla meM rahanevAlI tithi ko hI grAha ya mAnA hai, jainamata meM nahIM / vivecana-jyotizcandrArka meM batAyA hai ki "yA tithi samanuprApya prAsAdya udayaM bhAskaraH yAti svakSitije'rdodito bhavati sA tithiH saMpUrNadine'pi bodhyA / kutra dAnAdhyayanakarmasu dAnAdi puNyakarmasu ca / yathA pUrNimA prApta-muhUrtAddha mAtra sthApi snAnadAnAdau samasta dine'pi maMtavyA / tathaiva pratipadA adhyayanakarmasu mantavyA" arthAt jisa samaya sUrya AkAza meM prAdhA udita ho rahA ho usa samaya jo tithi rahatI hai, sampUrNa dina ke lie vahI tithi mAna lI jAtI hai / dAna, adhyayana, vrata Adi puNyakArya usI tithi meM kiye jAte haiN| jaise pUrNimA prAtaHkAla meM eka ghaTI rahane para bhI snAna, dAna, vrata Adi kAryoM ke lie prazasta mAnI jAtI hai / usIprakAra pratipadA adhyayana kArya ke lie sUryodaya samaya meM eka ghaTI yA isase bhI alpa pramANa rahane para prazasta mAna lI gayI hai / ataeva vrata ke lie udayapramANa hI tithi lenI caahie| jainAcAryoM ne isa udayakAlIna tithi kI mAnyatA kA joradAra khaNDana kiyA hai / unhoMne apane mata ke pratipAdana meM aneka yuktiyAM dI haiN| udayakAlIna tithi ko vrata ke lie saMpUrNa mAnane meM tIna doSa pAte haiMviddhA tithi hone ke kAraNa, udaya ke anantara alpa kAla meM hI tithi ke kSaya ho jAne se vratatithi ke pramANa kA prabhAva aura niSiddha tithi meM vrata karane kA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] vrata kathA koSa doSa / yadi udayakAla meM eka ghaTI pramANa vratatithi mAna lI jAya to udayatithi hone ke kAraNa vaiSNavoM meM grAhya mAnI jaaegii| parantu jainamata ke anusAra isameM pUrvokta tInoM doSa vartamAna haiM / yaha tithi sUryodaya ke 24 minaTa bAda hI naSTa ho jAegI / tathA Age Ane vAlI tithi sUryodaya ke 24 minaTa bAda prAraMbha ho jAyagI / ataH vrata saMbaMdhI dhArmika anuSThAna vratavAlI tithi meM nahIM hoMge, balki pravratika tithi meM saMpanna kiye jAyeMge; jisase samaya meM karane ke kAraNa una dhArmika anuSThAnoM kA yathocita phala nahIM milegA + udAharaNa ke lie yoM mAna liyA jAya kI kisI ko aSTamI kA vrata karanA hai / maMgalavAra ko aSTamI eka ghaTI paMdraha pala hai arthAt sUryodayakAla meM AdhA ghaNTA pramANa hai / yadi sUryodaya 5 bajakara 15 minaTa para hotA hai to 5 bajakara 45 minaTa se navamI tithi prAraMbha ho jAtI hai / vratI sUryodaya kAla meM sAmAyika, stotrapATha karatA hai / ina kriyAoM ko use kama se kama 45 minaTa taka karanA cAhiye / sUryodaya kAla meM 30 minaTa aSTamI hai, pazcAt navamI tithi hai / kriyAe~ 45 minaTa taka karanI haiM, ataH inameM pahilA doSa - viddhA-tithi meM prAtaHkAlIna kriyAoM ko karane kA AtA hai / viddhA-tithi meM kI gayI kriyAe~, jo ki vratatithi ke bhItara parigaNita haiM, vyartha hotI haiM, puNya ke sthAna para ajJAnatA ke kAraNa pApabandhakAraka ho jAtI haiN| ataH prathama doSa viddhAtithi meM prAraMbhika vrata saMbaMdhI anuSThAna ke karane kA hai / dUsarA doSa yaha hai ki vratAraMbha karane ke samaya vratatithi kA prabhAva kSINa rahatA hai, jisase uparyukta udAharaNa meM kalpita aSTamI, aSTamI vrata kI kriyAoM meM prAtI hI nahIM / zrAcAryoM kA kathana hai ki udayakAla meM kama se kama dazamAMza tithi ke hone para hI tithi kA prabhAva mAnA jA sakatA hai / chaH ghaTI pramANa udayakAla meM tithi kA mAna isalie prAmANika mAnA gayA hai, kyoMki madhyama mAna tithi kA 60 ghaTI hotA hai / isakA dazamAMza chaH ghaTI hotA hai, tithi kA prabhAva chaH ghaTI hai, ataH tithi kA pramANa chaH ghaTI pramANa hone para pUrNa mAnA jAtA hai / kAraNa spaSTa hai ki sUryodaya ke pazcAt rasa ghaTI pramANavAlI 1 tithi kama se kama 2 - taka rahatI hai / jisase prAraMbhika dhArmika kRtya karane meM viddhAtithi yA avratika tithi kA doSa nahIM zrAtA hai / mAtra udayakAlIna tithi svIkAra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa --------[ 36 kara lene se vrata ke samasta kArya pUjapATha, svAdhyAya prAdi agrata kI tithi meM saMpanna kiye jAyeMge, jisase vrata karane kA phala nahIM milegaa| jyotiSazAstroM meM gaNita dvArA tithi ke pramANa kA sAdhana kiyA jAtA hai / batAyA gayA hai ki dinamAna meM pAMca kA bhAga dene se jo pramANa Ave utane pramANa ke pazcAta tithi meM apanA prabhAva yA bala pAtA hai| dinamAna ke paJcamAMza se alpa tithi bilkula nirbala hotI hai / yaha tithi usa bacce ke samAna hai, jisake hAtha paira meM zakti nahIM, jo giratA-par3atA kArya karatA hai / jisakI vANI bhI apanA vyavahAra siddha karane meM asamartha hai aura jo saba prakAra se azakta hai| ataH nirbala tithi meM vrata Adi kArya saMpanna nahIM kiye jA sakate haiM / jo vyakti udayakAla meM rahanevAlI tithi ko hI vrata ke lie grahaNa karane kA vidhAna batalAte haiN| unake yahAM prabhAvazAlI yA balavAn tithi vrata ke lie ho hI nahIM sakatI hai| adhika se adhika dinamAna 33 ghaTI kA ho sakatA hai aura kama se kama 27 ghaTI kaa| 33 ghaTo kA paMcamAMza 6 ghaTI 36 pala huaA aura 27 ghaTo kA paMcamAMza 5 ghaTI 24 pala huA / ataeva bar3e dinoM meM jaba kI dinamAna adhika hotA hai 6 ghaTI 36 pala ke hone para tithi meM apanA bala prAtA hai / paMcamAMza se alpa hone para tithi prabodha-zizu mAnI jAtI hai / ataeva udayakAlIna tithi vrata ke lie grAhya nahIM hai / sarvadA vrata sabala tithi meM kiyA jAtA hai, nirbala meM nahIM / ataH jainAcAryoM ne vratatithi kA pramANa chaH ghaTI mAnA hai, vaha jyotiSa zAstra se sammata bhI hai / gaNita ke dvArA bhI isakI siddhi hotI hai / tIsarA doSa jo udayakAlIna tithi mAnane meM AtA hai, vaha vrata ke lie nizcit tithiyoM meM bAdhA utpanna honA hai| jaba atasamaya meM gaNitAgata sabala tithi hI nahIM rahI to phira vratoM ke lie tithiyoM kA nizcaya kyA rahegA ? tathA krama kA bhaMga ho jAne para akramika doSa bhI AvegA / ataeva vrata ke lie udayakAlIna tithi grahaNa nahIM karanI cAhie, kintu chaH ghaTI pramANa tithi ko hI svIkAra karanA caahie| tithivRddhi hone para vratoM kI tithi kA vicAra--- Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa kA'dhikA tithimadhye ca kSapaNo naiva kArayet / gAriNatodiSTamAryANAM saMrAmAdiprasAdham / / 13 / / artha-prAcAryoM ne vrata ke dinoM meM tithivRddhi ho jAne para kisa tithi ko vrata karane kA vratI ke lie niSedha kiyA hai ? tAtparya yaha hai ki ziSya gurU se prazna karatA hai ki he prabho ! apane tithikSaya hone para vrata karane kA vidhAna batalA diyA, aba kRpA kara yaha batalAiye ki saMyamAdi kA sAdhana vratatithivRddhi hone para kisa dina nahIM karanA cAhie? vivecana-jyotiSazAstra meM tithikSaya hone para tathA tithivRddhi hone para vrata kI tithiyoM kA nirNaya batalAyA gayA hai| siMhanandI AcArya ne pUrva meM tithikSaya hone para vrata kaba karanA cAhie? tathA niyata avadhivAle vratoM ko madhya meM tithikSaya hone para kaba karanA cAhiye ? isakA vistAra sahita nirUpaNa kiyA hai / yahAM se AcArya tithivRddhi ke prakaraNa kA varNana karate haiM ki tithi ke bar3ha jAne para kyA eka dina vrata hI nahIM kiyA jAyagA ? prAcArya svayaM isa prazna kA uttara Age vAle zloka meM deMge / yahAM yaha vicAra karanA hai ki tithi bar3hatI kyoM hai ? isa prazna kA uttara yaha hai ki tithi kA madhyama mAna 60 ghaTI batAyA gayA hai, kintu spaSTa mAna sadA ghaTatA-bar3hatA hai / isa vRddhi aura hrAsa ke kAraNa hI kabhI kabhI eka tithi kI hAni aura kabhI kabhI eka tithi kI vRddhi ho jAtI hai / gaNita dvArA tithi kA sAdhana nimnaprakAra kiyA gayA hai - spaSTa candramA meM se spaSTa sUrya ko ghaTAkara jo zeSa Ave usake prazAdi banA lenA caahie| azAdi meM 12 kA bhAga dene para labdha tulyagata tithi hotI hai aura jo zeSa bace, vaha vartamAna tithi kA bhuktabhAga hotA hai / isa bhuktabhAga ko 12 aMzoM meM se ghaTAne para vartamAna tithi kA zeSa bhogyabhAga AtA hai| isa bhogyabhAga ko 60 se guNA kara guNanaphala meM candrasUrya ke gatyantara kA bhAga dene se vartamAna tithi ke bhogya-ghaTIpala nikalate haiM / udAharaNa-spaSTa candramA rAzyAdi 2/14/43/34 meM se spaSTa sUrya rAzyAdi 8/233/30/4 ghaTAyA to zeSa rAzyAdi 5/21/13/30 isake aMzAdi banAye to 171/13/30 hue| inameM 12 kA bhAga diyA to labdhitulya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 41 14 caturdazIgata tithi huI / zeSa aMzAdi 3/13/30 vartamAna tithi pUrNimA kA bhuktabhAga huA / ise 12 azoM meM se ghaTAyA to pUrNimA kA bhogyabhAga aMzAdi 8/46/30 humA / isakI vikalAe banAI to 31560 huii| candragati kalAdi 787/5 meM se sUryagatikalAdi 61/23 ko ghaTAyA to gatyantara kalAdi 725-42 humA / isakI vikalAe banAI to 43544 huI / aba trairAzika kI 60 ghaTI candramA kI ApekSika gati 43542 vikalA hai, to kitanI ghaTI meM usako ApekSika 31560+60 gati 31560 vikalA hogI ? ataH 3156 = ghaTayAdimAna 43/32 humA / 43542 arthAt pUrNimA kA pramANa 43 ghaTI 32 pala paayaa| isaprakAra pratidina kA spaSTa tithimAna kabhI 60 ghaTI se adhika ho jAtA hai, jisase tithi kI vRddhi ho jAtI hai, kyoMki ahorAtra mAna 60 ghaTI hI mAnA gayA hai| ataH eka hI tithi do dina bhI raha jAtI hai| udAharaNa ke lie yoM samajhanA cAhiye ki ravivAra ko pratipadA kA spaSTa mAna 67/10 mAyA / ravivAra kA mAna sUryodaya se lekara sUryodaya ke pahale taka 60 hotA hai, ataH prathama dina 60 ghaTI tithi caubIsa ghaNTe taka rahI, zeSa 7 ghaTI aura 10 pala pramANa pratipadA tithi agale dina arthAt somavAra ko rahegI ziSya kA prazna tithivRddhi hone para niyata avadhi ke vratoM kI tithisaMkhyA nizcita karane ke lie hai| tithivRddhi hone para vratatithi kI vyavasthA : punaraSTAnhikAmadhye tithi vRddhiryadAbhavet / tadA nava dinAni syurva te cASTAnhikAryake / / 14 / / siddhacakrasya madhye tu yA tithiva ddhimApnuyAt / tandidhissAdhikA kuryAdaki syAdhikaM phalam // 15 // . artha---yadi aSTAnhikA vrata kI tithiyoM kI bIca meM koI tithi bar3ha jAya to vratI ko nau dina taka aSTAnhikA vrata karanA caahie| siddhacakra aSTAnhikA ke tithiyoM ke madhya meM tithi bar3ha jAne para siddha-cakravidhAna karanevAle ko nau dina taka Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] vrata kathA koSa vidhAna karanA cAhie, kyoMki adhika dina taka karane se adhika phala kI prApti hotI hai / ataH tithivRddhi hone para vrata eka dina kama karane kI Apatti nahIM AtI hai / vivecana-niyata avadhivAle devasika aura naizika vratoM ke madhya meM tithikSaya aura tithi vRddhi hone para una vratoM ke dinoM kI saMkhyA ko nirdhArita kiyA hai / tithikSaya hone para eka dina pahale se vrata karanA cAhie, kintu tithivRddhi hone para eka dina bAda taka nahIM kiyA jAtA hai / tithikSaya meM niyata avadhi meM se eka dina ghaTa jAtA hai, jisase dinasaMkhyA niyata avadhi se kama ho jAne ke kAraNa aSTAnhikA aura dazalakSaNa jaise vratoM meM eka dina kama ho jAne kA doSa AyegA / aSTAnhikA vrata ke lie pATha dina nizcita haiN| tathA yaha vrata zuklapakSa meM kiyA jAtA hai / tithikSaya hone para zukla pakSa meM hI eka dina pahale se vrata karane kI gujAiza hai; kyoMki aSTamI ke sthAna meM saptamI se bhI vrata karane para zuklapakSa hI rahatA hai| isIprakAra dazalakSaNa vrata meM bhI caturthI se vrata karane para zukla pakSa hI mAnA jAyagA / yahAM eka-do-dina pahale bhI vrata kara lene para pakSa yA mAsa badalane kI saMbhAvanA nahIM hai / jisa niyata avadhivAle vrata meM pakSa yA mAsa ke badalane kI sambhAvanA prakaTa kI gayI hai, usameM vrata nizcita tithi se hI prArambha kiyA jAtA hai| jaise SoDazakAraNa vrata ke sambandha meM pahale kahA gayA hai ki tithi ke ghaTa jAne para bhI yaha vrata pratipadA se hI prArambha kiyA jAyagA / tithikSaya kA prabhAva isa vrata para nahIM par3atA hai aura na tithivRddhi kA prabhAva hI kucha hotA hai| __ tithivRddhi ho jAne para vrata eka dina adhika kiyA jAtA hai, isakI dinasaMkhyA tithi-vRddhi ke kAraNa ghaTatI nahIM, balki bar3hI huI tithi meM bhI vrata kiyA jAtA hai / aSTAnhikA vrata kI tithiyoM ke bIca meM yadi eka tithi bar3ha jAya to usa bar3hI huI tithi ko bhI vrata karanA hogA / tithivRddhi ke samaya vrata-tithi kA nirNaya yahI hai ki jisa dina vratArambha karane kI tithi hai usakA bhI vrata karanA pdd'egaa| tithi vRddhi kA pariNAma yaha hogA ki kabhI-kabhI velA do upavAsa kara jAnA pdd'egaa| tathA kabhI aisA bhI avasara pA sakatA hai, jaba do dina lagAtAra pAraNA hI kI jAya / udAharaNa ke lie yoM samajhanA cAhie ko maMgalavAra ko aSTamI pUre dina hai, budhavAra ko bhI prAtaH kAla aSTamI tithi kA pramANa 5 ghaTI 13 pala hai| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa T43 bhI sUryodaya kAla meM chaH ghaTI vrata karane vAle ko donoM yahAM do aSTamiyAM huI haiM / prathama aSTamI bhI pUrNa hai aura dvitIya aSTamI ko pramANa hone se vrata ke lie grAhya mAnA hai; ataH yahAM aSTamiyoM ko upavAsa karane par3eMge / navamI kA dina aSTAnhikA vrata meM pAraNA kA hai, yadi do navamI par3a jAya to do dina lagAtAra pAraNA karanI hogI / kucha loga bar3hI huI tithi ko upavAsa hI karane kA vidhAna batalAte haiM / siddhacakra vidhAna ke karane meM bhI vRddhiMgata tithi ko grahaNa kiyA gayA hai arthAt ATha dinoM ke sthAna meM nau dina taka vidhAna karanA cAhie adhika dina taka vidhAna karane se adhika phala kI prApti hogI / jo loga yaha AzaMkA karate haiM ki niyata avadhi ke anuSThAna aura vratoM meM avadhi kA ullaMghana kyoM kiyA jAtA hai ? yadi avadhi kA ullaMghana hI abhISTa thA to tithi kSaya ke samaya avadhi sthira rakhane ke lie eka dina pahale se vrata karane ko kyoM kahA ? isa prazna kA uttara AcArya ne bahuta vicAra vinimaya karane ke uparAnta diyA hai | AcArya siMhanaMdI ne batAyA ki yoM samasta vratoM kA vidhAna tithi ke anusAra hI kiyA gayA hai / jisa vrata ke lie jo vidheya tithi hai, vaha vrata usI tithi - meM sampanna kiyA jAtA hai, parantu vizeSa paristhiti ke bhrA jAne para madhya meM tithi kSaya kI avasthA meM niyata avadhivAle vratoM kI avadhi ko jyoM kI tyoM sthira rakhane ke lie eka dina pahale karane kA niyama hai / tithivRddhi meM vidheyatithi kI hI pradhAnatA rahatI hai / ataH eka dina ke bar3ha jAne para bhI niyata avadhi jyoM kI tyoM sthira rahatI hai / niyata avadhi ke vratoM meM avadhi kA tAtparya vastutaH vrata samApti ke dina se hai / vratasamApti nizcita tithi ko hI hogI / udAharaNa - aSTAnhikA vrata kI samApti pUrNimA ko honI cAhiye / yadi pUrNimA kA kadAcita kSaya ho aura Age vAlI tithi pratipadA ho to pratipadA ko isa vrata kI samApti na hokara pUrNimA ke abhAva meM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] vrata kathA koSa caturdazI ko hI isa vrata kI samApti kI jaaegii| kyoMki caturdazI kI chAyA meM - pUrNimA avazya A jAyagI / tithi kA sarvathA prabhAva kabhI nahIM hotA hai, kevala udayakAla meM tithi kA kSaya dikhalAyA jAtA hai / jisa tithi kA paMcAMga meM kSaya likhA rahatA hai / vaha tithi bhI pahale vAlI tithi kI chAyA meM kucha ghaTI pramANa rahatI hai / ataeva aSTAnhikA vrata kI samApti pratipadA ko kabhI nahIM kI jAyagI (pUrNimA ke abhAva meM caturdazI grAhya batAI gaI hai / kyoMki caturdazI prAge prAne vAlI pUrNimA se viddha hai | ) isI prakAra eka tithi bar3ha jAne para bhI zraSTAnhikA vrata kI samApti pUrNimA ko hI hogI / yadi kadAcita do pUrNimAeM ho jAya aura donoM hI pUrNimA udaya kAla meM chaH ghaTI se adhika ho to kisa pUrNimA ko vrata kI samApti kI jAyagI / prathama pUrNimA ko yadi vrata kI samApti kI jAtI hai, to Age vAlI pUrNimA bhI sodaya tithi hone ke kAraNa samApti ke lie kyoM nahIM graharaNa kI jAtI ? AcArya siMhanandIne isI kA samAdhAna 'adhikasyAdhika phalam' kahakara kiyA hai / arthAt dUsarI pUrNimA ko vrata samApta karanA cAhie kyoMki pUrNimA bhI rasaghaTI pramANa udaya kAla meM hone se grAhya hai / eka dina adhika vrata kara lene se adhika phala milegA / ataeva do pUrNimAoM ke hone para Age vAlI dUsarI pUrNimA ko vrata samApta karanA cAhie / 3 jaba do pUrNimA ke hone para pahalI pUrNimA 60 ghaTI pramANa hai aura dUsarI pramANa tIna ghaTI pramANa hai, taba kyA dUsarI pUrNimA ko vrata samApta kiyA jAyagA ? AcArya ne isa prAzaMkA kA nirmUlana karate hue batAyA hai / kI dUsarI pUrNimA chaH ghaTI se kama hone ke kAraNa vrata kI pUrNimA hI nahIM hai, ataH use to pAraNA ke liye pratipadA tithi meM parigaNita kiyA gayA / vrata kI samApti aisI avasthA meM meM prathama pUrNimA ko hI kara lI jAyagI tathA Age vAlI pUriNamA jo kI pratipadA se saMyukta hai pAraNAtithi meM prAyagI / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 45 jaba kabhI do caturdaziyAM aSTAnhikA vrata meM paDatI haiM to tIna upavAsa ke pazcAt pratipadA ko pAraNA karane kA niyama hai / sAdhAraNatayA caturdazI aura pUrNimA ina donoM tithiyoM kA eka upavAsa karane ke uparAnta pratipadA ko pAraNA kI jAtI hai / aSTAnhikA vrata kA mahAbhiSeka pUrNimA ko hI ho jAtA hai| yA tithi pratapUrNe tu vRddhirbhavati sA sadA / - tasyAM nADI pramANAyAM pAraNA kriyate vratasya // 16 // artha-vrata kI samApti hone para jo tithi vRddhi ko prApta hotI hai, yadi vaha eka nADI-ghaTI pramANa ho to usameM pAraNA kI jAtI hai / abhiprAya yaha hai ki jaba vrata kI samAptavAlI tithi kI vRddhi ho to prathama tithi meM vrata kI samApti kara dvitIya tithi chaH ghaTI pramANa se alpa ho to usI meM pAraNA karanA caahie| yadi chaH ghaTI pramANa se dvitIya tithi adhika ho yA chaH ghaTI pramANa ho to usI meM hI vrata kI samApti karanI cAhie / vivecana-jaba vrata samApti vAlI tithi kI vRddhi ho to prathama yA dvitIya tithi ko vrata ko pUrNa karanA cAhie? isa para prAcAryoM ke do mata haiM-prathama mata prathama tithi ko vrata kI samApti kara agalI tithi ke eka ghaTI pramANa rahane para pAraNA karane kA vidhAna karatA hai / dUsarA mata agalI tithi ke chaH ghaTI yA isase adhika hone para usa dina vrata samApti para jora detA hai tathA agale dina pAraNA karane kA vidhAna karatA hai / jainAcAryoM ne tithivRddhi hone para vrata karane kI avadhi kA bar3A sundara vizleSaNa kiyA hai / gaNitajyotiSa vrata ke liye do tithiyoM ko grAhya nahIM mAnatA, isakI dRSTi meM tithi baDhatI hI nahIM hai aura na kabhI tithi kA abhAva hotA hai / tithivRddhi aura tithikSaya sAdhAraNa vyaktiyoM ko mAlUma hote haiM / hAM, yaha bAta avazya hai ki do tithiyA~ paraspara meM viddhaprAyaH rahatI haiM / para tithivRddhi uttaratithi se saMyukta tathA uttaratithi punarAgata pUrvatithi se saMyukta hotI hai / vrata meM pUrvatithi uttaratithi se saMyukta grAhya kI gayo hai, uttaratithi punarAgata pUrvatithi se saMyukta grAhya nahIM kI Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa jAto hai / udAharaNa ke lie yoM samajhanA cAhiye kI somavAra ko aSTamI 7 ghaTI 30 pala hai, pazcAt navamI prArambha ho jAtI hai| vahAM aSTama) para yA pUrva tithi hai, jo navamI se saMyukta hai; kyoMki 8 ghaTI 30 pala ke uparAnta navamI tithi maMgalavAra ko likhi milegii| ataH udaya kAla meM hI tithi kA pramANa likhA jAtA hai / athavA yoM kahanA cAhiye ki pAraNA tithi kA hI tithyAdi mAna paMcAMga meM aMkita rahatA hai, uttara tithi kA nahIM / jo tithi paJcAMga meM aMkita hai vaha para yA pUrva tithi hai aura jo aMkita nahIM hai; vaha uttara tithi kahalAtI hai / punarAgata pUrva tithi vaha hai, jo uttara tithi ke samApta hone para agale dina pAne vAlI ho / jaise pUrva udAharaNa meM aSTamI ke uparAnta navamI tithi batAyI gayI hai, yadi isI dina navamI bhI samApta ho jAya aura punarAgata dazamI se saMyukta ho to yaha uttaratithi punarAgata pUrva tithi se saMyukta kahI jAtI hai / vrata ke lie yaha tithi tyAja hai| tithitattva nAmaka grantha meM batAyA gayA hai ki do prakAra kI tithiyAM hotI haiM-parayukta aura pUrvayukta / vrata vidhi ke lie dvitIyA, ekAdazI, aSTamI, trayodazI aura amAvasyA parayukta hone para grAha ya nahIM haiN| abhiprAya yaha hai ki ina tithiyoM ko vrata ke lie pUrNa honA cAhie / jaba taka ye tithiyAM dinabhara nahIM raheMgI, inameM pratipAdita vrata nahIM kiye jA sakate haiM / udAharaNa ke lie yo samajhanA cAhiye ki aSTamI tithi yadi udayakAla meM 7 ghaTI 30 pala hai to parayukta hone ke kAraNa isa dina vrata nahIM karanA cAhie / parantu jainAcArya tithitatva ke isa mata ko aprAmANika ThaharAte haiM / unakA kathana hai ki chaH ghaTI pramANa udayakAla meM tithi ke hone para vaha vidheyatithi vrata ke lie svIkAra kI gayI hai| punarapyanyeSA senagaNasya sUroNAM vacanamAha meruvataM vinA zeSaprate yenAdhikA tithiH / / ghaTayekara sapaddhonA trividhA tithi saMsthitiH / / 17 / / artha-vrata samApti-tithi kI vRddhi hone para vrata ke lie kyA vyavasthA karanI cAhie? isake lie senagaNa ke anya prAcAryoM ke mata ko kahate haiM-meruvrata ke binA samasta vratoM meM vRddhiMgata tithi jitanI adhika hotI hai, usameM se eka ghaTI, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 47 chaH ghaTI aura cAra ghaTI pramANa ghaTAne para tIna prakAra se vrata tithi kI sthiti A jAtI hai / vivecana - pA~ca merU sambandhI 80 caityAlayoM ke vrata kiye jAte haiM / pahale cAra upavAsa bhadrazAla vana ke cAroM mandira sambandhI karane cAhiye / pazcAt eka velA karane ke uparAnta nandana vana ke cAra upavAsa karane cAhiye, punaH eka velA karane ke uparAnta saumanasa vana ke cAra upavAsa kiye jAte haiM, pazcAt eka velA ke uparAnta pANDuka vana ke cAra upavAsa kiye jAte haiM, uparAnta eka velA karanI cAhiye / isa prakAra eka meru ke solaha proSadhopavAsa cAra telA tathA bIsa ekAzana hote haiM / tAtparya yaha hai ki meruvrata ke upavAsa meM prathama sudarzana meru sambandhI solaha caityAlayoM ke solaha proSadhopavAsa karane par3ate haiM / prathama sudarzana meru ke cAra vana haiM bhadrazAla, nandana, saumanasa aura pANDuka vana / pratyeka vana meM cAra cAra jinAlaya haiM / vrata karane vAlA prathama bhadrazAla vana ke cAroM caityAlayoM ke pratIka cAra pravAsa karatA hai / prathama vana ke proSadhopavAsoM meM prATha dina lagate haiM / arthAta cAra proSadhopabAsa aura cAra pAraNAeM isa prakAra ATha hI dina laga jAte haiM arthAta cAra proSadhopavAsa aura cAra pAraNAeM karanI par3atI haiM / saumanasa bana ke pratIka cAroM caityAlayoM ke cAra upavAsa aura cAra pAraNAe~ karanI par3atI haiM / isI prakAra pANDuka bana ke upavAsoM meM bhI cAra proSadhopavAsa aura pAraraMgAe~ kI jAtI haiN| isa prakAra prathama sudarzanamerU ke solaha catyAlayoM ke pratoka solaha upavAsa, pAraNAe~ aura pratyeka vana ke upavAsoM ke anta meM eka telA do dinakA upavAsa, isa taraha kula cAra telAeM karanI par3atI haiN| prathama meru ke vratoM meM kula 44 dina lagate haiM / 16 proSadhopavAsa ke 16 dina, 16 pAraNAoM ke 16 dina aura 4 telAoM ke 8 dina tathA pratyeka telA ke uparAnta eka pAraNA kI jAtI hai / ataH 4 telAtroM sambandhI 4 dina isa prakAra kula 16 + 16+6+4= 44 dina prathama meru ke vratoM meM lagate haiM / 44 dina paryanta zIla vrata kA pAlana kiyA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] brata kathA koSa jAtA hai / prathama meru ke vratoM ke pazcAta lagAtAra dvitIya meru vijaya ke bhI upavAsa . karane caahiye| vijaya merU ke solaha caityAlaya sambandhI solaha upavAsa tathA pratyeka upavAsa ke anantara pAraNA ko jAtI hai / pratyeka meru para bhadrazAla, nandana, saumanasa aura pANDuka ye cAroM vana haiM / tathA pratyeka vana meM pradhAna cAra caityAlaya haiM / pratyeka vana meM caityAlayoM ke upavAsoM ke anantara telA kI jAtI hai tathA pratyeka telA ke uparAnta pAraNA bhI / isa prakAra dvitIya meru sambandhI solaha upavAsa, cAra telAe tathA bIsa pAraNAeM kI jAtI haiM / inakI dina saMkhyA bhI 16+6+4+ 16 = 44 hI hotI hai| tRtIya acala merU saMbaMdhI bhI 16 upavAsa, telAe~ 4 tathA pAraNAe~ 20, ataH isakI dinasaMkhyA bhI 44 hI hotI hai / isI prakAra puSkarAdha ke donoM merU mandira aura vidyunmAlI saMbaMdhI upavAsoM kI saMkhyA tathA dina saMkhyA pUrvavata hI hai / paMca merU saMbaMdhI vrata karane kI dina saMkhyA 4445 = 220 hotI hai / isa vrata meM 80 proSadhopavAsa, 20 telAe aura 100 pAraNAeM kI jAtI haiM / ina upavAsa, telA, aura pAraNAoM kI dinasaMkhyA jor3ane para bhI pUrvavata hI hotI hai| kyoMki 20 telAoM ke 40 dina hote haiM, ataH 80+40 + 100=220 dina taka vrata karanA par3atA hai / vrata ke dinoM meM pUjana, sAmAyika tathA bhAvanAoM kA cintana vizeSa rUpa se kiyA jAtA hai / merU vrata kA prArambha zrAvaNa mAsa se mAnA jAtA hai / yuga yA varSa kA prArambha prAcIna bhArata meM isI dina se hotA thA / zrAvaNa kRSNA pratipadA se prArambha kara lagAtAra 220 dina taka yaha vrata kiyA jAtA hai / eka bAra vrata karane ke uparAnta usakA udyApana kara diyA jAtA hai / prAcArya ne batAyA hai ki tithivRddhi kA prabhAva merU vrata para kucha bhI nahIM par3atA hai, kyoMki yaha vrata varSa meM 7 mahIne 10 dina taka karanA hotA hai| isameM tithi vRddhi aura tithi kSaya barAbara hote rahane ke kAraNa dina saMkhyA meM bAdhA nahIM AtI hai| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa eka anya hetu yaha bhI hai ki merU vrata ke karane meM kisI tithi kA grahaNa nahIM kiyA gayA hai / isa vrata kA tithi se koI saMbaMdha nahIM hai, yaha to eka dina upavAsa, pazcAt pAraNA isa prakAra cAra upavAsa aura cAra pAraNAoM ke anantara eka telA- do dina taka lagAtAra upavAsa karanA par3atA hai, pazcAt pAraNA kI jAtI hai / isa prakAra uparyukta vidhi ke anusAra upavAsa aura pAraNAoM kA saMbaMdha kisI tithi se nahIM haiM / balki yaha vrata dina se saMbaMdha rakhatA hai / isalie isa vrata para tithivRddhi aura tithikSaya kA kucha bhI prabhAva nahIM par3atA hai / prAcArya ne isI kAraNa merU vrata ko chor3a zeSa samasta vratoM ke saMbaMdha meM vidhAna batalAyA hai ki niyata avadhi vAle vratoM kI aMtima tithi ke bar3hane para pAraNA kI tithi isa prakAra nikAlI jAtI hai ki vRddhA tithi pramANa meM se eka ghaTI, chaH ghaTI aura cAra ghaTI pramANa ghaTA dene para jo zeSa prAve vahI pAraNA kA samaya AtA hai arthAt pAraNA ke lie tIna prakAra kI sthiti batalAI hai / tAtparya yaha hai ki yadi vRddhitithi agale dina chaH ghaTI pramANa ho, cAra ghaTI pramANa ho athavA eka ghaTI pramANa ho to usa dina vrata nahIM kiyA jAyegA, kintu pAraNA kI jAyegI / yadi vRddhitithi agale dina chaH ghaTI pramANa se adhika hai to usa dina bhI vrata hI karanA par3egA / senagaNa ke AcAryoM ne eka mata se svIkAra kiyA hai ki agale dina vRddhitithi kA pramANa chaH ghaTI se Upara arthAt sAta ghaTI honA cAhie / bIca meM tithi vRddhi hone para upavAsa yA ekAzana karanA cAhie vrata kI samApti vAlI tithi ke lie hI yaha niyama sthira kiyA gayA hai / merU vrata kA saMbaMdha zrAvaraNa ke dina se hai, ataH isakI samApti yA madhya meM tithiyoM kI udayAsta saMjJAeM yA tithiyoM kI ghaTikAeM gRhIta nahIM kI gayI haiM / jina vratoM kA saMbaMdha cAndratithiyoM se hai, unake lie tithivRddhi aura tithikSaya grahaNa kiyA jAte haiM / prAcArya ne yahA~ para antima tithi kI vRddhi hone para usakI vyavasthA batalAI hai / meru vrata kI vidhi - prathama merU saMbaMdhI vratoM ke dinoM meM "OM hrIM sudarzana Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa merU saMbaMdhI SoDaza jinAlayebhyo namaH" isa mantra kA jApa trikAla karanA cAhiye / dvitIya merU sabaMdhI vratoM ke dinoM meM "OM hrIM vijaya merU saMbaMdhI SoDaza jinAlayebhyo namaH" tRtIya merU saMbaMdhI vratoM ke dinoM meM "OM hrIM acala merU saMbaMdhI SoDaza jinAlayebhyo namaH" caturtha merU saMbaMdhI vratoM ke dinoM meM "OM hrIM maMdira merU saMbaMdhI SoDaza jinAlayebhyo namaH" aura paMcama merU saMbaMdhI vratoM ke dinoM meM "OM hrIM vidyunmAlI merU saMbaMdhI SoDazAjinAlayebhyo namaH" mantra kA jApa karanA caahie| pAraNA ke dinoM meM eka anAja kA hI prayoga karanA cAhie / phaloM meM seva, nAriyala, Ama, nAraMgI, mausamI kA upayoga kara sakate haiM / rAtri jAgaraNa karanA bhI Avazyaka hai / vrata ke dinoM meM bhagavAna kI pUjA karanI cAhie / paMca merU kI pUjA ke sAtha trikAla-caubIsI, vidyamAna viMzati tIrthaMkara aura paMcaparameSThI kI pUjA karanI cAhie / zIla vrata kA pAlana bhI Avazyaka hai| isa vrata kA phala-laukika aura pAralaukika abhyudaya kI prApti ke sAtha svargasukha aura videha meM janma hotA hai / tIna cAra bhava meM jIva nirvANa prApta kara letA hai| vratatithi pramANa ke sambandha meM vibhinna prAcAryoM ke mata-- "karnATaka prAnte ravimitaghaTI tithi: grAhyA / mUlasaMdherasaghaTI tithi: grAhyA / jinasenavAkyataH kASThAsaMghe trimuhUrtAtmikA tithiH grAhyA / tithigrahItA vasupalahInaM dvighaTImitaM muhUrtamityucyate / " artha-karnATaka prAnta meM bAraha ghaTI pramANa vrata kI tithi grahaNa kI gaI hai / mUlasaMgha ke prAcAryoM ne chaha ghaTI pramANa vrata tithi ko kahA hai| jinasenAcArya ke anusAra kASThAsaMgha meM tIna muhUrta pramANa tithi kA mAna grahaNa kiyA gayA hai| ATha pala hIna do ghaTI arthAt eka ghaTI bAvana pala kA eka muhUrta hotA hai| 'vivecana-vrata tithi ke pramANa kA nizcaya karane ke saMbaMdha meM jainAcAryoM - meM thor3A matabheda hai / bhinna-bhinna dezoM ke anusAra vrata ke lie bhinna-bhinna pramANa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa SINEmmany mAnA gayA hai| karnATaka prAnta meM bAraha ghaTI vrata tithi ke hone para hI vrata ke lie tithi grAhya batAI hai| zrIpAcArya ne apanI jyotirjJAna vidhi meM vrata tithi kA vicAra karate hue kahA hai ki ye apane sampUrNa pramANa ke paMcamAMza ho vahI vrata ke lie grAhya hotI hai| zrIdharAcArya ke vratavicAra se pratIta hotA hai ki bAraha ghaTI pramANa tithi kA mAna madhyama tithi ke hisAba se liyA gayA hai| dakSiNa bhArata meM jainetara vidvAnoM meM bhI zrIdharAcArya ke mata kA Adara hai / jaba madhyama tithi kA mAna sATha ghaTI mAna liyA jAtA hai usa samaya paJcamAMza bAraha ghaTI hI AtA hai / kintu spaSTa mAna 12 ghaTI zAyada hI kabhI AvegA / gaNita kI dRSTi se spaSTa mAna nimma prakAra lAnA caahie| udAharaNa-gurUvAra ko paJcamI 15 ghaTI 20 pala hai tathA budhavAra ko caturthI 18 ghaTI 30 pala hai / yahAM paJcamI kA kula mAna nikAla kara yaha nizcaya karanA hai ki gurUvAra ko paJcamI zrIdharAcArya ke mata se grAhya ho sakatI hai yA nahIM ? tithi kA kula mAna tabhI mAlUma ho sakatA hai jaba eka tithi ke anta se lekara ahorAtra paryanta jitanA mAna ho use paMcAMga meM aMkita tithimAna meM jor3a diyA jAya / yahAM para paJcamI kA mAna nikAlanA hai / budhavAra ko caturthI kI samApti 18/30 ke uparAnta ho jAtI hai| arthAt paJcamI tithi budhavAra ko sUryodaya ke 18/30 ghaTyAtmaka mAna ke uparAnta prAraMbha ho gaI hai / ataH budhavAra ko paJcamI kA pramANa-(60/0)-(18/30)= (ahorAtra-vartamAna tithi) = 42/30 ghaTyAdi mAna budhavAra ko paJcamI kA huA / gurUvAra ko paMcamI 15 ghaTI 20 pala hai / ataH donoM mAnoM ko jor3a dene para paMcamI tithi kA kula pramANa nikala paayegaa| (41/30)+(15/20)= (56/50) / isakA paMcamAMza nikAleM to(56/57) 5=11/22 arthAt 11 ghaTI 22 pala pramANa paMcamI yadi sUryodayakAla meM hogI tabhI vrata ke lie grAhya mAnI jaayegii| parantu hamAre udAharaNa meM 15 ghaTI 20 pala pramANa paMcamI "gurUvAra ko udayakAla meM, batAyI gaI hai, jo ki Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] vrata kathA koSa gaNita ke anusAra paMcamAMza se jyAdA hai / ataH gurUvAra ko paMcamI kA vrata kiyA jAegA / munisuvrata purANa ke karttA ne vrata kI tithi kA mAna kula tithi kA SaSThAMza svIkAra kiyA hai / dakSiNa bhArata ke karnATaka prAnta meM paMcamAMza pramANa tithi, tamila prAnta meM SaSThAMza pramAraNa tithi, tailagu prAnta meM trimuhUrtAtmikA tithi vrata ke lie grahaNa kI gaI hai / uttara bhArata meM sarvatra prAyaH rasaghaTI pramANa tithi hI vrata ke lie grAhya mAnI gaI hai / mUlasaMgha aura senagaraNa ke AcArya tithi prabhAva aura tithi-zakti kI apekSA chaha ghaTI pramANa tithi hI vrata ke liye grahaNa karate haiM / kAzI, kozala, magadha evaM avanti zrAdi samasta uttara bhArata ke pradezoM meM mUlasaMgha kA ho mata tithi ke lie grAhya mAnA jAtA hai / kASThAsaMgha ke pradhAna AcArya jinasena hai, inhoMne vrata kI tithi kA pramANa tIna muhUrta prarthAt 5 ghaTI 36 pala batAyA hai / hastinApura, mathurA aura kozala deza meM prAcIna kAla meM isa mata kA pracAra thA / mUlasaMgha aura kASThAsaMgha ke vratatithi pramANa meM koI vizeSa antara nahIM hai; mAtra caubIsa pala kA hI antara hai jo ki madhyama aura samanvaya karane para spaSTa pratIta hotA hai ki vrata karane ke liye tithi kA mAna chaha ghaTI se jyAdA honA cAhiye / senagaraNa ke katipaya AcAryoM ne isI kAraNa vrata ko tithi kA mAna tIna muhUrta se lekara chaha muhUrta taka batAyA hai / tIna muhUrta pramANa tithi lekara vrata karane se jaghanya phala cAra muhUrta pramANa tithi meM vrata karane se madhyama phala tathA chaha muhUrta pramANa tithi meM vrata karane se uttama phala milatA hai / tIna muhUrta se alpa pramANa tithi meM vrata karane se vrata niSphala hotA hai / nirNayasiMdhu meM hemAdri mata kA varNana karate hue batAyA gayA hai ki vivAda hone para tithi kA pramANa samasta pUrvAnha vyApI lenA cAhiye / pUrvAnha kA pramANa gaNita se nikAlate hue batAyA haiM ki dinamAna meM 5 kA bhAga dekara jo bandha prAve, use 2 se guNA karane para pUrvAnha kA mAna zrAtA hai| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa -[ 53 udAharaNa budhavAra ko dinamAna 28 ghaTI 40 pala haiN| tathA isI dina caturdazI tithi 6 ghaTI 7 pala hai / aise meM kyA ukta tithi budhavAra ko pUrvAnhavyApI hai / kyA ise vrata ke lie grahaNa karanA cAhie ? .. dinamAna 28/40 meM 5 kA bhAga dene para bhAga (28/40 : 5 = 5/44) 5/44 pAtA hai, ise 2 se guNA kara (5/44 4 2=11/28) 11/28 AtA hai / budhavAra ko kisI tithi ke pUrvAnha kA mAna 11 / 28 honA cAhie tabhI vaha vrata ke grAhya mAnI jAegI, kintu budhavAra ko caturdazI 6/7 hai, ataH vaha pUrvAnha-vyApI na hone se vrata ke lie grAhya nahIM hai / himAdri mata karnATaka prAntIya zrIdharAcArya ke mata se milatA-julatA hai, kevala gaNita prakriyA meM thor3A-sA antara hai / gaNita se prApta phala donoM kA lagabhaga eka-sA hI hai / dIpikAkAra evaM madanaratnakAra satyavrata ne udaya tithi kA khaNDana karate hue batAyA hai ki jaba taka pUrvAnha-kAla meM tithi na ho taba taka vratArambha aura vrata-samApti nahIM karanI cAhie / devala ne bhI ukta mata kA samarthana kiyA hai tathA jo kevala udaya-tithi ko hI pramANa mAnate haiM, unakA khaNDana kiyA hai / devala tathA satyavrata kA mata bahuta kucha mUlasaMgha ke prAcAryoM se samAnatA rakhatA hai| tithi-zakti aura tithi ke balAbala kI pradhAnatA ko hetu mAnakara pUrvAnha-kAla-vyApI tithi ko vrata ke lie grAhya mAnA hai / inhoMne pUrvAnha kA pramANa bhI eka vilakSaNa DhaMga se nikAlA hai| inhoMne dinamAna kA paJcamAMza ho pUrvAnha mAnA hai| yadyapi anya gaNita ke prAcAryoM ne paJcamAMza para pUrvAnha kAla kA prArambha aura do paJcamAMza para pUrvAnha kI samApti mAnI hai / dinamAna kA mAnya paJcamAMza kaha dene se hI pUrvAnha kA grahaNa ho jAtA hai| niSkarSa yaha hai ki aneka matamAntaroM ke rahane para bhI jainAcAryoM ne vrata ke lie chaha ghaTI se lekara bAraha ghaTI taka tithi kA pramANa batAyA hai / bazalakSaNa aura solahakAraNa vrata ke dinoM kI avadhi kA nirdhAraNa kAraNe lakSaNe dharma dinAni daza SoDazAt / nyUnAdhika-dinAni spurAdhanta vidhi saMyute // 18 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa . adhikA tithirAdiSTA vrateSu budhasattamaiH / prAdimadhyAntabhedeSu yathAzakti vidhIyate / / 1 / / artha-dazalakSaNa aura solahakAraNa vrata ke dinoM kI saMkhyA kramazaH daza aura solaha hai / tithikSaya aura tithivRddhi meM vrata prAraMbha karane kI tithi se lekara vrata samApta karane kI tithi taka dinoM kI saMkhyA nyUnAdhika bhI hotI hai / madhya meM kSaya hone para dinoM kI saMkhyA kama hotI hai / aura tithivaddhi hone para dinoM kI eka saMkhyA bar3ha jAtI hai| vrata ke jAnakAra vidvAna logoM ne tithivRddhi hone para eka dina adhika vrata karane kA Adeza diyA hai| ataH Adi, madhya aura anta bhedoM meM zakti ke anusAra vrata karanA cAhie / tAtparya yaha hai ki tithi ke baDhane para eka dina kI bajAya vaha vrata do dina karanA caahie| vrata ke Adi, madhya aura anta meM tithi ke kSaya hone para zakti ke anusAra vrata karanA cAhie / vivecana-yadyapi solahakAraNa vrata ke dinoM kI saMkhyA tathA usakI avadhi ke sambandha meM pahale hI vistAra se kahA jA cukA hai / solahakAraNa vrata meM eka tithi ke bar3ha jAne para dinoM kI saMkhyA bar3ha jAtI hai, kintu vrata ke dinoM madhya meM eka dina ke ghaTa jAne para dinoM kI saMkhyA meM eka dina kama kara diyA jAtA hai| yaha vrata bhAdrapada kRSNA pratipadA se lekara prArambha hotA hai aura Azvina kRSNA pratipadA ko samApta kiyA jAtA hai ataH bIca kI tithi ke naSTa hone para bhI tithi avadhi jyoM kI tyoM rahatI hai / vrata prArambha aura vrata samApta karane kI tithiyAM isameM nizcita rahatI haiM, ataH tithikSaya meM eka dina Age vrata nahIM kiyA jAtA hai aura 31 dina kI jagaha vrata 30 dina hI kiyA jAtA hai| dazalakSaNa vrata meM eka dina ke ghaTa jAne para eka dina Age se vrata karane kI paripATI bhI hai tathA yaha zAstra sammata bhI hai / dazalakSaNa vrata ke bIca meM jaba kisI tithi kA kSaya rahatA hai, taba use pUrA karane ke lie eka dina Age taka vrata kiyA jAtA hai / dasa dinoM ke sthAna para yaha vrata kabhI nau dina taka nahIM kiyA jAtA hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ----- [55 jaba tithi bar3ha jAtI hai to isa vrata kI avadhi gyAraha dina kI ho jAtI hai / tithi baDhane para eka dina ghaTAnA nahIM hai / vrata kI samApti caturdazI ko kI jAtI hai / tithi ghaTane para bhI vrata kI samApti caturdazI ko kI jAtI hai / hA~, paMcamI ko vrata prArambha na kara tithikSaya kI sthiti meM caturthI ko vratArambha kiyA jAtA hai / senagaNa prAcAryoM ne vrata kI samApti kI tithi nizcita kara dI hai / vratArambha ke sambandha meM mUlasaMgha aura kASThAsaMgha ke prAcAryoM meM thor3A matabheda hai / mUlasaMgha ke prAcArya madhya meM tithikSaya hone para caturthI ko hI vratArambha mAna lete haiM / unake anusAra madhya meM tithikSaya kI avasthA meM paMcamI viddha caturthI grahaNa kI gaI hai / sUryAsta ke samaya meM paMcamI tithi A hI jAtI hai / aisA niyama bhI hai ki jaba dazalakSaNa vrata ke madhya meM kisI tithi kA kSaya hotA hai to caturthI tithi madhyAnha ke pazcAta paMcamI se viddha ho hI jAtI hai / ataeva mUlasaMgha ke prAcAryoM ne eka dina pahale se vrata karane kA vidhAna kiyA hai / yadyapi udayakAla meM rasaghaTI pramANa tithi ko hI vrata ke lie grAhya batAyA hai, parantu 'trimuhUrteSu yatrArka udetyastaM sameti ca' zloka meM ca zabda kA pATha rakhA hai, jisase spaSTa hai ki sUryAsta kAla meM tIna muharta prabhAva tithi ke hone para bhI tithi vrata ke lie grAhya mAna lI jAtI hai / yadyapi prAcArya ne spaSTa kara diyA hai ki yaha vidhAna naizika vratoM ke lie hI hai| "triSuhUrtamu yatrArkaH" zloka kI saMskRta vyAkhyA meM batAyA hai "yA tithi tithirUdayakAle trimuhUrtAdinAgatadivase'pi vartamAnA tithi udayakAle trimuhUrtAdenAgatadivase'pi vartamAnA tithiH" prAcArya ke isa kathana se astakAla meM tIna ghaTI rahane vAlI tithi bhI vrata ke lie grAhya mAna lI jAtI hai / yadyapi Age calakara apane vyAkhyAna meM naizika vratoM ke lie astakAlIna tithi kA upayoga karane ke lie kahA gayA haiM / phira bhI vyAkhyA meM do bAra "trimuhUrtAdinAgatadivase'pi vrtmaanaa|" pATha zrA jAne se yaha artha spaSTa ho jAtA hai ki dazalakSaNa aura aSTAnhikA vrata ke madhya meM tithi kA abhAva hone para grahaNa kara lI jAtI hai, jisase niyata avadhi meM bhI bAdhA nahIM par3atI hai| madhya meM tithikSaya hone para uparyukta vyavasthA mAna lI jaaygii| kintu Adi Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vrata kathA koSa aura anta meM tithikSaya hone para ukta donoM vratoM ke lie kyA vyavasthA rahegI? AcArya siMhanandI ne isa prazna kA uttara bhI uparyukta padyoM meM diyA hai| Apane batalAyA hai ki prAdi tithi kA kSaya hone kA artha hai-dazalakSaNa ke lie paMcamI kA hI abhAva honA / jaba sUryodayakAla meM paMcamI nahIM rahegI to caturthI viddha paMcamI hI vrata ke lie paMcamI mAna lI jaayegii| gaNita prakiyA ke anusAra yahI siddha hotA hai ki jaba uttara tithi kA abhAva hotA hai to pUrva tithi bhI pichale dina alpa pramANa hI rahatI hai, jisase kSaya hone vAlI tithi usa dina siddha ho jAtI hai / tAtparya yaha hai ki jisa paMcamI kA prabhAva huA hai, vastutaH vaha usake pahale dina udayakAla meM caturthI ke rahane para mukta ho cukI hai, jisase agale dina udaya kAla meM usakA prabhAva ho gayA hai / udAharaNa ke lie yoM kahA jA sakatA hai ki budhavAra ko caturthI 6 ghaTI 20 pala hai, guruvAra ko paMcamI kA abhAva hai aura SaSThI 50 ghaTI 16 pala hai / aisI avasthA meM vrata ke lie paMcamo kaunaso mAno jAyago ? budhavAra ko 6 ghaTI 20 pala ke uparAnta paMcamI A jAyagI aura usI dina 56 ghaTI 25 pala para samApta ho jAtI hai| guruvAra ko paMcamI kA sarvathA abhAva hai| ataH vratArambha budhavAra se kiyA jaaygaa| yaha niyama hai ki jaba udayakAla maiM tithi nahIM milatI hai, to aparAnhakAlIna tithi ko grahaNa kara liyA jAtA hai| ataeva Adi tithi ke kSaya hone para dazalakSaNa vrata caturthI se aura aSTAnhikA vrata saptamI se kiyA jAtA hai| yadi antima tithi kSaya ho to yaha vyavasthA hai ki jisa dina gaNita ke hisAba se antima tithi par3ato ho usI dina vrata samApta karane cAhie / arthAta tithikSaya ke pahale vAle dina ko vrata samApta ho jAte haiN| kabhI aisA bhI hotA hai ki vrata samApti ke dina tithi eka yA do ghaTI hI nAma mAtra hotI hai, aisI avasthA meM chaH ghaTI pramANa se kama hone ke kAraNa agrAhya hai, parantu kSaya sadza hone para bhI eka dina vrata avadhi meM se nyUna rahane ke kAraNa vrata samApni ke lie chaH ghaTo se kama pramANa tithi bhI grahaNa kara lo jAtI hai| niSkarSa yaha hai ki antima tithi ke kSaya hone para dazalakSaNa vrata nau dina tathA aSTAnhikA vrata sAta dina taka hI karane caahie| eka dina pahale se vrata karanA ThIka nahIM hai| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 57 vratatithi nirNaya ke lie anya matamatAntara iti damodara kathitaM rasaghaTyAM vrataM nItaM dezasaurASTra-zAnti kRtamadhyadezeSu vikhyAtaM karNATake drAviDe deze ca prasiddham / artha-isa prakAra dAmodara ke dvArA kathita rasaghaTI pramANa tithi vrata ke lie grAhya hai / yaha mata saurASTra-gujarAta, zAntikRta-uttarapradeza aura bihAra prAnta kA uttara pUrvIya bhAga, madhya pradeza meM prasiddha tathA karnATaka aura drAviDa deza meM mAnya hai| vivecana-dAmodara nAma ke eka prAcArya hue haiM, jinhoMne vratatithi kA pramANa chaH ghaTI mAnA hai / inhoMne tithinirNaya nAma kA eka prasiddha grantha likhA hai| inake rasaghaTI pramANa mata kA uddharaNa indranandI saMhitA meM bhI pAyA jAtA hai tathA indranandI prAcArya ne svayaM isakA ullekha kiyA hai| tithi pramANa ke lie aneka matabhedoM ke honepara bhI bahumata se chaH ghaTI mAna hI grAhya mAnA gayA hai / yaha mata gujarAta, madhyapradeza, uttara pradeza, karnATaka aura drAviDa deza meM mAnya hai / yadyapi karnATaka deza meM sAmAnyataH tithimAna bAraha ghaTI mAnane kA ullekha kiyA gayA hai, parantu vizeSarupa se jainAcAryoM ne chaH ghaTI pramANa ko hI grAhya batAyA hai / tathA tithi kA tatvabhAga pandraha ghaTI pramAraNa taka mAnA hai / karnATaka deza ke janetara AcAryoM ne vratatithi kA mAna samasta tithi kA dazamAMza athavA dinamAna kA SaSThA~za mAnA hai / isakA samarthana prAcArya ke vacanoM se bhI hotA hai / yaha mata jainoM meM tAmila pradeza meM AdaraNIya samajhA jAtA thaa| indratandI aura mAghanandI prAcAryoM ke vacanoM se bhI isakI puSTi hotI hai| abhradeva ke vacanoM se bhI pratIta hotA hai ki sUkSma vicAra ke lie vrata tithi kA mAna samasta tithi kA dazamAMza yA dinamAna kA SaSThAMza mAnanA caahie| jaise ajita sampatti kA SaSThAMza dAna meM diyA jAtA hai, usI prakAra dinamAna kA SaSThAMza vrata ke lie grAhya hotA hai / udAharaNa-budhavAra ko saptamI 15 ghaTI 10 pala hai, guruvAra ko aSTamI 7 ghaTI 54 pala hai / yahAM yaha dekhanA hai ki mAghanando aura indranandI ke siddhAntAnusAra guruvAra kI aSTamI vrata ke lie grAhya hai yA nahIM ? ahorAtra mAna meM se Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] ] prata kathA koSa saptamI tithi ke pramANa ko ghaTAyA to aSTamI kA pramANa AyA-(600 )(15/10) = (ahorAtra - vrata tithi ke pahale kI tithi) = 44/50 = anaMkita vratatithi ; jo ki paJcAMga meM aMkita nahIM kI gayI hai| isameM paJcAMga aMkita tithi jor3ane para samasta tithi kA pramANa hogA (anaMkita vratatithi + paJcAMga prAMkita vrata tithi) = (44/50) + (7/54) = 52/44 samasta tithi kA mAna / isakA dazamAMza = 52/44 10 =5/16/24 arthAt cAra ghaTI aThAvana pala aura caubIsa vipala pramANa yA isase adhika hone para tithi vrata ke lie grAhya hai / yahAM para aSTamI 7 ghaTI 54 pala hai, yaha mAna gaNitAgata mAna se adhika hone ke kAraNa vrata tithi ke lie grAhaya hai| dinamAna 26 ghaTI 40 pala hai, isakA SaSThAMza liyA to-(26/40) 6 = 4/56/40 arthAt 4 ghaTI 56 pala 40 vipala huA / guruvAra ko aSTamI 7 ghaTI 54 pala hai jo ki gaNita dvArA prAgata mAna se jyAdA hai / ataH yaha tithi bhI vrata ke lie sarva prakAra se grAha ya hai / mAghanandI prAcArya ne tithi ke lie aura bhI aneka matoM kI samIkSA kI hai, parantu sUkSma vicAra se unhoMne dinamAna kA SaSThAMza ko dAna, adhyayana, vrata aura anuSThAna ke lie grAhaya batAyA hai / itIndranandivacanam adhikAyAmuktaM niyamasAre samayabhUSaNe ca adhikA tithirAdiSTA vrateSu budhsttmH| AdimadhyAntabhedeSu zaktitazca vidhIyate // arthaH-yaha indranandI prAcArya ke vacana hai| adhikatithi-tithi ke bar3ha jAne para niyamasAra aura samayabhUSaNa meM vyavasthA batAyI gayI hai ki adhikatithi ke hone para vivekI zrAvakoM ko Adi, madhya aura anta bhedoM meM- dinoM meM zaktipUrvaka AcaraNa karanA cAhie / yaha zloka pahale bhI pAyA hai| siMhanandI prAcArya kA hI yaha zloka hai, yadyapi isI zloka ke mAzaya kA zloka indranandI kA bhI hai / para tithi byavasthA siMhanandI kI hI hai| tathAcoktaM siMhanandiviracita paJcanamaskAravISikAyAma-- . Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa [56 zaktihInaM karotu vApyadhikasyAdhikaM phalam / sazaktike ca niHzaktike zeyaM nedamuttaram / / artha-siMhanandI viracita paJcanamaskAradIpikA nAmaka grantha meM bhI kahA hai-tithivRddhi hone para jisameM zakti nahIM hai, usako bhI eka dina adhika vrata karanA cAhie, kyoMki eka dina adhika vrata karane se adhika phala kI prApti hotI hai / jo yaha prazna karate haiM ki jisameM zakti nahIM hai, vaha kisa prakAra adhika dina vrata kregaa| zaktizAlI ko hI eka dina adhika vrata karanA cAhie / zakti ke abhAva meM eka dina adhika vrata karane kA prazna hI uThatA nahIM hai| AcArya isa thotho dalIla kA khaNDana karate haiM tathA kahate haiM ki vrata karane vAlA zaktizAlI yA zaktirahita hai, yaha koI uttara nahIM hai| vrata sabhI ko tithi-vRddhi hone para eka dina adhika karanA cAhie / vrata grahaNa karane vAlA apanI zakti ko dekhakara hI vrata grahaNa karatA hai| vivecana-prAcArya siMhanando ne paJcanamaskAradIpikA nAmaka grantha likhA hai| Apane isa graMtha meM tithivRddhi hone para vrata kitane dina taka karanA cAhie, isakI vyavasthA batalAyI hai| kucha loga yaha AzakA karate haiM ki jisameM zakti hai, vaha tithi vRddhi meM eka dina adhika vrata karegA aura jisameM zakti nahIM hai, vaha niyata avadhi paryanta hI vrata kregaa| prAcArya ne isa prazna kA uttara dete hue kahA hai ki vrata karane meM zakti, azakti kA prazna nahIM hai| adhika dina vrata karane se adhika phala kI prApti hotI hai| jo zaktihIna haiM, unako to vratagrahaNa nahIM karanA cAhie / apane ko zaktihIna samajhanA bahirAtmA bananA hai / AtmA meM ananta zakti hai, karma bandhana ke kAraNa prAtmA kI zakti AcchAdita hai / karma bandhana ke TUTate hI yA zithila hote hI pUrNa yA apUrNa rUpa meM zakti udbhUta hotI hai| vrata karane kA mukhya dhyeya yahI hai ki karma bandhana zithila ho jAyaM aura aisA avasara mile jisase isa karmabandhana ko tor3ane meM samartha ho skeN| vrata karake bhI apane ko niHzakti samajhanA bahirAtmA kA lakSaNa hai / yadyapi jainAgama zaktipramANa vrata karane kA Adeza detA hai / yadi upavAsa karane kI zakti nahIM hai to ekAzana Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] vrata kathA koSa karanA cAhie | parantu zaktipramANa vrata karane kA artha yaha kadApi nahIM hai ki apanI zakti ko chipAyA jAya / vrata karane se zakti kA prAdurbhAva hotA hai, jo apane ko niHzakti samajhate haiM, unheM bhrAtmA kA pakkA zraddhAna nahIM huA hai - bhedavijJAna kI jAgRti nahIM huI hai / bhedavijJAna ke utpanna hote hI isa jIva ko apanI vAstavika zakti kA anubhava ho jAtA hai / zarIra se moha karane ke kAraNa hI yaha jIva apane ko zaktihIna samajhatA hai / parantu jainadarzana meM zArIrika zakti zrAtmA kI zakti se hI anupramANita batalAyI hai / ataH ananta balazAlI zrAtmA ko kabhI bhI zaktihIna nahIM samajhanA caahie| maiM catura hU~, paNDita hU~, jJAnI hU~, prAdi mAnanA bahirAtmApanA hai / rAgI, dva eSI, lobhI, mohI, ajJAnI, dIna, dhanI, daridrI, surUpa, kurUpa, bAlaka, kumAra, tarUNa, vRddha, strI, purUSa, napuMsaka, kAlA, gorA, moTA, patalA, nirbala, sabala Adi apane ko ekAnta rUpa se samajhanA mithyAtva kA dyotaka hai / jisako zarIra meM AtmA kI bhrAnti ho jAtI hai, jo zarIra ke dharma ko hI zrAtmA kA dharma mAnatA hai, vaha mithyAdRSTi bahirAtmA hai / ataH vrata karane meM sarvadA apane ko zaktizAlI hI samajhanA cAhie / jo loga apane ko zaktihIna kahakara vrata karane se bhAgate haiM ve vastutaH zrAtmAnubhUti se hIna haiM / ratnatraya grAtmA kA svarupa hai, isakI prApti vratAcaraNa se hI ho sakatI hai / vratAcaraNa saMsAra aura zarIra se virakti utpanna karatA hai| moha ke kAraNa yaha AtmA apane svarupa ko bhUlA hai, moha ke dUra hote hI svarupa kA bhAna hone lagatA hai / zarIra anitya hai aura AtmA nitya / yaha anAdi, svataHsiddha, upAdhihIna eva nirdoSa hai / isa prAtmA ko tIkSNa zastra kATa nahIM sakatA hai, jalaplAvana ise bhigA nahIM sakatA / pavana kI zoSakazakti ise sukhA nahIM sakatI / jJAna, darzana, sukha, vIrya, samyaktva, agurulaghutva prAdi svAbhAvika ATha guraNa isameM vartamAna haiM / ye guNa isa AtmA ke svabhAva haiM, AtmA se alaga nahIM ho skte| jo vyakti isa mAnava zarIra ko prApta kara AtmA kI sAdhanA karatA hai, vratopavAsa dvArA viSaya kaSAyajanya pravRtiyoM ko dUra karatA hai, vaha apane manuSya jIvana ko saphala kara letA hai / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa __ zarIra ke nAza hone para bhI yaha mAtmA usa prakAra naSTa nahIM hotA hai, jaise makAna ke bhItara kA prAkAza, jo makAna ke prAkAra kA hotA hai, makAna ke girA dene para bhI mUlasvarUpa meM jyoM kA tyoM avikRta rahatA hai / Thoka isI prakAra zarIra ke nAza ho jAne para bhI prAtmA jyoM kI tyoM mUlarUpa meM rahatA hai| isIliye prAcAryoM ne isa jJAna, darzanamaya prAtmatatva ko prApta karane kA sAdhana pratopavAsa Adi ko mAnA hai / upavAsa karane se indriyoM kI uddAmazakti kSINa ho jAtI hai, viSaya ko prora unakI daur3a kama ho jAtI hai| upavAsa ko prAcAryoM ne zarIra aura prAtmazuddhi kA pradhAna sAdhana kahA hai / pramAda, jo ki prAtmA kI upalabdhi meM bAdhaka hai, upavAsa se dUra kiyA jA sakatA hai / zarIra ko santulita rakhane meM bhI upavAsa bar3A bhArI sahAyaka hai| dharma-dhyAna, pUjA-pATha aura svAdhyAyapUrvaka upavAsa karane kA phala to adbhUta hotA hai / prAtmA kI vAstavika zakti prAdurbhUta ho jAtI samyagdRSTi zrAvaka apane samyagdarzana vrata ko vizuddha karane ke liye nityanaimittika sabhI prakAra ke vrata karatA hai / paJcAraNa vratoM ke dvArA apane AcaraNa ko samyak karatA huA mokSamArga meM agrasara hotA hai / jainAgama meM spaSTa rUpa se kahA gayA hai ki zrAvaka ko sarvadA sAvadhAna rahate hue prAtmazodhana meM pravRtta honA caahie| yaha gRhasthadharma bho isa AtmA ko saMsAra ke bandhana se chur3Ane meM sahAyaka hai / yadyapi munidharma dhAraNa kiye binA pUrNa svatantratA isa jIva ko nahIM prApta ho sakatI hai, kyoMki gRhasthadharma meM parAvalambana adhika rahatA hai| abhradeva ne apane vratodyotana zrAvakAcAra meM spaSTa likhA hai ki samAdhimaraNa meM sahAyaka dazalakSaNa prAdi vratoM ko isa jIva ko avazya dhAraNa karanA cAhie / vratoM ke prabhAva se samAdhimaraNa siddha hotA hai / vratatidhi ke nirNaya ke lie vibhinna mata-- tathA vratodyote-- rasaghaTImataM vApi mataM dazaghaSTIpramam / vizanADImataM vApi mUle dArumatadvaye // 1 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] vrata kathA koSa mUlasaDa. ghe ghaTISaTkaM vrataM syAcchaddhikAraNam / .. kASThAsaDa. ghe ca SaSThAMzaM titheH syAcchuddhikAraNam // 2 // pUjyapAdasya ziSyazca kathitaM SaTghaTImatam / grAhya sakalasaMgheSu pAramparyasamAgatam // 3 // artha-mUlasaMgha ke prAcAryoM ke matAnusAra chaH ghaTI pramANa tithi kA mAna hai / kASThasaMgha ke prAcAryoM ke do mata haiM- eka siddhAnta ke prAcArya dasa ghaTI pramANa vrata ko tithi kA mAna batalAte haiM tathA dUsare siddhAnta ke prAcArya bIsa ghaTI pramANa vrata kI tithi kA mAna batalAte haiM / mUlasaMgha meM vrata kI zuddhi chaH ghaTI pramANa tithi hone para mAnI hai, kintu kASThAsaMgha meM SaSThAMza pramANa tithi hI vratazuddhi kA kAraNa mAnI gayI hai| pUjyapAda ke ziSyoM ne bhI chaH ghaTI pramANa vrata tithi ko kahA hai / isa tithi pramANa ko hI paramparAgata prAcAryoM ke matAnusAra grahaNa karanA caahie| vivecana-vratatithi ke nirNaya ke sambandha meM aneka matamatAntara haiM / mUlasaMgha, kASThAsaMgha, pUjyapAda Adi prAcAryoM kI paramparA ke anusAra vratatithi kA mAna bhI bhinna-bhinna prakAra se liyA gayA hai| yadyapi vyavahAra meM mUlasaMgha ke prAcAryoM kA mata hI pramANa mAnA gayA hai, phira bhI vicAra karane lie yahAM sabhI matoM kA pratipAdana kiyA jA rahA hai| kASThAsaMgha ke prAcAryoM meM do prakAra ke siddhAnta pAye jAte haiN| kucha prAcArya tithi kA pramANa SaSThAMza mAtra aura kucha tRtIyAMza mAtra mAnate haiM / tRtIyAMza mAtra pramANa mAnane vAloM kA kathana hai ki jitanI adhika tithi vrata ke dina sUryodayakAla meM hogI, utanA hI acchA hai| kyoMki pUrNa tithi kA phala bhI pUrA hI milegA / madhyamAna tithi kA 60 ghaTI hotA hai, ataH tRtIyAMza kA artha 20 ghaTI mAtra hai| yadi spaSTa tithi kA mAna nikAlakara tRtIyAMza liyA jAya to adhika pramANika na hogaa| parantu spaSTa tithi ke mAna kA gaNita karanA hogA tabhI tRtIyAMza jJAta ho skegaa| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa udAharaNa-somavAra ko saptamI tithi kA mAna paJcAMga meM 15 ghaTI 25 pala kita hai aura maMgalavAra ko aSTamI 10 ghaTI 40 pala prakita ko gayo hai| kula aSTamI kA pramAraNa nimnaprakAra huA (aharotra pramANa-paJcAMga aMkita pUrvatithi-saptamI) =anaMkita vratatithi = aSTamI kA pramANa= (60/7- (15/25) - 44 / 35 anaMkita vratatithi aSTamI (anaMkita vratatithi + paJcAMga akita vratatithi) = (44/35)+ (10/40) samasta vratatithi =55/15 isakA tRtIyAMza nikAlA to-55/153= 18/25 arthAt 18 ghaTI 25 pala tRtIyAMza pramANa AyA / yadi aSTamI sUryodaya kAla meM 18 ghaTI 25 pala ke tulya ho yA isase adhika ho tabhI kASTasaMgha ke dvitIya mata ke anusAra grAhya ho sakatI hai| prastuta udAharaNa meM 10 ghaTI 40 pala hI hai, ataH vrata ke lie grAhya nahIM mAnI jA sakatI hai| vrata karane vAle ko somavAra ke dina ho isa siddhAnta ke anusAra vrata karanA pdd'egaa| tatIyAMza pramANa vrata ke lie tithi mAnane vAle mata ko pAlocanA madhyama mAna yA spaSTa mAna se samasta tRtIyAMza vrata ke lie pramANa mAnanA ucita nahIM jaMcatA hai / kyoMki udayakAla meM tRtIyAMza mAtra zAyada hI kabhI tithi milegI aisI avasthA meM vrata sadA anaMkita tithi meM hI karanA pdd'egaa| madhyama mAna kI apekSA 20 ghaTI pramANa udaya tithi kA mAna AvegA aura spaSTa mAna kI apekSA se kabhI 20 ghaTI se adhika 22 ghaTI ke lagabhaga ho sakatA hai aura kabhI 20 ghaTI se nyUna hI pramANa rahegA / aisI avasthA meM udayakAla se ukta pramANa tulya vrata ke lie tithi milanA sambhava nahIM hogaa| varSa meM do-cAra bAra hI aisI sthiti aAvegI, jaba 20 ghaTI pramANa yA isake lagabhaga tiSi mila sakegI, prattaH adhikAMza vratoM meM udayakAlIna tithi ko chor3a astakAlIna tithi hI grahaNa karanI pdd'egii| ___dUsarI prApatti tRtIyAMza mAtra bratatithi mAnane meM yaha bhI AtI haiM ki proSadhopavAsa karane vAle kA pratyeka parva sambandhI proSadhopacAsa kabhI bhI yathAsamaya para nahIM hogA / kyoMki proSadhopavAsa ke lie ekAzana kI tithi kA vidhAna hai, upavAsa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] vrata kathA koSa ke lie bhI nizcita tithi honI cAhie tathA pAraNA ke lie bhI vihita tithi kA . honA Avazyaka hai| jaise kisI vyakti ko caturdazI kA proSadhopavAsa karanA hai / somavAra ko trayodazI 8 ghaTI 20 pala hai, maMgala ko caturdazI 7 ghaTI 50 pala hai aura budhavAra ko pUrNimA 6 ghaTI 30 pala hai| isa prakAra kI tithivyavasthA hone para kyA caturdazI kA proSadhopavAsa maMgalavAra ko kiyA jA sakegA aura pUNimA ko pAraNA ho sakegI ? pratyeka tithi kA tRtIyAMza pramANa nikAlane ke lie gaNita kriyA kii| ravivAra ko dvAdazI 12 ghaTI 40 pala hai / ataH (ahorAtra-ekAzana ke pUrva kI tithi) =(60/0)-(12/40) = 47 20 anaMkita trayodazI tithi, (anaMkita tithi + aMkita tithi)=(47/20) + (8/20) = 55/40 trayodazI, isakA tRtIyAMza = 55/40 : 3 = 18/33/20 ghaTyAdi mAna trayodazI kaa| . (ahorAtra-vrata ke pUrva kI tithi) = (60/0)-(8/20) = 51/40 anaMkita caturdazI (anaMkita + prakita caturdazI)= (51/40) + (7/50) =56/30 samasta caturdazI, isakA tRtIyAMza =55/40:3=18/33/20 ghaTyAdi mAna trayodazI kA hai| (ahorAtra-vrata ke pUrva kI tithi) = (60/0)-(8/20) =51/40 anaMkita caturdazI (anaMkita + prakita caturdazI) = (51/40) + (7/50) =56/30 samasta caturdazI, isakA tRtIyAMza 56/30 3= 16/50 caturdazI kA tRtIyAMza / / (ahorAtra-vratatithi) = (60/0)-(7/50) =52/10anaMkita vrata ke bAda ko pAraNA tithi; (anaMkita pAraNA + akita pAraNA) = (52/10) + (6/30) = 58/40, isakA tRtIyAMza 58/40 : 3= 16/33/10 ghaTyAdi pUrNimA kA / prastuta udAharaNa meM ekAzana kI trayodazI tithi somavAra ko 8 ghaTI 20 pala hai, spaSTa mAna se tRtIyAMza kA pramANa 18/33/20 ghaTyAdi AyA hai / ekAzana kI tithi kA pramANa tRtIyAMza ke pramANa se alpa hai, ataH somavAra ko ekAzana nahIM karanA caahie| kyoMki usa dina trayodazI tithi hI nahIM hai / yadi ravivAra ko ekAzana kiyA jAtA hai, to udayakAla meM 12 ghaTI 40 pala taka dvAdazI tithi bhI rahatI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [65 hai, ataH dharmadhyAna, sAmAyika Adi kriyAeM, jinakA sambandha proSadhopavAsa se hai, trayodazI meM sampanna nahIM ho skeNgii| caturdazI ko proSadhopavAsa karanA hai, yaha bhI maMgalavAra ko 7 ghaTI 50 pala pramANa hai / gaNita se caturdazI tRtIyAMza 16/50 ghaTyAdi pAyA haiM, ataH maMgala ko upavAsa nahIM kiyA jA sakatA, upavAsa somavAra ko karanA par3egA / isI prakAra pAraNA maMgalavAra ko karanI hogii| upavAsa aura pAraNA kI kriyAe sampanna karane kI tithiyoM meM vyatikrama ho jAtA hai / jisase niyamita samaya para dhArmika kriyAeM nahIM ho skeNgii| tIsarA doSa tRtIyAMza pramANa tithi mAnane se yaha AtA hai ki spaSTa mAna ke anusAra tithi kA tRtIyAMza lene para ekAzana kI tithi ke anantara eka dina bIca meM yoM ho khAlI raha jAyagA tathA upavAsa kI tithi eka dina bAda hI pdd'egii| udAharaNa ke lie yoM samajhanA cAhie ki kisI vyakti ko caturdazI kA proSadhopavAsa karanA hai| trayodazI budhavAra ko 15/12 hai, gurUvAra ko caturdazI 16 ghaTI 10 pala hai / zukravAra ko pUrNimA 17 ghaTI 15 pala hai / aisI avasthA meM maMgalavAra ko trayodazI kA ekAzana karanA par3egA, budhavAra ko yoM hI rahanA par3egA / tathA gurUvAra ko caturdazI kA upavAsa karanA par3egA tathA zukravAra ko pAraNA / yaha proSadhopavAsa yathArtha proSadhopavAsa nahIM khlaaegaa| vidhi meM bhI vyaktikrama ho jAyagA, ataH tRtIyAMza pramANa tithi svIkAra kara vrata karanA ucita nahIM hai| sAmAnyataH tRtIyAMza mAna tithi kA grahaNa kiyA jAya to ThIka hai, para udayakAla meM tRtIyAMza pramANa mAnanA ucita nahIM jhuMcatA hai| isa pramANa meM aneka doSa pAte haiM, tathA vrata karane meM vyaktikrama bhI hotA hai| rasa ghaTI pramANa bhI tithi kA mAna kASThAsaMgha ke kucha prAcArya mAnate haiM / unakA kathana hai ki samasta tithi kA SaSThAMza vratake lie grAhya hai / yadi udayakAla meM koI bhI tithi apane pramANa ke SaSThAMza bhI ho to use vrata ke lie vihita mAnA gayA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] vrata kathA koSa hai / dAna, adhyayana, upavAsa aura anuSThAna ina cAroM kAryoM ke lie SaSThAMza pramANa tithi ke atirikta vidheya vastuoM kA mAna bhI SaSThAMza hI kahA hai| arthAt dAna upArjita sampatti kA SaSThAMza denA cAhie / adhyayana - samasta ahorAtra pramANa kA SaSThAMza mAtra adhyayana - svAdhyAya meM avazya lagAnA cAhie / upavAsa ke lie bhI vihita tithi kA samasta tithi ke SaSThAMza pramANa honA Avazyaka hai / anuSThAna meM vidhAna pratiSThA, mantrasiddhi Adi meM saMcita sampatti kA SaSThAMza kharca karanA cAhie / tathA apane samaya ke chaTheM bhAga ko zubhopayoga meM bitAnA Avazyaka hai / ata eva kASThasaMgha ke AcAryoM ne vrata ke lie vihita tithi kA udayakAla meM dasa ghaTI pramANa mAnane ke lie jora diyA gayA hai / isase kama pramANa tithi ke hone para vrata nahIM kiye jA sakate haiM / yadyapi spaSTa tithi ke pramANAnusAra rasa ghaTI se hInAdhika bhI pramANa vratatithi kA ho sakatA hai, parantu aisI sthiti bahuta hI kama sthaloM meM AtI hai / udAharaNa - somavAra ko trayodazI 40 ghaTI 15 pala hai / aura maMgalavAra ko caturdazI 24 ghaTI 20 pala hai / ataH maMgala ko caturdazI kA SaSThAMza kitanA huA, isake lie gaNita kriyA kI - ( 60/1) - (40/15)=16/45 / (16/45) + (34/30 ) = 54 / 15 samasta caturdazI isa kA SaSThAMza 54 / 15 : 6 = 6 / 2 / 30 maMgalavAra ko caturdazI yadi udayakAla meM ghaTI 2 pala 30 vipala ho to yaha tithi vrata ke lie grAhya mAnI jaaegii| 6 SaSThAMza pramAraNa vrata ke lie udayakAla meM tithi mAnane vAle mata kI samIkSA kASThasaMgha kA SaSThAMza pramANa vrata ke lie tithi kA mAnanA tRtIyAMza pramANa mAne gaye vrata kI apekSA se uttama hai / vyavahArika dRSTi se bhI grAhya ho sakatA hai / isameM vratavidhi meM vyaktikrama kI gunjAiza bhI nahIM hai / yadyapi chaH ghaTI pramANa vrata tithi ko mAna lene para, sabhI vrata sambandhI vidhAna nizcita tithi meM ho jAte haiM / kisI bhI prakAra kI bAdhA SaSThAMza tithimAna meM upasthita nahIM hotI hai / parantu saba prakAra se ThIka hone para bhI eka bAdhA isa tithi ko svIkAra kara lene para A hI jAtI hai / aura vaha hai mAnAdhikya hone se sarvadA aMkita tithiyoM meM vrata nahIM kiyA jA sakegA / ekAdha bAra aisA bhI samaya nA sakegA, jaba udayakAlIna tithiyoM ko chor3akara astakAlIna tithiyoM ko grahaNa karanA par3egA / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ___ vAstava meM vrata kA phala tabhI milatA hai, jaba sUryodayakAla meM vidheyatithi kama-se-kama do ghaTI sAmAyika, pratikramaNa AlocanA ke lie tathA tIna ghaTI pramANa pUjA ke lie aura eka ghaTI pramANa prAtmacintana ke lie aura upavAsa sambandhI niyama grahaNa karane ke lie rhe| malasaMgha ke prAcAryoM ne isI kAraNa chaH ghaTI pramANa tithi ko vrata ke lie grAha ya mAnA hai / dasa ghaTI pramANa tithi ko vratake lie grAhya mAnane meM sirpha do yuktiyAM hai- "prathama SaSThAMzamapi grAha yaM dAnAdhyayanakarmaNi" yaha Agama vAkya hai / isake anusAra dAna, pUjA-pATha Adi ke lie SaSThAMza tithi grahaNa karanI cAhie / dUsarI yukti jo ki adhika buddhisaMgata pratIta hotI hai, vaha hai sAmAyika, pratikramaNa, pUjA-pATha, svAdhyAya aura AtmaciMtana ke lie do-do ghaTI samaya nirdhArita karanA / vrata karane vAle zrAvaka ko vrata ke dina prAtaHkAla do ghaTI sAmAyika, do ghaTI pratikramaNa, do ghaTI pUjApATha, do ghaTI svAdhyAya, do ghaTI AtmaciMtana karanA cAhie / ataH jo vidheya tithi vrata ke dina kama-se-kama dasa ghaTI nahIM hai, usameM dhArmika kriyAe~ yathArtharUpa se sampanna nahIM kI jA sakatI haiM / ataeva dasa ghaTI yA isase adhika pramANa tithi ko hI vrata ke lie grAha ya mAnanA caahie| chaH ghaTI pramANa malasaMgha aura pUjyapAda kI ziSyaparamparA vrata tithi kA mAna svIkAra karatI hai / isakI upapatti do prakAra se dekhane ko milatI hai| kucha loga kahate haiM ki tithi kI cAra avasthAe~ hotI haiM- bAla, kizora, yuvA aura vRddha / udayakAla meM pA~ca ghaTI pramANa tithi bAlasaMjJaka mAnI jAtI hai| pAMca ghaTI ke uparAnta dasa ghaTI taka kizorasaMjJaka aura dasa ghaTI se lekara bIsa ghaTI taka yuvAsaMjJaka tathA anaMkita tithi vRddhasajJaka kahI gayI hai / yuvAsaMjJaka tithi ke kucha logoM ne do bheda kiye haiM- pUrva yuvA aura uttara yuvA / dinamAna paryanta pUrNa yuvA aura dinamAna ke pazcAt uttara yuvA saMjJaka tithiyAM batAyo gayI haiM / isa paribhASA ke prakAza meM dekhane para avagata hotA hai ki sUryodaya kAla meM pAMca ghaTI taka kA samaya bAlasaMjJaka hai, isake pazcAt kizorasaMjJaka kAla AtA. hai / bAlasaMjJaka samaya meM tithi nirbala mAnI jAtI hai tathA kizorasaMjJA meM tithi nirbala samajhA jAtI hai| isI kAraNa tithi kA pramANa chaH ghaTI mAnA gayA hai / vrata samaya meM tithi bAlasaMjJA ko chor3a kizora avasthA ko prApta ho jAtI hai / tithi kA samasta sAra kizora avasthA meM prAdurbhUta hotA hai| rasaghaTI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] vrata kathA koSa pramANa tithi kA mAna, mAna lene meM dUsarI yukti yaha hai ki tithi kA zaktizAlI kAla dharmadhyAna aura AtmaciMtana meM bitAne kA vidhAna cAra ghaTI sUryodaya ke uparAnta kiyA gayA hai / jisase spaSTa mAlUma hotA hai ki tithi tatva ko avagata kara yahI prAcAryoM ne yaha vidhAna kiyA hai / vrata ke prAdi-madhya prasta meM tithihAni hone para prazradeva kA mata--- prAdimadhyAvasAneSu hIyate tithisattamrA / zrAdau vratavidhiH kAryA proktaM zrImunipuGgavaiH / / artha - zrabhradeva ne apane vratodyotana zrAvakAcAra meM vrata ke prArambha, madhya aura anta meM tithi ke ghaTa jAne para vyavasthA batalAyI hai ki - yadi Adi, madhya aura anta meM niyata avadhi vAle vratoM kI tithiyoM meM se koI tithi ghaTa jAya to vrata karane vAle vratI zrAvakoM ko eka dina pahale se vrata ko karanA cAhie / aisA zreSTha muniyoM ne kahA hai / vivecana - yadyapi tithihAsa aura tithivRddhi ke hone para kisa vrata ko kaba se karanA cAhiye tathA kisa-kisa vrata ko eka dina adhika karanA cAhie aura kisako nahIM ? tithivRddhi aura tithi hrAsa kA prabhAva kina-kina vratoM para nahIM par3atA hai ? yaha bhI pahale vistAra se likhA jA cukA hai / yahA~ para prAcArya ne abhradeva kA mata uddhRta kara yaha batalAne kA prayatna kiyA hai ki jainamAnyatA meM niyata avadhi vAle kucha vratoM ke lie cAndra tithiyA~ grahaNa nahIM kI gayI haiM, balki sAvana dina mAna kara hI vrata kiye jAne kA vidhAna hai| jo vrata kevala eka dina ke liye hI rakhe jAte haiM, unameM cAndratithi kA hI vicAra grahaNa kiyA jAtA hai / Sor3azakAraNa vrata meM bhI cAndramAsa aura cAndra tithi kA hI grahaNa kiyA gayA hai, ataH yaha tithihrAsa hone para bhI vrata kiyA jAtA hai / meghamAlA vrata ko sAvana dinoM ke anusAra isa vrata ke lie cAndratithiyoM kA vidhAna bhI nahIM hai, pratyuta kiye gaye haiM / isI kAraNa yaha kisI khAsa nizcita tithi ko nahIM kiyA yadyapi kucha prAcAryoM ne zrAvaNamAsa kI kRSNA pratipadA se isa vrata ke Adeza diyA hai, parantu hai yaha sAvana vrata hai, isI kAraNa isameM sAvana eka dina pahale se nahIM 1 kiyA hI jAtA hai, sAvana dina hI graharaNa jAtA hai / karane kA dinoM kA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [ 66 grahaNa kiyA gayA hai / ekAvalI, dvikAvalI vrata bhI sAvana hI haiM, inake karane ke lie bhI cAndratithiyoM kA koI nizcita vidhAna nahIM hai / yadyapi ukta donoM pratoM meM upavAsa karane kI tithiyAM nizcita haiM, phira bhI inheM cAndradina sambandhI vrata mAnanA upayukta nahIM jaMcatA hai / ina donoM vratoM kA sauradina sambandhI vrata mAnA jAya, to adhika upayukta ho sakatA hai| tithi ghaTane kA prabhAva sabase adhika dazalakSaNa, ratnatraya aura aSTAnhikA ina vratoM para par3atA hai / kyoMki ye tInoM bata nizcita avadhi vAle hote hue bhI saura aura cAndra donoM hI prakAra ke dinoM se sambandha rakhate haiN| vratArambha kI tithisaMkhyA yathArtha hone para cAndratithi grahaNa kI jAtI hai / tAtparya yaha hai ki udayakAla meM kama se kama chaH ghaTI pramANa paJcamI tithi ke hone para dazalakSaNa vrata prArambha kiyA AtA hai / tathA samApti caturdazo ko / yadi Adi, madhya aura anta meM tithihAni ho to eka dina pahale arthAt caturthI se hI bata prArambha kara diyA jAtA hai / samApti sarvadA caturdazI ko hI kI jAtI hai / praSTAnhikA vrata meM bhI yahI bAta hai, yaha vrata bhI Adi, madhya praaura anta meM tithi ko hAni hone para eka dina pahale se prArambha kara diyA jAtA hai / isa vrata kI samApti pUrNimA ko hotI hai / ratnatraya vrata ko bhI tithi kI hAni hone para eka dina pahale se karanA cAhie / ina saba batoM meM tithikSaya hone para vrata eka dina pahale se karate haiM / kintu tithi-vRddhi hone para eka dina aura adhika karate haiN| batatithiyoM ke Adi, madhya aura anta meM tithi kI vRddhi ho jAne para niyata avadhi taka hI-bata nahIM kiyA jAtA / baski eka dina adhika vrata kiyA jAtA hai| tithikSaya hone para gautamAdi munIzvaroM kA mata prAdimadhyAntabhedeSu vidhiryadi vidhIyate / tithihAse samuddiSTaM gautamAdigaNezvaraH / / artha-Adi, madhya aura anta meM yadi tithikSaya ho to gautamAdi munIzvaroM kA kathana hai ki eka dina pahale se vrata tithi ko sampanna karanA caahie| vivecana-jainAcAryoM ne tithihAsa aura tithivRddhi hone para niyata adhika Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] brata kathA koSa ke vratoM ko kitane dina taka karanA cAhie, isakA vistAra sahita vicAra kiyA hai| zrI gautamagaNadhara tathA zra tajJAna ke pAragAmI anya AcAryoM ne apanI vyavasthA dete hue kahA hai ki tithihrAsa hone para bhI vrata ko apanI nizcita dinasaMkhyA taka karanA cAhie / madhya meM prathavA Adi, anta meM tithikSaya ho to eka dina Age se vrata kA nizcita dinoM taka pAlana karanA caahie| dazalakSaNa, ratnatraya aura aSTAnhikA ye tInoM vrata apanI nizcita dinasaMkhyA taka kiye jAte haiM / daza lakSaNa vrata ke dasa dinoM meM se pratyeka dina eka-eka dharma ke svarUpa kA manana kiyA jAtA hai / tithi-hrAsa ke kAraNa yadi eka dina kama vrata kiyA jAya to eka dharma ke svarupa ke manana kA abhAva ho jAyagA; jisase samagra vrata kA phala nahIM mila sakegA / jainAcAryoM ne tithi-hrAsa hone para vibhinna vratoM ke lie vibhinna vyavasthAeM batalAI haiN| kundakunda, pUjyapAda, jinasena, abhradeva, siMhanandI, dAmodara Adi AcAryoM ne dazalakSaNa aura aSTAnhikA vrata ke lie madhya, anta yA Adi meM tithikSaya hone para eka mata se svIkAra kiyA hai ki eka dina pahale se vrata karanA cAhie / gautamagaNadhara Adi prAcIna AcAryoM se bhI ukta mata hI samarthita hai / siMhanandI AcArya ne tithikSaya kI vyavasthA karate hue kahA hai ki pratyeka tithi meM pAMca muhUrta pAye jAte haiM-Ananda, siddha, kAla, kSaya aura mamRta / ina pAMca muhUrtoM meM tithikSaya kI avasthA meM arthAt udayakAla meM tithi ke na milane para tithi meM tIna muhUrta rahate haiM-kAla, Ananda aura amRta / tithi-kSayavAlA dina azubha isIlie mAnA gayA hai kyoMki isameM prAtaHkAla chaH ghaTI taka kAla muhUrta rahatA hai, jo samasta kAryoM ko bigAr3ane vAlA hotA hai / udayakAla meM chaH ghaTI pramANa tithi ke hone para prathama Ananda muhUrta AtA hai, tathA chaH ghaTI ke uparAnta bAraha ghaTI taka siddha muhUrta rahatA haiM jisase isameM kiye gaye sabhI kArya saphala hote haiM / vratopavAsa aura dharmadhyAna kI kriyAeM bhI saphala hotI haiM, kyoMki Ananda aura siddha muhUrta apane nAma ke anusAra hI phala dete haiN| mUlasaMgha ke prAcAryoM ne isI kAraNa vratatithi kA pramANa chaH ghaTI mAnA hai| kASThAsaMgha meM vratatithi kA pramANa samasta tithi kA SaSThA~za mAnA gayA hai, vaha bhI isI kAraNa yuktisaMgata hai ki siddha muhUrta taka kASThAsaMgha ke prAcAryoM ne tithi ko grahaNa kiyA hai / jo bIsa ghaTo pramANa vratatithi kA mAna mAnate haiM, unakA mata sadoSa pratIta hotA hai, kyoMki kAla aura kSayamuhUrta, jo ki apane nAma ke Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [71 samAna hI phala dete haiM, unake dvArA mAnI huI tithi ke anta meM vidyamAna rahate haiN| tithi-kSaya ke dina sabase prathama kAla muhUrta pAtA hai, jo yathAnAma tathA guNavAlA hotA humA amagalakAraka hotA hai / parantu tithi-kSaya ke dina madhyAnha ke uparAnta kAla muharta kA prabhAva ghaTa jAtA hai aura prAnanda tathA amRta muhUrta apanA phala dene lagate haiM / prAcAryoM ne eka dina pahale jo vrata karane kI vidhi batalAyI hai, usakA artha yaha hai ki pahale dinavAlI tithi kA antima muhUrta, jo ki amRtasaMjJaka kahA gayA hai, vratatithi ke dina ke lie phaladAyaka hotA hai / tithihAsa aura tithivRddhi hone para sukhacintAmariNa vrata ko vyavasthAadhikagRhItAnuktatithI ko vidhiriti cettadAha-tithihAse vratikaH tadAdidinamArabhya upavAsaH kAryaH / adhikatithau ko vidhi-riticettadAhayathAzakti dvitIyAyAM tithau punaH pUrvaprokto vidhiH kAryaH, hInatvAt trimuhUrtataH vratavidhina bhavati / artha-sukhacintAmaNi ata meM tithihrAsa aura tithivRddhi hone para vrata karane kI vidhi kyA hai ? tithihrAsa hone para vrata karane vAloM ko eka dina pahale se vrata karanA caahie| tithivaddhi hone para cayA vyavasthA hai ?-prAcArya kahate haiM ki tithivRddhi hone para dUsare dina-bar3he hue dina bhI vidhipUrvaka vrata karanA caahie| yadi tithi tIna muhUrta prarthAt bar3hI huI tithi chaH ghaTI se malpa ho to usa dina vrata nahIM karanA caahiye| vivecana-tithihrAsa aura tithivRddhi hone para sukhacintAmaNi vrata meM upavAsa nizcita tithi ko karanA caahie| tithi kI vRddhi hone para eka dina aura upavAsa karanA pdd'egaa| parantu tithi-vRddhi meM isa bAta kA sadA khayAla rakhanA par3egA ki bar3hI huI tithi chaH ghaTI se adhika honI cAhie / chaH ghaTI se alpa hone para usa dina pAraNA kara lI jAyagI / tithihrAsa arthAt jisa tithi ko vrata karanA hai, usI kA hrAsa/kSaya ho to usa tithi ke pahale vAlI tithi ko vrata karanA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] vrata kathA koSa hogA; kyoMki vrata kI tithi usa dina sUryodaya meM na bhI rahegI to bho alpakAla meM avazya A jAyagI / ataeva eka dina pahale vratavAlI tithi ke vartamAna rahane se vrata eka dina pUrva karanA hogA / sUryodaya kAla meM yadi vrata kI tithi chaH ghaTI pramANa na ho to bhI vrata eka dina pahale karanA pdd'egaa| tithi-hrAsa meM vrata tithi kI vyavasthA pahale hI batalAyo gayI hai / jainAgama meM sodayAtithi vahI mAnI gayI hai, jo udayakAla meM kama se kama chaH ghaTI pramANa ho / udayAtithi ke na milane para astakAlIna tithi grahaNa kI jAtI hai| udAharaNa ke lie yoM samajhanA cAhie ki kisI vyakti ko caturdazI se sukhacintAmaNi vrata prArambha karanA hai| vrata prArambha ke dina caturdazI udayakAla meM 8 ghaTI 10 pala pramANa thI, ataH vrata kara liyA gayA / agalI caturdazI budhavAra ko 3 ghaTI 10 pala hai aura maMgalavAra ko trayodazI 5 ghaTI 15 pala hai / yahAM yadi budhavAra ko vrata kiyA jAtA hai to 3 ghaTI 10 pala pramANa, jo ki udayakAla meM tithi kA mAna hai, chaH ghaTI pramANa se alpa hai / ataH budhavAra ko caturdazI sodayA nahIM khlaayegii| vrata ke lie tithi kA sodayA honA Avazyaka hai / sodayA na milane para prastAtithi grAhya kI jAtI - hai / isalie caturdazI kA vrata maMgalavAra ko hI kara liyA jaaygaa| tithi-vRddhi hone para do dina lagAtAra vrata karane kI bAta AtI hai| mAna lIjie ki budhavAra ko ekAdazI 60 ghaTI 0 pala hai aura guruvAra ko ekAdazI 6/40 pala hai / isa prakAra kI sthiti meM prathama tithi ekAdazI pUrNa hai, ataH budhavAra ko vrata karanA hogaa| guruvAra ke dina bhI ekAdazI kA pramANa sodayA chaH ghaTI se adhika hai, ataH guruvAra ko bhI upavAsa karanA pdd'egaa| isa prakAra tithivRddhi meM do dina lagAtAra upavAsa karanA par3atA hai| yadi yahA~ para guruvAra ke dina ekAdazI 5 ghaTI 40 pala hI hotI, to sodayA-chaH ghaTI pramANa na hone se upavAsa ke lie grAha ya nahIM thI / ataeva guruvAra ko pAraNA kI jA sakatI hai / upavAsa kA dina kevala budhavAra hI rhegaa| isa prakAra tithikSaya aura tithivRddhi meM sukhacintAmaNi vrata kI vyavasthA samajhanI caahie| aSTAnhikAdi vratoM meM tithi-kSaya hone para punaH vyavasthAvratAntaM vrataM kathaM kriyate'syoparyanyaduktaM ca apabhraMza dUhA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [73 addimajAvaya prANiya jANiyaha majjhe tihi / paDaragahoi tahavara prAihaya aMtalI vaya // vyAkhyA-aSTamyA yAvatpUNimAntaM vrataM cASTAnhikaM jAnIhi / prasya madhye tithipatanaM bhavati, tahi vratasyAdidinamArabhya vratAntamavalokayetyarthaH / / artha:--yadi vrata ke madhya meM tithi-hrAsa ho to vrata kI samApti kisa prakAra karanI cAhie, isa para anya prAcAryoM dvArA kahI gayI gAthA ko kahate haiM aSTamI se lekara pUrNimA taka jo vrata kiyA jAtA hai, use aSTAnhika vrata kahate haiM / yadi isa vrata ke dinoM meM kisI tithi kA hrAsa ho to vrata prArambha karane ke eka dina pahale se lekara vrata kI samApti taka vrata karanA cAhie / tathAnyairapyuktA vayavihIraNaM ca majhe tihie paDaNaM vajAI hoi jaI / mUladiraNaM pArabhiya aMte divasammi hoi sammataM / / vyAkhyA--vratavidhInAM ca madhye tithipatanaM yadi bhavet, tadA mUlAdane prArabhya antye divase ca bhavati samAptamiti kecit / artha--vrata vidhi ke madhya meM yadi kisI tithi kA hrAsa ho to eka dina pUrva se vrata prArambha kiyA jAtA hai aura vrata kI samApti antima dina hotI hai / yahI samyaktva hai, aisA kucha prAcArya kahate haiN| mAsa adhika hone para sAMvatsarika kriyA kaise karanI cAhie ? mAsAdhikye ki kartavyamiti cettadAha-- saMvatsare yadi bhavenmAso vai cAdhikastadA / pUrvasminna vrataM kArya tvaparasmin kRtaM zubham / / artha-adhikamAsa hone para vrata kaba karanA cAhie ? prAcArya kahate haiM ki Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] vrata kathA koSa yadi varSa meM eka mAsa adhika ho to pahale vAle mAsa meM vrata nahIM karanA cAhie, kintu Age vAle mAsa meM vrata karanA caahie| vivecana--saura aura cAndramAsa meM antara rahane ke kAraNa do varSa chor3akara tIsare varSa meM eka mAsa kI vRddhi ho jAtI hai, jo adhikamAsa kahalAtA hai / isakA nAma zAstrakAroM ne malamAsa bhI rakhA hai / yaha adhikamAsa caitra se lekara Azvina taka par3atA hai arthAt caitra, vaizAkha, jyeSTha, ASAr3ha, zrAvaNa, bhAdrapada aura Azvina ye hI mahine vRddhi ko prApta hote haiM / isakA pradhAna kAraNa yaha hai ki sUrya manda gati se gamana karatA hai aura candramA teja gati se / isalie prati mahine me adhizeSa kI vRddhi hotI jAtI hai / jaba do mahinoM meM eka saMkrAnti par3atI hai, taba adhikamAsa AtA hai / bAta yaha hai ki vyavahAra meM candramAsa lie jAte haiM / pratipadA se lekara pUrNimAnta cAndramAsa kI gaNanA hotI hai| sauramAsa saMkrAnti se lekara saMkrAnti taka hotA hai, yaha pUre 30 dina kA hotA hai| candramAsa 26 dina ke lagabhaga hotA hai tathA jisa dina candramAsa prArambha hotA hai, usa dina sauramAsa nahIM / sauramAsa sadA cAndramAsa se Age pIche prArambha hotA hai, isI kAraNa tIna varSoM meM eka mahIne kI vRddhi ho jAtI hai / adhikamAsa kA pAnayana gaNita se nimnaprakAra kiyA jAtA hai / dinAdi aura avama kA yoga karake dasa guNita kara varSagaNa meM jor3akara tIsa kA bhAga dene para uttara meM adhikamAsa saMkhyA hotI hai| sAvana dina aura cAndra dina kA antara avama hotA hai| isalie sAvana dina aura avama ke yoga se cAndra dina siddha hote haiN| eka varSa meM sAvana dina = 365/ 15/30/22/30 avama dina - 5/48/22/7/30 eka varSa meM cAndra dina - 371/3/52 / 30 " saura dina = 360/0/0/0 = 11/3/52 / 30 eka varSa meM itane dinAdi bar3ha jAte haiN| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa isakA nAma vArSika adhikamAsa yA zuddhi hai| kyoMki saura aura cAndra dinoM ke antara meM adhikamAsa hotA hai / athavA anupAta karane para kalpavarSoM meM kalpAdhikamAsa to eka varSa meM kitane ? se bhI uparyukta vArSika adhikamAsa A jAtA hai| sAvana dina ghaTI Adi = 0/15/30/22/30 avama dina ghaTI Adi = 0!48/22/7 /30 adhizeSa = 11/3/52/0 dinAdi+kSayAhAdi athavA anupAta kiyA eka varSa meM 11/3/52/30 adhikamAsa AtA hai to gata varSoM meM kitane ? yahAM suvidhA ke lie guNaka ke do khaNDa kara diye-eka 10 kA aura dUsarA pUrvasAdhita 1/3/52/30 kaa| isa prakAra dinAdi aura avamAdi ke yoga meM dasa guriNata varSasaMkhyA jor3ane para adhika dina Aye, inameM tIsa kA bhAga dene para adhikamAsa hotA hai / ataH dinAdi + kSayAdi+104 varSagaNa . vaSagaNa : adhikamAsa / yahAM zakAbda ke anusAra gaNita 30 kara kucha adhika mAsoM kI sUcI dI jA rahI hai zakAbda vikrama saM. adhikamAsa zakAbda vikrama saM. adhikamAsa prASAr3ha vaizAkha jyeSTha vaizAkha pAzvina bhAdrapada 1872 1875 1877 1880 1883 1885 1886 1888 1861 1864 2007 2010 2012 2015 2018 2020 2021 2023 2026 2026 zrAvaNa jyeSTha Azvina caitra zrAvaNa ASAr3ha vaizAkha 1626 1932 1934 1637 1640 1942 1645 1948 1951 1953 2064 2067 2066 2072 2075 2077 2080 2083 2086 2058 prASAr3ha jyeSTha Azvina zrAvaNa jyeSTha caitra prAzvina Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] vrata kathA koSa zakAbda vikrama saM. adhikamAma zakAbda vikrama saM.... adhikamAsa Azvina zrAvaNa jyeSTha prASAr3ha jyeSTha prAzvina pAzvina zrAvaNa 2031 2034 2037 2036 2042 2045 2048 2050 2053 2056 2058 2061 1866 1602 1604 1607 1610 1613 1615 1618 1621 1623 1626 1986 zrAvaNa jyeSTha caitra Azvina 1656 ____2061 1656 2014 2066 1664 2066 1667 2102 1970 2105 1972 2107 1975 2110 1688 2113 1981 2116 1983 2116 1986 2122 1661 2127 jyeSTha vaizAkha Azvina prASAr3ha jyeSTha prAzvina prASAr3ha vaizAkha Azvina zrAvaNa jyeSTha zrAvaNa caitra 2115 zrAvaNa isa prakAra adhikamAsa kA parijJAna kara jisa mAsa kI vRddhi ho usake agale vAle mAsa meM vrata karanA cAhie / jaise zrAvaNa mAsa adhikamAsa hai to do zrAvaraNoM meM se pahale zrAvaNa mAsa meM vrata nahIM kiyA jAyagA, kintu dUsare zrAvaNa meM vrata karanA pdd'egaa| mAsa-kSaya hone para vrata ke lie vyavasthAmAsahAnau ki karttavyamiti cettadAha saMvatsare yadi bhavenmAso vai hoyamAnakaH / pUrvasmizca vrataM kArya parasminna tu yogyatA // arthaH-mAsahAni meM kyA karanA cAhie ? uttara dete haiM ki saMvatsara meM yadi mAsahAni ho to pUrva ke mahine meM vrata karanA cAhie, Age vAle mahine meM nahIM / vrata kI yogyatA pUrvamAsa meM hI hotI hai, uttaramAsa meM nhiiN| vivecana-jaise adhikamAsa hotA hai, vaise hI kSayamAsa bhI hotA hai / kabhI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 77 kabhI varSa meM eka mAsa kI hAni ho jAtI hai / spaSTa mAna meM jisa samaya cAndramAsa ke pramANa se sauramAsa kA mAna kama hotA hai, taba eka cAndramAsa meM do saMkrAntiyoM ke sambhava hone se kSayamAsa hotA hai| vaha sauramAsa alpa, tabhI saMbhava hai jaba spaSTa ravi kI gati adhika ho / kyoMki adhika gati hone para thor3e sayama meM rAzibhoga hotA hai / kSayamAsa prAyaH kArtika, mArgazIrSa aura pauSa meM hI hotA hai / kSayamAsa jisa varSa meM hotA haiM, usa varSa meM adhikamAsa bhI hotA hai / mAna liyA ki bhAdrapada adhikamAsa hai, usa samaya adhizeSa bahuta kama rahatA hai aura kramazaH ghaTatA bhI hai, kyoMki sUrya apane nIca ke aAsanna hai / adhizeSa jaba ghaTate ghaTate zUnya ho jAtA hai, taba kSayamAsa hotA hai / kAraNa spaSTa hai ki cAndramAsa se ravivAsa kama hotA hai| kSayamAsa ke anantara adhikamAsa zeSa eka cAndra mAsa ke aAsanna pahuca jAtA hai / isake pazcAt jaba sUrya punaH apane ucca ke Asanna pahuMca jAtA hai| taba sauramAsa ke alpa hone ke kAraNa punaH adhikamAsa ho jAtA hai / isa prakAra kSayamAsa hone para do adhikamAsa hote haiM / yadi pahalA adhikamAsa bhAdrapada ko mAna liyA jAya to dUsarA adhikamAsa caitra meM pdd'egaa| tathA agahana meM kSayamAsa hogA / kSayamAsa 141 varSa ke anantara AtA hai / pichalA kSayamAsa vi. saM. 1636 meM par3A thA aba agalA vi. saM. 2020 meM kArtika meM pdd'egaa| kabhI-kabhI kSayamAsa 16 varSoM ke bAda bhI par3atA hai / yadi samaya para kSayasAsa par3A to 433 varSoM ke pazcAt bhI AtA hai| yaha niyama hai ki jisa varSa kSayamAsa par3egA, usa varSa do adhikamAsa avazya hoNge| kSayamAsa par3ane para vrata pichale mahIne se kiyA jAtA hai| mAna liyA ki kAtika kSayamAsa hai / ekAvalI vrata karane vAle ko kArtika ke vrata Azvina meM hI kara lene hoMge athavA nakSatra prAdi vrata jo mAsika vrata haiM, ve kArtika kA abhAva hone para Azvina meM kiye jaaeNge| yaha pahale hI likhA jA cukA hai ki jisa varSa kSayamAsa hotA hai, usa varSa adhikamAsa pahale avazya par3atA hai aura yaha adhikamAsa bhI nIcAsanna sUrya ke hone para arthAt bhAdrapada yA Azvina meM AegA / isa prakAra eka mahine ke bar3ha jAne se tathA eka mahinA ghaTa jAne se koI vizeSa gar3abar3I nahIM hotI hai / vrata ke lie bAraha mAsa prApta ho jAte haiM / parantu vicAraNIya bAta yaha hai ki adhikamAsa par3ane para bhI vrata ke lie to eka hI mAsa grAhya hai| dUsarA mAsa to malamAsa hone Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] vrata kathA koSa ke kAraNa tyAjya hai / ata eva kSayamAsa hone para mAsika vrata karane vAloM kA eka mahine meM dugune vrata karane pdd'eNge| dugune vrata karane ke lie kSayamAsa ke pahile kA mahinA hI liyA jaaegaa| kSayamAsa se Age kA mahinA nahIM / jina vyaktiyoM ko mAsika vrata prArambha karanA hai, unheM kSayamAsa ke pUrvavartI mahine se vrata prArambha karane cAhie / tithi kA pramANa - tithi pramANaM kiyadityukta cAha-catuHpaJcAzatghaTIbhyo nyUnA tithirna bhavati, adhikA tu saptaSaSTi ghaTIpramANaM kathitam / yataH jainAnAM trimuhartodaya vattinI tithiH sammatA, adhikatitheH pramANaM tu saptaSaSTighaTI, ahorAtrapramANaM SASTighaTI matamataH saptaghaTikAbhyo'dhikA pAraNAdine pAraNA na kartavyA, yadA tu catuHpaJca ghaTikApramANaM praparadine tithiH tadA tasminneva dine pAraNA kAryA, nAnyatra / artha-tithi kA pramANa kitanA hotA hai ? isa prakAra kA prazna karane para AcArya uttara dete haiM- pratyeka tithi 54 ghaTI se kama aura 60 se adhika nahIM hotI hai / jainAcAryoM ne udayakAla meM chaH ghaTI pramANa tithi kA mAna vrata ke lie grAhya batAyA hai / tithi kA adhikatama mAna 60 ghaTI hotA hai / ahorAtra kA pramANa 60 baTI mAnA jAtA hai, ataH pahale dina koI bhI tithi 67 ghaTI se adhika nahIM ho sktii| agale dina vRddhi hone para vratatithi adhika se adhika 7 ghaTI pramANa rahegI / aisI avasthA meM usa dina vrata kI pAraNA nahIM kI jAegI, kintu usa dina bhI vrata rakhanA hogaa| yadi vRddhigata tithi chaH ghaTI se alpapramANa hai to usa dina pAraNA kI jAyagI, anya dina nhiiN| vivecana - gaNita ke anusAra tithi kA pramANa adhika se adhika 67 ghaTI aura kama se kama 54 ghaTI AtA hai| 54 ghaTI pramANa se alpaghaTI pramANavAlI tithi kA hrAsa yA kSaya mAnA jAtA hai / yadyapi sUryodaya kAla meM kama tithiyAM ho 54 ghaTI yA isase adhika mileMgI; kyoMki eka tithi kI samApti hone para dUsarI tithi kA prArambha ho jAtA hai / vAstavika bAta yaha hai ki pratyeka tithi kA mAna gaNita se 60 ghaTI nahIM AtA hai, jisase sUryodaya se lekara sUryodayakAla taka eka hI tithi raha sake / kabhI-kabhI aisA bhI dekhA jAtA haiM ki madhyama matAnusAra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [76 eka hI dina meM tIna tithiyAM bhI raha jAtI haiM tathA kabhI do dina taka bhI eka hI tithi raha sakatI hai / prAcArya ne Upara isI tithi-vyavasthA ko batalAyA hai / vratatithi-nirNaya ke sambandha ye zaMkA-samAdhAna atra saMzayaM karoti "padmadevaiH prAyo dharmeSu karmasu" ityatra prAya ityavyayaM kathitam, tasya ko'rthaH, ucyate dezakAlAdibhedAt tithimAnaM grAhyam / artha-yahAM koI zaMkA karatA hai ki padmadeva ne tithi kA mAna chaH ghaTI batalAte hue kahA hai ki prAyaH dharmakRtyoM meM isI tithimAna ko grahaNa karanA caahie| yahAM prAyaH zabda avyaya hai, isakA kyA artha hai ? kyA chaH ghaTI se honAdhika pramANa bho vrata ke lie grahaNa kiyA gayA hai ? prAcArya uttara dete haiM -deza-kAla Adi ke bheda se tithimAna grahaNa karanA cAhie, isa bAta ko dikhalAne ke lie yahAM prAyaH zabda grahaNa kiyA hai| vivecana-tithi kA mAna pratyeka sthAna meM bhinna-bhinna hotA hai / akSAMza aura dezAntara ke bheda se pratyeka sthAna meM tithi kA pramANa pRthak-pRthak hogaa| paJcAMga meM jo tithi ke ghaTo, pala, vipala Adi likhe rahate haiM, ve jisa sthAna kA paJcAMga hotA hai, vahAM ke hote haiM / apane yahAM ke ghaTI, pala nikAlane ke lie dezAntara-saMskAra karanA par3atA hai| isakA niyama yaha hai ki paJcAMga jisa sthAna kA ho usa sthAna ke rekhAMza ke sAtha apane sthAna ke rekhAMza kA antara kara lenA cAhie / aMzAtmaka jo antara ho use cAra se guNA karane para minaTa, saikaNDa rUpa kAla pAtA hai isakA ghaTyAtmaka kAla nikAlakara paJcAMga ke ghaTI, paloM meM saMskAra kara dene se sthAnIya tithi kAla nikAlakara paJcAMga ke ghaTI, paloM meM saMskAra kara dene se sthAnIya tithi ke ghaTI, pala nikala prAte haiM / saMskAra karane kA niyama yaha hai ki paJcAMgasthAna kA rekhAMza adhika ho aura apane sthAna kA rekhAMza kama ho to RNasaMskAra, aura apane sthAna kA rekhAMza adhika tathA paJcAMgasthAna kA rekhAMza kama ho to dhanasaMskAra karanA caahie| udAharaNa- vizvapaJcAMga meM budhavAra ko aSTamI kA pramANa 10 ghaTI 15 pala diyA hai / hameM dekhanA yaha hai ki ArA meM budhavAra ko aSTamI tithi kitanI hai ? banArasa-paJcAMga nirmANa kA sthAna, kA rekhAMza 83/0 hai aura apane sthAna Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] vrata kathA koSa pArA kA rekhAMza 84/40 hai / ina donoM kA antara kiyA (84/40)-(830) =0/40 / isako 4 se guNA kiyA 1/40x4=6/40 minaTa, saikADa prAdi / 6 minaTa aura 40 saikaNDa ke 16 pala 40 vipala hue / ArA ke rekhAMza se paJcAMga sthAna banArasa kA rekhAMza kama hai, ataH vahAM ke tithyAdi mAna meM dhana-saMskAra karanA cAhie / ataH (10/15) + (0/16/40)=10/31/40 arthAt pArA meM budhavAra ko aSTamI 10 ghaTI 31 pala 40 vipala huI / yadi yahI tithi mAna AgarA meM nikAlanA hai to AgarA kA rekhAMza 78/15 aura banArasa kA rekhAMza 83/0 hai, donoM kA antara kiyA (83/0)-(78/15) = 4/45, 4/4544 = 19/0minaTa isake ghaTyAdi banAye / 0/47/30 hue| iSTa sthAna kA rekhAMza paMcAMga ke rekhAMza se alpa hai, ataH paMcAMga ke ghaTI, paloM meM RNa saMskAra kiyA / (10/15)-(0/47/30) =6/27/30; AgarA meM budhavAra ko aSTamI tithi kA pramANa 6 ghaTI, 27 pala, 30 vipala huA / kalakattA meM aSTamI kA pramANa kalakattA kA rekhAMza 88/24-banArasa kA rekhAMza 83/0 = 5/24, 5/24 x 4 = 21/36 isakA ghaTyAtmaka mAna 53/50 huA / isako banArasa ke ghaTI, paloM meM jor3A 10/15 +0/53/50 11/8/50 tithi kA mAna kalakattA meM huA / apane sthAna ke tithimAna ko nikAlane ke lie nIce prasiddha-prasiddha nagaroM ke rekhAMza diye jA rahe hai| jisase koI bhI vyakti kisI bhI sthAna ke paJcAMga se apane tithimAna ko nikAla sakatA hai / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. saM. 1 2 3 4 5 6 8 & 10 11 12 13 14 15 16 17 18 16 20 21 22 23 24 25 ' rekhAMza-bodhaka sAraNI nAma nagara ajamera amarAvatI ambAlA amarohA amRtasara ayodhyA alavara alIgar3ha ahamadAbAda AgarA ArA AsAma iTArasI indaura ilAhAbAda ujjaina udayapura kaTanI kAThiyAvAr3a karNATaka karA~cI vrata kathA koSa kalyANa kalakattA kAJjIvaram kAnapura prAnta rAjapUtAnA barAra paMjAba yU. pI. paMjAba yU. pI. rAjapUtAnA khU. pI. bambaI yU. pI. bihAra AsAma sI.pI. madhya bhArata yU.pI. gvAliyara sTeTa rAjapUtAnA sI.pI. gujarAta dakSiNa bhArata sindha bambaI baMgAla madrAsa yU. pI. [ 81 rekhAMza-dezAMza 74.42 77.47 76.52 78.31 74.48 82.16 76.38 78.6 72.40 78.15 84.40 63.0 70.51 75.50 81.50 75.43 73.43 80.27 71.0 78.0 67.4 73.10 88. 24 76.45 80.24 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] kra. saM. 26 27 28 26 30 31 32 33 34 35 36 37 38 36 40 41 42 43 44 45 46. 47 48. 42 5:0. 51: 52 nAma nagara kArakala kAlIkaTa kizanagar3ha kizanagar3ha koTA kolUra kolhApura khaNDavA khurajA gayA gvAliyara gAjiyAbAda gAjIpura gujarAta gujarAnavAlA gorakhapura mohATI caTagA~va cidambaram cunAra chaparA choTA nAgapura jabbalapura jayapura jaisalamera jodhapura jaunapura vrata kathA koSa prAnta madrAsa madrAsa jaisalamera rAjapUtAnA rAjapUtAnA madrAsa " sI.pI. yU.pI. bihAra gvAliyara yU.pI. "9 gujarAta paMjAba yUpI. AsAma baMgAla madrAsa yU. pI. bihAra 23 sI0pI0 rAjapUtAnA 13 11 yU. pI. rekhAMza-dezAMza 76.40 75.56 70.47 74.55 75.52 74. 53 74. 16 76.23 7750 85.0 78.10 77.28 83.35. 72.30 74.14 83.24 61.47 62.53 76.44 82.56 84.47 85.0 76.56 75.52 70.57 73.4 62.44 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 83 kra.saM. nAma nagara prAnta rekhAMza-dezAMza jhAlarApATana jhA~sI TauMka rAjapUtAnA yU.pI. rAjapUtAnA madrAsa bihAra paMjAba baMgAla madrAsa TrAvaMkaura DAlaTenagaMja DerAikmAilakhA~ DerAgAjIkhA~ DhAkA tirUpati tricanApallI taMjaura dehalI deharAdUna daulatAbAda dhaulapura nAgapura nAsika paTanA pAnIpata dehalI yU.pI. haidarAbAda rAjapUtAnA sI.pI. bambaI 76.12 78.37 75.50 77.0 84.10 70.52 70.52 10.26 76.20 78.46 76.10 77.12 78.5 75.15 77.53 76.6 73.50 8513 77.1 7255 74.40 75.2 77.42 76.37 74.26 74.40 82.12 bihAra pUnA pratApagar3ha paMjAba bambaI rAjapUtAnA phatehapura yU.pI. phatehapura - pharUkhAbAda phalaTana phirojapura phaijAbAda bambaI paMjAba yU.po. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] bata kadhI koSa kra. saM. nAmanagara prArata rekhAMza dezAMza kambaI yU.pI. sI.pI. 24 MF WW MARWww. bar3auca bar3audA badrInAtha banArasa bambaI vardhA barAra barelI baliyA bastI baharAIca bimalIpaTTama bilAsapura bIkAnera budelakhaMDa bUndI baiMgalora bharatapura bhAgalapura bhAvanagara bhusAvala 73.0 73 30 76.32 83.0 72.54 78.34 77.. 76.30 84.11 82.46 8136 s madrAsa sI.pI. rAjapUtAnA sI.pI, rAjapUtAnA maisUra rAjapUtAnA bihAra bambaI 82.13 73.2 80.0 75.41 77.38 77 30 87.2 72.11 75.47 77.51 77.36 100. 101 bhelasA gvAliyara sI. pI. bhopAla yU. pI. 77.44 102 103 104 105 mathurA madrAsa manipura madurA madrAsa prAsAma madrAsa 80.17 85.30 78.10 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [85 kra.saM. mAma nagara prAnta rekhAMza-dezAMza mahovA 107 108 106 yU. pI. madhyabhArata yU. pI. 76.55 75.30 82.2 77.44 85.27 88.16 110 bihAra mAlavA mirajApura mujappharanagara mujappharapura bAda murAdAbAda murAra multAna meraThe 112 113 78.46 GG 115 78.11 71.31 77.45 74.53 maiMgalUrai baMgAla yU.pI. gvAliyara paMjAba yU. pI. madrAsa yU. pI. maisUra madhyabhArata bambaI sI. pI. 117 118 76.3 116 76.42 75.7 120 121 70.56 122 815 83.26 81.41 73.6 124 125 mainapurI maisUra ratalAma rAjakoTa rAjanAMdagAMva rAyagar3ha rAyapura rAvalapiNDI rAMcI ruDakI ruhelakhaNDe lakhanaU lalitapura lazkara lAhaura ludhiyAmera paMjAba bihAra 85.23 127 128 yU. pI. 126 130 yU. pI. *77.53 76.0 80.56 78.28 78.10 74.26 75.54 gvAliyara paMjAba 133 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa nAmanagara prAnta ........- rekhAMza-dezAMza 134 madrAsa 136 137 mAravAr3a yU. po. paMjAba 73.20 76.30 74.21 76.27 77.13 77.44 74.51 74.1 77.23 mm D M 140 vijayApaTTama vijayanagara byAvara zAhajahAMpura zimalA zivapurI zrInagara satArA sahAranapura sAgara sAMgalI sirohI silahaTa silIgur3I sivanI 141 142 143 78.50 144 gvAliyara kazmIra bambaI yU. pI. sI. pI. bambaI rAjapUtAnA AsAma baMgAla sI. pI. bambaI bambaI 145 146 147 148 74.36 72.54 61.54 88.25 76.35 72.52 75.56 72.12 78.30 70.45 146 150 151 152 153 sUrata solApura hubbalI haidarAbAda hozaMgAbAda dakSiNa bhArata sI. pI. vratatithi kI vyavasthAavApya yAmastamupaiti sUryastithi muhUrta trayavAhinIM ca / dharmeSu kAryeSu vadanti pUrNA tithi vratajJAnadharA munIzAH // vyAkhyAH-yAM tithim avApya prApya sUryo'staM yAti, astamupagacchati / kathambhUtAM tithiM prAtamuhUrtatrayavyApinIm ; cakArAt mUlasaMgharatAH vratajJAnadharA munI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 87 E nima-- - zvarAH udayavyApinImapi tithi gRhanti / yathA pUrvamudayakAlavyApinI tithigraMhitA, cakArAt astakAlavyApinyAH titherapi grahaNaM bhaviSyati tathaivAtrApi avadheyam / tAM pUrvoktAM tithim aAkhileSu dharmeSu kAryeSu gautamAdigaNezvarAH pUrNA vadanti / arthaH---prAtaH kAla meM tIna maharta rahane vAlI jisa tithi ko prApta kara sUrya asta hotA hai, dharmAdi kAryoM meM vaha tithi pUrNa mAnI jAtI hai| isa prakAra kA kathana vrata dhAraNa karane vAle munIzvaroM kA hai / isa zloka meM 'ca' zabda pAyA hai, jisakA artha hai ki sUryodaya ke pUrva tIna muhUrta rahane vAlI tithi bhI naizika vratoM ke lie grAhya hai| tAtparya yaha hai ki isa zloka ke anusAra vrata tithi kA jJAna donoM prakAra se grahaNa kiyA gayA hai--udaya aura astakAla meM rahane vAlI tithi ke anusAra / udayakAla ke uparAnta kama-se-kama tIna muhUrta 5ghaTI 36 pala pramANa vidheya tithi ke rahane para grAha ya mAnA jAtA hai| isI prakAra vrata vAlI tithi ke sUryodaya ke pahale taka rahane para bhI naizika vratoM ke lie tithi grAhya mAna lI gayI hai| vivecanaH--bata grahaNa aura vratodyApana ke lie isa zloka meM tithi kA vidhAna kiyA gayA hai / yadyapi sAmAnyataH vrata 2 lie kitanI tithi grahaNa hotI hai ? isakA vicAra pahale khuba kiyA jA cakA hai / isa samaya vrata graharaNa aura udyApana ke ke lie kitanI tithi grahaNa karanI cAhie / prAcArya vidhAna batalAte haiM-vrata grahaNa aura vratodyApana ke lie devAsika aura naizika vratoM ke nimitta pRthak-pRthak tithi kA vidhAna batalAte haiN| prathama niyama to yaha hai ki sUryodaya kAla ke uparAnta DhAI ghaMTe taka vrata kI vidheyatithi ho to vrata kA prArambha aura udyApana karanA cAhie / kintu yaha niyama daivasika vratoM ke lie hI hai, naizika vratoM ke lie nahIM / naizika vratoM kA niyama yaha hai ki sUryodaya ke pUrva jo tithi DhAI ghaNTe rahI ho, vahI grAhya ho sakatI hai| udAharaNa bhAdrapada zuklA paJcamI budhavAra ko prAtaHkAla 10/15 ghaTyAdi hai aura bhAdrapada caturthI maMgalavAra ko 1810 ghaTyAdi hai / aba vicAraNIya yaha hai ki daivasika vratoM ke lie kisa dina paJcamI mAnI jAyagI aura naizika vratoM ke lie kisa dina ? budhabAra ko 10/15 ghaTyAdi mAna paJcamI kA hai, isa dina sUrya paJcamI ke isa mAnake sAtha asta hotA hai ataH devasika vratoM ke lie budhavAra ko hI paJcama grAhya hogii| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa naizika vratoM ke lie maMgalaghAra kI paMJcamI grAhaya nahIM ho sakatI hai| kyoMki maMgalavAra ko udaya ke pUrva paJcamI nahIM rahatI hai; kintu somavAra ko udaya ke pazcAt aura maMgalavAra ko udaya ke pUrva ho paJcamI rahatI hai / ataH naizika vratoM ke lie paJcamI somavAra kI grahaNa ko jaaygo| mUlasaMgha ke prAcAryoM ne udaya meM rahane vAlI chaH ghaTI pramANa yA isase adhika tithi ko devasika aura naizika donoM hI prakAra ke vratoM ke lie grAha ya mAna liyA hai / isa prakAra se eka hI prakAra kA tithi mAna svIkAra kara lene se pUrvApara virodha nahIM AtA hai tathA tithi bhI vrata ke lie saba prakAra se grAha ya mAna lI jAtI hai / tathA coktaM SaSThAMzopari karNAmatapurANe saptamaskandhe "yathoktavidhinA tithyudaye vratavidhi caret" akhaNDavattimArtaNDaH cadyakhaNDA tithirbhavet / vrataprArambharaNaM tasyAmanastaguruzukayut // arthaH- karNAmRtapurANa ke saptama skandha meM bhI kahA gayA hai ki SaSThAMza mAtra tithi kA pramANa vrata ke lie mAnanA cAhie / vrata kI tithi ke dina kahI huI vrata vidhi ke anusAra vrata kA AcaraNa karanA cAhie / ___ jisa dina sUryodaya kAla meM tithi SaSThAMza mAtra ho athavA samasta dina tithi rahe, usa dina vaha tithi akhaNDA/sakalA kahalAtI hai| isa sakalA tithi ko gurU aura zakra ke udaya rahate hue vrata ko grahaNa karane kI kriyA karanI caahie| tAtparya yaha hai ki vrata grahaNa karane aura udyApana karane ke samaya gurU aura zukra kA asta rahanA ucita nahIM hai| ina donoM grahoM ke udita rahane para hI vratoM kA grahaNa aura udyApana kiyA jAtA hai| vivecanaH--apanI-apanI gati se calane vAle graha sUrya ke nikaTa pahacate hai, to logoM ko dRSTi se aojhala ho jAte haiM, isI kA nAma grahoM kA asta honA kahalAtA haiM / jaba ve hI graha apanI-apanI gati se calate hue sUrya se dUra nikala jAte hai, to logoM ko dikhalAyI par3ane lagate haiM aura na asta kevala sUrya ke prakAza se AcchAdita ho jAte haiM tathA sUrya se Age pIche hone para dRzya hote haiM / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa [ maMgala, guru aura zani sUrya se alpa gativAle haiM, mataH asta hone para sUrya hI inase Age nikala jAtA hai / budha sUrya se teja gati vAlA hai, ataH yaha asta hone para sUrya se zrAge nikala jAtA hai / yadyapi madhyama ravi, zukra aura budha tulya hI hote haiM / phira bhI spaSTa ravi aura spaSTa budha zIghra phalAntara ke tulya Age-pIche rahate haiM / jaba donoM ekatrita ho jAte haiM, to budha grasta mAnA jAtA hai / budha ke pUrva dizA meM prasta hone ke bAda 32 dina meM pazcima meM udaya, pazcimodaya se 32 dina meM vakrI, vakra hone se 3 dina meM pazcima meM asta, grasta se 16 dina meM pUrva dizA meM udaya, udaya se 3 dina meM mArga, mArga se 32 dina meM pUrva meM hI prasta hotA hai| zukra kA pUrvAsta se 2 mAsa meM pazcimodaya, usake bAda 8 mAsa meM vakra, vakra se 22 / 30 dina meM pazcima meM asta, asta se sADhe sAta dina meM pUrva dizA meM udaya, udaya se pauna mAsa meM mArga, mArga se 8 mahine meM phira pUrva meM asta hotA hai / maMgala kA prasta ke bAda 4 mAsa meM udaya, udaya se 10 mAsa meM vakra, vakra se 2 mAsa meM mArga, mArga se 10 mAsa meM phira asta hotA hai / bRhaspati kA prasta se 1 mAsa meM udaya, udaya se savA cAra mAsa meM vakra, vakra se 4 mAsa meM mArga, mArga se savA cAra mAsa meM asta hotA hai| zani ke prasta se savA mAsa meM udaya, udaya se sAr3he tIna mAsa meM vakra, vakra se sAr3ha e cAra mAsa meM mArga, mArga se sAr3he tIna mAsa meM phira prasta hotA hai / isa prakAra udaya asta kI paripATI calatI rahatI hai / AcArya ne batAyA hai ki zukra aura gurU asta hone para udyApana aura vrata grahaNa karanA varjya dazalakSaNa, SoDazakAraNa, ratnatraya, merUpaMkti, ekAvalI, dvikAvalI, muktAvalI Adi vratoM ke grahaNa karane ke lie yaha Avazyaka hai ki gurU aura zukra udita avasthA meM raheM / inake asta rahane para zubha kRtya karanA varjita hai / 1 gurU aura zukra ke asta hone para pratiSThA, mandira nirmANa, vidhAna, vivAha, yajJopavIta yAdi kArya bhI nahIM kiye jAte haiM / gaNita se zukrAsta aura gurU asta kA pramANa kendrAMza banAkara nikAlA AtA hai / ina donoM grahoM ke prasta hone para zubha kRtya varjya mAne gaye I ArambhasiddhisUrI nAmaka grantha meM udayaprabhasUrI ne zukra aura guru ke udaya hone para bhI unakA bAlyakAla mAnA hai / isa bAlyakAla meM bhI zubha kRtyoM ke karane kA niSedha kiyA gayA hai / prasta hone ke pUrva inako vRddhAvasthA kA kAla bhI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] vrata kathA koSa mAnA gayA hai, jisa kAla meM sabhI kRtya karanA varjya mAnA hai / " guruzukrayorubhayorapi dizorUdaye'ste ca bAlyaM vArdhakyaM ca saptAhamevAhuH / anayoH bAlye vArdhakye ca sati zubhakArya na karaNIyam / " arthAt udaya ho jAne para bhI gurU aura zukra kA bAlyakAla eka saptAha mAnA gayA hai / isa kAla meM zubha kRtya karane kA niSedha kiyA gayA hai / kucha AcAryoM ne zukra kA pUrva dizA meM pAMca dina taka vArdhakya kAla ( jIrNaH zukro'hani paJca pratIcyAM prAcyAM bAlastrIjyahAnIha heyaH / trinAnyevaM tAni digvaiparItye, pakSaM jIvo'nye tu saptAhamAhuH / - ArammAsi. pU. 200 ) mAnA hai tathA tIna dina bAlyakAla svIkAra kiyA hai / ye donoM hI kAla zubha kAryoM ke lie tyAjya haiM / kucha loga kahate haiM ki pUrva meM udaya hone para zukra kA bAlyakAla tIna dina aura pazcima meM udaya hone para nau dina bAlyakAla rahatA hai| pUrva meM zukra asta hone para pandraha dina vArdhakya kAla aura pazcima meM asta hone para pAMca dina vArdhakyakAla hotA hai / gurU kA bhI tIna dina bAlyakAla aura pAMca dina vArdhakya kAla hotA hai / bAlya aura vArdhakya kAla meM zubha kRtyoM kA karanA tyAjya mAnA hai / jyotiSa meM pratyeka zubhakArya ke lie zukra aura guru kA bala, candrazuddhi aura sUryazuddhi grahaNa kI jAtI hai / ina grahoM ke bala ke binA zubhakAryoM kA karanA tyAjya mAnA hai | candrazuddhi se tithi, nakSatra, yoga, karaNa aura vAra kI zuddhi abhi prota hai tathA vizeSa rUpa se candrarAzi kA vicAra kara usake zubhAzubhatva ke anusAra phala ko grahaNa karanA haiM / candrazuddhi pratyeka kArya meM lI jAtI hai / tithyAdi kI zuddha lenA tathA unake balAbalatva kA vicAra karanA evaM sUkSma vicAra ke lie muhUrta mAna ke AdhAra para zubhAzubhatva ko graharaNa karanA candrazuddhi se abhipreta hai / yAtrA, vivAha, upanayana, pratiSThA, gRhanirmANa, gRhapraveza Adi samasta kAryoM ke lie candrazuddhi kA vicAra karanA Avazyaka hai / sUryazuddhi bhI prAyaH sabhI mahatvapUrNa mAGgalika kAryoM meM grahaNa kI gayI hai / yadyapi candramA kI apekSA sUrya kA sthAna mahatvapUrNa haiM phira bhI choTe-bar3e sabhI kAryoM meM isake anukUlatva aura pratikUlatva kA vicAra nahIM kiyA gayA hai / . Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa , [61 sUryazuddhi meM sUrya kI rAzi kA zubhAzubhatva tathA cAndramAsa aura cAndratithi para par3ane vAle sUrya ke prabhAva kA vicAra kiyA jAtA hai / ____ guru aura zukra kI zuddhi to dekhI hI jAtI hai, para vizeSataH inake balAbalatva kA vicAra kiyA jAtA hai / zukra kI apekSA guru kI zuddhi adhika mAGgalika kAryo ke lie grahaNa kI gayI hai| jaba taka guru anukUla nahIM hotA hai taba taka vivAha, pratiSThA, upanayana evaM vrata grahaNa Adi kArya sampanna nahIM kiye jAte haiM, ataH vrata ke lie guru aura zukra ke asta kA vicAra karanA Avazyaka hai| pratipadA aura dvitIyA tithi ke vrata kI vyavasthA titheH SaSThAMzo'pi vratakaranaraiH sAdaramataH, vratazzuddhoddhartha satatamudaye vidyata yataH / vihAyendu pUrNa karanikaravidhvastatimiraM, dvitIyenduH sarvaiH kanakanicayAbho'pi namitaH / / artha-vrata karane vAle namrIbhUta zrAvaka ko sarvadA vrata kI zuddhi ke lie udaya kAla meM rahane vAlI SaSThA~za pramANa tithi ko grahaNa karanA cAhie / apanI kiraNoM ke samudAya se andhakAra ko dUra karane vAle pUrNa candramA ko chor3a arthAta pratipadA tithi ke dina tathA dvitIyA ke dina sUryodaya kAla meM rahane vAlI SaSThAMza pramANa tithi ko hI vrata ke lie grahaNa karanA caahie| vivecana-kASThasaMgha ke prAcAryoM ne pUrNimA, pratipadA evaM dvitIyA tithi meM hone vAle vratoM kI vyavasthA karate hue batAyA hai ki samasta tithi kA SaSThAMza mAtra vrata ke lie grAhya hai / isakI upapatti batalAte hue unhoMne kahA hai ki tIsa muhUrtoM kA eka dina ahorAtra hotA hai / ina tIsa muhUrtoM meM ye pandraha muhUrta dina meM aura pandraha muhUrta rAta meM hote haiN| raudra, zveta, maitra, sArabhaTa, daitya vairocana, vaizvadeva, abhijit, rohaNa, bala, vijaya, naiRtya, varuNa, aryamana aura bhAgya ye muhUrta pratyeka tithi meM dina ko rahate haiM / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e2 ] vrata kathA koSa raudraH zvetazca tataH sArabhaTospi ca / daityo vairocanazcAnyo baiSvadevo'bhijittayA / roharaNo balanAmA ca vijayo nairRto'pi ca / varuNAzcAryamA ca syurbhAgyaH paJcadaza dine || sAvitro dhuryasaMjJazca dAtrako yama eva ca / vAyuhutAzano bhAnurvaijayanto'STamo nizi / / siddhArtha: siddhasenazca vikSobha yogya eva ca / puSpadantaH sugandharvo muhUrto'nyo'rUNo mataH // dhavalA TIkA ji0 4 pR0 318-19 rAtri meM sAvitra, dhurya, dAtraka, yama, vAyu, hutAzana, bhAnu, vaijayanta, siddhArtha, siddhasena, vikSobha, yogya, puSpadanta, sugandharva aura aruNa ye pandraha muhUrta rahate haiM / pratyeka muhUrta do ghaTI pramANa kAla taka rahatA hai / kucha AcArya dina meM pAMca muhUrta hI mAnate haiM tathA kucha chaH muhUrta / dina ke pandraha muhUtoM meM raudra, zveta, maitra, sArabhaTa aura daitya Adi kA guNa aura svabhAva batalAte hue kahA gayA hai ki prathama raudra muhUrta, jo ki udayakAla meM doghaTa taka rahatA hai, khara aura tIkSNa kAryoM ke lie zubha hotA hai| isa muhUrta meM kisI vilakSaNa asAdhya aura bhayaMkara kArya ko prArambha karanA caahie| isa muhUrta kA Adi bhAga zubha, madhya bhAga sAdhAraNa aura anta bhAga nikRSTa hotA hai / isa muhUrta kA svabhAva ugra kArya karane meM pravINa, sAhasI aura vaMcaka batAyA gayA hai / dUsare zveta muhUrta kA Arambha sUryodaya ke do ghaTI - 48 minaTa ke uparAnta hotA / yaha bhI do ghaTI taka apanA prabhAva dikhalAtA hai / isakA zrAdi bhAga sAdharaNa zakti hIna para mAMgalika kAryoM ke lie zubha, nRtya gAyana meM pravINa, pramoda pramoda ko rucikara samajhane vAlA evaM AlhAdakArI hotA hai / madhya bhAga isa muhUrta kA zaktizAlI, kaThora kArya karane meM samartha, dRr3ha svabhAva vAlA, zramazIla, dRr3ha adhyavasAyI evaM premila svabhAva kA hotA haiM / isa bhAga meM kiye gaye sabhI prakAra ke kArya saphala hote hai / anta bhAga nikRSTa haiM / tIsarA muhUrta sUryodaya ke eka ghaNTA 36 minaTa pazcAta prArambha hotA hai / yaha bhI do ghaTI taka rahatA hai / yaha muhUrta vizeSa rUpa se paJcamI, aSTamI aura Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 63 caturdazI ko apanA pUrNa prabhAva dikhalAtA hai / isakA svabhAva mRdu, snehazIla, karttavyaparAyaNa aura dharmAtmA mAnA hai / isake bhI tIna bhAga haiM- Adi, madhya aura anta Adi bhAga zubha, siddhidAyaka, maMgalakAraka evaM kalyANaprada hotA hai / isameM jisa kArya kA prArambha kiyA jAtA hai, vaha kArya avazya saphala hotA hai / tallInatA aura kArya karane meM ruci vizeSalaH jAgRta hotI hai / vighnabAdhAeM utpanna nahIM hotIM / tIsare muhUrta kA madhya bhAga sabala, vicAraka, anurAgI aura parizrama se bhAgane vAlA hotA hai / isakA svabhAva udAsIna mAnA hai / yadyapi isameM Arambha kiye jAne bAle kAryoM meM nAnA prakAra kI bAdhAeM utpanna hotI haiM, aisA pratIta hotA hai ki kArya adhUrA hI raha jAyagA phira bhI kAma antatogatvA pUrA ho hI jAtA hai / isa bhAga kA mahatva adhyayana-adhyApana evaM prArAdhana ke lie adhika hai / svAdhyAya prArambha karane ke lie yaha bhAga zreSTha mAnA gayA hai / jo vyakti gariNata se tIsare muhUrta ke madhya bhAga ko nikAlakara usI samaya meM vidyArambha yA akSarArambha karate haiM, ve vidvAna bana jAte haiM / yoM to isa samasta muhUrta meM sarasvatI kA nivAsa rahatA hai / para vizeSarUpa se isI bhAga meM sarasvatI kA nivAsa hai / tIsare muhUrta kA antima bhAga vyApAra, adhyavasAya, zilpa Adi kAryoM ke lie prazasta mAnA hai / isa bhAga meM kiye jAne vAle kArya kaThorazrama se pUre hote haiM / isa bhAga kA svabhAva milanasAra, loka vyavahArajJa aura lobha mAnA gayA hai / isI kAraNa vyApAra aura bar3e bar3e vyavasAyoM ke prArambha karane ke lie ise prazasta batalAyA hai / yaha muhUrta sthirasaMjJaka bhI hai, pratiSThA gRhArambha, kUpArambha, jinAlayArambha, vratopanayana Adi kArya isa muhUrta meM vidheya mAne gaye haiM / cauthA sArabhaTa nAma kA muhUrta sUryodaya ke do ghaNTA 36 minaTa pazcAt prArambha hotA hai / isakA samaya bhI do ghaTI arthAt 48 minaTa hai / isa muhUrta kI vizeSatA yaha hai ki prArambha meM yaha pramAdI uttara kAla meM zramazIla, vicAraka aura snehI hotA hai / isake bhI tIna bhAga haiM- Adi, madhya aura anta / Adi bhAga zaktizAlI adhyavasAyI, kAryakuzala aura lokapriya hotA hai / isa bhAga meM kArya karane para kArya saphala hotA hai, kintu pradhyavasAya aura parizrama kI AvazyakatA par3atI hai / pUjA-pATha dhArmika anuSThAna evaM zAnti pauSTika kAryoM ke lie yaha grAhya mAnA gayA hai / isameM ukta kArya kiye jAne para prAyaH saphala hote haiM, yadyapi kArya anta hone para vighna Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] vrata kathA koSa bAdhAeM AtI huI dikhalAI par3atI haiM, parantu adhyabasAya dvArA kArya siddha hone meM vilamba nahIM lagatA hai / cauthe muhUrta kA dvitIya bhAga bhI zrAnanda saMjJaka hai / isake 5 paloM meM amRta rahatA hai / jo vyakti isake amRta bhAga meM kArya karatA hai yA apane Atmika utthAna meM Age bar3hatA hai, vaha nizciya hI saphalatA prApta karatA hai / isakA tIsarA bhAga jise anta bhAga kahA jAnA hai, sAdhAraNa hai / isameM kArya karane para kArya meM vizeSa saphalatA nahIM milatI hai| adhika parizrama karane para bhI phala alpa milatA hai / jo vyakti isa bhAga meM mAGgalika kArya prArambha karate haiM, unake ve kArya prAyaH asaphala hI rahate haiM / pA~cavAM daitya nAma kA muhUrtta hai jo ki sUryodaya ke tIna ghaNTA 12 minaTa pazcAt prArambha hotA hai / yaha zaktizAlI, pramAdI, krUra svabhAva vAlA aura nidrAlu hotA hai / isake Adi bhAga meM kArya prArambha karane para vilamba se hotA hai, madhya bhAga ke kArya meM nAnA prakAra ke vighna Ate haiM / caMcalatA Adi rahatI hai tathA ugra prakRti ke kAraNa jhagar3a - bhaTa tathA aneka prakAra se bAdhAeM utpanna hotI haiM / granta bhAga azubha hote hue bhI zubha phaladAyaka hai / isameM zramasAdhya kAryoM ko prArambha karanA hitakArI mAnA gayA hai / jo vyakti khara aura tIkSNa kAryoM ko athavA upayogI kalAoM ke kAryoM ko prArambha karatA hai / use ina kAryoM meM bahuta saphalatA milatI hai / chaThavAM vairocana muhUrtta sUryodaya ke cAra ghaNTe ke uparAnta prArambha hotA hai / isa muhUrtta kA svabhAva abhimAno, mahatvAkAMkSI aura pragatizIla mAnA gayA hai / isakA Adi bhAga siddhidAyaka, madhya bhAga hAniprada aura anta bhAga saphalatAdAyaka hotA hai / isa muhUrtta meM dAna, adhyayana, pUjA-pATha ke kArya vizeSa rUpa se saphala hote haiM / jo vyakti ekAgracitta se isa muhUrtta meM bhagavAna kA bhajana, pUjana, smaraNa aura guNAnuvAda karatA hai, vaha apane laukika aura pAralaukika sabhI kAryoM meM saphalatA prApta karatA hai / isa muhUrtta kA upayoga pradhAna rUpa se dhArmika kRtyoM meM karanA cAhie / sAtavAM muhUrtta vaizvadeva nAma kA hai, isakA prArambha sUryodaya ke cAra ghaMTA 48 minaTa ke uparAnta hotA hai / yaha muhUrtta vizeSa zubha jAnA jAtA haiM, parantu kArya karane Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 65 meM saphalatA sUcaka nahIM hai / isa muhUrtta kA Adi bhAga nikRSTa, madhya bhAga sAdhAraNa aura anta bhAga zreSTha hotA hai / AThavAM abhijit nAma kA muhUrtta hai / yaha sarvasiddhidAyaka mAnA gayA hai / isakA prArambha sUryodaya ke 5 ghaNTA 36 minaTa ke uparAnta mAnA jAtA hai / parantu gaNita se isakA sAdhana nimna prakAra se kiyA jAtA hai ravivAra ko 20 aMgula lambI sIdhI lakar3I, somabAra ko 16 aMgula lambI lakar3I, maMgala ko 15 aMgula lambI, budhavAra ko 14 aMgula lambI, guruvAra ko 13 aMgula lambI, zukra aura zanivAra ko 12 aMgula lambI cikanI tathA sIdhI lakar3I ko pRthvI meM khar3I kareM, jisa samaya usa lakar3I kI chAyA lakar3I ke mUla meM lage usI samaya abhijita muhUrtta kA prArambha hotA hai / isakA prAdhA bhAga arthAt eka ghaTI pramANa kAla samasta kAryoM meM abhUtapUrva saphalatA dene vAlA hotA hai / prabhijit ravivAra, somavAra Adi ko bhinna-bhinna samaya meM par3atA hai / isakA kAryasAphalya ke lie vizeSa upayoga hai / prAyaH abhijit ThIka dopahara ko AtA hai; yahI sAmAyika karane kA samaya hai / Atmacintana karane ke lie abhijit muhUrtta kA vidhAna jyotiSa-granthoM meM adhika upalabdha hotA hai / nauvAM muhUrtta rohaNa nAma kA hai, isakA svabhAva gambhIra, udAsIna aura vicAraka hai / yaha samasta tithi kA zAsaka mAnA gayA hai / yadyapi pAMcavAM daitya muhU tithi kA anuzAsaka hotA hai, parantu kucha prAcAryoM ne isI muhUrtta ko tithi kA pradhAna aMza mAnA hai| isa muhUrta meM kArya karane para kArya saphala hotA hai / vighnabAdhAeM bhI nAnA prakAra kI AtI haiM, phira bhI kisI prakAra se yaha saphalatA dilAne vAlA hotA hai / isakA AdibhAga madhyama, madhyabhAga zreSTha aura antimabhAga nikRSTa hotA hai / dasavAM bala nAmaka muhUrtta hai / yaha prakRti se nirbuddhi tathA sahayoga se buddhimAn mAnA jAtA / isakA prAdibhAga zreSTha, madhyabhAga sAdhAraNa aura anta bhAga uttama hotA hai / gyArahavAM vijaya nAmaka muhUrtta hai / yaha samasta kAryoM meM apane nAma ke anusAra vijaya detA hai / bArahavA~ nairRt nAma kA muhUrtta hai, jo sabhI kAryoM ke lie sAdhAraNa hotA hai / terahavAM varUNa nAma kA muhUrtta hai, jisase kArya karane se dhanavyaya tathA mAnasika parezAnI hotI hai / caudahavAM aryaman nAmaka muhUrtta hai, yaha siddhidAyaka hotA hai Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] vrata kathA koSa tathA pandrahavAM bhAgya nAmaka muhUrtta hai, jisakA ardhabhAga zubha aura ardhabhAMga azubha mAnA gayA hai / isa prakAra dina ke pandraha muhUrtta meM se SaSThAMza prabhAva tithi meM pAMca muhUrtta bhAte haiM / prAtaHkAla meM raudra, zveta, maitra, sArabhaTa aura daitya ye pAMca muhUrta madhyama mAna se sUryodaya se dasa ghaTo samaya taka rahate haiM / daitya muhUrtta tithi kA zAsaka hotA hai, tathA pAMcoM muhUrtta dina ke tRtIyAMza bhAga meM bhukta hote haiM, ataH kama-se-kama tithi kA mAna dasa ghaTI yA SaSThAMza mAtra mAnanA Avazyaka hai / kyoMki zAsaka muhUrta ke ye binA tithi apanA prabhAva hI nahIM dikhalA sakatI hai / zAsaka muhUrtta SaSThAMza pramANa tithi ke mAnane para hI AtA hai; ataH dasa ghaTI se nyUna tithi kA pramANa vrata ke lie grAhya nahIM kiyA jA sakatA / vratavidhi meM jApa, sAmAyika, pUjA-pATha, svAdhyAya, pratikramaNa Adi kriyAeM vrata kI tithi meM daitya muhUrta taka honI cAhie / kyoMki samasta tithi daitya muhUrtta ke anusAra hI apanA kArya karatI hai / jisa vrata tithi meM pAMcavAM muhUrtta nahIM par3atA hai, vaha tithi vrata ke lie grAhya nahIM mAnI jA sakatI / AcArya mahArAja ne isI kAraNa tithi ke SaSThAMza ke grahaNa karane para jora diyA hai / tithihrAsa hone para tRtIyA vrata kA vidhAna - tithi rnaSTakalAto'tha tRtIyA vratamucyate varNAzrametarANAM ca yuktaM tRtIyAhAsakam / ityanantavratArabhyeti kRSNasenena coditam // artha - tithi RNa hone para athavA tithi kA ghaTyAtmaka mAna kama hone para tRtIyA vrata kA niyama kahate haiM / varNAzramadharma ko na mAnane vAle zramaNa saMskRti ke pratiSThApaka tRtIyA tithi kI hAni hone para dvitIyA ko vrata karane kA vidhAna karate haiM / ananta vrata kA varNana karate hue kRSNasena ne isakA varNana kiyA hai / tAtparya yaha hai ki mUlasaMgha ke AcAryoM ke mata meM tRtIyA tithi ke hrAsa hone para athavA tRtIyA kA ghaTyAdi pramANa chaH ghaTo se alpa hone para dvitIyA ko hI vrata kara lenA cAhie / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 67 vivecana- jyotiSa zAstra ke anusAra pratipadA tithi purvANhavyApinI vrata ke lie grahaNa kI jAtI hai / dvitIyA tithi bhI zukla pakSa meM pUrvANhavyApinI aura kRSNapakSa meM sarvadina vyApinI lI gayI hai / "pUrveyura satI prAtaH paredya strimuhUrtagA" arthAt jo dvitIyA pahale dina na hokara agale dina vartamAna ho tathA udaya kAla meM kama sekama tIna muhUrta-6 ghaTI 36 pala ho, vahI vrata ke lie grahaNa karane yogya hai / dvitIyA tithi ko vrata ke lie jainAcAryoM ne chaH ghaTI pramANa mAnA hai / jo tithi isa pramANa se nyUna hogI vaha vrata ke lie grAhya nahIM ho sakatI hai / sarvadina vyApinI tithi kI paribhASA bhI yahI kI gayI hai ki samasta tithi kA SaSThAMza pramANa jo tithi udaya kAla meM rahe, vaha sarvadinavyApinI kahalAtI hai / tRtIyA tithi ko vaidikadharma meM vrata ke lie parAnvita grahaNa kiyA gayA hai / ekAdazyaSTamI SaSThI paurNamAsI cturdshii| prAmAvasyA tRtIyA ca tA upoSyA, parAnvitAH // __-ni. si. pR. 23 isakA abhiprAya yaha hai ki eka ghaTo pramANa yA isase alpa rahane para bhI tRtIyA tithi parAnvina ho hI jAtI hai / ataH prAtaHkAla ekAdha ghaTI tithi ke rahane para bhI vrata ke lie usakA grahaNa kiyA gayA hai / isa prakAra vaidikadharma meM pratyeka tithi ko vrata ke lie hInAdhika mAna ke rUpa meM grahaNa nahIM kiyA gayA hai / pratyeka tithi kA mAna vratakAla ke lie alaga batalAyA hai / jainAcAryoM ne isI siddhAnta kA khaNDana kiyA hai aura sarva sammati se vratatithi kA mAna chaH ghaTI athavA samasta tithi kA SaSThAMza mAnA hai / prAcArya ne uparyukta zlokoM meM pratipadA, dvitIyA aura tRtIyA tithi ke niyama nirdhArita karate hue yahI batAyA hai ki jo tithi chaH ghaTI pramANa nahIM hai, vaha cAhe pUrvaviddha ho, cAhe paraviddha, vrata ke lie grahaNa nahIM kI jA sakatI hai / nirNayasindhu meM pratyeka tithi kI jo alaga-alaga vyavasthA batalAyI hai, vaha yuktisaMgata nahIM hai / sAmAnya rUpa se pratyeka vrata ke lie chaH ghaTI yA samasta tithi kA SaSThAMza grahaNa karanA caahie| vratoM ke bheda, niravadhi vratoM ke nAma tathA kavalacAndrAyaNa kI paribhASAvratAni kati bhedAni, iti ceducyate Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] vrata kathA koSa sAbadhani, niravadhini, daivasikAni, naizikAni, mAtAvadhikAni, vAtsarakAni, kAmyAni, prakAmyAni, uttamArthAni iti navadhA bhavanti / niravadhivratAni kavela cAndrAyaraNatapo'JjalijinamukhAvalokana muktAvalIdvikAvalaye kaka balavRddhaghahAra vratAni / zrAmAvasyAyAH proSadhaM punaH zuklapakSe tu tannyUnatapa eka kavalaM yAvat eSa niravadhi kavalacAndrAyaNAkhyaM vrataM bhavati, na tithyAdiko vidhirbhavati / artha - vrata kitane prakAra ke hote haiM ? prAcArya isa prazna kA uttara dete haiM ki vratoM ke nau bheda haiM- sAvadhi, niravadhi, devasika, naizika, mAsAvadhi, varSAvadhi, kAmya, akAmya aura uttamArtha / niravadhi vratoM meM kavalacAndrAyaNa, tapo'Jjali, jinamukhA - valokana, muktAvalI, dvikAvalI, ekAvalI, merUpaMkti zrAdi / zramAvasyA kA proSa - dhopavAsa kara zuklapakSa kI pratipadA, dvitIyA Adi tithiyoM meM eka-eka kavala kI vRddhi karate hue pUrNimA ko 15 grAsa AhAra grahaNa kare / pazcAt kRSNapakSa kI pratipadA se eka-eka kavala kama karate hue caturdazI ko eka grAsa AhAra grahaNa kare / amAvasyA ko pAraNA kare / isameM tithi kI vidhi nahIM kI jAtI hai / ekAdha tithi ke ghaTane-bar3hane para dinasaMkhyA kI avadhi kA isameM vicAra nahIM kiyA jAtA hai / vivecana - jina vratoM ke Arambha aura samApta karane kI tithi nizcita rahatI hai tathA dinasaMkhyA bhI nirdhArita rahatI hai, ve vrata sAvadhi vrata kahalAte haiM / dazalakSaNa, aSTAnhikA, ratnatraya, SoDazakAraNa Adi vrata sAvadhi vrata mAne jAte haiM / kyoMki ina vratoM ke prArambha aura anta kI tithiyAM nizcita haiM tathA dinasaMkhyA bhI nirdhArita rahatI haiM kintu prArambha aura samApti kI tithi nizcita nahIM hai, ve vrata niravadhivata kahalAte haiM / jina vratoM ke kRtyoM kA mahattva dina ke lie hai, ve devasika vrata kahalAte haiM, jaise puSpAMjali, ratnatraya, aSTAnhikA, akSaya tRtIyA, rohiNI zrAdi / jina vratoM kA mahatva rAtri kI kriyAoM aura vidhAnoM ke sambandha ke sAtha rahatA hai, ve vrata naizikavrata kahalAte haiM / candanaSaSThi, zrAkAzapaJcamI Adi vrata zika mAne gaye haiM / mahinoM kI avadhi rakhakara jo vrata sampanna kie jAte haiM, ve mAsAafra vrata kahalAte haiM / saMvatsara paryanta jo vrata kiye jAte haiM, ve kAmya tathA binA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tee kisI phala prApti ke jo vrata kiye jAte haiM, ve akAmya kahalAte haiM / uttama phala kI prApti ke lie jo vrata kiye jAte haiM, ve uttamArtha vrata haiM / isa prakAra nau taraha ke vrata batalAye gaye / ina vratoM ke karane se uttama bhogopabhoga kI prApti hotI hai tathA karmoM kI nirjarA hone se karmabhAra bhI halakA hotA hai / niravadhi vratoM meM kavalacAndrAyaNa, tapoJjali, jinamukhAvalokana, muktAvalI, dvikAvalI batAye haiM / kavalacAndrAyaNa vrata kA prArambha kisI bhI mAsa meM kiyA jA sakatA hai, yaha amAvasyA ko Arambha hokara agale mahine kI caturdazI ko samApta hotA hai tathA isakI amAvasyA ko pAraNA kI jAtI hai / prathama amAvasyA ko proSadhopavAsa kara pratipadA ko eka grAsa prahAra, dvitIyA ko do grAsa, tRtIyA ko tIna grAsa, caturthI ko cAra grAsa, paJcamI ko pA~ca grAsa, SaSThi ko chaH grAsa, saptamI ko sAta grAsa, aSTamI ko ATha grAsa, navamI ko nau grAsa, dazamI ko dasa grAsa, ekAdazI ko gyAraha grAsa, dvAdazI ko bAraha grAsa, trayodazI ko teraha grAsa, caturdazI ko caudaha grAsa aura pUrNimA ko pandraha pratipadA ko punaH caudaha grAsa, dvitIyA ko teraha grAsa, tRtIyA ko bAraha grAsa, caturthI ko gyAraha grAsa, paJcamI ko dasa grAsa, SaSThi ko nau grAsa, saptamI ko ATha grAsa, aSTamI ko sAta grAsa, navamI ko chaH grAsa, dazamI ko pAMca grAsa, ekAdazI ko cAra grAsa, dvAdazI ko tIna grAsa, trayodazI ko do grAsa aura caturdazI ko eka grAsa AhAra lenA cAhie / amAvasyA ke anantara jisa prakAra candrakalAoM kI vRddhi hotI hai, AhAra ke grAsoM kI bhI vRddhi hotI calI jAtI hai / tathA candrakalAoM ke ghaTane para grAsasaMkhyA bhI ghaTatI jAtI hai / isa vrata kA nAma kavalacAndrAyaNa isI - lie par3A hai ki candramA kI kalAmoM kI vRddhi aura hAni ke sAtha bhojana ke kavaloM kI hAni aura vRddhi hotI hai / grAsa, jinamukhAvalokana vrata bhI bhAdrapada kRSNA pratipadA se Azvina kRSNA pratipadA taka kiyA jAtA hai / isa vrata meM sabase pahale zrI jinendra kA darzana karanA cAhie, anya kisI vyakti kA muMha nahIM dekhanA cAhie / pratipadA ko proSadhopavAsa kara SaSThi ko pArA, saptamI ko proSadhopavAsa kara aSTamI ko pAraNA, navamI ko proSadhopavAsa kara dazamI ko pAraNA karanI cAhie / isI prakAra eka dina upavAsa, agale dina pAraNA karate hue bhAdrapada mAsa ko bitAnA cAhie / pAraNA ke dina Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] vrata kathA koSa ekAzana karanA cAhie / bhojana meM mAr3a-bhAta yA dUdha athavA chAcha lenA caahie| vastuoM kI saMkhyA bhI bhojana ke lie nirdhArita kara lenI caahie| yaha vrata kavalacAndrAyaNa ke samAna bhI kiyA jA sakatA hai / isameM kevala vizeSatA itanI hI hai ki prAtaH jinamukha kA avalokana karanA cAhie / rAta kA adhikAMza bhAga jAgate hue dharmadhyAna pUrvaka bitAnA caahie| muktAvalI vrata do prakAra kA hotA hai- laghu aura bRhat / laghu vrata meM nau varSa taka prativarSa nau-nau upavAsa karane par3ate haiN| pahalA upavAsa bhAdrapada zuklA saptamI ko dUsarA Azvina kRSNA SaSThi ko, tIsarA Azvina kRSNA trayodazI ko, cauthA pAzvina zuklA ekAdazI ko, pAMcavAM kArtika kRSNA dvAdazI ko, chaThavAM kArtika zuklA tRtIyA ko, sAtavAM kArtika zuklA ekAdazI ko, mAThavAM mArgazIrSa kRSNA ekAdazI ko aura nauvAM mArgazIrSa zuklA tRtIyA ko karanA cAhie / muktAvalI vrata meM brahmacarya sahita aNuvratoM kA pAlana karanA cAhie / rAta meM upavAsa ke dina jAgaraNa kara dharmArjana karanA cAhie / "OM hrIM vRSabhajinAya namaH" isa mantra kA jApa karanA caahie| bRhat muktAvalI vrata 34 dinoM kA hotA hai / isa vrata meM prathama eka upavAsa kara pAraNA, punaH do upavAsa ke pazcAt pAraNA, tona upavAsa ke pazcAt pAraNA, cAra upavAsa ke pazcAt pAraNA tathA pAMca upavAsa ke pazcAt pAraNA karanI caahie| aba cAra upavAsa ke pazcAt eka pAraNA, tIna upavAsa ke pazcAt pAraNA, do upavAsa ke pazcAt pAraNA evaM eka upavAsa ke pazcAt pAraNA karanI hotI hai / isa prakAra kula 25 dina upavAsa tathA 6 pAraNAe; isa prakAra kula 34 dinoM taka vrata kiyA jAtA hai / isa vrata meM lagAtAra do, tona, cAra aura pAMva upavAsa karane par3ate haiM, dina dharmadhyAna pUrvaka bitAne par3ate haiM tathA rAta ko jAgakara Atmacintana karate hue vrata kI kriyAeM sampanna kI jAtI hai / isa vrata kA phala vizeSa batAyA gayA hai / isa prakAra niravadhi vratoM kA apane samaya para pAlana karanA cAhie, tabhI prAtmotthAna ho sakatA hai / bRhad muktAvalI meM "OM hrAM Namo arahaMtANaM OM hrIM Namo siddhANaM OM hra Namo pAiriyANaM, OM hrauM Namo uvajjhAyANaM OM hraH Namo loe sAhUNaM" isa mantra kA jApa karanA caahie| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [101 - - bRhad muktAvalI aura laghumuktAvalI vrata ke madhya meM eka madhyama muktAvalI vrata bhI hotA hai / yaha 62 dinoM meM pUrNa hotA hai, isameM 46 upavAsa aura 13 pAraNAeM hotI haiM / madhyamamuktAvalI vrata meM bhI bahad muktAvalI vrata ke mantra kA jApa karanA cAhie / pAraNA ke dina tInoM hI prakAra ke muktAvalI vrata meM bhAta hI lenA caahie| guru ke samakSa vratagraharaNa karane kA AdezavratAdAnavalatyAgaH kAryo gurusamakSataH / no cettaniSphalaM jJeyaM kutaH zikSAdikaM bhavet / / yo svayaM vratamAdatta svayaM cApi vimuJcati / tadvataM niSphalaM jJeyaM sAkSyabhAvAt kutaH phalam / / garupradRiSTaM niyamaM sarvakAryariNa sAdhayet / yathA ca mRttikA droNaH vidyAdAnaparo bhavet / / gurvabhAvatayA tyakta vrataM ki kAryakRd bhavet / kevalaM mRtikAvezma kiM kuryAt kartRvajitam / / ato vratopadezastu grAhayo garvAnanAta khala / tyAjazcApi vizeSeNa tasya sAzitayA punaH / / kramamullaMghya yo nArI naro vA gacchati svayaM / sa eva narakaM -yAti jinAjJA gurulopataH / / artha-garU ke samakSa hI vratoM kA grahaNa aura vratoM kA tyAga karanA caahie| guru kI sAkSI ke binA grahaNa kiye aura tyAge gaye vrata niSphala hote haiM ataH una vratoM se dhana-dhAnya, zikSA prAdi phaloM kI prApti nahIM ho sakatI hai, jo svayaM vratoM ko grahaNa karatA hai aura svayaM hI vratoM ko chor3a detA hai, usake brata niSphala ho jAte haiM / gurU kI sAkSI na hone se vratoM kA kyA hogA? arthAt kucha bhI nahIM / gurU se yathAvidhi grahaNa kiye gaye vrataniyama hI sabhI kAryoM ko siddha kara sakate haiN| jaise bhillarAja droNAcArya kI miTTI kI mUrti banAkara use gurU mAnakara vidyA-sAdhana karatA thA, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] vrata kathA koSa use isa mRtikAmaya guru kI kRpA se vidyAe siddha ho gayI thIM, isa prakAra guru kI kRpA se ho vrata saphala hote haiM / binA guru kI bhAvanA ke grahaNa kiye gaye vrata kucha bhI kAryakArI nahIM ho sakate haiN| jaise miTTI kA ghara bivA kartA ke nirarthaka haiM, usI prakAra guru ke sAkSya ke binA tyakta vrata bhI niSphala haiM / ataeva guru ke mukha se vratoM ko grahaNa karanA cAhie tathA unhIM kI sAkSIpUrvaka vratoM ko chor3anA caahie| jo strI yA purUSa krama kA ullaMghana kara svecchA se vrata karate haiM, ve gurU kI avehalanA - * evaM jinAjJA kA lopa karane ke kAraNa naraka meM jAte haiN| , vivecana--vrata sarvadA gurU ke sAmane jAkara grahaNa karanA caahie| yadi gurU na mile to kisI tatvajJa, vidvAna, brahmacArI, vratI yA anya dharmAtmA se vrata lenA cAhie / tathA vratoM ko guru yA vidvAna, bramhacArI ke samakSa chor3anA bhI cAhie / yadi guru, vidvAna, bramhacArI Adi kA sAnnidhya bhI prApta na ho sake to jinendra bhagavAna kI pratimA ke sAmane grahaNa karane tathA chor3ane cAhie / binA sAkSya ke vratoM kA yathArthaphala prApta nahIM hotA hai / zAstroM meM eka udAharaNa prasiddha hai ki eka seTha kA makAna bana rahA thA, usameM ITa, cUnA, somenTa Dhone kA kArya kaI majadUra kara rahe the| eka majadUra cupacApa binA apanA nAma likhAe kAma karane lagA, dina bhara kaThora zrama kiyA / sandhyA samaya jaba sabako majadUrI dI jAne lagI to vaha parizramI majadUra bhI munIma ke sAmane paha~cA aura kahane lagA-sarakAra maiMne dinabhara sabase adhika zrama kiyA hai, ataH mujhe adhika majadUrI milanI caahie| munIma ne rajisTara se milAkara sabhI nAmadarja majadUroM ko majadUrI de dI, parantu jisane kaThora zrama kiyA aura apanA nAma rajisTara meM darja nahIM karAyA thA, use majadUrI nahI dI / munIma ne sApha-sApha kaha diyA ki tumhArA nAma rajisTara meM noTa nahIM hai, ataH tumheM majadUrI nahIM dI jA sktii| isI prakAra jinhoMne gurU kI sAkSya se vrata grahaNa nahIM kiyA hai, unheM usake phala kI prApti nahIM hotI hai, athavA atyalpa phala milatA hai / ataeva svecchA se kabhI bhI vrata grahaNa nahIM karane caahie| vrata ko prAvazyakatA vratena yo vinA prANI pazureva na saMzayaH / yogyAyogyaM na jAnAti bhedastatra kutto bhavet // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bhAvArtha:-vrata-rahita prANI niHsaMdeha pazu ke samAna hI hai| jise yogyAyogya kA jJAna nahIM hai, aise manuSya maura pazu meM kyA bheda hai ? kucha bhI nahIM / vrata kA lakSaNa saMkalpa pUrvakaH sevye niyamo'zubhakarmaNaH / nivRtirvA vrataM syAdvA pravRttiH zubhakarmaNi // bhAvArtha :-sevana karane yogya viSayoM meM saMkalpa pUrvaka nimaya karanA, athavA hiMsAdika azubha karmoM se saMkalpa pUrvaka virakta honA, athavA pAtradAnAdika zubha karmoM meM saMkalpa pUrvaka pravRti karanA, vrata kahalAtA hai / yathAzakti prata pAlana karanA Avazyaka hai paMcamyAdi vidhiM kRtvA zivAntAbhyudayapradam / udyotayedyathAsampannimite protsahenmanaH // bhAvArtha :--mokSa paryanta indra, cakravartI Adi padoM ke abhyudaya ko dene vAle, paMcamI, puSpAJjali, muktAbalI, ratnatrayAdika vratoM ko zAstrAnusAra grahaNa karake apanI zakti aura sampatti ke anusAra unakA udyApana karAye, kyoMki dainika (nitya) kriyAoM kI apekSA naimitika kriyAoM ke karane meM mana adhika utsAha ko prApta hotA hai| . prata anazana kA hI bheda hai saakaar-srvtobhdr-siNhnisskriidd'itaadyH| sAkAMkSasyopavAsasya bhedAzcaikAntarAdayaH / / -AcArasAra bhAvArtha :--sAkAra, sarvatobhadra, siMhaniSkrIr3ita, upavAsa aura ekAzanAdi ye sabhI sAkAMkSa anazana ke bheda haiM / vrata niraticArapUrvaka hI pAlana karanA cAhie vratAni puNyAya bhavanti janto, naM. sAticArariNa niSevitAni / zasyAni ki kvApi phalanti loke, malopalIDhAni kadAcanApi // -sA. dha. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] vrata kathA koSa bhAvArtha :-jIvoM ko vrata puNyaphala dete haiN| parantu aticAra sahita vrata puNya-janaka nahIM hote haiN| jaise dhAnya yadi sApha kie na jAyeM, ve malayuvata bane raheM, to ve kabhI bhI phalavatI nahIM hote haiN| unameM paidA ho jAne vAle phAlatU ghAsa vagairaha sApha karane se hI ve phalavatI hote haiM / isI prakAra niraticAra vratoM se hI puNya prApta hotA hai, sAticAra vratoM se nhiiN| vratoM ke prAcAraNa meM zithilatA honA aticAra hai atikramo mAnasazuddhihAni : vyatikramo yo vissyaabhilaassH| / tathAticAraM karaNAlasatvaM bhaMgo hyanAcAramiha vratAnAm / / pu0 si0 bhAvArtha :-mana kI zuddhi meM hAni honA so atikrama, viSayoM kI abhilASA so nyatikrama, indriyoM kI asAvadhAnI arthAt vrata ke prAcAraNa meM zithilatA so aticAra aura vrata kA sarvathA bhaMga honA so anAcAra hai| jaise kheta ke bAhara eka baila baiThA thA, usane vicArA ki nikaTavarti kheta ko caranA so atikrama, khar3A ho kara calanA so vyatikrama, bArI (bAr3ha) tor3anA so aticAra, aura kheta caranA so anAcAra hai| liye hue vrata kI rakSA pUre yatnapUrvaka karanI cAhiye prANAnte'pi na bhaMtakavyaM gurusAkSizritaM vratam / prANAntastakSaraNe duHkhaM vratabhaMgo bhave bhave // ' sA0 dha0 7-52 bhAvArtha :- guru arthAt paMcaparameSThI, athavA vratadAtA- inakI sAkSIpUrvaka lie hae kisI bhI vrata ko apane prANa bhI naSTa ho jAye to bhI nahIM chor3anA cAhie / kyoMki prANanAza kevala maraNa ke samaya meM hI duHkha kA kAraNa hai, parantu vrata kA bhaMga bhava-bhava meM duHkha kA kAraNa hai / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa pramAda va ajJAnatA se vrata bhaMga ho jAye to prAyazcita samIkSya vratamodaya mAtraM pAlyaM prayatnataH / chinnaM darpAt pramAdAdvo pratyavasthApyamaMjasA // sA0 dha0 2-76 bhAvArtha : - kalyANa cAhane vAle gRhastha ko deza kAlAdika kA acchI taraha vicAra karake vrata grahaNa karanA caahie| aura grahaNa kiye vrata ko yatnapUrvaka pAlana karanA cAhiye / tathA mada ke praveza meM athavA pramAda se vrata ke khaNDita ho jAne para samyak rIti se zIghra hI prAyazcita lekara use phira se grahaNa karanA cAhie / vrata ke dinoM meM zrAvaka kA anivArya karttavya prAtaH sAmAyikaM kuryAttataH tAtkAlikAM kriyAm / dhautAmbaradharo dhImAn jinadhyAnaparAyaNaH n bhAvArtha : -- vivekI vratI zrAvaka prAtaH kAla bAhma muhUrta meM uThakara sAmAyika kareM / aura bAda meM zaucAdika se nivRta hokara zuddha sApha vastra pahana kara zrI jinendra deva ke dhyAna meM tatpara rahe | mahAbhiSekamadbhutyaijinAgAre vratAnvitaiH / karttavyaM saha saMghena mahApUjAdikotsavam // [ 105 bhAvArtha :- zrI maMdira jI meM jAkara saba ko Azcarya karane vAlA aisA mahA abhiSeka kare / phira apane saMgha ke sAtha samArohapUrvaka mahApUjana kare / tato svagRhamAgatya dAnaM dadyAn munIzine / nirdoSaM prAzukaM zuddha madhuraM tRptikAraNam // bhAvArtha : - pazcAt apane ghara Akara muniyoM ko nirdoSa prAsuka, zuddha madhura tRpti karane vAlA AhAra dekara zeSa bace hue zrAhArasAmagrI se apane kuTumba ke sAtha sAnaMda svayaM AhAra kareM / pratyAkhyAnodyato bhUtvA tato gatvA jinAlayam / triH parItya tataH kAryAstadvidhyukta jinAlayam // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bhAvArtha-phira mandira jI meM jAkara pradakSiNA deve aura vratavidhAna meM kahe gaye maMtroM kA jApya kare / vrata kA udyApana --..-. saMpUrNe hyanu karttavyaM svazaktyodyApanaM budhaiH / sarvathA ye'pyazaktyAdivratodyApana suvidhau / / bhAvArtha :-vratamaryAdA pUrNa ho jAne para svazakti ke anusAra udyApana kare, yadi udyApana kI zakti na hove to vrata kA jo bidhAna (maryAdA) hai, usase dugunA kre| udyApana vidhi kartavyaM jinAgAre mahAbhiSekamadbhutam / saMdhaizcaturvidhai sArdha mahApUjAdikotsavam // ghaNTAcAmaracaMdropaka bhaMgAryAtikAdayaH / dharmopakaraNAnyevaM deyaM bhaktyA svshktitH|| pustakAdi mahAdAnaM bhaktyA deyaM vRSAkaram / mahotsavaM vidheyaM suvAyagItAdinartanaH / / catuvidhAya saMghAyAhAradAnAdikaM mudA / prAmaMtrya parayA bhaktyA deyaM sammAnapUrvakam // prabhAvanA jinendrANAM zAsanaM caityadhAmani / kurvantu yathAzaktyA stokaM codyApanaM mudA // bhAvArtha-khUba UMce-U~cai vizAla jinamaMdira banavAye aura unameM bar3e samI rohapUrvaka pratiSThA karAkara jima pratimA virAjamAna kare / pazcAt caturprakAra saMgha ke sAtha prabhAvanApUrvaka mahA abhiSeka kara mahApUjA kare / pazcAt ghaNTA, jhAlara, camara, chatra, siMhAsana, caMdovA, jhArI, bhRgArI, pAratI aneka dharmopakaraNa zakti ke anusAra bhaktipUrvaka deve / prAcAryAdi mahApuruSoM ko dharmavRddhi hetu zAstra pradAna kareM / aura uttamottama bAje, gIta aura nRtya Adi ke atyanta Alocana se mandira meM mahAn utsava kreN| caturvidha saMgha ko viziSTa sammAna ke sAtha bhaktipUrvaka bulAkara atyanta Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 107 pramoda se AhArAdi caturprakAra dAna deve / bhagavAn jinendra ke zAsana kA mAhAtmya prakaTa kara khUba prabhAvanA kare / isa prakAra apanI zakti ke anusAra udyApana kara vrata visarjana kreN| bhAdrapadamAsa meM vratoM kI pradhAnatA aho bhAdrapadAravyo'yaM mAso'nekavatAkaraH / dharmahetuparo madhye'nyamAsAnAM narendravat // ___ - mallipurANe bhAvArtha :-jisa prakAra manuSyoM meM zreSTha rAjA mAnA jAtA hai, usI prakAra samasta mAsoM meM bhAdrapada mAsa bhI zreSTha hai / kyoMki vaha aneka prakAra ke vratoM kA sthAna-svarUpa hai aura dharma kA pradhAna kAraNa hai / vrata karane kA phala anekapuNyasaMtAnakAraNaM svanirba dhanam / pApaghnaM ca kamAdetat vrataM muktivazIkaram / / yo vidhatta vrataM sArametatsarbasukhAvaham // prApya SoDazabhaM nAkaM sa gacchet kramazaH zivam / / bhAvArtha :-vrata aneka puNya kI saMtAna kA kAraNa hai, svarga kA kAraNa hai, saMsAra ke samasta pApoM kA nAza karane vAlA hai evaM muktilakSmI ko vaza meM karane vAlA hai, jo mahAnubhAva sarvasukhotpAdaka zreSTha vrata dhAraNa karate haiM ve solahaveM svarga ke sukhoM kA anubhava kara anukrama se avinAzI mokSasukha ko prApta karate haiN| vratIzrAvaka ke bhojana ke antarAya draSTavA'' carmAsthisurA mAMsAstrakapUyapUrvakam / spaSTavA rajasvalAzuSkacarmAsthizunakAdikam / / zratvAtikarkazAkanda-viDavaraprAya-niH svanam / bhaktvA niyamitaM vastu bhojye'zakyavivecanaiH / / saMsRSTe sati jIvadbhirjIvairvA bahubhirmUtaiH / idaM mAMsamiti dRSTaM saMkalpe cAzanaM tyajet / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] vrata kathA koSa bhAvArtha :- vratoM kA pAlana karane vAlA gRhastha-gIlA camar3A, haDDI, madirA, mAMsa, lohU tathA pIpa Adi padArthoM ko dekha karake tathA rajasvalA strI, sUkhA camar3A, haDDI, kuttA, billI aura cANDAlAdi ko sparza karake tathA isakA mastaka kATo, ityAdi atyanta kaThora rUpa (rone ke) zabdoM ko, tathA paracakra ke prAgamanAdi viSayaka viDavaraprAya zabdoM ko suna karake tathA tyAgI huI vastu ko khA karake aura khAne yogya padArtha se azakya hai alaga karanA jisakA aise jIte hue athavA mare hue do indriyAdi jIvoM ke bhojana meM mila jAne para tathA yaha khAne yogya padArtha mAsa ke samAna hai isa prakAra khAne yogya padArtha meM mana ke dvArA saMkalpa hone para bhojana ko chor3a deve| vratopayogI aAvazyakavidhiyAM (1) kojI-sirpha pAnI aura bhAta milAkara khAnA, athavA sirpha cAvaloM kA dhovana yA mAMDa piinaa| (2) prAMvalI-chahoM rasa ke binA sirpha nIrasa eka anna pAnI ke sAtha lenA / (3) belar3I-pAnI, bhAta aura mirca milAkara khAnA / (4) ekalaTAnA-mAtra eka vakta kA parosA huA bhojana saMtoSapUrvaka lenaa| proSadha aura upavAsa caturAhAravisarjanamupavAsaH proSadhaH sakRdbhuktiH / sa proSadhopavAso yadupoSyArambhamAcArati // bhAvArtha :-cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga karanA, so upavAsa hai / eka bAra bhojana karanA so proSadha (ekAzama) hai / aura upavAsa karake pArane ke dina 16 prahara bAda prArambha arthAt eka bAra bhojana lenA so proSadhopavAsa hai / upavAsa ke tIna bheda (1) uttama upavAsa-dhAraNA ke dina do prahara upavAsa kI pratIkSA kara 16 prahara dharmadhyAna meM vyatIta krnaa| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 106 (2) madhyama upavAsa-dhArane ke dina do ghar3I dina zeSa rahe upavAsa dhAraNa kara 12 prahara dharmadhyAna meM vyatIta karanA / (3) jaghanya upavAsa-upavAsa ke dina prAtaHkAla pratijJA kara 8 prahara dharmadhyAna meM vyatIta krnaa| upavAsa kA lakSaNa kaSAyaviSayArambhatyAgo yatra vidhiyate / upavAsaH sa vijJeyo zeSaM laMghanakaM viduH // bhAvArthaH - kaSAya-viSaya aura prArambha kA saMkalpapUrvaka tyAga so upavAsa hai, zeSa ko laMghana samajhanA caahiye| vizeSa :-dravya, kSetra, kAla, bhAva ke anusAra apanI zakti dekhakara uttama, madhyama athavA jaghanya jaisA ucita samajhe so kreN| upavAsa ke dina bhI zrI jinendra pUjana karane kI prAjJA prAtaH cotthAya tataH kRtvA tAtkAlikaM kriyAkalApam / nivartayedyathokta jinapUjA prAsukadravyaH // bhAvArtha :-prabhAta meM hI uThakara tAtkAlika zaucanivRtti Adi sarva kriyAoM ko karake prAsuka arthAt jIva rahita zuddha praSTa dravyoM se pArSagranthoM meM kahI huI vidhi ke anusAra zrI jinendra deba kA pUjana kreN| striyoM ko bhI pUjana abhiSeka va vratAcaraNAdi karane kA ullekha kiyatkAle gate kanyA prAsAdya jinamaMdiram / saparyA mahatI cakurmanovAkkAyazuddhitaH // zrAvakavratasaMyuktA babhUvustAzca kanyakAH / ....... kSamAdivratasaMkIrNAH zIlAMgaparibhUSitAH // ___gautama cAritra bhAvArtha :-una tInoM kanyAoM ne zrAvaka vrata dhAraNa karake kSamAdi daza dharma Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] vrata kathA koSa aura 'zIla vrata dhAraNa kiyA, kucha samaya bAda unhoMne jinamandira meM jAkara mana vacana kAya kI zuddhi-pUrvaka zrI jinendra bhagavAn kI bar3I pUjA kii| gRhItagaMdhapuSpAdiprArthanA saparicchadA / prathaikadA jagAmaiSA prAtareva jinAlayam // triH parItya tataH stutvA jinAMzca cturaashyaa| saMsnApya pUjayitvA ca prayAtA yati saMsadi / / jinadatta caritra bhAvArtha :-eka dina seThAnI jIvaMjasA snAna Adi se zuddha hokara dAsadAsiyoM ke sAtha savere hI jinamandira meM bhagavAna jinendradeva ke darzana ke lie gaI / vahA~ pahu~cakara usane pahile to jinendradeva kI tIna pradakSiNA dI aura bAda stutipUrvaka bhagavAna kA bibAbhiSeka kiyA, pUjA kI aura phira vaha muniyoM kI sabhA meM gii| prarthakadA sutA sA ca sudhI madanasundarI / kRtvA mahAbhiSekAya jinAnAM sukhakoTidam / / zrIpAla caritra bhAvArtha :-eka dina guNavatI vaha mainAsundarI karor3oM sukhoM ke dene vAle jinendra bhagavAn kA mahA abhiSeka karatI bhaI / tadA vRSabhasenA gha prApya rAjJI padaM mahat / divyAM bhogAnprabhujAnA pUrvapuNyaprasAdataH // pUjayaMtI jagatpUjyAn jinAna svargApavargadAna / divyairaSTamahAdravyaiH snapanAdibhirujjavalaiH // ArAdhanA kathAkoSa bhAvArtha :-pUrvapuNya ke prabhAva se usa vRSabhasenA ne mahArAnI ke pada ko prApta kiyaa| tathA svarga aura mokSa dene vAle zrI jinendra bhagavAna kI abhiSeka pUrvaka praSTadravya se pUjA kii| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 111 abhiSekaijinendrANAmatyudAraizca pUjanaiH / dAnaricchabhipUraizca kriyatAmazubheraNam // evamuktA jagI sItA devyaH sAdhusamIritam / dAnaM pUjAbhiSekazca tapazcAzubhasUdanam // __ padmapurANa parva 66 bhAvArtha :- yahAM sItA se kahA gayA hai ki he devi, azubha karma ko dUra karane ke lie zrI jinendra bhagavAn kA abhiSeka tathA pUjana karo aura dAna do, ise sItA ne svIkAra kiyaa| itImaM nizcayaM kRtvA dinAnAM saptakaM satI / zrI jinaprativimbAmAM snapana sA tadAkarot // SaTkarmopadezamAlA bhAvArtha :-vaha madanAvalI rAnI prAyikA ke upadezAnusAra muninidA se utpanna hue roga kI zAnti ke artha sAta dina taka tInoM samaya zrI jinendra bhagavAn kA abhiSeka pUrvaka pUjana karatI bhaI / zrI jinendrapadAmbhojasaparyAyAM sumAnasAH / zacIva sA tadA jAtA jainadharma parAyaNA / / gautama caritre bhAvArtha :-- vaha sthaMDilI nAma kI bAhmaNI jina bhagavAna kI pUjA meM apanA citta lagAtI thI, aura indrANI ke samAna jaina dharma meM tatpara ho gaI thii| nityaM zrImajjinendramA pUjAM kalyANAdhinIm / pAbadAnaM vrataM zIlaM sopavAsaM sunirmalam // pArAdhanA kathAkoSe bhAvArtha :-vaha nIlI bAI pratidina kalyANa dene vAle zrI jinendra pUjana, pAtradAna, vrata, zIla, upavAsa Adi uttama kAryoM meM tallIna rahatI thii| vratoM ko do taraha kI maryAdA ___---- niyamaH paramitakAlo yAvajjIbaM yamo dhriyate / bhAvArtha :-kAla maryAdA ke sAtha jo vrata dhAraNa kiyA jAtA hai vaha niyama hai / aura jo vrata jIvana paryanta ko grahaNa kiyA jAtA hai vaha yama hai / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] vrata kathA koSa vrata kathA koSa ghAti karma ko naSTa kara, pAyo kevala jJAna / huye zrarhanta paramAtmA ho jAne ko bhava pAra / / garadhara sArada mAya ko, namana karUM maiM Aja / mahAvIrakIti gurudeva ko, karUM namana harSAya // vrata kathA saMgraha karU, ho jisase puNya apAra / paraMparA se mokSa mile, bhraSTa karma naza jAya // anaMtAnaMta AkAza ke ThIka madhya bhAga meM 343 ghanarAjU pramANa kSetra kA anAdinidhana puruSAkAra lokAkAza hai / vaha ghanavAta, ghanodadhivAta aura tanuvAta valayoM se veSTit hai / adholoka, madhyaloka aura urdhvaloka ina tIna vibhAgoM se vibhakta hai / yaha lokAkAza urdhva, madhya aura adholoka isa prakAra tIna bhAgoM meM baTA huA hai / isa ( lokAkAza ) ke bIcoMbIca 14 rAjU U~cI aura 1 rAjU caur3I lambI caukora staMbhavat eka trasa nAr3I hai arthAt isake bAhara trasa jIva ( do iMdriya, tIna iMdriya, cAra iMdriya, pAMca iMdriya jIva ) nahIM rahate haiM / parantu ekendriya jIva sthAvara nigoda to samasta lokAkAza meM trasa nAr3I aura usase bAhara bhI vAtavalayaparyaMta rahate haiM / isa trasa nAr3I ke urdhva bhAga meM sabase Upara tanuvAtavalaya ke anta meM samasta kAryoM se rahita anaMta darzana, jJAna, sukha aura vIryAdi anaMta guNoM ke dhArI apanI-apanI avagAhanA ko lie hue anaMta siddha bhagavAn virAjamAna haiN| usase nIce grahamindroM kA nivAsa hai aura phira solaha svargoM ke devoM kA nivAsa hai / svargo ke nIce madhyaloka ke urdhva bhAga meM sUryacandramAdi jyotiSI devoM kA nivAsa hai / ( inhIM ke calane prarthAt nitya sudarzana Adi merutroM kI pradakSiNA dene se dina rAta aura RtuoM kA bheda arthAt kAla kA vibhAga hotA hai / ) phira nIce ke bhAga meM pRthvI para manuSya, tiryaJca, pazu zraura vyantara Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 113 jAti ke devoM kA nivAsa hai / madhya loka se nIce adholoka ( pAtAlaloka ) hai / isa pAtAlaloka ke UparI kucha bhAga meM nArakI jIvoM kA nivAsa hai| urdhvalokavAsI deva, indrAdi tathA madhya va pAtAlavAsI ( cAroM prakAra ke ) indrAdi deva to apane pUrva saMcita puNya ke udayajanita phala ko prApta hue indriya viSayoM meM nimagna rahate haiM / athavA apane se bar3e RddhidhArI indrAdi devoM kI vibhUti va aizvarya ko dekha kara sahana na kara sakane ke kAraNa prArtadhyAna ( mAnasika meM ) nimagna rahate haiN| aura isa prakAra ve apanI Ayu pUrNa kara vahAM se mara kara manuSya va tiryaJcAdi gati meM sva-sva karmAnusAra utpanna hote haiN| ___ isI prakAra pAtAlavAsI nArakI jIva bhI nirantara pApa ke udaya se paraspara mAraNa, tADana, chedana-vadha-bandhanAdi nAnA prakAra ke duHkhoM ko bhogate hue atyanta prAta va raudra dhyAna se Ayu pUrNa karake marate haiM / aura sva-sva karmAnusAra manuSya va tiryaJca gati ko prApta karate haiM / tAtparyaH--ye donoM ( deva tathA nAraka ) gatiyAM aisI haiM ki inameM se binA Ayu pUrNa hue na to nikala sakate haiM aura na vahAM se sIdhe mokSa hI prApta kara sakate haiM / kyoMki ina donoM gati ke jIvoM kA zarIra vaikriyika hai, jo ki atizaya puNya va pApa ke kAraNa unake phala sukha kiMvA duHkha bhogane ke lie hI prApta huA hai| isalie inase ina paryAyoM meM cAritra dhAraNa nahIM ho sakatA, aura cAritra binA mokSa nahIM hotA hai / isaliye ina gatiyoM se nikalakara manuSya yA tiryaJca gatiyoM meM mAnA hI par3atA hai| tiryaJca gati meM bhI ekendriya, do indriya, tIna indriya, cauindriya aura asainI paMceMdriya jIvoM ko to mana ke abhAva se samyagdarzana hI nahIM ho sakatA hai| aura binA samyagdarzana ke samyagjJAna tathA samyak cAritra bhI nahIM hotA hai / tathA binA samyagdarzana, jJAna aura cAritra ke mokSa nahIM hotA hai| rahe sainI paMcedriya jIva, so inako samyaktva ho jAne para apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke kSayopazama hone se ekadeza vrata ho sakatA hai / parantu vrata nahIM, taba manuSya gati hI aisI gati ThaharI ki jisameM yaha jIva samyaktva sahita pUrNa cAritra ko dhAraNa karake Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] vrata kathA koSa avinAzI mokSasukha ko prApta kara sakatA hai / manuSyoM kA nivAsa madhyaloka hI meM hai / isaliye manuSya kSetra kA kucha saMkSipta paricaya dekara kathAoM kA prArambha kareMge | lokAkAza ke madhya meM 1 rAjU caur3A 1 rAjU lambA madhyaloka hai / jisameM sajIvoM kA nivAsa 1 rAjU lambe aura 1 rAjU caur3e kSetra hI meM hai / ( madhyaloka kA AkAra 0.000) isa 1 rAjU madhyaloka ke kSetra meM jaMbUdvIpa aura lavaNa samudra Adi asaMkhyAta dvIpa aura samudra ke cUr3I ke AkAravat eka-dUsare ko ghere hue dvIpa se dUnA samudra aura samudra se dUnA dvIpa isa prakAra dUne dUne vistAra vAle haiM / ina prasaMkhyAta dvIpa samudroM ke madhya meM thAlI ke AkAra kA gola eka lAkha mahAyojana vyAsa vAlA jambUdvIpa hai / isake prAsa-pAsa lavaNa samudra, phira dhAtakI khaNDadvIpa, phira kAlodadhi samudra aura phira puSkara - dvIpa ke bIcoMbIca eka gola dIvAra ke AkAra vAle parvata se ( jise mAnuSottara parvata kahate haiM ) do bhAgoM meM baTA huA hai / isa parvata ke usa ora manuSya nahIM jA sakatA hai / isa prakAra jambU, dhAtakI aura puSkara prAdhA ( DhAI dvIpa ) aura lavaNa tathA kAlodadhi ye do samudra milakara 45 mahAyojana vyAsa vAlA kSetra manuSyaloka kahalAtA hai aura itane kSetra se manuSya ratnatraya ko dhAraNa karake mokSa prApta kara sakate haiM / jIva karma se mukta ho jAne para apanI svAbhAvika gati ke anusAra Urdhva - gamana karate haiM / isalie jitane kSetra se jIva mokSa prApta karake Urdhvagamana karake loka-zikhara ke anta meM jAkara dharmadravya kA Age prabhAva hone ke kAraNa adharma dravya kI sahAyatA se Thahara jAte haiM; utane ( loka ke anta vAle) kSetra ko siddha kSetra kahate haiM / isa prakAra siddha kSetra bhI paiMtAlIsa lAkha yojana kA hI ThaharA / isa DhAI dvIpa meM pAMca meru aura tIna sambandhI bIsa videha tathA pAMca bharata aura pAMca airAvata kSetra haiM / ina kSetroM meM se jIva ratnatraya se karma nAza kara sakate haiM / isake sivAya aura kucha kSetra aise haiM, jahAM bhogabhUmi [ yugaliyoM ] kI rIti pracalita hai / arthAt vahAM ke jIva manuSyAdi apanI sampUrNa zrAyu viSaya-bhogoM hI meM bitAyA karate haiM / ve bhogabhUmiyAM uttama, madhyama, jaghanya 3 prakAra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 115 kI hotI haiM / aura unakI krama se tIna, do aura eka palya kI bar3I-bar3I prAyu hotI hai| AhAra bahuta kama hotA hai / ye saba samAna ( rAjA prajA ke bheda rahita ) hote haiM / unako saba prakAra kI sAmagrI kalpavRkSoM dvArA prApta hoto hai / isaliye ve vyApAra dhandhA Adi kI jhaMjhaTa se bace rahate haiM / isa prakAra ve ( vahAM ke jIva ) Ayu pUrNa kara manda kaSAyoM ke kAraNa deva gati ko prApta hote haiM / bharata aura airAvata kSetroM ke Arya khaNDoM meM utsapiNo avasarpiNI ( kalpakAla ) ke chaH kAla (sukhamAsukhamA, sukhamA, sukhamA-dukhamA, dukhamA-sukhamA, dukhamA aura dukhamA-dukhamA ) kI pravRtti hotI hai / so inameM bhI prathama ke tIna kAloM meM to bhogabhUmi kI hI rIti pracalita rahatI hai / zeSa tIna kAla karmabhUmi ke hote haiM / isalie ina zeSa kAloM meM cauthA ( dukhamA-sukhamA ) kAla hai, jisameM tresaTha zalAkA Adi mahApuruSa utpanna hote haiN| pAMcaveM aura chaThaveM kAla meM kama se Ayu, kAya, bala, vIrya ghaTa jAtA hai aura ina kAloM meM koI bhI jIva mokSa prApta nahIM kara sakatA hai| videha kSetroM meM aisI kAlacakra kI phirana nahIM hotI hai / vahAM to sadaiva cauthA kAla rahatA hai / aura kama se kama 20 tathA adhika se adhika 160 zrI tIrthakara bhagavAna tathA anekoM sAmAnya kevalI aura muni zrAvaka Adi vidyamAna rahate haiM aura isa liye sadaiva hI mokSamArga kA upadeza va sAdhana rahane se jIva mokSa prApta karate rahate haiN| jina kSetroM meM rahakara jIva prAtmadharma ko prApta hokara mokSa prApta kara sakate haiM athavA jinameM manuSya asi, masi, kRSi, vANijya, zilpa va vidyAdi dvArA AjIvikA karake jIvana nirvAha karate haiM, ve karmabhUmija kahalAte haiM / isa manuSya kSetra ke madhya jo jaMbUdvIpa hai, usake bIcoM-bIca sudarzana meru nAma kA stambhAkAra eka lAkha yojana UMcA parvata hai / isa parvata para solaha akRtrima jinamaMdira haiN| yaha vahI parvata hai jisa para bhagavAna kA janmAbhiSeka indrAdi devoM dvArA kiyA jAtA hai / isake sivAya 6 parvata aura bhI daNDAkAra (bhIta ke samAna ) isa dvIpa meM haiM, jinake kAraNa yaha dvIpa sAta kSetroM meM ba~Ta gayA hai / ye parvata sudarzana meru ke uttara aura dakSiNa dizA meM Ar3e pUrva-pazcima taka samudra se Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] vrata kathA koSa mile huye haiM / ina sAta kSetroM meM se dakSiNa kI ora se saba ke anta ke kSetroM ko bharata kSetra kahate haiN| isa bharata kSetra meM bhI bIca meM vijayAddha parvata par3a jAne se yaha do bhAgoM meM ba~Ta jAtA hai / aura uttara ko prora jo himavAn parvata para padmadraha hai, usase gaMgA aura siMdhu do mahA nadiyAM nikalakara vijayAddha parvata ko bhedatI huI pUrva aura pazcima se bahatI huI dakSiNa samudra meM milatI haiM / isase bharata kSetra ke chaH khaNDa ho jAte haiM, ina chaH khaNDoM meM se sabase dakSiNa kA bIcavAlA khaNDa AryakhaNDa kahalAtA hai / aura zeSa 5 mleccha khaNDa kahalAte hai / isI AryakhaNDa meM tIrtha karAdi mahApuruSa utpanna hote haiM / yahI AryakhaNDa kahalAtA hai / ___isI AryakhaNDa meM magadha nAma kA eka pradeza hai, jise Ajakala bihAra prAMta kahate haiM / isa magadha deza meM rAjagRhI nAma kI eka bahuta manohara nagarI hai| aura isa nagarI ke samIpa vipulAcala, udayAcala Adi pAMca pahAr3iyAM haiM, tathA pahAr3iyoM ke nIce kitaneka uSNa jala ke kuNDa bane haiM / ina pahAr3iyoM va jharanoM ke kAraNa nagara kI zobhA vizeSa bar3ha gaI hai / yadyapi kAladoSa se aba yaha nagara ujAr3a ho rahA hai, parantu usake Asa-pAsa ke cinha dekhane se prakaTa hotA hai ki kisI samaya yaha nagara avazya hI bahuta unnata rahA hogaa| Aja se DhAI hajAra varSa pahile antima (caubIsaveM) tIrthaGkara zrI varddhamAna svAmI ke samaya meM isa nagara meM mahAmaNDalezvara mahArAjA zreNika rAjya karatA thaa| vaha rAjA bar3A pratApo, nyAyI aura prajApAlaka thaa| vaha apanI kumAra avasthA meM pUrvopArjita karma ke udaya se apane pitA dvArA deza se nikAlA gayA thA aura bhramaNa karate hue eka bauddha sAdhu ke upadeza se bauddha mata ko svIkAra kara cukA thaa| vaha bahuta kAla taka bauddha matAvalambI rhaa| jaba yaha zreNika kumAra nijabAhu buddhibala se videzoM meM bhramaNa karake bahuta vibhUti va aizvarya sahita svadeza ko lauTA, to vahAM ke nivAsiyoM ne inheM apanA rAjA banAnA svIkAra kiyaa| isa samaya inake pitA upazreNika rAjA kA svargavAsa ho cukA thA, aura inake eka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 117 bhAI cilAta nAma ke apane pitA dvArA pradatta rAjya karate the| inake rAjyakArya meM anabhijJa hone tathA prajA para atyAcAra karane ke kAraNa prajA aprasanna ho gaI thI, isI se saba prajA ne milakara rAjya-cyuta kara diyA thaa| ThIka hai, rAjA prajA para atyAcAra nahIM kara sakatA, vaha eka prakAra se prajA kA rakSaka (naukara) hI hotA hai / kyoMki prajA ke dvArA dravya milatA hai, arthAt usakI jIvikA prajA ke Azrita hai isalie vaha prajA para nItipUrvaka zAsana kara sakatA hai na ki svecchAcArI hokara anyAya kara sakatA hai| usakA kartavya hai ki vaha prajA kI bhalAI ke lie satata prayatna kare, tathA usakI yathAsAdhya rakSA va unnati kA upAya karatA rahe, tabhI vaha rAjA kahalAne yogya ho sakatA hai, aura prajA bhI tabhI usakI prAjJAkAriNI ho sakatI hai / rAjA aura prajA kA saMbaMdha pitA aura putra ke samAna hotA hai, isalie jaba-jaba rAjA kI ora se anyAya va atyAcAra bar3ha jAte haiM, tabataba prajA apanA nayA rAjA cuna liyA karatI hai aura usa atyAcArI anyAyI rAjA ko rAjyacyuta karake nikAla detI hai / isI niyamAnusAra rAjagRhI kI prajA ne anyAyI cilAta nAmaka rAjA ko nikAla kara mahArAjA zreNika ko apanA rAjA banAyA aura isa prakAra zreNika mahArAja nItipUrvaka putravat prajA kA pAlana karane lge| pazcAt inakA eka aura byAha rAjA ceTaka kI kanyA celanA kumArI se huA / celanA rAnI jainadharmAnuyAyI thI aura rAjA zreNika bauddha matAnuyAyI thaa| isa prakAra yaha kera-bera (kelA aura berI) kA sAtha bana gayA thaa| isalie inameM nirantara dhArmika vAda-vivAda huA karatA thaa| donoM pakSavAle apane apane pakSa ke maNDana tathA parapakSa ke khaNDanArtha prabala-prabala yuktiyAM diyA karate the / parantu "satyameva jayate sarvadA" kI ukti ke anusAra anta meM rAnI celanA hI kI vijaya huii| arthAt rAjA zreNika ne hAra mAnakara jainadharma svIkAra kara liyA aura usakI zraddhA jainadharma meM atyanta dRr3ha ho gaI / itanA hI nahIM kintu vaha jainadharma, deva yA guruproM kA parama bhakta bana gayA aura nirantara jainadharma kI unnati meM satata prayatna karane lgaa| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] vrata kathA koSa eka dina isI rAjagRhI nagara ke samIpa udyAna (vana) meM vipulAcala parvata para zrImaddevAdhideva parama bhaTTAraka zrI 1008 varddhamAna svAmI kA samavazaraNa pAyA, jisake atizaya se vahAM ke upavanoM meM chaha RtuoM ke phUla-phala eka hI sAtha laga gaye tathA nadI, sarovara Adi jalAzaya jalapUrNa ho gaye / vanacara, nabhacara va jalacara Adi jIva sAnanda apane-apane sthAnoM meM svatantra nirbhaya hokara vicarane aura kor3A karane lage, dUra-dUra taka roga marI va akAla Adi kA nAma bhI na rahA, ityAdi anekoM atizaya hone lge| taba vanamAlI una phUla aura phaloM kI DAlI lekara yaha AnandadAyaka samAcAra rAjA ke pAsa sunAne ke lie gayA aura vinayayukta bheMTa karake saba samAcAra kaha sunAye / rAjA zroNika yaha sunakara bahuta hI prasanna huvA aura apane siMhAsana se turanta hI utara kara vipulAcala kI ora muMha karake parokSa namaskAra kiyaa| pazcAt vanapAla ko yatheccha pAritoSika diyA aura yaha zubha saMvAda saba nagara meM phailA diyA / arthAt ghoSaNA karA dI ki-mahAvIra bhagavAna kA samavazaraNa vipulAcala parvata para AyA hai, isaliye saba naranArI vandanA ke liye cale aura rAjA svayaM bhI apanI vibhUti sahita harSita mana hokara vandanA ke liye gayA / jAte 2 mAna-stambha para dRSTi par3ate hI rAjA hAthI se uttara kara pAMca pyAde ke sAtha samavazaraNa meM rAnI Adi svajanapurajanoM sahita pahuMcA aura saba Thaura yathAyogya vandanA stuti karatA huA aura bhavita se namrIbhUta stuti karake manuSyoM kI sabhA meM jAkara baiTha gayA / aura saba loga bhI yathAyogya sthAnoM meM baiTha gaye / taba mumukSu ( mokSabhilASI ) jIvoM ke kalyANArtha zrI jinendra deva ke dvArA meghoM kI garjanA ke samAna OMkAra rUpa anakSaravANo (divyadhvani) huI / yadyapi isa vANI ko saba upasthita samAja apanI-apanI bhASA meM yathAsambhava nija jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama ke anusAra samajha lete haiM, tathApi gaNadhara ( gaNeza jo ki muniyoM kI sabhA meM zreSTha cAra jJAna ke dhArI hote haiM ) ukta vANI ko dvAdazAMgarUpa kathana kara bhavya jIvoM ko bhedabhAva rahita samajhAte haiM so usa samaya zrI mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM upasthita gaNanAyaka zrI gautama svAmI ne prabha kI vANI ko sunakara sabhAjanoM ko sAta tatva, nava padArtha, paMcAstikAya ityAdi Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 116 kA svarUpa samajhAkara ratnatraya (samyagdarzana, samyarajJAna samyak cAritra ) mokSamArga kA kathana kiyA aura sAgAra ( gRhastha ) dharma kA tathA anagAra ( sAdhu ) dharma kA upadeza diyA jise sunakara nikaTabhavya ( jinakI saMsAra-sthiti thor3I raha gaI hai arthAt mokSa honA nikaTa raha gayA hai ) jIvoM ne yathAzakti muni athavA zrAvaka ke vrata dhAraNa kiye / tathA jo zaktihIna jIva the aura jinako darzanamoha kA upazama va kSaya huA thaa| so unhoMne samyaktva hI grahaNa kiyaa| isa prakAra jaba ve bhagavAna dharma kA svarUpa kathana kara cuke, taba usa sabhA meM upasthita parama zraddhAlu bhakta rAjA zreNika ne vinaya yukta namrIbhUta ho zrI gautama svAmI ( gaNadhara ) se prazna kiyA ki he prabhu vrata ko vidhi kisa prakAra hai aura isa vrata ko kisane pAlana kiyA tathA kyA phala pAyA ? so kRpAkara kaho, tAki hInazaktidhArI jIva bhI yathAzakti apanA kalyANa kara sake aura jinadharma kI prabhAvanA hove / noTa :- isa bhUmikA ko pratyeka vratakathA ko par3hate samaya pahale par3hanA phira vratakathA par3hanA cAhie, avazya dhyAna rakheM / bahuta hI puNyasaMcaya hogaa| __ jisa vratavidhi ke Age kathA nahIM hai vahAM isa kathA ko pddh'| jisameM udyApana vidhi nahIM likho hai vahAM sAmAnyatayA paMcaparameSThi vidhAna yA caubIsI vidhAna kara, dAna pUjAdika dekara, maMdira meM upakaraNAdi bheMTa kara hAtha jor3a lenA caahie| vratoM ke udyApana vrata-vidhAna avagata ho jAne para unake udyApana kI vidhi kA jAna lenA Avazyaka hai / samyak prakAra anuSThAna ke bAda udyApana kara dene para hI vratoM kA phala prApta hotA hai / udyApana kI vidhi nimna prakAra hairatnatraya vrata ke udyApana kI vidhi :- ..... isa vrata kA udyApana bhAdrapada zuklA pUrNimA ko kiyA jAtA hai athavA paJcakalyANaka pratiSThA ke avasara para kabhI bhI kiyA jA sakatA hai / udyApana karane ke dina zrI mandira jI meM jAkara sarvaprathama eka gola caukI yA Tebala para ratnatraya vratodyApana kA maNDala banAnA (mAMDanA) cAhie / caukI cAra phuTa lambI aura itanI ho caur3I honI cAhie / caukI para zveta vastra bichAkara lAla, pIle, hare, nIle aura Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] brata kathA koSa zveta raMga ke cAvaloM se maNDala banAnA cAhie / isa maNDala meM kula 63 koThe hote haiM / maNDala golAkAra banatA hai / maNDala ke bIca meM "OM hrIM ratnatrayavratAya namaH likheN| isake pazcAt dUsarA maNDala samyagdarzana kA hotA hai / isake bAraha koThe haiM / tIsarA maNDala samyagjJAna kA hotA hai, isake 48 koThe haiN| cauthA maNDala samyakcAritra kA hotA hai, isake 33 koThe haiN| ___ghaTa yAtrA vidhi :-mandira meM sarvaprathama bhagavAn ke abhiSeka ke lie jala lAne kI kriyA kare / jalayAtrA kI vidhi-samasta udyApanoM ke lie jalayAtrA kA vidhAna yaha hai ki saubhAgyavatI striyAM ghara se tUla meM lipaTe aura kalAvA se susaMskRta nAriyaloM se r3hake kalaza jalAzaya ke pAsa le jAveM / jalAzaya ke pUrvabhAga yA uttara bhAga meM bhUmi ko jala se dhokara pavitra kare / pazcAt usa bhUmi para cAvaloM kA cauka banAkara cAvaloM kA puJja rakheM aura kalazoM ko una para sthApita kara diyA jAya / cauka ke cAroM konoM para dIpaka jalAnA cAhie / pazcAt nimna vidhAna kara kue~ se jala nikAlA jAya / padmApAdanato mahAmRtabhavAnandapradAnA naNAM / jaino mArga ivAvabhAsivimalo yogIva zItIbhavan / jainendrastapanocitodakatayA kSIrodavattatsatAM / / pUjyaM tvAM zubhazuddha jIvananidhi kAsArasaMpUjaye // 1 // 'OM hrIM padmAkarAya madhyaM nirvapAmIti svAhA par3hakara' jalAzaya kueM para argha car3hAve / zrImukhyadevIH kulazailamUrdhapadmAdi padmAkarapadmasaktAH / payaHpaTIrAkSatapuSpahavya pradIpadhUpoddha phalaiH prayakSye / / 2 / / OMhrIM zroprabhRtidevatAbhyaH idaM jalAdi adhya nirvapAmIti svaahaa| yahAM se jalAzaya kI pUjA kre| gaGgAdidevIratimaGgalAGgA gaGgAdi vikhyAtanadInivAsAH / payaHpaTIrAkSatapuSpahavyapradIpadhUpoddha phalaiH prayakSye // 3 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa OM hrIM gaMgAdidevIbhyaH idaM jalAdi zrarghyaM nirvapA0 / sItAnadIviddha mahAhRdasthAn hRdezvarAnnAgakumAradevAn / payaHpaTIrAkSatapuSpahavya pradIpadhUpoddhaphalaM H prayakSye // 4 // OM hrIM sItA viddhamahAhRdadebhyaH idaM jalAdi arghyaM ni0 / sItottarAmadhya mahAhRdasthAn hRdezvarAnnAgakumAradevAn / payaHpaTIrAkSatapuSpahavya pradIpa dhUpoddhaphalaiH prayakSye // 5 // OM hrIM sItodAviddhamahAhRdadevebhyaH idaM jalAdi zrarghyaM ni0 / kSIrodakAlodaka tIrthavatazrI mAgadhAdInama rAnazeSAn / payaHpaTIrAkSatapuSpahavyapradIpadhUpoddhaphalaiH prayakSye || 6 || [ 121 OM hrIM lavaNodakAlodamAgadhAditIrtha devebhyaH idaM jalAdi arghyaM ni0 / sItA tadantyadvayatIrtha vatizrI mAgadhAdInamarAnazeSAn / payaH paTIrAkSatapuSpahavyapradIpadhUpoddhaphalaiH prayakSye // 7 // OM hrIM sItAsItodAmAgadhAdi tIrtha devebhyaH jalAdi arghyaM ni0 / samudranAthAMllavaragodamukhya saMkhyAvyatItAmbudhibhUtibhoktR / payaHpaTI rAkSatapuSpahavyapradIpa dhUpoddhaphalaiH prayakSye 11311 OM hrIM saMkhyAtIta samudradevebhyaH jalAdi ardhya ni0 / lokaprasiddhottamatIrthaM devAnnandIzvaradvIpasaraH sthitAdIn / payaHpaTIrAkSatapuSpahavya pradIpadhUpoddhaphalaiH prayakSye // 6 // OM hrIM lokAbhimatatIrtha devebhyaH idaM jalAdi zrarghyaM ni0 / gaGgAdaya: zrImukhAzca devyaH zrImAgadhAdyAzca samudranAthAH / hRdezino'nye'pi jalAzayezAste sArayantvasya jinocitAmbhaH // uparyukta zlokoM ko par3hakara kueM se jala nikAlanA prArambha karanA cAhie maura jala ko chAnakara eka bar3e bartana meM rakha lenA, pazcAt nimna mantra par3hakara kalazoM meM jala bharanA cAhie / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] vrata kathA koSa oM hrIM zrI hrI dhRti kIti buddhi lakSmI zAntipuSTayaH zrIdikkumAryo jinendramahAbhiSeka kalazamukheSveteSu nityaviziSTaH bhavata bhavata svAhA / torthenAnena tIrthAntaraduradhigamodAra divyaprabhAvaH sphUrjatIrthottamasya prathitajinapateH preSitaprAbhRtAbhAn / zrImukhyakhyAtadevInivaha kRtamukhAdyAsanobhUtazakti prAgalbhyAnuddha rAmo jayajayaninade zAtakumbhIyakumbhAn / / isa zloka ko par3hakara jalazaddhi vidhAnapUrvaka kare / visarjana karake jalakalazoM ko saubhAgyavato striyoM athavA kanyAoM dvArA le AnA cAhie / kalazoM kI saMkhyA 6 rahatI hai| jala lAkara bhagavAna kA abhiSeka karanA cAhie / abhiSeka ke pazcAt nimna mantra par3akara ke zara mizrita jaladhArA chor3anI caahie| hrIM zrIM klIM aiM prahaM namo'hate bhagavate zrImate prakSINAzeSadoSakalmaSAya divyatejomUrtaye namaH zrI zAntinAthAya zAntikarAya sarvavighnapraNAzanAya sarvarogApamRtyuvinAzanAya sarvaparakRtakSudropadravavinAzanAya sarvakSAmarakAmaravinAzanAyaOM hrAM hrIM hrahrauM hama si A u sA pavitratara gandhodakena jinamabhiSiJcAmi / mama sarvazAnti kuru kuru tuSTi kuru kuru puSTi kuru kuru svAhA / jala lAne ke uparAnta mahAbhiSeka, tadanantara svasti maGgalavidhAna kre| pazcAt sakalIkaraNa kI kriyA karanI cAhie / yaha sakalIkaraNa kI kriyA snAnoparAnta jalayAtrA ke pUrva bhI kI jA sakatI hai / parantu uttama mArga yahI hai ki jalayAtrA ke uparAnta sakalIkaraNa kriyA kI jAya / isake pazcAt maGgalASTaka, sahasranAma Adi svastividhAna evaM ratnatraya vratodyApana kI pUjA karanI cAhie / pUjana ke pazcAt nimna mantra par3hakara saMkalla chor3anA cAhie / saMkalpa, supAr3I, haldI, pIlI sarasoM aura eka paisA rahanA caahie| proM atha bhagavato mahApuruSasya zrImadAdibrahmaNo mate trailokya madhyamadhyAsIne madhyaloke zrImadanAvatayakSasaMsevyamAne divyajambUvRkSopalakSitajambUdvIpe mahanIyamahAme. rodakSiNabhAge anAdikAlasaMsiddhabharatanAmadheyapravirAjitaSaTkhaNDamaNDitabharatakSetre sakala Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 123 zalAkApuruSasambandhavirAjitAyakhaNDe paramadharmasamAcaraNa (isa sthAna para apane pradeza kA nAma jor3anA cAhie ) pradeze asmin vineyajanatAbhirAme (isa sthAna para apane nagara kA nAma jor3anA cAhie ) nagare asmin divyamahAcaityAlaya pradeze etadavasapipIkAlAvasAne pravRttasuvRttacaturdazamanUpamAnvitasakalalokavyavahAre zrI vRSabhasvAmi paurastyamaGgalamahApuruSapariSatpratipAdita paramopazamaparvakrame vRSabhasenasiMhasenacArusenAdigaNagaNadharasvAminirupitaviziSTadharmopadeze paJcamakAle prathamapAdemahatimahAvIravardhamAnatIrthaGkaropadiSTasaddharmavyatikarezrIgautamasvAmipratipAditasanmArgaprarvatamAne zrIriNakamahAmaNDalezvarasamAcaritasanmArgavizeSe ......mitevikramAMka bhAdrapadamAse zuklapakSe pUNimAyAMtiyau.........vAsare prazastatArakAyogakaraNanakSatrahorAmuhUrta lagnayuktAyAm aSTamahAprAtihArya zobhitazrImadarhatparamezvarasannidhau ahaM.........ratnatrayanAmaka vrataM sthApayAmi proM hrAM hrIM hrahrauM hraH asigrAusA sarvazAntirbhavatu sarvakalyAraNaM bhavatu zrI klIM namaH svaahaa| jaladhArA ke pazcAt gandhodaka lene kA mantramuktizrIvanitAkarodakamidaM puNyAMkarotpAdaka nAgendra tridazendracakrapadavIrAjyAbhiSekodakam / / samyagjJAnacaritradarzanalatAsaMvRddhisaMpAdakaM / kotizrIjayasAdhakaM tava jinasnAnasya gandhodakam // isake anantara puNyAhavAcana, zAnti, visarjana Adi ko sampanna kare / ratnatrayavratodyApana kI sAmagrI : udyApana ke lie pUjana sAmagrI, ratnatraya yantra, teraha zAstra, mandira ke lie teraha pUjana ke bartana, chatra, camara, jhArI Adi maMgaladravya, caMdovA tathA nagadI rUpaye dAna denA cAhie / udyApana ke uparAnta sAdharmI bhAiyoM ke teraha gharoM meM phala bhejanA caahie| yadi zAstra aura pUjana ke bartana terahateraha dene kI zakti na ho to kama se kama tIna / avazya dene caahie| isa vrata kA udyApana tIna varSoM meM kiyA jAtA hai / pUjana meM car3hAne ke lie 63 cAMdo ke svastika, itanI hI supAriyAM, cAra nAriyala rahane caahie| ye nAriyala pratyeka valaya kI pajA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] vrata kathA koSa meM car3hAne cAhie / supArI, sAthiyA pratyeka ardha meM lenA caahie| yaha prarthya mAMDane ke koThe meM caDhegA / noTa :- kisI bhI vratodyApana meM ghaTayAtrA ( jala yAtrA ) ko kara sakate haiM, ghaTayAtrA kI vidhi uparokta hI hai, isa vidhi ko kisI bhI vrata ke ghaTayAtrA meM kara sakate haiM / yahI ghaTayAtrA kI vidhi hai / zrI zrAdinAtha jayaMti vrata caitra vadI navamI dina jAna, upaje zrAdinAtha bhagavAna / bhAvArtha :- caitra vadI navamI ke pavitra dina meM caudahaveM kulakara zrI nAbhirAja tathA marudevI rAnI kI pavitra kUMkha se dharmatIrtha ke pravartaka zrI RSabhanAtha bhagavAn ne avatAra liyA, isa dina mahAbhiSekapUrvaka pUjana vidhAna va upavAsa kare / zAstrasabhA dharmopadeza dvArA dharma kI khUba prabhAvanA kare / zrI hrIM zrI vRSabhanAthAya namaH - isa maMtra kA trikAla jApya kareM / zrI zrAdinAthazAsanajayaMti vrata phAguna vadi ekAdazi jAna, vAraNI khiro zrAdi bhagavAna / bhAvArtha :- phAlguna kRSNa 11 ke dina zrI AdinAtha mahAtmA ne ghAtiyA karmoM kA nAza kara kevalajJAna prApta kiyA aura saMsAra ke prANiyoM ke hitArtha apanI divyadhvani dvArA isa dina prathama upadeza diyA, isaliye isa pavitra dina dharmaprabhAvanA kare aura upavAsa kare / 'proM hrIM zrI vRSabhAya namaH' isa maMtra kA trikAla jApya kare / zrI prAdinAtha nirvANotsava vrata mAgha vadI caudazi dina kaho, zrAdinAtha prabhu zivapura laho / bhAvArtha : - mAgha vadI 14 ke pavitra dina zrI zrAdinAtha bhagavAn ne mokSa prApta kiyA thaa| isa dina upavAsa kare / 'zrIM hrIM zrI vRSabhAya nama:' isa maMtra kA trikAla jApya kare / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa azokarohiNI vrata dohA - vrata zokarohiNI tano, karaheM je bhavi jIva / sAta bIsa proSadha sakala dharatrizuddhitA kIva // praDilla chaMda - jisa tAke dina mahA nakSatra rohiNI prAya hai / proSadha kare sakala sukhadAya hai / anukramateM upavAsa sattAIsa jAniye / savA dvaya mAhi pUrNatA mAniye / barasa [ 125 - ki. siM. kri. bhAvArtha :-- - yaha vrata do varSa aura tIna mahine meM pUrNa hotA hai / pratyeka mAsa meM rohiNI nakSatra ke dina upavAsa kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / