Book Title: Jeev Vichar Ras Ek Adhyayan
Author(s): Parvati Nenshi Khirani
Publisher: Saurashtra Kesri Pranguru
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022850/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRtA jIvavicAra rAsa eka adhyayana asaMjJI paMcendriya calariniksa ekenisa - siddho saMnI paMcenTi teindriya beindriya DaoN. pArvatI neNazI khIrANI M.A.Ph.D. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvavicAra rAsa eka adhyayana Do.pArvatIneNazIkhIrANI muMbaI vidyApIThanI pI.eca.DI.nI padavI mATetaiyAra karelomahAnibaMdha mArca-2009 navabhArata sAhitya maMdira 134, prinsesa sTrITa, muMbaI - 400 002. patAsA poLa sAme, gAMdhI roDa, amadAvAda-380001 202, pelikana hAusa, naTarAja TokIjhanI pAse,Azrama roDa, amadAvAda - 380006 bukazelpha 16, siTI senTara, sI.jI. roDa, amadAvAda-380009 azoka prakAzana maMdira ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI roDa, amadAvAda-380001. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shravak Kavi Rushabhdas Krut - JIV VICHAR RAS - Ek Adhyyan by: Dr. Parvati Nenshi Khirani First Edition: 23-03-2013 Published by : Saurashtra Kesri Pranguru Email : gunvant.barvalia @ gmail.com * Mobile : 9820215542 prathama AvRtti: 23-3-2013, saMvata 2069, vIra saMvata 2539 kiMmataH 500.00 : guNavaMta baravALiyA arhama spIrIcyuala senTara saMcAlita prakAzakaH zrI saurASTra kesarI prANaguru, jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara, 02 - mevADa, pATanavAlA esTeTa, ela. bI. esa. roDa, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 086. phonaH 022-42153545mobAIlaH 09820215542 Email: gunvant.barvalia @ gmail.com mudrakaH konama prinTarsa tAradeva, DAyenA sinemAnI galI, muMbaI - 400 034. phona : 23806222 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa prathama zvAsa laIne karyuM A lokamAM Agamana tA.24-9-1952 aMtima zvAsa laIne karyuM paralokamAM gamana tA. 25-12-2011 divaMgata neNazI vijapAra rAghavajI khIrANI paramaju, paropakArI, paramArthane varelA satata mArI sAthe paDachAyAnI jema rahIne preraNApiyuSa pivaDAvatA rahyA evA mArA hAsarane A kRti arpaNa khIrANI parivAranA jaya jinendra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jADa siddhakSetra (anaMta siddha) 5 anuttara vimAna (1 pAthaDo) siddha zilA darva _ 9 raiveyakanA 9 pratara AkAza (vAyu) > valoka rikana, makAna, 4 pAthaDAki 4 pAthaDA ghanodadhighavA 4 pAthaDA 5 pAthaDA 6 pAthaDA 9 lokAMtika ghanavA devaloka anata alokAkAza madhyaloka (ticchaloka) (1800 yo. UMco) 10, jaMbhaka 12 pAthaDA (3) kilpiSI 13 pAthaDA ghanodadhi meru parvata cara-acara jayotiSa cakra asaMkhya dvIpa-samudro naraka-1 (ratnaprabhA) naraka-2 (zarkarApabhA) , 7 SE 15, vANavyaMtara 10, bhavanapati 15 paramAdhAmI) A, naraka-3 (vAlukAprabhA) 6 naraka-4 (paMkaprabhA) AkAza (vAyu), asaMkhya yojana naraka-5 (dhUmraprabhA) ghanodadhi dhanavAta tanavAta naraka-6 (tama prabhA) naraka-7, (tama tama prabhA) sthAvaranADI aloka trasanADI 1 rAju pahoLI - 14 rAju uMcI aloka saujanyaH alaukika lokadarzana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAnnI lIpImAM navakAra maMtra lamahAsurA ( 74LETT) ON 1*Ilik I 1* I I 1914 TT4FxI Ren Shou Zhi TP34 IT I A0 787 rau I'd l gt lo X 66iX Add Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prakAzakanuM nivedana jainadharmanA abhyAsI, varSothI jainazALA, mahilAmaMDaLonI pravRtti ane sAdhusAdhvIjIonI vaiyAvaccamAM sayi DaoN. pArvatIbahena neNasIbhAI khIrANI Adarza zrAvikA che. saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca senTara dvArA jaina sAhitya jJAnasatra 5mAM viduSI pArvatIbahene zrAvaka kavi RSabhadAsanuM vyaktittva, kavitva ane katRttva viSayaka pepara raju karyuM e prasaMge jANavA maLyuM ke emaNe zrAvaka kavi RSabhadAsakRta jIvavicAra rAsa eka adhyayana e viSaya para saMzodhana karI pIecaDI mATe zodha prabaMdha taiyAra karyo che. DaoN. kalAbahena zAhanA mArgadarzana heThaLa muMbaI yunivarsiTImAM pIecaDI mATe svIkRta thayela A mahAnibaMdhane graMtharUpe pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. jaina sAhityanuM bhAratIya sAhityamAM eka viziSTa sthAna che madhyakAlIna gujarAtI sAhityane jaina gurjara kavioe samRddha karyuM che. sattaramI sadImAM jaina kavioe uttama rAsakRtionuM sarjana karyuM che. suzrI pArvatIbahene jIvavicAra rAsa para saMzodhana karavAno puruSArtha karyo che. te anumodanIya che. A saMzodhana kAryamAM temane aneka sAdhusaMtonA AzIrvAda ane mArgadarzana prApta thayA che to keTalAMka vidvAno ane graMthAlayono sahayoga sAMpaDayo che. A mahAnibaMdhanI racanAmAM temaNe 208 graMthono ane 10 sAmAyika(megejhIno) -nA saMdarbha lIdhA che. jinAgama ane AgamanA bhASya ane TIkAonA 46 graMthono svAdhyAya karyo che. ATalo suMdara parizrama laIne taiyAra karela A zodhaprabaMdha jijJAsuo ane abhyAsuone jarUra upayogI banaze evI AzA sAthe viramuM chuM. guNavaMta baravALiyA, saMyojaka - prakAzaka saurASTra kesarI praNaguru jaina philosophIkala enDa lITararI rIsarca senTara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApha kathana || zrI mahAvIrAya namaH || zrutajJAna tArI bhakita karatAM hRdaya muja pulakita bane, mRtadeva tAruM smaraNa karatAM mana mArUM nirmaLa bane. zrutabhAva tujane jIvana dharatAM dhyeya muja najadika bane, upakAra tArA zuM kahyuM? tArI astie mukti maLe.' jaina zAsananI AdhArazilA "zrutajJAna" che. zAzvata sukhanI prApti zrutajJAnanA mAdhyamathI thAya che. anaMtA tIrthaMkara devoe zrutajJAnanA mAdhyamathI ja mokSamArganI prarUpaNA karI che. emane anusarIne vartamAna zAsanapati bhagavAna mahAvIre paNa zrutajJAnanA AdhArathI ja AtmadarzananA bhAva prarUpyA che. tethI ja bhagavAna mahAvIranuM darzana AtmAnuM darzana che. enA Adi, madhya ane aMtamAM sarvatra AtmA ja pradhAna che. enA (AtmAnA) UMDANa sudhI javA mATe, ene pAmavA mATe dIkSita jIvana atyaMta Avazyaka che. paraMtu je dIkSita na thaI zake eNe zikSid (zrutajJAnI) thavAno prayatna to avazya karavo ja joIe. e nyAye huM dIkSita to na banI paNa zikSita banatAM koNa rokI zake? gRhastha paryAyamAM vyavahArika zikSaNanuM AkarSaNa dhArmika zikSaNamAM pravarlDa, vijJAnanI cAhaka, vijJAnanI vidyArthInI dhArmika jJAna pratye pravRtta banI. dharma vijJAnano samanvaya jarUrI lAgyo mATe baMne prakAranA jJAna meLavavAnI pravRtti Aja sudhI cAlu che. vijJAna vastune jANavAnI prakriyA che to dharma AtmAne pAmavAnI prakriyA che. vijJAna rUpI (bhautika) padArthonA sthULa rUpanuM darzana karAve che to dharma sthULathI sUkSma tattvanA UMDANa sudhI laI jAya che. AtmA, paramAtmA, paramANu A badhA sUkSma tattvo che, jenuM sUkSmAtisUkSma darzana dharma karAvI zake che. vijJAnanA sAdhano vaDe prApta thatuM sukha nAzavaMta che jyAre dharma dvArA prApta thatuM sukha zAzvata che. vijJAne yaMtrasattA bakSI che to dharme cetanasattA para bhAra mUkayo che. vijJAne agaNita bhautika labdhio prApta karAvI che to dharme Atmika labdhi prApta karAvI che. vijJAna buddhino viSaya che to dharma zraddhAno viSaya che. jayAMthI baddhinI sarahada pUrI thAya che tyAMthI AgaLa zraddhAnI sarahada cAlu thAya che. baMnenuM yathAyogya mahattva samajIne samanvaya karavAmAM Ave to bhautikavAdamAMthI adhyAtmavAda tarapha jatAM vAra nahi lAge. vIra prabhue prarUpelA jIva - ajIvanA bhAvomAMthI vijJAna to keTalAMka bhAgano ja tAga pAmI zakyuM che. je tAga pAmyA emAM paNa bhautikatAno aMza vadhAre pramANamAM hovAne kAraNe jIvonI oLakha vilIna thatI jAya che. pariNAme Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amaryAdita jIva hiMsA thaI rahI che. je paryAvaraNane ane jIvanane khoravI rahI che tyAre jIvone oLakhIne emanI rakSA - jIvadayA pAlana jarUrI che e mATe jIvanuM jANapaNuM jarUrI che. ApaNI samagra cetanAnuM kendra jIva che. jJAna - vijJAnanI pravRtti jenA dvArA thAya che e "jIva" ja che. e jIva vize je savistRta mAhitI zAstro dvArA pIrasavAmAM AvI che eno AMzika bhAga eTale 'jIvavicAra rAsa." jenuM mArI mati pramANe ahIM saMzodhana rajU karyuM che e saMzodhananA prerakabaLanuM athathI Iti A pramANe che. preraNAsrotanuM athathI Iti. bAlyavayathI ja pa. pU. pitAzrI maNazI bhImazI chADavAnI preraNA ane vaDIlo baMdhuo zrI gopAlajIbhAI (DaoN. jI. ema. chADavA) ane zrI khImajIbhAInA prayatnothI puSkaLa vAMcananA saMskAra maLyA. ramakaDuM, cAMdAmAmA, jhagamaga Adi bALasAmAyikothI laIne bALavArtAo pachI kramazaH megejhino, novelo, jAsusakathAo vagere e mArI kalpanAzakti, jijJAsAvRtti, kutuhalavRtti, avalokana zakti vagerene uttejita karI. mArI H.PT. skula (carcageTa) nA zikSikA haMsAbena marcaTanI preraNAthI vijJAnanA viSaya sAthe vijJAna klaba (Science Club) nI maMtrI tarIke pharaja bajAvatAM bajAvatAM meTrika sudhI pahoMcI. pachI mane moTAbhAInI jema bhaNIne DaoNkaTara banavAnI tIvra jhaMkhanA jAgI paNa lagna thatAM bhaNatara para pUrNavirAma mUkAI gayuM. pitRgRhethI patigRhe AvI paNa mArI vAMcana bhUkha mArA jIvana saMgAthI zrI neNazI vijapAra khIrANI (gAlA)e barAbara poSI je Aje paNa yathAvat che. lagna pachI poNAbevarSe mArA parama pUjaya pitAzrIe hRdayaroganA humalAthI acAnaka ja vidAya lIdhI. zokagartAmAM DUbelI mane bahAra kADhavAnA prayatnarUpe mArA mAtuzrI samAna sAsujI bhAnubena vijapAra khIrANI mane mATuMgAnA sthAnakavAsI upAzrayamAM laI gayA. tyAre tyAM pa.pU. AdhyAtmayoginI lalitAbAI mahAsatIjI (bApajI) nuM cAturmAsa hatuM. temaNe vAtsalyapUrNa svabhAva vaDe mane bodha pamADyo. mArA para vhAlapa varasAvanArA, mArI mAvajata karanArA mArA pU. dAdI vAlIbena tema ja mArA snehALa mAtuzrI maNibena taraphathI mArAmAM je dharmabIja paDyA hatA ene dharmarUpI mATImAM dharabavAnuM kAma mArA pU. sAsumAM ane pa.pU. mahAsatIjIe karyuM. emanI preraNAthI zrI rAmatI mahilA maMDaLa mATuMgAmAM dAkhala thaI. tyAM pU. sUrajabena pArekha ane pU. kAMtibhAI gAMdhIe preraNAnuM pANI pAIne pelA dharmabIjane ucheravA mAMDyuM ane mArI bhaNavAnI jhaMkhanA jAgI UThI. maMDaLanI 25 zreNI ane bu.muM.sthA. jaina mahAsaMghanI 16 zreNI pAsa karI. e daramyAna pU. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMtibhAInA AdezathI ja pU. mahAsatIjIone jJAna pIrasavA mAMDyuM ane maMDaLamAM) paNa mAnad zikSikA banI gaI. pAchuM bhaNatarane pUrNavirAmAM paNa 1990 mAM dariyApurI saMpradAyanA pa.pU. IzitAbAI mahAsatIjInA cAturmAsa daramiyAna emanA ziSyA jJAnapremI pa.pU. cetanAbAI mahAsatIjIe vaLI mArI bhaNataravRttine uttejita karI. emanI preraNA ane zrI mATuMgA saMghanA pramukha zrI mahAsukhabhAI zIvalAla zeTha nA prayatnathI zrI. a. bhA. je. sthA. jaina konpharansa dvArA mAnya zrI tilokatni sthAnakavAsI jaina dhArmika parIkSA borDa" ahamadanagaranI jenA siddhAnta vizArada- prabhAkara-zAstrI ane AcAryanI parIkSAo pAsa karI temaja bhAratIya vidyAbhavana muMbaInI saMskRtamAM kovida sudhInI parIkSAo pAsa karI. e daramyAna bRhada muM. sthA. mahAsaMgha saMcAlita zikSaNa borDamAM kArobArI sabhya paNa banI. zrI rAjenatI mahilA maMDaLamAM bhaNAvatI vakhate mArA navA navA praznottarane kAraNe amArA kArobArI sabhya pU. zAradAbena bhogIlAla zAha vAraMvAra kahetA ke "A amArI pAravatI to pIeca. DI. che eTale navAnavA prazno zodhyA kare' A. zabdo mArA kAnamAM athaDAtA rahyA. A zabdoe mArI vyavahAranI DaoNkTara banavAnI abhilASA jenA para rAkha vaLI gaI hatI ene pheMkavAnuM kAma karyuM ane AdhyAtmika viSayamAM DokaTara banavAnI javAlA prajavalita karI, jethI jena dharmanA viSayamAM kAMIne kAMI saMzodhana karavuM e nirNaya levAI gayo. paraMtuM pIeca.DI. mATe to anusnAtaka- M.A. vagere hovuM joIe jyAre mArUMvyavahArika zikSaNa to meTrika sudhInuM ja hatuM. paNa jeno IrAde makkama hoya ene mArga maLI ja rahe che. kahyuM paNa che ke - "manoratho svapnamAMhI haze, te pAMgarIne kadI puSpa thaze." e nyAye mAruM dhyAna vartamAna patramAM lADa- rAjasthAnanI "jena vizvabhAratI saMsthAna" nI patrAcAra korsanI jAherAta para gayuM. e pramANe muMbaInA pratinidhi zrI nemicaMdabhAI jenanI sahAyathI gherabeThAM praveza meLavIne zramaNa-zramaNIjI, DaoN. AnaMdaprakAza tripAThIjI, DaoN. prakAza sonI vagerenA mArgadarzanathI bI.e., ema.e. no abhyAsa pUrNa karyo. tyArabAda goMDala saMpradAyanA saraLa svabhAvI pa.pU. sonalabAI mahAsatIjIe mane pIeca.DI. saMbaMdhI viSaya pasaMdagIthI karIne lakhavAnI rItabhAta, temAM karavI paDatI mahenata vagerenuM khUba ja jhINavaTabharyuM suMdara mArgadarzana niHsvArthabhAve ApyuM. tema ja A mATe gAIDa tarIke DaoN. utpalAbena modInuM nAma sUcavyuM. huM utpalAbena modIne maLI. teo mane jaina sAhityanA saMzodhikA, viduSI, muMbaI yunivarsiTInA mAnya gAIDa (mArgadarzaka) nivRtta prAdhyApikA DaoN. kalAbena zAha pAse laI gayA. emaNe be kalAka sudhI akhkhalita vANImAM mane jena sAhityanA dareka pAsA - kAvya, kathA, stotra, dArzanika vagereno Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G paricaya karAvyo je sAMbhaLIne huM kRtakRtya thaI gaI ane nirNaya levAI gayo ke mArA mArgadarzaka to DaoN. kalAbena zAha ja. jaina sAhityanA viSaya para pIeca.DI. karavAnA IrAdA sAthe pU. sAdhu - sAdhvIjI tema ja jaina jJAnabhaMDAronI mulAkAta levAnI zarUAta karI. sau prathama huM lIMbaDI ajarAmara saMpradAyanA gAdIpati pa.pU. narasiMhajI munizrIne maLI, emaNe mane A kArya mATe zubhASiza ApyA. tyArabAda emanA ja ziSyA pa.pU. vasaMtaprabhAbAI mahAsatIjI ane pa.pU. razminAbAI mahAsatIjIe prerakabaLa pUrU pADyuM. pachI jJAnabhaMDAronI mulAkAta letI hatI e daramyAna phArbasa pustakAlayamAM gaI. tyAM 'anusaMdhAna aMka - 18'mAM mahAna ciMtaka zrI kumArapALabhAI desAIno eka zraddhAMjali lekha sadgata zrI harivallabha bhAyANI mATeno hato, te vAMcavAmAM Avyo ke - ''samagra dezamAM gujarAta vizeSa samRddha che enA hastapratomAM sacavAyelA vipula jJAnarAzithI. samasta dezamAM gujarAta raMka che eNe karelA vipula sAhitya samRddhinI upekSAthI. ApaNA hastaprata bhaMDAromAM paDelI hajAro hastapato abhyAsI saMzodhakonI rAha joIne beThI che. AvI hastaprato jJAna bhaMDAronI dIvAlomAMthI bahAra Ave ane gujarAtano jJAnaprakAza graMtharUpe pragaTa thAya te mATe AjIvana ciMtA sevanAra zrI harivallabha bhAyANInI vidAyathI koI rIte na purAya tevo zUnyAvakAza sarjAyo che.'' - kumArapALa desAI A lekhe mArA cittataMtrane halabalAvI mUkyuM. A mahAna bhekhadhArIne zraddhAMjali ApavArUpa mAre eka hastaprata para ja saMzodhana karavuM evuM vicArabIja pragaTayuM. e vicArabIjane ucheravAmAM DaoN. kalAbena zAhe madada karI. vividha bhaMDAronI hastapratonI sUciomAMthI saMzodhana karatAM meM mArA tAttvika rasane poSe evI zrAvaka kavi RSabhadAsanI 17mI sadInI aprakAzita kRti 'jIvavicAra rAsa' pasaMda karI. jenI jherokSa mane kobAnA AcArya kailAsasAgarasUrinA pustakAlayamAMthI prApta thaI. sattaramI sadInI lipinA jANakAra ajarAmara lIMbaDI saMpradAyanA pa.pU. praphullAbAI mahAsatIjIe ene ukelIne eno saMkSipta sAra mane kahyo. enA AdhAre enA para kAma karavAnuM nakkI karyuM. tyArabAda A lipinA jANakAra dariyApurI saMpradAyanA pa.pU. apUrva muninA ziSya, jJAnanA upAsaka, pa.pU. alkezamuni jemanuM cAturmAsa amArA zrI mATuMgA saMghamAM thavAnuM hatuM temane maLI. prathama paricayamAM ja niHsvArthI, nikhAlasa, nirmohI evA muni bhagavaMte hastapratanI je sUkSmAtisUkSma mAhitI ApI enAthI huM to Azcaryacakita ja thaI gaI ! mane to 'chIMDuM zodhatA lAdhI poLa"nI anubhUti thaI gaI. pachI muMbaI yunivarsiTImA DaoN. kalAbena zAhanA mArgadarzana ane maMjurIthI praveza meLavavAnI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhI prakriyA pUrI karI ane emanI ja saMmatithI cAra mahinA sudhI pU. alpezamuni pAse hastaprata ukelavAnI kAmagIrImAM lAgI gaI. tapasvI, AtmajJAnanA ullAsI, jJAna pIrasavAmAM utsAhI, apramatta evA pU. alpezamuni to mArA mATe devadUta banIne AvyA hatA. emanA agAdha jJAnarAzino paricaya harSa ane romAMca upajAvanAro che. dareka viSayanuM talasparzIjJAna emanI tIvra medhAvI buddhipratibhAnI pratIti karAvatuM hatuM. emaNe je cIvaTa, khaMta, utsAhathI mArA saMzodhanakAryamAM madada karI che e mATe emane 'savAyA gAIDa'nuM birUda ApavAnuM mana thaI jAya. prAtaH smaraNIya evA gurUdevanI sadAya RNI rahIza. jemanI AjJA vagara A kArya zakya nahotuM evA pa.pU. apUrvamunino vizeSa AbhAra mAnuM chuM. hastaprata ukelyA pachI jenA vagara A saMzodhana kArya zakya ja na hatuM evA mArA mArgadarzaka DaoN. kalAbenanA mArgadarzana heThaLa mArUM saMzodhanakArya AgaLa dhapAvyuM. AjIvana sAhityane samarpita, ApaNA amara sAhitya vArasAnuM jatana karanAra, megejhino tema ja muMbaI samAcAra jevA vartamAna patromAM jena lekhonI kolamanA lekhikA, mahAvIra jaina vidyAlayane upakrame yojAtA jaina sAhitya samArohanA saphaLa saMcAlikA, eka DajhanathI vadhAre saMzodhana kArya karanArAnA mArgadarzikA bahumukhI pratibhA dharAvanAra evA DaoN. kalAbenanuM zreSTha mArgadarzana pAmIne huM dhanya banI gaI. emaNe viSayavastune adhikAdhika prAsaMgika banAvavAnA hetuthI mArA AtmavizvAsane nikhArIne mArgadarzana ApyuM che. emano sAlasa, nikhAlasa, ekhalAsabharyo svabhAva, tema ja eka mAtAnI yAda apAve evo premALa, snehALa, rasALa Atithya satkAra mArA mATe cirasmaraNIya banI raheze. emano amUlya samaya to mane Apyo ja paNa huM aviratapaNe kAryarata rahuM te mATe satata preraNA ApI tethI temano mAtra AbhAra mAnIne chaTakavA nathI mAMgatI paNa sadAya RNI rahIza. sAthe sAthe emanA laghubaMdhu atulabhAIno uSmAbharyo AvakAra paNa yAda raheze. mArA jJAnabIjane vaTavRkSa sudhI pahoMcADavAmAM sauthI vadhAre sAtha mArA hamasaphara zrI neNazI vijapAra khIrANI (zrI vAgaDa kalA kendranA mukhapatra "vAgaDa saMdeza' nA mAnada taMtrI.) e Apyo che emanI satata preraNA, tema ja mAre jyAM javuM hoya tyAM sAthe paDachAyAnI jema rahetA, mane joItA pustaka meLavavA patravyavahAra karIne ke jAte jaIne zodhIne ja jaMpatA. tethI mArA pIeca.DI no sauthI vadhAre AnaMda | ane yaza paNa emane ja che. mArA pU. jeThANI zAMtAbena motIlAla khIrANI ane derANI sva. kusuma/yogInI caMdrakAMta khIrANIe paNa mane khUbaja sahakAra Apyo che. mArA naNaMda - naNaMdo I, bhAI - bhAbhI, bena - banevIe khUba ja protsAhana ApyuM che. mArI lADalI putrI ci. hArdi vinaya satrAe mane satata protsAhita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karIne haLavIphUla rAkhavAno prayatna karyo che. mArI sAthe ja bI.e., ema.e.ane pIeca.DI. nI yAtrA karanArA mArA bhAbhI ratanabena khImajI chADavAnI premALa huMpha to maLI ja che paNa vaDIlabaMdhu khImajIbhAIe amArA baMnenI sAthe amadAvAda-kobA -pATaNa-khaMbhAtamAM sAthe rahIne amArI mAvajata, sAra - saMbhALa rAkhI che. tethI emanA aMtarathI ovAraNA lauM eTalA ochA. RNa svIkAra Ama pUrve je nAmono ullekha thayo e badhAnI huM khUba ja RNI chuM tema ja e sivAyanA jemano sAtha sahakAra maLyo che emanI huM sadAya RNI rahIza. jema ke lIMbaDI ajarAmara saMpradAyanA sarva sAdhu - sAdhvI bhagavaMto, dariyApurI saMpradAyanA, boyada saMpradAyanA, goMDala saMpradAyanA, ATha koTI moTI pakSa ane nAnI pakSanA, lIMbaDI gopAla saMpradAya, khaMbhAta saMpradAya, dareka mArA paricayamAM AvelA sarva sAdhu - sAdhvI bhagavaMtano koTi koTi vaMdanA saha upakAra mAnuM che. A zodhayAtrA daramyAna derAvAsI saMpradAyanA pratyakSa ane parokSa rIte sahAya karanAra AcArya zrI nemisUrijInA ziSya pa.pU. zIlacaMdrajI mahArAja sAheba, AcAryazrI naMdIghoSa vijayajI vAgaDa samudAyanA pa. pU. AnaMdavardhana vijayajI ma.sA., jJAna prabhAvaka zrI pa.pU. mukticaMdrajI ane pa.pU. municaMdrajI ma.sA., AcArya zrI jaMbuvijayajI, AcArya zrI pradyumnasUrijI, jJAnasAgarajI samudAyanA pa.pU. zrI hemacaMdrasAgarajI, paMnyAsa zrI arUNavijayajI vagere gurUbhagavaMtono koTi koTi vaMdanAsaha upakAra mAnuM chuM. mArA prupha rIDIMga, punarlakhANa mATe prajJAbena bipInacaMdra saMghavI, gItAbena vinodabhAI zAha ane mInala dinezacaMdra avalANInI tripuTIe je jahemata uThAvI che temanI huM ahesAnamaMda chuM. zrI rAjemati mahilA maMDaLanA zikSikA beno, tathA sabhya bano, zrI mATuMgA saMghanA pramukhazrI, sarva hodedAro ane zrAvaka - zrAvikAo mArA pratye zubha bhAva vyakta karanAra sarveno khUba AbhAra mAnuM chu. muMbaI yunivarsiTInI kAryavAhI samajAvanAra ketakIbena zAhanuM smaraNa karuM chu. mATuMgA sthAnakanA ophisa berara navInabhAI hasamukhabhAI zeThe mane khUba ja suMdara sahakAra Apyo che tema ja mATuMgA upAzrayanA pyuno nArAyaNabhAI, pAMDubhAI, rAjubhAI, krISnAbhAI mane joItA pustako ghera beThAM ApI jatA emane kema visarAya. mane lIMbaDInI hastaprata meLavavA mATe sahAya karanAra zrI caMpakabhAI - mRdulAbena ajamerA, kelAsabena - vinodabhAI gopANIno AbhAra mAnuM chuM. DaoN. kavinabhAI zAha, DaoN. haMsAbena zAha, kobAnA manojabhAI jaina, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zrI mahendrabhAI bhAIlAla saMghavI, pro. amItA cheDA, maharSi dayAnaMda (M.D.) kolejanA prinsIpAla DaoN. tivArI sAheba, ophisa beTara zrI dipaka bolara, muMbaI yunivarsiTInA thIsIsa seksananA kAryakara sva. pavArabhAI, zrI madhukarabhAI, saMdhyAbena, D.T.P. karanAra punamabena ane vizveza kulakarNI (svarA ArTasa), seTiMga karanAra sImA satIza cArI, phoTo skena karI ApanAra jatIna zAha, ane mArA zodhanibaMdhane pustakanuM svarUpa ApanAra baMdhu belaDI caMdubhAI ane navInabhAI rAyazI gAlA (jI. mahAvIra grAphIksa) vagereno hArdika AbhAra. A hastapratanA saMzodhanamAM meM madhamAkhInI jema vividha pustakorUpI skUlamAMthI rasa ekatra karavAnuM kAma karyuM che enI saMdarbhasUci ApI che e dareka pustakanA lekhaka, saMpAdaka, prakAzakono khUba ja AbhAra mAnuM chuM. temaja meM je je graMthAgAranI mulAkAto lIdhI che enI paNa sUci ApI che. emanA graMthapAlo ane kAryakarono upakAra mAnuM chuM. A uparAMta mArA A kAryamAM mane pratyakSa ke parokSarUpe sahAya karanAra jJAta ajJAta sarva pratye kRtajJatAnA bhAva pragaTa karUM chuM. mArA A zodha nibaMdhamAM chadmastha avasthA ane alpamatine kAraNe je kAMI paNa kSati rahI gaI hoya athavA jinAjJA virUddha kAMI paNa lakhAI gayuM hoya to mArUM e 'duSkRtya mithyA thAo.' mArI pIeca.DI. nI A yAtrA ahIM laukika rIte pUrNa thAya che. paraMtu saMzodhana vRttinuM cAhaka evuM mArUM mana anya saMzodhananI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe utsAhita banyuM che. bIjA zabdomAM kahuM to have jJAnanI anya vividha dizAo khUlI che ane e dizAmAM kArya karavAnI jhaMkhanA vadhI rahI che. jJAnabIja vikasIne vaTavRkSamAMthI 'kabIravaDa' banavA jhaMkhI rahyuM che. tA.21-1- 2009, pArvatI neNazI khIrANI astu pustaka prakAzananA prApti paLe .... mArA hamasapharanI IcchA tema ja parivArajanonI preraNAthI mAro A zodha nibaMdha pustakarUpe prakAzita thaI rahyo che tyAre, prastAvanArUpe mane zubhecchA ApanAra sarva vidvajanonI huM RNI chuM. potAnA kiMmatI samayano bhoga ApI mArA zodhanibaMdhanuM graMtharUpe eDiTiMga karI ApanAra zrI atulabhAI mugaTalAla cuDagarano ane punaH prupha rIDiMga karanAra zrI kokilAbahena zAha tema ja zrI pArvatIbahena popaTalAla cheDAno AbhAra. A pustaka saMzodhanakArane sahAyarUpa bane e hetuthI saMdarbhasUci Adi pariziSTo tema ja keTalAka vibhAga vistRta hovA chatAM yathAtathya rAkhyA che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1o jIvavicAra rAsa saMzodhanAtmaka abhyAsa prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jena hastapratono vipula bhaMDAra che. e bhaMDAramAMthI zrI pArvatIbahena ena. khIrANIe khaMbhAtanA zrAvakakavi RSabhadAsanI racanA jIvavicAra rAsa para DaoN. kalAbahena zAhanA mArgadarzana heThaLa saMzodhanAtmaka atyaMta rasaprada mahAnibaMdha taiyAra karI pIeca.DI.nI padavI prApta karI te badala khUba khUba abhinaMdana. A mahAnibaMdhanuM mUlyAMkana karavAnI mane taka maLI tethI apAra AnaMda thayo che. bhaNavuM ane bhaNAvavuM pArvatIbahenanI priya pravRtti che tethI teoe abhyAsanI navI keDI para cAlavAnuM pasaMda karyuM ane 6 prakaraNa tathA 6 pariziSTamAM A saMzodhanAtmaka vivecana karI navI dizAmAM prayANa karyuM che. hastapratanI zodha, vAMcananI tAlima ane tenA saMpAdananI sUjha mATeno parizrama khUba AnaMdadAya banI rahyo che. A rAsakRtinI samIkSA che tethI AraMbhe rAsanA svarUpanI - gujarAtI bhASAmAM rAsanA vikAsanI carcA karI che. kavinuM jIvana ane kavana zraddheya vigato sAthe varNavyuM che. jIva zabdanI vyutpatti tathA svarUpa varNavIne anya bhAratIya darzano sAthe tema ja pAzcAtya dArzanikonA vicAro tulanAtmaka rIte varNavyA che. jIva saMbaMdhI mananIya carcA maLe che. hastapratanI racanAnuM arvAcIna gujarAtImAM saraLa, madhura, prAsAdika vANImAM bhASAMtara karI kRtine sarasa nyAya Apyo che. jIva' vizenI kavinI mAnyatAne sarasa, saraLa rIte darzAvI AgamanI vicAraNAne kavi RSabhadAse yathArtha raju karI che. kavie navInatA ke maulikatA batAvavAno prayatna karyo nathI. rAsakRtinuM tAtvika dRSTie varNana karI SajIvanikAyanuM nirUpaNa karyuM che. ekendriyathI paMcendriya tema ja cAre gatinA jIvonI avagAhanA, AyuSya tathA kAyasthiti Adi ane jIvanA bhedonuM Alekhana karyuM che. bhAvapakSanI jema kalApakSa paNa sarasa rIte pragaTa karI Apyo che. kAvyanI varNanalA, alaMkAra samuddhi, subhASito, daSTAMto vagerenI udAharaNa sAthe kavikarmane yogya carcA karI che. saMzodhanAtmaka ane sAhityika ema UbhayadaSTie hastapratanA mUlyAMkananI adhyayananI vizeSa sUjha darzAvI che. tulanAtmaka adhyayana mATe pUrogAmI kavi zrI zAMtisUrInA jIva vicAra prakaraNa tathA siddhapaMcAzikAno siddha vicAra ane anya Agama graMthonA jIva vicAra sAthe tulanA karI che. te mahAnibaMdhane anurUpa carcA khUba AvakArya banI rahe che. aneka hastapratonuM saMzodhana karIne gujarAtI bhASA sAhityane zrI pArvatIbahena samuddha karatA rahe evI hArdika zubhecchA vyakta karuM chuM. rasika mahetA 26/6/12) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnanA sAgaranI eka laherI 11 padmazrI DaoN. kumArapALa desAI devI sarasvatInA AzirvAda hoya, to ja vyaktimAM satata vidyAtejanI vRddhi karavAnI abhipsA pragaTe che. sAmAnya rIte saMsAra, vyavahAra ke vyavasAyamAM joDAyA pachI potAnI vidyAnI vRddhi karavAnI bhAvanA keTalAkamAM maMda paDe che to keTalAkamAM naSTa thaI jAya che. AvI paristhitimAM pArvatIbahena khIrANIno A graMtha e sukhada Azcarya sarjanAro e mATe che ke AmAM meTrika sudhInuM zikSaNa pAmavAnI sthiti dharAvatA pArvatIbahene potAnI vidyAyAtrA satata cAlu rAkhI ane patrAcAra dvArA bI.e., ema.e. thaIne pI.eca.DI.nI padavI paNa prApta karI. gRhasaMsAranI sAthosAtha vidyAbhyAsa e kaparI agniparIkSA samAna hoya che. Aje jIvananI e kaparI agniparIkSAmAM pArvatIbahena saphaLa thayA che, enuM sauthI moTuM dRSTAMta emano A saMzodhanagraMtha che. vaLI emaNe koI saraLa viSaya levAne badale DaoN. kalAbahena zAha jevA viduSI mArgadarzakanI doravaNI heThaLa zrAvaka kavi RSabhadAsanA jIvavicAra rAsanI pasaMdagI karI. madhyakAlina gujarAtI sAhityamAM jaina sAdhuonI puSkaLa racanAo mAtra jJAnabhaMDAromAM paDI rahI che. jyAre A to samartha sarjakatA dharAvatA zrAvakanI kRti che. A samRddha jJAna vArasAne bahAra lAvavAno Aje mAtra alpa prayAsa thAya che. AnI pAchaLa ghaNAM paribaLo kAraNabhUta che. hastaprata meLavavAnI muzkelIo, maLelI hastapratanI lipi ukelavAmAM sahAyabhUta thanArA vidvAnono abhAva ane prAraMbhe zuSka lAgatA AvA kAryamAM jhaMpalAvavAnI vidyArthIonI anicchA paNa javAbadAra hoya che. A badhA avarodhone oLaMgIne ahIM jIvavicAra rAsanI hastapratono pArvatIbahene abhyAsa karyo, eTaluM ja nahIM paNa A abhyAsa pUrve emaNe Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 hastaprata vizenI vyApaka mAhitI paNa prastuta karI. hastapratanA prakAronI sAthosAtha enA saMrakSaNa vize paNa AMgulanirdeza karyo. te ja rIte kavi RSabhadAsanA jIvavicAra rAsanuM mUlyAMkana karatAM pUrve rAsAsAhityanuM svarUpa, enuM vargIkaraNa, enA prakAro vagerenuM vigate adhyayana karyuM. emaNe A rAsa para pasaMdagI utArI e paNa eka viziSTa bAbata che. sAmAnya rIte rAsamAM koI kathA hoya che, yAre. ahIM kendrasthAne jIva vizeno jainadarzanano vicAra che. kavi RSabhadAse ra5 jeTalAM rAsanI racanA karI che. ane emAMthI sAhitya, darzana ane adhyAtmano triveNIsaMgama dharAvato A rAsa gahana dharmadarzanane kalAsvarUpamAM mUkavAnA paDakArabharyA prayatnanuM nirdezana che. A rAsa mAraphate lokahRdayamAM jaina tattvajJAnanI mULabhUta vAto sahajatAthI ApavAno prayatna karyo che. judAjudA rAsamAM maLatI zrAvaka kavi bhadAsanA jIvananI vigato ekatrita karIne ahIM AlekhavAmAM AvI che. to enI sAthe jIvavicAra rAsanI carcAmAM jainadarzanamAM AlekhAyelA jIvanA svarUpanI sAthosAtha judAM judAM darzanomAM ane pAzcAtya tattvajJAnamAM A viSayane AnuSaMgika carcAonI vAta karI che. tAttvika ane vaijJAnika dRSTie paNa jIvavicAranI chaNAvaTa karI che. vaLI rAsamAM Alekhya viSaya aMge lakhAyelA pramANabhUta graMtho jevA ke zrI pannavaNA sUtra, zrI jIvAbhigama sUtra, emanA purogAmI AcArya racita jIvavicAra prakaraNa upadezamAlA avasUri, saMkta niryukti, siddha paMcAzikA vagere graMtho sAthe tulanAtmaka carcA karI che. rAsamAM AlekhAyelA alaMkAro, enuM vyAkaraNa, enI zailI ane enA dvArA sarjake UbhI karelI rasasRSTi paNa darzAvI che. mArI dRSTie e mahattvanI bAbata te e ke emaNe ahIM madhyakAlIna zabdakoza paNa Apyo che. A rIte eka khobA jevaDAM rAsamAM rahelA zrutajJAnanA sAgaranI chAlaka vAcaka A graMtha vAMcatA satata anubhave che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuzruta jJAna tapanI pariNati - jIva vicAra rAsa eka adhyayana baso ATha graMtho ane aneka sAmayikonuM adhyayana. cotrIsa graMthAgAronI mulAkAta ane je kavinI kRti vize zodhanibaMdha lakhavAno che e zrAvakakavi RSabhadAsajIe je sthAne Asanastha thaIne nija kRtine zabdastha ane padastha karI hatI e pavitra sthaLane hRdaya ane cakSuthI sparzIe pachI ciMtanamaya parizrama karIne je zodha prabaMdha lakhAyo hoya emAM jJAnano mahAsAgara uchaLato dekhAya evI pratitI thAya to e atizayokti nathI ja. vidyA prAptinI taDapana eka sAdhAraNa gRhiNI zrAvikAne kevA jJAnasAgara ane yazazikhara pAse laI jAya che enuM sacoTa udAharaNa eTale pArvatIbahenathI DaoN. pArvatIbahena neNazI khIrANI. zrAvaka kavi RSabhadAse 17mI sadImAM aneka kAvyaracanAo karI, emAM jIva vicAra rAsa e eka mahatvanI tAtvika kRti che jena Agama pannavaNA sUtra upara AdhArita che. zrI pArvatIbahene potAnA zodha prabaMdha mATe RSabhadAsanI A kRti pasaMda karI emAM pArvatIbahenanI tattva jIjJAsAnuM darzana thAya che. vidUSI DaoN. kalAbahenanA mArgadarzana dvArA pArvatIbahena A parizrama ane ciMtanano mahAyajJa AraMbhiyo enA pariNAme emane pIeca.DI. jevI zIrSastha upAdhi prApta thaI. AvA tAtvika viSaya mATe kavie rAsAnA svarUpane zA mATe svIkAryuM e prasta thAya. sAmAnya rIte jemAM kathA athavA cAritra tatva hoya evI vastune ja rAsAnuM svarUpa apAtuM hoya che. paraMtu kavie AvA jIva' tattvane vistArathI kahevA mATe A rAsA svarUpa svIkAryuM. emAM kavino e abhipreta che ke "jIva" rAsAnI jema puruSa prakRtinA tattvanI ja sAthe valayabhramaNa karato ja rahe che. e sukhanA tAlamAM masta che. paraMtu aMte to pratyeka jIve' alaga thaIne rAsanA vartuLamAMthI janmojanmanA pherAmAMthI bahAra nIkaLI javAnuM ja che. A zodhaprabaMdhamAM rAsanuM prakaraNa, eka svataMtra pustikA jevuM che. prabaMdhakAranI abhyAsaniSThAnI ahIM vAcakane pratiti thAya che. lekhikAe sarva prathama mULa prata prastuta karI pachI paMkti krama pramANe artha ane pratyeka paMktimAM AvatA tattvonI vizada carcA karI che. uparAMta A kavinI mULa kRtinuM mULa je Agama che e AgamanA paNa tattvanI carcA karatA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 karatA ekendriyathI paMcendriya 'jIvanI vigate carcA paNa karI che. A vizALa zodha prabaMdhanI jJAnayAtrA karatAM karatAM jema jema vAcaka gati kare che tema tema vAcakanI prajJA ane hRdayanI pragati thatI rahe che. ane emAnuM jJAnabIja kabIravaDa banatuM jaNAya che. vidyAnurAgI prabaMdhakAranI A jJAnayAtrA mAhitI tattvathI rasabharI banI che. prabaMdhakAre kavi RSabhadAsanI mULa prata meLavI, e pratanI, bhASA ane lipine nija abhyAsathI ukelI ene vartamAna lipimAM prastuta karI e paMktionA arthaAkAzane vAcaka samakSa khUlluM mUkI mRtoddhAranuM puNya kArya karyuM | sarva prathama to AvA lipi abhyAsa mATe pArvatIbahenane ApaNe abhinaMdIe ane vartamAnamAM jaina bhaMDAromAM AvI agaNita hastaprato paDI che tene ukelavAnuM puNya karma karI zruta sevA ane zruta bhakti teo kare evI emanI pAsethI apekSA rAkhIe. A zodha nibaMdhamAM prastuta hasta pratonI gaurava gAthA prakaraNa vAMcavA jijJAsuone vinaMtI karuM chuM. hastaprata vizeno lekhikAno vizad abhyAsa ane ItihAsa ahIM ujAgara thAya che. uparAMta A zodha nibaMdha mATenI lekhikAnI pAtratAnI yathArthatAnA ahIM darzana thAya RSabhadAsajI bhakta pahelA che. bhakta che eTale jJAnI kavi che. lekhikAe ahIM RSabhadAsajInuM jIvana ane kavikarma vigate ane rocaka zailImAM AlekhyuM che. kavinI anya kRtionI carcA karI kavinA AgamajJAnanI tema ja kavinA anya graMthonA abhyAsanI prazaMsA karI che. kAraNake A jIva tattva vicAranuM mULa Agama kahyuM ema zrI pannavaNAsUtra tema ja anya kRti che. kavinuM adhyayana mAtra A Agama pUratuM ja samiti nathI paNa anya Agamo ane zAstrono abhyAsa paNa RSabhadAsajIne che. enI pratiti lekhikA pUrA saMdarbho sAthe karAve che. lekhikAnI adhyayanapriyatA ane saMzodhananI dhagazanI pratiti ahIM ApaNane thAya che. uparAMta lekhikA kavinI bhASA, alaMkAra ane kavinA chaMda jJAnanuM darzana karAvI kavinA sAhityika pakSanI tulanA paNa kare che. jaina paribhASAmAM jIva eTale AtmA, je zAzvata che. deha nAzavaMta che. jIva Atma karma pramANe vividha yonimAM janma le che, deha dhAraNa kare che ane karmakSaya karmazUnya thatA siddha gatine pAme che. A AtmAnI anya dharma ane darzanomAM je vyAkhyA che enI carcA ane tulanA lekhikA eka ciMtakanI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kakSAe kare che. uparAMta pazcimanA dArzanikonA graMthomAM AtmA vize je je ciMtana che enI carcA, samAnatA, tulanA ane vizeSatA vagere tattvonI. carcA paNa lekhikA ahIM kare che. lekhikAnI bahuzrutatA ApaNane ahIM prabhAvita kare che. A draSTie A graMthanuM prakaraNa -4 jIva vizenI vicAraNA. mananIya ane vAcakanI jijJAsAne saMtoSe evuM che. e ja rIte prakaraNa che tulanAtmaka adhyayananuM che. A be prakaraNanuM svataMtra vyaktittva che. sAthesAtha A zodha prabaMdhakane samagra rIte saMtuSTa ane pUraka banI rahe evA A prakaraNo che. jIva tattvanA vizALa AkAzanuM ahIM vigate varNana che. jIva sAthe pApa puNya, karmanuM vaLagaNa, e thakI jIvanuM punaHjanmamAM sthAna, yoni, svarUpa, svarga, naraka ane aMte siddhatva mokSanI prApti A badhI vigatanI vigate carcA ahIM anya graMthonA saMdarbho sAthe karI che. A viSayamAM lekhikA prAcInathI arvAcIna sudhI te cheka vartamAnamAM vijJAna sudhI potAnI lITI dore che. lekhikAnuM A jIva viSayamAM vaijJAnika saMzodhana to kAbIle dAda che. vanaspatimAM jIva che e Adhunika vijJAne svIkAryuM che je jaina zAstroe yuga pahelAM ja kaheluM che, ane sAbita karyuM che. ethI vizeSa pRthvI ane pahADamAM paNa jIva che ane pahADa paNa vadhe ghaTe che e jaina zAstroe sAbiti sAthe kahyuM che, siddha karyuM che. A badhA zAstro- satyono nirdoSa vidUSi lekhikA jIva tattvanI sAthosAtha kahe che. e ja rIte kaSAya, AbhAmaMDaLa, lezyA, raMgavijJAna vagerenI zAstrajJa dRSTie teo vigate carcA kare che. A carcA sAthe lekhikAe Adhunika saMdarbhono paNa upayoga kyuM che. ahIM lekhikAnI saktAnI vAcakane anubhUti thAya che. RSabhadAsajInI A kRtine anya lahiyAoe paNa nakala svarUpe lakhI. hoya e svAbhAvika che kAraNake tyAre mudraNakaLAnA zrI gaNeza maMDAyA nA hatA eTale aneka nakalo karavI e prathA hatI. ahIM lekhikA RSabhadAsanI mAtra eka nakala - mULa nakalano ja abhyAsa karIne sAthosAtha anya nakalono abhyAsa karI pAThAMtaranI vigato paNa prastuta kare che. je lekhikAnA lipijJAnanI siddhinA ApaNane darzana karAve che. A zrama mATe lekhikA khare ja abhinaMdananA adhikArI bane che. zruta parizrama kevo hoya enuM A nibaMdha daSTAMta che. jIva AtmA vizenuM tattva saMzodhana jijJAsune vicAra vaibhavathI ahIM dhanya karI de che. potAnA A mahAniMbadhane pUrNa karatAM 'niSkarSa" zIrSakathI emaNe je Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zabdo lakhyA che enuM ahIM ApaNe Acamana karIe. Ama A tulanAtmaka adhyayana dvArA pratIti thAya che ke zrAvaka kavi RSabhadAsajI jaina zvetAMbara matanA tapAgacchIya zrAvaka anuyAyI hovAne kAraNe emaNe jainadarzananA mukhya mukhya Agama zAstrono AdhAra laIne A rAsanI racanA karI che. emaNe emanA kAvyamAM zrI zAMtisUrI racita 'jIvavicAra'no nirdeza karyo che tema ja bIjA keTalAka Agamono ullekha karyo che emAM nAma mAtra eka pannavaNA sUtranuM ullekhyuM che. bAkI upadezamALA avasUri ane saMsakta niryuktino nAmollekha che. e badhAnA aMzono abhyAsa karatAM e tAraNa nIkaLe che ke A rAsamAM sauthI vadhAre prarUpaNA pannavaNA ane jIvavicAra prakaraNa karatA paNa jIvAbhigama sUtra anusAra thayuM hoya tema lAge che. jo ke alpabahutva pannavaNA anusAra che. to siddha paMcAzikAnA 15 dvAra dravyapramANa ane aMtaradvAra e be dvArane anusarIne racavAmAM AvyA che. vaLI kyAMka bhagavatI, dazavaikAlika uttarAdhyayana sUtranA aMzonuM cayana paNa thayuM che. A rAsanA adhyayanathI bhagavAna mahAvIranA prarUpita jJAnanI sUkSmatA pratye ahobhAva jAge che.haiye AnaMda ullAsa chavAya che. jaina siddhAMto pratye zraddhA vadhe che. sarvajJa, tIrthaMkaronI vAtane zraddhApUrvaka mAnIe to badhA jIvonI dayA pALavI e ja eka mAtra AtmakalyANano ane mokSano mArga che. e siddha karavAno prayAsa kavie karyo che. Ama khobA jevaDA rAsamAM zrutasAgarano dariyo ghUghave che. A zodha prabaMdha vAMcI, adhyayana karI vidUSI lekhikA bahenane ApaNe umaLakAbhera kahIe ke bena A adhyayana graMthamAM tame jIvatattvano mahAsAgara bharyo che. AtmAnA urdhvagamananI dizA darzAvI che. amArA haiye paNa AnaMda ullAsa chavAya che. jaina siddhAMto pratye zraddhA vadhe che. ane AvA adhyayanazIla aneka graMtho ApI prAcIna graMtha lipinA graMtho ukelI zrutabhakti karazo evI zraddhAnuM tamArAmAM ame eka adhikArathI AropaNa karIe chIe. mA zAradA prasanna ho... DaoN. dhanavaMta zAha, drdtshah@hotmail.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 AtmapaMthanI yAtrA zrImatI pArvatIbahena neNazIbhAI khIrANIne sau prathama A graMthanA prakAzana kArya mATe mArA aMtaranAM aDhaLaka AzirvAda. pArvatIbahene zrAvaka kavi 'RSabhadAsa' kRta 'jIvavicAra rAsa'nI hastaprata zodhI tenuM saMzodhana - mUlyAMkana karI mahAnibaMdha taiyAra karyo ane muMbaI vidyApITha dvArA pI.eca.DI.nI padavI I.sa. 2009mAM prApta karI ane te have pustakarUpe pragaTa thAya che te jANI atyaMta AnaMdanI lAgaNI anubhavuM chuM. mArI pAse pI.eca.DI.nA mArgadarzana levA aneka vidyArthIo Ave che paNa te badhAmAM pArvatIbahena mArA mATe eka khAsa vizeSa vyakti rahyA che. A mahAnibaMdhanI teo carcA karavA AvatA te divasonuM smaraNa karuM to, temanAmAM rahelI aneka vizeSatAonI yAda tAjI thAya che. eka temanAmAM rahelo sAco saMzodhaka, je rIte bhamaro eka puSpamAMthI madha cUsI le che tevI rIte pArvatIbahena pustakAlayamAM jaI aneka saMdarbhagraMthone zodhI temAMthI jarUrI mAhitI ekaThI karI lAvatA. bIjuM teonI viSayanA UMDANamAM javAnI Adata, tattvajJAnanA UMDA abhyAsI hovAthI temano A kudaratI svabhAva che ema kahI zakAya. hastaprata vizenuM prakaraNa A vAtanI pratIti karAve che. ane khAsa vAta to e che ke teo jIvavicAra jevA gahana viSayanA UMDANamAM jaI tenI sUkSmAtisUkSma bAbato, paribhASA, artho, saMdarbho vagerene tulanAtmaka dRSTie vyakta kare che. 'jIvavicAra rAsa eka adhyayana' eka rAsa che. madhyakAlIna jaina sAhityanuM eka lokapriya sAhitya svarUpa rAsa hatuM. tenA mAdhyama dvArA zrAvaka kavi RSabhadAse rAsAnI racanA dvArA jena tattvajJAnanA siddhAMtonuM saraLa bhASAmAM Alekhana karyuM che. AvI gahana kRtinuM saMzodhana saMpAdana karanAra pArvatIbahena eka sAcA arthamAM saMzodhaka che te vAtanI pratIti karAve che. madhyakAlIna jenA gujarAtI sAhitya eka mahAsAgara che. aneka graMthabhaMDAromAM varSothI bhaMDArAyelI hastapratomAMthI jIvavicAra rAsanI hastaprata pasaMda karI , tenuM livyaMtara karI, gAthArtha, anuvAda ane kRtinI samAlocanA karavI vagere atyaMta parizrama mAMgI le che. A parizramayukta kAma karavAnuM pArvatIbahene pasaMda karyuM ane aneka muzkelIo vacce supere pAra pADyuM. A saMzodhana kArya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 mATe temaNe aneka pustakAlayonI mulAkAta laI aneka pustakonuM adhyayana karyuM. teo pote tattvajJAnanA abhyAsI hovAthI jIva vicAra rAsanA gahana viSayanuM mUlyAMkana temaNe mananIya ane ciMtanIya bhUmikAmAM karyuM che. AvA vicAra e eka kaThina ane jaTila viSaya che. jene zrAvaka kavie rAsanA rUpamAM raju karyo tenuM pArvatIbahene saraLa arvAcIna gujarAtI bhASAmAM saMzodhana, avalokana raju karyuM che. 400 varSa pUrve thaI gayelA zrAvakakavi RSabhadAsanA jIvananI mAhitI ekaThI karavA teo jAte kavinA vatana khaMbhAta gayA, khaMbhAtamAM RSabhadAsanA prAcIna gharanI (je Aje paNa che), temAM rahetA lokonI mulAkAta laI teno ItihAsa tenI tasvIro tathA kavi RSabhadAsanI dharmapriyatA ane raheNIkaraNI, garbhazrImaMtAIno spaSTa khyAla Apyo che. AtmAnuM darzana e dareka dharmano pAyo che. pArvatIbahene anyadharmamAM AtmA ane jena dharmamAM AtmAnI paribhASA tathA teno tulanAtmaka abhyAsa karI viSayanI gahanatAnI pratitI karAvI che. A graMthano mukhya viSaya AtmA jIvamAM pArvatIbahenanI kalame UMDuM talasparzI tattvanuM darzana karAvyuM che. sAthe sAthe sAhityanI daSTie temaNe karela jIvavicAra rAsanuM mUlyAMkana temanI sAhityika sujhabujhanuM pariNAma che. pArvatIbahenanA saMzodhanakAryamAM satata temanI paDakhe rahetA neNasIbhAI bhale kSaradehe Aje nathI paNa A mahAnibaMdhanA zabda zabda, akSare akSare teo hAjarAhajura che. amara che. A mahAnibaMdha ekalA pArvatIbahenano nathI paNa daMpati pArvatIbahena neNasIbhAI khIrANIno che. jene gujarAtI sAhityamAM A graMtha eka noMdhapAtra graMtha banI raheze ane sAhitya tathA tattvajJAnanA abhyAsIo tene hRdaya manathI AvakAraze. A prakAranA aneka mahAnibaMdho taiyAra karavA mATe jJAnabhaMDAromAM lAkho hastaprato rAha joI rahI che. pArvatIbahenanI A kRtinA prakAzana parathI aneka jaNa preraNA pAmI A kAryamAM AgaLa vadhe. pharI ekavAra pArvatIbahenane mArA hRdayanA AzirvAda sAthe viramuM .... DaoN. kalAbahena zAhaH 15/6/2012 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pRSTha 115 ja viSayAnukramaNikA prakaraNa viSaya prakaraNa - 1 jena sAhityanI aMtargata rAsAnuM svarUpa ane vikAsa sAhityanuM svarUpa-paribhASA-zarUAta-prakAra. jaina sAhityanuM svarUpa, rAsA sAhitya svarUpa ane vikAsa, hastapratonI gauravagAthA. prakaraNa - 2 : zrAvaka kavi RSabhadAsa vyaktitva kavitva, katRtva. prakaraNa - 3H jIvavicAra rAsa mULaprakRtino saMkSiptabhAva, mULakRti bhAvArtha sahita. prakaraNa - 4H jIva vize vicAraNA - vividha darzanone AdhAre bhAratIya darzana, pAzcAtya darzana, vaijJAnika dRSTi, jena ane jainetara graMthomAM AtmAnuM svarUpa. prakaraNa - 5 H vibhAga-1: bhAva pakSa - tAtvika pakSa - tattvasvarUpa jIva vicAra varNana siddha, saMsArI. 1. zarIra, 2. avagAhanA, 3. saMghayaNa, 4. saMsthAna, 5. kaSAya, 6. saMjJA, 7. lezyA, 8. prANa, 9. paryApti, 10. jJAna, 11 darzana, 1ra upayoga, 13 daSTi, 14 veda, 15 kAcasthiti - bhavasithita, 16 udvartana, 17 jIvAjoni, 18 jIvavicAramAM udbhavato purnajanmano siddhAMta, 19 siddhanuM svarUpa. pa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 vibhAga - 24 kalA pakSa - sAhityika pakSa 1 jIva vicAra rAsanuM baMdhAraNa, 2 viSayavastu, 3 varNanAtmaka zailI, 4 alaMkAra, 5 geyatA - chaMda - hariyALI, 6 navarasa, 7 upadezAtmaka zailI, 8 subhASita 9 bhASAMzailI 10 zirSakanI yathArthatA, 11 samAjajIvana, 12 upasaMhAra. prakaraNa - 6 423 tulanAtmaka adhyayana nIcenA graMtho sAthe 1 jIvavicAra prakaraNa, 2 pannavaNA sUtra 3 jIvAbhigama 4 AcArAMga 5 uttarAdhyayana 6 dazavaikAlika 7 siddha paMcAzikA 8 keTalAka AMzika vibhAgonuM tulanAtmaka adhyayana, 9 vaijJAnika draSTikoNa, 10 niSkarSa. pariziSTa : 1 zabdArtha, 2 manuSyanI saMkhyA, 3 jaina pAribhASika zabdo, 4 saMdarbha sUci 5 graMthAgAranI mulAkAta. 493 509 511 pa27 540 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 prakaraNa - 1 jaiina sAhityanI aMtargata rAsAnuM svarUpa ane vikAsa| sAhityanuM svarUpa temaja paribhASA mAnavI eka ciMtanazIla prANI che. enA ciMtanane e kathana dvArA AbehUba vyakta karI zake evuM amulya varaghana ene maLyuM che. kathana ane manana ke vANI ane vicAra dvArA je sanna thAya che tene sAhitya kakvAya che. nIcenA avataraNo dvArA sAhityanuM svarUpa vizeSa spaSTa thAya che. 0 zabda ane arthanA sahitapaNAmAMthI, joDANathI sAhitya bane che. * bhAmaha nAmanA prAcIna vivecaka sAhitya mananA vegonI sRSTi manAya che. emAM "sahitatva = sahitaca mAva sAhitya" no samAveza che. (hindI sAhityakA saMkSipta ItihAsa. DaoN. haricaraNa zarmA pR. 3) 0 sAhitya e mAnavajAtanuM magaja che. magajamAM jema vedanA anubhava ane jJAna sacavAyelA hoya pachI e anusAra navA vedanA ane anubhavano artha ghaTAve che, tema AkhI mAnavajAti pAse sAhityanA rUpamAM potAnA bhUtakALanI noMdha hoya che. | (sAhityamAM viveka naginadAsa pArekha pR. 24) 0 janatAnI cittavRttinuM pratibiMba jemAM paDe te sAhitya... AcArya rAmacaMdra zukala * sAhitya eka jAtanuM caitanya che, sAmAjika teja che, manuSya saMkalpanI amogha zakti che. A zaktinI sahAyathI mAnavI dhAre to sAruM ke narazuM pariNAma lAvI zake che. eTale e be dhArI talavAra jevuM che. (gujarAtI sAhityanA svarUpo - pro. me. majamudAra pR. 2) A avataraNone AdhAra kahI zakAya ke - zabdarUpI mora artharUpa pIchAM dvArA jyAM potAnI bhinna bhinna kaLA batAve che te che sAhitya. pachI te vANIrUpe hoya ke pustakarUpe zabdasamUharUpa zarIrathI banelA sAhityano AtmA arthasamUha che. sarvAga suMdara sAhitya mATe bhASAzuddhi, zabdazuddhi ane arthazuddhi jarUrI che. jene kAraNe mANasanI lAgaNI tema ja vicAro suMdara rIte pragaTa thAya che. eTale ja sAhityane prajAnA mAnasanI yAtrA kahI che. kAraNa ke emAM prajAnI cetanAnA anubhUta spaMdano jhilAyelA hoya che. sAhityanI zarUAta kyArathI 1 kathanarUpa sAhityanI zarUAta jayArathI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mAnavI vyavasthita arthasabhara bolato thayo tyArathI, thaI. lekhana sAhityanI zarUAta kyArathI thaI e zodhavA beThI to enuM mULa A avasarpiNIkALanA prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva svAmI sudhI pahoMcyuM, je nIcenI bAbatothI spaSTa thAya che. 1) RSabhadeva svAmIe potAnI jyeSTha suputrI brAhmIne aDhAra prakAranI lipio. zIkhavADI hatI. (jena paraMparAkA ItihAsa (hindI) - AcArya mahAprajJa pR. 8) 2) tema ja RSabhadeva svAmIe sAmAnyajanone AjIvikA mATe traNa karmanuM zikSaNa ApyuM, emAMnuM eka che "masikarma.' masi eTale zAhI. zAhI banAvavAnI prakriyA ane enAthI lakhavAnI prakriyA zIkhavADI jethI siddha thAya che ke lekhananI zarUAta tyArathI thaI che. 3) prabhue potAnA jayeSTha putra bharatane 72 prakAranI kaLA zIkhavADI jemAM prathama ja kaLA lekhana-kaLA che. (zrI samavAyAMga sUtra - ghAsIlAlajI - mR. 112). A traNe bAbatathI siddha thAya che ke lekhanakaLAnI zarUAta prathama tIrthaMkara RSabhadeva svAmI ke AdinAtha prabhuthI ja thaI che. eno paDagho zrI bhagavatI sUtramAM paNa paDe che. "vividha prakAranA pravAharUpa prajJA, buddhinI jenA dvArA prApti thAya che evA vivAha prajJapti eTale zrI bhagavatI sUtramAM paMca parameSThIne namaskAra karIne sudharmA svAmIe zrutajJAnamAM arthAt sAhitya racanAmAM madadarUpa lipijJAna - bhASAlipine namaskAranA uddezathI 'nano vamI bhivINa' "brAhmI lipine namaskAra ro' ema kahyuM che. "" thI zarU karIne '' sudhInI je varNarUpa bhASA che tene lipi kahe che. amarakoSamAM brAhmI tu mAratI bhASA, gIrvAina vALI sarasvatI' e zlokArdha dvArA evuM ja kahyuM che. A bhASAnI saMketarUpa lipinuM nAma brAhmIlipi che. teno bhAvArtha e che ke pustako vageremAM 'x" Adi akSararUpa je sAMketika racanA najare paDe che te brAhmIlipi che. lipijJAna zrutajJAnamAM sahAyaka thatuM hovAthI sudharmA svAmIe e bhAvakRtajJAnanA kAraNarUpa A lipijJAnarUpa bhASAlipine 'nano vikI trivIra' A sUtra dvArA namaskAra karyA che." | (zrI bhagavatI sUtra - 1 ghAsIlAlajI ma. pR. 17) sAhityanA prakAra : sAhityanA mukhyatve be prakAra che. (1) lokabhogya sAhitya ane (2) vidrogya, sAhitya. 1) lokabhogya - lokasAhitya : "sAmAnyajano mATe racAyeluM sAhitya janA sAmAnyamAM Adara pAmeluM sAhitya. 2) vihnogya sAhitya vidvAno dvArA bhASA ane arthanuM yogya saMmizraNa karIne, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che." jIvavicAra rAsa eka adhyayana 23 vyAkaraNanI dRSTie paripUrNa hoya evuM sAhitya racAya te vidvad sAhitya che je prAyaH karIne vidvAno dvArA ja bhogya hoya che. tethI vidrogya sAhitya kahevAya che. sAhityanA gadya ane padya evA paNa be prakAra che. anibaddhaM gadyam / nibaddhaM pdym| anibaddha racanA te gadya, te sIdhA pATha svarUpe hoya. nibaddha racanA eTale jemAM chaMdazAstranA niyamone anusarIne ekaMdara padAvalInI racanA karavAnI hoya tene padya kahe che. sAhityanI AvazyakatA : "sAhitya jIvanane ghaDavA mATe, bIjAnuM jIvana samajavA mATe, mAnava mAnava vaccenA saMbaMdhonA sAcA artha zodhavA mATe, sRSTinA aMtaraMgamAM rahelI zaktine anubhavavA mATe, navI racanA-navasarjana mATe, mUlya parivartana mATe, yugadharma sthApavA mATe, eka kalyANakArI premasRSTinA vizvavyApI AvirbhAva mATe jarUrI | (jIvana cakra dhUmaketu pR. 11) gujarAtI sAhityanA mUrdhanya sarjaka ramaNalAla va. desAIe emanA viziSTa ciMtana graMtha "jIvana ane sAhitya mAM AbehUba noMdhyuM che ke "samAja kevo che tenI khAtarI karavI hoya to samAjanA sAhitya tarapha daSTi karavI, kAraNa sAhityamAM prajAnI rasavRttinuM prajAnA Aza-abhilASanuM prajAnA maMthano ane AdarzonuM prajAnA kalAnvita ciMtanonuM pratibiMba paDe che." (jIvana ane sAhitya - mR. 12) "jIvananI ghaNIkharI rekhAono citAra sAhityamAM AvI jAya che ane ghaNI vakhata to A rekhAo eTalI spaSTa hoya che ke phakta sAhitya uparathI ja amuka samAjanA janasamAjanI sthiti, tenA rItarivAja ane tenA jIvanamAM thatA parivartanono ItihAsa ApaNe Ubho karI zakIe chIe." (jIvana ane sAhitya - mR. 24) Ama samAjanI caDa - utara enI ciMtanadhArAo tema ja enA vyaktitvanA vikAsane jANavAmAM sAhitya jarUrI kAmagIrI bajAve che. sAhityanA mAdhyamathI prajAnI anubhUtio ane sukhaduHkha saMbaMdhita vicAra zRMkhalAo paNa jANI zakAya che. sAhityanA itihAsamAMthI ja vartamAnanuM ghaDatara ane bhavya bhaviSyanuM caNatara thaI zake che. A rIte sAhityanuM svarUpa, tenI vividha paribhASAo Adi tIrthaMkara RSabhadevathI zarUAta tema ja zrutajJAnarUpe prAraMbha, sAhityanA prakAro tathA sAhityanI AvazyakatA vizenI vicAraNA ahIM raju karI che. bhAratIya sAhitya vaizvika stare bhAratIya sAhitya potAnuM AgavuM sthAna dharAve che. jJAna - vijJAna, khagoLazAstra, bhUgALa, jyotiSazAstra, vaidyakIya, Arthika, dhArmika, vividha Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta dArzanika, gaNitazAstra, bhASAzAstra, ItihAsazAstra, nyAyazAstra vagere kSetramAM bhAratanA sAhityakAroe kheDANa karyuM che. samRddha saMskArapUrNa sAhitya bhAratano amaranidhi che. e sAhitya bhAvathI to bharapUra che paraMtu kalAnI daSTie bhASAzailI, rasa, upamA, alaMkAra samAsa AdithI paNa bharapUra che. jaina sAhitya jaina sAhityanuM bhAratIya sAhityamAM eka viziSTa gauravapUrNa sthAna che. te sthaLa akSaradehathI ja vizALa ane vyApaka nathI paraMtu jJAna-vijJAna, dharma-darzanaadhyAtma ane anubhUtino akSaya khajAno che. jena sAhitye bhAratIya sAhityane AdhyAtmika garimA tathA divya - bhavya jJAnanI tejasvitA pradAna karI che. jena saMtonA sAtvika, tAtvika, mArmika, sAhajika ane zreSTha sAhitya sarjanoe samartha sAhityakArone paNa prabhAvita karyA che. enA saMbaMdhamAM jenA tattvajJAna ane sAhityanA sAkSaravarya zrI agaracaMda nAhaTAnuM kathana che ke; jaina munionuM jIvana khUba ja saMyamita hoya che. bhikSAnA bhojana dvArA teo potAnI sudhAnivRtti karIne prAyaH saMpUrNa samaya svAdhyAya, dharmapracAra, graMthalekhana tema ja sAhityanirmANa Adi dhArmika ane satkAryomAM lAgelA hoya che. eTale emanuM sAhitya adhika maLe che. prAcIna rAjasthAnI sAhitya to jena kavionI ja eka dena che. 13 mI sadIthI emanI racanAono prAraMbha thAya che ane avichinnarUpathI pratyeka zatAbdInA pratyeka caraNamAM racAyelI emanI nAnI - moTI racanAo Aje paNa prApta che. (hindI sAhityakA saMkSipta ItihAsa. DaoN. haricaraNa zarmA pR. 25) A kathana siddha kare che ke jena sAhitya bhAratIya sAhityanuM avibhAjaya aMga che. jena sAhitya gaMgA nadI jevuM vizALa ane gahana che. jena sAhityanA mukhyatve be bheda pADI zakAya (1) Agama sAhitya ane (2) Agametara sAhitya. bAgama sAhitya : jena paraMparAnA prAcInatama graMthone sAmAnya rIte Agama kahevAya che. anuyogadvAra, vizeSAvazyaka bhASya mAM Agama mATe sUtra, graMtha, siddhAnta, pravacana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApanA Adi zabdono prayoga karAyo che. AcArya umAsvAtie tattvArtha bhASyamAM zrata, Aptavacana, Agama upadeza, aitihya, AmnAya, pravacana tema ja jinavacanane Agama kahyuM che. AAgamanI paribhASA : * Agama jha' upasarga tema ja gana' dhAtuthI banyo che. jemAM ''no artha arthapUrNa ane 'kAma' no artha gati prApta che. jemAM arthapUrNa gati prApta thAya te Agama. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 25 'A samantAn namyate jJAyate vastu yena saH kRti sAnam' jenAthI vastutattvanuM pUrepUruM satyajJAna maLe te Agama. zrI AcArAMga sUtramAM Agama zabda jANavAnA arthamAM prayukta thayo che. 'ne AyA se viLayA, ne vijgyA se AyA|' je AtmA che te vijJAtA che ane vijJAtA che te ja AtmA che. A sUtra anusAra AtmA svayaM Agama svarUpa che. te Agama svarUpa Apta purUSanI vANI ane teno upadeza paNa Agama che. * pramANanayatattvaloka anusAra 'prAptavavanAvAvirbhUtamartha saMveddanamAnama: upacArAdAptavacanaM ca / ' praznavyAkaraNa sUtra anusAra 'A samantAn namyate kRti grAnama:' jenA dvArA satya jaNAya te Agama. jaina dRSTie jeoe rAgadveSane jItI lIdhA che te jina tIrthaMkara ane sarvajJa che. teonuM tattvaciMtana, upadeza ane vimalavANI Agama che. AcArya malayagirinA bhAvAnusAra Agama adhyAtmanuM nirmaLa darpaNa che jemAM ApaNe AtmAnuM vAstavika pratibiMba joI zakIe chIe. adhyAtmajJAnanuM eka pavitra tema ja akSaya strota che. AgamanA bheda : AgamanA mukhya be bheda che. aMga praviSTa ane aMgabAhya. 1) aMga praviSTa : zrI tIrthaMkara paramAtmA tIrthanI sthApanA kare che te vakhate viziSTa prakAranI buddhinA dhaNI gaNadhara bhagavaMtone prabhu tripadI Ape che. (tripadI eTale upanevA, vihnavA, dhruvevA rUpa bIjamaMtra) e tripadInA AdhAre bIjabuddhinA dhAraka gaNadhara bhagavaMto te ja samaye dvAdazAMgInI racanA kare che. te aMgapraviSTa zruta kahevAya che. aMga praviSTamAM gaNadhara racita 12 aMgasUtrono samAveza thAya che. jevAke 1) zrI AcAraMga sUtra 2) zrI sUtrakRtAMga sUtra 3) zrI sthAnAMga sUtra 4) zrI samavAyAMga sUtra 5) zrI bhagavatI sUtra 6) zrI jJAtAdharmakathAMga sUtra 7) zrI upAsaka dazAMga sUtra 8) zrI aMtakRtAMga sUtra 9) zrI anuttaropapAtika sUtra 10) zrI praznavyAkaraNa sUtra 11) zrI vipAka sUtra 12) zrI dRSTivAda sUtra. hAla 11 aMga vidyamAna che chelluM dRSTivAda sUtra viccheda gayuM che jo ke digaMbara paraMparA bArebAra aMgane viccheda gayelA mAne che. utkRSTa zrutajJAna 14 pUrvane manAya che jeno samAveza dRSTivAda AgamamAM thAya che. 2) aMgabAhya : aMga praviSTane AdhAre anya bahuzruta zramaNo dvArA racita tadanusArI zrutajJAna aMgabAhya Agama kahevAya che. gaNadharo kevaLa dvAdazAMgI (12 aMga) nI racanA kare che paraMtu kAlAMtare AvazyakatA anusAra aMgabAhya AgamonI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta racanA sthaviro kare che. 10 pUrvathI 14 pUrvajJAnanA jJAtA hoya evA sthavironI avirodhI racanAne Agama tarIke mAnya gaNAya che. teo sUtra ane arthadaSTithI aMga sAhityanA pUrNajJAtA hoya che, tethI teonI racanA avirodhI hoya che. aMgasUtramAM AtmasvarUpanI sanmukha thavA mATenI yogya pravRttionA prakAronI vidhi hoya che. upAMgasUtromAM aMgasUtramAM kahela AcAranI bhUmikAne jIvanamAM paripakva banAvI vikAsa karanAra mahApurUSonI carcAnuM varNana hoya che ane anyA sUtromAM bAkInI bIjI vAtonuM varNana hoya che. ene ja Agama kahevAya che. AcArya pUjayapAde potAnI sarvArthasiddhi TIkA (1,20) mAM lakhyuM che ke ArAtIya AcAryoe kAladoSathI saMkSipta AyuSya, mati ane baLazIla ziSyo. nA anugraha mATe dazavaikAlika Adi graMthonI racanA karI, A racanAomAM eTalI. ja pramANatA che jeTalI gaNadharo temaja zrutakevaLIo dvArA racita sUtromAM. kAraNake te graMtho arthanI dRSTie sUtra ja che. je rIte kSIrodadhinA ghaDAmAM bhareluM pANI zIrodadhithI bhinna nathI." aMgabAhya AgamanuM jJAna khUba vizALa che. vividha vibhAgovALuM che jema ke 1) upAMga - upa + aMga = upAMga. aMga = jena sUtrano mukhya bhAga, upa = teno, peTA = vibhAga. aMgasUtranA 12 vibhAga che ane pratyeka aMganuM eka upAMga manAya che. 2) mULa sUtra - jemAM jainadharmanA mULa siddhAMto, vicAro, bhAvanAo ane sAdhanAonuM pratipAdana che. 3) chedasUtro - jemAM munionI bAhya Avyetara sAdhanA ane niyamabhaMga thatA kevA prakAranA prAyazcita levA enuM varNana che. 4) Avazyaka sUtra - sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAne avazya karaNIya che te. 5) vyAkhyA sAhitya - Agama sUtro sAthe saMbaddha hoya chatAM svataMtra paNa hoya, AgamanuM jemAM vistRta vivecana karAyuM hoya te je mukhyatve niryukti, bhASya, cUrNi, TIkA, vRtti, avacUri, prakaraNa vagere che. bAgama yAtrA - prAcInathI arvAcIna sudhI jyAre lakhavAnI paraMparA maMda thaI gaI hatI, lakhavAnA sAdhanono vikAsa paNa alpatama thaI gayo hato tyAre AgamazAstrone smRtinA AdhAra para ke gurU paraMparAthI kaMThastha karIne sUrakSita rakhAtA hatA. saMbhavataH eTale AgamajJAnane zrutajJAna kahevAyuM ane eTale zruti/smRti jevo sArthaka zabda vyavahAra karAyo. bhagavAna mahAvIranA parinirvANanA eka hajAra varSa sudhI AgamonuM jJAna smRti - zruti paraMparA para ja AdhArita rahyuM. pachI smRti daurbalya, gurU paraMparAno viccheda, dukALano prabhAva Adi aneka kAraNothI dhIre dhIre AgamajJAna Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 27 lupta thatuM cAlyuM. tyAre mahAna zruta pAragAmI devardrigaNi kSamAzramaNe vidvAna zramaNonuM eka saMmelana bolAvyuM ane smRtidoSathI lupta thatA AgamajJAnane surakSita rAkhavA saMgha ekatrita karI vallabhIpUramAM vAcanA karIne Agamane vyavasthita karyA. vItarAgavANI aMtaraMgamAM smRtirUpe hatI tene sarva saMmatithI lipibaddha karI. Ama gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmIthI zrI devardrigaNi kSamAzramaNa sudhI akhaMDa cAlelI zruta kaMThasthIkaraNanI paraMparA kALanA prabhAve kAMIka kSINa thatAM, pUjyapAda devardrigaNi kSamAzramaNajIe AgamAdi zrutane graMthArUDha karyuM. AgamonA uccArane akSarano avatAra Apyo. emaNe ApaNA para upakAra karI saMskRti, darzana, dharma tathA AtmavijJAnanI prAcInatama jJAnadhArAne pravAhita rAkhI. zarUAtamAM hastapratonA svarUpamAM Agamo lipibaddha thayA. lipibaddha thayA pachI AgamonuM mULa svarUpa to surakSita rahyuM paraMtu kALadoSa, zramaNasaMghonA AMtarika matabheda, smRti durbalatA, pramAda, bhAratabhUmi para paradezIonA AkramaNane kAraNe vipula jJAnabhaMDAronuM vidhvaMsana Adi aneka kAraNothI jJAnanI vipula saMpatti, arthabodhanI samyak gurU paraMparA lupta thatAM AgamonA aneka pada, saMdarbha, gUDhArtha jJAna naSTa thayA. 19 mI sadImAM Agama mudraNanI paraMpa! AvI ane vidvat prayAsothI AgamonI prAcIna cUrNio, niryuktio, TIkAo Adi prakAzamAM AvyA. ane enA AdhAra para Agamo spaSTa sugama bhAvabodha saraLabhASAmAM prakAzita thayA. je paraMparA Aja sudhI cAlu che. sthAnakavAsI paraMparAmAM - amolakhaRSi, AtmArAmajI, ghAsIlAlajI mahArAja sAheba, zailAnA, madhukara, lIlamabAI mahAsatIjI, prema jinAgama AdinA yogadAna ullekhanIya che. terApaMthI saMpradAyamAM AcArya tulasI temaja AcArya mahAprajJajInA prayAso prazaMsanIya che. zvetAMbara mUrtipUjaka saMghamAM muni zrI puNyavijayajI, AcArya zrI jaMbuvijayajI AdinA prayAso stutya che. Agametara sAhitya Agama sivAyanA sAhityane Agametara sAhitya kahevAya che. Agama sAhityanA bhAva, rahasya samajavAnA jyAre kaThina paDavA lAgyA, vAMcavAno samaya ocho paDavA lAgyo, paraMparAmAM bhUlAvA lAgyA, bhaNavA bhaNAvavAno purUSArtha ocho thato gayo tyAre sAmAnya manuSyane e AgamanuM jJAna pIrasavA mATe emAMno ja eka ke adhika viSaya laI enA para aneka prakAranA sAhityo racAyA jevA ke tAttvika - tattvArthasUtra, karmagraMtha, kammapayaDI, paMcAstikAya, samayasAra, niyamasAra, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tattvAnuzAsana, bRhasaMgrahaNI, bRhakSetrasamAsa vagere. dArzanika - pramANanayatattAloka, saptabhaMgItaraMgiNI, syAdvAda maMjarI, AptamImAMsA, yudhyAnuzAsana, sanmati tarka, nyAyazAstra, samAdhizataka, sarvArthasiddhi, Ibdopadeza, dvAdazAra, nayacakra, vizeSAvazyaka bhASya, trilakSaNa kadarzana, ratnAkarAvatArikA, pramANaparIkSA, SaDradarzana samuccaya, nyAya vinizcaya vagere. yoga saMbadhI - yogasAra, yogasUtra, yogabiMdu, yogadaSTi samuccaya, yoga zataka, yoga viMzikA, sarvasaMvarayogadhyAna, samAdhitaMtra, manonuzAsana vagere. purANa-caritra sAhitya - 24 tIrthaMkaronA caritranuM sAhitya, surasuMdarI caritra, pauma caritra, jaMbu caritra, sudaMsaNA caritra, kuSmAputta caritra, AdipurANa, mahApurANa, uttarapurANa vagere. kAvya kathA sAhitya - pradyumana caritta kAvya, kumArapAla caritra, neminirvANa mahAkAvya, vasaMtavilAsa vagere. dUta kAvya - badhA saMskRtamAM lakhAyelA che. jena meghadUta, zIladUta, nemidUta vagere. stotra - tirthIyara suddhi, siddhabhakti, uvasaggahara, bhaktAmara, kalyANamaMdira, vIratthaI, RSimaMDala stotra, RSabha paMcAsikA, zAMtistotra vagere. gadya kAvya - tilakamaMjarI, gadyaciMtAmaNi vagere. caMpU kAvya - gadya-padya mizrita kAvya - yazastilaka, jIvanadhara saMpU, caMpUmaMDana, naladamayaMtI caMpU vagere. dRzya kAvya arthAta nATaka - paurANika nATaka - navavilAsa, raghuvilAsa, Adi. etihAsika nATaka - caMdralekha vijaya prakaraNa, hammIramada madana vagere. pratikAtmaka nATaka - moharAja parAjaya, jJAnasUryodaya vagere. kAlpanika nATaka - mallikAmakaraMda, komudI, mitrAnaMda vagere. prakaraNa - jIvavicAra prakaraNa, navatattva prakaraNa vagere. bAlAvabodha - navatattva prakaraNa, AgamonA bAlAvabodha vagere A uparAMta pAra vagaranA kAvya prakAro. chaMda, stavana, rAsa, phAgu, bAramAsA, vivAhalo vagere. Ama A sAhityanI sUci atyaMta vizALa che. dareka prakAranA judI judI yogyatAvALA AtmAo judA judA prakArano abhyAsa karI zake te mATenuM vipula sAhitya pUrvanA mahApurUSoe racyuM che. emAM bhASA vaividhya paNa che. jena sAhitya mukhyatve prAkRta, ardhamAgdhI, saMskRta, apabhraMza, hindI, rAjasthAnI, mArU gujarAtI, gujarAtI, baMgalA, telugu, oDiyA, kannaDa, tAmila vagere bhASAomAM lakhAyeluM che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 29 jaina sAhityanI samRddhiH jaina sAhityanI samRddhinuM kAraNa e che ke sAhityano samAveza zrutajJAnanI aMtargata thAya che. zrutajJAnanA 14 bhedamAM pahelo ja bheda akSarakRta batAvavAmAM Avyo che ane akSarakRta sAhityanA nirmANamAM prAthamika bhUmikA bhajave che. - zrutajJAnanuM mahattva jaina zAsanamAM adakeruM che. kevaLajJAna rUpI sUryanI gerahAjarImAM "mRta" pika samAna che. zrutajJAnanuM mahatva samajAvato bloka vAMcatA khyAla AvI jaze. "putrAH paMca matizrutAvadhimanaH kaivalya saMjJA vibhoH, tanmadhye zrutanaMdano bhagavatA saMsthApita svepde| aMgopAMgamayaH sa pustaka gajAdhyAruDha labdhodayaH, siddhAMtAbhidha bhUpati gaNagharermAnyazciraM nndtaat|| bhagavAnanA AMtara sAmrAjyanuM varNana karato A zloka kahe che ke - bhagavAnane pAMca putro hatA. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna. A pAMcamAMthI bIjA bhRtanaMdanane bhagavAne potAnA siMhAsane sthApita karyA che. je aMga ane upAMgamaya che. pustakarUpa gajarAjAnI aMbADI para pratiSThita je zobhI rahyA che. cAre bAjuthI jemano udaya thaI rahyo che tathA gaNadharo dvArA paNa je sanmAnanIya che. AvA siddhAMta nAmanA rAjavI cirakALa paryata jaya vijaya hAMsalA karavApUrvaka amara tapo." (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 saM. kIracaMda je. zeTha, manoja zeTha pR. 12) zrutajJAnanA prabhAve ja bhagavAne sthApeluM zAsana Aja sudhI akhaMDitapaNe cAlI rahyuM che je pAMcamA ArAnA cheDA sudhI raheze. zrutajJAna naSTa thayA pachI pralayakALa Avaze te vAta nIcenA kathana dvArA spaSTa thAya che - kALakrame zruta ghaTatu jAya che. e vAta sAcI che. A zruta ghaTatuM ghaTatuM pAMcamA ArAnA cheDe chelle mAtra dazavaikAlika sUtra rUpe ja raheze. je divase duppasaha nAmanA AcArya kALa karaze e divase dazavaikAlika sUtra paNa saMyopazama bhAve temanI sAthe naSTa thaze. te ja divasa pAMcamA ArAno chello divasa banI raheze. sRSTi para pralayakALa vikarALa rIte vinAzano paMjo phelAvaze" | (zrata vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 12) arthAt zruta haze tyAM sudhI pralayakALa nahi Ave. Ama zrutajJAnanI mahattAne kAraNe zrutajJAna naSTa na pAme mATe graMtho-pustaka ke hastaprata lakhavAnI preraNA gurU bhagavaMto dvArA karavAmAM AvatI jene kAraNe jenA sAhitya samRddha che. gujarAtI jaina sAhitya : jenadharmanI abhivyaktinuM mAdhyama ardhamAgdhI, prAkRta bhASA hovA chatAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta kALakrame AvazyakatA anusAra vividha bhASAomAM jena sAhitya racAyuM, emAnI eka bhASA ArSa gujarAtI, mArU gujarAtI ke gujarAtI. gujarAtI bhASAnuM udgama sthAna apabhraMza bhASA che. I.sa.nI pAMcamI zatAbdI pachI apabhraMza bhASA sAhityika bhASA tarIke astitvamAM AvI. tapazcAt kramazaH vartamAna prAdezika bhASAo pracalanamAM AvatI gaI. Avo parivartanano kALa ke saMkrAtinI prakriyA I.sa.nA agiyAramA zatakathI zarU thaI gaNAya. 12 mI sadIthI anya prAdezika bhASAonI sAthe gujarAtI bhASAno paNa udgama thaIne vikAsa thato gayo. Ama apabhraMzano ane gujarAtIno saMbaMdha mAtAputrIvat che. A bhASAmAM 12mI sadIthI Aja paryata sAhitya racAtuM rahyuM che gujarAtI bhASAnA vikAsanA mukhya traNa tabakkA che. prathama tabakko : agiyAramA saikAthI 14mA saikA sudhIno prAcIna gujarAtI bhASAyuga - i jainAcArya hemacaMdrAcArya (I.sa. 1088-1172) dvArA likhita "siddha hema vyAkaraNa" mAM apabhraMzanA duhAone pazcimI vidvAna giyarsana ane bhAratIya vidvAna ke. ha. dhruva prAcIna gujarAtI tarIke oLakhAve che. - DaoN. tesittorI tene prAcIna rAjasthAnI bhASA tarIke ullekhe che. | zrI narasiMharAva diveTIA tene aMtima apabhraMza ke prAcIna gujarAtI kahe che. - prakhara vyAkaraNa zAstrI gujarAtI sAhityakAra zrI umAzaMkara joSI tene mArU - gUrjara tarIke gaNAve che. prasiddha vyAkaraNa zAstrI ke. kA. zAstrI tene mArU - gUrjarabhASA ke jUnI gujarAtI tarIke saMbodhe che. bIjA tabakkoH 15mA zatakathI sataramA zatakanA pUrvArdha sudhIno madhyakAlIna gujarAtI bhASAyuga - akabara bAdazAhanA vakhatamAM jItAyelA gujarAtamAM jahAMgIranA samaye zAMti sthapAI jene kAraNe gujarAtI bhASAnI racanAomAM vega Avyo. jahAMgIrano addala nyAya, prajA pratyeno prema, kalyANakArI kAryone kAraNe prajA pUrabahAra khIlI ane sAhityakSetre paNa pradAna thayuM. aneka vidvAna kavioe emanA sAhitya sarjana dvArA gujarAtI bhASAne zaNagArI dIdhI. gujarAtI sAhitya janatAnA sarva vargamAM vyApaka hatuM ane enA praNetAo samAjanA sarva staromAMthI AvelA hatA. 1601thI 1705nA gALAmAM jena kavionI 300 jeTalI rAsakRtio maLI Ave che. je sAhityanA suvarNayuganI jhAMkhI karAve che. trIjo tabakko : sataramI sadInA uttarArdhathI Aja sudhIno bhASAkALa eTale arvAcIna bhASAyuga - ApaNI bhASA mATe gujarAtI bhASA' evuM nAma Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 jIvavicAra rAsa eka adhyayana pahelavaheluM premAnaMdanA dazamaskaMdhanA soLamA adhyAyanA 54mAM kaDavAmAM dekhAya che. "hade upanI mAhare abhilAkhA, bAMdhu nAgadamaNa gujarAtI bhAkhA" | (gujarAtI sAhityanI rUparekhA - vijayarAya vaidya pR.12) daMtakathA pramANe - gujarAtI bhASAne bIjI bhASAo jevI samRddha na banAvAyA tyAM sudhI mAthe pAghaDI paheravI nahi evI pratijJA premAnaMde lIdhI hatI. tethI "premAnaMdanA samayathI gujarAtI bhASAno DhAMco baMdhAyo. tenuM svarUpa nizcita thayuM. tenA aMgarUpo, dhvani parivartano ane rUpAtaMtronuM svarUpa baMdhAraNa thayuM. ane tene sthira karI premAnaMde kharekhara gujarAtI bhASAne samRddha banAvI. tyArabAda uccAraNa,vyAkaraNa jevI bAbatamAM koI mUlagata pheraphAra ke umero thayo nathI." (gujarAtI sAhityanI rUparekhA - pR.12). A traNa tabakkAmAMthI bIjA tabakkAmAM jaina sAhityanuM vipula sarjana thayuM. te vize jena sAhityanA vidvAna DaoN. jayaMta koThArI lakhe che ke "e gALAmAM lagabhaga 1600 jena kaviomAM zrAvaka kavi pacAsekathI vadhAre nathI. sAthvI 1 Tako mAMDa haze bAkInA badhA sAdhu kavi che." (madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jenonuM pradAna. - jayaMta koThArI pU. 40) AmAM zrAvikAno ullekha nathI. | gujarAtI sAhityanI rUparekhAmAM DaoN. vijayarAye yathArtha ja kahyuM che ke "Arya saMskRtinI jema zAkhAe gujarAtI bhASAne karelA arpaNothI e bhASAnA sAhityano kharo udayakALa che. tenA vidyAnurakta sAdhuo ApaNA sauthI pahelA sAhityakAro | (gujarAtI sAhityanI rUparekhA pR. 12) A sAhityano abhyAsa karatAM khyAla Ave che ke zarUAtanuM sAhitya padyarUpe hatuM. loko bole che gadyamAM, padya (kavitA)mAM nahi. chatAM janamana sudhI pahoMcavA mATe padya asarakAraka gaNAtuM. e vakhate chApakhAnuM ke pustaka prakAzananI sagavaDa nahotI sAhitya karNopakarNa prasaratuM. eka kaThethI bIjA kaMTha sudhI vahetuM sAhitya eka peDhIthI bIjI peDhIne samRddha vAraso ApatuM hatuM. e kAraNe padya sAhitya phUlyuM phAlyuM hatuM. gadya bahu alpa pramANamAM hatuM. padyamAM saraLatA ane geyatA hovAthI ane tIvra saMvedanAthI samRddha kavinuM haiyuM racanA kare che tyAre te khUba ja asarakAraka banI rahe che. A padyamAM mukhyatve nIcenA prakAra maLe che. 1 phAga-phAgu H strI purUSonA phAgaNa mahinAnA vasaMtotsava ane vihAra varNavatA kAvya. 2 bAramAsI H Rtu kAvyano prakAra , emAM bAramAsanuM, badhI RtuonuM varNanA AlekhAya che. 3 kakko : kakkAvArI pramANenA varNano varNavAya che. che." Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 4 vivAhalau ? dIkSA prasaMga ane dIkSA prasaMgamAM gavAtA cAritrAtmaka kAvyo. pa prabaMdhaH AkhyAna paddhatinA kAvya, temAM aitihAsika ane caritAtmaka vastuvALA AkhyAna paddhatinuM Alekhana karavAmAM Ave che. 6 caracarI ane dhavala : prAkRta kAvya prakAra, dhavala maMgaLagIto rUpe gavAya che. 7 padya vArtA H lokakathA, lokamAnya kathA padyarUpe kahevAya te. 8 AkhyAna H madhyakAlano sauthI mahattvano kAvya prakAra, paurANika prasaMgonuM sAbhinaya kathAgAna. 9 garabo H judA judA rAgamAM gavAtA gIta, dezI, DhALa, copAI, duho chaMda, vagere. 10 garabI : garabI vistAramAM TUMkI ane lAlityapUrNa TUMkI racanA hoya. 11 rAsaDA : strIone gAvAnA garabA. 12 AratI : ISTadevanI pUjA samaye gavAtuM stavana. 13 hAlaraDA : bALakone poDhADavA gavAtA lokagIto. 14 prabhAtiyA : vahelI prabhAte gavAtA gIto. 15 kAphI-cAbakhA : geya padya racanAo. 16 rAsa-rAso : abhinayakSama geya sAhityano prakAra. A badhA prakAramAMthI gujarAtI sAhityano prAraMbha jena rAsA sAhityathI thayo. manAya che. 12 mI sadIthI zarU thayelI rAsa paraMparA Aja sudhI avirata cAlu che. gujarAtI jaina sAhityano pravAha I.sa. 1450 thI 1600 sudhInA doDhaso varSanA gALAmAM vadhAre puSTa ane vegavALo bane che. A gALAmAM nAnA moTA baso karatAM vadhu jaina sAdhu ane zrAvaka kavioe potAnuM kAvyapUra vahevaDAvyuM che. rAsa, phAgu ane bAramAsInA prakAromAMthI rAsano kAvyaprakAra A gALAmAM sauthI vadhu kheDAyelo che. rAsA sAhitya svarUpa ane vikAsa ? rAsa zabda sAMbhaLatAM ja hRdaya rasathI UbharAI jAya che. cetanAmAM camakAra AvI jAya che. aMtaramAM AnaMda chavAI jAya che. ane mana mohAI UThe che. kAraNake rAsa zabdathI ja navarAtrImAM ramAtA DAMDiyArAsa cakSu samakSa UbharI Ave che, jemAM goLAkAre athavA to bekInI saMkhyAmAM maMDaLI banAvIne ramavAnuM hoya che. paraMtu rAsa sAhityano eka kAvya prakAra paNa che. e jANyA pachI rAsano artha zodhavAnI yAtrA AraMbhI jemAM mane vividha artho prApta thayA. sarva prathama sAhityanI zarUAta saMskRtabhASAthI mAnIe to saMskRta sAhityamAM 'dAsa' zabda aneka sthaLe vaparAyelo jovA maLe che. paNa badhe sthaLe te zabda kRSNa gopInI krIDA, yAdavavIronI ane rAsAonA krIDAnI arthamAM ja vaparAyelo. che. jema ke Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 33 | 'te sarva gopa kanyAo maMDaLAkAramAM be benI joDImAM kRSNanuM manohara caritra gAtI rame che." "suMdarIo vAghane anurUpa nRtya karatI tenI AjubAju rahetuM bIjI keTalIka strIonuM vRMda te ja pramANenuM gIta gAtuM. te gIto baLarAma, kRSNanA parAkramone vaNI letAM saMkIrtana karatAM gIto hatA. nRtya karanAra strIo hAthathI tAla ApatI." (harivaMza viSNuparva 20 mo adhyAya.) brahma purANa anusAra gopIparivRtto rAtriM zaraccandra mnormaam| mAnayAmAsa govindo raasaarmbhrsotsukH|| "gopIothI vIMTaLAyela ane rAsano AraMbha karavAnA rasane mATe utsuka kRSNa zaradanI manorama cAMdanI rAta mANI" (brahmapurANa - adhyAya 81 zloka 2) eka eka gopI ane eka eka kRSNa evI racanAthI rAsa ramAtA evuM varNana bhAgavatanA dazamaskaMdhamAM maLe che. ('bhAgavat dazama skaMdha 33 mo adhyAya zloka 2-3) Ama viSNuparva, brahmapurANa ane bhAgavatamAM maLatA "rAsa" nA ullekha parathI siddha thAya che ke rAsa zRMgArapradhAna temaja vIrarasa pradhAna lalita nRtyano prakAra haze. saMskRta sAhityano 'rAsa' ke 'rAsaka nRtyaprakAra athavA rUpakaprakAra tarIke jANIto hato. zAradAtanaya rAsanI vyAkhyA nIce mujaba kare che. urU, jaMghA ane baMne hAthanA calana vaDe nartana thAya te rAsaka kahevAya. gopIomAM hari tema AmAM paNa eka netA hoya che. (bhAva prakAzam pR. 266 paMkti 1112) nATyadarpaNamAM paNa hallIsakanI A ja vyAkhyA che. tethI hAllIsaka ane rAsaka baMne eka ja che. ema mAnI zakAya. zrI dazavaikAlikanI TIkA tema ja dharmabiMdu vRttimAM rAsAnI racanAnA uddeza rajU karyo che. bAlastrI mUDha mUrkhANAM nRNAM caaritrkaaNkssinnaaN| anugrahArthe sarvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtH|| AcArya hemacaMdranI 'Asaka'nI vyAkhyA anusAra rAsakamAM aneka tAla ane laya hoya che. tathA te nRtya komaLa tathA udhdhata prakAranuM hoya che. rAsakamAM 64 sudhInA yugalomAM gopI bhAga laI zake che." (kAvyAnuzAsana - hemacaMdrAcArya - pR. 446 adhyAya 8) vaLI hemacaMdrAcArye chaMdAnuzAsanamAM rAsa' nI vyAkhyA nIcenA duhAmAM ApI che. "suNidhi vasaMti purapoTha dhuraMdhihaM raasu| suvi ta66 gao tajavALa divanirAsuIL (chaMdonuzAsana - pR. 35) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta paMdaramI sadImAM 'bharatakoSa' mAM kuMbhakarNa daMDakAsa vize je mAhitI Ape che te A pramANe che 8, 16,32, ke 64 suMdarIo jenA hAthamAM goLa suMvALA sonAnA laMbAImAM eka hAtha, aMguThA jeTalA jADA dAMDiyA rahetA. temAM joDI sAthe thavAnI, chUTA paDI AgaLa pAchaLa ke paDakhe thavAnI kriyA thatA A laya yukta ane tAlayukta nRtyanI sAthe pArzvasaMgIta rahetuM. cArI, bhamarI vagere dhAtabheda racatA. uru, jaMghA ane tene paganA vividha maMDaLa racavAmAM AvatA. rAjAnI samakSa thatA A nRtyamAM dezAnusAra daMDacAmara, malamalayukta daMDa ke chUrikA daMDa paNa rAkhavAmAM AvatA." (bharatakoSa - bharatamuni - pR. 85) * soLamA saikAnA aMtamAM puMDarIka viThThala nRtya nirNaya' nAmanA temanA apragaTa graMthamAM daMDarAsa ane rAsanRtya vize kahe che - 'lokone AnaMda Ape tevuM vAraMvAra maMDaLAkAramAM goThavAI gIta-tAla layathI yukta nRtya tene vidvAno daMDa rAsa kahe che daMDa vinAnuM AvuM nRtya te 'rAsa nRtya.' * rAsa sarvasva anusAra kramamAM hAtha pakaDIne UbhelA strI ane purUSo vaDe maMDaLAkAramAM nRtya karavAmAM Ave che tene rAsa kahe che. * rAsaka - (nATyazAstranI paraMparA anusAra) uparUpakano eka prakAra 'rAsaka" nI utpatti keTalAka rasInAM samUho rIsa." athavA "sati sacce rovati' (prekSakone khuza kare te)evI Ape che paNa te barAbara nathI. paNa Ane gujarAtamAM pracalita garabA ane rAsa sAthe cokkasa saMbaMdha che. lAsya mArdavayukta madhura nRtya te "rAsa' sIdhuM joDAya che. (gujarAtI vizvakoza pR. 731, bhA. 17.) Ama saMskRta, prAkRta, apabhraMza ke paurANika sAhityamAM 'pAsa' nAmano je sAhitya prakAra jANavAno prayatna karyo e AjanA ramAtA dAMDiyArAsa jevo prakAra haze ema lAge che. * codamA saikAmAM vizvanAtha "sAhityadarpaNa'mAMrAsaka ne uparUpaka tarIke oLakhAve che. * samartha sAhityakAra DaoNlara rAya mAMkaDa rAsAone svataMtra kAvyaprakAra mAnatA nathI paraMtu ene kathA zailInuM khaMDakAvya lekhe che. (gujarAtI sAhityanA svarUpo - maMjulAla majamudAra - pR. 818) prakhara vyAkaraNazAstrI ke. kA. zAstrI ane emane anusarIne dhIrajalAla dha. zAhe rAsanI utpatti prAcIna geya rAsamAMthI mAnI che. rAsa ke rAsauno mULa artha to tALIothI ane dAMDiyAthI tAla ApIne goLa pharatAM gavAtI nAnI geya racanA evo hato. (udA. ta. saptakSetri rAsa ItyAdi) prAcIna gujarAtI rAsa A prakAranA hatA. A 'dAsa'no viSaya dhArmika stavano, upadeza, jena tIrthaMkaro,sUrIo ane zreSThionA caritro, tIrthasthaLonA mahAmya ItyAdi raheto. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 jIvavicAra rAsa eka adhyayana kALakrame rAsamAMthI utkaTa geya tattva ane abhinaya tatva lupta thayuM ane etihAsika, paurANika, sAmAjika kathAo ane prasaMgonuM nirUpaNa umerAyuM. ethI e svarUpa vadhAre vyApavALuM banyuM. A rIte 'pAsa' mAMthI 'rAsAnuM svarUpa ghaDAyuM ane e prabaMdha sAhityanI najIka AvyuM ane pachI e AvI kRtio 'rAsA" ke prabaMdhanA nAme vahetI thaI. kvacita eno caritra tarIke paNa ullekha zarU thayo. (bhagavad gomaMDaLa - le. bhagavatasiMhajI. pR. 7636) 'rUpacaMda kuMvara rAsa" (2.saM. 1637) nA kavi nayasuMdare chevaTanA chaThThA khaMDanI nIcenI kaDIomAM 'rAsa'nI vyAkhyAna zolI para vedhaka prakAza pADyo che. keto caritra mAMhelo carI, keto kahyo svabuddha karI, ketI vAta suNI te kahI adhikuM ochuM khamI sahI. vItarAganA vacana virUddha je meM koI kahyuM azuddha, jinavara saMgha sAkhe jANajo, te muja mithyA duSkRta hojo. prathama zRMgAra rasa thApiyo, cheDo zAMta rase vyApiyo, bolyA cAra padAratha kAma, zravaNa sudhArasa rAsa sunAma." A paMktio rAsanI racanA mATe ghaNuM badhuM kahI de che. rAsa zabdanI sonogrAphI gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana' pRSTha ra8mAM ke. kA. zAstrIe rAsanI vyutpati nIce pramANe batAvI che. "rasa' ane 'dAsa' no saMbaMdha bhASAzAstranI dRSTie avazya che. saMskRta bhASAmAM mULa eka dhAtu ras che. jeno artha gAjavuM ane pachIthI vakhANavuM evo paNa thAya che. 'gAjavA' ne pariNAme meghamAMthI chUTatA pravAhI jalanA artha dvArA pachI cAvatu pravAhI padArthono vAcaka 'rasa' zabda banyo, pachIthI AsvAdavAcaka ane emAMthI kavitAnA rasomAM paNa pariNamyo che. A ja dhAtu uparathI saMskRtamAM eka 'rAm' dhAtu mATethI bUma pADavAnA arthamAM prayojAyo che. A pAchalA dhAtue pachI rAsa zabda Apyo che." A 'rAsa' no mULa artha 'garjanA' 'avAja che. pachIthI e viziSTa mAtrAmeLa samagra jIMdajAti mATe - emAMthI pAcho eka be chaMdane mATe, ane svataMtra rIte geya uparUpakano vAcaka banI samuhanRtyamAM vyApaka banyo. Ama AmAM kAvyazAstranA 'rasa no sIdho saMbaMdha jaDI zakato nathI. baMnenA mULa eka chatAM vastusthitie geya rUpakano vAcaka banyA pachI vastumAM kAvyagata rasanuM saMmizraNa anivArya banyuM mATe ja AvA rAsa - kAvyo rasAyana banyA hoya. 'rAsayuganA phAgu kAvyomAM 'rAsaka chaMda vaparAyo che. te tyAM eTalA bhAgamAM samUhanRtyano khyAla Apato lAge che, rAsaka sivAyanI vastu 'sAmI' jema UbhAM UbhAM mAtra gavAtI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta haze." vividha graMthone AdhAre rAsanI paribhASA 1) rAsanI paribhASA H rAsa, rAsaka, rAsaDA, rAsA, rAso e badhA paryAyavAcI nAma che. bhagavad gomaMDaLamAM rAsanA 23 artha ApelA che. temAMnA keTalAka ahIM rajU karyA che. pR. 7636 a) rAsa - e nAmano eka mAtrAmeLa chaMda tenA dareka caraNamAM bAvIza mAtrA hoya temAM 1,5,9,13,17 ane 21 mAtrAe tAla Ave che. ATha kalA para ATha dharI SaDu aMta karo, bAvIza kalamAM aMta vize to sagaNa dharo. eka pachI zruti zruti caDatI zara tAla dize, rAsanI racanA ema karo prati caraNa viSe. ba) vartuLAkAre pharIne gavAtA gIto. gAtAM gAtAM goLAkAre pharatAM karAto nAca ke temAM gavAya tevuM gIta. rAsa haMmezA gAyano sAthe ja levAya che. ka) jagatI chaMdanI jAtano eka chaMda. eka samavRtta varNameLa chaMda. tenA dareka caraNamAM nagaNa, ragaNa, nagaNa ane ra gaNa maLIne bAra akSara hoya che. temAM 6,6 akSare yati Ave che. na ra na re matA cha para rAsamAM - raNapiMgaLa. Da) (jU.gu.) rAziH Dhagalo "dUra rahyA to hiM TUkaDAre, jo mane che eka rAsa" I) rAsa rAs dhAtu parathI banyo che. rAs eTale zabda karavo bUma pADavI, cIsa pADavI vagere. pha) rasavALuM eka jAtanuM nATaka, garabAnI peThe moTe rAge gAvAnuM nAnuM kathAnaka, kharI banelI vArtAnI kavitA, eka prAkRta kAvya prabaMdha jema ke caMda bAroTano pRthvIrAja rAsa ke rAso. 2) gujarAtI vizvakoza mujaba rAsa - madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM mukhyatve jaina sAdhu kavione hAthe kheDAyelo ane vikaselo padya prakAra - pRSTha 773 3) rAsaka - bhagavad gomaMDaLa anusAra - a) uparUpaka eTale UtaratI jAtanA nATakanA aDhAra mAMheno eka bheda, nRtyanA sAta mAMheno eka prakAra. - pRSTha 7636 ba) keTalAka graMthomAM rAsakane badale lAsaka paNa jovA maLe che, lAsaka lAsya parathI Avyo hovo joIe. lAsya eTale nRtyakaLAno eka prakAra. - pRSTha 7636 ka) vRMdAvananI gopIo sAthe zrIkRSNanI rAsa lIlA e eka prakAranuM lAsyanRtya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 37 che. sAdhAraNa rIte strIonuM nRtya ja lAsya kahevAya che. ziva ane pArvatIe sauthI pahelA nRtya karyuM hatuM. zivanuM nRtya tAMDava kahevAyuM ane pArvatInuM lAsya. - pRSTha 7789 4) saMgIta ratnAkara anusAra - rAsaka - rAsa chaMdamAM, rAsa tAlamAM gavAtA gItanA saMyojanathI rAsa prakAranuM je nRtya karAya te rAsaka. pRSTha 773. 5) gujarAtI vizvakoza anusAra - a) rAsaka - eka aMkanuM sUtradhAra vinAnuM paNa suzliSTa nAndIvALuM mukhya nAyaka ne vikhyAta nAyikA sahita pAMca pAtrovALuM udAttabhAvane uttarottara vikasita karatA kevaLa mukha (kayAMka pratimukha) ane nirvahaNa saMdhiyukta kathAnakavALuM, vIthInA aMgavALuM vividha prAkRta bhASA - vibhASAonA prayogane lIdhe bhAratI ane kozikI vRttithI phalAtmaka baneluM evuM uparUpaka te rAsa. bhAvaprakAza tathA sAhitya darpaNa. - pRSTha 733 ba) soLa bAra ke ATha nAyikAo piDi baMdha (nRtya katAM karatAM nartakI koIka deva/devI sUcaka dehamudrAnI jhalaka batAvI de te.) ItyAdi mudrAo sAthe nRtya kare te rAsaka. - pRSTha 733 6) rAsaDA - dha nyu sTraDaMTa DIkSanarImAM "rAsa'no artha ghoMghATa, kolAhala ane dhvani ApavAmAM Avyo che. jayAre trIsa no artha nRtya, vilAsa, kAmaceSTA ApavAmAM Avyo che. (pRSTha 757-773) A baMnenA artha bhegA karIne gIta gAtA gAtA nRtya karavuM evA artharUpa rAsaDo ke rAsaDA thaI gayuM hoya ema mAnavAne mana prerAya che. 7) rAsaDo - "pharatA pharatA' gavAtuM gIta, rAsaDA gAnAra ToLuM ke maMDaLa. bhagavad gomaMDaLa - bhagavata siMha -pR. 7636 | 'rAsuDo' - rAsaka zabda parathI Avela che koI kharA banAvane varNavato eka jAtanA garabo dezI garabo. bhagavad gomaMDaLa - bhagavata siMha -pR. 7536 saurASTra ane gujarAtanA cAra (garabo, garabI, rAsa, rAsaDo) nRtta prakAromAM rAsa e enuM saMskRta tatsama' nAma sUcave che te pramANe udbhavamAM sauthI jUno prakAra che rAsaDo. e rAsane maLato e vargano upaprakAra che. abhinaya vaDe manogata bhAvane pragaTa kare te nRtya kahevAya ne tAlane anusaratI hAthanI tALI ne pagane Thako evI ceSTAAe e nRttanA prakAro che, nRtta kevaLa tAlalayAzraya hoya che. nRtta zabdano eka artha bhagavad gomaMDaLamAM A rIte Apelo che - abhinaya rahita tAla sura sAthe aMgavikSepane nRtta kahe che. Ama nRtya ane nRttamAM taphAvata che. AnA para vicAraNAM karatAM lAge che ke rAsa mATe nRtya karatAM nRtta zabdaprayoga vadhAre yogya lAge che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 8) 'rAsA' - e nAmano eka samavRtta varNameLa ke mAtrAmeLa chaMda. bhagavad gomaMDaLa - bhagavata siMha -pR. 7536 9) 'rAso' - a) rAsa jaina kavioe racela kAvya prabaMdha (rAsa ane jaina kavi ekabIjAnA paryAya hoya evuM lAge che.) gujarAtImAM jema kAvya ne rAsa kahe che tevI rIte apabhraMza tathA prAkRta bhASAmAM rAsA hato - gujarAtI sAhitya pariSada bhagavad gomaMDaLa - bhagavata siMha -pR. 7789 ba) saMskRta 'rAsa' vIrarasavALuM aitihAsika ke kAlpanika kAvya athavA kathAnaka, koI rAjAnuM padyamaya vRttAMta, kharA banelA banAvanuM athavA tevA ja banAvaTI banAvanuM kAvya ke kathAnaka jema ke pRthurAja rAso. bhagavad gomaMDaLa - bhagavata siMha -pR. 7789 apabhraMza kALamAM geya chaMdo rAsaka nAme oLakhAtA hatA. AvA chaMdothI racAyelI kRtine paNa 'rAsa' kahevAnI paraMparA apabhraMzamAMthI UbhI thaI ane te gujarAtImAM paNa UtarI AvI. vividha vidvAnonA mata H sAhityavid maMjulAla majamudAra rAsa vize lakhe che ke "jaina kavioe upajAvelo ane vikasAvelo viziSTa kAvya prakAra. dhIme dhIme kAvyakalA ane kAvyatattvanI dRSTie nikRSTa banato gayo. tethI mAtra tAtkAlika sAmAjika ItihAsanA sAdhana tarIke tathA bhASAnA pracalita svarUpanA pratibiMba tarIke emanI kiMmata sAhityanA ItihAsamAM rahevA pAmI che.'' (gujarAtI sAhityanA svarUpo pR. 71) sAhityakAra pro. vijayarAya vaidya anusAra "rAsa ke rAso eTale prAsayukta padyamAM (duhA, copAI ke dezI nAme oLakhatA vividha rAgomAnAM koImAM) racAyeluM dharmaviSayaka kathAtmaka ke caritrAtmaka sAmAnyataH kAvyaguNI thoDe aMze hoya tevuM paNa samakAlIna dezasthiti tathA bhASAnI mAhitI sArA pramANamAM ApatuM lAMbu kAvya." (gujarAtI sAhityanA svarUpo maMjUlAla majamudAra pR. 10) * 99 sAkSaravarya rAmaprasAda bakSIe lakhyuM che ke "rAsa e eka nRtya prakAra che jemAM mAtra gItanA layane ane tAlane anusaratI hAthanI tALI ane pagano Teko evI ceSTAo hoya che. tethI e nRtyanA prakAro che. nRtta kevaLa tAlalayAzraya hoya che.' mahAna pravacanakAra kirITabhAIe emanA pravacanamAM kahyuM hatuM ke " 'rAsa rasovi saH' jemAM rasa hoya te rAsa. e kaTorImAM laIne pIvAno sukhanA viSayano AnaMdano rasa nathI paNa brahmAnaMdano rasa che. rasapAna eTale tattvanuM rasapAna je niMdA ane nidrAno tyAga kare e ja rAsa taiyAra karI zake ane mANI zake." * * sAhityarasika DaoN. caMdrakAMta mahetAe gujarAtI sAhityanA svarUpamAM AlekhyuM che ke "rAsA ItihAsa jALavI rAkhe che, samAja jIvananI jhAMkhI karAve che, dharmopadeza * Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 39 Ape che, vArtA kahe che, mukatako dvArA saMsArajJAna Ape che. samasyAo dvArA buddhinI ramata karavAnI taka Ape che. e nRtya ane geya kAvyo hatA. temaja zrAvaka kAvyo paNa hatA." sAhityanA sAdhaka anaMtarAya rAvaLanA mate ''rAsa eTale sugeya kAvya prabaMdha. enI racanA vistAramAM prathama TUMkI ane urmikAvya jevI paNa samaya jatAM AkhyAna paddhatinI banI. pUrvakAlIna lAMbA geya kAvya ane apabhraMza mahAkAvyanA anusaraNanuM e pariNAma. apabhraMza mahAkAvya saMdhio (sargo)yAmAM vibhakta hoya che. saMdhio dhIme dhIme adRzya thatAM mahAkAvyanuM sthAna kaDavAbaddha geya kavitAe lIdhuM, e kavitA te rAsa." (gujarAtI sAhityanI rUparekhA pR. 20) hastapratonA saMzodhaka evA DaoN. harivallabha bhAyANInA mate "rAsA nAmano chaMda jANIto che ane te dUtakathAomAM ghaNo vaparAyo che. mATe ene rAsaka kahevAya ema eka vicArasaraNI che." A uparAMta emaNe chaMdo viSayaka svarUpa batAvyuM (gujarAtI sAhityanA svarUpo pR. 38) rAsA sAhityano prAraMbha : che. sacavAyelI mAhitIonA AdhAre prathama je rAsa ApaNane maLe che te zAlibhadra sUrie I.sa.1184 mAM racelo 'bharatezvara bAhubali rAsa' che. (gujarAtI sAhityanA ItihAsa - aM. rAvaLa, u. joSI, ya. zukla, maMjulAla majamudAra pR. 26) vIrarasa pradhAna 203 kaDInuM saMkSipta kathA prasaMgavALuM che. bhImadeva vastupALa - tejapALanA samayamAM racAyuM che. tyArathI rAsA sAhityano prAraMbha gaNI zakAya. jo ke e prabaMdha che ke rAsa e mATe gujarAtI sAhityanA svarUpomAM lakhyuM che ke "prabaMdha vIrarasa pradhAna ane aujasabharI zailIvALuM kAvya prabaMdha kahI zakAya kAraNa ke prabaMdhanuM kathAvastu ItihAsa ane daMtakathAnA mizraNathI banyuM hoya che tethI zAlibhadrasUrino I.sa. 1185 mAM racelo 'bharatezvara bAhubali rAsa' Ama eka rIte prabaMdha ja che. ema kahIe to cAle. ane e rIte rAso ane prabaMdha zabda parasparanA paryAyarUpI banI jatA jaNAya che. 1568 mAM racAyelA lAvaNya samayano 'vimala prabaMdha' aitihAsika vyakti saMbaMdhI racAyelo hovA chatAM tenuM kAvya svarUpa 'rAso' jevuM che." (gujarAtI sAhityanA svarUpo maMjulAla majamudAra pR. 81) kavi AsigakRta 'jIvadayA rAsa' 53 kaDIno saM.1257 jAlora pAsenA sahajigapuramAM racAyo che. bharatezvara rAsa pachI 16 varSe tenI racanA thaI che. (muni jinavijaya saMpAdita -prakaTa bhAratIya vidyAvarSa - 3 aMka 1 I.sa.1945) (gujarAtI sAhityanA svarUpo maMjulAla majamudAra pR. 819) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tyAra pachInA baso varSanA gALAmAM eTalA rAso racAyA che ke prakhara vyAkaraNa zAstrI ke. kA. zAstrI A yugane "rAsAyuga" kahe che. e yugamAM jenetara sAhitya bhAgye ja maLe che. "rAsA' nAma hoya evo ekamAtra jainetara rAsa eka musalamAna kavi abdula rahemAne "saMdezaka rAsa' nAmathI. Apyo che. Ama chatAM jenuM nAma rAsa nathI tevAM A yuganA aMtabhAgamAM lakhAyelA traNa kAvyo zrIdhara vyAsano "raNamalla chaMda' asAItanI 'haMsAulI' ane bhImano "sadhyavatsa vIra prabaMdha" e rAsa kAvyo nathI paNa prabaMdho ja che. (gujarAtI sAhityanA svarUpo maMjulAla majamudAra pR. 578) rAsanuM baMdhAraNa ke mALakhuM ke svarUpa 1) maMgalAcaraNa : prAyaH karIne badhA rAsamAM maMgalAcaraNa to hoya ja. pachI te tIrthaMkara bhagavaMtonuM hoya ke sAdhu bhagavaMtonuM ke sarasvatInuM. jema ke sakala surapati sakala surapati namaI jasa pAya, yuvIsaI tithesarU, tAsa nAma huM citti dhyAuM; sarasati sAmiNi mani dharI, sugurU zuddha parasAda pAuM, kanakasuMdara likhita "sagAlazAha rAsanuM A maMgalAcaraNa che. AmAM covIzA tIrthakara, sarasvatI ane sugurUnuM smaraNa karyuM che. (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - saMpAdakaH DaoN. jayaMta koThArI - mR. 14) jina gurU gotama paya namI, kahisyuM satIya caritra megharAja likhita solasatI rAsa. (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 6). A rAsamAM prathama gaNadhara gautamasvAmIne namana karyuM che. vaLI kavi RSabhadAse to sarasvatInA 16 nAma batAvatI kaDIothI hitazikSA rAsamAM maMgalAcaraNa karyuM che. kAsamIra mukhamaMDaNI, bhagavati brahmasutAya. 16 kaDImAM sarasvatI devInI stuti karI che. | (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 50) Ama dareka kavi potAnI zraddhA pramANe maMgalAcaraNa kare che. 2) nAma ? pachI pote je rAsa racavAnA che enA viSayano ullekha kare che. jema ke | 'sakaLa siddha samarI karI, raguM hIrano rAsa - 'hIravijayasUri rAsa' kavi RSabhadAsa (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 64) sohama vacana hiyaI dharI, gayasukumAla caritra, kahivA mujha mana alI , karinA janama pavitra. kaDI -4 'gajasukumAra rAsa' jinarAjasUri (jaina gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 111) 3) nagara sthAnano ullekha : jemano adhikAra ke caritra hoya e kyAMno vatanI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 41 hato enuM Alekhana karavAmAM AvatuM. jemAM kramazaH dvIpa(jaMbudvIpa) pachI kSetra (bharatakSetra), nagarI ayodhyA ema (kramazaH) varNana karavAmAM AvatuM. 'jaMbudvIpa dakSaNa bharata ThAma, teha mAMhi bha(ca)dra acalapura grAma, vasi tihAM dhana vikrama bhUpa, tassa dharaNI dhAraNIya svarUpa.' nemicaritramAlA - guNasAgara upAdhyAya - (jena gUrjara kavio bhAga 3- pR. ra33) 4) kathA svarUpa : pachInI DhAla -copAI ke duhAomAM pote je kathA kahevA icche che enuM AkhuM varNana hoya. kathA hoya eTale emAM nAyaka nAyikA hoya to vaLI kayAMka khalanAyaka ke khalanAyikAonuM paNa Agamana thatuM. emAM enA sukha-duHkha, sAhasa, viraha-milana, sAdhuo sAtheno satasaMga pachI emanA dvArA kahevAto pUrvajanmavRttAMta, karmanI philosophInuM nirUpaNa ne mokSanuM prarUpaNa jethI vairAgya pAmIne mahAbhiniSkramaNa thatuM ane karma baMdhanathI mukta thavAno pUrepUro prayatna thato. koInuM svargArohaNa thatuM to koInuM siddha kSetre gamana thatuM. Ama kathAno aMta saMyamasirimAM pravartato. TUMkamAM kathAnI abhivyakti mATe kavi pAtrono AdhAra le che. jemAM keTalAMka pAtro mukhya hoya che ane keTalAka goNa hoya che. kathA anurUpa pAtralekhana kare che. 5) AvAMtara kathAo dareka pAtrone kevA karmanuM kevuM phaLa maLyuM e mATe emAM AvAMtara kathAo paNa AvatI. koI koI rAsAomAM to eTalI badhI AvAMtara kathAo hoya ke mULa kathA kaI e yAda karavuM paDe. 6) vividha varNano H a) prakRtinA varNano - RtuvarNana, parvatavarNana vagere. ba) derAsaranA varNano, pUjAvidhinA varNano, vrata anuSThAnanA varNano. ka) nagaranA varNano AbehUba karAyA hoya. kavi RSabhadAsanA hIravijayasUri rAsamAM khaMbhAtanuM varNana cittAkarSaka che. Da) strI-purUSanA aMgonuM varNana jema ke paravALA jevA hoTha, dADamanI kaLI jevA dAMta, siMha jevI kaTi, popaTanI cAMca jevuM nAka vagere. i) vezabhUSAnA - alaMkAranA varNano paNa manohara hoya che. 'vase loka vArU dhanavaMta pahere paToLA nara guNavaMta, kanaka taNa kaMdorA jaDacA, triya AMgaNa te pustuLA ghaDyA. hIrataNo kaMdoro taLe, kanaka taNAM mAdaLIyA maLe, rUpasAMkaLI kuMcI kharI, sovanasAMkaLI gaLe utarI.... - 'hIravijayasUri rAsa' RSabhadAsa Ama vividha varNano rAsamAM jovA maLe che. 7) subhASito, hariyALI, samasyA, koyaDAo, rUDhI prayogo, kahevato Adine Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bakhUbIthI aMdara guMthI levAmAM Ave. 8) vividha dezIo, chaMda, rAga - rAgiNI vagere vaNI levAmAM AvyA hoya. 9) lokajIvana - rAsamAM tyAranuM lokajIvana paNa chatuM thAya che. 10) guruno tathA guruparaMparAno ullekhaH lagabhaga rAsAonI aMte kavi potAnA gurajhA nAmanuM prarUpaNa acUka kare che. konA ziSya, kyA gacchanA vagere prarUpe che. jema ke.. hemasoma gururAya susIsa tiyAM taNA re vAcaka padavIdhAra gyAMnanaMdI gussAja taNaI supasAulaI re jayavaMto parivAra... sI... - "aMjanAsUrI rAsa' bhuvanakIrtigaNi vaLI zrAvaka kavi hoya to potAnA pitA- pitAmahanuM nAma paNa mUke mahIrAjano suta saMghavI sAMgaNa, prAdhvaMzIya prasiddho re... saMghavI sAMgaNano suta kavi che, nAma tasa RSabha ja dAsa, jananI sarUpAde zira nAmI, joDyo bharatano rAsa re.. 'bharatezvara rAsa' RSabhadAsa (jaina gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 43) A rAsamAM emanA dAdA - pitA - mAtA ane potAnuM nAma paNa che. pote kyA vaMza ke gotranA che te paNa batAvyuM che. 11) nAma - aMtamAM racanAkAra potAnuM nAma prAyaH TAMke che. jo ke koI koI nAmanA mohathI mukta paNa hoya che paNa ghaNebhAge nAmanuM prarUpaNa hoya che. tasa zizu sudhanaharSa Ima kahavai, dharma thakI sukhasaMpada lahavaI maMdodarI savaNa saMvAda' sudhanaharSa (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 209) 12) upadeza - dareka rAsa upadeza pradhAna hoya emAM koI ne koI upadeza. ApavAmAM Avyo hoya. kavino mukhya hetu kathA dvArA upadeza ApavAno hoya che. jaina dharmanA upadeza rUpe dIkSA-pUjA-vrata vagereno upadeza jarUra hoya che. 13) rasa niSpatti - prAyaH rAsa zRMgAra rasathI zarU thaIne chelle prazama zAMta rasamAM praNamI jato hoya che. kathAne lokapriya banAvavA athavA zrotAone rasa paDe te mATe kavi kathAmAM vividha rasonuM Alekhana kare che. Ama samagratayA jotA A kAvya prakAramAM jenAgamo, sUtro ane aMgomAM AvatA pAtrone anulakSIne racelA kathAnakamAM viSayopabhoganA tyAganI sAthe sAthe uddIpaka zRMgAra rasanuM varNana kareluM hoya che. paraMtu teno aMta haMmezA prazama zAMta rasamAM ja pariName che. zIla ane sAtvikatAnA vijayamAM ja Ave che. upazamano bodha athavA saMjayasirine varavAnI vAta teno mukhya uddeza hoya che. aMtamAM A rAsa sAMbhaLavAthI ke gAvAthI zuM lAbha thaze e paNa batAvavAmAM Ave che. rAsanI racanA dharmAnulakSI hovAthI tenuM kalAsvarUpa uccakakSAnuM thaI zakyuM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 43 nathI evuM keTalAka tavidonuM mAnavuM che. enuM kAraNa kadAca ema paNa hoI zake ke aMtamAM mukhya pAtra ke pAtrone dharmamAM gAyelA batAvavAnA hoya che. Avo aMta lagabhaga dareka rAsamAM nizcita hoya che jene kAraNe pAtranA jIvanamAM thatuM parivartana moTe bhAge asvAbhAvika banI jAya che. vaLI vacce dhArmika siddhAMto ke dharmane lagatA laMbANabharyA ullekho dharma pracAra mATe Avazyaka hoya che. jene kAraNe kavinI eka maryAdA rahetI ne kalAsvarUpa khoDaMgAtu hatuM. rAsanuM vistRtikaraNa -- vikAsa zarUAtanA rAsAo 100 thI aMdaranI kaDI vALA paNa maLe che. pachI vikasIne 9000 kaDI sudhIno rAsa paNa che. hamaNAM to kavi AsigakRta 'jIvadayA rAsa pa3 kaDIno nAnAmAM nAno rAsa hoI zake ema lAge che. ajJAtano 'uMdararAso' 65 kaDIno che. jinaharSano zatruMjaya mahAbhya rAsa 8600 kaDIno che. padmavijayano 'samarAditya vaLI rAsa 9000 kaDI sudhIno che je sauthI moTAmAM moTo rAsa hovAno saMbhava che. jaina sAhityanA prakhara vidvAna DaoN. ramaNalAla cI. zAha rajU kare che ke "i.sa. bAramA zatakamAM zarU thayelA prAcIna gujarAtI jena sAhityano pravAha i.sa. 1450 thI 1600 sudhInA doDhaso varSanA gALAmAM vadhAre puSTa ane vegavALo bane che. A gALAmAM nAnA moTA baso karatA vadhAre jaina sAdhu ane zrAvaka kavie potAnuM kAvyapUra vahevaDAvyuM che. vividha kAvya prakAromAMthI rAsano kAvyaprakAra A gALAmAM sauthI vadhu kheDAyelo che. emAM sauthI ochI kaDIvALI kaLAkRti maLe che to ThavaNI kaDavaka vagere vibhAgavALI dIrgha racanAo paNa maLe che. ghaNI kRtio aprakAzita che. A gALAmAM rAsAnuM kada jema vistAra pAmyuM tema enI kathAvastunuM phalaka paNa ThIka ThIka vikAsa pAmyuM. temAM mAtra cUsta dhArmika viSayonI maryAdA na rahetA caritra uparAMta ItihAsa ane lokakathAnA kSetra sudhI te vistAra pAme che." (gujarAtI sAhityano ItihAsa graMtha - 2 - khaMDa 1- pR.64) A uparathI khyAla Ave che ke zarUAtanA rAsA kadamAM khAsa vistarelA. nahotA paNa madhyakAlamAM khAsA vistRta rAsA maLe che. svayaMbhU chaMdamAM rAsAnI vyAkhyA ApI che e anusAra to emAM aneka chaMda hovA joIe. zarUAtanA rAsAo vistRta thatAM emAM aneka prakaraNo umaroyA haze jemAM saMskRta nAmonI asara dekhAya che jema ke adhikAra, ullAsa, prastAva, khaMDa, bhASA vagere. to apabhraMzanI asara nIce kaDavaka, ThavaNI, vagere nAmanA vibhAgo umerAyA haze. je paMdaramI sadI pUrvenA rAsAomAM maLe che. paMdaramI sadI pUrvenA rAsAonA chaMdo paNa lagabhaga nizcita hatA. duhA, copAI, soraThA, roLA vagere jayAre pachInA rAsAomAM dezI DhALA ane baMdho Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vaparAtA. rAsAonA viSayomAM paNa vividhatA AvI jenuM vargIkaraNa A pramANe che. rAsanuM vargIkaraNa : mukhyatve cAra prakAranA rAsa che. kathAtmaka, tIrthAtmaka, upadezAtmaka, prakIrNa. 1) kathAtmaka - dharmakathAtmaka ane caritAtmaka a) dharmakathAtmaka - zreSThIo, satI strIo vagerenI dharmakathA AlekhatA rAsa jemAMthI dharmano bodha paNa prApta thato evA rAsa dharmakathAtmaka rAsa kahevAya. jevA ke - zrIpALa rAjAno rAsa, rohiNiyA corano rAsa, surasuMdarIno rAsa, sudarzana zreSThIno rAsa, kezarAja likhita rAmayazorasAyana rAsa, vagere rAso dharmakathAnuM Alekhana karatA rAso che. ba) carittAtmaka rAsanA traNa prakAra che. laukika, paurANika, aitihAsika. jaina dharma caritta para khUba ja bhAra Ape che. tethI jena sAhityanA svarUpamAM lakhyuM che ke "jena sAhityamAM carittAnuyogane jeTaluM sthAna ApavAmAM AvyuM che teTaluM hiMdanA bIjA sAhityamAM jANavAmAM nathI kAraNa ke jenadharma carittAnuyogI che. rAgadveSane jItanAra AtmAnA vacano 'haribhadrasUrinI' vANImAM haMmezAM "yuktimatuM hoya che ane tethI te mAnya thavA joIe. A jaina darzananuM mukhya sUtra che ane AkhuM jenadarzana A sUtranA pAyA upara caNAyeluM che. uparAMta badhA darzanomAM AcAryonA maMtavyone svIkAravAmAM ane pUjavAmAM Ave che, ne temanA para saMyamathI ane pUjaya buddhithI UhApoha karavAmAM Ave che, paNa jena vADamayamAM to temanA maMtavyo mAtrA nahi paNa temanA caritto pUjanIya ane anukaraNIya gaNavAmAM Ave che." (jena gujarAtI sAhityanA svarUpo pR.71) Aja kAraNasara caritAtmaka rAsA sAhityano vibhAga phUlyo phAlyo che. enI aMtargata sAdhu - sAdhvI - zrAvaka - zrAvikAonA caritano vibhAga Ave che to laukika caritto paNa samAya che. temaja porANika ane aitihAsika pAtronA caritranuM paNa Alekhana karAyuM che tethI tenA mukhya traNa bheda paDyA che. (ka) lokika rAsa - zakuMtalA rAsa. (kha) paurANika rAsa - zAlibhadrasUrino paMca pAMDava caritra rAsa', samaya suMdarano naladavadaMtI rAsa, bharatezvara bAhubalino rAsa vagere (ga) aitihAsika - ItihAsanI vastuvALo rAsa - kavi RSabhadAsano "hIra vijayasUrI rAsa', kumArapAla caritrya rAsa', 'vimalaprabaMdha rAsa' vagere 2) tIrthAtmaka rAsa - tIrthakSetrano mahimA Alekhato hoya evA rAsa ne tIrthAtmaka rAsa kahe che. ajJAta kavino sAta puNyakSetronI upAsanAne varNavato "saptakSetrI rAsa', pAlhaNano ArAsa, vijayasenasUri no giranAra paranAM daherAMnA jIrNoddhAranI ghaTanAne nirUpato revaMtagiri rAsura, kavi RSabhadAsano zetruMjaya rAsa vagere. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 45 3) upadezAtmaka rAsa - jenI aMdara upadezonI pradhAnatA hoya evA rAsa. jema ke zrAvaka kavi RSabhadAsano 'hitazikSA rAsa', 'upadezamAlA rAsa' vagere. 4) prakIrNa rAsa - nA mukhyatve cAra prakAra che. a) tAtvika rAsa - navatattva-jIvatattva Adi tattvonI jemAM vicAraNA thaI hoya te tAtvika rAsa. navatattvarAsa, khetraprakAza rAsa, jIvavicAra rAsa, samakItasAra rAsa, yazovijayajIno dravya - guNaparyAyano rAsa vagere. ba) stutyAtmaka rAsa - stuti svarUpe thayelo rAsa, tIrthakaronA rAsa ka) pratimA pratiSThA rAsa - pratimAnI pratiSThA karavAnA rAsa. jema ke kApaheDAno rAsa dayAratnae racyo che jodhapura rAjyamAM (kApaDaheDA) kAparaDA nAmanuM gAma che. tyAM svayaMbhU pArzvanAthanuM maMdira saM 1681 mAM purUM thatA pratiSThA thaI tenuM TUMku varNanA A rAsamAM che. (jena gUrjara kavio bhAga 3-pR.309) Da) pUjAtmaka rAsa - satarabhedI pUjAno rAsa, RSabhadAsano pUjAvidhi rAsa, aSTaprakArI pUjA rAsa jJAnavijayasUrino racela che vagere Ama viSayavastu pramANe rAsAonuM vividha vargIkaraNa thayuM che. je rAsA sAhityanA vikAsanuM sUcaka che. rAsA sAhityanA vikAsamAM kavionuM yogadAna zrI zAlibhadrasurinA prathama rAsa 'bharatezvara bAhubali'thI pragaTelA rAsarUpI dipakamAM pachInA aneka kavioe rAsa racanArUpa tela pUrIne dIpakane prajavalitA karyo. e mukhya mukhya kavionA rAsa A pramANe che. 13mI thI 1pamI sadImAM dharmasUrino jaMbUsvAmI rAsa,' vijayasena sUri kRtA "revaMtagiri rAsa', pAlhaNano 'AburAsa', vinayacaMdra racita 'bAvata rAsa', ajJAta kavino 'saptakSetri rAsa', aMbadevasUri kRta 'samarA rAsa', zAlibhadrasUrie racela 'paMcapAMDava caritra rAsa', hirAnaMdasUri dvArA gUMthAyelA 'vastupAla - tejapAlA rAsa ane vidyAvilAsa pavADo vagere rAsoe (racIne) dIpa prajavalita rAkhyo. vikramanA 16 mA saikAmAM lAvaNya kRta 'vimala prabaMdha/rAsa (1568) tema ja "vaccharAja - devarAja rAsa' vaLI sahajasuMdare to rAsanI ramajhaTa bolAvI jaMbusvAmIrAsa', 'RSidattA mahAsatI rAsa', 'prasannacaMdra rAjarSi rAsa', 'tetalI maMtrIno rAsa', 'pradezI rAjAno rAsa", "sUDA sAhelI rAsa' vagere rAsakRtiothI dIpa prajavalita karI dIdho. sattaramA zatakamAM dIpakanI jyota atizaya jhaLahaLI uThI. A zatakamAM aneka kavioe ekathI vadhAre kRtionI racanA karI rAsA sAhityane jhaLahaLAvI dIdhuM. e vakhatanI kRtio kadanI rIte ja nahi paNa bhAva-kalA pakSathI paNa vistarI. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jayavaMtasUrie "zRMgAramaMjarI/zIlavatI caritra rAsa' jevI sarvottama kRti racI emanI bIjI racanA RSidanA paNa ullekhanIya che. kuzalalAbhe 'mAdhavAnalA kAmakaMdalA copAI/rAsa' ane 'mArUDholA rAsa' mAM lokapriya kathAnuM Alekhana karyuM to "agaDadatta rAsa' mAM vairAgyabhAva keLavI AtmakalyANa sAdhanAra agaDadatta muninA caritranuM varNana karyuM. nayasuMdaranI dazeka kathAtmaka racanAomAM rUpacaMdakuMvara rAsa' ane 'naladamayaMtI rAsa uttama kRtio gaNAya che. A uparAMta kavinI 'surasuMdarI rAsa', 'zatruMjaya. rAsa', 'giranAra-tIrthoddhAra rAsa' vagere kRtio prakhyAta ja che. samayasuMdare 19 jeTalI nAnI moTI rAsakRtio racIne raMga rAkhyo. emaNe racelo 'naladavadaMtI rAsa" jena paraMparAnI naLakathAne anusarIne cAle che. ahIM naLadamayaMtInA pachInA bhavanI kathA paNa vistArathI kahevAI che. jenetara kathAnakavALI 'sItArAma-copAInI paNa racanA emaNe karI che. emanA ja zatakamAM thayelA khaMbhAtanA zrAvaka kavi RSabhadAse rAsanI hAramALA sarjI dIdhI. emanA 32 rAsamAMthI 4 kRtio prakAzita thaI che. emAM sauthI mahattvanI kRti "hIravijayasUri rAsa che. emAM etihAsika dastAvejI mAhitIoe enuM mahattva vadhArI dIdhuM che. tyArabAda 18 mI sadImAM thayelA jinaharSe 35 jeTalA rAsA sarjIne vikrama sajaryo, mokharAnuM sthAna prApta karI lIdhuM. 'ArAmazobhA rAsa', 'zrIpAla rAjAno. rAsa', 'sudarzana zeTha rAsa', 'jaMbusvAmI rAsa', vagere rAsamAMthI emano "zatruMjaya mahAbhya rAsa" (2.saM.1755) sauthI mahattvano 8600 kaDIno vizALakAya rAsa che. yugaprabhAvaka yazovijayajI upAdhyAye saMskRta-prAkRta-gujarAtImAM zatAdhika graMtho racI laghuharibhadrAyanuM birUda prApta karyuM hatuM. emanI 'dravyaguNa paryAya rAsa' eka alaukika kRti che. "jaMbUsvAmI rAsa' ullekhanIya che. taduparAMta vinayavijayajInA apUrNa rahela 'zrIpALa rAjAno rAsa' emaNe pUrNa karyo. tyArabAda jJAnavimalasUrie 'jaMbUrAsa', 'azokacaMdra rAsa' vagere 7 rAsAonI racanA karI. to vaLI udyaratna vAcake 19 rAsa kRtio racI. A uparAMta meghavijayajI, vinayavijayajI, vidyAvijayajI vageree noMdhapAtra phALo Apyo. 19hmA zatakamAM padmavijaye neminAtha rAsa', 'samarAditya kevalI rAsa', (9000 kaDIno sotha mATo rAsa che.) "uttamavijaya nirvANa rAsa', 'jayAnaMda kevalI rAsa' e cAranI racanA karI. 1829 mAM paM. vIravijayajIe vipula sAhitya sarjana karyuM. tema ja "surasuMdarI rAsa', 'dhammilakumAra rAsa' ane 'caMdrazekhara rAsa jevI traNa rAsakRtio racIne rAsano dIpaka jalato rAkhyo. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 jIvavicAra rAsa eka adhyayana Ama zAlibhadrasUrithI pragaTelo rAsano dIpaka sataramI sadImAM atyaMta prajavalita banIne vIravijayajInA samaya sudhI jhagamagato rahyo. sAtaso varSanA samayagALAmAM racAyela ane prApta thatI rAsa kRtionI saMkhyA : 12mI sadImAM 4 kRti prApta thAya che. 13mI sadImAM 11 kRti prApta thAya che. 14mI sadImAM 26 kRti prApta thAya che. 1pamI sadImAM 90 kRti prApta thAya che. 16mI sadImAM 363 kRti prApta thAya che. 17mI sadImAM pa74 kRti prApta thAya che. 18mI sadImAM 212 kRti prApta thAya che. 19mI sadImAM pa6 kRti prApta thAya che. A racanA krama jotA lAge che ke 12mI sadImAM bIjanA caMdranI jema thayelI. rAsanI racanA 17mI sadImAM pUrNimAnA cAMdanI jema soLe kaLAe khIlI UThI. Aje sAhitya racanAno pravAha dravya, kSetra, kALa, bhAva anusAra palaTAI gayo hoya e kAraNe kadAca rAsanI racanA nahivat thatI haze. rAsanA prakAro zAradAtanaye bhAvaprakAzamAM nRttanI dRSTie rAsanA traNa prakAra batAvyA che. jema ke (1) latA rAsa (2) daMDa rAsa (3) maMDala rAsA 1) latA rAsa - latAnI jema ekabIjAne vaLagIne nRtta karatA te latAvAsa ke ekabIjAnA khabhA para hAtha rAkhIne goLAkAra nRtta karavAmAM Ave che. A prakAra gUrjara rabArIomAM haju sudhI pracalita che. ThAkaraDA komamAM strIo najIka najIka ghasAtI goLAkAre pharatI tALI pADatI Ave e kadAya "latA rAsaka'mAMthI vikaselo prakAra che. 2) daMDa rAsa - dAMDiyAthI ramatA te daMDaka rAsa. je Aje paNa ramAya che. 3) maMDala rAsa - te strIo, purUSo - purUSo ane strI purUSo e rIte goLa kuMDALe thato rAsa prakAra jemAM eka bIjAnA hAtha pakaDIne geya vastunA gAna sAthe nRtta thato. harivaMza nAmano graMtha kahe che ke yAdavomAM be prakAranA nRtya pracalita hatA. tAlakarAsa ane daMDakAsa. dAMDiyArAsa te daMDakAsa ane tALI daIne gavAto garabo te tAlaka rAsa. saptakSetri rAsamAM (1) tAlA rAsa ane (2) lakuTArAsano ullekha thayelo che. tIche tAlArAsa paDaI bahu bhATa paDhatA. anaI lakuTArAsa joII khelA nAcatA. 1) tAlArAsa - latAnAsano vikaselo prakAra che. jemAM goLa pharatAM tALIo Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pADavAmAM Ave che. lakSmaNagaNi (i.sa.1143) 3tIbhattI << rAjya keTalAka UMco tAla ApI sAmasAme tALIothI rUse caDyo rAsa letA hatA. ema kahe che. te tAlArAsa ja che. purUSonI tAlArAsa hIMca ane strIono hamacI tarIke oLakhAya che. kyAreka hIMca hamacI strIo ne pUrUSo sAthe paNa letAM jovAmAM Ave che. 2) lakuTArAsa - e ja daMDarAsa Aje jene dAMDiyArAsa kahevAmAM Ave che. baMnemAM paganA ThekA paNa levAmAM Ave che. rAsa eka nRtya prakAra hato. maMdiramAM strIo ke purUSo tALIo ke dAMDiyAnA tAla sAthe vartulAkAre gAna-vAdana sahita Avo rAsa ramatA "revaMtagiri rAsumAMnI. raMgihiM e ramaI jo rAsa jevI paMkti tema ja emAM maLatA tAlArAma ane lakuTArAsa e be prakAranA rAsanA ullekho darzAve che ke rAsa ramAtA khelAtA hatA. (gujarAtI sAhityano ItihAsa - pR. 64) A parathI kahI zakAya ke tAlA rAsa ane lakuTA rAsamAM tALIonuM, paganA hekAnuM ane saMgItanuM mahattva hatuM. A rAsa atyAranA garabA garabIno ja madhyakAlIna pUrvaja gaNAya. jena sAdhuoe ullekhelA rAsa, AvA rAsa pachI narasiMha ullekhe che tevA rAsa ne lokagItonA rAsaDA ane pachI hAlanA garabA ne rAsa ema enuM sAtatyA Aja sudhI joI zakAya che. Ama etihAsika krame vicAratA 'pAsa' e samUha nRtyamAM upayogI kAvya prakAra che je pachIthI mAtra geyakAvya banI gayuM. rAsanuM geyatvaH rAsa eTale sArI rIte gAI zakAya evI racanA. 'yaM sarveSa roSa gIya gItaeoviH' evI hemacandrAcAryanI ukti pramANe rAsAmAM judA judA rAgomAM gAI zakAya evA khaMDo AvatA, jene 'bhAsa,' 'ThavaNi" athavA kaDavaka nAmathI oLakhavAmAM AvatA. rAsAo mAtrAmeLa chaMdamAM ane dezIomAM racavAmAM AvyA che. kyAreka to eka ja khaMDamAM eka karatA vadhu chaMdo paNa yojAtA. dezIonI paNa vividhatA rahetI. kyAreka to eka ja DhAlamAM be-traNa dezIo yojavAmAM AvI hoya evuM banatuM. jena gUrjara kavio bhA. 8 mAM DaoN. jayaMta koThArIe 2328 nAnI ane 123 moTI dezIo pracalita hatI evuM batAvyuM che je rAsanI geyatAne siddha kare che. "bharatezvara bAhubali rAsa" nI badhI ja ThavaNIo geya gItomAM che. rAsaomAM amuka chaMdo vizeSa yojAtA tethI e chaMdo jemAM vaparAyA hoya te rAsaka' evI chApa paNa UbhI thaI hatI. kadAca emAMthI ja "sasaka' ke 'rAsa' chaMda ubhavyo hoya e zakya che. 'vRttajAti samuccaya'nA lekhaka zrI virahAMka aDilA - dulpha, mAtrA, raha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 jIvavicAra rAsa eka adhyayana ane DhosA jemAM hoya te "rAsa' ema kahe che. | 'svayaMbhUchandAsa' nA kartA svayaMbhU dattA, IhaNiyA, paddhaDiA jevA chaMdovALI racanAne 'rAsa' tarIke oLakhAve che. madhyakAlIna rAsAomAM duhA, copAI, sayA jevA mAtrAmeLa chaMdo uparAMta upajAti, zAla, mAlinI jevA saMskRta vRtto paNa yojAyA. saLaMga eka chaMdavALA rAsA paNa yojAtA 'gujArAtI sAhityano ItihAsa" mAM jaNAvyA mujaba - "saLaMga eka chaMdavALA rAsomAM zarUAtamAM utarakAlIna apabhraMzamAM pracalita hatI te SapadI vAparavAnuM valaNa hatuM. temAM pahelI be paMkti soLa mAtrAvALI copAInI ane pachI 13+16 athavA 12+10 nA mApanI cAra paMkita Ama cAra paMktinI kaDI hoya che. jema ke AsigakRta 'jIvadayA rAsa' (1201) tathA caMdanabAlA rAsa' vagere. vaLI emAM ThavaNi, kaDavaka vagere vibhAga pADayA hoya e vibhAganI sAthe chaMda palaTAto hoya che. ghaNIvAra prAraMbhe mukhaDA rUpe eka kaDI hoya che ane vibhAgonA upasaMhArarUpe athavA to temane joDanAra tarIke judA chaMdanI eka ke vadhu kaDI (kvacita 'ghAta' ke 'ghuvau' evA nAma sAthe) hoya che. rAsa geya kAvyo hatA ane nRtyanI sAthe gavAtAM rAsa ramAtA' ke 'khelAtA' Ama chatAM. A gALAnAM rAsonA mAtrika chaMdonuM mApa barAbara jaLavAyuM che. paNa pachInA gALAmAM geyatAnuM tattva chaMda svarUpane ThIkaThIka vikRta ke chinnabhinna karI nAkhe che." | (gujarAtI sAhityanA svarUpo maMjUlAla majamudArapR. 71) Ama rAsAonuM geyatva vividha chaMdo ane dezIothI samRddha hatuM. niSkarSa : A badhAthI siddha thAya che ke - rAsa ke rAsAnuM svarUpa samayAnurUpa parivartana pAmIne vikasyuM tema ja vividha prakAro ane aMgothI samRddha thayuM. - hastapratonI gauravagAthA. jIva vicAra rAsa eka adhyayana e zodha nibaMdha eka hastapratane AdhAre karavAmAM Avyo che. tethI hastapratonI gauravagAthA rajU karUM chuM. anusaMdhAna" aMka aDhAramAM mahAna ciMtaka kumArapAla bhAI desAI no eka zraddhAMjali lekha sadgata zrI harivallabha bhAyANI mATenA hato. 'samagra dezamAM gujarAta vizeSa samRddha che enA hastapratomAM sacavAyelA vipulajJAnarAzithI samasta dezamAM gujarAta sauthI raMka che eNe karelA vipula sAhityasamRddhinI upekSAthI!! ApaNa hastaprata bhaMDAromAM paDelI hajAro hastaprato abhyAsI saMzodhakonI rAha joIne beThI che. AvI hastaprato jJAna bhaMDAranI dIvAlomAMthI bahAra Ave ane gujarAtano jJAna-prakAza graMtharUpe pragaTa thAya te mATe AjIvana ciMtA sevanAra zrI harivallabha bhAyANInI vidAyathI gujarAtamAM koI rIte Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta na pUrAya tevo zUnyAvakAza sarjAyo che." - kumArapAla desAI (anusaMdhAna aMka 18 pR. 206) A lekhe mArA cittataMtrane halabalAvI mUkyuM. AvA mahAna bhekhadhArIne zraddhAMjali ApavA rUpe mAre eka hastapratano abhyAsa karavo evuM eka vicArabIja pragayuM. e vicArabIjane jena sAhityanA saMzodhikA DaoN. kalAbena zAhe preraNAnuM pANI pAIne ucheryuM ane Aje jyAre huM eka hastapratanuM saMzodhana karI rahI chuM, tyAre hastalekhanakaLA ane hastapratono saMkSipta ItihAsa rajU karuM chuM, jeno prAraMbha prathama tIrthaMkara RSabhadeva svAmIe prathama cakravartI bharata mahArAjAne prathama kaLAnuM jJAna ApIne karyo. hastaprata eTale hAthe banAvelA kAgaLa para hAthe banAvelI sahI mAM hAthe banelI kalama boLIne akSaro lakhavA te hastaprata athavA to tADapatrA ke bhojapatrane lakhavAyogya banAvIne enA para hAthathI lakhavuM te. sanmatiprakaraNasUtra, zrutasAgara aMka ane kalyANanA zruta vizeSAMkane AdhAre hastalekhanakaLA ane hastapratano paricaya ApuM chuM. zrI rAyapAseNiya sUtramAM devone vAMcavAnA pustakonuM varNana Ave che. emA lekhanopayogI sAdhanono nirdeza jovA maLe che. 'tassa NaM pottharayaNassa imeyAruve vaNNAvAse paNNate. taM jahA rayaNAmayAiM pattagAI, rikhamaIo kaMbiyAo, tavaNijjamae dore, NANAmaNimae gaMThI, veruliyamaeM lippAsaNe, riDAmaNa cheto tavAjhama saMbhA, rima masI, varAma bhedati' (rAjapraznIyA sUtra - pU. ghAsIlAlajI ma.sA. - mR. papapa) sUtrakAre ahIM varNavelA badhA sAdhano suvarNa-ratna-vajamaya che. e varNana mujaba lekhanakaLA sAthe saMbaMdha dharAvatA sAdhano paikI patra, kaMbikA = kAMbI, doro, graMthi = gAMTha, lipyAsana = khaDiyo, chaMdaNa = DhAMkaNuM tenI sAMkaLa, masI = zAhI ane lekhaNI - lekhanI = kalama. A sUtrathI sAdhanonI cAra bAbata sAme Ave che. 1) jenA para lakhANa lakhAya che tenuM varNana. 2) lakhavA mATe vaparAtA sAdhanonuM varNana 3) jenAthI lakhANa thAya che te zAhInuM varNana ane 4) tenI sAcavaNInuM varNana. prathama mahattvanuM sAdhana hoya to e che pattIrADuM 2) pattArUM - patA, pAMdaDA ke patrako je Aje pAnA ke pRSThathI oLakhAya che. "A dezanA Adya sAhityakAro ane lekhako sAme je je vastuo hatI temAM vRkSo mukhya hatAM eoe lakhavAnI preraNA thatAM vRkSonAM pAMdaDAno upayoga pahelo karyo. taduparAMta potAnA lekhya aMzonA bhinna bhinna vibhAga batAvavA te te aMzone skaMdha, kAMDa, zAkhA, vallI ke sUtra vagere nAmo paNa ApyAM; je vRkSanA aMzovizeSone jaNAvavAne pahelethI ja prasiddha che. A rIte eka yugamAM lekhanakaLA ane vRkSo Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 jIvavicAra rAsa eka adhyayana vacce gADhI sagAI jAmI hatI e vAta bhUlI zakAya tema nathI." | (sanmati prakaraNa sUtra pR. 4) lakhavAnA mAdhyama tarIke tADapatro ke bhojapatro hatA. mudraNakaLA, chApakhAnAne kAraNe Aje tADapatra para lakhavAnI rIti lagabhaga bhulAI gaI che. AjathI pacIsa varSa pahelAM gujarAta tema ja mAravADamAM paraMparAgata lahiyAo hatA, je suMdara lipi tema ja sAmenA Adarza jevo ja Adarza nakala lakhatA paraMtu mudraNakaLAnA yugamAM temanI pAse pustako lakhAvanArA ghaTatA gayA jethI AjIvikAthe temane paNa A kaLA choDavI paDI. hastaprato saikAomAM jIve che jayAre chapAyelA graMtho dazakAomAM. e vAta dhyAnamAM AvatA. "mRtagaMgA" projekTa dvArA punaH lahiyAonI TIma temAM ja hastalekhananuM kArya zarU thayuM che. (vardhamAna zrutagaMgA, zruta madira, DAyamaMDa bilDiMga, 3 jo mALe, 134, luhAracAla prinsesa sTrITa, muMbaI - 400 002) pU. munizrI puNyavijaya mahArAje jaNAvyA anusAra 'tADapatra para je lIlApaNuM tema ja caLakAra hoya che te zAhIne TakavA hetuM nathI te kADhI nAkhavAnI vidhi maLI zakatI nathI. AvI sthitimAM A kaLAnAM sAdhano viSe je koI mAhitI maLe te noMdhI rAkhavI joIe. A kaLA bhAvi ItihAsakArane upayogI thAya e dRSTithI meM mane maLelI hakIkato A lekhamAM saMgrahI che." ('purAtattva saimAsikane AdhAre zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 64) e mAhitInA keTalAka aMza huM ahI raju karuM chuM. tADapatra, kAgaLa Adi tADapatra - tADanA jhADa be prakAranA thAya che (1) kharatADa ane (2) zrItADa 1) kharatADa - A vRkSanAM patro sthULa, laMbAI - pahoLAImAM TUMkA tema ja navAM hoya tyAre paNa saheja TakkAra ke AMcako lAgatAM tUTI jAya tevAM baraDa hoya che. mATe pustaka lakhavAnA kAryamAM teno upayoga thato nathI.gujarAtamAM Aje paNa enA vRkSo che. vizvanA ItihAsamAM sarvaprathama mizravAsI loko dvArA tADapatranA upayogano ullekha che. 2) zrI tADa - madrAsa, brahmadeza AdimAM thAya che. tenA pAMdaDA (patra) slaNa, lAMbA, pahoLAM tema ja sukumAra hovAthI ghaNA vALavAmAM Ave to paNa tUTatA nathI. mATe lekhanakArya mATe, pustaka-graMtha mATe upayogI che. prAcIna kALamAM lakhavAthI pahelA tADapatrane jhADa parathI kApIne pANImAM DubADIne keTalAka divasa sudhI rakhAya che. pANImAMthI kADhIne chAyaDAmAM sukAvyA pachI AvazyakatA anusAra A tADapatrone sAMdhAmAMthI kApIne paryApta lAMbI, pahoLI ekathI pAMca IMca sudhInI paTTIo kADhavAmAM Ave che. emAMthI jeTalI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta laMbAInAM patra (pAnA) banAvavA hoya eTalA kApI levAnA jenAthI e lakhavAnA kAmamAM Ave. ene zaMkha, koDI ke lIsA paththara AdithI ghasIne lakhavAyogya banAvatA hatA. kAgaLa - bhAratamAM kAgaLa prAcIna kALathI banatA hatA te nIcenA avataraNa parathI khyAla Ave che. 'I.sa. pUrve cothA saikAmAM caDI AvelA bAdazAha sikaMdarano senApati niArkasa potAnA yuddha vRttAMtamAM lakhe che ke "mAratavAsI loko ne chUTI phUTIne cha vanAvatA." A uparathI ApaNe tyAM kAgaLo banAvavAno praghAta paNa ghaNo jUno jaNAya che. ahIM banatA e kAgaLo sArA TakAu hatA." (sanmati prakaraNa (siddhasena divAkara kRta) - a. sukhalAla saMghavI. a. becaradAsa dozI. pR. 4) gujarAtamAM pustako lakhavA mATe amadAvAdI tema ja kAzmIrI kAgaLano upayoga thAya che. kAzmIrI kAgaLo sauthI vadhAre TakAu che. A kAgaLo rezamanA banatA hoI eTalA badhA majabUta hoya che ke tene ghaNA jorathI AMcako mAravAmAM Ave to paNa phATe nahi. jo ke A kAgaLa tyAMnA sarakArI khAtAmAM vaparAya che mATe ochA maLe che tethI amadAvAdI kAgaLano upayoga vadhAre thAya che. | (sanmati prakaraNa pR. 94) bIjA sAMgAnerI kAgaLa jayapura rAjasthAnamAM prApya che te paNa kAzmIrI kAgaLa. jevA TakAu che. 700 thI 900 varSa Take che. te zaNanA mAvAmAMthI bane che. (bhagavad gomaMDaLa - le. bhagavatasiMhajI. pR. 6826) khAdI kAgaLa 100 thI 150 varSa Take che. mIlanA kAgaLa 50 -100 varSa Take che. bho5tra - eka jAtanA jhADanI pAtaLI AMtara chAla. AgaLa jyAre kAgaLa na hatA tyAre enI upara lakhANa lakhAtAM hatAM hAlamAM enA pAna maMtra-yaMtramAM kAma Ave che. (zruta kalyANa vizeSAMka pR. 94). A badhAmAM tADapatra ati uttama. kAzmIrI, sAMgAnerI kAgaLa uttama, khaDatAla tADapatra madhyama, khAdI kAgaLa jaghanya, mIlanA kAgaLa atijaghanya che. (zruta kalyANa vizeSAMka saM. kIracaMda je. zeTha, manoja zeTha - 2006, pR. 94) bIjI sadInA manAyelAM tADapatranA ane cothI sadInA manAyelAM bhojapatranAM likhita pAnA Aje paNa upalabdha che. (sanmati prakaraNa pR. 4) kapaDuM - ghauMnA ATAnI khoLa banAvI tene kapaDA para lagADavI te sukAI gayA pachI te kapaDAne akIkanA agara tevA koI paNa prakAranA ghaMTA vaDe ghUMTavAthI te kapaDuM lakhavAne lAyaka bane che. kapaDAno upayoga pustaka lakhavA karatAM maMtravidyA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barathamavAra 'D RvAla Eaa ; keddgaame|kssaapaa nirAkaraNa nAgadasaNa laaslyaa| ti50 #mag1 phamAmi zmAMDA atIva zaaRe prabhAvipa zrI "prAcInatAno advitIya kRdf6: CI[pAd dijhIzahi thAvako dvArA utkIrNana zAyela diDapatrIya temaja hAnIrI para AlekhIta harAvela maMtra-taMtra-yaMtra-caritra upazAhi pradghadarzana... saMgIu2 varaHpAla liuild zAstra zaMkhaha, zrutavinAza * MotifiDAranI dekharekhamAM icchArI-uRII uMdhAThielI dvArA dadrza. * jahAjo pId briTIza zAsa0mAM videza Lotho javAyA. , moragI0mAM i I kSahidI TILIne lArad IIRIJI.. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna... jJAnI ane jJAnopArAnI pUnA se jJAnAvara zIya harbha kSayano pothI . zreSTha upAya che. paThAnuM khoNIyuM * * sApaDI. X * tADapatra pINIzAhI * suzobhita grantha pUMThA * * sAhu pUMThu aMjI. sAMgAnerIya jagaNa * hirAmaNa * * chAunuM soNIyuM DASThabhaya. chAmI * tathA ma3 DeTAma 1. pATI * zAhInI moTala * dAdAzAhI sADIha * baahlii riij kiitii zrIaujanya : zrI. mI vAgha bhAvAcA gU~jAbA granthapeTI. zAhInI gavAna * vAraNAnI chIvADI. * bhATa * guhara Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 53 AdinA paTo lakhavA, cItaravA mATe vadhAre karAto ane hajI paNa karAya che. atyAre paM.pra. amRsAgarajI A. AnuM sthAna DresiMga kalothe lIdhuM che. (zruta sAgara pada pradAna mahotsava vizeSAMka, manoja jaina. pR. 60) pustako lakhavA mATe tADapatra ane kAgaLano ja bahoLo upayoga thayo che. lakhavA mATe vaparAtA sAdhano : lekhanakaLAmAM bIjA naMbare che kalama. lekhaNa kalama - lekhaNa - kalama mATe aneka prakAranA baru vaparAtAM ane vaparAya che. jema ke tajiyAM baru, kALA baru Adi. AmAM tajiyAM baru tajanI mAphaka polAM hoya che mATe 'tajiyA' e nAmathI oLakhAya che. e svabhAve baraDa hoya che tathApi temAM eka guNa e che ke tenAthI keTaluMya lakhIe to paNa tenI aNImAM kUco paDato nathI. e apekSAe kALA baru bIje naMbare gaNAya, vAMsanA baru paNa ThIka gaNI zakAya. 8 thI 9 AMgaLanI laMbAI hoya. lakhanAranA hAthanA vaLAMka mujaba e kalama pakaDavAnI Teva mujaba tenI upara sIdho ke vAMko kApo pADavAmAM Ave che. - lekhinInA guNa doSa viSayaka nIce pramANe doharo maLe che. 'mAthe graMthI mata (mati) hare, bIca graMthI dhana khAya cAra tasunI lekhaNe, lakhanAro kaTa jAya.' (zruta kalyANa vizeSAMka evA bhAvano eka zloka paNa che. 2006 pR. 65) 'AdyagranthiharedAyuH madhya granthihared dhanam / antyagranthirharet sauravyaM, nirgranthirlevinI zubhA / / ' A uparAMta akSara ghUMTavAnA sAdhananuM nAma 'lalita vistarA'mAM Ave che, je varNatiraka kahevAyache. tenuM gujarAtI nAma vataraNuM che varNatilaka zabda varNa ane tiraka ema be zabdono banelo che. eno artha tilaka karavAnA sAdhana jevuM akSara lakhavAnuM sAdhana ke tilaka vRkSanA lAkaDAmAMthI baneluM sAdhana ke tIra jevuM sAdhana evo thAya che. (sanmati prakaraNa pR. 5) tADapatra para kalamane badale loDhAnA aNIdAra saLiyAno upayoga karAya che. pIMchI - Ano upayoga pustaka zuddhi mATe karAya che. (rabaranuM kAma kare che.) jema ke 5 no 5, ba no 5, ma no na karavo hoya, koI akSara ke paMkti kADhI nAkhavI hoya athavA eka akSarane badale bIjo akSara karavo hoya, tyAre haritAla ke saphedAne te nakAmA bhAga para lagADatAM joIto akSara banI jAya. ApaNA pustaka zodhanamAM khisakolInA pUMchaDAnA vALane kabutaranA pIMchAnA AgalA bhAgamAM parovIne banAvelI pIMchI vadhAre sahAyaka thAya che. kAraNa ke A vALa kudarate Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ja evA goThavelA hoya che ke tene ApaNe goThavAnI jarUra rahetI nathI, tema ja ekAeka saDI ke tUTI paNa jatA nathI. A vALane kabutaranA pIMchAmAM parovavAno vidhi pratyakSa jovAthI sahajamAM samajI zakAya tevo che. - (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 65) jubaLa * kalamathI lITIo AlekhatAM kalama bUThI thaI jAya, mATe lITIo AlekhavA mATe Ano upayoga karAto. A loDhAnuM hoya che ane eno AkAra AgaLathI cIpiyA jevo hoya che. zAhI jenAthI akSaro pADavAmAM Ave te. "jitanA kAjaLa boLa, tethI dUNA guMda jhaboLa, jo rasa bhAMgarAno bhaLe, akSare akSare dIvA baLe" kAjaLa tAMbA athavA kAMsAnA dIvAmAM talanuM tela laI dIvo peTAvavAmAM Ave tene cAre bAjuthI DhAMkI daI uparanI bAjue kAMsAnI thALI dharI meza (kAjaLa) bhegI karavI. aMdAje eka zera jeTaluM tela baLe tyAre eka tolA jeTalI meza taiyAra thAya. 100 grAma meza dITha 150 grAma hIrAboLa ane 250 grAma dezI bAvaLa ke lImaDAno guMdara levo, kAjaLane gaumUtramAM kalavavI, hIrAbeLa ane guMdarane 1216 kalAka pANImAM palALIne narama banAvavA. pachI traNene trAMbA-loDhA ke kAMsAnI kaDAImAM kapaDAthI gALIne bheLavavI. pachI e mizraNane trAMbAnI khoLI caDAvelA lImaDAnA ke akIkanA lAkaDAnA ghUMTAthI 80 thI 100 kalAka ghUMTavAmAM Ave tyAre asala dezI sAhI taiyAra thAya. ghUMTAtA ghUMTAtA temAM pANI svayaM zoSAI jAya tyAre tene sukAvI devI. emAM jarUra hoya tyAre pANI nAMkhI bhIMjAvIne ghUMTavAthI lakhavAnI zAhI taiyAra thAya che. A zAhI seMkaDo varSa sudhI Take che. jo bhAMgarAno rasa maLe to uparyukta traNa vastu nAMkhatI vakhate ja nAMkhavo jethI zAhI ghaNI ja bhabhakAvALI ane tejadAra thaze. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 66) sonerI rUperI zAhI svaccha guMdaranA pANIne kAcanI athavA bIjI koI sArI rakAbImAM copaDatA javuM ane sonAnI ke cAMdInI je zAhI banAvavI hoya teno varaka (varakha) laI tenA upara vaLe nahIM tevI rIte lagADavo ane AMgaLAthI tene ghUMTavo. A pramANe karavAthI thoDI vAramAM ja teno bhUkA thaI jaze. tadanaMtara punaH paNa guMdara lagADI varaka lagADatA javuM ane ghUMTatA javuM. A rIte taiyAra thayelA bhUkAmAM sAkaranuM pANI nAkhI tene halAvI devo. jyAre bhUko TharIne nIce besI jAya tyAre temAMnuM pANI dhIre dhIre bahAra kADhavuM. Ama traNa cAra vAra karavAthI je sonA cAMdIno bhUko rahe e ja ApaNI taiyAra zAhI. AmAM sAkaranuM pANI nAkhavAthI guMdaranI cIkAzano nAza thAya che ane sonA - cAMdInA tejano hrAsa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana papa thato nathI. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 66) sonerI agara rUperI zAhIthI lakhavAnA pAnAone kALA, jU, lAla, jAmalI Adi raMgathI raMgI ghUMTavA pachI sonerI zAhIthI lakhavuM hoya to haritAlA ane rUperI zAhIthI lakhavuM hoya to saphedAthI akSaro lakhI te akSaro bhInA hoya tyAre ja tenA upara sonA cAMdInI zAhIne pIMchI vaDe pUravI sukAyA bAda te pAnAMne akIka ke kasoTInA ghaMTA vaDe ghUMTavAthI te akSaro opa caDAvela sonA rUpAnA ghareNAnI mAphaka tejavALA dekhAze. sonA rUpAnI sahIvALApatro vadhAre Take che. suvarNAkSarIya lekhanakaLA zrutajJAnane zatAyu ke sahastrAyu bakSanAra che. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 17) hiMgaLoka - kAco hiMgaLoka je gAMgaDA jevo hoya che ane jemAMthI vaidyo pAro kADhe che tene kharalamAM nAkhI temAM sAkaranuM pANI nAkhI khUba ghUMTavo pachI tene TharavA. daI upara je pILAza paDatuM pANI hoya tene bahAra kADhI nAMkhavuM. punaH temAM sAkaranuM pANI nAkhI khUba ghUMTavA TharyA pachI upara Avela pILAza paDatA pANIne pUrvavat, bahAra kADhI nAkhavuM. A pramANe jayAM sudhI pILAzano bhAga dekhAya tyAM sudhI karyA karavuM. A rIte vIsa - pacIsa vakhata karavA para zuddha lAla surakha jevo hiMgaLoka thAya che. te zuddha hiMgaLokamAM sAkaranuM pANI ane guMdaranuM pANI nAkhatA javuM e vakhate eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke guMdaranuM pramANa vadhAre na thAya. te mATe vaca - vaca mAM khAtarI karatAM rahevuM. eTale ke eka pAnA upara te hiMgaLokanA AMgaLI vaDe TIkA karI te pAnAne havAvALI jagyAmAM bevaDuM vALIne mUkavuM jo te pAnuM na cuMTe to guMdaranuM pramANa vadhAre nathI thayuM ema samajavuM ane nakhathI khotaratAM sahajamAM UkhaDI jAya to guMdara nAkhavAnI jarUra che ema jANavuM sAkaranuM pANI eka be vakhata ja nAkhavuM. A pramANe taiyAra thayela hIMgaLokano upayoga lAla zAhI rUpe karAya che. haritAla - dagaDI ane varagI be prakAranI haritAla paikI ApaNA pustaka saMzodhanamAM varagI haritAla UpayogI che. Ane bhAMgatA vacamAM sonerI varakanA jevI patrIo dekhAya che mATe tene vAgI haritAla e nAmathI oLakhavAmAM Ave (kRta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 66) A haritAlane kharalamAM nAkhI tene khUba jhINI vATavI ane tene jADA kapaDAmAM jemAMthI ghaNI ja mahenate cALI zakAya tevA kapaDAmAM cALavI tyAra pachI kharalamAM nAkhI khUba lasoTavI pachI temAM guMdaranuM pANI nAkhatA javuM ane ghUMTatA javuM guMdarano bhAga vadhAre paDato na thAya e mATe vaca-vacamAM hiMgaLokanI peThe khAtarI karatA rahevuM. | (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 66) saphedo - raMgavA mATe je sUko saphedo Ave che, temAM guMdaranuM pANI nAkhI khUba Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ghuMTavAthI taiyAra thatAM teno pustaka saMzodhana mATe upayoga karAya che. aSTagaMdha-maMtrAkSaro lakhavA mATe Ano upayoga karavAmAM Ave che. AmAM agara, tagara, gorocana, kastUrI, raktacaMdana, caMdana, siMdUra ane kesara e ATha dravyonuM mizraNa thavAthI tenuM nAma aSTagaMdha kahevAya che. cakSakaIma - Ano upayoga paNa maMtro lakhavA mATe karAya che (1) caMdana (2) kesara (3) agara (4) barAsa (5)kasturI (6) maracakaMkola (7) gorocana (8) higaLoka (9) rataMjaNI (10) sonAnA varaka ane (11) aMbara A agiyAra dravyanA mizraNathI bane che. upara batAvela vidhithI taiyAra thayela zAhI hIMgaLoka, haratAla, saphedA Adine eka thALImAM tela copaDI temAM tenI vaDIo pADI sUkAvI devI pachI jayAre jarUra paDe tyAre temAM mAtra pANI nAkhavAthI ja te kAmamAM AvI zakaze. lipyAsana - khaDiyo lipyAsana eTale lipine dRzyarUpa dhAraNa karavA mATenA mukhya sAdhana zAhInuM Asana sidhyAsanaM mImAnanamitva' zAhIne bharavAnuM - rAkhavAnuM sAdhana. chaMdaNa ane sAMkaLa - chaMdaNa eTale khaDiyAnuM DhAMkaNa ane khaDiyAne laI - javA - lAvavAmAM ke te Thokare na caDe e mATe tene UMce laTakAvavAmAM sagavaDa rahe e mATe tenA gaLAmAM sAMkaLa bAMdhavAmAM AvatI. hastaprata surakSAnA upAyo : havIyAgo - kaMbIkA - tADapatrIya likhita pustakanA rakSaNa mATe tenI upara ane nIce lAkaDAnI cIpo - pATIo rAkhavAmAM AvatI, te kaMbikA che. sUtrakAre badhAM upakaraNo ratna ane vajamaya varNavelAM che, sAdI daSTie vicArIe to e ullekha tADapatranAM pustakone barAbara baMdha bese evA che. tADapatra vagerenA pustakanA rakSaNa mATe upara nIce je be pATIo rAkhavAmAM Ave che tenuM nAma kaMbikA che. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 66) jo ke pU. sA. zrI malayagiri sUrijI ma. e TIkAmAM 'nDiH pRSThaH ti mAva:' arthAt be kaMbikA eTale be pUThAM arthAt pustakanI be pUThe eTale ke upara - nIce mUkAtI lAkaDAnI be pATIo ke pAThAM athavA pUThAM ema dvivacanathI jaNAvyuM che. eTale e ThekANe kaMbikA zabdano artha pustakanA rakSaNa mATe tenI upara nIce rakhAtI pATIo ja karavo joIe. A pATIono upayoga tenA upara pAnAM rAkhI pustaka vAMcavA mATe paNa thaI zake che. kaMbIkAthI pAnAo vaLe nahi, phATe nahi, havAthI UDe nahi arthAt surakSita rahe che. doro - tADapatrIya pustako svAbhAvika rIte pahoLAImAM sAMkaDA ane laMbAImAM vadhAre pramANamAM hoI tema ja tenAM pAnAmAM kAgaLanI jema eka bIjA ne vaLagI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pa7 rahevAno guNa na hovAthI tenAM pAnAM khasI paDI vAraMvAra seLabheLa ke astavyasta thaI na jAya ane pAThanapaThanamAM vyAghAta na paDe, e mATe pustakanI laMbAInA pramANamAM pAnAnI vacamAM eka agara be kANAM pADI temAM kAyamane mATe lAMbo doro parovI rAkhavAmAM Avato. A rivAja kAgaLa upara lakhAtAM pustako mATe zarU zarUmAM cAlu rahevA chatA enA pAnAM pahoLA hoI tADapatrIya pustakonI jema ekAeka tenA khasI paDavAno ke seLabheLa thaI javAno saMbhava nahi hovAthI Aje lupta thaI gayelo jaNAya che. paNa e rivAjanI yAdagIrI rUpe kAgaLanI ghaNI hastapratomAM lahiyAo pAnAnI vacamAM ) [ ] AvA athavA citravicitra AkAranI korI jagyAo rAkhatA AvyA che. mAtra ApaNI cAlu 20 mI sadImAM ja A rivAja gaNa tema ja lagabhaga adazya thaI gayo che enuM eka kAraNa e che ke pAnA chUTAM rAkhavAnI paddhati ane pAnA chUTAM rAkhavAnI e paddhati paNa eka pAnuM hAthamAM rAkhIne vAMcavAnI sagavaDane lIdhe zarU thaI hoya ema lAge che. | (sanmati prakaraNa pR. 38) granthi - tADapatranA pAnAmAM parovAtA dorAnI zarUAtamAM ane cheDe doro parovyA pachI te nIkaLI na jAya te mATe je be lakhoTA ke tenA jevuM bIjuM kAMI bAMdhavAmAM AvatuM tenuM nAma sUtrakAre graMthi ApyuM che. atyAre upalabdha thatAM tADapatromAM A graMthi maLI Ave che. (sanmati prakaraNa pR. 38) Ama rAyapraznIya sUtramAM pustakanA sarva sAdhanono ullekha che. tenuM ahIM saMkSipta varNana karyuM che. pustaka rakSaNa - hastalikhita pustakonI zAhImAM guMdara Avato hovAthI varSARtumAM te coMTI javAno bhaya rahe che. mATe te RtumAM pustakone havA na lAge tema surakSitA rAkhavA joIe A ja kAraNathI hastalikhita pustakone sArI rIte majabUta bAMdhI kAgaLanA, cAmaDAnA ke lAkaDAnA DAbaDAmAM mUkI kabATamAM ke majUsa (maMjUSA) mAM surakSita rIte rAkhavAmAM Ave che. tema ja khAsa prayojana vagara varSARtumAM varasAda na varasato hoya tyAre paNa likhita pustaka bhaMDArone ughADavAmAM AvatA nathI. koI pustakanI zAhImAM guMdarano bhAga pramANa karatAM vadhAre paDelo hoya ne cipakavAno bhaya lAgato hoya to tenAM pAnAo para gulAla chAMTI devo - bhabharAvavo eTale coMTI javAno bhaya alpa thaI jaze. eMTeluM pustaka - agara koI paNa rIte pustaka coMTI gayuM hoya to te pustakane pANIyArAnI korI jagyAmAM havA lAge tevI rIte athavA pANI bharyA bAda khAlI karela havAvALI mATalI ke ghaDAmAM mUkavuM pachI tene havA lAgatAM te pustakanA eka eka pAnAne phUMka mArI dhIre dhIre ukhADatA javuM jo vadhAre coMTI gayuM hoya to vadhAre vAra havAmAM rAkhavuM paNa ukhADavA mATe utAvaLa na karavI. A upAya kAgaLanA pustaka mATe samajavo. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta - jo tADapatranuM pustaka coMTI gayuM hoya to kapaDAne pANImAM bhIMjavI tene pustakanI AsapAsa lapeTavuM jema jema pAnAM havAvALAM thatA jAya tema tema ukhADatA rahevuM. tADapatrInI zAhI pAkI hovAthI tenI AsapAsa bhInuM kapaDuM lapeTavA chatAM tenA akSaro kharAba thavAno bhaya raheto nathI. tema ja varSamAM ekAda vakhata badhA pustakonuM paDilehaNa karI tApamAM rAkhavA, jethI bheja vagere lAgyA hoya te dUra thaI jAya. ghoDAvaja - kapaDAM pustako vageremAM jIvAta na paDe te mATe ghoDAvajanuM cUrNa pAtaLA sutarAu kapaDAmAM bAMdhI nAnI nAnI poTalIo banAvIne pustakonI vacce rAkhavI jethI jIvAta paDe nahi. ekAda varSe ghoDAvajanI asara ochI thAya mATe varase badalAvI nAkhavI. tamAkunI poTalI paNa rAkhI zakAya. lahiyAo paNa graMtha saMrakSaNa mATe emanA lakhelA pustakonAM chellA pAne khAsa enI noMdha lakhatA je nIce mujaba che. ___ aSTadoSAnmativibhraMmAdvA, yadarthahInaM likhitaM myaatr| tanmArjayitvA parizodhanIyaM, kopaM na kuryAt khalu lekhakasya ||1|| yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitaM myaa| yadi zuddhamazuddhaM vA, mama doSo na dIyate||2|| jale rakSet sthale rakSet, rakSet shithilbndhnaat| murkhahaste na dAtavyA, evaM vardAta pustiel/I3II agne rakSet jalAd rakSeda, mUSakAcca vishesstH| kaSTena likhitaM zAstraM, yatnena ripabita Is|| bhagnapRSThikaTigrIvA, vakradRSTiradhomukham / kaSTena likhitaM zAstraM yatnena ripabitaUIII udakAnilacaurebhyo, mUSakebhyo vishesstH| kaSTena likhitaM zAstraM, yatnena paripaliyeAdhi | baddhamuSTikaTigrIvA, mandadRSTiradhomukham / kaSTena lakSyate (likhyate) graMthaH yatnena pripaalyet||7|| e padyono sAra A pramANe che. A pustakane bahu kaSTathI lakhyuM che lakhatAM lakhatAM pITha, Doka, keDa vAMkA vaLI gayA che; najara vAMkI thaI gaI che, nIcuM moDhuM rAkhIne. lakhyA ja karyuM che. mATe AvA moMghA pustakane pANIthI, agnithI, havAthI, uMdarathI, jalathI ane corathI bacAvavuM. DhIlA baMdhanamAM bAMdhI eno nAza na karatAM yatnathI rakSaNa karavuM. ame to abhaNa chIe eTale jevuM sAme pustaka AvyuM tenI tevI ja nakala karI che. kyAMya bhUla hoya to paMDitoe kopa na karatAM sudhArI levI. | (sanmati prakaraNa pR. 43). abhaNa manAtA lahiyAe A zloka lakhyA hoya e eka Azcarya che. A koI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pa9 pAse lakhAvIne lakhyA hoya athavA lakhanAra lahiyo abhaNa nahi hoya. TUMkamAM kaSTapUrvaka lakhAyelA mahAmUlA pustakonI surakSA karI naSTa thatA aTakAvavA joIe. jenautalekhana ane sajAvaTa para eTaluM dhyAna ApavAmAM AvatuM hatuM ke ekavAra jovA mAtrathI enI sughaDatA suMdaratAnA AdhAre ja khabara paDI jAya ke A jenauta che ke anya. pUrvAcAryoe jeTaluM dhyAna lekhana para ApyuM teTaluM ja dhyAna saMrakSaNa para ApyuM graMthone rezamI athavA lAla moTA kapaDAmAM lapeTIne khUba majabUtIthI bAMdhIne lAkaDA athavA kAgaLanI banela peTIomAM surakSita rAkhavAmAM AvatA hatA. jJAnane ja samarpita jJAnapaMcamI jevA tahevAro para te graMthonuM pratilekhana - paDilekhana - pramArjana karavAmAM AvatuM hatuM. (mRta sAgara - mR. 130) jJAna paMcamI - kArtika zukla paMcamI jJAnapaMcamInA nAme oLakhAya che. A tithinuM mahAbhya dareka zukla paMcamI karatAM vizeSa manAya che. tenuM kAraNa eTaluM ja ke varSARtune lIdhe pustaka bhaMDAromAM pesI gayelI havA pustakone bAdhakartA nA thAya. mATe te pustakone tApa khavaDAvavo joIe jethI temAMno bheja dUra thatAM pustaka potAnA rUpamAM kAyama rahe. tema ja varSARtumAM pustaka bhaMDArane baMdhabAraNe rAkhelA hoI ughaI Adi lAgavAno saMbhava hoya te paNa dhULakacaro Adi dUra thatAM dUra thAya. A mahAna kArya sadAne mATe ekaja vyaktine karavuM agavaDa bharyuM ja thAya. mATe kuzaLa jenAcAryoe dareka vyaktine jJAnabhaktinuM rahasya ane te dvArA thatA phAyadAo samajAvI te tarapha AkarSavA prayatna karyo. te divasane mATe loko paNa potAnA gRhavyApArane choDI yathAzakya AhArAdikano niyama karI pauSadhavrata svIkArI pustaka rakSAnA mahAna puNyakAryamAM bhAgIdAra thAya che. varSAne lIdhe temAM pesI. gayelA bhejane dUra karavA sahuthI sarasa anukULa ane vahelAmAM vahelo samaya kArtika mAsa ja che. temAM zaradaRtunI proDhAvasthA, sUryanA prakhara kiraNo tema ja varSARtunI bhejavALI havAno abhAva che. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 12 pR. 67) sAthe cAturmAsa cAlu hovAthI gurUbhagavaMtonuM mArgadarzana paNa maLI rahe che. ughaI Adi jIvAta na thAya enuM dhyAna rAkhavAthI ahiMsAnuM pAlana paNa ApoApa thaI jAya che. A rIte jJAna paMcamInuM khUba mahattva che. hastaprata saMbaMdhI keTalAMka pAribhASika zabdo.(mu.vi.ka. mArca 2006 pR. 4ra) 1 prati- hastalikhita pustakane prati nAmathI oLakhavAmAM Ave che. pratino artha pratikRti, pratibiMba ke pratinidhi thAya che, jene ApaNe Adarza ke nakala kahIe chIe. eka pustaka parathI je bIjuM pustaka lakhavAmAM AvyuM hoya te bIjuM pustaka mULa pustakane sthAne upayogamAM AvatuM hovAthI tenuM nAma pratikRti, pratibiMba ke pratinidhi barAbara baMdha bese che. graMthakAre taddana navuM ja pustaka lakhyuM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hoya te paNa pratinI koTinuM che; kAraNa ke e graMthakAranA vicAradehanuM pratinidhi che. prati zabda pratikRti, pratibiMba ke pratinidhino TUMko zabda che. jema zuklane badale zu. ane divasa ne badale di. lakhAya che tema AkhA pratikRti vagere zabdo lakhavAne badale prati. zabda rUDha thaI gayo che. ane te eka khAsa judA zabda tarIke gaNAvA lAgyo che. 2 hAMsiyo-jibbA-hastalikhita pustakanI be bAjue rakhAtA mArjinane 'hAMsiyo' kahevAmAM Ave che ane tenI upara nIcenA bhAgamAM rakhAtA mArjinane 'jilpA" (saM. nikUvA, pra. niramA = gu. jIbha) tarIke oLakhavAmAM Ave che. 3 huMDI - pustakanA hAMsiyAnI uparanA bhAgamAM graMthanuM nAma, patrAMka, adhyayana, sarga, ucchavAsa vagere lakhavAmAM Ave che tene ThaMDI kahe che. 4 bIjaka - graMthonA viSayAnukramane 'bIjaka' nAmathI oLakhAvAmAM Ave che. 5 graMthAOM - pustakanI aMdara akSara gaNIne ullikhita zloka saMkhyAne "graMthAruM" kahe che ane pustakanA aMtamAM ApelI graMthanI saMpUrNa zlokasaMkhyAne 'sarvAgraM." athavA 'sarvagraMthArga' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 6 niryuti tathA bhASya - jena mULa Agamo upara racAyelI gAthAbaddha TIkAne 'niryukti" kahevAmAM Ave che. jenA mULa Agama ane niryakti A baMne upara racAyelI vistRta gAthAbaddha vyAkhyAne 'bhASya' ane 'mahAbhASya" nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 7 vyAkhyA sAhitya - jena AgamAdi graMtho para je nAnI moTI saMskRta vyAkhyAo hoya tene vRtti, TIkA, vyAkhyA, Tippanaka, avacUri, vArtika, avacUrNa, viSamapadavyAkhyA, viSamapadaparyAya Adi nAma ApavAmAM Ave che. 8 saMgrahaNI jena mULa AgamonI gAthAbaddha viSayAnukramaNikAne tema ja sAkSAta. viSaya varNanAtmaka gAthAbaddha prakaraNane tathA keTalIka vAra prAkRta-saMskRta mizritA saMkSipta vyAkhyAne paNa saMgrahaNI nAma ApavAmAM Ave che. hastapratonA prakAra : hastapratonA prakAra : mukhyatve be prakAra che. AMtarika prakAra ane bAhya prakAra. 1) AMtarika prakAra - pustakanI lakhavAnI Dhaba uparathI paDelA prakAro. pustako aneka rUpe lakhAtA hatA jema ke tripATha, phUDa, citra pustaka vagere. a) tripATha - je pustakamAM vacce moTA akSarathI mULa graMtha tenI upara ane nIce tenI TIkA ke Tabo lakhavAmAM Ave ema traNa paTa - vibhAga mAM lakhAya tene tripATha ke tripATa kahevAmAM Ave che. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 12-41) ba) paMcapATha - je pustakanI vacamAM moTA akSarathI mULa graMtha ane tenI upara nIce tathA be bAjunA hAMsiyAmAM ema pAMca paTe - vibhAge lakhyuM hoya tene paMcapATha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 61 ke paMcapATa kahevAmAM Ave che.(zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 12-41) ka) mUDa - je pustakamAM koI paNa jAtanA vibhAga sivAya saLaMga lakhavAmAM AvyuM hoya tene sUDa kahevAmAM Ave che. A sUDano zabdArtha kaLI zakAto nathI, paNa kadAca sUtra - sUtta ane sUDa thayuM hoya. eTale ekalAM mULa sUtro ke ekalo mULa bhAga ja lakhavAmAM Avyo hoya tenA uparathI A zabdano pracAra thayo hoya ane tene badhe lAgu karavAmAM Avyo hoya, athavA sUtaranA tAMtaNAnI peThe sIdhuM lakhANa hovAthI paNa suDa kahevAyuM hoya (sanmati prakaraNa pR.11) zUDa (zuDha) UbhI lakhAyela.(mRta sAgara - mR. 127). Da) citra pustaka - e nAmano Azaya mukhyatve lakhANanI khUbIthI svayaM utpanna thatAM citrothI che. keTalAka lekhako pustaka lakhatAM akSaronI vacamAM evI cIvaTathI ane khUbIthI khAlI jagyA choDe che ke jethI aneka jAtanI citra cokaDIo corasa, trikoNa, SaTToNa, vaja, chatra, svastika, agnizikhA, OM, hiM vagerenI AkRtio temaja lekhake dhArelI vyaktinuM nAma, zloka, gAthA vagere ApaNe joI vAMcI zakIe. AvI AkRtione ke citrone muni zrI puNyavijayajIe 'riktalipicitra' nA nAmathI oLakhavA jaNAvela che. A ja pramANe keTalAka lekhako kALI zAhIthI saLaMga lakhAtA lakhANanI vacamAMnA amuka akSarone evI cIvaTathI ane khUbIthI lAla zAhI vaDe lakhe che ke jethI tene jonAra e lakhANamAM aneka prakAranI citrAkRtio temaja bloka vagere joI zake. A prakAranA citrone lipicitra tarIke oLakhavAmAM Ave che. (zruta vizeSAMka kalyANa mArca 2006 pR. 12-4ra) amuka pratomAM madhya ane pArzvaphallikAonuM khUba ja kalAtmaka rIte citraNa karAyeluM jovA maLe che. keTalIka vakhata AvI prato sonA - cAMdInA varakha ane abhrakathI suzobhita jovA maLe che. AvI prato khAsa karIne vikrama saMvata 15 thI 17 mI sadI daramyAnanI jovA maLe che. amuka pratonA prathama tathA aMtima pRSTho upara paNa khUba ja suMdara raMgIna rekhAcitro dorAyelAM jovA maLe che. jene citrapRSThikAnA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. sacitra prata - citrita pratonI paNa potAnI alaga ja vistRta kathA che. pratomAM maMgalasthAnIya ekAda bethI mAMDIne moTA pramANamAM suvarNa zAhI tathA vividha raMgothI banAvela sAmAnyathI mAMDI khUba ja suMdara surekha citro dorAyelA maLe che. AlekhananI cAre bAjunI khAlI jagyAmAM vividha prakAranI suMdara vela - latA - maMjarI tathA anya kalAtmaka citro paNa dorAyelA jovA maLe che. jenA citrazailI, koTA, mAravADI, jayapurI, buMdI vagere aneka zailIomAM citrita prato. maLe che. I) suvarNAkSarI - ropyAkSarI pustako - sonerI - rUperI zAhIthI lakhelA pustako. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pha) pUlAkSarI - sUkSmAkSarI - moTA akSare ane jhINA akSare lakhelA pustako. 2) bAhya prakAra - tADapatronI laMbAI ane pahoLAIne AdhAre paDelA prakAra. AcArya haribhadra potAnI dazavaikAlika TIkAmAM (patra - 25) prAcInoe kahyuM che. ema kahI jaNAve che ke "gaDI rucchavi mu9 saMpurbhataEURT fchavADI | the putvathapaUIN, pavaravAmAM Ave tassAIII" arthAt pustakonA pAMca prakAra che gaMDI, kacchapI, muSTi, saMpuTaphalaka ane chedapATI. a) gaMDI pustaka - je jADAI ane pahoLAImAM sarakhuM ane lAMbuM hoya tenuM nAma gaMDI pustaka maMDI zabdano artha gaMDikA (kAtaLI) thAya che. ethI je pustaka caMDikA - gaMDI jevuM hoya ene gaMDI pustaka kahevAmAM AvyuM hoya ema lAge che. athavA graMthi uparathI gaMThi thaIne tenuM bhaSTarUpa gaMDI hoya? e graMthino artha parva - kAtaLI ke gAMTha thAya che, eTale je pustaka kAtaLI jevuM ane jeTaluM hoya athavA jene bAMdhavAmAM viziSTa gAMThano upayoga thato hoya te gaMDI pustaka hoya ema jaNAya che. jena sAdhuo badho bhAra jAte upADatA hovAthI jemAM ghaNuM lakhyuM hoya ane pAnAM ochA hoya ane jene upADatAM pustakanI rakSA ane potAno vihAra avyAhatapaNe thato rahe tevA pustako pravAsamAM pAse rAkhatA nAnA tADapatranuM pacAseka pAnAnuM pustaka gaMDI pustakane barAbara maLatuM lAge che. (sanmati prakaraNa pR.9) ba) kacchapI pustaka - je pustaka cheDAomAM pAtaLuM hoya ane vacce upaselA jevuM hoya tenuM nAma kacchapI pustaka AnI AkRti kacchI kAcabIne maLatI AvatI haze tethI tene kacchapI kahyuM haze. A jAtanA pustakanA pAnAM kadAya goLA hoI cheDe vadhAre pAtaLAM haze. A jAtanuM pustaka jovAmAM AvyuM nathI. | (sanmati prakaraNa pR.9) ka) muSTi pustaka - je pustaka cAra AMgaLa lAMbuM hoya ane goLa ke corasa hoya tene muSTi pustaka kahevAmAM Ave che. sahelAIthI mUThImAM rahI zake evuM hovAthI ene muSTipustaka kahevAmAM AvyuM haze. jUnA bhaMDAromAM keTalAka nAnA nAnA guTakAo maLe che te A pustakanI koTImAM AvI zake. hAthanoMdha ke hAthapothI je haMmezA sAthe rAkhavAmAM Ave che ane jemAM haMmezAnI upayogI ghaNI paracUraNa bAbato lakhelI hoya che, te A pustakanA koTImAM AvI zake. (sanmati prakaraNa pR.9) (Da) saMpuTaphalaka - je pustakanI upara ane nIce be phalaka-pATiyAM ke pUThAM saMpuTanI peThe joDIne mUkelAM hoya che, te pustakane saMpuTaphalaka kahevAmAM Ave che. kadAca A pustakanI jAta atyAranA bAMdhelA pustakanA jevI hoya. lAkaDAnI pATIo upara lakhelA pustakanuM nAma "saMpuTaphalaka' che. yaMtra, bhAMgAo, jaMbudvIpa, aDhIdvIpa, lokanalika, samavasaraNa vagerenA citravALI kASTapaTTIkAone saMpuTaphalaka pustaka tarIke kahI zakAya. (sanmati prakaraNa pR.11) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 63 I chedapATI - je pustakanA pAnAM thoDAM hoI UMcuM thoDu hoya te chedapATI ke jivADI pustaka athavA je pustaka laMbAImAM game tevaDuM lAMbuM ke TUMkuM hoya, paNa. pahoLuM ThIka ThIka hovA sAthe jADAImAM pahoLAI karatAM, ochuM hoya te "chedapATI' pustaka. athavA sRpATi - eTale cAMcavALuM ethI je pustaka sRpATi jevuM hoya tenuM nAma sUpATi - chivADI pustaka che. (zruta vizeSAMka pR. 9) prAcIna lekhanasAmagrInI uparokta noMdha je ullokhene AdhAre levAmAM AvI che. e badhA vikramanI sAtamI sadI pahelAnAM che. graMthalekhananA AraMbhamAM A jAtanI keTalIye viziSTa lekhana sAmagrI haze je hAla nathI. uparokta pAMca prakAro sivAya vartamAnamAM anya prakAro paNa maLe che. 1) gola - pharamAna nI jema goLa kuMDaLI prakArathI kAgaLa ane kApaDa para lakhAyelA graMtho paNa maLe che. 20 mITara jeTalI laMbAI hovA chatAM tenI pahoLAI sAmAnya sarerAza ja hoya che. jena vijJapti patra, mahAbhArata, zrImad bhAgavata, janmapatrikA vagere kuMDalI AkAramAM maLatA rahe che. 2) gaDI - aneka prakAre gaDI karAyelA lAMbA-pahoLA vastra ke kAgaLanA paTTA paNa maLe che. sAmAnya rIte AmA yaMtra, koSTaka, ArAdhanA paTTa, aDhI dvIpa vagere AlekhAyela maLe che. 3) guTakA - sAmAnyarIte hastapatonA pAnAM khullAM ja hoya che paraMtu keTalIka vAra pAnAnI madhyamAM silAI karIne athavA bAMdhIne pustakAkAre be bhAgomAM vibhAjitA karI devAmAM Ave che. AvA pAnAvALI pratone guTakA tarIke oLakhAya che. A sivAya tAmrapatra ane zilA paTTa vagere paNa graMtho lakhAyela maLe che. pUnA kAtrajanA derAsaramAM bhIMta para AgamagraMtho lakhelA che. pAlItANA jaMbudvIpanA derAsaramAM paNa bhIMta para Agama lakhelA che. AgamamaMdira paNa che. devalAlImAM paNa digaMbara derAsaramAM bhIMta para Agama lakhela che jene zilA lekhanamAM gaNI zakAya. A rIte hasta lekhananA vividha prakAro rahelA che. hastalikhita graMthono mahimA - hastalekhanano mahimA mAIkrophilma, DijiTala kopI ke kaMpyuTarAIjhanA Adhunika kALamAM hastalikhita graMtha AuTa opha DeTa gaNavAmAM Ave che. paraMtu mAIkrodRSTithI vicArazuM to tenI upayogitA samajAI jaze. mAIkrodaSTinA keTalAka muddA A pramANe che. 1) mAIkro philma ke sI.DI. no upayoga - agnikAya jIvonA rakSaka sAdhu bhagavaMto je ApaNA ghare gocarI vahoravA Ave ne ApaNe lAITa karIe to gocarI lIdhA vagara pAchA vaLI jAya teo teno upayoga kevI rIte karI zake? 2) AjanA sAdhanomAM eTalo jhaDapabhera pheraphAra thaI rahyo che ke 20 varSa pahelA. vaparAtA keTalAya sAdhano TeparekorDa vagerenA riperiMga karanArA koI mANasa Aje Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta maLatA nathI. e ja rIte pacIza - pacAza varSa pachI sI.DI. ke mAIkrophilma paNa AuTa opha DeTa thavA mATe to ApaNe navAM navAM keTalA sAdhano pAchaLa doDavAnuM. 3) vaLI kyAreka lAITa na hoya to graMthanuM saMzodhana karavA sI.DI to kAma nahi lAge tyAre zuM karavuM? 4) chApeluM pustaka jhaDapathI taiyAra thAya paNa kAgaLamAM kemikala, zAhI paNa kemikala (rAsAyaNika) hovAthI vadhAremAM vadhAre 100 varSamAM pustaka khalAsa thaI jAya. paraMtu tADapatra para lakhAyela pustakanuM AyuSya hajAro varSathI paNa vadhu che. I. sa. nI bIjI sadInA manAyelA tADapatronA ane cothI sadInA manAyelA bhojapatranA likhita pAnAM Aje paNa upalabdha che. pAMdaDA sauthI vadhAre TakAu ane sastAM hatAM. I. sa. pAMcamAM saikAnA kAgaLanA pustako (hastaprato) Aje paNa maLe che. kyA kAgaLa uttama che enuM varNana AgaLa AvI gayuM che. 5) chApela pustako ekane badale aneka maLatAM hovAthI ene sAcavavAnI joIe evI darakAra rahetI nathI. khovAI jaze to bIjuM maMgAvI levAze e bhAvanAne kAraNe jematema rakhaDatuM paNa mukAI jAya che. hAthe lakhela pustakanI bIjI nakala maLavAnI nA hovAthI sAcavavA mATenI khUba ja kALajI rahe che. 6) chApela pustakamAM thayelI eka bhUla pAMcaso, hajAra ke jeTalI nakala chApI hoya teTalA badhAmAM rahe che. jyAre hastalikhita daza-visa prata ekaThI karI hoya temAM bhUla hoya to judI judI hoya ethI sAco pATha tAravI zakAya. (meM mArA pAThAMtara viSayakanA prakaraNamAM be hastapratonuM pAThAMtara karyuM temAM 144 gAthAmAM pheraphAra hatA. temAMthI keTalAka artha paNa spaSTa thayA. vistArabhayanA kAraNe e prakaraNa ahIM nathI mUkyuM.) 7) aMtamAM A badhA karatAMya caDiyAtuM kAraNa e che ke bhagavAna mahAvIra paramAtmA to sarvajJa hatA. emanA jJAnamAM AjanuM kaMpyuTara na hatuM? chatAM emaNe e rasto kema batADI na rAkhyobasa sarvajJa je na darzAve te hitakArI kyAMthI hoya ? (zruta vizeSAMka kalyANa pR. 1-41) A badhI bAbatothI siddha thAya che ke hastalikhita graMtha ja zrutarakSA mATeno zreSTha upAya che. atyAranA saMjogomAM chApela karatAM lakhela sAhitya cAlIsa pacAsa gaNI kiMmate taiyAra thaI zake che. kadAca 100 gaNI kiMmata ApavI paDe, to paNa lakhAvavAnuM kAma cAluM rAkhavuM joIe. chapAyeluM pustaka rUpuM kahevAtuM hoya to lakhAyela pustaka sonuM motI athavA hIrA che." (zruta vizeSAMka kalyANa pR. 12-41) zaktisaMpanna zrAvakoe hastalikhita Agamo taiyAra karIne sAcavavA joIe. pUrvAcAryo A bAbata sArI rIte jANatA hatA tethI pustaka ke hastapratA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 65 lakhavA/lakhAvavAnI preraNA karatA hatA jene kAraNe jaina sAhitya sarvAdhika hatuM. zrI devardrigaNi kSamAzramaNe 1 karoDa graMthanuM lekhana karAvyuM hatuM temAM pUjaya haribhadrasUrIzvarajIe 1444 prAyazcita rUpe svahaste lakhelA graMtho umeryA bIjA anekonA paNa graMtho umerAIne jaina sAhitya samRddha banatuM cAlyuM. paNa muslima bAdazAhonA samayamAM 6/6 mahinA sudhI sainyanA rasoDAmAM iMdhaNa tarIke dharmagraMtho bALavAmAM AvyA jene kAraNe mAMDa aMdAjita 15 hajAra graMtho bacyA. (sanmati prakaraNa pR. 11) je bacyA enA AdhAre paNa sAhitya sarjananI prakriyA cAlu ja rahI cha jene kAraNe jaina sAhitya Aje paNa vizALa zreNImAM maLe che. anya kSetramAM pahoMceluM jaina sAhitya che. 1) amerikA - amerIkAnI yunivarsiTInI eka lAyabrerImAM 1 lAkha jaina hastalikhita graMtho che evuM jANavA maLyuM che. jo ke enI guptatA eTalI badhI rAkhavAmAM Ave che ke moTA bhAganA koine AnI gaMdha paNa AvavA na pAme evI sAvacetI rakhAya (zruta sAgara pR. 127) 2) jarmana - jarmananI yunivarsiTImAM 3600 jaina hastalikhita graMtho che. (zruta vizeSAMka kalyANa pR. 129) 3) laMDana briTIza rAja daramyAna khaMbhAtathI eka AkhI mAlagADI bharIne hastalikhita graMtho aMgrejoe paradeza mokalAvI dIdhA. (zruta vizeSAMka kalyANa pR. 129) bIjA kSetromAM paNa graMtho hoI zake . badhI hastaprato ke graMthone - lUMTa, dharatIkaMpa jevA kudaratI kopa, ke mAnava sarjita boMbadhaDAkA jevA kopathI bacAvavA mATe badhI prato eka ja jagyAe na rAkhatA alaga alaga jagyAe rAkhavI joIe. jo eka jagyA naSTa pAme to bIjI jagyAe rahelI hastaprato ugarI jAya mATe eka ja jagyAe badhI hastaprato na rAkhatA alaga alaga jagyAe rakhAya te hitAvaha che. "pUrvakALamAM ne haju thoDAM varSo pUrve prAyazcitamAM ravAdhyAyanI jema zloka lakhavAnuM kArya paNa apAtuM. suratanA eka jJAna bhaMDAramAMthI zrI dazavaikAlika sUtranI eka prata maLI che tenI prazastimAM lakhyuM che ke, A sAdhvI mahArAje prAyazcitamAM 100 dazavaikAlika lakhela che. temAMnuM A 9muM dazavaikAlika che.'' (zruta vizeSAMka kalyANa pR. 3) prAyaH dareka sAdhu - sAdhvI cAturmAsika ke sAMvatsarika AlocanAmAM AvAM prAyazcita le to hastapratomAM samRddhi to thAya paNa lakhavAne kAraNe citta ekAgra karavuM paDe che tethI svAdhyAya paNa sarasa thaI jAya. "hajI dazalAkha hastalikhita prato evI che jenI bIjI prata lakhAI nathI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jo tenI sArasaMbhALa nahIM levAya to teno nAza thavAno." | (zrata vizeSAMka kalyANa pR. 31) Ane mATe sAdhu - sAdhvI - zrAvaka - zrAvikAo eka eka hastaprata lakhavA ke lakhAvavAno saMklapa kare to zrutarakSAnuM kArya saraLa banI jAya. jena sAhityanI samRddha paraMparA pharIthI mahorI uThe. jJAnabhaMDAronI paraMparA A paMcamakALamAM kALanA prabhAve, jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanA (yAdazakti kSINa thavI) prabhAve jaina zAstranuM jJAna lupta thavAne Are hatuM tyAre pUjaya devardhvigaNi kSamAzramaNanI adhyakSatAmAM Agama jJAnane lekhita rUpa apAyuM. paNa e sAthe ja A pustakone sAcavavAnI samasyA UbhI thaI kAraNa ke jena sAdhuo aparigraha vratane varelA hovAthI anya vastuonI jema sAthe pustako paNa na rAkhI zake. tethI pustakonI jALavaNInuM kArya jaina dharmasaMghe upADI lIdhuM jene pariNAme jena jJAna bhaMDAro UbhA thayA. likhita paraMparA zarU thatA vidyA pravRttie vega pakaDyo. vaLI pustako lakhAvIne sAdhu - sAdhvIone arpaNa karavA te zrAvako mATenA sAta kSetromAMnuM eka gaNAyuM hovAthI lekhana pravRttimAM vRddhi thatI cAlI. vividha viSayo para pustako lakhAvA mAMDayA ane temanA saMgraha mATe jJAnabhaMDAronI saMkhyA paNa vadhavA lAgI. zvetAMbara paMthamAM gujarAta ane rAjasthAnamAM Thera Thera bhaMDAro che. jemAMnA mukhyatve jesalamera, pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI vagere 11 mI thI 15 mI sadI sudhInI tADapatrIya hastaprato mATe jANItA che. bIjA nAnA jJAnabhaMDAromAM 15 thI 17 mI sudhInI kAgaLanI hastaprato sacavAyelI che. digaMbarano mukhya jJAna bhaMDAra dakSiNa bhAratamAM "aDabidrI' ke "muDabadrI' mAM che. jena jJAna bhaMDAronI vizeSatA e che ke temAM mAtra jena ja nahi paNa anya bhAratIya - darzana - dharma - saMpradAyanA, uparAMta anya viSayo paranA graMtho paNa saMdarbha ane tulanAtmaka abhyAsa mATe rAkhavAmAM AvatA. je jena dharmanI udAratA, vizALatA ane nikhAlasatAne pUravAra kare che. 'gujarAtI sAhityano ItihAsa' pR. 2 mAM lakhyuM che ke - prAcIna ane madhyakAlIna sAhityamAM dharma e prAbhAvika preraka baLa hatuM kema ke jIvananA aneka aMgo dharmaraMge raMgAyelA hatA. emAM vyApaka arthamAM dharmajIvana uparAMta AryadharmanA vividha saMpradAyono samAveza thAya che. pahelAM jena dharma laIe kema ke narasiMha pUrvenuM upalabdha sAhitya prAyaH jaina sAhitya che. enuM kAraNa e nathI ke jenetara sAhitya racAyuM ja nahi hoya, ema hovuM zakya ke saMbhavita nathI paNa jena jJAnabhaMDAronI sAmAjika saMgopana paddhatine kAraNe jena sAhitya vyavasthita Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 jIvavicAra rAsa eka adhyayana rIte sacavAyuM eTalo ja eno artha che. jenetara kRta je thoDuM sAhitya maLe che te paNa jena bhaMDAromAM sacavAyuM che te hakIkata A vidhAnanuM pramANa che." | (jena sAhityano ItihAsa pR. 2) jena bhaMDAromAM jIvanI mAphaka sAhitya kRtionuM jatana thayuM ethI jenakRtio sacavAI rahI." (jena sAhityano ItihAsa pR. 246) 'sAhitya bhaMDAra kholo to sAhityasevAnuM mUla aMkAya, zaiva, vaiSNava sAhitya sUkAyuM hatuM tyAre gujarAtI sAhityano ogha jenoe vaheto rAkhyo hato. jenoe rAsAomAM gAyelA DhAla, rAgiNI, lolaNI vi. dezaja DhAlo premAnaMde e dezaja DhAlomAM mahAkAvyo racyA. jenonA rAsAoe strI cAturI vi. nI kathAo ApI sAmaLabhaTTe evI kathAonA. mahAgraMtho racyA. gujarAtanA be mahAkavionA e jena RNa. sarasvatInA baMdha choDo, bhaMDAro kholI gho banI zake to sakala bhaMDArone ekatra karI eka mahAjJAna bhaMDAra sthApo. (jena sAhitya pariSadanA pramukhapadethI kavi nAnAlAla dalapatarAma sUrata 1980) A traNe avataraNathI jena jJAnabhaMDArano mahimA pragaTa thAya che. prAcIna jJAnabhaMDAro gujarAtamAM - pATaNa, pAlanapura, rAdhanapura, amadAvAda, kheDA,khaMbhAta, chANI, vaDodarA, pAdarA, darAparA, DabhoI, sinora, bharUca, surata vagere. mahArASTramAM - muMbaI, pUnA vagere. kAThiyAvADamA - bhAvanagara, ghoghA, pAlItANA, lIMbaDI, vaDhavANa kempa, jAmanagara, mAMgaroLa vagere. kacchamAM - koDAya. mAravADamAM - bIkAnera, jesalamera, bADamera, nAgora pAlI, jAlora, muMDArA, Ahora vagere. mevADamAM - udepura. mALavAmAM - ratalAma. paMjAbamAM gujarAnavAlA, hoziyArapura vagere. yu.pI. prAMtamAM - AgrA, zivapurI, kAzI vagere AgrAmAM - vijayalakSmI sUrInA jJAna maMdiramAM 8000 jeTalI hastalikhita prato ane 22000 pustako hatA. baMgALamAM - bAlucara, kalakattA vagere ahIM jJAnabhaMDAronAM sthAnonI je A yAdI ApavAmAM AvI che te badhAM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sthaLonA bhaMDAro atyaMta mahattvanA, temaja zvetAMbara mUrtipUjaka jainonA svAmItva heThaLa hatA. eTaluM ja nahi A yAdI paikI keTalAMka gAma zaheromAM be, cAra, pAMca ane daza karatAM paNa vadhAre ane vizALa jJAna saMgraho hatA. A ja ApaNI potAnI sAcI mUDI che. (sarvatIrtha saMgraha) arvAcIna jJAnabhaMDAro 1) kobAnuM kailAsasAgara sUri jJAna maMdira ahIM cAra vibhAga che. 1) devardrigaNi kSamAzramaNa hastaprata bhaMDAra 2) Arya sudharmA svAmI zrutAgAra 3) Arya rakSitasUri zodha sAgara 4) samrATa saMprati saMgrahAlaya 1) devardrigaNi kSamA zramaNa hastaprata bhaMDAramA 2,50,000 thI vadhu AgamAdi vividha viSayonI hastaprato saMgrahAyelI che. zAstrokta vidhithI sacavAyelI che. 3000 jeTalI tADapatrIya hastaprato saMgrahAyelI che. vartamAne saMsthA dvArA eka viziSTa prakArano progrAma taiyAra karAI rahyo che emAM hastalikhita pratone skena karIne e meTarane TekasTanA rUpamAM prApta karI zakAze. jene o. sI. Ara. nAmanA progrAmathI oLakhavAmAM Avaze. kALadoSathI lupta thaI rahelA jaina sAhityane sAcavavAno ane saMzodhanano prayatna thaI rahyo che. 2) Arya sudharmA svAmI zrutAgAramAM saMskRta, prAkRta, hindI, gujarAtI, rAjasthAnI, DhuMDhArI, baMgAlI, marAThI, uDiyA, maithilI, paMjAbI, tamila, telugu, malyAlama Adi bhAratIya bhASAono tathA aMgrejI, phreMca, jarmana, arabI, tibeTI, bhUtAnI Adi videzI bhASAonA 1,40,000 thI adhika pustako 27 vibhAga mAM rAkhavAmAM AvyA che. tethI A jJAnatIrtha jaina temaja bhAratIya vidyAnA vizvamAM agraNI kendra banI gayuM che. 3) Arya rakSitasUri zodha sAgaramAM saMzodhana karanArAo mATe adyatana kaMpyuTarAIjha vibhAga jemAM pustaka saMbaMdhI vigata tarata prApta thAya che temaja jarUriyAtavALA pAnA ke prata jherokSa karIne paNa apAya che. 4) samrATa saMprati saMgrahAlayamAM vividha prato - lipicitro, mUrti zilpa Adino saMgraha che. Ama A eka adyatana jJAna bhaMDAra che. ekapaNa divasanI rajA vinA A jJAnatIrthanA dvAra bAremAsa jijJAsuo mATe khullAM rahe che. 2) zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda ela.DI. InsTiTayuTa opha InDolojI (kastUrabAI lAlabhAIe pU. puNyavijayajI ma. preraNAthI 1956 mAM sthapAyuM) A saMsthAnA mukhya cAra uddezo che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 69 1) prAcIna hastapratone saMgrahavI ane sAcavavI 2) bhAratIya vidyA ane saMskRtinA abhyAsa mATe saMzodhakone suvidhA ApavI 3) atyAra sudhI aprakAzita rahelI mahattvanI hastapratonI saMzodhita AvRttio taiyAra karAvI prakAzita karavI. 4) saMzodhakonA saMzodhano ane abhyAsa lekho prakAzita karavA. vividha viSayo ane bhASAnI 75 hajAra prAcIna hastaprato ahIM che. vividha pratimAo kalAkRtio che. 40 hajAra mudrita graMtho paikI keTalAka to durlabha che. kula 42 vidvAnoe A saMsthA dvArA pI.eca.DI. nI upAdhi prApta karI che. lA. da. graMthamALAmAM 136 graMtho prakAzita thayA che. saMzodhana mAsika rUpe, vArSika rUpe niyamita pragaTa thAya che. AbadhI mAhitI zru. vi. 2006 nA AdhAre lakhI che. Ama hastaprata lekhana kaLA enI surakSAnA upAyo ane jJAnabhaMDArone kAraNe jena sAhitya gauravazALI sthAna prApta karyuM che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - 2 zrAvaka kavi RSabhadAsanuM vyaktitva, kavitva ane kartRtva kALa pravAha mATe koI kavie sAcuM ja kahyuM che ke "Men may come & Men may go but I go forever." "mANaso to Ave ne jAya che paNa huM to niraMtara vahyA ja karuM chuM." samayasAgaranuM aMtaHsthala mAnavamotIothI bharapUra che. samaye samaye temAMthI aneka mAnavamotI potAnA koI na koI Adarza laIne dharatI para Ave che ane potAnA camaka, teja ane nUrathI vizvane jhagamagAvI de che. zraddhA, niSThA, prema, ahiMsA, satya, jJAna jevA guNono amUlya khajAno vizva samakSa dharI AkhIe Alamane kRtArtha karI de che. A amUlya khajAno emanA prabaLa purUSArthanuM pariNAma hoya che. AvA mahApurUSo potAnI advitIya pratibhA vaDe Arya saMskRtinA pravAhane avirata vaheto rAkhe che. potAnA vANI vartanathI samAjamAM rUDha thayelI vikRtione ukhADe che. mAnavamanamAM svArthavRttinI je bharatI AvI hoya che emAM oTa lAvavAnuM kAma A mahAmAnava ja kare che. samAjamAM pesI gayelI saMpattinI upAsanAnI vRttine dUra karI savRttino praveza karAvavAnuM kAma paNa teo ja kare che. samAjamAM prasarelI kumatine saMskRtimAM pheravavAnuM kAma paNa temanuM ja. AvI virala vyaktionA samUhamAMthI Aje huM jeno paricaya karAvavA mAMguM chuM te che - sattaramI sadImAM vidyamAna hatA e zrAvaka kavi RSabhadAsa. "zrAvaka kavi RSabhadAsa" koI paNa vyaktino paricaya meLavavo hoya to enI vaMza paraMparA jovI joIe. mukhyatve janmavaMza ane vidyAvaMza e be Arya paraMparA ane AryasAhityamAM hajAro varSathI jANItA che. pANinIya vyAkaraNasUtramAM vighAnisaMgho putra 4/3/77 paNa eno ullekha che. eTale AvA be vaMzanI spaSTa kalpanA pANinIyathI paNa bahuja junI che. janmavaMza arthAt yonisaMbaMdha pradhAnapaNe gRhasthAzrama sApekSa che jayAre vidyAvaMza arthAt vidyAsaMbaMdha pradhAnapaNe gurUparaMparA sApekSa che. ahIM prathama kavinA janmavaMza vize ane pachI vidyAvaMza vize Alekhana prastuta karIza. janmavaMza vize lakhavAnuM hoya tyAre tenI eTale enI sAthe lohIno saMbaMdha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 dharAvatA tenA pitA, pitAmaha, prapitAmaha, putra, pautra, prapautra AdinA AdhAre vicAraNA karavI paDe ane vidyAvaMza mATe tenA gurU, magurU tathA ziSya, praziSya Adi gurUziSya paraMparAno vicAra karavAno hoya. zrAvaka kavi RSabhadAsanI vaMza paraMparA : 1) janmavaMza - kavinA pitAmaha emanA janmavaMza paraMparAno ullekha prAyaH emanI dareka kRtione aMte prApta thAya che. jemAMnI keTalIka kaDIone nIce kaMDArI che. a) dIpa jaMbUA mahiM kSetra bharatiM bhalo, deza gujarAtimAM soya gAlyuM, rAya vIsala vaDo catura je cAvaDo, nagara vIsala tiNaMI vegA - kumArapAla rAsA (kavi RSabhadAsa eka adhyayana - pro. DaoN. vADIlAla cokasI pR.2-3) ba) zrI saMghavI mahaIrAja vakhANa vIsalanagaranAvAsIjI, vaDA vIcArI samakita dhArI, mithyA mati gaI nhAsIjI. AzA - 'samakatasAra rAsa' (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 37) ka) prAgavaMsi saMghavI ja maIhaIrAje, teha karatA bahu dharmano kAjo, -zreNika rAsa (kavi RSabhadAsa 1 adhyayana - pro.vADIlAla cokasI pR. 12) Ama A kaDIonA AdhAre niSkarSa nIkaLe che ke kavinA pitAmaha jaMbudvIpanA bharata kSetra madhya gujarAta rAjyamAM AvelA visaladeva cAvaDAe vasAvela visalanagaranA rahevAsI, prAgavaMsI vIsA poravAlA jena vANika jJAtinA mahirAja saMghavI kavinA dAdA hatA. teo jaina dharmanA custa anuyAyI hatA. samakitI, svapatnIvratavALA, nizadina puNya dAnadharama karavAvALA, sAmAyika, pratikramaNa, trikALa jinapUjA karanAra, poSadha Adi zuddha kriyAo karanArA hatA. catura, zAstrArtha vicAranAra, zAha - saMghavI (saMgha kaDhAvavAne kAraNe saMghapati = saMghavaI = saMghavI) hatA. zatruMjaya, giranAra, Abu vagere sthaLe saMdayAtrA kaDhAvIne saMghatilaka karAvyuM hatuM. tethI te zrImaMta paNa hatA. khUba dharmanA kAryo karanArA hatA. dharmiSTha, dharmavRttivALA, dhArmika hatA. AcArya zrI vijayAnaMdasUrInA zrAvaka hatA. dAna, ziyaLa, tapa, bhAva e dharmanA cAra pAyAne anusaranArA mukhya zrAvaka hatA. kavinA pitAmahI - (dAdI) no ullekha kyAMya maLato nathI. kavinA mAtA pitA - kavinA mAtuzrIno nirdeza mAtra eka ja kRtimAM maLe che. saMghavI sAMgaNano suta kavi che. nAma tasa RSabhanadAsa jananI sarUpomene zira nAmI, joDyo bhAratano rAsa. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta - bharata bAhubali rAsa (kavivara RSabhadAsa - mohanalAla da. desAI pR. 53) mAtra nAma sivAya kavinA mAtuzrInI bIjI koI vigata prApta thaI zakI nathI paraMtu paraMparAgata suzrAvikA haze, dAna, zIla, tapa, bhAvarUpI dharmanA ArAdhaka haze. ema anumAna thaI zake. kavinA pitAzrIno ullekha jaina gUrjara kavio"nA "RSabhadAsa nA kRtisaMgrahamAM yatra - tatra-sarvatra rAsAkRtiomAM che. jIvavicAra rAsamAM 496 thI 49 gAthAmAM paNa emano paricaya che. kavinI kRtionA Adi aMtanA vivaraNanA AdhAre emanA pitAzrInI je rUparekhA maLe che te A pramANe che. kavinA pitAne dhana ane dharmano paraMparAgata vAraso maLyo hato. kavinA pitAnuM nAma sAMgaNa mahIrAja saMghavI che. teo pahelA visanagaramAM rahetA hatA. teo saMbhavataH vadhAre bahoLA ane jaldI dUjhatA vepArane arthe visanagarathI sthaLAMtara karIne khaMbhAta baMdara (akhAta) AvIne vasyA tyAM emane vepAra sArI rIte phaLyo jaNAya che. emaNe paNa saMgha kADhyo hato. (AnaMda kAvya mahodadhi moktika - jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverI pR. 4) dekhAve svarUpavAna hatA e 'samakitasAra rAsa mAM tArA putra chaI nayana bhalerA, sAMgaNa saMgha ga7dhorIjI' thI siddha thAya che. potAnA pitAnI mAphaka jJAtimAM AgevAna hatA. siMha samAna dharmamAM parAkramI hatA. evuM kavi 'sthUlibhadra rAsa rAsamAM Alekhe che. zrAvakanA guNothI samRddha hatA. paranArIne mAta -bahena samajanAra, paradhanane paththara samajanAra, hAMsI - ThaThThA - mazkarI na karanAra, vikathA na karanAra, prAyaH karIne asatya na bolanAra, tapa, japa, kriyA karanAra, bAvrata dhAraNa karanAra, trikALA jinapUjA karanAra, dAna, zIla, tapa bhAvatha yukta, puNya - dAna vagere karanAra, samakita sahita, pauSadhavrata, upavAsa, sAmAyika, pratikramaNa nitya karanAra tema ja jinavacana anurakta, sAdhu - saMtanA sevanahAra jIvadayA pALanAra ema aneka guNothI yukta hatA. arihaMta pUjaI nita Apa hAthaI." - potAnI jAte ja arihaMtane pUjanAra hatA. A paMktithI khyAla Ave che ke tyAre amuka loko jAte pUjA na karatA pUjArI vagere pAsethI pUjA karAvatA haze. kavino putra parivAra - ghari kamalA kaMtA ni bhrAtA, mAta, tAta suta sArojI, haI gaI ratha gayavari guNavaMtI, ati poDhI parivArojI -pUjAvidhi rAsa putra vinIta ghare bahuA, zIlavaMtI bhalI vahUa. - hitazikSA rAsa suMdara dharaNI re dIsaI sobhatA, bahaInI bAMdhava jonca, bAlika dIsaI re ramatAM bAraNaI, kuTuMbataNI kaI koDya. - vratavicAra rAsa Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 73 A gAthAothI emanA parivAranI nikhkhAMkita rekhAo citrita thaI che. emanA patnInuM nAma kamalA hovuM joIe. 'dhari kamalA kaMtA' (kamalAno eka artha lakSmI paNa thAya che) teo svarUpavAna, guNavAna, saubhAgyavAna hatA. tema ja paraMparA mujaba suzrAvikA paNa haze ja. bhAI, bahena, putro, putravadhuo, pItrA - pautrIthI haryobharyo parivAra hato. putro - putravadhuo vinita, susaMskArI, suzIlA hatA. putra parivArajanono nAmollekha kyAMya nathI. tema ja putrI saMbaMdhI paNa vigata prApta thaI zakatI nathI. | 'bahaInI bAMdhava joDa' A kaDInuM arthaghaTana karatAM mohanalAla dalIcaMda desAI jaNAve che ke be bahena ane be bAMdhavanI joDI agara eka bahena ne eka bAMdhava maLIne eka joDI ema be prakAre thaI zake chatAM ochAmAM ochuM eka bahena ane eka bAMdhavA hatA eTaluM nizcitapaNe kahI zakAya. (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 43) kavinI vaMza paraMparA cAlu che ke nahi enI tapAsa karavA khaMbhAta jaI AvI. paraMtu emanA vaMzanA (patra, prapotra) koI vize sagaDa maLyA nathI. amadAvAda haThIsiMganA deharAnAM upAzrayamAM cAturmAsa arthe rahelA AcArya zIlacaMdravijayajIne paNa maLIne pUchyuM paNa emaNe kahyuM. e mATenI zodhakhoLa cAlu che. kavino vidyAvaMza - kavinA vyaktitvanA ghaDavaiyA gurUo pro. vADIlAla cokasInA saMzodhana anusAra "kavi jenonA vikhyAta tapagacchanA mUrtipUjaka zvetAMbara vIsA poravADa jaina vaNika jJAtinA hatA. temanA samayamAM tapagacchanI pa8 mI pATe samrATa akabara pratibodhaka hIravijayasUri hatA. temano svargavAsa saM. 16pa2 (1pa96)mAM thayo hato. te samaye kavinI uMmara 21 varasanI gaNI zakAya. tyArabAda akabara bAdazAha pAsethI 'savAI jagadagurU'nuM birUda meLavanAra temanA paTTadhara vijayasenasUri thayA. jemane kavie potAnA gurU tarIke svIkArI potAnI kRtiomAM aneka sthaLe stavyA che. prathama ullekha sane 1610mAM racAyela (vi.saM. 1666) kavinA vrata vicAra rAsamAMthI maLI Ave che." (jena gUrjara kavio - bhAga 3 - mR. 18) - tyAra pachInA prAyaH badhA rAsamAM gurUguNa gAyA che. RSabhadeva rAsamAM gurUno ullekha nathI. je vratavicAra pahelA lakhAyo che. nIce gurumahimAnI keTalIka gAthAo joIe. 1) tapagaccha gAje guNa nirAje ati zivAje jagagurU, | zrI vijaya sena suriMda sevo, sakala saMgha maMgala karo, - ajAkumAra rAsA 2) hIrataNe pATe havo, jayasiMha guNavaMta, jINe akabara bAdazAha bujhavyo dilhIpati baLavaMta. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jagagurUno ziSya kharo re dIse bahu guNagrAma, tyAM dilhIpati thApato re, sUrasavAI re nAma, hIravacana dIpAvato re, jayasiMha purUSa gaMbhIra, jiNe gaccha saMgha vadhAriyo re, gayo na jAyo re hIra. biMba pratiSThA bahu thaI re, bahuA bharAyA biMba, te jayasiMha gurU mAharo re, vijaya tilaka tasa pATa. Ama A badhI prazastine AdhAre kahI zakAya ke zarUAtanI kRtiomAM vijayasenasUri emanA gurU hatA. vijayasenasUrinA svargavAsa pachI temanI pATe vijayatilakasUri AvyA je traNeka varSa pachI kALadharma pAmyA pachI temanI pATe vijayAnaMdasUri AvyA. tyAra pachI racAyela badhI kRtiomAM prAyaH karIne AcArya zrI vijayAnaMdasUrinI ja stuti che. eka "jIvaMtasvAmInA rAsa'mAM zrI vijayadevasUrine praNAma karyA che. je emanA pitAzrInA gurU che ema jaNAvyuM che. pote to vijayAnaMdasUrinA ziSya che ema jIvavicAra rAsanI paMkti 490 thI 49ra mAM pratipAdana karyuM che. | vijayasena sUrinuM apara nAma jayasiMha hatuM. e nAma nirdeza bharata bAhubali rAsa'mAM karyo che. | vijayasenasUri, vijayatilakasUri, vijayAnaMdasUri ane vijayadevasUri e cAre AcAryo bAlabrahmacArI hatA ema emanI kRtionI prazastimAMthI phalita thAya che. Ama kavinI kRtiomAMthI alokika, anupama, asmalita, anuttama, apUrva, asIma gurUbhaktino citAra maLe che. samaktisAra rAsa'mAM kavie gurUno citAra rajU karyo che. prAyaH badhA rAsamAM guNagrAma to karyA ja che sAthe sAthe gurUnA guNonuM, kAryonuM, AcAranuM paNa varNanA karI gurUnuM mahattva vadhAryuM che. zrAvaka kavi RSabhadAsa kharA arthamAM zramaNopAsaka hatA. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM vyakti tarIkenuM astittva : emanA janma ke mRtyuno spaSTa ullekha koIpaNa kRtimAMthI maLI zakato nathI. aMdAjita samaya je kRtiomAMthI maLe che te nIce mujaba che. 0 gujarAtI sAhityanA ItihAsamAM pR. 336 para ullekha che ke "RSabhadAsA khaMbhAtanA vatanI hatA. temano janma I.sa.1595 lagabhaga thayo hato ane temanuM mRtyu paNa I.sa. 1655 lagabhaga khaMbhAtamAM ja thayuM hatuM. jIvanano moTo bhAga temaNe khaMbhAtamAM vitAvyo hato.' (gujarAtI sAhityano ItihAsa - pR.336) 0 pro. DaoN. vADIlAla cokasInA saMzodhana anusAra "emanA jIvananI pUrvamaryAdA I.sa. 1575 ane uttaramaryAdA I.sa. 1635 lekhatA temano ochAmAM ocho Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ by jIvavicAra rAsa eka adhyayana jIvanakALa 60 varasano gaNI zakAya." (kavi RSabhadAsa eka adhyayana - pro. DaoN. vADIlAla cokasI pR. 3) 0 jena sAhityanA vidvAna mohanAlAla desAInA jaNAvyA anusAra "prathama temano samaya vicAratAM janma saMvata kavie potAnA koI paNa graMthamAM Apela na hovAthI ane maraNa saMvata bIjA sAdhanathI maLI zake tema na hovAthI anumAna pramANathI kAma laIzuM. 0 temanI pahelI moTI kRti 'vratavicAra rAsa' saMvata 1666 mAM racAyelI che temAM sarasvatInI stuti karI che. pachI aMte chellI DhAlamAM 59 mI kaDImAM lakhyuM che ke, "sola saMvari jANi chAsaSThi, kAtie vadi dipaka dADho, rAsa tava nIpano Agami upano, soya suNatA tuma puNya gADho." temanI chellI kRti saM.1688 nI "rohiNIA rAsa maLI Ave che. tyArapachI thoDA varSo vidyamAna rahI uttarAvasthA dharmakriyAmAM gALI hoya to te saMbhavita che. A kavi saM. 1700 sudhI vidyamAna rahyA hoya ema gaNIe to temanuM AyuSya (lagabhaga) 60 varSa prAyaH gaNAya." | ('kavivara RSabhadAsa" rA. rA. mohanalAla dalIcaMda desAI pR. 31) 0 zAha kuMvarajI ANaMdajIe kavino janma 1641 mAM thayo hovAnuM jaNAvyuM | (hitazikSA rAsanuM rahasya - prastAvanA pR. 4). 0 jena gUrjara kaviomAM pR. 23 kavi RSabhadAsanA paricayamAM janma maraNano koI ullekha nathI. 0 zrI zivalAla jesalapurAe (anusAra) emano janma I.sa. 1595 mAM lagabhaga (1651) thayo hovAnuM ane emanuM mRtyu I.sa. 16papa mAM lagabhaga (1711) khaMbhAtamAM thayuM hovAnuM jaNAvyuM che. (kumArapALa rAjAno rAsa - zrI zIvalAla jesalapurA) 0 vidvAna pro. DaoN. vADIlAla cokasInA mate "kavinI prathama moTI kRti 'RSabhadeva rAsa' saM. 1662 eTale sane 1606 mAM racAyelI che paraMtu racanA sAla prApta thayA vinAnI kavinI bIjI naveka ane bIjI aprApta be eka kRtiomAMthI be-traNa kRtio RSabhadAsa rAsa pahelAM paNa racAI hovAno saMbhava che. A dhyAnamAM rAkhatA kavinI sAhitya pravRtti Azare 1601 thI gaNI zakAya. bAlyakALa, abhyAsa sAhitya vAMcana ane pakvatA Adi mATe emanA jIvananA prathama paccIsa varasa anAmata rAkhIe to temanI sAhitya pravRttinI zarUAta samaye temanI uMmara Azare 26 varSanI gaNI zakAya ane e hisAbe emano janma sane 1575 AsapAsa mUkI zakAya. have racanA sAla hoya evI kavinI 24 kRtiomAMthI chellI racAyelI sAhityakRti 'rohiNyA rAsa 1688 (I.sa. 1632) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mAM racAyelI che ane tyArabAda paNa kavie ekAda be kRti racI hovAno saMbhava che. eTale temanI sAhitya pravRtti lagabhaga 1634 sudhI cAlu gaNI temanuM mRtyu vahelAmAM vaheluM sane 1635 AsapAsa mUkI zakAya Ama emano jIvanakALa 60 varSano gaNI zakAya." (kavi RSabhadAsa eka adhyayana - pR. 44) Ama badhA saMkalanomAMthI chelluM saMkalana vadhAre tarkabaddha lAge che. A badhAmAMthI eka artha e phalita thAya che ke "kavinuM vyakti tarIkenuM astittva 60 varSa sudhI hatuM. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM vyaktitva pratyeka vyaktinuM vaktavya tenA kaNakaNamAM vyApta che. sugaMdhane - sumanathI, gulAbathI alaga karI zakAya nahi. e ja rIte vyaktithI vyaktitva alaga thaI zake nahi. vyaktinuM vyaktitva amaratattva che ane te vyaktinA aNue aNumAM vyApta che. vyakti sIma che vyaktitva asIma che ! vyakti kSara che vyaktitva akSara che ! vyakti vinAzI che vyaktitvaavinAzI che ! vyakti mRta che vyakitatva amara che ! vyakti vilIna thAya che paraMtu te potAnA vyaktitvanI amITa chApa lokonA mana para mUkI jAya che te kadI vilIna thatI nathI. vyakti jeTalI tejasvI hoya teTalI tenA saMparkamAM AvavAvALI vyakti para khUba madhura ane prabhAvaka saMskAronI chApa paDe che. sthULadehe jenuM astitva vilIna thaI gayuM che enA vyaktitvanuM mUlyAMkanA enA ja akSaradehathI karavuM e eka kasoTI che chatAM mArI mati ane emanI kRtionA AdhAre eka prayAsa karI rahI chuM. anAdikALathI mAnavanA manamAM potAnA abhyadayanI amara AkAMkSA rahelI hoya che. badhAnI e AkAMkSA pUrNa thatI nathI. jemanI thAya che emAMnA eka nazIbadAra mAnava eTale zrAvaka kavi RSabhadAsa. temanA vyaktitvanA keTalAka UjaLA pAsA nIce mujaba che. 1) Adarza pautra - kavinA hRdaye emanA dAdAnuM bahumAna hatuM emanA dAdAthI prabhAvita, dAdAnA mArgane anusaranArA hatA. dAdA pratyeno Adara emanA guNagrAmarUpe aneka kRtiomAM karyo che. jema ke : - a)saMghavI zrI A mahaIrAja vakhANuM, prAgavaMsIa vIso a te jANuM."- RSabhadevano rAsa ba) soya nagara mAMhi vIvahArI, nAma bhalu mahirAja re, prAgavaMza vaDo te vIso, karatA utyama kAja re... - sthUlibhadra rAsA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 77 Ama lagabhaga aneka kRtiomAM emaNe potAnA pitAmahanuM uttama citraNa rajU karIne eka Adarza pautranuM udAharaNa pUrUM pADyuM che. 2) Adarza putra - evI ja rIte pitAzrI pratye paNa potAnI asIma lAgaNI vyakta karI che. pitAmahanI jema pitAzrInA paNa guNagrAma prAyaH pratyeka kRtiomAM karIne pitRRNa adA karyuM che. a) anukaramiM saMghavI je sAMgaNa traMbAvatI mAha AvejI, pauSadha puNya paDIkamaNuM karatAM dvAdaza bhAvanA bhAvaI. samakita sAra rAsa (jaina gUrjara kavio bhAga 3 pR. 43) ba) mahirAja taNo suta ati abhirAma, saMghavI sAMgaNa tehanuM nAma, samakita sAra ne vrata jasa bAro, pAsa pUjI kare saphaLa avatAro. - hIravijayasUri rAsa (jaina gUrjara kavio - bhAga 3 pR. 68) Ama pitAnuM mahattva sthApita karIne pitA pratye kRtajJatA batAvI che. e Adarza putra tarIkenuM vyaktitva upasAvyuM che. 3) Adarza ziSya - gurUgamathI pote saMskRta, prAkRta, gujarAtI vagere bhASAonuM jJAna meLavyuM hatuM tema ja zAstrAbhyAsa karyo hato e gurUono upakAra cUkAI na jAya mATe potAnI kRtiomAM gurUonI stuti stavanA karIne gurUnuM mAna vadhAryuM che. a) tuja caraNe ziri nAme kavitA, tattvabheda lahe sArajI, gurU AdhAre jJAna lahIne, kIdho jIvavicArajI. - jIvavicAra rAsa gurUne potAnI racanA batAvI e racanA yogya che ke nahi e paNa jANI letA eno nirdeza paNa karyo che. - - - ba) 'rAzi RSabhaI karyo, zrI gurU sAthaI bahu buddhi vicArI.' - kumArapAla rAsa 4) Adarza zrAvaka - kavi zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchanA Adarza zrAvaka hatA. zrAvakanA guNothI saMpanna hatA. kavie pote ja 'hitazikSA rAsa' ne 'hIravijayasUri rAsa' mAM bIjAne preraNA maLe e bhAvathI potAnI dinacaryA nuM varNana karyuM che. 'vIramAraga vahI kAMI puNya kIje, Ugate sUre jinanAma sahI lIje, prAhi UThI paDikkamaNuM karIe, doya AsaNa vrata aMge dharIe. vrata bAra cauda niyama saMbhAro, desanA deIne naranArI tAro, trikALa pUjA jina nitya karavI, dAna pAMce deu zakti muja jehavI. nityaM dasa devaLa jina taNAM johArUM, akSata mukI nija Atama tArUM, AThama pAkhI pauSadha prAhiM, divasa rAta sijajhAya karUM tyAhi. vIravacana suNI mana mAhiM bheduM, prAhi vanaspati navi cheduM, mRSA adatta prAhiM nahiM pApa, zILa pALuM tana vacane Apa. nitya nAmuM jina sAdhune sIso, thAnaka ArAdhyAM vaLI vIso, Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta doya AlocaNA gurU kanDe lIdhI, akRmi chaThi suddha Atami kIdhI. zenuM ja giranAra zaMkhesara yAtro, rAsa lakhI bhaNAvyA bahu chAtro, sukhazAtA manISa gaNuM doya, eka page jina AgaLa soya. nitye gaNavI vIsa nokaravAlI, UbhA rahI arihaMta nihALI, tavana aThAvana cotrIsa rAso, puNya prasaryo dIya bahu sukhavAso. gIta thaI namaskAra bahu kIdhA, puya mATe likhi sAdhune dIdhA. keTalAeka bolanI IcchA kIje dravya hoya to dAna bahu dIje, zrI jinamaMdira biMba dharAvuM, biMba pratiSThA poDhi karAvuM. saMghapati tilaka bhaluM ja dharAvuM, dezaparadesa amAri karAvuM, prathama guNaThANAne karUM jaIno, karUM puNya sahita nara jeha che hIno. ema pAluM huM jena AcAro, kahetAM sukha laghutA apAro, paNa muja mana taNo eha praNAmo, koeka suNI kare AtamakAmo. puNyavibhAga hoya tava hAre, Isyu RSabha kavi Apa vicAre, paraupagAra kAje kahi vAta, mana taNo paNa saMdeha jAta."- hIravijayasUri rAsa uparokta avataraNathI siddha thAya che ke eka daDhadharmI, priyadharmI, ISTadharmI zrAvakanA badhA lakSaNa emanAmAM hatA jema ke - roja UbhayakALe pratikramaNa, mahinAmAM cAra poSadha (2 AThama + 2 pAkhI), samakita sahita 12 (dvAdaza) vratanA dhAraNahAra, roja vyAsaNuM (be ja vakhata eka ja Asane besIne bhojana karavuM) karanAra, trikALa pUjA, be paMcatIrthI, svAdhyAya, vIsasthAnaka tapanA ArAdhaka, chaThTha - aThThama tapanA ArAdhaka, zetruMjaya, giranAra, zaMkhezvaranI yAtrA. karanAra, stavana, rAsa vagere lakhIne zAsana prabhAvanA karanAra, vidyAdAna karanAra (chAtrone bhaNAvyA), prabhunI sAme eka page UbhA rahIne roja 20 navakAravALI gaNanAra. A uparAMta potAnI zuM bhAvanA che te paNa vyakta karI che. jema ke khUba dAna karUM, jinamaMdira biMba bharAvuM, prANapratiSThA karAvuM, saMghatilaka karavuM, dezaparadeza amAri karAvuM vagere. potAnA guNa pote eTale varNavyA che ke A sAMbhaLIne koIne evuM AcaraNa karavAnuM mana thAya to e puNyakArI kArya thaze. pote emanI dharmakriyAmAM nimitta banaze to potAnuM jIvana saphaLa thayuM gaNAze. - A badhA para vicAratA lAge che ke kavino mahad samaya dharmakriyAmAM vyatItA thato hato. chAtrone bhaNAvatA hatA tethI teo zikSaka paNa hatA te siddha thAya che. dararoja traNathI cAra kalAka to emanI dharmakriyAmAM vyatIta thaI jAya pachIno samaya chAtrone bhaNAvavAmAM ane rAsanI racanAmAM pasAra thAya e emanI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 jIvavicAra rAsa eka adhyayana apramattadazAnuM sUcana kare che. tema ja nidrA vijetAnI pratIti karAve che. eka page UbhA rahIne mALA pheravavI e emanA sudaDha ArogyanuM nirdezana kare che, emanI. jAtrAo zArIrika sauSThavane darzAve che. chaThTha aThThama pauSadha vagere tapasyAo emanA tapapradhAna mAnasane chatuM kare che. dAna dharama vagere emanA paropakArIpaNAne ujAgara kare che. Ama zrAvaka kavi RSabhadAsanA romeromamAM dharmano raNakAra hato. 5) Ada sarasvatI putra - sarasvatInA parama upAsaka, sAdhaka, pUjaka hatA. emanI dareka kRtinI zarUAta sarasvatInI prazasti - stutithI thaI che. temanA para sarasvatI devInI kRpA hatI evI eka daMtakathA nIce pramANe pracalita che. "zrI mahAvIranI 58mI pATe jagadagurU zrI hIravijayasUri thayA, temanI pATe savAI jagadagurU evuM birUda dharAvavAvALA zrI vijayasenasUri 59mAM thayA. A sUrinI pAse zrAvaka RSabhadAse vidyAbhyAsa karavA mAMDyo hato. eka divase potAnA koI eka ziSya mATe sarasvatI devIne prasanna karIne zrI vijayasenasUrie prasAda (lADavo) meLavyo hato je prasAda (lADavo) rAtre upAzrayamAM ja sUI rahelA RSabhadAsanA jANavAmAM Avyo AthI te prasAda pote ja ArogI lIdho ane te mahAvidvAna thayA. savAramAM UThatAM ja pote - 'praha UThI vardU rikhavadeva guNavatta, prabhu beThA sohe samavasaraNa bhagavanta. traNa chatra virAje cAmara Dhole Indra, jIvananA guNa gAve suranArInA vRnda. e ane bIjI keTalIya thoco banAvI. Ama kavi RSabhadAsano prathama prAdurbhAva A pramANe thayo. 'rAmanuM svapna bharatane phaLyuM e kathana mujaba anya mATeno sarasvatI prasAda RSabhane maLyo tethI te uttama kAvyo karavA lAgyA, ane vidvAna kavi gaNAyA."(kavi RSabhadAsa eka adhyayana - pro. vADIlAla cokasI pR. 26) jo ke A daMtakathA tarkasaMgata nathI lAgatI. eka to RSabhadAsa janmajAta zrAvaka hatA. paraMparAgata zrAvaka hatA. tethI rAtre lADavo khAya e vAta asaMgata che. evI ja rIte vratadhArI zrAvaka hovAne kAraNe anyano prasAda vagara pUchuye - adatta prasAda - pote Aroge e vAta paNa gaLe utare evI nathI. pAchA vyAsaNA karavAvALA ane e paNa maMdiramAM bhagavAnanI sAme prasAda Aroge zuM?! prasAdano eka artha kRpA thAya che. e arthamAM laIe to sarasvatI devInI kRpA emanA para UtarI hatI ema laI zakAya. vaLI jenA darzana anusAra to emanA jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama joradAra hato e ja arthaghaTana vadhu yogya lAge che. e vagara AvI racanAo na thAya. A daMtakathA bAjue rAkhIe to paNa eTalI vAta to satya che ke kavi potAnI dareka kRtimAM sarasvatInI bhaktipUrvaka stuti karI, temano pADa ane prabhAva Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta paNa svIkAre che. keTalIye kRtiomAM emaNe zabdomAMthI zAradAnuM maMdira UbhuM karyuM che. sarasvatInA dareke dareka rUpathI mAhitagAra hatA tethI sarasvatInA vividha rUpano ullekha potAnI kRtiomAM karyo che. udAharaNa tarIke 'RSabhadevano rAsa'nA prAraMbhamAM karAyela stuti joIe. 'sarasati bhagavatI bhAratI, brahmANI kari sAra, vAghesvarI vadani rami, jima huI jayajayakAra. zubhadevI sUpari namuM, haMsAgamanI mAya, devi kumArI mani dharuM, jayama mati nirmala thAI. brahmasutA tuM sAradA, brahmavAhinI nAma, vANI vacana dIu asyAM, jayama hoI vaMDyuM kAma. bhASA tU brahmacAriNI, haMsavAhinI mAya, sakala manoratha tuM phalaI, jo tusaI tripUrAya. haIDaI harSa dharI ghaNo, karaje kajina sAra, RSabha rAsa raMgi racuM, saphala karUM avatAra. - 'RSabhadevano rAsa' sarasatI bhASA bhAratI, tripurA zArada mAya, haMsagAminI brahmasutA, praNamuM tArA pAya. 1 brahmANI brahmacAriNI brahmavAhinI mAta, devakumArI bhagavatI, tuM jagamAM vikhyAta. 2 haMsavAhinI haraSatI, Ape vacanavilAsa, vAgezvarI vadane rame, pohece mananI Aza. 3 kAzmIra makhamaMDaNI, kamaLa kaMmaMDaLa pANi, muja mukha AvI tu rame, guNa saghaLAnI khANi. 4 - hIravijayasUri rAsa A baMne prazastiomAM sarasvatInA svarUpanuM Alekhana karIne emanI zabda samRddhino paricaya karAvyo che. "RSabhadevanA rAsa'mAM 14 svarUpa batAvyA che to hIravijayasUri rAsamAM soLa nAma che enuM pratipAdana karyuM che. je emanI sarasvatI mAta pratyenI bhaktine pUravAra kare che. vyakitatvane nikhAranArA paribaLo 1) Arthika paribaLa - mAnavInI mukhya jarUriyAta traNa che. roTI, kapaDAM ane makAna. A traNe jarUriyAto pUrNa thAya to manuSya bIjA kAryamAM AgaLa vadhI zake. zrAvaka kavio ochA hovAnuM kAraNa paNa e ja che ke mULabhUta jarUriyAto. pUrNa karavAmAM samayano vyaya thAya che mATe bIjI pravRttio thaI zakatI nathI. jayAre ahIM to kavi paraMparAgata lakSmIpati hatA. kAraNa ke emanA pitAmaha ane pitAzrIe saMgha kaDhAvyA hatA je emanI garbhazrImaMtAI pUravAra kare che. vaLI kavi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pote paNa lakhe che ke - gyavarI maIhaISI re dIsaI dUjhatAM, suratarU phalIu re bArya, sakala padAratha ghari miM lahyA, thira thaI laDI re nArya. - vratavicAra rAsA A uparAMta ame khaMbhAta gayA tyAM paNa eka lokavAyakA sAMbhaLavA maLI ke kavi eka page UbhA rahIne cAra cAra sAmAyika karatA tathA kavinI AkhA divasanI lekhananI pravRtti jANIne emanA gurUe emane pUchyuM ke tamAre arthopArjana karavAnI javAbadArI che ke nahi? tyAre kavie kahyuM ke mArI dasa peDhI khAya eTaluM dhana meM yogya sthaLoe mArA gharamAM surakSita rAkhyuM che. paNa jenA nasIbamAM haze emane ja maLaze. mATe mAre arthopArjananI javAbadArI nathI. kahevAya che ke pachI jemaNe emanuM ghara veMcAtuM lIdhuM emaNe tyAM khodakAma karAvyuM to emAMthI ghaNA ghaDA nIkaLyA emAMthI amuka ghaDA khAlI hatA to amuka ghaDAmAM mATI ke kolasA nIkaLyA hatA. to vaLI vADAmAMnA ghaDAne sAcavIne pAchA DATI detA e ghaDA jamInamAM kyAM sarakI gayA tenI khabara paDI nahIM. eka pArzvanAtha bhagavAnanI mUrti paNa nIkaLI hatI. A badhAthI siddha thAya che ke kavi dhanADhaya hatA. zrI ane sarasvatIno subhaga saMgama emanAmAM hato. 2) pArivArika paribaLa - kauTuMbika vAtAvaraNa paNa vyaktitvane nikhAravAmAM khUba mahattvano bhAga bhajave che. gRhakaMkAza vyaktitvane rUMdhe che jyAre saMpa suleha vyaktitvane nikhAre che. kavinA parivArajano vinayI, samaju, paragaju, sahanazIla, saujanyazIla hatA tema ja saMyukta premALa kuTuMbane kAraNe kavinuM vyaktitva khIlyuM hatuM. kavinA zabdomAM ja joIe. saMpa buha maMdiramAM ca lahe hayagaya vRSabho ne gAya, putra vinIta ghare bahuya, zIlavaMtI bhalI vahUa. - hitazikSA rAsa. saMpa, saMpattine kAraNe kavi RSabhadAsane potAnA vahevAra - vyApArano bhAra parivArajanone soMpIne potAno moTA bhAgano samaya paThana - pAThana - lekhanamAM ja pasAra karavAnI suvidhA sahajatAthI prApta thaI haze. Ama saMpa, saMpatti ane kIrti ne kAraNe paNa vyaktitva vikasyuM hatuM. tema ja putra parivArano khUba ja sAtha maLyo hato ema kahI zakAya. 3) rAjakIya paribaLa - akabara bAdazAhanA vakhatamAM jItAyelA gujarAtamAM jahAMgIranA vakhatamAM zAMti sthapAI gaI hatI. e vakhate ghaNA kavio thayA ane kAvyo racAyA. 'RSabhadevano rAsa'mAM khaMbhAtanA varNanathI siddha thAya che ke tyAre jahAMgIranuM rAja hatuM. 'tapanattara polIuM koTa daravAjA, sAhA jahAMgIra jasa nagarano rAjA." Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta RSabhadevano rAsa evI ja rIte hitazikSA rAsamAM paNa rAjAnuM nAma che. 'e nagarInI upamA ghaNI jAhAMgIra pAdazAha jehano dhaNI.' hitazikSA rAsa tyAra pachI zAhajahAM rAjA gAdIe AvyA te paNa nyAya nItivALA hatA eno nirdeza 'hIravijayasUrinA rAsa'mAM che. nayanasuMdara, samayasuMdara Adi mahAkavio e jamAnAnI (kALanI) dena che. saMpUrNa sataramI sadImAM puSkaLa kavio thayA. e zAMta rAjakIya vAtAvaraNanuM sUcana kare che. A uparAMta hemAcArya ane temanA sahAyakoe gUrjaramaMDaLamAM saMskRti ane vidyAnuM eka prabaLa paribaLa utpanna karyuM hatuM. e daramyAna ApaNI prajAmAM sAhitya vidyA Adi jorathI phelAyA hatA. navA paribaLo paNa umerANA e sarjaka yugamAM aneka kavio thayA. eno lAbha 'zrAvaka kavi RSabhadAsa'ne paNa maLyo. 4) bhaugolika paribaLa ramya, manoramya, ramaNIya, zobhanIya, darzanIya parisara manane tarabatara karI de che jethI aMtaHsphuraNA jharaNAnI mAphaka vahI uThe che. jyAre malina parisarathI mana asvastha thaI jAya che ane manamAM sArA vicAro paNa pravezatA nathI. - zrAvaka kavi RSabhadAsa riddhi - siddhithI bharapUra samRddha nagarInA rahevAsI hatA. je emanA 'hitazikSA rAsa,' 'mallinAtha rAsa,' 'hIravijayasUri rAsa' Adi rAsomAM thayelA emanI nagarInA varNanathI siddha thAya che. kavinA jaNAvyA mujaba anupama gAma, jehanA bahu che nAma gujarAtanA badhA nagaromAM khaMbhAta caDiyAtuM nagara che. je ratnAvatI, kanakavatI, traMbAvatI, bhogavatI, lIlAvatI, karNAvatI staMbhatIthI, staMbhanapura, khaMbhanayari, thaMbhana, thaMbhaNI, thaMbhanapura, khaMbhAyata, mahInagara, guptakSetra ane khaMbhAnagarathI oLakhAya che. aMgrejoe enuM nAma kembe pADyuM hatuM. A nagarI alakApurI/amarApurI jevI darzanIya, zobhanIya, ramaNIya che. tyAMnA purUSo IMdra samAna ane strIo padminI samAna zobhe che. tyAM ghaNA vahANo vakhAro ane vepArIo che. samudranI lahero zobhI rahI che. ene pharato koTa ane ghaNA daravAjA che teno rAjA bAdazAha jahAMgIra che. tyAM paMcAsI UMcA jinamaMdiro ane pistALIsa pauSadhazALAo - upAzrayo che. gurU nAme pohotI Asa, traMbAvatImAM kIdho rAsa, sakala nagarImAM joya, traMbAvAtI te adhikI hoya. 12 sakala deza taNo ziNagAra, gurjara desa nara paMDita sAra, gurjara desanA paMDita bahu, khaMbhAyata AgaLa hAre sahu. jiMhA viveka vicAra apAra, vase loka jiMhA varNa aDhAra, 13 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 jIvavicAra rAsa eka adhyayana oLakhAye jihAM varNAvaraNa, sAdhu purUSanA pUje caraNa. 14 vase loka vArU dhanavaMta, pahere paToLAM nara guNavaMta, kanaka taNA kaMdorA jaDyA, triya AMgaLa te puLA ghaDyA. 15 bhogI loka IsyA jihA vase, dAnavare pAchA navi khase, bhogI purUSa ne karUNAvaMta, vANiga choDi bAMdhyA jaMta. 25 paMcyAsI jinanA prAsAda, dhvaja toraNa tihAM ghaMTAnAda (pA.) IndrapurI zuM karatA vAda, pastAlIsa jihAM pauSadhazALa, (pA.) poSadhazAlA jihAM bahu tAla, kare vakhANa muni vAcALa. 27 upAsaro deharU ne hATa, atyaMta dura nahi te vATa, ThaMDala gocarI sohilyA Ahi, muni ahiM rahevA hIMDe prAhiM. 29 IsyuM nagara -bAvatI vAsa, hIra taNo tihAM joDyo rAsa, pAtasA kharAma nagarano ghaNI, nyAya nIti tehani ati ghaNI.30 - hIravijayasUri rAsa Ama khuda kavinI kalame ja khaMbhAta nagarInuM ati ujjavala varNana karAyuM che, jenAthI siddha thAya che ke A nagara domadoma sAhyabIthI chalakAtuM hatuM. ahIMnA zrAvako dAna, ziyaLa, tapa, bhAvathI tarabatara hatA. ahIM bhoga-tyAgano subhaga saMgama hato. (kaDI naM. 25) alakApurI jevI A nagarImAM aDhAre AlamanA loko vasatA hatA. ane anya loko ahIM AvIne vasavAnI jhaMkhanA sevatA hatA. dharama ane karamanI ahIM jugalabaMdhI hatI (kaDI naM. 29) ahIMnA rAjAnI nyAya nIti vakhaNAtI hatI. loko rAjAne kara paNa pUrA bharatA haze jethI A nagara sagavaDothI bharapUra, samRddha ne saMskArI hatuM. khaMbhAtamAM zuM vakhaNAtuM eno paNa ullekha kavie karyo che. vahela, varaghoDo, vIMjaNo, maMdira jAti bhAta, bhojana dAlane cUDalo, e sAte khaMbhAta. - bharata bAhubali rAsA tyAMnI sAta vastu khUba vakhaNAtI hatI e rAsamAM vaNI lIdhuM che. (1) vahela (2) varaghoDo (3) vIMjhaNo (4) maMdiranI jALIonI kotaraNI (5) bhojana (6) dALa ane (7) cUDalo. (khaMbhAtanA tALAM paNa vakhaNAtAM, hAla khaMbhAtano halavAsana, sUkAM bhajIyA ane akIkanA dhareNAM vakhaNAya che.) kavie khaMbhAtanuM je varNana karyuM che tenA samarthanamAM bIjI aneka jagyAe varNana prApta thAya che je nIce mujaba che. 1) zrAvaka kavi RSabhadAsanA samakAlIna kavio jayasAgara (vijayasenasUri Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sajajhAya 1604), sthAnasAgara (agaDadattarAsa 1629) Adie paNa khaMbhAtanI samRddhinuM varNana karyuM che. 2) gujarAtano arvAcIna ItihAsa (pR. 95 thI 252) nuM varNana paNa sarakhAvavA jevuM che. "jahAMgIra bAdazAhanA samayamAM khaMbhAtamAM mAtra nAnAM vahANa AvI zakatA. hatA. jahAMgIra bAdazAhe khaMbhAtamAM sonAnI mahAra karatAM 20 gaNA vajananA sonA ane rUpAnA TAMka pADavAno hukama karyo hato. | (kavi RSabhadAsa eka adhyayana - mR. 12) 3) khaMbhAta vize 17 mI sadInA yuropiyana musApharoe nIce mujaba bayAna karyuM che. a) khaMbhAta (1598) mAM vepAra eTalo badho che ke jo meM te joyo na hota to. eTalo vepAra tyAM hoya ema huM mAnata nahi.- sIjharapheDrika - ba) sane (1623) khaMbhAta zahera ghaNI ja vastIvALuM ane ghaNA moTAM parAvALuM che ane tyAM vahANa ghaNA ja ekaThA thAya che.- DIlAvelI ka) surata sAthe sarakhAmaNI thAya nahi eTaluM badhuM suratathI moTuM khaMbhAta che.enDalasso sane 1638 Da) suratathI bamaNuM moTuM khaMbhAta hatuM.- beljIyasa sane 1631 | (gujarAtano arvAcIna ItihAsa pR. 253). 4) gujarAta sarvasaMgrahamAM jaNAvyA mujaba (pR. 254 - 255) I.sa. soLamI sadImAM khaMbhAtanA akhAtanA mathALA AgaLano bhAga pUrAI javAthI phakta nAnAM vahANo ja ane te paNa moTI juvALa vakhate khaMbhAta AgaLa AvI zakatA tethI khaMbhAtano mAla dIva, ghoghA ane gaMdhAra baMdarethI nAnI hoDImAM lavAto ane mokalAto. AvuM hovA chatAM puSkaLa mAla AyAta ane nikAsa thato. A badhAmAM sutarAu kApaDa khaMbhAtathI eTaluM badhuM caDatuM ke khaMbhAtane AkhI duniyAnuM vastra kahevAtuM." (gujarAta sarvasaMgraha pR. 254-255) A sarva mudA kavinA khaMbhAta varNanane samarthana Ape che. jo ke kALakrame A samRddhi ghasAtI gaI jenA vize gujarAta sarvasaMgrahamAM lakhyuM che ke - "I.sa. sattaramI sadImAM khaMbhAtanA akhAtanA mathALA AgaLano bhAga pUrAI javAthI uttara gujarAtamAM ghaNI avyavasthA hovAthI sane 1970mAM maskatanA Araboe dIvabaMdara pAyamAla karavAthI, yUropanA vepArIonI kaMpanI AvavAthI ane makke ja Ava karavAnuM mathaka surata hovAthI surata gujarAtamAM moTuM vepAranuM mathaka thaI paDyuM ne A rIte khaMbhAta ghasAtuM gayuM." (gujarAta sarvasaMgraha pR.256) 5) khaMbhAtanA jinAlayo (pR.3) caMdrakAMta kaDiyAe nIce mujaba lakhyuM che. khaMbhAta eTale jUnA jamAnAnA bhAratanA jaLa mArganuM siMha dvAra, gujarAtanA vepArane dhakhatuM rAkhanAra A baMdara ne tenI jAhojalAlI eTalAM to jagamazahUra banyAM hatAM ke Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 85 gujarAtanA paryAya tarIke khaMbhAta oLakhAtuM kyAreka to gujarAtano bAdazAha khaMbhAtanA bAdazAha tarIke saMbodhana pAmyo che. ! khaMbhAtanI A jAhojalAlImAM jaina vaNikono tathA tenA dAnavIra zreSThIono phALo bahumUlya che. lakSmIno audAryapUrNa koThAsUjhathI upayoga karIne paNikAe mahAjana tarIkenI nAmanA meLavI che. khaMbhAtanI samRddhithI AkarSAIne ke pachI mAnavamAtranI IcchA potAno vadhAre ne vadhAre utkarSa karavAnI hoya che te kAraNe temanA pitAzrI visanagara choDIne khaMbhAta baMdare vasyA. tyAM emaNe vepAra sAro vikasAvyo hovo joIe jethI emaNe paNa saMgha kADhyo hato. Aje paNa ApaNe joIe chIe ke muMbaI AvavAno dhasAro ke amerikAnuM vaLagaNa mAnavInI utkarSanI jhaMkhanAnuM digdarzana kare che. AvI samRddha nagarInA vasavATe paNa emanI kavitva zaktino vikAsa thayo hato. arthAt bhagAlika vAtAvaraNe emanA vyaktitva nikhAravAmAM mukhya bhUmikA bhajavI hatI. khaMbhAtanuM varNana vAMcyA pachI khaMbhAtane - kavinI karmabhUmine jovAnI tIvra utkaMThA jAgI ene pUrNa karavA tA. 06-07-08 chaThThI julAI 2008 nA khaMbhAta tarapha prayANa karyuM. khaMbhAtamAM pravezyA tyAre kavinA varNana anusAra je khaMbhAtanI kalpanA karI hatI te bhAMgIne bhUko thaI gaI. kavinA varNanAnusAra tyAM hAla koI samRddhi najare paDatI nathI. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM ghara 'mANeka coka'mAM hatuM. je Aje 'kavi RSabhadAsa zeThanI poLa'tarIke paNa oLakhAya che. kavinuM ghara tyAMnI bhASAmAM cAra majalAnuM gaNAya eno prathama mALa bhoMyarAno pachIno jamInanI sapATI para ane tyAra pachI be mALa Ama cAra mALanuM makAna Aje paNa tyAM che. upara AgAsImAM derAsara hatuM. alabata tyAM kavinA koI vArasadAra rahetA nathI. A ghara nagInadAsa karazanadAsa jhaverI nAmanA zakhase 150 varSa pUrve kharIdyuM hatuM. emane eka suputra kezIdAsa hato. hAla temanA cAra suputro kusumacaMdra, bIpInacaMdra, surendra ane caMdrakAMta (bAbA) bhAIno parivAra rahe che. mukhya praveza dvAravALA gharamAM caMdrakAMtabhAI rahe che. temaNe amane mITho AvakAra Apyo ane ghara vize saghaLI mAhitI ApI. emanA bIjA be bhAIoe paNa sAtha sahakAra Apyo. kula 16 rUma ane be bhoMyarA che. hAla cAre bhAIonA parivAra alaga alaga rahe che. upara nIce maLIne darekanA cAra cAra rUma che. caMdrakAMtabhAInA gharamAM nIce bhoMyarAmAM TAMko che. je kavinA samayathI ja yathAvat che. emanA rasoDAmAMthI emAM javAno mArga che. 22 phuTano corasa pravezadvAra che jenI UMDAI traNa mITara che. emAM sAmasAmenI bhIMtamAM khAMcA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta rAkhavAmAM AvyA che jemAM paga mUkIne mANasa nIce utarI zake. nIce utaryA pachI 200 corasa phUTanA gherAvAmAM 15 phUTanI UMcAIvALI kamAnavALI goLa oraDI ke TAMko che. jemAM varasAdanuM pANI saMgrahavAmAM Ave che. be IMca varasAda paDe to paNa TAMko bharAI jAya che. je cAre parivArane pAMca varasa sudhI cAle eTalo hoya che. dara traNa varase e TAMkAnI saphAI karavAmAM Ave che. cAre parivAra alaga rahe che paNa cArenA gharanA daravAjA uparanI agAzImAM nIkaLe che. arthAt badhA vacce agAzI eka ja che. tyAM agAzImAM eka oraDImAM ghara derAsara hatuM. agAzImAM javA mATe strI ane purUSane javAnA alaga alaga dAdarA hatA. tyAM ghara derAsara pAse pAkI jALI hatI. dAdarAnI upara sarakI jAya evA daravAjA hatA jethI uparathI baMdha thaI jAya. A derAsarano bhAga surendrabhAInA gharanI hadamAM hato tethI tenI pUjA paNa teo karatA hatA. Aje paNa prathama pUjA teo ja kare che. A gRhamaMdirane (ghara derAsarane) 25 varSa pahelA temanA gharanI bAjumAM zaMkhezvara pArzvanAthanA derAsaramAM padharAvyuM che. A ghara derAsara agaratagaranA lADakAnuM baneluM che. jene 'nIra' lAkaDuM paNa kahevAya che. A lAkaDuM agnimAM baLatuM nathI. Aga lAge to A lAkaDAmAMthI pANI nIkaLavA lAge che jethI te baLatuM nathI. khUba ja kalAtmaka derAsara che. A derAsara Azare aDhIso (250) bhAga ekabIjAmAM joDIne banAveluM che. hamaNAM jenA para cauda svapnA che te pahelA cAra daravAjA hatA. jene have joDIne eka karI dIdhA che. daravAjAnI upara padmAvatI mAtA, pArzvanAtha bhagavAnanI dIkSAno varaghoDo che. varaghoDAnI upara aSTamaMgala che. pArzvanAthanI mUrtinI AsapAsa cAra thAMbhalA che. thAMbhalA goLa che. paNa bahArathI corasa dekhAya evuM rUpa ApyuM che. AvA manoramya derAsaranI pArzvanAthanI mUrti sAme eka page UbhA rahIne zrAvaka kavi cAra cAra sAmAyika karatA, 20 navakAravALI gaNatA hatA. vaLI kavi RSabhadAsanA gharanI bAjumAM ja ATha derAsara hatA je Aje paNa che. tyArapachI bIjA be derAsara thatA Aje tyAM daza derAsara che. tyAranI samRddhi osarI gayA pachI paNa Aje derAsarane kAraNe e parisara manoramya lAge che to kavi haze tyAre keTaluM ramaNIya, darzanIya vAtAvaraNa haze e kalpanA ja karavI rahI. zrAvaka kavi RSabhadAsanI lekhanakaLA je oraDAmAM cAlatI hatI e oraDo mukhya daravAjAnI uparanA mALa para hato. havA - ujAsa pUratA maLe evA bArI bAraNAvALA oraDAmAM besIne kavi potAnI lekhana pravRtti karatA hatA. tyAMthI lokonI avara javara to dekhAya ja paNa gharanI vyaktio Ave to baMdha bAraNuM kholavA mATe nIce na javuM paDe ane uparathI ja UbhAUbhA kaLa ke tALuM kholI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi 8SabhadAsanuM ghara ane poLa 8 kavi RSabhadAsa Hhai namaH smata che kavitrakaSabhadAsamA -: phavi RSabhadAsa samRti:Isa,1575 thI 1635 daramyAna thayela khaMbhAta 'nA vivarya zrI RSabhadAsa chAla nI sImA thI atIta che. jainAcArya vinaya hari su.ma.sI.nI kRpA pAtra banI sarasvatI nI vara pAnuM raNa vie gujarAtI sAhityane phrAya cana TArA samRddha ane temAM ja tana dharma ramata pUnama bhakRitanA zraddhAnA prANa + kA maTava pAyA hai.vi umA saMDara che ke premAnaMda, komaLadAsa, narmadAzora, dayArAma thI 9 | rajA ratA RSabhadAsa vi che " Ama dvira PS pA tA. mANaDagraDamAM temano na vAsa kare jina maMdira banAvela che vata #ka #ma zrI navagrahAdhi pati zrI zaMkhe 2 vara vArvinAtha jinAlaya tarI mAM gAyAM che kavi tRSabha dAsa paoNLa mAM mojuda che :maraka ni ma Na sAIna daya - ka rASTrasaMta , 2chAdhi pati re ! sAhasa zrI sayodaya sAru ra ra vara che , mAM, mAraka Brada-pU pe sAgAracaMdasAra . mAra (uMdarITa-se. ra063 = 3. & tea/?. ( sa yo :- e bha ta ra la sejalathaDI haAvara pALe aMjana pratiSThA lAbhathI , kaviRSabiMdAsa zeThanI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsarI, jumAnI eka agara tagaranuM derAsara che ' ja ' a ' che. jo . SET nImI maanqnknnaas daza karI N = 2 kera olla lysiis Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 87 zakAya evI vyavasthA hatI je Aje paNa che. daravAjA paranA lAkaDAnA kaLavALA tALA AjanI 'laoNka sisTama'ne Takkara mAre evA hatA. salAmatInI jaDabesalAka vyavasthA joine mana AphrIna pokArI UThyuM. tyAranA kuzaLa kArIgarone dAda ApavAnuM mana thaI uThe evI racanA hatI. Aje sAmAnya dekhAtuM ghara tyAre samRddhinI cADI khAtuM haze. Azare cAraso varSa jUnA gharanI jAhojalAlI, zAMta, ramya, manabhAvana vAtAvaraNa kavinI kalpanA zaktine na khIlave to ja navAI ! kavinA mahollAmAM bahAra nIkaLyA tyAM mANeka cokamAM AcArya zrI zIlacaMdrasUri vijayajInA prayatnathI bahAra eka zIlAlekha ropavAmAM Avyo che. jemAM 'kavi RSabhadAsa'no saMkSipta paricaya che. Ama kavinA vyaktitvane nikhAranAra bhaugolika vAtAvaraNa ane gharanA vAtAvaraNanI kalpanA karatA ame tyAMthI vidAya lIdhI. 5) dhArmika paribaLa - kavinA gharamAM paraMparAgata dhArmika vAtAvaraNa hatuM. jene kAraNe prakAMDa - pratibhAzALI, gauravazALI, vidvAna, paMDita, zikSita dharmagurUono sahayoga emane maLyo hato. emanA pratApe temane saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAonuM tathA zAstronuM - sAhityanuM jJAna prApta thayuM hatuM. potAne prApta thayelA jJAnane potA pUratuM sImita na rAkhatA anyajanone zIkhavADavAnA hetuthI kAvyanA mAdhyamathI vahevaDAvyuM hatuM. emanA kAvyasarjana para dhArmika vAtAvaraNanI UMDI asara hatI je emanA kAvyo sAhitya sarjana parathI jaNAya che. - samagratayA jotA kavinA vyaktitvane nikhAravAmAM Arthika, pArivArika, rAjakIya, bhaugolika ane dhArmika paribaLoe khUba ja mahatvano bhAga bhajavyo che. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kavitva sAhitya jagatamAM madhyakAlIna yuga suvarNakALa gaNAya che. A yugamAM' vipula gujarAtI sAhityanuM sarjana thayuM che. jene sAhitya jagatanI virala ghaTanA gaNI zakAya. bhASAvikAsa ane bhASA abhivyakti kalAnuM eka samRddha citra emAMthI maLe che. enAM zabdarAzi, rUDhiprayogo, vAkchaTAo, vAgabhaMgio ApaNane rasataraboLa banAve che. madhyakAlIna sAhitya bahudhA hetulakSI che. pachI e hetu vaicArika matanI sthApanAnA hoya, dharmabodhano hoya, sAMpradAyika mahimA gAnano hoya ke pachI loka zikSaNano hoya. madhyakALanA racayitAo potAne kavi tarIke alpa, bhakta tarIke vizeSa oLakhAve che. teo jJAnI, saMto, bhaTTo to koI vaLI zrAvako che. tyAranuM je sAhitya prApta thAya che emAM jaina saMpradAyano hisso ghaNo moTo che. enA racayitAo prAyaH karIne jaina sAdhu bhagavaMto che. zrAvako to AMgaLIne Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta veDhe gaNAya eTalA jUja che. gRhasthAzramamAM rahIne kavi bananArAmAM bAramA zatakanA nemicaMdra bhaMDArI, teramAnA Asagu ane vAMcho, caudamAnA vastupAla, vidhdhaNu ane vasto (vasTiMga), paMdaramAnA bhojaka, depAla ane vaccha urphe vAcho, soLamI sadInA zrAvaka kavio khImo ane lIMbo tathA sattaramI sadInA zrAvaka kavio vAno Adi virala vyaktiomAMnA eka kavi RSabhadAsa paNa che. zrAvaka kavi RSabhadAse paNa keTalAka zrAvaka kaviono nirdeza 'kumArapAlarAsa'mAM karyo che. DaoN. jayaMta koThArInA jaNAvyA mujaba '"madhyakAlIna sAhityanA racayitAoe aneka prakAranA kavikarmo ne kAvyasiddhi pragaTa karyA che. jevA ke gadyalIlA, bhAva pravaNatA, subhASita kauzala, varNanavaibhava, nATayagItAtmaka, bhAvAbhivyakti, buddhicAturya, alaMkAracAturya, prAsacAturya, dhruvAnAvInya, padyagAnachaTA vaibhava, vagereno AsvAda levA jevo che. madhyakAlIna zuddha sAhitya nahotuM paNa saMpUrNa sAhitya to jarUra hatuM." (madhyakAlIna zabdakoza jayaMta koThArI pR. 23) zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kavitva emanA kAvyamAM soLe kaLAe khIlyuM che. kAvyanA aneka prakAra che jevA ke kavitA, kavitva, phAgu, rAsA, rAsa, rAsaDA, stavana, bAramAsA, stuti vagere darekanuM potAnuM eka sauMdarya hoya che. kavie rAsa, hariyALI, subhASita, stavana, sajjhAya, caityavaMdana, namaskAra, DhAla AdimAM emanI kalama calAvI che. kavi kAvyanA guNa jANatA haze jethI emanA kAvyomAM e guNo hIrAnI jema camake che. kAvyanI vividha vyAkhyAo - guNo 1) "abhISTa arthane saMkSepamAM pragaTa karavAvALI padAvalIne kAvya kahevAya che." 2) 'zArthI sahitau gavyam I' zabda artha sahita hoya te kAvya. - AlaMkArika zrI bhAmaha 3) 'ramaLIyArtha pratipAlaH zatvaH gavyam|' - ramaNIya arthane pratipAdana karavAvALA zabdane kAvya kahevAya che. paM. jagannAtha - 'rasagaMgAdhara' 4) 'rasAtmAM vAvayaM gavyamAM' rasayukta vAkya kAvya che. - AcArya vizvanAtha 5) kavitAno sauthI moTo guNa che adRzyathI sAkSAtkAra, agamyano AtmAnubhava ane aprApya (zAMti)nuM madhura saMvedana. kAvya rasamaya hoya che. kAvyamAM rasa bhavya zarIramAM suyaza samAna che. zabda enA prANa che, artha mana che, chaMda enA caraNa che ane alaMkArathI te utkRSTa banI jAya che. - zrAvaka kavi RSabhadAsanA kAvyomAM kAvyanA aneka aMgonuM suMdara Ayojana thayuM che je emanA kavitvanuM prabaLa pAsuM che emanA kavitvanuM mUlyAMkana emanI prApta kRtio ane jaina gUrjara kaviomAM ApelI Adi - aMtanI prazastine AdhAre Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 89' prastuta che. 1) rasa yojanA - rasane kAvyano AtmA ke pramukha tattva manAya che. jevI rIte ApaNA zarIramAM AtmA pradhAna che e ja rIte kAvyamAM rasa pradhAna hoya che. rasanA abhAvamAM kAvya nIrasa manAya che. rasahIna kAvya mRta zarIravat prabhAvahIna hoya che. rasa bhAratIya kAvyazAstrano mULa AdhAra che. rasanA mukhyatve nava prakAra che vRMgAra rasa, hAsya rasa, karUNa rasa, raudra rasa, vIra rasa, bhayAnaka rasa, bIbhatsa rasa, adbhuta rasa ane zAMta rasa. (anuyogadvAra sUtra - ghAsIlAlajI mahArAja sAheba sUtra 169 pR. 828) zrAvaka kavi RSabhadAsanA kAvyo dhArmika che tethI prazama zAMtarasanI pracUratA che. chatAM kyAMka rasanI raMgachaTA paNa dekhAya che. jema ke 'vratavicAra rAsa'mAM sarasvatI varNanamAM zRMgAra rasa che to "jIvavicAra rAsa'mAM narakanA varNanamAM bibhatsa rasa ane devavarNanamAM adbhuta rasa che. 2) kAvyaguNa - rasanA sthAyI dharma ane upakAraka tattvane guNa kahe che. je kAvyane rasALa banAve che. pradhAnabhUta rasanA nitya dharmone guNa kahe che. rasasthAtvimaHstha dharmA zo yathA' jevI rIte AtmAno dharma zUra- vIratva Adi che ema rasano dharma guNa che. - sAhityadarpaNa. guNa rasanA utkarSanuM pradhAna kAraNa che. kAvyanA guNa keTalA hoya e mATe matamatAMtara che. paNa mukhya guNa traNa che. (1) mAdhurya (2) oja ane (3) prasAda. 1) mAdhuryaguNa - je racanAthI aMtaHkaraNa AnaMdathI dravIbhUta thaI jAya te mAdhuryaguNa. A rasano prayoga zRMgArathI karUNamAM, karUNathI vipralaMbha zRMgAramAM tathA vipralaMbha zRMgArathI zAMta rasamAM adhikAdhika thAya che. 2) ojaguNa - je racanA sAMbhaLavAthI cittano vistAra thAya che ojasvI bhAvanA utpanna thAya temAM ojaguNa hoya che. Ano prayoga vIra, raudra, bhayAnaka tathA bibhatsa rasamAM karAya che. 3) prasAda guNa - je guNa tatkAla cittane vyApta kare che. tene prasAda guNa kahe che. jayAM saraLa, sIdhA, sAdA, subodha zabdo dvArA vAkyaracanA karAya che tyAM prasAda guNa hoya che. kavinI racanAmAM traNe guNano prayoga thayo che. 3) alaMkAra yojanA - kAvyanI zobhAne vadhAranAra tattvane alaMkAra kahevAya che. alaMkAranA mukhya be prakAra che. zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra. 1) zabdAlaMkAra - zabdonA vaividhyathI kAvyane alaMkRta karavuM, vividha prAsa sahitanA kAvya - zabdAnuprAsa, varNAnuprAsa, lATAnuprAsa, prAsAnuprAsa vagere. 2) arthAlaMkAra - je zabda artha gAMbhIryane vyakta kare che te arthAlaMkAra kahevAya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go che. jema ke upamA, utprekSA, rUpaka, vakrokti vagere. zrAvaka kavi RSabhadAse pAMDityanA pradarzana mATe alaMkAro nathI vAparyA paNa sahaja ja anuprAsAdi alaMkAro AvI gayA che. emaNe potAnI alaMkAra yojanAmAM svAbhAvikatA ane prabhAvotpAdakatAno nirvAha karavAmAM pUrNa saphaLatA meLavI che. chatAM 'vratavicAra rAsa'nA sarasvatI varNanamAM alaMkAronI paraMparAmAM emanuM alaMkAra pradhAna mAnasa chatuM thAya che. 4) kavinI bhASA zailI - sAdI, saraLa, madhura, saMkSipta, rasALa, spaSTArtha zailI che. kavinI racanAo bhASAnI dRSTie vaividhyamayI che. gujarAtImAM racAyelI emanI racanAomAM gujarAtI uparAMta anya bhASAonA zabdono prayoga paNa thayelo che. jema ke saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane arabI phArasI. emanA kAvyomAM zuddha arabI ke phArasI bhASAno prayoga nathI thayo, paraMtu enA lokapracalita rUpano prayoga thayo che. kAraNa ke e samaye mogalonA saMparkane kAraNe lokomAM arabI phArasI bhASAno pracAra hato. jevA ke - zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta - * apabhraMza sAhammI vAtsalya, IsyuM, sIla. saMskRta - tava, prAya, akSata, abhakSya, nitya, sAmAyika, vacana vagere. prAkRta - nayara, beIMdiya, paDikamaNuM, sadArA, jaIna, joni, joaNa vagere. arabI amala, jhaM(o)gA, (jhabo), vahI, tAsa vagere. phArasI - nApAka, Ima, pAdazAha, jUhArUM, kharacaI, caMda, jabApo, dama vagere. hiMdI - pAtazA, kyuM, pAdazAha, apAro, jaba, mUjha, mAMdA vagere. emaNe bolacAlanI bhASAno paNa emanA sAhityamAM prayoga karyo che. jema ke vyavarI, maMDo, zAmIvAchila, syuM vagere. A rIte vividha bhASAonA zabdonA prayogathI emanA kAvyomAM eka prakAranI vAstavikatA jovA maLe che. kavinI sIdhI saraLa ane rasALa saMvAdovALI zailI emanI kRtiomAM emanI racanAone zaNagAre che. ane parokSa rahetA pAtronuM manaHsRSTimAM pratyakSavat darzana karAve che. emanI kRtiomAM pAtrAnurUpa saMvAdamayI bhASAno prayoga paNa thayo che. khaMbhAtanA sulatAna habIbalo ane hIrasUri vacce mohapati ane thUMka aMge thayelo saMvAda rasaprada che. je pAchaLa 'hIrasUrivijaya rAsa'nA saMkSipta paricayamAM Apyo che. A uparAMta bhAI-bhaginI saMvAda, bIrabala-hIrasUri saMvAda, jIbha dAMta vacceno saMvAda, paMcAMgulI saMvAda, cokhA - photarA saMvAda vagere saMvAdo mANavA jevA che. emanA bhASA vaibhavanuM eka aMga emanA kahevato ane rUDhiprayogo paNa che. pracalita kahevatonA upayogathI emanI bhASAnI vyaMjanA zaktimAM vRddhi thAya che. - Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 91 'nIsarIA gaja kerA daMta te kima pAchA paIsaI taMta.' hAthInA mukhamAMthI bahAra nIkaLelA daMtazULo tenA mukhamAM kadI pAchA jatA nathI. "kuparakha naranI vAcA asI jima pANImAM lITI ghasI, kAcaba kerI koTa, khyaNamAM ketI deto doTa.'' - kupurUSanuM vacana pANImAM tANelI lITI jevuM hoya che te kAcabAnI DokanI jema eka kSaNamAM anekavAra phare evuM hoya che. AvA bhAvanI 'abI bolA abI phoka' kahevata atyAre pracalita che. kahevato ane rUDhiprayogomAM thoDAMmAM ghaNuM kahevAnI tAkAta hoya che. bhASA samRddhinI nizAnI che. subhASitonA upayogathI paNa kRtione zaNagArI che. "taje nagara jihA vaIrI ghaNA, taje vAda jihAM nahIM ApaNAM, taje mahela je ati jAjarA, tajaI neha vinA dIkarA." je nagaramAM potAnA verI hoya te nagara tajI devuM, jayAM potAnA pakSanA mANaso na hoya tyAM vAda karavAnuM tajI devuM. ati jIrNa makAnane tajI devuM ane sneha vinAnA dIkarAne tajI devA. 'jIvavicAra rAsa' jevA rAsa saMskRta- prAkRta graMthone AdhAre racyAM che chatAM bhASAnI dRSTie saraLa che kliSTa nathI. jo ke 'vratavicAra rAsa'mAM hariyALIne kAraNe kyAMka artha samajavA kaThina lAge che. 'kSetrasamAsa' ke 'samakitasAra rAsa' jevI racanAo thoDI samajavAmAM agharI paDe evuM bane. kAraNa ke tenA bhAva samajavAmAM thoDA kliSTa hoya che. ekaMdare emanI bhASA durbodha pado ane dIrgha samAsothI mukta, viSayAnurUpa, vAgADaMbara rahita, binajarUrI alaMkAra rahita, saraLa subodha ane prAsAdika che. madhura, asaMdigdha, zuddhatAne kAraNe sAmAnya koTinI vyakti paNa yathArtha rasapAna karI zake che. emanA kAvyomAM mukhyatve upadezAtmaka, kathAtmaka, pratipAdaka, AlocanAtmaka, vyAkhyAtmaka, bhAvAtmaka zailIno upayoga prAyaH vadhAre thayo che. varNa viSayane anukULa zailI che. 5) thAzailI - kavie aneka sthaLe mukhya vicArane puSTa karavA mATe kathAnuyoganA dRSTAMto ApyA che. emAM emanI saMkSipta lekhanazailInA darzana thAya che. ghaNIvAra potAnA mukhya viSayanuM nirUpaNa karatAM vacce ADakathAo mUke che. jo ke AvI zailI zithilatA sUcaka che. chatAM tatkAlIna samayamAM racAtA rAsakAvyo ane evA kAvyonA zrotAonI rasavRtti saMtoSavAnuM kArya tema ja A prakAranI racanAo dvArA lokone vividha viSayonuM jJAna ApavAnuM prayojana evI zailI vaDe ja siddha thatuM hoI sAmAnya loko mATe to e rocaka ane cittAkarSaka ja nIvaDe che. pAtrAlekhana - sughaDa, sajIva, svAbhAvika, pratItikara purUSapAtranI jema strInuM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta paNa pAtrAlekhana karyuM che. caritra citraNamAM sAruM kauzala dAkhavyuM che. zrAvaka kavi RSabhadAsanI zailImAM svAnubhavanuM aMkana ane ghaTanAcakranuM yathArtha varNana maLe che. rAjanIti ane aitihAsika vigatone kavi je rIte eka ItihAsajJanI rIte prastuta karI zake che te ja rIte kAvyamaya prasaMgo paNa eka urmizIla ane bhAvuka kavinI jema varNavI zake che. 6) Ida - dezI - vividha chaMdo, duhA, copAI, vastu, aDaalla, gUTaka, kuMDala, kavit vagere chaMdono prayoga karyo che. - dezI - rAga - potAnA kAvyo tAlabaddha rAgamAM gAI zakAya tevI vividha prakAranI dezIomAM racyA che. vasaMta-bhairava vagere. vizeSatA emanA kAvyomAM keTaleka sthaLe to eka ja DhALane gAvA mATe babbe dezIono tema ja be - traNa ke cAra rAgono nirdeza karavAmAM Avyo che. je kavinI saMgIta vizAradatAne pUravAra kare che. sAta svara kyAMthI nIkaLe ne koNa bole che enuM paNa nirUpaNa karyuM che. je emanI svarazAstranI nipuNatAne siddha kare che. hIravijayasUri rAsamAM cha rAga 36 rAgiNIonA nAma ApIne potAnI rAga viSayaka jJAnanI siddhi karI che. 7) varNanAtmaka raulI - emanI varNanAtmaka zailI emanI sUkSma, adbhuta nirIkSaNa zaktino purAvo che. kumArapALa rAsamAM khaMbhAtanuM varNana utsAhapUrvaka vistArathI paNa kavi sulabha atizayokti vinAnuM karyuM che. te khAsa dhyAna kheMce che. khaMbhAta vize 17mI sadInA yuropiyana musApharo DilAvelI, menDalasko ne bolDiyasa je kAMI lakhI gayA che tenI sAthe te maLatuM Ave che. je kavinI uttama varNana zaktino namUno che. prakRtivarNano - emano prakRtiprema chato kare che. mAnavaprakRtinA svasaMvedanathI racAyelA che. sarasvatI varNano - sarasvatI devInuM nakhazIkha varNana emanI kavitva zaktino paricaya karAve che. anya nArIvarNanomAM paraMparAgata prAkRtika upamAno prayoga karyo che. emanA kAvyamAM AvatA pAtronA rUpane vastrAbhUSaNanA varNano rocaka che. vratavicAra rAsamAM sarasvatIdevInA varNanamAM kavinuM varNana kauzala vizeSa jhaLake che. manovaijJAnika citraNa - uSAbena zeThanA jaNAvyA anusAra "kavinA sajIva manovaijJAnika citraNa AkarSaka che. evA keTalAka varNanomAM kavi pAThakanA manovagetarapUrNa adhikAra rAkhI zake che. eka bhAva pachI tarata ja bIjA viparIta bhAvanA nirUpaNamAM emanI manovaijJAnika sUjhanI vilakSaNatAnA darzana thAya che." (RSabhadAsanI sAhityopAsanA - uSAbena zeTha pR. 427) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 93 8) basattA - zrAvaka kavi RSabhadAsanI bahusattAno paricaya emanA kAvyamAMthI maLe che. mAtra jaina sAMpradAyika zAstronuM ja nahi anya zAstro viSayonuM paNa emane anupama jJAna hatuM. jema ke 1) svaparazAstra nipuNatA - jena uparAMta anya darzanonuM jJAna hatuM. jema ke 'vratavicAra rAsa'mAMkahyuM che ke veda - purANamAM rAtribhojananI manAI che. jIvavicAra rAsa'mAM SaDradarzanano nirdeza che. 2) bhojaya padArtha jJAna - keTalAka kAvyomAM bhojaya padArthonA nAma maLe che. 3) Ayurveda nipuNatA - hitazikSA rAsamAM AyurvedanuM nirUpaNa che. 4) jyotiSa zAstra - rohiNiyA rAsamAM kuMDaLI mUkI che. 5) svapnazAstra - kumArapALane AvelA svapnonuM varNana karyuM che. 6) zukana zAstra - zreNika rAjAne benAtaTa nagarImAM pravezatA thayelA zukana. 7) sAmudrika zAstra - prasaMgopAta strI purUSonA lakSaNonuM varNana, gajalakSaNa, azvalakSaNa AdinuM varNana. A uparAMta rAjanIti, kUTanIti, pAMca prakAranA yuddha, jena, zeva, jJAnI, vRddha, maMtrI, kRpaNa, jananI, mAgaNa, vaNika, dhana, dAna, bhikSA, lakSmI, lajjA, deNuM, lobha, vinaya, puNya, jayaNA, viveka vagerenA varNano tathA lokonI sAmAjika, vyavahArika Adi jJAnanI vRddhi thAya evA saMgraho paNa mUkyA che. jema ke traNa duHkha, cAra pApa, sAta svara, AThano saMgraha - ATha purUSa, nava akhuTa vagere. emanI sUkSmAtisUkSma jANakArIne puSTa kare che. emanA rAsamAM tatkAlIna samAjanA samRddha citro jovA maLe che. kumArapALa rAsamAM rAjaputonI 36 jAtonuM varNana che tema ja te vakhatanI bIjI jJAtio, temanA dhaMdhAo, te vakhatanA vyaktinAmo, sikkAonuM varNana vagere temanA sAmAjika viSayanA jJAnanI puSTi kare che. A badhAthI emanI bahuTsattA siddha thAya che. 9) kavitva zali - kumArapALanA rajhaLapATano vistRta cittAra tema ja siddharAjanI citAnuM varNana emanA kavitvanI utkRSTatAne sAbita kare che. sonAvaraNI ceha bale re, rUpAvaraNI te dhuha re, kukamavaraNI re dehaDI, agani parajAlie teha re. mAna na karasyo re mAnavI, kisyo kAyAno garva re, sura nara kinara rAjAA, aMte mRttikA sarva re. mAna na karasyo re mAnavI. je nara gaMjI re bolatA, vAparatA mukhamAM pAna re, te nara agani re poDhiA, kAyA kAjala vAna re... mAna... caMpaka varaNI re dehaDI, kadalI komala jAMgha re, te nara sutA re kASThamAM, paDe bhaDabhaDI DAMga re...mAna.. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta deha viDaMbaNa nara suNI, ma karisa tuSNA tuM lAkha re, jesaMga sarikho re rAjIo, khAlI karyo tihAM rAkha re... kharekhara vairAgyabhAva utpanna kare evuM A vilApa gIta kavinI kavitva zaktinuM zreSTha dRSTAMta che. DaoN. uSAbena zeThanA mate "zrAvaka kavi RSabhadAsa mAtra rAsakAra nathI kalAkAra ane kavi paNa che. keTalAka prAcIna ane madhyakAlIna rAsamAM kavitA zodhI paNa jaDatI nathI jayAre traRSabhadAsanA ghaNA kAvyo kavitAsabhara che." | (RSabhadAsanI sAhityopAsanA - uSAbena zeTha pR. 428). ba. ka. ThAkoranA zabdomAM kahIe to "zrAvaka kavi RSabhadAsanA ghaNA duhA ane caUpaI ane khAsa karIne kavita zAmaLanI laDhaNane ane zAmaLanI zabdaracanAne eTalA to maLatA Ave che ke zAmaLane RSabhasavAI kahevAnuM ApaNane mana thaI jAya che. mAtra RSabhanI kRtiomAM je lokapriya DhALonA mIThAM asarakAraka pado jovAmAM Ave che te enI kavitva paddhatino aMza zAmaLamAM nathI." (jena sAhitya baka. ThAkora pR. 336) A avataraNo paNa kavinI uttama kavitva zaktine biradAve che. akSaronuM aMkana karanArA, zabdonA zodhaka, zabdonA svAmI, zabdonA sarjaka, vicArone vAvanAra, akSarone be hAthe bhegA karI hajAra hAthe vahecanAra evA zrAvaka kavi mAtra AkRtithI ja mAnava nahotA paraMtu jAgRti, prakRti ane saMskRtithI paNa mAnava hatA. ethI zabdo sarI paDe che ke jemanI kRtio kalyANakArI, AkRti AlhAdakArI, prakRti pAvanakArI, saMskRti zAsananI zAna vadhAranArI evA zrAvaka kavi RSabhadAsanI smRti mAnasapaTa para cirasmaraNIya aMkita thaI na jAya to ja navAI ! emanI kRtiomAM cIvaTa ane cokasAI nItare che. gurUvaMza ane pitRvaMza tathA emanuM potAnuM je varNana emanI kRtiomAMthI prApta thAya che e emanI cIvaTanuM amITa udAharaNa che. kavino 'gurUvAra" pratyeno prema paNa ullekhanIya che. jena gUrjara kaviomAM 25 kRtinA Adi aMta che emAMthI emaNe 16 kRtio gurUvAre racI che. 'kumArapALa rAsa'mAM 'vAra gurU guNa bhayo' kahIne gurUvAranuM mahatva AlekhyuM che. emanI badhI kRtio prAyaH khaMbhAtamAM ja racAI che. nemanAtha rAsa', 'jIvavicAra rAsa'mAM khaMbhAtano khaMbhanayara ane traMbAvatI baMne tarIke ullekha che. 'hIravijayasUri rAsa'mAM ukhANAmAM khaMbhAtano, nagarInA varNanamAM khaMbhAyata ane traMbAvatIno ullekha che. bAkInI kRtiomAM prAyaH traMbAvatI nagarIno ja nAma nirdeza. che.upadezamAlAmAM paNa ukhANArUpe khaMbhAtano ullekha che. 'hIravijayasUri rAsa'mAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 95 ane AmAM eka ja sarakhI gAthA che. sane 1682 nI sAlamAM emaNe pAMca kRtio racIne vikrama sajaryo che je emano zreSTha sarjanakALa kahI zakAya. pAdaTIpane AdhAre emanI nAnAmAM nAnI rAsa kRti 'ArdrakumArano rAsa 97 gAthAnI che. moTAmAM moTI kRti 'hIravijayasUri rAsa lagabhaga 6500 gAthAnI samRddha gRhastha, zreSTha zrAvaka, samartha sAhityakAra AjJAMkita putra, gauravazALI vatsala pitA, Adarza ziSya, gurUbhakta, Adarza zikSaka, Adarza pautra e emanI vyaktitvanI kuMDaLInA ucca sthAne rahelA nava graho che. to bhASA para prabhutva, zabdonuM sAmarthya, alaMkAronuM Alekhana, rasano rasathALa, zabda zaktino prayoga, kathAtmaka zailI, upadezAtmaka zailI, varNanAtmaka zailI, pratipAdaka zailI e emanI kavitvanI kuMDaLImAM ucca sthAne rahelA nava graho che. anya prasiddha graMthomAM kavino ullekha - anya graMthomAM kavinI prasiddhi 1) bhagavad gomaMDaLa - mR. 1702 RSabhadAsa - "nAkara yugamAMnA e nAmanA eka jaina zrAvaka kavi te prAgvazI eTale te poravADa vaNika hatA. khaMbhAtamAM mahirAjanA dikarA sAMgamane sarUpAMde nAmanI strIthI temano janma thayo hato. khaMbhAtamAM ja rahI aneka gujarAtI. kAvyakRti ane rAsa lakhyA hatA. nAno kumArapALarAsa, moTo kumArapALa rAsa, navatattva rAsa, vIzasthAnaka tapa rAsa, hitazikSA rAsa, hIravijayasUri rAsa vagere temaNe racela che. temanI kArakirdI saMvata 162thI eTale IsavIsananA sattaramA sekAthI zarU thAya che. eTale premAnaMda, zAmaLa ane akhAnI pahelA te thaI gayA hovAnuM jaNAya che." 2) gujarAtI sAhitya pR. 166 para zrAvaka kavi RSabhadAsanuM varNana che. 3) jaina sAhityamAM pR. 336 para zrAvaka kavi RSabhadAsanI kRtione AdhAre rUparekhA dorI che. 4) bhagavadgomaMDaLa pR. 8614 'saMghavI" zabdanA arthamAM lakhyuM che ke RSabhadAsanA pitAzrI sAMgaNe paNa 'saMghavI" tarIke khyAti meLavI che. gu.sA. pariSada 5) 'RSabhadAsanI sAhityopAsanA' evo eka zodha nibaMdha DaoN. uSAbena zeThe lakhyo che. 6) kavi RSabhadAsa eka adhyayana' pro. DaoN. vADIlAla cokasIno zodha nibaMdha che. 7) "kavizvara RSabhadAsa' kartA rA. rA. mohanalAla dalIcaMda desAInI kRti che. 8) hitazikSA rAsanA rahasyamAM kuMvarajI ANaMdajI e prastAvanAmAM kavi RSabhadAsanuM varNana karyuM che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 9) kumArapALa rAjAnA rAsamAM zrI zivalAla jesalapurAe kavi vizeno eka lekhA lakhyo che. 10) gujarAtI sAhityanA ItihAsamAM paNa emano saMkSipta jIvanavRttAMta che. 11) khaMbhAtanA jinAlayo caMdrakAMta kaDiyA likhita zeTha ANaMdajI kalyANajI dvArA prakAzita pustakamAM pR. 385 para kavi zrI RSabhadAsakRta baMbAvatI tIrthamALa (saM. 1673) pragaTa thaI che tema ja pR. 110,340 para ane prastAvanAmAM temano ullekha che. 12) anusaMdhAna aMka 8,19 mAM emano ullekha che. 13) hIravijayasUri rAsa bhAvAnuvAda A. zrI vijayanemacaMdrasUrimAM paNa emanI. jIvanajharamara che. A badhA parathI khyAla Ave che ke kavi keTalA lokajIbhe caDyA haze. tema ja lokacAhanA meLavI haze jethI vividha graMthomAM ullekha thayo che tema ja temanA para ja AkheAkhA pustako lakhAyA che. je emanI lokapriyatA pUravAra kare che. uSAbena zeThe paNa emanI lokapriyatAno nirdeza karyo che. je nIce mujaba che. 1) vartamAne emanA rAsa, stuti, sajajhAya vagere racanAonI ghaNI prasiddhi che. 2) emano bharatezvara rAsa jaina muni vyAkhyAnamAM vAMce che. 3) emanA mudrita stavano, stutio bhavyAtmAo derAsaramAM bole che. pratikramaNamAM bolAya che. (neminAtha stuti) 4) zatruMjayanA nava khamAsamaNAnA duhA kArtika pUname zatruMjaya tIrtha ke emanA paTane khamAsamaNA detI veLAe caturvidha saMgha bhAvathI bole che. 5) emanA bhAvavAhI stutiomAMthI keTalIka prakhyAta stutio gAyakoe gAI che. "saMsAranA khoTA sagapaNanI sajajhAyanuM TeparekorDiMga paNa thayuM che. 6) bharatezvara rAsa, kumArapAla rAsa, hIravijayasUri rAsa, hitazikSA rAsa, Adi prakAzita thayA che. kartutva. kavinI kRtio kavi RSabhadAsa - eka adhyayana" (I.sa. 1575 - 1635) nAmanI kRtimAM pro. DaoN. zrI vADIlAla cokasIe jaNAvyA anusAra kavie aneka prato. lakhI lakhAvI che. kavinA 'hIravijayasUri rAsa'mAM khuda kavie ja jaNAvyuM che ke 'tavana aThAvana cotrIsa rAso, puNya pasAco dII bahumukha vAso, gIta thaI namaskAra bahu kIdhA, puNya mAhi lakhI sAdhuni dIdhA.' A parathI jaNAya che ke kavie 34 rAsa tathA 58 stavana racyAM hatAM ane te uparAMta aneka gIto, thoyo-stutio, namaskAra, sajhAya vagere racyAM hatAM. ane Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 'hIravijayasUri rAsa'nI racanA pachInI kRtio to alaga. atyAra sudhInI zodhakhoLanA pariNAme kavinI kula cAlIseka kRtio jANavA maLe che. racanA sAla pramANe goThavatAM e kRtio nIce pramANe che. (kavi RSabhadAsa eka adhyayana pro. DaoN. vADIlAla cokasI pR.34) 6. nAma 1 rUSabhadeva rAsa 2 vratavicAra rAsa 3 sthUlibhadra rAsa 4 sumitra rAjarSi rAsa 5 krikumArapAla rAsa S ajAkumAra rAsa 7 navatattva rAsa 8 jIvavicAra rAsa 9 Ubharata bAhubalI rAsa 10 samakItasAra rAsa 11 kSetrasamAsa rAsa 12 upadezamAlA rAsa - 13 dahitazikSA rAsa 14 pUjAvidhi rAsa 15 jIvaMtasvAmI rAsa 16 zreNika rAsa - 21 vIzasthAnaka tapa rAsa 22 abhayakumAra rAsa 23 rohaNiA rAsa 17 kayavannA rAsa 18 hIravijayasUrinA bAra bolano rAsa 1628 19 mallinAtha rAsa 20 dahIravijayasUri rAsa racanA sAlagAthA kaDI 1606 1271 1610 862 1612 728 (vikalpa 732) 1612 426 (vikalpe 424) 1614 4506 1614 569 (vikalpe 559) 1620 811 1620 502 1622 116 1622 584 1622 879 1624 712 1626 1974 1625 571 (vikalpe 566) 1626 223 1626 1829 1627 223 294 1629 395 (vikalpe 295) 1629 lagabhaga 6500 1629 1631 609 (pAnAM krAuna 16,pejI-324) - 1632345 (vikalpe 2500) A cinha pragaTa thayelI kRtio darzAve che. racanA sAla prApta nathI tevI kRtio Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 24 samaIsarUpa (samaya svarUpa) rAsa 25 devagurU svarUpa rAsa 26 kumArapAlano nAno rAsa 27 zrAddhavidhi rAsa 28 ArdrakumAra rAsa 29 puNyaprazaMsA rAsa 30 vIrasenano rAsa 31 zatruMjaya rAsa 32 zItazikSA rAsa 2 3 AdinAtha vivAhato zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta upara joyuM tema kavie sane 1629 mAM racelA racelA rAsonI saMkhyA cotrIsanI batAvI che. A 1629 sudhImAM kavie cotrIsa rAsa to racyA che. tyAra pachI racelA be eka rAsa judA. vaLI naM. 24 thI 32 nA nave rAsa 1629 pahelAM racAyA haze tema mAnI laIe to paNa uparyukta gaNatarIe kavinA ochAmAM ochA kula 36 rAsa to hovA ja joIe. balke chatrIsathI vadhu hovAno paNa saMbhava kharo. A uparAMta kavinI bIjI nAnI sAhityakRtio nIce pramANe che. 6. nAma racanA sAla gAthA kaDI 1 neminAtha navaraso 1606 - (vikalpo 1608 ke 1611) (yAne neminAtha rAjamati stavana) AdinAtha Alocana stavana no 7 mahAvIra namaskAra 791 785 1624 1614 197 318 527 (vikalpe 455) 301 kula 33928 (uparAMta) 'hIravijayasUri rAsa' mAM pote khyAlamAM rAkhIe to sane 1610 1611 4 bAraArA stavana 1622 76 5 covIza jina namaskAra (chApa baddha) 1525 A banne S tIrthaMkaranA 24 kavita eka hovA saMbhava che. 57 uparokta sAteka kRtio uparAMta kavie 33 bIjAM stavano, 32 namaskAra, 42 thoyo (stutio), 400 subhASito, 41 gIta, 5 hariyALI, keTalIka bodhaprada sajajhAyo vagere aneka nAnI kRtio Adi racelAM che. uparyukta sarva mAhitI hIravijayasUrinA bAra bolano rAsa, zreNika rAsa, hitazikSA rAsa AdinI TIpa uparathI prApta thAya che. 32 rAsomAMthI naM. 5 AnaMda kAvya mahodadhi mauktika - 8 mAM, naM 9, A.kA.ma.mI. - 3 mAM, naM 13 bhImazI mANeka - muMbaI tathA jaina dharma pracAraka sabhA bhAvanagara taraphathI ane naM. 20 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 9 A. kA. ma. mo. - 5 mAM mudrita thayela che. bAkInA rAsAonI hastaprato vividha jJAna bhaMDAromAM che jenA (jena jJAna bhaMDAranA) nAmo 'jena gUrjara kavio' (zrI mo. da. ke.) bhAga - 3 mAM che. tema ja je prato prApta thaI zakI che tenA Adi ne aMtanI amuka gAthAo paNa mUkI che. Do. uSAbena zeThe potAnA saMzodhita mahAnibaMdha 'RSabhadAsanI sAhityopAsanAmAM pR. 217 zrI RSabhadAse racelA kula 32 rAsanA nAma anukrame nIce mujaba batAvyA che. kra. nAma. racanA kALa kra. nAmA racanA kALA vi. saM. vi. saM. 1 puNya prazaMsA rAsa 1660 17 zrAddhavidhi rAsa 1682 2 RSabhadevano rAsa 1662 18 jIvaMta svAmI rAsa 1682 3 vrata vicAra rAsa 1668 19 zreNika rAsa 1682 4 sthUlibhadra rAsa 1668 20 kayavannA rAsA 1683 5 sumitra rAjarSi rAsa 1668 21 hIravijyasUrinA 12 bolano rAsa 1684 6 ajAputra rAsa 1670 22 mallinAthano rAsa. 1685 7 kumArapAlano rAsa 1670 23 hIravijayasUri rAsa 1685 8 kumArapAlano nAno rAsa1670 24 vIrasthAnaka tapa rAsa 9 navatattvano rAsa 1676 25 abhayakumAra rAsa 1687 10 jIvavicAra rAsa 1676 26 rohiNayA muni rAsA 1688 11 bharatezvarano rAsa 1678 27 vIrasenano rAsa 12 kSetra prakAza (samAsa) rasa 1678 28 samaIsa5 rAsa 13 samakti (sAra) rAsa 1678 29 deva (gurU) svarUpa rAsA 14 upadezamAlA rAsa 1680 30 zetruMjaya rAsa 15 hitazikSAno rAsa 1682 31 ArdrakumAra rAsa 16 pUjAvidhi rAsa 1682 32 siddhazikSA rAsA zrAvaka kavi RSabhadAse saM. 1685 sudhImAM 58 stavanonI racanA karI che. temaNe racelI stutio tema ja sajajhAyano cokakasa aMka prApta thato nathI. caityavaMdana - 4, namaskAra - 2, DhAla - 1, saMdhi - 1, caityaparipATI - 1 caityavaMdana - 4H 1) paMcatIthinuM caityavaMdana, 2) RSabhadevanuM caityavaMdana, 3) covIzI caityavaMdana, 4) caityavaMdana vidhi. stavano : 1) vIrarAjanuM stavana, 2) siddhAcalanuM stavana, 3) pratimA sthApana stavana, 4) dhulevA zrI kezariyAjI stavana, 5) vimagiri stavana. sajajhAyoH 1) mAnanI sajajhAya, 2) saMsAranA khoTA sagapaNanI sajajhAya, 1685 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 3) Atma zikhAmaNanI sajajhAya, 4) harikezI muninI sajajhAya, 5) sthUlibhadranI sajajhAya. 2 : 1) mahAvIra namaskAra, 2) 24 jina namaskAra. 1) nemanAtha DhAla, 1 : 1 : 1) meghakumAra mahAmuni saMdhi. paripATI - 1 : 1) khaMbhAtanI caitya paripATI A uparAMta bIjA stavana sajjhAyo hoI zake. ANaMdajI kalyANajInA bhaMDAranI 'hitazikSA' pratamAM chevaTe nIcenI TIpa namaskAra DhAla saMdhi ApI che. - - saMghavI RSabhadAsa kRta rAsanI TIpa laI che. DhAla gAthA graMtha 118 1271 1750 83 1116 1500 502 714 584 775 310 412 878 1182 791 1000 785 1058 811 112 728 1000 862 1212 424 252 4506 5800 2192 2750 223 285 712 1018 1624 2250 1862 2325 566 750 7 125 1839 2300 krma rAsanuM nAma 1) zrI RSabhadevano rAsa 2) zrI bharatezvara rAsa 3) zrI jIvavicAra rAsa 4) zrI kSetraprakAza rAsa 5) zrI zetruMja rAsa 6) zrI samakita sAra rAsa 7) zrI samayasvarUpa rAsa 8) zrI devagurUsarUpa rAsa 9) zrI navatattva rAsa 10) zrI thUlibhadra rAsa 11) zrI vratavicAra rAsa 12) zrI sumitra rAjAno rAsa 13) zrI kumArapAla rAjAno rAsa 14) zrI kumArapAlano nAno rAsa 15) zrI jIvata svAmIno rAsa 16) zrI upadezamAlA rAsa 17) zrI zrAddhavidhi rAsa 18) zrI hitaziSyA rAsa 19) zrI pUjAvidhi rAsa 20) zrI ArdrakumArano rAsa 21) zrI zreNikano rAsa 22) tavana 33 20 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 101 23) namaskAra 2-13 24) thoyu 7 25) tIrthaMkaranA kavita 24 26) gIta 31 27) subhASita 379 evaM sarva e joDI zrI sAMgaNasuta saMghavI RSabhadAse kIdhI te laSI che jI. li. muni janacaMdraNa. vaLI eka hastalikhita pAnAmAM nIce pramANenI TIpa maLI che. saMghavI rISabhakRta rAsanI TIpa lakhI chaI. rAsanuM nAma gAthA rAsanuM nAmAM gAthA zrI rISabhadevano rAsa 1271 zrI bharatezvara rAsa 1116 zrI jIvavicAra rAsa 502 zrI khetraprakAza rAsa 584 zrI ajAputrano rAsA papa9 zrI zetruMja rAsA 301 zrI samakitasAra rAsA 879 zrI samaIsarUpa rAsa 61zrI devasarUpa rAsA 785 zrI navatattva rAsa 811 zrI yUlibhadra rAsa 728 zrI vratavicAra rAsa 862 sumitra rAjAno rAsa 426 zrI kumArapAla rAsa 4506 kumArapAlano nAno rAsA 2192 zrI jivatasvAmIno rAsa 223 zrI upadezamAlA gAthA zrI zrAddhavidhi rAsa 1616 zrI hitazikSA rAsa 185 zrI pUjAvidhi rAsa pa71 zrI AdrakumAra rAsA zrI zreNika rAsA 1839 stavana 33 namaskAra 22 poyo 27 subhASita 400 gIta 41 hariyAlI 5 zrI hIravijayasUrino rAsa - zrI mallinAthano rAsa 295 zrI puNayaprazaMsA rAsa 328 kayavannAno rAsA zrI vIrasenano rAsa 445 Ama A kRtio yAdInI cAra TIpa thaI emAM sarakhAmaNI karatAM je taphAvata jovA maLe che te A pramANe che. krama kRti TIpa-1 TIpa-2 TIpa-3 TIpa-4 gAthA gAthA gAthA gAthA. 1 sumitra rAjarSi rAsa 426/424 223 424 426 2 navatattva rAsA 811 881 811 811 krama kRti. TIpa-1 TIpa-2 TIpa-3 TIpa-4 712 trAgAnA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 3 ajAputra rAsa 4 hitazikSA rAsa 5 S 7 8 C krma kRti 1 ja pUjAvidhi rAsa zrAddhavidhi rAsa kayavannA rAsa rohiNayA rAsa vIrasenano rAsa namaskAra thoya gIta 4 subhASita 5 kavita 6 7 tavana hariyALI gAthA 569/559 1974 571 1614 223 345/2500 - - 5 527 1 saMkhyA 2 saMkhyA 32 2 42 41 400 58 gAthA 559 1862 1845 566 571 1624 1617 284 nathI zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta gAthA gAthA 569 559 nAma nathI 445 3 saMkhyA 4saMkhyA 13 7 31 379 24 33 22 27 41 400 - 33 5 kRtiono paricaya zAstra rasika, sAhitya ane adhyAtmano subhaga saMgama karanAra, savAyA zrAvaka kavie jyAre jyAre kalama upADI che tyAre tyAre kAMIka ne kAMIka navaluM sarjana sarjAyuM che. jema ke rAsa, stavana, stuti, subhASita, saMdhi, sajajhAya, caityavaMdana, covIzI, namaskAra, pada, hariyALI, kavita, gIta, veli, DhAla, hitazikSA, AlocanA, dUhA, pUjA vagere. emanA sarjanamAM rAsanI pracUratA che. emAMnI keTalIka kRtiono 'jaina gUrjara kavio', 'kavi RSabhadAsa', 'RSabhadAsanI sAhityopAsanA'nA AdhAre ahIM achaDato paricaya Apyo che. 1) RSabhadeva rAsa : A kRti hajI apragaTa che. paraMtu tenI Adi aMtanI kaDI parathI khyAla Ave che ke prAraMbha sarasvatI mAtAnI stutithI thaIne aMte kavino paricaya che. A kRtimAM prathama tIrthaMkaranuM varNana che. ema vidita thAya che. jUo aMtima gAthA vIvadhya rAtriM karI rAsa nIpAyo, prathama tIrthaMkara bahu pareiM gAyo. vAMcatAM guMthatAM gokhatAM nAma RSabha kahaI hoI vaMchIta kAma. A rAsamAM 118 DhALa, 1271 kaDI che. saM. 1662 mAM A rAsa mAgasara vada 11 budhavAre racyo che. khaMbhAta nagaramAM lakhAyo che. kheDAnA traNa naM. nA kabATamAM enA 1, 2, 64 e traNa pAnA che. zarUAtanI pAMca gAthAmAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 103 sarasvatInA 14 svarUpa (nAma) batAvIne emanI zabda samRddhino paricaya karAvyo che. 2) vratavicAra rAsa : A rAsamAM 81 DhALa 862 kaDI che. (Aso vada amAsanA gujarAtI mahinA pramANe) kArtika vadi 05 (amAsa) 1666 dipAvalInA traMbAvatI (khaMbhAta) mAM racAyo che. zarUAta pArzvanAthanI stutithI karIne paMca parameSThIne vaMdana karyA pachI sarasvatInuM smaraNa karyuM che. AmAM yatidharmane zrAvakadharma be dharma batAvIne zrAvaka dharmanuM vistRta varNana karyuM che. aMtamAM kavino paricaya che. A kRti apragaTa che. zrImatI ratanabena khImajI chADavA A rAsa para saMzodhana karI rahyA che. 3) sumitra rAjarSi rAsa : 425 kaDI 2. saM. 1668 poSa zuda khaMbhAtamAM racI. - 2 gurUvAra prathama tIrthaMkara RSabhadevanuM smaraNa, dAna, zIla, tapa, bhAvamAM dAnanI mahattAnuM varNana, sumitra rAjA abhayadAna - supAtra dAnathI sukha - samRddhi pAmyo tenuM Alekhana, RSabhadAsano kavi tarIke ullekha paNa aMtamAM thayo che. riSabha kavi guNa tAharAM gAya, hIyareM harakha ghaNero thAya, sakala kaviniM lAgI pAya, miM gAyo munIvara riSIrAya. 4) sthUlibhadra rAsa : 732 kaDI ra. saM. 1668 divALI kArataka amAsa zukravAra khaMbhAtamAM racyo - sarasvatI devInI mahattA batAvIne sthUlibhadranA rAsanI zarUAta karI che. 'kavi RSabhadAsa eka adhyayana'mAM zrI vADIlAla cokasIe lakhyuM che ke "A rAsamAM navamA naMdanA zakaDAlamaMtrInA putra sthUlibhadranuM prakhyAta cAritra che. ciraparicita gaNikAnA raMgamaMDapamAM rahIne paNa sAdhupaNAmAM aDaga rahenAra ane khaTarasanAM bhojana levA chatAM aNIzuddha cAritra pALavAnuM mahA duSkara (duSkara duSkara) kArya karanAra sthUlibhadranuM dRSTAMta jainonA prakhyAta Agama pustaka kalpasUtramAM Ave che, ane ghaNA pUrvAcAryoe te caritra para pustako lakhyAM che. je uparathI RSabhadAse A sthUlibhadra rAsa racyo che." kavi RSabhadAse aMtima DhAlamAM batAvyuM che ''TAlaI kAmavikAra re, zAsana rASaNahAra" - aMtamAM rAbetA mujaba kavino paricaya che. 5) neminAtha navarAso athavA stavana (athavA DhAla) : 72 kaDI ra. saM. 1667 (60,62,64) poSa su. 2 RSabhanagara - khaMbhAtamAM racyo. sarasvatI devIne namana karIne 22 mA tIrthaMkaranuM stavana racyuM che. caityavaMdana Adi saMgrahamAM pR. 151 57 mAM A stavana prakAzita che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 9) ajakumAra rAsa : papa7 kaDI, 2.saM. 1670 ce. zu. 2 gurUvAra khaMbhAtamAM racyo. RSabhadAsanI sAhityopAsanA" mAM uSAbena zeThe lakhyA mujaba "jenonA AThamA tIrthaMkara caMdraprabhunA gaNadhara ajAkumAranI kathA che. ajAputra gurUne potAnA mAtApitAe zA mATe tyAga karyo hato e pUchatAM gurU kahe che ke zeSa vinA abaLA strIne tajavAnA pApakarmathI tArA mAtA-pitAe tAro tyAga karyo hato. ane pachI saMyamanA pAlananA puNyathI tuM rAjA thayo. A bhavamAM paNa tuM saMyama laIne pachI deva thaIza. tyAra pachI A caMdrAnana nagarI jevI nagarImAM caMdraprabhu jinezvara thaze temano tuM datta nAmano gaNadhara thaIza. ane mukitarUpI nArIne varIza." 7) kumArapAla rAsa : 4699 kaDI, 2.saM. 1670 bhAdaravA suda - 2 gurUvAra traMbAvatImAM racyo. A kRti zarUAtamAM kavi siddha, zrI bhagavaMta, gaNadhara, kevalI munIvara jinabiMba, sUtrasiddhAMta, caturvidhasaMgha, nara mahaMta, kriyApAtra, tapasvI, zIlavaMta, gacchAdhipati, sarasvatI Adine namana kare che. A rAsamAM gUrjara nareza kumArapAlanuM jIvana vRttAMta che. kumArapALe jena dharma aMgIkAra karI 12 vrata dhAraNa karyA hatA. ahiMsAnA prakhara samarthaka hatA. aDhAre dezamAM amAri pravartAvI hatI. aMtamAM maraNa pAmI 'satamalI' nAmanA rAjA thaze padmanAtha tIrthaMkara pAse dIkSA laI gaNadhara padavI prApta karI nirvANa pAmaze. zrI baLavaMtarAya kalyANarAya ThAkora anusAra "A rAsano kathAbhAga ke vastu gauNa che, amAri, zIla, dAna, tapa, bhAva Adi je sadAcAranA siddhAMto upara jenadharma khAsa bhAra mUke che teno bodha karavo ane jinamatano mahimA gAvo e ja A rAsano pradhAna viSaya che." (AnaMda kAvya mahodadhi moktika - jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverI pR. 18) A rAsa dvArA RSabhadAsanA vividha zAstranA vizALa jJAnano paricaya thAya che. jema ke sAmudrika zAstra, lakSaNa zAstra, nIti zAstra, zukana zAstra, svapnA zAstra vagere. "kavi RSabhadAsa eka sArA saMgrahakAra che e paNa siddha thAya che. A rAsamAM emaNe rAsanI vastuthI taddana svataMtra chatAM paNa lokonuM sAmAjika, vyavahArika, naitika tema ja dhArmika jJAna vadhe evA saMgraho aneka sthaLe mUkyA che jema ke traNa duHkha (2-129 - 85) cAra pApa 2-129-85) sAta - sAta vastuno saMgraha (2-121-22) AThano saMgraha - ATha purUSa - acaraja, nava akhuTa vagere." Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 105 (RSabhadAsanI sAhityopAsanA - uSA zeTha - mR. 128) kumArapAla rAsanI zailI prAsAdika, madhura ane mukhyatve dalapata rAmanI mAphaka upadezAtmaka ane bodhapradhAna che, bhASA mIThI ane rasALa che." (kavi RSabhadAsa eka adhyayana Do. vADIlAla cokazI-pR. 51) vividha rAga-rAgiNI, duhA, chaMda, kavita, kUTaka, chappaI, copaI, vastu vagereno kavie upayoga karyo che. potAnA pUrveno kavino upakAra mAnI namratA paNa batAvI che. Agi je moTA kavirAya, tAsa caraNaraja RSabhAya, lAvaNya, lIMbo, khImo kharo, sakala kavinI kIrti karo. haMsarAja, vAcho depAla, mAta, hemanI buddhi vizAla, susAdhuhaMsa, samaro, suracaMda, zItala vacana jima zAradacaMda. e kavi moTA buddhivizAla, te Agali huM murakha bAla, sAyara Agali sarovara nIra, kazI toDI AchaNa niM nIra" Ama A rAsa rocaka, bodhaka, upadezaka che. 8) navatattva rAsa : 811 kaDI .saM. 1676 divALI kArtika vadI amAsA ravivAra khaMbhAtamAM racyo. A rAsamAM prathama RSabhadevanI stuti karI che. nAma parathI anumAna thAya ke emAM navatattvanuM vistRta varNana haze. aMtamAM rAsa racanAthI prApta thayela sukha varNavyuM che. pote anya kavithI kevA che te upamA sahita batAvIne potAne paricaya Apyo che. 9) bharata bAhubali (bharatezvara rAsa) : 1116 kaDI 84 DhALa 2.saM. 1678 poSa zu. 10 gurUvAra traMbAvatImAM racyo. A rAsa AnaMda kA. ma. mo - 3 mAM 105 pRSThomAM prakAzita thayo che. A rAsa zrI hemacaMdrAcAryakRta 'triSaSTizalAkA purUSacaritra" mAMnA RSabhadeva caritranA AdhAre racAyelo che. RSabhadevanA putro bharata ane bAhubalinA jIvanacaritranuM temAM Alekhana che. emanA pUrvabhavonuM paNa emAM varNana che. bharatanI strIratnanuM varNana kavinI varNanazaktino suMdara khyAla Ape che. A pachI bharata bAhubali vacce thatuM pAMca prakAranuM yuddha dRSTiyuddha, vacanayuddha, mallayuddha, muspRiddha ane daMDayuddha prAcIna kALanAM hAthohAtha thatAM dvAddha yuddhano suMdara khyAla Ape che. bAhubali dIkSA le che. potAnA nAnA bhAIone namavuM na paDe mATe ekAMtavAsa svIkArI ghora tapa kare che. pariNAme kevaLajJAna thatuM nathI. tyAre prabhuthI prerita temanI be baheno gaja caDhiyAM keraLa na thAya ema kahe che ne bAhubali Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pratibodha pAmatA kevaLajJAna prApta kare che. bharata mahArAjAne paNa ArisA bhuvanamAM kevaLajJAna thAya che. Ama baMnenA caritra dvArA Atma kalyANano saMdezo prApta thAya che. A uparAMta A rAsamAM khaMbhAtanuM vistRta varNana, subhASito sAmano saMgraha, cArano saMgraha vagere prApta thAya che. 10) kSetraprakAza rAsa H 582 kaDI, ra.saM. 1678 mAdhavamAsa suda 3 gurUvAra khaMbhAtamAM racyo. sarasvatInI mahattA batAvI zarUAta karI che. uSAbena zeThe jaNAvyA anusAra AmAM sAgaropamanuM pramANa, jaMbudvIpano vistAra, jaMbudvIpamAM bharatakSetranuM varNana, lavaNasamudra, dhAtakIkhaMDa, aDhIdvIpa vagere vistArathI samajAvyAM che. 11) samakitasAra rAsa : 879 kaDI, ra.saM. 1978 jeTha suda 2 gurUvAra traMbAvatI khaMbhAtamAM racyo. je.gu.ka. mAM Adi Apela nathI. A rAsamAM samakitanuM mahattva batAvyuM che tema ja vyavahAra samakitanA 67 bolanuM varNana che. A apragaTa kRti para hAlA 'bhAnubena zAha nAmanA bena saMzodhana karI rahyA che. 12) bAra ArA stavana athavA gautama praznottara stavana : 16 kaDI, ra.saM. 1678 bhAdrapada zu. 2 AnA nAma parathI lAge che ke bAra ArAnuM svarUpa (avasarpiNI kALanA -6 + utsarpiNI kALanA 6 =12) gautama svAmInA praznonA mAdhyamathI samajAvyuM haze. gautama pUchi vIrani, paraupagArAM kAmi...." ce. Adi saM. bhAga 3, pR. 117-25 (tathA anyatra) prakAzita thayela che. 13) upadezamAlA rAsa : 13 DhALa, 712 kaDI, ra.saM. 1680 mahA su. 10 gurUvAra khaMbhAtamAM racyo. zarUAta sarasvatI vaMdanAthI thaI che. aMtamAM batAvyAnusAra dharmadAsagaNi likhita upadezamAlA anusAra A rAsa racAyo che. chellI gAthAomAM hariyALI dvArA prazno karI koNe, kyAM, kyAre rAsa racyo e batAvyuM che. 14) hitazikSA rAsa : 1862 kaDI, 2.sa. 1682 mAdha mAsa suda 5 gurUvAra khaMbhAtamAM racyo. A "hitazikSA rAsa'nuM rahasya "jenadharmaprakAza'mAM sAra rUpe zeTha kuMvarajI ANaMdajIe lakhI kaTake kaTake pragaTa karyuM hatuM ane te juduM pustakakAre paNa jena dharma pracAraka sabhA taraphathI pragaTa thayuM che. pro. DaoN. vADIlAla cokasI anusAra A rAsa bhImazI mANeka, muMbaI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 107 taraphathI I.sa. 1895 mAM prasiddha thayela che. A rAsanuM mULa 15mI sadInA zrI ratnazekharasUri kRta zrAddhavidhi ane apabhraMza kRti 'upadazerasAyana rAsa'mAM che. RSabhadAsano hitazikSA rAsa saMskRta graMtha hitopadezanI yAda Ape che. A rAsamAM kavie sarasvatIno mahimA paNa gUDha ane uttama rIte gAyo che. tyAra pachI A rAsamAM nItizAstra, caritra (tenA prakAro) vaidaka zAstra, jyotiSa, sAdhudharma, svapnavicAra, bhojanavidhi, snAnavidhi, lajjA, mauna, kema bolavuM, bhoga bhogavavAnI rIta, zubha karaNI, garbhanA bheda, gRhasthanAM (zrAvakanAM) dhArmika kAryo ane guNo ATalA viSayonuM khUba ja suMdara nirUpaNa (vivaraNa) karavAmAM AvyuM che. kavie varNavelA gRhastha (zrAvaka) nA pAMtrIsa guNa pratyeka mAnavIne lAbhadAyaka bane tevA che. 'zrAddhavidhi'ne AdhAre gRhasthanI 'dinakaraNI'nuM varNana sAMpradAyika chAMTavALuM hovAne kAraNe anya vAMcakane ochuM AkarSe paNa emAMnA suMdara subhASito vAcaka mAtrane AkarSe tevA che. tyAra pachI guNa vagaranA duSTane, rogIne, mUrakhane ane pUrvagrahavALA manuSyane upadeza nahi ApavA viSe anukrame 'rAcI subhaTa' 'duSTa jIraNa paTela,' 'mUrakha vipra' ane 'pUrvayudghahita rAjAno aMdhaputra ane kubuddhi maMtrI'nI cAre kthAo RSabhadAsanI cAturI ane kalpanAzaktino suMdara khyAla Ape che. 'je purUSa uttama hoya, thoDe vacane bujhe soya' te jaNAvavA mATe bharata cakravartI Adi mahApurUSonA dRSTAMta ApatAM rAyapraznIya sUtramAMthI lIdheluM kezI svAmI ane paradezI rAjAnuM dRSTAMta vistArathI ApyuM che. A dRSTAMtothI siddha karyuM che ke je upadezaka 'kahe tevuM Adare' te ja tare che. tyArapachI jAta jAtanI vidhio che jema ke gurUvaMdana vidhi, gRhapraveza vidhi, daMtamaMjana, telamardana, snAna, jinapUjA vagere vidhio jaNAvI che. AjIvikA raLavAnA cAra prakAra vividha dRSTAMta dvArA ApyA che. dAna, zIla, tapa, bhAva dharmanA cAra prakAra varNavyA che. pAMca prakAranA mAtA-pitA ane bhAInuM varNana karIne zIlavatI nArInuM ucita sAcavavA viSe kavie bhAra ApIne jaNAvyuM che. putra sAthe kevo vyavahAra karavo e paNa vividha dRSTAMtothI darzAvyuM che. tema ja yogya putravadhUne gharano kArobAra soMpavAnI vAta dRSTAMtapUrvaka kahI che. 'paMcAMgulI saMvAda', niMdAtyAga, paradezagamana vidhi, khaMbhAtanuM hUbahU varNana aMte potAnA gurU, dAdA, pitA, potAnI dInacaryA TUMkamAM jaNAvI 220 pAnAno A rAsa pUrNa karyo che. TUMkamAM A kRtimAM Thera Thera TUMkI bodhakathAo gUMthIne rasamaya kAvya banAvyuM che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM anivArya evuM keTaluMka sAMpradAyika tattva bAda karatAM A bodhakathAo ane temAM AvatAM aneka suMdara bhAvavAhI kAvyakhaMDothI A kRti kharekhara evI dIpI uThe che ke tene 'gujarAtI hitopadeza' kahI zakAya evI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta uttama kRti che. 15)jIvata svAmIno rAsa : 223 kaDI, ra.saM. 1682 vaizAkha vada 11 gurUvAra khaMbhAtamAM racANo nAma parathI lAge che ke (Adi nathI) AmAM jenonA atIta covIsInA 'jIvaMtasvAmI' nAmanA tIrthaMkaranI dharmakathA hovI joIe. AmAM jina pUjAno mahimA batAvyo haze ema aMtanI prazasti parathI lAge che. aMtamAM kavi kahe che. jIvitasvAmI jinavara manohara, praNameM jasa surarAja RSabha kahe e rAsa suNatA vAdhi lakhyama lAja racIu rAsa anopama Aja 16) pUjAvidhi rAsa : 566 kaDI, ra.saM. 1682 vaizAkha suda 5 gurUvAra khaMbhAtamAM racAyelo A rAsa haju apragaTa che. emAM nAma pramANe pUjAnI vidhi hovI joIe. jIvata svAmI rAsathI pahelA saptAhe racAyo che. 17) zreNika rAsa H 7 khaMDa, 1851 kaDI .saM. 1682 Aso suda - 5 gurUvAra khaMbhAtamAM racAyela A kRti paNa apragaTa che nAmAnusAra emAM zreNika rAjAnuM caritra hovuM joIe. AdimAM sarasvatI stuti ane aMtamAM khaMbhAta nagarInuM varNana tema ja rAsanA 7 khaMDa suNatA thatA lAbha kahyA che. 18) kavannA rAsa : 284 kaDI .saM. 1683 apragaTa kRti che. AdimAM RSabhadevanI stuti aMtamAM A rAsa sAMbhaLatA prApta thatuM phaLa batAvyuM che. emAM keTalAka zabdo gerahAjara che. 19) hIravijayasUrinA bAra bolano rAsa : 294 kaDI .saM. 1684 zrAvaNa vada -2 gurUvAra "kharataragaccha ane tapAgaccha vaccenA vikhavAdane samAvavA tathA baMne matanA vAda vivAdanI athaDAmaNa aTakAvavA mATe tapagacchanA AcArya zrI vijayadAnasUrie sAta bola nAme sAta AjJAo jAhera karI. paNa joIe evo virodha zamyo nahi. tethI tyAra pachI AcArya padavI pAmelA zrI hIravijayasUrie sAta bola para vivaraNa karIne bAra bola e nAme bAra AjJAo jAhera karI hatI. pramANa ane dRSTAMta vaDe e bAra bolano hetu spaSTa karavA RSabhadAse A rAsa racyo che." A bAra bola mATe juo jena je. ko. heralDano etihAsika aMka, 1915no , bheLo 0-9 aMka. 20) mallinAthano rAsa : 295 kaDI .saM. 1685 poSa sudi 13 ravivAra khaMbhAtamAM traMbAvatImAM apragaTa kRti. sarasvatInuM varNana sahita smaraNa karIne mallinAtha tIrthaMkarano rAsa racyo che. jJAtAdharmakathAga sUtrane AdhAre racelA rAsamAM mallinAtha bhagavAnanA guNagrAma karyA che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 109 eka pratamAM DhaMbAvatI nagarInA ghorI zrAvakono Arthika - dhArmika paricaya nAmollekha sahita Apyo che. munivarone municaryAmAM sahAyaka thAya evA sthAno che. je nIcenI gAthAthI spaSTa thAya che. UpAsaro deharU ni hATa atyaMta dUri nahI te vATa, ThaMDila gocari soholI Ahi, muni rahivA hIDaI ahI prAhi. 21) hIravijayasUri rAsa : saM. 1685 Aso su. 10 gurUvAra khaMbhAtamAM racyA. A kRti AnaMdakAvya ma. mo. bhAga - 5 mAM prakAzita thaI che. 324 pAnAnA A rAsamAM zahenazAha akabare jemane jagadgurUnuM birUda ApyuM hatuM evA jenA zAsanoddhAraka AcArya zrI hIravijayasUrinuM paramotkRSTa caritra nirUpaNa thayuM che. je kavi RSabhadAsa eka adhyayanane AdhAre nIce rajU karuM chuM (pR. 86 thI 108) - I.sa. 1527 mAgasara suda - 9 somavAranA pAlanapuranA jena osavAla kuMaro zAhanI dharmapatnI nAthIbAInI kukSie janma lenAra hIravijayasUri 13 varSanI uMmare tapagacchanA 57mA paTTadhara zrI vijayadAnasUrinA haste kA. va. 2 somavAranA dikSita thayA hatA. 24me varSe paMnyAsa, 25me varase upAdhyAya ane 27me varSe poSa vada pAMcamanA AcAryapada meLavI tapagacchanA 58mA paTTadhara banyA. akabara bAdazAhe caMpA zrAvikAnA cha mAsika tapathI prabhAvita thaI emanA gurU zrI hIravijayasUrine maLavA AmaMtraNa mokalyuM. e AmaMtraNa svIkArI khaMbhAtathI vihAra karIne phatehapura pahoMcyA. rAjAe, mokalAvela ratha, ghoDA, pAlakhIno asvIkAra karyo tethI bAdazAha khUba ja prabhAvita thayA. pachI to jena dharmanI khUbIo jANI vadhAre prabhAvita thatA zrI hIravijayasUrithI pratibodhita akabare potAnA rAjyamAM paryuSaNanA ATha divasa ane AgaLa-pAchaLanA be divasa ema 12 divasa ahiMsA paLAvatA tathA bAra gAunA DAmara taLAvamAM mAchalA mAravAnuM baMdha karavAnuM pharamAna kADhayuM. A uparAMta varSanA badhA ravivAra, traNa aThThAIo (kArtikI, phAlgana, ane aSADhI) nA covIsa divasa ane akabarano potAnI varSagAMThano divasa ATalA divasomAM potAnA rAjyamAM hiMsA baMdha karAvI. pote pAMcaso cakalInI jIbha khAto hato te vagere mAMsAhAra ane hiMsA tyajI dIdhI. badhA dharmanA paMDitone bhegA karI temane jagadgurUnuM birUda ApyuM. akabaranA darabAramAMthI gujarAta tarapha pAchA pharatA vacce vihAramAM meDatAnA navAba (rAjA) mIrajAkhAnane pratibodhyo. potAnA paTTadhara ziSya vijayasenasUrinA paTTadhara zrI vijayAnaMdasUrine pote jAte sirohImAM dIkSA ApI. khaMbhAtanA khojA saradArane pratibodhI ahiMsApremI banAvyA. temanA ziSya zrI naMdavijaya zatAvadhAnI hatA. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta amadAvAdanA sulatAna AjamakhAnane temaNe dharmapremI banAvyo hato. Ama emaNe ghaNA jaNAne pratibodhyA hatA. teo pATaNathI saMgha kaDhAvI zatruMjayanI yAtrAe gayA tyAre 72 gAmanA moTA saMgho ane aneka nAnA saMgho tyAM ekaThA thayA hatA. emanI sAthe 1000 uparAMta sAdhuo hatA. emanuM chelluM cAturmAsa UnAmAM thayuM jyAM saMvata 1652 (I.sa. 1596) nA bhAdaravA suda 11 nA zubha divase ogaNosittara (69) varasanI uMmare temano svargavAsa thayo hato. sAhitya dRSTie vicAratA A rAsamAM zrI hIravijayasUrinuM padyamaya suMdara jIvanacaritra che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM anivArya evuM keTaluMka sAMpradAyika tattva bAda karatAM A rAsanI keTalIka sAhitya siddhio noMdhapAtra che. - zarUAtamAM sarasvatInuM bhAvavAhaka varNana, pUrvAcAryonuM nAma smaraNa, prathama tIrthaMkara RSabhadevane vaMdana ane gaNadhara muni bhagavaMtone namana karyuM che. pachI pAlanapura varNanamAM kavinI nagaravarNana zakti jovA maLe che. pachI zrI hIravijayasUrinI 42 peDhInuM varNana karatA kavie keTalAka suMdara subhASito ApyA che. pachI emanA janma mahotsavanuM varNana pR. 23-24 upara bAlahIranuM eka suMdara zabdacitra rajU karyuM che. mAtA-pitAnA mRtyu pachI emanA bahena bhAI vaccenA saMvAda 'dohito saMyama' ane saMsAra svarUpanA saMvAda kAvya noMdhapAtra che. pR. 33 para vidhavAnuM duHkha sacoTa rIte AlekhyuM che. pR. 81-82 upara akabara bAdazAhanI dezavidezanI soLaso rANIonuM varNana kavinI zRMgAravarNana zaktino suMdara namUno che. cAra prakAranI strIonuM varNana karyuM che. sAcA sAdhuno rAhamAM sAdhu jIvanano citAra che. pR. 134 para zaMkara guNI ke nirguNIno birabala hIrasUri saMvAda tarkazAstranA jJAnano suMdara namUno che. pR. 134-137 upara kavie judA judA dharmAnuyAyIonI sarakhAmaNI karI nigraMtha (jaina) munionI prazaMsA karI che. kAMIka aMze paradharma asahiSNutAno doSa bAda karatA 24 kaDIno e prastAva kavinI kavittva zaktino uttama namUno che. badhA dharma khoTA ane amAro ja dharma sAco e madhyakAlIna sAhityanI anivArya sAMpradAyikatA bAda karatA e Akhoya prastAva kavinI kavitva zaktinI sarasa pichAna karAve che. sarva dharma samabhAvanA A jamAnAmAM jainetara vAMcakone jarUra khUMcaze - arUcikara lAgaze. nispRhi hiravijayasUrimAM akabaranA mukhe sAco nigraMtha muni kevo joIe te suMdara rIte batAvyuM che. akabara mahAtmyamAM kavie buddhi kauzalyanA ramUjI prasaMgothI hAsyarasanI khilavaNI karI tenA vadhu poSaNa arthe khatraNInA dRSTAMtomAM bhayAnaka ane bIbhatsa rasa tathA daivI aMza Adino Azaro lIdho che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 111 pR. 150-151 kaDI 21 thI 29 mAM mIrajAkhAna samakSa mUrtipUjAnuM pratipAdana karyuM che. pR. 154-65 upara chatAM bhogane choDanAra virala hoya che e TUMko kAvyakhaMDa noMdhapAtra che. khaMbhAtanA sulatAna habIbalo ane hIrasUri vacce mohapati ane yUka aMge thayelo nIceno saMvAda rasaprada che. habIbalo hIrasUri saMvAda habIbalo eka prazna pUMchato, kApaDo kyuM baMdhaI re ? thuMka kite upari jaI lAge, teNi bAMdhyAhe ehI re. habIbalo tyahAM pharI Ima pUche, thuMka nApAka pAkI re ? hIra kahe mukhamAM tava pAkI, nIkalyA tAma nApAkI re. tyAra pachI 6 rAga 36 rAgiNImAM emanA saMgIta vizenA UMDA jJAnano paricaya thAya che. "zeva-jena vivAda' vijayasenasUrinI vAda - vivAda zaktino sAro paricaya Ape che. hIravijayasUrinAM saMbhAraNAM suMdara upamAothI varNavyAM che. jIvana eLe nahi gumAvavA viSenA be kAvyakhaMDo noMdhapAtra che. karUNarasanI khilavaNI mATe vAparelI upamAo khAsa noMdhapAtra che. hIravijayasUrinA rasanA tyAgano uttama guNa suMdara rIte batAvyo che. emanA guNonuM suMdara nirUpaNa thayuM che. padmasAgara narasiMha brAhmaNano vAda ane kalyANavijaya tathA brAhmaNano vAda paNa suMdara rIte varNavyo che. Ama hIravijayanA eka ekathI caDiyAtA ziSyonA vAdavivAda rajU karyA che. manuSyanA prakAra, sattara kakkA, subhASito, pAlanapuranuM varNana, khaMbhAtanuM varNana, potAnA gurU, dAdA, pitA, ane potAno TUMka paricaya ApI aMte ATha kaDInuM hIravaMdanAnuM TUMkuM suMdara geya kAvya (pR. 323-24) ApI kavi rAsanI samApti kare che. 22) abhayakumAra rAsa 1014 kaDI .saM. 1687 kArataka vada 9 gurUvAra khaMbhAtamAM zarUAtamAM sarasvatI vaMdana karI abhayakumArano rAsa nija sukha mATe joDIza ema kahIne abhayakumAranuM caritra varNana karyuM haze ema lAge che. aMta rAbetA mujaba che. 23) rohaNiyAmani rAsa : 345 kaDI 2.saM. 1688 poSa zu. 7 gurUvAra khaMbhAtamAM sarasvatI vaMdanA pachI rohaNiyA coranuM caritra varNana ne aMtamAM vIra prabhuno ziSya thayo ne mukti pAmyo tenuM varNana che. 24) vIrasenano rAsa : 445 kaDI A rAsanI racanA saMvata kyAM cANo e nathI lakhyuM. sarasvatInuM smaraNa karIne vIrasena rAjAno rAsa racyo che. aMtamAM vIrasenanuM nAma japatA siddhi prApta thAya e batAvyuM che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 25) vIza sthAnaka tapa rAsa : je. gU. ka. mAM AnI koI vigata nathI. - A rAsanI prata haju maLI nathI. nAma parathI lAge che jena dharmamAM jaNAvelA 20 sthAnako upara e rAsa racAyelo che. pUrvabhavamAM 20 sthAnakanI ArAdhanA bhAvapUrvaka karI hoya tene tIrthaMkarapadanI prApti thAya. 26) samaya svarUpa rAsa - 791 kaDI 27) devagurU svarUpa rAsa - 785 kaDI 28) zetruMjaya udhdhAra rAsA 29) kumArapAlano nAno rAsa - 2192 kaDI ATalA rAsanI koI vigata maLatI nathI. 30) Adra kumAra rAsa 97 kaDI jena gU. kaviomAM ATalI ja mAhitI che. 31) puNyaprazaMsA rAsa 328 kaDI TUMkI kRtio A pramANe che. 1) AdIzvara AloyaNa (athavA vijJapti) stavana pa7 kaDI .sa.1666 zrAvaNa suda 2 khaMbhAtamAM AmAM prathama tIrthakara RSabhadevanuM smaraNa karI kavi potAnA pApa pragaTa karIne AlocanA kare che. 2) AdIzvara (athavA RSabhadeva) vivAhalo (athavA guNavelI) : 68 kaDI RSabhadevanI sAhityopAsanA (pRSTha ra77) mAM kahyA mujaba A kRtimAM RSabhadevano janmathI mokSa sudhIno vRttAMta Apyo che. 3) mahAvIra namaskAra H AmAM 24mA tIrthaMkara mahAvIranuM janmathI mokSanuM varNana hoya ema lAge che. Adi ane aMtanI be -be kaDIothI ema lAge che. bIjI vigata nathI. 4) 24 jina namaskAra chappayabaddha : prathama tIrthaMkarathI laIne 24mA tIrthaMkara sudhInuM varNana che. zUlapANi, caMdanabAlA, udAyI, arjuna, meghakumAra Adine smaryA che. vizeSa vigata nathI. pa) zatruMjaya maMDaNa zrI RSabhadeva jina stuti H Adi ApI nathI mAtra aMta Apyo che. zrI vijesena sUrIzvararAya, zrI vijaya deva gurUnA praNamuM pAya, rISabhadAsa guNa gAya (mupugRha sUcI, lIMha sUcI) prakAzita H 1 tIrthamALA (je.e.I.) (2. jena kAvyaprakAza bhA. 1) 6) sthUlibhadra sajajhAya : sthUlibhadra ne kozAno saMvAda AdinI traNa (lAIna) lITI ne aMtanI traNa lITI che. sthUlibhadrae kozAne tyAM cAturmAsa karyuM tyAre be vacce thayelo saMvAda che. prakAzita - caitya Adi saMgraha bhAga 3 pR. 365 (tathA anyatra) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 113 7) dhUlevA zrI kesariyAjI stavana : Adi aMtanI 1 kaDI che. dhUlevAmAM RSabhadeva gayA hatA tenuM varNana che. 8) mAna para sajajhAya : 15 kaDI mAna na karavAnI zIkha ApI che. prakAzita 1 caitya Adi saM. bhA.3 9) siddhazikSA rAsa : A rAsanA zIrSakamAM vaparAyelA siddha zabda parathI emAM siddha bhagavaMtonuM varNana hovAno saMbhava che. 10) neminAtha stavana : saM. 1667 poSa suda 2 gurUvAra khaMbhAta. neminAtha stavana, cetya vaMdana Adi saM. bhA. 3 pR. (151 thI 157) mAM mudrita thayuM che. 73 gAthA che. neminAthanI hastalikhita prata zrI goDIjI jJAnabhaMDAra muMbaImAMthI maLI che. 11) pratimA sthApana pArzvanAtha stavana 4 : pa2 gAthA zarUAtamAM sarasvatInuM smaraNa ane pArzvanAthane vaMdana aMtamAM pArzvanAthane pApa dUra karavA mATenI vinaMtI 12) AtmazikhAmaNa sajajhAya : 15 gAthA AtmalakSI zikhAmaNa. asAra saMsArathI cetavAnI bhalAmaNa. 