vrata samApta hone para udyApana kare / vaha vrata aMga deza meM campA nagarI ke rAjA maghavA kI putrI rohiNI tathA hastinApura ke rAjA vItazoka ke putra prazoka ne kiyA thA, jisase donoM pati-patnI svargAdika sukha bhoga mokSa ko prApta hue / anastamI vrata anastamI vrata vidhi ima pAla, ghaTikA dvaya ravi zraghavata TAla / divasa udaya ghaTikA dvaya car3ha e, cahuM prakAra grAhAhi tajai / / - kiM. si. kri. bhAvArtha :- yaha vrata jIvana paryanta ke lie graharaNa kiyA jAtA hai / do ghar3I ( 48 minaTa) dina car3hane ke bAda aura 2 ghar3I dina zeSa rahane ke pahale bhojana se nivRtta ho jAye / zeSa samaya meM cAroM prakAra ke prahAroM kA tyAga kare / pratidina trikAla namaskAra mantra kA jApya kare / magadha deza ke supratiSTha nagara ke eka bagIce meM sAgarasena nAma ke muni ke pAsa mA~sa kA lolupI eka syAra AyA / munirAja ne use dharmopadeza dekara rAtribhojana tyAga kA vrata diyA / usa syAra ne usakA jIvana paryanta bhAvapUrvaka pAlana Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] vrata kathA koSa kiyA, jisake prabhAva se maraNa bAda usI grAma meM seTha kuberadatta ke yahA~ prItakara nAma kA putra huA, aura vaha saMsAra se udAsa hokara jinadIkSA grahaNa kara karmanAza kara mokSa prApta kiyA / AjAravardhana ( natrAmlavardhana vrata ) ika se daza laga proSadha kare, bica bica ika ika pAraNA dhare / phira daza se ika laga vrata dhAra, ika ika bIca pAraNA sAra / kula ika zata upavAsa karAya, zraru unnIsa pAraNA thAya / ( sudRSTitaraMgiNI ) bhAvArtha :- yaha vrata 116 dina meM pUrA hotA hai, jisameM 100 upavAsa ra 16 pAraNA hotI haiN| kisI bhI mAsa se vrata prArambha kare / eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, isa krama se 10 upavAsa taka kare, phira eka eka ghaTAkara eka upavAsa taka prAve / isa prakAra vrata pUrNa hone para udyApana kare / aMtarAya karma nivAraNa vrata kathA isa vrata kI vidhi bhI pUrva likhita pramANa hai, aSADha zukla saptamI ko ekAsana aSTamI ko upavAsa, caMdraprabha tIrthaMkara kI ArAdhanA kare, maMtra jApya bhI usI prakAra kare, kathA bhI rAnI celanA kI par3ha e / apUrva vrata kI vidhi bhagavan ! pUrvavratasya kiM svarUpamiti pRSTe uttaramAha zrUyatAM zrAvakottama ! bhAdrapadamAse zuklapakSe pUrvAdidivasatraye trirAtraM ca kriyate; tatra bhuktirekAntareNa vA paJcAbdAdi yAvatkAya tatazcodyApanam, pUrvatithikSaye pUrvA tithiramAvasyA kAryA eta taM pAkSikaM cAnyaiH proktaM teSAmapekSayA dvitIyA pUrvAbhavati, vrataM tu caturthIparyantaM avati / parantu naitanmataM pramANaM, kathaM balAtkAriNAM mate caturthI dazalAkSaNikavratasyAdi dhAraNAdinatvAt na grAhyA; adhikatithAvachikamArgeNa vrataM kAryam dAne lAhe bhoga upabhoge vIriyeNa saMmatega kevalaladdhIu daMsaraNaraNAraNe carittaya iti phalaM jJAtavyam / artha :- he bhagavan ! apUrva vrata kA kyA svarUpa hai ? isa prakAra prazna karane para, gautama gaNadhara ne uttara diyA - he zrAvakottama suniye - bhAdrapada mAsa meM zukla pakSa Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa | 127 meM pUrvAdi tIna dina aura tIna rAtriyoM meM vrata karate haiM / eka dina vrata, pazcAt ekAzana punaH vrata isa prakAra tIna dina vrata kiyA jAtA hai / pAMca varSa taka vrata karane ke uparAnta udyApana kiyA jAtA hai / pUrva tithi ke kSaya hone para pUrvA tithi amAvasyA mAnI jAtI hai / kucha prAcArya isa vrata ko pAkSika mAnate haiM / unake mata se tithi - kSaya hone para pUrvA dvitIyA tithi lI gayI hai, ataH dvitIyA se caturthI paryanta vrata karanA cAhie / parantu yaha mata prAmANika nahIM hai, kyoMki balAtkAra garaNa ke AcArya caturthI tithi ko dazalakSaNa vrata kI dhAraNA tithi mAnate haiM / ataH caturthI kA grahaNa nahIM honA cAhie / tithivRddhi hone para eka dina adhika vrata karanA cAhie / isa vrata kA phala pUrva hI hotA hai / dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, samyaktva, kSAyika labdhi, kSAyika jJAna, kSAyika darzana aura kSAyika cAritra Adi kI prApti isa vrata ke karane se hotI hai / vivecana - apUrva vrata bhAdoM sudI pratipadA se lekara tRtIyA taka kiyA jAtA hai / isakA dUsarA nAma trailokyatilaka vrata bhI hai / isa vrata meM pratipadA ko upavAsa kara gRhArambha kA tyAga kara tInoM kAla kI caubIsI kI pUjA karanI cAhie athavA tIna loka kI racanA kara akRtrima caityAlayoM kI sthApanA kara vidhipUrvaka pUjA karanI caahie| tInoM kAla 'zrIM hrIM triloka sambandhya kRtrima - jinAlayebhyo namaH' mantra kA jApa karanA cAhie / dvitIyA ke dina upavAsa karanA aura zeSa dhArmika vidhi pUrvavat hI sampanna kI jAtI hai / tRtIyA ke dina upavAsa karanA ghara kA Arambha tyAga kara jinAlaya meM jAkara utsAhapUrvaka dhArmika anuSThAnoM ko pUrNa karanA / prakRtrima jinAlayoM kA pUjana, vikAsa sambandhI catuviMzati jinapUjana Adi pUjana vidhAnoM ko vidhipUrvaka karanA cAhie / isa dina tInoM kAla 'OM hrIM trikAla sambandhitricatu viMzatitIrthaMkarebhyo nama:' isa maMtra kA jApa kiyA jAtA hai / rAta jAgaraNa kara dharmadhyAnapUrvaka bitAyI jAtI hai tathA caubIsoM bhagavAn kI stutiyoM ko rAta meM par3hakara bhAvanAoM ko pavitra kiyA jAtA hai / tithikSaya hone para isa vrata ko amAvasyA se Arambha karanA cAhie / samApti sarvadA hI tRtIyA ko kI jAtI hai / loka meM tilaka vrata kA vidhAna anyatra kevala tRtIyA kA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] vrata kathA koSa hI milatA haiM, parantu pUrI vidhi tIna dinoM meM sampanna kI jAtI hai / tIna varSa yA pAMca varSa vrata karane ke pazcAt udyApana kiyA jAtA hai| .... akSayanidhi vrata ko vidhi ke sambandha meM vizeSaakSayanidhyAtyaM vrataM zrAvaNazuklapakSe dazamIdine dazAbdamadhyaghaToparisthitacaturvizatikAyAH snapanaM pUjanaM ca kAryam, dazavarSaparyantaM vrataM bhavatIti / putrapautrAdivRddhikaraJceti / artha :-akSayanidhi vrata meM vizeSa vidhi yaha hai ki zrAvaNa zuklA dazamI ke dina dasa kamaloM ke Upara ghar3e ko sthApita kara usake Upara caubIsa bhagavAn kI pratimAoM ko yA kisI bhI bhagavAna kI pratimA ko sthApita kara abhiSeka aura pUjana karanA cAhie / isI prakAra bhAdoM vadI dazamI aura bhAdoM sudI dazamI ko bhI vrata karanA cAhie / akSayanidhi vrata ke daza varSa taka karane se putra-pautra, dhana-dhAnya kI vRddhi hotI hai| vivecana :- akSayanidhi vrata ke sambandha meM do mAnyatAeM haiM-prathama mAnyatA zrAvaNavadI dazamI; bhAdoM vadI dazamI aura bhAdoM sudI dazamI ina tIna tithiyoM meM vrata karane kI hai / isa mAnyatA kA prAcArya ne pahale varNana kiyA hai / vata anidhi kA upayAsa / zrAvaNasudi dazamI karitAsa // bhAdoM vada jaba dazamI hoya / tinahaM ke proSadha avaloya // avara sakala ekanta jukarai / so dasa varSA hi pUroM karai // udyApana kari chAMDai tAhi / tAMtaripugaNau karihai jAhi // -kriyAkoza kishnsiNh| dvitIya mAnyatA ke anusAra yaha vrata zrAvaNa vadI dazamI meM prArambha kiyA jAtA hai tathA bhAdoM vadI dazamI ko samApta hotA hai / isameM donoM dazamI tithiyoM meM upavAsa tathA zeSa tithiyoM meM ekAzana kiye jAte haiN| vratArambha ke dina dasa kamaloM ke Upara kezara, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata na thA koSa [ 126 candana Adi se saMskRta miTTI ke ghar3e ko sthApita kara, ghar3e ke Upara thAla rakhA jAtA hai / thAla meM aSTakamaladala banAkara bhagavAn kI pratimA siMhAsana para sthApita kI jAtI hai / isa vidhi se pratidina bhagavAn kA abhiSeka aura pUjana kiye jAte haiM / arthAt zrAvaNa sudI dazamI ke dina pratimA ghaTa ke Upara sthApita kI jAtI hai, vaha bhAdoM vadI dazamI taka sthApita rahatI hai / pratidina abhiSeka aura pUjana hote rahate haiM / isa vrata meM pratidina dasa aSTaka, dasa prargha aura dasa phala car3hAye jAte haiM / pratidina tInoM samaya sAmAyika kiyA jAtA hai / tathA tresaTha zalAkApuruSoM ke puNya caritroM kA adhyayana, manana aura cintana Adi kArya sampanna kiye jAte haiM / ekAzana ke dinoM meM bhI prathama dina mAr3abhAta, dvitIya dina rasatyAga pUrvaka AhAra, tRtIya dina dUdha tyAga sahita prahAra, caturtha dina dahI tyAga sahita AhAra, paJcama dina namaka tyAga sahita prahAra, SaSTha dina niyamita rUpa se eka hI anna kA AhAra, saptama dina punaH mAr3abhAta, aSTama dina alaunA - binA namaka aura mIThe kA bhojana, navama dina Unodara, dazama dina dahI tyAga pUrvaka AhAra, ekAdazaveM dina mAr3abhAta, dvAdazaveM dina eka anna AhAra, trayodazaveM dina parigaNita vastuoM kA AhAra, caudahaveM dina Unodara yA mAr3abhAta aura pandrahaveM dina upavAsa kiyA jAtA hai | ye sabhI dina saMyama ke dina kahalAte haiM / inameM vANIsaMyama aura indriyasaMyama kA pAlana karanA cAhie / bhAdoM vadI ekAdazI ko vrata samApta hone ke pazcAt ekAzana kiyA jAtA hai| pazcAt pUrvavat sArI kriyAeM sampanna hone lagatI haiM / isa vrata ko vidhi pUrvaka sampanna karane se sabhI laukika siddhiyAM prApta hotI haiM / kSayanidhi vrata kI vidhi akSayanidhiniyamastu zrAvaraNazuklA dazamI bhAdrapadazuklA tatkRSNA ceti dazamItrayaM paJcavarSaM yAvat vrataM kAryam; dazamohonau tu navamyAM vRdhdau tu yasmin dine pUrNA dazamI tasminneva dine vrataM kAryam; vRddhigata tithau sodayapramANe'pi vrataM na kAryam / artha :- kSayanidhi vrata zrAvaNa zuklA dazamI, bhAdrapadazuklA dazamI, bhAdrapada kRSNA dazamI, isa prakAra tIna dazamiyoM ko kiyA jAtA hai / yaha vrata pAMca varSa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] vrata kathA koSa taka karanA hotA hai / dazamI tithi kI hAni hone para navamI ko vrata aura dazamI tithi kI vRddhi hone para jisa dina pUrNa dazamI ho usa dina vrata kiyA jAtA hai / vRddhigata tithi chaH ghaTI se adhika ho to bho dUsare dina vrata karane kA vidhAna nahIM hai / yaha vrata varSa meM tIna dina se adhika nahIM kiyA jAtA hai, tithivRddhi hone para bhI eka dina adhika karane kA niyama nahIM hai / vivecana :- prakSayanidhi vrata zrAvaNa sudI dazamI, bhAdoM vadI dazamI aura bhAdoM sudI dazamI ina tInoM dazamI tithiyoM ko varSa meM eka bAra kiyA jAtA hai / isa vrata kA dUsarA nAma akSayaphala dazamI vrata bhI hai / akSayanidhi vrata karane vAle ko dazamI ke dina proSadha karanA cAhie / gRhArambha chor3akara zrIjinamandira meM jAkara bhagavAn prAdinAtha kA abhiSeka aura pUjana karanA cAhie / OM hrIM namo RSabhAya' isa mantra kA jApa upavAsa ke dina 1008 bAra karanA cAhie / rAtri meM jAgaraNa, zakti na hone para alpanidrA lI jAtI hai| dharmadhyAna vrata ke dina vizeSa rUpa se kiyA jAtA hai / zIlavrata zrAvaNa sudI navamI se lekara bhAdoM sudI ekAdazI taka isa vrata ke dhArI ko pAlanA cAhie / aSTadikkanyA vratakathA vrata vidhi :- kArtika zuklA 6 ko ekAsana karanA / ATha dina taka prAtaHkAla snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA sAmagrI lekara caityAlaya jAyeM / jineMdra ko namaskAra karake naMdAdIpa jlaaeN| zrI candraprabhu kI pratimA zyAmajvAlAmAlinI kSakSI sahita sthApita karake paMcAmRtAbhiSeka kreN| eka pATe para AATha svastika banAkara usa para pAna gaMdhAkSata phala vagairaha rakhakara vRSabha se lekara candraprabhu paryanta prATha tIrthakaroM kI aSTaka, stotra jayamAlA bolate hue praSTadravya se pUjA kareM / zruta va guru kI pUjA karanA yakSa yakSI va brahmadeva kI arcanA karanA / aSTadikkanyakA kI arcanA karanA OM hrIM zrIcandraprabhAya zyAmajvAlAmAlinIyakSapakSosahitAya namaH svAhA " isa mantra se 108 sundara sapheda puSpa car3hAyeM / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kareM / zrI jinasahasranAma stotra par3hakara zrI caMdraprabha tIrthaMkara caritra par3ha e | yaha vratakathA par3ha e / eka pAtra meM ATha pAna rakhakara aSTadravya va eka nAriyala rakhakara mahArghya kare / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 131 satpAtra ko prAhArAdi deM / usa dina upavAsa karake dharmadhyApUrvaka samaya bitAyeM / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA karanA, tIna dina brahmacarya kA pAlana karanA / isa prakAra mAha meM do bAra usI tithi ko vrata pUjana karanA / aisI pATha pUjA pUrNa hone para isakA udyApana kareM / udyApana ke samaya zrI candraprabha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kreN| catuHsaMgha ko cAra prakAra kA AhAra deM / pATha naye miTTI ke bartanoM meM ATha prakAra ke dhAnya bhara kara sUta bAMdha kara gaMdhAkSata lagAnA aura vaha bhagavAna ke sAmane rkhnaa| usameM se deva guru zAstra ke sAmane ekaeka rakhanA, 1 gRhasthAcArya ko, 1 padmAvatI ko, 1 jala devatA ko, 1 kSetrapAla ko va 1 svayaM ke ghara rakheM / yaha isakI pUrNa vidhi hai| yaha vrata nirdoSa pAlane para pUrva meM jinheM sadgatisukha prApta huA unakI kathA isa prakAra hai kathA jambUdvIpa meM pUrva videha kSetra meM puSkalAvatI nAmaka vizAla deza hai / puDarIka nAmaka rAjya meM megharatha rAjA rAjya karatA thaa| usakI manoharA paTarAnI thii| tathA daDharatha pUtra aura vasumatI bhI strI thI / jisase vAriSeNa putra hue aisI suradevI nAma kI suzIla strI bhI thii| putra-pautra, mantrI, senApati, rAjapurohita, rAjazrISThI Adi ke sAtha rAjA sukha se kAlakramaNa kara rahA thaa| eka dina nagara ke udyAna meM sUryagati va candragati nAma ke do cAraNa RddhidhArI munI pAe / jise sunakara rAjA paidala parivAra ke sAtha darzanoM ko gaye / unakI tona pradakSiNA karake pUjA stuti ko / dharmopadeza sunane ke bAda hAtha jor3akara bole he dayAsiMdhu munivarya Aja Apa hameM vrata batAyeM / munivara ne unheM aSTadikkanyA vrata kI vidhi batAyI / yaha sunakara saba ko Ananda huA / usa rAjA ne parivArajanoM ke sAtha yaha vrata grahaNa kiyA / pazcAt saba namaskAra karake nagara ko lautte| yogya samaya taka isa vrata kA pAlana karake udyApana kiyA / isa vrata ke karane se megharatha rAjA ko avadhijJAna prApta huA / bAda meM jinadIkSA dhAraNa kara ghora tapazcaraNa kiyA jisase zukladhyAna se karmakSaya kara mokSa ko gaye / unako dharmapatnI vagairaha parivArajana bhI apanI yogyatAnusAra sarvArthasiddhi meM deva hue| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] vrata kathA koSa pAyukarma nivAraNa vrata kathA ASADha zukla 5 paMcamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, sumitanAtha bhagavAna kI paMcAmatAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI va yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM samati nAthAya tuMbalyakSa puruSa datAyayakSI sahitAya namaH svaahaa| isa yaMtra ko 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAramaMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA paDhe, pUrNa arghya caDhAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina pUjA va dAna karake svayaM pAraNA kare, bramhacarya pUrvaka rahe, isa prakAra zukla pakSa va kRSNa pakSa kI paMcamI tithi ko pUrvokta prakAra pUjA karake, aMta meM kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya sumatinAtha tIrthakara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, pA~ca saubhAgyavatI ko bhojanAdi va ratnAlaMkAra deve| kathA rAjA zrINika va rAnI celanA kI kathA paDhe / adhika saptamI vrata kathA natvA zrI vRSabhaM devaM / sarva kAmArtha kAraNaM / sarvaloka pramodAya / vakSye'haM saptamI kathAM / ASADha, kArtika, phAlguna ina mahinoM kI koI bhI eka saptamI ko prAtaH kAla snAna karake zuddha dhUle huve vastra pahana kara sarva prakAra kA pUjA sAhitya hAthoM lekara jinamaMdira ko jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA dekara sAkSAta bhagavAna kA IryApatha zuddhi pUrvaka darzana kare, jinendra prabhu ke sAmane akhaNDa-dIpa jalAve, abhiSeka pITha para yakSayakSI sahita AdinAtha prabhu ko pratimA sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, phira aSTadravya se pUjA kare / yahA~ yakSayakSI sahita pratimA sthApana kare likhA hai, agara yakSayakSI sahita pratimA nahIM mile to jaisI mile vaisI pratimA sthApana karake, jahAM jaisI paramparA ho vaise prabhU kA abhiSeka kiyA kre| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 133 OM hrIM zrIM klIM aiM graha vRSabhanAthAya, gomukhayakSa cakrezvarI yakSo sahitAya sarvakarma vinAzanAya sarvazAMti kuru 2 svAhA / isa mantra kA 108 puSpoM se jApya kare, NamokAra mantra kI bhI eka mAlA phere / usake bAda jinavANo aura nirgrantha gurU kI pUjA kare, yakSa yakSI aura kSetrapAla kI yathAyogya ardhAdi dekara sanmAna kare, eka pATe para sAta pAna alaga-alaga sAta jagaha rakhakara Upara arghya rakhe, pAMca prakAra kI zuddha moThAI taiyAra karake prabhu ko caDhAve, bAda meM vrata kI kathA kA vAcana kare athavA sune / isa prakAra cAra mahine taka saptamo ko pUjA karanA, cAra mahine pUrNa hone para prAdiprabhU kA mahAbhiSeka karake bhaktAmara vidhAna kare, pAMca prakAra kI mIThAI se bhagavAna kI naivedya se pUjA kare, sarasvatI kSetrapAlAdika ko navIna vastra dhAraNa karAve, (paramparA ho to kare, nahIM to nahIM ) pAMca muniyoM ke saMgha meM pustaka, picchi, kamaMDala deve, caturvidha saMgha ko AhArAdi deve, pAMca saubhAgyavatI striyoM ko apane ghara meM bhojana karAve vastrAdika dekara sanmAna kare, dIna duHkhIjanoM ko anna, vastrAdika deve, isa prakAra isa vrata kI vidhi hai| kathA ___ isa jambudvIpa ke bharata kSetra meM Arya khaMDa hai / usake uttara bhAga meM nepAla nAma kA eka vizAla deza hai, usa deza meM paMcapura nAma kA nagara hai, usa nagara meM eka bAra yoga nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vaha rAjA nItimAna, guNavAna, parAkramI thA, rAjA kI rUpa meM sundara, guNavatI mahArAnI thI rAnI ke sAtha meM rAjA sukhoM ko bhoga rahA thA, Age kucha dinoM ke bAda rAnI ko garbha rahA, nau mahine pUrNa hone ke bAda rAnI ne eka sundara tejasvI putraratna ko janma diyA, kintu vaha bAlaka saba prakAra kI bAlakrIr3A dikhAkara pAMca varSa meM hI maraNa ko prApta haa| putramaraNa ke zoka se rAnI bahuta hI duHkhI rahane lgii| eka bAra usa nagara ke udyAna meM, triloka prajJapti nAma ke mahAmunIvara padhAre, sahasA udyAna ke phala phUla khilane lage, muni Agamana kA azcarya dekhakara vahAM kA vanapAlaka apane hAthoM meM SaTRtuoM meM phalane phUlane vAle phala phUloM ko lekara rAja-sabhA meM gayA, rAjA ko phala phUla bheMTa kie muni Agamana ke samAcAra kaha sunAe rAjA ne apane siMhAsana se uThakara sAta pAMva Age calakara sASTAMga namaskAra kiyA, vanapAla ko Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] vrata kathA koSa zarIra ke samasta vastrAbharaNa uttAra kara saharSa de diye, samasta prajAjana parijanoM ko sAtha meM lekara paidala hI munirAja ke darzanoM ko udyAna meM pahuMca gayA, munirAja ke caraNoM meM namaskAra karake dharmopadeza sunane ke liye munirAja ke nikaTa baiTha gayA, dharmopadeza samApta hone ke bAda rAnI ne hAtha jor3akara vinaya pUrvaka bhakti se puchA he munirAja dayAsindhu kRpA karake batAiye ki mujhe putraduHkha kyoM huaA haiM, taba munirAja ne kahA he beTI, saMsArI jIvoM ko saMsAra meM rahakara nAnA prakAra ke duHkha uThAne par3ate haiN| isaliye jIva ko dayAmaya dharma hI zaraNa hai, rAnI tuma duHkha karanA chor3a do aura jaisA maiM upAya batAU vaisA kara, tuma adhika saptamI vrata ko bhakti bhAva se karo anta meM udyApana karo, taba tumako sarva sukhoM kI prApti hogii| isa prakAra munIzvara ke vacana sunakara rAnI ko atyanta Ananda huaA, rAnI ne munirAja ko kahA ki he gurUdeva, kRpA karake mujhe adhika sAtamI vrata kA vidhAna kyA hai ? pUrNa rUpa se batAiye, maiM vrata kA avazya pAlana karUMgI, munirAja ne vrata kI vidhi vistAra pUrvaka kaha sunAyI, rAjA rAnI Adi vrata kI vidhi ko sunakara Anandita hue, rAnI ne vrata ko svIkAra kiyA, ghara para Akara vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA anta meM udyApana kiyA, isa vrata ke pAlana karane se, rAjA rAnI ko aneka prakAra ke sukhoM kI prApti huI, putra icchA bhI pUrNa huI, isaliye he bhavyoM tuma bhI adhika saptamI vrata kA pAlana karo, tumheM bhI sarva sukhoM ko prApti hogI / ananta vrata vidhi ananta vrate tu ekAdazyAmupavAsaH dvAdazyAmakabhaktaM trayodazyAM kAjika caturdazyAmupavAsastadabhAve yathA zaktistathA kAryam / dinahAnivRdhdau sa eva kamaH smartavyaH / artha-ananta vrata meM bhAdrapada zuklA ekAdazI ko upavAsa, dvAdazI ko ekAzana, trayodazI ko kAMjI-chAcha athavA chAcha meM jau, bAjare ke ATe ko milAkara maherI eka prakAra kI kar3hI banAkara lenA aura caturdazI ko upavAsa karanA caahie| yadi isa vidhi ke anusAra vrata pAlana karane kI zakti na ho to zakti ke anusAra vrata karanA cAhie / tithi hAni yA tithi vRddhi hone para pUrvokta krama hI avagata karanA cAhie arthAt tithi hAni meM eka dina pahale se aura tithi vRddhi meM eka dina adhika vrata karanA hotA hai / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [135 vivevana :-ananta vrata bhAdoM sudo ekAdazI se prArambha kiyA jAtA haiN| prathama ekAdazI ko upavAsa kara dvAdazI ko ekAzana kare arthAt mauna sahita svAda rahita prAsuka bhojana grahaNa kare, sAta prakAra ke gRhasyoM ke antarAya kA pAlana kare / trayodazI ko jinAbhiSeka, pUjana pATha ke pazcAt chAcha yA chAcha meM jau, bAjare ke ATe se banAI gaI maherI eka prakAra kI kar3hI kA AhAra le / caturdazI ke dina proSadha kare tathA sonA, cAMdI yA rezama sUta kA ananta banAye, usameM caudaha gAMTha lgaaye| prathama gAMTha para RSabhanAtha se lekara anantanAtha taka caudaha tIrthaMkaroM ke nAmoM kA uccAraNa, dUsarI gAMTha para siddha parameSThI ke caudaha [tapasiddhi, vinaya siddhi, saMyama siddhi, cAritrasiddhi, zru tAbhyAsa, nizcAyAtmaka bhAva, jJAna, bala, darzana, vIrya, sUkSmatva, avagAhanatva, agurulaghutva, avyAbAdhatva / ] guNoM kA cintana, tIsarI para una caudaha muniyoM kA nAmoccaraNa jo mati-zra taavadhijJAna ke dhArI hue haiM, cauthI para arhanta bhagavAna ke caudaha devakRta atizayoM kA cintana, pAMcavIM para jinavANI ke caudaha pUrvo kA cintana, chaThavIM para caudaha guNasthAnoM kA cintana, sAtavIM para caudaha mArgaNAoM svarUpa, AThavIM para caudaha jIva samAsoM kA svarUpa, nauvIM para gaMgAdi caudaha nadiyoM kA uccAraNa, dasavIM para caudaha rAjU pramANa UMce loka kA svarUpa, gyArahavIM para cakravartI ke caudaha ratnoM kA [ gRhapati, senApati, zilpI, purohita, strI, hAthI, ghor3A, cakra, asi (talavAra), chatra, daNDa, khaDaga, maNi, kaaNkinnii| kAMkiNI ratna kI vizeSatA yaha hotI hai ki isase kaThora se kaThora vastu para bhI likhA jA sakatA hai, isase sUrya ke prakAza se bhI teja prakAza nikalatA hai|] bArahavIM para caudaha svaroM kA, terahavIM para caudaha tithiyoM kA evaM caudahavIM gAMTha para abhyantara caudaha prakAra ke parigraha se rahita muniyoM kA cintana karanA cAhie / isa prakAra ananta kA nirmANa karanA cAhie / __ pUjA karane kI vidhi yaha hai ki zuddha korA ghar3A lekara usakA prakSAla karanA cAhie / pazcAt usa car3e para candana, kezara Adi sugandhita vastuoM kA lepa karanA tathA usake bhItara sonA, cAMdI yA tAMbe ke sikke rakhakara sapheda vastra se Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] vrata kathA koSa Dhaka denA caahie| ghar3e para puSpamAlAe DAlakara usake Upara thAlI prakSAla karake rakha denI cAhie / thAlI meM ananta vrata kA mAr3anA maura yantra likhanA, pazcAt caubIsI evaM pUrvovata vidhi se gAMTha diyA huA ananta virAjamAna karanA hotA hai / ananta kA abhiSeka kara candana kezara kA lepa kiyA jAtA hai| pazcAt AdinAtha se lekara anantanAtha taka caudaha bhagavAnoM kI sthApanA yantra para kI jAtI hai / aSTa dravya se pUjA karane ke uparAnta "OM hrIM arhannamaH anantake valine namaH" isa mantra ko 108 bAra par3hakara puSpa car3hAnA cAhie athavA puSpoM se jApa karanA cAhie / pazcAt OM hrIM kSvI haMsa amRtavAhine namaH, anena mantraNa surabhimudrAM dhRtvA uttamagandhodakaprokSaNaM kuryAt arthAt 'OM hrIM 6bI haM sa amRtavAhine namaH' isa mantra ko tIna bAra par3hakara surabhi mudrA dvArA sugandhita jala se ananta kA siMcana karanA cAhie / anantara caudahoM bhagavAnoM kI pUjA karanI cAhie / ___ OM hrIM anantatIrthaMkarAya hrAM hrIM hra hrauM hraH asi prA usAya namaH sarvazAntiM tuSTi saubhAgyamAyurArogyaizvAmiSTasiddhi kurU kurU sarvavighnavinAzanaM kurU kurU svAhA / isa mantra se pratyeka bhagavAna kI pUjA ke anantara ardhya car3hAnA cAhie / OM hrIM hrasa anantakevalI bhagavAn dharma zrIbalAyurArogyayAyabhivRddhi kurU kurU svAhA / isa mantra ko par3hakara ananta para car3hAye hue puSpoM ko prAzikA evaM / 'OM hrIM arhannama : sarvaka mabandhana vimuktAya namaH svAhA' isa mantra ko par3hakara zAnti jala kI AzikA lenI cAhie / isa vrata meM 'OM hrIM ahaM hra ananta kevali namaH' mantra kA jApa karanA caahie| pUrNimA ko pUjana ke pazcAt ananta ko gale yA bhujA meM dhAraNa kreN| ananta vrata hindanoM meM bhI pracalita hai| unake yahAM kahA gayA hai ki anantasya viSNorArAdhanArtha" arthAt viSNu bhagavAna kI arAdhanA ke lie ananta caturdazI vrata kiyA jAtA hai / batAyA gayA hai ki bhAdoM sudI caudasa ke dina snAnAdi ke Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 137 pazcAt arthAt dUrvA, tathA zuddha sUta se bane aura haldI meM raMga hue caudaha gAMTha ke ananta ko samAne rakhakara havana kiyA jAtA hai / tatlazcAt ananta deva kA dhyAna karake zuddha ananta ko dAhinI bhujA meM bAMdhate haiM / isa vrata meM prAyaH eka samaya alonA binA namaka kA mIThA bhojana kiyA jAtA hai / ananta deva ke sambandha meM yaha kathA prAyaH loka meM pracalita hai ki jisa samaya yudhiSThira apanA satra rAjapATa hArakara vanavAsa kara rahe the, usa samaya kRSNa unase milane Aye / unakI kaSTakathA sunakara zrIkRSNa ne unheM ananta vrata karane kI rAya dI / zrIkRSNa ke AdezAnusAra yudhiSThira ananta vrata kara apane samasta kaSToM se mukti pA gaye / isa vrata ke dina brahmacarya kA pAlana karanA Avazyaka hai / jainAgama meM pratipAdita zrananta vrata kI hindunoM ke ananta vrata se tulanA karane para yaha niSkarSa nikalatA hai ki yaha vrata hindutroM meM jainoM se hI liyA gayA hai tathA jainoM ke vistRta vidhipUrNa vrata kA yaha saMkSipta aura sarala aMza hai / anaMta vrata kathA bhAdrapada zuklA 13 tithi ke dina vratoM ko pAlana karane vAloM ko snAna kara zuddha vastra pahanakara sarva prakAra kI pUjana sAmagrI lekara jinamandira meM jAve vahAM jAkara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApathazuddhi Adi kriyAoM ko karake sASTAMga jinendra bhagavAna ko namaskAra kare, jinamandira ke maNDapa ko khUba sajAve, ananta vrata kA maNDala, raMgolI se athavA cAMvaloM ko raMgAkara banAve, Upara caMdovA bAMdhe, siMhAsana abhiSekapITha para, ananta yaMtra anaMta tIrthaMkara kI yakSa yakSi sahita pratimA sthApana kara, athavA caubIsa tIrthaMkaroM kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, kanyAkatrIta sUtra ke zAstrokta vidhi se caudaha gAMThe lagAve / (1) gAMTha pahilI : - vRSabhAdi, anantanAtha paryaMta caudaha tIrthaMkaroM ke nAma mukha se uccAraNa kare, aura pahilI gA~Tha lagAve / (2) gAMTha dUsarI : - samyaktva, jJAna, darzana, vIrya, sUkSmatva, zravagAhanatva, agurulaghutva, avyAbAdhatva, astitva, vastuta, dravyatva, prameyatva, amUrtatva, pradezatva, isa prakAra siddhaparameSThI ke caudaha guraNa uccAraNa karake dUsarI gAMTha lagAve / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] vrata kathA koSa (3) gAMTha tIsarI :-pratizruti, makara, kSemaMdhara, sImaMkara, sImaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAna, yazasvI, abhicaMdra, candrAbha, marudeva, prasannajIta, nAbhirAja ina caudaha manuoM kA uccAraNa kara tIsarI gAMTha lagAve / (4) cauthI gAMTha :-sarvArdhamAgadhIbhASA, sarvajIvoM para maitrI, sarvaRtu ke phala puSpoM se yukta vRkSa kA honA, darpaNa ke samAna svaccha bhUmi, sugandha yukta vAyu kA bahanA, saba jIvoM ko Ananda honA, eka yojana bhUmi niSkaMTaka honA, gandhodaka kI vRSTi honA, kevalI ke pAMvoM ke nIce kamala kI sthApanA, sau yojana taka subhikSa kA honA, AkAza kA nirmala dikhanA, devoM kA prAmagana honA, dharmacakra kA calanA, ATha maMgala dravya kA honA ina caudaha atizayoM kA nAma lekara gAMTha denA / (5) gAMTha pAMcavIM :-utpAda pUrva, prAgrAyaNI pUrva, vIryAnuvAda, astinAsti pravAda, jJAna pravAda, karma pravAda, satpravAda, AtmapravAda, pratyAkhyAna, vighAnuvAda, kalyANavAda, prANAnuvAda, kriyAvizAla pUrva, loka biMdusAra isa prakAra caudaha pUrvI kA nAma lekara gAMTha denaa| (6) chaThI gAMTha-: mithyAtva, sAsAdana, samyagamithyAtva, avirata, dezavirata, pramatavirata, apramata, apUrvakaraNa, anivRtikaraNa, sUkSmasAMparAya, upazAMta kaSAya, kSINa kaSAya, sayoga, kevalI, prayoga kevalo ina caudaha guNasthAnoM ke nAmoccAraNa kara gAMTha lgaave| (7) sAtavIM gAMTha-: gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJitva, AhAra ina caudaha mArgaNApoM kA nAma lekara gAMTha lagAve / (8) AThavIM gAMTha-: pRthvIkAya, jalakAya, tejakAya, vAyukAya, nitya nigoda, itara nigoda, pratyeka vanaspati, sAdhAraNa vanaspati, dvIdriya jIva, tIna indriya jIva, caturindriya jIva, paMcendriya jIva, saMjJIjIva, asaMjJIjIva ina caudaha samAsoM kA nAma lekara gAMTha lagAve / (9) nauvIM gAMTha-: gaMgA, sindhu, rohita, rohitAsya, harita, harikAnta, sItA, sItodA, nArI, narakAMtA, suvarNakulA, rUpyakulA, raktA, raktodA ina caudaha nadiyoM kA nAma lekara gAMTha lagAve / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ____[ 136 (10) dasavIM gAMTha :-adholoka, madhyaloka, urdhvaloka ye tIna loka caudaha rAju hai aisA bolakara gAMTha lagAve / (11) gyArahavIM gA~Tha :-cakra, dhvaja, khaDga, daMDa, maNi, kAkiNI, gRhapati, senApati, kArAgira, hastI, azva, paTTastrI, purohita, azI ye caudaha ratna cakravartI ke pAsa rahate haiM inakA nAma lekara ekAdazavIM gAMTha lagAnA / (12) bArahavIM gAMTha :-a se lekara pro paryaMta caudaha svaroM kA nAma lekara bArahavIM gAMTha lagAnA / (13) terahavIM gAMTha :-pratipadA se lekara caturdazI paryaMta tithiyoM ke nAma lekara terahavIM gAMTha lagAnA / (14) caudahavIM gAMTha :--rakta, mAMsa, pIva, asthi, carma, mataka jIva kA zarIra, kaMda, mala, keza, nakha, tuSa, bIja, bIja sahita phala, dhAnya kA aMkura ye caudaha maladoSa haiM, ye vastue~ AhAra meM Ane para munirAja antarAya karate haiM, inakA nAma lekara caudahavIM gAMTha lgaanaa| isa vidhi se dhAge kI anantamAlA taiyAra kare, maMtra se usakI prANapratiSThA kare / mantra :-"OM prAM koM hrIM asimAusA, ya ra la va za, Sa sa ha haM saH tvagastra mAMsamedosthi majjA zukrAdi dhAtavaH anantadvArAraNAM prAraNAH ananta dvArAraNAM jIvA iha sthita sarvedriyAriNa, kAyAvAGa mana cakSuzrota ghrANamukha jivhA sthApaya sthApaya svAhA" isake bAda ananta kI pUjA kare (mAlA ananta sUta kI athavA sonA, cAMdI, tAmra ke tAra kI banA sakate haiN|). ___ abhiSeka ke bAda, mahAzAMti maMtra paDhe, usake bAda anantanAtha kI pratimA, ananta yaMtra, aura dhAge kI banAI huI ananta, ye saba tathA eka thAlI meM 14 pAna, gaMdha akSata, puSpa, phala vagaire rakhakara, eka navIna miTTI ke ghar3e ko dhokara usake Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] vrata kathA koSa Upara usa thAlI ko rakhe, phira nityapUjAkrama karake zrI anantanAtha tIrthaMkara kI pUjA kare, stotra, jayamAlA, pUrvaka pUjA kare / usake bAda - OM namo'rhate bhagavate zraNaMtAraNaMtasijbhadhamme bhagavato mahAvijjA 2 praraNaMtANaMta ke lie prAMta kevala rANe, prAMta kevala dasaraNe, zraNupujjavAsaNe zraraNaMte zraraNaMtAgama kevalI svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, aura OM hrIM prasizrAusAnamaH ananta dvArAni zratra zrAgacchata 2 saMvauSaT atra tiSThata 2 Tha Tha / zratra mam sannihito bhava 2 vaSaT / isa maMtra se ananta kI sthApanA kara aSTadravya se pUjA kare / OM namo'naMtanAthAya sarvazivasaukhyAyacirakAlaM naMdaMtu vardha tu vajramayaM kurvaMtu svAhA / isa mantra se 27 bAra sapheda phUloM se jApa kare, ananta ke Upara caDhAve / anantanAtha tIrtha kara kA caritra va ananta vrata kI kathA ko paDhe yA sune, usake bAda eka mahArghyaM car3hAkara mandira kI tIna pradakSiNA dekara maMgala AratI utAre, ghara jAkara satpAtroM ko dAna deve, usa dina ekabhukti kare / samAna pUjA karanA cAhiye, paryaMta caudaha tIrthakaroM kI uparokta vidhi se eka thAlI caturdazI ke dina bhI trayodazI kI vidhi ke vizeSa vidhi yaha hai ki vRSabhanAtha se lekara ananta nAtha pUjA stotra sahita jayamAlApUrvaka pUjA karanA cAhiye, meM 14 pAna vagaire dravya rakhakara mahArghya, tIna pradakSiNA pUrvaka car3hAnA cAhiye / usa dina upavAsa karanA cAhiye, svAdhyAya, rAtri jAgaraNa karanA, pUrNimA ke dina prAtaH kAla anantanAtha tIrtha kara, ananta yaMtra, ananta janeU ina sabakA paMcAmRtAbhiSeka karanA, aSTadravya se pUjA karanA anta meM jinavANI, guru kI pUjA karanA, yakSayakSI va kSetrapAla kA yathAyogya arghya pUrvaka sammAna karanA / OM hrIM anantanAthAya kinnara yakSa anantamatiyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara yaMtra ke Upara jApya kare, pUrNA caDhAkara Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 141 mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, AratI utAre, usake bAda visarjana kare / jo purAnI ananta hAtha meM dhAraNa kara rakhI thI, usako chor3e / ananta dvAramocana maMtra : ___OM hrIM zrIM klIM aiM arha sarvabaMdhana vinirmuktAya anantasukhapradAya namaH svaahaa| isa mantra se purAnI ananta chor3a deve / OM namo'grahate bhagavate anaMta tIrthaMkarAya OM hrIM zrIM klIM aiM praha namaH sarva zAMti kuru 2 tuSTi kuru 2 puSTi kuru 2 sarva saubhAgyamAyurArogyamiSTi kuru 2 vaSaT svaahaa| _isa maMtra se navIna ananta bAMdhe aura navIna janeU dhAraNa kare, navIna sUpa ke andara 14 prakAra ke phalAdika DAlakara Upara se sUpa se bAMdhakara vAyanA taiyAra kare, vAyanA ko bhagavAna ke sAmane rakhe, usameM do vAyanA gRhasthAcArya ke hAtha se prasAda rUpa lekara apane ghara jAve / vAyanAdAna maMtraH-OM nidheyase'saudattAdAnaM phalaM bhavedAyuSmAn bhavennityam / isa mantra se gRhasthAcArya ko vratI ko vAyanA denA cAhiye, satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, tIna dina taka brahmacarya se rhe| isa vidhi se isa vrata ko caudaha varSa paryata pAlana kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya anantanAtha tIrtha kara kI navIna pratimA yakSayakSiNI sahita banavAkara utsava se paMcakalyANaka pratiSThA karAve, caudaha bAMsa ke karaMDe meM supArI, kelA, bAdAma, ilAyacI, jAyaphala, chuhArA, amarUda ( perU ), anAra, sItAphala, kavITha, nIbu, vijorAnIbu, AMvalA ye pratyeka ke andara caudaha 2 rakhakara aura pUrI, laDDU, khAne ke pAna, lauMga, yajJopavIta, gaMdhAkSata, puSpa, eka nAriyala aura yathAzakti rupayA isa prakAra dravyoM ko rkhe| caudaha munivaroM ko AhArAdi dAna deve, Avazyaka upakaraNAdi deve, usI prakAra prAyikAoM ko bhI sADI Adi upakaraNa deve, caudaha daMpatiyoM ko vastrAdika dekara sammAna pUrvaka bhojana karAve, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] vrata kathA koSa gRhasthAcArya ko suvarNAdika deve, isa prakAra isa vrata kI pUrNa vidhi hai / isa vrata ko jo pAlana karatA hai, usako pUrNa puNyAsrava hotA hai / usa puNyaprabhAva se aihika sukha kI prApti karake, devaparyAya ke sukha bhogatA hai, vahAM se lAkara manuSya paryAya prApta kara kramazaH ananta sukha kI prApti kara letA hai / striyoM ko vrata ke prabhAva se strIliMga kA cheda hokara mokSa kI prApti hotI hai / kathA isa jambudvIpa ke bharata kSetra meM kurUjAMgala nAma kA eka bar3A deza hai, usa meM deza hastinApura nAma kI eka manohara nagarI hai vahAM zAMta nAmaka eka bar3A parAkramI vidvAna rAjA rAjya karatA thA, usa rAjA kI vimalagaMgA nAmakI paTTarAnI thI, nagara meM sudarzana nAma kA eka bahuta bar3A dhanADhya va dhArmika rAjazreSThI rahatA thA, usa zreSThI kI patnI kA nAma sanmatI thA, vaha seThAnI saundaryavAna aura guNavAna thI, usake eka guNavatI nAmakI kanyA thI, seTha ke gharAGgaNa meM eka bhagavAna kA caityAlaya thA, usa caityAlaya meM eka bAra suprabhAtI nAma kI eka viduSI AryikA mAtA jI yI prAyikA mAtA jI ke pAsa zreSTha putrI guNavatI jAkara vidyAbhyAsa karane lagI, mAtA jI ke pAsa guNavatI ne paMcANuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvratoM ko grahaNa kara zraddhApUrvaka pAlana karane lagI, eka bAra prAyikA mAtA jI zrAvakoM ko ananta vrata vidhAna kA svarupa upadeza meM batA rahI thI, taba guNavatI ne kahA mAtA jI yaha vrata mujhe bhI pradAna kIjiye, maiM bhI pAlana kruNgii| AryikA mAtA jI ne usako vrata pradAna kiyA, phira guNavatI kahane lagI ki he mAtA jI, Apa kRpA karake yaha batalAiye kI isa vrata ko kisane pAlana kiyA, vrata ko pAlana karane se kyA phala milatA hai / guNavatI kI prArthanA ko sunakara mAtAjI ne vrata kahanA prArambha kiyA / eka samaya isa bharatakSetra meM SaDkhaMDAdhipati zrI bharata cakravartI prAdi rAjA loka AdinAtha tIrthaMkara ke samavazaraNa meM jAkara bahuta bhakti se tIna pradakSiNA dekara bhagavAna kI vaMdanA stuti, namaskAra karake manuSya ke koThe meM jAkara baiTha gaye / dharmopadeza sunakara bar3I vinaya se apane donoM hAtha jor3akara vRSabhasena gaNadhara se kahane lage ki Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 143 he dayAnidhe, pApa batAiye ki mere cakrabhaMga hone kA kyA kAraNa hai ? dasarA prazna yaha hai ki vaSabhAdri parvata para nAma likhane gayA thA, to mujhe nAma likhane kI jagaha kyoM nahIM milI? ina praznoM ko sunakara gaNadhara svAmI kahane lage ki he bhUmaMDalAdhIza bharata rAjan, asaMkhyAta utsapiNI va avasarpiNI kAla samApta hone ke bAda eka huMDAvasarpiNI kAla pAtA hai, isa kAla meM Age huDAvasarpiNI nAmaka paMcamakAla pAtA hai, usa kAla doSa se hI tumhArA cakra kA bhaMga huA hai, aura dUsarA kAraNa bhI vahI hai / taba cakravartI kahane lagA ki bhagavAna isa huDAvasarpiNI kAladoSa kA parihAra kaise ho, usakA upAya batAyo, taba gaNadhara svAmI kahane lage ki he cakreza bharata tuma ananta vrata ko vidhipUrvaka karo, AdinAtha se Age aura bhI 13 tIrtha kara honevAle haiM unake Age aura bhI 10 tIrthakara hoNge| isI kauzala deza ke andara ayodhyA nagarI meM siMhasena nAma kA eka bar3A guragazAlI rAjA hogA, rAjA kI rAnI kA nAma lakSmImatI hogA, rAjamahala nagarI para indraprAjJA se kubera ratnavRSTi karegA, pandraha mahine taka ratnavRSTi hogI, nava mahine pUrNa hone para garbhavatI rAnI ke udara se anantanAtha tIrtha kara kA janma hogA, prabhU ke janma ke prabhAva se tonoM lokoM ke roga zoka duHkha dAridra nivAraNa hoMge, sabhI jIva sukhI hoMge, anantanAtha bhagavAna kA zarIra suvarNamayI, 50 dhanuSa UMcA, 30 lAkha pUrva kI prAyu hogI / bhagavAna bahuta dinoM taka rAjaizvarya bhogakara jina dIkSA dhAraNa kareMge / ghora tapazcaraNa karake ghAtikarmoM kA kSaya kareMge, indra Akara samavazaraNa kI racanA kareMge, samavazaraNa meM bhagavAna cAra aMgula Upara baittheNge| una prabhU ke jayasenAdi gaNadhara hoMge / prabhu kA lakSaNa sehI hogA, ina tIrthakara kI kinnara yakSa va anantamatI yakSI sevA kareMge, tIrtha kara ke zAsana kAla meM suprabha nAma kA bala deva va puruSotama nAma kA vAsudeva hogA, vaha nArAyaNa, nizubha nAmaka pratinArAyaNa ko yuddha meM mArakara trikhaNDAdhipati hogaa| .. eka dina anantanAtha ke divya samavazaraNa meM nArAyaNa va balabhadra donoM jAkara bhakti se tIna pradakSiNA dekara vaMdanA stuti pUjA namaskArAdi kareMge, manuSyoM ke koThe meM jAkara baiTheMge dharmopadeza sunakara nArAyaNa balabhadra gaNadhara se anantavrata ko Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] vrata kathA koSa grahaNa kareMge / udyApana bhI kareMge / anta meM balabhadra vrata ke prabhAva se svarga meM jAyeMge / nArAyaNa bhI pariNAmoM ke anusAra kahIM jAkara utpanna hoNge| isI prakAra se vRSabhasena gaNadhara ke mukha se bhAvI kathA sunakara cakravartI va anya logoM ko bahuta hI Ananda prAyA, taba cakravartI ne gaNadhara ko namaskAra karake harSapUrvaka ananta vrata ko svIkAra kiyA, bhaktibhAva se namaskAra karake vApasa ayodhyA ko Aye / nagara meM Akara kAlAnusAra vrata ko pAlana karane lge| ___ vrata samApta hone ke bAda vrata kA udyApana kiyA, dAna dene kA samaya jaba AyA taba cakravartI ke mana meM eka vicAra utpanna huA-hamane jo bharatakSetra meM digvijaya karake jo dhana upArjana kiyA hai usakA sadaupayoga honA cAhie isalie dAna lene yogya vratikoM kI sthApanA karanI cAhie / aisA vicArakara rAjAGgaNa meM aMkurotpatti karavA dI, aura deza dezAntara se logoM ko bulAkara rAjadarabAra meM Ane kI AjJA kI taba Aye hue logoM meM jo vratika the una logoM ne andara Ane kI manAI kara dI, aura jo asaMyamI the ve loga aMkuroM ke Upara pAMva rakhakara andara A gaye / jo loga aMkUroM ke Upara pAMva rakhakara andara nahIM pAye, unase pUchA gayA ki Apa andara kyoM nahIM A rahe ho, taba una logoM ne kahA ki hama saMyamI haiM aMkuroM ke Upara pA~va nahIM rakhate haiM, sacitta padArtha ke Upara pA~va rakhane se ekendriya jIvaghAta hotA hai aisA AdiprabhU ne kahA hai, isalie hama loga jIvaghAta nahIM kareMge / yaha dekhakara bharata cakravartI ko bahuta Ananda huA / bharata cakravartI ne kahA ki Apa loga Aja se brAhmaNa saMjJAvAle kahalAege, Apa loga kRSikarma na karate hue, mAtra adhyayana aura adhyApana (par3hanA aura par3hAnA) kA kArya kareMge, dhArmika kriyAkAMDa karavAnA hI Apa logoM kA kArya rahegA aisA kahakara unako yogya sammAna dekara ghara bheja diyaa| Age bhAdrapada zukla caturdazI ke dina bharata cakravartI ne apane ananta vrata ke udyApana meM svayaM ke dvArA sthApita brAhmaNoM ko bulAkara unakA yakSopavIta saMskAra kiyA, vAyane dekara suvarNa ratnAdika kA dAna diyA, pUrNimA ke dina jinapUjAdi Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 145 kriyA karake satpAtroM ko dAna dekara vratikoM ko miSThAnnAdi bhojana karAkara punaH dakSiNA dekara sammAna kiyA, isa prakAra bharatezvara ne apane ananta vrata ko pUrA kiyaa| isa prakAra kI vratakathA AryikA mAtAjI ne guNavatI ko batAyI / Age usa guNavatI ne acchI taraha se vrata ko paalaa| idhara kAzmIra deza meM citrAMgapura nAma ke nagara meM bar3A parAkramI guNavAna rUpavAna bhujabala nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vaha apanI dharmapatnI ke sAtha meM sukha se kAlakrama kara rahA thaa| hastinApura nagara meM sudarzana seTha kI putrI guNavatI ke rUpasaundarya kI vArtA sAre saMsAra meM prasiddha hone lgii| citrAMgapura nagara ke rAjA ko bhI yaha vArtA sunAI dI, sunakara rAjA ke mana meM bhI vicAra AyA ki maiM usa guNavatI ke sAtha vivAha karUMgA, taba rAjA ne mantrI ko sudarzana seTha ke pAsa bhejA / mantrI seTha sudarzana ke pAsa hastinApura gayA usake ghara jAkara kahA ki he zreSThivarya Apa apanI sundara kanyA kA vivAha hamAre rAjA se karo, rAjA kI bahuta icchA hai ki Apa kI kanyA ke sAtha vivAha ho| __ taba zreSThI kahane lagA ki he mantrIvara ApakA rAjA mithyAdRSTi va adharmI hai, isalie merI kanyA maiM tumhAre rAjA ko nahIM duuNgaa| seTha mantrI kI bAta sunakara rAjA ke pAsa AyA aura saba samAcAra kaha sunAyA, rAjA ne guNavatI ke lobha se svayaM kI dAsiyoM vidyu mAlA va anantamatI ko jainI banAkara zrAvikAvata dilavAkara dAsiyoM ko hastinApura bheja diyA, donoM dAsiyoM ne mAyA se jainadharma svIkAra kiyA thaa| aura ve donoM dAsiyAM hastinApura gaI, caityAlaya meM jAkara Thahara gaI, donoM dAsiyoM ko dekhakara guNavatI ne kahA ki Apa donoM bhojana ke lie hamAre ghara caliye, mAyAvi dAsiyAM kahane lagI ki Aja hamArA upavAsa hai / guNavatI ne pUchA ApakA Aja upavAsa kisaliye hai, Aja to koI parva nahIM hai / dAsiyAM kahane lagI ki isa nagara ke bAhara naMdakara pavitra tIrtha hai, tIrtha kA darzana kara pAraNA karane vAlI haiM / guNavatI ne kahA maiM bhI Apake sAtha usa tIrtha kA darzana karane calUgI, donoM dAsiyAM khuzI se kahane lagI ki Apa hamAre sAtha avazya Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] vrata kathA koSa caliye / aisA kahakara guNavatI ko sAtha le gaI aura mAdaka padArtha sughA kara apane rAjA ke pAsa kAzmIra deza meM gaI aura guNavatI ko rAjA ke AdhIna kiyA, rAjA ne Anandita hokara dAsiyoM ko icchApramANa dhana dekara vidA kiyA / pazcAt rAjA guNavatI ko prasanna karane lagA, kintu guNavatI prasanna nahIM huI, taba rAjA ne hastinApura se guNavatI ke pitA ko bulAyA, pitA ne Akara guNavatI kA vivAha rAjA ke sAtha karA diyA aura hastinApura ko lauTa aayaa| ... Age anantavrata vidhi karane kA samaya AyA taba gaNavatI zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI lekara jinamandira meM gaI, anantanAtha tIrthaMkara kI pUjA kara hAtha meM navIna ananta bAMdhakara ghara gaI, rAjA ne use dekhakara pUchA ki he devi prAja tumane hAtha meM yaha kyA bAMdha rakhA hai, taba guNavatI kahane lagI ki rAjana yaha ananta vrata vidhAna kI ananta maiMne bAMdhI hai, rAjA ko bhrama ho gayA aura aisA kahatA huA ki tumane mujhe vaza meM karane ke lie koI taMtra kiyA hai aura usa ananta ko tor3a diyA, taba guNavatI ko bahuta hI burA lagA, guNavatI zayyAgRha meM jAkara dvAroM ko baMda kara ciMtAmagna hokara so gaI, vahAM kI sAdhvI striyoM ne Akara guNavatI ko samajhAyA, Age kucha hI dinoM ke bAda rAjA ke kisI zatru ne rAjya ke Upara AkramaNa karake rAjya ko chIna liyaa| rAjA aura guNavatI donoM niHsahAya hokara jaMgala meM gae, jaMgala meM eka zilA para mahAmunivara dhyAnamagna baiThe the, munirAja ko dekhakara guNavato rAjA ko kahane lagI ki prANanAtha, yahAM jo munizvara baiThe haiM, vo apane sarvaduHkhoM ko naSTa kara sukhI kareMge / isalie calo inake nikaTa cleN| __rAjA guNavatI ke sAtha munirAja ke pAsa gayA, vahAM jA kara guNavatI ne tIna pradakSiNA dete hue bhaktibhAva se namo'stu kiyA, munizvara ne bhI dhyAna visarjana karake ye loga prAsannabhavya haiM aisA jAnakara saddharmavRddhirastu aisA AzIrvAda diyaa| munirAja ne kahA ki 'bhujabala rAjana' rAjya vApasa kaba prApta hogA, mana meM yaha vicAra kara rahe, ho yaha sunakara rAjA ko bahuta hI Azcarya huA, mere mana kI bAta kaise jAna lI, rAjA ne zraddhAbhakti se namaskAra kiyA, bar3e hI vinaya ke sAtha rAjA kahane lagA ki he svAmina merA rAjya kisa kAraNa se naSTa huA, aura kaunasA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - -__[ 147 puNya karane se merA rAjya mujhe vApasa milegaa| kRpA karake batAe, taba munIzvara kahane lage ki he rAjana Apane guNavatI ke hAtha baMdhA huA ananta aviveka se tor3a DAlA isa kAraNa tumhAre rAjya ko ruSTa hue kinnara yakSa aura anantamatI yakSI ne naSTa kara diyA hai / agara tuma ananta vrata ko vidhipUrvaka karake usakA udyApana karoge to tumhArA rAjya tumheM vApasa mila jAyagA, vizvAsa hone ke lie tumheM rAtri ko svapna meM chatra, cAmara, Adi zubha vastueM dikheMgI munirAja ke mukha se aisA sunakara rAjA ko bahuta hI Ananda prAyA, rAjA ne munirAja se ananta vrata ko svIkAra kiyA aura apane iSTa sthAna ko calA gayA / rAjA aura guNavatI donoM hI ananta vrata ko vidhi pUrvaka pAlana karane lage eka dina rAjA soyA huA thA, cauthe prahara meM rAjA ne zubha svapna dekhe, prAtaHkAla yakSa aura yakSiNI ne rAjA ke Upara prasanna hokara rAjA ke rAjya ko vApasa dilA diyA, rAjA ne vrata kA udyApana utsava ke sAtha kiyA, aura sukha se rAjya bhoga karane lagA, kucha dinoM ke bAda rAjA ko asAdhya roga utpanna huA, yaha dekhakara rAjA ko viSayoM se vairAgya utpanna hapA, jyeSTha putra vizvasena ko rAjya dekara eka munizvara ke pAsa dIkSA lekara tapazcaraNa karane lgaa| anta meM samAdhimaraNa kara acyuta svarga meM deva huA, guNavatI bhI anta meM samAdhimaraNa kara acyuta svarga meM strI liMga ko cheda kara deva huii| vahAM donoM deva cirakAla taka svarga sukha bhogane lage, ye donoM deva niyama se manuSya paryAya prApta kara mokSa ko jaayeNge| isa vrata vidhAna ko pUrvokta zreNikAdi ne sunakara bahuta hI prAnanda manAyA, aura rAjA zreriNaka, rAnI celanA ne gautama svAmI ko namaskAra karake vrata ko svIkAra kiyA, aura vApasa rAjagRha nagara meM A gaye / vrata kA pAlana kiyA anta meM udyApana kiyA, usake phala se rAjA zreNika ko to tIrthaMkara pada kA baMdha huA, maura rAnI celanA kA strIliMga cheda ho kara svarga meM janma huaa| - isalie he bhavya jIvo Apa bhI guru ke nikaTa vrata ko grahaNa kara vidhi pUrvaka pAlana, udyApana karo, pApako bhI avazya mokSa prApta hogaa| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] vrata kathA koSa ___aSTakarmacUrNavrata vidhi va kathA caitrAdi mAsa meM se kisI bhI mahine ke zubha dina meM prAtaHkAla snAna kara zuddha vastra pahanakara sarva prakAra kA pUjAsAhitya lekara jina mandira meM jAve, vahA~ jAne ke bAda maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko sAkSAta namaskAra kare, naMdAdIpa (akhaNDadIpa) jalAve, zrI abhiSeka pITha para siddha pratimA sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, pAMca pakvAnna kA naivedya banAve, jinavANI, nigraMtha gurU, yakSa yakSiNI, kSetrapAla kI bhI arcanA kare OM hIM ahaM aSTakarmarahitAya zrI siddhAdhipataye svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApa kare, NamokAra mantra kI eka mAlA jape, siddha bhakti par3hakara svAdhyAya kare, vratakathA avazya par3he / eka thAlI meM ATha pAna lagAkara unake Upara aSTa dravya rakhe, eka nAriyala rakhakara mahArya kare, arghya hAthoM meM lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, satpAtroM ko prAhAradAna deve, usa dina brahmacarya vrata kA pAlana kare, dUsare dina pAraNA krnaa| isa prakAra jJAnAvaraNIya karma ke kSaya ke liye 8 pUjA 8 upavAsa, darzanAvaraNIya karma ke kSaya ke liye pahale ke samAna 8 pUjA pUrvavat va ATha dina mAtra pAnI leve / vedanIya karma ke kSaya ke liye pahale ke samAna pUjA kare, phalAhAra kare / mohanIya karma ke kSaya ke liye 8 pUjA va mAtra eka grAsa kA hI AhAra leve / Ayu karma ke kSaya hetu 8 pUjA va aMbalI bhAta kA bhojana kare / nAma karma ke kSaya ke liye 8 pUjA va pUr3I kA bhojana kare, gotra karma ke kSaya ke liye pahale ke samAna 8 pUjA va bhAta kA bhojana kare, aura antarAya karma ke kSaya ke liye, pahale ke samAna 8 pUjA sahita mAtra eka bhAta kA dAnA khAve / isa prakAra 64 pUjA 64 upavAsAdi kriyA karate hae, vrata kA udyApana kare, usa samaya paMcavarNa raMgolI se 64 kamala dala kA yaMtra nikAlakara siddhapratimA sthApana karake siddha parameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko AhAradAnAdi deve, muni AryikAoM ko upakaraNAdi bheMTa kare, maMdira meM ghaMTA, cAmara, chatra, dhUpAnA, abhiSeka poTha ityAdi upakaraNa bheMTa kare, isa Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa prakAra isa vrata kI pUrNavidhi hai, isa vrata kA vidhAna rAjA zreNika ne sunakara mana maiM prAnanda manAyA, saba logoM ko bhI bahuta Ananda prAyA / isa vrata kI kathA bhI zreNika purANa meM hI hai celanA ne vrata ko pAlana kara sadgati prApta kI / higahI vrata vidhi va [ 149 kathA zrImannAbhitaM bhaktyA, vRSabhaM jinanAyakaM / sthApaye vidhinA natvA, jaMtUnAM sukhakArakaM / / koI bhI aSTAnhikA kI aSTamI ko prAtaH snAna kara, zuddha vastra pahana kara pUjAbhiSeka kA sAmAna lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara, zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, siMhAsana pITha para paMcaparameSThI kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se paMcaparameSThI kI pUjA kare, yakSayakSiNI, kSetrapAla, kI yathAyogya pUjA kare, jinavANI va gurU kI pUjA kare / OM hrAM hrIM hrauM hraH asigrAusA namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara maMtra kA jApya kare, vrata kathA par3ha, eka thAlI meM mahArghya banAkara hAtha meM lekara maMdira ko tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, mahA arghya bhagavAna ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve, isI krama se cAra mahine taka pratyeka zukla aSTamI ko pUjA vidhi kare, zrAvaka ke sarva vratoM kA pAlana kare, bhraSTa jamIkaMdoM kA tyAga kare, cAra mahine pUrNa hone para Age kI bhraSTAnhikA meM udyApana kareM, usa samaya paMcaparameSThI vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, bhagavAna ke Age uttama padArtha rakhakara pUjA kareM, mandira meM uttama upakaraNa deve, caturvidha saMgha ko dAna deve, phira pAraNA kare isa prakAra vrata kI pUrNa vidhi hai / kathA dvArAvatI nagarI kA rAjA trikhaMDAdhipati zrIkRSNa paTTa rAnI sahita rAjya Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] vrata kathA koSa karate the, unake putra kA nAma padyumna kumAra thA, vaha kAmadeva the, eka dina zrIkRSNa ne padyumna kumAra kI zAdI ke liye yogakanyA rati devI hai jAna kara apane sAle rukmI ko dUta ke dvArA kundamapura samAcAra bheje, dUta ke dvArA samAcAra pAkara rukamI nareza bahuta nArAja huA, aura dUta ko kahane lagA ki he dUta meM apanI putrI cAMDAla ko de dUMgA kintu kAmakumAra ko nahIM dUMgA, dUta ne jyoM hI samAcAra zrIkRSNa ko kaha sunAye, taba padya mna kumAra rati kumArI ko balAtahara kara apanI dvArikA nagarI meM le AyA, aura apanA rUpa cANDAla kA banAkara ratikumArI se kahane lagA ki maiM cAMDAla hU~ kAmakumAra nahIM hUM, maine mAyAcArI se yaha saba kiyA hai, aba tumako mere sAtha hI zAdI karanI par3egI, yaha saba suna dekha kara rati kumArI rone lagI bahuta duHkhI hone lagI, rati kumArI ko duHkhI dekhakara rUvamaNI ne rati kumArI ko samajhAyA ki he rati kumArI tuma ropro mata duHkhI mata hoo, padyumna kumAra kI Adata hI hai vyartha kI ceSTA karanA / maiM tumhArA vivAha usI ke sAtha karU gI tuma cintA na karo, taba rukmaNI ne padyumna kumAra ke sAtha rati kA vivAha kara diyA / aura rati kumArI ko bAraha varSa ke liye eka alaga se mahala dekara chor3a diyA, pati viraha ke kAraNa rati devi duHkhI hone lagI, eka dina nagara ke udyAna meM eka munirAja ke rati ko darzana hue, rati ne hAtha jor3akara namaskAra kiyA aura apane duHkhoM kA saba vRtAMta kaha sunAyA, munirAja apane avadhijJAna se saba jAnakara kahane lage ki he beTI, tumane pUrva bhava meM apanI sauta ke dveSa se bhagavAna ko pratimA sAta ghar3I taka chupAkara rakhI thI, isaliye tuma ko isa prakAra kA duHkha prApta huA hai, agara pApoM se mukti cAhatI ho to tuma ahigadI vrata kA pAlana karo, jisase patisaMyoga phira se hokara tuma ko sukha kI prApti hogii| munirAja ne saba vrata kI vidhi acchI taraha se batA dI, yaha saba kathana sunakara usako bahuta Ananda AyA usane munirAja ke dvArA batAye gaye vrata ko dhAraNa kiyA, aura nagara meM Akara yathAyogya vrata kA pAlana kiyA, udyApana kiyA, dharma ke prabhAva se padyumna kumAra rati para prasanna ho gayA aura donoM saMsAra kA sukha bhogane lage, kucha dinoM ke bAda nemI tIrtha kara ke samavazaraNa meM jAkara padya mna kumAra ne dIkSA dhAraNa kara lI taba rati ne bhI dIkSA grahaNa kara lI, donoM hI ghora tapazcaraNa karane lage, padya mna kumAra ne karmoM ko kATakara mokSa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 151 prApta kiyA, rati ne bho strIliMga kA chedana karake svarga ko prApta kiyaa| Age mokSa ko prApta karegI, isa vrata kA yahI prabhAva hai / ___anantabhava karmaharASTamI vrata vidhi va kathA tInoM aSTAnhikA kI koI eka aSTamI ko snAna kara zuddha vastra pahane, pUjA abhiSeka kA sAmAna lekara jinamandira meM jAve IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka vedI para dharaNendra padmAvato sahita pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, jinavANI, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI, kSetrapAla kI arcanA kare padmAvatI devI ke Age namaka, tila, tuvara, cAMvala, gehUM ina saba cIjoM ke pAMca pUja rakhe, OM hrIM zrIM krIM aiM aha~ pArzvanAtha tIrthaMkarAya dharaNendra padmAvatI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApa kare, vrata kathA par3he, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI kre| gabhiraNI strI ekabhukti kare, ekAzana kare / vaMdhyA strI ko upavAsa karanA caahie| isI krama se cAra mahine ko aSTamI ko upavAsa kare, vidhipUrvaka pUjA kare, phira Age pAnevAlI aSTAnhikA kI aSTamI ko pArzvanAtha vidhAna karake vrata kA udyApana kare, taba bAraha bAMsa ke Tukar3e maMgavA kara unameM nAnA prakAra ke miSTAnna bharakara gannA, pAna, phUla, supArI, kelA ye saba padArtha DAlakara, tela kI pUr3iyAM banAkara Upara Dhaka deve, usameM se eka TukaDA pArzvanAtha ke Age eka padmAvatI ke Age, eka rohiNI devI ke Age, eka jinavANI ke Age eka guru ke Age car3hA deve, kathA kahane vAle paMDita ko eka deve, saubhAgyavatI striyoM ko dekara svayaM do TukaDe lekara ghara jAve, isa prakAra yaha vrata kA pUrNa vidhAna hai| ...... kathA rAjagRha nagara meM rAjA zreNika apanI rAnI cailanA ke sAtha rAjya karatA thA, eka dina usa nagara ke udyAna meM sahastrakUTa caityAlaya ke darzanArtha yazobhadra nAma ke mahAjJAnI, 500 muniyoM sahita padhAre, usa samaya ratnamAlA nAma kI eka Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] vrata kathA koSa bhavya zrAvikA caityAlaya meM apanA anaMtabhava karmaharASTamI vrata kA vidhAna karane ke lie gayI thI, vidhAna kI samApti karake maMdira ke bAhara prAyI aura dharmopadeza sunane ke lie munirAja ke nikaTa meM baiTha gaI, usa samaya eka gIdar3a pakSI maMdira ke zikhara se akasmAta maMdira ke prAMgaNa meM gira par3A aura vizeSa vedanAgrasta hokara maraNAsanna ho gayA, taba yaha dekha kara ratnamAlA usa pakSI ke nikaTa gaI aura kahane lagI he pakSIrAja, zrAja jo maiMne vrata kiyA hai usakA puNya meM tumako detI hUM tuma zAMti se apane prANa chor3o, usI vakta yazobhadra munirAja bhI vahAM Aye aura maraNAsanna pakSI ko paMca namaskAra maMtra dene lage, pakSI NamokAra maMtra sunatA huA mara kara pAMDya deza ke pANDya rAjA kI paTTarAnI naMdAdevI ke garbha se ghaTAtikI nAma kI kanyA hokara utpanna huI, jaba vaha kanyA thI, taba vahI yazobhadra nAma ke munirAja bihAra karate hue usa padma nagara meM Aye, AhAra ke samaya naMdAdevI ne navadhA bhakti se prahAra diyA usake ghara para dAna ke prabhAva se paMcAzcarya vRSTi huI, yaha saba dekhakara saba ko bahuta hI Ananda huA, usa samaya munirAja ko dekhate ho ghaTAtikI kumArI ko jAtismaraNa jJAna huA, nikaTa jAkara munirAja ke caraNoM meM bhaktipUrvaka namaskAra karake baiTha gaI, apanA pUrva bhava prapaMca jAnakara zrAdara se donoM hAtha jor3akara kahane lagI, he svAmina isa ratnamAlA ke dvArA diye gaye vrata ke puNya ke prabhAva se Aja meM kanyA hokara utpanna huI huuN| isalie bhavasindhutAraka aba usa vrata kA vidhAna mujhe batAo maiM aba usa vrata ko yathAvidhi pAlana karanA cAhatI hUM, taba munirAja ne usako sampUrNa vrata ko grahaNa karAyA, munirAja apane sthAna ko vApasa cale gaye, prAge usa ghArtika ne samayAnusAra vrata kA pAlana kiyA, udyApana bhI kiyA, jaba vaha kanyA mAsika dharma se hone lagI hai aisA dekhakara pAMDya rAjA ne devasena rAjA se ghaTArtikI kA vivAha kara diyA, donoM pati patnI Ananda se apanA samaya vyatIta karane lage, eka dina donoM pati patnI sahastrakUTa caityAlaya kI vaMdanA ke lie gae the, bhagavAna ko namaskAra karake bAhara Aye, munirAja kA dharmopadeza sunakara apane nagara meM vApasa Aye, sukha se rAjya karate hue aMta meM samAdhimaraNa pUrvaka marakara svarga sukha kA anubhava karane lage aura prAge mokSasukha kA bhI anubhava karane lage / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 153 akSayasukha saMpatti vrata kathA phAlguna zukla ekama ke dina prAtaH snAna karake zuddha vastra pahane, pUjA abhiSeka kA sAmAna lekara jinamaMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, akhaNDadIpa jalAve, abhiSeka pITha para paMcaparameSThI bhagavAna kI mUrti sthApana kara paMcAmatAbhiSeka kare, bhagavAna ke Age eka pATe para pAMca pAna alaga 2 rakhe, pAnoM ke nIce caMdana se svastika banAve, una pAnoM para alaga 2 aSTa dravya rakhe, phira paMcaparameSThI bhagavAna kI pUjA kare, paMcapakvAna car3hAve, pAMca phUloM kI mAlA car3hAve, zru ta kI va gurU kI pUjA kare, yakSa yakSiNI kI va kSetrapAla kI yathAyogya arcanA kare / OM hrIM maha arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarva sAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, sahasra nAma par3he, eka thAlI meM pAMca pAna rakhakara Upara pRthaka 2 arghya rakhe, eka nAriyala rakhe, usa thAlI ko hAtha meM lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya pUrvaka rahe, dharmadhyAna se samaya bitAve, satpAtroM ko AhArAdi dekara pAMca saubhAgyavatI striyoM ko bhojana pAnAdi dekara unako goda meM sAmAna bhara kara sammAna kreN| isa prakAra pratyeka mahine ko ekama ko upavAsa pUrvaka pUjA kare / anta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSTho vidhAna - karake, mahAbhiSeka kare, pAMca munisaMghoM ko va AryikAoM ko prAhAradAnAdi upakaraNa dekara saMtuSTa kare, zrAvaka zrAvikAoM ko bhojana pAnAdi deve, isa vrata kA phala saMsArasukhoM ko prApta karAkara aMta meM mokSasukha kI prApti hai| vrata meM celanA rAnI aura rAjA zreNika kI kathA par3he / ......aSTAnhikA vrata kI vidhi aSTAnhikAvataM kArtikaphAlgunASADhamAseSu aSTamImArabhya pUNimAntaM bhavatIti / vRddhAvadhikatayA bhavatyeva, madhyatithihAse saptamIto vrataM kArya bhavatIti; tadyathA saptamyAmupavAso'STamyAM pAraNA navamyAM kAjika dazamyAmavamaudAryamityeko Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] vrata kathA koSa mArgaH sugamaH sUcitaH jaghanyApekSayA tadAdidinamArabhya pUNimAnta kAryaH SaSThopavAsaH padmadevavAkyasamAdaraiH bhavyapuNDarIkaiH anyathAkriyamANe sati vratavidhirmazyet evaM sAvadhikAni vratAni samAptAni / arthaH-aSTAnhikA vrata kArtika, phAlgana aura ASAr3ha mAsoM ke zukla pakSoM meM aSTamI se pUrNimA taka kiyA jAtA hai / tithivRddhi ho jAne para eka dina adhika karanA par3atA hai| vrata ke dinoM ke madhya meM tithi hrAsa hone para eka dina pahale se vrataM karanA hotA hai| jaise madhya meM tithi-hrAsa hone se saptamI ko upavAsa, aSTamI ko pAraNA, navamI ko kAjI-chAcha, dazamI ko Unodara, ekAdazI ko upavAsa, dvAdazI ko pAraNA, trayodazI ko nirasa, caturdazI ko upavAsa evaM zakti hone para pUrNimA ko upavAsa, zakti ke abhAva meM Unodara tathA pratipadA ko pAraNA karanI cAhie / yaha sarala aura jaghanya vidhi aSTAnhikA vrata kI hai / vrata kI utkRSTa vidhi yaha hai ki aSTamI se SaSThopavAsa arthAta aSTamI, navamI kA upavAsa dazamI ko pAraNA, ekAdazI aura dvAdazI ko upavAsa, trayodazI ko pAraNA evaM caturdazI aura pUrNimA ko upavAsa aura pratipadA ko pAraNA karanI cAhie / zrI padmaprabhadeva ke vacanoM kA prAdara karane vAle bhavya jIvoM ko ukta vidhi se vrata karanA caahie| isa prakAra batAyI huyI vidhi se jo vrata nahIM karate haiM, unakI vrata vidhi dUSita ho jAtI hai, aura vrata kA phala nahIM milatA / isa prakAra sAvadhivratoM kA nirUpaNa pUrA huaa| vivecana:-kArtika, phAlguna aura ASAr3ha mAsa ke zukla pakSa meM aSTamI ke dina vrata kI dhAraNA karanI hotI hai / prathama hI zrI jinendra bhagavAna kA abhiSeka pUjana sampanna kiyA jAtA hai, tatpazcAt guru ke pAsa, yadi guru na ho to jinabimba ke sammukha nimna saMkalpa ko par3hakara vrata grahaNa kiyA jAtA hai / brata grahaNa karane kA saMkalpa-- ____OM pradya bhagavato mahApuruSasya brahmaNo mate mAsAnAM mAsIttame mAse prASADhamAse zuklapakSe saptamyAM tithau .... 'vAsare........ 'jambUdvIpe bharatakSetre Arya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa khaNDe..... pradeze . nagare etat pravapiNIkAlAvasAnacaturdazaprAbhUtamAnimAnitasakalalokavyavahAre zrIgautamasvAmizrIriNakamahAmaNDalezvarasamAcaritasanmArgAvazeSe ..... vIranirvANasaMvatsare aSTamahAprAtihAryAdizobhitazrImadahatparamezvarapratimAsannidhau aham aSTAnhikAvatasya saMkalpaM kariSye / asya vratasya samAptiparyantaM me sAvadhatyAgaH gRhasthAzramajanyArambhaparigrahAdInAmapi tyAgaH / saptamI tithi se pratipadA taka brahmacarya vrata dhAraNa karanA Avazyaka hotA hai, bhUmi para zayana, sacitta padArthoM kA tyAga, aSTamI ko upavAsa, rAtri ko jAgaraNa Adi kriyAeM kI jAtI haiN| aSTamI tithi ko dina meM nandIzvaradvIpa kA maNDala mAMDakara aSTadravyoM se pUjA kI jAtI hai / pUjA-pATha ke anantara nandIzvara vrata kI kathA par3hanI cAhie / 'OM hrIM nandIzvara dvIpajinAlayasthajinabimbebhyo namaH' isa mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhie / navamI ko 'OM hrIM aSTamahAvibhUtisaMjJAyai namaH' isa mahAmantra kA jApa; dazamI ko 'OM hrIM trilokasAgara saMjJAyai namaH' mantra kA jApa; ekAdazI ko 'OM hrIM caturmukhasaMjJAyai namaH' mantra kA jApa; dvAdazI ko 'OM hrIM paJcamahAlakSaNa saMjJAya namaH' mantra kA jApa; trayodazI ko 'OM hrIM svargasopAna saMjJAyai namaH' mantra kA jApa; caturdazI ko 'OM hrIM siddha cakra ya namaH' mantra kA jApa evaM pUrNimAsI ko 'OM hrIM indradhvajasaMjJAyai namaH' mantra kA jApa karanA cAhie / __ vrata kI dhAraNA aura samApti ke dina NamokAra mantra kA jApa karanA cAhie / vrata samApti ke dina nimna saMkalpa par3hakara supAr3I paisA yA nAriyala paisA car3hAkara bhagavAn ko namaskAra kara ghara AnA cAhie 'OM prAdyAnAm Adya jambUdvIpe bharatakSetre zubhe zrAvaNamAse kRSNapakSe pradya pratipadAyAM zrImadarhatpratimAsannidhau pUrva yadvataMgRhItaM tasya parisamApti kariSye'ham / pramAdAjJAnavazAt vrate jAyamAnadoSAH zAntimupayAnti-OM hrIM kSvIM svAhA / zrImajjinendracaraNeSu prAnandabhaktiH sadAstu, samAdhimaraNaM bhavatu, pApavinAzanaM bhavatuOM hrIM asi prA u sA ya namaH / sarvazAntirbhavatu svAhA / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] vrata kathA koSa devasika vratoM kA varNana devasikAni kAni bhavanti ? trimukhazuddhidvArAvalokanajinapUjApAtradAnavratapratimAyogAdIni vratAni bhavanti / arthaH-devasika kauna kauna vrata haiM ? trimukha zuddhi, dvArAvalokana, jinapUjA, pAtradAna, pratimAyoga prAdi devasika vrata haiN| nandIzvara vrata kathA tInoM aSTAhnikAnoM meM yaha vrata kiyA jAtA hai| saptamI ke dina zrAvaka ko snAna karake zuddha vastra pahana kara pUjAdravyoM ko apane hAthoM meM lekara jinamandira ko jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka karake bhagavAna kI aSTadravyoM se pUjA kare, guru ke nikaTa isa vrata ko lekara ekAzana kare, brahmacarya pUrvaka rahe, bhUmizayana kare, haritakAya padArthoM kA tyAga kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, aSTamI ke dina usI prakAra zuddha hokara maNDapa racanA karake mUlanAyaka bhagavAna kA abhiSeka kare, nandIzvara biMba kA bhI abhiSeka kare, paMcamerU Adi sthApana kara aSTadravya se nityapUjA kare, usake bAda nandIzvara pUjA vidhAna kre| tithi / jApya bhojana aSTamI OM hrIM naMdIzvarasaMjJAya namaH upavAsa kareM 10 lakSa upavAsa kA phala navamI hrIM aSTamahAvibhUtisaMjJAya namaH pAraNA vastu 10 lakSa upavAsa khAve kA phala dazamI OM hrIM trilokasArasaMjJAya namaH pAnI bhAta khAve|60 lakSa upavAsa kAMjIyAhAra | kA phala ekAdazI hrIM caturmukhasaMjJAya namaH avamodarya kare 50 lakSa upavAsa kA phala dvAdazI OMhrIM paMcamahAlakSaNa saMjJAya namaH ekAzana kare 50 lakSa trayodazI OM hrIM svargasopAnasaMjJAya nmH| imalI bhAtakhAve|40 lakSa caturdazI OM hrIM sarva saMpattisaMjJAya namaH trivelI bhAta 1 lakSa pauriNamA OM hrIM iMdradhvajasaMjJAya namaH upavAsa kare koTI pA~ca lakSa upa. vrataphala Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa aSTamI ke dina maMtra kA 108 puSpa lekara jApya kare, raNamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, nandIzvara bhakti bolakara vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahA arghya lekara maMdira ko tona pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve| isI prakAra pratyeka tithi ko uparokta Tebala ke anusAra hI jApya va bhojanasAmagrI kare yA leve, pUjA bhI aSTamI ke samAna ho kare, maMtra jApya meM 108 sugandhita puSpa lenA parama Avazyaka hai, puSpoM se hI jApa pratyeka dina kare, pUrNimA ke dina caturvidha saMgha ko dAna dekara apanA bhojana kare, isa vrata kA pAlana tIna varSa yA pAMca varSa yA sAta varSa yA ATha varSa taka karanA cAhiye, jaisI jisakI zakti ho, vaise pAlana karanA cAhie, jo isa vrata ko acchI taraha se pAlana karatA hai, vaha sAta ATha bhava meM athavA tIsare bhava athavA isI bhava se mokSa jAtA hai / anta meM vrata kA udyApana kare, nandIzvara pratimA kI pAMca kalyANaka karake jinamaMdira meM sthApanA kre| caubIsa tIrthaMkara pratimA kI pratiSThA karAve, jIrNoddhAra maMdira jI kA karAve, caturvidha saMgha ko AhAradAnAdi deve, maMgala dravya pATha 2 deve / aSTAnhikA vrata kathA isa vrata ko pahale anantavIrya, aparAjita ne pAlana kiyA, isaliye donoM cakravartI hue, aura vijaya kumAra senApati hue, jaya kumAra va sulocanA anukrama se gaNadhara va sulocanA deva huI, zrIpAla rAjA kA kuSTaroga calA gyaa| isa kI Age kathA kahatA huuN| ___ isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AryakhaMDa ke andara ayodhyA nagarI meM pahale ikSvAku vaMzI hariSeNa nAma kA cakravartI rAjA apanI 66 hajAra rAniyoM ke sAtha rAjya karatA thA, eka dina vasanta Rtu ke samaya hariSeNa apane parivAra sahita vanakrIr3A ko gayA, vana meM eka per3a ke nIce eka zilA para do avadhijJAna saMpanna munirAja virAje hue the, eka kA nAma ariMjaya aura dUsare kA nAma amitaMjaya thA, donoM hI eka sAtha meM prAyazcita vidhi jora 2 se par3ha rahe the, munirAja kA zabda sunakara rAjA maMtrI se kahane lagA ki he maMtrI tumane dekhA, yaha zabda kahAM se A rahA hai, taba maMtrI ne kahA ki rAjana sunA hai do munirAja eka zilApara baiThakara pATha kara rahe haiM, taba rAjA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] vrata kathA koSa ne apanI gaMdharvazrI rAnI ko sAtha meM lekara munirAja ke pAsa jAkara munirAja ko tIna pradakSiNApUrvaka namaskAra kiyA aura dharma kA svarUpa, vastu tattva, nau padArtha, SaTadravya, paMcAstikAyAdi kA svarUpa sunA, munidharma kA svarUpa, zrAvakadharma kA svarUpa Adi sunA rAjA sunakara bahuta hI santuSTa hunA, rAjA ne hAtha jor3akara prArthanA kI - he gurudeva maiMne pUrvabhava meM aisA kaunasA puNya kiyA thA ki maiM isa bhava meM cakrabartI huA hUM / taba munirAja kahane lage ki he rAjana ! pahale isa prayodhyA nagarI meM kuberamitra nAmaka eka vaizya thA, usakI sundarI nAmaka strI thI, usake garbha se eka tuma aura hama donoM utpanna hue the / eka zrIvarmA, jayakIrti tIsarA jayacanda thaa| pahalA zrIvarmA tumhArA hI jIva thA, zrIvarmA ne eka bAra nandIzvara parva meM guru ke pAsa ATha dina kA nandIzvara vrata grahaNa kiyA, kitane hI varSoM taka usane isa vrata kA pAlana kiyA aMta meM samAdhi se marakara svarga meM deva huA, vahAM se cayakara tuma hariSeNa cakravartI hue ho, tumhAre donoM bhAiyoM ne bhI isa nandIzvara vrata ko pAlana karate hue zrAvaka dharma kA acchI taraha se pAlana kiyA thA / usake prabhAva se isa bharata kSetra ke hastinApura nagara meM eka kSAyika samyagdRSTi vimalavAhana nAma kA seTha apanI zrAryA lakSmImati ke sAtha rahatA thA, unhI ke yahAM ariMjaya aura amitaMjaya nAmaka hama donoM utpanna hue haiM / bAlapane se hI dhArmika saMskAroM ke kAraNa bAlabrahmacArI rahakara guru ke nikaTa jinadIkSA grahaNa kI aura ghora tapazcaraNa karake cAraNaRddhi prApta kara lI hai, he rAjana! tuma cakravartI hue ho, isI pUrva saMbaMdha se hama ko dekhakara tumheM prIti utpanna huI haiM, aisA kahakara cakravartI ko nandIzvara dvIpa kA varNana sunAyA, aura kahane lage ki isa nandIzvara dvIpa meM saudharmAdi indra aura saba devagaraNa jAkara Ananda utsavapUrvaka pUjA karate haiM, bhora manuSya paryAya meM zrAvaka varga apane yahAM hI nandIzvara dvIpa kI sthApanA kara pUjA karate haiM / isa vrata kA avazya hI pAlana karanA cAhiye, aMta meM udyApana karanA cAhiye, isa vrata kA pAlana karane se eka navIna mandira kI pratiSThA karane se jitanA mila puNya lagatA hai utanA puNya isa vrata ke pAlana se milatA hai / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 156 yaha saba sunakara rAjA ko bahuta Ananda huA, rAjA ne isa nandIzvara vrata ko vinayapUrvaka grahaNa kiyA, aura apane nagara meM vApasa zrAyA, kAlAnusAra vrata ko pAlana kara jinadIkSA grahaNa kara mokSa ko gayA, bhavyajIvoM ! tuma bhI isa vrata kA pAlana karo, jisase hariSeNa cakravartI ke samAna sukha bhogakara mokSa ko jAoge / ananta sauMdarya vrata kathA caitra kRSNa dvitIyA ke dina snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA abhiSeka kA sAmAna hAtha meM lekara jinamaMdira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, patha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSa yakSI va kSetrapAla kI bhI arcanA kare, pAMca prakAra kI khIra banAkara bAraha bAra car3hAve / OM hrIM praSTottara sahastra nAmasahita zrI jineMdrAya yakSa yakSI sahitAya namaH svAhA / par3heM / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahArghya rakhakara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala bhAratI utAre, usa dina 'brahmacarya se rahe, upavAsa kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna deve, svayaM pAraNA kare, isI prakAra pratyeka mahine kI isI tithi ko pUjA kara upavAsa kare, vrata kare, bAraha mahine pUrNa hone para aMta meM udyApana kare, usa samaya caubIsa tIrthaMkara vidhAna kare, satpAtroM ko dAna deve / isa vrata meM bhI rAjA zreNika va rAnI celanA kA jIvana caritra zrati pUrNimA vrata kathA ASADha, kArtika, phAlguna ina mahinoM meM Ane vAlI pauriMgamA ko snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA va abhiSeka kA sabai sAmAna lekara mandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAte huve IryApatha zuddhi karatA huvA, bhagavAna ko namaskAra kare, caubIsa tIrtha Mkara kI mUrti yakSa yakSI sahita pITha para sthApana kara paMcAmRta abhi beka kare, usa ke bAda jinaprabhu kI pUjA jayamAlA sahita par3ha e Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] vrata kathA koSa OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM vRSabhAdi vardhamAnAMta vartamAna catuviMzati tIrthakarebhyo yakSa yakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se sugandhita puSpa lekara 108 bAra jApya kare, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSiragI va kSetrapAla kI unakI yogyatAnusAra pUjA sammAna kare, jinasahastranAma par3ha, NamokAra maMtra 108 bAra par3ha, yAne eka mAlA phere / aura vratakathA par3he aura aMta meM eka thAlI meM 24 pAna rakhakara pratyeka pAna para gaMdha, akSata, puSpa, phalAdi rakhakara mahAarghya kare, mahAarghya ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala bhAratI utAre, mahA arghya ko bhagavAna ke Age car3hA deve, ghara jAkara munizvara ko AhAra dAna deve, munirAja ke zrAge tIrthaM karoM kA nAma lekara phira ekabhukti kare, nitya jinendra bhagavAna kA abhiSeka kare, nitya bhojana karate samaya, pAna khAte samaya, pAnI pIte samaya, isa vrata kA (raNati vrata kA) nAma lekara yAne, trikAla tIrthakaroM kA nAma lekara, magara svayaM ko nAma yAda nahIM ho to dUsare se 5 bAra sune, bAda meM bhojana kare / isa krama se vrata ko chaha varSa taka pAlana kara, udyApana kare, usa samaya caubIsa tIrthaMkara kI yakSayakSi sahita pratimA banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, 24 vAyane taiyAra kare, 48 sUpa navIna maMgavAkara dhulAve, usameM haldI kA cUrNa pAnI meM 24 sUpa ke andara pRthak - 2 bhIge hue cane, aSTa dravya, sendhA namaka, karaMjA, phala, puSpa, pAna ityAdi caubIsa prakAra kI acchI 2 vastueM DAlakara una caubIsa sUpoM ko sAmAna rakhe huve sUpoM se DhaMka deve, Upara se dhAgA lapeTa deve, 24 prakAra kI miThAI taiyAra karake car3hAve, deva, zAstra, guru, pUjanAcArya va saubhAgyavatI striyoM ko dekara apane ghara bhI do lekara jAve, 24 munirAja ko prAhAra dekara zAstrAdi upakaraNa deve, AryikAoM ko bhI zrAhArAdi dekara vastrAdi Avazyaka upakaraNa deve / caubIsa hAtha lambA caur3A sapheda kapar3A dhokara bichAve, Upara eka Tebala rakhe, usa Tebala ke Upara caubIsa tIrthaMkara kI pratimA sthApana kare, pratyeka tIrthaM - kara kI alaga 2 pUjA kare, phira vAyanA deve / gholakara lagAve vAyanAdAna mantra :- OM namoM arhaddbhyo caturviMzati tIrthaMkarebhyo saubhAgyeSTa siddhi kuruta kuruta svAhA / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 161 isa mantra ko par3hakara vAyanA (sUpoM meM bharA huA) deve, isa prakAra yaha pUrNa vidhi hai, isa vrata ke prabhAva se sarva vighnoM kA nAza hotA hai, saubhAgya va dIrghAyuSa kI prApti hotI hai / kathA caturvizati tirthezAn / caturgati nivArakAn / nirigasAdhakAn vaMde / sarvajIva dayA karAn / / isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM avaMti nAma kA deza hai, usa deza meM caMpApura nAma kA eka bahuta bar3A nagara hai, usa nagara meM bhUpAla nAma kA eka vIryazAlI va guNavAna rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjA kI suprabhA aura manoharA do paTTa rAniyAM thiiN| rAjA apanI strI-yugala ke sAtha rAjya karatA thaa| ____eka dina nagara ke udyAna meM eka mahAmunIzvara Aye, rAjA ne yaha samAcAra sunate hI nagara meM Ananda bherI bajavAkara sarva janaparijana sahita paidala calate hue udyAna meM gayA, vahAM munirAja ko tIna pradakSiNA dekara bhakti se namaskAra kiyA kucha samaya dharmopadeza sunakara bar3e vinaya ke sAtha hAtha jor3akara kahane lagA, ki he mahAtapasvI, Aja Apa hama ko kisI vrata kA svarUpa batAiye, rAjA ke vacana sunakara munirAja kahane lage he rAjana, isa karmabhUmi ke utsarpiNI va avasarpiNI kAla ke andara trikAla tIrthaMkara hote rahate haiM, tIrthaMkaroM kA paMcakalyANaka hotA hai, isI prakAra bharata kSetra meM prArambha meM prathama tIrthaMkara zrI Adi tIrthaMkara hue bhagavAna ko jaba kevalajJAna huA taba bharata cakravartI aAnanda aura utsAha se bhagavAna ke samavazaraNa meM gayA, bhagavAna ke caraNakamaloM meM namaskAra karake, manuSyoM ke koThe meM jAkara baiTha gayA, divya dhvani se hone vAlA dharmopadeza sunakara donoM hAtha jor3akara vRSabhasena gaNadhara ko kahane lagA ki he bhavasindhutAraka, Aja Apa mujhe koI jo sugati kA kAraNa ho aisA eka vrata kaho, bharata rAjA ke vinayazabda ko sunakara vRSabhasena gaNadhara kahane lage he cakravartI rAjana, tuma ko pAlana karane yogya aisA 360 dina karane Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] vrata kathA koSa yogya vrata hai, sadgati ko dene vAlA hai, isa vrata ke prabhAva se tuma isI bhava se mokSa cale jAoge / aisA sunakara bharata ko mana meM bahuta Ananda huA, gaNadhara ke mukha se vrata kA vidhAna sunakara vrata ko grahaNa kiyA aura nagara meM zrAyA, bharata cakravartI ne vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA, anta meM bar3e vaibhava ke sAtha udyApana kiyA, vrata ( praNati vrata) jaba bharata cakravartI ne kiyA taba vrata ke udyApana meM kailAzaparvata para 24 tIrthaMkara kA mandira banavAkara jinabiMba sthApana kiyA | vrata vidhi kahate hue munirAja ne apanA dharmopadeza samApta kiyA, taba manoharA rAnI ne yaha vrata grahaNa kiyA taba sabhI loga munirAja ko namaskAra karake nagarI meM vApasa Aye / manoharA rAnI ukta vrata ko apanI zakti nahIM chipAte hue pAlana karane lagI, aisA dekhakara suprabhA rAnI ko bahuta burA lagane lagA, eka dina rAjA ne suprabhA rAnI ko kahA ki Aja bhojana taiyAra kariye taba suprabhArAnI ne vicAra kiyA ki Aja rAjA ko viSa milAkara bhojana denA hai / rAnI ne viSa mizrita bhojana rAjA ke lie taiyAra kiyA / jaba rAjA bhojana ke lie Aye taba eka caukI bichAkara thAlI meM viSa mizrita bhojana lAkara rakha diyA, thAlI parosate hue karmayoga se caukI se thAlI nIce jamIna para gira par3I aura viSa mizrita anna jamIna para gira par3A, jaba rAjA ne usa anna ko dekhA to lagA ki bhojana meM kucha milA huA hai tatkSaNa vaidya se bhojana kI jAMca karavAI to patA lagA ki rAnI suprabhA ne bhojana meM viSa milAyA hai, rAjA rAnI ke Upara bahuta ruSTa huA, usa rAnI kA rAjA ne bahuta apamAna kiyA, taba rAnI ko bahuta duHkha huprA, rAnI pazcAtApa karane lagI, apanI hI niMdA karane lagI / manoharA rAnI ke vrata vidhAna se rAjA ke Upara hone vAlA viSaprayoga kA upadrava zAMta ho gayA, Tala gayA, saba jagaha rAnI manoharA ke vrata kA mahAtmya prakaTa huA, taba rAnI suprabhA ne vicAra kiyA ki isake vrata ke vidhAna se hI meM bhI baca gaIM aura rAjA bhI baca gayA, taba usane bhakti se vrata ko svIkAra kiyA, rAjA ke mantriyoM ne bhI vrata ko svIkAra kiyA, rAjA senA sahita digvijaya ke lie nikalA aura thor3e hI dinoM meM digvijaya karake apanI nagarI meM vApasa AyA, taba manoharA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa rAnI ko paTTa rAnI banAkara rAnI kA bahuta sammAna kiyA, phira saba ne mila kara vrata kA udyApana bahuta ThATa se kiyA, sukha se rAjyabhoga karane lage / anta meM donoM daMpatI dIkSA lekara tapazcaraNa karane lage, tapa ke prabhAva se svarga meM utpanna hue, krama se mokSa ko jaaeNge| prArtadhyAnanivAraNa vrata kathA vrata vidhi : - pahale ke samAna kreN| antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNa 10 ke dina ekAzana kareM, 11 ke dina upavAsa va pUjA ArAdhanA maMtra jApa kreN| abhayakumAra vrata kathA vrata vidhi :-kisI bhI mahine kI zukla pakSa kI caturthI ko ekAzana kare, aura paMcamI ko aSTa upavAsa kre| usa dina subaha zuddha kapar3e pahana kara dravya lekara mandira jAye, vedI mUlanAyaka ke pAsa paMcaparameSThI pratimA sthApita kara paMcAmRta abhiSeka kare / eka pATe para pAMca svastika banAkara aSTa dravya pAna rakhe paMca parameSThI zruta va guru kI pUjA kare, stotra par3ha / yakSa yakSI va brahmadeva kI arcanA kreN| jApa :- "OM hrIM aha ahatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA" isa mantra kA jApa 108 bAra puSpoM se kre| NamokAra maMtra kA 108 bAra jApa kare / maMgala AratI kare / sat pAtra ko dAna de / dUsare dina pUjA va dAna dekara pAraNA kre| isa krama se 5 tithi pUrNa hone para udyApana kare, usa dina paMcaparameSThi vidhAna karake 5 dampatI ko bhojana karAve / ___... - .... kathA yaha vrata apane tIsare bhava meM eka brAhmaNa ne yathA vidhi pAlana kiyA thA, jisase mokSasukha milaa| apakAyanivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-vratavidhi pahale ke samAna hI karanA / antara sirpha itanA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] vrata kathA koSa hai ki caitra zukla 6 ko ekAzana kare, 7 ko upavAsa kare aura supArzvanAtha tIrtha kara kI pUjA, mantra, jApa Adi karanA caahie| sAta pAna lagAkara Upara aSTa dravya rakhe, paMcaparameSThI kI mUrti kA abhiSeka pUjA kare, usI kA jApya pUrvavat kre| kathA kathA rAjA zreNika, rAnI cailanA kI par3ha' / prAcAmlavardhana vrata kathA ASAr3ha zukla aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahana kara abhiSeka pUjA kA sAmAna lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA dekara bhagavAna ko namaskAra kare, yakSayakSisahita jinapratimA sthApana kara abhiSeka kare, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, zruta va guru kI bhI pUjA kare, yakSayakSiNi va kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM aha aSTottara sahastra nAma sahita yakSayakSi sahitAya namaH svaahaa| isa mantra kA 106 puSpa lekara jApya kreN| NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kareM, vratakathA par3ha, eka arghya thAlI meM rakhakara, mandira kI tIna pradakSiNA va maMgala AratI utArai arghya car3hA deve usa dina upavAsa kare / dUsare dina pUjA karake satpAtroM ko dAna deve| usake bAda pAraNA kare, pAraNA meM maThA aura bhAta khAve, tIsare dina pUrvokta pUjA kara upavAsa kareM, usake bAda do dina ekAzana karake phira tIna dina ekAzana kare, usake bAda phira upavAsa kare aura cAra dina ekAzana kare, isa prakAra 19 upavAsa kareM, 16 pAraNA kare / isa prakAra yaha vrata 14 varSa taka aura tIna mahine 20 dina taka kareM, aMta meM anaMtanAtha tIrtha kara kA vidhAma kara mahAabhiSeka kare, caudaha prakAra kA naivedya car3hAve, caudaha muniyoM ko AhAradAnAdika deve / isakA yahI udyApana hai| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa kathA isa jambudvIpa ke bharatakSetra meM Arya khaMDa hai, usa khaMDa meM mahApura nAma kA sundara nagara hai, usa nagara meM dharmasena nAma kA rAjA thA usako saMsAra se vairAgya hA aura jinadIkSA grahaNa kara tapazcaraNa karane lagA, prAcAmla vardhana vrata karane lagA, anta meM samAdhipUrvaka maraNa kara AraNa svarga meM deva huA / eka dina munirAja ko prAhAradAna dekara munirAja se pUchA ki gurudeva ! maiM kisa puNya se cakravartI huA hU~ ? taba munirAja kahane lage ki rAjana ! tumane pUrva bhava meM muni banakara AcAmla vardhana tapa kiyA thA, usI ke puNya se Apako yaha pada milA hai, taba usako yaha sunakara bahuta khuzI huI, usane punaH isa vrata ko svIkAra kiyA, bAda meM dIkSA lekara vrata ko acchI taraha se pAlana kara ghora tapazcaraNa karake mokSa prApta kiyaa| praSTa pratihAryodaya vrata kathA phAlguna zuklA aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahana kara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, bhagavAna ko namaskAra kare nandIzvara pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSI sahita kA abhiSeka kare, eka pATe para ATha svastika banAkara Upara ATha pAna rakhe, pratyeka ke Upara akSata, puSpa, phala, naivedya rakhakara jinendra kI pUjA kare, jayamAlA sahita zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, paMca pakvAnna car3hAve / OM hrIM ahaM asigrAusA sarva jina bibebhyo namaH svAhA isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare / NamokAra mantra kA jApya kre| vrata kathA paDhe / pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre / upavAsa kare athavA pATha vastuoM se ekAzana kare / satpAtroM ko dAna deve / dUsare dina pUjA karake svayaM pAraNA kre| - isI prakAra pUriNamA paryanta kare / usa dina rathotsava athavA pAlakI pUrvaka yAtrA nikAle / mahAbhiSeka kare, caitra kRSNA ekam ke dina jina pUjA karake pATha munIzvara ko dAna deve, prAyikA, zrAvaka-zrAvikA, purohita Adi ko bhojana karAkara Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] vrata kathA koSa vastrAdika dAna deve / isa vrata ko zraddhA se pAlana karane bAle ko tIrthaMkara prakRti kA baMdha hotA hai| kathA rAjA zreNika va rAnI celanA ne isa vrata ko kiyA thA / kathA meM unhIM kA caritra par3he | zraSTavidhavyaMtaradeva kathA vrata vidhi :- bhAdrapada mAsa ke pahale maMgalavAra ko ekAzana karanA / budhavAra ko prAtaHkAla snAna karake zuddha vastra pahana kara pUjA dravya lekara jinAlaya jAyeM / mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kreN| caMdra prabhu tIrthaMkara kI pratimA zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSI ke sAtha sthApita karake paMcAmRta abhiSeka kareM / aSTadravya se pUjA kreN| eka pATe para ATha pAna rakhakara akSata phUla phala naivedya Adi rakhanA / zruta va gaNadhara kI pUjA karake praSTavyaMtara devoM kI arcanA karanA / yakSa yakSI va brahmadeva kI arcanA kareM / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa car3hAyeM / NamokAra maMtra kA 108 bAra jApa kareM / isa kathA ko pddh'eN| eka pAtra meM ATha pAna rakhakara usa para aSTadravya tathA eka nAriyala rakhakara mahArghya kareM, mandira kI tIna pradakSiNA karake maMgala AratI kareM / usa dina upavAsa karanA / satpAtra ko prAhArAdi deM / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kareM, tIna dina brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna kareM / isa prakAra prATha budhavAra taka pUjA vidhi karake anta meM kArtika praSTAnhikA meM udyApana kareM, taba candraprabhavidhAna karake mahAbhiSeka kareM / catuHsaMgha ko catuvidha dAna deM / ATha jor3iyoM ko bhojana karAkara vastrAdi dekara sammAna kareM / garIboM ko bhojana karAyeM | Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 167 kathA jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vijayArdha parvata hai / usakI dakSiNa zreNI meM vizvarapura nagara meM indradhvaja nAma ke parAkramI rAjA apanI indrAyaNI paTarAnI sahita rAjya karate the / mantrI purohita zreSThI senApati Adi parivArajana the / inake sAtha zrAnanda se kAla bitAte the / eka dina nagara ke bAhara udyAna meM govardhana mahAmuni prAye / yaha vanamAla se sunate hI nagara meM prAnandabherI bajAkara parijana - purajana sahita darzana ko gaye / kucha dera dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne apane donoM hAtha jor3a vinaya se ekAda vrata dene ke lie prArthanA kii| munozvara bole he bhavyarAjacUDAmaNe ! tumheM bhraSTavidhavyaMtara vrata karanA adhika ucita hai / usa vrata kI vidhi batAyo / yaha suna saba ko Ananda huA / rAjA ba rAnI ne yaha vrata grahaNa kiyA / namaskAra karake apane nagara ko lauTa gaye / samayAnusAra donoM ne yaha vrata yathAsthiti pAlana kiyA / kAlAMtara meM rAjA saMsAra - viSaya se virakta ho kara putra ko rAjya dekara vana ko gaye / eka digambara sAdhu ke pAsa jinadIkSA lekara ghora tapasyA kI / samAdhimaraNa karake svarga ko gaye / rAnI bhI prAyikA dIkSA lekara tapa karane lagI / usa vrata tathA tapa ke prabhAva se strIliMga cheda kara svarga meM deva huI / ye donoM prAge jAkara mokSa meM gaye / ajJAna nivAraraNa vrata kathA kisI bhI praSTAnhikA parva meM eka parva ko zuddha hokara praSTamI ke dina mandira maiM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, zAMtinAtha kI pratimA yakSayakSiNI sahita kA paMcAmRtAbhiSeka kareM, praSTadravya se pUjA kare, zruta va garaNadhara va yakSayakSI kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM zAMtinAthAya garuDayakSa mahAmAnasIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare / rAmokAra mantra kA 108 bAra jApya kareM, vrata kathA par3ha e, akhaNDa dIpa jalAve, eka pUrNa arghya vidhi pUrvaka car3hAve, maMgala AratI utAre, sapAtroM ko dAna deve, ekAzana kare / isa prakAra dina pUjA kara vrata kare / cAra mahine taka pratidina dugdhAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, cAra mahine Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] vrata kathA koSa pUrNa hone para usa samaya zAMti vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, cAroM saMghoM ko dAna deve| kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| . atha aranAtha tIrtha kara cakravati vrata kathA vrata vidhi :-caitra Adi 12 mahine meM kisI eka mahIne ke zukla pakSa meM saptamI ko ekAzana karanA cAhiye aura aSTamI aura 14 ko zuddha kapar3e pahana kara aSTa dravya lekara mandira jAnA caahie| pITha para bhUtakAla ke amala prabhu tIrthaMkara kI pratimA yakSa yakSI sahita virAjamAna kara paMcAmRta abhiSeka kare / phira bhagavAna ke sAmane sAta svastika nikAla kara usake Upara sAta patte rakhakara aSTa dravya rkhe| aura nirvANa se amala prabha taka pUjA kare / paMca pakavAna kA naivedya banAye / ____ jApa :-"OM hrIM ahaM amala prabha tIrtha karAya yakSa yakSI sahitAya namaH svaahaa"| isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra kI eka mAlA phere / kathA par3hanI cAhiye phira AratI karanI cAhiye / usa dina upavAsa karanA cAhie / dUsare dina pUjA va dAna karake upavAsa karanA cAhie / isa prakAra cAra aSTamI va tIna caturdazI aisI sAta tithi pUrNa hone para udyApana kare / udyApana ke dina amala prabha tIrtha kara kA vidhAna karake mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko AhAra dAna de / maMdira meM upakaraNa Adi rakhe / aisI vrata kI vidhi hai| kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kaccha deza meM kSemapura nAmaka eka ramaNIya nagara hai / vahAM naMdaka nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usake pAsa maMtrI, purohita, rAjazreSThI Adi parivAra thaa| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa eka dina apane parivAra sahita anaMtanAtha tIrtha kara ke samavazaraNa meM gayA / vandanA kara dharmopadeza sunA / usake bAda apane donoM hAtha jor3akara gaNadhara se kahA-'he saMsAra sAgara tAraka gaNadhara ! Apa mujhe saMsAra sAgara se pAra hone ke liye koI vrata kho|' taba unheM aranAtha tIrtha kara cakravartI vrata kA pAlana karane ke liye kahA / yaha suna rAjA bahuta Anandita huA / phira vaha tIrtha kara aura gaNadhara ko namaskAra kara apane ghara gayA, vahAM usane usa vrata kA pAlana kara usakA yathAvidhi udyApana kiyA / phira eka dina vaha apane mahala ke Upara baiThA thaa| acAnaka bAdaloM kI vicitratA dekhakara use saMsAra se vairAgya utpanna huA / jisase usane digambarI muni dIkSA dhAraNa kI aura ghora tapazcaryA karane lagA / usakA samAdhipUrvaka maraNa hunaa| vaha jayaMta nAmaka anutara vimAna meM deva huA / vahAM bahuta samaya taka sukha bhogakara kAzyapa gotrIya sudarzana seTha ke yahAM janma liyaa| tIrtha kara nAmakarma ke udaya se devoM ne unake pAMcoM kalyANaka manAye / unakA nAma aranAtha rakhA / ve cakravartI tIrthakara aura kAmadeva the / bar3A hone para rAjya sukha bhoga rahe the / eka dina acAnaka bAdaloM kI caMcalatA dekhakara unheM vairAgya ho gayA, laukAMtika devoM ne pAkara unheM sambodhita kiyA / dIkSA lekara ghora tapazcaryA karane lage, jisase cAra karmoM kA nAza ho gayA aura kevalajJAna kI prApti huI / dharmopadeza karate huye saba jagaha vihAra kiyA / isa prakAra ve sammedazikhara para pahuce / vahAM para yoga dhAraNa kiyA, zakla dhyAna ke prabhAva se cAra aghAtiyA karmoM kA nAza kara mokSa gaye / aisA isa vrata kA mAhAtmya hai| prAkAza paMcamI vrata kathA vrata vidhi :-bhAdrapada zuklA 4 ko ekAzana kare / 5 ke dina upavAsa kare / zuddha kapar3e pahana kara mandira jAye / vahAM darzana pradakSiNA Adi kare / malanAyaka pratimA kA abhiSeka kare / pUjA kare / zAma ko mandira ke khule sthAna meM caubIsa tIrtha kara kI ArAdhanA karane ke liye caturastra pAMca maNDala pAMca varSoM ke nikAle / maMDapa kA zRgArAdi karake caubIsa tIrtha karoM kA paMcAmRta abhiSeka karake yaMtra dala ko eka kumbha para sthApita kare / sakalIkaraNa, nityapUjA krama kare / phira Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] vrata kathA koSa caubIsa tIrthaMkaroM kI ArAdhanA kare / isa prakAra pratyeka pahara meM stavana aura arcanA kare / isa prakAra cAra bAra kare / aMta meM "OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM vRSabhAdi catuviMzati tIrtha karebhyo yakSa pakSI sahitebhyo namaH svAhA " isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha kathA par3ha e / mahArghya de, prArato kare / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare | isa prakAra se 5 varSa yaha vrata karake udyApana kareM / usa samaya caubIsa tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare / cAra prakAra kA dAna de / mandira meM 5 ghaNTe, darpaNa, chatra, camara Adi de / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sauSTha nAmaka deza hai / usameM tilakapura nAmaka manohara nagara hai / vahAM para mahipAla rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI vicakSaNA thI / vahAM para bhadrazahA nAmaka vyApArI naMdA nAmaka strI ke sAtha rahatA thA / usakI vizAlA nAmaka eka kanyA thI / vaha rUpavatI va guNavatI thI / para bAda meM usake proMTha para kor3ha ho gayA jisase usake sAtha koI bhI zAdI nahIM karatA thA / usake mAtA-pitA ko bhI duHkha thA / eka dina usake mAtA- -pitA ne usase kahA ki he bAle ! hamane pUrva bhava meM kucha par3a rahA hai isalie aba dharma kArya aise kArya kiye hoMge jisase hameM usakA phala bhoganA kI ora apanA dhyAna do, jisase apanA du:kha naSTa hogA / yaha suna vaha nityapUjA, stuti, vandanA, mantrajApya, dAna zrAdi zubha bhAvanA se karane lagI / vrata bhI karatI thI, jisake puNya ke prabhAva se eka dina piMgala nAmaka vaidya ne usake pitAjI se pUchA ki tumhArI lar3akI kA roga ThIka hone para lar3akI mujhe doge kyA ? taba usake pitA ne kahA de dUMgA / vaidya ne siddhacakra kI pUjana karake auSadhi de dii| jisase usakA roga pracchA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [171 ho gyaa| phira usane apanI kanyA kA vivAha vidhipUrvaka usake sAtha kara diyaa| bahuta samaya taba vaha bhI vahIM rahA phira vaha apane jAne ke samaya cittaur3agar3ha paayaa| vahAM luTeroM ne usakA saba dhana chIna liyA aura usa piMgala ko mAra DAlA / taba vaha vizAlA cittaur3agar3ha zahara meM gii| vahAM jina mandira meM gaI aura bhagavAna ke darzana kiye / vahAM munizvara baiThe hue the, unakI vandanA Adi karake pAsa meM baiThakara apanI saba bAteM unheM batAyI aura duHkhI hokara kahA ki aba maiM kyA karU aura kahAM jAU~ ? taba mahArAja jI ne samajhAyA ki hamAre kiye gaye karma hameM bhoge binA chaTate nahIM haiM / pUrva janma meM tumane jo pApa kiye haiM, unakA phala bhoga rahI hai / usakA varNana karatA hUM, suno : pahale eka janma meM tuma isI zahara meM vArAMganA (vezyA) thii| tuma svarUpa se bahuta sundara hone se nRtya karane meM atizaya kuzala thI / eka dina somadatta nAmaka muni yahAM Aye, jisase zrAvakoM ko bahuta Ananda huaa| roja utsava hone lge| rAjA ke hAthI para jinavANI rakhakara julUsa ke sAtha jina mandira meM lAye / ve munirAja zAstra paDhakara roja dharmopadeza dete the| loga bar3e utsAha se sunate the| yaha saba dekhakara brAhmaNa loga dvaSa karane lage / unhoMne muni se bar3A vAda-vivAda kiyA, jisameM munizvara jIta gaye / yaha dekha zrAvakoM ko bahuta khuzI huii| para brAhmaNoM ke mana meM dvaSa bar3hane lgaa| taba muni ke sAtha chala karane kA dUsarA upAya kiyA / terA jIva usa samaya vezyA svarUpa meM thA / brAhmaNoM ne eka vezyA bulAyI, vaha tU hI thI, tujhase unhoMne kahA ki yadi tU usa sAdhu kA brahmacarya bhraSTa karegI, to tujhe bahuta dhana diyA jAyegA / taba tU dhana ke lobha se eka zrAvikA kA zRMgAra karake rAta ko akelI mandira meM jAne lagI aura muni ko mohita karane ke liye aneka prayatna karane lagI / anta meM muni kA AliMgana bhI kiyA para muni to apane dhyAna se nahIM Dige / meruparvata ke samAna nizcala baiThe the / taba tU nirupAya ho, lajjita huI / tujhe bahuta Azcarya huaa| tU socane lagI ki eka dRSTi uThA kara dekha lene para prAdamI mere pIche laga jAtA hai para isa muni ne A~kha uThAkara bhI nahIM dekhA / yaha kaisA prAzcarya hai / dhanya hai yaha yogii| zAbAsa ! usake jitendriya ko| isa prakAra se mana meM socakara vaha vApasa brAhmaNa ke Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] vrata kathA koSa ke pAsa AyI aura saba bAta btaayii| usane dravya na lete huye kahA :-puruSa ko vikAra utpanna karane ke liye mere pAsa jitane prayatna the, utane kiye para usa muni ne jarAsA bhI citta vikAra nahIM lAyA / yaha suna saba nirAza huye / usake bAda tujhe bahuta pazcAtApa huA tU apane Apa kahane lagI ki are re ! maiMne muni ko binA kAraNa upasarga kiyA hai / duSTa logoM ke kahane para maiMne yaha kArya kiyA hai / dhikkAra hai mere jIvana ko / kaiso hai yaha jainadharma kI mahimA / zrAvaka ke kula meM janma lenA kitanA bhAgyazAlI hai / isa prakAra tumhAre mana meM bahuta pazcAtApa huprA / para bAda meM tujhe kor3ha ho gayA aura mara kara cauthe naraka meM gii| vahAM para 10 sAgara kI Ayu bitAkara phira aneka bhava lekara aba tUne bhadrazAha ke ghara janma liyA hai / vahA~ tujhe kor3ha ho gayA thA, usako piMgala ne acchA kiyA aura usase vivAha kara tU idhara A rahI thI ki coroM ne piMgala ko mAra diyA / aisI terI kathA hai| jo pApa kiyA hai usako dharma kArya se dUra kiyA jA sakatA hai / ataH tU samyaktva pUrvaka dharmAcaraNa kara / aura AkAza paMcamI vrata kara tathA usakI vidhi btaayii| isa prakAra sadguru ke mukha se saba vRtAMta sunakara vizAla lakSI ne yaha vrata kiyaa| jisase vaha maNibhadra nAmaka cauthe svarga meM deva huA / svargIya sukha bhoge / vahAM usane jinakevalI ke darzana, tIrtha karoM ke darzana Adi karate huye sAta sAgara kI Ayu pUrNa kii| vahAM se mara kara mAlava deza meM tArAmati rAnI ke peTa se utpanna huI / usakA sadAnanda nAma rakhA / sadAnanda ne bar3A hone para zrAvaka ke 12 vratoM kA pAlana karate huye rAjya sukha kA bhoga kiyaa| eka dina nagara ke bAhara udyAna meM eka munimahArAja Akara virAje / taba unake darzana ko sadAnanda gayA, unake mukha se dharmopadeza sunane se use vairAgya ho gyaa| rAjya ko tyAga kara jinadIkSA lii| use ghora tapazcaryA se zukla dhyAna kI prApti huI, anta meM kevalajJAna prApta kara mokSa gaye / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 173 caurya mahAvrata vratakathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kareM / antara kevala itanA hai ki ASAr3ha kRSNa 6 ke dina ekAzana kareM 7 ke dina upavAsa kareM / pUjA Adi pahale ke samAna kreN| tIna dampatiyoM ko bhojana karAveM / vastra Adi dAna kare / kathA pahale jayapura nagarI meM jayasena rAjA apanI jayAvatI mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra jayakumAra, jayasundarI aura mantrI jayapAla, usakI strI jayazrI, sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne jayasAgara muni se vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA / saba sukhoM ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gae / noTa :-- satya mahAvrata kI vidhi ke samAna hI isa vrata kI vidhi hai, ahiMsA vrata yA satyavrata kI vidhi dekheM / hiMsA mahAvrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna sarva vidhi kare / antara kevala itanA hai ki ASAr3ha kRSNa 4 ke dina ekAzana kare, 5 ke dina upavAsa kare, pUjA zrAdi pahale ke samAna kare, 8 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastu Adi dAna kare / kathA pahale anantapura nagarI meM anantarAja rAjA zrananta sundarI mahArAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra ananta kumAra aura usakI strI anantamatI thI / anantavijaya usakI strI anantalakSmI, anantakIrti purohita, usakI strI anantagunI, zreSThI sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne ajantasena guru se ahiMsA mahAvrata liyA / usakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarva sukhoM ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gae / prayogakevalI guNasthAna vrata kathA vrata vidhi :- - pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] vrata kathA koSa ki ASAr3ha zukla 11 ke dina ekAzana kare / 12 ke dina upavAsa kare / pUjA Adi pahale ke samAna kare / 4 dampatiyoM ko bhojana karAye / vastra prAdi dAna kare / 108 kamala puSpa 108 Ama car3hAve, 108 caityAlaya kI vandanA kare / kathA pahale rajatapura nagarI meM rAjazekhara rAjA rAjamatI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra rajatasena, usakI strI rajatalocanI aura mantrI, zreSThI purohita pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne rajatasAgara mahAmuni se ayogakevalI vrata liyaa| usako vidhi pUrvaka pAlana kiyaa| sarvasukhoM ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa ge| apramattaguraNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki prASAr3ha zukla 4 ke dina ekAzana kare, 5 ke dina upavAsa kare, pUjA Adi pahale ke samAna kare, sAta dampatiyoM ko bhojana karAye, vastra Adi dAna kare / kathA __pahale kazmIra nagarI meM kAmasena rAjA kAmasundarI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra kAmadamana, usakI patnI kAmadevI, kAmazarahara pradhAna, usakI strI kAmarUpiNI, kAmasukIrti purohita, usakI strI kAmakrIDA, kAmasAgara pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka dina unhoMne kAmavijaya muni se apramatta guNasthAna vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarvasukhoM ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gaye / apUrvakaraNaguNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki ASAr3ha zuklA 5 ke dina ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa kare / pUjA Adi pahale ke samAna kare / 8 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / 108 bAra kamala puSpoM se jApa kare, tyAlaya kI vaMdanA kreN| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 175 kathA nityAvaloka nagarI meM nityAnanda rAjA nityasukhI mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra nityaniraMjana, usakI strI nityAcAramatI, mantrI, usakI strI nityAvalokinI, nIti kIrti purohita, usakI strI notisenA pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne nItisAgara muni se vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarvasukhoM ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gaye / anivRttikararaNaguNasthAna vrata kathA vrata vidhi :--pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki prASAr3ha zuklA 6 ke dina ekAzana kare / 7 ke dina upavAsa kare / pUjA Adi pahale ke samAna kare / 6 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kre| / kathA pahale nityAvaloka nagarI meM nityAnanda rAjA nItivatI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra nIti nipuNa, usakI strI nirmalAsUna aura nItibaMta maMtrI, usakI strI nIticaturI/nIticAru, purohita, usakI strI notipAlinI, nItijaya senApati, usakI strI nItisudaMrI aura nItikIti purohita usakI strI nItisenA pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne nItisAgara muni se anivRttikaraNa guNasthAna vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarvasukhoM ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa ge| avirataguNasthAna vrata kathA vrata vidhi :--pahale ke samAna saba vidhi kareM / antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 1 ke dine aikAzana kareM, 2 ke dina upavAsa kareM / pUjA Adi pahale ke samAna kare, cAra dampatiyoM ko bhojana karAveM, vastra prAdi dAna kare, AhAra dAna prAdi deN| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] vrata kathA koSa . kathA pahale siMhapura nagaro meM siMhasena rAjA siMhanandA paTarAnI ke sAtha rahate the| usakA putra siMhadara, usakI strI siMhamAlA, siMhavijaya mantrI, usakI strI siMhagaminI, siMhakIti purohita, usakI strI siMhasundarI, siMhadata zreSThI, usakI strI siMhadatA, siMhavajrAdi pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne siMhasAgara muni se vrata liyA, usakA vidhipUrvaka pAlana kiyA / sarvasukhoM ko prApta karake anukrama se mokSa gaye / anaMtadarzana vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki jyeSTha zukla 6 ko ekAzana kare, 10 ko upavAsa kreN| pUjA Adi pahale ke samAna kare / NamokAra mantra kA eka bAra jApa kreN| eka dampati ko bhojana karAve / kathA kAzo deza meM pahale vajrasena rAjA rAjya karatA thA / vaha bar3A parAkramI va guNavAna thA / usako kusumAvatI nAmakI eka sundara guNavatI strI thI / usako vajradaMta nAmakA eka putra va sumati nAmaka strI thii| usake pAsa subuddhi nAmaka mantrI thaa| usI prakAra candrazekhara nAmaka purohita va caMdrAnanI nAmaka strI thii| aura dhanapAla nAmaka rAja zreSThI va dhanavati seThAnI thii| isa prakAra apane pUre parivAra ke sAtha rAjA sukha se rahatA thaa| ____eka dina usa nagara ke bAhara udyAna meM zrIdharAcArya apane saMgha sahita Aye, jaba rAjA ne samAcAra sune to ve apane parivAra sahita mahArAja ke darzana ko gaye / vahAM para mahArAja ko tIna pradakSiNA de karake, vandanA karake saba baitthe| dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara kahA, he dInoddhAraka guruvarya ! Aja Apa hameM sadgati ko dene vAlA aisA koI vrata vidhAna batAveM / mahArAja ne kahA he bhavya ziromaNI rAjendra ! tumheM anaMtadarzana nAmaka vrata karanA cAhiye / aisA kaha kara saba vidhi batAyo, ve saba usa vidhi ko sunakara khuza hue / una saba ne yaha Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 177 vrata liyaa| ve vandanA karake nagara meM pAye / bAda meM yaha vrata yathA vidhi se pAlana kiyA, jisase ve svarga sukha ko bhogate huye mokSa gaye / anaMtajJAna vrata kathA vrata vidhi :--pahale ke samAna saba vidhi kareM, antara sirpha itanA hai ki jyeSTha zukla 10 ke dina ekAzana kareM va 11 ke dina upavAsa kreN| pUjA vagairaha pUrvavat kreN| kathA pahale hastinApura ke rAjA vimalasena rAnI vimalavatI ke sAtha sukha se rAjya karate the| unakA lar3akA kamalanAtha va usakI patnI kamalAvatI thii| usakA buddhisAgara nAmaka mantrI thA, usakI strI mativaMtI thii| aura dhavala kIrtinAmaka purohita thA, usakI strI guNavatI thI aura gaMgadatta nAmaka seTha va gaMgadevI nAmaka strI thii| ye pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra nagara ke udyAna meM sUryamitra nAmaka mahAna AcArya saMgha sahita Aye / yaha bAta rAjA ne sunI to ve darzana karane ke liye Aye / dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne kahA-he saMsAra siMdhutAraka svAmin ! hameM saMsAra-sukha kA kAraNa ho aisA koI vrata do, taba mahArAja jI ne kahA-he bhavyottama rAjan ! tumheM anantajJAna yaha vrata karanA yogya hai / aisA kahakara unhoMne saba vidhi btaayii| yaha vrata lekara mahArAja kI vandanA kara saba loga ghara Aye / phira unhoMne samayAnusAra yaha vrata kiyA / vrata ke prabhAva se ve yathAkrama se svarga sukha bhogakara mokSa gye| anaMtavIrya vrata kathA vrata vidhi :-saba vidhi pahale ke samAna kareM, antara kevala itanA hai ki jyeSTha zukla 11 ke dina ekAzana kreN| 12 ke dina upavAsa kara pUjA vagairaha pUrvavat kareM, NamokAra mantra kA jApa kareM, tIna dampatiyoM ko bhojana karAveM, unakA vastra Adi se sammAna kreN| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] vrata kathA koSa kathA ratnasaMcaya nagara meM meghavAhana nAmaka rAjA apanI strI meghamAlinI ke sAtha rAjya karatA thaa| usake meghazyAma nAmaka putra thA, usakI strI kA nAma ratnamAlinI thaa| usakA caritrasena nAmaka pradhAna va usakI strI cAritramati nAmaka thii| usakA zAradAnaMda purohita va kusumAvalI nAmaka strI thI / usI prakAra surendradatta seTha va usakI strI guNamAlA thii| eka dina bAhara udyAna meM sudharmAcArya apane saMgha sahita pAye / yaha zubha samAcAra sunate hI rAjA nagara ke logoM sahita darzana karane vahAM gyaa| vahAM para tona pradakSiNA lagAkara saba baiThe gae / dharma zravaNa kara rAjA ne kahA-he bhavasiMdhutAraka gurU ! hameM saMsAra sAgara se pAra utAre aisA koI vrata vidhAna kaheM / taba mahArAja jI ne kahA-hai bhavya ziromaNI rAjendra ! tumheM anaMtavIrya yaha vrata karanA caahie| saba logoM ne yaha vrata liyA aura saba loga nagara meM Aye / una saba ne yaha vrata kiyA / isa vrata ke pratApa se unhoMne svarga sukha prApta kiyA / bAda meM anukrama se mokSa sukha prApta kiyaa| anaMtasukha vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kareM / antara kevala itanA hai ki jyeSTha zukla 12 ke dina ekAzana kare, 13 ko upavAsa kreN| pUjA Adi kareM, NamokAra mantra kA jApa cAra bAra kare / cAra dampatiyoM ko bhojana kraaveN| kathA ujjayanI nagarI meM zrIdhara nAmaka rAjA apanI priya prANavallabhA paTTarAnI zrImatI aura usakA priya putra zreNika, usakI stro prabhA / usI prakAra rAja zreSThI, mantrI, purohita Adi ke sAtha rAjya karatA thaa| unhoMne zrIdharAcArya se anantasukha vrata liyA, jisase unheM svarga sukha aura anukrama se mokSa sukha kI prApti huii| amUDhadRSTyaMga vrata kathA vidhi:-pahale ke samAna saba vidhi ko / antara kevala itanA hai ki Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 176 kArtika zuklA 3 ke dina ekAzana kare, 4 ke dina upavAsa kare / cAra dampatiyoM ko bhojana karAveM / maMtra :-OM hrIM ahaM pramuDhadRSTi samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'| anantamithyAtvanivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNa 1 ke dina ekAzana kare / 2 ke dina upavAsa, pUjA, ArAdhanA va mantra jApa Adi kare / kathA rAjA zreNika gha rAnI celanA kI kathA paDhe / AhAraparyAptinivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNa 2 ke dina ekAzana kre| 3 ke dina upavAsa, pUjA, ArAdhanA va maMtra jApa Adi kre| kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA pddh'| aratikarmanivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kre| antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNa 6 ke dina ekAzana kare, 7 ke dina upavAsa kare, kuthunAtha tIrtha kara kI pUjA, mantra jApa kre| kathA rAjA zroNika va rAnI celanA kI kathA pddh'| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] vrata kathA koSa zradArika zarIranivAraNa vrata kathA kArtika zukla caturthI ko ekAzana kare, paMcamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrAM hrIM hra. hrauM hraH zrarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kareM, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa ardhya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, satpAtroM ko dAna deve, usa dina upavAsa kare, dUsare dina pUjA dAna karake svayaM pAraNA kare, tIna dina brahmacarya pAlana kare, pratyeka mahine kI isI tithi ko vrata pUjA kareM, isa prakAra navapUjA pUrI karake phAlguna aSTAnikA parva meM vrata kA udyApana kare, usa samaya paMca parameSThi vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3he / zratha prakSayatRtIyA vrata kathA vaizAkha zukla 3 se saptamI paryaMta pA~ca dina taka vrata kA pAlana karane vAle snAnAdi karake zuddha hokara, zuddha mana se zrI jinamandira jI meM jAve, vahAM jAneM ke bAda tIna pradakSiNA DAlakara IryApatha zuddhi karake phira yakSayakSi sahita zrI vRSabhanAtha tIrthaMkara pratimA siMhAsana para virAjamAna karake paMcAmRta abhiSeka kareM / usake bAda aSTadravya se jinendra prabhu kI pUjA karanA, sarasvatI ( jinavANI) aura gaNadhara svAmI kI pUjA karanA / OM hrIM zrIM krIM aiM zrIM zrAdinAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakrezvarI deva sahitAya namaH svAhA / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [181 isa mantra kA 108 bAra sugandhita phaloM se jApya trikAla kareM aura NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kreN| usake bAda vrata kathA suneM yA par3he, phira eka thAlI meM nau pAna ke Upara gaMdha akSata, phUla, phala Adi dravyoM ko rakhakara dravya kI thAlI hAtha meM lekara mandira kI tIna prakSiNA deve, AratI kareM, pAMca dina ekabhukti karanA cAhie, caturvidha saMgha ko AhArAdi dekara svayaM pAraNA kare / isa krama se yaha vrata pAMca varSa karanA cAhie, anta meM eka nava devatA kI nayI pratimA maMgavAkara usa pratimA kI dhUmadhAma se pratiSThA karAve, vrata kA udyApana yathAzakti kara, isa prakAra isa vrata kI vidhi hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM rAjagrahI nAma kA nagara hai| usa nagara meM meghanAtha mahAmaMDalezvara rAjA rAjya karate the| vaha rAjA kAmadeva samAna rUpavAna aura zatruoM ke lie mAno eka zastra hI thaa| usa rAjA ko pRthvI devI paTTarANI thI, vaha bahuta hI sundara jina dharma kA pAlana karane vAlI samyaktva cUDAmariNa thI, isa rAnI ke sAtha vaha rAjA meghanAtha Ananda se rAjya karatA thA, eka dina pRthvIdevI apanI sakhiyoM (dAsiyoM) ke sAtha apane satakhaDe mahala para baiThakara dizAbalo. kana kara rahI thI, usI samaya, nIce dekhate hI usako dikhA ki eka upAdhyAya kucha choTe 2 bAlakoM ko par3hAne ke lie lekara jA rahe the, una bAlakoM ko jAte hue dekhakara rAnI rone lagI, duHkhI hone lago aura Upara se nIce utara kara eka kakSa meM zayyA Dara duHkhita avasthA meM nimagna hokara so gaI / usI samaya rAjA meghanAtha ne use dekhA aura cintAmagna rAnI ko dekhakara prema se rAjA ne kahA ki he priye, Aja tuma ko kaunasI cintA ne ghera rakhA hai ? taba rAnI ne kahA ki he prANanAtha apane ko putra nahIM hone se ApakA yaha rAjya vaibhava saba vyartha hai, aisA sunakara usako bhI duHkha hone lagA / rAjA ne mana meM saMtoSa rakhate hue rAnI ko cAra kathA kaha sunaaii| usake bAda eka samaya usa nagara ke bAhara udyAna meM siddha kUTa caityAlaya ko caMdanA karane ke lie pUrva videha se suprabha nAma ke cAraNa munizvara vaMdanA karane ke Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] vrata kathA koSa lie AkAza mArga se nIce utare aura usa caityAlaya kI vaMdanA ke lie mandira meM gaye / munirAja ko vahA~ ke vanapAlaka ne dekhA, taba vanapAlaka apane hAtha meM phalaphUla lekara zIghra hI rAjasabhA meM gayA, phala-phUla rAjA ke sAmane rakhakara rAjA ko namaskAra pUrvaka vanapAlaka ne jina caityAlaya meM nunirAja ke Agamana kI zubha vArtA kaha sunAI, taba rAjA harSita hokara siMhAsana se nIce utarA aura sAta pA~va calakara sASTAMga namaskAra kiyA / vanapAlaka ko apane zarIra para rahane vAle vastrAbharaNa bheMTa meM de diye / munirAja udyAna meM Aye haiM isa samAcAra ko pUre nagara meM bherI - tADanapUrvaka kaha sunAyA aura prAtaH rAjA prajAjana ke sAtha paidala hI usa udyAna meM gayA / vahAM prathama jina caityAlaya meM jAkara pradikSaNA do, bhagavAna kA bhaktipUrvaka guNastavana karate hue sASTAMga namaskAra kiyaa| phira usa rAjA ne mahAna utsavapUrvaka jinendra bhagavAna kA paMcAmRta abhiSeka kiyA, praSTa dravya se pUjana kiyA, usake bAda saba logoM ke sAtha suprabha munizvara ko namaskAra karake unake samIpa baiTha gayA / munirAja ke mukha se saba logoM ne dharmopadeza sunA / rAjA kI priya patnI pRthvI mahAdevI munirAja ko hAtha jor3akara vinaya se una cAraNa munizvara ko kahane lagI ki he svAmina ! isa bhava meM mujha ko saba sukhoM kI prApti huI hai parantu niHsaMtAna hone se yaha saba sukha nirarthaka haiM / rAnI ke ve vacana sunakara cAraNa mahAmuni kahane lage, he mahAdeSi ! tumako pahale bhava kA antarAya karma bandha hai isa kAraNa tuma ko saMtAna nahIM huI / taba rAnI ne kahA ki he mahArAja ! mere pUrva bhavoM ke kArya kyA haiM, mujhe kRpA kara sunAo / taba munirAja kahane lage - isa bharatakSetra meM kazmIra nAmaka eka vizAla deza hai, usa deza meM ratnasaMcaya nAma kA eka sundara nagara hai, vahAM pahale vaizya meM kula utpanna hone vAlA zrIvatsa nAmaka eka rAjazreSThi rahatA thA, usa seTha kI zrImatI nAma ko atyanta sundara guNoM meM zreSTha patnI thI, usa patnI ke sAtha meM vaha zreSThI zrAnanda se samaya bitA rahA thA / usa nagara ke jina caityAlaya kI vaMdanA karane ke lie munigupta nAma ke divya-jJAnadhArI mahAmunizvara pAMca sau muniyoM ke sAtha vahAM Aye / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 183 munisaMgha ko dekhakara rAjazreSThi ko aisA mAlUma huprA mAno grAja hamArA janma saphala huA hai| bahuta hI Ananda se munirAja ko namostu karake pratigrahaNa karake munirAja ko AhAra ke lie ghara para le gayA aura apanI patnI zrImatI ko kahA ki munirAja AhAra taiyAra kara AhAra do / taba zrImatI ne apane pati kI bAta ko nahIM sunA zraura prahAra taiyAra nahIM kiyaa| taba seTha ne svayaM apane hAtha se AhAra taiyAra kara munirAja ko navadhA bhaktipUrvaka AhAra karAyA / munirAja ne saMtuSTa hokara AzIrvAda diyA ki akSayadAnamastu, aisA kahakara munirAja vahAM se cale gaye / muniyoM kA AhAra dekhakara zrImatI ko bahuta hI krodha zrAyA aura vaha lobhAviSTa ho gaI isalie usa ko aMtarAya karma kA baMdha par3a gayA thA / vaha zrImatI tuma hI ho, isI kAraNa isa bhava meM tumako saMtAna utpanna nahIM huI / munirAja ke mukha se yaha saba sunakara vaha atizaya duHkhI huI aura kahane lagI ki he munizreSTha ! Apa kRpA karake antarAya karma kaTane kA aura saMtAna hone kA upAya kaho / usa rAnI ke vacana sunakara munirAja ne kahA ki he rAnI ! tuma sarva antarAya karma naSTa karane ke lie akSaya tRtIyA vrata vidhipUrvaka karo, isa vrata ke prabhAva se tumako sarva sukhoM kI prApti hogI, munirAja ne vrata kI vidhi ko kahA, aura isa vrata ko kisane pAlana kiyA, usakI kathA kahane lage / isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM magadha nAmaka vizAla deza hai, usa deza ke eka nadI ke taTa para eka sahasrakUTa caityAlaya hai, caityAlaya ke darzana karane ke lie eka dhanika nAmaka vaizya apanI bhAryA sundarI sahita gayA, vahAM eka kuNDala maMDIna nAma kA vidyAdhara apanI strI manoramA ke sAtha meM akSaya tRtIyA vrata kA vidhAna kara rahe the, usa samaya seTha kI patnI sundarIdevI usa manoramA ko kahane lagI, ki he bahana tuma ye kyA kara rahI ho, taba manoramA kahane lagI ki he bahana kahatI hUM tuma suno / isa avasarpiNI kAla meM prayodhyA nagara ke nAbhi rAjA aMtima manu hue / unake marudevi nAma kI paTTarAnI thI, usa rAnI ke garbha se prAdinAtha tIrthaMkara ne janma liyA, devoM ne garbhakalyANaka aura janmakalyANaka mahotsava mnaayaa| Age kucha varSoM taka ayodhyA para rAjya kara nIlAMjanA ke nRtya ko dekhakara bhagavAna ne dIkSA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 ] vrata kathA koSa lelI / dIkSAkalyANaka manAne bhI devarAja devoM sahita Aye the| bhagavAna dIkSA lekara chaha mahinoM kA yoga dhAraNa kara khar3e ho gaye / .... chaha mahine kA yoga pUrA hone para prAdiprabhu AhAra ke lie grAma, nagara, kher3A prAdi meM ghUmane lage / logoM ko AhAracaryA mAlUma nahIM hone se kanyA, vastra. prAbharaNAdi lekara bhagavAna ko bheMTa karane lage, bhagavAna Age bar3hate gaye aura kuru jaMgala deza meM pahuMce / usa deza meM hastinApura nagara meM kurUvaMza ziromaNi somaprabha rAjA rAjya karatA thaa| __usa rAjA kA zreyAMsa nAmaka eka bhAI thA, vaha zreyAMsa sarvArthasiddhi se Akara janmA thaa| eka dina kumAra zreyAMsa rAtri meM so rahe the, pichale pahara meM kumAra zreyAMsa ko zubha svapna Aye, mandira, kalpavRkSa, siMha, vRSabha, candra. sUrya, samudra, ATha maMgala dravya apane rAjya prAsAda ke Age svapna meM dikhe / prAtaH uThakara una svapnoM ko rAjakumAra zreyAMsa ne apane bar3e bhAI ko kaha sunAyA / rAjA ne purohita ko bulAkara svapnoM ke phaloM ko pUchA / purohita ne kahA ki he rAjana Apake ghara kisI mahApuruSa kA Agamana hone vAlA hai / yaha sunakara saba ko Ananda huaa| idhara AhAra ke lie Adi bhagavAna ghUmate 2 rAjya mahala ke sAmane Ate hue dikhe / zreyAMsa ko bhagavAna dikhate hI mUrchA A gaI, aura tatkSaNa jAti-smaraNa ho gayA, aura jJAna ke andara mAlUma huA ki daza bhava ke pahale ye vajrajaMgha aura maiM inakI zrImatI rAnI thI, hama donoM ne jaMgala meM cAraNaRddhi munizvara ko AhAra diyA thA, isa nimitta se AhAradAna vidhi kA jJAna ho jAne para AdinAtha prabhu ko zreyAMsa ne tIna pradakSiNA dI, pratigrahaNa karake bhagavAna ko ghara meM praveza karAyA, navadhAbhaktipUrvaka bhagavAna ko ikSurasa kA AhAra diyA, AhAra nirantarAya hone para devoM ne Anandita ho kara rAjAMgaNa meM paMcAzcarya vRSTi kiyA, yaha dekhakara saba ko bahuta hI Ananda huyA / jisa dina bhagavAna AdinAtha kA pAhAra rAjA zreyAMsa ke yahA~ hA, usa dina vaizAkha zuklA tRtIyA thii| isalie isa tithi kA nAma akSaya tRtIyA ke nAma se par3a gyaa| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 185 bhagavAna jaMgala ko vApasa cale gaye / yaha saba samAcAra ayodhyA ke andara rAjA bharata ko prApta hue, rAjA bharata apane parijana sahita hastinApura meM Akara rAjA zreyAMsa kA Adara sahita sammAna karake vApasa ayodhyA calA gyaa| yaha saba kathA suprabha nAmaka cAraNa munizvara ke mukha se sunakara pRthvIdevI atyanta saMtuSTa huI, munirAja ko namaskAra karake aura vrata ko grahaNa karake logoM ke sAtha vApasa apane ghara ko A gii| usane usa vrata ko vidhipUrvaka pAlana karake vrata kA udyApana kiyA / usa vrata ke phala se pRthvIdevI ne zubha lakSaNayukta battIsa putra va utanI hI putriyoM ko janma diyaa| bahuta kAla paryanta sukha bhoga kara aMta meM vairAgyayukta hokara jina dIkSA dhAraNa kii| phira ghora tapasyA karake mokSasukha ko prApta kiyaa| ____ isa kAraNa he bhavya jIvo ! tuma bhI isa akSayatRtIyA vrata ko vidhipUrvaka karo, tumako bhI kramazaH akSaya sukha kI prApti avazya hogii| noTa :- isa vrata kA svataMtra udyApana nahIM hai| yA to prAdinAtha sambandhI koI bhI vidhAna kare, athavA nava devatA kI navIna mUrti banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA kraave| atha indriyaparyAptinivAraNa vrata kathA vrata vidhi :--pahale ke samAna kareM / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNa 4 ke dina ekAzana kreN| 5 ke dina upavAsa, pUjA, ArAdhanA va mantra jApa Adi kreN| kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA paDhe / indradhvaja vrata kathA va vidhi ASADha zuklA aSTamI ke dina snAna karake, zuddha vastra pahine mandira jI meM jAve, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kara, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, zeSa pUrva vrata vidhi ke anusAra kare, vizeSa kucha nahIM hai / upavAsa karake vrata kare athavA ekabhukti athavA ekAzana apanI zaktinusAra kare / udyApana Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] vrata kathA koSa meM mAtra catuvidha prahAra dAnAdi zrI saMgha ko deve / isa vrata ko caudaha aSTamI ko kare, brahmacarya kA pAlana kare / kathA meM bhUSaNa nAma kA eka vizAla deza hai, usa deza zahara hai, isa zahara meM vajrasena nAma kA rAjA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM bhUmitilaka nAma kA eka sundara rAjya karatA thA, usakI rAnI kA nAma bhUSaraNA thA / eka dina nagara ke udyAna meM candra va varacandra nAmaka do cAraNa RddhidhArI munizvara pdhaare| aisA samAcAra vanapAla se suna, rAjA ne munirAja ko parokSa namaskAra kiyA, aura nagaravAsiyoM ke sAtha udyAna meM gayA / cAraNaRddhi munizvaroM ko namaskAra karake vahAM najadIka meM baiTha gayA / kucha samaya dharmopadeza sunakara rAjA kI paTTarAnI bhUSaNA hAtha jor3akara namaskAra karake munirAja ko kahane lagI ki he gurudeva, mere saMtAna nahIM hai, isakA kyA kAraNa hai ? taba munirAja ne kahA ki he beTI ! tumane pUrva bhava meM kanakamAlA kI paryAya meM vrata ko dhAraNa kara pUrNa pAlana nahIM kiyA / bIca meM hI vrata choDa dene se hI tuma ko putra utpanna nahIM huA, agara tuma ko saMtAna cAhie to tuma indradhvaja vrata ko vidhipUrvaka karo, taba tuma ko indra ke samAna prabhAvazAlI putra ratna utpanna hogA, aisA kahakara munirAja ne vrata kI vidhi kaha sunAI, aisA sunakara bahuta Ananda huA / bhUSaraNA devI ne guru ko namaskAra karake vrata grahaNa kiyA / nagara meM vApasa Aye, acchI taraha se vrata ko pAlana karane lgii| thor3e hI dinoM meM rAnI ko indra ke samAna eka putra utpanna hunA, rAjA rAnI bahuta kAla paryanta sukha kA anubhava karate rahe / kamazaH svarga sukha kI prApti karake mokSa sukha ko prApta kiyA / isa vrata meM mAtra naivedya car3hAne ke krama ko chor3akara bAkI jApya, pUjA prAdi saba mokSalakSmI vrata ke samAna hI haiM / ekAvalI vrata kI vidhi aura phala kinAma ekAvalIvratam ? kathaM ca vidhIyate vratike: ? zrasya ki phalam ? Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [187 ucyate - ekAvalayAmupavAsA ekAntareNa caturazItiH kAryAH, na tu tithyAdiniyamaH / idaM svargApavargaphalapradaM bhavati / iti niravadhivratAni / artha :- ekAvalI vrata kyA hai ? vratI vyaktiyoM ke dvArA yaha kaise kiyA jAtA hai ? isakA phala kyA hai ? AcArya kahate haiM ki ekAvalI vrata meM ekAntara rUpa se upavAsa aura pAraNAeM kI jAtI haiM, isameM caurAsI upavAsa tathA caurAsI pArae kI jAtI haiM / tithi kA niyama isameM nahIM / isa vrata ke pAlana se svarga-mokSa kI prApti hotI hai / isa prakAra niravadhi vratoM kA varNana samApta huA / vivecana :- ekAvalI vrata kI vidhi do prakAra dekhane ko milatI hai / prathama prakAra kI vidhi AcArya dvArA pratipAdita haiM, jisake anusAra kisI tithi Adi kA niyama nahIM hai / yaha kabhI bhI eka dina upavAsa, agale dina pAraNA, punaH upavAsa, punaH pAraNA, isa prakAra caurAsI upavAsa karane cAhie / caurAsI upavAsoM meM caurAsI hI pAraNAeM hotI haiM / isa vrata ko prAyaH zrAvaNa mAsa se Arambha karate haiM / vrata ke dinoM meM zIlavrata aura paJcANuvratoM kA pAlana karanA Avazyaka hai / dUsarI vidhi yaha hai ki pratyeka mahIne meM sAta upavAsa karane cAhie / zeSa ekAzana; isa prakAra eka varSa meM kula caurAsI upavAsa karane cAhie / pratyeka mAsa kI kRSNa pakSa kI caturthI, aSTamI aura caturdazI evaM zukla pakSa kI pratipadA, paJcamI, aSTamI aura caturdazI tithiyoM meM upavAsa karanA cAhie / upavAsa ke agale aura pichale dina ekAzana karanA Avazyaka hai / zeSa dinoM meM bhojya vastunoM kI saMkhyA parigaNita kara donoM samaya bhI AhAra grahaNa kiyA jA sakatA hai / isa vrata meM NamokAra mantra kA jApa karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana kare / kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3he / iSTasiddhikAraka niHzalya aSTamI vrata bhAdoM sudI aSTamI ko cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara zrI jinAlaya meM jAkara pratyeka pahara abhiSeka aura pUjana kare / dina meM cAra bAra pUjana aura cAra Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] vrata kathA koSa R ames abhiSeka kiye jAte haiN| trikAla sAmAyika aura svAdhyAya karane caahie| rAta ko jAgaraNapUrvaka stotra bhajana par3hate hue bitAnA cAhie / pazcAt navamI ko abhiSeka pUjana karake atithi ko bhojana karAke svayaM bhojana kare / cAroM prakAra ke saMgha ko caturvidha dAna denA cAhie / yaha vrata 16 varSa taka kiyA jAtA hai, tatpazcAt udyApana karane kA vidhAna hai / isa vrata kA vidhipUrvaka pAlana karane se sabhI prakAra kI siddhiyAM prApta hotI haiN| kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA paDhe / atha ekAMtanaya vrata kathA vrata vidhi-pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha kRSNa 4 ke dina ekAzana kare, 5 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha 6 ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 6 bAra kare, 6 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kare / anta meM udyApana kare, usa samaya paMca parameSThI vidhAna kare / kathA pahale gajapura nagarI meM gajandata rAjA gajAvatI nAma kI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra gajakumAra usakI strI vizrAnulobha pradhAnamantrI vizralocanI usakI strI zIzakIrti purohita maMgalAvatI usakI strI gaNavantI rAjazreSThI guNapAla pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka dina unhoMne vidyAsAgara muni se yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA jisase svarga-sukha ko prApta kiyA / anukrama se mokSa ge| atha ekAnta mithyAtvanivAraNa vratakathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha zu. 11 ke dina ekAzana kare / 12 ke dina upavAsa kare / navadevatA pUjA ArAdhanA mantra jApa kre| rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA pddh'e| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 186 atha ekendriyajAtinivAraNa vrata kathA vrata vidhi :phAlguna kRSNA 30 ( amAvasyA ) ke dina yaha vrata karane vAle ekAzana karanA cAhie / caitra zuklA 1 ke dina snAna karake sapheda vastra pahana kara saba pUjA sAmagrI lekara mandira jAye / mandira ke bAhara tIna pradakSiNA dekara sASTAMga namaskAra karanA cAhie / phira pITha ke Upara AdinAtha bhagavAna kI mUrti ke sAtha gomukhayakSa va cakrezvarI yakSI ko sAtha sthApita kara paMcAmRta abhiSeka karanA cAhiye / aSTadravya se pUjA karanI cAhiye / zruta va gaNadhara kI pUjA karanI cAhiye / yakSayakSa brahmadeva kI arcanA karanI cAhie / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM AdinAtha tIrthaMkarAya gomukha yakSa cakra ezvarIyakSI sahitAya namaH svAhA / " isa mantra kA 108 bAra jApa puSpa se karanA cAhiye / usake bAda yaha kathA par3hanI cAhie / usake bAda eka pAtra meM 1 pAna rakhakara usa para aSTadravya se va nAriyala se mahArghya denA cAhie / usa dina upavAsa karake dharmadhyAna pUrvaka samaya bitAnA cAhie / satpAtra ko AhAra denA caahie| dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA karanA caahie| dopaka jalAnA va sahasranAma va tatvArthasUtra par3hanA cAhie / isa prakAra pratyeka mAsa meM karanA caahie| aisA sAta mahine taka karanA cAhie / phira kArtika mAsa kI aSTAhnikA meM udyApana karanA caahie| usameM AdinAtha vidhAna va bhaktAmara vidhAna karanA cAhie / anta meM mahAbhiSeka karanA cAhie / kathA zreNika va celanA kI kathA par3hanI cAhiye / noTa : - brahmadeva athavA kSetrapAla kI pUjA karanI cAhie / pratha ekAdaza rudra vratakathA vrata vidhi :-- prASAr3ha zu. 10mI ke dina ekAzana kare / 11 ke dina prAtaH samaya zuddha kapar3a e pahana kara mandira meM jAye / dUsarI saba vidhi pahale ke samAna kare / pATe para zItalanAtha tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna kara paMcAmRta abhiSeka kare / eka pATe ke Upara 11 svastika nikAla kara usa para patte va praSTa dravya rakhe aura Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. ] - vrata kathA koSa abhiSikta deva kI arcanA kare / zrata va gaNadhara kI pUjA karake yakSa yakSI va brahmadeva kI pUjA kre| jApa :-"OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zItalanAthAya Izvara yakSa vairotIyakSIsahitAya namaH svAhA / " . isa mantra kA 108 puSpoM se jApa kare / yaha kathA par3hanI caahie| eka pAtra meM patte va aSTadravya aura nAriyala rakhakara mahArghya karake AratI kre| ___satpAtra ko dAna de / brahmacarya kA pAlana karate hue dharma-dhyAnapUrvaka samaya bitAve / kathA isa bharatakSetra meM nadyAparvata nAmaka eka nagara hai / usameM naMdiSeNa nAmaka eka dhArmika, bar3A parAkramI rAjA apanI rAnI naMdAdevI ke sAtha rahatA thA / eka bAra naMdoSeNa nAmaka muni mahArAja apane saMgha sahita aaye| yaha suna rAjA apane nagaravAsiyoM sahita darzana ko paayaa| unake sAmane yaha vrata lekara rAjA ne usakA yathAvidhi pAlana kiyaa| jisake prabhAva se svarga gayA aura anukrama se mokSa gyaa| atha upagRhanAMga vratakathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kreN| antara kevala itanA hai ki kArtika zu. 4 ke dina ekAzana kare, 5 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA kare / jApa :-OM hrIM arha upagRhana samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / pAMca dampatiyoM ko bhojana karAve / samyagdarzana upagRhanAMga meM pahale jinendra bhakta ne kiyA thA usakI acchI gati huii| uttamamuktAvalI vrata kI vidhi uttamamuktAvalIvrataM vacmi, tRtiiybhvmokssdm| bhAdrapada zukla saptamyAM proSadhaM kRtvA aSTamyAmupavAsaM kuryAt / pazcAt Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa prAzvinai mecake pakSe SaSTyAM sUryaprabho bhavet / candraprabhastrayodazyAmeSa candraprabhastathA // 1 // prAzvina zuklaikAdazyAM kuryAd duSkarmahAnaye / kumArasaMbhavo nAmopavAsaH zubhado bhavet // 2 // kArtike zyAmale pakSe dvAdazyAM proSadho bhavet / nAmnaH nandIzvarastasya mAhAtmyaM kena variNatam / kAttike dhavale pakSe tRtIyAdivase mataH / sarvArthasiddhikaM nAma caturvarga prasAdhanam // kAttike dhavale pakSe lakSyazcaikAdazIdine / prAtihAryavidhirnAma kathitaM dharmavRddhaye // ekAdazyAM tu mArgasya mecake'tizubhaprade / sarvasukhapradaM nAma prabhAvaH kena varNyate // prAgrahAyaNa zukle tRtIyaH proSadhaH zubhaH / ananta vidhirityuktamananta sukha sAdhanam / / evaM caturSu mAseSu, upavAsAH prakIrtitAH / pratyabdaM te vidhAtavyA navAbdamiti sAdhubhiH // [ 161 upavAsa dine jinendrasnapane pUjanaM kAryam, navamavarSe vratodyApanaM karaNIyam / iti uttamamuktAvalIvrataM bhUrisAdhubhiH nigaditam / artha :- uttama muktAvalI vrata kI vidhi ko kahate haiM, yaha vrata tRtIya bhava meM mokSa dene vAlA hai / isa vrata kA prArambha bhAdrapada zuklA saptamI ko hotA hai / saptamI ko ekAzana kara bhAdrapada zuklA bhraSTamI ko upavAsa karanA cAhie, pazcAt Azvina vadI SaSThI ko sUryaprabha nAma kA upavAsa tathA prAzvina vadI trayodazI ko candraprabha nAma kA upavAsa karanA cAhie / prAzvina zukla pakSa meM duSkarmoM ke kSaya karane ke lie ekAdazI tithi ko kumArasaMbhava nAma kA upavAsa karanA cAhie / yaha upavAsa saba prakAra se zubha karane vAlA hotA hai / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] vrata kathA koSa kArtika kRSNapakSa meM dvAdazI tithi ko proSadhopavAsa karanA cAhie / isa upavAsa kI nandIzvara saMjJA hai| isakI mahimA kA varNana koI nahIM kara sakatA hai / kArtika zuklapakSa meM tRtIyA ko caturvarga ko dene vAlA sarvArthasiddhi nAmaka upavAsa kiyA jAtA hai / isa upavAsa ke karane se sabhI manokAmanAeM pUrNa hotI haiM / kArtika zakla meM ekAdazI tithi ko prAtihArya nAmaka upavAsa kiyA jAtA hai, yaha dharmavaddhi ko karane vAlA hotA hai / mArgazIrSa kRSNa pakSa meM ekAdazI tithi ko sarva sukhaprada nAmaka upavAsa kiyA jAtA hai / isake prabhAva kA varNana kauna kara sakatA hai / agahana sUdI tatoyA ko anantavidhi nAma kA proSadhopavAsa kiyA jAtA hai, yaha ananta sukha kA dene vAlA hotA hai / isa prakAra pratyeka varSa meM bhAdrapada, Azvina, kArtika aura mArgazIrSa ina cAra mahInoM meM upavAsa karane cAhie / isa vidhi se nau varSa taka vrata pAlana kara udyApana karanA caahie| upavAsa ke dina bhagavAna jinendra kA abhiSeka, pUjana karanA caahie| isa prakAra nau varSa taka vrata kA pAlana kara nauveM varSa udyApana kara denA cAhie, aisA aneka zreSTha prAcAryoM ne uttama muktAvalI vata ke sambandha meM kahA hai| vivecana :-muktAvalI vrata ko vidhi pahale batAyo jA cukI hai| prAcArya ne yahAM para uttama muktAvalI vrata kI vidhi batalAyI hai / uttama muktAvalI vrata bhAdrapada, Azvina, kArtika aura agahana ina cAra mahInoM meM pUrA kiyA jAtA hai / bhAdrapada zakla pakSa meM saptamI kA ekAzana aura aSTamI kA upavAsa, kvAra meM kRSNa pakSa meM SaSThI aura trayodazI ko aura zukla pakSa meM ekAdazI ko upavAsa, kArtika meM kRSNa pakSa meM dvAdazI ko aura zukla pakSa meM tRtIyA aura ekAdazI ko upavAsa evaM agahana meM ekAdazI ko aura zuklapakSa meM tRtIyA ko upavAsa kiyA jAtA hai / isa vrata meM kRSNapakSa meM upavAsa ke dinoM meM paJcAmRta abhiSeka karane kA vidhAna hai| vrata ke dinoM meM caturvizati jinapUjA kI jAtI hai / rAta jAgaraNa pUrvaka bitAyI jAtI hai| zIla vrata bhAdrapada se prArambha kara agahana taka pAlA jAtA hai| isa vrata meM "OM hrIM siddhaparameSThibhyo namaH" mantra kA jApa pratidina upavAsa ke dina tIna bAra, zeSa dina eka bAra eka eka mAlA arthAt 108 bAra jApa karanA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 193 cAhie / cAroM mahInoM meM isI kA pAlana kiyA jAtA hai tathA bhojana harI, namaka upavAsa ke dina gRhArambha kA bilkula tyAga dina bhagavAna ke abhiSeka ke anantara dInauparAnta bhojana karanA hotA hai / bhojana koI rasa chor3akara kiyA jAtA hai| karanA Avazyaka hotA hai / pAraNA ke duHkhI vyaktiyoM ko prahAra karAne ke meM prAyaH mAr3a-bhAta lene kA vidhAna hai / kathA isakI kathA muktAvali kathA hI hai usako par3ha e / zratha upazAMtakaSAya guraNasthAna vratakathA vrata vidhi :- - pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki 8 ke dina ekAzana kare / navamI ke dina upavAsa kare / pUjA Adi pahale ke samAna kare / muniko prahAra de / 11 dampati ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kare / 108 kamala puSpa, 108 Amraphala car3hAve / 108 caityAlaya kI vandanA kare / kathA pahale zivamadIrapura nagarI meM zivasena rAjA apanI mahArAnI zivamatI ke sAtha rahatA thA / usakA putra zivakona usakI strI zivagAmI aura zivasaMyoga maMtrI usako strI zivazolA purohita sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne zivaguptAcArya muni se vrata liyA aura usakA vratavidhi se pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa gae / zratha upabhogAMtarAyanivAraNa vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 11 ke dina ekAzana kare, 12 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare, cAra dampati ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kare / kathA pahale siMdhapura nagarI meM siMdhasena rAjA siMdhudevI apanI mahArAnI ke sAtha rahate the / usakA putra siMdhusena, usakI strI siMdhumati mantrI usakI strI siMdhumukhI aura Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] vrata kathA koSa siMdhuketU purohita usakI strI siMdhuzIlA, siMdhudatta zreSThI usakI strI siMdhudattA pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne siMdhusAgara muni ke pAsa yaha vrata liyA usakA vidhipUrvaka pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha ucchavAsaparyAptinivAraNa vratakathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNa 5 ke dina ekAzana kare / 6 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa Adi kre| kathA rAjA zroNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| uttarAyaNa vrata kathA vidhi-mAgha zukla 14 ko ekAzana karake pUrNimA ko prAtaHkAla snAna kara zuddha ho, mandira meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, naMdAdvIpa jalAve, (akhaNDa), padmaprabha tIrthaMkara va yakSayakSi kI pratimA sahita pratimA kA abhiSeka kare / aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSa-yakSI va kSetrapAla kI pUjA kare, naivedya cddh'aave| ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM padmaprabhatIrthakarAya kusuma varayakSa, manovegAdevI sahitAya namaH svAhA / isa maMtra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasra nAma par3he, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna deve, svayaM pAraNA kre| isa prakAra pratyeka mahine kI pUrNimA ko kare, isa prakAra chaha pUrNimA taka vrata kA pAlana karake anta meM udyApana kare, usa samaya padmaprabha tIrthaMkara kA vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, 6 muniyoM ko va AyikA ko dAna deve / kathA rAjA zroNika va rAnI celanA ne isa vrata ko pAlana kiyaa| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [165 upasarga nivAraNa vratakathA vidhi-zrAvaNa zukla 13 ke dina prAtaHkAla snAnAdi kriyA kara zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI ko hAtha meM lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA dekara, IryApatha zuddhipUrvaka bhakti se bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, phira abhipITha para dharaNendrapadmAvati sahita pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA virAjamAna karake vaibhavapUrvaka paMcAmRtAbhiSeka kre| aSTa dravyoM se bhagavAna kI pUjA kare, zAstra va guru ko pUjA kare, dharaNendra, padmAvati, kSetrapAla ko argha samarpaNa kare / ___ OM hrIM klIM aiM ahaM zrI pArzvanAthAya dharaNendra padmAvati sahitAya namaH svaahaa| isa maMtra se 108 puSpa lekara jApya kare, eka mAlA NamokAra mantra kI phere, vrata kathA paDhe, eka mahAarghya thAlI meM lekara tIna pradakSiNApUrvaka maMgala AratI utAre, usa dina brahmacaryapUrvaka upavAsa yA ekAzana athavA phalAhAra kare, rAtri meM zuddha hokara mandira ke sabhA / NDapa ko zRgArita karake bhUmi para paMcaraMgoM se aSTadala kamala banAkara usake madhya meM maMgala kalaza sthApana kare eka thAlI meM kesara se yA aSTagaMdha se pArzvanAtha yaMtra likha kara usa maMgala kalaza ke Upara rakhe, usa thAlI meM pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA virAjamAna kare / prArambha meM sarva nityapUjA vidhipUrvaka karake anta meM pArzvanAtha vidhAna kare (pArzvanAtha pUjA alaga-alaga nau bAra hotI hai / ) ___ OM hrIM ahaM aha siddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya jinacaityAlayebhyo namaH svAhA / - isa maMtra se 108 puSpa lekara mantra kA jApa kare, bAda meM eka mahA arghya thAlI meM lekara bolate huye mandira kI tIna pradakSiNA dekara maMgala AratI utArate hae arghya car3hAve, zAstrasvAdhyAyAdi karate hue rAtri samApta kre| prAtaH abhiSekapUrvaka nitya pUjA karake catusaMgha ko dAna dekara svayaM pAraNA kre| isa krama se isa vrata ko 6 varSa karake anta meM vrata kA udyApana kare / pArzvanAtha prabhu kI navona pratimA banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA karAve / mandira meM Avazyaka upakaraNa pradAna kare / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] vrata kathA koSa nau muni saMghoM ko pIcchI, kaMmaMDalu, pustakAdi upakaraNa pradAna kare, AryikA mAtAjI ko sAr3I deve, isa prakAra isa vrata kI pUrNavidhi hai / upasarganivAraNa vratakathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM prArya khaMDa hai, usameM eka hastinApura nAma ramaNIya nagara hai / usameM eka megharatha rAjA apanI padmAvati rAnI ke sAtha meM sukha se rAjya kara rahA thA, usa rAjA ke viSNukumAra aura padmaratha nAma ke do guNavAna putra the / eka dina nagara ke bAhara sahasrakUTa caityAlaya ke darzana karane ke lie sugrIva mahAmunizvara apane saMgha sahita pdhaare| isa vArtA ko vanamAlI ne rAjA megharatha ko sunAyA, rAjA apanI rAnI va putra nagaravAsI sahita muni saMgha vaMdanArtha sahasrakUTa caityAlaya meM gayA aura devabhakti karake munirAja ko namaskAra kara dharmazravaraNa ke liye dharmasabhA meM baiTha gayA / dharmazravaNa kara rAjA vinayapUrvaka hAtha jor3akara prArthanA karane lagA ki he saMsAratAraka munivara ! mujhe sukha pradAna karane vAlA koI eka vrata vidhAna kaho / taba munizvara rAjA kI vinatI ko sunakara kahane lage ki he rAjana ! Apako upasarga nivAraNa pArzvanAtha vrata karanA cAhie, aisA kahakara vrata kI vidhi aura vidhAna kaha sunAyA, vrata kA svarUpa sunakara rAjA megharatha ne aura unake choTe putra viSNu kumAra ne usa vrata ko grahaNa kara liyA aura saba vApasa apane nagara meM A gaye / Age una donoM ne yathAvidhi vrata ko pAlana karake yathAvidhi udyApana kiyA / eka dina nimitta pAkara donoM ko vairAgya utpanna ho gayA aura zrutasAgara munizvara ke pAsa jAkara nirgrantha dIkSA le lI aura ghora tapazcaraNa karane lage / tapa ke prabhAva se viSNukumAra muni ko vikriyA Rddhi prakaTa ho gaI / avanti deza kI ujjayinI nagarI meM zrIvarmA nAma kA rAjA rAjya karatA thA, rAjA ke cAra mantro the, balI, bRhaspati, prahalAda, namucI, ye cAroM hI mantrI mithyAdRSTi aura duSTa prakRti ke the / eka dina usa nagarI ke udyAna meM akaMpanAcArya apane 700 muniyoM kA saMgha lekara pdhaare| nagara nivAsI dharmAtmA loga darzanArtha jAne lage / akaMpanAcArya jI ne yaha jAnakara ki nagara kA rAjA aura cAroM hI maMtrI mithyA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa dRSTi haiM saMgha ko bulAkara pradeza diyA ki koI bhI nagara se darzanArtha Ave koI bhI muni unako AzIrvAda na deve na vArtAlApa hI kare, yaha sunakara sabhI muni dhyAnastha ho gaye / nagaravAsI loga darzana karake jAne lage, rAjA ne nagara meM, nagaravAsiyoM kI halacala dekhakara cAroM mantriyoM se pUchA ki grAja kaunasA tyauhAra hai, nagaravAsiyoM meM bahuta halacala hai, loga kahAM A rahe jA rahe haiM / taba mantrI loga kahane lage ki nagara ke udyAna meM digambara naMge sAdhu prAye haiM, taba rAjA kahane lagA ki calo maiM bhI darzana karane jAUMgA, sunate haiM digambara sAdhu bahuta jJAnI dhyAnI tapasvI hote haiM, taba mantrI loga kahane lage ki rAjana, ye naMge loga darzana ke lAyaka nahIM hote, nirlajja hote haiM, kabhI snAna nahIM karate, unake zarIra meM durgandha prAtI rahatI hai / taba rAjA kahane lagA ki kucha bhI ho maiM to darzana ke lie avazya jAUMgA taba mantrI cupa ho gaye aura rAjA ke sAtha mantrI loga bhI gaye, udyAna meM jAkara rAjA ne pratyeka muni ko pRthak 2 namaskAra kiyA, lekina kisI munirAja ne rAjA ko AzIrvAda nahIM diyA, rAjA ne dekhA ki sabhI munirAja dhyAnastha haiM, darzana kara prabhAvita hokara vApasa nagara ko lauTa rahA thA / taba mantriyoM ne rAjA ko bhar3akAne kI koziza karate hue kahA- - zrApa rAjA ho, rAjA hokara bhI ina muniyoM ko Apane namaskAra kiyA to bhI ina logoM ne Apako AzIrvAda bhI nahIM diyA / hamane kahA thA na ye loga vyavahArazUnya rahate haiM, 'murkhajatI maunagahe' vAlI kahAvata ke anusAra ye loga kucha bolanA hI nahIM jAnate, jJAnazUnya rahate haiM prAdiprAdi / guru itane meM eka zrutasAgara munirAja jinhoMne kI AjJA nahIM suna pAI thI, pahale hI prahAracaryA ke lie nikala jA cuke the / prahAra karake vApasa lauTa rahe the, dekhakara mantrI loga rAjA ko kahane lage ki he rAjana dekho yaha eka taruNa baila maThA pIkara zrA rahA hai / isa prakAra ke vacana sunakara aura yaha jAnakara ki ye loga mithyAdRSTi haiM, taba munirAja bhI cupa nahIM rahe aura vAdakara cAroM hI mantriyoM ko bAda meM jIta liyA / rAjA ko bar3I prasannatA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] vrata kathA koSa huI / cAroM mantrI lajjita ho nagara lauTa gaye / munirAja vahAM se saMgha meM pahace, guru ko rAste kI bAta kaha sunAI / guru kahane lage vatsa tumane acchA nahIM kiyA mithyAdRSTi mantriyoM se vArtAlApa karane se aba pUre saMgha para upasarga hogA / tuma jAo aura jahAM maMtriyoM ke sAtha vAda huA thA vahAM jAkara dhyAnastha ho jAyo / zru tasAgara munirAja guru kA Adeza sunate hI vahAM jAkara dhyAnastha khar3e ho gye| rAtri hone para cAroM hI maMtrI hAtha meM talavAra lekara saMgha para upasarga karane cale / rAste meM zra tasAgarajI ko vAda ko jagaha para dhyAna karate pAkara hamArA zatra to yahAM para ho hai isako mArakara Age caleM aisA vicAra kara cAroM hI eka sAtha Upara talavAra uThAye, usI samaya vanarakSaka deva ne pAkara una cAroM ko hI vahIM kIla diyA, cAroM maMtrI jaise ke taise upasarga karane kI mudrA meM vahAM kIlita ho gye| prAtaHkAla huA, darzanArthI loga Ane lage, yaha maMtriyoM kA caritra dekhakara Azcarya karane lage saba loga dhik 2 karane lage kucha logoM ne jAkara rAjA ko samAcAra kaha sunAye rAjA zIghra hI vahAM para daur3A pAyA, dekhakara mantriyoM ke Upara bar3A krodhita huaa| itane meM munizvara kA dhyAna khulA yaha saba dekhakara, kisane dharma kI rakSA ke lie ina mantriyoM ko kolA hai ? aisA kahate hI zoghra hI yakSendra prakaTa huA / munirAja ke kahane para mantriyoM ko chor3a diyaa| munizrI kI kSamA bhAvanA dekhakara dharma kI saba jagaha jaya jayakAra hone lgii| rAjA ne una cAroM maMtriyoM ko nagara meM lAkara kAlA muha karake gadhe para biThA kara nagara se bAhara nikalavA diyA, vo cAroM hI mantrI niSkAsita hokara ghUmate-ghUmate hastinApura pahuce / vahA~ kA rAjA padmaratha bar3A hI dharmAtmA thA, lekina samIpavartI rAjA ke kAraNa mana meM bahuta duHkhI ho rahA thaa| ye cAroM hI vahAM phuNce| rAjasabhA meM jAkara rAjA ko AzIrvAda dene lge| mantriyoM ne dekhA ki padmaratha kA mana udAsIna dikha rahA hai / vo cAroM hI maMtrI duHkhI hone ke kAraNa ko jAnakara kahane lage, isameM kyA bar3I bAta hai, hama loga Apake zatra rAjA ko zIghra hI yuddha meM jIta kara bAMdha ke Apake caraNoM meM lAkara DAla dete haiM, pahale hama ApakA kArya karate haiM, aisA kaha vo cAroM hI rAjasabhA se nikalakara samIpavartI rAjya ke rAjA ko chala se bAMdhakara padmaratha rAjA ke caraNoM meM lAkara DAla dete haiM, padmaratha rAjA una cAroM hI mantriyoM se bar3A prabhAvita huA aura kahane lagA ki mAMgo kyA mAMgate ho ? jo mAMgoge so hI duuNgaa| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 166 taba ve cAroM hI kahane lage, hamArA vacana bhaNDAra meM rahe jaba AvazyakatA hogI taba mAMga leMge, isa prakAra rAjA ko prabhAvita kara sthAna pA liyA aura hastinApura meM rahane lge| kucha dinoM bAda prAcArya prakampana kA saMgha bhI vihAra karatA humA hastinApura ke udyAna me A pahuMcA / nagaravAsiyoM ko samAcAra prApta hote hI nagaravAso darzanArtha umar3a par3e, cAroM mantriyoM ko bhI yaha samAcAra prApta huA ki vahI saMgha yahAM bho A gayA hai / taba vicAra karane lage ki aba kyA karanA cAhie, rAjA yahAM kA jaina hai / hamArA rahasya rAjA ke sAmane khula jAyegA to rAjA hama ko prAraNadaNDa diye binA nahIM rahegA, saMgha ke Agamana kA samAcAra pAne ke pahale hI sAta dina kA rAjya prApta kara muniyoM ko mArane kA upAya karanA caahie| aisA vicAra kara zIghra hI rAjA ke pAsa gaye aura kahane lage-he rAjana hamArA vacana bhaNDAra meM hai, usakI pUrti kIjie / rAjA ne kahA mAMgo kyA mAMgate ho ? una cAroM ne hI rAjA se kahA hama ko sAta dina ke lie rAjya dIjie / rAjA tathAstu kahakara siMhAsana chor3a aMtapura meM jAkara rahane lgaa| idhara duSTa maMtrI rAjya pAkara munisaMgha ke Upara upasarga karane kA upakrama karane lage, udyAna meM jAkara saba muniyoM ko gherakara bAr3A karavA diyA, cAroM ora durgandhita padArtha DalavAkara Aga lagA dii| saMgha ke Upara upasarga AyA jAna sarva munirAja samAdhi dhAraNa kara dhyAnastha ho gye| munisaMgha ke Upara ghora upasarga prArambha ho gayA / mithilApurI ke udyAna meM zra tasAgara nAmaka muni rAtri meM dhyAna kara rahe the / rAtri AkAza meM zravaNa nakSatra kAMpate hue dekhakara avadhijJAna se hastinApura meM hone cAlo ghaTanA ko jAna liyA usI samaya hAya-hAya karane lage, samIpa meM baiThe hue kSullaka puSpadaMta sAgara ne Akara pUchA bhagavAna yaha kyA, pApa duHkhapUrNa vacana vayoM uccAraNa kara rahe ho, kyA kAraNa hai ? taba zrutasAgara munizvara ne saba hAla kaha sunAyA aura kahA tuma zIghra hI dharaNIdhara parvata para jahAM viSNukumAra muni dhyAna kara rahe haiM, vahAM jAno, vo vikriyA Rddhi se sampanna haiM isa upasarga ko vo hI dUra kara sakate haiN| kSullaka rAtri meM usI samaya dharaNIdhara parvata para AkAza gAminI vidyA kI sahAyatA se pahuMcA aura viSNukumAra munizvara ko hastinApura meM Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] vrata kathA koSa hone vAle muni upasarga kA hAla kaha sunaayaa| sunakara vikriya Rddhi kA parIkSaNa karake viSNukumAra muni hastinApura prAye aura apanA bAvanA rUpa banAkara cAroM mantriyoM se tIna pAMva bhUmi se kalpita karavAkara vikriyARddhi se apanA bahuta bar3A zarIra banAyA aura eka pAMva merU parvata para, dUsarA pAMva mAnuSotara parvata para rakhA, aba kahane lage tIsare pA~va ke lie jagaha do / usI samaya devoM ke pAsana kampita hue sarva devoM ne Akara munisaMgha kA upasarga dUra kiyA aura viSNukumAra muni se kSamA mAMgI aura apanA rUpa choTA karane kI prArthanA kii| muni upasarga dUra huA, cAroM mantrI bhI mithyAtva chor3akara jinadharmI bane / viSNukumAra muni upasarga dUra kara apane yathAsthAna pahuMcakara ghora tapasyA karane lage / kucha hI dinoM meM karma kATakara mokSa cale gye| isa prakAra dharma prabhAvanA huI / RSipaMcamI vrata mAsa prASAr3ha zukla kI soya, jahi paMcamI ko dina hoya / vrata ke dina chAMDo prArambha, jinavara bhajo tajo saba daMbha // pAMca varSa aru mAsahi paMca, ye saba vrata paiMsaTha suna saMca / jaba yaha vrata pUro ha loya, yathAzakti udyApana hoya / / bhAvArtha :-yaha vrata 5 varSa aura 5 mahIne meM samApta hotA hai| prati mAsa zuklapakSa kI paMcamI ke dina upavAsa kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / ASAr3ha zuklA paMcamI se yaha vrata zurU kre| 65 upavAsa pUrNa hone para udyApana kre| yaha vrata hastinApura meM dhanapati seTha kI putrI kamalazrI ne kiyA thA jisake prabhAva se usakA bichur3A huA putra punaH mila gayA thA aura anta meM svarga-sukha prApta hue the| esonava vrata eso nava vrata dina cAra sai, Upara tahAM pacAsI lkhe| cauzata paNa proSadha jevA usI, ikarte navaloM car3ha phira ghttii| -vardhamAna purANa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 201 bhAvArtha :-yaha vrata cAra sau pacAsI dina meM pUrA hotA hai, jisameM 405 upavAsa aura 80 pAraNe hote haiM / yathA eka upavAsa, eka pAraNA, do upavAsa, eka pAraNA, isa prakAra : upavAsa taka bar3he phira eka-eka upavAsa kama karatA humA 1 taka Ave / isa prakAra : bAra bar3hAve va ghaTAve / eka bAra meM 45 upavAsa aura 6 pAraNA hote haiN| kula nau prAvRtti ke 405 upavAsa aura 80 pAraNA meM vrata pUrNa hotA hai / namaskAra maMtra kA trikAla jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / ezodaza vrata ezodaza vrata chaha sau pacAsa, sau jevA sAr3he pAMca sau vAsa / dazaloM car3he anukrama soya, jo loM vrata pUraNa nahiM hoya // -vardhamAna pu0 bhAvArtha :- yaha vrata 650 dina meM pUrA hotA hai jisameM 55. upavAsa aura 100 pAraNAyeM hotI haiM / yathA jisa kisI mAsa meM prArambha kare / prathama dina eka upavAsa, eka pAraNA, phira do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, isa prakAra eka-eka upavAsa bar3hAkara 10 upavAsa taka bar3hAve, phira 6 upavAsa, eka pAraNA, 8 upavAsa eka pAraNA, isa prakAra 1-1 ghaTAkara eka taka Ave / isa prakAra daza AvRtti meM 550 upavAsa aura 100 pAraNA hokara vrata pUrNa ho jAtA hai| namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kre| kaMjika vrata kaMjika vrata jala bhAta prAhAra, cauMsaTha dina pAle niradhAra / yathA zakti kachu aura pratanta, titane mAsa baraSa parayaMta // -va0 pu0 bhAvArtha :-yaha vrata eka varSa ke bhItara 64 dina meM samApta hotA hai| kisI bhI mAsa ke prathama dina se yaha vrata prArambha kre| cauMsaTha dina taka sirpha Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] prata kathA koSa kAMjika AhAra arthAt pAnI aura bhAta leve / yadi zakti ho to dugunA-tigunA bhI bar3hA sakate haiM / vrata pUrNa hone para udyApana kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kre| kRSNapaMcamI paMta kRSNa paMcamI vrata vidhi tAsa, jeTha kRSNa paMcima upavAsa / -vardha. pu. bhAvArtha :--yaha vrata jyeSTha kRSNa paMcamI ke dina kiyA jAtA hai / isa dina upavAsa kre| trikAla namaskAra mantra kA jApya kre| 5. varSa bAda udyApana kre| kAMjIbArasa vaita bhAdoM sudI dvAdaza ke vinA, proSadha kare zrI jinamanA / bhAvArtha:-bhAdoM sudI 12 ke dina upavAsa kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / bAraha varSa pUrNa hone para udyApana kare / kalI caturdazI vrata prASADhI sita caudasa hoya, taba se yaha ta lIjo soya / dohA-cAra mAsa kI caudasI, zukla pakSa jaba hoya / bata koje zuma bhAva soM, mukti vadhU ko loya // -kathAkoSa bhAvArtha :-yaha vrata ASAr3ha zukla 14 se prArambha hotA hai evaM ASAr3ha zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina, ina cAra mAsa kI zuklA caturdaziyoM ko upavAsa kare / namaskAra mantra kA jApya kare / 4 varSa pUrNa hone para udyApana kare / karmacUra gata karmacUra yA karmakSaya vaita 296 dinoM meM pUrA kiyA jAtA hai| isa vrata meM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 203 148 karmaprakRtiyoM ko naSTa karane ke nimitta 148 upavAsa kiye jAte haiM / pratyeka upavAsa ke anantara pAraNA kI jAtI hai / yaha vrata lagAtAra 166 dina taka ekAntara rUpa se upavAsa aura pAraNA kA krama lagAkara kiyA jAtA hai / vrata ke dina meM OM sarvakarmarahitAya siddhAya namaH athavA NamokAra mantra kA jApa karane kA niyama hai / vrata ke dinoM meM pAMca praNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSA vrata evaM samyak tapa kA AcaraNa tathA pUrNa brahmacarya vrata kA pAlana karane kA vidhAna hai / rAnI celanA kI kathA par3ha e / vrata ke pUrA hone para udyApana kare, usa samaya siddhArAdhanA kare siddha pratimA kI paMcakalyANaka pratiSThA kare, dAnAdika deve / kathA kokilApaJcamI vrata ASAr3ha vadI paJcamI se pAMca mAsa taka pratyeka kRSNa pakSa paJcamI ko pAMca varSa taka yaha kiyA jAtA hai / isa vrata meM upavAsa ke dina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara pUjana, abhiSeka, zAstra - svAdhyAya evaM dharmadhyAna karane cAhie / OM hrIM paJcaparameSThibhyo namaH mantra kA jApa isa vrata meM karanA cAhie / vrata pUrNa hone para anta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3ha e / kanakAvalI vrata ko vizeSa vidhi kanakAvalyAM tu prAzvina zukle pratipat, paJcamI, dazamI; kArtika kRSNapakSe dvitIyA, SaSThI, dvAdazI ceti, evaM etaddivaseSu sarveSu mAseSu ghopavAsAH dvisaptatiH kAryAH, iyaM dvAdazamAsabhavA kanakAvalI / kasyApi mAsasya zukla kRSNapakSayoH SaDupavAsAH kAryAH, eSA sAvadhikA mAsikA kanakAvalI / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] vrata kathA koSa artha : - kanakAvalI meM Azvina zuklA pratipadA, paMcamI aura dazamI tathA kArtika kRSNa pakSa meM dvitIyA, SaSThI aura dvAdazI isa prakAra chaH upavAsa karane cAhie / isI prakAra sabho mahInoM meM kula 72 upavAsa kiye jAte haiM / yaha bAraha mahInoM meM kiye jAne vAlA kanakAvalI vrata hai / kisI bhI mahIne meM kRSNa pakSa aura zukla pakSa kI uparyukta tithiyoM meM chaH upavAsa karanA sAvadhika mAsika kanakAvalI vrata hai | vivecana : - yadyapi kanakAvalI vrata kI vidhi pahale batAyI jA cukI hai, parantu yahAM para itanI vizeSatA samajhanI cAhie ki AcArya siMhanandI ne zrAvaNa se prArambha na kara prAzvina mAsa se vratArambha karane kA vidhAna kiyA hai / prAzvina mAsa meM zukla pakSa kI pratipadA, paMcamI aura dazamI tathA kArtika mAsa meM kRSNa pakSa kI dvitIyA, SaSThI aura dvAdazI isa prakAra chaH upavAsa kiye jAte haiM / zrAcArya ke matAnusAra pratyeka mAsa ke zukla pakSa kI tIna tithiyAM tathA pratyeka mAsa ke kRSNa pakSa kI tIna tithiyAM lenI cAhie / mAsa gaNanA amAvasyA se lekara amAvasyA taka kI jAtI hai / eka varSa meM kula 72 upavAsa karane par3ate haiM / mAsika kanakAvalI meM kevala chaH upavAsa kiye jAte haiM / mAsa gaNanA zramAnta lI jAtI hai / vrata ke pUrNa hone para anta meM udyApana kare / zratha karakuca vrata kathA vrata vidhi :- kArtika zuklA navamI ke dina ekAzana kare, 10 ke dina upavAsa kare / pahale ke samAna saba vidhi kare, pITha ke Upara paMcaparameSThI mUrti sthApita kare, paMcAmRta abhiSeka kare / " jApa :- OM hrAM hnahva. hrauM hnaH prahaMtsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo " namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpoM kA jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / dUsare dina AhAra Adi dekara pAraNA kare / kathA pahale ujjayinI nagarI meM vIrasena rAjA apanI vijayA paTarAnI ke sAtha Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - - [205 sukha se rahatA thA / usako asurakumAra nAmaka eka lar3akA thA, usakI strI suradevI thI / isake alAvA mantrI, purohita, zreSThI, senApati prAdi the / ve saba sukha se apanA kAla bitA rahe the| eka dina vidyAsAgara nAmaka munimahArAja AhAra ke nimitta se pAye / vidhipUrvaka par3agAhana Adi karake unhai nirantarAya AhAra kraayaa| AhAra ke bAda rAjA ne unheM eka Asana para biThAyA aura mujhe koI vrata dIjiye, isa prakAra kahA / taba muni mahArAjajI ne karakuca vrata diyA aura usakI saba vidhi batAyI / pazcAt muni mahArAja sabako AzIrvAda dekara vana meM cale gye| taba rAjA ne apane parivAra sahita yaha vrata kiyA jisase unhe anukrama se mokSa sukha kI prApti huI / kanyAsaMkramaNa vratakathA pUrvavat saMkramaNa ke samAna saba kare, mAtra isa vrata ko bhAdrapada meM Ane vAle kanyAsaMkramaNa ke andara kare, vrata, pUjana kare, padmaprabha tIrtha kara kI pUjA jApya kare, kathA vagairaha pUrvavat kare / siMhasaMkramaNa vrata kathA makara kI taraha isa vrata kI pUjA vidhi kare, mAtra isako zrAvaNa mahine meM siMhasaMkramaNa AtA hai taba isa vrata ko kare, pUjA bhI usI prakAra, jApya bhI usI prakAra, sarvavidhi bhI usI prakAra kare, ArAdhanA sumatinAtha kI kare, kathA pUrvavat smjhe| karkasaMkramaNa vrata kathA makara saMkramaNa vrata ke samAna hI isa vrata kI vidhi kare, mAtra pharaka itanA hI hai ki ASADha mahine meM karkasaMkramaNa Ane para isa vrata ko kare, bAkI saba vidhi pUrvavat samajhanA, ArAdhanA, abhinaMdana tIrthaMkara kI kare, jApya bhI usI taraha kare, kathA bhI vahI pddh'e| mithunasaMkramaNa vrata kathA usI prakAra isa vrata ko bhI kare, isa vrata ko jyeSTha mahine ke mithunasaMkramaNa Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] vrata kathA koSa meM kare, usI dina vrata pUjA kare, saMbhavanAtha bhagavAna kI ArAdhanA kare, -mantra jApya bhI usI prakAra kare, kathA pUrvavat smjhe| vRSabhasaMkramaNa vrata kathA isa vrata ko bhI tUrvavat kare, vidhi bhI usI prakAra kare, vaizAkha mahine meM vRSabhasaMkramaNa AtA hai taba isa vrata ko kare, ajitanAtha tIrthaMkara kI ArAdhanA kare, jApya bhI usI prakAra kare, kathA pUrvavat samajhe / / ___ meSasaMkramaNa vrata kathA makarasaMkramaNa ke samAna isa vrata kI bhI pUjA vidhi kare, mAtra isa vrata ko caitra mahine meM meSasaMkramaNa prAtA hai taba kare, AdinAtha tIrthaMkara kI ArAdhanA kare, maMtra jApya usI prakAra kare, kathA bhI pUrvavat pddh'e| sUcanA :-Upara kahI huI kathA makarasaMkramaNa vrata se lekara meSasaMkramaNa taka bAraha vrata kathA kI vidhi eka samAna hai, AdinAtha se lekara vAsupUjya taka ArAdhanA karanI cAhiye, meSasaMkramaNa meM AdinAtha, vRSabhasaMkramaNa meM ajitanAtha Adi kramazaH grahaNa krnaa| kavalacaMdrAyaNa vrata kathA caitrAdi bAraha mahine ke andara kisI bhI mahine kI pramAvazyA se isa vrata ko prArambha kare, usa dina zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, caMdraprabha bhagavAna kI mUrti yakSayakSiNI sahita sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNi va kSetrapAla kI bhI pUjA kre| OM hrIM ahaM caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSI sahitAya namaH svaahaa| tIsoM dina hI yahI jApya kare, isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, samokAra mantra kA jApya kare, sahasra nAma par3he, svAdhyAya kare, vrata kathA par3he, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pUrNa arghyaM car3hAve, maMgala bhAratI uttAre, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, satpAtroM ko dAna deveM, ekama ko pUjA karake eka grAsa bhojana kA leve / tithi 2 grAsa 5 7 8 3 4 W 7 8 " EUR 10 " " " "2 " 19 >> 11 1) E 10. 11 12 13 14 15 pUrNimA ko upavAsa karake pUrvavat pUjAvidhi kare / 1 tithi grAsa 93 "} " "" )) " 15 vrata kathA koSa " r 4 5 7 5 ha 10 11 12 13 14 14 13 12 11 10 ha 8 18 w x "} " " 17 17 " " ` " 19 11 ". 