13) zrI vividha tIrthonuM caityavaMdana : pAMca gAthA - zatruMjaya upara zrI AdinAthane, giranAra upara neminAthane, tAraMgAmAM zrI ajitanAthane, sametazikhara para vIza jinezvaronA pagalAne, vaibhAragira upara zrI vIra jinezvarane praNAma karuM 14) cetya paripATI - khaMbhAtanI cetya paripATI : eka ja 46 mI kaDI prApta thaI che. emAM khaMbhAta zaherathI dUra eka mAIla para AvelA kaMsArIpura gAmanA cetyo. vizenuM varNana che. 15) zatruMjaya mahAtIrthanA nava khamAsamaNAnA dUhA H je zatruMjaya tarapha javA mATe DagaluM bhare che te karoDo bhavanA azubha karma khapAve che. zatruMjaya samAna koI tIrtha nathI RSabhadeva jevA koI deva nathI ane gautama svAmI jevA koI gurU nathI emane huM vaMdana karuM chuM. 16) harikezI muninI sajajhAya H 15 gAthA. bIjI vigata nathI. Ama ahIM keTalIka kRtionI rUparekhA ApI A uparAMta keTalIya kRtio haze jenI vigata na maLI hoya tethI ahIM prastuta karI zakAI na hoya ATaluM vipula sAhitya sarjana karanAra kavinuM kavitva biradAvatA kahI zakAya ke A eka bahumukhI pratibhA dharAvatA kavi hatA. sAkSaratA, svAvalaMbana, svataMtra abhivyakti, sajAgatA, nyAyapriyatA, sakhata parizrama A tamAma zabda samuhano paryAya eTale zrAvaka kavi RSabhadAsa. RSabhadAsa mAtra sarjakazIla nahi paNa cAritryazIla Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 hatA. upasaMhAra samagrataH jotA zrAvaka kavi RSabhadAsa UMcI buddhipratibhA dharAvanAra, zreSTha sarjakatA dharAvanAra, samarthatAnA guNathI saMpanna, adbhuta avalokanakAra, vividha viSayonA vivecanakAra, sUkSmatA pUrvaka ciMtana karanAra, vizALa sUtra siddhAMta sAhityanuM jJAna dharAvanAra, jenA darzananuM mahattva prasthApita karanAra, vAstavika - tAtvika - sAtvika sAhityanuM sarjana karanAra, sUkSmAtisUkSma viSayanuM jJAnA dharAvanAra, sAhityanA sArathi, bhASAnA marmajJa, bhASAnA mAdhyamathI AdhyAtmika garimA prasarAvanAra, gharabAramAM rahIne rAsano darabAra Ubho karanAra vyaktitvanA dhaNI hatA. sAhitya ItihAsanA amara pRSThomAM jemanuM nAma svarNAkSare aMkita thayuM che evA zrAvaka kavi RSabhadAsano amara sAhitya vAraso sAmAnyajanane bhavyAtmA, saraLAtmA, divyAtmA ane mukatAtmA banAve e ja abhyarthanA sAthe viramuM chuM. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 E prakaraNa - 3 'jIvavicAra rAsa' mULakRtino saMkSipta bhAva zrAvaka kavi RSabhadAse 'jIvavicAra rAsa'mAM vAdivetAla zrI zAMtisUri racita "jIvavicAra prakaraNa', Agama ane anya zAstrone AdhAre jIva vizenA vicAro 15 copAI, 11 DhAla, 16 duhA ane 502 gAthAmAM AlekhyA che. prathama dUhAnI sAta gAthAmAM maMgalAcaraNarUpe zrI sarasvatI devI tema ja prathama tIrthakara zrI RSabhadeva svAmInA caraNomAM namaskAra karyA che. AThamI gAthAmAM pote jIvavicAra rAsa racavAnA che ema kahIne rAsanA viSayanI spaSTatA karI che. navamI gAthAmAM jIvanA mukhya be prakAra siddha ane saMsArIno ullekha karIne 323 mI gAthA sudhI saMsArI jIvonA bheda - prabheda Rddhi vagerenuM varNana karyuM che. je nIce mujaba che. saMsArI jIvonA trasa ane sthAvara be bheda che. emAMthI prathama sthAvara jIvonA pAMca prakAra - pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAyanA bheda - prabhedanuM nirUpaNa karyuM che. tyArabAda trasakAyanA jIvomAMthI prathama beIndriya, teIndriya ane corendriyanA prakAro darzAvIne paMceMdriyanuM varNana zarU karatAM pahelAM tiryacapaNAMmAM jIva kevuM duHkha prApta kare che te batAvyuM che. pachI paMcendriyanA pAMca bheda tema ja prabheda, nArakInA sAta bheda ane manuSyanA ekaso eka bhedanI rUparekhA ApI che. tatpazcAt pUrvokta ekendriyathI laIne paMcenidrayanA bheda - prabhedomAM keTalIka RddhionI savistara pratipAdanA karI che. jema ke avagAhanA, zarIra, saMghayaNa, saMDANa, saMjJA, jJAna, darzana, upayoga, kaSAya, dRSTi, veda, paryApti, prANa, jIvAjoni, AyuSya kAya sthiti, udvartana, cyavana vagerenuM nirUpaNa karyuM che. ekendriyamAM saMjJAnuM, manuSyanA adhikAramAM vezyA tema ja AcArasaMhitAnuM ane nArakImAM kSetra, duHkha, baMdhanA kAraNonuM dRSTAMta sahita vivaraNa karyuM che. jenAthI kavinI kAvya pratibhAnI pratIti thAya che. ApaNo AtmA bhavATavimAM kyAM kyAM bhaTakyo enA nirUpaNa mATe kAya sthitino vizeSa vicAra, nigodanA jIvonI gahana vicAramAM jIvonI utpatinA ATha sthAna (khANa) temaja vanaspatinA aDhAra bhAranI vyAkhyA karI che. jemAM kavinA kAvyanI saraLa, sahaja, romAMcaka zailIno paricaya thAya che. 324 mI gAthAthI siddhano adhikAra prarUpyo che. emAM prathama siddhanA paMdara Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bheda batAvyA che (1) jinasiddha (2) ajinasiddha (3) tIrthasiddha (4) atIrthasiddha (5) gRhasthaliMgasiddha (6) anyaliMgasiddha (7) svaliMgasiddha (8) strIliMgasiddha (9) purUSaliMgasiddha (10) napuMsakaliMgasiddha (11) pratyekabuddhasiddha (12) buddhabohisiddha (13) svayaMbuddhasiddha (14) ekasiddha (15) aneka siddha. ema paMdara bhedano nAmanirdeza karIne "siddha paMcAsikAne AdhAre paMdara dvAronI mAhitIprada prarUpaNA karI che. e paMdara dvAra A pramANe che. - (1)kSetradvAra (2) kAladvAra (3) gatidvAra (4) vedadvAra (5) tIrthadvAra (6) liMgadvAra (7) cAritradvAra (8) buddhadvAra (9) jJAnadvAra (10) avagAhanA dvAra (11) utkarSadvAra (12) aMtaradvAra (13) anusamayadvAra (14) guNaNAdvAra (15) alpabahurvodvAra. te dareka dvAramAM AMtaruM keTaluM paDe te paNa darzAvyuM che. Ama 324 thI 398 gAthA sudhI siddha adhikAra kavinI rasALa kalame AlekhAyo che. 399 thI 413 mI gAthA sudhI gati, Indriya, kAya, joga, veda eTalo bolano alpabadutva nirUpIne "zrI pannavaNA sUtra'ne lokabhogya banAvavAno saphaLa purUSA rtha karyo che. 415 mI gAthAthI 424 mI gAthA sudhI jIvanA keTalAka prakAranuM nirUpaNa karIne rAsanA tattvadarzanane haLavAzabharyuM banAvyuM che. tyArabAda 426 mI gAthAthI 478 mI gAthA sudhI, 'zrI pannavaNA sUtra'nA. trIjA padanA alpabadutvamAMthI dizA saMbaMthI cAre gati ane chakAyanA jIvono alpabahujya janamAnasane sparzI jAya e rIte Alekhyo che. 478 mI gAthAthI dareka gatimAM ghaNA jIva bharelAM che, badhA bhavya jIvo mokSe jaze chatAM pRthvI (vizva) bhavya jIva rahita nahIM thAya evA kevaLInA vacananI sahajatAthI prarUpaNA karI che. tema ja jIvanA cAra nAmano ullekha karyo che. sukhanI cAvIrUpa vadhyAnI mahattA prasthApita karIne pote "jIvavicAranI samajaNathI sukha pAmyA che e pratipAdita karyuM che. 490 thI 492 e traNa gAthAmAM gurUnA guNagAna gAIne potAnI namratA pradarzita karI che. A rAsa vikramanI 1676 mI sAlamAM Aso suda pUrNimAnA divase khaMbhanayara (khaMbhAta) mAM racyo che e nirUpaNa emanI cokasAInA guNanuM darzana karAve che. potAnA vaDIlo, pitA - pitAmahanI mahattA prasthApita karIne potAno paNa paricaya Apyo che. aMtamAM A "jIvavicAra rAsa'nI phaLazruti batAvIne rasabharyA rAsanI pUrNAhuti. karI che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 117 mULAkRti bhAvArtha sahita II zrI mahAvIrAya namaH | | || zrI vitarAgAya namaH | || jIva vicAra rAsA. Adi pada | PSpA. dUhA - 1 1 sarasa vAna gho sAradA, tU kavIaNanI mAya, tU AvI muja mUkhya rame, yama mani eNtyuM thAya. bhAvArtha - he zAradA mA, tame sarva kavigaNanI mAtA cho. Apa mane rasavaMtA vacana Apo (jenAthI suMdara kAvya racanA thaI zake) tame jo mArA mukhamAM AvIne rahezo to huM je manamAM ciMtavIza te vacanarUpe pragaTa thaI jaze. 2 vANI vAhana kavaNa AhAra, tAsa pItA kuNa hoya, tAsa sutA svAmI bhalao, tehano cAlaka joya. bhAvArtha - vANI vAhanano AdhAra koNa che, teno pitA koNa hoya tenI sutA. (putrI)no svAmI bhalo, teno zALo jo. 3 temanuM vAhaNa kavaNa chaI, tA vAhana jagI jeha, te laMchaNa nara jehaniM, huM samarUM nItya teha. bhAvArtha - tenuM vAhana zuM che, te vAhana jagamAM jenuM che, te lAMchana je naranuM che huM tene nitya samajuM chuM. 4 samari sukha bahu upajaI, paNamaI parImANaMda, kanaka varNa jasa dehaDI, paMjuM RSabha niNaMda. bhAvArtha - jemanuM smaraNa karavAthI (yAda karavAthI) khUba sukha upaje, praNAma karavAthI parama AnaMda upaje, jenA dehano varNa sonA jevo suvarNa che, evA zrI RSabhadeva jinezvarane huM pUchuM chuM. 5 prathama jinezvara e sahI, mahialI pahilo rATa, pragaTa karI jeNaI valI, mugatyanacaranI vATa. bhAvArtha - RSabhadeva prathama tIrthaMkara che. A pRthvI paranA pahelA rAjA che. tema ja emaNe muktinagaranI vATa pragaTa karI che. 6 paDhama munIzvara ehavo, prathama I kevalajAna, RSabha kahi raMgi dharUM RSabhadevanuM dhyAna bhAvArtha - evA prathama munIzvara, sahuthI prathama kevaLajJAna prApta karanAra RSabhadevanuM AnaMdathI dhyAna dharuM ema RSabhadAsa nAmanA zrAvaka kavi kahe che. 7 jeNaI dhyAni mati nIramalI, saphala huI avatAra, AdinAtha caraNe namI, kahisyuM jIva vicAra. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhAvArtha jenA dhyAnathI mati nirmaLa thAya ne AdinAthanA caraNe namIne huM have jIva vicAra kahIza. copAI - - 1 - zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta avatAra saphaLa thAya e 8 kahuIsyu vyavarI jIvavIcAra, zAMtisUri jehano karanhAra, Agama artha bIjA mani dharuM, zAhAstra taNI huM racanA karUM. bhAvArtha - kavi RSabhadAsa kahe che ke zAMtisUri nAmanA munie jenI racanA karI che e jIva vicAra huM vyavahArathI kahIza. AgamanA bIjA artha paNa manamAM dhAraNa karIne huM zAstra racIza. 9 jIvataNA kahyA doI prakAra, sidha ane saMsArI sAra, saMsArI baI bhede lahuM, tasya jIva niM thAvara . bhAvArtha - jIvanA be prakAra kahyA che - sidhdha ane saMsArI. emAM saMsArInA be bheda che trasa jIva ane sthAvara jIva. 10 pAMca bheda thAvara kahivAya, prathavI pANI teuM vAya, vanasapatI kahI I pAMcamI, jAti kahuM jina pAe namI. bhAvArtha - have jinezvaradevanA caraNomAM namIne prathama pAMca sthAvaranA nAma kahuM chuM. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane pAMcamI vanaspatinI jAti e pAMca sthAvaranA bheda che. 11 phaTika ratana maNi ratna hariAla, khaDI hIMgalU ni paravAla, pAro vAMnI suramo ghAta, araNeTo AbhalA vIkhyAta. bhAvArtha - have pRthvIkAyanA bheda kahuM chuM. sphaTika ratna, maNi ratna, hariyAla, khaDI, hiMgaLoka, paravALA, pAro, vAnI, suramo, dhAtu, araNeTo, abarakha prakhyAta che. 12 uMsa palevo turI pAMhAMNa mATI luMNa ma cApo jAMNa, ehemAM jIva bhamyo ApaNo, anaMta kAla gayo tyAhAM ghaNo. bhAvArtha - osa, pravAla, turI (phaTakaDI), paththara, mATI, mIThuM vagere pRthvIkAyanI jAta che. ene jANIne dabAvavI (kacaDavI) nahi e badhI pRthvIkAyanI jAtamAM ApaNo jIva bhamyo che. tyAM ghaNo anaMtakALa gayo che. 13 chedANo bhedANo bahu paMthI, pAe cAMpaI sahu, bAlo rAMdho bhakSana karyo, TAMkI tuja orasIu karayo. bhAvArtha - pRthvIkAyanA bhavamAM jIva khUba chedANo - bhedANo tema ja raste jatA sahu pathikonA paga nIce paNa khUba dabANo, ene bALavAmAM Avyo, raMdhANo, bhakSaNa karAyo, tema ja TAMkIne caTaNI vATavAno ke caMdana ghasavAno orasIo (pATalo) karavAmAM Avyo. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 119 14 valI lahI pANInI jAti, bhomiM kupa bhaNyA dinArAti, AkAza jala naIM himaH karAya, osa yUAraya harItaNuM kahaIvAya. bhAvArtha - have apakAyanI -pANInI jAti kahevAya che. bhoma-bhUmimAMthI nIkaLatuM pANI, kUvAnuM pANI, AkAzamAMthI varasatuM pANI, hima, karA, osa, dhUmmasa, haritanuM e pANInA prakAra kahevAya che. 15 ghanodadhI te jalanI jAti, jIva bhamyo tyAMhA dina ni rAti, anaMtakAla te tehamAM gayo, paravaza paDIo parabhava sahayo. bhAvArtha - ghanodadhi vagere jaLanI jAtamAM jIva divasa-rAta bhamyo, emAM anaMtakALa gayo. paravazapaNe parabhava sahana karyo. 16 nAhaNa dhoaNa ni aMghola phIlaI loka jali karaI kalola, agani tapAvaI pIDa sadIva, tyAMhA dUkha pAmyA jalanA jIva. bhAvArtha - nAhavuM - dhovuM, snAna karavuM, jaLamAM pharIne AnaMda karavo, agni peTAvIne pIDA ApatA tyAM jaLanA jIva khUba duHkha pAmyA. 17 unhA jala mAMhA TADhuM bhaluM, khArA mAMhiM mIThau malyuM, sAbu cUnA khArU paDI, jalanA jIva mari taraphaDI. bhAvArtha - ThaMDAmAM garama pANI ke garama pANImAM ThaMDu pANI meLavatA ke khArA pANImAM mIThuM pANI meLavatA tathA sAbu - cuno - khAro - khaDI vagere pANImAM bheLavatA pANInA jIvo taraphaDIne marI jAya che. 18 havaI kahuM tUjha agani vIcAra, jAlA bhUsarDi ni aMgAra, UlkApAta kaNaga vIjalI agyana jAti kahaI kevalI. bhAvArtha - (pANInA jIva pachI) have tane agnikAyano vicAra kahuM chuM. javALA, bharahADa ane aMgArA, ulkApAta, kanaka, vIjaLI vageremAM agninA jIva che. evuM kevaLI bhagavAne kahyuM che. 19 tihAM paNi jIva nahI khyANi sukhI, jalani yogi jIva thayo dUkhI, DATyo, cApyo udyo valI, tehasiM dUkha bhAkhaI kevalI. bhAvArtha - tyAM paNa jIva kSaNa mAtra sukhI nathI. pANI nAMkhavAthI, agnikAya olavAI jAya che. arthAt marI jAya che duHkhI thAya che. vaLI agnine dabAvavAthI, cAMpavAthI ane vadhAravAthI tene khUba duHkha bhogavavuM paDe che. 20 pavana jAti vicArI joya, obhAmaga okalIA hoya, maMDala mUkha guMjArava vAya, sudha vAyaro cAlyo jAya. bhAvArtha - have pavananI jAti kahe che. obhAmaga (udabhrAmaka - saMvartaka), ukaliyo, maMDala vAyu, mukhya mahAvAyu ke vaMToLiyo, zuddha vAyaro maMdamaMda vaheto jAya che. 21 valI ghanavAta ani tanavAta, kAla keTalo ehemAM jAta, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIva bhamI bhava ketA karyA, puNyahINa aiu dugartimAM pharyA. bhAvArtha -tema ja ghanavA ne tanavAmAM keTalo ya kALa jIve kADhayo. emAM bhamIne jIve keTalAka bhavo karyA, puNyahIna hovAne kAraNe cAra dugartimAM pharyA. 22 pavana taNA vaIrI vIjaNA, vIjaI vAya haNAI jIva ghaNA, sAsausAsa nara bolaI vaNaI, vAI jIva asaMkhyA haNaI. bhAvArtha - pavananA verI eTale pavananA jIvane haNanAra-vIMjhaNA viMjhavAthI pavananA ghaNA jIvo haNAya che. zvAsoDvAsa levAthI manuSyanA bolavAthI, vaNavAthI asaMkhyAtA jIvo haNAya che. 23 bayasaMtA uThatA valI, hIMDatA bhAkhi kevalI, bhujaMtA, sovaMtA joya, ghAta asaMkhyA jIvanI hoya. bhAvArtha - besatA, uThatA, hAlatA-cAlatA, khAtA - pItA, sUpaDuM sotA. asaMkhyAtA jIvonI ghAta thAya che. asaMkhya jIvo haNAya che. 24 bhUgala bhe ini nIsANa, vAjaMtA dUkhavAya parANa, nAli tIra di ghaNano ghAya, tyAMhA dUkha pAmyo jaMtu vAya. bhAvArtha - bhUMgaLa, bherI, nizAna, DaMko vagere vagADavAthI vAyunA jIvo duHkha pAme che. topa, tIra, ghaNano ghA mAravo vagerethI vAyarAnA jIvo duHkha pAme che. 25 havaI kahuM vanasapatI jAti, tehanI bhAkhI chi baI bhAti, sAMdhAraNa niM paratyaga valI, doya bheda kahaI kevalI. bhAvArtha - have vanaspatikAyanI vAta kahuM chuM. enI be jAti che - be prakAra che. sAdhAraNa ane pratyeka vanaspati vaLI e baMne prakAranA bheda kevaLIe batAvyA che. 26 sAdhAraNa tuM joya sadIva, eka zarIra anaMtA jIva, kaMdamUla aMkurAyA hi, jIva anaMtA bhAkhyA tyAMhi. bhAvArtha - kavi sAdhakane saMbodhIne kahe che ke sAdhAraNamAM tuM sadAya eka zarIramAM anaMtA jIvane jo. kaMdamULa, aMkUrAmAM anaMtA jIva batAvyA che. kahyA che. 27 gAjara mUlA sUraNa kaMda, kAMda jAtya kahaI vIra niNaMda, kuMlA phala ni kuMlA pAna anaMtakAya bhAkhi bhagavAna bhAvArtha - gAjara, mULA, sUraNa, kaMda, kAMdAnI jAti, kumaLA phaLa ane kumaLA pAna emAM bhagavAne anaMtA jIva bhAkhyA che. 28 thohara gugala galo kumari, anaMtakAyanI jAtya vIcari, lakhyaNa cAra ehanA jANavA, pUnyavaMti ghari navya ANavA. bhAvArtha - thora, gugaLa, gaLo, kuMvAra vageremAM paNa anaMtA jIvo che. anaMtakAyane oLakhavAnA cAra lakSaNa batAvyA che ene oLakhIne puNyazALI jIvoe anaMtakAya ghare na lAvavA joIe. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 121 29 guDha zirA naI saMdhU paNi gUDha, tehasiM thAya daI te huMDa, parava guDha ane samabhAga ne dekhI ANo vaIrAga. bhAvArtha - e cAra lakSaNa kahe che (1) jenI zirAo - naso - gupta, apragaTa spaSTa na jaNAya tevI gUDha hoya (2) jenA saMdhisthAna gUDha hoya (3) jenA parvo -thaDa - DALa vagerenA sAMdhAo gUDha (spaSTa na jaNAya tevA) hoya, ane (4) jene bhAMgatA sarakhA bhAga thatA hoya. A cAra lakSaNa jemAM hoya ene anaMtakAya jANI enA pratye vairAgya ANavo joIe. 30 nami sAdha jina pUjaI pAya, soya purUSa ehani navya khAya, samajhi dharma kaMda bhaga karaI, soya puraSa murikha hAM saraI. bhAvArtha - je jIvo sAdhune namatA hoya, jinendra devane caraNe pUjA karatA hoya, evA purUSa ene khAya nahi. dharmane samajyA pachI kaMdamULanuM bhakSaNa kare te purUSa mUrkha gaNAya. 31 paMDItapaNuM tehanU navijUI, dekhato jhaMpAvaI kUI, vISa DhalIuM ulakhato khAya, te mUrakha bhAkhaI jinarAya. bhAvArtha - evA purUSane paMDita na kahevAya ke je jANI joIne kUvAmAM paDe che. viSA DhoLAyeluM che evuM oLakhIne - jANIne - khAya ene jinarAja mUrakha kahe che. 32 jIva ajIvanA bheda je lahi, navaI tattvanA aratha je kahaI, samajhaI puro jinavara dharma, kaMda bhakhaIto bhAre karma. bhAvArtha - jene jIva-ajIvanA bheda khabara che, jene nava tattvanA artha khabara che. je nava tattvanA artha kahe che, je jinavaranA (jena) dharmane barAbara samajayA pachI paNa kaMdamULa khAya che te bhArekarmI che. bhAre karma bAMdhe che. 33 jehamAM jIva bhamyo ApaNo, anaMtakAla nAkhyo tyAMhA ghaNo, chedyo bhedyo pIlyo dharI, soya vAta gaI vIsarI. bhAvArtha - jemAM ApaNo jIva anaMtakALa sudhI bhamyo emAM anaMtakALa vyatIta thaI gayo che. ene laIne chedAyo bhedAyo pIlAyo e vAta bhUlAI gaI che. anaMtakAyanuM AvuM svarUpa jANIne tenuM bhakSaNa na karavuM joIe e bhAva che. 34 valI paratiga vanasapatI jAti, jIva kahyA sAtaI ghAti, | phUla phali kASTi pAdaDaI, jIva ekeko tyAMhA paNi jaDaI. bhAvArtha - sAdhAraNa vanaspati kAya pachI have pratyeka vanaspatikAyanuM varNana kare che. emAM sAta prakAranA jIva kahyA che. phUla, phaLa, kASTamAM, pAMdaDAmAM paNa tyAM ekeko eTale eka zarIre eka jIva maLe che. 35 bIja mUla ni trIjI chAli, jIva akeko tyAMhA paNi ghAli, sAte ThAme ThAme jIva e kahyA, eka jhADanI pUThi lahyA. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - bIja, mULa ane chAlamAM e sAte ThAmamAM (jagyAe) ekeka jIva ekeka zarIre hoya. eka jhADanI pachavADe ATalA prakAranA jIva prApta thAya. 36 eka zarIra niM eka ja jIva paratega vanasapati sadIva, nAlikeli jaMbU AMbAya, kaNanI jAti sahi bahu thAya. bhAvArtha - eka zarIra ane eka ja jIva pratyeka vanaspatimAM sadAya hoya, nALiyera, keLa, jAMbu, AMbA vagere eka goTalI ke ThaLiyAvALA che. tema ja bahubIjavALA vRkSo paNa che jema ke - pIpaLo, TIbaruM vagere. 37 pAMca(va)lI kahU sUkSmakAya, cauda rAjahAM te kahaIvAya, aMtaramUrata tehanuM Aya, vApI rahI te saghalaI ThAya. bhAvArtha - pUrve pAMca sthAvaranA bAdara bheda kahyA e ja pAMca kAyanA sUkSma bheda che. e AkhA lokamAM sarvatra vyApelA che. enuM AyuSya aMtarmuhurtanuM che. te saghaLA ThAmamAM - 14 rAjalokamAM - vyApIne rahyA che. AkhA lokamAM eke kSetra evuM nathI jyAM sUkSmakAya na hoya. 38 valI kahuM beadrI nAti, kuDA zaMkha gaMDolA jAti, mehara purA niM alasIA, jalo thaI pAtiga bahU kI. bhAvArtha - sthAvara jIvo pachI trasa jIvonuM varNana karatA kavi kahe che ke A jIva traNa vikasendriya (apUrNa ke nyUna Indriya) mAM kyAM kyAM utpanna thayo e paNa juo. kramathI prathama beIMdriyanI jAti kahe che koDA, zaMkha, gaMDolA, mehara (kASTanA kIDA), porA, aLasiyA ane jaLonA avatAramAM khUba pAtiga karyA (pApa karyA). 39 sIpa mAMhi avatarIo jasiM, kADhI taDakaI nAkhyo tasiM, dUkhaI marNa lahu tiMsahI, te vedana navya jAI kahI. bhAvArtha - chIpalAmAM avataryo emAMthI ene kADhIne tyAM taDakAmAM nAkhyo. AvuM duHkhadAyaka maraNa thAya enI vedanA kahI na zakAya. 40 valI thayo tre aMdrI jIva, mAMkaNa kIDA karatAM rIva, aMdra gopa gIgoDo juA, jIva gadhaIA kaMdhU huA. bhAvArtha - tyAra pachI jIva teIMdriyamAM utpanna thayo. mAMkaDa, kIDA pokAra kare che. iMdragopa, gIgoDA, jU, gadheyA, kaMthavAmAM jIva utpanna thayo. 41 aI ali ugheI dhImeli, sAvA jIva niM supari meheli, pragaTyA maMkoDA jU jeha, jAti traaMkI kahII teha. bhAvArtha - IyaLa, udhaI, dhImela, savA vagere jIvo sArI rIte mUkyA, maMkoDA, jU AdinI je jAti pragaTa thaI ene teIndriya kahevAya. 42 talaI hutAzani pragaTa karI, moTA golA vAri bharI, aI ali TopalA tehamAM dharI, jIva pohocADyA yamanI pUrI. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 123 bhAvArtha AvA jIvone taLavAthI athavA hutAzani vagere pragaTAvavAthI, moTA goLA vALI emAM bharIne ke TopalAmAM khUba vizeSa pramANamAM dharyA, pANIthI bharelA moTA goLAone taLiye agni pragaTAvIne IyaLa vagere bharelA TopalA temAM nAMkhavAthI aneka jIvo jamanA ghare pahoMcI gayA. 43. tAvaDaI mAMcA nAkhI karI, tA tIveluM mAMhi bharI, jIvavalo tyAMhA mAMkaNa thaI treaMdrImAM e dUkha sahI. bhAvArtha - ene bAMdhIne tAvaDAmAM nAMkhIne tema ja tapelAmAM bharI rAkhyA tyAM jIva vaLI mAMkaDa thaIne utpanna thayo ne teiMdriyamAM khUba ja duHkha pAmyo. 44 bhamatAM jIva cauraMdrI thayo, kAla keTalo tehamAM gayo, bhamarA bhamarI mAkhI tIDa, DaMsamasAmAM pAmyo pIDa. bhAvArtha Ama bhamatA bhamatA jIva caurendriya thayo. emAM paNa ghaNo kALa vitAvyo. bhamarA, bhamarI, mAkhI, tIDa, DaMsa maMsa vageremAM pIDA pAmyo. 45 vIMchI taNaI avatAraI gayo, cAMcaNa DhIka kaMsArI thayo, bhamatAM vedana bahu parI lahI, jJAnavaMta te jANe sahI. bhAvArtha - vIMchI taNo avatAra pAmyo, cAMcaNa, DhIka, kaMsArI vageremAM bhamatAM khUba vedanA pAmyo e jJAnavaMta (kevaLI bhagavAna) ja sArI rIte jANe che. 46 DaMsa masA niM mAkhI jeha, mUrakhajana tasa bAli deha, vIMchI dekhI mUkaI ghAya, cAMraMdrI dUkha sahyA na jAya. bhAvArtha mUrakha jIva DAMsa, macchara ane mAkhI ne bALe che. vIMchI dekhI enI ghAta kare che ema caurendriyanA duHkha sahana na thaI zake. 47 bhamatAM paMedrI paNi thAya, vRSabha turaMgama mahiSI gAya, vAnara vAgha samalA kUtarA, cItara mAMjAMrI uMgharA. bhAvArtha - tyAra pachI bhamatA bhamatA jIva paMceMdriyapaNAmAM uptanna thayo. paMcendriyamAM prathama tiryaMcanA bhedanI ahIM vAta karI che. baLada, ghoDA, bheMsa, gAya, vAMdarA, vAgha, samalA, kUtarA, cIttaLa, bilADI, uMdara vageremAM utpanna thayo. 48 bhUkha tarasa tyAHhA veThI bahU, jJAnavaMta te jANaI sahu, ajA harNa taNI gati lahI, maMscakAya marANo sahI. - bhAvArtha - tyAM te bhavamAM khUba tarasa bhUkha veThI ema jJAnavaMte jANyuM che. bakarA, haraNa taNI gatimAM pharyA, temaja mAchalInA bhavamAM marAyo. 49 karamiM huo kAcyaba avatAra, agyana opari dharyo tiMNIvAra, tApaI carba tava alaguM thAya, bahu vedana pAmyo tasa ThAya. bhAvArtha - karmathI kAcabo thayo. tyAre ene agni para zekI enI cAmaDI aLagI karI tyAre te sthAnamAM (te bhavamAM) khUba vedanA pAmyo. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 50 paMceDhIno eka vIcAra tehanA bhAkhyA cyAra prakAra, - mAnava nArakI trijaca deva, bheda navANuM bhAkhu heva. bhAvArtha - e paMcendriyano vicAra kahyo. tenA cAra prakAra batAvyA che. manuSya, nArakI, tiryaMca ane deva. have devanA navANuM bheda kahuM chuM. DhAla - 1 praNamI tuma zrImaMdharajI 51 bheda navANUM devanAjI vyavarI kahaIsyu vIcAra, sola jAtya sUra vyaMtarAjI, bhavanapatI dasa sAra. praNamI tuma zrImaMdharajI - dezI bhAvArtha - devanA navANuM bheda vyavahArathI kahIza. vicAra eTale devanA navANuM bheda A pramANe che. 16 bheda vyaMtaradevanA, dasa bhavanapatinA che. para suNo nara karayo dIragha vIcAra, gati cyAramAMhA tU bhamyojI, bhamatAM na lahyo pAra, suNo nara karayo dIragha vIcAra. bhAvArtha - he manuSyo! sAMbhaLIne dIrgha vicAra karo ke tame cAre gatimAM bhamyA paNa pAra pAmyA nahi. mATe he manuSyo khUba lAMbo vicAra karo. "AMcalI" pa3 dvAdaza bheda sUranA gaNojI, jihAM bAraI devaloka, nava te nava grIhIveSanAjI, tyAMhA nahI ciMtA soka suNo. bhAvArtha - e bheda AgaLa kahe che-12 bheda bAra devalokanA, nava greveyakanA nava bheda tyAM AgaLa ciMtA ke zoka kAMI na hoya. 54 traNa bheda kula mUkhIjI, jotaSI dasehe prakAra, trIjagajabhaga devanAjI, bheda dasaI nIdhAra. suNo... bhAvArtha - traNa bheda kilviSInA, daza bheda jyotiSInA, trIjuMbhakadevanA daza bheda nirdhAyA (kahyA) che. papa paramadhAmI devanAjI, panari bheda vakhANya, pAMca anuttara vyamAnanAjI, nava lokAMtIka jAya. suNo... bhAvArtha - paMdara paramAdhAmInA paMdara bheda, pAMca anuttara vimAna, lokAMtikanA navA bheda ema sarva maLIne navANuM bheda thayA. 16+10+12+9+3+10+10+15+5+9 = 9 bheda devanA thayA. pa6 eka avatAra sUra tehasiMjI, AThi sAgara Aya, sAta sahyAM joaNa taNAMjI, valI vyamAna kahAya. suNo.. bhAvArtha - nava lokAMtika devanA bhedanuM varNana - A devo ekAvatArI che. emanuM ATha sAgaropamanuM AyuSya che. emanA vimAna sAtaso jojananA che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 125 pa7 braha devaloka chaI paMcamujI, trIju paratara jyAMhi, lokAMtika sura rUaDAjI, soya vasaI jaI tyAhiM. suNo.. bhAvArtha - emanuM sthAna pAMcamA devaloka brahma devalokanA trIjA prataramAM che. e jagyAe lokAMtikanA deva rahe che. devanA bhedanI vAta pUrI thAya che. 58 TaNi bheda trIjaMcanAjI, jalacara thalacara joya, trIjo bheda trIjaMcanojI, gagani bhamatAM soya. suNo... bhAvArtha - have tiryaMcanA bhedanuM varNana karuM chuM tiryaMcanA mukhya traNa prakAra che. jaLacara, sthaLacara ane khecara je gaganamAM UDe che. (59 mI kaDI A pratamAM nathI. lIMbaDInI pratamAMthI maLI che te A pramANe che.) pa9 pAMca bheda jalacara taNAjI, machakacha susamAra, magara jIvani tA 0ujI, jalacarano vistAra suNo... bhAvArtha - jaLacaranA pAMca bheda che. mAchalA, kAcabA, susumAra, magara, ane grAha e jaLacarano vistAra che. (lIMbaDInI pratamAM traNa bheda ucaranA ema lakhela che.) 60 pAMca bheda jalacara taNAjI, copada upara sApa, bharapura nola je pUramuMkhAjI, karatA prAhiM pApa. suNo.. bhAvArtha - (have pratyekanA bheda kahe che. e tiryaMcanA pAMca bheda che. jaLacara, sthaLacara, uraparisarpa, bhujaparisarpa, ane khecara. jo ke ahIM jaLacaranA pAMca bheda batAvyA che.) copagA, uraparisarpa, bhujaparisarpa, noLiyAdi pramukha ghaNuM karIne pApa kare che e traNe bheda sthaLacaranA che. 61 cyAra bheda khacara taNAjI, samuMga paMkhI re soya, vItata paMkhI ni juojI, paMkhI roma sujoya. suNo... bhAvArtha - khecaranA cAra bheda che. samajJa paMkhI, vItata paMkhI, roma paMkhI. 62 cotho carma te paMkhIlajI, caraba sarikhI paMkha, pUnya hINA prAhiM kahyAjI, karatA pATiMga dhaMkha. suNo.. bhAvArtha - cotho carsa paMkhIno bheda che jenI cAmaDA jevI pAMkha che. puNyahIna ane khUba ja pApa karanAra AmAM upaje che. 63 trIjaca bheda traNeha kahyAjI, soya samudghama hoya, garbhata paNi hoI sahIjI, jinavari bhAkhyuM soya. suNo... bhAvArtha - Ama tiryaMcanA traNa bheda (prakAra) kahyA. e saMmUriIma paNa hoI zake ane garbhaja paNa hoI zake evuM jinavare kahyuM che. 64 sAta bheda chaI nArakIjI, sAte narage re vAsa, tehamAM dUkha chaI atI ghaNuMjI, koya ma karasyo Asa. suNo... bhAvArtha - have nArakInA bheda kahe che. nArakInA sAta bheda che. sAta narakAvAsAnAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sAta bheda che. emAM ghaNuM duHkha che. mATe narakamAM javAnI AzA koI na karazo. 65 mAnava bheda suNayo sahujI, eka so ni valI eka, panari karma bhomyamAMjI, mAnava bahU akeka, suNo... bhAvArtha - have manuSyanA 101 bheda kahe che. emAM paMdara karmabhUminA 15 bheda che. 66 akrama bhomya trIsaI kahIjI, tIhAM jayagalano re vAsa, chapana aMtara dvIpamAM che, yugala rahi chaI khAsa. suNo... bhAvArtha - trIsa akarmabhUminA kSetramAM jugaliyA rahe che. chappana aMtaradvIpamAM paNa jugaliyA rahe che. ema ekaso eka bheda che. duhA - 2 67 ekaso eka bheda ja valI, naranA bhAkhyA joya, havaI sakala valI jIvanA, zarIramAna kahuM soya. bhAvArtha - nArakI - tiryaMca - manuSya - deva A badhAnA bhedanI vAta pUrI thaI. 101 bheda manuSyanA kahyA pachI have badhA jIvanA zarIramAna eTale ke avagAhanA kahuM chuM. 68 Au Rti prANa ja kahuM yoni taNuM parimANa, kAMIka bolaH bIjA kahuM suNayo sahuM sujANa. bhAvArtha - tema ja AyuSya, kAyasthiti, prANa, yoni ane e sivAya bIjA bola (jema ke vezyA - upayoga - saMsthAna - iMdriya vagere) kahuM chuM te tame sahu sArI rIte jANIne sAMbhaLo. caupaI - 2 69 suNajayo sakala kahaI mukhya vIra, sarva ekaMdrI taNuM zarIra, aMgala asaMkhyAtamo bhAga, tehamAM eTalo mukyo mAga. bhAvArtha - mahAvIra prabhu sarva jIvone svamukhe kahI rahyA che te dhyAnathI sAMbhaLajo. sarva ekendriyanI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che emAM ATalo apavAda che. 70 je paratthaga vanasapattI hoya, tehanI kAyA poDhI joya, joaNa hajAra jhAjherAvalI, zarIramAna kahaI kevalI. bhAvArtha - pratyeka vanaspati AzrI utkRSTa eka hajAra jojana jhAjherU zarIranuM mApa kevaLI kahe che. (bAkInAnI jaghanya-utkRSTa AMgulano asaMkhyAtamo bhAga che.). 71 chaI dasa hajAra varasanuM Aya, vezyA cAra teha ni kahaIvAya, krISna nIla kApotaha jeha, teju legyA kahII teha. bhAvArtha - vanaspatinuM AyuSya daza hajAra varSanuM, temAM tene prathamanI cAra lezyA kahI che. kRSNa, nIla, kApota ane tejo lezyA. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 72 valI bhAkhi zrI jinavaravIra, ekaMdrI ni cyAra zarIra, tejasa, kAramaNa, odArika joya zarIra vaIkarI tehanaI hoya. bhAvArtha - vaLI zrI jinavara vIre ekendriyanI aMdara cAra zarIra kahyA che. tejasa, kArmaNa, audArika ane vaikriya zarIra tene hoya. 73 eka saMsnAna hUMDa tasa hoya, darasaNa eka acakSuNa hoya, appoga traNi ekaMdrI taNaI vyavarI soya jinazavara bhaNaI. bhAvArtha - tene eka huMDa saMsthAna hoya che. darzana eka acakSu hoya ekendriyane traNa upayoga vyavahArathI jinezvare kahyA che. 127 74 acalU darasaNa a appogamAna suttaajJAna niM mati ajJAna, cyAra valI parajApati joya, AhAra, zarIra niM aMdrI hoya. bhAvArtha - enI aMdara traNa upayoga che te eka acakSudarzana tathA zruta ajJAna ane mati ajJAna. ene cAra paryApti hoya te AhAra, zarIra, IMdriya. 75 sAsa usAsa te cotho bheda ekaMdrI sahu napUMsaka veda, ehaniM prANa kahyA chaI cyAra, vayavarI bhAkhyuM soya vIcAra. bhAvArtha ane cotho prANa zvAsocchvAsa. badhA ekendriya napuMsaka vedavALA hoya. ene prANa cAra hoya che. vyavahArathI A vicAra kahyo che. 76 zarIra aneiM kAyA bala kahuM, sAsaosAsa AUMkhuM laThuM, cyAhAre prANa taNI e lAkha, jyona ekaMdrI bAvana lAkha. bhAvArtha - zarIra ane kAyAbaLa, zvAsocchvAsa ane AyuSya e cAra prANa hoya. enI jIvAjoni bAvana lAkha che. - 77 kAyasthati jIva ketuM raDaI, uzrapaNI avazrapaNI kahaI, asaMkhyAtI te paNi kahuM eka bheda valI bIhu lahu. bhAvArtha kAya sthiti-eka ja kAyamAM vAraMvAra janma maraNa kare to keTalI vAra kare e kahe che. asaMkhyAtI utsarpiNI ane avasarpiNI jeTalo kALa eka ne eka - kAyamAM janma maraNa karyA kare. vaLI bIjo paNa eka bheda kahuM chuM. 78 anaMta kAya mAMhA rahaI jIva ghaNuM, uzrapaNI avasarpaNI bhaNuM, soya anaMtI sahI paNi kahuM, ekaMdrI mIthyAtI lahuM. bhAvArtha - anaMtakAyamAM jIva anaMtI utsarpiNI avasarpiNI kALa rahe. ekendriya jIva mithyAttvI hoya. 79 ekaMdrI paramUkha jeha valI, dasaI sAMgyanA kahaI kevalI, pahaIlI sAMgyanA kahII AhAra, jala sIrci pAmaI vIstAra. bhAvArtha - ekendriya pramukhamAM dasa saMjJA kevaLIe kahI che. emAM pahelI AhAra saMjJA che. je vanaspatikAyanA jIvo pANI prApta karIne vistAra pAme che. athavA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta to pANI prApta thAya e tarapha potAnuM mULa phelAve che. 80 bhaI sAMgyanA bIjI kahI lajAluM vRkhA naI te sahI, bhomi pAsavAMga to jasiM, lAla mUkha vIDaI tasiM. bhAvArtha - bIjI bhayasaMjJA kahI che. bhUmi para pAdasaMcAra thatAM, bhayathI kevI rIte lajjALu mukha bIDe tevI rIte lajAmaNInA choDa bIDAI jAya che. 81 maIthana sAMgyanA trIjI hoya, varSa khajUrI pAro joya, zrI jayogiM te vAdhaI valI, kupa thakI AvaI uchalI. bhAvArtha - trIjI maithuna saMjJA che. khajUrI Adi vRkSa padminI strInA pAdaprahAra, AliMgana AdithI vRddhi pAme che. tema ja pArAnA kUvAmAMthI pAro kADhavA mATe soLa zaNagAra sajelI strI kUvAmAM, pAnayukta ghUMkanI pIcakArI mAre to e kUvAmAMthI pAro uchaLIne te strI tarapha pheMkAya che je methuna saMjJAnuM sUcaka che. 82 parIgrahaI sAMgyanAnuM aIMdhANa, vaDa paramukha tuM joje jANa, zAkhA parazAkhA vIstaraI, vaDavAI racaoNhoM pAsAM pharaI. bhAvArtha - have parigraha saMjJAnuM eMdhANa (nizAnI - oLakha) kahe che. vaDanuM vRkSa enuM uttama daSTAMta che. zAkhA - prazAkhA eTale ke vaDavAIo cAre bAju vistaratI jAya che. (bharUcano kabIravaDa prakhyAta che. eka ja mULa jhADanA aneka phAMTA thaIne moTA vistAramAM phelAI gayo che.) 83 krodha sAMgyanA kahII teha, varSa Upari virSa ugaI jeha, AMkoDInA phala caMpAya, kUkUkAra karaI teNaI DAya. bhAvArtha - pAMcamI krodha saMjJA kahI che. je rIte vRkSa para vRkSa uge te rIte krodha thAya che. AMkoDInA phaLa je nIce paDyA hoya tenI upara koI cAle to caMpAvAnA kAraNe te te ja sthAne krodhInI jema phaphakAra kare che. 84 rodaMtI jhUratI joya, mUjha hRtikAM dUkhIA koya, mAna sAMginAe paNi hoya, mAna karaI te dUkhIA joya. bhAvArtha - rUdravaMtI nAmanI vanaspati ahaMkAranA kAraNe rUdana kare che ke huM suvarNasiddhi karAvanAra chuM. chatAM loko duHkhI kema che? Ama mAna saMjJA karIne duHkhI thAya che. 85 koholI phala ni DhAMkaI ghaNuM, e lakhyaNa mohamAyA taNuM, mohiM karI naranArI joya, eNhu gati mAMhi pharatAM soya. bhAvArtha - koLAnI vela potAnA (koLAnA) phaLane mAyA karIne DhAMkI de che. e mohamAyAnuM lakSaNa che. mohane kAraNe nara - nArI cAre gatimAM phare che. 86 pUADIA paramukha je varSa, dhyana upari ugatAM harSa, - lobha sAMgyanA e AThamI, lobhi gayA nara dUragati namI. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 129 bhAvArtha - kuvADIA - bilapalAza ke zvetArka pramukha vRkSa lobhane vaza thaIne dhana upara potAnA mULa phelAve che arthAt mULa vaDe dhanane DhAMkIne harSa pAme che. e AThamI lobha saMjJA karavAthI nara durgatimAM utpanna thAya che. 87 ogha sAMgyanA jo velaDI, muMkI vATi ni vADi caDI, asya jJAna jagi sahu ko taNaI, rakhe prANa kAyA naIM haNaI. bhAvArtha - velaDI ke velAo potAno mArga choDI vRkSa para caDe che te ogha saMjJAne kAraNe che. jagamAM evuM jJAna badhAne hoya che. rakhe mArA prANa haNAI jAya ema vicArIne badhA ogha saMjJA pramANe varte che. 88 loka sAMgyanA dasamI joya, nIzA zamaI jIva sahuM koya, kamala vadana saMkocana karI uMghaI soya nIdrA anuMsarI. bhAvArtha - dazamI loka saMjJA che. rAtre jema badhA potAnI nidrA pramANe UMghe che. ema kamala - poyaNA Adi potAnI pAMkhaDIo bIDI daIne potAnI nidrA pramANe UMdhI jAya che. duhA - 3 89 uMghaI nidrA anusarI, ekaMdrI sahu jIva, anaMtakAla eNI pari gayo, dUkhIo bhamaI sadIva. bhAvArtha - badhA ekeMdriya jIva nidrA anusAra UMghe che. e rIte badhA jIvono anaMtakALa gayo. ane duHkhI thaIne te sadAya bhamyA kare che. DhAla - 2 pATale samarina pUja parUpaI 90 beaMdrInA bhAva bhaNI jaI, hani chaI SaTa prANa, ekaMdrI : jIvathI baI adhdhikA bhASA jIbha sujANa. ho bhavIkA joyo jIva vIcAra AMcalI. bhAvArtha - have beiMdriyanA bhAva pragaTa kare che. jene cha prANa che. e tuM sArI rIte jANa. ekendriya jIvathI be prANa adhika che bhASA ane jIbha (rasanendriya) 91 saMgheNa eka chevahUM kahI, zarIra joaNa tasa bAra, saMskAna phaMDa hoI eka tehani kahuM ja kaSAI cyAra. ho bhavI. bhAvArtha - ene (beiMdriyane) eka chevaTuM saMghayaNa hoya. bAra jojananI avagAhanA hoya. eka huDa saMsthAna, cAra kaSAya hoya. 2 dasaI sAMgyanA dharI, lahII zarIra traNi tasa kahII, tejasa kAramaNa ani udArika, jinavara bhAkhyA lahII. ho bhavI. bhAvArtha - daza saMjJA, traNa zarIra tejasa - kArmaNa - odArika e traNa zarIra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jinavare bhAkhyA (kahyA) che. 93 lezyA traNi hoI vAlI tehani krISna nIla kapota, darasaNa eka acaluNa kahI, veda napUMsaka hota. ho bhavI. bhAvArtha - kezyA traNa prathamanI kRSNa - nIla - kApota hoya, eka acakSudarzana kahyuM che. eka napuMsaka veda hoya. 94 samati draSTI khAI beaMkI, mIthyA draSTI kahII, mati agyanAMna hoI e pAsaI, suta aginAna paNa lahII. ho bhavI. bhAvArtha - daSTi be-samakti ane bIjI mithyAdaSTi. mati ajJAna hoya. mRtA ajJAna paNa hoya. 5 matyaha jJAna ni sutaha jJAnaha pAMca appogaha kahII, acazna darasaNa mati agayanAnha, suta ajJAna su kahII. ho bhavI. bhAvArtha - matijJAna, zrutajJAna paNa hoya. ene pAMca upayoga hoya te acakSu darzana mati ajJAna, mRta ajJAna hoya. 96 matiha : jJAnani sutaka jJAnaha, appoga paMca e hoya, bAra varasa beaMdrI jIvaI, yona lAkha tasa doya . ho bhavI. bhAvArtha - matijJAna ne zrutajJAna ema pAMca upayoga hoya. beIndriya jIvanuM AyuSya bAra varasanuM hoya, jIvAjoni be lAkha hoya. 97 eka zamaI jIva zaMkhya asaMkhyA, pajatA ni maratA, kAya smRti bhava rahaI saMkhyAtA, beaMdrI mAMhA pharatA. ho bhavI. bhAvArtha - eka samaye jIva saMkhyAtA ke asaMkhyAtA upaje ane cave (mare). kAyasthiti saMkhyAtA (bhava) kALanI hoya eTale saMkhyAtA kALa sudhI beindriya tarIke upajayA kare. 98 saMkhyAtA AUMnA mAnaHva, trIMca ehevuM Aya, ekaMThI vagaledrI mAMhaI siMhAthI AvaI jAya. ho bhavI. bhAvArtha - beIndriya jIvo saMkhyAnA AyuSyavALA mAnava - tiryaMca, ekendriya, beIndriya, teIndriya, corendriyamAM gamanAgamana kare eTale tyAMthI Ave ne temAM jAya. 9 pAMca parajApati ehaH ni kahII, AhAra zarIra ni aMdrI, sAsa osAsa ni paMcama bhASA, bheda kahyA be aM%I. ho bhavI. bhAvArtha - ene pAMca paryApti hoya - AhAra, zarIra, IMdriya, zvAsocchavAsa ane pAMcamI bhASA. e pamANe beIndriyano vicAra kahyo. caupaI - 3 100 geaMdrIno kahuM vicAra, zarIra traNi tasa bhAkhyAM sAra, tejasa kAramaNa dArika joya, kAyA trapti gAu tasa hoI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 131 copAI - 3 bhAvArtha - have teIndriyano vicAra kahuM chuM. ene tejasa, kArmaNa ane dArika e traNa zarIra hoya. zarIranI UMcAI traNa gAu hoya. 101 chevahU tasa hoya zarIra, dasaI sAMgyanA bhAkhaI vIra, huMDa saMsthAna kaSAI cyAra, legyA traNino kahuM vIcAra. bhAvArtha - tenA zarIramAM saMghayaNa eka chevaTuM, daza saMjJA prabhu vire kahI che. saMsthAna eka hUMDa, kaSAya cAra, legyA traNa kahI che. 102 krISna nIla kApotAha jeha, traaMdrI ni bhAkhuM teha, mIthyA draSTI epaNi kahuM samakti draSTI ehani lahuM. bhAvArtha - teIndriyamAM kRSNa, nIla, kApota e traNa lezyA kahI che. daSTi be che-mithyA daSTi ane samakti dRSTi. 103 acalU darisaNa ehani hoya, jJAna hoya -aMdrI joya, baI ajJAna -aMdrI taNAI, pAMca appoga paramezvara bhaNaI. bhAvArtha - tene acakUdarzana hoya, be jJAna ane be ajJAna-te mati-zruta, ema pAMca upayoga paramezvare kahyA che. 104 saMkhya asaMkhyA eka zamaI, upajaI marNa karaI niM bhamaI, Au kahuM dina ogaNapacAsa, yona lakhI ho bhAkhuM tAsa. bhAvArtha - eka samayamAM saMkhyAtA jIva teIndriyamAM upaje, mare ane bhame. tenuM AyuSya ogaNapacAsa divasanuM, jIvAjoni be lAkha hoya. 105 pAMca parajApati sAta parANa, gaMdha taNA tehu u jANa, | veda napUMsaka temani kahiM, kAyaRti saMkhyA bhava rahiM. bhAvArtha - pAMca prajApati (paryApti), sAta prANa dhrANendriya beIndriya karatA e eka prANa vadhyo. napuMsaka veda, kAyasthiti saMkhyAtA bhavanI hoya. 106 ekaMdrI vagaledrI jeha, saMga AuM nasa trIjaMca teha, tyAhA upajaI AvaI tyAMthI, bhAkhaI vIra jinezvara yatI. bhAvArtha - vIra jinezvara yatie kahyuM che ke teIMdriya jIva - ekendriya, beIndriya, teIndriya, corendriya, saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcamAM Ave ne jAya. DhAla - 3 : eNI pari rAjaya karatAM re 107 kahuM cariMdrI bhAva re, lezA traNi kahI, kRSNa nIla kApotasyue... bhAvArtha - have corendriyanuM svarUpa batAvAya che. emAM kRSNa, nIla, kApota e Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta traNa lezyA che. 108 cyAra kaSAI hoya re, saMgheNa chevaTuM, zarIra joaNa ekanuM e. bhAvArtha - cAra kaSAya che, chevaTuM saMghayaNa, zarIra (dehamAna avagAhanA) eka jojananuM che. (cAra gAunuM) 109 zarIra traNa tala hoya re, tejasa kAramaNa, udArika trIjuM kahuM e. bhAvArtha - ene traNa zarIra che - tejasa, kAmaNa ane dArika. 110 haMDaka saMskAna re, mIthyA draSTI a, samakti draSTI e kahyuM e. bhAvArtha - saMsthAna eka hUMDa, daSTi be - eka mithyA ane bIjI samakti dRSTi kahI che. 111 darasaNa doya tasa hoya re, calU acazna, jJAna laI teha niM sahI e. bhAvArtha - darzana be hoya - cakSu ane acakSudarzana. be jJAna-matijJAna ane zrutajJAna hoya. 112 teha niM baI agyAnAMna re, A iSaT mahinA, yoni lAkha laI jANIIe. bhAvArtha - tene be ajJAna-mati ane zrata hoya. AyuSya cha mahinAnuM. jIvAjoni be lAkha hoya. 113 bhAkhyA aSTa parANa re, locana tasa vadhyAM, pAMca prajApati tehani e. bhAvArtha - caeNrendriyamAM ATha prANa che. te sparzendriya prANa, rasanendriya prANa, dhrANendriya prANa, cakSuIndriya prANa, kAyadaLa, vacana baLa, AyuSya ane zvAsoztAsa. mana sivAyanI pAMca paryApti hoya. 114 dasaI sAMgyanA hoya re, appoga SaTa valI, cakSu darasaNa tasa vadhyuM che. bhAvArtha - daza saMjJA, upayoga cha - te be jJAna - be ajJAna ane be darzana. pUrvenA pAMcamAM eka cakSu darzana vadhyuM. 115 eka zamaI saMkhyAya re, ani valI asaMkhyA, jIva cavaI ni UpajaI e. bhAvArtha - eka samaye saMkhyAtA ke asaMkhyAtA jIvo upaje ane cave. (janme ne mare.) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 jIvavicAra rAsa eka adhyayana 116 valI napUsaka veda re, bhava tasa saMkhyAtA, kAya Rti rahi jIvaDo e. bhAvArtha - vaLI eka napuMsaka veda hoya. te bhava saMkhyAtA kare. e jIvanI (corendriyanI) kAyasthiti saMkhyAtA kALanI hoya. 117 pihaIlAM kahyA dasa ThAma re tyAMhA jaI upajaI, tehamAMthI AvaI sahI e. bhAvArtha - pUrve kahelA daza ThAma eTale saMkhyAtA varSanA AyuvALA mAnava, tiryaMca, pAMca sthAvara ane traNa vikasendriyamAMthI Ave ne jAya. caupaI 4 118 paMcazrI nI kahu vIcAra, vezyA chaI kaSAya cyAra, SaTa saMgheNa kahII jinasAra, kAyA joaNa tasa eka hajAra. bhAvArtha - have paMcendriyano vicAra kahuM chuM. vezyA cha e che, kaSAya cAra, cha e saMghANa, kAyA eTale zarIranI UMcAI eka hajAra jojananI. e ja jinavacanano sAra che. 119 pAMca zarIra niM SaTa saMsthAna, traNa driISTanuM kahIImAna, mIthyA draSTI samakata hoya, samAmIchAMdra tuM joya. bhAvArtha - zarIra pAMca, cha saMsthAna, traNa dRSTi-mithyA-samAmithyA ane samakti. e traNa dRSTi kahI che te tuM sAMbhaLa. 120 dahiMsaNa cyAra valI ehani hoya, cazna acalU dara(sa)Na joya, avadhya daraNa trIju lahuM, kevala darisaNa caurdU kahuM. bhAvArtha - vaLI darzana cAra - cakSu, acalu, trIjuM avadhi ane cothuM kevaLa darzanA kahuM chuM. 121 hani potaI pAMca jJAna, valI bhAkhyA jasa traNi ajJAna, mati ajJAna niM bRta ajJAna, trIjuM kahII vIbhama jJAna. bhAvArtha - vaLI jene jJAna pAMca hoya, ajJAna traNa mati - zruta ane trIjuM vibhaMga jJAna kahIe. 122 tetrIsa sAgara Ayu lAkha, bhAkhI yoni te chavIsa lAkha, dasaI zAMginA pUrI hoya, karNa manobala vAdhyAM doya. bhAvArtha - utkRSTa AyuSya tetrIsa sAgaropamanuM, jIvAjoni chavIza lAkha, saMjJA daze daza pUrI hoya. prANa paNa daza. corendriyamAM je ATha prANa kahyA emAM karmendriya (zrotrendriyA) ane manabaLa vadhyA. 123 SaTa parajApati tehani kahI chaA mana tasa vAa sahI, havaI kahuM appoga vIcAra, garbhaji mANasani huI bAra. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - paryApti cha e cha pUrI hoya. pUrve pAMca kahI emAM mana vadhyuM. have upayogano vicAra kahuM chuM garbhaja manuSyane bAra upayoga hoya. 124 pAMca jJAna ni traNi ajJAna, matiH zrata trIjuM vIbhama jJAna, valI tasa bhAkhyA darIsaNa cyAra, cazna acazna bheda vicAra. bhAvArtha - pAMca jJAna ne traNa ajJAna mati, zrata ane vibhaMga e traNa ane darzana cAra cAra - cakSu acakSu - (avadhi ane kevaLa darzana e cAra maLIne upayoga bAra thayA.) 125 avadhya darIsaNa te trIjuM hoya, caurdU kevala darIsaNa joya, e darisaNa jo bhAkhyA cyAra, malI apyoga huMA tyAMhA bAra. bhAvArtha - avadhi darzana trIjuM, cothe kevaLa darzana e 4 maLIne 12 upayoga thayA. 126 saMkhyA asaMkhyA jIva johaIvaI eka zamaI upajaI ni cavaI, cauvIsa ThaMDake AvaI jAya, vyavarI soya kahaI jinarAya. bhAvArtha - vIra jinezvara vyavahArathI kahe che ke eka samayamAM je saMkhyAtA ke asaMkhyAtA jIvo upaje ne cave. covIse daMDakamAM Ave ne jAya. 127 ThaMDaka bheda kahyA cauvIsa, bhavanapatI dasa kahaI jagadIsa, | vyaMtara jotaSI vyamAnIka joya, ekeka ThaMDaka tehano hoya bhAvArtha - 24 daMDaka kyA kyA che tenA nAma kahe che. 10 bhavanapatinA daza daMDaka, 1 vANavyaMtara, 1 jyotiSI, 1 vaimAnika e 13 devatAnA daMDaka. 128 prathavI pANI teuvAya, vanasapatI pAMcamI kahaIvAya, ekeka ThaMDaka ehano kahyo, eka valI nArkano lahyo. bhAvArtha - pRthvI, pANI, tela, vAu, vanaspati e pAMca sthAvaranA pAMca daMDaka, 1 narakano daMDaka. 129 be aMdrI traaMdrI jeha codrI paNi bhAkhyuM teha, garbhaja trIjaMca ni mAnavI, ekeka ThaMDaka kahaI tasa kavI. bhAvArtha - beIndriyano, teIndriyano, corendriyano ema traNa vikasendriyanA 3 daMDaka, 1 garbhaja tiryaMca ane 1 manuSyano daMDaka ema 24 daMDaka kavie kahyA che. 130 traNa veda valI teha niM kahu, kAyasmRti bhava vyavarI kahuM, hajAra sAgara jAjhAM kahaI, paMcadvIapaNuM tasa rahaI. bhAvArtha - vaLI paMcendriyamAM traNe veda hoya. vyavahArathI kAyasthiti - bhava kahuM chuM eka hajAra sAgara jhAjheruM paMcendriyapaNuM rahe che (pachI eke. thI core. mAM jAya.) a - 4 131 paMceDhI bheda ja valI bhAkhyA zahAsatri cyAra, sura nara trIjaca nArakI bhAkhuM nAma (tAsa) vIcAra. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 135 bhAvArtha - zAstramAM paMcendriyanA cAra bheda batAvyA che. deva, manuSya, tiryaMca ane nArakI. have eno vicAra kahe che. 132 ayyata zakati chaI devatA, manamAM ANaI maMDa, jaMbudvIpa chatra ja kari, mera taNo valI ThaMDa. bhAvArtha - devatA atyaMta zaktivALA che. jo emanA manamAM racanA karavAno vicAra Ave to jaMbadvIpane chatra kare ne merUparvatano daMDa karI zake eTalI zakti che. DhAla - 4 - te caDhIo ghanamAna gAje 133 sabala zakitanA e ghaNIe, upajaI kehaI ThAmyato, soya thAnaka vyavarI kahuM e, vIra taNaI zari nAmyato. bhAvArtha - evo e sabaLa zaktino dhaNI kyA (keTalA) sthAnamAM upaje e sthAnaka vyavahArathI prabhu vIrane mastaka namAvIne kahuM chuM. 134 bhavanapatI ni vyaMtarAe, jyotiSI trajayaI nAkhyato, baI devalokanA devatAe upayaI pAMcaI ThAmyato. bhAvArtha - bhavanapati, vANavyaMtara, trIjo jyotiSI nAme ThAma ane 1 lA - 2 jA e be devalokanA devatAe pAMca ThAmamAM upaje che. 13pa garbhaja trIjaMca mAnavI e prajayApatA valI joya to, sahI saMkhyAti AokhaIe upajaMtA sura soya to. bhAvArtha - devanA AyuSya karmano kSaya thavAthI saMkhyAtA varSanA garbhaja manuSya ane tiryaMcamAM paryAptApaNe ja e upaje. 136 bAdara prathavI jalajIhA e vanasapatI paratega to, AvI upajaI tyAMhA valIe, prajApato thAI vegyato. bhAvArtha - tema ja bAdara pRthvI - pANI ane pratyeka vanaspati e traNamAM paNa paryAptApaNe ja upaje. ema kula pAMca sthAnamAM upaje. 137 trIjAthI AThamA lagi e mAnava trIjaMcamAM jAya to, garbhaja niM parajApato e saMkhyAtuM valI Aya to. bhAvArtha - trIjAthI AThamA devalokanA deva saMkhyAtA varSanA garbhaja tiryaMca ane manuSyamAM paryAptapaNe upaje. tyAM e saMkhyAtA varSanuM AyuSya prApta kare che. 138 nomA thakI havaI oparie, anuttara pAMca vimAna to, garbhaja prajApato mAnavI e, AU saMkhyAnuM mAna to. bhAvArtha - navamAthI 12mA devalokanA deva, nava greveyakanA deva, pAMca anuttara vimAnanA deva e 18 jAtanA deva saMkhyAtA varSanA garbhaja paryApta manuSyamAM ja upaje. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 139 nara garbhajathI Avato e, trIjuMca samurNama joya to, garbhajathI paNi upajaI e, avara na dUjo koya to. bhAvArtha - devagatimAM manuSya garbhaja Ave ane tiryaMca saMmUrcchama ane garbhaja paMce. no Ave. e sivAya bIjA na Ave. 140 deva cavI gati devanI e, na lahaI te niradhAra to, veda napuMsaka tyAMhA nahI e, nahI tyAhA kavala ja AhArato. na bhAvArtha - deva marIne deva (na thAya) nizcayathI na thAya. tyAM napuMsaka veda na hoya. tema ja kavaLa AhAra paNa na hoya. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 141 deva asaMgheNI kahyA e, sAta hAtha tanamAna to, jyaghana deha eka hAthanI e, jehaniM traNa jJAna to. bhAvArtha - devane saMghayaNa na hoya. UMcAI sAta hAthanI, jaghanya zarIra eka hAthanuM (eka hAthavALA) devane traNa jJAna hoya. 142 tetrIsa sAgara AurdU e jyagana to dasa hajAra to, kAya sathati sura rahaI valIe, tetrIsa sAgara sAra to. bhAvArtha - utkRSTa AyuSya tetrIsa sAgara, jaghanya daza hajAra varSanuM. kAyasthiti eTalI ja eTale tetrIsa sAgaranI. dUhA 5 143 deva vIcAra vyavarI kahyo, kahuM havaI mAnava bheda, cyAra kaSAya chaI jehamAM, jehaniM chaI traNi veda. bhAvArtha - Ama A deva vicAra vyavahArathI kahyo. have mAnavanA bhedano vicAra kahuM chuM. jemAM cAra kaSAya ane traNa veda che. 5 copaI 144 SaTe saMgheNa hoI nara sAca, pahiluM vajraRSabhanArAca, RSabhanArAca, nArAca valI, ardhanArAca kahaI kevalI. - - - bhAvArtha - manuSyamAM cha e cha saMghayaNa hoya. emAM 1) vajraRSabhanArAca 2) RSabha nArAca 3) nArAca 4) ardha nArAca jinezvara kevalIe kahyA che. 145 kIlikA, chevahUM saMgheNa, SaTa saMghaNa kahyA jina teNa, SaTa saMsnAna mAnava niM lahuM, zrI jinavacane vyavarI kahuM. bhAvArtha jinezvara kevaLIe payuM kilikA ane chaThThuM chevaTuM saMghayaNa kahyA che. jinavacanane manamAM dhArIne vyavahArathI cha e saMghayaNa mAnavane hoya ema kahuM chuM. 146 samacaturasa ne pahiluM lahyuM, nIgrodha te paNi bIjU kahyuM, saMskAna sAdI vAMmaNa valI, kubaja, huMDa kahaI kevalI. bhAvArtha - manuSyamAM cha saMsthAna lAbhe. 1) samacaturaHstra 2) nyagrodha parimaMDaLa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 137 3) sAdi 4) vAmana 5) kunja 6) huMDa e cha saMsthAna kevaLIe kahyA che. 147 madhurI vANI bolyA vIra, mAnava ni huI pAMca zarIra, tejasa kAramaNa odArIka joya, vaIkarI AhAraka pAMcamuM soya. bhAvArtha - prabhu vire madhurI vANIthI bIjA je bola kahyA te kahuM chuM. manuSyane pAMca zarIra - tejasa, kArmaNa, onTArika, vekriya ane pAMcamuM AhAraka hoya. 148 darasaNa cyAre mAnava ni kahuM, traNa trISTa valI tehani lahuM, dasaI parANa mAnavani joya, dasaI sAMgyanA tehani hoya. bhAvArtha - mAnavIne darzana cAre cAra, traNe dRSTi hoya. tene daza prANa ane daza saMjJA hoya. 149 mAnavani huI pAMca jJAna traNa valI tehani ajJAna, utakaSTI traNi gAUM kAya, traNi palyopama poTU Aya. bhAvArtha - manuSyane pAMca jJAna, 3 ajJAna, utkaTa zarIra (UMcAI) traNa gAunuM, traNa palyopamanuM pUrNa AyuSya hoya. 150 jayagana zarIra huI eka hAtha, ataramUrata Aya vIkhyAta, kAya Rti e mAnava rahaI, sAta, ATha bhava jinavara kahaI. bhAvArtha - jaghanya zarIra eka hAtha ane AyuSya aMtarmuhUrtanuM. kAyasthiti - mAnavI sAta ke ATha bhava kare evuM jinavare kahyuM che. 151 bAra appoga ehani kahaIvAya, covIsa ThaMDake e paNI jAya, bAvIsa ThaMDakanA AvaI joya, teuvAya navya mAnava hoya. bhAvArtha - tene upayoga bAra hoya. covIse daMDakamAM jAya. bAvIza daMDakanA Ave - teu - vAhano nIkaLyo manuSya na thAya e be varjIne bAvIza daMDakanA Ave. 152 mAnava jyonya lakhya caudaI hoya, SaTa parajApati purI joya, saMkhya asaMkhyA ekaI samaI, upajaI marNa karani bhamaI. bhAvArtha - mAnavanI jIvAjoni 14 lAkhanI. cha e cha paryApti hoya. eka samaye saMkhyAtA - asaMkhyAtA upaje ne cave. janma maraNa karIne bhame che. 153 SaTa lezAno suNo driSTAMta, sabalasena ceDhA dUradAMta, temAM chaI lezAnA dhaNI, cAlyA gAma bhAjevA bhaNI. bhAvArtha - emAM lezyA cha e cha hoya. e cha lazyAnA daSTAMta kahe che. duHkhe karIne damana karAya evo sabalasena bahAravaTe caDhayo. emAM cha e lezyAnA dhaNI. bhAMjevA gAma luMTavA cAlyA. 154 bolyo kRSNa lezAno dhaNI, navya jovuM nara pasaM yA bhaNI, sAhyamo malaI tasa haNavo sahI, bhAre jIva bolyA gahagahI. bhAvArtha - emAM kRSNa lezyAno dhaNI hato e bolyo mAnava ke pazu je sAme Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta Ave ene mArI nAMkhavo. bhAre karmI jIva vAraMvAra ema bole. 155 bolyuM nIla lezA nara jesiM, krISma lezAno vArU tasiM, sakala jIva haNyo phaNa kAmya, mANasa malaI tasa mAro ThAmya. bhAvArtha - tyAre nIla glezyAno dhaNI hato e kRSNa lezyAvALAne vAratA bolyo badhA jIvane zuM kAma haNavA, mAtra mANasa maLe tene ja mAro. 156 kApota leza nara bolyo sAra, mANasamAM chaI doya prakAra, zrI hatyA, sAhazatri navya kahI, nara bheTaI tasa haNajayo sahI. bhAvArtha - tyAre kApota lezyAvALo bolyo, mANasa be prakAranA che - strI ane purUSa. temAM strI hatyAnI zAstramAM manAI che mATe nara maLe ene ja mAravAno. 157 tejo lezA na sakyo rahI, teNaI vArayA sahuni gahigahI, pUrasa sakalanuM ma lezyo nAma, ApaNa I to khyatrIrUM kAma. bhAvArtha - A sAMbhaLIne teno lezyAvALo rahI na zakyo. eNe vAraMvAra sahune vAratA kahyuM badhA purUSane mAravAnI vAta nahIM karatA. ApaNane to kSatriyathI ja kAma. (kSatriyo ja rakSaNa mATe sAme vAra karatA hoya che bAkInAne mAravA nathI) 158 padama lezA ni vAyA sahuM khyatrImAM vyArI bahuM, kuNa kAraNi haNII nara teha, haNII AudhadhArI jeha. bhAvArtha - tyAre padma lezyAvALo ene vAratA bolyo kSatriyamAM paNa ghaNA prakAra hoya, ApaNe temane zA mATe haNavA. emAM jenI pAse hathiyAra hoya ene ja mAravA. 159 bolyo sakala lezA nara sAra, Audha dharayAno kasyo vIcAra, je nara ApaNa sAhAmo na thAya, te upari kAyAM dIjaI ghAya. bhAvArtha - A sAMbhaLI zukla lezyAvALo bolyo hathiyAradhArI paNa ApaNo sAmo na thAya to tene zA mATe mAravAno mATe ene paNa mAravAno nathI. je sAmo thAya tene ja mAravAno che. 160 halukarmI te ehevo joya, SaTu darasaNamAM e e pANI hoya, jaIna, zAMkhya, naIAyaka, bahudha, vaIsoSIka mImAMsyaka cudha ? bhAvArtha - haLukarmI evA hoya. cha e darzanamAM e e paNa hoya. jena, sAMkhya, naiyAyika, baudhdha, vaizeSika, mImAMsaka zudhdha. 161 e avadAta kahyo mi jeha, garbhaja mANasano sahI teha, dasa kISTAMti mAnava thAya, pUnya vanyA bhava AleI jAI. bhAvArtha - e cha darzananA bhAva kahyA. garbhaja mAnavano bhava zreSTha che. daza daSTAMte mAnavabhava durlabha che. pUNya vinA e bhava nakAmo jAya. 162 jIva taNI navya rIkhyA karaI, alIa vacana mukhyathI ucAI, corI karaI pararamaNI dharaI, pApakArI ghaTyo taI bharaI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 139 bhAvArtha - jIvanI rakSA na kare, khoTuM vacana bole, corI kare, pararamaNI dhare tyAre pApano ghaDo bharAI jAya che. 163 pApiMparIgrahi meli bahuM, leI agaDa vrata khaNDayAM sahuM, bhakhya abhakhyano karato AhAra, hAraI mAnavano avatAra. bhAvArtha pApathI khUba parigraha ekaTho kare, dizA vrata laIne bhAMge, bhakSyaabhakSyano AhAra kare e mAnava avatAra hArI jAya che. - 164 hAza vInoda bahu krIDA karI, cAlyo ghaTa bahu pAdhiM bharI, samatA aMgi na ANyo kadA, krodha karI bhava khoI sadA. bhAvArtha - hAsya - vinoda - krIDA kare eno ghaDo pApathI bharAto jAya che. kyAreya paNa samatA na rAkhI mATe krodha karIne sadA mATe mAnavano bhava khoI dIdho. 165 poSadha varata na jANaI jeNa, uMco hotha na kIdho teNa, na lahI tapa japa kayararIA vAta, mUrikha ghaNA bhava khoI jAta. bhAvArtha - jeNe poSadha vrata na jANyo, jeNe UMco hAtha na kIdho (dAna na dIdhuM) tapa japanI vAto kyAreya na karI, teNe mUrkha banIne ghaNA bhava khoI nAMkhyA. 166 paranaMdyA karatA bhava gayo, sahi gurU zaMga kahIM navi thayo, zrI jinapUjA na karI kadA, mAnavano bhava khoyo mudha. bhAvArtha - jeno bhava paraniMdA karatA gayo. jene sAcA gurUno saMga kyAreya na thayo. jeNe zrI jinapUjA kyAreya na karI. teNe mAnavano bhava mudala sadaMtara khoI nAkhyo. 167 nava yovana madamAto pharayo, hUM ramIo, guNikA zaMga karayo, na AheDo kIdho ati ghaNuM, hArayA murikha mAnavapaNuM. bhAvArtha je jIva nava yuvAnImAM mohamAM lubdha thaIne pharyo, jugAra ramyo, gaNikAno saMga karyo, khUba zikAra karyo. te jIva mUrkha banIne mAnavapaNuM hArI beTho. 168 saphala huo tehano avatAra, jeNaI naraiM kIdho tattva vIcAra, samakIta sIla rayaNa jeNaI dharavuM, pAtri dAna jeNaI AdarayuM. bhAvArtha - zuM karavAthI avatAra saphaLa thAya have tenI vAta kare che. je nare tattva vicAra karyo, jeNe samakti, zIlaratna dhAraNa karyuM, jeNe supAtre dAna dIdhuM. 169 caDhIuM zrI setuMja gIranAraya, bhuvaNa karayAvyo teNaI ThAraya, ratnahema pUM ni maNI, kIdhI pratimA jinavara taNI. bhAvArtha - zetruMjaya giranAra caDyo, tyAM derAsara karAvyA. ratna - hema - rUpA ane maNinI jinezvaranI pratimAnI sthApanA karI. 170 baMba patrISThA jeNaI karI, jinavaranI pUjA AdarI, jinavANI jeNaI sAMbhalI, mAvanI gati saphalI karI. bhAvArtha - jeNe biMba pratiSThA karI, jinavaranI pUjA AdarI, jinavANI sAMbhaLI, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta teNe mAnavanI gati saphaLa karI. 171 dIna udhAra ni paranA upagAra, vIvahAra cudha rAkhaI nara sAra, je nara japatA zrI nakAra saphala karyo mAMnava avatAra. bhAvArtha - dInano (garIbane) udhdhAra karavA mATe udAra thaIne dAna Ape, bIjA para upakAra kare ane je nara vyavahAra zudhdha rAkhe tema ja je navakAra maMtrano jApa kare eno mAnava bhava saphaLa thAya che. 172 guNavaMtanA guNa bolaI sadA, kaThaNa vacana vibhAkhaI kadA, vaveka dharaI aMdrI dama karaI, hItakArI vANI ucaraI. bhAvArtha - sadAya guNIjanonA guNa pragaTa kare, kyAreya kaThora vacana na kahe, viveka dhAraNa kare, iMdriya damana kare, hitakArI vANI uccAre. 173 ehevA bola anerA jeha, suparaSa nara AdaratA teha, te mAnava jagamAMhi sAra, garbhaja narano kahyo vIcAra. bhAvArtha - evA anerA bola je purUSa pAdare te jagamAM sAra rUpa che. e garbhaja manuSyano vicAra kahyo. duhA - 9 174 garbhaja nara jagahAM vaDo, mugati paMtha jasa hoI, bIjo samUrNima mAnavI, bhAva kahuM tasa joya. bhAvArtha - A jagatamAM garbhaja manuSya moTo che, mahattvano che. je mukti prApta karI zake che. bIjo prakAra saMmUrchAima manuSyano che have tenA bhAva kahuM chuM. DhAla - 5 vaMda vajaIjalAvuM pANI va .. 175 jUo zAhAstra pUrnivaNAmAhiM samUrNima upajaI tyAMhiM, paMceDhI te paNi kahII, caudehAme uttapatI lahII. bhAvArtha - jUo zAstra pannavaNAmAM saMbhUmi manuSyane upajavAnA ThAma batAvyA che. tene paMcendriya paNa kahevAya, te cauda sthAnamAM utpanna thAya che. 176 upadezamAlA avacUra, tIhAM sola ThAma saMpUra, saMsakta nIrayugati mAMhi sola hAmaM kahyAM valI tyAMhi. bhAvArtha - saMmUrchAima manuSya garbhaja manuSyonI azuciomAM upaje che. e azucinA sthAna prajJApanA sUtra anusAra coda che. paraMtu upadezamAlA avacUramAM soLa sthAna saMpUrNa batAvyA che to vaLI saMsakta niryuktimAM paNa soLa ThAma (sthAna) batAvyA che. 17 vaDInIti, niM luDhInIti, khela nAkhI nahi anacIta, nAzakAno mAla valI jayAMhi upajaI jIva vimanasuM mAMhi. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 141 bhAvArtha - vaDInIta (maLa), laghunIta (mUtra), khela (baLakho) upayoga vagara jayAM tyAM nAMkhe, tema ja nAkano mela tathA vamanamAM jIva upaje. 178 pItta vIrya mRtagani lohI, temAMhi paMceDhI hoI, lIhA valI nagara taNo, khAla UpajaI jIva tyAM tatakAla. bhAvArtha - pIta, vIrya, mRtyu pachI paDI raheluM kalevara, lohI, nagaranI gaTaramAM - khALanA kAdavamAM emAM tatkAla jIvo utpanna thAya che. 179 madha mAkhaNa magharA maMsa, tyAMhA jIvataNA bahu aMza, aspaMca ThAma strI bhogi, UpajaI tIhAM jIva saMyogiM. bhAvArtha - madha - mAkhaNa - mAMsa - madirA tyAM jIvanA ghaNA aMza che. azuci ThAme strI bhogave tenA saMyogamAM jIvo upaje che. 180 jayagana utakaSTra surkha Aya, aMtaramurata kahi jinarAyA, aMtaramurata asaMkhyA bheda, vIDuiM bhAkhyuM te sahI veda. bhAvArtha - ramA manuSyonuM jaghanya ane utkRSTa Ayu sarakhu aMtarmuhUrtanuM hoya. aMtarmuhurtanA asaMkhyAtA bheda vIra prabhue batAvyA che. 181 veda napUMsaka tehani kahII, nava prANa pUrA navi lahII, kAla saMkhyAto kasa kahI, kAyaskRti jIva tyAMhA paNi rahIo. bhAvArtha - temane eka napuMsaka veda hoya. nava prANa pUrA na hoya. tene kALA saMkhyAto hoya. kAyasthiti tyAM sAta ke ATha bhava rahe. 182 deva nArakI te navi thAya, vIjaI saghalaI ThAMmi jAI, deva nAraki vyanA jIva deha UpajaI samuThThama teha. bhAvArtha - emAMthI nIkaLelo jIva deva ke nArakI na thAya. bIjA saghaLA sthAnamAM jAya. deva, nArakI sivAyanA jIva saMmUrchAimanA zarIramAM bhavamAM upaje che. 183 mIthyA draSTI te kahaIvAI, teni bhAkhyA cAra kaSAI, lezA traNi pahilI tasa kahII, saMgheNa eka chevahUM lahII. bhAvArtha - tene eka mithyA daSTi hoya. tene kaSAya cAra, vezyA traNa prathamanI ane eka chevaTuM saMghayaNa hoya. 184 darasaNa tasa bhAkhyA hoya, cakSu acakSu tu joya, parajApatI pAMca kahaIvAI, bhASA na karIa sakAI. bhAvArtha - darzana be prathamanA cakSu - acakSa darzana. paryApti pAMca hoya - bhASA na hoya (kharekhara to ene cAra paryApti ane pAMca aparyApti hoya.). 185 appoga kahyA tasa cyAra, sAMginA dasa te nIradhAra, huI eka suMTha saMsthAna, lAkha cauda yojanuM mAna. bhAvArtha - upayoga cAra, saMjJA daza hoya. eka phaMDa saMsthA, tenI jIvAjoni coda Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 lAkha hoya. 186 mati zruta jasa bi ajJAna, zarIra traNi taNu tasa mAna, tejasa ni kAramaNa kahII, odarIka trIjuM lahII. bhAvArtha - mati - zruta be ajJAna, zarIra traNa tejasa, kArmaNa ane audArika hoya. hA 187 traNi zarIra tehaniM kahyAM, bhAkhi zrI bhagavaMta, saMkhya asaMkhya ekaI samaI, UpajaI jIva cavaMta. 7 - zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta - hA bhAvArtha - ema ene traNe zarIra kahyA. bhagavaMte e pramANe bhAkhyuM che ke eka samaye saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIva emAM upaje ne cave. caupaI 6 188 trIjuMca bheda havaI vyavayarI kahuM SaTa lezA garbhaja niM lahuM, SaTa saMgheNa kaSAI cyAra, zarIra joaNu tasa eka hajAra. ! - bhAvArtha - have garbhaja tiryaMcanA bheda vyavahArathI kahuM chuM - ene cha lezyA, cha saMghayaNa, cAra kaSAya ane tenuM zarIra (avagAhanA) eka hajAra jojananuM hoya. 189 cyAra zarIra trIjuMya niM lahuM vaIkrI tejasa kAramaNa kahuM, cauthUM zarIra odArIka hoya, SaTa saMsnAna tIhAM kaNi joya. bhAvArtha - garbhaja tiryaMcane cAra zarIra hoya. vaikriya, tejasa, kArmaNa ane cothuM audArika tathA ene cha saMsthAna hoya. 190 traNidrISTa tU tehamAM jANi, darasaNa traNi tehani ja vakhANi, jJAna traNi taNuM tasamAMna, matya, dyUta trIjuM avadhyajJAMna. bhAvArtha - tuM temAM traNe dRSTi jo, darzana traNa prathamanA, jJAna traNa mati, zruta ane trIjuM avadhijJAna hoya. 191 traNi ajJAna kahaI kevalI, traNi palyopama AuM valI, yona lAkha kahII tasa cyAra, traNaI vedano tasaI vIkAra. bhAvArtha - kevaLIe tiryaMcane traNa ajJAna kahyA che. AyuSya traNa palyopamanuM. jIvAjoni cAra lAkha, traNeya veda vikAra tyAM hoya. 192 macha jIva niM uraparIsApa, hajAra joaNano kAyAno vyApa, pUrva koThi behanuM Aya, nava dhanuSa paMkhInI kAya. bhAvArtha A samuccaya vAta kahI. have tiryaMcanA pAMca bhedanA alaga alaga vicAra kahe che - macchajIva eTale jalacara ane uraparisarpano kAyAno vyApa hajAra jojanano che. ane baMnenuM AyuSya pUrva kroDanuM che. pakSInI kAyA nava dhanuSanI che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavivicAra rAsa eka adhyayana 193 asaMkhya bhAga palyopama taNA, paMkhI garbhajanuM Au gaNo, bhUjaparisApa nava gauM kAya, pUravakorDiM chaI tehanuM Aya. bhAvArtha - ane AyuSya palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganuM che. e AyuSya garbhaja pakSInuM jANavuM. bhujapari sarpanI kAyA nava gAu ane AyuSya pUrva kroDanuM che. 194 copada tanuM SaTa gAu kahyuM, traNi palyopama AuM lahyuM, yUgala pazumAM ehavuM hoya, pahilaI Ardi AvuM joya. bhAvArtha copada eTale ke sthaLacaranuM zarIra cha gAunuM ane AyuSya traNa palyopamanuM che. A AyuSya jugaliyA AzrI jANavuM. pahelA Are e pramANenuM AyuSya hoya. 195 valI bolyA zrI jinavara jANa SaTa parajApati dasaI parANa, dasi sAMgyanA tehenaI joya, nava appoga trIjuMca niM hoha. - bhAvArtha - vaLI zrI jinavare batAvyuM che ke tiryaMca cha paryApti, dase prANa, daze saMjJA ane nava upayoga tiryaMcane hoya. 196 mati zruta trIjU avadhyajJAna eha ja valI traNe ajJAna, darasaNa traNi valI tehanaI hoI, cakSu acakSu avadhya hoya. bhAvArtha mati, zruta, trIjuM avadhijJAna e ja vaLI traNe ajJAna ane traNa darzana - cakSu -acakSu avadhidarzana ema nava upayoga hoya. 197 trIjuMca lahaI cogatyanI vATa, kAya sthati bhava saptama ATha, - 143 saMkhya asaMkhya ekaI zamaI, upajaI marNa karaI ni bhamaI. bhAvArtha - tiryaMca cAre gatimAM jAya. kAyasthiti bhava sAta ke ATha kare, eka samaye saMkhyAtA asaMkhyAtA jIvo temAM upaje ne cave, tema ja bhramaNa kare. 198 trIjuMca gatya sUra keri gami, UtakaSTI UpajaI AThami, satama naraga largi paNI jAya, bhamatA pAmi saghalA gahi. bhAvArtha tiryaMca jIva devamAM jAya to AThamA devaloka sudhI jAya. narakamAM sAte narakamAM jAya vimAna sudhInA ghara varjIne bAkInA badhA gharamAM jAya.) bhamatA bhamatA badhA ghare jAya. (navamA devalokathI sarvArthasiddha 199 trIjuMca bheda kahyA valI doya, samurcchima jIva ghaNA paNi hoya, lezA traNi kaSAyi cyAra, mithyA driSTIma kari vIcAra. - - bhAvArtha - tiryaMca be prakAranA che - garbhaja ane samurcchima - have saMmUrcchimanI - vAta kahe che. saMmUrcchima jIva ghaNA hoya emAM traNa lezyA, kaSAya cAra, mithyA dRSTi hoya te vicAra na kare. (tethI asaMjJI hoya) 200 veda napUsaka teha niM kahuM saMgheNa eka chevahU lahuM, huMDa saMsnAna niM darasaNa doya, baI ajJAna temAMhi hoya. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - temAM veda eka napuMsaka, saMghayaNa eka chevaTuM, huMDa saMsthAna, be darzana ane be ajJAna hoya. 201 valI bolyA zrI jinavara vIra, teha naI bhAkhyA traNi zarIra, tejasa kAramaNa udArika joya, trIjaMca jIva taNAI valI soya. bhAvArtha - AgaLa vAta vadhAratA zrI jinavara mahAvIra prabhu kahe che tene traNa zarIra kahyA che - tejasa, kArmaNa ane dArika zarIra hoya. 202 cyAra appoga trijaMca ni hoya, cakSu acakUtu paNi joya, matya ajJAna ni suta ajJAna, appoga cyAra taNuM kaImAMna. bhAvArtha - tene cAra upayoga hoya. cakSu - acakuM darzana, mati - zruta ajJAna ema cAra upayoga mAna. 203 praNa navaI parajApatI paMca, dasaI zAMgyanAno tasa saMca, joaNa hajAra hoI makanI kAya, pUrvakoDi jaI tehanuM Aya. bhAvArtha - mana varjIne prANa nava, mana paryApti varjIne paryApti pAMca, daza saMjJA tyAM hoya. maccha - jaLacaranI kAyA eka hajAra jojananI hoya. AyuSya pUrvakroDanuM hoya. 204 valI bolyA zrI jinavara Apa, uMraparI jeha samuThThIma sApa, nava joaNa che temanI kAya, trihipana hajAra varasa jasa Aya. bhAvArtha - saMmUcchima tiryaMcanuM varNana karatA jinavara pote AgaLa kahe che. uraparisarpa saMmUrthyima sApanI kAyA nava jojananI che. tenuM AyuSya trepana hajAra varSanuM che. 205 paMkhI deha dhanuSa navasAra AuM varasa bohotyaya hajAra, bhUjapUrI sApanuM evuM Aya paNI tehanI nava joaNa kAya. bhAvArtha - pakSInuM zarIra nava dhanuSanuM, AyuSya bahoMtera hajAra varSanuM che. bhujapari sarpanuM eTaluM AyuSya paNa tenI kAya naya jojananI. (prajJApanA, jIva vicAra, thokasaMgraha pramANe tenuM AyuSya 42000 varSa ane kAyA pRthaka dhanuSyanI che. je yogya lAge che.) 206 nava gAuM copadanI kAya, varasa sahita corAsI Aya, yona lAkha te cyAra kahyuM havaI, saMkhya asaMkhyA UpajaI cavaI. bhAvArtha - sthaLacara catuSpadanI kAyA nava gAunI, AyuSya 84 hajAra varSanuM. jIvAjoni cAra lAkhanI. 1 samaye saMkhyAnA asaMkhyAtA jIvo upaje ne cave. 207 eka zamaI huM te paNi kahu, kAya saRti bhava sAta ja kahuM, gati jAvAno ThAMma te karaI, pahilI narTa lagi avataraI. bhAvArtha - kAyasthiti sAta bhava rahe. cAre gatimAM te jAya tenA ThAma kahe che Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 145 narakamAM pahelI narake avatare. 208 kadAcya valI te devA thAya, bhavanapatI vyaMtaramAM jAya, ekaMdrI pAMca valI kahuM, sUkSma - bAdara behu e lahuM. bhAvArtha - kadAca devagatimAM jAya to bhavanapati ane vANavyaMtaramAM jAya. ekendriyamAM pAMce sthAvaramAM sUkSma - bAdara baMnemAM jAya. 209 beaMdrI teaMdrI kahuM, trIjaMca jIva tyAMhA jAto kahuM, paMceDhImAM te paNI jAya, garbhaja mAnava te sahI thAya. bhAvArtha - beIndriya, Indriya, corendriya ane paMcendriyamAM paNa jAya. garbhaja mAnava paNa thAya. 210 trIjaMca garbhaja te jIva hoya, upajavAnA thAnaka joya, kuNa thAnakathI AvaI eha, bhAkhaI vira jinezvara teha. bhAvArtha - tiryaMca garbhajamAM paNa jAya. upajavAnA sthAna joyA, have kyAMthI Ave te jinezvara deva kahe che. 211 deva nArakI soya sadIva, doya vyanAM jagya saghalA jIva, AvI vegya ahI avataraI, trIjaMca deha samasTrIma dharaI. bhAvArtha - deva - nArakI e be sivAyanA saghaLA jIva ahIM AvIne upaje eTele ke tiryaMca saMmUrchAimano deha dhAraNa kare. hA - 8 212 trijaMca bheda vyavarI kahyo, kahyuM havaI nAraka vAta, utapati sAtaI bhomyamAM suNa tehano avadAta. bhAvArtha - tiryaMca bheda vyavahArathI kahyA. have narakanI vAta kahuM chuM je sAte bhUmimAM utpanna thAya che. teno vicAra sAMbhaLo. copAI - 7 213 samabhUtalAthI sUpari joya, sAta rAjaya tyAMhA heThA hoya, sAtaI prathavi tyAM paNi kahI nAma prakAsu tehanA sahI. bhAvArtha - samabhUtaLathI sAta rAju tyAM heThA hoya. te sArI rIte jANo. sAte pRthvI tyAM kahI tenA nAma have prakAzuM (kahuM) chuM. 214 eka lAkha IhaIsIsa hajAra, ratnaprabhA prathavI vistAra, talaI mUkII joyaNa hajAhara, UparI sahaIsa jeaNa nIradhAra. bhAvArtha - eka lAkha eMsI hajAra jojana ratnaprabhA pRthvIno vistAra che. emAM nIce eka hajAra jojana mUkIe tathA upara eka hajAra jojana mUkIe. (nirdhArIe) 215 te vacyamAM moTuM aghera, tyAhAM nAraki pAthaDa tera, naragAvAsA chaI treNi lAkha, e zrI jinavara kerI bhAkha. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - zrI jinavare bhAkhyuM che te vacamAM (1,78,000 yojanamAM) pahelI narakamAM 13 pAthaDA che, temAM 30 lAkha narakAvAsA (nArakIne upajavAnA sthAna) che. 216 upajavAnA kuMDayama ghaDA, mAMhi poholo moDhaI sAMkaDA, upajaI aMtaramUrata jAya, prajApato te nAraka thAya. bhAvArtha - tyAM nArakIne upajavAnA ghaDA che. aMdarathI pahoLA ne moDhethI sAMkaDA che. emAM nArakI utpanna thAya te aMtarmuhurta pachI paryApto thAya. 217 pachaI deha vadhyAnI vAta, yagana zarIra tehanauM traNi hAtha, UtakaSTre savvA ekatrIsa, jyagana AUM dasa sahaIsa varIsa. bhAvArtha - pachI deha vadhe. tenuM jaghanya zarIra traNa hAtha, utkRSTa savA ekatrIsa hAthanuM, jaghanya AyuSya daza hajAra varSa. 218 pachaI deva kApI ghA ghaNaI, bAhiri kADhaI nAraka taNaI, pArAnI piThi deha malaI, traNi vedanA tyAMhA navI TalaI. bhAvArtha - pachI deva kApIne ghA mArIne tyAMthI nArakInA jIvane bahAra kADhe narakamAM pArAnI jema deha pAcho maLI jAya che. (pArA jevo deha maLyo hoya tethI pAcho saMdhAI jAya.) tyAM AgaLa traNa prakAranI vedanA hoya. 219 paramAdhAMmI khetara taNI, mAThuMmA veDhikaraI ati ghaNI, rUpa rahita niM sabala kaSAya, khyaNa sUkhIA nahI teNaI ThAhi. bhAvArtha - 1) paramAdhAmI kRta vedanA 2) kSetrakRta vedanA 3) mAMhomAMhi (aMdaroaMdara) - vedanA ekabIjA laDe. (jhaghaDe) e traNenI khUba vedanA hoya. kurUpa hoya tathA sabaLa kaSAya hoya tethI tyAM teo kSaNavAra paNa sukhI na hoya. 220 tarazAM taravuM pAI tyAMhiM maMza dehanuM kApaI jyAMhi, AkAsiM uchAlyo jAya, paDatAM deha bhAlaI vIMdhAya. bhAvArtha tarasa lAge to zIzuM (ukALeluM pravAhI zIzuM) pIvaDAve. bhUkha lAge to enuM ja mAMsa kApIne khavaDAve. AkAzamAM uchALIne bhAlAnI dhAra para jhIle. tethI teno deha viMdhAI jAya. 221 ragata maMza sarakhI tyAMhA mahI, aMdhaHkAra racauM huM pAsAM sahI, bhItiM khaDaga sarIkhI dhAra, kahitAM dUkha na AvaI pAra. bhAvArtha - rakatamAMsanI nadImAM DUbADe. cAre pAsa gADha aMdhakAra hoya, enI bhIMta tathA taLiyA khaDaganI dhAra jevA hoya. Ama enA duHkha kahetA pAra, Ave nahi. 222 sabala bhUkha nAraka niM kahI, sakala ana khAI te sahI, tohaI trapati valaI nahIM kadA, jIva nArakI bhUkhyA sadA. bhAvArtha - tyAM anaMtI bhUkha lAge AkhI duniyAnuM dhAna khavaDAvI daIe to paNa tRpti na thAya evA narakanA jIva sadA bhUkhyA hoya. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 147 223 trISA (khA) asI nArakini joya, suha jala pItAM trapatya na hoya, tApa ghaNo tyAhA nAraka taNaI, kaMpaI tana je kAne sUNaI. bhAvArtha - tarasa paNa evI ja hoya ke saghaLuM pANI pIvaDAvI do to paNa tRpta na thAya. tyAM AgaLa tApa paNa ghaNo hoya. kaMpana eTaluM hoya ke te kAne sAMbhaLIne zarIra dhrujI jAya. 224 hajAra bhAra loho gAlu karaI, agani mAMhi SaTa mahinA dharaI, kADhI cAMpaI nAraka kahaI I te tADha lAge to kahI. bhAvArtha - hajAra maNano lokhaMDano goLo agnimAM cha mahinA sudhI tapAvIne pachI kADhIne nArakIne cAMpIe to e ene ThaMDo lAge eTalo tApa tyAM hoya. 225 tADhi taNo tyAhA pariso ghaNo, hajAra bhAra golo loho taNo, SaTa mahinA hemAcalaI rahaI, aMgya lagADI Uno karaI. bhAvArtha - evI ja rIte tyAM anaMtI TADha hoya. hajAra maNano lokhaMDano goLo cha mahinA himAlayanA baraphamAM rAkhIne lagADIe to ene garama lAge. 226 ehevo navI varga taNo avadAla DhADhei tyAha galaI pagahAtha, uSma vedanA tyAhA paNya ghaNI, nIzaMka suramAI avaguNI. bhAvArtha - evo narakano vicAra che tyAM hAtha paga gaLI jAya evI TADha che. evI ja rIte tyAM uSNa vedanA paNa ghaNI che. A uparAMta paramAdhAmI devo paNa nArakInA jIvone nIzaMka khUba duHkha Ape che. 227 ratnaprabhA to ehevI Aja, lAMbI poholI chaI eka rAja, bIjI prathavI bhAva ja kahuM, zakraprabhA tasa nAma ja lachuM. bhAvArtha - ratnaprabhAno vistAra kahe che. eka rAju lAMbI pahoLI che. have bIjI pRthvInA bhAva kahuM chuM. bIjI pRthvInuM nAma zarkarA prabhA. 228 joaNa lAkha batrIsa hajAra prathavI paMca te e chaI apAra, tala upari rahaI akeka hajAra varga pAthaDA vacaI agyAra. bhAvArtha - teno pRthvIpiMDa eka lAkha batrIsa hajAra jojananI jADAIvALo che. emAM upara nIce eka eka hajAra mUkatA vaccenA bhAgamAM agiyAra pAthaDA che. 229 naIvAsA lakhya pacavIsa, upajatA nArka nazadIsa, AuM jayagana eka sAgara kahaI, utakarNe traNi sAgara lahaI. bhAvArtha - temAM 25 lAkha narakAvAsA che. temAM rAta divasa narakanA jIvo (nArakI) upajatA rahe che. tyAM AyuSya jaghanya eka sAgaranuM utkRSTa traNa sAgaranuM hoya. 230 poNA ATha dhanuSa jo valI, te upari pachaI SaTa AMgalI, jayagana zarIra te ehevuM hoya, utakarNe bhAkhyuM te joya. bhAvArtha - poNA ATha dhanuSa ne cha AMgaLanuM jaghanya zarIra (UMcAI) hoya. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta utkRSTa kahyuM te A pramANe che. 131 dhanuSa panara sADhA vIstAra te UMparaI valI aMgula bAra, traNi vedanA tyAhA paNi sahI, pahaIlI sarakhI te tujha kahI. bhAvArtha - utkRSTa sADA paMdara dhanuSa ne 12 AMgaLanuM zarIra (avagAhanA) hoya. tyAM pahelI narakamAM batAvelI traNe vedanA hoya. 232 bIjI nargano e adhikAra, lAMbI poholI kahuM vIstAra, aDhI rAja prathavI vikhyAta, trIjI narganI suNaje vAta. bhAvArtha - lAMbI pahoLI aDhI rAjunI che. e bIjI narakano vistAra che. ema bIjI narakano adhikAra pUrNa thayo. have tame trIjI narakano adhikAra sAMbhaLo te kahuM chuM. 233 vAluM prabhA prathavI nahI sAra, lAMbI poholI rAja chaI cyAra, joaNa lakhyuM aThAvIsa sahaI, prathavI paMDaca kahayo jina kahaI. bhAvArtha - trIjI narakanuM nAma vAlukAprabhA che. cAra rAju lAMbI pahoLI che. 1 lAkha 28 hajAra jojanano pRthvI piMDa che. evuM jinarAye kahyuM che. 234 sahaIsari joaNa tyAMhA rahaI, vacca nArka nava pAthaDa kahaI, naragAvAsA panara lAkha, jayagana Au traNi sAgara bhAkha. - bhAvArtha - tyAM paNa eka hajAra jojana upara mUkIe eka hajAra jojana nIce mUkIe vacce nava pAthaDA che. emAM 15 lAkha narakAvAsA che. jaghanya AyuSya traNa sAgaranuM che. 235 UtakaSTA to sAgara sAta, dhanuSa sADhAMpanara vIkhyAta, te UMpari dvAdasa AMgalI, jagana zarIra tyAMhA eheThuM valI. bhAvArtha - utkRSTa AyuSya sAta sAgaropamanuM che. enuM dehamAna (zarIra avagAhanA) jaghanya sADA paMdara dhanuSa ne 12 AMgula che. 236 utakarUM dhanu savA ekatrIsa, traNi vedanA chaI nazadIsa, pahilA sarakhI te paNi joya, trIjI narga te ehevI hoya. bhAvArtha - utkRSTa savA ekatrIsa dhanuSanuM che. tyAM paNa pUrvavat traNe vedanA rAta divasa hoya che. Ama trIjI naraka AvI hoya che. 237 cauthI paMka prabhAno saMca, lAMbI pohAlI rAja te pAMca, prathavI paMDaya lakhya vIsa hajAra, sAta pAthaDA tIhAM apAra. bhAvArtha - have cothI paMkaprabhAno piMDa kahuM chuM. te pAMca rAju lAMbI pahoLI che. enI jADAI 1 lAkha vIsa hajAra, jojananI che temAM sAta pAthaDA che. 238 nargAvAsAdasa lakhya valI, baI vedana tyAMhA kahi kevalI, khetra vedanA tyAMhAM paNi hoya, zastra valI vaDhatA joya. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 149 bhAvArtha - temAM daza lAkha narakAvAsa che. tyAM kevaLIe be vedanA kahI che. kSetrA vedanA ane mAhAMmAhe zastra vaDe vADhe te vedanA. devakRta vedanA na hoya. 239 Au cagana tyAMhAM sAgara sAta, dasa sAgara utakaSTaI thAta, zarIra dhanuSa savA ekatrIsa, utakaSTa bramaNuM kahaI Isa. bhAvArtha - tyAM jaghanya AyuSya sAta sAgaranuM, utkRSTa daza sAgaranuM che. jaghanya zarIra savA ekatrIsa dhanuSanuM utkRSTa sADI bAsaTha dhanuSanuM che. 240 dhUmaprabhA prathavI jaI Aja, lAMbI poholI te SaTarAja, prathavI paMcano kahuM vIcAra, joaNa lAkha niM sahasa aDhAra. bhAvArtha - have pAMcamI narakanI vAta kahe che. dhUmraprabhA pRthvI cha rAjunI lAMbI pahoLI che. eno pRthvIno piMDa eka lAkha 18 hajAra jojanano che. 241 paMca pAthaDA tyAhA paNi kahyA, naIvAsA Ni lakhya lahyA, khetra zastra tyAhA vedana doya, AuM jayagana dAsa sAgara joya. bhAvArtha - temAM pAMca pAthaDA che. temAM traNa lAkha narakAvAsa che. tyAM kSetra ane zastra e be vedanA hoya. jaghanya AyuSya dasa sAgara hoya. 242 satara sAgara utakaNuM thAya, dhanuSa sADhA bAsaSThi tasa kAya, utakaNuM ekaso pacavIsa, kAyAmAna kahaI jayagadIsa. bhAvArtha - utkRSTa Ayu sattara sAgaranuM, dehamAna jaghanya sADA bAsaTha dhanuSanuM utkRSTa 125 dhanuSanuM bhagavAne (jagadIze) kahyuM che. 243 tamaprabhA chaThI chaI Aja, vistAraI sADhA SaTarAja, eka lAkha ni sola hajAra, prathavI paMca taNo vistAra. bhAvArtha - chaThThI naraka tamaprabhAno vistAra sADA cha rAju che. enI pRthvIno piMDa (jADAI) eka lAkha soLa hajAra jojanano che. 244 traNa pAthaDA tehamAM hoya, tyAhA kaNi naIvAsA joya, eka lakhya paMca UNA valI, khetra vedanA kahaI kevalI. bhAvArtha - temAM traNa pAthaDA hoya. tyAM nArakAvAsA eka lAkhamAMthI pAMca ochA hoya. tyAM eka kSetra vedanA hoya. 245 satara sAgara Ayu kahaI, bAbIsa tyAhA utakaNuM laI, zarIra dhanuSa savAso tAsa, utakaSTauM chaI vyasahiM paMcAsa. bhAvArtha - AyuSya jaghanya sattara sAgaranuM utkRSTa bAvIza sAgaropamanuM hoya. zarIranI UMcAI jaghanya savAso dhanuSa utkRSTa basopacAsa dhanuSyanI hoya. 246 tamatamaprabhA chehalI vIkhyAta, lAMbI poholI rAja te sAta, joaNa lAkhani ATha hajAra, prathavI paMDaca taNo vIstAra. bhAvArtha - have chellI sAtamI narakanI vAta kahevAya che. chellI tamatamaprabhA nAme Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vikhyAta che. te sAta rAjunI lAMbI pahoLI che. tenI jADAI eka lAkha ne ATha hajAra jojana che. 247 joaNa sADhAbAvana hajAra, UMcAM mukII sahI nIradhAra, nIcAM pANI mUko eTalAM, traNi hajAra joaNa vacce bhalA. bhAvArtha - emAM sADA bAvana hajAra jojanane UMcA mUkIe ane eTalAM ja nIce paNa mUkIe vacce traNa hajAra jojana bAkI rahyA. 248 temAM pAghaDo chaI valI eka, narkAvAsA paMcava eka, khetravedanA anaMtI tAsa, zarIra dhanuSa bIsahiM paMcAsa. bhAvArtha - emAM eka pAthaDo che. emAM pAMca narakAvAsa che. tyAM anaMtI kSetra vedanA che. zarIranI UMcAI jaghanya aDhIso dhanuSya. 249 utakaNuM dhanuSa pAMcasiM, AuM sAgara bAvIsa kaI tasiM, utakaNuM sAgara tetrIsa, nargamAna kahaI jayagadIsa. bhAvArtha - utkRSTa pAMcaso dhanuSyanI che. AyuSya jaghanya bAvIza sAgara utkRSTa tetrIsa sAgaranuM che. AvuM narakanuM varNana jagadIze karyuM che. (kahyuM che.) 250 prathavImAna prakAsu Aja, UMcI soya akekuM rAja, sAte narmanA pAthaDA malI, ogaNapacAsa kahaI kevalI. bhAvArtha - have enuM pRthvImAna prakAzuM chuM. dareka pRthvInI UMcAI eka eka rAjunI che. sAte narakanA sarva pAthaDA maLIne 49 pAthaDA kevaLIe kahyA. 251 pahalI naragya pahaIlo pAthaDo, sImaMto saghalAmAM vaDo, joaNa lAkha pacatAlIsa joya, lAMbo poholo ehevo hoya. bhAvArtha - pahelI narakano pahelo sImaMtaka nAmano pAthaDo badhA pAthaDAmAM moTo. che. pistAlIsa lAkha jojanano lAMbo pahoLo che. 2para chehelo pAthaDo sAtamI taNo, apaThANo nAma tasa bhaNo, lAkha joaNano te paNi sahI, asivAta zrI jinavari kahI. bhAvArtha - chello pAthaDo sAtamI narakano (sAtamI narake pAMca narakAvAsamAMno madhyavartI eka narakAvAso) apaIThANa nAmano che. e paNa eka lAkha jojanano che. evI vAta zrI jinavare kahI che. 253 sAte narse pAthaDA rahaIsa, uMcA joaNa traNi jo sahaIsa, lAMbA poholAnI saMkhyAya, asaMkhya joaNa ketA kahaIvAI. bhAvArtha - sAte narakamAM pAthaDA UMcA traNa hajAra jojana rahe. laMbAI pahoLAImAM keTalAka saMkhyatA asaMkhyAtA jojananA kahevAya. 254 temAM nArakI jaI avataraI, eka zamaI UpajaI naIM maraI, eka baI traNi zaMkhyAtA soya, jAvatra asaMkhyAtA tu joya. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 151 bhAvArtha - temAM nArakI jaIne avatare. te eka samaye 1 -2 -3 saMkhyAtA jAva asaMkhyAtA jIvo upaje ne mare. 255 valI bolyA trIbhovanapatIrAya, trIjaMca asenI pAhilayi jAya, senIu garbhaja nolAdIka jeha, bhUjapUri bIjI naragiM cheha. bhAvArtha - hajI AgaLa tribhuvanapati kahI rahyA che ke asaMjJI tiryaMca pahelI narake jAya. saMjJI garbhaja noLiyAdi bhujaparisarpa bIjI naraka sudhI jAya. 256 senIo paMkhIvagAdIka jeha, trIjI naragiM pohocaI teha, senIo sIha vAgha kuMtiro, cothI lagaI jaI cItaro. bhAvArtha - saMjJI pakSI bagalA Adi khecara trIjI naraka sudhI jAya. saMjJI siMha, vAgha, kUtaro citto Adi sthaLacara cothI naraka sudhI jAya. 257 sarapAdIka senIo pAMcamI, zrI Adika ni chaThI gamI, prajApato jhabhaja nara mIna, saMkhyA AuM tasahIna. bhAvArtha - sarpa Adi saMjJI uraparisarpa pAMcamI naraka sudhI jAya. strI chaThThI naraka sudhI jAya. paryAptA garbhaja manuSya ane mIna eTale saMjJI tiryaMca jaLacara saMkhyAtA AyuvALA hoya. aparyAptA jIva nArakImAM na jAya eTale saMkhyAnA varSamAMthI eTaluM AyuSya ochuM (hIna) hoya. (jugaliyA paNa narakamAM na jAya e apekSAe paNa asaMkhyAtA AyuSyavALA karatA hIna.) 258 sAtamI naragi te paNi jAya, upajavAno kahuM upAya, sAtaI naraganA nArakI joha, mAnava trIjaMca marI thAya soya. bhAvArtha - teo (257 mI gAthAmAM batAvela saMjJI jaLacara ane manuSya) sAtamI narakamAM upaje. sAte narakanA nArakI marIne (saMkhyAtA varSanA AyuvALA paryAptA). garbhaja tiryaMca ane manuSyamAM utpanna thAya. 259 prajApatA saMkhyAmAM Aya, garbhaja mANasa trIjaMca thAya, temAM eTalo vaseSa tuM joya, sAtamIno nara kahIMi na hoya. bhAvArtha - saMkhyAtA varSanA AyuvALA paryApta garbhaja tiryaMca ane paryApta manuSyamAM utpanna thAya paNa sAtamIno nIkaLyo kyAreya manuSya na thAya. eTalI vizeSatA jANo. 260 paIhaIlI bIjI trIjI joya, tehano jIva tIrthaMkara hoya, cakravatri pahaIlIno thAya, saMghaNazAhAstraIM e kahaIvAya bhAvArtha - pahelI - bIjI - trIjI narakano nIkaLyo jIva tIrthaMkara thaI zake. pahelIno nIkaLyo cakravartI thAya evuM saMgrahaNI zAstramAM kahevAyuM che. 261 pahalI bIjInA valI Teva, vasadeva ani baladeva, cothI lagIno kevalI thAya, pAMcamIno hoya munIvara rAya. bhAvArtha - pahelI-bIjI narakanA nIkaLyA vAsudeva ne baLadeva thAya. cothI narakanA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa2 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta nIkaLyA kevaLI thAya. pAMcamI narakanA nIkaLyA munIrAja thAya. 262 chaThThI varga lagino jIva, varatI zrAvaka hoya sudIva, sAtamIno Apyo trIjaMca, kadAcIta samakatano saMya. bhAvArtha - chaThThI naraka sudhIno nIkaLyo vatI zrAvaka thAya. sAtamI narakano nIkaLyo tiryaMca kadAcit samakitI thaI zake. 263 nAraka marI nAraka navya thAya, marI soya devaloka na jAya, trIjaMca gati narano avatAra, lezA traNi pahaIlI nIradhAra. bhAvArtha - nArakI mArIne kyAreya nArakI na thAya. tema ja marIne te devaloka paNa na jAya. mAtra tiryaMcagati ane manuSyamAM ja avatare. nArakImAM prathamanI traNa lezyA kahI che. 264 asaMgheNI ni cyAra kaSAya, uMtakaSTI dhanu paMcasaI kAya, jayagana zarIra tehanuM traNi hAtha, traNa zarIra jehani vikhyAta. bhAvArtha - nArakI asaMghayaNI hoya, ene cAra kaSAya hoya. tenuM jaghanya zarIra traNa hAtha ne utkRSTa 500 dhanuSyanuM hoya. tene traNa zarIra hoya. 265 tejasa kAramaNa ni vaIkarI, triNi draSTI tehani paNi kharI, mIthyA draSTI samakti hoya, samAmIchayA draSTI tuM joya. bhAvArtha - tejasa, kArmaNa ne vekriya. tene traNa dRSTi paNa hoya-mithyA dRSTi, samakti dRSTi ane samAmithyA daSTi - tuM jo (jANo. 266 darasaNa traNae cheteNaI ThArya, cazna acazna avadhi vIcArya, - jJAna traNi nAraka ni kahuM, mati mRta avadhijJAna paNi lahuM. bhAvArtha - darzana traNa hoya-cakSu, acakuM ane avadhi darzana. jJAna traNa hoyamati, mRta ane avadhijJAna. 267 -Ni ajJAna nAraka ni hoya, SaTa parajAyati tehani joya, dazaI sAMgyanA dasaI parANa, nava appoga taNo ti jaNa. bhAvArtha - nArakIne traNa ajJAna hoya, temAM cha paryApti paNa juo. dase saMjJA, dase prANa, nava upayoga paNa tyAM jANavA. 268 deva nArakI niM, trIjaMca, navaI appogano tehani saMca, mati zruti trIjU avadhijJAna, eha ja valI traNe ajJAna. bhAvArtha - deva, nArakI ne tiryaMca traNemAM nava upayoga A pramANe hoya-mati, mRta ane trIjuM avadhijJAna e ja traNe ajJAna-mati ajJAna, zruta ajJAna ane virbhAgajJAna. 269 traNi darasaNa valI tehani hoya, cazna acazna avadhya joya, nava appoga taNo e bheda, nArakI sakala napUsaka veda. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 153 bhAvArtha - tene traNa darzana hoya. cakSu - acakuM ne avadhi. ema tene nava upayoga hoya. nArakInAM badhA bhedamAM napuMsaka veda hoya. 270 huMDa saMsthAna e chaI tasa eka, tretrIsa sAgara AyuM vaseka, jayagana AuM chaI dasaI hajAra, nAraka yona kahI lakhya cyAra. bhAvArtha - tene eka phaMDa saMsthAna hoya. tyAM jaghanya AyuSya dasa hajAra varSa utkRSTa tetrIsa sAgaropamanuM hoya. jIvAjoni cAra lAkha hoya. hA - 9 271 nAraka kathA vyavarI kahI, jayAMhAM chaI vedana ghora, soya pUraSa naragiM vazI, karatAM pAe aghora. bhAvArtha - narakanI kathA vyavahArathI kahI. jayAM vedanA aghora che. je purUSoe pApa aghora karyA te purUSo narake gayA, teno adhikAra have pachInI DhAlamAM kahevAze. DhAla - s. caMdrAyaNino - rAga 272 caMdrAyaNino aghora pApa taNA adhikArI, je grabhavatI haNatA nArI, soya adhama jeNaI mAtA mArI, pharasyarAma duo naraga dUArI. bhAvArtha - aghora pApa taNA adhikArI je garbhavatI nArIne haNe, adhama parazurAma je mAtAne mArIne narakamAM utpanna thayo. 273 pararamaNI bhaganI mama bhAlo, acchatra bhAkhI sahuthI kAlo, | munI arahA jina ni mama bAlo, sAte naraga bhUmi gosAlo. bhAvArtha - parastrIne potAnI bahena sama juo, asatya bolavAvALAnuM moTuM kALuM, muni, arihaMta, jinane ma bALo eTale bALavA nahi. mahAvIra prabhu para tejo vezyA pheMkanAra gozAlaka sAte narakamAM bhamaze. 274 pasU abAla napuMsaka kIdhA, mAhAvanamAM dAvAnala dIdhA, sakala lokataNA dravya lIdhA, navaI naMda naragiM ja prasIdhA. bhAvArtha - pazu, abAlane napuMsaka karyA, mahAvanamAM dAvAnaLa saLagAvyo, AkhA lokanA dravya lIdhA, evA nave naMda-vAsudeva narake sIdhAvyA. 275 nagara dahaIna karaI nara ketA, mAhA AraMbhI hoI jetA, atI parIgraha nara dIsaI tetA, naragiM pahuto suMbhama avetA. bhAvArtha - nagarane bALanAra nara keTalA? jeTalA mahAAraMbhI hoya teTalA ati parigraha karanArA hoya teTalA, evuM karanAra sulUma cakravartI narake pahoMcyA. 276 nArI bAla siri mUkaI ghAya, nagara desa bhAMjevA jAya, mAhA saMgrAma ani sabala kaSAya nacca pahato rAvaNarAya. bhAvArtha - nArI, bALaka, strI (zrI lakSmI) nI ghAta kare, nagara deza lUMTavA jAya, Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mahAsaMgrAma ane sabaLa kaSAya karanAra, rAjA rAvaNa narakamAM pahoMcI gayo. 277 nara nArI pasa nAMkhyA kApI, leI thAMkhyaya pAchI navya ApI, jeNaI munIvara mAryA saMtApI, narce pahuto pAlaga pApI. bhAvArtha - nara, nArI, pazune kApI nAMkhyA, lIghelI thApaNa pAchI na ApI, jeNe saMtApIne duHkha daIne munione mAryA evo pApI pAlaka narakamAM pahoMcI gayo. 278 pApI jIva haNi SaTakAI sakala loka taNaI duHkhadAI, luMTaI aMkI kApaI sAhI, narazya vasaI nara khyatrI akAI. bhAvArtha - pApI jIva chakAya haNe, lUMTe, te AkhA lokamAM duHkhadAyaka hoya, lUMTIne,IMdriyo kApIne duHkha denAra aMkAI rAThoDa narakamAM jaIne vasyo. 279 rAjarIdhya jeNaI jeNaI navi mUkAyi, vanya AhoDA karavA jAyi, madharA maMza abhakhya je khAyi, naragi pahuto zreNIkarAyi. bhAvArtha - jeNe rAjayaRddhi mUkI nathI. je vanamAM zikAra khelavA jAya. je madirA, mAMsa, abhakSya khAya, tevA zreNika rAjA narakamAM pahoMcyA. 280 paMca vISaI kAdavamAM khaMto, pUtrI bhAta trIyAsya jUto, baMdhava ghAta karI javya guto, maNIratha rAjA naragya pahuto. bhAvArtha - pAMca viSayanA kAdavamAM khUMpelo, putrI samAna bhAInI patnImAM joDAyo (moha pAmyo) enA mATe bhAInI hatyA karI nAMkhI e maNiratha rAjA narakamAM gayo. 281 atI lobhI ni A kara vadhAraI, DU dhyAna haIAmAM dhAraI, potAnA sutani je mAri, kanaka ketu nRpa naragya padhAraI. bhAvArtha - ati lobhI ne kara vadhAranAra, haiye rodra dhyAna dhAraNa karanAra, potanA putrane mAranAra kanakaketu rAjA narakamAM pahoMcyA. 282 adhama jIva mAcho kahivAyi, jalanA jIva ghaNA ni khAyi, pApakarma tyAMhAM bahu baMdhArca, maraI mIna sAtamIciM jAya. bhAvArtha - mAchalo adhama jIva kahevAya, ghaNA jaLanA jIva khAI jAuM emAM vicAre, tethI pApakarma khUba baMdhAya, eTale marIne mAchalo sAtamI narake jAya. 283 moTa macchAni mukhya jIva AvaI, ketA bhakhaI kaI jIva tajAvaI, tuMdala mIna tIha mani bhAvaI, mukhya AvyA mAcho navya khAvaI. bhAvArtha - moTA mAchalAnA mukhamAM ghaNA mAchalA AvatA jatA joIne manamAM vicAre ke A mAchalo keTalA jIvone javA de che. huM houM to eke mAchalo javA na dauM Ama taMdula maccha manamAM vicAre. 284 jo mujha moTuM vadana vasekuM to jAvA navya deuM eka, rUdra dhyAna navI mUkaI rekhu, satama naragiM lakhIo lekha. bhAvArtha - jo mane moTuM moTuM maLyuM hota to huM eka mAchaluM javA na deta. Ama Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 1papa rIdra dhyAnane kAraNe sAtamI narakanuM AyuSya bAMdhI le che. arthAt sAtamI narake jAya che. 285 nArakano bhava pUro kIdho valI avatAra tudala macchI lIdho, aMtaramUrata vAso kIdho valI naragi jIva teha prasIdho. bhAvArtha - narakano avatAra pUro thayA pachI pAcho taMdula maccha thAya. aMtarmaharta sudhI rahIne pAcho te narakamAM jAya. 286 eNI paIra bhamIo vAra anaMtI to hu vISaI navya pApa vyamaMtI, traSnA tarUNI te na samaMtI, vAta karaI jIva maLyamAM gamatI. bhAvArtha - jIva enI mAphaka anaMtIvAra bhamIo to paNa viSayane vamato nathI, tRSNA tarUNInI jema samatI nathI, vAta manamAM game evI ja kare che. duhA - 10 287 managamatuM boli sahI, na karaI tattva vicAra, nara ni narcI javA taNAM lakhyaNa bhAkhyA cyAra. bhAvArtha - je managamatuM bole ane tattvano vicAra na kare evA narane narake javAnA cAra lakSaNa batAvyA che. 288 krodha ghaNo nIdrA bahu, AhAra taNo nahI pAra, vISaI trapati navI pAmato tasa nargi avatAra. bhAvArtha - khUba krodha kare, khUba nidrA le, khUba AhAra kare, viSayomAM tRpta na thAya tevA jIvo narakamAM jAya. 289 teNaI kAraNi nara cetayo, karayo dharma susAra, arihaMta sIdha mUnI samaratAM, naragiM nahI avatAra. bhAvArtha - e kAraNo jANIne te manuSyo cetI jAva ne sArI rIte sArarUpa evA dharmanuM ArAdhana karo. je arihaMta bhagavaMta, sidhdha bhagavaMta ane muni bhagavaMtanuM smaraNa kare che e narakamAM upajato nathI. 290 jIva paMcadrI jagiM ghaNA bhAkhyA cyAra prakAra, valI thAvara pAMcaI taNA, kahaIsyu bola vidhyAra. bhAvArtha - Ama jagatamAM paMcendriya jIvo ghaNA che enA cAra prakAra kahyA. have pAMca sthAvaranA bolano vicAra kahIza. copAI - 8 291 prathama kahII prathavI kAya, bAbIsa hajAra varasa tasa Aya, ekaMdrI saghalAmAM jAya, beaMdrI, teaMdrI thAya. bhAvArtha - pAMca sthAvaramAM sauthI prathama pRthvIkAyanuM varNana che. enuM utkRSTa AyuSya 22 hajAra varSanuM che. e kyAM kyAM upaje e kahe che. pAMce ekendriyamAM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta beIndriya, IndriyamAM jAya. 292 coraMdrI paMceDhI lahuM, trIjaMca gati mAnavanI kahuM, nAraka vyanAM ahIM saghalo jIva, AvI upajaI soya sadIva. bhAvArtha - corendriya ,paMcendriyamAM jAya, tiryaMca ane manuSyamAM jAya. pRthvIkAyamAM sadAya nArakI sivAyanA badhA jIva AvIne upaje. 293 jala vanasapatI eha prakAra, prathavInI pariM nIradhAra, sAta hajAra varasa jala Aya, vanasapatI dasa sahiMsi thAya. bhAvArtha - apakAya ane vanaspatikAya e baMnene paNa pRthvIkAyanI jema ja jANavA, paNa AyuSyamAM pharaka che. pANInI sthiti eTale ke apakAyanuM AyuSya sAta hajAra varSa ne vanaspatinuM daza hajAra varSanuM che. 294 agyana taNUM AuM traNa rAti, traNa hajAra vAunI jAti, prathavI pari UpajatA jAya, paNi beThuM mAnava navya thAya. bhAvArtha - agnikAcanuM AyuSya traNa ahorAtrinuM, vAyukAyanuM traNa hajAra varSanuM. pRthvIkAyanI jema upaje paNa baMne manuSya na thAya. pAMca sthAvara, traNa vikaseMdriya ane tiryaMca paMcendriya e nava ThAmamAM upaje. 296 pAMcaI thAvaranA je jIva, valI vagaledrI soya sadIva, trIjaya mAnava tuM paNi joya, teo vAomAM AvaI soya, bhAvArtha - vAyukAyamAM pAMca sthAvara, traNa vikaleMdriya, tiryaMca ane manuSya eTalA dasa bolanA AvIne utpanna thAya. 296 prathavI pANI teo vAya, e cyAraI bAdara kahaIvAya, vanasapatI paratyaga valI kahI, bAdara nIgoda te chaThI sahI. bhAvArtha - pRthvI, pANI, tela, vAu e cAre bAdara kahevAya. vanaspati pratyeka kahI. bAdara nigoda te cho bheda jANavo. 297 sI tyari kroDAkroDi sAgara rahaI, kAyasthati trIbhovanapati kahaI, valI kAya sthatino kahuM vIcAra, samasta jIva taNo adhIkAra. bhAvArtha - zrI tribhuvanapati kahe che ke enI kAyasthiti 70 kroDAkroDI sAgaropamanI che, ema havenA adhikAramAM samasta jIvonI kAyasthitino vicAra kahuM chuM. DhAla - 7 bhAdarava bhaMzama pANI - rAga zAmerI, 298 kAyasthati jIva rahIo jeha, valI mAna prakAsuM teha, nigoda sukSma mAhiM rahIyi anaMta pUdagalaH prAvRta kahIyi. bhAvArtha - je jIva eka ja kAyamAM jeTalo samaya rahyo te kAyasthiti have prakAzuM (kahuM) chuM. sUkSma nigodamAM jIva anaMta pudgala parAvartana sudhI rahyo. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 157 29 pachaI tIhA thakI nIsarIo, vyavahArI nAma ja dharIo, vIvahArI thaInaI bhamIo, kahu kAla jeto nIgamIo. bhAvArtha - pachI tyAMthI nIkaLIne vyavahAra rAzimAM Avyo. vyavahAra rAzimAM AvIne jeTalo kALa bhamyo - pasAra karyo te kahuM chu. 300 trIjaMca asvaMganI mAMhi, vanasapatI ekaMdrI jayAMhi, - pAMcamo ja napuMsaka jANU, eno sarakho kAla vakhAN bhAvArtha - tiryaMca gatinA jIva, asaMjJI, vanaspati, ekendriya ane pAMcamo napuMsaka e pAMceno eka sarakho kALa jANavo. 301 AvalIniM asaMkhyami bhAkhi, jeTalA sami zAyi lAgi, te tAM pUrgAla prAvRta rahIciM, jinavacane e saghaIyi. bhAvArtha - AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA samaya hoya eTalA pagalA parAvartana rahe evA jinavacana para zraddhA rAkhIe. 302 valI sUkSma mAMhi rahIo, temano paNi kAla ja kahIo, asaMkhyAtA loka AkAza, paradeza pramANa prakAsa. bhAvArtha - vaLI sUkSmamAM jIva keTalo kALa rahyo te paNa kahyuM che. te asaMkhyAtA lokanA jeTalA AkAza pradeza thAya teTalo kALa rahe ema prakAryuM che. 303 avasarpaNI osarpaNIhoI, pAMca sukSma etu rahII, pAMca bAdaro kahuM ja vicAro, bAdara vanasapatI vistAro. bhAvArtha - pAMca prakAranA sUkSma jIvo pUrvokta AkAza pradeza jeTalI avasarpiNI - utsarpiNI jeTalo kALa rahe. have pAMce bAda kAyano vicAra kahuM chuM. bAdara vanaspatino vistAra kahuM chuM. 304 AMgala atyaMkhami bhAgya kaheza, jeTalI AkAza paradeza, teTalI avasarpaNI kahIyi, va ovasarpaNI eka lahIyi. bhAvArtha - AMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAza pradeza rahelA che teTalI asaMkhyAtI avasarpiNI utsarpiNI jeTalo kALa vyatIta kare. 305 nIgoda mAMhi ketu rahIci, aDhI pudagata prAvRta kahIci, pachI jIvani pAchA ThelaI, nIgoda taNUM ghara mehalaI. bhAvArtha - nigodamAM jIva keTaluM rahe e kahe che. emAM aDhI pudgala parAvartana kALa rahe pachI jIvane pAcho Thele nigodamAMthI bahAra nIkaLIne bIje upaje. 306 nI goda vIcAra vyavarI kahuM, golA jIva vIcAra, parajayayani paramANUo, varagaNAno vistAra. bhAvArtha - have nigodano vicAra vyavahArathI kahuM chuM. goLAmAM rahelA jIvono vicAra, paryAya ane paramANu vargaNAno vistAra kahuM chuM. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 307 joaNa aMgula aMzano keto bhAva laheza, paradeza loka bheda ja valI keto marma kaheza. bhAvArtha - jojana, AMgulanA aMza, pradeza, loka vagerenA bhedano keTaloka marma kahIza. keTalA AMgule jojana thAya teno bhAva lakhIne loka keTalA jojanano che temAM keTalA pradeza hoya teno marma jaNAvIza. caupaI - 9 308 loka azaMkhya joaNano joya, joNa saMkhyAtA aMgAla hoya, aMgula asaMkhyAta asaI kahu, aMza asaMkhya gole lahuM. bhAvArtha - loka asaMkhyAtA jojanano hoya. jojana saMkhyAnA AMgulanuM hoya. eka AMgulanA asaMkhyAtA aMza (bhAga) hoya che enA asaMkhyAtamAM bhAgamAM eka goLo hoya. (AMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM asaMkhyAtA goLA hoya) 309 golo eka valI tyAri thAya, asaMkhya nIgogha kahaI jinarAya, nIMgoda eka valI tyAraI thAya, jIva anaMta malaI samadAyi. bhAvArtha - asaMkhyAtA nigoda (zarIra) no eka goLo thAya arthAt eka goLAmAM asaMkhyAtA (nigodanA jIvonA) zarIra hoya. te eka zarIra (nigoda) mAM anaMtA jIvono samudAya hoya evuM jinarAje kahyuM che. 310 jIva asaMkhya paradesi hoya, paradeza bheda suNajayo sahu koya, eka paradesa hayi valI tasiM anaMtI karmanI vargaNA jasiM. bhAvArtha - ekeka jIvanA asaMkhya pradeza hoya, pradezanA bheda sahu sAMbhaLo. e ekeka pradeze vaLI anaMtI karmanI vargaNAo coMTelI hoya. 311 eka vargaNA tyAraI kalaI, anaMta paramANuMA AvI malAI, eka paramANUo tyAri thAya, anaMta prajayAya malaI tasa DAhya bhAvArtha - anaMta paramANuo AvIne maLe tyAre eka vargaNA kaLI zakAya. eka paramANu tyAre thAya jyAre emAM anaMta paryAyo AvIne maLI hoya. 312 jaIna zAstra e gahina vIcAra, jJAna vyanA navya pAmaI pAra, kevalajAna taNo je dhaNI, e vANI mahApUraSa taNI. bhAvArtha - jaina zAstranA A gahana vicArane jJAna vinA pAra pAmI na zakAya je kevalajJAnanA dhaNI hoya e mahApurUSa ja A vANI bolI zake. 313 jehanA jJAnataNo nahIM pAra, teNaI e bhAkhyA jIvavIcAra, jIva bhagaI chaI cau gatimAMhi, eneka dUkha bhogavatA tyAMhi. bhAvArtha - jemanuM jJAna apAra che temaNe A jIva vicAra bhAkhyo che. jIva cAre gatimAM bhame che ane tyAM aneka prakAranA duHkha bhogave che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 1pa9 314 ATha khANa jagamAMhi kahI, tarasa jIva tyAMhA upaji sahI, pahilI kahII aMDa ja khANa, paMkhI sarva upajatA jANa. bhAvArtha - (AgalI gAthAmAM bhamavAnI vAta che mATe have kevA sthAne upaje tenI prarUpaNA ahIM karI che.) A jagatamAM jIvone upajavA mATenA ATha sthAna (khANa) kahyA che. tyAM trasa jIvo utpanna thAya che. emAM pahelI khANa aMDaja khANa che jemAM sarva pakSIo upaje che. 315 potaja khANi jIva bIjI bhajaI, hAthI para mukhya tyAMhA upajaI, rasa ja khANi madirAnA ThAma, kIDA paramUka pragaTi tama. bhAvArtha - bIjI khANa potaja che jemAM garbhamAMthI bahAra nIkaLatAnI sAthe ja gamanAgamana kare evA hAthI pramukha pazuo upaje che. trIjI khANa rasaja madirAdinI che jemAM kIDA pramukha upaje che. 316 jarAyuja cothI kahaIvAya, upajaI mAnava paramUkha gAya, ( svedaja khAya kahuM pAMcamI, ju pUramUkha opajaI tyAMhA bhamI. bhAvArtha - cothI khANa jarAyuja (nALa vagere maLa sahita janmanAra) che. jemAM mAnavI pramukha gAya vagere upaje. pAMcamI khANa Tvedaja (pasInA)mAM utpanna thanAra che. 317 chaThi khANi samuhima taNI, macha dAdUra upajaI te bhaNI, uMdabhIdaja kahII sAtamI, khaMjana paramUkha paMkhI gamI. bhAvArtha - chaThThI khANa samUcchama (garbhAdhAna vinA zarIra nAmakarmanA udayathI zarIranA avayavono saMgraha thaI javAthI svayaM utpanna thanArA) jIvanI che. macchara , deDakA Adi tiryaMca ane manuSyo emAM upaje che. sAtamI khANa ubhijja = pRthvI bhedIne utpanna thanArA zalabha, tIDa, khaMjana pramukha pakSI Adi. 318 AThamI upapAdaja kahuM hava, upajaI nAraka ni tyAhAM deva, - AThaI khANinA nAma e kahyuM, athavA tarasa jayona tasa lahuM. bhAvArtha - AThamI opapAtika khANa kahevAya. deva zayyA para ane nArakI kuMbhamAM svayaM utpanna thAya che. garbhaja ane saMmUrthyimothI emano janma bhinna thAya che e AThe khANanA nAma kahyA athavA to tene trasa yoni kahI zakAya. 319 ema bhamIo jIva saghalaI ThAhi, prathavI pANI teu vAya, aDhAra bhAra vanasapati mAhi, bhamatA pAra na pAmyo kyAhi. bhAvArtha - ema (upara batAvelA) badhA sthAnamAM jIva bhamyo che. pRthvI, pANI, tela, vAu ane aDhAra bhAra vanaspatimAM bhamatAM kayAMyathI pAra pAmyo nahi. 320 bhAra vIstAra kahuM kara joDi, ekavIsa lAkha maNa ni chaI koDi, AdikA aiuo trari hajAra, maNa etaI hoyi eka bhAra. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - have kavi namratApUrvaka hAtha joDIne bhArano vistAra kahe che. ekavIsa lAkha maNanI eka koDi thAya. cumotera hajArathI adhika maNano eka bhAra thAya. 321 varba phUla taNA je sAra, tIhAM bhAra te kahIyaI cyAra, phala ni phUla lAgi valI doya, ATha bhAra tIhAM paNi hoya. bhAvArtha - phUla vagaranI vanaspatino cAra bhAra phaLa ane phUla baMneno maLIne ATha bhAra hoya. 322 veli varSa jIhAM lAgaI pAna, tihAM SaTa bhAra taNUM chaI mAna, aDhAra bhAranI e caMkhAya, jIva bhamyo e aghalaI ThAhi. bhAvArtha - vRkSane vIMTaLAIne je velAo thAya che emAM je pAMdaDA lAge che enA cha bhAra che ema kula aDhAra bhAranI saMkhyA thAya. e badhA sthAnamAM jIva bhamyo hA - 12 323 saghaLe ThAmya jIva ja bhamyo, bhamatAM na lahyo pAra, jIva saMsArI e kahyo suNi havaI sIdha vicAra. bhAvArtha - (pUrvokta) dareka sthAne jIva bhamyo chatAM pAra pAmyo nahi. e saMsArI jIvono adhikAra kahyo have siddhano vicAra sAMbhaLo. caupaI - 10. 324 bhavya jIva paMcama gati lahi, panare bhede sIdha ja kahI, jIna siMdha ajIna paNi sIdha, tIrtha sIdha atIratha prasIdha. bhAvArtha - pAMcamI gati bhavya jIvane ja prApta thaI zake che. te siddha gati kahevAya che. paMdara bheTe jIva siddha thAya che. (1) jina = tIrthaMkara siddha thAya (2) ajinA = tIrthaMkaranI padavI meLavyA vagara paNa siddha thavAya (3) tIrtha = (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA e cAra tIrtha kahevAya) tIrtha mAM siddha thavAya. (4) atIrtha (tIrtha vagara) mAM paNa siddha thavAya. 325 grahaIsta lagi kevalI thayA, anyabhaMgi sIdha sahI paya kahyA, svalaMgi sidha ja paNi hoya, zrI lagi sIdha thAnA joya. bhAvArtha - (5) gRhastha liMga = gRhasthanA vezamAM rahIne kevaLI thayA (6) anyaliMga = tApasa, saMnyAsI vagerenA vezamAM rahIne paNa siddha thayA. (7) svaliMga - jaina sAdhunA vezamAM paNa siddha thAya (8) strI liMga = strInA. avatAramAM paNa siddha thAya. 326 pUraSa laMgi huA sIdha anaMtA, napuMsaka laMgi bahu sIjhaMtA, paratega budha sAdha sahI kahyA, svayaMbudha sIdha paNi lahyA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 161 bhAvArtha - (9) purUSaliMgamAM anaMtA jIvo siddha thayA, (10)napuMsaka liMgamAM paNa bahu siddha thayA. (11) pratyeka buddha = koI padArtha joIne ke nimitta prApta thavAthI potAnI jAte cAritra laIne siddha thanArA. (12) svayaMbuddha = jAtismaraNa Adi jJAnathI svayaM bodha meLavIne paNa siddha thayelA jovA maLe che. 327 budha bohI ja sAdhano bheda, eka sIdha paNi nahI ta kheda, aneka sIdha thAtA paNI lahyA, panara bhede sIdha ja kahyA. bhAvArtha -(13) buddha bohI = gurUnA upadezathI bodha pAmIne sAdhu thaIne mokSe gayA.(14) ekasiddha = eka samayamAM eka ja jIva siddha thAya tenA bheda na hoya. (15) enekasiddha eka samayamAM aneka jIva siddha thatA paNa dekhAya che. ema paMdara bheda siddhanA kahyA che. 328 sIdha taNA chaI panaraI dUAra, sIdha paMcazakA mAMhi vIdhAcAra, khetra dvAra te pahiluM lahuM triloka bheda vyavarIti kahuM. bhAvArtha - e siddha gatinA paMdara dvArano 'siddha paMcAzikA' nAmanA graMthamAM vicAra batAvavAmAM Avyo che. emAM paheluM dvAra kSetranuM che. A loka (vizva)nA vyavahArathI traNa bheda kahuM chuM. 329 Urdhalokano kahu vIcAra, eka samaI sIdha hoyi cyAra, naMdanavana paramUkhya te bhaNo, soya sIdha thAtA sahI gaNo. bhAvArtha traNa lokamAMthI prathama Urdhvalokano vicAra kahuM chuM. UrdhvalokamAMthI koI jIvo (manuSya) siddha thAya to eka samayamAM (vadhAremAM vadhAre) cAra siddha thAya. UrdhvalokamAM naMdanavana (merU parvata para Avela che) pramukha kSetra che. jyAMthI manuSyo siddha thAya che. ema samajavuM. 330 adholoka jAI bAvIsa, mahAvade khetranI vIjaI sadIsa, samabhUtalAthI joyaNa hajAra, bAvIsa mokhya jAvo ThAra. bhAvArtha adholokamAMthI bAvIza jAya. mahAvideha kSetranI vijayamAMthI eka vijaya (salIlAvatI) samabhUtalAthI hajAra jojana adholokamAM che. tyAMthI bAvIsa jIvo mokSe jAya che. (zrI uttarAdhyayana sUtra ane siddha paMcAzakamAM vIza siddha thAya evo mULa pATha che.) 331 trIjaga lokiM ekaso ATha, mugatya taNI pAMmaI vATa, mahAvade eka vijaya niM viSaI, vIsa sIdha thAtA paNI lakhaI. bhAvArtha - tirdhyA lokamAMthI 108 jaNA siddha thAya. mahAvidehanI eka vijaya viSe 1 samaye vIza siddha thatA paNa lakhela che. 332 samudra viSaI sIdha sIjhaI doya, jUgama valI paMDagavani hoya, akramabhoma trIsaI je kahI, tIhA sIdha dasa thAI sahI. - = Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - samudra vize 2 jIva sijhe (koI manuSya samudramAMthI siddha thAya to 1 samaye be siddha thaI zake). paMDagavanathI be ane 30 akarmabhUmimAMthI 10 siddha thAya. 333 AMtara sIdhataNUM havaI maMca, jaMbudvIpa ni dhAtakI khaMDaca, utakaSTa nava varasa paramANa, pachaI sIdhataNuM nIravANa. bhAvArtha - have siddhanuM AMtaruM kahe che. jaMbadvIpa ane dhAtakI khaMDamAM siddhagatimAM javAnuM aMtara paDe to utkRSTa nava varasa sudhInuM paDe eTale vadhAremAM vadhAre nava varasa sudhI tyAMthI koI jIva siddha na thAya pachI siddha thavAnuM cAlu thAya. 334 pRSaravara valI dvIpa yAMhi, varasa eka jhAjheruM tyAMha, utakar aMtara tyAMhA joya, sIMdha paMcazaka zAhAstri soya. bhAvArtha - vaLI puSkara dvIpamAM utkRSTa eka varSa jhAjherAnuM aMtara paDe evuM siddha paMcAzaka zAstramAM kahyuM che. 335 bIjuM kAla dvAra te sAra, avasarpaNIno kahuM vicAra, SaTa ArA tIhAM kahaIvAya, sadA sIdha tIhAM paNi thAya. bhAvArtha - bIjo kALa dvAra sAra rUpa che. prathama avasarpiNI kALano vicAra kahe che. avasarpiNI kALanA cha ArA che temAM paNa sadAya siddha thAya che. 336 trIjA ArAno je jaNyA, te mugati jAto sahI gaNo, cothA ArAno upano, cothi AraI sIdha nIpano. bhAvArtha - trIjA ArAno janmelo hoya te mokSe jaI zake, cothA ArAno janmelo cothe Are siddha thAya. 337 tathA pAMcami mokhya paNi jAya, jaNyo pAMcami sIdha na thAya. e avazrapaNI bhAva ja kahyA, mi paNi zrI gurU vacane lahyA. bhAvArtha - tathA (cothA ArAno janmela) pAMcamA Are paNa mokSa jaI zake. pAMcamA ArAno janmelo pAMcame Are mokSamAM na jAya. arthAt siddha na thAya. e avasarpiNInA bhAva kahyA che je meM paNa gurUvacanathI jANyA che. 338 oDhapaNIno havi vIcAra, bIjaI AraI jayA kumAra, trIjaI AraI mokSa kahivAya, trIjAno trIjaI sIdha thAya. bhAvArtha - have utsarpiNIkALano vicAra kahe che. je manuSyo bIjA ArAmAM jamyA hoya te trIje Are mokSamAM jaI zake. (bIjA ArAmAM siddhagati baMdha hoya che.) trIjA ArAmAM janmelA trIje Are siddha thaI zake che. (trIjA ArAmAM siddhagati cAlu thAya che.) 339 cothA ArAno te jathvI, cothi mokSa jAto tasa gaNyA, avazrapaNI uMDhapaNI bhaNU, havaI mAMna kahuM te taNUM. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 163 bhAvArtha - cothA ArAno janmelo cothA ArAmAM mokSe jAya che. have avasarpiNI ane utsarpiNI kALamAMthI keTalA jIvo mokSe jAya tenuM mApa kahuM chuM. (1 samaye keTalI saMkhyAmAM siddha thAya te) 340 trIjaI cothaI AraI vATa, mUrati lahaI tava ekaso ATha, . avazrapaNI Aro paMcamo, vIsa sidhani tyAri namo. bhAvArtha - trIjA - cothA (baMnenA) ArAmAM muktinI vATa cAlu hoya tyAre temAM 1 samaye utkRSTa ekaso ne ATha jIvo muktine prApta kare. avasarpiNI kALanA pAMcamA ArAmAM vIsa jIvo siddha thAya. 341 ArA sAta thAkatA rahyA, dasa dasa mokhya jAtA tava kahyA, saherNa AsarI bhAkhyA teha, mANAvadathI sUra lAvaI jeha. bhAvArtha - bAkInA sAta ArAmAM tyAMthI 1 samaye dasa dasa jIvo mokSe jAya. te mahAvidehanA sAdhune devatA sAharaNa karIne laI Ave pachI ahIM kevaLajJAna thAya ne tyArabAda mokSe jAya. 342 AMtarUM sIdha taNuM havaI joya, bharata khetra aIvarati hoya, aDhAra kroDAkoDa sAgara jAya, mATheri sIdha suparaSa thAya. bhAvArtha - have bhArata ane IravatakSetra AzrI siddhanuM AMtaruM kahe che deze UNA 18 kreDADI sAgaropamanuM AMtaruM paDyA pachI manuSyo siddha thAya. 343 devaka harI lAvyA AsarI, sIdha aMtaranI saMkhyA karI, varasa saMkhyAtA valI hajAra, pachaI mUgatya pami nIradhAra. bhAvArtha - deva sAharaNa kare e AzrI siddha aMtaranI saMkhyA kahI. saMkhyAtA hajAra varSanA AyuSyavALA mukti pAmI zake. 344 sAdhavI ni saMgharaI ja na kheda, upasamAvyA hoI jeNe veda, - parIhAra viUdha cAritrano dhaNI, pUlAka cArItrano nara guNI. bhAvArtha - (ahIMthI be gAthAmAM devatA konuM sAharaNa na karI zake e kahe che.) sAdhvIne deva saMharI na zake, upazamazreNIvALo ne avedI, parihAravizuddha cAritrano. dhaNI, pulAka cAritranA guNavALo. 345 paramAda rahita mUnivara ni jaya, cauda pUrvadhara je nara hoya, AhAraka zarIra ni jo teva, etAni navI sagharaI deva. bhAvArtha - apramatta munivara, coda pUrvadhArI je sAdhu hoya, te ja rIte AhAraka zarIravALo eTalAne deva saMhare nahi. 346 gatya dvAra te trIjU valI, cogatyanA AvyA kevalI, pahilI bIjI trIjI thaI, eka zamaI dasa mugati sahI. bhAvArtha - trIjo gatidvAra kahe che. cAre gatinA nIkaLyA kevaLI thaI zake. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pahelI, bIjI ane trIjI e traNa narakanA nIkaLelA jIvo eka samaye dasa siddha thAya. 347 cauthI naganA AvyA cyAra, havaI kahuM trIjaMca vIcAra, trIjaMca trIjaMcaNI dasa sIjhaMta, arUM vacana bhAkhaI bhagavaMta. bhAvArtha - cothI narakanA nIkaLelA eka samaye cAra siddha thAya. have tiryaMcano vicAra kahuM chuM. tiryaMca - tiryaMcaNInA nIkaLela dasa siddha thAya evuM vacanA bhagavAne bhAkhyuM che. 348 prathavI apakAyanA cyAra, vanasapatInA SaTa nIradhAra, sarava malI dasa mugati joya, eka sIdha thAI soya. bhAvArtha - pRthvI ane apakAyamAMthI nIkaLIne manuSya thayA hoya evA jIva eka samaye cAra siddha thAya, vanaspatinA nIkaLyA cha siddha thAya. badhA maLIne 1 samaye dasa jIva siddha thAya. 349 eka samaI bhAkhaI jagadIsa, mAnava gatinA sIjhaI vIsa, vIsa sIjhi zrI gatinA valI, nara gatyanA dasa kahaI kevalI. bhAvArtha - have manuSya gatinA bhAva zrI jagadIza bhAkhe che. manuSyANInA nIkaLelA eka samaye vIsa siddha thAya ane manuSyanA nIkaLela dasa siddha thAya. ema kevaLIe kahyuM che. 350 sura gatinA ekaso naI ATha, eka zamaI mugatyanI vATa, bhavanapati vyaMtara gati joya, eka zami dasa sIjhaI soya. bhAvArtha - devagatinA nIkaLelA eka samaye ekaso ne ATha siddha thAya. bhavanapati ane vANavyaMtaranA nIkaLelA eka samaye dasa siddha thAya. 351 bhavanapati vyaMtaranI nArya, pAMca mugatya lahaI AMNaI ThArya, tyaSI suranA AvyA ahI, eka zamaI dasa mugatya ja kahI. bhAvArtha - bhavanapati ane vANavyaMtaranI devInA nIkaLelA eka samaye pAMca siddha thAya. jyotiSI devanA (manuSya gatimAM) AvelA eka samaye dasa siddha thAya. 352 devI vIsa lahaI mugatyanI vATa, vImAMnIka sura ekaso ni ATha, tehani devI sIjhaI vIsa, havaI AMtaruM kahiI jagadIsa. bhAvArtha - jayotiSI devInA nIkaLyA vIsa siddha thAya ne vaimAnika devanA nIkaLelA ekaso ATha siddha thAya. ane tenI devInA nIkaLyA vIsa siddha thAya have tenuM AMtarUM kahe che. 3pa3 nArakI jIvano bhAkhuM rahaIsa, mugatya AMtarUM varasa eka sahisa, navasati varasa trIjaMca taNaI, utakaNuM aMtara jina bhaNaI. bhAvArtha - narakanA nIkaLelA jIvo mokSe jAya tyAre temanI vacce keTaluM aMtara paDe Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 165 e rahasya chatuM karuM chuM. nArakInuM AMtarUM hajAra varSanuM ane tiryaMcanuM navaso varasanuM utkRSTa AMtarUM jANavuM ema jina bhagavaMte kahyuM che. 354 mAnaSpaNI trIjaMcaNI joya, deva dIvI niM mAnava soya, mUgati AMtarU ehani kahuM varasa eka jAjherUM lahu. bhAvArtha - manuSyANI, tiryaMcANI, deva, devI ane manuSya e badhAnuM muktinuM AMtarUM eka varasa jhAjheruM jANavuM. 355 veda dvAra cothuM kahaIvAya, traNa verdi mugati jAya, naravedi sIdha ekaso ATha, eka zamaI lahaI mugatya ja vATa. bhAvArtha - cothuM veda dvAra - traNe vedavALA mukti pAme. purUSa vedavALA eka samaye ekaso ATha siddha thAya. 356 zrI verdi sIjha valI vasa, dasaI napUMsaka kahaI jagadIsa, vyamAnIkanA AvyA jeha, ekaso ATha nara sIjhaI teha. bhAvArtha - strI vedavALA vIsa siddha thAya, napuMsaka vedavALA dasa siddha thAya ema jagadIze (tIrthakare) kahyuM che. mAnika devathI nIkaLelA purUSavedI ekaso ATha siddha thAya. 357 pUraSa marI napUMsaka thAya, athavA zrI yoni jAya, utkaSTA dasa sIjhaI soya, eka zamaI jinavara kahaI joya. bhAvArtha - purUSa marIne napuMsaka athavA strIvedamAM jAya to e utkRSTa eka samaye dasa siddha thAya - ema jinavare kahyuM che. 358 zrI ja marI ni zrI jo thAya, athavA veda napUMsaka thAya, athavA naranI yoni gayA, dasaI sIjhatA jinavara kahyA. bhAvArtha - strI marIne jo strI thAya athavA napuMsaka vedI thAya athavA purUSavedI thAya to dasa ja siddha thAya evuM jinavare kahyuM che. 359 veda napUMsaka ni strIveda, sIdha AMtarAno kahuM bheda, saMkhyAtA valI varasa hajAra, naravedI eka varasa ja sAra. bhAvArtha - napuMsaka veda ane strIvedanuM siddha thavAnuM aMtara paDe to saMkhyAtA hajAra varasanuM paDe. purUSavedanuM AMtarUM eka ja varasanuM paDe. 360 tIratha dvAra paMcama kahaIvAya, tIrthakarI jina mugatiM jAya, tIrthaMkari utakaSTI kahI, eka zamaI baI muMgataI gaI. bhAvArtha - pAMcamuM tIrtha dvAra kahevAya che. tIrthakarI (strIliMge) jina mukitae jAya tyAre utkRSTa eka samayamAM be siddha thAya. 361 eka zamaI uttakaSTA kahyA cyAra tIrthakara mUgati gayA, jinavara vaccamAM aMtara kahyo, nava hajAra pUrvano lahyo. bhAvArtha - tIrthaMkara eka samaye utkRSTa cAra mokSe jAya. be tIrthakara (jinavara) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vacce utkRSTa AMtarUM nava hajAra pUrvanuM hoya. 362 tIrthaMkarI eka mUgati gaI, valatI mUMgatiM jAtI rahI, kAla anaMto vaccamAM jAya, tyAra pachI valI sIdha ja thAya. bhAvArtha - jyAre eka tIrthaMkarI mukitamAM jAya pachI bIjI tIrthaMkarI muktimAM jAya e baMnenI vacamAM anaMto kALa vItI jAya pachI siddha thAya. DhAla 8 trapadIno desI ho bhavIka jana AMcalI. 363 chaThThuM kahII thaMga dvAra, gRhastalaMgiM sIjhaI cyAra, tApasAdika dasa sAra, ho bhavIka jana AMcalI. bhAvArtha chaThuM liMgadvAra kahe che. gRhasthaliMge (utkRSTa) cAra siddha thAya. tApasAdika dasa siddha thAya. 364 svayaMlaMgi sIdha ekaso ATha, eka zamaI laI mUgatya ja vATa, vozarAvaI ghara hATa. ho bhavIka. bhAvArtha svaliMga siddha eka samaye ekaso ATha siddha thAya. svaliMga siddha - zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ghara dukAna vagere vosirAvIne muktipurInI vATa pakaDe che. 365 svaliMga nara mugatiM jAya, kadAcya vaccamAM aMtara thAyi, varSa jAjhu kahaIvAyi, ho bhavIka jana. bhAvArtha - svaliMga siddha nara mokSe gayA pachI AMtarUM paDe to eka varSa jhAjherUM jANavuM. 366 sAtam kahII cAritra dUAro, yathAkhyAta cArItra je sAro, te vaNya na lahaI pAro, ho bhavIka jana ... bhAvArtha - sAtamuM cAritra dvAra kahe che. yathAkhyAta cAritra sAra rUpa che e vinA pAra na pamAya. 367 ekaso ATha mugati paNi jAya, kadAcita aMtara vicamAM thAyi, varasa eka kahaIvAyi, ho bhavIka jana ... bhAvArtha - (yathAkhyAta cAritravALA) 108 mukti pAme kadAca AMtarUM paDe to eka varasanuM paDe. 368 AThamuM kahIyi budha dvAro, parateka budha dasa pAMmaI pAro, svayaMbudha sidha cyAro, ho bhavIka jana bhAvArtha - AThamuM buddha dvAra kahevAya che. pratyeka buddha dasa siddha thAya. svayaMbuddha cAra siddha thAya. 369 budhabodhI zrI mugati vIso, budhabodhI jIo sIdha cAlIso, aMtara kahaI jagadIso, ho bhavIka jana ... Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 167 bhAvArtha - buddhabohI strI vIsa siddha thAya. buddha lohI jIva cAlIsa siddha thAya have jagadIza emanuM aMtara kahe che. (siddha paMcAzaka pramANe ekaso ATha jIva siddha thAya.) 370 budhabodhI nara mugati jAyi, kadAcI vaccamAM aMtara thAyi, varSa jAnaeN kahaIvAyi, ho bhavIka jana .. bhAvArtha - buddhabohI purUSa mokSe jatAM vacamAM AMtaruM paDe to eka varSa jhAjheruM paDe. 371 pralekha budha budha bodhI nAri, varasa taNAM tyAMhAM sahisa vIcAri, sIdha AMtarUM dhAraya, ho bhAvIka jana AMcalI. bhAvArtha - pratyeka buddha ane buddhaboti strInuM AMtaruM paDe to eka hajAra varSanuM paDe. 372 svayaM bUdha eka pAmaI pAro, kadAcI vacce nahI agatya dUAro, pUrva nava hajAro, ho bhavIka jana AMcalI. bhAvArtha - eka svayaMbaddha siddha thAya pachI kadAca vacamAM navahajAra pUrva sudhI bIjo koI svayaMbuddha siddha na thAya. caupaI - 11 373 jAna dvAra nomU kaIvAya, kevalantAna vaNi mUgatya na jAya, traNi jJAna pAmI sIdha thAya, cyAra pAMca pAmI ni jAya. bhAvArtha - navamuM jJAna dvAra kahevAya. kevaLajJAna vagara koI muktimAM na jAya (koI jIva) traNa jJAna pAmIne siddha thAya, koI cAra to koI pAMca jJAna pAmIne jAya (siddha thAya.). 374 mati zrata trIjU kevalasAra, evA eka zamaI sIdha cyAra, mati zrata mana kevala kahaIvAya, cyAra lahI dasa mugati jAya. bhAvArtha - mati, mRta ane trIjuM kevaLajJAna hoya evA eka samaye cAra siddha thAya. mati, zruta, mana:paryava ane kevaLajJAna e cAra jJAna hoya evA dasa jIva mukitamAM jAya. 375 mati mRta avadhya duo kevalI, aThotaraso sIjhaI valI, pAMca jJAni eka so ATha, eka samaI lahi mugatya ja vATa. bhAvArtha - mati, zruta, avadhi ane kevaLajJAna temaja pAMce jJAnavALA 1 samaye ekaso ATha siddha thAya. 376 matya zrata kevalajAnano dhaNI, eka gayo nara mugatya bhaNI, valato ko jAvA navA jagaI, bhAga palyopama asaMkhyA lagaI. bhAvArtha - mati - zruta - kevaLajJAnano dhaNI eka mokSamAM jAya pachI jo vacamAM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta aMtara paDe to palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganuM paDe. 377mati mRta avadhya ni kevalajAna, eNaI lAgaI varasa jAjhuM mAna, | matya zrata avadhya mana parayAya, pAMcamuM kevala lahI ni jAya. bhAvArtha - mati, mRta avadhi ane kevaLajJAna e cAra jJAnavALo eka jIva mokSe jAya pachI aMtara paDe to eka varasa jhAjherAnuM paDe. mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane pAMcamuM kevaLajJAna meLavIne jAya. 378 havaI jo bIjA bhAgo valI, matya zrata mana parajayA kevalI, sIdha AMtarA taNo vIcAra, jAyi saMkhyAtA varasa hajAra. bhAvArtha - ane vaLI bIjA bhAMgA pramANe mati, cuta, mana:paryava ane kevaLajJAna e cAra jJAnavALAnuM AMtaruM paDe to saMkhyAtA hajAra varSanuM paDe. 379 dasamuM dvAra te avagAhanA, so e bheda suNyo eka manA, jayagana avagAhanA baI hAtha, cyAra mUgatya tasa kahaI jyaganAtha. bhAvArtha - dasamuM avagAhana dvAra che. meM enA bheda eka mana thaIne sAMbhaLo. jaghanya be hAthanI avagAhanAvALA cAra mokSe jAya evuM jagatanAthe kahyuM che. 380 dhanuSya paMcasahiM poDhI, eka zamaI baI mugati jAya, avagAhanA madhyamanA dhaNI, ekaso ATha te mugatya bhaNI. bhAvArtha - pAMcaso dhanuSanI pUrNa avagAhanAvALA eka samaye be mukitae jAya. madhyama avagAhanAvALA ekaso ATha mokSane prApta kare. 381 jayagana utakaSTI avagAhanA, sIdha AMtarUM suyo eka manA, kAla asaMkhyatA vacamAM jAya, tyAra pachI sIdha te sAhI thAya. bhAvArtha - jaghanya ane utkRSTa avagAhanAvALA siddhanuM AMtaruM eka mana thaIne sAMbhaLo. asaMkhyAtA kALa jAya pachI siddha thavAnuM cAlu thAya. 382 avagAhanA madhyamano dhaNI, te nara aiAlyo mugataI bhaNI, kadAcya pachI ko sIdha na thAya, eka varasa jAgU vacce jAya. bhAvArtha - madhyama avagAhanAvALo jIva siddha thAya pachI vacamAM AMtaruM paDe to, (koI siddha na thAya to) eka varSa jhAjheruM jANavuM. 383 agyArama utarakaraSa dUAra, samakIdha pAmI vasyA kumAra, kAla anaMta saMsAri pharyA, karma jogya valI samakIta varyA. bhAvArtha - agiyAramuM utkarSa dvAra - jeNe samakita prApta karIne lakhyuM pachI anaMtakALa saMsAramAM pharIne vaLI karmayoge samakitane prApta karyuM. 384 asA jIva sIdha ketA thAya, aThoteraso mugati jAya, samakita pAmIni je vasyA, kAla saMkhyA asaMkhyA bhamyA. bhAvArtha - samakti pAmyA pachI vamIne je saMkhyAtA ke asaMkhyAtAkALa bhamyA. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 169 evA jIva keTalA siddha thAya? ekaso ATha mukitamAM jAya. 385 dasa dasa ehavo. mugati jAya, vakhyA vanAM sIdha cyAre thAya, ayyata samakIta sIdha AMtaruM, sAgara bhAga asaMkhya kharUM. bhAvArtha - evA jIva dasa - dasa mukitae jAya. vaNyA vinAnA cAra siddha thAya. ayyata (apaDivAI) siddhanuM AMtarUM sAgaropamanA asaMkhyAtamAM bhAganuM hoya. 386 vamI kAla anaMto pharyo, asyo jIva ko mugati ja varyo, valato ko valI sIdha na thAya, eka varasa tyAMha jAnU jAya. bhAvArtha - samakita vamIne je anaMto kALa phare evA jIva muktie jAya pachI AMtaruM paDe to eka varSa jhAjherAnuM paDe. 387 kAla asaMkhya saMkhyAto jeha, samakIta pAMmI pharyA nara teha, sIdha AMtarAmAno kahuM vIcAra, saMkhyAtA varasa taNA hajAra, bhAvArtha - je jIva paDivAI thaIne (samakti vamIne) saMkhyAto asaMkhyAto kALA bhame enuM AMtarUM saMkhyAta! hajAra varasanuM paDe. 388 bAramuM aMtara dUAra cItta dharuM, sakala sIdha vacce kahyuM AMtaruM, utakaSTra SaTa mahinA hoya, jagana te eka zAmi sahI joya. bhAvArtha - bAramuM aMtara dvAra - have citta (mana) mAM dharIne badhA siddha vaccenuM AMtaruM kahuM chuM. jaghanya eka samaya utkRSTa cha mahinAnuM paDe. 389 anuzamaIno kahu vIcAra, je jina bhAkhyuM teramuM dvAra, lAgaTa jIva jo mugati jAya, ATha zamaIA lagaI sIdha thAya. .. bhAvArtha - teramuM dvAra anusamaya (aMtararahita lAgalagATa utpanna thAya te) kahe che. lagAtAra ATha samaya sudhI jIva mokSe jAya pachI avazya aMtara paDe. 390 batrIsa batrIsa eka zamaI, sIdha thaIni mugati ramaI, ATha zamaI to lagatA jAya, pachaI valI kAMI aMtara thAya. bhAvArtha - eka samaye batrIsa batrIsa siddha thaIne mokSamAM jAya to ATha samaya sudhI jAya pachI aMtara paDe. 391 zamaI zamaI aDatAlIsa joya, sAta zamaI lagalagatA soya, sAThi sAThi zamaI sIdha thAya, chayi zamaI lagaI lagatA jAya. bhAvArtha - samaye samaye aDatAlIsa jIva lagAtAra mokSe jAya to sAta samaya sudhI siddha thAya. eka samaye sATha - sATha jIva siddha thAya to cha samaya sudhI lagAtAra siddha thAya. 392 bohotsari mugati ramaI, te lagatA valI pAMca zamaI, corAsI corAsI joya, cyAra zamaI sIdha lagatA soya. bhAvArtha - 1 samaye botera siddha thAya to pAMca samaya sudhI lagAtAra siddha thAya. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta corAsI - corAsI siddha thAya to cAra samaya sudhI lagAtAra siddha thAya. 393 cha- cha- je mugati vahaI, traNaI zamaI to lagatA kahaI, zamaI zamaI sIdha eka so doya, doya doya zamaI to lagatA hoya. bhAvArtha - chaDyuM channe siddha thAya to traNa samaya sudhI lagAtAra siddha thAya, pachI aMtara paDe. samaye samaye ekaso be siddha thAya to be samaya sudhI lagAtAra siddha thAya. 394 eka zamaI sIdha ekaso ATha, to nahI pachaI I mugatyanI vATa, paDaI AMtarUM pachaI sIdha thAya, asyu vacana bhAkhaI jinarAya. bhAvArtha - 1 samaye 108 siddha thayA pachI avazya aMtara paDe (bIjA samaye koI siddha na thAya) aMtara puruM thayA pachI siddha thaI zake evuM vacana jinarAye bhAkhyuM che. 395 havaI caudayuM guNaNA dvAra, jyagana utakazaTA sIdha vIcAra, jyaganaH eka zamaI sIdha eka, utakaSTA so AThe cheka. bhAvArtha - have caudamuM guNaNA (gaNatarI) dvAra kahe che. 1 samaye jaghanya eka utkRSTa ekaso ATha sudhI siddha thAya e eka samaya AzrayI jaghanya - utkRSTa siddha vicAra kahyo. 396 alapabahuta panaranuM dvAra, ekaso AThe pAmi pAra, ehethA jIva te thoDA hoya, bIjA jaMta te jAjhA joya. bhAvArtha - paMdaramuM alpabadutva dvAra - ekaso ATha jIva eka sAthe mokSe jAya evA jIva sarvathI thoDA hoya bIjA tenAthI jhAjherA hoya. 397 zamaI eka taNI kahuM vAta, sIdha havA sahI ekaso sAta, jAvata eka lagaI valI joya, ekaso AThathI adIkAM hoya. bhAvArtha - eka samayanI vAta kahuM chuM. eka samaye ekaso sAta siddha thAya yAvat 1 jIva siddha thAya te badhA kramazaH ekaso ATha jIva siddha thAya tenAthI vizeSAdhika hoya. hA - 13 398 sIdha sarUpa vyavarI kahuM, kahI paMcama gatI vAta, tehamAM thoDA mAnavI, bolaI zrI jayaganAtha. bhAvArtha - siddha svarUpa vyavahArathI kahyuM. pAMcamI gatinI vAta kahI che. e pAMce. gatimAM manuSya sarvathI thoDA hoya ema jagatanAtha kahe che. caupaI = copAI - 12 39 pAMcaI gatyanA jIva tU joya, tehamAM mAnava thoDA hoya, tehathI nAraka naragiM lahyA, asaMkhya guNe te adIkA kahyA. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 171 bhAvArtha - pAMce gatimAM tuM jIvone jo. emAM sarvathI thoDA manuSyo hoya, tenAthI. narakamAM nArakI asaMkhyAtaguNA adhika hoya. 400 tehathI asaMkhya guNe devatA, tehathaM anaMtaguNe sIdha thatA, tehathI anaMta guNo ja sadIva, jagamAM jo je trIjaMca jica jiva. bhAvArtha - tenAthI devatA asaMkhyAtaguNA tethI siddha anaMtaguNA tenAthI A - jagatamAM sadeva tiryaMca Avo ja anaMtaguNa hoya che. 401 sarava thakI thoDI jagyA nArya, asaMkhya guNe nara adIka vIcArya, tehathI asaMkhya guNe nArakI, bhAva lahyo panavaNA thakI. bhAvArtha - A jagatamAM sarvathI thoDI manuSyANI tenAthI manuSya asaMkhyAtAguNA adhika tenAthI nArakI asaMkhyAtaguNa e bhAva pannavaNA sUtramAMthI lIdho che. 402 zrI trIjaMcaNI nArakI thakI, asaMkhya guNe te adhyakI lakhI, tehathI asaMkhyaguNe sUra joya, saMkhyAtaguNI te devI hoya. bhAvArtha - tenAthI tiryaMcANI asaMkhyAtaguNI adhikI, tenAthI deva asaMkhyAtaguNa, tenAthI devI saMkhyAtagaNI hoya. 403 tehathI anaMtaguNe sIdha sAra, guNatA koya na pAmaI pAra, sIdha thakI trIjaMcaha joya, anaMtagaNa te adIkA hoya. bhAvArtha - tenAthI siddha anaMtaguNA sArarUpa jANavA ene guNatA koI pAra nA pAme. siddhathI tiryaMca anaMtagaNa adhika hoya. 404 sarva thakI thoDA kuNa kahyA, jIva paMcadrI jagappAM lahyA, tehathI jAnU kAIka hoya, jIva coraMdrI jagamAM joya. bhAvArtha - jAti AzrI alpabahujyamAM sarvathI thoDA koNa hoya ? sarvathI thoDA paMcendriya jIva hoya tenAthI cerendriya jIva vizeSAdhika hoya. 405 tehathI traaMdrI che bahuM, beaMdrI jAjhA kahaI sahu, tehathI anaMtaguNa sIdha kahuM, anaMtaguNa ekeMdrI lahu. bhAvArtha - tenAthI teIndriya vizeSAdhika che. tenAthI beIndriya vizeSAdhika che tenA siddha anaMtaguNa tenAthI ekendriya anaMtaguNa che. 406 tehathIkI havaI jAjhA valI, seaMDhIA jIva kahaI kevalI, panavaNAmAM e paNi kahuM, maI paNa zrI gurU vacane lahu. bhAvArtha - tenAthI saIndriyA jIva vizeSAdhika hoya evuM zrI pannapaNA sUtramAM kahyuM che ane meM paNa zrI gurU vacanathI jANyuM che. 407cha kAya bheda havaI kahaIvAya, saghalAmAM thoDo trasakAya, tehathI teukAIuM joya, asaMkhya guNe te adIko ho. bhAvArtha - have chakAyanA bhedano alpabahattva kahevAya che. sarvathI thoDA trasakAya Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tethI teukAya asaMkhyAtaguNa adhika hoya. 408 tehathI prathavInA bahu suNyA, tethI apanA adIkA guNyA, tehathI adIkA vAukAya, anaMtaguNA te sIdha kahaIvAya. bhAvArtha - tenAthI pRthvIkAya vizeSAdhika, tenAthI apakAyanA vizeSAdhika, tenAthI vAukAya vizeSAdhika, tenAthI siddha anaMtaguNA kahevAya. 409 sIdhaya vanasapatInA bhAkhyA, anaMtaguNe te adIkA dAkhya, teha thakI A saMkAIA ghaNA, eha bola pannavaNA taNA. bhAvArtha - siddhathI vanaspatikAya anaMtaguNA adhika, tethI sakAya vizeSAhiyA e pannavaNA sUtramAM batAvyuM che. 410 manoyogIA tU pANI joya, sarva thakI te thoDA hoya, tehathI vacanayogIA jeha asaMkhyaguNe valI adIkA teha. bhAvArtha - have yoga saMbaMdhI alpabahurvA kahe che emAM manayogavALA sarvathI thoDA hoya, tenAthI vacanayogIo asaMkhyAtaguNA adhika hoya. 411 anaMtaguNe ja ayogI bhaNyA, tanu ja yogIA anaMtaguNA, | tanuja yogIethI tu paNi joya, saMyogI te adhIkA hoya. bhAvArtha - ayogI anaMtaguNA, tenAthI kAyayogavALA anaMtaguNA. kAyayogavALA karatA sayogI vizeSAdhika hoya te tuM jo (vicAra). 412 pUraSavedI jaga thoDA jANi, saMkhyAgaNe zrI adIka vakhANI, tehathI anaMtaguNo valI kahuM, jIva avedI ucA lahuM. bhAvArtha - veda AzrI alpabahatva batAvatA kahe che ke purUSavedI jagatamAM sarvathI thoDA jANavA, tenAthI strI saMkhyAtaguNI adhika, tenAthI avedI anaMtaguNA jANavA. 413 tehathI valI napusaka joya, anaMtaguNe te adIkA hoya, tehathI savadI jIva je kahyA kAMIka te adakerA lahyA. bhAvArtha - tenAthI vaLI napuMsakavedI anaMtaguNa adhika hoya, tenAthI savedI jIva vizeSAdhika kahyA che. a - 14 414 jIva anaMta jagamAM bharyA, gaNatAM na lahaI pAra, ghaNA bheda e saMtanA, bhAkhaI vIra vIcAra. bhAvArtha - A jagatamAM anaMtA jIvo bharelA che ene gaNavA besIe to pAra na Ave. enA aneka bheda zrI mahAvIra prabhue vicArIne pharamAvyA che. DhAla - 9 sAMso kIdho sAmalIe (A dezI che.) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 173 415 eka prakAri jIva paNi bhAkhyo, cetanA lakSaNa jeha, doya prakAEi jIva jina bhAkhaI, sukSma bAdara teha. bhAvArtha - jIvano eka bheda (prakAra) che. sakaLa jIvonuM cetanya lakSaNa eka ja prakAre che. mATe eka prakAre jIva kahIe. jina prabhu be prakAre paNa jIva kahe che tenA sUkSma ane bAdara be bheda che. 416 tarasa ani thAvara paNi kahII, sIdha ane saMsArI, aMdrI rahita jIva jIna bhAkhaI, ani aMdrIno dhArI. bhAvArtha - trasa ne sthAvara ema paNa be bheda che tema ja siddha ane saMsArI paNa che tathA Indriya rahita (aNidiyA) ane IMdriyasahita (saIndriyA) e be bheda paNa jinavare kahyA che. 417 zarIra sahita niM zarIra rahita chaI, jIvanA doya prakAra, bhavya jIva ani valI jagahAM, abhavya jIva asAra. bhAvArtha - zarIra sahita (sakAya) ane zarIra rahita (akAya) ema jIvanA be prakAra che. vaLI sArarUpa evA bhavya jIva paNa che ane jagatamAM asAra evA abhavya jIva paNa che. 418 prajApatA chaI jIva bahu jagappAM, aprajayApana tu joI, doya prakAra e kahyA jIvanA, traya prakAra paNi hoI. bhAvArtha - A lokamAM paryAptA jIva ghaNA che aparyAptA jIva paNa che A rIte be prakAranA jIvo kahyA che have traNa prakAranA jIvo paNa hoya che. 419zrIno veda napUsaka vedi, trIjo puraSano veda, vacana kAya manayogI kahI jIva taNA traNi bheda. bhAvArtha - strIveda, napuMsaka veda ane trIjo purUSaveda tathA vacanayogI, kAyayogI, manayogI e paNa jIvanA traNa bheda che. | copAI - 13 420 traNa prakAri jIva tu joya, bhavya abhavya bhavAbhava hoya, bhavyajIva mugati sahu jAya, bhavya rahita prathavI navya thAya. bhAvArtha - A uparAMta bhavya, abhavya, bhavyAbhavya ema traNa bheda paNa tuM jANa. bhavya jIva badhA mokSe jAya to paNa A pRthvI (vizva) bhavya jIva rahita nahi thAya. 421 abhavya mokhya nahI jAI kadA, cyoho gati mAMhi lisaI sadA, bhavyAbhavya jagodi rahaI, te jIva mugatya kahIMI navya lahaI. bhAvArtha - abhavya jIva mokSamAM kyAreya nahi jAya. cAre gatimAM sadAya ralasyA (pharyA) karaze. bhavyAbhavya jIva nigodamAM rahe che. te jIva kyAreya mokSane prApta karaze Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta nahi. 422 ccAra prakAra kahuM valI Teva, trIjaca mAnava nAraka deva, pAMca prakAre jIva paNI joya, vyavarI bhAkhaI jinavara soya. bhAvArtha - have cAra prakAranA jIva kahuM chuM. nArakI tiryaMca, manuSya ane deva. pAMca prakAranA paNa jIva jinavare vyavahArathI kahyA che. 423 ekaMdrI beaMdrI jeha, traaMkI coraMDhI teha, paMceDhI utama avatAra, jIvataNA e pAMca prakAra. bhAvArtha - ekendriya, beIndriya, teIMdriya, corendriya ane uttama evA paMceMdriyano avatAra ema pAMca prakAra jIvanA che. 424 chae prakAre jIva kahaIvAya, prathavI pANI teuvAya, vanasapatI chaThI trasakAya, ehanI sahu karayo rIkhyAya. bhAvArtha - cha prakAre paNa jIva kahevAya che. pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane chaThThA trasakAya e jIvonI badhAe rakSA karavI joIe. hA - 15 42parIkhyA kI jaI jIvanI, to lahII bhavapAra, alapa bahuta jagI jaMtano, suNaje soya vIcAra. bhAvArtha - jo jIvanI rakSA karazo to bhavapAra utarI jazo. have sAMbhaLo, jagatamAM rahelA jIvono alpabaduttvano vicAra kahuM chuM. capaI = copAI - 14 426 panavaNA cothuM upAMga trIjU pada suNatA hoyi raMga, alapa bahuta tIhAM jIva vIcAra, suNatAM hoyi jaIjaIkAra. bhAvArtha - cothA upAMga zrI pannavaNA sUtranA trIjA padamAM jIvanA alpabaduttvano vicAra batAvyo che. je sAMbhaLatA jayajayakAra thAya che. 427 prathami jUo pachamahisiM, jIva jaMta thoDA paNI tasiM, | vanasapatI tyAMhA nahI ja atyaMta, teNaI kAraNi tyAMhA thoDA aMta. bhAvArtha - prathama dizA saMbaMdhI alpabadutva batAvatA kahe che ke sarvathI thoDA pazcima dizAmAM jIvo che kAraNa ke tyAM vanaspatikAya nathI mATe tyAM thoDA jIvo che. 428 pachamathI valI pUrava disi, jIva ghaNerA bhAga tasiM, tehathI dakhyaNa disi jIva ghaNA, uttari ThAma bahu jIvaha taNAM. bhAvArtha - pazcimathI vaLI pUrva dizAmAM jIva vizeSAdhika tenAthI dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika tenAthI uttara dizAmAM vizeSAdhika che. 429 eha vacana sAmAnya prakAra, havaI bhAkhasyu karI vIstAra, pachiMmaI thoDA jIva je nIra, kAraNa temanuM bhAkhaI vIra. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 175 bhAvArtha - A sAmAnya (samuccaya) prakAre dizAnI vAta karI have vistArathI kahIza. pazcima dizAmAM pANInA kAraNe ochA jIva che tenuM kAraNa zrI mahAvIra kahe che. 430 sUrya taNA chaI dvIpa aneka, gatima dIpa vaDuM tyAMhA eka, UMcuM chotsari eka hajAra, poholuM joaNa sahaIsa te bAra. bhAvArtha - pazcima dizAmAM sUrya taNAM aneka dvIpa che emAM gautama nAmano eka moTo dvIpa che je UMco eka hajAra choMtera jojanano ane pahoLo bAra hajAra jojanano che. 431 lavaNa samadra mAMhaI te sahI, teNaI dIpi sAyara jala nahI, teNaI kAraNi jo parahIma dasiM, jalanA jIva valI ochA tasiM. bhAvArtha - gItamadvIpa lavaNa samudramAM che. te dvIpamAM sAgaranuM pANI nathI te kAraNe pazcima dizAmAM pANInA jIva thoDA che. 432 pachimathI pUrti bahu jaMta, caMdradvIpa tAMhA paDyA atyaMta, pa ityAhAM gautama dvIpa te nahI, teNaI bahatara jala jIva te tahI. bhAvArtha - pazcima dizAthI pUrva dizAmAM jIvo ghaNA che. tyAM caMdradvIpa ghaNA che paNa tyA gotama dvIpa nathI tethI tyAM pANInA jIva ghaNA che. 433 pUrva thakI digaNa daza bahuM, sura sasInAM dvIpa tyAhA bahu, gautama dIpa tIhAM paNi nathI, teNaI kAraNi jala jIva tyAhAM atI. bhAvArtha - pUrva karatA dakSiNa dizAmAM jIva ghaNA che kAraNa ke tyAM sUrya - caMdranA bahu dvIpa nathI tema ja gautama dvIpa paNa tyAM nathI tethI tyAM pANInA jIva ghaNA che. 434 dakhyaNathI otara diza ghaNA, bhalAM mAna sarovara taNA, saMkhyAtI jojananI koca, jo saMkhyAtA dIpanuM choDya. bhAvArtha - dakSiNathI uttara dizAmAM jIvo ghaNA che. mAna sarovaranA pANIne kAraNe ghaNA jIva hoya. saMkhyAtA kroDAkroDI jojananA saMkhyAta dvIpa jeTalo vistAra choDavAno che. 43pa havaI joje dasi veda vicAra, jala thoDaI vanatuLa apAra, trIjaMca paMcezrI vala jeha, vagaleDhI paNi thoDI teha. bhAvArtha - have dizAomAM veda vicAra kahe che. (ahIM dasa bhedano vicAra emAM hovuM joIe) pANInA jIva thoDA vanatucha (vanaspati) apAra che. tiryaMca paMceMdriya vaLI vikasendriya paNa tyAM thoDA hoya. 436 prathavI kAIA jIva valI joya, dakhyaNadaziM te thoDA hoya, prathavImAM polADaca ghaNI, thoDA jIva te kAraNi bhaNI. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - vaLI pRthvIkAyanA jIva dakSiNa dizAmAM sarvathI thoDA hoya kAraNa ke pRthvIkAyamAM polANa ghaNI hoya che tethI jyAM polANa hoya tyAM jIvo thoDA hoya. 437 dikhyaNathI otaraI bahu jAya, polADaca thoDI tyAMhA paNi hoya, utarathI pUrva diMza bahu, caMda dvIpa tyAhAM narakho sahu. bhAvArtha - dakSiNa dizAthI uttara dizAmAM pRthvIkAyanA jIva vadhu che kAraNa ke tyAM polANa ochI che. utarathI pUrva dizAmAM vadhAre jIvo che kAraNa ke tyAM caMdra - sUryanA dvIpo AvelA che te sahu jANo. 438 thavaMthiM pacchama bahu jaMta, surataNAM tyAhI dIpa atyaMta, athavA gautama dIpa tyAhA eka, eNaI kAraNaI tIhA jIva vaseka. bhAvArtha - (tharvathinA badale pUrvathI hovuM joIe) pUrva karatA pazcima dizAmAM pRthvIkAyanA jIvo vadhAre che tyAM sUryanA dvIpa ghaNA che athavA tyAM eka moTo gautama dvIpa che tene kAraNe tyAM jIva vizeSa che. 439 teu mAnava sIdha tu joya. utara dakhkhaNa thoDA hoya, mANasa thoDA teNI dasiM, teu sIdha thoDA te tasiM. bhAvArtha - have teukAya, manuSya ane siddhano alpabahuttva kahe che. te traNe uttara - dakSiNa dizAmAM thoDA hoya. manuSya thoDA hoya tethI agnikAyanA jIvo paNa thoDA hoya ane e dizAmAMthI manuSyo siddha paNa ochA thAya. 440 e traNe pUrva daza joya, zaMkhyA guNo valI adikA hoya, mahAvade khetra tyAMhA bahu mAnavI, teNaI teu siddha gatya bahu havI. bhAvArtha - e traNe pUrva dizAmAM saMkhyAtagaNA adhika hoya tyAM mahAvideha kSetramAM manuSya ghaNA che tethI tyAM teukAya ne siddha gatimAM vAvALA jIvo ghaNA che. (siddha tyAM thI ja upara e ja sthAne jAya che.) 441 pUrva thakI havaI pacchIma disiM jIva ghaNA te kAraNa karsi, mera thakI have joyaNa hajAra, DhAla bhomatI hAtha chaI apAra. bhAvArtha - pUrvathI pazcima dizAmAM jIva ghaNA che kAraNa ke merU parvatathI hajAra jojana DhaLANavALI jamIna hAthanI jema apAra che. 442 tIhAM mahAvade vasiM bahu gAma, teNaI tyAMhA mAnavanA bahu ThAma, teNaI tyAMhA aganakarma bahu thAya, mAnava ghaNA bahu mugati jAya. bhAvArtha - tyAM mahAvideha kSetranA ghaNA gAma che tethI tyAM mAnavanA bahu sthAna che, tethI tyAM agnikarma bahu thAya che, tema ja ghaNA jIvo tyAMthI mukti pAme che tethI tyAM jIva ghaNA che. 10 DhAla eNi pari rAjya karatA re... -- Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 443 vyaMtara niM vAu kAya re, pUrva daza thoDo polADaca, prathavI mAMhA nahIe. 177 bhAvArtha - vyaMtara ane vAukAyano vicAra kahe che pUrva dizAmAM polANa thoDI hoya tethI tyAM pRthvIkAyamAM polANa nathI mATe tyAM sarvathI thoDA hoya. 444 tehathI parachama pAza re, vAo vyaMtara ghaNA, kAraNa kahuM valI tehanuMe. bhAvArtha - tenAthI pazcima dizAmAM vAyu ne vANavyatara ghaNA hoya vaLI tenuM kAraNa kahuM chuM. 445 adholoka tyAhA gAma re, vAsa tIhA ghaNA vANavyaMtara, teNaI tyAMhA vahUe. bhAvArtha - adholokamAM ghaNA gAma che tyAM vANavyaMtaranA ghaNA AvAsa che tethI tyAM te jIvo vadhu che. 446 tehathI Utari bahutare bhavana te bhavanapatI polAya ghaNI teNaI kAraNi e. bhAvArtha - tenAthI uttaramAM te jIvo ghaNA che. tyAM bhavanapatinA bhavana che tathA tyAM polANa ghaNI che tethI tyAM jIva vadhu che. 447 dakhyiNi valI viseSa re, vAu niM vyaMtarA, bhavana ghaNA teNa kAraNi e. bhAvArtha - tenAthI dakSiNamAM vizeSa vAukAya ne vANavyaMtara che. kAraNa ke tyAM bhavano ghaNA che. - caupaI = copAI 15 448 kahaIsyu naraga taNo ja vIcAra, satama naragiM traNi diza sAra, tIhA nArakI thoDA lahu, dakhyaNi asaMkhyaguNA paNi kahu. bhAvArtha - have narakataNo vicAra khIza. sAtamI narakamAM traNa dizAmAM thoDA, tethI dakSiNa dizAmAM asaMkhyAtaguNA hoya che. 449 tIhAMthI chaThI naragi joya, asaMkhyaguNa traNi pAsaI hoya, tehathI asaMkhyAtaguNA valI kahuM, dakhyaNa dasiM tyAhAM nAraka lahu. bhAvArtha tenAthI chaThThI narakamAM traNe dizAmAM asaMkhyAtaguNA hoya, tyAMthI asaMkhyAtaguNa dakSiNa dizAmAM nArakInA jIva hoya. 450 tyAMhAthI asaMkhyAtaguNA valI jAya, paMcama naragi traNe diza hoya, tIhAMthI asaMkhyaguNA sadIva, dikhyaNa disiM tIhAM nAraka jIva. bhAvArtha - tenAthI pAMcamI narakanI traNe dizAmAM asaMkhyAtaguNa hoya, tenAthI asaMkhyAtaguNa nArakI dakSiNa dizAmAM sadaiva hoya. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 51 tIhAMthI asaMkhyaguNA ja vIcArya, cothI varga tyAMhA traNi daza ghArya, tIhAMthI asaMkhyaguNA kahu valI, dakhyaNa dasi tyAhA chaI nArakI. bhAvArtha - tenAthI cothI narakanI traNe dizAmAM asaMkhyAtaguNa hoya, vaLI tenAthI asaMkhyAtaguNa nArakI dakSiNa dizAmAM hoya ema kahuM chuM. 52 tyAhAMthI asaMkhyaguNa kahu valI, trIjI naragiM traNI diza malI, tyAhAMthI asaMkhyaguNe ja atyaMta, di Nadisi tyAhAM nArka jaMta. bhAvArtha - tenAthI trIjI narakanI traNe dizAmAM asaMkhyAtA jIva maLe che, ane tenAthI asaMkhyAtaguNA nArakI dakSiNa dizAmAM maLe che. 53 asaMkhyaguNA valI vadhyA tyAdi, bIjI naragi traNi diza jayohi, valI joe traNe dizi thakI, dakhyaNaI asaMkhyaguNA nArakI. bhAvArtha - tenAthI bIjI narakanI traNe dizAmAM asaMkhyAtaguNA nArakI hoya tema ja e traNethI asaMkhyAtaguNA dakSiNa dizAmAM nArakI hoya. 54 asaMkhya guNe valI vAdhyA sahI, pahilI varga traNi daza tyAhA kahI, ehathI asaMkhyaguNA jina kahyA, dikhyaNa disiM tyAhA nAraka lahyA. bhAvArtha - tyAMthI pahelI narakanI traNe dizAmAM rahelA nArakI asaMkhyAtaguNA, vaLI tenAthI asaMkhyAtaguNA dakSiNa dizAmAM che ema jinezvare kahyuM che. 455 sAte narage traNi diza kahI, naIvAsA thoDA sahI, nAnAM mATaI thoDA nArakI, utara pAmyo guramukha thakI bhAvArtha - sAte narakamAM traNe dizAmAM narakAvAsA thoDA tathA nAnA che mATe nArakI thoDA che evo javAba gurUmukhethI sAMbhaLavA maLyo. 456 sAte narya dakhyaNa diza jAsa, jhAjhA moTA naIvAsa, kraSnapakhI jIva bahu maraI, prAhiM ghaNA naragiM avatari. bhAvArtha - sAte narakamAM dakSiNa dizAmAM ghaNA jIvo jAya, tyAM ghaNA moTA narakAvAsa che. kRSNapakSI jIvo bahu marIne prAyaH ghaNA narakamAM avatare che. DhAla - 11 eNi pari rAjaya karatA... 457 bhavanapati havaI deva re, thoDA doya dasiM pUrva, ani valI pacchimi e. bhAvArtha - eNi pari rAjya karatA (A AMcalI che je gAthA pUrI thatA pAchaLa gAvAnI hoya che.) bhavanapati devanI have vAta kahuM chuM te pUrva ane pazcima baMne dizAmAM thoDA hoya che. 458 alapa bhuvana chaI tyAhi re, teNaI kArarNi, sura thoDA beThuM dasi valI e. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 179 bhAvArtha - tyAM bhavana ochA che te kAraNe e baMne dizAmAM deva thoDA hoya. 459 ehathI UMtari deva re, asaMkhyaguNA lahu, bhuvana ghaNAM teNaI kArarNi e. bhAvArtha - tenAthI uttara dizAmAM asaMkhyAtagaNA deva che kAraNake tyAM bhavano ghaNA 460 adika dakhyaNi deva re, saMkhyAta guNA, bhuvana ghaNAM tIhAM sura bahu e. bhAvArtha - tenAthI dakSiNa dizAmAM deva saMkhyAtaguNA che tyAM devanA bhavano ghaNA che mATe. 461 havaI yotyaSI jANi re, pUrva pacchAmaI, thoDA sura sahu ko suNo e. bhAvArtha - have jyotiSI devano alpabahurva kahe che pUrva pazcimamAM thoDA deva hoya e sahu koI sAMbhaLajo. 462 tehathI dakhyaNa dekha re, adakAM kAMIka, krISna pakhI bahu upajaI e. bhAvArtha - tenAthI dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika, kRSNapakSI bahu upaje che mATe. 463 tehathI valI vasekha re, jANo jayotyaSI, utara dasi adikA sahI e. bhAvArtha - jyotiSI deva tenAthI uttara dizAmAM vizeSAdhika che ema jANo. 464 mAna sarovara tyAdi re, tyAhA bahu jotiSI, AvaI krIDA kArarNi e. bhAvArtha - tyAM mAnasarovara che tyAM bahu jyotiSI deva krIDA karavA Ave che te kAraNe tyAM bahu jayotiSI deva che. 465 bIjU kAraNa eha re, sarovara mAchalA, sura dekhI harakhAI ghaNuM e. bhAvArtha - bIjuM kAraNa e che ke sarovaramAM rahelA mAchalA devone joIne khUba ja harSa pAme che. 466 jAtIsmarNa tAma re, teha naI upajaI, tAMma nIANU te karaI, eNi pari rAjaya karatA re... bhAvArtha - tyAM temane jAtismaraNa jJAna upaje che ane teo tyAM utpanna thavAnuM niyANuM kare che. 467 aNasaNa leI Apa re, jIva bahuM yotyaSI, utara dasiM te upajaI e. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhAvArtha - anazana laIne ghaNA jIva uttara dizAmAM jayotiSImAM upaje che A badhA kAraNathI jyotiSI devo uttara dizAmAM vadhAre che. 468 havaI vyamAnI bhAva re, sudharma IsyAna, sanatakumAra trIjo suNyo, eNi pari rAjaya karatA re... bhAvArtha - have temAnika devanA bhAva kahe che. saudharma, IzAna ane trIjA sanatakumAra vimAnanA devanA bhAva sUNo.. 469 mahendra cothuM jayAdi re, pUrva pacchamiM, sura thoDA e behuM dasi e. bhAvArtha - cothA mahendra e cAremAM pUrva ane pazcima baMne dizAmAM deva thoDA hoya. 470 tehathaI utari deva re, asaMkhyaguNA valI, vyamAna proDha ghaNAM valI e. bhAvArtha - tenAthI uttara dizAmAM deva asaMkhyAtaguNA vadhAre kAraNa ke tyAMnA vimAna ghaNA pahoLA (moTA) che. 471 tehapaI jhAjhA deva re, dakhyaNanI dasiM, vyamAna ghaNA te kAraNi e. bhAvArtha - tenAthI dakSiNa dizAmAM jhAjhA deva che te dizAmAM vimAna ghaNA che te kAraNe. 472 kraSnAkhI bahu jIva re, dakhyaNanI dasi, deva paNaI bahu upajaI e. bhAvArtha - kRSNapakSI jIva dakSiNa dizAmAM devapaNe bahu upaje che mATe tyAM devanA jIvo vadhAre che. 473 brahmadaMtaka ni cukera, sahaIsAra devaloka, bhAvakahu cyAhAre taNAM e. bhAvArtha - brahmaloka, lAMtaka, mahAzukra ane sahasAra e cAre devalokanA bhAva kahuM 474 pUrva pacchIma doya re, anaI valI utari, sura thoDA zAhAstri kahyA e. bhAvArtha - pUvokta cAre devalokamAM pUrva, pazcima ane uttara dizAmAM deva thoDA hoya ema zAstramAM kahyuM che. 475 tehathI asaMkhyAtaguNAya re, dakhyaNanI dasi, kraSnAkhI bahuM upajaI e. bhAvArtha - tenAthI asaMkhyAtaguNA dakSiNa dizAmAM kRSNapakSI jIvo bahu upaje tethI hoya. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 181 476 Anata prANata jANa re, ArNa agAramuM, uMcIta anopama bAramuM e. bhAvArtha - ANata, prANata, agiyAramuM AraNa ane anupama bAramuM ayyatA devaloka che. 47 nava grIka paramANa re, sarvArathasIddhi, cyoho diza sarakhA deva e. bhAvArtha - nava raiveyakathI sarvArthasiddhi vimAna sudhInA devo cAre dizAmAM eka sarakhAM hoya. 478 mAnava upajaI tyAMhi re, avara na ko valI, teNaI prAhiM sarakhA sUra e. bhAvArtha - tyAM manuSya sivAya bIjA koI upaje nahi mATe tyAM prAyaH karIne sarakhA. deva hoya. hA - 16 479 cogatI jIva bharyA bahu khAlI kayame na thAya, bhavya rahIta prathavI nahI bhavya sahu mugati jAya. bhAvArtha - cAre gatimAM jIvo khUba bharelA che. te koI paNa rIte khAlI thavAnA nathI. bhavya jIva badhA mokSe jaze chatAM pRthvI (vizva) bhavya rahita nahi thAya. 480 ahA yUgata navya mAMDavI, jinanuM vacana paramANa, kevalajAna java tUjha hasaI, tava tu hoI zajANa. bhAvArtha - ahIMyA yukita na mAMDavI athavA tarka - vitarka karyA vagara jina vacanane pramANa mAnavuM jyAre tane kevaLajJAna thaze tyAre tuM badhuM sArI rIte jANI zakIza. 481 jJAna vyanA navya ko lahaI, na kahaI jIva vicAra, eka ekathI adIkA sahI, jaMta taNa nahI pAra. bhAvArtha - jJAna vinA koI jIvavicAra na kahI zake eka ekathI adhikA Avo taNo nahi pAra. 482 cyAra nAmaI jaI jIvanA, paMceDhI te jIva, - taruara ni bhuta ja valI, kahII soya sadIva. bhAvArtha - jIvanA cAra prakAra che. paMcedriyane jIva kahevAya, vaLI vanaspatine (tarUvarane) sadAya temaNe bhUta ja kahyA. 483 vagaleDhI prAMNa ja kahuM bIjA saghalA sattva, Apa budhya mama kevalI, vIDuiM kahuM te tattva. bhAvArtha - viklendriyane prANa kahevAya e sivAya badhA sattva che mArI buddhi ane e kahe che ke kevaLajJAnI vIre je kahyuM che te che tattva. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta kahaINI karaNI e / rAga dhanyAsI 484 vIra vacana haIAmAM dharatAM, mujha mani ati AnaMdAjI, jIva vIcAra kahyo mi vyavarI, phalIo pUratarU kaMdajI. vIra... bhAvArtha - vIra vacanane hRdayamAM dhAraNa karatAM mArA manamAM khUba AnaMda vyApI. gayo che. meM vyavahArathI jIva vicAra kahyo che e nagaranA vRkSanA skaMdhanI jema phaLyo che. 485 bhaNaItAM suNatAM saMpadi, ochava AMgaNya AjajI jIvavIcAra suNIjIUM rAkhaI, teha ni sIvapUra rAjajI vIra... bhAvArtha - A jIvavicAra' bhaNatAM, sAMbhaLatAM, saMpatti ane utsava Aje AMgaNe chavAI gayo che. je ene hRdayamAM rAkhIne sAMbhaLaze tene zIvapuranuM rAjaya maLaze arthAta siddhagatimAM jaze. 486 sakala dharmamAMhiM mukhya maMDo, jIvadayA te sArIjI, jeNaI para prANI nija saMtoSyA, soya taryA naranArIjI. vIra.. bhAvArtha - sakala (badhA) dharmomAM mukhya AcaraNIya hoya to e jIvadayA che. jaNe bIjA jIvone potAnA jevA mAnya te naranArI tarI gayA. 487 jIvadayA pAlatA jANo, nIrmala aMdrI paMcajI, dIrgha Aya tasa roga na AvaI, rUpa bhaluM sukha saMcajI. vIra... bhAvArtha - jIvadayA jANIne pALavAthI pAMce Indriya nirmaLa maLe, dIrgha AyuSya, nIrogIpaNuM, surUpatA ane sukha maLe che. 488 chedana bhedana te navI pAmi, te kahII nahI dukhIlajI, te paMcaI aMdrI sukha valasaI, tena nara saghalaI sukhIojI. vIra. bhAvArtha - jIvadayA pALe te chedana bhedana na pAme, te kyAMya duHkhane prApta na kare pAMce IndriyonuM sukha pAme (pAMce Indriyo jIvadayAno badalo sukha dvArA Ape) te nara badhI jagyAe sukhane prApta kare che. 490 (naMbara be vAra Avyo che.) 490 huM sUkhIo sukha pAmyo saghaLuM, samajayo jIva vIcArajI, gAM baMdha karyo miM ehano, pAmI gurU AdhArajI. vIra... bhAvArtha - jIvavicAra barAbara samajIne gurUno AdhAra pAmIne meM ene kaMThastha karyo tethI huM sukhIo saghaLuM sukha pAmyo chuM 490 zrI vIjayAnaMdasurI svara samaryo, tapagaccha ThAkuravArU jI, hIra paTodhara hArthi dIkSA, bhAvIka lokano tArUjI. vIra.. bhAvArtha - zrI vijayAnaMdasUri tapagaccha ThAkuravALAnA zabdo smaraNa karIne kahuM chuM ke paTodhara (AcAryanI pATane dhAraNa karanArA) zrI hIravijayasUrinA hAthe dikSA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 jIvavicAra rAsa eka adhyayana prApta karIne teo bhavikajanane tAranArA che. 491 janama taNo je kaI bahmacArI, paraNyA saMyama nArIjI, krodha mAna mAyA nahI manamAM, Agama artha vIcArIjI. vIra... bhAvArtha - jeo janmathI bALa brahmacArI che, saMyamarUpa nArIne paraNyA che, temanA manamAM krodha, mAna, mAyAnI jagyAe Agama arthanA vicAro che. 492 tujhara caraNe zari nAmaIvItA, tattvabheda lahaI sArajI, gurU AdhAri jJAna lahInaI, kIdho jIvavIcArajI. vIra.. bhAvArtha - tArA (guru) caraNe mAthuM namAvatA tattva bhedano sAra meLavyo che. gurU AdhAre jJAna meLavIne jIvavicAra kahyo che. 493 savaMta sola chatyarA varaze, Aso pUrtima sArajI, khaMbha nayara mAMhi nIpAo, racIo jIvavIcArajI. vIra.... bhAvArtha - soLazo chotera (1976) saMvata soLanA choteramA varase Aso pUrNimA (zarada pUrNimA) sAra (badhI pUnamamAM zreSTha gaNAya) rUpa che tyAre khaMbhAta nagaramAM jIvavicAranI racanA karavAmAM AvI che. 494 saMghavI zrI mahirAja vakhANuM, prAgavaMza vaDavIsojI, samakata sIla sadArA kahII, puNya karaI nazadIsojI. vIra... bhAvArtha - prAgavaMzanA vaDA, vIsA poravAla, saMghavI zrI maNirAjanA samakita, zIla, svapatnIvrata pAlana, tema ja rAtadivasa karAtA puNyanA kAryone vakhANuM chu. 495 paDIkamaNUM pUjA parabhAvanA, poSadha paraopagArIjI, vIvahAra cudha cUMkaI nahi catUrA, zAhAstra artha vIcArajI. vIra... bhAvArtha - roja pratikramaNa, pUjA, prabhAvanA, poSadha, paropakAra karavAvALA zuddha vyavahAra cUke nahi, teo zAstra arthano caturAIthI vicAra karanArA che. 496 mahaIrAjano suta saMghavI sAMgaNa, vIsala nagarano vAsIjI, jaIna dharma mAMhi te gho dhorI, na karaI vIgathA hAsIjI. vIra... bhAvArtha - e mahIrAjano putra saMghavI sAMgaNa, visala nagaranA rahevAsI, jenA dharmamAM te dhorI (mukhya) che. koInI hAsya vikathA karatA nathI. 497 varata bAra taNA vahaInAra, jIna pUjaI traNi kAlajI, pararamaNI paradhyanathI alagA, na dIe paraniM AlajI. vIra.. bhAvArtha - bAra vratanuM pAlana karanAra, traNe kALa jinanI pUjA karanAra, pararamaNI. (parastrI), paradhanathI aLagA rahenAra, bIjA para kyAreya ALa caDAvatA nathI. 498 tapa japa kayarIA kahIMI na cUkaI, mRSA na bolaI prAhiMjI, karmayogiM AvyA te ohorA, nagara -bAvatI mAMIjI. vIra.. bhAvArtha - tapa, japa, kriyA karavAnuM kyAreya na cUkanAra, prAyaH karIne jUThuM bolatA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nathI. teo karmayoge traMbAvatI nagarImAM rahevA AvyA. 49 RSabhadAsa saMghavI suta tehano, jaIna dharmano rAgIjI, jANa huo mUnIvara mAhi mAyi karaI kavIta budhya jAgIjI. vIra... bhAvArtha - emano putra RSabhadAsa saMghavI je jena dharmano rAgI hato te samajaNo. thatA munivaronA mahimAthI arthAt gurUkRpAthI temane kavitA karavAnI buddhi jAgRta thaI. 500 sakala mUnIsara ni zari nAkhI, praNamI kavItA pAyajI, arihaMta devataNaI ArAdhI, samarI brahmasutAyajI. vIra... bhAvArtha - sakaLa munizvarane mastaka namAvI, praNAma karIne kavitA karI arihaMta devanI ArAdhanA karI, brahmasutA (sarasvatIne) smarIne (jIvavicAra meM vivekathI karyo che.) 501 jIva vIcAra miM karyo varki, pohotI mananI AsajI, | bhaNatAM guNatAM gAtAM gAju, haIDaI atI uMholAsajI. vIra... bhAvArtha - jIvavicAra meM vivekathI karyo che. mArA mananI AzA pUrNa thaI che. bhaNatAM, gaNatAM, gAtAM hRdayamAM ati ullAsabhAva vyApI jaze. 502 RSabhadAsa kahaI je nara sUNasi te ghari rIdhya bharAsijI, sUkha sAtA sUdha guranI sevA, dina dina uchava thAIjI. vIra... bhAvArtha - RSabhadAsa kahe che ke je nara A rIte jIva vicAra sAMbhaLaze tenA ghare riddhi bharAze. zuddha gurUnI sukhazAtA pUrvaka sevA karatA dina - dina utsava thaze. Iti zrI jIva vIcAra rAsaH saMpUrNaH | e pramANe zrI jIvavicAra rAsa saMpUrNa thayo. samAptaH kalyANamastuH II zrI rasmataH samApta | kalyANa thAo ! rasALa thAo. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 prakaraNa - 4 jIva vize vicAraNA anAdikALathI Adhunika kALa sudhI AbAlavRddha, paMDitathI pAmara sarva mATe 'jIva' eka kutUhalano viSaya rahyo che. koI ene akRtrima mAne che to koI kRtrima, koI ene nitya mAne che to koI anitya, koI ene avinAzI mAne che to koI nAzavaMta. na jANe keTaluMe sAhitya e aMge lakhAyuM che. vividha dharma - darzanomAM enuM sAhitya upalabdha che. jemAMnA keTalAMka aMzo huM mArA zodha nibaMdharUpe rajU karUM chuM. jIva zabdanI vyutpatti, artha tema ja paryAya vArivArika nIva prApa dhAra' dhAtuthI "vArtasUtra dvArA gham pratyaya lagADavAthI jIva zabda niSpanna thAya che. nIvananuM ti nIvaH' arthAt jIvana ke prANa dhAraNa karanArane "jIva" kahe che. 'kavitavAna, nIti, grIviSyatIti nIvaH je jIvanavALo che, je jIva che, je jIvavAno che te jIva che. kalyANakArakamAM jIva zabdanI vyutpatti A pramANe ApI che. 'sajIvatIheti punaH punazca vA sa eva jIviSyati jIvitaH purA / tatazca jIvo'yamiti prakIrtito vizeSataH prANagaNAnu dhAraNAt' arthAt te zarIrAdi prANone prApta karIne jIve che, punaH punaH bhaviSyamAM paNa jIvaze, bhUtakALamAM jIvI rahyo hato eTale jIvanA nAmathI te AtmA kahevAya che. (kalyANakAraka zrI AdityAcArya - dvitIya pariccheda pR. 26) 'nI' dhAtune kartavAcaka "a" pratyaya lAgavAthI 'jIva' zabda bane che jeno artha thAya che prANane dhAraNa karavuM. prANane dhAraNa kare te jIva. jaina vADmayamAM jIvanA aneka paryAyavAcI nAmono nirdeza maLe che. zrI AcArAMga sUtramAM - "gannati ti mAtmA' 'je jANe che te AtmA" ema kahIne jIvano AtmA tarIke nirdeza karyo che. zrI bhagavatI sUtramAM - jIva, prANa, bhUta, satva, vijJa, vetA, cetA, jatA, AtmA vagere 23 paryAyavAcI zabdono ullekha che. dhavalAkAre - jIva, kartA, vaktA, prANI, bhoktA, pudgalarUpa, vettA, zarIrI, viSNu, svayaMbhU, sakatA, jaMtu vagere rUpe ullekha karyo che. (jenendra siddhAnta koSa pR. 332) mahApurANamAM - jIva, prANI, kSetrajJa, purUSa, pumAna, AtmA vagereno nAmanirdeza (jenendra siddhAnta koSa pR. 332) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jainetara darzanomAM - jIva, purUSa, dehI, AtmA vagerethI oLakhAya che. krizcana Adi pAzcAtya darzanomAM Soul (sola), jevizamAM rUhA, muslimamAM rUha, pArasImAM ravAna ane phavazI. pAzcAtya darzanomAM 'jIva mukhyatve sola (Soul) = AtmAnA nAmathI prasiddha che. 'bhagavad gomaMDaLa' (pR. 3565)mAM jIvanA - cetanAvALuM prANI, dahI, prANI, jaMtu, jIvavAnuM vagere pAMtrIza artha ane ekaso cAlIza rUDhiprayogo - kahevato ApelAM che. TUMkamAM jIva eTale AtmA - jIvanazakti dhAraNa karavAnA guNane lIdhe tene jIva kahevAmAM Ave che. jIvanuM svarUpa - vivigha darzanone AdhAre. bhAratIya darzana tema ja pAzcAtya darzana baMnemAM tattvamImAMsAne darzananI mukhya AdhArazilA mAnavAmAM AvI che. tattvamImAMsAnA pAyA para ja jJAnamImAMsA pramANamImAMsA ke AcAramImAMsAno bhavya mahela nirmANa thaI zake che. tethI dArzanika jagatamAM tattvamImAMsAnuM mukhya sthAna che. tattvamImAMsAthI tattvanA mULa svarUpanuM nirdhAraNa thAya che. vidvAnonuM kathana che ke hRdayanI AMkho mATe darzanazAstra amRtAMjananuM kAma kare che. enA adhyayana mananathI Atmadarzana thAya che. mAnavInuM mastaka jijJAsAonuM mahAsAgara che jemAM mukhyatve tattva saMbaMdhI praznonA mojAo uchaLyA kare che. jema ke AsapAsanuM vAtAvaraNa kema sarjAyuM ? duniyA zuM che ? badhA sAthe milana kevI rIte thAya che? vizeSataH to potAnA astittvanA saMbaMdhamAM pote koNa che, kyAMthI Avyo, kyAM jaze ane janma-mRtyu zuM che? evA prazno uddabhave che jenA uttara AtmavAda ke AtmavicAraNAmAMthI maLe che. dareka darzanamAM pratyakSa ke parokSarUpathI AtmadarzananI sattAnuM vivecana karAyuM che. ApaNA samagra jIvanacakranuM kendra che 'AtmA.' sRSTinA saMcAlana tema ja niyamanamAM AtmatattvanuM vizeSa mahattva che. sarva darzanonuM mukhya dhyeyabiMdu che "AtmA." jIva zabda bhAratIya darzanomAM "AtmA' mATe prayukta thayo che. AtmatattvanuM vizleSaNa, svarUpapratipAdana Adi para UMDANathI vicAravimarza thaI rahyA che. jenA AdhAra para AtmAne eka tattva mAnavAmAM AvyuM che. ta e che ke je padArtha je svarUpamAM vidyamAna che enuM e svarUpamAM hovuM 'tA mAvaH tattvam' 1 bhAratIya darzanamAM AtmAnuM svarUpa bhAratamAM prAcIna kALathI ja jagatanA rahasyone ukelavAnA anekAneka vaicArika prayAso thaI rahyA che. vicAronI vividhatAnA phaLasvarUpe aneka darzana vikasita thayA che. bhAratIya dArzanika vicAradhArAomAM mukhyatve jaina, bauddha, cArvAka, nyAya - vaizeSika, sAMkhya, vedAMta - mImAMsaka Adi prasiddha che. bhAratIya darzanonAM kendrabhUtA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 187 traNa vicAraNIya pradhAna tattvo Izvara, jagata ane jIva che. Izvara e sarva zaktimAna sattA che. eNe racelI sRSTi te jagata che. jIva vyaktigata cetanya che. ahIM ApaNe jIva vize vicArIzuM. jainadarzana bhAratIya darzanamAM jenadarzananuM eka mahattvapUrNa sthAna che. "vicAramAM anekAMta, uccAramAM syAdvAda, AcAramAM ahiMsA e sUtrane kAraNe ene utkRSTatA prApta thaI che to saMyama, samatA, aparigraha vageree ene himAlaya jevI uttegatA bakSI che. A darzana vyaktigata vicAranuM pariNAma nathI paraMtu tIrthakaro, gaNadharo, zrutakevaLIo ane AcAryonI vicAraNAonuM pariNAma che. A darzanamAM badhA pakSonuM sAMgopAMga vivecana thayuM che. 1) tattvamImAMsAnI dRSTie Sadbhavyo ane nava tattvonI avadhAraNAthI A darzanamAM tattvamImAMsA ke jJAnamImAMsA dRSTigocara thAya che. 2) pramANamImAMsA ke jJAnamImAMsAnI dRSTie - pratyakSa ane parokSa jJAnanuM vyApaka ciMtana ane jJAnamImAMsApradhAna darzananuM alaMkaraNa pradAna kare che. 3) AcAramImAMsA ke nItimImAMsA - zrAvakAcAra ane zramaNAcAranuM vistRta temAM ja upayogI ciMtana ene nItimImAMsApradhAna darzana hovAnuM gaurava arpaNa kare che. A badhAmAM tattvamImAMsA ziramora che, jemAM AtmatattvanuM sAMgopAMga nirUpaNa thayuM che. jainadarzananI karoDarajju gaNAtA tatva zabdanA be phalitArtha che. 1) astittvanI dRSTithI - je mULa vastu ke padArtha che te tattva che. jene ApaNe sat (Reality) paNa kahIe chIe. A tattva Sa dravyanA jJAna (Metaphysics) no viSaya che. 2) paramArthanI dRSTithI - 'tatva paramarthika vastu je paramArtha eTale ke mokSanI prAptimAM sAdhaka bane che te pAramArthika padArtha tattva che. jenadarzanamAM tattvane vistArathI samajAvavA mATe be paddhatio apanAvAI che. jAgatika (jagatane lagatuM) ane Atmika (AtmAne lagatuM) jayAM jAgatika vivecananI pramukhatA che tyAM cha dravyonI carcA karI che ane jyAM Atmika tattva pramukha che tyAM nava tattvanuM vivecana upalabdha hoya che. cha dravyo A pramANe che. 1) dharmAstikAya 2) adharmAstikAya 3) AkAzAstikAya 4) jIvAstikAya 5) pudgalAstikAya ane 6) kALa. navatattva A pramANe che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 1) jIva 2) ajIva 3) puNya 4) pApa 5) Azrava 6) saMvara 7) nirjarA 8) baMdha ane 9) mokSa. vizvavyavasthA ane tattvapratipAdanano hetu alaga alaga che chatAM baMne prakAranuM jJAna jarUrI che. baMnemAM jIva - ajIva e be ja mukhya che. A bemAM bAkInA dravyo ke tattvono samAveza thaI jAya che. tattvo be che e saMbaMdhI vicAra zrI ThANAMga sUtra, zrI bhagavatI sUtra, zrI prajJApanA sUtra, zrI uttarAdhyayana sUtra, dravya saMgraha, paMcAstikAya, SaDradarzana samuccaya, zrI tasvArtha sUtra vageremAM karavAmAM Avyo che. jena, bauddha, sAMkhyadarzananA mata pramANe jagatanA mULamAM cetana ane acetanA evAM be tattvo che. jenoe tene jIva ane ajIva e nAma ApyA che. boddhoe tene nAma ane rUpa e nAme oLakhAvyA che to sAMkhyamatamAM tene ja purUSa ane prakRti kahyA che. jenadarzanamAM tattvamImAMsAnI zarUAta gaNadhara bhagavaMtonA praznathI thAya che maryavaM! tiraM?' he bhagavAna! tattva zuM che? SdhvajonA vivAha nA yuvA je utpAda, vyaya ane dhrovya guNothI yukta che te tattva che. A javAba sAMbhaLIne gaNadharo saMtuSTa thAya che, puSTa thAya che ane utkRSTa jJAnanI prarUpaNArUpe dvAdazAMgInI racanA kare che. emAMnA paheluM aMgasUtra "zrI AcArAMga sUtra' mAM sau prathama AtmAnI ja prarUpaNA karavAmAM AvI che. kAraNa ke adhyAtmano sIdho saMbaMdha AtmAthI che. AtmAne jANavo, jovo ane pAmavo e ja eno Adi, madhya ane aMta che. eTale ja tIrthaMkara paramAtmA jayAre sUtrArtha prarUpaNa kare che tyAre prathama aMga zrI AcArAMgamAM AtmA saMbaMdhI ja prarUpaNA kare che. "ati ti 3jhA' arthAt je jANato rahe che te AtmA kahevAya che. siddha ane saMsArI baMne prakAranA jIvomAM jJAna (jANapaNuM) haMmezA vidyamAna rahe che. AtmajijJAsAthI prAraMbha thavAvALuM A aMgasUtra jaina darzananuM mukhya sUtra che. AtmA che, te nityAnitya che, te kartA che, te bhoktA che, baMdha ane tenA hetu che, mokSa ane tenA hetu che. A badhA AcArazAstranA AdhArabhUta tattva che jenuM nirUpaNa prastuta aMgamAM vyApaka dRSTithI thayuM che. A sUtranI TIkAmAM cha dravyanA svarUpanI aMtargata jIvanI vyAkhyA ApatA kahyuM che ke 'gavati prAIna tharathati rati nava je jIve che, prANone dhAraNa kare che te jIva che. 'ayamAtmA nizcayanayena sattA caitanya jJAnAdirupaiH zuddha prANoH tathA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 189 vyavahAranayato yathA saMbhava kSayopazamikairindriyAdi dravyaprANaizca jIvati, jIviSyati jIvitavAMzyetyato'yamAtmA jIvaH ityucyte|' arthAt AtmA nizcaya nayathI sattA, cetanya ane jJAna AdirUpa zuddha prANothI tathA vyavahAranayathI yathA saMbhava kSayopazamajanya indriyAdi dravyaprANothI jIvitA che, jIvita raheze ane jIvita hato, tethI AtmA "jIva' kahevAya che. (AcAraciMtAmaNi TIkA - ghAsIlAlajI mahArAja sAheba. pR.235). tatpazcAt jIvanuM svarUpa batAvatAM kahyuM che ke"aupshmikaadibhaavvaan, asaMkhyAta pradezI, pariNAmI, lokAkAzavyApI, pradIpavat saMkocavikAsazIlaH, vyaktirupeNAnanto'khaNDaH, kriyAzIlaH, pradezasamudAyarupo, nityo, ruparahito'vasthito'mUrtaH sannapi saMsArAvasthAyAyAM mUrta iva pratIyamAnaH UrdhvagatizIla AtmA jiivH|" bhAvArtha - 1) opazamika Adi bhAvovALo 2) asaMkhyAta pradezI 3) pariNAmI 4) dIvAnI jyotanA prakAzanI jema saMkoca - vikAsa svabhAvavALo 5) vyaktirUpathI anaMtanI saMkhyAmAM che, akhaMDa che. 6) kriyAzIla 7) pradeza samudAyarUpI 8) nitya 9) arUpI 10) avasthita 11) amUrta hovA chatAM ya saMsArI avasthAmAM mUrta jevA dekhAvavALo 12) UrdhvagamananA svabhAvavALo AtmA jIva kahevAya che. have teno vizeSArtha kahe che. (1) aupathamika Adi bhAva - paryAyonI bhinna bhinna avasthAo bhAva kahevAya che. AtmAnA paryAyavartI bhAva pAMca prakAranA che. a) opazamika bhAva H mohanIya karmanI 28 prakRtino upazama eTale udayanA abhAvavALA pariNAmane opazamika bhAva kahe che. ba) dAyika bhAvaH jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmonA phaLarUpa vipAkano anubhava karavo te udaya kahevAya. udayathI utpanna thavAvALo bhAva te odAyika bhAva. ka) kSAyika bhAva: AThe karmanI prakRtinA kSayathI prApta thatA pariNAmane lAyaka bhAva kahe che. Da) lAyopathamika bhAvaH ghAti karmanA kSaya ane upazamathI prApta thatA pariNAmone layopazama bhAva kahe che. kSayopazama eka prakAranI AtmAnI zuddhi che ke je karmanA udayamAM nahi AvelA aMzanA upazamathI ane udayamAM Avela aMzanA kSayathI pragaTa thAya che. i) pAriNAmika bhAva: dravyano eka pariNAma che je phakta dravyanA astittvathI potAnI jAte ja utpanna thayA kare che. arthAt koIpaNa dravyanuM svAbhAvika svarUpa pariNamana ja pAriNAmika bhAva kehavAya. (2) asaMkhyAta pradezI - pradezonI saMkhyAnI apekSAe pratyeka AtmAnuM parimANa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta lokAkAza jeTalA asaMkhyAtA pradezavALuM hoya che. (3) pariNAmI : pratyeka samaye eka paryAya choDI bIjI paryAya dhAraNa kare te pariNAma kahevAya. e pariNAma jemAM hoya te pariNAmI kahevAya. AtmAmAM satata paryAyonuM parivartana cAlu hoya che tethI pariNAmI che. 'harivaMza purANa'mAM kahyuM che ke 'dravyaparyAyarupatvAnnityomayAtmanaH / ' 3/108 AtmA dravyanI apekSAe nitya che tema ja paryAyanI apekSAe anitya che 'paMcAstikAya' 'kArtikeya anuprekSA' AdimAM paNa A ja vAta dRSTigocara thAya che. (4) pradIpa prabhAnI jema saMkoca vikAsa svabhAvavALA hovAthI - lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgathI laIne saMpUrNa lokAkAzamAM jIvanuM avagAhana thaI zake che. je pramANenuM zarIra maLe e pramANe eno saMkoca vikAsa thAya che. jIva kaMthavA jeTalo nAno thaI zake che to hajAra yojananA sarpa jeTalo lAMbo paNa thaI zake che.'paMcAstikAyatAtparyavRtti'mAM kahyuM che ke 'sarvatra vaimadhye nIvosti na caivazveze| AtmA potAne prApta AkhA zarIramAM vyApta thaIne rahe che. zarIrano koI paNa aMza evo nathI hoto ke jyAM AtmA na hoya. AtmAnuM parimANa AkAza pramANe mahAna nathI ane paramANu jeTaluM sUkSma paNa nathI. AtmA madhyama parimANavALo che. (5) vyaktirUpathI anaMtanI saMkhyAmAM che. - akhaMDa che. samasta jIvarAzinI apekSAe anaMtA jIvo che. pratyeka jIva akhaMDa che. (eka jIva mAtra brahmAMDa vyApIne rahe ane bIjA enA aMzo hoya ema nahi. dareka jIva asaMkhyAta pradezI akhaMDa che. AtmAno eke pradeza vikharAI jAya nahi akhaMDa ja rahe.) zrAvakAcAra (amitagati) mAM kahyuM che ke 'sarveSAmeka evAtmA yujyate neti jalpituma / janma mRtyu sukhAdInAM bhinnAnAmupalabdhitaH // ' arthAt badhAnA janma - maraNa, sukha-duHkha alaga - alaga dRSTigocara thAya che mATe badhAmAM eka AtmA nathI. tethI AtmA akhaMDa ane anaMta che. (6) kriyAzIla - jIvamAM koIne koI arthakriyA hoya che. upayoga rUpe jJAna ne darzanamAM kriyA kare che. (7) pradeza samudAyarUpI - asaMkhyAtA pradezonA samUharUpe che. (8) nitya - jIva jIvarUpe ja rahe che. dravyanayanI apekSAthI enuM svarUpa naSTa nathI thatuM mATe nitya che. (9) arUpI - jIva vAstavamAM arUpI che varNa, gaMdha, rasa, sparzathI rahita che. zrI ThANAMga sUtramAM bIje ThANe be prakAranA jIva kahyA che 'ruvI jIvA ceva aruvI jIvA ceva / ' Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 jIvavicAra rAsa eka adhyayana arthAt je karmarahita zuddha, svaccha, saricadAnaMda siddha paramAtmA che te arUpI jIva che ane arUpI hovAne kAraNe temane rUpI karmo sparzI zakatA nathI. karmasahitanA jIvo rUpI che. (10) avasthita - jIva jeTalo che teTalo kAyama rahe che enA pradezomAM kyAreya vadhaghaTa na thAya. (11) amUrta - hovA chatAM mUrta jevA dekhAvavALA jIva hoya che jIvane koI AkAra nathI paNa karmasaMge je jIvo upaje e pramANe e AkAra dhAraNa kare che. (12) urdhvagamananA svabhAvavALA - sakala karmono kSaya thayA pachI tatkAla mukta thayelo jIva upara tarapha tIvratAthI gamana kare che. jIva urdhvagatizIla hovA chatAM temAM aMtarAya nAMkhavAvALA dravyonA (karmonA) nimittathI adhogamana ke tiUgamana kare che. athavA koI vakhata gamana karavAmAM asamartha thaI jAya che. jayAre sakala karmonA aMta thaI jAya che tyAre Urdhvagati thavAmAM koI aMtarAya naDatI nathI. jIvanuM lakSaNa "navo vAraso' jIvanuM lakSaNa upayoga che. AtmalakSya zeya che ane upayogalakSaNa jANavAno upAya che. jIva lakSaNa vagarano kyAreya paNa na hoya. jIvanA svarUpamAM batAvelA opazamikAdi bhAvamAMthI pAriNAmika sivAyanA cAra bhAva badhA AtmAmAM sadAya maLe ke na maLe paNa upayoga to hoya ja. upayoga be prakAranA che sAkAra (jJAna) upayoga ane anAkAra (darzana) upayoga. koI paNa jIva upayoga vagarano nathI hoto akSaranA anaMtamA bhAganuM jJAna (upayoga) nigodanA jIvone paNa khUlluM hoya che. A uparAMta caiitanyanakSaNo nIvaH |' upayoganI jema caitanya paNa jIvanuM lakSaNa che. cetana zakti che ane upayoga enI pravRtti che. jIvAstikAyanA cAra guNa (1) anaMta jJAna (2) anaMta darzana (3) anaMta sukha ane (4) anaMta vIrya. jIvAstikAyanI cAra paryAya (1) avyAbAdhatva (2) anavagAhanAta (3) amUrtikatAtva ane (4) agurulaghutva. dravya, kSetra, kALa, bhAva, guNathI pAMca prakAre jIvAstikAyanuM jJAna thAya che. 1) dravyathI - jIva anaMta che. 2) kSetrathI - loka pramANe che. 3) kALathI - Adi - aMta rahita che. 4) bhAvathI - arUpI -varNa - gaMdha - rasa ane sparzathI rahita che. 5) guNathI - cetanA lakSaNa che. jIvanA prakAra jIva mukhyatve be prakAranA che. saMsArI ane siddha. saMsArI jIvo karmothI sahitA saMsArAvasthAmAM hoya che ane siddhanA jIvo karmothI rahita muktAvasthAmAM hoya che. saMsArI jIvanA punaH sthAvara ane trasa ema be bheda thAya che. jeno SajIvanIkAyamAM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta samAveza thAya che. 'zrI AcArAMgasUtra'mAM prathama adhyayanamAM pAMca sthAvara jIvonI paMceMdriya jIvo sAthe tulanA karIne sthAvara jIvonA jIvatvanI siddhi karI che tema ja punarjanma dvArA jIvanI traikAlikatAnI paNa siddhi karI che. A pramANe AtmA be prakAranA kahyA che. saMsArI AtmA ane muktAtmA. 'yazva vijJAtA pavArthAnAM ricchevavaH 3payona' vijJAtA avasthA ja upayoga avasthA che. AtmAnuM A svarUpa saMsArI AtmA mATe che. muktAtmAnuM svarUpa AnAthI sarvathA bhinna che. muktAtmA anusaMcaraNathI atIta che. A ja sUtramAM 5 mAM adhyayananA chaThThA uddezAmAM muktAtmAonuM arthAt AtmAnuM zuddha svarUpa batAvyuM che. 'savve sarA NiyadvaMti, takkA jattha Na vijjai, maI tattha Na gAhiyA / oe appaidvANassa kheyaNNe / se na vIke, na sse, na vadhe, na tase, na parase, na rimaMkale, na vijhhe, na nIle, na sohi, na phAlive, na suzrlei, na zminaMdhe, na dubhinaMdhe, na titte, na vajhur, na vasANu, na saMvile, na maTTure, na vaDe, La maga, na marut, na lakura, na sIT, na kaNDe, na gine, na suvacce, na paga, na ruDe, na saMge, na tyI, na rise, na aAjJA pariNe saNNe / uvamA Na vijjai / aruvI sattA apayassa payaM Natthi / se na sake, na ve, na baMdhe, na rase, Na pagase, vreyAvaMti tti semiya' bhAvArtha - "te muktAtmAnuM svarUpa ke avasthA batAvavA mATe koI zabdo nathI, badhA svaro nivRtta (pAchA phare) thAya che, tyAM koI tarka paNa kAma Avato nathI, tyAM mati paNa kAMI ja grahaNa karI zakatI nathI, te buddhithI grAhya nathI. te sarva karmarUpI melathI rahita che. mokSa ane saMsAranA svarUpanA jANanAra che. te dIrgha nathI, hrasva nathI, goLa nathI, trikoNa nathI, catuSkoNa nathI, parimaMDaLa nathI, kALo nathI, lIlo nathI, lAla nathI, pILo nathI, sapheda nathI, sugaMdhI nathI, durgaMdhI nathI, tIkho nathI, kaDavo nathI, kasAyelo nathI, khATo nathI, mITho nathI, karkaza nathI, komaLa nathI, bhAre nathI, haLavo nathI, ThaMDo nathI, garama nathI, cIkaNo nathI, rUkSa nathI. te muktatmA zarIradhArI nathI, punarjanmadhArI nathI (ajanmA che) te karmasaMga rahita nirlepa che. te strI nathI, purUSa nathI ane napuMsaka nathI. te muktAtmA jJAna - darzanayukta che paNa tenuM jJAna karAvavA koI upamA nathI. te arUpI, amUrta astittvavALA che. te padAtIta, vacanathI agocara che. tenuM jJAna karAvavA koI pada nathI. A pramANe te siddha bhagavAnane zabda nathI, rUpa nathI, rasa nathI ane sparza nathI. A pramANe siddhonuM svarUpa che." Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 193 jenadarzanamAM Agama anusAra eka mAnyatA pramANe AtmA traNa prakAranA che. bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA. bahirAtmA AtmA zarIra ane indriyonA samUharUpa che evI mAnyatA dharAvanAra, IndriyonI pravRttimAM rAcanAra tema ja zarIra, dhana - dhAnyAdi, samRddhi, kuTuMba parivAra AdimAM tallIna rahevAvALo je che te bahirAtmA che te mithyAsvI che. aMtarAtmA : AtmA sivAyanI bAhya vastune para samajIne tene tyAgavA cAhe ke tyAge, deha ane AtmAne bhinna mAne, vrata - pratyAkhyAna svIkAre, kuTuMba - parivAranI sAthe rahevA chatAM alipta rahe e aMtarAtmA cothAthI bAramA guNasthAnavALA hoya che. paramAtmA paramAtmA be prakAranA hoya che. arihaMta ane siddha. kevaLajJAnane prApta karI sarva padArthanA dravya guNa - paryAyane jANanArA, dehadhArI hoya te arihaMta bhagavAna che ane sarvakarmathI mukta, sarvakArya siddha karanAra, svasvarUpamAM lIna ane mokSasukhamAM birAjamAna che e siddha paramAtmA che. bIjI mAnyatA pramANe bhagavatI sUtra zataka 12, u. 10 mAM batAvyA pramANe AtmA svazaktie karIne eka ja rIte eka ja svarUpI che samAna pradezI, samAna guNI che tethI nizcayanaye eka ja bheda kahevAya che paNa vyavahAra nayanI apekSA keTalAka kAraNone laIne ATha AtmA kahevAya che. 1) dravya AtmA, 2) kaSAya AtmA, 3) joga AtmA, 4) upayoga AtmA, 5) jJAna AtmA, 6) darzana AtmA, 7) cAritra AtmA, 8) vIrya AtmA. A ATha AtmA eka bIjA sAthe maLI javAthI aneka vikalpa bheda thAya che. kayA AtmA ochA vadhu che te batAve che. alpabahattvaH sarvathI thoDA cAritra AtmA, tenAthI jJAna AtmA anaMtaguNA, tenAthI kaSAya AtmA anaMtaguNA, tenAthI joga AtmA vizeSAhiyA, tenAthI vIrya AtmA vizeSAhiyA, tenAthI dravya AtmA ane upayoga AtmA tathA darzana AtmA mAMhomAMhe tulya ne tenAthI vizeSAhiyA hoya che. AtmAnA astitvanI siddhi zrI AcArAMga sUtra - ghAsIlAlajI mahA. 213 mA pRSTha para AtmAnA astittvanI siddhi batAvI che jeno sAra nIce mujaba che. (1) pratyakSa pramANathI AtmAnI siddhi a) AtmA che ke nahi, A prakAranuM saMzayAdi jJAna pota potAnA AtmAmAM svasaMvedanA pratyakSathI siddha che, te jJAna AtmAthI abhinna hovAne kAraNe AtmasvarUpa ja che. zaMkAno karanAra te acaraja ehe amApa. AtmAnI zaMkA kare AtmA pote Apa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ba) AtmAnA AzritapaNAthI ja duHkha - sukha Adi pote potAnA zarIramAM pratyakSa jANavAmAM Ave che. ka) huM karI cUkyo, huM karuM chuM, huM karIza ityAdi rUpathI je "ahaM pratyaya" thAya che te AtmAmAM ja thAya che nahi ke zarIramAM. nahitara mRta zarIramAM paNa thAta je pratyakSa siddha che. Da) smRti, jijJAsA, icchA, saMzaya vagere paNa AtmAmAM pratyakSathI siddha che. AtmAnA ja guNa che. jaDanA nathI. tethI pratyakSa pramANathI AtmatattvanuM astitva che te siddha thAya che. (2) anumAna pramANaH potAnA zarIramAM pratyakSa pramANathI AtmA pratIta thAya che te pramANe bIjAnA zarIramAM anumAna pramANathI AtmA samajavo joIe. a) bIjAnA zarIra sAtmaka (AtmAthI yukta) che. jayAM ISTa - aniSTamAM pravRtti - nivRtti jovAmAM Ave che te sAtmaka hoya che - jema potAnuM zarIra. je sAtmaka nathI temAM ISTa - aniSTanI pravRtti paNa thatI nathI. jema ke ghaTa, bIjAnA zarIramAM paNa pravRtti - nivRtti dekhAya che tethI te sAtmaka che. ba) zarIra sakartaka (kartAthI yukta) che! kema ke te AdivALuM ane niyata AkAravALuM che jema ke ghaTa je sakatRka nathI hotA te AdivALA ane niyata AkAravALA hotA nathI jema ke megha vikAra. ka) iMdriyothI jJAna prApta karanAra koIka che te AtmA che. Da) deha Adino bhoktA koI avazya che je bhogya hoya teno bhoktA paNa hoya che te AtmA che. I) deha Adino koI svAmI che. jema ke te saMghAtarUpa, mUrtimAna che. jeno koI svAmI nathI te saMghAtarUpa paNa nathI ane mUrtimAna paNa na hoya. indriyono viSaya paNa na hoya, cAkSuSa paNa na hoya jema ke AkAzapuSpa, dehAdi saMghAtarUpa che teno svAmI avazya che te AtmA che. pha) jIva ane deha alaga che kAraNa ke baMnenA paryAyavAcaka zabdo judA judA che. jIvanA paryAyavAcI zabdo - prANI, bhUta, jIva, satva Adi zabda alaga che. dehanA paryAyavAcI zabdo - zarIra, vapu, tana, kAya, gAtra Adi bhinna che mATe baMneno artha paNa alaga thavo joIe. "A jIva che tethI hanana karavA yogya nathI" A vAkya dvArA dehamAM rahelA prANInI ja hiMsAno niSedha karavAmAM Avyo che. tethI anumAna pramANathI AtmAnuM astittva siddha thAya che. AgamathI AtmAnI siddhi Apta purUSa dvArA praNita saMpUrNa Agama AtmAnuM bodhaka che. AtmatatvanA samyak darzana, jJAna ane cAritra mATe ja AgamanI pravRtti che. to paNa AgamanA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 jIvavicAra rAsa eka adhyayana keTalAka vAkya pramANarUpamAM pradarzita karyA che. 1) je jhAyAvatI' je AtmavAdI che - "zrI AcArAMga sUtra" adhya. 1, 5 muM sUtra. 2) "7i gAyA, jhatyi nIvA, ne gAyA 'zrI ThANAMga sUtra' pahelo uddezo. 3) 'kaivihA NaM bhaMte ! davvA paNNatA ? goyamA ! duvihA paNNatA taM jahA jIvadavvA ya ajIvadabvAya' zrI anuyogadvAra sUtra' sUtra 141 ityAdi aneka Agama vAkya samajI levA. joIe. carama tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmIe emanA prathama gaNadhara gautama svAmInI jIva saMbaMdhI zaMkAnuM samAdhAna karavA pratyakSa, anumAna ane Agama pramANathI Atmasiddhi karI che enuM suMdara nirUpaNa "zrI vizeSAvazyaka bhASya' - bhAga 2 pR. 1 thI 11 mAM thayuM che. "zrI rAyakhazrIya sUtra'mAM jIva ane zarIra bhinna che enI suMdara siddhi karI che. AtmAnuM dravyatva nirUpaNa guNa ane paryAyathI yukta hoya tene dravya kahevAya. AtmA cetanA Adi anaMtaguNothI yukta che ane jJAnopayoga tathA darzanApayoga Adi anaMta paryAyavALo paNa che. Atmadravya nitya che. tenA cetanAdi guNa paNa nitya che. paraMtu cetanAjanya upayoga paryAya anitya che. paNa upayoga paryAyano pravAha trikAlavartI hovAthI nitya che. AtmAmAM astitva, vastutva, pradezatva, jJayatva, prameyatva, agurulaghutva Adi sAdhAraNa guNo che je bIjA dravyomAM paNa jovA maLe che. jayAre caitanya, sukha, vIrya, upayoga Adi asAdhAraNa guNo che je mAtra AtmAmAM ja jovA maLe che. Ama samagratayA jaina darzanamAM sarvajJa prarUpita sUtramAM tattvamImAMsAnuM sacoTa nirUpaNa thayuM che. jemAM astitvanI dRSTithI Sa dravyonuM ane pAramArthika dRSTithI nava tattvonuM vivaraNa thayuM che je jAgatika (jagatane lagatuM) ane Atmika (AtmAne lagatuM) nA nAme oLakhAya che. vizvavyavasthA mATe SaTvavyanuM jJAna jarUrI che to tattvapratipAdana mATe navatattvanuM jJAna jarUrI che. Sadravya aMtargata jIvanI nizcaya naya ane vyavahAra nathI samajaNa ApI che. tyAra pachI jIvanA svarUpanI sapramANa chaNAvaTa karI che. saMsArI AtmA ane mukta AtmA e be prakAranA AtmA tema ja traNa prakAra ane ATha prakAranA AtmAnuM vivecana karyuM che. AtmAnA astittvanI siddhi darzAvIne AtmAnuM dravyanirUpaNa karyuM che. A badhAmAMthI e nicoDa nIkaLe che ke jenA mArge AtmA - asaMkhyAta pradezI, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta akhaMDa, nitya, pariNAmI, akRtrima, avinAzI, deha parimANI, amUrta, arUpI, niraMjana, nirAkAra, svataMtra, cetanyalakSaNa, upayoga lakSaNavAna, sukha duHkhano jANa, sukhaduHkhano vedaka, avibhAjya ajara - amara, niravayava, abhotika che. cAvaka darzana bhAratIya darzananuM lakSya AtmAnI oLakha, Atmika vikAsa ane mokSa prApti che. e darzananA mukhyatve be vibhAga paDe che Astika ane nAstika. AtmA ke jIvanA astitva ane nAstitvano abhyapagama hajAro varSathI cAlI rahyo che. bhAratIya darzanomAM zramaNa ane brAhmaNa baMne paraMparAnA aneka AcAryo - AtmAne padgalika mAnI rahyA che. AtmAnA astittvane nakAravAmAM sauthI vadhAre prasiddhi cArvAka darzanane maLI che. cArvAka = carva = jamavuM. tenA parathI khAo, pIo ane moja karo evI. vicArasaraNIvALA cArvAka kahevAya che. yAvajjIvessukhaM jIveta, RNaM kRtvA dhRtaM piibet| mImUtarA sekasya, punarAgamana yurataH ||dA cArvAka sUtra - 6 pR. 7 arthAt - jyAM sudhI jIvo tyAM sudhI sukhethI jIvo eTale eza ArAmamAM rahIne bane eTalI mojamajA karI lo. jo mojamajA karavAnA tamArI pAse pUratA paisA na hoya to koI snehI saMbaMdhI pAsethI uchInA lo paNa ghI pIvAnuM eTale mAlamalIdA jhApaTavAnuM cAlu rAkho. A deha baLIne bhasmIbhUta thaI gayA pachI pharI utpanna thavAno nathI. bRhaspatinA ziSya cArvAka dvArA A mata pracArita thavAne kAraNe cArvAka ke brAhaspataya nAme oLakhAya che. puNya pApAdika parokSa vAtonuM carvaNa karI javAvALA, nirvicArI lokonI jema AcaraNa karavAne kAraNe lokAyata ke lokAyatika nAma paNa prasiddha che. paMcamahAbhUtavAda - emanA mate paMcabhUta sivAya AtmA AdinuM koI astitva nathI. paMcamahAbhUta sarvaloka vyApI che tethI te paMcamahAbhUta kahevAya che. pAMcamahAbhUta koI kartA dvArA nirmita nathI ene kAryamAM pravRtta karAvavAvALo bIjo koI padArtha nathI mATe svataMtra che jyAre pAMca bhUto maLe che tyAre temAM jJAnasvarUpa caitanya utpanna thAya che. caitanya - zati paMcamahAbhUtathI bhinna nathI. jevI rIte pANImAM parapoTA utpanna thaIne vilIna thAya che ema AtmA paNa paMcabhUtamAMthI utpanna thaIne emAM ja vilInA thaI jAya che. zarIrathI bhinna koI AtmAnuM astitva ja nathI, eTale paraloka punarjanma ane mokSano prazna ja nathI ubhavato. jo ke vartamAnamAM cArvAkanA je siddhAnta sUtro maLe che emAM cAra bhUtono ja ullekha che. AkAzano ullekha nathI. kAraNa ke pratyakSane ja pramANa mAnavAvALA cArvAka AkAzane mAnI paNa kevI rIte zake? darzanayugIna sAhityamAM cArvAka saMmatA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 197 cAra bhUtono ja ullekha maLe che. Agama yugamAM paMcamahAbhUtavAdI hatA. temAMnA eka zrI pukulakAtyAyana paMcabhUtono svIkAra karatA hatA ane AtmAne nahotA mAnatA. teo potAnI mAnyatAne traNa prakAre puSTa kare che. 1) zarIra hoya to ja cetanAno udaya thAya che. ane zarIra nAza pAmavAthI te nAza pAme che mATe caitanya zarIranuM siddha thAya che AtmAnuM nahi. 2) huM skULa chuM, huM kRza chuM, huM duHkhI chuM, prasanna chuM, A badhA anubhavo zarIragata ja che mATe A badhAno saMbaMdha cetanya sAthe zarIramAM ja niSpanna che. 3) cetanyano bhautika padArthanI sAthe saMbaMdha satyapratIta thAya che. caitanyaviziSTa yaH puruSa:" A bRhaspatinuM sUtra che. jema madirAmAM mAdaka zakti utpanna thAya che tema bhUtamAM cetanya zakti utpanna thAya che. tanI tarIra' vAda - keTalAkanI mAnyatA pramANe zarIranI sattA sudhI ja jIvanI sattA che. zarIrano nAza thatA ja AtmAno paNa nAza thaI jAya che. emanA mate paMcamahAbhUtathI caitanyanuM nirmANa thAya che. tema ja jeTalA zarIra che te pratyekamAM eka akhaMDa AtmA che. eTale koIka ajJAnI che to koIka paMDita che. je zarIra che te ja AtmAo che. te AtmAo paralokamAM nathI jatA. emano punarjanma nathI thato. puNya pApa nathI. A lokathI bhinna bIjo loka nathI. zarIrano vinAza thavA para AtmAno paNa vinAza thaI jAya che. jo ke paMcamahAbhUtavAdI zarIrane ja AtmA kahe che paratuM emanA matamAM paMcabhUta ja zarIrarUpe pariNata thaIne doDavuM, bolavuM Adi kriyAo kare che. jyAre tajIvA tArIravAdI zarIrathI caitanya zaktinI utpatti ke abhivyakti mAne che. e ja baMne. vAdamAM pharaka che. talanA 1) cArvAka darzana nAstikavAdI che AtmA nAmanA koI svataMtra tattva - dravya ke padArthane mAnatuM nathI jyAre jaina darzana AstikavAdI che. AtmAne eka svataMtra tattva - dravya tarIke mAne che. 2) cArvAka paMcabhUtothI cetanyazakti pragaTa thAya che ema mAne che. enA nAza thavAthI nAza pAme che ema mAne che. jenadarzana AtmAne akRtrima - avinAzI mAne che. AtmA alaga dravya che. paMcamahAbhUta (pudgala) alaga dravya che. paMcabhUtono guNa cetanya nathI anya guNavALA padArthonA saMyogothI anya guNavALA padArthonI. utpatti na thaI zake. jema retIne pIlavAthI tela na nIkaLe. tema paMcabhUtathI cetanya na upaje. 3) cArvAka zarIra ane AtmAne eka mAne che. jenadarzana baMnene bhinna mAne che. emanA mate AtmA cetana che. zarIra jaDa che. eka Indriya dvArA jANelI vAta bIjI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta iMdriya nathI jANI zakatI to pachI meM sAMbhaLyuM, meM joyuM A prakAranuM saMkalana jJAna jene thAya che te jJAtA ja cetana AtmA che. acetana zarIrane jJAna na thAya mATe zarIra ane AtmA bhinna che. Ama cArvAka nAstika darzana che jyAre jainadarzana Astika che. te punarjanma, puNya, pApa, svarga, naraka, mokSa vagerene mAne che. cArvAkano AtmA nAzavaMta che mATe A badhu na saMbhave. bauddha darzana jaina dharmanA prarUpaka mahAvIra svAmI ane bauddha darzananA prarUpaka gautama buddha samakAlIna hatA. baMnenA darzanamAM keTalIka sAmyatA hovA chatAM keTalIka asamAnatAo paNa rahelI che. bauddha darzananuM mukhya lakSaNa kSaNikavAda tema ja zUnyavAda che. temAM AtmAnA astitvane vastusatya nahi paNa kAlpanika saMjJA mAtra kahevAya che. tethI te anAtmavAdI che. kSaNe kSaNe naSTa ane utpanna thavAvALA vijJAna (cetanA) ane rUpa (bhautika tattva kAyA) no saMghAta saMsAra yAtrA pUrato che. enAthI para koI nitya AtmA nathI. pAMca skaMdho rUpa, vedanA, vijJAna, saMjJA ane saMskAra kSaNayogI (kSaNika) che. tathA cAra dhAtu pRthvI, pANI, agni, vAyu A cAra dhAtuothI zarIra bane che. zUnyavAda : buddha anAtmavAdI che. vidyamAna pAramArthika sattA (AtmA) avarNanIya hovAthI temaNe tene zUnya kahyo che. AtmAnAM viSayamAM spaSTatA karavAne badale teo mauna dhAraNa kare che. kAraNa ke teo kahe che ke '"jo huM kahuM ke AtmA che to loko zAzvatavAdI banI jAta, ane jo ema kahuM ke AtmA nathI to loko ucchedavAdI thaI jAta eTale e baMnenuM nirAkaraNa karavA mATe huM mauna rahuM chuM.'' emanA mate saMsAra zUnyamaya che. svapna jagatanI jema jJAna, jJAtA, jJeya badhuM asatya che. buddhe AtmA zuM che ? kyAMthI Avyo? ane kyAM jaze? A praznone avyAkRta kahIne duHkha ane duHkhanirodha A be tattvono ja mukhyatAthI upadeza Apyo che. buddhe kahyuM che ke tIrathI ghavAyelA purUSanA jakhamane bharavAnI vAta vicAravI joIe. tIra kyAMthI AvyuM ? koNe mAryuM ? Adi prazno karavA vyartha che. buddha anAtmavAdI hovA chatAM paNa karma punarjanma ane mokSano svIkAra kare che. kSaNikavAda : buddhanA mate badhI vastuo parivartanazIla ane nAzavaMta che. koI paNa vastu kAraNathI utpanna thAya che. eTalA mATe kAraNanA nAza thavAthI e vastuno nAza thAya che. jenI Adi che teno aMta che. jeno saMyoga che teno viyoga che, janma che tyAM maraNa che. buddhanA anuyAyIoe A anityavAdane kSaNikavAdanuM rUpa Apela che kAraNa ke teo mAne che ke koI paNa vastunI avasthA eka kSaNa mATe ja hoya che Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 199 bIjI kSaNe e nAza pAme che. ane tarata ja bIjI avasthA utpanna thaI jAya che tene saMtAna paraMparA kahe che. Ama boddha darzanamAM jIvAtmA kSaNika hovAthI anitya che ane vijJAnanA pravAharUpa che. jIva cetanAnI judI judI avasthAo che. (1) cittanuM astittva nathI. te rUpa, vijJAna, vedanA, saMjJA ane saMskAra e pAMca skaMdhono banelo che. AtmA amuka bhautika ane sUkSma avayavonA saMghAtane oLakhavAnuM nAma mAtra che. mAnasika anubhava tathA vibhinna pravRttiono svIkAra karavA chatAM AtmAne enA saMghAtA (samUha) thI bhinna padArtha nathI mAnatA. AtmA pratyakSa gocara mAnasa pravRttiono puMja mAtra che. AtmA nAma phakta vyavahAra mATe ApavAmAM AvyuM che. vAstavamAM AtmAnI sattA che ja nahi. bauddha darzanamAM AtmA vize aspaSTa ane virodhAbhASI maMtavyo dekhAya che. dA.ta. AtmA che paNa anAtmavAdI che. kSaNikavAdI chatAM punarjanmamAM mAne che. AtmA caitanyamaya nathI paNa cetanAnI judI judI avasthAo che. paMca skaMdhonA saMghAtanuM nAma AtmA athavA cAra dhAtuthI zarIra bane che. bauddha darzana ane jainadarzananA AtmatatvanI talanA 1) jenadarzanamAM AtmA nitya, zAzvata, avinAzI, zarIramAtra vyApaka, akRtrima, asaMkhyAta pradezI, akhaMDa mAnyo che. jayAre bauddha darzanamAM AtmAnA astitvane vastusatya nahIM paNa kAlpanika saMjJA (nAma) mAtra kahe che. emano AtmA anitya, kSaNika vijJAnanA pravAharUpa mAnyo che. 2) jenadarzanamAM AtmA zAzvata hovAne kAraNe eka paryAyamAMthI bIjI paryAyamAM jAya che arthAt punarjanma che. bauddha darzanamAM AtmA ja nathI mATe eka paryAyamAMthI bIjI paryAyomAM javAno savAla ja nathI uThato chatAM punarjanmane mAne che. 3) mokSano svIkAra baMne darzanamAM che. jenadarzana mokSamAM AtmAnuM astittva karmarahita yathAtathya mAne che. tene nirvANa kahe che. saMsArI jIvanano aMta mAne che. jayAre bauddha darzana AtmAno nAza/uccheda mAne che. mokSane nirvANa mAne che. nirvANanI prApti jIvanakALamAM paNa thaI zake che. eTale jIvanano aMta nahi paNa duHkhano aMta ane AMtarika zatruo para pUrNa vijaya. nirvANaprApta vyaktinI avasthA varNanAtIta che. 4) baMne darzana karmavAdamAM mAne che. manuSyanuM vartamAna jIvana pUrvavartI jIvananA karmanuM phaLa che ane vartamAna jIvananA maraNathI bhaviSyanA jIvananI utpatti thAya che. paraMtu pharaka eTalo che jenadarzanamAM karmabaMdha aneka bhavono hoya che. jayAre bauddha darzanA pUrvavartI kSaNanI avasthAnuM pariNAma che. (saMtAna paraMparA) mAne che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 5) jenadarzanamAM jIva ajIva baMne dravyo nitya ane tenI paryAyo anitya che jyAre buddhanA mate saMsAranI samasta vastuo anitya, parivartanazIla ane nAzavaMta che. Ama baMne darzanamAM samAnatA karatAM asamAnatA vizeSa che. sAMkhya darzana sAMkhya darzanamAM mULabhUta be tattvo che. prakRti ane purUSa. prakRti pariNAmI nitya che, purUSa kUTastha nitya che. prakRti jaDa che, purUSa cetana che. prakRti parArthe che, purUSa parArthe nathI. prakRti triguNAtmaka che, purUSa guNAtIta che. prakRti sRSTinuM mULa kAraNa che, purUSa koInuM kAraNa paNa nathI ke kArya paNa nathI. sAMkhya darzanamAM purUSane ja AtmAnA svarUpamAM svIkAra karyo che. purUSa - AtmA prakRti Adi covIsa tattvothI bhinna che. AtmA viSaya sukha Adine tathA enA kAraNarUpa puNyAdi karmone nathI karato eTale te akartA che. AtmAmAM eka taNakhalAne paNa vALavAnuM sAmarthya nathI. kartA prakRti che. pravRtti karavI prakRtino ja svabhAva che. purUSa sattvAdi guNothI sarvathA rahita che. sattvAdi prakRtinA dharma che e AtmAnA dharma nathI thaI zakatA. AtmA bhoktA che - bhogavavAvALo che. te anubhava kare che te viSayono sAkSAt bhoga nathI karato paraMtu prakRtinA vikArarUpa buddhi darpaNamAM pratibiMbita sukha - duHkhAdinI chAyA atyaMta nirmala purUSamAM paDe che. purUSanA svaccha svarUpamAM buddhipratibibita sukha dukhAdi chAyA paDavI purUSano bhoga che. A bhogane kAraNe purUSa bhoktA kahevAya che. purUSanuM svarUpa cetanya yukta che jJAnayukta nahi. jJAna buddhino dharma che. sukhaduHkha Adi viSaya IMdriyo dvArA buddhi sudhI Ave che. buddhi ubhayataH pAradarzI darpaNa jevI che. emAM je rIte eka tarapha sukhaduHkhAdi viSaya iMdriyonuM pratibiMba paDe che e ja rIte bIjI tarapha purUSanA cetanyanuM paNa pratibiMba paDe che. buddhimAM caitanya ane viSayanuM eka sAthe pratibiMba paDavAthI purUSa potAne huM jJAtA chuM, huM bhoktA chuM Adi mAnavA lAge che. saMkSepamAM kahI zakAya ke 'amUrtazcetano bhogI nityaH srvgto'kriyH| akartA nirguNaH sUkSma AtmA kapiladarzane / ' kapila darzana = sAMkhya darzanamAM AtmA amUrta che, cetana che, bhoktA che, nitya che sarvagata che, niSkriya che, akartA che, nirguNa che ane sUkSma che. sAMkhya darzanamAM AtmA amUrta, phUTastha nitya ane sarvavyApI che tethI te kriyA zUnya che. 'sAMkhyakArikAmAM purUSa (AtmA)nA pAMca dharma batAvyA che - sAkSitva, kevalya, mAdhyacya, dRSTata ane akartutva. (e sivAyanA je dharma che te prakRtinA che.) kartutva dharma prakRtino che. kartA prakRti che ane bhoktA AtmA che. akartA AtmA madrApratibiMba nyAye eTale ke jema koI darpaNamAM pratibiMbita Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 201 mUrti potAnI sthiti mATe prayatna nathI karatI te anAyAse ja citramAM sthita rahe che. e ja rIte prakRti darpaNamAM pratibiMbita AtmA anAyAsa ja sthita rahe che. evI sthitimAM prakRtigata vikAra purUSamAM pratibhAsita thAya che. A mudrA pratibiMbodayA nyAya thI AtmA sthita kriyAno svayaM kartA na hovAne kAraNe akartA jevo che. japAsphaTika nyAya - sphaTikanI pAse lAla raMganuM japApuSpa rAkhavAthI e lAla raMganuM pratIta thAya che e japAsphaTika nyAyamAM AtmAnI bhogakriyA mAnavAmAM Ave che. gujarAtI vizvakozamAM sAMkhya matamAM mokSanuM svarUpa batAvatA kahyuM che ke "mokSamAM kevaLa purUSa che tyAM purUSa cittayukta hoto nathI tethI mokSamAM jema purUSane duHkha nathI tema sukha paNa nathI. vaLI purUSanA darzanano viSaya cittavRtti paNa mokSamAM na hovAthI purUSane kAMI paNa darzana mokSamAM thatuM nathI." jenadarzana ane sAMkhya darzananI tulanA (samAnatA - viSamatA) 1) jenadarzana AtmAne anAdi nidhana cetanarUpamAM svIkAra kare che. sAMkhya darzanamAM paNa purUSane A rUpamAM svIkAryo che. 2) jenadarzana zarIrathI AtmAne bhinna mAnIne anaMta jIvonuM astitva svIkAra kare che. e ja vAta sAMkhyayoga paraMparA paNa mAne che. (3) jena paraMparA AtmAne deha parimANa mAnIne saMkoca - vistArazIla ane dravya dRSTithI pariNAmI nitya mAne che. sAMkhyayoga paraMparA cetana tattvane kUTastha nitya tema ja vyApaka mAne che. te cetanamAM koI saMkoca - vistAra ke pariNamana svIkAra nathI karatI. 4) jena paraMparA aneka guNo ke zaktiomAMthI je jJAna, vIrya, zraddhA jevI zaktione jIvamAM sahaja mAne che e zaktione sAMkhyayoga paraMparA cetanamAM na mAnatA sUkSma zarIrarUpa buddhitattvamAM mAne che. 5) jena paraMparAmAM jIva mAtranI sahaja yogyatA samAna hovA chatAM paNa purUSArtha ane nimittanA baLAbaLa anusAra vikAsa mAnavAmAM Ave che. evI ja rIte sAMkhyayoga paraMparAmAM buddhi tattvane laIne A badhuM ghaTAvavAmAM Ave che. jo ke buddhitattva badhA jIvomAM che to paNa enA vikAsa, viveka, purUSArtha ane anya nimittonA baLAbaLA para avalaMbita che. Ama baMnemAM samAnatA tema ja viSamatAo che. vedAMta darzana | vedAMtamAM AtmAnuM svarUpa. veMdAta darzanamAM AtmA ane jIva be alaga alaga tattva che. AtmA eka che jIva aneka che. AtmA eTale brahma. jIvane tenA aMzarUpe bhinna mAnavAmAM Ave che. brahma caitanya svarUpa che. "brahma satya jagat mithyA.' A emanuM sUtra che. AtmA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta caitanyayukta che. je traNe kALamAM hoya che. AtmA kartA nathI temaja bhoktA paNa nathI arthAt AtmA koI kriyA karato nathI eka AtmA brahmAMDamAtramAM vyapIne rahyo che ane tenA aneka aMzo che je jIvarUpe oLakhAya che. paraMtu asAdhAraNa tarkapaTutA dharAvatA zaMkarAcAryanA mate jIva ane brahma be nathI arthAt eka ja che. A temano advaitavAda che. temAM prakRtine mULa kAraNa na mAnatAM brahmane mAnela che. zaMkarAcAryanA gurUnA gurU gauDapAda AcAryanA mata pramANe AtmAnI cAra avasthAo che. AtmA nitya padArtha che. vividha bhAvonI kalpanA thaIne prapaMcono je udaya thAya che tenuM mULa kAraNa mAyA che. paNa AtmAmAM sukhaduHkhanI bhAvanA karavI asaMgata che kAraNa ke AtmA svataH asaMgata che. eka ja Indra mAyAnA prabhAvathI aneka svarUpo pragaTa kare che. brahmanI mAyA ja prakRti che. ane e mAyAvI zaktithI ja mAyika jagatanI racanA kare che. A lIlAne ajJAnI mANaso satya mAne che paraMtu jJAnI mANaso mithyA mAne che. AvirbhAva ane tirobhAva brahmanI zakti che. jagata ane jIvanI utpattimAM sad aMzathI jagata utpanna thayuM che. temAM cit ane AnaMda aMzano tirobhAva thayo che. jyAre jIvano prAdurbhAva thAya tyAre sat, cit ane AnaMdanA aMzano AvirbhAva thAya ane brahmAnA guNo (yaza, zrI, dhairya Adi)no tirobhAva thAya. vedAMta darzane Izvarane ja nimitta kAraNa ane tene ja upAdAna kAraNa mAnIne tene svataMtra mAnyo che. brahma aNuthI aNu ane moTAthI moTo che. te nirAkAra che tethI nirguNa che chatAM icchAthI judA judA aneka AkArone grahaNa kare che ane te sarva dharmone dhAraNa karanAra paNa che mATe saguNa paNa che. emanA graMtha 'upaniSada' anusAra AtmA eka ja che upAdhivaza tenA jIva ane Izvara evA be bheda paDe che. jIva karmano bhoktA ane vividha yonimAM janmanAra che. kamalapatra para rahelA jalabiMdunI jema te paMcabhUtAtmaka zarIramAM rahe che. sthUla, sUkSma ane kAraNa ema tenA traNa zarIro che. te jAgRta, svapna ane suSupti ema traNa avasthAo anubhave che. turiya cothI avasthAmAM te mukta thAya che. AtmA zarIrathI vilakSaNa, manathI bhinna, vibhu - vyApaka ane apariNAmI che. te vANI dvArA agamya che. enuM vistRta svarUpa neti - neti dvArA batAvAyuM che. te sthULa nathI, aNu nathI, kSudra nathI, vizALa nathI, arUNa nathI, dravya nathI, chAyA nathI, tamaH nathI, teja nathI, vAyu nathI, AkAza nathI, saMga nathI, rasa nathI, gaMdha nathI, netra nathI, karNa nathI, mukha nathI, vANI nathI, mana nathI, prANa nathI, aMdara nathI, bahAra nathI. A temano netivAda che ene ajJeyavAda paNa kahe che. je jJeya (jaNAto) nathI te ajJeya che. upaniSadanA prasiddha sUtra 'bRhadAraNyaka'mAM brahmanI jema AtmAnuM svarUpa paNa netivAdanI bhASAmAM batAvyuM che. 'na ti' 'na ti' Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 203 AtmA A paNa nathI, AtmA te paNa nathI. arthAta Azo neti neti' ahIM dazyavAdano niSedha karIne adazyavAdane prasthApita karyo che. vedAnta saMmata AtmavicAra sAthe jainadarzananA AtmatatvanI talanA 1) vedAMta darzanamAM AtmA je brahma kahevAya che e jIvathI bhinna manAya che. jayAre jenadarzanamAM jIva ane AtmAmAM koI bheda mAnavAmAM Avato nathI. baMne zabda eka ja sattA sUcaka che. 2) baMne darzanamAM AtmA caitanya svarUpa che. AtmAnuM caitanya jAgRta, svapna ane suSupta avasthAmAM paNa mojuda rahe che. nyAya -vaizeSikonI jema AtmAno AgaMtuka guNa na mAnatA ane svabhAva mAne che. 3) vedAnta darzanamAM AtmAne sata, cita, AnaMda ane jJAnAtmaka svarUpa batAvyo che. jenadarzanamAM sata, cit ane AnaMdanI sAthe sAthe anaMta darzana ane vIrya svarUpa paNa batAvyuM che. 4) vedAMta vAstavika kartA ane bhoktA na mAnatA upAdhione kAraNe kartA, bhoktA. mAne che. jyAre jainadarzana AtmAne yathArtharUpathI nyAya - vaizeSika ane mImAMsakanI jema (AtmAne) kartA, bhoktA mAne che. 5) vedAMta AtmAne eka ane jIvane aneka mAne che. jyAre jenadarzanamAM AtmA aneka che. 6) advaita vedAMtamAM AtmA niSkriya che. jenadarzanamAM AtmA sakriya che. 7) advaita vedAMtamAM AtmA niravayavI ne vyApaka che. jenadarzanamAM sAvayavI ane avyApaka che. 8) vedAMtamAM vizuddhajJAnathI AtmA mokSa avasthAne prApta kare che. jyAre jainadarzanamAM samyam darzana, samyaga jJAna ane samyak cAritra dvArA AtmA mokSane prApta kare che. 9) vedAMta darzanamAM AtmAnuM svarUpa netivAdathI batAvyuM che. tene anneya kahyo che. jenadarzanamAM muktAtmAnuM svarUpa "zrI AcArAMga sUtramAM A pramANenuM che. 'panA kinnara AtmAne koI upamAthI samajAvI na zakAya. tema ja te dIrgha nathI, lAMbo nathI, hRsva nathI, TUMko nathI, te varNAtIta, gaMdhAtIta, rasAtIta, sparzAtIta che. te kALo nathI, nIlo nathI arthAt tene koI paNa varNa, gaMdha, rasa, sparza nathI ene AcArAMgano 'tivAda ke ajJeyavAda kahI zakAya. 'bapI pa na0i AtmA apada che. eTale enA mATe koI pada nathI. Ama baMne darzanamAM samAnatA tema ja asamAnatA rahelI che. nyAya - vaizeSika darzana nyAya darzananA mULa graMtha "nyAya sUtramAM tenA racayitA maharSi gautama dvArA bAra prameyonI carcA karavAmAM AvI che. temAM AtmAno eka prameyarUpamAM svIkAra karavAmAM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta Avyo che. AtmA vizeSa avasthAmAM heya (chAMDavA yogya) hoya che tathA upAdeya. (grahaNa karavA yogya) paNa hoya che. jyAre AtmA sukhaduHkha Adino bhoktA hoya che tyAre te heya che ane jyAre sukhaduHkhanA bhogothI rahita thaIne nirupAdhi thaI jAya che tyAre te upAdeya che. AtmA icchA, dveSa, prayatna, sukha - dukha tathA jJAnAdi guNono Azraya che. caitanyatva, kartRtva, sarvagatatva Adi dharmothI AtmAnI pratIti thAya che. nyAya - vaizeSika darzana anusAra AtmA phUTastha nitya che. temaNe cittano svIkAra nathI karyo paNa cittanA jJAna sukhaduHkha Adi dharmo to temaNe svIkAryA che. A dharmone temaNe vizeSa guNa gayA che. A guNo parivartanazIla ke kSaNika hoI zake. AtmAnI kUTastha nityatAnI hAni na thAya eTalA khAtara temaNe dravya ane guNone atyaMta bhinna mAnyA ane guNone dravyamAM samavAya saMbaMdhathI rahetA kapyA. AtmAno mokSa thatAM A badhA guNo vilaya pAme che. nyAya darzanamAM jJAnanuM adhiSThAna AtmA che. AtmAmAM pratyakSa jJAna utpanna karavA mATe traNa saMbaMdhonI AvazyakatA che. AtmAno saMyoga manathI, manano IndriyathI ane Indriyono viSayanI sAthe saMyoga hovo jarUrI che. zarIra, Indriya ane manathI AtmA bhinna che. kAraNa ke zarIra jaDa che. Indriyo kalpanA, smRti, vicAra Adi mAnasika vyApArothI rahita che. mana aNu che eTale apratyakSa che ane jIvAtmAne sukhaduHkha Adi pratyakSa karAvanAra sAdhana che. cetanya AtmAno Akasmika guNa che je zarIrane lIdhe utpanna thAya che. mukta dazAmAM AtmA potAnA vizuddha svarUpamAM rahIne samagra guNothI rahita che. tethI sukhaduHkha ane caitanyano paNa tyAM sarvathA abhAva che. AtmAnI mukti mATe spaSTatayA IzvaranI kRpA mAne che. jIvonA karma anusAra Izvara jagatanI sRSTi ane jIvonA sukhaduHkhanuM vidhAna kare che. IzvaranI anukaMpA vinA koIpaNa vyakti na to padArthanuM jJAna prApta karI zake ane na to apavarga (mokSa) nI prApti karI zake. izvara jagatano Adi sarjaka (kartA) che, pAlaka ane saMhAraka che. sarvajJA che. saMsAranA jIvono dharma vyavasthApaka, karmano phaLadAtA ane sukhaduHkhano nirNAyaka che. vaizeSika darzananA pravartaka maharSi kaNAde vazeSika sUtra' nAmanA graMthamAM padArthanI. dravya tarIke oLakhANa ApI che. temaNe jagatanI vastuone padArtha tarIke oLakhAvI che. abhidheya vastu te padArtha. te jJAnano viSaya che. padArtha cha che. dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa tathA samavAya. sAmAnyanI sattA vyaktiomAM abhinna che. vizeSathI eka paramANu bIjA paramANuthI athavA eka AtmA bIjA AtmAthI bhinna che. vizeSa paNa nitya padArtha che. jIvAtmA nitya che. pralayamAM kevaLa zarIrano ja nAza thAya che. AtmA nitya ane sarvavyApI dravya che. AtmA be prakAranA che. jIvAtmA ane paramAtmA, paramAtmA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 205 eTale Izvara. jIvAtmA aneka che. AtmAno sAkSAtkAra eTale vastunA yathArtha svarUpanuM jJAna thavuM. ane sAkSAtkArathI jIva bhava baMdhanathI mukta thaI jAya che. A uparathI kahI zakAya ke nyAya - vaizeSika darzana jJAnavAdI che. saMkSepataH emanA darzanamAM AtmA nitya, amUrta tathA vyApaka hovA chatAM aneka che, ane IzvarakRpAthI eno mokSa thaI zake che. tulanA 1) jenadarzanamAM jJAnane AtmAnuM svarUpa mAnyuM che. nyAya vaizeSika jJAnane AgaMtuka guNa mAne che vAstavika nahIM. 2) jenadarzana mola avasthAmAM paNa AtmAne caitanya svarUpa mAne che jyAre nyAya vezeSika mola avasthAmAM AtmAne jaDarUpa mAne che. 3) jena dArzanika AtmAne nitya pariNAmI mAne che paraMtu nyAya vaizeSika AtmAne apariNAmI mAne che. 4) jena dArzanika dravyanI apekSAthI AtmAne nitya ane paryAyanI apekSAthI AtmAne anitya mAne che. nyAya - vaizeSika AtmAne phUTastha nitya mAne che. pa) jenadarzanamAM AtmAne deha parimANa mAnyo che ane nyAya - vezeSikamAM AtmAne vyApaka mAnavAmAM Avyo che. 6) jenadarzana AtmAnA guNone AtmAthI abhinna mAne che. nyAya - vaizeSika AtmAnA guNone AtmAthI bhinna mAne che. Ama banne darzanamAM samAnatA tema ja viSamatA rahelI che. | mukhya bhAratIya darzanonuM AtmA saMbaMdhI saMkSipta vivaraNa. jaina mate AtmA pariNAmI nitya, zAzvata, akhaMDa, avinAzI, akRtrima, asaMkhyAta pradezI, anaMta, svataMtra, nija karmano kartA - bhoktA, mokSa prApta karI zakanAra che. zarIramAtra vyApaka che. cArvAkane mate AtmA jevo koI svataMtra padArtha nathI zarIramAM ja cetanya uptanna thAya che ane zarIrano nAza thatAM naSTa pAme che. caitanya viziyukta zarIra ja AtmA che. baMdha mokSa nathI. bauddha darzanamAM: AtmA anitya che. AtmA trikALa ane vastu svarUpa nathI paNa kSaNika che. vijJAna mAtra saMtatinA pravAharUpa che. anAtmavAdI che. tethI AtmAnI spaSTa vicAraNA maLI zakatI nathI. deha muktatA nahi paNa duHkha muktatAne mokSa mAne che. sAMkhya darzanamAM H AtmA phUTastha nitya, zAzvata, akhaMDa, avinAzI, akRtrima, asaMkhya, svataMtra che. AtmAne purUSanI saMjJA ApI che. purUSa karmano kartA nathI paNa bhoktA che. zarIramAtra vyApaka che tema ja mokSa prApta kare che. vedAMta darzanamAM AtmA phUTastha nitya, zAzvata, eka ja akhaMDa AtmA mAne che ane Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta badhA jIvo enA aMzo che. karmanuM kartA - bhoktApaNuM IzvarakRta mAne che. mokSa mATenI mAnyatA pramANe - jIva to svabhAvathI mukta ja che mukti to prApya ke utpAdya nathI. brahmanI AnaMdamaya anubhUti e ja mokSa che. nyAya vaizeSikaH AtmA phUTastha nitya, zAzvata, sarvavyApaka asaMkhya AtmAo citmAtra svarUpa che. karmanuM kartutva bhoknatva Izvaradatta che. caitanya rahita guNavihinA jaDavat dazAne mokSa kahe che. je dhyAna AdithI prApta thAya che. niSkarSa - bhAratIya darzanamAM darzana tathA dharmanAM tattvajJAnane khUba ja suMdara rIte vaNI levAyA che. bhAratIya darzananuM svarUpa AdhyAtmika che. emAM tattvajJAnanI samIkSA tArkika rIte paNa karavAmAM AvI che. jo ke emAM buddhi karatAM zraddhA para vadhAre mahatva ApavAmAM AvyuM che. jIva, jagata ane Izvara jevA mahatvapUrNa, adazya - agocara viSayo para paNa potAnA svataMtra vicAro darzAvavAmAM AvyA che. emAM mukhya lakSya jIva (AtmA)nI oLakha, Atmika vikAsa ane mokSa para ApavAmAM AvyuM che. AtmA sat che. e sat dravya AtmAnuM svarUpa vividha pAsAothI vyakta karyuM che. jema ke AtmA nitya, anitya, zAzvata akhaMDa, AMzika, avinAzI, vinAzI, kRtrima, akRtrima, eka, asaMkhya, anaMta, sarvavyApI, zarIramAtra vyApaka, asaMkhyAta pradezI, avibhAjya, caitancayukta, jJAnAdi guNothI yukta, nija karmano kartA ke akartA, nija karmano bhoktA ke abhoktA, svataMtra, parataMtra, mokSa prApta karI zakanAra, potAnA zuddha svarUpane pragaTa karI zakanAra vagere. A badhA pAsAomAM potapotAnA tarka paNa batAvyA che. A badhA tarkamAM jenadarzananA AtmA saMbaMdhI tarkomAM tArkikatAnI sazaktatA che jema ke AtmAne mAtra nitya mAnavAthI zuM samasyA thaI zake enuM samAdhAna kaI rIte karavuM? vagere kAraNa sahita darzAvyuM che. nitya mAnavAthI AtmAmAM koI pheraphAra na thaI zake to pachI bhavAMtara gamana - eka gatimAMthI bIjI gatimAM kevI rIte jaI zakaze? karmaphaLa kevI rIte bhogavI zakaze? mATe AtmAne kUTastha (pheraphAra vagarano) nitya na kahetAM pariNAmI. nitya mAnavo joIe eTale dravya apekSAthI AtmA nitya che ane paryAyanI apekSAthI anitya che. jethI AtmAmAM karma anusAra pheraphAra thavAmAM koI samasyA naDatI nathI. AtmA nija karmano kartA tema ja bhoktA che. karma koI kare ane bhogave koI e paNa nyAyasaMgata nathI mATe ja nija karmano kartA hoya te ja pote potAnA karelA karma pramANe phaLa bhogave che. karmabaMdhananA kAraNone jANIne e kAraNono tyAga kare to pUrNa jJAna - darzana sukhamaya sthitinI prApti eTale ke mokSane prApta kare che. A mATe zrI AcArAMgAdi sUtromAM suMdara vicAraNAo paNa rajU thaI che. emAM eka mukhya vicAraNA A pramANe Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 207 che ke AtmA che, te nitya che, nija karmano kartA che, nija karmano bhoktA che, mokSa che ane mokSano upAya che A vicAraNAmAM sarva darzananA mULa siddhAMtono samAveza thaI jAya che. AtmA ke jIva vizenI vicAraNAmAM badhA darzanomAM kyAMka ekamatatA che to kyAMka visaMgatio paNa rahelI che. AtmAnuM samucita svarUpa jenadarzanamAM vizeSa dekhAya che. pApatya manamAM aAtmAnuM svarUpa A vizvanI virATa vATikAmAM aneka dArzanikoe, ciMtakoe mULarUpa AtmasattA para ciMtana karela che athavA AtmAno sAkSAtkAra karyo che. teoe parahitArthe AtmavikAsanA sAdhano tathA tenI upara paryApta ciMtana, manana, nididhyAsana karela che. jemAMnuM keTaluMka ciMtana bhAratIya darzanamAM ApaNe joyuM. have ahIM pAzcAtya darzananA vicAro paNa jANIe. - pazcimI tattvajJAnamAM AtmAnI vicAraNA cAra bAbatone dhyAnamAM rAkhIne thaI che. (1) AtmAnuM svarUpa (2) AtmA ane zarIrano saMbaMdha (3) AtmA aMgenuM jJAna (4) AtmAnI amaratA. pAzcAtya darzananA prAcIna yuganI kathanI bhautika tattvonA ciMtana maMthananI kathanI rahI che. philasUpha zrI thelIjathI laIne vidvAna zrI poTogorasa tema ja ciMtaka jArjiyasa sudhI prAyaH badhA dArzanikonuM bahirmukhI ciMtana rahyuM che. e daramyAna dArzanika enephajegorase ciMtanane aMtarmukhI bhale banAvyuM paraMtu Atma tattvanuM samucita vivecana sarva prathama tattvaciMtaka zrI pleTonA dArzanika vicAromAM dekhAya che. pleTonI mAnyatA pramANe AtmA jIvanazakti che. tarkabuddhiyukta AtmA avinAzI, niravayava, avibhAjaya ane amara che. prajAtaMtra'(439)mAM karelA ullekhamAM emaNe spaSTarUpathI kahyuM che ke AtmA jIvadhArIonA jIvanano e aMza. che je mRtyu pachI nAza pAmato nathI. teo tavAdamAM mAnatA hatA te mujaba AtmA ane zarIra nirapekSa rIte bhinna tattvo che. (pratyakSa ane vastu tathA vyavahAra ane paramArthano kreta svIkAryo che.) tema ja potAnA graMtha "pheIr3Asa" mAM traNa prakAranA AtmAono ullekha karyo che, je A pramANe che. bauddhika, kulIna tema ja akulIna AtmA. e anusAra jhADa-pAnamAM akulIna AtmA, pazuomAM akulIna tema ja kulIna AtmA tathA manuSyomAM traNa prakAranA AtmA hoI zake che. A traNa prakAranA AtmAomAMthI tarkabuddhiyukta AtmA amara che. e ja rIte pAzcAtya dArzanika zrI erisToTale paNa kSamatAnA AdhAra para AtmAnA traNa rUpa svIkAryA che. je A pramANe che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 1) poSaka AtmA (Nutritive Soul) 2) saMvedanAtmaka AtmA (Sensitive Soul) 3) bauddhika AtmA (Rational Soul) emaNe paNa jhADapAnamAM poSaka AtmA, pazuomAM poSaka ane saMvedana AtmA tathA manuSyomAM traNe AtmAono svIkAra karyo che. temanA mate AtmA e rUpa che ane zarIra tenuM upAdAna che. Ama baMnee bauddhika AtmAne manuSyanI lAkSaNikatA tarIke ghaTAvIne tene zreSTha ane uccatama svarUpe svIkAryo che. erisToTalanI mAnyatA pramANe AtmA ane zarIra ema be dravya nathI paNa koI paNa dravyarUpa ane upAdAna baMnenuM saMyojana che. taduparAMta niSkriya ane sakriya buddhitattvano bheda pADIne ema darzAvyuM che ke sakriya buddhitattva (Creative intellect) devI che. ane avinAzI, anAdi anaMta ane apariNAmI che. vyaktigata amaratA (Personalimmortality) no svIkAra karatA nathI. 1 khristI paraMparAnA saMta ogasTAIna mujaba poSaNarUpa, saMvedanarUpa ane tarkabuddhirUpa AtmAnuM manuSyamAM ekattva sthapAyeluM hoya che. grIka paraMparAne anusarIne temaNe paNa buddhitattvane zreSTha tattva tarIke svIkAryuM che. paraMtu temaNe dhyAna, apekSA, smRti jevA bodhAtmaka vyApAro tathA saMkalpatattvane vadhu mahattva ApyuM che. teo kahe che ke AtmA avakAza (Space) mAM nathI, paNa tene thatAM anubhavo kALa (Time) nA parimANamAM thAya che. AtmAnI siddhi "jo huM mArAM nirAkaraNa karuM to paNa mArA AtmAnI sattA anivArya che." manuSya e kevaLa zarIra ke kevaLa AtmA nathI, AtmA e samagra manuSya nathI, paNa manuSyano e kaniSTha bhAga che. manuSya eTale AtmA ane zarIranuM saMyojana che paraMtu e saMyojana kaI rIte thAya che te manuSyanI samajaNa bahAra che. chatAM AtmAnuM jJAna aMtara nirIkSaNathI maLe che. AtmAne jANavo eTale IzvaramAMthI maLatA divya prakAzane jANavo. dareka vyaktine potAnA saMkalpasvAtaMtrya (Freedom of the will) nI sAkSAt avyavahita pratIti che. to vaLI saMta thomasa ekavAInAsanA ciMtana anusAra AtmA arUpa che ane zarIra tenuM upAdAna che. manuSya potAne je saMvedanA thAya che tenuM ja avyavahita jJAnA dharAvI zake tethI AtmajJAna temanI daSTie vyavahita (mediate) jJAna che. saMtA ekavAInAe paNa sakriya ane niSkriya buddhino bheda svIkAryo che. paraMtu prANIono AtmA maraNazIla che ane manuSyano AtmA amara che ema kahe che. Dansa skoTase darzAvyuM che ke saMkalpatattva (Will) e ja AtmAnuM sarvopari tattva Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 209 che. ane vyaktine potAnA AtmAnuM sIdhuM avyavahita (immidiate) jJAna thAya che. Ama madhyakAlIna khristI ciMtanamAM tarkabuddhi (reason) uparAMta saMkalpatattvane AtmAnA svarUpamAM mahattvanuM sthAna maLyuM hatuM. 19 mI sadImAM ciMtaka zrI hegale vastuniSTha vicAravAda (objective idealism) rajU karyo. temAM paramatattvane athavA saastu (reality) ne tarkabuddhi athavA vicAratattva tarIke gaNAvIne e spaSTa karyuM che ke prakRti ane manuSya - cetanA e prakriyArUpa ke gatyAtmaka evA nirapekSa (absolute) tattva (Spirit) nuM sattva svAtaMtrya ke mukti (Freedom) che. tema ja nirapekSa tattva e viSayIrUpa Atmatattva (Subjective Spirit) ane viSayarUpa Atmatatva (Objective spirit) ekatva che e temaNe spaSTa karyuM che. vIsamI sadInA tattva ciMtanamAM tArkika pratyakSavAda, astitvavAda, vyavahAravAda (Pragmatism) ke pratibhAsa mImAMsA (Phenomenology) jevA tatvaciMtananA abhigamomAM AtmA dravyarUpa che ke kema tevA praznone koI jAtanuM mahattva ApavAmAM AvyuM nathI. tArkika pratyakSavAdIne mate AvA prazno arthahIna che. astitvavAda ke vyavahAravAda manuSya kendrI vicAraNA che, AtmakendrI nahIM. pratibhA mImAMsAmAM durselanA abhigamamAM paNa viSayI (Subject) no khyAla mahattvano che. dravya (Substance) tarIke AtmAno khyAla mahattvano nathI. prAraMbhika grIka ke madhyakAlIna khristI paraMparA uparAMta DekArTathI kATa sudhI AtmA aMge je jAtanA praznonI je rIte vicAraNA thatI hatI te rIte vIsamI sadImAM AtmA aMge vicAraNA thaI nathI. mArkasavAdI "DAyAloTikala" bhautikavAdamAM AtmAnA abhautika svarUpanI ke tenI amaratAnI carcAne koI sthAna na hoya te samajI zakAya che kAraNa ke manuSya vizenA mAsavAdI ciMtanamAM AdhAravidhAno ja paraMparAgata vicAravAdI (idealist) ciMtana karatAM judAM che. Ama to adhikAMza pAzcAtya dArzanikoe AtmatatvanI carcA karI che temAMthI keTalAka mahatvanA dArzanikonA ciMtana - manananuM vistRta tulanAtmaka adhyayana ahIM rajU karUM chuM. rene kArya 1) pAzcAtya arvAcIna darzananA janaka zrI rene DekArTa anusAra AtmAnuM svarUpa - AtmA vicArazIla dravya che te svataMtra (Free) cetana (Concions) abhautika (Immaterial), 421] PICHS (Teleological or purposive), 21261 (simple), avibhAjya (Indivisible) tathA zAzvata (Eternal) che. jANavuM, icchA karavI tathA anubhUti karavI Adi mAnasika kriyAo AtmAnI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhinna bhinna kriyAo che. AtmA deza ane kALathI para, aprasArita che. te advitIya, gatizIla ane zAzvata tattva che. ciMtana karavuM e AtmAno dharma che. ciMtananA aneka svarUpa che jema ke saMdeha karavo, samajavuM, svIkAra karavo, asvIkAra karavo, IcchA karavI, kalpanA karavI vagere. 'Disakorsa ona methaDamAM ullekhita che ke "It is a thing that doubts, Understands, affirms, denies, refuses and perceives... all other properties belong to my nature." 211 21a Ssic BHICHID 218 secar mAnyuM che jeno anivArya guNa ciMtana karavuM che. AtmA na to agocara (Transcendent) tattva che ane na to gocara jIva, te zeya mAdhyamathI vihita che. paraMtu gocara jIva nathI. DekorTe mAtra manuSya lakSI bauddhika AtmAno svIkAra karIne pazu Adine AtmahIna batAvI dIdhA. tavAda (Dualism) svIkAranArA DekArTa AtmA ane zarIrane nirapekSarIte bhinna paraMtu aMtara kiyA karatA dravyo mAnyA che. manuSyane svatattvanuM nizcita, avyavahita, spaSTa ane lAkSaNika rIte bhinna evuM cokakasa jJAna prApta thAya che. saMvedana prApta bAhya padArthanuM (paratatvanuM) jJAna zaMkAmukta nathI hotuM. zrI DekArTanA darzana ane jainadarzananA AtmAnI tulanA samAnatA - 1) baMne darzanomAM AtmA ane tenA virodhI jaDa dravyono svIkAra karavAmAM Avyo che. DekArTanA darzanamAM citta (AtmA) ne acitta (zarIra) ne svIkAryuM che. jenadarzanamAM jIva (AtmA) ane ajIva (pudgala Adi dravyo) nI avadhAraNA che. 2) DekArTanA darzanamAM AtmAne abhautika ane pudgalane bhautika mAnyuM che. jenadarzanamAM zuddha AtmAne abhautika ane pudgalane bhautika mAnyuM che. paraMtu DekArTanA be virodhI dravyomAM sthApita saMbaMdha saMbaMdhI prazna ubho thAya che te ahIM nathI. kAraNa ke je AtmAno bhotika pudgalathI saMbaMdha thAya che te AtmA zuddha abhautika na rahetA bhotika guNothI samAkrAnta che. 3) baMne darzanamAM AtmA karaNa - kAryanI zRMkhalAthI mukta che. AtmA nitya che. paNa phUTastha nitya nathI. 4) DekorTe saMzaya dvArA AtmAnuM astittva siddha karyuM emanA mate saMdeha e satya sudhI pahoMcavAnuM mahattvapUrNa mAdhyama che. jaina darzanamAM paNa saMzaya dvArA AtmAnI siddhi karI che. 5) DekAI nA darzanamAM AtmAne zeya mAnavAmAM Avyo che. huM vicAruM chuM mATe huM chuM enAthI jJayatva siddha thAya che. jena darzanamAM paNa AtmA chuMya rUpa che. ahIM paNa jANavArUpa kriyAnA kartA rUpe AtmAnuM jJayatva siddha thAya che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana asAmAnatA 1) DekArTe AtmAne apariNAmI tema ja aparivartanazIla mAnyo che. AtmA vivekI che, emAM koI prakAranuM parivartana thatuM nathI. jaina darzanamAM AtmA anya dravyonI jema pariNAmI tema ja nitya baMne manAya che. 211 2) DekArTe AtmAne jJeya mAnyo che paNa jJAtA rUpe koIpaNa hAlatamAM mAnyo nathI. jaina darzanamAM AtmA jJeya ane jJAtA baMne rUpe mAnya che. AtmA sarvajJarUpamAM badhuM ja jANe che tethI jJAtA che. ane AtmAne vibhinna mAdhyamothI jANI zakAya che tethI jJeya paNa che. 3) DekArTe AtmAnuM sthAna zarIramAM mAtra pIniyala glAnDamAM svIkAryuM che. jaina darzanamAM AtmA zarIra parimANa svIkArAyo che. 4) DekArTanA darzanamAM AtmA mAtra bauddhika che. jainadarzanamAM AtmA anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtavIrya ane anaMta AnaMda sahita che tathA tenA traNa prakAra che - bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA tema ja jaina darzanamAM AtmA atisUkSmarUpe che. 5) DekArTe mAtra manuSyamAM ja AtmAno svIkAra karyo che pazuomAM nahi. jainadarzanamAM pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati sahita ekendriya, beIndriya, teIndriya, caurendriya tathA paMceMdriyamAM AtmAno svIkAra karIne AtmAne bahu vyApaka svarUpa ApyuM che. 6) DekArTe AtmAne pUrNa rIte aprasArita mAnyo che. emAM vistAra guNanI upekSA karI che. jainadarzanamAM AtmAnuM deha parimANattva saMkoca vistAra guNanI apekSAthI ja che. 7) DekArTanA darzanamAM AtmAne Izvara (paramAtmA) banavAno adhikAra nathI temAM to AtmA ane Izvara pUrNatayA bhinna che. jainadarzanamAM pratyeka AtmA paramAtmA eTale ke Izvara banI zake che. zrI tattvArtha sUtramAM batAvyuM che ke, 'nRtsnavarmakSayo mokSaH' saMpUrNa karmano kSaya thavo e mokSa che. mokSa thavo eTale paramAtmA banavuM. AtmA ne paramAtmA eka ja vastunI be avasthAo che. 8) DekArTanA darzanamAM AtmA ane zarIrano saMbaMdha IzvaranI IcchAthI thAya che. emanA mate IzvaranI icchAthI ja ekanI kriyAnI bIjAmAM pratikriyA thAya che. jainadarzanamAM AtmA ane zarIrano saMbaMdha IzvaranI IcchAthI nahi paNa darekanA potAnA karelA karmabaMdhathI thAya che. A rIte aneka samAnatA ane asamAnatAthI spaSTa thAya che ke DekArTano AtmavAda jaina AtmavAdanI tulanAe khUba ja sthUla che. DeviDa hyuma phrAMsamAM janmelA DeviDa hyuma atyaMta ugra anubhavavAdI (impiricist) hatA. temaNe AtmA ke bhautika padArtha (Matter) no dravya ke adhiSThAna tarIke asvIkAra Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta karyo che. emaNe mAnava svabhAva para eka prabaMdha "A Treatise on Human Nature' lakhyo che. jemAM DekArTanA saMzayavAdanuM khaMDana karIne anubhavavAdathI AtmAnI siddhi karI che. emanA mate AtmA, paramAtmA jagata vagere ajJeya che. mATe emane ajJeyavAdI paNa kahyA che. emanA mate "Soul is nothing but abundle of different perception which succeed each other with an inconceivable rapidity." arthAt - AtmA pratyakSonA samUha sivAya je atyaMta tIvratAnI sAthe eka pachI eka AvatA jatA rahe che te sivAya koI nathI. (anubhavonI hAramALAthI vizeSa kAMI nathI.) "There is properly no simplicity in the self at one time nor indentity in different times." arthAt enAmAM na to koI eka samaye ekattva ke saraLatA hoya che ane na to bhinna bhinna samayomAM tAdAbhya. hyuma AtmAne nitya zAzvata mAne che. teo mAtra mAnasika vicArone ja AtmA mAne che. anya pAzcAtya dArzaniko jevA ke je. esa. mila, viliyama jemsa vagere paNa AtmAne pravAha ke sAMkaLarUpa mAne che. teo boddhanI jema pravAharUpamAM arthAt kSaNika AtmAno svIkAra kare che. hyumanA mate AtmA anitya ane vicAronI hAramALAnI sAMkaLarUpa che. DeviDa hyuma ane jainadarzananA AtmatatvanI tulanAH baMne darzananA AtmAmAM sAmyatA zakya nathI asamAnatA che je nIce mujaba che. 1) hyume AtmAnA astittvanuM khaMDana karyuM che tethI temanuM darzana anAtmavAdI che. jenadarzane AtmAnA astitvano svIkAra karyo che mATe AtmavAdI che. 2) hyumanA darzanamAM vicArono samUha sivAya koI nityAtmA nathI jayAre jenA darzana AtmAne pariNAmI nitya mAne che. ahIM paryAyanI dRSTithI AtmA anitya ane dravyanI dRSTithI nitya manAya che. 3) hyuma AtmAne sat nathI mAnatA jyAre jainadarzanamAM AtmAne satarUpe mAnyo che. 4) hyumanA vicAromAM AtmA parivartanazIla che jayAre jenadarzanamAM paryAyathI parivartanazIla ane dravyathI aparivartanazIla baMne che. Imenyuala kATa jarmanInA mahAna dArzanika Imenyuala kATe 'kriTika opha pyora rIjana'mAM AtmAnuM svarUpa batAvyuM che. emaNe AtmAnA svarUpane eka vAkyamAM A pramANe kahyuM che. "Soul is transcedental Synthetic Unity of pure apperception." zuela AtmA atIndriya, samanvayAtmaka, advaya-vizuddha aparokSAnubhUtirUpa che. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 213 emanA mate AtmA atIndriya che. teo AtmAne vyavahArika jagatanuM tattva nathI mAnatA. emanA mate to AtmAno paramArtha jagatamAM nivAsa che. amUrta hovAne kAraNe te Indriyo dvArA jaNAto nathI mATe atIndriya che. emanI mAnyatA pramANe AtmA nitya, zAzvata che. e vizuddha jJAtA, nitya tema ja anubhava nirapekSa che. saMgrahaNa, samanvaya, saMbaMdha, niyama, sArvabhaumatA ane anivAryatA jJAtAnA kAraNe saMbhave che. jJAtA AtmA ApaNA saMvedano ane vijJAnone ekasUtramAM bAMdhe che jethI ApaNA anubhavomAM ekarUpatA thAya che tethI pratyeka jIvanuM jagata bhinna nathI adrayarUpa (Unity) che. mATe AtmA aneka nahi eka che. teo AtmAne ya nathI mAnatA. "The subject can not be reduced to an object." Hello sildi SiS uel sthitimAM ya na banI zake. cetanya svarUpa AtmA jJAtA ke zakti che mATe koIpaNa sthitimAM zeya na mAnI zakAya mATe e ajJeya che. kATanI dRSTie je AtmAnuM astittva tarka dvArA prasthApita karavAno dAvo kare che te tarkozrita manovijJAna (Rational Pshycology) ne asvIkArya che. jo ke naitika kSetre kATe AtmAnI saMkalpanAno svIkAra karyo che paNa boddhika kSetre tene tarka pratiSThita gaNavA taiyAra nathI. samAnatA - kATanA mate AtmAnuM svarUpa ane jainadarzananA mate AtmAnA svarUpanI tulanA. 1) kATe AtmAne amUrtarUpe svIkAryo che. jenadarzanamAM paNa AtmA amUrta (arUpI) ja manAya che. 2) kATanA darzanamAM paramArtha - AtmAne pUrNa mAnyo che ane jenadarzanamAM paNa zuddha AtmA pUrNa che. muktAtmA anaMta catuSTaya yukta hovAthI pUrNa che. 3) kATanA mate AtmAne caitanyavAna na mAnatA cetanya svarUpa svIkAryuM che. jenA darzana to AtmAne caitanya svarUpa ja mAne che. "retanAnakSaNo nIva' AtmAnuM svarUpa - lakSaNa cetanA che ema jenA darzana paNa mAne che. 4) kATanA darzanamAM paNa AtmAne zuddha rUpa mAnavAmAM Avyo che. ane jenadarzanamAM paNa muktAtmA zuddha rUpa che. mATe baMnee AtmAnA zuddha rUpane svIkAryuM che.' 5) kAThe e svIkAryuM che ke jJAnanA mAdhyama rUpa Indriya tema ja baddhimAM potAnI zakti nathI enI zakti jayAMthI Ave che te AtmA che. arthAt AtmAnI zaktithI ja Indriya ane buddhi kriyA kare che. jenadarzananI paNa e ja mAnyatA che ke Indriyo. ane buddhimAM zakti AtmAmAMthI ja Ave che. zrI jinabhadragaNie to IndriyonA adhiSThAtAnA rUpamAM AtmAne svIkAryo che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta asamAnatA - kATa darzana 1) kATe AtmAne jJAtAnA rUpamAM ja svIkAryo che ?rUpe nahi. amUrta che paNa enA kAryothI AtmAno AbhAsa thAya che mATe atteya che. jenadarzanamAM AtmAne Indriya ane buddhi dvArA jJAna thavAne kAraNe phaeNya rUpe paNa svIkAryo che. ane jJAna svarUpa AtmAne jJAtA rUpa paNa mAnyo che. 2) kATanA mate AtmA eka ja che ekAtmavAdane mahattva ApyuM che. jenA darzana pramANe AtmA anaMtA che. 3) kATe AtmAne apratyakSAnubhUti rUpa (Apperception) svIkArIne enA jJAnanA badhA mAdhyamono asvIkAra karyo che. jenadarzane AtmAnA jJAnane pramANa dvArA paNa svIkAryuM che ane viziSTa yogIone AtmAnubhUti thAya che ema paNa mAnyuM che. 4) kATe AtmAne vyavahArathI para paramArtha jagatamAM sthita mAnyo che paNa e paramArtha jagata kyAM che eno koI uttara nathI maLato. jenadarzana pramANe saMsArI AtmA jagatamAM che ane mukta AtmA lokAgre sthita hoya che jene AgamamAM siddhakSetra" kahe che. tyAM mukta jIvo rahe che. 5) kATa AtmAne sat rUpe to mAne che paNa azeya mAne che. jenadarzanamAM AtmA sat che mATe zeya che. AtmAnuM jJAna mAnasika pratyakSa tema ja anumAnAdi pramANathI thaI zake che. lAIbanIjhano cidaNuvAda ane jaina AtmavAda yuropIya darzanamAM lAIbanIjha erisToTala pachI eka evA dArzanika thayA ke jene sarvajJAna saMpannanI saMjJA ApI zakAya che. pAzcAtya darzanamAM je buddhivAdanI sthApanA rene DekorTe (1596-1650) karI ene caramotkarSa para pahoMcADavAnuM zreya jarmanInA mahAna dArzanika lAIbanIjhane jAya che. lAInIjhanA darzanamAM AtmAnuM svarUpa : lAIbanIjha buddhivAdI dArzanika hatA. buddhivAdI yugamAM dravyavicAra darzananA kendramAM hatuM. lAIbanIjhanA mate dravya svataMtra, zaktisaMpanna che. ane temaNe cidaNu (Monad) nA nAmathI abhihita karyuM che. cidaNune dravya mAnavAne kAraNe lAIbanIjhano siddhAMta cidavAda (Monodology) nA nAmathI prasiddha che. lAIbanIjhano cidaNavAda AdhyAtmika dravyavAdanuM zreSTha udAharaNa che. emaNe 'cidaNune ja parama dravyanA rUpamAM svIkAryuM che. bhautika padArthanI tAtvikatA temaja gaNitanA bindunI avibhAjyatA grahaNa karIne lAIbanIjha cidaNune avibhAjyA ane tAtvika mAnyA che. cidaNu arthAt cetana aNuthI lAIbanIjhanA dravyanuM lakSaNa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 215. cetana ja siddha thAya che. cidaNu niravayava, avibhAjaya tAtvika tema ja cetana che, je potAnI zaktinuM svayaM kendra che. e anAdi anaMta ane nitya che. epha. thilIe lAIbanIjhanA cidaNunA lakSaNane spaSTa karatA kahyuM che ke dravya eka nathI aneka che. e cetana che. saMsAranA pratyeka padArtha A saraLa zaktirUpa tattvono saMghAta che. zaktinuM vibhAjana saMbhava nathI. te abhautika che ane emAM vistAra nathI. vistAra e bhautika padArthono guNa che. jemAM vistAra nathI te bhautika nahi tAtvika tema ja saraLa che. A saraLa ane tAtvika dravyane cidaNu (monADa) kahevAya che. cidazu saMvRtti sata, vyavahArika sat na hotA pAramArthika sat che. e kSaNika sthAyI nahi paraMtu cirasthAyI che. cidaNu sRSTinI pahelA paNa hatA, sRSTimAM che ane sRSTi pachI paNa raheze. e Adi ane aMtathI rahita che kema ke e vistAra guNathI rahita che, utpanna ane vinAzathI rahita che. tethI enI zAzvatatAmAM koI zaMkA nathI. | lAIbanIjha cidaNune sakriya dravya mAne che. emanA mate 'arthakriyAkAritva' dravyanuM pramukha lakSaNa che. enI sakriyatA be prakAranI che. eka rUpamAM cidaNa saMpUrNa jagatanA pratinidhi che. emanA mate "Monad is living mirror of universe." arthAt cidaNu jagatanuM jIvatuM jAgatuM darpaNa che. eno matalaba e che ke saMpUrNa jagatane ApaNe cidaNamAM joI zakIe chIe. cidaNunI bIjI sakriyatA e ke pratyeka cidaNa vyakti vizeSa che. potAnI cittazaktinuM svayaM kendra che. darekamAM potAnI svataMtra ane avibhAjya zakti che. koI ciSNu potAnA astittva tema ja jJAna mATe bIjA koI para nirbhara nathI. cidazuM evuM dravya che jayAM kAMI AvAgamananI zakyatA nathI. cidaNunI A bIjI kriyAne lAIbanIjhanA darzanamAM prayAsa kahevAmAM Ave che. | lAIbanIjha citta tattva sivAya koI tattvano svIkAra nathI karatA. temanA mate jene loko acetana samaje che emAM paNa AMzika cetanA che. acetana eTale cetanAno abhAva nahI paNa ISat cetanA che. cetanAnA staronA AdhAra para eNe cidaNune pAMca zreNImAM vibhakta karyA che. 1) acetana cidaNa (Unconscious Monad) 2) upacetana cidaNu (Subconscious Monad) 3) cetana cidaNa (Conscious Monad) 4) svacetana cidaNu (Self Conscious Monad) 5) sarvacetana cidaNa (All Conscious Monad) AmAMthI prathama be cidaNune alpajJa cidaNu (Naked Monad) kahyA che. vikAsanI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta daSTithI teo khUba ja pachAta che. 1) acetana cidazumAM - nyUnatama eTale ke nahivat cetanA che jene cetanAbhAsa kahI zakAya. 2) upacetana cidaNamAM - svapnAvasthAnI cetanA che. A staramAM prANaspaMdana thAya che. ahIM kSINatara saMvedanA thatI rahe che. A vanaspatijagatanI sthiti che. 3) cetana cidaNa - emAM cetana jAgRta rahe che A stara kSINa jJAna ane spaSTa saMvedananuM che. e pazujagatanI sthiti che. 4) svacetana cidaNuM - A spaSTatara jJAnanuM stara che. A stara AtmAnuM stara che. A mAnavajagatanI sthiti che. 5) sarvacetana cidaNa - A utkRSTa jJAnanuM stara che. ahIM AtmAno vikAsa pUrNarUpe thayela che. e cidaNuono cidaNu athavA Izvara cidaNunI sthiti che. lAIbanIjhe dehacidaNu ane AtmacidaNu vacce pUrvasthApita sAmaMjasya svIkAryuM che. Izvara dvArA sRSTinI pahelAM ja sAmaMjasya sthApita che. sarva cidaNuomAM samAna parivartana thAya evuM sAmaMjasya che. zarIra ane AtmAno saMbaMdha A sAmaMjasyane kAraNe thAya che. Ama lAIbanI khUba ja sUkSmatAthI cidaNunA svarUpa, lakSaNa, bheda vagerenI vyAkhyA karI che to paNa emAM keTalIka visaMgatio che. jema ke - 1) cidaNuone svataMtra mAnavA ane pUrvasthApita sAmaMjasya dvArA saMbaMdha sthApita karavo tarkasaMgata nathI. paraspara virodhAbhAsa che. 2) cidaNuone chidrahIna kahevA ane samasta vizvanuM pratibiMba emAM paDe che e mAnavuM paNa yogya nathI paraMtu paraspara virodhAbhAsa che. 3) cidaNuone ekarUpa mAnavA ane enA vividha staro svIkAravA e kevI rIte zakya che? 4) cidaNuone avinAzI kahIne Izvara dvArA nirmita mAnavA paNa yogya nathI. 5) cidaNuone pUrNa kahI tAratamya dvArA apUrNa mAnavA virodhAbhAsathI yukta che. 6) svataMtra cit zakti mAnIne ene bAdhA pahoMcADanAra sUkSma jaDatAne mAnavI e virodhAbhAsa ja che. 7) Izvarane cidaNu kahIne cidazuone sajhA mAnavA koI rIte yogya nathI. Ama virodhI tathyothI siddha thAya che ke lAIbanIjhano cidaNuvAda tArkika dravyavAda nathI. lAIbanIjhanA cidaNuvAda ane jainadarzananA AtmavAdanI tulanA samAnatA - 1) baMne darzanamAM AtmAnI prakRSTatA svIkArI che tethI baMne adhyAtmavAdI che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 217. 2) baMnenA mate AtmA amUrta, cetana, avibhAjaya, nitya ane viziSTa che. 3) lAIbanIjhanA mate cidaNa vikAsa mATe prayatna kare che. dareka nIcalo cidaNu upalA cidaNa tarapha pahoMcavAno prayAsa kare che. evI ja rIte jenadarzanamAM paNa purUSArtha dvArA koI paNa nimna jIva vikAsa karI zake che. koI jIvanA vaiziSTaTyane bIjA prabhAvita nathI karI zakatA Ama A saMdarbhamAM baMnemAM ekatA che. 4) cetanAnA alaga alaga stara baMnemAM mAnya che. lAIbanIjha - acetana, upacetana, cetana, svacetana ane sarvacetana cidazu ema pAMca starane mAne che. to jenadarzana ekendriya, beIndriya, teIndriya, corendriya ane paMcendriya ema pAMca starane svIkAre che. jenadarzananA ekendriya jIvanI tulanA upacetana cidaNu sAthe, traNa vikalaiMdriya jIvonI tulanA cetana cidaNu sAthe, paMcendriya jIvonI tulanA svacetanA cidaNu sAthe ane sarvacetana cidaNunI tulanA siddha sAthe karI zakAya. 5) lAIbanIjhanA darzanamAM parama zuddha ane parama cetanarUpa Izvarane svIkAryo che. e ja rIte jainadarzanamAM paramAtmAne sarvazreSTha jIva mAnavAmAM Avyo che, je sarvacetana tema ja zuddharUpa che. A rIte lAIbanIjha ane jenadarzananA AtmavAdanI samAnatA jANI, have tenI asamAnatA para najara karIe. asamAnatA - 1) AtmAnI viziSTatAnuM pratipAdana karavAne kAraNe jenadarzana AtmavAdI gaNAya che. paraMtu lAIbanIjha AtmAnI vyApakatA svIkArIne AtmavAdInA sthAna para sarvAtmavAdI banI gayA. jaDane paNa ISat cetanavaMta mAne che mATe. 2) jenadarzane ekendriya jIvonA astitvane svIkArIne AtmAnI sUkSma vivecanA. karI che evI anya koI bhAratIya darzanamAM paNa jovA nathI maLatI. paraMtu lAIbanIjha jena AtmavAdathI eka DagaluM AgaLa vadhyA che. emaNe to ekendriya jIvo uparAMta jaDa tattvomAM paNa AtmA (cetanA) no svIkAra karyo che. emanA mate saMsAranA kaNa - kaNa pattharathI laIne manuSya sudhI cetanA vyApelI che e acetanano artha cetanAno. abhAva na mAnatA ISat cetanA arthAt AMzika cetanA kare che. 3) jenadarzana cetanavAdI che tyAM lAIbanIjha sarva cetanavAdI che. jenadarzana acetanA tema ja cetananA ketane svIkAre che. jayAre lAIbanIjha mAtra cetanAnI vyApakatAne ja svIkAre che. sarvacetananI mAnyatAthI lAIbanIjha ati adhyAtmavAdI kahI zakAya paNa yathArthavAdI na kahI zakAya. saMsAramAM pratyakSathI anubhavAya che ke cetananI sAthe sAthe acetana paNa sat che. 4) jenadarzanamAM AtmA ane jagatanI bhinnatAno svIkAra karAyo che ahIM AtmA ane jagatanI ekarUpatA nathI svIkArI jayAre lAIbanIjhe "All monad are living Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mirror of the world.' kahIne emaNe badhA cidaNuone jagatanA jIvatA jAgatA darpaNa kahyA che. arthAt emanuM mAnavuM che ke pratyeka cidaNamAM saMpUrNa jagata pratibiMbita thAya che. jenadarzanamAM saMsArI AtmA arthAt baddha AtmAno potAnA karmone kAraNe jagatathI saMbaMdha che paraMtu paramAtmA to pUrNarUpathI jagatathI para che. lAIbanIjhanA parama cida Izvara paNa jagatathI pUrNatayA para nathI tethI baMnenA cetanavAdamAM bhinnatA che. 5) lAIbanIjhanA matamAM cetana ja cetananI sattA che to pachI cetanAmAM tAratamyatA (staro) zA mATe? jenadarzanamAM to cetanAnI tAratamyatA jaDa tattvonI bAdhAne kAraNe siddha che. je AtmA karma pudgalothI (ajIva tattvathI) je mAtrAmAM AvRtta hoya e mAtrAnA AdhAra para cetanAnA vividha stara che Ama jaDa tattvanuM astitva mAnavAnA kAraNe cetanAnA stara siddha che. paraMtu lAIbanIjhanA darzanamAM jaDa tattvanuM astittva svIkArAyuM nathI to pachI cetanAnA pAMca prakAra acetana, upacetana, cetana, svacetana ane sarvacetana kevI rIte thAya ? jo ke A samasyAthI chUTakAro pAmavA emaNe sUkSma jaDatA (Materia Prima) no svIkAra karyo che. e sUkSma jaDatA je rUpamAM prabhAvita kare che e rUpane emaNe sthULa jaDatA (Materia Secunda) kahI che. e ja cetanAmAM avarodhaka zakita che. e zuM che ? kevA rUpamAM che ? eno uttara lAIbanIjhanA darzanamAM maLato nathI. tethI kahI zakAya ke lAIbanIjhanA darzanamAM cetanAnA stara pramANikatAthI dUra che. 6) jenadarzana AtmAne nitya tema ja zAzvata mAne che. AtmA utpatti tema ja vinAzathI para che ane anAdi anaMta che. jyAre lAIbanIjha cidazuone nitya ane zAzvata kahe che to bIjI bAju ene Izvarasarjita batAve che to pachI zAzvata kevI rIte? 7) jenadarzanamAM koI AtmA koi anya AtmA dvArA niyaMtrita nathI. svaniyaMtrita che. jayAre lAIbanIjhanA matamAM cidaNune svataMtra mAnavA chatAM Izvara dvArA niyaMtrita mAnavAmAM AvyA che. asaMkhya cidaNuomAM sAmaMjasya Izvarane kAraNe che. 8) jenadarzanamAM AtmAnA vividha stara svIkAravA chatAM paNa pUrva sthApita sAmaMjasyA jevI koI vyavasthA svIkArI nathI. jyAre lAIbanIjhe cidaNuonI tAratamyatA svIkArIne pUrva sthApita sAmaMjasyano svIkAra karyo che. niSkarSataH kahI zakAya ke jena AtmavAda ane lAIbanIjhanA cidaNuvAdamAM anekAneka samAnatA hovA chatAM baMnenA siddhAMtamAM aneka aMtara paNa che. upasaMhAraH pazcimI tattvajJAnamAM AtmAnA svarUpanI vicAraNAmAM buddhitattva, vicAratattva ke tArkikatAne AtmAnA sarvazreSTha tattva tarIke ghaTAvavAnuM lAkSaNika valaNa jaNAya che. AtmAnI dehamukta avasthAmAM paNa te buddhitattvane lIdhe devI che Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 219 tevo abhigama paNa jovA maLe che. mukhyatve A grIka abhigama che. khristI saMtoe paNa tarkabuddhi tema ja saMkalpa tattvane AtmAnA svarUpanI vicAraNAmAM mahattvanuM sthAna ApyuM che. Adhunika yuganA philasUphoe dravyaguNaparyAyanI paribhASAmAM AtmAnuM svarUpa samajAvyuM che ane AtmAnA svarUpanI carcA bAhya bhautika padArthanA astitva ane tenA jJAnanI zakyatAnA saMdarbhamAM ja Adhunika tattvajJAnamAM vadhu vikasI che. AtmA. zarIrathI svataMtra evo padArtha che tevuM na svIkAranAra ciMtakoe paNa AtmA ke svatatvane vize kevaLa bhautikavAdI abhigama ja rajU karyo che tevuM nathI. dA. ta. erisToTala, spinojhA ke kATa jevA philasUpho tavAdI ke spaSTa rIte bhautikavAdI paNa nathI. vIsamI sadInA ciMtanamAM vicAravAdI (idealist) ke bhautikavAdI (materialist) na hoya tevA ghaNA ciMtako AtmA - zarIranA saMbaMdhanI carcA karavAne badale mana - zarIranA saMbaMdhanI carcA kare che. vaijJAnika draSTie jIvI jIva mATenI vaijJAnika mAnyatA - karoDo varSa pahelAM pRthvI para jyAre sajIva padArtha utpanna thayo nahoto tyAre sUryamAMthI prakAzanAM kiraNo rUpe zaktino pravAha pRthvI para paDIne garamI rUpe vikasita thayo haze. kALakrame svataMtra kriyAtmaka zaktine meLavI, tene potAnI sthiti jALavavAmAM tema ja vikasAvavAmAM vAparI zakavAnI kSamatA dharAvatA nAjuka taMtro Akasmika rIte vikasyAM haze. AjanI jIvasRSTi temAMthI vikasI hovAnuM manAya che. eka mAnyatA prathama vanaspati utpanna thaI, pachI jIva ane chelle manuSya utpanna thayo. jIvananuM gUDha rahasya ukelavA mAnavI anAdikALathI prayatna karato Avyo che tene aMge teNe pAra vagaranuM ciMtana karyuM che tema ja prayogo paNa karyA che. sUkSmadarzakanI zodha bAda tene navI dRSTi maLI ane sajIvasRSTinA atisUkSma jIvo tenI najare caDI gayA, AvA sUkSma jIvonI kalpanA to teNe karI ja hatI. paNa sUkSmadarzake tene te pratyakSa karI ApyA. teNe sajIvasRSTinA ekama evA koSa joyA ane koSamAM rahelA dravyonuM bhautika tema ja rAsAyaNika rItothI pRthakkaraNa karyuM emAM tene ghaNI badhI upayogI mAhitI maLI paNa jIvananuM gUDha rahasya samajavA te sAva apUratI hatI. vIsamI sadImAM aneka vijJAnIoe sajIvasRSTino tAga levA savizeSa prayatna karyo. vaLI I.sa. 1932 mAM thayelA vIjANu sUkSmadarzakanI zodhe tene adhika protsAhana ApyuM. ogaNIsamI sadImAM koSavAdano vikAsa thayo. sUkSmadarzaka dvArA temAM cAlI rahelI caya-apacaya kriyAnI samajaNa maLI, chellA keTalAka varSomAM koSanI AMtarika racanA ane kArya aMge aDhaLaka mAhitI bhegI thaI che. koSa je padArthano banelo che te Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvarasa (Protoplasm) tarIke oLakhAya che. jIvarasa pANInA mAdhyamamAM vyApelI sUkSma kaNikAo, sUkSma taMtuo ke kalAo (Membraines) tema ja nalikAono banelo che. jIvarasa potAnI kriyAzIlatA pramANe murabbAmaya ardhaghana (Gel) ane pravAhImAM taratA kAMpanA aNuo kevI drava (Sol) sthitio vaccenI avasthAomAM satata parivartana pAmato rahe che. jIvarasanuM sarvasAmAnya mAdhyama pANI che ane tenuM pramANa jIvarasanI kriyAzIlatA upara AdhArita che. koSamAM pANInI avarajavaramAM jIvarasanI saMkocanazIlatA agatyano bhAga bhajave che. vejJAnika mAnyatA pramANe jIvane sajIvanI saMjJA ApavAmAM AvI che. sajIva vizenI vicAraNA A pramANe che. bahArathI meLavelA tattvo vaDe svasaMvardhana, poSaNa, rakSaNa ane saMcAlana karanArI prajananazIla bhautika padArthonI avasthA. viSANu (Virus) eka nirjIva nyUkliyo proTInano kaNa che. paraMtu yogya sajIva koSanA saMparkamAM AvatAM koSamAM rahela jevika ghaTakonI madadathI viSANu kriyAzIla bane che ane potAnA jevA kaNonuM sarjana kare che. sajIvanI vizeSatAoH 1) cayApacaya (metabolism) - sajIvo rAsAyaNika prakriyAo dvArA jevI. aNuo ane aNuomAM Avela kAryazaktino upayoga karI zake che ane cayApacayI prakriyAo dvArA potAne joItA zarIra racanAlakSI ghaTakonuM utpAdana kare che. pariNAme sajIvo vRddhi sAdhavA uparAMta jIrNa thayela bhAgonuM pratisthApana kare che. sajIvo jaivika kAryazaktine sUryakiraNomAMthI prApta kare che. vanaspati sRSTi saura kiraNomAM rahelI kAryazaktinuM rAsAyaNika zaktimAM parikramaNa kare che. badhA sajIvo teno upayoga jevI pratikriyAomAM karatA hoya che. oksiDezana pratikriyAne adhIna mukta thatI. kAryazaktine ucca kAryazaktilakSI eDenasIna - TrAI - phosepheTa (ATP) aNumAM saMgharavAmAM Ave che. ATPmAM saMgharela kAryazaktine mukta karI sajIvo tamAma jevI. kriyAomAM teno upayoga kare che. 2) gatiH badhA sajIvo eka yA bIjI rIte halanacalana karatA hoya che. vanaspatimAM A halanacalana AMtarika che (dA.ta. rasanuM vahana) divasa daramyAna sUryamukhI sUryaprakAza tarapha name che, jyAre rAtarANInuM phUla rAte khIle che ane divasa daramyAna saMkocAya che. sparza thatAnI sAthe lajAmaNInAM pAMdaDAnI parNikAo biDAya che. halanacalana karI prANIo khorAka meLave che, sAthInA saMparkamAM Ave che tema ja sAmAjika jIvanA vitAve che. 3) pratyAcAraH sajIvo paryAvaraNanA pheraphArothI uddIpta banI pratyAcAra darzAve che. vRkSonA mULa jamIna ane pANI tarapha AkarSAya che. haraNa jevA vanaspatyAhArI. prANIo potAnI jAtane bacAvavA hiMsaka prANIothI dUra bhAge che jyAre siMha jevAM Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 221 prANIo haraNa jevA prANIonuM bhakSaNa karavA lalacAya che. mAnavI durgaMdha pratye aNagamo vyakta kare che, jyAre suvAsathI AkarSAya che. 4) vRddhi : tAjA janmelA sajIvo kramazaH vRddhi pAmI pukhta svarUpa prApta kare che. vanaspatisRSTi pANI, kArbanaDAyoksAIDa jevA sAdA aNuone saMkIrNa svarUpamAM pheravIne potAnI vRddhi sAdhe che. jyAre prANIo vRddhi mATe pratyakSa ke parokSa rIte vanaspatisRSTi para avalaMbe che. 5) anukUlana : pratyeka sajIva potAnA paryAvaraNamAM rahevA anukUlana pAmelo che ane paryAvaraNamAM badalAtAM paribaLone anukULa thavA prayatnazIla rahe che. jamIna para vasatA sajIvo havAmAM rahela vAyunI madadathI zvasanakriyA kare che. jayAre jaLavAsI sajIvo zvasanakriyA mATe pANImAMnA drAvya vAyuno upayoga kare che. anukUlana kSaNika samaya mATe paNa hoI zake che. samudra sapATIthI UMcAI, AbohavA, vividha sajIvonuM sAmIpTa ane khorAka vageremAM prasaMgopAta dekhAtA pheraphArothI paNa sajIvo anukULa thatA rahe te anivArya che. 6) prajanana : sajIvo prajanana dvArA jIvana TakAvIne vaMzavelo cAlu rAkhe che. ajAtIya (Asexual) ane jAtIya (sexual) ema be prakAranuM prajanana hoya che. moTe bhAge nara ane mAdA evA be prajanana koSonA (gamet) phalanathI navA sajIvo udbhave che. sAmAnyapaNe mAtA ane pitA anukrame mAdAkoSa ane narakoSa pedA kare che. 7) rAsAyaNika jaivI ghaTako H sajIvonA zarIranA baMdhAraNanA bhAgarUpe agatyanAM tattvo tarIke kArbana, hAIDrojana, nAITrojana, oksijana, phospharasa ane gaMdhaka jevA paramANuo temAM AvelA che. alpa pramANamAM Avela paramANuomAM loha, kelziyama, megneziyama, soDiyama, klorina jevA tattvono samAveza thAya che. sajIvomAM AvelA moTAbhAganA aNuo kArbodito, lipiDo, proTIno ane nyUkliIka esiDonA kArbanika saMyojano che. Ama vijJAna paNa jIvamAM vividha vizeSatAone svIkAre che. vaijJAnika rIte vanaspatimAM jIvanI siddhi jagadIzacaMdra bojha nAmanA mahAna vijJAnazAstrI nAnapaNathI ja vijJAnamAM rasa dharAvatA hatA. IMgalenDamAM vijJAnanuM ucca zikSaNa laIne kalakattAmAM potAnI prayogazALA sthApI hatI. (je Aje paNa che.) emanI zodha mujaba jaDa maMnAtI vastuomAM paNa cetana che. jema eka mANasa upara thAka, tApa, ThaMDaka, prakAza, uddIpana ane viSanI asara thAya che ane thAkelA mANasane ArAma ApavAthI te pAcho tAjo bane che temaja eka vRkSane athavA dhAtune paNa thAya che. teo jhADapAna ne velAomAM rahelI zakti vize zodha karatA. temaNe jhADane hRdaya che, mANasanI jema jhADanI nADImAM dhabakArA thAya che ema prayogathI siddha karI ApyuM che. jhADanI zakti jANavA mATe temaNe pratidhvani noMdhanAra navuM yaMtra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta zodhI kADhayuM. e yaMtrathI jhADa upara thatI nAnAmAM nAnI asara ApaNane spaSTa rIte dekhAya che. emaNe bIjuM evuM yaMtra zodhI kADhayuM ke jenAthI choDanI aMdaranI kriyAo. daza karoDagaNI moTI dekhAya che. jhADamAM cAlatI zvAsocchavAsanI kriyA siddha karavA paNa emaNe vIjaLInI saLIo nAmanuM yaMtra zodhI kADhayuM che. teo kahetA ke sarvamAM eka ja jIvana vyApeluM che. AvI navI navI zodho karI ApaNA advaitavAdane vijJAnanA prayogathI sthApita karI emaNe vijJAnane navI ja dRSTi ApI che tathA vijJAnanA kSetramAM hiMdane UMcuM pada apAvyuM che. (bhagavadgomaMDaLa pR. 3395) Ama jIva ane jIvana para Aja paryata saMzodhana cAlI rahyuM che. cArlsa DArvina jevA utkrAMtivido e to kahyuM paNa che ke jIvo anukUlana sAdhatA rahe che tethI navI navI jAtio uddabhava pAme che. ane jUnI jAtio nAza pAme che. 'jIvatattvanA kartA nArAyaNa hemacaMdra lakhe che ke. "DArvina cArlsa - manuSyanI utpatti vAMdarAmAMthI mAne che paNa ema enuM kahevuM nathI paNa e kahe che gorilA, cipAMjhI manuSyanA pUrvaja nathI. paNa jJAtibhAI jevA che. ati prAcInakALamAM manuSyanA pitRpurUSa jaLacara prANI hatA eva paNa DArvine kahyuM che." ("jIvatatva' nArAyaNa hemacaMdra pR. 87) jo ke jainadarzana to cipojhI, gorilA vagerene tiryaMca jAtimAM mAne che. ane manuSyanI jAti alaga che. jaLacarano samAveza paNa tiryaMcamAM ja manAya che. vAMdarA manuSyanA pUrvaja nathI paNa mULathI ja vAMdarA ane manuSya alaga alaga jAtinA ja che. pU.paM. caMdrazekhara vijayajI kRta dharma ane vijJAna nA AdhAre AtmA saMbaMdhI vaijJAnikonA maMtavyo. ' (pR. 50thI pa6no sAra) AtmA aMge lagabhaga badhA vaijJAnikono vicAra deha - AtmA eka ja che evo hato. dehathI atirikta koI cetanA mAnavA taiyAra ja na hatA. paraMtu have keTalAka vaijJAniko AtmA aMge paNa kaMIka ciMtana karavA lAgyA che ane teo dehathI bhinna, dehamAM rahenArI evI koI cetanAnI kalpanA to jarUra kare che. je nIcenA vidvAna vaijJAnikonA abhiprAyathI siddha thAya che. 1) AlbarTa AInsTAInaH 'huM jANuM chuM ke samagra prakRtimAM cetanA - tattva kAma selzaj 89.' (I belive that intelligence is manifested through out all nature - The Modern Review of Colcutta, July, 1936) 2) sara e. esa. ekiMgTanaH "huM cetanyane mukhya mAnuM chuM ane bhautika padArthone goNa mAnuM chuM. jarIpurANo nArittakavAda have cAlyo gayo che. dharma e AtmA ane manano viSaya che. ane te koI paNa prakAre dUra karI zakAya tema nathI. I regard consciousness as fundamental. I regard matter as derivative from con Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 223 sciousness. The old atheism is gone, Religion belongs to the realm of the spirit and mind and cannot be shaken. 3) sara jemsa jInsa: 'have jJAnanI saritA ayAtrika vAstavikatAnI tarapha vahevA lAgI gaI che. yaMtra karatAM vicAranI adhika samIpamAM AjanuM vizva jaNAya che. mane have evI koI cIja nathI jaNAtI je jaDanI duniyAmAM kyAMkathI akasmAta TapakI paDI hoya.' The stream of knowledge is heading towards non - mechanical reality. The Universe begins to look more like a great thought then like a great machine. Mind no longer appers as an accidental intruder into the realam of mother. - Mvsterions Universe, Pg. 137 4) harbarTa spensaraH gurU yA dharmagurU khUbaja sArA prAcIna ke arvAcIna dArzanika, pazcimanA hoya ke pUrvanA badhAe evo anubhava karyo che ke te ajJAta athavA ajJeya deg uld 9.' - First Principles, 1900 pa) sara je. ema. thomasana: 'samagra prANI sRSTimAM evI eka prakriyA thaI rahI che ke je mana sAthe koI saMbaMdha rAkhe che. nAnAmAM nAnA amIbAthI laIne eka AMtarika ane vaijJAnika jIvananuM jharaNuM vahI rahyuM che. kyAMka e strota pAtaLo che to kyAMka baLavAna bhAvanA, kalpanA ane hetu e badhI pravRttio enI aMtargata che, are! Geild 2442411 ye to zadla 9.' Through our the world of animal life, there are experessions of something akin to the mind in ourselves. There is from Amoeba upwards a stream of inner and subjective life. It may be onl a slender rill, but somes it is a strong current. It includes feeling, imagining. Purposing. it includes unconscious. - The Great Design. 6) je. bI. esa. helDanaH 'satya hakIkata to e che ke vizvanuM maulika tattva jaDa (Matter) nathI, baLa (Force) nathI, athavA bhautika padArtha (Physical Substance) nathI paraMtu mana ane cetanA ja che." The truth is that, not matter, not forces, not any physical thing but mind, personality is the central fact of the Universe. - The Modern Review of Calcutta, July, 1936 7) Arthara eca.kompaTanaH AtmAnI nityatA aMge bahu spaSTa zabdomAM kahe che ke 'eka nirNaya ke je ema dekhADe che ke mRtyu pachI paNa AtmA jevI vastu UbhI rahe che. javALA e kASThathI bhinna che. kASTa to thoDA samaya mATe ene pragaTa karavA mATe Soeloto sia si 9. 'A conclusion which suggests... the possibility of consciousness after death... the flame is distinct from the log of wood which serves it temporaxily as fuel. 8) sara olivara loja : 'eka evo samaya avazya Avaze jayAre vijJAna dvArA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ajJAta viSayanuM anveSaNa thaze. ApaNe evuM mAnIe chIe tenA karatAM ghaNuM adhika to vizvanuM AdhyAtmika astittva che. vastusthiti to e che ke ApaNe te AdhyAtmika jagatanI madhyamAM chIe, je bhotika jagatathI para che." vaLI teo eka jagAe kahe che ke "jema manuSya be divasanI vacce rahelI rAtrimAM svapna jue che te ja rIte manuSyano AtmA mRtyu ane punarjanmanI vacce vizvamAM ahIM tahIM vihare che.' The time will assuredly come when the avenuse use into unknown regiory will be explored by science. The Universe is a more spiritual entity than we thought. The real fact is that we are in the midst of a spiritual world which dominates the material. - Sir Oliver Lodge. 9) 'dha greTa DijhAIna' nAmanuM eka pustaka che, jemAM duniyAnA mahattvanA gaNAtA vaijJAnikoe potAnA sAmayika abhiprAyo ApyA che. A pustakamAM spaSTarUpe e vicAra rajU karavAmAM Avyo che ke, A vizva ema ne ema kAMI banI gayuM nathI enI. pAchaLa koI cetanA zakti kAma karI rahI che. eka pustakamAM to spaSTa lakhyuM che ke 'Aje e vAtanuM majabUta pramANa maLe che evI paNa ghaTanAo A vizvamAM bane ke je vijJAnanA niyamothI samajI zakAtI nathI ghaTanAo eka kaThina zabda dvArA samajAvI. zakAya che. e zabda che sAIkkila (Psychical), A zabdano vikAsa eka grIka zabdamAMthI thayo che jeno artha che AtmA. A ghaTanAono saMbaMdha AtmAnI sAthe kalpI zakAya tema hato zarIrathI nahIM'Buttoday unanswersble proof exists that things do happen which appear to be out side all known physical class. Such happenings are called by the rather difficult name of psychical which come from Greak word meaning the soul. Because such things were formerly supposed to have to do with the soul and not with the body. 10) pI. geDesa kahe che ke, keTalAka evA vidvAno che ke jemaNe potAnI mAnavatA mITIyorAITa vehIkala thiyarImAM jaNAvI che, temaNe evuM sUcavyuM che, ke jIvana eTaluM ja purANuM che jeTaluM jaDa.'some authorities who have found satisfaction in the Meteorite Vehicle Theory have also suggested that life is as old as matter - Evolution Pg. 70 A rIte bIjA paNa aneka vaijJAnikonA vicAro parathI khyAla AvI jAya che ke AtmA ane zarIra baMne alaga che. - A uparAMta vazIkaraNa vidyAthI, jAtismaraNathI, pretonA AgamanathI, plAnTeTa vagere sAdhanothI paNa AtmAnuM astittva, punarjanma ane pUrvajanma vagere siddha thaI cUkyA che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 225 AtmAnuM svarUpa jaina darzananA vividha graMthomAM 1) zrI bRhada jena thoka saMgrahaH cetanya lakSaNa, sadA saupayogI, asaMkhyAtA pradezI, sukha-duHkhano jANa sukhaduHkhano vedaka arUpI hoya tene jIva tattva kahIe. (pRSTha 4) jena mArge AtmA akRtrima, akhaMDa avinAzI, nitya che, zarIra mAtra vyApaka che. (pRSTha 181) 2) vyavahAra samaktinA 67 bolanA thokaDAmAM kahyuM che ke asthi jio so nicco, kattA bhotA ya punnpaavaannN| ___ atthi dhuvaM nivvANaM, taduvAo atthi chtthaanne|| arthAt jIva che te nitya che, te karmano kartA che, te pUya - pApa karmaphaLano. bhoktA che teno nirvANa eTale mokSa che ane mokSano upAya che. ema cha sthAna che. 3) "sammatitarka prakaraNamAM tRtIya khaMDanA 54 - papa e be zlokamAM zrI siddhasenA divAkara AtmA vize nAstittva Adi cha pakSonuM mithyApaNuM ane astittva Adi cha pakSonuM sabhyapaNuM nIce pramANe batAvyuM che. 'Natthi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei patthi nnivvaannN| patthi ya mokkhovAo cha mmicchaMtassa gnnaaii||54|| 'atthi aviNAsaghammI karei veNai asthi nnivvaannN| rUci moravAvAjho isammasa vAIIII (pR. 314) arthAt AtmA nathI, te nitya nathI, te kAMI karato nathI, te karela karmane vedato nathI, tene nivArNa - mokSa nathI ane mokSano upAya nathI e cha mato mithyAjJAnanAM sthAno che. AtmA che, te avinAzI che, te sakriya (kartA) che, te anubhave (bhoktA) che, teno nirvANa (mokSa) che ane mokSano upAya che e cha mato yathArtha jJAnanAM sthAno che. 4) jIvavicAra prakAzikA : "jIva eTale AtmA. jIvanazakti dhAraNa karavAnA guNane lIdhe tene jIva kahevAmAM Ave che. te upayoga anAdi nidhanatva, zarIra pRthakattva, karma kartutva, karma bhostRtva, arUpIttva Adi aneka lakSaNothI yukta che." - jIvananI kriyA jenA vaDe zakya bane che e jIvaMta zarIrane paNa upacArathI jIva kahevAmAM Ave che. chedana, bhedana, tADana, mAraNa vagere zarIra tarIke mAnelA A jIvanuM thAya che. paNa tenuM saMcAlana karanAra AtmAnuM thatuM nathI. e to svabhAve ajara - amara che. eTale ke janmato paNa nathI ane marato paNa nathI. (pRSTha 68). 5) "zrI bRhada dravya saMgraha' mAM AtmAnA svarUpane spaSTa karatAM kahyuM che ke 'jIvo uvaogamao amutti kattA sadeha primaanno| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mottA saMsAratyo siddo so vilsa sophLana||' (pRSTha 8) arthAt AtmA upayogamaya che, amUrta che, kartA che, deha parimANI che, bhoktA che, saMsAramAM sthita che siddha thaI zake che ane svabhAvathI Urdhvagamana karavAvALo che. e gAthAnA vistArarUpe AtmAnA dareka svarUpanI chaNAvaTa karI che. jeno sAra nIce mujaba che. upayogamaya - 226 jaina zAstromAM upayoga zabdanI vyutpati karatAM kahyuM che ke 'upayujyate vastu paricchedaM prativyAparyate jIvo'neneti upayogaH / ' arthAt jenA dvArA jIva vastunA pariccheda/parijJAna/bodha mATe vyApAra (pravRtti) kare che te upayoga che. upayoga cetanAnuM lakSaNa che. naiyAyika darzanamAM cetanAne AtmAnuM svarUpa lakSaNa na mAnatA AgaMtuka lakSaNa mAnavAmAM Ave che tethI teno parihAra karavA mATe upayogamaya vizeSaNa vAparavAmAM AvyuM che. amUrta - cArvAkanA mUrta dravyano parihAra karavA jaina darzanamAM AtmAne amUrta mAnavAmAM Avyo che. jainadarzananA AtmAmAM zuddha svarUpanI dRSTithI pudgalanA guNa, rUpa, gaMdha, rasa ane sparza nathI hotA eTale AtmA amUrtika che paNa saMsArAvasthAmAM te anAdi karmothI baddha hovAne kAraNe rUpAdivAna thaIne mUrtika hoya che. A mUrtattvaguNa cetanAno vikAra hoya che ane vikAra sthAyI na hovAne kAraNe azuddha che tethI nizcayathI jIvone amUrta ane vyavahArathI mUrta kahevAya che. kartA - bhAratIya darzanamAM sAMkhya darzana purUSa (AtmA)ne kartA nathI mAnatuM. te samasta kAryonA kartA tarIke prakRtine mAne che teno parehAra A vizeSaNathI thAya che. jainadarzanamAM AtmAnA kartApaNAnI siddhi karatAM kahyuM che ke 'AtmA vyavahArathI pudgala karma Adino kartA che ane nizcayathI cetana karmano kartA che tathA zuddha nayathI zuddha bhAvono kartA che.' jainadarzana anusAra jIva potAnA zubhAzubha pariNAmono kartA che. dehaparimANatva - upaniSadomAM AtmAne aMguThAmAtra ane aNumAtra kahela che te aMtaHkaraNamAM rahe che ema batAvyuM che. keTalAkanA mata pramANe AtmA prANIonA hRdayAkAza ke buddhirUpI guphAmAM rahe che. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 227. jenadarzana anusAra AtmA deha parimANI che. e kIDI jevA sUkSma zarIramAM saMkocAIne rahe che ane hAthI jevA sthULakAya zarIramAM vistRta thaIne rahe che. enA pradezomAM saMkoca - vistAra thavA chatAM enA lokapramANa AtmapradezonI saMkhyAmAM koI hAni ke vRddhi thatI nathI. je AtmA bAla zarIramAM rahe che e ja yuvA ane vRddha zarIramAM rahe che. sthULa zarIravyApI AtmA kRzazarIravyApI thaI jAya che ane kRzazarIravyApI sthULa zarIravyApI thaI jAya che. dIpakaprakAzavat. bhoktA - boddha darzana kSaNikavAdI che tethI te na to nityAtmA svIkAre che ke na to kartutva ke bhostRtvane mAne che. jo jIvone potAnA karmonA bhoktA na manAya to karma vyavasthA bhAMgI jaze tathA puNya - pApanI vyavasthA paNa samApta thaI jaze tethI AtmA bhoktA jenadarzanamAM vyavahArathI jIvane potAnA sukhaduHkhano bhoktA kahyo che. ane nizcayanayathI potAnA cetanyAtmaka AnaMda svarUpano bhoktA kahyo che. jo AtmA sukhaduHkhano bhoktA na hoya to sukhaduHkhanI anubhUti ja nahi thaI zake. saMsArastha ane siddha svarUpa - jenadarzana AtmAnA saMsArI rUpane svIkAre che. enA mate saMsArI AtmA ja muktAvasthAne prApta kare che. jayAM sudhI jIva rAgadveSAdika viSaya vikArothI grasita rahe che tyAM sudhI te saMsArI rahe che. potAnA purUSArtha dvArA ene naSTa karIne te zuddha thaI jAya che mukta thatAM ja te azarIrI, aSTakarmothI rahita, anaMta sukhathI yukta paramA avasthAne prApta karI le che e enI siddha avasthA che. UrdhvagAmitva - jenadarzanamAM jIvane UrdhvagatisvabhAvI kahevAyo che. dIpakanI nivRta jayota svabhAvathI ja upara tarapha jAya che evI ja rIte zuddha dazAmAM jIva paNa Urdhvagamana svabhAvALo hoya che. siddha avasthAvALo zuddha jIva Urdhvagamana svabhAvathI lokAgye siddha thaI jAya che. enAthI AgaLa dharmAstikAyano abhAva che mATe AgaLa gati karI zakato nathI. Ama A gAthA dvArA AtmAnuM sarvAgINa svarUpa AlekhAyuM che. 6) bRhadravya saMgrahanI TIkA(pR ra54)mAM AtmAnuM lakSaNa batAvatAM kahyuM che ke "tuM caitanyanakSaUA AtmA' - zuddha cetanya lakSaNano dhAraka AtmA che. 'ka' dhAtu niraMtara gamana karavArUpa arthamAM che. ane badhI gamanArthaka dhAtu jJAnAtmaka arthamAM hoya che. A vacanathI ahIM paNa gamana zabdathI jJAna kahevAya che e kAraNe je yathA saMbhava jJAna sukhAdi guNomAM sarva prakAre varte che te AtmA che athavA zubhAzubha mana - vacanA - kAyAnI kriyA dvArA yathA saMbhava tIvra maMda Adi rUpathI je pUrNa rUpathI varte che athavA utpAda - vyaya - dhrovya e traNe dharmo dvArA je pUrNarUpathI varte che te AtmA che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 7) AcArya haribhadrasUri viracita SaDradarzana samuccayamAM AtmAnuM svarUpa tatra jJAnadidharmebhyo bhinnAbhinno vivRttimAna | zubhAzubha karma kartA bhoktA karmaphalasya ca // 48 // caitanyalakSaNo jIvo yazcaitaviparItavAn / navasa samarathati puSya sarmapulavALA || jIe II (pR. 213) arthAt - jIva caitanya svarUpa che. e potAnA jJAna - darzana Adi guNothI bhinna paNa che tathA abhinna paNa che, karma - anusAra aneka manuSya, pazu AdinI paryAya dhAraNa kare che, potAnA sArA ane kharAba vicArothI zubha ane azubha karmo bAMdhe che. tathA enA sukhaduHkharUpa phaLone bhogave che. caitanya lakSaNathI yukta hoya tene jIva kahevAya che. (tenAthI viparIta ajIva kahevAya che. satkarmo dvArA AvelA pudgalo puNya kahevAya che.) 8) zrI upAdhyAya yazovijayajIe temanA adhyAtmasAra'nA samakti adhikAramAM AtmA nathI e Adi nAstitva sUcaka cha padone mithyAtvanAM sthAno gaNAvatAM lakhyuM che ke - nAsti nityo na kartA ca na bhovattA''tmA na nirvRtH| tadupAyazca tenyAhurmithyAtvasya padAni SaT // arthAt AtmA nathI, nitya nathI, kartA nathI, bhoktA nathI, mukta nathI ane teno upAya nathI. e cha mithyAtvanA sthAnako che. je (adhyAtmasAra) zrImadanI jIvasiddhi sarayubena mahetA pR. 314) zrI yazovijayajIe cha padanuM astitva batAvato zloka racyo nathI paNa chae padane siddha karatA zloko temaNe 'samakti adhikAra ane AtmajJAna adhikAramAM racyA che. jemAMnA keTalAkanI chAyA Atma siddhimAM paNa jovA maLe che. 9) navatattva dIpikA - sarva jIvonuM cetanA lakSaNa eka ja prakAre che. saMsArI jIvo anaMtAnaMta che. temAMnA keTalAka jIvo cetanAvALA ane keTalAka cetanA rahita evA be prakAro nathI. paraMtu sarve jIvomAM cetanA samAnapaNe rahelI che. eTale cetanA lakSaNathI jIvano eka ja prakAra che. nigodanA jIvone paNa akSaranA anaMtamA bhAge jJAna ughADuM hoya che, eTale ke emAM cetanAnI khuraNA avazya hoya che." jIva ane jaDanI vacce mukhya taphAvata cetanAno che. jIva cetanAthI yukta hoya che. jaDa cetanAthI rahita hoya che.(navatattva dIpikA dhIrajalAla TokarazI pR. 31-32) cetanA be prakAranI che. darzana cetanA ane jJAna cetanA. darzana cetanA sAmAnya avabodharUpa hoya che. ane jJAna cetanA vizeSa avabodharUpa hoya che. A baMne prakAranI cetanA sarva jIvomAM hoya che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 229 zAstrakAroe apekSAvizeSathI cetanAnA traNa prakAro paNa mAnelA che jema ke - jJAna cetanA, karma cetanA ane karmaphala cetanA. 