29 D n [ 207 17 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] vrata kathA koSa 11 tithi ..4 grAsa 12 // 15 amAvazyA ko upavAsa karake pUrvavat pUjA kre| dUsare dina pUjA kara dAna dekara svayaM pAraNA kare, tIsa dina brahmacarya pUrvaka vrata kare, pratyeka dina pUrvavat abhiSeka pUjA kre| isa prakAra isa vrata ko bAraha varSa taka kare, anta meM udyApana kare, caMdraprabha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko yazobhadrA nAma kI seThAnI ne vidhipUrvaka pAlana kiyA thA, usake phalasvarUpa sukumAla sA putra utpanna huaa| kathA meM rAjA zreNika aura rAnI celanA ko kathA pddh'e| kalyANatilaka vrata vidhi aura kathA phAlguna zuklA aSTamI se pUrNimA taka vrata ko karane vAle vratika ko prAtaH kAla meM snAna kara zuddha vastra pahananA cAhie, mandira meM jAkara tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, akhaMDa dIpaka jalAve, abhiSeka pITha para jinendra prabhu ko sthApana kara yAne nandIzvara biMba ko sthApana kara caubIsa tIrthakara kI mati yakSayakSi sahita sthApana kara, paMcAmRtAbhiSeka kare, paMca maMdaravara sthApana kare, Age eka pATA ke Upara ATha svastika nikAlakara unake Upara pAna rakhe, phira unake Upara aSTadravya rakhe phira aSTadravya se pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAlAdika kI yogyatAnusAra pUjA kare / OM hrIM ahaM caturviMzati tIrthakarebhyo yakSayakSo sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se puSpa lekara 108 bAra jApya kare / jina sahasra nAma par3he, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 206 zAstra svAdhyAya kare, yaha vrata kathA par3he, eka thAlI meM ATha pAna rakhakara Upara aSTa dravya rakhe, eka zrIphala rakhe, usa mahAarghya ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, ATha dina taka yathAzakti upavAsa athavA dhAraNA pAraNA bhI kara sakate haiM / ekamukti kiMvA kojihAra va pATha vastuoM kA niyama karanA, pUrNimA ke dina caturvizati tIrthaMkarAdhanA karake mahAbhiSeka kare, paMca pakavAna car3hAve, pA~ca kalazoM meM pAMca sera ghI bharakara bhagavAna ko arpaNa kare, cAra prakAra ke saMgha ko dAna kare, isa vrata kI vidhi yahI hai / __isa vrata ko pAlana karane se tIrthaMkara, baladeva, nArAyaNa prAdi padoM kI prApti hokara kramazaH mokSa sukha kI bhI prApti hotI hai / atha kunthunAtha tIrthakara cakravartI vrata kathA vrata vidhi :--mAgha zuklA meM pahale guruvAra ko ekAzana kare aura zukravAra ko subaha zuddha kapar3e pahana kara aSTa dravya lekara mandira jAyeM, vandanA prAdi karake pITha para sudata (bhUtakAla) jinezvara kI yakSayakSI sahita sthApanA kare, paMcAmRta se abhiSeka kare / bhagavAna ke sAmane eka pATe para 6 svastika nikAla kara usake Upara 6 patte lagAkara usa para aSTa dravya rakhakara nirvANa se sudata tIrthaMkara taka 6 tIrthaMkaroM kI pUjA kare / zru ta va guru kI pUjA kare / jApa :-OM hrIM ahaM sudata tIrthakarAya yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / isa maMtra kA 108 bAra puSpoM se jApa kre| NamokAra mantra kA jApa kare satpAtra ko prAhAra Adi de| dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / ___isa prakAra 6 zukravAra taka pUjA karake pAraNA karake udyApana kare / zrI sudata tIrthaMkara kA vidhAna karake mahAbhiSeka kare / cAra prakAra kA dAna de / ---- kathA isa jambUdvIpa ke pUrvavideha meM sItA nadI hai| usake dakSiNa bhAga meM vatsa nAmaka deza hai, usameM susImA nAmaka nagara hai / vahA~ siMharatha nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI strI guNamAlA thI / mantrI, purohita, rAjazreSThI, senApati vagairaha parivAra rahatA thaa| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] vrata kathA koSa eka dina rAja gharAne meM caryA ke nimitta se taponidhi munirAja Aye, rAjA navadhAbhaktipUrvaka niraMtarAya zrAhAra karAyA / zrAhAra hone ke bAda rAjA ne koI bhI eka vrata do aisI prArthanA kI / mahArAja ne isa vrata ko karane ke lie kahA tathA usakI vidhi batAyI, mahArAja to vApasa cale gaye / rAjA ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA aura rAjya sukha ko bhogA / eka dina rAjA mahala ke Upara baiThA thA taba ulkApAta huA jise dekha - kara rAjA ko vairAgya ho gayA / taba apane putra ko rAjya dekara zrI vRSasena muni ke pAsa dIkSA lI / eka dazAMgadhArI huye / SoDazakAraNa kI bhAvanA bhAI jisase tIrthakara prakRti kA baMdha huprA / vahAM se samAdhipUrvaka maraNa huA to sarvArthasiddhi meM hamindra huye / vahAM kI Ayu pUrNa kara ke hastinApura meM janma liyA / aneka devoM ne pA~ca kalyANaka manAye / kAmadeva cakravartI va tIrthaMkara padavI ke dhArI hue| aise kunthunAtha ne sukha se rAjya sukha ko bhogA / eka dina unake mana meM saMsAra se vairAgya ho gayA jisase jaMgala meM jAkara dIkSA lekara ghora tapazcaraNa kiyA jisase kevalajJAna ko prApti huI / pazcAt deza videza meM vihAra kara dharmopadeza diyA, phira sammedazikharajI jAkara yoga nirodha kiyA aura zukladhyAna ke prabhAva se saba karmoM ko naSTa kara mokSa gaye / yaha isa vrata kA prabhAva hai / zratha kubera kati athavA kumArakati vrata kathA vrata vidhi :- 12 mahinoM meM se kisI bhI mahine ke zukla pakSa meM 10 mI ke dina ekAzana kare va 11 ke dina upavAsa kare / prAtaHkAla svaccha kapar3e pahana kara aSTadravya lekara mandira meM jAve / pITha para paMcaparameSThI pratimA sthApita kare / paMcAmRta abhiSeka kare / bhagavAna ke sAmane eka pATe para svastika nikAla kara usa para pAna va aSTadravya rkhe| paMcaparameSThI kI pUjA arcanA kare, zruta va guru kI arcanA kare, yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kare / jApa :- OM hrIM zrIM prarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA | isa mantra kA jApa kareM / sahasranAma par3ha e yaha kathA par3ha / zrAratI kare / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 211 upavAsa kare / satpAtra ko dAna de / dUsare dina pUjA va dAna dekara pAraNA kare / isa prakAra 5 tithi pUrNa hone para udyApana kare | paMcaparameSThI vidhAna kare / catuH vidha saMgha ko dAna de / karuNA dAna de / mandira meM Avazyaka upakaraNa de / kathA isa jambUdvIpa meM pUrva videha kSetra ke puSkalAvatI meM puMDarikiNI nAmaka eka pratyanta ramaNIya nagara hai / vahAM prajApAla nAmaka rAjA rAjya karatA thA usakI patnI guNavatI thI, usake rAjya meM kuberamitra zreSThI thA, usake dhanavatI prAdi 30 striyAM thIM para usakI koI santAna nahIM thI / isalie vaha cintAgrasta rahatA thA / eka dina sarvaRddhisaMpanna cAraNamuni caryA ke lie Aye taba kubera zreSThI navadhAbhaktipUrvaka AhAra dAna diyA / AhAra hone ke bAda bAhara baiThe the / taba dharmopadeza sunane ke bAda unhoMne kahA mujhe putraratna hogA ki nahIM ? munirAja boleaba tuma ko bar3A guNazAlI putra utpanna hone vAlA hai / tuma kuberakAMta vrata karo jisase tumhArI sarva icchA pUrNa hogI / taba usane yaha vrata liyA aura yathAvidhi pAlana kiyA / -- isase kuberamitra zreSThI ke bar3A vaibhavazAlI putra utpanna huA / bahuta samaya jAne ke bAda saMsAra se vairAgya ho gayA jisase jaMgala meM jAkara jinezvarI dIkSA dhAraNa kI / ghora tapazcaraNa kiyA aura samAdhipUrvaka zarIra chor3A jisase svarga meM maharddhika deva huaa| vahAM vaha bahuta sukha bhogakara manuSya paryAya lekara mokSa jAyegA / kevalabodha vrata kathA bhAdrapada zuklA 11 ke dina prAtaH kAla isa vrata ko pAlana karane vAlA snAna kara zuddha vastra pahina kara pUjA sAmagrI ko lekara jina maMdira meM jAve, IryAtha zuddhipUrvaka tIna pradakSiNA detA huA namaskAra kare, zrI abhiSeka pITha para paMcaparameSThi kI mUrti kI sthApanA kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, jinavANI va guru kI pUjA kara yakSayakSiNI va kSetrapAla ko argha samarpaNa kre| pAMca pakavAna kA naivedya car3hAve, kelA, sAkara, ghI, dUdha car3hAve | Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] vrata kathA koSa OM hrAM hrIM hra hrauM hraH asigrAusA anAhatavidyAyai namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApa kare, sahasra nAma stotra par3he, eka mAlA NamokAra mantra kI phere, zAstra svAdhyAya kare, eka thAlI meM pAMca pAna ke patta lagAkara una pattoM ke Upara aSTadravya rakhe, eka nAriyala rakhe, arghya kI thAlI hAtha meM lekara tIna pradakSiNA mandira kI lagAve, maMgala AratI karake arghya bhagavAna ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya pAlana kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, dUsare dina satpAtra ko dAna karake, svayaM pAraNA kre| isa prakAra pratyeka mahine ko ekAdazI ke dina uparokta vidhi karake, vrata kA pAlana kare, aise nau mahine taka kare, anta meM udyApana kare, udyApana ke samaya, jalAdhivAsa, mahAbhiSeka, jalahoma, pUjA karanI cAhiye, mahAzAMti mantra se gaMdhodaka kare, nau munisaMghoM ko AhAradAna va upakaraNoM ko bheMTa kare, AryikA mAtAjI ko sAr3I Adi dekara saMtuSTa kare, zrAvaka zrAvikAoM ko bhI bhojana dekara saMtuSTa kare, gRhasthAcArya ko vastrAdika deve, dAna dakSiNA deve / isa prakAra isa vrata kI vidhi hai, isa vrata ke prabhAva se bahuta jova mokSa gaye haiM, mahAna puNya ke bhAgI bane haiN| kAyagupti vrata kathA prASADha zukla ekama ko sarva kriyA pUrvavat karake jinamandira meM AdinAtha tIrthaMkara kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, yakSAdi va guru zruta kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM AdinAtha tIrthakarAya gomukhayakSa cakra zvarIyakSI sahitAya namaH svaahaa| ____ isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAke, maMgala Arato utAre, satpAtroM ko dAna deve| isa prakAra pratyeka dina pUjA karake eka vastu kA tyAga karake bhojana kare, cAra mahine taka aisA kare, brahmacarya kA pAlana kare, anta meM kArtika aSTAhnikA meM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [ 213 / udyApana kare, usa samaya AdinAtha vidhAna (bhaktAmara) karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA maNimAlI seTha ne munirAja ke jale huye sira meM lakSamUla taila lagAkara prabhayadAna kiyA thA, usake phala se svarga mokSa ko prApta kiyaa| kathA meM rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3ha / atha kApotalezyAnivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki caitra kRSNA 13 ke dina ekAzana kare / 14 ke dina upavAsa kare, pArzvanAtha bhagavAna tIrtha kara kI pUjA, jApa, mAMDalA Adi kare / . atha kRSNalezyAnivAraNa vrata kathA / vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki caitra kRSNA 11 ke dina ekAzana kare, 12 ke dina upavAsa kre| naminAtha bhagavAna kI pUjA, mantra, jApa, mAMDalA Adi kare / karmanirjarA vrata kI vidhi karmanirjarastu bhAdrapadazuklAmekAdazImArabhya caturdazoparyantaM bhavati / hAnivRddhI ca se eka kramaH jJAtavyaH / artha :-karmanirjarAvata bhAdoM sudI ekAdazI se lekara bhAdoM sudI caturdazI taka cAra dina kiyA jAtA hai| tithihAni aura tithivRddhi hone para pUrvokta krama hI vrata kI vyavasthA ke lie grahaNa kiyA gayA hai| - vivecana :-karmanirjarA vrata ke sambandha meM do mAnyatAeM pracalita haiM-prathama mAnyatA bhAdoM sudI ekAdazI se lekara caturdazI taka vrata karane kI hai / dUsarI mAnyatA ke anusAra ASAr3ha sudI caturdazI, zrAvaNa sudI caturdazI, bhAdoM sudI caturdazI evaM prAzvina sudI caturdazI ina cAra tithiyoM ko vrata karane kI hai| ye cAroM upavAsa kramazaH samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra aura samyak tapa ke hetu eka varSa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] vrata kathA koSa ke bhItara kiye jAte haiN| vrata ke dinoM meM siddha bhagavAna kI pUjA kI jAtI hai tathA 'OM hrIM samasta karmarahitAya siddhAya namaH" athavA "OM hrIM samyagdarzanajJAna cAritratapase namaH' mantra kA jApa vrata ke dinoM meM tIna bAra karanA hotA hai| nityapUjA, caturvizatijinapUjA, vizeSataH siddhapUjA ke anantara ____ "OM hrIM sAmagrI vizeSavizleSitAzeSa karmamala kalaMkatayAsAMsiddhi kAtyA ntika vizuddha vizeSAvirbhAvAdabhivyakta paramotkRSTa samyaktvAdi guNASTaka viziSTAm uditoditasvaparaprakAzAtmakaciccamatkAra mAtra para mantra paramAnandaikamayIM niSpItAnantaparyAyatayeka kiJcidanavaratAsvAhAmA nalokottaraparamamadhurasvarasabharanirbhara kauTasthamadhiSThitAM paramAtmanAmAsaMsAramanAsAditapUrvAmapunarAvRttyAdhitiSThatAM maGagalalokottamazaraNabhUtAnAM siddhaparameSThinAM stavanaM karomi / " mantra ko par3ha donoM hAthoM se puSpoM kI varSA karate hue siddha parameSThI kI stuti karanI caahie| kevalajJAna vrata kathA ASAr3ha zukla caturdazI ke dina snAna karake zuddha vastra pahana kara hAtha meM pUjAbhiSeka kA sAmAna lekara mandira meM jAve, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA lagAve IryApatha zuddhi kriyA karake, jinendra bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApanA karake paMcAmRtAbhiSeka kare / aSTadravya se pUjA kare, jinavANI, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI yathAyogya pUjA sammAna kre| jinendra bhagavAna ke sAmane nau akSata ke puJja rakhakara nau prakAra kA una puJjoM para naivedya rakhe, sugaMdhita phUloM ko mAlA bhagavAna ke caraNoM meM car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM caturvizati tIrthakarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH / svAhA / isa mantra kA 108 sugandhita phUloM se jApya kare, jinasahasranAma par3hakara NamokAra mantra kI eka mAlA phere, yaha vrata kathA par3hakara caubIsa tIrtha kara kA caritra abazya pddh'e| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 215 isI vidhikrama se kRSNa pakSa kI caturdazI ke dina bhI pUjA kare, isa prakAra nau caturdazI taka yaha vrata kI vidhi karanA hai, anta meM kArtika mAsa kI zuklA caturdazI ke dina vrata kA udyApana karanA hai, bhagavAna kA nau kalazoM se mahAbhiSeka pUjA karake pahale ke samAna hI praSTa dravya se pUjA kare, anta meM eka mahAarghya kI thAlI meM rakhe / usa arghya ke sAtha eka sone kA puSpa banavA kara rakhe, ardhya ko thAlI hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala bhAratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA kara pUjA visarjana kare, cAra mahine taka bhagavAna kA kSora (dUdha) se abhiSeka nitya kare, pratyeka caturdazI ko upavAsa kare, catuvidha saMgha ko mAhAradAna dekara svayaM pAraNA karanA / isa prakAra vrata kI pUrNa vidhi hai / kathA isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM puSkalAvatI nAma kA eka bahuta bar3A deza / usake andara puSkararaNa nAma kA eka atyanta ramaNIya nagara hai, vahAM pahale yazodhara nAma kA eka balavAna rAjA apanI yazomatI rAnI tathA vajradaMta putrAdika ke sAtha meM zratyanta sukha se rAjya karatA thaa| jaba rAjaputra yauvanAvasthA ko prApta huA taba cauMsaTha kalAoM meM atyanta nipuNa ho gayA / eka dina dhanapAlaka ne rAjA ko eka kamala puSpa lAkara diyA / rAjA ne kamala ko dekhA, usa kamala meM eka kAlA bhramara marA huA thA, mare hue bhramara ko dekhakara rAjA ko vairAgya utpanna ho gayA / apane putra vajradaMta ko rAjya siMhAsana para baiThAkara dhana meM gayA aura vahAM eka nirgrantha munizvara ke pAsa jinadIkSA ko grahaNa kara liyA aura ghora tapazcaraNa karake ghAtiyA karmoM kA nAza kara kevalajJAna ko prApta kara liyA / indra ne gaMdhakuTI kI racanA ko, deba logoM ne prAkara bhakti utsAha se jJAnotsava manAyA / idhara vajradaMta kI prayudhazAlA meM cakraratna utpanna huA, pitA ko kevala - jJAna utpanna huA / yaha donoM hI samAcAra eka sAtha sunakara rAjA ko bahuta zrAnanda huA / siMhAsana se nIce utara kara sAta peMDa jA bhagavAna ko namaskAra kiyA, purajanaparijana sAtha meM lekara paidala hI bhagavAna ke darzana ke lie gayA / bahAM jAkara gaMdha Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] vrata kathA koSa kuTI kI tIna pradakSiNA dekara manuSyoM ke koThe meM jAkara baiTha gaye / kucha samaya bhagavAna kA upadeza sunakara hAtha jor3a namaskAra karate hue kahane lagA ki he bhagavana hamArI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA hai so kyA kAraNa hai ? taba bhagavAna kahane lage ki he rAjana ! Apane pUrva bhava meM kevalajJAna vrata yathAvidhi pAlA thA, usake puNya se aAja aApako cakraratna kI prApti huI hai| aisA sunate hI rAjA ko bahuta prAnanda huA aura kevalajJAna vrata kI vidhi kyA hai, punaH vicAra karane lagA / bhagavAna ne rAjA ko saba vidhi kaha sunAI, rAjA ne atyanta harNapUrvaka punaH usa vrata ko svIkAra kiyA aura nagara ko vApasa calA paayaa| Age kAlAnusAra vrata ko pUrNa karake vrata kA udyApana kiyA / isa vrata ke prabhAva se bahuta dinoM taka cakravartI kI vibhUti kA sukha bhogakara anta meM jinadIkSA grahaNa kI aura ghora tapazcaraNa karake mokSa gaye / isa prakAra isa vrata kI vidhi hai| kRSNadevakI vrata athavA saMtAnarakSA vratakathA zrAvaNa zukla ekAdazI ko snAna kara zuddha ho zuddha vastra pahana kara jinamandira meM jAkara vAsupUjya bhagavAna kI yakSayakSi sahita pratimA sthApita kara paMcAmatAbhiSeka kare, AdinAtha se vAsupUjya taka pratyeka tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA kre| isameM bAraha prakAra kA naivedya car3hAve / ____OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM vAsupUjya tIrthaMkarAya yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, jApya meM suvarNa puSpa car3hAve, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka mahAarghya thAlI meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve, usa dina upavAsa kare, bracArya se rahe, dUsare dina caturvidha saMgha ko dAna deve, phira svayaM pAraNA kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya vAsupUjya bhagavAna kA vidhAna kare, bAraha prakAra kA naivedya caDhAve, mandira meM upakaraNa deve, catuvidha saMgha ko mAhArAdi tathA upakaraNa dAna kre| kathA isa vrata kI kathA meM kRSNa ke janma se lekara gokUla meM bAla-lIlA taka Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [217 r3ha / pUrvokta kathA se milatI-julatI isakI kathA hai, isaliye yahAM nahIM diyA / kumbhasaMkramaNa vrata kathA mAgha mahine meM kumbhasaMkramaNa AtA hai, usI dina isa vrata ko aura pUjA vidhAna ko kare, zreyAMsanAtha kI abhiSeka pUjA kare, maMtrAdika saba pUrvavat jApya kare, kathA bhI usI prakAra par3ha e / atha kunaya vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 13 ko ekAzana va 14 ke dina upavAsa kare, jApa NamokAra mantra kA kare, eka dampati ko bhojana karAveM, vastra Adi dAna de / kathA pahale bhogapura nagara meM aridamana nAmaka rAjA guraNamati nAmaka paTTarANI ke sAtha rAjya kara rahA thA / usako siMhaghaTa nAmaka putra thA / usakI manoramA nAmaka strI thI / vasudata rAjazreSThI thA / usakI patnI vasumati thI, ityAdi unakA parivAra thA / una sabane amalabuddhi va vimalabuddhi cAraNa Rddhi munizvara ke pAsa yaha vrata liyA / isase unako svarga sukha milA va anukrama se mokSa sukha bhI milA / aisA yaha dRSTAMta hai / kalyANamAlA vrata kathA ASAr3ha, kArtika, phAlguna, ina tInoM praSTAhnikA parvoM meM 10 dina vratIka prAtaH snAna karake abhiSeka pUjA kA sAmAna lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tona pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para dharaNendra padmAvati sahita pArzvaprabhu kI mUrti sthApita karake paMcAmRtAbhiSeka kare, jinavANI aura guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI arcanA kare, bhagavAna ke Age eka pATe para bhraSTa svastika nikAla kara unake Upara pAna rakhe / phala, puSpa, supArI, kelA, bhigoye huye cane ke pRthaka 2 puMja rakha kara, pAMca prakAra kA naivedya car3hAve, bhagavAna ko puSpoM kI mAlA caraNoM meM car3hAve / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] vrata kathA koSa OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM zrI pArzvanAtha tIrtha karAya dharaNendra padmAvatI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare aura vrata kathA par3he, eka mahArghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve, zakti pramANa upavAsa yA ekabhuktI karake brahmacarya vrata kA pAlana kare, satpAtroM ko AhAra dAna deve, isI prakAra usI tithi ko pratyeka mahine meM pUjA kare, isa taraha cAra mahine pUrNa hone para Age ke nandIzvara parva kI pUrNimA ko udyApana kare, usa samaya navIna pArzvanAtha prabhu kI pratimA ko lAkara paMca kalyANaka pratiSThA kare, athavA pArzvanAtha vidhAna karake mahAabhiSeka kare, nAnA prakAra kI miThAiyoM ko pacAsa jagaha rakhakara caubIsa bAra naivedya se pUjA kare, eka thAlI meM 54 pAna lagAkara gaMdha, akSata, puSpa, phala, supArI, naivedya, eka sone kA puSpa, eka sone kI supArI, nAriyala rakhakara mahArghya banAkara -- OM hrIM parama kalyANa paraMparA dhAraNAya namaH svAhA / isa mantra ko bolate huye, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, pAMca vAyanA acche-acche padArtha DAlakara taiyAra kare, usameM se eka pArzvanAtha, eka jinavANI, eka guru, eka padmAvatI ko car3hAkara namaskAra karake eka svayaM leve, ghara para jAkara sapAtroM ko dAna deve, svayaM pAraNA kare, dIna duHkhI logoM ko Avazyaka vastu pradAna karake saMtuSTa kareM, isa prakAra vrata kA vidhAna hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM prAryakhaMDa hai, usa prAryakhaMDa meM kSoNIbhUSaNa nAma kA eka deza hai, usa deza meM bhUtilaka nAma kA eka gAMva hai, usa gAMva meM dharmapAla nAma kA rAjA rAjya karatA thA, rAjA kI dharmapAlinI rAnI thI, donoM hI sukha se rAjya kA upabhoga kara rahe the usa nagara ke udyAna meM eka dina divyajJAnI bhadrasAgara nAma ke mahAmunizvara Aye, rAjA ko samAcAra milate hI parivAra sahita darzana ke liye gayA, tIna pradakSiNA lagAkara namaskAra karatA huA dharmopadeza sunane ke liye nikaTa meM baiTha gayA / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 216 kucha samaya ke bAda rAnI hAtha jor3akara namaskAra karatI huI munirAja ko kahane lagI ki he guro! mujhe parama sukha kA kAraNa koI eka vrata do jisase merA bhava nivAraNa ho, taba munirAja kahane lage ki he rAnI ! tuma kalyANamAlA vrata karo, tumhAre liye yahI yogya hai aura vrata kI vidhi kaha sunAI, rAnI ne zraddhA bhakti se vrata ko grahaNa kiyA aura vApasa ghara ko A gaI / nagara meM Akara yathAvidhi vrata ko pAlana kiyA, vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se donoM svarga meM gaye, punaH manuSya janma pAkara jinadIkSA grahaNa kI aura mokSa meM gaye, yaha isa vrata kA phala hai / atha kalpakuja vrata kathA tInoM aSTAhnikA ke andara koI bhI aSTAhnikA ke 8 aSTamI ko vrata dhAraNa karane vAlA snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA sAmagrI lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, prabheSaka pITha para bhagavAna ko sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNo aura kSetrapAla ko arghya car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM aSTottara sahasranAma sahita jinendrAya yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se puSpa lekara 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, puSpa mAlA bhagavAna ke caraNoM meM arpaNa kare, eka thAlI meM arghya lekara nAriyala rakhe, arghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAratA huA, arghya bhagavAna ko car3hA deve, usa dina upavAsa karatA huA brahmacarya kA pAlana kare, sAyaMkAla meM ghI ke dIpaka se bhagavAna kI AratI utAre / isI prakAra caturdazI paryanta pratidina pUjA kare, pUrNimA ko vrata kA udyApana kare, udyApana ke samaya jinendra prabhu kA mahAbhiSeka kare, 24 pUranapuDI banAkara 24 tIrthaMkara prabhu ko car3hAve, bAraha jinavANI ko car3hAve, munizvara ko AhAra dAnAdi deve, phira svayaM pAraNA kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM AryakhaMDa hai, usameM bhUmibhUSaNa nAma kA eka deza hai, usa deza meM bhUmitilaka nAma kA nagara hai / usa nagara ke udyAna meM matisAgara Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] vrata kathA koSa nAma ke munirAja Aye, rAjA rAnI, nagaravAsI saba loga munirAja ke darzana ko gaye, vahAM darzana kara munirAja kA dharmopadeza sunA / kucha samaya bAda rAnI lakSmImatI kahane lagI ki he deva ! mujhe kucha vrata pradAna kIjiye, jisase merA bhava-bhramaraNa samApta ho, taba munirAja ne kalpakuja vrata kI vidhi kaha sunAI / saMtuSTa hokara rAnI ne usa vrata ko grahaNa kiyA, aura nagara meM vApasa lauTa Aye, yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, aMta meM udyApana kiyA, phalasvarUpa kramazaH mokSa ko gii| atha kalpAMbara (kalpAmara) vrata kathA zrAvaNa zuklA caturdazI ko snAna kara zuddha vastra pahana kara, hAthoM meM pUjA abhiSeka kI sAmagrI lekara jina maMdira meM jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, jinendra bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para jinendra pratimA yakSayakSiNI sahita sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI arcanA kare, OM hrIM zrIM klIM aiM aha ahatparameSThine yakSayakSi sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, jina sahasranAma par3he, NamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahAarghya rakhakara hAtha meM leve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, magala AratI utAre, mahAarghya ko car3hA deve, brahmacarya kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina caturvidha saMgha ko AhArAdi dekara svayaM pAraNA kre| isa prakAra 17 mahine taka isI tithi ko pUjA kara upavAsa kare, vrata kare, anta meM udyApana kare, usa samaya vimAnazuddhi vidhAna kare, satpAtroM ko dAna deve, purohita vidvAnoM ko paMcaratna kA dAna deve| vrata kathA meM rAjA zroNika va rAno celanA kA caritra par3he / kAmyavratoM kA phala evaM pUrvoktamananta caturdazI vratamapi kAmyamasti / kAmyavratAcaraNena duHkhadAridrayAdikaM vilIyate, dhanadhAnyAdikaM vardhate / candanaSaSThI labdhividhAna vratayorapi kAmyatvAt putrapautra dhanadhAnyaizvaryavibhUtInAM vaddhiH jAyate / vidhipUrvakakAmyavratAcaraNena iSTasiddhirbhavati rogazokAdayaH palAyante, amarAH kiMkarAH bhavanti, ki bahunA // kAmyAni samAptAni // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 221 artha- isa prakAra pUkti ananta caturdazI vrata bhI kAmyavrata haiN| kAmyavratoM ke pAlana karane se duHkha daridratA, zoka-vyAdhi prAdi dUra ho jAtI haiM aura dhana, dhAnya, aizvarya Adi kI vRddhi hotI hai / candanaSaSTI aura labdhividhAna vratoM ko bhI kAmyavrata hone se inakA pAlana karane para putra, pautra, dhana, dhAnya, aizvarya, vibhUti prAdi kI vRddhi hoto hai / vidhipUrvaka kAmyavratoM ke AcaraNa se iSTa siddhi hotI hai / roga, zoka, vyAdhi, Apatti Adi dUra ho jAtI haiN| adhika kyA, kAmyavratoM ke prAcaraNa se deva dAsa bana jAte haiM, sabhI prakAra kI kAmanAe saphala ho jAtI haiN| ____tAtparya yaha hai ki kAmyavrata zabda kA artha hI hai ki jo vrata kisI kAmanA se kiyA jAtA hai tathA kisI prakAra kI abhilASA ko pUrNa karatA hai, vaha kAmya hai / isa prakAra kAmyavratoM kA varNana pUrNa huaa| akAmyavratoM kA varNana athAkAmyaM lakSaNapaMktisaMjJaka merupaMktisaMjJaka nandIzvarapaMktisaMjJaka palyavrata vidhAnamityAdikaM jJayam / prArSagrantheSu kathAkoSAdiSu svarUpaM jJAtavyam / atra tu vistArabhayAna pratanyate, iti akAmyAni samAptAni // artha :--lakSaNapaMkti, vimAnapaMkti, merupaMkti, nandIzvarapaMkti, palyavrata vidhAna Adi akAmyavrata haiM / ArSa grantha kathA koSa Adi meM inakA svarUpa batAyA gayA hai, vahIM se avagata karanA cAhie / yahAM vistAra-bhaya se nahIM likhA gayA hai / isa prakAra akAmya vratoM kA nirUpaNa samApta huyA / vivecana :- svarga ke vimAnoM meM 63 paTala hai / eka-eka paTala kI apekSA cAra-cAra upavAsa aura eka-eka belA karanA caahie| isa prakAra 63 paTaloM kI apekSA kula 252 upavAsa aura 63 belA tathA anta meM eka belA karake vrata kI samApti kara dI jAtI hai / isa vrata ko samApta karane meM 667 dina lagate hai / yaha lagAtAra kiyA jAtA hai / yoM to isakA prArambha kisI bhI mahIne meM kiyA jA sakatA hai, para zrAvaNa se ise prArambha karanA acchA hotA hai / yadi zrAvaNa kRSNa pratipadA ko prArambha kiyA to prathama upavAsa, anantara pAraNA, dvitIya upavAsa, anantara pAraNA, tRtIya upavAsa, anantara pAraNA, caturtha upavAsa, anantara pAraNA, isake pazcAt eka velA upavAsa kiyA jAyegA / isa prakAra cAra upavAsa cAra pAraNAe aura eka belA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] upavAsa kiyA jAyegA / isa prakAra cAra upavAsa cAra pAraNAeM aura eka belA prathama paTala sambandhI kiye jAyeMge / isI taraha 63 paTaloM ke upavAsa aura pAraNAeM hoMgI, anta meM eka telA kara vrata kI samApti kara dI jAtI hai / ataH kula upavAsa 63x4= 252 dina, 63 belA = 63 x 2 = 126 dina, eka telA = 3 dina / 262+126+3 361 upavAsa ke dina / pAraNAeM 252 + 63 belA ke anantara + 1 telA ke anantara 316 pAraNA ke dina 381 + 316 = 667 dina isa vrata ko pUrNa karane meM lagate haiM / isa vrata ke lie kisI tithi kA vidhAna nahIM hai / = paya vidhAna vrata meM eka varSa meM 72 upavAsa kiye jAte haiM / prathama upavAsa Azvina vadI SaSThI ko kiyA jAtA hai / dvitIya prAzvina vadI trayodazI ko, tRtIya belA prAzvina sudI ekAdazI aura dvAdazI ko kI jAtI hai / isa prakAra Age-Age bhI upavAsa aura belA kI jAtI haiM / krama nimna prakAra hai Azvina vadI 11 " " w " = kArtikavadI 11 11 sudI " mArgazIrSavadI " sudI " sudI sudI sudI sudI 12 pauSa vadI 2 pauSa vadI amAvasyA 5 sudI sudI vrata kathA koSa 6 tithi upavAsa 13 upavAsa 11,12 belA do dina kA upavAsa 14 upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa 12 3 12 11 7 caitra vadI " "1 11 11 " " = 3 " " vaizAkha vadI " 17 sudI 11 sudI 19 21 jyeSTha vadI 31 " upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa 10 upavAsa 2 - 3 belA do dina kA upavAsa ha upavAsa 13 upavAsa 10 upavAsa 13-14-30 telA- tIna dina kA upavAsa 4 6 11 7 10. 4 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauSa pUrNimA mAgha vadI " " sudI >> phAlguna vadI phAlguna sudI phAlguna sudI caitra vadI zrAvaNa vadI zrAvaNa sudI 11 " bhAdoM vadI bhAdoM vadI upavAsa upavAsa upavAsa belA- do dina kA upavAsa " bhAdoM sudI 4 14 7-6 10 upavAsa 5-6 belA-do dina kA upavAsa upavAsa upavAsa velA - do 14 3 15 vrata kathA koSa upavAsa telA- tIna jyeSTha sudI 17 " " zrASAr3ha vadI "" "" " 19 1 11 1-2 dina kA upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa 2 upavAsa 6-7 belA- do dina kA upavAsa 12 56.7 dina kA upavAsa isa prakAra kula 48 upavAsa, 4 telA aura 6 belA kiye jAte haiM / ataeva 48+12+12=72 upavAsa hote haiM / vrata ke dina gRhArambha tyAga kara dharmadhyAnapUrvaka samaya ko bitAyA jAtA hai / zeSa prakAmya vratoM kA nirNaya pahale kiyA jA cukA hai / uttama phaladAyaka vratoM kA nirdeza " " " sudI " " zrAvaNa vadI "1 " " " bhAdoM sudI " " 19 8 upavAsa 10 upavAsa 15 upavAsa 10 upavAsa 13-14-30 telA-tIna dina kA upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa upavAsa 8 upavAsa ha upavAsa telA 11-12-13 tIna dina kA upavAsa upavAsa 15 8 10 15 4 223 6 prathottamArthAni ratnatrayaSoDazakA ra raNASTAnhikadazalAkSaNika paJcakalyANaka mahApacakalyANaka siMhaniSkrIDitazrutajJAnasUtra jinendra mAhAtmya trilokasAraghAti Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] vrata kathA koSa kSayadhyAnapaMkticAritrazuddhiguNapaMktipramAdaparihArasaMyamapaMkti pratiSThAkAraNa mahotsAvadikAni vratAni uttamArthAni jJa yAni / eteSAM vizeSastu pArSagranthebhyo jJayaH / artha :- ratnatraya, SoDazakAraNa, aSTAnhikA, dazalakSaNa, paJcakalyANaka, mahApaJcakalyANaka, siMhaniSkrIr3Ita, zra tajJAnasUtra, jinendramAhAtmya, trilokasAra ghAtikSaya, dhyAnapaMkti, cAritrazuddhi, guNapakti, pramAdaparihAra sayamapakti, pratiSThAkAraNa mahotsava aura saMnyAsamahotsava Adi vrata uttamArthasaMjJaka hote haiN| inakA vizeSa varNana pArSagranthoM se avagata karanA caahie| vivecana :-zra tajJAna vrata meM solaha pratipadAnoM ke solaha upavAsa, tIna tatoyAnoM ke tIna upavAsa, cAra caturthiyoM ke cAra upavAsa, pAMca paMcamiyoM ke pAMca upavAsa, chaH SaSThiyoM ke chaH upavAsa, sAta saptamiyoM ke sAta upavAsa, ATha aSTamiyoM ke pATha upavAsa, nava naumiyoM ke nau upavAsa, bIsa dazamiyoM ke bIsa upavAsa, gyAraha ekAdaziyoM ke gyAraha upavAsa, bAraha dvAdaziyoM ke bAraha upavAsa, teraha trayodaziyoM ke teraha upavAsa, caudaha caturdaziyoM ke caudaha upavAsa, pandraha pUrNamAsiyoM ke pandraha upavAsa evaM pandraha amAvasyAoM ke pandraha upavAsa kiye jAte haiN| paMcakalyANaka vrata meM jaba-jaba caubIsa tIrthaMkaroM ke paMcakalyANaka hoM, unauna tithiyoM ko upavAsa karane cAhie / atha kaMdarpasAgara vrata kathA mArgazIrSa zukla aSTamI ke dina prAtaHkAla snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA sAmagrI hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake, bhagavAna ko namaskAra kre| pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA dharaNendra padmAvati sahita sthApita kara eka kalaza meM, dUdha, ghI, zakkara kA mizraNa kara prathama usakA abhiSaka kare, usake bAda paMcAmatAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI bhI arcanA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrIpArzvanAtha tIrthaMkarAya dharaNendra padmAvati sahitAya namaH svaahaa| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 225 isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, 108 bAra NamokAra mantra kA jApya kare, pArzvanAtha caritra par3ha', vrata kathA par3ha, eka thAlI meM nau pAna rakhakara una pAnoM ke Upara arghya rakhe, arghya thAlI meM rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya vyatIta kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dUsare dina pAraNA kre| isI krama se 16 aSTamI ko pUjA kara upavAsa kare, vrata kA udyApana kare, usa samaya pArzvanAtha vidhAna kara mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / zreNika rAjA kI kathA pddh'e| zra ti kalyANaka lAina se pAMca dina ke pAMca upavAsa, phira 5 dina taka kAjihAra, phira 5 dina ekasthAna (ekAzana), phira 5 dina rUkSAhAra, phira 5 dina munIvrata ko pAlana samAna antarAya pAlana karake mauna se AhAra grahaNa kare / isa prakAra lAina se 25 dina hote haiM / vrata meM trikAla paMcanamaskAra mantra kA jApa karanA / kevalyasukhadASTamI vrata kathA ASAr3ha zukla saptamI ke dina ekAzana karake praSTamI ke dina snAnakara zuddha vastra pahina kara abhiSeka-pUjA kA sAmAna lekara jinamandirajI meM jAve / mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare / jinezvara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApita kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare / zru ta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI kI va kSetrapAla kI pUjA kare, 24 purana pur3I (mIThI roTI) karake car3hAve, zruta va gaNadhara kI pUjA kare yakSayakSiNI va kSetrapAla kI bhI arcanA kare / OM hrIM ahaM arhatparameSThine namaH svAhA / isa mantra ko 108 bAra puSpa lekara jApya kare / NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha / bAda meM arghya thAlI meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacarya kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna deve, svayaM pAraNA kare, pratyeka aSTamI va caturdazI ke Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] vrata kathA koSa dina uparokta upavAsa kare, pUjA kare, anta meM kArtika zukla pUrNimA ke dina udyApana kare, usa samaya jinendra prabhu kA mahAbhiSeka pUjA karake bhAvAgana ke Age saptadhAnya kA Dhera alaga-alaga lagAkara 24 prakAra kA naivedya banAkara car3hAve, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM nepAla deza hai, usa deza meM zrIpura nAma kA nagara hai / usa nagara kA rAjA bhUpAla- apanI rAno rUpavatI sahita rAjya karatA thaa| usa nagarI meM zrIvarma nAma kA rAjazreSThI apanI zrImatI seThAnI ke sAtha rahatA thaa| usake nayasena, dharasena, kratIsena, kAlasena, rUdrasena, varasena, devasena, mahAsena, amarasena aura dhAnyasena, aise dasa putroM sahita va eka kanyA bandhuzrI sahita rahatA thaa| jaba kanyA yauvanavato huI taba kAzmIra deza ke citrAMgata nagara meM dhanamitra seTha ke putra dhanapAla kA usa bandhuzrI se vivAha kara diyA / eka dina usa nagara ke udyAna meM pAMca sau sAdhuoM ke saMgha sahita mUtAnAnda nAma ke mahAmunizvara pdhaare| dhanapAna zreSThI ko samAcAra milate hI vaha apane parivAra sahati udyAna meM muni darzana ko gyaa| munirAja kI tIna pradakSiNA lagAkara darzana karatA huA dharmopadeza sunane ke lie sabhA meM jAkara baiThA / kucha samaya upadeza sunakara bandhuzrI kahane lagI-he svAmina ! hamako itanA dhana-sampatti kA vaibhava prApta huA hai vaha kaunase puNya se prApta huA hai ? munirAja usake vacana sunakara avadhijJAna ke bala se pUrva bhava kA vRtAnta kahane lge| isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM magadha nAma kA deza hai / usa deza meM rAjagRha nAma kA nagara hai, vahAM pratApadhara rAjA apanI vijayAdevI rAnI ke sAtha rAjya karatA thaa| usa nagara meM eka atyanta dIna-daridrI kanakaprabha nAma kA manuSya rahatA thA, usakI kanakamAlA nAma kI strI thI, ve donoM bahuta duHkha se samaya nikAlate the, eka dina devapAla nAmaka nirgrantha muni AhAra ke liye usa nagara meM Aye tathA una donoM pati-patnI ne munirAja ko navadhAbhaktipUrvaka AhAra dAna diyaa| nirantarAya AhAra hone ke bAda munirAja ko eka pATe para biThAkara apane donoM hAtha jor3akara prArthanA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 227 karane lage ki he deva ! hamako isa manuSya paryAya meM daridratA kA duHkha kyoM bhoganA par3a rahA hai duHkha-nivAraNa ke lie upAya btaayo| taba munirAja ne unako kahA he bhavyajIvo! tuma sukhI hone ke lie kevala sukhadA aSTamI vrata kA pAlana kro| aisA kahakara vrata kI sarva vidhi kaha sunAI / taba una donoM ne Anandita hokara vrata grahaNa kiyA aura nagara meM vApasa lauTa aaye| kucha samaya vrata kA pAlana kara udyApana kiyA / vrata ke prabhAva se dhanadhAnya se khuba sampanna hue / kucha kAla sukha bhogakara anta meM dIkSA dhAraNa kara samAdhimaraNa ko prApta kiyA aura svarga meM deva hue / vahA~ se cala kara tuma dhanapAla va bandhuzro hokara janame ho / aisA sunakara una donoM ne punaH vrata grahaNa kiyA, yathAvidhi vrata ko pAlana kara samAdhipUrvaka mare aura acyuta svarga meM deva hue / krama se mokSa gaye / kujapaMcamI vrata kathA caitrAdi bAraha mahine meM koI bhI eka mahine kI maMgalavAra paMcamI ke dina vratIka snAna kara zuddha vastra pahana kara jinamandira meM jAve, IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, naMdAdIpa lagAve, supArzvanAtha bhagavAna kI mUrti yakSayakSi sahita sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, eka pATe para caMdana se sAta svastika banAkara Upara sAta pAna rakhe, unake Upara kramazaH aSTadravya rakhe, phira pratyeka tIrthaMkara kI jayamAlA sahita, AdinAtha se supArzvanAtha taka pUjA kare, paMca pakabAna car3hAve, zrata, guru kI pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetrapAla kI bhI arcanA kre| ___ OM hrIM ahaM zrI supArzvanAtha yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasranAma par3he, vrata kathA par3he, supArzvanAtha caritra par3he / eka thAlI meM nAriyala sahita mahAarghya rakhakara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, mahAarghya ko car3hA deve, usa dina usavAsa kare, dharmadhyAna se samaya vyatIta kare, dUsare dina mAhAradAnAdi dekara svayaM pAraNA kre| isI prakAra pAMca pUjA upavAsa karake vrata kA udyApana kare, usa samaya supArzvanAtha bhagavAna kA vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, 46 naivedya ke Takar3e caDhAve, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] vrata kathA koSa sAta prakAra ke dhAnyoM ke alaga-alaga Dhera lagAkara Upara sAta suvarNapuSpa rakhe, sAta vAyanA taiyAra kara bhagavAna ke Age mAtra rakhe, car3hAve nahIM, una vAyanA ke andara eka deva ko, eka zAstra ko, eka guru ko, eka yakSa ko, eka yakSiNI ko rakhe, do vAyanA apane ghara le jAve, cAroM prakAra kA dAna deve / isa vrata ko yathAvidhi pAlana karanA cAhiye / isa vrata kA prabhAva acitya hai, saba prakAra kA sukha pradAna karane vAlA hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM avaMti nAmaka vistIrNa deza hai, usameM ujjainI nAma kA nagara hai, usa nagara meM devapAla rAjA apanI dharmAtmA rAnI lakSmImati sAtha rAjaizvarya bhoga rahe the / eka dina nagara ke udyAna meM zrI pArzvasenajI mahAmuni padhAre, rAjA ko samAcAra prApta hote hI, apane purajana- parijana sahita darzana ke liye udyAna meM gayA, vahAM munirAja ke darzana kara upadeza sunane ke liye dharmasabhA meM baiTha gayA / kucha samaya dharmopadeza sunane ke bAda lakSmImati rAnI ne munirAja ko hAthajor3a kara prArthanA kI ki he gurudeva, merA prAtmakalyANa ho usake liye koI vrata pradAna karo / taba muni - rAja ne usako kujapaMcamI vrata diyA aura vratavidhi kaha sunAyI, saba loga nagara meM vApasa lauTa Aye / zrAge lakSmImati rAnI ne vrata ko yathAvidhi pAlana kiyA, aMta meM udyApana kiyA, kucha varSa rAjya sukha bhogakara saMnyAsavidhi se maraNa ko prApta kiyA aura svarga meM jAkara deva huI / Age mokSa ko jAyegI / zratha karmadahana vrata kathA bAraha mAsoM meM se koI bhI mahine meM vrata prArambha karanA, usa dina snAna karake zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA sAmAna lekara jina mandira jI jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, ghI kA dIpaka jalAve, abhiSeka pITha para siddha pratimA aura paMcaparameSThi kI pratimA sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, phira bhraSTadravya se alaga-alaga pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI kI va kSetrapAla kI bhI pUjA kare / OM hrIM mahaM zrasi zrAsA anAhata vidyAyai namaH svAhA / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - ----4-226 isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, mUlottara karmaprakRti mantroM kI praSTa dravya se pUjA kare, pratyeka maMtra para puSpa car3hAve / mUlakarmaprakRti mantra-1 OM hrIM ahaM paMcavidha jJAnAvaraNIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 2 OM hrIM ahaM navavidhadarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 3 OM hrIM graha dvividhavedanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 4 aSTAviMzatividhamohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 5 OM hrIM prahaM catuvidhAyuHkarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 6 OM hrIM praha trinavatividhanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 7 OM hrIM ahaM dvividhagotrakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 8 OM hrIM ahaM paMcavidhAMtarAyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 6 OM hrIM ahaM aSTavidhamUlakarmaprakRtirahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / ___ uttarakarma prakRtimaMtra-1 OM hrIM ahaM matijJAnAvaraNIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 2 OM hrIM ahaM zrutajJAnAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 3 OM hrIM aha avadhijJAnAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 4 OM hrIM ahaM manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmarahitAya siddhAdhipataye namaH svAhA / 5 OM hrIM aha kevalajJAnAvaraNIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 6 OM hrIM ahaM cakSurdarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svaahaa| 7 OM hrIM ahaM pracakSurdarzanAvaramocakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 8 OM hrIM ahaM avadhidarzanAvaraNIyakarma rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svaahaa| OM hrIM ahaM kevaladarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 10 OM hrIM ahaM nidrAdarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 11 OM hrIM ahaM nidrAnidrAdarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svaahaa| 12 OM hrIM ahaM - pracalAdarzanAvaraNIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 13 OM hrIM ahaM pracalA pracalAdarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 14 OM hrIM arha styAnagRddhidarzanAvaraNIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] vrata kathA koSa namaH svAhA / 15 OM hrIM graha sAtAvedanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 16 OM hrIM arha asAtAvedanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 17 OM hrIM ahaM samyaktvadarzanamohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 18 OM hrIM ahaM mithyAtvadarzanamohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 16 OM hrIM arha samyagmithyAtvadarzanamohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 20 OM hrIM ahaM hAsyanokaSAya cAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 21 OM hrIM aha ratinokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 22 OM hrIM ahaM paratinokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 23 OM hrIM graha zokanokaSAyacAritra mohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 24 OM hrIM ahaM bhayanokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 25 OM hrIM ahaM jugupsAno. kaSAya cAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 26 OM hrIM ahaM strIvedanokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 27 OM hrIM ahaM puvedanokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 28 OM hrIM ahaM napuMsakavedanokaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 26 OM hrIM arha anaMtAnubaMdhikrodhakaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 30 OM hrIM aha anaMtAnubaMdhimAnakaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 31 OM hrIM arha anaMtAnubaMdhimAyAkaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 32 OM hrIM ahaM anaMtAnubaMdhi lobhakaSAyacAritramohanIyakamarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 33 OM hrIM arha apratyAkhyAnakrodhakaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 34 OM hrIM arha apratyAkhyAnamAnakaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 35 OM hrIM graha apratyAkhyAnamAyAkaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 36 OM hrIM arha apratyAkhyAna lobhakaSAya cAritramohanIyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 37 OM hrIM ahaM pratyAkhyAnakrodhakaSAyacAritramohanIyakarmarahitAya zrosiddhAdhipataye namaH svAhA / 38 OM hrIM ahaM pratyAkhyAnamAnakaSAyacAritramoha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 231 noyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 36 OM hrIM zrIM pratyAkhyAnamAyAkaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 40 OM hrIM zrIM pratyAkhyAnalobhakaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddha dhipataye namaH svAhA / 41 OM hrIM zrIM saMjvalana krodhakaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 42 OM hrIM zrIM saMjvalanamAnakaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 43 OM hrIM zrIM saMjvalanamAyAkaSAyacAritra mohanIyakarma rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 44 OM hrIM zrIM saMjvalana lobhakaSAyacAritramohanIya karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 45 OM hrIM ahaM narakAyuH karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 46 OM hrIM graha tiryagAyuH karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 47 OM hrIM zrIM manuSyAyuH karmarahitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 48 OM hrIM zrIM devAyuHkarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 46 OM hrIM zrIM narakagati nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 50 OM hrIM zrIM tiryaggatinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 51 OM hrIM graha manuSyagatinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 52 OM hrIM zrIM devagatinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 53 OM hrIM zrIM ekeMdriyajAtinAmakarma rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 54 OM hrIM zrIM dvIMdriyajAtinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 55 OM hrIM pra trIMdriyajAtinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 56 OM zrahaM caturidriyajAtinAmakarmara rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 57 OM paMceMdriyajAtinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA zrahaM zradArikazarIranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / zrarha vaikriyika zarIranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / * zrAhArakazarIra nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 61 taijasazarIra nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 62 kArmaNazarIranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 63 zradArikAMgopAMganAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH vaikriyikAMgopAMganAmakarma ra hitAya hrIM 58 OM hrIM 56 OM hrIM 60 OM hrIM OM hrIM zrIM svAhA / 64 OM hrIM zrIM svAhA / 65 OM hrIM zrIM zrIsiddhAdhipataye namaH OM hrIM zrIM OM hrIM zra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] vrata kathA koSa zrAhArakAMgopAMganAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 66 OM hrIM zrIM nirmANanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 67 OM hrIM zrIM zradArikabaMdhananAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 68 OM hrIM zrahaM vaikriyika baMdhananAmakarmarahitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 66 OM hrIM zrIM zrAhAraka baMdhana nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 70 OM hrIM zrahaM taijasabadhananAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 71 OM hrIM graha kArmaraNa baMdhananAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 72 OM hrIM zrIM zradArikasaMghAtanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 73 OM hrIM vai krayikasaMghAtanAma - karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 74 OM hrIM zrIM zrAhArakasaMghAtanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 75 OM hrIM zrarha tejasasaMghAta nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 76 OM hrIM zrIM kArmaraNasaMghAnAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 77 OM hrIM zrIM samacaturasrasaMsthAnanAmakarmara hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 78 OM hrIM zrahaM nyagrodhaparimaMDala saMsthAnanAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 76 OM hrIM zrIM svAtisaMsthAnanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 80 OM hrIM zrIM vAmanasaMsthAnanAmakarmara hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 81 OM hrIM zrIM kubjakasaMsthAnanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 82 OM hrIM zrahaM huNDakasaMsthAnanAmakarmarahitAya namaH svAhA / 83 OM hrIM grahaM vajravRSabhanArAcasaMhanananAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA | 84 OM hrIM zrIM vajranArAcasaMhanana nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 85 OM hrIM zrIM nArAcasaMhanana nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 86 OM hrIM graha ardhanArAca saMhanananAmakarmarahitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 87 OM hrIM grahaM kIlakasaMhanana nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 88 OM hrIM grahaM saMprAptAspATikAsaMhanana nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA | 86 OM hrIM zrIM snigdhasparzanAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 60 OM hrIM zrIM rUkSasparzanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 61 OM hrIM zrIM zItasparzanAmakarmarahitAya siddhAdhipataye namaH svAhA / 62 OM hrIM arha uSNasparzanAmakarma rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 63 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 233 OM hrIM arha gurusparzanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 64 OM hrIM aha~ laghusparzanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 65 OM hrIM arha mRdusparzanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 66 OM hrIM ahaM karkazasparzanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 67 OM hrIM prahaM tiktarasanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 68 OM hrIM graha kaTurasanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 66 OM hrIM arha kaSAyarasanAma karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 100 OM hrIM ahaM prAmlarasanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 101 OM hrIM ahaM madhurarasanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 102 OM hrIM arha sugaMdhanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 103 OM hrIM graha durgaMdhanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 104 OM hrIM arha zvetavarNanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 105 OM hrIM ahaM pItavarNanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 106 OM hrIM arha haritavarNanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 107 OM hrIM arha aruNa nAma karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 108 OM hrIM prahaM kRSNavarNanAmaka marahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 106 OM hrIM arha narakagatyAnapUrvI nAma karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 110 OM hrIM arha tiryaggatyAnapUrvInAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 111 OM hrIM aha manuSyagatyAnapUrvInAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 112 OM hrIM graha devagatyAnapUrvInAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 113 OM hrIM arha agurulaghunAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA~ / 114 OM hrIM arha upaghAtanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 115 OM hrIM arha paraghAtanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 116 OM hrIM arha prAtapanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 117 OM hrIM arha udyotanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 118 OM hrIM arha ucchvAsa nivAsa nAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 116 OM hrIM ahaM prazastavihAyogatinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 120 OM hrIM arha aprazastavihAyogatinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 121 OM hrIM ahaM pratyeka zarIranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] vrata kathA koSa 122 OM hrIM zrIM sAdhAraH zarIranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 123 OM hrIM zrIM trasanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 124 OM hrIM zrarha sthAvaranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 125 OM hrIM zrIM subhaganAmakarmarahitAya zrIsiddhA dhipataye namaH svAhA / 126 OM hrIM zrIM durbhaganAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 127 OM hrIM zrIM susvaranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 128 OM hrIM zrIM duHsvaranAmakarmarahitAya namaH svAhA / 126 OM hrIM zrIM zubhanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 130 OM hrIM arhaM azubhanAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 131OM hrIM zra sUkSmanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 132 OM hrIM zrIM bAdaranAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 133 OM hrIM zrahaM paryAptinAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 134 OM hrIM ahaM praparyAptinAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 135 OM hrIM zrIM sthiranAmakarma ra hitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 136 OM hrIM grahaM asthiranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhi - pataye namaH svAhA / 137 OM hrIM zrIM prAdeyanAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 138 OM hrIM zrIM zranAdeyanAmakarma rahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 136 OM hrIM zrahaM yazaHkIrtinAma karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 140 OM hrIM zrIM yazaH kIrtinAmakarma ra hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 141 OM hrIM zrIM tIrthaMkaratvanAmakarma ra hitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 142 OM hrIM maha uccairgotranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 143 OM hrIM ha nIcairgotranAmakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 144 OM hrIM zrIM dAnAMtarA karmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 145 OM hrIM zrIM lAbhAMtarAya karmara hitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 146 OM hrIM zrIM bhogAMtarAya karmarahitAya zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / 147 OM hrIM zrIM upabhogAMtarAyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 148 OM hrIM zrIM vIryAntarAyakarmarahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / 146 OM hrIM zraI uttarakarmaprakRtirahitAya zrIsiddhAdhipataye namaH svAhA / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 235 Upara likhe huye mantroM kA alaga alaga jApya karanA cAhiye aura argha bhI alaga-alaga car3hAnA cAhiye, pratyeka mantroM ko alaga-alaga puSpa lekara jApya 108 bAra karanA cAhiye, 108 bAra NamokAra mantra kA jApya karanA cAhiye, sahasra nAma par3ha, tattvArthasUtra par3he, vrata kathA pddh'e| eka thAlI meM arghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, vrata ke samaya brahmacarya pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve / isa prakAra zakti anusAra pratyeka mahine ke 4 se 10 paryanta pUjA va upavAsa kare, mantrAnusAra pUjA va upavAsa pUrNa hone para vrata kA udyApana kare, usa samaya udyApana kare, usa samaya karmadahana vidhAna kare, mahAbhiSeka bhagavAna kA kare, caturvidha saMgha ko dAna deve, mandira meM Avazyaka upakaraNa deve, eka pratimA siddha bhagavAna kI lAkara pratiSThA kraave| kathA rAjA zroNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / karmanirjarA vrata Azvina zukla 5 ke dina vrata grahaNa jisane kiyA hai aisA vratIka prAsuka pAnI se snAna karake, zuddha vastra pahanakara mandira jAve / mandira kI tIna pradakSiNA dekara IryA patha zuddhi kriyA karatA huyA bhagavAna ko bhakti se namaskAra kare / vratamaNDapa ko zRgArita karake Upara caMdovA bAMdhe, maNDapa vedI ke Upara pAMca varSoM se aSTadala kamala yantra banAve, usake sAmane caturastra paMcamaNDala nikAle, maNDala vedikA ke Upara pATha maMgala kalazoM ko sajAkara rakhe / aSTa maMgala dravya rakhe / maNDala ke madhya meM eka suzobhita kumbha rakheM / eka thAlI meM pAMca pAna pRthak 2 rakhakara una pAnoM para gandha, akSata, puSpa, phaloM ko rakhakara usa thAlI ko usa kumbha para rakhe / usake bAda abhiSeka pITha para paMcaparameSThi kI pratimA yakSayakSiNi sahita sthApita kara paMcAmatAbhiSeka kare / bhagavAna ke prAge eka pATA para pAMca svastika nikAla kara ina svastikoM para pAna pRthak-pRthak rakhe / usake Upara gandha, akSata, puSpa, phalAdi Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] rakhakara paMcaparameSThi kI mUrti ko maNDala vedikA ke Upara kumbha ke Upara sthApita kare / aSTadravya se pUjA kare / jinavANI, guru kI pUjA kare / yakSayakSiNI, kSetrapAla kA yathAyogya pUjA vidhi satkAra kare | paMca pakavAna kA naivedya kare / catuSTakAtmakebhyo nava kevalalabdhisamanvitebhyo OM hrIM zrIM zrananta zrarhatparameSThibhyo namaH svAhA / vrata kathA koSa OM hrIM zraSTakarmavinirmuktebhyo bhraSTaguNa saMyuktebhyaH siddha parameSThibhyo namaH svAhA / OM hrIM pra paMcedriviSayarahitebhyaH paMcAcAra niratebhyaH sUriparameSThibhyo namaH svAhA / OM hrIM zrahaM vratasamiti guptisahitebhyaH kaSAya durita rahitebhyaH pAThaka parameSThibhyo namaH svAhA / OM hrIM mUlottara guNADhyebhyaH sarvasAdhu parameSThibhyo namaH svAhA / ina pAMca mantroM se pRthak 2 arghya car3hAve, pratyeka mantra ko 108 108 bAra puSpa lekara jApa kare / isa prakAra dina ke cAroM hI velA meM pUjA kare / bhagavAna ko eka nAriyala sahita zrarghya - OM hrAM hrIM yaha mantra bolakara car3hA deve| jina sahastranAma stotra kA pATha kare / vrata kathA ko par3he yA sune, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare / 2 hrauM hraH zrasi zrAusApaJcaparameSThibhyo namaH svAhA / phira pahale ke samAna eka mahA arghya karake mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre / usa dina upavAsa kare, sArA dina dharmadhyAna se bitAve | brahmacarya kA pAlana kare / prAtaH kAla meM jinapUjA karake nau bAMsa kI TokarI meM nAriyala, phala, puSpa, gaMdha, akSata, mIThA samosA ( karaMjyA) vagairaha DAlakara vAyane taiyAra kare / isake andara eka deva ke zrAge, eka paJcaparameSThi ke Age, eka jinavANI ke Age eka guru ke Age car3hAve, eka yakSayakSiNI ke Age rakhe, eka svayaM leve / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 237 bAko baco uttama zrAvaka-zrAvikAoM ko deve / nau prakAra kA pakavAna karake bhagavAna ko car3hAve, muni AryikAoM ko AhAradAna va yathAyogya upakaraNa deve, zrAvakazrAvikA (upAdhyAya) gRhasthAcArya ko bhojana karAve, phira svayaM bhojana kre| isa prakAra yaha vrata pAMca varSa karake udyApana ke samaya paMcaparameSThi kI navIna pratimA banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, nau pAtra meM miSTAnna bharakara vAyanA taiyAra kare / vAyanA bhagavAna ke Age rakhate samaya OM hrIM ahaM namorhate paJcakalyANaka saMpUrNAya navakevalalabdhisamanvitAya svAhA-yaha mantra pddh'e| OM namorhate bhagavate sarva karma nirjarAM kuru kuru svAhA / isa mantra ko par3hakara vAyanA deve / caturvidha saMgha ko AhAradAna deve, isa prakAra vrata kI pUrNa vidhi hai| kathA ujjayinI nagarI ke samIpa meM eka choTAsA gAMva thaa| vahAM balabhadra nAma kA eka jAgIradAra (pATIla) rahatA thaa| usake sAta putra the aura una putroM kI sAta striyAM thiiN| inake sAtha vaha prAnanda se samaya nikAla rahA thaa| eka dina eka mahAmunizvara usa gAMva ke nagarakoTa ke samIpa meM dhyAna karane ko khar3e ho gaye / usa pATIla (jAgIradAra) kI yazomati nAma ko choTI bahu ne aMdhere meM hI gobara uThAkara koTa ke bAhara DAla diyaa| vaha gobara munirAja ke Upara gira pdd'aa| ujAlA hone para jAgIradAra sauca ke lie bAhara gayA, dekhA ki hamArI bahu ne munirAja ke Upara bhUla se gobara DAla diyA hai / taba usane garama pAnI lekara munirAja ke zarIra ko dhoyA aura hAtha jor3akara kSamA-yAcanA karane lgaa| munirAja kA dhyAna chUTane para hAtha jor3a namaskAra karatA huA kahane lagA ki he mune ! merI choTI bahu ne Apake Upara ajJAnapane se gobara DAla diyA hai| usake lie mujhe kSamA kreN| taba munirAja kahane lage ki he bhavya tumArA koI doSa nahIM hai / hamAre hI pUrva karmoM kA udaya hai / aisA kahate hue AzIrvAda dekara jaMgala ko cale gaye / idhara yazomati pApa karma ke udaya se tIvra roga se grasita hokara mara gaI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] vrata kathA koSa aura ujjayanI nagara meM vaizya kI lar3akI ke ghara meM utpanna huii| usake janma lete hI mAM-bApa donoM hI mara gaye / taba eka gRhastha ne usakA pAlana-poSaNa kiyA / jaba vaha pAMca varSa kI huI taba vaha pAlana karane vAlA bhI mara gayA / phira zrImatI eka AryikA ke nikaTa usakA pAlana hone lagA, loga usako karmI nAma se pukArate the| prAge eka dina usa gAMva ke mandira meM zra tasAgara nAmaka mahARddhidhArI cAraNa munizvara Aye, nagara ke loga una munirAja ke darzana ke lie gaye / taba vaha karmI bhI vahAM gaI / saba loga munirAja kI pradakSiNA dekara dharmopadeza sunane ke lie vahA~ baiTha gaye, taba vahIM karmI munirAja ke caraNoM meM par3akara rone lagI, munirAja apane avadhijJAna se usakA bhavAntara jAnakara kahane lage ki he kanye ! tumane pUrva bhava meM eka munirAja ke Upara gobara DAlA thA na, usa pApa se hI tumako ye duHkha bhogane par3a rahe haiM, isake kAraNa hI tumhAre mAtA-pitA va pAlana karane vAle mara gaye haiM / aba tuma isa karmanirjarA ke lie, karmanirjarA vrata yathAvidhi pAlana karo aura vrata kA udyApana karo, taba tuma ko aihika sukha ke sAtha paramArthika sukha kI bhI prApti hogii| aisA kahakara munirAja ne vrata kI vidhi bhI kaha sunaaii| ___ lar3akI ne vrata ko bhaktipUrvaka grahaNa kiyaa| munirAja vahAM se cale gye| karmI kumArI ne zrAvaka-zrAvikAoM ke sahAre se vrata ko pAlana karanA prArambha kiyaa| eka dina ujjayanI nagarI ke rAjA kA rAjakumAra akasmAta mara gayA, usa samaya taka usakA vivAha nahIM huA thA aura sarpa ke kATane se marA thA isalie rAjakumAra kI mAtA ko bahuta duHkha huA / rAnI apane pati ko kahane lagI ki he rAjana ! Apa apane putra kA vivAha saMskAra huye binA dahana-kriyA nahIM karanA, taba rAjA ne mantrI ko bulAkara kahA ki hamAre lar3ake kA vivAha hue binA dAha-saMskAra nahIM hogA, isalie kisI kanyA kI khoja karake lAnA caahie| taba mare hue rAjakumAra ko kanyA kauna degA vicAra karate hue, saba loga cintAmagna hue, taba mantriyoM ne eka gAr3I meM suvarNa-ratnAdi bharakara nagara meM sUcanA karavAI ki rAjA ke mare hue putra ko jo koI apanI kanyA degA, usako yaha sArA dhana diyA jaayegaa| aisI sUcanA karate-karate sevaka loga mandira ke nikaTa meM Aye / yaha sUcanA karmI ne bhI sunI aura AryikA mAtAjI ke pAsa jAkara kahane Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa riha - lagI ki he mAtAjI ! maiM usa mRtaka rAjakumAra ke sAtha vivAha garUMgI, isa dhana se bhagavAna kI pUjA vagairaha karUMgI / taba prAyikA mAtAjo ne usako kahA ki jaisI tumhArI icchA ho vaisA karo, usa samaya karmo sevakoM ke pAsa jAkara kahane lagI ki maiM rAjaputra ke sAtha vivAha karUgI yaha dhana merI mAM ko de do| sevakoM ne saba dhana AyikA mAtAjI ko sauMpa diyA tathA usa karmI ko sAtha meM lekara rAja darabAra meM cala diye| rAjA ko bahuta Azcarya huA, uso samaya vivAha-maNDapa taiyAra kara karmI ke sAtha apane mRtaka rAjakumAra kA vivAha kara diyaa| bAda meM rAjaputra kI zavayAtrA nikAlI gaI / usI samaya bhayaMkara bAriza hone lagI, rAste meM khUba pAnI bharane lagA, rAstA pAnI se banda ho gyaa| taba saba loga usa rAjakumAra ke zava ko rAste meM hI chor3akara apane rajavAr3e meM vApasa A gaye / zava ke pAsa kiMkara logoM kI sthApanA kara dI thii| mAtra karmI apane mRtaka pati ke sAtha vahAM hI rhii| ___ usa dina karmI ke vrata kA dina thA, usako yAda AyA usane bhakti se bhAvapUjA vahIM baiTha kara ko / taba usako dRDhabhakti ko dekhakara padmAvatIdevI kA prAsana kampAyamAna humA / taba avadhijJAna se usa kanyA kI sarvaparasthiti jAnakara padmAvatI usI kSaNa vahAM AI aura apanA divya rUpa prakaTa kara kahane lagI ki he bAlike ! tumhAre pAsa koI dravya nahIM hai to bho tumane yaha jhUThI pUjA kyoM prArambha kara rakhI hai ? dravya ke abhAva meM tumako kucha bhI phala nahIM milane vAlA hai / taba usa kanyA ne pUchA ki he bhagavatI ! Apa kauna haiM ? Apa kA paricaya kyA hai ? taba padmAvatI devI kahane lagI ki he kanyA ! tuma Daro mata maiM padmAvatI devI hUM tumhArI paMca parameSThI bhagavAna ke Upara dRr3habhakti dekhakara maiM yahA~ AI hUM tumhAre para mai prasanna huI hUM, tujhe jo vara mA~ganA ho vaha mAMgale / taba vaha karmI kahane lagI ki he devi ! merI dravyalobha se mata rAjaputra ke sAtha zAdI huI / rAjaputra ko prAja hI prAtaHkAla meM sarpa ne kATa khAyA hai aura vaha mara gayA hai so aba Apako jo acchA lage vaisA kara do, merA bhaviSya Apake hAtha meM hai / taba padmAvato devo ne rAja kumAra ko jiMdA kara diyA aura apane sthAna para vApasa calI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] vrata kathA koSa gaI / rAjakumAra ne jindA hote hI pUchA ki yaha saba kyA hai, mujhe yahAM kauna lAyA ? taba karmI ne saba vRtAMta AdyopAMta kaha sunaayaa| rakSaka logoM ne yaha saba camatkAra dekhakara rAjA ko saba samAcAra kaha sunaaye| . aisA sunakara una saba ko bahuta Azcarya huA / tatkAla vRSabhasena rAjA, guNasenA rANI, mantrI Adi bahuta loga rAjaputra ke nikaTa pAye / rAjA ko apane priya putra ko dekhate hI bahata Ananda AyA taba apanI bahu ko pUchA ki yaha kaise huaa| taba karmI ne saba hakIkata joM kI tyoM kaha sunAI aura kahA ki yaha saba karmanirjirA vrata kA prabhAva hai / vrata kA prabhAva dekhakara jainadharma ke Upara dar3ha vizvAsa saba logoM ko huaa| yaha mahAsatI hai, aisA kahate hue saba logoM ne karmI ko bahuta-bahuta prazaMsA kI aura rAjA apane rAjakumAra aura usakI rAnI karmI ko hAthI para baiThAkara rAjazAhI ThATha se apane rAjamandira meM lekara gayA / vaha vRSabhasena rAjA parivAra ke sAtha meM sukha se rAjya karane lgaa| thor3e dina rAjya karake saba loga jinadIkSA lekara anta meM samAdhimaraNa karake acyuta svarga meM deva hue. vahAM ve cirakAra taka sukha bhogane lge| kaladhautArNava vrata kathA kArtika zuklA aSTamI se pUrNimA taka pATha dina mandira meM jAkara bhagavAna ko namaskAra kare, pUrvokta vidhi se zuddha hokara navadevatA, caubIsa tIrthaMkara mati kA paMcAmRtAbhiSeka kare, nandIzvara AkAra pratimA sthApana kara prathama caubIsa tIrthaMkara pratimA va navadevatA kI pUjA kare, phira nandozvara dvIpa kI samudAya pUjA kare, phira paMcameru pUjA kare, naivedya car3hAve, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi kI pUjA kare, kSetrapAla kI pUjA kre| ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra maMtra kA jApya kare, sahasra nAma par3he, naMdozvara bhakti par3ha, eka thAlI meM nAriyala sahita arghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, magala AratI utAre, zAMtipATha bolatA huA visarjana kare, satpAtroM ko dAna deve, yathAzakti upavAsa kare, brahmacarya pAlana kre| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 241 isa prakAra ATha dina pUjA kare, mArgazIrSa kRSNA ekama ko ( mahArASTra kA kArtika kRSNA ekama) visarjana kare, ATha dina bAraha vrata kA pAlana kare / kathA isa vrata ko pahale rAjA dazaratha ne pAlA thA, usake prabhAva se rAmAdi putra utpanna huye aura aMta meM dIkSA grahaNa kara svarga meM deva huye / zratha kalyANamaMgala vrata kathA zuddha hokara jinamandirajI meM jAkara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / zrahaM vimalanAthAya pAtAlayakSa vairoTodevi sahitAya ASAr3ha zukla trayodazI ke dina namaskAra kare, phira vimalanAtha tIrthaMkara kA kare, zruta va guru kI pUjA kare, OM hrIM zrIM klIM aiM namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha e, eka pUrNa arghya car3hAve, yathAzakti upavAsa kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, AhAra dAnAdi deve / isa prakAra teraha trayodazI ko vrata pUjA karake udyApana kare, usa samaya vimalanAtha tIrthaMkara kA vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAnAdi deve / kathA isa vrata kI kathA meM rAjA zragika aura rAnI celanA kI kathA par3ha e / kIrtidhara vrata kathA baizAkha zukla aSTamI ke dina zuddha hokara jinamandirajI meM jAve, pradakSiNApUrvaka namaskAra kareM, supArzvanAtha prabhU kI mUrti yakSayakSi sahita sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM supArzvanAtha tIrthaMkarAya naMdivijayayakSa kAliyakSi sahitAya namaH svAhA / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] vrata kathA koSa ___ isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApa kare, NamokAra mantra kA 100 bAra jApa kare, vrata kathA par3he, nAriyala sahita eka pUrNapraya' car3hAve, pradakSiNA pUrvaka maMgala Arati utAre, satpAtroM ko dAna deve, brahmacarya kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina svayaM pUjA dAnAdi dekara pAraNA kare / isa prakAra chaha mahine samApta hone para kArtika aSTAhnikA meM udyApana kare, usa samaya supArzvanAtha vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko kIrtidhara rAjA ne pAlana kiyA thA, vrata ko pUrNa kara jina dIkSA ko grahaNa kara mokSa ko gye| vrata kathA meM rAjA zroNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / kAmadeva vrata kathA mArgazIrSa zuklA paMcamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi kI pUjA kare, zrata va gaNadhara baiM kSetrapAla yakSayakSi kI pUjA kare, paMcapakavAna car3hAve / OM hrIM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa maMtra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, eka pUrNa arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, pAMca vastuoM se pAraNA kare, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina pUjA dAna karake pAraNA kare, tIna dina brahmacarya kA pAlana kre| isa prakAra pratyeka mahine kI usI tithi ko vrata pUjana kare / navIM pUjA vrata samApta karake, zrAvaNa zukla paMcamI ke dina udyApana kare, paMcaparameSThi vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, caturvidhasaMgha ko dAna deve, pAMca muni, pAMca AyikA, pAMca zrAvaka, pAMca zrAvikA ina sabako yathAyogya upakaraNa deve| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 243 kathA isa vrata ko kRSNa nArAyaNa kI paTTarAnI rukamaNI ne kiyA thA, vrata ke prabhAva se padmanu nAmaka putra utpanna huA, vo padmanu dIkSA lekara karma kATa kara mokSa ko gaye / kAruNya vrata kathA ASAr3ha zukla trayodazI ko ekAzana karake caturdazI ko snAna karake zuddha hokara mandira jI meM jAve, pradakSiNA dekara bhagavAna ko namaskAra kare, AdinAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, eka pATe para chaha pAna lagAkara Upara aSTadravya rakhe, usake bAda aSTadravya se pUjA kare, zruta va garaNadhara, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / AdinAtha bhagavAna ne rAjya avasthA meM SaTkarma upadeza kiyA thA, isIliye isa vrata kA nAma kAruNya vrata par3A / OM hrIM SaTkarma kriyA cAraNa lokopadezaka zrI vRSabhadevAya jalAdi ardhya ni0 mantra se chaha bAra aSTadravya se pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM SaTkarmAcAraraNa lokopadezaka zrI vRSabhanAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakra ezvarI yakSIsahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa bAra jApya kare, vrata kathA par3ha e, eka pUrNa upavAsa kare, dUsare dina pUjA dAna karake pratipadA se lekara SaSThiparyaMta pUrvavat pUjA ekAzana kare / lekara jApya kare, raNamokAra mantra kA 108 arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina svayaM pAraNA kare, brahmacarya kA pAlana kare, kare, satpAtroM ko dAna deve, chaha vastuoM se isa prakAra chaha varSa pUjA karake aMta meM udyApana kare, usa samaya zrAdinAtha tIrthaMkara kI navIna pratimA lAkara paMca kalyANaka pratiSThA kare, bhaktAmara vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, 6 muniyoM ko zrAhArAdi deve, AryikA va zrAvaka-zrAvikAoM ko bhojanAdi deve | kathA AdinAtha tIrthaMkara kA caritra par3ha, bharata kA caritra par3he / rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3ha e / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara 1 RSabhanAtha 2 ajitanAtha 3 saMbhavanAtha 4 abhinandana 5 sumatinAtha 6 padmaprabha 7 supArzvanAtha 8 candraprabha 6 puSpadanta 10 zItalanAtha 11 zrayAnsanAtha 12 vAsupUjya - paJcakalyANaka vrata- tithi-bodhaka cakra - garbhakalyANaka zrASADha vadI 2 jyeSTha vadI 30 phAlguna vadI 8 vaizAkha sudI 6 zrAvaraNa sudI 2 mAgha vadI 6 bhAdoM sudI 6 caitra vadI 5 phAlguna vadI 6 caitra vadI da jyeSTha vadI 6 zrASAr3ha sudI 6 janmakalyANaka caitra vado C pauSa sudI 10 mArgazIrSa sudI 15 pauSa sudI 12 vaizAkha vadI 10 kAttika vadI 13 jyeSTa sudI 12 pauSa vadI 11 mArgazIrSa sudI 6 pauSa vadI 12 phAlguna vadI 11 phAlguna vadI 14 tapakalyANaka caitra vadI 6 pauSa sudI 6 mArgazIrSa sudI 15 pauSa sudI 12 vaizAkha sudI & mArgazIrSa vadI 10 jyeSTha sudI 12 pauSa vadI 12 mArgazIrSa sudI & pauSa vadI 12 phAlguna vadI 11 | phAlguna vadI 14 jJAnakalyANaka phAlguna vadI 11 pauSa sudI 11 kAttika vadI 4 pauSa sudI 14 caitra sudI 11 caitra sudI 15 phAlguna vadI 6 phAlguna vadI 7 kAttika sudI 2 pauSa vadI 14 mAgha vadI 30 mAgha sudI 2 nirvANakalyANaka mAgha vadI 14 caitra sudI 5 caitra sudI 6 vaizAkha sudI 6 caitra sudI 11 phAlguna vadI 4 phAlguna vadI 7 phAlguna vadI 7 bhAdoM sudI prAzvina sudI 8 zrAvaraNa sudI 15 bhAdoM sudI 14 244 ] vrata kathA ko Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara 13 vimalanAtha 14 anantanAtha 15 dharmanAtha 16 zAntinAtha 17 kunthunAtha 18 arahanAtha 16 mallinAtha 20 munisuvratanAtha 21 naminAtha 22 neminAtha 23 pArzvanAtha 24 mahAvIra garbhakalyANaka jyeSTha vadI 10 kAttika vado 1 vaizAkha vadI 13 bhAdoM vado 7 zrAvaNa vadI 10 phAlguna sudI 3 caitra sudI 1 zrAvaNa vadI 2 zrAzvina vadI 2 kAttika sudI 6 vaizAkha vadI 3 ASAr3ha sudI 6 janmakalyANaka pauSa sudI 4 jyeSTha vadI 12 pauSa sudI 13 jyeSTha vadI 14 vaizAkha sudI 1 mArgazIrSa sudI 14 mArgazIrSa sudI 14 caitra vadI 10 ASADha vadI 10 zrAvaNa vadI 6 pauSa vadI 11 caitra sudI 13 tapakalyANaka pauSa sudI 4 jyeSTha vadI 12 pauSa sudI 13 jyeSTha vadI 4 vaizAkha sudI 1 mArgazIrSa sudI 10 mArgazIrSa sudI 11 vaizAkha vadI 10 prASAr3ha vadI 10 zrAvaraNa sudI & pauSa vadI 11 kArtika vadI 13 jJAnakalyANaka mAgha sudI 6 caitra vadI 30 pauSa sudI 15 pauSa sudI 11 caitra sudI 3 kArtika sudI 12 mArgazISaM sudI 11 vaizAkha vadI & mArgazIrSa sudI 11 prAzvina sudI 1 caitra vadI 4 vaizAkha sudI 10 nirvANakalyANaka zrASADha vadI 8 caitra vadI 30 jyeSTha sudI 4 jyeSTha vadI 14 vaizAkha sudI 1 caitra vadI 30 phAlguna sudI 5 phAlguna vadI 12 vaizAkha vado 14 zrASAr3ha sudI 7 zrAvaNa sudI 7 kArtika vadI 30 vrata kathA koSa _[ 245 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] vrata kathA koSa garaNadharavalaya vrata kathA tInoM aSTAhnikA meM se kisI bhI aSTAhnikA kI aSTamI ke dina prAtaH snAna kara zuddha vastra pahanakara abhiSeka pUjA kA sAmAna lekara mandira jI meM jAve / mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kara bhagavAna ko namaskAra kre| abhiSeka pITha para bhagavAna ko sthApana kara, paMcAmRtAbhiSeka kare / maNDapa vedikA para gaNadharavalaya mAMDalA banAve, maNDala ko khUba sajAve, Age dizAoM meM maMgalakalaza rakhakara madhya ke maMgala kalaza para gaNadharavalaya yatra sthApana kare, bhagavAna ko sthApana kre| usake bAda nitya-pUjA karake gaNadharavalaya vidhAna kare, mantra jApya vidhAna meM kahe anusAra kre| eka thAlI meM jayamAlA arghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve / isa prakAra aSTamI se lagAkara pUrNimA paryaMta ATha dina pUjA krama kare arthAt gaNadharavalaya ArAdhanA kare, caturvidha saMgha ko pAhArAdi deve / isa vrata ko 48 varSa taka utkRSTa 24 varSa taka athavA 12 varSa taka athavA 6 varSa taka athavA 3 varSa taka bhI karane kA niyama hai| koI bhI eka niyama se karane para udyApana kare / usa samaya yathAzakti eka navIna mandira banavAkara pratiSThA kare aura saba vyavasthA kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM maMgalAvatI nAmaka deza hai| usa deza meM ratnasaMcaya nAma kA eka sundara nagara hai| usa nagara meM pahale somavAhana nAmaka rAjA apanI patnI vinayAvatI ke sAtha sukha se rAjya karatA thaa| usa rAjA ke caMdrAbha nAma kA rAjakumAra apanI bhAryA candramukhI ke sAtha rahatA thA / eka samaya meM vanamAlI ne eka kamalapuSpa rAjA ko bheMTa meM car3hAyA / rAjA ne usa puSpa ko hAtha meM uThAkara dekhA to usa kamala meM eka marA huA bhramara thA, mare hae bhramara ko dekhakara rAjA sAMsArika zarIra-bhogoM se virakta ho gayA aura apanA rAjya apane putra ko dekara eka munirAja ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa karalI aura tapazcaraNa kara ke mokSa ko gyaa| idhara caMdrAbha kumAra ko rAjya prApta hote hI ahaMkAravaza sapta-vyasana meM Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa / 247 Asakta ho gayA aura pApa karane lagA eka dina kucha durjanoM ke sAtha zikAra khelane ko jaMgala meM gayA, vahAM eka per3a ke nIce abhayaghosa nAmaka munirAja ko usane dekhA, dekhate hI doSa se una munirAja ke Upara upasarga karane lgaa| usane sasajhA ki yaha muni mere zikAra meM bAdhaka banegA, isalie una munirAja ko vahAM se jabaradastI uThAkara anyatra bheja diyaa| ___ usa pApa ke udaya se kaliMga deza ke rAjA kAlayavana ne Akara candrAbha ke Upara AkramaNa kara diyA aura rAjya ko apane hAtha meM lekara candrAbha ko usa rAjya se usakI patnI sahita bhagA diyA / candrAbha vahAM se nikalakara malayAcala parvata kI eka guphA meM chupa kara baiTha gyaa| usa guphA meM yugaMdhara nAmaka munirAja dhyAnastha baiThe the, candrAbhakumAra ne aura usakI patnI ne munirAja ko dekhA, donoM hI munirAja ke pAsa jAkara vinaya se baiTha gaye aura hAtha jor3akara vinaya karane lge| jaba munirAja ne dhyAna chor3A taba rAjA kahane lagA he munirAja ! merI prArthanA yaha hai ki merA rAjya mere hAtha se nikala gayA, so kaunase pApa ke kAraNa rAjya gayA ? ___ taba munirAja ne dekhA ki rAjA atyanta vinaya se prazna kara rahA hai / taba munirAja kahane lage ki he rAjana tumane abhayaghosa munirAja ko jabaradastI tiraskAra karake nikAla diyA thaa| usI pApa ke kAraNa tuma bho rAjya-cyuta hue ho aura yaha vikaTa sthiti tumhAre sAmane AI hai| taba candrAbha rAjA ko apane kiye para bahuta pazcAtApa huA aura vaha munirAja ke caraNoM meM par3akara apane pApoM ke uddhAra kA kAraNa pUchane lgaa| taba munirAja karuNAbuddhi se usako saMbodhita karate hue kahane lage ki rAjana ! tuma pApoM ko dUra karane ke lie gaNadharavalaya vrata karo aura usakI vidhi bhI kaha sunAI, taba rAjA ne saMtuSTa hokara usa vrata ko svIkAra kiyA / anta meM vaha rAjA apanI patnI sahita apane sasurAla meM vApasa A gyaa| brata kA acchI taraha se pAlana karane lgaa| itane meM malayAcala pradeza kA rAjA svargastha ho gayA, usako koI saMtAna nahIM thI / mantrimaNDala ne vicArakara apane rAjA kA paTTa hAthI chodd'aa| vaha hAthI ghUmatA huyA caMdrAbha ke pAsa AyA aura usaphA abhiSeka karake apane Upara baiThA kara nagara meM le aayaa| nagaravAsI navIna rAjA kI prApti se bahuta khuza Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] vrata kathA koSa hae aura candrAbha ko rAja-siMhAsana para baiThAkara rAjyAbhiSeka kara diyaa| rAjA candrAbha bhI rAjya prApta hone ke bAda nyAyanIti se rAjya karane lgaa| ___kucha kAla ke bAda apane pUrva rAjya ke Upara car3hAI karake kAlayavana ko harAkara apanA rAjya prApta kiyA aura sukha se rahane lagA, gaNadharavalaya vrata ko aura bhI acchI taraha se pAlana karane lagA, vrata ke pUrNa hone para udyApana kiyA / anta meM samAdhimaraNa kara svarga meM deva huA aura sukha se vahAM para rahane lagA / vahAM kI Ayu pUrNa kara vaha deva, jambUdvIpa ke apara videha meM sItA nadI ke kinAre dakSiNa taTa para padma deza meM siMhapurI nAmaka sundara nagara hai, usa nagara meM puruSadatta rAjA kI rAnI vimalamati ke garbha meM AyA / janmate hI usakA nAma aparAjita rakhA, putra ke bar3e hone para rAjya bhAra putra ke zira para rakhakara rAjA ne dIkSA le lo| karma kATara mokSa ko gayA / idhara aparAjita rAjA ne bhI bahuta kAla taka rAjasukha bhogakara anta meM rAjya kA tyAgakara vimalavAhana kevalI ke pAsa jAkara dIkSA le lI aura ghora tapazcaraNa kara kevalI kA gaNadhara banA, anta meM mokSa ko gyaa| gurudvAdazI vrata kathA ASAr3ha zukla 11 ke dina zuddha ho mandira meM jAkara jinendra zrI vAsupUjya kI yakSayakSi sahita mUrti lekara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zrata va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| .. - OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM vAsupujya tIrthakarAya SaNamukhayakSa gAMdhArI yakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra ko 108 puSpa se jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, eka mahAmarthya hAtha meM lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacaryapUrvaka rahe, upavAsa kare, dUsare dina pajA snAna karake pAraNA kare / isa prakAra bAraha dvAdazI pUjA kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya vAsupUjya bhagavAna kA mahAbhiSeka karake vidhAna kare, pahale tIrthaMkara Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 246 se vAsupUjya tIrthaMkara taka alaga 2 aSTadravya se pUjA kare, bAraha prakAra kA naivedya car3hAve, bAraha munizvara ko AhAradAna deve, caturvidha saMgha ko dAna deve, svayaM pAraNA kre| kathA __ isa bharatakSetra ke vijayArdha parvata para ratnasaMcaya nagara kA rAjA siMhasena apanI rAnI sundarAdevI ke sAtha siddhakUTa para sahasrakUTa caityAlaya kA darzana karane gayA thaa| darzana kara vApasa lauTate samaya rAste meM ajitaJjaya va ariMjaya nAmaka munirAja mile / rAjA munirAja ke darzana kara hAtha jor3akara kahane lagA ki gurudeva ! mujhe koI vrata pradAna kariye / taba munirAja ne usako gurudvAdazI vrata kI vidhi batalAyI, usane vrata ko prasannatA se svIkAra kiyA, aura nagara meM vApasa lauTa paayaa| vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA aura aMta meM vrata kA udyApana kiyA, phira saMnyAsa vidhi se marakara svarga meM deva huye / gaurI vrata kathA zreyojinendra caMdrasya, caraNAMbhoruha dvayaM / natvA gaurIkathAM vakSye, zubha saubhAgyadAyinI // bhAdrapada zukla tRtIyA ke dina vratIka prAta:kAla meM snAna kara zuddha vastra pahana kara apane hAtha meM pUjA sAmagrI lekara jina maMdira meM jAve, IryApatha zuddhi pUrvaka mandira kI tIna pradakSiNA dete huye bhagavAna kA bhakti pUrvaka darzana kare, siMhAsana pITha para zreyAMsa bhagavAna kI mUrti kumAra yakSa gaurI yakSI sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, eka pATe para solaha pAna rakhakara kramazaH praSTa dravya pratyeka pAna para rakhe, kele rakhe, tila ke laDDU, cAvala ke ATe kA laDDU, bhigo kara phulAe huye cane, nAriyala Adi rakhakara, AdinAtha tIrthaMkara se lekara solahaveM zAMtinAtha taka pratyeka tIrthaMkara kI alagaalaga pUjA kare (pratyeka kI alaga-alaga aSTadravya se pUjA, jayamAlA, pratyeka ke stotra par3he) anantara jinavANI pUjA, gurupUjA karanA, kumAra yakSa, gaurI yakSI kI va kSetrapAla ko yogyatAnusAra arghya deve OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zreyAMsanAtha jinendrAya kumAra yakSa gaurI yakSI sahitAya namaH svAhA / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250] vrata kathA koSa isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApya kare, sahasra nAma par3ha, zreyAMsanAtha tIrthaMkara kA caritra par3ha e, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA kA vAcana kare athavA sune, 16 pAna para alaga 2 praSTadravya rakhakara thAlI meM rakhe, usa thAlI ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve / dakSiNAta vizeSa vidhi :- pAMca sUpa meM gaMdha, akSata, puSpa, phala, nAriyala, naivedya Adi rakhakara, Upara se sUpa DhAMka deve aura sapheda sUta ke dhAge se lapeTa kara, vaha baMdhA huA sUpa 1 deva ke Age, guru ke Age 1, jinavANI ke Age eka yakSa ke Age eka, yakSiNI ke Age eka, eka saubhAgyavatI strI ko deve, eka svayaM leve, isako vAnA kahate haiM / vAyanA ke andara acchI 2 cIja rakhanA cAhiye / dakSiNa pradeza meM isa prakAra kI prathA hai, jisa prakAra kI prathA jisa pradeza meM ho vaisA kre| kisI bhI prathA ko galata nahIM samajhe, vidhi kI niMdA kabhI nahIM kare / phira ghara jAkara satpAtroM ko prAhArAdi dekara apane ekabhukti kare / isa prakAra yaha vrata solaha varSa karanA cAhiye / vrata samApta hone ke bAda udyApana karanA cAhiye / usa samaya zre yojinendra vidhAna karake, catuvidha saMgha ko zrAhArAdika deve, solaha saubhAgyavatI striyoM ko bhojana karAkara unako vastrAdi dekara sammAna kare, isa rIti se vrata kA pUrNa vidhAna hai / noTa :- yaha vrata zreyAMsanAtha tIrthaMkara kI yakSaNI gaurIdevI ke nAma se hai / uttara pradeza ke vrata kathAkoSoM meM isa vrata kA nAma bhI nahIM milatA hai / dakSiNAtya vrata kathAkoSoM meM isa vrata kA vidhAna likhA / mujhe to samasta vrata kathA koSakA saMkalana karanA hai isaliye maiMne likhA hai, icchA ho to vrata kare nahIM to nahIM / zrApakI jaisI mAnyatA | kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM siMhapura nAma kA eka prati manohara nagara hai / usa nagara meM pahale dharmasena nAmakA rAjA rAjya karatA thA, usa rAjA kI naMdAvatI nAma kI paTTarAnI thI, paTTarAnI ko chor3akara aura bhI aneka striyAM thIM, usa rAnI ke jayakumAra nAma kA guNavAna putra thA, ina sabake sAtha meM rAjA bahuta hI prAnanda se rAjya karatA thA / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 251 eka samaya vaha jayakumAra zreyAMsa tIrthaMkara ke samavazaraNa meM gayA thaa| vahAM bhagavAna kA dharmopadeza sunakara, gaNadhara svAmI ko hAtha jor3a namaskAra karatA huyA kahane lagA ki he bhagavAna ! gaurIvrata ko pahale kisane kiyA ? vrata ke phala se usako kyA prApta huyA ? isa viSaya meM mujhe kho| usa kumAra ke namra vacana suna kara gaNadhara svAmI kahane lage ki isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kAmbhoja nAmaka eka vistIrNa deza hai / usa deza meM ujjayanI nAmakI eka sundara nagarI meM zreyAMsa nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjA kI zrImati rAnI bahuta hI guNavAna aura sundara thI, rAnI ke sAtha meM rAjA Ananda se apanA samaya vyatIta kara rahA thA, eka dina usa nagara ke udyAna meM kaMDu nAmAdika ko dhAraNa karane vAle bahuta hI sAdhuoM ke sAtha, zreyo munizvara Aye / vanapAla se rAjA ko samAcAra prApta hote hI, rAjA apane parivAra sahita paidala hI munidarzana ko gyaa| munizvara ko pradakSiNA dekara namaskAra kiyA aura aSTa dravya se munirAja kI pUjA kI aura munirAja kA dharmopadeza sunakara zrImatI rAno kahane lagI ki he, dayAnidhAna ! Apa Aja mujhe sakala saubhAgyakAraka koI vratavidhAna batAyo / rAnI ke vacana sunakara munizvara kahane lage, he beTI ! tumako isa samaya gaurI vrata karanA cAhiye, isa vrata kA jo koI pAlana karatA hai usa bhavyajIva ko isa loka sambandhI sarvasukha prApta hokara paramArtha sukha kI siddhi bhI kramazaH ho jAtI hai / aisA isa vrata kA mAhAtmya hai, pahale isa vrata ko rukamaNI, zrImato, padmAvatI, lakSmomatI, zivadevI Adi striyoM ne pAlana kara sakala saubhAgya ko prApta kiyA hai, aisA kahate huye uparokta vrata kI vidhi munirAja ne kaha sunaaii| isa prakAra vrata kI vidhi ko sunakara zrImatI Adi ne rAjA ke sAtha meM munirAja ko namaskAra karate haye vrata ko svIkAra kiyA, aura apanI nagarI meM vApasa Agaye / kAlAnusAra zrImatI rAnI ne vrata ko acchI taraha se pAlana kara aMta meM vrata kA udyApana kiyaa| vrata ke puNyodaya se usako aihika sarvasukhoM kI prApti huii| kramazaH strIliMga kA chedana karake zAzvata sukha ko prApta kiyaa| - isaliye he bhavyajIvo! tuma bhI isa vrata ko yathAvidhi pAlana karake udyApana karo, tumako bhI akhaMDa saubhAgya sukha kI prApti hogii| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] zratha gulalavana vrata kathA vrata vidhi : - ASAr3ha yA zrAvaNa mahine meM prathama jo somavAra ye usa dina ekAzana kare / dUsare dina upavAsa kare / aSTadravya lekara mandira meM jAye / pahale ke samAna saba vidhi karake pITha para paMcaparameSThI kI mUrti sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare | paMcaparameSThI kI arcanA kare / zruta va gaNadhara Adi kI pUjA kare / yakSa yakSI va brahmadeva kI pUjA kare / OM hrAM hrIM hrauM hnaH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / vrata kathA koSa uu uu isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApa kare | paMcapakavAna kA naivedya banAye | eka pAtra meM pAMca pAna rakhakara usa para aSTadravya va nAriyala rakhakara mahArghya de / satpAtra ko prahAradAna de / usa dina upavAsa karanA caahiye| dUsare dina pAraNA kare | kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM prAryakhaNDa hai / usameM uttara mathurA nAmaka sundara deza hai / usameM sAkAra nAmaka rAjA va usakI paTTarAnI zriyAladevI rAjya karate the / usakA jinadatta nAmaka putra va mantrI, purohita, zreSThI, senApati gairaha / eka dina vahAM para siddhAMtakIrti nAmaka mahAmuni padhAre / yaha zubha samAcAra sunate hI rAjA nagaravAsiyoM sahita darzana karane ko prAyA / munimahArAja kI tIna pradakSiNA dekara sASTAMga namaskAra kiyA / dharma zravaNa kara rAnI ne mahArAja se sukha kA kAraNa aisA koI vrata kahane ko kahA, tatra mahArAja ne kahA gulala vrata karo / taba rAnI ne kahA mahArAja yaha vrata kisane kiyA thA ? isakI vidhi kyA hai ? yaha hameM batAiye / mahArAja ne kathA kahanA zurU kiyA / isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM prAryakhaNDa hai, usameM karnATaka nAmaka deza hai, usameM cAmara rAjanagara hai / usameM cAmuNDarAya nAmaka eka bar3A rAjA rAjya karatA thA, usakI strI candramatI thI / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 253 eka dina rAjamAtA ne kahA ki maiM bAhabalI jinadeva ke darzana kiye binA dUdha kA sevana nahIM karUgo, aisA niyama maiMne liyA hai / taba rAjA apane parivAra va senA sahita darzana karane ko nikalA / pAdanapura ke rAjya mArga se niklaa| usa dina rAtri meM rAjA ko eka svapna pAyA / usa svapna meM padmAvatI devI ne unase kahA he cAmuNDarAjan ! tuma abhI dUra deza ko mata jAno kyoMki rAste meM aneka bhayaMkara saMkaTa upasthita hoMge / isase tuma isa TekarI para hI nivAsa kro| isI TekarI para tujhe aura terI mAM ko zrI bAhubalo arthAta bhujabalI ke darzana hoNge| parvata para rahakara bar3e parvata para tU bANa chor3a jisase bANa lagane se eka zilA phaTa jAyegI jisase tujhe bAhubalI ke darzana hoMge aisA bolakara devI lupta ho gii| rAjA kI noMda khulI taba prAtaHkAla kI kriyA karake rAjadarabAra bharA jisameM usane rAta ko dekhA huA svapna kahA / sabane usa para bahuta carcA kI aura nizcaya kiyA ki Aja rAta ko hamako bhI aisA hI svapna aaye| usa dina rAta ko sabako hI vaisA hI svapna paayaa| jisase unhoMne yaha bAta satya hai aisA socA / phira rAjA ne choTe parvata para rahakara bar3e parvata para bANa chor3A, jisase bANa lagate hI eka zilA nikala par3I aura vahAM para eka daravAjA bana gayA arthAt eka cheda samAna bana gayA / vahAM jAkara dekhane para unheM bAhubalI ko vizAla mUrti dikhAI dI / vaha 18 dhanuSa lambI thI / use dekhate hI saba ko bahuta hI khuzI huii| vaha pratimA akhaMDa aura uttarAbhimukha thii| rAjA apanI mAtA va parivAra ke sAtha andara gaye aura tIna pradakSiNA dekara namaskAra kiyA / usake bAda cAmuNDarAya ne navIna mandira banavAye aura kitane hI purAne mandiroM kA jIrNoddhAra karAyA / taba unhoMne paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava rakhA / pratiSThA karavAte huye rAjA ke mana meM pAyA ki mere jaisI koI pUjA nahIM karavA sakatA hai / aisA abhimAna use jAgRta ho gayA / jaba usane paMcAmRta kiyA to sirpha nAbhi taka hI abhiSeka kA pAnI pAyA Age nahIM / taba use cintA hone lgii| use apamAna kA anubhava hone lgaa| taba ativRddha bAI apane hAtha meM eka choTA sA kalaza lekara va aSTa dravya arthAt gulalakAIta lekara paMcAmRta abhiSeka karane gayI taba saba loga ha~sane lge| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] vrata kathA koSa para vaha isakI cintA kiye binA hI Upara gayI aura abhiSeka kiyA / jaise hI usane gulalakAIta (choTA kalaza) se abhiSeka kiyA vaise hI gandhodaka nadI ke samAna nIce bahane lagA / yaha dekhakara saba loga Azcarya se dekhane lage taba rAjA ke antaHkaraNa se ahaMkAra ekadama (jha ) se nikala gayA aura vaha vRddhA bhI lupta ho gayo / taba sabake mana meM AyA ki yaha isI devI kA kAraNa hai ataH logoM ne usI bAhubalI ke sAmane usa gulalakA kI sthApanA kI aura usakI pUjA kI / rAjA sukhapUrvaka apane nagara vApasa gayA / eka dina usa nagara meM caryAnimitta padmAnaMdI nAmaka prAcArya mahArAja padhAre / ve usI rAjamArga meM se nikale to rAjA ne navadhAbhaktipUrvaka par3agAhana kiyA zraura pUjA Adi karake unheM nirantarAya prahAra karAyA / mahArAja prahAra karake baiThe taba rAjA ne kahA mahArAja zravaNabelagula meM pahAr3a para bAhubalI kI usa mUrti kA kisane nirmANa karAyA thA / yaha suna nimittajJAna ke AdhAra se mahArAja ne kahA maiM use batAtA hUM, suno / isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai usameM prAryakhaMDa hai, usameM prayodhyA nagarI meM dazaratha nAmaka rAjA thA / usake cAra rAniyAM thIM / usameM aparAjita nAmaka paTTarAnI thI, usake garbha se rAmacandrajI, sumitrA se lakSmaNa, suprabhA se zatrughna aura kaikeyI se bharata isa prakAra cAra putra utpanna huye / rAmacandra kI strI sItA, lakSmaNa kI kanakAdevI, zatrughna kI sundarAdevI aura bharata kI kamalAdevI isa prakAra cAroM kI cAra striyAM thIM / eka bAra dazaratha yuddha karane gaye the vahAM para unake ratha se kolI nikala gayI thI taba kaikeyI ne apane hAtha kI aMgulI DAlakara ratha ko Age bar3hAyA thA use musI - bata se nikAlA thA / usa samaya use varadAna diyA / jaba dazaratha rAma ko rAjya de rahe the taba kaikayI ne vaha varadAna maaNgaa| jisase bharata ko rAjya diyA / rAmacandra apanA dUsarA rAjya basAne ke liye jaMgala meM cale gaye / ve tInoM jaMgala meM tIrthayAtrA karate-karate dakSiNa bhAga meM prAye / ve zravaNabelagula prAye / vahA~ para unhoMne eka atizaya UMcI akhaMDa zilAlaya va sundara parvata dekhA / aneka kalAoM meM kuzala rAma Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [ 255 candra ke mana meM eka buddhi utpanna huI ki isameM se sundara UMcI manohara eka mUrti kA nirmANa kiyA jAya / aura usakI pUjA kI jAya / aisA socakara rAma aura lakSmaNa ne apane bANa ke agrabhAga se parvata para 18 dhanuSa UMcI aiso mUrti ko nikAlA (banAyA) aura bahuta dina taka usakI pUjA arcanA abhiSeka Adi kiyaa| thor3e dina ke bAda rAvaNa ne sItA kA haraNa kara liyA jisase donoM bhAI duHkhI hokara jaMgala meM use DhUr3hane ke liye nikala pdd'e| eka dina rAmacandrajI se sugrIva rAjA mile / rAmacandrajI ne nakalI sugrIva ko yukti se jItakara sacce sugrIva ko rAjya dilaayaa| isaliye sugrIva jAmuvaMta, nala, nIla, aMgada, prabhAsa va hanumAna kI sahAyatA se rAmacandrajI va lakSmaNa laMkA gaye / vahAM para ardha cakravati rAvaNa ko parAsta kiyaa| aura rAjya ko vibhISaNa ko dekara ve vApasa apanI ayodhyA nagarI me Aye / eka dina rAmacandrajo ko una bAhubalI bhagavAna kI mUrti kI yAda prA gyii| unhoMne pavana kumAra ko aisI AjJA ko ki ta bAhabalI bhagavAna ke pAsa daNDaka vana meM jA, vahAM bahubalI kI rakSA ke liye kucha karake aa| taba ve gaye aura tInoM ora tIna bar3e zilAstaMbha khar3e karake A gaye / phira to rAmacandra hanumAna Adi ko vairAgya ho gyaa| unhoMne jaMgala meM jAkara dIkSA lI aura ghora tapazcaryA kI, jisase ve mAMgotugI para se mokSa gaye / usa samaya se taiyAra kI huI yaha pratimA Aja bhI hai jisakI Apa pUjA karate ho / Apa kitane puNyazAlI ho| yaha kathA padmanandAcArya munizvara ke mukha se sunakara sabako bahuta khuzI huI / sabane yaha vrata liyA munizvara ne yaha vrata vidhi batAyI / zriyAdevI ne bhI yaha vrata liyA phira ve munizvara vahAM se nikala gaye, apane sthAna ko cale gaye / samayAnukUla isa vrata kA sabane pAlana kiyA jisase ve 16veM svarga meM jAkara deva hue aura vahAM para vaha bahuta sukha bhogane lge| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] vrata kathA koSa STamI vrata dohA - praSTa migaMdha trizata bAvanna, dvaya sau aTThAsI proSadha manna / samakita sahita dhare vrata jAsa, kareM pArane ghoMsaTa tAsa || ( vardhamAna purANa ) bhAvArtha :- yaha vrata 352 dina meM pUrA hotA hai, jisameM do sau aTThAsI upavAsa aura 64 pAraNe hote haiM / vrata pUrNa karane para udyApana kare aura namaskAra maMtra kA trikAla jApya kare / gotrakarma nivAraNa vrata kathA isakI vidhi bhI uparokta karmAnusAra hai, aSAr3ha zukla 6 ko ekAzana kare, saptamI ko upavAsa kare, supArzva tIrthaMkara kI pUjA kare, maMtra jApya bhI usI prakAra kare, kathA vagairaha pUrvavat par3he / cauMtIsa pratizaya vrata dohA - zratizaya lakha cauMtIsa vrata, tAsu tano kachu bheda / kathA mAMhi suniyoM jiso, kiye hoya dukhacheda || kahI 1 gahI / Dilla - daza dazamI janamata ke atizaya daza tanI / phira daza kevala jJAna Upaje daza bhanI / caudazi caudA atizaya devAkRta cAra catuSTaya cautha cAra ye vidha Sor3aza zrATheM prAtihArya vasuko jAraNa pAMca kI pAMce pAMca kahI gatI / arU SaSTI chaha lahI save proSadha pA~ca adhika gana sATha kiyeM phala bahu suno " muno / bhanI, - ki0 siM0 kri0 bhAvArtha : - yaha vrata 2 varSa 8 mahonA aura 15 dina meM samApta hotA hai, jisameM 65 upavAsa hote haiM / yathA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 257 --- (1) janma ke daza atizayoM ke daza dazamiyoM ke 10 upavAsa kare / (2) kevalajJAna ke daza atizayoM ke daza dazamiyoM ke 10 upavAsa kare / (3) devanakRta caudaha atizayoM ke caudaha caudaziyoM ke 14 upavAsa kre| (4) cAra anantacatuSTaya ke cAra cauthoM ke cAra upavAsa kare / (5) ATha prAtihAryoM ke 16 aSTamiyoM ke 16 upavAsa kare / (6) pAMca jJAna ke paMcamiyoM ke pAMca upavAsa kare / (7) chaha SaSThiyoM ke chaha upavAsa kre| isa prakAra vrata pUrNa kara udyApana kare / zrIM hrIM Namo arihantANaM mantra kA jApya kre| candra kalyANaka vrata candra kalyANaka divasa paccIsa, pAMca-pAMca dina byore dIsa / proSadha kaMjika eka laThAna, rUkSa ju anAgAra pahicAna / candra kalyANaka vrata vidhi yeha, mana vaca tana kariye bhaviloya / -vardhamAna pu0 bhAvArtha :-yaha vrata 25 dina meM pUrA hotA hai / jisameM prathama pAMca dina upavAsa, dUsare pAMca dina kAMjika bhojana, tIsare pAMca dina ekalaThAnA, cauthe pAMca dina rUkSa bhojana, pAMcaveM pAMca dina munivRti se bhojana kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / caubIsa tIrthaMkara vrata tIrthaMkara caubIsI sAra, karai vAsa caubIsa vicAra / -vardhamAna purANa bhAvArtha :-yaha vrata 24 dina meM hI samApta ho jAtA hai, 24 tIrthaMkaroM ke 24 upavAsa kre| 'oM hrIM vRSabhAdicatuviMzatitIrthakarebhyo namaH' isa mantra kA trikAla jApya kre| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] vrata kathA koSa tIna caubIsI vrata dohA-vrata caubIsI tIna ko, sukala bhAdrapada tIja / proSadha kIje zIlayuta, sura ziva sukha ko doja / ki. si0 ki0 bhAvArtha :-yaha vrata bhAdrapada kRSNa tRtIyA ke dina kiyA jAtA hai / prati varSa isa dina upavAsa kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / tIna varSa pUrNa hone para udyApana kre| tIrthakarabelA vrata dohA-RSabha Adi tIrtheza ke, belA bIsa ru cAra / pAThe caudazi kIjiye, aMtara mUra na pAra // caupAI-sAteM pAThe belA ThAna, nomI divasa pAraNo jAna / terasa caudasa dvaya upavAsa, mAvasa pUnyo bhojana tAsa / prave pAraNe kI vidhi jisI, sunI bakhAnata hoM maiM tisii| belA prathama pAraNo yeha, tIna aMjulI zarbata leya / aru tebIsa pAraNe jAna, tIna aMjulI dUdha bakhAna / ima belA kIje caubIsa, tinata phala prati leha girIza / -ki0 si0 ki0 bhAvArtha :-yaha vrata 6 mahine meM pUrNa hotA hai jisameM 24 belA aura 24 pAraNA hote haiM (1) RSabhanAtha kA belA :-saptamI, aSTamI kA upavAsa aura nomI ko tIna aMjulI zarbata kA pAraNA / __ (2) ajitanAtha kA belA :- trayodazI aura caturdazI kA upavAsa aura pUrNimA ko 3 aMjulI dUdha kA pAraNA / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 256 (3) saMbhavanAtha kA belA :-saptamI aSTamI kA upavAsa aura navamI ko tIna aMjulI dUdha kA pAraNA / isI prakAra pratyeka saptamI, aSTamI aura trayodazI-caturdazI kA belA tathA navamI aura pUnyo ko dUdha kA pAraNA kara 24 belA kare / 'proM hrIM vRSabhAdicaturvizatitIrthaMkarAya namaH' isa mantra kA trikAla jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kre| atha caturdazamanu vrata kathA vrata vidhiH-caitra zuklA 13 ke dina ekAzana kare / 14 ke dina subaha aSTa dravya lekara maMdira meM jAye, vedI para anantanAtha bhagavAna kI pratimA virAjamAna kara paMca' mata abhiSeka kare / bhagavAna ke sAmane 10 svastika nikAla kara aSTadravya rakhe aura apane iSTadeva kI ArAdhanA karanI cAhie / zruta va gaNadhara kI pUjA kare / yakSayakSI va brahmadeva kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM anaMtanAtha tIrthaMkarAya kinnarayakSa anaMtamati yakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApya kare / raNamokAra mantra kA jApa kare / yaha kathA par3hanI cAhiye / phira 14 patta eka pAna meM rakhakara mahArghya banAkara caDhAve / satpAtra ko prAhAradAna de / dUsare dina pUjA karake pAraNA kare / tIna dina brahmacaryapUrvaka rhe| caturvidha saMgha ko AhAradAna de| 14 dampatiyoM ko bhojana karAkara yathAvidhi unakA sammAna kare / isa prakAra 14 caturdazI taka yaha vrata kare phira udyApana kare / usa samaya anaMtanAtha tIrthaMkara kA vidhAna kara mahAbhiSeka kare / kathA isa jambUdvIpa meM pUrvavideha kSetra meM puSkalAvatI nAmaka eka vistIrNa deza hai| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] vrata kathA koSa - usameM puNDarIkiNI nAmaka nagara hai, usameM vajrasena nAmaka tIrthaMkara hone vAle rAjya karate the| unakI zrIkAntA nAmaka mahArAnI thI / unake udara se vajranAbhi nAmaka eka prathama putra utpanna huA thaa| usako apanA sArA rAjya dekara dIkSA lekara tapasyA kI jisake prabhAva se unheM kevalajJAna kI prApti huI aura samavazaraNa kI racanA huI / vajranAbhi ne SaTakhaNDa ko jItakara cakravartI pada prApta kiyA / unhoMne tIrthaMkara kI pUjA kI tathA manuSya ke koThe meM jAkara baiTha gaye / divyadhvani dvArA dharmopadeza sunA aura zrAvaka ke vrata ke bAre meM puuchaa| taba unheM caturdazamanu vrata diyA, rAjA ne usakA acchI taraha pAlana kiyA, SoDaza bhAvanA bhAyI jisase unhoMne tIrthaMkara prakRti kA bandha kiyA aura ahamiMdra svarga meM deva huye / vahAM kI Ayu pUrNa kara jambUdvIpa meM bharatakSetra hai usameM AryakhaNDa meM sAketA (ayodhyA) nagarI hai, usameM 14 veM manu nAbhi rAjA va unakI patnI marudevI thI unake peTa se prathama putra AdinAtha huye / isa prakAra isakI kathA hai / bAharasau cauMtIsa vrata yA cAritrazuddhi vrata yaha vrata bhAdoM sudI pratipadA se prArambha hotA hai, isameM 1234 upavAsa tathA ekAzana karane par3ate haiM / dasa varSa aura sAr3he tIna mAha meM pUrNa kiyA jAtA hai / yadi ekAntara vrata kiyA jAya to pAMca varSa paune do mAha meM pUrNa hotA hai / upavAsa ke anantara pAraNA ke dina rasa tyAga kara yA nIrasa bhojana kare, prArambha parigraha kA tyAga kara bhakti pUjA meM nimagna rhe| 'OM hrIM prasi prA u sA cAritrazuddhi tebhyo nama:' mantra kA jApa pratidina 108 bAra dina meM tIna bAra kare aura vrata pUrNa hone para udyApana karane kA vidhAna hai / udyApana ke samaya bAraha sau cauMtIsa vidhAna karanA cAhiye, paMcakalyANaka pratiSThA karanA cAhiye, caturvidhasaMgha ko AhArAdi upakaraNa deve| kathA isa vrata ko ujjaina nagaro ke rAjA hemaprabha ne kiyA thA, jisake prabhAva Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 261 se tIsare bhava meM videha kSetra kI vijayApurI nagarI meM dhanaMjaya rAjA ke caMdrabhAnu nAma kA tIrthaMkara putra huA aura paMcakalyANaka prApta kara mokSa prApta kiyaa| cAritryazuddhi vrata ko vyavasthA cAritryazuddhau dazazatacatvAriMzadupavAsAH sUtrakrameNa hiMsAdi pApAnAM tyAgazca kAryaH / idaM SaDavarSakAle paripUrNa bhavati / __artha :-cAritryazuddhi vrata 1042 upavAsa kA hotA hai / isa vrata meM upavAsa ke dina hiMsAdi pApoM kA pratIcAra sahita tyAga karanA cAhie / 6 varSa meM yaha vrata pUrA hotA hai / isameM eka upavAsa pazcAt eka pAraNA, punaH eka upavAsa, pazcAt pAraNA isa prakAra upavAsa aura pAraNA ke krama se 2084 dinoM meM paripUrNa hotA hai| cAritramAlA vrata kathA Azvina zukla pUrNimA ke dina prAtaHkAla vratika snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi bhagabAna kI mUrti sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, vedImaNDapa ko sajAkara vedI ke Upara aSTadala kamala pacaraMga ke cUr3oM se nikAle, maNDala para AThoM dizAoM meM kumbha kalaza rakhe, paMcavarNasUtra ko maNDala para lapeTe, madhya meM eka kumbha kalaza sajAkara rakhe, usake Upara eka thAlI rakhe, usa thAlI meM pAMca pAna rakhe, Upara aSTadravya rakhe, bIca thAlI meM paMcaparameSThi bhagavAna kI mUrti sthApita kare, nityapUjA karake paMcaparameSThi vidhAna kare, isa prakAra cAra bAra abhiSeka pUjA vidhi kare / OM hrIM aha~ arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahAarghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve, usa dina brahmacarya kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina munirAjoM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] vrata kathA koSa isa prakAra isa vrata ko satAIsa bAra uparokta tithi ko pUjA kara upavAsa kare, aMta meM udyApana kare, udyApana ke samaya, mahAbhiSeka karake eka navIna paMcaparameSThi bhagavAna kI mUrti kI paMcakalyANaka pratiSThA kare, caturvidha saMgha ko dAna deve| kathA meM rAjA zreNika aura celanA kA cAritra pddh'e| caMdanAdevI vrata kathA caitra zuklA trayodazI ko ekAzana karake caturdazI ko zuddha hokara mandira jI meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, varddhamAna tIrthaMkara kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara va yakSayakSi kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM vardhamAna tIrthaMkarAya mAtaMgayakSa siddhAyinIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka pUrNa arghya AratI pUrvaka car3hAve, satpAtroM ko dAna deve, usa dina upavAsa kare, dUsare dina pUjA va dAna dekara svayaM pAraNA kare, tIna dina brahmacarya kA pAlana kare, dIpa jalAve, eka pATe para sAta pAna lagAkara Upara aSTa dravya va bhIge huye cane va naivedya car3hAve, isa prakAra mahine kI usI tithi ko vrata pUjA kare, isa prakAra 14 vrata pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM isa vrata kA udyApana kare, usa samaya varddhamAna tIrthaMkara kA vidhAna karake mahAbhiSeka kara, caturvidha saMgha ko AhAradAna deve| kathA rAjA zreNika rAnI celanA kI kathA par3he / isa vrata ko caMdanA ne kiyA thaa| usake prabhAva se samavazaraNa meM gaNinI banakara, vrata tapa ke prabhAva se strIliMga kA chedakara svarga meM indra huii| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 263 karnATaka pradeza ke kalyANa nagara meM vijjala nAma kA rAjA zIlAdevI sahita rAjya karatA thA, nagarI ke udyAna meM jJAnasAgara munirAja se rAnI ne caMdanA devI vrata ko lekara acchI taraha se pAlana kiyA, udyApana ke samaya munisaMgha ko sarvatIrtha kSetroM kI yAtrA ke liye lekara gaI aura yAtrA krvaaii| aMta meM rAnI ne dIkSA grahaNa ko aura ghora tapazcaraNa kara svarga meM marakara deva huI / zratha caturindriya jAtinivAraNa vrata kathA vidhi :- pahale ke samAna saba kare antara sirpha itanA hai ki caitra zuklA 4 ko upavAsa karanA cAhiye / abhinandana bhagavAna kI pUjA va mantra jApa karanA cAhiye / yahAM para 4 patte lenA cAhie / atha cArudata vrata kathA athavA cArusukha vrata kathA vrata vidhi : - caitra Adi 12 mahine meM kisI bhI mahine ke zukla pakSa kI paMcamI ke dina ekAzana kare aura 6 ke dina upavAsa kare / usa dina subaha zuddha kapar3a e pahanakara va aSTadravya lekara mandira jAye, darzana Adi kriyA karane ke bAda vedI para padmaprabha tIrthaMkara va kusumavara yakSa va manovegA yakSI sahita pratimA sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare | bhagavAna ke sAmane eka pATe para 6 svastika nikAle, usa para bhraSTadravya rakhe / phira vRSabhanAtha torthaMkara se padmaprabhu tIrthaMkara taka pUjA kare | paMca pakavAna kA naivedya banAve / zrutaM va guru kI arcanA kare / phira yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kare | jApa :- OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM zrI padmaprabhu tIrthaMkarAya kusumavara manovegA yakSayakSI sahitAya namaH svAhA " isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApa kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare | zrI jina sahasranAma va zrI padmaprabha tIrthaMkara caritra par3he / yaha kathA par3he bhAratI kare / satpAtra ko dAna de, dUsare dina pUjA va dAna dekara pAraNA kare / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] vrata kathA koSa isa prakAra 6 tithi pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya padmaprabhu tIrthaMkara vidhAna karake udyApana kare / caturvidha saMgha ko dAna de / zakti ho to mandira banavAye nahIM to jIrNoddhAra karAve / / kathA yaha vrata pUrvabhava meM cArudatta ne kiyA thA jisake nimitta se 33 koTi dhana kA mAlika banA para karma ke yoga se vaizyA kI saMgati se saba naSTa ho gayA / phira kucha nimitta se jinadIkSA lI, ghora tapazcaryA kI jisase sadgati prApta huI / atha cakravAla vrata kathA phAlguna mahine ke uttarA phAlgunI nakSatra jisa dina pUrNa ho, usa dina vrata pAlana karane vAlA zuddha hokara saba prakAra kI pUjA sAmagrI hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, akhaNDadIpa jalAve, abhiSeka pITha para AdinAtha prabhu kI pratimA gomukha yakSa cakrezvarIdevI sahita sthApana kara bhagavAna kA abhiSeka kare, unake arghya, jayamAlA, pUjA, stotra-pUrvaka bolakara pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetrapAla kI bhI pUjA kre| OM hrIM ahaM zrIgrAdinAthAya gomukha cakra zvarI yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare, sahasranAma par3he, Adiprabhu kA jIvana caritra par3ha, vrata kathA par3ha, eka thAlI meM aSTa dravya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko dAnAdika deve, dharmadhyAna se samaya vyatIta kare, brahmacarya kA pAlana kare / isI prakAra phAlguna mahine ke uttarA phAlgunI nakSatra para pUjA karake upavAsa kare, isakA nAma paMcakalyANa hai, isa nakSatra ke dina upavAsa karane se 100000 lakSa upavAsa kA phala milatA hai / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - 265 usI prakAra uparokta vidhi se, caitra mAsa ke citrA nakSatra meM upavAsa karake pUjA karane se 2 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai, isa dina vrata kA nAma praSTa mahAvibhUti hai / vaizAkha mahIne ke vizAkhA nakSatra para upavAsa karake pUjA karane se cAra lakSa upavAsa kA phala prApta hai, vrata kA nAma jinadarzana hai / jyeSThA mahIne ke jyeSThA nakSatra meM upavAsa karake pUjA karane se ATha lakSa upavAsa kA phala milatA hai / usa dina ke vrata kA nAma caturviMzati tIrthaMkara hai / ASAr3ha mahIne ke pUrvASAr3hA nakSatra para pUjA karane se aura upavAsa karane se, solaha lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma ananta vardhana hai / zrAvaNa mahine ke zravaNa nakSatra ko upavAsa kara pUjA karane se battIsa lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma dharmAnanda hai / bhAdrapada mahIne meM uttarA bhAdrapada nakSatra ko upavAsa karake pUjA kare, to causaTha lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / usa dina ke vrata kA nAma zrAyuvardhana hai | Azvina mahIne ke azvinI nakSatra meM upavAsa karake pUjA karane se 128 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA haiM / vrata kA nAma zrIvardhana haiM / kArtika mahIne ke kRtikA nakSatra ko upavAsa kara pUjA karane se 256 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma Arogya jJAnavardhana hai / mArgazIrSa mahIne ke mRgazira nakSatra kara pUjA karane se 512 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma paramaizvarya vardhana haiM / pauSa mahIne ke puSya nakSatra meM upavAsa kara pUjA karane se 124 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma paJcAlaMkAra hai / mAgha mahIne ke maghA nakSatra meM upavAsa kara pUrvokta pramANa pUjA karane se 2048 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai / vrata kA nAma dhanavardhana hai / isa prakAra tIna varSa tIna mahIne taka vrata ko kare / isa ko vidhivat 36 upavAsa karane va pUjA karane se 406500000 lakSa upavAsa kA phala prApta hotA hai, Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] vrata kathA koSa isa vrata ko pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya prAdinAtha tIrthaMkara bhagavAna kI yakSayakSi sahita navIna mUrti banavA kara paMca kalyANaka pratiSThA kare, cAroM prakAra ke saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve / isa vrata kI aisI vidhi hai ki jo bhavya jIva guru ke sAnidhya meM jAkara vidhipUrvaka vrata ko grahaNa karatA hai usako apAra puNyabandha hotA hai, paramparA se mokSa sukha ko prApti hotI hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM Arya khaNDa hai / usa khaNDa meM magadha deza hai, usa deza meM rAjagrahI nAma kI nagarI hai / usa nagara kA rAjA buddhApana apanI rAnI indrAnI ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM jAkara AdarapUrvaka hAtha jor3akara namaskAra karatA huA bAraha sabhA meM jAkara upadeza sunane baiTha gayA / kucha samaya upadeza sunane ke bAda, indrAyaNI rAnI hAtha jor3akara namaskAra karatI huI prArthanA karane lagI ki he prabhu! mujhe saMsAra se pAra hone ke lie koI vrata kaho, taba bhagavAna kahane lage, he devi ! tuma cakravAla vrata kA pAlana karo, aisA kahakara uparokta vrata vidhAna bhagavAna ne kahA, rAnI ne bhakti se namaskAra kara vrata ko svIkAra kiyA aura saba nagarI meM vApasa lauTa aaye| rAnI indrAyiNI ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA aura anta meM usakA udyApana kiyA, maraNa samaya samAdhipUrvaka marakara svarga meM deva huI aura bhavAMtara se mokSa gaI / zratha catuviMzatigariganI vratakathA vrata vidhi :- phAlguna kR. 30 ko ekAzana karanA / caitra zu. 1 ko prAtaH kAla snAna karake zuddha vastra pahanakara sAmagrI lekara jinAlaya jAye / mandira kI tIna pradakSiNA karake nandAdIpa utAre / 24 tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSI ke sAtha sthApita karake paMcAmRta abhiSeka kare / zraSTadravya se pUjA kare / zruta garaNadhara kI pUjA karake yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kare / eka pATe para 24 pAna rakhakara usa para akSata phala phUla rakhe / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM vRSabhAdivardha matyavartamAna tIrthaMkarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 267 isa mantra se 108 bAra puSpa car3hAye / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare tathA kathA par3ha e / mahArghya karake AratI utAre / usa dina upavAsa kare / zrAhArAdi dAna de| dUsare dina pUjA karake pAraNA kare / isa prakAra pakSa meM eka dina usI tithi ko pUjA karanA / aise 24 pUjA pUrNa hone para udyApana karanA usa samaya 24 tIrthaM - karAdhanA karake mahAbhiSeka karanA catuHsaMgha ko catuvidha dAna denA / kathA jambUdvI merU parvata ke pUrvavideha kSetra meM puSkalAvatI nAma kA vizAla deza hai| vahAM puMDarIkiraNI nagarI meM prajApAla nAma ke rAjA rAjya karate the jo parAkramI, dharmavAn va nItivAna the / unako kanakamAlA nAma kI paTarAnI thI jisake lokapAla nAma ke putra aura ratnamAlA dharmapatnI thI / kuberakAMta zreSThI va usakI kuberadattA strI thI / mantrI, purohita, senA inake sAtha samaya bIta rahA thA / eka dina mahala meM cAraNa munI caryAnimitta Aye / unako paDagAha kara prAsUka AhAra diyA / punaH thor3I dera upadeza sunA / kuberadattA munivara se vinaya se bolI - he svAmina ! mujhe uttama sukha ko prApti hetu vrata batAyeM / muni bole - he kanyA ! tU caturviMzatigaNinI vrata kA pAlana kara, jisase tujhe svarga hI nahIM mokSa sukha kI prApti hogI / sunakara usane yaha vrata svIkAra kiyA / yaha dekha saba ne yaha vrata grahaNa kiyA tathA vidhipUrvaka pAlana kiyaa| jisake phalasvarUpa unheM svarga sukha tathA krama se mokSa sukha kI prApti huI / caturazIti garaNadhara vrata kathA vrata vidhi : - mArgazIrSa kR. 6 ke dina ekAzana kare, 10 ke dina zuddha kapar3a e pahana kara mandira jAye, praSTa dravya bhI le jAya / pITha para ( pATe para ) caubIsa tIrthaMkara kI pratimA rakhakara paMcAmRta abhiSeka kare / 24 svastika nikAla kara usa para 24 pAna rakhakara usa para praSTa dravya rakhe / bhraSTa dravya se pUjA arcanA kare / jApa :- OM hrIM zrIM caturviMzati tIrtha karebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra mantra kA bhI jApa kare / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] vrata kathA koSa zrI jina sahasra nAma kA pATha kare / eka pAtra meM 24 pAna rakhakara usa para aSTa dravya rakhe / usa para nAriyala rakhe / isa prakAra mahAgraM taiyAra kare / prAratI kare / usa dina upavAsa kre| satpAtra ko AhAra Adi de| dUsare dina pUjA dAna Adi karake pAraNA kare, tIna dina brahmacarya kA pAlana kare / isa prakAra pauSa va mAgha taka pUjA kare / isa prakAra tIna pUjA pUrNa hone para aSTAnhikA meM isa vrata kA udyApana kre| usa samaya zrI sammedazikharajI vratavidhAna va gaNadharavalaya vidhAna karake mahAbhiSeka kare / kathA isa jambUdvIpa ke videha kSetra meM puSkalAvatI nAmaka eka vizAla nagara hai / usameM puNDarIkiNI nAmaka eka sundara nagara hai| vahAM para vajrasena nAmaka eka bar3A parAkramI rAjA rAjya karatA thA / usake zrIkAntA nAmaka eka suzIla strI thii| usako vajranAbhi nAmaka putra thaa| isa prakAra apane pUre parivAra sahita rAjA chaH khaNDa ke rAjya ko bhoga rahA thaa| eka dina usa nagara ke udyAna meM zrutasAgara mahAmuni mahArAja apane saMgha sahita Aye the / yaha suna rAjA apanI prajA sahita darzana karane gaye / vandanA kara rAjA ne dharmopadeza sunA / rAjA ne apane donoM hAtha jor3akara munizvara se kahA ki he dayAsiMdho svAmina ! sugati sAdhaka aisA koI vrata kho| taba mahArAja ne yaha gaNadhara vrata vidhAna kahA / taba rAjA ne apane pUre parivAra sahita yaha vrata liyA, phira vaMdanA kara saba apane nagara meM vApasa Aye / aura yaha vrata vidhipUrvaka kiyaa| isa vrata ke prabhAva se vajranAbhi rAjA isa bharatakSetra ke pahale tIrtha kara AdinAtha huye / bAkI ke saba gaNadhara huye / atha caturviMzatidAtR vrata kathA vrata vidhi :-isakI pahale ke samAna saba vidhi karanA / vaizAkha zu0 2 ko ekAzana va 3 ko upavAsa, pUjA vagairaha karake svayaMbhUstotra par3hanA / kathA jambUdvIpa meM pUrvavideha kSetra meM puNDarIkiNI deza hai / vahA~ kuberakAMta rAja Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 26 zreSThI the / priyadattA unakI dharmapatno thI / jo SaTkarma kA niyama se pAlana kiyA karatI thI / eka dina vipulamati nAma ke cAraNa mahAmunirAja caryA ke nimitta se zreSThI ke ghara ke sAmane Aye / taba zreSThI ne muni ko paDagAhanakara nirantarAya zrAhAra diyA / kucha dera upadeza sunane ke bAda priyadattA seThAnI bolI- he gururAja ! hamAre vaMza meM saMtAna kI abhivRddhi kaba hogI ? taba avadhijJAna se jAnakara maunavRtti se apane dAhine hAtha kI pAMca aMguliyAM va bAyeM hAtha kI eka aMgulI uThAkara dikhAkara ghara meM saba ko AzIrvAda diyA aura cale gaye / bAda meM kitane dinoM meM dampati ko krama se kuberadatta, kuberapriya, kubera mitra, kubera aise putra tathA kuberazrI nAma kI kanyA huii| ina sabake sAtha sukRtaphala sAMsArika sukha bhogakara krama se svarga va mokSa sukha kI prApti kI / zratha caturviMzati zrotR vrata kathA vrata vidhi : - pahale vrata ke anusAra sarva vidhi karanA / caitra zu. 4 ko ekAzana tathA 5 ko upavAsa pUjA prAdi karanA / kathA dhAtakI khaNDa meM pUrva mandara ke aparavideha kSetra meM sItA nadI ke kinAre gaMdhila nAma kA deza hai / usameM ayodhyA nAmaka rAjya hai / usameM arhaddAsa rAjA rAjya karatA thA / suprati va jinadattA nAma kI do rAniyAM thIM / suprati ke vItamaya tathA jinadattA vibhISaNa nAma ke putra hue| isake atirikta manohara mantrI, usakI strI manoramA, zrutakIrti purohita, manodattA bhAryA zUrasena senApati, suradattA gRhiNI isa prakAra pUrNa parivAra thA / eka dina saMjayaMta nAmaka munirAja caryA ke nimitta prAye / rAjA ne paDagAhana kara nirantarAya AhAra diyA / kucha samaya taka unake mukha se upadeza sunakara rAjA ne muni ko namaskAra kara vrata dene ke lie prArthanA kI / taba munivara ne unheM yaha vrata pAlana karane ko kahA tathA saba vidhi batAI / rAjA ne sabake sAtha isa vrata Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] vrata kathA koSa kA pAlana kara samayAnusAra udyApana kiyA / jisake yoga se unako svarga tathA krama se mokSa kI prApti huii| candana SaSThIvrata kI vidhi candanaSaSThyAM tu bhAdrapadakRSNA SaSThI grAhyA, SaDvarSANAM yAvat vrataM bhavati, atra candraprabhasya pUjAbhiSekaM kAryam / artha :-candanaSaSThI vrata bhAdoM vadI SaSThI ko hotA hai, chaH varSa taka vrata kiyA jAtA hai / isa vrata meM candraprabha bhagavAn kA pUjana, abhiSaka karanA caahie| vivecana :-bhAdoM vadI SaSThI ko upavAsa dhAraNa kreN| cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara jinAlaya meM bhagavAn candraprabha kA pUjana, abhiSeka kare / chaH prakAra ke uttama prAsuka phaloM se chaH aSTaka car3hAve / NamokAra mantra kA 108 bAra phUloM se jApa karanA cAhie / cAroM prakAra ke saMgha ko AhAra, auSadha, abhaya aura jJAna ina cAroM dAnoM ko denA caahie| tInoM kAla sAmAyika, abhiSeka pUjana aura rAtri-jAgaraNa karanA caahie| rAta ko stotra, bhajana, pAlocanA. evaM prArthanAeM par3hate hue dharmadhyAna pUrvaka bitAnA caahie| upavAsa ke dina gRhArambha, viSaya-kaSAya aura vikathAnoM kA tyAga karanA caahie| yaha chaH varSa taka kiyA jAtA hai / caMdraSaSThI vrata kathA bhAdrapada kRSNA 6 ke dina zuddha hokara pUjA sAmagrI lekara maMdira meM jAve, IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, maMDapa zRgArita karake zuddha bhUmi para yA maMDapavedI para pAMca varNa se SaSTadala kamala banAve, aSTamaMgala kumbha, maMgaladravya rakhe, usake bAda abhiSeka pITha para caMdaprabhu bhagavAna kI mUrti yakSayakSiNI sahita sthApana kara paMcAmatAbhiSeka kare, bhagavAna ko maMDala para sthApana kara nityapUjA vidhikrama karake caMdanaSaSTI vrata vidhAna kare, isI prakAra cAra bAra vrata vidhAna kare, 36 naivedya car3hAve, zru ta guru kI pUjA kare, yakSayakSi kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrI caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI devi sahitAya namaH svaahaa| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 271 isa mantra se 108 puSpa lekara jApa kare, grAmokAra mantra kA 108 bAra jApa kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM chaH pAna rakhakara una pAnoM ke Upara aSTadravya rakhe, usake andara eka suvarNa puSpa rakhe, ardhya hAtha meM lekara maMdira kI tona pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, ardha car3hA deve, chaH navIna sUpoM meM pratyeka meM gaMdha akSata, puSpa, phala, miThAI, supArI, zrIphala prAdi sAmagrI rakhakara Upara se sUtroM se Dhaka denA, eka sapheda dhAge se bAMdha denA aura saba ko bhagavAna ke sAmane rakha denA, una chahoM meM se do bhagavAna ke sAmane bar3hA deve, do saubhAgyavatI striyoM ko deve, eka apane ghara le jAve, eka zAsana devatA ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dUsare dina satpAtroM ko AhAra dekara svayaM pAraNA kare, isa prakAra isa vrata ko chaha varSa pAlana kare, anta meM udyApana kare, usa samaya eka navIna yakSayakSi sahita caMdraprabha pratimA taiyAra kara paMcakalyANaka pratiSThA kare, udyApana vidhAnAnusAra pUjA vidhi kare, catuvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve, upakaraNa dAna kare, chaH saMghoM ko munizvaroM ko zrAhAra deve, chaha daMpativarga ko bhojana deve, unako vastrAdi dekara saMtuSTa kare, navIna jinamaMdira banavAye, purAne mandira kA jIrNoddhAra kare, tIrthayAtrA karanA, isa prakAra vrata kI vidhi huI / kathA isa bharata kSetra ke avanti deza meM ujjayanI nAma kA nagara hai / usa nagara meM siMhasena nAmakA rAjA apanI priyatamA lakSmImati ke sAtha sukha se rAjya bhoga kara rahA thA, usa nagara meM jinadatta nAmakA rAjazreSThI apanI seThAnI jinamati ke sAtha rahatA thA / eka dina pratimukta nAmake munizvara AhAra ke liye seTha ke ghara padhAre / seTha ne navadhAbhaktipUrvaka AhAra diyA, munizvara ne seTha ko AzIrvAda diyA aura jaMgala ko vApasa cale gaye, pUrvakRta karmodaya se seTha ko tIna dina ke bAda kuSTa roga ho gayA, aisA dekhakara seTha kI seThAnI jinamati bahuta khinna hone lagI, mana meM bahuta duHkhI rahane lagI, lekina jinendra bhagavAna kI dRDha bhakta rahane ke kAraNa pati kA kuSTa roga nivAraNArtha bhagavAna kI bhakti karane lagI, nitya jinendrAbhiSeka karake pati ko dene lagI, seThAnI kI jinendrabhakti dRr3ha hai, aisA dekhakara jvAlAmAlinI devI kA prAsana kampAyamAna huA, zravadhijJAna ke dvArA jinamati kA saMkaTa jAnakara seThAnI ke Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] vrata kathA koSa pAsa AI, aura kahane lagI kI he saubhAgyazAlinI jinamatI, tU cintAtura kyoM dikha rahI hai ? taba seThAnI ne kahA ki he devI, mere pati kuSTa roga se grasita ho gaye haiM aba maiM kyA karUM kucha upAya samajha meM nahIM A rahA hai, kaunase pApakarma ke kAraNa mere patideva rogAkrAMta huye ? taba devI kahane lagI hai jinabhakte, tuma mAsika dharma meM thI (rajasvalA) usI avasthA meM tumase AhAra banavA kara tumhAre pati ne pratimuktaka munirAja ko AhAra de diyA, tumhArI icchA na hote huye bhI aisA kArya huA hai isa pApa ke kAraNa hI tumhAre pati ko kuSTa roga huA hai, usa roga ko ThIka hone ke liye, tuma nitya bhagavAna kA abhiSeka karo aura usa gaMdhodaka ko tumhAre pati ke zarIra meM lagAo aura caMdana SaSTi vrata ko pAlana karo, usakA udyApana karo, yahI roga ke parihAra kA upAya hai, taba devI ne pUrNa vrata kI vidhi kahI / seThAnI ne devI se pUchA ki Apa kauna haiM, Apa kA sthAna kahAM hai, zrApako isa vrata kI vidhi kisane kahI, taba devI kahane lagI merA nAma jvAlAmAlinI devI hai, pUrva videhakSetra meM puMDarIkiNI nagarI hai, vahAM sImaMkara udyAna meM merA nivAsa sthAna hai, vahAM eka caityAlaya hai, eka bAra caityAlaya meM sumati nAma kI AryikA prAyo, bhakta loga mAtA jI se caMdana SaSTi vrata kA svarUpa pUcha rahe the, vahAM mAtA jI ke mukha se maiMne isa vrata kI vidhi sunI thI so jyoM kI tyoM tumako mene kahI, aisA kahakara devI adRzya ho gaI / devI ke mukha se yaha saba sunakara seThAnI ko bahuta Ananda huA, jinamati ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, vrata kA udyApana kiyA, jinendra bhagavAna kA abhiSeka karake seTha ke zarIra meM lagAyA lagAte hI seTha kA kuSTa roga naSTa ho gayA, donoM hI pati patni kAmadeva aura rati ke samAna zobhA pAne lage aura sukha ko bhogane lage / eka samaya jinamati ko sUrya maMDala chinna-bhinna dikhA, taba jinamati ne samajha liyA ki merI Ayu mAtra dasa dina kI raha gaI hai, usane parivAra se moha chor3akara AryikA mAtAjI se prAyikA dIkSA grahaNa kara lI aura samAdhimaraNa kara svarga meM strIliMga cheda kara deva ho gaI / taba seTha ne bhI apane putra ko nagara zreSThIpada dekara jinadIkSA grahaNa karalI aura samAdhimaraNa kara usI svarga meM vaha bhI deva ho gayA, kAlAntara meM donoM hI mokSa gaye / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 273 atha caturvizatiyakSa vrata kathA vrata vidhi :- jyeSTha zuklA 7 ko ekAzana kare / aSTamI ke dina zuddha kapar3e pahana kara pUjA dravya hAtha meM lekara maMdira jAye / tIna pradakSiNA pUrvaka jinendra ko sASTAMga namaskAra kreN| pITha para 24 tIrthaMkara pratimA yakSayakSI ke sAtha sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se caubIsa tIrthaMkara, navadevatA, zru ta va gaNadhara tathA 24 yakSayakSI kI arcanA kare / kSetrapAla kI arcanA kre| OM hrAM hrIM hrahrauM hraH asigrAusA namaH svAhA / isa mantra se puSpa se 108 bAra jApa kre| phira OM mAM koM hrIM hUM phaTa caturvizatiyakSebhyo namaH svAhA / / 108 puSpa se jApa kre| NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha vrata kathA par3hakara eka pAtra meM pAna rakhakara usa para aSTadravya tathA eka nAriyala rakhakara mahArya kare aura maMgala AratI utAre / usa dina upavAsa kare / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kre| tIna dina brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna se samaya bitAve / isa prakAra aSTamI va caturdazI ko pUjAkrama kare / isa prakAra 24 pUjA pUrNa hone para isakA udyApana kare / usa samaya 24 tIrthaMkaroM kI ArAdhanA yakSayakSI sahita karake mahAbhiSeka kre| catuHsaMgha ko caturvidhi se dAna de / isa prakAra yaha isakI pUrNa vidhi hai| .....- kathA dhAtakI khaMDa meM sItodA nAmakI bar3I nadI hai| usake uttarI kinAre kaccha nAmakA vizAla deza hai jisameM vItazoka nAmaka atyaMta manohara nagara hai| vahAM pahale prabhavateja nAma ke parAkramI rAjA rAjya karate the| unakI prabhAvatI paTarANI thI jo atizaya guNavatI thii| unake prahasita nAma ke putra the / unakI strI kA nAma priya mitrA thaa| pratApa nAmaka maMtrI, usako bhAryA priyakAriNI, vaise hI purohita zreSThI, senApati Adi parivArajana the / unake sAtha eka bAra rAjA nagara ke udyAna meM prahasita vAkya munivara ke Ane ke samAcAra milate hI darzana ko gaye, vahAM jAkara Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] vrata kathA koSa kucha samaya dharmopadeza sunakara vrata grahaNa karane kI icchA se rAjA ne prArthanA kii| usa samaya munivara ne unheM yaha vrata pAlana karane ko kahakara vrata vidhi batAI / sabane munirAna ke pAsa yaha vrata grahaNa kiyaa| munirAja ko namaskAra karake rAjA parivAra sahita nagara lauTe / niyamAnusAra vrata kA pAlana karane se ve saba svarga ko tathA krama se mokSa gaye / isa prakAra yaha vrata hai / ___atha caturviMzatiyakSo vrata kathA vrata vidhi :- isa vrata kI pahale kI kathA ke anusAra saba vidhi karanA / Azvina zuklA 6 ko ekAzana tathA 8 ke dina upavAsa, pUjA Adi karanA / yakSa kI jagaha yakSI ke mantra kA jApa karanA / aSTamI 12 va caturdazI 12 milakara 24 pUjA pUrNa kre| kathA zreNika mahArAja va celanA mahArAnI inhIM kI kathA yahAM lenaa| atha caturvizatigaNinI vrata kathA . vrata vidhi :-phAlguna kRSNA 30 ke dina ekAzana karanA / caitra zuklA 1 ke dina prAtaH snAna karake nUtana dhule vastra pahanakara pUjA kI sAmagrI lekara jinamandira jAye / mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhakti se sASTAMga namaskAra kre| AratI karanA / pITha para 24 tIrthaMkara pratimA yakSayakSI ke sAtha sthApita karake paMcAmRta abhiSeka karanA / unakI aSTadravya ke pUjA karanA / zruta va gaNadhara kI pUjA karake yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA karanA / eka pATe para 24 pAna rakhakara usa para cAvala, phala-phUla, naivedya vagairaha rkhnaa| ___OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM vRSabhAdivardhamAnAMtyavartamAnatIrthakarebhyo yakSayakSI sAhitebhyo namaH svAhA // isa mantra se 108 bAra puSpa car3hAnA / eka mahAya' lekara maMdira kI sIna pradakSiNA karake maMgala prAratI karanA / usa dina upavAsa karanA, satpAtra ko prAhArAdi dAna denA, dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA karanA / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 275 kathA jambUdvIpa meM meruparvata ke pUrva videha kSetra meM puSkalAvatI nAmaka vizAla deza hai / vahAM puNDarIkiNI nagara meM prajApAla rAjA rAjya karate the jo parAkramI, dharmavAna va nItivAn the| kanakamAlA nAma kI rUpavatI, guNavatI paTarANI thI / lokapAla nAmakA putra thA jisake ratnamAlA dharmapatnI thii| kuberakAMta zreSThI, dharmapatnI kuberadattA, mantrI, purohita, senApati inake sAtha samaya bitA rahe the| eka dina unake mahala meM cAraNamunI caryA ke lie Aye / unakA pratigrahaNa kara rAjA ne prAsuka AhAra diyA / pazcAt munivara ne upadeza diyA jise sunakara zreSThI kI patnI kuberadattA bolI-he svAmin hameM uttama sukha kI prApti hetu vrata batAyeM / taba munirAja bole-he kanyA tU caturvizatigaNinI vrata kA pAlana kara jisase tumheM svarga hI nahIM mokSa sukha bhI milegaa| aisA kahakara use vrata vidhi batAyI / zreSThI kI patnI ne vaha vrata svIkAra kiyA, yaha dekha sabhI ne vrata liyA tathA vidhipUrvaka pAlana kiyA, jisase unheM svarga sukha tathA krama se mokSasukha kI prApti huii| ___ cAritrAcAra vrata kathA ASAr3ha zuklA trayodazI ke dina zuddha hokara mandirajI meM jAye, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kre| vimalanAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, naivedya car3hAve, zru ta, gaNadhara vayakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| __ OM hrIM zrIM klIM aiM aha~ vimalanAtha tIrthaMkarAya pAtAla yakSa vairoTIyakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare / vrata kathA par3he, pUrNa arghya car3hAye, maMgala AratI utAre, satpAtroM ko dAna deve, brahmacarya kA pAlana kre| ____isa prakAra teraha trayodazI pUjApUrvaka vrata kara anta meM udyApana kare / usa samaya vimalanAtha vidhAna kara, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] vrata kathA koSa kathA isa vrata ko pahale dhanarAya nAmaka rAjA ne kiyA thA / anta meM svarga sukha prApta karake mokSa ko gaye / isa vrata kI kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA hI hai / zratha catuparva vrata kathA ASAr3ha zuklA aSTamI ke dina zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare / yakSi sahita abhinandana prabhu kA paMcAmRtAbhiSeka kare / aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI tathA yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM abhinandana tIrthaMkarAya yakSezvara yakSa vajrazRMkhalA yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra ko 108 bAra puSpa lekara jApya kareM / NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare | vrata kathA par3he, cAra prakAra kA naivedya car3hAve, eka pUrNa ardhya maMgalaprAratI pUrvaka car3hAve, aSTamI se lekara cAra dina taka pUrva vrata pUjA karake eka vastu se ekAzana kare, phira cAra dina usI prakAra pUjA karake kojI prahAra kareM, phira cAra dina phalAhAra, phira cAra dina upavAsa kare / isa prakAra solaha dina meM vrata ko pUrA kare, anta meM udyApana kare, usa samaya abhinandananAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare / catuvidha saMgha ko dAna deve, yathAyogya zAstrAdi upakaraNa dAna kare, brahmacarya kA pAlana kare, dharmadhyAna se pUrNa samaya bitAve / kathA pahale isa vrata ko jinadatta zreSThI ne kiyA thA, kramazaH svarga sukha kA upabhoga kiyA thA / vrata kathA meM rAnI celanA va rAjA riMka kI kathA par3he / cUDAmaNi vrata kathA kArtika zuklA ekAdazI ke dina jina mandira jAkara bhagavAna ko namaskAra kare, navadevatA pratimA aura caubIsa tIrthaMkara pratimA sthApana kara paMcamRtAbhiSeka kare, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 277 praSTa drabya se pUjA kare, naivedya car3hAve, zrata va gaNadhara kI pUjA kare, kSetrapAla ko arghya car3hAve / ____OM hrIM aha ahatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacetyAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA jApya kare, sahasra nAma par3he, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya maMgala pAratI pUrvaka car3hAve / usI dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina pUjA va dAna karake svayaM pAraNA kre| isa prakAra mahine meM eka dina usI dina vrata kare / ekAdaza pUjA pUrNa hone para anta meM vrata kA udyApana kare / usa samaya navadevatA pratimA navIna lagAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko jIvaMdhara, sukumAla, dhanyakumAra, zrIpAla ne pAlana kiyA thA, unako isa vrata kA phala bhI prApta huA thaa| ina mahApuruSoM kA jIvana caritra par3ha / cakrodaya vrata kathA Azvina zukla 13 se pUrNimA paryanta tIna dina taka zuddha hokara jina mandira meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, ratnatraya pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve, zruta va guru kI pUjA kre| OM hrIM klIM aiM praha ratnatraya jinadevebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpoM se jApya kare, NamokAra mantra ko bhI 108 bAra jApya kare, sahasra nAma par3he vrata kathA par3he, eka pUrNa ardhya nAriyala sahita car3hAve, yathAzakti upavAsAdi karake brahmacarya vrata kA pAlana kare / isa prakAra isa vrata ko pAMca varSa karake anta meM udyApana kare, usa samaya Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] vrata kathA koSa ratnatraya pratimA kA abhiSeka karake vidhAna kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / ....... kathA isa vrata ko rAjA zrISeNa (harISeNa) ne kiyA thA, usake prabhAva se cakravartI hokara sukhoM ko bhogA / zreNika rAjA va rAnI celanA ne isa vrata ko pAlana kiyA thaa| atha chedopasthApanA cAritra vrata kathA / vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki prASAr3ha zu0 13 ke dina ekAzana kare, 14 ke dina upavAsa kare / pUjA, mAhAradAna pahale ke samAna kare, 14 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kare / 108 phala va puSpa car3hAve, 108 caityAlaya kI vandanA kre| kathA pahale siMdhudeza meM saiMdhava rAjA siMdhudevI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra siMdhukumAra, usakI strI siMdhuvijaya aura siMdhamatI aura siMdhakIrti purohita usakI strI sundara vadanI aura siMdhudatta zreSThI usakI strI siMdhudattA aura jayasiMdhu senApati usako strI jayasiMdhu sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne siMdhusAgara muni se vrata liyaa| isakA vidhipUrvaka pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kara anukrama se mokSa ge| ___ atha zrI jinendra paMcakalyANa vrata kathA vrata vidhi-caitra Adi 12 mahInoM meM zukla va kRSNa pakSa meM caubIsa tIrthaMkaroM ke garbha, janma, dIkSA, kevalajJAna aura mokSa kI jo jo tithi ho usa dina upavAsa karanA / upavAsa ke pahale dina ekAzana karanA cAhie / usa dina zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira jAnA caahie| pITha ( vedI ) para jisa bhagavAna kA kalyANaka hogA usa pratimA ko rakhakara abhiSeka kre| jisa samaya pratyakSa paMcakalyANaka hue the usa samaya saudharma indra khuda apane caturnikAya ke sAtha Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 276 prAkara pUjA mahotsava karake gayA thA, vaha tithi mAnanI pratyanta sukhakara hai| usI prakAra arihanta yaha maMgala logottama va zaraNa meM jAnA ucita hai / zreyakara hai / usI prakAra se unake kalyANaka bhI maMgala hai / isalie usa dina bhavya jIvoM ko pUjA va satpAtra ko dAna dekara puNya sampAdana karanA cAhie / aSTa dravya se unakI pUjA arcanA karanI cAhie, zruta va gaNadhara kI pUjA karake yakSayakSI kI arcanA karanI caahie| jApa OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM (yahAM prAge jisa tIrthaMkara kA kalyANaka hogA vahIM nAma denA) tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakra zvarI yakSI sahitAya (yahA~ jisa tIrthaMkara ke yakSa yakSI hogo vahI nAma) namaH svAhA isa kA 108 bAra jApa kare / NamokAra maMtra kA jApa kara yaha kathA par3hanI cAhiye / jo tIrthaMkara hoMge unakA citavana manana karanA / mahAya' de AratI karanI cAhiye / usa dina upavAsa karake dharmadhyAnapUrvaka dina bitAve / isa prakAra se pratyeka mAsa meM jitane kalyANaka pAyeM utane hI pUjA upavAsa kre| isa prakAra 120 kalyANaka ke 120 upavAsa kre| phira usakA udyApana kare / phira nayA mandira banAye yA navIna mUrti lAkara virAjamAna kare / caturviMzati tIrthakara pratimA virAjamAna kara mahAbhiSeka kre| vidhAna kre| catuHvidha saMgha ko dAna de / aisI isa vrata kI vidhi hai| athavA prathama varSa :-jisa sAla garbha kalyANaka kI tithi AyegI usa dina upavAsa kre| dvitIya varSa :-jisa mahine meM janma kalyANaka kI tithi AyegI usa dina upavAsa krnaa| tRtIya varSa :-jisa-jisa mahine meM dIkSA kalyANaka kI tithi prAyegI usa dina upavAsa pUjA Adi kare / caturtha varSa :--jisa-jisa mahine meM kevala jJAna kalyANaka ko tithi hogI usa dina upavAsa kre| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] vrata kathA koSa paMcama varSa .--jisa jisa mahIne meM nirvANa kalyANa hogA usa dina upavAsa kre| isa prakAra se yaha vrata 5 varSa yathAvidhi kare-phira pUrvavata udyApana kare / kathA zreNika rAjA ne yaha vrata kiyA thaa| jyeSThajinavara vrata kI vidhi jyeSThakRSNapakSe pratipadi jyeSThazukle pratipadi copavAsaH, prASAr3ha kRSNasya pratipadi copavAsaH, evamupavAsatrayaM karaNIyam, jyeSThamAsasyAvazeSadivaseSvekAzanaM karaNIyam, etavrataM jyeSThajinavaravrataM bhavati / jyeSThapratipadAmArabhyASADhakRSNApratipat paryantaM bhavati / artha :-jyeSThakRSNA pratipadA, jyeSThazuklA pratipadA aura ASADhakRSNA pratipadA, ina tInoM tithiyoM meM tIna upavAsa karane cAhie / jyeSTha mAsa ke zeSa dinoM meM ekAzana karanA hotA hai / isa vrata kA nAma jyeSTha jinavara vrata hai| yaha jyeSTha kRSNA pratipadA se prArambha hotA hai aura prASAr3ha kRSNA pratipadA ko samApta hotA hai| vivecana :-jyeSThajinavara vrata jyeSTha ke mahIne meM kiyA jAtA hai / yaha vrata jyeSTha kRSNA pratipadA se prArambha hokara ASAr3ha kRSNA pratipadA ko samApta hotA hai / isameM prathama jyeSThavadI pratipadA ko proSadha kiyA jAtA hai, pazcAt kRSNa pakSa ke zeSa 14 dina ekAzana karate haiM / punaH jyeSTha sudI pratipadA ko upavAsa aura zeSa 14 dina ekAzana tathA prASADha vadI pratipadA ko upavAsa kara vrata kI samApti kara dI jAtI hai| jyeSThajinavara vrata meM miTTI ke pAMca kalazoM se pratidina bhagavAna AdinAtha kA abhiSeka karanA caahie| 'proM hrIM zrIjyeSThajinAdhipataye namaH kalazasthApanaM karomi' isa mantra ko par3hakara kalazoM kI sthApanA kI jAtI hai| pAMca kalazoM dvArA abhiSeka sthApana ke samaya hI kiyA jAtA hai aura eka kalaza se jayamAlA par3hane ke anantara abhiSeka hotA hai / isa vrata meM jyeSThajinavara kI pUjA kI jAtI hai / 'proM hrIM Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 281 zrIRSabhajinendrAya namaH / isa mantra kA jApa karanA hotA hai / jyeSTha mAsa bhara tInoM samaya sAmAyika karanA, brahmacarya kA pAlana evaM zuddha aura alpa bhojana karanA Avazyaka hai| kathA isa vrata ko gujarAta deza ke khambhapurI nagarI meM somazarmA brAhmaNa ke yahAM yajJadatta kI strI somazrI ne kiyA thA, vrata ke prabhAva se zrIdhara rAjA kI putrI kumbhazrI hii| munirAja ke upadeza se isa bhava meM bhI vrata ko pAlana kiyaa| pratidina abhiSeka karake gaMdhodaka lAkara apanI pUrva paryAya kI sAsa ke zarIra meM lagAyA, jisase usake zarIra kA kuSTaroga dUra huA / vrata ke prabhAva se strIliMga chedakara dUsare svarga meM deva huI aura bhavAntara meM mokSa prApta kregii| jinamukhAvalokana prata kI vidhi ki nAma jinamukhAvalokanaM vratam ? ko vidhi : ? jinamukhadarzanAntaramAharo yasmin tajjinamukhAvalokanaM nAmaitat niravadhi vratam / idaM vrataM bhAdrapadamAse karaNIyama, proSadhopavAsAnantaraM pAraNA punaH proSadhopavAsaH evameva prakAreNa mAsAntaparyantamiti / artha :-jinamukhAvalokana vrata kise kahate haiM ? usakI vidhi kyA hai ? AcArya uttara dete haiM ki prAtaHkAla jinendramukha dekhane ke anantara AhAra grahaNa karanA jinamukhAvalokana vrata hai| yaha niravadhi vrata hotA hai / yaha vrata bhAdrapada mAsa meM kiyA jAtA hai / prathama proSadhopavAsa, anantara pAraNA, punaH proSadhopavAsa, pazcAt pAraNA, isI prakAra mAsAnta taka upavAsa aura pAraNA karate rahanA cAhie / vivecanaH--jinamukhAvalokana vrata ke sambandha meM do mAnyatAeM pracalita haiM / prathama mAnyatA ise eka varSa paryanta karane ko hai aura dUsarI mAnyatA eka mAsa taka karane kI / prathama mAnyatA ke anusAra yaha vrata bhAdrapada mAsa se prArambha hokara zrAvaNa mAsa meM pUrA hotA hai aura dvitIya mAnyatA anusAra bhAdrapada mAsa kI kRSNa pratipadA se prArambha hokara usa mAsa kI pUrNimA ko samApta ho jAtA hai| eka varSa taka karane kA vidhAna karane vAloM ke mata se varSa meM 36 upavAsa aura eka mAsa kA vidhAna mAnane vAloM ke mata se eka mAsa meM 15 upavAsa karane caahie| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] vrata kathA koSa prathama mAnyatA batalAtI hai ki bhAdrapada mAsa kI pratipadA ko pahalA upavAsa karanA cAhie / pazcAt isa mAsa meM kinhIM bhI do tithiyoM ko do upavAsa karane cAhie / parantu isa bAta kA dhyAna sadA rakhanA hogA ki pratyeka mAsa meM kRSNapakSa meM do upavAsa aura zuklapakSa meM eka upavAsa karanA par3atA hai / isa vrata ke lie koI tithi nirdhArita nahIM kI gayI hai / yaha kisI bhI tithi ko sampanna kiyA jA sakatA haiN| prathama mAnyatA ke anusAra upavAsa ke dina rAta bhara jAgaraNa karate hue prAtaHkAla zrI jinendra prabhu ke mukha kA avalokana karanA caahie| rAta ko OM prahadbhyo namaH mantra kA jApa karanA caahie| jina dinoM upavAsa nahIM karanA hai, una dinoM bhI upayukta mantra kA eka jApa avazya karanA caahie| upavAsa ke dina paJcANu vratoM kA pAlana karanA, vizeSa rUpa se brahmacarya dhAraNa karanA tathA pUjana-sAmAyika karanA Avazyaka hai / jisa samaya jinamukhAvalokana kiyA jAtA hai, usa samaya vrata karane vAlA bhagavAn ke samakSa donoM ghuTane pRthvI para Tekakara ghuTanoM ke bala baiTha jAtA hai athavA sukhAsana lagAkara baiThatA hai / vratI ko bhagavAna ke samakSa baiThate hue nimna mantroM kA uccAraNa karanA caahie| "trailokyavazaMkarAya kevalajJAnaprAptAya zrImahatparameSThine namaH"; 'saMsAraparibhramaNavinAzanAya abhISTaphalapradAnAya dharaNendrapharaNamaNDalamaNDitAya zrIpArzvanAthasvAmine namaH'; 'OM hrAM hrIM hra, hrauM hraH asi prA u sA namaH sarvasiddhi kuru kuru svAhA / ' ina tInoM mantroM kA uccAraNa karate hue antima mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhie / proSadhopavAsa ke dina bhI antima mantra kA tInoM sandhyAoM meM jApa karanA mAvazyaka hai| upavAsa ke dUsare dina pAraNA karate samaya bhojya vastuoM ko saMkhyA nirdhArita kara lenI caahie| dUsarI mAnyatA ke anusAra bhI upavAsa ke dina 'OM hrAM hrIM hra hrauM hraH prasi prA u sA namaH sarvasiddhiM kuru kuru svAhA' isa mantra kA tInoM sandhyAmoM meM jApa karanA caahie| anya dinoM meM dina meM eka bAra isa mantra kA jApa kiyA jAtA hai / jinendrabhagavAna ke darzana ke anantara anya kAryoM kA prArambha karanA caahie| jina Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 283 mukhAvalokana vrata niravadhi kahalAtA hai, kyoMki donoM hI mAnyatAnoM meM isa vrata ke lie koI tithi nizcita nahIM kI gayI hai / prAcArya ne yahAM para dUsarI mAnyatA ko pradhAnatA dI hai / aMta meM vrata kA udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna kare, caturvidha saMgha ko prAhArAdi deve, zAstra dAna kare / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3ha e / jinapUjAvrata, gurubhakti evaM zAstrabhakti vratoM kA svarUpa jina pUjApyaSTadravyaiH yadA vidhAnena paripUrNA bhavet tadAhAraM grahISyAmi, iti saMkalpa: / jinapUjAvidhAnAkhyavratam / evameva jinadarzana niyamastathA gurubhaktiniyamastathA zAstrabhaktiniyamazca kAryaH / artha :- isa prakAra kA niyama karanA ki vidhipUrvaka praSTadravyoM se jinapUjA pUrNa karane para AhAra grahaNa karUMgA, jinapUjA vidhAna vrata hai / isI prakAra jidanarzana karane kA niyama karanA, gurubhakti karane kA niyama karanA evaM zAstrabhakti svAdhyAya karane kA niyama karanA, jinadarzana, gurubhakti evaM zAstrabhakti vrata hai / vivecana :- pracche kArya karane ke niyama ko vrata kahate haiM, vrata kI isa paribhASA ke anusAra jinapUjA, jinadarzana, gurubhakti, zAstrasvAdhyAya Adi ke niyamoM ko bhI vrata kahA gayA hai / ina vratoM meM itanA hI saMkalpa karanA par3atA hai ki pUjA, darzana, gurubhakti yA zAstra svAdhyAya ko sampanna karake bhojana grahaNa karUMgA / apane saMkalpa ke anusAra uparyukta dhArmika kRtyoM ko sampanna karane para AhAra grahaNa kiyA jAtA hai / ina vratoM ke lie koI tithi yA mAsa nizcita nahIM hai, balki sadA hI devapUjA, devadarzana, gurubhakti aura svAdhyAya jaise dhArmika kAryoM ko karanA cAhie / Agama meM jIvana bhara ke lie grahaNa kiye gaye vrata kI yama saMjJA aura alpakAlika vrata kI niyama saMjJA batAyI gayI hai / jo jIvana bhara ke lie ukta dhArmika kRtyoM kA niyama karane meM asamartha ho, unheM kucha samaya ke lie avazya niyama Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] vrata kathA koSa 1 lenA cAhie / yoM to zrAvakamAtra kA karttavya hai ki vaha apane dainika SaTakarmo kA pAlana kare / devapUjA, gurubhakti, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna ke kArya pratyeka gRhastha ke lie karaNIya hai, ataH inakA niyama jIvana bhara ke lie kara lenA Avazyaka hai / ina karaNIya kAryoM ke kiye binA koI zrAvaka nahIM kahA jA sakatA hai / AcArya ne ina Avazyaka karttavyoM kI vrata saMjJA isIlie batalAyI hai ki jo sarvadA ke lie inakA pAlana karane meM apane ko asamartha samajhate 6 ve bhI inake pAlana karane kI ora jhukeN| jaba eka bAra ina kRtyoM ko ora pravRtti ho jAya tathA prAtmA antarmukhI ho jAya to phira ina vratoM ke pAlane meM koI bhI kaThinAI nahIM hai / dainika SaTakarma karane se zrAtmA meM adbhuta zakti utpanna hotI hai tathA zrAtmA zubhopayoga rUpa pariNati ko prApta hotA hai / bAta yaha hai ki AtmA kI tIna prakAra kI pariNatiyAM hotI hai, zuddhopayoga, zubhopayoga aura prazubhopayoga rUpa / caitanya, Ananda rUpa AtmA kA anubhava karanA, ise svatantra akhaNDa dravya samajhanA zraura para-padArthoM se ise sarvathA pRthak anubhava karanA zuddhopayoga hai / kaSAyoM ko manda karake arthAt bhakti, dAna, pUjA, vaiyAvRtya, paropakAra Adi kArya karanA zubhopayoga hai / pUjA, darzana, svAdhyAya Adi se upayoga jIvakI pravRtti vizeSa zuddha nahIM hotI hai, zubharUpa ho jAtI haiM / tIvra kaSAyodaya pariNAma, viSayoM meM pravRtti, tIvra viSayAnurAga, ArtapariNAma, asatya bhASaNa, hiMsA, apakAra Adi kArya azubhopayoga haiM / jina pUjAvrata, jinadarzana vrata, gurubhakti vrata evaM svAdhyAya vrata karane se jIva ko zubhopayoga kI prApti hotI hai tathA kAlAntara meM zuddhopayoga bhI prApta kiyA jA sakatA hai aura Atmabodha bhI prApta hotA haiM, jisase rAga-dveSa, moha Adi dUra kiye jA sakate haiM / ahaMkAra aura mamakAra jinake kAraNa isa jIva ko saMsAra meM anAdikAla se bhramaNa karanA par3a rahA hai, dUra kiye jA sakate haiM / ataH uparyukta vratoM kA avazya pAlana karanA cAhie / kathA pUjA ke andara prasiddha meMDhaka kI kathA par3ha, jo bhagavAna ke samavazaraNa meM mAtra eka phUla kI paMkhur3I lekara jA rahA thA maura rAste meM hI hAthI ke paira ke nIce Ane se usakA mararaNa ho gayA thA, phira bhI usakI pUjA kI bhAvanA mAtra se use svarga sukha kI prApti huI / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 285 jinarAtrivrata kA svarUpa jina rAtrivrataM phAlguna kRSNa pratipadAmArabhya kRSNapakSacaturdazyAmupavAsAH vA kevalaM tasyAmevopavAsa evaM navavarSAraNa yAvat vA caturdazavarSANi / artha :- jina rAtri vrata meM phAlguna kRSNA pratipadA se prArambha kara caturdazIparyanta upavAsa karane cAhie / pratyeka upavAsa ke bIca meM eka dina pAraNA karanI cAhie / isa vrata kI avadhi nau varSa yA caudaha varSa pramANa hai / arthAt prathama vidhi karane para 6 varSa ke anantara udyApana karanA cAhie aura dvitIya vidhi karane para caudaha varSa ke pazcAt udyApana karanA cAhie / vivecanaH - jinarAtri ke vrata ke sambandha meM do mAnyatAeM pracalita haiMprathama mAnyatA ke anusAra yaha vrata phAlguna kRSNa pratipadA se Arambha kiyA jAtA hai / prathama upavAsa pratipadA kA karane ke uparAnta dvitIyA kA pAraNA, tRtIyA kA upavAsa, caturthI ko pAraNA, paMcamI ko upavAsa, SaSThi ko pAraNA, saptamI ko upavAsa, aSTamI ko pAraNA; navamI ko upavAsa, dazamI ko pAraNA; ekAdazamI ko upavAsa dvAdazI ko pAraNA; evaM trayodazI ko aura caturdazI ko upavAsa karanA cAhie | isa prakAra nau varSa taka pAlana kara vrata kA udyApana kara denA cAhie / vrata kI kathA meM mahAvIra tIrthaMkara kI kathA par3ha e / dUsarI mAnyatA yaha hai ki kevala phAlguna vadI caturdazI ko upavAsa kare, mandira meM jAkara bhagavAna kA paMcAmRta abhiSeka kare tathA aSTadravya se trikAla pUjana kare, tInoM samaya niyamita sAmAyika aura svAdhyAya kare, rAtri ko dharmadhyAnapUrvaka jAgaraNa sahita vyatIta kare / "OM hrIM trikAla caturviMzatitIrtha karebhyo namaH svAhA ," isa mantra kA jApa rAtri ko karanA cAhie / tathA bRhada svayaMbhU stotra kA pATha bhI karanA cAhie / rAtri ke pUrvArdha meM AlocanA pATha par3hanA, madhyabhAga meM mantra kA jApa karanA aura antima bhAga meM sahasra nAma kA smaraNa karanA cAhie | yaha vidhi vizeSa rUpa se grAhya hai, sAmAnya vidhi sabhI vratoM meM samAna kI jAtI hai / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] vrata kathA koSa jisase kaSAya aura vithAeM ghaTatI haiM / upavAsa ke agale dina atithi ko AhAra karAne ke uparAnta svayaM AhAra grahaNa karanA tathA supAtroM ko cAroM prakAra kA dAna denA cAhie / isa prakAra 14 varSa taka vrata karane ke uparAnta udyApana karanA cAhie / isa dUsarI vidhi ke anusAra vrata varSa meM eka bAra hI kiyA jAtA hai / jinendraguNasampatti vrata arihanta bhagavAna ke guNoM kA ciMtana karate hue dasa janma, daza kevala ke atizaya ke kAraNa bIsa dazamiyoM ko bIsa upavAsa; devakRta caudaha atizaya ke kAraNa caudaha caturdaziyoM ke caudaha upavAsa, ATha prAtihArya ke kAraNa ATha aSTa miyoM ke aATha upavAsa, solaha kAraNa bhAvanA kI prApti ke liye solaha pratipadAnoM ke solaha upavAsa, paMcakalyANa kI prApti ke nimitta paJcamiyoM ke pAMca upavAsa ; isa prakAra kula 20 dazamI + 14 caturdazI+ 8 aSTamI + 16 pratipadA + 5 paJcamI = 63 proSadhopavAsa kiye jAte haiN| jinaguNasampatti vrata kI vidhi jinagaNasampattau tu pratipadaH SoDazopavAsAH paJcamyAH paJcopavAsAH aSTamyAH aSTau upavAsAH dazamyAH dazopavAsAH caturdazyAH caturdazopavAsAH, SaSThayAH Sar3apavAsAH caturthyAzcatvAraH upavAsAH, evaM triSaSTiH upavAsAH bhavanti / jyeSThamAsakRSNa pakSIyapratipadAmArabhya vrataM kriyate yAvatriSaSTiH syAdeSa niyamo naiva jJAyate pUrvopavAsasyaiva zru te'pyupadezadarzanAt / anyeSAM pRthak bhUtatA svarUcisammatA / artha :-jinaguNasampatti vrata meM pratipadA ke solaha upavAsa, paJcamI ke pAMca upavAsa, aSTamI ke pATha upavAsa, dazamI ke daza upavAsa, caturdazI ke caudaha upavAsa, SaSThI ke chaH upavAsa aura caturthI ke cAra upavAsa, isa prakAra kula 63 upavAsa kiye jAte haiM / yaha vrata jyeSTha mAsa ke kRSNapakSa kI pratipadA se prArambha hotA hai / 63 upavAsa lagAtAra kiye jAyeM, aisA niyama nahIM hai / jisa tithi ke upavAsa kiye jAyeM unako pUrNa karanA Avazyaka haiM, eka tithi ke upavAsa pUrNa ho jAne para dUsarI tithi ke upavAsa svecchA se kiye jA sakate haiN| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 287 vivecana :-jinaguNasampatti vrata meM 63 upavAsa karane kA vidhAna hai / isameM Sor3azakAraNa ke solaha upavAsa, paJca parameSThI ke pAMca, aSTa prAtihArya ke ATha aura cauMtIsa atizayoM-dasa janma, dasa kevala jJAna aura caudaha devakRta atizayoM ke cauMtIsa upavAsa kiye jAte haiM / yaha vrata jyeSThavadI pratipadA se prArambha kiyA jAtA hai| 63 upavAsa eka sAtha lagAtAra karane kI zakti na ho to solaha pratipadAoM ke solaha upavAsa; jo ki Sor3azakAraNa ke vrata kahe jAte haiM, ke karane ke pazcAt pA~ca paJcamiyoM ke pAMca upavAsa jo ki paJca parameSThI ke guNoM kI smRti ke lie kiye jAte haiM, karane caahie| ina upavAsoM ke pazcAt pATha prAtihAryoM kI smRti ke lie pATha aSTamiyoM ke pATha upavAsa eka sAtha tathA cauMtIsa atizayoM ke, smRtikAraka dasa dazamiyoM ke dasa upavAsa, caudaha caturdaziyoM ke caudaha upavAsa, chaH SaSThiyoM ke chaH upavAsa aura cAra caturthiyoM ke cAra upavAsa isa prakAra kula (14 + 10 + 6 +4 = 34) upavAsa eka sAtha karane caahie| jinaguNasampatti vrata meM upavAsa ke dina gRhArambha kA tyAga kara pUjana, abhiSeka karanA cAhie tathA prArambha ke solaha upavAsoM meM OM hrIM tIrthaMkara pada prAptaye darzanavizuddhayAdiSoDazakAraNebhyo namaH paJca parameSThI upavAsoM meM "OM hrIM paramapadasthitebhyo paJcaparameSThibhyo namaH" pATha prAtihAryoM ke upavAsoM meM "OM hrIM aSTaprAtihAryamaNDitAya tIrthaMkarAya namaH" aura cauMtIsa atizayoM ke upavAsoM ke lie "OM hrIM catutrizadatizayasahitebhyaH arhadbhyaH namaH' mantroM kA jApa kiyA jAtA hai / vrata pUrA ho jAne para udyApana karA diyA jAtA hai| . zrIjina guraNasampatti vrata kathA caitra zukla saptamI ke dina eka bhukti karake guru ke nikaTa jAkara yaha vrata grahaNa kare, aSTamI ko prAtaH snAna karake zuddha vastra pahanakara sarvaprakAra kA pUjA sAhitya hAtha meM lekara jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi kriyA kare, bhagavAna kA sASTAMga namaskAra kare, akhaNDa dIpa jalAve, caubIsa tIrthaMkara pratimA yakSayakSi sahita abhiSeka pITha para sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare aura praSTa dravya se pUjA karanA, paMcapakavAna kA naivedya banAkara car3hAnA, zAstra guru kI pUjA karanA, yakSayakSiNI kSetrapAla kI pUjA karanA aura vrata kathA par3hanA / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] vrata kathA koSa usake bAda, jinaguNa sampatti mantroM ko par3hate hue-aSTadravya se pUjA kare, mantra isa prakAra hai| SoDaza bhAvanA mantra OM hrIM ahaM darzanavizuddhi bhAvanA jinaguNa saMpade namaH svaahaa| 1 OM hrIM ahaM vinaya sampannatA bhAvanA jinaguraga saMpade namaH svAhA / 2 OM hrIM ahaM zIlavateSvanaticAra bhAvanA jinaguraNa saMpade namaH svAhA // 3 OM hrIM ahaM abhikSaNa jJAnopayoga bhAvanA jinaguNa saMpade namaH svAhA // 4 saMvega bhAvanA syAga bhAvanA sAdhusamAdhi bhAvanA , vaiyAvRtyakaraNa bhAvanA.., arhadbhakti bhAvanA prAcArya bhakti bhAvanA bahuzru ta bhakti bhAvanA pravacana bhakti bhAvanA prAvazyaparihANi bhAvanA , , , mArgaprabhAvanA bhAvanA , , pravacana vAtsalatya bhAvanA , , , , , 13 paMcakalyANa maMtra OM hrIM ahaM garbhAvataraNa kalyAraNa jinaguraNa saMpade namaH svAhA 1 " ". janmAbhiSeka / dIkSA . kevalajJAna , , , , , , , 4 , , nirvANa nivAraNa " " " " " " " 5 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 286 aSTaprAtihArya mantra ahaM azoka vRkSa mahAprAtihArya jinaguNa saMpade namaH svAhA surapuSpavRSTi " " " " " " " " divyadhvani " " " " " " , , catuSaSaSTi cAmara , , , , , , , " siMhAsana bhAmaNDala devaduMdubhi chatratraya dazajanmAtizaya maMtra / ahaM nisvedatva, sahajAtizaya jinaguNa niraaara sarajAtizaya jinagaNa saMpade namaH svAhA nirmalatva kSIra gauratva , , samacaturastra saMsthAna , vajravRSabha nArAca saMhanana,, saurUpya saurabha saulaNya apramita vIryatva priyahitavAditva , , , , kevalajJAnAtizaya maMtraH OM hrIM aha~ gavyuti zatacatuSTaya, subhikSatva ghAtikSaya jAtizaya jinaguNasaMpade namaH svAhA OM hrIM ahaM gaganagamanatva, ghAtikSaya, jAtizaya, jinaguNasaMpade, namaH svAhA aprANivadhatva " " " " " " bhuktya bhAvatva , upasargA bhAvatva " " " " " " Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] vrata kathA koSa prahaM caturmukhatva ghAtikSaya jAtizaya jinaguNa saMpade namaH svAhA sarvavidyazvaratva "... acchAyatva " " " apakSamaspaMdAva " " " " " " " samAna nakhakezatva " " " " " devakRta caudaha atizaya maMtra ahaM sarvArdhamAgadhIya, bhASA, devopanItAtizaya, jinaguNasaMpade, namaH svAha " sarvajanamaitrI bhAva devopanItAtizaya, jinaguNasaMpade, namaH svAhA " sarvaphalAdizobhita tarU " " " " Adarzatala pratimA ratnamayI mahI " " " " " virahaNAnugatavAyu sarvajanaparamAnanda " surabhigaMdhayukta vAyukumAropazamita dhUli kaMTakAdi, devopanItA tizaya, jinaguNa saMpade namaH svAhA " meghakumArakRta surabhigaMdhi gaMdhodaka vRSTi " " " pAdanyAsakRta hemamaya dala kamala samUha" " " " phala bhAra namrazAlyAdi samasta sasya yuktabhUmi zaratakAlavanirmala gagana " zaranmeghavannirmaladigvibhAga " etaiteti tvaritaM catuNikAyAmara parasparAdvAna" " " nirmaladya ti maNDalayukta dharmacakra " " " " " " darzanavizuddhayAdi sakala jinaguNa saMpadebhyo namaH svAhA / ina mantroM se arghya car3hAkara 64 puSpa lekara mantra bolatA jAya aura puSpa car3hAtA jAye, kramazaH pratyeka mantroM kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, anta meM 108 bAra NamokAra mantra kA jApa kare, usI prakAra upavAsa kare, jina sahasra nAma par3ha, zAstra svAdhyAya kare, isa prakAra 64 upavAsa va pUjA samApta hone ke bAda vrata kA udyApana kare, usa samaya eka navIna pratimA ahaMta Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 261 bhagavAna kI maMgavAkara paMcakalyANaka pratiSThA karAye caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve, jina maMdira meM chatra, cAmara Adi upakaraNa deve, isa prakAra vrata kA vidhAna hai| kathA dhAtakI khaNDa ke pUrva merU pazcima bhAga meM gaMdhila nAma kA eka bahuta bar3A deza hai / usa deza meM pATalI nAma kA eka manohara nagara hai / vahAM pahale nAgadatta nAma kA eka sadguNI dharmaniSTha seTha rahatA thaa| usa seTha kI dharmapatnI kA nAma sudattA thaa| usa seTha ke naMdI, naMdImitra, naMdISaNa, varasena, jayasena, ye pAMca putra the aura madanazrI, padmazrI va nirnAmikA, aisI tIna kanyA thI / anta kI nirnAmikA kA azubha yoga meM janma hone se paidA hote hI mAtA pitA mara gaye / isalie bhAI bahina saba loga usakA anAdara karane lage / anAtha rUpa meM duHkhI hokara idhara udhara phirane lgii| eka dina aMbara tilaka parvata para mahAavadhijJAnI pihitAzrava nAma ke eka digambara muni padhAre / aisA sunate hI nagaravAsI loga darzanoM ke liye umar3a par3e, taba vaha duHkhI nirnAmikA bhI gaI, vahA~ jAne ke bAda munIzvara ke saba logoM ne darzana pUjA kiyA, aura pAsa meM baiTha gaye / munirAja ke mukha se dayAdharma kA upadeza sunakara yaha nirnAmikA apane donoM hAtha jor3akara kahane lagI kI he dayAsindho, mere ko yaha duHkha prApta ho rahA hai usakA kAraNa kyA hai ? isa duHkha kA nivAraNa kaise ho, mujhe kaho / taba kanyA kI vinayapUrvaka duHkha kI kahAnI sunakara munirAja apane avadhi jJAna ke bala se jAnakara sarvavRtAMta kahane lage, he kanye tumane pUrvabhava meM, svAdhyAya meM rata eka samAdhigupta munirAja ko svAdhyAya meM kuttA lAkara chor3A aura vighna upasthita kiyA, usa pApa karma ke kAraNa tumhArI yaha duHkharUpI sthiti huI / aba tuma apane pApa karma kI zAMti ke lie, jinaguNa saMpati vrata kA pAlana karo, taba tuma ko sarva sukha saMpati prApta hogii| aisA kahakara vrata kI vidhi kaha sunAI / _____yaha saba sunakara usako pazcAtApa pUrvaka samAdhAna huA / taba nirnAmikA munizvara ko kahane lagI ki he munizvara yaha vrata mujhe pradAna karo, usane vratako grahaNa kiyA aura saba logoM ke sAtha vApasa ghara ko lauTa AI, usa nirnAmikA ne gAMva ke Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] vrata kathA koSa saba logoM kI sahAyatA se acchI taraha se vrata kA pAlana kiyA, aura vrata kA udyApana kiyA, mahAna puNya saMcaya karane vAlI nirnAmikA aMta meM samAdhi karake strIliMga kA chedana karatI huI, svarga meM jAkara deva huI, aura vahAM se cayakara vahI zreyAMsa rAjakumAra huA, aura AdinAtha tIrthaMkara ko prathama pAhAra dAna diyaa| phira usane bahuta samaya taka rAjaaizvarya bhogakara AdinAtha tIrthaMkara ke samavazaraNa meM jAkara dIkSA grahaNa kiyA aura karma kATakara mokSa ko gaye, isa prakAra isa vrata kA phala hai| jIvadayA aSTamI vrata kathA Azvina zuklA saptamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahina kara abhiSeka pUjA kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko aSTAMga namaskAra kare, abhiSeka thAlI meM munisuvrata tIrthaMkara varuNayakSa bahurupiriNa yakSi sahita pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, maMDapavedI ko zRgArita karake vedi para pAMcavoM se mAMDalA mAMDe, aSTa dalAkAra, pATho dizAoM meM ATha maMgalakalaza rakhe, madhya meM bhI eka maMgalakalaza sajAkara rakhe, usa kalaza para eka thAlI meM ATha pAna lagAkara Upara arghya rakhe, nitya pUjA kare, jIvadayA aSTamI vrata vidhAna kare / OM hrIM ahaM zrIM klIM aiM aha~ munisuvrata tIrthaMkarAya, varUNayakSa, bahurUpiNi yakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI bhI arcanA kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare / vrata kathA par3he / eka mahAarghya thAlI meM rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve / maMgala AratI utaare| usa dina brahmacarya pUrvaka rahe / upavAsa kre| rAtri jAgaraNa kre| dUsare dina jinapUjA paMcapakavAnoM se kare / caturvidha saMgha ko AhAra dAnAdika dekara svayaM pAraNA kare / isa prakAra isa vrata ko ATha varSa taka kare / aMta meM udyApana kare, eka navIna munisuvrata tIrthaMkara bhagavAna kI pratimA yakSayakSiNI sahita lAkara paMcakalyANaka pratiSThA kre| ATha munijanoM ko AhArAdi deve / usI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 263 prakAra prAyikA mAtAjI ko bhI dAna deve / ATha daMpati jor3oM ko bhojana karAkara vastra alaMkArAdi se zobhita kare yAne dAna deve, gRhasthAcArya ko bhI khUba dAna deve / kathA isakI kathA meM yazodhara caritra pddh'e| mAridatta rAjA ne isa vrata ko pAlana kiyA thA, aMta meM dIkSA lekara svarga meM gayA / atha jiyadattarAya athavA sarvakAmitaprada vrata kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai usameM prAryakhaNDa hai usameM kubhala karnATaka nAmaka deza hai, usameM karavIra nAmaka eka bar3A ramaNIya nagara hai, vahAM para rAjaditya nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usake zIlavatI guNavato va suzIla aisI paTTa strI thI / usako guNavaMta nAmaka eka bar3A bhAgyazAlI putra thA, isake alAvA purohita rAjya zreSThI, senApati Adi the| eka dina unake udyAna ke bAhara zrI mANikyanandi nAmaka mahAmuni bihAra karate huye Aye / yaha zubha samAcAra sunate hI rAjA vaMdanA ke liye prAyA / vaMdanA pradakSiNA Adi karake vaha rAjA dharmopadeza sunane ke liye baiThA / dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne namra prArthanA karI, ki he munizvara, he dInadayAla, Apa jinadattarAya kI kathA kahe / taba mahArAja ne vaha kathA sunAnA prArambha kiyaa| uttara meM madhura eka sundara paTTa hai vahAM sAkAra nAma se bar3A zUra va nItimAn rAjA rAjya karatA hai / usakI zrIyAladevI nAmaka paTTarAnI hai / usako 30 kanyAe thIM / parantu usako lar3akA nahIM thaa| isake AlAvA purohita, mantrI, rAja zreoSThi, senApati prAdi saba the / eka dina usa nagara ke mandira meM siddhAntakIti nAmaka digaMbara mahAmuni pAye the / yaha bAta rAjA ko mAluma hote hI parivAra sahita unake darzana ko gayA / pradakSiNA, baMdanA Adi karane ke bAda siddhAnta kIti mahArAja ke pAsa Akara unakI pUjA vandanA-prAdi kiyaa| phira mahArAja ke mukha se tattvopadeza sunakara zrIyAla rAnI apane donoM jor3akara bar3e vinaya se mahArAja se bolI he jJAnasAgara bhavasiMdhutAraka munivarya mujhe aba putra ratna hogA ki nahIM yaha pApa kRpA karake kho| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] vrata kathA koSa taba mahArAja ne kahA aba tumheM samyaktva cUDAmaNi va bhAgyazAlI putra hogA / vaha svataMtra rAjya karegA / isaliye aba tuma jinadattarAya vrata kA pAlana karo / usakI vidhi isa prakAra hai vaha tuma suno / vana vidhi :- kisI bhI mahine ke zukla pakSa ke prathama guruvAra ko ekAzana kare / zukravAra ko zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira jAye / darzana Adi karane ke bAda vedI para zrI supArzvanAtha tIrthaMkara ko pratimA, naMdivijaya kAlI yakSa yakSI sahita sthApita kare / usa para paMcAmRta abhiSeka kare / pATe para sAta svastika nikAlakara usa para pAna rakhe va aSTadravya bhI rakhe / vRSabhanAtha se supArzvanAtha taka aSTaka stotra jayamAlA Adi bolate huye aSTadravya se pUjA kare / zruta va guru kI pUjA kare / kSakSI brahmadeva kI arcanA kare / jApaH- OM hrIM zrIM zrI supArzvanAthAya naMdivijayakAlI yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / 1 isa mantra kA 108 bAra jApa kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare | jina sahasranAma stotra bolakara supArzvanAtha caritra va yaha kathA par3ha e / prAratI kare / usa dina upavAsa karake dharmadhyAna pUrvaka kAla bitAve / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / isa prakAra sAta zukravAra pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya supArzva vidhAna karake mahAbhiSeka kare / cAra prakAra kA dAna deve / jo bhavyajana isa prakAra vrata karake udyApana kareMge unako ihaloka aura paraloka donoM meM sukha milegA, aMta meM mokSa bhI milegA yaha isa kathA kA prabhAva hai / yaha saba mahArAja ke mukha se zriyAdevI va samasta logoM ne sunA una saba ko khuzI huI saba ne yaha vrata grahaNa kiyA phira vaha bhakti se vandanA kara ghara Aye / ghara Akara rAjA va rAnI ne yaha vrata vidhipUrvaka kiyA / zriyAdevI ko garbha rahA aura usako putra ratna kI prApti huI usakA nAma jinadattarAya rakhA / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 265 vaha bAlaka zukla pakSa ke samAna bar3A hone lagA aura saba vidyAoM meM nipuNa ho gayA / eka dina sAkAra rAjA vana meM eka muni ke pAsa gayA vaMdanA kara unake pAsa baiTha gayA / dharmopadeza sunane ke bAda unhoMne ( rAjA ne ) pUchA mahArAja dezAntara meM jAne vAlA hUM vahAM para mujhe yaza milegA ki nhiiN| taba mahArAja ne kahA hai bhavya narottama tujhe yaza milegA / para vApisa Ane para tere nimitta se kula para kalaMka lagane kI eka kRti tujha se hogI / yaha suna use bahuta hI grAzcarya huA / phira vaha namostu kara ghara aayaa| phira vaha zatru ko jItane ke lie dezAntara meM gayA / vIratA se lar3ane se use yaza milA vaha use jItakara ghara ArahA thA ki rAste meM eka parvata ke nIce eka gAMva milA vahAM se ArahA thA taba rAste meM eka jagaha bhramaroM kA samUha milA yaha dekha rAjA ko Azcarya huA isalie usane pradhAna ko pUchA, taba vaha pAsa meM jAkara dekhane lagA usakI thUka dekhakara vaha bolA ki yahIM pAsa meM kahIM padma rAnI honI cAhie isalie yahAM bhramara ekatrita hue hai / yaha suna rAjA ko usakI abhilASA bar3hane lagI aura usane mantri se kahA ki tuma jAkara isakI khabara lAo ki vaha kahAM hai aura kaise prApta hogI / yaha suna baha mantrI verADa gAMva kI ora jAne lagA / usane padmanI ko DhUMDha nikAlA ra usake pitA ko saba bAta batAkara vaha usako rAjA ke pAsa le AyA / aura saba bAta batA dI / taba usa sAkAra rAjA ne usa bhIla rAjA se kahA ki maiM tumhArI kanyA se zAdI karanA cAhatA hU~ | taba usa rAjA ne kahA svAmina prApa ucca kulIna haiM maiM to bhIloM kA rAjA nIca kulIna hU~ / zreSTha kula ke rAjA ko aisA kArya karanA ucita nahIM hai / isa prakAra bahuta samajhAyA para vaha rAjA nahIM mAnA / vaha usase jida karane lagA taba sAkAra rAjA ko usane kahA yadi Apa jida karate ho to eka bAta Apako mAnanI hogI vaha yaha hai ki isake peTa se jo putra hogA, vahI Apake bAda uttarAdhikArI hogA / sAkAra rAjA ne vaha kabUla kiyA / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] vrata kathA koSa phira vaha sAkAra rAjA ko apane rAjya meM lAyA aura bar3e samArambha ke sAtha padmanI kI zAdI kara dii| bahuta dinoM ke bAda rAjA apane ghara vApasa aayaa| para usane apane nagara ke bAhara padmanI ko eka mahala banAkara usameM rakha diyA aura khuda apane ghara A gayA / jaba zriyAdevI ko yaha bAta mAlUma huI to vaha cintAgrasta hokara rahane lagI, taba sAkAra ne usase kahA ki maiM tere putra ko rAjya dUMgA tU cintA mata kara / phira bahuta samaya ke bAda padmanI garbhavatI huI aura usako bhI putra ratna kI utpatti huI / usakA nAma mArodatta rakhA / usase prema kara rAjA vahIM rahane lagA aura sAkAra va padmanI ne jinadattarAya ko mArane kA vicAra kiyaa| eka dina apane rasoI ghara meM rahane vAle rasoiye se kahA ki yahAM para jo nIMbU dene ke lie AyegA use tU mAra ddaalnaa| aisA kahakara usane jinadattarAya ke hAtha meM noMka diyA aura rasoI ghara meM jAkara dene ke lie kahA / vaha jinadattarAya nIbU dene jA rahA thA ki rAste meM use mArIdatta milA usane pUchA bhaiyA Apa kahAM jA rahe haiM taba usane batAyA maiM nIMbU dene rasoI ghara meM jA rahA huuN| taba mArIdatta ne kahA lA mujhe de de meM hI nIMbU de AtA huuN| taba mArIdatta nIMbU lekara rasoIghara meM gayA / vahA~ to pahale se bAta nizcita ho hI gaI thI ataH rasoiye ne usako mAra ddaalaa| itane meM sAkAra rAjA va usakI priya patni snAna karake rasoI ghara meM Aye aura gupta rIti se usa rasoiye ko pUchA / taba usane sarva hakIkata barAbara kaha dii| taba rAjA ne mArIdatta ko bhojana ke lie sainikoM se bulAyA para vaha nahIM milaa| idhara rAjA jaba rasoI ghara ke andara jAtA hai to vahAM use mArIdatta marA huA milatA hai yaha dekha donoM ko Azcarya hotA hai| unheM apane duSTa kArya ke lie pazcAtApa hotA hai / parantu duSTa vRtti abhI bhI nahIM gaI thii| thor3e hI dina meM jinadatta rAya ko apane pitA ke kapaTa kA jJAna ho gyaa| taba vaha zrIyAdevI apane jinadatta rAya putra ke sAtha siddhAntakIrti muni mahArAja ke pAsa gii| vahAM vaha bhakti se vandanA Adi kara unake Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 297 samopa baiTha gyo| phira apane donoM hAtha jor3akara bolI he dInadayAla (svAmina) aba Apa mere putra kI bhAvI sthiti pUrNa rUpa se kho| taba mahArAja ne kahA he bhavya kanye ! abhI tuma putra ko apane pAsa mata rakho kyoMki unake pitA va sautelI mAM ne usako kisI bhI taraha se mArane kA duSTa vicAra mana meM kiyA hai / ataH use abhI dakSiNa deza meM bheja do| yaha sunakara rAnI ko bahuta hI Ananda paayaa| donoM namostu kara ghara pAye / phira putra apanI mAtA kI prAjJA lekara rAjamahala se jinamandira meM aayaa| phira jina bhagavAna ko bar3I bhakti se namaskAra kara padmAvatI kI mUrti ko apano pITha para rakhakara eka vAyuvegI ghor3e para baiThakara nagara ke bAhara nikalA / idhara usake pitA ne usake pIche senA bhejI para padmAvatI devI kA mukha dekhakara pIche ho gaI isalie thakakara jinadatta nahIM milA aisA socakara ve vApasa Aye / jinadatta to bar3e vega se dakSiNa dizA meM bhAga gyaa| vahAM eka jaMgala meM zAma ko per3a ke nIce padmAvati devI ko rakhakara vahIM jamIna para so gayA / taba padmAvati ne svapna meM yaha kahA ki tuma yahIM para eka gAMva basAkara yahIM merA mandira banAkara yahIM merI sthApanA kara isa gAMva kA nAma humaca rakho / yaha svapna dekha kara jinadatta jaga gyaa| usane devI kI prAjJA pramANa vaisA hI kiyA aura apanI mAtA zriyAla devI ko vahIM bulaayaa| phira usane vIra pAMDeya rAjA kI lar3akI se vivAha kiyA aura sukha se apane parivAra sahita rahane lgaa| bAda meM eka dina usa jinadattarAya ko saMsAra se vairAgya utpanna huA jisase apane putra ko rAjya dekara ve tapovana meM gaye / vahAM para eka dina nirgrantha muni ke pAsa jinadIkSA lii| kaThina tapazcaryA kii| anta samaya meM samAdhipUrvaka maraNa huA jisase svarga meM deva hue| yaha kathA mANikyanandi muni mahArAja ke mukha se sunakara gaMDAditya Adi saba ko bahuta khuzI huii| phira rAjA ne unase pUchA ki he jJAnasiMdhu munirAja ! isa nagara ke bAhara 770 muni agni se dagdha hokara mare isakA kAraNa kyA hai ? yaha prazna suna munizvara ne kahA isa huMDAvasarpiNI paMcamakAla ke doSa se jinadharma kA nAza hogA / jinamuni jinapratimA jina mandira inakA lopa ho jaayegaa| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] vrata kathA koSa isa doSa ko dUra karane ke lie tuma sAtasau satara (770) jina mandira banAkara unameM jina pratimA virAjamAna karo / usI prakAra 770 muni banAye / aura Apa loga saba (kAmitapada vrata) jinadattarAya vrata kA yathAvidhi pAlana karo aura udyApana kro| usakI vidhi saba btaayii| phira gaMDAditya rAjA nivasAvaMta mantri, purohita, rAjazroSThi, senApati vagairaha logoM ne usa mANikyanaMdi munizvara ko namaskAra karake vrata liyaa| phira saba ne bhakti se namaskAra kiyA aura apane nagara meM vApasa Aye / phira gaMDAditya Adi ne yaha vrata yathAvidhi pAlana kiyA va udyApana kiyaa| isa vrata ke puNya se ve saba apane puNya se sadgati gaye / aisA isa vrata kA prabhAva hai| atha jugupsAkarmanivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kre| antara kevala itanA hai ki caita kRSNa ke dina ekAzana kare munisuvrata bhagavAna kI pUjA, jApa mantra, patti, mAMDalA Adi kare / jinacaMdra vrata kathA ASAr3ha zuklA aSTamI ko zuddha hokara mandira jI meM jAve, IryApatha zuddhi pUrvaka pradakSiNA karatA humA, bhagavAna ko pradakSiNA pUrvaka namaskAra kare, paMcaparameSThi kI pratimA sthApana kara paMcamRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre|| ___OM hrIM hrAM hrahrauM hraH asi prA u sA svAhA, isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare / vrata kathA par3ha, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya pUrvaka rahe dUsare dina dAna dekara pAraNA kare, upavAsa karane kI zakti na ho to tIna dina ekAzana kre| isa prakAra cAra mahine aSTamI ke dina vrata pUjA kare, kArtika aSTAnhikA meM ata kA udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi kA vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [266 kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| atha jambUsvAmI vrata kathA vrata vidhi :- Azvina kRSNa 13 ke dina ekAzana kare / aura 14 ke dina zuddha kapar3e pahanakara aSTa dravya lekara mandira jAye / vahAM darzana Adi karake vedI para maNDapa Adi kare usa para pATha kumbha rakhakara usa para vastra va paMcavarNI sUta lapeTe aSTa maMgala dravya rakhe bIca meM kalaza rakhe / Upara eka thAlI rakhakara usameM yaMtra nikAla usa para 24 pAna rakhe usa para aSTa dravya rakhe vedI para caubIsa tIrthaMkara pratimA virAjamAna kare / yakSa yakSI bhI rakhe aura paMcAmRta abhiSeka kre| phira vaha pratimA yaMtra para rakhe aura nitya niyama kI pUjA par3hane ke bAda 24 tIrthaMkara kI pUjA par3he / 24 naivedya car3hAve / OM hrIM arha vRSabhAdi vardhamAnAMta catuviMzati tIrtha karebhyo yakSa-yakSI sahitebhyo namaH svAhA / ___ isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / sahasra nAma par3hakara yaha kathA par3he / zruta va guru kI pUjA kare / phira eka thAlI meM 24 patte rakhakara usameM aSTa dravya aura nAriyala rakhakara AratI kare / usa dina upavAsa kare / satpAtra ko dAna de / dUsare dina dAna va pUjA kara pAraNA kare / isa prakAra yaha vrata 24 mahine isI tithi ko kare / aura kArtika aSTAnhikA meM udyApana kre| usa samaya zrI sammedazikharajI vidhAna kare / mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko dAna de, 24 mandira ke darzana kare / kathA isa