1) jJAna cetanA - ghaTa - paTAdi vastunA jJAnarUpe cetanAno pariNAma thavo te jJAnacetanA che. 2) karma cetanA - samaye samaye padgalika karmanA nimittathI krodhAdi pariNAma thavo te karmacetanA che. 3) karmaphala cetanA - karmaphalanA sukhaduHkharUpe cetanAno je pariNAma thavo te karmaphalacetanA che. - A traNeya prakAranI cetanA sarva (saMsArI) jIvomAM hoya che. 10) zrI AnaMdaghanajI mahArAje "zrI vAsupUjya jinastavana'mAM cetanAnA A prakAronI nimna zabdo vaDe noMdha lIdhI che - "nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda grAhaka sAkAro re, darzana jJAna dubheTe cetanA, vastugrahaNa vyApAro re. kartA pariNAmI pariNAmo, karma je jIve karIe re, eka aneka phaLa nayavAde, niyate nara anusarIe re. duHkha - sukharUpa karmaphala jANo, nizcaya eka AnaMdo re, cetanatA pariNAma na cUke, cetana kahe jinacaMdo re." 11) zrImadbhI jIvanasiddhimAM (pRSTha 337) Atmasiddhi zAstranA AtmAnA cha pada A pramANe darzAvyA che. 'AtmA che, te nitya che, che kartA nija karma, che bhoktA vaLI mokSa che, mokSa upAya sudharma.' AdhyAtmika vikAsanI saMpUrNatA sAdhavAmAM je pakSonA Agraho eka yA bIjI rIte bAdhaka thayA che tenuM nirAkaraNa A gAthA dvArA thayuM che jema ke 1) AtmA jevuM koI tattva ja nathI te anAtmavAda AtmA che. 2) Atmatattva che paNa nitya nathI - vinAzI che - kSaNikAtmavAda te nitya che. 3) te phUTastha nitya hovAthI kAMI karato nathI te - akartutvavAda kartA che. 4) te kAMIka kare che paNa bhoktA nathI - abhoktatvavAda bhoktA che. 5) kartA - bhoktA hovAthI mokSa pAmato nathI te - anirvANavAda mokSa che. 6) svabhAvathI mokSa pAme paNa tene meLavavAno koi upAya nathI te anupAyavAda mokSano upAya che. A chamAMthI eke Agraha baMdhAI jAya to AdhyAtmika vikAsa aTakI jAya. Ama AgamasUtrone anusarIne ja jenadarzananA graMthomAM AtmAnuM svarUpa spaSTa karyuM che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jainetara darzananA graMthomAM AtmAnuM svarUpa hiMdu dharmanA pAyArUpa prasthAnatrayI (AdhyAtmika unnati mATenA traNa pustako) gItA, upaniSad ane brahmasUtro maLIne thAya che emAMthI "zrI bhagavad gItAmAM" AtmAnuM svarUpa na jAyate miyate vA kadAcina, nAcaM bhUtvA bhavitA vA na bhuuyH| ajo nityaH zAzvato'yaM purANo, na kanya jamAne zarIre 20I AtmA mATe koi paNa vakhate janma nathI ane maraNa paNa nathI te kyAreya jamyo na hato, janma leto nathI ane janmavAno paNa nathI. te ajanmA, sanAtana, cirasthAyI tathA purAtana che. jyAre zarIra haNAI jAya che tyAre paNa te haNAto nathI. (bhagavadgItA tenA mULa svarUpe - le. zrImad e. lI. bhaktivedAMtasvAmI pR. 71) nainaM chindanti zastrANi nainaM dahati paavkH| na cainaM kledayantyApo na zoSayati mArutaH // 23 // accheyo'yamadAhyo'yamakleyo'zoSya eva c| nityaH sarvataH sthANuravatoDayuM sanAtanaH II II athAt AtmAne koI paNa zastrathI chedI zakAto nathI, agnithI bALI zakAto. nathI, pANIthI bhIMjavI zakAto nathI ke pavanathI sUkavI zakAto nathI. A vyaktigata AtmA akhaMDa tathA adrAvya che ane tene nathI bALI zakAto ke nathI sukavI zakAto. te cirasthAyI, sarvatra vidyamAna, avikArI, sthira tathA sadA ekasamAna rahenAro che. (bhagavadgItA pR. 74-75) kaThopaniSamAM AtmAnuM svarUpa goraLIyAna mato kIyAna, gAbhAca bannatio kayAIIII. arthAt - aNuthI paNa aNu ane mahAnathI paNa mahAna A AtmA hRdayanI guphAmAM rahelo che. jemAM pheraphAra nathI vadhaghaTa nathI, jUnuM navuM nathI, parivartana nathI, te pahelA paNa hatuM, Aje paNa che ane sadAya rahevAnuM paNa che. arthAt te samayathI mukta che. te ja tattva - sattva eka advitIya sat che. triloDapatiSThatiti sat traNe kALamAM hoya te sat. * (aparokSAnubhUti tadrupAnaMdajI pR. 91) kanopaniSamAM AtmAnuM svarUpa zrotasya zrotraM, manaso mano yad vAcohavAcaM sa u prANasya prANaH cakSuSaH cakSu atimucya ghorAH Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 231 pretyAsmAd lokAt amRtA bhavanti / arthAt - zrotrano zrotra, mananuM paNa mana, vANInI vANI, prANano paNa prANa, AMkhanI AMkha che tema kahyuM che ane te rIte je AtmAne jANe che te amaratAne pAme che. (aparokSAnubhUti tadrupAnaMdajI pR.120) bRhadAraNyaka upaniSamAM - RSi yAjJavalkaya dvArA upadezAyeluM che ke AtmA vA are draSTavyaH zrotavyo maMtavyo nididhyaasitvyo| are, A AtmA darzanIya, zravaNIya, mananIya (ciMtana ane vicAra) ane nididhyAsana karavA yogya che. (aparokSAnubhUti tadrupAnaMdajI pR. 83) - zvetAzvatara upaniSada (5.9) bAlAya zata bhAgasya zatadhA kalpitasya c| bhAgo jIvaH sa vijJeyaH sa cAnatyAya kalpate // arthAt - jyAre vALanA agrabhAgane ekaso bhAgamAM vibhakta karavAmAM Ave ane pachI AmAMnA pratyeka bhAgane ekaso bhAgamAM vibhakta karavAmAM Ave tyAre thatA evA e dareka bhAganA jevaDuM AtmAnuM kada hoya che. (aparokSAnubhUti tadrupAnaMdajI pR.63) evI ja rIte, eja kathana nIcenA zlokamAM kahevAyuM che. kezAya zata bhAgasya zatAMza saadRshaatmkH| jIvaH sUkSma svarupo'yaM saMkhyAtIto hi citknnH|| arthAt AtmAnA paramANuono agaNita kaNa che. je kadamAM vALanA agrabhAganA daza hajAramAM bhAga barAbara che. (aparokSAnubhUti tadrapAnaMdajI pR. 81) A rIte AtmAno dareka vyaktigata kaNa, bhotika paramANuothI paNa nAno che ane AvA kaNa asaMkhya che. A atyaMta nAno divya liMga bhautika zarIrano mULA AdhAra che ane jevI rIte koI auSadhino prabhAva samagra zarIramAM prasare che tema A divya sphaliMgano prabhAva paNa saMpUrNa zarIramAM vyApe che. AtmAno A vidyuta pravAha samagra zarIramAM cetanArUpe anubhavAya che ane e ja AtmAnA astittvanuM pramANa che koI sAmAnya saMsArI mANasa paNa samajI zake che ke bhautika zarIramAMthI cetanA kADhI levAmAM Ave to mRtadeha bAkI rahe che ane game teTalA bhautika upacAro dvArA A cetanAne pAchI lAvI zakAtI nathI. tethI cetanA koi bhautika padArthonA saMyojananA phaLarUpe hotI nathI, paNa AtmAne kAraNe hoya che. (aparokSAnubhUti tajhUpAnaMdajI pR. 97) viveka cUDAmaNi anusAra AtmAnuM svarUpa AtmA viniSkalo hyeko, deho bhubhiraavRtH| tayoraikyaM prapazyanti kimajJAnamataH param / / 17 // arthAta AtmA niravayava ane eka che, deha aneka avayavo ane AkArothI gherAyelA che. loko A baMnene eka ja samaje che. eTale ke deha e ja AtmA che tema mAne che Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta AnAthI vadhu moTuM ajJAna kayuM? (viveka cUDAmaNI svAmI tadrapAnaMdajI pR. 111) Ama AtmA ane deha baMne ekabIjAthI bhinna ane judA che eka sUkSma, eka dhULa, eka dazya, eka adazya, eka niyAmaka, eka niyamya. Ama chatAM jo koI paMcakoSavALA jaDa zarIrane AtmA mAne to te vAta deva ke prabhu ne bhUlIne, choDIne, " simenTa, IMTa, paththaranA maMdirane ja deva mAnavA jevuM che. A to makAnane ke bhavanane bhagavAna mAnI mAlikane bhUlavAnI bhayaMkara bhUla karavA jevuM che. (pR. 243) AtmA jJAnamayaH punnyH| AtmA jJAnamaya ane puNya (vizuddha) che. A to mRta ane smRtino amaraghoSa suNAvatuM amarakoSa jevuM sanAtana sUtra che. AtmA jJAnI nahIM paNa jJAna pote ja che. pavitra che. prakAzaka che arthAt sarvano jJAtA che. (pR. 243) emAM ja AgaLa AtmAnuM svarUpa batAvatAM kahyuM che ke 'mAtmA salAnanto nAca ra vaSnAvanA' AtmA AnaMda svarUpa che (sukhaduHkhanA anubhavathI para che), emAM duHkha kyAreya na hoya. AtmA jJAna ane caitanya svarUpa che. AtmA svataMtra, svayaMprakAzita ane anyanA AlaMbanathI mukta che. uparAMta jAgrata, svapna ane suSupti jevI traNe avasthAno sAkSI che. tema ja annamaya, prANamaya, manomaya, vijJAnamaya ane AnaMdamaya jevA pAMca kozothI nyAro che ane sauthI asaMga ke vilakSaNa che. e ja nIcenA zlokamAM spaSTa karyuM che. asti kazcitsvayaM nitymhNprtyylmbnH| avasthAzrayasAkSI san pazcakovilakSaNa ||27TI (pR. 267) caMdrakAMta (upaniSadgA sAra rUpa graMtha) mAM AtmAnuM svarUpa (pR. 166) tama gAtmA? AtmAnuM svarUpa kevuM che? AtmA sadA kevaLa AnaMdasvarUpa che, ane tene dehanI koi avasthA sAthe saMbaMdha nathI. jIva e akhaMDAnaMda paramAtmAnI sattA mAtra che. jenuM svarUpa kaLI ke kathI na zakAya evo IttarI sattArUpa jIva che. te zuddha, sanAtana, akhaMDa, alepa ane vyApaka che." 'jIvano svabhAva - kevaLa zuddha, sanAtana, sattvamaya, parama caitanyamaya, mahApavitra, nirlepa, avinAzI, aprameya, ajanma, nitya, zAzvata, advaita, avyaya, avikArI, aciMtya, acaLa, sarvagata ane avyakta che." (pR. 171) paM. zrIrAma zarmAcArya - cAra veda, 108 upaniSad SaTradarzana, yoga vaziSTha, 20 smRtio ane 18 purANonA prasiddha bhASyakAra che. emanA lakhelA padmapurANanA 429 thI 454 pAnAno sAra padma purANamAM AtmAnuM svarUpa - AtmA mitraM kRte te sarva devi sukhaashyaa| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 jIvavicAra rAsa eka adhyayana AtmA nAma mahApuNyaH sarvaga srvdrshkH|| sAta gAthAmAMthI AtmAnuM svarUpa ahIM sArarUpe lIdhuM che. he devI, jemaNe potAnA ja AtmAne mitra banAvyo che eNe sukhanI AzAmAM badhuM ja karI lIdhuM che. - A AtmA jenuM nAma che te bahu moTuM puNya che, sarvatra gamana karavAvALo che, badhuM ja jovAvALo che, saMpUrNa siddhiovALo che, e sarvAtmA, sAtvika ane badhI siddhione pradAna karavAvALo che arthAt enA utthAna, ciMtana ane utkarSathI badhI siddhio hastagata thaI jAya che. A AtmA evo che jemAM badhA devatA nivAsa kare che. te ekalo ja niraMjana svarUpavALo bhramaNa karyA kare che. paNa kyAreka mAyA prapaMcane kAraNe pAMca mahAbhUta sAthe maitrI thatAM jJAna-dhyAna enAthI dUra rahevA samajAve che paNa buddhi ene phasAve che. pachI paMcamahAbhUtano saMgAtha karatAM garbhamAM duHkha pAme che. chUTavAnuM vicAre che paNa pachI parivArajanonA mohathI saMsAramAM khUMpato jAya che. kyAreka jAgRta thatAM pAcho potAnA mULa svarUpamAM AvI jAya che. niSkarSa - jenetara darzanonAM graMthomAM paNa AtmAnuM svarUpa yathAtathya AlekhAyeluM che. jenetara darzananA graMtho anusAra AtmA ajanmA, sanAtana, sthAyI, kUTastha nitya, zAzvata, purAtana, achedaka, abhedaka, ahanaka, adrAvya, akhaMDa, advitIyA satu, amara, darzanIya, zravaNIya, mananIya, nididhyAsana karavA yogya, cetana, niravayava, eka, svataMtra, svayaMprakAzita, nirAlaMbana, AnaMda svarUpa, asaMga ane vilakSaNa che. AtmA adazya tema ja amUrta hovA chatAM prAyaH sarva dArzanikoe AtmAnA astitvano svIkAra karyo che. paraMtu enA svarUpa bAbata ekamatatA jaLavAtI nathI. koIe ene jJAnavaMta mAnyo che to koIe mUDha, koIe mUrta mAnyo che koIe amUrta, koI ene nitya mAne che to koI anitya, koI kartA mAne che to koI bhoktA. Ama vividha darzanomAMthI vividha sUra prApta thAya che. prAyaH sarva dArzanikoe jIvanI koI eka vizeSatAne grahaNa karIne ene ja enuM svarUpa mAnIne citrita karyo che. paraMtu jenA darzanamAM jIvanuM sarvAgINa svarUpa maLe che. vividha dArzanikonA AtmA saMbaMdhI matono samanvaya jaina darzananA Atma svarUpamAM dRSTigocara thAya che. 'dravya saMgraha' mAM Atma svarUpane spaSTa karatAM kahyuM che ke - jIvo uvaogamao amutti kattA sadeha primaanno| bhottA saMsArattho siddho so vissa soiddhgii| arthAt - AtmA upayogamaya che, amUrta che, kartA che, deha parimANI che, bhoktA che, saMsAramAM sthita che, siddha thaI zake che ane svabhAvathI Urdhvagamana karavAvALo che. Ama A gAthAmAM AtmAnA sarvAgINa svarUpanuM digadarzana thayuM che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 tema ja jaina darzanamAM AtmAnA bhedonuM paNa suMdara nirUpaNa thayuM che je nIcenA koSTaka dvArA samajI zakAya che. AtmA saMsArI mukta (siddha) -sthAvara trabeIndriya Indriya corendriya paMcendriya pRthvIkAya apakAya teukAya vAyukAya vanaspatikAya Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 prakaraNa 5 zrAvaka kavi RSabhadAsakRta 'jIvavicAra rAsa'nuM mUlyAMkana be vibhAgamAM vibhAjita karyuM che. 1) tAttvika pakSa = bhAvapakSa. 2) sAhityika pakSa = kalApakSa. vibhAga 1 tAttvika pakSa vartamAne sukha-zAMti mATe vizva vaijJAnika zodho ane bhautikavAda tarapha vaNathaMbhI kUca karI rahyuM che. kaMpyuTara, kelkyuleTara, konkarDa yugamAM padArpaNa thaI gayA che. paNa zuM enAthI sukha-zAMtinI prApti thaI che kharI ? kaMpyuTarathI mAhitInI to chata thaI che paNa lAgaNIonI achata thaI hoya ema nathI lAgatuM ? kelkyuleTarathI gaNitanA jaTila koyaDA AsAnIthI ukelAI jAya che paraMtu saMbaMdhonAM koyaDAo gUMcavAI gayA che evuM nathI lAgatuM? konpharDa vimAnathI jagatanA sImADA najIka AvI gayA che paraMtu samajanA sImADA vaNasI gayA che evuM nathI anubhavAtuM ? A badhAne bhoge saMpattinA bhAre guNAkAra thayA haze paraMtu mUlyonA bhAgAkAra thatA jAya che evuM anubhavAI rahyuM che tyAre eno upAya zuM ? eno upAya ApaNane dharmamAMthI maLI rahe che. dharma ApaNI dRSTi parivartana karavAnuM kAma kare che. karmarUpa kaMpyuTara dvArA jJAna mAhitI Ape che. rAgadveSanA bhAgAkAra ane guNanA guNAkAra thAya evA tattvajJAna rUpa kelkyuleTara Ape che. sukhanA zAzvata pradeza tarapha gati karAve evA dhyAnarUpa konpharDa vimAnanI prApti paNa dharma ja karAve che. paNa e mATe dRSTinuM parivartana jarUrI che. jo dRSTi kare to ja AcAra - vicAra - uccAranI puSTi thAya che ane AtmA paramAtmAnA zAzvata sukhanI sRSTinA darzana thAya che. dharmano AdhAra che tattva. tattvanI abhivyakti sAhityathI thaI zake che. tattva ane sAhityanA samanvayathI meLaveluM tattvajJAna kaMpyuTara, kelkyuleTara, konpharDathI maLatA sukhane vAmaNuM banAvI de che. TUMkamAM vijJAnanA vadhatA jatA varcasvane nAthavA mATe tattvajJAna lagAma svarUpa che. tattvajJAnanI samaja hoya to manuSya koIpaNa paristhitimAM samAdhAna karI zake che, saMtoSa mAnI zake che, rAgadveSathI rahita thaI zake che ane sukhazAMti prApta karI zake che. tattva eTale zuM ? bhAratIya sAhityamAM tattvo vize UMDANathI anuzIlana, Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta parizIlana karavAmAM AvyuM che. 'ta' zabda parathI 'tattva' zabda banyo che. saMskRta bhASAmAM 'tat' e zabda sarvanAma che. sarvanAma zabda sAmAnya arthanA vAcaka hoya che. 'ta' e zabdane bhAva arthamAM sva pratyaya lagADIne 'tattva' zabda banAvyo che. teno artha thAya che teno bhAva' 'tI mA tavanA' arthAt vastunA svarUpane tattva kahe che. athavA jenuM sadAkALa hovuM te tattva. darzana sAhityamAM 'tattva" e gaMbhIra ciMtanano viSaya che. ciMtana manananI zarUAta tattvathI ja thAya che. di tatva' tatva eTale zuM ? e ja jijJAsA tattvadarzananuM mULa che. badhA dArzanikoe potapotAnI dRSTie tattvonuM nirUpaNa karyuM che. jIvanamAM tattvonuM sthAna mahattvapUrNa che. jIvana ane tattva e ekabIjA sAthe joDAyelA che. tattvathI jIvana alaga karI zakAtuM nathI ane tattvanA abhAvamAM jIvana gatizIla thaI zakatuM nathI. tattvonI mAnyatA bhAratIya darzanamAM tattvamImAMsA - tattvavicArane mahattvanuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. bhautikavAdI cArvAka darzana - pRthvI, pANI, vAyu, agni e cArane tattva mAnyA che. vaizeSika darzana - dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa, samavAya e cha ne tattva mAne che. kaNAde sAtamA tatva tarIke abhAvanuM varNana karyuM che. nyAya darzana (naiyAyika) - pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hesvAbhAsa, chala, jAti, ane nigrahasthAna e 16 tattvane mAne che. sAMkhya darzana - purUSa, prakRti, ahaMkAra, mana, mahata, pAMca jJAnendriyo, pAMca, karmendriyo, pAMca tanmAtrA, pAMca mahAbhUta ema paccIsa tattvone svIkAre che. vedAMta darzana - eka mAtra brahmane sat mAne che bAkI badhAne asat mAne che. boddha darzana - duHkha, duHkha samudAya, duHkhanirodha ane duHkhanirodhano mArga e cAra Arya satyane tattva tarIke svIkAre che. jenadarzanamAM - mukhya be tattva mAnavAmAM AvyA che jIva ane ajIva. A be tattvono vistAra navatattvomAM karyo che. | navatattvanuM jJAna AtmAmAMthI paramAtmA banAve che. naramAMthI nArAyaNa banAve che. jIvamAMthI ziva banAve che. sukha - zAMtinuM sAmrAjya apAve che. jIva ane ajIva e be tattvo sivAya anya tattvo e baMnenA saMyogathI ane viyogathI banelA che. jema ke Azrava, baMdha, puSya, pApa e cAra tattvo jIva Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 237 ajIvanA saMyogathI banyA che. saMvara, nirjarA, mokSa e traNa tattvo jIva - ajIvanA viyogathI banyAM che. bhAratIya darzanamAM mukhyattve tattvadarzana mokSa che. eTale jainadarzane vizvanI vyAkhyA ane mokSanA sAdhaka bAdhaka tattvonI mImAMsA karI che. e rIte vicAratAM Azrava, baMdha, puNya, pApa e mokSa mATenA bAdhaka tattvo che ane saMvara - nirjarA, sAdhaka tattvo che. sAcA sukha - zAMti A mokSa tattvathI ja prApta thAya che. jaina darzanamAM tattvanI vicAraNAM jIvathI zarU thaIne mokSatattvamAM virAma pAme che. paMDita sukhalAlajIe tattvArtha sUtra pRSTha 73mAM AlekhyA pramANe bhAratIya zAstrakAro jyAre potAnA viSayanuM zAstra race che tyAre te potAnA viSayanA nirUpaNanA aMtima uddeza tarIke prAyaH mokSane ja mUke che, pachI bhale te viSaya artha, kAma, jyotiSa ke vaidyaka jevo Adhibhautika dekhAto hoya ke tattvajJAna ane yoga jevo AdhyAtmika dekhAto hoya. badhA ja mukhya mukhya viSayanA zAstronA prAraMbhamAM te te vidyAnA aMtima phaLa tarIke mokSano ja nirdeza hovAno ane te te zAstranA upasaMhAramAM paNa chevaTe te vidyAthI mokSa siddha thayAnuM kathana AvavAnuM. Ama mokSa sarva tattvano sAra che. vaizeSika darzananA praNetA 'kaNAda' potAnA prameyanI carcA karatAM pahelAM, te vidyAnA nirUpaNane mokSanA sAdhana tarIke jaNAvIne ja temAM prarvate che. (1, 1, 4 kaNAdasUtra) nyAya darzananA sUtradhAra gautama pramANa paddhatinA jJAnane mokSanuM dvAra mAnIne ja tenA nirUpaNamAM utare che. (1, 1, 1 nyAyasUtra) sAMkhya darzananuM nirUpaNa karanAra paNa mokSanA upAyabhUta jJAnanI puravaNI khAtara ja potAnI vizvotpatti vidyAnuM varNana kare che. (IzvarakRSNakRta 'sAMkhya kArikA' kA. 2) brahmamImAMsAnuM brahma ane jagata viSenuM nirUpaNa paNa mokSanA sAdhananI pUrti mATe ja che. yoga darzanamAM yogakriyA ane bIjI prAsaMgika AvatI badhI bAbatonuM varNana e mAtra mokSano uddeza siddha karavA mATe ja che. bhaktimArgIonA zAstro ke jemAM jIva, jagata ane izvara Adi viSayonuM varNana che te paNa bhaktinI puSTi dvArA chevaTe mokSa meLavavA mATe ja che. bauddha darzananA kSaNikavAdano cAra Arya satyomAM samAveza pAmatA Adhibhautika tathA AdhyAtmika viSayanA nirUpaNano uddeza paNa mokSa vinA bIjo kazo ja nathI. jaina darzananA zAstro paNa e ja mArgane avalaMbIne racAyelA che. zrAvaka kavi RSabhadAse paNa aMtima uddeza sukha - mokSa prAptine rAkhIne jIva vicAranuM varNana karyuM che. 485 bhaNaItAM suNatAM saMpadi, ochava aMgaNya AjajI, jIvavIcAra suNIjIuM rAkhaI, tehaneiM sIvapUra rAjajI. A gAthAmAM jIva vicAra sAMbhaLavAthI, bhaNavAthI ane hRdayamAM rAkhavAthI sukha saMpati to maLaze paNa sukhanuM sthAna evuM zivapura eTale siddhakSetramAM sthAna Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta maLaze evo bhAva vyakta thayo che. A kRtinI racanAmAM vyakta thayelo bhAvapakSa tAtvika che. tattva e jaina darzananuM hArda che. jenA praNetA bhagavAna mahAvIra che. tatsatenuM (padArthanuM) svarUpa - padArthonuM svarUpa jemAM batAvAyuM che ene tattva kahevAya che. vizvanA samasta dharma praNetAomAM bhagavAna mahAvIra svAmInuM sthAna aneka daSTie viziSTa prakAranuM che. bhagavAna mahAvIre jIvamAtranA kalyANa mATe satata ciMtA karI che. karUNAsAgara carama tIrthakare emanA kevaLajJAnanI prApti pachI keTaluMka uttama ciMtana lokamAMgalyanI dRSTie prarUpyuM che. emAMnuM eka atyaMta mahattvanuM ciMtana eTale tattvavicAra. emAM ya jIvatattvano vicAra mahattvano che. jyAM sudhI koIpaNa sAdhakane jIva ane ajIva vizenI spaSTatA thaze nahi tyAM sudhI pAyAnuM jJAna ane prApta thaI zakaze nahi. A vizvamAM mukhyatve be ja vastuo (tattva) che. eka jaDa ane bIjuM cetanya. A vizvanA sarva sacarAcara jIvone deha tathA bIjI pudgala pradhAna Rddhio prApta thAya che te jaDa padArtha che temAM sajIvatA arpanAra tattva cetanya che. jIvane thayela jaDa padArtha vikAravALA, pariNAmI ane nAzavaMta che paNa caitanya avikArI, avinAzI hovA chatAM jaDanI saMgatathI aneka AkAro, avasthAone prApta kare che. caitanyanuM zuddha svarUpa siddha che jemAM koI vikAra nathI. A kRtimAM jIvatatvanA vicAranuM nirUpaNa thayuM che. A loka (vizva)mAM rahelA anaMtAnaMta jIvonA cetanya ke upayoga Adi lakSaNo samAna che paNa temanI avasthA samAna nathI. keTalAMka jIvo karmabaMdhanathI mukta thaI, saMsArasAgarane pAra pAmI siddha thayelA che. eTale samagra jIvonA mukhyatve siddha ane saMsArI evA be bhedo paDe che. zAstrakAronI pUrvAnukrama, pacAnukrama, anaMtarakrama, paraMparA krama ema judA judA AzayothI aneka rIte varNana karavAnI rolI hoya che. koI vakhata chaMda racavAnI sagavaDa uparAMta kramabhedo karavAnA judA judA Azayo hoya che. jIve nigodathI nIkaLIne nirvANa sudhInI yAtrA karavAnI che. vikAsa karatA karatA keTalAka jIva siddha avasthAne prApta kare che. Ama vikAsano krama jALavavAnA AzayathI kavie prathama saMsArI jIvonuM varNana karyuM hoya ema lAge che. athavA siddha ane saMsArI jIvomAM ApaNo saMparka - samAgama saMsArI jIvo sAthe ja rahe che ane dayAno viSaya te ja banI zake, tethI kavie prathama varNana saMsArI jIvonuM karyuM che. saMsArI saMtarAM saMsAra" jemAM eka gatimAMthI bIjI gatimAM sarI javAnuM kAma niraMtara cAlI rahyuM che te saMsAra kahevAya. AvA saMsAramAM rahelA jIvo te saMsArI. saMsArI jIvonA avasthA vizeSathI be bheda paDe che trasa ane sthAvara. keTalAMka Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 239 jIvo bhaya, trAsa ke duHkhano anubhava thatAM tenA pratikAra mATe ceSTAo karI zake che, sukhaduHkhanuM saMvedana thatAM tene anukULa halana-calanAdi pravRtti karI zake te trasa kahevAya che. enAthI viparIta keTalAMka jIvo evI ceSTA ke pravRtti karI zakatA nathI te sthAvara kahevAya che. A saMsArI jIvono samAveza SaDthavanikAyamAM thaI jAya che. jemAM pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya Ave che. SaDthavanikAyanI avadhAraNA jainadarzananI prAcInatama avadhAraNA che jeno ullekha prAcInatama jaina Agamika graMtho jevA ke 'zrI AcArAMga sUtra,' 'zrI jIvAbhigama sUtra,' 'zrI uttarAdhyayana sUtra,' 'zrI dazavaikAlika sUtra' vageremAM prApta thAya che. jo ke vanaspati ane beIndriyAdimAM to jIva che ema lagabhaga badhA mAne che paraMtu pRthvI, pANI, agni ane vAyu paNa sajIva che e avadhAraNA jainonI viziSTa avadhAraNA che. zarIra racanAnA AdhAra para jIvo cha bhAgamAM vibhAjIta thAya che tene SaDjavanikAya kahevAya che. emAMthI prathama pAMca bheda sthAvaranA kahevAya che. chaThTho bheda trasakAya che. sthAvara bhedamAM mAtra eka ja sparzanendriya hoya che. temano samAveza ekendriyamAM thAya che. beIMdriyathI paMceMdriya jIvono samAveza trasakAyamAM thAya che. ahIM kavie 11 thI 37 gAthA aMtargata sthAvara jIvo ane 38 thI 66 gAthA aMtargata trasa jIvonA prakAronuM sAmAnya varNana karyuM che jeno bhAva nIce mujaba che. 1) pRthvIkAya : je jIvanI kAyA eTale zarIra pRthvIrUpe che te jIva pRthvIkAya jIva kahevAya che. kAya = jIvono samUha. pRthvIrUpa zarIromAM rahelA prANIonA - jIvonA samUha te pRthvIkAya. pRthu = vistAra. je jIvo vistarAIne rahelA che te jIvo pRthvIkAyathI oLakhAya che. sthAvara jIvomAM prathama nirdeza pRthvIkAyano karelo che eTale tenuM svarUpa prathama varNavyuM che. pRthvI jIvone rahevA mATe AdhArarUpa che mATe paNa ene prathama kahI che. pRthvIkAya traNe lokamAM che. narakanA pRthvIpiMDa, siddhazilA, devonA bhavana, nagara, chata, bhUmi, bhIMta, vimAna, tirhAlokanI bhUmi, makAna, dvIpa, samudranuM taLiyuM, pAtALakaLazA, parvata, phUTa, vedikA, jagatI (zAzvatI vastunI borDara), badhI jAtanI khANa, samasta zAzvata kSetro, azAzvata pRthvImaya sthaLo pRthvIkAya jIvonA svasthAna che. jenA kavie nIce pramANe prakAro batAvyA che. sphaTikatna, maNiratna, haratAla, khaDI, hiMgaLoka, paravALA, pAro, vAMnI, suramo, dhAtu, araNeTo, abarakha, usa (khArAvALI mATI), palevo, tUrI (phaTakaDI), pASANa, mATI, luNa. kavie ATalA prakAra pRthvIkAyanA batAvyA che. A uparAMta bIjA paNa pRthvIkAyanA jIvo zAstramAM batAvyA che. A badhA pRthvIkAyanA jIva jyAre pRthvInA peTamAM hoya tyAre saceta hoya che. jIvanazaktithI yukta hoya che A vastuo khANamAMthI bahAra nIkaLyA pachI zastra, agni, rasAyaNa vagerenA prayogathI jIvarahita bane che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pachI enI gaNanA aceta, ajIva ke jaDamAM thAya che. 2) apakAyaH pRthvIkAya pachI apakAyanuM varNana Ave che. pRthvI jIvono AdhAra che ane e pRthvI para pANI raheluM che mATe tyArabAda enuM nirUpaNa karyuM che. apakAya. traNe lokamAM che. adholokamAM dhanodadhi (dhana+udadhi = jAmeluM pANI - Solid Water) sAte narakanI nIce che. UrdhvalokamAM bAramA devaloka sudhInI vAvaDIomAM hoya, tiskRlokamAM asaMkhyAtA samudromAM hoya. pANI e ja jenuM zarIra che te apakAya. apa = jeno nIce tarapha javAno svabhAva hoya tene apa kahevAya. pANInA eka TIpAmAM asaMkhyAtA jIvo hoya. kavie pANInA prakAro A pramANe nirdezyA che. bhUmikUpa (kUvAnA taLiyAmAM saravANIrUpe phUTatuM pANI), AkAzamAMthI varasatuM pANI, hima, karA, osabiMdu, dhummasa, harItaNuM, dhanodadhi kavie batAvelA A prakAro uparAMta bIjA paNa prakAro zAstromAM batAvyA che. 3) agnikAya - tejaskAyaH agni e ja jenuM zarIra che te agnikAya. apakAyA jIvo tejasukAya jIvonA virodhI che tethI tyArapachI tejasukAyanI vAta kahI che. bAdara agnikAyanuM sthAna (kSetra) sauthI ochuM che. tirthyalokamAM mAtra aDhIdvIpa (45 lAkha yojana) mAM ja hoya. emAM ya akarmabhUmimAM na hoya. mahAvideha kSetramAM sadeva hoya paNa bharata - Iravata kSetramAM paNa amuka kALamAM ja hoya. avasarpiNIkALamAM 1-2-3 ane chaThThA ArAmAM na hoya. prathamanA traNa ArAmAM ati snigdhatA (cikAsa) hovAne kAraNe gharSaNa karavA chatAM bAdara agni utpanna thato nathI te bhInA lAkaDAne dRSTAMte. chaThThA ArAmAM ati rUkSatA hovAthI agni utpanna thato nathI rAkhanA daSTAMte. utsarpiNIkALanA 1-2 ane 4-5 ArAmAM e ja rIte agni utpanna thato nathI. utsarpiNIkALanA 1-2 ane 4-5 ArAmAM e ja rIte agni na hoya. Ama agnikAyanuM kSetra sauthI ochuM che ane pAMca sthAvaramAM sauthI ochA jIvo agnikAyanA hoya che. agnikAyanA prakAra A pramANe che. javAlA, bhaThThIno agni, aMgArA, ulkApAta, kanaka, vIjaLI vagere agninI jAto kavie batAvI che. e uparAMta bIjA paNa prakAro zAstromAM che. 4) vAyukAya ? vAyu e ja jenuM zarIra che evA jIvo vAyukAyanA nAme oLakhAya che. vAyu agnikAyane uddIpta kare che. vAyuthI agnikAyanA jIvo prajavalita rahe che tethI tyArabAda vAyukAyanA jIvonuM varNana che. vAyu sivAyanI bIjI kAyo najare dekhAya che paNa vAyu najare dekhAto nathI. te tenA kAyathI ja jANI zakAya che. dA. ta. DALIo - pAMdaDAnuM halana - calana, dhvajA AdinuM pharakavuM vagere. 14 rAjalokamAM pAMce ya bAdara sthAvaranI apekSAe sauthI vyApaka kSetra bAdara vAyarAnuM che. lokamAM phakta Thosa (sakhata) jagyA che tyAM ja bAdara vAyaro nathI. te sivAyanA sarva sthAnomAM hoya. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 241 che. tethI prathamanA traNa sthAvara karatAM enA jIvo vadhAre che. kavie varNavelA vAyarAnA prakAro A pramANe che. obhAgama (udabhrAmaka), okalIo, maMDaliyo, mukhavAyu, guMjavA, zuddhavA, ghanavAta, tanavAta vagere. A sivAyanA bIjA prakAro paNa hoI zake che. A vAyarAmAM ApaNo jIva ghaNA samaya sudhI rahe che tema ja ochI puNyAine kAraNe cAre gatimAM pharyA kare che. A vAyarAnA jIva kevI rIte haNAya che e paNa kavie varNavyuM che. pavana sAthe jene vera che evA vIMjhaNA vIMjhavAthI, zvAsocchavAsathI, ughADe moDhe bolavAthI, uThatAM, besatAM, hIMDoLAkhATa para hIMcavAthI, khAtAM, pItAM, supaDe sotAM, bhUMgaLa, bherI, nizAna, DaMko vagere vagADavAthI asaMkhyAtA bAdara vAyarAnA jIvo ghaNI rIte haNAya che enI apekSAe bAdara pRthvI, pANI, agninA jIvo evI rIte haNAtA nathI. 5) vanaspatikAya ? vRkSAdinA kaMpanathI vAyunuM astittva pragaTa thAya che tethI vAyukAya pachI vanaspatikAyanuM kathana che. vanaspatikArAnA mukhya be prakAra che - sAdhAraNa ane pratyeka. temAM sAdhAraNanuM mukhya lakSaNa anaMtakAyittva che. eTale ke eka ja zarIramAM anaMta jIvonuM sAthe rahevApaNuM jene kAraNe te anaMtakAyane nAme oLakhAya che. A uparAMta nigoda, kaMdamULa, lIlaphaga vagere enA paryAyavAcI nAma che. kaMdamULa, aMkurA vageremAM anaMtA jIvo hoya che. sAdhAraNa vanaspatikAya - soyanA agrabhAga upara rahe eTalA TUkaDAmAM asaMkhyAtA zarIro che. te pratyeka zarIramAM anaMtA jIvo hoya che. sAdhAraNa vanaspatikAya sivAyanA saghaLA jIvo maLIne asaMkhyAtA jIvo ja hoya che. (4 sthAvara, pratyeka vanaspatikAya ane trasa badhA maLIne asaMkhyAtA jIvo ja thAya.) te badhA karatAM anaMtaguNA adhika jIvo eka zarIramAM hoya che. to pachI eka baTeTA ke lasaNa - kAMdAmAM keTalA jIva thAya ? anaMtAnaMta jIvo hoya. e sAdhAraNa vanaspatinA nAma kavie nIce mujaba batAvyA che. gAjara, mULA, kaMda, kAMdA, kumaLAM phaLa, kumaLAM pAna, thohara (thora), gugala, gaLI, kuMvAra A badhA anaMtakAya che mATe puNyavaMte ene ghare na lAvavA ema kahIne kavie anaMtakAyane oLakhavAnA lakSaNa paNa batAvyA che. jenA zirA, saMdhi ane parva gupta hoya ane jene bhAMgavAthI samabhAga thAya te sAdhAraNa vanaspatikAya jANavI. pratyeka vanaspatikAya - tyArabAda kavie pratyeka vanaspatikAyano paricaya Apyo. che. pratyeka eTale eka zarIramAM eka jIva. sAdhAraNamAM eka zarIramAM anaMtA jIva che jayAre pratyekamAM eka zarIramAM eka jIva hoya e ghaNo moTo mULabhUta taphAvata che. sAdhAraNa vanaspati karatAM pratyeka vanaspatikAyanA aMgopAMgono vikAsa ghaNo vadhAre thayelo hoya che. ahIM kavie sAta prakAra batAvyA che. phUla, phaLa, lAkaDuM (thaDa), Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pAMdaDAM, bIja, mULa ane chAla e badhAmAM eka eka jIva hoya che. A badhA aMgopAMgo ApaNA zarIranA aMgopAMgonI jema saMlagna hoya che paraMtu te badhAnuM eka pRthapha zarIra paNa hoya che temAM eka judo jIva hoya che. dareka vanaspati UgatI vakhate anaMtakAya ja hoya. pachI te anaMtakAya jAtinI hoya to anaMtakAya ja rahe che anyathA pratyeka thaI jAya che. vaLI mULa vagere pratyekane Azraye bIjA asaMkhyAta vanaspatikAya jIvo rahelA hoya che athavA ema paNa bane ke mULa sAdhAraNa hoya ane bAkIno bhAga pratyeka hoya. nALiyera, AMbA, jAMbu vagere vRkSo tathA jemAM ghaNA bIja hoya evA phaLavALA vRkSo A badhA pratyeka vanaspatikAya che ema kavie kahyuM che. sUkSma jIvo H pUrve je sthAvaranA pAMca bheda kahyA te bAdara bhedo che. enA ja pAMca sUkSma bhedano ullekha kavie karyo che. pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya ane sAdhAraNa vanaspatikAya e pAMcanA sUkSma ane bAdara evA be vibhAgo che. pratyeka vanaspatikAyanA AvA be vibhAgo nathI e mAtra bAdara ja che. A jIvo eTalA sUkSma che ke ApaNA halana-calana, UTha-besa ke koI pravRttinI asara A jIvo para thatI nathI. A jIvo AkhA lokamAM vyApta che, eTale ke cauda rAjalokano koI paNa bhAga evo nathI ke jyAM A pAMca prakAranA sUkSma jIvo rahelA na hoya, koI paNa AkAzapradeza A jIva vagarano nathI. A jIvonuM AyuSya madhyama aMtarmuhUrtanuM hoya che eTale ke ochAmAM ochuM 256 AvalikAnuM ane vadhAremAM vadhAre be ghaDInA saMkhyAtamAM bhAganuM hoya che. bAdara zabda sthULatAvAcaka che, paNa pRthvIkAyika eka jIvanuM zarIra ApaNI daSTino viSaya banI zakatuM nathI. ApaNe pRthvIkAya AdinA je zarIra joIe chIe te asaMkhya zarIrano eka piMDa hoya che. tAtparya e che ke je amuka avasthAmAM daSTino viSaya banI zake che tene mATe bAdara saMjJA yojAyelI che. sUkSma jIvonA asaMkhyAtA zarIra bhegA thAya to paNa dekhAya nahi. sUkSma jIvonI saMpUrNa rAzi bhegI thAya to paNa na dekhAya. - trasa jIvono adhikAra sthAvara jIvo pachI kramathI trasa jIvonuM vivecana karavAmAM AvyuM che. beIndriya jIvo pratyeka jIvone anAdikALathI eka Indriya sparzanendriya maLelI hoya che. teo akAma nirjarA dvArA puya ekatra kare tyAre bIjI rasendriya prApta thAya che. tethI tene beIndriya jIvo kahevAya che. A jIvono jJAnano kSayopazama bhAva ekendriya jIva karatAM ghaNo vizeSa hoya che. paNa A jIvo anAdinA saMskAra sAthe Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 243 laIne AvelA hovAthI, e saMskAra daDha karavAmAM ja potAne maLelI Indriyano upayoga kare che. pahelA sparzendriyathI prApta thatAM pudgalomAM anukULatA - pratikULatA pramANe rAjI - nArAjI thatI. have rasendriyanA pratApe AhAranA pudgalo svAdiSTa haze to ja khAze nahi to bIjA AhAranI zodhamAM jaze ane anukULa (bhAvatA) pudgalo rAgapUrvaka khAze. A saMskAra bIjI Indriya pedA thatAM ja jIvane pedA thAya che ane jaldIthI daDha thAya che. jethI ekendriya karatAM rAgadveSanI mAtrA paNa vadhe che ane enA karatAM pacIza gaNo adhika karmabaMdha samaye samaye kare che. eTale ke ekendriyapaNAmAM mohanIya karma eka sAgaropamanuM baMdhAtuM hatuM te beIndriyapaNAmAM 25 sAgaropamanuM baMdhAya che. ekendriya jIva sparzanendriyanA ATha viSaya - gurU, laghu, zIta, uSNa, mUdu, karkaza, snigdha, rUkSa mAM rAgadveSa karato hato. beInendraya jIva rasendriyanA tIkho, tUro, kaDavo, khATo, mITho e pAMca maLIne tera viSayomAM rAgadveSa karIne karmabaMdha vadhAre che. te beIndriya jIvo aneka prakAranA che. kavie varNavelA beIndriyanA prakAro - koDA, zaMkha, gaMDolA, mehara, porA, aLaziyA, jaLo, chIpa vagere jIvo be iMdriyavALA hoya che. A uparAMta bIjA prakAro zAstromAM che. teIndriya jIvo - pUrvavat beIndriyapaNAmAM akAma nirjarA dvArA puNya prApta thatAM trIjI iMdriya dhrANendriya prApta thAya che. pUrvenA 13 viSayomAM surabhigaMdha ane durabhigaMdha ema be viSayo vadhatAM 15 viSayomAM anAdinA saMskAra pramANe rAgadveSa kare che. game teTalA sArA svAdavALA pudgala maLaze temAM gaMdha kevA prakAranI che te pramANe potAne anukULa gaMdhavALA pudgalo grahaNa karaze. temAM pUrvavat rAgadveSane kAraNe karmabaMdha vadhArI deze. beIndriyapaNAmAM pacIza sAgaropamano baMdha hato te teIndriyapaNAmAM pacAsa sAgaropamano thaI jAya che. teIndriya jIvo aneka prakAranA che. jemAMnA keTalAMka kavie A pramANe varNavyA. che. mAMkaDa, kIDA, maMkoDA, Indragopa (gAkaLagAya), kaMthavA, gIgoDA, iyaLa, jU, gadheyA, udhaI, dhImela, savA vagerene traNa IMdriya hoya che. caurendriya jIvo - ekendriya, beIndriya, teIndriyamAMthI bhamatAM bhamatAM jIva corendriyapaNAne prApta kare che. pUrvenI traNa driya ane cothI candriya prApta thAya che. pUrve 15 viSayono bhogavaTo karato hato temAM cakSuIndriyanA kALo, nIlo, rAto, pILo, dhoLo e pAMca viSaya umerAtAM 20 viSayono bhogavaTo kare che. svAda, gaMdha uparAMta pudgalone jovAnI zakti prApta thaI tethI anukULa varNavALA pudgalo grahaNa karaze temAM mamatva, Asakti, rAgAdinA pariNAmo daDha karatAM pUrvavat karmabaMdha vadhArI deze eTale mohanIya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta karma so sAgaropamanuM bAMdhaze. e corendriyanA aneka bheda che jemAMnA keTalAMka kavie batAvyA che jema ke bhamarA, bhamarI, mAkhI, tIDa, DAsa macchara, vIMchI, cAMcaDa, DhIka, kaMsArI, mAkhI vageremAM cAra Indriya hoya che. beIndriya, teIndriya, caurendriya, jIvone vizlendriya kahevAya che. ekendriya jIvo karatAM adhika Indriya hovA chatAM paNa pUrNa pAMca IndriyavALA nathI. beIndriya jIvo traNa IndriyathI vikala che, teIndriya jIvo be IndriyathI vikala che ane corendriya jIvo eka IndriyathI vikala che. beIndriyAdimAM Indriyo kramathI ja hoya. jema ke eka Indriya hoya tene mAtra sparzendriya ja hoya. koIpaNa eka Indriya hoya ema na samajavuM. beindriyamAM sparzendriya ane rasendriya e ja be Indriyo hoya. bIjI koIpaNa be ema nahi. ema teindriyamAM pUrvenI be ane trIjI ghrANendriya hoya. corendriyamAM pUrvethI eka cakSuIndriya vadhArAnI hoya. ane paMceMdriyamAM pAMce pAMca Indriya hoya. kAna paMcendriyamAM ja hoya bIjAmAM nahi. paMcadriya jIvo pUrvavat bhamato bhamato jIva paMceMdriyapaNAne prApta kare che. pUrvenI cAra IndriyanA 20 viSayamAM zrotrendriyanA traNa viSaya - jIva zabda, ajIva zabda ane mizra zabda bhaLatAM 23 viSayomAM rAgadveSa Asakti karIne karmabaMdha vadhAre che. asaMjJI(mana vagaranA) paMcadriya jIva 1000 sAgaropamanuM mohanIya karma bAMdhe che. jyAre saMjJI paMceMdriya jIva 70 kroDAkroDI sAgaropamanuM mohanIya karma bAMdhe che. jyAre saMjJI paMceMdriyapaNAmAM samyaktvanI prApti thatAM A karmabaMdha nAno paNa thaI jAya che. eka vakhata paNa samyaktva prApta thaI jAya to. sarmAkatI jIva aMtaH kroDAkroDIthI vadhAre sthitivALuM karma bAMdhato nathI. pachI kramazaH dezavirati, sarvavirati, apramatta, avedI, akaSAyI, kevaLI thaIne sarva karmano cheda karIne mokSane prApta kare che. paMceMdriyapaNAmAM tiryaMcAdi bhavamAM khUba duHkha pAmyo. paMcendriyanA cAra prakAra che. nArakI, tiryaMca, manuSya ane deva. e cAra prakAranI gatimAM jIva bhamyA kare che. temAMthI kavie sau prathama devanA navANuM bhedanuM varNana karyuM che. deva : devanA mukhyatve cAra prakAra che. 10 bheda bhavanapatinA, 15 bheda paramAdhAmInA 16 bheda vANavyaMtara, 10 bheda bhUMbhakA 10 bheda jyotiSInA 1) bhavanapati 2) vANavyaMtara 3) jyotiSI 4) vaimAnika 9 bheda lokAMtikanA, 9 bheda grevecakanA, 5 bheda anuttara vimAnanA Ama 99 bheda devanA - tenA aparyAptA ane paryAptA maLI 198 bheda devanA che. 12 bheda 12 devalokanA, 3 bheda killISInA, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 jIvavicAra rAsa eka adhyayana deva pachI tiryaMcanA prakAra kavie varNavyA che. tiryaMca - tin - je ADA hoya te tiryaMca. 'tiryaMnnatIti tirtha' je = = jIvo tiryak eTale trAMsA ke vAMkAcUkA cAle te tiryaMca. pazupakSI vagerenI cAla A prakAranI hoya che. eTale temane A saMjJA lAgu paDe che. tiryaMcanA traNa bheda che jaLacara, sthaLacara ane khecara. jaLacara - pANImAM rahenAra jIvonA pAMca bheda che. mAchalA, kAcabA, magara, grAha, susumAra. sthaLacara - bhUmi para rahenAra jIvonA traNa bheda che. catuSpAda = copagA = gAya, bheMsa, siMha, vAgha vagere. (uriparisarpa - peTathI cAlanArA sApa, ajagara vagere.) (bhujaparisarpa - bhujAe cAlanArA - noLiyA, garoLI vagere.) - khecara - AkAzamAM uDanArA pakSInA cAra prakAra che. carma, roma, samud ane vitata paMkhI e traNe prakAranA tiryaMca garbhaja ne saMmurcchima baMne prakAranA hoya che. garbhaja tiryaMcanA pAMca bhedanA aparyAptA ane paryAptA tema ja saMmurcchima tiryaMcanA pAMca bhedanA aparyAptA ane paryAptA ema 20 bheda tiryaMca paMcendriyanA che. nArakI - tiryaMca paMcendriya pachI kavi nArakInA bheda kahe che. nArakInA sAta bheda che. sAta narakanA nAma A pramANe che. ghamA, vaMzA, zilA, aMjanA, riTThA, maghA, mAghavaI sAta narakanA aparyAptA ane paryAptA ema cauda bheda che. manuSya - nArakI pachI have kavi manuSyanA bheda saune sAMbhaLavAnuM kahe che. 15 karmabhUminA manuSya, 30 akarmabhUminA manuSya ane 56 aMtaradvIpanA manuSya ema 101 kSetranA manuSyanA bhedanI vAta kahI che. garbhaja manuSyanA ekaso eka aparyAptA ane paryAptA tema ja saMmumi manuSyanA 101 bheda aparyAptA ema kula 303 bheda manuSyanA che. Ama kavie saMsArI jIvono paricaya karAvI pachI e jIvone kaI kaI Rddhi hoI zake enuM saMkSipta varNana karyuM che. je nIce mujaba che. zarIra, avagAhanA, saMghayaNa, saMsthAna, saMjJA, lezyA, veda, paryApti, prANa, jJAna, darzana, upayoga, dRSTi, kaSAya, kAyasthiti, cyavana - urtana, jIvayonI vagere. kavie rajU karelA viSayonuM saMkSipta varNana Agama ane anya graMthonA AdhAre samajaNa sahita prastuta che. zarIra saMsArI jIvanI oLakha zarIrathI thaI zake che mATe sau prathama zarIranuM vivaraNa prastuta che. zarIra e saMsArI jIvane rahevAnuM ghara che. koIpaNa saMsArI jIva zarIra vagarano Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hoto ja nathI, ochAmAM ochA be zarIra - tejasa ane kAryaNa to hoya ja che. vadhAremAM vadhAre koI koI manuSyo pAse pAMca zarIra hoI zake che. zarIra e puNyayoge prApta thatAM pudgalonI dena che. zrI pannavaNA sUtra, anuyogadvAra sUtra, rAjavArtika, karmagraMtha, dhavalA, sarvArthasiddhi, SaTyuMDAgama vageremAM zarIra vize khUbaja suMdara vicAraNAo rajU thaI che. jeno sAra nIce mujaba che. zarIranI vyAkhyA 1) zIyate yak tat zarIram je kSaNe kSaNe kSINa thAya te zarIra. 2) je Atmapradezane rokIne rahe te zarIra. 3) je vizeSa nAmakarmanA udayathI prApta thaIne 'zIryante' arthAta gaLe che te zarIra che. 4) zarIra, zIla ane svabhAva ekArthavAcI zabda che.... anaMtAnaMta pudgalonA samavAyanuM nAma zarIra che. 5) zarIra choDathaMH svarupam zarIra zabdano artha svarUpa che. 6) sukha ane duHkhanA upabhoganuM je sAdhana che te zarIra. zrI prajJApanA sUtramAM batAvyA pramANe 'zarIra pAMca prakAranA che audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kAryaNa.' 1) audArika zarIra : udAra arthAt je pradhAna hoya te ja audArika kahevAya che. ahIM vinayAdigaNamAM parigaNita hovAthI phaLa pratyaya thaine audArika zabda niSpanna thayo che. tIrthaMkara tema ja gaNadharone A zarIra hoya che. te mokSa apAvanAra che tethI ene pradhAna mAnela che. tenAthI bhinna anuttara zarIra paNa anaMtaguNa hIna hoya che. athavA udArano artha vizALa arthAt lAMbuM. audArika zarIra hajAra jojanathI paNa adhika lAMbuM hoya che. anya zarIronI apekSAe audArika zarIramAM je vizALatA kahI che te bhavadhAraNIya sahaja zarIranI apekSAe samajavI joIe. anyathA uttara vaikriya eka lAkha jojana sudhInuM paNa hoya che. tethI audArikane udAra - vizALa kahevAmAM bAdhA AvI paDaze. (zrI prajJApanA sUtra - 1 ghAsIlAlajI ma.sA. pR. 599) audArika - je saDI jAya, paDI jAya, vINasI jAya, kohI jAya, bagaDI jAya, mRtyu pachI mRtadeha paDI rahe te. (zrI bRhad jaina thoka saMgraha pRSTha 95) dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA vivecita kamagraMtha (pR.128)mAM udArano artha A pramANe batAvyo che. 'udAra eTale sauthI moTuM, sauthI vadhu tejasvI ane sauthI vadhu dAnezvarI' jeno sAra nIce mujaba che. sauthI moTuM = sahastra yojanamAna che. vaikriya zarIra devonuM sAta hAtha ane nArakInuM 500 dhanuSanuM hoya che jyAre audArika zarIra vanaspati AzrI hajAra jojana Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 247 jhAjheruM hovAne kAraNe sauthI moTuM che. tejasvI - devothI paNa adhika tejavALuM tIrthaMkara bhagavaMtonuM dArika zarIra hoya che. jenI sAme loko barAbara joI zakatA nathI. tethI temanA tejane saMharavA pAchaLa bhAmaMDaLa rakhAya che. tethI A zarIra sauthI vadhAre tejavALuM che. dAnezvarI -kriyAdi cAra zarIra AtmAne sAMsArika saMpattinuM dAna karI zake che. jayAre odArika zarIra mokSarUpI lakSmInuM dAna karI zake che mATe sauthI vadhu dAnezvarI che. udArano eka artha sthULa che 16 vargaNAmAMthI odArikanI vargaNA se prathama Ave che je bAkInI vargaNAothI sthULa che mATe dArika nAma paDayuM haze ema lAge che. A zarIra AkhA lokamAM hoya che. paNa manuSya ane tiryaMca gatinA jIvone ja hoya che. 2) vaikica zarIra H je zarIra dvArA viziSTa, vilakSaNa athavA vividha kriyAo thAya te vekriya zarIra kahevAya. je zarIro eka hovA chatAM aneka banI jAya che, aneka hovA chatAM eka thaI jAya, nAnA moTA thaI jAya, moTA nAnA thaI jAya. AkAzacArImAMthI bhUcara ane bhUcarathI AkAzacArI banI jAya. dazya hovA chatAM adazya ane adazya hovA chatAM dazya thaI jAya te vaikriya zarIra kahevAya che. te be prakAranA che. 1) janmajAta - upapAta janmavALA devo nArakIne janmajAta kriya zarIra hoya. 2) labdhinimittaka - tiryaMco ane manuSyomAM koI koI jIvone A zarIra hoya. * (pannavaNA sUtra - 1 ghAsIlAlajI ma.sA. pR. 599). ANimA, mahimA Adi ATha guNonA ezvaryanAsaMbaMdhathI vividha rUpo banAve che. je zarIra saDe nahi, paDe nahi, viNase nahi, bagaDe nahi, muvA pachI kalevara visarAla (kapUranI goTInI mAphaka ogaLI jAya) thAya te kriya zarIra' kahevAya athavA vividhaguNa RddhiothI yukta hoya eTale vaikriya zarIra kahevAya che. deva - nArakIne vaikriya zarIra bhavadhAraNIya hovAthI uttara vaikriya (mULa zarIra uparAMta je rUpa vagere banAvavA te) mATe bahAranA pudgalanI jarUra paDatI nathI. dArika zarIravALA vaikriyarUpa banAvavA mATe bahAranA pudgala le. uttara kriyathI banAveluM zarIra keTalo samaya rahe e mATe jIvAbhigama sUtranI trIjI pratipattimAM narakanA trIjA uddezAmAM bIjI gAthAmAM A pramANe batAvyuM che ke bhinna mahato naesa, hoti tiricamaNaesaM cttaari| (1) jhAlAso, jharosa vizva maLiyAII jIvAbhigama 3/3/2 arthAt - nArakInA uttara kriya zarIranI utkRSTa sthiti aMtarmuhUrtanI, tiryaMca ane manuSyanI - cAra bhinna - khaMDita muhUrta = aMtarmuhUrtanI ane devanI paMdara divasanI. utkRSTa sthiti jANavI. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta devonA je svAbhAvika vastra ane alaMkAra hoya te zAzvata hoya che paraMtu utara vaikriya dvArA banAvelA vastra ke alaMkAra 15 divasathI vadhAre TakI zakatA nathI. vekriya zarIra cAre gatinA jIvone hoI zake che. 3) AhAraka zarIra - "caudapUrvadhArI muni tIrthaMkaranA atizayane jovA AdinA prayojanathI viziSTa 'AhAraka" nAmaka labdhithI je zarIranuM nirmANa kare che te AhAraka zarIra kahevAya che. ' kuna e sUtrathI karma arthamAM "iqtra' pratyaya thaIne AhAraka zabda siddha thAya che. jema ke " huM kahyuM paNa che. prayojana utpanna thatA kevaLIne tyAM javAne mATe viziSTa labdhinA nimittathI je zarIra nirmita karAya che te AhAraka zarIra kahevAya che. A zarIra kriya zarIranI apekSAe utpanna zubha ane svaccha sphaTika zilAnA sadaza zubha pudgalonA samUhathI racAya che. (pannavaNA sUtra - 1 ghAsIlAlajI ma.sA. pR. 600) AhAraka zarIra eka bhavamAM be vAra tathA saMpUrNa saMsAracakramAM cAra vAra prApta karI zake che. cothI vAra kare e te ja bhavamAM mokSamAM jAya che. AhAraka zarIra banAvavAnA cAra kAraNa jIvAbhigama Adi sUtromAM batAvyA che e cAramAMthI koI paNa kAraNa hoya to AhAraka zarIra banAve che. jema ke 1) tIrthaMkara - devAdhidevanI Rddhino sadbhAva jANavA mATe 2) bharata - Iravata kSetramAM kevaLIno abhAva hoya tyAre tattvomAM saMzayane dUra karavA mATe mahAvideha kSetramAM jyAM kevaLI hoya tyAM javA mATe. 3) sUkSma padArthono nirNaya karavA mATe ke caudapUrvanA jJAnamAM rahelI adhUrAza pUrNa karavA mATe. 4) jIvadayA - prANIdayAnA pAlana mATe. je kSetramAM jIvahiMsA khUba thatI hoya tyAM pUtaLA dvArA jIvahiMsAnA duSpariNAma saMbaMdhI AkAzavANI kare. A cAra kAraNa mATe uttama pudgalono AhAra laIne jaghanya hAtha nyUna utkRSTa eka hAthanuM sphaTika samAna sapheda koI na dekhe evuM sarvAga suMdara zarIra banAve. AvuM zarIra phoravyA pachI AloyaNA levI paDe. AloyaNA le to ArAdhaka ane na le to. virAdhaka gaNAya che. AhAraka zarIra koIno vyAghAta na kare tema ja koIthI vyAghAtItA na thAya. je zarIra dvArA kevaLI pAse jaIne sUkSma padArthonuM AharaNa (grahaNa) karAyA athavA to jenA dvArA AtmA sUkSma padArthone grahaNa kare che ene AhAraka zarIra kahe che. A zarIra rasAdika saptadhAtuthI rahita, saMghayaNa rahita, samacaturaMtra saMsthAnavALuM hoya che. A zarIra koI na joI zake evuM hovA chatAM dekhADavuM hoya to dekhADI zakAya che. A zarIranI prApti mAtra 14 pUrvadhara apramatta sAdhune ja thAya che. mATe mAtra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 249 manuSya gatimAM ja hoya che. vekriya zarIra hoya tene ja hoya. sAdhvIne na hoya. AhAraka vargaNA odArika ane kriya zarIrathI sUkSma hoya che. lokamAM AhAraka zarIravALA kyAreka hoya, kyAreka na hoya. jo hoya to eka - be - traNathI karIne pratyeka (2 thI 9) hajAra vadhAremAM vadhAre hoI zake enAthI vadhAre nahi. 4) taijasa zarIra - tejathI arthAt tejasa pudgalothI je bane che te tejasa zarIra kahevAya che. A zarIra khAdhelA AhAranA pariNamananuM kAraNa hoya che ane uSmArUpa hoya che. A zarIranA nimittathI ja viziSTatapasvI purUSanA zarIrathI tejanuM nirgamana thAya che. kahyuM paNa che je zarIra badhA saMsArI jIvone hoya che, zarIranI uSNatAthI jenI pratIti. thAya che, je AhArane pacAvIne tene rasa Adi rUpamAM pariNata kare che athavA je tejasa labdhithI utpanna thAya che te tejasa zarIra kahevAya che. (zrI prajJApanA sUtra 21 muM pada sUtra -1 ghAsIlAlajI ma.sA. pR. 600) zarIra skaMdhanA padmarAga maNi samAna varNanuM nAma teja che tathA zarIramAMthI nIkaLelI razmikalAnuM nAma prabhA che. emAM ja thAya che te tejasa zarIra che. (dhavalA 14/5, 6,240/327/13 rIra dhastha zarIranuM I) A pAcana karAvanArUM zarIra sarva jIvone hoya che. paraMtu tapa Adi viziSTa guNone lIdhe tejasa labdhi je pragaTa thAya che te labdhi pratyayika tejasa zarIra koIka AtmAone ja hoya che. - te labdhinA pratApe apakAra karavAnI buddhithI zrAparUpa ane upakAra karavAnI buddhithI ThAravArUpa te jovargaNAnAM pudgalonuM ja zarIra banAvI sAmenA jIva para mUkavAmAM Ave che. tene anukrame tejalezyA ane zItalezyA kahevAya che. 5) kAmaNa zarIra - je zarIra karmathI utpanna thAya te athavA je karmano vikAra hoya te kArmaNa zarIra kahevAya che. e ja prakAre karma paramANu ja AtmapradezonI sAthe dUdha - pANInI jema ekameka thaIne paraspara maLI zarIranA rUpamAM pariNata thaI jAya te kArmaNa zarIra kahevAya che. kahyuM paNa che ke kAmaNa zarIra karmono vikAra (kAryo che, te ATha prakAranA karmothI niSpanna thAya che A zarIra bIjA badhA zarIronuM kAraNa che. ema jANavuM joIe. saMsAra prapaMcarUpI aMkuranuM bIja A kArmaNa zarIra ja che jayAre teno samUla uccheda thaI jAya che tyAre zeSa zarIrano prAdurbhAva thato nathI. tejasa ane kArmaNa zarIranI sAthe jyAre mRtyusthAnano tyAga karIne potAnA navIna janmanI jagyAe jAya che tyAre karma pudgalonI atyaMta sUkSmatAne kAraNe A baMne zarIrothI yukta thatAM jIva paNa AMkhethI dekhAto nathI. (zrI prajJApanA sUtra 21 muM pada sUtra -1 ghAsIlAlajI ma.sA. pR. 600) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta dhavalA anusAra karma emAM Uge che eTale kAmaNa zarIra prarohaNa kahevAya che. sarva karmono AdhAra che. sukha ane duHkhonuM bIja paNa che. enA dvArA nAmakarmanA avayavarUpa kArmaNa zarIranI prarUpaNA karI che. have AThe karmonA kalAparUpa kArmaNa zarIranA lakSaNa pratipAdakapananI apekSAthI A sUtranuM vyAkhyAna kare che. jema ke AgAmI badhA karmono prarohaNa, utpAdaka ane trikAla viSayaka samasta sukhaduHkhonuM bIja che eTale AThe karmono samudAya kArmaNA zarIra che. kAraNa ke karmamAM thayo eTale kAzmaNa zarIra che. athavA karma ja kAmaNa che e rIte A kArmaNa zabdanI vyutpatti che." (dhavalA 14/5, 6,240/327/13 zarIradhI ..... zarIram I) ApaNo asaMkhyAta pradezI AtmA AkhA zarIramAM vyApIne rahe che. zarIra ane AtmA bhinna che. pratyeka saMsArI jIvanA tejasa tema ja kArmaNa zarIra bhinna bhinna hoya che tethI te zarIra anaMta che. odArika ane kriya zarIra asaMkhyAtA hoya che. ane AhAraka zarIra saMkhyAtA hoya che. dArika zarIra jIvarahita paNa dekhAya che (mUA pachI paDeluM kalevara, lAkaDuM vanaspatikAyanuM dArika zarIra che). zeSa cAra zarIra jIvarahita hoya to TakatA paNa nathI ane dekhAtA paNa nathI. AhAraka sivAyanA cAra zarIra AkhA lokamAM hoI zake. AhAraka zarIra mAtra trasanADI ane tiskRlokamAM aDhIdvIpamAM ja hoya. pAMca zarIramAM dArika, vakriya, AhAraka e traNa bAhya zarIra che. tejasa, kArmaNa AvyaMtara zarIra che. A be joDiyA bhAI jevA che je sAthe ne sAthe rahe che. bAhya zarIra chUTe paNa AtyaMtara zarIra na chUTe. bAhya zarIranuM chUTavuM enuM nAma mRtyu che. jyAre AtyaMtara zarIra chUTe tyAre nirvANa thAya che. arthAt ekavAra AtyaMtara zarIra chUTyA pachI kyAreya prApta na thAya. mokSa prApta thaI gayA pachI pAMcamAMthI eke zarIranI prApti thatI nathI. AtyaMtara zarIra vagarano eka paNa saMsArI jIva na hoya. bAkInA traNa zarIra kyAreka hoya kyAreka nA hoya evuM bane. vATe vahetAM jIvamAM (eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM javAvALA) bAhya zarIra na hoya paNa AtyaMtara zarIra hoya. AtyaMtara zarIra rokAya nahi. parvata, pANI, agnimAMthI nIkaLI jAya, koIne roke paNa nahi. bhagavad gomaMDaLa pRSTha 8275 para batAvyA mujaba vividha dharma - darzana - matamAM zarIra bhagavadgItA - anusAra parivartanazIla zarIranuM koI sthAyItva nathI. Adhunika tabIbI vijJAne paNa svIkAryuM che ke vibhinna koSonI kriyA pratikriyA dvArA zarIra Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 251 pratikSaNa badalAtuM rahe che. e rIte zarIramAM vRddhi thAya che tathA vRddhAvasthA Ave che. paraMtu zarIra tathA manamAM satata parivartana cAlu karatuM hovA chatAM AtmA ekasamAna rIte cirasthAyI rahe che. | vedAMta anusAra - zarIra aMtyAvayavI hoIne ceSTAno Azraya hoya te dravya zarIra kahevAya che. manuSyAdimAM zarIra hAthapaga vagere avayavathI thayelA hoIne AkhuM zarIra koIno avayava nathI tathA te hitAhitanI prApti nivRttirUpa tathA parihArarUpa kriyA potAnI meLe karI zake che. cetanAno Azraya che mATe temAM zarIranuM lakSaNa ghaTe che. vaLI sukha ke duHkha bemAMthI game te ekano sAkSAtkAra jemAM thAya evuM bhoga bhogavavAnuM sthaLa te zarIra. teno sthULa, sUkSma ane kAraNa evA traNa bheda che. tArkikone mate - yonija ane ayonija evA paNa tenA be bheda che. nyAya mate zarIrane bhogonuM Ayatana ke AdhAra kahe che. jaina mate - jIvanuM kriyA karavAnuM sAdhana zarIra kahevAya che. jeno zarIranA pAMca prakAra mAne che jenuM vivaraNa AgaLa thaI gayuM. sAMkhya mate - traNa prakAranA zarIra che. eka sUkSma, bIjuM adhiSThAna ane trIjuM sthULa. sAMkhya kaTikAmAM tathA tattvakaumudImAM paNa traNa prakAranA zarIro mAnya che jema ke - sUkSma zarIra, mAtApitRja zarIra ane mahAbhUta. mAtApitRja zarIrane pAkozika sadI paNa kahe che. kAraNa ke te zarIra loma, lohita arthAtu lohI, mAMsa, snAyu, asthi ane majjAthI baneluM che. tattvakomudImAM paNa traNa zarIro batAvyA che. sUkSma zarIra pahelo vizeSa, mAtapitRja bIjo vizeSa ane mahAbhUta e trIjo vizeSa. sUkSma jaMtu zarIranI garamIthI thAya che tethI te uSmaja. paMkhInA zarIra iMDAmAMthI thAya che tethI te aMDaja. manuSya ane pazunA zarIra garbhamAM thAya che tethI te jarAyuja. vRkSanA zarIra pRthvI phADIne nIkaLe che tethI udabhija. sRSTinI zarUAtamAM ayonija zarIra hovAthI te sAMkalpika ane sAMsiddhika kahevAya che. vaijJAnika dRSTie ApaNuM zarIra abajo koSonuM baneluM che. 220 prakAranA koSa ApaNA zarIramAM hoya che. ane dareka prakAranA sela potapotAnI kAmagIrI bajAvatA rahe che. satyArtha prakAzamAM zarIranI cAra avasthA che. 1) vRddhi - temAM 16 varSathI 25 varSa sudhI sarva dhAtuono vadhAro thAya che. (2) cIvana - 25 thI 40 varSa sudhIno samaya (3) saMpUrNatA - AmAM 40 varSanI AsapAsa sarva dhAtuonI puSTi thAya che ane (4) kiMcitparihANi-A samayamAM je vadhArAnI dhAtu zarIramAM hoya che te prasvedAdi dvArA bahAra nIkaLI jAya che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta nyAyamata pramANe - zarIra e bAra mAMhenuM eka prameya. prameya bAra che - AtmA, zarIra, iMdriya, artha, buddhi, dharma, pravRtti, doSa, pretyabhAva, phaLa, duHkha ane apavarga. Ama dareka mata, saMpradAya ke darzanamAM zarIranuM nirUpaNa che. jenA darzanamAM paNa pannavaNA pada 21 mAM zarIranA 16 dvAra batAvyA che jemAM enA nAma saMsthAnA pradezAdinuM vistRta varNana che. bhagavatI sUtra zataka - 1 uddezA saptamAM garbhavicAra aMtargata zarIranI racanA batAvI che. zrI jIvAbhigama sUtra pratipatti 1 madhye 24 daMDakanI aMtargata paNa zarIra dvAra che. jemAM daMDakamAM kayA jIvone kayuM zarIra hoya tenI prarUpaNA karAI che. ahIM paNa zrAvaka kavi RSabhadAse kyA jIvone kayuM zarIra hoya te batAvyuM che. juo nIcenI gAthAo.. gAthA 72. ekaMdrIni cyAra zarIra, tejasa, kAramaNa dArika joya, zarIra vaikarI tehanaI hoya. ahIM ekendriyane cAra zarIra kahyA che paNa ekendriyanA pAMca bheda che. temAMthI pRthvI, pANI, agni ane vanaspatikAyamAM mAtra traNa ja zarIra hoya. vekriya zarIra mAtra vAyarAnA paryAptAmAM ja hoya. sUkSma jIvomAM paNa traNa ja zarIra hoya. lokanA niSphaTa-alokane aDIne rahelo lokano khUNA khAMcAvALo bhAga te-niSphaTa (cheDe) bhAgamAM rahelo vAyaro vekriya zarIra phoravI (banAvI) zakato nathI kAraNa ke kriya zarIra banAvavA mATe cha dizAmAMthI pudgala maLavA joIe, jyAre lokanA cheDe cha dizAmAMthI pudgala maLatA nathI mATe tyAM rahelA jIvo vaikriya zarIra na banAvI zake. bAkInA sarva kSetramAM kriya zarIra banAvI zake. jo ke vAyarAnA badhA jIvone kriya zarIra na hoya. uttara vekiya karatA hoya tyAre vAyarAnA jIvo mare nahi. vAyarAnA kayA jIvo pAse vekriya zarIra na hoya - je jIvo sthAvara tathA vikasendriyamAM eka palyanA asaMkhyAtamA bhAga sudhI rahI AvyA hoya ane tyAMthI vAyarApaNe utpanna thAya te jIvo pAse vekiya zarIra na hoya kAraNa ke sthAvara ane viphalendriyamAM vaikriya nAma karmano navo baMdha thato nathI. ane sattAmAM rahelA e karma eka palyanA asaMkhyAtamA bhAgamAM 'ulanA karaNa" dvArA sattArahita thaI jAya che. bAdara vAyarAnA jIvo asaMkhyAtA che. teno eka asaMkhyAtamo bhAga niyamo vekriya karelo zAzvata lAbhe che. vAyaro uttara vekriya kare eTale eka paNa navuM zarIra banAvyA vagara potAnA mULa zarIrane pahelAM karatAM asaMkhyAtagaNuM moTuM kare to paNa e zarIranI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ja thAya. beIndriya, Indriya, corendriyamAM zarIra - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 253 92 zarIra traNi tasa kahII, tejasa kAramaNa ani udArika jinavara bhAkhyA lahIi. 100 aaMdrIno kahuM vIcAra, zarIra traNi tasa bhAkhyAM sAra, tejasa kAramaNa dArika joya,... 109 zarIra traNi tasa hoyare, tejasa kAramaNa odArIka trIjuM kahuM e... - A traNe gAthAmAM anukame beIndriya, indriya ane corendriya mAM traNa zarIra hoya e batAvyuM che. paMcedriyamAM zarIra - 119pAMca zarIra ni Sa saMsthAna... samuccaya paMcendriyamAM pAMce zarIra kahyA paNa nArakI, tiryaMca, deva ane manuSya AzrI zarIra nIce mujaba che. devagatimAM zarIra-vekriya, tejasa ane kArmaNa e traNa hoya jo ke kavie ahIM gAthAmAM eno ullekha karyo nathI. manuSya gatimAM zarIra - 147 madhurI vANI bolyA vIra, mAnavanI huI pAMca zarIra, tejasa kAramaNa dArika joya, vaikarI AhAraka pAMcamuM soya. mAnavIne pAMce zarIra hoya emAMthI AhAraka zarIra manuSyANImAM na hoya, mAtra codapUrvadhArI sAdhune ja hoya, sAdhvIne nahi. amuka Asana strI nathI karI zakatI kAraNa ke tenI zArIrika racanA evI che ane gaMbhIratA ochI hoya mATe AhAraka zarIra na hoya. saMmUcchika manuSyamAM zarIra - 186... zarIra traNa taNu tasamAna. tejasa ni kAramaNa kahII, odArIka trIjuM lahII. saMmUrskima manuSyamAM traNa zarIra hoya. evI ja rIte manuSya jugaliyAmAM paNa A ja traNa zarIra hoya jo ke kavie tenuM vivaraNa nathI karyuM. tiryaMcamAM zarIra - 189 cyAra zarIra trIjaMca niM lahaM vaikrI tejasa kAramaNa kahuM, caurdU zarIra odArIka hoya, Sa saMskAna tIhAM kaNi joya. A gAthA saMkhyAtA varSanA saMjJI tiryaMca paMcendriyanI che. emAM cAra zarIra hoya, paraMtu asaMkhyAtA varSanA tiryaMcamAM traNa zarIra ja hoya uparamAMthI vekriya na hoya, teo yugalika che ane yugalikamAM vekriya zarIra na hoya. samaSThima tiryaMcamAM zarIra - 201 valI bolyA zrI jinavara vIra, tehanai bhAkhyA traNi zarIra,tejasa kAramaNa udArika joya, trIjaMca jIva taNAI valI soya. saMmUcchuima tiryaMca paMcendriyamAM paNa vaikriya sivAyanA traNa zarIra hoya. nArakImAM zarIra - 264 . traNi zarIra jehaniM vikhyAta. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 265 tejasa kAramaNa niM vaikarI, ... nArakImAM traNa zarIra hoya - tejasa kArmaNa ane vaikriya. devamAM traNa zarIra hoya teno ullekha nathI. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta zarIranI vicAraNA zA mATe ? nigodathI mAMDIne nirvANa sudhI ApaNI pAse zarIranuM astittva rahe che. tejasa ane kArmaNa zarIra bhavI jIva AzrI anAdi sAMta che ane abhavI jIva AzrI anAdi anaMta che. bAkInA traNe zarIra sAdi sAMta che. zarIramAMthI Atmabuddhi ke nija svarUpabuddhi na nIkaLe to anAdi anaMta rahe paNa eka vakhata paNa AtmA ane zarIra alaga che evI buddhi thAya arthAt samyakttva thai jAya to tejasa - kAryaNa zarIra anAdi sAMta thaI jAya che. zarIra vize jANapaNuM thayA pachI zarIra pratyenuM mamatva dUra thAya evo prayatna karavAnI jarUra che. AtmA ane zarIra judA che evuM bheda vijJAna karavAnI jarUra che. dehAtIta thavAno prayatna karavAnI jarUra che. kAyAnI mAyA chUTe to ja pUrNa AdhyAtmika vikAsa thAya ane mokSanA sukhanI prApti thAya. mATe zarIranI vicAraNA jarUrI che. zarIramAM jIvanA bheda audArika zarIra vaikriya zarIra nArakI tiryaMca 48 S 1 bAdara vAyaro paryApto 5 saMjJI tiryaMca paMcendriya paryAptA AhAraka zarIra 7 14 48 tejasa, kArmaNa zarIra tiryaMcanA 48 bhedanI vigata - . 14 manuSya deva 303 15 karmabhUmi paryAptA 198 15 karmabhUmi paryAptA 303 ekendriyanA 22 bheda = pAMca sUkSma pRthvI, pANI, teu, vAyu, vanaspatinA aparyAptA ane paryAptA ema 10 bheda bAdara pRthvI, pANI, teu, vAyu, pratyeka vanaspati ane sAdhAraNa vanaspatikAyanA aparyAptA ane paryAptA ema 12 bheda maLIne beIndriyanA -aparyAptA ane paryAptA maLIne teIndriyanA -aparyAptA ane paryAptA maLIne corendriyanA -aparyAptA ane paryAptA maLIne 22 bheda. 2 bheda 2 bheda 2 bheda asaMjJI tiryaMca paMcendriyanA -jaLacara, sthaLacara, uraparisarpa, bhujaparisarpa, khecara e pAMcanA aparyAptA ane paryAptA maLIne saMjJI tiryaMca paMcendriyanA -jalacara, sthaLacara, uraparisarpa, 7 198 10 bheda Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 330 jIvavicAra rAsa eka adhyayana 255 bhujarisarpa, khecara e pAMcanA aparyAptA ane paryAptA maLIne 10 bheda 48 bheda vekriya tejasa kArmaNa e traNa zarIravALA jIvanA bheda 14 nArakI + 198 deva = odArika, tejasa, kAmaNa - e traNa zarIravALA jIvanA bheda - 42 bheda tiryaMca + 288 manuSyanA = dArika tejasa, kArmaNa, vekriya e cAra zarIravALA jIvanA bheda - 1 bAdara vAyaro + 5 saMjJI tiryaMcanA paryAptA = pAMce zarIra hoya evA jIvanA bheda - 15 karmabhUminA paryAptA = 15 pa63 avagAhanA saMsArI jIvone je zarIra prApta thAya che tenuM AdhArabhUta kSetra keTaluM che te avagAhanA dvArA jANI zakAya che. tethI zarIranA varNana pachI avagAhanAnuM vivecanA karavAmAM Ave che. avagAhanA - ava + gAy + an e traNa zabdono banelo che. ava upasarga ahIM AdhAranA arthamAM che. gAhu eTale praveza karavo, anuM nAma banAvanAra pratyaya che. eTale AkAza pradezanA AdhAre jeTalA AkAza pradezo grahaNa karIne rahevAya te avagAhanA. TUMkamAM AkAza pradezone avagAhIne rahevuM tenuM nAma avagAhanA. pannavaNAdi zAstrone AdhAre avagAhanAnA vividha artha 1) zarIranI UMcAIne avagAhanA kahe che. (zrI uttarA. sUtra a. 36 pR. 633) 2) jemAM jIva rahe che tenuM nAma avagAhanA che. nAraka vagerenA zarIrathI avaSTabaddha je AkAzarUpa kSetra che te athavA nAraka vagere jIvonuM je zarIra che te avagAhanA che. evo A avagAhanA zabdano niSkarSAI che.(anuyogadvAra sUtra-2 ghAsI.ma.pR. 158) 3) zarIranA parimANanuM pramANa. | (jIvAbhigama - 2 ghA. pR. 225). 4) avagAhanA arthAt UMcAI. (pannavaNA - 4 ghA. pR. 643/44) 5) jIvonA AdhArabhUta kSetrane avagAhanA kahe che. (ThANAMga sUtra) 6) jIva sivAyanA dravyo je AkAza pradezane avagAhIne rahe tene paNa te te dravyonI avagAhanA kahevAya che. avagAhanAnA paryAyavAcI nAmo - dehamAna, tanamAna, deha, zarIramAna, zarIra, kAyA, tanu vagere jIvonI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI karIne ochAmAM ochA asaM. AkAza pradeza hoya. vadhAremAM vadhAre hajAra jojana jhAjherI hoya che. kevaLa samughAta AzrI AkhA loka sudhInI hoya che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vaikriya zarIra AzrI lAkha jojana jhAjherI hoya. jIvatattva (pR.57)mAM nArAyaNa hemacaMdra lakhe che ke 'manuSyanuM bhRNa = manuSya dehanuM bIja eka IMcanA ekazovIzatama aMza mAtra che. jyAre jainadarzanamAM utpatti samaye manuSyanI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI batAvI che. je upara karatAM ghaNI sUkSma che. jIvavicAra rAsamAM vyakta thayeluM avagAhanAnuM svarUpa ekendriyanI avagAhanA 69 suNajyo sakala kahai mukhya vIraM, sarva ekaMdrI taNuM zarIra, aMgula asaMkhyAtamobhAga, tehamAM eTalo mukyo mAga 70. je paratyaga vanasapatI hoya, tehanI kAyA poDhI joya, joaNa hajAra jhAjherAvalI zarIramAna kahai kevalI. badhA ekendriya jIvanI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che emAM eka apavAda che je pratyeka vanaspati che tenI avagAhanA hajAra jojana jhAjherI hoya che. beindriya, teindriya ane caurendriyanI avagAhanA zarIra joaNa tasa bAra, 91 beindriyanuM zarIra (avagAhanA) bAra jojananuM che. svayaMbhUramaNa samudramAM thavAvALA beiMdriyomAMthI koikanI avagAhanA 12 jojananI jANavI joIe. 100 ... kAyA traNi gAu tasa hoI. teindriyanI avagAhanA traNa gAunI che. zarIra joaNa ekanuM e. 108 ... caurendriyanI avagAhanA 1 jojana (cAra gAu) nI hoya che. paMcendriyanI avagAhanA 118 ... kAyA joaNa tasa eka hajAra paMcendriyanI avagAhanA eka hajAra jojananI hoya che. devanI avagAhanA 141 ... devanI sAta hAtha tanamAna to. devanI avagAhanA sAta hAthanI che. te bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI, 12 devalokanI hoya. 3-4 devalokanA devanI 6 hAtha, 5-6 devalokanA devanI 5 hAtha, 7-8 devalokanA devanI cAra hAtha, 9 thI 12 devalokanA devanI traNa hAtha, nava grevayakamAM be hAtha cAra anuttaranA devanI eka hAtha ane sarvArthasiddha vimAnanA devanI muDhA hAthanI avagAhanA hoya. manuSyanI avagAhanA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 257 149. utakaSTI traNa gAuM kAya... manuSyanI utkRSTa avagAhanA traNa gAunI hoya. jugaliA AzrI. tiryaMcanI avagAhanA (paMceMdriya) 188 zarIra joaNa tasa eka hajAra... garlaja tiryaMca paMcendriyanI avagAhanA hajAra jojAnanI hoya. 192 macha jIva ni uraparIsApa, hajAra joaNano kAyAno vyApa, . nava dhanuSa paMkhInI kAyA 193 ... bhujaparisApa nava gAuM kAya... 194 copada tanu Sa gAuM kahyuM, ... tiryaMca paMce.nI avagAhanA judI judI paNa batAvI che. jema ke jaLacara - uraparisarpanI hajAra jojananI, khecaranI nava dhanuSyanI, bhujaparisarpanI nava gAunI, sthaLacaranI cha gAunI. saMmUrchAima tiryaMca paMcendriyanI avagAhanA 203 joaNa hajAra hoI machanI kAya. mAchalA AdinI apekSAthI 1 hajAra jojananI avagAhanA hoya che. 204... uraparI jeha samuThThIma sApa, nava joaNa che tenI kAya, 205 paMkhI deha dhanuSa nava sAra.... bhujapUrIsApanuM enuM Aya paNI tehanI nava joaNa kAyA 206 nava gAuM copadanI kAya.. saMmUrchAima tiryaMca paMcendriyamAM darekanI avagAhanA nIce mujaba che. jaLacaranI hajAra jojananI uraparisarpanI nava jojananI pakSInI nava dhanuSyanI bhujaparisarpanI nava jojananI sthaLacaranI nava gAunI jo ke siddhAMtamAM bhujaparisarpanI avagAhanA nava dhanuSyanI batAvI cheahIM kavie zeno AdhAra lIdho che e samajAtuM nathI kAM to smRtidoSa paNa hoI zake athavA lahiyAnI bhUla hoI zake. anuyAga caMdrikA TIkA sUtra 198 pR. 189 paryAptakasamUrchima bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchaa| gautam ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa dhnuHpRthktvm| arthAt saMmUrchAima bhujaparisarpa sthaLacara paMcendriya paryAptA tiryaMcanuM dehamAnA jaghanya AMgulanA asaMkhyAtA bhAganuM ane utkRSTa pRthaka dhanuSyanuM che. pRthaka dhanuSya Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta eTale 2 thI 9 dhanuSya. nArakInI avagAhanA naraka gAthAkramo gAthA 1lI 216 pachaI deha vadhyAnI vAta jayagana zarIra tehanI traNa hAtha, utkardU savvA ekatrIsa.. 2jI 230 poNA ATha dhanuSa jo valI te upari pachaI SaTra AMgalI. jayagana zarIra te evuM hoya, utkardU bhAkhyuM te joya. 231 dhanuSa panara sADhA vIstAra te uparai valI aMgula bAra, 3jI 235 .. dhanuSa sADhAM panara vIkhyAta, te parisa dvAdasa AMgalI, jagana zarIra tyAMhA eheThuM valI. 236 utakarkha dhanu savA ekatrIsa 4thI 239 zarIra dhanuSa savA ekatrIsa utkRSTa bUmaNuM kahai isa, pamI 242 *.. dhanuSa sAThA bAsaThi tasa kAya utkarpha ekaso pacavIsa, kAyamAna kahai jayagadIsa. chaThThI 245 - zarIra dhanuSa savAso tAsa, utakaSTauM chaI vyasahiM paMcAsa. sAtamI 249 - zarIra dhanuSa bIsahiM paMcAsa, uSkaNuM dhanuSa pAMcasiM.. sAte narakanI avagAhanA kramazaH nIce mujaba che. 1lI narakanI avagAhanA jaghanya traNa hAtha utkRSTa savA ekatrIsa hAtha, 2jI narakanI avagAhanA jaghanya poNA ATha dhanuSyane cha AMgula utkRSTa sADApaMdara dhanuSyane bAra AMgula. 3jI narakanI avagAhanA jaghanya sADA paMdara dhanuSyane 12 AMgula utkRSTa savA ekatrIsa dhanuSya 4thI narakanI avagAhanA jaghanya savA ekatrIza dhanuSya utkRSTa sADA bAsaTha dhanuSya pamI narakanI avagAhanA jaghanya sADA bAsaTha dhanuSya utkRSTa savAso dhanuSya 6ThThI narakanI avagAhanA jaghanya savAso dhanuSya utkRSTa aDhIso (baso pacAsa)dhanuSya 7mI narakanI avagAhanA jaghanya baso pacAsa dhanuSya utkRSTa pAMcaso dhanuSya manuSyamAM jugaliyAnI avagAhanA sauthI vadhAre traNa gAunI hoya che. karmabhUminA manuSyanI utkRSTa avagAhanA 500 dhanuSyanI hoya che. paNa tiryaMcomAM jugaliyAnI avagAhanA sauthI vadhAre na hoya kAraNa ke tyAM jugaliyA cha gAuvALA sthaLacara ane nava dhanuSavALA khecara ja hoya che. bAkInA nahi. jyAre tyAM (tiryaMcamAM) jaLacara ane uraparisarSanI avagAhanA 1000 jojananI che mATe emanI (jugaliyAnI) avagAhanA sauthI vadhAre na hoya. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 259 nArakImAM sauthI vadhAre avagAhanA sAtamI narakanI 500 dhanuSyanI che. devamAM sauthI vadhAre avagAhanA sAta hAthanI che. utpattinA samaye karmabhUminA tiryaMca, manuSyanI apekSAe jugaliyA tiryaMca ane jugaliyA manuSyanI avagAhanA kAMika moTI hoya che. | (samartha prakAza saMpAdaka ghInulAla pItaliyA pR. 35) avagAhanA be prakAranI hoya. eka bhavadhAraNIya ane bIjI uttarakriya. 1) bhavadhAraNIya avagAhanA - je avagAhanA narakAdi paryAyarUpa bhavamAM potapotAnA AyunI samApti sudhI dhAraNa karavAmAM Ave te bhavadhAraNIya avagAhanA. mULa avagAhanA. 2) uttara kriya avagAhanA - je svAbhAvika zArIrika avagAhanA pachI koI paNa nimittathI avagAhanA karavAmAM Ave che te uttara kriya avagAhanA che. kRtrima avagAhanA. (anuyogadvAra sUtra - 2 ghAsIlAla mahArAja sA. pR. 158/159) upara je batAvI te bhavadhAraNIya avagAhanA che. A uparAMta jaghanya avagAhanA. utpatti AzrI badhAnI AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya upara batAvI te paryAptA. thayA pachInI avagAhanA che. uttarakriya avagAhanA - vekriya rUpa kare e AzrI avagAhanA nIce mujaba che. bAdara vAyaro paryApta - jaghanya AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI saMjJI tiryaMca paMcendriyanI - jaghanya AMgulanA saMkhyAtamA bhAganI,utkRSTa 900 jojananI nArakInI - jaghanya AMgulanA saMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa kAma bamaNI (je je narake bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA kahI che tenAthI bamaNI jANavI) devanI - jaghanya AMgulanA saMkhyAtAmA bhAganI, utkRSTa lAkha jojananI. manuSyanI - jaghanya AMgulanA saMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa lAkha jojana adhika. avagAhanAnI vicAraNA zA mATe? ahIM je avagAhanA batAvAi che e zarIranI avagAhanA che. zarIre jeTalI UMcAImAM AkAzanA pradezone avagAhyA che eTalI UMcAIne avagAhanA kahevAya che. vATe vahetAne avagAhanA na hoya. A avagAhanA bhava pramANe badalAtI rahe che. kyAreka ekadama nAnI to kyAreka ekadama moTI avagAhanA maLe che. eTale ke zarIrarUpI. ghara kyAreka nAnuM ke kyAreka moTuM maLe che. e pramANe jIva saMkocana ke prasAraNa karIne avagAhanA anusAra e zarIramAM pUrAIne rahe che. jo A vAta dhyAnamAM Ave ane jIvane potAnI mULabhUta avagAhanA prApta karavAnI abhilASA jAge to e A. bhavasaMsAramAMthI pAra pAmI jAya. avagAhanAnuM svarUpa jANIne pula - zarIranI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta avagAhanA choDavAno prayatna karavAno che. AtmapradezanI zuddha avagAhanA prApta karavAno prayatna karavAno che. zuddha avagAhanA siddhanA jIvonI che. emAM vadhaghaTa thatI nathI. teramA guNasthAnake kAyayoga nirodha vakhate aMtamAM 1/3 avagAhanA ochI thaI jAya che. peTa, zarIra Adi jyAM jIvanA pradeza nathI teTalA bhAganuM saMkocana thaI jAya che. eTale ke bhavopagrAhI (aghAtI) cAra karmonI hAjarImAM ja avagAhanA ghaTI jAya che. ATha karmonA kSaya thayA pachI nathI ghaTatI. siddhanI avagAhanA - karmarahita Atmapradezo jeTalA kSetramAM rahe tene siddhanI avagAhanA kahevAyache. tenuM pramANa (mApa) AgamamAM A pramANe maLe che. utkRSTa - pAMcaso dhanuSanA siddha thayA hoya to tenI avagAhanA traNaso tetrIsa dhanuSa ane batrIza AMgulanI che. madhyama sAta hAthanA siddha thAya hoya to tenI avagAhanA cAra hAtha ne soLa AMgulanI che. jaghanya - be hAthanA siddha thayA hoya to tenI avagAhanA eka hAtha ne ATha AMgulanI che. siddhanI avagAhanA AtmapradezanI zuddha avagAhanA che. mULabhUta avagAhanA che mATe ene prApta karavAno purUSArtha karavo joIe. anuyoga sUtranA AdhAre - - avagAhanA jenA vaDe mApavAmAM Ave che te mApanuM koSTaka nIce mujaba che. sauthI nAnuM mApa eka pradezarUpa paramANuMnuM che. paramANu be prakAranA che. sukSma paramANu ane bIjo vyavahArika paramANu. je pudgala dravya kAraNarUpa che ane kAryarUpa nathI te aMtya dravya sUkSma paramANu kahevAya che. te nitya hoya che temAM koIpaNa eka gaMgha. eka varNa, eka rasa ane be sparza rahe che. je IndriyAtIta che. te prakRtimAM anupayogI hovAthI avyAkhyeya che. evA aneka paramANuthI niSpanna paNa jene kApI na zakAya, bALI na zakAya, naSTa karI na zakAya ane anaMta paramANuthI niSpanna hoya tene vyavahArika paramANu kahevAya che. anaMtAnaMta vyavahArika paramANuonA samudAyathI eka uzlakSaNa phlakSiNakA utpanna thAya che. evI ATha zlakSiNakAthI evI ATha urdhvareNuthI evI ATha trasa reNuthI evI ATha ratha reNuthI evA ATha vAlAge evA ATha vAlAge eka urdhvareNu utpanna thAya che. eka trasa reNu utpanna thAya che. eka ratha reNu utpanna thAya che. 'devakurU- utarakurUnA manuSyonuM eka vAlAgra. harivarSa - samyakryanA manuSyonuM eka vAlAgra. hemavata hairaNyavatanA manuSyonuM eka vAlAgra. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 jIvavicAra rAsa eka adhyayana evA ATha vAlAge mahAviyadeha kSetranA manuSyonuM eka vAlAjha. evA ATha vAlAge bharata Iravata kSetranA manuSyonuM eka vAlA gra. evA ATha vAlAge eka likha thAya che. evI ATha lIMkhe eka jU thAya che. evI ATha jUe eka yava thAya che. evA ATha cave eka AMgula thAya che. evA cha AMgule eka pAda thAya che. evA be pAde ( 12 AMgale) eka veMta thAya che. evI be veMta (24 AMgule) eka ratni (hAtha) thAya che. evA be hAthe (48 AMgule) eka kukSi thAya che. evI be kRSie eka dhanuSya, daMDa, yuga, naliyA, akSa ke musala thAya che. evA be hajAra dhanuSya eka gabUta (kosa - gAu) thAya che. evA cAra gabte eka jojana thAya che. AMgula ke aMgula traNa prakAranA hoya che. nAgu seMkagune pamAgu = AtmAMgula, utsadhAMgula ane pramANAMgulI 1. AtmAgula - je NaM jayA maNussA bhavaMti, te siNaM tayA appaNo aMguleNa duvAlasa aMgulAiM muhaM, navamuhAraMparise, pamANajute bhavaI arthAt - AtmAzaMgulamAM AtmA zabdano artha potapotAno je aMgula che te AtmAMgula. pota potAnA kAlavartI mANasonuM aMgula ja AtmAgula. je kALamAM je purUSa utpanna thAya tenA te kALa mujaba teTalA pramANano 1 AMgula hoya che. (anuyoga dvAra - ghAsI. pR. 115). prayojana - Atma AMgulathI je kALamAM je purUSa janma che temanA te samayanA jeTalA mApa pramANenA AgaLa hoya che te aMgulothI avaTa, taLAva, hada, nadI, vAva, kUvA, taLAvaDI, dIrghikA, guMjAlikA, jaLAzaya, sarovara, udyAna, vana, ghara, prAsAda, rastAo, zerI , ratha - yAna, zibikA, upakaraNa vagerenA mApa mApavAmAM Ave che. (ejana pR. 122) 2. ulledhAMgula - utsadha AMgula aneka prakAranA che. anaMtAnaMta sukSma paramANu pudgala ItyAdi kramathI abhivardhita thavuM te ulledha che. enAthI je AMgula utpanna thAya te utsava AMgula che. ulledha AMgula paramANu, trasa reNu Adi rUpa kAraNonI vividhatAthI. aneka prakAranA kahevAya che. (ejana - pR.135) avasarpiNI kALanA pAMcamA ArAnA 10,500 varSa pachInA manuSyanA AMgulanuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mApa te utsedha AMguLa (zrI bRhad jaina thoka saMgraha - pR. 96) athavA mahAvIra prabhunA AtmAMgulathI ardha AMgula hoya te utsedha AMgula. (ejana - pR. 216). prayojana utsedha AMgulathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva emanA zarIranI avagAhanA mApavAmAM Ave che. 3. pramANAMgula - paramaprakArSarUpaM mAnaM prAptam aMgulaM pramANAgulam je parama rpakarSarUpa mAna - pariNAmane prApta che enA karatA bIjo koI aMgula nathI athavA yuganA prAraMbhamAM samasta lokavyavahAranI ane rAjyAdinI sthitinA praNetA hovAthI pramANabhUta bhagavAna ! AdinAtha ke bharata thayela che to emano je aMgula che te pramANAMgula che. A pramANe pramANa purUSanA je aMgula che, te pramANAMgula che evo paNa Ano vAcyArtha thaI zake che. athavA to 1000 utsegha AMgula barAbara eka AMgula te pramANAMgula. (ejana/anuyoga - 2, pR. 216) prayojana ratnaprabhAvagere pRthvIonA ratnakAMDonA, pAtAla kaLazonA, bhavanapati devonA AvAsonA, deva vimAno Adi zAzvatI vastuonA mApa mATe vaparAya che. saMghayaNa prApta zarIranI majabUtAIne jANavA saMghayaNanuM vivecana prastuta che. saMghayaNanI vyAkhyA vividha graMthone AdhAre - paryAyavAcI nAma saMhanana 1) hADakAMnI vizeSa racanA ra) jenA dvArA zarIranA pudgalo dRDhatA prApta kare che. tenuM nAma saMghayaNa che. (zrI abhidhAna rAjendrakoSa, (saMskRta) bhAga - 7 pR. 82 thI 83) 3) jenA udayathI asthionuM baMdhana vizeSa hoya tene saMghayaNa kahe che. (ThANAMga, karmagraMtha bhA.1 dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA. gA. 38 - 39) 4) zarIrano bAMdho. je vaDe zarIranA avayavo tema ja hADakAMo vizeSa majabUta thAya te saMghayaNa. (bhagavad gomaMDaLa - le. bhagavatasiMhajI bhA - 9 pR. 8614) 5) hADakAMonA saMcayane saMghayaNa kahe che. (dhavalA 6/1, 9, 136/73/8) 6) jenA udayathI asthionuM baMdhana vizeSa thAya che te saMhanana nAma karma che. (sa. si. 8/11/390/5) (pAThAvalI - 2 pR. 31) 7) zarIranI majabUtAI - sAMkhyadarzanamAM saMhanana eTale sRSTijanaka jaDa dravyono saMyoga. e saMyogavALA je dravyo che e badhA saMhanana dravyo kahevAya che. zarIranI majabUtAI asthinI racanAnI majabUtAI upara AdhAra rAkhe che. jeTalI asthinI racanA majabUta, teTalI zarIranI majabUtAI jANavI. (karmagraMtha bhA.1 dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA.-1, pR. 142) A kAraNathI asthinI racanA jANavI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 263 jarUrI che. asthinI racanA mAtra odArika zarIramAM ja hoya che. vekriya - AhAraka zarIra asthinI racanA vinAnuM ja hoya che. tethI te be zarIromAM saMghayaNa hotA nathI. jo ke AgamamAM devone vajaRSabhanArAya saMghayaNavALA kahyA che paraMtu te mAtra zaktinI apekSAe ja jANavuM. vAstavika rIte devone saMghayaNa hotuM nathI phakta vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA manuSya tiryaMcanI jema devonuM zarIra atyaMta majabUta hoya che. saMghayaNanA bheda ane vivecana - saMghayaNanA cha bheda che. 1) vajaRSabhanArAca saMghayaNa - vaja kahetAM khIlI. eTale khIlAnA AkAranuM hADakuM, RSabha eTale pATAnA AkAranuM hADakuM, nArAca eTale markaTabaMdha = jemAM be hADakAM sAmasAme ekabIjAne vIMTaLAIne rahelA hoya. markaTa eTale vAMdaro. jema vAMdarAnuM bacyuM tenI mAtAnA peTe je rIte vaLageluM hoya che, te evuM majabUta vaLageluM hoya che ke tenI mAtA chalAMga mAre tyAre baccuM ulaTuM thaI jAya che chatAM paDatuM nathI, tema majabUta be hADakAMnI ArapAra nIkaLavAvALI racanA vizeSa te markaTabaMdha kahevAya che. tene nArAca kahevAya che. saMvanana eTale hADakAMno saMcaya. jyAM be hADakAM markaTabaMdhanI jema ekabIjAne vIMTaLAyelA hoya te baMne hADakAM upara pATAnA AkAre hADakuM vIMTaLAyeluM hoya ane e pATAne ane markaTabaMdha rUpa be hADakAM e traNe hADakAMne khUbaja daDha karavA mATe khIlA jevI racanAvALA hADakAMthI majabUta karyuM arthAt vaja jevuM hADakuM e traNenI ArapAra jaIne majabUtAI bakSe che. evI racanAvALA saMghayaNane vajaRSabhanArAca saMghayaNa kahe che. A kathanano bhAvArtha evo che ke je saMghayaNamAM hADakAM vajamaya atyaMta majabUta hoya. tUTe nahi evA hoya te vajaRSabhanArAca saMghayaNa. loDhAnA jevuM ghaNuM ja majabUta saMghayaNa 2) RSabhanArAca saMghayaNa - A prakAranI racanAmAM vaja kahetA khIlI jevuM hADakuM na hoya paraMtu markaTabaMdha ane enA upara vITALelA pATA jevuM hADakuM hoya. ene RSabhanArAja saMghayaNa kahe che. arthAt vaja jevuM majabUta nahi thoDuM ochuM majabUta. 3) nArAcasaMghayaNa - je racanAmAM baMne hADakAM markaTabaMdhathI ja baMdhAyela hoya. emAM vaja ane RSabha (pATA AkAranuM hADakuM) baMne na hoya. ene nArAja saMghayaNa kahe che. upara karatAM majabUtAI ochI hoya. 4) ardhanArAca saMghayaNa - A prakAranI racanAmAM eka paDakhe markaTabaMdha bIjI bAju markaTabaMdha na hoya. athavA to eka bAju nArAja ane bIjI bAju mAtra khIlI hoya. baMne hADakAM svataMtra mAtra hoya tevI majabUtAIvALI je hADakAMnI racanA te ardhanArAja saMghayaNa. 5) kIlaku (kIlikA) saMghayaNa - jemAM baMne hADakAM ekabIjAne paraspara sIdhA joDAyelA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hoya che ane tenA upara mAtra khIlI hoya. sANasInI jema be hADakAMnI vacce khIlAnA AkAravALuM hADakuM mAtra hoya te kilikA saMghayaNa. 6) chevaTuM (sevArta) saMghayaNa - chedaskRSTa - chevaTuM, cheda = cheDA, pRSTha = aDelA. jayAM cheDA mAtra aDelA che tethI chedaskRSTa ke chevaTuM saMghayaNa che. jayAM vaja, RSabha ke nArAca kAMI ja nathI mAtra be hADakAMnA cheDA aDIne jemAM rahelAM che. saheja dhakkomAtrA lAgatAM khasI jAya che te chevaTuM saMghayaNa che. A saMghayaNamAM hADakAMo ekabIjAnA khUNAo vaDe maLelAM rahe che. A saMghayaNa sauthI nabaLuM kahevAya. atyaMga, mardana vagere sevA vaDe Rta eTale vyApta te sevArta saMghayaNa eTale hADanI saMdhIomAM telAdikanuM vAraMvAra mardana karavAthI vizeSa daDha rahe che tethI tene sevArta saMghayaNa kahe che. A saMghayaNamAM hADanA be cheDAmAM eka cheDo khobhaNa - khADAvALo hoya che ane bIjo cheDo khADA vinAno hoya. te khobhaNavALA cheDAnI khobhaNamAM khAMDaNIyAmAM rAkhelA sAMbelAnI peThe mAtra aDakIne ja rahyo hoya che, jethI koI paNa eka cheDo jorathI kheMcavAmAM Ave to te khobhaNamAM beThelo cheDo bahAra nIkaLI jAya che, tyAre lokamAM kahevAya che ke hADakuM utarI gayuM ane koI vakhate baMne cheDAne dhakko vAgatAM cheDo eka bIjA para caDhI jAya tyAre lokamAM kahevAya che ke hADakuM caDhI gayuM. | (zrI jenajJAna sAgara. virANInuM pR. 121) A prakAranA saMghayaNavALuM zarIra telanA mAlIzanI ane thAka lAge tyAre vizrAma Adi rUpa parizIlatAnI apekSA rAkhe che tethI evA saMghayaNane sevArta (chevaTanuM) saMghayaNa kahe che. sevA + Rta = sevAthI yukta che tethI sevArta. kyA saMghayaNavALA marIne kyAM utpanna thAya te. 1) vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA - karmabhUminA manuSya pAMca anuttara vimAnA sudhI jAya. ane nArakImAM sAtamI naraka sudhI jAya. devanA badhA bhedamAM jaI zake. evI rIte nArakInA badhA bhedamAM jaI zake. saMjJI tiryaMca paMcendriya devalokamAM AThamA devaloka sudhI jAya ane saMjJI tiryaMcamAMthI mAtra jalacara sAtamI naraka sudhI jAya. 2) RSabhanArAca saMghayaNavALA - karmabhUminA manuSya nava grevacaka sudhI jAya (anu. mAM na jAya) nArakImAM 6ThThI naraka sudhI jAya. 3) nArAja saMghayaNavALA - 12mA devaloka sudhI - pamI naraka sudhI jAya. 4) ardhanArAca saMghayaNavALA - 8mA devaloka sudhI - 4thI naraka sudhI jAya 5) kilIkA saMghayaNavALA - 6ThThA devaloka sudhI - trIjI naraka sudhI jAya 6) chevaTuM saMghayaNavALA - 4thA devaloka sudhI - bIjI naraka sudhI jAya. kavi RSabhadAse jIvavicAra rAsamAM kone keTalA saMghayaNa che te nIcenI gAthAomAM batAvyuM che. 68 thI 89 gAthAmAM ekendriyanA bhAva che. tyAM saMghayaNano koI ullekhA nathI. tyAra pachI 90 thI 9 gAthAmAM beiMdriyanI prarUpaNA che temAM gAthA naM. 91 mAM Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 265 kahyuM che ke 91 saMgheNa eka chevaE kahI zarIra joaNa tasa bAra. teiMdriya mATe 101mI gAthAmAM 101 chevahU tasa hoya zarIra.. caurendriyanI 108mI gAthAmAM cyAra kaSAi hoye saMghayaNa chevahU zarIra paMcendriya saMbaMdhI 118 mI gAthAmAM cha saMghayaNano vicAra che. 118 paMceDhI nI kahuM vIcAra, legyA chaI kaSAya cyAra, SaTra saMgheNa kahai jinasAra, kAyA joaNa tasa ekahAra. 141 deva asaMgheNI kahyA e .... 264 asaMgheNI ni cyAra kaSAya ... e baMne gAthA dvArA nArakI ane devamAM saMghayaNa na hoya e siddha thAya che. manuSya saMbaMdhI 143 thI 173 gAthA che temAM gAthA naM. 144-145. 144 SaTe saMgheNa hoI nara sAca, pahila vajaRSabhanArAca, RSabhanArAja nArAja valI, ardhanArAca kahaI kevalI. 15 kIlikA chevaA saMgheNa SaTa saMghaNa kahyA jina teNa Ama A doDha gAthAmAM cha saMghayaNano nAma nirdeza karyo che. jo ke eka jIva AzrI chamAMthI koI paNa eka saMghayaNa hoya. saMmUrchAima manuSya mATe 183 mI gAthAmAM kahyuM che. 183 saMghaNa eka cheThe lai 188 trIjaMca bheda havai vyavacarI kahyuM Sa lezA garbhajanI lahuM, Sa saMghaNa kaSAI cyAra, zarIra joaNa tasa eka hajAra. tiryaMca garbhaja paMcendriyamAM cha saMghayaNa hoya. jyAre saMmUrchAima tiryaMcamAM 200 mAM ... saMgheNa eka chevahU lahuthI eka chevaTuM saMghayaNanI prarUpaNA thaI che. ekendriyamAM saMghayaNano ullekha nathI karyo. asaMghayaNI che evuM paNa nirUpaNa nathI karyuM. enuM kAraNa kadAca siddhAMtabheda hoI zake. zrI samavAyAMga sUtramAM ekendriya jIvone sevArta saMghayaNa batAvyuM che. jIvAbhigama sUtramAM nArakInA zarIramAM saMghayaNa nathI e batAvatAM kahyuM che ke - nArakInA zarIramAM hADakAM nathI. vArdirA - zirAo hotI nathI. li blAha - snAyuo hotA nathI. saMyathaUlpi tethI nArakInA zarIra saMvanana vinAnA kahevAmAM Avela che. A parathI eka vAta e paNa siddha thAya che ke saMghayaNa eTale mAtra hADakAM ja nahi. zirA ane snAyu hoya to paNa saMghayaNa kahevAya. (jIvAbhigama sUtra - 2 pra. 3 u. 2 sU. 18 pR. 245) dArika zarIramAM 7 dhAtuno samAveza karavAmAM Avela che temAM hADakAMno paNa Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta samAveza thAya che. ekendriya jIvomAM baLanI apekSAe jJAnIoe saMghayaNa batAvela che mATe ekendriyamAM sevArta saMghayaNa hoya che. paraMtu karmagraMthamAM ekendriya jIvone asaMghayaNI batAvyAM che temanA zarIramAM hADakAM na hovAthI asaMghayaNI kahyA che daMDaka prakaraNa 11 mI gAthAmAM paNa pAMca sthAvarano asaMghayaNImAM samAveza che. kadAca eTale ja kavi RSabhadAse ekendriyamAM saMghayaNa bAbata koI ja prarUpaNA nathI karI. saMghayaNanI mahattA - cha saMghayaNamAMthI vajaRSabhanArAya saMghayaNavALAne ja mokSanI prApti thAya che. kSapaka zreNI vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA ja mAMDI zake che. kAraNa ke A saMghayaNavALA ja koIpaNa vipattimAM calAyamAna thatA nathI, DagatA nathI ke DaratA nathI. zukladhyAnanA cAra pAyA dhyAyI zake che. RSabhanArAja ane nArAja saMghayaNavALA upazama zreNI mAMDI zake che mATe emane uttama saMghayaNa kahyA che. A saMghayaNavALA zukaladhyAna mAMDI zake paNa 11 mA guNasthAnakathI upara na jaI zake mATe e saMghayaNamAM mokSa prApti zakya nathI. zeSa traNa saMghayaNa nikRSTatva che. chatAM emAMya dharmadhyAna thaI zake che. 1 thI 7 guNasthAna sudhI A saMghayaNavALA hoI zake che. pAMca prakAranA cAritramAMthI sAmAyika ane chedopasthApanIya cAritra pAmI zake che. parihAravizuddha cAritra mAtra vajaRSabhanArAca saMghayaNavALAne ja hoya. sUkSma saMparAya ane yathAkhyAta prathama traNa saMghayaNavALAne hoI zake. cha saMghayaNamAMthI prathama saMghayaNa puNya tattvamAM ane bAkInA pAMca saMghayaNA pApa tattvamAM hoya che. ApaNe ghaNIvAra sAMbhaLIe chIe ke TI. vI. vageremAM joIe chIe ke dAMtathI AkhI gADI kheMcI gayA, zarIra parathI hAthI pasAra thavA chatAM koi IjA na thaI ke Akho khaTAro zarIra parathI pasAra thaI jAya chatAM hemakhema rahyA. tema ja kyAreka koI uparanA mALa uparathI paDe chatAM vALa vAMko thato nathI. A badhA para vicAraNA karatAM khyAla Ave che ke A vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA hovA joIe. AvuM majabUta saMghayaNa prApta thayA pachI jo mokSa prApti mATe tapa-japa-anuSThAna karavAmAM Ave to. beDo pAra thaI jAya. manuSya jIvana sArthaka thaI jAya kAraNa ke manuSya jIvananuM lakSya mokSa prApti che. jIvanA 563 bhedamAM saMghayaNa - devatA ane nArakI asaMghayaNI (dava 198, nArakI 14) 212 bheda ekendriyamAM sevArta saMghayaNa. 22 bheda traNa vikaseMdriyamAM sevArta saMghayaNa 6 bheda asaMjJI manuSya ane tiryaMcamAM sevA saMghayaNa 111 bheda jugaliyAmAM 1 vajaRSabhanArAca saMghayaNa. 172 bheda Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 267 saMjJI manuSya ane saMjJI tiryaMca paMcendriyamAM cha saMghayaNa 40 bheda kula pa63 bheda saMsthAnA prApta zarIranA AkAranuM varNana. saMsthAna eTale AkRti ke AkAra-saMDANa. samasthAna = saMsthAna. saMsthAnanI vyAkhyA-vividha zAstrone AdhAre 1) zarIranI zubhAzubha AkRti. (tho. 97) 2) saMsthAnano artha AkRti che. jenA udayathI jIve dhAraNa karela dArikAdi zarIronI AkRti bane che te saMsthAna nAma karma che. | (sa. si. 8/11/390/3, rA.vA. 3/8/3/170/14) ajIvanA paNa pAMca saMsthAna che. 3) je saMsthita hoya che ke jenA dvArA saMsthita thAya che athavA to saMsthitine saMsthAna kahe che. (rA.vA. 5/24/1/485/13, saMtiSThate... saMsthAnam I) 4) zarIranA aMga - pratiaMgonA mApanuM varNana jemAM karavAmAM AvyuM hoya tevA zAstrane 'sAmudrika zAstra kahevAya che. te sAmudrika zAstranA AdhAre zarIranA aMga - upAMgonI racanA hoya to te zarIrano AkAra zubha kahevAya, ane tenA mApathI viparIta mApavALA aMgo hoya to te AkAra azubha kahevAya che. tethI saMsthAna eTale zarIranA aMga - pratiaMgonI racanA. saMsArI jIvonA zarIranA saMsthAnanA prakAra - cha prakAra che. 1) samacaturastra ke samAcaurasa saMsthAna - te pagathI mAthA sudhI zobhAyamAna hoya. palAMThIvALI besatAM cAre bAju sarakhI AkRti thAya. (zrI bRha jena thoka saMgraha saM. kAMtibhAI, jazavaMtabhAI pR. 97) zarIranA saghaLA avayavo sAmudrika zAstramAM kahyA mujabanA pramANayukta hoya athavA paryakAsanA beThelA purUSanA be DhIMcaNanuM aMtara, DAbA khabhA ane jamaNA DhIMcaNanuM aMtara, jamaNA khabhA ane DAbA DhIMcaNanuM aMta lalATa ane AsananuM aMtara ema A cAre khUNA jenA sarakhA hoya, sama = sarakhA che, catura = cAre, astra = khUNA jenA te saMsthAna samacaturaMstra saMsthAna kahevAya che. (karmagraMtha bhA.1 dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA, pR.144) athavA upara, nIce ane madhyamAM kuzaLa zilpIo dvArA banAvavAmAM AvelA samacakranI jema cAre bAjuthI samAna rUpathI zarIranA avayavonI racanA thavI tene samacatustra zarIra saMsthAna kahe che. (daMDakaH eka adhyayana . 217) 108 AMgalA pramANanuM zarIra te samacaturaMtra saMDANa. palAMThI vALI besatA cAre bAju pramANopetA sarakhI AkRti thAya ane potAnA AMgula pramANe 108 AMgula pramANe zarIra bharAya (zrI jainajJAna sAgara. virANInuM pR. 100) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 2) nyagrodha parimaMDaLa saMsthAna - nigoha parimaMDaLa nyagrodha eTale vaDalAnuM vRkSa, parimaMDaLa = tenA jevo AkAra vizeSa. jema vaDanuM vRkSa uparanA bhAge suMdara zAkhA - prazAkhA - pAMdaDAM ane phaLavALuM hoya che ane nIcenA bhAgamAM lAMbI lAMbI vaDavAio laTakatI hovAthI tevA prakAranI zobhAvALuM hotuM nathI tevI rIte prANIonA zarIrano nAbhithI uparano ardhabhAga suMdara hoya pramANayukta hoya ane nIceno ardhabhAga tevo zobhAvALo na hoya paraMtu lakSaNo ane pramANo vinAno hoya te nyagrodha parimaMDaLa saMsthAna. je zarIra nIce sUkSma ane upara vizALa hoya che te nyagrodha parimaMDaLa. (karmagraMtha bhA.1 1 pR. 1454/6/1,9,1,4/71/2) je zarIranA nAbhithI uparanA avayavo aMgazAstranA niyama pramANe pramANasara hoya ane nAbhithI nIcenA sAthaLa vagere avayavo hInAdhika pramANavALA hoya tenuM nAma nyagrodha parimaMDaLa saMsthAna. (zrI jainajJAna sAgara. virANInuM pR. 123) 3) sAdi saMsthAna - athavA sAcI ke svAti saMsthAna - zarIramAM nAbhithI uparano bhAga lakSaNa ane pramANa vinAno hoya ane nAbhithI nIceno bhAga lakSaNothI ane pramANathI yukta hoya te sAdisaMsthAna. Adi bhAga eTale nIceno bhAga. te pramANayukta hovAthI te bhAga sahita je saMsthAna tene sa + Adi = saMsthAna kahevAya che. athavA sAcI eTale zAlmalI ke svAti vRkSa jema nIcethI zobhAvALuM hoya che ane uparanA bhAgamAM tevuM zobhAvALuM hotuM nathI tenI jema je zarIramAM uparano bhAga pramANazUnya ane nIceno bhAga pramANayukta hoya te sAcI ke svAti saMsthAna. (karmagraMtha bhA.1 pR. 145) 4) kubja saMsthAna - zarIranA mukhya cAra aMgo mastaka, grIvA, hAtha ane paga. A cAra aMgo sAmudrika zAstramAM kahela lakSaNo ane pramANothI yukta hoya ane bAkInA ura - udara - pITha ItyAdi zeSa aMgo lakSaNahIna hoya te kubja saMsthAna. (karmagraMtha bhA.1 pR. 145) kubaDA zarIrane kubja zarIra kahe che. je karmanA udayathI zAkhAonI dIrghatA ane madhyabhAganI hasvatA hoya che tene kubja zarIra kahe che. (dhavalA. 6/1,9,1,34/71/6) pITha para ghaNAM pudgalono piMDa thaI jAya tene kubja saMsthAna kahe che. (rAjavArtika 8/11/8/577/3) 5) vAmana saMsthAna - mastaka, grIvA, hAtha ane paga A cAra jemAM lakSaNahIna hoya ane zeSa ura - udara pITha ityAdi avayavo pramANayukta hoya te vAmana saMsthAna. (karmagraMtha bhA.1 pR. 145) ThIMgaNuM saMsthAna. (zrI bRhad jaina thoka saMgraha saM. kAMtibhAI, jazavaMtabhAI pR. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 269 98) badhA aMgone nAnA banAvavAmAM kAraNabhUta vAmana saMsthAna hoya che. (rAjavArtika 8/11/8/577/3) vAmaNA zarIrane vAmana saMsthAna kahe che. je karmanA udayathI zAkhAone hasvatA ane zarIrane dIrghatA prApta thAya te vAmana saMsthAna. (dhavalA. 6/1,9,134/71/8) 6) haMDa saMsthAna - jemAM zarIranA sarva aMga - pratyaMgo lakSaNahIna hoya, beDoLa hoya te phaMDa saMsthAna. | (karmagraMtha bhA.1 pR. 146) sarva avayava azubha hoya te rUDha, mUDha mRgAputra loDhiyAnI jema. | (zrI bRha jena thoka saMgraha saM. kAMtibhAI, jazavaMtabhAI pR.- 98). jenA dareka aMgopAMga pramANahIna hoya arthAt samAnatArahita aneka AkAravALA paththarothI bharelI mazaka samAna badhI bAjuthI viSama AkArane huMDa kahe che. tenA saMsthAna samAna jenuM saMsthAna hoya tene ThaMDaka saMsthAna kahevAya che. (. e. a. pR. 218 dhavalA 6/1,9,1,34/72/2) je karmanA udayathI pUrvokta pAMca saMsthAnathI vyatirikta, ekatrIza bheda bhinna anya saMsthAna utpanna thAya che e zarIra huMDa saMsthAna saMjJAvALuM che. | (daM. e. e. pR. 218 dhavalA 6/1,9,1,34/72/2) pudgalano je asAdhAraNa dharma che emAMthI saMsthAna paNa eka che. enA be bheda che. (1) ilvastha ane (2) anityaMstha. (1) jenA corasa, trikoNadi AkAra niyata hoya te ilvastha kahevAya che. ane (2) jeno koI nirNata AkAra na hoya tene anitya saMsthAna kahevAya che. A jIve grahaNa karelA ke grahaNa karIne mUkI dIdhela zarIra AzrI saMsthAna che evI ja rIte pudgalanA be pradezI DhaMdhathI mAMDIne anaMtapradezI DhaMdhonA vividha saMsthAna hoya che enA paNa mukhyatve 5 prakAra che. (1) parimaMDaLa = baMgaDI jevo goLa (2) vRtta - enA be prakAra che. ghanavRtta = daDA jevuM, prataravRtta = roTalI jevuM (3) vyastra - trikoNAkAra saMsthAna (4) caturastra = corasa AkAranuM saMsthAna (5) Ayata saMhANa - te sIdhI lAIna ke lAkaDI jevuM. jaDa ke jIva koIpaNa padArtha AkAra vinAno nathI. Adhunika vijJAna paNa AkArane mAnyatA Ape che. sajIvonA AkAra tathA tenI AMtarika racanA suMdara ane rUcikara hoya che. vartamAna vizvamAM eka pleTonA samayathI padArtha ane tenI AkRti vaccenA saMbaMdhanI carcA thatI. AvI che. cetanya svarUpamAM sahaja aMtahita hoya che. vanaspati sRSTimAM rUpanuM apAra vaividhya jovA maLe che, jene lIdhe tenA pratyeka Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta prakAranI parakha saraLatAthI thaI zake che. phaLaphUla ugatI vakhate anaMtA jIva hoya, emAMthI asaMkhyAtA, pachI saMkhyAtA jIvo rahe che te pramANe AkAranuM nirmANa thaI jAya pachI vRddhi thAya. huMDa eTale koI nizcita AkAra nahi. vividha AkArovALuM saMsthAna. vaLI vanaspatinA keTalAka prakAromAM to ghaNA jIvonA zarIra bhegA thaIne paNa AkAra banyo hoya che jema ke talasAMkaLImAM ghaNA tala bhegA thaIne corasa vagere AkAro thAya che. pRthvIkAyanA jIvonA zarIrano AkAra masuranI dALa jevo, apakAyanA zarIranuM saMsthAna parapoTAnA AkAranuM, agnikAyanA zarIranuM saMsthAna soyanI bhArInA AkAra ane vAyukAyanA jIvonA zarIranuM saMsthAna dhvajA - patAkA jevuM. pratyeka vanaspatikAyanA judA judA aneka AkAranA saMsthAno hoya che. pratyeka vanaspatikAya sivAyanA koInuM eka zarIra joI zakAtuM nathI. tethI tenA saMsthAno paNa joI zakAtA nathI. sUkSma pRthvI AdinuM bAdara pRthvI Adi pramANe saMsthAna che. sUkSma ane bAdara sAdhAraNa vanaspatinuM saMsthAna paNa vividhAkRti che. kyAreka pratyeka vanaspatinuM paNa eka jIvanuM zarIra joI zakAtuM nathI. nigodanuM dArika zarIra parapoTA jevA AkAravALuM (eTale nakkara goLA jevuM) kahyuM che. | (saMgrahaNI vRtti rA. vA. 8/11/8/576/32). pratyeka vanaspatikAyanuM anitthastha (aniyata) kahyuM che. tathA vAukAya vekriyA zarIra race to te paNa dhvajAnA AkAre ja race che. (zrI tattvArtha vRtti. pannavaNA - 3, 21muM pada sUtra - 2) jIvavicAramAM saMsthAna - nArakI, pAMca sthAvara, traNa viklendriyamAM eka suMDa saMsthAna hoya. saMjJI manuSya, saMjJI tiryaMca A baMnemAM cha cha saMsthAna hoya. devamAM eka samacaturastatra saMsthAnA hoya. saMmUrchAima manuSya ane asaMDI tiryaMca paMcaeN.mAM eka phaMDa saMsthAna hoya. enI gAthAo nIce mujaba che. 73 eka saMsthAna haMDa tasa hoyaekendriyanI gAthA 91 saMsthAna hUDa hoI eka tehasiM... beIndriyanI gAthA 101 huMDa saMsthAna kaSAI cyAra ... teIndriyanI gAthA 110 huMDaka kahuM saMsthAna re... corendriyanI gAthA 118 pAMca zarIra niM Sa saMsthAna ... paMcendriyanI gAthA 145 SaT saMsthAna mAnavani lahuM zrI jinavacana vyavarI kahuM 146 samacarisaMne pahiluM lasuM nIgrodha te paNi bIjU kahyuM, manuSyanA cha saMsthAnanuM nirUpaNa. saMsthAna sAdi vAmaNa valI, kubaja huMDa kahaI kevalI. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 271 185 huI eka huMDa saMsthAna. saMmUrchAima manuSya 189.. Sa saMsthAna tIhAM kaNi joya. saMjJI tiryaMca 200 huMDa saMsthAna ni darasaNa doya. asaMjJI tiryaMca paMce. 270 huMDa saMskAna chaI tasa eka... nArakInI gAthA Ama 11 gAthAomAM saMsthAnano ullekha che. devamAM saMsthAnano ullekha kavie nathI karyo, vaLI manuSyamAM jugaliyAmAM paNa eka samacaturaMtra saMsthAna hoya paNa jagaliyAno to adhikAra ja A rAsamAM nathI. saMsthAnanuM svarUpa jANavAthI zuM phAyado thAya ? Aje byuTI pArlaranA yugamAM jAtajAtanI sauMdarya spardhAo (byuTI konTesTo) yojAya che. misa yunivarsa, misa varlDa, vagere tema ja yuvAno mATe paNa misTara varlDa jevI aneka spardhAo yojAya che. tyAre khyAla Ave che ke A rUpasuMdarIone AvI suMdara dehayaSTi maLI che te kyA kAraNathI maLI che. AmAM saMsthAna nAma karmanuM yogadAna che. e saMsthAna nAma karmamAM paNa samacaturaMtra saMsthAna e puNya tattvanI dena che. zubha nAmakarmamAM eno samAveza thAya che. A zubhanAma karmano baMdha cAra kAraNe thAya che. kAyu jayAe - kAyAnA yoga sArA pravartAve (2) bhAsujIyAe = bhASAnI saraLatAthI eTale ke vacananA yoga sArA pravartAvavAthI (3) bhAva jayAe = mananA yoga sArA pravartAvavAthI (4) avisaMvAyaNAjogeNaM = akalezakArI pravartana, khoTA jhagaDA, vivAda, matsara Adi na karavAthI. jenA phaLa svarUpe samacaturaMtra saMsthAna maLe che. evI ja rIte mana, vacana, kAyAnA yoga azubha (kharAba) pravartAvavAthI ane klezakArI pravartana karavAthI azubha nAma karmano baMdha thAya che jenA phaLa svarUpabAkInA pAMca saMsthAnanI prApti thAya che. ApaNane AvI suMdara dehayaSTi nathI maLI enuM kAraNa paNa AmAMthI jANavA maLe che. tene kAraNe ciMtana karavAnuM che ke meM pUrve zubhanAma karmanA daLiyA bhegA nahi karyA hoya. athavA ApaNane sAruM rUpa maLyuM che paNa have rAga vagere karIne emAM lapaTAvuM nathI kAraNa ke rUpa sArUM ke kharAba maLI zake paNa rAga - dveSathI para thatA jaIzuM to ja AtmAnuM sAcuM rUpa prApta thaze. arUpIpaNAne prApta karI zakazuM. jIvanA 563 bhedamAM saMsthAna nArakI | tiryaMca manuSya deva ekAMta huMDa saMsthAnA 101 ekAMta samacaturastra saMsthAna 172 ] 198 chi saMsthAna 14 38 30 kula 14 303 | 198 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta uSAyA kaSAyanA artho kam + AyathI kaSAya zabda banyo che. karyuM eTale saMsAra ane Aya eTale lAbha. jenAthI saMsAranI vRddhino lAbha thAya te kaSAya. je zuddha svabhAvI jIvane kaluSita athavA karmathI malina kare che tene kaSAya kahe che. zleSa dhAtuthI kaSAya zabda banyo che phalUSa dhAtuno ka6 Adeza thaI jAya che. (daMDaka eka adhyayana - pR. 227) krodhAdi pariNAma AtmAne phagatimAM laI javAne kAraNe kaSe che. AtmAnA svarUpanI hiMsA kare che tethI e kaSAya che. (daMDaka eka adhyayana - pR. 227) AtmAnI aMdaranA azubha - kaluSa pariNAmane kaSAya kahe che. | (sAgaranuM biMdu pR. 265) je karmarUpI kSetrane kheDIne tene sukhaduHkharUpI dhAnyanI upaja mATe vAve che tene kaSAya kahe che. kaSAyane saMkaleza kahyA che. saMkaleSa eTale khaLabhaLATa, anukULa padArtha na maLavAthI, anukULa kArya na thavAthI saMkaleSa zarU thAya che. potAnuM dhAryuM na thAya to dhAryuM karAvavA AtmA aneka prakAranA ghoDA ghaDe che enuM nAma saMkaleza. krodha - mAna - mAyA - lobhano prabhAva jayAre jIva para paDe che. tyAre jIvano khaLabhaLATa jovA jevo hoya che. jIva para jayAre krodha savAra thAya che. tyAre game tevA premIjanane paNa hato na hato karI nAMkhe che. jyAre mAna savAra thAya che, tyAre nAnA moTAnuM bhAna bhUlI jAya che ne vinayane paNa neve mUkI de che. mAyAvI vyaktine koI mitra ja hotuM nathI ne tenI jALa potAnuM dhAryuM karAvavA cAre bAju bichAvato hoya che. lobha to sarvano vinAza kare che. jyAre jIva lobhavaza bane che, tyAre sArAsAra kaMi joto nathI ke nathI joto bhaviSyane. lobhavaza thatAM putra parivAra pratyenI pharaja ke mAtApitA ane gurUjanono upakAra paNa bhUlI jAya che. kaSAyanA 16 bheda kahyA che. krodhAdi darekanA cAra cAra prakAra batAvAyA che. krodhanA - anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNIya, pratyAkhyAnAvaraNIya, saMjavalana e cAra bheda che. ema 16 bheda che. pannavaNA pada 14mAM kaSAyanA AdhAra, utpatti, nivRtti, avasthA vagerenA bhedathI 1300 x 4 krodha, mAna, mAyA, lobhanA maLIne kaSAyanA pa200 bhAMgA batAvyA che. athavA bIjI rIte 3400 bhAMgA thAya che. zrAvaka kavi RSabhadAse jIvavicAra rAsamAM kaSAyanuM Alekhana nIcenI gAthAomAM karyuM che. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 273 ekendriyathI mAMDIne paMcendriya, deva, manuSya tiryaMca, nArakI badhAmAM cAra prakAranA kaSAya hoya che. ahIM ekendriyanI gAthAmAM kaSAya nathI batAvyA, paNa hoya. 91 kahuM ja kaSAI cyAra... beIndriyamAM cAra kaSAya che. 101 kaSAI cyAra.. teIndriyamAM cAra kaSAya che. 108 ccAra kaSAI hoya re.. corendriyamAM cAra kaSAya che. 118 lezyA chaI kaSAya cyAra... paMcendriyamAM cAra kaSAya che. devamAM kaSAya nathI batAvyA paNa cAra kaSAya hoya. 143.. kahuM havaI mAnava bheda ccAra kaSAya chaI jehamAM manuSyamAM cAra kaSAya che. 183 saMmUrchAima manuSyamAM cAra kaSAya - 'bhAkhyA cyAra kaSAI garbhaja paMcendriyamAM kaSAyano ullekha nathI paNa saMmUrchAima tiryaMca paMce. mAM 199mI gAthAmAM cAra kaSAya batAvyA che. nArakInI 264mI gAthAmAM cAra kaSAya batAvyA che. jIvanA 563 bhedamAM kaSAya hoya che. kaSAyanuM ciMtana - kaSAya AtmAno khataranAka zatru che. kaSAya jItAI jAya pachI karmanI phoja pIchehaTha karavA lAge che. kaSAya ane yoganI karmabaMdhamAM jugalabaMdhI hoya che. kaSAyanA javAthI yoga paNa maMda thaI jAya che. yogathI thato karmabaMdha jaldIthI kharI jAya evo thAya che. kaSAyanI hAjarImAM thato baMdha majabUta hoya che. mATe kaSAyane jItavAno prayatna karavo jarUrI che. saMjJA saMjJA zabdano artha Abhoga eTale ke te te viSayanuM AkarSaNa. jagatanA dareka jIvone zArIrika pravRttinA nimittarUpa keTalIka vRttio jevI ke AhAranI IcchA, bhayanI lAgaNI, kAmabhoganI abhilASA, saMgrahavRtti, mUccha, Aveza, ahaMkAra, phUDakapaTa, lAlasA, kaMIka vizeSa jANavAnI vRtti, sAmAnya rIte kArya karavuM, prasaMgopAta sukhaduHkhano anubhava matinuM mUMjhAI javuM, kArya prasaMge cittabhrAMti thavI, AghAta lAgavo, potAne ISTa lAge te pramANe dharmanuM pAlana karavuM vagere hoya che. temAM AhAra, bhaya, kAmabhoganI abhilASA, saMgrahavRtti, Aveza, ahaMkAra, kapaTa ane lAlasA e bahulatayA cittAvalaMbI che. arthAt potAnA mAnasika paribaLo para nirbhara che. temAM bAhya paribaLo ocho bhAga bhajave che. koI bAbatanA vizeSajJAna mATe bahulatayA bAhya paribaLanI apekSA rahe che. je kriyA je rIte thatI. hoya tene te rIte karavA mATe paraMparAnI apekSA rahe che. sukhaduHkha, moha, zokano anubhava, cittabhrAMti, ISTadharma pAlana vagere svataH ane parataH baMne rIte hoI zake che. tenA kAraNo parataH hoya che paNa tenI anubhUti svataH hoya che. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jenadarzane jIvanI A vRtti - pravRttine saMjJA nAma ApyuM che. saMjJAnuM upAdAnA kAraNa jIve bAMdhelA karma che. arthAt vedanIya ane mohanIya karmanA udayathI tathA jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI judA judA prakAranI je je icchA thAya che te pramANe jIva pravRtti kare tenuM nAma saMjJA. saMjJAnA be bheda che. jJAna ane anubhava. matizruta Adi pAMca prakAranuM jJAna e jJAna saMjJA che. anubhava saMjJA cAra, daza ke soLa batAvI che. soLa saMjJA nimnatara che. 1) AhArasaMjJA - sudhA vedanIyanA udayathI AhAra arthe pugalone grahaNa karavAnI icchA te AhAra saMjJA. 2) bhaya saMjJA - bhayamohanIyanA udayathI utpanna thanAra trAsarUpa pariNAmano vicAra te bhaya saMjJA. 3) maithuna saMjJA - purUSaveda athavA strIveda athavA napuMsakavedanA udayathI kAmabhoganI je abhilASA te maithuna saMjJA. 4) parigraha saMjJA - tIvra lobhanA udayathI parigrahanI je abhilASA, lobhanA vipAkodayathI mUccha pariNAma utpanna thAya te parigraha saMjJA. 5) krodha saMjJA - krodha mohanIyanA udayathI Aveza utpanna thavAthI kaThora hAvabhAva, ceSTA, aMgo dhrujavA vagere pariNAma jaNAya te krodhasaMjJA. 6) mAna saMjJA - mAna mohanIyanA udayathI ahaMkAra, garva Adi pariNAma jaNAya te mAna saMjJA. 7) mAyA saMjJA - mAyA mohanIyanA udayathI, azubha saMkalezathI mithyAbhASaNa vagere kriyA jenAthI jaNAya te mAyA saMjJA. 8) lobha saMjJA - lobha mohanIyanA udayathI lAlasAthI saceta - aceta vagere padArthonI jhaMkhanA jenA dvArA jaNAya te lobha saMjJA. 9) loka saMjJA - matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI vizeSa avabodha (jANavAnI) - kriyA te lokasaMjJA. 10) ogha saMjJA - matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI sAmAnya jANavAnI kriyA te ogha saMjJA. 11) sukha saMjJA - zAtA vedanIyanA udayathI je sukhanI anubhUti thAya te sukha saMjJA. 12) duHkha saMjJA - azAtAvedanIcanA udayathI je duHkhanI anubhUti thAya te duHkha saMjJA. 13) moha saMjJA - darzana mohanIyanA udayathI je mithyAdarzanarUpa jaNAya te moha saMjJA. 14) vitigicchA saMjJA - mohanIyanA udayathI cittabhramatA jaNAya te zoka saMjJA. 15) zoka saMjJA - zoka mohanIyanA udayathI duHkhanI lAgaNI, AghAta anubhavAya te zoka saMjJA. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 275 16) dharma saMjJA - mohanIya karmanA kSayopazamathI kSamA, komaLatA, saraLatA Adi pariNAma jenA dvArA jaNAya te dharma saMjJA. uparamAMthI prathama cAra saMjJAnuM svarUpa - zrI ThANAMga sUtra, sAmAyika sUtra, daMDaka vageremAM che. 10 saMjJAnuM svarUpa - bhagavatI za. 7nA uddezA - 8mAM tathA prajJApanAnA 8mA padamAM 16 saMjJAnuM svarUpa - AcArAMga niryukti gAthA 38 - 39.mA. A saMjJAo dareka saMsArI jIvamAM ochA vattA pramANamAM hoya ja che. eTale siddha thAya che ke A saMjJAo saMjJI - asaMjJInI niyAmaka nathI. zAstromAM saMjJI asaMjJInA je bhedo batAvyA che te hetuvAda, dIrghakAlika ane dRSTivAda A traNa saMjJAnI apekSAthI che. 1) hetuvAdikI saMjJA - dehanA pAlana mATe iSTanuM grahaNa ane aniSTano tyAga. 2) daSTivAdikI saMjJA - jinezvaroe kahelA tattvone sArI rIte jANe. 3) dIrghakAlikI saMjJA - manamAM AgaLa - pAchaLano - bhUta - bhaviSyano - vicAra karIne kArya kare. asaMjJI jIvomAM saMjJAno sadaMtara abhAva che evuM nathI paraMtu temanI saMjJA spaSTa ke vyakta nathI hotI paNa avyakta hoya che. soLa saMjJAmAMthI prathama daza saMjJA trasa ane sthAvara baMnemAM hoya. bAkInI cha saMjJA trasa jIvone ja hoya che. prathama daza saMjJA sthAvara jIvomAM kaI rIte hoya te vanaspatinI AhAra, vikAsa, saMkocana vagere vividha pravRttio dvArA siddha thAya che. jenuM zrAvaka kavi RSabhadAse gAthA 79 thI 89mAM suMdara varNana karyuM che. e gAthAo jANe loka prakAza - dravyalokamAM kahelI gAthAonuM pratibiMba nA hoya evI lAge che. lokaprakAzamAM 3 jA sargamAM gAthA naM. 448 thI 452 A gAthAo prAcIna gAthAmAMthI levAmAM AvI che. etAzca vRkSopalakSaNena sarvekendriyANAM sAkSAdevaM drshitaaH| tadyathA - rukhANa jalAhAro saMkoaNiyA bhayeNa sNkuiyN| niatantuehiM veDhai vallI rukhkhe prighei|| 448 // itthipariraMbhaNeNa kurubagataruNo phalaMti mehuNe | tada ponasa 2 haMTare mujhaDa karo || chaThae II mANe jharai ruaMtI chAyai vallI phalAiM maayaae| lobhe billapalAsA khivaMti mUle nihaannvriN|| 450 // rayaNIe saMkoo kamalANaM hoi loga snnaae| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta oha caitu malaM caDaMti rukhkhesu vallIo // 451 // anyairapi vRkSANAM / maithuna sNjnyaabhidhiiyte| tathoktaM shRNgaartilke| subhaga kurubakastvaM no kimAliMganoktaH kimu mukhamadirecchuH kesaro no hRdisthH| tvayi niyatamazoke yujyate pAdaghAtaH priyamitiparihAsAtpezalaM kacidUce / / 452 / / tathA pArade'pi sphArazaMgArayA striyAvalokitaH kUpAdullalatIti loke zraya || ratiil. arthAt - A saMjJAo sarva ekendriya jIvomAM paNa hoya che ema vRkSanA dRSTAMtathI batAve che te A pramANe 1) vRkSono AhAra pANI hoya che. 2) saMkocanA bhayathI saMkoca pAme che. 3) latAo - velAo taMtuo vaDe vRkSone vIMTI vaLe che e parigraha saMjJA che. 4) strInA AliMganathI kurabaka vRkSa phaLe che te maithuna saMjJA che. 5) kokanada eTale rakta jaLakamaLa huMkAra zabda kare che e krodhasaMjJA che. 6) rUMdatI nAmanI velI jhUre che e mAna saMjJA. 7) velaDIo phUlone DhAMkI rAkhe che e mAyA. 8) (bIlaplAMsavA) pRthvImAM nidhi upara bila palAza vRkSa potAnA mULa ghAle che e lobha saMjJA che. 9) rAte kamaLapuSpo saMkocAI jAya che e lokasaMjJA ane 10) velAo mArga mUkIne vRkSa para caDhe che e ogha saMjJA 448 thI 451. vRkSomAM maithuna saMjJA che ema anyajano paNa kahe che. zRMgAratilaka graMthamAM kahyuM che ke - koI strI potAnA patine hAsyayukta vacano kahe che ke - he suMdara tuM mAro 'kurabaka che, chatAM mane kema AliMgana karato nathI? tuM mAro hRdaya kesara (vRkSa) cho, chatAM mArA mukhamadirAnI icchA kema karato nathI ? tuM mAre mana azoka vRkSa cho, to tane to huM pAdaprahAra karIza ja. I4525 vaLI suMdara zRMgAramAM sajja thayelI strI daSTi kare to kuvAmAMthI pAro uchALA mAre che ema paNa lokokti che. navatattva prakaraNa bAlAvabodha (navatatva prakaraNa bAlAvabodha pR. 156.) mAM paNa A gAthAo yathAtathya maLI Ave che. A daza prakAranI saMjJAo sarva saMsArI jIvomAM hoya che. chakAyanA jIvomAM hoya che. guNasthAna AzrI 1 thI 6 guNasthAna sudhI saMjJA hoya che. 'AdhyAtma paLe' pU. bApajInA vacanAmRtomAM pR. 124 mAM lakhyuM che ke icchA karatA paNa saMjJA halakI che. icchA manano viSaya che mATe saMjJIne ja hoya. saMjJA asaMjJImAM paNa che. IcchAne yogamAM lIdhI che paNa saMjJAne kyAMya yogamAM lIdhI nathI. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 jIvavicAra rAsa eka adhyayana vaijJAnikonI dRSTie vanaspati jIvomAM saMjJAo. (vijJAna ane dharma - paM. caMdrazekhara vijayajI ma.pR. 192) 1) phreMca vaijJAnika kavi potAnA 1828nA prANI rAjayamAM lakhe che ke vanaspati paNa ApaNI peThe sacetana che. evuM amuka saltanatanI vanaspati sRSTimAM jovA maLe che. teo mATI, havA ke pANImAMthI hAIDrojana, okisajana, nAITrojana vagere potapotAnA tattvo le che. raktAzaya vagaranI vanaspatio jene bIjA jaMtunI peThe moM ke hojarI na hovA chatAM nIcalI paMktinA jaMtunI peThe vivara dvArA AhAra laIne potAnA dehamAM pacAve che. 2) vikhyAta sUkSmadaSTA zomAna to tyAM sudhI kahe che ke vanaspati ane jaMturacanAnI goThavaNano pAyo eka ja che. AhArasaMjJA - 3) "kyAre boca' siddha karI ApyuM che ke vanaspati paNa potAnA cetanya vaDe khanija padArtha laIne, tene potAne lAyaka khanija padArtharUpe pariNAmAve che. 4) iththAlIma nAmanI vanaspati kIDAnA zarIrane khAIne udarapoSaNa kare che. 5) ApaNo khorAka hojarImAM jaIne zuddha thaI puSTiprada lohI bane che e rIte vanaspatino khorAka patramAM zuddha thaIne puSTikAraka rasa bane che. 6) vanaspatinA mULa evA zaktivALA hoya che ke te game tyAM pANInA sthAne pahoMcI jAya che. eka bAvaLanuM mULa pANI mATe 66 phUTa dUra rahelA kUvAmAM jaI paDyuM hatuM. 7) amerikana ubhivettA karNIse i.sa. 1834 mAMsAhArI vanaspatinI zodhamAM vanaspatinA svabhAvanuM varNana karyuM hatuM. tyArabAda kAnabIye A kArya karyuM hatuM. tyAra pachI 40 varSa bAda phukare te vAtanI pUrti karatuM bhASaNa karyuM hatuM. Akhare DArvine 15 varSanA prayAsa bAda mAMsa khAnArI vanaspatinI nAmavAra oLakha ApI hatI jemAMnI keTalIka nIce mujaba che. a) DUserA - iMgleMDa, AsAma, barmA, choTA nAgapura vagere dezomAM thatI A vanaspatinA pAMdaDAM bhUmimAM saMlagna rahe che. enA pAMdaDAM para cIkAzavALA seMkaDo nAnA bhAgo hoya che. tenA upara macchara, mAkhI besatAM ja coMTI jAya che. pachI vanaspatino jIva macchara vagerene pAMdaDAnA madhyabhAga tarapha ghasaDI jAya che. pachI pote jaMtu para UMdhA thaIne potAno rasa tenI upara nAMkhe che. paMdara vIsa miniTamAM ja te jaMtu marI jAya che. aMte cArathI daza kalAke e pAMdaDAM ughaDe che, ane pharI kAMTAmAM navo rasa jamA thAya che. eka pAMdaDAmAM AvI hiMsaka kriyA be vAra thayA bAda te pAMdaDuM kharI paDe che. ba) sUryazizira - A vanaspati kubI panIra, puSparaja, nakha ane mAMsa suddhAne pacAvI zake che. AzcaryanI vAta e che ke te carabI, tela vagere padArthone mUtranI peThe Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bahAra paNa kADhI nAMkhe che. ka) DAIvAniyAniyA - A vanaspatinA vALane jaMtu aDe ke tarata ja pAMdaDAM biDAI jAya che ane jaMtune jorathI dAbI daIne mArI nAkhe che. te pachI 38 kalAkathI mAMDIne 8-10 divasamAM game tyAre ughaDe. amerikana prakRti tattvavita TriTa kahe che ke AvI kriyA traNa vAra thayA bAda A pAMdaDAM thAkI jAya che. Da) pIMgIlA -A vanaspati paNa pUrvavat pAMdaDAmAM rahelAM kAMTAmAM jaMtune dabAvI poSaNa meLave che. i) bherI - ghaNA pAMdaDAM bhegA thavAthI DhAMkaNavALo dekhAva bane che te niyata kALe khola - baMdha thAya che. te ughaDatA kIDI, pataMgiyA vagere temAM rahelA pANInA lobhe. Ave che ane temAM phasAtA marI jAya che. pha) mAkAjhAjhI - baMgALanA taLAvamAM thatI A vanaspatinA pAdaDAMnI naLIomAM kIDIo phasAIne marI jAya che. ga) eka amerikana jhADa potAnI vaDavAIothI potAnI pAse amuka hadamAM AvelA manuSya ke Dhorane kheMcIne mArI nAMkhe che. 8) amerikana prakhyAta DaoNkaTara helI ke jeNe "dhI orIjIna opha lAIpha' nAme graMtha lakhyo che. temAM DosIrA vanaspatinA choDa viSe lakhe che ke tenA pAMdaDAM upara koI paNa jaMtu besatAM ja tenA kAMTA jaMtune bhIMsamAM laI cUsIne pheMkI de che. A choDathI ardho iMca UMce paNa jo koI mANasa mAkhIne TAMge to paNa te vanaspati jIvA potAnA pAMdaDAMnA kAMTA UMcA karIne te mAkhIne pakaDIne cUsI nAMkhe che. | (samAlocaka pR.19 aMka-7 1914) A AhAra saMjJAnA dRSTAMta che. 9) bhaya saMjJA - lajAmaNInA choDa bhaya saMjJA mATe prasiddha ja che. 10) maithuna saMjJA viSayika vAsanA) strIkesara ane puMkesara, nara jhADa ane nArI jhADa e bAbata to Adhunika vijJAnazAstrIo paNa svIkAre ja che. phrAnsa ane iTAlInA velisneriyA tathA spAIrelirA ropAono samAgama Azcarya kare tevo hoya che. te ropAo pANImAM Uge che. tenA naralanA ropAo amuka jAtanA jhADa para ane jADI DALa para thAya che. strI phUlanA ropAo tethI judA prakAranAM jhADa para jhUnI peThe goLa vIMTAyela AMTIvALI pAtaLI ane lAMbI DALa upara thAya che. phUlo khUba thatAM nArIphUlanI DALano vaLa UtarI jAya che jethI phUla pANInI sapATIe Ave che A vakhate naraphUla potAnI DALamAMthI tUTIne pANInI sapATI upara AvI nArIphUlanI pAse jAya che. nArIphUlane aDatAM ja te phATe che ane teno polana nArIkUlamAM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 279 paDe che ! vanaspatimAM paNa kevI kAramI viSayavAsanA ! ane te zAMta karavA mATeno joradAra prayatna !! 11) vAvIsanerIyA, spAIvAlIsa nAmanI jalavanaspati kuMvArI hAlatamAM ja pANI upara Ave che eTale tarata puMjAtanA choDano parAga chUTI kuMvArA strI puSpamAM maLe che ane pAMdaDuM baMdha thaI pANImAM DUbI jAya che. 12) taLAvamAM thatI gAja vanaspatine phUlanI utpatti vakhate puSpano mRNAla tUTIne pANI upara tare che, te vakhate strIpuSpa tarata upara Ave che. puSpano parAga meLavavA te cAre bAju phare che. niSeka kriyA thatAM ja te pANImAM pesI jAya che ane tyAM phaLa pAke che. vanaspatinA maithunano AthI vadhu purAvo zo hoI zake? A to thaI vijJAnanI vAta paNa jinAgamomAM to A vAta pahelethI ja kahevAI che. vanaspatikAyamAM saMjJA spaSTa rIte samajI zakAya che. mATe vanaspatikAya dvArA saMjJAnuM svarUpa samajAvyuM che evuM ja anya cAra sthAvaromAM paNa samajI levuM. beIndriya teIndriya, carendriyamAM saMjJA 92 dasai sAMgyanA dharI lahII... 101. dazaI sAMgyanA bhAkhaI vIra, 114 dasai sAMgyanA hoya re... Ama beIndriya, teIndraya ane corendriyamAM daza saMjJA hoya. paMcendriyamAM paNa daza saMjJA hoya. 122. dasaI zAMginA pUrI hoya. devagatimAM daza saMjJA hoya paNa kavie eno ullekha nathI karyo. manuSyagatimAM paNa daza saMjJA hoya juo nIcenI gAthA. 148 .. dasaI saMgyanA tehani hoya. saMmUrchAima manuSyamAM paNa daza saMjJA hoya. 185. saMginA dasa te nIradhAra. tiryaMcamAM garbhaja ne saMmUrchAima baMnene daza saMjJA hoya. 195. dasi sAMgyanA tehenaI joya 203... dasaI zAMgyanAno tasa saMca. nArakImAM paNa dasa saMjJA hoya. 257.. dazai sAMgyanA dasaI parAMNa. Ama saMjJA badhA saMsArI jIvomAM hoya che. paraMtu manuSyamAM chaThThA guNasthAnA pachI saMjJA na hoya. narakAdi 24 daMDakamAM daza daza saMjJA hoya che koImAM sAmagrI adhika maLavAthI pravRttirUpe hoya che. koImAM sattArUpe hoya che. jIvanA pa63 bhedamAM saMjJA hoya che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28o zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta leyA. lezyAnI prarUpaNA jenadarzananI molika prarUpaNA che. jemAM enI viziSTatA pragaTe che. lezyA eka prakAranI padgalika ane Atmika avasthAnuM pariNAma che. jIvathI pudgala ane pudgalathI jIva prabhAvita thAya che. jIvane prabhAvitA karavAvALA pudgalonA aneka vibhAga che. emAMnA eka vibhAganuM nAma lezyA che. lezyAnI paribhASA - Agama vyAkhyA sAhityamAM sarva prathama navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrie lezyAnI paribhASA ApatA kahyuM che ke, "kRSNAdi dravya vargaNAonI sannidhithI thavAvALA jIvanA pariNAmane lezyA kahe che." zrI bhagavatI sUtranI vRttimAM AcArya abhayadevasUrie vezyAne paribhASita karatAM kahyuM che ke | MtidravyasAnnidhyananitInIvaparidhAno nezyA' AtmAnI sAthe kRSNAdi karmapudgalone AkarSita karavAvALI pravRtti vezyA che e yogano pariNAma vizeSa che. zrI ThANAMga sUtranI vRttimAM eka mata udyuta karatAM abhayadevasUri lakhe che ke lezyA nirjhararUpa che. prANI enA dvArA karmono saMgleza kare che. je prakAre varNanI sthitinuM nirdhAraNa emAM vidyamAna zleSa dravyonA AdhAra para hoya che evI ja rIte karmabaMdhanI sthitinuM nirdhAraNa lezyAthI thAya che. tattvArtha rAjavArtikamAM AcArya akalaMka lakhe che ke 'SAyogitA yoga pravRttinaizyA!' kaSAyanA udayathI raMjita yoganI pravRtti lezyA che. AtmapariNAmonI zuddhatA ane azuddhatAnA AdhAra para kRSNAdi nAmathI oLakhAya che. lezyAkoSamAM batAvyA pramANe AtmAnA pariNAma vizeSane legyA kahevAya che. AtmapariNAma nimittabhUta kRSNAdi dravya vizeSane lezyA kahevAya che. | (lezyAkoSa pAI. pR. 905) TUMkamAM je AtmAne karmano saMbaMdha karAve, jenA dvArA jIva puNya pApathI potAne lIMpe ene adhIna kare, jenA dvArA AtmA karmonI sAthe zleSane prApta kare evA AtmAnA pariNAmane lezyA kahe che. lezyAnA be bheda che bhAva lezyA ane dravya lezyA. deva ane nArakImAM dravya lezyA jIvanaparyata rahe che bhAva lezyA keTalIyevAra badalAI jAya che. tiryaMca ane manuSyo (kavaLIne varjIne) mAM baMne vezyAo aMtarmuhUrtamAM badalAI jAya che. pahelAM bhAva lezyA badalAya che pachI dravya lezyA. pahelA AtmAnA pariNAmo hoya che pachI dravya lazyAnA pudgalonuM AkarSaNa thAya che. dravya lezyA - eka padgalika padArtha che. pudgalanA badhA guNa emAM vidyamAna Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 281 che mATe dravyathI -pudgala che. kSetrathI - AkhA lokamAM che. kALathI - anAdi - anaMta - zAzvata che. bhAvathI - varNa, gaMdha, rasa sparzadivALI che. guNathI - grahaNa eno maulika guNa che arthAt emAM niraMtara pudgalonuM AdAna - pradAna thatuM rahe che. bhAva lezyA - dravya lezyAthI biskula bhinna svarUpa che. dravya lezyA pagalA vargaNA che jayAre bhAva lezyA svayaM jIvanuM pariNAma che. jIvanI je vizeSatAo hoya e emAM paNa hoya jema ke te arUpI che, agurulaghu che vagere. bhAva lezyAnA vargomAM paraspara pariNamana thaI zake che. bhAvonI prazastatA, aprazastatA pramANe zubha - azubha legyAmAM gamanAgamana thAya che. bhAva lezyA sugati - durgatinA heturUpa che. prazasta bhAva legyAthI jIva sugatinuM baMdhana kare che ane aprazasta bhAvalezyA durgatino baMdha karAve che. dravya lezyA pogalika hovAne kAraNe bAhya stara che. bhAvalezyA rAgadveSAtmaka pariNAmone kAraNe AtmAnuM AMtarika stara che. AtmavizuddhinA kSetramAM padgalika (dravya) vezyA ane bhAva lezyA baMnenI zuddhatA ati Avazyaka che. lezyAnA artha lezyA zabdano artha Avika AbhA, kAMti, prabhA, chAyA che. chAyA pudgalothI prabhAvita thanAra jIva pariNAmone paNa vezyA kahevAya che. prAcIna sAhityamAM zarIranA varNa, Avika AbhA ane enAthI prabhAvita thavAvALA vicAra A traNa arthomAM lezyAnI mArgaNA karAI che. Azvika AbhAne dravya lezyA (podgalika vezyA) ane vicArane bhAva lezyA (mAnasika vezyA) kahevAya che. lezyAkoSa ane abhidhAnarAjendrakoSamAM lezyAnA vibhinna artha prApta thAya che jema ke adhyavasAya, aMtaHkaraNavRtti, teja, dipti, jayoti, kiraNa, maMDalabiMba, deha, sauMdarya, javAlA, sukha tathA varNane lazyAnI saMjJA ApI che. naMdIcUrNimAM leNyA zabdanI vyutpatti batAvatI vakhate rassI zabdano prayoga karyo che. rassI yAne razmi, vezyAno eka artha che vidyuta vikiraNa, A vikiraNano mULa strota che tejasa zarIra. AgamamAM lezyA - zrI uttarAdhyayana sUtra 34muM adhyayana lazyAnuM che, zrI prajJApanA sUtra 13 muM Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pada lezyAnuM che. zrI ThANAMga sUtra, zrI bhagavatI sUtra vageremAM lezyAnI rUparekhA che. Agamettara jaina graMthomAM lezyA - dhavalA, rAjavartika, daMDaka prakaraNa, paMcasaMgraha, vezyAkoSa, tattvArtha, gomadasAra, bRhadghatti patra, tiloka, paNati ityAdi graMthomAM lazyAnuM svarUpa batAvyuM che. lezyAnI vyAkhyA - vibhAva sthita jIvAtmAnA sArA - mAThA adhyavasAyo (ciMtano)thI utpanna thatA ane samagra zarIra para tenI asara nipajAvatA pariNAma vizeSane vezyA kahe che. kaSAyathI raMjita thayelo bhAMtiyukta mithyAdRSTi jIvAtmA jyAre kArmika vargaNAne AkarSita kare che tyAre urjA pravAhita thAya che. A urjAnA sUkSma taraMgo ke AMdolanothI eka prakArano zarIravyApI sUkSma AtmA sarjAya che. A AtmA te ja lezyA kahevAya che. karmajanya hovAthI te varNa, gaMdha, rasa, sparza, pariNAma, lakSaNa, gati, sthiti Adi lakSaNothI yukta hoya che. adhyavasAyonA prazasta - aprazasta ke zuddhapaNAnI tIvratA - maMdatA pramANe AtmAnuM sarjana - visarjana thAya che. uttarAdhyayana AdimAM zAstrakAroe bhinna bhinna prakAranI vezyAonuM vargIkaraNa karI tenuM mukhya cha legyAmAM vibhAjana karyuM che. tenA nAma A pramANe che. kRSNa lezyA, nIla glezyA, kApota lezyA, tejo lezyA, padma lezyA ane zukla legyA. tema ja temAM varNa, gaMdha, rasa, sparza, pariNAma, lakSaNa vagerenuM nirUpaNa karyuM che. 1) lezyAno varNa - kaI lezyAvALAnuM AbhAmaMDaLa kyA raMganuM hoya te paNa lezyA dvArA jANI zakAya che. ahIM kai lezyAno kayo varNa hoya te kahyuM che. kramazaH kRSNathI zukla sudhInI lazyAno varNa nIce mujaba che. a) jaLavALA vAdaLAM, pADAnAM ziMgaDAM, arIThA, gADAnI maLI, kAjaLa ane AMkhanI kIkI jevo kRSNa. ba) lIluM azokavRkSa, cAsa pakSInI pAMkha ane snigdha veOM nIlamaNi jevo nIla. ka) aLazInA phUla, koyalanI pAMkha ane pArevAnI Doka jevo kaththa = kApota hoya. Da) hiMgaLoka, Ugato sUrya, sUDAnI cAMca, dIpakanI prabhA jevo rAto tejono varNa. I) haLadara, zaNanA phUla, suvarNa jevo pILo raMga padmano. pha) zaMkha, aMka ratna, macakuMdanA phUla, dUdhanI dhAra, rUpAnA hAra jevo ujjavala zuklavarNa. 2,3,4 - lezyAnA 2) rasa 3) gaMdha ane 4) sparza kahe che. (sAme koTho juo) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana gaMdha kRSNa-kaDavo-lIMbaDA, kaDavA tuMbaDA, gAya, kUtarA, sApa rohINIthI adhika kaDavo rasa nA mRta kalevarathI anaMtaguNI adhika aprazasta upara pramANe nIla-tIkho-sUMTha, pIpara, marIthI adhika tIkho kApota-khATo-kAcI kerI, kAcAM koThA upara pramANe karatAM adhika khATo tejo-mITho = pAkI kerI, pAkAM koThAthI adhika khATo ne mITho kapUra, kevaDA vagere karatAM anaMtaguNI |adhika prazasta 283 sparza karavatanI dhAra, gAyanI jIbha vagerethI anaMta gaNo karkaza sparza upara pramANe upara pramANe mAkhaNa, makhamala vagerethI anaMtaguNa adhika suMvALo sparza upara pramANe upara pramANe upara pramANe padma-madhuro = vArUNI, drAkSAsavathI adhika madhura zukla-mITho = khajUranA, drAkSa ke dUdhanA upara pramANe rasathI anaMtaguNo adhika mITho 5) pariNAma dvAra - cha lezyAnA pariNAma ja.ma.u. ema traNanA anukrame traNa traNa bhedo vadhAratA 3,9,27,81 ane 243 prakAra thAya. 6) lakSaNa dvAra - dareka lezyAvALA kevA hoya te batAvyuM che. a) kRSNa lezyA - pAMca Azravano sevanAra, krUra, ajitendriya, hiMsaka, dveSI, pApI hoya. ba) nIla lezyA - IrSyALu, kadAgrahI, mAyAvI, gRddha, pramAdI, laMpaTa, dhUtAro, rasalolupI, AraMbhI hoya. ka) kApota lezyA - vAMkAbolo, cora, mAyAvI, abhimAnI, kaThorabhASI, moDhe judo - puMThe judo, jUThAbolo hoya. Da) tejo lezyA - tapasvI, vinayavaMta, dRDhadharmI, priyadharmI, pApabhIrU, namra, capaLa, saraLa hoya. i) padma lezyA - alpa kaSAyI, prazAMta citta, AtmAno damaNahAra, yoga upadhAna sahita hoya. pha) zukla lezyA - Artta - raudradhyAna rahita, dharma - zukla dhyAna sahita, daza prakAranI samAdhi sahita hoya. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 7) sthiti - badhAnI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che. nIce utkRSTa sthiti batAvI che. kRSNa lezyAnI - 33 sAgaropamane aMtarmuhUrta adhika nIla glezyAnI - 10 sAgarane palyopamano asaM.bhAga adhika kApota lezyAnI - 3 sAgarane palyopamano asaM.bhAga adhika tejo lezyAnI - 2 sAgarane palyopamano asaM.bhAga adhika padma lezyAnI - 10 sAgarane aMtarmuhUrta adhika zukla legyAnI - 33 sAgarane aMtarmuhUrta adhika anya darzanamAM leyA anya darzanomAM lezyAno spaSTatama ullekha maLato nathI. raMganI vyAkhyA prAyaH badhA darzana graMthomAM maLe che. raMgonuM varNana maLe che. bauddhadarzana - puraNyakazyape bauddha sAhityamAM raMgonA AdhAra para cha abhijAtio nizcita karI hatI. 1) kRSNa abhijAti - kUrakarmavALA, sokarika, zAnika Adi jIvono varga. 2) nIla abhijAti - bauddha bhikSu tathA anya karmavAdI kriyAvAdI bhikSuono varga. 3) lohita abhijAti - eka zATaka nigraMthono. 4) haridrA abhijAti - zveta vastradhArI ke niHvastrA 5) zukla abhijAti - AjIvaka zramaNa - zramaNIono varga. 