rAjagRha nagara meM arhadAsa nAmaka eka rAjazreSThI rahatA thA, usako jambU kumAra nAmaka putra thA vaha kAmadeva padavI kA dhArI thA / anta samaya dIkSA lI, tapazcaryA karake karmoM kI nirjarA kara mokSa gaye / atha jIvaMdhara svAmI vrata kathA athavA budhavAra vrata kathA vrata vidhi :-kArtika ke zukla pakSa meM pahile maMgalavAra ko ekAzana kare Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ] vrata kathA koSa aura budhavAra ko zuddha kapar3e pahana kara aSTa dravya lekara mandira meM jAye darzana Adi kara vedi para paMca parameSThI kI mUrti sthApita kare / usa para paMcAmRta abhiSeka kare / eka pATe ke Upara 5 pAna rakha kara svastika nikAle, aSTa dravya rakhe / paMcaparameSThI kI pUjA kre| zrata va guru kI pUjA kare, yakSayakSo kI arcanA kare / jApa :-OM hrIM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa maMtra kA 108 bAra puSpoM se jApa kare, NamokAra mantra kA jApa kare, jIvandhara caritra par3ha / bhAratI kare / usa dina upavAsa kare / satpAtra ko dAna dekara pAraNA kare, tIna dina brahmacarya pAle / ___isa prakAra 5 budhavAra kare aura anta meM udyApana kare / usa samaya paMcaparameSThI vidhAna kare / mahAbhiSeka kre| caturvidha saMgha ko dAna de| 5 dampatiyoM ko bhojana karAve / unakA sammAna kare, 25 caityAlayoM ke darzana kre| yaha vrata pUrNa rUpa se jisane pAlana kiyA usako uttama gati prApta huii| usakI kathA kahate haiN| kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM hemAMga nAmaka eka vistIrNa deza hai| usameM rAjapura nAmaka nagara hai / vahAM satyandhara nAmaka eka bar3A parAkramI sadAcArI guNavAna aisA eka rAjA rAjya karatA thA, usakI rAnI kA nAma vijayAdevI thA, usakA mantrI kASThAMgAra aura purohita rudradatta ye sukha se rahate the| satyaMdhara rAjA ko jIvaMdhara nAmaka eka lar3akA thA / usane apane chaHbhava pahale yaha vrata kiyA thA parantu vrata para usakA vizvAsa nahIM thA aura eka muni mahArAja ko apane nagara se nikAlane ke kAraNa isa bhava meM usake janma ke pahale hI pitA kA vadha ho gayA aura 16 varSa ke bAda deza va rAjya milaa| phira bahuta samaya taka rAjyasukha bhogakara jina dIkSA lI, ghora tapasyA karake va karmoM kA kSaya kara mokSa gye| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa + 301 zratha jayasena cakravartI vrata kathA vratavidhi:- pahale ke samAna hI saba kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 10mI ke dina ekAzana kare aura 11 ke dina upavAsa kare / pATe para 11 patte rakhe / 11 tithi pUrNa hone para udyApana kare / 11 manuSyoM ko bhojana karAve / kathA isa jambUdvIpa meM zrIpura nAmaka nagara hai, vahAM para sundara nAmaka rAjA rAjya karatA thA, usakI paTTarAnI padmAvatI thI / usakA vinayadhara nAmaka putra thA / mantrI zrAdi saba the / eka dina usake udyAna meM dharmakevalI munizvara prAye / jaba rAjA ne apane mAlI se yaha samAcAra sune to vaha apane parivAra sahita unakI vaMdanA karane gayA / vahAM jAkara dharmopadeza sunakara rAjA ne yaha vrata svIkAra kiyA / samayAnusAra usakA pAlana kiyA jisake usako puNyabaMdha huA aura vaha sukha bhogane lagA / eka dina vaha apane mahala ke Upara baiThA thA ki use meghoM kA viccheda dikhAI diyA, yaha dekha use vairAgya utpanna huA / taba usane apane putra vinayadhara ko rAjya dekara Apa jaMgala meM jAkara dIkSA lI aura uttama rIti se tapazcaryA karane lagA / jisake prabhAva se vaha mahAzukra svarga meM deva huA, vahAM kA sukha bhogakara vahAM se cayakara vaha prabhaMkara cakravarti huA aura chaH khaNDa kA adhipati banA / eka dina AkAza meM huye ulkApAta ko dekhakara mana meM vairAgya utpanna huA jisase apane putra ko rAjya dekara varadatta muni ke pAsa nirgrantha dIkSA lI / tIvra tapazcaraNa karake samAdhipUrvaka mRtyu huI jisase vaha anuttara svarga meM deva huA / vahA~ se vaha manuSya janma lekara mokSa sukha bhogegA / tapo'Jjali vrata kA lakSaNa kinAma tapo'Jjalirvratam ? dvAdazanAseSu nizijalapAnaM na karttavyamupavAsAzcaturviMzatayaH kAryAH, aSTamyAM caturdazyAM naiva niyamaH praSTasyAmeva caturdazyAmeveti // artha :- tapo'Jjali vrata kI vayA vidhi hai ? kaise kiyA jAtA hai ? prAcArya kahate haiM ki bAraha mahInoM taka arthAt eka varSa paryanta rAta ko pAnI nahIM pInA aura Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] vrata kathA koSa eka varSa meM caubIsa upavAsa karanA tapo'Jjali vrata hai / upavAsa karane kA niyama aSTamI aura caturdazI ko hI nahIM hai, pratyeka mahine meM do upavAsa kabhI bhI kiye jA sakate haiN| vivecana :-prAcArya ne tapo'jali vrata kA artha yaha kiyA hai ki rAta ko jala nahIM pInA, brahmacarya pUrvaka rahanA, dharmadhyAna pUrvaka varSa ko bitAnA, yaha vrata zrAvaNa mAsa kI kRSNA pratipadA se kiyA jAtA hai / isakA pramANa eka varSa hai| vrata ko karane vAlA di. jaina muni yA di. jaina pratimA ke samakSa baiThakara vrata ko vidhipUrvaka grahaNa karatA hai / do ghar3I sUrya asta hone ke pUrva se lekara do ghaTI sUryodaya ke bAda taka jalapAna kA tyAga karatA hai / jalapAna kA artha yahAM halakA bhojana nahIM hai balki jala pIne kA tyAga karanA abhipreta hai / isa vrata kA dhArI zrAvaka rAta ko jala to pItA hI nahIM, kintu brahmacarya kA bhI pAlana karatA hai / yadyapi kahIM-kahIM svadAra santoSa vrata rakhane kA vidhAna kiyA hai, para ucita to yahI pratIta hotA hai ki eka varSa brahmacarya pUrvaka rahakara Atmika zakti kA vikAsa kiyA jAya / brahmacarya se rahane para zarIra aura mana donoM svastha hote haiM / varSA Rtu se vratArambha karane kA abhiprAya bhI yahI hai ki isa Rtu meM peTa kI agni manda ho jAtI hai, ataH brahmacarya se rahane para zakti kA vikAsa hotA hai / brahmacarya ke abhAva meM varSA Rtu meM nAnA prakAra ke roga ho jAte haiM, jisase manuSya prAtmakalyANa se vaMcita ho jAtA hai / isa Rtu meM rAta ko jala na pInA bhI bahuta lAbhaprada hai / nAnA prakAra se sUkSma aura bAdara jIva jantuoM kI utpatti isI Rtu meM hotI hai, jisase rAta meM pIne vAle jala ke sAtha ve peTa meM cale jAte haiM / bhayaMkara vyAdhiyAM bhI varSA Rtu kI rAta meM jala pIne se ho jAtI haiN| tapo'Jjali vrata meM pratyeka mAsa meM do upavAsa svecchA se kisI bhI tithi ko karane caahie| pratyeka mahine kI zuklapakSa kI aSTamI aura kRSNa pakSa kI caturdazI kA niyama isa vrata ke lie batAyA gayA hai, parantu yaha koI Avazyaka nahIM ki yaha vrata ina donoM dinoM meM honA hI cAhie / pratyeka pakSa meM eka upavAsa karanA Avazyaka hai, eka hI pakSa meM do upavAsa nahIM karane cAhie / jo loga aSTamI aura caturdazI kA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 303 upavAsa karanA cAhate haiM, unako bhI isa vrata ke lie kRSNapakSa meM aSTamI kA aura zuklapakSa meM caturdazI kA athavA zuklapakSa meM aSTamI kA aura kRSNa pakSa meM caturdazI kA upavAsa karanA caahie| lagAtAra eka hI pakSa meM do upavAsa karane kA niSedha hai / koI bhI vyakti eka hI pakSa kI aSTamI aura caturdazI ko upavAsa nahIM kara sakatA hai| upavAsa ke lie jisa prakAra pakSa kA pRthak honA Avazyaka hai, uso prakAra tithi kA bhI / eka mahine meM upavAsa kI tithiyAM eka nahIM ho sakatI / jaise koI vyakti kRSNa paJcamI kA upavAsa kare, to punaH zuklapakSa meM vaha paJcamI kA upavAsa nahIM kara sakatA hai| kRSNapakSa meM paJcamI ke upavAsa ke pazcAt zuklapakSa meM use tithi parirvatana karanA hI par3egA / ataH zuklapakSa meM paJcamI ko chor3a kisI anya tithi ko upavAsa kara sakatA hai / isa vrata meM pratidina 'OM hrIM caturvizatitIrthakarebhyo namaH' mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhie / tUlasaMkramaNa vrata kathA usI prakAra isa vrata ko bhI kare, Azvina mahine ke aMdara tUlasaMkramaNa prAtA hai taba isa vrata ko kare, supArzvanAtha kI pUjA ArAdhanA kare, mantra jApya pUjA vagairaha pUrvavat kare, kathA bhI vahI par3ha / tiyaMcagati nivAraNa vrata kathA narakagati nivAraNa vrata vidhi ke samAna yaha vrata bhI samajhanA cAhie usI prakAra ise kare / baizAkha zukla 2 ko ekAzana kare tRtIyA ko upavAsa kare / caubIsa tIrthaMkaroM kI ArAdhanA kareM, pUjA kare, mantra jApya bhI usI prakAra kre| pratyeka mahine kI usI tithi ko vrata pUjA kre| sAta mahine pUre hone para kArtika meM udyApana kare, zikharajI vidhAna karake udyApana kare / kathA rAjA zreNika rAnI celanA kI pddh'e| manuSyagati nivAraNa vrata kathA uparokta vidhi pramANa isa vrata ko kare / mAtra isa vrata meM antara itanA hI hai ki prASAr3ha zukla tRtIyA ko ekAsana, caturthI ko upavAsa kara caubosa tIrthaMkaroM kI mArAdhanA, mantra jApya bhI unakA hI, kRSNapakSa va zuklapakSa meM usI tithi ko Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] vrata kathA koSa vrata kare, pUjA kare, cAra mahine pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM vrata-kA udyApana kare, zikharajI vidhAna kare, udyApana kare, kathA pUrvavat par3ha / devagati nivAraNa vrata kathA usI prakAra isa vrata ko bhI kare, mAtra ASAr3ha zuklA saptamI ko ekAsana, aSTamI ko upavAsa, caubIsa tIrthaMkaroM kI ArAdhanA kare, maMtra jApya bhI inhIM kA kare, isa prakAra pratyeka mahIne kI aSTamI ko pUjA vrata kare, nava pUjA pUrNa hone para kArtika meM udyApana kare, zikharajI vidhAna kare, bAkI saba pUrvavat samajhe, kathA bho vahI pddh'e| atha teja kAyanivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna vidhi kre| antara itanA hai ki caitra zuklA 7 ko ekAzana kare aura aSTamI ke dina upavAsa kare / candraprabhu tIrthaMkara kI pUjA mantra jApa Adi kare / 7 patte rakhe / tapAcAra vrata kathA ASAr3ha zuklA ekama ko zuddha hokara mandirajI meM jAve, pradakSiNA karake bhagavAna ko namaskAra kare, vAsupUjya bhagavAna kI yakSayakSi sahita pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, naivedya car3hAve / OM hrIM zrIM klI aiM ahaM vAsupUjya tIrthaMkarAya SaNmukhayakSa gAMdhArIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA paDhe, eka pUrNa arghya car3hAve, satpAtroM ko dAna deve, brahmacaryapUrvaka rhe| isa prakAra pratidina pUjA kara bAraha dhAraNA pAraNA kare, bAraha ekabhukti kare, 12 unodara kare, 12 phalAhAra, 12 kAMjI AhAra, 12 rasa parityAga, 12 dina mAtra eka vastu parisaMkhyAna kare, 12 dina eka vastu khAve, 12 dina do vastu khAve aura bAraha dina cAra vastu khAve / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 305 isa prakAra 144 dina pUrNa hone para anta meM udyApana kare, vAsupUjya tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko sItAdevI Adi mahAsatiyoM ne kiyA thA, isaliye strIliMga chedakara svarga meM deva huI / kathA meM rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / dugdharasI vrata dugdharasI vrata bhAdoM sudi dhare, bArasi ko paya bhojana kare / - vardhamAna pu0 bhAvArtha :- yaha vrata bhAdoM zuklA dvAdazI ke dina kiyA jAtA hai / isa dina sirpha dUdha kA AhAra leve / sArA samaya dharmadhyAna meM vyatIta kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / 12 varSa pUrNa hone para udyApana kare / duHkhahararaNa vrata vrata dukhahararaNa eka sau bIsa, titane ho ekAntara dIsa / bhAvArtha :- yaha vrata 240 dina meM pUrA hotA hai jisameM 120 pAraNe hote haiM, arthAt eka upavAsa, eka pAraNA, isa krama mantra kA trikAla jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / dvAdazI vrata bhAdoM zukla dvAdazI hoya, vrata dvAdazI kara bhavi soya / bhAvArtha :- yaha vrata 12 varSa meM pUrNa hotA hai / prati varSa dvAdazI ke dina upavAsa kare / 'proM hrIM arhadbhyo nama:' isa mantra kA kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / -- vardhamAna pu0 120 upavAsa aura se kare | namaskAra - jaina vrata kathA bhAdrapada zuklA trikAla jApya laghudvikAvalI vrata yaha vrata 120 dina meM samApta hotA hai, isameM 24 velA, 48 ekAzana aura 24 pAraNA isa prakAra 120 dina lagate haiM / prathama velA, punaH pAraNA, tatpazcAt Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] vrata kathA koSa do ekAzana kare isa prakAra isa vrata ko pUrNa karanA caahie| isa vrata meM NamokAra mantra kA jApa yA pUrvokta bRhad dvikAvalI mantra kA jApa karanA cAhie / dvikAvalI vrata vidhidvikAvalyAM dvikAntareNakAzanopavAsAH, catuHpaJcAzat kAryAH, na tithyAdiniyamaH / matAntareNa dvikAvalyA pratyeka kRSNapakSe caturthI-paJcamyoH, aSTamI-navamyoH / caturdazyamAvasyayoH upavAsAH kAryAH / zuklapakSe tu pratipadA-dvitIyayoH, paJcamISaSThayoH aSTamI-navamyoH, caturdazI-pUNimayoH upavAsAH kAryAH / evaM prakAreNa caturazItiH pAraNAdivasAni bhavanti / / [vidhi dukAvalI baratakI zrI jina bhASI tAma / velA sAta ju mAsa meM karie suriNa tiya nAma / / paSi zveta thakI vrata lIjai, paDivA doyaja vRddhi kIjai / phuni pAMca SaSThI jAraNoM, ATha navamI chaTThi ThANau / / caudasi panyu giraNa leha, belA cahu parivasi taieha / tithi cauthI pAMcamI kArI, pATha naumI suvicArI / / caudasi mAvasi paravIna, paSi kisana karai chaTha tIna / ima sAta mAsa eka mAhI, bArAmAsahi ika tthaaNhii| caurAsI velA kIjai, udyApana kari chAMDIje / isa vrata te surasiva pAvai, sukha ko tahAM vAra na pAvai / / ___kriyAkoza kisana saMgha artha :-dvikAvalI vrata meM do upavAsa ke anantara pAraNA kI jAtI haiM / isameM kula 54 upavAsa hote haiM aura 54 dina hI pAraNA karanI par3atI haiM / isameM tithi Adi kA koI niyama nahIM hai / matAntara se dvikAvalI vrata ke pratyeka mahIne ke kRSNapakSa meM caturthI-paJcamI, aSTamI-navamI, caturdazI-amAvasyA aura zuklapakSa meM pratipadA-dvitIyA, paJcamI-SaSThI, aSTamI-navamI aura caturdazI-pUrNimA kA upavAsa karanA cAhie / isa prakAra pratyeka mahIne meM 7 upavAsa tathA 7 ekAzana karanA cAhie / varSa meM isa prakAra 84 upavAsa aura 84 pAraNAe hotI haiN| Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa + 307 vivecana :- dvikAvalI vrata kI vidhi ke sambandha meM do mata pracalita haiM / pahalA mata isa vrata ke lie tithi kA koI bandhana nahIM mAnatA hai / isameM kabhI bhI do dina upavAsa kara pAraNA karanI cAhiye / isa prakAra 54 upavAsa aura 54 pAraNAeM karake vrata ko samApta karanA cAhie / 54 upavAsa 162 dina meM sampanna kiye jAte haiM / upavAsa karane vAlA prathama do dina upavAsa eka dina pAraNA, punaH do dina upavAsa, eka dina pAraNA, isI prakAra Age bhI karatA jAtA hai / isa prakAra eka upavAsa ke sampanna karane meM tIna dina lagate haiM / ataH 54 upavAsa ke 544 3= 162 dina hue / upavAsa ke dinoM meM zIla vrata kA pAlana karate hue tInoM samaya pratidina - prAtaH, madhyAnha aura sAyaMkAla "OM hrAM hrIM jinendrAya sarvazAntikarAya sarvakSudropadrava vinAzanAya zrIM jApa karanA cAhie / yaha mantra tInoM sandhyAkAloM meM kama jAtA hai / hrIM hrauM hraH zrIpArzvanAtha 2 svAhA " mantra kA 108 bAra japA klIM namaH se kama upavAsa aura pAraNA ke liye kisI tithi kA niyama nahIM hai / phira bhI yaha vrata zrAvaNa mAsa se prArambha kiyA jAtA hai / yaha mAgha mAsa kI dvAdazI taka kiyA jAtA hai / kucha loga ise varSa bhara karane kI sammati dete haiM, unakA kahanA hai ki zrAvaNa mAsa se Arambha kara do dina upavAsa, eka dina pAraNA isa krama se varSAnta taka vrata karate rahanA cAhiye / dvikAvalI vrata kI vidhi ke sambandha meM dUsarI mAnyatA yaha hai ki isa vrata meM pratyeka mAsa meM sAta upavAsa kiye jAte haiM, ye sAta upavAsa 21 dina meM sampanna hote haiM / do dina vrata rakhane ke uparAnta pAraNA karanI par3atI hai, isa prakAra 21 dina meM sAta upavAsa karane ke pazcAt mahIne ke zeSa dinoM meM ekAzana karanA cAhie / prathama upavAsa kRSNa pakSa meM caturthI paJcamIkA kiyA jAyagA / SaSThI ko pAraNA kI jAyagI, saptamI ko ekAzana karane ke uparAnta aSTamI aura navamI ko vrata kiyA jAyagA / isa vrata kI dazamI ko pAraNA hogI, punaH ekAzadazI, dvAdazI aura trayodazI ko ekAzana karanA hogA / caturdazI aura amAvasyA ko upavAsa karanA hogA / punaH zuklapakSa meM pratipadA aura dvitIyA kA upavAsa karanA hogA / isa Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] vrata kathA koSa prakAra vrata meM eka bAra cAra dina kA upavAsa par3egA / eka pAraNA bIca kI lupta ho jaaygii| cAra dinoM ke vrata ke uparAnta tRtIyA aura caturthI ko ekAzana karanA hogA / paMcamI aura SaSThI ke upavAsa ke anantara, saptamI ko pAraNA, pazcAt aSTamI aura navamI ko upavAsa karane para dazamI, ekAdazI, dvAdazI aura trayodazI ko ekAzana karanA cAhie / pratyeka mahine kA antima upavAsa zukla pakSa meM caturdazI aura pUrNimA kA karanA hogaa| kucha loga isa vrata ko zukla pakSa se prArambha karane ke pakSa meM haiN| zuklapakSa se prArambha karane para prathama bAra cAra dina taka lagAtAra upavAsa nahIM par3atA hai, kyoMki caturdazI aura pUrNimA ke upavAsa ke pazcAt kRSNapakSa meM caturthI-paJcamI ko upavAsa karane kA vidhAna hai / parantu isa krama meM bhI dUsarI AvRtti meM cAra upavAsa karanA pdd'egaa| dvitIya mAnyatA meM dvikAvalI vrata ke lie tithiyAM nirdhArita kI gayI haiM / ataH isameM bhI chaH ghaTI pramANa tithi ke hone para hI vrata karanA hogA / isa vrata ko jApa-vidhi sarvatra eka-sI hI hai / kaSAya aura vikathAnoM ke tyAga para vizeSa dhyAna rakhanA cAhiye / dvikAvalI vrata kA phala svarga mokSa kI prApti honA hai / jo zrAvaka isa vrata kA anuSThAna dhyAnapUrvaka karatA hai tathA pramAda kA tyAga kara detA haiM, vaha zIghra hI apanA Atma-kalyANa kara letA hai / yoM to sabhI vratoM dvArA Atma-kalyANa karane meM vyakti samartha hai, para isa vrata ke pAlana karane se samasta manovAJchAeM pUrI ho jAtI haiN| kisI saMkaTa yA vipatti ko dUra karane ke liye bhI yaha vrata kiyA jAtA hai / kucha loga ise saMkaTaharaNa vrata bhI kahate haiN| darzanAvaraNIya karma nivAraNa vrata kathA ASAr3ha zukla aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, ajitanAtha tIrthaMkara va yakSayakSi kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAhA / ' vrata kathA koSa T ivha 'OM hrIM klIM aiM zrahaM ajitanAthAya mahAyakSa rohiraNIyakSI sahitAya namaH isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare NamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka jayamAlA pUrNa kara argha car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina pUjAdAna karake svayaM pAraNA kare, isa prakAra pratyeka aSTamI aura caturdazI ko vratapUrvaka pUjA kare, cAra mahIne pUrNa hone para anta meM kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya ajitanAtha tIrthaMkara vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, nava prakAra dhAnyoM se nau puJja bhagavAna ke zrAge rakhe, caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3ha e / dvipaMca vrata (Iraidugolana vrata ) zrAvaNa mAsa meM par3ane vAle utarA nakSatra ko snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjA dravya kI sarva sAmagrI lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kriyA karate hue bhagavAna ko namaskAra kare, zrI abhiSeka pAtra meM zrI zItalanAtha kI IzvarayakSa, mAnavIyakSi pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, bhagavAna ke prAge daza prakAra kA dhAnya bichA kara usake Upara eka navIna kapar3A bichAve, usake cAroM hI dizAoM meM jIrA, namaka, gehUM, cAMvala ke puJja rakhe, phUle hue ( bhIge hue) cane kA bhI pAMca puJja rakhe, usake madhya bhAga meM eka sajAyA huA kuMbha rakhe, kuMbha para eka thAlI, thAlI meM yakSayakSi sahita zItalanAtha tIrthaMkara kI pratimA rakhe, daza Dore kA upavIta ( hoMga nUla ) karake, usako haldI lagAkara bhagavAna ke Age rakhe, praSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, jinavANI va guru kI pUjA karake, jvAlAmAlinI, padmAvatI, rohaNI, ina kI pUjA kare / mandira meM sthita yakSayakSi, kSetrapAla kI bhI arcanA kare, daza prakAra kI miThAI se pUjA kare | Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 ] vrata kathA koSa OM hrIM klIM aiM ahaM zItalanAtha tIrthaMkarAya IzvarayakSa mAnavIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 pIle puSpa lekara jApya kare / 108 bAra NamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3ha eka mahAargha karake hAtha meM lete huye mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAra kara arghya car3hA deve, phira upavIta apane gale meM pahana leve, brahmacarya pUrvaka upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve / iso krama se 10 dina pUjA kare, yaha vrata pAMca varSa kare, udyApana kare, usa samaya zItalanAtha vidhAna karake mahAabhiSeka karanA, caturvidha saMgha ko dAna dekara Avazyaka upakaraNa bhI deve, dasa saubhAgyavatI striyoM ko bhojana karAkara vAyanA deve / phira pAraNA kare, isI prakAra isa vrata kI vidhi hai| kathA meM zreNika purANa par3he, yaha vrata unhoMne kiyA thA / atha dezavirataguNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki prASADha zu0 2 ke dina ekAzana kare, 3 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 5 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kre| kathA pahale manoharapura nagarI meM manohara rAjA apanI mahArAnI manoramA ke sAtha rahatA thA / usakA putra manojJAta, usakI strI manodharA, vijaya mantri, usakI strI zAMtA. manakIti purohita, usakI strI manobhilASA, manAsAgara, usakI strI manogAminI, manakamAra senApati, usakI strI manovegA pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne manovijaya guru se yaha vrata liyA aura isakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarvasUkha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gye| atha dIpAvalI vrata athavA lakSAvalI vrata kathA kArtika kRSNA 13 (terasa) ke dina vratika zuddha hokara zuddha vastra pahanakara jA abhiSeka kI sAmagrI lekara jina mandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 311 lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kre| jinendradeva kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, gaNadhara svAmI kI pUjA kara yakSayakSiNI kI pUjA kare va kSetrapAla kI pUjA yathAvidhi kare, vastrAbhUSaNa se sajAve, pakavAna car3hAve, nAriyala phodd'e| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrIjinendrAya yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / __ isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka thAlI meM nAriyala sahita arghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina ekAzana kare, caturdazI ke dina uparokta pramANa se pUjA abhiSeka karake, mAtra abhiSeka, caubIsa tIrthaMkara pratimA mahAvIra svAmI pratimA, yakSayakSi sahita sthApana kara abhiSeka karaM, usa dina eka lAkha dIpaka jalAve / pUjA vedikA para paMcavarNa se caubIsa koSThaka vAlA maNDala mAMDakara pAThoM dizAoM meM pATha maMgala kalaza rakhakara vedI ko khUba sajAve, aSTa prAtihArya rakhe, madhya meM eka kumbha sajAkara rakhe, usake Upara eka thAlI meM caturvizati tIrthaMkara yantra nikAle gandha se, usake Upara caubIsa tIrthaMkara pratimA aura mahAvIra pratimA sthApana kara praSTa dravya se pUjA kare, mahAvIra bhagavAna kI pUjA kre| eka lakSa bAra jala car3hAve, eka lakSa bAra candana prAdi isI prakAra eka-eka lakSa bAra pratyeka dravya car3hAve / jaba eka lakSa dIpaka jalAye jAte haiM tabra aisA lagatA hai ki dIpAvalI A gaI / isI prakAra rAtri jAgaraNa pUrvaka bitAMve, rAtri ke antima pahara meM bhagavAna mahAvIra kA mahAbhiSeka karake pUjA karanA, phira nirvANa laDDU car3hAnA, laDDU ke andara svarNa, cAMdI, motI Adi ratna bhare / ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrI mahAvIra tIrthakarAya mAtaMgayakSAya siddhAyanIyakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra svarNa puSpa aura sugandhita puSpa lekara jApya kare, 108 bAra NamokAra mantra kA jApa kare / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] vrata kathA koSa eka thAlI meM 24 pAna alaga-alaga rakhakara pratyeka para arghya rakhe / eka bar3A phala rakhakara Upara 24 bAtI kA dIpaka jalAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve, mahAvIra caritra par3he, vrata kathA par3he, usa dina upavAsa rakhe, nirvANa kSetra vidhAna kare athavA sammeda zikhara vidhAna kare, laghu siddhacakra vidhAna kare, rAtri meM dIpotsava kare, satpAtroM ko AhAradAna dekara svayaM pAraNA kre| isa prakAra isa vrata ko 24 varSa karanA cAhiye, anta meM udyApana kare, usa samaya mahAvIra jinendra kI navIna pratimA lAkara paMca kalyANaka pratiSThA kare, caturvidha saMgha ko AhAradAnAdi deve, 24 laDDU jisameM nAnA prakAra ke ratnAdi bharakara bhagavAna ke Age rakhe, eka deva ko, eka guru ko, eka zAstra ko, eka yakSa, eka kSetrapAla ko car3hAve, eka purohita ko deve, bAkI saubhAgyavatI striyoM ko deve, do svayaM rakha leve / isa vrata meM trayodazI ko ekAzana, caturdazI ko upavAsa, amAvasyA ko ekAzana kare, isa dina nirvANa ke samaya gautama svAmI kI bhI pUjA kare / kathA isa vrata ko kuNika rAjA ne kiyA thA aura sudharmAcAryajI se kathA kahane ko kahA thA, taba prAcArya zrI ne mahAvIra kA caritra kaha sunaayaa| isa vrata meM mahAvIra tIrthaMkara kA caritra par3hanA caahiye| atha dAnAntarAya karma nivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 8 ke dina ekAzana kare, ha ke dina upavAsa kara, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare, 10 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kre| kathA pahale kAzIra nagarI meM kAmasena rAjA kAMtAmatI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra kAmabhUtI, usakI strI kAmarUpinI, pradhAna guNanidhI, usakI Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 313 strI vijayAvatI, vijayasAgara purohita usakI patnI vimala mati va usakI strI vimalagaMgA pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne vimalasAgara muni ke pAsa yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha kI prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha dvidriya jAti nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale batAye anusAra, antara kevala itanA hai ki cai0 zu0 1 ke dina ekAzana, cai0 zu0 dUja ko upavAsa / ajitanAtha tIrthaMkara kI pUjA, mantra va jApa ajitanAtha bhagavAna kA karanA caahie| __ dazaparva vrata kathA prASAr3ha kI aSTAnhikA meM zuddha hokara jina mandirajI meM jAve, pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, caubIsa tIrthaMkara kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka karake aSTadravya se pUjA kara, zru ta va gaNadhara, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| ___ OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM catuviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, satpAtroM ko dAna deve, brahmacarya kA pAlana kre| isa prakAra ASAr3ha zukla aSTamI se dasa dina taka pUjA karake eka bhukti kare, mAge dasa dina vrata karake pUjA kare, eka hI vastu se ekAsana kare, phira 10 dina paryanta vrata kara pUjA kare, rasa parityAga kare, phira dasa dina vrata pUjA kara vrata parisaMkhyAna kare, Age dasa dina phira pUjA vrata karake phalAhAra kare, phira dasa dina pUjA karake kAMjI bhojana kareM, phira 10 dina pUjA karake vrata kara ardhapeTa bhojana kare, phira dasa dina pUjA karake vrata ke samaya mAtra dasa grAsa bhojana kA khAve, phira 10 dina dhAraNA pAraNA kare, Age dasa dina upavAsa kare, isa vidhi se 100 dina ke andara isa vrata ko pUrA kare, anta meM vrata kA udyApana kare, usa samaya caturvizati torthaMkara kI pUjArAdhanA kare, mahAbhiSeka kare, dasa muniyoM ko dAna deve, 10 pustaka 10 beSTana (kapar3A), picchI, kamaNDala, Avazyaka vastu deve / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] prata kathA koSa kathA isa vrata ko pahale vajranAbhi cakravartI ne pAlA thA, isI ke phala se Adi tIrthaMkara hokara mokSa ko gye| rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kahAnI (kathA) pddh'| dakSiNAyaNa vrata kathA zrAvaNa zuklA 14 ke dina ekAzana kare, porNimA ko prAtaH zuddha hokara mandira jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, candraprabhu bhagavAna kI yakSayakSiNI sahita mUrti sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kara, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka pUrNa ardha car3hAve, vrata kathA paDhe, naivedya car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, chaha vastuoM se ekabhukti kare / AhAradAna deve, brahmacarya ata kA pAlana kre| isa prakAra yaha vrata chaha varSa taka pratyeka porNimA ko kare, anta meM udyApana kare, usa samaya candraprabha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve| kathA isa vrata ko candrazekhara rAjA ne pAlana kiyA thA, usake prabhAva se mokSa meM gye| vrata kI kathA maiM rAjA zreNika aura rAnI cailanA kI kathA pddh'| darzanAcAra vrata kathA pASAr3ha zuklA 2 ko zuddha hokara mandirajI maiM jAve, tIna pradakSiNA lagA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa . . [315 kara bhagavAna ko namaskAra kare, yakSayakSaNI sahita ajitanAtha pratimA kA paJcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta, gaNadhara, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / ____OM hrIM zrIM klIM aiM aha~ ajitanAthAya mahAyakSa rohiNI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, eka puSpahAra bhagavAna ke caraNoM meM car3hAve, akhaNDadIpa jalAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kre| isa prakAra prati dina cAra mahine taka bhagavAna kI pUjA karake eka puSpahAra nitya bhagavAna ko car3hAve, anta meM kArtika aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare, usa samaya ajitanAtha vidhAna kareM, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko pUrNabhadra ne pAlana kiyA thaa| dIkSA lekara svarga meM deva huA, kramazaH mokSa ko gayA / / kathA meM rAjA zreNika va rAnI celanA ko kathA pddh'e| sarvadoSa parihAra vrata kathA ASADha zuklA aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka karake aSTadravya se pUjA kare, zru ta va gaNadhara kI, kSetrapAla va yakSayakSi kI pUjA kre| ____OM hrIM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / ____ isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, eka arghya caDhAve, maMgala AratI utAre, isa prakAra isa vrata kI nava pUjA kare, eka hI vastu se ekAzana kare, brahmacarya kA pAlana kare, aNuvratoM kA pAlana kare, sarva kaSAya chor3ate hue dharmadhyAna se samaya bitAve, AhAradAna deve / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] vrata kathA koSa isa prakAra isa vrata ko pAMca aSTAnhikA meM karake anta meM udyApana kare / usa samaya paMcaparameSThi vidhAna kara mahAbhiSeka kare, eka nayI pratimA lAkara paMcakalyANa pratiSThA kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3ha e / zratha durgatinivAraNa vrata kathA mAgha kRSNA ekama ke dina snAna kara zuddha vastra pahana pUjA sAmagrI hAtha meM lekara mandira meM jAve. mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, mandira meM dIpa jalAve, abhiSeka pITha para zAMtinAtha tIrthaMkara kSakSa sahita pratimA sthApana kara bhagavAna kA mahAbhiSeka kare / zrAdinAtha se lagA kara zAMtinAtha tIrthaMkara taka pratyeka tIrthaMkara kI paMcakalyANakapUrvaka pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi ke pratyeka ke arghya car3hAve, kSetrapAla ko argha car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM graha zrI zAMtinAthAya yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jAya kare, zrI sahasranAma stotra kA pATha kara, zAMtinAtha caritra par3ha e, eka mahAthAlI meM lekara maMgala AratI utAra, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, ardhya car3hA deve / usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dharmadhyAna se samaya nikAle, dUsare dina pAraNA kare / isa prakAra pratyeka mahine kI usI tithi ko pUjA kare / isa prakAra paccIsa pUjA upavAsa pUrNa hone para vrata kA udyApana kare, usa samaya zAMtinAtha pUjA, maMDala ArAdhanA kare, mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko AhAradAna deve, mandira meM cAra ghaMTA, cAra kalaza, dhUpadAna vagairaha upakaraNa car3hAve, isa vrata ko aneka logoM ne pAlana kara mokSa sukha kI prApti kI hai / he bhavya jIvo Apa bhI isa vrata ko zrI guru ke pAsa grahaNa karo aura yathAvidhi pAlana karo, anta meM udyApana karo, jisase mokSa sukha kI prApti hove / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 317 atha dadikpAlaka vrata kathA vrata vidhi :-pauSa ke zukla pakSa meM pahile zanivAra ko ekAzana kare aura ravivAra ko upavAsa kare / aura saba vidhi pahale ke samAna kare / daza diyAloM kI pRthak-pRthak arcA kare va nAriyala car3hAve / ___ jApa--OM hrAM hrIM hra, hrauM hraH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / / isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kara yaha kathA par3hanI caahie| eka pAtra meM 10 patta (pAna) rakha karake aSTadravya va nAriyala rakhakara mahArghya car3hAye / upavAsa kI zakti na ho to 10 vastu kA niyama kara pAhAra kare / dUsare dina zakti ke anusAra satpAtra ko AhAra dekara pAraNA kare / isa prakAra 10 ravivAra karake udyApana kre| tIna dina brahmacarya kA pAlana kare / paMcaparameSThI kA vidhAna abhiSeka kare / zAMtihoma va jalahoma karake 10 dikpAloM ko nAriyala car3hAye / caturvidha saMgha ko AhAradAna de / 10 dampatti ko bhojana karAye, vastrAdi dAna de aura goda bhare jisameM pAna, supArI, cAvala, phala, puSpa Adi rkhe| kathA dazapura nagara meM dazacandra nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI vilAsavatI nAmaka suzIla rUpavatI guNavatI aisI rAnI thii| usake dasiMha nAmaka guNavAna sundara putra thaa| jisakI siMhasenA nAmaka strI thI / mantrI purohita rAjazreSThI senApati aise parivArajana the / eka dina usa rAjya ke bagIce meM dezabhUSaNa nAma ke mahAmuni padhAre / yaha zubha samAcAra milate hI vaha apane parivAra ke sAtha unake darzana ke lie paidala gaye / tIna pradakSiNA dekara baiThe / dharmopadeza sunakara ve vinaya se hAtha jor3akara bole he dayAsiMdho ! svAmin ! aba Apa hameM sarvasukhoM ke kAraNabhUta vrata batAyeM / yaha sunakara munirAja bole-he bhavyottama rAjan ! tuma dazadikpAla vrata kA pAlana karo, jisase tumheM sarvasukha kI prApti hogii| aisA kahakara vrata ko vidhi batAI jise sunakara sabako parama santoSa huA aura rAjA ne vaha vrata grahaNa Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] vrata kathA koSa kiyaa| tatpazcAt munirAja ko namaskAra kara apane purajanoM ke sAtha nagara ko vApasa Aye / yogya kAla taka yaha vrata karake usakA udyApana kiyA jisase unheM saMsAra sukha prApta hayA aura krama se mokSa sukha kI bhI prApti huI / isa prakAra yaha isa vrata kA mAhAtmya hai / atha duritAnivAraNa vrata ASAr3ha, kArtika va phAlguna, ina mahInoM kI zukla aSTamI ke dina prAtaHkAla pratika snAnAdika se zuddha hokara zuddha vastra pahanakara apane hAtha meM pUjAdravya kA sAmAna lekara jina mandira meM jAve, tona pradakSiNA mandira kI lagAkara IryApatha zuddhi vagairaha kriyA karake bhagavAna ko namaskAra kre| akhaNDadIpa jalAve, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, caubIsa tIrthaMkara kI jayamAlA sahita alaga-alaga pUjA karanA, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNiyoM ko argha samarpaNa kare kSetrapAla kI arcanA kre| OM hrIM ahaM vRSabhAdicaturvizati tIrthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, 108 bAra NamokAra mantroM kA jApa kare, sahasra nAma kA pATha kare, caubIsa tIrthaMkaroM ke cAritra par3he, eka thAlI meM mahAargha ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, mahAarghya ko bhagavAna ko car3hA deve, phira sadpAtroM ko dAna deve, usa dina upavAsa rakhe, dharmadhyAna se samaya nikAle, brahmacarya kA pAlana kre| dUsare dina pUjA karake svayaM pAraNA kare / isa prakAra isa vrata ko pratyeka mahine kI cAra aSTamI caturdazI ko kare, aise cAra mahIne meM solaha pUjA karake samApta kare, cAroM hI mahIne kI aSTamI caturdazI kI pUjA vrata uparokta prakAra hI kre| vrata samApta hone ke bAda udyApana kare, eka caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita navIna banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA karAve, pA~ca pakavAnoM se arcA kare, daza vAyanA taiyAra karake, usake andara pAna, supArI, gaMdhAkSata, puSpa, phala, nAriyala, karanjyA, halada, kuMkuma, karNabhUSaNa, pAdabhUSaNa Adi yathAzakti prAbhUSaNa rakhe, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 316 yajJopavIta, phUle hue cane DAlakara pratyeka vAyanA taiyAra kare aura bAMdhakara Upara se sUtra lagAkara veSTita karade, una daza vAyanA karaMDa ko, eka deva, eka zAstra, eka guru, ekeka padmAvatI, rohaNI, prajJapti, jaladevatA va zrutadevI, eka purohita ko deve, pAMca saubhAgyavatI striyoM ko bhI deve, eka apane ghara le jAve, catuvidha saMgha ko AhAra dAnAdi dene, isa prakAra isa vrata kI vidhi kahI hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM pravanti deza ke andara campApura nAmaka nagara hai, usa nagara meM eka zrIpAla rAjA apanI rAnI lakSmImatI sahita rAjya karatA thA / eka dina usa nagarI ke udyAna meM zrutasAgara nAma ke muni zrapane saMgha sahita Akara virAjamAna hue / udyAna meM muni saMgha AyA hai, isa prakAra ke samAcAra banamAlI se rAjA ko prApta hote hI, purajana parijana sahita darzanArtha bana ko gayA, namaskArAdi karake dharmazravaraNa ko sabhA meM baiTha gayA / dharmazravaraNa ke bAda lakSmImati rAnI munirAja ko hAtha jor3a vinayapUrvaka prArthanA karane lagI kI he gurudeva ! prApa mere lie koI vrata vidhAna kaho, jisase mujhe isa bhava meM bhI sukha mile aura parabhava meM bhI, taba munirAja usakI prArthanA para dhyAna dekara kahane lage ki he beTI ! tuma durita nivAraNa vrata kA pAlana karo, isa vrata ke prabhAva se jIva ko atizaya puNya kI prApti hotI hai / paramparA se mokSa sukha kI prApti hotI hai / munirAja ne vrata kI vidhi batAI, munirAja ke mukha se vrata kI vidhi sunakara lakSmImatI ne vrata ko svIkAra kiyA, taba eka manoharI nAma kI zrAvikA hAtha jor3akara prArthanA karane lagI ki svAmi mere niHsantAna hone kA kyA kAraNa hai, aura mere ghara meM daridratA kA nivAsa hai, so kaise vayA karU ? merA kaise kaSTa nivAraNa ho ? maiMne pUrva bhava meM kaunasA pApa kiyA ? saba Apa kRpA karake kaheM / taba munirAja kahane lage ki hai manoharI tumhAre pUrva ke tIsare bhava meM dvArikA nagarI meM dhanapAla kI patnI vasumati thI, vaha vasumati terI sauta thI, tU vahAM para niHsantAna thI, terI sauta ke cAra putra the, tUne DAha se una cAroM putroM ke Upara viSa prayoga kiyA aura mAra DAlA, putra-viyoga se tumhArI sauta prArtadhyAna se marakara Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] vrata kathA koSa vyaMtarI ho gaI, saba vibhaMgAvadhi se jAnakara vo tumako aba kaSTa de rahI hai, isalie tuma bhI isa duritAnivAraNa vrata ko karo jisase tumhArA sarvasaMkaTa Tala jAyegA / taba manoharI ne apane kiye huye pUrva bhava ke pApa ko naSTa karane ke lie, duritanivAraNa vrata ko svIkAra kiyA aura saba loga nagara ko vApasa lauTa Aye / rAnI aura zrAvikA manoharI ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA jisake prabhAva se rAnI marakara svarga meM deva huI, aura manoharI ko sampatti sukha donoM hI prApta hue, anta meM vo bhI samAdhimaraNa ke bala se svarga meM deva huI / Age niyama se donoM hI deva manuSya bhava dhAraNakara mokSa ko jAyeMge / isa vrata kA yahI prabhAva hai / bhavyajIvo ! tuma bhI isa vrata ko pAlo / dazalakSaNa vrata kI vidhi dazalakSaNikabate bhAdrapadamAse zukle zrI paJcamodine proSadha: kAryaH, sarvagRhArambhaM parityajya jinAlaye gatvA pUjArcanAdikaJca kAryam / catuviMzatikAM pratimA samAropya jinAspade dazalakSaNika yantraM tadane ghriyate, tatazca snapanaM kuryAt, bhavyaH mokSAbhilASI aSTadhApUjanadravyaiH jinaM pUjayet / paJcamIdinamArabhya caturdazIparyantaM vrataM kAryama, brahmacaryavidhinA sthAtavyam / idaM vrataM dazavarSa paryantaM karaNIyam, tatazcodyApanaM kuryAt / athavA dazopavAsAH kAryAH / athavA paJcamocaturdazyorupavAsadvayaM zeSamekAzanamiti koSAJcinmatam, tatta zaktihInatayADa.gIkRtaM na tu paramo mAgaH / artha- dazalakSaNa vrata bhAdrapada mAsa meM zuklapakSa kI paJcamI se prArambha kiyA jAtA hai / paJcamI tithi ko proSadha karanA cAhie tathA samasta gRhArambha kA tyAgakara jina-mandira meM jAkara pUjana, arcana, abhiSeka Adi dhArmika kriyAeM sampanna karanI cAhie / abhiSeka ke lie caubIsa bhagavAna kI pratimAnoM ko sthApana kara unake Age dazalakSaNa yantra sthApita karanA cAhie / pazcAt abhiSeka kriyA sampanna karanI cAhie / mokSAbhilASI bhavya praSTa dravyoM se bhagavAn jinendra kA pUjana karatA hai / yaha vrata bhAdoM sudI paJcamI se bhAdoM sudI dazamI taka kiyA jAtA hai| dasoM dina brahmacarya kA pAlana kiyA jAtA hai| Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 321 isa vrata kA dasa varSa taka pAlana kiyA jAtA hai, pazcAt udyApana kara diyA jAtA hai / isa vrata kI utkRSTa vidhi to yahI hai ki dasa upavAsa lagAtAra arthAt paJcamI se lekara caturdazI taka dasa upavAsa karane cAhie / athavA paJcamI aura caturdazI kA upavAsa tathA zeSa dinoM meM ekAzana karanA cAhie, parantu yaha vrata vidhi zaktihInoM ke lie batAyI gayI hai, yaha paramamArga nahIM hai| vivecana :-dazalakSaNa vrata bhAdoM, mAgha aura caitra mAsa ke zukla pakSa meM paJcamI se caturdazI taka kiyA jAtA hai| parantu pracalita rUpa meM kevala bhAdrapadamAsa hI grahaNa kiyA gayA hai / dazalakSaNa vrata ke dasa dinoM meM trikAla sAmAyika, vandanA aura pratikramaNa Adi kriyAoM ko sampanna karanA cAhie / vratArambha ke dina se lekara vrata samApti taka jinendra bhagavAn ke abhiSeka ke sAtha dazalakSaNa yantra kA bhI abhiSeka kiyA jAtA hai / nitya naimittika pUjAoM ke anantara dazalakSaNa pUjA kI jAtI hai / paJcamI, SaSThI, saptamI Adi tithiyoM meM krama se pratyeka tithi ko 'OM hrIM arhanmukha kamalasamudgatAya uttamakSamAdharmAGgAya namaH / 'OM hrIM prarhanmukhakamalasamudgatAya uttamArdavadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamArjavadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamasatyadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamazaucadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamasaMyamadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama tapadharmAGgAya namaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama tyAgadharmAGgAyanamaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamAkiJcanadharmAGgAyanamaH / 'OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama brahmacaryadharmAGgAyanamaH / mantra kA jApa karanA cAhie / samasta dina svAdhyAya, pUjana, sAmAyika Adi kAryoM meM vyatIta kare, rAtri jAgaraNa kare aura samasta vikathAoM kA tyAga kara Atmacintana meM lIna rahe / dasoM dina yathAzakti proSadha, belA, telA, ekAzana, Unodara Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 / vrata kathA koSa evaM rasaparityAga karanA cAhie / svAdiSTa bhojana kA tyAga kare tathA svaccha aura sAde vastra dhAraNa karane cAhiye / isa vrata kA pAlana dasa varSa taka kiyA jAtA hai / tithikSaya hone para dazalakSaNa vrata kI vyavasthA aura vrata kA phala prAditithikSaye caturthItaH, madhyatithikSaye caturthItaH aSTamyAdi tithihrAse'pi caturthItaH vrataM kAryam / nanvekAntareNa vrate kate sati aSTamyAmapi pAraNA bhavatIti dUSaNam, naivaM vAcyam, ekAntarasyAgamoktatvAt / tithikSaye'pi paJcabhyAM pAraNAdoSa prAgacchati, iti na vAcyaM proSadhopavAsa kathitapaJcamyAH caturthyAmevAdhyAropAt / evaM daza varSaparyantaM vrataM pAlanIyam, tatazcodyApanaM bhavet / etasya phalaM tu muktiriti nirNayaH / artha :-dazalakSaNa vrata meM Aditithi paJcamIkA prabhAva hone para caturthI tithi se vratArambha, madhyatithi kA abhAva hone para caturthI se vratArambha aura aSTamI tithi ke anantara caturdazI taka kisI bhI tithi kA hrAsa hone para caturthI se hI vrata kA prArambha kiyA jAtA hai / yahAM zaMkA kI gayI haiM ki jo ekAntara upavAsa aura pAraNA karegA, use aSTamI kI pAraNA karanI hogI arthAt paJcamI kA upavAsa SaSThI kI pAraNA, saptamI kA upavAsa aSTamI kI pAraNA, navamI kA upavAsa dazamI kI pAraNA Adi ekAntara upavAsa ke krama se aSTamI kI pAraNA AtI hai, yaha doSa hai / kyoMki aSTamI parvatithi hai, isakA upavAsa avazya karanA cAhie / AcArya uttara dete hai ki yahA~ parvatithi kA vicAra nahIM kiyA jAtA hai, Agama meM ekAntara upavAsa karane kA krama batAyA gayA hai, ataH yahAM para ekAntara upavAsa krama hI grAhya hai / isalie aSTamI ko pAraNA karane meM doSa nahIM hai / madhya meM tithikSaya hone para caturthI ko upavAsa karane kA krama batAyA gayA hai, ataH yahAM para ekAntara upavAsakrama ho grAhya hai| isalie aSTamI ko pAraNA karane meM doSa nahIM hai| madhya meM tithikSaya hone para caturthI ko upavAsa kiyA jAegA, jisase ekAntara upavAsa karane vAlA paJcamI ko pAraNA karegA yaha bhI doSa hai / kyoMki daza Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa -[ 323 lakSaNa vrata kA proSadha paJcamI ko honA caahie| kintu paJcamI kI pAraNA AtI hai / prAcArya isa zaMkA kA samAdhana karate hue kahate haiM ki madhya meM tithikSaya hone para caturthI ko upavAsa kiyA jAtA hai| kintu isa caturthI meM hI paJcamI kA adhyAropa kara liyA jAtA hai / uttama kSamAdharma kI bhAvanA tathA jApa, jo ki paJcamI ko kiyA jAtA hai, isI caturthI ko kara lie jAte haiM, ataH caturthI ko hI paMcamI mAna liyA jAtA hai| ataeva paMcamI kI pAraNA meM koI doSa nahIM hai / isa prakAra isa dazalakSaNa vrata kA pAlana daza varSa taka karanA cAhie / isa vrata kA phala mokSalakSmI kI prApti hai, yoM to isa vrata se laukika aizvarya aura abhyudaya kI prApti hotI hai, para vAstava meM yaha vrata mokSalakSmI kAlAntara meM detA hai| vivecana :-tithikSaya hone para dazalakSaNa vrata ko prArambha kiyA jAtA hai aura tithivRddhi hone para vrata eka dina adhika kiyA jAtA hai / antima tithi kI vRddhi hone para arthAt do dina caturdazI hone para prathama dina vrata kiyA jAtA hai / yadi dUsarI caturdazI bhI chaH ghaTI se adhika ho to usa dina bhI vrata karanA hotA hai / tathA chaH ghaTI pramANa se alpa hone para pAraNA kI jAtI hai / isa vrata kA phala anupama hotA hai / daza dharma AtmA ke vAstavika svarUpa haiM, inake cintana, manana aura jIvana meM utArane se jIva zIghra hI apane karmoM ko tor3akara nirvANa prApta karatA hai / uttama kSamAdi dharma prAtmA kI karmakAlimAko naSTa karane meM samartha hai / vratopavAsa se viSayoM kI ora le jAne vAlI indriyoM kI zakti kSINa ho jAtI hai tathA jIva apane utthAna kA mArga prApta kara letA hai| ___dazalAkSaNika vrata kathA bhAdrapada zukla mAsa kI paMcamI ke dina vratika snAnakara zuddha vastra pahanakara pUjA abhiSeka kA sAmAna lekara jina maMdira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, maNDapa vedI ko sajAkara vedI ke Upara pAMca raMga ke raMgolI se mAMDanA mANDe, maNDala ke madhya meM eka maMgalakalaza sajA kara rakhe, AThoM dizAoM meM bhI ATha maMgala kalaza rakhe, maMgala dravya rakhe, vedI ko pAMca, Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 ] vrata kathA koSa raMgoM ke dhAge se veSTita kare, abhiSeka kI thAlI meM dazalakSaNa yaMtra va caubIsa tIrthaM - kara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, eka thAlI meM dasa pAna rakhakara upara ardhya rakhe, usa thAlI ko madhya ke kalaza para rakhe, nityapUjA karake dazalakSaNa vrata vidhAna kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM dasa pAna lagAkara Upara arghya rakhe, eka nAriyala rakhe, thAlI hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, upavAsAdi yathAzakti kare, brahmacaryapUrvaka rahe / dharmadhyAna pUrvaka samaya nikAle / isa krama se dasa dina pUjA krama karanA cAhie, aura dasa varSa taka karate rahanA cAhie / anta meM udyApana karanA cAhie, usa samaya dazalakSaNika vrata udyApana vidhAna karanA cAhie, eka navIna caubIsa tIrthaMkara pratimA yakSayakSi sahita lAkara gaNadhara pAdukA va zrutaskaMdha lAkara paMcakalyANaka pratiSThA karAve, navIna jina mandira bAMdhe, purAne mandira kA jIrNoddhAra karAve / mandira meM Avazyaka upakaraNa deve, caturvidha saMgha ko AhAradAnAdi deve, unako zrAvazyaka upakaraNa deve, dasa dampati jor3A ko bhojana karAkara vastrAdi deve, dasa vAyanA bAMdhakara devazAstra guru ke sAmane ekeka rakhe, aura namaskAra kare, gRhasthAcArya va dampatiyoM ko ekeka deve / 1 kathA dhAtakI khaNDa ke meru parvata ke dakSiNa bhAga meM sItodA nadI ke tIra para vizAla nagara hai, usa nagara meM prIyaMkara nAma kA dhArmika rAjA apanI rAnI priyaMkarI ke sAtha rahatA thA, usake magAMkalekhA nAmaka dharmAtmA kanyA thI / rAjA kA matizekhara nAma kA mantri thA / usa mantri kI patnI kA nAma zaziprabhA thA / vaha zIlaguNa se sampanna thI, unakI kamalasenA nAma kI sundara kanyA thI, usI nagara meM guNazekhara nAma kA rAjazreSThi apanI zIlaprabhA seThAnI ke sAtha rahatA thA, usake bhI madana rekhA nAmaka kanyA thI, aura bhI usa nagara meM lakSabhaTTa nAmaka brAhmaNa apanI patnI candravadanA ke sAtha rahatA thA, usake bhI rohiNI nAma kI kanyA thI / ina cAroM hI kanyAoM ne guru ke pAsa eka sAtha adhyayana kiyA thA / eka dina basanta Rtu ke andara cAroM hI kanyA nagara ke udyAna meM ghUmane Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - - ----[325 ko gaI / usa udyAna meM eka jagaha eka zilA para basantasena nAma ke avadhijJAnI munirAja dhyAna kara rahe the, ye cAroM kanyAeM vahAM pahuMcI aura tIna pradakSiNA lagAkara namaskAra kara samIpa meM baiTha gaI, kucha samaya bAda munirAja ne dhyAna visarjana kiyA, taba una cAroM meM se eka kanyA munirAja ko hAtha jor3akara prArthanA karane lagI ki he deveM ! hamAre saMsAra kA viccheda ho aise kisI eka vrata kI vidhi hameM batAyo / taba munirAja ne dazalakSaNika vrata kI vidhi kaha sunAI / una cAroM hI kanyAoM ne isa vrata ko vidhipUrvaka munirAja se grahaNa kiyA aura nagara ko vApasa lauTa AI / bhakti se usa vrata kA pAlana kiyA aura anta meM samAdhipUrvaka maraNa kara strI paryAya kA cheda karatI huI svarga meM deva huI / vahAM kI prAyuparyanta svarga sukha bhoga kara anta meM maraNa ko prApta hue| bharata kSetra ke mAlava deza meM ujjayanI nagarI kA sthUlabhadra rAjA apanI vicakSaNA, lakSmImati, suzIlA, kamalAkSI ina cAra rAniyoM sahita rAjya karatA thA / ina cAroM ke kramazaH cAra putra paidA hue, ye cAroM hI putra guNavAna va dharmaniSTha the / ina cAroM hI rAjakumAroM ke yauvana avasthA meM Ane para cAroM kI zAdI kara dI gii| ___ eka dina sthUlabhadra rAjA ko megha-vighaTana se vairAgya ho gayA, ataH apane bar3e putra ko rAjya dekara dIkSA le lI aura tapazcaraNa karane lagA aura sarva karmoM kA kSaya kara mokSa ko gyaa| ve cAroM putra rAjya karane lage, rAjya-sukha bhogane lage / unako bhI eka dina vairAgya ho gayA aura nigraMtha munirAja ke pAsa jAkara dIkSA lelI / ve bhI karma kATakara mokSa ko gaye / atha dazaprANanivAraNa vratakathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki jyeSTha zukla 1 ke dina ekAzana kare / 2 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa Adi kare / atha dAridrayavinAzaka vrata kathA vrata vidhi :-Azvina zukla pakSa meM prathama guruvAra ko ekAzana kare aura zukravAra ko upavAsa kare / dUsarI vidhi pahale ke samAna kare / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] vrata kathA koSa 'OM hrAM hrIM hra. hrauM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / " isa mantra kA jApa 108 bAra kare / aura NamokAra mantra kA jApa 180 bAra kare / dharmadhyAnapUrvaka apanA samaya bitAve / dUsare dina satpAtra ko dAna dekara pAraNA kre| isa prakAra yaha vrata 5 zukravAra karake anta meM kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare / usa samaya paMcaparameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kre| AhAradAna vastradAna Adi kre| kathA devIla nAmaka nagarI thI vahAM kA rAjA devasena apanI strI devakI ke sAtha rAjya karatA thaa| usakA devakumAra putra va strI devamatI thii| mantrI devAkara, mantrI kI devasundarI strI thii| usake devakIti nAmaka purohita va devakAMtI nAmaka strI thii| devadatta nAmaka rAjazreSThI aura usakI strI devadattA thii| rAjA inake sAtha sukhapUrvaka rahatA thaa| eka dina udyAna meM devasAgara nirmala mahAmuni apane saMgha sahita Aye / rAjA unake darzana karane ko gye| dharmopadeza sunakara rAjA ne koI eka vrata vidhi batAyo isa prakAra kahA / taba mahArAja ne yaha vrata aura usakI vidhi batAyI / rAjA vandanA kara ghara Aye / unhoMne vidhipUrvaka yaha vrata kiyA jisase ve isa vrata ke prabhAva se svarga gaye aura anukrama se mokSa sukha ko prApta kiyA / dvArAvalokana vrata dvArAvalokanavrate tu dinayAmamaryAdA kAryA, dvau yAmauyAvat dvAramavalokayAmi tAvat munirAgatazcet tasmai prAhAraM datvA pazcAdAhAraM grahISyAmi / iti dvArAvalokanavratam / artha :-dvArAvalokana vrata meM dina meM do praharoM kA niyama karake dvAra para khar3e hokara munirAja ke Ane kI pratIkSA karanA, yadi isa bIca meM munirAja pA jAve Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 327 to unheM AhAra karAne ke pazcAt AhAra grahaNa karanA hotA hai / isa prakAra dvArAvalokana vrata pUrNa huA / vivecana : - dvArAvalokana vrata meM do prahara kA niyama kara dvAra para khar3a e ho jAnA aura muni yA ailaka, kSullaka ke zrAne kI pratIkSA karanA / yadi do praharoM ke madhya meM munirAja prA jAyeM to unheM AhAra karA dene ke pazcAt AhAra grahaNa karanA / munirAjoM ke na milane para ailaka yA kSullaka ko AhAra karA denA hotA hai / isa vrata meM do prahara kA hI niyama rahatA hai, yadi do prahara taka koI pAtra nahIM mile to svayaM bhojana kara lenA caahie| do prahara taka nirantara pAtra kI pratIkSA karanI par3atI hai, vidhipUrvaka navadhAbhakti se yukta hokara pAtra ko bhojana karAyA jAtA hai / pAtra ke na milane para kisI sAdharmI bhAI ko bho bhojana karAne ke uparAnta isa vrata vAle ko AhAra grahaNa karanA cAhie / yadi koI bhI upayukta atithi usa dina na mile to dIna bubhukSitoM ko hI prahAra karAnA ucita hotA hai / yadyapi do prahara ke anantara vrata kI maryAdA pUrI ho jAtI hai, phira bhI kisI bhI prakAra ke pAtra ko AhAra karAne ke uparAnta hI bhojana grahaNa karanA cAhie / dhanakalaza vrata kathA bhAdrapada zulaM 1 ke dina snAnAdika se zuddha hokara zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kI sAmagrI lekara jina mandira jAve, prathama mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara patha zuddhi kare, phira bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para AdinAtha tIrthaMkara va yakSayakSiNI kI mUrti sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare / maNDapa vedI para pAMca varNa kI raMgolI (cUrNa) se praSTadala kamala yantra mAMDe / maNDapa ko khUba sajA deve, aSTadravya se bhagavAna kI pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI bhI arcanA kare, paMca pakavAna banAkara car3hAve | OM hrIM zrIM klIM aiM arha AdinAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakrezvarI devi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasranAma par3he, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahArghya hAthoM meM lekara mandira kI Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] vrata kathA koSa tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, pAMca saubhAgyavatI striyoM ko haldI kukuma phalAdika deve, usa dina brahmacaryapUrvaka upavAsa kare / dharmadhyAna se samaya bitAve / isa vrata ko pAMca varSa athavA pAMca mahIne taka pAlana kara anta meM udyApana kare, usa samaya AdinAtha tIrthaMkara kI pratimA sthApana kara paMcakalyANaka pratiSThA kare, 25 naivedya car3hAve / pAMca muniyoM ko AhAra dAna dekara upakaraNa deve, svayaM pAraNA kre| kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM campApurI nagarI hai, vahAM para pahale puraMdhara nAma kA rAjA apanI rAnI mitrAvati ke sAtha sukha se rAjya karatA thaa| usa rAjA ke rAjazreSThi kA nAma sumitra aura usakI seThAnI kA nAma vasumati thA, vo loga Ananda se sukha bhoga rahe the| ___ eka samaya usa nagarI ke udyAna meM vIrasena nAmaka prAcArya 300 muniyoM ke sAtha Aye, rAjA ko samAcAra prApta hote hI apane parivAra sahita udyAna meM gayA, vahAM rAjazreSThi bhI gayA, saba loga hAtha jor3a namaskAra karake dharmasabhA meM baiTha gaye, kucha samaya upadeza sunakara, rAjA ne vinatI kI he gurudeva ! hama logoM ko koI vrata aisA batAno ki jisase ananta sukha mile, taba munirAja ne kahA ki rAjana Apa loga dhanakalaza vrata karo, jisase sukha kI prApti hogI, aisA kahakara vrata kA vidhAna kaha sunaayaa| rAjA ne Ananda se usa vrata ko svIkAra kiyA aura saba nagara meM vApasa lauTa Aye / nagara meM Akara vrata ko prAnanda se pAlana karane lage, anta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se anta meM samAdhimaraNa kara paramparA se mokSa jAyeMge / dhanudhasaMkramaNa vrata kathA mArgazIrSa meM Ane vAle dhanusaMkramaNa ko yaha vrata kare, isa vrata meM puSpadanta tIrthakara kI ArAdhanA kare, saba pUrvokta vidhi se abhiSeka pUjA kare, mantra jApya pUrvaka Adi vrata kare, kathA bhI vahI leve / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - 329 atha dharmaprabhAvanAMga vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare, antara sirpha itanA hai ki kArtika zu0 7 ko ekAzana kare, 8 ke dina upavAsa kare / jApa :- OM hrIM prahaM vAtyasalyasamyagdarzanAMgAya namaH svAhA / pATha dampati ko khAnA khilAye / yahAM samyagdarzana kA pAlana vrajakumAra muni ne kiyA thA / atha dharmadhyAna prApti vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR0 13 ke dina ekAzana kare / 15 ke dina pUjA, pArAdhanA va mantra jApa Adi kare / ____dharmodaya vrata kathA pauSa mahine ke pahale zukravAra ko zuddha hokara jina mandira jI jAve, pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko nAmaskAra kare, pArzvanAtha dharaNendra padmAvati kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, guru va zAstra kI pUjA kare, naivedya car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM arha pArzvanAtha tIrthaMkarAya dharaNendra padmAvati sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, yathAzakti upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare / isa prakAra pATha zukravAra pUjA karake naveM zukravAra ko udyApana kare, usa samaya pArzvanAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve / ----- kathA ___ isa vrata ko dharmarAja yudhiSThira Adi pAMca bhAiyoM ne kiyA thA, isake phalasvarUpa usI bhava se mokSa gaye / rAnI celanA va zreNika kI kathA pddh'e| Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ] kavitakathA koSa - - - TAdharmacakravatAko pre prASADha, kArtika, kolguna kI aSTAmhakA meM zuddha hokara mandira meM jAye, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kara,mAmUlanAyaka 4 nandIzvarapratimA kA paMcAmRtAbhiSekA kAmaSTAmnyAnAkaromAgAdharakAbukako pUjA mAre yakSayakSi va kSetrapAla ko pUjA karepriFF | TEET IFTET Ei koya; SIR OM hrIM samasta jina caitya caityAlayebhyo namaH svaahaa| ITTEFFER isa mantra se 10 phAra puruSa kekAera jApAkare gamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare vRta kazcA, maMgala sAstI pUrvaka ekA pU car3hAnI brahmacaryapUrvaka yathAzakti upavAsa kare, satpAtroM ko dAna dene isa prakAra pratidina ATha dinAttake pUjA vidhi karake vrata kare, eka varSa meM tIna bAra aSTAnhikA meM kare, anta meM udyApana kare, nandIzvara vidhAna kre| - FIRE IF Fil_yafH FOR E F HP + FHFpp 166RfE_BEDIEP TUJE EIFERTE 5 THIP chinya kamAra seTha ne isa vrata ko pAlana kiyA thA, usase "usako svargAdi. F1FHTC 1# FIETE FEN 1437 sakha milI RPLETES+IFFER 1 F1SF 1566 5IET LA atha dhanyakumAra athavA,dhanyabhati vrata kathA .. BFHIFA vidhi :-kisI bhI mahine ko zukla pakSa kI paMcamI ko ekApAna,kare / vrata kathA SaSThI ke dina upavAsa kare, subaha uThakara zuddha kapar3e pahanakara aSTa dravya lekara mandira kare, pacImata abhiSeka kareM / pArTa para chaH svastika nikAlakara usa para pAna va aSTa.. dravya rkhe| pahale bhagavAna se chaThe bhagavAna taka pUjA stotra Adi kre| zrata, guru, yakSayakSi va brahmadevAdhipalikI pUjI pracanA kara FIFAIR STRIP FE " 1 F5 F5JT ER KIF YA EH EEEF FF FF115A FER PTFEST FF jIpa': hI praha"zrI padmaprabha jinendrAya kusamavara manovegA yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / ka - isa mantrI bAra phudhA sApakIra, NamokAra mantrako 108 bAra jApa kare / zrI padmaprabhu caritra va kathA pddh'e| AratI kre| satpatri ko dAna deN| dUsare dina pUjA va dAna kara pAraNA kare, tIna dinamA hAla F IFOF TES kA kathA paDha / SFEIAS PER bhi kI pratimA va kusUmavara manauvagA yakSayakSI sahi TFTEPEOSF TSFESNAra ESTE TSIE SE JTE P365 -pata Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote 1 IFI isa prakAra 1 tithi karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMdhu ko paMcakalyANaka kare, nahIM to jIrNoddhAra karAve / 24 jina mandiroM ke darzana kare / mana kara usa samaye padmazrI bidhAma zakti ho to navIna mandira banAkara ma 1 WE THE FIFE IF EP XE SIPPE kA dhanyAkumAdi samudraya sukhako hita anukrama unheM mukti milegI ne dAna de| vrata kathA koSa 0 k kI ka any is fo ID | dharma 2 dinoM meM pUrA hotA hai| isameM upavAsa aura pAraIR fo 12 gAe sampanna hotI haiM / prathama upavAsa, pAraNA; pazcAt do upavAsa pAraNA; anantara tIna avakAsa prAraNAta vAtAvArA upavAsA pAtI, kI jAtI hai| dharmacakra vrata ke dinoM meM "OM hrIM arihantadharmacakrAya namaH" mantra kA jApa guggula aura ghUpa dekara kiyA jAtA hai / BE IIIPTO aMta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna kare / catuvidha saMgha ko " ko prAka KH [ 331 FIRST fra BIB SIBIRSIP ME BIEPE IF kathA EIP BRIR PIE FIP FIE Tn gisfe is sig rAjA zrI ki rAnI celanA kI kathA prada / ! Erron BDIR FH FIA ka ha fRBF namaskAra paitIsa lata kI brili BP nAmyAsAcaturdazyAzcaturdaza upavAsAmI ke pAMca upavAsa upavAsa batAye gaye haiM / rAmokAra FIR FIER 1 eka-eka upavAsa kiyA jAtA FIP FIRE FE THEP T ER BE 15E IPF EF bhI kiyA thA isalie unheM chor3I navamyAH copavAsAH kathitAH / etannamokArapaJcatrizaMtkametadakSarasamudAyaM vibhajyaikakAkSarasyopavAsaH karaNIyaH / asmin vrate na mAtithyAdiko niyamaH kevallAM tithi prabhavatIti tithisAvadhAni vratAni / IETS -mAlaka 615F 13 FS1 BIFF PET FEIFIER TE SE BO FIR tuma na tIsI pratIta meM saptamI ko sAta hai caturdI ke caudaha sAsa aura navamI ke nau mantra meM paiMtIsa lakSa hote haiM eka-eka akSara kA sabaka ke Arambha karane meM kisI kAsa kI kisI vrata Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] vrata kathA koSa vizeSa tithi kA niyama nahIM hai / kevala tithi ke anusAra hI vrata kiyA jAtA hai / isa prakAra tithi sAvadhika vratoM kA kathana samApta huaa| ____ vivecanaH-NamokAra mantra kI vizeSa ArAdhanA ke lie namaskAra paiMtIsI vrata kiyA jAtA hai / isa vrata meM 35 upavAsa karane kA vidhAna hai / saptamI tithi ke sAta upavAsa, paMcamI tithi ke pA~ca upavAsa, caturdazI tithi ke caudaha upavAsa evaM navamI tithi ke nau upavAsa kiye jAte haiM / isa vrata meM upavAsa ke dina paJca parameSThI kA pUjana aura abhiSeka karanA hotA hai / tathA "noM hAM NamoarihantANaM, proM hi Namo siddhANaM, o haNamo pAiriyANaM, proM hrauM Namo uvajjhAyANaM, oM hraH Namoloe savva sAhUNaM" isa mantra kA jApa kiyA jAtA hai| upavAsa ke pahale aura pichale dina ekAzana karanA hotA hai| NamokArapaiMtIsI vrata aparAjita hai maMtra NamokAra, akSara tasu paiMtIsa vicAra / kara upavAsa varaNa parimAraNa, sAteM sAta karo buddhivAna / / puni caudA caudazi gaNa sAMca, pAMce tithi ke proSadha pAMca / navamI nava kariye bhavi sAta, saba proSadha garaNAta // paiMtIsI gavakAra ju yeha, jApya maMtra navakAra jayeha / mana vaca tana naranArI kare, suranara sukha laha zivatiya vare / -kriyAkoSa bhAvArtha :-yaha vrata DeDha varSa arthAta eka varSa aura chaha mAsa meM samApta hotA hai, aura isa Der3ha varSa kI avadhi ke bhItara sirpha paiMtIsa dina hI vrata ke hote haiM / ASAr3ha zukla saptamI se yaha vrata zurU hotA hai, isakI vidhi nimna prakAra hai (1) prathama prASAr3ha zukla saptamI kA upavAsa kare / phira zrAvaNa ko saptamI 2, bhAdoM kI saptamI 2, aura Azvina ko saptamI 2, isa prakAra sAta upavAsa kare / pazcAta kArtika kRSNa paMcamI se pauSa kRSNa paMcamI taka arthAta pAMca Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa paMcamiyoM ke pAMca upavAsa kare / phira pauSa kRSNa caturdazI se caitra kRSNa caturdazI taka sAta caturdaziyoM ke sAta upavAsa kre| phira caitra zuklA caturdazI se prASAr3ha zuklA caturdazI taka sAta caturdaziyoM ke sAta upavAsa kare / phira zrAvaNa kRSNa navamI se agahana kRSNa navamI taka nava navamiyoM ke nava upavAsa kare / isa prakAra 35 upavAsa dvArA vrata pUjA kare / pratidina abhiSeka pUrvaka navakAra maMtra pUjana kare, pazcAt udyApana kre| isa NamokAra maMtra paiMtIsI vrata ke prabhAva se gopAla nAma kA gvAlA campA nagarI meM vRSabhadatta seTha ke yahAM sudarzana nAma kA putra huA thA aura nimitta pAkara vairAgya dhAraNa kara usane karmoM kA nAza kara mokSa prApta kiyaa| nityAnaMda vrata kathA vidhi tInoM aSTAnhikA parva meM kisI bhI aSTAnhikA ko aSTamI se prArambha kare, vratika snAna kara zuddha vastra pahanakara abhiSeka pUjA kI sAmagrI lekara maMdira meM jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caturvizati tIrthaMkara kI pratimA sthApana kara abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNiyoM kA argha kare, kSetrapAla ko argha car3hAve, eka pATe para trikAlavati tIrthaMkaroM ke nAmoccAraNa karate huye, bahattara svastika nikAle gaMdha se athavA kezara se, una sAthiyoM ke Upara aSTadravya rakhe, bAda meM zru ta va guru kI pUjA kara yakSayakSaNI kI pUjA kare, kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM RSabhAdi varddhamAnAMtya catuvizati tIrthaMkarebhyo pakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, vrata kathA paDhe, jinasahasra nAma stotra par3he, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka mahAarghya karake maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, usI dina zakti pramANa upavAsa yA ekabhukti yA kAMjIyAhAra yA ekAzana kare, brahmacarya kA pAlana kare, isa prakAra pratyeka aSTamI ko pUjAvidhi kare, pratidina jinendra prabhu kA kSIrAbhiSeka karake bahattara prakSatapuJja rakhakara bhagavAna ko namaskAra kare, isa krama se eka varSa taka pUjAvidhi Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33x ] hRta kathana kama koSa karU~, yaha uttama vizci hai, yAda, mahine, huka, pUjA karatA madhyama vidhi hai jAmamahine lakaH pUjAvizvi karanA, janma vidhi hai| karake chAge pugne vAlI tyahi karake, isa vrata kara udyApana kare vrata kI vidhi hai tInoM meM se kisI bhI vidhi kA samvahara meM kiccatiprati sa caubIsI ke vidyuta usa samaya cAroM prakAra kA dAna kare, isa prakA kI mIThI | ka BE THE 15 FPIES kathA 21 OR 5) TE vrata. jambUdvIpa ke bharata kSetra ati deza hai usa deza meM hastinApura nagara haiM, usa nagarI kI jaya rAjA jaNAvasi rAnI ke sAtha meM pramindasi sabhya karatA thA, eka bAra nagarI ke udyAna meM 1000 murgiyoM prakAra saMghA bAkasa utAra eknAladvArA rAjA ko khabara milane para zraddhA se nidarzana-parijana purajana sahita calA, vahAM jAkara darzana kiye, darzanoM ke bAda dharmakSavaraNa ke liye sabhA meM baiTha gayA, dharmopadeza ke anantara khano kahane lagI ki hai, garI svAmina ! mujhe ananta sukha kA ka kAraNa aisA koI eka vRta pradAna ke liye taba manirAja ke jayavati ko vidyAnaMda rAnI kA svarUpa kahA aura vidhi kur3I, rAnI ne usa vrata ko saharSa svIkAra kiyA, phira, kahane lage ki isa vrata ko kisane pAlana kiyA aura usako kyA phala milA, usakI HAI REAL ZIJA, Sfi folemiaeet 3p dip ay ,E ge tuma suno! sAmaratIkSetra ke antargata magadhadezA hai, usameM eka rAjagRhI naga sI hai, usI nagarI meM eka siMharatha sajA apanI lakSmImati rAnI ke sAtha meM sukha se tara rAjya karatA thA rAjAhI bAra meM eka dhanapAla se khAtI baMdAbhUti mAnatA thA, usa seTha ke kAlakrama se suradatta, vimala va vikAra, aise tIna putra eka PR 1 3 FIF dina seTha ko vairAgya utpanna hone ke kAraNa vaha jaMgala meM jAkara kisI munirAja se SOTER dIkSA grahaNa karake tapazcaryA karane lagA jyeSTha putra suradatta thA, vo saptavyasanI hokara bahuta pApa kamIne lagI, eka dina Freemasons on dakSa bhIga meM maikaTa S merakara "naraka meM utpanna ho, vahA~ nagara kA nAma RIPPE DIER F na hote ho usake mA bApa mara rUka yahA~ dumukha nAma kA putra utpanna humA, durmukha gaye, bar3e kaSTa se bar3A huA, jaisA nAma khAcI " Fisting FF DE FY HE BE SF FFFF IF FIFTH gAMva ke loga FEE Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 33.5 FSIE TFT Xia usa durmukhe se ghRNA karate the isaliye vaha bahuta dukhI rahA karatA thaa| eka dina pradhAna nAmaka mahAmuni AhAra ke nimitta usa nagara meM Aye, murtirAja ko dekhakara usa dukha kama meM aisA vicAra utpanna huA ki jaba ye munizvaraprahAra karake vApasa jaMgala kI jAyeMge, taba maiM bhI inake pIche jaMgala ko jAUMgA "munirAja kA zrIhAra ho jAne ke 'bAda' va 'jaMgala' ko 'cale tI durmukha bhI munizvara ke pIche calA gayA, mahA eka sphaTika zilA ke Upara dhyAnastha baiTha gaye, vo durmukha bhI unake nikaTa jAkara veda gayA, munirAja kA dhyAna samApta ho jAne ke bAda nikaTa baiThe huye vyakti ko dekhA, avadhijJAna se usake bhavAntara saba jAna liye munirAja usa drumakha ko kahane lage ki hai dukhiyA tuma pahale naraka ke duHkha bhogakara Aye ho, aMba tuma manuSya bhava meM AyeM ho aura tumhArI zrayu mAtra tIna dina kI raha gaI hai " FIRINR 1 eka yaha sunakara vaha durmukha munirAja ko bhakti se namaskAra karane lagA aura kahane lagA ki svAmina ! mere duHkha kA nivAraNa ho aisA koI upAya batAiye / taba munirAja kahane lage ki he bhavya tuma zIghra jinadIkSA dhAraNa karoM, aisA sunakara usane digambara dIkSA dhAraNa kara lI aura tokAdinA kalapa meM deva lekarAlA krke| vijayArdhaparvata ke bacapanI rAnI vijaya baDhI sahita sukha se deva paryAya St F nAma se loka karane ko gaya saMnyAsa dhAraNa kara marA aura brahmasvAhoM taka, mukha, bhokara Ayu samApta nAma kA pAMva hai vahAM kA rAjA,.. karatA thA usI rAjA kA vo anatvako bAma kA putra hue saba dulagA, eka, samaya ko meru parvata, sakRya ko isa sAla meM usakI abhaya ghosa munirAja se bheMTa huI ki usane kahA ki he svAmina Apa mujhe koI aisA vrata pradAna kareM, ananta sukha kA kAraNa bane / taba rUpamika zika munirAja kahane lage ki he bhavya ! tuma ko nityAnanda vrata kA pAlana karanA cAhie / 5 IS IFFI LE LIS use anaMtavIrya ne bhakti se vrata ko grahaNa kiyA aura namaskAra karake "vApasa nagara nae se usakI prAyA / vrata ko yathAvidhi pAlana kara phira udyApana kiyA / vrata ke prabhAva zravadhijJAna prakaTa humrA, thor3e dina bAda jinadIkSA grahaNa kara tapazcaryA karane lagA aura JEIE IPFI TIS TE JETSP RPF FR THE #BP VIR HIPS OF IST sarvakarmoM kA kSaya kara mokSa ko gayA / ki jo mujhe -55 MIR Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa isa prakAra vrata kA sarva kathana va vratavidhi sunakara saba ko Ananda huaaa| jayandhara rAjA vinayAvati rAnI ke sAtha munirAja se vrata ko grahaNa kara prajA sahita nagara meM vApasa A gaye, kAlAnusAra unhoMne vrata ko pAlana karake vrata kA udyApana kiyA, Ayu ke anta meM samAdhipUrvaka marakara svarga ko cale gye| vahAM kI Ayu pUrNa kara manuSya bhava dhAraNa kiyA, dIkSA dhAraNa kara mokSa cale gye| navanidhi vrata isa vrata meM pUjA abhiSeka mUlanAyaka pratimA kA kreN| navanidhi vrata meM 21 upavAsa kiye jAte haiN| caudaha caturdaziyoM ke caudaha, nau navamiyoM ke nau, tIna tRtIyAoM ke tIna evaM pAMca paJcamiyoM ke pAMca upavAsa kiye jAte haiN| pratyeka upavAsa ke anantara ekAzana karane kA vidhAna hai| isa vrata meM "OM hrIM akSayanidhiprAptebhyoM jinendra bhyo namaH' mantra kA jApa kiyA jAtA hai| kathA bAraha cakravatiyoM kI kathA par3he / naizika brata naizikAni caturAhAravivarjanaM strIsevanavivarjanaM rAtribhakti vivarjanaJcetyAdoni, khAdya svAdya lehyapeya bhedAni caturvidhAnyazanAni tyAjyAni, caitat nizAmuktiparityAgaM vrataM vidhIyate / strIsevanavivarjanaM ca yAvajjIvanaM yamaH niyamazceti mAsadina saMkhyAbhavaH kartavyaH / rAtribhaktavate tu divase strosevanavivarjanaM yamaniyamavibhAgatayA karaNIyam bhogopabhogaparimAraNavate tu tAmbUla puSpamAlAzaiyyAbhUSaNavastrAdInAM niyamaHsadaiva nizi kAryaH, evaM naizikaniyama ityAdIni naizikAni vratAni / artha :-naizika vratoM meM rAta meM cAroM prakAra ke AhAroM kA tyAga evaM strI sevana kA tyAga karanA hotA hai| AhAra cAra prakAra ke hote haiM-khAdya, svAdya, lehya, peya / jisa bhojana ko dAMtoM se kATakara khAte haiM vaha khAdya, svAdya meM sabhI prakAra ke sugandhita padArthoM ke sUghane kA tyAga karanA, lehya meM sabhI prakAra ke cATe jAne vAle padArthoM kA tyAga aura peya meM sabhI prakAra ke peya padArthoM kA tyAga kiyA jAtA hai / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 337 rAtri bhojana tyAga meM cAroM prakAra ke bhojana ke alAvA divAmaithuna kA bhI tyAga karanA Avazyaka hai / jIvana bhara ke lie tyAga karanA yama aura kucha mAsa yA dinoM ke lie tyAga denA niyama hai / bhogopabhogaparimANa vrata meM pAna, puSpamAlA, zayyA, AbhUSaNa aura vastra Adi kA niyama karanA par3atA hai ki amuka rAtri ko amuka saMkhyA meM bhogopabhoga kI vastuoM kA sevana karUgA, zeSa kA tyAga hai / isa prakAra vrata karanA bhI naizika vrata kahe gaye haiN| isameM rAtri bhojana tyAga vrata ke samAna hI pUjA, abhiSeka, mantra jApya Adi kare, udyApana bhI usI ke samAna kare, kathA bhI vahI pdd'e| atha nIlalezyAnivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki caitra kRSNA 12 ke dina ekAzana kre| 13 ke dina upavAsa kare / neminAtha bhagavAna kI pUjA, mantra jApa, mAMDalA Adi kre| noTa :-kRSNalezyA ke samAna saba vidhi pUjA kare / atha nizvAsaparyAptinivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare, antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR0 6 ke dina ekAzana kare, 7 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa Adi kare / patte mAMDe / atha navabala deva vrata kathA vrata vidhi :-Azvina mahine ke pahale budhavAra ko ekAzana kare / guruvAra ko subaha zuddha kapar3e pahanakara mandira jAye / vahAM para vedI para zrI puSpadaMtta tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApita kare / paMcAmRta abhiSeka kare / mAdinAtha bhagavAna se puSpadaMtta bhagavAna taka pUjA kare / stotra, jayamAlA Adi par3ha / brahmadeva, zruta, muru kI pUjA kre| ___ jApa :-"OM hrIM ahaM zrI puSpadaMta tIrthakarAya brahmayakSa mahAkAlI yakSI sahitAya nmH|" Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ] prata kathA koSa isa mantra kA 108 puSpoM se jApa kare / sahasra nAma kA pATha kare / puSpadaMta caritra par3ha / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / eka pAtra para nava pAna rakhakara usa para aSTadravya va nAriyala rakhakara mahArghya taiyAra kare va jayamAlA bolakara car3hAve / AratI kre| usa dina upavAsa karake dharmadhyAna pUrvaka kAla bitAve, dUsare dina satpAtra ko AhAra dekara AhAra dAna kre| ___ isa prakAra yaha vrata nava guruvAra kare aura kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare / usa samaya puSpadaMta bhagavAna kA vidhAna kare / mahAbhiSeka kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vijayAdha parvata ke dakSiNa zreNI meM rathanapura nAmaka eka zahara hai / vahAM pahale jvalana zreSThI nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usakI vAyuvegA nAmaka sundara strI thii| usakA putra arkakIti thA va lar3akI kA nAma svayaMprabhA thA / usake rAjya meM purohita zrutakIti va maMtrI zra tArtha thaa| sudatta nAmaka rAjazreSThI thaa| eka dina usa nagara ke manohara nAmaka udyAna meM jagannaMdana va bhImanaMdana nAmaka do cAraNa Rddhi mahArAja pAye / rAjA yaha bAta sunakara darzana karane ke liye apane nagaravAsiyoM sahita gayA / vahAM jAkara usane tIna pradakSiNA, vandanA, pUjAdi kiyA / dharmopadeza sunane ke bAda apane donoM hAtha jor3akara bole he bhaktaroganAzaka ! Apa hameM uttama puNya kA kAraNa aisA koI vrata batAyo / taba unhoMne navabala deva vrata karane ke liye kahA / phira saba loga vandanA kara ghara aaye| vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA jisase anukrama se mokSa sukha kI prApti huI / atha navaprativAsudeva vrata kathA vrata vidhi :-pauSa zu. 7 ke dina ekAzana kare, aSTamI ke dina pahale ke samAna saba vidhi kare, aSTadravya lekara maMdira jAye / navadevatA pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare / bhagavAna ke sAmane eka pATe para nava svastika nikAle / usa para pAna rakheM, usa para aSTa dravya rakheM / aghya da ra pUjA acanA kr| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 339 jApa :- OM hrIM zrIM prarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhujinadharma jinazrAgama jina caitya caityAlaye namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra maMtra kA bhI 108 bAra jApa kare / sahasra nAma kA pATha kare, svAdhyAya kare / phira eka pAtra meM mahArghya taiyAra kare / AratI karate huye mandira kI tIna pradakSiNA de / usa dina upavAsa kare yA kucha vastutroM kA niyama lekara ekAzana kare / catuvidha saMgha ko prAhAradAna prAdide / 12 vratoM kA pAlana kare / isa prakAra pUrNimA taka ATha dina vrata karake pau. kR. 1 ke dina isa vrata kA udyApana kare / usa dina navadevatA vidhAna karake mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko AhAra Adi de / kathA vijayArdha parvata ke dakSiraNa zra eNI para dhAnyamalATa nAmaka eka vistIrNa deza hai / vahAM zobhAvatI nAmaka nagarI hai / vahAM para prajApAla nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI zrIdevI nAmaka saundaryavati rAnI thI / eka dina usa nagara ke udyAna meM zrIdhara prAcArya apane saMgha sahita padhAre / rAjA unake darzana ke liye gaye vandanA kara rAjA ne dharmopadeza sunA aura mahArAja jI se donoM hAtha jor3akara prArthanA kI he munizvara ! hameM koI eka vrata kaho / taba mahArAja jI ne yaha vrata karane ko kahA aura saba vidhi batAyI / rAjA darzana kara nagara meM Aye aura ucita samaya meM rAjA ne yaha vrata vidhipUrvaka kiyA / isake pariNAmasvarUpa rAjA anukrama se mokSa gaye / atha nizaH zalyASTamI vrata kathA vrata vidhi :- bhAdrapada kRSNA ke dina zuddha kapar3e pahanakara mandira meM jaaye| vahAM caubIsa tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna karake abhiSeka kare / praSTa dravya se unakI pUjA arcanA kara jayamAlA par3he / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 ] vrata kathA koSa jApa :- OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM vRSabhAdicatuviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / 1 isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra mantra kA jApa kreN| yaha kathA par3he phira jayamAlA kara mahArghya de, bhAratI kare, upavAsa kare / isa prakAra 16 varSa pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya caturviMzati tIrthaMkarArAdhanA karake mahAbhiSeka kare / kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai usameM soraTha deza (saurASTra ) hai usameM dvArakA nAmaka eka nagara hai / vahAM kRSNa nAmaka nArAyaNa rAjya karatA thaa| usakI paTTarAnI satyabhAmA thI / para satyamAmA kA apamAna karAne ke liye mArada ne rukamaNI kA vivAha kRSNa se karavA diyaa| eka bAra vaha neminAtha tIrthaMkara ke samavazaraNa meM saparivAra gyaa| bhagavAna kI pradakSiNA, vandanA, pUjA-stuti karane ke bAda samavazaraNa meM manuSya ke koThe meM baiTha gaye / dharmopadeza sunane ke bAda kRSNa me rukamaNI kA bhavAntara pUchA / taba bhagavAna ne kahA ki magadha deza meM rAjagRha nAmaka magara hai / vahA~ pahale lakSmImati brAhmaNI rahatI thI / eka dina muni caryA ke nimitta nagara meM Aye / ve atyanta kSINa zarIrI the / unako dekhakara lakSmImati ne bahuta niMdA kI aura durvacana bolakara unake zarIra para thUka diyA / isa duSkRti se usakI tiryaMcAyu kA baMdha huA bhaura kuSTha roga ho gayA / AyuSya pUrNa hone para marakara bhaiMsa huii| vahAM se mara kara DukarI huI phira kuttI huI, phira dhIvarI huI, vahAM machaliyAM mArakara use khAne lagI / 1 eka dina eka vRkSa ke nIce eka munimahArAja baiThe the / usa samaya vaha kurUpa duSTa pApI dhIvaraNI jAla lekara vahAM prAthI / jAla rakhakara vaha vahAM baiThI taba mahArAja ke mana meM dayA mAyI vaha usase bole hai kanyA ! tU pUrva ke pApa se aise duHkha kaSToM ko bhoga rahI hai aura aba bhI aise hI pApa kara rahI hai jisase aba bhI durgati meM jAyagI / aisA kaha kara usake pUrva bhava kahe / yaha suna use mUrcchA A gayI / phira sAvadhAna hokara vaha bolI isa pApa se chuTane ke liye koI upAya ho Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa - ---[41 to kaho / taba mahArAja jI ne kahA samyagdarzana ke sAtha 12 vratoM kA pAlana kro| sAtha hI use dharmopadeza diyaa| usane una vratoM ko dhAraNa kiyaa| Ayu ke anta meM samAdhipUrvaka maraNa huA jisase vaha lakSmImati kanyA huI / pUrvakRta pApakarma se sundara hote huye bhI azubha karma karane se loga usakI niMdA karate the| eka bAra unake upavana meM naMda nAmaka munizvara Aye the| yaha bAta suna rAjA va prajA saba darzana karane ko gaI / vaMdana Adi karake unake samIpa baiTha dharmopadeza sunA / aMta meM nandA zreSThI ne pUchA ki merI kanyA rUpavatI hote hue bhI azubha lakSaNa vAlI kyoM hai jisase saba loga usakI nindA karate haiM / taba mahArAja ne usake pUrva bhava batAye / aba yadi vaha samyaktvapUrvaka niHzalyASTamI vrata kA pAlana kare to pApa se mukta hogI aura aisA kahakara unhoMne use saba vidhi btaayii| lakSmImati ne vaha vrata grahaNa kiyA / samayAnukUla vidhivata usakA pAlana kiyaa| phira usane zIlazrI AryikA ke pAsa dIkSA lI / samAdhipUrvaka maraNa huA, 16veM svarga meM devI huii| vahAM 55 palya kI Ayu sukha se pUrNa kara bhISma rAjA kI rukamaNI nAmaka kanyA huI / aba vaha krama se strIliMga cheda kara mokSa pada ko prApta kregii| isa prakAra rukamaNI ne apanA bhavAntara sunakara saMsAra se vairAgya hone se rAjamati prAyikA ke pAsa dIkSA lI / tapazcaryA karake aMta samaya samAdhipUrvaka maraNa hamA jisase vaha strIliMga chedakara deva huA / vahAM kI Ayu pUrNa kara manuSya hogii| isa prakAra se yaha apane pApa karma ko vrata ke dvArA naSTa karake mokSa sukha ko prApta karegI, yahI isa vrata kA mAhAtmya hai / navarAtri vrata kathA Azvina zuklA ekama ko zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, prAdinAtha bhagavAna aura unake yakSayakSiNI kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zru ta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM prAdinAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakra zvarI pakSI sahitAya namaH svaahaa| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] vrata kathA koSa isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, sahasra nAma par3he, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, AdinAtha caritra par3hakara yaha kathA par3he, eka pUrNa arghya meM nAriyala rakhakara car3hAve, maMgala AratI utAre, yathAzakti upavAsa kare, satpAtroM ko dAna dene, rAtri meM jAgaraNa kare / isa prakAra nau divasa pUjA karake dasaveM dina visarjana karAve, dasa dina brahmacarya kA pAlana kare, isa prakAra isa vrata ko 6 varSa kare / aMta meM udyApana kare, usa samaya AdinAtha tIrthaMkara pratimA, yakSayakSi sahita navIna lAkara, paMcakalyANaka pratiSThA karAve, caturvidha saMgha ko caturvidha dAna deve, zAstra chapavAye, mandira banavAye, jIvoM ko abhayadAna deve / kathA AdinAtha tIrthaMkara ke putra zrI bharata cakravati ne digvijaya ke lie nikalane ke pahale nau dina bahuta utsava pUrvaka pUjA kiyA thA, dAna diyA thA, Azvina zuklA 10mo ko vijaya ke liye nikalA thA aura pUrNa SaTakhaMDa jItakara vApasa Akara Azvina zuklA ekama se dazamI paryanta rAta dina AdinAtha va unake yakSayakSiNI kI ArAdhanA kI thI, isIliye isakA nAma navarAtri par3a gyaa| dazamI ke dina samAraMbha pUrNa kiyA so vijayadazamo kahalAI, jainoM ko uparokta vidhi se hI navarAtri utsava vratAdika karanA cAhiye, mithyA rUpa se nahIM / sukha kI prApti hogI / AdinAtha caritra pddh'e| __ atha napusakaveda nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki caitrakRSNA 2 ke dina eka bhukti (ekAzana) kare 3 ko upavAsa kare / vimalanAtha tIrthaMkara kI pUjA, jApa, mantra. pAne mAMDanA vagairaha karanA caahiye| atha nirNaya vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saMbaM vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 3 ke dina ekAzana kare, 4 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 343 kare, NamokAra maMtra kA jApa pAMca bAra kare, pAMca dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra prAdi dAna kare | kathA pahale devIjapura nAma kI nagarI meM devadhvaja nAma kA rAjA devilI mahArAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra devakumAra usakI strI devamAlinI, pradhAna nItisAgara usakI strI cArukIrti, purohita cArumati usakI strI rAjazra eSThI usakI patnI priyamitrA pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne devadhvaja rAjA sahita subhadrAcArya ke pAsa yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA aura anukrama se mokSa gae / atha nigratha mahAvrata vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki prASAr3ha kR. 8 ke dina ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare 5 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / kathA pahale kamalApura nagarI ke kamalasena rAjA kamalasundarI apanI mahArAnI ke sAtha rahate the / usakA putra kamalAkara va kamalAvatI, purohita sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne kamalasAgara muni se vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gae / zratha nizcayanaya vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. saptamI ke dina ekAzana kare, 8 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare va dampatti ko bhojana karAve vastra prAdi dAna kare | kathA zreNika mahArAjA va celanA kI kahAnI par3hanI cAhiye / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ] vrata kathA koSa nAmakarma nivAraNa vrata kathA pahale karma kathAnusAra isa vrata kI vidhi bhI usI prakAra kare prASAr3ha zuklA paMcamI ko ekAzana SaSThi ko upavAsa kare, padmaprabha tIrthaMkara ArAdhanA kare maMtra jApya bhI usI prakAra kare, kathA bhI vahI par3he / zratha nItisAgara vrata kathA ASAr3ha, kArtika. phAlguna ke mahine ke kisI bhI bhraSTAnhikA parva kI aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, saMbhavanAtha bhagavAna naMdIzvara pratimA sthApana kara, paMcAmRtAbhiSeka kare, eka pATe para tIna svastika banAkara, prathama para OM hrIM samyagdarzanAya namaH OM hrIM samyagjJAnAya namaH OM hrIM samyakcAritrAya namaH sthApana kara usake Upara pAna, akSata, phUla, phala rakhakara vRSabha, ajita, saMbhava, ina tIna tIrthaMkaroM kI pUjA kare, naMdIzvara kI pUjA kare, zruta guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM saMbhavanAthAya tribhuvana yakSa, prajJapti yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, 108 bAra NamokAra mantra kA jApa kare, vrata kathA par3he, eka arghya hAtha meM lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve maMgala AratI utAre, usa dina tIna vastuoMoM se ekAzana kare, brahmacarya kA pAlana kare, dharma dhyAna se samaya bitAve, isa prakAra nau aSTamI taka pUjA vrata kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya saMbhavanAtha va naMdIzvara vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, tIna munizvara ko AhAra dAna deve / kathA isa vrata ko bhAnudatta seTha ne kiyA thA, usake prabhAva se cArudatta ke samAna tadbhava mokSagAmI putra kI prApti huI / vizeSa cArudatta caritra par3he / narakagati nivAraNa vrata kathA ASAr3ha zukla trayodazI ko ekAzana karake caturdazI ko zuddha hokara maMdira Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 345 meM jAve pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, paJcaparameSThI bhagavAna kA paJcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pratyeka parameSThI kI pUjA alaga 2 kare, zruta va gaNadhara va yakSayakSi kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, rAmokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahA arghya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, usa dina upavAsa kare, dUsare dina pUjAdAnAdika karake svayaM pAraNA kare, tIna dina brahmacarya pAle, isa prakAra zukla va kRSNapakSa kI 14 ko pUjA vrata vidhi kareM, aMta meM kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3heM / zratha nirvicikitsAMga kathA vidhi :- pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki kArtika zuklA 2 ko ekAzana kare, 3 ko upavAsa kare / jApa :- OM hrIM zrIM nirvicikitsA samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / zratha niHzaMkitAMga vrata kathA vrata vidhi :-- prAzvina kR. 30 ke dina ekAzana kare aura kArtika zu. 1 ke dina upavAsa aura vidhi pahale ke samAna kare / anantara caubIsa tIrthaMkara pratimA yakSayakSI ke sAtha sthApanA karake paMcAmRta se abhiSeka kare / aSTadravya se pUjA kare / phira "OM hrIM zrIM niHzaMkita samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / " isa maMtra kA 108 puSpoM se jApa kare / rAmokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / phira vrata kathA par3he / eka pAtra meM 8 patte mAMDe / usa para nAriyala sahita aSTadravya ko rakhe / maMgala AratI kare / satpAtroM ko prahAra dAna de dUsare dina pAraNA kare / brahmacarya kA pAlana kare / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 ] vrata kathA koSa isa prakAra mahine meM do bAra yaha vrata kare / isa prakAra ATha varSa pUrNa hone para phAlguna aSTAnhikA meM udyApana karAve / usa samaya zikharajI vidhAna karake mahAbhiSeka kre| yaha samyagdarzana niHzaMkitAMga aMjana cora dvArA bar3I zraddhA se karane para usako sadgati milI thii| atha niHkAkSitAMga vrata kathA / vrata vidhi :--pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki kArtika zuklA 1 ke dina ekAzana kare, 2 ko upavAsa kare / mantra :--OM hrIM ahaM niHkAMkSita samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / yaha samyagdarzana niHkAkSitAMga kA vrata anaMtamati ne kiyA thaa| atha nAgazrI vrata kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai usameM karnATaka nAmaka deza hai usameM trayodazapUra (teradala) nAmaka eka sundara deza hai vahAM para baMkabhUpAla nAmaka mahA parAkramI rAjA rAjya karatA thaa| usakI paTarAnI lakSmImati thii| rAjya meM maMtrI, purohita senApati Adi the / sukha se rAjA rAjya kara rahA thaa| eka dina vidyAnaMdI va mANikyanaMdI ye donoM muni caryA nimitta rAjagharAne ko ora Aye / taba baMkabhUpAla ne unako par3agAhana kara navadhAbhakti pUrvaka AhAra diyaa| phira munizvaroM ko bAhara uccai Asana para baitthaayaa| dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne vinaya se hameM koI eka vrata de dIjiye aisA kahA / taba mahArAja ne kahA tuma nAgazrI vrata kro| phira vrata ko saba vidhi khii| vrata vidhiH--12 mahinoM meM koI bhI mahine ke zukla pakSa meM 2 ke dina ekAzana kare aura tRtIyA ke dina upavAsa kre| anya saba vidhi pahale ke samAna kre| jApaH-OM hrIM ahaM paramalli munisuvrata tIrthakarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa T 347 isa mantra kA 108 bAra jApa kare NamokAra mantra kA bhI jApa kare / isa prakAra se mahine kI eka tithi ko kare, isa prakAra nava tithi pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya ratnatraya vidhAna karake mahAbhiSeka kare / 108 phUla va phala bahAye / satpAtra ko AhAra dAna de / unheM zAstra yA upakaraNa bhI de / abhayadAna, karuraNAdAna Adi de / citrakUTa parvata para rahane rAtribhojana kA tyAga pahale yaha vrata - mAlava deza ke uttara dizA meM vAlI mAMgINa jisako pati ne mArA thA isaliye 1 varSa taka kiyA thA aura jinapUjA kA anumodana kiyA thA / usa puNya se vaha, sAgaradata zreSThI kI nAgazrI nAmaka kanyA utpanna huI / arthAt dhArmika va zrImaMtra ke vahAM usakA janma huA / phira vaha saMsAra sukha ko bhogakara jinapUjA dAna va vrata karane se svarga gayI / yaha dRSTAnta aura yaha vrata vidhAna munizvara ke mukha se sunakara sabako bahuta Ananda huA / taba isa baMkabhUpAla ne yaha vrata liyA / phira munizvara jaMgala meM cale gaye / bAda meM baMkabhUpAla rAjA ne yaha vrata vidhipUrvaka kiyA aura usakA udyApana kiyA jisase vaha samAdhipUrvaka maraNa kara svarga meM deva huaa| vahAM vaha cira sukha bhogakara anukrama se mokSa gaye / atha navavAsudeva vrata kathA vrata vidhi :- kisI bhI mahine ke zuklapakSa ke guruvAra se yaha vrata kare, usa dina ekAzana kare aura zukravAra ke prAtaHkAla mandira meM jAye / vahAM para vedI para navadevatA kI sthApanA kara paMcAmRta abhiSeka kare / unake sAmane nava svastika nikAlakara nava pAna rakhakara aSTadravya rakhe aura aSTaka par3hakara pUjA kare | paMca pakavAna se naivedya banAye, zruta va guru kI arcanA kare, yakSayakSI ke sAtha brahmadeva kI arcanA kare / jApa :- " OM hrIM zrIM zrarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / " Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ] vrata kathA koSa isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApa kare, sAmokAra mantra kA bhI 108 bAra jApa kre| zrI jinasahasranAma kA pATha kare / isa kathA ko par3hanA cAhiye, phira eka pAtra para : pAna rakhakara usa para mahArghya banAnA cAhiye aura isase maMgala AratI kare / usa dina upavAsa karake satpAtra ko dAna de / dUsare dina pUjA va dAna karake apanA pAraNA karanA cAhiye / tIna dina brahmacarya rakhe / isa prakAra se mahine meM ekabAra yA pakSa meM ekabAra yA pATha dina meM eka bAra karake nava zukravAra kare, pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya navadevatA pUjA kara mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna de| nava dampatti ko bhojana karAkara yathAyogya unakA satkAra kare / kathA pahale meruparvata ke pazcima meM pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke kinAre maMgalA. vati nAmaka eka deza hai| usameM vatsa nAmaka eka deza hai| vahAM para nAgadatta nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usako vasumati nAmaka paTTarANI thii| nandamitra naMdiSeNa varasena va jayasena aise pAMca putra va yadukAntA va zrIkAntA aisI do lar3akiyAM thiiN| isake alAvA mantrI purohita rAjazreSThI senApati Adi the| ___eka dina pihitAsrava bhaTTAraka nAma ke eka pravadhijJAnI mahAmuni AhAra karane ke liye rAjamArga para Aye / rAjA ne unheM paDagAhana kiyA aura navadhAbhakti pUrvaka AhAra diyA / pAhAra hone ke bAda mahArAja jI ko eka pATe para baiThAyA thor3A dharmopadeza sunane ke bAda rAja ne donoM hAtha jor3akara kahA mahArAja ! mujhe bhI vrata btaaiye| mahArAja pihitAsrava ne kahA ki tuma navavAsudeva vrata kA pAlana kro| yaha suna rAjA ko bahuta hI Ananda huA / unhoMne yaha vrata svIkAra kiyaa| isake bAda donoM ne vrata kA yathAvidhi pAlana kiyaa| jisase ve sukha se rAjya karate the| thor3e dina ke bAda unheM vairAgya ho gayA jisase unhoMne apane bar3e putra ko rAjya de diyA aura jaMgala meM jAkara muni-dIkSA lI jisase aMta samaya meM samAdhipUrvaka maraNa huaA aura svarga gye| Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 346 usI prakAra vasumati rAnI ne bhI eka AryikA ke pAsa dIkSA lI jisase unakA bhI samAdhipUrvaka maraNa huA / bAda meM usa vrata kA pAlana karate huye yathAkrama se mokSa gaye / naMdyAvarta vrata kathA zrazvina mahIne ke azvina nakSatra ke dina zuddha hokara maMdira jI meM jAve, tIna pradakSiNA dekara bhagavAna ko namaskAra kare, nagara ke udyAna meM jAkara, vahAM navadevatA va vAsupUjya tIrthaMkara kI mUrti pAlakI meM rakhakara pUjAbhiSeka kA saba sAmAna sAtha meM lekara jAve, vahAM bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare / eka pATe para bAraha svastika nikAla unake Upara akSatAdi rakhakara pratyeka tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA kare, paMca pakavAna kA 27 naivedya car3hAve, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare 1 OM hrIM anAhata parAkramAya siddhacakrayaMtrAdhipAya namaH svAhA | OM hrIM zrIM prarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / OM hrIM zrIM klIM aiM grahaM vAsupUjya tIrthaMkarAya SaNmukhayakSa gAMdhArIyakSI sahitAya namaH svAhA / ina pratyeka mantroM se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vAsupUjya tIrthaMkara kA caritra par3ha e vrata kathA par3ha, sahasranAma par3ha e, eka sAmUhika jayamAlA pUrNa kara ardhya car3hAve, AratI utAre, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko dAna deve, utsavapUrvaka punaH nagara meM Ave, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dUsare dina dAna dekara svayaM pAraNA kare, usI prakAra pratyeka mahIne meM usI nakSatra ko isa vrata kA pAlana kare, jaise kArtika mahine meM kRtikA, mArgazIrSa mahine meM mRgazirA, jaisA mahine kA nAma baisA hI nakSatra kA nAma ko vrata kare, isa prakAra bAraha mahine taka bAraha vrata karake prata meM udyApana kare, usa samaya vAsupUjya tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] vrata kathA koSa kathA isa vrata meM bhI rAnI celanA kI kathA par3he / isa vrata ko naMdISeNa rAjA ne pAlana kiyA thA / naMdAvati vrata kathA ASAr3ha zukla aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, saMbhavanAtha bhagavAna kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, deva ke Age eka pATe para tIna pAna lagAkara Upara aSTa dravya rakhe, phira bhagavAna kI pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI arcanA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM saMbhavanAtha tIrtha karAya trimukhayakSa prajJaptiyakSi sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 jApya kare, pUrNa argha car3hAve, maMgala AratI utAre, zakti anusAra upavAsa yA pAraNA kare athavA tIna vastuoM se ekAzana kare, brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna se rahe / dUsare dina pUjA, dAna karake svayaM pAraNA kre| isa prakAra nau aSTamI nau caturdazi ko vrata karake pUjA kare, kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya saMbhavanAtha vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, tIna muni saMghoM ko AhArAdi deve aura caturvidha saMgha ko upakaraNa dAna deve / kathA naMdIpura nAmaka nagara meM naMdIvardhana rAjA apanI naMdAvatI rAnI ke sAtha rAjya karatA thA / eka bAra naMdighoSa nAmaka munirAja kA upadeza sunakara rAjA ne va rAnI ne kahA ki gurudeva mujhe koI saMtAna nahIM, so hogI ka nahIM ? munirAja ne kahA ki tuma naMdAvatI vrata karo, usake prabhAva se tumako eka carama-zarIrI putra utpanna hogaa| Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 351 rAnI ne prasannatA se vrata ko grahaNa kiyA, aura vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA, usake prabhAva se usako eka putra ratna utpanna huA, bar3A hokara ve saba dIkSA lekara mokSa ko gaye / atha navanArada vrata kathA vrata vidhi :- - Azvina zuklA 1 ke dina yathAzakti upavAsa karake dharma dhyAnapUrvaka dina nikAle / bidhi - pahale ke samAna mandira meM jAye / paMcAmRta abhiSeka kare / mahArghya de / jApa :- "OM hrIM zrahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApa kre| jina sahasranAma stotra kA pATha kare aura yaha kathA par3ha e / NamokAra mantra kA jApa kare / brahmacarya kA pAlana kare / dUsarI saba vidhi pahale ke samAna kare / isa krama se 8 dina pUjA karake 10 veM dina jinapUjA karake visarjana kare / 6 varSa yA mahIne vrata karake udyApana kare / usa samaya navadevatA vidhAna kare / mahAbhiSeka kare / catuvidha saMgha ko AhAra dAna de / 6 dampatiyoM ko bhojana karA karake unakI oTI bhare / kathA isa jambUdvIpa meM pazcima videha kSetra meM sItodA nAmaka nadI hai usa nadI ke dAyeM pradeza meM vibhaMgA nAmaka nadI hai / usake madhya bhAga meM vijayAddha nAmaka parvata hai / usa parvata ke uttara zreNI para alakA nAmaka eka manohara nagarI hai / vahAM pahale pratibala nAmaka eka mahAparAkramI rUpavAna dharmiSTha rAjA rahatA thA / usakI manoharI nAmaka strI thI / usako mahAbala nAmaka eka lar3akA thA usako guNavatI nAmaka eka sundara strI thI / usa rAjA ke svayaMbuddha mahAmati zatamati bhinnamati aise cAra mahAmaMtrI the / eka dina usa pratibala rAjA ko kisI nimitta se kSaraNabhaMgura saMsAra se Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352] vrata kathA koSa vairAgya ho gayA / isaliye vaha apane putra ko rAjya dekara jaMgala meM calA gyaa| vahAM eka nirgathamuni se dIkSA lI aura tapasyA karane lage jisase unake cAroM ghAtiyA karmoM kA kSaya ho gayA aura kevala jJAna kI prApti huI aura mokSa gye| idhara vaha mahAbala rAjA atyaMta sukha se rAjya karatA thaa| usakA svayaMbuddha maMtrI eka dina zrImaMdharasvAmI ke samavazaraNa meM gyaa| vahAM tIrthaMkara ke caraNoM meM pajA vaMdanA stuti karake manuSyoM ke koTha meM baiThA / bahuta dera taka dharma zravaNakara usake gaNadhara se donoM hAtha jor3akara prArthanA kara apane bhavAntara pUche / taba unhoMne saba bhavAntara kahA aura navanArada kA vrata lene ko kahA / usa mantrI ne yaha nArada vrata liyaa| phira vaha sabakI vandanA kara apane ghara AyA / phira saba logoM ne yaha vrata kiyA jisake yoga se Ayu ke anta meM ve saba svarga gaye aura vahAM kA sukha bhogane lge| atha navagraha vrata kathA ___ vidhi :--prASAr3ha kAtika phAlguna isa mAsa ke koI bhI eka zuklA 6 se 15 taka roja prAtaHkAla isa vrata ke karane vAloM ko pavitra jala se snAna karake zuddha vastra pahane / saba pUjA kA dravya lekara mandira jAkara mandira kI tona pradakSiNA karake IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kreN| navagraha jinapratimA ho to vaha athavA caubIsa tIrthaMkara kI pratimA aura navadevatA pratimA pITha para sthApita karake paMcAmata abhiSeka kare / AratI utAre / eka paTTe para 1 svastika banAkara usa para pAna akSata phala Adi rakhakara mUla pratimA tIrthaMkara navadevatA Adi kI aSTadravya se pUjA kare / tatpazcAt navagraha kI pRthak pRthak pUjA kare / usa mantra kA krama isa prakAra hai :(1) OM hrIM prAdityamahAgrahasahita padmaprabhajinadevAya jalaM nirvapA0 evaM gaMdhAdiSvapi yojyam / (2) OM hrIM somamahAgraha sahita caMdraprabhajinadevAya jalaM / (3) OM hrIM kujamahAgraha sahita vAsupUjya jinadevAya jalaM / (4) OM hrIM budhamahAgraha sahita mallinAtha jinadevAya jalaM / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ( 5 ) OM hrIM gurumahAgrahasahita vardhamAna jinadevAya jalaM / (6) OM hrIM zukra mahAgrahasahita puSpadaMta jinadevAya jalaM / ( 7 ) OM hrIM zanimahAgrahasahita munisuvrata jinadevAya jalaM / ( 8 ) OM hrIM rAhUmahAgrahasahita nemi jinadevAya jalaM / ( 2 ) OM hrIM ketumahAgrahasahita pArzva jinadevAya jalaM / 353 zruta va gaNadhara pUjA karake yakSa yakSI va brahmadeva inakI arcA kare / phira OM hrAM hrIM hrIM hrauM hraH zrarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa car3hAve phira Upara likhe navagraha ke mantra se pratyeka ke 108 puSpa krama se 8 dina taka kare / anta meM NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha vrata kathA par3hanA / eka pAtra meM 6 pAna rakhakara usa para aSTadravya tathA eka nAriyala rakhakara mahArghya kare / maMgala AratI karanA / satpAtroM ko AhAradAna de / 6 dina ekAzana kare / brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna se samaya bitAve | isa prakAra dina pUjA karake usakA udyApana kare / usa dina ( kRSNa 1 ke dina) navagraha vidhAna karake mahAbhiSeka karAye, zAMtihoma karanA / caturvidha saMgha ko dAna de| muniyoM ko AhAra dekara Avazyaka vastu denA / vaise hI prAyikAoM ko AhAra de / dampatiyoM ko bhojana karavAkara vastrAdika dekara sammAna kare / kathA isa puSkarArdhaM dvIpa meM pUrvamaMdara parvata ke pUrva bhAga meM videha kSetra meM maMgalAvatI nAmaka deza hai / usameM ratnasaMcaya nAmaka eka manohara deza hai / vahAM pahale dharasena nAmaka eka mahAparAkramI, sadguNI, suzIla, nItimAn aisA rAjA sukha se rAjyopabhoga karatA thA / usakI manoharI nAma kI paTTarAnI thI / usake / vibhISeNa va zrIvarma aise do putra the jo ki baladeva va vAsudeva padavI ke dhAraka the / unakI zrImatI va bhUSaNI nAmaka striyAM thI / vaise hI zrIkAMta mantrI va unakI stro zrImAlA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] vrata kathA koSa zrIkIrti purohita va unakI strI zrIsundarI, vijaya senApati va unakI grahiNI zrI ramAdevI, zrIdatta zreSThI va unakI strI zrIdattA aise parivArajana the / unake sAtha eka bAra rAjA apane udyAna meM sudharmAcArya nAmaka mahAmunIzvara ke darzanoM ke lie gaye the / usa samaya yaha vrata unhoMne liyA thA / jisase unako sarvasukhoM kA pUrNa anubhava huA aura jinadIkSA dhAraNa kii| bAda meM samAdhividhi se maraNa karake svarga tathA paramparA se mokSa gaye / aisI inakI vidhi hai / atha nityasukhadASTamI vrata kathA ASAr3ha, kArtika, phAlguna kI kisI bhI aSTAnhikA parva kI aSTamI ke dina vratika snAnakara zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI lekara mandira meM jAve, IryApatha zuddhi kara bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi bhagavAna kI mUrti sthApana kara bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se bhagavAna kI pUjA kare, zruta va guru kI upAsanA kare, pUjA kare, yakSaya kSiriNa va kSetrapAla kI pUjA kare, khIra kA naivedya banAkara car3hAve / OM hrAM hrIM hra hrauM hraH zrasi zrA u sA svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantroM kA 108 bAra jAya kare, vrata kathA par3he, eka mahArghya thAlI meM lekara mandira kI 3 pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve, brahmacarya vrata kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina satpAtroM ko prAhAradAna dekara pAraNA kare, yaha pahalI pUjA huI / isI prakAra dUsarI aSTamI ko pUjA kara, sevayAM kI khIra banAkara car3hAve, tIsarI aSTamI ko havA karake car3hAve, cauthI praSTamI ko cAMvala kI khIra karake car3hAve, pAMcavIM STamI ko udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi bhagavAna kA paMcAmRta abhiSeka karake pUjA karanA, pAMca jagaha 25 carU (naivedya ) karake car3hAve, satpAtroM ko dAna deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AryakhaMDa hai, praryakhaMDa meM candravardhana deza hai usameM candrapura nAmakA nagara hai, usa nagara meM candrazekhara rAjA apanI rAnI candralekhA sahita sukha se rAjya karatA thA / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 355 eka dina nagarI ke udyAna meM 3700 munisaMgha sahita yazastilaka nAma ke mahAmuni Aye, isa zubhavArtA ko rAjA ne sunA, zIghra hI munisaMgha ke darzana ke lie purajana parijana ko lekara calA, vahAM jAkara saMgha ko tIna pradakSiNA pUrvaka namaskAra kiyA, dharmopadeza sunane ke liye sabhA meM baiTha gayA, kucha samaya dharmopadeza sunakara caMdralekhA rAnI kahane lagI ki he gurudeva ! saMgha nAyaka prAcArya bhagavAna Aja mujhe bahuta Ananda ho rahA hai, mere lAyaka merA saMsAra duHkha dUra ho usake liye koI vrata pradAna kariye, taba munirAja kahane lage ki he putrI tuma nityasukhadA aSTamI vrata karo, jisase zIghra saMsAra se pAra ho jAogI. aisA kahakara munirAja ne yathAvidhi vrata kA svarUpa varNana kiyA, aura kahane lage ki he putrI suno isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM eka vizAla deza hai, usa deza meM nityavasaMta nAma kA nagara hai, usa nagara meM satyasAgara rAjA apanI paTTarAnI citotsavA sahita rAjya karatA thA, usa nagara meM nitya roga nAmakA eka gRhastha rahatA thA, usakI nityaduHkhI nAma kI strI rahatI thI, isa grahastha ko mANika, vadana, vijaya, manohara aise cAra putra the / ye saba daridra avasthA meM samaya nikAla rahe the, eka bAra bhUtAnaMda nAmaka mahAmunizvara AhAra ke liye nagara meM Aye, taba nityaroga nAmaka grahastha ke yahAM munirAja kA AhAra huA, munirAja kA niraMtarAya prahAra hone para munirAja ko apane ghara ke prAMgana meM biThAkara nityaduHkhI zrAvikA kahane lagI ki he munirAja prApa mujhe mere ghara kI daridratA naSTa ho aisA koI upAya avazya batAiye / usake namra vacana sunakara munirAja kahane lage ki he putrI tuma nitya sukhadA aSTamI vrata pAlana karo, isa prakAra kahakara sarvavidhi kaha sunAI, usane sunakara bhakti se vrata ko grahaNa kiyA, munirAja vahAM se vApasa vana ko cale gaye, usa grahastha ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, aMta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se sukhadA avasthA prApta huI / yaha sunakara sabako bahuta Ananda huA, yaha vrata kathA sunakara caMdralekhA rAnI ne isa vrata ko grahaNa kiyA aura saba loga nagarI meM vApasa A gaye / eka dina caMdralekhA rAnI ne sAmudrika se sunA ki merI Ayu mAtra sAta dina Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] vrata kathA koSa kI raha gaI hai, taba eka AryikA mAtAjI ke pAsa dIkSA grahaNa kara aMta meM samAdhimaraNa kara svarga ko gaI, phira paraMparA se mokSa ko gaI / nityotsava vrata kathA caitrAdi bAraha mahinoM meM jisa dina amRtasiddhiyoga ho usa dina snAna kara zuddha vastra pahana kara abhiSeka pUjA ko sAmagrI (dravya) lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, mandira meM ghI kA dIpaka jalAve, zAMtinAtha tIrthaMkara kI yakSayakSiNI sahita pratimA kI sthApanA kara gaNadharapAdukA va jvAlAmAlinI kI bhI sthApanA kara paMcAmRtAbhiSeka kare, jayamAlA va stotra sahita bhagavAna kI pUjA kare, aSTadravya se zruta kI pUjA, guru kI pUjA, yakSayakSiNI kI pUjA kare, kSetrapAla kI bhI pUjA kare / OM hrIM ahaM zrIzAMtinAthAya yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantroM kA jApya kare, sahastranAmastotra par3he, zAMtinAtha caritra par3he, vrata kathA par3he / eka thAlI meM pAMca pAna rakhakara Upara arghya rakhe, nAriyala rakhe, usa thAlI ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, athavA koI bhI pAMca vastu kA tyAga kara ekAzana kare, satpAtroM ko dAna deve, brahmacarya pAle, isa prakAra amRtasiddhiyoga ke dina isa vrata ko kare, isa prakAra pAMca bAra vrata ko kare, aMta meM udyApana kare usa samaya zrIzAMtinAtha bhagavAna kI navIna mUrti yakSayakSiNI sahita mUrti kI paMcakalyANa pratiSThA kare, athavA zAMtinAtha vidhAna kara mahAbhiSeka kare, pAMca mahAmunizvaroM ko AhArAdi dAna deve, AryikA mAtAjo ko AhAradAnAdika va vastradAna deve, pAMca saubhAgyavatI striyoM ko bhojana vastradAnAdi deve, do garIboM ko abhayadAna deve, isa prakAra vrata vidhi pUrNa kare / kathA meM rAjA zreNika va rAnI celanA kA caritra pddh'e| Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa svAhA / [ 357 atha nityasaubhAgya ( saptajyoti kuMku ) vrata kathA vidhi :- prASAr3ha zukla aSTamI ke dina zrAvaka snAnakara zuddha vastra pahanakara abhiSeka pUjA kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, zrIpITha para caubIsa tIrthaMkara prabhu kI mUrti yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, pUjA kare, zAstra va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, bhagavAna ke Age eka pATe para sAta pAna lagAkara Upara pRthak-pRthak pradhyaM rakhe, mahAdevi padmAvati kI mUrti ko haldI aura kuMku lagAve / OM hrIM vRSabhAdi caturviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, OM hrIM arhadbhyo namaH isa mantra se 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahAarghya rakhakara hAtha meM leve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, pradakSiNA lagAte samaya Atmajyoti, AcAra jyoti, puruSa jyoti, puNya jyoti, sahodara jyoti, chatra jyotizcanityaMmam asmAkaM bhavatu svAhA / pAMca athavA sAta saubhAgyavatI striyoM ko haldI kuMku lagAve / isa prakAra se pratidina abhiSekAdi karake kArtika zukla pUrNimA ke dina caturviMzati tIrthaMkaroM kA mahAbhiSeka pUjA karake vrata kA udyApana kare, eka cAMdI kA dIpaka banAkara usameM sAta sone kI bAtI banAkara rakhe, eka thAlI meM nAriyala sahita arghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala prAratI utAre, arghya car3hA debe, saubhAgyavatI sAta striyoM ko bhIge cane, miThAI, phalAdi unake AMcala meM bhare yAne proTI bhare, satpAtroM ko dAna deve, zrASAr3ha zuklA aSTamI se lagAkara kArtika pUrNimA taka upavAsa athavA ekAzana kare, brahmacarya kA pAlana kare / kathA prathama to rAjA zreNika aura belanA kI kathA par3he / usI nagara meM jinadatte zreSThi aura usakI patnI jinadattA rahatI thI, usakA putra vRSabhadatta aura usakI patnI Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] vrata kathA koSa sumati ne isa vrata ko acchI taraha se pAlA thaa| eka bAra seTha jinadatta para kucha logoM ne upasarga kiyA, bahUrAnI ke vrata prabhAva se zIghra upasarga dUra huaA, eka bAra usakI kanyA ko sAMpa ne khA liyA, lekina vaha bhI niviSa ho gaI, mAtra usake Upara gaMdhodaka chor3ane mAtra se hI, eka bAra usake bhAI para bhayaMkara upasarga kisI ne kiyA taba usake vrata ke prabhAva se yakSadeva ne Akara upasarga dUra kiyA / usane acchI taraha se vrata ko pAlA, aMta meM samAdhimaraNa kara svarga gaI, kramazaH mokSa ko jAyegI / ___ nAgapaMcamI aura zriyAlaSaSThi vrata kathA zrAvaNa zuklA paMcamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandirajI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA dharaNendrapadmAvati sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, eka pATe para pAna, supArI, lAyA, bhIge huye cane, gur3a ke pUr3e, bhajiye, dUdha, ghI, zakkara se bane naivedya rakhe / / ____ OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM pArzvanAtha tIrthakarAya dharaNendrapadmAvati sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM nAriyala sahita arghya lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala pAratI utAre, pAMca saubhAgyavatI striyoM ko pAna bIr3A, gaMdhaakSata, lAyA, bhIge hue cane, phala, haldI, kukuyukta vAyane deve, usa dina brahmacaryapUrvaka rahe, upavAsa kre| punaH SaSThi ke dina mandira meM jAkara neminAtha tIrthaMkara va yakSayakSiNI sahita pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare / zru ta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM neminAtha tIrthaMkarAya sarvAnhayakSakuSmAMdInIyakSi sahitAya namaH svAhA / ___ isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAmarthya maMdira kI pradakSiNA pUrvaka car3hAve, uparokta Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 356 pramANa pAMca saubhAgyavatI striyoM ko vAyanA deve, caturvidha saMgha ko AhAra dAnAdi deve, svayaM pAraNA kare / isa prakAra isa vrata ko pAMca varSa kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya pArzvanAtha aura neminAtha kA mahAbhiSeka karake catuvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve, mandira meM Avazyaka upakaraNa deve | kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vijayArdha parvata kI dakSiNa zreNI hai, usameM ratnapura nAmakA nagara hai, vahAM garuDavega rAjA apanI garuDavegA rAnI ke sAtha meM rAjya karatA thA / eka dina nityaniyama se prakRtrima caityAlayoM kI vaMdanA karane rAjA gayA, vaMdanA karake vApasa Ate samaya pUrva bhavakA zatru rAste meM mila gayA aura usane pUrva bhava ke vairAnusAra rAjA ke sAtha yuddha karake harA diyA aura usakI vidyA haralI / taba vaha vidyArahita hokara jamIna para gira par3A, usa jagaha samAdhigupta nAmaka munizvara ke darzana huye, usane apanI sarva ko kaha sunAyI, taba munirAja ko usake Upara dayA A gaI paMcamI vrata kA svarUpa kaha sunAyA, aura usako vrata diyA aura kahA ki tuma isa vrata ko acchI taraha se pAlana karo, jisase dharaNendrapadmAvati tumhAre Upara khuza hokara tumhArI vidyA tumako vApasa de deMge / dukhavArtA munirAja aura usako nAga taba vidyAdhara kahane lagA ki he gurudeva isa vrata ko kisane pAlana kiyA, aura usako kyA phala prApta huA, so kaho / taba munirAja kahane lage ki he rAjana suno meM eka kathA kahatA hUM / karnATaka deza ke ciMca gA~va meM nAgagauMDA nAma kA eka gRhastha apanI patnI kamalA ke sAtha rahatA thA, usake pAMca putra, atibala, mahAbala, parabala, rAma aura soma the, usakI eka sundara cAritramati nAma kI kanyA thI, usa kanyA kA vivAha samIpa ke caMpagAMva meM dhanagaur3a ke putra manohara ke sAtha kara diyA, usa cAritramati ko zAMta nAma kA putra utpanna huA / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa eka dina cAritramati ne cAraNa RddhidhArI munirAja ko AhAra dAna diyA, aura Asana dekara biThAyA, itane meM hI usake pIhara se yAne bApa ke yahAM se eka dUta pAyA aura cAritramati ko kahane lagA ki tumhAre mAtA-pitA mucchita hokara par3e hue haiN| taba usane munirAja ko hAtha jor3a kara kahA ki he munirAja ! mere mAtA-pitA ke mUcchita hone meM kyA kAraNa hai ? taba munirAja kahane lage ki he devo ! tumhAre kheta meM eka vRkSa hai usa vRkSa ke nIce eka sarpa kI bAmI hai, tumhAre pitA ne usa bAmI ko vidhvaMsa kiyA hai, kSati pahucAI hai, usa bAmI meM neminAtha aura pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA thI, usa pratimA kA avinaya ho gayA hai, usa pratimA kI bhavanavAsI deva nitya hI pUjA karate haiM, vo deva krodhayukta ho gaye haiM aura unhoMne hI tumhAre mAtA-pitA ko viSayukta kiyA hai| ____taba cAritramati kahane lagI ki he deva he guru Apa kRpA kara mere mAtApitA kI mUrchA dUra ho vaisA upAya kaho, taba munirAja kahane lage kala zrAvaNa zuklA paJcamI hai, tuma apane mAyare meM jAgo aura upavAsa kara pArzvanAtha jinendra kI pratimA kA abhiSeka karake usa gaMdhodaka ko tumhAre mAtA pitA para chir3aka denA, usase unakI mUrchA dUra ho jAyegI, aisA sunakara usane munirAja se nAga paJcamI aura zriyAlaSaSTi kA vrata grahaNa kiyA, aura apane bhAI ke calI gaI, vahAM jAkara usane vrata vidhi pUrvaka kiyA, guru ke kahe anusAra pUjAbhiSeka kheta meM jAkara kiyA, aura gandhodaka ko lekara unake Upara chir3akA taba tatkSaNa una donoM kI mUrchA dUra ho gii| ___ taba vahAM ke dekhane vAle logoM ko bar3A pAzcarya hA aura saba pahane lage ki tumane tumhAre mAtA-pitA kI mUrchA ko kaise dUra kiyA ? taba vaha kahane lagI ki tuma saba loga mithyAdRSTi ho maiM tumako nahIM kahUgI / usane to unako nahoM kahA taba una lonoM ne usake sAtha Ane vAle dUta se pUchA ki tuma kaho ki isane apane mAtA-pitA kI mUrchA kaise dUra kI taba usa naukara ne kahA ki isane dUdha, ghI, zakkara lAyA Adi se bAmI ko pUjA vaise tuma bhI karo / taba se loga eka patthara kA nAga banAkara bAmI kI pUjA karane lage, usa dina zrAvaNa zuklA paJcamI kA dina thA, aura Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - ---- [361 cAritramatI ne phaNoM se sahita pArzvanAtha bhagavAna kI pUjA kI taba se ho nAga paJcamI kA vrata prasiddha ho gyaa| taba usane usako kahA ki merA SaSTi kA bhI vrata hai / maiM vrata kA pAlana karane ke lie mere gAMva jAtI hUM kyoMki baccA ko akelA chor3akara AI hU~ taba usake pitA ne kahA ki beTI tuma isa vrata ko yahAM hI pAlana kara lo jo bhI sAmAna tuma ko jarUrata ho maiM usako lAkara detA huuN| taba vaha saba pUjA sAmagrI lekara kheta para calI gaI aura vidhi sahita pUjA vrata karane lgii| itane meM pUrva ke munigupta nAmaka munirAja vahAM A gaye aura kahane lage ki he cAritramati tere putra ko terI sAsU ne sarovara meM DAla diyA hai / taba usane munirAja ko upAya pUchA ki aba maiM kyA karU? munirAja kahane lage ki tU aba padmAvati devI kI aura ambikA devI kI ArAdhanA kara jisase tere putra ko ve devI sukha rUpa lAkara dedeMgI / munivacana pramANa mAnakara usane zriyAla SaSThi vrata ko pAlana kiyA aura deviyoM kI ArAdhanA kI, deviyoM ne prasanna hokara usake putra ko sukha se lAkara de diyA, yaha saba dekhakara saba ko Azcarya huprA / rAjA ne sunA usako bhI bahuta Azcarya hA / vaha cAritramati ko usake lar3ake sahita pAlakI meM baiThAkara rAjamahala meM le gayA, rAja sabhA meM sammAna kara vastrAbhUSaNa dekara usake ghara phuNcaayaa| vaha apane pitA kI AjJA lekara apane ghara vApasa lauTa AI, vahAM usane acchI taraha se pAMca varSa taka vrata kA pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se cAritramati samAdhimaraNa kara strIliMga - cheda karatI huI svarga meM deva huI, punaH manuSya bhava dhAraNa kara dIkSA lekara mokSa gii| isa kathA ko gaDaruvega ne munirAja se sunakara mana meM prAnanda vyakta kiyA aura usane usa vrata ko svIkAra kiyA, ghara jAkara vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA, garuDavega ke Upara padmAvatI devI kuSmAMDanI devI prasanna ho gaI, deviyoM ne usakI vidyA usa ko vApasa de dI, taba garuDavega ne vidyAdhara loka meM rahakara sukha ko bhogA phira dIkSA lekara karma kATakara mokSa ko gyaa| Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] vrata kathA koSa niratizaya vrata kathA ASAr3ha, kArtika va phAlguna, ina tInoM mahIne kI aSTamI ko isa vrata kA pAlana karanA cAhie prAtaH zuddha vastra pahana kara mandira jI meM jAve, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryAyatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, siMhAsana pITha ( abhiSekapITha ) para caubIsa tIrthaMkara kI mUrti sthApana karake paMcAmRtAbhiSeka kare, pratyeka tIrthaMkara ko alaga-alaga argha car3hAkara jayamAlApUrvaka pUjA kare, caubIsa tIrthaMkaroM kI alaga-alaga stotrapUrvaka pUjA kare, jinavANI kI pUjA kare, guru kI pUjA kare, yakSapakSiyoM ko, kSetrapAla ko arghAdika dekara sammAna kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM vRSabhAdi vardhamAnAMta vartamAna caturviMzati tIrthakarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApa kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, tIrthaMkaroM kA caritra vAcana kara vrata kathA bhI par3ha, eka thAlI meM do pAna para do do akSata puJja rakhe, Upara supArI rakhe, gandha, puSpa, naivedya, phalAdi rakhakara dIpaka rakhe, mandira kI tIna pradakSiNA dekara argha car3hAve, bhAratI kare, pUjAvisarjana kare usa dina zakti anusAra upavAsa karake satpAtra ko AhAradAna deve / yaha vidhi pahale dina kI hai, isa dina se lagAkara pratidina caubIsa tIrtha kara pratimA kA abhiSeka karake sAmudAyika praSTa dravya se pUjA kare, eka puSpamAlA bhagavAna ke caraNoM meM arpaNa kara, uparokta mantra ko 108 bAra puSpoM se jApya kare, roja ghI kA akhaNDa dIpaka jalAve, mahArgha ( jayamAlA) karake visarsana kare / pratyeka mahine kI pUrNimA va aSTamI ko pUrva vidhi ke samAna hI vidhi kare, usI prakAra pUjA kare, isI krama se cAra mahine pUjA karanA cAhiye, anta meM catuviMzati tIrthaMkara ArAdhanA karake udyApana kare, zakti ho to navIna caubosa tIrtha kara pratimA banavAkara paJcakalyANaka pratiSThA kare, cAra prakAra kI miThAI taiyAra karAkara naivedya arpaNa kare, cAraprakAra kI dhAnyarAzi kare, cAra prakAra ke phala car3hAve, cAra vAyane ( sUpa meM sAmAna rakhane ko vAyanA kahate haiM) taiyAra kare, catuvidha saMgha ko prAhArAdi deve, bAda meM pAraNA kare, isa prakAra vrata kI vidhi hai / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 363 kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMboja nAmaka eka vizAla deza hai, usa deza meM ujjayinI nAma kI eka nagarI hai| usa nagara meM prAcIna kAla meM eka parAkramI, guNavAna, dharmaniSTha, madanapAla nAma kA rAjA thA, usa kI madanAvatI rAnI bahuta sundara guNavAna va zolavAna thI, rAjA isa prakAra sukha se rAjya karatA thaa| eka dina nagarI ke udyAna meM munigupta nAma ke eka divya jJAno pAye, vanapAla ke dvArA samAcAra prApta hone para rAjA munirAja ke darzanoM ko saparivAra ravAnA huA, vahAM jAkara munirAja ko tIna pradakSiNA diyA aura upadeza sunane ke lie nikaTa meM baiTha gaye, dharmopadeza samApta hone ke uparAnta rAjA kI rAnI madanAvatI munirAja ko kahane lagI he saMsArasindhu se pAra utArane vAle gurudeva ! mujhe ehikaloka sukha kI prApti hokara paramArtha sukha kI prApti hove aisA koI eka brata dIjiye / rAnI ke aise vacana sunakara munirAja kahane lage ki he beTI ! tuma ko niratizaya vrata kA pAlana karanA cAhie, isa vrata ko jo koI strI puruSa bhakti, zraddhA se vidhi pUrvaka pAlana karatA hai usa bhavya ko isa loka ke sukha kI prApti hotI hai, aura krama se mokSa sukha kI prApti bho hotI hai, rAnI ne vrata kA phala sunakara zraddhA se vrata ko grahaNa kiyA, vApasa nagara meM prAkara vrata ko yathAvidhi pAlana karane lgii| usa samaya usa nagarI meM nirvizuddhi nAmaka eka vaizya rahatA thA, usa vaizya kI zIlavatI nAma kI eka sundara bhAvuka strI thI, usa vaizya ke cauMtIsa putra the| itanA saba hote hue bhI seTha ko dAridra ne ghera rakhA thA, usa daridratA ke kAraNa una logoM ko peTa bhara khAnA bhI nahIM milatA thA aura zarIra para vastra bhI pahanane ko nahIM mila pAtA thA, eka dina vaha strI jina mandira meM darzana ko gii| bhagavAna ke darzana ko karane ke bAda jaba rAnI ko vratAcaraNa karate hue dekhA to usake mana meM bho vratAcaraNa karane kI bhAvanA utpanna huI, rAnI ke sAtha usane bhI vratAcaraNa karanA prArambha kiyA, anta meM donoM ne vrata kA udyApana kiyA, Age vratAcaraNa ke phalasvarUpa zIlavatI ke ghara meM bahuta hI dhana-saMpadA kI samRddhi ho gaI / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] vrata kathA koSa usane apane saba putroM kI zAdI kara dI / vo saba loga Ananda se apanA samaya nikAlane lage, una logoM ko jina dharma ke Upara bahuta hI zraddhA utpanna huI, dIna anAtha duHkhI logoM ko dAna karane lage, usI prakAra jinapUjA, zAstra svAdhyAyAdi karane lage, bahuta hI puNyasaMcaya karane lge| aMta meM jinadIkSA dhAraNa kara tapasyA karane lage, samAdhimaraNa kara svargasukha kI prApti kara kramazaH mokSasukha kI prApti kii| isalie he bhavyajano! Apa loga bhI isa vrata kA vidhi pUrvaka pAlana karo, Apako bhI ananta sukha kI prApti hogii| navanidhi bhAMDAra vrata kathA ASAr3ha zukla aSTamI ke dina zrAvaka snAna karake zuddha kapar3e pahanakara paMcAmRtAbhiSeka kA sAmAna va pUjAdravya hAthoM meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara jinendraprabhu ko namaskAra kare, koI bhI eka prakAra kA dhAnya car3hAve, nau puja usa dhAnya kA nau devatA ke nAma kA kare / arahaMta, siddha, AcArya upAdhyAya, sarvasAdhu, jinadharma, jinAgama, jinacaitya jinacaityAlayebhyo namaH aisA bolatA huaA puja kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, isI prakAra nitya pUrNimA paryanta kare, nitya hI abhiSeka kare, brahmacarya pAlana kare, anta meM isa vrata kA udyApana kare, usa samaya navadevatA kA mahAbhiSeka karake pUjA kare, eka sera dhAnya kA uparokta pramANa nau puja kare, namaskAra kare, nau prakAra kA naivedya banAkara jinendra prabhu ko car3hAve, bhagavAna ke sAmane nI pAna rakhakara nau pAna ke Upara eka-eka arghya rakhe, nau pur3I ko rakhe, nau puSpamAlA rakhe aura jinendra bhagavAna ko car3hA deve, vrata kathA par3he, aMta meM navadevatA ke nAma se 108 bAra puSpoM se jApya kare, eka mahAarghya karake maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, isa prakAra vrata kI pUrNa vidhi huii| isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sugaMdhI nAma kA eka bar3A deza hai, usa deza ke ratnasaMcaya nagara meM eka mahAparAkramI, devapAla nAma kA rAjA apanI rAnI lakSmImati ke sAtha rAja aizvarya kA bhoga karatA thaa| eka samaya usa nagara ke udyAna meM zruta Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 365 sAgara mahAmunizvara padhAre, rAjA ko samAcAra prApta hote hI vaha parijana purajana ke sAtha munirAja kI vaMdanA ko gayA, munirAja kI tona pradakSiNA karake namaskAra kiyA aura dharmopadeza sunane ke lie nikaTa hI baiTha gayA, kucha samaya upadeza sunakara rAnI ne hAtha jor3akara prArthanA kI, ki he svAmina ! ananta sukhoM kA kAraNa aisA koI vrata mujhe pradAna kariye, jisase merA janma sArthaka ho / taba munirAja kahane lage ki he beTI tuma navanidhi bhAMDAra vrata kA pAlana karo, aisA kahakara vrata kA svarUpa samajhAyA, saba logoM ko vrata kI vidhi sunakara bahuta aAnanda huA, rAnI lakSmImati ne bhakti se vrata ko grahaNa kiyA aura saba nagara meM vApasa lauTa Aye, Age rAnI ne nirdoSa vrata kA pAlana kiyA, aMta meM udyApana kiyaa| rAnI ke sAtha meM eka dhanadatta nAma ke seTha ne bhI vrata ko yathAvidhi pAlana kiyA, usake phala se usako rAjazreSThi pada prApta huaa| Age jAkara saba loka svarga mokSa ko gye| kaunasA dhAnya bhagavAna ko car3hAne se kyA phala milatA hai| dhAnya nAma phala cAMvala putra prApti tila kalaMka rahita koI bhI dAla sUkhI uttama kulotpanna jJAnI (dhAraNA zakti) canA daridratArahita tuara haMsamukhatA ur3ada madarahita mUga navIna bastrAbhUSaNa prApti isa prakAra aura bhI nAnA prakAra ke dhAnya car3hAne se sukha kI prApti hotI hai| nirdoSasaptamI vrata kathA bhAdrapada zukla saptamI ke dina snAna karake zuddha bastra pahana kare, pUjA dravya Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 ] vrata kathA koSa ko hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira ko tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, maMDapa vedI ko acchI taraha se sajAkara madhya meM sAta prakAra ke dhAnyoM kI eka rAzi kare, sAmane pAMca varNoM se aSTadala kamala nikAle, bIca meM hrIMkAra likhakara usake Upara maMgala kalaza dUdha se bharakara rakhe, usameM bhagavAna rakhe, maMgala kalaza ke rUpa meM abhiSeka pITha para supArzvanAtha kI mUrti yakSa yakSiNI sahita virAjamAna karake paMcAmRtAbhiSeka kare, usa mUrti ko kuMbha para thAlI rakha kara virAjamAna kare, AdinAtha se lekara supArzvanAtha paryanta pUjA kare, sAta prakAra ke naivedya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI arcanA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM zrI supArzvanAthAya naMdivijayayakSa kAlIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa se jApya kare, rAmokAra mantroM kA 108 bAra jApa kare, zrI supArzvanAtha bhagavAna ke cAritra kA vAcana kare, vrata kathA par3he, sAta pAna eka thAlI meM rakhakara pratyeka pAna para pRthak-pRthak prargha rakhe, eka nAriyala rakhe, isa prakAra arghya banAkara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, ardhya ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, tresaTha zalAkA puruSoM ke cAritra ko par3he, stotra Adi par3hate huye rAta dina bitAve / dUsare dina snAnAdi se nivRta hokara bhagavAna ko kuMbha se bAhara nikAle, phira bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka, kare, aSTadravya se pUjA kare, sAta prakAra kI miThAI banAkara car3hAve, satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, isa prakAra isa vrata ko sAta varSa kare, aMta meM udyApana kare, udyApana ke samaya, eka supArzvanAtha kI navIna mUrti yakSayakSI sahita banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, sAta munizvaroM ko dAna dekara sAta saubhAgyavatI striyoM ko vAyanA deve, isa vrata kI vidhi yahI hai / kathA isa bharatakSetra meM pRthvI bhUSaNa nAmaka eka vizAla deza hai, usa deza meM pRthvI pAlaka nAma ke rAjA madanamAlA paTTarAnI ke sAtha rAjya karate the, usa nagara meM eka arhadAsa nAmakA rAjazreSThi rUpalakSmI nAma kI seThAnI ke sAtha rahatA thA, pahale Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 367 karatA thA, seThAnI ne isa vrata ko pAlA thA, pariNAmataH usa seThAnI ko thor3A bhI duHkha nahIM thA, usa seTha ko pAMca putra, eka kanyA thI, vaha zreSThI bahuta dhanavAna thA, 32 karor3a dInAra kA svAmI thA, vo nitya hI apane dhana ko dAna pUjA, yAtrA pratiSThA meM kharca isa prakAra vaha seTha sukha se samaya vyatIta kara rahA thA / usI nagara meM dUsarA eka aura seTha rahatA thA, jo acchI buddhi vAlA thA / rAjA usake Upara bahuta gaurava karatA thA, vo bhI bahuta dhanavAna thA, usakI eka sunandA nAma kI seThAnI thI, usakA eka murArI nAma kA lar3akA thA, akelA hone se usake mAtA-pitA usase bahuta pyAra karate the / jaise 2 vaha bar3A hone lagA, vaise 2 bahuta sundara lagane lagA, usako mAtA rAtri meM usako dUdha aura cAMvala khAne ko detI thI / tuma rAtri meM bacce ko khAnA mata do aisA usakA pati manA karatA thA, to bhI vo nitya putra ko rAtri meM hI dUdha bhAta khAne ko detI thI / eka dina usane dUdha aura cAMvala chIMke para rakhA thA, so sarpa zrAkara viSa chor3akara calA gayA, nitya pramANa usane apane putra ko rAtri meM khAnA diyA, usa dUdha cAMvala ko khAte hI lar3akA viSa se prabhAvita hokara eka kSaNa meM hI mara gayA, sunandA seThAnI putra ke viyoga se bahuta duHkhita hone lagI aura kahane lagI ki rAtrI bhojana ke kAraNa ho aisA huA hai bhavya jIvo rAtri meM bhojana karane se aise duHkha ke pariNAma hote haiM, isIliye rAtri meM bhojana karane kA zAstra meM niSedha hai / sunandA bahuta jora 2 se rone lagI, usakA ronA sunakara lakSmImati seThAnI apanI sakhI se kahane lagI prAja sunandA seThAnI ke ghara meM kyA utsava hai so jora 2 se gA rahI hai, calo dekhakara AveM / aisA vo kyoM kahane lagI ? usameM eka kAraNa hai / isa janma meM usane duHkha nAma kI koI cIja hI nahIM sunI na dekhI thI, usakA jIvana to hara samaya sukha se hI nikalatA thA. lakSmImati sunandA seThAnI ke ghara jAkara kahane lagI ki he sakhI yaha gIta tumane kahAM sIkhA, jo tuma gA rahI ho, aisA sunate hI sunandA ko bahuta krodha AyA aura kahane lagI, ki tuma ko bhI aisA gIta cAhie to meM tumhAre ghara bheja detI hUM tuma prabho prAne ghara vApasa zIghra calI jAyo / taba lakSmImatI kahane lagI ki he sakhI isa gAyana ko avazya mere ghara bheja do, kahakara lakSmImatI apane ghara calI gaI / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 ] vrata kathA koSa idhara sunandA seThAnI vicAra karane lagI ki kaunase upAya se lakSmImatI ko kaSTa ho, itane meM eka saperA vahAM se nikalA, usase sunandA seThAnI kahane lagI ki he sapere bhAI tuma eka kArya merA karo, lakSmImatI ko kisI bhI taraha se putra zoka ho taba saperA kahane lagA ki he devI maiM eka sAMpa ghar3e meM DAlakara detA hUM tuma usa ghar3e ko lakSmImatI ke ghara bheja do aura kahalavA do ki isa ghar3e meM tumhAre putra ke liye bahuta sundara hAra hai tumhArA putra isa ghar3e meM hAtha DAlakara nikAle aura gale meM pahane to tumako sundara gIta gAnA A jaayegaa| taba sunandA ne usa ghar3e ko eka manuSya ke hAtha lakSmImatI ke ghara bheja diyA, aura saba bAta kahalA bhejI, taba lakSmImatI ne usa ghar3e meM apane putra ke hAthoM se usa hAra ko nikalavA kara apane gale meM pahana liyA, lakSmImatI usa hAra se aura bhI sundara dikhane lagI, ratnahAra kA prakAza sAre ghara meM phaila gayA, ye saba hone para bhI lakSmImatI ko gIta gAnA nahIM A rahA thaa| idhara sunandA seThAnI ko bhI bahuta khuzI ho rahI thI ki aba to avazya hI lakSmImatI ko kaSTa hogA, dekheM usake ghara meM kyA ho rahA hai, aisA vicAra kara vaha lakSmImatI ke ghara dekhane ko gaI / ___ jaba sunandA ko lakSmImatI ne dekhA usa hI samaya lakSmImatI kahane lagI devI sunande, tumhAre kahe anusAra saba maiMne kiyA lekina tumhAre samAna hamako gIta gAnA nahIM pAyA, kyA kAraNa hai, sunandA usakI bAta ko sunakara hairAna ho gaI aura apane ghara ulTe pAMva vApasa lauTa AI / mana meM vicAra karane lagI ki lakSmImatI bahuta saubhAgyazAlinI hai usako kisI prakAra kA koI kaSTa nahIM ho sakatA, maMne jo usako duHkha pahuMcAne kA kArya kiyA so bahuta hI ayogya kiyA, aisA rAta-dina vicAra karane lgii| he bhavyajIvo Apa ! loga kisI dUsare ko kaSTa pahucAne rUpa kArya kabhI mata karo / eka dina lakSmImatI mandira meM jinadarzana karane ko gaI, mandira meM rAjA kI rAnI bhI AI thI, lakSmImatI ke gale kA sundara hAra dekhakara rAnI madanamAlA apane rAjamahala meM pAkara rAjA ko kahane lagI ki he deva ! prAja maiM lakSmImatI ke Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa -- [366 gale meM eka hAra dekhakara AI hU~ vaisA hAra mujhako bhI cAhiye, taba rAjA ne arhadAsa seTha ko bulavA kara kahA ki zreSThivarya ! jo ApakI seThAnI ke gale meM hAra hai vaisA merI rAnI ko bhI cAhiye Apa banavAkara deveM, jitanA bhI dhana cAhiye le jAo, taba seTha kahane lagA ki he rAjana ! merI saMpatti saba ApakI hI hai, usa hAra ko hI Apa ko bheMTa kara detA hUM aisA kahakara seTha ne usa hAra ko rAja sabhA meM lAkara rAjA ko de diyA / hAra kA prakAza dekhakara sabhA ke loga bahuta Azcarya karane lage, rAjA ne apanI rAnI ke hAtha meM usa hAra ko diyA, rAnI ne jaise hI usa hAra ko apane gale meM pahanA usI kSaNa vo hAra kAlA sarpa ho gayA, rAnI bahuta bhayabhIta ho gaI, hAra ko gale se nikAla diyA, rAjA ko kahA, rAjA ko seTha ke Upara bahuta krodha AyA, taba seTha kahane lagA ki he rAjana mujhe patA nahIM maiM merI lakSmImatI seThAnI ko bulAtA hra seTha apanI seThAnI ko rAja sabhA meM lekara gayA, usa hAra ko lakSmImatI seThAnI ne pahanA to hAra ho gayA, aura rAno ke gale meM sarpa dIkhane lagA, yaha saba dekha kara rAjasabhA ke logoM ko bahuta kautuka huA, rAjA ke bhI Azcarya kA ThikAnA nahIM rahA, rAnI ke gale meM sarpa aura seThAnI ke gale meM hAra, yaha saba dekhakara rAjA ne eka divyajJAna se sampanna mahAmunizvara ko pUchA bhagavAna yaha saba kyA kautuka hai mujhe kucha samajha meM nahIM pA rahA hai / taba munirAja kahane lage he rAjana ! isameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai isa lakSmImatI seThAnI ne pUrva bhava meM nirdoSa saptamI vrata ko acchI taraha se pAlA thA, isIliye isako kisI prakAra kA kaSTa nahIM ho sakatA, dharma ke prabhAva se sarpa bhI ratnahAra hotA hai, he bhavyajIvo Apa bhI isa vrata kA pAlana karake puNya upArjana karo, aisA kahate huye pUrva vRttAnta saba kaha sunAyA, sabako bahuta Ananda huA, rAjA ne, lakSmImatI Adi sabane munizvara se nirdoSa saptamI vrata svIkAra kiyA, aura apane ghara ko vApasa A gye| ... lakSmImatI Adi ne yathAyogya vrata kA pAlana kiyA, vrata kA udyApana kiyA, isa kAraNa vaha lakSmImatI strIliMga cheda kara svarga meM deva ho gaI, vahAM se Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ] vrata kathA koSa cayakara manuSya bhava dhAraNa kara munidIkSA dhAraNa kI, tapazcaraNa karake karmoM ko naSTa kara mokSa ko prApta kiyA / nakSatramAlA vrata gIta kA chanda ju vAsara cAra adhika pacAsa hI, sattAisa bIsa sAta upAsahI / trizuddha hiM kara vivekI cAva soM, vratateM chuTiye vidhi dAva soM // / azvinI nakSatra thakI tihi madhya ekAzana yuta zIla mana vaca tana mAlA nakSatra su nAma Dilla - -ki. kri. ko. bhAvArtha : - yaha vrata cauvana dina meM samApta ho jAtA hai / prathama azvinI nakSatra ke dina prArambha kare / prathama dina upavAsa, dUsare dina pAraNA, tIsare dina upavAsa, cauthe dina pAraNA isa prakrama se 27 upavAsa aura 27 pAraNA karatA huA krama se 54 dina pUre kareM / prati dina trikAla NamokAra mantra kA jApya kare / vrata samApta hone para udyApana kare / nityarasI vrata - lUraNa dIta zazi hari bhauma mITho harai, ghRta budha guru ko dahI dUdha bhRgu parihareM / taila taje zani yahai varata pAMkhA gahaiM marayAvA jimi nema dhare jimi niraba hai || - vardhamAna purANa bhAvArtha :- ravivAra ko namaka, somavAra ko harI, maMgalavAra ko mIThA, budhavAra ko ghRta, guruvAra ko dahI, zukravAra ko dUdha aura zanivAra ko tela kA tyAga kare / yaha vrata eka varSaM meM samApta hotA hai / zaktinyUnatA meM pakSa, mAsa, do mAsa yadi rUpa se kiyA jA sakatA hai / vrata dhAraNa kI avadhi pUrNa hone para udyApana kare / OM hrIM zrIM zrIM nama:' isa mantra kA trikAla jApya kare / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 371 navakAra vrata namokAra vrata aba suna rAja sattara dina ekAntara sAja / -vardhamAna purANa bhAvArtha :-yaha vrata sattara dina meM samApta hotA hai / sattara ekAzana kare / pratidina trikAla NamokAra mantra kA jApya kare / pazcAt udyApana kare / naMdasaptamI vrata bhAdoM sudI saptamI dina jAna, proSadha care sabhI taja mAna / bhAvArtha :-bhAdoM sudi saptamI ke dina upavAsa kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kre| sAta varSa pUre hone para udyApana kare / nirjara paJcamI vrata prathama prASAr3ha zveta paJcamI ko vAsa kare, kArtika loM mAsa pAMca prauSadha gahIjiye / pATha prakAra jinarAja pUjA bhAva setI, udyApana vidhi kara sukRta lhiijie| kiyo nAgazrIya seTha sutA eka varaSa loN| suragati pAya nidhi kathAteM gahIjiye / nirjara paMcamI ko vrata yaha sukhAkara bhAva zuddha kiye duHkha ko jalAMjali diijie| bhAvArtha :--yaha vrata pAMca mahIne meM samApta hotA hai jisameM 6 upavAsa hote haiM / ASAr3ha zuklA 5 kA upavAsa, zrAvaNa meM paJcamI 2, bhAdrapada meM 2, Azvina meM 2, kArtika meM 2 isa prakAra 5 mAsa 6 paJcamiyoM ke upavAsa kre| trikAla namaskAra mantra kA jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / ___ yaha vrata seTha putrI nAgazrI ne kiyA thA jisase vaha uttamottama sukha ko prApta huI thii| naMdIzvarapaMkti vrata dohA- naMdIzvara paMkati virata, sunahu bhavika cita lAya / kiye puNya prati Upaje, bhava AtApa miTAya / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ] vrata kathA koSa caupAI prathama cAra ikAMtara bIsa, kara pIche belA ikatIsa / tA pIche ju ikAntara kare, dvAdaza proSadha vidhiyuta dhare / puna belo kariye hita jAna, bArA vAsa ikAntara ThAna / pocheM ika belo kIjie, ika antara daza dvaya lIjie / phira ika belo kara dhara pra ema, vasu upavAsa ikatira ema / saba upavAsa prATha cAlIsa, bica belo cahu gahe garIza / dadhimukha rati karake upavAsa, aMjanagiri cahuM belA tAsa / divasa eka so ATha makAra, barata yahai pUraNatA dhAra / chappana proSadha bhavi mana zrAna, kare pAraraNA bAvana jAna ! lagate kare na antara par3a e, agha aneka bhava saMcita hare / yaha vrata 108 dina meM pUrA hotA hai, jisameM 56 upavAsa aura 52 pAraNA hote haiM / yathA pUrva dizi - aMjanagirikA belA 1, tAke upavAsa 2, pAraNA 1, dadhimukha ke upavAsa 4, pAraNA 4 / ratikara ke upavAsa 8, pAraNA / isa prakAra pUrva dizi ke upavAsa 14 pAraNA 14 / isI prakAra dakSiNa ke pazcima ke aura uttara ke kare / nandIzvara kI bhAvanA bhAve / OM hrIM nandIzvara dvope dvApaJcAzajjinalayebhyo namaH ' isa mantra kA trikAla jAya kare, vrata pUrNa hone para udyApana kare / paJcAlaMkAra vrata kathA ASAr3ha zuklA paJcamI ke dina snAna karake zuddha vastra pahana hAthoM meM abhiSeka pUjA kA sAmAna lekara mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, patha zuddha karake bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para paJcaparameSThi bhagavAna kA paJcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kA yathAyogya sammAna kare, paMcaparameSThi kA alaga alaga nAma uccAraNa karake pAMca akSatoM kA puMja rakhe, puja ke Upara pAMca supArI, pAMca puSpa, pAMca laDDU, pAMca phala Adi rakhe / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [ 373 OM hrAM hrIM hra hrauM hraH asi prAusA namaH sarvazAMtirbhavatu svAhAH / isa mantra se athavA OM namaH paJcaparameSThibhyaH svAhA / isa mantra se unako eka 2 arghya car3hAve, anta meM 108 puSpa se jApya kare, vrata kathA par3he, NamokAra mantroM kA 108 bAra jApya kare, usake bAda eka mahA argha kare, argha hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, upavAsAdi zakti pramANa kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare / isI prakAra pratyeka mahIne kI zuddha zukla paJcamI ko pUjA karanA cAhiye, va pratyeka dina paJca parameSThi bhagavAna kA dUdha kA abhiSeka kare, anta meM vrata kA udyApana kare, usa samaya zruta skaMdha yantra kI yathAvidhi pratiSThA karake pAMca prakAra kI miThAI banAkara pUjA kare, caturvidha saMgha ko AhArAdi dAna deve, isa prakAra isa vrata kI vidhi hai / kathA ___ isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM magadha nAma kA vizAla deza hai, usa deza meM saundara nAma kA eka gAMva hai, vahA~ pahale vizvasena nAma kA rAjA rAjya karatA thA, usako sauMdharo nAma kI sundara paTTarANI thI, donoM sukha se rAjasukha bhoga rahe the / eka dina bhagavAna mahAvIra kA samavasaraNa vipulAcala parvata para AyA hai aisA vanapAlaka ke dvArA sUcanA prApta hote hI, nagaravAsI logoM ke sAtha svayaM ke parivAra ko lekara vipulAcala parvata para calA gayA, jAkara sAkSAta bhagavAna ko namaskAra karake manuSyoM ke koThe meM baiTha gayA, divyadhvani sunane lagA, kucha samaya bAda hAtha jor3a kara vinayapUrvaka gautama svAmI se prArthanA karane lagA ki he jagatguro ! Apa koI aisA vrata kahiye ki jisake phala se ananta sukha kI prApti mujhe ho, taba gautama svAmI kahane lage ki he bhavyottama rAjana ! tuma paJcAlaMkAra vrata ko karo, jisake phala se tuma ko zIghra hI mokSa kI prApti hogii| aipA kahakara bhagavAna ne pUrNa rUpa se vrata kI vidhi kahI / taba bhakti se saba logoM ne vrata grahaNa kiyA aura apane nagara meM vApasa mA gaye, rAjA ne vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA aura udyApana bhI kiyaa| anta meM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ] -vrata kathA koSa marakara vrata ke puNya phala se pAMcaveM svarga meM deva hokara utpanna huaa| vahAM se caya kara bharata bhUmi para cakravartI huA, SaDkhaDa kA rAjya bhogakara dIkSita huA, karma kATa kara mokSa gayA / purANAnnatyAga vrata vidhi kayA ASAr3ha zuvalA aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahana kara jinamandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara Ipitha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para bhagavAna ko virAjamAna karake paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, jinavANI guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kA yathAyogya sammAna pUjA karanA caahiye| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM paramabrahmaNe anantAnaMtajJAna zaktaye arhatparameSThine namaH svaahaa| isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, deva, zAstra, guru ke Age cAMvala kA cAra puja banAkara namaskAra karatA huA, unakI sAkSI se eka bhukti kA niyama karanA cAhiye, aura Aja se lekara cAra mahine taka purAnA dhAnya (anna) nahIM khAUMgA aisA niyama karanA cAhiye, vrata kathA par3hanA cAhiye, isI krama se Age kArtika zuklA pauNimAparyaMta pratyeka aSTamI aura caturdazI ko pUrvokta pUjA karanA cAhiye, kArtika kI pauNimA ke dina isa vrata kA udyApana karanA cAhiye, usa samaya mahAbhiSeka pUjA karanA, bAraha bAMsa ke karaNDoM meM nAnA prakAra ke zuddha miSThAnna aura gaMdha, akSata, puSpa, phalAdi bharakara Upara se baMda kara deve, vAyane taiyAra kara deve, deva ko eka, zAstra ko eka, guru ko eka, padmAvatI ko eka, AryikA ke Age eka car3hA deve, gRhasthAcArya ko eka paNDita, saubhAgyavatI strI ko eka deve, eka svayaM apane ghara ko lekara jAve, zakti ke anusAra caturvidha saMgha ko dAna kare, phira apane pAraNA kare, pratyeka aSTamI vA caturdazI ko upavAsa bhI kare to bahuta acchA hai / kathA avaMti nAmaka deza meM ujjayanI nagarI meM pratApasiMha rAjA apanI padmAvatI rAnI ke sAtha meM rAjya karatA thA, eka samaya usa nagara ke caityAlaya meM kanakazrI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa va kanakakAMtA prAyikA 500 AyikAnoM ke sAtha meM darzana karane ko AI, usa dina padmAvatI rAnI bhI jinacaityAlaya ke darzana ke liye gaI thI, pAyikA mAtAjI ko dekhakara bhaktipUrvaka rAnI ne namaskAra kiyA, vinaya se kahane lagI ki he mAtAjI ! aba Apa isa varSa kA cAturmAsa isI nagarI meM kariye, jisase ki hamArI pUNya vRddhi ho, varSA yoga nikaTa A gayA hai, hamArI aisI icchA hai ki Apake zrImukha se koI aisA prata vidhAna kaho / rAnI ke vinayapUrvaka vacana sunakara mukhya prAyikA kanaka zrI kahane lagI ki he rAnI tuma purAnA annatyAga vrata karo, isa vrata ke prabhAva se jIba ko ihalokasukha aura paralokasukha kI prApti hotI hai, aisA kahakara vrata kI sampUrNa vidhi ko kahA / rAnI vrata kI vidhi ko suna kara bahuta hI AnaMdita huI aura vinayapUrvaka vrata ko svIkAra kiyA, aura ghara vApasa A gaI, apanI dAsI ke sAtha vrata ko acchI taraha se pAlana karane lgii| udyApana ke dina vasaMtamAlA dAsI ko saba dravya to prApta ho gayA, lekina eka navIna kapar3A na prApta hone ke kAraNa vaha atyanta ciMtAtura hone lagI, aura jinamandira kI tarapha jAne lago, itane meM mArga meM eka vyakti milA, vasaMtamAlA ko ciMtAtura dekhakara kahane lagA ki he mAM, Aja prApa ciMtAvAna kyoM dIkha rahI ho kyA kAraNa hai / taba vaha kahane lagI ki he pitAjI Aja mere ko eka vrata kA udyApana karanA thA, lekina udyApana ke liye eka navIna vastra cAhiye so vastra na milane ke kAraNa Aja maiM udAsIna hUM / usakA dona vacana sunakara vaha vyakti kahane lagA ki he mAM Aja Apa jo brata kara rahI haiM, usameM se mujhe bhI kucha bhAga agara detI ho to maiM tumako eka navona bastra lAkara zIghra detA hai aisA sunate hI vaha dAsI bahuta prasanna huI aura vasaMtamAlA kahane lagI ki he pitAjI jo maiM vrata kara rahI hU~ usa puNya kA AThavAM bhAga maiM Apako detI huuN| taba usane eka navIna kapar3A lAkara zIghra de diyA, taba vasaMtamAlA dAsI ne bahuta bar3e utsava se vrata kA udyApana kiyA, caturvidha saMgha ko dAna vagairaha dekara pAraNA kiyA, usa vyakti ko bhI aSTamAMza puNya lagA kyoMki udyApana ke liye usane navIna kapar3A dAna kiyA thaa| idhara padmAvatI rAnI ko sarva pUjAsAhitya TAima para na milane ke kAraNa kAlAtikrama ho gayA, aura rAtri ho jAne ke kAraNa khAne pIne ke padArthoM meM Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ] vrata kathA koSa jIvotpatti ho gaI, pUjA sAmagrI meM jIvANu utpanna ho gaye, bahuta jIva hisA ho jAne ke kAraNa usako bahuta pApa lgaa| Age vaha padmAvatI rAnI marakara eka vaizyA ke garbha se sarvapriyA nAma kI gaNikA hokara utpanna huI, vaha vasaMtamAlA bhI Ayu ke aMta meM samAdhi dhAraNa kara marI, aura usI nagara ke andara rahane vAle bhAnudatta seTha kI lakSmImatI seThAnI ke garbha se kumArakAMta nAmaka putra hokara janmI / vaha vyakti bhI usI nagaro meM rahane vAle naMdivardhana vaizya aura usakI patni naMdIvadhinI ke garbha se kanakamAlA nAmako kanyA paidA huI / jaba kumArakAMta yuvA huvA taba kanakamAlA ke sAtha zubha muhUrta meM vivAha ho gayA, aura sukha se rahane lage / eka dina usa nagarI ke udyAna meM vimalabodhana nAma ke avadhijJAnI munizvara Aye sAmAcAra prApta hote hI nagarI kA rAjA pratApasiMha apane parijana purajana sahita munidarzana ke liye udyAna meM gayA, munirAja ko bhaktipUrvaka namaskAra karake dharmopadeza sunane ke liye baiTha gayA, kucha samaya ke bAda kumArakAMta hAtha jor3akara kahane lagA ki he gurudeva ! merA merI patnI kanaka mAlA ke Upara itanA prema kyoM hai isakA kAraNa kyA hai, so kho| taba munirAja kahane lage ki he kumArakAMta pUrva bhava meM tumane vratodyApana meM navIna vastra dekara puNya saMpAdana kiyA thA, usI puNya se vaha tumhArI patnI huI hai, isI kAraNa se tumhArA prama usake Upara jyAdA hai, vo rAjA kI paTTarAnI padmAvatI tho, vo marakara vaizyA huI hai, yaha saba bhavAntara muni ke mukha se sunakara sabako pUrva bhava kA smaraNa ho gayA aura saba loga samyagdRSTi ho gye| punaH saba logoM ne vrata ko grahaNa kiyA, saba loga vApasa ghara ko prA gaye, vrata ko acchI taraha se pAlakara udyApana kiyA / usa vaizyA ne bhI vrata ko pAlA aura saMnyAsamaraNa se marakara strIliMga kA chedana karake saudharma svarga meM amarendra deva hamA, kumArakAMta aura kanakamAlA bhI samAdhimaraNa se marakara acyuta svarga meM indrapratIndra hokara sukha bhogane lge| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 377 paMca sanAnivAraNa vrata kathA ASAr3ha zuklA paMcamI ko snAna kara zuddha ho, jinamandirajI meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi pratimA aura padmapabha tIrthaMkara pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, eka pATe para pAMca pAna lagAkara Upara akSatAdi rakhakara, pAMca prakAra ke naivedya se pUjA kare / OM hrAM hrIM hra hrauM hraH asimAusA svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, usa dina ko dharma dhyAna se bitAve / munimahArAjAdika ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, zakti na ho to pAMca vastu se ekAzana kare / isI prakAra pratyeka mahine kI usI tithi ko vrata pUrvaka pUjA kare, kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi kA mahAbhiSeka karake catuvidha saMgha ko AhAradAnAdi deve / kathA isa bharata kSetra ke kanakapura nagara meM nAgakumAra kevalI kI gaMdha kuTI AI, vahAM kA rAjA devakumAra apane parivAra sahita bhagavAna ke darzana ko gayA, jAkara rAjA ne bhagavAna se paMca sUnAnivAraNa vrata grahaNa kiyA, yathAvidhi vrata kA . pAlana kara jinadIkSA grahaNa kara mokSa ko gayA / paMca saMsAra vrata kathA ASAr3ha zuklA paMcamI ke dina zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| ___OM hrAM hrIM hrIM hrauM hraH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 ] vrata kathA koSa isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, raNamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3he, eka nAriyala sahita pUrNa arghya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, usa " dina upavAsa kare, satpAtroM ko dAna deve, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dUsare dina dAna dekara svayaM pAraNA kare, upavAsa karane kI zakti nahIM hone para pAMca 'vastu se pAraNA kare, paMcaparAvartana naSTa karane ke liye pAMca mAlA NamokAra mantra kI phere / isa prakAra pratyeka mahine kI paMcamI ko vrata kara pUjA kare, kArtika zuklA paMcamI ko udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna karake mahAbhiSeka kare, pAMca muniyoM ko prAhArAdi deve, pAMca zAstra bheMTa kare, yathAyogya sabako dAna deve / kathA isa vrata ko rAjA pANDu aura kuntI ne pAlana kiyA thA, vrata ke prabhAva se dIkSA lekara svarga ke sukha bhoga rahe haiM / isa vrata kI kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / parvamaMgala vrata kathA baizAkha zuklA ekama se tRtIyA taka nitya zuddha hokara maMndira meM jAye, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare / AdinAtha bhagavAna kI mUrti sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kareM, yakSayakSiNI kI va kSetrapAla kI pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, dIpa jalAve / OM hrIM zrIM klIM aiM zrAdinAtha tIrthaMkarAya gaumukhayakSa cakrezvarI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3he, eka pargA arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deveM / 7 isa prakAra isa vrata ko tIna varSa taka kareM, yA tIna mahine kare yA tIna pakSa kareM, apanI zakti praNAma vrata karake aMta meM udyApana kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 376 kathA mathurA nagarI ke rAjA jayavarmA kI rAnI jayAvaMti ne eka bAra isa vrata kA pAlana kiyA thA, usake prabhAva se, usake yahAM vyAla mahAbyAla nAma ke do putra utpanna huye, rAnI ne aMta meM dIkSA lekara tapasyA kI, samAdhimaraNa kara svarga meM deva huii| parvasAgara vrata kathA ASAr3ha zuklA dazamI ke dina zuddha hokara jina mandira jAve, bhagavAna ko namaskAra kare, zItalanAtha tIrthaMkara va yakSayakSi sahita bhagavAna kA paMcAmRta abhiSeka kare / phira pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kre| ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zItalanAtha tIrthaMkara Izvara yakSa mAnavI yakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAarghya pUrvokta vidhi se car3hAve, maMgala AratI utAre, yathAzakti upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, AhAra dAna deve / isa prakAra dasa mahine taka isI tithi ko vrata aura pUjA kare, usa samaya zItalanAtha tIrthaMkara kA vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko vasudeva ne kiyA thA, unhIM kI kathA pddh'e| kRSNa purANa aura vasudeva kathA pddh'e| puNyasAgara vrata kathA ___ ASAr3ha va kArtika athavA phAlguna kI aSTAnhikA meM kisI bhI aSTAnhikA kI saptamI ko zuddha hokara mandira jAve, bhagavAna ko namaskAra kare, navadevatA aura paMcaparameSThi bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, unakI pUjA kare, zruta va gaNadhara va yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kre| . OM hrIM zrIM klIM aiM aha~ arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 ] vrata kathA koSa isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, pUrvoktavidhi se maMgala AratI utAre, upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dAnAdi dekara svayaM saptamI se navamI paryanta pAMca vastu se ekA zana kare, aSTamI kA upavAsa kare, isa prakAra cAra mahine taka pratyeka aSTamI caturdazI ke dina vratapUrvaka bhagavAna kI pUjA kare, Age kI aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi ko eka navIna pratimA taiyAra karAkara pratiSThA karAve, mahAbhiSeka kare, vidhAna kareM, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko seTha sudarzana ne pAlana kiyA thA, isaliye sudarzana kathA pddh'e| paMca zrata jJAna vrata yaha vrata 336 dina meM pUrNa hotA hai / isameM 168 upavAsa va 168 pAraNe hote haiM, eka upavAsa eka pAraNA isa krama se yaha vrata karanA cAhiye / isa vrata meM "OM hrIM zruta jJAnAya namaH" isa mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhiye, vrata pUrNa hone para udyApana karanA caahie| (jaina vrata vidhAna saMgraha) atha zrIpaMcamI vrata kathA vrata vidhi-ASAr3ha zuklA paMcamI ke dina isa vrata vAle prAtaHkAla snAna karake solA kA kapar3A pahanakara, sarva prakAra kA pUjA sAhitya apane hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, vahAM jAkara kriyA karanA cAhiye, jinendraprabhu ke Age ghI kA dIpaka jalAve, jinendra pratimA jo yakSayakSi va aSTaprAtihArya sahita ho usa pratimA kA paJcAmRta abhiSeka karanA va aSTadravya se pUjA krnaa| "OM hrIM ahaM arhatparameSThibhyo namaH svAhA / " isa mantra se 108 bAra sugandhita puSpoM se jApya kare, aura 108bAra NamokAra mantra kA jApya kare, usake bAda zrata, guru kI pUjA karanA, yakSayakSi va kSetrapAla kA yathAyogya sammAna karanA (arcana karanA) usake bAda pUrNa ardhya karake Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [381 - - maMgala prAratI kare, phira ghara jAkara prAhAradAna satpAtroM ko deve, svayaM upavAsa kare, sAyaMkAla dIpadhUpa se pUjA karake, jinasahasranAmAdi stotra bolakara, svAdhyAyAdika kare, usI prakAra dharmadhyAna meM samaya nikAle, dUsare dina pUjAbhiSeka kriyA karake sapAtroM ko AhArAdi dAna dekara pAraNA kare, isa prakAra pratyeka mahine meM usI tithi ko pUjA karake vrata kare, isa prakAra isa vrata ko pAMca varSa, pAMca mahIne taka karanA cAhie, yaha utkRSTa vidhi hai| pAMca varSa taka karanA madhyamavidhi hai aura pAMca mahine taka mAtra karanA jaghanya vidhi hai, isa prakAra isa vrata ko uttama, madhyama, jaghanya kisI bhI prakAra karane ke bAda udyApana karanA cAhiye, usa samaya tIrthaMkara kI ArAdhanA karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko AhArAdi cAroM prakAra ke dAna ko deve, isa prakAra isa vrata kA vidhAna hai / kathA ___ isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vasaMtatilaka nAma kA eka sundara nagara hai, vahAM satpati nAma kA eka parAkramo nItivAna va guNazAlI aisA rAjA sukha se rAjya karatA thA / usa rAjA kI manohara guNavAna, sundarI priyAdevI nAma kI paTTarAnI thI, uso nagara meM kodaMDa nAma kA eka brAhmaNa rahatA thA, lekina vaha brAhmaNa dIna daridra thA, usa brAhmaNa ke priyA va kamalA nAma kI do striyAM thIM, usake zrI aura saMpati ye do kanyAeM thIM, kAlakrama se eka dina kodaMDa brAhmaNa yamarAja ke mukha meM calA gayA arthAt mara gayA / taba kamalA nAma kI strI pati viyoga se bahuta hI duHkhI rahane lagI / saubhAgya ke khaMDita ho jAne para nisteja ho gaI, pati ke mara jAne para usako bahuta hI dIna avasthA prApta huI, isaliye udarapUrti ke liye anya logoM ke ghara jAkara kAma karake svayaM kA aura donoM putriyoM kA peTa bharane lagI, isa prakAra samaya bitAne lgii| ___eka dina sotazrI ke pitA kI bahana kamalA ke pAsa Akara zrI ko nindA karane lagI taba kamalA zrI ke Upara krodhita huI, taba vaha zrI usI samaya vahAM se ghara se bAhara nikalI, taba usako nagara nivAsiyoM se mAlama huA ki nagara ke udyAna meM damavara mahAmunizvara padhAre huye haiN| aisA jAnate hI zrI munirAja ke darzana ko udyAna meM gaI aura munirAja ke caraNoM meM bhakti se namaskAra karake baiTha gii| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 ] vrata kathA koSa munirAja ke muha se dharmopadeza sunakara, zrI ne hAtha jor3akara vinaya se kahA he saMsAra se pAra utArane vAle svAmI, Apa mujhe mere dAridra ko nAza karane ke liye kucha upAya kho| munirAja ne usa kanyA ke vinaya sahita vacana ko sunakara dekhA ki usako anya vrata karane kI zakti nahIM hai aisA jAnakara kahane lage ki he kanye tumako zruta paMcamI vrata karanA cAhie, sunakara usa kanyA ko bahuta hI Ananda huaA, munirAja ko bhakti se namaskAra kara usa kanyA ne jaghanyarUpa se zruta paJcamI vrata ko svIkAra kiyA, aura ghara Akara vrata kI mahimA aura vrata kA svarUpa mAM aura bahana ko kaha sunAyA, sunakara vo donoM bhI Anandita huI / taba kAlakrama se una tInoM ne vrata ko vidhipUrvaka pAlana kiyA, Age vo tInoM sukha se rahane lgii| kucha dina bAda vaha kamalA maraNa ko prApta huI, marakara isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM eka zubha deza hai usa deza meM brahmapura nAmaka eka manohara gAMva hai vahAM pahale eka devasena nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usake jayAvatI nAma kI eka mahArANI thI, usa mahArAnI ke udara se usa kamalA nAma kI strI ne vrata ke prabhAva se prabhaMjana putra ke rUpa meM janma liyA, aura sampati strI ne bhI marakara bharata kSetra ke pUrva deza meM puNyapura nagara meM puNya ke prabhAva se pUrNabhadra nAma kA rAjA hokara janma liyA / usI prakAra kodaMDa brAhmaNa kI bahana saMprApti bhI bhara kara pUrNabhadra rAjA kI pRthvI. devI nAma kI bahana huii| Age vahI pRthvIdevI usa devasena rAjA kA putra jo prabhaMjana thA, usakI vaha bhAryA huI, donoM dampati kAlakrama se sukhoM ko bhogate hue pUrvokta zrI ke jIva ne marakara vratopavAsa ke puNyaphala se usa pRthvIdevI ke garbha se sarala nAma kA rAjakumAra hokara janma liyA / isa prakAra kamalA, saMpatti, zrI ye tInoM jIva kAlakrama se samaya vyatIta karate rahe, eka dina pRthvIdevI rAno kumati nAma ke mantrI ko dekhakara mantrI ke Upara Asakta ho gaI aura vaha usakI sahAyatA se pUrva vairAnusAra apane pati kA va putroM kA vadha karane ke lie upAya karane lagI, usa strI kI duSTa pravRtti ko dekhakara prabhaMjana Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [383 aura sarala kumAra donoM ne saMsAra zarIra aura bhogoM se virakta hokara zrIvardhana munizvara ke pAsa jAkara jinadIkSA grahaNa karalI, usake sAtha pUrNabhadra rAjA ne bhI virakta hokara jinadIkSA grahaNa kara lI aura tInoM hI munirAja bAraha prakAra kA tapa aura chaha prAvazyaka kriyA, tIna gupti darzanAdi paJcAcAra va pAMca samiti ityAdi guNoM kA pAlana karane meM tatpara ho gaye / ghora tapasyA karane se tInoM hI mahAmuni aneka Rddhi saMpanna ho gaye, aura deza dezAntaroM meM vihAra karane lge| pUramatAla parvata ke Upara kAyotsarga mudrA meM raha kara dharmadhyAna se maraNa kara acyuta svarga meM deva hokara janma grahaNa kiyaa| Age pracyuta svarga ko prAyuSya ko sukhapUrvaka bhogakara mare aura eka bhavAtArI hokara janmeM / manuSyabhava pAkara jinadIkSA grahaNa karake ghora tapasyA karane lage, karmoM ko kATa kara zAzvata sukharUpa mokSa ko prApta kiyaa| zrata paJcamI vrata vidhAna aura vidhAna kI kathA gautama svAmI ke mukha se sunakara zreNIkAdi ko bahata Ananda jhA, taba usa celanA devI ne gautama svAmI ko namaskAra karake zruta paJcamI vrata ko svokAra kiyA, usake bAda bhagavAna mahAvIra ko aura gautama svAmI ko namaskAra karake rAjA zreNika prajAjanoM ke sAtha rAjagrahI nagarI meM vApasa lauTa gyaa| __ Age kAlAnusAra rAnI celanA ne vrata ko vidhinusAra pAlana kara udyApana kiyA, phira kucha hI samaya bAda AryikA dIkSA lekara uttama tapazcaraNa kara strIliMga kA chedanakara svarga meM mahAna RddhidhArI deva huI / vahAM vo bahuta ho devoM ke sukha bhoga rahI hai. isalie he bhavyo ! pApa bho isa vrata kA acchI taraha pAlana karo, jisase svarga sukha kI prApti karate hue krama se mokSa sukha kI prApti kro| ... zrutapaMcamI vrata kathA jyeSTha sudI paJcamI zruta-paJcamI hai, isa dina zrI bhUtabalI va puSpadaMta munI ne dhavala jayadhavala aura mahAdhavala ina mUla granthoM kI SaTakhaNDAgama pustaka kI racanA kI / usa dina pUrNa hone se usakI pUjA kI (dekhI zrutaskaMdha vidhAna) isalie pratyeka varSa proSadha upavAsa karanA cAhie / 17 varSa yaha taka vrata karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 ] vrata kathA koSa isako dUsarI vidhi :-jyeSTha vadi paMcamI ko upavAsa karanA, yaha vrata 5 varSa taka karanA, usako skaMdha zruta paMcamI bhI kahate hai| isa dina jinavANI kI pUjA karanA, grantha kI ratha yAtrA nikAlanA, isakI kathA par3hanA / pratyeka zrAvaka ko apane ghara meM rakhe zAstra ThIka karanA va usakI pUjA karanI cAhie, zruta paTa grantha para zrI indranaMdI prAcArya ne likhA hai usameM jinadharma kA pracAra kaise huA usakA varNana hai va usako unnati kisane kI grantha kisane kiyA va graMtha kI racanA kaise huI isakA itihAsa diyA hai / vaha par3hanA cAhie / kathA dharasena bhUtabali puSpadaMtAcArya ko kathA par3he / paJcamandara vrata kathA ASAr3ha, kArtika, phAlguna mahine meM Ane vAle naMdIzvara parva meM saptamI ko ekAzana kare, aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, maNDapa zRgAra karake paMca mandara kI racanA kare, nandIzvara pratimA va anya koI bhI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, paMcameru kI aSTa dravya se alaga-alaga pUjA kre| OM hrIM paMcameru sthita samasta jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre usa dina upavAsa, ekAzana, vastu parisaMkhyAna yathAzakti kare, satpAtroM ko dAna deve, isa prakAra pratidina pauriNamA paryanta kare, isa prakAra pAMca aSTAnhikA ke andara pUjA karane para anta meM udyApana kare, paMcameru vidhAna khUba ThATha se kare, isake mantra Age likhe anusAra haiN| 1 OM hrIM sudarzanamerupUrvabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabibA atra Agacchata 2 saMvauSaT aAhvAnanaM / OM atra tiSThata 2 Tha Tha sthApanaM / OM atra mama sannihitA bhava 2 vaSaT sannidhIkaraNaM // OM hrIM sudarzanamerupUrvabhadrasAlavanajina caityAlayasthajinabibebhyo jalaM nirvapAmi svAhA // evaM gaMdhAdiSvapi yojyaM // 2 OM hrIM sudarzanamerupUrvanaMdanavana Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 385 jinacaityAlayasthajinabiMbA pratrAgacchata 2 ityAdyAvhAnAdi0 OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 3 OM hrIM sudarzanamerupUrvasaumanasavanajinacaityAlayasthajinabiMbA atrAgacchata 2 ityAvhAnAdikaM / OM jinabiMbebhyo jalamityAdi / 4 OM hrIM sudarzanamerupAMDakavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM OM0-jinabibemyojalamityAdi0 / 5 OM hrIM sudarzana merudakSiNabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA atrAgacchata 2 ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi0 // 6 OM hrIM sudarzanamerudakSiNanaMdanavanajinacaityAlayasthajinabibA atrAgaccata 2 ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0jinabibebhyo jalamityAdi0 / 7 / OM hrIM sudarzanamerudakSiraNasaumanasavanajinacaityAlayastha jinabibAityAvhAnAdi0 OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 8 OM hrIM sudarzanamerudakSiNapAMDukavanajina caityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM0-jinabibebhyo jalamityAdi / 6 OM hrIM sudarzanamerupazcima bhadrasAlavanajinacaityAlayasthajibiMbA atrAgacchata 2 ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0-jinabibebhyojalami0 / 10 OM hrIM sudarzanamerupazcimanaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAdi prAvhAnAdikaM0 / OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 11 OM hrIM sudarzanamerupazcimasaumanasavanajinacaityAlayastha jinavibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi. 12 OM hrIM sudarzanamerupazcima pAMDukavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM0-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 13 OM hrIM sudarzanamerUttara bhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0-jinabibebhyo jalamityAdi / 14 OM hrIM sudarzana merUttaranaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 15 OM hrIM sudarzanamerUttarasaumanasavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi / 16 OM sudarzanamerUttarapAMDukavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM.jinabibebhyo jalamityAdi / 17 OM hrIM vijayamerUpUrvabhadrasAlavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi 18 OM hrIM vijayamerUpUrvanaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 16 OM hrIM vijayamerUpUrvasaumanasavanajinacaityAlayastha jinabibA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 ] vrata kathA koSa ityAvhAnAdikaM / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi / 20 OM hrIM vijayamerU pAMDukavanajina caityAlayasthajinavibA ityAvhAnAdika0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 21 OM hrIM vijayamerU dakSiNabhadrasAlavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 22 OM hrIM vijayamerUdakSiNanaMdanavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabiMbebhyo jalamityAdi0 / 23 OM hrIM vijayamerUdakSiNasaumanasavanavajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 24 OM hrIM vijayamerUda. kSiNa pAMDukavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 25 OM hrIM vijayamerU pazcimabhadrasAlavanajinacaityAlastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM jinavibebhyo jalamityAdi0 / 26 OM hrIM vijayamerU pazcimanaMdanavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 27 OM hrIM vijayamerUpazcimasaumasavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi / 28 hrIM vijayamerUpazcimapAMDukavanajina caityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 26 OM hrIM vijayamerUttarabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 30 OM hrIM vijayamerUtta. ranaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 / 31 OM hrIM vijayamerUttarasaumasavanajinacaityAlayasthAjanabiMbA ityAvhAnAdika0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 32 OM hrIM vijayamerUttArapAMDukavanajinacetyAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jibibebhyo jalamityAdi0 33 OM hrIM acalamerUpUrvabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 34 OM hrIM acalamerupUrvanaMdanavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 / 35 OM hrIM acalamessaumanasavana jinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 36 OM hrIM pracalamerupUrvapAMDukavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM-jinabibebhyo jalamityAdi0 / 37 OM hrIM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 387 pracalamerudakSiNabhadra sAlavanajina caityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 / 38 OM hrIM acalamerudakSiNanaMdanavanajina caityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 36 OM hrIM pracalamerudakSiraNa saumanasavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdika0 / OM hIM0 jinabiMbebhyo jalamityAdi0 / 44 OM hrIM acalamerupazcimapAMDukavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 45 / OM hrIM acalamerUttarabhadrasAlavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 46 OM hrIM avalamerUtaranaMdavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 47 OM hrIM pracalamerUttarasaumanasavanacinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi / 48 OM hrIM pracalamerUtarapAMDukavana jinacaityAlayasthita jinajibA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi / 46 OM hrIM maMdaramerUpUrvabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi / 50 OM hrIM maMdaramerUpUrvanaMdanavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 51 OM hrIM maMdaramerUpUrvasaumanasavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdiH / 52 OM hrIM maMdaramerUpUrvapAMDukavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 53 OM hrIM maMdaramerUdakSiNabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 / 54 OM hrIM maMdaramerUdakSiNanaMdanavanajinacaityAlastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 55 OM hrIM maMdaramerUdakSiNasaumanasavanajinacaityAlayasthajinabivA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 56 OM hIM maMdaramerUdakSiNapAMDukavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinavibebhyo jalamityAdi0 / 57 OM hrIM maMdaramerUpazcimabhadrasAlavanajina caityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 / 58 OM hrIM maMdaramerUpazcimanaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jina Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 ] vrata kathA koSa s bibebhyo