6) paramazukla abhijAti - AjIvaka AcAryanaMda, vatsa, kRza, sAMkRtya, maskarI, gosAlaka Adino varga. A vargIkaraNano mukhya AdhAra acalatA che emAM vastronA alpIkaraNa ke puNya tyAganA AdhAra para abhijAtionI zreSThatAnuM pratipAdana karyuM che. A vargIkaraNane lazyAnA vargIkaraNathI koI saMbaMdha nathI. mahAbhArata - lezyAnuM vargIkaraNa cha abhijAtionI apekSAthI mahAbhAratanA vargIkaraNathI adhika nikaTa che. sanatkumAre dAnavendra vRtrAsurane kahyuM che prANIonA varNa cha prakAranA hoya che. kRSNa, dhuma, nIla, rakta hAridra ane zukla. AmAMthI prathama traNa varNanuM sukha madhyama hoya che. lAla varNa adhika sahya hoya che. haridra varNa sukhakara ane zukla varNa adhika sukhakara hoya che. kRSNa varNanI nIca gati thAya che. te narakamAM laI javAvALA karmomAM Asakta rahe che. narakathI nIkaLavAvALA jIvono varNa dhumra hoya che. te pazu - pakSInI jAtino raMga che. nIla varNa manuSya jAtino raMga che. rakta varNa anugraha karavAvALA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 285 devavargano raMga che. haridra varNa vizeSa devatAono raMga che. zukla raMga zarIradhArI sAdhakono raMga che. jaina darzananI vezyA ane mahAbhAratanA varNa nirUpaNamAM ghaNuM sAmya che. gItAna - gItAmAM gatinA kRSNa ane zukla e be varga karAyA che. kRSNa gativALo vAraMvAra janmamaraNa kare che. zukla gativALo janmamaraNathI mukta thaI jAya che. pataMjali - pataMjalie karmanI cAra jAtio batAvI che. kRSNa - kRSNa, zukla - azukla, zuklazukla ane azukla - akRSNa. yogInI karma jAti azukla - akRSNa hoya che. zeSa jAtio badhA jIvamAM hoya che. atAtara - upaniSadamAM prakRtine lohita, zukla ane kRSNa kahevAya che. Ama A badhA darzana ke graMthomAM varNa ke raMganA AdhAra para ullekho prApta thAya che paNa ene vezyA tarIkenI koI puSTi maLatI nathI. manovaijJAnika pariprekSyamAM lezyA (prekSA sAhityanA AdhAre) skUla ane sUkSma cetanAnuM saMparka sUtra lezyA che. ApaNA astittvanA kendramAM cetanya (dravyAtmA) che. ApaNA cetanyanI cAre tarapha kaSAyanA valayanA rUpamAM kArmaNa zarIra che. karmathI gherAyelA AtmatattvanI je paNa pravRtti thaze eNe kaSAyanA valayathI pasAra thavuM paDaze. cetanyanA asaMkhya spaMdana niraMtara kaSAyane bhedIne bahAra AvI rahyA che. A spaMdana jyAre sUkSma zarIrathI thaIne bahAra nIkaLe che to enuM eka svataMtra taMtra bane che je adhyavasAya taMtra kahevAya che. adhyavasAyanA asaMkhya spaMdanothI eka bhAvadhArA bane che. bhAvataMtranA mAdhyamathI karmavargaNAnA pudgala niraMtara vipAkarUpe bahAra Ave che. adhyavasAyanI sUkSma pariNati lezyA tarIke oLakhAya che. lezyA sthaLa ane sUkSma baMne zarIrothI joDAyelI che. lezyA kaSAyaraMjita adhyavasAyonI citta (mana)nA mAdhyamathI sthUla zarIramAM abhivyakti Ape che. lezyA ApaNA AtmapariNAmothI bane che ane pachI navA pariNAmo banAvavAmAM nimittabhUta thAya che. AbhAmaMDaLa ane leyA. AcArya vijaya naMdIghoSa dvArA likhita "AbhAmaMDaLa'mAM AgamonA pramANa ApIne Adhunika saMdarbhamAM, vejJAnika rIte vezyAnuM mUlyAMkana karavAno suMdara prayatna karyo che. emaNe AbhAmaMDaLa ane tejasa zarIra baMnene eka ja mAnyuM che. AbhAmaMDaLano ullekha legyA tarIke karyo che. e arthamAM vicArIe to tejasa zarIra ane AbhAmaMDaLa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta eka na hoI zake. legyAmAM varNa, gaMdha, rasa, sparza che ema dareka polika padArthamAM varNa, gaMdha, rasa, sparza hoya ja. ane zarIra badhA podgalika ja che. tethI badhA zarIramAM varNa, gaMdha, rasa, sparza hoya. e kAraNathI legyA ane zarIrane eka ja na manAya. lezyA AtmAnA pariNAma che ane e anusAra dravya lazyAnuM nirmANa thAya che jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza hoya che. emAMthI mAtra raMgano anubhava kirliyana phoTogrAphI dvArA thaI zake jayAre rekI cikitsA paddhatinA jANakAra tajajJo AbhAmaMDaLanA sparzano anubhava karI zake che. paraMtu rasa ane gaMdhano anubhava thato nathI ema paNa A pustakamAM jaNAvyuM che. (AbhAmaMDaLa jenadarzana tathA prAyogika saMzodhana - pR.43) lezyA ane dhyAna terApaMthI saMpradAyanA AcArya zrI mahAprajJajIe prekSAdhyAna aMtargata vezyA dhyAnanuM vistRta varNana karyuM che. lezyA dhyAnathI vyaktitvanuM rUpAMtaraNa thaI zake che. e mATe temaNe traNa prazasta lezyAnA raMganA dhyAna para bhAra Apyo che. jema ke lAla raMganuM dhyAna karavAthI zaktikendra (mUlAdhAra cakra) ane darzanakendra (AjJAcakra) jAgRta thAya che. pILA raMganuM dhyAna karavAthI AnaMdakendra (anAhata cakra) jAgRta thAya che. zvetA raMganA dhyAnathI vizuddhikendra (vizuddha cakra) jAgRta thAya che. te jo lezyAnuM dhyAna darzanakendra para arUNa raMga (bAlasUrya jevo lAla) mAM karavAmAM Ave che. padma lezyAnuM dhyAna jJAna kendra para pILA raMganuM thAya che. zukla lezyAnuM dhyAna jayotikendra para pUrNimAnA caMdra jevA zveta raMgamAM karAya che. te jo lezyAthI parivartanano prAraMbha, padmA lezyAthI cittanI prasannatA ane zukla lezyAthI Atma sAkSAtkAra thaI zake che. A rIte traNa lezyAonuM dhyAna zarIranA ucca kendro para karavAthI ApaNI kharAba manovRttio naSTa thAya che. aMtaHpreraNA vivekabuddhithI sakriya thavAthI prema, dayA, zAMti, namratA vagere devIguNono prAdurbhAva ane vikAsa thAya che. raMgavijJAna manuSyanuM zarIra paudgalika che tethI temAM raMga avazya hoya che tethI raMgonA AdhAra para keTaluMka vivecana prastuta che. raMganuM astittva jIvananA dareka kSetre che. eka tarapha raMgane AdhyAtmika artha brahmAMDIya kiraNothI joyuM to bIjI tarapha tripArzvakAca (Prism) dvArA abhivyakta thavAvALA saptaraMgI kiraNone manuSyanA zarIra, mana ane AtmA traNe sAthe saMbaMdhita karyA. raMga e ApaNA vicAro, Adarzo, saMvego, kriyAo ane Indriyajanya jJAna/ anubhUtine vyakta karavAnuM eka mAdhyama che. raMgamAM e urjA che je svAcya, vizrAma, prasannatA ane surakSAne prabhAvita kare che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 287 raMga vijJAnamAM mAnya mukhya sAta kiraNo dvArA manuSyanI AdhArabhUta mAnasikatA ane pravRttino udbhava thAya che emAM manovaijJAnikoe adhyayana prayoga dvArA je vizeSatAo prApta karI che te nIce mujaba che. raMgavizeSatA 1 beMganI (rIMgaNa) = jAMbalI AdhyAtmikatA 2 bhUro (DArka blyu). aMtaH preraNA 3 nIlo = AsamAnI vAdaLI raMgA dhArmika rUci 4 lIlo. sAmaMjasya ane sahAnubhUti 5 pILo. bauddhikatA 6 nAraMgI urjA lAla jIvaMtatA. A ja kiraNo AgaLa jaIne uparaMgomAM vibhakta thaI jAya che. raMga cetanAnA badhA staromAM pravezIne bhautika tathA AdhyAtmika prabhAva batAve che. eka ja raMganA vibhinna prakAronA prabhAvanI avadhAraNA lezyA siddhAMtamAM vezyAgata bhAvonI taratamatAmAM zodhI zakAya che. Agama sAhityamAM A taratamatA A prakAre batAvAI che. kRSNa lezyA - azuddhattama - kilawtama nIla glezyA - azuddhattara - kilakhatara kApota lezyA - azuddha - kliSTa tejo lezyA - zuddha - akliSTa padma lezyA - zuddhattara - akliSTatara zukla legyA - zuddhattama - aliSTatama - Ama saMkalezanuM carama biMdu kRSNa lezyA che ane asaMkalezanuM carama biMdu zukla lezyA che. pratyeka raMga lezyAno AdhAra enI kaSAyAtmaka cetanAnI azuddhi ane vizuddhi che. tema ja AgamamAM vezyAnA sthAnaka asaMkhyAtA batAvyA che. lezyA dvArA aMdaranA rasAyaNonI mAhitI maLI zake che. A bAbate aneka vaijJAnikoe parikSaNa karyA che. vyaktinuM AcaraNa parasevAnI gaMdha dvArA jANI zakAya che. sArI gaMdha pavitra vyaktitvanuM ane kharAba gaMdha duSTa vyaktitvanuM sUcana kare che. jaina tIrthaMkaronA zArIrika atizayonI oLakhamAM sugaMdhane paNa eka mahattvapUrNa tattva mAnavAmAM AvyuM che. tIrthaMkaranA zarIramAM kamaLanA phUla jevI gaMdha Ave che je zubha bhAvonuM pratIka che. amerikAmAM i.sa. 1893thI vizvavidyAlayo ane kolejamAM potAnA mukhya Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta zaikSaNika vibhAgone batAvavA mATe raMga-saMketa nirdhArita karyA che. abhivyakti pAchaLa raMgono prabhAvaka paNa joDAyelo hato. jema ke dharmazAstro mATe siMdUrI raMga, darzanazAstra mATe nIlo raMga, vijJAna mATe sonerI pILo raMga, eMjiniyarIMga mATe nAraMgI raMga ane saMgIta mATe gulAbI raMga mAnavAmAM Avyo che. raMga ane bhAvono arasaparasa saMbaMdha vyaktitvanA bAhya ane AtyaMtara baMne pakSathI joDAyela che. zArIrika, mAnasika tema ja bhAvAtmaka svasthatAnA saMdarbhamAM paNa lezyA eka cikitsAnI bhUmikA nibhAvI zake che vyakti Adhi, vyAdhithI mukta thaIne samAdhi sudhI pahoMcI zake che. kramazaH raMga pramANe hiMsAdi bhAvo pragaTa thAya che. raMga sArA na hoya to bhAva sArA na hoya ane raMga sArA hoya to bhAva sArA hoya A ja vAta jenAgamamomAM che je AgaLa - varNa - gaMdha - tema ja lakSaNanI bhUmikAmAM batAvavAmAM AvI che. svaravijJAnamAM paNa batAvyuM che ke vibhinna tattvonA vibhinna varNa prANIone prabhAvita kare che. emanA mate mUlataH prANatattva eka che paraMtu aNuonA jUnAdhika vega ke kaMpanI anusAra pAMca bheda thAya che. raMgothI prANIjagata prabhAvita thAya che A satyanA jeTalA saMketa maLe che emAM lezyAnuM vivaraNa sarvAdhika vizada ane suvyavasthita che. AgamomAM varNa gaMdha, rasa, sparza, lakSaNAdi rUpa vivaraNa jovA maLe che. evuM anya sthAne nathI maLatuM. Ama leyA e jenadarzanano eka maulika siddhAMta che. kavi RSabhadAse jIvavicAramAM kareluM vezyAnuM nirUpaNa gAthA 71 chaI dasa hajAra varasanuM Aya, vezyA cAra tehasiM kahaIvAya. kRSNa, nIla, kApotaha jeha, teju lezA kahI teha A gAthA dvArA ekendriyanI cAra lezyAnuM prarUpaNa thayuM che. ekendriya jIvamAM pRthvI, pANI vanaspatimAM cAra lezyA hoya. kRSNa,nIla, kApota ane tejo. ekendriyamAM je jIva devagatimAMthI Avyo hoya te apekSAe cAra lezyA kahI che. je jIva tiryaMca ane manuSyagatimAMthI AvIne upajayo hoya e apekSA traNa ja lezyA hoya. tejo vezyA na hoya. tejo vezyA paNa aparyAptAmAM ja hoya, paryAptAmAM na hoya. paryAptAmAM traNa ja vezyA hoya. tejo lezyAvALo ekendriya jIva kyAreya paNa tejo lezyAmAM mare nahi kAraNa ke deva, nArakI jyAM utpanna thAya tyAM paryAptA thaIne ja mare. tema ja ekendriya jIva tejo legyAmAM AyuSyano baMdha paNa na pADe kAraNa ke niyama che ke je legyAmAM AyuSyano baMdha paDe e ja legyAmAM kALa kare/mRtyu thAya. baMdha samayanI vezyA parabhavamAM laI javA mATe Ave che. pRthvIkAya Adi tejo lezyAmAM kALa karatA nathI kAraNa ke tejo lezyA aparyAptAmAM ja hoya ne tejo lezyA hoya e jIva paryApta thayA vagara mare nahi mATe teja legyAmAM AyuSyano baMdha na pADe. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 289 evI ja rIte sUkSma ekendriyamAM niyamathI tejo lezyA na hoya. kAraNa ke deva bAdaramAM ja upaje sUkSmamAM nahi. evI ja rIte bAdara sAdhAraNa vanaspatimAM paNa na upaje. beIndriyamAM - teIndriyamAM - caurendriyamAM 93 lezyA traNi hoya valI tehaniM krISna, nIla, kApota... lezA traNino kahuM vIcAra krISna nIla kApotaha jeha treaMdrIniM bhAkhuM teha. 101,102 ... 107 eNI pari rAjya karatAM re, kahuM cau MdrI bhAva re, lezA traNi kahI, kRSNa, nIla kApota su e... Ama traNa vikalendriyamAM kRSNa, nIla ane kApota A traNa lezyA hoya. paMcendriyamAM lezyA 118 paMcedrI nau kahu vIcAra, lezyA chaI kaSAya cyAra. paMcendriyamAM cha lezyA kahI che paNa enA cAra bheda nArakI, tiryaMca, manuSya ane devamAM lezyA ochIvadhu hoya te batAvI che. devamAM lezyA ahIM gAthAmAM devanI lezyA nathI batAvI paNa zAstrAnusAra vicAratA devagatimAM cha lezyA hoya temAMthI devIne cAra lezyA hoya. bhavanapati ane vANavyaMtaramAM prathamanI cAra lezyA kRSNa, nIla, kApota ane tejo hoya temanI devImAM e ja cAra lezyA. (eka deva AzrI eka ja lezyA hoya. ghaNA deva AzrI cAra lezyA) jyotiSImAM mAtra eka ja tejo lezyA hoya. vaimAnikamAM traNa lezyA hoya. tejo, padma ane zukla. 1 lA-bIjA devaloka ane pahelAM killISImAM eka tejo lezyA hoya. 3 juM, 4 chuM, 5 muM devaloka, bIjuM killISI ane nava lokAMtika e 13 bhedamA eka padmalezyA hoya. 6 thI 12 devaloka, nava grevecaka, pAMca anuttara vimAna, trIjuM killISI e 22 bhedamAM eka zukla lezyA hoya. devI bIjA devaloka sudhI ja che mATe emAM padma ane zukla lezyA na hoya. tethI emAM cAra lezyA hoya. devanA 99 prakAra che. tenA aparyAptA maLIne 198 bheda che. emAM lezyA aparyAptA ane paryAptA baMne bhedamAM hoya che. 102 bheda 128 bheda 26 bheda 44 bheda kRSNa, nIla, kApotamAM tejo lezyAmAM devanA padmamAM zuklamAM kRSNa, nIla, kApota, tejo 102, ekAMta tejo lezyA 26 eka padma lezyA eka zukla lezyA kula 26 44 198 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 zrAvaka kavi SabhadAsa kRta manuSyamAM lezyA - 153 thI 159 e sAta gAthA dvArA manuSyanI lazyAno nirdeza to karyo che paNa emAM cha lezyAnA bhAva kevA hoya e paNa batAvyuM che. jema ke gAma luMTavA nIkaLelA cha manuSyamAMthI kRSNa vezyAvALo kahe che manuSya ke pazu je sAme maLe ene haNavo joIe. tyAre nIla glezyAvALo ene aTakAvatA kahe che ke badhAne zA mATe haNavA joIe mAtrA manuSyane ja haNavo joIe. tyAre kApota lezyAvALo bolyo mANasamAM be prakAra che temAM strI hatyA karavAnI zAstramAM manAI che mATe narane ja mAravo. A sAMbhaLIne teno lezyAvALo bolyA vagara rahI na zakyo eNe e traNene aTakAvatA kahyuM sakaLa purUSane mAravAnI ApaNe zuM jarUra che ApaNe to mAtra kSatriyathI ja kAma che tyAre padma lezyAvALo kahe che kSatriyamAM paNa ghaNAM prakAra che emAMthI je zastradhArI hoya tene ja mAravo joIe e badhAnuM sAMbhaLIne zukla lezyAvALo bolyA ke zastradhArIne paNa e sAmo na thAya to mAravAno nathI. zAstromAM jAMbuvRkSanuM daSTAMta prasiddha che. Ama A sAta gAthA dvArA kramazaH vezyAvALAnA bhAva kevA che te batAvyuM che. kRSNa lezyAvALA jIva karatAM kramazaH krUratA ochI che e ahIM batAvyuM che. zarUAtanI lezyAvALA bhArekarmI che pachI kramazaH haLukarmI che. jugaliyAmAM prathamanI cAra lezyA hoya. jeno ahIM ullekha nathI. saMmUrchAima manuSya - 183. lezA traNi pahilI tasa kahIi.. traNa prathamanI kRSNa, nIla, kApota lezyA saMmUcchika manuSyamAM hoya. garbhaja tiryaMca paMcendriya. 188 trIjaMca bheda havaI vyavayarI kahuM Sa lezA garbhaja ni lahu. garbhaja tiryaMcamAM cha e cha lezyA hoya. saMmUrchAima tiryaMca paMcendriyamAM 198 trIjaMca bheda kahyA valI doya, samucchima jIva ghaNA paNi hoya. lezA traNi kaSAya cyAra... saMmUrchAima tiryaMca paMcendriyamAM prathamanI traNa apazasta lezyA hoya. nArakImAM lezyA 263... lezA traNa pahailI nIradhAra. nArakIne prathamanI traNa lezyA hoya ema samuccaya batAvyuM che. 1,2,3 e traNa narakamAM kApAta lezyA hoya. 3,4,5 e traNa narakamAM nIla glezyA hoya. 5,6,7 e traNa narakamAM kRSNa lezyA hoya. AmAM trIjI ane pAMcamI e be narakamAM be lezyA hoya bAkInAmAM eka eka Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana lezyA hoya. cha e lezyAmAM jIvanA bheda nArakI tiryaMca lezyA kRSNa nIla kApota tejo padma |zukla 48 48 48 13 10 10 gati pramANe lezyA - nArakImAM 555 k 0 0 O manuSya 303 303 303 202 30 30 - 1 kApota lezyA 2 kApota ane nIla lezyA deva 102 102 102 128 26 44 1 lI bIjI narakamAM trIjI narakamAM cothI narakamAM 1 nIla lezyA pAMcamI narakamAM chaThThI sAtamImAM 2 nIla ane kRSNa lezyA 1 kRSNa lezyA bhava daramiyAna eka nArakIne eka ja lezyA hoya ghaNA nAraka AzrI be lezyA. tiryaMca gatimAM - pRthvIkAya, akAya, vanaspatikAya e traNamAM prathamanI cAra lezyA. teukAya, vAyukAya, traNa viklendriya, asaMjJI tiryaMca paMcendriyamAM prathamanI traNa lezyA, garbhaja tiryaMca paMceM. mAM cha e cha lezyA, jugala tiryaMcamAM prathamanI cAra lezyA. manuSya gati . . kula 101 172 saMjJI manuSyamAM cha lezyA. jugaliyA manuSyamAM cAra prathamanI lezyA ane saMmUrcchima manuSyamAM prathamanI traNa lezyA. devagatimAM - bhavanapati ane vANavyaMtara devomAM prathamanI 4 lezyA - kRSNa, nIla, kApota, tejo. jyotiSI devomAM 1 tejo lezyA. vaimAnika devomAM tejo, padma, zukla e 3 lezyA. tiryaMca | manuSya | deva nArakI 10 7 96 4 . 7 35 lezyA eka lezyA lAbhe evA jIvanA bheda be lezyA lAbhe evA jIvanA bheda traNa lezyA lAbhe evA jIvanA bheda cAralezyA lAbhe evA jIvanA bheda pAMca lezyA lAbhe evA jIvanA bheda cha lezyA lAbhe evA jIvanA bheda kula bheda . 3 . 7 O 10 14 48 O 30 303 459 459 459 343 66 84 291 . 7 102 0 198 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta leyAno adhikAra zA mATe ? jevI rIte zarIra vagarano koI saMsArI jIva na hoya e rIte lezyA vagarano koI paNa sayogI saMsArI jIva hoto ja nathI. dareka sayogI saMsArI jIvane koIne koI lezyA hoya ja che. eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatI vakhate paNa je legyAmAM AyuSyano baMdha thayo hoya e lezyA levA AvI jAya che. emAMthI prathamanI traNa lezyA aprazasta che to pachInI traNa lezyA prazasta che. AtmAnA pariNAmo jema prazasta ane aprazasta thAya te pramANe lezyA paNa prazasta ane aprazasta thAya che. lezyAthI saMsAranI vRddhi thayA kare che. lezyA judA judA jIvomAM judI judI hoya. che. nArakImAM aprazasta lezyA ja hoya che. devamAM bhavanapati - vANavyaMtane aprazasta ne prazasta baMne lezyA hoya che. jayotiSI ane vaimAnikamAM mAtra prazasta lezyA ja hoya che. paNa teo cothA guNasthAnakathI AgaLa vadhI zakatA nathI. bAdara pR.pA. vana. varjIne pAMca sthAvara, vikalendriya, asaMjJI manu, asaMjJI tiryaMcamAM ekAMta aprazasta lezyA ja hoya. jugaliyAmAM aprazasta, prazasta lezyA hoya che. saMjJI manuSyamAM cha e cha lezyA hoya. paraMtu Atma vikAsa thato jAya ane upara uparanA guNasthAna prApta thatA jAya ema prazasta lezyA ja rahe che emAMya zukla legyA parama zukla lezyAnuM rUpa laI le eTale AtmavikAsa caramasImAe pahoMce che ane 14 mAM guNasthAne alezI. banIne mokSane prApta kare che. mATe legyAmAMthI alezI banavAnA purUSArtha mATe lezyAnuM svarUpa jANIne kevI rIte aprazasta adhyavasAyamAMthI prazasta adhyavasAya tarapha javAnuM che enA ciMtana mATe lazyAno adhikAra jarUrI che. kRSNa - nIla - kApota lezyA - 1 thI 6 guNasthAna sudhI, tejo ane padma lezyA - 1 thI 7 guNasthAna sudhI hoya che. zukla legyA - 1 thI 13 guNasthAna sudhI hoya che. pahelA guNasthAne zukla leDyAnuM bahu mahattva nathI AthamatI saMdhyA jevuM. 4thA guNasthAne spirITa jevI thoDIvAra ThaMDaka Ape. 13mA guNa. AIsa (barapha) jevI ghaNIvAra sudhI ThaMDaka Ape. 6ThThA guNasthAne sAdhune cha e cha lezyA ghaTe. kRSNa lezyA - pramAdathI cAle, bArI kholI havAnI IcchA vagere hiMsAnA pariNAma. nIla glezyA - AjJA vagara eka paNa vastu vApare to corInI IcchA. kApota lezyA - IndriyonA eka paNa viSaya para rAgadveSarAkhavA te maithuna. tejo lezyA - tapanI IcchA. padma lezyA - chakAya jIvone abhayadAna, jJAnadAna sAdharmikane vastra, pAtra, AhAra pANI vageranuM dAna. zukla lezyA - mokSa lakSI zuddha pariNAma. Ama sAdhune cha e cha lezyA ghaTe. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 293 1) pra upasarga ane gaLu jIvavuM e dhAtu parathI prANa zabda banelo che. prati - nIti ane prANI jenA vaDe jIvAya te prANa. prANa jIvanuM bAhya lakSaNa che. koI paNa jIva, jaMtu ke prANI "jIve che evI pratIti prANa vaDe ja thAya che. TUMkamAM je jIva, jaMtumAM prANa vidyamAna hoya tene ApaNe jIvaMta kahIe chIe ane jenAmAM prANa vidyamAna na hoya, tenuM mRtyu, maraNa ke avasAna thayeluM mAnIe chIe. zAstromAM nIti - DISIna zaratIti nI je jIve che arthAt prANone dhAraNa kare che te jIva. AvI vyAkhyA jovAmAM Ave che. teno bhAvArtha e che ke prANa dhAraNa e ja jIvana che. 2) nikti artha - (jenendra siddhAnta koza bhAga - 3 (hindI) - mR. 153) a) prANa-je rIte bAhya prANathI jIva jIve che ema je AtyaMtara prANo dvArA jIva jIve che te prANa kahevAya che. ba) jenA dvArA jIva jIve che ane prANa kahe che. ka) jenA dvArA A jIva jIvitavyarUpa vyavahArane yogya che ane prANa kahe che. 3) jIvamAM jIvitavyanA lakSaNane prANa kahe che. e be prakAranA che. nizcaya ane vyavahAra jIvanI cetanyazakti eno nizcaya prANa che. pAMca Indriya, mana, vacana, kAya, AyuSya tema ja zvAsocchavAsa e daza vyavahAra prANa che. 4) nizcaya athavA bhAva prANa a) nizcayathI AtmAnA jJAna-darzana upayogarUpa cetanya prANa che. pUrvAcAryoe samyagadarzana, jJAna tema ja cAritrane prANa kahyA che. ba) prANa Indriya, bala, Ayu tathA uglAsarUpa che. emAM cit sAmAnyarUpa anvayavALA bhAva prANa che. ka) AtmAnI je zaktinA nimittathI IndriyAdi potAnA kAryamAM pravarte tene bhAva prANa kahe che. (bhagavad gomaMDaLa - le. bhagavatasiMhajI - pR. 6004) 5) vyavahAra athavA dravya prANA a) pudgala sAmAnyarUpa anvayavALA dravya prANa che. ba) pudgala dravyathI nipajelA je dravya IndriyAdika enA pravartanarUpa dravya prANa che. jIvane mATe prANI zabda prasiddha che kAraNa ke saMsArI avasthAmAM te dazavidha prANo paikI yathAyogya prANone dhAraNa karanAro hoya che. dazavidha prANa jIvane ja hoya che. ajIvane Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hotA nathI tethI dazavidha prANa e jIvanuM lakSaNa che. 'jIvati raviyAna prAna thAyatIti nI je dazavidha prANone dhAraNa kare te jIva. jenA saMyogathI A jIvane jIvanAvasthA prApta thAya ane jenA viyogathI A jIvane maraNAvasthA prApta thAya te prANa samajavA. tAtparya ke prANa e jIvanazakti che. tenA vinA koI jIva jIvaMta rahI zakato nathI. prANa daza prakAranA che. 1) sparzanendriya baLa prANa - jenAthI jIvane ATha prakAranA sparzano bodha karavAnuM sAmarthya maLe te. 2) rasanendriya baLa prANa - jenAthI jIvane pAMca prakAranA rasano bodha karavAnuM sAmarthya maLe che. 3) dhrANendriya baLa prANa - jenAthI jIvane sugaMdha ne durgadhano bodha karavAnuM sAmarthya maLe te. 4) cakSuIndriya baLa prANa - jenAthI jIvane pAMca varNano bodha karavAnuM sAmarthya maLe 5) zrotrendriya baLa prANa - jenAthI jIvane traNa prakAranA zabdano (sacita, acita, mizra) bodha karavAnuM sAmarthya maLe (jIva zabda, ajIva zabda, mizra zabda) te. 6) manobaLa prANa - jenA vaDe jIvane koI paNa vastu saMbaMdhI manana - ciMtana karavAnuM sAmarthya maLe che. 7) vacanabaLa prANa - jenA vaDe jIvane koI paNa prakAranI bhASA bolavAnuM sAmarthya maLe te. 8) kAcabaLa prANa - jenA vaDe jIvane kAyAne lagatI vividha pravRttiono bodha karavAnuM sAmarthya maLe te. 9) zvAsocchavAsa baLa prANa - jenA vaDe jIvane zvAsocchavAsa vargaNAnA pudgalo levAnuM sAmarthya maLe che. 10) AyuSya baLa prANa - jenA vaDe jIvane niyata zarIramAM amuka samaya sudhI TakavAnuM che e sAmarthya maLe te. AyuSya be prakAranuM che (1) dravyAyuSya ane (2) kAlAyuSya. temAM AyuSya karmanAM je pudgalo te dravyAyuSya kahevAya che ane te pudgalo vaDe jIva jeTalA kALA sudhI amuka bhavamAM TakI zake te kAlAyuSya kahevAya che. jIvana jIvavAmAM AyuSya karmanA pudgalo e ja mukhya kAraNa che. jayAre e pudgalo samApta thAya tyAre AhAra - oSadhi koIpaNa prayatnothI paNa jIva jIvI. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 295 zakato nathI. A baMne prakAranA AyuSyamAM jIvane dravyAyuSya to avazya pUrNa karavuM ja paDe che temAM koI apavAda hoto nathI. paraMtu kAlAyuSya to pUrNa kare ke na paNa kare kAraNa ke kAlAyuSya je apavartanIya hoya, eTale ke zastrAdikanA AghAtathI zIdhra parivartana pAme tevuM hoya to apUrNakALe paNa maraNa pAme ane jo anapavartanIya hoya to game tevA nimitto maLavA chatAM te AyuSyano kALa pUro karIne ja maraNa pAme che. (navatattva dIpikA yAne jena dharmanuM adbhUta tattvajJAna - pR. 80-81). jIvavicAra rAsamAM vyakta thayeluM prANanuM svarUpa ekendriyamAM - 75 ehaniM prANa kahyA chaI ccAra, vyavarI bhAkhyuM soya vIcAra 76 zarIra ani kAyA bala kahuM sAsaosAsa AUbhuM kahuM cyAhAre prANa taNI e bhAkha... ekendriyamAM cAra prANa che. sparzendriya prANa, kAcabaLa, zvAsocchavAsa ane AyuSya ahIM kavie zarIra lakhyuM che. tenI jagyAe sparzendriya hovuM joIe athavA to zarIrane ahIM sparzendriyanA arthamAM lIdhuM che ema jANavuM. ekendriyane aMgo pAMga na hoya zvAsozvAsa sparzendriya dvArA le ne AtmAmAM pariName. beIndriya - 90 pATau samajina pUja parUpaI, beaMdrInA bhAva bhaNI jaI. johani chaI Sa prANa ekaMdrI jIvathI baI adhdhikA bhASA jIbha sujANa. pUrvokta ekendriyanA cAra prANa tema ja rasanendriya ane vacanabaLa maLIne beIndriyamAM cha prANa hoya. te Indriya - 105... sAta parANa gaMdha taNA tehu u jANa pUrvokta chamAM dhrANendriya umeratAM sAta prANa teIndriyane hoya. caurendriya - 113 bhAkhyA aSTa parANa re, locana tasa vadhyAM pUrvokta sAtamAM cakSuIndriya umeratAM ATha prANa caurendriyane hoya. paMcendriya - 122. karNa manobala vadhyAM doya. - paMcendriyamAM daza daza prANa hoya. pUrvokta ATha ne zrotendriya tathA manabaLa e maLIne 10 prANa hoya. A gAthAmAM kyAMya prANa keTalA evo ullekha thayo nathI. mAtra karNa ne manobaLa be vadhyA eTalo ja ullekha che. devagatimAM 10 prANa hoya paNa gAthAmAM kyAMya ullekha nathI. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta manuSyamAM - 148. dasaI parAMNa mAnavani joya, manuSyane daza prANa hoya. 181 nava prANa pUrA navi lahiI, saMmUrskima manuSyane nava prANa purA na hoya ATha prANa (vacana ane mana na hoya) purA hoya. tiryaMcamAM 195.... dasaI parANa - garbhaja tiryaMcamAM daza prANa hoya. 203 praNa navaI... saMmUcchima tiryaMcamAM mana sivAyanA nava prANa hoya. nAraDI - 267 ... dasaI parANa - nArakImAM daza prANa hoya. 1thI 10 prANa kone hoya 1) vATe vahetAne eka AyuSya prANa hoya. 2) 14mAM guNasthAna vALAne AyuSya ane kAyabaLa be prANa hoya. 3) eke. aparyAptAmAM sparzendriya, kAyabaLa ane AyuSya traNa prANa hoya. 4) eke. paryAptAmAM sparzendriya, kAyadaLa, AyuSya ane zvAsodghAsa cAra prANa hoya. 5) beI. aparyAptAmAM rasendriya, sparzendriya, kAcabaLa, AyuSya ane zvAsocchavAsA pAMca prANa hoya. 6) beI. paryAptAmAM rasendriya, sparzendriya, kAyabaLa, vacanabaLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa cha prANa hoya. 7) teI. paryAptAmAM dhrANendriya, rasendriya, sparzendriya, kAcabaLa, vacanabaLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa sAta prANa hoya. 8) core. paryAptAmAM cakSuIndriya, dhrANendriya, rasendriya, sparzendriya, kAyabaLa, vacanabaLa, AyuSya ane zvAsocchazvAsa ATha prANa hoya. 9) asaMjJI paMcendriya paryAptAmAM pAMca IndriyanA-zrotrendriya, casuIndriya, ghrANendriya, rasendriya, sparzendriya, kAcabaLa, vacanabaLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa navA prANa hoya. 10) saMjJI paMcaMdriya paryAptAmAM pAMca IndriyanA-zrotrendriya, casuIndriya, ghrANendriya, rasanendriya, sparzanendriya, manabaLa, kAyadaLa, vacanabaLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa daza prANa hoya. vyavahAra jagatamAM thatAM maraNane AdhyAtmika jagatamAM prANAtipAta' kahevAya che eTale ke dravya prANono atipAta. dravya prANo AtmAthI chUTAM thAya che paraMtu 'jIvAtipAta' kahevAtuM nathI kAraNa ke jIva ajara amara sadA zAzvato che. prANonuM svarUpa jANyA pachI bIjAnA prANone haNavA na joIe. bIjAnA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavivicAra rAsa eka adhyayana prANone vadhune vadhu abhayadAna ApavuM joIe. paryApti 297 paryAptinuM svarUpa koIpaNa jIva je bhavamAM utpanna thAya che. temAM jIvanamAM karavA yogya Avazyaka kAryo mATe je AhAra levo vagere kriyAo mATe je zakti utpanna karavI paDe che tenuM nAma paryApti. jIva sau prathama AhAra svIkAre che te AhArano yogya paripAka thatAM zarIra baMdhAya che, zarIrano vikAsa thavAthI IMdriyo vagereno spaSTa AkAra sarjAya che. (navatattva prakaraNa bAlAvabodha eka adhyayana - pR. 54) jIva yonimAM utpanna thAya tyAre prathama samaye je pudgalo grahaNa karyA hoya te ane samaye samaye grahaNa karAtA AhArAdi pudgalone rasa, kUcArUpe pariNamAvavAmAM tejasa zarIra kAraNarUpa che. AtmAnI pudgalanA samUhathI prApta thayelI zakti tenuM nAma paryApti. 'vAnni: trijyA risamAptirAtmanaH' AtmA ane pudgalano saMbaMdha thavAthI AhAra vagere pudgalo svIkAravAnI ane tenA yogya pariNAma ApavAnI zakti tenuM nAma paryApti. jIva pratisamaye pudgalo grahaNa kare che temAMthI je pudgalo zarIra, Indriya vagere rUpe pariNamavAnuM sAmarthya dharAve te pudgalone te te rUpe pariNamAvavAnuM AtmAnuM sAmarthya tenuM nAma paryApti. koI paNa jIva audArika ke vaikriya pudgalo dharAvatI yoni (utpatti sthAna) mAM utpanna thAya che te ja samaye A audArika ke vaikriya pudgalonA saMbaMdhanA kAraNe, pragaTa thayelI potAnI zakti dvArA potAnI AjubAjumAM rahelA AhAra yogya pudgalone grahaNa kare che ane AhAra, zarIra, iMdriya, zvAsa levA - mUkavAnI zakti, bolavAnI zakti ane vicAravAnI zakti rUpe pariNamAve che. jIva utpattinA prathama samaye AhAra yogya pudgalone grahaNa kare che tenuM kAraNa pUrvabhavathI sAthe raheluM tejasa - kAryaNa zarIra che. kArmaNa zarIranA kAraNe utpatti sthAnamA rahelA pudgalo jIva dvArA grahaNa karAya ane judI judI zaktirUpe pariNata karavAnuM kArya taijasa zarIranuM che. je judI judI zaktio prApta thAya che tene jainadarzanamAM paryApti nAma ApyuM che. te cha prakAranI che. AhAra, zarIra, Indriya, zvAsocchvAsa, bhASA ane mana paryApti. jIva jyAre eka sthUla zarIrano tyAga karI bIjuM sthUla zarIra (bAhya zarIra) dhAraNa kare che tyAre bhAvI jIvanayAtrA mATe te potAnA navIna janmakSetramAM ekI sAthe pudgalono keTaloka upacaya kare che. tene athavA tenAthI utpanna thatI paudgalika zaktine paryApti kahevAmAM Ave che. (navatattva dIpikA - pR. 62) bhagavad gomaMDaLa pRSTha 5427 anusAra paryApti - jIvanI zakti, sAmarthya, naisargika guNo pramANe padArthonI vilakSaNatA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta samApti, pUrNAhuti, paripUrNatA sArI rIte prApti, bharapUrapaNuM, paryAptapaNuM, pUrNatA, saMpUrNatA. paryAptinA AhAra, zarIra, IMdraya, zvAsocchavAsa, bhASA ane mana ema cha prakAra che. vedAMta pramANe - svarUpasaMbaMdha - pratiyogI vastunuM athavA anuyogI vastunuM je svarUpa che te ja saMbaMdharUpa hoya to tene svarUpasaMbaMdha kahe che. prajApti - keTalAka sthaLe prajApti zabda Ave che je prAkRta svarUpa che. paryApti saMskRta svarUpa che. prajAno eka artha prajan eTale janmavuM thAya che. je janma mATe nimitta bane, utpanna thavA mATe nimitta bane te prajApti. aparyApti - je paryApti bAMdhavAnI zarUAta karyA pachI pUrI baMdhAI rahe tene paryApti kahevAya ane baMdhAvAnI bAkI hoya tene aparyApti kahevAya. paryApti cha che ema aparyApti paNa cha che. pudgalanA upacayathI eka prakAranI zakti utpanna thAya che. tenA vaDe jIva AhAra grahaNa, zarIra nivartana Adi mATe samartha bane che tethI pudgalopacayathI utpanna thatI zakti e jIvanuM kAraNa che ane kartA jIva che. jIvamAM karmane kAraNe koIpaNa deha dhAraNa karIne jIvavAnI zakti che. paNa te paryApti vinA pragaTa thatI nathI. arthAt jIvane dehadhArI tarIke jIvavuM hoya to paryApti dvArA ja ema karI zakAya che. tethI saMsArI jIva mATe paryApti ati agatyanI che. te paryApti cha prakAranI che. te A pramANe - 1) AhAra paryApti - je zakti vizeSathI jIva bahAranA AhAra pugalone grahaNa karIne oja AhAra rUpe pariNamAve evI zakti vizeSanI pUrNatAne AhAra paryApti kahe che. 2) zarIra paryApti - je zaktithI AhAranA rasa bhAgano rasa, rakta, mAMsa, asthi, majjA, zukra, meda (vIrya) Adi sAta dhAtuomAM pariNamAve enI pUrNatAne zarIra paryApti kahe che. 3) iMdriya paryApti - je zaktithI AtmA dhAturUpa pariNamelA AhArane sparza Adi iMdriyarUpamAM pariNamAve tenI pUrNatAne Indriya paryApti kahe che. 4) zvAsocchavAsa paryApti - je zaktithI AtmA zvAsocchavAsa yogya vargaNAnA pudgalone grahaNa karIne zvAsocchavAsa rUpamAM pariNamAve enI pUrNatAne zvAsocchavAsa paryApti kahe che. 5) bhASA paryApti - je zaktithI bhASA vargaNAnA pudgalone grahaNa karIne bhASA rUpe pariNamAve tenI pUrNatAne bhASA paryApti kahe che. 6) manaH paryApti - je zakitathI manane yogya manovargaNAnA pudgalo grahaNa karIne manarUpe pariNamana kare ane enI zakti vizeSathI e pudgalone pAchA choDe enI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 299 pUrNatAne mana paryApti kahe che. manovargaNAnA pudgalone grahaNa karavAnI zakti te mana paryApti. mano vargaNAnA pudgala kAyayoga dvArA levAya che te pudgalo manana ane vicAra karavAmAM sahAya kare che. jenI pAse dravya mana hoya te ja manovargaNAnA pudgala grahaNa karI zake che. dravyamanA manana - vicAra karavA mATenuM sAdhana che. A cha paryAptimAMthI prathamanI traNa paryApti sarva saMsArI jIvone hoya che. e traNa amara paryApti kahevAya che. e paryAptimAM koI jIva mare nahi. cothI paryApti paNa badhA saMsArI jIvone hovA chatAM A paryApti bAMdhatA bAMdhatA keTalAka jIvo e paryApti pUrNa thayA pahelAM ja marI jAya che. A ghaTanA mAtra odArika zarIravALA jIvomAM ja thAya che. eTale ke pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati, beIndriya, teIndriya, corendriya, tiryaMca paMcendriya ane manuSya ATalA prakAranA jIvo aparyApta avasthAmAM kALa karI zake che. deva ane nArakI aparyAptA. avasthAmAM kyAreya kALa na kare. bhASA paryApti - je jIvone jIbha maLI che, bhASA maLI che evA jIvone bhASA paryApti hoya. bhASA paryAptimAM paNa pUrvokta dArikavALA jIvo kALa kare che. emane aparyAptA avasthAmAM kALa karanArA kahevAya che ane je kALa karatA nathI ane paryApti pUrI bAMdhIne pachI kALa kare che ene paryAptA kahevAya che. jayAM sudhI A paryApti na baMdhAya tyAM sudhI jIvone bhASA paryAptinA aparyApta kahevAya. A paryApti bAMdhI lIdhA pachI paryApta kahevAya. bhASAno prayoga paryApta thayA pachI ja thAya che. bhASA paryApti - beIndriya, teIndriya, corendriya, nArakI, tiryaMca paMcendriya, manuSya ane devane hoya che. 24 daMDakamAMthI pa sthAvaranA daMDakane bAda karIne 19 daMDakamAM bhASA hoya. jIvanA 14 bhedamAMthI - beiM, teI, coreM., asaMjJI paMce, saMjJI paMcendriya e pAMca bhedamAM hoya che. jIvanA 563 bhedamAMthI nArakInA 7 paryAptA, tiryaMcanA 13 paryAptA, manuSyanA 101 paryAptA, devanA 99 paryAptA = 220 bhedamAM hoya. manaHparyApti - je jIvone mana maLyuM che e jIvone manaparyApti hoya. saMjJI paMcendriya jIvomAM - nArakI, tiryaMca paMce. manuSya ane devane manaparyApti hoya. A paryApti bAMdhatA bAMdhatA paNa je jIvo kALa kare che te aparyAptAmAM kALa karanArA kahevAya. A paryApti na baMdhAya tyAM sudhI jIva aparyAptA gaNAya. deva, nArakI ane jugaliyA A pAryapti bAMdhatA kyAreya kALa na kara. mAtra saMkhyAtA varSavALA saMjJI manuSya ane saMkhyAtA varSavALA saMjJI tiryaMca paMcaMdriya ja kALa kare che. manaH paryApti - 16 daMDaka = 13 deva, 1 nArakI, 1tiryaMca, 1 manuSyamAM hoya. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvanA 14 bhedamAMthI - mAtra saMjJI paMcendriyanA paryAptAmAM hoya. dArika zarIravALA jIvo odArika saMbaMdhI cha paryApti eka bhavamAM eka ja vAra bAMdhe che. vekiya zarIravALA - kriya zarIranI bhava saMbaMdhI (bhavadhAraNIya) cha paryApti eka vakhata bAMdhe paNa je kriya zarIra rUpa saMbaMdhI hoya eTale uttara kriya karavA AzrI saMkhyAtI vAra karI zake. nA. li., manu, deva cAremAM uttara vaikriya thaI zake. AhAraka zarIravALA - be vakhata karI zake. cha e paryApti eka sAthe ja bAMdhavAnI zarUAta thAya paNa pUrNa kramazaH thAya kAraNa ke kramazaH pudgalo sthULathI sUkSma hoya che. dA.ta. AhAranA pudgalo sarvathI sthULa hoya tethI te jaldI baMdhAya pachInA sUkSma hoya tethI vAra lAge. jema ke vaTANA karatAM ghauMne vINatA vAra lAge, ghauM karatAM bAjarIne vINatA vAra lAge ema samajavuM. paryAptino kALa - sarva jIvo AhAra paryAti prathama samaye pUrI kare che ane zarIrAdi anya paryAptio tyArabAda aMtarmuhUrta pUrI kare che. AhAra sivAyanI paryAktio uttarottara sUkSma che. tethI adhika pudgalanA upacayanI apekSA rAkhe che eTale tene kramazaH samaya vadhAre lAge che. karmagraMtha 1 nI svopajJa TIkAmAM zrI devendrasUrijIe te viSayaka gAthA ApelI che veuvvia pajjati sarIra aMtamuhu sesa igsmyaa| AhAre igasamayA sesA aMtamuha ArAle // arthAt kriya zarIradhArIone zarIra paryApti aMtarmuhUrtanI ane bAkInI pAMca paryApti eka samayanI hoya che. dArika zarIravALAne AhAra paryApti eka samayanI zeSa pAMca payApti aMtarmuhUrtanI hoya che. e ja rIte eka ja jAtinA jIvonI paryAptio pUrNa thavAno samaya alaga alaga hoI zake. dA. ta. saMmUrchAima manuSya aparyApta avasthAmAM ja kALa kare che chatAM paNa eka ja samaye utpanna thayelA be saMmUrchAima manuSyanI prathamanI traNa paryApti eka sAthe ja pUrNa thAya e jarUrI nathI. tema ja AyuSya sAthe ja pUrNa thAya e paNa jarUrI nathI. thoDA samaya AgaLa - pAchaLa thaI zake tethI paryApti eka ja samaye pUrNa thAya ema na manAya. kavie varNaveluM paryAtinuM svarUpa ekendriya 74 .. cyAra valI parajApati joya AhAra zarIra ni caMdrI hoya. 5 sAsa usAsa te cotho bheda.... ekendriyamAM cAra paryApti hoya. AhAra, zarIra, IMdriya ane zvAsocchavAsa. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana beIndriya, teIndriya, caurendriya 9 pAMca parajApati ehaniM kahII, AhAra zarIraniM aMdrI, sAsa osAsa niM paMcama bhASA bheda kahyA be aMdrI ho... pAMca parajApati... 301 105... 113 ... pAMca parajApati tehaniM e.... traNe vikalendriyamAM pAMca paryApti hoya. AhAra, zarIra, IMdriya, zvAsocchvAsa ane bhASA paryApti. paMcadriya 123 SaT parajApati tehani kahI chaThU mana tasa vAdhyuM sahI. pUrvoktamAM eka mana paryApti umerIne paMcendriyamAM cha paryApti kahI che. manuSyamAM cha paryApti hoya (devamAM paNa cha paryApti hoya. paNa gAthAmAM nathI batAvI) 152 ... SaT parajApati purI joya. saMmUrcchima manuSyamAM mana ane bhASA sivAyanI cAra paryApta hoya paNa ahIM pAMca paryApti batAvI che tenuM kAraNa samajAtuM nathI pAMca aparyApti hovuM joIe. (zrI jaina thoka saMgraha saMgrAhaka prakAzaka - pAlanapuranA sthAnakavAsI jaina baheno pR. 90 covIza daMDakano samu. manu. no paryApti dvAra) jo ke bhASA na karI zake ema svIkAryuM che. 184 ... parajApati pAMca kahaIvAI, bhASA na karIa sakAI pAMca aparyApti hoI zake e apekSAe pAMca paryApti lIdhI haze. tiryaMcamAM - saMjJImAM cha paryApti hoya 195 valI bolyA zrI jinavara, SaT parajApati dasaI prANa. 203 praNa navaI parajApatI paMca asaMjJI tiryaMcamAM pAMca paryApti hoya. nArakImAM cha paryApti hoya. 267 ... SaT parajApati tehani joya. Ama dareka saMsArI jIvomAM paryApti hoya che e paryApti bhavaparyaMta rahe che. arthAt jIvanayAtrA hoya tyAM sudhI paryApti cAlu rahe che. jJAna mAnava saMskRtinA udayakALathI ja jJAna vimarzano viSaya rahyo che. dareka sabhyatA, saMskRtie jJAnanI mahattAne nirvivAda rUpathI svIkArI che. jaina paraMparAmAM jJAnanI vizada carcA upalabdha che. jJAnathI saMbaMdhita upalabdha sAhityanA AdhAre ema kahI zakAya ke jainadarzanamAM mAtra jJAnamImAMsA para 'naMdI' Adi sUtro racAyA che. jainadarzanamAM 'jJAna pravAda' nAmanuM pUrva hatuM jemAM paMcavidha jJAnanI carcA hatI. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta e pAMcamuM pUrva hatuM. aMbADI sahitanA 16 hAthInA mApa jeTalI zAhIthI lakhAyA eTaluM jJAna hatuM. A uparAMta Avazyaka niryukti, zrI uttarAdhyayana, rAyapraznIya, bhagavatI , ThANAMga AdimAM paNa jJAnanI carcA thaI che. - pUrvokta sAhityonA AdhAre jJAnanI traNa bhUmikAo racAya che. 1) prathama bhUmikAmAM jJAnanA pAMca bheda che. - zrI bhagavatI sUtra tathA rAyaprazrIyA vageremAM che. zrI rAyapraznIyamAM pArzvanAthanA ziSya kezI svAmI paradezI rAjAne kahe che ke - evaM khupaesI amhaM samaNANaM niggaMthANaM paMcavihe nANe pnnnntte| taMjahA abhiNiSohiyanANe, sUyanANe, ohiNANe maNapajjavaNANe kevlnnaanne|| sUtra 1ra9 AnAthI spaSTa thAya che ke bhagavAna mahAvIra pUrve pArzvanAthanA ziSyomAM paNa pAMca jJAnanI mAnyatA hatI. karmagraMthamAM paNa pAMca jJAnanuM vivaraNa che. 2) dvitIya bhUmikAmAM jJAnanA be bheda che. pratyakSa ane parokSa. zrI ThANAMga sUtramAM A pramANe che. 3) tRtIya bhUmikAmAM IMdriyajanya jJAnane pratyakSa tema ja parokSa baMnenI aMtargata svIkAravAmAM AvyuM. A bhUmikAmAM lokAnusaraNa spaSTa che. Agamika naMdIsUtra, nyAyanA graMtho vageremAM che. zrI naMdI sUtramAM sarva prathama jJAnane pAMca bhAgomAM vibhakta karIne pachI e pAMcano samAveza pratyakSa ane parokSa e be bhedomAM karavAmAM Avyo che. ahIM IndriyathI thatA jJAnane parokSa ane noIndriyathI eTale sAkSAt AtmAthI thatA jJAnane pratyakSa kahyuM che. (sUtra 2). Indriyajanya matijJAnane pratyakSa tema ja parokSa baMne bhedonI aMtargata svIkArAyuM che. evo bheda uparyukta be bhUmikAmAM nathI. jenetara badhA darzanoe Indriyajanya jJAnane pratyakSa mAnyuM che. tethI AcArya jinabhadragaNizrIe A samanvayane lakSamAM rAkhIne spaSTIkaraNa karyuM che ke Indriya pratyakSane sAMvyavahArika pratyakSa kahevuM joIe. tAtparya e ja che ke IndriyajJAna vastutaH to parokSa ja che paraMtu lokavyavahArane kAraNe ene pratyakSa mAnavAmAM AvyuM che. uparokta vivecanathI spaSTa thAya che ke 1) avadhi, mana:paryava ane kevaLajJAna pAramArthika pratyakSa che. 2) zrata parokSa ja che. 3) Indriyajanya matijJAna pAramArthika dRSTithI parokSa che ane vyavahArika daSTithI pratyakSa che. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 303 4) manojanya matijJAna parokSa ja che. jJAnano artha che jANavuM. jANavuM AtmAno guNa che. jIva ane ajIvanuM vibhAjaka tatva jJAna che. pUrvokta Agama-zAstra, graMthomAM jJAnanA ghaNA vizeSa artho maLe che temAMnA keTalAMka vizeSa artho A pramANe che. 1) jenAthI vastunA svarUpano nirNaya thAya te jJAna. (naMdIsUsa) 2) jJAnAvaraNIya karmanA kSaya ke kSayopazamathI pragaTato AtmAno guNa jJAna che. 3) potAnuM ane paranuM jenAthI jANapaNuM thAya te jJAna. (pramANa naya - mR. 1). 4) cetanAno vizeSa prakArano vyApAra te jJAna. 5) bhUta, bhaviSya, vartamAna traNekALanuM jANapaNuM jenAthI thaI zake te jJAna. 6) satyane satyarUpe, asatyane asatyarUpe jANI zake eTale ke dravya viSe sat - asanuM pRthakkaraNa karI zake te jJAna. 7) zeya padArthonI vizeSa samajaNa apAvanArI cetanyazakti te jJAna che. 8) dravya padArthomAM rahelA vizeSa dharmano bodha pamADI zake te jJAna. dravya vizeSa, guNa vizeSa, paryAya vizeSane jANavuM te jJAna. 9) anAdikALathI AtmA para je khoTI dhAraNAo - mAnyatAo, kusaMskAro chavAI gayA che teno tyAga karI jagatanA dareka AtmAone, padArthone, prasaMgone ane cAritrone navatatvanI AMkhe, jinezvaranI sAme joIne zraddhA karavI, AtmAne mati - zratanI paryAyo dvArA zuddha banAvavo te jJAna." e jJAna pAMca prakAranuM che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna. pAMca jJAnanuM svarUpa/vivecana (jJAnanA pAMce bheda paryAyarUpa che.). 1) matijJAna/Abhinibodhika jJAna (tasvArtha sUtra. pR. 25, karmagraMtha pR. 18) pAMca Indriyo ane manathI thanAruM jJAna te matijJAna. cakSuthI rUpaviSayaka, ghANathI gaMdhaviSayaka, jIbhathI rasaviSayaka, tvacAthI sparzaviSayaka, zrotrathI zabdaviSayaka ane manathI saMkalpa - vikalpa viSayaka je jJAna thAya che te matijJAna che. matipUrvaka jANavuM te matijJAna. samyaphadaSTinI mati te matijJAna. (zrI bRhada jena thoka saMgraha (101 thokaDA) - pR.229) matijJAnane abhinibodhika jJAna paNa kahe che. garama = sanmukha rahelA padArthano ni = nizcayAtmaka je bodha te Abhinibodha, tenA uparathI svArthamAM phA ' (7-2169) pratyaya lAgavAthI Abhinibodhika zabda bane che. (karmagraMtha - 1 pR. 20) padArthanI hAjarImAM thato saMzayarahita bodha te Abhinibodha. pratiniyata arthane grahaNa karavAvALuM arvAbhimukhI jJAna te Abhinibodhika Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jJAna che. arthanI hAjarImAM nizcita bodhathI utpanna thayeluM jJAna te Abhinibodhika. matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI je jJAnanI prApti thAya te matijJAna. 2) zrutajJAna - A jJAna paNa Indriyo ane manathI ja thAya che. tathApi je jJAna prApta karavAmAM bhaNAvanAra - samajAvanAra gurUnI ane zAstrAdinI jarUriyAta rahe arthAt gurU ke AgamAdi zAstronA AlaMbanethI je jJAna prApta thAya che te zrutajJAna kahevAya che. jema koI paNa pustakanuM eka pAnuM cakSuthI vAMcI javuM te matijJAna che. paraMtu temAM rahelA hArdane, paramArthane jANavuM te zrutajJAna che. te paramArtha gurUgamathI samajavo saraLa paDe che. a) je jJAna mRtane anusare che. ba) jenAthI zabda - arthano saMbaMdha jANI zakAya, samajI zakAya, anubhavI zakAya te zrutajJAna. ka) 5 iMdriya ane 6ThThA mananA nimittathI utpanna thatAM zrutajJAnamAM mananI mukhyatA vizeSa hoya che eTale e jJAna manano viSaya manAya che. Da) je jJAna bhASAmAM utArI zakAya vyakta karI zakAya te. i) je jJAna trikALa viSayaka hoya te. pha) bolavuM e zrutajJAna nathI, e to vacanayoga che paraMtu bolavAno je artha hoya te zrutajJAna che. ane zabda e arthane pragaTa karavAnuM sAdhana hovAthI te dravyadbhuta che. ha) zrutajJAnane kevaLajJAnano aMza gaNavAmAM Ave che. avadhijJAna ke mana:paryavajJAna vagara kevaLajJAna pragaTa thaI zake paraMtu zrutajJAna vagara kevaLajJAna kyAreya pragaTa na thaI zake. ekendriya - vikalendriyamAM jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamarUpa bhAvendriyo labdhi svarUpe pAMce hoya che. ane tethI ja koI vanaspati vAdaLanI garjanAthI phaLe che koI vanaspati caMdra - sUryane joIne khIle che. koI madirApAnanA chaMTakAvathI phaLe che mATe labdhi Indriya AzrI zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama rUpa avyakta zruta ajJAnA ekendriyAdine paNa hoya che. (karmagraMtha bhA.1 pR.19) 3) avadhijJAna - pAMca Indriyo ane mananI madada lIdhA vinA mAtra rUpI dravyone sAkSAt karAvanAra je jJAna te avadhi jJAna. (karmagraMtha bhA.1 pR.19) je dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe avadhi arthAt sImAthI yukta potAnA viSayabhUta padArthone jANe che eTale ene avadhijJAna kahevAya che. AgamamAM avadhinuM nAma samAjJAna paNa che. adhika adhogAmI viSayane jANe che athavA parimita viSayavALuM hovAthI paNa avadhijJAna kahevAya che. ( 1 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 jIvavicAra rAsa eka adhyayana vizeSAvazyaka bhASyamAM avadhinI vibhinna prakAre vyutpati upalabdha che. a) je jJAna dvArA adhogAmI rUpI vastuonuM vistArathI jJAna thAya te. ba) avadhi = maryAdA. je maryAdita dravya, kSetra, kALa AdimAM rahelA rUpI dravyone jANe che te. - ka) avadhAnane paNaavadhi kahyuM che arthAt avadhijJAnathI dravyone jANe che. arthano sAkSAtkAra karavAno AtmAno je vyApAra te. avadhijJAnavALo 6 dravyamAMthI mAtra pudgala dravyane ja jANI zake che. avadhijJAna traNa prakAranuM che. a) sarva jaghanya = ochAmAM ochA pratyeka dravyanA rUpa, gaMdha, rasa, sparzarUpa cAreya paryAyo jANe. ba) madhyama = tenAthI AgaLa punaH pradezonI vRddhithI, kALanI ane paryAyanI vRddhithI vadhatuM avadhi madhyama kahevAya che. ka) sarvotkRSTa = parama avadhijJAna sarvotkRSTa kahevAya che. pahelA be deza avadhi kahevAya che, sarvotkRSTa sarva avadhi kahevAya che. sAmAnya avadhijJAnI pugalanA skaMdha - dezane joI zake, parama avadhijJAnI paramANune paNa jANI dekhI zake. je avadhijJAnamAM 'paramatA Ave eTale ke aMtarmuhUrtamAM niyamA kevaLajJAna prApta karAve te parama avadhijJAna. phakta caramazarIrI manuSyane ja thaI zake. TUMkamAM avadhijJAnanA vikAsanI aneka maryAdAo che mATe ene avadhijJAna kahevAya che. A jJAna deva - nArakIne janmathI maraNa paryaMta-paMkhIne maLelI uDavAnI zaktinI jema bhavapratyayika sadA kALa hoya che ane manuSya - tiryaMcone tapa -saMyamAdi viziSTa guNone AzrI ja thAya che. mATe guNa pratyayika kahevAya che. 4) mana:paryavajJAna - manovargaNAnA mAdhyamathI mAnasika bhAvone jANavAvALuM jJAna te mana:paryavajJAna vyakti je vicAre che ene anurUpa ciMtanamAM pravRtta pudgala dravyonA paryAya (AkAra) nirmita thaI jAya che. mananI e paryAyone sAkSAt karavAvALuM jJAna te mana:paryavajJAna. mana:paryavajJAnanI vyutpatti karatA kSamAzramaNa jinabhadragaNie lakhyuM che ke pajjavaNaM pajjayaNaM pajjAvo vA maNammi maNaso vaa| tassa va pajjAdinnANaM maNapajjavaM naannN|| arthAt - paryava ane paryAya baMneno artha che sarvataH bhAvathI jJAna, paryAya zabdano artha che sarvataH prApti. manodravyane samagratAthI jANavuM athavA bAhya vastuonA ciMtanane anurUpa manodravyonI paryAyonI samagratAthI prApti ja mana:paryavajJAna che. (karmagraMtha bhA.1 pR.19) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta je jJAnopayogamAM dIrghakAlIna saMjJA rUpa mananI pUrNa rUpathI prApti thAya te mana:paryavajJAna che. mana sUkSma jaDa dravyothI baneluM che vibhinna mAnasika vyApAromAM e manodravya bhinna bhinna AkAromAM pragaTa thAya che. arthAt amUrta vicAronuM je mUrtikaraNa thAya che e AdhAra para ciMtanadhArAnuM jJAna ja manaHparyavajJAna che. aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya jIvonA manogata bhAvonuM sAkSAt AtmAne je jJAna thAya te manaHparyavajJAna. A jJAna viziSTa muni - mahAtmAone ja hoya che. (karmagraMtha bhA.1 pR. 20) apramatta sAdhu - sAdhvI baMnene utpanna thaI zake. karmagraMtha 4 * gAthA 31mAM strIvedamAM 12 upayoga che tethI siddha thAya che ke sAdhvIne manaH paryavajJAna thaI zake. 5) kevaLajJAna - naMdIsUtra anusAra je jJAna sarva dravya, sarva kSetra, sarva kALa ane sarva bhAvane jANe dekhe che te kevaLajJAna. AcAracUlAthI phalita thAya che ke kevaLajJAnI badhA jIvonA badhA bhAvone jANe dekhe che. jJeya jUe che. jJeyarUpa badhA bhAvonI sUci A pramANe che. (1) Agati (2) gati (3) sthiti (4) cyavana (5) upapAta (6) bhukta (7) pIta (8) kRta (9) pratisevita (10) AviSkarma (pragaTamAM thavAvALuM karma) (11) rahasya karma (12) lapita (13) kathita (14) mano -mAnasika SaTakhaMDAgamamAM paNa A prakAranuM sUtra upalabdha che. je mUrta ane amUrta dravyone sarvathA, sarvatra ane sarva kALamAM jANe dekhe che te kevaLajJAna che. AcArya kuMdakuMde nizcaya ane vyavahAra nayanA AdhAra para kevaLavajJAnanI paribhASA karI che. bRhatkalpa bhASyamAM kevaLajJAnanA pAMca lakSaNa batAvyA che. (1) asahAya - IMdriya mana nirapekSa (2) eka - jJAnanA badhA prakArothI vilakSaNa. (3) anivarati vyApAra - avirahita upayogavALo. (4) anaMta - anaMta jJeyano sAkSAtkAra karavAnuM. (5) avikalpita - vikalpa athavA vibhAga rahita. tattvArtha bhASyamAM kevaLajJAnanuM svarUpa vistArathI batAvyuM che. te sarva bhAvono grAhaka, saMpUrNa loka ane alokane jANavAvALuM che. enAthI atizaya koI jJAna nathI. evuM koI jJeya nathI je kevaLajJAnano viSaya na hoya. karmagraMtha bhAga - 1 pRSTha 63mAM kevaLajJAnanA pAMca artha batAvyA che. AcArya jinabhadragaNie kevala zabdanA e ja pAMca artha karyA che. jenI AcArya Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 307 haribhadra tema ja AcArya maladhArIe A pramANe vyAkhyA karI che. e (jena darzana manana ora mImAMsA, AcArya mahAprajJa) 1) eka - kevaLajJAna mati Adi kSAyopathamika jJAnothI nirapekSa che tethI eka che. 2) zuddha - kevaLajJAnane AcchAdita karavAvALI malinatAthI sarvathA mukta hovAne kAraNe kevaLajJAna sarvathA nirmaLa arthAt zuddha che. 3) sakala - AcArya haribhadra anusAra kevaLajJAna prathama samayamAM ja saMpUrNa rUpamAM utpanna thaI jAya che. tethI saMpUrNa arthAt sakaLa che. AcArya mAladhArI anusAra - saMpUrNa zeya padArthone grahaNa karavAne kAraNe kevaLajJAnane sakala kahyuM che. 4) asAdhAraNa - kevaLajJAna jevuM bIjuM koI jJAna nathI thatuM mATe te asAdhAraNa che. 5) anaMta - kevaLajJAna atIta, pratyutpanna tema ja anAgata kAlIna anaMta zeyone prakAzita kare che mATe anaMta che. kevaLajJAna apratipati che tethI teno aMta na hovAthI te anaMta che. maladhArI hemacaMdrae kAlanI pradhAnatAthI tathA AcArya haribhadrasUrie jJaya dravyanI apekSAthI kevaLajJAnanI anaMtatA pratipAdita karI che. aparimita kSetra tema ja aparimita bhAvone avabhAsita karavAnuM sAmarthya mAtrA kevaLajJAnamAM che. anaMta dravyonI apekSAe anaMta paryAyone kSayopazamika jJAna paNa jANI zake che. paraMtu pratyeka dravyanI anaMtAnaMta paryAyone sAkSAtkAra karavAnuM vaizisyA kevaLajJAnanuM che. kevaLa zabda anaMta - A artha tema ja enA bahuvidha dRSTikoNathI vibhinna vyAkhyAo mAtra jaina sAhityamAM ja upalabdha thAya che. anyatra nathI thatI. enAthI spaSTa thAya che ke anaMtajJAna - sarvajJatAnI molika avadhAraNA mukhyatayA jenone ja abhyapagama che. ajJAna jJAna mArgaNAmAM pAMca jJAna che te pramANe traNa ajJAna paNa che. ajJAna zabdano sAdhAraNa bhASAmAM jJAna rahita artha thAya. jema jaDa padArtha jJAnathI rahita che tema. paraMtu nigraMtha paribhASAmAM to mithyAtva sahita jJAnanuM nAma ajJAna che. jJAna ane ajJAna baMne jIvanuMja rUpa che mATe arUpI che. samaskRttvadRSTivALAnuM jANapaNuM jema jJAna kahevAya che tevI ja rIte mithyAtvadaSTivALAnuM jANapaNuM ajJAna kahevAya che. enA traNa beda che. zAstramAM ene traNa prakAre vibhAjita karyA che. 1) matiajJAna - mithyA dRSTinI mati te mati ajJAna. 2) zrutaajJAna - mithyA dRSTinuM zruta te mRta ajJAna. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 3) virbhAgajJAna - mithyAdRSTinuM avadhijJAna te vibhaMgajJAna. ajJAnanA vividha artha 1) viparIta jJAna 2) padArthone nahi jANavApaNuM 3) jJAnano abhAva 4) mithyAjJAna 5) saMzaya vimohathI yukta jJAna ajJAna kahevAya (daMDaka eka adhyayana - pR. 334) 6) svapara vivekathI rahita zarIrAdi parapadArthone nijasvarUpa mAnavA je padArtha jJAna thAya che tene ajJAna kahevAya che. mati - zrata - avadhijJAnanI je vyAkhyAo ke svarUpa che emAM viparItatA ke mithyAtva hoya to ene ja matiajJAna, zrutaajJAna ane virbhAgajJAna kahevAya che. emAM paNa jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama hoya che. mohanIya karmanI zuddhatA ke azuddhatA para samakti ke mithyAtvanI avasthA AvatI hoya che ane e pramANe jJAna ke ajJAna pragaTa thAya che. anAdikALathI AtmA para je je khoTI dhAraNAo, mAnyatAo, kusaMskAro chavAI gayA che emAM ja ramaNatA karatA jagatanA dareka AtmAone, padArthone, prasaMgone ane cAritrone potAnI apUrNatAvALI chadmasthanI buddhimattAthI mAnavI, eno nirNaya karavo, svIkAra karavo, AtmAne mati - zratanI paryAyo dvArA azuddha banAvavo, asthira banAvavo caMcaLa banAvavo te 'ajJAna che. ajJAna eTale bilakula jJAnarahita alpa samajaNavALuM ke samajaNa rahita emAM nathI samajavAnuM. viparIta jJAnapaNe vartatI jJAnalabdhi te ajJAna. | (jaina darzanamAM upayoga - le. khubacaMda kezavalAla pArekha pR. 26) mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna mithyAtvadazAmAM hotuM ja nathI mATe ajJAna svarUpe na hoya. jene ajJAnI mAnIe emAM paNa AhAra - bhaya -maithuna - parigraha, krodha - mAna - mAyA - lobha, sukha duHkha vagere lAgaNIo hoya che. e jIvo paNa gAyane gAya, suvarNane suvarNa vagere je pramANe vyavahAramAM oLakhAtA hoya ema mAne che. mATe ene jJAnamArgaNAmAM sthAna ApyuM che. IMdrayo dvArA thatuM jJAna emane paNa hoya che. tema ja mana dvArA bhUta - bhaviSya - vartamAnano vicAra teo paNa karatA ja hoya che. emane paNa smRti, tarka, pratyabhijJAna, anumAna vagere hoI zake. paraMtu mithyAtvI eTale ke viparIta jJAna kahetA teo AtmA - zarIra ne ekameka ekaja mAnatA hoya, padArtho ke dravyonA dravya, guNa, paryAyanA yathArtha svarUpane na jANatA hoya, ekaja athavA temAM zraddhA na karatA hoya e apekSAe emane mithyAtvI kahyA che. vidvAna paNa ajJAnI hoI zake che. navamA pUrvanI trIjI AcAravaltha sudhInuM adhyayana karanAra paNa mithyAtvI ke ajJAnI hoI zake che. jJAnanuM lakSaNa parabhAva pratye udAsIna thavuM te che. (saMkSipta jena darzana praznotara rUpe - saM. zrI dinezacaMdra jo. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 309 moI pR. 41) bAkInuM ajJAna che. 1-2 matiajJAna - zrutaajJAna je mati-zruta padArthanI jANakArI yathArtharUpe AtmAmAM na pragaTAve, je mati - mRta AtmAmAM jANakArInI pariNati viparItapaNe kare te mati zrutaajJAna. jenAthI aMtamuhUrtamAM mithyAtva sparza, saMskRta karelA (35 mArgAnusArInA bola Adi dvArA) mati - zruta ajJAnanA paryAya paNa apekSAe AtmAne madadarUpa thAya che, hitakArI bane che. samakti pragaTa thatAM te ja samaye saMskRta thayelA - vistRta pAmelA e badhA ja ajJAnanA paryAya jJAnanA paryAyamAM rUpAMtara thAya che ane eTalA ja pramANamAM jJAna vistRta pAme che. dA.ta. vedanA pAraMgata IndrabhUtinA vistRta thayelA ajJAnanA paryAya mahAvIra svAmIno bheTo thatAM tenuM jJAnamAM rUpAMtara thatAM prathama gaNadhara banyA. 3 virbhAgajJAna - vividha prakAranA bhaMga, TukaDA, saMkocana te 'vibhaMga" mithyAtvanA paryAyavALuM avadhi te vibhRgajJAna. samaktino abhAva hovAthI mithyAtvane kAraNe potAne utpanna thayelA maryAdita jJAnane amaryAdita saMpUrNa jJAna mAnI le athavA ajJAnanA paryAya. vadhatAM vistarelA kSetrane vibhaMga hovAthI viparItapaNe dhArI le te vibhaMgajJAna. emane jeTaluM dekhAya - jaNAya te khoTuM na hoya paraMtu ajJAnanA paryAya mithyAtva hovAthI temAM rahela saMpUrNa satyatAno nirNaya na thaI zake te vibhaMgajJAna. mATe virbhAgajJAnanuM darzana avadhidarzana ja hoya che. avadhijJAna dvArA pragaTa thayelA e jJAnane akhaMDa mAnavuM te ja 'virbhAgajJAna". mithyAtvIne vibhaMganI vikravaNAthI viparIta pariNatI thaI jAya che. virbhAgajJAna mAtra saMjJI paMcendriya jIvomAM ja utpanna thaI zake. mati-zrutaajJAna ekavAra chUTe to mokSa avazya prApta thaI zake che. jyAre virbhAgajJAna mATe A niyama nathI abhavI AzrI virbhAgajJAna anaMtIvAra AvI ne jaI zake. jayAre matiajJAna - kRtaajJAna eka vAra chUTe to kSayopazama samakti AzrI asaMkhyAtI vAra AvI jaI zake che. e apekSAe asaMkhyAtIvAra Ave ne jAya pachI avazya mokSane prApta kare. matiajJAna Adi pAMceno krama vizeSAvazyaka mahAbhASya pRSTha 105 anusAra 1) pAMca jJAnomAM sauthI prathama anAdikALathI AtmAne mati -zrutajJAna hoya che. zeSa jJAno pachI thAya che mATe mati - zrutajJAna prathama kahyA che. 2) "puSya sumitte na marDa supubriA ' matipUrvaka zruta thAya che paraMtu zrutapUrvaka mati thatI nathI. tethI mati kAraNa che ane zruta kArya che mATe te bemAMthI mati prathama ane zruta pachI kahela che. 3) mati ane kRtanI vacce 1) svAmI 2) kAla 3) kAraNa 4) viSaya ane 5) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta parokSatva e pAMca bAbatanI samAnatA che mATe te baMne pAse - pAse kahyA che. 4) mati - zrutajJAnanI sAthe avadhijJAnanA kALa, viparyaya, svAmI ane lAbhanuM sAdhamyuM hovAthI te be pachI trIjuM avadhijJAna kahela che. 5) avadhijJAna ane mana:paryavajJAnanI vacce chadmasthatA, viSaya, bhAva ane pratyakSatA ema cAra prakAranI sadazatA hovAthI avadhijJAna pachI mana:paryavajJAna kahyuM 13 oos n n 15 15. 6) mana:paryava ane kevaLajJAnanI vacce yatisAdharmsa, sarvottamatA ane antima prAptitA hovAthI mana:paryavajJAna pachI kevaLajJAna kahela che. A pramANe saMkSepamAM pAMca jJAnano upanyAsa krama jANavo. jIvanA bheda | nArakI | tiryaMca | manaSya deva | la || matijJAna 162 283 zrutajJAna 13 283 avadhijJAna | 13 210 manaHparyavajJAna) 0 kviLajJAna 15 kevaLajJAna ane mana:paryavajJAnanA bheda sarakhA che paNa sthitinI apekSAthI vicAratA mana:paryavajJAna karatAM kevaLajJAnanI sthiti vadhAre che. sAdi anaMta che. traNa ajJAnamAM jIvanA bheda | matiajJAnA 48 | 303 | 188 papa3 zrutasaMjJAnA || 14 | 48 | 303 | 188 | papa3 virbhAgajJAna | 14 | 5 | 15 188 | 222 jIvavicAra rAsamAM jJAnanuM AlekhanA ekendriyanI gAthAmAM jJAnano ullekha nathI paraMtu traNa upayoga batAvyA che tethI temAM be ajJAna hoya mati ane zrutaajJAna ema siddha thAya che. beIndriya - teIndriya - caurendriyamAM 94 mati agyanAMna hoI e pAsaI, suta aginAna paNa lahII ho.. 95 matyaha jJAna niM sutaha jJAnaha.. 103.... jJAna doa traaMkI joyA baI ajJAna -aMdrI taNaI.. 111 jJAna laI teha niM sahI e... Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 311 112 tehaniM baI agyaH nona re.. beIM, teIM, core. e traNemAM be jJAna ane be ajJAna hoya. paryAptAmAM mAtra be ajJAna ja hoya paNa aparyAptAmAM sAsvAdana samakti AzrI be jJAna hoya ane mithyAtvI AzrI be ajJAna hoya. AgalA bhavamAMthI sAthe lAvelA be jJAna paryAptA thatAnI sAthe jatA rahe che tenA sthAne pachI mAtra be ajJAna hoya che. paMceMdriyamAM 121 jehani potaI pAMca jJAna, valI bhAkhyA jasa traNi ajJAna mati ajJAna niM zruta ajJAna, trIjU kahII vIbhama jJAna. paMcendriyamAM pAMca jJAna ane mati - zrutaajJAna ne virbhAgajJAna e traNa ajJAna maLIne ATha hoya. paMcendriyamAM pAMca IMdriyavALA jIvomAM manuSyane pAMca jJAna hoI zake bAkInAmAM traNa jJAna hoI zake. manuSyamAM paNa jugaliyAne traNa jJAna tema ja virbhAgajJAna na hoya 2 jJAna, 2 ajJAna hoya tema ja paMcedripaNAmAM paNa pAMca jJAna na hoya kAraNa ke kevaLajJAna ahiMdiyAmAM gaNAya mATe paMcendriyamAM cAra jJAna gaNAya. saMmUcchima manuSyamAM mAtra mati - zrutaajJAna ja hoya devagatimAM jJAna - ajJAnA traNa jJAna ane traNa ajJAna hoya. gAthAmAM nathI ApyA. manuSyagatimAM jJAna - ajJAna 149 mAnavani huI pAMca jJAna traNa valI tehaniM ajJAna. manuSyane pAMca jJAna ane traNa ajJAna hoya. manuSyanA aparyAptAmAM kyAreya mana:paryavajJAna, kevaLajJAna ane virbhAgajJAna na hoya. saMmUrchAima manuSyamAM 186 mati - zrata jasa bi ajJAna... mati ane zruta e be ajJAna hoya. tiryaMca paMceMdriyA 196 mati zrata trIjU avadhyajJAna eha ja valI traNe ajJAna. prathamanA traNa jJAna ane traNa ajJAna hoya. tiryaMcanA aparyAptAmAM kyAreya avadhijJAna ane virbhAgajJAna na hoya. saMmUrchAima tiryaMca Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 200... baI ajJAna temAMhi hoya. tene be ajJAna hoya. jo ke enA aparyAptAmAM sAsvAdana samakti AzrI be jJAna paNa hoI zake jenuM ahIM pratipAdana nathI thayuM. nArakI 26 jJAna traNi nArakaniM kahuM mati - zruta avadhijJAna paNi lahu. 267 traNi ajJAna nAraka ni hoya... nArakImAM traNa jJAna ane traNa ajJAna hoya e batAvyuM che. gAthAomAM jugaliyA manuSya ane jugaliyA tiryaMcano ullekha nathI. jugaliyA manuSyamAM 56 aMtaradvIpanA manuSyo ekAMta mithyAttvI hoya che. tema ja tiryaMcamAM khecara jugaliyA ekAMta mithyAttvI hoya che. temane jJAna na hoya mAtra be ajJAna hoya che. 30 akarmabhUminA manuSya jugaliyA ane sthaLacara jugaliyAmAM samyadRSTi jIva ane mithyAdRSTi jIva baMne prakAranA jIvo hoya che mATe tyAM be jJAna ane be ajJAna hoya che. paraMtu eka jIva AzrI samakitI jIvane be jJAna ane mithyAdRSTi AzrI be ajJAna hoya che. jugaliyAmAM je dRSTi hoya e dRSTi jIvanaparyaMta rahe che badalAtI nathI. mATe jene jJAna hoya tene jJAna ane jene ajJAna hoya tene ajJAna jIvanaparyaMta ema ja rahe che. ... jJAna AtmAno sahabhAvI dharma che. saMsArI ke siddha AtmA kyAreya jJAna vagarano hoto ja nathI. nigodanA jIvane paNa akSaranA anaMtamAM bhAga jeTaluM jJAna ughADuM ja rahe che. paNa e ajJAnanA nAme oLakhAya che. mati - zruta ajJAna anAdi anaMta ane anAdi sAMta paNa che. vibhaMgajJAna sAdi sAMta che. matijJAna - zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna e cAra paNa sAdi sAMta che. kevaLajJAna sAdi anaMta che. eka vakhata utpanna thAya pachI kyAreya naSTa na pAme. mATe kevaLajJAna prApta karavAno purUSArtha karavo joIe to ja A manuSyabhava sArthaka banI zake. darzana jaina tattvamImAMsA anusAra cetanA sahita hoya ene jIva kahevAya. cetanAnA mukhyatve be rUpa che. jJAna ane darzana. e ja kramazaH sAkAra ane anAkAra upayoga kahevAya che. jemAM AkAra rahita mAtra A kaMIka che evo bodha thAya te darzana. darzana zabdanA mukhyatve cAra artha batAvAyA che. (1) darzana eTale jovuM. (2) darzana eTale zraddhA (3) bauddha, nyAyika Adi anya dharmanuM jANapaNuM jenA dvArA prApta thAya tene paNa darzana kahe che. (4) sAmAnya avabodha. ahIM darzana eTale anAkAra upayoga sAmAnya avabodhanA arthamAM samajavAnuM Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 313 che. jenuM vivecana nIce mujaba che. 1) dravya padArthamAM rahelA sAmAnya dharmano bodha pamADe te darzana. 2) svarUpa, jAti, guNa, kriyA Adi vizeSothI rahita mAtra astittva sAmAnyane jaNAvavAvALo bodha darzana che. 3) darzanano zAbdika artha jAvuM che. e dazu dhAtunI sAthe ghUTu pratyayanA yogathI. niSpanna thAya che. 4) pUjyapAda akalaMka Adi AcAryoe darzana padano vyutpatipUrvaka artha karatAM kahyuM che ke "je jue che, jenA dvArA jovAya che te darzana che. jovuM mAtra darzana che." 5) e ja rIte AtmasAkSAtkAra tema ja paraMparA vizeSanA arthamAM paNa darzana zabdano prayoga thAya che. 6) jena paraMparAmAM darzana zabdano prayoga mukhyatve be arthamAM karAyo che. sAmAnya avabodha, darzanAvaraNIya karmanA kSaya ke kSayopazamathI thAya. tema ja tattvArtha zradhdhA. mohanIsakarmanA kSaya, upazama ke kSayopazamathI thAya. 7) vastunA nirvizeSaNa svarUpanA bodhane darzana kahevAya che. 8) AcArya siddhasene lakhyuM che ke "sAmaUUgUiDhasana' sAmAnyane grahaNa kare te darzana che. 9) paMcasaMgrahakAranA mate sAmAnya - vizeSAtmaka padArthomAM akAra vizeSane grahaNa na karatAM je sAmAnya aMzanuM grahaNa thAya tene darzana kahevAya che. 10) dhavalAkAranuM maMtavya bhinna che. viSaya viSayanA sannipAtanI pUrvavartI avasthA darzana che. 11) pramANanayatattvalokAlaMkAramAM vAdideve paNa darzanane viSaya viSayInA sannipAta pachI thavAvALI avasthA mAnI che. emanA mate darzananI paribhASA A pramANe che. viSayaviSayI sannipAttAntara samudbhUta - sattAmAtra gocaradarzanAt viSayamane viSayInA saMbaMdhamAM anaMtara sattAmAtrane jANavI darzana che. 12) vIrasene SakhaMDAgamanI vRttimAM darzana mATe prakAzavRtti, AlokavRtti, aMtaraMga upayoga, svasaMvedana, antazcitaprakAza vagere aneka zabdono prayoga karyo che. enA AdhAra para darzananI aneka paribhaSAo karI zakAya ane enuM vyApaka svarUpa paNa jANI zakAya. jenadarzana anusAra-vizeSa dharmone gaNa karI sAmAnya dharmane mukhyatAthI jANavAnI prakriyA darzana kahevAya che. 13) Agama sAhityamAM darzana mATe prAyaH anAkAra pada ja prayukta thayuM che. 14) vizeSaAvazyaka bhASyamAM jinabhadragaNie anAkAra upayogane nirviSeza bodha kahyo che. Ama - anAkAropayoga, prakAzavRtti badhAnuM tAtparya samAna che. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vividha Agama - graMthone AdhAre darzananuM ja svarUpa pragaTe che te A pramANe che. 1) chadmastha mATe jJAnanI pUrvabhUmikA te darzana. darzana vagara kyAre paNa jJAnamAM jaI zakAya nahi. 2) anirNata avasthAmAM rahIne nirNata avasthA sudhI pahoMcADe te darzana. ) koIpaNa padArthane jANavAnI yogyatA (labdhi) thatAM te padArtha tarapha sanmukhatA, pravRtti athavA bIjA padArtho taraphathI pharIne vivakSita padArtha tarapha utsukatA pragaTa thAya te'darzana. te utsukatA cetanAmAM jathAya che. vivakSita padArthane thoDo paNa jANavAmAM Avato nathI tyAM sudhInI cetanAnA vyApArane 'darzana upayoga" kahevAya che. 4) vastu (ajIva) ke vyakti (jIva) nA svabhAva (AMtarika) ane svarUpane (bAhya) sAmAnya rIte (anirmIta avasthA) jANavuM te 'darzana' ane vizeSa rIte (nirmIta avasthA) jANavuM te "jJAna." darzanamAM sAmAnyanI mukhyatA ane vizeSanI gaNatA, jyAre jJAnamAM vizeSanI mukhyatA ane sAmAnyanI gaNatA hoya che. eka dravyamAM sAmAnya ane vizeSa baMne hovA chatAM paNa baMne kathaMcit (dazathI) abheda hoya che. eTale phakta sAmAnya dharma ane phakta vizeSa dharma ekalA kyAreya hotA nathI eTale vizeSaguNanA sAmAnyaguNane grahaNa karavuM te darzanaguNa kahevAya che. | darzanano artha che ekatA athavA abhedanuM jANapaNuM. jJAnano artha che anekatA athavA bhedanuM jANapaNuM. darzanano sAmAnya bodha ISTa kAryamAM pravRtti ane aniSTa kAryamAM nivRtti karAvanAra nathI. pravRtti - nivRtti vizeSa bodha jJAna guNathI ja thAya che. ApaNane prathama cakSu - acakuM darzana thAya, pachI mati - zrutajJAna thAya che. AvRtta jJAnanI kSamatA ochI hovAthI chadmasthane enA dvArA prathama dravyanA sAmAnyarUpa (darzana)nI jANakArI pachI dravyanA vibhinna parivartana (jJAna) ane enI kSamatA jANI. zakAya che. anAvRtta (kevaLa) jJAnanI kSamatA asIma hovAthI enA dvArA prathama dravyanA parivartana ane enI kSamatA (kavaLajJAna) jANI zakAya che. pachI dravyanA sAmAnyarUpa (darzana)nI jANakArI thAya che. anAkAra darzananA cAra prakAra che. 1) cakSudarzana - cakSu = jovAnuM mAdhyama, AMkha, darzana = sAmAnya bodha. cakSudarzana zabdamAM cakSuno artha daSTi - nayana - netra evo jANavo, eTale cakSuIndriya dvArA thato je sAmAnya bodha te cakSudarzana. paMcAstikAyanI tattvapradIpikA vRttimAM cakSudarzanane paribhASita karatAM vRtikAre lakhyuM che ke cakSudarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI tathA cakSuIndriyanA AlaMbanathI. je mUrta dravyono aMzarUpamAM sAmAnya avabodha thAya che te cakSudarzana che. dhavalAkAranA mate je cakSune jue che athavA cakSu dvArA jovAmAM Ave che te Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 315 cakSudarzana che. cakSudarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI cakSu dvArA thato jIva - ajIva Adino saMyoga ane enAthI thato sAmAnya bodha te 'cakSudarzana.' A badhAnuM tAtparya e ja che ke je cakSuIndriya jJAnathI pUrve sAmAnya aMzano anubhava thAya che. je cakSujJAnanI utpattimAM nimittabhUta che te cakSudarzana che. 2) acaludarzana - acakSu- cakSu sivAyanuM AlekhavAnuM mAdhyama, darzana = sAmAnya bodha. acakSa darzanano saMbaMdha cakSane choDIne zeSa cAra IMdriya ane mana sAthe che. acasudarzanavaraNIya karmanA kSayopazamathI tathA sparzendriya, rasendriya, dhrANendriya, zrotendriya e cAra IMdriyo ane mananA avalaMbanathI je mUrta ane amUrta dravyono aMzarUpa sAmAnya bodha thAya che te acakSudarzana kahevAya che. acakSudarzana dvArA jJAna - ajJAnanI bhUmikAmAM javAya che. acasudarzana AtmAmAM dareka padArthanI paristhitinI, ghaTanAnI sAmAnya jANakArI (darzana) ne potapotAnI kSamatA pramANe "saMgraha karI le che. sthApita karI le che. darzanAtmAmAM kArmaNa zarIra dvArA e saMskAra jAmI jAya che, ghaTTa bane che. acakSudarzanane anuyogadvAramAM 'AtmabhAva" kahela che. ahIM eka prazna thAya ke cakSa darzanane anya IMdriyothI alaga kema rAkhavAmAM AvyuM che? jo ke cakSudarzana paNa sAmAnya avabodha ja che paraMtu cakSunuM anya IMdriyothI vaizisya che eTale anya IMdriyothI cakSudarzananuM svataMtra kathana karAyuM che. AcArya zrI vIrasene cakSudarzananI jema anya IdriyonuM darzana alagathI nA karavAnuM kAraNa emanI parasparanI nikaTatA batAvyuM che. AMkha sivAyanI badhI IMdriyo potAnA viSaya sAthe joDAIne ja emanA sAmAnya sarakho (sA) vizeSa avabodha kare che. A pratyAsatine kAraNe ja emane eka sAthe acasudarzanamAM grahaNa karAI che. ApaNane prazna thAya ke cakSudarzana che to zrotra darzana, manadarzana Adi kema nahi? loka vyavahAramAM cakSunI pradhAnatA hovAthI, jaldI samajAtuM hovAthI, tenA dvArA thatA sAmAnya bodhane cakSudarzana kahI, zeSa IMdriyo tathA mana dvArA thatA sAmAnya bodhane bhinna bhinna darzanarUpe na batAvatA saMkSepathI acakSudarzanamAM samAveza karela che. cakSu - acakSu baMne darzana IMdriya ane manajanya che IMdriyonI sahAyatAthI ja A baMne darzana thaI zake che. mATe baMnene parokSa darzana kahI zakAya che. 3) avadhidarzana - avadhi = maryAdita kSetramAM rahelA rUpI padArthone jANavA - dekhavAnuM mAdhyama darzana = sAmAnya bodha. avadhidarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI maryAdita kSetramAM rahela samasta rUpI padArthonuM avadhidarzana labdhi saMpanna jIvane sAmAnya bodha thAya te "avadhidarzana." Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta (25 bola thokaDAnA artha - bhAvArtha, dhAraNA bhAva saMpAdaka caMdrakAMtabhAIy. AL 35) IndriyonI apekSA vinA mAtra rUpI dravya viSayaka, te paNa kSetra kAlAdinI maryAdAvALo je sAmAnya avabodha te avadhidarzana. (karmagraMtha bhAga - 1 pR. 71) avadhidarzanathI thatAM sAmAnya bodha mATe IMdriyonI jarUra paDatI nathI. viziSTa kSayapakSama thavAthI avadhidarzanano sIdho saMbaMdha AtmA sAthe thaI jAya che. tethI tene 'pratyakSa darzana kahevAya che. 4) kevaLadana - kevaLa = amaryAdita, saMpUrNa lokAlokane, rUpI - arUpIne jovA - jANavAnuM nirAvaraNa mAdhyama darzana = sAmAnya bodha. kevaLadarzanAvaraNIya karmanA kSayathI (kSayopazamathI thato nathI) samasta rUpI arUpI padArthone sAmAnya prakArathI jovA - jANavAvALA paripUrNa darzanane kevaLadarzana' kahevAya che. | sarva vastuonA sAmAnya dharmane jANanArUM je darzana te kevaLadarzana. kevaLajJAnA ane kevaLadarzana labdhirUpe sAthe utpanna thAya che ane upayogarUpe samayAMtara hoya che. prathama samaye kevaLajJAna, bIjA samaye kevaLadarzana hoya che. kevaLajJAnIne kevaLadarzana zA mATe ? saMsAranA tamAma padArthomAM be jAtanA dharma che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharma. padArthomAM dharma be prakAranA hovAthI te dharmone jANavAnI AtmAnI zakti paNa be prakAranI kahevAya che. sAmAnya dharmane jANavAnI zakti 'darzana' ane vizeSa dharmane jANavAnI zakti "jJAna" kahevAya che. vastumAM rahelA dharmonI dvividhatAne lIdhe tene jANavAnI AtmAnI zakti paNa dvividha che. tethI ja kevaLI bhagavaMtane prathama samaye kevaLajJAna hovA chatAM bIjA samaye kevaLadarzana hoya che. kevaLajJAnamAM sarva padArthonA sarva vizeSa dharmane jANe dekhe che ane kevaLadarzanamAM sarva padArthonA sarva sAmAnya dharmane jANe dekhe che. cAra darzanIno alpabaduttva - sarvathI thoDA avadhidarzanI phakta saMjJI paMcendriya ja hoya (asaMkhyAtA), tethI cakSudarzanI asaMkhyAtagaNA, (temAM corendriya - asaMjJI paMcendriya bhaLyA te mATe). tethI kevaLadarzanI anaMtagaNA, (te anaMtA siddha AzrI) tethI acakSudarzanI anaMtagaNA, sarva chadmastha jIvane acasudarzana che ane sarva chadmastha jIvo siddha karatA anaMtaguNA adhika che te mATe. jJAna - ajJAna hoya paraMtu darzana - adarzana na hoya !! jJAna e nizcita thayelo bodha che, jayAre darzana e bodha sudhI pahoMcavA mATenuM mAdhyama - pagathiyuM che. nirNata thayela bodha jJAna sahitano ke ajJAna sahitano hoI zake paraMtu anirmIta avasthAvALuM darzana 'adarzana' na hoya. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavivicAra rAsa eka adhyayana 317 jIva koIpaNa vakhate, koIpaNa samaye kSayopazama vagarano hoto nathI. cetanA lakSaNathI pratyeka samaye kSayopazamamukta hovAthI potapotAnI kakSAno sAmAnya bodha dareka jIvane hoya che vATe vahetA vakhate paNa (Indriya labdhinI apekSAe) acakSudarzana to hoya ja che. nigodanA jIvone paNa akSarano anaMtamo bhAga khullo eTale ke maMda kSayopazama hovAthI acakSudarzana to ene paNa hoya ja che. jo darzana adarzana thaI jAya to jIva maTIne ajIva banI jAya. jIvanI jIvaMtatA ja nAza pAme je kadApi zakya ja nathI. mATe adarzana na hoya. manaHparyava jJAna che to manaHparyava darzana kema nahi ? mana:paryavajJAnIno upayoga tathAprakAranA kSayopazamabhAvathI prathamathI ja kSayopazamanI vizALatA vaDe mananI paryAyonI vizeSatA jANavA tarapha ja lAgelo hoya che. mananI paryAyonI sAmAnyatAo jANavA tarapha nathI lAgato . mana paryAvajJAna potapotAnAmAM ja vizeSa che eTale enI pUrvabhUmikAmAM sAmAnyanI - darzananI jarUra na hovAthI manaHparyavadarzana hotuM nathI. zrAvaka kavi RSabhadAse 'jIvavicAra rAsa'mAM AlekheluM darzananuM svarUpa ekendriyamAM darzana H 73 darasaNa eka acakSuNa hoya. ekendriya jIvone mAtra eka acakSudarzana hoya. emane mAtra eka sparzanendriya ja che. AMkha nathI mATe eka ja acakSudarzana hoya. beIndriya - teIndriya H 93 ... darasaNa eka acakSuNa kahII 103 acakSu darisaNa ehani hoya... A baMne gAthA anusAra beIndriya ane teIndriyamAM eka acakSudarzana ja hoya. cakSu nathI mATe cakSudarzana na hoya. avadhidarzana to saMjJIne ja hoya ane kevaLadarzana manuSyane 13 me, 14 me guNasthAne hoya. corendriya H 111 darIsaNa doya tasa hoya re cakSu acakSu... re ... caurendriyamAM cakSu hoya che tethI cakSu ane acakSu baMne darzana hoya. paMcendriya : 120 darisaNa cyAra valI ehani hoya, caslR acakSu daraNa joya. avadhya daraNa trIjuM lahuM, kevala darisaNa cauthU kahu. paMcendriyamAM cAre darzana hoya. devagatimAM gAthAmAM darzana batAvyA nathI paraMtu devane prathamanA traNa darzana hoya. manuSyaH 148 darasaNa cyAra mAnavaniM kahuM... manuSyamAM cAra darzana hoya. saMmUrcchima manuSyamAM be darzana hoya. cakSudarzana ane acakSudarzana. 184 darasaNa tasa bhAkhyA doya, cakSu acakSu te joya... jugala manuSyamAM paNa cakSu - acakSu e be darzana hoya paNa ahIM eno kyAMya Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ullekha nathI. tiryaMca paMcendriya garbhajamAM : 190 darasaNa traNi tehani ja vakhANi... saMjJI tiryaMca paMcendriyamAM traNa prathamanA darzana hoya. saMmUrcchima tiryaMca paMcendriyamAM : 200 niM darasaNa doya.... ... emAM paNa cakSu acakSu be ja darzana hoya. darasaNa traNia chaI teNaI ThArya cakSu acakSu avadhi vIcArya nArakInI aMdara traNa darzana hoya cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzana. darzananI ciMtavanA nArakI : 266 - jJAna guNanI jema darzana paNa AtmAno guNa che je darzanAvaraNIya karmanA kSayopazama ke kSayathI prApta thAya che. prathamanA traNa darzana kSayopazamathI prApta thAya che jyAre kevaLadarzana darzanAvaraNIya karmanA saMpUrNa kSaya thavA para prApta thAya che. siddha ke saMsArI koI paNa jIva darzana vagarano hoto ja nathI. paraMtu emAM zuddhAzuddhatAnI tAratamyatA hoya che. jema ke mATI sahitanuM sonuM. mATImAM bhaLelA sonAne jema zuddha karavA agninI jarUra paDe che. ema AtmA para lAgela darzanAvaraNIya karmathI malina banelA darzanane taparUpa agnithI bALIne kevaLadarzana prApta karIne darzananuM zuddha svarUpa pragaTa karI zakAya che. upayoga upayoga e jainazAsanano paribhASika zabda che. zAstrIya dRSTie enuM svarUpa samajavuM Avazyaka che. upayoga be prakAranA che. sAkAra upayoga ane anAkAra upayoga. cetanA e jIvano mukhya guNa che jANavuM e eka prakArano cetanA vyApAra che eTale te cetanAyukta dravyamAM ja saMbhave. AvuM cetanAyukta dravya AtmA che. eTale jANavAnI kriyA AtmAmAM ja saMbhave che. vastune sAmAnyarUpe jANavAnI cetanazakti te darzana che ane vizeSarUpe jANavAnI cetanazakti te jJAna che. A baMne prakAranI zaktinuM astittva mAtra AtmadravyamAM ja hoI zake. A baMne prakAranI cetanAzakti rahita koI paNa jIva A jagatamAM hoI zake ja nahi. kAraNa ke zAstromAM kahyuM che ke nigodamAM rahelA jIvomAM paNa akSarano anaMtamo bhAga to ughADo ja hoya che. jo e paNa AvarAya to jaDamAM ane cetanamAM koI taphAvata rahe ja nahi. jJAna prAptinuM (vastusvarUpa jANavAnuM) nimitta maLatAM ApaNI cetanA - zakti dvArA ApaNane 'kaMIka' evo ja asphuTa ke sAmAnya bodha thAya te darzana che. jaM sAmAnnagahaNaM bhAvANaM ne ya kaTu AgAraM / avisesi UNa atye, daMsaNamiI vuccae samaye // arthAt - sphuTa AkAra karyA vinA tathA arthanI vizeSatA vinA bhAvonuM je Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 319 grahaNa karavuM tene zAstromAM darzana kaheluM che. hAlanuM mAnasazAstra A kriyAne Percention kahe che. sAmAnya bodha bAda tenA rUpa, raMga, avayava, sthAna vagereno sleTa ke vizeSa bodha thAya tene jJAna kahevAya che. - jJAna ane darzana e to jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI ke kSayathI vartatI jIvanI jJAnalabdhi ane darzanalabdhi che. paNa potAnI e labdhine labdhivaMta jIva, jJAnopayoga ane darzanopayoga dvArA jayAre prakAzita kare che tyAre ja te jJeya padArthane jANI - dekhI zake che. zakti hovA chatAM upayoga vinA padArthane jANI - dekhI zakAya ja nahi. A jJAna labdhi ane darzana labdhi vaDe vartatA prayatnane ja upayoga kahevAya che. upayoga ane labdhimAM taphAvata - (1) jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamane labdhi kahe che. jayAre enA nimittathI utpanna thavAvALA pariNAmone upayoga kahe che. (2) jIvane eka samayamAM eka ja jJAnano upayoga hoya che paraMtu labdhirUpe eka samayamAM aneka jJAna hoI zake. (kA. a. mU - 260) (3) ahIM saMpUrNa labdhi ane upayogamAM viSama vyApti ja thAya che. kAraNa ke labdhinA nAzathI nakkI ja upayogano nAza thaI jAya che. jayAre upayoganA abhAvathI labdhino nAza thAya athavA na paNa thAya. (4) labdhi nirvikalpa hoya che. (5. dha -3/858) (5) labdhi ane upayogamAM samavyApti na hovAthI kadAcita Atma upayogamAM (upalakSaNathI anya upayogomAM paNa) tatpara rahevAvALI upayogAtmaka jJAna cetanA labdhirUpa jJAna cetanAno nAza karavA mATe samartha nathI. (pa.dha.-3/853) upayoganuM svarUpa cetanAnI pariNati vizeSane upayoga kahe che. cetanA sAmAnya guNa che. ane jJAna - darzana e be enI paryAya ke avasthA che. ene upayoga kahevAya che. (jenendra siddhAnta koza pR. 446) (A lIluM che A pILuM che. ItyAdi rUpathI artha grahaNa karavAno vyApAra upayoga che.) upayoganuM lakSaNa 1) "payu vasturitArthe vyApAti nIvaDoneti nA 3payogI sAkTaropathorAnI anAropayo vAya, tatra pojhanamAvo.' arthAt - sAkAropayoga ane anAkAropayogamAM upayojanane upayoga kahe che, athavA je jIvane vastu paricchedanA mATe upayukta prayukta kare che te upayoga che. yujju dhAtune gham pratyaya thaIne upayoga pada siddha thayela che.(pannavaNAsUtra bhAga 5, 29 muM pada) upa = sAthe + yujja = joDavuM. AtmAnI sAthe jJAna ane darzananI labdhinuM joDANa. cetanAnI pravRtti eTale upayoga. bodha prati vyApAra te upayoga. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 2) jIvano je bhAga vastune grahaNa karavA pravRtta thAya che tene upayoga kahe che. (paMcasaMgraha - prA./1/178 vaghugimito... jIvono) 3) je aMtaraMga ane bahiraMga baMne prakAranA nimittothI thAyache ane caitanyanA anvayI che arthAt caitanya sivAya anyatra nathI hotA e pariNAma upayoga kahevAya (saMrvArthasiddhi 3mayanimitta...3payogaH - 2/8/163/3) che. 4) jenA saMnidhAnathI AtmA dravyendriyonI racanA tarapha vyApAra kare che evA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama vizeSane labdhi kahe che ane te labdhinA avalaMbanathI utpanna thavAvALA AtmAnA pariNAmane upayoga kahe che. (rAjavArtika - 2/18/12/130/24 yatna... vizyate|) prANidhAna, upayoga ane pariNAma A badhA ekArthavAcI che. 5) sva ane parane grahaNa karavAvALA pariNAmane upayoga kahe che. (svavaragrahaNa rinAmaH 35yona] - dha 2/18/1-1/413/6) 6) AtmAnA caitanyAnuvidhAsI pariNAmane upayoga kahe che. je caitanyanI AjJA anusAra cAle che ke enA anvayarUpathI pariNamana kare che. athavA padArtha paricchittinA samaye 'A ghaTa che' 'A paTa che" e rIte artha grahaNarUpathI vyApAra kare che te caitanyano anuvidhAyI che. te be prakAranA che. (paMcasaMgraha - prA./1/178 vaghuiimato... vono) 7) upa eTale samIpa ane yoga eTale jJAnadarzananuM pravartana. arthAt jenA vaDe AtmA, jJAnadarzananuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALo thAya evo ja cetanA vyApAra te, upayoga kahevAya che. (paMcAstikAya - tA. rR. 40/80/12) 8) upayoga e jaina pAribhASika zabda hovAthI sAmAnyajanane khyAla Avato nathI paraMtu laukika bhASAmAM jene ApaNe dhyAna - ekAgratA - tanmayatA - citta coMTADavuM - lakSa rAkhavuM - bhAna rAkhavuM - khyAla rAkhavo e badhA zabdo upayogasUcaka che. TUMkamAM jJAna - darzananI pravRtti tenuM nAma upayoga ema pUrvokta vyAkhyAone AdhAre kahI zakAya. upayoganA be prakAra che sAkAra upayoga ane anAkAra upayoga. 1) sAkAra upayoga - jJAna - ajJAna upayoga sa + AkAra = AkAra sahitanuM sAkAra eTale nizcita thayeluM, nirNIta thayeluM, vyakta thayeluM, spaSTa thayeluM. ahIMyA 'AkAra' no artha AkRti (laMbAI - pahoLAI - jADAI) ema thato nathI paraMtu je prakArano artha hoya te prakAre jJAnamAM jaNAya che. jJeya padArtha jevo che tevo jJAna jANI le che tethI jJAnane 'sAkAra' kahevAya che. je pRththakaraNa karI zake, eka padArthathI bIjAne judo pADI zake. niyata padArtha ke padArthanA vizeSa dharmane grahaNa kare te sAkAra kahevAya. tenA ATha bheda Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 321 che. pAMca jJAna ane traNa ajJAna. 2) anAkAra upayoga - darzana upayoga. an + AkAra = AkAra rahitanuM. anAkAra eTale nizcita nA thayeluM, nirmIta na thayeluM, spaSTa na thayeluM, vyakata na thayeluM. je pRththakaraNa na karI zake, eka padArthathI bIjAne judo na pADI zake, vastunA sAmAnya dharma arthAt sattAmAtrane ja jANe te anAkAra kahevAya che. tenA cAra bheda che te cAra darzana. upayoga badhA jIvomAM hoya che pachI te siddha hoya ke saMsArI. upayoga vagarano. eka paNa jIva hoto ja nathI. enI mAtrAmAM pharaka hoI zake. aparyAptA sUkSmanigodanA jIvanI alpamAM alpa jJAnamAtrAothI prAraMbhI kevaLajJAnarUpa saMpUrNa jJAnamAtrAono samAveza mati - zrata - avadhi mana:paryava ane kevaLa ema pAMca saMjJAyukta vibhAgamAM ja karavAmAM Avyo che. AmAM samyaphaphtI jIvonI mati - zruta ane avadhisvarUpa labdhine jJAna labdhi kahevAya che. paraMtu mithyAtvI jIvonI te traNeya labdhine ajJAna kahevAya che. ema ATha upayoga jJAnanA che. evI ja rIte darzana paNa nigodathI mAMDIne kevaLImAM samajavuM. tenI cAra labdhi che. cakSu - acakSu - avadhi ane kevaLadarzana. e cAra upayoga darzananA che. kula 12 upayoga che. eka samaye eka jIvane eka ja jJeyavastu ke viSaya pratyeno upayoga hoI zake che. eka sAthe be vastumAM ApaNo upayoga rahI zakato nathI. tema ja koIpaNa jIva koIpaNa kALe upayoga rahita to hoI zake ja nahi. viSayAMtara thAya to paNa upayoganuM astitva to pratyeka samaye jIvamAM vartatuM ja rahe che. amuka zeya padArthane anusarI vartato upayoga jayAre anya jJeyapadArthanA viSayagrahaNamAM pravarte che, tyAre eka upayoga vinaSTa thAya che ane bIjo upayoga utpanna thAya che. e pramANe parivartana pAmatA pratyeka kSaNanA upayoga pravartanamAM jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama (kavaLIne jJAnAvaraNIya karmano kSaya) e tene anukuLa nimittono sabhAva hovo joIe.AmAM jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama te upAdAna ke AtyaMtara kAraNa che ane vastuno iMdriya sAthe saMyoga - sannikarSa ItyAdi bAhyakAraNa ke nimittakAraNa che. dA.ta. sparzAdika padArthonuM grahaNa karatAM mana vicAre caDhe. nimitta kAraNamAM avadhi ane mana:paryavajJAnIne Indriyo sAthe vastu saMyoganI jarUra rahetI nathI. vastu saMyoga vinA paNa rUpI padArthane zeyarUpe nimittapaNe pravartAvI zake che. kevaLI bhagavaMta to rUpI ane arUpI ema baMne prakAranA Dreya padArthonI trikAlika paryAyone nimittapaNe pravartAve che. chadmastha jIvone prathama darzanano upayoga hoya pachI jJAnano upayoga hoya che Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta eTale prathama sAmAnya bodha thAya pachI vizeSano bodha thAya che jayAre kevaLI bhagavaMtone prathama jJAna thAya pachI darzanano upayoga hoya che. upayoga AtmAnuM lakSaNa hovAthI svapara vastuno bodha thavArUpa che. paraMtu enAthI thatAM bodhamAM rAga ane dveSa thavAthI AtmahAnI thAya che. karmabaMdhana thAya che. jeTalA rAga - dveSa ochA eTalAM karmabaMdha ochA thAya. pAMca jJAna, traNa ajJAna ane cAra darzanarUpa upayogamAMthI kone keTalA upayoga hoya enuM 'jIvavicAra rAsa'mAM pratipAdana thayuM che. ekendriya H 73 appoga traNi ekaMdrI taNaI, vyavarI soya jinazavara bhaNaI. 74 acakSu darasaNa appogamAna, sutta ajJAna niM mati ajJAna, ekendriya jIvomAM cAra darzanamAMthI eka ja acakSudarzana hoya ane matiajJAna ane zrutaajJAna e be ajJAna maLIne traNa upayoga hoya. nigodanA jIvane saMkaDAmaNane jANavAno anubhavavAno, svabhAva jJAna - darzana ne kAraNe hoya che. beIndriyamAM H : 95... pAMca appogaha kahII, acakSu darasaNa, mati agyanAnda, suta ajJAna su lahII ho.... 96 mattihaH jJAna niM sutaha jJAnaha, appoga paMca hoya... beIndriyamAM pAMca upayoga hoya acakSudarzana, mati - zruta jJAna ane mati - zruta ajJAna ema pAMca hoya. .... beIndriyanA aparyAptAmAM pAMca upayoga hoya e paryAptAmAM traNa upayoga hoya. beIndriyanA aparyAptAmAM je jI; sAsvAdana samakti laIne Avyo hoya ene matijJAna ane zrutajJAna hoya. ane mithyAttvIne matiajJAna ane zrutaajJAna hoya ane acakSudarzana maLIne pAMca upayoga thAya. sAsvAdana samakita cha AvalikA sudhI ja hoya pachI avazya mithyAttvI thaI jAya eTale tyAra pachI jJAnano upayoga na hoya. eka jIva AzrI traNa upayoga hoya jo te jIva samakitI hoya to be jJAna ane eka darzana ane mithyAttvI hoya to eka darzana ane be ajJAna hoya. teIMdriya - 103 pAMca appoga paramezvara bhaNaI. teIndriyamAM beIndriyanI jema ja pAMca upayoga hoya. corendriya - 114 ... appoga SaTa valI, calU darasaNa tasa vadhyuM te. e... caurendriyamAM cha upayoga hoya upara karatAM eka cakSuIndriya vadhavAne kAraNe eka cakSudarzana vadhyuM. 124 paMcendriya - 123 ... havaI kahuM appoga vIcAra, garbhuija mANasani huI bAra, pAMca jJAna niM traNi ajJAna, matiH zrUta trIjuM vIMbhaga jJAna, valI tasa bhAkhyA darIsaNa cyAra, cakSu acakSu bheda vicAra avadhya darisaNa te trIjuM hoya, cauthU kevala darIsaNa joya, 125 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 323 e darisaNa jo bhAkhyA cyAra, malI appoga huA tyAMhA bAra. paMcendriyamAM garbhaja manuSyanI apekSAe bAra upayoga che. deva, nArakI, tiryaMcane 9 upayoga hoya. bAra upayogamAM pAMca jJAna, traNa ajJAna ane cAra darzana te cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzana. ema 12 upayoga thayA. devagatimAM upayoga nava hoya te traNa jJAna - mati, mRta ane avadhijJAna. traNa ajJAna - mati, mRta ajJAna ane virbhAgajJAna. traNa darzana - cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzana ema nava upayoga hoya. eka jIva AzrI cha upayoga hoya. samakitI devane traNa jJAnanA upayoga hoya ane mithyAtvI devane traNa ajJAnanA upayoga hoya. jo ke kavi RSabhadAse devanA upayoga gAthAmAM batAvyA nathI. manuSyamAM upayoga - 151 bAra appoga ehani kahaIvAya... manuSyamAM bAra upayoga pUrve kahyA te hoya. manuSyamAM mithyAtvIne traNa ajJAnA ne traNa darzana hoya, jyAre samakitIne pAMca jJAna ane cAra darzana ema nava upayoga hoya. eka jIva AzrI samakitIne ochAmAM ochA be upayoga te kevaLajJAna ane kevaLa darzana hoya ane vadhAremAM vadhAre traNa darzana kevaLadarzana sivAyanA ane cAra jJAna kevaLajJAna sivAyanA ema sAta upayoga hoya. asaMkhyAtA varSanA saMjJI manuSyane cha upayoga hoya te be jJAna, be ajJAna ane be darzana - cakSu - acakuM ema cha hoya. emAM paNa eka jIva AzrI samyatvIne mati - zrutajJAna ane be darzana maLIne cAra upayoga hoya. tema ja mithyAtvIne mati - zruta ajJAna ane be darzana maLIne cAra upayoga hoya. saMmUcchika manuSya niyamA mithyAtvI hoya tethI tene be ajJAna ane be darzana maLIne cAra upayoga hoya. te 18pamI gAthAmAM batAvyuM che. 185 appoga kahyA tasa cyAra. nava appoga trIjaMca ni hoya. tiryaMcamAM upayoga - 196 mati zrata trIjU avadhyajJAna, aha ja valI traNe ajJAna, darasaNa trarNi valI tehanaI hoI, cazna acazna avadhya hoya. - tiryaMca garbhaja paMcendriyamAM nava upayoga hoya. emAM paNa samakitI jIvane cha upayoga traNa jJAna ane traNa darzana ane mithyAtvIne traNa ajJAna ane traNa darzana ema cha upayoga hoya. avadhijJAna ane virbhAgajJAna bhajanAe hoya. (hoya athavA na hoya.) saMmUrchAima tiryaMcamAM upayoga - 202 cyAra appoga trijaMcani hoya, cazna acazna tu paNi joya, matya ajJAna niM zruta ajJAna, apyoga cyArataNu kaImAMna. asaMjJI tiryaMcamAM cakSu, acasudarzana ane matiajJAna ne zrutaajJAna ema cAra upayoga batAvyA che. asalI tiryaMca paMcendriyamAM paNa aparyApta avasthAmAM Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sAsvAdana samakti hoya to be jJAnanA upayoga hoI zake eTale saMmUcchima tiryaMcanA aparyAptAmAM cha upayoga ane paryAptAmAM niyamA mithyAtvI hovAthI cAra upayoga hoya. jo ke kavie cArano ja ullekha karyo che. nArakImAM upayoga - 267 .. nava appoga taNo ti jaNA 268 deva nArakI niM trijaMca navaI appogano tehani saMca, mati zruti trIjU avadhijJAna, e ha ja valI traNe ajJAna. 269 traNa darasaNa valI tehani hoya calU acazna avadhya joya. nava appoga taNo e bheda, nArakI sakala napUsaka veda. nArakImAM paNa devanI mAphaka nava upayoga jANavA. te traNa jJAna, traNa ajJAnA ane traNa darzana ema nava upayoga thAya. jIvavicAramAM upayoganuM jANapaNuM zA mATe ? upayoganuM jANapaNuM hovuM atyaMta jarUrI che kAraNa ke upayogane jIvanuM lakSaNa manAya che. AtmA (jIva) lakSya - zeya che ane upayoga enuM lakSaNa che. jagatA aneka jaDa ane cetana padArthonuM mizraNa che. emAMthI jaDa ane cetanano vivekapUrvaka nizcaya karavo hoya to upayoga dvArA thaI zake che kAraNa ke taratamabhAvathI upayogI badhA AtmAmAM avazya maLI Ave che. jayAre jaDamAM te bilakula hoto nathI. AtmAmAM anaMta guNaparyAya hovA chatAM upayoga svaparaprakAzarUpa hovAne kAraNe potAnuM tathA uttara paryAyonuM jJAna karAvI zake che mATe e badhI paryAyomAM mukhya che. AtmA je kAMI ati - nAsti jANe che, sukhaduHkhano anubhava kare che e upayogane kAraNe ja. Ama upayoga AtmabodhanuM mukhya lakSaNa hovAne kAraNe enuM jANapaNuM jarUrI che. jIvanA pa63 bhedamAM upayoga. nArakI | tiryaMca | manuSya deva | kula | matijJAna, zrutajJAna 162 283 avadhijJAna 162 210 mana:paryavajJAna kevaLajJAna , 15 matiajJAna, zrutaajJAna 303 papa3 virbhAgajJAnA 15 188 222 cakSudarzana 303 198 pa37 acakSudarzana 303 198 pa63 avadhidarzana 30 198 247 kevaLa darzanA 1pa mh deg 2 2 2 2 2 deg che che 15 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 325 dRSTi jainadarzanamAM dRSTinuM adakerU mahattva che. dRSTi kevI che enA para ja AtmAno purUSArtha sArthaka thaze ke nirarthaka eno khyAla Ave che. dRSTi = dRz dhAtu parathI dRSTi zabda banyo che. jenA mukhyatve jovuM, avalokana, jJAna, samajaNa, mAnyatA, mata, abhiprAya, pakSa, darzana vagere artha thAya che. 'bhagavad gomaMDaLa'mAM enA 31 artha batAvyA che. jainadarzana anusAra dRSTi eTale mAnyatA, AtmAno abhiprAya, samajaNa, zradhdhA e artha vadhAre yogya che. anAdikAlIna jIva pAse ekendriyapaNAmAM mAtra eka ja dRSTi hoya che te mithyAdRSTi hoya che. jemAM bilakula jANapaNuM hotuM nathI. jIva jyAre saMjJI paMcendriyamAM Ave che tyAre jo ene yogya samajaNa prApta thAya to samyakdRSTinI prApti thAya che. e samajaNathI dyUta thAya to pAcho mizradRSTi ke mithyAdRSTimAM jato rahe che. paNa eka vakhata paNa sAcI samajaNa prApta thAya to dezeUNA ardhapudgala parAvartanakALathI vadhAre samaya saMsAramAM raheto nathI arthAt vaghAremAM vadhAre eTalA samaya pachI mokSane prApta kare che. Ama dRSTi eTale samajaNa e artha vadhu baMdhabesato che. dRSTinuM bIjuM nAma darzana paNa che. dRSTi traNa prakAranI che. samyakdRSTi, mithyAdRSTi ane mizradRSTi. (1) samyakdRSTi - 'zrI pannavaNA sUtra'mAM kahyuM che ke jenI dRSTi samyak arthAt yathArtha che, viparIta nathI te jIvane samyakdRSTi kahevAya che. (pannavaNA sUtra - pada -18 sUtra 9) samyak dRSTi jIvane samakitI ane samyakttvI paNa kahevAya che. karmagraMtha anusAra jIvAdi nava tattvonI jenA vaDe zraddhA karAya che te tattvonI rUci svarUpa AtmapariNAmone samyakttva kahevAya che. (karmagraMtha - 1 dhIrajalAla mahetA pR. 82) tattvArtha sUtramAM 'tattvArthazraddhAnuM samyavarzanam' mAM paNa e ja bhAva che. (tattvArtha sUtra paMDita sukhalAla pR. 8) tattvonI zraddhA eTale ke dAkhalA tarIke - jIvatattva mATe ema vicAravuM, samajavuM ke A dehamAM asaMkhyAta pradezAtmaka jIva che. dehamAM hovA chatAM dehathI bhinna padArtha che. caitanya e tenuM lakSaNa che. mithyAttvAdi hetuone lIdhe karmano kartA che ane pUrvabaddha karmono bhoktA che. AyuSyAdi karmone lIdhe eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM Avana jAvana karanAra che. pUrvabhava - punarbhavavALo che. dravya - guNa - paryAyavALo che. dravyathI te anAdi anaMta nitya che. guNothI jJAnAdi guNovALo che. paryAyathI deva - manuSyAdi paryAyo pAmavAvALo che. ane tethI anitya paNa che. ityAdi jIvanuM svarUpa jevuM che - Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tevuM yathArtha mAnavuM te samyaphadaSTi kahevAya. jema jIva tattvanuM kahyuM tema anya tattvonuM svarUpa paNa sArI rIte samajIne e ja rIte yathArtha mAnavuM. 'ne vihiMpannara tameva saLaM' je jinezvaroe prarUpyuM che e ja satya che. vitarAgI evA kevaLI bhagavAne je vastunuM jevuM svarUpa che evuM ja batAvyuM che enA para zraddhA rAkhavI te samyaphadaSTi. 'bhagavad gomaMDaLa'pRSTha 85raramAM samyakttvanuM svarUpa A pramANe darzAvyuM che - je prakaTa thavAthI potAno zuddha AtmAno pratibhAsa thAya te guNa, sAmAnyataH satyA tattva upara zraddhA thavI, sudeva, sugurU ane sudharmanI oLakhANa thavI te vivekadaSTi. harijanabaMdhumAM lakhela che ke jenadharma ApaNane sarvAgIdaSTi rAkhavAnuM kahe che. ane e lokoe (e dRSTine) samyaphattva evuM nAma ApyuM che.' Ama samyagadaSTi eTale arihaMtadeva dvArA pratipAdita vastutatva para jenI pratIti, rUci agara zraddhA karavAnI che e tattvonI prarUpaNA ATha bAbatone dhyAnamAM rAkhIne thavI joie jema ke 1) dravya - padArthanI mULajAti 5) paryAya - zaktinAM AvirbhAva pAmatAM kAryo 2) kSetra - sthitikSetra 6) deza - vyAvahArika jagyA 3) kAla - samaya 7) saMjoga - AjubAjunI paristhiti 4) bhAva - padArthagata mULazakti 8) bheda - prakAro (sanmati prakaraNa pR. 318) koI paNa tattvonuM svarUpa batAvavuM hoya to ochAmAM ochI ATha bAbatonuM barAbara lakSya rAkhavuM joIe, to ja tattvanuM svarUpa barAbara prasthApita thaI zake. evI rIte arihaMta bhagavAna dvArA prarUpelA tattvo para zraddhA rAkhavI te samyagadRSTi kahevAya che. sat ne sat svarUpe jANavuM te samyagdaSTi. cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya ane traNa darzanamohanIya (darzanasaptaka) nA upazama, kSayopazama, ke kSayathI samakitanA ke samyagadaSTinA pAMca bheda paDe che. pAMca samakita nIce mujaba che. (zrI bRhada jena thoka saMgraha (101 thokaDA) - mR.437) 1) upazama - samakita darzana saptakane dabAvI de, udayamAM na AvavA de ene upazama samakita kahe che. A samakita jaghanya 1 samayathI utkRSTa aMtarmuhUrta sudhI ja rahe che. ane AkhA saMsArarakALa daramyAna pAMca ja vakhata Ave che. eka bhava daramyAna be vakhata ja AvI zake che. 2) kSayopazama samakita - darzana saptakamAMthI udayamAM AvelAno kSaya kare ne anudayano upazama kare evI avasthA kSayopazama samakitanI hoya che. A samakita jaghanyA aMtarmuhUrta utkRSTa chAsaTha sAgaropama jhajherUM sudhI rahe che. te samakita saMsArakALa daramyAna asaMkhyAtIvAra Ave che. 3) lAyaka - samakita darzana saptakano jaDamULamAMthI kSaya thaI javAthI lAyaka samakitanI prApti thAya che. A samakita AvyA pachI jatuM nathI tenI sthiti sAdi anaMta che. A Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 327 samakita thavA pUrve AyuSyano baMdha na paDyo hoya to te ja bhave mokSe jAya che ane baMdha paDyo hoya to trIjA ke cothA bhave mokSe jAya che. 4) vedaka samakita - darzana saptakamAMthI samyaktva mohanIyanuM vadana jemAM thAya te vedaka samakita che. AmAM traNa bheda che. kSayopazama vedaka, upazama vedaka ane lAyaka vedaka. vedakanI sthiti jaghanya 1 samayathI utkRSTa 66 sAgaropama jhAjherAnI (kSayopazamA samakita AzrI). 5) sAsvAdana samakita - upazama samakita pAmyA pachI traNa darzana mohanIya upazamAvela hoya chatAM anaMtAnubaMdhI catuSkano jo udaya thaI jAya to sAsvAdanA samyakta kahevAya. mithyAtva tarapha jaI rahelo jIva samyaphattvanA kaMIka AsvAdavALo hovAthI ene sAsvAdana samyaktva kahevAya che. A samakita upazama samakitathI paDivAI thaI rahelA jIvane ja hoya. te paNa vadhAremAM vadhAre AkhA saMsArakALa daramyAna pAMca ja vAra Ave. tenI sthiti jaghanya 1 samaya utkRSTa che AvalikA che. (cha AvalikA eTale sekaMDano 971mo bhAga) samyapha7 dRSTino kALa sAdi anaMta ane sAdi sAMta che. lAyaka samakita sAdi anaMta che. bAkInA samakita sAdi sAnta che. 2) mithyA daSTi jenI dRSTi mithyA arthAt ayathArtha, viparIta hoya te mithyAdaSTi kahevAya che. AtmabhAnathI zUnya bAhya jagatamAM ja purUSArtha karanAra zarIrAdi paryAyomAM rata rahenAra mithyAdaSTi gaNAya che. mithyAmohanIya karmanA udayathI vazIbhUta jIva mithyAdRSTi kahevAya che. vitarAganI vANImAM ochI, adhikI ke viparIta prarUpaNA karavI te mithyAdaSTi che. jema ke jIvatatva mATe kahe ke jIva aMguThA mAtra che. dIpaka mAtra che. zAmAM mAtra che. e ochI prarUpaNA karI kahevAya, ekamAtra jIva brahmAMDamAM vyApIne rahyo che te adhikI prarUpaNA karI kahevAya ane jIva pAMca bhUtamAMthI utpanna thAya che ane nAza pAme che. e viparIta prarUpaNA kahevAya. kudeva, kugurU, kudharmamAM zraddhA rAkhavI te mithyAdaSTi che. mithyAdaSTine kAraNe jIva parapadArthone paNa potAnA mAne che. sat ne satarUpe na jANe te mithyAdaSTi kahevAya ke mithyAtva paNa kahevAya che. mithyAdRSTi jIva traNa prakAranA hoya che. (kALa AzrI) 1) anAdi anaMta - je anAdikALathI mithyAtvI che ane anaMtakALa sudhI mithyAtvI rahevAnA che. jema ke abhavya jIva. 2) anAdi sAMta - je anAdikALathI mithyAtvI che paNa bhaviSyamAM jene samakita prApta thaze te bhavya jIva AzrI. 3) sAdi sAMta - je samyaphattvane prApta karyA pachI pAchA mithyAdaSTi banI gayA che ane bhaviSyamAM pharI sabhyattvane prApta karaze eno kALa jaghanya aMtarmuharta utkRSTa anaMtakALA Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vyatIta thayA pachI samakita prApta thAya. (3) mizradRSTi - ke samAmithyAttva dRSTi - mizra mohanIya karmanA udayathI vazIbhUta jIva mizradRSTi kahevAya che. samakita ke mithyAttvanI jANakArIno mizra paNa nirNaya ekeyano nahi evI avasthA te mizradaSTi. jene tattva pratye rUci paNa nathI ane arUci paNa nathI e mizradRSTi kahevAya. mizradRSTi jaghanya - utkRSTa aMtarmuhUrta sudhI ja rahe che. pachI jIva kAM to samyakdRSTi thaI jAya che ke pachI mithyAdaSTi thaI jAya che. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvavicAra rAsamAM vyakta thayeluM dRSTinuM svarUpa ekendriyamAM - 78 ... ekaMdri mIthyAtI lahuM. ekendriya jIvo mithyAdRSTivALA hoya che. beIMdriya, teIndriya, caurendriyamAM - 94 samakita drIpTI dAI beaMdrI, mIthyA drISTI kahII... 102 mIthyA drISTI epaNi kahuM samakita drISTI ehani lahu... 110 mIthyA drISTIa samakita drISTI e kahuM e. Ama traNe vileMdriyamAM samakita ane mithyA be dRSTi hoya. paMcendriyamAM - 119 ... traNi drISTInuM kahaImAna, mIthyA drISTI samakta hoya, samA mIchAdra tu joya. paMcendriyamAM traNe dRSTi hoya. mithyA - samakita ane samAmithyA dRSTi. devagatimAM dRSTino ullekha nathI paraMtu devane paNa traNa dRSTi hoya. manuSya gatimAM saMjJI paMcendriyamAM dRSTi - 148 * mAnavani kahuM traNi dRSTi valI tehaniM lahuM. --- manuSyamAM traNe dRSTi hoya. saMmUrcchima manuSyamAM eka mithyA dRSTi hoya. 183 mIthyA drISTI te kahaIvAI... saMjJI tiryaMca paMcendriyamAM traNa dRSTi hoya. 190 traNi drISTa tU tehamAM jANi saMmUrcchima tiryaMca paMcendriya 199 mithyA driSTI ma kari vIcAra saMmUrcchima tiryaMcamAM eka dRSTi hoya te mithyAdRSTi paNa saMmUrcchima tiryaMcamAM aparyAptAmAM be dRSTi hoya ne paryAptAmAM eka mithyAdRSTi hoya. paraMtu kavie eka ja dRSTi batAvI che. nArakImAM dRSTi 265 ... hoya, samamIchayA draSTI tuM joya. nArakImAM traNe dRSTi hoya. triNi drISTI tehaniM paNi kharI, mithyA drISTI samakita samakitadRSTinI prApti saMjJI paMcendriyanA paryAptAmAM ja thAya pachI sAthe laI jaI zake e apekSAe aparyAptAmAM hoI zake. te jIva saMjJI paMcendriyanA ja bhava kare Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 329 to kSayopazama samakita AzrI 66 sAgaropama jhAjhorAnI sthiti sudhI samyaphadaSTi rahI zake. samakitadaSTivALo kALa karIne pAMca sthAvaramAM jAya to samakata vamIne ja jAma mATe pAMca sthAvaramAM samakitadaSTi hoya ja nahi. beIndriya, teIndriya ane corendriya tema ja saMmUrchAima tiryaMca paMcendriyanA aparyAptAmAM samyakadaSTi hoI zake sAsvAdana samakitanI apekSAe. paNa e cha AvalikAthI vadhAre Take nahi tethI paryAptAmAM niyamAM mithyAdaSTi hoya. bAkInA traNa samakita saMjJI paMcendriyanA aparyAptAmAM hoI zake che. paNa beIndriyAdimAM na hoya kAraNa ke e samakita mATe saMjJI paMcendriyapaNuM hovuM jarUrI che. vedaka samakitanI prApti ane hAjarI mAtra saMjJI paMcendriyanA paryAptAmAM ja hoya. mithyASTi anAdikAlIna che. mATe pAMca anuttara vimAnanA 10 bheda varjIne jIvanA 553 bhedamAM hoya che. samakita prApta thayA pachI Ava-jA kare e apekSAe sAdi - sAnta hoya che. mizradaSTi - mAtra saMjJI paMcendriyanA je bhedamAM traNa dRSTi hoya enA paryAptA bhedamAM ja hoya che. aparyAptAmAM kyAreya paNa na hoya. A dRSTi hoya e jIva kALa karato nathI. amara bheda che mATe apAryAptAmAM A dRSTi na ja hoya. eka vakhata paNa samyagadRSTinI prApti thaI jAya pachI jIva utkRSTa dezeUNA ardhapudgala parAvartana thI vadhAre samaya saMsAramAM rahe nahi. arthAta vadhAremAM vadhAre dezaUNA ardha pudgala parAvartana pachI avazya mokSamAM ja jAya. eka vakhata paNa samyaphadRSTinI hAjarImAM AyuSyano baMdha paDI jAya to jIva vadhAremAM vadhAre 15me bhave avazya mokSamAM jAya. AyuSyanA baMdha pahelAM kSAcaka samyaphadaSTi AvI jAya to te ja bhave mokSe jAya. jo AyuSyabaMdha thayA pachI lAyaka samakita thAya to 3jA ke cothA bhave mokSamAM jAya. samyaphadaSTinuM kAma AtmAne mukta karAvavAnuM che. AzravanA dvArone baMdha karavAnuM kAma che. AzravanA dvArA baMdha thatA jAya eTale ke saMvara prApta thatA sakAma karma nirjarA thavA mAMDe che. dhIme dhIme AtmA karmanI cuMgAlamAMthI chUTe che. AtmA para lAgelA karmanA lepa samakita rUpa pANIno mAro lAgatA bhInA thaIne chUTA paDatA jAya che ne mATInuM tubaMDu AThalepa sahita pANImAM paDavuM paDyuM lepathI mukta thatA ekadama sapATI para AvI jAya che tema AtmA paNa karmalepathI mukta thatA sIdho lokAge pahoMcIne sthira thaI jAya che. mATe dRSTi samyapha thAya e khUba ja jarUrI che. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. 330 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvanA 563 bhedamAM dRSTi nArakI tiryaMcA, manuSya | devA mithyAdaSTi 14 | 48 | 303 188 mizradRSTi 07 | 05 15 76 (7 narakanA paryA.) (saMjJI paMcaeNparyAtA) | (15 karmabhUminA |(15 paramadhAmI, paryA.) 3 kilvISI, 5 anu, sivAyanA paryA.). samyaphadaSTi 18 co - 162 (sAtamI narakano (ibe, te. cI., asaM. | (30 akarmabhUmi | (15 paramadhAmI, aparyA. vajI) | paMce,aparyA. saMjJI | 15 karmabhUmi apa/3 kilvISI, 18 nA paMce.ane paryAptA.) | ane paryAptA) | aparyA. paryA. vajI) upazama samakita 13 10 15ra (7 narakano (5 saMjJI paMce. | | (15 karmabhUminA (76 nA aparyA. aparyA. vajI) aparyA. paryAptA) | aparyA. paryA.) | paryA.) kSayaka samakitA 162 (4 narakanA (sthaLacara, jugaliyAnA (15 karmabhUmi |(15 paramAdharmI, aparyA. paryA.) aparyA. paryA.) 30 akarmabhUmi | 3 kilvISI, 18nA aparyA. paryA.) aparyA. paryA. varjIne) layopazama sama.. 30 co co 162 vedaka samakita sAsvAdana sama.| 13 | 18 | 30 | 152 veda mohanIya karmanA udayathI navamA guNasthAna sudhInA sarva saMsArI jIvone koI ne koI vedano udaya cAlu hoya che. navamAthI 14mA guNasthAna sudhI koI veda nA hoya avedI hoya che. | vedanI vyAkhyA - veda = vikArabhAva, maithunanI abhilASA. viSaya ane vikArano udaya. AtmAnA caitanyarUpa paryAyamAM maithunarUpa cittavikSepa utpanna thAya te veda. purUSaveda - strIne sevavAnI icchA thAya che. purUSavedanI sthiti pratyeka so. sAgara jhAjherI. strIveda - purUSane sevavAnI IcchA thAya che. strIvedanI sthiti 110 sAgara jhAjherI. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 331 napuMsakaveda - ubhayane eTale purUSa tathA strIne sevavAnI icchA thAya. napuMsakavedanI sthiti anaMtakALa vana, kALa. A vyAkhyAnusAra jIvane kyAre kone sevavAno vicAra Ave te kahI zakAya nahi. jayAM sudhI jIva bIjA upayogamAM rahelo hoya tyAM sudhI jIvane teno anubhava thAya nahi te vakhate udyane niSphaLa karI nAza kare che. manane jJAnanA upayogamAM sthira karavAthI vedanA udayane nAza karavAnI - udaya niSphaLa karavAnI zakti pedA thAya che. mATe manane navaruM na paDavA detA jJAna - dhyAnamAM rata rahevuM. jJAnanA upayogamAM vizeSa samaya pasAra karavAthI nirvikArI sukhanI AMzika anubhUti paNa thaI zake che. veda udayanA vicAro naraka - nigoda sudhI pahoMcADe che. kumArapALa mahArAja potAnI patnIne jotA vikAra udbhave to AyaMbila ke covihAro upavAsa karatA tema ja roja pAMcathI cha hajAra gAthAno svAdhyAya karatA hatA. ekendriya, beIndriya, teIndriya, corendriya - asaMjJI paMcendriya A badhAnA aparyAptA ane paryAptamAM eka napuMsakavedano ja udaya hoya. tema ja nArakInA jIvo paNa niyamA napuMsakavedanA udayavALA ja hoya. purUSaliMga - je cihanathI purUSanI oLakhANa thAya te. strIliMga - je cihanathI strInI oLakhANa thAya te. napuMsakaliMga - jenAmAM kAMIka strInuM cihana ane kAMIka purUSanuM cihna hoya te. A traNe liMga nAma karmanA udayathI hoya che. jyAre veda mohanIyanA udayathI. | vijaya naravAhana sUri lakhe che ke A vedano udaya liMgAkAranI apekSAe jANavo. bAkI to eka aMtarmaharte traNa vedamAMthI koIpaNa vedano udaya hoya che. liMgAkAra eTale zarIranI je bAhya AkRti maLelI hoya te pramANe ja liMga hoya. | deva gatimAM strIveda ane purUSaveda e be vedano udaya hoya che. napuMsakavedano udaya niyamo hoto nathI. 3 thI 12 devaloka, greveyaka, anuttara vimAnamAM mAtra purUSaveda ja hoya. je manuSya ke tiryaMca devanA AyuSyano baMdha pADavAnA hoya te padma ane zuklalezyAmAM purUSavedano ja baMdha kare, strIvedano baMdha kare ja nahi. saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA saMjJI tiryaMca paMcendriyamAM tathA manuSyamAM traNa vedamAMthI koI paNa vedano udaya hoya che. A traNeya veda liMgAkAra rUpe hoI zake che ane bhAvathI eka eka aMtarmuhUrta traNeya veda parAvartamAnarUpe paNa cAlu ja hoya che. asaMkhyAtA varSavALA tiryaMca paMcendriya ane manuSya, trIza akarmabhUmi ane chappana aMtaradvIpamAM rahelA manuSyone purUSaveda ane strIveda e be vedamAMthI koI ne koI veda udayamAM hoya che paNa napuMsakavedano udaya niyamo hoto nathI. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bhedanI dRSTithI vicArIe to. ekAMta napuMsaka vedavALA 153 bheda - 22 sthAvaranA + 6 vikasendriyanA, + 10 asaMjJI ti. paMce, + 101 samU. manu. + 14 narakanA. ekAMta purUSa vedavALA 70 bheda - 3 thI 12 devaloka, + nava lokAMtika, + nava greve. + 5 anu. + 2 kilvISI strI-purUSa be vedavALA 300 bheda - devanA 128+86 jugaliyA apa. paryA. = 172 traNe vevALA 40 bheda- 10 saMjJI tiryaMca paMce. + 15 karmabhUminA manuSya aparyA.paryA. kula 563 bheda jIvavicAra rAsamAM vedano bhAva darzAvatI gAthAo. 5 sAsausAsa te cotho bheda ekaMdrI sahu napUMsaka veda. - ekeMdriyanI gAthA 93 darasaNa eka acakSuNa kahII, veda napUsaka hota. - beIndriyanI gAthA 105 veda napUsaka tehani kahiM, kAyasmRti saMkhyA bhava rahi. - teIndriyanI gAthA 115 valI napUsaka veda re, bhava tasa saMkhyAtA. - corendriyanI gAthA. 130 traNi veda valI teha ni kaha, kAya Rti bhava vyavaharI kahu. - paMcendriyanI gAthA 140 veda napUMsaka tyAMhA nahIe, nahI tyAMhA kavala ja AhArato. - devatAnI gAthA. 143 deva vIcAra vyavarI kahyo kahuM havaI mAnava bheda - manuSyanI gAthA. ccAra kaSAya chaI jehamAM, jehani chaI traNa veda. 181 veda napUMsaka tehani kahII - saMmUrchAima manu 191 yona lAkha kahII tasa cyAra, traNaI vedano tasaI vIkAra. - tiryaMca paMce. 268 nava appoga taNo e bheda, nArakI sakala napUsaka veda. - nArakI Ama zrAvaka kavi RSabhadAse ekendriyathI paMcendriya jIva ane nArakI, tiryaMca, manuSya, deva kone keTalA veda hoya te gAthAomAM batAvyuM che. ahIM jugaliyA manuSya ane jagaliyA tiryaMcanA vedano ullekha nathI. emAM be veda hoya, strIveda ane puruSaveda. karmagraMtha-1 mAM batAvyA pramANe traNe vedane anukrame bakarInI laDInA agnitulya, ghAsanA agnitulya ane nagaranA agnitulya evI upamA ApavAmAM AvI che. je karmanA udayathI jIvane purUSanA zarIra sAthe bhoga bhogavavAnI abhilASA. thAya te strIveda kahevAya che. A veda chANAnA agnitulya eTale bakarInI lIMDIono agni je moDo saLage che paraMtu saLagyA pachI teno tApa vadhe che jaldI zAMta thato nathI. agninA bhAThAne UMco - nIco karavAthI Aga ane tApa vadhe che. tema strInA jIvane purUSa pratyenI bhoganI abhilASA purUSanI jema jaldI thatI nathI. paraMtu moDI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 333 thAya che. purUSanA zarIrano sparza thavAthI te abhilASA ekadama vadhe che jaldI tRpta thatI nathI. je karmanA udayathI strI pratye bhoganI abhilASA thAya te purUSaveda kahevAya che. te veda tRNanA agnitulya che. jema tRNa jaldI saLage che ane jaldI bujhAya che temAM purUSano jIva strInA zarIrane jotAM ja athavA sparza karatAM ja bhoganI abhilASAvALo bane che, ane bhoga bhogavatAM tarata ja abhilASA zAMta thaI jAya che tethI A veda tRNanA agnitulya che. je karmanA udayathI jIvane strI - purUSa ema ubhaya pratye bhoganI abhilASA thAya te napuMsakaveda samajavo. A veda nagaranA agnisamAna che. jema nagaramAM lAgelI. moTI Aga keme karIne bujhAtI nathI tema A abhilASA koI upAyothI jaladI tRpta thatI nathI. mATe nagaradAdatulya che." (karmagraMtha bhAga - 1 pR. 103/104) - A traNe veda hoya tyAM sudhI mukti prApta thatI nathI. mokSamAM javA mATe avedIpaNuM jarUrI che. liMga koI paNa hoya paNa veda ekeya na hovo joIe to ja siddha thavAya che. sAcuM sukha avedIpaNAmAM ja maLe che. kAyasthiti - bhavasthiti bhavasthiti - jIva eka janmamAM jeTalA kALa sudhI jIve che tene bhavasthiti kahevAya. che. eTale ke AyuSya. kAyasthiti - je bhAvamAM hoya temAM ja mRtyu pachI pharIthI utpanna thAya ene kAyasthiti kahevAya. mRtyu pachI e ja jIvanikAyanA zarIramAM utpanna thavuM te kAyasthiti. | (tulasIkRta uttarAdhyayana pR. 187) deva ane nArakInA jIva mRtyu pachI pharIthI deva ke nArakImAM utpanna thatAM nathI mATe emanI bhavasthiti ja hoya che. kAyasthiti nathI hotI. (ThANAMga 2/261 toDyuM maviita) tiryaMca ane manuSya mRtyu pachI pharIthI manuSya ne tiryaMca banI zake che eTale emanI kAyasthiti paNa hoya che. pRthvI, pANI, agni, vAyunA jIva lagAtAra asaMkhyAtI avasarpiNI utsarpiNI parimita kALa sudhI pota-potAnA sthAnamAM janma letA rahe che. vanaspatinA jIva anaMtakALa vanaspatimAM ja utpanna thaI zake che. traNa vikaseMdriya hajAro hajAro varSa (saMkhyAtA kALa) sudhI pota - potAnI nikAyomAM janma laI zake che. pAMca IMdriyovALA jIva lagAtAra eka sarakhA sAta - ATha janma laI zake che. | (bRhadghatti patra 336) pAMca IndriyavALA tiryaMca jIvonI kAyasthiti jaghanya aMtarmuhUrta ne utkRSTa Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta traNa palyopama + pRthapha pUrvakroDanI che. (jIvAbhigama sUtra pU. ghA. ma.sA. 9/225) pRthaka pAribhASika zabda che eno artha che be thI nava sudhI. ahIM tiryaMca sAta ke ATha bhava kare che mATe sAta pUrvakroDa levAnA ane traNa palya jugaliyA AzrI levAno. koI tiryaMca paMcendriya jIva sAta bhava A avadhi (pUrvakroDa) nA kare che ane AThamo bhava tiryaMca jugaliyAno kare che tethI kula enI kAyasthiti traNa palya ne sAtA pUrvakroDa thAya che. manuSyanI sthiti paNa traNa palya ne sAta pUrvakroDa pUrvavat jANavI. 1) sthiti - jeTalA kALa sudhI vastu rahe che te sthiti che. | (jenendra siddhAnta koza (hindI bhA. 1 thI 4) - pR. 457) 2) koI kSetramAM sthita padArthanI kALa - maryAdAno nizcaya karAvanAra kALasthiti che. 3) potAnA dvArA prApta thayelA AyuSyanA udayathI e bhavamAM zarIranI sAthe rahevuM sthiti kahevAya che. tene bhavasthiti kahevAya che. 4) yoganA vazathI, karma svarUpathI pariNata pudgala skaMdhonuM kaSAyanA vazathI jIvamAM eka svarUpathI rahevAnA kALane kAyasthiti kahe che. saMkSipta jenadarzana anusAra "sthiti eTale AyuSyano vicAra, jIvonI je vividha paryAyo che tenA AyuSyano vicAra. jIva dravya nitya che paNa te je nAnA rUpo. - vividha janma dhAraNa kare che te paryAyo to anitya che tethI te kyAreka to naSTa thAya ja che. AthI tenI sthitino vicAra karavo che te prastutamAM karavAmAM Avyo che." (prajJApanA puNyavijayajI pR.58) "koI paNa janma prApta karI emAM jaghanya athavA utkRSTa jeTalA samaya sudhI jIvI zakAya che te bhavasthiti ane vacamAM koI bIjI jAtimAM janmagrahaNa na karatAM koI eka ja jAtimAM vAraMvAra pedA thavuM te kAyasthiti." | (saMkSipta jaina darzana dineza modI pR. 85) prajJApanA pada 18 anusAra - manuSya ane tiryaMcanI utkRSTa bhavasthiti traNa palyopama ane jaghanya aMtarmuhUrta pramANa che. temanI kAyasthiti paNa bhavasthitinI mAphaka jaghanya aMtarmuhUrta ja che. utkRSTa kAyasthiti manuSyanI sAta athavA ATha bhavagrahaNa parimANa che. arthAt koI paNa manuSya potAnI manuSya jAtimAM lAgalagATa sAta athavA ATha janma sudhI rahIne pachI avazya e jAtine choDI de che. | nigoda Adi yonimAM eka IMdriyarUpe, eka zvAsocchavAsamAM (eka zvAsa laIne mUkIe teTalA samayamAM) jIva utkRSTa aDhAravAra janmamaraNa kare. nigoda ane ekendriya - pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatikAyanA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 335 jIvonI kAyasthiti jAnya aMtarmuhartanI ane utkRSTa asaMkhyAta pudgala parAvartanA kALanI che. eka pudgala parAvartananA anaMtamAM bhAgamAM asaMkhya covIsI vItI jAya. trasagatimAM jIvanI be hajAra sAgaropama ne saMkhyAta varSa adhika rahevAnI sthiti che. jIvavicAramAM bhavasthiti AyuSya ane kAyasthitinuM nirUpaNa - ekendriya - 71 chaI dasa hajAra varasanuM Aya... 77 kAyaRti jIva ketu raDaI uznapaNI avazrapaNI kahaI, asaMkhyAtI te paNa kahyuM eka bheda valI bIhu lahu. 78 anaMtakAya mAMhA rahaI jIva ghaNuM, uzrapaNI avasarSaNI bhaNuM, soya anaMtI sahI paNi kahu... ahIM ekendriyamAM pratyeka vanaspatinI avagAhanA batAvI che. enA anusaMdhAnamAM AyuSya 10 hajAra varSanuM kahyuM che. kAyasthiti asaMkhyAtI utsarpiNI ne avasarpiNI cAra sthAvara ane bAdara pratyeka vanaspati AzrI che ane anaMtI utsarpiNI avasarpiNI kALa nigoda - sAdhAraNa - vanaspati mATe che. pRthvI Adi pAMca sthAvaranI bhavasthiti AyuSya ane kAyasthiti. 291 prathama kahII prathavIkAya, bAbIsa hajAra tasa Aya. 293... sAta hajAra varasa jala Aya, vanasapatI dasa sahiMsi thAya. 294 agyana taNUM AuM traNi rAti, traNi hajAra vAunI jAti, 297 sItyari kroDAkroDi sAgara rahaI, kAyasthatiM trIbhovanapati kahaI pRthvI AdinI bhavasthiti - pRthvIkAyanI 22,000 varSanI, apakAyanI 7,000 varSanI, vanaspati 10,000 varSanI, teukAyanI traNa ahorAtrinI, vAukAyanI 7000 varSanI, kAyasthiti 70 kroDAkoDI sAgaropamanI kahI che. pAMce bAdara sthAvaranI A kAyasthiti che. beIdriyanI bhavasthiti (AyuSya) ane kAyasthiti. 95 ... bAra varSa beaMkI jIvaI... 97 kAyaRti bhava rahaI saMkhyAtA beaMdrI mAMhA pharatA ho... beIndriyanuM AyuSya 12 varSanuM che ane kAyasthiti saMkhyAtA bhava AzrI. saMkhyAtA kALanI che. teIndriya - 104... Au kahuM dina ogaNapacAsa, 105. kAyasthiti saMkhyA bhava rahi. teIndriyanuM AyuSya 49 divasanuM ane kAyasthiti saMkhyAtA bhavanI. corendriya - 112 Au SaT mahinA. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 116 bhava tasa saMkhyAtA kAyasthati rahi jIvaDo e... caurendriyanI bhavasthiti cha mahinAnI che ane kAyasthiti saMkhyAtA bhavanI che. paMcendriya - 122 tetrIsa sAgara Ayu bhAkha 130 ... hajAra sAgara jAjhAM kahaI, paMceMdriapaNuM tasa rahaI. kAyasnati bhava vyavarI kahuM paMcendriyanuM AyuSya tetrIza sAgaropamanuM che. ane kAyasthiti 1000 sAgara jhAjherI paMcendriyanI kAyasthiti che. ahIM sudhI badhAnA utkRSTa AyuSya kahyA che jaghanya AyuSya badhAnA aMtarmuhUrta che. deva - 142 tetrIsa sAgara AukhU e yagana to dasa hajAra to, kAyasathati sura rahaI valI e, tetrIsa sAgara sAra to. devanI bhavasthiti hoya e ja kAyasthiti hoya kAraNa ke deva marIne kyAreya pAchA tarata deva na thaI zake vacce eka bhava tiryaMca, manuSyano thAya pachI deva thaI zake mATe saLaMgatA na jaLavAtI hovAthI devanI kAyasthiti bhavasthiti jeTalI ja hoya. devanI bhavasthiti jaghanya 10000 varSa utkRSTa 33 sAgaropamanI che. kAyasthiti paNa eTalI ja che. manuSya (1) garbhaja manuSya-149 uMtakaSTI traNa gAUM kAya, traNi palyopama poDhuM Aya, 150 yagana zarIra huI eka hAtha, ataramUrata Aya vIkhyAta, kAyasthiti e mAnava rahaI, sAta, ATha bhava jinavara kahaI. - manuSyanI bhavasthiti jaghanya aMtarmuhUrta, utkRSTa traNa palyopamanI. kAyasthiti * sAta ke ATha bhavanI. sAta bhava sudhI pUrvakroDanuM utkRSTa AyuSya prApta karI zake pachI AThamo bhava jugaliyA manuSya tarIke utpanna thAya. jugaliyA niyamA devagatimAM upaje tethI manuSya na thaI zeka e apekSAe 7 pUrvakroDa ane traNa palyopama adhika manuSyanI kAyasthiti samajavI joIe. (2) saMmUrcchima manuSya 180 yagana utkRSTa surkha Ayu, aMtaramurata kahi jinarAya, aMtaramurata asaMkhyA bheda, vIIiM bhAkhyuM te sahI veda. saMmUrcchima manuSyanuM AyuSya jaghanya utkRSTa aMtarmuhUrtanuM hoya. aMtarmuhUrtanA asaMkhyAtA bheda bhagavAna mahAvIre bhAkhyA che eno sUcitArtha A pramANe che. saMmUrchima manuSyamAM traNa ke cAra ke pAMca paryApti bAMdhatA jeTalo samaya thAya eTalA samayavALuM aMtarmuhUrta levuM. te asaMkhyAtA samayavALuM samajavuM. aMtarmuhUrtanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa evA traNa bheda che. temAM 1) be samayathI laIne nava samaya sudhInuM jaghanya aMtarmuhUrta kahevAya. 2) te pachInuM aMtarmuhUrta daza samayanuM, agiyAra samayanuM ema eka eka samaya gaNatAM madhyama aMtarmuhUrtanA asaMkhyAtA samayavALA asaMkhyAtA bheda thAya che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 337. 3) be ghaDImAM eka samaya bAkI rahe te utkRSTa aMtarmuhUrta kahevAya. (zrI bRhada jena thoka saMgraha (101 thokaDA)-pR.362) saMmUrpsima manuSya paryAptA thatA nathI niyamo (aparyAptA thaIne) ja aparyApta avasthAmAM mare che. chatAM badhAnuM AyuSya sarakhuM na hoya. emAM 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA asaMkhyatA samayano pharaka hoI zake. kAraNa ke badhA jIvone paryAmi pUrNa karatA eka sarakho samaya na lAge. saMmUrchAima manuSyanuM AyuSya jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa paNa aMtarmuhUrta ApyuM che. jo eka sarakho ja samaya lAgato hota to "ajaghanyA autkRSTa mUkyuM hota. evI ja rIte aparyAptA jIvonI kAyasthitimAM paNa aparyAptAnI kAyasthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa aMtarmuhUrta kahI che. jethI siddha thAya che ke aparyAptA jIvomAM paNa badhAnI sthiti ekasarakhI na hoya paNa ochI vadhu hoya. 181.... kAla saMkhyA to tasa kahIu kAyaspati jIva tyAMhA paNa rahIo. saMmUccheima manuSyanI kAyasthiti saMkhyAtA kALanI che. te 8 bhava AzrI 8 aMtarmuhUrtanI samajavI. zrI pannavaNA sUtra 18 mAM padamAM kAyasthitinuM varNana che tyAM saMmUcchimAM manuSyanI alaga kAyasthiti ApI nathI. paraMtu bhagavatI sUtra zataka 24 mAM gammA adhikAramAM saMmUrchAima manuSyanA jaghanya be ane utkRSTa ATha bhava batAvyA che tethI siddha thAya che ke saMmUrchAima manuSyanI kAyasthiti 8 aMtarmuhUrtanI che. saMjJI tiryaMca paMcendriya ahIM pAMcenu alaga alaga AyuSya gAthA 19ra thI 194mAM ApyuM che. 197mAM kAyasthiti che. garbhaja tiryaMcamAM pAMca prakAranA tiryaMconuM AyuSya alaga alaga che. jalacaranuM pUrvakroDanuM AyuSya, uraparisarpanuM pUrvakroDanuM AyuSya, khecaranuM palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganuM AyuSya, bhujaparisarpanuM pUrvakroDanuM AyuSya, sthaLacaranuM traNa palyopamanuM jugaliyA ane 1 lA ArA AzrI jANavuM. pakSInuM paNa palyano asaMkhyAtamo bhAga Ayu jugaliyA AzrI hoya. badhAnuM jaghanya Ayu aMtarmuhUrtanuM hoya. kAyasthiti sAta ke ATha bhavanI saMjJI manuSyavat jANavI. saMmUrchAima tiryaMcanI bhavasthiti ane kAyasthiti - gAthA krama 203 thI ra07mAM batAvI che je nIce pramANe che. jaLacaranI - pUrvakroDa, uraparisarpa - pa3,000 varSa, bha japarisarpa - 72,000 varSa (bhujaparisarpa nI A sthiti yogya nathI. prajJApanA pramANe 42000 varSa che. zrI prajJApanA sUtra, thoka saMgraha daMDaka, jIvavicAra prakaraNa pramANe), pakSInuM - 72,000 varSa, sthaLacaranuM - 84,000 varSa. ahIM kAyasthiti sAta bhavanI kahI che. paNa saMmUrchAima tiryaMcanI kAyasthiti Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 che. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ATha bhava pramANe hoya. kAraNa ke gamA adhikAramAM jaghanya 2 ane utkRSTa ATha bhava batAvyA che. tethI 8 pUrvakroDanI che. la (bhagavatI sUtra, zataka 24) nArakInI sthiti ane kAyasthiti. 1 thI sAta narakanI judI judI. gAthA krma 216-217rara9-234-235-239-241-242-245-249 -270mAM ApI che je nIce mujaba 1) prathama narake jaghanya dazahajAra varSa utkRSTa eka sAgaropama 2) bIjI narakanI sthitijaghanya 1 sAgara utkRSTa 3 sAgara 3) trIjI narakanI sthitijaghanya 3 sAgara utkRSTa 7 sAgara 4) cothI narakanI sthitijaghanya 7 sAgara utkRSTa 10 sAgara 5) pAMcamI narakanI sthitijaghanya 10 sAgara utkRSTa 17 sAgara 6) chaThThI narakanI sthitijaghanya 17 sAgara utkRSTa 22 sAgara 7) sAtamI narakanI sthitijaghanya 22 sAgara utkRSTa 33 sAgara samuccaya sAte naraka AzrI jaghanya 10,000 varSa utkRSTa 33 sAgara. nArakInI bhavasthiti e ja kAyasthiti hoya tethI alaga ApI nathI. ja samasta jIvonI kAyasthitinuM mApa ra97 thI 305mI gAthAmAM batAvatAM kavi tenuM pramANa batAve che. dareka jIva pahelAM sUkSma nigodamAM ja anaMta pudgala parAvartana jeTalo samaya kADhe che. pachI tyAMthI bahAra nIkaLe che. arthAt pahelAM avyavahAra rAzimAM hoya che tyAMthI vyavahAra rAzimAM Ave che. vyavahAra rAzimAM paNa tiryaMca jIva, asaMjJI jIva, vanaspati, ekendriya ane napuMsaka veda e pAMce AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA samaya thAya eTalA pudgala parAvartana samaya rahe eTale ke anaMtakALa sudhI rahe. vyavahArarAzimAM rahelA pAMce sthAvaranA sUkSmakAya jIvo puDhavIkALa, asaMkhyAtA kALa sudhI emAM ne emAM upajayA kare. puDhavIkALa kSetra apekSAe hoya che eTale ke emAM dravyathI asaMkhyAtI utsarpiNI avasarpiNI kALa, kSetrathI asaMkhyAta lokanA AkAza pradeza khAlI thAya teTalo kALa. kALathI asaMkhyAto kALa, bhAvathI AMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganA AkAzapradezanI saMkhyA jeTalA loka, teTalA lokanA pradeza pramANa. eTalA samaya sudhI sUkSma jIva sUkSmapaNe rahI zake. pAMce sthAvaranA bAdara jIvo bAdara sthAvarapaNe AMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAza pradeza hoya teTalI avasarpiNI - utsarpiNI vyatIta thAya eTalo samaya sudhI rahe ema batAvyuM che. paraMtu pavaNAsUtra pada 18 mA kAyasthitino adhikAra che tyAM sItera kroDAkroDIno kALa batAvyo che. bAdara nigodamAM aDhI kSetra pudgala parAvartana jeTalo kALa rahe. A rIte badhAno je kALa batAvyo e kALa pUro thatAM tyAMthI jIve nIkaLIne bIje javuM ja paDe che mATe Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 339 kavie kahyuM che bAdara nigodano aDhI pudgala parAvartana kALa pUro thatA jIva nigodanA gharamAMthI ThelAIne bIje jAya che. kAyasthiti ane bhavasthitinuM svarUpa jANyA pachI khyAla Ave che ke ApaNe kyAM kyAM keTalo samaya vyatIta karI AvyA chIe. hajI paNa pAchA ja sthAvaramAM ke nigodamAM jatAM rahIzuM kyAre pAchA AvazuM e paNa nizcita nathI. trasamAM trasapaNe rahevAno kALa 2000 sAgara jhAjhero che. tyAra pachI avazya sthAvaramAM ja javuM paDe che to have ApaNane trasapaNuM ane temAMya manuSyapaNuM maLyuM che to A bhava evo sudhArIe ke sthAvaramAM javAne badale siddhamAM jatA rahIe. deza uNuM 14 pUrvanuM jJAna dharAvanAra paNa Asakti bhAvane kAraNe ke bhAvathI patIta thAya to nigodamAM jatA rahe che mATe Asakti bhAva choDavo. udvartana ane cyavana uvartana ane cyavana - sthiti pUrI thatAM jIva udvartana kare che. udvartana eTale utpanna thavuM ane cyavana eTale mRtyu pAmavuM. janma ane mRtyu A saMsArano anivArya krama che. janma ane mRtyumAMthI chUTavAno upAya mAtra manuSyabhavamAM ja prApta thAya che. A lokamAM anaMtA anaMtA jIvo rahelA che jemAMthI koine koInuM pratyeka samaye janmamRtyu thayA ja kare che. kALano eka paNa samaya evo nahi hoya jayAre koI ne koInuM janma ke mRtyu na thayuM hoya. keTalAka sthAnomAM janmamaraNanuM cakra baMdha paDe che paNa pAMca sthAvaranA sthAnamAM jIvonuM janmamaraNanuM cakra satata cAlatuM ja rahe che. e apekSAe pratyeka samaye janma mRtyu cAlu ja che. evuM banI zake ke AkhI gatinA jIvonuM AvAgamana thoDoka samaya baMdha paDI jAya. mAno ke kaphyu (saMcArabaMdhI) lAgI gayo. je zAstromAM virahakALathI prasiddha che. cAre gatino samuccaya viraha athavA udvartana - cyavana rahitapaNuM 1) nAraka gatino virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa 12 muhUrta sudhIno che. 2) tiryaMca gatino virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa 12 muhUrta sudhIno che. 3) manuSyagatino virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa 12 muhUrta sudhIno che. 4) devagatino virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa 12 muharta sudhIno che. 5) siddhagatino virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa cha mahinA sudhIno che. (prajJApanA sUtra pada-6) upara je virahakALa batAvyo teTalA kALa sudhI eka jIva te gatimAMthI bahAra nA nIkaLe tema ja tyAM koI navo jIva utpanna paNa na thaI zake. siddhanA jIvone cavavAnuM hotuM nathI. tyAM gayelo jIva sAdi anaMta kALa sudhI rahe kyAreya tyAMthI bahAra nIkaLe nahi. tyAM cha mahinA sudhI koI jIva utpana thAya nahi. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pra. ahIM prazna thAya ke tiryaMca gatino virahakALa 12 muhUrtano batAvyo che to eTalA samaya mATe koI janme mare nahi to pachI upara kahyuM ke pAMca sthAvaronuM janmamaraNa to cAlu ja che. A vAta kema samajavI ? . tiryaMca gatimAMthI bIjI gatimAM na javAya. paNa pAMca sthAvaronuM to aMdaroaMdara AvAgamana thaI zake che. vizeSa jANapaNA mATe virahapada jovuMvirahapada, zrI prajJApanA sUtra pada - 6 athavA tenAM sATa rUpe, zrI bRhad jena thoka saMgraha pR. 139/140 mAM jIvavicAra rAsamAM udvartana ane cyavanA ahIM jIvavicAramAM ekendriya jIvonuM janma maraNa batAvyuM nathI. paraMtu AgamakAra batAve che ke pAMca sthAvaranA jIvomAMthI prathamanA cAra sthAvaranA jIvomAM pAMca sthAvaranA jIvo niraMtara samaye samaye asaMkhyAtA utpanna thAya che ane cyave che. emAM 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA jIvo ke anaMtA jIvo upaje ke cyave nahi. vanaspatikAyamAM - pratyeka vanaspatikAyanA jIvo uparavat asaMkhyAtA ja hoya paraMtu bAdara nigoda ane sUkSma nigoda to paraspara samaye samaye anaMtA ja utpanna thAya ane cyave. 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA ke asaMkhyAtA nahi. 1) pRthvI pANI vanaspatimAM devo utpanna thAya to 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA, asaMkhyAtA samajavA. tyAMthI nIkaLIne deva na thai zake. 2) pAMca sthAvaramAM garbhaja manuSya sivAyanA beMI. teIM. core. tiryaMca paMce. saMmUrthyima manuSyo 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA, asaMkhyAtA upaje ane cyave. garbhaja manuSya 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA ja upajI zake ane cyavI zake. paNa tela vAunA nIkaLyA garbhaja ke saMmUccheima manuSya na thAya. manuSya tela - vAumAM upajI zake. beIndriya - 97, 98 anusAra beIndriya jIvoMmAM virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa aMtarmuhUrtano che tethI virahakALa pUro thatAM jIvonI utpatti zarU thAya tyAre prathama samaye 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA ke asaMkhyAtA jIvo utpanna thaI zake che paNa anaMtA jIvo kyAreya utpanna na thAya mATe ahIM gAthAmAM eka samaye saMkhyAtA ane asaMkhyAtA jIvonuM janma maraNa AlekhyuM che. saMkhyAtA janma maraNa beIMdriya jIva beIMdriyamAM kare. arthAt beIndriya beIndriyapaNe saMkhyAtA bhava sudhI upajI zake. tema ja beIndriya beIndriya sivAya ekendriya, teIndriya, corendriya mAM utpanna thAya tathA saMkhyAtA varSavALA saMjJI ane asaMjJI manuSyamAM utpanna thaI zake evA ja AyuSyavALA eTale ke saMkhyAtA varSavALA saMjJI ke asaMjJI tiryaMcamAM utpanna thaI zake. asaMkhyAtavarSavALA manuSyone ane tiryaMcone jugaliyA kahevAya che. eTale jugaliyAmAM utpanna na thaI zake. teIndriya - corendriyamAM gAthA 104, 115mAM paNa beIndriyavat saMkhyAtA ane Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 341 asaMkhyAtA jIvo janma - maraNa kare. gAthA naM. 98 mAM batAvela 10 dArikanA daMDako sAthe ja AvAgamana kare-jugaliyA ane deva, nArako sAthe AvAgamana na kare. paMceMdriyamAM gAthA 1ra6 thI 1ra9 gAthAmAM batAvyA pramANe paMcendriya jIvonuM udvartana - cyavana eka samaye 1, 2, 3... saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIvonuM hoya che. paMcaMdriyano virahakALa jaghanya 1 samayano utkRSTa aMtarmuhartathI karIne palcanA saMkhyAmAM bhAga sudhIno hoI zake che. A virahakALa pUro thatA jaghanya 1-2-3 thI saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIvo utpanna ne cyavana kare che. emAM anaMtA jIvo kyAreya janma ke mare nahi. paMceMdriya jIva covIze daMDakamAM Ave ne jAya. daMDaka jena pAribhASika zabda che. daMDaka eTale daMDAvuM. karmathI daMDAIne enA phaLadaMDa bhogavavA eka daMDakamAMthI bIjA daMDakamAM mukti na thAya tyAM sudhI pharavuM paDe che e covIza daMDaka A pramANe che. devonA mukhya cAra bheda che. bhavanapati, vANavyaMtara, jayotiSI, vaimAnika. bhavanapatinA daza bhedanA daza alaga alaga daMDaka che. bAkInA traNenA ekeka daMDaka eTale devanA tera daMDaka che. pAMca sthAvara - pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati darekano eka eka daMDaka eTale ekendriyanA pAMca daMDaka. sAta nArakIno eka daMDaka beIndriyano eka daMDaka, teIndriyano eka daMDaka, corendriyano eka daMDaka. kavie garbhaja tiryaMcano eka daMDaka kahyo che. paraMtu Agama anusAra tiryaMca paMcaMdriyano eka daMDaka ema vadhAre yogya che. emAM saMkhyAtA varSanA saMjJI tiryaMca paMcendriya, asaMjJI tiryaMca paMceMdriya ane asaMkhyAtA varSavALA (jugaliyA) tiryaMca paMceMdriyano samAveza thAya che. evI ja rIte manuSyanA daMDaka mATe samajavuM emAM paNa saMkhyAtA varSanA saMjJI manuSya, asaMjJI manuSya ane asaMkhyAtA varSanA saMjJI manuSyano samAveza thaI jAya Ama cAra gati pramANe daMDaka nArakI - 1 daMDaka tiryaMca - 9 daMDaka 5 sthAvara, traNa viphaleMdriya ane paMcaeNkriyA manuSya - 1 daMDaka deva - 13 daMDaka 10 bhavanapati, 1 vANavyaMtara, 1 jyotiSI, 1 vaimAnika 24 daMDaka tiryaMca ane manuSya odArika zarIravALA hoya tethI tene dArikanA daza daMDakathI oLakhavAmAM Ave che. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta deva marIne deva ane nArakImAM na upaje tema ja tela, vAu ane traNa vikaseMdriyanA daMDakamAM paNa na upaje. manuSya - tiryaMca e be daMDakamAMthI Ave ane pAMca daMDakamAM manuSya, tiryaMca, pRthvI, pANI ane vanaspatimAM jAya. nArakI marIne deva ane nArakImAM na upaje mAtra manuSya, tiryaMca be ja daMDakamAM Ave jAya. tiryaMca - 24 daMDakamAM AvajA kare. manuSya - 24 daMDakamAM jAya 22 (tela, vAu varjIne) mAMthI Ave. deva - deva gatinuM udvartana - cyavana ahIM gAthAmAM nathI paNa prajJApanAmAM sUtra AgamakAra batAve che. devanA vividha bhedo anusAra vadhAremAM vadhAre palyanA saMkhyAtamAM bhAgano virahakALa hoya che. virahakALa pUro thatAM devo 1-2-3 yAvat saMkhyAtA, asaMkhyAtAnI saMkhyAmAM pratyeka samaye utpanna thaI zake che ke cyavI zake che. anaMtA nahi. emAM vizeSatA eTalI ke 9 mA devalokathI sarvArthasiddha vimAna sudhInA bhedomAM 1-2-3 yAvat saMkhyAtA jIvo ja utpanna thaI zake, asaMkhyAtA ke anaMtA to nahi ja. kAraNa ke tyAM javAvALA garbhaja manuSyo che. tema ja tyAMthI nIkaLIne manuSyamAM ja utpanna thavAnuM hoya che tathA garbhaja manuSyo saMkhyAtA ja che mATe 1-2-3 yAvat saMkhyAtA jIvo devanA badhA bhedamAM udvartana ne cyavana kare. asaMjJI manuSya devamAM AvAgamana na kare. bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI ane 1 lA bIjA devalokamAM tathA kilvISI eTalAmAM jugaliyA manuSya ane tiryaMca 1-2-3 saMkhyAtA ja upajI zake asaMkhyAtA nahi. paNa deva jugaliyAmAM upaje nahi. pUrvokta e ja devo pRthvI, pANI, vanaspatimAM 1-2-3 saMkhyAtA, asaMkhyAtA upaje paNa pRthvI, pANI, vanaspatinA jIvo devamAM na upajI zake. asaMjJI tiryaMca paMcendriya bhavanapati, vANavyaMtaramAM 1-2-3--- saMkhyAtA, asaMkhyAtA upajI zake paNa devo eNvIne emAM na jAya. saMjJI tiryaMca paMcendriya bhavanapatithI AThamA devaloka sudhI 1-2-3 saMkhyAtA, asaMkhyAtA upaje ne cave, (prajJApanA sUtra pada - 6) manuSya - 152 . saMkhya asaMkhyA eka samaI upajaI marNa karani bhamaI. manuSyamAM 1-2-3, saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIvo upaje ne cyave. 22 daMDakamAM AvajA kare. teu vAumAM jAya paNa emAMthI Ave nahi. garbhaja manuSyamAM kyAreya asaMkhyAtA jIvo AvIne upaje nahi tema ja cyavIne nIkaLe paNa nahi. anaMtA to nahi ja. mAtra 1-2-3 yAvat saMkhyAtA jIvo ja upajI zake emano virahakALa vadhAremAM vadhAre 12 muhUrtano hoya che. tethI virahakALa pUro thatA Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 343 1-2-3. saMkhyAtA utpanna thaI zake. kAraNa ke kyAreya paNa garbhaja manuSyonI saMkhyA 29 AMkaDAthI vadhatI nathI. saMkhyAtI ja rahe che mATe prajJApanA sUtra pada traNa pramANe gAthA 79227162, 5142643, 3759354, 3650336 ATalI saMkhyAmAM manuSyo hoI zake. (jena pAThAvalI pustaka - 4 pR. 215) ahIM gAthAmAM asaMkhyAtA jIvo lIdhA che te manuSya gati AzrI hoI zake. kAraNake saMmUrchAima manuSyamAM asaMkhyAtA jIvo utpanna thaI zake che. saMmUrNima manuSya - 187 .. saMkhya asaMkhya ekaI samaI, UpajaI jIva zavaMta. saMmUOMima manuSyo 1 samaye 1-2-3 yAvat saMkhyAtA asaMkhyAtA upaje ne cyave. saMmUcchika manuSyano virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa 24 mahartano che. saMmUcchima manuSyamAM tela - vAu AvIne na upaje tethI odArikanA 8 daMDakanA jIvo upaje tathA 10 dArikanA daMDakamAM jAya. garbhaja tiryaMca - 193 saMkhya asaMkhya ekaI samaI upajaI marNa karaI. garbhaja tiryaMcamAM eka samaye 1-2-3 yAvat saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIvo janma - maraNa kare eno virahakALa 12 muhUrtano che. tiryaMca cAre gati ne covize daMDakamAM Ave ne jAya. saMmUcchima tiryaMca - 206 ... saMkhya asaMkhyA UpajaI cavaI 207 ka zamaI huM te paNi kahu, .. saMmUrchAima tiryaMcamAM 1 samaye 1-2-3 yAvatu saMkhyAtA ne asaMkhyAtA jIvo upaje ne cyave. virahakALa jaghanya 1 samaya utkRSTa aMtamuhUrta. dArika 10 daMDakanA jIvo AvIne upaje ane cyavIne 22 daMDakamAM jAya. jayotiSI ane vaimAnika varjIne. nArakI - 254 temAM nArakI jaI avataraI eka zaaI upajaI naIM maraI, eka - baI - traNa zakhyAtA soya, jAvatra asaMkhyAtA tu joya. nArakI 1 samaye 1-2-3, saMkhyAtA, asaMkhyAtA upaje ne cyave. eno virahakALa jaghanya 1 samayathI utkRSTa gati AzrI 12 muhUrta ane sAtamI naraka AzrI che. mAsano sAte narakano virahakALa alaga alaga hoya che. nArakI mAtra saMjJI tiryaMca ane saMjJI manuSyamAM ja janma-maraNa kare. e be gati ane 2 daMDakamAM udvartana ane cyavana hoya. saMmUcchima tiryaMcanA nIkaLyA nArakI thAya paNa nArakI saMmUrchima tiryaMcamAM na upaje. saMmUrchAima manuSya ane jugaliyAmAM Ava - jA na kare. Ama janma maraNanuM cakkara jANyA pachI enAthI mukata thavAno upAya vicAravo joIe. enAthI mukta thavA mATe saMyama - cAritranI ArAdhanA karavI jarUrI che. sakhyatana kAna varitrALa mokSa mA' samyak darzana -samyam jJAna - samyaga cAritrathI mokSanI prApti thAya che. samyaga darzana ane samyagU jJAna cAre gatimAM hoI zake che paNa sAdhupaNArUpa samyagU cAritranI prApti mAtra manuSya gatimAM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta e paNa paMdara karmabhUminA paryAptA paMdara bhedamAM ja thaI zake che. mATe ApaNane manuSyabhava prApta thayo che tyAre e bhava eLe na jAya evo purUSArtha karIne mokSamArga tarapha pagalA mAMDavA atyaMta jarUrI che. jIvAjoni yoni jIvane utpanna thavAnuM sthAna yoni kahevAya che. zrI panavaNA pada navamAM TIkAmAM yoninuM svarUpa batAvatAM kahyuM che ke - 'tatra yonirityasya' 'yu mizraNe' ityasmAt yuvantitaijasa kArmaNa zarIravantaH santaH prANinaH audArikAdi zarIraprAyogya pudgalaskandhasamudAyena mizrI bhavanti asyAmiti vyutpatyA yoniH utpattisthAnam, auNAdiko ni pratyayo bodhyaH / arthAt - yu mizraNe dhAtuthI yoni zabda bane che tethI jemAM mizraNa hoya che te yoni kahevAya che. tejasa tema ja kArmaNa zarIravALA prANI jemAM audArika Adi zarIrone yogya pudgala skaMdhonA samudAyanI sAthe mizrita thAya che arthAt ekameka thAya che, te yoni che. jenuM tAtparya che utpattinuM sthAna, yoni zabdamAM 'kaLAvi' thI na pratyaya thayo che. - tattvArtha sUtranI bRhavRttimAM kahyuM che ke - - 'ayamAtmA pUrvabhavazarIra nAze tadanu zarIrAntara prApti sthAne yAn padgalAn zarIrArthamAdatte tAn kArmaNena saha mizrayati taptAyaH piNDAmbho - grahaNavaccharIranivRttyartha bAhya pudgalAn yasmin sthAne tatsthAnaM yoniH / ' arthAt - A AtmA pUrvabhavanA zarIrano nAza thayA pachI navuM zarIra dhAraNa karavAnA je sthAne zarIra racanA mATe grahaNa karelAM pudgalone tapta loDhAno goLo pANIne je rIte grahaNa karI le che, te rIte kArmaNa zarIranI sAthe bheLavI de che te sthAnane yoni kahevAya che. (jIva vicAra prakAzikA pR. 302) jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya che tyAre te phArmaNa ane taijasa zarIra laIne jAya che. paNa je sthAnamAM jaIne te navo janma dhAraNa karavA mATe audArika Adi zarIranA pudgalo grahaNa kare che tene yoni athavA utpatti sthAna kahevAya che. Ama yoni eTale saMsArI jIvonuM utpattisthAna. ja AvA utpatti sthAna to asaMkhya che paraMtu je utpatti sthAnanAM varNa, rasa, sparza, gaMdha ane saMsthAna ekasarakhAM hoya te badhAMnI eka ja yoni gaNAya AvI kulle corAzI lAkha yonio che.'' (sAgaranuM biMdu - pR. 31) zrI panavaNA sUtra pada navamA yonipadamAM kone keTalI yonio hoya che te batAvyuM che. "kaivihANaM bhaMte joNI paNNattA ? goyamA tivihA joNI paNNatA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 345 taM jahA sIyA joNI, usINA joNI sIyosiNA jonnii|" ' arthAt - he bhagavAna ! yoni keTalA prakAranI che ? he gautama ! traNa prakAranI yoni kahelI che te A prakAre che. zItayoni, uSNayoni ane zItoSNa yoni. ahIM pannavaNA sUtramAM navamA padamAM traNa sUtromAM traNa - traNanA bhedathI kula nava prakAranI yonionI prarUpaNA karI che je nIce mujaba che. " 1) zIta yoni 2) uSNa yoni 3) zItoSNa yoni 1) sacitta yoni 2) acitta yoni 3) sacittAcitta yoni 1) saMvRtta (DhAMkelI) 2) vivRtta (ughADI) ane 3) saMvRtta - vivRtta" "jyAre cothA sUtramAM manuSyanI yoninI vaktavyatA che. e traNa prakAranI che. 1) kUrmonnata 2) zaMkhAvarta ane 3) vaMzIpatra" 1) kUrmonnata - je yoni kAcabAnI pIThanI jema UMcI hoya te. 63 zalAkA (uttama) purUSonI mAtAnI AvI yoni hoya. 2) zaMkhAvarta - jenA Avarta zaMkha samAna hoya che. cakravartInI strIratnanI yoni AvA prakAranI hoya che. A yonithI saMtAna upaje nahi. 3) vaMzIpatra - be vaMzIpatronA samAna AkAravALI hoya che. sAmAnya jIvonI mAtAonI AvI yoni hoya che. pUrvokta nava yonimAMthI ekendriyathI corendriya sudhI teukAya sivAyanA jIvo tema ja saMmUcchima tiryaMca paMcedriya ane saMmUrchAima manuSyomAM yoni sAta hoya. zIta, uSNa, zItoSNa, acitta, mizra ane 7 mI yoni pAMca sthAvaramAM saMvRtta hoya ane te sivAyanAmAM vivRtta hoya. teukAyamAM pAMca yoni. uSNa, sacitta, acitta, mizra ane saMvuDA. devatAmAM - zItoSNa, acitta, saMvRtta e traNa yoni. nArakImAM - 1 thI 3 narakamAM zIta, cothI narake zItayoniyA ghaNAM uSNuyoniyA thoDA, pAMcamI narake uSNuyoniyA ghaNA zItayoniyA thoDA, chaTTa uSNa, sAtame mahAuSNa, acitta ane saMvRtta yoni hoya. (nArakImAM zIta ke uSNa yoni hoya paNa zItoSNa na hoya.) saMjJI tiryaMca, saMjJI manuSyamAM zItoSNa, mizra ane saMvRtta - vivRtta e traNa yoni. samavAyAMga sUtra, jIvAjIvAbhigama sUtra, prajJApanA sUtra, Avazyaka sUtra, pravacanasAroddhAra, zrI bRhad jena thoka saMgraha, zrI zrAddha pratikramaNa sUtra, prabodha TIkA - 2 vageremAM yonini saMkhyA 84 lAkha kahI che. jenetara darzanamAM AjIvaka saMpradAyamAM ane hiMdu zAstromAM paNa yoninI saMkhyA corAzI lAkha jaNAvI che. | (jIva vicAra prakAzikA pR. 306) purANa anusAra coryAzIlAkha yoni A pramANe che. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta "jalajaMtu nava lAkha, sthAvara vIza lAkha, kRmi agiyAra lAkha, pakSI daza lAkha, pazu trIsa lAkha, manuSya cAra lAkha maLI kula coryAzI lAkha yoni thAya che. ema paNa kahevAya che ke jIvane potAnAM karmonA phaLa bhogavavA mATe A badhI yoniomAM bhramaNa karavuM paDe che. manuSya yoni A badhAmAM zreSTha che ane durlabha manAya che." (bhagavad gomaMDaLa pR. 7474) "sadasalakSaNopeta pratIka sannivezajam / zumAzumArapa jovA saMsthAnamaMtrinAmuM " bhAvArtha - zubhAzubha lakSaNovALuM, sArI - narazI AkRti rUpa prANInuM saMsthAnA enA avayavone laIne cha prakAranuM hoya che. Avo judA judA keTalA sthAne utpanna thAya tenI noMdha A sUtramAM ApavAmAM AvI che. ahIM sthAna zabdathI varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna AkRti sarakhAM hoya tene eka sthAna gaNavAmAM AvyuM che. tathI prajJApanavRtta atha yoniriti kimabhidhIyate / ucyate / jantoH utpattisthAna dhvasta zantikaM tatrastha jIva pariNAmana zakti saMpannam / / iti bhAvArtha - A saMbaMdhamAM pannavaNA sUtranI vRttimAM kahyuM che ke - yoni kone kahevI ? jemAMthI zaktino nAza thayo nathI evuM jaMtunuM utpatti sthAna te yoni ane emAM rahelA jIvane pariNAmAvavAnI zaktie karIne saMpanna hoya che. (zrI zrAddha pratikramaNa sUtra prabodha TIkA - 2 pR. 104) varNa, gaMdha, rasa, sparza vagerethI hajAro bheda bane che. tethI tenAthI lAkho yoni bane che. jema ke varNa -5, gaMdha -2, rasa -5, sparza - 8 che. temAMthI dareka varNamAM paNa tAratamyanA hisAbathI anekAneka bheda bane che jema bhamaro, kAgaDo, koyala, kAjaLa vagerenI kALAzamAM nyUnAdhikatA hoya che. tethI kRSNa, kRSNatara, kRSNatama Adi aneka bhedo bane che. ema bIjA varNa gaMdhAdi mATe samajavuM. e ekeka varNa, gaMdha Adi mATe samajavuM raMgomAM pAchA aMdara bheLaseLa karatA aneka raMgo bane che evI ja rIte gaMdha, rasa, sparzanI paNa aMdaro aMdara bheLaseLa thAya che. enI sAthe sacittAdi yonio batAvI te bheLavatA taratamatAnI apekSAe aneka bhedo bane che. Ama viziSTa varNa AdithI yukta hovAne kAraNe asaMkhya yoniyo hoya che to paNa sAmAnyanI apekSAe to eka ja yoni gaNAya. e rIte gaNatAM sUkSma ane bAdara pRthvIkAya jIvonI jIvAyoni sAta lAkha hoya che. 5 varNa 2 gaMdha = pAMca rasa 48 sparza x pAMca saMsthAna = 2000 bhedo thAya che. kAraNa ke yoni haMmezAM pudgalanI banelI hoya che temAM koIne koI varNa, gaMdhAdi hoya che. tethI 2000 bheda thAya. A utpatti sthAna te yoni kahevAya che. A Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 347 2000 thI 7 ne bhAgatA 350 bheda thAya. te pRthvIkAyanI jAtirUpe 350 bhedo hoya che. e 350 bhedomAM darekamAM babbe hajAra utpatti sthAno rahelA che. 350 x 2000 - 7 lAkha jIvAyoni thAya. emAM 350 bheda pRthvAkAyanA kayA te hAla koI graMthamAM maLatA nathI. jIvavicAra rAsamAM thayeluM jIvAjoninuM nirUpaNa 76 ... jayona ekaMdrI bAvana lAkha. ekendriya jIvanI jIvAjoni bAvana lAkha che. 96 .. cona lAkha tasa doya. beIndriyanI jIvAjoni 2 lAkha che. 104... yona lAkha do bhAkhuM tAsa teIndriyanI jIvAni 2 lAkha che. 112. yoni lAkha laI jANIIe.corendriyanI jIvAjoni be lAkha che. 185.. lAkha cauda yojanuM mAna. manuSyanI jIvAjoni codalAkha che. 191... yona lAkha kahII tasa cyAra. tiryaMcanI jIvAjoni cAra lAkha che. 270 nAraka yona kahI lakhya cyAra. nArakInI jIvAjoni cAra lAkha che. AmAM devatAnI jIvAjoni batAvI nathI je cAra lAkha che. ekendriyanI pa2 lAkha jIvAjoni batAvI che. pAMce sthAvaranI para lAkha trasa kAyanI batrIsa lAkha nIce mujaba che. pRthvIkAyanI sAta lAkhA beIndriyanI be lAkhA apakAyanI sAta lAkhA teIndriyanI be lAkha teukAyanI sAta lAkha corendriyanI be lAkha vAukAyanI sAta lAkha nArakInI cAra lAkha pratyeka vanaspatinI daza lAkha devanI cAra lAkhA sAdhAraNa vanaspatinI cauda lAkha manuSyanI coda lAkhA tiryaMcanI cAra lAkha ema maLIne 84 lAkha jIvAjoni che. yonino vizeSa saMgraha yonisaMgraha ke khANa tarIke oLakhAya che. trasa jIvonI utpattinA sthAna mukhyatve ATha prakAre oLakhAya che. enI prarUpaNA kavie 314 thI 318 mI gAthAmAM karI che. ' vizeSArtha (bhAvArtha) - e pAMca gAthAnI aMdara kavie trasa jIvonA utpatti sthAnanI vAta kahI che. trasa jIvonA utpattinA bhedathI ATha vibhAga paDe che je nIce mujaba batAvyA che. 1) aMDaja H iMDAMmAMthI jeno janma thAya te aMDaja kahevAya. mAtAnA garbhathI janmA letA pahelAM pakSI vagere sapheda goLa sthitimAM hoya che. tene ThaMDu kahevAya che. enuM sevana karavAmAM Ave pachI aMdarano jIva paripakva thatAM te iMDAnuM kavaca toDIne bahAra Ave che. iMDA saMjJI tiryaMca paMcendriyamAM khecara, sthaLacara, jaLacara traNe prakAranA Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 348 jIvo mUke che. khecaramAM badhA prakAranA pakSIo iMDAmAMthI utpanna thAya che. sthaLacaranA traNa bheda che emAMthI uraparisarpa eTale sarpa, ajagara vagere iMDAmAMthI utpanna thAya che. bhujaparisarpamAM garoLI, kAMcIDA vagere jIvo iMDAMmAMthI utpanna thAya che. e be bhedamAM iMDAMmAMthI jIvo utpanna thAya che. copada sthaLacara ane keTalAka bhujaparisarpanA jIvo garbhamAM utpanna thAya che. jaLacaramAM magara, mAchalI vagere iMDAmAMthI utpanna thAya che. vahela jevI mAchalIo garbhamAM utpanna thAya che. bhagavad gomaMDaLa pR. 1328 anusAra - IMDAM eTalA mIMDA ne kAna eTalA thAna eTale je prANIne kAnane badale mIMDAM ja hoya tene iMDAM Ave che ane jene bahAra nIkaLatA kAna hoya tene thAna hoya eTale ke tene iMDAM nahi paNa dhAvavAvALAM baccA Ave. 2) potaja : koIpaNa prakAranA AvaraNathI vIMTAyA vinA utpanna thAya te potaja kahevAya, jema ke hAthI, sasaluM, noLiyo, uMdara, cAmAcIDIyuM vagere. A jIvo khullA aMge utpanna thAya che. janmatAM ja hAlavA cAlavAnI kriyA karavA lAge che. 3) rasaja : rasamAM utpanna thanAra rasaja kahevAya che. calitarasa eTale ke kALa pUro thayA pachI bagaDI gayelA dUdha, dahIM, athANA, mIThAI vageremAM beIndriyAdi jIvo utpanna thAya te rasaja kahevAya che. = 4) jarAyuja : jarAyu (ora) - garbhanA rakSaNa mATe tenA para rahetuM pAtaLI cAmaDInuM paDa. mAtAnA garbhamAM zarIrane vIMTAyelI pAtaLI mAMsanI jarane jarAyu kahevAya. janma vakhate AkhA zarIrane vIMTAyelI jarane sUyANI ke DaoNkTara hoMziyArIthI kApI dUra kare che. te jaramAMthI manuSya tathA be kharIvAlA badhA pazu gAya, bheMsa, bakarI vagere utpanna thAya che. tyAra pachI manuSya pahelA raDavAnuM ane pazu kudavAnuM tathA bhAMbharavAnuM zarU kare che. 5) svedaja : pasInAthI utpanna thavAvALA jIva svedaja kahevAya che. jU - lIMkha, mAMkaDa vagere. 6) saMmUrcchima janma : koI saMyoganI pradhAnatayA apekSA rAkhyA vagara jyAMtyAM utpanna thaI jAya te. strI - purUSanA saMyoga vinA utpanna thAya che. teo utpatti sthAnamAM sthita audArika pudgalone pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavAM e saMmUrchima janma kahevAya che. manuSyanI azuci - jhADo - pezAba vageremAM utpanna thanAra saMmUrchima manuSyo ke emane ema tathAprakAranA pudgalonA saMyogathI utpanna thatA kIDI, IyaLa, phudAM, tiryaMca paMcendriyo vagere saMmUrcchima janmathI utpanna thanArA che. 7) udbhijja : u+bhid +ja = phUTI nIkaLavuM, ja = janma. je bhUmi bhedIne utpanna thAya te udbhijja kahevAya che. jema ke khaDamAMkaDI, tIDa vagere. 8) upapAdaja : upapAta - strI purUSanA saMyoga vinA utpatti sthAnamAM rahelA vaikriya pudgalone pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavA te upapAta janma che. deva ane nArakInA janmane upapAta janma kahevAya che. deva zayyAno uparano bhAga je divya Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 349 vastrathI DhaMkAyelo rahe che. te devonuM upapAta kSetra che, ane vajamaya bhIMtano gokha ja nArakonuM upapAta kSetra che. kema ke teo zarIrane mATe e upapAta kSetramAM rahelA vekriya pudgalone grahaNa kare che. prazna - yoni ane janmamAM zuM bheda che? uttara - yoni AdhAra che ane janma Adheya che. arthAt skUla zarIrane mATe yogya pudgalonuM prAthamika grahaNa te janma ane te grahaNa je jagyA para thAya te yoni. upara janmanA AdhAre ATha bheda kahyA te mukhyatve traNa prakAramAM samAI jAya che. jarAyuja, aMDaja, potaja prANIono garbhamAM janma thAya che. deva - nArakIno upapAta janma hoya che. bAkIno samUrthyima hoya che. saMmUcchima janma pramANe strI - purUSanA saMyoga vinA jIvonI utpatti thAya che jemAM beIMdriyathI asaMjJI paMcendriya jIvo utpanna thAya che. jayAre vijJAna to beIndriya AdimAM prajanana, strI - purUSanA saMyogane svIkAre che to enA mATe zuM mAnavuM? A mATe dariyApurI saMpradAyanA pUjya alpezamuni sAthe carcA karI, jeno sAra nIce mujaba che. ApaNe jene yoni zabda kahIe chIe vijJAna ene ekane strI ne ekane purUSa kahe che. ekendriyathI paMcendriyamAM jeTalA saMmUrchAima jIvo che te nimitta vagara to utpanna thAya ja nahi. vijJAne tenA be bhAga pADI dIdhA che. nara ane mAdA. ApaNI hAlanI manuSyanI vyavasthA pramANe nara surakSAnuM kArya kare che, mAdA utpattinuM kArya kare che. AvI avasthAnuM kArya je prANI jagatamAM thAya che temAM narane mAdAnuM vibhAjana batAvI dIdhuM. utpatti kare te mAdA ne je saMrakSaNa kare te nara A. vyavasthA vaijJAnikoe tyAM batAvI dIdhI. nArakI ane devanA utpanna thavAnA sthAno zAzvatA che. tyAM jayAre utpanna thavA jevuM vAtAvaraNa hoya tyAre deva ne nArakI utpanna thAya che. tyAM jo vejJAnikonuM dhyAna jAya to ene paNa nara ane mAdAnuM svarUpa ApI de. (tyAM paNa viSaya sevana che paNa garbhAdhAna na hoya.) | nara ane mAdAnI lpanA to ApaNA ja vikAroe sarva vastumAM Aropita karI che. jema baMgaDI kevI, kaMkaNa kevuM ? ema ajIvamAM paNa nara - mAdAnI kalpanA karIe chIe. - saMmUThThima jIvomAM paNa vedavikAra - viSaya sevana to che ja. napuMsaka vedano artha thAya che strI ane purUSa ubhayane sevavAnI IcchA thAya. je jIvomAM je pramANeno vikAra hoya e pramANe sevananI icchA thavAthI tyAM nara ke mAdAno sikko lAgI jAya che. pragaTarUpe vikAra jeTalo manuSya ane tiryaMca paMcendriyamAM hoya che teTalA pragaTarUpe vikAra ekendriya ane vikalendriyamAM saMbhavato nathI. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hormonsanA parivartana paNa manuSyamAM ane tiryaMca paMcendriyamAM hoya evA anya jaMtu jagatamAM nathI hotA. vijJAna jene vanaspati ke prANI jaMtu jagata mAne che, temAM jene mAdA tarIke oLakhe che te iMDAM mUkaze ja arthAt iMDA mUkanArane mAdA ja kaheze. mAdAne oLakhavA mATenuM sAdhana eTale ja prajanana. paraMtu tenAthI strI - purUSanA saMyogathI ja jIvonI utpatti thAya ema siddha thatuM nathI (jema ke kIDIo mAdA hoya che paraMtu emane prajanana aMga hotA nathI. emAM eka rANI hoya che je kIDIone janma ApI vaMzavelo cAlu rAkhe che. A vAta jIvavicAra vivecana pR. 110 para vejJAnika lekhane AdhAre lakhelA che. jethI siddha thAya che ke nara vagara paNa prajanana thaI zake che.) vijJAna pramANe nara aneka ne mAdA eka hoya che aneka naranA sevanathI ja mAdA prajanana karI zake che. jayAre jenadarzana pramANe mAdA eka naranA sevanathI paNa prajanana karI zake che. emanI dhAraNA pramANe IMDAmAM ja jIvano vikAsa thAya che e paNa mAdAnA zarIramAMthI bahAra nIkaLyA pachI ja. jayAre garbha mATe evuM nathI." yoni - utpatti sthAna na badalAya tyAM sudhI jIvonI vRddhi thAya che pachI vRddhi aTake che. garbhaja ane saMmUrchAimamAM mukhya taphAvata e che ke garbhaja 2-4-6 jIvone janma Ape che. jayAre saMmUcchimamAM eka sAthe ghaNA jIvo utpanna thaI jAya che. saMmUcchimAM jIvo utpanna thatAMnI sAthe ja eTale ke emane jeTalI paryApti bAMdhavAnI hoya eTalI bAMdhI le ke tarata ja hAlI - cAlI - UDI zake che ane ene jeTalI avagAhanA prApta thavAnI hoya te prApta thaI jAya che. nogarbhaja - deva - nArakI paNa A rIte aMtarmuhUrtamAM ja paryApta thatAM ja cAlI zake che. jyAre garbhaja jIvo iMDA ke garbhamAMthI amuka divaso bAda bahAra nIkaLyA pachI cAlI zake che. emAM manuSyanA bALakane cAlatA zIkhatA vAra lAge che. vaLI garbhaja jIvonI avagAhanA paNa kramazaH vadhe che. tema ja saMmUrchAima jIvomAM mana nathI hotuM. Ama A badhA parathI tarka karI zakAya ke vaijJAnikone strI - purUSanA saMyogathI jIvotpati dekhAya che tyAM vedane kAraNe nara - mAdAno ahesAsa jarUra thato haze. evA saMyojano paNa anubhavAyA haze. paraMtu saMmUrchAimanI vyAkhyA pramANe strI - purUSanA saMbaMdha vinA utpatti sthAnamAM sthita odArika pagalone pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavAM e saMmUcchima janma kahevAya che. - tattva kevaLI gamya. | vanaspatikAyamAM bIjanI yoni avasthA ne ayoni avasthA ema be prakAre hoya che. jyAM sudhI yonino nAza thayo nathI evuM jaMtunuM utpatti sthAna te yoni Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 351 kahevAya. teno yonibhUta tarIke vyavahAra thAya che. yonino nAza thaye ayonibhUta kahevAya che. bIjAmAM jaghanya aMtarmuhUrta sudhI yoni sacita hoya utkRSTa judI judI che. jema ke ... traNa varSa - ghauM, cokhA, zALa, yava vagere. pAMca varSa - kaloda, mASa, tala, maga, masura, tulastha, tuvera, vaTANA, vAla vagere. sAta varSa - laTTAtasI, saNa, kAMga, kora, duSaka, kodarA, mULAnA bIja, sarasava vagere. (zrI bhagavatI sUtra za.6 u.7) Ama jIvAjoninuM svarUpa jANyA pachI 'corAzInA pherA'mAMthI kyAre chUTAya eno vicAra karavAno che. vicAra pachI samyak AcaraNa dvArA purUSArtha karIne mokSa prApta karavAno che. e ja AnA jANapaNAnuM hArda che. jIvavicAra rAsamAM udbhavato punarjanmano siddhAMta jainadarzana AtmavAdI, karmavAdI tema ja punarjanmavAdI darzana che. jainadarzana anusAra A lokamAM rahelA sarva saMsArI jIva pote dareka svataMtra AtmA che. karmothI baMdhAyelA che ane karma punarjanmanuM mULa kAraNa che. tattva mImAMsAnI dRSTithI AtmAnuM astittva anAdikAlIna, svataMtra che, vAstavika che ane eka dravyanA rUpamAM che. AtmA ke jIva astikAya che. pratyeka AtmA asaMkhya 'pradezano piMDa che. e asaMkhya pradeza kyAreya chUTA paDatA nathI, khaMDita thatA nathI, haMmezA eka saMghAtanA rUpamAM ja rahe che. emAMnA pratyeka Atma pradezanI sAthe karma-pudgalono saMyoga hoya che. jenA prabhAvathI AtmA eka janmathI bIjA janmamAM ke eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM gamanAgamana kare che. karma jaDa hovA chatAM AtmA sAthe baMdhAIne AtmAne prabhAvita kare che. karmane "caitasika bhautika baLa" (Psycho-physical force) nA rUpamAM mAnI zakIe chIe. e ja baLa AtmAne punarjanma mATe vivaza kare che. anAdikALathI pratyeka saMsArI jIva janmamRtyunI zRMkhalAmAMthI pasAra thavA chatAM potAnuM astittva yathAtathya banAvI rAkhe che. e ja che jainadarzanano AtmavAda ane punarjanmavAdano siddhAnta che. jaina AgamomAM AtmAnI zAzvatatA aMge spaSTa vidhAna maLe che. jena dRSTie AtmA nitya che ane dehathI bhinna che. AtmA potAnA svarUpathI nitya hovA sAthe judI judI paryAya manuSya, tiryaMca AdithI anitya paNa che. eTale pote nitya hovA chatAM manuSya, 5, deva, pazu, nAraka Adi paryAyo prApta karyA kare che. e paryAyo nAza thavA chatAM AtmAno nAza thato nathI. manuSyapaNAno nAza thAya ane deva rUpe utpanna thAya chatAM banne avasthAmAM AtmA to kAyama ja rahe che. A paryAyo ene pote bAMdhelA karmo anusAra maLe che. AtmA rAgadveSane kAraNe karmano baMdha karyA kare che. siddha sivAyanA dareka saMsArI jIvo karmabaMdha karyA kare che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jevA rAgAdi bhAvothI kAzmaNa vargaNAnA skaMdho AtmA upara coMTyA hoya te pramANenA phaLo samaya pAkatAM te karma skaMdho avazya batAve che. koIe jIvahiMsA karI hoya ke mAyAkapaTa ke ahaMkAra karyA hoya te pramANe te karmabaMdha thatA eno phaLa ApavAno samaya thAya tyAre e nArakIpaNuM, strIpaNuM, manuSyapaNuM e pramANe phaLa Ape che. e ja karmo punarjanmamAM nimitta bane che. punarjanmanA siddhAnta pramANe ekendriyAdi jIvo kyAM kyAM utpanna thAya che e jIvavicAra rAsa'mAM batAvyuM che. ekendriya jIva 77 kAyaskati jIva ketu raDaI, uzrapaNI avazrapaNI kahaI, asaMkhyAtI te paNi kahuM eka bheda valI bahu bahu ekendriya marIne pAcho ekendriyamAM upaje to asaMkhyAtI utsarpiNI avasarpiNI jeTalo kALa emAM ja janma - maraNa karyA kare. emAM ya anaMtakAyamAM eTale ke sAdhAraNa vanaspati-nigodamAM anaMtI utsarpiNI, avasarpiNI jeTalo kALa rahe. eTale eTalA kALa sudhI emAM janma-maraNa karyA kare. beIndriya jIva gAthA 97, 98mAM batAvyA pramANe eka samayanI aMdara beIndriyamAM saMkhyAtA jIva upaje ane cyave eTale janma ane mare, beIndriyanA jIva vAraMvAra beIndriya ja thayA kare to saMkhyAtA bhava phare, saMkhyAtA kALa sudhI emAMne emAM ja janma maraNa kare. beIndriya jIva saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA mAnava tiryaMca ekendriya ane traNa vikelendriya eTalI jagyAe gamanAgamana kare che. eTale eTalA ThAmamAMthI nIkaLIne beIndriya thAya ne eTalA ThAmamAM beIndriya jAya. teIndriya jIva gAthA 106, caeNrendriya jIvanuM gAthA 177mAM batAvyA pramANe beIndriya pramANe jANavuM. paMcendriya jIva gAthA 1ra6mAM batAvyA pramANe eka samaye saMkhyAtA ke asaMkhyAtA upaje, 24 prakAranA daMDakamAM jAya ane covIsa daMDakamAMthI Ave. 127 thI 129H e traNa gAthAmAM 24 daMDakanA nAma che je A pramANe che. 10 bhavanapatinA 10 daMDaka, 1 vANavyaMtarano, 1 jyotiSIno, 1 hemAnikano, 1 pRthvIkAyano, 1 apakAyano, 1 agnikAyano, 1 vAyarAno, vanaspatikAyano, 1 nArakano, 1 beIndriyano, 1 teIndriyano, 1 corendriyano, 1 garbhaja tiryaMca ane eka manuSyano ema 24 daMDaka thayA. havenI gAthAmAM devanA punarjanmanI vAta che. 139 nara garbhajathI Avato e trIjaMca samuIma joya to, lbhajathI paNi upajaI e avara na dUjo koya to Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 140 deva cavI gati devanI e, na lahaI te niradhAra to, arthAt deva marIne kyAreya deva na thAya. devamAM AMvIne garbhaja manuSya, tiryaMca saMmUrcchima ane garbhaja e traNanA AvIne upaje. gAthA 133 thI 138mAM devanA jIvo kyAM kyAM upaje te vyavahArathI batAvyu che. bhavanapati, vANavyaMtara, jayotiSI, 1lA - bIjA devalokanA deva. 353 A gAthAmAM kilviSIno ullekha nathI paNa pahelA kilviSI emAM laI levAnA e 64 jAtinA devanA jIvo cyavIne eTale ke Ayu kSaya thavAthI mRtyu pAmIne ke kALa karIne pAMca ThAmamAM upaje che. te A pramANe che. garbhaja tiryaMca saMkhyAtA varSavALA garbhaja manuSya, bAdara pRthvIkAya, bAdara apakAya, bAdara vanaspatikAya e pAMcanA paryAptAmAM upaje. trIjAthI AThamA devalokanA deva - (cha deva, nava lokAMtika, be kilpiSI e 17 bhedavALA) saMkhyAtA varSavALA garbhaja tiryaMca ane garbhaja manuSyamAM upaje ane paryAptA thAya. 9 thI 12 devaloka, 9 traiveyaka, pAMca anuttara vimAna e 18 jAtanA devanA jIvo saMkhyAtavarSanA AyuvALA garbhaja manuSmAM upaje ane paryAptA thAya. (64+17+18 = 99 deva) zrI ThANAMga sUtramAM cothe ThANe nArakI-devanI caubaMgI che. (1) nArakI marIne nArakI na thAya. (2) nArakI marIne deva na thAya. (3) deva marIne deva na thAya. (4) deva marIne nArakI na thAya. eTale deva ane nArakI audArikanA gharamAM ja upaje. arthAt manuSya ke tiryaMca gatimAM ja upaje. nArakInA jIvo tiryaMca paMcendriyamAM ja upaje paraMtu devanA jIvo bAdara pRthvI, pANI, vanaspati e traNa ekendriyanA bhedamAM upaje che tenuM kAraNa zrI ThANAMga sUtramAM trIje ThANe batAvyuM che. deva traNa kAraNathI ekendriyamAM upaje che. (1) AsaktithI-devalokanI vAvaDInA sugaMdhI pANImAM Asakta thavAthI, devalokanA ratno-AbhuSaNomAM Asakta thavAthI ane vanaspatikAyanA sugaMdhI, manohara phulomAM Asakta thavAthI. evA suMdara ratno, pANI, ke phUla AdimAM utpanna thAya. tuccha pRthvIkAya ke gaMdA pANI ke tuccha vanaspati jevA ke kaDavA lImaDA kArelA Adi jevI vanaspatimAM utpanna na thAya paNa manane game evA pRthvI-pANI-vanaspatimAM upaje. (2) trasakAyamAM rahevAnI kAyasthiti pUrI thAya mATe ekendriyamAM upaje. (3) thoDI sthitimAM ghaNA bhava pharavAnA hoya to ekendriyamAM upaje. A traNe ekendriyamAM paNa 1-2-3 thI karIne saMkhyAtA ke asaMkhyAtA devanA jIvo AvIne utpanna thAya che. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ekendriyamAM utpanna thayelA devanA jIvo pharI tarata devamAM upajI na zake. manuSya ane tiryaMcamAM utpanna thayelA jIvo pharIthI tarata devanA bhavamAM upajI zake che. manuSyanA punarjanmanI vAta - 151 bAra appoga eharniM kahaIvAya covIsa DaMDake e prANI jAya, bAvIza DaMDakanA AvaI joya teu-vAu navya mAnava hoya. 354 manuSyanA jIvo 24 daMDakamAM utpanna thaI zake che. jyAM javAnuM AyuSya baMdhAyu hoya tyAM e jaI zake che. manuSyamAM 22 daMDakanA jIvo AvIne utpanna thaI zake che. teukAya ane vaukAyanA jIvo marIne manuSya nathI thaI zakatA. (jugaliyA ane sAtamI narakanA nIkaLyA manuSya na thAya) saMmUrcchima manuSya - 182 deva nArakI te navi thAya, vIjaI saghalaI ThAmiM jAya. deva nArakI vyana jIva deha upajaI saMmUrcchima teha saMmUrcchima manuSya deva-nArakImAM upaje nahi tema ja deva nArakI paNa saMmUrcchimamAM upaje nahi. audArikanA daza daMDakamAM jaI zake teu-vAu varjhane bAkInA audArikanA 8 daMDakanA jIvo saMmUrcchima manuSyamAM upajI zake. tiryaMca - 197 trIjuMca lahaI cogatyanI vATa, bhava saptama ATha, saMkhya asaMkhya ekaI samaI, upajaI marNa karaI trIjuMca gati sUra keri gami utakaSTo upajaI AThami, satama naraga lagiM paNi jAya, bhamatA pAmI saghalA gahI tiryaMcamAM cAre gatinA jIva Ave ane e cAre gatimAM jAya. jyAM jAya tyAM ja. be ane u. sAta ke ATha bhava kare. eka samaye saMkhyAtA ke asaMkhyAtA jIvo janme ane mare. upajene cave. devagatimAM 8mA devaloka sudhI jAya. narakamAM sAte narakamAM jAya. bhamatA bhamatA badhA ghare eTale AgaLa je ghara batAvyA che te pramANe audArikanA badhA gharamAM jAya. saMmUrcchima tiryaMca paMcendriya kyAM jAya te gAthA 207 thI 210mAM batAve che. te pahelI narakamAM upaje. devamAM bhavanapati ane vANavyaMtaramAM upaje, ekendriyamAM pAMce sthAvaranA sUkSma ne bAdaramAM upaje, beIndriya, teIndriyamAM paNa jAya. (ahIM caurendriya nathI lIdhuM paNa caurendriyamAM paNa jAya. ahIM kavinI zaratacUka thaI gaI lAge che.) paMcendriyamAM garbhaja manuSyane garbhaja tiryaMcamAM jAya. have kyAMthI AvIne upaje te kahe che. deva-nArakI sivAyanA saghaLA jIvo ahIM AvIne upajI zake. nArakI - gAthA ra55 thI rapa9mAM nArakImAM koNa AvIne upaje te batAvyuM che asaMjJI tiryaMca paMcendriya pahelI narakamAM upaje. saMjJI garbhaja tiryaMcamAMthI bhujaparisarpa 1lI bIjI narake upaje. saMjJI garbhaja khecara traNa naraka sudhI jAya. saMjJI garbhaja sthaLacara cAra naraka sudhI jAya. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 3papa saMjJI garbhaja uraparisarpa pAMca naraka sudhI jAya. saMjJI jalacara ne strIliMga cha naraka sudhI jAya. saMjJI jalacara (strI varjIne) sAta naraka sudhI jAya. garbhaja manuSya 1 thI 7 narake jAya. sAtamI narake manuSyANI na jAya. sAte narakanA nIkaLelA nArakInA jIvo saMkhyAtA varSanA saMjJI manuSya ane tiryaMca thAya. paryAptA ja thAya. emAM vizeSatA e che ke sAtamIno nIkaLyo manuSya gatimAM na jAya. sAte narakanA nIkaLelA vizeSa padavI kaI kaI pAme te gAthA ra60 thI raramAM batAve che. manuSyanI nava uttama padavI kaI narakamAMthI nIkaLelo prApta kare e vAta batAvI che. A gAthAthI eka vAta e siddha thAya che ke tIrthaMkara jevA tIrthaMkare jo pUrvabhavamAM naraka gamana yogya pApa bAMdhyA hoya to bhogavavA temaNe tIrthaMkara thatA pUrve narakomAM utpanna thavuM paDe che. karma koInI zarama rAkhatuM nathI. te nava uttama padavI keTalI narakavALA pAmI zake te batAvyuM che. (1) tIrthaMkara - 1 thI 3 narakathI nIkaLelA thAya. (2) cakravartI - pahelI narakanA nIkaLelA thAya. (3) vAsudeva - pahelI be narakanA nIkaLelA thAya. (4) baLadeva - pahelI be narakanA nIkaLelA thAya. (5) kevaLI - 1 thI cAra narakanA nIkaLelA thAya. (6) munivara-sAdhu - 1 thI pAMca narakanA nIkaLelA thAya. (7) zrAvaka - 1thI cha narakanA nIkaLelA thAya. (8) samakitI 1 thI sAta narakanA nIkaLelA thAya. (9) mAMDalika rAjAno bola gAthAmAM che nahi paNa 1 thI 6 narakanA nIkaLelA mAMDalika rAjA thaI zake. evuM gatAgatinA bolamAM che. (zrI bRhad jena thoka saMgraha - mR. 148) sAtamI narakano nIkaLelo samakatI thAya te tiryaMcagatimAM ja samajavo kAraNake sAtamI narakano nIkaLelo manuSya thato nathI. tema ja nArakI narakagati ne devagatimAM paNa jato nathI. Ama A badhI gAthAonuM adhyayana karatA siddha thAya che ke jenadarzanamAM punarjanmanA siddhAMtane khUba mahattva ApavAmAM AvyuM che. AnAthI eka vAta e paNa siddha thAya che ke AtmAnuM mRtyu thatuM nathI, AtmA ajaraamara che, AtmA nitya che. jenadarzana anusAra jIva rAga-dveSanA kAraNe karmabaMdha karato rahe che ane e pramANe enA AyuSyano baMdha paDe che. cAre prakAranA AyuSyano baMdha nIcenA kAraNe paDe che. (zrI bRhad jena thoka saMgraha - mR. 140) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta (a) narakanuM AyuSya cAra prakAre bAMdheH (1) mahA AraMbha, (2) mahA parigraha, (3) kuNima AhAra (madya-mAMsanuM sevana), (4) paMcendriya jIvono vadha. (ba) tiryaMcanuM AyuSya cAra prakAre bAMdhe - (1) mAyAsahita alika (jUTha) (2) nivaDa mAyA alika, (3) alika vacana, (4) khoTAM tola khoTAM mApa. (ka) manuSyanuM AyuSya cAra prakAre bAMdhe - (1) bhadra prakRti, (2) vinIta prakRti, (3) sAnukroza (anukaMpA), (4) amatsara (saraLatA) (Da) devatAnuM AyuSya cAra prakAre bAMdhe (1) sarAgasaMyama, (2) saMyamasaMyama, (3) bAlatapakarma, (4) akAma nirjarA. jIva AyuSyanA baMdha pramANe cAra gati, 24 daMDaka ane 84 lAkha jIvAjonimAM paribhramaNa karyA kare che. jayAre rAga dveSanI pariNati baMdha thaI jAya che tyAre jIva vitarAgI bane che tyAra pachI kevaLI bane che. kevaLI banyA pachI janma maraNanA pherA. baMdha thaI jAya che. ajaraamara sthAnane prApta karyA pachI eka ja sthAnamAM - siddha gatimAM sthira thaI jAya che. jaina darzanamAM AtmA aMge cha vAto batAvI che. AtmA che, pariNAmI nitya che, karmano kartA che, karmano bhoktA che, mokSa che ane tenA upAyo paNa che. bhAratIya darzanomAM cArvAkane choDIne badhA ja punarjanmanA siddhAntamAM mAne che. keTalAka pAzcAtya vidvAno jevA ke bebara, mekaDonala, viMTaraniTsa Adino mata che ke janma-janmAMtarano RgvadamAM kyAMya ullekha nathI karAyo tema ja A vicArano praveza hiMdU-dharma darzanamAM paravartI yugamAM thayo che. paraMtu svedanA khUba gahana adhyayanathI e spaSTa thAya che ke AtmAnI amaratA tema ja janmAMtara AdinI bAbatamAM maMtravibhAgamAM bIjarUpe je vicAra che te ja brAhmaNa, AraNyaka tema ja upaniSadamAM vikasyo che. ( purANo, smRtio, rAmAyaNa tema ja mahAbhArata Adi graMthomAM to punarjanmA saMbaMdhI anekAneka vistRta ullekha maLe ja che. bauddha dharmamAM paNa punarjanmanA viSayamAM jAtaka sAhitya upalabdha che. vizvanA anya be mukhya dharmo IsAI (khristI) ane IslAmanA anuyAyI prAyaH punarjanmamAM AsthA nathI rAkhatA paraMtu e ullekhanIya che ke bAIbala tema ja kurAna Adi graMthomAM punarjanma samarthaka vicAro tarapha aneka vidvAnoe dhyAna doryuM che. jethI khyAla Ave che ke e dharmomAM paNa punarjanmanA vicArano virodha nathI udaraseMTa lessI DI, dha kesa phora rIIMkAranezana" belamonTa 1963mAM lekhake IsAI matanA saMdarbhamAM A vAtanI spaSTatA karatAM lakhyuM che ke - IsAI dharmamAM jo ke punarjanmanuM pratyakSarUpathI pratipAdana nathI paraMtu emaNe e vAtano kyAreya virodha paNa nathI karyo. vastutaH emanA samayamAM yahUdI dharmamAM A vicAradhArA pahelethI ja pracalita hatI. prAcIna carca punarjanmano samarthaka Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 3pa7 hato. IsA pachI 553 varSe kAMsanTanaTinopolanI sabhA pachI ja be nA virodhamAM 3 matothI eno asvIkAra karavAmAM Avyo. Ama chatAM orijana, saMta AgastInA tema ja asIsInA saMta phrAnsise emanA graMthomAM A vicAranuM samarthana ja karyuM che. e ja rIte kurAnanI nimna AyatomAM paNa punarjanmanA vicAranuM samarthana dekhAya che - "kyoM kuphra karate ho sAtha allAha ke aura the tuma / murde pasa jilAyA tumako, phira | murtA2mA tumako, phira jilAegA tumako, phira usake phira jaaoge|" (sU.ru. 3, Ayata 7) "allAha vaha hai jisane paidA kiyA tumako, rijka diyA tumako, trinisANA tamo " sU. 2, 30 23. kamAyata karU) zrI I. DI. vAkare potAnA pustaka "riIMkAranezana'mAM lakhyuM che, "Araba dArzanikono A eka priya siddhAnta hato ane aneka musalamAna lekhakono pustakomAM eno ullekha Aje paNa jovA maLe che. prAcIna yUnAnI vicAraka vidvAna pAyathAgorasa, sukarAta, pleTo, lUTArka, pleTInasa vagerenA vicAromAM paNa punarjanma pratyenI zraddhA dRSTigocara thAya che. pAzcAtya vidvAnoe paNa punarjanma mATe birtha, meTamasAIkosisa, TrAsamAIgrezana, polijenisisa, riembADImeMTa vagere vibhinna zabdono kyAreka kyAreka eka ja - kyAreka alaga arthomAM prayoga karavAmAM Avyo che. punarjanmamAM vizvAsa dharAvanAra anya aneka dArzanika, lekhako tema ja kaviomAM spinojA, rUso, zeniMga, imarsana, DrAIDana, vasavartha, zolI, bAuniMga AdinI. gaNanA karI zakAya che. josepha hIDa tema ja kaeNseTane savA traNaso pAnAnA 'riInkAranezana' nAmanA pustakamAM vibhinna dharmomAM vyApta dArzaniko, kavio, vaijJAniko vagerenA punarjanmA saMbaMdhI vicAronuM saMkalana prastuta karyuM che. jenadarzana punarjanmamAM mAne che e vAtanI puSTi jIvavicAra rAsa'nI gAthAo dvArA thaI jAya che. punarjanma saMsArI jIvono ja thAya che. siddhagati prApta thayA pachI punarjanma hoto ja nathI. saMsArI jIvonA adhikAra pachI have siddhano adhikAra kavi rajU kare che. siddha siddha jIvanuM lakSaNa (jenendra siddhAnta koza - pR. 334) (1) ATha karmanA baMdhanane jemaNe naSTa karyA che evA AThaguNo sahita parama lokAgramAM sthita ane nitya che evA te siddha che. (2) je aSTavidha karmothI rahita che. atyaMta zAMtimaya che, niraMjana che, nitya che, Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ATha guNothI yukta che, kRtakRtya che, lokanA agrabhAga para nivAsa kare che teo siddha kahevAya che. na (3) jemaNe janma, jarA, maraNa, bhaya, saMyoga, viyoga, Adhi, vyAdhi, upAdhi, zarIra, kaSAya, yoga, lezyA, duHkha, saMjJA, roga vagere kAMIpaNa na hoya te siddha che. (4) je IMdriyonA vepArathI rahita, avagrahAdi dvArA padArthone grahaNa karatA nathI, jene IMdriya sukha nathI evA atIndriya, anaMtajJAna ane sukhavALA jIvone IndriyAtIta siddha jANavA joIe. (5) jemaNe vividha bhedarUpa ATha karmono nAza karI dIdho che, je traNa lokanA mastakanA zekhara svarUpa che, duHkhothI rahita che, sukharUpI sAgaramAM nimagna che, niraMjana che, nitya che. ATha guNothI yukta che, anavadya arthAt nirdoSa che, kRtakRtya che, jemaNe sarvAMgathI athavA samasta paryAyo sahita saMpUrNa padArthone jANI lIdhA che, je vajrazilA nirmita abhagna pratimAnI samAna abhedya AkArathI yukta che, je sarva avayavothI purUSAkAra hovApara paNa guNothI purUSa samAna nathI kAraNa ke purUSa saMpUrNa IMdriyonA viSayone bhinna dezamAM jANe che paraMtu je prati pradezamAM badhA viSayone jANe che te siddha che. (6) siddha bhagavaMta kevA che ? avarNa, agaMdhe, arase, akAse, amUrti, avinAzI, bhUkha nahi, duHkha nahi, roga nahi, zoka nahi, janma nahi, jarA nahi, maraNa nahi, karma nahi, kAyA nahi, evI anaMta anaMta sukhanI laheramAM birAjI rahyA che. teo jyAM birAje e sthAnane siddhakSetra kahe che. siddhaloka/siddhakSetranuM svarUpa O (jainendra siddhAnta koza pR. 334-336) (1) siddhabhUmi 'ISat prAbhAra pRthvI upara sthita che eka jojanamAMthI kAMIka ochA eTalA niSkapa tema ja sthira sthAnamAM siddha rahe che. (2) sarvArthasiddha mahAvimAnanI dhajAthI 12 jojana upara AThamI pRthvI sthita che. madhyamAM ATha jojana jADI che. utaratA cheDe mAkhInI pAMkha karatA paNa pAtaLI che. enI upara 1 jojana tenA chellA gAunA chaThThA bhAgamAM siddhakSetra che. siddhakSetra 45 lAkha jojananuM lAMbu pahoLuM arthAt goLAkAra che. aDhIdvIpa kSetravat che. tyAM siddha bhagavaMta birAje che. (zrAvaka sAmAyika pratikrmaNa sUtra pR. 103) jainadarzanamAM siddhane bhagavAna, Izvara, deva mAnavAmAM Ave che. AtmAnuM zuddha svarUpa pragaTa thavuM te siddha che. ATha karmano kSaya thavAthI siddha svarUpa pragaTe che. tethI ATha guNa paNa pagaTe che je A pramANe che. kevaLa jJAna, kevaLadarzana, avyAbAdha Atmika sukha, kSAyaka samakita, akSaya sthiti, amUrti, agurUlaghu ane anaMta Atmika zakti. bIjI rIte ATha guNa A pramANe che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 359 jJAna, darzana, sukha, vIrya A cAra anujIvI guNa, amUrtika athavA sUkSmatva, agurUlaghutva, avyAbAdhatva ane avagAhanA A cAra pratijIvI guNa A ATha guNa vyavahArathI kahyA che nizcayathI to dareka siddha bhagavaMtone anaMta guNa samajavA. vizeSa bhedanayedvanirgatitva (gati rahitapaNuM), nirindriyatva (Indriya rahitapaNuM), niSkAyatva (zarIra rahitapaNuM), niryogatva (yoga rahitapaNuM), nirnAmatva (nAma rahitapaNuM), nirvedatva (veda rahitapaNuM), niSkaSAyatva (kaSAya rahitapaNuM), nirgotratva (gotra rahitapaNuM), nirAyuSatva (AyuSya rahitapaNuM) ItyAdi vizeSa guNo tema ja astitva, vastutva prameyatvAdi sAmAnya guNo anaMta jANavA. saMsArI jIvonA adhikAra pachI siddhano adhikAra zarU thAya che. e siddha bhagavaMtanuM varNana kavie 324mI gAthAthI 398mI gAthA sudhI karyuM che emAM zarUAtanI cAra gAthAmAM siddhanA paMdara bheda che ane pachInI ekotera gAthAmAM siddha paMcAzikAmAM batAvelA paMdara dvAra AMtarA sahita varNavyA che. siddhanA paMdara bheda 3ra4 thI 3ra8mI gAthAmAM varNavyA che. bhavya jIva hoya e ja pAMcamI siddha gati prApta karI zake che. je A pramANe che. (1) tIrthaMkara siddha - tIrthaMkara padavI pAmIne mokSe jAya te RSabhadeva Adi tIrthaMkaro. (2) atIrthaMkara siddha - tIrthaMkara pada pAmyA vinA sAmAnya kevaLI thaI mokSe jAya te. (3) tIrtha siddha - tIrthaMkare tIrtha sthApyA pachI je mokSe jAya te gaNadhara pramukha. (4) atIrtha siddha - tIrthaMkare tIrtha sthApyA pahelA tathA tIrtha viccheda thayA bAda je mokSe jAya te marUdevI mAtA pramukha. (5) gRhasthaliMga siddha - gRhasthanA veSe (rahyA thakA)mokSe jAya te marUdevI mAtA pramukha. (6) anyaliMga siddha - yogI, saMnyAsI pramukha tApasanA veSe mokSe jAya valkalacIrI Adi. (7) svaliMga siddha - sAdhune veSe mokSe jAya te jaMbusvAmI vagere sAdhu munirAjo. (8) strIliMga siddha - strIliMge mokSe jAya te caMdanabALA Adi. (9) purUSaliMga siddha - purUSaliMge mokSe jAya te gautamAdika (10) napuMsakaliMga siddha - napuMsakaliMge mokSe jAya te gAMgeya aNagAra pramukha. (11) pratyeka buddha siddha - koI padArtha dekhIne pratibodha pAmavAthI potAnI meLe cAritra laIne mokSe jAya te karakaMDu pramukha. (12) svayaMbuddha siddha - gurUnA upadeza vinA potAnI meLe jAtismaraNa Adi jJAnathI pratibodha pAmI mokSe jAya te kapila Adi. (13) buddhabohI siddha - gurUno upadeza sAMbhaLI vairAgya pAmI mokSe jAya te. (14) eka siddha - eka samayamAM eka jIva mokSe jAya te. mahAvIra svAmI pramukha. (15) aneka siddha - eka samayamAM ghaNA jIva mokSe jAya te RSabhadeva svAmI - Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pramukha. 328-391 gAthAmAM siddha paMcAzikAno adhikAra che. tenA paMdara dvAra che. 328 sIdha taNA chaI panaraI dUAra, sIdha paMcazakA mAMhi vIdhA cAra, khetradvAra te paheluM lahuM, triloka bheda vyavarIti kahuM. te paMdara dvArano sAra nIce mujaba che. (badhA dvAramAM 1 samayamAM utkRSTa keTalA siddha thAya te batAvyuM che. jadhanya badhAmAM 1 samaye 1 siddha thAya. (1) kSetradvAra - A vizvane jenadarzanamAM loka tarIke oLakhavAmAM Ave che enA traNa bhAga che. Urdhvaloka, adholoka ane tirtholokaene kSetra kahevAya che e traNa kSetramAMthI kayA kSetramAMthI keTalA jIva mokSe jAya tenuM nirUpaNa 329 thI 332 mI gAthAmAM batAvyuM che ane 333 naMbara be vAra che e baMne gAthAmAM enuM AMtarUM batAvyuM che je A pramANe che. UrdhvalokamAMthI 1 samaye cAra jIva siddha thaI zake. merU parvata para naMdanavana Adi vana che tyAM koI sAdhu vidyA dvArA ke sAharaNa dvArA gayA hoya te tyAM kevaLajJAna prApta karyA pachI mokSe jAya. eka sAthe eka ja samaye vadhAremAM vadhAre cAra jIvo mokSe jaI zake. adholokamAMthI eka samaye bAvIza jIva mokSe jAya. (zrI uttarAdhyayana sUtra, siddha paMcAzakamAM vIza jIva siddha thAya evo mULa pATha che) samabhUtala pRthvIthI tirthyalokamAM keTaloka bhAga nIce tarapha DhaLelo che je adholokamAM gaNAya che. mATe kavie gAthAmAM lakhyuM che ke samabhUtalathI ticchalokamAM jaMbudvIpanI madhyamAM merU parvata che enI laMbAI 10,000 jojana che. pUrva pazcima baMne tarapha 22-22 hajAra yojanA bhadrasAla vana che. tyArapachI 16 vijaya che. hajAra jojana pachI DhaLANavALuM kSetra che. te 22000 jojananuM che ema eno bhAvArtha che. 22000 jojana mukhya jANavA. tyAM mahAvideha kSetranI vijaya che tyAMthI jIva mokSe jaI zake. tirthyalokamAMthI eka samaye ekaso ATha jIva eka sAthe mokSe jaI zake. vadhAremAM vadhAre jIvo ATalA ja mokSe jaI zake enAthI vadhAre jIvo eka sAthe mokSe na jAya. pachI aMtara paDe. tirthyalokamAM asaMkhyAtA dvIpa samudra che tene madhyabhAge aDhIdvIpa ane be samudra che. temAMthI jIva siddha thaI zake, bAkInA vistAramAMthI nahi kAraNa ke jIva samazreNIe upara Urdhvagamana kare che ane siddhakSetra paNa 45 lAkhA jojananA gherAvAmAM che. eTalo gherAvo nIce tithyalokamAM aDhIdvIpa-samudra sudhI ja che mATe eTalA kSetramAMthI (adho-Urdhva- tilokamAM) ja mokSe jaI zake. mahAvideha kSetranI pratyeka vijayamAMthI vIza jIvo siddha thaI zake. samudramAMthI be siddha thaI zake paMjJavanamAMthI be siddha thaI zake ane akarmabhUmimAMthI daza siddha thaI zake. AMtarU eTale aMtara paDavuM ke viraha thavo. je kSetra AdimAMthI mokSe javAnuM cAlu Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavivicAra rAsa eka adhyayana 361 thayA pachI keTaloka samaya mokSamAM koI jIva jAya nahi to e keTalA samaya sudhI mokSe na jAya e A dvAramAM batAvavAmAM Ave che. ene aMtara-viraha ke AMtarUM kahevAmAM Ave che. AMtarUM keTalA samaye paDe eno niyama nathI paNa paDe to keTaluM paDe e ja ahIM batAvyuM che. badhAmAM jaghanya AMtarUM 1 samayanuM hoI zake. ahIM badhe utkRSTa AMtarUM batAvavAmAM AvyuM che. eTalA samaya sudhI tyAMthI koI jIva mokSamAM jAya nahIM. jaMbudvIpa ane ghAtakIkhaMDamAM utkRSTa nava varSanuM AMtarUM (aMtara) paDe pachI siddha thavAnuM cAlu thAya. ardhapuSkaradvIpamAM utkRSTa eka varSa jhAjherAnuM aMtara paDe. siddha paMcAsakanA AdhAre A lakhyuM che ema kavi kahe che. (2) kALa dvAra : 334 thI 345 gAthAno bhAvArtha kALa dvAramAM utsarpiNI kALa ane avasarpiNI kALanA ArA AzrI vicAraNA karI che. avasarpiNI kALanA cha ArA che. trIjA-cothA ArAmAM jIvo siddha thAya che. tema ja cothA ArAno janmelo hoya te pAMcamAM ArAmAM siddha thaI zake. pAMcamA ArAno janmelo pAMcamA ArAmAM siddha na thAya. evI ja rIte utsarpiNI kALamAM bIjA ArAno janmelo trIjI ArAmAM mokSe jaI zake. bIjA ArAmAM mokSe na jaI zake. trIjA-cothA ArAmAM jIvo mokSe jAya. bAkInA ArAmAM janmelA koI jIvo mokSe na jAya paNa sAharaNa AzrI tyAMthI jIvo mokSe jaI zake. avasarpiNI-utsarpiNI baMnenA trIjA-cothA ArAmAMthI 1 samaye utkRSTa ekaso ATha siddha thAya avasarpiNInA pAMcamA ArAmAM 1 samaye vIza siddha thaI zake. e ArAmAM cothA ArAmAM janmelA hoya e ja siddha thaI zake. pachI e ArAnA janmelA mokSamAM na jAya. paNa mahAvideha kSetranA sAdhunuM sAharaNa karIne ahIM mUkyA hoya e jIvo kevaLajJAna pAmIne ahIMthI mokSe jaI zake. bAkInA sAta ArAmAMthI paNa e ja rIte sAharaNa AzrI eka samaye daza jIvo mokSe jaI zake. (avasarpiNIno 1, 2, 6 ane utsarpiNIno 1, 2, 5, 6 e sAta ArA kavie kahyA che.) AMtarUM - bharata ane Iravata kSetramAM ja kALano prabhAva che eTale ke ArA che. mahAvideha kSetramAM haMmezAM ekasarakho ja kALa (cothA ArA jevA bhAva) hoya che. tyAMthI jIvonuM siddha thavAnuM (siddha gatinuM AMtarUM na hoya to) sadaiva cAlu ja hoya che. tyAM kALano hrAsa-vikAsa nathI mATe ene noutsarpiNI noavasarpiNI kALa kahevAya che. bharata-Iravata kSetramAM dezeUNA aDhAra kroDAkroDI sAgaropaNanuM AMtarUM paDe. utsarpiNI kALamAM cothA ArAmAM 24mA tIrthaMkara mokSe jAya pachI mokSa gati baMdha thAya ane jugalakALa zarU thAya che. cotho Aro be kroDAkroDI sAgaropamano hoya che. pAMcamo Aro traNa kroDAkroDI sAgaropamano hoya che chaThTho Aro cAra kroDAkroDI sAgaropamano hoya che. pachI avasarpiNI kALa cAlu thAya che teno pahelo Aro cAra kroDAkroDI sAgaropamano hoya che. bIjo Aro traNa kroDAkroDI ane trIjo Aro be kroDAkroDI Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sAgaropamano hoya che. A baMne kALanA maLIne cha ArA jugaliyAnA hoya che emAMthI mokSe javAnuM hotuM nathI. trIjA ArAnA chellA eka lAkha pUrvamAM hajAra varSa ochA hoya tyAre siddhagatinA dvAra khUle che. utsarpiNImAM mokSagati baMdha thaIne avasarpiNImAM khUlavAnI vacce dezaUNA 18 kroDokroDI sAgaropama kALa vyatIta thaI jAya che. mATe utkRSTa AMtarU deze UNA 18 kroDAkoDI sAgaranuM jANavuM. e ja rIte avasarpiNImAM baMdha thaIne pachI utsarpiNI kALamAM khUlavAnI vacce dezaUNA 84 hajAra varSano samaya vyatIta thAya che. Ama chatAM A kALamAM mahAvideha kSetranA janmelA sAdhunuM sAharaNa karIne koI A kSetramAM temane mUke to siddha thaI zake che. sAharaNa konuM konuM na thaI zake e kavi 344 ane 34pamI gAthAmAM kahe che. sAdhvI, avedI, parihAravizuddha cAritrI, apramatta sAdhu, pulAka cAritravALo, caudapUrvadhArI, AhAraka zarIrI eTalAnuM sAharaNa deva na karI zake. sAharaNa AzrI je jIvo siddha thAya tenuM AMtarUM saMkhyAtA hajAra varSanuM jANavuM. (bhagavatI sUtra zataka 25 uddezA chaThThAmAM 10 bolanuM sAharaNa na thAya ema batAvyuM che. sAta uparanA tathA upazama zreNIvALA, kSapaka zreNIvALA ane kevaLI ema 10 prakAranA jIvonuM sAharaNa na thaI zake) (3) gati dvAraH gAthA 146 thI 354 cAra gatinA jIvo manuSya thaIne mokSamAM jaI zake. emAMthI kaI gativALA nIkaLIne keTalA eka sAthe vadhAremAM vadhAre mokSamAM jaI zake te kahe che. * naraka gati - prathama traNa narakamAMthI AvelA 1 samaye daza siddha thaI zake. cothImAMthI AvelA cAra siddha thaI zake. 5 thI 7 narakamAMthI AvelA siddha na thaI zake. tiryaMca gati - tiryaMca paMce. ane tiryaMcANImAMthI AvelA daza siddha thaI zake. pRthvIkAya ane apakAyamAMthI AvelA cAra siddha zake ane vanaspatimAMthI AvelA cha siddha thaI zake. badhA maLIne daza siddha thaI zake. teukAya-vAukAya, beIndriya, teIndriya, corendriya, asaMjJI tiryaMca paMcendriya ATalAnA nIkaLyA siddha na thaI zake. manuSya gati - manuSya gatinA nIkaLyA 20 siddha thaI zake. manuSyANImAMthI AvelA vIsa siddha thaI zake ane garbhaja manuSyamAMthI AvelA daza siddha thaI zake. jugaliyA ane saMmUrchAimamAMthI nIkaLelA siddha na thaI zake. deva gati - devagatimAMthI AvelA 108 eka samaye siddha thaI zake. bhavanapati ane vANavyaMtara devanA nIkaLelA daza siddha thAya ane temanI devInA nIkaLelA pAMca siddha thAya. jayotiSI devanA nIkaLelA daza siddha thAya ane devInA nIkaLelA vIza siddha thAya. vaimAnika devanA nIkaLelA ekaso ATha siddha thAya ane devInA nIkaLelA. vIza siddha thAya. paMdara paramAdhAmI, traNa kilvISImAMthI nIkaLelA siddha na thAya. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 363 AMtarUM nArakInuM AMtarUM hajAra varSanuM, tiryaMcanuM AMtarUM navaso varSanuM, tiryaMcANI, manuSyANI, manuSya, deva-devI e badhAmAMthI AvelAnuM muktinuM AMtaruM eka varSa jhAjheruM jANavuM. (4) veda dvAraH 355 thI 359 ahIM kavie liMgane vedanA arthamAM lIdhela che. traNe vedavALA (avedI thaIne) mokSamAM jaI zake. purUSaddavALA 108 paNa siddha thaI zake. strIvedavALA vIza ane napuMsakadavALA daza siddha thaI zake. vaimAnika devamAMthI AvelA purUSavedI ekaso ATha siddha thAya, strIvedI vIza siddha thAya. purUSa marIne napuMsaka athavA strImAM jAya to e daza siddha thAya. strI karIne strI athavA napuMsaka vedI athavA purUSavedI thAya to daza ja siddha thaI zake. AMtaruM - napuMsakaveda ane strIvedanuM aMtara paDe to saMkhyAtA hajAra varSanuM, purUSavedanuM aMtara eka varSanuM ja paDe. (5) tIrtha dvAra 360 thI 362 tIrthakarI (strI liMgavALA tIrthaMkara) jina - eka samaye be mokSamAM jAya. tIrthaMkara eka samaye cAra mokSamAM jAya. (jaghanya be siddha thAya) AMtarUM - be tIrthaMkara vacce vadhAremAM vadhAre nava hajAra pUrvanuM aMtara paDe. (AgamAM rUpa tarkathI 1 lAkha pUrvanuM aMtara yogya lAge che.) be tIrthakarI vacce anaMtakALanuM AMtarUM paDe. arthAt anaMtakALe eka tIrthakarI siddha thAya. (6) liMga dvAra 363-365 gRhastha liMgamAM eka samaye utkRSTa cAra siddha thAya. anyaliMga-tApasAdika eka samaye utkRSTa daza siddha thAya. svayaMliMga (sAdhu-sAdhvI) eka samaye utkRSTa ekaso ATha siddha thAya. AMtarUM - svaliMganuM AMtarUM eka varSa jhAjheruM (bAkInA liMganuM AMtarUM batAvyuM nathI) (7) cAritra dvAra - 366-367 pAMca prakAranA cAritramAMthI mAtra eka yathAkhyAta cAritravALA ja ekaso ATha mokSe jAya. AMtarUM eka varSanuM paDe. (8) buddha dvAra - 368-372 pratyeka buddha - daza siddha thAya. svayaMbuddha - cAra siddha thAya. buddha bohI strI - vIsa siddha thAya. buddhabohI jIva cAlIsa siddha thAya. (mULA pATha ekaso ATha siddha thavAno che.) (prajJApanA sUtra pada - 20, ). Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta AMtarUM - buddha bohI purUSanuM AMtarU eka varSa jhAjherUM paDI zake. pratyeka buddha ane buddha bohI strInuM AMtarUM eka hajAra varSanuM AMtarU paDI zake. svayaM buddhanuM navahajAra pUrva sudhInuM AMtarUM paDI zake. (9) jJAna dvAra - 373/378 kevaLajJAna vagara mokSe na javAya. jadhanya - ochAmAM ochA traNa jJAna - mati - zruta - kevaLajJAna pAmIne mokSe javAya. te cAra siddha thAya. madhyama - cAra jJAna. mati-zruta-manaHparyava ane kevaLajJAna e cAra jJAnavALA daza siddha thAya. tema ja mati-zruta- avadhi ane kevaLajJAna e cAra jJAnavALA ekaso ATha siddha thAya. utkRSTa - pAMce jJAnavALA paNa ekaso ATha siddha thAya. AMtarU - mati-zruta - kevaLa e traNa jJAnavALAnuM AMtarUM palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganuM paDe. mati zruta avadhi - kevaLa e cAra jJAna vALAnuM AMtarUM eka varSa jhAjherAnuM mati-zruta-avadhi-mana:paryava-kevaLajJAna e pAMca jJAnavALAnuM tathA mati-zrutamanaHparyava-kevaLa e cAra jJAnavALAnuM AMtarUM saMkhyAtA hajAra varSanuM paDe. (10) avagAhanA dvAra - 379-382 jaghanya be hAthanI avagAhanAvALA cAra siddha thaI zake utkRSTa pAMcaso dhanuSyanI avagAhanAvALA be siddha thaI zake madhyama avagAhanAvALA ekaso ATha siddha thaI zake. AMtarUM - jaghanya ane utkRSTa avagAhanAvALAnuM AMtarUM asaMkhyAtA kALanuM, madhyama avagAhanAvALAnuM eka varSa jhAjherAnuM AMtarUM paDI zake. RSabhadeva svAmI sAthe utkRSTa avagAhanAvALA 108 siddha thayA te accherUM hatuM. (11) utkarSa dvAra - 386-387 paDivAI samakitImAM je jIva samakita prApta karI vamI de pachI anaMtakALa pharyA pachI samakitane prApta kare evA jIva eka samaye ekaso ATha siddha thaI zake. je jIva samakita vamyA pachI saMkhyAtA, asaMkhyAtA kALa pachI samakita prApta kare evA jIva daza siddha thaI zake. samakita vamyA vagaranA jIva cAra siddha thaI zake. AMtarUM - samakita pAmIne anaMtakALa pharavAvALA jIvonuM AMtarUM varasa jhAjherUM. samakita pAmIne saMkhyAtA-asaMkhyAtAkALa pharavAvALA jIvonuM AMtarUM saMkhyAtA hajAra varSanuM paDe. acyuta (apaDivAI) samakita eTale ke samakita prApta thayA pachI vame nahi evA jIvo vacce sAgaropamanA asaMkhyAtamA bhAganuM AMtarUM paDI zake. (12) aMtara dvAra - 388 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 365 siddhagatimAM jaghanya 1 samayathI utkRSTa cha mahinA sudhInuM aMtara paDI zake. (13) anusamaya dvAra - 389-394 (aMtararahita) anusamaya eTale jIvo lagAtAra ATha samaya sudhI siddha thaI zake pachI avazya (1 samayathI cha mahinA sudhInuM) aMtara paDe. ATha samaya sudhI jIvo siddha thAya emAM (jaghanya eka) utkRSTa 32 jIvo pratyeka samaye siddha thaI zake pachI avazya AMtarUM paDe.. 8 samayamAM kula 256 siddha thAya. lagAtAra sAta samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye aDatAlIsathI vadhAre siddha na thAya. lagAtAra cha samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye sATha(60) thI vadhAre siddha na thAya. lagAtAra pAMca samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye botterathI thI vadhAre siddha na thAya. lagAtAra cAra samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye coryAsIthI vadhAre siddha na thAya. lagAtAra siddha na thAya. traNa samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye chaThThuMthI vadhAre lagAtAra be samaya sudhI jIvo siddha thAya to pratyeka samaye ekaso bethI vadhAre siddha na thAya. eka ja samayamAM ekaso ATha siddha thAya pachI avazya aMtara paDe. be thI sAta samayavALAmAM paNa e ja rIte pachI avazya aMtara paDe. (14) guNaNA dvAra - (gaNatarI) jadhanya - utkRSTa siddhanI gaNatarI (395) eka samaye jaghanya eka siddha thAya utkRSTa ekaso ATha siddha thAya. (15) alpabahuttva dvAra - 396-397 ekaso ATha jIvo eka sAthe siddha thAya evA jIvo sarvathI thoDA hoya. tenA karatA ekaso sAta jIvo mokSe jAya te vizeSAdhika hoya ema kramazaH eka jIva siddha thAya tyAM sudhInA vizeSAdhika samajavA. Ama kavie siddhagatinuM prarUpaNa paNa rocaka zailImAM karyuM che. Ama zrAvaka kavi RSabhadAse 'jIvavicAra rAsa'mAM bhAvapakSa-tAttvika pakSanuM suMdara Alekhana karyuM che. jIvanA prakAro ane Rddhi vize sUkSmAtisUkSma, vistRta ane daLadAra mAhitI pUrI pADI che je emanI tattvajJAna pratyenI rucine pragaTa kare che. emano Agama abhyAsa A kRtimAM jhaLahaLe che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vibhAga (2) sAhityika pakSa zrAvaka kavi RSabhadAsanI kRti "jIvavicAra rAsa'no bhAva pakSa-tAtvika pakSa jeTalo sazakta che, eTalo sAhityika-kalA-pakSa paNa sabaLa che. sAhitya pakSa aMtargata viSayavastu, kAvyazakti, bhASAzailI, alaMkAra, geyatA, varNanAtmaka zailI, upadezAtmaka zailI, subhASito, daSTAMto, zIrSakanI yathArthatA vagerenA samAveza karavAmAM Avyo che. kAvya zakti-abhISTa arthane saMkSepamAM pragaTa karavAnI zakti te kAvyazakti che. eTale ke vaktavya viSayane suMdara zaktithI pratipAdita karavAvALo, mApI-tolIne mUkelo, sArthaka anvita pada samUhAtmaka vAkya kAvya kahevAya. e kAvyane rajU karavAnI. zakti te kAvyazakti. rasayukta vAkyane kAvya kahevAya che. je rIte AtmAnI muktAvasthA ja jJAna dazA kahevAya che e ja rIte hRdayanI muktAvasthA rasa dazA kahevAya che. hRdayanI A muktinI sAdhanA mATe manuSyanI vANI je zabdavidhAna kare che ene kAvya kahe che. kAvya rasamaya hoya che. kAvyamAM rasa bhavya zarIramAM suyaza samAna che zabda enA prANa che, artha mana che, chanda enA caraNa che ane alaMkArathI te utkRSTa banI. jAya che. jIvavicAra rAsanuM baMdhAraNa prastuta rAsa 16 dUhA 11 DhAla ane 15 copAI vaDe racAyela che. saLaMgA 502 gAthA che. prathama dUhAmAM sAta gAthA rajU thaI che. A sAta gAthA maMgalAcaraNarUpe che. bhAratIya saMskRtimAM koI paNa kRtinI racanA karatI vakhate AraMbhakALe karAtI stuti eTale maMgalAcaraNa. AmAM kavi potAnA purogAmIne anusaryA che. pUrvenA lagabhaga moTA bhAganA kavio prathama maMgalAcaraNa karIne pachI ja viSayano prAraMbha karatA hatA. Aje paNa e paraMparA cAlu che. A gAthAomAM kavie prathama sarasvatI devIne vaMdana karIne pachI harIyALI dvArA jenadarzananA 24 tIrthakaramAMthI prathama tIrthaMkara evA RSabhadevanI stuti karI che. koIpaNa racanAkAra potAnI kRtinI racanA kare che tyAre prAyaH karIne pAMca bAbatanuM sUcana enI gAthAo dvArA kare che te A pramANe che - (1) maMgalAcaraNa, (2) viSaya-abhidheya, (3) saMbaMdha, (4) prayojana ane (5) adhikArI. prAcIna kALamAM lagabhaga badhA ja darzanavALA A kRtinuM anusaraNa karatA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 367 tethI jJAna saMpAdana kSetre suMdara vyavasthA jaLavAI rahetI. (1) maMgalAcaraNa - koI paNa kRtinI racanA vakhate maMgalAcaraNa karavAthI zAstra racanA samaye utpanna thatA vipno nAza pAme che. Adi, madhya ane aMta ema traNa jagyAe maMgalAcaraNa karavAmAM Ave che. Adi (zarUAta) maMgala zAstrArthano nirvighna pAra pAmavA mATe karAya che. madhya maMgala zAstrArthanI sthiratA mATe karAya che ane aMtima maMgala ziSya-praziSyAdinI paraMparAmAM zAstrArthano viccheda na thAya te mATe karAya che. arthAt emanI racanA dIrghakALa sudhI jIvaMta rahe te mATe karAya che. Adi maMgalarUpe zrAvaka kavi RSabhadAse prAraMbhamAM sAta gAthAmAM sarasvatI devI ane prathama tIrthaMkara RSabhadevane namaskAra karyA che. madhya maMgala - 133 mI gAthAmAM 'vIra taNaI zari nAmyato' prabhu vIranA zIrane namana karIne kahevAnI vAta che e madhya maMgala che. aMtima maMgala - chelle 500mI gAthAmAM kavie aMtima maMgala karyuM che. 500 sakala mUnIsara ni zari nAmI, praNamI kavitA pAyajI, arihaMta deva taNAI ArAdhI, samarI brahmasutAyajI. A gAthAmAM sakaLa munione vaMdana karI, arihaMta devanI ArAdhanA karIne sarasvatInuM smaraNa karI kavitAnI racanA karI che ema kahIne kavie aMtima maMgala paNa karyuM che. Ama traNe maMgala A kRtimAM thayA che. je kavinI tIrthaMkara deva, sarasvatI devI ane munizvAro pratyenI bhaktine pragaTa kare che. vaLI tIrthakaronI stutine kAraNe A kRti jena dharmanuM pratinidhitva kare che e paNa jANI zakAya che. (2) viSaya-abhidheya - jena graMthanA prAraMbhamAM maMgalAcaraNa pachI A graMthamAM kayA viSayanuM nirUpaNa karaze kavi tenuM sUcana kare che ane tethI bhAvaka tenA adhyayana-adhyApananI pravRtti karavI ke nahi teno nirNaya karI zake che. ahIM paNa kavi RSabhadAse maMgalAcaraNa pachI pote kaI kRtinI racanA karavA mAge che teno spaSTa ullekha karyo che. gAthA 7 AdinAtha caraNe namI, kahisya jIva vIcAra... A gAthA dvArA pote 'jIvavicAranI racanA karavAnA che e siddha thAya che. saMbaMdha saMbaMdhano nirdeza karavAthI A graMtha ke kRtine keTalI pramANabhUta gaNavI teno khyAla bhAvakane AvI zake. jo evuM spaSTIkaraNa na hoya to saMbhava che ke pAThako tene svataMtra matinirUpaNa mAnI le ane tethI tenA adhyayana adhyApananI pravRtti karavI ke nahi evA vicAramAM paDI jAya che. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ahIM zrAvaka kavi RSabhadAse AThamI gAthAmAM jIvavicArano saMbaMdha konI sAthe che e spaSTa karyuM che. kahaIsyu vyavarI jIvavIcAra, zAMtisUri jehano karanhAra, Agama artha bIjA mani dharaM, zAhAstrataNI huM racanA karUM. ahIM kavi pragaTa kare che ke A racanA huM mArI matithI nahi paNa AcArya zAMtisUrinA jIvavicAra ane Agama zAstronA AdhAre karuM chuM eTale jemane AcArya zAMtisUri ke zAstro para zraddhA che evA zraddhALu AtmAone grAhya bane che. prayojana - graMtharacanAnuM prayojana jaNAvavAthI bhAvaka (vAcaka)ne graMtharacanAnA hetu paratve koI zaMkA karavAnuM kAraNa rahetuM nathI. kavie nIcenI gAthA dvArA prayojanA batAvyuM che. 485 bhaNaItAM suNatAM saMpadi, ochava AMgaNaya AjajI, jIva vIcAra suNIjIuM rAkhaI, dehani sIvapUra rAjajI vIra.. A rAsanuM adhyayana karavAthI muktinI prApti thAya che e phaLazruti dvArA kavie prayojana batAvyuM che. (5) adhikArI - adhikArInuM sUcana karavAthI jeo tenA adhikArI che te ja tenA paThanamAM pravRtta thAya che. ahIM zrAvaka kavi RSabhadAse 502 nI aMtima gAthAmAM enA adhikArI koNa che enuM sUcana karI dIdhuM che. 502 RSabhadAsa kahaI je nara sUNasi, te ghari rIdhya bharAsijI, sukhasAtA sUdha gurUnI sevA dina dina uchava thAIjI. vIra... 'je nara sUNasiM' eTale samasta manuSya jAti A rAsa sAMbhaLavAnA adhikArI che. A rAsa sAMbhaLavAthI ghare riddhi-siddhi bharAze arthAt khUba sukha-saMpattivAna banaze. loko A rAsano bhAva samajIne jIvadayA. pALaze to khUba sukhI thaze. loko sukhI thAya e prayojana che mATe adhikArI paNa loko ja che. madhyakAlIna rAsAonA kavio rAsAne aMte gurU paraMparA, racanA sthaLa, canAkALa, racanA samaya ane phaLazrutinuM Alekhana kare che. kavi RSabhadAsa paNa e ja paraMparAne anusaryA che, je nIcenI gAthAothI spaSTa thAya che. 490 zrI vIjayAnaMdasurI svara samaryo, tapagaccha ThAkuravArUjI, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 369 hIra paTodhara hAthiM dIkSA, bhavika lokano tArUjI. vIra...... 491 janamataNo je kaI brahmacArI, paraNyA saMyama nArIjI, krodha mAna mAyA nahI manamAM, Agama artha vIcArIjI, vIra.. 492 tujha 2 caraNe zari nAmaIvItA tattvabheda lahaIsAjI, gurU AdhAri jJAna lahInaI kIdho jIva vicArajI.....vIra..... 493 savaMta sola chatyarA varaze, Aso pUrtima sArajI, khaMbha nayara mAMhi nIpAo, racIo jIvavIcArajI. vIra. Ama kavie A cAra gAthAmAM potAnA gurUnI mahattA, paraMparA, racanA varSa, racanA samaya, racanA sthAna vagerenuM nirUpaNa karyuM che. viSaya vastu zrAvaka kavi RSabhadAsa racita "jIvavicAra rAsa'nuM viSayavastu vicAratAM jaNAya che ke A rAsano viSaya paraMparAgata eTale ke sAmAnya rIte madhyakAlIna sAhityanA rAsAomAM prApta thAya che tevo pasaMda karyo nathI. kAraNa ke kavie A rAsano viSaya koIpaNa kathAne AdhAre lIdho nathI paraMtu pote jena tattvajJAna viSayaka je vicAraNA karI che temAMthI "jIvavicAra' viSayane pasaMda karI tenA AdhAre racanA karI che. jIvavicAra rAsa'nA viSayavastu para najara karatAM emAM mukhya tattva 'jIva' najare caDe che. jIvanI Rddhi vagere para vicAra vimarza karavAmAM Avyo che. enA mULa bhAva mATe kavie "zrI pannavaNA sUtra', 'zrI jIvAbhigama sUtra', emanA purogAmI AcArya racita "jIvavicAra prakaraNa" upadezamAlA avasUri, saMsakta niyukita,siddha paMcAzikA vagere graMthono AdhAra lIdho che. tenI pratIti nIcenI gAthAo dvArA thAya che. 175 jUo zAhAstra pUrnivaNA mAMhi samumi upajaI tyAMhi.... 176 upadeza mAlA avacUra, tINa sola ThAma saMpUra, saMsakta nIrayugati mAhiM, sola ThAma kahyAM valI tyAMhi A rAsamAM prathama jIvanA mukhya be bheda siddha ane saMsArIno ullekha karIne sau prathama saMsArI jIvonA be bheda trasa ane sthAvaranI aMtargata prathama sthAvara jIvonI ane pachI trasa jIvonI rUparekhA ApI che. tyArabAda ekendriyathI paMcendriya jIvonA bheda-prabhedamAM prApta thatI RddhinuM vistRta varNana karyuM che. emAM paNa kavie saMjJA, vezyA jevA viSayo dRSTAMta sAthe varNavyA che. emane jyAM jarUra lAgI tyAM varNanomAM vistAra karyo che to kyAMka lAghavayukta zailIno prayoga paNa karyo che. varNanone pratItijanaka banAvavA kavie dRSTAMtano paNa upayoga karyo che. saMsArI jIvonA varNana pachI siddha jIvonA prakAra tema ja tenA paMdara dvAranuM rasAtmaka Alekhana karyuM che. tyArabAda pAMce gati, IMdraya, kAya, yoga ane veda AzrI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta alpabadutvanuM guMthana karyuM che. jIvonA bhinna bhinna prakAronI prarUpaNA karI che. punaH jIvono dizA saMbaMdhI alpabaddhattvane kAvyarUpe gUMthIne eka gahana viSayane sahajatAthI prastuta karyo che. prabhunA upadezone suMdara rIte rajU karIne jIvadayAnuM mahattva prasthApita karyuM che. Ama 'va' jevA bhArekhama viSayane haLave halese vaheto rAkhIne "jIvavicAra rAsa'nI phaLazruti batAvI che. Ama mRtabhaMDAramAMnA keTalAka amUlya ratnonuM darzana kavie ahIM saphaLatApUrvaka karyuM che. kavie jena zAstranI tAtvika vAtone kyAMka saraLa to kyAMka gahana rIte gUMthI laIne kAvya ane tattvajJAnano suMdara sumeLa karyo che, jethI A kRti vidvadbhogya banI che. to sAthe sAthe jana sAmAnyane paNa sparzI jAya tevI banI che. varNanAtmaka raulI. zrAvaka kavi RSabhadAsa racita "jIvavicAra rAsa'nuM viSayavastu gahana che. tenI abhivyakti pratItijanaka karavA mATe kavie varNanazailIno upayoga karyo che. kavine jyAM jarUra lAgI tyAM vistArapUrvaka varNano karyA che jyAM jarUra na lAgI tyAM lAghavayukta zailImAM varNana karyA che. A varNanone pratItijanaka banAvavA kavie daSTAMtono upayoga paNa karyo che. zarUAtamAM prathama tIrthaMkaranuM varNana tyAra bAda pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya trasakAyanuM varNana saMkSipta zailImAM karyuM che. nArakInuM varNana 212 thI 289 ema 78 gAthAmAM apratima vistRta varNana karyuM che. 79 thI 88 e daza gAthAmAM ekendriyamAM saMjJAnuM varNana khUba ja asarakAraka rIte che. vanaspati jIvone A saMjJA kevI rIte hoya che e sacoTa rIte sadaSTAMta varNavyuM che. to manuSyanA adhikAramAM lazyAnuM dRSTAMta sahita 153 thI. 160 gAthAmAM nirUpaNa karIne che darzanamAM A prakAranA jIvo hoya te darzAvyuM che. kAyasthiti jevA gahana viSayane paNa varNana dvArA saraLa banAvI dIdho che. to nIgodanuM varNana romAMcaka che. AThe khANanuM varNana emanI kuzaLatAne nirdeze che. vanaspatinA aDhAra bhAranuM varNana dAda mAMgI le evuM che. alpabahurva aMtargata gautamadvIpanuM ne adholokanuM varNana viSaya anurUpa ja che. aMtamAM gurU, pitAmaha ane potAnuM varNana che. emAMnA keTalAka varNano rajU karUM chuM. prAraMbhamAM kavie prathama tIrthaMkaranuM varNana AlekhyuM che. jenI pratIti nIcenI paMktio vAMcatA thAya che. tIrthaMkaranuM varNana - 4 samari sukha bahu upajaI praNamaI parImANaMda, kanakavarNa jasa dehaDI, paMjuM RSabha niNaMda. prathama jinezvara e sahI, mahialI pahilo rATa, pragaTa karI jeNaI valI, mugatyanayaranI vATa. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 jIvavicAra rAsa eka adhyayana paDhama munIzvara ehavo prathamaI kevalajAna, RSabha kahi raMgi dharUM RSabhadevanuM dhyAna. jeNaI dhyAniM mati nImalI saphala huI avatAra, AdinAtha caraNe namI, kahisya jIva vIcAra. A cAra gAthAnI aMdara A avasarpiNI kALanA cha ArAmAMthI trIjA ArAnA cheDe thayelA RSabhadeva nAmanA prathama tIrthaMkaranuM deha, Rddhi, mahattA ane bhAvanuM saMkSipta varNana karyuM che. avasarpiNI ane utsarpiNI dareka kALamAM 24 tIrthaMkara thAya. covIzamAM tIrthaMkara thayA pachI amuka kALa pachI mokSanagarInA dvAra baMdha thAya eTale ke e kSetramAMthI mokSe javAnuM baMdha thAya. pachI navI covIzI thAya tyAre temAM je prathama tIrthaMkara thAya te mokSamArganuM pravartana kare pachI tyAMthI mokSe javAnuM cAlu thAya. e rIte A avasarpiNIkALamAM prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva thayA. jemanuM bIjuM nAma zrI AdinAtha hatuM. dharmanI Adi (zarUAta) karI tethI AdinAtha kahevAyA. tIrthaMkara sarvazreSTha puNyano bhogavaTo kare che. emanAthI zreSTha koInuM paNa puNya hotuM nathI. emanuM smaraNa karavAthI ApaNA paNa anaMta karmonI nirjarA thAya che eTale khUba sukhanI prApti thAya che. evA tIrthaMkarane praNAma karavAthI parama AnaMdanI prApti thAya che. emano deha sonA jevo suMdara che, emanI pUjA karuM chuM ema kavi kahe che. emanI RddhinuM varNana karatAM kavi AgaLa kahe che ke, A avasarpiNIkALanA e mAtra prathama jinezvara ja nahi paraMtu prathama rAjAdhirAja paNa hatA. A pRthvInA prathama rAjA hatA. emaNe mokSamArganI prarUpaNA karI arthAt mokSano rasto, muktinagarano mArga batAvyo hato. A avaninA prathama munIzvara paNa hatA ane prathama kevalajJAna prApta paNa emane ja thayuM hatuM. evA RSabhadevanuM AnaMdapUrvaka dhyAna dharatAM mati nirmaLa thAya che ane ApaNo avatAra saphaLa banI jAya che. Ama karIne emanI mahattA pragaTa karI che. pAMca sthAvara ane trasakAyanA prakAronuM varNana saMkSipta zailImAM karyuM che. ApaNo jIva kevA kevA prakAromAM utpanna thayo tenuM saMkSepamAM varNana karyuM che. jema ke pRthvIkAyanuM varNana gAthA krama 11, 1ramAM che. apakAyanuM varNana - 14mI 15mI gAthAmAM nirUpyuM che. teukAyanuM varNana eka ja gAthA 18mAM che. vAukAyanuM varNana gAthA 20, 21mAM tathA vAyarAnA jIvo kevI rIte haNAya che enuM paNa suMdara varNana gAthA rara thI 24 mAM thayuM che. vanaspatikAyanuM varNana ra6 thI 28 ane 31 thI 33 mI gAthAmAM prarUpyuM che. beIndriyanuM varNana 38 ane 29mI gAthAmAM che. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta teIndriyanuM varNana 40 ane 41mI gAthAmAM che. caurendriyanuM varNana 44 ane 45mI gAthAmAM che. paMcendriyanuM varNana 47mI gAthAmAM che. Ama ekendriyathI mAMDIne paMcendriya jIvonA prakAranuM saMkSipta-lAghavayukta zailImAM varNana thayuM che. nArakInuM varNana nArakInA varNanamAM kavinI varNanakalAnI caramotkRSTatAnI anubhUti thAya che. narakanI bhUmionuM varNana temaNe potAnI kAvya rUpe karI varNana nipuNatAne pragaTa karI che. eka sarakhA varNanathI nIrasatA na lAge eTale kavie sAthe sAthe AyuSya ane avagAhanAnuM saMyojana karIne varNanane rocaka banAvyuM che. ekavidhatA na lAge mATe anekavidhatAno prayoga karyo che. bhaugolika, paudgalika ane Atmika varNanano triveNI saMgama che jenI pratIti nIcenI gAthAothI thAya che. 253 sAte narge pAthaDA rahaIsa, uMcA joaNa traNi jo sahaIsa, lAMbA poholAnI saMkhyAya, azaMkhya joaNa ketA kahaIvAI. 221 ragata maMza sarakhI tyAMhA mahI, aMdhaHkAra cauMhuM pAsAM sahI, bhItiM khaDaga sarIkhI dhAra, kahitAM dUkha na AvaI pAra. 218 pachaI deva kApI ghA ghaNaI, bAhiri kADhaI nAraka taNaI, pArAnI piThi deha malaI, traNi vedanA tyAMhA navI TalaI. jainadarzanamAM A vizvane 'loka' tarIke oLakhavAmAM Ave che. e loka traNa bhAgamAM vaheMcAyelA che. vizvanA AkAra saMbaMdhI gautamasvAmI bhagavAnane pUche che ke, gautama H he bhagavAna ! A lokano (zuM) kevo AkAra che.? bhagavAna H gautama ! A loka supratiSThata AkAravALo che. arthAt nIcethI vistIrNa madhyamAM varavajrano AkAra ane uparathI mRdaMganA AkArathI saMsthita che. supratiSThita AkArano artha che, 'trizarAvasampuTAkAra'. eka sarAvaluM (koDiyuM) UlTuM mUkyuM hoya enA para bIjuM sIdhuM mUkyuM hoya ane enA para trIjuM UMdhuM mUkyuM hoya evo AkAra. enI nIcenI pahoLAI 7 rAju ke rajju ke rAjanI che. laMbAI 14 ke rAjunI che jethI 14 rAjalokanA nAme paNa oLakhAya che. 14 rAjaloka traNa bhAgamAM vahecAMyelo che traNe loka madhyaloka, Urdhvaloka ane adholoka AmAM tirdhvaloka sauthI nAno che. lokanI madhyamAM Avelo che mATe madhyaloka kahevAya che. tenAthI Urdhvaloka moTo che ane tenAthI paNa adholoka moTo che. (visaMti jhaM maMte jo pAte, noyamAM supayana saMti to pAte - heTTA vicchio, manne saMrivate, vyiM visAre... bhagavatI 7/3) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 373 samatalanI nIce navaso yojana tema ja tenI uparanA navaso yojanano arthAt aDhAraso yojanano madhyaloka che jeno AkAra jhAlaranI peThe barAbara AyAma-vikhaMbhalaMbAI ane pahoLAIvALo che. madhyama lokanI uparano saMpUrNa Urdhvaloka che jeno AkAra pakhAja jevo che. madhyalokanI nIceno bhAga adholoka kahevAya che jeno AkAra UMdhA zarAva-zakorA jevo che, arthAt nIce nIce vistIrNa che. (jIvAbhigama pratipatti 3, narakanA 3 uddeza). nArakonA nivAsasthAnanI bhUmio narakabhUmi kahevAya che je adholokamAM che. evI bhUmio sAta che. e sAte bhUmio samazreNimAM na hotA ekabIjAthI nIce che emano AyAma-laMbAI ane vikhaMbha-pahoLAIparaspara samAna nathI. paraMtu nIcenIcenI bhUminI laMbAI pahoLAI adhika adhika che. arthAt pahelI bhUmithI bIjInI laMbAI pahoLAI adhika che. bIjIthI trIjInI ema sAtamI sudhI adhika adhika che. e sAte bhUmio ekabIjAthI nIce che. paraMtu ekabIjAne aDIne rahelI nathI. arthAt ekabIjAnI vacamAM bahu ja moTuM aMtara che. A aMtaramAM ghanodadhi, ghanavAta, tanavAta ane AkAza e cAra goLArdha kramathI nIce nIce che. arthAta pahelI. narakabhUminI nIce ghanodadhi che. ghanodadhinI nIce ghanavAta che, ghanavAtanI nIce tanavAtA ane tanavAtanI nIce AkAza che. AkAza pachI bIjI naraka bhUmi che. bIjI narakanI nIce pAchA kramazaH ghanodadhi, ghanavAta, tanavAta ane AkAza che. e rIte sAtamI bhUmi sudhI badhI bhUmionI nIce A krama che. sAtamI narakanA cAra goLArdha pachI anaMto aloka che. jIvavicAra rAsamAM vyakta thayeluM nArakInuM svarUpa. 211 trijaMca bheda vyavarI kahyo, kahuM havaI nAraka vAta. utapati sAtai lokamAM, suNa tehano avadAta. A dUhAmAM have pote zuM kahevAnA che tenI parikalpanA rajU karI che. triryacanuM varNana pUruM thayuM have nArakIno adhikAra kahyuM che. sAte bhUmimAM ApaNe utpanna thaI zakIe chIe teno vicAra sAMbhaLavAnuM kahe che. prathama narakanuM varNana - gAthA krama ra1ra thI rara7 ema kula 16 gAthAnuM varNana - jaMbudvIpanA barAbara madhya bhAgamAM mahAvideha kSetra AveluM che. te mahAvideha kSetranI barAbara madhyamAM merU parvata Avelo che te merU parvata samabhUtalA nAmanI pRthvInI sapATI para hoya che tyAMthI nIceno sAta rAju jeTalo vistAra che. emAM sAta prakAranI pRthvI AvelI che je sAta narakanA nAme oLakhAya che. enA nAma sahitanuM varNana have huM karuM chuM arthAt kavi ahIMthI narakanuM varNana kare che. emAM prathama ratnaprabhA nAmanI pRthvI eTale ke naraka che. ratnaprabhA eTale ke pRthvI ratnamayI che ke ratnanA bAhulyavALI che (pramazo trirUpavAvI vAhUevAvI Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vA) tene ratnaprabhA jANavI. ratnaprabhA pRthvI traNa kAMDa ke traNa bhAgamAM vaheMcAyelI che. - temAM prathama kharakAMDa eTale kaThina bhUmino bhAga che ane temAM 16 jAtinA ratno utpanna thAya che. (janatattva prakAza pU.papa jIvAbhigama sUtra bhA. 2 pR.26 sUtra4 'rayaUTdhvathANa ,DhavI... vaMgAla ri!' badhA kAMDa, ratnaprabhAthI tamastamaH pRthvI tathA dhanavAta Adi valayo jhAlara jevA AkAravALA hoya. ejana 5.53) te ratno kALA koyalA jevA che. eno prathamano ratnakAMDa eka hajAra jojanano che. kula 16 kAMDa che. te sarva maLI 16000 jojanano kharakAMDa che. 80000 jojanano apabahulakAMDa che, 84000 jojanano padmabahulakAMDa che. ema badhA maLIne kula 1,80000 jojanano pRthvIpiMDa che. 16 kAMDa-ratnakAMDa, vajakAMDa, veDuryakAMDa, lohitAkSakAMDa, masAragallakAMDa, saugaMdhika kAMDa, jayotirasakAMDa, aMjanakAMDa, aMjanapulAkakAMDa, rajatakAMDa, jAtarUpakAMDa, aMkakAMDa, sphaTikakAMDa, rijhakAMDa, haMsagarbha kAMDa pulakkAMDa che. e apekSAe tene ratnaprabhA kahevAmAM Ave che. pahelI ratnaprabhA pRthvI ratnapradhAna hovAthI 1 rAja lAMbI, 1 rAja pahoLI tathA 1,80,000 yojana jADI che. emAMthI 1 hajAra yojana nIce ane 1 hajAra jojana upara choDIne madhyamAM 1,78000 jojananI polAra che, jemAM 13 pAthaDA ane 12 AMtarA che. pratyeka pAthaDo 3000 yojanAno che ane AMtaro 11583 1/3 yojanano che. uparanA be AMtarA choDIne nIcenA dasa AMtarAmAM (pahelA be AMtarA khAlI che) asurakumAra Adi 10 jAtinA bhavanapati devo rahe che. pratyeka pAthaDAnI madhyamAM eka hajAra yojananI polAra che, jemAM 30,00,000 nArakAvAsA che. jemAM asaMkhyAta kuMbhIo ane asaMkhyAtA nArakInA jIvo che. temanuM utkRSTa dehamAna (avagAhanA) 7|| dhanuSa ane 6 AMgula che. jaghanya dehamAnA upajavA AzrI AMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganuM hoya paryApto thAya pachI avagAhanA vadhatA vadhatA koI traNa hAtha sudhI vadhe te jaghanya kahevAya utkRSTa savA ekatrIsa hAtha jeTalo (eTale ke 7 || dhanuSya thAya. enuM AyuSya jaghanya 10,000 varSanuM utkRSTa eka sAgaropamanuM hoya. nArakImAM upajavA mATenA je sthAna che te kuMbhIonA nAmathI oLakhAya che. kuMbhIo cAra prakAranI che (1) UMTanA gaLA jevI vAMkI, (2) ghI tela vagerenA karavALA jevI-uparathI pahoLI ane nIcethI sAMkaDI, (3) DabbA jevI uparathI nIce sudhI eka ja sarakhI, (4) aphINanA DoDavA jevI peTa pahoLuM ane moTuM sAMkaDuM ane aMdara cAre bAju tIkSNa dhAravALI. ahIM kavie cothA prakAranI kuMbhInuM varNana karatAM kahyuM che ke "upajavAnA kuMDayama ghaDA, mAMhi poholA moDhaI sAMkaDA" A kuMDAmAM nArakIno jIva upaje aMtarmuhUrta pachI paryApto thaIne enI avagAhanA vadhe eTale deha vadhavA mAMDe eTale emAMthI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 375 bahAra nIkaLavAno prayatna kare. paNa bahAra nIkaLI zake nahi. aMdara chaza jevI dhAravALI. sapATIne kAraNe deha kapAI jAya arthAt zarIranA TukaDA thaI jAya. paravaza thaIne khUba duHkha pAme che. tyAre tyAM rahelA paramAdhAmI deva te nArakIne ghA mArIne kApIne bahAra kADhe che. bahAra nIkaLyA pachI maratA nathI paNa temanuM zarIra pArAnI jema pAchuM eka thaI jAya che. jainatattva prakAza pRSTha papamAM nArakInA varNanamAM lakhyuM che ke badhA narakAvAsa aMdarathI goLAkAra ane bahArathI cokhaMDAkAra, paththaranI pharsavALA, mahA durgadhavALA ane hajAro vIMchIonA DaMkhathI paNa adhika duHkhada sparzavALA che. narakAvAsathI bhIMtamAM upara bilanA AkAranA yoni sthAno = nArakI jIvone utpanna thavAnI jagyA che. (sUyagaDAMga sUtranA 5mA adhya.mAM kahyuM che ke kahosiroTTA 3varDa Tuai | narakamAM utpanna thatAM jIva nIce mAthA karIne paDe che evuM ja prazna vyAkaraNa sUtranA AzradvAramAM paNa kahyuM che jethI jaNAya che ke nArakInA jIvonuM utpatti sthAna narakavAsanA uparanA bilomAM hovuM joIe.) tyAM pApI prANIo. utpanna thaIne cha paryAsino baMdha karIne bilanI nIce rahelI kuMbhIomAM nIce mAthuM ane upara paga karIne paDe che. te kuMbhIo cAra prakAranI pUrve kahI te pramANe che. temAMthI koI paNa eka kuMbhImAM paDyA pachI nArakI jIvonuM zarIra phalAya che jethI kuMbhImAM phasAIne. tIkSNa dhAra vAgavAthI ati duHkhI thaI pokAra kare che. tyAre paramAdhAmI devo tene cIpiyAthI kheMcI kADhe che tyAre tenA zarIranA kaTakA kaTakA thaI jAya che. tyAre temane ghaNuM duHkha thAya che paNa maratA nathI kema ke karelAM karmane bhogavyA vinA chuTakAro maLato nathI. jema vikharAyela pAro maLI jAya che tema te nArakInA zarIranA TukaDA maLIne pharI jema hatuM tema banI jAya che. nArakInI aMdara traNa prakAranI vedanA che enuM kavie ahIM varNana karyuM che. (1) 15 paramAdhAmI deva kRta vedanA enuM varNana devonA bhedanI aMtargata AvI gayuM. ("paramAdhAmIkRta vedanAnuM varNana sUyagaDAMga sUtranA pamA naraka vibhakita adhyAyanamAM che.) (2) kSetra vedanA ane (3) paraspara-aMdaroaMdara eka bIjAne vADha kApa karIne duHkha pahoMcADe che. jene anyonya kRta vedanA kahevAya che. nArakIo vividha zastro. (gadA, muzala, tIra Adi) nI vikuvaNA karI paraspara mAre, vividha jaMtuono AkAra karI eka bIjAnA zarIramAM ghusIne herAna kare. kavie tenuM varNana 220-221mI gAthAmAM karyuM che. jena tattvaprakAzamAM batAvyuM che ke - je mAMsAhArI prANI narakamAM utpanna thAya che temanA zarIranuM mAMsa cIpiyAthI kApI kApI telamAM taLIne, retamAM zekIne te ja jIvone khavarAvatA paramAdharmI devo kahe che, "tuM mAMsa bhakSaNamAM lubdha hato eTale tuM Ane paNa pasaMda kara! tAre Ane paNa khAvuM joIe." madyapAna karanAra tathA vagara gALela pANI pInAra nArakInA moDhAmAM tAMbu, sIsuM vagereno rasa ukALIne Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta reDatA kahe che ke, ''lo! A pIo! A paNa ghaNuM sarasa che.'' vezyA ane parastrIgamana karanArane tapAvI lAla karelA loDhAnA thAMbhalA sAthe balAtkArathI bAtha bharAvIne kahe che ke, 'are duSTa! tane parastrI sArI lAgatI hatI, to have kema raDe che?'' kumArge cAlanAra tathA kumArge javAno upadeza denArane AgathI jharajharatA aMgArA upara calAve che. jAnavaro ane manuSyo upara vadhAre bhAra lAdanArane DuMgaromAM kAMTA kAMkarAvALA rastAmAM seMkaDo Tana vajanano ratha kheMcAve che, uparathI dhAravALA cAbukano prahAra kare che. kUvA, taLAva, nadInA pANImAM krIDAmastI karanArane tathA aNagaNa pANI vAparanAra nakAmuM pANI DhoLanArane vaitaraNI nadInA uSNa ane tIkSNa dhAra pANImAM nAMkhI tenA zarIrane chinnabhinna kare che. sApa, vIMchI pazu, pakSI vagere prANIne mAranArAone yamadeva sApa, vIMchI siMha vagerenuM svarUpa dhAraNa karI cIrI nAMkhe che. tIkSNa jherIlA DaMkhothI temane trAsa Ape che. vRkSa chedana karanAranA zarIranuM chedana kare che. mAtA-pitA vagere vRddha ane garUjanone saMtApa pahoMcADanAranA zarIranuM bhAlAthI chedana kare che. dagA, corI karanArAone UMcA pahADothI pachADe che. "zrotendriya priya'" rAga-rAgiNInA atyaMta zokhInonA kAnamAM ukaLatA sIsAno rasa nAMkhe che. cakSundriyanA viSayamAM Asakta rahenArAonI AMkho tIkSNa zULothI phoDI nAMkhe che. ghrANendriyamAM Asakta rahelA jIvone tIkho rAI maracAMno dhumADo suMghADe che. jIbhathI cADI-niMdA karanAranA moDhAmAM kaTAra mAre che. keTalAkane ghANImAM pIle che, keTalAkane agnimAM bALe che, to keTalAkane havAmA uDADe che, ema pUrvakRtyo anusAra aneka prakAranA mahAna duHkhothI duHkhI kare che. pIDA pAmatA nArako paramAdhAmI devone AjIjI kare, mAphI mAMge to paNa pIgaLatA nathI. A pramANeno bhAva 220, 221mI gAthAmAM vyakta thayo che. tarasyAne ukALeluM pIgALeluM sIsuM pIvaDAve, enA ja zarIranuM mAMsa ene khavaDAve. AkAzamAM uchALIne bhAlA para jhIlI le. raktamAMsanI nadImAM DUbADe. narakamAM cAre bAju ghora aMdhakAra che tema ja tyAMnI bhIMto khaDaga jevI dhAravALI hoya enA duHkha kahIe to paNa pAra na Ave. nArakonI 10 prakAranI kSetra vedanA (jainatattva prakAza amalokhaRSijI pR. 61) (1) anaMta kSudhA - jagatamAM jeTalA khAdya padArtha che e badhA eka ja nArakI jIvane daI devAmAM Ave to paNa tenI tRpti na thAya evA kSudhAtura teo sadA hoya che. kAraNa ke temane narakamAM khAvAnuM ja maLatuM nathI. (2) anaMta tRSA - badhA samudranuM pANI eka ja nArakI jIvane devAya to paNa tenI Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 377 tRSA zAMta na thAya evA tarasyA haMmezAM teo hoya che. (3) anaMta zIta - lAkha maNa loDhAno goLo narakanI zIta yonimAM mUkavAmAM Ave to te zItaLatAne prabhAve tenA aNuo chUTA paDI rAkha jevA banI jAya evI. tIvra tyAM TADha hoya che jo koI tyAMnA nArakI jIvane upADIne himAlayanA baraphamAM mUkI de, to te tene ghaNA ja ArAmanuM sthaLa samaje evI ThaMDI tyAM narakamAM haMmezA rahe che. (4) anaMta tApa - narakanA uSNa yonisthAnamAM lAkha maNa loDhAno goLo mUkatAM ja te pIgaLIne pANI thaI jAya ane jo koI te nArakI jIvane tyAMthI upADI baLatI bhaThThImAM mUkI de to ghaNA ja ArAmanuM sthaLa samaje evI garamI tyAM narakamAM sadeva rahyA kare che. (5) anaMta mahAjavara - nArakInA zarIramAM haMmezAM ghaNo tAva bharyo rahe che jethI zarIra baLyA kare che. (6) anaMta khujalI - nArakI jIvo haMmezAM zarIra khaNyA ja kare che. (7) anaMta roga - jalodara, bhagaMdara, ugharasa, zvAsa vagere 16 mahArogo ane 5, 68, 99, 585 prakAranA nAnA (2) rogo nArakInA zarIramAM sadA rahyA kare che. (8) anaMta AnAzraya-nArakI jIvane koIpaNa jAtano Azaro ke madada ApanAra tyAM hoto nathI. (9) anaMta zoka - nArakInA jIvo sadA ciMtAgrasta rahyA kare che. (10) anaMta bhaya - jyAM karoDo sUrya maLIne paNa prakAza na karI zake evuM aMdhakAramayA narakanuM sthAna che. vaLI, nArakIonA zarIra paNa kALA mahAbhayaMkara che. cAre bAju mArakUTa hAhAkAra hoya che tethI nArakIjIvo pratikSaNa bhayathI vyAkuLa banI rahe che. A 10 prakAranI vedanAne sAte narakanA jIvo pratikSaNa anubhavI rahyA hoya che. AMkhanuM maTakuM mArIe eTalo vakhata paNa ArAma nathI. ahIM kavie 222thI 226 gAthAmAM keTalIka kSetravedanAnuM varNana karyuM che. A vizvanuM saghaLuM anna khavaDAvatA bhUkha na maTe te saghaLuM pANI pIvaDAvatA tarasa na maTe. e ja rIte hajAra maNano lokhaMDano goLo cha mahinA agnimAM tapAvIne ene aDADIe to ThaMDo lAge e ja rIte e ja goLA cha mahinA himAlayanA baraphamAM rAkhIne ene aDADIe to uno = garama lAge. narakanuM AvuM dRSTAMta kyAMya na maLI zake arthAtu naraka jevuM sthAna bIjuM koI na hoI zake. TADhathI hAtha - paga paNa gaLI. jAya ane uSNa vedanA paNa tyAM bhayaMkara che. evI ratnaprabhA naraka eka rAjunI lAMbI pahoLI che. anuyoga dvAra sUtra, jIvAbhigama sUtra ane jaMbudvIpa prajJapti sUtramAM 1 rAjunuM mApa kahevAmAM Ave che. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tiskRloka 1 rAjuno lAMbo pahoLo che. tirjIlokamAM madhyamAM sauthI nAno 1 lAkhA yojanano jaMbudvIpa che. tene pharato be lAkha yojanano lavaNasamudra, tene pharato 4 lAkhA yojanano dhAtakIkhaMDa ema uttarottara bamaNA bamaNA yojananA kula aDhI sUkSma uddhAra sAgaropamanA eTale ke rapa DADI sUkSma uddhAra palyopamanA samaya jeTalA asaMkhyAtA dvIpaLa ane samudro che. jaMbudviIpanA madhyamAM meruparvata che. te meruparvatanA sucaka pradezathI aMtima svayaMbhUramaNa samudra sudhI arthAt tiolokanA aMta sudhI 1/2 rAju thAya che. mATe 1 lAkha yojanane ra.5 uddhAra sAgaropamanA samaya jeTalIvAra bamaNA bamaNA karI te badhAno saravALo karatAM je asaMkhyAtA yojana Ave te aDadho rAju thayo. tenA bamaNA karatA 1 rAju thAya che. jemAMthI 1 lAkha yojana bAda karavAmAM Ave tyAre pramANopeta 1 rAjunuM mApa maLe che. Ama, 1 rAjunuM mApa asaMkhyAta kroDAkoDI yojanA samajI zakAya che. (thoka saMgraha 108 thokaDA - pAnuM 441 - 2011) rajunuM gaNitIya svarUpa - 1 rajunA asaMkhyAtA yojana batAvavAmAM AvyA che. 20,57,15ra yojana pratikSaNanI gatithI niraMtara cAlavAvALo deva cha mahinAmAM jeTalo paMtha kApe te eka raju che. A paribhASAnA AdhAra para potAnA pustakamAM pro. jI. Ara. jene 1 rajunuM mApa kADhyuM che jemAM 1 kSaNane 0.540000 miniTa tathA 1 yojana = 4000 mAIla mAnIne 1 rajunuM mApa - 195970412544000000000 mAIla kAryuM che. jene gaNitanI bhASAmAM 1.15 x 10* mAIla lagabhaga lakhavAmAM Ave che. emAM saMzodhana karatA munizrI mahendrakumAre potAnA graMtha "vizva prahelikA" mAM be vikalpa prastuta karyA che. 1) 1 raju = 10109 mAIla lagabhaga 2) 1 raju = 1010245mAIla lagabhaga gaNitanI bhASAmAM 10nI upara je aMka lakhavAmAM Ave che ene ghAtAMka (Raise to the Power) kahevAya che. jema ke 100 mATe 10* lakhavAmAM Ave che. ghAtAMka jeTalA zUnya 1 upara lagAvAtA te saMkhyA prApta thAya. 10S eTale 1 para 196 mIMDA (zUnya). 1 A paribhASA jarmana vidvAna glesanahApe potAnA pustaka "Der Jainisam" mAM ApI che. emaNe sI. TI. kolabrukanA zodha - kAryanA AdhAra para A paribhASA ApI che. ratnaprabhA naraka eka rAja UMcI ane 10 rAja ghanAkAra che. tenI nIce bIjI naraka che. ra7 thI ra50mI gAthAmAM ra thI 7mI nArakInuM varNana mananIya che. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 379 sAte narakanI vizeSatAo rapa0 thI ra54mI e 5 gAthAmAM varNavI che jeno sAra nIce pramANe che. sAte narakanI pRthvI 1 lAkha rAju UMcI hoya. A sAte narakanA badhA maLIne 49 pAthaDA (ane 42 AMtarA) che. emAM badhAthI moTo pAthaDo pahelI narakano pahelo pAthaDo che. te sImaMtaka nAme che ane 45 lAkha jojanano lAMbo pahoLo che. "sImaMto saghalAmAM vaDo." chello pAthaDo sAtamI narakano apaIDrANa nAmano che te eka lAkha jojanano lAMbo pahoLo che evuM jinavare kahyuM che. sAte narakanA pAthaDA UMcA traNa yojananA hoya. lAMbA pahoLA saMkhyAtA ke asaMkhyAtA yojananA che. jIvA. prati 3, u.2 sU.3 1 thI 6 narakamAM keTalAka saMkhyAta hajAra yojananA ane keTalAka asaMkhyAta yojanAnA vistAravALA narakAvAsa che. 7mI narakamAM apaIDraNa narakAvAsa saMkhyAt yojanano che bAkInA cAra saMkhyAta yojananA che. | koI maharphika deva traNa capaTI vagADIe teTalA kALamAM jaMbudvIpara 21vAra parikramaNa karI Ave evI sarvotkRSTa gatithI 1,2,3 divasa paryaMta utkRSTa cha mAsA sudhI te narakAvAsanuM ullaMghana karato rahe to paNa te deva keTalAka nArakAvAsAnuM ullaMghana karI zake, keTalAkanuM na karI zake eTalA moTA narakAvAsa che arthAt saMkhyAta yojanavALAnuM ullaMghana karI zake. asaMkhyAta yojanavALAnuM nahi. emAM 1, 2, 3, saMkhyAtA, asaMkhyAtA nArakI 1 samaye upaje ne cyave. ema AvAgamana cAlu rahe che. saMkhyAtA yojanavALA narakAvAsamAM saMkhyAtA nArakI upaje ane asaMkhyAtAvALAmAM asaMkhyAtA upaje. Ama nArakInuM caramotkRSTa varNana thayuM che. saMjJAnuM varNana ekendriya jIvanI saMjJAnuM svarUpa batAvatI vakhate kavie vRkSa-vela-choDanA dRSTAMta ApIne alaMkAra sahita asarakAraka varNana gAthA 80 thI 88mAM karyuM che. je ApaNane vanaspatikAyamAM 'jIva' hovAnI pratIti karAve che. leyAnuM varNana AvuM ja asarakAraka varNana lezyAnA adhikAramAM pUrve batAvela che. jemAM lezyAnA bhAvane spaSTa karavA mATe coranuM dRSTAMta ApIne karyuM che. che cora vacce saMvAda thato hoya ema varNana karyuM che. kAyasthitinuM varNana kAyasthiti jevA gahana viSayane kAvyarUpe varNavavuM e kavinA kavitvanI. kasoTI che jemAM kavi pAra utaryA che. anAdikAlIna avyavahArarAzimAM rahelo jIva vyavahArarAzimAM AvIne kayAM keTalo samaya rahe che e batAvyuM che. ra98 thI 305mI Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta gAthA vAMcatA enI pratIti thAya che. nigodanuM varNana - jenadarzananI sUkSmamAM sUkSma vicAraNAnuM pratibiMba nigodanA vicAramAM spaSTapaNe jhilAyuM che, jemAM paryAya, paramANu, vargaNAno vistAra batAvyo che. vargaNA eTale vargano samUha. varga 1, 2, 3 yAvat saMkhyAtA, asaMkhyAtA anaMtA paramANuono banelo hoya. AvA anaMta anaMta paramANunI banelI vargaNA hoya te keTalIka joI jANI zakAya che to keTalIka joI jANI zakAtI nathI. saMkhyAtA, asaMkhyAtA paramANuthI banelI vargaNAsAmAnya vyaktithI jANI zakAtI nathI. jo ke kArmaNa vargaNA paNa causparzI hovAthI kevaLI athavA to vizeSa avadhijJAnI (jene calasparzI pariNAma jANavAnuM jJAna thayuM hoya te) jANI zake che. bAkInA jIvo nA jANI zake. kaMdhamAM rahelo paramANu anaMta paryAyavALo hoya. AvI kArmaNa vargaNA. asaMkhyAta pradezI jIvanA pratyeka pradeza para anaMtI (karmanI vargaNA) hoya che. evA anaMta jIvo nigodanA eka zarIramAM hoya che. evA asaMkhyAtA zarIra eka goLAmAM hoya che. eka AMgulanA asaMkhyAtA bhAga karIe emanA eka bhAgamAM asaMkhyAtA. goLA hoya to asaMkhyA jojananA lokamAM TalA lokamAM keTalA goLA hoya? asaMkhyAtA goLA hoya. evA asaMkhyAtA goLAnA pratyeka goLAmAM asaMkhyAta zarIra che. emAMnA pratyeka zarIramAM anaMtA jIva che. emAMnA pratyeka jIvanA asaMkhyAtA pradeza che emAMnA pratyeka pradeza para anaMtI karma vargaNA che ane pratyeka vargaNAmAM anaMta anaMta paramANu-pradeza che. pratyeka paramANunI anaMtI paryAya che. A ati sUkSma vicAra kevaLajJAna vagara jANavo muzkela che. 306 thI 31ra sudhInI gAthAo sUkSmAtisUkSma varNananI sAkha pUre che. je vAMcIne bhAvakanuM hRdaya kavinI varNanazaktinI tAdazatA tathA bhAvAlekhananI zakti para ovArI jAya che. gautamatIpanuM varNana - 430 sUryataNA chaI dvIpa aneka, gautama dIpa vaDu tyAMhA eka, UMcuM chotsari eka hajAra, poholuM joaNa sahaIsa te bAra. 431 lavaNa samudra mAMhaI te sahI, teNaI dIpiM sAyara jala nahI, A doDha gAthAnI aMdara gItamadvIpanuM mApa ane sthAna batAvI dIdhuM che. gurUnuM varNana - potAnA gurU zreSTha che ane kevA che enuM varNana karyuM che. 490 zrI vIjayAnaMdasuri svara samaryo, tapagaccha ThAkuravArUjI, hIra paTodhara hArthi dIkSA bhavIka lokano tArUjI. 491 janamataNo je kaI brahmacArI, paraNyA saMyama nArIjI, krodha mAna mAyA nahIM manamAM, Agama artha vIcArIjI. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 381 kavinA gurU ThAkuravALuM tapagacchanA AcArya hIravijayasUrinA ziSya vijayAnaMdasUri bhavyajanonA tAraNahAra, bAlabrahmacArI, saMyamI, maMda kaSAyI ane AgamajJAtA che. A be gAthAmAM gurUnuM citra najara samakSa tAdaza thaI jAya che. pitAmahanuM varNana - 494 ane 495 e be gAthAmAM eka prabhAvazALI, puNyazALI, paropakArazIla, prabhAvaka pitAmahanuM suMdara rekhAcitra dorI dIdhuM che. pitAzrInuM varNana -496 thI 498 e traNa gAthAmAM emanA pitAzrInA zrAvakapaNAnA lakSaNa ane raheThANa baMnenuM varNana karyuM che. kavinuM potAnuM varNana eka ja gAthAmAM paNa asarakAraka karyuM che. 49 RSabhadAsa saMghavI suta tehano, jaIna dharmano rAgIjI, jANa huo mUnIvara mahimAyi, karaI kavIta buddha jIgIjI. A eka ja gAthAmAM zrI ane sarasvatIno saMgama tema ja paraMparAgata zramaNopAsakanA darzana thAya che. saMghavI eTale saMgha kaDhAvanAra je lakSmI vagara zakya nathI ane kavitA karavAnI buddhi sarasvatI vagara zakya nathI vaLI pitA ane pitAmahano paraMparAgata vAraso eTale samajaNa thatAM ja muniono paricaya ane pote pAchA jenadharmanA rAgI eTale zramaNopAsaka banIne jena dharmanI prabhAvanA paNa karI che. Ama eka ja gAthAmAM pUrNa paricaya ApI dIdho che. Ama, A badhA varNanothI siddha thAya che ke kavinI varNanazelI adbhuta che. varNano mATe joItA zabdo vagara kahyuM ApoApa goThavAI gayA hoya ema anubhavAya che. emanI tIvra smRti, zAstranA gahana jJAnano paricaya prApta thAya che. khudanuM varNanA eka gAthAmAM ghaNuM badhuM kahI de che to nArakInA vistRta varNanamAM atizayoktino abhAva dekhAya che. alaMkAra alaMkArano sAmAnya artha che AbhUSaNa. jema AbhUSaNathI zarIranI zobhA vadhe che ema kAvyanI zobhA vadhAravAvALA tattvane alaMkAra kahevAya che. je rasAnurUpa prayojAya che. alaMkAra kAvyanA bAhya zarIra - zabda ane artha nI zobhA vadhAre che. tethI e kAvyano asthira dharma che jyAre 'rasa' e kAvyano AtmA che rasa zabda AnaMdano paryAya che. upaniSadomAM AtmA ane paramAtmAne rasa svarUpa mAnavAmAM AvyA che "raso re saH AtmA AnaMdarUpa ja hoya che. 'rasa' e AnaMda che jenI. anubhUti koIka kalAtmaka kAryamAM tallIna thaI javAthI prApta thAya che. kAvyamAM rasane anurUpa alaMkArono prayoga thAya to kAvya mahorI uThe che. svAbhAvika alaMkAra kAvyo sauMdaryamAM vRddhi kare che. paraMtu prayatnapUrvaka, baLapUrvaka alaMkAra lAvavAmAM Ave to kAvyaseMdarya naSTa thAya evuM paNa bane. mATe alaMkArano prayoga svAbhAvika hovo Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta joIe. alaMkAranA mukhyatve be prakAra che. zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra. zabdAlaMkAra - kAvyamAM zabda racanArUpI alaMkAra eTale ke zobhA ANavI. te, priya lAge tevI rIte zabdonI goThavaNa karavI te. anuprAsa vagere zabdAlaMkAra che. arthAlaMkAra - kAvyamAM arthathI ANavAmAM AvatI zobhA, artha camatkRti, upaNA, rUpaka, ulTekSA vagere arthAlaMkAra che. eka vanyabALA ke tApasI phUlonA banelA ekAda be AbhUSaNa dhAraNa kare to paNa suMdara lAge ane dhAraNa na kare to paNa suMdara lAge. evI ja rIte 'jIvavicAra rAsa' e eka tAtvika, bhAvavAhI, prazama-zAMta rasa sabharakRti che. emAM kavie zabdAnuprAsa alaMkArano prayoga karIne suMdaratA arpe che. kyAMka kyAMka sahajatAthI alaMkAra paNa AvI gayA che. zabdAlaMkAranA cAra prakAra che. chekAnuprAsa, nRtyanuprAsa, kRtyanuprAsa ane aMtyAnuprAsa. prastuta kRtimAM aMtyAnuprAsa alaMkArano prayoga thayo che. cAra caraNamAMthI kyAreka prathama ane dvitIya caraNanA aMtima akSara sarakhA hoya to kyAreka prathama ane tRtIyanA, kyAreka dvitIya ane caturthanA, tRtIya ane caturthanA to kyAreka cAre caraNanA aMtyAkSara (47) (151) sarakhA hoya ane aMtyAnuprAsa kahe che. jIvavicAra rAsa'mAM alaMkAra prathama ane dvitIya caraNanA aMtyAkSaranI samAnatAnA daSTAMta. jIvataNA kahyA doI prakAra, siddha ane saMsArI sAra. valI ghanavAta aniM tanavAta, kAla keTalo ehemAM jAta. prathama ane tRtIya caraNanA aMtyAkSaranI samAnatAnA daSTAMta. bheda navAjhuM devanAjI, vyavarI kahaIsyu vIcAra sola jAtya sUra vyaMtarAjI bhavanapatI dasa sAra. 51 thI 66 gAthAmAM pahelA ane trIjA caraNanA aMtamAM jI akSarano ja prayoga thayo che je kavinI eka zabdasiddhi karI zakAya. dvitIya ane caturtha caraNanA aMtyAkSaranI samAnatAnA daSTAMta. 67 ekaso eka bheda ja valI, naranA bhAkhyA joya, havaI sakala valI jIvanA, zarIramAna karyuM soya, 92 dasaI sAMgyanA dharI lahII, zarIra traNi tasa kahII, tejasa kAramaNa ani udArika, jinavara bhAkhyA lahII. DhAla 4H 133 thI 142mI gAthA sudhI dvitIya ane caturtha caraNanA aMtamAM eka ja akSara 'to' vAparyo che. gAthA 484 thI 502 mAM "jI" vAparyo che. tRtIya ane caturtha caraNanA aMtyAkSaranI samAnatAnA daSTAMta. 21 pa1 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 jIvavicAra rAsa eka adhyayana 383 129 beadrI treaMdrI jeha, coraMdrI paNi bhAkhyuM teha, garbhaja trijaMca niM mAnavI, ekeka DaMDaka kahaI tasa kavI. 155 bolyuM nIla lezA nara jesi kIna lezAno vArU tAsiM, sakala jIva hayo kuNa kAmya, mANasa malaI tasa mAro ThAmya. cAre caraNanA aMtyAkSaranI samAnatAnA dRSTAMtAza. bAra appoga ehani kahaIvAya, covisa ThaMDake e paNi jAya, bAvIsa ThaMDakanA AvaI joya, tela vAya navya mAnava hoya. 273 pararamaNI bhaganI mama bhAlo, acchatra bhAkhI sahuthI kAlo muni arahA jinanI mama bAlo sAte naraga bhamI gozAlo. varNAnuprAsa - paravaza paDIo, parabhava rahIo vairI vIjaNA vIjaI vAyA 495 paDIkamaNuM pUjA parabhAvanA, poSadha paraopagArIjI. DhAla-6 - gAthA - 272 thI 286 sudhI cAre cAraNanA akSara eka sarakhA che. Ama, A kRtimAM aMtyAnuprAsa alaMkArano prayoga thayo che. kyAMka arthAlaMkAra paNa maLe che. jema ke - 280 'paMca vISaI kAdavamAM khaMto' rUpaka. 83 AMkoDInA kUlacaMpAya, kUkUkAra karaI teNaI ThAya. sajIvAropaNa 286 traSnA tarUNI te na samaMtI' - rUpaka 80 bhomi pAyavasaMgato jasiM, lAluM mUkha vIDaI tasiM upAmAM. 491 paraNyA saMyama nArIjI rUpaka 494 kanaka varNa jasa dehaDI upAmAM A udAharaNethI spaSTa thAya che ke A kRtimAM kyAMka kyAMka alaMkArono prayoga, sahaja svAbhAvika ane anAyAse thayo che. Akho rAsa aMtyAnuprAsamAM hovA chatAM gAthA 89 mAM koI prAsa maLato nathI cAre caraNanA aMtyAkSara alaga che. uMghaI nidrA anusarI, ekaMdrI sahu jIva anaMtakAla, eNi pari gayo, dUkhIo bhamaI sadIva. geyatA, chaMda, hariyALI vagere kAvyagata bhAvonI rasALa saspeSaNayItA tema ja geyatAne dhyAnamAM rAkhIne racanAkAra chaMdano prayoga kare che enAthI abhivyaMjanA, kozala, saMgItAtmakatA, bhAvAnukUla mAdhurya tathA nAda-sauMdarya AvI jAya che. prastuta rAsamAM dohA, DhAla, copAI, AMcalI tathA vividha dezIono prayoga thayo che. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hA-DohA ke doharo - A eka mAtrAmeLa chaMda che. temAM eka gAthAmAM cAra caraNa hoya che ane viSaya anusAra dohAmAM ochI-vadhu gAthAo hoya che. jIvavicAra rAsa'mAM 16 dUhA che. prathama dUhAmAM sAta gAthA che. DhAla ke copAI badale ke viSaya badale tyAre vacce dUhA mUkAya che. emAM AgaLa zuM viSaya haze eno nirdeza paNa karavAmAM Ave che. bIjA dUhAmAM be gAthA che. trIjA dUhAmAM eka gAthA che. cothA dUhAmAM be gAthA pAMcamAMthI navamAM dUhAmAM eka eka gAthA dazamAmAM cAra gAthA che. agiyAramAM be, bAramAthI paMdaramAM sudhI eka eka gAthA ane soLamA dUhAmAM 479 thI 502 ema 24 gAthA che. vAla - eka jAtano chaMda, DhALa, gAvAnI Dhaba, gAvAnI rIta DhAla kahevAya che. prastuta rAsamAM 11 DhAla che. DhAlamAM viSaya anusAra gAthAonI saMkhyA ochI-vadhu hoI zake che. ahIM dareka DhAla kaI Dhaba ke dezI vaDe gAvAnI che e zarUAtamAM ApyuM che. 11 DhAlamAM 9 dezI che. copAI - catuSpadI = cAra pada vALI arthAt emAM cAra caraNa hoya che. A eka samajAti chaMdano prakAra che. emAM vividha rAga ane tAla AvI zake. prastuta rAsamAM 15 copAI che. emAM viSaya anusAra gAthAonI saMkhyA che. A eka jAtano chaMda che. chaMda eTale akSara ke mAtrAnA meLa (niyama)thI banelI kavitA. akSarameLa chaMdamAM gaNa Ave che ane mAtrAmeLa chaMdamAM tAla hoya che. mAtrAmeLa chaMdamAM akSara ochA vadhu cAle paNa kahela mAtrA pUrI karavAnI hoya, paNa e goThavaNa kAnane naThArI na lAge enuM paNa dhyAna rAkhavAnuM hoya che. pANInA reSAnI mAphaka vahetI racanA hovI joIe. AMcalI - eka prakAranI rAgiNI. pharI pharIne gavAtI phaDI, gAyanano vAraMvAra Avato. bhAga, Teka, mahoro. A rAsamAM mAtra DhAlamAM ja AcAlI che pahalI DhAlamAM suNo nara. bIjI DhAlamAM ho bhavijana e be AMcalI che evuM lakhela che. 4thI, 8mI, 10mI, 11mImAM AMcakI lakhela nathI paNa tyAM Teka che. dezI - dezInA DhAla, valaNa, cAla ema judAM judAM nAma che te mAtrAmeLa tema ja lokapasaMda gItanA DhALamAM judA judA rAgamAM gavAya che. kanakasuMdare saM. 1691 mAM racelA harizcaMdra rAsane aMte kahe che ke "rAga chatrIze jUjuA, navinAtha DhAla rasAla, kaMTha vinA zobhe nahi. kyuM nATaka viNa tAla. DhAla catura! me cUkane, kahejo saghalA bhAva rAga sahita AlApajo, prabaMdha puNya prabhAva." (jaina gUrjara kavio - bhAga 3 - mR.-3) prastuta rAsamAM agiyAra DhAlamAM kavie nava dezIo vAparI che je nIce Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 385 mujaba che. jena gUrjara kavio (bhAga-8)nA AdhAre lakhI che. DhAla-1 praNamI tuhma sImaMdharUjI parajIo (sakalacaMdrakRta vAsupUjya rAgamaya stavana 16, saM. 1650 Asa.) (pR. 150) DhAla-2 pATa kusuma jinapUja parUpaI-AsAurI-(RSabhadAsakRta kSetraprakAza rAsa | (saM. 1678) tathA kumArapAla rAsa) (saM. 1670) (pR. 161) DhAla-3 eNI pari rAjaya karaMtA re-goDI, (RSabhadAsakRta kumArapAla rAsa saM. 1670 - mR. 38) DhAla-4 te caDhIo ghaNa mAna gaje-dhanyAzrI (lAvaNyasamayakRta vaccharAja rAsa saM. 1570) (pR. 113) DhAla-5 baMdhava jaI lAvuM pANI DhAla- caMdrAyaNino aghora pApa taNA adhikArI (RSabhadAsakRta bharatarAsAdimAM pR. 77) DhAla-7 bhAdarava bhaMzama cANI rAga-zAmerI (bhAve bheMzamAcANI) (RSabhadAsakRta bharatarAsa saM. 1678, kumArapALarAsa saM. 1612 pR. 181) DhAla-8 trapadIno dezI ho bhAvikajanA (RSabhadAsanI kRtiomAM dA. ta. bharatarAsa vagere pR. 107) DhAla -9 sAMso kIdho sAmalIe - RSabhadAsakRta-jIvavicAra copAI, bharata rAsa, kyavannAno rAsa vagere (pR. 276) DhAla-10 eNI pari rAjaya karaMtA re -DhAla-3mAM e ja che. DhAla-11 eNI pari rAjaya karatA re- DhAla-3mAM e ja che. Ama -eNI pari traNa DhAlamAM che bAkInI DhAlanI alaga dezI letAM nava dezIo che. hariyALI - e jUnI gujarAtI bhASAmAM kheDAyelo eka kAvyaprakAra che. koIka dhArmika, AdhyAtmika tattva, vastu vicArane camatkArika samasyArUpe rajU karatI hariyALIo uccastarano bauddhika AnaMda ApI jAya che. - hariyALI sAhityano eka evo gaMbhIra sAgara che jemAM DUbakI lagADanAra anAyAse aneka anamola motI prApta kare che. hariyALIno artha che buddhine tIkSNa karavAvALuM yaMtra, kAvyamaya ukhANuM. jenA paribhASA - hariyALIH eka evuM padya che je sarAsarI dRSTithI jovA para vicitra ane paraspara virodhI lAge paraMtu vAstavika artha kAMIka bIjo ja hoya. gujarAtI bhASAmAM ene viparIta vANI ke avaLavANI paNa kahe che. alaMkAra sAhityamAM ene viparIta alaMkAra kahevAya che. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta zrAvaka kavi RSabhadAsa hariyALI mATe jANItA che. emanA anya rAsomAM paNa yatra-tatra hariyALI jovA maLe che je emanI tIvra prajJAno paricaya karAve che. e samayano janasamUha paNa evo buddhizALI-medhAvI haze je kavine kAvya-cAturya karavA prerato haze. ahIM paNa kavie sarasvatI devIne potAnA mukhamAM vasavAnuM AmaMtraNa ApyuM che pachI teno pitA koNa che... nA prazno dvArA koyaDo pUchayo che. (2) vANI vAhana kavaNa AhAra, tAsa pItA kuNa hoya, tAsa sutA svAmI bhalao, tehano zAlaka joya. (3) tehanuM vAhaNa kavaNa chaI, tA vAhana jagI jeha, te laMchaNa nara jehani, zuM samarU nitya teha. jeno bhAvArtha A pramANe che. sarasvatI brahmAnI putrI che, ema kahevAya che ke brahmAnI putrI sarasvatI para brahmAnI kudaSTi thavAthI, teNI tenI patnI tarIke paNa gaNAya che. jethI e tenI putrI che sAthe sAthe patnI paNa che. brahmA samagra sRSTino. sarjanahAra gaNAya che mATe zaMkara paNa tenuM ja sarjana gaNAya che. tethI sarasvatIno bhAI ane brahmAno apekSAthI zALo thayo ane tenuM vAhana naMdI je vRSabha gaNAya che je prathama tIrthakara RSabhadeva svAmInuM lAMchana che. mATe RSabhadeva svAmIne vaMdana karuM chuM. (2) bIjI rIte bhAvArtha ema paNa thAya che ke vANInuM vAhana svara che. svara sAta. che emAM eka svara RSabha che je RSabhadevanuM lAMchana che. (3) vANIne vahana karanAra vicAra che teno AdhAra svara che. svarano pitA purUSa che tenI sutA putrI sarasvatI che. svara sAta che. emAM eka RSabha che je RSabhadeva svAmInuM lAMchana che. A rIte A rAsamAM eka mAtra hariyALI rajU thaI che. navarasa prastuta kRtimAM rasa vaividhya - rasa bhAratIya kAvyazAstrano mULa AdhAra che. rasa niSpattinA vibhinna mato che. enA prathama vyAkhyAtA che bharata muni. emanuM sUtra che "vimavinimavamavariyo drinaSpatiH' arthAt nibhAva, anubhAva ane vyabhiyArI (saMcArI) bhAvonA saMyogathI rasanI niSpatti thAya che. rasanA mukhya navA prakAra che. zrI anuyoga dvAra sUtra - ghasIlAlajI mahArAja sAheba sUtra - 169 pR. 828 mAM paNa nava rasa batAvyA che. A eka tAtvika kRti hovAne kAraNe tattvanA nirUpaNa dvArA rasanuM pAna karAve che. tattvano rasa prazama ke zAMta rasa hoya che emAMnA rahasyo jANavAthI romAMca, paNa thAya che. harSanI, AnaMdanI lahara pragaTe che. emAM prathama rasanI pradhAnatA hovA chatAM kyAMka adbhuta ke bIbhatsa rasa paNa jovA maLe che. jema ke abhuta rasa - devanA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 387 varNanamAM kavi RSabhadAsa nIcenI paMktio dvArA abhuta rasanI pratIti karAve che. adbhuta rasa - 132 ayyata zakti chaI devatA, manamAM ANamaMDa, jaMbudvIpa chatra ja kara, mera taNo valI ThaMDa. devatA atyaMta zaktivALA che jo emanA manamAM racanA karavAno vicAra Ave to jaMbudvIpane upara tarapha uMcakIne enuM chatra kare ane merU parvatane eno dAMDo banAvI de mAno ke merU parvatanI Tocane hAthamAM pakaDIne jaMbudvIpane ulTAvIne chatra banAvI de evI abhuta zakti che. A gAthA sAMbhaLatAM vismayathI AMkho pahoLI thaI jAya che. bibhatsa rasa - 221 ragata maMza sarakhI tyAMhA mahI, aMdhakAra aiuhu pAsAM sahI, bhIti khaDaga sarIkhI dhAra, kaMhitA dUkha na AvaI pAra narakamAM lohImAMsanI azuci sabhara nadIo hoya, jemA jIvane boLavAmAM Ave, cAre tarapha gADha aMdhakAra hoya, bhIMtomAM dhAravALA charA khoselA hoya evI bhIMto hoya. tyAMnA duHkhano kahetA pAra na Ave evuM hoya. A gAthA sAMbhaLI dhRNA. utpanna thAya che je bibhatsa rasanI pratIti karAve che. bhayAnaka rasa 276 nArI, bAla, siri mukaI ghAya, nagara desa bhAMjevA jAya. mAhA saMgrAma ani sabala kaSAya nacca pahuto rAvaNarAya. A gALAmAM bALaka, strI vagerenI ghAta karanAra, nagarane lUMTanAra, mahAyuddha ane khUbaja krodha karavAthI narake javAya che. AvA kAryo karIne rAvaNa narake gayo enuM varNana che je bhayAnaka che. prazama rasa/zAMta rasa 33 jehamAM jIva bhamyo ApaNo, anaMtakAla nAkhyo tyAMhA ghaNo, chedyo bhedyo pIlyo dharI, soya vAta gaI vIsarI. ApaNe jIva vanaspatikAyamAM anaMtakALa sudhI bhamyo. te chedANo, bhedANo, pIlANo e vAta bhUlAI gaI che mATe tenI hiMsA karIe chIe. A gAthA nirveda bhAva utpanna karAvanArI che. karUNa rasa 49 karamiM duo kADheba avatAra, agyana opari dhasyo tiNIvAra, tApaI carba tava alaguM thAya, bahu vedana pAmyo tasa thAya. karmayoge kAcabAno avatAra maLyo tyAre ene jIvato ja agni para zekI Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta enI DhAla-carabI chUTI pADI, enAthI ene khUba vedanA thaI. A gAthAmAM tiryaMcanuM duHkha sAMbhaLI hRdaya dravI jAya che. sakala dharmamAhiM mukhya maMDo jIvadayA te sArIjI, jeNaI para prANI nija saMtoSyA, soya taryA naranArIjI vIra.... jIvadayA pAlaMtA jANo, nIrmala aMdrI paMcajI, dIrgha Aya tasa roga na AvaI rUpa bhaluM sukha saMcajI. dareka AtmAne potAnA AtmA samAna sarakhA mAnI jIvadayAnuM pAlana karavAnI che. je upazama zAMta rasa hoya to ja saraLatAthI thaI zake ane to ja paMcendriyapaNuM, nIrogIpaNuM ane dIrghAyu prApta thAya che. Ama, kavi RSabhadAsa A rAsa racanAmAM kadAca dhyeyapUrvaka rasanuM Alekhana nathI karatAM te chatAM paNa viSayanI gahanatAne kAraNe A vividha raso ApameLe AvI gayA che. 486 madhyakAlIna jaina kavionI dareka kRtimAM anya rasa koI paNa hoya paraMtu aMte to upazama bhAvamAM pariNamato zAMta rasa ja pradhAnatayAe hoya che. zrAvaka kavi RSabhadAsanI kRtimAM zAMta rasa AlekhAyo che je nIcenI paMktiothI pratIta thAya che. 487 33 upadezAtmaka zailI je gAthAomAM upadeza eTale jIvana jIvavAnI zIkha ke bodha maLe che; jemAM zIkhAmaNa ke salAha maLe te upadezAtmaka gAthAo kahevAya che. upadezanA traNa prakAra che - (1) prabhusaMcita-eTale rAjAnI mAphaka AjJA karavI te. (2) mitrasaMcita eTale snehInI jema samajAvIne kahevuM te. (3) kAMtA saMcita eTale suMdarInI peThe madhura bhASaNathI asara kare te. (bhagavad gomaMDaLa - pR. 1507) zrAvaka kavi RSabhadAsa 'jIvavicAra rAsa'mAM nIcenI gAthAo dvArA bhAvakane jIvadayA, zrAvakanA AcAra, mAnavabhavanI durlabhatA, karmanI gati vagere viSe upadeza Ape che. 29 guDhe zirA naI saMdhU paNi guDha, tehaniM thAya dII te kuMDa, parava guDha ane samabhAga, ne dekhI ANo vaIrAga. jehamAM jIva bhamyo ApaNe, anaMtakAla nAkhyo tyAMhA ghaNo chedyo bhedyo pIlyo dharI, soya vAta gaI vIsarI. A baMne gAthA dvArA anaMtakAya (kaMdamULa)nuM bhakSaNa nahi karavAno upadeza Apyo che. anaMtakAya kone kahevAya enuM nirUpaNa karIne enAthI vairAgya lAvavAnI vAta karI che. 29 jenI naso, saMdhisthAna tathA parvo spaSTa jaNAtA nathI. gUDha eTale gupta che. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 jIvavicAra rAsa eka adhyayana 389 kaLI na zakAya evA che. eka gAMThAthI bIjA gAMThA sudhInA bhAgane parva kahevAya che. keTalIka vAra gAMTha mATe paNa parva zabda vaparAya che. jIva vicAranA vRttikAra pAThakazrI ratnAkarajIe pAnAnAlAle' A zabdothI spaSTatA karI che ke A vastu tenA pAMdaDA, skaMdha, dAMDI, zAkhA vagere paratve samajavI. eTale jenA pAMdaDAMnI naso spaSTa jaNAtI na hoya tathA thaDa, DALa vagerenA sAMdhAo ane parvo spaSTa jaNAtA na hoya tene sAdhAraNa kahevAya. samabhaMga = jene bhAMgatA sarakhA bhAga thatA hoya che. tene sAdhAraNa vanaspati jANIne e pratye vairAgya lAvavAno upadeza ahIM kavie pradarzita karyo che. bIjI gAthAmAM kavi kahe che ke A sAdhAraNa vanaspatimAM ApaNe anaMtakALa sudhI bhamyA chIe. tyAM ApaNuM chedana bhedana thayuM che tyAM khUba duHkha pAmyA chIe Aje e vAta ApaNane smaraNamAM nathI. mATe ja ApaNe enuM bhakSaNa karIe chIe. jo duHkhanuM smaraNa hota to bhakSaNa karata? mATe ja have tenuM svarUpa jANyA pachI enuM bhakSaNa choDI rakSaNa karavAno upadeza kavie Apyo che. nIcenI gAthAmAM mAnava bhavanI durlabhatA batAvI che. 161 e avadAta kahyo mi jeha, garbhaja mANasano sahI teha dasa driSTAMti mAnava thAya, pUnya vanyA bhava AleI jAya. zrI uttarAdhyayana sUtra trIjA adhyanano sAra A gAthAmAM jhaLake che. cattAri paramaMgANi dullahANIha jaMtuNo | ___ mANusattaM sUi saddhA saMjamammiya vIriyaM || gAthA-1 A saMsAramAM prANIo mATe cAra parama aMga durlabha che. (1) manuSyatva, (2) dharma zruti, (3) dharma zraddhA ane (4) saMyamamAM parAkrama (vIrya). AmAM sauthI prathama mAnavabhavanI durlabhatA batAvI che. enI TIkAmAM mAnavabhavanI durlabhatA spaSTa karavA mATe 10 dRSTAMta batAvyA che je A pramANe che. mAnuSatvaM durlabhamitthatra daza dRSTAntA: pradarzyante, tad yathA-collakaH pAzara, thAje, pUta, ratna, svapnA, ghas, p: yuvege, paramANuel | (AcArya tulasInuM uttarAdhyayana pR.73) arthAt manuSyapaNAnI prApti mahAdurlabha che, e mATe daza daSTAMta kahevAmAM AvyA che te A pramANe che (1) colaka (2) pAzaka (3) dhAnya, (4) dhUta (5) ratna, (6) svapna, (7) cakra, (8) kUrma, (9) yuga, (10) paramANu A dRSTAMto "zrI uttarAdhyayana sUtra' zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanI TIkAmAM vistArathI ApyA che. anyatra paNa jovA maLe che. jema ke curNimAM mAtrA "vokarA pAsana' eTalo ullekha che. bRhadghatti sukhabodhA niryuktinI gAthAomAM mULa AdhAra che. ahIM eno TUMka sAra prastuta che. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta (1) caullaka = cUlAnuM dRSTAMta - cakravartI rAjA cha khaMDa dharatIno dhaNI hoya che. tenA rAjayamAM keTalA cUlA hoya? have koIne prathama cakravartInA cUle jamavAnuM hoya ane pachI tenI reyatanA dareka cUle jamavAnuM hoya to pharI cakravartInA cUle jamavAnuM kyAre maLe? kadAca AkhA bhava daramyAna bIjIvAra cakravartInA ghare jamavAno vAro na Ave. are! AkhA jIvanakALa daramyAna eka rAjayanA gharo paNa mAMDa pate evuM paNa bane. kadAca koI upAya ke devayogathI te AkhA e bharatakSetranA dareka gharamAM jamI Ave to paNa manuSya janma punaH prApta karavo muzkela che. pAzaka - pAsAnuM dRSTAMta - koIe ramatamAM kaLavALA pAsAno upayoga karIne eka mANasanuM badhuM ghana paDAvI lIdhuM hoya ane te mANasane pAsAnI ramata ramIne e badhuM dhana pAchuM meLavavuM hoya to kyAre maLe? kaLavALA pAsA sAme pharI pharIne dAva gumAvavA paDe to paNa jItI na zake. kadAca koI vyakti jItI paNa jAya to paNa mAnavabhava sahajatAthI prApta thaI zakato nathI. dhAnya - lAkho maNa dhAnyanA DhagalAmAM thoDA sarasavanA (rAInA) dANA bheLavyA hoya ane te pAchA meLavavA eka gharaDI DozIne besADI hoya, to te dANA pAchA kyAre meLavI zake? ema manuSyabhava meLavavo duSkara che. ghuta- jugAra - eka rAjamahelamAM 1008 staMbha hoya ane te dareka staMbhane 18 hAMso hoya. te dareka hAMsane jugAramAM jItavAthI ja rAjaya maLe tema hoya to e rAjaya kyAre maLe? jema A durlabha che tema manuSya janma maLavo paNa durlabha che. ratna - sAgaramAM saphara karatAM potAnI pAse rahelAM ratno sAgaramAM paDI jAya pachI pAchA e sAgaramAMthI ratno meLavavA jema muzkela che ema mAnavabhava meLavavo muzkela che. svapnanuM daSTAMta - koI bhAgyazALIne rAjyanI prApti karAve evuM zubha svapnA AvyuM hoya ane tenA phaLarUpe rAjayanI prApti thAya. evuM svapna lAvavAno bIjo mANasa prayatna kare to zuM evuM svapna AvI zake! jema evuM svapnA asaMbhava che. ema mAnava avatAra paNa asaMbhava che. cakranuM daSTAMta - staMbhanA mathALe 8 cakra ane ATha praticakra pharatAM hoya, tenA upara eka pUtaLI cakkara pharatI hoya, tenuM nAma rAdhA staMbha. tenI nIce. telanI kaDAI UkaLatI hoya, staMbhanI madhyamAM trAjavuM hoya ane te trAjavAmAM UbhA rahIne nIce paDatA pratibiMbane AdhAre bANa mArIne tenI bI AMkha vIMdhavAnI hoya e kAryamAM aneka lokomAMthI ekAda saphaLa thaI zake. evI ja rIte mAnava janma meLavavA koIka ja saphaLa thaI zake. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 391 (8) kUrma - kAcabo - eka gIcogIca zevALathI bharelA taLAvamAM eka vakhata pavananA jhapATAthI zevALanA paDamAM eka bAkorUM paDI gayuM tyAM nIce rahelA kAcabAe e bAkorAmAMthI joyuM to nirabhra AkAzamAM pUnamano caMdra camakI rahyo hato ane AjubAju tArAo TamaTamI rahyA hatA. AvuM adbhuta dRzya ene potAnA parivArajanone batAvavAnuM mana thayuM. te potAnA parivAra janone bolAvavA gayo eTalI vAramAM to peluM bAkorUM pUrAI gayuM. pAchuM kyAre tyAM bAkoruM paDe ne sAthe sAthe pUnamano yoga hoya ne AkAza paNa nirabhra hoya tyAre e dRzya jovA maLe!! e ja rIte manakhAdeha maLavo muzkela che. yuga - A daSTAMta kalpanAthI saMbaMdha rAkhe che. dhAro ke asaMkhyAta yojanavALA samudranA eka cheDethI yuga (baLadanI gADImAM baLadanA kAMdha para rakhAtI ghoMsarI) rAkhavAmAM Ave ne bIje cheDethI enI khIlI nAMkhavAmAM Ave ane e baMne vahetA vahetA eka bIjAmAM maLI jAya e vAta jema durlabha che ema mAnavabhava maLavo durlabha che. (10) paramANu - eka staMbhanuM bArIka cUrNa eka bArIka bhUMgaLImAM bharIne eka parvata parathI koI deva tene pheMka vaDe cotarapha phelAvI de pachI e cUrNanA badhA paramANu ekatra karI pharI staMbhanuM nirmANa karavuM jema duSkara che ema manuSya bhava meLavavo duSkara che. A badhA dRSTAMtono sAra e ja che ke khUba muzkelIthI maLelo A manuSyabhava veDaphAI na jAya enuM dhyAna rAkhavAnuM che. eTale, tyAra pachInI gAthAmAM 12 vrata rUpa dharmAcaraNa na karavAthI zuM geraphAyado thAya tenI vAta kahI che. e jANyA pachI 12 vratanuM AcaraNa karIe. jethI pharI pharI manuSyabhavanI prApti thaI zake. bAra vratanuM pAlana na karavAthI durlabha evo manuSyabhava eLe jAya che. e nIcenI gAthAothI spaSTa thAya che. 162 jIvataNI navya rIkhyA karaI, alIa vacana mukhathI ucaraI, corI karaI pararamaNI gharaI, pApakArI ghacyo taI bharaI. 163 pApi parigrahi meli bahu, leI agaDa vrata khaDayAM sahu, bhakhya abhakhyano karato AkAra, hAraI mAnavano avatAra. 164 hAza vinoda bahu krIDA karI, cAlyo ghaTa bahu pArSi bharI, samatA aMgi na jANaI jeNa, UMco hAtha na kIdho teNa, 165 poSadha varata na jANaI jeNa, UMco hAtha na kIdho teNa, na lahI tapa japa kyarIA vAta, mUrikha ghaNA bhava khoI jAta. A cAra gAthAmAM caraNakaraNanuyogadaSTigocara thAya che. caraNakaraNAnuyogamAM bAra vratanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che je A cAra gAthAmAM samAI jAya che. A Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bAra vrata nIce mujaba che. je niSedhAtmaka rUpe batAvAyA che. arthAt A vratapAlana nA karavAthI ghaNAM bhava khoI nAMkhyA che. (1) jIvataNI navya rIkhyA karaI - prathama vrata ahiMsAnuM che emAM jIvanI rakSA karavAnuM vidhAna karyuM che. jIvadayAnuM pAlana karavAthI ahiMsAnuM pAlana thAya che ane jIvadayA na pALavAthI vratabhaMga thAya che. alIA vacana mukhathI ucaraI - jUThuM bolyA hoya. bIjuM vrata satyavrata che. khoTuM bolavAthI satyavratano bhaMga thAya che. corI kare - trIjuM vrata acorya che. eno corI karavAthI bhaMga thAya che. pararamaNI dhare-cothuM vrata brahmacaryanuM che emAM potAnI patnIthI saMtoSa mAnavAno hoya che parastrIne dharavAthI cothuM vrata khaMDita thAya che. tema ja pApano ghaDo bharAI jAya che. pApi parigraha meli bahuM - pAMcamuM vrata aparigrahanuM che. pApakArI kAryo karIne khUba parigraha ekaTho karavAthI pAMcamuM vrata tUTe che. agaDavrata khacAM saTu - chaThuM vrata dizAonI maryAdA bAMdhavA mATenuM che. e vrata laIne khaMDita kare jethI chaThuM vrata tUTe che. (7) bhakhya abhakhyano karato AhAra-sAtamuM vrata upabhoga-paribhoganI dravya maryAdA karavA mATenuM che. khAvAyogya vastuo paNa badhI nathI khAvAnI emAM paNa maryAdA karavAnI che. paNa je bhakSyAbhaDhyanA viveka vagara khA-khA karyA kare che e durlabha evA manuSyabhavane khoI de che. hAza-vinoda bahu krIDA karI, AThamuM vrata anarthAdaMDanuM che. kAraNa vagaranA kAryo, ThaThThA, mazkarI vagere karavAthI A vrata tUTe che. samatA aMga na Ayo - navamuM vrata sAmAyikanuM che emAM samatA rAkhavAnI hoya che samatA na rAkhe to A vrata tUTI jAya che. (10) krodha karI bhava khoI sadA - 10 muM vrata jIva kare nahi. (11) poSadha vrata agiyAranuM che - poSadha vrata jIva kare nahi (12) UMco hAtha kIdho na teNa-dAna na dIdhuM hoya. 12muM vrata atithi saMvibhAganuM che. dAna na de to A vratanuM pAlana thatuM nathI. Ama 12 vrata, tapa, japa, kriyA na karavAne kAraNe mUrakha mAnavI ghaNAM bhava khoI de che. AvI rIte 12 prakAranA vrata AdaravAne badale paraniMdA kare to durlabha evo manuSya bhava khoI nAkhe che e vAta nIcenI gAthAmAM kahI che. 166 paranaMdA karatA bhava gayo, sahi gurU zaMga kahIM navi thayo, zrI jinapUjA na karI kadA, mAnavano bhava khoyo mudA. A gAthA dvArA sAcA deva, gurU, dharmane aMgIkAra karavAnI bhAvanA vyakta (9). Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 393 thAya che. manuSya bhava maLavo duSkara che. A bhava 'deva, gurU, dharmanI' ArAdhanA vagara vyartha jAya to e bhavane khoI nAMkhavA jevI vAta che. kevaLI prarUpita dharmanuM sevana karavA sAmAyika-pratikramaNa, svAdhyAya Adi karavAnuM hoya enA badale paraniMdAmAM aTavAI jAya to dharma karI zake nahi, paMcamahAvratadhArI ahiMsAnuM pUrNapaNe pAlana karanAra gurUne badale hiMsAdi kriyAkAMDo karAvanAra gurUnA saMgathI paNa khUba nukazAna thAya che. tema ja 34 atizaya, 35 vANI, 8 mahApratihArya sahita, 18 doSa rahita, 12 guNa sahita kevaLajJAnI evA tIrthaMkara zrI jinaprabhu sivAya bIjA koIpaNa sarAgI deva ke Izvarane manathI smare nahi, vacanathI guNakIrtana kare nahi ane kAyAthI vaMdana, namaskAra vagere kare nahi to ja sAcI jinapUjA thaI kahevAya. AvI jinapUjA na kare to manuSyabhava muddala khovAI jAya che. 167 navayovana madamAto pharayo, jUM ramIo guNikA zaMga karyo. AheDo kIdho ati ghaNuM hAryA murikha mAnavapaNuM yuvAnImAM madamAto pharyo athavA madirApAna karIne mAdaka padArthonuM sevana karIne madamAM kephamAM rahyo, jugAra ramyo, vezyAno saMga karyo ane zikAra karavAmAM rahyo e enI murkhAIne kAraNe mAnavapaNuM hArI gayo. 168 saphala huo tehano avatAra, jeNaI naraI kIdho tattva vIcAra, samakIta sIla rayaNa jeNaI dharyuM, pAtriM dAna jeNaI AdarayuM. khoI dIdhelA, hArI gayelA mAnavabhavane sudhAravo hoya, saphaLa karavo hoya to tattvano vicAra karavo joIe. nava tattvano abhyAsa karIne temAMthI heya, jJeya, upAdeya tattvo jANIne te pramANe vartAya to beDo pAra thAya. tattva vicAraNAthI samakita ratna prApta thAya. samakitathI zIla ratnanI prApti thAya che. dAna, zIla, tapa, bhAva e cAra dharmanA pAyA gaNAya che. mATe e pAyAne majabUta banAvavA joIe. supAtrane dAna ApavAthI jIvana sArthaka banI jAya che. Avo durlabha manuSya bhava badhA bhava karatA ochI vAra prApta thAya che. samuccaya jIvo AzrI anAdikALanI sarerAza kADhatAM bhagavaMte AgamamAM varNavyuM che ke A jIve sarvathI thoDo kALa manuSyagatimAM pasAra karyo che. tenAthI asaMkhyAtagaNo kALa narakagatimAM, tenAthI asaMkhyAtagaNo kALa devagatimAM, enAthI anaMtagaNo kALa tiryaMca gatimAM pasAra karyo che. kavi RSabhadAsa mAnavabhavanI durlabhatA vize jaNAve che ke 174 'garbhaja nara jagamhAM vaDo, mugati paMtha jasa hoI.' garbhaja manuSyano bhava badhA bhavamAM zreSTha bhava che emAM ja mukti prApta thaI zake che. e ja upadeza A gAthA dvArA maLe che. nArakI, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gatimAMthI manuSya gati ja zreSTha che. tiryaMca eTale kAMIka khAmIvALA jIva Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta manuSyanI jema temanI buddhi khAsa vikaselI hotI nathI. vratapAlana kare paNa temane kevaLajJAna na thaI zake. deva-narakamAM paNa koI purUSArtha na karI zake. janmathI avadhijJAna hoya ane saMjJItiryaMcamAM samyapha purUSArthathI avadhijJAna thaI zake paNa manaH paryavajJAna ane kevaLajJAna to phakta manuSyane ja thaI zake che. mATe manuSya bhava ja mahattvano che. durlabha evA manuSya bhavane saphaLa banAvavA zuM karavuM joIe eno upadeza nIcenI gAthA dvArA maLe che. 171 dIna udhAra ni parama upagAra, vIvahAra cudha rAkhaI nara sAra, je nara japatA zrI nakAra, saphala karyo mAnava avatAra. 172 guNavaMtanA guNa bolaI sadA, kaThaNa vacana vibhAkhaI kadA, vaveka dharaI aMdrI dama karaI, hItakArI vANI ocaraI. 173 ehevA bola anerA jeha, suparaSa nara AdaratA teha. te mAnava jagamAMhi sAra, garbhaja narano kahyo vicAra. A traNa gAthAnI aMdara supurUSa eTale zrAvaka hoya te kevA bolanI ArAdhanA karavAvALA hoya tenuM suMdara nirUpaNa karyuM che. je dIna-daridra che temane uddhAra karanAra, bIjA jIvo para upakAra karanAra, vyavahAra cokhkho rAkhanAra, golamAla na karanAra, navakAra maMtranuM sadA raTaNa karanAra, haMmezAM guNIjanonA guNa pragaTa karanAra. karkaza vacano kyAreya na bole, vivekapAna, IMdriyonuM damana karanAra, hItakArI vacano bolanAra. AvA anerA bola je supurUSa hoya te Adare che. evA mAnavanuM jIvana ja jagatamAM sArarUpa che. eno ja mAnava avatAra saphaLa thAya che. 286 NI paIri bhamIo vAra anaMtI to hu vISaI navya pApa baMmatI, traSnA tarUNI te na samaMtI, vAta karaI jIva maLyamAM gamatI. A gAthAnI pUrvenI gAthAmAM kevA karmo karavAthI kevA jIvo narake gayA enI vAta karI che. enA anusaMdhAnamAM kahe che ke narakagAmI jIvonI mAphaka ApaNe paNa anaMtI vAra narakamAM bhamI AvyA chIe, chatAM viSayomAM lubdha thaIne pApane vamatA (choDatA) nathI. viSayo pApane choDavA detA nathI, tRSNA paNa tarUNInI jema yuvAno ja rahe che e paNa zamatI nathI. potAne manamAM Ave e ja rIte varte che jene kAraNe anaMtokALa pharyA kare che. 287 managamatuM boli sahI, na karaI tattva vIcAra, nara ni narca javA taNAM, lakhyaNa bhAkhyA cyAra. 288 krodha ghaNo nIdrA bahu AkAra taNo nahIM pAra, vISaI trapati navI pAmato, tasa nargi avatAra. 289 teNaI kAraNi nara cetayo, kayo dharma susAra arihaMta sIdha mUnI samaratAM, naragi nahI avatAra. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 395 A traNa gAthAnI aMdara nArakImAM javAnA lakSaNa ane tenAthI bacavAnA upAya batAvI dIdhA che. je vyakti tattvano vicAra karyA vagara manaphAve tema bole ene mATenarakanA dvAra khullI jAya che. narakamAM javAnA cAra lakSaNa batAvyA che. khUba ja krodha, gusso, roSa kare, khUba nidrA kare, kuMbhakarNanI mAphaka sUto rahe, khUba ja AhAra kare (mAMsAhAra kare) ane viSayo bhogavavAmAM tRpti na pAme evo jIva narakamAM upaje che. A cAra kAraNe jANIne he nara! tuM cetI jA ane sArarUpa evA dharmamAM joDAI jA. ahiMsA e sarvadharmano sAra che mATe kavie jIvadayA para paNa bhAra mUkyo che. ahiMsA jaina dharmamAM paMcamahAvrata-ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigrahanuM adakeruM sthAna che. emAM ahiMsAnuM sthAna ati mahattvanuM che. anya dharmomAM paNa ahiMsAnI vAta karavAmAM AvI che paraMtu te manuSya ke bahu bahu to saMjJI tiryaMca paMcendriya (pazu-pakSI) sudhI ja sImita che. jyAre jena dharmanI ahiMsA jIvamAtra mATe che ane te sUkSmAtisUkSma jIvonI jayaNAno upadeza Ape che. a = nahi, hiMsA = koIpaNa prANIno ghAta karavo, apazabda bolavA tathA mAnasika rUpathI koInuM ahita ciMtavavuM e hiMsA che. ahiMsA eTale hiMsA na karavI te prANImAtra pratye durbhAvano abhAva tathA samajavAno nirvAha ahiMsA jAgrata AtmAno guNavizeSa che. ahiMsA mAnavajAtinA UrdhvamukhI virATa ciMtananuM sarvottama vikAsabiMdu che. laukika ane lokottara baMne prakAranA maMgalajIvanano mULa AdhAra ahiMsA che. vyaktithI parivAra, parivArathI samAja, samAjathI rASTra ane rASTrathI. vizvabaMdhutvano je vikAsa thayo ke thaI rahyo che enA mULamAM ahiMsAnI pavitra bhAvanA ja kAma kare che. ahiMsAno svIkAra lagabhaga badhA dharmadarzanomAM koIne koI rIte karAyo che. ahiMsAnA be prakAra che niSedhAtmaka ane vidheyAtmaka. (1) niSedhano artha che na karavuM - koIpaNa jIvano prANaghAta na karavo. (2) vidheyano artha che karavuM - dayA, karUNA, maitrI, prema vagere karavA. A baMne prakAranI ahiMsA jIvanamAM pragaTe to ja teja Ave. A prakAranI ahiMsAne ja kSatriyano guNa kahyo che. ahiMsAno niSedhAtmaka artha khAsa karIne vadhAre pracalita che jema ke koInI hiMsA na karavI, mAravuM nahi, hAni na pahoMcADavI, apazabda na bolavA vagere paraMtu sAthe sAthe vidheyAtmaka ahiMsA-prema sadbhAva, sevA, karUNA, Atmavat vyavahAra vagerene paNa pracalita karavAnI jarUra che baMne prakAranI ahiMsAnuM pAlanA eTale ja Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvadayA je alaukika zaktine pragaTAve che. sukhasaMpati pragaTAve che. enuM nirUpaNa zrAvaka kavi RSabhadAse nIcenI gAthAmAM karyuM che. 486 sakala dharmamAhiM mUkhya maMDo, jIvadayA te sArIjI, jeNaI para prANI nija saMtoSyA, soya taryA naranArIjI, vIra...... 487 jIvadayA pAlatAM jANo nIrmala aMdrI paMcajI, dIrgha Aya tasa roga na AvaI, rUpa bhaluM sukha saMcajI vIra... 488 chedana bhedana te navI pAmi, te kahIMI nahI dukhIlajI, te paMcaI aMtrI sukha valasaI, te nara saghalaI sukhIojI vIra... 489 hu sUkhIo sUkha pAmyo sabaluM, samajyo jIva vIcArajI, gAbaMdha karyo miM ehano pAmI gurU AdhArajI. A cAra gAthAmAM kavie jIvadayAnuM mahattva AlekhyuM che. zrAvaka mATe jIvadayAnuM pAlana eTale jayaNApUrvakanuM, jIvana jIvavuM. jema ApaNane thatI zArIrika ke mAnasika pIDA pasaMda nathI ema jagatanA koIpaNa prANIne pIDA gamatI nathI. pIDAno anubhava jevo ApaNane thAya che evo ja anyane paNa thAya che. jo ApaNane zAMti sukha vedanArahita jIvana game che to bIjAne paNa evuM ja jIvana game che. tethI bIjA jIvone ochAmAM ochuM duHkha thAya, ApaNe tenA duHkhamAM nimitta na banIe evI jIvana zailI apanAvavI tenuM nAma che jayaNA. vAMdA, mAMkaDa, jU, vIMchI, udhaI, mAkhI vagerenA upadravathI nirdoSa kaI rIte bacAya. temanI utpatti na vadhe evA upAya yojavA e jayaNAnuM hArTa che. jethI jIvadayAnuM pAlana sahaja ja thaI jAya che. 