jalamityAdi0 / 56 OM hrIM maMdara merUpazcimasaumanasajinAlayasthAjanabivA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi / 60 OM hrIM maMdaramerUpazmipAMDukavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 61 OM hrIM maMdarameruttarabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM. jina bebhyo jalamityAdi0 / 62 OM hrIM maMdaramerUttaranaMdanavanacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jibibebhyo jalamityAdi0 / 63 OM hrIM maMdaramerUttarasaumanasavanajinacaityAlayasthajinavibA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdikaM / 64 OM hrIM maMdaramerUttarapAMDukavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 65 OM hrIM vidya mAlimerUpUrvabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 66 OM hrIM vidyunmAlimerupUrva naMdanavanajinacaityAlayasthajinabibAityAvhAtAdikaM // OM hrIM. jinabibemyo jalamityAdi0 // 67 OM hrIM vidya mAlipUrvamerUsaumanasavanajinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 68 OM hrIM vidyu mAlipUrvapAMDukavanajinacaityAlayasthajinabibAityAvhAnAdikaM / OM hrIM jinabibe. bhyo jalamityAdi0 / 66 OM hrIM vidya nmAlImerUdakSiNabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 70 OM hrIM vidya nmAlImerUdakSiNanaMdanavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 71 OM hrIM vidyunmAlImerUdakSiNasaumanasavanajinacaityAlayastha jinabibA ityAvhAnAdiH / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 72 OM hrIM vidyanmAlImerUdakSiNapA~DukavanajinacaityAlayasthajinabiMbA ityAvhAnAdiH / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 / 73 OM hrIM vidyunmAlImerUpazcimabhadrasAlavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM0 jinabibebhyo jalami0 / 74 OM hrIM vidya nmAlImerUpazcimasaumanasavanajinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 OM hrIM0 jinabibebhyo jalamityAdi0 76 OM hrIM vidyunmAlImerUpazcimapAMDukavanajinacaityAlayasthajibibA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM. jinabibebhyo jalamityAdi0 77 OM hrIM vidyunmAlomerUttarabhadrasAlavana jinacaityAlayasthajinabibA ityAvhAnAdikaM0 / OM hrIM jinabibebhyo jalamityAdi0 / 78 OM hrIM vidya nmAlImerUttaranaMdana Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 386 80 vana jina caityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM / OM hrIM jinabimbebhyo jalamityAdi0 / 76 OM hrIM vidyunmAlImerUttara saumanasavana jina caityAlayastha jina bibA ityAvhAnA dikaM0 / OM hrIM0 jinabimbebhyo jalamityAdi0 / OM hrIM vidyunmAlI merUttarapAMDukavana jinacaityAlayastha jinabiMbA ityAvhAnAdikaM / / OM hrIM0 jinabimbebhyo jalamityAdi / pUrNa zradhyaM car3hAve, OM hrIM paMcamerusthita samasta jinacaityAlayebhyo mahArghyaM nirvapAmi svAhA / aba zruta va gaNadhara pUjA karake yakSa, yakSI va brahmadeva kI arcanA kare / OM hrIM paMcamerusthita samastajinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / 1 ina mantroM se 108 puSpoM se jApya kare, catuvidha saMgha ko dAna deve, mahAbhiSeka kare / kathA kAsApura nagara ke dhanasena rAjA kI kusumAvalI nAma kI putrI ne isa vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA, vrata ke prabhAva se usako dharmarAja yudhiSThira sarokhA pati milA anta meM vaha AryikA dIkSA grahaNa kara ghora tapazcaraNa kara samAdhi maraNa kara svarga meM indra huI / Age kramazaH mokSa ko jAyegI / isa kI kathA pAMDava purANa meM prasiddha hai, vahAM par3he / pratha pramattaguraNasthAna vrata kathA vrata vidhi :--- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki ASAr3ha zuklA 3 ke dina ekAzana kare, 4 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 6 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare, jina bimba, jinAlaya, jinapUjA, tIrtha yAtrA dAna, zAstra likhane, pratiSThA mahotsava Adi meM dhana kharca kare / katha pahale suramya nagarI meM surendra rAjA apanI mahArAnI suramA ke sAtha rahatI thA, usakA putra madana, usakI strI sumatI, purohita zreSTha, senApati baigaraha pUrA parivAra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 ] vrata kathA koSa sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne sumatisAgara mahAmuni se vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gaye / atha paMcendriya jAtinivAraNa vrata kathA vidhi : - caitra zuklA 4 ko ekAzana aura 5 ko upavAsa karanA, sumatinAtha tIrthaMkara kI pUjA mantra jApa karanA cAhiye, patta e rakhanA cAhie, aura saba vidhi pUrvavrata hai / purandara vrata yaha vrata kisI bhI mahine meM kara sakate haiM / parantu varSa meM eka bAra hI kara sakate haiM / isakA krama sudI pratipadA se sudI aSTamI taka hai / ina prATha dina meM pratipadA aura aSTamI ko proSadhopavAsa karanA va bace dinoM meM ekAzana ( eka bhukti) karanA / yA eka upavAsa eka ekAzana ( pratipadA ko upavAsa dvitIya ko ekazana) aisA krama se ATha dina karanA / yaha vrata lene para bIca meM chor3anA nahIM cAhie lagAtAra 12 varSa karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA cAhie, udyApana nahIM hone para dUsarI bAra karanA cAhie / kriyAkoSa meM kahA hai ki kisI bhI mahine kI sudi pratipadA se aSTamI taka ATha upavAsa karanA cAhie / ina ATha dinoM meM gRhArambha kA tyAga kara mandira meM jAkara bhagavAna jindradeva kA abhiSeka vidhi pUrvaka karanA cAhie / phira pUjA stavana maMtra jApa vagairaha kriyA karanA cAhiye / nava dina ekAzana karanA / vratoM ke dinoM kI rAtri dharmadhyAnapUrvaka batAve / bhajana svAdhyAya manana Adi karanA cAhie | rAtri ke madhyabhAga meM thor3I sI nIMda lenI cAhie / phira uThakara sAmAyika karanA cAhie / ina ATha dinoM meM snAna, taila mardana, danta dhAvana vagairaha kriyA kA tyAga kahA hai / saba upavAsa karane kI zakti nahIM hai to pahale cAra upavAsa kara ekAzana karanA cAhie aura eka hI anAja khAnA cAhie / purandara vrata vidhi atha purandara vratamAha-yatra tatra kvacinmAse samArabhya zuklapakSe pratipadAmAra Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 361 bhyASTamaparyantaM kAryam / atra pratipadASTamyoH proSadhaM zeSamekabhuktaJca vA ekAntareNa vrataM kAryam / etadvratamaniyatamAsikaM niyatapAkSikaM dvAdazamAsikaM jJeyam / phalaJcetatdAridrayamRgazArdUlaM mUlaM mokSazca nizcalam / purandaravidhiM viddhi sarvasiddhipradaM nRNAm // 1 // artha :- purandara vrata kA svarUpa kahate haiM- kisI bhI mahIne meM zukla pakSa kI pratipadA se aSTamI taka purandara vrata kA pAlana kiyA jAtA hai / pratipadA aura STamI kA proSadha tathA zeSa dinoM meM ekAzana athavA ekAntara se upavAsa aura ekAzana karane cAhie / arthAt pratipadA kA upavAsa, dvitIyA kA ekAzana / tRtIyA upavAsa caturthI kA ekAzana, paMcamI kA upavAsa SaSThI kA ekAzana, saptamI kA upavAsa aura STamI kA ekAzana kiye jAte haiM / yaha vrata aniyata mAsika aura niyata pAkSika hai kyoMki isake lie koI bhI mahInA nizcita nahIM hai, para zukla pakSa nizcita hai / isakA phala nimna hai - purandara vrata daridratA rUpI mRga ko naSTa karane ke lie siMha ke samAna hai aura mokSarUpI lakSmI kI prApti ke lie mUla kAraNa hai arthAt isa vrata ke pAlana karane se nizcaya hI mokSa lakSmI kI prApti hotI haiM / tathA yaha vrata manuSyoM ko sabhI prakAra kI siddhiyAM pradAna karatA hai / abhiprAya yaha hai ki purandara vrata kA vidhi pUrvaka pAlana karane se roga, zoka, vyAdhi vyasana sabhI dUra ho jAte haiM tathA kAlAntara meM paramparA se nirvANa ko prApti hotI hai / vivecana :- - kriyA koSa meM batAyA gayA haiM ki purandara vrata meM kisI bhI mahIne kI zukla pratipadA se lekara bhraSTamo taka lagAtAra ATha dina kA proSadha karanA cAhie / AThoM dina ghara kA samasta prArambha tyAgakara jinAlaya meM bhagavAna jinendra kA zrabhiSeka, pUjana, AratI evaM stavana Adi karane cAhie / ATha dina ke upavAsa ke pazcAt navamI tithi ko pAraraNA karane kA vidhAna haiM / yaha kAmya vrata hai, daritratA evaM roga zoka ko dUra karane ke lie kiyA jAtA hai / vrata ke dinoM meM rAtri ko dharmadhyAna karanA rAtri jAgaraNa, karanA, jinendra prabhu kI AratI utAranA evaM bhajana par3hanA Adi kriyAeM bhI karanA Avazyaka hai / rAta ke madhya bhAga meM alpa nidrA lenA Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] vrata kathA koSa tathA jinendra prabhu ke guNoM kA cintana karanA aura sAmAyika svAdhyAya karanA bhI isa vrata kI vidhi ke bhItara parigaNita haiM / proSadha ke dinoM meM snAna, tela mardana Adi kriyAoM kA tyAga karanA cAhie / yadi ATha dina taka lagAtAra upavAsa karane kI zakti na ho to cAra dina ke pazcAt pAraNA kara lenI caahie| pAraNA meM eka hI anAja tathA eka prakAra kI vastu lenI caahie| jinameM uparyukta prakAra se vrata karane kI zakti na ho ve praSTamI aura pratipadA kA upavAsa kare tathA zeSa dina ekAzana kare / anya dhArmika kriyAeM samAna haiM, snAna karane vAle ko dravya pUjA aura snAna na karane vAle zrAvaka ko bhAva pUjA karanI cAhie / vrata ke dinoM meM pratidina mokAra mantra kA 1008 bAra jApa karanA cAhie / ekAzana ke dina tIna bAra prAtaH, dopahara aura sandhyAko 1008 bAra NamokAra mantra kA jApa karanA cAhie / paJcamAsa caturdazI vrata, zIlacaturdazI zraura rUpacaturdazI vrata paJcamAsacaturdazI tu zucizrAvaNa bhAdraprAzvina kArtika mAsa zukla caturdazI - paryantaM kAryA, jJeyA eSA paJcamAsacaturdazI, bRhatI mAsaM mAsaM prati caturdazI zuklA sA mAsacaturdazI tAM paryanta kAryAH paJcopavAsAH / vyatirekeNa zolacaturdazIrUpya caturdazImArabhya kArtika zuklacaturdazIparyantaM dazopavAsAH kAryA bhavanti / artha : - paJcamAsa caturdazI zrASAr3ha, zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina aura kArtika ina mAsoM kI zukla pakSa kI caturdazI ko vrata karanA kahalAtA hai / ina vratoM meM pratyeka mahIne meM eka hI zukla pakSa kI caturdazI ko upavAsa karanA par3atA hai| pAMca hI upavAsa kiye jAte haiM / vizeSa rUpa se ASAr3ha, zrAvaraNa, bhAdrapada, prAzvina aura kArtika ina mahinoM meM donoM hI caturdaziyoM ko upavAsa karanA, isa prakAra ukta pAMca mahIne meM daza upavAsa karanA tathA rUpacaturdazI aura zIlacaturdazI ke upavAsoM ko bhI zAmila karanA paJca caturdazI vrata hai / prASAr3ha mAsa kI aSTAnhikA kI caturdazI ko rUpacaturdazI kahate haiM / paJcamAsa caturdazI kA prArambha zIlacaturdazI se kiyA jAtA hai / vivecana :- mAsika vrata una vratoM ko kahA jAtA hai, jo varSa meM kaI mahIne athavA eka-do mahIne taka kiye jAyeM / mAsika vrata prAyaH mahIne meM eka bAra ho kiye jAte haiM / kucha vrata aise bhI haiM jinake upavAsa eka mahIne kI kaI tithiyoM meM karane Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [363 par3ate haiN| prAcArya ne Upara paJcamAsa caturdazI kA svarUpa batalAte hue do mAnyatAyeM rakhI haiM / prathama mAnyatA meM prASAr3ha se lekara kArtika taka pAMca mahInoM kI zuklA catardazI ko upavAsa karane kA vidhAna kiyA hai / isa mAnyatA ke anusAra kula pAMca upavAsa karane par3ate haiN| dUsarI mAnyatA ke anusAra uparyukta pAMca mahinoM meM dasa upavAsa karane ko paJcamAsa caturdazI vrata batAyA gayA hai| ina dasa upavAsoM meM zIlavrata caturdazI ke aura rUpa caturdazI ke vrata bhI zAmila kara liye gaye haiM / ASAr3ha sudo caturdazI ko zIlacaturdazI kahA jAtA hai, isa dina zIla vrata kI mahattA ko dikhAne ke kAraNa hI isa vrata ko zIla caturdazI vrata kahA gayA hai| zIlacaturdazI ke karane vAle ko 'OM hrIM nirati vArazIlavatadhArakebhyo'nantamunibhyo namaH / ' mantra kA jApa karanA cAhie / isa vrata ko karane vAle ko trayodazI se zIlavrata dhAraNa karanA hotA hai / aura pUrNamAsI taka niraticAra rUpa se vrata kA pAlana karanA hotA hai| rUpa caturdazI zrAvaNa sudI caturdazI ko kahate haiM / isa caturdazI ko proSadhopavAsa karanA par3atA hai tathA bhagavAna AdinAtha kA pUjana-abhiSeka kara unhIM ke atizaya rUpa kA darzana karanA caahie| athavA kisI bhI tIrthaMkara kI pratimA kA pUjana abhiSeka kara unake rUpa kA darzana karanA caahie| isa vrata kI bhI pUrNimA ko pAraNA karanI par3atI hai| isake lie 'OM hrIM zrIvRSabhAya namaH' mantra kA jApa karanA par3atA hai| kathA . rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / pauSya kalyANa vrata pauSa mahine ke sudI pakSa meM saptamI se yaha vrata zurU karanA / saptamI ko ekAzana aSTamI ko ekabhukti karanA navamI ko eka samaya bhojana karanA caahie| dazamI ko kAMjikAhAra aura ekAdazI ko upavAsa karanA / isa vrata meM abhiSeka pUjA karanI cAhiye, rAta meM jAgaraNa karake stutipATha bolanA cAhiye / bhajana Adi Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] vrata kathA koSa karanA cAhiye / vrata pUrNa hone para udyApana karanA, udyApana kI zakti na ho to vrata dUnA karanA caahiye| ...govinda kavikRta vRtanirNaya atha parihAravizuddhi cAritra vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai 14 ke dina ekAzana kare / 15 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare / 15 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kare / 108 phala, puSpa, kele arpaNa kare / jinamandira ke darzana kare / kathA pahale surendrapura nagarI meM surendrasena rAjA surasundarI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra surendrakAMta usakI strI surakAMtA, aura zivAya surendrakIti purohita usakI strI suratna bhUSaNA sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne surakIti aura vizAlakIrti muni se vrata liyaa| usa vrata kA vidhipUrvaka pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa ge| puSpAJjali vrata kI vidhi puSpAJjalistu bhAdrapadazuklA paJcamImArabhya zuklAnavamIparyanta yathAzakti paJcopavAsAH bhavanti / / artha :-puSpAJjali vrata bhAdrapada zuklA paJcamI se navamI paryanta kiyA jAtA hai / isameM pAMca upavAsa apanI zakti ke anusAra kiye jAte haiN| vivecana :-bhAdoM sudI paJcamI se navamI taka pAMca dina paMcameru kI sthApanA karake caubIsa tIrthaMkaroM kI pUjA karanI cAhie / abhiSeka bhI pratidina kiyA jAtA hai / pAMca aSTaka aura pAMca jayamAlA par3hI jAtI haiN| 'OM hrIM paJcamerusambandhyazItijinAlayebhyo namaH' mantra kA pratidina tIna bAra jApa kiyA jAtA hai| yadi zakti ho to pAMcoM upavAsa, anyathA paJcamI ko upavAsa, zeSa cAra dina rasa tyAga kara ekAzana karanA cAhie / rAtri jAgaraNa viSaya kaSAyoM ke alpa karane kA Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 365 prayatna avazya karanA caahie| vikathAnoM ko kahane aura sunane kA tyAga bhI isa vrata ke pAlane vAle ko karanA Avazyaka hai| isa vrata kA pAlana pAMca varSa taka karanA cAhie, tatpazcAt udyApana karake vrata ko samApti kara dI jAtI hai| puSpAJjali vrata kI vizeSa vidhi aura vrata kA phala parvakathitapuSpAJjalivrataM paJcadinaparyantaM karaNIyam / tatra ketakIkusumAdibhiH caturvizativikasitasugandhitasumanobhizcaturvizatijinAn pUjayet / yathoktakusumAbhAve pUjayet pItatandulaiH / paJcavarSAnantaraM udyApanaM kAryam / kevalajJAnasamprAptiretasya paramaM phalam / tithikSaye vA tithivRddhau pUrvokta eva kramaH smartavya : / puSpAJjalivate paJcamISaSThayorUpavAsaH saptamyAM pAraNA aSTamo navamyorUpavAsa: dazamyAM pAraNA, ekAntareNa tu tithikSaye cAdidine gRhIte pAraNAdvayaM madhye kAryam / paJcamyASTamyAM ca SaSThayAmaSTamyAM vA yathaikAntaraM syAttathA kAryam / etat puSpAJjalivrataM karmarogaharaM muktipradaM ca pAramparyeNa bhavati / artha :- pahale batAe hue puSpAJjali vrata ko pAMca dina taka karanA cAhie / isa vrata meM ketakI, belA, campA Adi vikasita aura sugandhita puSpoM se caubIsa bhagavAna kI pUjA karanI caahie| yadi vAstavika puSpa na hoM yA vAstavika puSpoM se pUjana karanA upayukta na samajhe to pIle cAvaloM se bhagavAna kI pUjA karanI cAhie / pA~ca varSa ke pazcAt vrata kA udyApana kara denA hotA hai / isa vrata kA phala kevalajJAna kI prApti honA batAyA gayA hai arthAt vidhipUrvaka puSpAJjali vrata ke pAlane se kevalajJAna kI prApti hotI hai / tithikSaya yA tithivRddhi hone para pUrvokta krama hI avagata karanA cAhie / tithikSaya meM eka dina pahale se aura tithivRddhi meM eka dina adhika vrata kiyA jAtA hai / puSpAJjali vrata meM paJcamI aura SaSThI ina donoM dinoM kA upavAsa, saptamI ko pAraNA, aSTamI aura navamI kA upavAsa tathA dazamI ko pAraNA kI jAtI hai| ekAntara upavAsa karane vAle ko arthAt eka dina upavAsa dUsare dina pAraNA, punaH upavAsa tatpazcAt pAraNA isa krama se upavAsa karane vAloM ko tithikSaya hone para eka dina pahale se vrata karane ke kAraNa madhya meM do pAraNAeM karanI cAhie / paJcamI aura aSTamI kI pAraNA Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 ] vrata kathA kASa athavA SaSThI aura aSTamI kI pAraNA kI jAtI hai / ekAntara upavAsa aura pAraNA kA krama cala sake aisA karanA cAhie / yaha puSpAJjali vrata karmarUpI roga ko dUra karane vAlA, laukika abhyudaya kA pradAtA evaM parampasa se mokSa lakSmI ko pradAna karane vAlA hai / vivecana :-- puSpAJjali vrata kI tithi pahale likhI jA cukI hai / prAcArya ne yahAM para kucha vizeSa bAteM isa vrata meM sambandha meM batalAyI haiM / puSpAJjali zabda kA artha hai ki puSpoM kA samudAya arthAt sugandhita, vikasita aura koTANurahita puSpoM se jinendra bhagavAna kI pUjA isa vrata vAle ko karanI cAhie / pahale vrata vidhi meM likhe gaye jApa ko bhI puSpoM se hI karanA cAhie / yadi puSpa car3hAne se etarAja ho to pIle cAvaloM se pUjana tathA lavaMgoM se jApa karanA cAhie / pAMcoM dina pUjana aura jApa karanA Avazyaka hai / isa vrata kA bar3A bhArI mAhAtmya batAyA gayA hai, vidhipUrvaka isake pAlane se kevalajJAna kI prApti paramparA se hotI hai, karmaroga dUra hotA hai tathA nAnA prakAra ke laukika aizvarya, dhana-dhAnyAdi vibhUtiyAM prApta hotI haiM / isakI gaNanA kAmya vratoM meM isIlie kI gayI hai ki isa vrata ko vidhipUrvaka pAlakara koI bhI vyakti apanI laukika aura pAralaukika donoM prakAra kI kAmanAoM ko pUrNa kara sakatA hai / puSpAJjali vrata bhAdrapada sudi paMcamI se sudi navamI taka pAMca upavAsa karanA ye pAMca dinoM meM meru kI sthApanA kara nitya pUjA ke bAda caubIsa tIrthaMkara kI pUjA karanI cAhie bAda meM paMca meru kI pUjA karanI / roja abhiSeka karanA / "OM hrIM paMcameru saMbandhazItijinAlayebhyo nama:" isa mantra kA trikAla jApa pratidina karanA / paMca upavAsa karane kI zakti na ho to paMcamI kA eka upavAsa karake bace huye dinoM meM rasa kA tyAga kara ekAzana karanA cAhie / rAtri ko jAgaraNa, dharmadhyAna, zAstra par3hane meM samaya nikAlanA cAhie / yaha vrata lagAtAra pAMca varSa karanA caahie| pUrNa hone para udyApana karanA cAhie nahIM to punaH vrata karanA cAhie / pAMca hI upavAsa karanA isako vRhat puSpAMjalI vrata kahate haiM / aisA nAma goviMda kavi ne diyA hai / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa aura eka prakAra : paMcamI aura navamI ko upavAsa karanA aura bIca meM arthAt SaSThI, saptamI aura aSTamI kA ekAzana karanA yaha madhyama prakAra hai| pAMca hI dina ekAzana karanA jaghanya prakAra hai / govinda kavikRta vrata nirNaya isa vrata ke aura prakAra bhI haiM / sudI paMcamI, saptamI aura navamI kA upavAsa va SaSThI aSTamI kA ekAzana karanA yaha madhyama vidhi hai / yaha vrata bhAdrapada, mAgha aura caitra meM bhI karanA cAhiye aisA kaI logoM kA mata hai / jaina vrata vidhAna saMgraha isa vrata meM ketakI, belA, campA prAdi ke vikasita sugandhita puSpoM se caubIsa tIrthaMkara kI pUjA karanI / isa vrata se jJAna kI prApti hotI hai / puSpAMjalI kA artha puSpoM kA samudAya, isameM jApa bhI puSpoM se kahA hai / isake udyApana ke liye 25 dala kA kamalamaNDala nikAlanA aura jalayAtrA, abhiSeka, sakalIkaraNa Adi kara udyApana karanA / usameM chatra, cAmara, bhArI, toraNa, ghaMTA, dhUpadAna pAtra, candovA, dIpamAlA, bhAmaMDala, pAMca bartana 5 zAstra, 25 naivedya, 25 supArI 5 nAriyala 5 ratna 25 cAMdI ke svastika itanI sAmagrI ekatrita karanI va mAMDale ke bIca meM jina pratimA virAjamAna karanI cAhie aura pUjA karanI cAhie / jApa va zAnti visarjana karanA cAhie aura kama se kama pAMca zrAvakoM ko bhojana karAnA cAhie / kathA isa jambUdvIpa ke pUrvavideha meM sItA nadI ke dakSiNa kinAre maMgalAvati nAma kA eka deza hai / usa deza meM ratnasaMcayapura nAma kI eka nagarI thI / vaha dhanadhAnya se bharapUra thI / usa samaya rAjA dhanasena apanI rAnI jayAvati sahita vahAM rAjya karatA thA / unake koI saMtAna nahIM thI / ataH vaha hamezA udAsa rahatA thaa| eka bAra rAjA rAnI sahita jinamandira meM gayA, vahAM use jJAnasAgara muni ke darzana huye / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 ] vrata kathA koSa unako namostu kahakara unake mukha se dharmopadeza sunA, usake bAda hameM saMpatti yoga hai yA nahIM aisA prazna puuchaa| mahArAja ne uttara diyA ki tuma usakI cintA mata kro| tere peTa se utpanna hone vAlA putra cakravartI hone vAlA hai / bAda meM usako putra huA jisakA nAma ratna zekhara rkhaa| thor3A bar3A hone para vaha vanakrIr3A ke liye jA rahA thA taba AkAzamArga se jAne vAle vidyAdhara ko usakA rUpa dekhakara usase prAtmIyatA utpanna huI / vaha usI samaya vimAna se utara kara turanta bhUmi para A gaye / unhoMne apanA paricaya ratnazekhara ko btaayaa| taba usane unako parama mitra mAnA aura bolA : ___"maiM merU parvata para vaMdanA ke liye jA rahA hUM / tuma mere sAtha clo|" ratnazekhara ne uttara diyA "merA koI virodha nahIM para Apa mujhe vimAnavidyA sikhAyoge to maiM Apa ke sAtha aauuNgaa|" vidyAdhara mAna gyaa| usane usako vidyA sikhAyI / bAda meM donoM vimAna meM baiThakara aDhAIdvIpa ke samasta jinamandiroM ke darzana ke liye nikle| rAste meM vijayAddha parvata ke Upara siddhakUTa caityAlaya ke darzana pUjana stavana kara rahe the, taba vijayadvIpa ke dakSiNa zreNI ke rathanapura ke rAjA kI kanyA madanamaMjUSA apanI sakhI ke sAtha vandanA ke liye pAyI / vahAM para donoM kI dRSTi eka dUsare se milI jisase unake mana meM premAMkura utpanna huaa| aura rAjakanyA ghara gyii| rAjA ko yaha bAta mAlama huyI / taba usane svayaMvara kI taiyArI kI aura nAnA dezoM ke rAjAoM ko AmaMtrita kiyaa| vidyAdhara rAjA ekatrita huye / vahAM ratnazekhara bhI AyA / madana maMjUSA ne varamAlA ratnazekhara ke gale meM DAla dii| jisase vidyAdhara rAjA saba cir3ha gye| bhUmipara rahane vAloM kI vidyAdhara se zAdI hotI nahI hai / taba ve yuddha ke liye taiyAra huye para ratnazekhara ne unako parAsta kiyaa| bahuta se rAjAoM ne unakA Adhipatya (dAsatva) svIkAra kiyA / usa samaya puNyodaya se usako cakraratna kI prApti huyI / usane SaDkhaMDa kI pRthvI jItI aura usa para apanA adhikAra jmaayaa| taba vaha apane mAtA-pitA ke darzana ko paayaa| sukha se rAjya karane lgaa| Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bAda meM kaI dinoM ke bAda ratna zekhara ke mAtA pitA darzana karane ko parivAra sahita sudarzana meru para gye| bhAgyodaya se do cAraNa muniyoM ke darzana hue| unake mukha se dharmopadeza sumakara apamA bhagha saphala kiyA / aura apanA va madanamaMjUSA kA pUrva bhava kA sambandha pUchA / taba muni batAne lge| rAjan isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM AryakhaMDa hai / usa khaMDa meM mRNAlapura nagara kA rAjA jitArI hai / usakI rAnI kanakAvatI hai / usa nagara meM eka zrutakIrti mAmaka brAhmaNa rahatA thA, usakI patnI baMdhumatI thii| usakI putrI prabhAvati ne bAda meM dIkSA lii| zrutakIti patnI ke sAtha vanakrIDA ko gayA, vahAM usakI patnI baMdhumatI sarpadaMza se mRtyu ko prApta huyI / usakA pariNAma zrutakrIti para huA, vaha udAsa ho gayA yaha bAta prabhAvati AryikA ko mAlUma huyI / usane prAkara pitAjI ko dharmopadeza diyA / saMsAra kI asAratA ko batAyA aura unako lekara apane guru ke pAsa AyI va jina dIkSA dilaayii| zrutakIrti ne zuru meM to bahuta kaThina tapazcaraNa kiyA para bAda meM vaha cAritra bhraSTa hunA aura yaMtra maMtra karane meM phasa gayA / vidyA ke jora se mAyAvI nagarI banA kara rahane lge| viSayAsakta ho gye| yaha bAta prabhAvati ko jJAta huyI usane pitAjI ko phira se upadeza kiyaa| para usakA pariNAma aniSTa huA / pitA ne gusse meM prAkara prabhAvati prAyikA ko apanI vidyA ke prabhAva se ghanaghora jaMgala meM chor3a diyaa| vahAM vaha (prabhAvatI) NamokAra mantra kA akhaNDa pATha karatI rahI jisake prabhAva se vana devI pragaTa huyI / usane pUchA tumheM kyA cAhie ? prabhAvatI ne kahA mujhe kailAza ke darzana karane haiM vahAM mujhe le clo| devI usako vahAM le gayI, usa dina bhAdrapada sudI paMcamI thii| usa dina puSpAMjali vrata zuru hotA hai / vahAM svarga ke deva bhI pUjA ke liye ekatrita huye the / unhoMne yaha vrata kiyA thaa| yaha dekha prabhAvatI ne bhI yaha vrata kiyA / yathAvidhi yaha vrata bar3e AnaMda se kiyA / pAMca varSa ke bAda usa bana devI ne usako vApasa lAkara maNAlapurI meM chor3A / vahAM usane svayaMprabha ke pAsa dIkSA lI / tapa kiyA jisase usakI khyAti Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 ] vrata kathA koSa bar3ha gayI / para yaha khyAti usake pitA ko sahana na huyI / isaliye usase chala karane kA unhoMne vicAra kiyaa| vidyA bhejakara usa para upasarga karanA zuru kiyA / para prabhAvati ne vaha upasarga pAnaMda se sahana kiyA aMta meM samAdhipUrvaka mara ka ke acyuta svarga meM padmanAtha nAmaka deva huyii| __ isI avadhi meM mRNAlapurI kI eka zrAvikA rukmaNI mara kara svarga meM devI hayI / una donoM ne apanA samaya sukha se bitaayaa| eka dina padmanAtha devI ko bolA "mere pUrva bhava ke pitA mithyAtva meM phaMse haiM / unako upadeza dekara sanmArga para lAnA kaThina hai / para hama donoM udhara jAte haiN|" taba donoM svarga se nIce Aye / zrutakIti ko apanA pahalA bhava btaayaa| jisase usako apane kiye huye kukRtya para pazcAtApa huA / unhoMne sarvaprapaMca kA tyAga kara jinadIkSA lekara tapazcaraNa kiyaa| samAdhipUrvaka maraNa kara svarga meM prabhAsa nAmaka deva huaa| padmanAtha deva kA jIva tu ratnazekhara aura devI terI strI madanamaMjUSA hai / aura vaha prabhAsa deva meghavAhana vidyAdhara hai / pUrva janma meM puSpAMjali vrata kiyA thA usakI prabhAvanA se tU svarga ke sukha bhogakara cakravartI huA / yaha pUrvabhava kA vrata hai| isaliye tumhArA eka dUsare ke prati adhika prama hai / taba ratnazekhara ne phira se puSpAMjalI vrata kiyA / pUrNa karake vaha ghara paayaa| bahuta samaya taka sAMsArika sukhoM ko bhogakara anta meM jinadIkSA lii| aneka bhavyajIvoM ko dharmopadeza diyA aura zeSa karmoM kA nAza kara anta meM vaha mokSa gaye / madanamaMjUSA ne bhI dIkSA lI vaha marakara solahaveM svarga meM deva huyo| aba vaha mokSa jaayegii| paJcaparameSThI vrata arihanta ke 64 gaNoM ke lie cAra caturthiyoM ke cAra, ATha aSTamiyoM ke ATha upavAsa, bIsa dazamiyoM ke bIsa upavAsa aura caudaha caturdaziyoM ke caudaha upavAsa kiye jAte haiM / siddha parameSThI ke ATha mUla guNa ke ATha aSTamiyoM ke ATha upavAsa kiye jAte hai / AcArya ke 39 mUla guNoM ke lie bAraha dvAdaziyoM ke bAraha Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa upavAsa, chaH SaSThiyoM ke chaH upavAsa, pAMca paJcamiyoM ke pAMca upavAsa, dasa dazamiyoM ke dasa upavAsa aura tona tRtIyAoM ke tIna upavAsa, isa prakAra kula 36 upavAsa kiye jAte haiM / upAdhyAya parameSThi ke 25 mUla guNa hote haiM, unake lie gyAraha ekAdaziyoM ke gyAraha upavAsa aura caudaha caturdaziyoM ke caudaha upavAsa sampanna kiye jAte haiM / sAdhu parameSThi ke 28 mUla guNa haiM / inake lie pandraha paJcamiyoM ke pandraha upavAsa, chaH SaSThiyoM ke chaH upavAsa evaM sAta pratipadAoM ke sAta upavAsa kiye jAte haiM / isa prakAra kula 143 upavAsa karane kA vidhAna hai / jisa parameSThi ke mUlaguNoM ke upavAsa kiye jA rahe haiM, brata ke dina usa parameSThI ke guNoM kA ciMtana karanA tathA OM hrIM arhadabhyo namaH, OM hrIM siddha bhyo namaH, OM hrIM prAcAryebhyo namaH, OM hrIM upAdhyAyebhyo namaH, OM hrIM sarvasAdhubhyo namaH kA kramazaH jApa karanA caahie| atha paMcaparameSThI vrata kathA prASAr3ha, kArtika, phAlguna mAsa kI aSTAnhikA meM vratika aSTamI ke dina snAnakara zuddha vastra pahana sarva prakAra ke abhiSeka pUjA kA sAmAna hAthoM meM lekara jina mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko hAtha jor3a namaskAra kare, abhiSeka pITha para paJcaparameSThi kI mUrti sthApana kara paJcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zAstra kI pUjA, guru kI pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetra pAla kI bhI arcanA kare / ____OM hrAM hrIM ha. hrauM hraH asi prA u sA ahaM paJcaparameSThibhyo namaH svaahaa| isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahA arghya karake mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala prAratI utAre, zakti pramANa upavAsa yA ekAzana kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dharma dhyAna se samaya nikAle, isI krama se pratyeka mahIne kI pauNimA ko aisI pUjA kare, cAra mahInA pUrNa hone para udyApana kare, usa samaya eka paMcaparameSThi bhagavAna Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 ] vrata kathA koSa kI navIna mUrti banavAkara paJcakalyANa pratiSThA kare, pAMca prakAra kA naivedya banAkara solaha bhAga kre| ___eka paJcaparameSThi ko, 1 mUla nAyaka bhagavAna ko zruta, guru cakrezvarI rohiNI jvAlinI, padmAvatI, jala devatAdi ko naivedya car3hAve, arpaNa kare, saubhAgyavatI pAMca striyoM ko pAna, supArI, phala, akSata, puSpa Adi dekara satkAra kare, tIna muni saMgha ko AhAra dAna deve, pAMca prAyikA, pAMca brahmacArI ko AhAra dekara vastrAdi upakaraNa deve, isa vrata kI vidhi yahI hai| kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMbhoja nAma kA vizAla deza hai, usameM bhatilaka nAma kA eka gAMva hai, usa nagara meM rAjA siMhavikrama apanI padmAvatI rAnI ke sAtha sukha se rAjya karatA thA, eka dina nagara ke udyAna meM munigupta nAma ke divya jJAnI mahAmunizvara padhAre, yaha zubha vArtA rAjA ko mAlUma par3ate hI nagaravAsiyoM ke sAtha apane parivAra sahita munirAja ke darzana karane ko gaye, sAtha meM nagaravAsI loga bhI gaye, munirAja kA dharmopadeza sunA, kucha samaya bAda padmAvatI rAnI ne hAtha jor3a kara prArthanA kI ki svAmina merA saMsAra bhramaNa kama ho usake lie kucha sukha kA upAya kaho / taba munirAja kahane lage ki he devi ! tumhAre dvArA paJcarapameSThi vrata karane yogya hai, aisA kahakara vrata vidhAna kahA / saba logoM ne vrata kA svarUpa sunakara Ananda vyakta kiyA, rAnI padmAvatI ne bhaktipUrvaka vrata grahaNa kiyA, saba loga nagara meM vApasa lauTa aaye| yathAvidhi rAnI ne vrata kA pAlana kiyA, anta meM samAdhimaraNa kara svarga sukha bhogA, paramparA se mokSa ko gaye / pArzvatRtIyA (tadagI) vrata kathA zrAvaNa zuklA tRtIyA ke dina isa vrata ko pAlane vAlA vratika snAna kara zuddha vastra pahina kara abhiSeka pUjA kI sAmagrI lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para pArzvanAtha Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 403 dharaNendra padmAvatI sahita kI mUrti ko sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, ghRta zakkara se yukta khIra car3hAve, zruta va guru kI pUjA kare, yakSa kSaNI ko zrargha car3hAve | OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM zrIpArzvanAtha tIrthaMkarAya dharaNendrapadmAvati sahitAya namaH svAhA / isa mantra ko 108 sugandhita puSpa lekara jApa kare, vrata kathA par3he, NamokAra mantra 108 bAra jape, eka zrIphala ardha sahita eka thAlI meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utArakara ardha car3hA deve, zakti ke anusAra upavAsa yA kAMjI kA prahAra athavA ekabhukti athavA ekAzana karake brahmacarya pUrvaka dharmadhyAna se samaya nikAle, dUsare dina catuvidha saMgha ko prahAra dAna dekara tIna saubhAgyavatI striyoM ko bhojana karAkara unakI goda meM pAna, gaMdhAkSata, phala vagairaha se bhara kara satkAra kare, phira apane pAraNA kare, isa prakAra bhAdra, Azvina, kArtika mahinoM kI zukla tRtIyA ko pUrvokta vidhi se vrata kare, kArtika zukla 3 ke dina vrata kA udyA - pana kare, usa samaya pArzvanAtha tIrthaMkara kA mahAbhiSeka karake kSetrapAla kA sindUra Adi lagAkara satkAra karake pUjana zrarghya samarpaNa kare, nAnA prakAra kA naivedya banAkara bhagavAna kI arcanA kare, padmAvatI ko car3hAve, kSetrapAla ko car3hAve, saubhAgyavatI striyoM ko bhI saba prakAra kA miSThAnna deve, anta meM eka thAlI meM mahAarghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, argha car3hA deve, caturvidha saMgha ko dAna deve, dAna dekara hI pAraNA kare, aisA yahAM niyama hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMbhoja nAma kA nagara hai, usa nagara meM deva - pAla rAjA apanI lakSmImati sanI ke sAtha prAnanda se rAjya karatA thA / eka dina usa nagarI ke udyAna meM jJAnasAgara nAma ke munirAja prAye, vanapAla ke dvArA muni Agamana kA samAcAra pAte hI purajana parijana sahita rAjA vaMdanArtha gayA aura bhaktipUrvaka namaskAra karatA huA, dharma sabhA meM jAkara baiTha gayA / kucha samaya dharma zravaNa kara rAnI hAtha jor3akara vinatI karatI huI kahane Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ] vrata kathA koSa lagI ki svAmina mujhe koI vrata pradAna karo, taba munirAja ne pArzvatRtIyA vrata kI vidhi kaha sunAyI, rAnI lakSmImati ne vrata kA svarUpa sunakara bar3I prasannatA ke sAtha meM vrata ko grahaNa kiyA aura rAjA ke sAtha nagara meM vApasa A gaI vrata ko acchI taraha se pAlana kara usakA udyApana kiyA, isa vrata ke prabhAva se lakSmImatI rAnI ne bahuta puNyasaMcaya kiyA, kramazaH strIliMga chedakara mokSa ko gaI / paMcaparameSThI guraNa vrata arihaMta ke 46 guNa usake upavAsa - cAra caturthI ke cAra, ATha aSTamI ke ATha, bIsa dazamI ke bIsa aura caudaha caturdazI ke 14 aise 46 upavAsa karanA / siddhi ke ATha-ATha aSTamI ke ATha upavAsa karanA / AcArya ke 36 - 12 dvAdazI ke 12, 6 SaSThI ke 6, 5 paJcamI ke 5, daza dazamI ke dasa aura tIna tRtIyA ke tIna isa prakAra 36 upavAsa karanA / upAdhyAya jI ke 25 guNa usake upavAsa - 11 ekAdazamI ke gyAraha caudaha catudarzI ke 14, sarva sAdhu ke 28 guNa - 15 paJcamI ke 15, 6 SaSThI ke 6, 7 pratipadA ke 7 aise 28 upavAsa karanA arthAt saba milAkara 143 hai / eka eka parameSThI ke upavAsa krama se pUrNa kare / arihaMta bhagavAna ke 46 upavAsa krama se pUrNa karane ke bAda meM (phira) siddhI ke upavAsa karanA isa prakAra yaha vrata karanA jisa-jisa parameSThI ke upavAsa karanA usa usa parameSThI ke guNoM kA cintavana usa usa dina karanA aura "OM hrIM arhadudbhyo namaH" "OM hrIM siddha ebhyo namaH" "OM hrIM zrAcAryebhyo namaH" "OM hrIM upAdhyAyebhyo namaH" "OM hrIM sarva sAdhubhyo namaH" / isa mantra kA 108 bAra jApa karanA, yaha vrata 286 dina meM pUrNa hotA hai / isameM 143 upavAsa, 143 pAraNA hote haiM / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / yadi udyApana nahIM kiyA to vrata phira se karanA ( dUnA karanA) / isake alAvA isa vrata kI aura tIna rItiyAM govindakRta vrata niyama meM do haiM / vaha isa prakAra haiM (1) zrAvaNa sadI paJcamI ke dina proSadhopavAsa karanA / usa dina paJca Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa .--[ 405 parameSThI kA pUjana karanA, una una guNoM kA citavana karanA / isa prakAra pAMca varSa karanA / pUrNa hone para udyApana karanA / yaha prathama prakAra hai / (2) bhAdrapada sudI paJcamI ko proSadha upavAsa karanA / saptamI kA alpahAra lenA / aSTamI ko kAMji kA AhAra lenA aura navamI ko upavAsa karanA, aise pAMca varSa karanA / yaha dUsarA prakAra hai|| (3) bhAdrapada sudI paJcamI, saptamI, aSTamI aura navamI ko upavAsa karanA zraddhA se paJcaparameSTho kA abhiSeka pUjana karanA, paMca namaskAra mantra kA 108 bAra jApa karanA aise yaha vrata pAMca varSa karanA / yaha tIsarA prakAra hai / paramasthAna vrata yaha vrata zrAvaNa sudI 7 ko proSadhopavAsapUrvaka karanA caahie| hara zrAvaNa sudI 7 ko upavAsa aisA sAta varSa taka karanA cAhie / isakA phala naMdimitra ko milA thaa| vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / yadi udyApana nahIM kiyA to punaH sAta varSa karanA caahie| (govindakavikRta vratanirNaya) puSpacaturdazI vrata ASAr3ha sudI 14 ke dina sarvArambha kA tyAga karake upavAsa karanA / brata ke dina jinapUjA sirpha caru se hI karanI caahie| usake bAda zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina aura kArtika ina cAra mahInoM kI sudI 14 ko upavAsa karanA caahie| isa prakAra varSa meM 5 upavAsa karanA / yaha vrata krama se 5 varSa karanA caahie| (govindakavikRta vratanirNaya) ..- . --- ... pAtradAna vrata pratyeka satpAtra ko dAna dene kA niyama lenA va usakA pAlana krnaa| pratIkSA aura dvArAvalokana karanA, yadi pAtra nahIM milA to rasa tyAga kara khAnA / (vata tithi nirNaya) Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ] vrata kathA koSa palyavidhAna vrata isa vrata ke upavAsa 72 haiN| eka varSa meM karanA cAhie / isako Azvina zukla ekAdazI se zurU karanA caahie| isake krama nIce likhe pramANa se hote haiM / (1) Azvina mahine kI zukla 11, 12, 14 va kRSNa 6, 13, aise 5 upavAsa krnaa| (2) kArtika mahine kI sudI 3, 12 aura vadI 12 aise 3 upavAsa karanA / (3) mArgazIrSa sudI 3, 12 aura vadI 11 aise tIna upavAsa krnaa|| (4) pauSa sudI 5, 7, 15 aura vadI 2, 30 (amAvasyA) aise 5 upavAsa krnaa| (5) mAgha sudI 7, 8, 10 aura vadI 4, 7 aura 14 aise 6 upavAsa krnaa| (6) phAlguna sudI 1, 11, vadI 5 aura 6 aise cAra upavAsa krnaa| (7) caitra mahine kI sudI 7, 10 aura vadI 1, 2, 4, 6, 8 aura 11 aise pATha upavAsa krnaa| (8) vaizAkha sudI 2, sudI 3, 6, 13 aura vadI 4 aura vadI 10 aise 6 upavAsa krnaa| (6) jyeSTha sudI 8, 10, 15 aura vadI 10, 13, 14, 30 (amAvasyA) aise 7 upavAsa karanA / (10) ASAr3ha sudI 8, 10 aura 11, 13, 14, 30 (amAvasyA) aise sAta upavAsa krnaa| (11) zrAvaNa sudI 3, 15 aora vadI 4, 6, 8 aura 14 aise 6 upavAsa karanA / (12) bhAdrapada sudI 5, 6, 7, 9, 11, 12, 13 aura vadI 6, 7, 6, 11, isa prakAra 11 upavAsa karanA cAhie / isa prakAra saba milAkara 72 upavAsa krnaa| isa prakAra saba milakara 72 upavAsa hote haiN| vrata ke dina prArambha kA yAga kara dharmadhyAnapUrvaka dina vyatIta karanA cAhie / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa / 407 jisa palya vidhAna ke upavAsa karanA hai unake nAma nimna prakAra haiM / 1. sUryaprabha, 2. caMdraprabha, 3. kumArasaMbhava, 4. SaDazIti, 5. proSadha, 6. naMdIzvara, 7. sarvArthasiddhI 8. prAtihArya, 6. jitendriya 10. vimAnapaMkti, 11. sadvIrya, 12. ajita, 13. atula parAkrama, 14. jayarata, 15. vAtsalya vijaya, 16. ratnaprabha, 17. samyaktva 18. caturmukha 16. sacchIla 20. paMcAtizaya 21. arkaprabha, 22. sadvIryaprabha, 23. prajAvata 24. rUpasvo 25. caMdraprabha 26. vimAnAvalo 27. aparAjita 28. merupaMkti 26. naMdIzvara, 30. triloka, 31. triratna 32. mahAratha 33. zarmakarma 34. sarvArthasidvI 35. saMtatI 36. varddhamAna 37. guNasAgara 38. dharmArthakAma 36. zItala 40. sukhotpAdaka 41. naMdIzvara 42. tribhuvanavallabha 43. durjaya, 44. jitazatru, 45. jitaripu 46. gaMdharva, 47. devAbhISTa 48. sarvasaukhya 46. lakSaNapaMkti 50. vimAnapaMkti 51. jitamAtsarvaka 52. jitakarmA 53. 54. jJAna 55. cAturyamukha 56. merupaMkti 57. indrakorti 58. jitakrodha 56. harSotpAdaka 60. bhadraka, 61. vimAnasAdhaka 62. zreyakAraNa 63. jJAnasAgara 64. ratnAvalI 65. 66. triloka, 67. trilocana 68. jinendra 66. ajitaprabha, 70. zaziprabha, 71 zIlasatya 72. nirvANa saadhk| (govindakRta vrata-nirNaya) isa vrata kI aura vidhi bhI milatI haiN| isameM 71 upavAsa hote haiM / ve nimna prakAra haiN| Azvina sudI 11, 12 aura 14 va vadI 6, 13 aise 5 upavAsa karanA ina upavAsoM ke nAma krama se kumAra saMbhava, SaDazIti, kumAra saMbhava, sUryaprabha va caMdraprabha aise nAma haiN| kArtika sudI 3, 12 aura vadI 12 aise tIna upavAsa karanA / isake nAma krama se vIryasiddhI, prAtihArya va naMdIzvara aise haiM / mArgazIrSa (maMgasira) sudI 3, 12 aura vadi 11 aise tIna upavAsa karanA / isake nAma krama se vimAnapaMkti, suvIrya va jinendriya aise haiM / pauSa sudI 5, 7 va 15 aura badi 2, 30 (amAvasyA) aise 5 upavAsa krnii| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 ] vrata kathA koSa aisA krama se jayadravya, svayaMprabha, ratnaprabha, ajita va parAkrama aisA hai / mAgha sudI 7, 8, 10 aura vadi 4, 7, 14 aise chaH upavAsa karanA / isake nAma krama se paMcAtizaya, sUryaprabha, vIryaprabha, samyaktva, caturmukha va satyazIla aise haiM / phAlguna sudI 1,1115 aura vadI 5 va 6 aise sAta upavAsa karanA / krama se nAma - candraprabha, vimAnabhadra, aparAjita, prajAvatIva, samazrI / caitra sudI 7 aura vadi 1, 2, 4, 6, 8 aura 11 aise pAMca upavAsa karanA / usake nAma krama se sarvArthasiddhI, sUryaprabha, trilokaguru, sajJAna, triratna, mahAratha tribhuvana prakAza aise haiM / vaizAkha sudI 2, 5, 6 va 13 aura vadI 4, 10 va 12 aise sAta upavAsa karanA / isake nAma krama se zItavAta, manoja, nandIzvara, tribhuvanavallabha, saMjaya, guNasAgara aise haiM / . jyeSTha sudI8, 10, 15 aura vadi 7, 10 aise 5 upavAsa karanA / isake nAma jJAnabhAvaka, jJAnadIpikA, caMdrakAnti, durjaya, jitAri aise haiM / ASAr3ha sudI8, 10, 15 aura vadi 10, 13, 14, 30 aise 7 upavAsa karanA / ise krama se lakSmaNa paMkti, merUpaMkti, jitamAtsarya, jitazatru, gaMdharva, gaMdharva, gaMdharva, aise haiM / zrAvaNa sudI 3, 10, 13, 15 aura vadi 4, 8, 14 aise sAta upavAsa karanA aura usakA nAma krama se lakSmaNa paMkti, candrakIrti, jitakrodha, jinaharSa jitakA - mAkSa, dharmarAja aura caturmukha aise haiM / bhAdrapada sudI 5, 6, 7, 11, 12, 15 aura vadI 15, 2, 6, 7, 12 aise 10 upavAsa karanA / usake nAma krama se ratnAvalI, triloka guru, sarvArthasiddhI, sarvAsiddhI, sarvArthasiddhI, nirvAraNasAdhaka, bhadraka, vimAna paMkti, AnaMda dhAturasAgara aise haiM / isa prakAra 71 upavAsa hote haiM / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 406 jaina kathA saMgraha meM isa vrata ke 66 upavAsa batAye haiM usakI vidhi (1) Azvina sudI 6, 13, va vadi 6, 11, 14, aise 5 upavAsa karanA / ina upavAsoM ke nAma krama se sUryaprabhA, caMdraprabhA, kumArasaMbhava, SaDazItI puSpottara, aise nAma haiN| (2) kArtika mahine kI sudI 12 va vadi 12 ko 2 upavAsa karanA isake nAma nandIzvara pratihArya aise nAma haiM / (3) mArgazIrSa sudI 4, 11, aura vadi 3, 12 aise tIna upavAsa karanA isake nAma jitendraya, paMkti mAnava va sUrya aise nAma haiM / (4) pauSa sudI 5, 11, aura vadi 2, 4, 30 aise 5 upavAsa karanA isake nAma parAkrama, jayapRtha, svayaMprabha, ratnAprabhA aise nAma haiN| (5) mAgha sudi 4, 7, 11 va vadi 3, 2, 14 aise 5 upavAsa karanA zIla paMcazIti meM do pahale do upavAsa ke bAkI upavAsa ke nAma diye nahIM haiN| (6) phAlguna sudI 4, 11, va vadi 3, 8, 14 aise pAMca upavAsa krnaa| (7) caitra sudi 1, 5, 8, 11, va vadi 3, 8, 14, aise sAta upavAsa krnaa| (8) vaizAkha sudi 1, 5, 8, 11, vadi 3, 8, 14, sAta upavAsa karanA / (8) jyeSTha sudI 5, 8, 14, vadi 5, 8 aise pAMca upavAsa krnaa| (10) ASAr3ha sudi 1, 8, 14, vadi 1, 5, 8, 14, ATha upavAsa karanA / (11) zrAvaNa sudi 3, 5, 8, 14 vadi 5, 8, 14, aise sAta upavAsa krnaa| (12) bhAdrapada sudI 5, 11, 14, aura vadi 5, 8, 14 aise sAta upavAsa krnaa| isa prakAra (5+2+3+5+6+5+7+7+5+8+7+6) = 66 upavAsa karanA vrata pUrNa ho to udyApana karanA caahie| ye Upara dI huI sabhI vidhiyAM bRhatpalya vidhAna kI haiM / isa vrata meM trikAla paMcanamaskAra maMtra kA jApa karanA / isakA eka bheda laghupalyavidhAna vrata hai| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 ] vrata kathA koSa yaha vrata rAjA zreNika va rAnI celanA ne kiyA thaa| paMcamAsa caturdazI vrata prASAr3ha se kArtika ina pAMca mahine kI zuklapakSa caturdazI ko proSadhopavAsa kare, isa vrata meM mAtra pAMca hI upavAsa hote haiN| ___ isakI dUsarI vidhi meM ina pAMca mahine ke zuklapakSa kI aura kRSNapakSa kI donoM caturdazI ko upavAsa kare, 10 upavAsa milAne se paMca caturdazI vrata hotA hai, ASAr3ha meM zuddha caturdazI ko zIla caturdazI kahate haiM, zrAvaNa zuddha caturdazo ko rUpa caturdazI kahate haiM yaha mAsika vrata hotA hai varSa meM eka mahine athavA do mahine karane vAle vrata ko mAsika vrata kahate haiM / vrata pUrNa hone para vrata kA udyApana kare, udyApana karane kI zakti nahIM hone para dugane vrata kre| kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| atha puvedanivAraNa vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNa 3 ke dina ekAzana kare aura caturthI ke dina upavAsa kare / anaMtanAtha tIrthaMkara kI pUjA mantra, jApa, patte maDalA Adi karanA cAhie / paMcaparva vrata kayA ___ aASAr3ha zukla paMcamI ko zuddha hokara, mandira jI meM jAve, pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrAM hrIM hra. hrauM hraH arhasiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, AhAra* dAna deve, brahmacarya phAle / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa isa prakAra paMcamI se dazamI paryaMta pAMca upavAsa kare, zrAvaNa meM pUjAkara unhIM tithiyoM meM pAMca ekAzana kare, bhAdra meM unhIM pAMca dinoM meM unodara kare, Azvina mahine kI unhIM tithiyoM meM kAMjiyAhAra kare, kArtika meM phalAhAra kare, aMta meM udyApana kare, paMcaparameSThi vidhAna kara mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko pahale zaMkhanirNAmika ne vidhivat kiyA thA, isaliye vaha baladeva nArAyaNa huye, Age mokSa ko jaayeNge| kathA rAnI celanA kI pddh'e| atha zrIpAla vrata kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai vahAM eka karnATaka deza hai usameM saMkezvara nAmaka zahara hai / usameM zaMkhapAla rAjA rAjya karatA thaa| usake putra, mitra, kalatra mantrI, purohita, rAjazreSThI, senApati Adi aneka parijana the ora rAjA sukha se rAjya karatA thaa| eka dina zaMkhaguptAcArya nAmaka sunizvara caryA nimitta rAjagharAne kI ora Aye, rAjA ne paDagAhana karake navadhAbhakti se AhAra diyA, AhAra ke bAda ve eka pATe para baiTha gaye / taba thor3A dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne kahA mahArAja mujhe ko vrata de dIjie / taba mahArAja ne unheM zrIpAla vrata karane ko kahA aura vrata vidhi bhI batAyI / vrata vidhi :-caitra prAdi 12 mahInoM meM kisI bhI mahIne ke zukla pakSa kI 4 ke dina ekAzana kare / aura saba pahale ke samAna vidhi kre| vedi para pacaparameSThi kI pratimA rakhakara abhiSeka kre| jApa :-OM hrIM arha arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare, NamokAra mantra kA bhI jApa kare / isa prakAra 5 tithi pUrNa hone para isa vrata kA udyApana kare / usa samaya paMca Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 ] vrata kathA koSa parameSThI vidhAna kara mahAbhiSeka muni prAyikA ko zrAhAra dAna yaha vrata pUrva ke bhava meM padmaratha va padmAvatI ne kiyA thA aura udyApana kiyA thA / jisase ve zrIpAla va madanAvatI hokara janme / ve saba sAMsArika sukha bhoga kara svarga meM deva huye / kare / 108 kamala puNya bahAkara abhiSeka kare / / satpAtra ko dAna de / yaha dRSTAMta va Upara likhI kathA zrI zaMkhaguptAcArya ke mukha se sunakara saba ko bahuta hI khuzI huii| phira rAjA ne munimahArAja kI vandanA kI, munimahArAja jaMgala meM cale gaye / idhara zaMkhapAla rAjA ne kAlAnusAra yaha vrata kiyA aura udyApana kiyA / zrIra vairAgya hone se dIkSA lI, samAdhipUrvaka inakA maraNa huA jisase saudharma svarga meM deva huye / atha paMca pAMDava vrata kathA vrata vidhi :- saba vidhi pahale ke samAna kare antara sirpha itanA hai ki zukla pakSa yA kRSNa pakSa kI caturthI ko ekAzana kare, aura paMcamI ko upavAsa kareM / pITha para paMcaparameSThI kI pratimA ko sthApita kara paMcAmRta abhiSeka kare / * jApa :- OM hrAM hrIM hrIM hrIM hraH zrarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA" isakA 108 bAra puSpoM se jApa kare / isa prakAra 5 bAra vrata karane ke bAda udyApana kare paMcaparameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare / mandira meM 5 ghaNTI, 5 kalaza, ghaNTA, toraNa, dhvaja, cAmara vagairaha upakararaNa rakhe / kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai usameM aMga deza hai usI meM zuNDAlapura nAmaka sundara nagara hai usameM meghakumAra nAmaka eka rAjA rahatA thA / usakI paTarAnI manoramA thI / usI prakAra somasena mantri usakI patnI somadattA thI unako somadata somabhUti somila aise tIna putra the unakI krama se hemazrI mitrazrI va nAgazrI aisI patniyAM thIM / isa prakAra pUre parivAra sahita meghakumAra rahatA thA / Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 413 eka dina usa nagara ke udyAna meM 30 nirgrantha munizvara apane saMgha sahita prAye yaha zubha samAcAra rAjA ne sunA to turanta hI rAjA apane parivAra sahita darzana karane ke lie gyaa| vahA~ jAkara darzana, pUjana pradakSiNA karake namaskAra kara rAjA ne kahA ki paramArthika sukha kA kAraNa aisA koI vrata vidhAna kaho / taba mahArAja ne kahA paMca pAMDava vrata karo vahI ucita hai yaha kahakara usakI saba vidhi btaayii| yaha suna saba bahuta hI khuza huye| phira vandanA kara apane ghara gaye / samayAnukUla rAjA ne usa vrata kA pAlana kiyA aura vrata pUrNa hone para udyApana kiyA / phira rAjA ko vairAgya utpanna huA jisase apane vimalavAhana putra ko rAjya dekara somasena pradhAna ke sAtha dIkSA lI aura tapazcaryA kii| idhara vimalavAhana sukha se rAjya bhogane lagA / eka dina basaMta Rtu meM krIr3A karane ke lie vana meM gye| usa samaya somadatta ne apane do bhAiyoM va usakI va apanI donoM striyoM ko rAjA ke sAtha bhejA saba cale gaye para nAgazrI pIche raha gayI / vaha apanA zRgAra kara rahI thii| itane meM zIlabhUSaNa muni caryA ke nimitta vahAM mAye / taba somadattA unheM paDagAhana kara ghara meM le gayI taba taka eka rAjadUta ne somadattA ko bulA liyA taba somadattA ne apanI nAgazrI bhAbhI ko munizvara ko yathAvidhi AhAra dene ko kahA aura pApa rAja darabAra meM calI gyii| phira isa muni ne vana krIr3A karane meM vighna DAlA hai aisA socakara nAgazrI ne krodhAveza meM Akara viSamizrita AhAra diyA jisase ve munizvara tar3apane lge| para una dhIra vIra muni ne zAnti se sahana karake samAdhi le lI jisase ve karma kA kSaya kara mokSa gye| yaha anyAya dekhakara somadattA prAdi va usake bandhuoM ko vairAgya ho gayA jisase unhoMne vana meM jAkara dIkSA lI aura ghora tapazcaryA karane lage / Age tapa ke prabhAva se somadattA usake donoM bhAI va donoM bhAbhI 16veM svarga meM deva hue aura vahAM kA sukha bhogane lgii| ___ idhara vimalavAhana ne nAgazrI ko nagara ke bAhara nikAla diyaa| usake zarIra meM mahAna roga ho gayA jisase bahuta durgandha Ane lagI bahuta pApa karma se vaha Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ] vrata kathA koSa naraka gayI / vahA~ kA duHkha bhogakara tiryaMca huI vahAM bhI duHkha bhogA phira karmoM ke upazama se vaha campApurI meM cANDAla ke ghara kanyA huI / pApa karma se mAM bApa kA choTepana meM maraNa ho gayA vaha ghara ghara meM bhIkha mAMga kara apanA peTa bharane lgii| eka dina campApura ke udyAna meM eka mahAjJAnI manizvara apane saMgha sahita pAye / yaha zubha samAcAra sunate hI rAjA apane parivAra sahita darzana ko AyA / bhakti se rAjA ne tIna pradakSiNA dekara vandanA kI, dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne va bahuta hI logoM ne vrata liyA aura ve saba nagara meM vApasa gye| yaha saba dekhakara nAgazrI manizvara kI vaMdanA kara bolI he dayAsiMdha ! Apane rAjAdika ko jo diyA hai vaha mujhe bhI do / taba munizvara ne usako madya, mA~sa, madhu kA tyAga karAyA jisase vaha marakara eka zreSThi ke ghara sukumArI nAmaka kanyA huii| pUrvakarma ke udaya se usake zarIra meM bahuta hI durgandha AtI thii| usa nagara meM jinadeva, jinadata aise do bhAI rahate the| usake pitA ne jinadeva kA sukumArI se vivAha karAyA / para usake zarIra se bahuta hI durgandha pAne se use (jinadevako) vairAgya ho gayA aura usane digambarI dIkSA le lii| jisase sukumArI atyAta duHkhI eka dina sUvrata munizvara vahAM pAye to usane pachA maiMne pahale kyA papa kiyA taba munizvara ne usake pahale bhava saba batAye / yaha saba suna use bar3A pazcAtApa hanA jisase usako vairAgya ho gayA aura una munizvara ke pAsa prAyikA dIkSA lekara tapa karane lgii| phira usane vaha nidAna kiyA ki pahale bhava meM somila merA pati thA vahI Age ke janma meM merA pati bane jisase yaha bhI usI 16veM svarga meM devI hokara janma liyaa| __idhara vaha somadattA prAdi pAMcoM deva svarga se cayakara pANDu rAjA ke dharma bhIma, arjuna, nakula va sahadeva isa nAma se pAMca putra utpanna hue aura svarga kI devI (pUrvabhava kI nAgazrI) bhI arjuna kI dharmapatnI draupadI huI / isa prakAra se inake pUrvabhava kA vRtAnta hai| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [415 ina pAMcoM pAMDavoM ne aneka rAjaaizvarya bhogakara sAMsArika viSayoM se vairAgya utpanna hone se vana meM jAkara eka munizvara ke pAsa jina dIkSA lii| dharma, bhIma va arjuna to ghora upasarga sahana kara anta meM zukla dhyAna ke bala se saba karmoM kA kSaya kara mokSa gaye aura nakula va sahadeva ye donoM tapazcaraNa karake sarvArthasiddhi meM ahamiMdra huye / aisI isa vrata kI mahimA hai / atha padmadata cakravati vrata kathA vrata vidhi :-phAlguna zu0 7 ke dina ekAzana kare aura aSTamI ke dina subaha zuddha kapar3e pahana kara praSTa dravya lekara mandira meM jAye / darzana Adi kara pITha para nandIzvara bimba va torthaMkara (bhUtakAla ke) kI pratimA yakSayakSI sahita sthApita kare / phira bhagavAna ke sAmane svAstika nikAla kara usa para nava patte rakhakara usa para praSTa dravya rakhe / nirvANa se lekara aMgIra taka bhUtakAla tIrthaMkara kI pUjA kare / / Apa :-OM hrIM ahaM aMgira tIrtha karAya yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA jApa 108 bAra puSpoM se kare / NamokAra mantra kA bhI jApa kare / sahasra nAma par3he / yaha vrata kathA par3he AratI kare usa dina upavAsa kare / isa prakAra nava tithi pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM isa vrata kA udyApana kre| usa samaya aMgira tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare / cAra prakAra kA va karuNA dAna de / mandira meM upakaraNa Adi rakhe / isa jambUdvIpa meM bharata kSetra hai, usameM sukaccha deza hai, usameM zrIpura nAmaka nagara hai, vahAM prajApAla nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake rAjya meM paTTa rAnI, purohita mantrI, seTha Adi the| eka dina munimahArAja caryA ke nimitta rAjavAr3A meM Aye / unheM navadhAbhaktipUrvaka prAhAra diyaa| phira una mahArAja ko eka pATe para baiThAyA / rAjA me vinatI kara koI eka vrata mAMgA mahArAja ne padmadata cakravartI yaha vrata karane ko kahA aura usakI saba vidhi btaayii| samayanusAra usa vrata kA pAlana kiyA aura udyApana kiyA / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa eka dina rAta ke samaya ulkApAta ko dekhakara rAjA ko vairAgya ho gyaa| taba vaha apane putra ko rAjya dekara jaMgala meM gaye, vahAM jinadIkSA lI aura tapazcaryA karane lage, anta samaya samAdhipUrvaka maraNa hunA jisase ve acyuta svarga meM devendra huye / vahAM se caya kara ve padmAvatI rAnI ke garbha se padmadata nAma se utpanna hue / yuvAvasthA meM cakravartI hokara rAjya sukha bhogaa| bAda meM bahuta samaya taka rAjya kiyA aura saMsAra se vairAgya utpanna hone se apane putra ko rAjya dekara jaMgala meM gyaa| vahAM eka muni se digambarI dIkSA dhAraNa kI aura ghora tapazcaraNa kiyA jisase saba karmoM kA kSaya karake mokSa gaye / yahI isa vrata kA mahatva hai| atha paMcakUmAra vrata kathA athavA guruvAra vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki kArtika ke zuklapakSa meM pahale budhavAra ko ekabhukti (ekAzana) kare aura guruvAra ko upavAsa kare / pUjA vagairaha kre| paMcaparameSThI kI ArAdhanA kara vastukumAra, vAyukumAra, meghakumAra, agnikumAra va nAgakumAra, inakI krama se pAMca pAna mAMDakara arcanA kre| ___ isa prakAra pAMca guruvAra ko pAMca pUjA pUrNa hone para anta meM phAlguna aSTAnhikA meM inakA udyApana kare / pAMca muni va AryikA ko AhAradAna de, usI prakAra pAMca dampati ko bhojana karAve / kathA maMgalAvatI deza meM maMgalapura nagara hai, vahAM para pahale sumaMgala nAmaka eka guNavAna sadAcArI zUravIra rAjA rAjya karatA thA / usakI maMgala devI nAmaka strI thii| usako jayamaMgala nAmaka putra thA usakI strI jayAvatI thI, usako vijayakIrti nAmaka purohita, gajagAminI nAmaka strI aura vijaya nAmaka seTha va yamunAdatA nAmaka strI thii| ___ eka dina vijayasena nAmaka mahAmuni usa nagara ke udyAna meM pAye / rAjA apane pUre parivAra sahita unake darzana ko gayA / dharmopadeza sunakara rAjA ne koI eka vrata vidhAna batAne kI prArthanA kii| mahArAja ne unheM yaha vratavidhi batAyI unhoMne yaha vrata Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 417 rAnI ke sAtha liyA / saba loga vandanA karake apane nagara meM vApasa aaye| vrata kA pAlana vidhipUrvaka kiyaa| isa vrata ke prabhAva se samAdhipUrvaka unakA maraNa huA aura anukrama se svargasukha bhogate hue mokSa gye| atha paMcamahAkSetrapAla vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara sirpha itanA hai ki Azvina mahine ke pahale zanivAra ko ekAzana kare aura ravivAra ko upavAsa kare, kSetrapAla kI pUjA karate samaya eka pATe para pAMca pAna mAMDe aura usa para aSTa dravya va gur3a mizrita pAMca laDDU rakhe / pAMca kSetrapAla kI krama se arcanA karanA / pAMca pakavAna kA carU banAve / OM prAM koM hrIM hUM phaT paMcamahAkSetrapAla devebhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 puSpa se jApa kare / pAMca ravivAra vrata karake anta meM kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare / AhAradAna dekara unheM yogya upakaraNa de / pAMca dampati ko bhojana karAve, unheM vastra Adi de / cAvala, gaMdha, phala, nAriyala, haldI, kuMku usase proTI bhare / kathA mithilA nagarI meM jinarAya nAmaka eka rAjA rAjya karatA thA / usakI videhI nAmaka paTTarAnI thI, usako kranaka mahArAja nAmaka eka bhAI thA, usakI strI kanakavatI thii| inake alAvA mantrI, purohita, rAjazreSThI Adi parivAra thaa| eka dina nagara ke udyAna meM zrI kanakaprabha nAmaka munimahArAja apane saMgha sahita pAye / nagara ke loga saMgha sahita muni ke darzana ko gye| muni kI pradakSiNA lagAkara vandanA kii| phira dharmopadeza sunakara rAjA ne hAtha jor3akara kahA ki he dayAsiMdho svAmin! Aja mujhe sukha kA kAraNa aisA koI vrata kaho / taba mahArAja jI ne kahA he bhavyottama rAjan zrI paMcamahAkSetrapAla vrata kA pAlana kro| rAjA nagara meM vandanA kara vApasa AyA aura isa vrata kA pAlana kiyA aura udyApana kiyaa| prAyu pUrNa hone para svarga gaye vahAM para cirakAla sukha bhogaa| Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 ] vrata kathA koSa atha paMcaparvI vrata dvitIyA, paMcamI, aSTamI, ekAdazamI aura caturdazI, ye pAMca tithi pratyeka mahine meM donoM pakSa meM hotI hai / usa dina yathAzakti proSadhopavAsa karanA / athavA kAMjikA AhAra athavA ekAzana karanA, usa dina harI vastu kA tyAga karanA / kacce phala usa dina nahIM khAnA / yaha vrata prAjanma athavA niyama se kaI varSa taka kiyA jAtA hai / yaha vrata apanI zakti anusAra karanA / ( govindakRta vrata nirNaya ) atha pItalezyAnivAraNa vrata kathA vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki caitra kRSNA 14 ke dina ekAzana kare / 30 ke dina upavAsa karanA, mahAvIra bhagavAna kI pUjA, jApa, mantra, mAMDalA Adi kare / zratha padmalezyA nivAraNa vrata kathA vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / zrantara kevala itanA hai ki vaizAkha zuklA 1 ke dina ekAzana kare aura 2 ko upavAsa kare | paMcaparameSThI kI pUjA, mantra, jApa, pAne mANDalA Adi kare / pahale ke jaise 6 pUjA pUrNa hone para kArtikaSTAnhikA meM usakA udyApana kareM / atha pRthvIkAya nivAraNa vrata kathA vrata vidhi :- pahale jaisI saba vidhi karanI cAhie / antara kevala itanA haiM ki caitra zuklA 5 ko ekAzana karanA cAhie aura 6 ko upavAsa karanA cAhie / padmaprabha tIrthaMkara kI pUjA, mantra jApya karanA cAhie, 6 patte rakhanA cAhie / paMcamAsa caturdazI vrata ASAr3ha, zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina aura kArtika ina pAMca mahinoM meM zuddha caturdazI ko proSadhopavAsa karanA / isa vrata ko paMcamAsa caturdazI vrata kahate haiM / isameM pAMca upavAsa hote haiM / yaha isa vrata kA eka prakAra hai / Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI vidhi :- uparokta pA~ca mahinoM ke donoM pakSa meM arthAt zukla pakSa aura kRSNa pakSa kI 14 ko upavAsa karanA / arthAt saba 10 upavAsa hote haiM / isameM rUpacaturdazI va zIla caturdazI ke upavAsa milAne para paMca caturdazI vrata hotA hai / ASAr3ha kI zukla 14 ko zIla caturdazI, aura zrAvaraNa kI zukla caturdazI rUpa caturdazI kahate haiM / varSa meM kaI mahine athavA do mahine karane se mAsika vrata kahate haiM / atha paMcANu vrata kathA va vidhi caitra zuklA aSTamI se yA koI bhI mahine kI aSTamI se vrata prArambha kara sakate haiM, saptamI ke dina ekAzana kara aSTamI ko prAtaH snAnAdi karake zuddha vastra pahana kara pUjA dravya hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara IryAya zuddhi karatA huA vratika bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare / abhiSeka pITha para bhagavAna bAhubalI aura caubIsa tIrthaMkara kI mUrti yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, eka pATe para kesara se vA aSTagaMdha se 25 svastika nikAle, una svastikoM para eka 2 pAna lagAve, una pAnoM para gaMdhAkSata, phUla, phala Adi rakhe, caubIsa tIrthaMkara va bAhubalI bhagavAna kI aSTadravya se pUjA kara zruta kI pUjA kare, guru kI pUjA kare, yakSayakSI kSetrapAla ko arghya samarpaNa kare / OM hrIM zrahaM caturviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApa kare, 108 bAra NamokAra jape, bAhubali jinadevAya namaH svAhA / OM hrIM isa mantra kA bhI 108 bAra jApa kare, usake bAda paMcANu vrata pUjA zrAge likhe anusAra kare / " 1 OM hrIM zrIM chedanA ticAra rahitAya zrahiMsANu vratAya namaH svAhA / 2, 3, " baMdanA ticAra pIDanAticAra zratibhArAroparaNA ticAra annapAnanirodhAticAra 4 5, 11 " 12 11 " vrata kathA koSa ". " " 11 11 " 13 " 11 13 17 " 19 11 [ 416 17 31 11 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 ] vrata kathA koSa 10" OM hrIM ahaM mithyopadezAticAra rahitAya satyANuvratAya namaH svAhA ,, rahobhyAkhyAnAticAra , , , , ,,, kuTalekhakriyAticAra ...."" " , gyAsApahArAticAra , , , , , sAkAramantrabhedAticAra , , , , 11 ,, ,, stenaprayogAticAra , acauryANugatAya ,, 12 , , , tadAhRtAdAnAticAra , , , , , 13 // " , viruddharAjyAtikamAticAra ,,, 14"" ,, hInAdhikamAnonmAnAticAra ,, , , ,, pratirUpakavyavahArAticAra ,, , , , paravivAhakaraNAticAra , brahmacaryANuvratAya , , itvarikAgamanAticAra " " ,,, parigRhItAvarigRhItAgamanAticAra rahitAya brahmavaryANu vratAya namaH svAhA ,,,, anaMgakrIDAticAra rahitAya " " " " 20,, ,, kAmatIvAbhinivezAticAra , " " " " 21 ,, ,, ativAhanAticAra parimitaparigrahANuvratAya / " atisaMgrahAticAra , 23 / / ,, vismayAticAra " " ,, lobhAticAra 25, , , atibhAravahanAticAra " " " " 16," 22 // " uparokta 25 mantroM se aSTadravya lekara pUjA kareM, paMca pakavAna kA naivedya car3hAve, pratyeka upavAsa ke samaya krama se ekeka mantra se ekeka puSpa car3hAve, pratyeka mantra kA 108 bAra car3hAve, NamokAra mantra kA jApa kare, sahasra nAma par3hekara, pNcaa| Nuvrata pAlana karane meM prasiddha puruSoM ko, mAtaMga, dhanadeva, vAriSeNa Adi kI kathA par3he, eka pAtra meM 24 pAna rakhakara usake Upara argha rakhe aura eka nAriyala rakhakara Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa +421 mahAargha kare, mandira kI tIna pradakSiNA dekara maMgala prAratI utAre, usa dina upavAsa karake dharmadhyAna se samaya bitAve, satpAtroM ko AhAradAna deve, dUsare dina pUjA va dAna karake svayaM pAraNA kare, yAne ekabhukti kare, tIna dina brahmacarya kA pAlana kare / isI krama se pratyeka aSTamI va caturdazI ko proSadhopavAsa pUrvaka vrata upavAsa kare, paccIsa upavAsa pUrNa hone ke bAda vrata kA udyApana kare, usa samaya sarvadoSa prAyazcita vidhAna karake mahAabhiSeka kare, cAroM saMghoM ko cAra prakAra kA dAna deve / isa prakAra isa vrata ko pUrNa vidhi hai, jo bhI bhavyajIva isa vrata kA yathAvidhi pAlana karatA hai usako isa loka aura paraloka meM sukha kI prApti hotI hai| pAtradAna aura pratimAyoga vrata kA svarUpa pratidinaM pAtradAna kAryam / yadi pAtradAnaM na syAttadA rasaparityAgaH kAryaH / pratimAyogaH kAyotsargAdikaH yathAzakti niyamaH devAsikaH kAryaH ityAdInI devAsikavratAni / artha :-pratidina pAtradAna karane kA niyama lenA pAtradAna vrata hai / yadi pratIkSA aura dvArApekSaNa karane para bhI pAtra nahIM mile to rasaparityAga karanA caahie| zakti ke anusAra kAyotsarga Adi kA niyama dina ke lie lenA pratimAyoga vrata hai / isa prakAra devasika atoM kA pAlana karanA cAhie / uparyukta trimukhazuddhi prAdi sabhI bata devasika haiN| vivecana :---gRhastha ko apanI ajita sampatti meM se pratidina dAna denA prAvazyaka hai / jo gRhastha dAma nahIM detA hai, pUjA-pratiSThA meM sampati kharca nahIM karatA hai, usakI sampatti nirarthaka hai / dhana kI sArthakatA dharmonnati hetu dhana vyaya karane meM hI hai, bhoga ke lie kharca karane meM nahIM / apanA udara poSaNa to zUkara-kUkara sabhI karate haiM, yadi manuSya janma pAkara bhI hama apane hI udara-poSaNa meM lage rahe to hama zUkarakUkara se bhI badatara ho jAyeMge / jo kevala apanA peTa bharane ke lie jIvita hai, jisake hAtha se dAna-puNya ke kArya kabhI nahIM hote haiM, jo mAnava-sevA meM kucha bhI kharca nahIM karatA hai, dina-rAta jisakI tRSNA dhana ekatrita karane ke lie bar3hatI jAtI hai, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 ] aise vyakti kI lAza ko kutta e bhI nahIM nitAnta Avazyaka hai ki vaha pratidina kare / vrata kathA koSa khAte haiM / ataeva pratyeka gRhastha ke lie yaha niyamapUrvaka dAna deve tathA kucha tapazcaryA bhI vAstavika tapa to icchAoM kA rokanA hI hai yA dina ko kucha samaya kI avadhi kara kAyotsarga karanA bhI tapa hai / abhyAsa ke lie kAyotsarga Adi kA bhI niyama karanA tathA apanI bhogopabhoga kI lAlasAoM ko ghaTAnA jIvana ko unnati kI ora le jAnA hai / paMcazrutajJAna vrata paMcatajJAnaha vratasAra, kara upavAsa nirantara dhAra / ika sau ar3asaTha dina paravAna, jaba cAhe prArambhe thAna || --vardhamAna purANa bhAvArtha :- - yaha vrata 336 dina meM samApta hotA hai, jisameM 168 upavAsa aura 168 pAraNe hote hai / eka upavAsa eka pAraNA isa anukrama se kare / OM hrIM paMcatajJAnAya namaH isa mantra kA jApya kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / atha brahmadatta cakravati vrata kathA vrata vidhi :- kArtika zu0 dazamI ke dina ekAzana kare, aura 11 ke dina zuddha kapar3e pahana kara mandira jAye, darzana prAdi karane ke bAda vedi para kusumAMjali tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSI ke sAtha sthApita kare phira paMcAmRtAbhiSeka kare / eka pATe para 12 svastika nikAla kara usa para aSTadravya rakhakara nirvANa se kusumAMjalI tIrthaMkara taka pUjA kare / jApa :- OM hrIM zrIM zrI kusupAMjalI tIrthaMkarAya yakSayakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare / zrI jina sahasranAma stotra par3he / yaha kathA par3he / phira eka pAtra meM aSTadravya se prArato kare / usa dina upavAsa kare / dharmadhyAna pUrvaka samaya nikAle / cAra prakAra kA dAna deve / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa T423 isa prakAra eka mahIne meM eka eka bAra, aise 12 tithi pUrNa hone para kArtika mAha kI aSTAnhikA meM isakA udyApana kre| usa samaya kusumAMjali tIrthaMkara kA vidhAna kara mahAbhiSeka kare / 108 kamaloM ke puSpoM se pUjA kre| catuHvidha saMgha ko dAna deve / 12 dampatiyoM ko bhojana kraave| phira unakA satkAra kare / mandira banAve yA jIrNoddhAra karAve / mandira meM upakaraNa prAdi bheMTa karAve / _ kathA yaha vrata pahale airAvata kSetra meM vIrasena rAjA ne pAlana kiyA thA jisase baha cakravarti rAjA huaA, bhAvIkAla meM vaha tIrthaMkara hogA, yahI isa vrata kA mahatva hai / balagobanda vrata kathA (balaprada) bhAdra zukla dazamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahina kara pUjA abhiSeka kA dravya lekara mandira jI jAve, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, bedI para caubIsI pratimA sthApana kara paMcAmatAbhiSeka kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSiNiyoM kI aura kSetrapAla kI pUjA kare, jinendra bhagavAna kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM caturvizati tIrthakarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra ko 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, brata kathA par3he, eka thAlI meM arghya rakha kara nAriyala rakhe, phira hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAdhe, maMgala AratI utAre, arghya jinendra ko car3hA deve / brahmacarya kA pAlana kare, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, dUsare dina dAna dekara svayaM pAraNA kre| -- isI krama se isa vrata ko daza varSa kare athavA deza mahIne kareM, anta meM udyApana kare, usa samaya mahAbhiSeka karake daza prakAra kA naivedya car3hAve, caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve / Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 ] vrata kathA kASa kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM caMdravardhana nAma kA bar3A deza hai, usa deza meM candrapura nAma kA manohara nagara hai, usa nagara meM caMdrasena nAma kA rAjA apanI rAnI candralekhA ke sAtha rAjya karatA thA, eka dina nagara ke udyAna meM yazobhadra nAma ke muni Aye, yaha samAcAra rAjA ko vanapAla se prApta hote hI purajana parijana sahita munidarzana ke lie udyAna meM gayA, vahAM jAkara muni darzana karake dharmasabhA meM jAkara baiThA / kucha samaya dharmopadeza sunakara munirAja ko hAtha jor3ate huye vinatI karane lagA ki he gurudeva hamAre prAtma-kalyANa ke lie koI aisA vrata vidhAna kaho ki jisase prAtmakalyANa ho, taba munirAja ne kahA ki he rAjana Apa loga balagobaMda vrata kA pAlana karo, aisA kahate hue vrata kI vidhi ko khaa| isa vrata ko kisane pAlana kiyA usa kI kathA kahatA hUM / suno| isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM prAryakhaNDa janmanilaya nAma kA eka deza hai / usa deza meM nitya vasaMta nAma kA eka sundara nagara hai| usa nagara meM satyasAgara nAma kA rAjA apanI sadaguNI rAnI citAtsavA ke sAtha sukha se rAjya karatA thaa| eka bAra rAjA ke ghara bhUtAnanda nAma ke munirAja pAhAra ke lie Aye, AhAra hone ke bAda munirAja ko pATe para virAjamAna karake hAtha jor3akara prArthanA karane lagA ki he gurudeva ! mere ko santAna sukha kI prApti hai ki nahIM, kRpA karake kheN| ___ taba munirAja kahane lage ki rAjana tumako do putraratna utpanna hoMge, lekina usake lie Apako balagobaMda vrata karanA cAhie, aisA kahakara vrata kA svarUpa batAyA, rAjA ne prasanna hokara vrata ko svIkAra kiyA / munirAja jaMgala ko vApasa cale gaye, rAjA ne vrata ko vidhi se pAlana kiyA / anta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se rAjA ko do guNavAna putra utpanna huye, sukha se rAjya kiyA, anta meM samAdhipUrvaka maraNa kara svarga meM deva huaa| vahAM se manuSya bhava dhAraNa kara dIkSA grahaNa kara ghora tapazcaraNa karatA humA karma kATa kara mokSa ko gyaa| candrasena rAjA ne isa vrata kI kathA ko sunakara Ananda se isa vrata ko grahaNa Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 425 kiyA, nagara meM vApasa lauTa Aye, nagara meM Akara vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA anta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se rAjA ko do putra utpanna hue, eka kA nAma jaya aura dUsare kA vijaya thA, putra bar3e hone para bar3e ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lI, anta meM mokSa sukha kI prApti kii| bAraha bheda tapa vrata lAina (krama) se bAraha upvaas| upavAsa karane ke bAda krama se kAMjikAhAra bAraha, annAhAra bAraha, manacityAhAra bAraha, rUkSa nIrasa AhAra bAraha, ghRtarahita ekAzana bAraha, tela rahita ekAzana bAraha, dUdha rahita ekAzana bAraha, dahI rahita ekAzana bAraha, ikSurasa rahita ekAzana bAraha, mIThA (namaka) rahita ekAzana 12, isa krama se vrata karanA cAhie / isa vrata ko bAraha bheda tapa vrata kahate haiM / bIja pUrata tapa vrata bhAdra sUdI ko upavAsa karake do dina ekAzana karanA usake bAda phira do dina ekAzana karake aSTamI ko upavAsa karanA cAhie / phira do dina AhAra karake ekAdazI ko upavAsa karanA caahie| dvAdazI, trayodazI, caturdazI ko upavAsa karake pUrNimA ko ekAzana krnaa| upanAsa kI rAtri ko jAgaraNa kara rAtri dharmadhyAna pUrvaka vyatIta karanI caahie| bAraha bijorA vrata - pratyeka mahine kI sudI va vadI kI dvAdazI ko proSadhopavAsa karanA aise bAraha mahine karanA cAhie arthAt varSa meM 24 upavAsa karanA yaha eka varSa karanA / usakA prArambha kabhI bhI kara sakate haiM / vrata pUrNa hone para udyApana karanA caahie| udyApana nahIM kiyA to vrata phira se eka bAra karanA caahie| -jinavrata vidhAna saMgraha basarabalagada vrata vidhi va prata kathA prASAr3ha, kArtika, phAlguna kI tInoM aSTAnhikA meM se koI eka aSTAnhikA se prArambha kare, snAna kara, zuddha vastra pahana kara pUjAbhiSeka kA sAmAna apane hAthoM Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 ] vrata kathA koSa - meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIma pradakSiNA lagAte huye bhagavAna ko namaskAra kare, IryApatha zuddhi kriyA karake bhagavAna ko abhiSeka pITha para sthApana karake paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se bhagavAna kI pUjA karake, OM hrIM paramabrahmaNe anaMtAnaMta jJAna zaktaye arhatparameSThine namaH svAhA. 108 bAra puSpa lekara japa kare jina sahasranAma par3he, NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha vrata kathA par3he, zAstra, guru kI pUjA karanA, yakSayakSi va kSetrapAla imakA bhI inake yogyatAnusAra aAdi dekara sammAna karanA, eka mahAarghya bamAkara mandira kI tIna pradakSiNA lagAte huye maMgala AratI utAre, arghya ko bhagavAna ke Age car3hA deve / isI krama se cAra mahinoM taka nitya pUjA karanI cAhiye, vrata ke pUrNa hone para arhatparameSThi kI mahAbhiSeka pUjA karatA huA prata kA udyApana kare, usa samaya bAraha bAMsa kA choTA karaMDa maMgavAkara uttama 2 vastu, miThAI bharakara karaMDoM ko kAgaja Adi se baMda kara deve, usameM bAraha prakAra kA dhAnya bhI bhare, aura kramazaH eka-eka para alaga 2 kalaza rakhakara una kalazoM meM dUdha aura dhI bhare, andara some ke puSpa DAle, kalaza sUta ke dhAge se lapeTe hue rahanA cAhie, kalazoM ko gaMdha, haldI; akSata lagAnA, karaMDa kalazoM ke sAmane bahuta prakAra kI miThAI rakhanA cAhiye, eka mana cAMvala ko bAraha jagaha alaga 2 rakhakara usake Upara bhI eka kalaza rakhe, bhagavAna jinendradeva kI abhiSeka pUrvaka pUjA karatA huA, vAyanA karaMDa ko pradAna kare, eka deva ko eka guru ko eka zAstra eka AyikA ko eka padmAvatI, eka jvAlAmAlinI, eka jaladevatA ko arpaNa kare, sAmane rakhI huI miThAI bhI arpaNa kareM, kathA sunAne vAle gRhasthAcArya (paMDita) ko eka deve, cAra saubhAgyavatI striyoM ko deve, isa prakAra bAraha vAyanA deve| kathA eka bAra rAjagRhI nagara meM rahane vAlA rAjA zrINika kA rAjazreSThi bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM jAkara dharmopadeza sunane ke lie manuSya ke koThe meM baiTha gayA kucha samaya vANI ko sunane ke bAda seTha jayasena aura dharmapatnI jayasenA sahita hAtha jor3akara namaskAra karatA huA, gautama gaNadhara se kahane lagA ki he guroM Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 427 merI seThAnI kI aisI icchA hai ki Apake mukha se parama sukha ko dene vAlA koI vrata vidhAna kA svarUpa sune isaliye kRpA karake koI vrata vidhAna kahiye, taba gautama gaNadhara kahane lage ki he bhavyo Apa loga basarabalagada vrata ko svIkAra karo jisake prabhAva se isa loka meM indriya sukha bhogakara paramArtha sukha ko bhI bhogoge aisA isa vrata kA prabhAva hai, aisA kahakara gautama svAmI ne vrata kA vidhAna kahA, seTha-seThAnI ko vrata kI vidhi ko sunakara bahuta Ananda huA / seThAnI ne khuzI se vrata ko svIkAra kiyA, aura nagara meM vApasa Aye, Age kAlAnusAra usa jayasenA strI ne yaha vrata pAlana karane ke liye prArambha kiyA, taba eka dina jinamandira se vratAcaraNa karake vApasa ghara ko A rahI thI, rAste meM vijayasenA nAmakI strI ke sAtha bheMTa huI, taba vaha kahane lagI ki he bahana Aja Apa idhara kahAM gaI thI ? taba vaha kahane lagI, arI bahana maiM prAja basarabalagada vratAcaraNa karane ke liye jinamandira meM gaI thI, yaha sunakara usake mana meM vrata kI jAnakArI karane kI AkAMkSA huI, vaha kahane lagI, bahana isa vrata kA phala kyA hai aura kaise kiyA jAtA hai maiM bhI isa vrata ko pAlana karUMgI, aisA sunakara usane pUrNa vrata kA vidhAna aura phala kaha sunAyA, vijayasenA ke pAsa meM yaha vrata ko lekara yathAvidhi pAlana karane lagI, thor3e hI samaya meM vrata ke phala se putra, bahuta sA dhana vagairaha bahuta hI ho gayA, isake kAraNa vaha bhogAmakta ho gaI aura ahaMkAra meM Akara vrata ko chor3a diyA / isa kAraNa se saba putra chor3akara alaga 2 ho gaye, dhana saMpati sarva naSTa ho gaI aura patipatnI donoM dUsare ke ghara jAkara rahane lage, isa prakAra usakI atyaMta durdazA ho gaI / eka dina caryA ke liye subhadra nAma ke muni prahAra ke liye usake ghara para zrAye, taba usane yogya rIti se navadhAbhakti se AhAra diyA aura eka pATe para munirAja ko sthApana kara hAtha jor3a namaskAra karatI huI hamArI aisI durdazA kyoM ho gaI, putra saba chor3akara cale gaye, gaye, isakA kAraNa kyA hai, avadhijJAna se sarva vRtAMta jAnakara munirAja kahane lage ki he bhavya tumane ahaMkAra meM Akara vrata ko pUrA na karake adhUre meM hI chor3a diyA, isa pApa se tumako yaha kaSTa milA hai / kahane lagI ki he svAmina dhanadhAnyAdi naSTa ho Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 ] vrata kathA koSa isaliye punaH isa vrata ko pUrNarUpa se pAlana karo taba tumhArA duHkha-dAridra saba naSTa ho jAyegA / aisA sunate hI vo apane pApa se DarI aura punaH vrata ko pAlana karane lagI, vrata pUrNa hone ke bAda vrata kA udyApana kiyA, vrata ke puNya se punaH dhana sampatti prApta hokara sarva sukhI ho gaI, itanA hone para aba vo acchI taraha se dharma kA pAlana karane lagI, samAdhimaraNa se marakara svarga meM gaI aura kramazaH mokSa sukha ko prApta kiyA, vrata kA acintya prabhAva hai / atha budhASTamI vrata kathA--- bAraha mahine kI kisI bhI aSTamI ko jisa dina budhavAra ho (budhASTamI ho) usa dina vrata ko dhAraNa karane vAlA prAta:kAla snAna kara zuddha vastra pahana kara, pUjA kA sAmAna sAtha meM lekara jinamandira ko jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, jinendra bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, naMdAdIpa jalAve, yAne mandira meM dIpaka jalAve, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi kI aura mahAvIra svAmI kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, bhagavAna ke sAmane eka pATe para cAvala se sAthiyA nikAlakara, pAMca pAna rakhe, una pAnoM para pratyeka para aSTa dravya rakhe, usake prAge cAMvala kA eka Dhera banAkara usa Dhera para sajA hamA maMgala kalaza rakhe, phira aSTa dravya se pUjA kare, guru va zAstra kI pUjA kare, yakSayakSi kSetrapAla (brahmadeva) ko argha car3hAve / ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM vardhamAnajinendrAya mAtaMgasiddhAyinI yakSayakSi sahitAya namaH svaahaa| ___ isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasranAma stotra par3he, mahAvIra caritra par3he, vrata kathA par3he OM hrAM hrIM hrauM hraH asi A u sA svAhA / 108 puSpa se jApya kre| ___ eka pAtra meM nAriyala sahita arghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgalAratI utAra kara arghya ko car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya pAle, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina pAraNA kare, isa prakAra pATha budhavAra aSTamI vrata kare, navamI budhavAra aSTamI ko isa vrata kA udyApana kare, usa samaya varddhamAna Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 426 bhagavAna kI eka navIna mUrti banavAkara paMcakalyANa pratiSThA kare, eka pATe para gaMdha se nau sAthiyA nikAlakara Upara pAna rakhe, usake Upara pratyeka para praSTadravya rakhe, usake Age eka bar3A dhAnya kA Dhera banAve, nau prakAra kA pakavAna car3hAve, ATha muniyoM ke saMghako AhAradAnAdi deve, AryikA va brahmacArI ko bhI bhojanAdi deve, zrAvaka zrAvikAnoM ko bhojana karAve, pAna supArI khilAve, sammAna kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM prAryakhaMDa hai, usameM aMga deza hai, usa deza meM caMpApura nagara haiM, usa nagara kA rAjA vijitAMka apanI rAnI guNavatI sahita sukha se rAjya karatA thA / usa nagara meM guNavarmA nAma kA brAhmaNa sAvitrI strI ke sAtha rahatA thA, guNavarmA kA pitA putramoha se marakara kuttA kI paryAya meM gayA, loga usako dekhakara glAni se patthara mArate the / eka dina usa nagara ke kucha zrAvaka loga buddhASTamI vrata karane ko jinamandira meM jA rahe the, taba vaha kuttA bhI saba logoM ke sAtha jinamandira meM gayA, zrAvaka loga apane 2 pA~va dhokara mandira meM gaye, vaha kuttA bhI pAMva dhoye huye pAnI meM hI apanA zarIra pralor3ita karake mandira meM calA gayA aura zrAvakoM dvArA hone vAlI buddhASTamI vrata kI pUjA ko acchI taraha se dekhane lagA, pUjA ko dekhate hI zAMta ho gayA, vahI kuttA pUjA dekhane ke puNya se marakara usa nagara ke rAjA vijitAMka kI rAno guNavatI ke garbha se rUpamati nAmaka kanyA hokara utpanna huA, zrAge jAkara vaha rUpamati kanyA sundara va vidyAvAna huI / kanyA tAruNya avasthA meM Ane para eka dina apane mahala ke gacchI para baiThI thI, ki eka citravAhana nAma kA vidyAdhara rAjA apane vimAna meM baiThakara kahIM jA rahA thA, acAnaka dRSTi usI kanyA para par3I, kanyA ko dekhate hI vidyAdhara nIce utara AyA aura vijitAMka rAjA ko namaskAra kara rAjya sabhA meM baiTha gayA, rAjA ko kahane lagA ki rAjana meM vidyAdhara rAjA hUM, merA nAma citravAhana hai, ApakI lar3akI para meM mohita ho gayA hUM, apanI lar3akI kA vivAha mere sAtha kara dIjiye / rAjA ne yaha saba sunA aura mana meM prasannatA vyakta kI aura apanI lar3akI Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 ] vrata kathA koSa kA vivAha zubha muhUrta meM usa vidyAdhara rAjA ke sAtha kara diyA, kucha dina apanI rAnI ke sAtha usa nagarI meM rahakara apane nagara meM calA gayA, vaha vidyAdhara rAjA apanI rAnI ke sAtha meM sukha se rAjya karatA thaa| eka dina mAsopavAsI jJAnasAgara muni mahArAja AhAra ke liye rAjamahala meM Aye, taba rUpamati rAnI ne navadhAbhakti se AhAradAna diyaa| dAna ke prabhAva se paMcAzcarya vRSTi huI, AhAra hone ke bAda munirAja ko rAnI ne Uce Asana para baiThAyA, taba rUpamatI rANI ne munirAja se kahA ki he deva, mere pUrva bhava kaho, manirAja ne usake sarva bhava prapaMca ko kaha sunAyA, taba rAnI ne kahA he deva Apa kRpA karake mere ko buddhAaSTamI vrata kI vidhi kaho, munirAja ne vrata kI vidhi kahI taba rAnI ne vrata ko svIkAra kiyA aura vrata ko vidhipUrvaka pAlA, aMta meM udyApana kiyaa| eka dina rUpamati apane pIhara caMpApura meM vimAna se prAyo, sahasrakUTa jinamandira meM darzana ko gaI, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kiyA, sabhA maMDapa meM AI, vahAM eka zrImatI nAmaka prAyikA jI ko dekhA, unako namaskAra kiyA, dharmopadeza sunA, aura ghara ko gaI / Age usa vrata ko apane pati sahita pAlana kara, vrata kA udyApana kiyA, aura apane nagara meM vApasa A gaI, rAjaaizvarya kA bhoga kara donoM hI anta meM dIkSA lekara svarga meM gaye, paramparA se mokSa ko jAyeMge / atha bRhata zru taskaMdha vrata kathA kArtika zukla caturthI ke dina vrati ka ekAzana kA niyama karake prAtaH snAna prAdi se nivRta hokara zuddha vastra pahane pUjA kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira meM jAde, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi karake jinendra prabhu ko sASTAMga namaskAra kare, usake bAda sabhA maNDapa ko zRgArita kare, Upara caMdovA bAMdhe, vedi para pAMca raMgoM se zrutaskaMdha yantra maNDala banAve, usake Age caturastra paMca maMDala nikAle, pATha maMgala kubha rakha kara aSTa maMgala dravya rakhe, paJcavarNa sUtra se maNDala ko tIna bAra veSTita kara navIna kezariyA yA zukla vastra lagAve, maNDala ke madhya meM eka Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 431 suzobhita kuMbha rakha kara usake Upara eka thAlI rakhe, usa thAlI meM praSTa gaMdha se yA kezara se zrutaskaMdha yantra nikAle, usa yantra para 26 pAna rakhe, una pAnoM para bhraSTa dravya 'rakhe / usake bAda abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kare, zrutaskaMdha yaMtra sthApana kareM, phira paJcAmRtAbhiSeka kare, caubIsa tIrthaMkara pratimA, zrutaskaMdha yantra ko maMDala para jo kuMbha ke Upara thAlI rakhI hai, usa thAlI maiM virAjamAna kare, phira nitma pUjA vidhi karake zruta skaMdha vidhAna kare, 26 naivedya car3hAve, zrutaskaMdha vidhAna ke mantra se 108 puSpa lekara jApa kare, eka mAlA NamokAra mantra kI phere, zAstra svAdhyAya kare, brata kathA par3he, eka thAlI meM mahAzrardhya karake tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAratA huA ardha ko car3hA deve / usa dina brahmacarya kA pAlana kare, upavAsa pUrvaka dharmadhyAna se samaya bitAbe, dUsare dina sarva pUjA vidhi karake svayaMbhu stotra kA pATha kare / isa prakAra yaha vrata 14 varSa pAlana kara anta meM udyApana kareM, eka navIna zruta skaMdha yantra taiyAra kara, usakI pratiSThA karAve, yathAzakti catuvidha saMgha ko dAna deve / isa prakAra vrata kI vidhi kahI 1 kathA isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra ke andara puSkalAvatI nAma kA deza haiM, 'usa deza meM puMDarI kiraNI nAma ko kamarI hai, usa nagarI meM eka bijayaMdhara rAjA apanI 'rAnI vizAlanetrA ke sAtha sukha se rAjya karatA thA / usa rAjA kA eka somadatta purohita thA, purohita kI patnI kA nAma lakSmImatI thA, purohita ko somadattA nAma kI eka putrI thI / eka dina suguptAcArya nAma ke mahAmunizvara mAsopavAsa ke bAda zrAhArArtha nagara meM bhramaNa kara rahe the, taba purohita kI lar3akI somadattA ne munirAja ko dekhakara glAni karatI huI munirAja ke Upara thUka diyA, munirAja antarAya mAna kara jaMgala ko cale gaye / vahAM unhoMne Atma dhyAna ke bala se kevalajJAna prApta kiyA aura mokSa cale Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 ] vrata kathA koSa gye| udhara purohita putrI somadattA kI vANI baMda ho gaI, aneka prakAra kA auSadhopacAra karane para bhI roga nahIM khatama huA, mAtA-pitA ko bahuta ciMtA rahane lgii| eka bAra usa nagarI ke udyAna meM yazodhara munizvara padhAre, isa zubha vArtA ko sunakara rAjA apane parijana purajanoM ke sAtha udyAna meM munirAja ke darzana ko gayA dharma zravaNa kara purohita hAtha jor3a kara vinaya se prArthanA karane lagA ki he deva mahAmunizvara merI kanyA kI vANI kyoM ekadama banda ho gaI kyA kAraNa hai, usake gUgepana kA kAraNa kaho / taba avadhijJAna-sampanna mahAmunizvara kahane lage ki kucha dina pUrva isa nagarI meM suguptAcArya mahAmuni pAhAra ke lie Aye the taba isa soma dattA ne glAnipUrvaka munirAja ke Upara thUka diyA thA, usI pApa ke kAraNa tumhArI lar3akI kI vANI banda ho gaI hai, isalie aba isako vRhata zrutaskaMdha vrata vidhAna yathAvidhi pAlana karane se isakA gUgApana haTa jAyegA aura phira se bolane lagegI, aisA kahakara vrata vidhi kaha sunaaii| aisA sunakara saba ko Ananda huaaa| rAjA ne, rAnI ne, purohita va usakI somadattA kanyA ne bar3e Ananda se zrutaskaMdha vrata ko svIkAra kiyA, munirAja ko namaskAra kara saba loga apanI nagarI meM vApasa A gaye aura yathAvidhi saba loga vrata kA pAlana karane lge| vrata ke pUrNa hone para udyApana kiyA, usI samaya purohita kanyA somadattA kA gUgApana haTa gayA, bolanA cAlU ho gyaa| prAge somadattA ne prAyikA ke pAsa jAkara brahmacarya vrata ko grahaNa kara liyA, thor3e hI dinoM meM prAyikA dIkSA lekara anta meM samAdhimaraNa dhAraNa kiyA aura marakara solahaveM svarga meM indra hokara utpanna ho gaI / vahAM kA sukha bhogakara pUrva videha ke sItA nadI ke uttara bhAga meM prakAvatI deza meM ratnasaMcaya nAma kA eka sundara nagara hai vahAM ratnavAhana nAma kA rAjA pRthvImati rAnI ke sAtha rAjya karatA thA, usa rAjA ke yahAM vaha solahaveM svarga kA indra kaMThakumAra nAma kA putra utpanna huaa| kAlakramAnusAra sarva prakAra kA rAjezvarI sukha bhogakara anta meM dIkSA lekara karma kATa kara mokSa ko gyaa| Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA / vrata kathA koSa [ 433 belA vrata zrAdi anta ekAzana kare, bIca doya upavAsa ju dhare / (harivaMzapurANa) bhAvArtha :- prathama eka ekAzana, phira do upavAsa, pIche eka ekAzana atha bhASAparyApti nivAraNa vrata kathA vrata vidhiH- pahale ke samAna kare, antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR. 7 ke dina ekAzana kare, 8 ke dina upavAsa pUjA arAdhanA va mantra jApa Adi kare / patta e mAMDe / svAhA / " atha bhayakarma nivAraNa vrata kathA vidhi :- - pahale ke samAna saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNA ke dina ekAzana kare / 6 ke dina upavAsa kare / mallinAtha bhagavAna kI pUjA jApa, mantra, mAMDalA Adi kare / atha bhagIratha vrata kathA vrata vidhi :- 12 mahIne meM koI bhI mahIne ke zukla pakSa meM zubha dina ekAzana kare / dUsare dina zuddha kapar3e pahana kara mandira jAve, vahAM pITha para zrI sumatinAtha tIrthaMkara kI pratimA kA va puruSadattA yakSayakSI sahita sthApana kare | paMcAmRta abhiSeka kare / vRSabhanAtha se sumatinAtha tIrthaMkara taka unakI pUjA, aSTaka, stotra, jayamAlA Adi kare / jApa - - OM hrIM zrIM zrI sumatinAtha tu barupuruSadattA yakSayakSI sahitAya namaH isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha kathA pddh'e| AratI kare / usa dina upavAsa karake dharmadhyAna pUrvaka samaya bitAve / satpAtra ko dAna deve / dUsare dina pUjA dAna Adi karake pAraNA kare / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 ] vrata kathA koSa -- - isa prakAra vrata karane ke bAda udyApana kare / usa samaya sumatinAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare / 108 puSpa yA phala arpaNa kare / caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve / abhayadAna deve / ____ yaha vrata pahale bhava meM sagaracakravarti ke putra bhAgIratha rAjA ne kiyA thA jisase vaha bhAgIratha rAjA huA / isa bhava meM bhI usane usa vrata ko kiyA jisase usane rAjya kA sukha bhogA aura bAda meM vairAgya ho jAne se apane putra ko rAjya dekara jinadIkSA grahaNa kii| kailAza parvata ke pAsa gaMgA nadI ke tIra para pratimAyoga dhAraNa kiyA jisase 4 ghAtiyA karmoM kA nAza kara kevalajJAna ko prApta kiyA / taba devI ne Akara unakA abhiSeka kiyA jisase vaha pAnI bahakara gaMgAnadI meM mila gayA isaliye use bhAgIrathI, aisA abhI bhI kahate haiM / 4 aghAtiyA karmoM kA nAza karake ve mokSa gye| bhavyAnaMda vrata kathA ASAr3ha, kArtika, phAlguna mahine kI koI bhI eka aSTamI ko zuddha vastra pahanakara, hAtha meM pUjAbhiSeka kI sAmagrI lekara jinamandirajI meM jAve, mandira kI tona pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, pAMca prakAra kA naivedya banAkara pUjA kare, aSTa dravya se pUjA kare, zAstra va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka thAlI meM ahAarghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre / arghya car3hA deve, usa dina upavAsa rakhe / brahmacarya vrata kA pAlana kare, dUsare dina pAraNA kare, isI krama se cAra mahine taka paMcamI, aSTamI va caturdazI kI tithi ko pUjA kare, upavAsa rakhe, Age Ane vAlI aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThI kI mahAbhiSeka pUjA kare, pAMca saubhAgyavati striyoM ko vAyanA deve, pAMca munisaMghoM ko AhAradAna deve, phira svayaM pAraNA kare / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 435 kathA isa vrata ko rAnI celanA ne dhAraNa kiyA thA, vrata kathA rAnI celanA kI par3he, celanA caritra pddh'e| bhavaduHkha nivAraNa vrata kathA jyeSTha zukla ekAdazI ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjA dravya hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, brahmacarya pUrvaka upavAsa kA vrata grahaNa kare, abhiSeka pITha para grahanta aura siddha prabhu kI pratimA sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se bhagavAna kI pUjA kare, guru, zAstra kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI bhI arcanA kre| OM hrIM asigrAusA anAhata vidyAyai zrI siddhAdhipataye namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya karanA cAhiye, OM namaH siddha bhyaH / isa mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, phira eka mahAarghya thAlI meM rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, usa dina brahmacarya kA pAlana kare, isa prakAra eka sAla taka isa tithi ko pUjA kara vrata kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya siddhacakra vidhAna kare / rAjA zreNika aura rAnI celanA kA caritra pddh'e| bhavasAgara vrata kathA prASAr3ha, kArtika va phAlguna mahine ke zukla pakSa kI caturdazI ke dina prAtaH kAla snAna karake zuddha vastra pahanakara abhiSeka pUjA kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko sAkSAta namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI yakSayakSi sahita pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI arcanA kre| Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - ____OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM vRSabhAdi caturvizati tIrthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / ___ isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, vrata kathA par3he, aMta meM eka thAlI meM nAriyala sahita arghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, arghya prabhu ko car3hA deve, brahmacarya pAlana kare, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko AhAradAna deve, isI krama se cAra mahine vrata ko kre| pratidina pajA karake aSTamI caturdazI ko upavAsa kare, dUsare TAima bhojana kare, Age Ane vAlI aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya caubIsa tIrthaMkaroM kA vidhAna kare, 24 naivedya car3hAve, caturvidha saMgha ko dAna deve / isa vrata kI kathA meM rAjA zreNika aura rAnI celanA kA caritra par3he / ___ bhAvanA paccIsI vrata isa vrata kA uddezya dvAdazAMga jinavANI kI ArAdhanA karanA hai / samyagjJAna ko prApti karanA hI usakA phala hai / samyaktva ko vizuddhi isa vrata se hotI hai| samyaktva ke 25 doSa batAye haiM / vaha isa prakAra haiN| tIna mUDhatA (guru mUr3hatA, deva mUr3hatA, loka mUr3hatA) 6 anAyatana (kudeva, kudharma, kuguru va unake sevaka) ATha mada (kula, jAti, adhikAra, rUpa, bala, dhana, tapa va jJAna) aura zaMkAdi pATha doSa aise yaha 25 doSa haiN| una doSoM ke nAza ko (kSAlanArtha) yaha vrata karanA caahie| usakA krama isa prakAra hai / tRtIyA ke tIna upavAsa tIna mar3hatA dUra karane ko SaSThI ke 6 upavAsa anAyatana dUra karane ko, aSTamI ke ATha upavAsa ATha mada dUra karane ko aura zaMkAdi ATha doSa dUra karane ko pratipadA kA eka, dvitIyA ke do, paJcamI ke pAMca aise ATha upavAsa karanA / yaha mahAna vrata hai, ina upavAsoM kI zurUpAta karane ke lie nizcita mahinA nahIM batAyA hai| phira bhI bhAdrapada mahine se zurU karane haiN| isakA prArambha aSTamI se karanA cAhie / vrata zurU karane se pahale 4 mahine kA brahmacarya vrata lenA cAhie / isa vrata Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 437 ke dina OM hrIM paJcaviMzati doSa rahitAya samyagdarzanAya namaH / isa mantra kA jApa trikAla 108 bAra karanA cAhie / yaha jApa upavAsa ke dina karanA caahie| upavAsa proSadha pUrvaka kare / isakA dUsarA nAma samyaktva paccIsI vrata hai / jisa dina upavAsa karanA ho usa dina caityAlaya (mandira) ke prAMgana meM eka pATe para kezara se sugandhita dravya se susaMskRta karake eka kubha rakhanA cAhie / ___ usake Upara eka bar3I thAlI rakhakara usa para samyagdarzana ke guNoM se aMkita karanA, bIca meM pAMDuka zilA nikAlakara usa para jinapratimA virAjamAna karanA cAhie / bhagavAna kA abhiSeka kara pUjA karanA / sambhava ho to 4 mahIne roja jApa kare / udyApana kare nahIM to vrata duganA kre| ___ isa vrata kI do vidhi batAyI haiM govindakRta vrata nirNaya meM dI haiM / usameM se pahalI vidhi : dazamI ke dasa, paJcamI ke pAMca, aSTamI ke pATha aura pratipadA ke do aise 25 upavAsa karanA caahie| dUsarI vidhi : dazamI ke dasa, pUNimA ke pandraha aise 25 upavAsa karanA / isa vrata meM ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura parigraha tyAga / pratyeka vrata kI pAMca pAMca bhAvanA hai / (1) ahiMsA vrata ko 5 bhAvanA-(1) eSaNA samiti (2) AdAna nikSepaNa samiti (3) IryA samiti (4) manoguptI (5) alokitapAna / bhojana bhikSAkAla, bubhukSukAla va avagraha kAla ye tIna kAla hote haiM / isa mahine meM isa galI meM isake ghara meM bhojana milegA to karUMgA / aisA niyama lenA bhojana bhikSAkAla hai / prAja bhUkha lagI hai para bhojana kama lenA (khAnA) kyoMki zarIra kI prakRti AhAra ke binA nahIM calatI hai vagairaha vicAra karanA bubhukSitakAla hai / maiMne kala yaha AhAra liyA thA Aja yaha AhAra nahIM lUgA isa prakAra niyama karanA avagraha kAla hai / pAhAra ke samaya jAte hue cAra hAtha pramANa bhUmi jyAdA teja bhI nahIM va bahuta dhIre bhI nahIM aisA calakara jAnA eSaNA samiti bhAvanA hai| Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 ] vrata kathA koSa (2) satya-krodha lobha bhaya va hAsya aura anuvIcI bhASaNa ye pAMca bhAvanA satya kI haiN| (3) acaurya zUnyAgAravAsa-durvyasanI tIvra kaSAyI bhraSTa manuSya se dUra ekAntavAsa karanA hamezA AtmadhyAna karanA / (ba) vimocita ekAntavAsa--saba logoM se jhagar3A hone se dUra rahanA / (sa) paroparAdhIkaraNa- koI duSTa manuSya kI jagaha para jAne kI prAjJA nahIM hai / vahAM para jAne kI icchA nahIM krnaa| AhAra zuddhi-nyAyopArjita dhana se prApta AhAra meM santoSa karanA usI meM tRpta honaa| svadharmavisaMvAda-sAdharmI bandhunoM se Apasa meM na jhagar3anA apanA kAma sarala pariNAmoM se karane kI bhAvanA karanA / (4) brahmacarya-isakI 5 bhAvanA hai / (1) striyoM ke sAtha prema bhAva bar3hane kI bAteM na to sunanA aura na hI krnaa| (2) unake manohara aMga ko na dekhanA aura na vicAranA / (3) pahale bhoge hue padArthoM ko smaraNa na karanA / (4) kAmoddIpaka rasa sevana na karanA (5) apanA zarIra zRgArita na krnaa| (5) parigrahatyAga :-kisI bhI prakAra kA parigraha na rakhanA / usakI icchA na karanA pUrva ke parigraha kA smaraNa na karanA Adi kI bhAvanA bhAnA / isakA aura eka vidhAna jaina vrata vidhAna saMgraha meM diyA hai / isameM 20 dazamI ke 20 upavAsa karake 16 aSTamI ke 16upavAsa aura 4 pratipadA ke cAra upavAsa aise 40 upavAsa karanA / usameM 10 pAraNe Ate haiN| eka sAtha 25 upavAsa karane meM eka upavAsa eka pAraNA isa krama se karanA zreSTha hai| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 436 bhAvanA dvAtriMzatikA vrata isa vrata ke kula upavAsa 32 haiM / caturdazI ke 16, dvAdazI ke 12, caturthI ke cAra isa prakAra 32 upavAsa karanA yaha vrata prATha mahIne meM pUrA hotA hai / pratyeka upavAsa prauSadhapUrvaka karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / yadi udyApana nahIM kiyA to vrata duganA karanA cAhie / bhAdravanahaniSkIr3ita vrata yaha vrata 200 dina meM pUrA hotA hai isameM 175 upavAsa zraura 25 pAraNe hote haiM / pAraNe ke dina ekAzana karanA cAhie / isakA krama nimna prakAra hai / eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAragA sAta upavAsa eka pAraNA, prATha upavAsa eka pAraNA, nava upavAsa eka pAraNA, dasa upavAsa eka pAraraNA, gyAraha upavAsa eka pAraNA, bAraha upavAsa eka pAraNA, teraha upavAsa eka pAraNA karake phira se teraha upavAsa eka pAraNA, bAraha upavAsa eka pAraraNA, gyAraha upavAsa eka pAraNA, dasa upavAsa eka pAraNA, nava upavAsa eka pAraNA, ATha upavAsa eka pAraraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraraNA, isa prakAra binA khaNDa krama ye upavAsa karanA cAhie / - jaina vrata vidhAna saMgraha bhAdrapada parva vrata manuSyoM meM jaise rAjA zreSTha hotA hai vaise saba mahinoM meM bhAdrapada mahinA zreSTha mAnA jAtA hai / mallinAtha purANa meM kahA hai ki "" " graho bhAdrapadAkhyo'yaM mAse'neka vrata karaH / dhye'ntamAsAnAM narendra vrata " | dharma hetu isa parva kA prArambha bhAdra sudI paMcamI se zurU hotA hai aura bhAdra sudi turdazI ko pUrA hotA hai, isako hI paryuSaNa parva kahate haiM / paryuSaNa ke prathama dina Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 / vrata kathA koSa sRSTi kA Adi dina hai| kAraNa chaThe kAla ke anta meM bharata va airAvata khaNDa meM pralaya hogA aisA kahA hai (dekho trilokasAra gAthA 64-67) chaThe kAla ke anta meM 'sarvatra' nAmaka pavana, parvata, vRkSa, pRthvI vagairaha ko pUrNa karatA huA saba dizAoM aura saba kSetra meM bhramaNa karatA hai / isa pavana se samasta jIva mUchita hote haiN| vijayAddha guphA ke Azraya meM 72 yugala ko deva bacAkara lejAkara vahAM rakhate haiM / bAkI ke bace hue jIvoM kA nAza hotA hai / phira 6The kAla ke aMta meM atyanta zIta kSArarasa, viSa, bhayaMkara agni, dhUla kI krama se varSA hotI hai, usake bAda utsapiNI kAla pAtA hai / taba naye kAla kI zuru prAta hotI hai / isa chaThe kAla kA aMta ASAr3ha sudI 15 ko hotA hai / naye yuga kA prArambha zrAvaNa vadi 1 abhijita nakSatra se hotA hai / isaliye ASAr3ha sudi 15 se bAda meM zrAvaNa sudi pratipadA se bhAdrapada sudi 4 taka 46 dina hote haiM / isaliye bhAdrapada sudi 5 ko utsapiNI kA anta aura avasapiNI kAla kA prArambha hai| ina donoM kAloM kA anta ASAr3ha sudi 15 ko hI hai / yaha dina smRti ke liye parvaka ke rUpa meM manAyA jAtA hai| ___ isa parva kI zurUpAta bhAdrapada sudi 5 se 14 taka hotI hai yadi koI tithi isake bIca meM kSaya ho to 1 dina pahale se prArambha karanA cAhiye / yaha parva varSa meM tIna bAra pAtA hai mAgha, caitra aura bhAdrapada / parantu bhAdrapada mahine kA parva jyAdA prasiddha hai| isa vrata kI utkRSTa vidhi 10 upavAsa hai / yadi zakti na ho to paMcamI, aSTamI, ekAdazI, caturdazI ye cAra dina ke upavAsa karanA aura bace huye dinoM kA ekAzana karanA / yaha madhyama vidhi hai / aura 5 se 14 taka 10 dina ekAzana karanA jaghanya vidhi hai| bhayaharaNa caturdazI vrata bhaya sAta prakAra ke haiM / vaha naSTa karane ke liye yaha vrata karanA caahiye| zrAvaNa vadi 14 ko proSadhopavAsa karanA / isa prakAra 14 varSa karanA, vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye, udyApana nahIM kiyA to vrata duganA karanA caahiye| --govindakavikRta vrata nirNaya Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 441 atha bhogAMtarAya nivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 10 ke dina ekAzana kare 11 ke dina upavAsa kare pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare 3 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra prAdi dAna kre| kathA pahale zAMtabhadrapura nagarI meM bhadrasena rAjA bhadrAdevI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra subhudra aura usakI strI vasubhadrA, vasumatI mantrI usakI strI, vasudhAcArya purohita usakI strI vasumatI, sukAMta zreSThI pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka dina unhoMne vasundharAcArya muni ke pAsa jAkara yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha bhavarogaharASTamI vrata kathA ASAr3ha zuklA aSTamI ke dina prAtaHkAla meM snAna kara ke vratIka ko zuddha vastra pahananA cAhiye, saba prakAra kA abhiSeka pUjA sAmagrI lekara jinendra bhagavAna ke mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para bhagavAna kI mUrti yakSayakSi sahita sthApana kara bhagavAna kA abhiSeka kare, phira pUjA kare, khIra banAkara car3hAve, nAnA prakAra ke phaloM se pUjA kare / OM hrIM arhadbhyo namaH svAhA / isa mantra se puSpa lekara 108 bAra jApya kare, jina sahasra nAma par3e, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAarghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, isI krama se kArtika pUrNimA taka pratidina pUjA karanA, aMta meM udyApana kare, usa samaya eka navIna caubIsa tIrthaMkara pratimA yakSayakSi sahita banavAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, paMca prakAra kA pakavAna banavAkara munizvaroM ko AhAradAna deve, yogya upakaraNa dAna kare, pAraNA kare, madhya meM aSTamI caturdazI ko upavAsa kare, bAkI ke dina bhojana karanA cAhiye / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kAzmIra nAma kA eka vizAla deza hai, usa Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 ] vrata kathA koSa deza meM eka ke zavAMka nAma kA rAjA apanI kauzika paTTarAnI ke sAtha rAjya karatA thA, usI nagarI meM eka kusumadatta nAma kA rAjya zreSThi apanI bhAryA kusumadattA nAma kI seThAnI ke sAtha rahatA thA, usa seTha ko 32 putra the, mahAna saMpattizAlI thA, isaliye sukha se rahatA thA / eka dina bhuvanabhUSaNa nAma ke divyajJAnI mahAmuni apane saMgha sahita nagarI meM padhAre, rAjA ko samAcAra prApta hote ho purajana-parijana sahita munirAja ke darzana karane ko gayA, kucha samaya dharmopadeza sunane ke bAda, kusumadattA seThAnI hAtha jor3akara prArthanA karane lagI ki he deva, hamane pUrva bhava meM kauna sA aisA puNya kiyA, jisase hamAre ghara meM akSaya saMpatti banI huI hai ? aisA prazna sunakara munirAja kahane lage ki he devI, suno ! isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kaliMga nAma kA deza hai, usa deza meM kanakapura nAma kA manohara nagara hai, usa nagara meM eka bahuta garIba kamala mukha nAma kA seTha apanI kamalamukhI seThAnI ke sAtha rahatA thA, usa seTha ko bahuta santAna hone se kabhI peTa bharakara bhojana nahIM milatA thA, bahuta kaSTa se duHkhapUrvaka jIvana vyatIta karatA thaa| eka bAra devapAla va yazobhadra nAma ke do munizvara mAsopavAsa karake pAraNA ke liye nagara meM Aye, zubha yoga se kamalamukha seTha ke ghara meM nirantarAya AhAra huyA, AhAra hone ke bAda seTha munirAja ko kahane lagA ki he deva, merA nara janma pAnA vyartha ho rahA hai, mere ghara meM daridratA kA vAsa ho gayA hai, maiM mahAduHkhI hUM, merA kaSTa dUra kro| aise vacana seTha ke sunakara munirAja ne dayAbuddhi se kahA ki he seTha tuma bhavarogaharASTamI vrata kA pAlana karo, isa vrata ke prabhAva se sarva duHkhoM kA nivAraNa hotA hai, aisA kahakara usa vrata kI vidhi kaha sunAyI / aisA vrata kA vidhAna sanakara una donoM ne isa vrata ko grahaNa kiyA, muni. rAja vrata kI vidhi batAkara nagara se vApasa lauTa gaye, seThAnI ne vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA, udyApana karake anta meM samAdhipUrvaka marakara vrata ke phala se, tuma isa kusumadatta seTha ko patnI huI ho, vahAM se hI ye saba tumhAre putra huye haiM, yaha saba sunakara sabako bahuta prAnanda humA, saba logoM ne bhaktipUrvaka munirAja ko namaskAra karake vrata ko grahaNa kiyA, aura vApasa nagara meM lauTa Aye, aura sabane vrata ko vidhipUrvaka pAlana kiyA / Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 443 vrata ke prabhAva se saba loga sadgati ko prApta huye / vo kusumadattA apane maraNa kAla meM dIkSA lekara ghora tapazcaraNa karake acyuta svarga meM deva huI / kusumadatta seTha bhI dIkSA lekara mokSa ko gye| atha bharata cakravati vrata kathA vrata vidhi :-caitra zuklA 4 ko ekAzana karanA / 5 kozuddha vastra pahana kara sarva pUjAdravya lekara mandira jaaye| jinAlaya kI tIna pradakSiNA lagAkara namaskAra kare / vAsupUjya tIrthaMkara pratimA SaNmukha yakSa va gAMdhArI yakSI ke sAtha sthApita karake paMcAmRtAbhiSeka kare / praSTa dravya se pUjA kare / eka pATe para bhagavAna ke sAmane 12 pAna rakhakara akSata, phala, phala, naivedya rakhakara pUjya 12 cakravartI rAjAoM kA smaraNa karanA / zruta va gaNadhara inakI pUjA kare / yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kre| ___ OM hrIM zrIM klIM aiM aha~ vAsupUjya tIrthaMkarAya SaNmukhayakSa gAMdhArIyakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 puSpa car3hAve tathA Namokara mantra kA 108 bAra jApa kare / isa kathA ko par3e / eka pAtra meM 12 pAna rakhakara aSTadravya tathA nAriyala rakhakara mahArya kre| usa dina upavAsa karanA cAhie / satpAtra ko AhArAdi dAna kare / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / tIna dina brahmacarya se rahe / isa prakAra mAha meM eka bAra usI tithi ko pUjA kare / aise 12 pUjA pUrNa hone para phAlguna aSTAnhikA meM isakA udyApana kare / vAsupUjya tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka karanA cAhiye / catuHsaMgha ko caturvidha dAna dekara pUrNa vidhi anusAra vrata kre| kathA jambUdvIpa meM meruparvata ke pUrva videha kSetra meM kaccha deza hai / prabhaMkara nagara meM atigRddha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usane yaha cakravartI vrata karake utkRSTa puNya saMpAdana kiyA / kintu bahuta prArambha aura parigraha ke moha se vaha tIsare naraka gyaa| vahAM daza sAgaropama varSa taka aneka duHkha bhogakara pUrvokta deza ke vana meM vyAghra hmaa| usa samaya vahAM prItivardhana nAma ke rAjA rAjya karate the / eka dina apane parivAra sahita vana vihAra karane ko nikale the ki mArga meM use zubha zakuna huA / yaha dekha purohita se pUchA ki isakA kyA phala hai / taba purohita bolA-tumheM vana meM satpAtra Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 ] vrata kathA koSa dAna kA lAbha hogA / yaha suna rAjA zrAnandita hue / rAjA parivAra sahita eka azoka vRkSa ke nIce baiThe the ki pihitAsrava nAma ke mAsopavAsI mahAmuni pAraNe ke nimitta se Aye / rAjA ne navadhAbhakti ke AhAradAna diyA, jisase vahA~ paMcAzcarya vRSTi huI / munirAja ne thor3I dera baiThakara dharmopadeza diyA / usa samaya vaha bAgha bhI upadeza suna rahA thaa| use sunakara turanta jAtismaraNa ho gayA / taba rAjA ne bAgha ke bhavAMtara munirAja ke pUche, sunakara rAjA ko bahuta Azcarya huA / usa udyAna meM aneka jinamandira banavAkara jinapratimA pratiSThita kI tathA dharmadhyAna meM lIna hone lagA / usa bAgha ne apanA bhavAMtara sunakara aThAraha dina taka AhArapAnI kA tyAga karake samAdhi lI IzAna kalpa meM deva huA / vaha prItivardhana rAjA apane mana meM prabala vairAgya utpanna hone se jinadIkSA lekara tapazcaryA karane lagA / jisase sarva karmakSaya karake mokSa gaye / IzAna kalpa meM divAkara deva cyuta hokara mativara nAmake rAjA hue| usI bhava meM jinadIkSA lekara tapasyA karane lage / usa tapa ke prabhAva se svarga meM ahamindra humA / phira subAhu rAjA huA, jinadIkSA lekara punaH ahamindra huaa| vahAM se cayakara bharata kSetra meM ayodhyA meM AdinAtha tIrthaMkara ke yazasvatI ke udara se bharata hue / yahI prathama cakravartI hue / arnta meM jinadIkSA dhAraNa kara Ajanma abhyAsa karake zuddhAtmadhyAna se eka aMtarmuhUta meM kevalajJAna prApta karake mokSa gaye / mukuTasaptamI vrata aura nirdoSasaptamI vratoM kA svarUpa mukuTa saptamI tu zrAvaraNazukla saptamyeva grAhyA, nAnyA tasyAm zrAdinAthasya pArzvanAthasya munisuvratasya ca pUjAM vidhAya kaNThe mAlAropaH / zIrSamukuTaJca kathitamAgame / bhAdrapada zuklA saptamIvratamAgame nirdoSasaptamIvrataM kathitam / saptavarSAvadhiryAvat anayoH vratayoH vidhAnaM kAryam / artha :- zrAvaNa zuklA saptamI ko mukuTa saptamI kahA jAtA hai, anya saptamI nahIM hai / isameM AdinAtha athavA kara jayamAlA ko bhagavAna kA AzIrvAda isa vrata ko Agama meM zIrSa mukuTa saptamI kisI mahIne kI saptamI kA nAma mukuTa pArzvanAtha aura munisuvratanAtha kA pUjana samajhakara gale meM dhAraNa karanA caahie| vrata bhI kahA gayA hai / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 445 bhAdrapada zuklA saptamI vrata ko pAgama meM nirdoSa saptamI vrata kahA jAtA hai / isa vrata meM bhI bhagavAna pArzvanAtha kI pUjA karanI cAhie / sAta varSa taka ina donoM vratoM kA anuSThAna karanA cAhie / pazcAt udyApana karanA cAhie / vivacana :- Agama meM zrAvaNa zuklA saptamI aura bhAdrapada zuklA saptamI ina donoM tithiyoM ke vrata kA vidhAna milatA hai / zrAvaNa zuklA saptamI tithi ke vrata ko mukuTa saptamI yA zIrSamukuTa saptamI kahA gayA hai / isa tithi ko vrata karane vAle ko SaSThI tithi se hI saMyama grahaNa karanA cAhie / SaSThI tithi ko prAtaHkAla bhagavAna kI pUjA, abhiSeka karake ekAzana karanA caahie| madhyAnhakAla ke sAmAyika ke pazcAt bhagavAna kI pratimA yA guru ke sAmane jAkara saMyamapUrvaka vrata karane kA saMkalpa karanA caahie| cAroM prakAra ke prAhAra kA tyAga solaha prakAra ke lie bhojana ke samaya hI kara denA caahie| saptamI ko prAtaHkAla sAmAyika karane ke pazcAt nitya kriyAnoM se nivRtta hokara pUjA-pATha, svAdhyAya, abhiSeka Adi kriyAoM ko karanA cAhie / pArzvanAtha aura munisuvratanAtha kI pUjA karane ke uparAnta jayamAlA apane gale meM dhAraNa karanA cAhie / madhyAnha meM punaH sAmAyika karanA caahie| aparAnha meM cintAmaNI pArzvanAtha stotra kA pATha karanA cAhie / sandhyAkAla meM sAmAyika, aAtmacintana aura devadarzana Adi kriyAoM ko sampanna karanA cAhie / tInoM bArako sAmAyika kriyAoM ke anantara OM hrIM zrIpArzvanAthAya namaH, OM hrIM zrImunisuvratanAthAya namaH" ina donoM mantroM kA jApa karanA Avazyaka hai / isa mantra kA rAta bhI eka jApa karanA cAhie / aSTamI ko pUjana, abhiSeka aura svAdhyAya ke anantara uparyukta mantroM kA jApa kara ekAzana karanA cAhie / isa prakAra sAta varSoM taka mukuTa saptamI vrata kiyA jAtA hai, pazcAt udyApana kara vrata samApti karanI caahie| nirdoSa saptamI vrata bhAdrapada zuklA saptamI ko karanA cAhie / isa vrata ko SaSThI tithi se saMyama grahaNa karanA cAhie / isa vrata kI samasta vidhi mukuTasaptamo ke hI samAna hai, antara itanA hai ki isameM rAta bhI jAgaraNa pUrvaka vyatIta kI jAtI hai athavA rAta ke pichale prahara meM alara nidrA lenI caahie| Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 ] vrata kathA koSa "OM hrAM hrIM sarvavighnanivArakAya zrI zAntinAthasvAmine namaH svAhA / isa mantra kA jApa karanA hogA / kaSAya, rAga-dva eSa-moha Adi vikAroM kA bhI tyAga karanA anivArya hai, isa vrata ko isa prakAra karanA cAhie jisase kisI bhI prakAra doSa nahIM lage / zrAtma-pariNAmoM ko nirmala aura vizuddha rakhane kA prayAsa karanA cAhie / isa vrata ko avadhi bhI sAta varSa hai, pazcAt udyApana kara chor3a denA cAhie / mukuTa saptamI vrata zrAvaNa sudi saptamI ko mukuTa saptamI kahate haiM, aura mahine kI saptamI ko mukuTa saptamI nahIM kahate haiM / isa vrata ke dina prAdinAtha, pArzvanAtha aura munisuvrata. nAtha inakI pUjana karake jayamAlA unakI AzIrvAda hai aisA samajhakara gale DAlanI / isa saptamI ko zIrSa mukuTa saptamI kahate haiM / saptamI ko proSadhopavAsa karanA cAhie / yaha vrata krama se sAta varSa karanA cAhiye / bAda meM udyApana karanA cAhiye yadi udyApana kI zakti nahIM ho to vrata dUnA karanA cAhiye / saptamI ko prAtaHkAla sAmAyika ke bAda nitya kriyA se mukta ho pUjA-pATha abhiSeka svAdhyAya Adi kriyA karanI cAhiye / pUjA ke bAda jayamAlA gale meM pahananI cAhie / dopahara ko sAmAyika karanI cAhiye / aura cintAmaNI pArzvanAtha kA stotra bolanA caahie| zAma ko sAmAyika AtmaciMtana vagairaha karanA / isake bAda OM hrIM zrIM munisuvratanAthAya namaH, OM hrIM zrIM pArzvanAthAya namaH ina donoM mantroM kA alaga alaga jApa karanA / rAta ko eka bAra karanA / isa vrata ke udyApana ke lie sAta koSThaka ( koThe) kA eka valayAkAra maNDala nikAle athavA navIna maTakI ko sApha karake sugandhita dravya se lepa kare phira bar3I Upara rakhe, usake Upara maNDala nikAle / usake bAda jala yAtrA, abhiSeka, sakalIkararaNa jinapUjA, aMganyAsa, maMgalAtmaka svasti vidhAna karake caturviMzati pUjA kare | udyApana ke samaya mandira meM sAta upakaraNa, sAta zAstra, cAMdavA, maNDala va bartana denA, zrAvaka muni ko AhAra denA / yaha udyApana zrAvaNa sudI aSTamI ko karanA cAhie / isakI kathA isa prakAra hai / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 447 kathA __jambUdvIpa meM kurujAGgala deza meM hastinApura nAmaka eka sundara ghanadhAnya sampanna nagara thaa| vahAM vijayasena rAjA rAjya karatA thA, usakI rAnI vijayAvaMtI thii| usake do lar3akiyAM mukuTakesarI va vidhizekharI thIM, ina donoM bahanoM kA eka-dUsare para bahuta hI prema thA / ve donoM eka dUsare ko chor3akara kahIM nahIM rahatI thiiN| ataH rAjA ne donoM kI zAdI ayodhyA ke rAjaputra se kara dii| ___ thor3e samaya ke bAda vahAM para buddhisAgara aura subuddhisAgara nAma ke do cAraNa muni hastinApura meM paaye| vidhipUrvaka rAjA ne unako AhAradAna diyaa| phira unase pUchA "ina donoM kA eka dUsare para itanA prema kyoM hai ?" munimahArAja ne kahA "rAjana ! pUrva meM inakI nagarI meM eka dhanadatta nAmaka zreSThI rahatA thA, usakI lar3akI jinamati va eka mAlI lar3akI vanasatI ye donoM jIvazcakaMTha saheliyAM thiiN| ina donoM ne mukuTa saptamI kA vrata kiyA thA / eka dina vaha usa udyAna meM khela rahI thIM ki sAMpa ne kATa liyA jisase unakA maraNa ho gyaa| marate samaya namaskAra mantra kA pATha kiyA jisase ve svarga meM deva huI / vahAM kI Ayu pUrNa kara unhoMne aApake ghara janma liyA hai| pahale se hI unakA eka dUsare para prema thaa| ___ yaha kathA una lar3akiyoM ne bhI sunI aura unhoMne vaha vrata phira se liyaa| usako yathAvidhi pAlana kiyA jisase samAdhipUrvaka ,maraNa kara 16veM svarga meM deva hue| svargIya sukha bhogakara manuSya bhava lekara mokSa jaayeNge| isake alAvA jinamatI nAmaka zreSThI kanyA ne bhI yaha vrata kiyA / --- mAsika sugandhadazamI vrata mAsikasugandhadazamIvrataM tu pauSazuklapaJcamImArabhya dazamI paryantaM bhavati hAnau vRddhau ca sa eva mArgo jJeyaH, ityAdinI mAsikAni bhavanti / / arthaH-sugandha dazamI vrata pauSa zuklA paJcamI se dazamI taka kiyA jAtA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 ] vrata kathA koSa hai / tithi kI hAni, vRddhi hone para pUrvokta krama samajhanA caahie| isa prakAra mAsika vratoM kA kathana samApta huA / vivecana :- sugandha dazamI vrata bhAdoM sudI dazamI ko kiyA jAtA hai / na mAlUma AcArya ne yahAM kisa abhiprAya se pauSa sudI paJcamI se pauSa sudI dazamI taka kiye jAne vAle vrata ko sugandha dazamI vrata kahA hai / isa vrata kI prasiddhi bhAdoM sudI dazamI kI hai / vrata ke dina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara zrI jinendradeva kI pUjA, abhiSeka bhAdi kare / dasaveM tIrthaMkara zrI zItalanAtha bhagavAna kI pUjA vizeSataH kI jAtI hai / rAtri jAgaraNapUrvaka bitAyI jAtI hai / OM hrIM zrIM zrIzItalanAthajinendrAyaH namaH' mantra kA jApa kiyA jAtA hai / proSadha ke dUsare dina caubIsoM bhagavAna kI pUjA tathA atithiko prahAradAna dene ke uparAnta pAraNA kI jAtI hai / isa vrata ko saubhAgya kI AkAMkSA se prAyaH striyAM karatI haiM / vrata ke madhyAnha meM pUrvokta mantra ke pratyeka uccAraNa ke sAtha agni meM dhUpa kA havana kiyA jAtA hai / mAsasAvadhika vratoM kA kathana mAsa sAvadhikAni jyeSTha jinavara sUtra candana SaSThI nirdoSasaptamI muktAvalI ratnatrayAnantameghamAlASoDazakAra raga zukla paJcamyaSTAnhikAdIni / artha :--mAsasAvadhika jyeSTha jinavara, sUtravrata, candanaSaSThI, nirdoSasaptamI, jina rAtri, muktAvalI, ratnatraya, ananta, meghamAlA, zuklapaJcamI aura aSTAnhikA Adi haiM / jinarAtri mAsikavrata paJcamAsacaturdazI - puSpacaturdazI mAsikAni ratnAvalI- puSpAJjalilAbdhividhAna kAryAnirjarAdIni vratAnibhavanti / artha :-- mAsikavratoM meM paJcamAsacaturdazI puSyacaturdazI, zIlacaturdazI, rUpacaturdazI, kanakAvalI, ratnAvalI, puSpAJjali, labdhividhAna aura kAryanirjarA ityAdi vrata haiM / zIla caturdazI- kanakAvalI Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 446 maMgalArNava vrata kathA kArtika zukla ekama se paMcamI paryaMta zuddha hokara jinamandira kI tIna pradakSiNA lagAte huye bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna kI pratimA sarasvatI pratimA, gaNadhara pratimA athavA pAdukA, padmAvati pratimA ko sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare / OM hrAM hrIM hra hrauM hraH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra jApya kare / NamokAra mantra kA 108 jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, satpAtroM ko dAna deve, brahmacaryapUrvaka upavAsAdi kare, sAyaMkAla ko sarasvatI padmAvati kI mUrti ko sthApana kara vastrAlaMkAra se vibhUSita karake unakI prArthanA kare, dUsare dina pUjA dAna karake svayaM pAraNA kare / isa prakAra pAMca varSa vrata pUjana karake aMta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna va padmAvati vidhAna karake, mahAbhiSeka kare, satpAtroM ko dAna deve| kathA zreNika rAjA va rAnI celanA kI kathA par3he / __ maMgalabhUSaNa vrata kathA caitra zukla ekama se tRtIyA taka tIna dina prAtaHkAla snAna kara zuddha vastra pahanakara jinamandirajI meM jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare / AdinAtha tIrthaMkara kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare / zrata va gurU kI pUjA kare / yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare / akhaNDa dIpaka jalAve / padmAvati va sarasvatI kI mUrti ko vastrAlaMkAra se vibhUSita kare, sAyaMkAla prArthanA kre| ___ OM hrIM zrIM klIM e aha AdinAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakra zvarI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, 108 bAra NamokAra mantra kA Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ] vrata kathA koSa bhI jApya kare, jinasahasranAma par3he, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, tIna dina kAMjIhAra kare, eka samaya / brahmacarya vrata kA pAlana kare / isa prakAra isa vrata ko tIna varSa karake aMta meM udyApana kare, usa samaya dinAtha vidhAna (bhaktAmara vidhAna) karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve | kathA isa bharata kSetra meM trilokatilaka nAmaka sundara nagara hai, usa nagara meM jayavarma nAma kA rAjA apanI jayAvati rAno ke sAtha meM sukha se rAjya karatA thA / usako eka lakSmImatI nAma kI guNavAna kanyA thI, eka dina rAjA ke yahAM yazodhara nAmaka munirAja kA AhAra huA, AhAra hone ke bAda rAjA ne pUchA gurudeva merI kanyA kA vara kauna hogA, taba gurudeva kahane lage, rAjana kanakapura nagara ke rAjA jayadhara ke putra nAgakumAra ke sAtha tumhArI kanyA kA vivAha hogA, usako maMgalabhUSaNavrata karanA cAhie, aisA kahate huye vidhi kaha sunAI / usa kanyA ne prasannatApUrvaka vrata ko grahaNa kiyA, munirAja ne kahA tIna varSa meM tumhArI zAdI hogI, aisA kahakara jaMgala ko cale gaye, kanyA ne yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, vrata ke prabhAva se usako nAgakumAra-sA vara milA, sukhoM ko bhogakara aMta meM saMsAra se virakta hokara prAryikA dIkSA lekara samAdhimaraNa karake svarga meM deva huI / muktAvalI vratakI vidhi kA nAma muktAvalI ? kathaM ceyaM kriyate sajjanottamaiH ? muktAvalayAmekaH dvau trayazcatvAraH paJcopavAsAH pazcAt catvAraH trayo dvAvekaH upavAsAH bhavanti / asya vratasyopavAsAH paJcaviMzatiH pAraraNA navadinAni / iti catustrizat dinAni / etaddhi niravadhiH / artha :- muktAvalI vrata kise kahate haiM ? yaha sajjana puruSoM ke dvArA kaise kiyA jAtA hai ? prAcArya kahate haiM ki muktAvalI vrata meM pahale eka upavAsa, phira do upavAsa, pazcAt tIna upavAsa, cAra upavAsa anantara pAMca upavAsa kiye jAte haiM / pAMca upavAsa ke pazcAt cAra upavAsa, tIna upavAsa, do upavAsa aura eka upavAsa Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [451 kiye jAte haiM / isa prakAra vrata ke madhya meM nau bAra pAraNA aura 25 dina vrata ki ya jAtA hai / isa vrata kI ginatI bhI niravadhi vratoM meM hai / vivecana :-muktAvalI vrata kA artha hai motiyoM kI lar3I, jo vrata motiyoM kI lar3I ke samAna ho, vahI muktAvalI hai / muktAvalI vrata meM eka upavAsa se prArambha kara pAMca upavAsa taka kiye jAte haiM, pazcAt pAMca para se ghaTate-ghaTate eka upavAsa para A jAte haiM / isa prakAra yaha vrata gola mAlA ke samAna bana jAtA hai| 25 dina upavAsa karane para kevala nau dina pAraNA karanI par3atI hai / isa vrata ke dinoM meM NamokAra mantra kA tIna bAra jApa karanA cAhie / vrata ke dinoM meM kaSAya aura vikathAoM kA tyAga karanA caahie| isa vrata ke vidhipUrvaka dhAraNa karane se sAMsArika uttama bhogoM ko bhogane ke uparAnta mokSalakSmI kI prApti hotI hai| muktAvalI vrata kA svarUpa muktAvalyAstu navopavAsAH bhAdrapade zuklA saptamI, prAvizne kRSNASTamI, trayodazI, Azvine zuklA ekAdazI, kAtike kRSNA dvAdazI, kAtike zuklA tRtIyA, zuklA ekAdazI, mArgazIrSa kRSNa kAdazI, zuklapakSe tRtIyA ceti navopavAsAH syuH| artha :-muktAvalI vrata meM nau upavAsa prativarSa kiye jAte haiM / pahalA upavAsa bhAdrazuklA saptamI ko, dUsarA Azvina kRSNASTamI ko, tIsarA Azvina kRSNA trayodazI ko, cauthA Azvina zuklA ekAdazI ko, pAMcavAM kArtika zuklA tRtIyA ko, sAtavA~ kArtika zuklA ekAdazI ko, AThavAM mArgazIrSa kRSNA ekAdazI ko aura nauvA~ mArgazIrSa zuklA tRtIyA ko karanA cAhie / upavAsa ke pahale aura agale dina ekAzana karanA caahie| yaha laghu muktAvalI vrata ko vidhi hai / bRhad muktAvalI vrata meM kula 25 upavAsa aura 6 pAraNAeM kI jAtI haiN| ____ muktAvalIvrata kathA bhAdrapada zuklA 7 ke dina prAtaHkAla meM zuddha vastra pahanakara sarva prakAra ke pUjAdravya hAtha meM lekara jina mandira meM jAve / tIna pradakSiNA deve aura bhagavAna ko IryApatha zuddhipUrvaka sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para navadevatA kI pratimA sthApana karake, paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se jayamAlApUrvaka stotra sahita pUjA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 ] vrata kathA koSa kare, jinavANI, nirgranthaguru kI aSTa dravya se pUjA kare, phira yakSayakSi, kSetrapAla kI yathAyogya pUjA kara arghyapUrvaka sammAna kare / ____OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhajinadharma jinAgama jina caityAlayebhyo namaH svAhA / ___ isa mantra se puSpoM se 108 bAra jApya kare, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, sahasra nAma par3he, zAstrasvAdhyAya karake vrata kathA par3he, eka thAlI meM nau pAna lagAkara usake Upara jala, gaMdha, akSata, puSpa, phala Adi rakhakara eka mahAarghya kare, usa arghya ko utAratA huA, mandira kI tIna pradakSiNA deve, maMgala AratI utAre, hAthoM meM kA arghya car3hA deve, usa dina upavAsa kare, brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna se samaya bitAve, dUsare dina satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare / isa krama se bhAdrapada kRSNa 8 trayodazI, Azvina zuklA ekAdazI va kRSNa dvAdazI, kArtika zukla tRtIyA va ekAdazI aura kArtika kRSNa ekAdazI, usake bAda mArgazIrSa zukla tRtIyA, isa tithi ko bhI pUjA uparokta krama se hI karanA cAhie / ____ isa prakAra yaha vrata nau varSa taka karanA cAhiye, anta meM udyApana karanA cAhie, udyApana ke samaya AdinAtha tIrthaMkara kI pratimA gomukhayakSa cakrezvarI yakSI sahita taiyAra karAkara paMcakalyANa pratiSThA karanA, mandira meM Avazyaka upakaraNa navIna banavAkara rakhanA, nau muniyoM ko AhAradAna denA, nau prAyikAnoM ko vastradAna karanA, nau dampati varga ko bhojana karAkara vastrAdika dekara sammAna karanA cAhiye, isa prakAra vrata vidhi hai| ___ isa prakAra vrata vidhi meM bhAdrazuklA saptamI ko hone vAle upavAsa ko nirvANasiddhi kahA hai / isa dina upavAsa ke phala se nirvANa sukha prApta hotA hai / bhAdrakRSNa aSTamI ko hone vAle AdityaprabhA aisA nAma hai / isa upavAsa kA phala eka sahasrapalya upavAsa kA phala upavAsa kA prApta hotA hai / bhAdrakRSNa trayodazI ke upavAsa kA candraprabhA aisA nAma hai / isa upavAsa kA phala eka palya taka upavAsa karane kA milatA hai, Azvina zukla ekAdazI ke upavAsa kA kumArasambhava upavAsa nAma hai, isa upavAsa kA phala eka hajAra palya upavAsa karane kA phala hai, Azvina kRSNa dvAdazI ke upavAsa ko sarvArthasiddhi Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [453 upavAsa kahate haiM, isa upavAsa kA phala eka palya taka upavAsa karane kA phala milatA hai| kArtika zukla tRtIyA ke upavAsa ko nandIzvara upavAsa kahate haiM, isa dina upavAsa kA phala eka hajAra palya upavAsa karane kA phala milatA hai| kArtika zukla ekAdazI ke upavAsa ko prAtihArya upavAsa kahate haiM, isa dina upavAsa karane se asaMkhyAta upavAsa karane kA phala milatA hai / kArtika kRSNa ekAdazI ke upavAsa kA jinendradhvaja upavAsa nAma hai, isa dina upavAsa karane kA phala eka koTi palya taka upavAsa karane kA phala milatA hai| mArgazIrSa tRtIyA ke dina upavAsa karane ko Anandakara upavAsa kahate haiM, isa dina upavAsa karane se asaMkhyAta upavAsa karane kA phala milatA hai / yaha laghu muktAvalI kI vidhi hai| vahata muktAvalI vrata kI vidhi isa prakAra hai| pUjA krama uparokta prakAra se karanA, upavAsa kA krama isa prakAra hai / eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA / tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA / pAMca upavAsa, eka pAraNA / phira cAra upavAsa eka pAraNA, 3 tIna upavAsa eka pAraNA / do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA, isa prakAra yaha vrata cautIsa dina meM pUrNa hotA hai, jaisI zakti ho vaisA kre| kathA isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM kaccha nAmaka eka vistIrNa deza hai, usake vijayAddha parvata para uttara zreNI meM cakravAlapura nAmaka eka atyanta manohara nagara hai| vahAM para yazodhara nAma kA rAjA rAjya karatA thA, usako vijayAvatI nAma kI saundaryavatI strI thI, usa rAjA kA somadatta nAma kA purohita aura madanavegA nAma kI eka sundara strI thI, usa purohita kA eka vizAkhadatta nAma kA putra thaa| Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 ] vrata kathA koSa usI nagara meM viSNudatta nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA, brAhmaNa kI madanamukhI nAma kI rUpavAna strI thI, usake peTa se kAmasenA nAma kI eka guNavAna kanyA utpanna huI / kanyA ko vivAha ke yogya samajhakara vivAha kara diyA / eka dina kAmasenA apanI sakhI ke sAtha meM basaMta Rtu kI krIr3A karane ko niklii| rAste meM yazobhadra nAma ke digambara muni ko dekhakara mithyAtva karma ke udaya se glAnipUrvaka nindA kiyA, muninindA ke prabhAva se anta meM maraNa kara chaThe naraka meM utpanna huii| bAIsa sAgara paryanta duHkha bhogane lgo| prAyu ke samApta hone ke bAda vahAM se nikalakara, puSkarAddha dvIpa ke antara pUrvameru parvata ke dakSiNa bhAga meM bharata kSetra hai, bharata kSetra ke antargata ayodhyA nagarI hai, vahAM zrIvarmA nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjA kI rAnI kA nAma lakSmImatI thA, rAjA kA kapila purohita thA, purohita kI strI kA nAma suprabhA thA, vaha muni nindaka pApinI chaThe naraka se nikala kara, purohita ko kanyA hokara utpanna huI, paidA hote hI usake mAtA pitA mara gaye, phira vaha ghara ghara bhikSA mA~gakara bhojana karane lagI, usakA zarIra durgandha se yukta thA, isalie loga usako durgandhA ke nAma se pukArate the, yauvanavatI hone ke bAda eka dina vana meM lakar3I lene gaI, vahAM nAbhigiriparvata ke Upara guhA meM rahane vAle manogupti nAma ke mahAmunizvara dRSTigata huye| taba durgandhA kA mithyAtva karma ke upazama hone se munirAja ko namaskAra karUM aisA bhAva jAgrata hamA, jAkara namaskAra kiyA aura kahane lagI ki svAmina maiMne kaunase pApa kiye jisase merA zarIra durgandhamaya hai Apa kRpA karake mujhe batAiye, taba munirAja kahane lage ki he kanye tumane pUrva janma meM muniniMdA kI hai, isa kAraNa marakara naraka meM gaI, vahAM kA duHkha bhogakara avazeSa puNya ke kAraNa brAhmaNa kula meM utpanna huI aura daridrI hokara duHkha bhoga rahI ho| ____ yaha pUrva bhava vArtA sunakara durgandhA bahuta hI pazcAtApa karane lagI, munirAja ko kahane lagI, he bhavodadhitAraka aba mujhe mere pApa karma dUra ho aisA koI upAya batAmo, usa duHkhI durgandhA ke vacana sunakara munirAja kahane lage ki he beTI tuma apane Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 455 kiye hue pApoM ko dUra karanA cAhatI ho to muktAvalI vrata ko vidhipUrvaka karo jisase tumharA sarva roga naSTa hokara sukha sampatti prApta hogI, aisA kahakara usako vrata kA svarUpa batAyA, vrata kA svarUpa batAne para durgandhA ko bahuta hI Ananda pAyA, usane khuzIpUrvaka vrata ko svIkAra kiyA, aura apane gAMva meM vApasa A gaI, Age usane yathAzavita vrata ko vidhipUrvaka pAlana kiyA, udyApana kiyA / anta meM samAdhipUrvaka maraNa kara strIliMga kA cheda karatI huI saudharma svarga meM vibhUtizAlI deva huI, vahAM do sAgara ke sukha kA anubhava kara isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM mithilApura nAma ke eka ramya nagara meM pahale pRthvIpAla nAma kA eka bhadra pariNAmI rAjA rAjya karatA thaa| usakI pRthvIdevI nAma kI rAnI thI, usa rAnI ke garbha se padmaratha nAmaka baliSTha putra hokara janma liyA, thor3e hI dina meM vaha kumAra tAruNya avasthA ko prApta huaa| eka dina caturaMga senA ke sAtha hAthI pakar3ane ke lie vana meM gayA thA, taba vahAM, hAthI, siMha, gAya, bAgha, hariNa, lomar3I, kuttA prAdi pazu apanA svAbhAvika vaira choDakara zAMtatA se paraspara krIr3A karate huye baiThe the, yaha dekhakara kumAra ko bahuta hI Azcarya huA, usa samaya usane hAthI ko pakar3akara eka per3a se bAMdha diyA, vaha bhI vahAM zAMti se baiTha gayA, usa vakta usa parvata kI guphA meM baiThe eka nirgrantha muni usakI dRSTi meM Aye taba usane saba ke sAtha vahAM jAkara tIna pradakSiNA lagAkara namaskAra kiyA, vahAM sarva pazu-pakSi apanA apanA vairabhAva chor3akara baiThe the, yaha saba dekhakara rAjakumAra ko bahuta Azcarya huaa| taba kumAra munirAja ko kahane lagA ki he svAmina Apake tapobala kA mahAtmya jaisA hai vaisA maiMne kahIM para bhI nahIM dekhA, aisA munizvara ne sunA taba unhoMne kahA ki he yuvarAja hamAre tapobala kA hI aisA Azcarya hai isa prakAra tuma mata samajho, aMgadeza ke caMpApura nagara meM meruparvata ke samAna AtmadhyAna meM nizcala rahane vAle aura jinake sarvAGga se meghagarjanA ke samAna divyavANI prakaTa hotI hai, aura prAtaH kAla ke sUrya kI jaise kAMti hotI hai vaisI unakI kAMti hai, aise bhagavAna zrI vAsupUjya tIrthaMkara kA samavazaraNa Akara ThaharA huA hai, unhIM kA yaha prabhAva hai, kAraNa jahAM Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 ] vrata kathA koSa tIrthaMkara rahate haiM vahAM 100 yojana taka subhikSatA rahatI hai, isaliye sarva pazupakSI paraspara vaira bhAva chor3akara prema se khelate rahate haiN| aisA sunakara yuvarAja ko bahuta--prAnanda prAyA, taba vaha kumAra munirAja ko namaskAra karake bar3I utsukatA se sarva logoM ke sAtha apane nagara meM vApasa aayaa| dUsare dina apane mAtA-pitA kI prAjJA lekara bar3e utsAha se zrI vAsupUjya tIrthaMkara kA darzana karane ko hAthI para baiThakara nikala gyaa| usa samaya usake manobala kI parIkSA karane ke liye, dhana pUjya aura vizvAnuloma nAma ke donoM devoM ne prAkara nagara ke parakoTe kA aura dvAra kA dhvaMsa kara diyA, yaha dekhakara mantrI varga ne rAjaputra ko kahA ki he svAmina bahuta bar3A apazakuna ho rahA hai, Apa kahAM jA rahe ho ruko| aisA sunakara aura dekhakara bhI bhayabhIta nahIM hotA huA apazakunoM kI paravAha nahIM karatA huA, yuvarAja 'OM namo bhagavate vAsupUjyAya namaH' aisA uccAraNa karake Age bar3hA, phira una donoM devoM ne Age jAkara yuvarAja kA mArga rokane ke liye sarpa ke viSamizrita rakta ko rAste meM bhara diyA, to bhI yuvarAja 'OM namo bhagavate vAsupUjya namaH' kahatA huA hAthI ko vahAM se Age bar3hA diyA, taba deva usa rAjakumAra kI dRr3habhakti ko dekhakara kumAra ke sAmane pratyakSa huye, aura kSamA mAMgane lage, kahane lage ki hamane ApakA bar3A aparAdha kiyA hai, ApakI bhakti meM pratibandhaka huye hama loga, aisA kahakara donoM devoM ne rAjakumAra kI pUjA kiyA, aura kahane lage ki he kumAra ApakA yaha prayANa sukhakara ho, aisA kahakara cale gaye / phira vaha rAjakumAra AturatA se prAge calA, dUra se samavazaraNa ko dekhakara hAtho se nIce utarA apane donoM hAthoM ko jor3atA huaA, samavazaraNa ke dvAra para jA paMhucA, zrI vAsupUjya namaH kahatA huA samavazaraNa meM praveza kiyA, gaMdhakuTI kI tIna pradakSiNA dekara tIrthaMkara ko sASTAMga namaskAra kiyaa| phira aSTadravya se bhagavAna kI pUjA stuti karake manuSya ke koThe meM jAkara baiTha gyaa| bhagavAna kA dharmopadeza sunakara hAtha jor3akara sudharma gaNadhara ko kahane lagA, he bhavasAgaroddhAraka dayAnidhi svAmina ! Aja Apa bhavAvalI kaho, gaNadhara svAmI kahane lage he kumAra tuma prathama bhava meM kAmasena purohita kI lar3akI the, dUsare Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [457 bhava meM chaThe naraka meM the, tosare bhava meM brAhmaNa ke ghara meM durgandhA hokara paidA huye, muktAvalI vrata ko pAlana karake devaparyAya prApta kiyA, vartamAna meM tuma mithilApurI ke pRthvIpAla rAjA ke ghara padmaratha nAma ke putra hokara jnme| isa prakAra apane pUrvabhavoM ko sunakara tatkAla vairAgya utpanna huA, taba jinadIkSA dhAraNa kara samazavaraNa meM dharmaratha nAma ke gaNadhara bana gaye / prAge ghAtiyA karmoM kA nAza karake kevalajJAnI haye, phira aghAtiyA karmoM kA bhI nAza karake mokSa ko gye| ___ isaliye he bhavyo ! Apa bhI maktAvalI vrata ko bhaktibhAva se yathAvidhi pAlana karo, aura usa vrata kA udyApana karo, tumako bhI sadgati kI prApti hogii| mAghamAlA vrata kathA mAgha zuklA porNimA ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, mandira meM dIpaka jalAve, maNDapavedI ko khUba sajAkara vedI para aSTadalAkara pAMca raMgoM se nikAle pATha kalaza sajAkara pAThoM dizAnoM meM rakhe, eka bar3A maMgala kalaza sajAkara maMDala ke madhya meM rakhe, Upara eka thAlI meM yantra nikAlakara thAlI kalaza ke Upara rakhe, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi bhagavAna kI mUrti ko sthApana kara bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, bhagavAna ko eka sugandhita phaloM kI mAlA car3hAve, usI prakAra aparAnhakAla meM bhI abhiSeka kara mAlA samarpaNa kare, thAlI meM navadevatA yantra caMdana se nikAle, usa yantra para navadevatA pratimA sthApana kara aSTadravya se pUjA kare, naivedya car3hAve, zruta kI pUjA va gaNadhara pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla pUjA bhI kare / OM hrIM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAarghya thAlI meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacarya vrata ko pAlana kare, upavAsa Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 ] vrata kathA kASa Adi kare, bAraha vratoM kA pAlana kare, isa prakAra eka varSa taka isa vrata ko pAle, aMta meM udyApana kare, paMcapakavAna car3hAve, mahAbhiSeka pUjA karake cAroM saMghoM ko cAra prakAra kA dAna deve / kathA kurujAMgala deza meM kanakapura nAma kA nagara hai, usa nagara meM vijaya kIrti nAmaka rAjA apanI rAnI vinayavatI ke sAtha rAjyasukha bhogatA thA, usI nagara meM jinadatta rAjazreSThi apanI seThAnI ratnamAlA ke sAtha meM rahatA thA, usakI kanyA kA nAma vanamAlA thA, eka dina vanamAlA abhayavatI ArthikA ke pAsa jAkara mAghamAlA vrata ko grahaNa kara vrata kA pAlana karatI huI dharmadhyAna se samaya bitA rahI thI / sindhudeza meM ratnapura nAma kA nagara hai, usa nagara kA rAjA jitazatru apanI rAnI kamalAvatI ke sAtha rAjya karatA thA, usa rAjA kA rAjazreSThi vinayadatta aura usakI seThAnI subhadrA thI, usa seTha ke suzarmA nAma kA kurUpa eka putra thA, putra kI zAdI ho aisA uddezya lekara dUsare gAMva kI ora cale, aura kanakapura nagara ke udyAna meM Akara utare / usI samaya avaMtI deza ke susImA nagarI meM vasupAla nAmaka rAjA nipuNamati rAnI ke sAtha meM rAjya karatA thA, usake rAjya meM mantrI abhicandra apanI patnI kusumalekhA ke sAtha rahatA thA, eka dina rAjyazreSThi jinadatta vyApAra ke liye ratna dvIpa gayA, vApasa Ate samaya suvarNa pAtra meM rakhakara ratnabhUSaNa prAdi rAjA ko bheMTa kiyA, aura Adara se namaskAra karake sAmane khar3A ho gayA / rAjA ne baiThane ke liye apane putra kA siMhAsana diyA, taba seTha ko Azcarya huA aura kahane lagA ki rAjana maiM isa siMhAsana para baiThane yogya nahIM hUM, kyoMki mere putra nahIM hai, taba rAjA ne dUsare siMhAsana para baiThane ko kahA vo usake Upara baiThakara kuzalavArtA pUchane lagA, rAjA ne usakA acchI taraha se Adara satkAra karake usake gAMva ko bheja diyA, usa prasaMga meM sArA vRtAnta rAjA ke pradhAna ko mAluma par3ane se gaharA dhakkA mana meM baiTha gayA, anya logoM ko bhI Azcarya huA, aura mana meM Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 456 putra cintA ko karane lge| eka dina usa nagara ke udyAna meM bodhasiMdhu nAmaka munirAja saMgha sahita prAkara utare, rAjA ko samAcAra prApta hote hI purajana-parijana sahita nagara ke udyAna meM munidarzana ko gayA, munidarzana kara kucha kSaNa dharmopadeza sunA, phira hAtha jor3akara namaskAra karatA huaA kahane lagA ki he gurudeva mere santAna sukha nahIM hai so mujhe saMtAna utpati hogI ki nahIM, taba munirAja kahane lage ki he mantrI Apako avazya hI santAna prApti hogI lekina solaha varSa kI umra meM usako sarpa kATa legA, aura vaha mara jaayegaa| ___ yaha sunakara mantrI ko harSa aura viSAda donoM hI hue, sarvajana nagara meM vApasa lauTa pAye, prAge kucha varSa nikala jAne ke bAda mantrI ko saMtAna prApti huI, usa putra kA nAma mRtyuJjaya rakhA, mantrI ne eka navIna mandira banAkara pratimA sthApana kara paMcakalyANaka pratiSThA kI aura usI mandira meM citA se AkrAnta hokara dharmAnuSThAna karane lagA, eka dina mRtyuJjayakumAra apane mitra ke sAtha meM tIrthakSetra yAtrA ke liye nikalA, mArga meM kanakapura nagara ke udyAna meM eka per3a kI chAyA meM Thahara gyaa| usakA mitra bhojana sAmagrI lene ko gAMva meM gayA, usI udyAna meM jo pUrva kA varadatta seTha apane sudharma nAma ke kurUpa putra kA lagna karane ko vahAM pAyA thA, usakI patnI subhadrA vahAM ke sarovara meM pAnI ko AI, vahAM usane per3a ke nIce Thahare huye mRtyuJjaya ko dekhA, usake pAsa jAkara usake pAMva dabAne lagI, taba vaha kahane lagA ki ye tuma kyA kara rahI ho, ye. to anucita kArya hai, taba vaha kahane lagI ki he kumAra tuma suno merA eka kurUpa putra hai, usakA koI bhI vivAha nahIM karatA hai / isaliye usake badale tumhArA vivAha karUMgI, mAtra eka yahI upAya hai, tumhAre sarIkhe sajjana kA para-upakAra karanA parama aAvazyaka kArya hai, kyoMki kahA bhI hai, satpuruSA: sopakAriNaH / isaliye maiM tumhAre pAsa AI huuN| taba vaha mRtyu jayakumAra kahane lagA ki he mAM merA mitra nagara meM bhojana ke liye gayA hai, usake prAne para vicAra kara kahatA huuN| itane meM usakA mAmA vahAM A gayA, aura mRtyujaya ne saba bAta kaha sunAI, usake mAmA ne isa kArya ke liye anumati de dI, taba Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 ] vrata kathA koSa vaha seThAnI usa mRtyuJjayakumAra ko sAtha meM lekara gaI aura jinadatta seTha ko dikhA diyA aura kahA yahI merA putra hai, taba usa seTha ne apanI kanyA vanamAlA kA vivAha mRtyuJjaya ke sAtha meM kara diyA, aura usako zayyAgraha meM bheja diyA / vanamAlA ne vahAM jAkara mRtyuJjaya ko khAne ke padArtha diye taba mRtyuJjaya kahane lagA ki he pyArI maiM rAta ko bhojana nahIM karatA, taba usane pAna kA bIr3A diyA, aura apane aMga para se kaMcukI nikAlakara khaTiyA ( palaMga ) para rakhakara bAhara calI gayI, taba mRtyuJjaya ne kaMcukI para cUne se apanA nAma likhakara apanI jagaha suzarmA vahA~ rakhakara, mRtyuJjaya calA gayA, itane meM vanamAlA vahAM prA gaI, dekhA to apanA pati kurUpa dekhA, taba maiM pAnI lekara AtI hUM aisA kahakara eka kamare meM baiTha gaI, dvAra ko baMda karake prAtaH kAla hone para sabane usa suzarmA kurUpI ko dekhA, sabane milakara usakI khUba majAka ur3AI aura kahane lage ki hamArI kanyA ko aisA kurUpa vara milA hai, yaha bahuta kharAba huA hai, loga aneka prakAra kI ceSTA karane lage, taba usako bahuta kharAba lagA, aura vo vahAM se calA gayA, rAtri ko huI ghaTanA ko apane mAtA-pitA ko batAyA, yaha saba sunakara apane kapaTAcAra se apanA apamAna huprA hai, aisA samajhakara nagara meM vApasa lauTa Aye / idhara vaha mRtyuJjaya kumAra ghUmatA- ghUmatA ratnasaMcayapura nagara ke udyAna meM pahuMcA, vahAM eka aisI ghaTanA ghaTI ki usa ratnasaMcayapura nagarI kA rAjA, siMharatha kI do kanyA thI, unakA nAma vizAlanetrA va kuvalayanetrI thA, donoM kanyAeM jaba yuvA avasthA meM AI taba rAjA ko kanyAoM ke vivAha kI cintA rahane lagI, eka dina eka avadhijJAna sampanna munirAja se rAjA ne pUchA ki he gurudeva merI kanyAoM kA vivAha kaba hogA, taba munirAja kahane lage ki he rAjana, tumhAre nagara ke udyAna meM citrakUTa jinamandira kA daravAjA jo koI kholegA, vo hI tumhArI kanyA kA vara hogA, kyoMki daravAjA bahuta dinoM se banda hai, sunakara rAjA ne do sevakoM ko mandira ke sAmane niyukta kara rakhA thA / idhara mRtyuJjaya mAmA ke sAtha meM udyAna ke sarovara para snAna karake hAthoM Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 461 meM kamala ke puSpa lekara jinamandira ke daravAje kholakara IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna kA darzana karane lgaa| isa zubhavArtA ko sevakoM ne rAjA ko jAkara batAyA, taba rAjA mRtyuJjaya kumAra ko hAthI para baiThAkara utsavapUrvaka rAjabhavana meM le gayA, vahAM zubha muhUrta meM donoM kanyAoM kA vivAha kumAra ke sAtha meM kara diyA, mRtyuJjaya bhI vahAM ke sukha bhogane lagA, kucha samaya vahAM rahakara sasura kI prAjJA lekara vahAM se mAmA ke sAtha meM urjayantagiri para calA gayA, merI maraNAvadhi samIpa A gaI hai aisA samajhakara eka zilA para NamokAra mantra kA jApya karatA huA upasarga Talane taka niyama karake baiTha gayA, usI zilA ke nIce se eka sarpa ne pAkara mRtyuJjaya kumAra ko kATa liyA, aura usI zilA ke nIce jAkara vApasa sarpa baiTha gyaa| NamokAra mantra-jApya ke prabhAva se padmAvati devI kA Asana kaMpAyamAna huaA, aura devI ne vahAM Akara kumAra kA sarpa viSa dUra kiyA, aura apane sthAna ko vApasa calI gyii| ___ itane meM vahAM para megharatha rAjA Akara kumAra mRtyuJjaya ko apane ghara le gayA aura apanI kanyA kA vivAha kumAra ke sAtha meM karake prAdhA rAjya dekara apane pAsa rakha liyA, kucha samaya vahAM kA rAjya karake aura apanI patnI ko lekara apane nagara ko calA, rAste meM pUrva kI apanI donoM patniyoM ko lekara kanakapura nagara ke udyAna meM utarA, una sabako jinadatta seTha apane ghara bhojana ke liye le gayA aura sabako Ananda se vahAM para bhojana diyA, vanamAlA ne apanI kaMcukI para likhA huA mRtyuJjayakumAra kA nAma dikhAyA, taba mRtyuJjayakumAra apanA nAma dekhakara saMtuSTa huA, aura apane vivAha para hone vAlI ghaTanA ko batAyA, taba saba loga isa ghaTanA ko sunakara Anandita huye, vanamAlA ko lekara kumAra susImA nagarI ko calA gayA, aura sukha se samaya bitAne lgaa| __ vanamAlA isa mAghamAlA vrata ke puNya prabhAva se strIliMga kA cheda karatI huI svarga meM deva huI, aisA isa vrata kA prabhAva hai| Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 ] vrata kathA koSa mokSa saptamIvrata zrAvaNa sudi saptamI ko mokSa saptamI kahate haiM / zrAvaraNa sudi SaSThI ko ekAzana karake saptamI ko upavAsa karanA aura aSTamI ko ekAzana karanA, tInoM dina pUjana, abhiSeka, dharmadhyAna, ciMtana, manana, svAdhyAya meM bitAye / isa vrata ke dina OM hrIM pArzvanAthAya namaH / isa mantra kA jApa trikAla 108 bAra karanA cAhie / yaha vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / zakti nahIM ho to vrata dUnA karanA cAhie / vrata vidhi poSa vadi ekAdazI ko mauna ekAdazI kahate haiM / isa dina solaha pahara kA proSadhopavAsa karanA caahie| vaha dina dharma kathA, pUjA Adi meM vyatIta karanA cAhie | trikAla sAmAyika karanI cAhie mauna se rahanA cAhie / dvAdazI ko abhiSeka pUjA Adi karake prathama prahara ke bAda atithi ko bhojana karAve, phira bhojana karanA cAhie / yaha vrata krama se 11 varSa karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / zakti na ho to vrata dugunA karanA cAhie / isake alAvA yaha vrata do aura vidhi se kiyA jAtA hai / (1) nityamauna bhojana vamana snAna maithuna malakSepaNa sAmAyika jinapUjana isa sAta sthAnoM para grAjIvana mauna kA pAlana karanA / (2) pauSa sudi 14 se pratyeka mahine kI donoM ekAdazI ko upavAsa karanA aisA eka varSa meM 24 upavAsa karanA yaha vrata eka varSa karanA / usa dina mauna rahanA cAhie / udyApana vidhi - zakti ho to jinamandira banavAnA usameM 24 tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna karanA aura ghaMTA, jhAlara, cAMdavA, chatra, camara, zAstra vagairaha vastu 24-24 mandira meM denA cAhiye / zAstra bhaNDAra kholanA, zAstradAna denA, mahApUjA vidhAna karanA, AhAra, zrauSadhadAna denA / anta meM saMnyAsa lekara samAdhimaraNa karanA cAhie / zakti ho to jinadIkSA lenI cAhie / Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 463 kathA jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kozala nAmaka eka deza hai / usa deza meM yamunA ke kinAre kauzAMbI nAma kI eka nagarI thii| yaha padmaprabhu bhagavAna kI janma bhUmi hai / vahAM para padmaprabhu kA samavazaraNa pAyA thaa| yaha usa samaya kI kahAnI hai / rAjA harivAhana vahAM rAjya karatA thA / usakI rAnI zazIprabhA va usakA putra sukozala thaa| vaha saba vidyAnoM meM kuzala, sampanna va pAraMgata thA / parantu usakA dhyAna hamezA khelane kI ora rahatA thaa| vaha apanA pUrA samaya khelane meM kharca karatA thA / rAjya ke kAryabhAra ko baha dekhatA nahIM thaa| rAjA ko usakI cintA thii| eka dina bhAgyodaya se somaprabhu munirAja saMgha ke sAtha kauzAMbI Aye / apane parivAra va prajA ke sAtha vaha vaMdanA ke lie gyaa| vaMdanA ke bAda muni ke mukha se dharma zravaNakara muni se pUchA-bhagavAna ! mere lar3ake kA dhyAna rAja-kAja kI ora kyoM nahIM jAtA hai, isakA kAraNa kyA hai aura bhaviSya meM usakA kyA hogA ? muni ne uttara diyA he rAjana ! pUrva meM isa deza meM kUTana nagarI kA rAjA apanI trilocanA rAnI ke sAtha rAjya karatA thaa| usa samaya vahAM eka kuNabI rahatA thA usakI lar3akI tugabhadrA thI, usa bhAgyahIna kanyA ke pApodaya se bAlapana meM usake mAtA-pitA paraloka cale gaye isaliye apanI udarapUrti rAste rAste meM ghUmate hue jUThana Adi mila jAya to karatI thii| phira jaba vaha ATha varSa kI huI taba jaMgala meM ghAsa kATane gayI thI, vahAM pihitAzrava muni ke darzana hue / bhUkha se vyAkula hone ke kAraNa munimahArAja kA dharmopadeza usako acchA nahIM lagA vaha duHkhI thii| duHkha se vyAkula hokara vaha apanA duHkha mahArAja ko kahane lagI aura usase mukta hone kA upAya pUchA, taba muni mahArAja ne kahA : bAlikA yaha tere pApa-karma kA phala hai tU aba mauna ekAdazI kA vrata kara / isase tere pApa karma kA nAza hogA aura duHkhada saMsAra kA anta hogaa| usane yaha vrata acchI bhaktibhAvanA se kiyA jisase vaha marakara he rAjana! tere ghara meM janma liyA hai| yaha terA putra caramazarIrI hai, usakA rAjya bhoga meM Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 ] vrata kathA koSa citta nahIM lagegA aura saMsAra meM bahuta kama samaya rhegaa| bAda meM rAjA ghara pAyA aura use vairAgya ho gayA / usane putra sukauzala ko rAjya kA bhAra dekara dIkSA lii| sukauzala rAjya karane lagA, vaha vidvAna thA / phira bhI rAjanIti kI kuTilatA use mAluma nahIM thii| usakA bhaNDArI matisAgara bar3A hI cAlAka thA / rAjA kA dhyAna rAjya kI aora nahIM hai- aisA jAnakara usane zrutasAgara mantrI se kahA tuma rAjA ko kaida meM DAlakara rAjya apane hAtha meM le lo| tuma rAjA bano, maiM mantrI banagA / yaha bAta matisAgara ke lar3ake ko jJAta huii| vaha rAjA kA bacapana kA dosta thaa| usane sukauzala ko satarka kiyA / taba rAjA ne matisAgara ko apane adhikAra kI zikSA dI aura phira mantrI ko rAjya dekara Apa pitAjI ke pAsa jAkara jinadIkSA lii| matisAgara duHkhI humA, vaha vahIM mara kara usI vana meM siMha huaa| sukauzala muni hokara kaThora tapa karane lage / taba usa siMha ne pUrvabhava ke vaira ke kAraNa usake zarIra ko trAsa diyaa| vaha sukauzala upasarga sahana kara zudala dhyAna meM lIna ho gaye / siMha apane kRtyoM para pachatAkara bhAga gyaa| munimahArAja ko anta meM kevalajJAna prApta huA aura mokSa gaye / vaha siMha duHkha pAtA huA marakara ghora naraka meM gyaa| usa daridra kanyA ne sirpha mauna ekAdazI kA vrata vidhipUrvaka kiyA jisase rAjakumArI huI aura anta meM vaha mokSa gayI / isalie pratyeka jIva ko mauna vrata pAlana karanA iSTa hai / isI meM prAtmA kA hita hai / maMgalatrayodazI vrata kathA Azvina kRSNa 12 ke dina zuddha vastra pahana kara jina mandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, vimalanAtha tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSaNI sahita sthApana kara bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, phira aSTadravya se AdinAtha se lagAkara vimalanAtha tIrthakara taka kI pUjA kare, zruta va guru kI, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, kSetrapAla kA tailAbhiSeka kare, sindUra Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 465 lagAve, phUlamAlA pahanAve, nAriyala, gur3a, lAla vastra, laDDU Adi arpaNa kare, gur3a ke pUDe pAMca car3hAkara nAriyala phodd'e| ___ OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM vimalanAtha tIrthaMkarAya pAtAla yakSa vairoTIyakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantroM kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM teraha pAna lagAkara unake Upara aSTadravya sajAkara eka nAriyala rakhe, arghya hAtha meM leve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dharmadhyAna se samaya nikAle, satpAtroM ko dAna deve, upavAsa kare athavA ekAzana kare, ekAzana meM mAtra tIna vastU grahaNa kare, isa prakAra teraha mahine usI tithi ko pUjA kara vrata kare, anta meM udyApana kare, usa samaya vimalanAtha vidhAna karake satpAtroM ko dAna deve aura vrata ko pUrNa kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AryakhaNDa hai usa khaNDa meM mAlavA nAma kA deza hai, usa deza meM ujjayinI nAma kI nagarI hai, vahAM para eka guNapAla nAma kA daridrI rahatA thA, lekina vaha sadAcArI aura guNazreSTha thA / usakI patnI kA nAma guNavatI thA, inako eka guNavAna putra thA, lekina vo daridra avasthA kA duHkha bhoga rahA thA, nagara meM saba zrAvakavarga AhAradAna dete the, lekina usakI zakti nahIM rahane se muni dAna nahIM kara sakatA thA, so mana meM bar3A duHkha mAnatA thaa| eka dina jinamandira meM saptaRddhi sampanna somacandra nAma ke munirAja ko prAyA dekhakara apanI seThAnI se kahane lagA ki he priya apana bhI munirAja ko prAhAra dAna deveM, taba seThAnI kahane lagI ki he patideva ApakI icchA hai to avazya hI hama loga bho AhAradAna deveMge cAhe upavAsa kyoM na karanA pdd'e| aura donoM hI pati-patnI mandira meM jAkara hAtha jor3ate hue munirAja se prArthanA karane lage ki he guru ! Apa cAturmAsa yahAM hI kareM, hameM koI hamAre kalyANa ke lie vrata deveM / Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 ] vrata kathA koSa taba munirAja usako kahane lage ki he zreSThi tuma maMgala trayodazI vrata karo tumhArA kalyANa hogA, aura vrata kI vidhi usako batAI / seTha ne prasannatApUrvaka vrata ko grahaNa kiyA, aura nagara meM vApasa zrAyA, munirAja ne cAturmAsa usI nagarI meM karanA nizcita kiyA / vaha daridra seTha apanI patnI sahita eka upavAsa eka pAraNA karane lagA | upavAsa ke dina donoM hI munirAja ko AhAradAna dene lage, cAturmAsa Ananda se bItane lagA, itane meM Azvina zukla 13 ke dina vrata kara munirAja ko dAna diyA, aura seTha munirAja ko udyAna meM pahuMcAne gayA, rAste meM munirAja kahane lage he seTha aba Apa apane ghara jAo, taba seTha muni kI AjJA kA pAlana karane ke liye namostu karane lagA / munirAja ne usako dharmavRddhirastu kahate hue, eka patthara usake dupaTTe meM DAla diyA / taba vaha guru kA prasAda samajhakara usa patthara ko apane ghara lekara A gayA usane usa patthara kI pUjA kI, itane meM usakA lar3akA khelate 2 vahAM AyA aura eka lohe kI cIja usake hAtha meM thI vaha lohA usake hAtha se usa patthara para gira par3A, lohe kA sparza usa patthara se hote hI lohA sonA bana gayA, kyoMki vaha pArasa patthara thA, yaha vArtA sAre nagara meM phaila gaI aura nagaravAsI loga vahAM ikaTThe ho kara usase pUchane lage / sArI vastusthiti saba ne jAnI, aura Azcarya karane lage / jaina dharma ke Upara saba ko dRr3ha zraddhAna ho gayA, usI samaya se dhana terasa parva prasiddha ho gayA, Age vaha seTha bahuta bar3A bana gayA, Ananda se samaya bitAne lagA, usa vrata ko vaha acchI taraha se pAlana karane lagA, anta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se saMnyAsa vidhipUrvaka marakara svarga meM deva huA / mohanIya karma nivAraNa vrata kathA koI bhI aSTAnhikA kI aSTamI ke dina zuddha hokara jinamandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, abhinandana bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSa yakSi va kSetra - pAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM prabhinandana tIrthaMkarAya yakSezvara yakSa va zrRMkhalA yakSI sahitAya namaH svAhA / Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, brahmacarya kA pAlana kare usa dina upavAsa kare, dUsare dina pUjA dAna karake svayaM pAraNA kare, isa prakAra cAra mahine pratyeka aSTamI va caturdazI ko vrata pUjA karake anta meM kArtika aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare, usa samaya abhinandana tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAna deve, cAra dampati varga ko bhojanAdika dekara vastrAdika deve / kathA rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3ha e / 467 merU vrata meru pAMca haiM / sudarzana, vijaya, acala, meruvAra cAra vana hai / unake nAma :- bhadrasAla, vana meM cAra-cAra caityAlaya haiM / aise pAMca meru ke vrata meru vrata hai / maMdara aura vidyunmAlI / pratyeka naMdana, saumanasa aura pAMDuka / pratyeka assI caityAlaya haiM / usa sambandhI prathama sudarzana meru ke bhadrasAla vana meM cAra mandira ke liye eka upavAsa eka pAraraNA aise cAra upavAsa cAra pAraNA karake eka belA karake pAraNA karanA / usake bAda naMdana vana ke caityAlaya sambandhI eka upavAsa eka pAraraNA aise cAra pAraNA upavAsa cAra pAraNA karake eka belA karanA usake bAda pAraNA karanA usake bAda somanasa va cauthA pAMDukavana meM caityAlaya saMmbandhI Upara ke anusAra cAra-cAra upavAsa cAra-cAra pAraNA karanA va belA va pAraNA karanA cAhie / aise saba milakara 16 upavAsa 16 pAraNA cAra belA cAra pAraNA karanA isa prakAra 44 dina meM prathama meru sambandhI upavAsa pUrNa hote haiM / isa prakAra vijaya meru, zracalameru, mandarameru aura vidyunmAlI meru ke 16 upavAsa 16 pAraNA 4 belA 4 pAraNA karanA isa prakAra isa pAMca meru ke vrata 220 dina meM pUrNa hote haiM / vrata kA dina dharmadhyAna pUrvaka bitAye / vrata ke dina bAraha bhAvanA kA cintavana karanA cAhie | saba pUjA karane ke bAda paMcameru kI pUjA karanI trikAla sAmAyika karanA / Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 ] vrata kathA koSa ___ isa vrata kA prArambha zrAvaNa zudi pratipadA se karanA bAda meM lagAtAra 220 dina vrata karanA / bIca meM chor3anA nahIM cAhie / yaha vrata sAta varSa karanA / ___ isa vrata meM jisa-jisa merU sambandhI mantra kA jApa karanA pahile meru ke vrata kA mantra OM hrIM sudarzana merU sambandhI SoDaSa jinAlayebhyo namaH isa mantra kA 108 bAra jApa karanA, dUsare meru kA jApa "OM hrIM vijayamerusambandhI SoDajinAlayebhyo namaH" isakA jApa karanA, tIsare meru sambandhI "OM hrIM pracalameru sambandhI SoDajinAlayebhyo namaH" aura cauthe meru sambandhI - OM hrIM maMdarameru sambandhI SoDaSa. jinAlayebhyo namaH isa mantra kA jApa krnaa| pAraNe ke dina eka hI anna lenA cAhie / phala meM saMtarA Ama vagairaha phala lenA / rAta ko jAgaraNa karanA paMcameru kI pUjA ke sAtha hI trikAla caubIsa vidyamAna viMzatitIrthaMkara aura paMcaparameSThI pUjA karanA / zIlavrata kA pAlana karanA / isa vrata kA phala laukika va pAralaukika abhyudaya kI prApti hai / isaliye svargasukha bhogopabhoga kara sAmagrI bhogakara videha meM janma liyA, bAda meM pAMca cAra bhava meM mukti milegii| isa vrata meM aura eka vidhi goviMda kavi ne apane vrata nirNaya meM dI hai| prathama do upavAsa proSadha se kare, bAda meM cAra upavAsa karake ekAntara kare / usake bAda do upavAsa karake ekAzana kare usake bAda krama se 21 bele karanA, usake bAda lAina se cAra upavAsa karake ekAzana karanA, usake bAda phira 21 belA do upavAsa va eka ekAzana karanA / isa prakAra yaha vrata 144 dina meM pUrA karanA, pUrNa hone para udyApana karanA nahIM to dUnA karanA / prArambha karane ke bAda krama se pUrNa kiyA ho to udyApana kre| mRdaMgamadhya vrata prathama do upavAsa karake pAraNA karanA phira tIna proSadhopavAsa karake eka pAraNA ke sAtha AhAra le| phira cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA (dhAraNe ke sAtha) cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA isa prakAra 23 upavAsa karanA, isameM sAta pAraNe Ate haiN| Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 466 vrata 30 dina meM pUrA hotA hai / eka varSa meM vaha pUrNa hotA hai / yathAzakti udyApana karanA udyApana nahIM kiyA to vrata dUnA karanA cAhiye / isa vrata meM tithi mAsa kA koI niyama nahIM hai / kabhI bho prArambha kara sakate haiM para zurU karane ke bAda krama se hI karanA caahie| (goviMdakRta vrata nirNaya) harivaMza purANa meM isakI aura eka vidhi dI hai| dvayAdyAste yatra paMcAntA dvayAntAzca caturAdayaH vidhi daGga madhyo'yaM mRdaGgakRtiriSyate / krama se do upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, phira cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, isa prakAra 23 upavAsa va pAraNA krnaa| aura eka vidhi kizanasiMha kRta kriyAkoSa meM dI hai| usako gRhat mRdaMgavata kahA hai / yaha vrata 68 dina meM pUrA hotA hai| isameM 81 upavAsa 17 pAraNe Ate haiM / isakA krama pahalA eka upavAsa eka pAraNA do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraNA, nava upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAragA, pAMca upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA / isa krama se isa vrata ko karanA cAhie / krama se yaha vrata karanA cAhiye bIca meM krama TUTanA nahIM cAhiye / vratoM ke dinoM meM NamokAra mantra kA jApa trikAla karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie, udyApana nahIM kiyA to vrata dUnA karanA caahie| mauna vrata zrAvaNa mahine kI vadi pakSa meM pratipadA ko mauna pAlakara proSadhopavAsa krnaa| bAda meM vadi aSTamI aura vadi caturdazI ko proSadhopavAsa karanA / phira se Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 ] vrata kathA koSa bhAdrapada sRdi aSTamI aura caturdazI ko proSadhopavAsa karanA / isa dina mauna kA pAlana karanA, bAkI bace hue dinoM meM ekAzana kara mauna pAlana karanA cAhie / yaha vrata pAMca varSa karanA cAhie pUrNa hone para udyApana karanA, nahIM kiyA to vrata phira se kro| -govindakavikRta vrata nirNaya meghamAlA vrata kI vidhi meghamAlAM kathayAmyaham bhadra bhAdrapade mAse mecake pratipadine / prArambheta vrataM mAsaM proSadhaikAntareNa ca // snAtavyaM ca sunIrasya dhArAbhiH brahmacAribhiH / prAvrataM paridhAtavyaM zuklamevAMzukadvayam // ? / / jinAlaye puraHprasthAyAkAze viSTara zubham ? saMsthApya megha mAleyaM zuklaM dhArya vitAna kam / / viSTare zrIjinAdhIzaM yathAzakti mahotsavam / snApayedamatenApi paJcadhA paramezvaram / / saMsthApya kalazaizcainaM vitAnopari zAntaye / gandhAmbucintayedevaM vArimeghAkRtaM yathA // 1 // pUrva saMsnApya pUjayet, tithihAnivRddhau SoDazakAraNavatmeghamAlAjJeyA / mAsikavatatvAttatpAraNA pAtradAnAdanantaraM paJcavarSayAvatkaraNIyam / tata udyApana kuryAt / artha :-meghamAlA vrata kI vidhi kA varNana kiyA jAtA hai / kalyANakArI bhAdrapada mAsa meM kRSNa pakSa kI pratipadA se eka mahIne taka vrata karanA cAhie / ekAntara upavAsa vrata ke dinoM meM karanA cAhie / prata dhAraNa karane vAle brahmacAro ko svaccha prAsuka jala se snAna karake vrata vidhi ko sampanna karanA cAhie / vrata samApta hone taka do zukla vastra dhAraNa karane cAhie / arthAt eka svaccha dhotI tathA dUsarA dupaTTA dhAraNa kara vrata sampanna karanA caahie| yadi koI nArI isa vrata ko sampanna Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 471 kare to use eka sAr3I tathA eka anya vastra dhAraNa kara vrata sampanna karanA cAhie / jinAlaya ke prAMgaraNa meM eka svaccha dUdha ke samAna sapheda caMdovA lagAkara usake nIce siMhAsana bichAkara bhagavAn ko sthApita karanA cAhie / bhagavAna ko sthApita karane kI vidhi yaha hai ki eka ghar3e ko candana, kapUra, kezara Adi se saMskRta kara usake Upara thAla rakhakara bhagavAna ko virAjamAna karanA cAhie / pratidina zrabhiSeka, pUjana Adi kAryoM ko utsAha aura utsavasahita karanA cAhie / paJcAmRta se pratidina bhagavAn kA abhiSeka honA cAhie / zAnti prApta karane ke lie abhiSeka ke kalazoM ko svaccha caMdove ke Upara sthApita kara meghoM ke varSaNa ke samAna abhiSeka kiyA jAtA hai / jala, candana Adi padArthoM se bhagavAn kA abhiSeka honA cAhie / gandhodaka kI cintA isa prakAra karanI cAhie, mAno megha kI jaladhArA hI gira rahI ho / isa prakAra abhiSeka ke anantara bhagavAna kI pUjA karanI cAhie / yadi tithi-vRddhi yA tithi- hAni ho to solahakAraNa vrata ke samAna eka dina pahale se tathA eka dina adhika meghamAlA vrata nahIM kiyA jAtA hai / mAsika vrata hone ke kAraNa isa vrata kI pAraNA pAtradAna ke anantara kI jAtI hai / Azvina vadi pratipadA ko vrata karane ke anantara isa vrata kI samApti hotI hai| pAMca varSa taka vrata kiyA jAtA hai, pazcAt udyApana karane kA vidhAna hai / meghamAlA vrata meM tithivRddhi aura tithi hAni meM solahakAraNa vrata ke samAna vyavasthA hai / meghamAlA aura SoDazakAraNa vratoM kI vidhi meghamAlASoDazakAraraNaJcaitadddvayaM samAnaM pratipaddinameva dvayorArambhaM mukhyatayA karaNIyam / etAvAn vizeSaH SoDazakAraNeM tu prAzvina kRSNA pratipadA eva pUrNAbhiSekAya gRhitA bhavati, iti niyamaH / kRSNapaJcamI tu nAmna eva prasiddhA / artha :- meghamAlA aura SoDazakAraNa vrata donoM hI samAna haiM / donoM kA prArambha bhAdrapada kRSNA pratipadA se hotA hai / parantu SoDazakAraNa vrata meM itanI vizeSatA hai ki isameM pUrNAbhiSeka Azvina kRSNA pratipadA ko hotA hai, aisA niyama hai / kRSNA paJcamI to nAma se hI prasiddha hai / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 ] vrata kathA koSa vivecana :-- - solaha kAraNa prasiddha hI hai / meghamAlA vrata bhAdoM sudi pratipadA se lekara Azvina vadi pratipadA taka 31 dina taka kiyA jAtA hai / vrata ke prArambha karane ke dina hI jinAlaya ke prAMgana meM sthApita kare athavA kalaza ko saMskRta kara usake Upara thAla rakhakara thAla meM jinabiMba sthApita kara mahAbhiSeka aura pUjana kare, zveta vastra pahane, zveta hI candovA bAMdhe, meghadhArA ke samAna 1008 kalazoM se bhagavAna kA abhiSeka kare / pUjApATha ke pazcAt OM hrIM paJcaparameSThibhyo namaH / isa mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhie / meghamAlA vrata meM sAta upavAsa kula kiye jAte haiM aura 24 dina ekAzana karanA hotA hai / tInoM pratipadAnoM ke tIna upavAsa, donoM praSTamiyoM ke do upavAsa, evaM donoM caturdaziyoM ke do upavAsa, isa prakAra kula sAta upavAsa kiye jAte haiM / isa vrata ko pAMca varSa taka pAlana karane ke pazcAt udyApana kara diyA jAtA hai / isa vrata kI samApti prativarSa Azvina kRSNA pratipadA ko hotI hai / solahakAraNa vrata bhI pratipadA ko samApta kiyA jAtA hai / parantu itanI vizeSatA hai ki solaha kAraNa kA saMyama aura zIla Azvina kRSNA pratipadA taka pAlana karanA par3atA hai tathA paMcamI ko hI isa vrata kI pUrNa samApti samajhI jAtI hai / yadyapi pUrNa abhiSeka pratipadA ko ho jAtA hai, parantu nAma mAtra ke lie paJcamI taka saMyama kA pAlana karanA par3atA hai | 1 meghamAlA vrata yaha vrata 31 dina kA hai / isakA prArambha bhAdrapada sudi pratipadA se hotA hai / samApti prAzvina vadi pratipadA ko hotI hai / isa vrata meM sAta upavAsa aura caubIsa ekAzana hote haiM / bhAdrapada sudi pratipadA, sudi paMcamI, sudi aSTamI, sudi caturdazI, vadi pratipadA, vadi navamI aura vadi caturdazI ina sAta tithiyoM meM upavAsa karanA bAkI ke dinoM meM ekAzana karanA / bhAdrapada sudi 12 isa dina jinAlaya ke sabhAmaMDapa meM yA prAMgaNa meM siMhAsana para sthApanA karake usake Upara jinabimba sthApita karanA / usakA vidhipUrvaka abhiSeka karanA, zveta vastra pahananA, zveta (sapheda) cAMdavA bAMdhanA, 108 kalazoM se abhiSeka karanA aura pUjA karanI caahie| paMcaparameSThI kA 108 bAra jApa Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 473 krnaa| rAta meM jAgaraNa karanA tathA bhajana Adi karanA cAhie / hiMsAdi pAMca pApoM ko chor3akara brahmacarya vrata se vrata pUrNa ho taba taka rahanA caahie| ekAzana ke dina eka eka rasa chor3akara khAnA caahie| 5 varSa taka yaha vrata karanA caahie| vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie, zakti na hone para vrata phira se karanA caahie| isa vrata kI aura eka vidhi--- (1) tIna pratipadA ke tona, do aSTamI ke do aura caturdazI ke do aise sAta upavAsa karake bAkI ke 24 dina ekAzana karanA, yaha vrata 5 varSa taka karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA / rAjA vatsa va padmazrI ne yaha vrata kiyA thaa| -govida kavi kRta vrata nirNaya (2) prathama upavAsa, bAda meM ekAzana isa prakAra 16 upavAsa va 15 ekAzana karanA cAhie / ---goviMda kavi kRta vrata nirNaya isa vrata kI saphalatA saMyama se hotI hai / meghapaMkti se AkAza AcchAdita huA ho to usa samaya paMcastrota bolanA cAhie aura jisa dina jisa tithi kA upavAsa karanA kahA hai usa dina jyotiSa zAstra ke anusAra vrata vidhi prArambha hotI hai, isaliye isa vrata ko meghamAlA yaha nAma diyA hai| pUjA ke bAda OM hrIM paMcaparameSThI namaH isa vrata kA 108 bAra jApa karanA caahie| yaha icchA vrata hai, kisI bhI icchA se kiyA gayA vrata icchA vrata hotA hai / isako kathA-vatsa deza meM kausAMbI nagara meM rAjA bhUpAla rAjya karatA thA / usI nagarI meM vatsa nAmaka seTha apanI patnI padmazrI ke sAtha rahatA thA / pUrvakRta azubha karma ke udaya se usake ghara meM aThAraha vizva daridratA se nAcate the / aisI marIbI avasthA meM bhI usake peTa se 16 lar3ake aura 12 kanyA kA janma huA / garIba sthiti meM baccoM kA pAlana karanA aura ghara kA kharcA calanA atyanta kaThina thA / unakA roja peTa bharanA bhI bahuta kaThina thA / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 ] vrata kathA koSa usake bhAgya se eka dina eka cAraNa RddhidhArI muni vihAra karate huye vahAM Aye / seTha ne bahuta hI Adara pUrvaka unako pAhAra diyA / muni mahArAja AhAra karake jaMgala meM jAne ko nikale / seTha bhI munimahArAja ke pIche pIche jaMgala meM gyaa| guru-mukha se dharmopadeza sunakara usane pUchA bhagavAna mere daridratA kA kyA kAraNa haiM ? pUrva bhava meM maiMne kyA pApa kiyA hai jise mujhe usakA yaha phala milA ? munimahArAja ne uttara diyA "suna pUrvI kauzala deza meM ayodhyA nagarI meM devadatta zreSThI apanI aurata devadattA ke sAtha rahatA thA, vaha atyanta dhanavAna thA para usakI devadattA kaMjUsa thI / usako kabhI bhUlakara bhI dAna dene kI bhAvanA nahIM hotI thii| itanA hI nahIM auroM kA dhana apaharaNa karane kI usakI icchA hotI thii| ___kaI dina aise hI bIte / eka dina eka brahmacArI mAhAra ke liye usake ghara AyA / usakI prakRti bahuta hI kSINa ho gayI thI, para devadattA ko usa para dayA nahIM AyI ulTe usane apazabda bolakara bheja diyA / zreSThI ne bhI usakA anumodana kiyA / usa pApa se ve Age garIba ho gye| vahAM use peTa bhara khAnA bhI nahIM milatA thA / pArtadhyAna se marakara ve brAhmaNa ke ghara meM bhaiMsa, bhaiMsA hue / eka bAra ve pAnI pIne ke lie sarovara ke pAsa gaye / vahA~ kIcar3a meM phaMsakara vahIM unakA maraNa ho gyaa| usa samaya eka dayAlu seTha ne marate samaya NamokAra mantra sunAyA thA jisake prabhAva se tuma donoM manuSya hue| pUrva saMcita pApa karma abhI khatma nahIM huA hai| isaliye isase mukta hone kI icchA ho to meghamAlA vrata kA pAcaraNa karo aura dharma kA adhyayana kro| taba una donoM ne meghamAlA vrata kiyA / usakA vidhivata pAlana kiyaa| Age unakA dAridra dUra ho gayA / sukha se marakara ve deva huye / vahAM se cyuta hokara ve podanapura meM vijaya bhadrarAjA ka vijayAkati rAnI huye| murajamadhya vrata isa vrata meM prathama 5 upavAsa karake pAraNA karanA, phira krama se 4 upavAsa Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 475 karake eka pAraNA, phira tIna upavAsa karake eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, phira tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, 26 upavAsa va sAta pAra karanA cAhie / yaha vrata 36 dina meM pUrA hotA hai / isa vrata meM mAsa tithi vagairaha nizcita nahIM hai| varSa meM kabhI bhI kara sakate haiM / jaba se prArambha karo taba se krama se pUrA karanA / udyApana karanA cAhie / - govindakavikRta vrata nirNaya isakI aura eka vidhi jaina vrata vidhAna meM dI hai / prathama 5 upavAsa eka pAraraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, phira pAMca upavAsa eka pAraNA, isa prakAra 26 upavAsa 7 pAraNA karanA cAhie / isI prakAra eka aura vidhi - pahale krama se pAMca upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA aura pAMca upavAsa eka pAraraNA, aise 26 upavAsa sAta pAra karake 33 dina meM vrata pUrA karanA hotA hai / atha mithyAtvaguNasthAna vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR0 13 ke dina ekAzana kare, 14 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, eka dampati ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / kathA pahale sarApura nagarI meM zUrasena rAjA sukAMta apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra rUpasundara, usakI strI rUpasundarI aura sukauzala pradhAna, usakI strI sumati, surakIrti purohita usakI strI suratnamAlinI sughoSadatta usakI strI Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 ] vrata kathA koSa suguNI pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne suguptAcArya muni se vrata liyA, usakA vrata vidhi se pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gaye / maMgalAgaurI vrata kathA bhAdra mahine ke prathama somavAra ko snAna kara zuddha vastra pahana kara paMcAmRtAbhiSeka kA aura pUjA kA sAmAna lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para bhagavAna zreyAMsa tIrthaMkara va kumArayakSa gaurIyakSI sahita pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi, kSetrapAla kI pUjA kare, paMca pakavAnoM ko car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM zra eyojinendrA kumArayakSa gaurIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, 108 NamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3he, sahasra nAma par3he, eka thAlI meM arghya rakhakara nAriyala rakhe, usa thAlI ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacarya pUrvaka upavAsa kare, dharmadhyAna se kAla bitAve, satpAtroM ko zrAhAradAna deve, apane pAraNA kare / isa prakAra 8 maMgalavAra pUjA vidhi karake anta meM udyApana kare, usa samaya zreyAMsanAtha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, paMca pakavAna car3hAve, 11 munizvaroM va AyikAoM ko, zrAvaka, zrAvikAnoM ko prAhArAdi dekara upakaraNa deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM prArya khaNDa hai, usa khaNDa meM sUrasena nAma kA deza hai, usameM mathurApura nAma kA nagara hai, usa nagara meM jayavarmA nAma kA rAjA apanI jayAvatI nAma kI rAnI ke sAtha meM sukha se rAjya karatA thA nahIM hone ke kAraNa rAjA bahuta ciMtA karatA thA / rAjA ko koI saMtAna Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa eka bAra nagara ke udyAna meM dharmadhara munizvara padhAre, rAjA ko samAcAra mAluma hote hI purajana parijana sahita udyAna meM munidarzana kara dharmopadeza sunA / kucha samaya bAda hAtha jor3akara rAjA prArthanA karame lagA ki gurudeva ! mere santAna sukha nahIM hai, so tutrotpatti kaba hogI ? taba munirAja kahane lage ki he rAjana ! Apa kI rAnI ko maMgalAgaurI vrata kA pAlana karanA cAhie, aisA kahate hue vrata vidhi batA dI aura kahA ki isa vrata ko yathAvidhi tuma pAlana karo jisase tumhArI icchA pUrti hogI / rAjA rAnI ne prasanna hokara saharSa vrata ko svIkAra kiyA aura nagara meM vApasa lauTa Aye / nagara meM Akara yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se rAjA ke yahAM do putroM ne janma liyA eka kA nAma vyAla dUsare kA nAma mahAvyAla, donoM hI sadguNI putra the, putroM ke yauvana avasthA meM Ane ke bAda rAjA ko vairAgya utpanna ho gayA, bar3e putra ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lI aura tapazcaraNa karake karmakSaya karate huye mokSa ko gaye / mokSalakSmInivAsa vrata kathA ASAr3ha mahine kI zukla aSTamI ke dina snAna karake zuddha vastra pahanakara pUjAdravyoM ko hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, IryApatha zuddhi karake, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para candraprabhu bhagavAna zyAmayakSa ( ajita ) jvAlAmAlinIyakSI sahita mUrti sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gurU kI pUjA kare, yakSayakSiNI, kSetrapAla kA yathAyogya sammAna kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM candraprabha tIrthaMkarAya zrajitayakSa, zyAmayakSa, jvAlAmAlinI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, tIrthaMkara cAritra par3he, vrata kathA bhI par3he, eka mahA arghya karake mandira ko tIna pradakSiNA lagAve, maMgala bhAratI utAre, mahArghya bhagavAna ke sAmane car3hA deve, isI krama se cAra mahine taka nitya pUjA kare, mAtra pratyeka aSTamI va caturdazI ke dina pAMca prakAra kA naivedya banAkara car3hAve, ekAzana kare, aMta meM kArtika zukla pauNimA ke dina candraprabhu tIrthaMkara va yakSayakSiNI kA mahAbhiSeka kare, caubIsa prakAra kA pakavAna taiyAra kara 24 naivedya banAve, usameM Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 ] brata kathA koSa se tIrthaMkara bhagavAna ko pAMca naivedya car3hAve, usI prakAra jinavANI ko 6, prAcArya ko 3, padmAvatI ko 2, rohiNI devI ko 2, jvAlAmAlinI devI ko 5 (brahmadevako) kSetrapAla ko eka, isa prakAra naivedya car3hAve, eka dhvaja taiyAra kara khar3A kare, tIna munirAja ko AhAradAna deve / Avazyaka sarva upakaraNa deve, isa vrata kA yahI udyApana hai| kathA isa vrata ko marubhUti ne kiyA thA, isaliye pArzvanAtha tIrthaMkara hokara mokSa meM gaye, vrata kathA kI jagaha pArzvanAtha caritra par3hanA cAhiye, aura bhI isa vrata ko nirnAmikA strI ne pAlana kiyA, isaliye zrImati nAmaka rAjakanyA huI ityAdi / phala maMgalavAra vrata kathA ASAr3ha, kArtika aura phAlguna mahIne meM maMgalavAra ko vratadhAriyoM ko zuddha hokara zuddha vastra pahanakara pUjA paMcAmRtAbhiSeka kA sAmAna lekara jinamandira meM jAnA cAhie, prathama mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka karake pUjA kare, zruta kI pUjA, gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kare, paMcaprakAra kA pakavAna banAkara bAraha bAra car3hAve, eka pATe para pRthaka 2 pAna lagAkara unake Upara pRthaka 2 akSata, supArI, phala, phUla, rakhe, tila, gur3a, aura bhIge hue cane rakhe, kelA rakhe, haldI, kuku rakhe / OM hrIM zrIM klIM aiM paramabrahmaraNe anaMtAnaMta jJAnazaktaye arhatparameSThine namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasra nAma par3he, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahAarghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgalAratI utAre, brahmacaryapUrvaka zaktianusAra upavAsAdi kare, satpAtroM ko dAna deve, isa vrata ko bAraha mahine 12 dina maMgalavAra kI maMgalavAra kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya bhagavAna kA abhiSeka karake 12 pAtroM meM naivedya bharakara, bAhara nAriyala rakhe, aneka prakAra ke phala rakhe, eka suvarNa puSpa rakhe, Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa T476 sarasvatI mUrti ko va padmAvatI mati ko vastrAbharaNoM se sajAkara khola bhare (godabhare) 'caturvidha saMgha ko AhAradAnAdi debe, bAraha vAyanA deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AryakhaMDa hai, usa khaNDa meM kaMbhoja nAmaka deza hai, usa deza meM bhUtilaka nAma kA nagara hai| vahAM para pahale eka bhUpAla nAma kA rAjA apanI rAnI lakSmImatI ke sAtha rahatA thA, usa rAjA kI aura 500 rAniyAM thIM, kintu usake koI putra nahIM thA, usI nagara meM eka zreSThi vRSabha nAma kA rahatA thA, usakI seThAnI kA nAma vRSabhadattA thA, usako bhI saMtAna nahIM thI, isI kAraNa se rAjA aura rAjazreSThi ko nisaMtAna hone kA duHkha hotA thA, ve ciMtA meM nimagna rahate the| ___ Age eka samaya nagara ke udyAna meM zrIdharAcArya nAma ke mahAmunI prAye, unake saMgha meM 500 munirAja the / rAjA ko samAcAra prApta hote hI nagaravAsI logoM ke sAtha apane parivAra ko lekara udyAna meM gayA, vahAM tIna pradakSiNApUrvaka namaskAra karatA huaA, dharmasabhA meM baiTha gayA, kucha samaya dharmopadeza sunane ke bAda rAjA hAtha jor3akara namaskAra karatA huA munirAja ko kahane lagA ki he gurudeva, hamako santAna sukha nahIM hai, hogI yA nahIM, taba munirAja kahane lage ki rAjana tumako ATha putra hoMge, usa seTha ne bhI pUchA taba rAjazreSThi ko kahA ki tumako pAMca putra hoMge, santAna prApti ke liye tumako phala maMgalavAra vrata karanA cAhiye, aisA kahakara isa vrata kI vidhi kaha sunAI / una donoM ne prasannatApUrvaka vrata ko svIkAra kiyA, aura nagara meM vApasa lauTa Aye, nagara meM Akara yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, phalasvarUpa rAjA ko pATha putra aura zreSThi ko pAMca putra utpanna huye / saba loga dharma ke prabhAva se krameNa saMsAra sukha bhogakara, paramparA se mokSa ko jaayeNge| .. mInasaMkramaNa vrata kathA makarasaMkrAnti vrata ke samAna hI sarva vidhi isa vrata kI bhI hai, mAtra pharaka itanA hI hai ki phAlguna mahine meM mAne vAle mInasaMkramaNa ke dina vrata pUjA kare, Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 ] vrata kathA koSa vAsupUjya bhagavAna kA pUjAbhiSeka kare, bAraha pUjA pUrNa hone para udyApana kare, kathA vagairaha pUrvavat smjhnaa| atha mRSAnaMda nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha zu. 6 ke dina ekAzana kare va saptamI ke dina upavAsa va navadevatA ArAdhanA mantra jApya patta mAMDalA kre| kathA pUrvavata hai / 6 pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kre| makarasaMkramaNa vrata kathA pauSa mAsa ke andara Ane vAle makarasaMkrAnti ke dina zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, zItalanAtha tIrthaMkara kA va yakSayakSi kA paMcAmRtAbhiSeka kare, naMdAdIpa lagAve, bhagavAna ke sAmane pATe para 10 svastika banAkara Upara pAna rakhe, unake Upara aSTa dravya rakhe, 10 laDDU rakhe, 10 kalaza meM 10 prakAra kA dhAnya bharakara rakhe, usake bAda vRSabhanAtha se lekara zItalanAtha bhagavAna kI alaga 2 pUjA kare, paMcapakavAna car3hAve, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zItalanAtha tIrthaMkarAya IzvarayakSa mAnavIyakSo sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, pUrNa argha car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, satAIsa AhAradAna deve, dUsare dina pUjA va dAna kare, svayaM pAraNA kare, tIna dina brahmacarya kA pAlana kare / isa vrata ko mahine kI usI tithi ko vrata pUjana kare, pratyeka 12 bAraha pajA pUrNa hone para, aMta meM udyApana kare, usa samaya zItalanAtha vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, mandira meM Avazyaka upakaraNa car3hAve, caturvidha saMgha ko dAna deve, daza saubhAgyavatI striyoM ko bhojana karAkara vastrAdika se sammAna kare / Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 481 kathA zreNika mahArAja aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| muSTitaMdula vrata kathA prASAr3ha mAsa kI pratipadA ke dina yaha vrata grahaNa karanA cAhie, usa dina se lagAkara pratyeka dina eka muTThI bhara cAMvala roja eka pAtra meM ikaTThA karake rakhe, isa prakAra roja eka-eka muThaThI cAMvala usa pAtra meM DAlatA rahe, caturdazI taka cAMvala ikaTThA karatA rahe, pUrNimA ke dina prAtaHkAla snAna karake zuddha vastra pahana kara pUjAbhiSeka kA dravya lekara jinamandira meM jAve, IryApatha zuddhi kriyA karake namaskAra kare, bhagavAna ko abhiSeka pITha para yakSayakSi sahita sthApana karake paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, jinavAraNI guru kI pUjA kare yakSaryAkSa va kSetrapAla inakA aAdi dekara pUjA sammAna kare, caudaha dina taka ekatra kiye hue cAMvaloM kA naivedya banAkara bhagavAna ko car3hAve, usa dina brahmacarya vrata kA pAlana kare, upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve / OM hrIM zrIM klI aiM ahaM paramabrahmaNe anaMtAnaMta jJAnazaktaye prahatparameSThine yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpoM se jApya kare, jinasahasranAma kA pATha kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, mahAarghya karake hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAra kara arghya bhagavAna ke sAmane car3hA deve, rAtri meM zAstra svAdhyAna kare, dUsare dina jinapUjA kare, satpAtroM ko dAna deve, apane pAraNA kare / ____ isa prakAra ASAr3ha kRSNa amAvasyA ke dina sarva pUjA vidhi kare, isa prakAra yaha ASAr3hamAsI pUjA huI, isa pUjA kA nAma saudharma kalpa hai isa vidhi ko karane se 11 hajAra upavAsa kA phala milatA hai, zrAvaNa mahine meM bhI pahale kahe anusAra pUjA vidhi kare, donoM pakSoM meM pahale jaisA kahA hai vaisI pUjA vidhi kre| isa mahine kI pUjA kA nAma IzAnakalpa hai, isakA phala 16 hajAra upavAsa karane kA hai, bhAdrapada mAsa ke donoM pakSoM ke upavAsa karane se, pUrvovata Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ] vrata kathA koSa pramANa pUjAvidhi karane se bIsa hajAra upavAsa kA phala milatA hai, isa vrata kA nAma sanatakumAra vrata hai, Azvina mAsa ke donoM pakSoM ke vidhipUrvaka pUrva pramANa pUjAvidhi karane se, aura upavAsa karane se mAhendra karUpa nAmaka bAIsa hajAra upavAsa kA phala milatA hai / isI krama se pratyeka mahIne ke donoM pakSoM ke upavAsa karate huye pUrvokta pramANa hI pUjA karanA cAhie / kArtika mAsa ke upavAsa ko lAMtavakalpa nAmaka 30 hajAra upavAsa kA phala hai / mArgazIrSa mAsa ke upavAsa ko kApiSTakarUpa nAmaka 32000 hajAra upavAsa kA phala hai / pauSa meM upavAsa karane se zukrakalpa nAma ke 34000 hajAra upavAsa kA phala hotA hai, mAgha mAsa meM upavAsa karane se mahAzukrakalpa nAmaka 36 hajAra upavAsa kA phala hotA hai, phAlguna mAsa meM upavAsa karane se zatadalakarUpa nAmaka 38 hajAra upa kA phala hotA hai, caitra mAsa meM upavAsa karane se sahasrakalpa nAmaka 40 hajAra upavAsa kA phala hotA hai, vaizAkha mAsa meM upavAsa karane se Aragatakalpa nAmaka 42000 ha. upa. kA phala hotA hai, jyeSTha mAsa meM upavAsa karane se prANatakalpa nAmaka 60 ha. upa. kA phala hotA hai / isI krama se bAraha mahine isa vrata ke pUrNa pAlana se krodha, mAnA, mAyA, lobha va matsara Adi kaSAyoM ko chor3e, bAraha vratoM kA pAlana kare, bAraha mahIne pUjA pUrNa hone para anta meM udyApana kare, navIna jinapratimA karavA kara paMcakalyANa pratiSThA kare, usa samaya bAraha prakAra kA naivedya taiyAra karake phala, puSpa, suvarNa kamala ke puSpa taiyAra karAkara eka thAlI meM praSTa dravya uparokta dravyoM ke sAtha rakhakara hAtha meM mahAardhya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, mahArghya car3hA deve, mandira meM Avazyaka upakaraNa car3hAve, ghaNTA dhUpAnA dIpa Adi bAraha prakAra ke upakaraNa karavAkara car3hAve, bAraha muniyoM ko AhAradAna deve, unako zAstra bheMTa kare, AryikAmoM ko bhI AhAradAna va vastradAna kare, zrAvaka-zrAvikAoM ko bhI bhojana, pAna, vastra dekara sammAna kare, yakSiNiyoM ko zakti pramANa cAMdI ke netra banavAkara lagAve, isa prakAra yaha isa vrata kI vidhi hai / isa vrata ko jo bhavya mAnava bhakti se grahaNa karatA hai aura yathAvidhi vrata ko pAlana karatA hai usake gRhakArya meM hone vAle samasta pApa dUra ho jAte haiM aura Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - - -[43 usako apUrva puNya kA lAbha milatA hai| isa kAraNa se usake Age ke bhava meM bhI sadgati kI prApti hotI hai, paMcakalyANaka kA bhAgI hotA hai, strIliMga cheda hokara puruSa paryAya kI usako prApti hotI hai, aura niyama se mokSa sukha kI prApti hotI hai| kathA rAjagaha nagara meM rAnI celanA ne munirAja ko namaskAra karake gRhasthArambha meM hone vAle pApoM kI nivRtti kese ho yaha upAya pUchA, taba munirAja ne kahA he beTI tuma muSTitaMdula vrata kA pAlana karo, aisA kahakara rAnI ko saba vrata vidhi kaha sunAI celanA ne vrata vidhi ko sunakara mana meM Ananda manAyA aura bhaktipUrvaka namaskAra karake vrata ko svIkAra kiyA, munirAja yathAsthAna cale gye| kAlAnusAra celanA rAnI ne vrata ko acchI taraha se pAlA, anta meM utsAhapUrvaka udyApana kiyA, vrata ke phala se sadgati ko prApta huI, aura krama se mokSa ko jaayegii| mahodaya vrata kathA prASAr3ha zuklA ekAdazI ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara jinamandira jI meM jAve, pradakSiNA pUrvaka IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, zreyAMsanAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zreyAMsanAtha tIrthaMkarAya kumArayakSa gaurIyakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa argha car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacarya kA pAlana kare, usa dina upavAsa kare, dUsare dina dAna dekara pAraNA kare / isa prakAra gyAraha ekAdazI isa vrata ko karake aMta meM udyApana kare, usa samaya zreyAMsanAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve| Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 1 vrata kathA koSa kathA isa vrata ko rAjA zreyAMsa ne pAlana kiyA thA, kathA meM rAnI celanA kI kathA pddh'e| atha manaparyAptinivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR. 6 ke dina ekAzana kare / 10 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa prAdi kre| patta mAMDe / manogapti vrata kathA isa vrata meM bhI saba vidhi pUrvavat karake siddhaparameSThi kI ArAdhanA kare / OM hrIM NamosiddhANaM sarvasiddha parameSThibhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, bAkI saba vidhi pUrvavat kare, aMta meM udyApana kare, udyApana ke samaya siddhacakra ArAdhanA kre| kathA pahale isa vrata ko kaliMga deza ke rAjA dharmapAla ne kiyA thA, aMta meM mokSa sukha ko prApta kiyaa| rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| maMgalasAra vrata kathA Azvina mahine ke pahale somavAra ko zaddha hokara mandira meM jAve, bhagavAna ko pradakSiNApUrvaka namaskAra kare, caubIsa tIrthaMkara kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, paMca pakavAna se caubIsa bAra pUjA karai, jinavANI aura gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kreN| ___OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM caturvizati tIrthakarebhyo yakSayati sahitebhyo namaH svaahaa| Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 485 isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, mahAarghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacaryapUrvaka rahe, dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / isa prakAra pAMca maMgalavAra isa vrata ko karake aMta meM kArtika aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare, usa samaya caubIsa tIrthaMkara kI pratimA kA abhiSeka kare, pratyeka tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko pahale sUryaprabha nAmaka rAjA ne yathAvidhi pAlana kiyA thA, unakosa varga sukha prApta hokara niyama se mokSa sukha kI prApti huI / rAjA zreNika paura rAnI celanA kI kathA pddh'e| atha (migI pArala) trimuSTi lAjA vrata kathA ASAr3ha zukla 8 aSTamI ke dina vrata dhAraNa karane vAlA vyakti snAnakara zuddha kapar3A pahanakara, abhiSeka pUjA kA dravya, lAhA zuddha apane ghara meM bhUnakara banAve, aura jinamandira jI meM jAve, IryApatha zuddhi karake mandira kI tIna pradakSiNA lagAte huye, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para jinendra bhagavAna ko sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se bhagavAna kI pUjA kare, jinabANI aura guru kI pUjA kare, yakSayakSi kSetrapAla ko bhI pUjA kare, bhagavAna ke Age koI bhI dhAnya kA lAhyA lAjA (dhAnI) tIna muTThI phuja rUpa meM car3hAve, Upara puSpa rakhe, bhakti se sASTAMga namaskAra kre| OM hrIM arhadbhyo namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kareM, jina sahasra nAma par3he, NamokAra mantra kI eka mAlA jape, vrata kathA par3he, eka mahAarghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve, madhya meM Ane vAlI aSTamI caturdazI ke dina upavAsa kare, nahIM to ekAzana kare, isI krama se pratidina kArtika zuklA pUriNamA paryanta pUjA kare, anta meM pUrNimA ke dina udyApana kare, usa samaya yathAzakti mahAbhiSeka karake tIna Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 ] vrata kathA koSa dhAnya ke lAhyA kA puJja rakhakara tIna suvarNapuSpa rakhe, mahAarghya car3hAve, caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve, isa prakAra isa vrata kI vidhi hai| kathA isa jambadvIpa ke bharata kSetra meM avaMti nAma kA deza hai, usa deza meM kanakapUra nAma kA gAMva hai, usa gAMva meM eka pRthvIdevI sahita ayaMdhara nAma kA rAjA rAjya karatA thA, usa nagara meM eka dhanapAla nAma kA vaizya rahatA thA, usakI dhanazrI nAma kI seThAnI thI, seTha-seThAnI mahAna daridra the| eka bAra zrutasAgara nAma ke mahA munirAja nagara meM AhAra ke lie Aye / munirAja ko dekha kara dhanapAla vaizya ne munirAja kA paDagAhana kiyA, yathAvidhi navadhA bhaktipUrvaka niraMtarAya AhAra karAyA, munirAja ko ghara ke bAhara baiThAyA, dharmopadeza sunakara dhanazrI hAtha jor3akara kahane lagI ki he gurudeva ! hama ko dAridra ne vayoM ghera rakhA hai, kyA kAraNa hai ? usake vacana sunakara munindra kahane lge| isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAzmIra nAma kA bahuta bar3A deza hai, usa deza meM hastinApura nAma kA nagara hai, usa nagara meM vRSabhAMka nAma kA rAjA apanI vRSamati rAnI ke sAtha meM sukha se rAjya karatA thA, usakI nagarI meM eka somazarmA nAma kA purohita apanI somazrI purohitAnI ke sAtha rahatA thA, usako eka suvarNamAlA nAma kI kanyA thii| eka bAra usa nagara meM dezabhUSaNa nAmaka mahAmuni pAhAra ke liye Aye / karmayoga se munirAja ko dekhakara munirAja kI nindA kI, glAni kI, isI pApa se tumhAre ghara meM daridratA ne baserA kiyA hai| aise munirAja ke vacana sunakara usako bahuta burA lagA aura hAtha jor3akara prArthanA karane lage, ki he deva ! aba hamArI yaha daridratA naSTa ho aisA koI eka upAya kaho / taba munirAja dayA karake kahane lage ki he devI aba tuma trimuSTi lAjA vrata svIkAra karo, aisA kahakara munirAja ne vrata kI vidhi batalAI, taba usane isa vrata ko svIkAra kiyA, aura vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA, vrata ke prabhAva se usa Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [487 vaizya ke ghara meM chappana koTi dInAra kI sampatti AI, daridratA dUra ho gaI, sukha se samaya vyatIta karane lage, anta meM marakara svarga meM deva hue, manuSyabhava dhAraNa kara saMyama kA pAlana kiyA aura mokSa sukha ko prApta kiyaa| isI vrata ke prabhAva se hI sItAdevI rAma kI paTTarANI huI, celanA zreNika ko prANavallabhA huI, aadi| atha maghavAcakravati vrata kathA vrata vidhi :-caitra mahIne ke zukla pakSa meM prathama somavAra ko ekabhukti kare aura maMgalavAra ko subaha zuddha kapar3e pahana kara aSTa dravya lekara mandira jAye / pITha para anantanAtha tIrthaMkara kI pratimA ke sAtha kinnarayakSa va anantamati yakSI ko sthApanA kare / paMcAmRta abhiSeka kare / aSTa dravya se arcanA kare / zruta va gaNadhara kI pUjA karake yakSayakSI va bahmadeva kI arcanA karanI caahie| bhagavAna ke sAmane naMdA dIpa lagAnA cAhie / paMca pakavAna kA naivedya banAkara car3hAnA cAhie / jApa :- OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM anaMtanAtha tIrthaMkarAya kinnarayakSa anaMtamati yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 puSpoM se jApa kre| 108 bAra NamokAra mantra kA jApa kare / yaha vrata kathA par3hanI cAhie / mahArghya lekara tIna pradakSiNA dete huye maMgala prAratI kare / usa dina upavAsa kare / satpAtra ko dAna dekara pAraNA kare / tIna dina brahmacarya kA pAlana kare / / __ isa prakAra bAraha maMgalavAra pUjA pUrNa hone para prASAr3ha aSTAnhikA ko udyApana kare / usa dina anantanAtha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare / catuHvidha saMgha ko dAna de| kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra meM narendra nAmaka nagara hai / vahAM pahale narapati va kamalAvati paTTarANI rahate the| unako dharasena nAmaka putra thaa| mantrI, purohita, zreSThI senApati vagairaha bhI the| Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 ] vrata kathA koSa eka dina nagara ke udyAna meM vAsupUjya tIrthaMkara kA samavazaraNa AyA thaa| rAjA yaha suna parivAra sahita darzana ko gaye the| pUjA vaMdanA Adi karane ke bAda dharmoMpadeza sunA / usake bAda rAjA ne apane bhava pUche / apanA pUrvabhava sunakara vaha maghavAcakravartI vrata svIkAra kara apane nagara meM vApasa Aye / ghara Akara usane vidhipUrvaka yaha vrata kiyA / jisase saMsAra sukha bhoga karane se vairAgya ho gayA / jisase apane putra ko rAjya dekara jinadIkSA dhAraNa kii| ghora tapazcaryA karane se ve madhya graiveyaka meM ahamindra haye / vahAM unhoMne 27 sAgaropama divya sukha bhogakara dharmanAtha tIrthaMkara ke samaya meM sukauzala deza ke bIca sAketa nagarI meM janma liyA / yahI maghava cakravartI huA / pitA ne inheM rAjya diyA aura jinadIkSA dhAraNa kii| eka dina usa nagara ke udyAna meM abhayaghoSa nAmaka mahAmuni apanI gadhakuTI sahita pAye / yaha suna maghava cakravartI darzana ko gye| vahAM vandanA pUjA Adi kara manuSyoM ke koThe meM jAkara baiTha gaye / vahAM dharmopadeza suna vairAgya ho gayA jisase unhoMne apane putra priyAmitra ko rAjya dekara abhayaghoSa muni se jinadIkSA lii| ghora tapazcaraNa ke prabhAva se karmakSaya kara mokSa gaye / ____madhyakalyANaka vrata madhyakalyANaka ju terA dina prAdi anta dvaya proSadha ginA / ekala cAra kaMjikA tIna, rUkSa ju anAgAra dvaya dUna / / -vardhamAna purANa bhAvArtha :-yaha vrata 13 dina meM pUrNa hotA hai| yathA-prathama eka upavAsa, dUsare cAra dina ekalaThAnA, tIsare 3 kaMjikAhAra, cauthe 2 rUkSa bhojana, pAMcaveM 2 dina muni vRtti se AhAra, chaThaveM 1 upavAsa / isa prakAra 13 dina kare / trikAla namaskAra mantra kA jApa kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / yazodazaka dazavAra vrata eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 48 pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, ATha upavAsa eka pAraNA, nava upavAsa eka pAraNA, isa prakAra krama se 55 upavAsa aura 10 pAraNe karanA / isa prakAra yaha vrata dasa bAra karanA / arthAt 550 upavAsa aura 100 pAra hote haiM, yaha vrata 650 dina meM pUrNa hogA / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / - govindakavikRta vrata nirNaya yazonava navamI tapa vrata upavAsa 1/2/3/4/5 / 6 / 7 / 8 / 6 ( arthAt eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA ) isa prakAra 8 bAra arthAt 405 upavAsa va 81 pAraNe / isa prakAra 486 dina meM yaha vrata pUrNa hotA hai / yazonava navavAra vrata eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, prATha upavAsa eka pAraNA, nava upavAsa eka pAraNA, isa prakAra 45 upavAsa va 8 pAra karanA prarthAt 54 dina meM yaha vrata pUrNa hogA / isa prakAra nava bAra yaha vrata krama se karanA jisase 405 dina upavAsa aura 81 pAraNe prAyeMge krama TUTanA nahIM cAhie, vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie nahIM kiyA to vrata dUnA karanA cAhie / zratha yathAkhyAtacAritra vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / grantara kevala itanA hai ki ASAr3ha kR. 1 ke dina ekAzana kare, 2 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, pAMca munirAja ko dAna kare, dampati ko bhojana karAve, zAstra Adi dAna kare / kathA pahale paramAnandapura nagarI meM paripUrNacanda rAjA pUrNacaMdrAnanI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra caMdravadana usakI strI caMdravaMdanA, maMtrI, purohita, Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 ] vrata kathA koSa zreSThI, senApati sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne candrasAgara muni se vrata liyaa| usakA yathAvidhi pAlana kiyA sarva sukha ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gye| ratnAvalI vrata kI vidhi kanakAvalI caivameva ratnAvalI, tasyAmAzvina zukle tRtIyA, paJcamI, aSTamI, kAtikakRSNe dvitIyA, paJcamI, aSTamI evaM etaddivaseSu sarveSu dvisaptatirUpavAsAH kAryAH / pratyeka mAse SaDupavAsAH bhavanti / iyaM dvAdazamAsabhavA ratnAvalI / sAvadhikA mAsikA ratnAvalI na bhavati / ____ artha :-kanakAvalI vrata ke samAna ratnAvalI vrata bhI karanA cAhie / isa meM bhI Azvina zuklA tRtIyA, paMcamI, aSTamI tathA kArtika kRSNa dvitoyA, paJcamI aura aSTamI isa prakAra pratyeka mahIne meM chaH upavAsa karane cAhie / bAraha mahInoM meM kula 72 upavAsa uparyukta tithiyoM meM hI karane par3ate haiN| yaha dvAdaza mAsa vAlI ratnAvalI haiM / sAvadhika mAsika ratnAvalI vrata nahIM hotA hai| vivecana :-kanakAvalI ke samAna ratnAvalI vrata meM bhI mAsa gaNanA amAvasyA se grahaNa kI gayI hai / amAnta se lekara dUsare amAnta taka eka mAsa mAnA jAtA hai| vrata kA prArambha Azvina ke amAnta ke pazcAt kiyA jAtA hai tathA kanakAvalI aura ratnAvalI donoM vratoM ke lie varSagaNanA Azvina ke amAnta se grahaNa kI jAtI hai / ratnAvalI vrata mAsika nahIM hotA hai, vArSika hI kiyA jAtA hai| pratyeka mahIne meM uparyukta tithiyoM meM chaH upavAsa hote haiM, isa prakAra eka varSa meM kula 72 upavAsa ho jAte haiM / upavAsa ke dina abhiSeka pUjana Adi kArya pUrvavat hI kiye jAte haiM / ___OM hrIM trikAlasambandhi catuviMzatitIrtha karebhyo namaH / isa mantra kA jApa ina donoM vratoM meM upavAsa ke dina karanA caahie| ratnAvalI vrata kathA (1) isa vrata ke 72 upavAsa eka varSa meM karane kA hai pratyeka mahine kI donoM pakSoM ko tRtIyA, paMcamI, aSTamI ko proSadhopavAsa karane kA hai, isa vrata kA prArambha zrAvaNa mahIne se hI hotA hai, isa prakAra 72 upavAsa eka hI varSa meM karane kA hai| Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 461 usa dina jinamandira meM jAkara bhagavAna ko pradakSiNA pUrvaka namaskAra kare, bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTadravya se pUjA kare, zruta va guru, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, usa dina brahmacarya kA pAlana kare, vrata kathA par3he, mantra jApya kare, agale varSa vrata kA udyApana kare, udyApana karane kI zakti nahIM hone para vrata ko dugunA kare / isI ko prathama ratnAvali kahate haiM / (2) dUsarI vidhi isa prakAra hai- pahale dina ekAzana dUsare dina upavAsa, 3 dina ekabhukti, cauthe va pAMcaveM dina do upavAsa, chaThe dina ekabhukti, sAtave, AThaveM aura nauveM dina lagAtAra tIna upavAsa, dazaveM dina ekabhukti, gyAraveM dina, bArahaveM dina, terahaveM dina, caudahaveM dina lagAtAra 4 upavAsa, paMdrahaveM dina eka bhukti kare, solahave, satarahaveM, aThArahaveM, unnIsaveM va bIsaveM dina lagAtAra pAMca upavAsa kare, ikkIsaveM dina ekabhukti kare, 22-23-24-15-26 veM dina lagAtAra upavAsa kare, 27veM dina ekabhukti kare, aThAisaveM dina, 2haveM dina tIsaveM dina, 31 veM dina cAra upavAsa, battIsaveM dina ekabhukti kare, 33 34-35veM dina upavAsa 36 veM dina ekabhukti kare, phira 37veM va 38veM dina upavAsa, 36veM dina ekabhukti, 40 veM dina upavAsa, 45 veM dina ekabhukti kare, isa vrata kA prArambha zrAvaNa zuklA pratipadA se kare, isameM 30 upAvAsa 11 ekabhukti hotI hai, isako laghuratnAvalI vrata bhI kahate haiM / ( 3 ) tIsarI vidhi meM yaha vrata 36 dina meM pUrNa hotA hai / isameM 300 upavAsa aura 66 pAraNe karane par3ate haiM / isa vrata kA prArambha kisI bhI mahIne se kare / ******* (4) cauthI vidhi aura bhI dekhI jAtI hai, isa kA upavAsa krama aisA hai, eka upavAsa, eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraraNA, do upavAsa eka pAraNA, isa prakAra 8 bAra kare, usake bAda eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka parANA, tIna upavAsa eka pAraNA, 4 upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, 6 upAvAsa eka pAraraNA 7 upavAsa eka Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 ] vrata kathA koSa pAraNA, 8 upavAsa eka pAraNA & upavAsa eka pAraNA 10 upavAsa eka pAraNA 11 upavAsa eka pAraNA 12 upavAsa eka pAraNA 13 upavAsa eka pAraNA 14 upavAsa eka pAraNA 15 upavAsa eka pAraNA 16 upavAsa eka pAraNA phira kramazaH do upavAsa eka pAraNA isa prakAra 34 bAra kare, arthAt 34 upavAsa mAne 68 upavAsa 34 pAraNA kare, bAda meM 16 upavAsa eka pAraNA, 15 upavAsa eka pAraNA, 14 upavAsa eka pAraNA isa prakAra kramazaH ghaTAte huye eka upavAsa eka pAraNA taka nIce lAve, isa prakAra 384 upavAsa 88 pAraNA, saba milakara 472 dina meM pUrNa hotA hai| ___ isa prakAra aura bhI eka vidhi pAI jAtI hai, isake andara 284 upavAsa va 46 pAraNA aise 333 dina meM yaha vrata pUrNa hote haiM, isakI vidhi isa prakAra hai, eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, isa prakAra bar3hAte huye 16 upavAsa eka pAraNA taka bar3hAte jAve, phira pandraha upavAsa eka pAraNA ghaTAte huye eka upavAsa eka pAraNA taka kare, yaha saba milakara 284 upavAsa 46 pAraNA aise saba milakara 333 dina meM pUrNa hotA hai| isa vrata meM OM hrIM trikAla saMbandhi caturviMzati tIrthaMkarebhyo namaH isa mantra kA nitya 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka pUrNa argha car3hAve / govinda kavikRta vrata nirNaya pustaka meM pahalI vratavidhi ko sAmAnyavidhi kahA hai, isakA prArambha Azvina mahIne meM kiyA jAtA hai, unhoMne isa vrata kI tIna vidhi kahI hai, pahalI jaghanya, dUsarI madhyama, tIsarI vidhi ko utkRSTa vidhi kahA hai| (1) pra. jaghanya ratnAvalI vrata, Upara kahe anusAra dUsare prakAra se yaha vrata karanA jaghanya prakAra hai| dUsarI prakAra madhyamarIti, isa vrata kI zurUpAta eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, usake bAda pATha prauSadhayugma kare, Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 463 proSadhayugma kA artha pahale dina ekAzana phira dUsare tIsare dinAdi lagAtAra do upavAsa ba cauthA dina ekAzana kare, isI ko proSadhayugma kahate haiM / eka upavAsa eka pAraNA se lagAkara 16 upavAsa eka pAraNA taka car3hAve, phira kramazaH 34 proSadhayugma kare, isa prakAra 226 hote haiM, 61 pAraNA hote haiM, saba milakara 287 dina meM pUrNa hotA hai, eka bAra prArambha karake bIca meM khaNDita nahIM karate huye eka sarIkhA kare, vrata kI samApti ke bAda udyApana kare, pUjA dAna kare / utkRSTa ratnAvalI vrata prathama proSathopavAsa karake bhojana kare, do proSadhopavAsa karake bhojana kare, tIna proSadhopavAsa karake phira bhojana kare, phira eka upavAsa eka pAraNA se bar3hAte huye 16 upavAsa eka pAraNA kare, phira kramazaH cautIsa proSadhopavAsa kare, usI prakAra ghaTAte huye, 16 upavAsa eka pAraNA / 15 upavAsa eka pAraNA se ghaTAte huye 1 upavAsa eka pAraNA kare, phira tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA eka proSadhopavAsa karake bhojana grahaNa kare / gaye / isa prakAra isa vrata kA ekAntara upavAsa 384 va pAraNA 88 hote haiM, vrata ke pUrNa hone meM 472 dina lagate haiM, vrata ke pUrNa hone para anta meM udyApana kare / kathA isa vrata ko pahale aneka balabhadrAdi muniyoM ne kiyA thA, anta meM mokSa ko rAjA zramika aura rAnI celanA kI kathA par3he / rAtribhuktityAga vrata kathA yaha vrata pratyeka dina pAlA jAtA haiM, sUryAsta ke Der3ha ghar3I pahale se lagAkara sUryodaya ke Der3ha ghar3I bAda taka cAroM prakAra kA rAtri bhojana tyAga karanA, isa vrata ko pratyeka zrAvaka ko avazya pAlana karanA cAhiye, nityaprati bhagavAna kI pUjA kare, dAna deve, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 ] vrata kathA koSa kathA rAjagrAhI nagarI meM sAgaradatta seTha apanI prabhAkarI seThAnI ke sAtha rahatA thA, usako do putra the, eka nAgadatta dUsarA kuberadatta, nAgadatta mithyAdRSTi thA, kuberadatta va usakI patnI bahuta jinadharma bhakta thI / eka bAra sAgaradatta seTha ne munirAja se pUchA svAmina merI zrAyu kitanI hai, munirAja ne kahA mAtra tIna dina kI / taba seTha ne vairAgI hokara dIkSA lI aura marakara svarga meM deva huA / seTha ke putra ne munirAja se pUchA gurudeva ! mere saMtAna hogI ki nahIM ? taba munirAja ne kahA tumhAre caramazarIrI putra hogA, kucha dina bAda usako eka prItikara nAmakA putra huA / seTha mahAvIra bhagavAna ke samavazaraNa meM jAkara dIkSA lekara tapasyA kara mokSa ko gaye / prItikara kA jIva pUrva bhava meM siyAla kA jIva thA, usane munirAja se rAtri bhojana tyAga vrata liyA, aura anta meM kaMThagata prAraNa hone para bhI rAtri meM pAnI bhI nahIM pIyA aura marakara dRDha vrata ke kAraNa kuberadatta seTha ke yahAM prItikara nAma kA putra huaa| vahIM anta meM karma kATakara mokSa gayA / isa prakAra aura bhI aneka rAtri bhojana tyAga vrata kI kathAeM haiN| eka cAMDAlanI ne bhI isa vrata ko grahaNa kiyA thA, aura vo bhI vrata ke prabhAva se seThAnI ke garbha meM kanyA hokara utpanna huI, anta meM marakara svarga meM deva huI, prAge mokSa jAyegI / rakSAbandhana vrata kathA isa vrata ke lie zrAvaNa zuklA pUrNimA ko prAtaH zuddha hokara mandira meM jAve tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, mUlanAyaka bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara tathA yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 465 OM hrIM caturvizati tIrtha karebhyo namaH svAhA / isa prakAra isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare 108 bAra NamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, viSNukumAra muni kI aura akaMpanAcAryajI kI pUjA kare / anta meM homavidhi karake pratyeka zrAvaka varga yajJopavIta dhAraNa kre| yajJopavIta dhAraNa karane kA mantra : OM namaH paramazAMtAya zAntikarAya pavitrIkRtAyAham ratnatraya svarUpaM yajJopavItaM dakSAmi mam gAtraM pavitraM bhavatu ahaM namaH svAhA / isa mantra ko par3hakara yakSopavIta dhAraNa kare, usa dina upavAsa kre| usa dina OM hrIM zrIM caMdraprabhujinAya karmabhasma vidhUnamaM sarvazAMti vAlsatyopavaddha naM kurU kurU svaahaa| isa mantra kA 108 bAra jApa kare, rAtrijAgaraNa kare, bhaktAmara va kalyANa mandirAdi stotra par3he, pratipadA ko pUjA dAna karake svayaM ekAzana kare, bhojana meM eka dhAna khAve, dUdhabhAta, dahIbhAta khAve, isa vrata ko pATha varSa kare, anta meM udyApana kare / zreyAMsanAtha tIrthaMkara kA nirvANa laDDU car3hAve, unakA jIvana caritra pddh'e| kathA aDilla prathamahi prathama jinendra caraNa citu laaiye| paMca mahAvrata dharama sutAhi manAiye // prathama mahA. muni bheSa sudharma dhurandharo / prathama dharama paragAsana prathama tIrtha karo // 1 // gItA chanda prathama tIrtha kara sumira mana zAradA nija mana dhro| guru caraNa bando zuddha mana kari kathA anupama vistarau / Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa upasarga pAyo sAta sau muni pAni jinaU nivAra kii| tuma suno bhavijana yeka citta hai kathA viSNu kumAra kI / / 2 / / dohA bandau viSNu kumAra muni, muni upasarga nivAra / vAtsalya aMga ko kathA, suno bhavika janasAra // 3 // caupAI aba yaha jambUdvIpa maMjhAra, bharata kSetra sobhita siMgAra / deza pravantI uttama Thaura, tehi samAna deza nahi aura / / 4 / tahAM nagara ujjaina samAna, avanI viSa na dIsai prAna / bana upavana rAjata cahuM ora, kyA zobhA baranau tehi Thaura / / 5 / / bAga bAvarI kUpa gahIra, kamala sarovara nirmala nIra / / durga khAtikA gopura bane, kanaka kalaza dhArai mana mane // 6 // mandira mahala utaMga AvAsa, mAno indra purI sukha vAsa / citra vicitra anupama karai, ke upamA tAko vistarai // 7 // jina mandira para dhuja pharahare, te dAmina ko lajjita karai / vedI para kalazA jhalamale, mAno gagana milana ko cale / / 8 / / tina meM pratimA zrI jina tano, darzana mantra pApa mocanI / jatI ajikA tina meM rahai, dharma dhyAna apane vrata gahai / / 6 // sundara galI saghana bAjAra, bica bica mAnika caura dvAra / cahala pahala dIsai cahu aura, barana chattIsa base tehi Thaura / / 10 / / sakala vastu taMha dIsai ghanI, ginatI ginata jAya nahi ganI / sukha sau rahai vyApArI loga, paMcAmRta rasa kIjai bhoga // 11 // zrI varmA rAjA tahaM tano sukha soM rAja kara praapno| jaina dharma para prati lavalona, nyAya mArga meM parama pravIna // 12 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa prajA pAlibe ko citta bhalI, nigraha duSTa karana ko blii| haya gaya senA sakala samAja, daNDa bandha nahiM tAke rAja // 13 / / rAnI tAsa nAma zrImati, zIla aMga prAbhUSaNa satI / jaina dharma mata ke guna lahai, guru kI bhakti hiya meM rahai // 14 // zola vanta sundara ju apAra, rati kIjai tApara balihAra / rambhA samAna uravaso lahai, candra dharani kI zobhA gahai / / 15 / / tA rAjA ke mantrI cAra, mahA duSTa mithyAti maMjhAra / kahibe ko brAhmaNa pada janau, cAMDAla hU~ te duramati tano // 16 / / jeTho balI dUjo prahalAda, jauna paDhe yau mithyAmata vAda / / tRtIya bRhaspati nimucI caturtha, jAnai nahIM dharma guraNa artha / / 17 / / ye cAroM mantro tasu tane, mahA duSTa mati gabhita ghane / inakI kathA kahI nahiM jAya, dharma zatra jaga upaje prAya // 18 // dharma tanI ruco rAjA karai, tinako ye saba sevA karai / jyo candana taru baiTho jAya, rahe duSTa viSadhara lapaTAya // 16 / / jaisI saMgati candana tanI, taisI sabhA rAya kI bnii| haMsa ko mantrI kAga jo hoya, kahAM te pAra lagAve soya // 20 // jyo candA Dhiga pAvai rAhu, lagai vimAna zyAmatA tAha / taise sajjana purjana saga, hoiya hoI kachuka mati bhaMga // 21 // eka divasa so vana udyAna, pAve munivara saMgha pradhAna / nAma akampanAcArya tahAM, samyaka jJAna lasata diga jahAM / / 22 / / vacanAmRta muni baraSata yahAM, siMcita bhavva loga saba tahAM / sAta sau muni saMgha sameta, dharma mArga upadezana heta // 23 // kAma samara muni zatra samAna, bhavijana ko muni mitra smaan| devana kara muni pUjana joga, duragati ke nAzana saba roga / / 24 / / Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 vrata kathA koSa Locamera Ayo saMgha tiSThi bana mAMhi, munivara eka prahAra ko jAMhi / tApai suniyo aiso tanta, rAjA jainI mithyA mantra // 25 // jaba nRpa kI gati aisI sunI, taba munivara gahi mUDI dhunI / khoTI saMgata pahuMce prAya, joga madhya jabai nahi jAya // 26 / / taba muni apano saMgha bolAya, vinaya sahita kahiyo samujhAya / rAjA Adi aura saba loI, tumhare Dhiga jo prAvai koI // 27 / / kAhU sana baulo mati bhUla, pAvata nAta vacana laghu bhUli / jo kabahU bolauge koI, to vinAza saba hina ko hoI // 28 / / jaba hI suniyo muni ke baina, isa bhava para bhava ke sukha daina / liyau mIna vrata saba hina tabe, dhyAnArUDha bhaye muni sabe // 26 // ziSya soya jo guru Adarai, jo guru vacana prasaMsA kre| prIti vinaya jo mAnai nahIM, nA taru kula kuputra hai sahI // 30 // ye te me purajana samudAya, sakala loga mili bandana jAya / vasu vidhi pUjA lai lai saMga, nara nAri saba bana bani raMga // 31 // apane mandira baiTho rAya, munivara yA saba dekhI samAja / binA paraba bina tithi tyauhAra, kahAM jAta saba loka apAra // 32 // itanI suna tahiM bolo dhAya, mantrI dRSTa rAya ke prAya / mahArAja tumhare udyAna, nagina digambara utare pAna // 33 // tinako yaha saba vandana jAya, jinake kachu viveka hita nAya / jJAna rahita jana mUrkha mAMhi, so saba vandana ko umagAhiM // 34 // itanI suna kara bolyo rAI, calo to hama dekhe jAI / kaise hai muni vo pravIna, dharma dhyAna me mata lavalIna // 34 // ye kautuka dekhai calo jAya, phira prAnanda ghara baiThe prAya / iname hamaro koha na jAna, suniyata hai muni meru samAna // 36 // Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 466 dohA taba mantrI bole sabai, ina darzana nahi joga / nagina phire ye jagata me, ye darasaniyA loga // 37 / / bana bana phirata bhayAvane, ghina lAgai tehi dekhi / te kaise kari bandiye, bAhira bheSa niSeka // 38 // ||addill|| ye suno ke to rAya, kaho hama jAI hai| aise muni ke darasa parasa kaba pAi hai // tuma mati prAvaU jAU jo tumahi gilAni hai| pari tAko phala hoi jo jaiso mAni hai // 36 // yaha kahi nRpa uThi cale manahi prAnanda bhare / mantrI lAge saMgha kachuka yaka jiya me Dare / rAjA saMgha na jAhiM to mana risa mAna hii| ari jAnau kaha karai kahA mana prAna hI // 40 // ||sortthaa|| aisI manahi vicAra saba rAjA ke saMgha gaye / dekhyo banahiM maMjhAra dhyAnArUDha sabai tahAM // 41 // bande rAjA jAya gadya padya stuti kari / mana vaca krama sira nAya bigata 2 ika pAMti so // 42 / / caupAI bigata-2 vande saba rAya, koI na tina meM bolo jAya / mauna vrata saba hina mila liyo AziravAda na koI diyo // 43 // apane dhyAna save prArUDha, nisprehI muni parama agUDha / gharI yeka dui ThADhe rahe, una maha koI kachuka nahIM kahe / / 44 // taba rAjA samujho mana mAhi, dhyAnArUDha sabhI muni prAhi / / phira bandana kari ghara ko cale, saMgha loga saba milikari bhale // 45 / / Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 ] vrata kathA koSa phira pApI bole taba jAya, mantrIgaNa va doSI prAya / itane munivara hai ina mAhi, bolana koU jAne nAhi // 46 // ye saba gUMge rAya, kI tuma Age boli na jAya / jaga me ye kahavati saba kahaiM, mUrakha jatI mauna vrata hai // 47 // jinako paDha guni zrAve nAhi, te mUrakha jaDa mauna gahAhi / ye saba hai muni vRSabha samAna, yaha rAjA nizcaya kari jAna ||48 || tAsana mauna ina gahau, tuma zrAge kachu jAta na kahau / aisI kahata bhUpa ke saMga, cale jAta saba phUlata aMga ||46 || taba rAjA bolyau haraSAya, inakI mahimA kaho na jAya / inako banda indra phanIndra, cakrI khaga devana ke deva // 50 // jo jana inakI nindA kareM, so nara svAna mUsa ho mare / ye munivara saba dhyAnArUDha, inakI mahimA agama agUDha || 51 || itane meM eka munivara tAma, zruta sAgara hai tAko nAma / kiye zrAhAra zrAi gayausoi, tA sammukha bolyau pravinaI // 52 // una maha ko yaha prAvata caloM, bAMya vRSabha jo tana ko bhalo / tA sammukha bali bolyau jAya, takra pIta bahu kukSa bharAya / / 53 / / taba munisuni kari uttara diyo, re jaDa taka pota kima kiyo / taka seta prati nirmala mahA, kauna grantha meM pIro kahA || 54 || tumako lahyo takra pyausAra, gAya mUta ke povana hAra / tAke dhokhe pIro kahyo, takra mUta ko bheda na lahyo / / 55 / / tetisa koTi devatA rahai, gAya yoni me tuma duja kahai / jaba yoni ko vRSabha lagAya, taba vai deva kahAM koM jAya / / 56 / / gAya ko mAtA kahe jo yeha, mere mana upajyo sandeha | gAya yoni so nikaso hoya, phira tAhi ko lAge soya / / 57 // Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tAhI ko jotI le jAya, tasu so pUcho tumaro ko lage, mere mana ko saMzaya bhagai / mahimA ko kahai banAya ||58 || ru gaMgA ko mAtA kahai, tAkI mahimA yahi vidhi lahai / raina kareM triyA prasaMga, bhorI kAMdha dhoMvai madhi gaMga // 56 / / yahi nhAye tiri jAhi, mana vaca krama so saMsaya nAhi / jo jala ke nhAye ziva hoya, kAhe ko vAMche tapa koya / / 60 / / mada ke bhAjana lAve koi, so biMca gaMga prachAle soI / vaha pavitra kA hai nahi vAmai doSa kahAM rahi gayau // 61 // taba mosau kachu aura sunehu / yaha saba bacana kahyau hai kinhai ||62|| bhayau, yahi ko mauko uttara dehu, aba rAjA tuma pUcho inhe kauna zAstra me hai jo yeha, so mohi graMtha dikhAvo keha / kAhU riSi kI sAdhI dehi, tAkI hama paramAna karehi ||63 || eka bAta auauro jo kahai, so narapati nIkai kari lahai / brahmA viSNu rudra traya yeha, tinakI kahai yeka hai deha ||64 || yaha nizcaya kaise kari ThaharAya, so mosI saba dehiM batAya / kahaM brahmA kahaM kRSNa murAri, kaMha rudra gori para nArI / / 65 / / brahma tAta prajApati prAhi, padmAvati mAtA hai tAhi / tata revatI tAko jayau, yeka mUrti kaise kari bhayo || 66 // vAsudeva ke bhaye kRSNa murArI, mAtA vidita deva ko thAri / janama nakSatra rohini bhayau, yeka mUrti kaise kari Thayau // 67 // uvalA ke suta bhaye maheza, vAisa ko mAtA uratesa / mula nakSatra janA hai tAhi, yeka mUrti kaise kari zrAhi // 68 // cAri vandana brahmA ke bhaye, louna tIna rUdra ke yahai / bhaye caturbhuja viSNu svarUpa, yeka mUrti kaise kari bhUpa // 66 // + 501 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 ] vrata kathA koSa runa varana brahmA kI deha, seta varana tana rudra saneha / viSNu kRSNa tana zyAma ju lahai, yeka mUrti kaise kari kahai // 70 // campApura me brahma bhaye, rAjagRhI meM mahesura jaye / mathurA mAhiM kRSNa avatarai, yeka mUrti kaise saMcare // 71 // brahmA vAhana haMsa svarUpa, mahA rudra so vRSabha anUpa / kRSNa garuDa vAhana jaga mAhi, yeka mUrti kaise ThaharAya ||72 || soma baMsa brahmA pravatare, suraja bansa rudra ura dhare / "du bansI bhaye kRSNa murArI, yeka mUrti kaise kari jhAri // 73 // brahma daNDa kamalako phUla, mahA rudra maMDI tirasUla / zaMkha cakra dhara kRSNa ju bhaye, yeka mUrti kaise kari Thaye // 74 // // kata juga meM brahmA ju bhaye, tretA mAhi rudra para bhaye / dvApara me ju kRSNa avataraM yeka mUrti kaise saMcare / / 75 / / bramhA bramhacarya vrata ghare, mahA rudra gaurI saMga varaM / kRSNa ke gopI solaha hajAra, yeka mUrti kaise saMsAra // 76 // yaha ko uttara dIrje mohiM, taba meM paMDita jAne tohi / nA tara tAgA dharaU utAra, ko tuma bAta ju kahau vicAra ||77 // taba cAroM bole riSa khAya, yaha ko uttara deha prAya / aba nRpa saMgha kahA hama kahai, tAtai mauna barata hI gahai // 78 // dohA syAda bAda yaha bahuta kiy| e saba bhaye prabAdha // jo gUMge so jhUTha hai / jo sAMcoM sau sAMca // 76 // jJAna garbha dvija ko gayau / bhUpa diyo muskAya // bola kahu zrAvai nahIM / rahe garaba mukha dvAra ||80|| Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 503 - chandagItakA eka mani saba bipra jote / jaina dharma prabhAva sau // bhAnu sama muni nAza kino / timira mithyA cAva sau // jIta dvija muni prAya / guru caraNani tanI badaka kari // tuma prasAda mahA dvija / mai jIta pAyo ina balI // 1 // yaha sunata gurU hA hA karI / suta hIna kArya mahA kiyo| hate apane hAtha saba muni / mAno karAvata kara liyo / tuma bAda thAnaka jAhu / ajahU rAta ekAkI rahau / to bacai saba saMgha muni ko / jo parISaha tuma sahI // 2 // "soraThA" zrata sAgara muni dhIra / gayo bAda ke thAna para / kAyotsarga zarIra / joga diyo mani merU jyo / / chADo raho aDola / mana baca kAya zuddha so / mukha nahi bolata bola / dhyAna dhare bhagavanta ko // 83 // "caupAI" vahAM saba viprana kyo vyo, mAna bhaMga jinako ati bhayo / muni ke mArana artha upAya, cAro ghara te nikare dhAya // 4 // hAthana se lIne kRpAna, mana me dhare mahA dara dhyAna / jaba hama muni ko mAre jAya taba hI zubha hoya adhikAya // 8 // jaba hama munina ko karai saMghAra, to jIvana saphala hoya hamAra / una hamarau saba harayo mAna, aba hama unako karai nidAna // 86 // cale saba mili pAye kahAM, hato bAda ko jagaha jahAM / tihi Thaura dekhyo jo prAya, zru ta sAgara ThATho munirAya // 7 // dekha nizaMka hoya yaha kharo, apane jiya ko neka nahi duro| mAna bhaMga jina hamaro kiSo, so to vidhanA yAhi diyo // 8 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 ] vrata kathA koSa saba hina ko kAhe ko hane, Apasa me cAro mantrI bhane / taba bali kahI nIti hai yeha, prApahi hane mAriye teha / / 86 // mani ko bahuri kahA una kiyo, kATho khaDaga hAtha meM liyau| cAro jane jo ekahI bAra, kara le le daure talavAra // 6 // taba mani tapa mahAtama ghano, Asana kampayo sura vana tno| te dauri kari thama te maye, cAro jyo ke tyo rahI gaye // 11 // hAtha pAMva kIlata saba kare, aMga aMga mana sakala jare / ita uta Dola na bhAgyau jAya, pAthara se gaThi rAkhe tAhi // 12 // prAta bhaye taba dekhe kahAM, cAro mantrI kIle mahA / kAhU jAya rAya se kahI, dekhau caritra maMtrina ke sahI // 63 / / sani ke rAjA daure prAya, vande zrutasAgara ke pAya / dekho samAcAra saba eha, cAro mantrI kIle teha / / 4 / / taba bhupati tina so ima kahI, apanI kiyo pAIyo sahI / bina aparAdha kahAM baira dhare, te nara naraka kuNDa me pare // 65 // choTe jantu jau mArahi loga, tinako mukha nahi dekhana joga / ye tribhuvana ke pUjya mahanta, tinako mArana cAhata saMta / / 16 / / bahu aparAdha kiyo ina prApa, canDAlana ko liyo bulAya / inako sulA ropaNa karo, inako mastaka chedana karo / / 7 / / itanI suni muni bole jAya, jIva dayA tuma pAlau raay| apano kiyo pAI hai prApa, tuma kAhe ko leho pApa / / 6 / / rAja niti jo bahuta karehUM, inako daNDa aura kachu deha / taba napa muni caraNani ko naye, cAro bAMdha gharai le gaye / / 66 cAro ko sira munDana kiyo, tApara nIko pachano diyo, / tavA pocha mukha syAhi lamAya khara bAhana para tinako baiThAya // 100 / / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa tinake pAche bAjata Dhola, kiMkara jana taba bolata bola / pApa zraniti kareM jo koya, te nara kI gati aisI hoya / / 101 // dharma nyAya zrI varmA karo, nagara loga saba prAnanda bharo / je jaMkAra sakala jaga bhayo, deza deza meM nRpa jasa liyo || 102 // deza nikAro dono rAya, aba yaha kathA kurU jAMgala hai deza pradhAna, hastanAgapura mahApadma rAjA ko nAma, lakSmImatI priyA zubhadhAma / tinake putra doya zravatare, padama viSNu donoM guNa bhare ||104 || eka divasa mahA padama pradhAna, rAjA jIva bilocana jAna / jina caraNana pUjA rati soya, jaMgate taba udAsa tiha hoya / / 105 / / unhIM sagha jAya / taha zubha thAna / / 103 // 1505 jeSTha putra tina liyo bulAya, rAjya bhAra saba saupyauM jAya / zrApuna zruta sAgara muni pAsa, lonI dIkSA parama udAsa / / 106 / / viSNu kumAra saMgha vrata dhare, doU jane ghora tapa kare / tadhapi tina me viSNu kumAra, bhaye dhyAna parAyana sAra / / 107 / / tinake vekriyA riddha | kari jinokta tapasyA siddha, upajI tapa bala riddhi-siddhi saba pAya, dharanI bhUSaNa gira para jAya / / 108 / / rAja, senA sahita sakala sukha sAja / cAra, vipra yahAM prAye saba dvAra ||106 // rAjya tuma Isa / dhara aba padma karai nija balahi zrAdide mantrI zrAni padma ko daI prasISa, zravicala hoya dina dina teja baDhe pratApa, bADha dharma dharaM mahArAja kahiye eka bAra, badana malIna dekhyo tumhAra / hamako bar3I zaMkA bhaI, kauna bhIra tumako upajaI / / 111 / / ari pApa // 110 // taba ina so bole nijarAya, kahA kaho kachu kahiye na jAya / nagara kumbha pUraba kI prora, konana kora khAI cahuM ora / / 112 / / Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa siMha balI nAma tAko rAya, karana upadrava ko tihi praay| tAke basa kariye ko cita, tA kAraNa hama darbala mitta // 113 / / balI taba bole rAya suneha, yaha prAjJA tuma hamako dehu / turanta le Avai tAko bAMdhi, taba hama dharai janeU kAMdha / / 114 / / rAjA kahai sunau balirAja, jo yaha karo hamAro kAja / jo mAMgo so tumako dehu, yaha tumarI hama seva kareU // 115 / / bali bole suni padama sujAna, prathama kara tumaro kalyANa / tA pAchai mAMge so lehi yahI vacana mohi rAjA dehi // 116 // rAjA kahai yaha mohi pramAna, bacana hara to jinakI pAna / sakala vipra mila pahale gahe, namara kumbha pura pahuMcata bhaye // 117 // khabara bhayo rAjA ko jAya, Asana se uThi prAyo rAya / zuddhacita prati prAnanda bharo, pAvata dvija ke pAyani parayo // 118 // vipra jAni uThi miliyo prAya, ina bAMdho dhare bhujana caDhAya / le pAyo tina pakari pravAsa, rAjA padama rAya ke pAsa / / 11 / / bAMdhi hAtha tina ThADho kiyo, rAjA uThi tehi prAsana diyo / baiTho tahaM nIco sira nAya, bahuta bhAMti so bhakti karAya // 120 // dhanya padama nRpa padma samAna, jAko sujasa sugaMdha bakhAna / arU bhUpati hai madhukara rAya, tuma caraNana guMjata lapaTAya // 121 // tuma nRpa vikrama bhoja samAna, kyA upamA dojai tuma prAna / jasa kAhu te nAhi bhayo, te saba tumahI kInho nayo // 122 // aiso Aja kaho ko kara, zatru pApa jisa karUNA ghare / aise nRpa vhai hai nA bhaye, jaise tumhe vidhAtA Thaye / / 123 // kauna jIbha te stuti kara, prAjJA karI tuma nIra bhare / arU hamako kiMkara samaginau, aura bAta hama kahalaMga bhanau // 124 / / Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 507 taba napa padama tAsu so kahI, aise bacana na bolo shii| hama sabake dAsana ke dAsa, tuma apane ghara karau nivAsa / / 125 / / bhItara le kinhI jyonAra, sundara basana prAbhUSaraNa sAra / dekara pAna bidA tina kiyo, rAjA padama mahA jasa liyo / / 126 / / "dohA" yaha avasara muni saMgha saba / hastanAgapura jAya / gurU akampanAcArya muni / bAhara utare prAya // 127 / / nagara loga bandana cale / Ananda harSa sameta / / karata mahotsava bhAva so / dAna bhalI vidhi deta // 128 / / "aDilla" yaha suni kari vipra manahi cintA dhare / rAjA vandana jAya to hama aba kaha rahe / taba bali Adika jAya, rAya so yoM kahI / hame dakSinA dehu vacana jo haiM sahI // 126 / / padama kaho kara jora cAho so lIjiye / sAta divasa ko rAja kahI bali dIjiye / / diyo rAja taba rAya balina dina sAta ko| Apa antaHpura jAya baiTho ranivAsa ko / / 130 / / - "soraThA" mantrina pAyo rAja / saba kumantra ThAnana layo / kIjai soI ilAja / jAso ye saba mAriye / / 131 / / ___"caupAI" taba balI mantra upAyo prAya / jo sanmukha hama marihi jAya / hamako bhalo na bhASe koya, mahA prakIti jagata me hoya // 132 / / tAta kachaka bahAno karo, jAte ina saba hI sNghro| aura hameM nahiM lAgai doSa, pIche rAjA kare na roSa / / 133 / / Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50= ] vrata kathA koSa taba cAroM mila raco upAya, ghera liyo munivara ko jAya / lAge duSTa karana upacAra, jAke pApa na vArA pAra / / 134 // kATha ghAsa vana bahuta maMgAya, maMDapa baDo kiyo taha jAya / racyo yajJa nara medhaka jAla, jApe hai jIvana ko ghAta / / 135 / / nAzai dharma pApa adhikAya, kArana karini jo narake jAye / prasthi cAma mRta jIva baTori, kari donho dhuvAM Taka Tori / / 136 / / prati upasarga kiyo tina jAya, muni mArana ko sahaja upAya / taba muni dvaM vidhi lai saMyAsa, parameSTi pada sumiriyo tAsa / / 237 / / zatru mitra doU sama gine, rAga dveSa nahi dhAraM manai / kiyo upasarga dharai muni dhyAna, rahe acala muni merU samAna / / 138 || sahe pariSaha duddhara ghora, aba yaha kathA gaI kahuM aura / mithalApura ko bana hai jahAM, zravadhijJAna zruta sAgara tahAM // 136 // tina nizi ko dekhyo zrAkAza, zravana nakSatra kaMpita bhaye trAsa | zravadhi jJAna dRga dekhyo soya, mahA kaSTa munivara ko hoya / / 140 / / hA hA kAra kiyo tina jAya, saMkaTa nipaTa sahata munirAya / itanI sunake ziSya jo tAma, puSpadanta chullaka hai nAma / / 141 / / pUchI gurU ko ziza navAya, kauna ThAMva gurU kaho samujhAya / kahai gurU suni bakSa khageza, hastanAgapura duSTa nareza / / 143 || tina upasarga tahAM bahu kiyo, sAta se munivara ko dukha diyo / so svAmI kaise kSaya hoya, aba upacAra batAvau soya / / 143 // taba gurU kahai sunau re vakSa, dharanI dhara barakata pratyakSa / viSNu kumAra karata tapa tahAM, riddhi vikriyA upajI mahA / / 144 || tinaso vaha nirvAra ju hoya, aise vacana kaho muni soya / yaha suni kSullaka gurU so kahI, zrAjJA ho to jAU meM tahI / / 145 / / Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [ 506 Dhola na kIjai jAva isa gharI, kAraja karau yahI dharI blii| yaha suni khaga puni china me jAya, vidyA ke bala pahuMco jAya // 146 / / namaskAra kari baiTho pAsa, saba viratAnta kahayo prakAsi / jaba muni sunyau riddhi ko nAma, mana me zaMkA upajI tAma // 147 // riddhi parikSA lIjai prAja, hAtha pasAra diyo manirAja / taba girataru bhevata bhayo, lAMbI calo udadhi lo gayo // 148 / / taba muni jAno sAMcI bAta, mohi riddhi upajI hai vikhyAta / muni upasarga nivAro jAya, zrI jinavara ke dharma sahAya // 14 // taba muni hastanAgapura gaye, padma rAya ghara pUjata bhaye / tina muni ko jaba dekhA jAya, namaskAra kahi pUjai pAya / / 150 / / le caraNodaka nAyo zISa, dharma vRddhi dInI muni Iza / pUchau samAcAra hau vIra, ho saba me nAzana para pIra // 151 // Uce Asana para baiThAya, hAtha joDa ThADho bhayo rAya / bahu vidhi bhakti karata nRpa bhaye, taba munivara pUchata bhaye / / 152 // aho bIra tuma yaha kyA kiyo, maraNa kaSTa munivara ko diyo| apane kula ko chor3I rIti, kaha racI tuma yaha viparita // 153 / / hamare kula pUrava jo bhaye, kurU banzI rAjA te tthye| tinako suna karatuta vizeSa, so rAjA mana me dhara dekha // 154 // prathama soma zreyAMza narendra, jinadhara prAye prAdi jinendra / / tinahi ikSu rasa diyo AhAra, prathama dAna bhASyo saMsAra // 15 // hamare vaza cAra tIrtheza, pragaTe jo tama haraNa dineza / dharma nAtha aru zAnti jinendra, kundha araha jina karma nikanda / 156 / / cAro prAni lIyo avatAra, hamare kauna baDo saMsAra / tiname tIna cakravatI bhaye, tApara kAma deva pada lahe // 157 / / Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 ] vrata kathA koSa tina sAdho SaTa khaNDa apAra, kaha vibhUta varaNau tisa sAra / zAstra purANa suno jina koya, unakI mahimA jAne soya / / 158 / / saba taja jina dikSA zrAdarI, kevala jJAna upArjana karI / samozaraNa tinake tahaM bhaye, dharma calAya mukata ko gaye / / 15 / / tinake kula me hama haiM vIra, dayA dharma pAlana guNa dhIra / hamare kula aisI kina kari, jaisI bhaiyA tuma citta dharI // 160 // muni upasarga kahA kina kiyo, mahA pApa apane sara liyo / kaise karI chUTege karma, kiyo vIra tuma mahA dharma / / 161 / / iSTani pAle duSTani hame aise rAja nIti me bhane / manuSa homa kina gaMthani kahayo, kaha jAni tuma iha saMgrahayo / / 162 // sAdhuni so itano saMtApa mahA kaSTa kIno bhava pApa / tumare rAja itano dukha hoya, tumhe lAja Avai nahi koya / / 163 / / prajahu zAnti karo tuma jAva, lehu munina ko jIva bacAya / itano jasa tuma aba leva, itanI mAMge hamako deva / / 164 // // itanI sunakara baulo rAya, aba maiM kahA karo munirAya / sAta dino ko apano rAja, dono balI bAhmAna ke kAja / / 165 / / bacana hAra dono me jAya, aba kaise kari mAMgau tAya ! kahA kaho vAso mai jAya. hAriyo vacana rahayo ghara zrAya // 166 // tAte hame kahA hai koya, apano kiyo pAI hai soya / hama kyA unako diyo lagAya, kI tuma unako mArau jAya / / 167 // 1 tAko hame kahAM hai pApa, karama kiye ko pAvego prApa / jo karatA so bhoktA hoya, yaha jaga me bhASai saba koya / / 168 / / taba munirAja kahayo suni vIra, terI mati nAMhi hai thora / kRta kArita modana hai eka, yAmai nAhi kachu rahayo viveka / 166 / / Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bahurI padama ne uttara diyo, yAme svAmi hama kyA kiyo / mere dekho kauna pramoda, nA hama kRta kArita anumoda / / 170 / / yAte hona hAra soI hoya pUraba likho na meTe koya / mohi kalaMka bando munirAya, jukti hoya so kije kAya / / 171 / / tuma [ 511 ba tuma sakala yoga munirAya, jugata hoya so kije kAja / pai prAgai bhASau kahA tuma saba samaratha kArana aba mahA / / 172 / / jahAM mariNa kI hai pUrana jyoti, tahaM dIpa kI kima ginatI hota / candra kalA SoDasa hai jahAM, tArA garaNa ko pUche kahAM / / 173 / / jahA~ svAmI tuma hava pratyakSa, ulaTana cAhI ulaTa udadhi tuma bharo, tala se tuma svAmI saba guNa gaMbhIra, tuma zrAge me tumarI icchA hoya so karo, yAme moko mata zrAdarau / / 175 / / kyA baniye vIra / apAra, kara bInA lInI so turanta karata veda dhuni parama gayo yajJa zAlA me dekha priya bahu zrAdara hAtha jori bali binave tuma dhuni suni meM hau saMtuSTa, palaTana merU samartha / pRthvI Upara karo / / 174 | yaha suni kopo viSNu kumAra, riddhi bAmana rUpa vipra ko karo, vikriyA kara saMcAra / mAlA kaMTha janeU dharau / / 176 / / nAnA bhAMti bajAvata jaMta / cAro veda aMga vistAra / / 177 / / soya, mAno brahmo zrayo koya | kiyo, sabake UMce baiThaka diyo / / 178 // soI, mAMgo priya jo icchA hoi / jo mAMgau so dehau prabhISTa / / 176 / / moko kachu nahi cAhiye zrabai / maM zratathi dvija bAvana aMga, jAne sakala beda bedAMga // / 180 // taba muni kahyo purNa hai sabai jo rAjA bahu dAna karehu, tIna hAtha mohi prathvI dehu / sahAM kuTI meM lehuM banAya, dharma dhyAna ke heta subhAya / / 181 / / Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 ] vrata kathA koSa taba bali bolo mAMgo kahA, mana vaMchita kachu mAMgo mahA / yAko mahArAja bahu ehu, tumako zakti hoya so dehu / / 182 // "dohA".-.-.. bali bolo suni vipra guru, manamati krodha karehu / pRthvI hai cahu disa pari, jita bhAve tita lehu // 183 / / dehu ma.hi saMkalpa kari, mukha so svasti bulAya / tIna loka muni sAkhi de, taba me le ho jAya // 184 // kiyo saMkalpa jo tAsa ko, svasta kahata prakAza / tabahi viSNu kumAra muni, lAgauM jAya prakAza // 185 / / prathama caraNa dhara merU paM, dujo mAnuSottara pe jAya / tIje ko pRthvI nahI, taba bali rahayo zaMkAya / / 186 / / "chanda jogI rAsA" kaMpyo zeSa gharani saba kaMpyo kaMpyo udadhi gmbhiiraa| merU prAdi girivara saba kaMpyo kaMpyo neka dharata nahi dhIrA // vyoma bhAnu zazi saragaraNa, kaMpyo tAre nakhata smetaa| deva asura dAnave kaMpe, kinnara yajJa sametA // 187 / / tIna bhavana me zaMkA bhaI, jaba muni deha bar3hAI / dekha rUpa bhaya bhIta bhaye, saba kauna vikriyA prAyo / caDhi caDhi deva vimAnani Upara dazo dizAte dhAye / jahAM viSNu muni choma sUThAhe, tahAM dauri saba Aye // 188 / / kSamA kSamA kojai muni nAyaka tuma sama ko hai| tuma hI antara jAmI svAmI ziva gAmI pada so hai / / saba devani mili bali ko bAMdhyo DArayo mani ke pAI / aba tuma rAkha lehu zaraNAgati ho tribhuvana ke rAI // 18 // Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 513 ThAThe bhakti karai saba suranara dhanya-2 tuma devA / yaha ugasarga nivAro muni ko, jAsu punya nahi sevA / tuma munirAja mahA jasa lIno kono dharma apArA / vAtsala aMga subha ho pUraNa, tumahI viSNu kumArA // 160 // rAjA padma mahA bhaya bhIta, tabahi dauri kari aaye| viSNu kumAra mahA munivara, ke caraNani zIza navAve / dhani svAmI upasarga nivAraNa kAraNa pAya ke prAya / dhanya bhAga mai apane jAne tuma darzana hama pAya // 11 // soraThA suranara khaga muni prAya, saba upasarga nivAriye / vande bahu vidhi pAya, muni prakampanAcArya ke // 192 // taba muni bali dekha, bhASyo viSNu kumAra so| jaba ye chuTe vizeSa, taba pAhAra hama saba karai / / 163 / / "caupAI" yaha suni muni diyo chaDAya, rahe mantri saba zIza navAya / dhRga dhRga janma hamAro prAya, e karanI hama konI jAya // 194 // soina hamaso aisI karI, ina mana me jo dayA prAdarI / jhuThA mithyAtama hama dIna, jAme dayA aMga nahi lIna // 165 / / binA dayA karanI saba chAra binA dayA nara janma cAMDAla / binA dayA sadgati nahi hoya, koTI upAya kare jo koya // 196 // taba cAro zrAvaka vrata liyo mithyA dharma chADi saba diyo / cAro stuti muni ko kara, lai lai zIza caraNa para dharai / / 167 / / purajana loga jure saba jAya, bande muni garaNa saba zIza nAya / apane apane ghara le gaye, muni kI sevA karata ju bhaye // 198 / / Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 ] vrata kathA koSa kAna nAka mukha dhUmA karo, muni ko kaMTharudhi saba gayo / tAko sabani kiyo upacAra, prAsuka jala zraru surasa zrAhAra / / 166 / / simaI dUdha khIra prauTAya ghIva zarkarA sarasa milAya / sau dIno muni zrAhAra bahu vidhi punya upajAyo sAra ||200 / / "dohA " purajana jo bAkI rahe, soca kara mana mAhi / dhara dhara muni paragAhiyo, aba hama kahA karAya || 201 // hama jo pratijJA zrAdarI, eM muni deya AhAra / vAra na pAra // / 202 / / DUbe soca samundra meM, tAko " soraThA " eka kahayo musakAya, calo viSNu kumAra DhiMga | jo muni deya batAya, so saba milikara kijiye / / 203 / / " caupAI " zeSa rahe jo nagara ke loga prAye viSNu kumAra ke joga / namaskAra kara bole baina, tuma dekhata pavitra bhaye naina || 204 || bhau munirAja pratijJA hame muni zrAhAra jo deve sabai / taba hama kare anna arUpAna, nA tara hamako jinakI prAna || 205 / / yaha saMzaya hamako apano taba taba munivara dIno upadeza citra unako bhojana deva sujAna, namaskAra kari ghara ko cale, taba una vidhi kInI ghara jAya, zro hAra munivara liyo sabai bhoM munivara aba hama kyA kare / prabhu tuma se prAya ke guno // 206 // sAdhu karo tuma jAya vizeSa / unako jAno munahi samAna / / 207 / / zrAnanda sahita loga saba bhale / phira pAche zrAhAra karAya / / 208 || taba muni rakSaka kiyo vidhAna, rakSA hoya tumhAre prANa / maMgala cinha bAMdhi saba hAtha, salIno jagata bhayo vikhyAta || 206 / / Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [515 yaha upasarga nivAraNa cinha, pragaTo deza deza me anya / bahuri kathA jaga pragaTata bhaI, deza deza paragAsI gaI / / 210 / / saba jana milakara pUje pAya, viSNu kumAra gaye nija thAna / sakala surana ko kari sanamAna, pheri jAya dIkSA prAdarI // 211 // taba saba muni apano tapa karai, darzana jJAna caraNa pAdarai / zrAvaNa sudi pUnama tithi tanI, kathA vicitra anupama banI // 212 // vAtsalya aMga kathA yaha kahI, kahA koSa meM jo kucha lhii| yaha vidhi bhakti bhavika jo karai, jati vratI muni ko prAdarai / / 213 // vAtsala aMga sarvathA hoya, svarga mokSa phala pAvai soya / zravana kathA saMpUrana bhaI, aMga aMga karunArasa bhaI // 214 // jo yaha kathA sunai de kAna, so nara pAvai zivanara thAna // 215 / / "dohA" viSNu kumAra muni ko barano kathA rasAla / suni bhavya jana cAva so kahai vinodI lAla // 216 // muni upasarga nivAranI kathA sune jo koya / karunA upajai citta me, dina dina maMgala hoya // 217 / / 'iti' "zrI vinodI lAla kRta rakSAbandhana kathA sampUrNa" roTatIja vrata bhAdoM sudI tIja dina jAna, saba prArambha taje budhivAna / tIna varaSa proSadha cita dhAra, pIche udyApana kara sAra / - kathAkoSa bhAvArtha :-yaha vrata tIna varSa meM samApta hotA hai / prativarSa bhAdrapada zuklA 3 ke dina upavAsa kare aura abhiSekapUrvaka trailokya jinAlaya vidhAna kare / 'oM hrIM Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 ] vrata kathA koSa trilokasambandhikAkRtrima jinacaityAlayebhyo namaH' isa mantra kA trikAla jApa kare / tIna varSa bAda udyApana kare / ___ yaha vrata hastinAgapura ke rAjA vizAkhadatta kI rAnI vijaya sundarI ne kiyA thA jisake prabhAva se strIliMga chedakara deva hokara phira manuSya paryAya prApta kara mokSa prApta kiyA / rudravasanta vrata rudravasaMta cavAlisa dinA, paiMtIsa proSadha nava pAraNA / -vardhamAna purANa bhAvArtha :-yaha vrata cavAlIsa dina meM pUrA hotA hai, jisameM 35 upavAsa aura nava pAraNA hote haiM / jaise-- (1) do upavAsa eka pAraNA, (2) tIna upavAsa eka pAraNA, (3) cAra upavAsa eka pAraNA, (4) pAMca upavAsa eka pAraNA, (5) chaha upavAsa eka pAraNA, (6) chaha upavAsa eka pAraNA, (7) cAra upavAsa eka pAraNA, (8) tIna upavAsa eka pAraNA, (6) eka upavAsa eka pAraNA / isa prakAra vrata pUrNa kare / trikAla namaskAra mantra kA jApa kare / vrata pUrA hone para udyApana kre| tithikSaya aura tithivRddhi hone para ratnatraya vrata kI vyavasthA tithikSaye cAdidinaM vAdhikepyadhika phalamiti / dvAdazyAdhike pUrvatithinirNaya grahaNAt dhAraNAdvA; trayodazI, caturdazI, pUrNimA, iti tithitrayasya madhye'nyatarasya Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 517 vRddhiMgate sati proSadhAdhikyaM kAryam, pAraNAdhikye niyamo nAstIti / tithihAse dvAdazItaH vrataM kAryam / / artha : -tithikSaya hone para eka dina pahale vrata kiyA jAtA hai aura tithivRddhi hone para eka dina adhika vrata karanA par3atA hai / eka dina adhika vrata karane se adhika phala kI prApti hoto hai / yadi dvAdazI tithi kI vRddhi ho to pUrvatithi nirNaya ke anusAra vrata dhAraNa karanA caahie| yadi trayodazI, caturdazI aura pUrNimA se koI tithi bar3he to eka adhika proSadha karanA caahie| yadi pAraNA kA dina arthAt pratipadA kI vRddhi ho to eka dina adhika upavAsa yA ekAzana karane kI AvazyakatA nahIM hai / tithikSaya hone para dvAdazI se vrata karanA cAhie / __ ratnatraya vrata kI vidhi atha ratnatrayavratamucyate-bhAdrapadamAse site pakSe dvAdazIdine snAtvA gatvA jinAgare pUjayitvA jinAn / bhojanAnantaraM jinavezmanI gantavyam / trayodazyAM samyagyadarzanapUjA caturdazyAM samyagyajJAnapUjA paurNamAsyAM samyakacAritrapUjA prAzvinapratipadi mahAya'mekabhukta pUrNAbhiSekazca paJcAmRtaiH karaNIyaH carasthira bimbAnAm / / artha :--ratnatraya vrata ko kahate haiM-bhAdrapada zukla meM dvAdazI tithi ko snAnakara jinAlaya meM jAkara jina-bhagavAna kI pUjA kI jAtI hai| bhojana ke anantara jina mandira meM jAnA cAhiye / vahAM zAstrasvAdhyAya, stotrapATha Adi dharmadhyAna meM samaya ko vyatIta karanA cAhie / trayodazI tithi ko samyagdarzana kI pUjA, caturdazI ko samyagjJAna kI pUjA, pUrNimA ko samyakcAritra kI pUjA, aura Azvina kRSNA pratipadA ko mahArghya, eka bAra bhojana tathA cala aura acala jinabimboM kA paJcAmRta pUrNa abhiSeka kiyA jAtA hai / - ratnatraya vrata kI vidhi ratnatrayaM tu bhAdrapadacatramAghazuklapakSe ca dvAdazyAM dhAraNaM caikabhakta ca trayodazyAdipUNimAntamaSTamaM kAryam / tadbhAve yathAzakti kAJjikAdikaM; dinavRddho tadadhikatayA kAryam: dina hAnau tu pUrvadinamArabhya tadantaM kAryamiti pUrvakramo jJeya / Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 ] vrata kathA koSa artha :-ratnatraya vrata bhAdrapada, caitra aura mAgha mAsa meM kiyA jAtA hai / ina mahInoM ke zukla pakSa meM dvAdazI tithi ko vrata dhAraNa karanA cAhie tathA ekAzana karanA cAhie / trayodazI, caturdazI aura pUrNimA kA upavAsa karanA; tIna dina kA upavAsa karane kI zakti na ho to kAMjI Adi lenA cAhie / ratnatraya vrata ke dinoM meM kisI tithi kI vRddhi ho to eka dina adhika vrata karanA evaM eka tithi kI hAni hone para eka dina pahale se lekara vrata samApti paryanta upavAsa karanA caahie| yahAM para bhI tithihAni aura tithivRddhi meM pUrva krama hI samajhanA caahie| __vivecana :- ratnatraya vrata ke lie sarvaprathama dvAdazI ko zuddhabhAva se snAnAdi kriyA karake svaccha sapheda vastra dhAraNa kara jinendra bhagavAna kA pUjana abhiSeka kare / dvAdazI ko isa vrata kI dhAraNA aura pratipadA ko pAraNA hotI hai| ataH dvAdazI ko ekAzana ke pazcAt cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara, vikathA aura kaSAyoM kA tyAga kare / trayodazI aura pUrNimA ko proSadha tathA pratipadA ko jinAbhiSekAdi ke anantara kisI atithi yA kisI duHkhita-bubhukSita ko bhojana karAkara eka bAra AhAra grahaNa kare / apane ghara meM hI athavA caityAlaya meM jinabimba ke nikaTa ratnatraya yantra kI bhI sthApanA kare / dvAdazI se lekara pratipadA taka pAMcoM hI dinoM ko vizeSa rUpa se dharma dhyAna pUrvaka vyatIta kre| pratidina traikAlika sAmAyika aura ratnatraya vidhAna karanA cAhie / pratidina prAtaH, madhyAnha aura sAyaMkAla meM "OM hrIM samyagdarzanajJAnacAritrebhyo namaH" isa mantra kA jApa karanA cAhie / isa vrata ko 13 varSa taka pAlane ke uparAnta udyApana kara denA caahie| yaha vrata kI utkRSTa vidhi hai| itanI zakti na ho to belA kare tathA ATha varSa vrata karake udyApana kara denA caahie| yaha vrata kI madhyama vidhi hai / yadi isa madhyama vidhi ko sampanna karane kI bhI zakti na ho to trayodazI aura pUrNimA ko ekAzana evaM caturdazI ko proSadha karanA caahie| yaha jaghanya vidhi hai / isa vidhi se kiye gaye vrata kA 3 yA 5 varSa ke bAda udyApana kara denA cAhie / isa vrata meM pAMca dina taka zIla vrata kA pAlana karanA Avazyaka hai| Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 516 ratnatraya vrata ke dinoM meM tithivRddhi yA tithihrAsa ho to pahale ke samAna vrata vyavasthA samajhanI cAhie / eka tithi kI vRddhi hone para eka dina adhika aura eka tithi kI hAni hone para eka dina pahale se vrata karanA cAhie / vrata tithi kA pramANa chaH ghaTI hI udayakAla meM grahaNa kiyA jaayegaa| ratnatrayavrata kathA bhAdramAsa, mAgha mAsa, aura caitra mahIne ke zukla pakSa ke prathama zukla pakSa meM dvAdazI ko ekAsana karake, cAroM prakAra ke AhAra pAnI kA tyAga kare, trayodazI ko prAtaHkAla zuddha hokara jina mandirajI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, ratnatraya bhagavAna (zAnti kunthu araha) kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se alaga-alaga pUjA kare, zruta va guru, yakSayakSi kSetrapAla kI pUjA kare, samyagdarzana jJAna cAritra ko pUjA kare / OM hrIM samyagdarzanajJAnacAritrebhyo namaH / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApa kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare, vrata kathA par3he, sahasra nAma par3he, eka pUrNa arghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala Arato utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve / isa prakAra caturdazI ko aura pUrNimA ko pUjA kare, tInoM dina nirjala upavAsa kare, Azvina kRSNa ekm| (bhAdrakRSNa ekama) ko dAnapUjA karake svayaM pAraNA kare, isa vrata ko sAla meM tIna bAra kare / brahmacarya kA pAlana kare, isa vrata ko satata tIna varSa karanA par3hatA hai, anta meM udyApana kare, udyApana kA sAmarthya nahIM hone para vrata ko dugunA kare / yaha isa vrata kI utkRSTa vidhi hai / dUsarI prakAra kI vidhi meM mAtra itanA hI pharaka hai ki dvAdazI ko ekAsana trayodazI ko upavAsa, caturdazI ko ekAsana pUrNimA ko upavAsa pratipadA ko ekAsana karanA / isa vrata ko teraha varSa karake udyApana karanA par3atA hai| bAkI pUjA vidhi saba uparokta pramANa hI karanA par3atA hai / tIsarI prakAra kI vidhi aura pAI jAtI hai, jisameM dvAdazI se lekara pUrNimA dUsarA Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 ] vrata kathA koSa taka pAMcoM hI dina ekAsana karanA par3atA hai / isa vrata ko 26 varSa karanA par3atA hai, Marat saba vidhi prathama vidhi ke anusAra kare / vrata kA udyApana karate samaya, ratnatraya vidhAna kare eka ratnatraya pratimA navIna lAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, muni prAyikA, zrAvaka-zrAvikA saba ko yathAyogya prAhArAdi upakaraNa deve, mandira kA jIrNoddhAra kare, mandira meM upakaraNa deve / eka bidhi meM kAMjIkAhAra se ekAsana karake bho kara sakate haiM, 13 varSa kare / kathA pUrva videha ke kaccha deza meM vItazokapurI kA rAjA vaizravaraNa apanI rAja rAnI zrIdevI ke sAtha rahatA thA, sukha se rAjya karatA thA / eka bAra nagarI ke udyAna meM suguptAcArya munirAja kA catuvidha saMgha AyA, rAjA ko vanamAlI ke dvArA samAcAra prApta hote hI purajana parijana sahita munisaMgha ke darzana ke lie gayA, vahAM jAkara dharmopadeza sunA, munirAja ke mukha se ratnatraya kA svarUpa sunakara rAjA bahuta santuSTa huA aura hAtha jor3akara prArthanA karane lagA ki he gurudeva ! mere zrAtma kalyANArtha mujhe aisA koI vrata pradAna kIjiye, jisase mujhe zIghra mokSa sukha kI prApti ho / taba munirAja ne rAjA ko ratnatraya vrata diyA, rAjA ne nagara meM prAkara vrata ko vidhipUrvaka kiyA, anta meM vrata kA udyApana kiyA / eka dina nagara ke bAhara bijalI ke par3ane se kisI per3a ko naSTa hotA dekhA, jisase rAjA ko vairAgya utpanna ho gayA aura apane putra ko rAjya dekara digambara dIkSA le lI aura ghora tapazcaraNa karate hue SoDasakAraNa bhAvanA bhAte hue tIrthaMkara prakRti kA baMdha kiyA, anta meM samAdhi maraNa kara aparAjita svarga meM devendra ho gayA / vahAM se cyuta hokara mallinAtha tIrthaMkara hokara mithilA nagarI meM utpanna hue, indroM ne pA~coM kalyAeka manAyA aMta meM mallinAtha tIrthaMkara sarva karma kATa kara mokSa ko gaye / yaha isa ratnatraya vrata kA phala hai / bhavya jIvo ! tuma bhI isa vrata ko acchI taraha se pAlo / zratha ratikarmanivAraNa vrata kathA vidhi :- pUrvavat saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNA 5 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patta yA koSa [ 521 ko ekAzana kare 6 ko upavAsa kare / zAntinAtha bhagavAna kI pUjA, maMtra jApa patta mAMDalA Adi kre| ravivrata kI vidhi prAdityavrate pArzvanAthArkasaMjJake prASADhamAse zuklapakSe tatprathamAdityamArabhya navasu arkadineSa vrata kArya navavarSa yAvat / prathamavarSe navopavAsa:, dvitIyavarSe navaikAzanAH tRtIyavarSe navakAJjikAH, caturthavarSe navarUkSAH, paJcamavarSe navanIrasAH, SaSThavarSe navAlavaNAH, saptamavarSe navAgorasAH aSTamavarSe navonodarAH, navamavavarSe alavaNA UnodarAH nava / evamekAzitiH kAryAH / vrata dine zrI pArzvanAthasyAbhiSekaM kArya pUjanaM ca / samAptAvudyApanaM ca kAryam, ye bhavyA idaM ravivrataM vidhipUrvakaM kurvanti teSAM kaNThe muktikAminI kaNTharatnamAlA patiSyati / artha :-ravivrata meM ASAr3ha mAsa zakla pakSa meM prathama ravivAra pArzvanAtha saMjJaka hotA hai, isase prArambha kara nau ravivAra taka vrata karanA caahie| yaha vrata nau varSa taka kiyA jAtA hai / prathama varSa meM nau ravivAroM kA upavAsa, dvitIya varSa meM nau ravivAroM ko ekAzana, tRtIya varSa meM nava ravivAroM ko kAjI-chAcha yA chAcha se bane maherI Adi padArtha lekara ekAzana, caturtha varSa meM nava ravivAroM ko binA ghI kA rUkSa bhojana, paJcama varSa meM nau ravivAroM ko nIrasa bhojana, SaSTha varSa meM nau ravivAroM ko binA namakakA alonA bhojana, saptama varSa meM nau ravivAroM ko binA dUdha, dahI aura ghRta ke bhojana, aSTama varSa meM nau ravivAroM ko Unodara evaM navama varSa meM nau ravivAroM ko binA namaka ke nau Unodara kiye jAte haiM / isa prakAra 81 vrata-dina hote haiM / vrata ke dina zrI pArzvanAtha bhagavAn kA abhiSeka aura pUjana kiye jAte hai / jo vidhipUrvaka ravivrata kA pAlana karate haiM, unake gale meM mokSalakSmI ke gale kA hAra par3atA hai / vrata pUrA hone para udyApana karanA cAhie / __vivecana :-ASAr3ha mAsa ke zukla pakSa ke prathama ravivAra se lekara nau ravivAroM taka yaha vrata kiyA jAtA hai| pratyeka ravivAra ke dina upavAsa yA binA namaka kA ekAzana karane kA niyama hai / vrata ke dina pArzvanAtha bhagavAn kA pUjana, abhiSeka kare tathA samasta gRhArambha kA tyAga kara, kaSAya aura vAsanA ko dUra karane Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 ] vrata kathA koSa kA prayatna kare / rAtri jAgaraNa pUrvaka vyatIta kare tathA "proM hrIM ahaM zrIpArzvanAthAya namaH" isa mantra kA tIna bAra eka sau ATha bAra jApa karanA cAhie / nau varSa vrata karane ke uparAnta udyApana karane kA vidhAna hai| ......--- __pahale varSa nava upavAsa, dUsare varSa namaka binA mAr3abhAta, tIsare varSa namaka binA dAla-bhAta, cauthe varSa binA namaka khicar3I, pAMcaveM varSa binA namaka roTI, chaThaveM varSa binA namaka dahI-bhAta, sAtaveM aura AThaveM varSa binA namaka mUgakI dAla aura roTI tathA nauveM varSa eka bAra kA parosA huA binA namaka kA bhojana kare / thAlI meM jUThana nahIM chor3anA cAhie / prathama ravivAra aura antima ravivAra ko prativarSa upavAsa karanA cAhie / vrata ke dina navadhA bhakti sahita munirAjoM ko bhojana karAnA caahie| ravivrata kA phala sutaM vandhyA samApnoti daridro labhate dhanam / mUDhaH zru tamavApnoti rogI muJcati vyAdhitaH / / artha :-ravivAra kA vrata karane se vandhyA strI putra prApta karatI hai, daridrI vyakti dhana prApta karatA hai, mUrkha vyakti zAstra jJAna evaM rogI vyakti vyAdhi se chuTakArA prApta kara letA hai| ravivAra vrata kathA ASADha zuklA ke aMtima ravivAra ko zuddha hokara jina maMdira jI meM jAve, pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, pArzvanAtha bhagavAna va dharaNendra padmAvati kI mUrti kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara va yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrI pArzvanAtha tIrthakarAya dharaNeMdra padmAvatI yakSapakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 varSa meM 3 varSa meM 4 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahA arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna deve, isa prakAra nau ravivAra vrata kare aura nava varSa paryaMta kare / pahale varSa meM nau upavAsa lUgA bhojana se ekAsana vo bhI zrAMvalI bho0 ekAsana kAMjIhAra maThAbhAta ekAsana gorasa chor3akara bhojana ghI chor3akara bhojana ekAzana 5 6 7 da ha " 17 " " "" vrata kathA koSa 11 [ 523 dUsarI vidhi isa prakAra hai: - lagAtAra pratyeka ravivAra ko upavAsa yA namaka rahita ekAsana kare, saba milAkara 81 ravivAra kare / isa prakAra vrata pUrA hone ke bAda aMta meM udyApana kare, usa samaya ravivrata udyApana kare / zrI bhAUkavi agravAla viracita zrI ravivrata kathA chanda, caupAI ( 15 mAtrA ) RSabhanAtha praraNama jiriMgada, jA prasAda cita hoya zranadhda | praNamoM zrajita binAse pApa, dukha dAridra hare santApa || sambhavanAtha tano thuti karoM, jA prasAda dustara bhava tarauM / prabhinaMdana seU vara vIra, jA prasAda zrArogya zarIra // sumatideva jina padma supAsa, bhUri vinaya karatA kavidAsa / candraprabha jina praraNamoM tohi, haro kalaMka dehU jasa mohi || Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 ] vrata kathA koSa suvidhi suzItala sevA karoM, dhuni zreyAMsa prabhU mana dharoM / vAsupUjya praNamoM dhara bhAva, hoya riddhi vaikuNThahi ThAva || vimala anaMta dharma jina zAnti, praNamoM kunthu namoM bahubhAMti / araha malli munisuvrata deva, sumirata hoya pApa ko cheva || bahubhAMtI nami jina praraNamanta, jA prasAda ho jaga kA anta / riSTanemi praraNamoM kara jori, jAseM janma na hoya bahori || pArzvanAtha japa hiya meM dharoM, janma na pAsa karma ke paroM / vardhamAna pUjoM mana lAya, bAr3ha dharma pApa chaya jAya / / jinacaubIsa karo zruti jAma, saba jinendra ko praNamoM tAma / jina svAmI pAyo nirvAna, tinako puni sumaroM dhari dhyAna / / zArada tanI seva mana dharoM, jA prasAda kavitA uccaroM / mUrakhateM par3hi paNDita hoi, tA kAraNa seve saba koi || chaha darasana mukhamaNDana sAra, gare pare gaja motina hAra / mukuTatilakasira sovanasirI, kAnana kuNDala ratanana jarI // zIza mAMga motI jhalamaleM, cAlata nevara ruNajhuNa kareM / haMsa car3hI kara vINA leya, sumarata buddhi mahAphala deya || zArada namana karoM bahu bhAya, puni puni lAgoM guru ke pAya / jaise kahi samujhe saba jAna, taisI bhASA karoM bakhAna || par3hata sunata cita hoya prananda, bAr3ha jasa jimi pUracaMda / guNijana hoya suneM de kAna, sarasa kathAko karo bakhAna || kathA prArambha pura vArANasI pUraba deza, kare rAja mahipAla nareza / bAkI mahimA ko kavi kahe, par3hata sunata ko umranta na lahe // nagara dhanI nivase saba loga, bhogeM nAnAbhoga manoga / matisAgara koTidhvaja sAha, Adara kare bahuta naranAha // Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa banaje hIrA mANika lAla, beceM moti kase kasauTI parakhe dAma, zrAdara bahuta deva pUji nita bhojana kare, rAga dveSa nahi mana meM dhare / bahuta kuTumba bahuta parivAra, kharace dAma rAjaso dhAra // suraGga rasAla / rAya ke tAma || vidhi soM dAna supAtrahiM deya, dazalakSaNa ko jIvadayA pAle bahu bhAya, tAkI upamA dharma kareha / dIje kAya || kahe munizvara suna ho rAya, pApa karata nara narakeM jAya / dukha dekhe ninde saMsAra, mahAmoha mana dhare ga~vAra || pApalIna jAko mana hoi, tAkI bAta na pUche koi / mUrakha pApa kare bahu bhAi, aMtakAla gati nIcI jAi // dharma ye ki dhana hoi prapAra, dharma mana de dharma kare jo koi mukti saba vicAra muniko bujhAi, suni rAjA pahuMco ghara zrAi / vaMdana je nara-nArI gaye, koi prAye koI raha gaye // sAhuni matisAgara ghara tanI, tinahuM bAta pUchI prApanI / svAmI yaha saMsAra prasAra, bhaTakata jIva na pAve pAra / / prAvata jAta bahuta dukha sahe, yonIsaMkaTa phira-phira lahe / jIvata mUr3ha na cete zrApa, mudhe hoya yamapura saMtApa || prAya kAla kA dina saMgrahe rAya nIra nainaniteM bahe / bAta pitta dukha saMkaTa maraNa, tA dina nAhIM koI zaraNa || bADhyo dharma pApa chya gayo, svAmI tumharo darzana bhayo / aiso vRSa upadezahu mohi, nAse karma paramapada hohi // munIzvara kA uttara eka tAre saMsAra | praGganA pAve soi // dohA - jo jina pUje bhAva ghara, dAna supAtrahi dehi / so nara pAke paramapada, mukti sirIphala lehi // [ 525 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 ] vrata kathA koSa caupAI putrI sunahu sarva vyohAra, kahoM suvRSa dhana hoya apAra / dharma-dhujA guraNa sundarI, vAsara ramaraNa kare bahurarI // aisI jugata bahuta dina gaye, sAta putra tAke ghara bhaye // rUpavaMta bahu teja apAra, dina-dina bAr3he sAhukumAra / mAta pitA kI AjJA lehi, bhUle mAraga pAMva na dehi // jyoM jyoM baDhe sayAne bhaye, chahoM putra sAha pariNaye / luharo guNadhara buddhi vizAla, ghAlo paThana gayo caTazAla // paDhyo saMskRta prAkRta dAna, vyAkaraNAdika graMtha mahAna / paDhyo zrAvakAcAra vicAra, jyotiSa sAmudrika sukhakAra / astra-zastra vidyA raNadhIra, saba sIkhI guNadhara varavIra / adhika bAta ko kahe bar3hAya, par3hi guru caraNapUji ghara pAya // dhAya pitA godI bhari liyo, jananI prAya sosa cubiyo / prAge aura kathAMtara hoya, mana ghara bhAva sunije soya / / jo yaha dharma sune dhari bhAva, hoi siddha svargoM meM ThAva / jo mithyAmati nindA kare, naraka ghora so nihacai pare / sahasakUTa caityAlaya jahAM, mahA munIzvara baiThe tahAM / suna narendra mana bhayo uchAva, vegeM kiyo nizAne ghAva / / nagara loga saba vaMdana gayo, sahapiravAra gamana tina kiyo| calata calata so pahu~ce tahAM, mahAmunIzvara baiThe jahAM / / baMde caraNa dharo mana bhAva, pApa dharma saba pUcho rAva / pApa karata jaisA phala hoya, dharma karata phala lAhe soya // svAmI kaho sarva prAcAra, jaiso jIva tano vyavahAra / zivapurajAta bhoti jina karo, pArzvanAtha svAmI mana dharo / sudi aSAr3ha jaba ravidinahoya, saMjama zIla arAdho soya / nora dhAra DhAro jinarAya, pAhi doje dAna bulAya / / Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 527 barasa barasa meM nau nau vAra, noM barase koje ikasAra / athavA eka barasa mana lAya, bAraha mAsa kare jo dhyAya // thAnaikAsomaba [1] bIjaura, bimbA sarasa sadAphala praura / sAdhi sakala canI phala karo, pArzvanAtha svAmI mana dhro|| itane phala aisI vidhi jAna, naraghara dehusarAvaga [2] mAna / hara hara barasa karo yaha joga, dukha dAridra na vyApe roga // suni sAhuna mana gahagahI bhaI, namaskArakari puni ghara gii| tAne parijana liyo bulAya, muni ke vacana kahe samujhAya / / sunI bAta sAhuni pai jAma, parijana bAta visArI tAma / yaha to cUna tano phala prAi, nido ravivrata cita na suhAya // munIzvara kA uttara dohA-pote karma paDyo ghano, sukha meM dukha bhayo prAya / matisAgara ko lakSmI, vihUMDI china meM jAya / / caupAI gaI lakSmI bhayo sandeha, citavana sAhu pApa mana eha / desana phirata bahuta dukha bhayo, so dhana dekhata hI saba gayo / gaye paTole dakkhina cIra, gaye aMgaraje vAsa gahIra / sono rUpo gayo kapUra, bihu~Do lAla cunI ko cUra // praratha daraba vihuMr3e bhaNDAra, sAhuni ko gajamotina hAra / ratana jar3ita bihu~r3e toraNa, vihur3e kara kaMkana prAbharaNa / / vihur3e thAra tamora kacaura, vihuI kajjala kuMkuma raura / vihu~r3e pAna phUla ke bhoga, vihuMse rasa Sor3aza saMyoga / sUnI baGga turaMga ko sAra, gaye te caMdana vAsa apAra / dAsI dAsa biDa saba gaye, kauna pApa teM ye phala bhaye / / Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 ] vrata kathA koSa . ke maiM diyo kupAtrahiM dAna, kai jinavara ko dharo na dhyAna / --- ke meM karI na guru kI seva, ke maiM apamAnyo jinadeva // ke maiM khoTo icchA karI, ke maiM pUja kudevahi karI / ke maiM pApa puNya na vicAra, ke maiM mAre prANI risadhAra // kai viSa mela khavAI khIra, ke anachAnyo pIyo nIra / kaMdamUla ke bhakhe aghAi, ke jinabhakti na citta suhAi / aise kahi mana meM pachitAya, taba guNadhara rAkho smjhaay| dukha matakarahu tAta sunimohi, rAjA raMka karama teM hoMhi // kahiM rAma dazAnana hanyo, laMkA rAjya vibhISaNa diyo| siyA milAI dala saMhAra, karmayoga dono sunikAra / / rAya yazodharajI ati balI, amRta devI tisa sundro| tina kubar3oramiyo paribhAva, viSa lADu de mAryo rAva / pUraba bhava ko saMgama bhayo, pradumana dhUmaketu le gayo / cAMpizilAtala dharyo zarIra, karma bhuji nikaso varavIra / / kaurava pAMDava kInhI rAra, jinakI senA ko nahiM pAra / dusaha karma teM vigraha bhayo, dala chohiNI aThAraha gayo / / bahata bhAMti samajhAyo sAva, baiThi matau jina kiyo uchAva / jananI pitA raheM isa deza, peTa bharana hama jAMhiM videza / / calata sIkha donI tina yogya, sukhakArI aru mahA manogya / pajI kAr3ha suvAnija karo, prAmada khAra mUla vivhro|| pyAre bola bola jasa leha, nityayoga kucha dharama kareha / vairI mitra gino ikasAra, sAMco bhariyo sAkha kumAra // jabadina phireM kuMvara tumatane, taba phira prAvaha ghara Apane / sajana mitra prItama parivAra, bar3he lakSima dhana hoya apAra / / Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [ 526 pAkhaNDI jogI Thaga cAla, kyAhona aru marma caNDAla / kareM pahAr3a ghATa meM vAsa, karo bhUlimati tina vizvAsa // jAra cora visanI paradhanI, vezyA dAsI maura kuTTanI / ye zubha sIkha hiye meM dharo, inakI bhUla na saMgati karo // samyagdarzana samyagjJAna, aru samyakcAritra bakhAna / tInoM ratana dharo mana lAya, tAko seva kareM surarAya // dohA bhASA bolo satya kara, to supuruSa tanu sAra / jananI pyAre cittadhara, sajjana mitu parivAra // caupAI kariyo mere vacana saMbhAla, jananI pitA na Ave gAla / dukha sukha divasa Apane bharo, sAtoM visana vIra pariharo / dahI dUdha sira lAi caDhAi, janani asIsa daI bahu bhAi / calata zakuna saba nIke bhaye, gAMThi bAMdhi praudhApura gaye / / jahAM seTha jinadatta sujAna, rAkhe SaDdarzana ko jJAna / rUpavaMta guNa lacchana bhAra, guraNa varano to hoi avAra // hAtha jori yoM kahe kumAra, suna jaza pAya tumhAre dvAra / karo kRpA gahi lIje bAMha, gaye divasa pAveM tuma chAMha / / pUcha sAhu karo satabhAva, ko kula kauna tumhAro ThAMva / kauna kAja ita pAye bhrAta, karo vIra tuma sAMcI bAta // taba guNadhara bolo satabhAva, baNika suputra banArasa ThAMva / jaise karma udaya bhaye prAya, saba viratanta kahyo samujhAya // dayAbhAva vAke ura bhayo, prAdara kari bhItara le gayo / pUMjI dai vANija ke joga, kari sahAya aura hU yoga / / Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 ] vrata kathA koSa itanI kathA rahI isa ThAMhiM, kari karasana je peTa bharAhi / bahuri kathA gaI so tahAM, rahe sAhu matisAgara jahAM // pIche ina dukha bahutai kiyo, pravadhijJAnI muni baMdiyo / nAri puruSa dou sira nAya, bhAvabhagati kari lAge pAMya || svAmI kahahu sabai niradoSa, kauna karma teM lAgo doSa / sutanavichoha karma kinakiyo, saba dhana kauna karma teM gayo // prajahUM mAsoM kaho subhAI, bahuri suputra mile jo zraI / zravadhijJAna muni bolata bhayo, bAta bheda saba tAsoM ko || karahu na cintA sutasukha hoMhiM, bahuta lAbhaso milasI tohi / pArasanAtha ravivrata nindayo, sutana vichoha karma ina kiyo || aba saMyama vrata dharahu bar3he lakSmi hove yaza diDhAI, ekacitta kIje mana lAI / koSa, prazubhakarma ko bhAge doSa || suni munivacana bhayo zrAnanda, dAsabhAva seyo jinacanda / atula lakSmi tAke ghara bhaI, bahurikathA su avadhapura gaI || ikadina guraNadhara mUkho bhayo, ha~sata ha~sata bhAvaja pai gayo / tA kSaraNa bhAvaja kahI risAya, bhojana dehoM ghAsa lizrAya || lAgo bola ku~vara gayo tahAM, vana udyAna ghAsa thA jahAM / dukha sukha kATi mUMDape liyo, ha~siyA mUli ku~varaghara gayo / tAchina bhAvaja uThI risAya, haMsiyA vegi lizrAvahu jAya / jaba tuma haMsiyA deho mohi, tabahI bhojana dUMgI tohi // aise vacana sune varavIra, uThe roma tharaharo zarIra / tina mana meM dukha dharo prapAra, bina prabhutA dhika hai saMsAra || dhunato sIsa bahuri so gayo, to lagi dAtra baiThi ahi raho / taba guragadhara bolo akulAya, namaskAra kara lAgo pAya / / Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 531 dehu dAtra mata lAvahu bAra, ke Dasa deva karo muhi chAra / aba jo dAtra chor3a ghara jAhuM, to hoM uttara kahAM karAhuM / visamau sAhu tane ghara hoya, beMco dAtra kahe saba koya / jaba dina bure parata haiM prAya, guraNa karate avaguNa ho jAya / nazai buddhi hove tana chIna, kahive purIpuruSa dhanahIna // dhanabina sevaka seva na kare, dhanabina puruSa nAri prihre| dhanabina mAna mahata kyoM hoya, mahA kupUta kahe saba koya / / dhanabina paraghara kAma karAya, dhanabina bhojana rUkhe khAya / dhanabina cintA dyuti hara leya, dhanabina dAna na zobhA deya / / dhanabina pAyana cale nareza, dhanabina nara bhaTake paradeza / dhanabina dharaNi na lAge pAya, dhanabina bandhu na kare sahAya // dhanabina jIvana viphala kahAya, dhanabina kADhi parAyo khAya / dhanabina bAta na pUche koya, dhanabina eko kAja na hoya / / jAnyo kuvara kharo dakha bharo, zeSarAya ko prAsana ttro| padmAvati soM ko bulAya, bAlaka ko duHkha bhaMjo jAya / / vAko pitA pUja nita kare, pArzvanAtha svAmI mana dhare / aba yAko tuma hohu sahAi, nidhi devo bAlakahiM bulAya // padmAvati mana haSita bhaI, deva paMca kalyANaka ThaI / paMca padAratha motina hAra, svarNadAtra sone ko thAra / / nidhi le pani vaha pahuMcI tahAM, vana meM kuMvara akelo jahAM / baiTho dekha bulA jo liyo, donI nidhi bahu prAnanda kiyo / vilasahu vatsa zaGka nijaharo, pArzvanAtha svAmI mana dhro| jaba ravi divasa pare zubhaprAya, dhyAvahupArzva citta vilasAya // apane mana mata dhAro zaMka, lehu kuMvara ghara jAhu nizaMka / jA prasAda bhAje sandeha, tA prasAda phala pAyo yeha / / Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 ] vrata kathA koSa jA prasAda bhava dustara taro vrata kI nindA bahuri na karo / mAnuSa janma ju viralo pAya, zrAvaka kula uttama kui pAya || bArambAra mile nahiM zrAya, phaNipati kahe visara jina jAya / dharma ahiMsA mana vistaro, paiMtisa prakSara mana meM dharo // antakAla ye hoya sahAya, hoi siddhi svargoM meM ThAMya / mana apano thira rAkho zAMta, lehu sakala nidhi jAhu turanta || bahuta sIkha padmAvati daI, puni apane prasthAne gaI / zrAnanda adhika kuMvara mana bhayo, ha~sata ha~sata so ghara ko gayo / nidhi dInI bAMdhava bulavAya, dekhata sarva vikala bhayo prAya / mUsi rAva ko maMdira liyo, kahA upAya kuMvara tuma kiyo || nizcaya jAya zrAja nija lAja, naI upAdhi karI ina zrAja / jori prabhAgo khetI kare, baila mare ke sUkhA pare // guNadhara doSa nahIM tuma tano, yaha lahaNo lAbha prApano / zraurahu cintata zraurahu hoya, karmalikhita nahi meTata koya || mUdyo hiyo na zrAve sAMsa, thAkyo bola pasIjo gAta / nainana nIra bahai asarAra, jimi ghana barase mUsaladhAra // satabhAva, tAta na kachU karo visamAva / gayo, karo na cintA imi kahagayo || taba guraNadhara bole zeSarAya mokoM de itanI sunata uThe karake pyAra kahai bar3avIra, dhana dhana visamAya, sabai kuMvara teM lipaTe dhAya / guNadhara sAhasadhora || nema dharama saMjama zrAcAra, to sama to prasAda dukha dArida gayo, kulamaNDana bahuta sarAhata hoya bAra kharaceM khAveM sukha vyohareM, puruSa nahIM saMsAra / bAlaka tU jayo // sabamila kareM kuMvara kI khvAra / pArzvanAtha japa hiya meM dhare // Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 533 aisI vidhi mAsa ika gayo, taba jina tanoM bhavana sNtthyo| bhale bhale kArogara lAya, caur3I nIMva dayI bharavAya / / phaTikajar3ita utuGga prAvAsa, svargapurI sama indranivAsa / kanaka-khambha lAge caukora, kiyo caterana bahuta catera / pAr3o sira ratnanako diyo, tAkI joti bhAnu lopiyo / sAta paura rAkhI ika sAra, sone sAMkara jar3e kivAra / / rahe kaMgUre aisI bhAMta, dekhata jinake bhUkha bujhAta / vedomadhya banI caukhUTa, avara chatra jo adhika anUpa / chajje praba rAkhe ika sAra, motI jhAlara bandana bAra / dhvajA patAkA ur3e utaGga, dhaurAgiri parvata ke raMga // sAta divasa meM pUrI soya, sura nara dekha acambho hoya / puni caubIso bimba karAya, bhaI pratiSThA lAge pAMya // deza deza ke zrAvaka loga, cala pAye vandana jina yoga / jinako subhaga racI jyonAra, vastu kahAM loM varanoM sAra / saMgha pUji kara dono dAna, ghara ghara sama de rAkho mAna / cugala eka rAjA pai gayo, kAna lAgi aisI kahi gayo / suno gusAMI prakharAcAra, tumare nagara tano vyohAra / peTa bharana je mAnava prAMya, yoM baibhava tina kaise pAya / / jAti bAniyoM sunaha narinda, kharacau dhana yaza bhau tihakhaMDa / itanI bAta suno jaba rAya, kotavAla taba liyo bulAya / jAhu vora jina dera lagAhu, paradezI koM vegi ligrAhu / le prAyasu so pahu~co tahAM, matisAgara ke suta the jahAM // tihisoM bAta kahI samujhAya, vegeM calo bulAveM rAya / tAsu vacana suni ThAr3he bhaye, sAtoM vIra napati pai gaye / kArana jAna sake nA bheva, mana meM japata cale jinadeva / jaba bAlaka dekhe bhUpAla, mana prAnanda bhayo tihikAla / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 ] prata kathA koSa pUrI sabhA rahI so mohi, rUpavanta nara prAye kohi / .. prAdara kara tina liyo bulAya, siMhAsana . baiThAre rAya / de tAmbUla kahe guraNadhIra, kachu cintA mata karahu zarIra / tumako yAteM liyo bulAI, mere mana vikalpa bhayo prAi / kaise dhana pAyo tuma yeha, jyoM bhAje mero sandeha / dharma phalAphala suno vicAra, jaya jayakAra kare bhUpAra / dhanadhana pitA dhanya tuma mAi, jAkI kUkha jane tuma prAi / dhana tU vaMza dhanya kula hohi, aba tuma vatsa kSamAkara mohi / bole guNadhara suna ho rAya, bhale divasa hama nagarI prAya // prANa kAr3hi tumako rina dehi, taU na Urani tuma teM hoMhi / itanI suna prAnando rAva, tuSTa kuMvara kA kiyo pasAva // hutI sutA bahu guNasaMyukta, dInI guNadhara joga turanta / tAsu rUpa ko sake vicAra, satya zola sItA unahAra / / lachana battIsa lilAra dipaMta, madhura lacana koMkila ke bhaMta / TIkA kara ghara diyo paThAya, vega vipra tina liyo bulAya / / likhIlanagu zubhadinasodhiyo, maMgalAcAra sutA ko kiyo / paJca sabada bAje dhunAkAra, budhajana mantra par3he jhanakAra // tabala nizAna bheri dhuni bhaI, dAsI eka sutA pai gaI / svAminisuna aba dhAro pAMva, nRpa ne raco tumhAro vyAya // manako cinto kAraja bhayo, rUpavaMta guNadhara vara lyo| cita pAhalAdI rAjakumAri, suvaraNa sAMkala daI utAri // vacana tihAro mokoM hohi, dAsI bahutaka dUMgI tohi / caeNvarI maNDapa dharI uThAni, kanakakalazacaukhUTahiM ThAni / / rahasa rasIlo bIto vyAha, bahu bhaNDAra diyo naranAha / camara chatra donoM bhaNDAra, diye siMhAsana motinahAra // Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [535 bahata bhAMti donoM mandaDo, ratana padAratha motI jdd'o| SoDaza barasa tanI so bAla, dono dAsI nayana sutAra / / kukuma kesara karihi bharAya, bahuta daye prAbharaNa car3hAya / haya gaja paTTana done ThAna, tina sabako ko kare bakhAna / motI mANika thAla bharAya, hIrA pannA lAla sahAya / jeto kachu dInyo - nRparAya, nA saba mo pai baranoM jAya // kari jyonAra divAye pAna, saba prakAra teM rAkho mAna / paur3he guNadhara kanaka pravAsa, nitaprati bhoge bhoga vilAsa / rahata bahuta dina bIte jAma, rAjAsoM yoM vinavai tAma // aba tuma pitA eka jasa lehu, hamako vidA kRpA kari dehu / aisI jampe bArambAra, aba hama jAya mileM parivAra // rAjA tinheM vicAre bhAva, haTha rAkhe upaje visabhAva / uThakeM kuMvara goda meM laye, bhA~tina bhAMti padAratha daye // bheMTa sutA bhari prAye naina, lAge rAya bahuta sikha daina / sAsa nanada sevA citta dharo, prAjJAbhaMga bhUli jina kro| yahI sIkha maiM deU~ tohi caliyo jyoM kulagArinahohi / kosa ekaloM rAba su prayo, dala caturaMga sAja saba layo / tabala nizAna Dhola bAjiyo, prati uchAha bArANasi gyo| kaNTha lagAya sajana bheTiyo, saphala janama mana meM lekhiyo / mAta pitA ke vande pAya bahuta bhAvasoM bhakti karAya / bhayo mAnanda nagara meM jiso, avadha praveza rAma hai jiso // dohA-azubha karmaphala bhoga kari, milo kuTumbahiM jAya / dhana parigraha bADhyo ghano, pArzvajinendra sahAya / / Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 ] vrata kathA koSa sAra, caupAI pArzvanAtha - ravivrata sevata navanidhi hoMi apAra / nAri puruSa jo mana vaca kareM, sakala zrApadA china meM hareM // bahuprakAra jo saMkaTa sahe, kuSTa vyAdhi se pIDita rahe / so sumare zrI pArzvajinendra, saba prakAra pAve zrAnanda || putra kalatra vihUMr3o hoya, bahuri mana de ravivrata pAle soya, bAMjha jo nArI hoya / pArasanAtha sahAI hoya || chalo mandamati vidyAhIna, je nara sumareM cakSu vihona / calata videza nAma jo lehi, tAko pArzvanAtha phala dahi || puNyakathA yaha pUrana bhaI, bhavijana ko sukhadAI kahI / bhavipaMkaja vikasAvana bhAna, samadarzI sarvajJa sujAna // mohamalla jinane vaza kiyo, rAgadveSataji saMyama liyo / ajara amara nirbhaya hra rahyo, so jinadeva sabhI ko jayo || deya dRSTi meM raco purAna, uThI buddhi meM kiyA bakhAna / hIna adhika jo prakSara hoMya, bahuri saMvAro guNadhara loya // agravAla tina kiyo bakhAna, mUr3hA jananI tiyaraNa thAna / garaga gota malla ko pUta, 'bhAU' kavi subhakti saMjUta || karmakSaya kAraNa mati bhaI, taba yaha dharmakathA varanaI / mana dhari 'bhAu' sune jo koya, so nara svarga -devatA hoya // // iti ravibrata kathA samApta || zratha raudradhyAnanivAraNa vratakathA vrata vidhi :-- pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kRSNA 12 ke dina ekAzana kare / 13 ke dina upavAsa va pUjA ArAdhanA maMtra jApa Adi kare ! patte mAMDe / Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 537 ratnazoka vrata kathA ASAr3ha zukla tRtIyA ke dina zuddha hokara maMdira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, ratnatraya mUrti kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, gaNadhara kI pUjA kare, zAstra va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNi kI. jA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM zrara malli munisuvrat lorthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyonamaH : svAhA / isa maMtra se 108 bAra puSpa lekara jAyya kare, saNamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM arghya lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAvai, maMgala AratI utAre, tIna prakAra kA naivedya car3hAve, tIna munirAja ko dAna deve, svayaM ke bhojana meM tIna vastu hI se ekAsana kare / isa prakAra se nava pUjA vrata pUrNa karake, isa vrata ko zukla pakSa va kRSNa pakSa kI tRtIyA ko vrata va pUjA kare / prASAr3ha kI do aura zrAvaraNa kI do bhAdra kI do, Azvina mahine kI do aura ATha kArtika zu0 tRtIyA, isa prakAra nau tRtoyA ko vrata kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya ratnatraya kI mUrti banAkara pratiSThA karavAve, dAnAdi deve / muni saMghoM ko AhAraH kathA kanakapura nAma ke eka nagara meM jayaMdhara nAma kA rAjA apanI pRthvIdevI nAmaka rAnI ke sAtha sukha se rAjya karatA thA / pRthvIdevI ne isa vrata kA pAlana kiyA thA, vrata ke prabhAva se nAgakumAra nAmaka puNyazAlI putra utpanna huA, nAgakumAra ne Age jinadIkSA grahaNa kara svarga aura mokSa ko prApta kiyA / rAmanavamI vrata kathA caitra zukla paMcamI se navamI taka pratidina jinendra bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, jinavANI aura guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare / Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 ] vrata kathA koSa ___ OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM paramabrahmaNe pratantajJAna zaktaye prahatparameSThine namaH svAhA / isa maMtra se 108 puSpa lekara jApya kare, sahasra nAma par3he, NamokAra maMtra ko 108 bAra jape, vrata kathA par3he, eka thAlI meM arghya lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve, ghara jAkara caturvidha saMgha ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, pratidina ekAsana kare, pAMcoM hI dina aNuvratoM kA pAlana karate huve, dharmadhyAna se samaya bitAve, aMtima dina meM paMcAmRtAbhiSaka karake paMca pakavAna car3hAve, pAMcoM dina ghI kA akhaNDa dIpa jalAve / isa vrata ko nava varSa kare, athavA nava mahine kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya caMdraprabhu bhagavAna kI pratimA yakSayakSiNI sahita navIna lAkara paMca kalyANaka pratiSThA karAve, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM ratnapura nAma kA nagara hai, usa nagara meM eka bAra prajApati rAjA apanI guNavato rAnI ke sAtha sukha se rAjya karatA thA, usa rAjA ke candrazUla nAma kA putra thA, aura usa rAjA kA mantrI subuddhi thA, usako bhI eka putra vijaya nAma kA thA, eka samaya AhAra ke lie cAraNa RSidhArI mahAmunI rAjamahala meM padhAre, rAjA ne navadhAbhaktipUrvaka AhAra dAna diyA, AhAra hone ke bAda munirAja ne rAjaputra ko aura mantrI putra ko rAmanavamI vrata diyA aura munirAja jaMgala meM tapasyA ke lie vApasa cale gaye / idhara donoM hI vrata ko grahaNa kara unmatta ho gaye aura yauvana avasthA meM cUra hokara nagara kI yuvatiyoM kA zIla bhraSTa karane lge| nagaravAsI prajA kI yaha dazA dekhakara rAjA ina donoM ke Upara bar3A ruSTa huA aura donoM kumAroM ko pakar3avAkara ziraccheda karavAne kA Adeza de diyA, sevaka loga una donoM ko jaMgala meM le gaye, taba rAste meM eka guphA milI / usa guphA meM eka munirAja ke darzana kara donoM jane upazama bhAva ko prApta ho gaye, aura donoM hI ne unase munidIkSA grahaNa kara lii| rAjA ko yaha samAcAra prApta hote hI, jaMgala meM Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 536 jAkara donoM munirAjoM se kSamA mAMgI aura namaskAra kara nagara meM vApasa lauTa AyA, ve donoM munirAja tapazcaraNa karake samAdhimaraNa pUrvaka marakara svarga meM deva haye, vahA~ se cayakara ve donoM rAjA dazaratha ke yahA~ rAma lakSmaNa hokara janme / rAma muni banakara tapazcaraNa karake mokSa ko gaye, lakSmaNa Age mokSa ko jAyeMge / jo rAjA thA, usane rAmanavamI kA vrata putroM ke badale svayaM pAlana kiyA, aMta meM udyApana kiyA, aMta meM dIkSA grahaNa kara mokSa ko gayA / rohiNI vrata karane kI prAvazyakatA ___ yathA zukla kRSNa pakSayoH paJcadazadineSu praSTamyAM caturdazyAJcopavAsaH tathaiva saubhAgyanimittaM striyaH saptaviMzatinakSatreSu rohiNyAkhyanakSatre upavAsaM kurvanti / artha :-jisa prakAra kRSNa pakSa aura zukla pakSa ke pandraha-pandraha dinoM meM pratyeka aSTamI aura caturdazI ko upavAsa kiyA jAtA hai, usI prakAra striyAM apane saubhAgya kI vRddhi ke lie sattAIsa nakSatroM meM se rohiNI nakSatra kA upavAsa karatI haiN| rohiNIvrata kA phala rohiNIvratopavAsasya ki phalamiti cettaduktaM yogIndra devaiH__dovaI digaI jiragavarahaM mohahu hoi Na ThADa / aha uvavAsahi rohiriNahiM sou vipalahu jAI / / [sAvayadhammadohA 188 dUhA, pR0 56 / ] artha :-rohiNI vrata ke upavAsa kA kyA phala hai ? prAcArya yogIndradeva ne phala batalAte hue kahA hai jinendra bhagavAn ko dIpa car3hAne se moha ko sthAna nahIM milatA arthAt moha naSTa ho jAtA hai tathA rohiNI vrata ke upavAsa se zoka bhI pralaya ko pahuMca jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki rohiNI vrata karane se sabhI prakAra ke zoka, dAridra ya Adi naSTa ho jAte haiN| Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 ] vrata kathA koSa rohiNI vrata ko vyavasthA tathA padmadevaiH proktaM ceti yasmin dine samAyAti, rohiNIbhaM manoharam / tasmin dine vrataM kArya na pUrvasmin paratra vA // artha :-jisa dina rohiNI nakSatra ho usI dina vrata karanA caahie| AgepIche vrata karane kA kucha bhI phala nahIM hotA hai / rohiNI nakSatra vrata pratyeka mahIne meM eka bAra kiyA jAtA hai| yadA rohiNI na syAt kRttikAmRgazISauM staH tayormadhye kiM karaNIyaM syAdityAha-kAle yadi rohiNIkAyAH proSadhaH na syAt, tadA sa niSphalaH syAt kAlena vinA yathA meghaH / vAmadevaiH proktamidaM yAvat kAlaM bhaM syAt tAvat kAlaM karotu bhavatakam, na tu devasikAsa niyamaH proktaH munIzvaraiH ; arthAt yAvat rohiNI tAvat sarveSAM tyAgaH kAryaH / pAraNAdine taduttarAnantaraM ca pAraNA krttvyaa| etadeva zuklapaJcamIkRSNapaJcamI jinaguraNa sampatti jyeSTha jinavara kavalacAndrAyaNAdayo jJAtavyAH / rohiNI tu trivarSAH syAt, paJcavarSA saptavarSA ca saMproktA vasunandyAdisUribhiH ; prAdi zabdena sakalakoti chatrasenasiMhanandimalliSeNa hariSeNa padmadeva vAmadevaH saMproktA grAhyaH / anye'pyAdhunikA dAmodara devendrakotti hemakIAdayazca jJeyAH / artha :-- yadi vrata ke dina rohiNo na ho arthAta rohiNI nakSatra kA kSaya ho kRttikA aura mRgazIrSa hoM to kyA karanA cAhie; isa prakAra kI zaMkA utpanna hone para prAcArya kahate haiM ki yadi samaya para rohiNI vrata kA proSadha nahIM kiyA jAyagA to, usakA phala kucha bhI nahIM hogaa| jisa prakAra asamaya para varSA hone se usa varSA se kucha bhI lAbha nahIM hogA usI prakAra asamaya meM vrata karane se kucha bhI lAbha nahIM hotA hai| vAmadeva prAcArya ne bhI kahA hai ki jaba rohiNI nakSatra ho tabhI vrata karanA cAhie / prAcAryoM ne devasika vratoM ke lie yaha niyama nahIM batAyA hai / arthAt jisa Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 541 dina rohiNI ho usa dina vrata karanA, anya nakSatroM meM vrata nahIM kiyA jAtA hai / rohiNI ke anantara arthAt mRgazira nakSatra meM pAraNA kI jAtI hai / zukla paJcamI, kRSNa paJcamI, jina guNa sampatti, jyeSTha jinavara, kavala cAndrAyaNa Adi vratoM ko isI prakAra mAsAvadhi samajhanA cAhie / rohiNI vrata tIna varSa, pA~ca varSa yA sAta varSa pramAraNa kiyA jAtA hai, aisA vasunando, sakalakItti, chatrasena, siMhanandi, malliSeNa, hariSeNa, padmadeva, vAmadeva Adi prAcAryo ne kahA hai / anya arvAcIna AcArya dAmodara, devendrakItti, hemakIrtti Adi ne bhI isI bAta ko batalAyA hai / vivecana :- rohiNI vrata pratimAsa rohiNI nAmaka nakSatra jisa dina par3atA hai, usI dina kiyA jAtA hai| isa dina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara jinAlaya meM jAkara dharmadhyAnapUrvaka solaha pahara vyatIta kare arthAt sAmAyika, svAdhyAya, pUjana, abhiSeka meM samaya ko lagAyA jAtA hai / zaktyanusAra dAna bhI karane kA vidhAna hai / isa vrata kI avadhi sAdhAraNatayA 5 varSa pAMca mahIne kI hai, isake pazcAt udyApana kara denA cAhie / rohiNI vrata ke samaya kA nizcaya karate hue prAcArya ne kahA hai ki yadi rohiNI nakSatra kisI bhI dina paJcAMga meM eka-do ghaTI bhI ho to bhI vrata usa dina kiyA jA sakatA hai / jaba rohiNI nakSatra kA prabhAva ho to gaNita ke hisAba ke kRttikAkI samApti hone para rohiNI ke prArambha meM vrata karanA cAhie / mRgazira athavA kRttikAko vrata karanA niSiddha hai, ina nakSatroM meM vrata karane jAtA hai / jaba taka sUryodaya kAla meM rohiNI nakSatra mile taba rohiNI nakSatra nahIM grahaNa karanA cAhie / yadyapi Age prAcArya nakSatra grahaNa karane ke lie vidhAna kareMge, para chaH ghaTI ke pramANa bhI udayakAlIna rohiNI graharaNa kiyA jA sakatA hai / se vrata niSphala ho taka astakAlIna chaH ghaTI pramANa hI abhAva meM eka do ghaTI rohiNI vrata kI anya vyavasthA tathAnyaiH proktaM rohiNyAM dazalakSaNa ratnatrayaSoDazakAraraNa- vratavat rasaghaTikA pramANaM grAhyAmiti zranyat devanandimunibhiH proktaM yat divase kSINe niyamastute kAryA:, Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 ] vrata kathA koSa divase tarimanneva hi catuSTayopalambhAt / te ke isi cedAha-nirvANa kAtikotsava mAlotsava dhUpotsava yAtrotsava vastUtsavAH / catuSTayaM kimiti cedAha-dravya kAla kSetra bhAvAravyamiti zrata sAgaraiH proktaM, anye rapi coktaM tadyathA-- prAdi madhyAvasAneSu hIyate tithirUttamA / prAdau vrata vidhiH kAryaH proktaM zrImunipuGagavaiH // prAdi madhyAnta bhedeSu vrata vidhividhIyate / tithi hAse taduktaJca gautamAdigaNezvaraiH / / artha :- anya prAcAryoM ne bhI kahA hai ki rohiNI nakSatra kA pramANa dazalakSaNa, ratnatraya, SoDazakAraNa vrata ke samAna chaH ghaTI pramANa grahaNa karanA cAhie / devanandi prAcArya ne aura bhI kahA ki dina hAni hone para-rohiNI nakSatra kA prabhAva hone para usI dina vrata, niyama karanA cAhie, kyoMki pUrvAcAryoM ke vacanoM meM vrata tithi kA nirNaya karate samaya catuSTaya zabda kI upalabdhi hotI hai / nirvANa, dvIpamAlikA utsava, dhUpotsava, yAtrotsava, vastu-utsava Adi vratoM ke nirNaya meM bhI prAcArya ne catuSTaya zabda kA vyavahAra kiyA hai| zrutasAgara prAcArya ne catuSTaya zabda kA artha dravya, kSetra, kAla aura bhAva liyA hai, anya prAcAryoM ne bhI vrata vyavasthA ke lie kahA hai yadi vrata ke dinoM meM Adi, madhya aura anta ke dinoM meM koI tithi ghaTa jAya, to eka dina pahale vrata karanA cAhie / aisA zreSTha muniyoM ne kahA hai / tithi hrAsa hone para Adi, madhya, aura anta bhedoM meM vrata vidhi kI jAtI hai arthAt tithihrAsa hone para eka dina pahale vrata kiyA jAtA hai / isa prakAra gautama Adi zreSTha prAcAryoM ne kahA hai| vivecana :- rohiNI vrata ke dina rohiNI nakSatra chaH ghaTI pramANa se malpa ho to bhI deza, kAla Adi ke bheda se prAcAryoM ne vrata karane kA vidhAna kiyA hai, ataH rohiNI-vrata karanA cAhie / rohiNI vrata ke lie eka-do ghaTI pramANa nakSatra ko bhI udayakAla meM grahaNa kiyA gayA hai / kucha prAcAryoM kA yaha mata hai ki rohiNI nakSatra ko kSINa hone para bhI vrata usI dina karanA hai arthAt kRttikAke uparAnta aura mRga Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [ 543 zirA ke pUrva kA jitanA samaya hai, vahI vrata-kAla hai / rohiNI vrata yoM to aizvarya, sukha prAdi kI vRddhi ke lie strI-puruSa donoM hI karate haiM, para vizeSataH isa vrata ko striyAM karatI haiM / isa vrata ke karane se striyoM ko saubhAgya, santAna, aizvarya, svAsthya Adi aneka phaloM kI prApti hotI hai| isa vrata meM upavAsa ke dina tInoM samaya 'OM hrIM zrIMcandraprabhajinendrAya namaH' mantra kA jApa karanA caahie| ___ jinako upavAsa karane kI zakti na ho ve saMyama grahaNa kara alpabhojana kareM, yA kAMjI athavA mAMDa-bhAta leN| vrata ke dina paJcANu vratoM kA pAlana karanA, kaSAya aura vikathAoM ko chor3anA Avazyaka hai / mRgazira nakSatra meM pAraNA karanA evaM kRttikA meM vrata kI dhAraNA karane se vrata vidhi pUrNa mAnI jAtI hai / avApya yAmastamupaMti sUryastithi muhUrtatayavAhinI ca / dharmeSu kAryeSu vadanti pUrNA tithi vratajJAnadharA munIzAH / / iti cAmuNDarAyavAkyaM tathA ca tat purANepyevamuktam vratAnAM dinezAH dinezaM prahoNe kilAdau ca madhye'vasAne tathaiva / tathA mukhyaghastraM grahItvA prakArya vidhAnaM vratAnAM samuktaM munIzaiH / / ___ prAditaH dinakSayeSu prathamamevamAcaret madhyataH dinakSayeSu prathamamevamAcaret; antataH dinakSayeSu ayaM vidhiH na vidhIyate / uktaM ca tithInAM kSaye dvitrituryAdikAnAM na vai tadavatAnAM tithizcetprayAti / dinake'vaziSTe vrataM kAryamAdau gRhItvAM dinaM tatprapUrNAM vidhi ca // 1 // tithInAM suvRddhau dvituryAdikAnAM vratAnAM dineSveva kArya vidhAnam / yadA ko'pi maryo sarogaH saduHkhaH tadA teSu kArya vidhAna budhoktam / / 2 / / Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 ] vrata kathA koSa ___ iti cAmuNDarAyapurANe rohiNyotsavanirvANakAttikAbhiSekotsave yAtrotsave vastutsave ca vidhAnam / / artha :-jisa tIna muhUrta vAlI tithi ko prApta kara sUrya asta hotA hai, usa tithi ko vrata ke jJAtA dharmAdi kAryoM meM pUrNa mAnate haiM / isa prakAra cAmuNDarAya ne kahA hai, cAmuNDarAyapurANa meM aura bhI kahA gayA hai vratoM ke dinoM meM Adi, madhya yA anta meM tithi kA hrAsa ho to mukhya dina ko lekara vrata vidhAna karanA cAhie / isa prakAra zreSTha prAcAryoM ne kahA hai| Adi meM tithi-kSaya ho yA madhya meM tithi-kSaya ho to eka dina pahale vrata karanA caahie| anta meM tithi-kSaya hone para yaha vidhi nahIM kI jAtI hai / kahA bhI hai ___ do-tIna yA cAra dina ke vratoM meM kisI tithi ke kSaya hone para, pUrva dina se vrata karane cAhie tathA pUrva dina se hI vrata vidhi sampanna kI jAtI hai / yadi do-tIna yA cAra dina ke vratoM meM kisI tithi kI vRddhi ho jAya to, vrata saMkhyaka dinoM meM hI vrata vidhi pUrNa karanI cAhie / parantu prAcAryoM ne yaha vidhAna kisI rogI, duHkhI vyakti ke lie kiyA hai / svastha aura sukhI vyakti ko tithi vRddhi hone para eka dina adhika vrata karanA cAhie / isa prakAra cAmuNDarAyapurANameM rohiNI-utsava, nirvANa-kAttika utsava, yAtrA-utsava, vastu-utsava Adi ke lie vidhAna kiyA hai / vivecana :-rohiNI vrata ke lie udayakAla meM rohiNI nakSatra chaH ghaTI athavA isase alpa pramANa bhI ho to usI dina rohiNI vrata karanA caahie| yadi udayakAla meM rohiNI nakSatra kA abhAva ho to eka dina pahale vrata kiyA jaayegaa| yoM to sabhI vratoM ke lie yahI niyama hai ki tithi kSaya meM eka dina pUrva se vrata kiyA jAtA hai aura tithi-vRddhi meM eka dina adhika vrata karane kA vidhAna hai| cAmuNDarAyapurANa ke anusAra rogI, vRddha aura asamartha vyaktiyoM ko tithi vRddhi hone para niyata dina pramANa hI vrata karanA cAhie / rohiNI vrata sirpha eka dina kA hotA Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 545 hai, ata: isa vrata meM udayakAla meM chaH ghaTI kA niyama prAyaH mAnya hotA hai / hAM, kabhI-kabhI eka-do ghaTI pramANa udaya meM rohiNI ke rahane para bhI vrata kiyA jAtA hai / dine kRta e ca chinna vA'chinne tatra ca nizcayaH / kSetrakAlAdimaryAdollaMGaghanaM tatra dUSaraNam / / zranyadapi SoDazakAraNavAridamAlAratnatrayAdivratAnAM pUrNAbhiSave pratipattibhireSA nAparA grAhyeti pUrvoktavacanAt / zraparA dvitIyA grAhyati anavasthAjJA bhaGagasaMkarAdayo doSAH bhavantIti zrazradevamatamityeSa rohiNI vrata nirNayaH / artha :- tithikSaya yA tithi-vRddhi hone para vrata karane ke lie dezakAla kI maryAdA kA vicAra avazya kiyA jAtA hai / jo deza-kAla kI maryAdA kA vicAra nahIM karatA hai, usake vratoM meM dUSaNa prA jAtA hai / anya Sor3azakAraNa, meghamAlA, ratnatraya Adi vratoM ke pUrNa abhiSeka ke lie pratipadA tithi graharaNa kI gayI hai, anya tithi nahIM / yadi anya dvitIyA tithi graharaNa kI jAya to anavasthA prAjJAbhaMga, saMkara Adi doSa A jAyeMge, isa prakAra abhradeva kA mata hai / rohiNI vrata ke nirNaya ke lie bhI deza kAla kI maryAdA kA vicAra karanA cAhie / isa prakAra rohiNI vrata kA nirNaya samApta huA / vivecana :- rohiNI vrata rohiNI nakSatra ko kiyA jAtA hai / jisa dina paJcAMga meM rohiNI chaH ghaTI yA isase adhika pramANa ho usa dina vrata karane kA vidhAna hai / yadi kadAcit chaH ghaTI pramANa rohiNI nakSatra na mile to ekAdha ghaTI pramANa milane para bhI vrata kiyA jA sakatA hai / jaba rohiNI nakSatra kA prabhAva ho to kRttikA ke uparAnta aura mRgazira se pUrva rohiNI vrata karanA cAhie / jaba do dina rohiNI nakSatra ho to jisa dina pUrNa nakSatra ho usa dina vrata karanA tathA agale dina yadi chaH ghaTI se Upara yA chaH ghaTI pramANa hI rohiNI nakSatra ho to agale dina bhI vrata kiyA jAyegA / isase kama pramANa hone para vrata kI pAraNA kI jAyegI / Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 ] vrata kathA koSa rohiNI vrata yaha vrata adhikatara aurateM apane saubhAgya kI vRddhi aura prIti ke liye karatI haiN| upavAsa kA phala kahate hue yogIndra deva ne kahA hai jinendra bhagavanta ko dIpa car3hAne se moha naSTa hotA hai / usI prakAra rohiNI ke vrata se zoka dAridra Adi kA nAza hotA hai / rohiNI nakSatra pratyeka mahine meM prAtA hai / jisa dina nakSatra na ho usa dina upavAsa karane se usakA phala nahIM hotA hai| upavAsa ke dina cAra prakAra kA AhAra kA tyAga kara mandira meM jAkara dharma dhyAna pUrvaka 16 prahara bitaaye| vahAM sAmAyika, svAdhyAya, pUjana abhiSeka isa meM samaya nikAle / ___ yadi rohiNI nakSatra eka yA do ghaTaka ho yA yadi kRtikA nakSatra kI samApti para rohiNI nakSatra ho to bhI athavA sUryodaya ke samaya nakSatra AtA ho to usa dina karanA / vrata ke upavAsa ke dina trikAla OM hrIM zrI caMdraprabhu jinendrAya namaH isa mantra kA 105 bAra jApa kare / yadi upavAsa kI zakti na ho to saMyama se alpa bhojana kare yA kAMjIhAra yA bhAta kI mAMDa lenA / vrata ke dina paMcANakta kA pAlana karanA cAhie / udyApana karanA cAhiye udyApana ke dina eka nayI miTTI kA kalaza le usako caMdana Adi se lepa karanA cAhie Upara sapheda vastra se Dhake usa para puSpamAlA DAlanI usake muha para pItala kI thAlI rakhanI usake Upara RSi maMDala nikAlanA aura usa dina pUjA karanA pUjA kI prakriyA ratnatrayAvalI meM batAyI hai caturviMzati kI pUjA krnaa| usameM jalayAtrA, abhiSeka, sakalIkaraNa aganyAsa, maMgalASTaka, svastivAcana karanA / usake bAda 72 pUjA nitya pUjA ke bAda kare argha meM cA~dI ke svastika nAriyala supArI car3hAnI udyApana meM pAMca bartana jhAlara ghaMTA Adi denA caahie| kathA magadha deza meM rAjagRha nAmaka eka nagara thaa| vahAM zreNika rAjA rAjya karatA thaa| unakA putra vAriSeNa thA / eka dina vipulAcala para mahAvIra bhagavAna kA samozaraNa pAyA thaa| usa samaya rAjA zreNika ne rohaNI vrata kisane aura kyoM kiyA thA aisA prazna pUchA ? taba bhagavAna mahAvIra kI divya dhvani khirI Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 547 isa bharatakSetra meM jambUdvIpa nAmaka kurujAGgala deza hai, usameM hastinApura nAmaka eka nagarI hai, usameM vigatazoka nAmaka rAjA rAjya karatA thA, usakA putra azoka sadaguNI thA / isa dvIpa meM aMgadeza meM caMpAnagarI kA rAjA maghavA usakI rANI zrImatI thI / usake ATha lar3ake the aura eka putrI thI, usakA nAma rohiNI thA / rohiNI nakSatra ke samAna hI rUpavAna thI / kArtika mahine ko bAta hai ki aSTAnhikA parva zurU thA / usakA usa dina upavAsa thA, pUjA ke liye vaha mandira meM gayI aura bhaktibhAva se pUjA karake sAdhunoM ko namaskAra kiyA aura apane pitAjI ke pAsa AyI / pUjA kA prasAda sabako diyA / usakA rUpa dekhakara usake pitAjI ko vicAra AyA / itanI sundara lar3akI kisake palle jAyegI isake yogyatAnusAra vara milegA ki nhiiN| isI ciMtA se grasta usane maMtriyoM ko bulAyA aura kahA apanI rohiNI bar3I ho gayI hai isalie usakI yogyatA anusAra hameM usakA pati DhUMr3hanA cAhie / isaliye Apa loga DhUMDo aura kisako denI yaha nizcita karo / taba unameM se eka mantrI bolA rAjan pUrvApara paddhati se prApa svayaMvara raco kyoMki svayaMvara meM use jo pasanda prAye use vaha apanA pati varegI / rAjA ko yaha bAta pasanda AyI / unhoMne svayaMvara maMDapa kI racanA kI va saba rAjAoM ko Amantrita kiyA / saba rAjakumAra svayaMvara maMDapa meM prAye sabakA dhyAna rohiNI kI ora thA ve saba cAhate the ki rohiNI hameM vare / rohiNI apane divya aMlakAra pahanakara svayaMvara maMDapa meM AyI / usake hAtha meM paMcavarNI puSpoM kA hAra thA usake rUpa ko dekhakara saba rAjakumAra mohita ho gaye / rohiNI kI dAsI sabhI rAjAoM kA paricaya batAtI huI Age bar3hI / rohiNI ne vItazoka rAjA ke putra azoka ke gale meM mAlA DAlI / saba rAjakumAra apane-apane ghara cale gaye / thor3e dinoM ke bAda rohiNI kI zAdI azoka ke sAtha ho gaI / ve donoM vahIM raha kara sukha bhokhane lage / vahAM para vItazoka rAjA ke bahuta hI patra azoka ke pAsa Aye, para vaha vahAM gayA nahIM / taba rAjA ne kar3aka patra likhA jisase donoM vItazoka rAjA ke pAsa pahuMce / Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 ] vrata kathA koSa rAjA vItazoka ko vairAgya ho gayA thA jisase usane thor3e hI dina meM azoka ko rAjyabhAra sauMpakara jinadIkSA lI aura bahuta kaThina tapazcaryA karake mokSa gaye / rohiNI ko ATha putra va cAra putrI utpanna haye, eka dina rAjA rohiNI ke sAtha baiThA thA aura dAsI lokapAla ko apanI goda meM lekara khela rahI thii| taba eka aurata apane bAloM ko bikharAye huye chAtI pITate huye bacce ko mArate huye rote hue jA rahA thaa| taba rAnA naM "yaha kyA hai esA prazna pUchA / marne nATaka meM rAsa krIr3A lokanRtya, loka-gIta ye saba dekhA / para aisA nahIM dekhA / yaha nATaka kA kaunasA prakAra hai ?" dAsI ne uttara diyA 'rANI, yaha duHkha kA pradarzana hai / ' rAnI ko duHkha kI jAnakArI nahIM thii| usane duHkha kyA hotA hai ? aisA pUchA kyoMki vaha apane jIvana meM kabhI bhI duHkhI nahIM huI thI / aisA bAra-bAra pUchane para dAsI gusse se bolI ___"kyA bAI tumhArA pAMDitya ! tumheM aizvarya sukha kA garva car3hA hai / itanI ApakI umra gaI para abhI taka Apako duHkha kI kalpanA nahIM hai Azcarya hai|" rohiNI ko kharAba lagA para phira bhI zAnta bhAva se usane phira kahA-gussA mata karo, maine bahuta sI kalAe~ sIkhIM para abhI taka aisI kalA maiMne nahIM siikhii| taba dAsI ne kahA "yaha nATaka nahIM, gAyana nahIM hai, yaha to usake lADale bhAI kI mRtyu kA rudana hai| isaliye maiMne ise zoka kahA / ronA kaise AtA hai aisA usa rAnI ne phira pUchA, taba rAjA vahIM baiThA thA, usane yaha saMvAda sunA to usane kahA ronA kaise AtA hai ? aura kyoM prAtA hai ? aura duHkha kise kahate haiM ? yaha maiM tujhe batAtA hU~ aisA kahakara usakA putra lokapAla jo dAsI kI goda meM khela rahA thA use uThAkara nIce pheMka diyA / lokapAla jora se nIce girA para puNyodaya se nIce puSpoM kI zaiyA thI, usake Upara vaha girA / yaha goSTa nagara devatA ko mAluma huyI ve ekatrita hokara rone lage phira bhI rAnI ko usakI kalpanA nahIM huii| duHkha kA use anubhava nahIM pAyA Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 546 taba devoM ne lokapAla ko uThAkara rAnI ko diyA aura unakI pUjA kI aura rAnI ke puNya kI kathA kahane lge| gAMva ke bAhara azoka vana thA vahAM pratibhUti, mahAbhUti, aMbaravibhUti aura aMbaratilaka aise cAra vizAla jinamandira the / vahA~ para hastinApura se vihAra karate huye do cAraNa muni rUpakumbha va varNakumbha mahAbhUti mandira meM utare (aaye)| yaha bAta vanapAla ne pAkara rAjA ko batAI / taba rAjA rAnI aura nagaravAsiyoM sahita vaMdana ko gyaa| vahAM vandanA kara mahArAja se pUchA ki rohiNI ne aisA kyA puNya kiyA hai ki jisase usako duHkha kA anubhava nahIM hotA va mere pATha putra va ATha putrI kA kyA sambandha hai, so kheN| taba munirAja bole "rAjana ! hastinApura se 12 kosa dUra para eka nIlagiri parvata hai / usa parvata para yazodhara cAraNa muni tapazcaraNa karate the / unhoMne eka mAsa kA upavAsa liyA thaa| eka dina eka zikArI zikAra karatA-karatA vahA~ AyA para munimahArAja ke mahAtmya se mRga para chor3e gaye saba bANa niSphala huye, aisA kyoM huA aisA socatA huA kAraNa DhUr3hane ke liye vaha Age nikalA to vahA~ para mahArAja ko baiThe hue dekhA to use jJAta huA isI kAraNa se aisA huA hai aura use gussA AyA to jaba mahArAja mahinA pUrA hone para pAraNA ke dina AhAra ko nagara meM gaye taba pIche se zilA ke nIce prAga lagAkara zilA garma kara dii| phira vaha dUsarI ora nikala gyaa| AhAra ke bAda mahArAja vApasa Aye, nityakrama ke anusAra usa zilA para jAkara baiTha gaye, para zilA bhayaMkara tapI huI thii| taba unhoMne socA yaha upasarga hai, aisA socakara ve uThe nahIM aura baiThe hue hI dhyAna meM lIna ho gaye, taba thor3e samaya meM unako kevalajJAna ho gyaa| para usa mRga mArane vAle ko pApa ke kAraNa udumbara roga ho gayA jisase vaha sAta dina ke andara mRtyu ko prApta huA / marakara vaha sAtaveM naraka meM utpanna huaa| vahAM se aneka bhava dharatA humA manuSya huA / usakA nAma vRSabhasena rakhA, bar3A hone para Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 ] vrata kathA koSa vahIM jaMgala meM vaha bhaiMsa carAtA thA, para dAvAnala agni ke laga jAne se mara gayA hai| aura gaMdhArI isIlie ro rahI thI, isa duHkha kA kAraNa yahI thA / isI hastinApura kI kathA -- usa samaya vasupAla - apanI rAnI vasumatI sahita rAjya karate the / usakA bhAI dhanamitra usakA rAja zreSThI thA, usakI aurata dhanamitrA usakI lar3akI pUtagaMdhA thI jisake zarIra se mRtaka zarIra ke jaisI pratyanta durgandha AtI thI, koI bhI manuSya usakI ora dekhatA nahIM thA / isI nagara meM eka vasumitra zreSThI rahatA thA vaha bahuta hI dhanADhya thA usakI bhAryA vasumatI aura usakA putra zrIsaMga thA / zrI seNa saptavyasanI thA / sadA hI jumrA khelanA auaura vezyA ke ghara jAnA arthAt saptavyasanI thA / apane vyasanoM ko pUrA karane ke lie vaha dhIre-dhIre corI karane lagA jisase logoM ko duHkha hone lagA / eka dina vaha rAjazreSThI ke ghara corI karane gayA / vahAM yamadaMDa kotavAla ne usako pakar3a liyA aura hAtha bAMdhakara use nagara meM ghumAyA / yaha bAta vasumitra ko jJAta huI jisase usako bahuta hI duHkha huA / vaha dhanamitra ke pAsa gayA dhanamitra ne use kahA merI lar3akI pUtagaMdhA ke sAtha zAdI karegA to maiM use chor3a detA hUM aisA kahA / taba lAcAra hokara usane 'hAM' kaha diyA, zreSThI ne pUtagaMdhA se zAdI karA dI para usane pUtagaMdhA se zAdI hone taka to kaise bhI kara samaya nikAlA para zAdI hone ke bAda ghara chor3akara bhAga gayA / pUtagaMdhA apane karmoM ko doSa detI huI apane pitA ke ghara gyii| eka bAra prArthikA mAtAjI unake ghara AhAra ko prAyo, unako unhoMne zrAhAra diyA, usa dina se usakA roga acchA hotA gayA / isI nagara meM kIrtidhara rAjA apanI patnI kIrtimati ke sAtha raha rahA thaa| vahAM pihitAzrava aura zramitAzrava nAmaka cAraNamuni nagara ke bAhara Aye / yaha bAta sunakara rAjA apane parivAra ke sAtha darzana ke lie gayA / munimukha se dharma-zravaNa kara samyaktva meM dRr3hatA lAyA / pUtagaMdhA bhI vahAM prAyI thI usane apanA pUrvabhava pUchA / amitAzravamuni mahArAja kahane lage "isa bhAratavarSa meM pazcima ke samudra Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 551 ke pAsa saurASTra deza hai / usameM giranAra parvata hai / vahAM rAjA bhUpAla apanI patnI rUpavati va svarUpA, unakA zreSThI gaMgadatta apanI strI sindhumati ke sAtha rahatA thA, sindhumati mithyAtvI thI / usako apane saundarya kA bahuta garva thA / eka bAra mAsopavAsa ke bAda samAdhigupti mahArAja AhAra ke lie usa nagara meM Aye / rAjA ke mahala se vaha kisI kAraNa se ( aMtarAya se ) vApasa ghUme to gaMgadatta ne unheM dekhA / vaha samyaktvI thA, usane mahArAja ko paDagAha liyA ra sindhumati ko prahAra dene ke lie kahA / sindhumati ne kar3avI laukI kA pakavAna banAkara AhAra meM diyA jisase mahArAja ke peTa meM bahuta darda hone lagA para mahArAja ne zAnta bhAva se use sahana kiyA aura tapazcaraNa kiyA jisase unakA samAdhipUrvaka maraNa huA aura ve svarga meM deva huye / cAraNaRddhi muni mahArAja vahAM se nikale to yaha bAta rAjA ko batAyI unhoMne sindhumati ko gadhe para biThAkara nagara meM ghumAyA aura apane nagara se nikAla diyA / use pApa ke kAraNa aMbara kuSTha roga ho gayA jisase usakA maraNa ho gayA aura vaha naraka meM gayI / vahAM se nikalakara vaha kuttI huyI, phira marakara DukarI, zRgAla, mUSaka, gadhI Adi huI aura nAnA prakAra ke duHkha bhogane lgii| vahAM se marakara vaha pUtagaMdha huI hai / apane janma kI yaha kathA sunakara use bahuta duHkha huA / usane mahArAja se pUchA ki isase chuTane kA upAya batAo / taba mahArAja ne kahA he bAlA ! tU rohiNI nakSatra kA vrata kara jisase tujhe kabhI bhI duHkha nahIM AyegA / usane yaha vrata kiyA jisase vaha marakara pracyuta svarga meM devI huI / vahAM ke sukha bhogakara vaha yaha rohiNI huI hai / phira rAjA ne apanA va lar3ake kA bhI bhavAntara pUchA / usakA uttara mahArAja ne diyA / - eka bAra bAta karate huye donoM baiThe the / rohiNI ne rAjA ke kAna para se sapheda bAla nikAla kara diyA jisase aba merA samaya A gayA hai aisA socakara vAsupUjya maMdira meM jina dIkSA lI / tapazcaraNa karake vAsupUjya ke gaNadhara huye / ugra tapazvaraNa karake mokSa gaye / rAnI ne bhI dIkSA lI aura tapazcaraNa karake acyuta svarga meM deva huI / vahAM se caya hokara manuSya bhava lekara mokSa gaI / Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 ] vrata kathA koSa arthAt dharma se kyA nahIM hotA hai isaliye he bhavya prANI ! Atma-kalyANa karanA cAhiye jisase isa bhava meM aura parabhava meM sukha milegaa| rasAJjalI vrata ------ isa vrata kA prArambha vaizAkha sudi pratipadA se karanA caahie| usa dina sirpha tIna aJjulI pAnI pInA usake bAda kucha bhI nahIM khAnA / pratyeka mahine kI sudi va vadi tRtIyA ko tIna aJjulI pAnI lenA / vrata ke dina ikSurasa se jinAbhiSeka karanA cAhiye / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie, yadi zakti na ho to vrata dUnA kre| raidetala vrata jisa mahine meM zakla pakSa meM tIna zanivAra prAyeM usa mahine meM yaha vrata karanA cAhie / usa pakSa meM pahile zanivAra ke pahale dina ekAzana karanA, zanivAra se tIna upavAsa karanA, dUsare zanivAra ko aura tIsare zanivAra ko bhI aise hI karanA cAhiye, yaha vrata eka varSa karanA caahiye| isakI dUsarI vidhi laghu vrata karake pahacAnI jAtI hai / zukla pakSa ke pahale zanivAra va antima zanivAra ko ekAzana (ekabhuktI) karanA / bIca vAle zanivAra ko upavAsa karanA, isa prakAra yaha vrata karanA cAhiye / pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / nahIM kiyA to vrata dUnA karanA cAhiye / rUpa caturdazI vrata zrAvaNa sudi caturdazI rUpa caturdazI hai / isa dina proSadhopavAsa karanA cAhie upavAsa ke dina bhagavAna RSabhanAthajI kA abhiSeka karake aura saba pUjA karake bAda meM AdinAthajI kI pUjA karanI cAhiye / "OM hrIM zrI vRSabhanAthAya namaH" isa maMtra kA jApa karanA caahiye| vrata tithi nirNaya isakI dUsarI vidhi-bhAdra sudi 18 ko kumArikAoM ko yaha vrata karanA Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 553 caahie| jina maMdira meM jAkara tIna pradakSiNA denA cAhie phira bhagavAna kA abhiSeka va praSTadravya se pUjA karanI cAhiye, usa dina upavAsa karanA cAhiye / upavAsa proSadhapUrvaka honA cAhie / 5 varSa taka yaha vrata karanA cAhiye / nahIM kiyA to vrata dUnA karanA cAhie / rUpASTamI vrata bhAdrapada sudi zraSTamI ko proSadhopavAsa karanA caahie| yaha vrata ATha varSa taka karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye, nahIM to vrata dUnA karanA cAhie | rukmiNI vrata bhAdrapada sudi 7 ko ekAzana karake sudi 8 ko upavAsa karanA, navamI ko ekAzana karanA dazamI ko upavAsa, ekAdazI ko ekAzana, dvAdazI ko upavAsa, trayodazI ko ekAzana, caturdazI ko upavAsa, pauNimA ko ekAzana isa prakAra hara sAla cAra upavAsa cAra ekAzana karanA cAhiye / isa prakAra ATha varSa taka yaha vrata karanA cAhie | vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / nahIM kiyA to vrata dUnA karanA cAhiye / yaha vrata rukmiNI ne lakSmIpatI brAhmaNI ke janma meM kiyA thA / usake bAda baha rukmiNI ke rUpa meM janmI / phira apane putra padyumnakumAra ke sAtha jina dIkSA lI, aMta meM mokSa gayI / - kizanasiMhakRta kriyA koSa rasa parityAga vrata kI vidhi va kathA zrAvaNa kRSNa pratipadA ke dina snAna kara zuddha vastra pahine abhiSeka va pUjA dravyoM ko hAtha meM lekara jina maMdira meM jAve, IryApatha zuddhi karatA huA maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, jinendra bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, zrI abhiSeka pITha para jinendra bhagavAna kI sthApanA kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 ] vrata kI korSa / kare, jinavANI, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI, kSetrapAla kI yathAyogya pUjA tathA sammAna krnaa| OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM arhatparameSThine namaH svAhA isa maMtra se 108 puSpa lekara jApya kare, sahasra nAma kA pATha kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya karanA cAhiye, eka mahAarghya karake hAtha meM lete huve maMdira kI tIna pradakSiNA DAle, maMgala AratI utAre, mahApardhya ko bhagavAna ke Age car3hA deve, eka mahine taka brahmacarya vrata ko pAlana karatA huprA ekabhukti kare, zrAvaka ke bAraha vratoM kA pAlana kare, dUdha, dahI, ghI, tela, zakkara, namaka, ina SaTrasoM kA tyAga kare, azauca hone para zuddhi ke samaya zarIra meM kAlI miTTI lagAkara snAna kre| isa prakAra bhAdra kRSNa pratipadA taka pratidina pUrvokta kriyA, kare usI dina udyApana kare, usa dina arhat parameSThi kA mahAabhiSeka kare, sAta moge taiyAra kare, ghI bharakara deva ke Age, zakkara bharakara sarasvati ke Age, gur3a bharakara guru ke Age car3hAve, namaka bharakara svayaM leve, bAkI bace huve tIna, samyagdRSTi zrAvakoM ko prAhAradAna va vastradAnapUrvaka deve, sAta muniyoM ko prAhAradAna deve, upakaraNa bho deve, isa prakAra vrata ko vidhi hai, trikaraNa zuddhipUrvaka vrata ko karane se kramazaH mokSa sukha kI prApti hotI hai| kathA isa vrata ko rAjA zroNika aura rAnI celanA ne kiyA thA, kathA ke sthAna para celanA purANa zrINika purANa pddh'e| rUpAtizayavrata kathA aura vidhi aSADha zukla aSTamI ke dina prAtaHkAla meM snAna karake zuddha vastra pahana kara pUjA kA sAmAna lekara jina maMdira meM jAve, maMdira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhipUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSiNo sahita sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, phira pratyeka tIrthaMkara kI stotra pUrvaka jayamAlA par3hate hube, paMcakalyANaka ke argha car3hA kara pUjA kare / Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 555 OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM caturvizati tIrthakarebhyo namaH svAhA 108 puSpa lekara isa maMtra se jApya kare, 108 bAra NamokAra maMtra kA jApya kare, vrata kathA par3he, jinavANI kI pUjA kare, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA sammAna kare, aMta meM eka mahAprargha karake hAtha meM argha ko lekara maMdira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, isa prakAra kArtika mahine kI pUrNimA paryaMta pratidina lagAtAra pUjA karanA cAhiye, aSTamI upavAsa, paMcamI aura caturdazI ko ekabhukti karanI cAhiye, / zeSa dinoM meM bhojana karanA va brahmacarya vrata kA pAlana karanA caahiye| isa prakAra cAra mahine taka parvakAla pAlanA cAhiye, aMta meM vrata kA udyApana kare, eka navona paMcaparameSThi kI pratimA sthApana karake paMcakalyANaka pratiSThA karanA, nAnA prakAra kA naivedya, miSTAnna taiyAra karake paMcaparameSThi, jinavANI, guru, yakSayakSiNI (padmAvati) ko arpaNa karanA, yathAzakti dhyAnAdhyayana karanA cAhiye, guruSoM ko vaiyAvata AhAradAnAdika deve, aneka prakAra kA phala, mevA, miThAI DAlakara vAyanA taiyAra kare, eka vAyanA deva, eka guru, eka zAstra ko bheMTa karake eka kathA par3hane vAle ko aura eka svayaM lekara ghara Ave, isa prakAra vrata kI vidhi hai / kathA isa jambadvIpa ke bharata kSetra meM Arya khaMDa hai, vahAM kAzmIra deza hai, usa deza meM hastinApura nAma kA eka gAMva hai, usa gAMva meM jinamitra nAma kA eka vaizya rahatA thA, usa vaizya kI strI kA nAma jinanaMdI thA. vaizya ko sumati nAma kI eka kanyA utpanna huI vaha kanyA rUpa-saundarya se rahita thI, isaliye usake sAtha koI bhI vivAha karane ko taiyAra nahIM thA, vaizya ko rAta dina isI bAta kI cintA rahatI thii| eka dina mAsopavAsI yazodhara nAma ke manirAja pAraNA ke liye nagara meM Aye, ghUmate-ghUmate seTha jinamitra ke ghara para Aye, jina mitra ne navadhAbhakti pUrvaka munirAja ko AhAra diyA, AhAra hone ke bAda eka pATe para munirAja ko sthApana kara hAtha jor3a namaskAra karake kahane lagA ki he gurudeva ! merI yaha kanyA rUpa-saundarya se rahita kyoM utpanna huI, isase koI vivAha karane ko taiyAra nahIM hai, isa duHkha Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 ] vrata kathA koSa ke nivAraNa hone kA kyA upAya hai ? yaha saba hama ko kho|| taba munirAja kahane lage ki he jinamitra ! isa kanyA ne pUrvabhava meM apane rUpa-saundarya ke mada meM Akara eka digambara munirAja ke Upara glAni se thUka diyA thaa| isa kAraNa se yaha kanyA rUpa-sauMdarya se rahita utpanna huI hai, agara yaha kanyA rUpa-saundarya se sahita bane aisI tumhArI icchA hai to tuma isako rUpAtiya vrata karAyo, vrata kI vidhi pUrNarUpa se kahI, lar3ako ne vrata ko zraddhA se grahaNa kiyA, munirAja una sabako AzIrvAda dekara punaH jaMgala meM cale gaye / idhara sumati kanyA ne vidhipUrvaka vrata kA pAlana kiyA, aMta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se sumati ko punaH rUpasaundarya prApta huaa| eka zreSThi kI prANavallabhA hokara sukha bhogane lagI, usake garbha se devakumArAdi bahuta putra utpanna huve, eka dina usake gharapara sAmudrikazAstra kA jJAtA eka jyotiSI AyA aura kahane lagA ki he sumati ! aba ApakI Ayu mAtra sAta dina kI raha gaI hai, aisA sunakara sumati ko vairAgya huA aura eka AryikA ke pAsa jAkara dokSA le lI aura tapazcaraNa karane lagI, aMta meM samAdhimaraNa kara strIliMga kA cheda karatI huI acyuta kalpa meM deva hokara utpanna huI, bAIsa sAgara taka sukhoM ko bhogakara manuSyabhava dhAraNa karake munidokSA grahaNa kara ghora tapazcaraNa karate hue karma kATa kara mokSa ko gii| rUpArtha vallarI vrata kathA bhAdrapada kR0 amAvazyA (Azvina kRSNA amAvazyA) ko zuddha hokara ekAzana kare, ekama ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, nava devatA kI pratimA sthApana karake paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM praharisaddhAcAryopAdhyAya sarva sAdhu jinadharma jinA gama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 557 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, pUrNa argha car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina pUjA va dAna karake svayaM pAraNA kare / isa prakAra | dina pUjA karake dasaveM dina jinapUjA kare, naivedya car3hAkara visarjana kare, yaha pUjA krama Azvina zuklA ekam se naumI paryanta kare / yathAzakti ekAzana kare, upavAsa kare / isa prakAra vrata pUjA 6 varSa 6 mahinA taka karake anta meM udyApana kare, usa samaya navadevatA vidhAna karake mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko AhArAdi deve / kathA zreNika rAjA va celanA rAnI kI kathA par3he / ratnabhUSaraNa vrata kathA ASAr3ha zuklA navamI se tIna dina taka lagAtAra zuddha hokara mandira meM jAve, darzana kI pUrvokta saba vidhi kare, arahanAtha, mallinAtha, munisuvratanAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se unakI alaga-alaga pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSaNI va kSetrapAla kI pUjA kare / ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM aramalli munisuvrata tIrthaMkarebhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAya' car3hAve, maMgala AratI utAre, brahmacarya pUrvaka upavAsa kare, dUsare dina dAnAdika dekara svayaM pAraNA kare / isa prakAra nau pUjAkrama uparokta tithi ko karake anta meM udyApana kare, usa samaya ratnatraya vidhAna kara mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko yathAvidhi dAna deve / kathA zreNika rAjA aura celanA rAnI kI kathA pddh'e| Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 ] vrata kathA koSa laghu sukhasampatti vrata isa vrata meM 120 upavAsa kiye jAte haiN| pratipadA kA eka, do dvitIyAoM ke do, tIna tRtIyAnoM ke tIna, cAra caturthiyoM ke cAra, pAMca paMcamiyoM ke pAMca, chaH SaSThiyoM ke chaH, sAta saptamiyoM ke sAta, ATha aSTamiyoM ke pATha, nau navamiyoM ke nau, daza dazamiyoM ke daza, gyAraha ekAdaziyoM ke gyAraha, bAraha dvAdaziyoM ke bAraha, teraha trayodaziyoM ke teraha, caudaha caturdaziyoM ke caudaha evaM pandraha pUrNamAsiyoM ke pandraha isa prakAra eka sau bIsa upavAsa sampanna kiye jAte haiM / 1+2+3+4+ 5+6+ 7+6+6+10+11 + 12+13+ 14+ 15 = 120 upavAsa / upavAsa ke dinoM meM zrAvaka ke uttara guNoM kA pAlanA aura zIlavata dhAraNa karanA Avazyaka hai / laghucautIsI vrata arihaMta bhagavAna ke 34 atizaya prApta karane kA vrata / isake kula upavAsa 65 haiM / dasa upavAsa dazamI ke, 24 caturdazI ke, 16 aSTamI ke, 5 paMcamI ke, 6 SaSThI ke aise kula 65 upavAsa krnaa| lakSaNapaMkti vrata isa vrata meM mAsa, tithi, pakSa kA niyama nahIM hai para zurU karane ke bAda pUrNa hone taka karanA caahie| yaha vrata 408 dina meM pUrA hotA hai / isa vrata ke 208 upavAsa hote haiM eka upavAsa, phira ekAzana, phira upavAsa, dUsare dina ekAzana isa krama se upavAsa pUre hoM taba taka karanA cAhie / yaha vrata bahuta se bhavya jIvoM ne kiyA thaa| -govindakRta vrata nirNaya vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie, nahIM to vrata dUnA karanA caahie| laghupalya vidhAna yaha vrata 34 dina kA hai| prArambha meM eka upavAsa eka pAraNA, phira do . .. Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 556 upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA isa prakAra 25 upavAsa & pAraNe isa prakAra haiN| yaha vrata eka hI varSa meM karanA, upavAsa ke dina " NamokAra mantra" kA trikAla jApa karanA / ( vardhamAna purANa ke AdhAra seM jaina vrata vidhAna saMgraha ) labdhividhAna vrata kI vidhi labdhividhAnastu bhAdrapada mAghacaitra zukla pratipadamArabhya tRtIyAparyantaM dinatrayaM bhavati / dinahAnau tu dinamekaM prathamaM kAryam, vRddhau sa eva kramaH smartavyaH || artha : - bhAdrapada, mAgha aura caitra mAsa meM zukla pakSa kI pratipadA se lekara tRtIyA taka tIna dina paryanta labdhividhAna vrata kiyA jAtA hai / tithi hAni hone para eka dina pahale se vrata karanA hotA hai aura tithi vRddhi hone para pahale vAlA krama arthAt vRddhiMgata tithi chaH ghaTI se adhika ho to eka dina vrata adhika karanA cAhie / vivecana :- bhAdoM, mAgha zraura caitra sudI pratipadA se tRtIyA taka labdhi vidhAna vrata karane kA niyama / isa vrata kI dhAraNA pUrNimA ko tathA pAraNA caturthI ko karanI hotI hai / yadi zakti ho to tInoM dinoM kA aSTamopavAsa karane kA vidhAna hai / zakti ke prabhAva meM pratipadA ko upavAsa, dvitIyA ko Unodara evaM tRtIyA ko upavAsa yA kAMjI chAcha yA chAcha se nirmita maherI athavA mAr3abhAta lenA hotA hai / vrata ke dinoM meM mahAvIra svAmI kI pratimA kA pUjana abhiSeka kiyA jAtA hai tathA OM hrIM mahAvIra svAmine namaH' mantra kA jApa pratidina tIna bAra kiyA jAtA hai / trikAla sAmAyika karane kA bhI vidhAna hai| rAtri jAgaraNa tathA stotra pATha, bhajanagAna Adi bhI vrata ke dinoM kI rAtriyoM meM kiye jAte haiM / AvazyakatA par3ane athavA prAkulatA hone para madhya rAtri meM alpa nidrA lI Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 ] vrata kathA koSa jA sakatI hai / kaSAya aura prArambha parigraha ko ghaTAnA, vikathAnoM kI carcA kA tyAga karanA evaM dharma-dhyAna meM lIna honA Avazyaka hai / labdhividhAna vrata pratyeka varSa kI bhAdrapada, mAgha aura caitra ina tIna mahinoM meM sUdi pakSa meM pratipadA se lekara tRtIyA taka arthAt tIna dina yaha vrata karanA / tithi kA kSaya ho to eka dina pahale zurU karanA / vRddhi ho to eka dina adhika karanA / vrata kI dhAraNA amAvasyA ke dina va pAraNA caturthI ko karanA / tInoM dina upavAsa karanA caahie| isa vrata ke dina nitya niyama kI pUjA karake bha0 mahAvIra kI pUjA karanI cAhiye / aura "OM hrIM mahAvIra svAmine namaH" isa mantra kA 108 bAra trikAla jApa karanA cAhiye / rAta ko jAgaraNa karake stotra, gAyana bhajana aura dhyAna karanA cAhiye / kaSAya prArambha parigraha kA tyAga karanA cAhiye / vikathA nahIM karanI cAhiye / yaha vrata lagAtAra tIna varSa karanA cAhiye / __dUsarI vidhi :-pratipadA ko ekAzana, dvitIyA ko upavAsa va tRtIyA ko ekAzana aise tIna varSa yaha vrata karanA cAhiye / kahIM para 6 varSa karanA cAhiye aisA likhA hai| -govindakRta vrata nirNaya tIsarI vidhi :-pratipadA ko upavAsa, dvitIyA ko upavAsa va tRtIyA ko ekAzana aise 6 varSa krnaa| - cautho vidhi :-pratipadA ko ekAzana, dvitIyA ko upavAsa, tRtIyA ko ekAzana krnaa| -kisanasiMhakRta kriyA koSa pAMcavIM vidhi :-sirpha bhAdrapada sudi 1, sudi 2 aura sudi 3 ko upavAsa karanA isa prakAra tIna varSa karanA / NamokAra maMtra kA jApa krnaa| kathA kAzI deza kI vArANasI nagarI meM eka rAjA vizvasena rahatA thA / vaha rAjA Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa mahAna parAkramI, guNI, prajA kA hita socane vAlA thaa| usakI rAnI vizAlanayanA thI / eka dina rAjA ne apane manoraMjana ke liye nATakakAra ko bulAkara nATaka karane ko kahA / nATakakAra ne rAjA ko prasanna karane ke liye aneka . prakAra ke gIta aura nRtya Adi kiye jisase rAnI kA mana calAyamAna hayA aura vaha apane sAtha raMgI va camarI ina do dAsiyoM ke sAtha rAja vaibhava chor3akara gupta rUpa se vezyA kA kAma karane lgii| rAjA ko usakA viyoga sahana na huA aura vaha apane putra para rAjyabhAra chor3akara prArtadhyAna se marakara usI vana meM hAthI huaaa| vaha vana meM bhaTaka rahA thA tabho vana meM use muni mahArAja ke darzana huye / unake upadeza sunakara usane aNuvrata dhAraNa kiye jisase vaha marakara sahastrAra svarga meM deva humaa| vahAM kI Ayu pUrNakara vaha pATaliputra kA mahicaMdra rAjA haa| eka bAra vaha vanakrIr3A ke liye gayA thA, vahAM usako muni mahArAja ke darzana huye / muni mahArAja kA usane dharmopadeza sunA taba taka vahAM para eka kubar3o, eka kuSTha rogI aura eka baharI aisI tIna striyAM use milIM jinheM dekhakara rAjA ko unake prati prIti utpanna huI, taba rAjA ne mahArAja se pUchA isakA kAraNa kyA hai / mahArAja ne kahA he rAjana ! inameM se pahale bhava meM eka terI rAnI aura dUsarI do dAsI haiN| unhoMne rAja dharma chor3akara vezyA kA kAma kiyA thA / eka dina rAjyamArga se jAte samaya inheM muni ke darzana huye para ve inako apazakuna lage aura unako vaza karane ke liye apane hAva-bhAva dikhAne lagI, para mahArAja inake vaza meM nahIM haye ulTe ve dharmadhyAna meM lIna ho gaye / muni upasarga se inakA saundarya calA gayA aura ve kubar3I va baharI ho gyii| vahAM se marakara naraka meM gayI, vahAM se nikalakara kaI bhava dhAraNa kiye, aba ye tInoM pApodaya ke kAraNa kubar3I, kuSTha rogI va baharI utpanna huI haiN| janma lete hI inake mAtA-pitA cala base haiM, logoM ne inako ghara se nikAla diyA hai| __ aura rAjA ! tU rAnI ke viyoga meM marakara hAthI huA para muni upadeza se aNuvrata dhAraNa kara deva huA, vahAM se Akara aba tU rAjA banA hai| isaliye inheM dekha tujhe prema utpanna huA hai / taba rAjA ne kahA ye kisa prakAra isa duHkha se dUra hoMgI ? taba mahArAja jI ne kahA Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 ] vrata kathA koSa labdhi vidhAna vrata karane se inako sadgati milegii| una tInoM striyoM ne yaha kathA sunI aura muni ke pAsa vrata liyA, vrata ko vidhipUrvaka kiyA jisase marakara ve svarga meM deva huI, vahAM ke sukha bhogakara magadha deza ke vADava nagara meM kAzyapa gotrIya zAMDilya brAhmaNa kI strI zAMDilyA ke peTa se gautama nAma se janma liyA / camarI va raMgI ke jIva svarga kA sukha bhogakara manuSya paryAya meM Akara ghora tapa karake mokSa gye| bhagavAna mahAvIra ko kevalajJAna huA taba indra gautama gaNadhara se traikAlyaM dravyaSaTka...vagairaha zloka banAkara bAhmaNa ke veza meM gautama ke pAsa gye| para gautama se artha nahIM huaa| taba indra unheM samozaraNa meM lAyA / vahAM mAnastambha dekhakara unake mithyAtva kA nAza huaA va garva calA gayA aura bhagavAna ke caraNoM meM dIkSA lii| ve turanta gaNadhara bane aura kevalajJAna prApta kara mokSa gaye, isalie pratyeka ko yaha vrata karanA caahie| atha lAbhAMtarAyakarma nivAraNa vrata kathA pahale ke samAna saba vidhi kre| antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR0 6 ke dina ekAzana kare, 10 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa kare, do dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra prAdi dAna kathA saMgItapUra nagarI meM sUgamitra rAjA sugaMdhAdevI mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra saMgItagoSTI, usako strI sumaMgalAdevI, suguNAcArya purohita usakI strI guNavatI, pUrNadatta zreSThI usakI patni pUrNadattA sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka dina unhoMne bhAnudattAcArya muni ke pAsa yaha vrata liyA tathA isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gae / lokamAla vrata kathA ASAr3ha zuklA caturthI ke dina zuddha hokara mandira jI maiM jAve, tIna pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, cobosa tIrthaMkara pratimA kA paMcAmatAbhiSeka kareM, Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [563 zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, pUrNa arghya car3hAve, maMgala prAratI utaare| catAri maMgalaM ahaMrata maMgalaM, siddha maMgalaM, sAhu maMgalaM, kevalipaNNato dhammo maMgalaM, ina cAroM maMgaloM kI pUjA kare, naivedya car3hAve / OM hrIM zrIM klI aiM caturvizati tIrthakarebhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve / usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina satpAtroM ko dAna dekara svayaM pAraNA kare / ___ isa prakAra pratyeka mahine ke kRSNa pakSa aura zukla pakSa kI unhIM tithiyoM meM isa vrata ko cAra mahine taka kare, kArtika aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare / usa samaya caubIsI vidhAna karake mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko dAna deve, cAra vAyane banAkara eka deva, eka zAstra, eka guru ko car3hAkara eka apane ghara lekara jAve / kathA isa vrata ko pUrvabhava meM bharata va zatrughna ne pAlana kiyA thA, dazaratha ke putra hokara jinadIkSA lekara mokSa ko gaye / rAjA zreNika, rAnI celanA kI kathA par3he / lakSmImaMgala vrata kathA Azvina kRSNa bArasa ko ekAzana karake trayodazI ke dina zuddha hokara mandira jI meM jAve, pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, sumatinAtha tIrthaMkara yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM sumatinAtha tIrthaMkarAya tumbarUyakSa puruSadattAyakSI sahitAya namaH svAhA / Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 ] vrata kathA koSa isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, vrata kathA par3he, rAmokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, eka ardhya nAriyala rakhakara pUrNa artha rUpa meM car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina pUjA karake muniyoM ko AhAra dAna karake svayaM pAraNA kare / isa prakAra pAMca mahine usI tithi ko vrata pUjana kareM, anta meM udyApana kare, usa samaya sumatinAtha tIrthaMkara vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA zreNika kI kathA par3he, rAnI celanA kI kathA par3he / laghu kalyANaka vrata laghukalyANaka vrata dina paMca, eka eka dina vahi vidhi saMca / proSadha kaMjika eka laThAna, rUkSa ju zranAgAra pahicAna | - vardha0 pu0 bhAvArtha :- yaha vrata pAMca dina meM pUrA hotA hai jisameM prathama 1 dina upavAsa, dUsare 1 dina kaijika bhojana, tIsare 1 dina eka laThAmA, cauthe eka dina rUkSa bhojana, pAMcaveM 1 dina munivRtti se bhojana kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare / trikAla namaskAra mantra kA jApya kare / vIrazAsanajayantI vrata vAsassa paDhamamAse par3ame pakkhambhisAvaraNe vahule / paDivada putradivasa tithyutpatti prabhijamhi || ( dhavalA prathama khaMDa ) bhAvArtha :-- zrAvaNa kRSNa pratipadA ke prathama prahara meM antima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI kI divya vANI prakaTa huI thI aura usake dvArA anantAnanta saMsArI jIvoM kA kalyANa huA thA, zrataeva isa pavitra dina upavAsa kare / zrI mahAvIra svAmI kA abhiSeka pUjana kare / OM hrIM zrI mahAvIrAya namaH isa mantra kA trikAla jApya kare / Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa zrIvIrajayaMtI prata caitra zukla terasa dina jAna, upaje vIranAtha bhagavAna / surapati prAya meru padharAya, kiyo abhiSeka mahAsukhadAya / / bhAvArtha :-caitra zuklA trayodazI ke dina kundanapura nagara meM siddhArtha rAjA ke ghara trizalAdevI kI kUkha se zrI mahAvIra svAmI ne janma liyaa| isI pavitra dina saudharma indra ne Akara bhagavAna ko meru parvata para le jAkara abhiSeka kiyA thaa| isa dina upavAsa kare / dharmaprabhAvanA ke kArya kare / dharmadhyAna meM sArA dina vyatIta kre| vastukalyAraNa vrata kathA prASAr3ha, kAtika, phAlguna ina mahInoM meM Ane vAle koI bhI eka aSTAnhikA kI aSTamI ke dina pratikoM ko snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA dravya abhiSeka kA sAmAna lekara mandira meM jAnA cAhie / tIna pradakSiNA dekara jinendra ko namaskAra kare, siMhAsana para jinendra prabhu kI pratimA sthApana karake paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kre| OM hrIM aSTottara zatasahasranAma sahita zrI jinendrAya namaH svAhA / sapheda pUSpoM se 108 bAra isa mantra se jApa kare, zruta va guru kI pUjA karanA, yakSayakSo va kSetrapAla kI pUjA karanA, raNamokAra mantra kA 108 bAra japa karanA, zAstrasvAdhyAya karake vrata kathA koSa ko par3hanA, bhagavAna ke Age akhaNDa dIpa (naMdAdIpa) lagAnA, mahAarghya ke dravyoM ko thAlI meM lekara tIna pradakSiNA denA, usa dina brahmacarya vrata pAlana karanA, eka hI vastu ko khAkara usa dina ekAsana karanA, navamo ko pUrvokta pramANa se pUjA karanA, do mAlA NamokAra mantra kI phere, do vastu khAkara rahe, dazamI ke dina pahale ke samAna pUjA karatA humA tona mAlA NamokAra mantra kI phere, tIna padArtha koI bhI khAkara rhe| isI prakAra ekAdazI paura dvAdazI ke dina bhI pUjA karatA humA, cAra-2 vastu khAkara rahe aura NamokAra mantra kI mAlA bhI cAra-2 phere / trayodazI, caturdazI Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 ] vrata kathA koSa aura pUrNimA ko bhI pUrvokta vidhi se pUjA kare, mAtra kramazaH mAlA tIna, do, eka aura khAne ke padArtha bhI kramazaH ghaTAte jAnA, tIna padArtha, 2 padArtha, eka padArtha, ATha dinoM taka brahmacarya vrata kA pAlana kare, pratipadA ko pUrvAnusAra pUjA karake ekAsana kare / isa vidhi yaha vrata ATha varSa taka karanA cAhiye, anta meM udyApana karake, eka dhAtu ke Upara zrutaskandha kI sthApanA karake, pratiSThA karanI cAhiye, phira zrutaskandha kI pUjA karanA, bAraha bAMsa kI TokarI maMgAkara usameM nAnA prakAra kI miThAI aura vAyanA dravya, gandha, akSata, phUla, phala, khAne kA pAna DAlakara vAyanA bAMdhe, una taiyAra kI huI 12 TokariyoM meM se eka deva, eka zAstra, eka gurU, eka padmAvatI, rohiNI aura vrata karane vAle, vrata kathA par3hane vAle, AryikA aura saubhAgyavatI ina saba ko eka-2 vAyanA denA cAhiye, caubIsa munirAja ko pustakeM, picchI, kamaNDalu deve, AryikA mAtAjI ko prahAradAna deve / isa vrata ke prabhAva se vratika ko bhogopabhoga sukha kI prApti hokara niyama se mokSa kI prApti hotI hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM prArya khaNDa hai, vahAM eka magadha deza hai, usa magadha deza meM rAjagraha nAma kA eka sundara nagara haiM / usa nagara meM pahale eka rAjA zreNika rAjya karate the, zreNika kI rAnI kA nAma celanA thA, rAjA zreNika kA eka dhanamitra nAma kA seTha thA, usa seTha kI dhanavati nAma kI guNavAna patnI thI, usa seTha kA eka putra naMdimitra thA, vo saptavyasana meM lipta thA / Age eka dina usa nagara ke udyAna meM rahane vAle sahasrakUTa caityAlaya meM darzana ke lie eka pihitAzrava nAma ke mahAmunizvara apane saMgha sahita padhAre, nandI - mitra apane mitroM sahita vahAM AyA, muni samudAya ko dekhakara bahuta hI krodha se va kAmAhaMkAra se saMtapta hokara munirAja ko mArakara vahAM DAlakara calA jAUM, aisA Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrata kathA koSa vicAra karake prayatna karane lagA, lekina munirAja AhAra ke lie nagara meM cale gaye, usane dekhA ki merA kArya nahIM huyA taba vaha munirAja ke baiThane ke sthAna para zava DAla kara calA gyaa| isa pApa se vaha sAtaveM dina bhayaMkara kuSTa se grasita ho gayA aura mahAna du.khita hotA huA mara gayA, marakara eka jaMgala meM bahuta bar3A vyAghra huA / eka dina zikArI ne usa byAghra ko mAra girAyA / marakara prathama naraka meM nArakI hokara utpanna huA, vahAM kI Ayu parNa kara bakarA hokara utpanna huA, vahAM se marakara dUsare naraka meM gayA, vahAM kI Ayu bhogakara marA aura sUkara paryAya meM utpanna huA hai| eka dina usa sUkara ko kutte ne mAra DAlA, vahAM se marakara tIsare naraka meM gayA, vahAM kA duHkha bhogakara sarpa paryAya meM gayA, vahA~ usako eka garur3a ne pakar3akara mAra DAlA, marakara cauthe naraka meM gayA, cauthe naraka meM dasa sAgara kI prAyu pAkara ghora dukhoM ko sahana karane lagA, Ayu samApta hone ke bAda vahAM se marA aura bhaiMse kI paryAya meM Akara utpanna humA, vahAM se marakara pAMcaveM naraka meM sataraha sAgara kI Ayu lekara janmA aura ghora duHkha sahana karane lagA, vahAM se nikala kara mer3haka kI paryAya meM gayA aura hAthI ke pAMva se dabakara mara gayA aura chaThe naraka meM jAkara utpanna ho gayA, vahAM se kauzala deza ke andara eka kozA~bI nagara meM brAhmaNa ke ghara pAr3A hokara janmA, barasAta kAla meM hone vAle kIcar3a meM eka dina phaMsa gayA aura usake Upara bijalI par3a gayI aura vaha pAr3A maraNAsanna ho gyaa| vahAM eka dayAbuddhi ko dhAraNa karane vAle munirAja ne usake kAna meM paMcanamaskAra mantra diyA, mantra ko zAMti se sunakara marane se vaha puSkalAvatI deza ke puNDarikiNI nagara meM vidya tprabha rAjA kI vimalAvatI paTarAnI ke garbha se putra hokara paidA humA, janmate samaya hI usake hAtha, pAMva, lUle, laMgar3e aura zarIra kubar3A thA, rAjA ne usako dekhA, dekhate hI rAjA kA mana bahuta hI kheda-khinna huA-rAjA ne usakA nAmakaraNa bhI nahIM kiyA, bar3A huyA to bhI usako bolanA nahIM AtA thA, isalie loga usako caMbu kahakara bulAne lge| eka dina usa nagara ke udyAna meM jinacaityAlaya kA darzana karane ke lie do Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 ] vrata kathA koSa cAraNa munizvara Aye, vanapAla ne rAjA ko samAcAra diyA, samAcAra sanate ho rAjA ko bahuta Ananda huaA, sarva vastrAbharaNa vanapAla ko de diyA aura apane pura janaparijana sahita paidala udyAna meM gayA, bhagavAna kA darzana karake munirAja ko bhakti se namostu kiyA, munirAja kA dharmopadeza sunane ke bAda rAjA hAtha jor3akara vinatI karane lagA ki he svAmin aApa isa rAja kumAra ke bhavaprapaMca ko sunAyo, munirAja ne rAjA ko kumAra kA jaisA bhava duHkha thA usako kaha sunAyA, isa kumAra ne pUrva janma meM munirAja ke Upara upasarga kiyA thA isIlie isako itanA kaSTa bhoganA par3A, agara isako sukha cAhiye to vastukalyANa vrata ko kare, vrata ke prabhAva se kAmadeva ke samAna sundara hokara sarvasukhoM kI prApti hogii| aisA kahakara rAjA ko vrata kA vidhAna kaha sunAyA, Age usa kumAra ne vrata ko grahaNa kara yathAzakti pAlana kiyA, udyApana kiyA, isa kAraNa se usako isa loka kA sukha milakara paraloka kA sukha bhI prApta huaa| ataH he bhavya jIvo ! Apa bhI sukhI hone ke lie isa vrata kA yathAzakti pAlana kro| vRzcikasaMkramaNa vrata kathA makara saMkramaNa kI taraha pUrvavat pUjA vidhAna kare, mAtra pharaka itanA hI hai ki kArtika mahIne meM vRzcika saMkramaNa Ave taba isa vrata ko kare, pATha svastika banAkara candraprabha tIrthaMkara kI pArAdhanA kare, mantra jApya Adi saba pUrvavat kare / kathA bhI usI samAna pddh'e| vajramadhya vrata vaha vrata 38 dina meM pUrA hotA hai / isameM 26 upavAsa aura pAraNe hote hai / isa vrata kA prArambha kabhI bhI kara sakate haiM, para pUrNa hone taka akhaNDa karanA caahiye| isakA niyama eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, phira pAMca Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA kASa [ 566 upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA isa prakAra vrata eka varSa karanA cAhiye / pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / yadi udyApana kI zakti na ho to vrata dUnA karanA caahie| isakI dasaro vidhi-prathama pAMca upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA aura eka upavAsa eka pAraNA karake punaH do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA isa prakAra 26 upavAsa : pAraNe aise 38 dina meM yaha vrata karanA caahiye| -hastalikhita guTakA atha vAriSeNa kathA sakala zreyonidhi vrata kathA vrata vidhi-12 mahIne meM koI bhI zukla pakSa ke prathama zanivAra ko ekAzana kare aura ravivAra ko prAtaHkAla zuddha kapar3e pahana kara aSTadravya lekara mandira meM jAye / darzana vagairaha karane ke bAda vedi para zrI padmaprabha tIrthaMkara kI pratimA kusumavara manovegA yakSayakSI sahita sthApita kre| paMcAmRta abhiSeka kre| bhagavAna ke sAmane eka pATe para chaH svastika nikAlakara usake Upara 6 pAna va aSTadravya rakhe / vRSabhanAtha se padmaprabhu taka aSTa stotra pUjA arcanA jayamAlA pddh'e| zruta, guru yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kre| jApa--OM hrIM ahaM zrI padmaprabha jineMdrAya kusumavara manovegA yakSayakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra kA 108 bAra jApa kare, NamokAra mantra kA bhI jApa kare / yaha kathA bhI pddh'e| AratI kre| usa dina upavAsa kare / satpAtra ko dAna de| dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 ] vrata kathA koSa ___ isa prakAra yaha vrata nava ravivAra karake anta meM udyApana karAve / zrI padmaprabha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kre| catuHvidhi saMgha ko dAna de / dIna anAtha Adi ko abhayadAna de| kathA zreNika mahArAja ne va celanA ne yaha vrata kiyA thA, ataH inhIM kI kathA par3he / vasaMtatapavrata kiMvA rudratara vasaMtavrata isake do bheda haiM (1) rudratara vasaMta tapa ta (2) bhadratara vasaMta tapa vrata / rudratara vasaMta tapa vrata-prathama pA~ca upavAsa karake chaThe dina ekAzana kare, phira krama se 6 upavAsa eka ekAzana, sAta upavAsa eka ekAzana (pAraNA) pATha upavAsa eka ekAzana, nava upavAsa eka ekAzana aise 35 upavAsa 5 ekAzana, 40 dina meM yaha vrata pUrA hotA hai / vrata pUrA hone para mandira meM maNDala nikAlakara jinezvara kI pUjA karanI cAhiye / udyApana karanA cAhiye, yathAzakti dAna denA cAhiye / isameM mahInA, pakSatithi kA niyama nahIM hai para vrata pUrNa hone taka akhaNDa karanA cAhiye / (2) bhadratara vasaMta tapa vrata-bhadratara vasaMta vrata meM prathama pA~ca upavAsa karake eka pAraNA karanA, phira do upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, phira do upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, aATha upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 7 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 8 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, pA~ca upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, ATha upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 8 upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, 6 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, isa prakAra yaha vrata karanA cAhiye / isa vrata ke kula 175 upavAsa aura 38 pAraNe hote haiM kula 204 dina kA yaha vrata hai| vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye nahIM to vrata dUnA karanA cAhiye / Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 571 (5+2+7+2+ +2+6+2+5+2+6+2+7+2+6+2+7+ 2+8+2+8+2+5+2+7+2+8+2+7+2+6+6+2+5+2+6+2 isa prakAra krama hai| -govindakRta vrata nirNaya isakI aura vidhi isa prakAra hai isako rudravasaMta vrata kahate haiM / isameM 35 upavAsa 6 pAraNe hote haiM arthAt 44 dina kA yaha vrata hai| isakA krama do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka paarnnaa| yaha vrata prArambha se aMta taka pUrA karanA caahie| trikAla NamokAra mantra kA jApa karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / -jaina vrata vidhAna saMgraha vartamAna caviMzati vrata jambUdvIpa Adi aDhAI dvIpa meM sudarzana, vijaya, acala, mandara aura vidyu. nmAlI ye pAMca meru parvata hai| ina parvatoM ke dakSiNa aura uttara meM pAMca bharata 5 airAvata kSetra haiN| vaha vartamAna 24 tIrthaMkara hue haiM ve saba milakara 240 torthakara hue, unake nAma para eka-eka upavAsa karanA, isameM mAsa, pakSa, tithi kA niyama nahIM hai / pUrNa hone para upavAsa karanA cAhiye / -govindakRta vrata nirNaya vimAnapaMkti vrata yaha akAmya vrata hai| isameM kisI bhI prakAra kI icchA nahIM kI jAtI isaliye yaha akAmya vrata hai / svarga meM 63 paTala haiM isaliye eka-eka paTala ke 4-4 upavAsa eka belA aura anta meM tIna upavAsa karake vrata pUrNa karanA cAhiye / isakA prArambha kabhI-bhI kara sakate haiM parantu zrAvaNa sudi pratipadA ko karanA acchA hai / isa dina zurU kiyA to pratipadA ko upavAsa dvitIyA ko ekAzana tRtIyA ke upacAsa caturthI ko upavAsa isa krama se karanA cAhiye / isa prakAra isa vrata meM 6344 - 252 upavAsa 63 bele va 3 upavAsa arthAt eka paTala ke kula 381 upavAsa hote haiN| aise yaha vrata 667 dina meM pUrA hotA hai| yaha vrata prArambha se Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 ] vrata kathA koSa candidates anta taka karate rahanA cAhiye, khaNDa nahIM karanA cAhiye / vrata pUrNa hone para udyApana karanA caahiye| -jaina vrata vidhi isakI dUsarI vidhi-yaha brata 144 dina meM pUrA hotA hai / zukla pakSa meM kisI bhI tithi ko vrata prArambha karanA cAhiye / prathama 12 upavAsa krama se karake 12 ekAzana karanA, phira 12 gaurasa se hI bhojana karanA, phira 12 alpAhAra, 12 ekAzana, 12 kevala mUga khAkara AhAra karanA, phira 12 binA namaka, phira 12 kevala pAnI lekara, phira 12 ghI chor3akara AhAra lenA, isa prakAra 144 dina kA yaha vrata hai / bhojana antarAya pAlakara karanA cAhiye / vrata pUrNa hone para udyApana karanA caahiye| -kriyAkoSa kisanasiMha kRta atha viSayAnaMdanivAraNa vrata kathA vrata vidhi-pahale ke samAna karanA cAhiye / antara sirpha itanA hai ki baizAkha zu0 10 ke dina ekAzana kreN| 11 ke dina upavAsa kreN| nava devatA pUjA ArAdhanA, jApa kareM, panne mAMDe / atha vAtsalyAMga vratakathA jApa-pahale ke samAna kare antara sirpha itanA hai ki kArtika zu0 6 ko ekAzana kare 7 ke dina upavAsa kare / jApa-OM hrIM ahaM vAtsalyasamyagdarzanAMgAya namaH svAhA / sAta dampatiyoM ko khAnA khilaaye| yaha samyagdarzana vAtsalyoga pahale viSNukumAra munI ne pAlana kiyA thA, isalie usakI acchI gati huyii| vidyAmaMDUka vrata kathA ASAr3ha zuklA paMcamI ke dina zuddha hokara jina mandira meM jAve, bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNi kA abhiSeka kare / Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brata kathA koSa paMca jJAna prakAzAya, paMcendriyanivAriNe / paMca maMgala nAzAya, paMca kalyANa kAriNe / / 1 // isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, mandira kI tIna pradakSiNA lagAte hue eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala prAratI utAre, ekAsana kare, isI krama se pratyeka mahine kI zukla paMcamI ko pUjA kara, vrata kare, kArtika zuklA paMcamI ke dina vrata kA udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare, athavA eka navIna pratimA lAkara paJcakalyANa karAve, caturvidha saMgha ko dAna deve, muniyoM ko pAMca zAstra bheTa kare / kathA prabhAmaNDala kAmadeva ne apane pUrva bhava meM isa vrata ko pAlana kiyA thA, usI ke prabhAva se isa bhava meM 14 vidyA causaTha kalA meM atyaMta pravINa hokara aneka sukha kA bhoga karane lagA, aMta meM mokSa ko prApta kiyA / ___ vaikriyika zarIranivAraNa vrata kathA audArika vrata kathA ke samAna isa vrata kI saba vidhi hai, mAtra phAlguna zuklA caturthI ko ekAzana, paMcamo ko upavAsa, nava pUjA pUrI hone para prASAr3ha aSTAnhikA meM vrata kA udyApana kare, kathA pUrvokta par3he / pAhAraka zarIra nivAraNa vrata kathA isakI kathA bhI uparokta pramANa hI hai, pharaka ASAr3ha zukla 4 ko ekAzana paMcamI ko upavAsa, nava pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, kathA bhI usI prakAra kre| tejasa zarIra nivAraNa vrata kathA uparokta pramANa yahAM bhI saba vidhi samajhe, mAtra pharaka itanA hai ki, vaizAkha zuklA caturthI ko ekAzana aura paMcamI ko upavAsa / 13 vrata pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, bAkI saba pUrvavat samajhanA, kathA bhI pUrva kI hI pddh'e| Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 ] vrata kathA koSa kArmaNa zarIra nivAraNa vrata kathA isa vidhi ko bhI pUrvavat samajhanA, pharaka mAtra jeSTha 4 ko ekAzana kare, paMcamI ko upavAsa kare, caubIsa tIrthaMkara kI pUjA kare, mantra jApa bhI vahI kare, 10 pUjA vrata samApta hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare, zikharajI vidhAna kare, kathA pUrvavat samajhanA / vedanIya karmanivAraNa vrata kathA ASAr3ha zuklA ekAdazI ko zuddha hokara mandirajI meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare saMbhavanAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, guru va zruta, yakSayakSiriNa kSetrapAla kI pUjA kare, akhaNDa dIpaka bhI lAve | svAhA / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM saMbhavanAtha trimukha yakSe prajJapti yakSayakSisahite namaH isa mantra kA 108 puSpa se jApya kare, 108 bAra NamokAra mantra kA jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya caDhAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, dAna deve, dUsare dina dAnAdika karake svayaM pAraNA kare / isa prakAra pratyeka zukla va kRSNa pakSa kI usI tithi ko vrata pUjA karake anta meM aSTAnhikA ko udyApana kare, usa samaya saMbhavanAtha tIrthaMkara vidhAna karake, mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve, tIna saubhAgyavatI striyoM ko vastrAlaMkAra dekara sammAna kare | kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / atha viparItanaya vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 5 ke dina ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa kareM, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 7 bAra kareM, sAta dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 575 kathA pahale nAgapura nagara meM nAgasena rAjA apanI nAgadattA mahArAnI ke sAtha rAjya karatA thA, usakA putra nAgendra usakI strI nAgavAsu sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne zivagupta bhaTTAraka mahAmuni ke pAsa vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA jisase sarva sukha ko prApta kiyA / anukrama se mokSa gaye / zratha brahmacarya mahAvrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki zrASAr3ha kR. 7 ke dina ekAzana kare, 8 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 4 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / kathA pahale zrIraMgapaTTama nagarI meM zrIraMga rAjA zrIraMga mahAdevo apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra zrIraMgakumAra aura purohita sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne zrISeNa muni se vrata liyA usakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarva sukhoM ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa gae / atha vIryAntarAya nivAraNa vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 12 ke dina ekAzana kare, 13 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare | pAMca dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / kathA pahale mahIndrapura nagarI meM mahipAla rAjA apanI strI devIrAnI aura apane putra mahendra kumAra aura usakI strI mahIdevI sArA parivAra sukha se rahatA thA, unhoMne mahAdivya jJAnI muni ke pAsa yaha vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA aura anukrama se mokSa gaye / Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 ] vrata kathA koSa atha vyavahAranaya vrata kathA - vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR. 6 ke dina ekAzana kare sAta ko upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa 108 bAra kare, pATha dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kre| kathA . pahale rAjapura nagarI meM gajagAminI nAma kA rAjA mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra gajakumAra usakI strI gajanatI pUrA parivAra sukha se rahatA thA, eka dina unhoMne devasenAcArya muni ke pAsa yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA jisase sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha vinayavrata kathA vrata vidhi-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR0 1 ke dina ekAzana kare, 2 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, NamokAra mantra kA jApa tIna bAra kare, tIna dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra prAdi dAna kre| kathA pahale Anandapura nagarI meM supratiSTha nAmaka rAjA lakSmImati mahArAnI ke sAtha rahatA thA, usakA putra surendra, usakI strI, kamalAvatI, pradhAna nItisAgara, usakI strI zIlavatI, purohita surakIrti, usakI strI kAmarUpiNI, rAjazreSThI lakSmIkAMta, usakI patni lakSmImatI, pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka dina unhoMne muniguptAcArya ke pAsa yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukama se mokSa ge| atha viparItamithyAtvanivAraNa vrata kathA vrata vidhi-pahale ke samAna kreN| antara sirpha itanA hai ki vaizAkha zu0 12 ke dina ekAzana kareM / 13 ke dina upavAsa va navadevatA pUjA, ArAdhanA va mantra jApa kreN| patta mA~De / Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa zratha vAyukAya nivAraNa vrata kathA [ 577 vidhi - pahale ke samAna hI hai / antara sirpha itanA hai ki caitra zuklA 8 ko ekAzana kare aura 6 ko upavAsa kare / puSpadanta tIrthaMkara kI ArAdhanA mantra jApa va pAna mAMDanA cAhiye / kathA pUrvavat / vIryAcAra vrata kathA ASAr3ha zukla caturthI ke dina zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, abhinaMdana bhagavAna kI, yakSayakSi kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA tathA yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM prabhinandana tIrthaMkarAya yakSezvarayakSa vajrazRMkhalA yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, upavAsa kare, dUsare dina pUjA kara vrata kare / isa prakAra 8 caturthI pUjA karake kArtika aSTAnhikA meM abhinandana vidhAna karake abhiSeka kare, catuvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko ayodhyA ke rAjA ne pAlana kiyA thA, usase vo neminAtha tIrthaMkara hokara mokSa ko gaye / rAjA zreNika rAnI celanA kI kathA par3he / vardhamAna vrata kathA ASAr3ha zukla dvitIyA se SaSTi paryanta prAtaHkAla nitya snAna kara zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 ] vrata kathA koSa kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare, pAMca prakAra kA naivedya car3hAve, akhaNDa dIpa jalAve / OM hrIM prasiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, satpAtroM ko dAna deve, yathAzakti upavAsa Adi kare, brahmacarya kA pAlana kareM, isa prakAra isa vrata ko pAMca dina kare, anta meM udyApana kare, madhyama se isa vrata ko pAMca mahine kare, pAMca varSa uttama hai, ina tInoM meM se koI eka prakAra kA vrata kare, anta meM vrata kA udyApana kare, mahAbhiSeka kareM, cAra prakAra kA dAna deve / par3he / kathA isa vrata ko meru mandara rAjA ne kiyA thA, kathA meM rAnI celanA kI kathA vacanagupti vrata kathA kAryagupti vrata vidhAna ke anusAra hI isa vrata ko kareM, mAtra isameM prajitanAtha tIrthaMkara kI pUjA prArAdhanA karanA hai / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM ajitanAtha tIrthaMkarAya mahAyakSayakSa rohiNI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 puSpoM se jApya kare, bAkI saba vidhi pUrvavat samajhanA / kathA isa vrata ko bhUtilaka nAma ke rAjA ne kiyA thA, dIkSA lekara vacanagupti kA acchI taraha se pAlana kiyA thA, usake kAraNa kramazaH svarga sukha aura anta meM mokSa sukha ko prApta kiyA thA / isa vrata meM rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / vasudhA bhUSaraNa vrata kathA kArtika zuklA porNimA ke dina zuddha vastra pahana kara mandira meM jAve, Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa namaskAra kare, paJcaparameSThi kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, paJcaparameSThi kI alaga-alaga pUjA kare, naivedya car3hAve, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra ko 108 sugandhita puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, anta meM eka pUrNa arghya ke sAtha nAriyala lekara car3hAve, maMgalAratI kare, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina vrata pUjA karake dAna karake pAraNA kare / isa prakAra pAMca porNimA ko pUjA karake anta meM phAlguna zukla poNimA ke dina udyApana kare / usa samaya eka navIna parameSThi kI mUrti lAkara paMca kalyANaka pratiSThA kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko vajrajaMgha zrImatI ne vidhipUrvaka kiyA thA, vajrajaMgha zrImati rAnI kI kathA pddh'e| ___ varNasAgara vrata kathA zrAvaNa mahine ke zravaNa nakSatra ko zuddha hokara jinamandira jI meM jAve pradakSiNA pUrvaka namaskAra kare padmaprabha bhagavAna kI mUrti yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, bhagavAna ke Age eka pATe para svastika nikAla kara para pAna rakhe, usake Upara akSata, phala, phUla, naivedya vagairaha rakhe, bhIje hue cane kA pUja, haldo kuku havana sUtra rakhe, zro, hrIM, dhRti, kIrti buddhi va lakSmI, ina chaha deviyoM kI pUjA kare, mUla nAyaka, sarasvatI, gaNadhara aura uparokta chaha devatAoM ko milAkara nau naivedya car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM padmaprabha tIrthaMkarAya kusumavara yakSa, manevegAyakSI sahitAya namaH svAhA / Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 ] vrata kathA koSa isa mantra se 108 kamala puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, maMgala AratI pUrvaka eka pUrNa arghya car3hAve, caturviza tIrthaMkara kI stuti va pratikramaNa karake bhagavAna ke sAmane rakhe havana sUtroM ko striyAM apane kaMTha meM dhAraNa kare, guru kA AzIrvAda lekara apane ghara jAve, puruSa logoM ko homa karake yajJopavIta dhAraNa karanA caahie| OM hrIM samyagdarzana jJAna cAritrAya namaH svAhA / isa mantra ko bole, muni saMgha ko cAroM prakAra kA dAna deve, isa vrata meM puruSa agara vaMza paramparA taka karatA jAve striyA~ chaha varSa taka athavA chaha mahIne taka kare, Age usI tithi ko vrata kare pAMca bAra, anta meM udyApana kare, usa samaya padmaprabha tIrthaMkara kA vidhAna karake mahAbhiSeka kre| caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / atha vAstukumAra vrata kathA vrata vidhi :-caitra zuklA 1 ke dina isa vrata ke karane vAle ko ekAzana karanA aura dUsare dina prAtaHkAla zuddha jala se snAna karake zuddha vastra dhAraNa karanA / pUjA dravya hAtha meM lekara jinAlaya jAyeM / mandira kI tIna pradakSiNA karake bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kreN| pITha para paJcaparameSThI sthApita kara paJcAmRta abhiSeka kare / praSTa dravya se pUjA kare / zruta va gaNadhara pUjA karake yakSayakSo va brahmadeva ko arcanA krnaa| OM hrAM hrIM hra hrauM hraH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH sva hA / isa mantra se 108 puSpa car3hAnA / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa karanA / isakI vrata kathA par3hanI / tathA eka mahArghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA karake maMgala AratI karanA / usa dina upavAsa krnaa| satpAtra ko prAhArAdi denA, dUsare dina ( caitra zu0 3 ) vidhipUrvaka vAstu vidhAna krnaa| 41 vAstukumAra kI pRthak pRthak pUjA, nAriyala car3hAve / satpAtra ko AhAra dekara pAraNA karanA / pazcAt dUsare dina (caitra zu. 4) jala homa karanA, caturvidha saMgha ko cAra Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra kA prahAra denA / isa dhyAna se samaya vyatIta karanA / vrata kathA koSa [ 581 prakAra udyApana karanA / cAra dina brahmacarya pUrvaka dharma isa vrata ke yoga se gRhazuddhi, paramagati zuddhi, grAmabhUmi zuddhi, ihagati zuddhi Atmazuddhi hokara ziva gati kI prApti hotI hai / kathA puSkarArdha dvIpa meM mandara parvata ke pUrvabhAga meM videha kSetra hai / usameM maMgalAvatI deza meM malakheDa nagara hai / vahAM vajrabAhu rAjA vasundharA rAnI sahita rAjya karate the / unako vajrajaMga putra tathA zrImatI putravadhu thI / mativara mantrI tathA usakI strI mativaMtI, nandana kumAra purohita va unakI patnI naMdi, kaMpana senApati va usakI bhAryA mitavegI, dhanamitra zreSThI va usakI gRhaNI dhanavatI isa prakAra unakA parivAra thA / eka bAra rAjA sampUrNa parivAra sahita sAgarasena nAmaka cAraNa muniyoM ke darzanoM ko gaye the / usa samaya yaha vrata unase lekara usakA yathAvidhi pAlana kiyA / usa yoga se vaha vajrabAhu apane sAtaveM bhava meM zreyAMsa rAjA hue| vaise hI mativara mantrI bharata cakravartI hue / prakaMpana senApati bAhubalI hue nandakumAra the ve vRSabhasena gaNadhara hue / dhanamitra ye anantavIrya hue / ye saba dIkSA lekara ghora tapa karake karmakSaya se mokSa gaye / isa prakAra isa vrata kA yahI mAhAtmya hai / vinayasaMpannatA vrata va kathA ASAr3ha zuklA aSTamI ko snAna karake zuddha vastra pahine, pUjA abhiSeka kA sAmAna lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para jinendraprabhu kI mUrti yakSa yakSi sahita sthApana kara abhiSeka kare, aSTadravya se jinendra bhagavAna kI pUjA kare, jinavAraNI va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kA yathAyogya sammAna kareM / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM parama brahmaNe anaMtAnata jJAna zaktaye prarhatparameSThine namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpoM se jApya kare, sahasra nAma par3he, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he / Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 ] vrata kathA koSa isI krama se sAta dina paryanta trikAla pUjA karanA cAhiye, sAmAyika bhI karanI cAhiye, mAtra usa samaya pAMca varNoM se catuSkoNAkRti pAMca maNDala bhUmi para nikAlakara usake Upara eka sera cA~vala bichAkara madhya meM eka kalaza rakhe, usa kalaza ke Upara eka thAlI rakhe, usa thAlI meM jinabiMba kI sthApanA karake aSTa dravya se pUjA kare, maNDala ke cAroM konoM meM cAra dIpaka jalAve, caturdazI ke dina isa vrata kA udyApana kare, usa samaya cAra bAra bhagavAna kA dina meM abhiSeka karake, aSTa dravya se bhagavAna kI pUjA kare, pA~ca prakAra kA naivedya banAkara car3hAve, cAra niraMjana, cAra kalaza, ye upakaraNa bhagavAna ke Age rakhe, cAra vAyanA karake deva ko eka, guru ko eka, zAstra ko eka vAyanA car3hAve, svayaM eka leve, munisaMgha ko prAhAradAna dekara apane svayaM pAraNA kare, yahI isa vrata kI udyApana vidhi hai / kathA rAjagRhI nagara ke vipulAcala parvata para bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM rAjA zreNika ne praveza kara bhakti se vandana kiyA aura manuSya ke koThe meM jAkara baiTha gaye, zAMtacitta se bhagavAna kA upadeza sunane ke bAda hAtha jor3akara gautama svAmI ko kahane lage ki he bhagavAna ! ye jo hamArI aneka striyAM haiM ye saba hamako kaunase puNya se prApta huI haiM, taba gautama gaNadhara svAmI kahane lage ki he zreNika ! aba maiM ina striyoM ke pUrvabhavoM ko kahatA hU~ so suno| yaha saba striyA~ pahale bhava meM ujjayanI nagara meM eka pradhAna ke ghara meM bahaneM thI, pihitAzrava munirAja se saba ne alaga-alaga vrata grahaNa kiye the, vrata ke prabhAva se svarga meM devI aura vahAM se cayakara, alaga-alaga rAjAoM ke yahAM rAjaputriyAM huI aura aba tumhArI rAniyAM huI haiN| rAnI celanA ne pUrvabhava meM vinaya saMpannatA vrata kA pAlana kiyA thA, vijayAvati rANI ne kalpAbhara vrata ko kiyA thA, jayAvatI rAnI ne kevalabodha vrata ko kiyA thA, sumati rAnI ne cAritramAna, vasudhA rAnI ne zrutaskaMdha, naMdA ne lokyasAra, lakSmIdevI ne durgatinivAraNa, malayAvati ne kalyANa tilaka, lalitAMgI ne anaMtasukha, subhadrA ne samAdhividhAna, zyAmAdevI ne bhavaduHkha nivAraNa, vimalAdevI ne mokSalakSmI nivAsa vrata kiyA thA, isa puNya kA prabhAva hai ki ApakI prANa vallabhAyeM huI haiM, gautama svAmI ne sabako vinaya saMpannatA vrata kA prabhAva kaha sunAyA, sabane punaH Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa svAhA / 583 vrata ko grahaNa kiyA, saba kramazaH svarga meM deva utpanna huI / zivarAtrI vrata kathA mAghakRSNA caturdazI ke dina vratika snAna kara zuddha vastra dhAraNakara pUjAbhiSeka kA dravya lekara jina mandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para AdinAtha torthaMkara kI pratimA gomukha yakSa aura cakrezvarI devI sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, isa prakAra dina meM cAra bAra abhiSeka pUjA kare, paMcapakavAna kA naivedya banAkara car3hAve | OM hrIM zrI AdinAthAya gomukhayakSa cakra ezvarI devI sahitAya namaH isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, sahasranAma par3he, zrI prAdinAtha caritra par3he, bAda meM jinavANI aura guru kI pUjA kare, yakSaryAkSa va kSetrapAla kI bhI pUjA kare / eka thAlI meM caudaha pAna lagAkara Upara arghya rakhe, eka zrIphala rakhe, ardhya kI thAlI hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko prAhAradAna deve, rAtri meM dezabhakti va paMcastotrAdi par3hakara svAdhyAya kare, rAtri jAgaraNa kare prAtaH uparokta pUjA karake satpAtra ko dAna dekara, svayaM pAraramA kare / isa prakAra vrata pUjA pAMca varSa karake anta meM udyApana kare, udyApana ke samaya Adi tIrthaMkara kI eka yakSayakSi sahita navIna pratimA lAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, catuvidha saMgha ko prAhArAdi dAna deve / kathA isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM puMDarIkiNI nagarI hai, usa nagarI kA rAjA sUrasena apanI rAnI maMgalAvatI sahita rAjya karatA thA, rAjA ko rudrasena, viSNusena nAma ke do putra the, ve donoM yauvana avasthA meM gaye, apane putroM kI aisI dazA dekhakara rAjA ko vairAgya prAne para sapta vyasanI ho utpanna ho gayA aura eka Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 ] vrata kathA koSa munirAja ke pAsa jAkara dIkSita ho gayA aura ghora tapazcaraNa karane lagA, anta meM samAdhikaraNa kara svarga meM deva utpanna ho gayA / udhara ve donoM sapta vyasanoM ke kAraNa pApa kamAkara ArtadhyAna se mare aura naraka meM paidA ho gaye, vahAM kA kaSTa bhogakara aura bhI aneka paryAyoM meM bhramaNa karane lage, kucha kAla bAda ve donoM hegagiri para vyAghra ho gaye, usa parvata kI guphA meM jayaMdhara nAmaka munirAja rahate the, una munirAja ko dekhane se ve donoM vyAghra zAMta ho gaye, munirAja ke sambodhana karane para unhoMne aNuvratoM ko le liyA vratI banakara anta meM samAdhi se marakara donoM vyAghra saudharma svarga meM deva ho gaye, vahAM ke sukha bhogakara anta meM vahAM se cayakara pUrvavideha ke maMgalAvati deza meM prayodhyA nagara hai, usa nagara meM vimalasena rAjA rAjya karatA thA, usa rAjA kI sumaMgalAdevI rAnI ke garbha se ve donoM deva paidA ho gaye / putroM ke bar3e ho jAne para rAjya bhAra putroM ko dekara rAjA ne dIkSA grahaNa kara lI, aura tapazcaraNa kara svarga ko gayA / idhara jayasena rAjA ko navanidhi caudaha ratna utpanna huye, rAjA jayasena cakravartI hokara sukha bhogane lagA / eka bAra vaha cakravartI rAjA matisAgara kevali ke pAsa gayA aura hAtha jor3akara namaskAra karatA huA kahane lagA ki he bhagavAna saMsAra samudra se pAra hone ke liye koI aisI vrata vidhi kaho jisase zIghra hI saMsAra se pAra utarA jAya, taba bhagavAna ne usako zivarAtrI vrata kI vidhi samajhAI, cakravartI ne Ananda se usa vrata ko svIkAra kiyA aura nagara meM vApasa lauTa prAyA / nagara meM Akara vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA, anta meM vrata kA udyApana kiyA, kucha kAla rAjya sukha bhogakara anta meM saMsAra zarIra bhogoM se virakta huA aura matisAgara kevali ke pAsa jAkara jinadIkSA grahaNa karalI aura ghora tapazcaraNa karane lagA, tapasyA ke prabhAva se cAra ghAtiyA karmoM kA nAza kara apada kI prApti kI aura kucha kAla taka dharmopadeza dekara mokSa ko gaye / atha zarIraparyAptinivAraNa vratakathA vrata vidhi - pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR0 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 585 3 ke dina ekAzana kare / 4 ke dina upavAsa pUjA zrArAdhanA va mantra jApa Adi kare / patte mAMr3eM | zIla kalyANa vrata manuSyanI, tiryaMca, devAGganA va acetanastrI ye cAra prakAra kI striyoM ko 5 indriya va mana vacana kAya aura kRtakArita anumodanA isa kA paraspara meM guNA karane se 108 bhaMga hote haiM unake upavAsa arthAt eka upavAsa eka pAraNA isa prakara 360 dina taka karanA / vrata ke dina paJca namaskAra mantra kA trikAla jApa karanA / zIla vrata zIla vrata eka varSa meM pUrNa kiyA jAtA hai / varSa ke 360 dinoM meM ekAntara se upavAsa karane cAhie / sampUrNa zIla kA pAlana karanA isa vrata ke lie anivArya hai / bAta yaha hai ki devI manuSyaNI, tiryaJcaraNI aura acetana ina prakAra kI striyoM ko pAMca indriya tathA mana, vacana, kAya aura kRtakArita anumodanA se guNA kare to 180 dina upavAsa ke Ate haiM / arthAt 4x5 x 3 x 3 = 180 dina upavAsa aura 180 dina pAraNA kI jAtI haiM / ataH varSa bhara ekAntara rUpa se upavAsa aura ekAzana karane cAhie / isa vrata meM OM hrIM samastazIlavratamaNDitAya zrI jinAya namaH mantra kA jApa karanA cAhie / isa vrata meM mAsa pakSa tithi kA niyama nahIM hai / mana, vacana, kAya kI dRSTi se 88 upavAsa hote haiM yaha vrata pUrNa hone taka zIlavrata pAlanA cAhie / vrata pUrNa hone para jinendra bhagavAna kA abhiSeka pUjA karanI cAhie / - govindakRta vrata nirNaya - isakA eka prakAra laghuzIla kalyAraNa nAmaka hai isameM ekAntara 18 upavAsa karane hote haiM / pAraNA ke dina eka bhuktI prahAra karanA cAhiye / yaha vrata krama se 36 dina meM pUrNa hotA hai / isakI zurUAta mArgazIrSa mahine meM kare, vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / - govindakRta vrata nirNaya isakI eka aura vidhi :- yaha vrata 360 dina kA hai, isameM 180 upavAsa Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 ] vrata kathA koSa 180 pAra Ate haiM / isameM devI, manuSyanI, niryaMcanI va acetanI ye cAra ko pAMca indriya mana vacana kAya aura kRtakArita anumodanA se paraspara guNA karane para 180 upavAsa hote haiM / yaha vrata eka varSa taka karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / vrata ke dina paMca namaskAra mantra kA jApa yA "zIla maMDitAya zrI jinAya namaH " isa maMtra kA jApa karanA cAhie / kathA saba dvIpoM meM zreSTha jambUdvIpa usameM kauzala deza svarga se bhI sundara thA / vahAM kA rAjA padmasena usakI patnI kaMcanamAlA thii| rAjA bar3A hI dharmapra emI, prajAhitanyAyI aura catura thA / tatpara, yahAM para eka rAjA mahipAla rahatA thA / vaha bhI dhanADhya thA / usakI sampatti 96 koTi dInAra kI thI / usakI patnI guNamAlA bhI guNI va zIla-sampanna thI / usake peTa se sukhAnanda thA / janma kA dina zreSThI ne bar3e utsava ke sAtha manAyA / dina-dina vaha bar3hane lagA thor3e hI dina meM vaha saba vidyAnoM meM pAraMgata huA / vidyA pUrNa hone para ghara vApasa AyA / isa nagarI ke pazcima meM ujjayanI nAmaka eka nagara thA / vahAM nagara zreSThI mahidatta usakI patnI zIlavatI zrImatI usakI lar3akI manoramA thI / vaha bahuta sundara va guNavAna thI / AThaveM varSa use AryikA ke pAsa par3hane bhejA / thor3e hI dina meM usane saba vidyAyeM sIkha liiN| manoramA 16 varSa kI ho huii| isalie rAjA ne brAhmaNa koTi kahegA usake gale meM hAra khaa| gayI to usake pitAjI ko zAdI kI cintA ko eka hAra diyA / jo isa hAra kI kImata dvAdasa DAlanA, vahI merI lar3akI kA pati hogA aisA brAhmaNa hAra lekara nikalA / vaha nAnA dezoM meM phirA para koI bhI hAra kA saccA pArakhI milA nahIM / zrAkhira meM vaha kauzala deza meM vijayaMti nagarI meM aayaa| vahAM dhanapAla zreSThI ke pAsa gayA aura hAra kI kImata kahane ke lie khaa| jinadatta ne cAra dina kI avadhi mAMgI, brAhmaNa ne hAra use de diyA / Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 587 hAra lekara seTha ghara AyA para usake mana meM pApa jAgA / usane apanI patnI kahA ki terA khoTe ratna kA hAra hai vaha use de do aura ye hAra tuma le lo para seThAnI ne use samajhAyA ki aisA karanA mahAna pApa hai, rAjA bhI daNDa degA aura jo ghara meM sampatti hai vaha bhI calI jAyegI / para seTha lobhI thA vaha nahIM aura usa brAhmaNa ko jhUTha bolakara hAra ghUmatA hai ? isakI kImata to kor3I kI para gayI to ulaTA rAjA tujhe daNDa degA maiM to AyA thA vaise hI vApasa jAo / mAnA, usane usa hAra ko apane ghara rakhA diyA vaha bolA aisA jhUThA hAra lekara kyoM bhI nahIM hai / yaha bAta yadi rAjA ke kAna tere para dayA karatA hUM isalie jaise brAhmaNa to ghabarA gayA phira bhI usane vaha hAra liyA aura bAjAra ke paiTha meM jAkara cillAne lagA " merA hAra dhanapAla ne le liyA hai aura mujhe jhUThA hAra diyA hai / " para logoM ne brAhmaNa kI bAta nahIM mAnI aura saba haMsane lage / ulaTA logoM ne usake Upara corI kA Aropa lagAyA, taba brAhmaNa ne khAne kA tyAga kiyA | phira 1 mahinA bIta gayA / taba vaha rote-rote rAjadarabAra meM gayA / taba rAjA ne usakI bAta kI cintA kii| gAMva meM DhiMDhorA pITA gayA, saba loga rAja darabAra meM Aye, dhanapAla zreSThI ko bhI bulAyA gayA mantrI Adi darabAra meM baiTha gaye / taba mantrI ne kahA aise nirNaya kaise hogA saba brAhmaNa ko hI cora kahate haiM / isalie rAjana ! apanI nagarI meM mahipAla zreSThI kA putra sukhAnanda yahAM AyA nahIM, vaha bar3A hI guNI va catura hai / use bulAnA cAhie / taba mahipAla ne kahA "rAjan ! vaha aise nahIM AyegA, use prAdara va prema se bulAne bhejoge to vaha avazya hI AyegA / " rAjA kA rAjadUta unheM bulAne gayA / sukhAnanda ne kahA do cAra ghaNTe ke bAda meM rAja darabAra AUMgA / tuma jAo / kumAra ko hAra kI bAta mAluma thI / isalie usane apanI catura dAsI ko bulAyA aura kahA "tuma dhanapAla ke ghara jAkara usakI patnI se kaho ki brAhmaNa kA hAra maMgavAyA hai rAja darabAra meM / Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 ] vrata kathA koSa dAsI usI samaya dhanapAla ke ghara gayI kumAra ke kahe anusAra usane hAra mAMgA taba dhanapAla kI aurata bolI meM hAra kaise dUM seTha ghara para nahIM hai mujhe dene kA adhikAra nahIM hai, unako tU bulAkara lA ve hAra le jAyege / dAsI vApasa AyI aura usane saba vRtAnta sukhAnanda ko sunA diyA / taba sukhAnanda rAja darabAra meM gyaa| usakA dvivya rUpa dekhakara rAja darabAra ke saba logoM ne svAgata kiyaa| rAjA ne baiThane kI jagaha dii| saca hai puNya se kyA nahIM milatA hai| rAjA ne saba hakIkata kumAra se kaha sunAyI aura nyAya karane ke lie khaa| taba kumAra ne jhUThA hAra brAhmaNa se le liyA aura rAjA se kahA ki mujhe cAra ghaNTe kA samaya de diijie| taba taka darabAra meM se kisI ko bAhara mata jAne denA, maiM jaldI hI AtA huuN| usane usI dAsI ko bulAkara vaha hAra use diyA aura kahA "dhanapAla kI patnI ke pAsa jAno aura kaho ki yaha hAra lekara saccA hAra de do, yadi nahIM diyA to seTha ko phAMsI para laTakAyA jAyegA / ve rAja darabAra meM baiThe haiM aura mujhe yahAM bhejA hai|" yaha suna dhanapAla kI patnI ne vaha hAra rakhakara saccA hAra de diyA / dAsI ne vaha hAra sukhAnanda ko diyaa| sukhAnanda ne hAra rAjA ko diyA aura saba hakIkata rAjA ko sunAyI / usakA cAturya dekhakara rAjA usake Upara bahuta prasanna huaA aura bolAzreSThIvarya ! isako kauna se prakAra kA daNDa denA cAhie ? __ taba usane kahA he rAjan ! isa cora ko gadhe para biThAkara use pUre gAMva meM ghumAyA jAya, isakA pUrA dhana rAjadarabAra meM jamA karAyA jAya aura anta meM nagara se bAhara nikAla diyA jAye / taba rAjA ne vaisA hI kiyA / aura rAjA ne brAhmaNa ko bulAkara usako hAra vApasa kiyaa| rAjA ko dhanyavAda dekara brAhmaNa bAhara gyaa| taba brAhmaNa hAra lekara mahIpAla seTha ke pAsa gayA aura usa hAra kI kImata pUchI, 12 koTi dInAra batAyI aura khaMjAcI ko kahA ki inako cAhiye jitanA dhana do aura hAra bikata Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 586 lo| taba purohita ne kahA zreSThI meM hAra becane nahIM AyA huuN| jo isakI sahI kImata batAyegA usake sAtha hamAre zreSThI kI lar3akI kA vivAha kareMge / zreSThI ko usakI bAta samajha meM nahIM aayii| taba vipra ne kahA ki zreSThI ne yaha hAra mujhe lekara bhejA hai ki jo isakI sahI kImata karegA usI ke sAtha usakI lar3akI kI zAdI karAyI jAyegI / taba sukhAnanda ko bulAyA aura brAhmaNa ne unake gale meM hAra pahanA diyA / mahIpAla ne bar3A bhArI mahotsava kiyA aura brAhmaNa ko bahuta dhana dekara sammAna kiyA / brAhmaNa vApasa aayaa| pahale huI saba bAta usane zreSThI ko batAyI / manoramA kI zAdI zubha muhUrta meM ho gyii| jaba vaha sasurAla jA rahI thI taba usake pitAjI ne kahA tujhe acchA ghara milA hai terA bhAgya bahuta hI acchA hai / isaliye tU apanA jaina dharma chor3anA nahIM aura tUne jo vrata liyA hai usakA pAlana kara zIlavrata kA pAlana karanA vahI saMsAra meM zreSTha hai / zIla nahIM hai to saMsAra meM usakA koI nahIM hai pati ke alAvA saba tere bAMdhava hai aisA mAna / tU to guNI hai, sukha se jA aura prAnanda se saMsAra kara jisase donoM kula kA uddhAra ho / vahAM para vaha sukha se rahane lagI para usakA pati thor3A udAsI se raha rahA thA taba manoramA ne pUchA ki nAtha Apa udAsa kyoM haiM ? taba sukhAnaMda ne kahA ki pitAjI kI kamAI para kitane dina rahUMgA? mujhe bhI kucha vyApAra-dhandhA karanA cAhiye / ghara baiThakara dhandhA hogA nhiiN| dUsare dina sukhAnanda pitAjI ke pAsa gayA aura apane vicAra pragaTa kiye / taba pitAjI ne kahA "he bAlaka ! apanI sampatti kama hai kyA tU Ananda se raha aura sukha bhoga / para sukhAnanda ne kahA usake alAvA mujhe sukha nahIM milegA, koI bhI kartavya karake dikhAne se hI mere mana meM zAnti milegI, udyoga ke binA jInA nirarthaka hai| ___ taba pitA ne vicAra kara use paradeza jAne kI prAjJA dI aura kahA jAte samaya terI sukha suvidhA kI saba sAmagrI lejA / dhana bharapUra le jA jisase usa para tU apanA dhaMdhA kara ske| sukhAnanda ne nikalane kI pUrI taiyArI kI / nikalate hue unhoMne manoramA ko samajhAyA vaha bhI catura thI ataH usane bhI samajhAyA ki striyoM kI jAta bar3I Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 ] vrata kathA koSa caMcala hotI hai isaliye Apa unase dUra raheM unako mAtA va putrI samAna dekhnaa| zIlavrata kA pAlana karanA, itanI hI isa dAsI kI vinatI hai| phira vaha jina mandira ke darzana kara 500 zUra sipAhI ko lekara haMsa dvIpa ko gayA / vyApAra ke lie yogya sthAna dekhakara usane vyApAra zurU kiyaa| idhara manoramA apane 16 zRgAra sahita jina mandira meM gyii| rAste meM rAjakumAra kI dRSTi usake Upara gayI, vaha usake rUpa ko dekhakara pAgala ho gyaa| yaha sundarI mujhe kaise milegI ? aisI usako cintA huI / ataH usane ghara Akara catura dAsI ko usake pAsa bhejaa| dAsI ne manoramA ko nAnA prakAra ke bhASaNa se usakA mana calAyamAna karanA caahaa| para manoramA kA mana thor3A bhI calAyamAna nahIM huA aura ulaTA dAsI ko cAbuka se mAra kara bhagA diyaa| dAsI rAjamahala meM gayI, saba samAcAra rAjakumAra ko batA diyaa| usane kahA yaha bAta mere vaza kI nahIM hai / aura mujhe mAra bhI khAnI par3atI hai isalie yaha kAma meM nahIM kara sakatI huuN| para dAsI ko manoramA kA bartAva apamAnajanaka lgaa| apamAna kI suI use lgii| taba usane usakA badalA lenA caahaa| isalie vaha manoramA kI sAsa ko kucha kucha bhir3Ane lgii| jisase usakI sAsa ke mana meM zaMkA utpanna ho / vaha kahane lagI pati nahIM hai to bhI yaha itanI saja-dhaja ke kyoM jAtI hai / aba usako pUrA saMzaya hone lagA aura dAsI usameM tela DAlane lgii| aba usameM Aga lagane kI dera kyA thii| sAsa ne dAsI kI bAta mAna lI / manoramA ko bulAyA use kahA tuma aba itanI saja karake kyoM jAtI ho aura usane zreSThI se namaka mircI lagAkara kahA manoramA ko ghara se bAhara nikAlanA cAhie / taba sasura ne ratha sajAkara manoramA ko lAne hetu sArathI ko kahA aura saba bAta samajhA dii| sArathI manoramA ko lekara jaMgala meM gyaa| manoramA se kahA bahana tuma idhara ruko mujhe yahIM chor3ane ke lie kahA hai Apake Upara cAritra bhraSTa hone kA Aropa lagAyA hai| pUrva karma udaya meM Ae haiM use bhoge binA chuTakArA nhiiN| aba Apa yahIM utareM aura mujhe chuTTI deN| Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 561 taba manoramA ne kahA mujhe isa saMsAra meM do hI jagaha haiM / eka to pati-gRha dUsarA pitR-gRha / pati ke ghara se bAhara nikAlA hai isalie aba mujhe pitR-gRha chodd'eN| sArathI ko dayA AI isalie vaha use ujjayanI lAyA aura mahIpAla ko khabara dI / mahIpAla ko saMzaya huzrA kyoM ghara se nikalI hai / jaba use saba bAta mAlUma huI to apane yahAM usane use prAzraya nahIM diyA / taba sArathI vApasa use jaMgala meM le gyaa| usane use bhayAnaka jaMgala meM chor3A usakI prAMkhoM meM AMsU A gaye, usane kahA bahana tuma vyartha zoka mata kro| vaha bolI mere karma hI udaya meM Aye haiM, kucha upAya nahIM hai / yaha saba mujhe bhoganA hI par3egA / Apa aba jAe Amane apanI AjJA kA pAlana kiyA / isa ekAkI vana meM mujhe akele hI chor3a deN| mere dharma ke sivAya koI AdhAra nahIM hai / vyartha meM hI mere para doSa lagAkara mujhe uThAyA hai / manoramA ratha se nIce utarI sArathI ne bar3e kaSTa se ratha ko vApasa phiraayaa| ___ usa vana meM nAnA prakAra ke pazu the, paga-paga para zera kI AvAja, soM kA idhara-udhara jAnA Adi dekha rahI thI, usakA pUrA zarIra kAMpa rahA thA, vaha rone lagI, vaha mana meM socane lagI, maiMne kaunasA aisA pApa kiyA jisase mujhe aisI jabaradasta zikSA bhoganI par3a rahI hai / mere pati paradeza meM gaye haiM / aisI sardI meM mujhe ghara se bAhara nikAlA, pitA ne bhI doSI ThaharAkara Azraya nahIM diyA, maiM kisakI zaraNa jAU aisA socakara jaMgala meM idhara-udhara ghUmane lgii| eka dina vahAM para rAjyagRha kA yuvarAja vana krIr3A ke lie praayaa| usakI dRSTi manoramA para par3I usakA saundarya dekhakara vaha pAgala ho gayA, jisase usane jabaradastI manoramA ko uThAkara ratha meM biThA diyA aura apane ghara le AyA / apane para saMkaTa prAyA jAnakara usane anna-pAnI kA tyAga kara diyA, vaha vicAra karane lagI saba mere karmoM kA doSa hai aura mana meM paMcaparameSThI kA dhyAna va citana karane lgii| idhara indra kA Asana kampAyamAna huaA, usane avadhi lagAyI aura jAna liyA, manoramA para saMkaTa hai| usake zIla kI rakSA karanI hai / yadi usakI rakSA nahIM huI to vaha apane prANa tyAga degI aura zIla kI kImata saMsAra meM nahIM rahegI, isalie eka deva se kahA ki usakI rakSA ke lie tuma jAno / taba indra kI AjJA se deva ne Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 ] vrata kathA koSa brAhmaNa kA rUpa banAyA manoramA jisa mahala meM thI usa mahala meM gayA aura usakI rakSA ke lie daravAje para khar3A rahA itane meM rAjakumAra vahAM prAyA / vaha mahala ke andara jAne lagA to usa brAhmaNa ne use jAne nahIM diyA taba yuvarAja ne pUchA tuma kauna ho, mujhe mahala meM kyoM nahIM jAne dete ? taba usane uttara diyA meM manoramA kA sevaka hUM mujhe unakI AjJA hai / kisI ko bhI andara mata Ane denA yaha uttara sunakara kumAra ko gussA AyA donoM ke bIca meM vahAM jhagar3A huA, brAhmaNa ne use uThAkara jamIna para pheMka diyA aura usake hAtha paira bAMdhakara cAbuka se mArA taba usakA vilApa sunakara gAMva ke saba loga ekatrita ho gaye / parantu mArane vAlA kisI ko dikhAI nahIM diyA para rAjakumAra ko koI mAra hI rahA thA / anta meM brAhmaNa ne kahA kumAra jAo / manoramA se mAphI mAMgoM yadi usane mApha kara diyA to tuma mukta ho jAoge / taba vaha rAjakumAra manoramA ke pAsa gayA aura mAphI mAMgane lagA to manoramA socane lagI ki aisA kyoM huA / zAyada dharma ne hI sahAyatA kI hogI isake sivAya merA kauna hogA / usane kumAra ko mApha kiyA aura brAhmaNa se kahA ise mukta kara do / taba deva ne apanA saccA rUpa prakaTa kiyA, namratApUrvaka abhivAdana kiyA aura bolA devI ! tumhAre jaisI pativratA nArI aura koI bhI nahIM hai / indra kI AjJA se maiM ApakI rakSA ke lie AyA hUM / aba Apa jarA bhI cintA na kareM, Aja se ApakI rakSA kA bhAra mere Upara hai / itanA kahakara vaha calA gayA / phira rAjakumAra ne use ratha meM baiThAkara vana meM chor3a diyA / vana meM Akara vaha NamokAra mantra kA jApa karane lagI / aise kaI dina nikala gaye taba eka dina kAzI deza se banArasa ke pravAsI pravAsa karate-karate isa vana meM Aye / manoramA ko dekhakara usase pUchA "bAlA tU kauna hai aura kisakI putrI hai ? aura isa bana meM akelI kaise prAyI hai ?" taba manoramA ne apanI kahAnI batAyI / taba dhanadatta ne kahA maiM terA mAmA dhanadatta hUM, banArasa meM rahatA hUM, aba tuma hamAre ghara calo, aisA kaha kara apane ghara le gaye / vahIM vaha apanA samaya dharmadhyAnapUrvaka bitAne lagI / Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 563 idhara usake pati ne haMsadvIpa bahuta dhana kamAyA para nikalate hue vaha rAjA se milane ke lie gayA, rAjA ne usakA bahuta sammAna kiyA / usakA rUpa dekhakara rAnI ne use apane mahala meM bulAyA / taba sukhAnanda ne rAnI ko hAra bheMTa meM diyA, rAnI ko Ananda huA / rAnI ne bhI usakA mAna sammAna kara bahuta hI vastrAlaMkAra bheMTa kiye / vaha usake Upara prAsakta ho gaI aura bolI Apa jAo nahIM, Ananda se yahIM raho, hama donoM zrAnanda se raheMge / yaha sunate hI sukhAnanda kAMpa gayA usane rAnI ko dhikkAra kiyA | rAnI ko gussA AyA / sukhAnanda vahAM se nikalakara A gayA / rAnI svabhAva se hI duSTa thI / isaliye vaha rAjA ke pAsa AyI aura kahane lagI rAjA merI eka takarAla hai / maiMne zreSThI ko hAra ke lie gajamotI kharIdane ke lie bulAyA thA / para usa duSTa ne mere para balAtkAra karane kA prayatna kiyA parantu maiMne turanta naukaroM ko bulAkara usako nikalavA diyA / - rAjA strIlampaTa thA, usane Age-pIche kA vicAra na karate huye kahA - usake hAtha-paira bAMdha do aura sUlI para car3hA do / mantrI bho vahAM khar3e the unhoMne kahA "rAjana ! Apa nyAyI haiM, Apa aisA avicAra mata karo kyoMki yaha vyApArI hai, lakSmI usake ghara pAnI bharatI hai, usake sAtha 500 zUra sipAhI hai vaha aisA kRtya karegA nahIM ataH yadi Apane hAtha lagAyA to vikaTa saMkaTa utpanna hogA / taba rAjA ne apanA vicAra badala diyA, unhoMne usako bulAkara saba samAcAra pUche / zreSThI ne saba vRtAMta kaha sunAyA jisase rAjA ko una para vizvAsa ho gayA / rAjA ne usako putrI ko denA cAhA taba zreSThI ne kahA rAjan ! rAnI merI mAM hai, taba maiM bahana se zAdI kaise karUMgA ! isase rAjA aura adhika prabhAvita huA / taba usakA sammAna kara rAjA ne vidAI dI / phira koI naI musIbata na A jAye aisA soca kara vaha jaldI hI nikala gayA / vahAM se vaha usI jaMgala meM AyA jahAM manoramA thI / vaha usa jagaha ruka gayA aura sArI sampatti naukara dvArA ghara bheja dI va ghara ke saba samAcAra lAne ke lie Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa kahA / naukara ne Akara sArI hakIkata zreSThI ko kaha sunAyI / yaha sunakara usake mana para bhArI AghAta humA / usane saba ko ghara jAne kI prAjJA dI va svataH manoramA kI khoja karane ko akelA hI raha gyaa| ghUmatA-ghUmatA vaha vArANasI pAyA, udhara mAmA ke ghara manoramA se bheMTa huI / pati ke Ane se manoramA ko Ananda humA / ____ isa prakAra sukha se kaI dina nikala gaye taba vaha manoramA se kahane lagA calo aba hama apane ghara jAyeMge yahAM kitane dina rheNge| taba manoramA ne kahA mere para sasura ne zIlabhaMga kA doSa lagAyA hai aura mujhe ghara se bAhara nikAlA hai / vaha dUra nahIM hogA taba taka maiM ghara kaise jA sakatI hai| usakI yaha bAta sunakara vaha bhI vahIM rahane lgaa| eka dina rAjA ne socA ki zreSThI kaba se dhana kamAne gayA hai, vaha abhI taka kyoM nahIM pAyA, taba naukaroM ne manoramA kI saba hakIkata batA dii| ___taba rAjA ne mahIpAla ko bulAyA aura usase kahA ki sahI bAta kyA hai vaha mujhe batAo, yadi nahIM batAyA to tumheM sajA hogI, taba mahIpAla ne kahA mujhe to pUrI bAta mAlUma nahIM hai para ApakI dAsI ke kahane para usakI sAsa ne manoramA para Aropa lagA kara nikAla diyA hai| taba rAjA ne dAsI ko bulAyA aura kahA saccI bAta kyA huI hai yaha batAyo / dAsI ghabarA gayI saca batAtI hU~ to rAjakumAra kI musIbata aura vaha aisA soca ho rahI thI ki rAjA ne kahA saca batAyo nahIM to tumheM sUlI para cddh'aauuNgaa| taba marane ke bhaya se dAsI ne saccI bAta rAjA ko batA dI / taba yaha bAta sunakara rAjA va mahIpAla ko Azcarya huaa| rAjA ne rAjakumAra ko bulAkara usako rAjya se bAhara nikAla diyaa| mahIpAla bhI Akara apanI patnI ko bolA ki tere kahane para maiMne nirdoSa manoramA ko ghara se bAhara nikAla diyA hai / mahIpAla bahuta vilApa karane lagA aura kahane lagA yadi maine manoramA ko DhUr3hA nahIM to rAjA mujhe zikSA (daNDa) diye binA rahegA nahIM aisA socakara vaha deza videzoM meM DhUDhane niklaa| ghUmate-ghUmate vaha banArasa meM pAyA dhana datta ke ghara usakI bheMTa huI / sukha Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 565 duHkha kI bAtacIta karake mahIpAla ne apanI galatI kI mAphI mA~gI / va unako ghara calane kI vinatI kI / taba manoramA ne kahA "mere para kalaMka lagA hai jaba taka vaha dUra nahIM hogA taba taka meM apane ghara kI eka bhI sIr3hI nahIM caDhUMgI / hAM, maiM Apake sAtha grAUMgI para gAMva ke bAhara rhuuNgii| rAjA ko usake Ane kI bAta mAlUma huI / usake kahe anusAra rAjA ne nyAya karane kA nizcaya kiyA aura darabAra meM bulAyA / devoM ko bhI avadhijJAna se yaha bAta jJAta huI jisase unhoMne socA ki yadi isa samaya zIla kA mAhAtmya nahIM batAyA to logoM ko isakA mahatva jJAta nahIM hogA / unhoMne nagara ke bAhara daravAje baMda kiye, vaha daravAje kisI se bhI nahIM khule, yaha bAta nagara ke bAhara - andara hA hA karate hue saba jagaha phaila gaI / itanA hI nahIM yaha bAta rAjA ke kAna para bhI gayI / daravAje kholane ke lie saba ne bahuta hI prayatna kiye para saba vyartha gaye / rAjA ko bar3I ciMtA huI / rAjA ne annapAnI kA tyAga kiyaa| sArI janatA ciMtAgrasta thI / do dina nikala gaye phira rAjA ko svapna meM Akara deva ne kahA " rAjana ! jo koI strI pativratA hogI usake aMgUThe ke sparza mAtra se daravAjA khulegA nahIM to kitanA bhI prayatna kiyA to vyartha jaayegaa| dUsare dina rAjA ne pUre rAjya meM kahalavA diyA, hajAroM striyAM daravAje para daravAjA kholane ke lie gayI para saba vyartha gayA / anta meM manoramA kA nambara aayaa| usake sparza se hI daravAje khula gaye / svarga ke devoM ne usakA jayajayakAra kiyA va puSpavRSTi kI aura usake zIla ke gIta gAye / isa prakAra manoramA apane doSoM ko dUra kara sasura ke ghara gayI / isalie zIla kA uttama rIti se pAlana karanA cAhie, isI se jIva kA kalyANa hai, zIlavrata kA pAlana mokSa hai / zIla saptamI vrata bhAdrapada sudI saptamI ko proSadhopavAsa karanA, 7 varSa yaha vrata karanA / Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 ] vrata kathA koSa pUrNa hone para udyApana kare, vrata ke dina zIlavrata - ciMtana karanA, dharmadhyAnapUrvaka dina bitAye NamokAra mantra kA jApa karanA cAhie / , zatikumbha vrata isa vrata ke upavAsa ko 'zarAbdhI pramita' upavAsa kahate haiM / isakA krama 5 upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA, phira cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA, phira cAra upavAsa eka pAraNa, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraraNA, eka upavAsa eka pAraNA aise 45 upavAsa va 17 pAra hote haiM / saba 52 dina kA vrata hai / yaha vrata prakhaNDa karanA cAhiye / - goviMdakavikRta vrata nirNaya zivakumAra belA vrata belA arthAt do upavAsa karanA / yaha vrata 128 dina meM pUrA hotA hai isameM mAsa pakSa tithi kA niyama nahIM hai kabhI bhI kara sakate haiM / isakA krama do upavAsa eka ekAzana isa prakAra 32 bele karanA ekAzana ke dina sirpha kAMjikAhAra lenA vrata ke dina abhiSeka pUjana karanA cAhiye aura udyApana karanA cAhiye / dUsarI vidhi - yaha vrata 16 mahinoM meM pUrA hotA hai isameM 64 belA va 64 pAraNe haiM pratyeka mahIne kI saptamI, aSTamI, trayodazI, caturdazI isa prakAra cAra bele karanA aura 4 pAraNe isaliye yaha vrata 16 mahInoM meM pUrNa hotA haiM / kathA isa bharata kSetra meM magadha deza hai usakI rAjadhAnI raajgRhii| yahAM para rAjA zreNika rAjya karatA thA / vahIM para eka seTha arhadAsa rahatA thA vaha rAjazreSThI thA / unakI patnI jinamati thI, ve donoM dhArmika the / unake peTa se jambukumAra utpanna hue, ntima kevalI the / pUrvabhava ke saMskAra ke kAraNa choTI umra meM hI vyAkaraNa, nyAya, gAyana vagairaha kA adhyayana kara liyA thA / isameM unhoMne advitIya buddhi kA Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 567 paricaya diyA thaa| para choTepana se hI unheM vairAgya thaa| vidyA pUrNa hote hI dIkSA lUgA aisA usane dRr3ha nizcaya kiyA thaa| parantu mAtA-pitA ke Agraha se unhoMne cAra lar3akiyoM se zAdo kI / para zAdI ke dUsare dina hI dIkSA lene ke lie nikle| unakI patniyoM ne unheM bahuta kathA kahakara samajhAne kA prayatna kiyaa| para unako yaza milA nhiiN| usI rAtri vidyuccara cora corI karane ko unake ghara AyA thaa| usane yaha saMvAda sunA jisase usake mana para bhI pariNAma huA aura usane jinamati mAtA se kahA ki maiM yadi inako dIkSA na lene ke liye sahamata nahIM kara sakA maiM bhI inake sAtha dIkSA le lUgA / para use vijaya milI nahIM jisase usane bhI unake sAtha dIkSA le lii| jambukumAra, unakI cAra patnI, vidyuccara cora Adi ne dIkSA lii| una saba ne gautama gaNadhara se vipulAcala parvata para dIkSA lI, taba vidyuccara ne gautama gaNadhara se pUchA ki hama sabane eka sAtha dIkSA lI isakA kAraNa kyA hai ? muni mahArAja ne uttara diyA 'bhavyo !' magadha deza meM vardhamAna nAmaka eka sundara nagarI thI / usakA rAjA mahIpAla thA / vaha bar3A hI dharma dhurandhara aura nIti-nipuNa thA / usake rAjya meM eka brAhmaNa rahatA thA / vaha dharma se mithyAtvI thaa| usake do putra the, eka kA nAma bhAvadeva va dUsare kA nAma bhavadeva, ve vidyA meM nipuNa the / para ve bho mithyAtvI the| vaha brAhmaNa mRtyu ko prApta hunA, unake lar3ake sukha se dina bitAne lage para vahAM eka dina gAMva ke bAhara eka muni mahArAja aaye| ve dvijaputra nagara ke logoM ke sAtha darzana ko gaye, muni-sukha se dharma-zravaNa kara bhAvadeva ne dIkSA le lI, garu ke sAtha tapazcaraNa karatA huA vaha bihAra karane lagA, bihAra karate-karate bhAvadeva saMgha sahita usI nagara meM Aye / unheM apane choTe bhAI kI yAda A gayI use mithyAtva se chur3Ane ke lie unhoMne nizcaya kiyA / ve unake ghara gaye / usa dina bhavadeva kI zAdI thI, lagna kI gar3abar3a thii| phira bhI unhoMne saMsAra kI anityatA kA upadeza diyA jisase bhavadeva ne aNuvrata liye aura navadhAbhakti se prAhAra diyaa| AhAra ke bAda muni bAhara jAne ke liye nikale / taba bhavadeva unako Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 ] vrata kathA koSa pahuMcAne ke liye gaye / muni mahArAja to mauna hokara jA rahe the para usake mana meM ghara vApasa jAne kA vicAra thA, para mahArAja boleM taba vaha jAye, para mahArAja kucha bole nahIM / mahArAja ko pUche binA kaise ghara jAnA ? aisA socakara gayA nhiiN| anta meM ve donoM guru jahAM baiThe the vahAM pahuMce, bhavadeva kI pahacAna guru ne kara dI / guru ne bhavya jAnakara use upadeza diyA, bhavadeva ne tatkAla dIkSA lii| parantu bhavadeva kA lakSa apanI navapariNItA patnI kI ora thA / para vaha saMgha ke sAtha bihAra karane lagA jisase vaha apane gAMva nahIM jA skaa| bAda meM kaI varSa taka bihAra karate hue vaha usa nagara meM Aye / vahAM guru ko namaskAra karake nagara meM gaye / prathama ve jina-mandira meM gaye / vahAM unhoMne navadIkSita prAyikA ko dekhA / unase dharma kuzala pUchakara mahArAja jI ne pUchA ki "eka brAhmaNa putra apanI nava-pariNItA patnI ko chor3akara muni dIkSA lekara calA gayA thA to usa strI kA kyA huA ?" usa prAyikA ne una muni mahArAja ko pahacAna liyA thA isaliye bolI "maiM hI ApakI navavivAhitA patno thii| Apake jAne ke bAda maiMne saMsAra prasAra jAnakara dIkSA le lii| aba isa mArga se cyuta nahIM honA hai| hama niHzaMka tapazcaraNa kareMge isI meM hamArA hita hai|" taba ve muni vApasa guru ke pAsa aaye| muni ko (guru ko) apanA saba vRttAnta sunAyA aura sabane prAyazcita lekara phira se dIkSA lii| donoM bhAiyoM ne vipulAcala para ghora tapazcaraNa kiyA, samAdhipUrvaka marakara sanatkumAra deva huye, avadhijJAna se apanA pUrvabhava jAnakara kRtrima prakRtrima jinamandiroM kI vaMdanA kii| vahA~ kI Ayu pUrNakara bhavadeva kA jIva videha kSetra meM puNDarIkiNI nagarI ke rAjA vajradaMta ke peTa se sAgaracandra nAmaka putra huA / aura bhavadeva kA jIva vItazokapura ke rAjA mahAyakSa va usakI patnI vanamAlA ke peTa se zivakumAra nAmaka rAjakumAra huaa| phira bar3e hokara sAgaracandra ne munidIkSA lii| ve vihAra karate hue zokapura nagara meM prAye, caryA ke liye nagara meM praveza kiyaa| eka zrAvaka ne navadhAbhaktipUrvaka unheM AhAra diyaa| muni mahArAja ne usako akSayadAnI ho aisA AzIrvAda Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - hi diyA, usake ghara devoM ne paMcAzcaryavaSTi kI, yaha dRzya dekhakara saba nagara ke loga va rAjaputra use dekhane ke liye ekatrita hue| rAjakumAra ne munimahArAja ko namaskAra kiyaa| unheM dekhate hI rAjakumAra kA, muni se prema va Adara jAgA / isaliye isakA kAraNa muni mahArAja se pUchA, munirAja ne usake pUrva bhava batAye, yaha sunakara kumAra virakta huye| unhoMne dIkSA lene kA nizcaya kiyA / para mAtA-pitA ke prema se kSullaka dIkSA lI aura ghara para hI rahane lge| ghara para bhI nAnA prakAra ke vrata tathA belA vrata kiye jisase ve brahmottara svarga meM deva hue| vahA~ kI Ayu pUrNakara hastinApura ke rAjA ke ghara vidyu ccara nAmaka putra huprA / vaha pratApI balavAna va saba vidyAnoM meM nipuNa thA, para devayoga se mitroM kI kusaMgati ke kAraNa corI karane lgaa| eka bAra rAja-darabAra meM corI karate hue kotavAla ne use pakar3a liyA aura rAjA ke pAsa lAye / rAjA ko use dekhakara burA lagA, unhoMne use upadeza diyA para usake Upara isakA kucha asara nahIM huprA jisase rAjA ne use nagara ke bAhara nikAla diyaa| vahAM se nikalakara vaha rAjagRha meM AyA aura eka vaizyA ke ghara rahane lagA / vaha roja corI kara vaizyA ko dhana detA thaa| sAgaracandra ke jIva ne svarga se cyata hokara agni vezyamAna nAmaka dhamli brAhmaNa aura usakI strI bhadri ke peTa se sudharma nAma se janma liyaa| unhoMne muni dIkSA lI aura bhagavAna mahAvIra ke 5veM gaNadhara zrI sudharmAcArya huye / vahI maM huuN| arhadAsa kA eka sahodara baMdhu rudradAsa thaa| vaha pakkA jupArI thaa| vaha hamezA juA khelatA thA / usakI saba sampatti jue meM calI gayo phira vaha udhAra (karja) lekara bhI khelane lagA jisase logoM ne use bahuta hI mArA / yaha ahaMdAsa ko jJAta huprA to usane usako NamokAra mantra diyA, saMnyAsa maraNa karAyA jisase vaha marakara yakSadeva humA ye hI vidya tavega deva jambukumAra humA, aisA yaha ApakA pUrva bhava hai| taba sabane sudharmAcArya ke pAsa saMsAra se virakta hokara jinadIkSA lii| jambusvAmI kevalI banakara mokSa gye| vidyuccara samAdhipUrvaka maraNa sAdhakara sarvArtha Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 ] vrata kathA koSa siddhi svarga meM ahamindra deva huA / vahA~ se vaha eka bhava lekara arthAt manuSya hokara mokSa jaayegaa| sudharmAcArya anta meM ghora tapazcaraNa karake mokSa gye| zoSamukUTa saptamI vrata atha zrAvaNamAse zukla pakSe saptamodinepyAdinAthasya vA pArzvanAthasya kaNThe mAlAM zIrSe mukuTaM ca nidhAya upavAsaM kuryAt / na tu etAvatA vItarAgatvahAnirbhavati / yata: kApi kanyA tu svavaidhavyAnivAraNAya jinazAsanAgamoddiSTavidhi kurute| . etadvidhinindakastu jinAgamadrohI jinAjJAlopI bhavatIti na sandehaH kAryaH / sakalakItibhiH svakIye kathAkoSe zrutasAgaraistathA dAmodaraistathAdeva nandibhirabhradevazca tathaiva pratipAdita mataH pUrvakramo nAkramo jJeyaH / artha :- zrAvaNa zuklA saptamI ko AdinAtha yA pArzvanAtha ke kaNTha meM mAlA aura zira meM mukuTa bAMdha kara upavAsa karanA, zIrSa mukuTa saptamI vrata hai| vItarAgI prabhu ke gale meM mAlA aura zira para mukuTa bAMdhane meM vItarAgatA kI hAni nahIM hotI hai / kyoMki koI bhI kanyA apane vaidhavya ke nivAraNa ke lie jinAgama meM batAI huI vidhi kA pAlana karatI haiM / jo koI isa vidhi ko nindA karatA hai, vaha jinAgamadrohI tathA jinAjJAlopI hotA hai / ataH isa vidhi meM sandeha nahIM karanA cAhie / sakalakIrti AcArya ne apane kathAkoSa meM tathA zrutasAgara, dAmodara, devanandI aura abhradeva Adi ne bhI isa vidhi kA kathana kiyA hai / ataH Upara jisa vidhi kA kathana kiyA hai, vaha samIcIna hai, kramapUrvaka hai, prakramika nahIM hai| vivecana :-zIrSamukuTa saptamI vrata zrAvaNa sudI saptamI ko kiyA jAtA hai| isa dina kanyAeM yA saubhAgyavatI striyAM apane saubhAgya kI vRddhi ke lie bhagavAna AdinAtha kA pUjana abhiSeka karatI hai tathA proSadhopavAsa karatI huI dharmadhyAna se dina vyatIta karatI haiN| isa vrata meM OM hrIM zrIvRSabhatIrtha karAya namaH isa mantra kA yA OM hrIM zrIpArzvanAthAya namaH isa mantra kA jApa kiyA jAtA hai / rAta ko jAgaraNa karanA Avazyaka mAnA gayA hai / mukuTa saptamI vrata meM bhagavAna AdinAtha aura pArzvanAtha ke nAmoM kI eka hajAra ATha jApa karanI caahie| isa vrata meM rAta ko bahatsvayaMbhUstotra, saMkaTaharaNa vinato, duHkhaharaNa vinatI, kalyANamandira, bhaktAmara stotra Adi kA pATha karanA cAhie / aSTamI ke dina abhiSeka, pUjana aura Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [601 sAmAyika ke pazcAt ekAsana karanA caahie| SaSThI se lekara aSTamI taka tIna dinoM kA pUrNa zIlavata pAlana kiyA jAtA hai| zuddhadazamI vrata kathA ASAr3ha zuklA dazamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahana kara pUjA abhiSeka kA dravya sAtha meM lekara mandirajI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara, IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, phira abhiSeka pITha para dharaNendra padmAvatI sahita pArzvanAtha sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA krnaa| ___ OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zrIpAzvanAthAya dharaNeMdra padmAvati sahitAya namaH svAhA / ___ isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, yaha vrata kathA par3he, jinavANI kI pUjA, guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kA yathAyogya sammAna satkAra kare, pUjA kare, bhagavAna ke Age eka pATe para pAMca pAna rakhakara pAnoM para akSata, gaMdhAdi aSTa dravya rakhakara pAMca supArI rakhe, bhIge huye cane rakhe, padmAvatI devi ko haldI kukuma lagAve, phira eka mahA arghya karake, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI kare, mahA arghya jo hAtha meM hai usako bhagavAna ke sAmane car3hA deve, bhIge hue cane kI khIra banAkara (pAyasa) AdhI khIra ke pAMca bhAga karake bhagavAga ke sAmane car3hA deve, AdhI khIra svayaM khAkara eka bhukti kre| ___ isI prakAra kArtika zuklA dazamI taka pUjA vidhi karate hue pratyeka mahine kI dazamI taka vrata karatA jAve, zrAvaNa kI dazamI ko aMbIla car3hA kara svayaM bhI aMbIla kA bhojana kare, bhAdra zuklA dazamI ko zuddha ghara meM banAyI huI mizrI khIra ke sAtha car3hAkara svayaM bhI AdhI bacI huI khIra kA bhojana kare, Azvina zuklA dazamI ke dina semai (sAvIge) kI khIra banAkara bhagavAna ko car3hAve, AdhI apane ekabhukta kare, kArtika zukla dazamI ko pAMca prakAra ke miSThAnna banAkara, bAMsa kI karaMDI meM bhara kara bhagavAna ke sAmane mAtra rakhe, aura saubhAgyavatI striyoM ko vaha karaMDI deve, Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 643] dheta kathA koSa Dow kAmasammer zaktipramANa caturvidha saMgha ko AhArAdika dAna dekara svayaM bhojana kare, isa prakAre ina pAMca dazamiyoM ko pUrvokta vidhi se vrata kare, yahI isa vrata kI vidhi hai, yahI kAla hai, vrata udyApana bhI yahI hai| / maka kathA - - zrImadamareMdra baMdya kAmamadadhvaMsi vijayi pArzvatIrthAdhipaM, 3 premAbhivaMdya kAmita phalapradAM zuddha dazamI kathAmabhistaumi / / } isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM avaMti 'nAma kA deza haiM, usa deza meM ujjayinI nAma ko eka sundara nagarI hai, usa nagara kA rAjA jinasena aura patnI jita senA thI, usa rAje kA eka jinadatta nAma kA rAjazreSThI thA, usa zreSThI kI strI kA nAma dhanavatI thA, seTha ke zrIkAMta Adi pAMca putra the, isa prakAra apane parivAra sahita seTha prAnanda se samaya nikAla rahA thaa|:- 275 . 53 eka bAraH kI bAta hai ki nagara ke bAhara eka munirAja rAtriyoga dhAraNa kara khar3e hue, prabhAta kAla meM - seTha kI bar3I putravadhu gobara DAlane ke liye vahA~ gaI aura usane munirAja ke Upara gobara DAla diyA aura ghara vApasa A gaI, thor3e samaya ke bAda zreSThI bhagavAna kI pUjA ke lie: udyAna meM gayA, rAste meM usa seTha kI dRSTi munirAja ke, Upara par3I, munirAja upasarga-samajhakara jaise ke taise hI khar3e the, seTha ne dekhA ki munirAja' ke Upara gobara DAla rakhA hai, seTha / bhayabhIta huzrA, aura uSNa jala se , munirAz2a kA zarIra dho DAlA, aura manirAja ko caityAlaya meM lekara gayA, pUjAbhiSeka karane ke bAda seTha apane ghara ko AyA, munirAja zrAhAra caryA ke nimitta nagara meM pAye aura seTha ne navadhAbhaktipUrvaka AhAra diyA, munirAja vana meM vApasa cale gye| kucha samaya ke bAda usa seTha kI bar3I putravadhu rogAkrAMta hokara mara gaI, eka nagara meM rAjA kI strI ke garbha se utpanna huI, garbha ke sahavAsa se rAnI kA rUpa bigar3a gayA, yaha dekhakara rAjA ne rAnI ko mahala se bAhara rakha diyA, taba mantrI rAnI ko apane ghara lejAkara rAnI ke nau mAsa pUrti kiye, nava mAsa bItane para rAnI ne eka lar3akI ko janma diyA, taba rAnI ne usa prasUta kanyA ko mArane ke lie dAsI ke hAka Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa meM sauMta diyA, dAsI ne usa navajAta kanyA, ko nagara ke bAharI udyAna meM ati dUra eka per3a ke nIce vastra bichA kara sulA diyA, aura vApasa lauTakara A gaI, thor3e samaya ke bAda do mAryikAeM vahAM zoca-kriyA ke lie, gaI thIM, so usa bAlikA ko sAyikAnoM ne dekhA, uso samaya usa choTI sI kanyA ko lekara apane sthAna para vApasa lauTa AI, prAyikAoM ne bhI zrAvakoM ke yahAM se dUdha vagairaha maMgavAkara pAlana-poSaNa kiyA aura usakA nAma madanAvalo rkhaa| idhara vaha rAnI pahale ke samAna hI vApasa rUpavatI ho gaI, yaha jAnakara rAjA rAnI ko vApasa rAjamahala meM le gayA, aura sukha se donoM samaya nikAlane lge| idhara vaha mardanAvalI dasa varSa kI hokara Ananda se krIr3A karane lgii| 33s eka dina prAyikA mAtAjI pAhAra ke lie nagara meM gaI thI aura idhara madanAvalI ke Age padmAvatI devI pratyakSa prakaTa hokara kumArI madanAvalI ko kahane lagI ki he bAlike ! tuma zuddhaH dazamI vrata kA pAlana karo jisase ki tumako zrI sampatti sukha prApta hogA, aisA kahakara devI adRzya ho gaI / prAyikA- mAtA jI ko lar3akI ne saba vRtAMta kaha sunAyA, yaha sunakara AryikAjI ko bahuta prAnanda huaa| dUsare dina phira mAtAjI AhAra ke liye nagara meM gaI, pIche se phira madanAvalI ke sAmane devI prakaTa hokara kahane lagI ki he madanAvalI maiM tumako zuddha dazamI vrata ko vidhi kahatI hU~ suno, aisA kahakara devI ne pUrNa vrata vidhi kA svarUpa kahA aura adRzya ho gaI, jaba AryikAjI AhAra karake vApasa AyIM, to madanA valI ne pIche ghaTane vAlI ghaTanA ko kaha sunAyA, mAtAjI ne usako AzIrvAda diyA, madanAvalI vidhi se vrata ko pAlane lgii| .......? ___eka samaya rAjA ke putra ko sauMpa ne kATa khAyA aura putra mara gyaa| usa putra ke Upara mA~ kA bahuta prema thA, isalie mAM, rAnI usa putra kA saMskAra nai honI de rahI thI, taba mantrIvarga ne vicAra karake eka gAr3I meM eka hajAra svarNa mohareM bharakara nagara meM sUcanA karavAI ki jo koI rAjakumAra ko jindA kara degA usako ye eka hajAra suvarNa mohareM dI jAyeMgI, yaha saba samAcAra madnAvalI ne sunA, Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 ] vrata kathA koSa aura rAja sebakoM ke sAtha rAja mahala meM gaI aura kahane lagI ki Apa loga isa prata ( zava ) kA dAhasaMskAra na karate hue, isako jina mandira ke samIpa le calo / taba mRtaka rAjakumAra ko uThAkara mandira ke samIpa yogya sthAna para sevakoM kI surakSA meM rakhA, mandira meM jAkara madanAvalI apane mana meM paramAtmA kA citavana karane lagI, usa samaya padmAvati devI kA zrAsana kaMpAyamAna huA, tatkSaNa devI vahAM Akara madanAvalI ko kahane lagI ki tuma cintA mata karo, bhagavAna kA paMcAmRta abhiSeka karake (pArzvanAtha ) usa abhiSeka ko rAjakumAra ke Upara DAlo, rAjakumAra jindA ho jAegA, aisA kahakara devI adRzya ho gaI / taba madanAvalI ne vidhipUrvaka pArzvanAtha kA abhiSeka karake rAjakumAra ke Upara gaMdhodaka kA chir3akAva kiyA, rAjakumAra kA zarIra tatkSaNa nirviSa ho gayA aura rAjakumAra uThakara jina mandira meM gayA aura bhagavAna ko namaskAra karane lagA, yaha saba vArtA sevakoM ne rAjA ko jAkara kahI rAjA mantrI Adi saba jina mandira meM Aye, usa lar3akI kA paricaya pUchA, madanAvalI ne vrata kA mAhAtmya sabako kaha sunAyA, vrata kA mAhAtmya sunakara sabako bahuta zrAnanda huA, saba loga nagara meM vApasa A gaye, Age madanAvalI AryikA dIkSA lekara tapasyA karane lagI, anta meM samAdhimaraNa kara strIliMga ko cheda svarga meM deva huI / atha zuklalezyA nivAraNa vrata kathA vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki vaizAkha zuklA 4 ke dina ekAzana kare, 5 ke dina upavAsa kare, ratnatraya kI pUjA, mantra, jApa, maNDalA Adi kare / pUrvavat vidhi kare / zratha zokakarma nivAraNa vrata kathA vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNa 7 ke dina ekAzana kare, aSTamI ke dina upavAsa kare, aranAtha bhagavAna tIrthaMkara kI pUjA, mantra, jApa, mAMDalA Adi kare / zAMtinAtha tIrthaMkara cakravati vrata kathA prathavA sakalaizvaryabhUSaNa vrata kathA vrata vidhi :- prAzvina kRSNa 30 ke dina ekabhukti kare aura kArtika Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ----[-605 zuklA 1 ke dina zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira jAnA cAhie / phira vahAM pITha para zrIdhara tIrthaMkara kI pratimA ko sthApita kara paMcAmRta abhiSeka kare / eka pATe para 5 svastika nikAlakara usa para pAna akSata Adi rakhakara aSTadala yantra nikAlakara bIca meM pratimA sthApita kare / nityapUjA Adi karake nirvANasAgara mahAsAdhu vimalaprabha va zrIdhara aise 5 tIrthaMkaroM kI ArAdhanA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kara yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kre| OM hrIM ahaM zrIdhara tIrthakarAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / yaha vrata kathA par3he / eka pAtra meM pAMca pAna lagAkara usa para aSTadravya va nAriyala rakhakara pradakSiNA dete huye maMgala AratI kare / satpAtra ko AhAradAna de / usa dina upavAsa kre| dUsare dina pUjA va dAna karake bhojana kare / isa prakAra yaha vrata 5 varSa kare, madhyama 5 dina aura jaghanya eka dina kare / vrata pUrNa hone para udyApana kare, usa dina zrIdhara tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko AhAradAna de / jinamandira meM Avazyaka upakaraNa rakhe / zakti hone para nUtana jinamandira banAkara usameM koI bhI tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna kara paMcakalyANa kare / yaha vrata 5 varSa pAlana karane vAle ko sarvArthasiddhi prApta hotI hai 5 mahine pAlana karane vAle ko mahendrakalpa, 5 dina ke pAlana karane vAle ko saudharma svarga, 1 dina pAlana karane vAle ko uttama manuSyagati prApta hotI hai| aisA isa vrata kA mAhAtmya hai| kathA isa jambUdvIpa meM bharatakSetra meM suramya nAmaka eka bar3A deza hai| usameM podanapura nAmaka eka atyanta ramaNIya nagara hai / vahAM para pahale bAhubalI vaMza meM prajApati nAmaka eka bar3A parAkramI nItivAna va nyAyavAna aisA rAjA rAjya karatA thA / usako mRgAvati nAmaka strI thI, usake putra apArakIrti, lakSmIpati aura vijayI aise tripRSTha putra utpanna hue| yaha prativAsudeva thA usako svayaMprabhA nAmaka strI thI, usako vijaya va vijayabhadra nAmaka do putra aura jyotiprabhA Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa nAmaka eka lar3akI thiiN| isa vijaya ko sUtArA nAmaka strI thI aura vijayabhadra ko vijayAvati nAmaka pativratA strI thii| isa sAre parivAra sahita rAjA sukha se rAjya karatA thA / ... .... .21 T: .. tripRSTha ko cakraratna kI utpatti huI jisase vaha trikhaNDAdhipati banA / saMsAra moha ke kAraNa va gurudroha ke kAraNa vaha pahale naraka gayA para usakA lar3akA vijaya bhadra-pariNAmI thA, usako saMsAra se vairAgya ho gayA jisase usane apane putra ko rAjya dekara suvarNakumbha muni ke pAsa dIkSA lii| tapazcaraNa kara saba karmoM kA kSaya karake mokSa gaye / zrI vijaya bhadga prAdi zrAvaka ke vrata lekara rAjya sukha ko bhogane lge| -91 .:. eka dina rAjya sabhA meM baiThA thA ki eka amoghacihna nAmaka eka aSTAMganimita ne vajrapAta nivAraNa kA upAya batAyA / rAjA ne vaha upAya kiyA jisase baca gayA aura sukha se rahane lgaa| eka dina azanighoSa vidyAdhara ne usakI patnI sutArA kA haraNa kiyA jisase donoM ke bIca yuddha huaa| para amitateja nAmaka vidyAdhara kI sahAyatA se vaha vijayI huaaa| azanighoSa, Dara karake vijayajinezvara ke samIzaraNa meM gyaa| vahAM para yaha pUrA parivAra bhI gayA thA, vahA~ dharmopadeza sunakara amitateja ne donoM hAtha jor3akara pUchA ki sutArA kA haraNa karane kA kAraNa kyA hai / yaha suna kevalI tIrthaMkara ne kahA malaya deza meM ratnasaMcayapura nagara hai, vahAM para zrISeNa nAmaka rAjA aura usako siMhanaMditA va aniMditA nAmaka do striyAM thIM / usako indra va upendra aise do putra the| usI nagara meM sAtyakI nAmaka eka brAhmaNa thA, usako satyabhAmA nAmaka eka kanyA thii| usa nagara ke pAsa hI eka gAMva thA usameM dharaNojaTa nAmaka eka bar3A vidvAna vaidika brAhmaNa rahatA thaa| usako agrIlA nAmaka strI thI, usako indrabhUti va abhibhUti aise do putra the / usako kapila nAmaka eka dAsIputra thaa| jaba vaha brAhmaNa apane donoM putroM ko veda sikhAtA thA taba vaha kapila bhI chipakara saba sunatA thaa| vaha tIvra buddhivAna thaa| ataH use cAroM veda kA mukha pATha ho gayA / jaba brAhmaNa ko yaha bAta jJAta huI to usane usako nikAla diyA / . ... . ..: ... taba vaha kapila' brAhmaNa ratnasaMcaya nagara meM gayA / vahAM para vo sAtyakI Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varsa kapanako brAhmaNa ke ghara gayA, usakI vidvattA veda ke Upara zruta usakA saundarya Adi dekhakara usakA mana santuSTa huA taba zubha muhUrta meM kapila ke sAtha apanI lar3akI satyabhAmA kA vivAha kiyA | vahAM zrISeNa rAjA ne bhI usakA pANDitya dekhakara apane darabAra meM usako zrAzraya diyaa| 1.3 i - eka bAra satyabhAmA rajasvalA thI, kapila usake sAtha bhoga karanA cAhatA thA, usake isa durAcAra se satyabhAmA ke mana meM yaha vicAra AyA ki yaha koI vijAtIya hai aisA socakara usane usase prema karanA chor3a diyA / eka bAra dharaNIjaDa brAhmaNa atizaya daridrI ho gayA jisase vaha kapila ke ghara AyA, kapila ne apane pitA kI sabako pahacAna karake dI / [ 697 p R 3 F eka dina satyabhAmA ne dharaNIjaTa ko dhana dekara ekAnta meM saba bAta pUcha lI aura phira satyabhAmA ne vicAra karake zrISeNa rAjA ke pAsa jAkara sabai samAcAra use batA diyA / taba zrISaNa rAjA ne satyabhAmA ko apane pAsa rakhakara usa kapila ko nagara se bAhara nikAla diyA / OM - eka dina rAjA zahara ke bAhara vaimAra parvata para krIDA karane ke liye gayA thA, vahAM para Aditya nAmaka mahAmuni eka per3a ke nIce dikhAI diye, rAjA unake pAsa gayA vaMdanA kI aura Atmahita kA prazna pUchA taba munirAja ne yaha Atmahita karane meM asamartha hai aisA socakara satpAtra ko dAna dene kA upadeza diyA / 155 TRE T eka dina rAjagharAne meM zrI ajitagati aura prAdityagati nAmaka do cAraNa muni prahAra ke nimita se vahAM zrAye / rAjA ne navadhAbhaktipUrvaka apanI donoM striyoM sahita AhAra diyA / taba rAjA ke ghara para paMcAzcarya vRSTi huI / isa dAna kriyA ko dekhakara satyabhAmA ko bar3A Azcarya hu,prA. 1 2 satpAtra ko dAna dene se ve saba bhogabhUmi meM utpanna huye, zrISeNa kI patnI siMhanaMditA to usI kI patnI, huI para aniditA yaha puruSa banI va satyabhAmA usakI strI huii| pa 14 # vahA~ kI Ayu pUrI kara ve sodharmaH svarga meM utpanna huye / vahAM se .. cayakara zrISeNa kA jIva tU pramitateja hai siMhanaMdA ne nidAna kiyA thA ataH tripiSTa nAra Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 ] vrata kathA koSa yaNa kI patnI jyotiprabhA huI / praniMditA zrIvijaya nAma se utpanna huprA / sAtyakI brAhmaNa kI putrI satyabhAmA sutArI huI hai / jisako zrISeNa rAjA ne nikAla diyA thA vaha kapila bahuta saMsAra paribhramaNa kara nidAna se praznaghoSa vidyAdhara huA hai, isakA mana satyabhAmA meM raha gayA thA isaliye aba vaha pIche lagA hai / isa prakAra apane-apane pUrvabhavoM ko sunakara unheM vairAgya ho gayA / dIkSA lekara ve saba ghora tapazcaryA karane lage jisase ve saba svarga meM deva huye aura vahAM kI Ayu pUrNa karake manuSya bane aura phira ve mokSa gaye / idhara pramitateja va vijaya donoM ne zrAhAradAna diyA thaa| do cAraNa muni ke pAsa gaye / unake darzana kara unase pUchA ki bhagavAna hamArI Ayu kitanI bAkI raha gayI hai ? unhoMne batAyA ki aba tumhArI Ayu 36 dina zeSa rahI hai taba ve ghara gaye aura apane putroM ko rAjya dekara unhoMne aSTAnhikA parva meM vrata kA udyApana karake zrI abhinaMdana muni ke pAsa dIkSA lI / maraNaparyanta upavAsa bhI le liyA jisase ve marakara deva huye para vijaya ne nidAna kiyA jisase ve deva hokara anaMtavIrya vAsudeva huye / vahAM se marakara naraka gaye / para pramitateja jo deva huA thA vaha marakara baladeva huA samaya pAkara dIkSA lekara tapazcaryA kI jisase vaha phira 16 veM svarga meM pratiindra huye / vahAM se cayakara kSemaMkara nAmaka cakravarti huye / vahAM para bahuta dAna pUjA kI tathA vairAgya dhAraNa kara dIkSA lI jisase ve svarga meM ahamidra huye / vahAM kI Ayu pUrNa kara vaha megharatha nAmaka rAjA banA, vahAM para unhoMne tIrthaMkara ke pAdamUla meM 16 bhAvana kI bhAvanA bhAI jisase ve sarvArthasiddhi meM deva hue| vahAM se cayakara hastinApura meM rAjA vizvasena ke yahA~ janma liyA, unakA nAma zAntinAtha thA, kAmadeva cakravarti va tIrthaMkara padavI ke dhArI huye, devoM ne unake pAMcoM kalyAeka manAye / kevalajJAna prApta kara dharmopadeza kara ve mokSa gaye / zratha zatendravrata kathA vrata vidhi :- ASAr3ha zukla 8 ke dina upavAsa kare, pUjA sAmagrI hAtha meM lekara zuddha kapar3e pahana kara mandira meM jAye / pATe para caubIsa tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna karake paMcAmRta abhiSeka kare, aSTa dravya se arcanA kare | paMca pakavAna kA naivedya car3hAve / Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [609 jApa :-OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM catuviMzati tIrthakarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa se jApa kare / NamokAra mantra kA jApa kare / eka pAtra meM 24 patte rakhakara usameM aSTa dravya rakhe aura nAriyala bhI rakhanA cAhie aura mahArghya denA cAhie / AratI karanI cAhie / satpAtra ko AhAradAna denA cAhiye / brahmacarya pUrvaka samaya bitAye / isa prakAra pratyeka aSTamI va caturdazI ke dina karanA cAhie / nitya kSIrAbhiSeka karanA cAhie / isa prakAra se cAra mahine taka karanA cAhiye, anta meM kArtika zu. 15 ke dina udyApana kare / usa samaya sammedazikharajI vidhAna karake mahAbhiSeka karanA caahie| vRSabhAdi caubIsa tIrthaMkara ke garbhakalyANa, janmakalyANa, dIkSAkalyANa, kevalakalyANa, nirvANakalyANa meM 40 bhavanavAsI, battIsa vyantaravAsI, caubIsa kalpavAso, eka sUrya, eka candra, eka narendra aura eka siMha isa prakAra 100 indra jinakI bhakti karake puNya sampAdana karate haiN| kathA dhAtakI khaNDa meM maMdara nAmaka merU parvata hai, usake uttara meM airAvata nAmaka eka kSetra hai usameM bhUtilaka nAmaka eka rAjya hai / vahAM abhayaghoSa nAma ke nItivAn va parAkramI rAjA rAjya karate the| unakI kanakalatA nAma se rUpavatI guNavatI paTarAnI thii| unase jaya vijaya nAma ke do putra hue| saba parivAra sahita sukha se kAla bitA rahe the / eka dina siddha kUTa caityAlaya ke darzana ko gaye the| vahAM se darzana karake sabhA maNDapa meM Aye taba unheM cAraNa munIzvaroM ke darzana hue, vahA~ unake darzana prApta kara tathA apane bhava jAnakara sunakara AnaMdita hue| phira koI bhI eka vrata dene ke lie nivedana kiyA taba munivara ne zatendra vrata kI vidhi batAyI / rAjA ne yaha vrata grahaNa kiyaa| pazcAt apanI nagarI ko lautte| kAlAnusAra saba ne isa vrata kA pAlana kiyaa| Age kisI nimitta se unheM vairAgya utpanna huaa| rAjA ne vana meM jAkara munirAja se jinadIkSA dhAraNA kI / ghora tapazcaraNa se tathA vrata puNya ke phala se Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 ] vrata kathA koSa svarga meM deva hue / vahAM se cayakara uttama rAjakula meM utpanna hue / vahAM adhika samaya taka saMsAra sukha bhogakara anta meM nirgrantha dIkSA lekara tapasyA kI jisase ve saba karmoM ko nAzakara mokSa padhAre / atha zakladhyAnaprApti vratakathA vrata vidhi :-pahale ke samAna kareM / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha kR0 14 ke dina ekAzana kreN| 15 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa Adi kareM / patte mAMDe / zveta paMcamI vrata prASAr3ha phAlguNa kArtika eha, sitapaMcami teM vrata ko leha / peMsaTha proSadha kariye tAsa, varaSa pAMca-pAMca parimAsa // zveta paMcamI ko vrata dhAra, trividha zuddha dhAroM naranAra / -ki0 siM0 ki0 bhAvArtha :-yaha vrata pAMca varSa aura pAMca mahIne meM samApta hotA hai / ASAr3ha kArtika yA phAlguna ina tInoM mAsoM meM se kisI eka mAsa meM prArambha kre| pratimAsa zukla pakSa kI paMcamI ke dina upavAsa kare / isa prakAra 65 upavAsa pUrNa hone para udyApana kare / namaskAra mantra kA trikAla jApya kare / SaTkarma vrata kathA ASAr3ha zuklA paMcamI ke dina zuddha hokara ekAsana kare, SaSTi prAtaH zuddha ho kara mandira meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, padmaprabha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kre| ____OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM padmaprabhatIrtha karAya kusumayakSa manovegAyakSI sahitAya mamaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra maMtra kA 106 bAra jApa kare, eka pATe para pAMca pAna lagAkara Upara aSTadravya rakhe / deva pUjA guru pAstiH svAdhyAyaH saMyamastapaH / bAnaM ceti gRhasthAnAM, Sada karmANi dine dine // 1 // Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [611 NamokAra maMtra kA chaha bAra jApa kare, vrata kathA par3he eka pUrNa arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dharmadhyAna se rahe, satpAtroM ko dAna deve, chaha vastuoM se svayaM pAraNA kare / isa prakAra cAra mahIne taka isa vrata ko karake kArtika kI aSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya padmaprabha tIrthaMkara kA vidhAna kare, mahAbhiSeka kare, muni saMgha ko dAna deve, veSTana 6 aura zAstra chaha, mAlA chaha, saba mandira jI meM bheMTa kare / kathA isa vrata ko eka padmarAja nAmaka rAjA ne pAlana kiyA thA usake phala se paramparA se mokSa pA gayA / isa vrata ko rAjA zreNika aura rAnI celanA ne bhI kiyA thA unakI kathA pddh'eN| atha SoDazakriyA vrata kathA ASADha zukla aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, zAMtinAtha bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTa dravya se pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kre| OM hrIM zrIM klIM aiM mahaM zAMtinAthatIrthakarAya garuDayakSa mahAmAnasIyakSI sahitAya namaH svAhA / ___ isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, zakti anusAra upavAsa va ekAsana kare, brahmacarya kA pAlana kare, dAna dekara pAraNA kare, solaha aSTamI ko isa vrata kA pAlana kare, phAlguna zukla aSTamI ko isa vrata kA udyApana kare, zAnti vidhAna kare, mahAbhiSeka kreN| ... kathA isa vrata kA rAjA vajrajaMgha aura zrImatI rAnI ne pAlana kiyA thA, isa vrata ke andara rAjA zroNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 ] vrata kathA koSa atha SoDazavidyA devatA vrata kathA vrata vidhi-pahale ke samAna saba kriyA karake antara sirpha itanA hai ki ASAr3ha zu0 10 ke dina ekabhukti (ekAzana) kare, 11 ke dina upavAsa kreN| ___ jApa-OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zAMtinAthAya garuDayakSa mahAmAnasIyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApa deN| mahIne meM eka dina usa tithi ko pUjA kreN| aisI solaha pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kreN| zAMtinAtha vidhAna va pUjA kareM / pAtra meM 16 pAna rakhakara usa para aSTadravya va nAriyala rakheM / mahAya' jayamAlA par3hakara deN| SoDaza vidyA devatA kI pRthaka-pRthaka arcanA karAveM / udyApana kare / kathA jambUdvIpa meM airAvata kSetra meM gAMdhAra nAmaka bar3A deza hai| usameM vidhyapUra nAmaka sundara nagara hai, vahAM para vidyAsena nAmaka rAjA apanI strI lakSmImatI sahita rAjya karatA thA / usako nalinaketu putra, nalinAkSI nAmaka strI thii| kamalakIrti nAmaka purohita va kamalAvatI usakI strI, vijayaMdhara nAmaka mantrI va vijayAvatI usakI strI, dhanamitra nAmaka zreSThI va usakI patnI zrIdattA thii| ___ eka dina nagara meM vimalaprabha nAmaka muni pAhAra ke lie Aye, navadhAbhaktipUrvaka paDagAhana karake vidhipUrvaka AhAra diyaa| phira rAjA ne praznottara kara yaha vrata liyA aura yathAvidhi vrata kA pAlana kiyaa| jisase bahuta samaya taka sukha se rAjya kiyA phira apane putra ko rAjya dekara jinadIkSA lii| ghora tapazcaraNa kiyaa| isa ata se va tapazcaraNa se rAjA mokSa gaye / __ atha SaTkanyAkA vrata kathA vrata vidhi-jyeSTha zu0 4thI ke dina ekAzana kare, 5 ke dina zuddha kapar3e pahanakara mandira jAyeM / vedi para padmaprabhu kI mUrti virAjamAna kara kusumavara yakSa va manovegAyakSI kI sthApanA kare / paMcAmRta abhiSeka kare / aSTa dravya se abhiSeka kare / Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrata kathA koSa 1 613 zru ta va gaNadhara kI pUjA karake bhagavAna ke sAmane eka pATe para 6 patte rakhakara usa para aSTadravya rakheM aura yaha jApa kreN| ____OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM padmaprabha tIrthaMkarAya kusumagharayakSa manovegAyakSI sahitAya namaH svAhAH // isakA 108 puSpoM se jApa kare / NamokAra mantra kA bhI jApa kre| yaha kathA par3hanI cAhie / eka pAtra meM 6 patte lagAkara mahArghya deN| AratI kreN| usa dina upavAsa kare, satpAtra ko AhAradAna de / tIna dina brahmacarya kA pAlana kre| isa prakAra mahine meM eka bAra usI tithi ko vrata kare / aisI 6 pUjA (chaH paMcamI pUrNa hone para) pUrNa hone para udyApana kre| usa samaya padmaprabha vidhAna karAve / mahAbhiSeka kare, satpAtra ko dAna de / kathA isa jambadvIpa meM dhAtakI khaNDa meM merU parvata ke pazcima meM videha kSetra hai| usameM dAsIkA nadI ke kinAre vatsa nAmaka vistIrNa deza hai| usameM susImA nAmaka manohara nagarI hai / usameM aparAjita nAmaka rAjA apanI patnI lakSmImati ke sAtha rAjya karatA thaa| usako sumitra nAmaka eka lar3akA thaa| isake alAvA mantrI, purohita, zreSThI, senApati Adi parivAra thA / eka dina cAraNaRSidhArI muni-mahArAja caryA ke nimitta se vahAM Aye / navadhAbhaktipUrvaka unheM prAhAra diyA / AhAra ho jAne para unako UMce prAsana para bitthaayaa| dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne hAtha jor3akara kahA he munirAja ! zAzvata sukha ke kAraNabhUta aisA koI vrata do| taba mahArAja jI ne yaha vrata vidhipUrvaka kahA phira ve jaMgala meM cale gaye / rAjA ne vrata vidhipUrvaka pUrNa kiyA / phira sukhapUrvaka rAjya kiyA aura vairAgya ho jAne se apane putra ko rAjya dekara Apane pihitAzrava bhaTTAraka se digambara dIkSA lii| phira bahuta tapazcaryA kI jisase 11 aMga kA jJAna ho gyaa| samAdhipUrvaka maraNa huaA jisase ve uparima aveka meM deva huye| phira vahAM se cayakara kauzAMbI nagara meM kAzyagotrIya dhAraNa nAmaka rAjA ke ghara janma liyA / unako deva merU parvata para le gaye, vahAM unakA abhiSeka kiyA, usa samaya unakA nAma padmaprabhu rkhaa| Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 ] vrata kathA koSa usa bacce kI 6 parvatoM para rahane vAlI zrI, hrI, dhRti, kIrti, buddhi, lakSmI aisI 6 kanyAoM ne prasUti gRha meM sevA kI arthAt aMjana zrAdi lagAyA / isaliye isa vrata kA nAma SaTakanyA vrata hai / padmaprabhu jina bAlaka candramA ke samAna bar3A hone lagA / vaha taruNa ho gayA taba unake pitA ne unako rAjya bhAra sauMpakara saMsAra viSaya se udAsIna hokara dIkSA lI / jisase unakI sugati huI / padmaprabhu bahuta samaya taka rAjya karake isa kSaNika saMsAra se virakta ho gaye / taba lokAnti deva ne prAkara aneka prakAra kA upadeza diyA aura stuti kara cale gaye / taba padmaprabhu eka pAlakI meM baiThakara jaMgala meM gaye, vahAM paMcamuSThI kezaloMca karake digambarI dIkSA lI / tapazcaryA ke prabhAva se cAra ghAtiyA karmoM kA nAza karake kevala - jJAna ko prApta kiyA aura anta meM yoga nirodha kara aghAtiyA karmoM kA nAza kara mokSa gaye / SaSThI vrata 1 zrAvaNa zuklA 6 ke dina upavAsa karanA / manokAmanA pUrNa hone ke liye yaha vrata karate haiM / ye upavAsa proSadhopavAsa pUrvaka karanA cAhiye / zukla paMcamI ko mandira meM jAkara nitya niyama pUjA karanI cAhiye / bhagavAna neminAtha kI pUjA karanI cAhiye / bAda meM bhakta mahAkalyANa mandira stotra kA pATha karanA, paMcamI ko ekAzana karake ko upavAsa karanA, usa dina bhI pUrA dina dharmadhyAnapUrvaka bitAye / NamokAra mantra kA jApa karanA cAhiye / prAtmacintana karanA cAhiye / ekAzana ke dina koI bhI eka anna khAnA cAhiye / yaha vrata 10 varSa taka karanA phira udyApana karanA cAhiye / yadi zakti nahIM hai to vrata dUnA karanA cAhiye / SoDaSakAraNa vrata yaha vrata varSa meM tIna bAra AtA hai / caitra, zrAvaNa aura mAgha, ina mahinoM meM vadi pratipadA se eka mahinA taka yaha vrata kiyA jAtA hai / isameM eka dina upavAsa eka dina ekAzana isa krama se karanA cAhiye / dUsarI vidhi :- bhAdrapada zukla pakSa kI pratipadA ko upavAsa karake dUsare Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 615 dina ekAzana karanA, tIsare dina upavAsa phira ekAzana, isa prakAra tIsa dina karanA cAhiye, isameM sampUrNa kaSAyoM kA tyAga karanA cAhiye, sone yA cAMdI kA yA tAmbe kA yantra banAnA cAhiye / usameM 16 ghara banAnA cAhiye, una 16 gharoM meM 16 bhAvanA likhanI cAhiye / roja eka bhAvanA kA cintana manana karanA cAhiye / aura zrasi zrA u sA darzanavizuddhi SoDaSakAraNebhyo namaH OM hrIM isa mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhiye / vrata solaha varSa karanA cAhiye, vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / tIsarI vidhi :-- tIna pratipadA, do zraura do caturdazI isa parva ke dina proSadhopavAsa ekAzana karanA / isake alAvA bahuta sI vidhiyAM paMcamI, do aSTamI, do ekAdazamI karanA / ye 11 upavAsa aura dUsare isa vrata kI dikhAI detI haiM / yaha vrata karane se tIrthaMkara prakRti kA bandha hotA hai / yaha vrata karate samaya eka-eka bhAvanA kA cintana karanA / isakI 16 bhAvanAeM haiM / (1) darzana vizuddhi ( 2 ) vinayasampannatA ( 3 ) zIlavrateSvanatIcAra (4) zrabhIkSNa jJAnopayoga ( 5 ) saMvega ( 6 ) zaktityAga ( 7 ) zaktistaya ( 8 ) sAdhu samAdhi ( 9 ) vaiyAvRtyakaraNa (10) arhatabhakti ( 11 ) prAcAryabhakti ( 12 ) upAdhyAya bhakti (13) pravacana bhakti (14) Avazyaka parihAri (15) mArga prabhAvanA ( 16 ) pravacana vAtsalyatva / isa vrata ke udyApana meM 256 koSTaka kA maNDala banAnA cAhie / pahale maNDala para darzana vizuddhi ke 168 koSTaka, dUsare maNDala para vinaya sampanna ke 5 koSTaka, tIsare maNDala para zIla bhAvanA ke 10 koSTaka, cauthe abhIkSNa bhAvanA ke 2 koSTaka, pA~caveM saMvega bhAvanA ke 14 koSTaka chaThe zakti tyAga ke 4 koSTaka sAtaveM maNDala zaktista ke 14 koSTaka, 8veM maNDala sAdhu samAdhi ke 4 koSThaka haveM maNDala vaiyAvRtya ke 4 koSTaka 10 veM maNDala para arhatabhakti ke 13 koSTaka, 11veM zrAcArya bhakti ke 12 koSTaka, 12veM bahuzruta bhakti ke 2 koSTaka, 13veM pravacana bhakti ke 5 koSTaka, 14veM zrAvazyaka parihAra ke 6 koSTaka, 15 veM mArga prabhAvanA ke 10 koSTaka, 16 veM pravacana vAtsalya ke 4 koSTaka isa prakAra 256 koSTaka banAnA / aganyAsa, svastivAcana jalayAtrA, abhiSeka, maMgalASTaka, sakalIkaraNa, Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa vagairaha kriyA karanI caahie| phira pUjA karanI cAhiye / havana zAnti visarjana karanA caahie| udyApana meM 16 ghaTa para 16 phala bATanA cAhiye / SoDazakAraNa yantra, pUjanasAmagrI, 256 cAMdI ke svastika, 256 supArI, 16 zAstra, 16 zrIphala, bartana, chatra, camara Adi maMgala dravya dAna karanA caahie| eka aura vidhi :--zrAvaNa vadi pratipadA se krama se eka mahinA bhara upavAsa karanA yA eka upavAsa yA eka ekAzana karanA / -hasta likhita pothI kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM magadha nAmaka deza hai, vahAM kI rAjagRhI rAjadhAnI hai / vahAM rAjA hemaprabha apanI vijayAvatI rAnI ke sAtha rahatA thaa| rAjA kA eka sevaka mahAzarmA, usakI patnI priyaMvadA thii| usakI lar3akI kAlabhairavI bahuta ho kurUpa thii| usako dekhate hI sabako ghRNA hotI thii| eka bAra cAraNa muni matisAgara AkAza mArga se vihAra karate huye usa nagara meM Aye / mahAzarmA ne unheM navadhAbhaktipUrvaka AhAra diyA / munImahArAja ne dharmopadeza diyaa| taba mahAzarmA ne apanI lar3akI kurUpa kyoM hai aise prazna pUchA taba mahArAja bole "isa ujjayanI nagarI meM rAjA mahIpAla apanI patnI vegavatI rAnI ke sAtha rAjya karatA thA, unakI lar3akI bahuta hI sundara thI, use apane rUpa kA ghamaNDa thaa| eka bAra eka muni mahArAja AhAra lekara usake ghara se nikale vaha usane dekhA, usane acche bure kA vicAra na karate huye mahArAja ke Upara thUka diyA, para mahArAja to kSamAdhArI the ve kucha na bolate huye cale gye| ___ rAjA ne va purohita ne dekhA, ve kanyA kA unmattapaNA dekhakara usake Upara gussA hue| unhoMne muni mahArAja ke zarIra ko prAsuka pAnI se poMcha diyA jisase rAja kanyA lajjita huii| use apane kRtya para pazcAtApa huA / vaha muni mahArAja ke pAsa pAyI aura namostu kara apane aparAdha kI kSamA mAMgI yahI lar3akI marakara tere peTa se utpanna huI hai / pUrva kA pApa karma kA udaya hai jise vaha bhoga rahI hai / isase Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 617 chuTane ke liye SoDazakAraNa vrata karanA cAhie jisase vaha strIliMga cheda kara mokSa jAyegI / phira muni mahArAja ne use vrata karane kI vidhi batAyI / (1) darzana vizuddhi : - saMsAra meM jIva kA zatru mithyAtva hai aura mitra samyaktva hai, isalie jIva ko pahale mithyAtva kA tyAga karanA iSTa hai / mithyAtva kA artha hai viparIta zraddhAna, atatva zraddhAna / darzana nirdoSa honA darzana vizuddhi hai / usake pATha aMga haiM / (1) niHzaMkita : - - dharma ke Upara zaMkA na karanA kitanI bhI musIbata meM A jAya para sacce dharma para zaMkA na karanA / usa para dRr3ha vizvAsa rakhanA / (2) niHkAMkSitva :- ihaloka yA paraloka meM viSaya-bhoga kI icchA na rakhanA, dUsare dharma meM kucha camatkAra dekhakara usa mata ko acchA mAna lenA aura sacce dharma para zraddhA chor3a denA / apanI zraddhA sacce dharma para honA / nivicikitsA : - padArthoM ko mithyAbhAva se azuddha samajhanA, arhata parameSThI ke upadeza meM yaha bAta kaThora kahI hai yA saba ko mAnanA para eka ko nahIM mAnanA yaha eka hI bAta nahIM hotI to dharma sarala thA / -: zramUr3ha dRSTitva - nAnA prakAra ke mata eka jaise hI dikhate haiM para unakI parIkSA kara unameM mithyA mata ko na mAnanA, saccI bAta samajhanA, samyaktva para dRr3ha zraddhA rakhanA amUDha dRSTi aMga hai / (5) upagUhana aMga :- sAdharmI jo dUsaroM kI saMgati se koI doSa utpanna hue hoM to use upadeza dekara dRr3ha karanA, yadi koI puruSa dharma se cyuta ho rahA hai to use dRr3ha krnaa| (6) sthitikaraNa aMga :- - karma ke udaya se kisI sAdhu yA vratI yA kisI manuSya ke bhraSTa hone kI bhAvanA huI to use dRr3ha karanA yA use dharma meM sthita karanA hI sthitikararaNa aMga hai / (7) vAtsalya zraMga : - dhArmika logoM para prema karanA, unake prati prema bar3hAnA vAtsalya hai jaise gau apane bacce ke prati prema karatI hai vaise karanA / Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 ] vrata kathA koSa (8) prabhAvanA aMga :-jinadharma para zraddhA karanA, usakI prabhAvanA karanA, jinadharma kA pracAra krnaa| ina ATha aMgoM kA pAlana karake samyagzraddhA bar3hAnA darzana vizuddhi bhAvanA hai| (2) vinaya sampannatA :-saMsAra meM jIva ahaMkAra se (mAna se) saba ke dila utara jAtA hai / abhimAna ke kAraNa yadi koI apane ko sabase bar3A samajhe to vaha bar3A nahIM kahA jAtA haiN| mandira ke Upara zikhara hI zobhA detA hai para yadi usake Upara kaunA baiTha gayA to zobhA degA kyA ? nhiiN| mAna se manuSya duHkhI hotA hai, apane se bar3oM kA vinaya karanA, unake guNoM kI stuti karanA, unakA Adara karanA / jo manuSya apane doSa svIkAra karatA hai usake doSa bar3hate nahIM haiN| isalie darzana, jJAna aura cAritra, tapa Adi kA vinaya karanA, unako yathArtha samajhanA yahI vinayasampannatA hai| zIlavateSvanAticAra :-maryAdA ke binA yA pratijJA ke binA mana ko vaza nahIM kara sakate haiM lagAma DAle binA ghor3A aMkuza meM nahIM AtA hai / usI prakAra mana va indriyoM ko bhI vaza karane ke lie vratoM kA pAlana karanA cAhie / ahiMsA aNuvrata arthAt kisI bhI jIva kA ghAta na karanA / -- satyANuvrata arthAt kisI ko bhI duHkha pahuMce aise vacana nahIM bolnaa| acauryANuvrata arthAt diye binA koI bhI vastu nahIM lenA / brahmacarya arthAt apanI strI ke alAvA dUsarI saba striyoM ko bahana ke samAna dekhanA / parigraha va parigraha kA pramANa karanA ye hI pAMca vrata haiM, inakA pAlana karane ke liye 7 zIlavata (4 digvata 3 guNavata) kA pAlana karanA / yahI zIlavateSvanAticAra vrata hai| abhIkSaNa jJAnopayoga-mithyAtva ke udaya se jIva apanA bhalA kisameM hai yaha jAnatA nahIM hai sAMsArika sukha ke lie cAhe jaisA mArga grahaNa karatA hai jisase use sukha ke binA duHkha hI milatA hai / isalie saccA jJAna prApta karanA caahiye| aisA vicAra kara sacce jJAna kI prApti karanI cAhiye / yahI jJAnopayoga bhAvanA hai| ___ saMvega-saMsArI jIva kA viSaya bhoga kI ora hI dhyAna rahatA hai, usako tIna loka kI pUrI sampatti bhI mila jAya to santoSa nahIM hai / para usakI icchA Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [616 kA asaMkhyAtavAM bhAga bhI pUrA nahIM hotA hai, aise ananta jIva haiN| usako bhI jIva ne kisI na kisI avasthA meM bhogA hI hai / santoSa nahIM huA hai ataH mana ko vaza kara saMsAra ke sukha kA tyAga karanA, hamezA usase vairAgya kI bhAvanA bhAnA saMvega hai / ___zaktistyAga :- manuSya jaba taka sAsArika vastu kA, mamatva kA tyAga karatA nahIM hai taba taka use saccA sukha milatA nahIM hai| kyoMki saMsAra ke saba padArtha nAzavAna haiM / yaha vicAra kara AhAra, auSadha, zAstra aura abhayadAna isa prakAra cAra prakAra kA dAna karanA cAhie / dharma kI prabhAvanA ke lie dhana kharca karanA tathA saba vastuoM kA thor3A-thor3A dAna karanA caahie| (7) zaktistapa :-zarIra duHkha kA kAraNa hai, vaha anitya, asthira, azuddhipUrNa, kRtaghna hai / isa zarIra ko kitanA hI khilAyA pilAyA yA hRSTa puSTa kiyA para zarIra apanA banatA nahIM hai / vaha apane ko chor3a kara jAtA hai isalie usake poSaNa kI cintA karanA vyartha hai / poSaNa karate hue tapazcaraNa karanA cAhie, apanI zakti ke anusAra tapa karanA cAhie / tapa se indriyoM ke viSayoM kI lolupatA naSTa hotI hai / tapa se prAtmonnati hotI hai / zArIrika sukhopabhoga bhogane kI icchA tapa se naSTa hotI hai / tapa se sarva sAdhya hotA hai / isalie zakti anusAra tapa karanA caahie| (8) sAdhusamAdhi :-sAre jIvana kA kalyANa karane kI dharma kI pravRtti dharmAtmAoM se milatI hai| dharmAtmA meM zreSTha samyagaratnatrayadhArI digambara sAdhu haiM / unakI sevA karanA, unake Upara pAyA huaA saMkaTa dUra karanA sAdhu samAdhi hai| (6) vaiyAvRttaraNa :-sAdhu athavA sAdharmI bandhu kisI roga se pIr3ita ho to use dUra karane ke lie auSadha denaa| unakI yogya prakAra se zuzrUSA karanA, AhAra vagairaha meM auSadha denA Adi vaiyAkRttakaraNa hai| (10) arhatabhakti :-arihaMta bhagavAna upadeza dekara svayaM bhI mokSa jAte haiM aura saba logoM ko mokSa kA rAstA batAte haiM / isaliye unake guNoM para anurAga karanA, unakI bhaktipUrvaka pUjA karanA, dhyAna karanA yahI bhAvanA arhatabhakti bhAvanA hai| Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 ] prata kathA koSa (11) prAcArya bhakti :-garu ke binA koI bhI jJAna prApta nahIM hotA hai| isaliye sacce niSpakSa hitopadezI guru ke pAsa zikSA prApta karanA, guru ke samyagguNa kA ciMtana karanA, usI anusAra calanA, prAtmadhyAna karanA, yahI prAcArya bhakti hai / (12) bahuzru ta bhakti :-samyagdharma kA upadeza thor3e jJAna vAle se lenA acchA nahIM hai / dvAdazAGga pAraMgata upAdhyAya kI bhakti karanA, unake guNoM se prama karanA, unake sAnnidhya meM rahakara adhyayana-manana karanA, yahI bahuzru ta bhakti hai / (13) pravacana bhakti :-arihantoM ke mukha se sunakara mithyAtva kA nAza karanA, saba jIvoM ko hitakArI vastu kA jaisA svarUpa hai vaisA karanA, jinavANI kA adhyayana karanA manana karanA vaisA AcaraNa karanA va usakA pravacana karanA, yahI pravacana bhakti hai| (14) Avazyaka parihAriNI bhAvanA :-mana-vacana-kAya kI zubhAzubha kriyAoM ko Azrava kahate haiN| usa prAzrava kI kriyA rokanA saMvara hai| saMvara ko kAraNa-bhUta sAmAjika, pratikramaNa Adi SaTa-aAvazyaka kriyA hai / usakA roja (nitya) pAlana karanA iSTa hai| padmAsana se yA khar3e rahakara mana-vacana-kAya ke samasta vyApAra ko rokanA va citta meM ekAgra honA, prAtmA meM lIna honA, yahI sAmAyika hai| apane kiye huye doSoM kA smaraNa karanA, usa viSaya para pazcAtApa karanA aura unheM mithyA mAnakara unake tyAga karane kA prayatna karanA pratikramaNa hai / Age yaha doSa lage nahIM aisA socakara yathAzakti niyama lenA pratyAkhyAna hai / paMcaparameSThI va caubIsa tIrthaMkaroM ke guNoM kA kIrtana karanA stavana hai / mana-vacana-kAya kI zuddhi kara cAra dizAoM meM cAra zironati karanA va pratyeka dizA meM tIna-tIna pAvarta karanA va pUrva va uttara dizA meM aSTAMga namaskAra karanA vandanA hai / samaya kI maryAdA karake amuka samaya taka eka Asana se baiThakara amuka samaya taka zarIra kI maryAdA chor3anA / taba upasarga Adi hone para samabhAva se sahana karanA kAyotsarga hai / isa prakAra chaH pAvazyakoM kA ciMtana-manana karanA saMvara hai aura usI ko Avazyaka parihAriNI kahate haiN| ___ mArga prabhAvanA :-kAla doSa se athavA upadeza ke binA saMsArI jIvoM meM satyadharma kA AcaraNa nahIM ho rahA hai / usa samaya use kisI bhI prakAra se upadeza Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 621 yA dharma prabhAvanA karake dharma meM lagAnA, zAstra-dAna denA, saMghoM ko nikAlanA, unheM pAtra vagairaha karavAnA, pratiSThA Adi karavAnA mArga prabhAvanA hai| pravacana vAtsalya :-saMsArI jIvoM kI paraspara sevA karanA, unakA upakAra karanA, niSkapaTatA se prema karanA, vizeSataH sAdharmiyoM se prema karanA, yahI pravacana vAtsalya hai| ___ ina bhAvanAoM ko zuddha mana se ciMtana va manana karane se tIrthaMkara prakRti kA bandha hotA hai / isaliye yaha vrata karate huye uparokta bhAvanAoM kA cintana karanA iSTa hai| SaTrasI vrata dUdha dahI ghRta tela lUNa mITho sahI, tajai pAkha doya doya sakala saMkhyA khii| kare prasana ikabAra vrato hama vrata kare, pakha bAraha marayAda SaTrasI vrata gahai / -vardhamAna purANa bhAvArtha :-yaha vrata chaha mahine meM samApta hotA hai| prathama mahIne meM dUdha kA tyAga kare / dUsare meM dahI, tIsare meM ghRta, cauthe meM taila, pAMcaveM meM laNa, chaThaveM meM meM mIThA, isa prakAra tyAga kareM / 'proM hrIM vRSabhAdi vItarAntebhyo namaH' isa mantra kA trikAla jApya kare / chaha mahine samApta hone para udyApana kare / sarvArthasiddhi vrata kAttika sudI aSTamI se lagAtAra ATha dina upavAsa kiye jAte haiM / tathA kAttika sudI saptamI kA ekAzana kara mArgazIrSa vadI pratipadA ko punaH ekAzana karane kA vidhAna hai / isa vrata meM lagAtAra ATha dina taka upavAsa karanA caahie| vrata ke dinoM meM 'zrI siddhAya mamaH' mantra kA jApa kiyA jAtA hai / sAvadhi vratoM ke bheda sAvadhInyucyante, tAni dvividhAni, tithi sAvadhikAni dina saMkhyA sAvadhi Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 ] vrata kathA koSa kAni ca / tithi sAvadhikAni kAni ? sucintAmariNabhAvanA-paJcaviMzati bhAvanAdvAtriMzata-samyaktva paJcaviMzatyAdIni NamokAra paJcatrizatakAni / / artha :-sAvadhi vratoM ko kahate haiM, ye do prakAra ke hote haiM-tithi kI avadhi se kiye jAne vAle aura dinoM kI avadhi se kiye jAne vAle / tithi kI avadhi se kiye jAne vAle vrata kauna-kauna haiM ? prAcArya kahate haiM ki sukha cintAmaNi bhAvanA, paJcaviMzati bhAvanA dvAtriMzat bhAvanA, samyaktva paJcaviMzati-bhAvanA aura NamokAra pnyctriNsht-bhaavnaa| vivecana :- jo kisI bhI prakAra kI avadhi ko lekara kiye jAte haiM, ve sAvadhika vrata kahalAte haiM yo to sabhI vratoM meM kisI na kisI prakAra kI maryAdA rahatI hI hai / parantu sAvadhika vratoM meM unhIM kI gaNanA kI gayI hai, jinameM tithi Adi kA vidhAna bilkula nizcita hai / aise vrata sukha cintAmaNi bhAvanA, NamokAra paJcatriMzat bhAvanA Adi haiM / ina vratoM meM tithi kI avadhi ke anusAra upavAsa kiye jAte haiM / samaya maryAdA ke atikramaNa karane para ina vratoM kA phala bhI kucha nahIM hotA hai / inakA phala samaya-maryAdA para hI prAzrita hai / ataH ye vrata tithi sAvadhika kahalAte haiM / kriyAkoza Adi prAcAra ke granthoM meM ina vratoM kI vizeSa vizeSa vidhiyoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / isa grantha meM pUrvAcAryoM dvArA pratipAdita 108 vratoM kI vidhiyoM kA saMkSepa meM nirUpaNa kiyA gayA hai / vrata vidhiyoM ke sambandha meM prakaraNavaza Age vicAra kiyA jaayegaa| sukha cintAmaNi vrata kA svarUpa ucyate, sukha cintAmaNau caturdazI caturdazakaM, ekAdazyekAdazakaM, aSTamyaSTakaM, paJcamI paJcakaM tRtIyA trikamevamupavAsAH ekacatvAriMzat / na kRSNapakSa zuklapakSagato niyamaH, kevalAM tithi niyamya bhavantIti upavAsAH / asya vratasya paJcabhAvanA: bhavanti, pratyeka bhAvanAyAmabhiSeko bhavati / artha :- sukha cintAmaNi nAma ke vrata ko kahate haiM-sukha cintAmaNi vrata meM caturdaziyoM meM caudaha upavAsa, ekAdaziyoM ke gyAraha upavAsa, aSTamiyoM ke pATha, paJcamiyoM ke pAMca upavAsa, tRtIyAoM ke tIna upavAsa isa prakAra kula 41 upavAsa karane cAhie / isa vrata meM kRSNa pakSa aura zukla pakSa kA kucha bhI niyama nahIM hai, Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 623 kevala tithi kA niyama hai / upavAsa ke dina vrata kI vidheya tithi kA honA Avazyaka hai| isa vrata kI pAMca bhAvanA hotI hai, pratyeka bhAvanA meM eka abhiSeka kiyA jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki caudaha caturdaziyoM ke vrata ke pazcAt eka bhAvanA, gyAraha ekAdaziyoM ke vrata ke pazcAt eka bhAvanA, ATha maSTamiyoM ke vrata ke bAda eka bhAvanA, pAMca paJcamiyoM ke vrata ke pazcAt eka bhAvanA evaM tIna tRtIyAnoM ke vrata ke pazcAt eka bhAvanA karanI par3atI hai / pratyeka bhAvanA ke dina bhagavAn kA abhiSeka karanA par3atA hai| vivecana :-sukha cintAmaNi vrata ke lie kevala tithiyoM kA vidhAna hai / yaha vrata tRtIyA, paJcamI, aSTamI, ekAdazI aura caturdazI ko kiyA jAtA hai / prathama isa vrata kA prArambha caturdazo se karate haiM, lagAtAra caudaha caturdazI arthAt sAta mahIne kI caturdaziyoM meM caturdazI vrata pUrA hotA hai / sAtha hI caturdazI vrata ke tIna upavAsa ho jAne para ekAdazo vrata prArambha hotA hai / jisa dina ekAdazI vrata prArambha kiyA jAtA hai, usa dina bhagavAn kA abhiSeka karate haiM tathA vrata kI bhAvanA bhAte haiM / tIna caturdaziyoM ke vrata ke uparAnta ekAdazo aura caturdazI donoM vrata apanIapanI tithi meM sAtha sAtha kiye jAte haiM / tIna ekAdazI vrata ho jAne ke pazcAt aSTamI vrata prArambha kiyA jAtA hai / jisa dina aSTamI vrata prArambha karate haiM, usa dina bhagavAn kA abhiSeka samArohapUrvaka karate haiM / yaha sadA smaraNa rakhanA hogA ki pratyeka vrata ke prArambha meM abhiSeka 108 kalazoM se kiyA jAtA hai / tIna aSTamI vrata ho jAne ke uparAnta paJcamI vrata prArambha karate haiM, isake prArambha karane kI vidhi pUrvavat hI hai / caturdazI ekAdazI, aSTamI aura paJcamI ye vrata eka sAtha calate haiM / do paJcamI vratoM ke ho jAne para tRtIyA vrata prArambha hotA hai, isa dina bhI vRhada abhiSeka, pUjana-pATha Adi dhArmika kRtya kiye jAte haiN| ye sabhI vrata tIna pakSa taka arthAt tIna tRtIyA vratoM ke sampUrNa hone taka sAtha-sAtha calate haiM / tRtIyA ke dina hI ina vratoM kI samApti hotI hai / isa dina vRhada abhiSeka samArohapUrvaka karanA caahie| upavAsa ke dinoM meM 'OM hrIM sarvaduritavinAzanAya catuviMzatitIrthaMkarAya namaH' isa mantra kA jApa prAtaH madhyAnha aura sAyaMkAla karanA cAhie / sukha cintAmaNi vrata nizcit tithi meM hI sampanna Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 ] vrata kathA koSa kiyA jAtA hai / yadi vrata kI tithi Age pIche ke dinoM meM hotI hai to vrata prAge-pIche kiyA jAtA hai / yaha vrata cintAmaNi ratna ke samAna sabhI prakAra ke sukhoM ko dene vAlA hai | bhagavAna ke dina cintAmariNa bhagavAn pArzvanAtha kI pUjA vizeSa rUpa se kI jAtI hai tathA "OM hrIM sarvasiddhikarAya pArzvanAthAya namaH " isa mantra kA jApa kiyA jAtA hai / sAMvatsarika vrata sAMvatsarikAni nandIzvara paMkticAritryazuddhiduHkha hara raga sukhakara raNalakSaNa paMktisiMhaniSkrIDitabhadrAvasanta trilokasAra taskandhavimAna paMkti muraja madhya mRdaMgamadhyazA-vAtsarikAni kuMbhazrutajJAnadvAdazavratatripaJcAzatkriyAghAtikSayAdIni vratAni bhavanti / artha :-- nadIzvarapaMkti, cAritryazuddhi, duHkhaharaNa, sukhakararaNa, lakSaNapaMkti, siMhaniSkrIDita, bhadrAvasanta, trilokasAra, zrutaskandha, vimAnapaMkti, muraja madhya mRdaMga, madhyazAtakumbha, zrutajJAna, dvAdazavrata, tripaJcAzat kriyA evaM ghAtikSaya Adi vrata sAMvatsarika vrata kahe jAte haiM / nandIzvara paMktau SaTpaJcAzadupavAsAH dvipaJcAzatpAraraNAH bhavanti / idaM vrataM vatsaramadhye mAsatrayamaSTAdaza dinaparyantaM svazaktyA karaNIyam / artha :- naMdIzvara paMkti vrata meM 56 upavAsa aura 52 pAraNAeM hotI haiM / vaha vrata eka varSa meM tIna mAsa aThAraha dina taka apanI zakti ke anusAra kiyA jAtA hai / vivecana :-- nandIzvarapaMvita vrata 108 dina meM pUrNa hotA / isameM pahale cAra upavAsa aura cAra pAraNAeM kI jAtI haiM / pazcAt eka belA do dina kA upavAsa karane ke anantara pAraNA karane kA niyama hai / taduparAnta eka upavAsa, pazcAt pAraNA isa prakAra 12 upavAsa aura 12 pAraNAeM karanI par3atI haiM / anantara eka belA karane uparAnta pAraNA kI jAtI hai / isake pazcAt upavAsa aura pAraNA isa krama se karate hue 12 upavAsa aura 12 pAraNAeM sampanna kI jAtI haiM / punaH eka belA karane ke anantara pAraNA kI jAtI hai / tatpazcAt upavAsa aura pAraNA ke Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 625 krama se 12 upavAsa bhaura pAraNA karane kA vidhAna hai / punaH eka belA aura pAraNA karane ke pazcAt upavAsa aura pAraNA krama se ATha upavAsa aura ATha pAraNAe N karanI cAhie / isa prakAra isa vrata meM kula cAra belA maura paiMtAlIsa upavAsa tathA bAvana pAraNAeM hotI haiM / kula upavAsa ( 4+12 + 12 + 12 + 8 + 4 belA = 8 ) = 56 upavAsa / pAraNAe 4+1+12+1+12+1+12+1+8 = 52 hotI / isa vrata meM 'OM hrIM nandIzvaradvIpasthAkRtrima jinAlayastha jinabimbebhyo namaH / ' mantra kA jApa kiyA jAtA hai| tIna mahInA aThAraha dina taka zolavrata kA pAlana bhI karanA cAhie | saMkaTaharaNa vrata saMkaTaharaNa vrata tInoM zAkha, terasi teM dina tInoM bhASa / --vardhamAna purANa bhAvArtha :-- yaha vrata eka varSa meM tIna bAra bhAtA hai, bhAdoM, mAgha aura caitra | zuklA trayodazI se prArambha hokara pUrNimA ko samApta hotA hai / pratidina trikAla 'noM hrAM hrIM hra hrauM hraH asi zrA u sA sarvazAnti kuru kuru svAhA' isa mantra kA trikAla jApya kare / tIna varSa pUrA hone para udyApana kare / n sakalasaubhAgya vrata kathA Azvina zuklA caturdazI ke dina prAtaHkAla meM isa vrata ko pAlana karane vAle ko snAnakara zuddha vastra pahanakara, hAthoM meM pUjA kI sAmagrI lekara mandira meM jAnA cAhiye, mandira ko tIna pradakSiNA lagAkara namaskAra kare, IryApatha zuddhi kriyA kare, abhiSeka pITha para navadevatA yakSayakSi sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare / OM hrIM zrasi usA mama sarva saubhAgyaM kuru kuru svAhA / isa mantra se gaMdhodaka leve, maMDapaprasAdhana kare, bhagavAna ke Age zuddha bhUmi para paMcaraMga raMgolI navadevatA maMDala nikAle, yantra sAmane rakhe, maMDala ke Upara ATha kuMbha kalaza rakhe, praSTa dravya kA saba sAmAna sAmane rakhe, bhraSTa maMgala dravya kI sthApanA kare, paMcaraMgAsUtra se veSTita kare, zvetasUtra se kuMbha veSTita karake rakhe, usake Upara eka pAtra rakhe, usa pAtra meM nau pAna lagAkara una pAnoM ke Upara, gaMdha akSata, phUlAdi Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 ] vrata kathA koSa rakhakara dravyoM ko rakhe, phira navadevatA kI pratimA rakhakara pUjA karanA cAhiye, usake bAda aSTadravya se pUjA jayamAlA sahita stotra par3hate huye pUjA kare, isa prakAra dina meM cAra bAra va rAtri meM cAra bAra abhiSeka pUrvaka pUjA karanA cAhiye, sAtha meM jinavANI, guru kI pUjA karanA, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI yogyatAnusAra pUjA sammAna karanA cAhiye / ___OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa maMtra se sugandhita puSpa lekara 108 bAra jApa kare, zAstrasvAdhyAya karanA, vrata kathA par3hanA, eka pAtra (thAlI) meM nau pAna lagAkara usake Upara praSTa dravya lagAve, Upara eka zrIphala rakhe, mahAprarya karate huye mandira kI tIna pradakSiNA lagAte huye, maMgala AratI karake pAna vAlI thAlI ke arghya ko jinendra bhagavAna ke sAmane car3hA deve, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samasta prAraMbhAdika kA tyAga karate huye samaya bitAve, usa dina brahmacarya se rahe, dUsare dina satpAtroM ko AhArAdi dAna dekara pAraNA kare, isa prakAra isa vrata ko aATha varSa pAlana kara anta meM udyApana kare, usa samaya navadevatA vidhAna karake 113 kalazoM se paMcAmRta mahAabhiSeka karanA cAhiye, uttama 1 lAkha 8, madhyama 1008, jaghanya 108 muniyoM ko prAhAradAna dekara jinavANI deve, picchI, kamaMDala, mAlA deve, usI prakAra prAyikAoM ko AhAradAna pUrvaka vastrAdi deve, eka lAkha athavA 1008 athavA 108 daMpatiyoM ko bhojanavastrAdi dekara saMtuSTa kare, isa prakAra isa vrata kA vidhAna hai| vrata kI kathA isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM prAryakhaNDa nAma kA deza hai, usa deza meM saura STra nAma kA pradeza hai, saurASTra meM dvArAvatI nAma kI nagarI meM bahuta bar3A parAkramI kRSNa nAma kA rAjA rAjya karatA thA, usako paTTarANI kA nAma satyabhAmA thA, kRSNarAjA aura bhI aneka striyoM ke sAtha rAjavaibhava kA upabhoga kara rahA thaa| eka dina usake rAjamahala meM nArada RSi Aye, kRSNa se bheMTa kara ranavAsa meM pahuMca gaye, usa samaya satyabhAmA darpaNa meM mukha dekha rahI thI, isalie nArada RSi ko pUrNa sammAna na de pAI, isalie nArada RSi ruSTa hokara cale gaye / Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 627 satyabhAmA ke dvArA sammAna na milane para nArada ko bahuta burA lagA, vicArate rahe ki kaunasA aisA kArya karU jisase satyabhAmA ko kaSTa utpanna ho, vicAratevicArate upAya Dha Dha nikAlA, vaha yaha ki kRSNa mahArAja kI kisI viziSTa sundara kanyA ke sAtha zAdI karavA denA cAhie, jisase satyabhAmA, ghamaNDI ko sota kA kaSTa sahana karanA par3e, kanyA kI khoja karate-karate kundanapura nagara meM bhISmarAjA kI kanyA rukamaNI ko dekhA, rukamaNo bahuta ho sundara tho, isalie nArada ne rukamaNI kA citra banAkara kRSNa ko dikhAyA, citra dekhate hI kRSNa mohita ho gaye, nArada ne upAya batAyA ki Apa baladeva ke sAtha kundanapura jAiye aura rukamaNI kA haraNa kara dvArikA lekara A jAiye / kRSNa aura baladeva rathArUr3ha hokara kundanapura ke udyAna meM jAkara chipakara baiTha gaye, rukamaNI bhI kAmadeva kI pUjA ke bahAne udyAna meM A gaI, kRSNa ne rukamaNI ko uThAkara rathArUr3ha kara diyA aura paMcajanya zaMkha ko bajAyA aura kahA ki maiM dvArikA nagarI kA rAjA kRSNa rukamaNI ko harakara le jA rahA hai jisameM bhI tAkata ho mujhase chur3A leve, aisA sunate hI rukamaNI kA bhAI rUpyakumAra rAjA zizupAla sahita yuddha ke lie yuddhabhUmi meM A gaye, ghora yuddha hone lagA, eka tarapha do aura eka tarapha anekoM, to bhI kRSNa aura baladeva ne rUpyakumAra ko bandhana meM DAlakara, zizupAla ko mAra girAyA, rukamaNI ko dvArakA nagarI meM lAkara usake sAtha kRSNa ne vivAha kara liyA aura usako mukhya paTTarANI kA pada dekara rAjamahala meM rakha liyA, kAmasukha kA anubhava karate huye prAnanda se rahane lage, kAlakrama se rukamaNI garbhavatI huI aura satyabhAmA bhI, nau mahIne ke pUrNa hone para donoM ne putroM ko janma diyA, prasUti ke chaThe dina kI rAtri meM rukamaNI se utpanna hone vAle putra ko pUrvabhava kA zatru Akara haraNa kara eka bhayaMkara paTavo meM le gayA aura eka vizAla zilA ke nIce mArane ke liye rakhakara calA gayA, karmayoga se rAjA kAlasaMvara apanI patnI kanakamAlA sahita vijayAdha parvata se nikalakara vanakrIDA ko vahAM AyA aura zilA ko hilatI huI dekhakara aAzcaryacakita huaa| jaba zilA ko apane vidyA bala se Upara uThAyA to nIce eka sundara choTese bAlaka ko dekhA, turanta hI rAjA ne bAlaka ko uThAyA aura rAnI kanakamAlA kI Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 ] vrata kathA koSa goda meM rakha diyA, kanakamAlA ne koI santAna nahIM hone se usa bAlaka ko ghara le jAkara apanA hI putra hai aisA samajhakara pAlana kiyA, usa putra kA nAma pradyumnakumAra rakhA, pradyumnakumAra dhIre dhIre rUpa yauvana sampanna hone lagA, vidyAdharoM kI nagariyoM meM ghUma-ghUmakara solaha kalAnoM se yukta huA / udhara dvArikA nagarI meM putraharaNa - zoka kRSNa ko aura rukamaragI ko bahuta hI duHkha dene lagA, yaha bAta nAradajI ko patA lagate hI videha kSetra pahuMce, zrImaMdara bhagavAna se manaharaNa kI vArtA kahakara sunAI svayaM ke samAdhAna ke lie, vahAM ke cakravarti ne zrImaMdara bhagavAna se prazna kiyA ki bhagavAna rukamaNI ke putra kI kyA hAlata hai, kahAM hai, marAyA jindA hai, merI sunane kI icchA hai / taba bhagavAna ne kahA ki putra kA haraNa eka asura ne kiyA hai asura bAlaka ko mArane ke lie siMha aTavI meM zilA ke nIce rakhakara calA gayA, vahAM vidyAdharoM kA rAjA kAlasaMvara vanakrIr3A ke lie AyA thA, zilA ko hilatI huI dekhakara zilA ko uThAyA aura bAlaka ko nikAla kara le gayA hai, vahAM usakA acchI taraha pAlana-poSaNa ho rahA hai, solaha varSa pUrNa hone ke bAda kAraNavaza kAlasaMvara rAjA kA aura pradyumna kA virodha par3egA aura vaha dvArikA jAvegA / yaha saba pradya umna kA caritra sunakara nArada ko bahuta Ananda huaa| vahAM se calakara rAjA kAlasaMvara kI nagarI meM gayA, bAlaka ko dekhA, AzIrvAda diyA aura dvArikA nagarI meM Akara rukamaNI aura kRSNa ko jaisA zrImaMdara bhagavAna ne kahA thA vaisA kaha sunAyA, kRSNa ko bahuta hI Ananda huA, rukamaNI kA bhI zoka dUra huA / udhara pradyumnakumAra kA rUpa sauMdarya bar3hatA hI gayA, eka dina pUrvakarmAnusAra rAnI kanakamAlA pradyumnakumAra ko rUpavAna dekhakara usake Upara Asakta ho gaI aura pradyumna kumAra ko apane pAsa bulavAkara kAmavAsanA kI zAMti karane kI yAcanA karane lagI, yaha saba sunakara pradya umna ko bahuta hI prAzcarya huA aura jina mandira meM jAkara avadhijJAnI muni se pUchA, saba apane bhavoM kA vRtAMta jAnA, zIghra jAkara kanakamAlA rAnI se do vidyA aura prApta kara liyA aura vahAM se mAM kahakara calA gayA / kanakamAlA ne dekhA ki isane mujhe Thaga liyA hai taba tiriyA caritra dikhAte hue rAjA ko bhar3akAyA, rAjA ne apane pAMca sau putroM ko aura senA ko pradya umna Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa -----[626 ke sAtha lar3AI ke lie bhejA, pradya mna ne sabako harAkara rAjA ko bhI yuddha meM jiMdA pakar3a liyA / nAradajI vahAM pahuca gaye, kAlasaMvara rAjA ko chur3Akara pradyumnakumAra ko dvArikA nagarI meM le Aye / putra-prAgamana ko sunakara kRSNa aura rukamaNI bahuta hI khuza hue, dvArikA nagarI meM utsava manAyA gayA, saba hI sukhI hue / vizeSa jAnakArI ke lie pradya mna caritra pddh'eN| isa prakAra rAjA kRSNa aura rAnI rukamaNI sukha se dvArikA nagarI meM sukha bhogane lge| ___ eka dina giranAra parvata para neminAtha tIrthaMkara kA samavazaraNa AyA, kRSNa apane samasta prajAjana sahita sarva parivAra ko lekara samavazaraNa meM pahuMcA, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra karake manuSyoM ke koThe meM baiTha gayA, kucha samaya upadeza sunakara rukamaNI hAtha jor3a vinayapUrvaka gaNadhara bhagavAna ko kahane lagI ki he bhagavAna ! maiMne kaunasA aisA puNya kiyA thA jisase ki mujhe aisA akhaNDa saubhAgya milA hai ? taba gaNadhara bhagavAna kahane lage ki isa bharata kSetra ke magadha deza meM lakSmI grAma nAma kA eka gAMva hai, usa gAMva meM somasenA nAma kA brAhmaNa lakSmImatI strI ke sAtha rahatA thaa| eka dina apane rUpa-saundarya ke abhimAna meM cUra hokara darpaNa meM mukha dekha raho thI, vahAM samAdhigupta nAma ke mahAmuni caryA ke nimitta usake ghara ke sAmane se jA rahe the, unako dekha kara lakSmImati ne munirAja kI bahuta hI nindA kI, usake phala se lakSmImati ko bhayaMkara bhagaMdara roga utpanna ho gayA, aura marakara bhaiMsa, kuttA, sukara, gadhA huI, vahAM se chaThe naraka meM utpanna hokara mahAna duHkha bhogane lagI, naraka se nikalakara narmadA nadI ke taTa para eka gAMva meM nIcakulotpanna huii| vahAM usake mAM bApa mara gaye, anya logoM ne usakA pAlana poSaNa kiyA, vaha bhIkha mAMgakara apanA peTa bharane lagI, eka dina narmadA nadI ke tIra para mahAmunirAja rAtriyoga dhAraNa kara baiThe the, prAtaHkAla meM vaha lar3akI nadI para gaI, aura munirAja ko dekhakara saMtuSTa huI, namaskAra kiyA, munirAja ke mukha se dharmopadeza sunakara vrata ko grahaNa kiyA, anta meM marakara koMkaNa deza ke zobhA nagara meM nandana nAma kA eka zreSThI rahatA thA, usakI nandAvatI nAma kI seThAnI thI, usa seThAnI ke garbha se lakSmImati nAma kI kanyA utpanna huii| Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 ] vrata kathA koSa eka samaya seTha ke ghara meM zrI nandasvAmI nAma ke mahAmuni pAhAra ke lie prAye, seTha ne navadhAbhaktipUrvaka munirAja ko prAhAradAna diyA, phira munirAja ke pAhAradAna hone ke bAda meM eka Asana para munirAja ko virAjamAna karake lakSmImatI apane bhavAntara ko pUchane lagI, munirAja ne usake sAta bhavoM kI kathA sunAI, taba lakSmImati ne kahA ki svAmI! Apa majhe merA saubhAgya akhaNDa rahe, isake lie koI upAya batAyo taba munirAja kahane lage ki he beTI! tuma sakala saubhAgya vrata kA pAlana karo, aura vrata pUrNa hone ke bAda udyApana kro| isa vrata ko usane vidhipUrvaka pAlana kiyA, anta meM marakara rAjA bhISma kI rukamaNI nAma kI kanyA hokara utpanna huI, isalie tuma rAjA zrIkRSNa kI priya patnI huI ho / pUrva janma meM tumane yathAzakti sakala saubhAgya vrata ko pAlA hai, isa kAraNa tuma ko sakala saubhAgya prApta huA hai| aisA sunakara rukamaNI ne punaH sakala saubhAgya vrata gaNadhara svAmI se svIkAra kiyA, nemizvara ko namaskAra karake dvArikA meM vApasa Aye, kAlAnusAra rukamaNI ne sarva yAdavoM ke sAtha vrata kA yathAvidhi pAlana kiyA, yathAvidhi udyApana kiyA, AyikA dIkSA lekara tapazcaraNa kiyA, anta meM samAdhimaraNa karake strIliMga kA cheda karake solahaveM svarga meM deva utpanna huii| he bhavya jIvo ! tuma bhI isa vrata kA pAlana karo, isa vrata ke kAraNa tuma ko bhI svarga sukha kI prApti hokara mokSa gati milegii| ___ prakArAntara se sugandhadazamo vrata kI vidhi sugandhadazamImAhabhadra bhAdrapade mAse zukle'sminpaJcamIdine / upoSyate yathAzaktiH kriyate kusumAJjaliH / / tathA SaSThayAM ca saptamyAM vASTamyAM navamIdine / jinAnAmagrato bhUyo dazamyAM jinavezmani // upavAsaM samAdAya vidhireSa vidhIyate / caturviMzatitIrthAnAM snapanaM pUjanaM tataH // sumadhurarasaH pUjAM dhUpaM dazavidhaM tathA / pUrNendudazame varSe tadudyApanamAcaret // Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 631 artha :- sugandha dazamI vrata kI vidhi kahate haiM- zreSTha bhAdrapada mahIne ke zukla pakSa kI paJcamI se yathAzakti puSpAJjali vrata karate hue SaSThI, saptamI, aSTamI aura navamI kA upavAsa yA ekAntara upavAsa karane caahie| dazamI ko jina-mandira meM jAkara upavAsa grahaNa kiyA jAtA hai tathA caubIsa tIrthaMkaroM kI pUjA, abhiSeka kriyA kI jAtI hai / dazAGagI dhUpa bhagavAn ke sAmane kheI jAtI hai / dasa varSa taka isa vrata kA pAlana kiyA jAtA hai, isake pazcAt udyApana kriyA sampanna kI jAtI hai / sugandha dazamI vrata bhAdra zukla dazamI ke dina vrata graharaNa jinhoMne kiyA hai, vo loga snAna karake zuddha vastra pahanakara praSTa dravya kA va abhiSeka kA saba sAmAna lekara jinamandira jAve / IryAtha zuddhi karake, bhagavAna kA tIna pradakSiNApUrvaka namaskAra kare, abhiSeka pITha para yakSayakSaNI sahita zItalanAtha jinendra kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aura zrAdinAtha tIrthaMkara se lekara zItalanAtha jinendra taka kI praSTa dravya se pUjA kare, paMcakalyANaka ke pRthaka 2 argha car3hAve, jayamAlA par3he, stotra par3he, yaha vidhi dina meM cAra bAra kare, jinavANI kI pUjA kare, gurugroM kI pUjA kare, yakSayakSiNI kSetrapAla saba kA yathAyogya pUjA sanmAna kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM zrI zItalanAthAya Izvara yakSa mAnavI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se puSpa lekara dhUpa khete huye jApya kare, sugandhita campA ke puSpoM se athavA kevar3A ke puSpoM se jApya kare arcanA kare ( kyoMki sugandha dazamI vrata hai ) zItalanAtha tIrthaMkara kA caritra par3he, vrata kathA kA vAcana kare, jina sahasranAma stotra ko par3ha e, raNamokAra mantra kA jApya kare, eka thAlI meM 10 pAna lagAkara gaMdha, akSata, puSpa, phala prAdi rakhakara mahAarghya taiyAra kare, mahAarghya ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA dekara maMgala AratI utAre, bhagavAna ke sAmane mahAardhya car3hA deve, usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, zAstra svAdhyAya kare, dUsare dina prAtaH kAla meM jinezvara kA abhiSeka karake suvarNa kA ketakI ( kevar3A) puSpa banAkara pUrvokta mahArghya car3hAve, ghara jAkara daza muniyoM ko prAhAradAna deve, phira svayaM pAraNA kare / Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 ] vrata kathA koSa isa prakAra isa vrata ko daza varSa taka kareM, anta meM vrata kA udyApana kare, zItalanAtha bhagavAna kI yakSayakSi sahita navIna pratimA banavAkara paMca kalyANa pratiSThA karAve, zItalanAtha caritra ko chapavAkara zAstradAna kare, sonA cA~dI, puSpa nAriyala, sugandhita cUrNa, pAna, supArI, gaMdhAkSata ye saba TokarI meM DAlakara deva, zAstra, guru ke sAmane car3hAve, namaskAra kare, daza muni saMgha ko zrAhArAdi dekara zAstrAdi zrAvazyaka vastu pradAna kare, AryikAoM ko vastrAdi deve, gRhasthAcArya (purohita) ko bhI AhAradAna dekara vastrAdika dekara Adara satkAra kare, dIna-hIna, yAcaka logoM ko yathAzakti dAna deve, yaha vrata kI pUrNa vidhi hai / yaha vidhi dakSiNa paramparAnusAra hai / zrI vItarAgAya namaH sugandhadazamI vrata kathA caupAI paJca paramaguru vandana karoM, tAkari nija bhavabandhana haroM / sAra sugandhadazai vrata kathA, bhASata hUM bhASI muni yathA / / guru zraru zArada ke parasAdi, varaNoM bheda sAra pUjAdi / je bhavi vrata yaha kari haiM sahI, tina svargAdika padavI lahI || sanmati jina gautama munirAya, tinake pada nami zreNikarAya / karata bhayo isatuti sukhakAra, vinakAraNa jagabandhu karAra || bhavya kamala - pratibodhana- sUrya, mukti- pantha nirvAhana dhUrya zrutavAridhikoM potasamAna, indrAdika yA sevaka jAna || vrata sugandhadazamI iha sAra, konhoM kinakina vidhi vistAra / zraru yAko phala kaise hoya, mokoM upadezo muni soya || gautamamuni kA uttara magadhadeza ke tuma bhUpAra, suna vrata kI kathA sukhakAra / parama prazna yaha tumane kahA, maiM bhASoM jyoM jinavara kahA / / Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa sunata mAtra vrata ko vistAra, pApa ananta hare tatkAra | je kartA kramate ziva jAMya, aura kahA kahiye adhikAya || dohA jambUdvIpa viSeM ihAM, bharata kSetra paradhAna / tahAM deza kAzI lase, pura vArANasi mAna // caupAI padmanAma jAko bhUpAra, kImoM vasumada ko parihAra / saptavyasana taja guraNa upajAya, aise rAja kare sukhadAya / / zrImatI jAke vara nAra, nijapatikoM pratihI sukhakAra / eka samai vanakrIr3A heta, jAvata thI nijabhUti sameta / / pura- samIpa meM hI jaba gayo, nijamana mAMhi Ananda layo / taba hI eka munizvara sAra kari mAsopavAsa bhavatAra || prazanakAja jAte magi joya, rAnI soM bhAkhe nRpa soya / tuma jAno dezro prahAra, kIjo muni kI bhakti apAra // yoM suna rAnI mana yo dharayo, bhogoM meM muni antara karayo / dukhakArI pApI muni zrAya, mero sukha ina diyo gamAya // manahI meM duHkhI prati ghano, prAjJA mAna calI pati tanI / jAya kiyo bhojana tatkAla, prAge aura suno bhUpAla || bhUpata ke hI ghara muni gayo, rAnI prazana dukhada niramayo / kar3avI tumbI ko jugrahAra, diyo munIzvara koM dukhakAra / / dohA puni guru se yoMziSa kahe, aba kimi isa zragha jAya / muni bole jinadharma ko, dhAre pApa palAya / / caupAI guruziSavacana sutAyoM suno, upazamabhAva sukhAkara guno / paJca abhakha phala tyAge jabe, prazana mile lAgo zubhatabai // [ 633 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 ] vrata kathA koSa zuddhabhAva soM chore prAna, nagara ujjainI zreNika jAna / tahAM daridro dvija ika rahe, pApa udai kari bahudukha lahe / / tA dvija ke yaha putrI bhaI, pitA mAta jamake basi thaI / taba yaha duHkhavatI ati hoya, pApa samAna na bairo koya / kaSTa-kaSTa kara vRddha ju bhaI, eka samai so vana meM gaI / tahAM sudarzana the munirAya, ajitasena rAjA tihiM jAya / dharma suno bhUpati sukhakAra, yaha puni maI tahAM tihivAra / adhikaloka kanyA ko joya, pApa thako aiso pada hoya / / dohA jAsa samai yaha kanyakA, ghAsa bojha sira dhAra / khar3I munI vaca sunata thI, puni nijabhAra utAra / caupAI muni mukhateM suni kanyAbhAya, pUrababhava sumaraNa jaba thAya / yAda karo pichalI vedanA, mUrchA khAya parI dukha ghanA / / taba rAjA upacAra karAya, ceta karI puni pUchi bulAya / putrI tU aise kyoM bhaI, suna kanyA taba yoM varanaI // pUrababhava vRtAnta batAya, maiM ju dukhAyo tho munirAya / kar3avo tumbo ko juAhAra, doyo muni ko ati dukhakAra / / so agha abaloM bhI mujha dahe, yoM suni napa manivara soM khe| yaha kisa vidha sukha pAve abai, jaba munirAja bakhAno tvai|| jaba sugandhadazamI vrata dhare, taba kanyA aghasaJcaya hare / kaisI vidhi yAko munirAya, taba RSi bhAdavamAsa batAya / sudi paJcami dina soM prAcare, yathAzakti navamI loM kre| dazamIdina kIje upavAsa, tAkari hoya adhika aghanAsa // Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa zuklapakSa dazamI dina sAra, daza pUjA kari vasu parakAra / dazastotra par3hiye mana lAya, dazamukha kA ghaTasAra banAya / / tAmeM pAvaka uttama dhare, dhapa dazAGga kheya agha hare / saptadhAna ko svastika sAra, kari tApari daza dIpaka dhAra / aise pUja kare mana lAya, sukhakArI jinarAja batAya / tAteM isa vidhi pUjA kare, so bhavijIva bhavodadhi tare // ika govardhanapura nagara sujAna, vRSabhadatta vANija tiha thAna / tAke eka sutA zubha bhaI, bandhumatI tasu saMjJA daI // tAsoM konoM seTha vivAha, bAjA bAje adhika uchAha / paraNi su ghara lAyo sukhakAra, prAge aura suno vistAra / dohA bhoga zarma karatI huI, kanyA ika lakhi bhAva / nAma dharayo taba modateM, tejomatI subhAya // pyArI na mAta ko lAge, nahiM tilakamatI soM rAge / nAnAvidhi kara dukha dyAve, tAke mana soM nahiM bhAve // taba tAta sutA so nihArI, kanyA yaha dukhita vicaarii| taba dAsI prAdika nArI, tinasoM imi seTha ucArI // yAko sevA sukhakArI, kojo tuma bhakti vicArI / aise sunate sukha pAve, taba nIkI bhAMti khilAve / / . caupAI eka samaya kanakaprabha rAya, dIpAntara jinadatta paThAya / nAro soM saba bhAkhe jAya, hamakhoM rAjA dopakhinAya // tAteM eka suno tuma bAta, iha do paraNAjyo haraSAta / aSTaguNoM yuta jo vara hoya, isako vari dIjo avaloya / / Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa imi kahi dvipicalyo tatkAla, aura suno zreNika bhUpAla / mAve karana sagAI koya, tilakamatI jAMce taba soya / / bandhumatI bhAkhe jaba mAya, yAmeM avaguNa haiM adhikAya / mama putrI guragavatI ghanI, rUpAdika zubhalakSaNa bhano / tAteM mo kanyA zubha jAna, vara-nakSatra suvyAho prAna / inakI mAne nAhIM bAta, tilakamatI jAMce zubha gAta / / kahI pheri yoM hI taba sahI, mana meM kapaTAI dhara laI / byAha samai kanyA mama sAra, kara dUMgI byAhita jihivAra / / karI sagAI prAnanda hoya, byAha samai Aye taba soya / bandhumatI kI pheroM bAra, tilakamatI bahubhAMti siMgAra // ghar3I doya rajanI jaba gaI, tilakamatI ko nijasaMga laI / jaba mazAna bhUmI madhi jAya, putrI katihi thAna biThAya // tahA~ dIpa joye zubha cAra, pUre tela udyota apAra / caugiradhA dIpaka cau dhare, madhya tilakamati thiratA kare / tilakamatI soM bhASI jahAM, to bharatA prAvaigo ihAM / tAhi vivAha prAvaje bAla, yoM kahakara cAlI tatkAla // dohA ghara eka maihi samIpa thI, so donhoM dukha pAya / nitaprati rajanI ke viSe, Ave tahAM surAya // dIpa nimita nahiM tela de, tabahiM aMdhere mAMhi / rAjA baiThe ho rahe, sukha pAve adhikAhi / / caupAI kachuika dina aise hI gayo, bandhumatI taba yoM vaca khyo| apane guvAlyAtekahi jAya, doya buhArI to de lAya / / tilakamatI pAre kari laI, rAta bhaye jinapati maiM gaI / kari krIDA sukhabacanaucAra, nAtha suno aradAsa hamAra // Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa jugala buhAro merI mAta, jAMcI hai tuma paiM haraSAta / yAtalyA dojyo tuga deva, svIkRta kInhoM nRpasvayameva // sabhA jAya baiThayo taba rAya, svarNakAra taba sAra bulAya / tinate kahI buhArI doya, lA dyo jo prati uttama hoya // yoM suni tabahI kaJcanakAra lAgi gaye ghar3ane adhikAra / svarNasaka sabake mana mohi, ratnajar3itamUThayo ati sohi // SoDazabhUSaraNa aura maMgAya, DAbA meM dhari cAlyo rAya / eka veza uttama kari layo, rajanI samaya nAri Dhiga gayo || ratnajar3ita kI kora jusAra, zobhe sArI ke adhikAra / bhUSaraNa veza daye nRpa jAya, doya hArI lalita suhAya // nAri caraNa nRpake taba dhoya, sira kezani se pUji bahoya / krIr3A kari bahute sukha pAya, prAta bhaye nRpatI ghara jAya // tilakamati prati harSita hoya, jAya daI su buhArI doya / aura dikhAye bhUSaNa veza, mAtA dekhyo sAra ju veza / / mana meM dukhita vacana yoM dayo, tero bharanA taskara bhayo / rAjA ke bhUSana rU veza, lAya daye tokoM jo prazeSa || hama sabako dukhadyAsI soya, yoM kahi khosi laye dukhi hoya / iha dalagIra bhaI adhikAya, rAta viSai patisoM kahi jAya / / bhUSaNa veza khosi laye mAya, nija-samIpa rAkhe dukhapAya / rAya tabai sambodhI joya, manacintA rAkho mati koya || zraura gharaNe hI dehU lAya, yoM suni tilakamatI sukhapAya / dIpa thakI jinadatta suzrAya, bandhumatI patisoM batalAya || tilakamatI ke avaguNa ghanA, kahA kahUM pati aba vA tanA / byAha same uThigI kimiyAna, paraNyo cora tahAM sukhaThAna / / so taskara bhUpati ke jAya, bhUSaraNa veza cora kara lAya / yAkAM vaha dInheM taba prAya khosi rakhe mo Dhiga meM lAya // [ 637 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 ] vrata kathA koSa seTha dekhi kampita mana mAMya, taba hI rAja suthAnaka jAya / dhare jAya rAjA ke pAMya, saba vRtAnta kaho suni rAya / ko vezabhUSA to bhAya, paraghAtaka cora zrAnidyo lAya / iha vidhi seTha sunA nRpa bAta, cAlyo nijaghara kampita gAta / sAha sutAsoM yoM vaca kahyo, teM hamakoM yaha kyA dukha dayo / patiko jAne hai yA nAMhi, kaho dIpa bitu jAnoM kAMhi // kabahUM dIpaka hetu saneha, mokoM mama mAtA nahi deha | seTha kahe kisa hI vidhi jAna, tilakamatIjaba bahuri bakhAna // ika vidhi kari maiM jAnU tAta, so yaha suno hamArI bAta / jaba pati zrAte moTiMga jahAM, taba unipada dhovata thI tahAM // dhovata cararaNa pichAnUM sahI, zraura ilAja yahAM aba nahIM / seTha kaho bhUpati soM jAya kanyA, to isa bhAMti batAya / / aise suni taba bolo bhUpa, iha vidhi to tuma jAnizranUpa / taskara ThIka karana ke kAja, tuma ghara zrAveMge hama Aja || seTha tabai prati pramudita bhayo, prA taiyArI karato bhayo / taba rAjA parivAra milAya, taba hI seTha tara ghara jAya / / sakala prajA ju ikaTThI bhaI, tilakamatI bulavAya su laI / netra mUMda pada dhovata jAya, yaha bhI nAhIM svAmI zrAya // jaba nRpa ke caraNAmbuja dhoya, kahatI bhaI yahI pati hoya / rAjA haMsiyoM kahato bhayo, yAne maiM taskara kara dayo / / tilakamatI puni aisI kahI, nRpa ho yA koI hove sahI / loka haMsana lAge tihi vAra, bhUpa manA kInheM tatakAra // vRthA hAsya logo mati karo, maiM hI pati nizcita mana dharoM / loga kaheM kaise iha banI, prAdi anta loM bhUpati bhanI / / taba hI sakala loka yo kahoM, kanyA dhanya bhUpa pati laho / pUraba ina vrata kInhoM sAra, tAko phala yaha phalyo pravAra // Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bhojana antara kara utsAha seTha kiyo saba dekhata vyAha / tAka paTarAnI nRpa karI, seTha svamana meM sAtA dharI || eka samaiM patiyuta soM nAra, gaI jinavara geha maMbhAra / vItarAga darzana kara sAra, puNya upAyo sukha dAtAra / / prAdhI rAta gaye taba rAya, mahala thakela khivitaraka lAya / devasutA vA yakSina koya, nA jAne vA kinnari hoya // ke yaha nAri yahAM ko zrAya aisI vidhi citavanakari rAya / hasta, khar3aga le cAlo tahAM, tilakamatI tiSThI thI jahAM // dohA jAya pUchiyo rAya taba, tU ko hai ihi thAna / tilakamatI sunake tabai, aisI bhAMti bakhAna // bhUpati mero tAta ko, ratana su dIpa paThAya / mokU mama mAtA ihAM, thApi gaI aba prAya || caupAI bhAkhi gaI imi thAnaka koya, Avego to bharatA soya / yAteM tuma Aye isa Thaura, maiM nArI tuma mAtha gahaura || suna rAjA taba vyAhasu karayo, raiMne rahyo teMThi sukha dharayo / rAjA prAta samai aba loya, nijamandira ko zrAvata hoya // tilakamatI aise taba kahI, aba to tuma mere pati sahI / sarpa yathA Dasi jAvo kahAM, sunayoM bhASI bhUpati tahAM // nizikonizi grAhoM tuma pAsa, tU to mahAmoda kI rAsa / tilakamatI pUche zira nAya, kahA nAma tuma mohi batAya // rAjA gopa kaho nijanAma, yo suni tiya pAyo sukhadhAma / kahi yoM apane thAnaka gayo, tabase hI parabhAta su bhayo / bandhumatI kahi kapaTa vicAra, tilakamatI hai prati dukhakAra / byAha samaiM uThigI kimithAna, jana-janaso pUche dukha mAna // [ 636 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 ] brata kathA koSa dohA dekho aisI pApinI, gaI kahAM dukhadAya / DhUMDhata DhUDhata kanyakA, lakhI masANA jAya / jAya kahI dukhadA sutA, ihi thAnaka kimi prAya / bhUta preta lAgo kahA, aisI vidhi jatalAya // caupAI tilakamatI bhASe umagAya, te bhAkhyo so kInhoM mAya // bandhumatI kahi turata pukAra, dekho to iha asata ucAra / jAno kahA kaba iha prAya, byAha samai dukha diyA aghAya // tejomatI vivAhita karI, sabhAsamaya meM nAhI ttrii| khiji bhASI uTha calaghara prabai, le AI apane ghara jabai // tilakamatI soM pUche mAta, teM kaiMsoM vara pAyo rAta / sutA kahyo variyo hama gopa, raina paraNiparabhAtamalopa // bandhumatI bhASI tatkAla, rI ! te vara pAyo gopAla / dohA jinakI pUja samAnaphala, hupro na hosI koya / svargAdika pada ko kare, puni dehai zivaloya / / caupAI daza samvatsara lo jo kare, tAhI ke jinaguraNa avtre| kare bahuri udyApana rAya, suno vidhI tuma manavacakAya // mahAzAnti abhiSeka kareya, jinavara pAye puhupa dhareya / jo upakarana dhare jinathAna, tAko bheda sunoM cita pAna // daza-raGgI candevo lAya, so jinabiba upari tanavAya / aura patAkA dazaraGga sAra, bAje ghanTAnAda apAra / / muktamAla kI zobhA kare, cAMvara yugala anUpama dhre| aura suno prAge mana lAya, prabhu kI bhakti kiye sukhathAya / Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ----[641 dhUpa dahana daza prArati pAna, siMhapITha prAdika pahacAna / ityAdika upakaraNa maMgAya, bhakti bhAvajuta bhavya car3hAya / / dAma prahAra Adi ca u deya, kuNDI zruta bhI bheMTa kareya / yathAyogya muni ko de dAna, ityAdika udyApana jAna / / jo nA itanI zakti lagAra, thore hI kIje hitakAra / jo na sarvathA ghara meM hoya, to dUnoM vrata kIje soya / / puni vrata jo kariye mana lAya, jo suramokSa suthAnakadAya // dohA zAkapiNDa ke dAna te, ratanavaSTi hUM rAya / yahAM dravya lAgo kahAM, bhAvaniko adhikAya / / tAteM bhakti upAya ke, svAtamahita mana lAya / vrata kIje jinavara kaho, yoM suni kari taba rAya // caupAI dvijakanyA ko bhUpa bulAya, vrata sugandhadazamI batalAya / rAya sahAya thakI vrata karayo, pUraba pApabandha parihayo / / udyApana kara mana vaca kAya, aura suno prAge mana lAya / eka kanakapura jAnoM sAra, nAma kanakaprabha tasu bhUpAra / / nAri kanakamAlA abhirAma, rAjaseTha jinadatta sunAma / jAke jinadattA vara nAra, tihi tAke lInoM avatAra / / tilakamatI nAnA, guNa bharo, rUpa sugandha mahAsundarI / koI ika pApa udayapuni prAya, prANa taje vAkI taba mAya / / jananI bina duHkha pAve bAla, aura suno zreNika bhUpAla / jinadatta yauvanamaya thA jaba, apano byAha vicAro tabai / / bhojana kari cAle munirAya, mAraga mAMhi gahala ati prAya / parayo bhUmi para taba munirAja, kIyo zrAvaka dekhi ilAja // taiThe eka jinAlaya sAra, tahA~ le gaye kiyA upacAra / pheri sakala aise vaca kahyo, rAnI khoTo bhojana dayo / Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 ] vrata kathA koSa tAteM muni mahA dukha pAya, hoya zraceta gaye adhikAya / funfun hai to pratighano, duSTa svabhAva adhika jAno // taba hI vana soM prAyo rAya, sunI bAta rAjA dukha pAya / rAnI soM khoTe vaca kahe, vastrAbharaNa khosi kara laye / / kAr3ha daI taba bAhara jabai dukhI bhaI prati cita meM tabai / kaSTAtura vhai prArata kiyo, prAraNa chora mahiSItana liyo / tAkI mAya bhaiMsa mara gaI, taba prati ye durbalatA laI / eka samai kardama madhi jAya, magna bhaI nAnA dukha pAya || tahAM thakI dekho muni koya, sIMga hilAye krodhita hoya / taba hI garta viSe gar3i gaI, prAraNa chori ke gadahI bhaI / / bhaI pAMgu pichale pAMya, taba hI eka munizvara zrAya ! pUraba vaira sumana meM Thayo, tahAM kaluSa pariNAma ju bhayo / dohA garbhAvate vinasyo tAta, pArle sujana mare puni soya, ika yojana loM zrAve bAsa, paJca prabhakha phala khAvo kare, tahAM eka muni ziSajuta dekha, tAvana meM Aye guNa bhare More from a adhikAya, muni bhASeM suni manavaca kAya, kiyo krodha mana meM ghano, daI dulAteM jAya / prAraNa chori nija pApateM, laI sUkarI kAya / / svAnAdika ke duHkhatai, bhUkhI pyAsI hoya / mari cANDAlI ke sutA, upajI nindita soya / / caupAI upajata ho tana tyAgo mAta | zraru zrAvata tana meM badaboya || tAhi thakI zrAve nahi svAsa / aisI vidhi vana meM so phire / / rAgadveSa taji zuddhi vizeSa / laghumunigurU soM prazna jukare // svAmI kAraNa mohiM batAya / jo prAraNI RSikoM dukhadAya || te nAnA dukha pAveM sahI, muninindAsama aghakou nahIM / Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 643 kanyA imi pUraba bhava mAMhi, munI dukhAyo tho adhikAhiM / / tA kari tiyabhava meM dukhapAya, bhaI badhika kI kanyA prAya / so yaha dekha phirata hai bAla, suni saMzaya bhAgo tatkAla / / yAko phala yaha jAnoM sahI, aise muni zrutasAgara khii| taba hI prAyoM eka vimAna, jina zruta gUrU vande tajimAna / munikoM namaskAra kara sAra, phera tahAM napa deva nihAra // tilakamatI ke pAvoM parayoM, arU aise suvacana uccarayoM // dohA svAmina ke parasAda tai, maiM lAho phalasAra / vrata sugandhadazamI kiyo, pUraba vidyAdhAra / / yoM kahi vastrAbharaNa teM, pUjA ko mana lAya / arU sura puni aise kahI, tuma merI vara mAya / / tA vrata ke parabhAvateM, deva bhayo maiM jAya / tuma merI sAmiNI, padayuta dekhina bhAya / / caupAI thutikara sura nijathAnaka gayo, lokoM ihi nizcayalakhilayo / dhanya sugandhadazeM vrata sAra, jAkoM phalasu ananta apAra / taba sabahI jana yaha vrata dharayo, apano karma mahAphala lahayo / tilakamatI kaJcanaprabha rAya, muni ko nami apane ghara jAya / / detI pAtrani ko bahu dAna, karato jinakA pUja mahAna / pAle darzana zIla subhAya, arU upavAsa kare mana lAya / / pativrata guraNa kI pAlana hAra, puni sugandhadazamI vrata dhAra / anta samAdhi thake taji prAna, jAya layo IzAna suthAna / sAgara doya jahAM thiti laI, zubhatai bhayo surottama sahI / nAriliGga niMdya chedayo, caya zivavAsI jinavarNayo / jahAM deva sevA bahu kareM, niramalacamara tahAM shirddhreN| aura vibhavadhikoM jihijAna, pUrava puNya. bhaye tita pAna / / Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 ] vrata kathA koSa yoM lakhi sugandhadarzavratasAra, koje ho ! bhavi shrmvicaar| ... bhavi naranArI vrata jo kareM, te saMsAra-samudra se tireM / dohAzrutasAgara brahmacAriyoM, le pUraba anusAra / bhASA sAra banAya ke, sukhita khazAla apAra / / siMhaniSkrIDita vrata kI vyavasthA siMhaniSkrIDitaM trayodazamAsairaSTAviMzatidinaiH paripUrNa bhavati / avazeSo vidhiH harivaMzapurANAd bRhatsAra caturvizatikAgranyAdudyApanasArAcca samyag jJAtavyaH, atra tu vistAra bhayAnna vyaakhyaatH| eteSu hAnivRddhinamo na byAvartitaH, yato hietAni vratAni mahAmunInAM saMcaritAnyeva / zrAvakasyApi karaNIyatvAdupaddiSTAni / ataH zrAvakardezakAlAbhijJaizca dravyakSetrakAlAbhAvAn samAzritya samyagyatnAcAratayA tithivratamArgamanulaGadhya AdhAgha zratAnukUlatayA yatermArgAvirodhena vratamAcaraNIyam / iti vAtsarikAni vratAni / artha :-siMhaniSkrIr3ita vrata teraha mAsa aTThAIsa dinoM meM pUrNa hotA hai / zeSa vratoM kI vidhi harivaMza purANa, bRhatsAracaturviMzatikA praura udyApanasAra se samyak prakAra avagata karanI cAhie, yahAM vistArabhaya se nahIM dI gayI hai / ina vratoM kI tithiyoM ke hAni, vRddhi krama kA bhI varNana nahIM kiyA gayA hai, kyoMki ye vrata mahAmuniyoM ke hote haiM / sAdhAraNa zrAvaka ina vratoM kA pAlana kara sakatA hai, isIlie yahAM para ina kA varNana kiyA gayA hai / ataeva deza-kAla maryAdA vijJa zrAvaka ko dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA Azraya lekara samyak yatnAcAra pUrvaka vrata tithi mArga kA ullaMghana na karate hue Agama ke anukUla aura muni mArga ke avirodhI vratoM kA AcaraNa karanA cAhie / isa prakAra sAMvatsarika vratoM kA nirUpaNa samApta huaa| vivecana :-siMhaniSkrIr3ita vrata tIna prakAra kA hotA hai-uttama, madhyama aura jaghanya / uttama siMhaniSkrIr3ita vrata 13 mahinA 28 dina taka kiyA jAtA hai, madhyama 5 mahinA 10 dina aura jaghanya 2 mahInA 20 dina taka kiyA jAtA hai / jaghanya vrata meM 60 dina upavAsa aura 20 dina kI pAraNAe~ hotI haiM / prathama eka Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 645 upavAsa, pazcAt pAraNA, anantara do dina kA upavAsa eka pAraNA, pazcAt eka upavAsa, pAraNA, tatpazcAt tIna dina kA upavAsa pAraNA, pAMca dina kA upavAsa pAraNA, cAra dina kA upavAsa pAraNA, pAMca dina kA upavAsa pAraNA, punaH pAMca dina kA upavAsa pAraNA, pazcAt cAra dina kA upavAsa pAraNA, pAMca dina kA upavAsa pAraNA, tIna dina kA upavAsa pAraNA, eka dina kA upavAsa pAraNA, do dina kA upavAsa pAraNA evaM eka dina kA upavAsa pAraNA kI jAtI haiM arthAt 4-2+1+ 3+2+4+3+5+4+5+5+4+5+3+4+2+3+1+2+1 dinoM ke upavAsoM ke anantara pAraNAe~ kI jAtI haiM / isa vrata ko zaktizAlI, indriyajayI aura vratI zrAvaka hI kara sakate haiM / yaha tapakI prakriyA hai| madhyama vrata karane vAlA uparyukta upavAsoM se bhI DUne upavAsa karatA hai, taba pAraNA hotI hai / uttama vidhi karane vAlA 2+4+2+6+4+6+6+10+8+10+10+8+10+6+6+4 +6+2+4+ 2 = 20 madhya kI pAraNAe~ kula 140 dina punaH isa prakAra vratArambha karatA hai tathA tIsarI bAra 2+4+2+6+4+6+6+10+8+10+10+ + 10+6+6+4+6+2+2+2isa prakAra kula vrata dina saMkhyA 140 + 140 + 138 = 418 upavAsa +20 pAraNA+120 upavAsa+20 pAraNA 115 upavAsa+20 pAraNA - 418 dina arthAt 13 mahinA 28 dina pramANa / siMhaniSkrIr3ita vrata yaha vrata teraha mahine aTThAIsa dina meM arthAt 418 dina meM pUrA hotA hai / yaha mahAmuni kA vrata hai| sAdhAraNa zrAvaka isa vrata kA pAlana nahIM kara sakate haiN| vratadhArI zrAvaka kara sakatA hai / yaha sAMvatsarika vrata haiM / yaha vrata tIna prakAra kA hai / uttama, madhyama, jaghanya / uttama 13 mahine 28 dina kA madhyama 5 mahine 10 dina kA jaghanya 2 mahIne 20 dina kA hai / isameM 60 upavAsa aura 20 pAraNe hote haiM / yaha uttama zaktizAlI indriya vijayI vratI zrAvaka ko karanA caahie| uttama vidhi :-isameM do upavAsa eka pAraNA, 4 upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, punaH chaH upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 ] vrata kathA koSa ATha upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, dasa upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraNA, phira se dasa upavAsa eka pAraNA, dasa upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraNA, dasa upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, pATha upavAsa eka pAraraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA , do upavAsa eka pAraNA, phira cAra upavAsa eka pAraNA do upavAsa eka pAraNA (2+4+2+6 +4+6+6+10+8+ 10 + 10 + 8+10+6+6+4+6+2+4+2 = 120) isa prakAra 120 upavAsa 20 pAraNe hote haiM / phira se isI prakAra upavAsa kre| phira (2+4+2+6+4+6+6+10+8+10+10+8+10+6+ 8+4+6+2+2+2) isa prakAra upavAsa karanA cAhie / isa prakAra (120 + 20 + 120+20 + 118+20 = 418 dina) arthAt 13 mahine 28 dina meM yaha vrata pUrA hotA hai| madhyama vidhi :- eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, isa prakAra nIce likhI sAraNI ke anusAra karanA / 1+2+3+4+5+4+6+5+7+6+6+7+6+5+7+6+7+6 +5+6+5+ 4 - 5+3+4+2+3+1+2+1+2+1=145 isa prakAra 145 upavAsa 32 pAraNe arthAt yaha vrata 172 dina meM pUrA hotA hai / jaghanya vidhi :-isameM bhI nimna prakAra upavAsa va pAraNe karane caahie| (1+2+3+2+4+3+5+4+5+5+4+5+3+4+2+3+1+ 3+1= 60) arthAt 60 upavAsa va 20 pAraNe isameM hote haiN| sampUrNa vrata 80 dina meM pUrA hotA hai| -govinda kavikRta vrata nirNaya isakI aura bhI vidhiyAM haiM jo nimna prakAra haiN| (1) (1+2+1+3+2+4+3+5+4+5+5+3+4+2+3+1 +2+1) isa prakAra isameM 60 upavAsa va 20 pAraNA hote haiM / isako eka aura vidhi hai| 2+3+4+3+5.6+7+6+6+6+10+6+11+10 12+13+12 + 14+13+ 15+13+ 12+13 + 11 + 12+10+11+6+ 10 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 647 +6+6+6+6+8) isake bAda 6 proSadha upavAsa aura phira 7 proSadha karanA cAhie / phira 5+3+4+3+3+1 isa prakAra 350 upavAsa va 54 pAraNA prarthAt 404 dina meM vrata pUrNa hotA hai / atha steyAnanda nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / vaizAkha zu. 7 ke dina ekAzana aura aSTamI ke dina upavAsa kre| navadevatA pUjA, arcanA, mantra, jApa Adi kare / atha sudarzana seTha vrata kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra meM kuthula karnATaka nAmaka eka vistIrNa deza hai, usameM rAyabAga nAmaka nagara hai, usameM baMkasena nAmaka rAjA rAjya karatA thA, usako patnI lakSmImati thI, usakA dhanasena nAmaka putra thaa| usake alAvA mantrI, purohita, rAjazreSThI, senApati Adi the| eka dina zrI guNabhadrAcArya caryA ke nimitta se rAjagharAne kI aora pAye / rAjA ne unheM paDagAhana kiyA aura navadhAbhaktipUrvaka AhAra diyA / niraMtarAya AhAra ho jAne para mahArAja eka ucca Asana para virAjamAna huye / dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne koI eka vrata batAyo aisA kahA taba unhoMne sudarzana zreSThI vrata pAlana karane ko kahA / isa vrata kI vidhi kahatA hU~ so suno| vrata vidhi-12 mahIne meM se koI bhI mahIne ke zukla pakSa kI yA kRSNa pakSa kI 10mI ke dina ekAzana kre| 11 ke dina upavAsa kre| dUsarI saba vidhi pahale ke samAna kare / antara kevala itanA hai ki vedi para navadevatA ko pratimA virAjamAna kre| jApa--OM hrIM ahaM arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhu jinadharma jinAgama jinacaitya caityAlayebhyo namaH svaahaa|" isa mantra kA 108 bAra jApa kare / isa prakAra nava pUjA pUrNa hone para udyApana kare / usa samaya navadevatA vidhAna kara mahAbhiSeka kare / catuHvidhi saMgha ko AhAradAna Adi deN| anAthoM ko karuNA dAna de / nava dampati ko bhojana kraaveN| Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 ] vrata kathA koSa isa vrata kA pahale apane pUrvabhava meM yathAvidhi pAlana kiyA thaa| usakA udyApana bhI kiyA thaa| isase hI vaha Age sudarzana nAmaka sarva dhana-sampanna zraSThI huyA aura sarva sAMsArika sukha bhogakara anla meM samAdhipUrvaka marakara svarga meM mahaddhika deva huA / vahAM kA sukha bhogakara vaha manuSya ho mokSa gyaa| aisA isa vrata kA prabhAva hai| ___yaha dRSTAMta va vratavidhAna zrI guNabhadrAcArya ke mukha se sana bakasenAdi ko va pUre parivAra ko bahuta hI khuzI huI / phira unhoMne bhI muni mahArAja ko namaskAra karake sudarzana zreSThI vrata liyA / phira mahArAja sabako AzIrvAda dekara cale gye| usake bAda samayAnusAra unhoMne isa vrata kA pAlana kiyA aura udyApana kiyA jisase ve svarga gaye / saubhAgya vrata kathA ASAr3ha zukla aSTamI ke dina vratIka snAna kara tathA zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA sAmAna lekara jina mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI mUrti yakSayakSi sahita sthApana kare, aura jinendra bhagavAna kA abhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, eka sugandhita phUloM kI mAlA banAkara bhagavAna ko samarpita kare, bhAratI utAre, zrata va garU kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI bhI arcanA kare, jvAlAmAlinI, padmAvati devI va jaladevatA ko bhI arghya car3hAve / tIna saubhAgyavati striyo ko kuku lagAve / OM hrIM ahaM caturvizati tIrthakarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jAgya kare, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM mahAprarghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara maMgala prAratI utAre, satpAtroM ko dAna deve, isI prakAra cAra mahIne taka isI tithi ko upavAsa kara pUjA kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, anta meM kArtika zukla porNimA ke dina upavAsa kara, usa samaya jinendra bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka kare, tIna prakAra ke naivedya se bhagavAna kI Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 64 pUjA kare, tInoM striyoM ko vAyanA deve, caturvidhasaMgha ko dAna deve, phira pAragA kare / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM suramya nAma kA deza hai, usameM hastinApura nAmaka nagara hai, vahAM para pahale eka bhUpAla nAma kA rAjA manohara nAma kI rANI sahita sukha se rAjya karatA thA, usI nagara meM dhanapAla nAma kA seTha apanI dhanavatI nAma kI seThAnI sahita rahatA thA, seThAnI ko santAna utpanna na hone ke kAraNa seTha apanI seThAnI kI ora kabhI bhI nahIM dekhatA thA / eka samaya nagara ke udyAna meM dezabhUSaNa nAmaka mahAmunizvara zrAye, dhanavatI seThAnI ko mAlUma par3ate hI darzana ke lie udyAna meM gayI, munirAja kI tona pradakSiNA lagAkara namaskAra kiyA, dharmopadeza sunakara hAtha jor3akara namaskAra karatI huI prArthanA karane lagI ki he mahAmuni, mere abhI taka saMtAna utpanna na hone ke kAraNa merA janma nirarthaka sA dIkha rahA hai, kyA karU isa prakAra usake dainya vacana sunakara munirAja kahane lage ki he devi ! maiM tumhAre pUrvabhava kahatA hU~ suno| eka bAra tumane pUrvabhava meM eka munirAja ko dekhakara udAsInatA vyakta kI, glAni kI, isIliye tumako saMtAna utpanna nahIM huI aura udAsInatA ho rahI hai / yaha sunakara seThAnI ko bahuta burA lagA, vaha prArthanA karane lagI ki he deva isa duHkha se chuTakArA pAne ke liye kucha upAya batAo, taba munirAja kahane lage ki he putrI tuma saubhAgya vrata kA pAlana karo, aisA kahate huye vrata kI vidhi kahI, usa seThAnI ne prasannatApUrvaka vrata ko svIkAra kiyA aura apane ghara vApasa lauTa AyI, usane vrata ko acchI taraha se pAlA aMta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se usako eka bahuta hI sundara bhAgyazAlI devakumAra putra utpanna huA, sukha se rahane lagI / eka dina saMsAra se vairAgya lekara saMnyAsa vidhi se maraNa kiyA aura svarga meM sukha bhogane lagI / .. samAdhividhAna vrata kathA tra zukla aSTamI ke dina prAtaHkAla vratika snAna karake zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA gAve, IryAtha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para paMcaparameSThi Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 650 vrata kathA koSa bhagavAna kI mUrti sthApana kare, paMcAmRtAbhiSeka kare, bhagavAna ke Age, zuddha bhUmi para paMcavarNa se aSTadala kamalayantra yAne mAMDalA banAkara, madhya meM hrIM athavA svasika banAve, usa svastika ke Upara cAvaloM kA pUja rakhakara eka maMgala kalaza rakhe, eka thAlI meM pAMca pAna rakhakara una pAnoM para arghya rakhe, phira usa thAlI ko maMgalakalA para rakhe, usa thAlI meM paMcaparameSThi kI mUrti sthApana kare, phira aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, gaNadhara pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla ko bhI pUjA kare, .. pAMca prakAra ke naivedya se pUjA kre| OM hrAM hrIM hrahrauM hraH asi pAusA anAhata vidyAyai namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, solahakAraNa bhAvanA bhAve, paMcaguru bhakti par3he, vrata kathA par3he, brahmacaryapUrvaka upavAsa karake dharmadhyAna se samaya bitAve, eka thAlI meM mahAarghya rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, dUsare dina satpAtroM ko dAna dekara apane pAraNA kare, isa prakAra isa vrata ko pAMca varSa yA pAMca mahine taka kare, anta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi kI eka navIna pratimA lAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, dAnAdika deve / vrata kathA ke liye celanA caritra pddh'e| saukhyasuta sampatti vrata kathA prASAr3ha zukla aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA sAmAna hAtha meM lekara jinamandira jI meM jAve, mandira kI tona pradakSiNA lagAva, IryApatha zuddhi karake, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, zrI jinendra bhagavAna kA paMcAmRtAbhiSeka karake bhagavAna kI pUjA kare, zrata va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSiNI kSetrapAla ko pUjA kare, bhagavAna ke Age tIna pAna lagAkara Upara aSTa dravya rkhe| OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM arhatparameSThine namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 100 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAarghya karake hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya bhagavAna ko car3hA deve, isI prakAra Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [ 651 cAra mahine taka nitya pUjA krama kare, nandAdIpa lagAve, Age Ane vAlI kArtika zuklA porNimA ke dina vrata kA udyApana kare, usa samaya jinendra bhagavAna kA mahAbhiSeka kare, zruta va guru kI pUjA kare, padmAvati Adi deviyoM kI pUjA kare, miTTI ke bAraha lAla kuDe lekara dhove, bhagavAna ke Age zuddha bhUmi para akSata se bAraha svastika nikAle, una svastikoM para hrIMkAra bIjamantra likhakara, una kuDoM ko svastika ke Upara rakhe una kuDoM meM bAraha prakAra kA dhAnya bhare, usake bAda bAraha kalaza lekara una kalazoM meM dUdha, ghI, zakkara se bharakara una kuDoM para rakhe, Upara sUta lapeTe, usake Upara bAhara prakAra kA naivedya rkhe| do saubhAgyavatI striyoM ko do vAyanA bharakara deve, eka vAyanA apane ghara le jAve, satpAtroM ko dAna deve / kathA eka bAra rAjA zreNika apane nagaravAsiyoM ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM gaye, unameM eka rAjazreSThi vijayasena aura vijayAvatI bhI the, kucha samaya bhagavAna kA upadeza sunane ke bAda, vijayAvatI bhagavAna ko hAtha jor3akara prArthanA karane lagI ki he jinendradeva ! merA uddhAra kA kucha upAya batAiye, taba bhagavAna usako saMbodhita karake kahane lage ki he devI, tuma saukhyasuta saMpati vrata ko karo, isa prakAra kahakara bhagavAna ne use vrata kI vidhi batAyI, usa seThAnI ne vrata ko bhakti se grahaNa kiyA, nagara meM vApasa lauTa Aye, apanI nagarI meM prAkara vrata ko acchI taraha se pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se RddhivRddhi bar3ha gaI, dhana samRddhi bar3hI, usake kAraNa usako ahaMkAra bar3ha gayA, dharma ko udAsIna bhAva se pAlana karane lgii| usake kAraNa jitane bhI usake putra the, ve saba alaga-alaga ho gaye aura mAtA-pitA kA virodha karane lage, ghara kI lakSmI naSTa ho gaI aura daridratA se samaya vyatIta karane lge| eka bAra subhadrAcArya munirAja pAhAra ke nimitta nagara meM Aye, vijayAvati ne munirAja kA paDigAhana kara munirAja ko AhAra dAna diyA, AhAra hone ke uparAnta, eka pATe para munirAja ko virAjamAna karake, seThAnI ne pUchA ki Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 ] vrata kathA koSa -- he gurudeva, hamAre ghara meM daridratA ne kyoM DerA DAlA hai ? kyA kAraNa hai ? usake liye kucha upAya btaayo| taba munirAja ne kahA ki tumane vrata ko grahaNa kiyA aura vrata ke prabhAva se sukha sampadA bhI bar3hI, lekina anta meM vrata ke prati ahaMkAra ke kAraNa udAsInatA A gaI, vrata ko ThIka-ThIka nahIM pAlA, isaliye daridratA ne ghara meM DerA DAlA hai, yaha saba sunakara seThAnI ko bahuta duHkha huA, pazcAtApa karane lagI / punaH usane vrata ko svIkAra kiyA, bhakti se vrata kA pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, punaH usake ghara meM dhana-samRddhi bar3hane lagI, putra Adi bhI vApasa Akara mila gaye, saba loga ekatra hokara sukha kA upabhoga karane lage, anta meM samAdhi dhAraNa kara svarga ko gaI / sapta kuMbha vrata isa vrata kI vidhi tIna prakAra se hai uttama, madhyama va jaghanya / (1) uttama vidhi :-krama se 16/15/14/13/12/11/10/6/8/7/6/5 /4/3/2/1 phira 15/14/13/12/11/10/6/8/7/6/5/4/3/2/1 phira se 15/14/13/12/11/10/6/8/7/6/5/4/3/2/1 phira se 15/14/13 / 12 / 11 / 10/6/8/7/6 / 5/4/3/2/1 / isa prakAra 425 upavAsa karanA, yaha upavAsa ekaeka karake pUrNa karanA cAhie / pratyeka upavAsa pUrNa hone para pAraNA karanA cAhie / isa krama se upavAsa karanA cAhie / isa prakAra 61 pAraNe hote haiM arthAt yaha vrata 425+61=486 dina meM pUrNa hotA hai / (2) madhyama vidhi :-saba vidhi Upara ke samAna hai / kintu upavAsa ke prArambha meM 6 upavAsa karanA hogA to isa prakAra 6/8/7/6/5/4/3/2/1 isa krama se phira 8/7/6/5/4/3/2/1 isa krama se tIna bAra upavAsa karanA arthAt 153 upavAsa huye aura 33 pAraNe huye isa prakAra 153+33 = 186 dina meM vrata pUrNa hotA hai| (3) jaghanya vidhi :-krama se 5/4/3/2/1 phira 4/3/2/1 phira 4/3/ 2/1 aise 45 upavAsa va 17 pAraNe milakara 62 dina meM pUrNa hote haiM / -vrata vidhAna se Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [653 samavazaraNa vrata isa vrata ke 24 upavAsa hote haiM, pratyeka mahine ke zukla pakSa kI caturdazI ko hotA hai, ise eka varSa taka karanA cAhiye arthAta 24 upavAsa ho jAyeMge / isa vrata meM OM hrIM sakalAghavinAzAya sakalaguNakarAya zrI sarvajJAya prarhatparameSThine namaH isa mantra kA jApa karanA cAhie / - kriyA koSa samyaktva paMcaviMzati vrata tRtIyA ke tIna, aSTamI ke ATha, caturthI ke prakAra 25 proSaghopavAsa karanA cAhie / vrata samApti ke prATha aura SaSThI ke chaH isa bAda udyApana karanA / - govindakRta vrata nirNaya sarvatobhadrata vrata yaha eka zreSTha tapa vrata hai, yaha asAmAnya jIva bhI kara sakate haiM / isa vrata kA upavAsa krama - prathama eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa 1 pAraNA / tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, usake bAda pAMca upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraraNA, cAra upavAsa eka pAraraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraraNA, phira pAMca upavAsa eka pAraraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa eka pAraNA, pAMca upavAsa eka pAraNA, eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAragA, isa prakAra 75 upavAsa va 25 pAraNe arthAta 75+25= 100 / isaliye 100 dina meM yaha vrata pUrA hotA hai / - govindakavikRta vrata nirNaya isakI dUsarI vidhi :-- isakA prathama eka upavAsa eka pAraNA, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, cAra upavAsa 1 pAraraNA, pAMca upavAsa eka Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 / vrata kathA koSa pAraNA, chaH upavAsa eka pAraNA, sAta upavAsa eka pAraNA phira eka upavAsa eka pAraNA isa krama se 7 upavAsa taka karanA / isa krama se 6 bAra karanA arthAta 166 upavAsa va 46 pAraNa hoMge arthAt yaha kula 245 dina meM pUrA hotA hai| vrata pUrNa hone para udyApana kare, namaskAra mantra kA trikAla jApa karAve / sarasvatI vrata isa vrata meM tithi mahinA pakSa kA niyama nahIM hai, isa vrata meM kula ekasau bIsa upavAsa haiM / vaha kabhI bhI eka varSa meM pUrNa hotA hai, vrata pUrNa hote hI yathAzakti udyApana karanA cAhie / zakti nahIM ho to vrata dubArA kare / -govindakRta vrata nirNaya saMyoga paMcamI vrata mahine ke kisI bhI ravivAra ko pAne vAle zukla va kRSNa pakSa meM paMcamI ko proSadhopavAsa karanA / yaha vrata 5 varSa karanA caahie| --govindakavikRta vrata nirNaya sarvArthasiddhi vrata kArtika zukla aSTamI se krama se ATha upavAsa karanA arthAt saptamI ko ekAzana aura aSTamI se 15 taka upavAsa, kArtika kRSNa 1 ko ekAzana, ina dinoM meM zrI siddhAya namaH isa mantra kA jApa 108 bAra karanA cAhie / udyApana karanA cAhie, nahIM kiyA to vrata puna: kare / ___-vratavidhi nirNaya va kriyAkoSa sukha cintAmaNI vrata isa vrata meM caturdazI ke caudaha, ekAdazI ke 11, aSTamI ke pATha, paMcamI ke pAMca, tRtIyA ke tIna isa prakAra 41 upavAsa karane cAhie / isa vrata kI zurUpAta karane ke lie kRSNa pakSa yA zukla pakSa kA niyama nahIM hai / sirpha tithi kA niyama hai / pratyeka upavAsa proSadha karanA cAhie / isa vrata kI pAMca bhAvanA hai caturdazI ke saba upavAsoM meM pahalI bhAvanA bhAnI, ekAdazI ko saba upavAsoM meM dUsarI bhAvanA bhAnI, usI prakAra aSTamI ko tIsarI bhAvanA, paMcamI ko cauthI bhAvanA, tRtIyA ko 5vIM bhAvanA bhAnI caahie| Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 655 vrata ke dina jinendra bhagavAna kA 108 kalazoM se paMcAmRta abhiSeka karanA cAhie / upavAsa ke dina OM hrIM sarva karita vinAzanAya caturviMzati tIrthaMka rAya namaH isa mantra kA trikAla jApa karanA cAhie / yaha vrata cintAmaNI ratna ke samAna sarvasukhoM ko detA hai / yaha vrata karate samaya tithi kA kSaya ho to yaha vrata eka dina pahale hI kare, tithi kI vRddhi ho to usa dina upavAsa karanA cAhie / sukhakaraNa vrata yaha vrata sAr3he 4 mahIne kA hai, eka bAra vrata zurU kiyA to sAr3he 4 mahine taka pUrA karanA cAhie / isameM eka upavAsa eka ekAzana isa prakAra krama hai / vrata pUrNa hone taka zIlavrata kA pAlana karanA cAhie / dharmadhyAna karanA cAhie / vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / namaskAra mantra kA trikAla jApa karanA caahie| ---govindakRta vrata nirNaya sukhasamAdhi vrata kisI bhI mahine ke zukla pakSa kI pratipadA ko upavAsa karanA phira ekAzana phira do upavAsa eka ekAzana karanA cAhie, isa prakAra pUre mAsa taka kre| vrata pUrNa hone para udyApana kare / -govindakavikRta vrata nirNaya sukha sampatti vrata isa vrata kI vidhi tIna haiM isalie usake tIna bheda haiM / (1) vRhatsukha sampatti vrata (2) madhyama sukha sampatti vrata (3) laghusukha sampatti vrata / vidhi- (1) vRhatsukha sampatti vrata-isa vrata ke 120 upavAsa haiM pratipadA kA eka, dvitIyA ke do, tRtIyA ke tIna isa krama se jo tithi ho usake utane upavAsa karanA arthAt pUrNimA ke 15 taka karanA / isa prakAra 120 upavAsa hote haiM, eka-eka tithi ke upavAsa pUrNa karake dUsarI tithi karanI cAhie / (2) madhyama sukha saMpatti vrata-pratyeka mahine kI pUrNimA aura amAvasyA ko upavAsa karanA isa prakAra varSa meM 24 upavAsa hote haiM / 5 varSa taka yaha vrata karane se 120 upavAsa hote haiN| Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 ] vrata kathA koSa (3) laghu sukha sampatti vrata-kisI bhI mahIne kI zukla pakSa kI pratipadA se kRSNa pakSa kI pratipadA taka 16 dina meM 16 upavAsa karanA cAhiye, yaha vrata sirpha eka varSa kare / pUrNa hone para udyApana karanA cAhie aura trikAla NamokAra mantra kA jApa karanA caahie| -kriyAkoSa kisamasiMha kRta laghu sampatti vrata kI vidhi goviMda kavi ne apane vrata saMgraha meM alaga hI batAyI hai, usameM paMcamI ke 5 maura 10mI ke 10 isa prakAra 15 proSadha karanA pUrNa hone para udyApana krnaa| sudarzana tapa vrata samyagdarzana ke tIna bheda : aupazamika, vedaka aura kSAyika, usameM pratyeka bheda ke ATha aMga haiM, ve saba milakara 24 hote haiM / usake uddezya se 24 upavAsa proSadhopavAsa se karanA cAhiye / yaha kabhI bhI kara sakate haiM, usakA niyama nahIM hai| kathA yaha vrata sumIsA nagaro meM pratijaya rAjA ke mantrI amRtamati usakI strI satyabhAmA / usakA putra prahAsita usakA mitra vikasita / ina donoM mitroM ne matisAgara muni ke pAsa yaha vrata liyA thA aura isakA yathAvidhi pAlana kiyA thA jisase samAdhimaraNa karake ve mahAzukra nAma svarga meM deva huye / -mahApurANa parva 7vAM sUtra vrata zrAvaNa kRSNa 1 se bhAdrapada zukla pUrNimA taka hara roja mauna lekara ekAzana krnaa| dUsarI vidhi-sUtroM kI saMkhyA 11 / utane upavAsa eka mahIne meM karane ke bAda 17 dina bace huye meM ekAzana karanA caahie| isa prakAra bAraha mahIne mauna rakhakara upavAsa ekAzana karanA pUrNa hone para udyApana karanA cAhiye / saptabhaMgI vrata isa vrata meM eka upavAsa karake pAraNA karanA cAhiye, phira do upavAsa Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa f657 karake pAraNA karanA phira alaga-alaga chaH proSadhopavAsa krama se karanA / proSadhopavAsa eka bhukti karanA (arthAt jitane proSadhopavAsa hote haiM utane eka bhukti) phira chaH proSadhayugma karanA arthAt chaH samaya do-do upavAsa karake chaH pAraNe karanA / phira cAra bhinna-bhinna proSadhopavAsa karanA phira pAraNA karanA phira bIca meM pAraNA karanA arthAt tIna upavAsa ke bAda pAraNA karanA bAda meM cAra upavAsa eka pAraNA aise chaH bAra karanA / punaH tIna upavAsa eka pAraNA karake cAra upavAsa eka pAraNA karanA phira chaH bAra alaga-alaga tIna-tIna upavAsa karake pAraNA kare phira pAMca upavAsa karake pAraNA karanA cAhie / phira chaH bAra cAra upavAsa eka pAraNA karanA phira sariMbhoM kA tyAga karake bhavya jovoM ko chaH bAra alaga-2 pAMca upavAsa eka pAraNA karanA cAhiye / phira eka upavAsa eka pAraNA aisA sAta bAra karanA caahie| phira chaH upavAsa lAIna se aura pAraNA isa prakAra chaH bAra pAraNA karanA / isake bAda proSadhopavAsa ke saptaka chaH samaya alaga-alaga krnaa| isa vrata ke pAraNoM kI saMkhyA 51 hai aura upavAsa kI sakhyA 165 hai| vrata zurU karane para pUrNa hone taka krama se karanA cAhie / vrata pUrNa hone para zakti anusAra udyApana karanA cAhie / isa vrata meM mAsa tithi vagairaha kA niyama nahIM hai / kabhI bhI zurU kara sakate haiN| saMpat zukrabAra vrata yaha vrata saMsArI jIvoM ko pati-patnI donoM ko karanA cAhie / yaha akhaNDa saubhAgya ke lie karanA caahie| zrAvaNa mahine kA pratyeka zukravAra sampat zukravAra hotA hai / usa dina upavAsa karanA cAhie yadi upavAsa na ho sake to ekAzana karanA cAhiye para upavAsa karanA uttama hai| usa dina mandira meM jAkara bhagavata ke darzana kara zrI pArzvanAtha bhagavAna ke abhiSeka ke bAda padmAvatI devI kI ArAdhanA karanI cAhiye, isake liye dUsare prAsana para padmAvatI kI mUrti virAjamAna karanI cAhiye, usako nAnA prakAra ke vastrAbharaNa pahanAnA cAhie, dIpa dhUpa phUloM ke hAra Adi se usakI zobhA bar3hAnI cAhiye, haldI kukuma bhigoye hue cane isase usakI pUjA karanI cAhiye / isake bAda maMgala sUtra usake gale meM pahanAnA cAhiye va pUrNArgha denA cAhiye, bAda meM prAratI bolakara visarjana karanA caahiye| Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 ] vrata kathA koSa taba isa vrata kI kathA par3hanI cAhiye / padmAvatI ke sahasra nAma ke pratyeka nAma ke uccAraNa ke sAtha kukuma lavaMga agara puSpa Adi bIjAkSara ke sAtha pratyeka dAna ke argha ke anta meM argha denA cAhiye, gaMdhodaka lekara ghara AnA cAhiye / ghara meM pratyeka sthAna para vaha chir3akanA caahie| ___ zrAvaNa ke antima zukravAra ko padmAvatI ko sAr3I pahanAnI caahie| alaMkAra se suzobhita karanA cAhiye / harI cUr3iyAM pA~ca halakuNDa khopare kI 5 kAcalI, kukuma kelA nibU khATaka zakkara aura do nAriyala ye saba lekara padmAvatI kI aoTI bharanI colI khaDa pahanAnA / oTI bharate samaya "jaya sphaTika rUpadabhAmini zrI padmAvati aghahAriNI dharaNendra kula yakSiNI dIrgha AyurArogyarakSiNI" yaha mantra bolanA caahiye| bAda meM prApta parivAra haldI kukuma zakkara gur3a khoparA pAna supArI vagairaha bAMTanA cAhiye / ekatrita huI saubhAgyavati striyoM ko kukuma lagAnA cAhie / aisA yaha vrata 5 varSa taka karanA cAhie / udyApana karanA cAhie / udyApana vidhi :-paMcakoDI kubha sthApana karake pAMca kalaza kI sthApanA karanI cAhie, paMcavarNI rezamI sUta pAMcakoNa karake cAra dizAoM meM kele ke cAra khaMbhe khar3e kre| usakA maMDapa bAMdha karake usake Upara cAra dIpaka lagAve, kumakuma mizrita akSata aura phUloM kI vRSTi karanI cAhie, pAMca pakavAnoM ke naivedya arpaNa karanA caahie| devazAstra guru, padmAvatI va suvAsinI striyoM ko kumakuma va motI DAlakara denA cAhie / pAMca maMgala vastu jinamandira meM denI cAhie, prAyikA ko vastradAna denA va AhAra denA cAhie, zrAvaka ko bhojana denA caahie| kathA prAcIna samaya meM saurASTra deza meM paribhadrapura meM rAjA vikramAditya rAjya karatA thaa| vaha mahAparAkramI, nyAyaniSTha, dhArmika va prajAvatsala thA, usakI paTarAnI bhUmibhujA devI thI yaha sAdhvI kAryakuzala va dakSa thI ina donoM ne apane deza meM va bAhara apane dharma kI acchI prabhAvanA ko thiiN| isI nagara meM eka daridrI vaNika zruNuya rahatA thaa| usakI strI rUkhabhAvanI thI, usakI jaina dharma para ati gAr3ha zraddhA Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vata kathA koSa [ 65 thI, usake hAtha se kabhI dharma viruddha kArya nahIM hotA thA parantu ghara meM hamezA daridratA rahatI thI / phira bhI vaha santoSa dhAraNa kara dharma karatI rahatI thI, usakI putra saMtati bhI acchI thI, para unakA pAlana-poSaNa kaise karUM yaha cintA use hamezA rahatI thI / eka dina bhAgyodaya se usa nagara meM tapasvI mahArAja Aye / unakA darzana karane pUrI nagarI gaI, vahAM muni mahArAja ke mukha se dharmopadeza suna kara apane ghara kA pUrA duHkha bhUla gaI aura munimahArAja se saMpata zukravAra vrata kI kathA sunakara usane yaha vrata liyA aura yathAzakti usakA pAlana karane lagI / thA, vaha dhanavAna thA, apane putra ke maujI logoM ko sAta dina khAne ke lie bulAyA usakA bhAI usI nagara meM rahatA baMdhana ke nimitta se apane gAMva ke saba para apanI bahana ko usane nahIM bulAyA / bahana ko yaha bAta jJAta huI / taba usane socA ki zAyada vaha mujhe bhUla gayA hogA kyoMki hama donoM to eka rakta se Utpanna huye haiM / meM khuda hI vahAM jAkara moja kara AUMgI aisA socakara vaha apane baccoM sahita bhojana karane gayI / khAnA zurU thA saba loga bhojana kara rahe the, taba usakA bhAI koI baca to nahIM gayA hai saba loga Aye haiM na aisA socakara dekhane ke liye nikalA / taba usane apanI bahana ko bhojana karate huye dekhA to vaha usake pAsa jAkara kahane lagA " zarma nahIM AtI grAmantraNa diye binA ho kisI ke ghara para bhojana karane jAne meM ?" daridrI hai isaliye maiMne tujhe nahIM bulAyA / aba tU kabhI bhUlakara bhI mata AnA / vaha khAnA vaise hI chor3akara ghara calI aayii| dUsare dina usake lar3ake ne bahuta graha kiyA jisase vaha phira dUsare dina bhojana para gayI / taba usake bhAI ne bahuta hI apazabdoM se usakA apamAna kiyA va hAtha pakar3akara paMkti ke bAhara nikAla diyA / usake mana meM bahuta hI duHkha huA / maiMne pUrva bhava meM aisA kaunasA ! pApa kiyA hai jisase mujhe Aja itanI daridratA bhoganI par3a rahI hai / vaha ghara AyI aura padmAvatI kI stuti kI aura so gayI / svapna meM padmAvatI vastrAlaMkAra se suzobhita usake sAmane AyI aura kahane lagI / Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 ] vata kathA koSa "mahAbhAge tU kaSTa mata hai, terA dharmAcaraNa meM jAnatI hUM, jisase terA kalyANa ho, aisA bolakara padmAvatI calI gaI / kara duHkha mata kara terA daridrapanA aba jA rahA ekaniSTha hokara tU jina paramAtmA kA ciMtana kara jaba usakI nIMda khulI to dekhatI hai ki apane baccoM kA rUpa badalA huA hai, unake zarIra para vaibhava nAca rahA hai / choTA ghara thA para aba bahuta bar3A ghara ho gayA hai lakSmI se pUrA ghara bharA par3A hai| jahAM do samaya kA bhojana bhI muzkila thA vahAM paMcapakavAnoM se thAliyAM bharI par3I haiM / isa prakAra usakI daridratA calI gayI yaha bAta pUre zahara meM phaila gayI / yaha bAta usake bhAI ko bhI jJAta ho gaI / vaha usake pAsa AyA aura usakA vaibhava dekhakara prAzcaryacakita ho gayA / usane bhojana ke liye bahana ko apane ghara bulAyA / vaha usake ghara para gaI para jAte samaya bahuta se zrAbhUSaNa letI gaI, jaba bhojana karane baiThI to pahale apanI zAla nikAlI aura eka-eka alaMkAra nikAlate hue parosI huI thAlI meM pratyeka padArtha para eka-eka alaMkAra rakha diyA, taba bhAI ne pUchA yaha kyA kara rahI ho bhojana nahIM karogo kyA ? taba vaha bolI " Apane jisako bhojana karane bulAyA hai vaha bhojana kara rahA hai / " usakA bhAI yaha bAta samajhA nahIM / taba usane kahA "bhAI ! terA nimaMtraNa mujhe nahIM thA sirpha lakSmI ko thA / maiM daridrI ho gaI thI taba tumane apamAna karake mujhe nikAla diyA thA / aba mere pAsa vaibhava ho jAne para bhojana para bulAyA hai vahI terA khAnA khAyeMge, maiM to jA rahI hUM / taba usake bhAI ne usake paira pakar3a liye aura kSamA mAMgI bahana svabhAva se hI dayAlu svabhAva kI thI, usane apane bhAI ko gale lagA liyA aura donoM ne prAnaMda se bhojana kiyA | bAda meM bhAI ne bhI yaha vrata liyA / phira vaha tIrthayAtrA ko gaI, usane catuvidha saMgha ko dAna diyA, dharma kI uttama prabhAvanA kI aura bAda meM jinadIkSA lekara ghora tapazcaryA kI jisake phala se strIliMga cheda kara svarga meM janma liyA, vahAM kI Ayu pUrNa kara manuSya janma lekara mokSa gaI / Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 1661 santaparamasthAna vrata kI vidhi atha saptaparamasthAnaM zrAvaNamAse zuklapakSAdimadinamArabhya zuklasaptadinaM yAvat kAryam / vratadine snapanapUjanajApya kathAzravaNadAnAni kaaryaarinn| ekavastubhakSaNaM kAryamA saptadinam, vidhivat samAptAvudyApanaM ca / tatphalam jAtimaizvaryagArhasthyaM samutkRSTaM tapastathA / surAdhIzapadaM cakripadaM cAhantyasaptakam // 1 // sannirvANapadaM bhavyaloke hi jinabhASitam / kramAkramavidAmeti paramasthAnasaptakam // 2 // artha :-saptaparamasthAna vrata meM zrAvaNa mAsa sudI pratipadA se zrAvaNa sudI saptamI taka vrata karanA cAhie / vrata ke dina abhiSeka, pUjana, jApa, kathAzravaNa, dAna Adi kAryoM ko karanA caahie| sAtoM dina eka hI vastu kA bhojana kiyA jAtA hai / vidhivat vrata karane ke uparAnta udyApana kiyA jAtA hai / isa vrata kA phala nimna hai ___jAti, aizvarya, gArhasthya, utkRSTa tapa, indra padavI yA cakravartI padavI, arhantapada kI prApti isa vrata ke karane se hotI hai| saMsAra meM nirvANa hI paramapada hai, aisA jinendra bhagavAn ne kahA hai| isa prakAra saptaparamasthAna vrata ke pAlane se sAtavAM paramapada nirvANa prApta hotA hai / abhiprAya yaha hai ki sapta paramasthAna vrata ke pAlane se sapta paramapada kI prApti hotI hai / yaha vrata laukika abhyudaya ke sAtha nirvANa pada ko bhI dene vAlA hai / jo zrAvaka isa vrata kA pAlana karatA hai, vaha paramparA se alpakAla meM hI nirvANa ko prApta kara letA hai / vivecana :-saptaparamasthAna vrata zrAvaNa sudI pratipadA se saptamI taka sAta dina kiyA jAtA hai / pratipadA ke dina arhanta bhagavAna kA abhiSeka tathA saptaparamasthAna pUjana karane ke uparAnta 'proM hrIM ahaM sajjAtiparamasthAnaprAptaye zrIabhayajinendrAya namaH' isa mantra kA jApa karanA cAhie / svAdhyAya, sAmAyika Adi dhArmika kriyAoM se nivRtta hokara upavAsa karanA cAhie / yadi upavAsa karane kI Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 ] vrata kathA koSa zakti na ho to kisI eka hI vastu kA AhAra grahaNa kiyA jAtA hai / AhAra meM do anAja yA do vastueM nahIM honI cAhie / kevala eka anAja honA Avazyaka hai dvitIyA ke dina saptaparamasthAna pUjana, abhiSeka ke uparAnta 'proM hrIM ahaM sadgRhasthaparamasthAnaprAptaye zrIcandraprabhajanendrAya namaH' mantra kA jApa karanA, tRtIyA ko 'proM hrIM ahaM zrI pArivAjyaparamasthAnaprAptaye zrIneminAjinendrAya namaH' mantra jApa, caturthI ko 'oM hrIM ahaM zrIsurendraparamasthAnaprAptaye zrIpArzvanAtha jinendrAya namaH' mantra kA jApa, pacamI ko proM hrIM ahaM zrIsAmrArAjyaparamasthAnaprAptaye zrI zItalanAthajinendrAya namaH' mantra kA jApa; SaSThI ko 'oM hrIM ahaM zrI ArhantyaparamasthAnaprAptaye zrI zAntinAthajinendrAya namaH' mantra kA jApa ; evaM saptamI ko 'noM hI ahaM zrInirvANaparamesthAnaprAptaye zrIvIrajinendrAya namaH' mantra kA jApa kiyA jAtA hai / saptadina vrata karane ke uparAnta udyApana karane kA vidhAna hai / vrata ke dinoM meM rAtri jAgaraNa karanA caahie| yadi zakti na ho yA aura kisI prakAra kI bAdhA ho to madhyarAtri meM eka prahara zayana karanA caahie| sapta paramasthAna vrata zrAvaNa mahine meM zukla pakSa kI pratipadA se saptamI taka karanA cAhiye / isa dina abhiSeka pUjana japa karanA cAhiye / kathA sunakara dAna vagairaha denA cAhiye / usa dina eka hI anna kA AhAra eka samaya ho lenA cAhiye, usa dina abhiSeka ke bAda sapta paramasthAna kI pUjA karanI cAhiye aura "OM hrIM ahaM sajjAti paramasthAna prAptaye zrI amayAjinendrAya namaH" isa mantra kA 108 bAra jApa karanA cAhie, sAmAyika prAdi kriyA ke bAda yadi upavAsa ho to upavAsa karanA nahIM to eka anna kA AhAra lenA caahiye| dUsare dina sadgRhastha paramasthAna OM hrIM prahaM prAptaye zrI candraprabha jinendrAya nmH| ___ tIsare dina OM hrIM arha zrI surendra paramasthAna prAptaye zrI neminAtha jinendrAya nmH| cauthe dina OM hrIM arha zrI surendra paramasthAna prAptaye zrI zItalanAtha jinendrAya nmH| Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - [ 663 pAMcaveM dina OM hrIM ahaM zrI sAmrAjya paramasthAna prAptaye zrI zItalanAtha jinendrAya nmH| chaThe dina OM hrIM maha arhantya paramasthAna prAptaye zrI zAntinAtha jinendrAya nmH| saptamI ko "OM hrIM prahaM zrI nirvANa paramasthAna prAptaye zrI vIra jinendrAya namaH isa mantra kA jApa karanA cAhiye, vrata pUrNa hone para udyApana karanA caahiye| isa vrata kA dUsarA nAma paramasthAna vrata hai| ve sthAna sAta haiMsajjAti, sadgRhasthala, parivrAjya, zrI surendra, sAmrAjya, arhantya aura zrI nirvANa / isa paramasthAna kI prApti ke liye usa dina upavAsa yA ekAzana karanA caahiye| kathA pahale isa jambUdvIpa ke bharata kSetra ke dakSiNa meM miTalikA nAma kI eka nagarI thI / usakA rAjA vAriSeNa thA, usane apanI sampatti se kubera ko aura saundarya se candramA ko bhI lajA diyA thaa| vahAM kA seTha naMdimitra thA / vaha svabhAva se hI mRdu aura dhArmika thA / usakA pUrA samaya dharmadhyAna meM bItatA thaa| eka bAra usa nagara meM jJAnasAgara nAmaka muni vihAra karate huye pAye / unakA darzana karane ke liye zreSThI dampati gaye / prAcArya mahArAja ke mukha se dharma zravaNa kiyA aura merI zakti ke anusAra maiM kaunasA vrata dhAraNa kara sakatA hUM aisA usane pUchA / taba muni mahArAja ne unheM sapta paramasthAna kA mAhAtmya batAyA / una donoM ne vaha vrata liyaa| yaha vrata kauna-kauna kiye ? muni mahArAja ne unheM batAyA isa bharata kSetra meM nepAla deza meM lalitapura nAmaka nagarI hai| vahAM rAjA bhUpAla rAjya karatA thA, usako koI saMtAna nahIM thI ataH vaha duHkhI thA / eka bAra vihAra karate-karate eka muni mahArAja vahAM Aye / taba rAjA apane parivAra sahita unake darzana ke liye gyaa| taba dharma zravaNa kara ke rAjA ne prazna pUchA ki mahArAja hama munidIkSA kaba leMge ? taba mahArAja ne batAyA ki jaba tumheM putraprApti hogI tabhI Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 ] vrata kathA koSa tuma dIkSA loge, taba rAjA ne pUchA putra paidA hogA vaha kauna hogA aura usakA kAla.. kyA hai ? taba mahArAja kahane lage rAjana ! kazmIra prAnta meM hastinApura nagara hai, usakA rAjA arimardana, usakI rAnI vinodamaMjarI, usakA putra acyuta aura usake rAjya kA zreSThI rudradatta aura usakI strI rudradattA use 16 putra the, una saba kI zAdI karA dI 15 lar3akoM ko usane 18 koTi dhana diyA aura nAgarudra ko 4 koTi dhana diyA aura bacA huA koTi dhana usane jina dharma kI prabhAvanA ke liye jina maMdira, jIrNoddhAra Adi meM kharca kiyA / phira rudradatta ne pihitAzrava muni mahArAja ke pAsa dIkSA lI / 12 varSa taka AcArya ke pAsa rahakara kaThora tapazcaraNa kiyA / jJAna prApta kara AcArya kI AjJA se bhUtala para vihAra karane lage / nAgarudra vyasanI nikalA, usane apanA pUrA dhana vyasana meM gaMvA diyA / anta meM vaha nirdhana ho gayA taba vaha apanA gAMva chor3akara anya jagaha calA gayA / vahAM para vaha sAdhu kA veSa dhAraNa kara rahane lagA aura vahAM para kuzAstra kA adhyayana karane lagA aura usakA pracAra karane ke liye sadguru kI nindA karane lagA / vaha svecchAcArI banA anta meM marakara naraka gayA / vahAM para vaha duHkhamaya zrAyu bhoga kara kukkuTa gAMva meM kuttA banA, vaha janma se hI laMgar3A thA / usakA pUrA aMga roga se jarjarita thA / duHkha se mararaNa huA / punaH usane hastinApura meM eka garIba bAhmaNa ke yahAM janma liyA vahAM para karakakaMTaka rAjA rAjya karatA thA / usI nagara meM kuberadatta zreSTha rahatA thA / usakI patnI kanakamAlA, usakA putra dhanadeva thA / dhanadeva ra vaha bAhmaNa putra manohara donoM pakke dosta the, para dhanadeva jinadharmIya va manohara zaiva dharmI thA va daridrI thA, dhanadeva sampanna thA, manohara krodhI to dhanadeva vRtti se zAnta thA / paraspara virodhI svabhAva hone para bhI ve sacce dosta the / dhanadeva vivekI thA usane manohara ko jinadharmI banAne kA nizcaya kiyA / vaha use apane sAtha niyama se jina mandira le jAtA thA, para dhanadeva mandira meM jAtA thA taba vaha bAhara khar3A rahatA thA / * eka bAra donoM buddhisAgara muni ke darzana ko gaye / unako namaskAra karake Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 66 vaha eka ora jAkara baiTha gayA / taba manohara ko dekhakara kara muni mahArAja ne pUchAApa kahAM se Aye haiM ? taba vaha bolA maiM apane ghara se AyA hUM / taba mahArAja ne kahA vaha to mujhe mAlUma hai para isake pahale kahAM se prAye ho vaha mAlUma hai kyA ? taba manohara kahane lagA, mujhe vaha mAlUma nahIM hai / vaha Apa hI mujhe batAveM / taba muni mahArAja ne usakA pahalA bhava batAyA / yaha sunakara usako bahuta duHkha huA / taba usane muni mahArAja ke pAsa sapta paramasthAna vrata liyA aura vidhipUrvaka pAlana kiyA / vaha punaH dhanI ho gayA aura marakara svarga meM devendra huA, vahAM para vaha roja jina mandira meM pUjA karatA thA naMdIzvara dvIpa meM darzana ko jAtA thA vahAM para usane apanA pUrA samaya dharmadhyAna meM hI bitAyA / vahA~ se cyuta hokara rAjana tere peTa se janma legA / yaha sunakara rAjA apane parivAra sahita apane nivAsa sthAna para zrAyA / usake bAda rAnI ko garbha rahA aura putra janma huA, usakA nAma zrIpAla rakhA, rAjA ne usako rAjya dekara svayaM jinadIkSA dhAraNa kI / karmakSaya karake mokSa gayA / zrIpAla ne bhI bahuta varSa taka prAnanda se rAjya kiyA, yaha kathA sunakara zreSThI arthAta naMdimitra aura naMdizrI ina donoM ne yaha vrata jJAnasAgara mahArAja ke pAsa liyA / saMkaTahararaNa vrata yaha vrata varSa meM tIna bAra 2 bhAdrapada, mAgha aura caitra ina tIna mahInoM meM karanA cAhie ina / mahinoM meM zukla pakSa kI 13 se zukla pakSa kI 15 taka karanA cAhie / pratyeka dina "OM hrAM hrIM hrIM hrauM hraH asi zrA usA sarvazAnti kurU kurU svAhA " isa mantra kA 108 bAra trikAla jApa karanA / aisA yaha vrata tIna varSa karanA cAhie aura phira udyApana karanA cAhie / yadi udyApana kI zakti na ho to punaH vrata karanA cAhie / sakalasaubhAgya vrata Azvina zukla 14 ko upavAsa karanA jina mandira meM jAkara bhagavAna kA abhiSeka karanA, saba pUjA karane ke bAda navadevatA kI pUjA karanA, yaha pUjA dina Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 ] vrata kathA koSa meM cAra bAra va rAta ko cAra bAra karanI caahie| pratyeka samaya abhiSeka karanA cAhie bAda meM OM hrIM zrIM klIM aiM arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo jina-dharma jinAgama jinacaityacaityAlayebhyo namaH / isa mantra kA 108 bAra puSpoM se jApya karanA cAhie / sahasranAma par3hakara paJcaparameSThI kA 108 bAra jApa karanA cAhiye / zAstra par3hanA cAhie isa vrata kI kathA par3hanI cAhie / pUrA samaya dharmadhyAna se bitAnA caahie| brahmacarya kA pAlana karanA cAhie / satpAtroM ko prAhAra dekara phira dUsare dina pAraNA krnaa| aisA yaha ATha varSa karanA cAhie / bAda meM udyApana karanA caahie| usa samaya navadevatA vidhAna kara ke 113 kalazoM se abhiSeka karanA caahie| kathA ___ isa bharata kSetra meM AryakhaNDa meM saurASTra nAmaka eka deza hai usameM dvArakAvatI nAma kI sundara dhanadhAnya se sampanna nagarI hai, usakA rAjA kRSNa aura rAnI satyabhAmA tho, vaha bar3I sundara saunrdazAlI thI isake alAvA bhI kRSNa ko bahuta striyAM thIM / eka dina satyabhAmA snAna karake vastra pahana ke alaMkAra DAla rahI thI taba vaha kAMca meM apanA rUpa nihAra rahI thii| taba nArada pIche se A gaye para vaha to apanA zRgAra dekha rahI thI use mAlUma nahIM thA para nArada ko apanA apamAna lgaa| isaliye unhoMne apanA badalA lenA cAhA, unhoMne socA ki ye abhimAna hai maiM AyA usane dekhA nahIM / ataH maiM isase bhI sundara kanyA se kRSNa kI dUsarI zAdI karAUMgA / isa vicAra se vaha saba ora ghUmane lage / satyabhAmA se bhI sundara kanyA kahIM milI nahIM / anta meM ve kuNDanapura meM Aye, vahAM rAjA bhISmaka rAjya karate the / unakI rAnI lakSmImati, usakI putrI rukamaNI thI va putra rukmii| rukamaNI saba guNoM se sampanna, vidvAna evaM saba kalAoM meM nipuNa thii| saundarya kI to vaha mUrti hI thii| nArada pahale darabAra meM gye| rAjA ne unakA sammAna kiyA / taba antaHpura meM gaye, saba ne usakA Adara kiyaa| vahAM vaha rukamaNI kA rUpa dekhakara cakita ho gaye / satyabhAmA kA rUpa to isake rUpa ke Age kucha bhI nahIM hai / taba isakI zAdI kRSNa se karAnI caahie| Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [667 taba nArada ne usako AzIrvAda diyA aura kahA "tU dvArakAdhIza kI patno ho" taba rukamaNI ne pUchA dvArakApati kauna hai ? aisA pUchane para unhoMne yAdava kula ke itihAsa kA varNana karate hue kRSNa ke acche guNoM kA varNana kiyaa| yaha sunakara rukamaNI ke mana meM kRSNa ke prati AdarabhAva jAgA, usane mana meM usI se zAdI karane kA nizcaya kiyaa| nArada bahuta catura the dUsaroM ke mana kI bAta jaldI jAna jAte the| unhoMne rukamaNI ke hRdaya kI bAta jAna lii| usakA eka sundara citra aMkita kara kRSNa ko batAyA kRSNa usake rUpa se pAgala ho gyaa| usane zAdI karane kA nizcaya kiyA / nArada kA kAma pUrNa huaa| idhara rukamaNI kA bhAI rukmI yaha zizupAla ke pakSa kA thaa| zizupAla bar3A parAkramI rAjA thA usane zizupAla ko rukamaNI dene kA nizcaya kiyA thA / rukamaNI ko yaha bAta mAlUma huI usako atyanta duHkha huaa| usa duHkha se vaha pAgala jaisI ho gayI thI / taba usakI mAM ne usako samajhAyA aura kahA "bAlike vyartha kA duHkha mata karo jo vidhi meM likhA hai vahI hogaa| nArada kA AzIrvAda bekAra nahIM jAyegA / usI samaya eka avadhijJAnI muni vahAM Aye the / unhoMne use kRSNa ko paTTarANo hone ko kahA thaa| muni ke vacana mithyA nahIM hote haiN|" idhara rukamaNI kI zAdI kA muhUrta nikAlA gayA taba rukamaNI ne dUta ke sAtha kRSNa ko patra bhejA, usane likhA "mAgha zukla aSTamI ko mero zAdI nizcita huI hai / Apa usake pahale pAyeM maiM Apako nagara ke bAhara mandira meM milagI aura ApakI rAha dekhU gI / yadi Apa nahIM Aye to merI zAdI zizupAla se ho jAyegI, aisA smjhnaa|" idhara zAdI kI taiyArI ho gayI, zizupAla saparivAra lagna-maNDapa meM kuDanapura aayaa| taba taka kRSNa bhI nizcita sthAna para A gaye / rukamaNI bhI batAye huye mandira meM gayI, kRSNa ne kahA-calo, hama idhara se nikala cleN| taba rukamaNI ratha meM baiTha gayI aura kRSNa ne pAMcajanya nAmaka zaMkha phUkA usane isase zatru ko jAgRta kiyaa| yaha gar3abar3a rukamI aura zizupAla ke kAna para gaI taba kRSNa aura zizupAla kA yuddha zurU ho gayA / rukamaNI Dara gayI usane kahA zizupAla Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 ] vrata kathA koSa ke pAsa bahuta senA hai aura Apa do hI haiN| taba kRSNa ne kahA "tU cintA mata kara isako hama do hI bahuta haiN|" zizupAla kA vadha ho gayA taba usakI senA bhAga gayI / taba kRSNa rukamaNI ko lekara giranAra parvata para mAye / vahAM unakA vivAha ho gayA aura gupta rIti se dvArakA gye| satyabhAmA ke mahala ke pAsa hI eka mahala meM rukamaNI ko rakhA aura use paTarAnI pada diyA / yaha bAta satyabhAmA ko jJAta huii| usane kRSNa ke pAsa rukamaNI se milane kI icchA prakaTa kii| taba eka dina kRSNa ne satyabhAmA se kahA "priya tU maNivApikA ke udyAna meM baiTha, maiM rukamaNI ko vahAM lekara AtA huuN|" satyabhAmA usa udyAna meM gayI / vahAM rukamaNI pahale se hI jAkara baiThI thii| satyabhAmA ne use dekhA usake rUpa se koI vanadevI hogI aisA samajhakara rukamaNI ko usane Adara se namaskAra kiyA aura bolI "devI tU mere para prasanna ho, rukamaNI kA kRSNa se prema haTa jAya aisA kucha kara / " kRSNa pAsa meM hI chipe hue dekha rahe the| ve ekadama Age pAye aura bole-"rukamaNI se mila liye ?" taba satyabhAmA gusse se bolI ki Apa boca meM kyoM bolate ho ? hama donoM to eka ho gayI haiM / taba rukamaNo ko jJAta huA ki yahI satyabhAmA hai, taba use namaskAra kiyaa| para satyabhAmA mana meM jalane lgii| vaha gusse se andhI ho gyii| usane gusse se usake kapar3e nikAlakara nagna karane kA socaa| para jaise-jaise vaha vastra khIMcatI gayI vaise-vaise usake zarIra para vastra bar3hate gaye / hajAroM vastra usane khIMcakara nikAle para punaH usake vastra ho jAte the / isa prakAra jaba hotA gayA to vanadevatA ko sahana nahIM hayA / vaha prakaTa hokara bolI "rukamaNI mahAna pativratA hai isane pahale janma meM sakala saubhAgya vrata kA pAlana kiyA hai, isake kitane hI vastra nikAlogI para vaha nagna nahIM hogI isaliye vyartha kA upasarga karake pApa mata bAMdha / " Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa taba satyabhAmA zaramAyI, usako apane kRtakRtya kA pazcAtApa huA / phira donoM eka ho gayIM / donoM vanakrIr3A kara apane-apane mahala meM gyoN| thor3e dina ke bAda donoM ko garbha rahA eka hI dina donoM ke putra utpanna huye / yaha bAta batAne ke liye donoM kI dAsiyAM kRSNa ke pAsa gyiiN| kRSNa soye huye the isalie satyabhAmA kI dAsI sira ke pAsa va rukamaNI kI dAsI paira ke pAsa khar3I thI, uThate hI kRSNa kI dRSTi rukamaNI kI dAsI kI aora gayI, isalie use pahale rukamaNI ke putra-janma kA patA lgaa| pUrva ke vaira se dhUmaketu asura ne rukamaNI ko mAyAvI nidrA meM sulA diyA, usake lar3ake kA haraNa kiyA aura use eka jaMgala meM patthara ke nIce rakhA / pUrvapuNya se eka vidyAdhara apane vimAna se jA rahe the / para unakA vimAna usa sthAna para ekAeka ruka gayA / usa vidyAdhara ne noce Akara dekhA to use patthara ke nIce eka choTA-sA bAlaka dikhAI diyaa| usakI strI kAMcanamAlA putrahIna thI, isalie usa vidyAdhara ne usase kahA "apane puNya udaya se hI yaha putra hameM milA hai| isalie ise tU grahaNa kara / tujhe gupta garbha thA aura rAste meM putra utpanna huaA hai, aisA saba ko kheNge|" bacce ko dekhate hI kAMcanamAlA ko prema umar3a paayaa| usane use uThA liyA / apane rAjya meM prAkara putra utpanna hone kA utsava manAyA aura usakA nAma padya mna rakhA / vaha lar3akA dhIre-dhIre bar3hane lgaa| idhara rukamaNI kI nidrA khulI to zayyA para bacce ko nahIM dekhA jisase usakI talAza zurU huI / para baccA kahIM bhI nahIM milA / rukamaNI dukha se cUra ho gaI / yaha kRSNa ko mAlUma huA, unheM lagA ki maiM itanA balavAna hU~, phira bhI mere para yaha Apatti kaise AyI / isakA use Azcarya humaa| para karma ke Age kisI kI calatI nahIM hai| kRSNa ne rukamaNI ko bahuta smjhaayaa| bahuta samaya ke bAda nArada vahAM prAye, ve bAlaka ko DhUr3hane pUrva videha meM gye| unhoMne sImandhara svAmI ke darzana kiye aura prazna pUchA, taba unhoMne kahA "pUrva bhava kA vairI use le gayA thA aura use eka patthara ke nIce rakhA, vahAM se vidyAdhara jA rahA thA vaha usako apane nagara le gayA hai / taba nArada usa nagara meM gayA, vahA~ ke rAjA ne usakA svAgata kiyA aura Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 ] vrata kathA koSa nArada rAnI ke mahala meM gyaa| vahAM usane pradyumna ko dekhaa| phira vaha nArada dvArakA pA gyaa| saba bAta usane batA dI aura kahA ___ "ApakA putra vApasa AyegA para abhI usameM derI hai / jaba isa vana meM prAkAlI mayUra nRtya kareMge, maNivApikA tumbar3I meM bharI jAyagI taba ApakA lar3akA ghara AyA aisA samajhanA / taba taka Apa duHkha mata karo, vaha sukhI hai, usakI cintA bhI mata kro|" ___ idhara satyabhAmA kA putra bar3A ho gyaa| usakA nAma bhAnukumAra rkhaa| duryodhana ne apanI putrI usako dene kA nizcaya kiyA / rukamaNI cintita huI / usa samaya nArada pamjhana ko lekara dvArakA aAyA / pUrva kahe anusAra mora nAcane lage maNivApikA bhrii| yaha dekhakara putra aba AyegA aisA mAlUma huA / mAtA-pitA se padya mna ne bheMTa ko saba jagaha AnaMda hI prAnanda chA gayA aura duryodhana kI putrI kI zAdI bhAnukumAra se na hokara padyumna kumAra se huyii| kaI dina cale gaye, neminAtha tIrthaMkara kA samavazaraNa usa vana meM paayaa| saba loga darzana ko gye| prabhumukha se dharma-zravaNa kiyA, taba rukamaNI ne varadatta gaNadhara se pUchA "pUrva bhava meM maiMne kaunasA pApa kiyA thA jisane mujhase mere putra ko alaga kiyA ?" taba gaNadhara ne kahA "pUrva meM magadha deza meM lakSmI grAma meM somasena brAhmaNa rahatA thaa| usakI stro lakSmImati thii| usane samAdhigupta munirAja kI niMdA kI jisake kAraNa vaha durdhara pApa se grasita huA jisase marakara vaha naraka meM gyii| vahA~ se vaha sAta bhava maura lekara narmadA ke peTa se duSkula meM utpanna huI / janma lete hI usake mAtA-pitA mara gaye, auroM ne hI usakA pAlana kiyA / bar3I hone para vaha bhIkha mAMgane lgii| eka dina nadI kinAre manirAja ko dekhakara usake mana meM unake darzana kI icchA huii| bar3I bhakti se usane muni ke darzana kiye aura muni se vrata liye / vahAM se usane marakara naMdana zreSThi ke ghara makSmImatI nAma se janma liyA / zreSThI ke ghara muni AhAra ke liye praaye| zreSThI ne navadhAbhaktipUrvaka unako AhAra diyaa| usa samaya lakSmImatI ne unake mukha se apanA pUrva bhava jAna liyA / unake pAsa se usane yaha vrata liyaa| vrata kA yathAvidhi pAlana kiyA / anta Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa - 171 meM marakara tU isa janma meM AyI hai / rukamaNI ko AnaMda huA, usane vaha vrata svIkAra kiyA aura yathAvidhi phira se pAlana kiyA / isa prakAra isa vrata kI mahimA hai / isaliye anya jIvoM ko bhI yaha vrata pAlana karanA cAhiye / jisase sabakA kalyANa ho / pratha saMzaya mithyAtvanivAraNa vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna kareM / antara sirpha itanA hai ki vaizAkha zu. 14 ke dina ekAzana kareM / 15 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA va mantra jApa Adi kareM / patte mAMDe | zratha sthitIkaraNAMga vrata kathA vrata vidhi :- - pahale ke samAna kare antara sirpha itanA hai ki kArtika zu. 5 ko ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa pUjA ArAdhanA kare / jApa :- OM hrIM zrIM sthitIkaraNa samyagdarzanAMgAya namaH svAhA / 6 dampatiyoM ko bhojana karAye / yaha samyagdarzana sthitIkaraNAMga pahale vAriSeNa muni ne pAlana kiyA thA jisase usakI acchI gati huyI / zratha saMrakSaraNAnaMda nivAraNa vrata kathA vidhi :- kathA aura vidhi pUrva ke samAna hai / antara sirpha itanA hai ki baizAkha zu. 8 ke dina ekAzana kareM / 6 ke dina upavAsa kare / navadevatA pUjA mantra ArAdhanA jApa kare / patte mA~De / atha sagaracakravartI vrata kathA vrata vidhi : - mArgazIrSa zuklA ke pahale zanivAra ko ekAsana karanA / ravivAra ko snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjAdravya ke sAtha jinAlaya jAye / tIna pradakSiNA mandira kI lagAkara naMdAdIpa lagAye / vimalanAtha tIrthaMkara pratimA pAtAlayakSa va vairoTIyakSI sahita sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare / eka pATe para 13 svastika banAkara pAna akSata phUla phala vagairaha rakheM / aSTadravya se tIrthaMkara kI pUjA karanA / Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 ] vrata kathA koSa zru ta va gaNadhara kI pUjA karake yakSayakSI va brahmadeva kI arcanA kre| paMcapakavAna banAkara cddh'aayeN| OM hrIM zrIM klIM aiM prahaM vimalanAtha tIrthaMkarAya pAtAlayakSa vairoToyakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 puSpa car3hAyeM / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / isakI kathA par3he / eka pAtra meM 13 pAna rakhakara aSTadravya va nAriyala lekara mahArya kare / usa dina upavAsa karanA / satpAtroM ko AhArAdi denA / dUsare dina pUjA va dAna karake pAraNA kare / tIna dina brahmacaryapUrvaka rheN| isa prakAra 12 ravivAra taka karake phAlguna aSTAnhikA meM udyApana kare / usa samaya vimalanAtha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare / catuHsaMgha ko cAra prakAra kA AhAradAna de / __ kathA jambUdvIpa meM pUrva videhakSetra meM sItA nadI ke dakSiNa meM vatsakAvatI deza meM pRthvI nagara hai / vahAM jayasena rAjA rAjya karate the| unakI jayasenA paTTa rAnI thii| unake ratiSeNa ba dhRtiSeNa do putra the| eka dina aAhAra nimitta yazodhara nAma ke mahAmunIzvara pAye, jayasena rAjA ne pratigrahaNa karake apane rasoI ghara meM le jAkara AhAradAna diyaa| pazcAt munivara kucha dera baiThe aura dharmopadeza kiyaa| yaha suna rAjA ne apanA bhavaprapaMca pUchA jise munivara ne btaayaa| yaha sunakara rAjA ko saMtoSa huyA / usI samaya usane sagaracakravati vrata svIkAra kiyaa| muni ne sabako AzIrvAda dekara vihAra kiyA aura rAjA ne yaha vrata yathAsamaya taka pAlakara udyApana kiyaa| ___kAlAMtara meM ratiSaNa putra kI acAnaka mRtyu huI / putra zoka se rAjA ko vairAgya utpanna huprA / ataH dhRtiSeNa putra ko rAjyabhAra dekara mAruta va mithuna rAjA ke sAtha yazodhara muni ke pAsa jinadIkSA lekara kaI dinoM taka tapasyA karake samAdhi kI jisase pAraNa svarga meM mahAbala nAma ke deva hue| inake sAtha dIkSita mAruta bhI usI svarga meM maNiketu nAma ke deva hue| ve donoM deva prema se rahate the / eka dina donoM ne pratijJA kI ki hama donoM meM se jo prathama manuSya-bhava Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa 673 dhAraNa karegA use devaloka meM rahane vAlA virakta karake jina dIkSA ke lie preraNA de / mahAbala vahAM se cyuta hokara prayodhyA meM samudra vijaya va dharmapatnI subalA ke sagara nAma ke putra hue| yuvAvasthA meM unheM cakravartI pada milA / itane aizvarya prApti ke bAda bhI vaha dharmamArga ko bhUlate nahIM the / unake sATha hajAra putra hue / ne kAlAMtara meM zrIdhara caturmukha munizvara ko caturiMNakAya deva vahAM Aye / usa samaya maNiketu deva bhava kI bAta jo jinadIkSA ke lie kahA thA bhramaNa ke kAraNIbhUta hai / apanI pratijJA pAlane hUM / kintu putramohI sagara para usa samaya koI hokara maNiketu deva cale gaye / kevalajJAna utpanna huA | tabhI sagara cakravartI se apane pahale viSaya bhoga dukha aura saMsAra parihetu hI maiM itanA nivedana kara rahA prabhAva nahIM par3A / yaha dekha nirAza kucha dina pazcAt maNiketu deva nirgrantha muni kA veSa dhAraNakara sagara cakravartI ke jina mandira meM gaye / yaha suna cakravartI ne Akara namaskAra kiyA / pazcAt pUchA ki Apane yauvanAvasthA meM yaha dIkSA kyoM dhAraNa kI ? mujhe Azcarya ho rahA hai / taba munivara bole yaha dhana-vaibhava saba vinAzazola hai, ataH jinadIkSA lekara prAtma-kalyANa karanA ucita hai, kintu vaha kiMcita bhI vairAga ko prApta nahIM hue / eka dina cakravartI se unake sATha hajAra putroM ne kArya dene ke lie nivedana kiyA kintu rAjA ne kAma binA sauMpe ho vApasa bheja diyA / yadi kabhI jarUrata par3I to tumheM bulA lUMgA / kucha dina bAda ve punaH pitA ke pAsa Akara kArya sauMpane ke lie nivedana karane lage / jaba taka kAma nahIM sauMpeMge hama bhojana nahIM kareMge / taba pitA bole kailAza parvata para bharata cakravartI ne tIrthaMkaroM ke suvarNamaya mandira banAye haiM jinameM amUlya ratnamayI pratimA sthApita kI hai / paMcama kAla meM atyaMta viSaya mohI loga utpanna hoMge jinase saMrakSaNa honA Avazyaka haiM prataH tuma jAkara usa parvata ke cAroM ora khAI khodakara gaMgA nadI kA pAnI bhara do| saba ne kI sahAyatA se gaDDhe taiyAra kara liye pazcAt gaMgA nadI ke pAnI hetu himavAna parvata para gaye / yaha mAlUma par3ate hI maNiketu deva vahAM pahuMca gaye aura bhayaMkara dRSTi viSadhara sarpa rUpa dhAraNakara viSArI phuMkAra chor3A jisase saba rAjaputra mUrchita ho gaye / yaha AnaMdita hokara daNDa ratna Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 ] vrata kathA koSa samAcAra pradhAna mantrI ko jJAta hue para putra-moha se pitA dukhI hoMge yaha soca usane hakIkata nahIM btaayii| taba usa mariNa ketu deva ne brAhmaNa rUpa dhAraNa kiyA aura cakravartI ke pAsa gayA aura rote hue bhI hakIkata nahIM batAyI parantu bolA merA eka hI putra thA, vahI kamAkara khilAtA thA, kintu durbhAgya se vaha mara gayA / aba vaha mujhe kaise prApta hogA yaha mujhe cintA huI hai| isako Apa hI dUra kara sakate haiM / dUsarA koI nahIM kara sakatA hai / isaliye maiM ApakI zaraNa meM AyA hU~ / isaliye Apa kucha upAya mujhe batAyo aisI merI vinatI hai / aisA sunakara cakravartI ko bar3I haMsI AI aura unhoMne kahA he vipra mahArAja ! Apa bar3e bhole haiN| jo maraNa ko prApta hotA hai vaha vApasa jIvita kaisA hogA / kAla sabako AtA hai cAhe vaha choTA ho cAhe vaha bUr3hA ho cAhe javAna ho / vaha jIvita kaise hogA / aba thor3e hI dina meM tumheM bhI kAla nahIM chodd'egaa| yadi Apa bhI apanI rakSA cAhate haiM to jinadIkSA dhAraNa karo isI meM ApakA Atma-kalyAraNa hai / yaha saba suna bAhmaNa bolA ki yadi kAla kisI ko nahIM chor3atA to phira eka Avazyaka bAta hai use suno maiM kahane ke liye bhUla gayA thA mujhe kSamA kro| jaba maiM A rahA thA taba loga Apasa meM bola rahe the ki bahuta burA huA / mahArAjA ke sATha hajAra putra kailAza parvata ke cAroM tarapha khAI khodane gaye the ve saba acAnaka maraNa ko prApta huye| itanA vAkya pUrA rAjA ne sunA nahIM ki rAjA ko cakkara A gayA, mUcchita hokara gira gaye taba sevakoM ne unakA zItopacAra kiyA jisase rAjA kI mUrchA dUra huii| taba samaya pAkara vipra ne isa kSaNika saMsAra se vairAgya utpanna hone vAlA dharmopadeza diyaa| jisase usa brAhmaNa veSadhArI deva kA kArya siddha ho gyaa| phira jisake mana meM vairAgya utpanna huA hai aise cakravati ne apane putra bhAgoratha ko rAjya dekara dRr3hadharma kevalI ke pAsa nigraMtha dIkSA lI / taba usa vipra ne kailAza parvata para jAkara una saba putroM ko saceta karake unase kahA he rAjaputro ! Apake pitAjI Apake mRtyu ke samAcAra sunakara atyanta duHkhI huye aura virakta hokara jinadIkSA grahaNa karalI, isalie maiM ApakA patA lagAte-lagAte yahAM AyA hUM isaliye Apa jaldI hI apanI nagarI meM jaano| yaha suna unheM bahuta duHkha huA Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 675 taba ve vipra se bole - mahArAja ! aba hama nagara kI ora nahIM jAte haiM hamAre pitAjI ne saMsAra chor3akara jisa mArga ko apanAyA hai vahI mArga hamArA hai, isalie Apa nagara meM jAkara bhAgIratha se kaha deM ki ve hamArI cintA na kreN| aisA kahakara sabane dRDhadharmakevalI ke pAsa jAkara apane pitAjI ke samAna jinadIkSA dhAraNa kI / bAda meM usa vipra ne ayodhyApurI meM prAkara bhAgIratha ko bItI huI saba bAteM batAyI, yaha sunakara usako bhI vairAgya utpanna huA / parantu pIche rAjya dekhane vAlA koI bhI nahIM thA, ataH vaha zrAvaka ke vrata lekara ghara meM hI pAlana karane lagA / phira vaha brAhmaNa veSadhArI deva usa sagara cakravartI ke pAsa gaye / unheM namaskAra kara unhoMne kahA - he munivarya ! bahuta bar3A aparAdha kiyA jo prApa kSamA kreN| maiM sevaka hUM yaha saba maiMna Apako sanmArga meM lagAne ke lie kiyA thA / taba sagara bole- isameM kSamA karane kA tumane kaunasA aparAdha kiyA hai / ulTA tumane mere para upakAra kiyA hai, mitra-sneha ke kAraNa tumane jo upakAra kiyA hai vaisA karane meM kauna samartha hai | Apa zrI jinezvara ke sacce bhakta ho / yaha saba sunakara usa mariNa - ketu ko bahuta hI Ananda huA / maNiketu bhakti se sabako vandanA karake ghara gayA / maiMne vaha muni saMgha vihAra karate-karate zrI sammedazikharajI para prAyA, vahAM para una munimahArAjoM ne kaThora tapa kiyA jisase karmakSaya kara mokSa gaye / yaha bAta jaba bhAgIratha rAjA ne sunI to usane bhI apane putra varadatta ko rAjya dekara kelAza parvata para jAkara zivagupta muni ke pAsa dIkSA lI / ve bhAgIratha vihAra karate-karate usa nadI ke taTa para Aye vahAM pratimA yoga zrAtApana yoga vagairaha se tapazcaryA kI / usase unheM kevalajJAna utpanna huA yaha jAnakara deva vahAM prAye / unhoMne unake caraNoM kA abhiSeka kiyA jisase bahuta hI pAnI bahakara AyA to loga usI ko gaMgA nadI kahane lage aura usI ko pavitra samajha kara usameM snAna karane lage / phira ve bhAgIratha munirAja zukladhyAna ke yoga se sarva karmoM kA nAza kara mokSa gaye aura vahAM ananta sukha kA anubhava karane lage / aisA pUrva janma meM kiye gaye vrata kA mAhAtmya hai | Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 ] vrata kathA koSa atha sukumAravrata kathA vrata vidhiH- 12 mahInoM meM kisI bhI mahIne ke zukla pakSa kI caturthI yA kRSNa pakSa kI caturthI ko ekAzana kare / sampUrNa vidhi pahale ke samAna kare / jApa :- OM hrIM zrIM zrarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarbasAdhubhyo namaH svAhA isa mantra kA jApa 108 puSpoM se kare / kathA isa jambUdvIpa meM bharata kSetra meM avaMti nAmaka deza hai, usameM ujjayanI nAmaka eka manohara nagara hai / usameM pradhotana nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usake nagara meM surendradatta nAmaka eka bar3A guNazIla, sundara, sukomala seTha rahatA thA, usako yazobhadrA nAmaka patnI thI / 32 koTi dhana kA svAmI thA para usako putra nahIM thA, isaliye vaha cintA meM apanA samaya nikAlatA thaa| eka dina nagara ke udyAna meM zIlasAgara nAmaka mahAmuni saMgha sahita Aye / yaha zubha samAcAra rAjA ne sune to vaha darzana karane ke liye gaye vahAM bhakti se tIna pradakSiNA dekara vandanA kI / phira bahuta samaya taka dharmopadeza sunA phira rAjA vinaya se hAtha jor3akara kahane lagA ki he jJAnasiMdho svAmina ! ApakI kRpA se mujhe saba kucha prApta huA hai para mAtra hamAre putra nahIM hai isaliye hama duHkhI haiM / ataH aba hameM putra hogA ki nahIM aura usake liye hama kaunasA vrata kareM, yaha bAta hameM Apa kRpA karake kheN| yaha suna munizvara ne unase kahA - he bhavya zreSThina ! aba Apako bar3A puNyazAlI va bhavya putra utpanna hone liye Apa sukumAra vrata kA pAlana kro| aisA kaha kara unhoMne vrata kI saba vidhi batAyI / yaha suna usako bahuta AnaMda huA / saba darzanakara apane-apane sthAna cale gaye / phira surendradatta zreSThI va usakI patnI ne isa vrata kA pAlana kiyA aura udyApana bhI kiyA / vAlA hai usake usake bAda yazobhadrA ko garbha rahA / usake nava mahine pUrNa hone para sukumAra nAmaka putra utpanna huA / putra kA mukha dekhate hI zreSThI ko vairAgya utpanna huA jisase usane jaMgala meM jAkara jinadIkSA lI / ghora tapazcaraNa karake samAdhipUrvaka zarIra chor3A jisase vaha svarga gaye aura cirakAla sukha bhogane lage / Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 677 idhara sukumAra ke bar3A hone para usakI mAtA ne 32 kanyAoM se usakI zAdI krvaayii| sukumAra sukha se samaya bitAne lagA / eka bAra unake ghara ke sAmane bagIce meM eka avadhijJAno muni cAturmAsa ke nimitta ruke / vahAM unhoMne varSA yoga dhAraNa kiyaa| __ cAturmAsa pUrNa hone ke dina prAtaHkAla meM vaha muni triloka prajJapti kA pATha karane lge| jaba vaha pATha sukumAra ke kAnoM meM par3A to usako pUrvabhava kA smaraNa ho gayA / isaliye ve usI samaya vairAgya ko dhAraNa kara una munizvara ke pAsa gaye, mahArAja ne avadhijJAna se saba jAna liyA thaa| isaliye usase kahA ki he bhavya ! aba tero prAyu tona dina ko baco hai isaliye tU apanA prAtma-kalyANa kara / sukamAra ko bhI prAzcarya huA / unhoMne usI samaya digaMbarI dIkSA lI / ghora upasarga sahana kara samAdhi se maraNa ko prApta huye jisase ve acyuta svarga meM deva huye / vahAM ve cirakAla sukha bhogakara anukrama se mokSa jaayeNge| atha subhauma cakravati vrata kathA prASAr3ha zu. 7 ke dina ekAzana kare aSTamI ke dina subaha zuddha kapar3e pahana kara praSTa dravya lekara mandira jAye / pITha para uddhara bhUtakAla ke tIrthaMkara kI pratimA sthApanA kara paMcAmRta abhiSeka kraave| bhagavAna ke sAmane eka pATe para svastika nikAlakara usa para praSTa dravya rakhe / nirvANa se uddhara taka tIrthaMkaroM kI pUjA arcanA kare / OM hrIM zrIM klIM ahaM uddhara tIrtha karAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare prAratI kare, usa dina upavAsa kare / dUsare dina pUjA dAna karake pAraNA kare / isa prakAra aSTamI va caturdazI 8 pUrNa hone para udyApana kre| ___ usa dina uddhara tIrtha kara kA vidhAna kara mahAbhiSeka kare / caturvidha saMgha ko dAna de / mandira meM bartana prAdi de| ... kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM Arya khaNDa hai, usameM kAzmIra nAmaka deza hai, usameM bhUtilaka nAmaka nagara hai| vahAM prAcIna kAla meM bhUpAla nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI strI, purohita, mantrI, zreSThI, senApati mAdi parivAra thaa| Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 ] vrata kathA koSa eka dina saMbhUta nAmaka digambara divyajJAnI munizvara AhAra caryA ke lie vahAM Aye / taba rAjA ne navadhAbhaktipUrvaka AhAra dAna diyaa| phira munizvara eka pATe para baiTha gaye / rAjA ne hameM koI vrata do aisA kahA taba unhoMne subhauma cakravartI vrata karane ke liye kahA / vidhi bhI pahale ke samAna saba batA dI / rAjA ne yaha vrata kiyA / eka dina zatrutroM se yuddha meM lar3a rahA thA, vaha hAra gayA / mAna bhaMga hone se usake mana meM tatkAla vairAgya utpanna huA / jisase unhoMne jaMgala meM jAkara jinezvarI dIkSA lI / cakravartI ko dekhakara unhoMne nidAna kiyA anta samaya samAdhi pUrvaka maraNa huA, mahA zukra meM deva huA, svargIya sukha bhogakara jamadagni nAmaka rAjA humA, kumAra avasthA meM hI use vairAgya ho gayA jisase mithyAtApasI hokara paMcAgnitapa tapane lagA / idhara eka nagara meM dRr3hagrAhI nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vahAM harivarmA nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| donoM kA bhrApasa meM bahuta pra ema thA, eka dina ina donoM ko saMsAra se vairAgya ho gayA jisase donoM ne jinadIkSA dhAraNa kI aura ghora tapa - zcaryA karane lage / anta samaya meM samAdhipUrvaka maraNa huA jisase dRr3hagrAhI to zatAra svarga meM va harivarmA jyotiloka meM jyotiSi deva huA / eka bAra donoM deva acAnaka sammedazikhara ke darzana karane Aye / vahAM ve tapasyA ke mahatva kI carcA kara rahe the / unhoMne vahAM jamadagni ko tapasyA karate dekhA, pakSI banakara usa tApasa ke zrAzrama meM ghoMsalA banA kara rahane lage / eka dina donoM pakSI Apasa meM kahane lage ki Aja meM jaMgala meM gayA thA vahAM mujhe eka bAta sunane ko milI hai vaha bahuta hI kharAba hai taba dUsare pakSI ne kahA vaha bAta kaunasI hai ? taba usane kahA isa jamadagni ko naraka kI gati prApta hogI / isa prakAra kA pakSiyoM kA vArtAlApa sunakara vaha jamadagni bahuta hI gusse se unake pAsa AyA aura pUchane lagA ki mujhe naraka gati milegI yaha tumheM kaise jJAta huA ? taba eka pakSI ne kahA 'aputrasya gati nAsti' aise zAstra meM kahA gayA hai / yaha suna usako pazcAtApa huna / zrAja taka kiyA gayA tapa vyartha gayA aisA socakara vaha usI samaya ujjayanI nagarI gyaa| vahAM para pArada nAmaka narapati rAjya karatA thA / vaha usakA mAmA Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [67 thA / jamadagni ne apanA pUrA vRtAnta sunA diyA aura kahA ki prApakI koI bhI eka kanyA mujhe deM / taba rAjA ne apanI cAra lar3akiyAM usake pAsa bhejI para tIna lar3akiyA~ to Dara kara bhAga gayI para eka lar3akI ko bahuta kucha cIjeM dekara khuza kara liyA / use vaha tApasa apane Azrama meM le gayA, vahAM para usakA usane pAlana-poSaNa kiyaa| jaba vaha bar3I ho gaI to usane usase zAdI kara lii| bahuta samaya jAne para usako patirAma va parazurAma aise do putra utpanna huye / ___eka dina ariMjaya nAmaka muni usa pAzrama meM gaye taba reNukI ne yaha merA bhAI hai aisA socakara vaMdanA ko / taba una muni ne usase kahA he kanyA ! aAja samyagdarzana rUpI dhana dene pAyA hUM jisase tujhe svargAdi sukha kI prApti hogii| aisA kahakara usako kAmadhenu va vidyAmantra va eka parazu dekara calA gyaa| eka bAra sahasrabAhu rAjA udyAna kI zobhA dekhane vahAM prAyA, taba reNukI ne usa kAmadhenu se svAdiSTa bhojana mAMgakara use bhojana kraayaa| bhojana ati svAdiSTa thA, khAkara rAjA ne kahA yaha kyA hai ? usane kahA ariMjaya munizvara ne diyA hai, taba vaha rAjA jabaradastI usa kAmadhenu ko lekara jAne lagA, taba usa patirAma va parazurAma ne unake duHkha ko dUra kiyA aura aneka vidyAe siddha kii| eka dina donoM bhAiyoM ne sAketa nagarI meM rAtri ko jAkara sahasrabAhu ko mArakara usakA rAjya chIna liyaa| isake pahale sahasrabAhu kI rAnI gupta rIti se zAMDilya nAmaka tApasa ke Azrama meM calI gaI thI / usake garbha se mahAzukra se prAyA humA deva subhauma banakara pAyA / usakA pAlana-poSaNa baha kara rahI thii| eka dina acAnaka zibagupti nAmaka mahAmuni caryA ke nimitta se usa prAzrama meM Aye, taba usa citrAvatI ne unako navadhAbhaktipUrvaka paDagAha kara niraMtarAya pAhAra kraayaa| mahArAja AhAra ke bAda bAhara baiThe the taba citrAvatI ne apane putra kA saba vRtAnta puuchaa| taba avadhijJAna se samasta bhaviSya jAnakara usako batAyA yaha 15 varSa kI umra meM SaTakhaMDa kA adhipati hogA, yaha kahakara ve muni vahAM se cale gaye / idhara patirAma va parazurAma ne bayAlosa bAra kSatriya vaMza kA nirmUla nAza kiyA thA / eka bAra unake ghara ke Upara ulkApAta humA / usa samaya eka naimittika ko Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 ] prata kathA koSa bulAkara usase pUchA to usa naimittika ne batAyA ki tumhArA koI zatru utpanna hupA hai / vaha tumhArA nAza kregaa| yaha suna unhoMne parIkSA karane ke liye eka yaMtra taiyAra kiyaa| idhara usa subhauma rAjA kI mAtA apane putra ke sAtha apane ghara pAyI aura sArA vRtAnta sunA / yaha suna usane apanI mAM kA saba duHkha nivAraNa kiyaa| ___ eka dina usa subhauma rAja-putra kA atizaya rUpa dekhakara usa rAjA ke paricAraka usa Azrama meM gupta rIti se jAkara dekhane lage aura apane rAjA parazurAma va patirAma ko saba bAta sunAI taba bahuta senA lekara hAthI para baiThakara jA rahe the / para subhauma rAja-putra ke pUrva-puNya ke kAraNa ekAeka usakI prAyudhazAlA meM cakraratna utpanna huprA aura usake sAmane Akara khar3A rahA / taba usa subhauma cakravati ne usa parazurAma ko tatkAla mAra DAlA aura sabako abhayadAna diyA aura brAhmaNa vaMza kA nirmUlana kiyaa| vaha 16 varSa kI Ayu meM hI cakravartI pada ko prApta kara chaH khaNDa kA adhipati ho gayA thaa| usakI Ayu sATha hajAra varSa kI thii| usakI UMcAI aTThAIsa hAtha thii| vaha saba prakAra ke bhogoM ko bhoga rahA thA / eka dina amRta rasAyana nAmaka eka bANa use milaa| usane vaha bANa eka prANI ko mArA jisase vaha marakara jyotiSI deva huaa| vahAM usane apane avadhijJAna se jAna liyA ki mujhe pUrva bhava meM rAjA ne mArA thA / isalie badalA lene kI bhAvanA se vaNika kA rUpa lekara Ama lekara pAyA aura saba ko batAne lgaa| taba rAjA ne use bulAyA aura vaha rAjA ko sAtha lekara samundra ke pAsa gayA aura yaha samyaktvI hai aisA socakara use NamokAra mantra likha kara poMchane ke lie kahA taba rAjA ne vaisA hI kiyA jisase vaha samyaktvahIna ho gyaa| taba usake Upara aneka upasarga kiye aura phira mAra DAlA jisase krodhabhAva se marA / ataH vaha naraka gayA aura sahasrabAhu ne lobhavaza tiryaMca gati meM jAkara janma liyaa| vaha jamadagni ke putra patirAma va parazurAma hiMsA ke kAraNa naraka ge| vaha subhauma bhI naraka gayA phira bhI usa vrata ke prabhAva se bhaviSya kAla meM tIrthaMkara hogaa| sArasvata vrata kathA (mArgazIrSa kRSNA 6 ko) poSa kRSNa 6 navamI ekAzana kara dazamI ko prAtaH zuddha hokara mandira meM jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, akhaNDa Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 681 dIpa jalAve, paMcaparameSThI kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, paMcaparameSThi kI pRthak-pRthak jayamAAlapUrvaka pUjA kare / OM hrIM zrIM garbhAvatAra kalyANa pUjitAya zrI jinendrAya namaH svAhA / OM hrIM janmAbhiSeka kalyANa namaH svAhA / isI prakAra pAMcoM kalyANaka ke mantroM se krama se bhraSTa dravya se pUjA kare / zruta va guru kI pUjana kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve / OM hrIM siA u sA paMcakalyANa pUjitebhya zrI jinendra bhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA jApya kare, sahasranAma par3he, vrata kathA par3he, svAdhyAya kare, ardhya ke sAtha nAriyala rakhakara pUrNa ardhya car3hAve, maMgala prAratI utAre, usa dina upavAsa kare satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina dAna pUjA karake svayaM pAraNA kare, tIna dina svayaM brahmacarya vrata kA pAlana kare / isa prakAra pAMca dazamI ko vrata karake anta meM udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / rAjA sugrIva ne kiyA thA, usa ke phalasvarUpa isa vrata kA pAlana anta meM mokSa ko gayA / kathA zreNika rAjA va celanA rAnI kI kathA par3he / sItAdevI vrata kathA koI bhI nandIzvara, bhraSTAnhikA parva meM paMcameru kI sthApanA kara vidhipUrvaka paMcAmRtAbhiSeka kare, maNDala mAMDakara paMcameru kI sthApanA kara aSTadravya se pUjA kare, pratyeka meru kI alaga-alaga pratimAnoM kI pUjA kare, assI jinAlayoM kI pUjA kare / OM hrIM paMcamandira sthita jinacaitya caityAlayebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI kI pUjA kare, kSetrapAla kI pUjA kare, vrata kathA par3he, eka mahA arghya hAtha meM Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 ] vrata kathA koSa lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya car3hA deve / isa prakAra ATha dina pUjA kara satpAtroM ko dAna deve, svayaM pATha vastuoM meM se eka vastu se pAraNA kare, ekAzana kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, pAMca pUjA pUrI hone para udyApana kare, usa samaya paMcameru vidhAna karake paMcAmatA. bhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA vijayA parvata para jalakApura nAma kA nagara hai, usa nagara meM amitavega nAma kA rAjA apanI vegAvati nAma kI rAnI ke sAtha sukha se rAjya karatA thA, usa rAjA ke maNimAlA nAma ko yauvanavati eka sundara kanthA thI, vaha kanyA mahAna viduSI thii| __eka dina usake ghara para munirAja AhAracaryA ke lie Aye, nirantarAya AhAra hone ke bAda UMce Asana para munirAja ko baiThAkara prArthanA karane lagI ki gurudeva mujhe koI vrata pradAna kareM, jisase mujhe mokSa kI prApti ho / taba munirAja ne kahA ki he kanye ! tuma sItAdevI vrata kA pAlana karo, aura vrata kI vidhi kahI, kanyA ne vrata ko grahaNa kiyA, munirAja jaMgala ko vApasa cale gye| maNimAlA aSTAnhikA meM eka dina pUrva mandara meru para jAkara pUjA kara japa dhyAna karake baiThI thI ki eka naradeva nAma kA vidyAdhara rAjA vahAM AyA aura usa kanyA para Asakta hokara pUjA meM vighna karane lagA, aura kara karA kara calA gyaa| prAge kucha dinoM meM usa kanyA ne AryikA dIkSA le lI aura ghora tapazcaraNa karane lagI, itane meM vo vidyAdhara vahAM Akara usake tapa meM vighna upasthita karane lagA, taba usa kanyA ne nidAna kiyA ki maiM tere bhogoM meM vighna upasthita karUgI aura marakara svarga meM devI huI, vahAM se cayakara vaha sItA huI aura vaha naradeva marakara rAvaNa huaa| kAlAntara meM vaha rAvaNa ke marane meM kAraNa bnii| yogadhAraNa vrata kathA ___ jyeSTha zukla terasa ko zuddha hokara pUjA kara ekAzana kare aura caturdazI ke dina prAtaHkAla zuddha vastra pahanakara jinamandira meM jAve, vahAM mandira kI tIna pradakSiNA samAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, caMdraprabhu bhagavAna Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vata kathA koSa -- 683 kI pratimA kSayakSi sahita sthApana kara, paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTadravya se pUjA kare, jinAgama va guru kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, usI prakAra OM hrIM aSTAMga yogadhAraka saptaRddhi saMpannAya garaNadhara devAya namaH svAhA / isa mantra se bhI 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jAya kare, yaha vrata kathA par3he, eka arghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, arghya caDhA deve usa dina upavAsa kare, dUsare dina pUjAbhiSeka dAnAdi karake svayaM pAraNA kare, tIna dina brahmacaryapUrvaka dharmadhyAna se samaya bitAve, isI prakAra ATha mahine taka pUjAkrama karake anta meM vrata kA udyApana kare, usa samaya caMdraprabha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, ATha prakAra kA naivedya car3hAve, ATha muni prAyikAoM ko dAnAdi upakaraNa deve / kathA vAsupUjya tIrthaMkara ke kAla meM narapati nAma kA rAjA dIkSA dhAraNa kara ghora tapazcaraNa karane lagA, anta meM samAdhimaraNa kara yoga dhAraNa karatA huA vrata ke phala se ahamindra deva huaa| vahAM se cayakara isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM dharmanAtha ke kAla meM kauzala deza ko ayodhyA nagarI meM sumitra rAjA ke yahAM maghavA hokara utpanna humrA, vaha maghavA cakravati huA, vaha cakravarti kucha dina rAjya kara dIkSA dhAraNa karake, yoga vrata ko dhAraNa karake ghora tapazcaraNa karatA huA anta meM bhraSTa karmoM ko nAsakara mokSa ko gayA / sahasranAma vrata kathA caitra mahinAdika meM koI bhI mahine ke zubha dina meM isa vrata ko prArambha kare, snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjA sAmagrI lekara jinamandirajI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para prAdinAtha bhagavAna kI mUrti sthApana kara paMcAmRta abhiSeka Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 ] prata kathA koSa kare, paMcakalyANa ke arghyapUrvaka pUjA kare, yakSayakSaNI va kSetrapAla kI bhI pUjA kare, paMca pakavAna car3hAve / ___OM hrIM ahaM zrI AdinAthAya gomukha cakrezvarI yakSa yakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kareM, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kre| ____OM hrIM ahaM zrImate namaH svAhA, OM hrIM ahaM svayaMbhave namaH svAhA, OM hrIM ahaM vRSabhAya namaH svAhA ityAdi 1008 nAma ke mantra bolakara arghya car3hAve, usI prakAra ina mantroM kA eka sau pATha puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, sahasranAma par3he, svAdhyAya kare, vrata kathA par3he, usake bAda zAstra va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare, eka thAlI meM nAriyala sahita arghya lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare athavA ekAzana kare / isa prakAra isa vrata ko eka varSa karake udyApana karane vAle ko sAta bhava se mokSa hotA hai, do varSa vrata karake udyApana karane vAle ko pAMca bhava se mokSa, tIna varSa vrata karake udyApana karane vAle ko tIna bhava se mokSa hotA hai, isa vrata meM 1008 upavAsa karane hote haiM athavA itane hI ekAzana karane hote haiM, vrata ko pUrA hone para udyApana kare, usa samaya sahasra nAma vidhAna kare, eka hajAra ATha naivedya car3hAve, utane hI kamala puSpa car3hAve, eka hajAra ATha kalazoM se mahAbhiSeka kare, cAroM prakAra ke saMgha ko cAra prakAra kA dAna deve, eka hI dina meM sarva pUjA kare / isa vrata meM rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA pddh'e| atha snehanaya vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kareM, antara kevala itanA hai ki jyeSTha zu. 14 ko ekAzana kare 15 ke dina upavAsa kare, NamokAra mantra kA jApa do bAra kare, do dampatiyoM ko bhojana karAye / kathA pahale vijayapura nagarI meM vijayasena rAjA apanI priya prANavallabhA paTarAno vijAyavatI sahita rahatA thaa| usakA pradhAna mantrI jayavaMta, usakI patnI Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vata kathA koSa [ 685 jayAvatI, purohita vizAlakIrti usakI patnI vizAlamatI, rAjazreSThI priyadatta aura usakI patnI priyamitrA ye pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka dina unhoMne jayavijaya nAmaka cAraNa muni se yaha vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana karake sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gaye / zratha strI vedanivAraNa vrata kathA vidhi :- pUrva ke samAna kare antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNA 1 ke dina ekAzana kare 2 ko upavAsa kare / zreyAMsanAtha tIrthaMkara kI pUjA, jApa, mantra zrAdi ke patte mAr3ale Adi kare / saptaddhi vrata kathA zrASAr3ha zukla aSTamI ke dina zuddha hokara jinamandira jI meM jAbe, pradakSiraNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare supArzvanAtha kI yakSayakSi kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, maraNadhara va zruta kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, sapta paramasthAna ke sAtha argha car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM grahaM supArzvanAthAya naMdivijayayakSa kAliyakSI sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, raNamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, pUrNa arghya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacaryapUrvaka rahe, dUsare dina pUjA dAna karake pAraNA kare, munizvaroM ko dAna deve / kathA isa vrata ko kaccha mahAkaccha rAjAzroM ne kiyA thA, usake prabhAva se sarvakarmoM kA kSaya kara mokSa ko gaye / vrata meM rAjA zroNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / zratha satyavacana mahAvrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki 5 ke dina ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kare / sammAna kare / Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 ] prata kathA koSa kathA pahale bhAnupura nagarI meM bhAnuratha rAjA bhAnumatI apanI mahArAnI ke sAtha rahate the / usakA putra bhAnukumAra usakI strI bhaanudevii| zivAya bhAnudhati mantrI usakI strI bhAnuzrI, bhAtukIti purohita usakI strI bhAnujyoti, bhAnudata, sArA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne bhAnupratApa muni se vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa gaye / atha saMyatAsaMyata vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki prASAr3ha kR. 3 ke dina ekAzana kare, 4 ke upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, sAta dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kre| kathA pahale mayUrapura nagarI meM mayUrasena rAjA mayUravadanI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra mayUrakaMTha aura mayUrakaMThi, zivAya mayUragrIva usakI stro mayUragrovI, mayUrakIrti purohita, usakI strI mayUrasundarI, mayUradatta zreSThI, usakI strI mayUradattA, sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne mayUrasAgara muni se vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha sUkSmasAparAyacAritra vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki ASAr3ha zu. 5 ke dina ekAzana kare, 6 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 4 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kre| kathA pahale pItapura nagarI meM pItaprabha rAjA pItamahAdevI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra pItamaMdara aura usakI strI pItasundarI / aura pItapAtaka mantrI usakI strI pItaguNinI, pItakIrti purohita usakI strI pItavadaMnA, pUrA parivAra sukha se rahatA thA / eka bAra unhoMne pItasAgara guru se darzana karake yaha vrata liyA isakA yathAvidhi pAlana kiyaa| sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [687 atha sAmAyika cAritra vrata kathA vrata vidhi :-prASAr3ha zu. 12 ke dina ekAzana kare aura 13 ko upavAsa kre| zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira jAve, vedIpara paJcaparameSThI pratimA sthApita kara paMcAmRta abhiSeka kare / aSTadravya se arcanA pUjA kare / mahArghya deve, prAratI kre| ___jApa :- OM hrAM hrIM hra.hro hraH arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kre| yaha kathA par3he / dUsare dina dAna pUjA karake pAraNA kre| 3 dina brahmacarya paale| isa prakAra 15 dina meM eka bAra isa tithi ko upavAsa kare / roja kSIrAbhiSeka kare / aisI hai pUjA pUrNa hone para kArtika ke nandazvira parva meM udyApana kare / usa samaya paMcaparameSThI vrata vidhAna kare / mahAbhiSeka kre| 1 dampati ko bhojana karAkara usakA sammAna kare / 108 pAma 108 kele car3hAve, 108 kamala puSpa bahAve 108 jinacaityAlayoM kI baMdanA kare / aisI isa vrata kI vidhi hai / kathA pahale gaMgApura nagara meM gaMgAsena nAmaka rAjA apanI gaMgAdevI paTTarAnI ke sAtha rAjya karatA thA / unako gaMgAdhara nAmaka putra thA va gaMgAmitrA nAmaka strI thii| vaise hI gaMgAdeva mantrI gaMgAmanti strI / purohita, zreSTha, senApatti ityAdi parivAra thaa| eka bAra unhoMne gaMgAsAgara mAmaka muni ke pAsa yaha vrata liyA, yathAvidhi pAlana kiyA jisase ve svarga sukha ko prApta kara mokSa gaye / aisA dRSTAnta hai / atha saMyata vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare, antara kevala itanA hai ki prASAr3ha kR0 2 ke dina ekAzana kare, 3 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 3 dampattiyoM ko bhojana karAve, vastra prAdi dAna kre| kathA pahale tArApura nagarI meM tArAkumAra rAjA tArAdevI apanI rAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra tArAsura aura tArAmaNI zivAya tArAvijaya usakI strI Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 ] vrata kathA koSa tArAsundarI, purohita, sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne tArAsAgara nAmaka muni se vrata liyA, usakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarva sukha ko prApta kiyA | anukrama se mokSa gae / zratha sunaya vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki jyeSTha kR0 2 ke dina ekAzana kare 3 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare / NamokAra mantra kI cAra mAlA phere, cAra dampatiyoM ko bhojana karAve vastra Adi de / kathA pahale surendrapura nAmaka nagara meM zUrasena nAmaka rAjA apanI svarUpavati rAnI ke sAtha rAjya karatA thA / usakA putra mahAsena va usakI patnI satyavati thI / usakA ratnanidhi nAmaka pradhAna va ratnAvalI nAmaka strI thI / usI prakAra zrutakIrti purohita aura zAradA usakI strI thI / kuberadatta rAjazreSThI va usakI patnI dhanAvalI thI / aisA rAjA kA parivAra thA / una sabane anantasenAcArya guru ke pAsa yaha vrata liyA thA jisase unheM anukrama se svarga sukha milA / zratha saptayakSI vrata athavA devakI vrata kathA zrAvaNa zukla 6 ko mandira meM jAkara bhagavAna ko namaskAra kare supArzvanAtha pratimA kA va yakSayakSi kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, vRSabhanAtha se lagAkara supArzvanAtha tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA kare, jinAgama aura guru kI pUjA kare, yakSa yakSiNI kI pUjA kare, kSetrapAla kI pUjA kare, sAta prakAra kA naivedya banAkara car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM supArzvanAtha tIrtha karAya nandivijayayakSakAliyakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare NamokAra mantra kA 108 bAra jAya kare, vrata kathA par3he, eka arghya thAlI meM lekara nAriyala rakhe, usa thAlI ko hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala bhAratI utAre, ardhya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina caturvidha saMgha ko prAhAra Adi dekara svayaM pAraNA kare, isa prakAra isa vrata ko sAta mahIne taka usI tithi na Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 686 ko kare, anta meM udyApana kare, usa samaya supArzvanAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, muni-pAyikAoM ko upakaraNAdi deve, sAta saubhAgyavati striyoM ko bhojana karAkara vAyanA deve, vastrAbhUSaNa dekara sammAna kare / kathA ___ isa vrata kI kathA meM vasudeva devakI kRSNa nArAyaNa kI kathA par3ha / devakI ne isa isa vrata ko kiyA thA, usI se usake sAta putra utpanna huye / atha sayogakevalI guNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kre| antara kevala itanA hai ki prASAr3ha zu0 10 ke dina ekAzana kre| 11 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kre| 3 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra Adi dAna kre| 108 kamala puSpa aura 108 phala car3hAve / 108 caityAlayoM kI vandanA kre| kathA pahale kAMcIpura nagarI meM kAMcIzekhara rAjA kanakamAlAdevI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra kAMcanAbha usakI strI kanakasundarI aura kanakojvala mantrI usakI strI kanakamaMjarI, aura kanakakIti usakI strI kanakabhaSaNI senApati Adi pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne kanakasAgara muni se vrata liyaa| usako vratavidhi se pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kiyaa| anukrama se mokSa ge| ___ atha sAsAkanaguraNa sthAna vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna vrata vidhi kare / antara kevala itanA hai ki jyeSTha kR0 14 ke dina ekAzana kare 30 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare / 6 tithi pUrNa hone para udyApana kare / pAtra meM do patta lagAkara aSTa dravya rakhakara mahArghya de / do dampatiyoM ko bhojana karAve / vastrAdi se sammAna kara / _ - -- kathA ___ pahale kinnaragIta nAma kI nagarI meM kinnarakAMta rAjA kinnaradevI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra kinnarendra usakI strI sukinnarI kinnAgagaMda maMtrI usakI strI kiminnAdevI, kIrtikAMta purohita usakI strI kIrtimukhI Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 ] vrata kathA koSa kotidatta usakI patnI kIrtivato pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne kotisAgara muni ke pAsa vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA aura anukrama se mokSa ge| atha samyagmithyAtva (mizra) gaNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna vrata vidhi kare, antara kevala itanA hai ki jyeSTha kRSNa 30 ke dina ekAzana kare, prASAr3ha zu. 1 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, tIna dampatiyoM ko bhojana karAve, vastrAdi dAna kare, muni ko dAna de| kathA pahale ratnapura nagarI meM ratnanAtha rAjA ratnAvalI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thaa| usakA putra ratnezvara, usakI strI ratnamAlA aura ratnaprabha mantrI, usakI strI ratnamatI, ratnala purohita, usakI strI ratnasundarI, ratnadatta zreSThI, usakI strI ratnadattA, ratnaMjaya senApati pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne ratnasAgara muni ke vrata liyA usakA vratavidhi se pAlana kiyA, sarvasukha ko prApta kiyA, amukrama se mokSa ge| atha sUkSmasAMparAyaguraNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke sammAna saba vidhi kare / antara kevala itanA hai ki prASAr3ha zu. 7 ke dina ekAzana kare, 8 ke dina upavAsa kare, pUjA vagairaha pahale ke samAna kare, 10 dampatiyoM ko bhojana karAve / vastra prAdi dAna kare / 108 bAra puSpa se jApa kare / caityAlaya vaMdanA kare / kathA pahale prazrapura nagarI meM aghatthAmA rAjA azragAminI apanI paTarAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra azraharI va azrakAMtA usakI strI, prazrakIti purohita usakI strI azrasenA, mantrI, rAjazreSThI vagairaha pUrA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne vizrasAgara muni se vrata liyA, isakA yathAvidhi pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kiyA, anukrama se mokSa ge| atha samavazaraNa maMgala vrata kathA isa vrata ko zrAvaNa zukla meM pahale ravivAra ko prArambha kare, mandira jAne Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 661 kI vidhi pUrvokta prakAra hI samajhanA, yahAM caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare / aSTadravya se pUjA kare, zruta, guru, yakSayakSi, kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM vRSabhAdi vardhamAnAMtya caturviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / par3he / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, sAta prakAra kA naivedya sAta jagaha car3hAve, eka mahAardhya car3hAve, maMgala AratI utAre, brahmacaryapUrvaka upavAsa kare, dharmadhyAna se upavAsa kare, dUsare dina pUjA kara dAna dekara svayaM pAraNA kare, isI krama se pA~ca zukravAra vrata kare, aMta meM udyApana kare, caubIsa tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA karake mahAbhiSeka kare, sAta munisaMghoM ko prAhArAdi deve / kathA isa vrata ko rAjA zreNika aura rAnI celanA ne kiyA thA, usI kI kathA sarvathAkRtya vrata kathA Azvina mahine ke pahale ravivAra ko zuddha hokara mandira meM jAkara namaskAra kare, phira candraprabhU kI pratimA yakSayakSI sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSi kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM graha caMdraprabha tIrthaMkarAya zyAmayakSa jvAlAmAlinI yakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM ardhya rakhakara hAtha meM lete hue, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala prAratI utAre, yathAzakti upavAsAdi kare, brahmacarya kA pAlana kare, dUsare dina pUjA karake pAraNA kare, isa prakAra pAMca ravivAra isa vrata ko uparokta vidhi se kareM, aMta meM udyApana kare, usa samaya candraprabha tIrthaMkara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko prAhArAdi dekara vrata ko pUrNa kare / Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 ] vata kathA koSa kathA isa vrata ko rAjA janaka ne pAlana kiyA thA, usane bhI svargAdika vibhati bhogI thii| atha sanatkumAra cakravati vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kare / aMtara kevala itanA hai ki zrAvaNa mAsa ke zukla pakSa meM pahale maMgalavAra ko eka bhukti aura budhavAra ko upavAsa pUjA vagairaha kare / zAntinAtha tIrthaMkara kI ArAdhanA mantra jApa kare, 12 prakAra ke pakavAna kA naivedya banAye, 12 dampatiyoM ko bhojana karAve / kathA isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke uttara bhAga meM vatsakAvati nAmaka vistIrNa deza meM mahApura nAmaka nagara hai / vahAM para dharmasena nAmaka rAjA rAjya karatA thA / apane pUre parivAra sahita dharmadhyAnapUrvaka rAjya kara rahA thaa| eka dina divyajJAnadhArI sudharmAcArya rAjamArga para AhAra ke liye nikale / rAjA ne navadhAbhaktipUrvaka par3agAhana kiyA / niraMtarAya pAhAra karavAne ke bAda muni mahArAja ne dharmopadeza diyA, taba rAjA ne kahA he bhavasAgara-tAraka dayAlu mahAmune ! merA bhavAntara kaho, taba unhoMne usakA sarva bhavavRta kahA / taba rAjA ne koI duHkha ko dUra karane vAlA vrata maaNgaa| taba mahArAjajI ne sanatkumAra cakravati vrata le aisA kahakara unhoMne sampUrNa vidhi btaayii| yaha suna rAjA ko bahuta hI khuzI huii| taba rAjA ne isa vrata kA pAlana kiyaa| eka bAra vidyuta (bijalI) ke camakane se unake mana meM vairAgya utpanna huA / apane putra ko rAjya dekara jina-dIkSA lo| aura prAcAmlavardhanAdi ghora tapazcaraNa kiyA / eka mAsa saMnyAsa yoga dhAraNa karane ke bAda ve 15veM svarga gaye / vahAM para bAIsa sAgara kI Ayu pUrNa karane ke bAda vahAM se caya karake sukauzala nAmaka vizAla deza hai, usameM vinItapura nAmaka nagara hai| vahAM ikSvAkuvaMzI natavIrya nAmaka rAjA va usakI paTarAnI sahadevI sahita rAjya karatA thaa| unake garbha meM pUrvokta deva pAkara utpanna huA / usakA nAmakaraNa karake sanatkumAra nAma rkhaa| thor3e hI samaya meM usane cakravati pada prApta kara liyA aura aneka striyoM ke sAtha rAjya-sukha Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 693 bhogane lagA / kisI kAraNa se unheM vairAgya ho gayA, jisase apane putra ko rAjya dekara zivagupti kevalI ke pAsa jinadIkSA lii| phira tapazcaraNa ke prabhAva se unheM saptaRddhi utpanna huI / ghAtiyA karma kA kSaya kara unako kevalajJAna utpanna huA / zraneka dezoM meM vihAra kara dharmopadeza diyA / zukladhyAna ke bala se aghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA aura mokSa gaye / vahAM ke anaMta sukha ko prApta kiyA / svAhA / sarva saMpatkara vrata kathA zrAvaNa zuklA aSTamI ke dina snAna kara zuddha vastra dhAraNa kara pUjA kA sAmAna hAthoM meM lekara jina mandira ko jAve, mandira ko tIna pradakSiNA dekara IrSyApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa tIrthaMkara kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara abhiSeka kare, bhraSTa dravya se tIna prakAra kA naivedya sahita pUjA kare, jinavAro kI aura guru kI pUjA kare, yakSayakSi sahita kSetrapAla kI pUjA kare, bhagavAna ke sAmane tIna pAna rakhakara usake Upara akSata puJja rakhe, usake Upara phala puSpAdika rakha kara --- OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM caturviMzati tIrthaMkarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH isa mantra se 108 puSpa lekara jApa kare, isa vrata kathA ko par3he, eka thAlI meM nAriyala sahita argha taiyAra kara hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAte hue maMgala AratI utAre, prarva car3hA deve, usa dina upavAsa kare, saMdhyAkAla meM sahasranAma par3hakara dopa-dhUpa se pUjA kare, dUsare dina catuvidha saMgha ko dAna dekara svayaM pAraNA kare, isa prakAra aSTamI va caturdazI pUjA karate hue nau pUjA vrata kare, vrata pUrNa hone para udyApana kare ( zrAvaNa mahIne kI 4, bhAdra kI 4 aura eka prAzvina zukla aSTamI ko ) udyApana ke samaya eka pratimA caubIsa tIrthaMkara kI yakSayakSi sahita navIna karAkara paMcakalyANaka pratiSThA kare, pAMca prakAra kA naivedya banAkara nau-nau ardha sahita krama se deva, zAstra, guru Adi ko car3hAve / catuvidha saMgha ko dAna deve, Avazyaka upakaraNa dAna kare, isa prakAra vrata kI vidhi hai / pahale isa vrata ko ratnabhUSaraNa nagara meM ratnazekhara rAjA kI paTTarAnI ratnamaMjUSA ne bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM dhAraNa kiyA, usane kAlAnusAra vrata ko Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 ] vrata kathA koSa pUrNa kiyA, vrata ke prabhAva se vaha strIliMga kA cheda karate hue, cakravati pada dhAraNa kara kucha samaya sukha bhogakara dIkSA dhAraNa karake mokSa ko gii| atha zukravAra vrata kathA ASAr3ha mAsa ke zukla pakSa meM prathama zukravAra aura kRSNa pakSa ke antima zakravAra ko pratika snAna kara zuddha vastra dhAraNakara jina mandira meM jAve, sAtha meM pUjA kI sAmagrI bho le leve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka-pITha para jinendra bhagavAna kI pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, sabhAmaNDapa ko acchI taraha se zragArita kara, bhagavAna ke Age vedI para pAMca raMgoM se aSTadala kamalAkAra yantra nikAlakara caturastra paMcamaNDala nikAle, usake andara cAMvala kI rAzi banAkara usake Upara svastika kare, usa svastika ke Upara magala kalaza ko sajAkara rakhe, usake Age eka pATe para 108 svastika nikAlakara una svastikoM para praSTa dravya rakhe, jinendra bhagavAna kI pUjA kare, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSi kSetrapAla kI pUjA kare, tIna sera cAMvala ke ATe kA nau naivedya banAve, jinendra ko tIna car3hAve, padmAvati devI ko tIna car3hAve, usake Age galAye hue cane kA puJja rakhe, padmAvati devI ko vastrAbhUSaNa car3hAve / OM hrIM paramabrahmaNe anantAnaMta jJAna zaktaye arhatyarameSThine namaH svAhA / 108 bAra puSpoM se isa mantra kA jApya kare, jina sahasra nAma par3he, NamokAra mantroM kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka mahAargha karake hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI par3he, arghya car3hA deve, kathA par3hane vAle vidvAna kA satkAra kare, ghara para Akara satpAtra ko dAna deve, phira apane bAkI bace tIna naivedya khAkara eka bhuktI kare / isa krama se Age pratyeka mahine ke zukravAra ko pUjA kare, madhya meM khaMDa na par3ate hue tIna varSa tIna mahinA zukravAra pUjA karanA ye uttama vidhi hai / tInoM aSTAnhikA ke andara pAne vAle zukravAra ko pUjA karanA madhyama vidhi hai, isa prakAra tIna varSa vrata pAlana karane ke bAda udyApana karanA, usa samaya mahAbhiSeka, pUjA karake pAMca prakAra kA naivedya banAkara caDhAve, eka hajAra ATha kamala puSpa bhagavAna ko car3hAve, chattIsa sAdhusaMghoM ko AhAradAnAdi upakaraNa deve, ye isa vrata ko pUrNa vidhi hai / Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa dihara kathA eka samaya kailAza parvata para bhagavAna AdinAtha ke samavazaraNa meM baiThA rAjA prajApati apanI paTTarAnI sahita bhagavAna ko prazna karane lagA ki he bhagavAna ! sabase jyAdA vaibhava saMpanna ye jvAlAmAlinI devI yahAM baiThI haiM, inako ye vaibhava kisa puNya se prApta huA so kaho / taba garaNadhara svAmI kahane lage ki he rAjana suno, isI kSetra ke magadha deza meM rAjapura nAma kA nagara hai, usa nagara meM pahale jinadatta zreSThI apanI anaMtamati nAma kI seThANI ke sAtha rahatA thA, usa seTha ke kanakamaMjarI nAma kI navayauvana-sampanna eka kanyA thI / eka dina kanakamajarI jina mandira meM jAkara bhaktipUrvaka namaskAra karatI huI kahane lagI ki he bhagavAna ! mere ko lokottama pati prApta huA to maiM ApakI sahasradala kamala se pUjA karUMgI, aisI pratijJA karake vaha kanyA ghara ko vApasa A gaI / kucha samaya ke bAda usakA vivAha puNDarIka cakravartI ke putra se ho gayA aura vo kanakamaMjarI apane pati ke ghara meM Ananda se rahane lagI / bahuta kAla nikala jAne para bhI usako satAna utpanna nahIM huI / eka dina mana meM bahuta duHkhI hokara so gaI taba svapna meM eka yakSI devI kahane lage lagI ki he kanakamaMjarI ! tUne sahasradala kamala car3hAne ko pratijJA kI thI so tU bhUla gaI hai, isalie tujhe saMtAna nahIM ho rahI hai / kI huI pratijJA ko yAda karo, jaba tuma apanI pratijJA pUrNa karogI, nizcita hI tumako saMtAna utpatti hogI / aisA sunate ho rAnI ko nidrA bhaMga ho gaI, prAtaH snAnakriyAdi se nivRtta hokara udyAna ke sarovara para gaI, cAroM tarapha sahasradala kamala dekhane lagI / itane meM usako navaratna maMDapa meM baiThI vaibhava-sampanna zrIdevI dikhAI dI, usa devI kA vaibhava dekhakara kanakamaMjarI ko bahuta Azcarya huA, vaha devI ko kahane lagI he devI! tumako yaha sArA vaibhava kaunase puNya se prApta huA hai ? taba devI usakI bAta sunakara kahane lagI ki he rAnI maiMne pahale bhava meM zukravAra vrata pAlana kiyA thA, usakA udyApana kiyA thA aizvarya prApta huA hai| tU bhI guru ke pAlana kara tujhe bhI isI prakAra aizvarya prApta hogA / / vrata ke prabhAva se hI mujhe pAsa jAkara isa vrata ko itanI pUjyatA aura grahaNa kara, vratakA Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa aisA sunakara kanakamaMjarI ko bahuta prAnanda huprA, sarovara se usane eka sahasradala kamala lekara bhagavAna ko car3hA diyA, prAge kAlAnusAra usane isa vrata ko bhI pAlA, usake kAraNa use garbha rahA aura usakI kokha se mahAna prabhAvazAlI sanatkumAra nAma kA putra utpanna hayA, kanakamaMjarI kucha dinoM ke bAda marakara devI jvAlAmAlinI huI hai / isa prakAra kA kathana sunakara rAjA prajApati ko bahuta prAnanda huaa| bhagavAna kahane lage ki aura bhI isa vrata ko kisane pAlA so suna, isI kSetra meM madhurA nAma kI nagarI meM aravinda nAma kA rAjA devazrI rAnI ke sAtha meM sukha se rAjya karatA thaa| usa rAjA ke azanivega nAma kA rAjakumAra thaa| eka dina prAtikara nAma kA dUsare deza kA rAjA pAkara usa azani vega rAjakumAra ko nidrAvasthA meM hI (sote hue) uThAkara ratha meM DAlakara apane nagara ko la gayA aura apanI 66 kanyAoM kA vivAha azanivega se kara diyaa| aura bhI vidyAdhara rAjAoM ne apanI kanyAoM kA vivAha kara diyaa| saba milAkara 8000 kanyAoM ke sAtha vivAha kara sAmrAjyapada kA upabhoga karane lgaa| eka bAra nagara ke udyAna meM mahAmunizvara padhAre, aisA samAcAra vanamAli se prApta hote hI azanivega rAjA parivAra sahita nagaravAsI prajA ko lekara udyAna meM gayA, gurubhakti karake namaskAra kiyA, dharmopadeza sunakara rAjA ne prazna kiyA ki gurudeva maMne pUrvabhava meM aisA kaunasA puNya kiyA jisase mujha sAmrAjya pada prApta huA ? taba munirAja kahane lage ki he rAjan ! tumane pUrva bhava meM zukravAra vrata kA pAlana kiyA hai, usI vrata kA yaha prabhAva hai| rAjA sunakara bahuta prabhAvita huA, aura usane punaH usI vrata ko grahaNa kiyA aura nagarI meM prAkara yathAvidhi vrata kA pAlana karane lagA, anta meM udyApana kiyA, rAjA marakara svarga meM deva huaa| punaH gaNadhara kahane lage ki he rAjan ! aura bhI eka kathA kahatA haso suno iso bharata kSetra meM rAjapura nAma kA nagara hai, usa nagara meM zrIdhara zreSThI apanI bhAryA zrIdharI sahita rahatA thA, unako zivagAminI nAma kI eka kanyA utpanna haI, kanyA ke utpanna hote hI seTha-seThAnI Adi sarva parivAra kI mRtyu ho gaI / usa kanyA ke Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [667 pApa ke kAraNa usako bahuta duHkha hone lagA, kaSTa ke kAraNa idhara-udhara bhaTakane lagI / vaha lar3akI eka dina nagara ke bAhara jaMgala meM gaI, usa jaMgala meM kalpavRkSa the / eka pAnI se bharA huA sarovara thA, pApa yukta isa lar3akI ke vahAM pahuMcate hI kalpavRkSa adRzya ho gaye, sarovara sUkha gayA, aisA dekhakara usa zivagAminI lar3akI ko bahuta duHkha humA, aura vaha vahAM mUcchita hokara gira par3I aura aise hI vahAM nidrAdhona ho gaI / nidrAvasthA ke andara usako deviyAM dikhatI haiM, una deviyoM ko usane pUchA Apa loga kisa puNya se aise vaibhava ko prApta huI ho ? taba deviyoM ne kahA hamane pUrvabhava meM zukravAra vrata ko yathAvidhi pAlana kiyA thA, isalie aise vaibhava ko prApta huI haiM / taba vaha lar3akI kahane lagI he devI maiMne pUrva bhava meM kaunasA pApa kiyA jisase itane duHkha bhoga rahI hUM ? taba devi kahane lagI ki he kanye tUne pUrvabhava meM jinendra pUjA kA vidhvaMsa kiyA aura isa vrata kI aura vrata pAlana karane vAloM ko niMdA kI pratibaMdha lagAyA, isI pApa ke kAraNa tumako ye kaSTa bhogane par3a rahe haiN| agara tumako sukhI hone kI icchA hai to tuma isa vrata ko yathAvidhi pAlana karo / usa kanyA ne zukravAra vrata ko grahaNa kiyA, yathAvidhi pAlana kiyA, vrata ke pUrNa hone para udyApana kiyA, anta meM marakara aizvarya-sampanna yakSi hokara paidA huI hai / isa prakAra kI kathAnoM ko sunakara rAjA ko bahuta prAnanda prAyA, bhagavAna ne rAjA ko vrata kI vidhi acchI taraha se kahI, rAjA ne saharSa vrata ko svIkAra kiyA, saba loga nagara meM vApasa lauTa Aye, saboM ne vratoM ko yathAvidhi pAlana kiyA, Ayu ke anta meM marakara svarga ko prApta huye| sugandha baMdhura vrata kathA zrAvaNa zukla 1 se lekara kArtika zu. 15 paryaMta jinamandira meM pratidina jAkara pArzvanAtha bhagavAna kA dharaNendrapadmAvatI sahita mUrti kA paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kre| - - - OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM sugandha baMdhurAya pArzvanAthAya dharaNeMdra padmAvati sahitAya namaH svAhA / __ isa mantra kA 108 puSpa lekara jApya kare, vrata kathA par3he, ghI DAlakara khIra car3hAve, avadhi se pAne vAlI aSTamI aura caturdazI ko pahale ke samAna hI pUjA Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 ] vrata kathA koSa kare, pAMca naivedya car3hAve, usa dina upavAsa kare, athavA ekAzana va ekabhukti kare, brahmacarya kA pAlana kare, granta meM udyApana karanA / udyApana ke samaya meM mahA dharaNendra sahita padmAvati pArzvanAtha kI mUrti kA mahAabhiSeka kare, eka thAlI meM ratnatraya kA yantra gaMdha se banAve, eka sera koI bhI dhAnya kA puJja rakhakara usake Upara dUdha se bharA huA kuMbha rakhe, usa kuMbha para yaMtra nikAlI huI thAlI rakhe, usa thAlI ke bIca meM jina pratimA rakhe, bhraSTadravya se pUjA karake pAMca prakAra kI miThAI car3hAve tIna ratna car3hAve / uparokta mantra ko 30 bAra 30 bAra alaga-alaga bolakara pAMca prakAra kI miThAI, 30 tIsa-tIsa bAra car3hAve, 30 phala, 30 supArI, 30 pAna se maMtra bolatA jAya aura car3hAtA jAya, yAne 240 bAra alaga-alaga mantra par3he aura mantra bolakara alaga-alaga uparokta dravya car3hAve, jinavANI kI pUjA va guru kI pUjA kare, yakSa yakSi sahita kSetrapAla kI pUjA arcanA sammAna kare NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, tIna vAyanA taiyAra kare, mAne tona bAMsa ke karaMDa maMgavAkara usameM uparokta sabhI padArtha bhara deve / eka vAyanA jinendra ko car3hAve, eka vAyanA sarasvatI ko car3hAve, eka svayaM leve, eka mahAarghya karake mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, hAtha kA mahAarghya car3hA deve zAMtivisarjana karake ghara para jAve, zakti anusAra caturvidha saMgha ko prAhAradAna deve, svayaM pAraNA kare / isa prakAra vrata kA vidhAna hai / kathA bharatakSetra ke ujjayanI nagara meM eka samaya ratnapAla nAma kA rAjA apanI guNavAna ratnamAlA rAnI ke sAtha meM rAjya karatA thA, eka dina nagara ke udyAna meM ratnasAgara munirAja prAye, vanapAla ke dvArA sUcanA prApta hone para rAjA-rAnI nagara nivAsI loga munirAja ke darzana ke liye udyAna meM gaye, darzana karake vahAM dharmopadeza sunA, aura ratnamAlA rAnI hAtha jor3akara munirAja ko prArthanA karane lagI ki he strAmin saMsAra ke duHkhoM se chuTakara mokSa sukha kI prApti ho aisA koI eka upAya batAiye, taba munirAja ne kahA ki devi tuma usake liye, sugaMdha baMdhura vrata karo, aisA kahakara saba vrata kA vidhAna kaha sunAyA, sunakara rAnI ko bahuta Ananda huA, aura vrata ko grahaNa kiyA, apane nagara meM vApasa A gaye, rAnI ne vrata ko acchI Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa f 666 taraha se pAlana kiyA, vrata kA udyApana kiyA, aMta meM samAdhipUrvaka marakara svarga meM strIliMga kA cheda karake deva huI, prAge manuSya-bhava dhAraNa kara mokSa meM calI gaI / yaha vrata ko pAlana karane kA phala hai / atha sarvArthasiddhi vrata kathA koI bhI aSTAnhikA parva meM yA ASAr3ha zuklA aSTamI se pUrNimA paryanta isa vrata ko pAle, tInoM hI aSTAnhikAoM meM vrata kA pAlana kare / aSTamI ke dina snAnakara zuddha vastra pahane, sarvapUjA sAhitya hAtha meM lekara jinamandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi karake bhagavAna ko namaskAra kare, pITha kara bhagavAna ko sthApana kara paMcAmRta abhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSI va kSetrapAla ko bhI arcanA kare, paMca pakavAna car3hAve / OM hrIM aSTottara sahasra nAma sahita zrojinendrAya yakSayakSo sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, jinasahasranAma par3he, 108 bAra NamokAra mantroM kA jApya kare, eka mahAarghya hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAbe, maMgala bhAratI utAre, arghya car3hAve, caturdazI ke dina pUjA kare, isI prakAra cAra mahine taka pUjA kare, phira udyApana kare / usa samaya zrI jineMdradeva kA mahAbhiSeka kare, praSTadravya pUjA kare, pAMca prakAra ke naivedya banAkara 25 jagaha arpaNa kare, pAMca muniyoM ko AhAra dAna deve, upakaraNa dAna kare, AryikA brahmacArI ko vastrAdi deve, zrAvaka-zrAvikA ko bhojanAdi deve, isa prakAra isa vrata kI pUrNa vidhi hai / kathA isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM prAryakhaMDa meM suramya deza hai. usa deza meM deva - pAla rAjA apanI lakSmImatI rAnI ke sAtha sukha se rAjya karatA thA, eka dina usa nagara ke udyAna meM dezabhUSaraNa nAmaka mahAdivyajJAno munizvara Aye, aisI zubhavArtA rAjA ne sunI, rAjA ko parama harSa humrA, rAjA apane parivAra sahita purajana ko lekara munidarzana ke liye gayA, munivandanA karane ke bAda rAjA apane parivAra sahita dharmopadeza sunane ke liye munirAja ke nikaTa baiTha gayA, kucha samaya dharmopadeza sunane ke bAda rAnI ne hAtha jor3akara prArthanA kiyA ki he deva, koI prAtmakalyANa kA mArga batAo taba munirAja kahane lage ki he devI, Apako sarvArthasiddhi vrata kA pAlana Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 ] vrata kathA koSa karanA cAhiye, aisA kahakara vrata kI vidhi ko batAyA, rAnI ne saharSa lakSmImatI va suvarNamAlA ne vrata ko grahaNa kiyA aura nagarI meM vApasa lauTa Aye, krameNa una logoM ne vrata kA pAlana kiyA, aMta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se svargoM ke sukha bhogakara, paraMparA se mokSa ko prApta kiyaa| siddha vrata kathA zrAvaNa mahine ke zukla pakSa meM pahale ravivAra ko snAnakara zuddha vastra pahane pUjA sAmagrI prAdi saba sAtha meM lekara jinamandira jI jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para siddha pratimA aura ratnatraya pratimA yakSayakSi sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se ratnatraya bhagavAna kI pUjA kare (arahanAtha, mallinAtha, munisuvratanAtha) ye tInoM bhagavAna ratnatraya kahalAte haiN| siddha parameSThI kI pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI kI va kSetrapAla kI arcanA kare, AdinAtha, ariMjaya, amitaMjaya, tInoM kI bhI pUjA kare, eka paTTe para tIna svastika nikAlakara Upara tIna pAna rakhakara pratyeka ke Upara arghya rakhe, tIna jagaha arghya car3hAve / OM hrIM ahaM paramallimunisuvrata ratnatrayAravya tIrthaMkarebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, OM hrIM siddhaparameSThibhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa se jApya kare, isa prakAra tIna varSa athavA tIna mahIne athavA tIna ravivAra ko isa vrata vidhi se jApya kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya siddha cakra ko ArAdhanA yathAvidhi se kare munisaMghoM ko cAra prakAra kA dAna deve, mandira meM upakaraNa dAna deve| kathA isa jambadvIpa ke bharatakSetra meM suramya nAmaka bar3A deza hai / usa deza meM jayaMti nAma ko nagarI hai, usa nagarI kA rAjA kSemaMkara apanI lakSmImatI rAnI sahita sukha se rAjya karatA thA, eka dina nagara ke udyAna meM munigupta nAma ke munirAja Aye, rAjA ko zubha samAcAra prApta hote ho parivAra sahita darzana ke liye udyAna meM gayA, tIna prada. kSiNA lagAkara namaskAra kiyA, dharmopadeza sunane ko sabhA meM baiTha gayA, kucha samaya dharmopadeza sunane ke bAda rAnI lakSmImatI hAtha jor3akara namaskAra karatI huI prArthanA Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa f01 karane lagI ki he munirAja mere kalyANa ke liye kucha vrata pradAna kariye, usakI prArthanA sunakara munirAja kahane lage ki he devi, tuma siddha vrata kA pAlana karo, aisA kahate huye, vrata kI vidhi kaha sunAI / sunakara lakSmImatI ko bahuta Ananda huA usane bhakti se vrata ko grahaNa kiyA aura nagara meM bApasa lauTa AI, vrata kA pAlana acchI taraha se kiyA, usakA udyApana bhI kiyA, aMta meM samAdhi se marakara svarga meM gaI, vahAM kA sukha bhogane lgii| saukhya vrata isake do prakAra haiM-(1) vRhad saukhya vrata (2) laghu saukhya vrata vRhad saukhya vrata :--isa vrata meM 120 upavAsa hote haiM / kisI bhI mahine kI zukla pakSa kI pratipadA se zurU karanA cAhie / pratipadA kA eka, dvitIyA kA do, tRtIyA kA 3, caturthI ke 4 isa prakAra krama se jo tithi hai usa tithi ke utane upavAsa karanA cAhie pUrNimA ke 15 isa krama se karanA caahie| kula 120 upavAsa karanA cAhie / vRddhi tithi kA upavAsa nahIM karanA cAhie vrata pUrNa hote hI udyApana karanA caahie| yaha vrata 10 varSa karanA caahie| (2) laghu saukhya vrata :-isake sirpha 16 upavAsa haiM / zuddha pakSa kI pratipadA se prArambha karanA cAhie pahale pakSa meM pratipadA kA upavAsa karanA, dUsare pakSa meM dvitIyA kA, tRtIya pakSa meM tRtIyA kA, caturtha pakSa meM caturthI kA isa prakAra paMcama pakSa meM chaThe pakSa meM isa prakAra 15 pakSa meM pUrNimA ke dina aura 16vAM upavAsa amAvasyA ko karanA cAhie / yaha vrata ATha mahine karanA cAhiye / udyApana karanA cAhie / zakti na ho to vrata dubArA karanA caahie| -govinda kavi kRta vrata nirNaya sUtaka parihAra vrata kathA bhAdra zuklA 14 caudaza ke dina snAna kara zuddha vastra pahane pUjAbhiSeka kA sAmAna lekara jina mandira jI meM jAve, prathama mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IyaryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para caubIsa bhagavAna kI yakSa yakSiNI sahita mUrti sthApita kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, Agama va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI bhI pUjA kre| Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 ] vrata kathA koSa OM hrIM paha~ vRSabhAdi caturviMzati tIrthakarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA bhI 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka thAlI meM solaha pAna lagAkara una pAnoM para pratyeka para aSTa dravya va miThAI rakha kara hAtha meM arghya ko leve, eka nAriyala bhI rakhe, mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, usa dina brahmacarya pUrvaka upavAsa kare, dUsare dina jinapUjA karake naivedya caDhAkara svayaM ghara jAkara pAraNA kre| __ isa taraha isa vrata ko 16 yA 11 yA 6 athavA 5 yA tIna varSa taka yathAzakti kare, anta meM udyApana kare, usa samaya mahAbhiSeka kare, solaha pAtroM ko solaha prakAra kA pakavAna banAkara deve, solaha munisaMgha ko AhArAdi deve / kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM nepAla nAma kA bahuta bar3A deza hai, usa deza meM lalitapura nAma kA gAMva hai, usa nagara kA rAjA utuga apanI rAnI citraguptA ke sAtha rAjya karatA thaa| eka dina usa nagara ke bAhara udyAna meM avadhijJAna sampanna zrutasAgara mahAmuni padhAre, rAjA ko samAcAra prApta hote hI, sarva parivAra sahita nagara vAsiyoM ko lekara udyAna meM gayA, munirAja ke darzana kara dharmopadeza sunane ke lie dharma sabhA meM jAkara baiTha gayA, kucha samaya upadeza sunane ke bAda rAnI citraguptA hAtha jor3akara namaskAra karatI huI vinaya se kahane lagI ki he gurudeva mere kalyANa ke lie mujhe kucha vrata pradAna kiijie| ___ taba munirAja ne usako sUtaka parihAra vrata kI vidhi kahI, rAnI ne prasannatA se usa vrata ko svIkAra kiyA, saba loga nagara meM vApasa lauTa Aye, rAnI ne acchI taraha se vrata ko pAlana kiyA, anta meM udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se rAnI mara kara svarga meM gaI aura devapada pAyA / prAge manuSya bhava meM pAkara mokSa jaayegii| siddha kAMjikA vrata kisI bhI mahine ke zuklapakSa aura kRSNapakSa kI aSTamI ko kAMji AhAra Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 703 lenA cAhie, isa prakAra yaha vrata cAra mahIne karanA caahie| kevala cAvala namaka binA lenA yaha kAMjihAra hai / nadIzvara vrata ke prArambha meM jo aSTamI AtI hai uso dina se yaha vrata prArambha karanA cAhie / vrata pUrA hone para udyApana kare / -govinda kRta vrata nirNaya siddhacakra vrata yaha vrata prASAr3ha, kArtika va phAlguna ina mahinoM meM zukla pakSa kI aSTamI se pUrNimA taka karanA cAhie varSa meM tIna bAra karanA caahie| isa vrata meM ATha dina upavAsa yA eka upavAsa eka AhAra kara sakate haiN| isa vrata kI utkRSTa avadhi 12 varSa va madhyama 6 varSa aura jaghanya tIna varSa hai / isa vrata meM pATha dina jinamandira meM paMcAmRta abhiSeka karake aSTadravya se pUjA karake siddhaparameSThI kI pUjA karanI cAhie va usakA ciMtana karanA caahie| savarNa pAtra meM siddha bhagavAna kA yantra kapa racandana Adi gaMdha se nikAle / isa yantra para 108 bAra puSpoM se pratidina jApa karanA caahie| yaha jApa jAI juI ke puSpoM se kare paMcaraMgoM se naMdIzvara parvata kA maNDala (sAthiyA) nikAlanA cAhiye / usa para koThe nikAlanA cAhiye / usake cAra vibhAga meM cAra jinapratimA mahApUjA ke lie sthApanA karanI cAhie aSTamI se pUrNimA taka aSTa dravya se pUjA karanI cAhiye / ina ATha dinoM meM sacita kA tyAga karanA cAhiye / prArambha chor3anA cAhiye vrata pUrNa hone para kRSNa pakSa kI pratipadA ko bhakti se siddha yantra kI aSTadravya se pUjA karanI cAhiye / satpAtra ko prAhAra dAna denA cAhie phira pAraNA karanA caahiye| isakI dUsarI vidhi isa prakAra hai Upara likhe anusAra mAMDalA banAkara pahale dina pATha dUsare dina pUjA karake pUjA ke samaya 16 tIsare dina 32 cauthe dina 64 pAMcaveM dina 128 chaThe dina 256 sAtaveM dina pA~ca sau bAraha aura pAThaveM dina 1024 arghya jayamAlA sahita denA cAhiye navameM dina zAnti visarjana vagairaha karanA cAhiye / pUjA karane vAlA va karAne vAlA donoM suzrAvaka hone cAhiye / vidhAna zurU karane para eka lakSa jApa karanA cAhiye vaha mantra isa prakAra hai Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 ] vrata kathA koSa "OM hrIM zrasi zrA u sA" isa mantra kA jApa lavaMga yA puSpoM se karanA cAhiye yaha jApa akele yA aura logoM ke sAtha milakara kara sakate haiM / navamI ke dina homa kuNDa banAkara usameM 'OM hrIM na si zrA u sA' isa mantra ke 10000 jApa ( prAhuti ) denA cAhiye / usake bAda caubIsa tIrthaMkara kI pUjA, guru pUjA, sarasvati pUjA karake kalazoM se tIna pradakSiNA denI cAhie phira zAnti visarjana karanA caahie| sarasvatI pUjA ke samaya jinavANI sAmane rakhanI caahie| sarasvatI kI pUjA meM zAstra bandhana car3hAnA cAhie | jayamAlA ke samaya pratyeka strI-puruSa ko eka-eka nAriyala car3hAnA cAhie | yathAzakti dAna denA cAhiye / samyaktva caturviMzati vrata varSa meM eka bAra kabhI bhI isa vrata kI zurUAta karanI cAhie parantu krama se caubIsa proSadhopavAsa karanA cAhie / pahale dina ekAzana dUsare dina upavAsa tIsare dina ekAzana karake isa krama se eka upavAsa eka ekAzana karanA cAhie arthAt 24 ekAzana va 24 pAraNA isa prakAra yaha vrata 48 dina meM pUrA hotA hai / - goviMda kavikRta vrata nirNaya isa vrata meM 48 ekAzana bhI kara sakate haiM / isakA jApa OM hrIM vRSabhAdi catuviMzati jinAya namaH hai / - jaina vrata vidhAna saMgraha zrutAvatAra kathA jyeSTha zukla ekama ke dina zuddha hokara mandira jI meM jAve, tIna pradakSiNA pUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi kI pratimA sthApana kara va zrutaskaMdha sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta, devI va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrAM hrIM hra hrauM hraH zrahaM prati zrAusA anAhata vidhAya namaH svAhA / isa mantra ko 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, yaha vrata kathA par3ha e, eka pUrNa argha car3hAve, zaktinusAra upavAsa kare, brahmacarya vrata kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna dete huye dharmadhyAna se rahe / Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 705 isa prakAra ekama se caturthI paryanta pUjA karake pAMcaveM dina jyeSTha zukla paMcamI ke dina zru ta ko alamArI se nikAla karake svaccha kare, navIna veSTana bA~dhe, zruta skandha vidhAna kA paMcavarNa raMga se maNDala nikAla kara zru ta skandha vidhAna kare, usa dina upavAsa kare, SaSThi ke dina caturvidha saMgha ko dAna dekara zrAvaka-zrAvikAoM ko bhojana vastrAdika deve / isa vrata ko 12 varSa karake aMta meM udyApana kare, usa samaya zru ta skaMdha yaMtra khudavAkara pratiSThA kare, jinamandira meM upakaraNAdi dAna deve / kathA isa vrata ko bharata cakravati ne pAlana kiyA thA, aMta meM mokSa gaye, isa vrata kI kathA meM rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3ha / zrAvaNa dvAdazI vrata kA svarUpa zrAvaNadvAdazIvratastu bhAdrapadazukladvAdazyAM tithau kriyate / asya vratasyAvadhi dvAdazavarSaparyantamasti / udyApanAntaraM vratasamAptirbhavati / artha :-zrAvaNa dvAdazI vrata bhAdrapada zuklA dvAdazI ko kiyA jAtA hai / yaha vrata bAraha varSa taka karanA par3atA hai / udyApana karane ke uparAnta vrata kI samApti kI jAtI hai| vivecana :-zrAvaNa dvAdazI vrata ke dina bhagavAna vAsupUjya svAmI kI pUjA, abhiSeka aura stuti kI jAtI hai| nityanaimittika pUjA-pAThoM ke anantara gAjebAje ke sAtha bhagavAna vAsupUjya svAmI kI pUjA karanI caahie| isa vrata meM cAra bAra tInoM sandhyAoM aura rAta meM lagabhaga dasa baje "OM hrIM zrIM klIM klU zrIvAsupUjya jinendrAya namaH svAhA / " isa mantra kA jApa karanA cAhie / prAyaH isa dvAdazI tithi ko zravaNa nakSatra bhI par3atA hai, kyoMki yaha dvAdazo zravaNa nakSatra se yukta hotI hai / isa vrata kI sAmAnya vidhi anya vratoM ke samAna hI hai, parantu vizeSa yaha hai ki yadi zravaNa nakSatra trayodazI ko par3atA ho yA ekAdazI meM hI pA jAtA ho tathA dvAdazI ko zravaNa nakSatra kA prabhAva ho to dvAdazI ke sAtha zravaNa nakSatra ke dina bhI vrata karanA cAhie / yoM to prAyaH dvAdazI tithi ko zravaNa A hI jAtA hai aisA bahuta Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 ] vrata kathA koSa kama hotA hai, jaba zravaraNa eka dina bhAge yA eka dina pIche par3atA hai / dvAdazI tithi vrata ke lie chaha ghaTI pramANa hone para hI grAhya hai / yadi kabhI aisI paristhiti zrAve ki dvAdazI meM zravaNa nakSatra na mile, to usa samaya prastakAlIna tithi bhI grahaNa kI jA sakatI hai / dvAdazI ko prAtaH kAla meM zravaNa nakSatra kA honA Avazyaka nahIM hai, kisI bhI samaya dvAdazI aura zravaNa kA yoga honA cAhie / jyotiSa zAstra meM bhAdrapada zuklA dvAdazI aura zravaNa nakSatra ke yoga ko bahuta zreSTha batAyA hai, isakA kAraNa yaha hai ki zrAvaNa mAsa meM pUrNimA ko zravaNa nakSatra par3atA hai, tathA bhAdrapada mAsa meM pUrNimA ko bhAdrapada nakSatra / dvAdazI zravaraNa se saMyukta hokara vizeSa puNyakAla utpanna karatI hai, kyoMki zravaNa nakSatra mAsavAlI pUrNimA ke pazcAt prathama bAra, dvAdazI ke sAtha yoga karatA hai / candramA nIca rAzi se zrAge nikala jAtA hai, aura apanI ucca rAzi kI ora bar3hatA hai / dvAdazI tithi ko yoM to anurAdhA nakSatra zreSTha mAnA jAtA hai, parantu bhAdrapada mAsa meM zravaNa hI zreSThatama batAyA gayA / isa kAraNa zravaNa se saMyukta dvAdazI kalyANaprada, puNyakAraka aura jIvanamArga meM gati dene vAlI hotI hai / apanI mAsAnta kI pUrNimA ke saMyoga ke pazcAt zravaNa prathama bAra jisa kisI tithi se saMyoga karatA hai, vahI tithi zreSTha, puNyotpAdaka aura maMgalaprada mAnI jAtI hai| zravaNa kI yaha sthiti bhAdrapada zuklA dvAdazI ko hI AtI hai, ataH yaha vrata mahAn puNya ko dene vAlA batAyA gayA hai / zravaNa dvAdazI vrata kA mahAtmya jainiyoM meM bahuta adhika mAnA gayA hai / isa vrata ko prAyaH saubhAgyavatI striyAM apanI saubhAgyavRddhi, santAna prApti tathA apanI aihika maMgala kAmanA se karatI haiM / isa vrata kI avadhi bAraha varSa taka mAnI gayI hai, bAraha varSa taka vidhipUrvaka vrata karane ke uparAnta vrata kA udyApana karanA cAhie / mukuTa saptamI, nirdoSa saptamI aura zravaNa dvAdazI ye saba vrata varSa meM eka bAra hI kiye jAte haiM / jo tithiyAM inake lie nizcita kI gayI haiM, una una tithiyoM meM hI unheM sampanna karanA caahie| zravaNa-dvAdazI vrata ke dina vAsupUjya bhagavAna ke paMcakalyANakoM kA ciMtana karanA cAhie / zrAvaraNa dvAdazI vrata bhAdrapada sudI 12 ke dina proSadhopavAsa karanA, isa vrata ke dina vAsupUjya Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 707 jinabhagavAna kA abhiSeka pUjana karanA aise 12 varSa karanA cAhie / pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / nahIM to vrata dUnA kare / -govindakRta vrata nirNaya isa vrata meM cAra samaya arthAt tIna saMdhyA (subaha dopahara zAma) aura rAta meM 108 bAra 'OM hrIM zrIM klIM zrI vAsupUjya jinendrAya namaH" mantra kA jApa kare / 12 ko zravaNa nakSatra hotA hai isalie isa vrata kA nAma zrAvaNa dvAdazI hai, isa vrata kI sAmAnya vidhi dUsare vrata ke samAna hI hai| para yadi zravaNa nakSatra trayodazI yA ekAdazI ke dina Aye to usa dina karanA cAhie / zravaNa nakSatra kA jainoM meM bahuta mahatva hai / saubhAgyavatI striyAM apane saubhAgya ke lie karatI haiM / kathA mAlava prAnta meM padmAvatIpura nagarI hai| usameM rAjA narabrahmA usakI rAnI vijayavallabhA; usakI putrI zIlavatI atyanta kurUpa kubar3I janmI / vaha jaise-jaise bar3hane lagI vaise-vaise usake mAtA-pitA ko cintA hone lgii| eka bAra zravaNottama mahArAja vihAra karate-karate vahAM Aye / rAjA parivAra sahita darzana ko gayA / dharmopadeza sunane ke bAda rAjA ne apanI putrI ke bhavAntara pUche va kaunase pApa ke phala se usako yaha phala milA hai aura aba kyA karane se usakA pApa dUra hogA, yaha pUchA / taba muni mahArAja bole / rAjana ! isa avaMti deza meM pAMDavapura nAmaka nagara hai usakA rAjA saMgrAma malla aura rAnI vasundharA thii| usa nagarI kA purohita devazarmA apanI kAlasUrI strI sahita rahatA thA, usakI putrI kapilA atyanta guNI va sundarI thii| ___ eka bAra vaha apanI saheliyoM ke sAtha vanakrIr3A karane gyii| rAste meM unhoMne digambara sAdhu ko dekhA aura unako nindA kii| itanA hI nahIM unake aMga para miTTI ur3AyI va thUka diyaa| yaha upasarga munimahArAja ne zAntabhAva se sahana kiyA / ve dhyAna meM lIna ho gaye, upasarga sahana karate hue kevalajJAna prApta hugrA / kapilA isa pApa ke kAraNa naraka meM gayI / vahAM se vaha nikala kara hathinI huI, mAjarI (billI) huI sarpiNI huI, vahAM se cAnDAlina huI / aba vaha rAjana tere ghara janmI hai pUrvajanma ke pApa ke kAraNa yaha phala bhoga rahI hai / yadi use isase mukti cAhie to use dvAdazI vrata pAlanA caahie| jisase vaha yahAM se mara kara tere hI peTa se arkaketu hogA isakA Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 ] vrata kathA koSa choTA bhAI candraketu yuddha meM maraNa ko prApta hogaa| taba arkaketa rAjya sambhAlegA aura jinadIkSA lekara 22veM svarga meM deva hogA, vahAM se vaha eka janma lekara mokSa jaayegaa| isakI mAtA rAnI vijayavallabhA svarga meM deva hogI aura Age mokSa meM jAyegI / taba rAjA apane ghara gayA, lar3akI ne vaha vrata kiyA, anta meM vaha mokSa jaayegii| zra tajJAna vrata matijJAna ke bheda 28 / usake upavAsa 28 dvAdazI aMga-ke pahale 11 aMga ke 11 upavAsa, 12ve aMga meM dRSTivAda aMga ke pAMca / usameM parikarma ke bheda 2 usake upavAsa 2 / sUtra eka viSaya hai usakI pada saMkhyA 28 hai usake sambaMdhI 28 upavAsa dRSTivAda pAMcavAM bheda cUlikAusake 5 upavAsa avadhijJAna ke bheda 6 usake upavAsa 6 manaHparyaya jJAna ke do bheda / upavAsa 2 kevalajJAna kA eka isa prakAra ye 158 hote haiM / aisI yaha vidhi hai| dUsarI vidhi :-yaha vrata 12 varSa aura 8 mahine arthAt 152 mahinoM meM pUrNa hote haiM / usake kula upavAsa 148 haiM / 16 pratipadA ke 16, tIna tRtIyA ke 3, cAra caturthI ke 4 isa krama se jo tithi hai usa tithi ke utane upavAsa krnaa| isa prakAra pUrNimA ke 15 va amAvasyA ke bhI usI krama se 15 upavAsa karanA vrata pUrNa hone para udyApana krnaa| zruta skaMdha vrata bhAdrapada mahine meM yaha vrata karate haiM isa mahine jinAlaya meM zruta skaMdha maMDala nikAlakara zra taskaMdha pUjana vidhAna karanA eka mahine meM 16 upavAsa proSadha pUrvaka kare aisA karane se yaha vrata utkRSTa hotA hai / pAraNe ke dina yA to nirasa kare yA do rasa chor3akara le / isa prakAra yaha vrata 12 varSa karanA cAhiye / vrata pUrNa hote hI udyApana karanA cAhiye / kitane hI 12 varSa karate haiM to kitane ho pAMca varSa karate haiM / udyApana meM bAraha-bAraha upakaraNa ghaMTA jhAlara pUjA ke bartana chatra camara vagairaha mandira meM dAna denA cAhie / bAraha zAstra mandira meM rakhanA vrata ke dina OM hrIM zrI jinamukhoda syAdAdamaya gabhita dvAdazAGga zru tajJAnebhyo nmH| isa mantra kA jApa trikAla karanA cAhie / bAraha bhAvanA kA ciMtana karanA caahie| Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa -[706 isakI dUsarI paddhati- isameM tithi mahinA isakA niyama nahIM hai / zru tabhakti dhArI ko 158 upavAsa karanA cAhie / -goviMdakRta vrata-nirNaya tIsarI vidhi :-16 pratipadA ke 16, do dvitIyA ke do, tIna tRtIyA ke tIna, cAra caturthI ke cAra, isa krama se pUrNimA taka pUrNimA ke 15 aura isI krama se amAvasyA ke 15 isa prakAra se 150 upavAsa karanA (isako kaba karanA isakA khulAsA nahIM hai) vrata pUrNa hone para udyApana karanA cAhie / -goviMdakRta vrata nirNaya kathA jambUdvIpa meM bharata kSetra meM aMgadeza hai usa deza meM pATalIputra nagara meM bahuta varSa pahale rAjA caMdrarucI apanI caMdraprabhA rAnI ke sAtha rAjya karatA thaa| usakI lar3akI zrutazAlinI apane rUpa va guNa se saba vidyAoM meM pravINa thii| buddhi se tIkSNa thii| rAjA ne usako eka prAyikA ke pAsa vidyAdhyayana ke liye bhejA thaa| eka dina usa lar3akI ne apanI buddhi se zru taskaMdha maNDala nikAlA yaha dekhakara AryikA ko AnaMda humA / usakI prazaMsA kii| phira vaha rAjakanyA AryikA kI AjJA lekara ghara paayii| rAjA ko vaha zikSA meM pravINa hai aisA sunakara AnaMda huaa| eka dina gAMva ke bAhara udyAna meM eka zrI vardhamAna muni Aye the / rAjA apane parivAra sahita muni darzana ko mayA / bhaktipUrvaka vaMdanA karake muni ke pAsa baitthe| mani mahArAja ne dharma kA svarUpa smjhaayaa| yaha sunakara bahuta se logoM ne aNavrata liye / taba rAjA ne merI lar3akI kisa puNya se viduSI huI hai yaha pUchA taba 'muni mahArAja ne uttara diyA / rAjana ! isa jambUdvIpa ke pUrvavideha meM puSkalAvatI deza meM puSkariNI nagara hai| vahAM rAjA mugabhadra apanI patni guNavati ke sAtha rAjya karatA thA / eka bAra vaha parivAra sahita sImaMdhara svAmI ke darzana ko gayA thaa| unakI bhaktipUrvaka pUjA karake vaha baiTha gayA aura bhagavAna ke muMha se zruta skaMdha kA svarUpa savistAra sunaa| Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 ] vrata kathA koSa usakI vrata vidhi sunI taba rAjA aura rAnI ne yaha vrata liyA / yathAvidhi pAlana kiyA / kAlAntara meM yathAvidhi samAdhi maraNa se marakara ve acyuta svarga meM indra indrANI hue / indrANI kA jIva vahAM se cyuta hokara tere peTa se zru tazAlinI nAmaka lar3akI huI hai / taba phira se yaha vrata usane zurU kiyA / cAritra ke prabhAva se kaSAya ko kSaya kiyA aura Akhira meM marakara ahamindra svarga meM deva huii| vahAM ke sukha bhogakara videha meM kumudAvati deza meM prazokapura nagara ke rAjA padmanAbha usakI rAnI jinaprabhA ke peTa se jayaMdhara nAma se janma liyA aura bAda meM tIrthaMkara cakravartI va kAmadeva padavI ke dhArI huye / prajA kA pAlana kiyA / aura rAjya bhogoM se virakta hokara jinadIkSA lI aura kaThora tapasyA karake karmoM kA kSaya karake kevalI hue aura aMta meM mokSa gye| zrIkhaNDa vrata zrAvaNa vadi paSThi ko yaha vrata karanA cAhiye / vrata ke dina jinamandira meM jAkara bhakti se bhagavAna kA abhiSeka vidhipUrvaka karanA cAhie aura nityaniyama kI pUjA karanA pUjA ke bAda paMcanamaskAra mantra kA jApa kare / bAda meM aMtarAya pAlakara ekAzana kare / isa prakAra bhAdrapada zudi aSTamI taka ekAzana kare / aise yaha vrata 15 dina kA hai vrata pUrNa hone para udyApana kare / ___-govindakavikRta vrata nirNaya atha hastapaMcamI vrata kathA vrata vidhi :-kArtika zuklA 4 dina ke ekAzana kare / paMcamI ke dina zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira jAye, darzana Adi karane ke bAda vedI para paMcaparameSThI kI pratimA sthApita karake abhiSeka kre| phira bhagavAna ke sAmane eka pATe para 5 svastika nikAla kara usa para 5 patte rakhe, usa para aSTadravya rakhe, paMcaparameSThi kI pUjA, AratI stotra kare / zruta va gruru, yakSayakSI kI pUjA kare / jApa :-OM hrIM hrIM hrIM hrIM hraH asi pAusA paMraparameSThibhyo namaH svaahaa| ___ isa mantra kA 108 bAra puSpa se jApa kare va NamokAra mantra kA 108 bAra jApa kre| phira yaha kathA par3ha / dUsare dina pUjA Adi kara pAraNA kare / Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 711 isa prakAra yaha vrata mahine kI do tithi ko kara aisI 24 tithi pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kara paMcapameSThI vidhAna karake mahAbhiSeka kare / catuHvidhi saMgha ko dAna de / 5 dampatiyoM ko bhojana karAve aura unakA satkAra kre| kathA yaha vrata pahale sItAdevI, maMdodarI, tArAdevI, dropadI, rukamaNi, aMjanAdevo, nIlAvatI Adi ne kiyA thaa| isa vrata ke puNya prabhAva se unako saba abhyudaya sukha kI prApti huI / aisA isa vrata kA mahatva hai / atha hisAnaMda nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna karanA cAhiye antara sirpha itanA hai ki baizAkha zu. 5 ke dina ekAzana kara / 6 ke dina upavAsa kara / navadevatA pUjA, mantra, pArAdhanA, jApa kare 6 patte mAMDe / kathA pUrvavata / 6 pUjA pUrNa ho jAne para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare / atha hAsyakarma nivAraNa vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna kare / antara sirpha itanA hai ki caitra kRSNA 4 ke dina ekAzana kare aura 5 ke dina upavAsa kara / dharmanAtha tIrthaMkara kI pUjA arcanA mantra jApa Adi karanA caahiye| atha hariSeNa cakravati vrata kathA vrata vidhiH-mAgha zuklA 4 ke dina ekAzana kare aura 5mI ko subaha zuddha hokara kapar3e Adi pahanakara aSTa dravya lekara mandira jAye, darzana Adi saba karake eka pITha para sammati (bhUtakAla) tIrtha kara kI sthApanA kara paMcAmRta abhiSeka kre| pATe para 10 svastika nikAlakara usa para utane hI patta rakhe / aSTa dravya bhI rakhe / nirvANa se sammatinAtha taka pUjA kare / jApa :-OM hrIM ahaM sanmati jinAya yakSayakSi sahitAya namaH svAhA / isa mantra kA 108 bAra jApa kare / NamokAra mantra kA 108 bAra jApa Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 ] vrata kathA koSa kare | jina sahasra nAma kA pATha kara sanmati kathA par3ha e / prAratI kare / usa dina upavAsa karake pUrA dina dharmadhyAnapUrvaka bitAve, dUsare dina zrAhAra dAna dekara pAraNA kare / isa prakAra 10 tithi pUrNa hone para udyApana karAve | sanmati tIrthaM kara vidhAna kare / mahAbhiSeka kare / catuvidha saMgha ko dAna de / kathA zrI anantanAtha tIrtha kara ke samaya candrasena nAmaka rAjaputra unake samavazaraNa meM gayA vaMdanA Adi kara vaha apane koThaM meM jAkara baiTha gayA vahAM usane dharmopadeza sunA taba bar3e vinaya aura bhakti se ve zrI jayAcArya gaNadhara se bole he bhavasindhutAraka ! Apa mujhe saba sukha ko dene vAlA aisA koI vrata batAyeM / taba garaNadhara ne kahA ki hariSeNa cakravarti vrata karanA bahuta hI acchA hai / yaha kahakara unhoMne saba vidhi batAyI / vandanA kara rAjA apane ghara AyA aura yathAvidhi vrata kA pAlana kiyA aura udyApana kiyA / eka dina rAtri ke samaya candrasena apane mahala ke Upara baiThA thA ki usane ulkApAta hote dekhA jisase usake mana meM kSaNika saMsAra ke prati vairAgya ho gayA / phira vana meM jAkara jina dIkSA lI aura ghora tapazcaryA karane lagA / samAdhipUrvaka maraNa huA jisase vaha sanatkumAra svarga meM deva huaa| vahAM kA sukha bhogakara vahAM se cayakara manoramA rAnI kA hariSeNa nAmaka putra utpanna huA usake pitAjI ko eka dina vairAgya utpanna huA jisase hariSeNa ko rAjya dekara svayaM dIkSita ho gayA / idhara vaha hariSeNa bhI zrAvaka ke vrata lekara rAjya karane lagA / thor3a e dina ke bAda padmanAtha munizvara ko kevalajJAna utpanna huA, usI samaya idhara hariSeNa ke rAjya meM 14 ratna utpanna huye arthAt vaha cakravarti bana gayA / idhara mAlI ne kevalajJAna kI bAta batAyI jisase vaha apane zarIra ke alaMkAra use dekara bhagavAna ke darzana karane ke lie gayA / vandanA kara vApasa Akara unhoMne apanI prAyudhazAlA meM jAkara cakra kI pUjA kI / phira chaha khaNDa jItane ke lie gye| jItakara jaba vApasa Aye to sabane unakA samAroha pUrvaka abhiSeka kiyA / sukha se bahuta sAla taka rAjya kiyA / Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 713 eka bAra kArtika aSTAnhikA meM apane hAtha se svayaM bhraSTAnhikA pUjA abhiSeka karane lagA / upavAsa bhI kara rahA thA ki 15 ke dina usane candragrahaNa dekhA jisase use vairAgya ho gayA aura apane putra ko rAjya dekara svayaM dIkSita ho gaye / ghora tapazcaraNa karake samAdhipUrvaka maraNa kiyA jisase vaha savArthasiddhi meM ahamiMdra huA / vahA~ se cayakara mokSa jAyegA / aisA isa vrata kA mahatva hai / atha kSAyika bhoga vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki jyeSTha zuklA 6 ko ekAzana kare va saptamI ko upavAsa kare / pAtra meM cAra patte lagAve NamokAra mantra kA jApa cAra bAra kare / yaha vrata pahale surendradatta seTha ne kiyA thA va usakI patnI sumati ne kiyA thA jisase ve abhyudaya sukha bhogakara mokSa gaye / zratha kSAyika lAbha vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 4 ko ekAzana kare 5 ke dina upavAsa kare / pAtra meM tIna patta e rakhe, NamokAra mantra kA tIna samaya jApa kare, tIna dampatiyoM ko bhojana karAve / yaha vrata vasudatta seTha ne kiyA thA / usako sadgati prApta huI / zratha kSAyikadAna vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba vidhi kare antara kevala itanA hai ki jyeSTha zuklA 3 ko ekAzana kareM / 4 ko upavAsa kare / phira pUjA vandanA kare pAtra meM do patta e rakhe / NamokAra mantra kA jApa do bAra kare / do dampatiyoM ko bhojana karAke vastra Adi dAna de / yaha vrata vidhi siMhasena mahArAja ne kI thI / usako svarga sukha milA thA aisI kathA hai / kSamAvalI vrata kisI bhI mAha kI kRSNapakSa yA zuklapakSa kI dazamI ko kSamAguraNa kA ciMtana A Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 ] vrata kathA koSa karanA / usI prakAra dazamI ko Arjava vagairaha kA ciMtana karanA cAhie / aise daza upavAsa karanA cAhie / upavAsa meM eka eka bhAvanA kA citavana karanA cAhie / yaha vrata 5 mahone meM pUrNa hotA hai| vrata ke dina jalAbhiSeka karanA cAhie / phira pUjA karanI cAhie / yathAzakti udyApana kre|| -govinda kavikRta vrata nirNaya atha kSAyikamoha athavA kSINamoha athavA kSINakaSAya guNasthAna vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba vidhi kre| antara kevala itanA hai ki aASAr3ha zu. 6 ke dina ekAzana kare / 10 ke dina upavAsa kare / pUjA vagairaha pahale ke samAna kare / 12 dampatiyoM ko bhojana karAve, vastra Adi dAna kre| 108 Amra, 108 kamalapuSpa bahAve / kathA pahale triloka tilakapura nagarI meM lokapAla rAjA lokopakAriNI apanI mahArAnI ke sAtha rahatA thA / usakA putra lokahitakAra usakI stro lokasundarI aura lokakIrti purohita usakI strI lokikazIla sundarI sArA parivAra sukha se rahatA thaa| eka bAra unhoMne lokasAgara muni se vrata liyA tathA usako vrata vidhi se pAlana kiyA / sarvasukha ko prApta kiyA / anukrama se mokSa ge| atha kSAyika upabhoga vrata kathA vrata vidhi :-pahale ke samAna saba kare / antara sirpha itanA hai ki jyeSTha zukla 7 ke dina ekAzana kare va 8mI ke dina upavAsa kare / pUjA jApa patte vagairaha pahale ke samAna kare / NamokAra maMtra kA 5 bAra jApa kare / kathA yaha vrata pahale devasena rAjA ne va usakI rAnI devamatI thI usakA lar3akA devakumAra usakI patnI devamaNi ne yazodhara prAcArya se liyA thaa| yathAvidhi pAlana karane se ve anukrama se mokSa gaye the| Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vata kathA koSa svAhA / " [ 715 atha kSAyika samyaktva vrata kathA vrata vidhi :- pahale ke samAna saba kare / antara kevala itanA hai ki jyeSTha zu. 2 ke dina ekAzana karanA 3 ke dina upavAsa karanA caahie| zruta va gaNadhara pUjA karake yakSayakSI va brahmadeva ko arcanA karanI cAhie aura "OM hrIM zrIM klIM aiM zrahaM praramalli munitIrthaMkarebhyo yakSayakSI sahitebhyo namaH isa mantra kA jApa karanA cAhie / tIna dina brahmacarya kA pAlana karanA cAhiye / isa prakAra pratyeka mAsa meM do bAra isa tithi kA upavAsa kare / isa prakAra daza pUjA pUrNa hone para kArtika aSTAnhikA meM udyApana kare / usa samaya ratnatraya jinavidhAna karake mahAbhiSeka kare / eka dampati ko bhojana karAnA cAhie / kathA padmanaMdi nAmakA eka rAjA thA, usako padmAvatI nAma kI eka suzIla dharma - patnI thI, usake padmasena nAmaka maMtrI thA, usakI padmagadA nAmaka strI thI / isa pUre parivAra sahita rAjA sukha se rahatA thA / eka dina usa nagara ke udyAna meM zrIdharAcArya mahAmuni Akara utare / jaba rAjA ne sunA to ve unake darzana ke liye paidala gaye / muniyoM kI tIna pradakSiNA dekara pUjA vandanA kara sAmane Akara baiThe / guru ke mukha se dharmopadeza sunakara rAjA ne mahArAja se kahA ki he mahArAja ! anaMta sukha ko dene vAlA aisA koI vrata vidhAna kaho / taba mahArAja jI ne kahA he bhavyottama rAjan ! prApa kSAyika samyaktva vrata kA pAlana karo jisase prApakA manoratha pUrNa hogA / aisA kahakara mahArAja jI ne saba vidhi vrata ko batAyI / phira saba loga mahArAja kI vandanA kara ghara Aye phira unhoMne isa vrata ko vidhipUrvaka pUrNa kiyA jisase unheM krama se mokSa-sukha milA / yahI isa vrata kA vidhAna hai / trimukhazuddhi vrata kI vidhi kiM nAma trimukhazuddhivratam ? trimukhazuddhivrate pAtradAnAnantaraM bhojana grahaNaM Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 ] vrata kathA koSa bhavati / tadabhAve, AhArasyApyabhAva eSaH mukhazuddhi saMjJako niyamo devasiko bhavati / artha :-trimukhazuddhi vrata kise kahate haiM ? AcArya uttara dete haiM ki trimukha zuddhi vrata meM pAtradAna ke anantara bhojana grahaNa kiyA jAtA hai / yadi dvArApekSaNa karane para bhI pAtra kI prApti na ho to usa dina AhAra nahIM liyA jAtA hai / yaha trimukhazuddhi saMjJaka niyama dina meM hI kiyA jAtA hai, ataH yaha daivasika vrata kahalAtA hai| vivecana :-trimukhazuddhi vrata kA vAstavika abhiprAya yaha hai ki pAtradAna ke anantara bhojana grahaNa karane kA niyama karanA aura dina meM tInoM bAra-prAtaH, madhyAnha aura aparAnha meM dvAra para khar3e hokara pAtra kI pratIkSA karanA tathA pAtra upalabdha ho jAne para AhAra dAna dene ke uparAnta AhAra grahaNa karanA hotA hai / yaha vrata kabhI bhI kiyA jA sakatA hai, dAna nahIM diyA jAtA hai, upavAsa karanA par3atA hai| trilokabhUSaNa vrata kathA pauSa zukla tRtIyA ke dina snAna kara zuddha vastra pahanakara pUjAbhiSeka kA dravya lekara jinamandirajI meM jAve, mandira kI tona pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kara bhagavAna ko namaskAra kare, abhiSeka pITha para navagraha va bhagavAna mahAvIra kI mUrti yakSayakSiNI sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, jayamAlA pUrvaka stotra par3hatA huA pUjA kare, sAtha meM naivedya car3hAve, zruta va gUru kI pUjA kare, yakSayakSi kI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM ahaM navagraha devebhyo yakSayakSi sahitebhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, jinasahasra nAma par3he, vrata kathA par3ha, mahAvIra cAritra par3ha, eka mahAarghya thAlI meM rakhakara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, brahmacarya vrata kA pAlana kare, upavAsa kare, dUsare dina svayaM pAraNA kare, caturvidha saMgha ko AhAra dAnAdika deve, isa prakAra pratyeka mahine kI usI tithi ko pUjA kara upavAsa kare, aMta meM udyApana kare, usa samaya isa prakAra battIsa mahIne taka upavAsa pUrvaka vrata kare, Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 717 aMta meM udyApana kare, usa samaya navagraha vidhAna kara mahAbhiSeka kare, 16 munisaMghoM ko AhAra dAnAdika deve, 16 AryikA mAtAoM ko AhAra dAnAdika deve / rAjA zreNika va rAnI celanA devI ko kathA par3ha e / trikAla tRtIyA vrata kathA bhAdra zuklA 3 ke dina snAnakara zuddha vastra pahanakara mandira meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhi kare, bhagavAna ko sAkSAt namaskAra kare, maMDapa ko zRMgArita karake maNDapa vedI ke Upara 72 dala ke koThoM kA yantradala paMcavarNa se mAMDe, aSTamaMgala dravya rakhe, maNDala para bhrAThoM dizA sambandhI ATha sUtra veSTita sajAye huye maMgala kalaza rakhe, yaMtradala meM eka suzobhita zveta sUtra veSTita kuMbha rakhe, Upara caMdobA bAMdhe, abhiSeka pITha para trikAla caubIsI kI pratimA kiMvA caubIsa tIrthaMkara yakSakSiNI sahita sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, eka thAlI meM pahale ke samAna yaMtra nikAlakara usa thAlI meM 72 pAna rakhe, una pAnoM para gaMdha, akSata, puSpa phala, Adi rakhakara usa thAlI ko maMDala ke madhya kuMbha para rakhe, usa thAlI ke madhya meM trikAla tIrthaMkara kI mUrti rakhe, usake bAda pratyeka tIrthaMkara kI alaga-alaga pUjA kare, paMcakalyANa ke argha car3hAve, jayamAlA par3he, stotra par3he / unake bIja mantroM ko bolatA huA pratyeka koSThaka meM arghya car3hAve, zrI phala car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM grahaM nirvANAdi dvAsaptati trikAla tIrthaMkarebhyo namaH svAhA / isa mantra se puSpoM ko lekara 108 bAra jApya kare, jinasahasra nAma par3he tIrthaMkaroM ke jIvana cAritra par3ha e, vrata kathA par3ha e, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya 3 mAlA rUpa meM kare, jinavANI va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI kA yathAyogya satkAra kare pUjA kare, kSetrapAla kA bhI sammAna kare, eka thAlI 72 pAna lagAkara unake Upara prathaka prathaka arghya rakhakara, mahAarghya kare, mahA arghya kI thAlI hAtha meM lekara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre / usa dina upavAsa kare, dharmadhyAna se samaya bitAve, brahmacarya vrata kA pAlana Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 ] vrata kathA koSa kare, dUsare dina prAtaHkAla jinendra prabhu ko namaskAra karake ghara Ave, satpAtroM ko dAna deve, phira apane pAraNA kare / isa prakAra isa vrata ko tIna varSa taka pAlana kara aMta meM udyApana kare, usa samaya trikAla tIrthaMkaroM kI ArAdhanA karanI cAhiye, caturvidha saMgha ko AhArAdi dekara saMtuSTa kare, isa prakAra vrata kA svarUpa hai / kathA isa bharata kSetra ke magadha deza meM kAMcI nagara nAma kA manohara gAMva hai, usa gAMva meM piMgala nAma kA eka guNavAna nItimAn parAkramI rAjA rAjya karatA thA, usa rAjA ko sAgaralocanA nAma kI eka atyanta rUpavato, lAvaNyavatI, guNavatI aisI paTaTrAnI thI, usake eka sumaMgala nAma kA bar3A pratApI rAjakumAra thA, isa prakAra prajAjanoM kA pAlana karatA huA rAjezvarya bhogatA thA / ___ eka dina yuvarAja sumaMgala nagara ke bAhira udyAna meM gayA, vahAM pUrNasAgara nAma ke munirAja avadhijJAna samanvita padhAre, yuvarAja ne munirAja ko dekhate hI tIna pradakSiNA lagAI aura sASTAMga namaskAra kiyA, dharmopadeza sunane ke bAda kahane lagA ki he munirAja ApakI atyanta mohaka mudrA ko dekhakara mana meM Apake prati merA moha utpanna ho rahA hai, isakA kAraNa kyA hai Apa kahiye / taba munirAja apane avadhijJAna se saba vRtAMta jAnakara kahane lage ki he rAjaputra hamAre para tumhArA moha kyoM utpanna ho rahA hai maiM saba bhava prapaMca kahatA hUM suna / kurU jAMgala deza meM hastinApura nAma kA gAMva hai, usa gAMva meM kAmuka nAma kA eka rAjA pahale rAjya karatA thA, usakI rAnI kA nAma kamalalocanA thA, usake vizAkhadatta nAma kA sundara putra thA, rAjA kA varadatta mantrI thA vaha bahuta hoziyAra thA, maMtrI ko patnI kA nAma vizAlanetrI thA, usake garbha se vijayasundarI nAmaka guNavAna sundara eka putrI kA janma huA, isa saba ke sAtha rAjA apanA rAjya sukha Ananda se bhogatA thA, usa mantrI kI kanyA, vivAha ke yogya ho gaI taba rAjA ke putra vizAkhadatta ke sAtha vivAha kara diyA, donoM hI Ananda se apanA samaya nikAlane laye, kucha samaya bAda karmayoga se rAjaputra ko roga ne ghera liyA aura vaha mara gyaa| Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [716 taba saba ko bahuta duHkha huA, eka dina jJAnasAgara nAma ke mahAmunizvara pAhAra ke lie rAja bhavana meM Aye, rAjA ne bhakti se munirAja ko AhAra diyA aura munirAja ko vahAM eka Asana para baiThA diyA, hAtha jor3a vinaya se rAjA ne rAjaputra ke mara jAne kI duHkhada vArtA kaha sunAI, taba munirAja rAjA ko sadbodhana dekara jaMgala meM vApasa cale gaye / mAtra vijayasundarI pati ke viyoga se atyanta zokAkula hokara bar3ebar3e prAMsU bahAtI huI jora-jora se rone lgii| eka dina kSAMtimati nAma kI eka viduSI AryikA rAja bhavana meM AI, rAnI ne mAtAjI ko niraMtarAya AhAra diyA, una AryikA mAtAjI ne rAjakumAra ke viyogajanita hone vAle duHkha se duHkhI rAjya parivAra ko sadbodhana dekara zAMta kiyA, rAjakumAra kI patnI ko pAsa bulAkara sAntvanA diyA aura kahane lagI ki he beTI duHkha karane se kucha kAma nahIM calegA, duHkha nivAraNa ke lie aba tuma trikAla tRtIyA vrata ko karo, isa vrata ke pAlana karane se saba duHkhoM kA nivAraNa hotA hai / aisA kahakara mAtAjI ne vrata kI vidhi batalAI, AryikA mAtAjI ke mukha se sarva vrata vidhi sunakara bijayasundarI ko bahuta samAdhAna huA, aura usane bhaktipUrvaka vrata ko grahaNa kiyA, aura vata kA pAlana karane lagI, vrata samApta hone ke bAda utsavapUrvaka udyApana kiyA, anta meM marakara strIliMga kA cheda karatI huI solahaveM svarga meM deva hokara janmI, AyuSya samApta hone ke bAda, isa loka meM kAMcI nagara ke piMgala nAmaka rAjA ke yahAM tuma sumaMgala hokara utpanna hue ho, aura maiM vahI kSAMtimati prAyikA kA jIva hUM jo tumako maiMne vrata pradAna kara sambaMdha jor3A thaa| maiM marakara deva huA, vahAM se manuSya bhava meM Akara muni huA hUM isa prakAra tumhArA aura hamArA pUrvabhava kA sambandha hai, isalie tumako mere para moha utpanna huA hai, tuma isI bhava se mokSa jAne vAle ho, yaha saba sunakara yuvarAja ne zIghra hI zrAvaka vrata grahaNa kiyA aura punaH apane nagara meM vApasa A gayA / eka samaya kamala ke andara mare hue bhramara ko dekha kara yuvarAja ko vairAgya utpanna huA, jaMgala meM jAkara munizvara ke pAsa jinadIkSA grahaNa kiyA, ghora tapazcaraNa kI zakti se kevalajJAna utpanna huA, aghAti yA karmoM kA bhI kSaya karake zAzvata sukha ko prApta kiyaa| vahAM siddhoM ke sukha kA anabhava karane lgaa| Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 ] vrata kathA koSa atha trIndriya jAti nivAraNa vrata kathA vrata vidhi :-pahale jaisI saba vidhi kare / antara sirpha itanA hai ki isameM caitra zu. 2 ko ekAzana aura tIja ko upavAsa kare sambhavanAtha tIrthakara kI pUjA, jApa mantra Adi kare pAna tIna rakhe / atha trasakAya nivArarama vrata kathA vidhi :-pahale ke samAna hI hai / antara sirpha itanA hai ki caitra zuklA 10 ko ekAzana va 11 ko upavAsa karanA caahie| zreyAnsanAtha tIrtha kara kA jApa mantra va pUjA karanI cAhie / patte pUrvavat rakhanA caahie| tribhuvanatilaka vrata kathA ASADha mahine ke zukla pakSa kI caturdazI ke dina vratika snAna kara zuddha vastra pahanakara jina mandira jI meM jAve, mandira kI tIna pradakSiNA lagAkara IryApatha zuddhipUrvaka jinendra bhagavAna ko sASTAMga namaskAra kare, abhiSeka pITha para paMcaparameSThI kI pratimA sthApana kara paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va guru kI pUjA kare, yakSayakSiNI va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM arhatsicAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya karanA cAhie, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya karanA cAhie, vrata kathA par3he, jinendra deva ke sAmane eka pATe para pAMca pAna lagAkara una pAMcoM pAnoM para ardhya rakhe, eka thAlI meM arghya rakha kara mandira kI tIna pradakSiNA lagAve, maMgala AratI utAre, bhagavAna ko mahAarghya car3hA deve, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko AhArAdi deve, dUsare dina pUjA dAna karake svayaM bhojana kare, isI krama se isI tithi ko cAra mahine taka pUjA upavAsa kare, isI tithi ko pAMcaveM mahine meM udyApana kare, usa samaya paMca parameSThi vidhAna karake abhiSeka pUjA kare, pAMca prakAra ke naivedya pAMca jagaha car3hA kara pUjA kare, AhAra dAna prAdi deve / anta meM pAraNA kare / Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 721 kathA isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMbhoja deza hai, usa deza meM citrA~gapurI nagara hai, usa nagara meM pahale eka sukhavida nAma kA rAjA apanI paTTarAnI subhadrA sahita rAjya karatA thA, usI nagara meM baMdhudatta nAma kA eka seTha baMdhumatI seThAnI sahita rahatA thA, usako eka nandana nAma kA putra thA / eka dina nandana deva darzana karane ke lie jina mandira meM gayA, darzana karake jaba sabhA maNDapa meM AyA to vahAM eka varadatta nAmaka digambara mahAmuni upadeza kara rahe the, usane bhI upadaza sunA aura prabhAvita hokara aNuvratoM ko grahaNa karake vApasa apane ghara lauTa AyA, kucha dinoM ke bAda vaha nandana duSTajanoM kI saMgati meM par3akara pApa karane lagA aura guru se lie hue aNuvratoM ko chor3a diyA, vrata bhaMga ho gayA, pApa ke prabhAva se marakara bAIsa sAgara Ayu vAle tamaprabhA naraka meM utpanna huA aura duHkha bhogane lagA / vahAM se prAyu samApta kara kauzalapura nagara meM somadatta seTha ke ghara mahiSa hokara paidA huaa| eka dina eka kheta ke nikaTa ghAsa khAte hue usa bhaiMse para akasmAta bijalI par3I aura kaMThagata prANa hokara jamIna para gira par3A, vaha bhaiMsA vahAM par3A thA, usI rAste se eka zrArthikA mAtAjI bihAra karatI jA rahI thI, usane bhaiMse kI aisI avasthA dekha dayA se usake kAna meM NamokAra maMtra sunAyA aura vaha bhaiMsA vahAM hI mara gayA, marakara ujjayinI nagarI ke rAjA yazobhadra kI rAnI ke garbha se kanyA hokara utpanna huA / vaha kanyA, kubjaka va gUMgI thI, bolanA bhI use nahIM AtA thA aura na calanA hI / eka dina usa nagarI ke udyAna meM ariMjaya aura prajitaMjaya nAma ke munirAja sahasrakUTa caityAlaya ke darzana ko Aye, yaha zubhavArtA rAjA ne sunI, rAjA apane nagaravAsiyoM aura parivAra ko lekara munirAja ke darzanoM ko udyAna meM gayA, bhagavAna kA darzana kara dharmopadeza sunane ko munirAja ke nikaTa baiTha gayA, kucha samaya taka - dharmopadeza sunakara rAjA ne hAtha jor3akara prArthanA kI ki he deva, merI kanyA isa prakAra gaMgI aura kubar3I kyoM huI hai, pUrvabhava meM aisA kaunasA pApa kiyA hai ? taba munirAja ne usake pUrva bhavAntara kaha sunAye, usane pUrvabhava meM guru se lie huye aNuvratoM ko bhaMga kara diyA, yahI sabase bar3A pApa huA hai, isa pApa se chuTane ke liye isa lar3akI ko tribhuvana tilaka vrata kA pAlana karanA cAhiye / Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 ] vrata kathA koSa aisA kahakara munirAja ne vrata kA svarUpa kaha sunAyA, taba usa rAjakumArI vrata grahaNa kiyA, saba loga Anandita hokara nagara meM vApasa lauTa gaye, usa rAjakanyA ne acchI taraha se vrata ko pAlA, anta meM vrata kA udyApana kiyA, vrata ke prabhAva se usakA gUMgApana dUra ho gayA, acchI taraha calane lagI, usakA kubar3Apana bhI dUra ho gayA, sukha se rahane lgii| usa kanyA kA vivAha pravanti deza ke rAjA zatruJjaya ke putra surarAja ke sAtha kara diyA, kucha kAla rAjyasukha bhogakara AryikA mAtAjI ke saMga meM jAkara ArthikA vratoM ko graharaNa kara liyA aura ghora tapazcaraNa kara anta meM samAdhimaraNa se svarga meM deva huI, vahAM se cayakara cakravartI huA, kucha samaya bhogoM ko bhogakara jinadIkSA grahaNa kara mokSa sukha ko pA liyA / trepana kriyA vrata kathA isa vrata meM zrAvaka ke ATha mUla guNoM kI vizuddhi ke nimitta ATha praSTamiyoM ke ATha upavAsa, pAMca aNuvratoM kI vizuddhi ke liye pAMca paJcamiyoM ke pAMca upavAsa; tIna guNavatoM kI vizuddhi ke liye tIna tRtIyAnoM ke tIna upavAsa; cAra zikSAvratoM kI vizuddhi ke liye cAra caturthiyoM ke cAra upavAsa; bAraha tapoM kI vizuddhi ke liye bAraha dvAdaziyoM ke bAraha upavAsa sAmyabhAva kI prApti ke nimitta pratipadA kA eka upavAsa; gyAraha pratimAoM kI vizuddhi ke liye gyAraha ekAdaziyoM ke gyAraha upavAsa; cAra prakAra ke dAnoM ke dene ke nimitta cAra caturthiyoM ke cAra upavAsa; jala chAnane kI kriyA kI vizuddhi ke liye pratipadA kA eka upavAsa evaM ratnatraya kI vizuddhi ke liye tIna tRtIyA tithiyoM ke tIna upavAsa; isa prakAra kula 43 upavAsa kiye jAte haiM / vrata ke dinoM meM NamokAra mantra kA jApa pratidina 1008 bAra yA kama se kama tIna mAlA pramANa karanA cAhiye / vrata ke dinoM meM bhI zIlavrata kA pAlana karanA Avazyaka hai / ASAr3ha zukla aSTamI ko snAnakara zuddha hokara mandirajI meM jAve, pradakSirApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, zAntinAtha kI pratimA yakSayakSi sahita lekara paMcAmRtAbhiSeka kare, praSTadravya se pUjA kare, paMcabhakSya car3hAve, zruta, guru, yakSayakSi, kSetrapAla ina sabakI yathAyogya pUjA kare / Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 723 OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM zAMtinAthAya garuDayakSa mahAmAnasI yakSisahitAya namaH svaahaa| ___isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he eka pUrNapraya' car3hAve, maMgala AratI utAre, usa dina upavAsa kare, satpAtroM ko dAna deve, brahmacaryapUrvaka rahe, dUsare dina pUjA va dAna dekara svayaM pAraNA kare, zaktinusAra upavAsa kare / isa prakAra trepana mahine taka usI tithi ko vrata kara pUjA karanA cAhiye, yaha utama vidhi hai, 27 vrata karane se madhyama vidhi hotI hai aura trepana dina kI jaghanya vidhi hai / vrata ko uparokta vidhi se pAlana kara anta meM udyApana kare, usa samaya zAMtinAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve| kathA isa vrata ko zrISeNa cakravartI ne pAlana kiyA thA, usake prabhAva se karma naSTa kara mokSa ko gyaa| vrata kathA meM rAjA aMNika rAnI celanA kI kathA par3he / trilokatIja vrata bhAdoM sudi tRtiyA dina jAna, triloka tIja vrata ko ThAna / proSadha tIna varSa madha kare, pIche udyApana vidhi dhare / -kathAkoSa kathA bhAvArtha :--yaha vrata tIna varSa meM pUrNa hotA hai, prativarSa bhAdrapada zuklA 3 ke dina upavAsa kre| 'OM hrIM triloka sambandhi-prakRtrima jina caityAlayebhyo namaH' isa mantra kA trikAla jApya kare, vrata pUrNa hone para udyApana kare / ..- . --- triguNasAra vrata triguNasAra vrata ikatAlIsa, gyArA jevA proSadha tIsa / / -vardhamAna purANa bhAvArtha :--yaha vrata 41 dinoM meM pUrA hotA hai jisameM 30 upavAsa aura 11 pAraNA hote haiM / yathA Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 ] vrata kathA koSa (1) eka upavAsa eka pAraNA, (2) eka upavAsa eka pAraNA, (3) do upavAsa eka pAraNA, (4) tIna upavAsa eka pAraNA, (5) cAra upavAsa eka pAraNA, (6) pAMca upavAsa eka pAraNA, (7) cAra upavAsa eka pAraNA, (8) cAra upavAsa eka pAraNA, (6) tIna upavAsa eka pAraNA, (10) do upavAsa eka pAraNA, (11) eka upavAsa eka paarnnaa| isa prakAra 41 dina meM vrata samApta kare, pratidina trikAla namaskAra-mantra kA jApya kare / vrata pUrA hone para udyApana kare / jJAnapaccIsI aura bhAvanA paccIsI vratoM kI vidhi jJAnapaJcaviMzati vrate ekAdazyAmekAdazopavAsA: caturdazyAMcaturdazopavAsAH kAryAH bhavanti / matAntareNa dazamyAM dazopavAsAH pUNimAyAM paJcadazopavAsA kAryAH bhAvanApaJcaviMzativrate tu pratipadAyAmekopavAsaH dvitIyAyAM dvau upavAso, tRtIyAyAM traya upavAsAH, paJcamyAM paJcopavAsaH, SaSTayAM SaDupavAsAH, aSTamyASTau upavAsAH kAryAH bhavanti / matAntareNa dazamyAM dazopavAsAH paJcamyAM paJcopavAsAH, aSTamyAmaSTau upavAsAH pratipadAyAM dvau upavAsau, kAryAH bhavanti / eSA samyaktvapaJcaviMzatikA mUDhatrayaM madAzcASTau anAyatanAni SaTvAsAdInAM mAsatithyAdiniyamaH na grAhyaH / artha :-jJAnapaccIsI vrata meM ekAdazI tithi ke gyAraha upavAsa aura caturdazI tithi ke caudaha upavAsa kiye jAte haiN| matAntara se isa vrata meM dazamI ke dasa upavAsa aura pUrNimA ke pandraha upavAsa kiye jAte haiN| bhAvanA paJcIsI vrata meM pratipadA meM eka upavAsa, dvitIyA tithi meM do upavAsa, tRtIyA meM tIna upavAsa, paJcamI tithi meM pAMca upavAsa, SaSThI tithi meM chaH upavAsa aura aSTamI tithi meM ATha upavAsa kiye jAte haiM / matAntara se dazamI tithi meM dasa upavAsa, paJcamI meM pAMca upavAsa, aSTamo meM pATha upavAsa aura pratipadA meM do upavAsa kiye jAte haiM / yaha bhAvanA paJcIsI vrata tIna mUr3hatA, ATha mada, chaH anAyatana aura pATha zaMkAdi doSoM ko dUra karane ke lie kiyA jAtA hai| isake upavAsa karane ke lie tithi, mAsa Adi kA niyama grAhya nahIM hai / arthAt yaha vrata kisI bhI mAsa meM kisI bhI tithi se prArambha kiyA jA sakatA hai / jJAnapaJcIsI Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 725 aura bhAvanApaccIsI donoM hI vratoM meM paccIsa-paccIsa upavAsa kiye jAte haiM / prathama jJAna prApti ke lie aura dvitIya samyagdarzana ko nirdoSa karane ke lie kiyA jAtA hai / vivecana :-paccIsI vrata kaI prakAra se kiye jAte haiN| pradhAna do prakAra ke paccIsI vrata haiM - jJAna paccIsI aura bhaavnaa-pcciisii| vrata kA uddezya dvAdazAMga jinavANI kI prArAdhanA hai tathA samyagjJAna kI prApti usakA phala hai / jJAnapaccIsI vrata meM pradhAna rUpa se zrutajJAna kI pUjA tathA zrutaskandha yantra kA abhiSeka kiyA jAtA hai / isa vrata meM gyAraha aMgoM ke jJAna ke lie gyAraha ekAdaziyoM ke upavAsa aura caudaha pUrvo ke jJAna ke lie 14 caturdaziyoM ke upavAsa kiye jAte haiM / udAharaNa- zrAvaNa sudI caturdazI ko pahalA upavAsa, bhAdoM badI ekAdazI ko dUsarA, bhAdoM badI caturdazI ko tIsarA, bhAdoM sudI ekAdazI ko cauthA, bhAdoM sudI caturdazI ko pAMcavA~, Azvina badI ekAdazI ko chaThavAM, Azvina badI caturdazI ko sAtavAM, pAzvina sudI ekAdazI ko pAThavAM, Azvina sudI caturdazI ko nauvA~, kArtika badI ekAdazI ko dasavAM, caturdazI ko gyArahavAM, kArtika sudI ekAdazI ko bArahavAM, caturdazI ko terahavAM, mArgazorSa badI ekAdazI ko caudahavAM, caturdazI ko pandrahavAM, mArgazIrSa sudo ekAdazo ko solahavAM, caturdazI ko satrahavAM, pauSabadI ekAdazI ko aThArahavAM, caturdazI ko unnIsavAM, pauSabadI ekAdazI ko bIsavAM, caturdazI ko ikkIsavAM, mAghabadI ekAdazI ko bAIsavAM, caturdazI ko teI. savAM, mAgha sudI caturdazI ko caubIsavAM aura phAlguna badI caturdazI ko paccIsavAM upavAsa karanA hogaa| isa vrata ke lie "proM hrIM jinamukhodbhUta dvAdazAGgAya nmH|" isa mantra kA jApa karanA hotA hai / vrata eka varSa yA 12 varSa taka kiyA jAtA hai / isake pazcAt udyApana kara diyA jAtA hai / bhAvanA paJcamI vrata samyaktva kI vizuddhi ke lie kiyA jAtA hai| samyagdarzana ke 25 doSa haiM-tIna mUr3hatA, chaH anAyatana, pATha mada tathA zaMkAdi pATha doSa / tIna tRtIyAnoM ke upavAsa tIna mUr3hatAoM ko dUra karane, chaH SaSThiyoM ke upavAsa SaTa anAyatana ko dUra karane, pATha aSTa miyoM ke upavAsa pATha madoM ko dUra karane evaM pratipadA kA eka upavAsa, dvitIyAoM ke do upavAsa aura paJcamiyoM ke pAMca upavAsa isa prakAra kula pATha upavAsa zaMkAdi pATha doSoM ko dUra karane ke lie kiye jAte Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 ] vrata kathA koSa haiN| isa vrata kA bar3A bhArI mahatva batAyA gayA hai| yoM to isake lie kisI mAsa kA bandhana nahIM hai, para yaha bhAdrapada mAsa se kiyA jAtA hai / isa vrata kA prArambha aSTamI tithi se karate haiN| vrata karane ke eka dina pUrva vrata kI dhAraNA kI jAtI hai tathA cAra mahInoM ke lie zIlavata grahaNa kiyA jAtA hai / isa vrata ke lie 'moM hrIM paJcaviMzatidoSarahitAya samyagdarzanAya namaH' mantra kA jApa pratidina tIna bAra upavAsa ke dina karanA cAhie / samyagdarzana kI vizuddhi karane ke lie saMsAra aura zarIra se virakti prApta karanA caahie| bhAvanA-paccIsI vrata kA dUsarA nAma samyaktva paccIsI bhI hai / isa vrata ke upavAsa ke dina caityAlaya prAMgaNa meM eka sundara caukI yA Tebila ke Upara saskRtacandana, kezara Adi se saMskRta kumbha cAvaloM ke puJja Upara rakhakara usa para eka bar3A thAla rakhanA cAhie / thAla meM samyagdarzana ke guNoM ko aMkita karake madhya meM pANDukazilAbanAkara pratimA sthApita kara denI cAhie / cAra mahinoM taka jaba taka ki uparyukta tithiyoM ke upavAsa pUrNa na hojAyeM bhagavAna kA pratidina pUjana abhiSeka karanA caahie| pratyeka upavAsa ke dina abhiSekapUrvaka pUjana karanA Avazyaka hai| yadi sambhava ho to vrata samApti taka pratidina uparyukta mantra kA jApa karanA cAhie / anyathA upavAsa ke dina hI jApa kiyA jA sakatA hai / jJAnAvaraNIya karma nivAraNa vrata kathA ASAr3ha, kArtika, phAlguna meM Ane vAle koI bhI eka naMdIzvara parva meM saptamI ke dina ekAsana kare, aSTamo ke dina zuddha hokara mandirajI meM jAve, tIna pradakSiNApUrvaka bhagavAna ko namaskAra kare, AdinAtha tIrthaMkara kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, akhaNDadIpa jalAve, aSTa dravya se pUjA kare, zruta va gaNadhara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM zrIM klIM aiM ahaM AdinAtha tIrthaMkarAya gomukhayakSa cakrezvarI yakSI sahitAya namaH svaahaa| isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra mantra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3ha, pradakSiNApUrvaka maMgala AratI utArate huye eka pUrNa arghya car3hAve, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve, Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 727 pUjA kare, pAraNA kare, prakAra isa vrata ko dUsare dina bhagavAna kA dUdha kA abhiSeka karake aSTadravya se ekama se navamI paryanta pratidina kSIrAbhiSeka kare, pUjA kare, isa pAMca aSTAnhikA meM kare, anta meM udyApana kare, usa samaya bhaktAmara vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA rAjA raNaka aura rAnI celanA kI kathA par3ha e / jJAnAcAra vrata kathA ASAr3ha zukla saptamI ko ekAsana karake, aSTamI ko zuddha ho jina mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, AdinAtha tIrthaMkara kI yakSayakSi sahita pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, zruta va gaNaghara kI pUjA kare, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare, navedya car3hAve / OM hrIM zrIM klIM aiM zrIM zrAdinAtha torthaMkarAya gomukhayakSa cakra ezvarI devI sahitAya namaH svAhA / isa maMtra kA 108 bAra puSpa lekara jApya kare, NamokAra maMtra kA 108 bAra jApya kare, vrata kathA par3he, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala bhAratI utAre, usa dina upavAsa kare, brahmacarya kA pAlana kare, satpAtroM ko dAna deve, dUsare dina pUjA karake dAnAdika dekara svayaM pAraNA kare / isa prakAra ATha aSTamI ko pUjA karake vrata kare, kArtika bhraSTAnhikA meM udyApana kare, usa samaya prAdinAtha vidhAna karake mahAbhiSeka kare, caturvidha saMgha ko dAna deve / kathA isa vrata ko meghezvara ne pUrvabhava meM pAlA thA, meghezvara hokara bharata cakravartI ke rAjya meM rahA, anta meM dIkSA lekara mokSa ko gayA / isa vrata meM rAjA zreNika va rAnI celanA kI kathA par3he / jJAna sAmrAjya vrata kathA ASAr3ha zuklA aSTamI ko zuddha hokara mandira meM jAve, pradakSiNA lagAkara bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi bhagavAna ko namaskAra kare, paMcaparameSThi Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 ] vrata kathA koSa bhagavAna kI pratimA kA paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravya se pUjA kare, pAMca prakAra kA naivedya banAkara car3hAve, zruta va garaNadhara, yakSayakSi va kSetrapAla kI pUjA kare / OM hrIM prasiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA / isa mantra se 108 bAra puSpa lekara jApya kare, raNamokAra mantra kA 108 bAra jAya kare, vrata kathA par3he, akhaNDa dIpa jalAve, eka phUla kI mAlA banAkara bhagavAna ke caraNoM meM car3hAve, eka pUrNa arghya car3hAve, maMgala AratI utAre, isa prakAra pratyeka aSTamI va caturdazI ke dina vrata pUjA kare, pratyeka dina dUdha kA abhiSeka kare, puSpamAlA car3hAve, isa prakAra cAra mahIne taka pratidina ekeka vastu chor3akara bhojana kare, satpAtroM ko dAna kare, brahmacaryapUrvaka rahe, kArtika pUrNimA ke dina vrata kA udyApana kare, usa samaya paMcaparameSThi vidhAna karake mahAbhiSeka kare, catuvidha saMgha ko hArAdideve / kathA rAjA zreNika aura rAnI celanA kI kathA par3he / atha jJAnacandra athavA jinacandra vrata kathA zukla pakSa yA vrata vidhi - caitra prAdi 12 mahIne meM koI bhI mahIne ke kRSNa pakSa kI caturthI ke dina ekAzana kare va 5 ke dina subaha zuddha kapar3e pahanakara aSTadravya lekara mandira meM jAye / darzana Adi kara vedi para paMcaparameSTI kI pratimA sthApita kare, usakA paMcAmRta abhiSeka kare / praSTadravya se pUjA kare / jApa :- "OM hrIM prarhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH svAhA " isa mantra kA 108 puSpoM se jApa kare, raNamokAra mantra kA 108 bAra jApa kare / kathA stotra arcanA Adi kare / AratI kare / usa dina upavAsa karake dharmadhyAna pUrva samaya bitAve / dUsare dina dAna va pUjA karake pAraNA kare / isa krama se mahIne meM eka aisI 5 tithi kare / udyApana kare | paMcaparameSThI vidhAna kare / catuHvidha saMgha ko dAna de / karuragA dAna bhI de / Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vata kathA koSa [ 726 kathA yaha vrata pahale jinacandra rAjA ne apane parivAra sahita yathAvidhi pAlana kara udyApana kiyA thaa| isa kAraNa use rAjezvarya milA thA, usane aneka kRtrima va akRtrima caityAlaya kA darzana karake vajrakapATa kholakara dharma prabhAvanA kI thI, anta meM usane digambara dIkSA lekara samAdhipUrvaka maraNa kiyA jisase vaha deva huaa| vahAM bahuta samaya taka sukha bhogakara manuSya bhava lekara mokSa gyaa| aisA isa vrata kA mahatva hai / jJAna paccIsI vrata (jJAna paMcaviMzatikA vrata) isa vrata meM ekAdazI ke 11 aura caturdazI ke 14 aise 25 upavAsa karanA cAhiye matAntara bheda se dazamI ke 10 aura pUrNimA ke 15 aise 25 upavAsa karanA bhI kahA gayA hai| isa vrata kA uddezya dvAdazAGga jinavANI kI ArAdhanA upAsanA karanA hai, isase samyagjJAna kI prApti hotI hai / isa vrata meM zruta jJAna kI pUjA, zrutaskandha yantra kA abhiSeka karanA hotA hai, 11 aMga ke jJAna ke liye 11 upavAsa va 14 pUrvI ke jJAna ke liye 14 upavAsa isa prakAra 25 upavAsa batAye haiM / yaha zrAvaNa kRSNA caturdazI se zurU karanA cAhiye aura pratyeka zukla pakSa va kRSNa pakSa kI 11 aura 14 ko yaha vrata karanA cAhiye, isa vrata meM jApa OM hrIM jinamukhodbhUta dvAdazAGgAya namaH isa maMtra kA karanA cAhiye / yaha vrata prakhaMDita 12 varSa karanA caahiye| 13veM varSa udyApana karanA cAhiye / udyApana kI zakti na ho to vrataH punaH karanA cAhiye / jJAnatapa vrata varSa meM kabhI bhI 158 upavAsa karanA cAhiye / (1) paMcaporiyA vrata bhAdoM sudi pAMce dina jAna, ghara paccIsa bAMTe pakavAna / (2) kaumArasaptamI vrata bhAdoM sudi saptamI ke dinA, khajaro maNDapa pUjejinA / (3) manacitI aSTamI vrata bhAdoM sudi pAThe dina jAna, mana cinte bhojana paravAna / Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 ] vrata kathA koSa (4) dazaminimAnI vrata bhAdoM sudi dazamI vrata dhAra, prAdarayuta para dhara prahAra / (5) camakadazamI vrata camakadazami aura camakAya, jo bhojana nahiM to antarAya / (6) chahAra dazamI vrata chahAra dazama vrata hi parakAra, chaha supAtra ko deya tamora / (7) tamora dazamI vrata sambobha dazami vrata ko yaha bora, daza supAtra ko deya tamora / (8) pAna dazamI vrata pAna dazami bIrA dazapAna, daza zrAvaka de bhojana ThAna / (6) phUla dazamI vrata phUla dazamI daza phUlana mAla, daza supAtra pahinAya prahAra / (10) phala dazamI vrata phala dazamI phala dazakaraleya, daza zrAvaka ke ghara-ghara deya / (11) dIpa darzAmi vrata dIpa dazami daza dIpa banAya, jinahiM car3hAya AhAra karAya / (12) bhAva dazamI vrata bhAva dazamI vrata dazapurI, daza zrAvaka de bhojana karI / nyona dazamI vrata nyona dazamI daza dazami karAya, naye-naye dazapAtra jimAya / ur3adadazamI vrata dazamI uDada - 2 AhAra paMca gharana mili jo avikAra / bArAdazamI vrata bArA dazamI suhArI leya, bArA 2 dazaghara deya / Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bhaNDAra dazamI vrata bhaNDAra dazamI vrata zakti jupAya, daza jina bhavana bhaNDAra car3hAya / ( vrata kathA samApta ) prazasti svasti zrI vIra nirvANa 2515 mAsAnAM mAse Azvina mAse zukla pakSe navamyAM somavAsare zravaNa nakSatre, abhijita zubha muhUrte vRzcika nAmAsthira lagne uttarapradezasya meraTha rAjye, baDota nagarasya vRSabhajina caityAlaya samIpe anuvAdakarttA zrI mUlasaMghe sarasvatI gacche balAtkAragaNe kundakundAcArya paraMparAyA zrI prAcArya prAdisAgara akalI tatziSya samAdhi samrATa AdhyAtmayogI tIrthabhakta vaMdanA-ziromaNi caturnu yogajJAtA mahAmantravAdI, AcArya mahAvIrakIrti tatziSya sarvAMgamarmajJa, mantra taMtra, yantra zAstra vizeSajJa vAdIbhasUrIM, gaNadharAcAryaM kunthusAgareNa, vrata kathA koSa saMgraha va marAThI bhASAt hindI bhASAnuvAda mayA sarvajanahitArtha padyAnuvAda kRtA / iti zubhaM yAt / sUtaka vicAra rajaHsrAva sUtaka prAkRtaM jAyate strINAM mAse mAse svabhAvataH / paMcAzadvarSAdUrdhva tu akAla iti bhASitaH / bhAvArtha : - striyoM ko svabhAva se hI mahIne - mahIne rajasrAva hotA hai, vaha prAkRtika raja hai / daza varSa ke bhItara aura 50 varSa ke Upara jo rajasrAva hotA hai vaha akAla raja hai, yaha dUSita nahIM hai / [ 731 zuddhA bhartuzcaturthe'hna bhojane randhane'pi vA / deva pUjA gurUpAsti homa sevA tu paMcame // bhAvArtha : - rajasvalA strI cauthe dina snAna karane para pati sevA aura bhojanapAna banAne ke yogya ho jAtI hai / parantu deva pUjA, gurUpAsanA aura havana - sevA yogya pAMcaveM dina hI hotI hai / kAlika RtudoSa RtukAle vyatIte tu tatra snAnena zuddhi: yadi nArI rajasvalA / syAdSTAdazadinAtpurA / Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa bhAvArtha :-RtukAla ke bIta jAne para aThAraha dina ke pahale yadi koI strI rajasvalA ho jAye to vaha snAna mAtra se zuddha ho jAtI hai| sUtaka ....... -- - - jAtakaM mRtakaM ceti sUtakaM dvividhaM smRtam / srAvaH pAtaH prasUtizca trividhaM jAtakasya ca // bhAvArtha :-sUtaka do prakAra kA hai-(1) jAtaka (2) mRtaka / inameM jAtaka sUtaka tIna prakAra kA hotA hai-(1) srAva (2) pAta (3) prasUti / srAva, pAta aura prasUti mAsatraye caturthe sa garbhasya srAva ucyate / pAtaH syAt paMcame SaSThe prasUtiH saptamAdiSu / / bhAvArtha :-garbhAdhAna ke bAda tIna yA cAra mahIne meM jo garbha cyuta ho use srAva kahate haiM / pAMcaveM aura chaThaveM mAsa meM jo garbha cyuta ho use pAta kahate haiN| aura sAtaveM se dazaveM mAsa taka jo garbha cyuta ho use prasUti kahate haiN| srAva sUtaka mAsasaMkhyA dinaM mAtuH nAve sUtakamiSyate / snAnenaiva tu zuddhayanti sagotrazcaiva vai pitA / / bhAvArtha :-jitane mahInoM kA srAva ho utane dina kA sUtaka mAtA ko hotA hai / aura sagotrI bandhu tathA pitA snAna mAtra se zuddha ho jAte haiM / garbhapAta sUtaka pAte mAturthathAmAsaM tAvadeva dinaM bhavet / sUtakaM tu sapiNDAnAM pituzcaikadinaM bhavet / / bhAvArtha :-jitane mahInoM kA pAta ho utane hI dina kA sUtaka mAtA ko hotA hai tathA sagotrI bhAI, bandhu tathA pitA ke lie eka dina mAtra kA hotA hai / prasUti sUtakam prasUtau caiva nirdoSaM dazAha sUtakaM bhavet / tripakSe zuddhayate sUtI prasUtisthAnamAsakam // Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata kathA koSa [ 733 bhAvArtha:-nirdoSa prasUti meM bAlakotpatti kA sUtaka daza dina kA hotA hai / prasUtA strI Der3ha mAha meM zuddha hotI hai aura prasUti sthAna eka mahIne meM zuddha hotA hai| anirIkSaNa aura anadhikAra sUtaka tadA prasave mAturdazAhamanirIkSaNam / praghaM vizatirAtraM syAdanadhikAra lakSaNam // strIsUtau tu tathaiva syAdanirIkSaNalakSaNam / pazcAdanadhikArAdhaM syAtrizaddivasaM bhavet / / bhAvArtha :-putra janma meM prasUtA strI ko daza dina kA pranirIkSaNa sUtaka hotA hai / pazcAt 20 dina kA anadhikAra sUtaka hotA hai| aura putrI janma meM mAtA ko 10 dina kA anirIkSaNa sUtaka hotA hai aura 30 dina kA anadhikAra sUtaka hotA hai| janane'pyevamevAcaM mAtrAdInAM tu sUtakam / prAsanne daza rAtri syAd SaDAtri ca caturthake / / paMcame paMca SaTveda, saptame ca dinatrayam / aSTame ca ahorAtri, navame ca praharadvayam / / dazame snAnamAtraM syAt etad nAsannasUtakam / prAtRtIyAtsamAsannA pranAsannAstataH pare / bhAvArtha :-jananAzauca meM mAtA-pitA, bhAI aura Asanna bandhunoM ko daza dina kA sUcaka hotA hai / aura anAsanna bandhuoM ko arthAt cauthI pIr3hI meM 6 dina, pAMcavIM meM 5 dina, chaThI meM 4 dina / sAtavIM meM 3 dina, AThavIM meM 1 dina rAtri, navamI meM do prahara, aura dazamI pIr3hI meM snAna mAtra se zuddha ho jAtI hai / tIna pIr3hI taka pAsanna aura cauthI se 10 pIr3hI taka anAsanna kahate haiN| prazvA ca mahiSI ceTI gauH prasUtA gRhAMgaNe / sUtakaM dinamekaM syAt gRha bAhyena sUtakam / / Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 ] vrata kathA koSa bhAvArtha : - ghor3I, bhaiMsa, dAsI, gau Adi jo apane gRha ke bhItara jane to eka dina kA sUtaka hotA hai / bAhara nahIM / mahiSyA pakSakaM kSIraM gokSIraM ca dazodinam / aSTame divase prajAyA kSIraM zuddha na cAnyathA // bhAvArtha :--janane ke bAda mahiSI kA dugdha 15 dina meM, gAya kA daza dina meM aura bakarI kA 8 dina meM zuddha hotA hai / anyathA nahIM / maraNasUtaka nAbhicchenataH pUrve jIvana jAto mRto yadi / mAtuH pUrNamato'yeSAM pituzca tridinaM samam / / bhAvArtha : :- - jItA utpanna huA bAlaka nAlacchedana ke mAtA ke liye daza dina kA aura pitA bhAI tathA prasanna bandhutroM sUtaka hotA 1 mRtasya prasave caiva nAbhicchedanataH param mAtuH pituzca zrAsannajanAnAM pUrNasUtakam / / bhAvArtha : - marA huA bAlaka yadi utpanna ho athavA nAlacchedana ke pazcAt maraNa kare to mAtA, pitA aura prasanna bandhunoM ko daza dina kA sUtaka hotA hai / atItadazAhasya bAlasya maraNe sati / pitrordazAhamA zaucaM tadUrdhva pUrNasUtakAH // pUrva hI mara jAye to ko tIna dina kA bhAvArtha : - yadi bAlaka 10 dina ke bhItara hI mara jAye to maraNa kA sUtaka unhIM janma ke sUtaka ke daza dina ke bhItara hI samApta ho jAtA hai / yadi daza dina ke bAda maraNa kare to sUtaka mAnanA par3egA / jAtadaMta zizornAzi pitrormAturdazAhakam / pratyAsanna sagotrANAmekarAtrimamaM bhavet || pratyAsannabandhUnAM snAnameva pracoditam / annaprAzanaM naiva mRte bAlaM dinatrayam / / Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 735 bhAvArtha :-dAMta uge hue bAlaka ke maraNa kA sUtaka mAtA-pitA ko daza dina kA hotA hai tathA Asanna bandhunoM ko eka dina kA aura anAsanna bandhuoM ko snAna mAtra taka kA hotA hai| kRtacaulasya bAlasya piturdhAtuzca pUrvavat / pAsannetarabandhUnAM paMcAhaikAhamiSyate / / maraNe copanItasya pitrAdInAM tu pUrvakam / AsannabAndhavAnAM ca tathaivAzaucamiSyate // bhAvArtha :-caula saMskAra hue bAlaka ke maraNa kA sUtaka mAtA, pitA aura bhAiyoM ko daza dina kA, Asanna bandhutroM ko pAMca dina kA aura anAsanna bandhuoM ko eka dina kA hotA hai / upanIta (yajJopavIta) saMskAra hue bAlaka ke maraNa kA sUtaka mAtA, pitA, bhAI aura Asanna baMdhunoM ko 10 dina kA hotA hai aura anAsamma bandhutroM ko pIr3hI ke pramANa se sUtaka hotA hai / Asanna bandhunoM ko pIr3hI pramAraNa sUtaka tRtIyapAde syAtpUrNe catuSpAde SaDaM bhavet / paMcame dina paMcava SaSThe ca taryahA bhuvi / / saptame ca tRtIyaM syAdaSTe pusyahorAtrikam / navame ca dinAeM, syAddazame snAnamAtrataH / / bhAvArtha :-maraNa kA sUtaka tIsarI pIr3hI taka daza dina kA hotA hai pazcAt cauthI pIr3hI meM 6 dina kA, pAMcavIM pIr3hI meM 5 dina kA, chaThavIM pIr3hI meM 4 dina kA, sAtavIM pIr3hI meM 3 dina kA, AThavIM pIr3hI meM 1 dina rAtri kA, navIM pIr3hI meM do prahara kA aura dasavIM pIr3hI meM snAna mAtra se zuddha hotA hai| mAtAmaho mAtulazca, mriyate vA'tha tatastrayaH / dauhitro bhAgineyazca pitro4 mriyate zvasA / / svagRhe gRhamAzaucaM gRhabAhyo na sUtakam / Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 ] vrata kathA koSa bhAvArtha :-nAnA, nAnI, mAmA, mAmI, putrI kA lar3akA, bhAnajA, mausI, buprA ye yadi apane ghara para mareM to 3 dina kA sUtaka hotA hai / apane gRha se bAhara mareM to sUtaka nhiiN| kanyAyA maraNe caiva vivAhA prAgdinatrayam / UThAnAM maraNe bhartuH pUrNa pakSasya coditam / / bhAvArtha :- kanyA ke maraNa kA sUtaka 3 dina kA, aura vivAhI huI kanyA apane ghara mare to mAtA, pitA, bhAiyoM ko 3 dina kA aura sasurAla vAloM ko 10 dina kA sUtaka hotA hai| svasurga he mRto bhrAtA bhrAturvAtha gRhe svasA / prazaucaM tridinaM tatra sUtakaM na paratra tu / / bhAvArtha-bahina ke ghara bhAI yA bhAI ke ghara bahana kA maraNa ho to donoM ke liye tIna dina kA sUtaka hotA hai / aura yadi inakA anyatra maraNa ho to sUtaka nahIM hotaa| satInAM sUtakaM hatyA pApaM SaSmAsakaM bhavet / / anyA sAmAsma hatyAnAM prAyazcitaM vidhAnataH // bhAvArtha :-apane ko agni meM jalA leve aisI satI hone ke pApa kA sUtaka chaH mAsa kA hotA hai aura anyAnya hatyAroM kA sUtaka prAyazcita granthoM meM jAnakara zuddhi kre| gabhiNyAM maraNe prApte naimityAdikAraNe / sahaiva dahanaM kuryAd garbhacchedaM na kArayet / / bhAvArtha :-yadi gabhiNI strI kA maraNa rogAdika kisI bhI kAraNa se ho jAye to use garbha sahita hI jalA denA cAhiye / kyoMki mAtA ke maraNa hone se pUrva hI baccA kA maraNa ho jAtA hai| durmaraNa- vidyu toyAgnicAMDAla sarpapAMzadvijAdapi / vRkSavyAghrapazUbhyazca maraNaM pApakarmaNAm / / prAtmAnaM ghAtayedyastu, viSazAstrAgninA yadi / svecchayA mRtyumApnoti tato durmaraNaM bhavet / / Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 737 dezakAlabhayAdvApi saMskartuM naiva zakyate / napAdAnAM samAdAya kartavyA pretasakriyA // jJAtavyaM satakaM tasya prAyazcita vidhAnataH / zAntikAdividhiM kRtvA proSadhAdikasattapaH / mRtasyAnicchayA sadyaH kartavya pretasatkriyA / prAyazcitavidhiM kRtvA naiva kuryAnmRtasya tu / bhAvArtha :-bijalI, jala, agni, cAMDAla, sarpa, pazu, pakSI, vRkSa, vyAghra tathA anya pazu prAdi ke dvArA maraNa pApa karma se hotA hai / jo maraNa svecchApUrvaka AtmaghAta se hotA hai use durmaraNa kahate haiM / deza kAla ke bhayavaza usakA dAha saMskAra rAjAjJA lekara ho kare aura isakA prAyazcita zAstra ke anusAra japa, tapa proSadhAdi vratoM dvArA avadhi pramANa kA zAMti kare / yadi maraNa anicchApUrvaka huA to tatkAla pratadAha kare, aura isake prAyazcita lene kI koI jarUrata nahIM hai / sUtaka kI tatkAla zuddhi samArabdheSu vA yajJamahAnyAsAdikarmasu / bahudravyavinAze tu sadyaH zaucaM vidhIyate / bhAvArtha :-yajJa mahAnyAsa, jaise bar3e-bar3e dhArmika prabhAvanA ke kAryoM kA samArambha kara diyA ho aura apane bahuta dravya laga rahA ho, jisakA vinAza hotA ho aisI dazA meM sUtaka yA pAtaka koI bhI ho tatkAla zuddhi kara apanA kArya prArambha kara denA caahiye| pravajite mate kAle dezAntare mate raNe / saMnyAse maraNe caiva dinaka sUtakaM bhavet // bhAvArtha:-jo gRhatyAgI dIkSita huA ho, utkRSTa kSullaka pada grahaNa kiyA ho, athavA muni huA ho, athavA dezAntara meM maraNa ho, athavA saMgrAma meM vA saMnyAsa meM maraNa ho to eka dina kA sUtaka hotA hai| - mRte kSaNena zuddhiH vratasahite caiva saagaare| bhAvArtha :-saMgrAma, jala, agni, paradeza, bAla saMnyAsa inameM yadi vratI zrAvaka kA maraNa ho jAye to tatkAla zuddhi hotI hai / Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 ] vrata kathA koSa vratInAM dIkSitAnAM ca yAjJika brahmacAriNAm / naivAzaucaM bhavetteSAM pituzca maraNaM vinA / / bhAvArtha :-vatI, dIkSita, yAjJika aura brahmacArI inako sirpha pitA-mAtA ke maraNa sivAya aura kisI kA sUtaka nahIM hotaa| jinAbhiSekapUjAbhyAM pAtradAnena zuddhayati / bhAvArtha :-sUtaka nivRtti hone ke bAda jinendra abhiSeka, pUjana aura pAtradAna kara zuddhi hotI hai| ___ iti sUtaka vidhAna __ saMkSipta prAyazcita saMgraha vartamAna samaya meM jaina samAja ke andara prAyazcita dene kA eka vilakSaNa hI rUpa ho gayA hai / prAyazcita pApoM se chuTakArA pAne tathA zuddhi hone ke liye hotA hai / parantu vartamAna prAyazcita se na to pApa hI nAza hotA hai aura na zuddhi hI hotI hai apitu dene vAloM aura lene vAle vyaktiyoM meM vizeSa kaSAya kI mAtrA bar3ha jAne se ulTA donoM ke pApa baMdha hI hotA hai / isI hetu se maiMne khojakara kucha prAyazcitoM kA saMgraha kiyA hai / AzA hai ki jaina samAja rUr3himaya prAyazcitoM kI prathA ko chor3akara isa jaina zAstrokta prAyazcita vidhi ke anusAra hI prAyazcita dene kA pracAra karegI jisase dene aura lene vAle ubhaya prANiyoM kA hita ho| prAyazcitaM zuddhiH malahararaNaM pApa nAzanaM bhavati / (chedapiNDa) bhAvArtha :--- zuddhi kA honA, mala kA dUra honA, yA pApa kA nAza honA prAyazcita hai| prAyazcita kA pramANa yat zramaNAnAM bhariNataM prAyazcitaM api zrAvakAnApi / dvaya trayANAM SaNNAM ardhArdhakrameNa dAtavyam / / (cheda piNDa) bhAvArtha :-jo muniyoM ko prAyazcita batAyA gayA hai usase prAdhA utkRSTa zrAvakoM ko karanA cAhiye tathA usase prAdhA madhyama zrAvakoM se AdhA jaghanya zrAvakoM Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [736 ko karanA cAhiye / yahAM jo prAyazcita-vidhAna batAyA jA rahA hai vaha muniyoM kI apekSA se hai / ataH zrAvaka aura zrAvikAoM ko ukta niyamAnusAra pramANa se lenA caahiye| vato meM doSa kA prAyazcita SaSThamanuvrataghAte gaNavratazikSAvratasya tu upavAsaH / darzanAcArAticAre jinapUjA bhavati nirdiSTA // (chedapiNDa) bhAvArtha :-aNuvrata, guNavrata aura zikSAvratoM ke ghAta hone para upavAsa kare / tathA darzanAcArAdi meM doSa lagane para jinendra bhagavAn kI pUjA karanA hI iSTa hai| paMca mahApAtakoM ke prAyazcita SaNNAM sacchAvakAraNAM tu paMcapAtakasannidho / mahAmaho jinendrANAM vizeSeNa vizodhanam / / AdAvante ca SaSThaM syAt zramaraNAnyekaviMzatiH / pramAdAdgovadhe zuddhiH kartavyA zalyajitaiH / dviguNaM dviguNaM tasmAt strIbAlapuruSa hate / sadRSTizrAvakarSoraNAM dviguNaM dviguNaM tataH / / bhAvArtha :-chaha prakAra ke jaghanya zrAvakoM ko paMcamahApAtaka doSa lagane para go, strI, bAlaka, zrAvaka, RSi inakA vadha ho jAne para zrI jinendra bhagavAna kI pUjA karanA hI vizeSa rUpa se prAyazcita hai / niHzalya hokara pramAda aura kaSAyapUrvaka yadi gAya kA vadha ho jAye to zramaNoM (yatiyoM) ko Adi anta meM SaSThopavAsa tathA madhya meM 21 upavAsa karanA cAhiye / isI prakAra go vadha se dUnA strI-vadha meM arthAt strI vadha meM 42, bAlaka vadha meM 84, sAmAnya manuSya vadha meM 168, samyakadRSTi zrAvaka ke vadha meM 366 aura RSi vadha meM 672 upavAsa yatiyoM ko karanA cAhiye / yahAM SaSThopavAsa kA matalaba yaha hai dhAraNA aura pAraNA ke dina 1-1 vakta bhojana karane se do vakta bhojana tyAga huA, tathA bIca meM eka belA kA 4 vakta bhojana tyAga huA, isa prakAra chaha vakta bhojana tyAga ko SaSThopavAsa kahate haiM / Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 ] prata kathA koSa tugamAMsAtpatatsarpaparisarpajalaukasAma / caturdaza navAdyantakSamaNAni vadhe chidAH / (prAyazcitacUlikA) bhAvArtha :-mRga, zazaka, rodhagrAdi, tRNacara jIvoM ke badha kA 14 upavAsa, siMha Adi mAMsa bhakSiyoM ke vadha kA 13 upavAsa, tItara, mayUra, kukkuTa, pArAvatAdi pakSiyoM ke vadha kA 12 upavAsa kA prAyazcita hai, sarpagonasAdi ke vadha kA 11 upavAsa, godhareka kRkalAsAdi pariparsa ke vadha kA 10 upavAsa, aura makara matsyAdi jalacara jIvoM ke vadha kA 6 upavAsa kA prAyazcita hai| garbhasya pAtane pApe dvAdaza smRtAH / bhAvArtha :-garbhapAta ke patana karane ke pApa kA 12 upavAsa prAyazcita hai / sutAmAtRbhaginyAdicAMDAlIrabhIgamya ca / aznuvItopavAsAnAM dvAtrizat masaMmayam / / (prAyazcita cUlikA) bhAvArtha :-putrI, mAtA, bahina Adi tathA cAMDAlI inake sAtha saMyoga karane vAle vyakti ko 32 upavAsa karanA cAhiye / madya mAsaM madhu svapne maithanaM vA niSevane / upavAsadvayaM kuryAt sahastraka japottamam / / (prAyazcita cUlikA) bhAvArtha :- yadi svapna meM madya, mAMsa, madhu inakA va maithuna sevana kiyA ho to do upavAsa aura eka hajAra jApya kare / retamUtrapurISAriNa madyo mAMsamadhUni ca / abhakSyaM bhakSayet SaSThaM darpatazcedviSaT kSamAH / / bhAvArtha :-pramAdavaza yadi reta, mUtra, mala, madya, mAMsa, madhu, abhakSya, rudhira, asthi, carma ajAnapane khAne meM A gayA ho to 6 upavAsa kA prAyazcita kare / aura yadi ukta padArtha ahaMkArapUrvaka sevana kiye ho to 12 upavAsa kA prAyazcita kre| paMcodumbarAdIn bhakSayati dezavatI yadi pramAdadAbhyAm / tAhi tasya bhavaticchedaH dvau upavAsI trirAtridvikam / / Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 741 Uncense bhAvArtha :-dezavratI ne yadi ajAnapUrvaka pAMca udambara phaloM kA sevana kara liyA ho to do upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / aura yadi ahaMkArapUrvaka sevana kiyA ho to do dina tIna rAtri kA upavAsa kara prAyazcita grahaNa kare / kArUkagRhannapAnAGganAsu bhuktA suSaT caturthAni / kArUkapAtreSu punaH bhukta paMcaiva upavAsa / / (chedapiNDa) bhAvArtha :-phAruka, rajaka, barUTAdi ke gRha meM bhojana pAna karane se daza upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / aura yadi usake pAtroM meM bhojana kiyA ho to pAMca upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / cANDAla annapAne mukte SoDazA bhavanti upavAsAH / cANDAlAnAM pAtre bhukte aSTava upavAsAH // (chedapiNDa) bhAvArtha :-cAMDAla ke annapAna kA sevana karane se solaha upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / aura yadi usake pAtroM meM bhojana kiyA ho to 8 upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / prajJAnAdvA pramAdAdvA vikalatrayavidhAtane / proSadhA dvi tri catvAro japamAlastathaiva ca / (prAyazcita) bhAvArtha :-ajJAna evaM pramAda se yadi do indriya teindriya aura cAraindriya jIvoM kA vidhAta ho jAye to krama se do upavAsa, tIna upavAsa aura cAra upavAsa kA prAyazcita grahaNa kare / tathA do tIna aura cAra jApya kre| prAyazcita-samApti ke bAda zrAvaka kA kartavya trisaMdhyaM niyamasyAmte, kuryAtprAraNazatatrayam / rAtrau ca pratimAM tiSThejitendriyasaMhatiH // bhAvArtha :-tInoM samaya sAmAyika kre| tIna sau ucchavAsa pramANa kAyotsarga kare / aura indriyoM ko vaza meM karatA huA rAtri meM bhI pratimArUpa tiSThakara kAyotsarga kre| - kRtvA pUjo jinendrANAM, snapanaM te na ca svayam / snAtvopadhyambarAdhaM ca dAna deyaM caturvidham // bhAvArtha :--pazcAt snAnAdi se pavitra hokara zrI jinendra bhagavAn kA Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 ] vrata kathA koSa abhiSeka va pUjana kare / aura muniyoM ko dharmopakaraNa tathA zrAvakoM ko cAra prakAra kA yathAyogya dAna deve / ityevamalpazaH proktaH prAyazcitavidhisphuTam / anya vistAratojJeyaH zAstreSvanyeSu bhUriSu // bhAvArtha :-isa prakAra yaha thor3I-sI prAyazcita vidhi batAI gaI hai / yadi vistAra se jAnanA ho to prAyazcita zAstroM se jAne / vizeSa :- jisa manuSya yA strI se aparAdha ho jAya mAtra usI ko hI prAyazcita lenA cAhiye / anya bandhu varga tathA kuTumba ke jana aparAdhI nahIM hote| iti prAyazcita vidhi / kAyotsarga vidhi granthArambhe samApte ca svAdhyAye stavanAdiSu / saptaviMzatirUcchavAsaH kAyotsarga matA iha / / bhAvArtha :- granthArambha ke Adi meM va anta meM tathA svAdhyAya meM, stavana meM, 27 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / aSTaviMzatimUleSu dinasya malazuddhaye / aSTAgrazatamucchavAsa: nizAyAmapi tahalama // bhAvArtha :-aTThAisa mUlaguNoM meM athavA vratoM meM avicAra lagane para 108 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / yadi dina meM koI doSa laga gayA ho to bhI 108 bAra pramANa zvAsocchavAsa ke kAyotsarga kare aura rAtri meM koI doSa laga jAya to 54 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / pAkSikaM trizataM jJeyaM caturmAsasamudbhave / catuH zataM zataM paMca sAMvatsare yathAgamam / / bhAvArtha :-jahAM 15 dina meM koI doSa laga gayA ho to 300 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / aura yadi 4 mAsa meM koI doSa lagA ho to 500 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / paMcavizatirUcchavAsaH bhojane jinavandanAm / / gate marave niSadyANAM purISAdavisarjanam / / Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [743 bhAvArtha :-bhojana ko jAte samaya mArga meM koI doSa laga jAya yA gurujanoM kI baMdanA ko jAte samaya koI doSa laga jAya athavA sthAna tajate samaya, mala, mUtra, nAka, zleSma chor3ate samaya koI doSa laga gayA ho to 25 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga kare / (prAcArasAra se udbhUta) iti kAyotsarga vidhi| sAmAyika vidhi samatA sarvabhUteSu saMyame zubhabhAvanA / prAtaraudraparityAgastaddhi sAmAyikaM matam / / bhAvArtha :-samasta saMsArI jIvoM meM samatA bhAva karanA, saMyama ke pAlana karane kI bhAvanA karanA, aura Artaraudra dhyAna kA tyAga karanA hI sAmAyika hai / ___ sAmAyika zabda kI nirukti (bhAva) (1) sama (ekarUpa) prAyaH (prAgamana) arthAt paradravyoM se nivRtta hokara prAtmA meM upayoga kI pravRtti honA / (2) sama (rAgadveSa rahita) prAyaH (upayoga kI pravRtti) arthAt rAgadveSa pariNati kA prabhAva hokara sAmya rUpa pariNati kA honA so sAmAyika hai| pavitravastraH supavitradeze, sAmAyika maunayutazca kuryAt / arthAt pavitra vastra pahanakara, pavitra sthAna meM baiThakara maunapUrvaka sAmAyika prArambha kre| sAmAyikopayogI Avazyaka niyama sAmAyika karane ke pahale praSTa zuddhiyoM para dhyAna denA jarUrI hai / kyoMki bAhya kAraNoM kI yathAyogyatA para vicAra na kiyA jAya to sAmAyika kA yathArtha rUpa prApta hone meM sandeha rahatA hai| aSTazuddhiyAM (1) dravya (pAtra) zuddhi-paMcendriya tathA mana ko vazakara antaraMga kaSAyoM ko nirbalakara aura bAhya parigrahoM kA tyAga kara SaTakAya ke jIvoM kI sarvathA hiMsA tyAga dI aise uttama pAtra to saMyamI sAdhu haiM. aura abhyAsI saMyamI zrAvaka sAmAnya pAtra haiN| Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 ] vrata kathA koSa (2) kSetra sthAna zuddhi-jahAM kalakalATAdi zabda sunAI na par3e tathA DAMsa, macchara Adi bAdhaka jantu na hoM / citta meM kSobha utpanna karane vAle upadrava evaM zIta uSNa Adi kI bAdhA na ho, aisA ekAnta nirjana sthAna sAmAyika ke yogya hai / (3) kAla zuddhi-prabhAta, madhyAnha aura saMdhyA samaya, utkRSTa 6 ghar3I, madhyama 4 ghar3I aura jaghanya 2 ghar3I taka sAmAyika kare / / (4) -prAsana zuddhikASTha, zilA, bhUmi, reta yA zItala paTTI para pUrva dizA yA uttara kI ora mukha karake padmAsana, khaGgAsana yA ardhapadmAsana hokara kSetra tathA kAla kA pramANa karake mauna grahaNakara sAmAyika pATha prArambha kare / (5) vinaya zuddhi--Asana ko komala vastra yA buhArI se buhArakara Ipatha zuddhipUrvaka sAmAyika prArambha kare / (6) mana zuddhi-zuddha vicAroM kI tarapha upayoga rakhanA / (7) vacana zuddhi-dhIre-dhIre sAmyabhAva pUrvaka madhura svara se pATha uccAraNa krnaa| (8) kAya zuddhi--zauca Adika zaMkAoM se nivRtta hokara yatnAcArapUrvaka zarIra zuddha karake halana calana kriyA rahita sAmAyika prArambha karanA / sAmAyika ke pAMca praticAra (1,2,3) mana vacana kAya ko azubha pravartAnA / (4) sAmAyika kA samaya va pATha bhUla jaanaa| (5) sAmAyika karane meM anAdara krnaa| ukta ATha zuddhiyoM para dhyAna dete hue pAMca aticAroM ko bacAkara sAmAyika prArambha kre| mantroccAraNa sAmAyika karate samaya NamokAra mantra ko 3 svAsocchavAsa meM 1 bAra par3hanA cAhiye / 108 bAra mantra ke jApya meM 324 zvAsocchavAsa hoNge| Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 745 Asana para khar3A hokara pUrva dizA kI ora muMha karake 'ahaM samastasAvadhayogavirastomi' aisA kahakara 6 vakta athavA 3 bAra NamokAra mantra japakara nimnalikhita mantra par3hakara 3 Avarta aura eka zironati kare / (1) prAvata-donoM hAtha jor3a bAyeM se dAyeM tarapha ghumAne ko prAvata kahate haiN| (2) zironati-tIna Avarta karake eka bAra sira jhukAkara namaskAra krnaa| namaskAra karane kA mantra prAgdigvidigantarataH kevalijinasiddhasAdhugaNadevAH / ye sarvaddhisamRddhAH yogIzAslAnahaM vande / / yaha mantra pUrva dizA kA hai / cAroM dizAoM ke lie ukta mantra Adi ke 'prAgdig' ke sthAna meM 'dakSiNAdig' isI taraha 'pazcimAdig' aura uttara meM 'uttarAdig' pATha badalakara cAroM dizAoM meM 36 bAra mantra, 12 mAvata aura 4 namaskAra kara padmAsanAdi prAsanemAr3ha prathama sAmAyika pATha saMskRta (bhASA) par3he / pazcAt bAraha bhAvanA, vairAgya bhAvanA Adi bahuta dhIre-dhIre usa pATha kA bhAva samajhate hue pddh'e| phira namaskAra mantra kA 108 bAra jApya kre| jApya zuru karane ke pahale 'proM hrIM samyagdarzanajJAnacAritrebhyo namaH / ' isako par3ha leve| aura prakAra jApya ke anta meM bhI pddh'e| jApya kI vidhiyAM tIna haiM / 1. kamala jApya 2. hastAMguli jApya 3. mAlA jApya prathama kamala jApya vidhi-apane hRdaya meM ATha pAMkhurI ke eka zveta kamala kA vicAra kare / usakI hareka pAMkhurI para pItavarNa ke bAraha-bAraha binduoM kI kalpanA kare / tathA madhya ke gola vRtti meM 12 binduoM kA vicAra kare / ina 108 Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 ] vrata kathA koSa binduoM meM pratyeka bindu para eka-eka mantra kA jApya karatA huA 108 binduoM para 108 jApya kare / kamala prakRti nimna prakAra hai (2) hastAMguli jApya - hAtha kI pratyeka aMguli meM 3-3 porave hote haiM / isa prakAra eka hAtha kI cAroM aMguliyoM meM 12 porave kula hote haiM / dAhine hAtha ke pratyeka porave para eka eka bAra namaskAra mantra jape, isa prakAra dAhine hAtha ke cAroM aMguliyoM ke 12 porave para 12 mantra hue / 12 mantra ho jAne para cAhe hAtha ke prathama aMgulI ke prathama porave para aMgUThA rakhe isa prakAra 6 bAra meM 108 bAra mantra jaya ho jAyegA / (3) mAlA jApya - 108 dAne vAlI sUta kI mAlA banAkara usake dvArA jApya kare / isa prakAra kisI prakAra se jApya pUrA karake koI stuti pATha vagairaha par3hane kA avakAza ho to pddh'e| bAda meM pahale kI taraha khar3A hokara cAroM dizAznoM meM 6-6 bAra namaskAra mantra jape aura tIna-tIna prAvartta tathA pUrvavat mantra par3hakara cAroM dizAoM meM 4 namaskAra jApya pUrA kare / Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa [ 747 tata: samutthAya jinendrabimbaM pazyetparaM maMgaladAnadakSama / pApapraNAzaM parapuNyahetuM surAsuraiH sevita pAdapadmam / bhAvArtha-sAmAyika se uThakara caityAlaya meM jAkara saba taraha ke maMgala karane vAle, pApoM ko kSaya karane vAle, sAtizaya puNya ke kAraNa aura sura tathA asuroM dvArA vandanIya aise zrImajjinendra bhagavAna ke darzana kare / ____ sAmAyika se lAbha sAmAyika karane ke samaya kSetra tathA kAla kA pramANa kara samasta sAvadha logoM kA (gRha vyApArAdi pApayogoM kA) tyAga karane se sAmAyika karane vAle gRhastha ke saba prakAra ke pApAzrava rukakara sAtizaya puNya kA bandha hotA hai, usa samaya upasarga meM pror3he hue kapar3oM yukta hone para bhI muni ke samAna hotA hai / vizeSa kyA kahA jAya-prabhavya bhI dravya sAmAyika ke prabhAva se navagraiveyaka paryanta jAkara ahamindra ho sakatA hai / sAmAyika ko bhAvapUrvaka dhAraNa karane se zAnti sukha kI prApti hotI hai, yaha Atma tatva kI prApti paramAtmA hone ke lie mUla kAraNa hai| isakI pUrNatA hI jIva ko niSkarma avasthA prApta karAtI hai| jApya meM 108 dAne hone kA kAraNa 1 samarambha, 2, samArambha, 3 prArambha, ina tInoM ko mana vacana kAya ina tInoM se gaNA kiyA to 6 bheda hue / ina 6 ko kRta, kArita, anumodanA ina tInoM se guNA kiyA to 27 bheda hue / ina 27 bhedoM ko krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM se guNA kiyA to 108 bheda hue| 108 bheda hI pApAzrava ke kAraNa haiM, inake dvArA hI pApAzrava hotA hai, ataH inako naSTa karane hetu 108 bAra jApya kiyA jAtA hai / iti sAmAyika vidhi / Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kathA koSa ke grantha prakAzana kharca meM sahayoga pradAna karane vAle dAna dAtAroM kI sUcI nimna prakAra hai| 30,000) bra. haMsAbena, bambaI ... -- - - 15,000) zrIvinodakumArajI jauharI (sarrApha) dillI (svargIya zrI sumataprasAdajI kI smRti meM) 11,000) zrImatI darazanadevI jaina, dillI (svargIya zrI kailAzacandajI jaina kI smRti meM) 7,000) hIrApArTI bambaI Adi 5,000) zrI zItalaprazAdajI jaina dillI 5,000) zrI narezakumArajI jaina dillI 2100) zrI AdizvaralAlajI jaina dillI 2100) zrI hIrAlAlajI seThI jayapura 1100) zrI mUlacandajI kailAzacandajI jaina, dillI 1000) zrI kailAzacandajI jaina, karola bAga dillI 1100) guptadAna 500) zrI navInakumArajI jaina, dillI zrI digambara jaina kuthu vijaya graMthamAlA samiti uparokta sabhI dAna dAtAro kA hArdika AbhAra pragaTa karate hue dhanyavAda detI hai aura AzA karatI hai ki bhaviSya meM jaba-jaba bhI isa prakAra ke adbhuta alabhya graMthoM kA prakAzana hogA, Apa sabhI kA sahayoga milatA rhegaa| Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra kaise bane CAS EVENT Serving JinShasan 180852 gyanmandir@kobatirth.org O siMha ko hariNa kA zikAra karate dekha bhagavAna zrIdhara kevalI kI vANi kA smaraNa kara cAraNa RddhidhArI do munirAja AkAza mArga se utarakara siha ko sambodhita kara rahe hai| munirAjoM dvArA sambodhana pAkara bhagavAna mahAvIra kA dazabhava pUrva kA jIva siMha mAsAhAra kA tyAga kara sallekhanA dhAraNa kara letA hai, taba bher3iyA, bicchU, civaTI, kauve Adi pazu-pakSI use marA haA samajhakara trAza de rahe haiN| siha vIratA dhIratA se upasarga ko sahana kara eka mAha ke bAda marakara deva ho gayA, aura dazave bhava me jagata vaMdanIya bhagavAna mahAvIra ho gyaa|