'jIvo ane jIvavA do'no maMtra sArthaka banI jAya. "sarve navAva prati gIviDa na marinISA' dareka jIvo jIvavA Icche che koI maravA IcchatuM nathI, mATe zakya eTalA jIvone duHkha ApavAnI vRttithI dUra rahevuM, temanuM dukha dUra karavuM ane kAraNa vagaranI (anarthadaMDa) hiMsAthI to dUra ja rahevuM to ja jIvadayAnuM pAlana sarakhI rIte thaI zake. "sarvabhUteSa Atmavat e bhAvanAne AtmasAt karavAnI che. kavie paNa kahyuM che ke - 'jaNaI paraprANI nija saMtoSyA, soya taryA naranArIjI.' jemaNe bIjA jIvone potAnA jevA ja mAnyA che te nara nArI tarI jAya che. jIvadayAnuM pAlana karavA mATe jIvone na mAravA e jeTaluM mahattvanuM che eTaluM ja mahattva e jIvo pratye prema, karUNA, maitrIbhAva keLavavAnuM che. tema ja gRhakArya karatAM khUba ja sAvacetI rAkhavI. verAyelA-DhoLAyelA kaNo-pANI vagere vALI jamInane tarata ja svaccha karI levI jethI jIvotpati ja na thAya ane saheje hiMsAthI bacI javAya. gharamAM yogya pramANamAM havA ujAsa Ave to paNa ghara jIvajaMtu mukta raheze. kadAya koI kAraNasara jIvotpati thaI gaI to sUryAsta-saMdhyAkALa samaye dhUpa karavo. divase Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 397 dhUpa karavAthI bahAra nIkaLanArA jIvo sUryaprakAza sahana na karI zakatA maraNane zaraNa thAya che. ke pachI caklA, kAbara, kAgaDA, kUtarA, bilADAno zikAra banI jAya che. vahelI savAre dhUpa karavAthI khorAka mATe nIkaLelA pakSIo e jIvajaMtune bhakSya banAvI de. rAtre dhUpa karavAthI dekhI zakanArA jIvo aMdhArAmAM na dekhI zakavAthI bhayabhIta banI jAya tema ja garoLI vagerenA bhakSya banavAnI saMbhAvanA rahe. dekhI nA zakanArA jIvo para paNa sUryaprakAzanI vadhatI ghaTatI asara sUkSma kaMpanI dvArA sparzanendriyA vaDe anubhavI zakAya che. mATe jIvadayAnA pAlana mATe sUryAstano samaya ja zreSTha che. A uparAMta dUdha, dahIM, ghI, tela koIpaNa pravAhIvALA vAsaNo DhAMkIne ja rAkhavA jethI temAM jIvajaMtu paDIne mare nahi. khAlI bAldI, tapelA vagere uMdhA ja rAkhavA jethI temAM jIvo na bharAya ke karoLiyA jALAM na bAMdhe. aLaziyA sApoliyA vagere nIkaLe to ene sAvacetIthI upADIne dUra jhADImAM koIno zikAra na thAya evI rIte mUkI AvavA. gharamAM pakSIo mALA na bAMdhe tenuM dhyAna rAkhavuM. mALo bAMdhI dIdho hoya. ane emAM IMDAM mUkI dIdhA hoya to ene uDADavA nahi. paNa baccAno janma thaI jAya pachI potAnI rIte bahAra jaI zake pachI ja emane bahAra kADhavA. jUnA jamAnAmAM pakSIonA mALA mATe gharanI bahAranI divAlamAM bAkorA rAkhavAmAM AvatA jayAM pakSIo surakSita rIte mALA bAMdhI zake. bhAratIya saMskRtimAM mAtra bhUkhyA tarasyAne ja anna ApavuM ema nahi paNa kIDIone kIDIyAruM, kUtarAne roTalo, kAgaDo, kabUtara, caklA vagere pakSIone caNA ApavAmAM AvatuM. AnI pAchaLa eka mahAna tathya samAyeluM hatuM. bIjA jIvone khAIne jIvatAM pazu pakSIo jayAre temane pUratA pramANamAM nirdoSa khorAka apAto. tyAre tevA maLatAM nirdoSa khorAkathI dharAI jatA eTale bIjA jIvone khAtA nahi AthI bIjA jIvonA jIvanI rakSA thatI ane e jIvone nahi khAvAthI pazu-pakSIonA jIvanamAM paNa ahiMsaka saMskAro pedA thatA jene laIne pazu-pakSIo ahiMsaka rIte jIvana jIvIne potAnA jIvanane ahiMsAthI anAyAse pariplAvIta banAvI detA. Aje pazcimanI saMskRtinA AkramaNane kAraNe saMskRtimAM vikRti pravezI gaI che te dUra karIne pharIthI ApaNI mULa saMskRtine jAgrata karavAnI jarUra che. A uparAMta ApaNI jIvanazelI evI hovI joIe jemAM zokha poSavA mATe hiMsA karIne meLavAtA cAmaDA-rezama-pharanA vastro vagereno tyAga karavo joIe. davA ane prasAdhano paNa ahiMsaka rIte banelA vAparavA joIe. mAMsAhAra to bilakula na karavo joIe. manuSyanA nakha, dAMta, jaDabA, jaThara evA nathI jevA mAMsAhArI prANIonA hoya che. mATe mAMsAhAra na karavo joIe. vijJAnathI aNuboMba jevA sAdhano banAvavAthI hiMsA vadhI che paraMtu e ja vijJAnano upayoga karIne anAjanuM utpAdana vadhAravAthI anAja sastuM thatAM mAMsAhAra ghaTI zake che. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ahiMsA hRdayano sarvotkRSTa guNa che. je jJAna-tyAga rUpa sAdhanAthI-jayaNAthI prApta thaI zake che je jIvadayAthI ja phalita thAya che. mATe ja kavie paNa kahyuM che ke sakala dharmamAMhi mukhyamaMDo jIvadayA te sArIjI. jIvadayAnuM pAlana karanArane zuM phAyado thAya eno upadeza kavie bAkInI be gAthAmAM Avyo che. pAMce ya IndriyanI paripUrNatA, dIrdhAyu, nIrogIpaNuM, surUpapaNuM, sukha - duHkha-chedana-bhedanathI mukti, pAMceya IndriyathI prApta thatA bhogopabhoga vagerene prApta karIne sukha pAme che. paNa A sukha pAmavA mATe "jIvavicAranuM svarUpa samajavuM joze. kavi potAnuM dRSTAMta TAMkIne kahe che ke meM A 'jIvavicAra" gurU AdhAre samajIne kaMThastha karIne AtmasAt karyo che mATe hu khUba sukha pAmyo chuM. jIvadayA ane paryAvaraNa A sRSTinI samagra saMpatti sahiyArI che. koI eka vyakti mATe nathI ja koI A prAkRtika saMpattino bephAma durUpayoga kare e enI gerasamajaNa che. e geravyAjavI paNa che. vizvanI prAcIna sabhyatA tema ja saMskRtirUpa gaNAtA bhArata dezanA divya maharSioe enI rakSA mATe pRthvI-pANI-vAyu-agni vagere mATe maMtro banAvIne paryAvaraNanA rakSAnI dIrgha dRSTi khIlavI hatI. jenadarzana pramANe to pRthvI vagere sajIva che. cetanAvaMta che mATe teno bephAma upayoga karavAthI e jIvonI virAdhanA ke hiMsA thAya che. mATe jIvadayAnA pAlana para bhAra mUkIne A jIvonI rakSA karavA para bhAra mUkyo che. jethI paryAvaraNa-pradUSaNanI samasyA ApoApa dUra thaI jAya che. sacarAcara vizvanA ApaNe paNa eka aMza mAtra chIe jema ApaNe jIvavA IcchIe chIe ema badhA jIvavA Icche che. mATe jIvo ane jIvavA do' jethI paryAvaraNanI rakSA paNa thaI jaze. Aja jIvadayA pAlananuM hArda che. Ama ApaNe paNa kavinI upadezAtmaka gAthAomAMthI bodha pAmIne jIvanane AcAra-vicArathI samRddha banAvazuM to khUba ja sukha-samRddhine prApta karIzuM. kyAMka kyAMka kavie mAtra bIjAne ja nahi paNa potAne paNa upadeza-bodha Apyo che. subhASita kahApaNa bharelA, proDha, arthapUrNa chatAM ochAmAM ochA zabdomAM vyakta thayelA AkarSaka ane apUrva evA suMdara vicAro arthagarbha saMskArI ane kavitvapUrNa vANI dvArA pragaTa thAya ene subhASita kahevAya. 'sujhubhASita" suMdara rIte bolAyelo kahevAyelo vicAra AvA subhASitomAM sacoTa ane dhArI asara karavAnI ajaba zakti rahelI che. koI varya prasaMgane alaMkRta karavA mATe AvA subhASito yojAya che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 399 koI bodha ApavA mATe paNa subhASitono Azraya levAya che. jIvavicAra rAsamAM prayojAyelA subhASito. 30 31 vISa DhalIu ulakhato khAya, te mUrayakha bhAkhaI jinarAya. jIva ajIvanA bheda je lahi, navaI tattvanA aratha je karaI. samajaI pUro jinavara dharma, kaMda bhakhaIto bhAre karma. A traNe subhASitomAM anaMtakAyanuM bhakSaNa na karavA saMbaMdhInA vicAro mArmika rIte raju karavAmAM AvyA che. je jIvo sAdhu bhagavaMtone namatA hoya ane jinezvaranI pUjA karatA hoya. e jIvo kaMdamULa-anaMtakAya na khAya. dharmane samajyA pachI kaMdamULa khAya e mUrakha gaNAya. evA purUSane paMDita na kahevAya je jANIjoIne kUvAmAM paDe ene khAya nahi. khAya to jinarAja ene mUrakha ja kahe. je jIva-ajIvanA bhedane jANe evA arthane kahe. je jinavarano pUrepUro dharma samajyA chatAM kaMdamULa khAya to bhArekarmI kahevAya che. 32 nami sAdha jina pUjaI pAya, soya purUSa ehani navya khAya, samajhi dharma kaMda bhAkhyuM karaI, so ya purUSa murikha mhAM saraI. paMDItapaNuM tehanuM navijUI, dekhaMto jhaMpAvaI kUI, tattvanA jANakArane A subhASito marmasthAne coTa pahoMcADe che. hRdayane halabalAvI de che. cittane coTa pahoMcADe che. buddhi enA bodhane grahaNa karavA utsuka bane che ane kaMdamULa tyAgavA vivaza banI jAya che. Ama, A subhASito dvArA ApaNA citta para coTa lAge che. tethI enI dhArI asara thAya che. bhASAzailI madhyakAlIna yugamAM vikramanI sattaramI sadI sAhitya kSetre suvarNa sadI gaNAya che. soLe kaLAe khIlelA sAhitya jagatamAM tyAre rAsA sAhityanI bolabAlA hatI. rAsa eTale geya ane abhinayakSama sAhitya prakAra. viSayanI dRSTie rAsa racanAmAM apAra vaividhya maLe che. prastuta rAsa tAttvika che tethI tenuM padya paNa tattvapradhAna ja hoya te svAbhAvika che. chatAM emAM sAhityika tattva paNa rahevAnuM ja. sattaramI sadInI bhASAnI chAMTa paNa rahevAnI ja. tenI bhASAzailIne samajavA temAM vaparAyela vyAkaraNa tattvano abhyAsa karavo jarUrI che. A abhyAsa karatA je tattvo UbharIne sAme Ave che te A pramANe che. vibhakti - zrI anuyogaddhAranA 168mAM sUtramAM ATha vibhakti batAvI che. nirdeza - pratipAdaka arthamAtranuM pratipAdana karavuM tenuM nAma nirdeza che. jene kartA paNa kahevAya che. A nirdezamAM 'su sau nas' A prathamA vibhakti hoya che. 1. prathamA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 2. dvitIyA - uvaesaNe = koI eka kriyAmAM pravartita thavA mATe IcchA utpanna karavAmAM 'jhama, zauda zam' A dvitIyA vibhakti hoya che. jene karma kahevAya che eno pratyaya 'ne che. 3. tRtIyA - karaNa - "s, pyAna mi" thI, thakI, vaDe pratyaya vAparavAthI tRtIyA vibhakti hoya che. karaNa eTale sAdhananA arthamAM vaparAya che. 4. caturthI - saMpradAna - devA-ApavAnI kriyAmAM "s, mAna, " "mATe, lIdhe' pratyayathI cothI vibhakti hoya che. 5. paMcamI - apAdAna - chUTA paDavuM, sthAnathI dUra thavuM "si, mAna, mAMthI, parathI' pratyayathI pAMcamI vibhakti hoya che. 6. chaThThI - svasvAmI saMbaMdha, gau, gAma no, nA, nI, nuM pratyayavALI mAlikIno saMbaMdha batAvanAra chaThThI vibhakti hoya che. mAlikIbhAva batAvanAra che. 7. sAtamI - saMnnidhAna, adhikaraNanA arthamAM sthAna saMbaMdhI sAtamI vibhakti che. "di, gosa, sura "mAM, para, upara' pratyayavALI kahevAya che. 8. AThamI - saMbodhana - abhimukha karavAnA arthamAM saMbodhana rUpa AThamI vibhakti hoya che. Ama AThe vibhaktino prayoga prastuta rAsamAM kaI rIte thayo che? te nIcenA daSTAMtathI jANI zakAya che. prathamA vibhakti 84 mUjha hRtikA dUkhIA koya. 6 RSabha kahi raMgi dharUM. dvitIyA vibhakti karma tarIke oLakhAtI vibhaktinA ne' pratyayanA badale 'ni, i, naI, huuM' pratyayo ahIM vaparAyA che. jema ke 'ni' pratyaya - (9) tassa jIvani thAvara kahuM phalani = phaLane 5 ehani = ene 143 jehani = jene 87 vATiniM = vATane paMkhIni = paMkhIne 148 mAnavani = mAnavane 189 trijaMcani lahuM vaIkI 222 sabala bhUkha nArakani kahI 61 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana trIjI artha V 'I pratyaya' 39 'naI" pratyaya 87 72 201 195 'huu' pratyaya 105 karaNa vibhaktinA arthamAM gAthA pratyaya 154 I 49 220 216 32 37 kADhI taDake nAkhyo tisaI = tene cAlyo ghaTa bahu pArpi bharI I karamiM huo kAcyaba avatAra paDatAM deha bhAlaI vIMdhAya pAe cAMpaI sahu 13 e cothI vibhakti saMpradAna mATenA arthamAM, devAnA arthamAM, apabhraMza - prAkRta vageremAM cothI vibhakti khAsa karIne alaga nathI vaparAtI. chaThThI vibhakti ja tyAM vaparAya che. rakhe prANa kAyAnaI haNaI (kAyAne) vaIkarI tehanaI hoya (tene) tehanaI bhAkhyA traNa zarIra dasi sAMgyanA tehenaI joya pAMcamI vibhakti apAdAna mAMthI, parathI, chUTA paDavuM, dUra thavuM vagere arthamAM suNajyo sakala kahaI mukhya vIra (ya paMcamInA SC ya arthamAM mukhamAMthI) Go u 98 thI 217 thakI 218 taNaI- bAhiri kADhaI nAraka taNaI (temAMthI) chaThThI vibhaktI saMbaMdhArthe - no - nuM - nA - nI nA arthamAM cAlikIbhAvano 52 % 9 29. gaMdha taNA tehuu (tene) 401 pATau samajina pUja parUpaI (pATa uparathI) siMhAthI AvaI jAya (tyAMthI) kuMDathakI nIkalavA karaI (kuMDamAMthI) tehanuM vAhaNa kavaNa chaI (tenuM) te laMchaNa nara jehaniM (jenuM) zAMtisUri jehano karandAra (jeno) jayagana zarIra tehanau (tenuM) jIva ajIvanA bheda je lahi pAMcalI kahu sUkSmakAya (pAMceyanA) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 402 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta taNA - jIvataNA kahyA koI prakAra (jIvanA. nI - mugatyanayaranI vATa 162 taNI - jIvaNataNI navya rIkhyA karaI jIvanI 177 su - vimanasu mAMhi (vamananI aMdara) 7 mI vibhakti adhikaraNa - sthAnanA arthamAM 30 mahAM - mukhihAM saraI (mUrkhamAM) 174 hAM cauda rAjakhkhAM te kahaIvAya - codarAjayamAM 39 mAMhi - sIpaNAMhi avatarIo - sIpaNAM pa2 mAMhA - gati pyAramAMhA tU bhamyojI - cAramAM 39 I - taDakaI nAkhyA taDakAmAM 39 mAMhi - sIpamAMhi avataraI - sIpamAM mAMhA - anaMtakAyamAMhA rahaI - anaMtakAyamAM 98 mAMhaI - ekaMdrI vagaledrI mAMhaI 282 ciM - maraI mIna sAtamIciM jAya 289 naragi nahI avatAra 158 mAM - suha khyatrImAM vyArI bahu 301 mi - asaMkhyami bhAkhi saMbodhana - suNajayo sakala karaI mukhya vIra 'I no prayoga vividha rIte thayo che. karma vibhaktimAM I ne ne badale kADhI taDakaI nAkhyo tisaI - tene 220 karaNa vibhaktimAM IthI ne badale paDatAM deha bhAlaI vIMdhAya - bhAlAthI. 39 adhikaraNa vibhaktimAM I mAM ne badale kADhI taDakaI nAkhyo - taDakAmAM che nA arthamAM brama devaloka chaI paMcamujI - che e nI badale kriyApadamAM vikhe ugaI jeha - uge cAMpaI, tapAvaI, haNaI, vaNAI vagere haNavAthI vaNavAthI saMbaMdhaka bhUtakRdaMtamAM I ja che (zabdomAM) e nI jagyAe pavana taNA vaIrI vIjaNA - verI 29 dekhI ANo vaIrAga - vairAga 81 maIthana sAMgyanA trIjI hoya - maithuna 160 jaIna zAMkhya naIAyaka - jena, neyAyika 112 InA uccArane laMbAvavA mATe yoni lAkha laI jANIIe - jANIe 157 ne nI jagyAe - ApaNaI to khyatrIcuM kAma - ApaNane ane ne mAM e nI jagyAe I, 39 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 29 15 16 11 186 115 76 21 guDha zirA naI saMdhU paNi dina niM rAti dhoaNa niM aMghola hiMgalU ni paravAla teja ni kAramaNa ani valI asaMkhyA zarIra aneiM kAya vaDhA ghanavAta aneiM tanavAta 31 32 24 238 84 rodaMtI jhUratI joya. bhUta kRdaMta H bhUtakALanI kriyA uparathI baneluM kRdaMta te bhUta kRdaMta vISa DhalIu = viSa DhoLAyeluM 31 kRdaMto jyAre kriyAne apUrNa darzAvavI hoya tyAre tene purUSabodhaka sivAyanA pratyayo lAge che tyAre te kRdaMta kahevAya che. vartamAna kRdaMta H vartamAnanI kriyA uparathI baneluM kRdaMta jemAM eka yiA sAthe bIjI kriyA thAya che te vartamAna kRdaMta. jevA ke 23 bayasaMtA uThatA valI, hIMDatA bhAkhi kevalI bhujaMtA sovatAM joya. dekhato jhaMpAvaI kuI - vISa DhalIu ulakhato khAya. kaMda bhakhaIto bhAre karma 339 cothA ArAno te japyo - janmelo. = 215 46 vAjaMtA dUkhavAya parANa zastravalI vaDhatA - joya 8 saMbaMdhaka bhUtakRdaMta be vAkyo vacce saMbaMdha batAvanAra kRdaMta te saMbaMdhaka bhUtakRdaMta gAlu karaI = gALIne upajaI aMtaramUrata jAya = upajIne : dekhIne 403 vIMchI dekhI mUkaI ghAya = mani dharu = manamAM dharIne 32 33 samajhaI puro jinavara dharma - samajIne pIlyo dharI = dharIne - dhAraNa karIne phIlaI loka jaliM karaI kalola = pharIne thaInaI - vIvahArI thaInaI bhamIo - thaIne hettvartha kRdaMta hetuno artha batAvanAra kRdaMta kAraNadarzaka kRdaMta. 16 30 = Ding Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 153 bhAjevA = lUMTavA mATe - cAlyA gAma bhAjevA bhaNI. 217 nIkalavA = nIkaLavA mATe - kuMDa thakI nIkalavA karaI. karmaNi bhUtakRdaMta karmapradhAna kyiA batAvanAra kRdaMta. 13 chedANo, bhedANo bahu khaMthI pAe 48 marINo saMsyakAya marINo sahI. kartari kRdaMta kartApradhAna kyiA batAvanAra kRdaMta. pas kahAya = kahevAya che. valI vyamAna kahAya. sAmAnya kRdaMta jyAre AjJA, vidhi, niSedha ke sUcana darzAvavuM hoya tyAre sAmAnya vidhyartha kRdaMta vaparAya che. 156 haNayo = nara bheTaI tasa haNajayo sahI. 157 lesyo = pUrasa sakalanuM ma lesyo nAma. dviti H zabdanI dvirakta arthAt eka ja zabda be vAra prayojela che jenAthI arthamAM atizayatA ke daDhatA batAvAya che. samaI samaI (391), sAThi sAThi (391), gahi gahi (157), chatU cha- (393), doya hoya (393), corAsI corAsI (392). saMkhyAvAcaka zabdomAM vividhatA eka - eka 397/394 prathama prathama - 5, pahilo - 5, paDhama - 6, paDhamaI - 6, pahaIlI - 79, pahilI - 183, pahilaI - 194.. be doI - 9, baI - 9,25,111, doya - 25,96, do - 104, bi, jUgama - 332, dAI - 94. bIjuMH dujo, vIjaI, bIju, bIjI baMne H behue - 208, bIhu - 77, behu - 294. traNa traNa - 58,73,92,119, traNeha - 63, traNiA - 266, traNe - 453, trapsi, traNaI. trIju trIju, trIjU, trIjA, trIjaI, trIjI. cothuM ? caurdU - 120, cothI - 316, cothA - 339, cothi - 339, cothaI - 340, cauthI - 347, cyAhArecAre - 473, cyAraI = cAre - 296. pAMca pAMca - 10,60, paMca - 96, pAMcaI - 296,399 pAMcamIH pAMcamI, pAMcalI - 37, paMcama - 99, pAMcamo 300,340, pAMcami - 337. chaH kaI - 118, SaTa - 118,194,15,152,153, chaci - 391 chaThThI H chaThI - 296, chaThi - 317 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana sAta : sAtaI - 34,211, sAte - 35, saptama - 197, sAta - 105,391 sAtamI : satama - 198, sAtamI - 317, sAtam - 366. ATha : ATha - 56, AThi, aSTa - 113 AThamI : AThamI - 318, AThamu - 368 nava : navaI - 32, nava - 333 navamI - nomI - 138, nomU 373. dasa H dasehe - 54, dasaInI - 54,79, dasa 332,341 dasamuM H dasamuM - 379 agiyAra H agyArama bAra H dvAdaza, bAraI - 53, bAra - 96, bAramuM - 388 teramuM : 389, tera - 214 cauda : caude - 175, caudaI - 152, caudamuM - 395 paMdara H 5nari - 55,65, panara - 327, panaraI - 328, panare - 324, : paMdaramuM = panaramuM 396 soLa H sola - 51 aDhAra : aDhAra 342 vIsa: 331,340,349 bAvIza : bAvIsa, bAbIsa covIsa H covIsa - 151, cauvIsa - 127 chavIza H chavIza - 122 trIsa : treNi - 214, trIsaI - 66,332 batrIsa : batrIsa - 390 tetrIsa : 142 cAlIsa : 368 = cyAlIso pIstAlIsa : pacatAlIsa - 251 aDatAlIsa : aDatAlIsa - 391 bAvanalAkha : bAvanalAkha - 76 = trepana hajAra : trihipana hajAra botera H bohotyari - 392, botera hajAra : bohotyarya hajAra -205 chappana H chapana - 66 corAsI : corAsI - 392, 405 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 corAsI hajAra : sahisa corAsI = 205 channu H chanUM - 393 navANuM : navANuM - 51 ekaso be : ekaso dAya ekaso ATha : aThotaraso - 375, ekaso ATha - 375,394, ekaso AThe - 396,397 ekaso sAta : ekaso sAta - 397 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta hajAra H hajAra - 192,203 traNa hajAra : traNi hajAra 294 sAta hajAra : 293 dasa hajAra H daza sahiMsi 293 pUrvakroDa H pUrvakoDi - 192, pUravakoDi - 193 : palyopamano asaMkhyAto bhAga H asaMkhya bhAga palyopama taNA - 193 traNa palyopama : traNi palyopama - 191 paryAcavAcI zabdo nIrasa rAsamAM rasa reDavA mATe judA judA paryAcavAcI zabdo vAparIne prAsa besADIne rAsane rasavAna banAvavAno prayatna karyo che. tema ja ekamAM anekatA darzAvI che. te darzAvavA mATe saraLamAM saraLa bhASAno prayoga karyo che. eka ja zabda aneka arthamAM ane ekaja arthamAM aneka zabdano prayoga thayo che. jevA ke saMjJA : sAMgyanA, sAgyanA, sAMginAe, saMgyAnA, zAMginA, saMgyanA vRkSa : vRkhA, varkha, vipna, vIkha pramukha H paramUkha, mUkha, paramukha, paramukhya, paramUka, pUramUkha, mukha. ajJAna : agyanAna, aginAna, ajJAna, agyaHnAMna. jJAna : gya, ginAna, jJAna, jJAnaha, nyAna. mati : mati, matyaha, matihaH prANa H parANa, praNa, paraNa, parANa, parAMNa. jojana : joaNa, joNa, joana. narakamAM jvA mATe : vividha zabdaprayogo karyA che. naraga duArI, naragya pahato, sAte naragabhami, nagdha pahuto, narugdha padhAraI, naragi ja prasIdhA, naragya vasaI, sAtamIyiM jAyi, naragiM pahato, naragi pahuto, satama naragiM lakhIo lekhkhu, naragiM prasIdho, nargI avatAra. darzana * darasaNa, darisaNa, darIsaNa. mUrkha : murikha, muryakha, mUrakha. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 407 jugaliyAH jayagala, yugala. pratyeka paratyaga, paritaga, paratega, prakha. naraka : narage, nAraki, varga, naragi, nagdha, nargi, nArka, narogya, naragi. jAti : jAti, jAtya, nAti. tyAM tyAMhi, tyAMhA, tihAM, tyAhA, tIhAM, tyAha, tyAhA. yoni : jyona, yona, jyonya, yonya. sthAna : ThAme, ThAya, ThAmyato, thAnaka, ThAmya, kArya, ThAma, dAma, dAhi. vacamAM H vaccamAM, vicamAM, vacca. AyuSya : Aya, Ala, AukhU, Ao, AuM. suNo suNau, suNo, suNayo, suNajayo, suNa, suNIya, suNaya. hoya : hoha, hoI, hoya, lahuM, lahII, lahuM, lahu, soya. samaya : samaya, samaI, zamaI, zami, sami (301). mukti = mugati, mugataI, mUgati, mUMgati, mUgatya ja vATa, muktimAM, mugatyadurabAro, lahaI pArA, pamaI pAro. siddha thavA mATe H sIjhaI soya, sIjhaI teha, sIjhaI, sIjhatA, sIdha thAI soya. avagAhanA mATe vaparAyelA zabdo : zarIra, kAya, kAyAno vyApa, deha, kAyamAna, tanamAna, kAyA, zarIramAna. lezyA lezA, leza, lezyA. bhagavAna mATe vaparAyelA vividha zabdo jinarAya, vIra niNaMda, bhagavAna, kevaLI, kvalI, jJAnavaMta, jinavari, vIra, jinazvara, jinezvara, jinezvarayatI, paramezvara, jagadIsa, jinavara vIra, tribhovanapati, mahApUraSa. sApekSa sarvanAma eka sarvanAma bIjA sarvanAmanI apekSA rAkhe che. jasa, tasa, jayAMhA tyAMhA vagere pragaTyA maMkoDA jU jeha, jAti teaMdrI kahII teha. niM mAkhI jeha, mUrakha jasa tasa bAli deha. trIjuM paratara jyAMhi.. soI vasaI chaI tyAMhi thalacara joya . bhamatA soya. ... avatarI jesi.... nAkhyo tisaI . bhAkhyA joya . kahuM soya. praznArtha sarvanAma ketu = keTaluM, keto = keTalo, 155 kuNa = koNa, 159 kAyAM = zA mATe. praznArtha vAkyo khAsa nathI badhuM vidheyAtmaka ja che. anizcita sarvanAma tathA sArvanAmika vizeSaNa 11 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 158 kuNa 304 jeTalI 304 301 301 33 190 408 ( kAMI, eka, ekaI, ko, ketIvAraI, kuNahi, keTalAI, kehi, kuNahu) keTalo : kAla keTalo ehemAM jAta ekeko koya 11,186 17 06 76,21 aniM 115 ani 29 29 77 pada saMyojaka - ane 14 358 : ekeko tyAMhA paNi ghAli : koya ma karasyo Asa teTalI * teTalI avasarpaNI kahIyi tetAM (teTalA-eTalA) : teTalA - tetAM pUdagala prAvRta rahiyiM jeTalA * jeTalA sami thA thAyi lAgiM : kuNa kAraNi haNII nara teha * jeTalI AkAza paradeza jehamAM jIva bhamyo ApaNo... tU : traNi dRSTi tU tehamAM jANa. gati cyAramAM tU bhamyojI. naI aneM havaI athavA svavAcaka sarvanAma (ApaNo) saMyojaka (pada saMyojaka ane vAkya saMyojaka) zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta niM jIva ghanavAta aneiM tanavAta eka samaI zaMkhyAya re ani valI asaMkhyA. gUDha zirA naI saMdhU paNi parava gUDha ane samabhAga. ni tyAMhA dina niM rAti / DaMsa masA niM mAkhI hiMgalU ni paravAla valI ekaso eka bheda ja valI naranA bhAkhyA joya hajAra jhAjherAM valI, zarIramAna kahaI kevalI eka bheda valI bIhu lahu kahuM havaI nAraka vAta. athavA veda napuMsaka thAya. vAkya saMyojaka tejI lezyA kahII teha... vaLI bhAkhi zrI jinavara vIraM 71,72 vaLI 358 athavA athavA naranI yoniM gayA. asyuM, soya, Ikha ImANa, sarva, sarvanAma tathA sArvanAmika vizeSaNa astuM jJAna jagiM sahu ko taNaI. soya purUSa ehani navya khAya. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 409 IkhaImaNa lahatiMsahI, sarva ekaMdrI taNuM zarIra. avyayo 19,21,23,25 valI - ni sAdhAraNa ni paratyAga valI. 12,64 ma mATI luNa ma cApo jANa / koya ma karasyo Asa 28 nava pUjavaMti ghari navya ANavA. 31 navi paMDitapaNuM tehanuM navijUI. 35 pUThi eka jhADanI pUThi lahyA. 19,35,29,47,7 paNi ekeko tyAMhA paNi ghAli. 210,26 sadIva sAdhAraNa tu joya sadIvA 214 vaccamAM te vaccamAM moTuM aghera 210 vyanA doya vyanAM jagya saghalA jIva. 161 vanyA pUnya vanyA bhava AleI jAya. 60 prAhiM (prAyaH) karatA prAhiM pApa. 190 ja darasaNa vyahiM tehani ja vakhANa 200 mAMhi baI ajJAna te mAMhi hoya 177 vimanasu mAMhi = vamananI aMdara 210 ahI AvI vegya ahIM avataraI 207 lagi pahilI narTa lagi avataraI 208 kadAcya kadAcya te valI te devA thAya. 50 heva bheda navAgaeN bhAkhu heva. 211 havaI kahuM havaI nAraka vAta 64 atI ghaNuM tehamAM dUkha che atI ghaNuM jI. 19 nahi siMhA paNi jIva nahi kSaNi sukhI. 212 heThA (nIce) sAta rAjaya tyAMhA heThA hoya. 165 kayarIyA (kyAreya) na lahI tapajapa kayarIyA. 166 kadA kyAreya zrI jinapUjA na karI kadA 189 kaNi (kane) tIhAM (tyAM) - tIhAM kaNi joya. 210 ahI (ahiyAM) AvI vegya ahI avataraI. 49 opari (upara) agyana opari dho. 48 tyA hA bhUkha tarasa tyAhA veThI. 227 paNya (paNa). 219 mAhuMmA - mahemAMhe - paraspara mAhumA veDhi karaI ati ghaNI Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. pa00 410 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 213 talaI (nIce) talaI mUkII joyaNa hajAra 367 vicamAM kadAcita kadAcita aMtara vicamAM thAya. bhAva guNa vAcaka nAmA pa3 ciMtA zoka tyAMhA nahi ciMtA zoka para vicAra suNo nara karayo dIragha vIcAra murikha soya purUSa murikhamhAM saraI dUkha tehamAM dukha chaI atI ghaNuM jI. 164 hAza hAza vinoda bahu samatA aMgina Ayo 48 bhUkha bhUkha, tarasa tyAM hA veThI jAtivAcaka nAma (vAnara, vAgha, samalA, kUtarA, cItara, mAMjArI, udyarA) 166 gurU sahi gurU saMgakahI. je parataMga vanasapatI hoya. sakala mUnIsara, arihaMta devA vyaktivAcaka nAma 272 thI 281 parazurAma, gozALo, makAI, zreNIka rAci, pAlaga, subhuma, rAvaNarAya, maNIratha rAjA, kanakaketu nRpa, 49 RSabhadAsa saMghavI 496 mahaIrAjano suta saMghavI sAMgaNa, vIsala nagarano vAsIjI. saMkhyAvAcaka nAma 50 navANuM bheda navANUM bhAkhu heva. 493 savaMta sola chatyarA varase Aso pUrtima sArajI. pa3 dvAdaza bheda sUranA gaNojI. samUhavAcaka 485 jeNaI para prANI nija saMtoSyA, soya taryA naranArIjI. dravyavAcaka nAma 11 pAro vAnI suramo ghAta, araNeTo AlasA vIkhyAta. 14 AkAza jala naIM hima karAya. | kriyAo kahevuM vartamAna kALa kahaI - kahe che. (69), kahII - kahI che. (10), kahuM kahu chuM. (67,10) bhUtakALa kahyo kahyo, kahyA (73) Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 jIvavicAra rAsa eka adhyayana bhaviSyakALa kahisya - kahIza. (7), kahaIsyu. (8,51), kaheza - kahIza (307) vartamAna kALanA kriyApado - uMghaI, rahaI, bhAkhaI, bhakhaI vagere bhUtakALanA kriyApado - bhajayo, pAmyo, nAkhyo, pohocaDyA, gho, thayo, uDhayo. bhaviSyakALanA kriyApado - sUNasiM, bhAsi, thAIjI AjJArtha - vidhyartha para suNo nara karayo dIragha vIcAra suNa tehano avadAta. prAsa besADavA/pAdapUrti mATe vaparAyelA zabdo 303 hiI - avasarSaNI osapaNIhII. 14 ya - AkAza jala naI hima karAyA kathuhuA kaMthavAmAM hu thI U laMbAvyo che. 304 yi - kahIyi, lahIyi, rahIyi, (301) rahIciM jI - rUaDAjI paMkhIujI. a, I, ha, u ne ya nA prayogo ghaNA pramANamAM karavAmAM AvyA che. 95 mI gAthAmAM ha no prayoga sutaha, jJAnaha, akhega, agyanAnha prAsa besADavA ke pAdapUrti mATe karyo che ke pachI zobhA mATe karyo che? AMcalI che mATe rAga besADavA karyo hoya ema vadhu lAge che. cothI DhALamAM badhA pade cheDe to che. 133 thI 142 e daza gAthAmAM kaDImAM prAsa meLavavA cheDe to karyo che jema ke ThAmyato, nAmyato, joyato, soyato, vegyato. vagere. 144 mI gAthAmAM sAca zabda prAsa meLavavA mATe mUkyo che. teno ahIM koI vizeSa artha sarato nathI. 92,94 lahII, kahII, vageremAM I prAsa meLavavA mATe che. visargano upayoga mAnava (98), ehaH (99), tyAhA (48) tha nI badale Tha vaparAyo che. kAya Rti 80 ca nI jagyAe I bhaI sAgyanA bIjI kahI - bhayA 91 kaThuM ja kaSAI cyAra - kaSAya 349 eka samaI bhAkhaI - samaya 171 vIvahAra cudha - vyavahAra I ne badale yA 190 matya, mRta trIjuM avadhya jJAna Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 64 koya ma karasyo Asa. 27,28 jAtya kahaI/jAtya vIcArya. 185 cauda yonyanuM mAna paka vyamAna kahAya. vimAna kahAya. u nI badale yu 171 vIvahAra cudha rAkhaI nara sAra - zuddha 179 arUMca kAma strI bhogi - azuci. 2 nI badale repha marNa, nArka, narsa, harNa rephanI badale ri murikha, darisaNa, varisa repha nI badale ra nIramalI, kAramaNa, darasaNa, aratha, pharayo, hArayA, AdarayuM. nIrayugati (niyukti) samAsa jIvavicAramAM prayojAyelA samAsa be ke tethI vadhu zabdo joDAIne eka Akho zabda bane tene samAsa kahe che. samAsanA bahuvrIhi, avyayIbhAva, dvAddha, tapurUSa, karmadhAraya vagere prakAro che. kavi RSabhadAsanI 'jIvavicAra rAsa kRtimAMthI prApta thayelA keTalAka samAso nIce mujaba che. 1 sarasa (rasa sahita) avyayibhAva 4 parImANaMda karmadhArayA jinezvara SaSThI tapurUSa mugatyanayara karmadhAraya 14 dinarAti dvaddha 14 AkAzajala madhyamapada lopI samAsa 15 ghanodadhI karmadhAraya 15 anaMtakAla nam bahuvrIhi 21 dhanavAtA karmadhArayA tanavAta karmadhArayA 21 dugati avyavibhAva 22 sAsausAsa dvaddha 160 karmadhAraya padarasaNa. dvigu dUradAMtA 156 zrIhatyA (stranI hatyA) SaSThI tapurUSa nIramali nam bahuvrIhi Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana gahIgahI (vAraMvAra) AudhadhArI 9 158 160 halukarmI 1 kaviaNa 2 vANIvAhana 312 276 255 279 triloka munIzvara jIvavicAra tribhovanapati jinarAya aMDaja mahIalI manobala aneka pratyeka potaja garbhaja rasaja jarAyuja svedaja tatpurUSa SaSThI tatpurUSa nam bahuvrIhi avyayIbhAva karmadhAraya mahApurUSa (mahAna purUSa) mahA saMgrAma (mahA saMgrAma) karmadhAraya trIbhovanapatIrAya dvigu karmadhAraya karmadhAraya karmadhAraya karmadhAraya karmadhAraya karmadhAraya bahuvrIhi SaSThI tatpurUSa SaSThI tatpurUSa udbhIja sAgaropaNa nargAvAsA devaloka palyopaNa jinapUjA jinavANI prAdi bahuvrIhi karmadhAraya karmadhAraya SaSThI tatpurUSa bahuvrIhi dvigu SaSThI tatpurUSa SaSThI tatpurUSa samayacaturasa rAjyarIdhya SaTakAI dvigu SaSThI tatpurUSa karmadhAraya bahuvrIhi SaSThI tatpurUSa SaSThI tatpurUSa bahuvrIhi SaSThI tatpurUSa dvigu 413 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta abhakhyA avyayIbhAva asaMkhya avyayIbhAva 80. pAyavAMga (pAda prahAra ke pAdasaMcAra) 324 atIratha nam bahuvrIhi prasIdha nam bahuvrIhi paratega avyayIbhAva svayaMbudha karmadhAraya 396 alpabahuta karmadhAraya 212 samabhUtalA. bahuvrIhi anaMtakAya nam bahuvrIhi ajJAna nam bahuvrIhi kAyasthiti SaSThI tapurUSa Ama A kRtinI bhASAzailIno abhyAsa karatAM khyAla Ave che ke zrAvaka kavi RSabhadAse vidvAnonI nahi paNa janamananI bolacAlamAM vaparAtI sAmAnya bhASA (jUnI apabhraMza gujarAtI) no prayoga A rAsamAM karyo che. emanI bhASA. laDhaNavALI, saraLa, sahaja pravAhita che. A tAtvika kRti hovAnA kAraNe alaMkAronI bharamALa ke rasonI hAramALano abhAva che. tethI A rAsa nIrasa na banI jAya e mATe emAM vividha zabdono prayoga karyo che. vibhaktinA pratyayo, saMkhyAvAcaka zabdo, avyayo, paryAyavAcI zabdo vageremAM vividhatA vAparIne vidvabhogya kRtine lokabhogya kRtimAM rajU karavAno parama purUSArtha karyo che. bhASA dvArA bhAva abhivyakti karAvavAmAM saphaLa rahyA che. zIrSakanI yathArthatA koI paNa kRtimAM zIrSakanuM vizeSa mahattva hoya che. zIrSaka prAyaH kRtimAM AvatA pradhAna pAtranA nAmanA AdhAra parathI, pradhAna ghaTanA ke mukhya kathyanA AdhAra parathI ke emAM varNavAyelA (varNita) pramukha bhAva ke ukti parathI rAkhavAmAM Ave che. zIrSaka atyaMta saMkSipta ane AkarSaka hovuM joIe. emAM kRtinA samasta bhAvane vyaMjita karavAnI kSamatA, jijJAsA, rocakatA, uddezyasUcakatA tathA Adarza-yathArthI sthApanAnI vyaMjanA hovI joIe. A rIte kRtinuM zIrSaka aneka vizeSatAo ane guNothI maMDita hovuM joIe. madhyakAlIna jenarAsA sAhityanA moTA bhAganA rAsAonA zIrSaka pAtrA nAmanA AdhAre ke kathAnA nAmanA AdhAre thayelA jovA maLe che jema ke "bharatA bAhubali rAsa", "zrIpALa rAjAno rAsa", "paradezI rAjAno rAsa" vagere. prastuta kRti eka tAtvika kRti che. tethI temAM varNavelA bhAva uparathI enuM Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 415 'jIvavicAra rAsa" evuM nAma yathArtha che. ApaNI samagra hIlacIlanuM kendra "jIva' che. jIvane jANyA vagara bIjuM badhuM jANavuM vyartha che. enA bheda prabheda, enI Rddhi vagerenuM A kRtimAM vizada varNana karavAmAM AvyuM che. tyAre prazna thAya che ke jIva sAthe 'vicAra' zabdano prayoga zA mATe karavAmAM Avyo che? "vicAra" zabdanA vizeSatAthI aneka artha thAya che. emAMno eka artha bheda pUrvaka kathanano che ane te zAstramAM prasiddha che. eTale jIvanA svarUpa, zarIra, Ayu, kAyasthiti, prANa, yoni, lezyA, saMjJA vagerenA bhedapUrvakanuM jemAM kathana thayuM che te 'jIvavicAra'. ahIM 'jIvavicAra' mATe A artha vadhAre baMdhabesato che. kAraNa ke A kRtimAM jIvanA bheda-prabheda ane RddhinuM vistRta varNana thayuM che. tethI jIvavicAra nAma sArthaka che. zIrSaka ati saMkSipta ane AkarSaka hovuM joIe e anusAra 'jIvavicAra" zIrSaka atyaMta saMkSipta che. sAthe sAthe AkarSaka paNa che. jIvanI sAthe tattva-draSTAbheda-vivecana Adi zabdo mUkI zakAya. paraMtu vicAra zabda mUkIne kavie ApaNane vicAratA karI dIdhA che ke AmAM kevA vicAra haze ane e jANavAnuM AkarSaNa UbhuM thAya che. tema ja jIva vize jANavAnI rUci pedA thAya che. evuM te kavie zuM nirUpyuM che ke jethI jIva vizenA vicAro rAsA svarUpe pAMcaso be gAthAmAM racAyA che. e jANavAnI jIjJAsA ApaNane kAvyanuM adhyayana karavA prere che. Ama zIrSaka rocaka temAM ja jijJAsApUrNa che. jIvavicAra rAsa'no uddezya e che ke jIvonuM svarUpa saMpUrNapaNe jANyA pachI dareka AtmAmAM ke jIvamAM potAnuM svarUpa jUo jethI jIvadayAnuM suMdara pAlana thaI zake ane duHkhamukta, mokSavyavasthA ke siddhasvarUpane ApaNe prApta karI zakIe. jIvanA svarUpane jANyA pachI ja A zakya bane che mATe jIva vizeno vicAra jemAM che te 'jIvavicAra'. jIvavicAra rAsa' A zIrSakamAM kavi RSabhadAse jIvavicArane rAsa svarUpamAM nirUpyo che. mATe kavino rAsa racavAno uddeza spaSTa che. A kRtinuM avalokana karatAM jaNAya che ke kavie bhale paraMparAgata rAsAnI racanA nathI karI te chatAM temaNe A kRtinuM bAhya baMdhAraNa te samayanA lokabhogya svarUpanuM pasaMda karyuM che ane potAne thayela jIva vizenI gahana vicAraNA rAsa racIne jana sAmAnya sudhI pahoMcADavAno prayatna karyo che. chatAM rAsa tarIke mUlyAMkana karatAM nIcenuM citra upasthita thAya che. tatvanI daSTithI vicAra karatAM A rAsanuM mukhya pAtra "jIva' samasta jIvarAzi che. to khalanAyaka karma che. je jIva para hAvI thaI jAya che. jene kAraNe jIvane nAradI, tiryaMca, deva, manuSya cAra gatirUpa bhavATavImAM Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ahIM tahIM bhaTakavuM paDe che. tyAM ene karmane kAraNe vividha zarIra, avagAhanA, Aya, prANa, jIvAjoni, saMjJA, leziyA, jJAna, darzana, veda vagerenI prApti thAya che. jyAre jIvane khabara paDe che ke potAne herAna koNa kare che tyAre te tenI sAthe yuddha karIne tene harAvIne enI cuMgAlamAMthI mukta thaI jAya che. e kArya manuSya gatimAM ja thaI zake che. tethI "jIva'nA mAnava svarUpane sArI rIte nikhAya che tyAM zuM karavuM joIe eno suMdara upadeza Apyo che. garbhaja nara jagappAM vaDo mugati paMtha jasa hoI '. aMte A rAsanA adhyayanathI sukhanI prApti thAya che evI phalazruti nirUpI che. Ama samagrataH jotAM A kRtinuM 'jIvavicAra rAsa' evuM nAma yathArtha, rocaka, saMkSipta, sAragarbhita, AkarSaka, jijJAsApUrNa ane uddezyapUrNa che. jIvavicAra rAsa'mAMthI pragaTatuM tyAranuM jIvo sAthenuM vartana - samAja jIvana 12 chedANo bhedANo bahu paMthI pAe cAMpaI sahu bAlo, rAMdho, bhakSana karyo TAMkI tujha orasIha karyo. pRthvIkAyanA jIvo mATenI A gAthAmAM kavi kahe che ke pRthvIkAyanA jIvonuM chedana-bhedana khUba thAya che eTale ke jamIna rUpe ke parvata rUpe rahelA pRthvIkAyanA jIvonuM tyAre chedana-bhedana thatuM haze. khANa vageremAM khodakAma karAtu haze. tema ja sonuM-rUpuM vagere dhAtu meLavavA mATe ene agnikAyamAM khUba tapAvavAmAM AvatuM haze. hIrAnA paththarane kApakUpa karIne ghasIne eTale ke chedana bhedana karIne hIrA meLavavAmAM AvatA haze. Ame khaMbhAta deza hIrAnA vepAra mATe vakhANatuM hatuM. Aje paNa khaMbhAtamAM paththaranA vividha prakAro maLe che je AbhUSaNa banAvavA mATe vaparAya che. paravALA, akIka, hIrA, mANeka vagere mATe khaMbhAta prasiddha che. je kavinA kAvya dvArA chatuM thAya che tyAre paNa A badhA kAryo thatAM haze. rAMdhavAmAM Avyo enuM bhakSaNa karavAmAM AvyuM. mIThuM, khAro evA padArtho Aje paNa ApaNe khAIe chIe. e siMdhava, saMcaLA, bIDa, lavaNa uparAMta koI mATInuM bhakSaNa karAtuM haze to e saMzodhanano viSaya che. A uparAMta koI koI dhAtu vagerenI bhasmo banAvIne eno oSadhinI rIte prayoga thato hoya e paNa zakya che. orasIo eTale caTaNI vATavAno paththara ke pATalA. vagere banAvavAno udyoga paNa khaMbhAtamAM hovo joIe jenA parathI kavine preraNA maLI hoya. 11 osa palevo turI pahANa, mATI luNa ma cApo jANa ehamAM jIva bhamyo ApaNe anaMtakAla gayo tyAMhA ghaNo. osa khArAvALI mATI, palevo eka jAtanI pocI mATI, turI = phaTakaDI, pAhAMNa = paththaranI aneka jAta jevI ke Arasa, akIka, kasoTI, ciroDI, lAla-pILA Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 417 cIkaNA baraDa, magazIla. jAta jAtanI varNavALI mATI ane mIThuM A badhI mATIne jAto tyAM sArA pramANamAM thatI haze ane kacaDAtI haze. mATe ene pRthvIkAyanA jIva tarIke oLakhyA pachI kacaDavI nahIM tema ja paga taLe guMdAtI haze. tema ja paga taLe khudAtI haze mATe saceta mATIvALA kSetromAM khUba haraphara karavI nahi. jo ke khaMbhAtamAM A badhuM ja thatuM haze je kavie kAvyamAM varNI lIdhuM che. enA dvArA pRthvIkAyanA jIvonI rakSAno upadeza paNa Apyo che. 14 mI gAthA - khaMbhAtamAM parApUrvathI cAlI AvatI prathA Aje paNa che. makAnamAM nIce varasAdanuM pANI saMgrahI rAkhavA mATe TAMkA banAvIne bharAvI rAkhatA je 12 mahinA cAle. AvI padhdhati tyore paNa pracalita hatI. ame kavi RSabhadAsanA gharanI mulAkAta lIdhI emAM ame A paddhati joI AvyA. pANI - 15 dhanodadhI te jalanI jAti, jIva tyAMhA dina ni rAti, anaMtakAla tehamAM gayo paravaza paDIo parabhava sahyo. 16 nAhaNa, dhoaNa ni aMdhola, phIlaI loka jaliM karaI kalola agni tapAvaI pIDa sadIva, tyAMhA dUkha pAmyA jalanA javA 17 unhA jala mAMhA TADhuM bhalu, khArA mAhiM mIThI malyuM, sAbu cUnA khArU paDI, jalanA jIva mari taraphaDI ghanodadhI eTale ghana+udadhi = jAmeluM pANI. Solid water. adholokamAM 1 thI 7 narakanI pRthvIo che te dareka pRthvInI nIce hoya. UrdhvalokamAM 12 mA devalokanI vAvaDI sudhI lAbhe. tirthyalokamAM asaMkhyAtA dvIpa samudramAM lAbhe. pANImAM taratI himazIlA samajI lo. khaMbhAtanA akhAtamAM tyAre kadAca himazIlA hoI zake! tyAM jIva divasane rAte game te samaye upajayo hoya temAM asaMkhyAta kALa ApaNe paravaza thaIne rakhaDacA karIe chIe zA mATe emAM vAraMvAra utpanna thaIe chIe? kAraNa ke emAM AnaMda killola karIne Asakta thaIe chIe mATe emAM ApaNo AyuSyano baMdha paDI jAya che. dariyAkinAre hovAthI khaMbhAtamAM nahAvA dhovAnuM calaNa vadhAre haze tema ja dariyAnuM pANI svaccha haze. ene emAM tyAranA jamAnA pramANe taraNahoja ke pANImAM AnaMda killola karavAnA sAdhana hovA joIe jenI moja tyAranA loko uThAvatA haze. Aje jema vaoNTara slAIDa, voTara pArka vagere che - ema tyAre avazya pANImAM ramavAnI ramato haze ja ema mAnavA mana prerAya che. nahAvA dhovA mATe agni para pANI garama karIne vaparAtuM haze. tyAM ThaMDInuM pramANa vadhAre hoya ne ThaMDI uDADavA garama pANImAM nahAvA dhovAnuM vadhAre pramANamAM thatuM hoya tema ja tyAM kapaDA Adine raMgavA mATe paNa garama pANIno prayoga thato hoya Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ke moTA dhobIghATa paNa hoya jyAM moTA pramANamAM sAbu, cunA, khArA, khaDIno prayoga thato haze. sAbu tyAre paNa vaparAto hato e siddha thAya che. garama pANImAM ThaMDuM pANI paNa bheLavAtuM haze tema ja samudranA khArA pANImAM nadInuM mIThuM pANI paNa bheLavAtuM haze. agnikAya. 19 siMhA paNi jIva nahi laNi sukhI, jala niM yogi jIva thayo dUkhI. DATyo, cApyo, uDhayo valI tehani dUkha bhAkhaI kevalI. A gAthAthI spaSTa thAya che ke tyAre khaMbhAtamAM kaMsArAkAma, luhArakAma, sonIkAma vagere moTA pramANamAM thatuM haze jemAM agni para pANI nAMkhavAnI jarUra paDatI hoya. loDhuM vagere TIpavA mATe agni para DATAthI ghaNa para marAtA haze. kalAI vagere karavA mATe jamInamAM khADo khodI, agni peTAvI enA para vAsaNa UMdhA rAkhIne DATatA haze. evI ja rIte luhArakAmamAM cAMpavAmAM paNa Avato haze. tema ja A badhA kAmamAM agnine prajavalita karavA mATe dhamaNa vagereno prayoga karIne khUba pragaTAvavAmAM Ave che. A gAthA dvArA kavie agnikAyanA duHkhanuM varNana karyuM che. (jIvadayA pALavA mATe prerita karavA mAgatA haze.) vAyukAya ? pavanataNA - vaIrI vIjaNA, vIjaI vAya haNaI jIva ghaNA, sAsa usAsa nara bolaI vaNaI, vAI jIva asaMkhyA haNaI. bhUMgala bheri niM nIsANa, vAjaMtA dUkhavAya parANa, nAli tIradi ghaNano ghAya, tyAM dUkha pAmyo jaMtU vAya. vIMjaNA eTale hAthethI pavana nAkhavAno paMkho athavA to moTA paMkhA jene dorIthI kheMcIne vIMjhAya che. e vIMjhaNAnuM calaNa tyAre sArA pramANamAM hatuM. zvAsocchavAsa ane skUle moDhe bolavAthI vAyarAnA jIvo haNAtA hoya che. bhUgala, bherI, nizAna A badhA maMdiromAM vaparAtA vAjiMtra che. e vakhate khaMbhAtamAM maMdiroderAsaro vageremAM A sAdhano vaparAtA haze. tyAM maMdira derAsaronuM pramANa ghaNuM hatuM. vanaspatikAya nami sAdha jina pUjaI pAya, soya purUSa ehani navya khAya samajI dharma kaMda bhAga karaI, soya purUSa murikhamAM saraI. dharma pALanArAone tyAM paNa kadAca kaMdamULa AvatuM hoya to navAI nahi! jethI kavi A gAthA dvArA upadeza Ape che ke dharma samajyA pachI kaMdamULa to na ja khavAya. 39 sIpamAMhi avatarIo jasiM kADhI taDakaI nAkhyo tisaI IkhaImaNa (dUkhaI maNa) lahu tiMsahI, te vedana navya jAI kahI. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 419 A gAthAthI spaSTa thAya che - chIpa ke chIpalAnA jIvo dariyAmAM utpanna thAya che enA bahAranA kavaca sapheda krIma jhAMyavALA hoya che je ramakaDAM, toraNa, suzobhananA kAmamAM vaparAya che. e chIpalA meLavavA emAMnA jIvane kADhIne taDakAmAM nAkhavAmAM Avato kaze. pANImAM tema ja chIpamAM rahenAra jIva mATe taDako kevo vedanAdAyaka hoya e to anubhavanArane ja khabara paDe. A taDako tenA mATe duHkhadAyaka mRtyu lAvavAmAM nimitta bane che jene kAraNe te taraphaDIne marI jAya che. zaMkha-chIpa-koDI vagerene prApta karIne enA ramakaDAM-toraNa ke suzobhita vastuo banAvavAno udyoga. tyAM haze. tema ja beIndriya jIvone mArIne khAvAvALo varga paNa hoya je AvI rIte jIvone kADhIne taDakAmAM sUkAvIne pachI khAvAnA upayogamAM leto hoya. 42 talaI hutAzani pragaTa karI, moTA golA vAri bharI, aI ali TopalA tehamAM dharI, jIva pohocADacA jamanI gharI. 43 tAvaDaI mAMcA nAkhI karI, tA tIveluM mAMhi bharI, jIva valo tyAMhA mAMkaNa thaI, treaMdrImAM e dUkha sahI. moTA goLAo pANIthI bharelA hoya temAM nIce agni peTAvIne emAM vizeSa pramANamAM TopalA bharIne nAMkhyA tema ja bAMdhIne tAvaDAmAM nAkhyA pachI tapelA. bharIne rAkhI mUkyA. A rIte teIMdriyanA jIvone jamanA ghare pahoMcADyA. tyAM A badhuM paDayuM rahetuM haze jene kAraNe tyAM mAMkaDa thaIne jIva utpanna thato haze. Ama teIMdrayanA jIvo khUba duHkha pAmatA haze. AnAthI eka vAta spaSTa thAya che ke tyAre jIvonI hiMsA vizeSa thatI haze. koI IyaLabhakSI ke kIDI khAu mAnavIonuM astittva haze. ke pachI bIjA jIvone paNa pANImAM ukALAtA haze. enA tapelA bharIne ema ja paDayA rahetA haze jemAM mAMkaDa utpanna thatA haze. tema ja vastro sTArca karavAnA moTA goLAo Adi haze jemAM sTArca ghaNA divasa paDyA rahe to emAM paNa teIndriyAdi jIvo utpanna thatA haze. 46 DaMsa masA ni mAkhI jeha murakha jasa tasa bAli deha, vIchI dekhI mUkaI ghAya, coraMdrI khUba sahyA na jAya. DAMsa, macchara, mAkhIne mUrakha jIvo bALI nAMkhe ne vIMchInI ghAta karI nAMkhe e corendriyanA duHkha sahana na thaI zake. carendriya jIvono upadrava nAza karavA mATe dhUpa vagere karAtA haze athavA agni peTAvIne ene bALIne nAza karAtA haze. jemAM Aje DI.DI.TI. vagerethI mArIe chIe tema. tema ja vIMchInI ghAta karavAmAM AvatI haze. Aje macchara ke mAkhIone mAravA IlekiTraka lAITa vAparavAmAM Ave che jemAM A mAkhI macchara baLI jAya che. 48 bhUkha tarasa tyAhA veThI bahu jJAnavaMta te jANaI sahu, ajA harNa taNI gati lahI, maMcakAya marINo sahI. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 49 karamiM duo kADheba avatAra, agyana opari dharyo tiNIvAra, tApaI carba tava alaguM thAya, bahu vedana pAmyo tasa thAya. tyAM paMcendriya tiryacapaNAmAM khUba bhUkha tarasa veThavAnI hoya che. paNa bakarI, haraNano zikAra thaI jAya ke mAchalAne jALamAM pakaDavAmAM Ave jethI taraphaDIne marI jAya. vaLI kyAreka karma anusAra kAcabAno avatAra prApta thAya tyAre enI cAmaDIne DhAla tarIke meLavavA mATe agni para dharIne enI cAmaDIne chUTI pADatA ene khUbaja duHkha thAya che. bakarI jevA nirdoSa prANIno bali caDAvIne ene mAravAmAM Ave che. to haraNa jevA nirdoSa prANIno zikAra karIne loko tenA mAMsane ArogatAM paNa hoya che. tema ja dariyA kinAro hovAthI mAchImArIno vyavasAya khUba ja cAlato hoya te svAbhAvika che. tema ja tyAM kAcabAnI saMkhyA paNa sArA pramANamAM hoya tethI tenI DhAlarUpI cAmaDIne agnimAM sekIne bahAra kADhavAno vyavasAya paNa cAlato hoya ema banI zake. Ama, A badhI gAthAomAMthI tyAranA lokajIvanamAM kevA prakAranI hiMsA thatI ane temanuM jIvana kevA prakAranuM hatuM, tema ja jIvo pratye lokonuM vartana karyuM hatuM enI jhAMkhI thAya che. Ama zrAvaka kavi RSabhadAsa sAhityika pakSa upasAvavAmAM paNa saphaLa rahyA che. eka tAtvika kRtine rAsanuM svarUpa ApavuM e eka siddhi kahevAya. sAhityika pakSanuM adhyayana karatAM khyAla Ave che ke temane zabdalabdhi varelI hatI. A uparAMta A kRtinI vizeSatAo tapAsatAM jaNAya che ke kavie jena tattvanA gahana siddhAMto rAsA jevA lokabhogya svarUpamAM vaNI laIne suMdara prayatna karyo che. alabata A eka paraMparAgata rAso banyo nathI kavino uddezya kadAca svarUpa karatAM viSayanI abhivyakti jALavavAno vizeSa hoya ema lAge che. kavinuM dhyeya paraMparAgata rAso racavAnuM hoya tema lAgatuM nathI. madhyakAlIna yuganA kavi akhAnI racanA mATe teNe pote kahyuM che tema * "jJAnInI kavitA na gaNIza, kiraNa sUryanA kema varaNIza." e rIte jotAM "jIvavicAra rAsa'nI dekhItI maryAdA kavinI vizeSatA banI jAya che ane A rAsa madhyakAlIna jaina gujarAtI kAvya sAhityanI eka advitIya rAsa racanA banI che. bhAvapradhAna hovA chatAM kalA pakSanuM guMthana sarAhanIya che. enA tAtvika ane sAhityika pakSamAM maNikAMcanano saMyoga anubhavAya che. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 421 upasaMhAra A parivartanazIla vizvamAM rahela anaMtAnaMta jIvarAzimAMthI eka jIva avyavahAra rAzimAMthI nIkaLIne vyavahAra rAzimAM Avyo pachI bhramaNa karatAM karatAM kramazaH sthAvaramAMthI viklendriya, paMcendriya AdimAMthI jyAre manuSyamAM RSabhadAsanI paryAyamAM Avyo tyAre eNe jinazAsanane zabdothI zaNagArI dIdhuM. zAsana prabhAvaka banIne jIvanane ujAgara karI dIdhuM. samyakttvanA prakAzathI jIvanane ujjavala banAvI dIdhuM. zAstra siddhAMtane romeromamAM prasarAvI dIdhuM. zrAvakapaNAthI jIvanane dIpAvI dIdhuM. e jIvamAM devAMzI tattva hatuM. enA caraNomAM lakSmI ALoTatI hatI, to mukhamAM sarasvatI raNakatI hatI. hRdayakamaLamAM gurUne to cittamAM arihaMtone sthAna ApyuM hatuM. karakamaLamAM siddhAMta sUtronI riddhi hatI to mastakamAM sUtrone prastuta karavAnI siddhi hatI. Agama emanI AMkha hatI to zabdo emanA pAMkha hatA. jenA vaDe e sAhityAkAzamAM muktapaNe viharatA hatA. sAhityAkAzamAM viharatA viharatA aneka kRtionI racanA karI. emAMnI eka alaukika kRti eTale 'jIvavicAra rAsa' enuM zIrSaka vAMcatA ja enuM hArda najara samakSa taravare che. mithyAttvanA gADha aMdhakAramAM paDelA jIvone, hiMsAmAM rata jIvone, duHkhI jIvone samakitanA prakAzamAM laI jaI ahiMsA tarapha vALavA ane sukha prApta karAvavuM e enuM hArda che. emanI kalamano kasaba emAM chato thAya che. kalamanA akSara je prata para paDe che te emanA jJAta ke ajJAta mananI AjJA mujaba AgaLa vadhe che. tyAranA lokajIvanane, zAstrajJAnane vaNatAM vaNatAM eka suMdara kRti tyAranI saMskRti, zruti ane smRtinA AdhAre racAya che. sarjakanI kRtino vikAsa thavA mAMDe ke kaiMka zabdo vicAro ApameLe AvIne gAthArUpe kaMDarAI jAya. temAMnA keTalAka vicAro-siddhAMto ujjavaLa jIvananuM nirmANa karavAmAM nimitta bane evuM ja A rAsamAM anubhavAya che. A tAttvika rAsa nIrasa na banI jAya eTale emAM vividha zabdono prayoga karIne rasALa banAvavAno prayatna thayo che. prAsa besADavA jatAM kyAMka ekavidhatA na jaLavAI hovA chatAM tattva jevA rUkSatattvane sahaja, rasika, saraLa banAvI lokamukhe jJAna ramatuM rAkhavAno sabaLa purUSArtha thayo che. lokasAhityanA mAdhyamathI tattvajJAna pIrasAyuM che. e mATe emane preraka sAmagrI prApta thaI te A pramANe che. preraka sAmagrI - je sAmagrIe kartAne 'jIvavicAra rAsa' lakhavA preryo te mukhyatve cAra prakAramAM vaheMcAI jAya che. (1) Agama jJAnano vAraso - jainadarzanamAM Agama graMtho ja mukhya pramANa Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 manAya che. bIjA graMthonuM prAmANya Agamane anusaravAthI hoya che. prastuta kRtimAM pannavaNA sUtra, saMsakta niryukti, upadezamAlA avasUri, jIvavicAra prakaraNa Adino ullekha emanA AgamajJAnane siddha kare che. (2) bhASAonuM jJAna - bhASAonA jJAna vagara kRtino vikAsa rUMdhAI jAya che. kavine gujarAtI bhASA uparAMta saMskRta, prAkRtanuM paNa jJAna hatuM jethI emanI kRtino vikAsa sahaja thayo che. (3) gurUono anugraha - AgamajJAna ke bhASAjJAnanI prApti gurUnI kRpA vagara thAya ja nahi. emanA para gurUnA cAra hAtha hatA e emanI kRtionA abhyAsa karatAM jaNAya che. prastuta kRtimAM paNa emanA gurUnA anugrahanI pratIti nIcenI gAthAnuM adhyayana karatAM thAya che. 66 492 "gurU tujha ra (re)caraNe zari nAmaIvItA, tattvabheda lahaI sAjI (sArajI), gurU AdhAri jJAna lahInaIM, kIdho jIvavIcArajI.' (4) pratibhA - pUrvokta traNe hetuo hoya paNa jo pratibhA na hoya to A racanA thAta ja nahi. kavi pratibhAsaMpanna hatA. e emanI vividha viSaya sabhara, vividha prakAranI racanAonI sUci jotAM ja khyAla AvI jAya che. prastuta kRtimAM kavie eka phUlamAM AkhA bagIcAno anubhava karAvyo che eka pAMdaDImAM vasaMtano anubhava karAvyo che. eka buMdamAM sAgarano anubhava karAvyo che. zrutasAgaranA motIono paricaya karAvyo che. 99 Ama, RSabhadAsanI paryAyamAM sAhityano amara vAraso pIrasanAra e AtmA jyAM haze tyAM eNe potAnI upAsanA, sAdhanA, ArAdhanAnuM naMdanavana khIlavyuM haze tema ja AtmajJAnamAM DUbakI mArato haze. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 prakaraNa - 6 tulanAtmaka adhyayana zrAvaka kavi RSabhadAse zrI zAMtisUrinA jIvavicAra prakaraNa' ane bIjA zAstrone AdhAre A "jIvavicAra rAsanI' racanA karI che evuM emaNe jaNAvyuM che. ene AdhAre jIvavicAranuM varNana bIjA kyA kyA zAstromAM che tenuM nirUpaNa ahIM karyuM che. tulanAtmaka adhyayanathI vicAronI puSTi thAya che, satya tattva prakAzamAM Ave che, zraddhAmAM vRddhi thAya che ane kyo pakSa keTalo sazakta che tenI mAhitI prApta thAya che. dareka dharmamAM potAnA sAhityanuM eka mahattvanuM sthAna hoya che. jena paraMparAmAM tIrthaMkara bhagavaMtanA vANI, vartana, vicAra ane jJAnanuM jemAM pratinidhitva thayuM che evA sAhityane Agama kahevAya che. jena paraMparAmAM enuM adakeruM sthAna che. e AgamomAMthI jemAM jIvavicAranuM vizeSa prarUpaNa thayuM che e AgamonuM tulanAtmaka adhyayana ahIM karavAmAM AvyuM che. tema ja keTalAka AMzika vibhAgonI paNa tulanA karI che. - jinAgamomAM aneka sthaLe jIvanuM varNana Ave che. jemAM vizeSavarNana che te nIce pramANe che. aMgasUtromAM mukhyatve- AcArAMga sUtra, sthAnAMga sUtra, bhagavatI sUtra che. upAMgasUtromAM mukhyatve jIvAbhigama sUtra ane prajJApanA sUtra che. mUla sUtromAM uttarAdhyayana sUtra, dazavaikAlika sUtra Adi aneka sUtromAM jIvanuM varNana che. jaina dhRtasAgaramAM aneka aNamola ratno paDelA che emAMnuM eka aNamoluM ratna eTale 'jIva vicAra prakaraNa.' je sAdhuo sUtra ane arthanA abhyAsI hoya, sUtra ane arthanA rahasyane jANanArA hoya emane gItArtha kahevAya che. e gItArtha sAdhu bhagavaMtoe zAstranA eka dezathI saMbaddha kRtio alpa bodhavALAne vizeSa bodha pamADavA mATe racI hoya tene prakaraNa graMtha kahevAmAM Ave che. jinAgamomAM kahevAyelA eka eka viSaya ane eka eka vacana para prakaraNo racAyelA che. je jaina zratanI bhavyatA siddha kare che. zrI umAsvAti mahArAje 500 prakaraNa racyA, zrI haribhadrasUrie 1444 prakaraNo racyA, bIjA paNa aneka mahApurUSoe aneka prakaraNonI racanA karI che. jo ke eka alaga vAta che ke AmAMnA moTAbhAganA prakaraNo vilaya pAmyA che. je bacyA che emAM paNa tatvArthAdhigama sUtra, navatattva prakaraNa, daMDaka prakaraNa, laghusaMgrahaNI, kSetra samAsa , cha karmagraMtha, traNa bhASya tathA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIva - vicAra prakaraNanI mukhyatA che. A sUtrone AdhAre gItArtha sAdhu bhagavaMtoe jIvaviSayaka aneka prakaraNo racelA. che. temAMthI upalabdha prakaraNonI yAdI nIce mujaba che. 1. jIva-vicAra prakaraNa, 2. jIva vicAra stava, 3. jIvAjIva vibhakti prakaraNa, 4, jIva saMkhyA kulaka, 5. jIva saMbodha, 6. jIva samAsa sUtra, 7. jIva siddhi, 8. jIva sthApanA kulaka, 9. jIvasvarUpa caturvizikA, 10. jIvAjIva vicAra vivaraNa, 11, jIvAjIva vibhUti, 12. jIvAnuzAsana, 13. jIvAnuzAsana sabdhi, 14. jIvAnuziSTa kulaka, 15. jIvAnusiddhi, 16. jIvAbhigama saMgrahaNI (jI.vi.pra. pR. 14) AmAMnI keTalIka kRtio pragaTa thaI che ane hajI keTalIka kRtio apragaTa che. temAMnI mUla kRtio kyA bhaMDAramAM surakSita che te pUnAnA bhAMDArakara InsTiTayUTe bahAra pADelA jinaratnakoSa bhAga pahelAmAM joI zakAya che. "jIvavicAra prakaraNa' sAthe tulanA. AcArya zrI zAMtisUrinA "jIva vicAra prakaraNa" sAthe zrI RSabhadAsanA 'jIvavicAra rAsa' nuM tulanAtmaka adhyayana'jIvavicAra prakaraNa" jIvavicAra vivecananA pR. 3 para AcArya zrI naravAhanasUrie lakhyuM che ke "Agamo jayAre vAMcavAmAM kaThIna paDavA lAgyA eTale mahApurUSoe te Agama graMtho parathI chUTA chUTA prakaraNonI racanAo karI je prakaraNonI gAthAo caturvidha saMgha paNa sArI rIte bhaNI zake. temAMthI A rIte prakaraNonI racanAo thayela che. temAMnuM eka prakaraNa jIva vicAra nAmanuM AcArya bhagavaMta zrI zAMtisUri mahArAjAe racela che. hAla atyAre bhASAMtaro sAthe lagabhaga ekaso paccIza prakaraNo maLe che." - kavi zrI RSabhadAse zrI zAMtisUrinA jIva vicAra prakaraNa'no AdhAra laIne A jIva vicAra rAsa racyo che tethI tenuM ahIM prathama vivaraNa karavAmAM Ave che. dhIrajalAla TokarazI zAha likhita jIva vicAra prakAzikAne AdhAre je mAhitI prApta thaI che.te A pramANe che. 1 racayitAno paricaya - koIpaNa kRti hoya paNa enA racayitA koNa che e jANavAnI jIjJAsA buddhizIla tarkazIla manuSyane avazya thAya. A kRti koNe racI che? kyAre racI che? zA mATe racI che? evA prazno paNa uThe enuM samAdhAna thAya to. e kRtinuM adhyayana karavAno utsAha vadhe tethI tenA racayitAno paricaya ApavAno prayatna karyo che. bhAratavarSanA prAcIna lekhako, dArzaniko tathA kaviono prAmANika ItihAsa, keTalAkane choDIne suvyavasthita rUpamAM maLato nathI enuM mukhya kAraNa e che ke tyAranI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 425 mahAna vyaktio prAyaH karIne potAnA viSayamAM kaMI lakhavAnI rUci nahotA rAkhatA. e emanA jIvanano eka apekSAe khUba ja ujjavala pakSa rahyo che ke atyaMta mahatvapUrNa sarjana karavA chatAM potAnuM nAma kRti sAthe joDAIne pote amara na banI jAya paraMtu kRti amara bane evA niSkAma bhAvathI ja potAnA abhipretanI pUrti mAnatA hatA. emanA pratye, emanI garimA pratye natamastaka thaI javAya che ke AvuM anupama mahimAmaya kArya karavA chatAM nAmano lezamAtra moha nahi !!! je emanI anAsaktinI parAkASThAne sUcave che paraMtu enAthI ItihAsanA vidyArthIo ke saMzodhanakArone aneka mUzkelIono sAmano karavo paDe che. jyAre keTalAMka kRtikAro cheDe garbhita rIte ke spaSTatayA potAnA nAmanuM sUcana karatA hoya che. e ja rIte jIva vicAranA racayitAno ullekha paNa garbhita rIte ja thayo che. jIvavicAra prakAzikAmAM AdhAre kartAno pR. 53-60mAM sAdhaka bAdhaka pramANona AdhAre je paricaya prApta thAya che te nIce mujaba che. vAdivetAla zrI zAMtisUrino paricaya zrI zAMtisUrIno janma uttara gujarAtamAM rAdhanapura pAse UNa gAmamAM dhanadeva ane dhanazrInI kUkhe thayo hato. temanuM nAma bhIma hatuM. teo zrImAla vaMzanA hatA. thArApadragacchIya zrI vijyasiMhasUri nAmanA caityavAsI AcArya eka vakhata UNa padhAryA. tyAM zubha lakSaNothI yukta bhImane joine emane vicAra Avyo ke jo A kizora sAdhu thAya to zrI jinezvara devanA zAsananI avazya prabhAvanA kare.' temaNe emanA pitA zrI dhanadeva pAse bhImanI mAMgaNI karI. dharmaparAyaNa pati patnIe saMghanA kalyANa kAje potAnA vahAlasoyA putrane AcAryazrInA caraNe mUkyo. AcArye zubha muhUrte dIkSA ApI 'muni zAntibhadra' nAmathI vibhUSita karyA. pachI temane sUtra-siddhAnta,nyAya, vyAkaraNa, kAvya, koSa,jyotiSa, maMtrazAstra vagereno abhyAsa karAvyo ane anukrame AcAryapada ApyuM. tyArathI teo zrI zAMtisUrijI tarIke prasiddha thayA. pATaNanA mahArAja bhImadevanA darabAramAM nAmAMkita paMDitone potAnI adbhuta kavitvazakti ane anerI vAda kaLAno paricaya Apyo AthI mahArAjA bhImadeve prasanna thaine temane kavIndra ane vAdicakravartI nAmanA mAnavaMtA birUdo ApyA. A kAraNe comera kasturInI jema kIrti prasarI gai. temanI khyAti sAMbhaLIne mahAkavi dhanapALe temane dhArAnagarImAM padhAravAnuM AmaMtraNa ApyuM. mahAkavinA AmaMtraNane svIkArI dhArAnagarI pahoMcyA. tyAM rAjA bhojanI rAjasabhAmAM vAda AraMbhyo. temAM eka pachI eka 84 vAdIone jItI lIdhA. vAdIo mATe vetAla sama nIvaDayA eTale rAjA bhoje tamene 'vAdivetAla' birUda ApyuM. tathA zarata pramANe 84 lAkha mAlavI dramsa arpaNa karyA. te vakhatanA gujarAtanA dhoraNe tenI kiMmata 12,60,000 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta rUpiyA thatI hatI. AcAryazrIe rUpiyA 12 lAkha dhArAnagarImAM suMdara jinamaMdira nirmANa karavA mATe ApI dIdhA ane bAkInA rUpiyA 60,000 gujarAtanA thArApadranagara (hAlanA tharAda gAme) mokalI ApyA ke jemAMthI AdinAtha-maMdiramAM mULanAyakanI DAbI bAjue eka daherI bAMdhavAmAM AvI tathA ratha vagere karavAmAM AvyA. emanI vAdaviSayaka khyAti sAMbhaLIne dhArAnagarImAM 500 vAdIo zAstrArtha karavA mATe AvI pahoMcyA te badhAne jItIne jenadharma ne gujarAtanuM gaurava vadhAryuM . ekavAra temaNe dhUlikoTa paDavAnI sacoTa AgAhI karIne 700 zrImALa kuTuMbone bacAvI lIdhA hatAM ane temane jena dharmanA daDha anurAgI karyA hatA. teo rAjakumArone paNa chUTathI dharmano pratibodha karatA. A rIte kula 415 rAjakumAro jainadharmanI chatrachAyA. nIce AvyA hatA ane tenA AcAra-vicAranuM pAlana karatA hatA. ekavAra eka zreSThiputrane sarpadaMza thatAM tene mRta mAnIne jamInamAM dATI dIdho hato. AcAryazrIne khabara paDatAM tene jamInamAMthI bahAra kaDhAvyo ane maMtrazaktithI. nirviSa karyo jene kAraNo mahAmAMtrika tarIkenI khyAti vistAra pAmI. | sarvatomukhI pratibhAne varelA A AcAryazrIe zrI uttarAdhyayana sUtranI brahavRtti 18000 zloka pramANa racI che je vAdazakti mATe jillA samAna manAya che. temanI anya kRtiomAM ahaM abhiSekavidhi tathA braharachAntinI gaNanA nizcita che. A uparAMta bIjI kRtio paNa saMbhave che je saMzodhanano viSaya che. aMte potAnA alpa AyuSyane jANI giranAra tIrthanI yAtrA karyA pachI aNasaNa vratano svIkAra karyo hato ane 25 divasa sudhI pAlana karIne saM 1906 jeTha suda 9tre maMgaLavAre kRtikA nakSatramAM samAdhipUrvaka dehano tyAga karI svargagamana karyu hatuM. jIva - vicAra prakaraNa A prakaraNa 51 gAthAmAM lakhAyeluM che. prAkRta bhASAmAM racAyela A prakaraNa para aneka vRttio ke TIkAo racAI che. A prakaraNa zikSaNopayogI Adi aneka bhASAomAM hovAthI enA gujarAtI - hindI - aMgrejI tema ja phrenca Adi aneka bhASAomAM anuvAda thayo che. gAthA : 1 A prakaraNanI prathama gAthAmAM mahAvIra prabhune namaskAra karIne maMgalAcaraNa karyuM che. pUrvAcAryonA kathana anusAra huM jIvanuM kaMIka alpa evuM svarUpa kahyuM che. emAM racayitA kahe che. 2 A gAthAmAM jIvanA mukta ne saMsArI bhedomAMthI saMsArI bhedonuM nirUpaNa karavArUpa pAMca sthAvaranA nAma kahyA che. 3-4 A be gAthAmAM pRthvIkAyanA jIvonuM varNana karyuM che. pachI kramazaH 5-6-7mI gAthAmAM apakAya, teukAya, vAukAyanuM varNana che. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 427 8-1ragAthAmAM sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatikAyanuM varNana ane vyAkhyA ApI che. 13 sAdhAraNa vanaspatine oLakhavAnuM lakSaNa ApyuM che. 14 pratyeka vanaspati sivAyanA pRthvI Adi sUkSma jIvonuM sakala lokavyApIpaNuM ne aMtarmuhUrta AyuSya e batAvyuM che. 15-18 beIndriya, teIndriya, corendriya jIvono adhikAra che. 19 paMcendriya jIvonA cAra prakAranuM varNana karIne narakanA sAta bhedano ullekha karyo che. 20 tiryaMca paMceMdriyanA jaLacara, sthaLacara, khecaranA bheda-prabheda batAvyA che. 23 tiryaMca paMcendriyanA be bheda garbhaja ane saMmUrchAimano ullekha karI manuSyanA traNa bheda karmabhUmija, akasmRmija, aMtaradvIpajanI prarUpaNA karI che. - 24 devonA cAra prakAra bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI, vaimAnika darzAvyA che. 25 saMsArI jIvonA varNana bAda have ahIM 15 bhede siddha thAya e batAvyuM che. Ama 25 gAthA sudhI jIvonA prakAra nirdezI 26mI gAthAthI jIvonA pAyAnA jJAna pachI pAMca dvAranI mAhitI rajU karI che. pAMcadvAra - zarIra, AyuSya, kAyasthiti, prANa, jIvAjoni vyavahAra dRSTie jIvano sahuthI adhika saMbaMdha zarIra sAthe che. vaLI AyuSya svakAya sthiti, prANa ke yonino vicAra zarIra vinA thaI zakato nathI tethI prathama zarIra dvAra kahyuM che. zarIra sAthe AyuSyano vicAra gADhapaNe saMkaLAyelo che tethI bIjuM AyuSya dvAra kahyuM che. AyuSya pUrNa thayA pachI saMsArI jIvane avazya navI kAyA dhAraNa karavAnI hoya che eTale trIjuM dvAra svakAya sthitinuM kahyuM che. zarIra dhAraNa kriyA prANa vinA saMbhavatI nathI eTale cothuM dvAra prANanuM ane zarIra dhAraNanI kriyA mATe koIpaNa yonimAM utpanna thavuM paDe che eTale pAMcamuM dvAra yoninuM kahyuM che. A rIte have pachI je vastunI rajUAta thavAnI che te sahetuka che ane jIvo saMbaMdhI viziSTa jJAnanI vRddhi karanArI che. 27 ekendriya jIvamAM pratyeka vanaspati sivAyanI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. pratyeka vanaspatikAyanI avagAhanA 1000 jojanathI adhika hoya che. 28 beindriyanI 12 yojana, IndriyanI 3 gAu, corendriyanI 1 jojananI 29 nArakInuM dehamAna batAvavAmAM AvyuM che. 30 tiryaMca paMcendriyamAM prathama garbhajanI avagAhanA (zarIra pramANa) batAvI che. 31 saMmaSThima tiryaMca paMcendriyanI avagAhanA batAvI che. 32 garbhaja catuSpadanI avagAhanA che pachI manuSyanI avagAhanA batAvI che. 33 devonA zarIranI UMcAI batAvI che. 34-35 pAMce sthAvaranuM ane traNa vikalendriyanuM AyuSya batAvyuM che. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 36 nArakI - deva - manuSya - tiryaMca catuSpadanuM AyuSya che. 37 jaLacara, uraparisarpa - bhUjaparisarpa ane pakSInuM AyuSya batAvyuM che. 38 badhA sUkSma, sAdhAraNa vanaspatikAya, saMmUrchAima manuSyanuM jaghanya utkRSTa aMtarmuhUrtanuM AyuSya kahyuM che. 39 jIvonI avagAhanA ane AyuSya TUMkamAM kahyuM che vizeSa spaSTIkaraNa che te vizeSa sUtrothI jANavuM. 40 ahIMthI svakAya sthiti dvAra che sva eTale potAnI, kAya eTale kAyAmAM punaH punaH sthiti karavI. sarva ekendriyanI svakAya sthiti kahI che. 41 vikalendriya, tiryaMca paMcendriya, manuSyanI, nArakI ane devanI kAyasthiti kahI che. 42 prANa dvAra-jenA vaDe jIvAya te prANa - te daza ekendriya - vikalendriyanA prANanuM varNana che. 43 asaMjJI-saMjJI tiryaMca paMcendriyanA prANonuM varNana teonA prANo sAthenA viyoga e jIvonuM maraNa kahevAya che. 44 Adi aMtarahita bhayaMkara saMsAra sAgaramAM dharmarahita jIvo prANaviyoga rUpa maraNa anaMtavAra pAme che. 45 jIvAjoni - coryAzI lAkhamAMthI konI keTalI yoni che te batAvyuM che. pRthvIkAyA Adi cAra sthAvaronI yoni sAta sAta lAkha che. 46 pratyeka vanaspati, sAdhAraNa vanaspati, vikasendriya, tiryaMca paMcendriyanI yoni batAvI che. 47 nAraka - deva - manuSya e traNanI yoni batAvIne badhI maLIne 84 lAkha yoni che. 48 siddhanA pAMce dvAra batAvyA che. siddhone zarIra nathI, AyuSyakarma nathI, prANa ke yonio paNa nathI. jinAgamomAM temanI sthiti sAdi - anaMta kahelI che. 49 jinezvara devanA vacananuM mahattva prasthApita karyuM che. jinezvara devanA vacanane nahi pAmelA jIvo yoniothI gahana ane bhayaMkara A saMsAramAM anaMta evA kALa pravAhamAM lAMbA samaya sudhI bhamyA che ane bhamaze. 50 manuSya janmanI durlabhatA batAvI che. he bhavya jIvo ! jyAre durlabha evuM manuSyapaNuM ane samyakatva prApta thayuM che, tyAre to have jJAna ane upazamAdi guNo vaDe vibhUSita evA pUjya purUSoe upadezelo dharma AcaravAmAM purUSArtha phoravo. pa1 A jIva vicAra nAmano prakaraNa graMtha saMkSeparUci jIvone samajAvavA mATe meM ati vistRta evA zruta samudramAMthI saMkSepamAM udbharelo che. ema zrI zAMtisUrie kahyuM che. Ama zrI zAMtisUrinA jIvavicAramAM 1 thI 25 gAthAmAM pRthvIkAya Adi jIvonA bheda prabheda che ane 26 mI gAthAthI 48mI gAthAmAM enA Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 429 zarIrAdi pAMca dvAra che. 49 thI 50 mI gAthAmAM jinezvara devanA vacananuM, dharma AcaraNanuM mahattva prasthApita karyuM che. 21 mI gAthAmAM zA mATe ane kevI rIte A prakaraNanI racanA karI che e samajAvyuM che. zrI zAMtisUri racita jIvavicAra prakaraNa' ane zrAvaka kavi zrI RSabhadAsa racita jIvavicAra rAsa' tulanAtmaka adhyayana. 1) jIvavicAra prakaraNa prAkRta bhASAmAM 51 gAthAmAM racAyeluM che jayAre jIvavicAra rAsa mAruM gujarAtI bhASAmAM 502 gAthAmAM racAyeluM che. 2) jI. pra. mAM prathamanI eka ja gAthAmAM prabhu vIrane namaskAra karIne maMgalAcaraNa karyuM che. paraMtu jI. vi. rAsamAM prathamanI sAta gAthAmAM sarasvatI devI ane prathama tIrthaMkara RSabhadevane namaskAra karIne maMgalAcaraNa karyuM che. jI. pra. mAM pRthvIkAyanAM jIvonA sphaTika, maNi, ratna Adi prakAro varNavyA che jayAre RSabhadAse jIvavicAra rAsamAM be gAthAmAM varNana ane trIjI gAthAmAM pRthvInA jIvo kevI rIte duHkha pAme che tenuM varNana karyuM che. 4) jI. pra. mAM apakAyanA jIvonuM varNana eka ja gAthAmAM che jo ke jIvavicAra rAsamAM cAra gAthA che jemAM pANInA jIvanA prakAronuM varNana, pANInA jIvonA duHkhanuM varNana, temAM keTalo kALa vyatIta karyo enuM varNana che. 5) jI. pra. mAM agnikAyanuM varNana eka ja gAthAmAM che. paraMtu jI. vi. rAsamAM be gAthAmAM agnikAya jIvonuM varNana tathA temane prApta duHkhanuM varNana che. 6) jI. vi. pra. mAM vAyukAyanA bhedonuM eka ja gAthAmAM varNana che jyAre jI. rAsamAM pAMca gAthAmAM pavananA jIvonuM ane kevI rIte haNAya che tenuM varNana che. jI. vi.pra.mAM 8 thI 13 e cha gAthAmAM sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatinuM varNana che. tema ja sAdhAraNa vanaspatine kema oLakhavI tenA lakSaNa paNa batAvyA che. 8 thI 11 mI gAthAmAM sAdhAraNa vanaspatinA nAma 12mI gAthAmAM lakSaNa ane 13 mI gAthAmAM pratyeka vanaspatinI vyAkhyA ane varNana che. jI. rA. mAM 25 thI 36 e 12 gAthAmAM sAdhAraNa ane pratyeka vanaspatinuM varNana che. 25 thI 28 mI gAthAmAM sAdhAraNa vana.nuM varNana 29 mI gAthAmAM lakSaNa 30 thI 33 mI gAthAmAM koNe ane zA mATe sAdhAraNa vanaspati nA khAvI enuM varNana che. 34 thI 36mI gAthAmAM pratyeka vanaspatikAyanuM varNana che. jI. vi. pra. mAM ane jI. vi. rAsa baMnemAM sUkSma vanaspatikAyanuM varNana eka eka gAthAmAM ja che. 9) jI. vi. pra. mAM beIndriyanuM varNana eka ja gAthAmAM che jayAre rAsamAM 38 -39 e be gAthAmAM beIndriyanuM varNana che. 10) jI. vi. pra.mAM 16- 17 e be gAthAmAM teIndriyanuM varNana che jyAre rAsamAM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 40 thI 43 e cAra gAthAmAM teIndriya jIvonuM varNana tema ja temane kevA prakAranuM duHkha apAya che kevI rIte duHkha pAme che te varNavyuM che. 11) jI. vi. pra.mAM 18 mI gAthA ekamAM caurendriyanuM varNana che. rAsamAM 44 thI 46 mI gAthAmAM caurendriyanuM varNana ane kevI rIte duHkha pAmyA te che. 12) jI. vi. pra.mAM 19 mI gAthAmAM paMceMdriyanA cAra prakAra ne pachI emAM nArakInA bheda pRthvInA sAta bheda pramANe jANavA ema kahIne ahIMthI paMceMdriya jIvono adhikAra che. ema batAvyuM che. rAsamAM 46 thI 49 mI e cAra gAthAmAM paMceMdriyanA cAra prakArano ullekha karI prathama 99 devano vicAra kahIza ema kahyuM che. ahIMthI mukhya taphAvata che te e ke zrI zAMtisUrie prathama nArakI pachI tiryaMca, manuSya ane deva ema krama lIdho che jyAre RSabhadeve prathama deva - manuSya - tiryaMca - nArakI ema krama lIdho che. prAyaH karIne zAstramAM prathama nArakI - tiryaMca - manu - devano krama che. 13) devamAM - zrI zAMtisUrie eka 24 mI gAthAmAM krama pUrvaka daza bhavanapati, ATha vANavyaMtara, pAMca jyotiSa ane be vaimAnika ema bheda lIdhA che. jayAre RSabhadeve 99 bhedanI vAta karI che. emAM prathama 16 vANavyaMtara, daza bhavanapati, 12 bheda devalokanA, nava greveyaka, traNa kilvISI, jyotiSI 10, kuMbhakadevanA 10, paramAdhAmInA paMdara, pAMca anuttara vimAna, nava lokAMtika ema 51 thI 57 e sAta gAthAmAM bheda batAvyA che. jo ke ahIM krama jaLavAyo nathI zenA AdhAre Ama lIdhuM che te khyAla Avato nathI. kadAca rAsamAM rAga ke prAsa besADavA Ama lIdhuM hoya ema banI zake. Agama anusAra Ama krama hovo joIe. 10 bhavanapati, 15 paramAdhAmI, 16 vANavyaMtara, 10 juMbhaka, 10 jyotiSI, 12 devaloka, traNa kilviSI, nava lokAMtika, nava greveyaka, pAMca anuttara vimAna e 99 nA aparyAptAne paryAptA maLIne 198 bheda thAya. 14) zrI zAMtisUrie 20 thI 23 e cAra gAthAmAM jalacara, sthalacara, khecara ema traNa mukhya bheda batAvIne jaLacaranA pAMca bheda, sthaLacaranA traNa bheda - catuSpada - bhujaparisarpa ane uraparisarpa ema traNa bheda batAvyA che. khecaranA - cAra bheda batAvyAche. 23 mI gAthAmAM e badhAnA garbhaja ane saMmUrcchimano ullekha karIne aDadhI gAthAmAM manuSyanA traNa prakAra karmabhUmi, akarmabhUmi, aMtaradvIpanA manuSyano ullekha che. RSabhadAsanA jIvavicAra rAsamAM 58 thI 63 mI e pAMca gAthA (vacce 59 mI gAthA nathI mATe pAMca) mAM tiryaMca paMceno vistAra che. jaLacara, sthaLacara, khecara e traNa bhedanI vAta karI che. pAMca bheda jalacaranA che ema kahyuM che. paNa kyA kyA bheda che e spaSTatA nathI karI jo ke emanI bIjI pratamAM ullekha che . Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...so jIvavicAra rAsa eka adhyayana 431 je zAMtisUrinA jIvavicAramAM karI che e pramANe ja che. sthaLacaranA traNa bheda ane khecaranA cAra bheda kahIne garbhaja saMmUrchAima ema baMne bhedanI vAta karI che. 65 thI 66 e be gAthAmAM manuSyanA 101 bhedano adhikAra kahyo che. 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi, pa6 aMtaradvIpanA jugaliyAno ullekha karyo che. 15) zrI zAMtisUrie 19 mI aDadhI gAthAmAM narakanA sAta bhedano ullekha karyo che. jayAre zrI RSabhadAse 64 mI gAthAmAM sAte narakano ullekha karI duHkhakArI e sthAnanI koIe IcchA na karavI ema batAvyuM che. Ama zrI zAMtisUri e 2 thI 24 gAthA (kula 23 gAthA) sudhI saMsArI jIvanI vAta karI che e zrI RSabhadAse 10 thI 66 gAthAmAM (kula 57 gAthA) batAvyuM che. 16) zrI zAMtisUrie siddhanA paMdara bheda che e eka 25 mI gAthAmAM ullekha karyo che jayAre zrI RSabhadAse 324 thI 327 e cAra gAthAmAM siddhanA paMdara bhedano nAma sahita ullekha karyo che. 328 thI 397 e 70 gAthAmAM siddha paMcAzIkA prakaraNane AdhAre siddhanA paMdara dvAra kahyA che. 17) zrI zAMtisUrie 26 mI gAthAthI 48 mI gAthA sudhI eTale kula 23 gAthAmAM saMsArI ane siddha jIvonA pAMca dvAra - zarIra, AyuSya, svakAya sthiti, prANa ane yoni e pAMca dvArano adhikAra kahyo che. jayAre zrI RSabhadAse 68 mI gAthAmAM zarIra, AyuSya, sthiti, prANa, yoni tema ja bIjA bola kahIza ema kahIne AgaLa zuM kahevAnA che teno ullekha karyo che. 69 mI gAthAthI ekendriyanA bhAva kahevAnuM zarU karyuM che. emAM pUrvokta pAMca dvAra uparAMta saMsthAna, darzana, upayoga, vezyA, paryApti, veda, saMjJA vagerenuM varNana karyuM che. 90 thI 99 e 10 gAthAmAM beIndriyano adhikAra, 100 thI 106 e 7 gAthAmAM teIndriya ane 107 thI 117e 11 gAthAmAM corendriyano adhikAra che. jemAM kramazaH zarIra - avagAhanA, saMghayaNa, saMjJA, saMsthAna, lezyA, daSTi, darzana, jJAna - ajJAna, upayoga, upajavuM - cavavuM, AyuSya, jIvAjoni, paryApti, prANa, veda kAyasthiti, gatAgati, daMDaka AzrI AvAgamana vagere batAvyuM che. e ja rIte paMcendriyamAM 118 thI 130 e 13 gAthAmAM batAvyuM che pachI kramazaH 133 thI 142 mA devano adhikAra, 144 thI 173 mAM manuSyano adhikAra kahyo che jemAM pUrvokta dvAra uparAMta cha lezyA daSTAMta sAthe varNavI che. cha darzananA bhAva kahyA che. mAnava bhavanI zreSThatA ane e bhava vyartha na jAya ema kahevA mAMge che. 174 thI 189 sudhInI gAthAmAM saMmUrchAima manuSyanA utpati sthAna tathA dvAra batAvyA che. 18) 188 thI 210mAM jugaliyAno koI ullekha nathI. tiryaMcano adhikAra che. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta (199 thI saMmUrchAima tiryaMca) 19) 211 thI 270mAM narakanuM varNana zarUAtamAM nArakInA piMDa sAte narakanA narakAvAsa pAthaDA AMtarA vagerenuM varNana, tyAM thatI vedanAnuM varNana tyArapachI tenA dvAronuM varNana che. 271 thI 285 mI gAthA sudhI je purUSo narake gayA tenuM varNana che. 287 thI 290mI gAthAmAM narake javAnA lakSaNa batAvyA che ane tenAthI bacavAnA upAya paNa batAvyA che. paMceMdriyanA cAra prakAranuM varNana pUruM thayuM pachI AgaLa pAMca sthAvaranI vAta kahI che. 20) 291 thI 297mAM pAMce sthAvara saMbaMdhI dvAra batAvyA che. 21) 298 thI 305mI gAthAmAM jIva nigodamAMthI nIkaLI kyAM keTalo samaya rahyo. tenuM varNana che. 306 thI 322 sudhI nigodanA jIvonuM varNana che. Ama zrI zAMtisUrie jyAM pAMca ja dvAra ekendriyathI paMcendriya tema ja cAra prakAranA paMcendriya ane pAMca sthAvaranA batAvyA che (te karatAM) RSabhadAse te pAMca dvAra uparAMta bIjA dvArA tathA bIjA bhAva, bIjI vizeSatAo paNa batAvI rAsane samRddha karyo che. jo ke zAMtisUrie pAMca dvAra siddha mATe kahyA che e RSabhadAse nathI kahyA. Ama samagratayA vicAratAM lAge che ke zrI RSabhadAsa amuka aMze zrI zAMtisUrinA jIva vicArane anusaryA che e mATe emaNe "jIvavicAra rAsa' nAma pasaMda karyuM che. paNa keTalIka jagyAe emaNe anya zAstrone AdhAre potAnA rAsamAM viSayAnurUpa vRddhi paNa karI che. jema ke siddha paMcAzikAmAMthI siddhanA 15 dvAra lIdhA che to zrI pannavaNA sUtramAMthI alpabadutvano adhikAra lIdho che. pannavaNAne AdhAre pAMce gati, pAMca Indriya, cha kAya, yoga, veda eTalA bolono alpabahattva lIdho che. dizA saMbaMdhIno alpabadutva paNa che. jIvAbhigama, ThANAMga, bIjA sUtrone AdhAre jIvanA bheda prakAra batAvyA che. mukhyatve 9 mI gAthAthI 327 gAthA sudhI jIvavicAra prakaraNa nA adhikArane varNavyo che tyAra pachI anya zAstrone AdhAre jIvane lagatA vizeSa vicAro varNavyA che. gurUnI mahattA prasthApita karI potAno pitAmaha ane pitA sahita paricaya paNa Apyo che. zrI zAMtisUrie dhRtasAgaramAMthI eka kaLaziyA (loTA) jeTaluM jJAna lIdhuM che. jayAre RSabhadAse eka kaLazA (gAgara) jeTaluM lIdhuM che. sAgara gAgaramAM samAvavAno saphaLatA pUrvaka prayatna karyo che. zrI pannavaNA sUtra sAthe tulanA - zrI pannavaNA sUtraH jenA mAraphate jIva - ajIva Adi tattva prakarSarUpe jaNAvavAmAM Ave che tene prajJApanA kahe che. (prakarSa = samasta kutIrthikanA netA jenI prarUpaNA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 433 karavAmAM asamartha che ane je prarUpaNA vastu svarUpane yathArtha pragaTa kare che. tene ziSyonI buddhimAM sthApita karI devuM) A sUtranA racayitA zyAmAcArya che. emaNe kaliyugamAM paNa satyuga sajaryo che. teozrInI medhA atyaMta tINa hatI. temanuM nAma zrI sImaMdharasvAmInA mukhe videha kSetramAM gavAyuM che evI vArtA graMthamAM che. teno sAra A pramANe che. sUkSmajIvonA varNanamATe prabhue AcAryazrInA nAmano ullekha karyo. tethI be devo parIkSA karavA. sAmAnya rUpe upAzrayamAM Ave che. paraMtu viziSTa jJAnI AcArya bhagavaMta devone oLakhI jAya che. tethI devo potAnA AgamananA purAvArUpe upAzrayano daravAjo pUrvamAMthI pazcimamAM karI adRzya thaI gayA. AcArya bhagavaMte jIva saMbaMdhI vistRta Alekhana A sUtramAM karyuM che. je bhavya jIvone AnaMda ane mokSaprAptimAM sahAyaka bane che. pannavaNA-prajJApanA sUtra vividha adhikArothI yukta hovAne kAraNe citra che, zrataratna che. emAMnA praznottarane kAraNe laghu bhagavatI sUtra paNa kahevAya che. jenadarzananA tAtvika padArthono saMkSipta vizvakoza manAyache. prajJApanA be prakAranI che jIva prajJApanA ane ajIva prajJApanA. jeoe prANone dhAraNa karyA, dhAraNa kare che ane dhAraNa karaze temane jIvA kahevAya che. prANa be prakAranA che dravyaprANa e bhAvaprANa. pAMca IMdriya Adi dravyaprANA che. ane jJAnAdi bhAvaprANa che. naraka Adi saMsArI jIvo dravya prANone kAraNe prANI kahevAya che ane samasta karmonA nAza karavAvALA siddha bhAvaprANone kAraNe prANI kahevAya che. je prANarahita jaDa che te ajIva kahevAya che. A sUtramAM alpa viSayane kAraNe prathama ajIvanI prarUpaNA karI che. pachI jIvanI prarUpaNA karI che te jIva prajJApanAno sAra A pramANe che. jIva prajJApanA be prakAranI che. saMsAra samApannaka ane asaMsAra samApannaka arthAt saMsArI jIva ane siddha jIva. manuSya, deva, tiryaMca ane nAraka A cAra gatiomAM bhramaNa karavuM te saMsAra kahevAya che. je jIvo saMsArane pAmyA che te saMsAra samApanna jIva kahevAya che. jeo asaMsArane pAmyA te muktajIva eTale ke siddha kahevAya che. prajJApanA sUtramAM saMsAra samApana jIva prathama levAmAM AvyA che mATe paheluM nirUpaNa emanuM thavuM joIe paraMtu asaMsAra samApana jIva prajJApanAnA viSayamAM vaktavya thoDuM che A kAraNathI sUcikaTAha nyAyathI tenI prarUpaNA pahelI karAI che. se kiM taM asaMsArasamAvaNNajIvapaNNvaNA ? asaMsArasamAvaNNajIvapaNNvaNA duvihA paUUttA, taMbaEI... muktajIvonI prarUpaNA zuM che? keTalA prakAranI che? mukta jIvonI prarUpaNA be prakAranI che te A pramANe anaMtara siddha ane paraMpara siddha. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta je pahelA samaye siddha thayA che teo anaMtara siddha kahevAya. prathama samayamAM siddha thayA enAthI eka samaya pahelA siddha banavAvALA para kahevAya che. tenAthI paNa eka samaya pahelA siddha thavAvALA tenAthI para kahevAya che. e rIte AgaLa paNa kahevAnuM joIe ene paraMpara siddha kahevAya. je samayamAM koI jIva siddha thayo hoya tenAthI pahelAnA samayamAM je jIvo siddha thayA che teo badhA tenI apekSAe paraMpara siddha che. anaMta atItakALathI siddha banatA AvI rahayA che. teo badhA koI paNa vivakSita prathama samayamAM siddha thavAvALAnI apekSAe paraMpara siddha che. paraMpara siddha jIvonA aneka prakAra che jema ke prathama samaya siddha, krisamaya siddha, trisamayaka siddha, catuHsamayasiddha yAvat saMkhyAta samaya siddha, asaMkhyAta samaya siddha ane anaMta samaya siddha. anaMtara siddha jIva upAdhinA bheda vaDe paMdara prakAranA che. tethI temanI prarUpaNA paNa paMdara prakAranI che. te A pramANe. 1) tIrthasiddha 2) atIrthasiddha 3) tIrthaMkarasiddha 4) atIrthaMkara siddha 5) svayaMbuddha siddha 6) pratyekabuddhasiddha 7) buddhabodhitasiddha (8) strIliMga siddha 9) purUSaliMga siddha 10) napuMsakaliMga siddha 11) svaliMgasiddha 12 anyaliMga siddha 13) gRhasthaliMgasiddha 14) ekasiddha 15) anekasiddha. eka samayamAM aneka siddha hoya to vadhAremAM vadhAre 108 siddha thAya. jo satata ATha samaya sudhI siddha thAya to eka eka samayamAM 1 thI AraMbhIne 32 sudhI siddho bane che. arthAt prathama samayamAM jaghanya eka - be ane vadhAremAM vadhAre 32 sudhI bane. bIjA samayamAM paNa jaghanya - 1 be ane u. batrIza siddho hoya che. e ja pramANe trIjA, cothA, pAMcamA, chaThThA, sAtamA, AThamA samayamAM paNa jaghanya eka be ane utkRSTa batrIsa siddho hoya che tenA pachI navamA samayamAM avazya aMtara paDI jAya che. evI ja rIte kramazaH 33 thI 48 sudhI niraMtara siddha bane to satata sAta samaya sudhI ja siddha bane che pachI avazya aMtara paDI jAya che. arthAt AThamA samayamAM koI jIva siddha thato nathI. evI ja rIte 49 thI 60 sudhI niraMtara siddha bane to vadhAremAM vadhAre cha samaya sudhI siddha bane che tyArabAda avazya aMtara paDI jAya che. 61 thI 72 sudhI pratyeka samayamAM niraMtara siddha banatA rahe to vadhAremAM vadhAre pAMca samaya sudhI siddha bane che pachI aMtara paDe che arthAt chaThThA samaye koI siddha na thAya 73 thI 84 sudhI niraMtara siddha thAya to cAra samaya sudhI siddha thAya pachI avazya aMtara paDe. 85 thI 96 sudhI niraMtara siddha thAya to traNa samaya sudhI siddha thAya pachI avazya aMtara paDe. 97 thI 102 sudhI niraMtara siddha thAya to be samaya sudhI siddha thAya pachI avazya Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana aMtara paDe. 103 thI 108 sudhI niraMtara siddha thAya to eka samaya sudhI siddha thAya pachI avazya aMtara paDe. 435 bIjA samaye koI jIva siddha na thAya. A rIte eka samayamAM adhikAdhika ekasoATha jIva siddha thaI zake tethI ja aneka siddho utkRSTa 108 samajavA joIe. ATha samaya sudhI niraMtara siddha thAya temAM darekamAM jaghanya saMkhyA eka levI paraMtu pUrvanA samaya sudhInI siddhanI varNavela saMkhyA niyamA aMtara paDe te apekSAe che. jaghanya eka saMkhyAthI te - te samaya sudhInI saMkhyAnA mApa sudhInI jIvasaMkhyA pachI aMtara paDI zake che. tIrthasiddha ane atIrthasiddha A baMne bhedamAM badhAno samAveza thaI zake paraMtu vizeSanuM jJAna karAvavA mATe 15 bhedo batAvyA che. jIvavicAra rAsamAM zrAvaka kavi RSabhadAse prathama saMsArInI prarUpaNA karI che pachI siddhanI prarUpaNA karI che. gAthA naM. 324 thI 327 sudhInI gAthAmAM siddhanAM paMdara bhedano nAma nirdeza karyo che. tenAM nAmanA kramamAM pharaka che. emaNe prathama tIrthaMkara siddha ane atIrthaMkara siddha lIdhA che. pachI tIrtha siddha ane atIrtha siddha lIdhA che. tyAra pachI gRhasthaliMga siddha, anyaliMga siddha, svaliMga siddha, strIliMgasiddha, purUSaliMga siddha, napusaMkaliMga siddha, ema liMga AzrI parUpaNA che. tyArabAda pratyeka buddha, svayaMbuddha ane buddha bohi lIdhA che. chellA baMneno krama baMnemAM eka sarakho ja che. kavie pachI siddha paMcAzakanA paMdara dvAra lIdhA che. temAMnuM anusamaya nAmanuM dvAra pannavaNAnA aneka siddhanI eka samaya AzrInI prarUpaNAne maLatuM Ave che. Ama siddhajIvonI prarUpaNA karIne pachI saMsArIjIvanI prarUpaNA karI che. sUtra 12 seti se tiM asaMsArasamAvAnIvavavA saMsArI jIvonI parUpaNA zu che? saMsArI jIvonI prajJApanA pAMca prakAranI che. ekendriya jIva, beIndriya jIva teIndriya jIva, caurendriya jIva ane paMcendriya jIva. jene eka ja sparzendriya hoya te ekendriya jIva kahevAya tenA pAMca prakAra che. pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya. je jIvane sparza ane rasanA hoya te beIndriya zaMkha, chIpa vagere. je jIvone sparza, rasa ane ghrANa hoya te tendriya jU, kIDI, mAMkaDa vagere. je jIvone sparza, rasa ane ghrANa ane cakSu te corendriya DAMsa, macchara, mAkhI vagere je jIvone sparza, rasa, ghrANa cakSu ane kAna te paMceMdriya nArakI, tiryaMca, manuSya, deva pRthvIkAyanuM varNana H sUkSma ne bAdara be bheda che. sUkSmanAma karmano udaya hoya tene sUkSma pRthvIkAya kahevAya. bAdara nAma karmano udaya hoya tene bAdara pRthvI kahevAya. sUkSma pRthvI kAya saMpUrNa lokamAM evA bharelA che ke jema koI peTImAM gaMdha dravya Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta nAkhavAthI temAM badhe sugaMdha phelAI jAya arthAt AkhA lokamAM che. bAdara pRthvIkAyA dezabhAgamAM hoya che. cokkasa cokakasa jagyAo para lokAkAzanA eka bhAgamAM hoya che. sUkSma pRthvIkAya - aparyAptA ane paryAptA ema be prakAranI che. e sivAya enA bIjA prakAro nathI. bAdara pRthvIkAya - nA be bheda che. 1) zlaSNa (cikaNA) bAdara pRthvIkAya ane 2) khara bAdara pRthvIkAyA 1) zlakSyamAM - kALI mATI, nIlamATI, lAla mATI, sapheda mATI, pILImATI, pAMDumATI,panaka mATI vagere che. 2) kharamAM - pRthvI (zuddha), kAMkarA, retI, pASANa, zilA, mIThuM,loDhuM, tAMbuM, kalAI, zIzuM, rUpuM, sonuM, vaja hIro haDatAla, higaLoka, manaHzilA, pAro AMjaNa, pravAla, abarakha, abhravAlukA, bAdara kAya maNionA bheda vividha ratno jovAke gomeda ratna, rUcaka ratna, aMtaratna, sphaTIka, lohitAkSaratna, maraktaratna, masAragala ratna, pujamocaka, iMdranIla, caMdranIla, garika, haMsagarbha, pulAka, sogaMdhika vagere ratno temaja caMdraprabhAratna, veDuryamaNi, jalakAMta, sUryakAnta ratna e tathA evA prakAranI bIjI pRthvIkAya paNa hoya che. enA saMkSepathI be prakAra che. paryAptA ane aparyAptA. temAMthI je aparyApta che teo prApta nathI. teomAMthI je paryApta che teomAM raMga, gaMdha, rasa, ane sparzanI apekSAe hajAro bheda che. saMkhyAta lAkha yoni che. eka paryAptanA Azraye aparyApta utpanna thAya che jyAM eka che tyAM niyamathI asaMkhya samajavA. Ama A bAdara pRthvIkAya tema ja pRthvIkAyanI prarUpaNA pUrI thaI. jI.vi.mAM zrAvaka kavi RSabhadAse 11-12 - 13 e traNa gAthAmAM pRthvIkAyanA jIvonuM varNana karyuM che. emAM 20 prakAranI pRthvIkAyano ullekha che. bAdara pRthvI evo. ullekha nathI paNa bAdarano ullekha karavA mAge che e bhAva vyakta thAya che. kAraNa ke pAMce sthAvaranuM varNana pUruM thAya che tyAM 37 mI gAthAmAM pAMcenA sUkSmakAyanuM varNanA karyuM che. taithI A badarakAyanuM varNana che ema siddha thAya che. kavie aparyAptA ane paryAptA evA bhedano ullekha kyAMya karyo nathI. jIvAjonino ullekha 76mI gAthAmAM pAMce sthAvarano ekendriya aMtargata bAvanalAkha jIvAjoni ema karyo che. e uparAMta e jIvo kevI rIte duHkha pAme che enuM varNana karyuM che ane emanA zarIrAdi dvAronuM varNana karyuM che. je prajJApanA sUtranA vividha padomAM keTalAkanuM vistRta varNana che. apakAyanuM varNanA pannavaNA pramANe sUtra 6 - pada -1 apakAyanA sUkSma - bAdara aparyAptA ane paryAptA bhedAnuM varNana pRthvAkAyavat che. bAdara apakAyanA prakAra A pramANe che. osa, hima, mahikA, karA, ghAsaraparanuM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 437 pANI, zuddha pANI, zItapANI, uSNapANI, khAruM pANI, khATuM pANI, lavaNA samudranuM pANI, varUNavara samudranuM pANI, kSIrasamudranuM pANI, dhRtavara samudranuM pANI, Isuvara samudranuM pANI, rasodaka puSkaravAnuM pANI vagere. temanI jIvAjoni sAta lAkha che. jIvavicAra rAsa pramANe - 14 thI 17 e cAra gAthAmAM apakAyanA bhUmikUpa, AkAzajala, hima, rA, barapha, osa, dhummasa haritaNu ane ghanodadhi eTalA prakArano ullekha che. jayAre pannavaNAmAM bAdara pANInA 17 prakArano ullekha che. RSabhadAse yonino ullekha alaga karyo nathI. jIva duHkha kevI rIte pAme enuM varNana che. teukAyanuM varNana pannavaNA - teukAyanA bAdara, sUkSma, aparyAptA paryAptA bhedonuM varNana pUrvavaja che. bAdara agnikAyanA prakAra aneka che je A pramANe che. aMgArA, javALA, murma 2, arzI (arcanA), alAta (aDadhuM baLeluM lAkaDuM), zuddha agni, ulkA, vIjaLI, azani (AkAzamAMthI paDatA agnimaya kaNo), nirdhAta vikriya saMbaMdhI ramazanipAta, araNi vagerene ghasavAthI utpanna thato agni) sUryakAMta maNimAMthI nIkaLato agni, e sivAya A prakAranA bIjA paNa agnikAyanA jIvA hoya. emanI jIvAjoni sAta lAkhanI che. jI. vi. rAsamAM gAthA 18-19 mAM agnikAyanA prakAro batAvyA che je A pramANe che. javAlA, bharasADa (bhAThA) no agni, aMgArA, ulkApAta, kanaka, vIjaLI e cha prakAra batAvyA che. jyAre pannavaNAmAM 12 bheda batAvyA che. yonino ullekha alagathI nathI. duHkha kevI rIte pAme enuM varNana karyuM che je pannavaNAmAM nathI. vAukAyanuM varNana pannavaNA - vAukAyanA bAdara, sUkSma, aparyAptA, paryAptA bhedonuM varNana pUrvavat che. bAdara vAyarAnA aneka prakAra che. jema ke pUrvano (pUrva dizAmAMthI Avelo ) vAyu, pazcimano vAyu (havA), dakSiNano vAyu, uttarano vAyu, UrdhvavAyu, adhovAyu, triko vAyu, vidizAno vAyu, aniyata vAyu, vAtolI (samudra samAna vAtotkAlikA mojA vALo vAyu), pracaratara utkalikAothI mizrita vAyu, maMDaLiyo vAyu, guMjArava karIne vaheto vAyu, jhaMjhAvAta (varSA sAthe vahetI vAyu), saMvartaka (khaMDa pralaya samayano pavana), ghanavA, tanavA, zuddha vAyu tathA e prakAranA bIjA paNa vAyu hoya tenI sAta lAkha yonio che. jI. vi. rAsamAM vAyunuM varNana 20 thI 24 e pAMca gAthAmAM che. emAM 20 - 21 mI gAthAmAM vAyarAnA prakAra batAvyA che je A pramANe che. obhAmaga (udabhAmaka - saMvartaka), (ukalIo utkAlIka), maMDala vAyu, guMjavAyu, zuddha vAyu, ghanavA, tanavA vagere sAta prakAranA vAyarA batAvyA che. jyAre pannavaNAmAM 18 prakAranA batAvyA. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta che. yoni alaga batAvI nathI jayAre pannavaNAmAM sAta lAkha jIvAjoni batAvI che. vAyarAnA jIvo kevI rIte haNAya che te batAvyuM che je pannavaNAnA A adhikAramAM batAvyuM nathI. vanaspatikAyanuM varNana (pR. 242 thI 345) pannavaNA - vanaspatikAyanA sUkSma ane bAdara be bheda che. temAMthI sUkSmanA aparyAptA ane paryAptA be bheda che. bAdara vanaspatinA pratyeka zarIrI ane sAdhAraNa zarIrI evA be bheda che. pratyeka zarIrI - je jIvone alaga alaga zarIra hoya arthAt eka zarIramAM eka jIva hoya te pratyeka zarIrI sAdhAraNa zarIrI - anaMta jIvo vacce eka ja zarIra hoya. arthAt eka zarIramAM anaMta jIvo hoya. pratyeka zarIra - bAbara vanaspatikAyika jIva bAra prakAranA che. 1) vRkSa - eka bIjavALA jenA phaLamAM eka ja goTalI hoya che. lImaDo, AMbo, jAMbu, korAMba, sAla, akharoTa, pIlu, vagere. tathA azoka jevA bIjA paNa vRkSo hoya temanA mULa, kaMda, skaMdha, chAla, zAkhA asaMkhyAtA jIvavALA, pAMdaDA eka eka jIvavALA, phUla aneka jIvavALA ane phaLa eka bIjavALA eTale ene eka bIjavALA jIva kahevAya che. bahubIjavALA - je vRkSonA phaLamAM ghaNAM bIja hoya te. asthika, tinka, kapittha, ambaNa, bIjoruM, bilva, Amalaka, phaNasa, dADama, azvattha, kadaMbA tathA enA je bIjA je vRkSo hoya te. tenA mULa vagerenuM varNana eka bIjavALA vRkSa jevuM ja jANavuM mAtra phaLa bahubIjavALA che. 2) guccha nIcAM ane goLa jhADa hoya te. - aneka prakAranA che. vRntAkI, puMDakI, kastUrI, jIbhamaNA rUpI vagere. 31 nAma che. e sivAya A jAtanI bIjI je vanaspati hoya tene paNa guccha samajavI. 3) gulma - phUlanA jAtinA choDa aneka prakAranA che. senataka navamAvatI, koraMTaka, baMdhujIvaka, manogha, pitika, pAna, karNikAra, kurjaka, siMdavAra, mogaro, cUthikA, mallikA, vAsaMtI, vasUla vagere kula 25 gulma ahIM batAvyA che. e sivAya bIjA paNa hoI zake. 4) latA - aneka prakAranI che. padmalatA, nAgalatA, azokalatA, kuMdanalatA, zyAmalatA, AgralatA, cUtalatA, vanalatA, vAsaMtIlatA, atimuktalatA, kuMdanalatA, zyAmalatA. e sivAya bIjI paNa latAo che. 5) vela (valli) - aneka prakAranI che jema ke puSpapharI, kAliMgI, tuMbI, ghAlaMkI, Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 439 ghoSAtakI vagere 45 prakAranI velanA nAma ahIM che e sivAya bIjI paNa hoI zake. 6) parvaga - gAMThALA, sAMdhAvALA hoya che. aneka prakAra A pramANe che. zeraDI, IsuvATikA, vIrUNI, akkaDa, bhASa, vagere 22 nAma ahIM kahyA che. e sivAya bIjA paNa hoI zake. 7) tRNa - ghAsa aneka prakAranA che. jevAke seMDika, mAMtrika, hotrika, darbha, kuza vagere 23 nAma kahyA che te sivAyanA bIjA paNa hoI zake. 8) valaya - UMcA ne goLa jhADa hoya te aneka prakAranA che. jema ke tAla, tamAla, tarkalI, toyalI vagere 17 prakAranA nAma ahIM kahyA che e sivAyanA bIjA paNa hoI zake. 9) harita - bhAjInI jAti anekavidha che. te A pramANe - adyAvaroha, vyadAna, haritaka, vastala, vagere ahIM trIsa nAmono ullekha karyo che. te sivAya bIjA paNa hoya che. 10) oSadhi - roga maTADe, bhUkha maTADe te dhAnyane oSadhi kahe che. aneka prakAranI che. cokhA, ghauM, java, vaTANA, masura, tala, maga vagere 24 nAmono ahIM ullekhA che. e sivAya bIjI paNa hoya. 11) jalarUha - pANImAM UganAra jhADa choDa. aneka prakAranA che te A rIte udaka, avaka, panaka, sevALa vagere chavIsa prakAro ahIM gaNAvyA che. e sivAya bIjA paNa hoya. 12) kuhaNa - kosaMDA (mazarUma) bhUmi bhedIne bahAra nIkaLe che. Aya, kAMya, kuhaNa, chatrAMka vagere daza nAmo ahIM che. e sivAya bIjA paNa hoI zake. Ama A bAra prakAranA pratyeka vanaspatinA aMdhAdimAM koI eka jIvavALo to koI asaMkhyAtA jIvavALA paNa hoya. tala sAMkaLInA dRSTAMta aneka tala eka talasAMkaLInA TUkaDAmAM hoya. tema dareka jIva pratyeka zarIrI ja hoya. sAdhAraNa vanaspati sAdhAraNa zarIravALA vanaspatikAyanA bAdara jIva aneka prakAranA hoya che. je A pramANe che. avaka, panaka, sevALa, Adu, mULA vagere pa7 nAmano ahIM ullekha che te sivAyanA paNa hoI zake. AnA jevI bIjI vanaspatio mAM paNa anaMta jIva hoya. jema ke tRNamUla, kaMdamUla tema ja vaMzImUla teone saMkhyAta jIva, asaMkhyAta jIva ane anaMta jIva samajavA joIe. e traNemAM jAtinA athavA dezabhedathI koImAM saMkhyAtA, koImA asaMkhyAtA ane koImAM anaMta jIva hoya che. | siMghADAno guccho aneka jIvavALo samajavo joIe tenA dareka pAnamAM eka jIva hoya che ane phaLamAM be jIva kahyA che. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta je mULanA tUTelAnA samAna bhaMga dekhADe che te anaMta jIva che. arthAt je mULane toDavAthI temAM atyaMta samAna cakranA AkArano bhaMga dekhAI Ave te mULane anaMta jIva samajavA joIe. e ja rIte kaMda, skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla (paLa), pAMdaDA, phUla, phaLa, bIja (vanaspatinA e daza aMga) ne toDavAthI samAna bhaMga thAya. to anaMta jIvavALA samajavA joIe. e ja rIte pUrvokta vanaspatinA mUlAdi dasa aMgane bhAMgavAthI hIra=viSama cheda dekhAya, samAna bhaMga na dekhAya to tene pratyeka zarIrI samajavA. je mULanuM kASTha arthAt madhyavartI sAra bhAganI epekSAe chAla adhika moTI hoya. to te chAlane anaMta jIvavALI samajavI joIe. e ja kaMda, skaMdha ane zAkhAnA sArabhAga karatAM chAla moTI hoya to anaMta jIvavALA hoya ane enAthI viparIta pAtaLI chAlavALA hoya to pratyeka jIvavALA hoya. je mULAdi daza aMga toDavAthI parvagAMTha eTale bhaMgasthAna rajathI bharela bane che. athavA je patra Adine toDavAthI cakra AkArano bhaMga nathI dekhAto jenuM bhaMgasthAnA rajathI vyApta paNa nathI thatuM kintu pRthvI sadaza bhedathI bhaMgasvAna bane che arthAt jema sUryanA kiraNonA samUhanA atyaMta tapelA sthAna para tApano goLAkAra dekhAya che tevo bhaMga thAya che te anaMtakAya samajavo. jenI zirAo gUDha hoya, jenuM pAna dUdhavALuM ke dUdha vagaranuM hoya paNa tenI zirAo dekhAtI na hoya, je pAnanI saMdhi dekhAtI nA hoya tene paNa anaMta samajavA. - tyAra pachI ke puSpa, kaMda, palAMDa, pAna vagerenu keTalAka pratyeka che ke keTalAka anaMta jIvavALA che tenuM varNana che bIjanI yoni avasthAnuM varNana che. bIjamAMthI aMkurA phUTe che temAM anaMta jIvo hoya che te bIja temanI yoni che te yonibhUta bIjamAMthI teno jIva ccavI jAya. pachI temAMthI aMkurAdi phUTe che. aMkurA niyamA anaMta jIvavALA hoya (pratyeka vanaspati hoya to paNa) te aMkurA pachI pratyeka zarIrIke anaMtakAya banI jAya. te kramazaH vRddhi pAmatA aMtarmuhUrta pachI pratyeka zarIrI bane che kAraNa ke nigoddhI sthiti aMtarmuhUrtanI kahI che. sAdhAraNa eka ja zarIramAM Azrita anaMta jIva ekI sAthe utpanna thAya temanA zarIra, zvAsocchavAsa, AhArAdinuM grahaNa karavuM ekI sAthe ja hoya che. eka jIvA grahaNa kare te badhA jIvone prApta thaI jAya. jema agnimAM tapAvelo loDhAno goLo. sonA jevo AkheAkho agnimaya banI jAya che e ja rIte nigodarUpa eka zarIramAM anaMta jIvonuM pariNamana thavuM te samajI levuM. eka, be, traNa, saMkhyAta ke asaMkhyAta nigoda jIvonA zarIra emAM dekhAI zaktA nathI kema ke teonA pRthaka pRthapha zarIra ja nathI hotA teo to anaMta jIvonA piMDarUpa ja hoya che. anaMta jIvonuM ja eka zarIra hoya che. temAMthI bAdara nigoda jIvonA zarIra (aneka zarIra bhegA thAya to) ja Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 441 dRSTigocara thAya che sUkSma nigoda jIvonA zarIra adRzya ja hoya che. teono svabhAva ja evo che. bhagavAne kahyuM che ke soyanI aNI jeTalA nigoda kAyamAM asaMkhya goLA hoya che, eka eka goLAmAM asaMkhyAta asaMkhyAta nigoda hoya che ane eka eka nigodamAM anaMta jIva hoya che. nigodanI saMkhyA asaMkhyAta pradeza pramANa lokanA pratyeka pradeza para eka nigoda jIva sthApita karavAmAM Ave to te badhA jIvone sthApita karavA mATe anaMtalokanI AvazyakatA thaze. evA anaMta lokanA lokAkAzanA pradezo jeTalA nigodanA jIvo che. pratyeka vanaspatikAyanI saMkhyA : eka eka lokAkAzamAM pratyeka vanaspatikAyanA eka eka jIvane sthApita karavAmAM Ave ane e rIte emanuM mApa karavAmAM Ave to teo asaMkhyAta lokAkAzanA pradezonI barAbara hoya che. pratyeka vanaspatinA paryApta jIva lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza che teTalA hoya che tema ja aparyAptA pratyeka vanaspatinA jIva asaMkhyAta lokAkAzonA pradezonI barAbara che. sAdhAraNa vanaspatinA aparyAptA ane paryAptA anaMta lokAkAzanA pradezonI barAbara banatA (upajatA) rahe che. A prakaraNamAM je vanaspatinA nAma nathI temAMthI jene sAdhAraNanA lakSaNa ghaTe tene sAdhAraNa jANavI, pratyekanA lakSaNa dekhAya ene pratyeka jANavI. sAta lAkha yoni che. sUraNa Adi kaMdaM, vRkSAdi 12 prakAra maLIne ahIM ogaNIza vanaspatinA nAma che emAMthI koInI yoni tvacA che, koInI chAla, pravAla, patra, puSpa, phaLa, mULa, agra, madhya, ke bIja hoya che. Ama vanaspatikAya ane ekendriya jIvonI prarUpaNA pUrNa thaI. 1) 2) Ama pannavaNAmAM vanaspatikAyanI khUba ja vistRta prarUpaNA thaI che (104 pAnAmAM che) jIvavicAra rAsamAM 25 thI 36 e 12 gAthAmAM sakSipta varNana che. pannavaNamAM prathama pratyeka vanaspatikAyanA 12 bhedanA aneka prakAranuM varNana che tyArabAda sAdhAraNa vanaspatinA 57 prakAra ane ene oLakhAvAnA cinha (lakSaNa) batAvyA che. jayAre jIvavicAra rAsamAM prathama sAdhAraNanuM varNana che pachI pratyeka vanaspatinuM varNana che. 14 prakAranA nAmano ullekha che. pachI cAra lakSaNa che. je pannavaNAmA batAvelA kaMdamULanA lakSaNane maLatA Ave che. gupta-gUDha (spaSTa na jaNAya tevA) zirA, gUDha saMdhisthAna, parvo thaDa-DALa vagerenA sAMdhAo gUDha ane jene bhAMgatA sarakhA bhaMga thAya e cAra lakSaNa jemAM hoya ene anaMtakAya jANavA. temaja anaMtakAya ane pratyekane oLakhavAnA Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta lakSaNa batAvyA tyArabAda kaMdamULa na khAvAneA ne ghare paNa na lAvavAno upadeza Apyo che. tyAra pachI ApaNo jIva anaMtakALa emAM chedana-bhedana pAmIne bhamyo che eno ullekha karyo che jo ke 'jIvavicAra vivecana'mAM A sAta aMga suMgadhavALA che evo ullekha che. pachInI traNa gAthAmAM pratyeka vanaspatinA (panavaNAmAM daza aMga che tene badale ahIM phaLa, phula, pAMdaDA, bIja, mULa ane chAla e) sAta prakAra tema ja nALiyera, AMbA, jAMbu ane kaNanI jAti eTalA nAmono ullekha che. pannavaNAmAM bAra prakAra batAvyA che. pannavaNAmAM yoni sAta lAkha kahI che (paNa e barAbara nathI. cha kAyanA bolamAM daza lAkha pratyeka vanaspati ane 14 lAkha sAdharaNa vanaspatinI yonino ullekha che. (zrIbRhada jaina thoka saMgraha pR.65 sa. kAMtibhAI gAMdhI jazavaMtabhAI zAha) 442 kavie ekendriyamAM 76mI gAthAmAM 52 lAkha yoni kahI che. emAMthI prathamanA cAra sthAvaranI 7 x 4 karatAM 28lAkha yoni thAya emAM vanaspatinI 24 lAkha (10 pratyeka + 14 sAdhAraNa maLIne) umeratAM 52 lAkha thAya. pannavaNAmAM aparyAptA-paryAptA temaja tenI saMkhyAno ullekha che je jIvavicAra rAsamAM nathI bAdarano ullekha paNa alaga nathI mAtra pAMce sUkSmano eka gAthAmAM ullekha che. beIndriya pannavaNA - beIndriya jIvo aneka prakAranA che. pulAkRmi, kukSIkRmi, gaDupada, zaMkha Adi 28 prakAra beIndriyanA batAvyA che. te badhA saMmUrcchima napuMsaka hoya che. temanA saMkSepathI paryAptA ane aparyAptA evA be bheda che. sAta lAkha kulakoTi che. Ama pannavaNAmAM 28 prakAra che tenI sAme jIva vicAramAM 38-39 e be gAthAmAM sAta prakAra batAvyA che tema ja kevI rIte duHkha pAmyo tenuM varNana che. aparyAptA paryAptAno ullekha nathI kulakoTi nathI batAvI paNa yoni be lAkha che te 96mI gAthAmAM batAvyu che. napuMsaka veda hoya te 93mI gAthAmAM che. 90 thI 99 gAthAmAM tenI zarIrAdinI Rdhdhi che. teIndriya pannavaNA - teIndriya jIvo aneka prakAranA che jema ke - aupayika, rohiNika, kuMthuvA, kIDI vagerenA 40 prakAro batAvyA e sivAyanA bIjA paNa hoI zake te aparyAptA ane paryAptA ema be bhede che. ATha lAkha yoni pramukha jAti kulakoTio che yoni batAvI nathI. Ama pantavANAmAM 40 prakAro ane be bheda ane kulakoTi darzAvyA che jyAre badhA teIndriya saMmUrcchima ane napusaMka che. jI.vi. rAsa mAM 40 thI 43 gAthAmAM 13 prakAra ane kevI rIte dUHkha pAmyo tenuM Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 443 varNana che. 100 thI 106 gAthAmAM zarIrAdinI Rddhi batAvI che emAM 104mI gAthAmAM be lAkha yoni batAvI che. kulakoTi nathI batAvI. caurendriya pannavaNA - corendriya jIvo aneka prakAranA che te A rIte aMbika, patrika, mAkhI, macchara, kIDA, pauMgiA vagere ahIM 39 prakAra batAvyA e sivAya bIjA je AvA prANIo hoya tene corendriya samajI levA joIe. te badhA saMmUcchima ana napuMsaka hoya che. te paryAptA ane aparyAptA ema be prakAre che temanI navalAkha jAti kulakoTi yoni pramukha che. Ama panavaNAmAM 39 prakAranI prarUpaNA thaI che. jyAre jIva vicAra rAsamAM 44 thI 46 e traNa gAthAmAM corendriyanA nava prakAra ane temanI vedanAnuM varNana che. aparyAptA paryAptAno ullekha nathI 107 thI 117 e 11 gAthAmAM corendriyanI RddhinuM varNana che temAM 116 mI gAthAmAM napuMsaka vedano ullekha che. 112mI gAthAmAM be lAkha yoninuM nirUpaNa che paNa kulakoTino koI nirdeza nathI. paMceMdriya paMceMdriyanA cAra prakAra che. nArakI, tiryaMca, manuSya ane devA nArakInuM varNana: nArakI sAta prakAranA che je sAta pRthvIbhede karIne che. 1) ratnaprabhApRthvI nAraka - vaja, veDurya, maNi Adi ratnonI prabhAvALI pRthvI temAM utpanna thanArA agara rahenArA nAraka jIva ratnaprabhA pRthvInA narayika kahevAya che. zarkarAmabhApRthvI nAraka - pattharano bhUko athavA nAnA kakaDA zarkarA kahevAya che te jemanA svarUpa che te pRthvI zarkarA prabhA ane temAM vasanArA nAraka zarkarAmabhA nerayika kahevAya che. vAluprabhA 4) paMkaprabhA 5) dhUmaprabhA 6) tama prabhA 7) tamaH tamaH prabhA e badhAnA eja rIte bheda samajavA joIe. tenA aparyAptA ane paryAptA be prakAra che. tiryaMca paMcendriyanuM varNana tiryaMca paMcendriya traNa prakAranA che. jalacara, thalacara ane khecara jalacaranA pAMca prakAra che. mAchalA, kAcabA, grAha, magara ane susumAra. 1) mAchalAnA 22 prakAra batAvyA che te sivAya bIjA hoI zake. 2) kAyabAnA be prakAra che asthi kasyapa ana mAMsa kasyapa. 3) grAhanA pAMca prakAra che. dilI, veDhaka, mUrdhaja, pulaka ane sImAkAra. 4) magara be prakAranA che seMDa magara ana mRSTa magara. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 5) suMsamAra eka ja prakAranA che. e upara kahyA e sivAya bIjA paNa hoya che. temanA garbhaja ane saMmUrthyima ema be prakAra che. temAM saMmUrthyima badhA napuMsaka che. garbhajamAM traNe veda che. te baMnenA aparyAptA ane paryAptA ema be-be bheda che. tenI sADAbAra lAkha jAtikula koTionA yoni pravAha hoya che. sthaLacara tiryaMca paMcaMdriyanA be bheda cheH catuSpada ane parisarpa 1) catuSpada cAra prakAranA che. a) eka kharIvALA-ghoDA, khaccara gadheDA,gorakSaka vagere ATha prakAra batAvyA te sivAyanA paNa hoya che ba) be kharIvALA - UMTa, gAya, nIla gAya, rojha vagere 16 prakAra batAvyA te sivAyanA paNa hoya che. ka) gaMDIpada - hAthI, hastI, pUtanaka, mahuNa hAthI, khaDagI geMDA vagere te sivAyanA paNa hoya che. Da) nakhavALA - siMha, vAgha, dIpaDA, rIMcha vagere 14 prakAra batAvyA che te sivAyanA paNa hoya che. te cArenA saMmUrchAima - garbhaja aparyAptA - paryAptA bheda vagere pUrvavat jalacaravat jANavA. 2) parisarpanA be bheda che. uraparisarpa ana bhujaparisarpa 1) uraparisarpanA cAra prakAra che. ahI, ajagara, AsAlikA, mahoraga a) ahI - be prakAranA che dhvIkara (pheNavALA) ane mukulI (pheNavagaranA) baMnenA aneka prakAra batAvyA che. ba) ajagara - eka ja prakAranA che. ka) AsAlikA garbhaja na hoya mAtra saMmUrthyima hoya. cakravartI Adi rAjadhAnInA taLe thAya te asaMjJI, mithyAdaSTi, ajJAnI, aMtarmuhUrtanA AyuSyavALo hoya che. emanI utpatti mAtra 15 karmabhUmimAM cakravartInA rUMdhAvAromAM, senAnA paDAvomAM, evI ja rIte vAsudeva, baLadeva, mAMDalika rAjAo, mahA mAMDalika rAjAonA skaMdhAvAromAM utpanna thAya che. te uparAMta gAma-nagara-eTa-kabUTa-maMDaLa-droNamukhapaTTana-Akara-Azrama-saMbadha ane rAjadhAnInA nivezamAM enI utpatti thAya che. A badhA sthAnono jayAre vinAza thavAno hoya tyAre AsAlikA utpanna thAya che ane utkRSTa bAra yojananI avagAhanAthI eno vikhaMbha vistAra ane bAhalya (jADAI) avagAhanAne anurUpa thAya che. Da) mahoraga - aneka prakAranA che. koI eka aMgula, koI pRthaka (2 thI 9) aMgula, eka veMtanA, pRthaka veMtanA yAvat pRthaka so yojananA hajAra yojananI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 445 avagAhanAvALA paNa hoya che te sthaLamAM utpanna thAya che. jaLamAM paNa vicaraNa kare che. aDhI dvIpa bahAranA kSetranA dvIpa samudramAM thAya che. bAkInuM varNana jalacaravat paNa enI kulakoTi dazalAkha che. 2) bhujaparisarpa - aneka prakAranA che noLiyA, seha, seraDA, kAMciDA vagere 14 prakAranA nAma ahIM ApyA che te sivAyanA paNa hoI zake. bAkInuM varNana jalacaravat pharaka eTalo ke kulakoTi nava lAkha che. khecaraH cAra prakAranA che. carmapaMkhI, romapaMkhI, samudgapaMkhI, vitata paMkhI,. 1) carmapaMkhI vaghulI, jalloka, aDila vagere 8 prakAra sivAyanA paNa hoya che. romapaMkhI: DhaMka, kaMka, haMsa, kAgaDA vagere 40 prakAra sivAyanA paNa hoya che. 3) samugapaMkhI : eka ja prakAranA aDhIdvIpa bahAranA dvIpa samudromAM thAya che. vitata paMkhI H eka ja prakAranA aDhIdvIpa bahAranA dvIpa samudromAM thAya che. bAkInuM varNana jalacaravat pharaka eTalo kulakoTi bAra lAkha che. manuSya manuSyaH be prakAranA che saMmUrchAima ane garbhaja saMmUrchAima manuSya aDhIdvIpa kSetranA garbhaja manuSyanA maLa-mUtra Adi 14 sthAnamAM utpanna thAya che. emanI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che te mithyAdaSTi, ajJAnI, asaMjJI ane aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA hoya. che. teo badhI paryAptiothI aparyAptA hoya che. garbhaja manuSya traNa prakAranA che. karmabhUminA, akarmabhUminA ane aMtaradvIpanA aMtaradvIpamAM utpanna thanArA aThThAvIsa prakAranA kahyA che. jemake ekorUka AbhASika veSANika vagere acAvIsa prakAra che. lavaNa samudramAM zikharI ane himavaMta parvatanI dADhAo nIkaLelI che enA para A aMtaradvIpo AvelA che. baMne para 28-28 aMtaradvIpa che eTale pa6 aMtaradvIpa che. aMtaradvIpanA manuSya vajaRSabhanArAya saMghayaNavALA, kaMka pakSInA tulya pariNamanavALA anukUla vAyuvegavALA ane samacaturaMsa saMsthAnavALA hoya che. temanA paga suMdara banAvaTavALA ane kAcabA jevA hoya che. ahIM emanA zarIranA pratyeka aMgonuM varNana ApyuM che. temanI strIo paNa e ja rIte ghATIlA sarva aMgothI saMpUrNa hoya che. teo svabhAvathI ja hAsyavilAsa ane viSayomAM parama nipuNatAne dhAraNa karanArA hoya che. tyAMnA manuSya svAbhAvikapaNe suMgadhamaya vadanavALA atyaMta maMda krodha mAna, mAyA ane lobhavALA, saMtoSazIla, utsuktA vagaranA mRdutA ane RjutAyukta tathA manohara maNi suvarNa mauktika Adi mamatvanA karaNonI vidyamAnatA rahevA chatAM mamatvanA abhinivezathI rahita hoya che. badhA ahamendra hoya che. (pR.438) Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta akarmabhUminA manuSya - aDhIdvipamAM pAMca hemavaya, pAMca hiraNyavaya, pAMca harivarSa, pAMca ramyaphavarSa, pAMca devakurU ane pAMca uttarakurU ema trIza akarmabhUminA kSetro che. emAM hemavaya - hiraNyavaya nA manuSya eka gAu UMcA zarIravALA, 1 palyopamanA AyuSyavALA, vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA, samacaturastra saMsthAnavALA ekAMtare jamanArA 78 divasa sudhI potAnA saMtAnonuM pAlana karavAvALA hoya che. e ja pramANe harivarSa ramyaphavarSanA manuSyo hoya paNa temanA zarIranI UMcAI be gAunI, AyuSya be palyopamanuM ane saMtAnonuM pAlana 64 divasa kare che. e ja rIte devakurU - uttarakurUnA manuSyo jANavA paNa te traNa gAu UMcA 3 palyopamanA AyuSyavALA che ane saMtAnonuM pAlana 49 divasa sudhI kare che. 56 aMtaradvIpa ane akarmabhUminA manuSya jugaliyA tarIke oLakhAya che. yugalarUpe ja janma pachI pati - patnI tarIke rahe e sAthe ja mRtyu pAme. emanA bhogopabhoganA sAdhano kalpavRkSothI ja prApta thAya che. emanA kalAvRkSonA sukha kramazaH anaMtagaNA hoya che. karmabhUminA manuSya pAMca bhArata, pAMca Iravata ane pAMca mahAvideha ema 15 kSetramAM Arya ane maleccha be prakAre hoya. maleccha - zaka, yavana, kirAta, zabara, barbara vagere paMcAvana dezavAsIonI apekSAe aneka prakAranA hoya che. Arya - rUddhi prApta ane RddhihIna (Rddhi aprApta). rUddhi prApta Arya cha prakAranA che. arihaMta (tIrthaMkara) cakravartI, baladeva, vAsudeva, cAraNa RddhivALA ane vidyAdhara. RddhihIna Arya nava prakAranA che. kSetra, jAti, kuLa, karma, zilpa, bhASA, jJAna, darzana ane caritrathI Arya. kSetrArya - sADApaccIza deza zajagRhI, magadha vagere. jAtyAya (jAtithI Arya) - cha prakAranA aMbaSTha, kaliMda, deha, vedaMgAdika, harita ane caMcaNa. kulathI Arya - cha prakAranA ugra, bhoga, rAjanya, Ikvasu, jJAna ane kaurava. karmathI Arya - aneka prakAranA che. doSika, somika, kArvASika, vagere. zilpa Arya - darajI, vaNakara, paTTakAra vagere 21 prakAra batAvyA che. bhASA Arya - 18 prakAranI brAhmI vagere lipino prayoga karanAra. jJAna Arya - pAMca prakAranA jJAnavALA hoya te. darzana Arya - sarAga darzanArya - daza prakAranI rUci nisarga, udeza vagere hoya te sarAga Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 447 darzanArya. vItarAga darzanArya - vItarAgIne vItarAga darzanArya kahe che. cAritra Arya - sarAga cAritra Arya ane vItarAga cAritra Arya athavA cAritrA pAMca prakAranA che mATe pAMca prakAranA cAritra Arya. deva devanA mukhyatve cAra prakAra che. bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI ane vaimAnika 1) bhavanapatinA asurakumAra Adi daza bhavanapatinA devo che. 2) vANavyaMtara - kinnara, jiMpurUSa Adi ATha che. 3) jayotiSI - caMdra, sUrya, graha, nakSatra ane tArA e pAMca prakAranA che. 4) vaimAnika - kalpopapanna ane spAtIta ema be prakAranA che. kalpopapatramAM 12 devaloka che. ane kalpAtItamAM navagreveyaka ane pAMca anuttara vimAnanA deva che. ahIM paMceMdriya jIvonI prarUpaNA ane saMsAra samApanna jIvonI prarUpaNA pUrI thaI. prajJApanAnA prathama padanI samApti thaI. jIva prajJApanA 165 thI 550 sudhIno sAra ahIM TUMkamAM lakhyo che. Ama pannavaNA sUtramAM paMcandriyanA adhikAramAM prathama nArakInuM pachI tiryaMca paMcendriyanuM, manuSya ne devanuM bheda prabheda sahita varNana karyuM che. jyAre jIvavicAra rAsamAM 47mI gAthAthI 66 gAthA sudhI paMcendriya jIvonuM varNana che. jemAM prathama tiryaMcanA jIvo kevI rIte duHkha prApta kare che, tenuM varNana karyuM che. pachI tenA cAra prakAra - mAnava, nArakI, tiryaMca e deva ema batAvIne prathama devagatinA 9 bheda batAvyA che. devagati - pannavaNAmAM devanA mukhya cAra bheda ane tenA prabheda che paNa 99 bhedano nirdeza nathI. temAM paramAdhAmI, trijaMga, nava lokAMtikano ullekha nathI. jIvavicAra rAsamAM 51 thI 27 mI gAthA sudhI devanA bheda A pramANe batAvyA che. vANavyaMtaranA 16 bheda, bhavanapatinA 10 bheda, 12 devalokanA, navagrevecakanA, traNa kilviSInA, daza jyotiSInA, trijaMbhakAnA daza, paramAdhAmInA paMdara, pAMca anuttara vimAnanA, nava lokAMtika devanA bheda vizeSatA sahita batAvyA che. Ama 16 + 10 + 12 + 9 + 3 + 10 + 10 + 15 + 5 + 9 = 99 bheda thayA. 132 thI. 142 gAthA sudhI devanI RddhinuM varNana che. tiryaMca - tyAra pachI gAthA 58 thI 63 sudhI tiryaMcanuM varNana che. pannavaNA mujaba ja bheda batAvyA che. paNa tyAM vistArathI prakAra sahita bheda prabheda che. ahIM saMkSiptamAM bheda prabheda batAvyA che enA vivadha prakAro nathI batAvyA. kulakoTi nathI. batAvI tema ja aparyAptA paryAptanA bhAva paNa nathI darzAvyA. 188 thI 210. gAthAmAM tiryaMcanA vividha bolanuM varNana che, te pannavaNAnA pelA padamAM nathI. mAtra Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta asaMjJI, saMmUrcchima ane vedano ullekha che. nArakI - tiryaMca pachI mAtra eka ja 64 mI gAthAmAM nArakInA sAta bheda che. eTaluM ja darzAvyuM che. enA nAma vagere darzAvyA nathI paNa nArakInA vividha bola 211 thI 289 mI gAthA sudhI darzAvyA che. ja manuSya - pannavaNAmAM manuSyanA bheda prabheda vistArathI che. jyAre jIvavicAramAM 65 ane 66 A be ja gAthAmAM 101 bheda- 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi ane 56 aMtaradvIpamAM jugaliyAno vAsa che te lakhyuM che. saMmUrcchima manuSyano ullekha nathI. jo ke manuSyanA vividha bolanuM nirUpaNa 144 thI 187 mI gAthA sudhI thayuM che. emAM saMmUrcchima manuSyanI paNa prarUpaNA thaI che. paNa jugaliyAnA koIpaNa bolanuM varNana tyAM nathI. Ama pannavaNA sUtramAM jIvonI prajJApanA - jIvonA prakAranuM varNana, savistRta 165 thI 550 mAM pRSTha sudhI thayuM che. jenuM ati saMkSipta varNana kavi RSabhadAse 11 thI 66 kula 56 gAthAmAM karyuM che. A prakAranuMja varNana zrI jIvAbhigama sUtra ane zrI uttarAdhyayanamAM paNa che. emAM je viziSTatA che te nIce mujaba che. zrI jIvAbhigama sUtra sAthe tulanA trIjA aMgasUtra ThANAMganA tRtIya upAMga zrI jIvAbhigamamAM zrI ThANAMga sUtranA keTalAka gahana viSayonA khulAsA thayA che. rAgarUpa jherane utAravA mATe A upAMga sarvottama maMtra samAna che. dveSarUpa agninA dAhanuM zamana karavA mATe zItaLa jaLa samAna che. evA e sUtramAM zarUAtamAM ajIvanI prarUpaNA karyA pachI jIvonA prakAra Rddhi vagerenuM varNana che. siddha ane saMsArImAM, saMsArInA trasa ane sthAvara bhedonuM varNana karyuM che. tyAM tenA bheda - prabheda - prakAramAM jahA pannavaNAe ema lakhyuM che. te pannavaNAsUtranA adhikAravat jANI levuM temAM vizeSatAthI 23 prakAranI RddhinuM varNana che. te A pramANe H 1. zarIra 5, 2. avagAhanA, 3. saMhanana- 6, 4. saMsthAna-6, 5. kaSAya - 4, 6. saMjJA-4, 7. lezyA-6, 8. Indriya-5, 9. samuddaghAta7, 10. saMjJI-asaMjJI, 11. veda-3, 12. paryApti-aparyApti, 13. ddaSTi-3, 14. darzana-4, 15. jJAna - 5, ajJAna - 3, 16. yoga - 3, 17. upayoga - 2, 18. AhAra, 19. utpAta. 20. sthiti, 21. maraNa-ra, rara. cyavana, 23. gatAgati. jIvAbhigama sUtramAM prathama sukSmakAyamAM uparokta 23 Rddhi darzAvI che. pachI bAdarakAyamAM Rddhi batAvIne 23 dvAronuM vistRta nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jyAre zrAvaka kavi RSabhadAse A 23 RddhimAMthI keTalIka RddhinuM varNana nathI karyuM to keTalIka bIjI umerI che je A pramANe che. IMdriya, samudghAta, saMjJI - asaMjJI, yoga, AhAra (eka mAtra devamAM lIdho che.) samohiyA - asamohiyA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 449 gatAgati eTalA bola nathI lIdhA jyAre prANa jIvAjeni, kAyasthiti vagere umeryA che. jIvAbhigamamAM sUkSma ane bAdara pRthvIkAya AdinI Rddhi alaga alaga batAvI che. jayAre jIvavicAra rAsamAM pAMca bAdara sthAvaranI Rddhi samuccaya ekendriyamAM ja batAvI che. mAtra AyuSya, upapAta ane cyavana e traNa dareka sthAvaranA alaga alaga batAvyA che. tema ja sUkSmanI eke Rddhi batAvI nathI. je batAvI che temAMthI paNa ekendriyamAM saMhanana, kaSAya, daSTi, darzana, jJAna eTalA bolanuM koI vivecana nathI. jIvAjoni paNa ekendriyanI aMtargata batAvI che. pAMcenI alaga alaga nathI batAvI. jIvAbhigamamAM cAra saMjJA ane upayoga be batAvyA che. jayAre jIvavicAra rAsamAM saMjJA daza ane upayoga 12 mAMthI kone keTalA hoya te batAvyuM che. tema ja beindriya, teindriya, corendriyamAM A ra3mAMthI 8 - 9 - 10 - 16 - 18 - 21 - 23 eTalI Rddhi batAvI nathI tenI badale, prANa, jIvAjoni, kAyasthiti eTalA bola lIdhA che. cyavana - upapAtamAM ne daMDaka AzrI nahi paNa saMkhyAtA - asaMkhyAtA - anaMtAmAMthI keTalA upaje e darzAvyuM che. saMjJA - 10 lIdhI che. ane upayoga - 12 mAMthI lIdhA che. beIndriya - teIndriyamAM pAMca ane corendriyamAM cha upayoga hoya. prANa- beIndriyamAM - 6, teIndriyamAM - 7, corendriyamAM - 8 hoya. traNenI jIvAjoni 2-2 lAkha hoya. nArakI, tiryaMca, manuSya ane devanI 23 prakAranI RddhimAMthI 8-9-10-1-1821 eTalI Rddhi nathI batAvI 17 Rddhi tema ja jIvAjoni, kAyasthiti ane prANa batAvyA che. saMjJA 10 batAvI che ane upayoga 12 batAvyA che. cyavana - upapAtamAM daMDaka nahi. saMkhyAtA - asaMkhyAtA paNa batAvyA che. pahelA devanI prarUpaNA karI che pachI kramazaH mAnava, tiryaMca ane nArakInI prarUpaNA karI che. devanI RddhimAM mAtra avagAhanA, saMghayaNa, AyuSya, veda, kAyasthiti 33 sAgara, upapAta, cyavana gatAgati eTalA ja bola batAvyA che. bAkInA bola nathI. batAvyA. badhAmAMthI eka devatAmAM AhAra dvAranI prarUpaNA che devane kavala AhAra na hoya. mAnavInI RddhimAM pUrvokta 17 Rddhi uparAMta - prANa 10, jIvAjoni 14 lAkha, kAyasthiti - 7 ke 8 bhavanuM nirUpaNa thayuM che. emAM cha lazyAnuM dRSTAMta ane mAnavabhavanI durlabhatA batAvI upadeza Apyo che. 1 samaye saMkhyAtA - asaMkhyAtA upaje jo ke garbhaja manuSya 1 samaye saMkhyAtA ja upaje. ( gamA adhikArane AdhAre) saMmUccheima manuSyamAM paNa pUrvokta 16 Rddhi uparAMta prANa nava, kAyasthiti 7 ke 8 bhavanI hoya. paNa ahIM saMkhyAtA kALanI batAvI che. 1 samaye saMkhyAtA, asaMkhyAtA. upaje. jIvAjoni 14 lAkhanI prarUpI che. 14 saMmUcchima jIvane upajavAnA 14 sthAnane badale 16 ThAma ApyA che. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jugaliyA manuSyano koI ja ullekha nathI. garbhaja tiryaMcanI RddhimAM pUrvavat 17 RddhimAMthI kaSAyane varjIne 16 RddhinuM nirUpaNa che. te uparAMta prANa 10, kAyasthiti 7 ke 8 bhava, jIvAjoni cAralAkha batAvI che. 1 samaye saMkhyAtA - asaMkhyAtA jIva upaje. saMmUcchima tiryaMcamAM paNa pUrvavat 17 RddhinuM prarUpaNa che. te uparAMta prANa nava, kAyasthiti sAta bhava (jo ke enI kAyasthiti sAta ATha bhavanI hoya. gamA adhikAra bhagavatI sUtranA 24 mAM zatakamAM che emAM ATha bhava batAvyA che.) 1 samaye saMkhyAtA asaMkhyAtA upaje. A uparAMta jIvAbhigamamAM upayoga - 6 batAvyA che paNa ahIM upayoga cAra batAvyA che. temaja bhujaparisarpanuM AyuSya boMtera hajAra varSanuM ane avagAhanA nava yojanAnI batAvI che te jIvAbhigama sUtramAM 42000 varSanuM AyuSya ane avagAhanA pRthaka dhanuSyanI batAvI che te vadhAre yogya che. pannavaNAdimAM paNa A ja pramANe che. yoni 4 lAkhanI batAvI che. 1 samaye saMkhyAtA asaMkhyAtA upaje. nArakInI RddhimAM pUrvavat 17 bola uparAMta prANa-10, 1 samaye saMkhyAtA. asaMkhyAtA upaje. jIvAjoni 4 lAkha kahI che. kAyasthiti batAvI nathI. enI. bhavasthiti e ja kAyasthiti hoya che. tethI 33 sAgaranI deva pramANe hoya. A uparAMta jIvavicAra rAsa mAM 212 thI 290 mI 79 gAthAmAM nArakInuM varNana che. temAMthI nArakanA kSetranuM mApa, pAthaDA, narakAvAsa vagerenuM varNana jIvAbhigama sUtramAM pR. 1 thI 358 sudhInA narakanAM varNanamAM che e ja rIte che. Ama samagrataH vicAra karatAM jaNAya che ke zrAvaka kavi RSabhadAsa zrI zAMtisUrinA jIvavicAra prakaraNa karatAM jIvAbhigama sUtra ne vadhu anusaryA che. jo ke emanA dvArono krama kyAMya eka sarakho nathI. jema ke ekendriyamAM avagAhanA, AyuSya, lezyA, zarIra, saMsthAna, darzana, upayoga, paryApti, veda, prANa, jIvAjoni, kAyasthiti, daSTi, saMjJA A rIte krama che to beIndriyamAM A krama prANa, saMghayaNa AdithI prAraMbhAyo che. teIndriyamAM zarIra, avagAhanA, saMghayaNa, saMjJA AdithI zarU thAya che. corendriyamAM lezyA, kaSAya, saMghayaNa AdithI zarU thAya che. paMcendriyamAM vezyA, saMghayaNa, avagAhanA vagerethI zarU thAya che. devamAM upapAta, cyavana vagerethI zarUAta che. manuSyamAM kaSAya, veda vagerethI prAraMbha che. tiryaMcamAM legyAthI prAraMbha che. nArakImAM upapAta, cyavanathI prAraMbha che. Ama darekamAM dvAra AgaLa pAchaLa che. ekarUpatA nathI. kadAca prAsa ke rAga Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana besADavA Ama karyuM haze. 451 zrI AcArAMgajI sUtra sAthe tulanA Agama sAhityamAM sauthI mahattvanuM sArabhUta Agama hoya to te che 11 aMgamAMnuM prathama aMga 'zrI AcArAMgajI.' emAM punarjanma dvArA AtmAnI traikAlikatA siddha karavAmAM AvI che. jIvatattvanI siddhi karIne sthAvara jIvonI paMcendriya jIvo sAthe tulanA karI che. AtmajIjJAsAthI prAraMbha thatA A AgamanA zastraparijJA nAmanA prathama adhyayanamAM SaDthavanIkAyanuM varNana kharekhara maulika che. trasa jIvonuM pratipAdana anya sAhityamAM ghaNI jagyAe prApta thAya che. koI koI jagyAe vanaspatikAyanI siddhi thaI che. to kyAMka pANImAM rahelA trasa jIvo dvArA pANIne sajIva mAnyuM che. paraMtu pRthvI, agni, vAyunI sajIvatAnI siddhi to jainadarzanamAMthI ja maLe che. je enI maulikatA siddha kare che. zrI AcArAMga sUtra mAM sthAvara jIvonI vedanAnuM nirUpaNa sarvathA maulika che. manuSya zarIra sAthe vanaspatinI tulanA dhyanAkarSaka che. sthAvara jIvomAM vanaspati jIvonI cetanA atyadhika spaSTa che tethI enI tulanA mAnava zarIra sAthe karavAmAM AvIche. jema ke e manuSyanI jema janmazIla, vRddhizIla, sacetana, chedavAthI sUkAI jAya, AhAraka, anitya, azAzvata, caya upacayavALI ane pariNamana zIla che. (zrI AcArAMga sUtra - 1, ghAsIlAlajI mahArAja sAheba. pR. 637, 1 huM adhyayana u. - 5 sUtra - 8) evA 'zrI AcArAMga sUtra'mAM bhagavAna mahAvIre SaDthavanIkAyanuM pratipAdana karyuM che. enuM vizeSa vivecana 'zrI AcArAMga bhASya'mAM karavAmAM AvyuM che. je A pramANe che. 1) pRthvIkAyika jIvo vyAghAta na paDe to cha e dizAothI niHzvasana kare che. tathA vyAghAta paDavAthI 3,4,5 dizAothI zvAsocchvAsa le che. 2) karaNa eTale pravRtti, saMvedana tema ja jJAna. pRthvIkAyanA jIvomAM be prakAranA karaNa che. - 3) vedanA zubhAzubha baMne prakAranuM vedana kare che. 4) avagAhanA A jIvonA zarIranI avagAhanA atyaMta sUkSma hoya che. 5) dRzyatA A kAyanA asaMkhya jIvonA piMDabhUta zarIrane ja joI zakAya che. 6) bhogitva mAtra eka sparzendriya hoya mATe bhogI che. kAmI nathI. 7) Azrava mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya, joga e pAMce Azrava che. 8) jarA ne prApta kare che. 9) zoka duHkha pAme che. 10) unmAda - 3 che azubha pudgalajanita, yakSa janita ane mohodayajanita Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 11) saMjJA - 10 hoya 12) manano vikAsa bahu ja ocho ne avyakta hoya. 13) AhAranI abhilASA pratikSaNa thAya. 14) upacaya - vRkSavata sUkSma sneha tema ja upacaya thAya. " 15) kaSAya - 4 hoya, paNa sUkSma hovAne kAraNe IMdriya jJAnano viSaya na bane. 16) jJAna- mUchayukta prANInA jJAna jevuM jJAna hoya. 17) lezyA - 4 cha legyAmAMthI prathamanI cAra lezyA hoya. je rIte pRthvIkAyanuM varNana che e rIte bIjA sthAvaronuM paNa samajavAnuM che. atindriyajJAnathI e siddha thAya che ke pRthvI Adi jIvonuM astitva che. emAM jIvatva che enI puSTi mATe "zrI AcArAMga sUtranA prathama adhyAyanA bIjA udezakamAM dRSTAMtonA mAdhyamathI pRthvIkAyika Adi jIvonI vedanAno bodha karAvyo che. jema ke - 1) jema koI manuSya janmathI Idraya vikala che, enuM chedana bhedana karavAthI ene vedanA thAya che. paraMtu te ene vyakta nathI karI zakato e ja sthiti pRthvIkAyika jIvonI che. teo vedanA pragaTa karavAmAM asamartha che. 2) jema koI purUSa koI vyaktine mUrzita kare che ane teno prANavadha kare che temAM mUrNita purUSa jevI avyakta cetanAvALA pRthvIkAyika jIvo avyakta vedanAno anubhava kare che paraMtu teo cetanAzUnya nathI. 3) svastha manuSya je iMdriya saMpanna che enA batrIza avayavone eka sAthe chedana bhedana karavA para e jema cetanA hovA chatAM vyakta karI zakato nathI e ja sthiti pRthvIkAyika Adi jIvonI che. jema koInA paga, ghuMTaNa, thApA, hAtha vagere para IjA thAya ne jevuM duHkha thAya evuM duHkha emane thAya che. Ama A badhAmAM jIvonA duHkha, vedanA vagere jANIne muni svayaM A jIvono apalApa na kare tema tenI hiMsAdi na kare. je pRthvIkAya AdinA jIvono apalApa (niSedha) kare che te vAstavamAM potAno ja apalApa kare che. mATe cha javanikAyanuM svarUpa jANIne ene haNe nahi, haNAve nahi, haNatAne anumode nahi. eTalA mATe A sUtramAM SajIvanikAyanuM sAmAnya svarUpa ane jIvasiddhi batAvI che paraMtu enA zAstrIya kramamAM pharaka che. ahIM vAyukAyanuM sthAna chaDuM che. jayAre jIvavicAra rAsamAM chae kAyanuM nirUpaNa 11 thI 66 gAthA sudhI kramaprApta che. jemAM chakAya jIvonuM sAmAnya svarUpa batAvyuM che. tema ja zarIra, avagAhanA, lezyA, saMjJA, kaSAya vagerenuM nirUpaNa pa7 thI 322 sudhInI gAthAmAM karavAmAM AvyuM che. tema ja sukha prApti mATe A jIvonI jIvadayA pALavAno upadeza paNa Apyo che. temaja chedana bhedanathI e jIvo khUba duHkha pAme che e paNa darzAvyuM che. Ama zrI Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 453 AcArAMga sUtrano bhAva paNa ahIM jhaLake che. Ama keTalIka samAnatA to keTalIka viSamatA paNa che. | 'zrI uttarAdhyayana sUtra' sAthe tulanA jena AgamagraMthamAM 'mULa sUtra' tarIke prasiddha, saraLa, kathAtmaka, rocaka saMvAda ane rasALa racanA zailIne kAraNe "zrI uttarAdhyayana sUtra' eka mahattvapUrNa AgamAM manAya che. muninI jIvacaryAnA prAraMbhamAM mULabhUta sahAyaka bane che. tathA AgamonA adhyayananI zarUAta enA paThanathI thAya che. mATe tene mULa sUtra kahevAya che. bhagavAna mahAvIranA tattvavAdanA pradhAna aMga SajIvanikAyanuM suMdara nirUpaNa A sUtranA caramAM adhyayanamAM thayuM che. A sUtranuM 36muM chelluM adhyayana 'jIvAjIva vibhatti'mAM siddha ane saMsArI jIvanuM pannavaNAvat paNa saMkSipta zailIthI varNana thayuM che. paNa vizeSatA eTalI che ke ahIM darekanuM AyuSya ane kAyasthiti batAvI che. jema pannavaNAnA prathama padanI jIvavicAra rAsa sAthe tulanA che tema ahIM paNa evI ja tulanA thaI zake ema che. mATe enuM punarAvartana na karatAM je vizeSatA hoya te ja ahIM batAvI che, jema ke "zrI uttarAdhyayana sUtramAM sthAvara jIva traNa prakAranA che. pRthvI - apa - vanaspatikAya tema ja teukAya ane vAyukAyane trasakAyamAM lIdhA che. tyAM trasanA traNa prakAra batAvyA che. 1) agnirUpa 2) vAyurUpa 3) udArarUpa. jo ke agnikAya tathA vAyukAyane sthAvara nAma karmano udaya che to paNa enAmAM sthAnathI sthAnAMtararUpa vyasana thAya che. AthI A trasananI apekSAe agnikAya ane vAyukAyamAM trapaNuM kahyuM che. trapaNuM be prakAre hoya che. gatinI apekSAthI ane labdhinI apekSAthI. teukAya ane vAyukAyamAM trasapaNuM gatinI apekSAthI kahela che. jayAre udAra jIvone gatiane labdhi baMnenI apekSAe kahela che. udAramAM beIndriya, teIndriya, corendriya ane paMcendriya jIvono samAveza karavAmAM Avyo che. gati trasa vagara IcchAe gati karavAnI kriyA. sthAvara jIvo anya nimittathI kare te gati trasa. jyAre zrAvaka kavi RSabhadAse teu- vAyu baMnene sthAvaramAM ja lIdhA che, je gAthA naM. 10 thI spaSTa thAya che. 10 pAMca bheda sthAvara kahivAya, prathavI pANI teu vAyu vanasapati kahII pAMcamI.. 'zrI uttarAdhyayana sUtramAM sUkSma bAdara jIvanI prarUpaNA karatAM kahyuM che ke sUkSma saMjJaka pRthvI jIva bheda rahita che. A kAraNe te eka ja prakAranA kahevAmAM Avela che. arthAt bAdaranA zlaSNa, khara vagere bhedo che te sUkSmamAM na hoya. tema ja caturvidha kALA vibhAga batAvyA che. baMne prakAranA (sUkSma ane bAdara) pravAhanI apekSAe anAdi anaMta che kema ke pravAharUpathI e sadA vidyamAna rahe che. bhavasthiti ane kAyasthitinI Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta apekSAe sAdi sAMta che kema ke A baMne prakAranI sthiti niyata kALavALI hoya che. kAyasthiti - pRthvIrUpa jIvo pRthvIrUpa zarIrane na choDatAM arthAt marI marIne paNa pAchA pRthvIkAyamAM ja utpanna thanAra jIvonI utkRSTa kAyasthiti asaMkhyAta kALanI che. arthAt asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa utsarpiNI avasarpiNIkALarUpa che. jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che. emano aMtarakALa paNa batAvyo che. pRthvIkAyanA jIvono potAnA zarIrane choDavAno aMtarakALa anaMtakALa che. A anaMtakALa asaMkhyAtapudgala parAvartanarUpa che. e nigodanI apekSAe jANavuM joIe. tathAjaghanya aMtara aMtarmuhUrtanuM che. pRthvIkAya jIva utkarSarUpamAM ATalA kALa sudhI pRthvIkAyathI nIkaLIne anya apakAya AdimAM bhramaNa karIne pharIthI te pRthvIkAyathI nIkaLIne anya apakAya AdimAM bhramaNa karIne pharIthI te pRthvIkAyamAM utpanna thAya che. eTale ke koI pRthvI jIva jo pRthvIkAyano parityAga karIne anya kAmamAM janma laI le to pachIthI tyAMthI marIne pharIthI pRthvIkAyamAM janma to tenuM vadhAremAM vadhAre aMtara anaMtakALanuM ane ochAmAM ochuM aMtara eka aMtamuhUrtanuM paDaze. Ama caturvidha kALa vibhAga batAvyA che jema ke saMtati - pravAhanI apekSAthI anAdi anaMta, bhavasthiti - kAyasthitinI apekSAthI sAdi sAMta, bhavasthiti - kAyasthiti rUpe rahevAno kALa ane aMtara paDavAnI apekSAe aMtarakALa batAvyo che. jema pRthvIkAyamAM che ema bIjA jIvomAM A pramANenuM varNana che. zrAvaka kavi RSabhadAse jIvavicAra rAsamAM sUkSmakAyanuM varNana eka sAthe ja karyuM che je tenA bIjA bheda na hovAnI pratIti karAve che. tema ja caturvidhakALa vibhAgamAMthI mAtra bhavasthiti ane kAyasthitirUpe rahevAno kALa che te ja batAvyo che. bAkInA traNa kALano koI nirdeza nathI. tema ja sthAvarane vikaseMdriyamAM jaghanya bhavasthiti ke kAyasthiti nathI batAvI, mAtra utkRSTa sthiti ja batAvI che. pachI paNa kyAMka jaghanya sthiti che. kyAMka nathI. manuSya tiryaMcamAM kAyasthitimAM sAta ke ATha bhavano ullekha che jyAre uttarAdhyayanamAM pRthakatva pUrvakoDa adhika traNa palyopama ema batAvyo. che. deva - nArakInI darekanI bhavasthiti alaga alaga bola bheda pramANe batAvI che. zrI uttarAdhyayana sUtra - 36muM adhyayana gAthA - 49 thI 17 e 19 gAthAmAM siddhanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. emAM 49-50 e be gAthAmAM siddhanA prakAra batAvavAmAM AvyA che. siddha thayA pachI badhA jIva samAna sthitine prApta thaI jAya che. emAM koI upAdhijanita bheda nathI raheto to paNa pUrva avasthAnI dRSTithI emanA bheda karavAmAM AvyA che. je nIcenI gAthAmAM che. 49) itthI purisa siddhA ya taheva ya napuMsagA | sAtnine bannasiMge zirline tahevA II II. 90) 34osophiUIIC GphannaIiT. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 455 uIDhaM ahe ya tiriyaM ya samuddammi jalammi ya || 50 // bhAvArtha - A gAthAnA bhArva rUpe 14 bheda siddhanA thAya je nIce mujaba che. 1) strI siddha, 2) purUSa siddha, 3) napuMsaka siddha, 4) svaliMga siddha, 5) anyaliMga siddha, 6) gRhasthaliMga siddha, 7) utkRSTa avagAhanAvALA siddha, 8) jaghanya avagAhanAvALA siddha, 9) madhyama avagAhanAvALA siddha, 10) (UMcI dizA) UrdhvalokamAM thavAvALA siddha, 11) adholokamAM thavAvALA siddha, 12) (tirachI) - ticcha lokamAM thavAvALA siddha, 13) samudramAM thavAvALA siddha, 14). nadI AdimAM thavAvALA siddha A cauda prakAramAM prathamanA traNa prakAra liMganI apekSAe che. enuM tAtparya che ke strI, purUSa ane napuMsaka traNe siddha thaI zake che. pachInA traNa prakAra veza para AdhArita che. eTale ke jena sAdhuonA vezamAM anya sAdhuonA vezamAM ane gRhasthanA vezamAM paNa jIva siddha thaI zake che. tyAra pachInA traNa prakAra zarIranI UMcAI eTale ke avagAhanA para AdhAra rAkhe che eTale ke utkRSTa 500 dhanuSyanI avagAhanAvALA siddha thaI zake. madhyama 7 hAthanI, 500 dhanuSathI ochI be hAthathI vadhu avagAhanAvALA siddha thaI zake. jaghanya be hAthanI avagAhanAvALA siddha thaI zake. aMtimanA pAMca prakAra kSetra apekSAe che. sAmAnya rIte madhyalokamAMthI ja siddha thavAya che. paraMtu kyAreka koIka jIva merU parvatanI cUlikA parathI paNa siddha thaI zake che. merUparvatano uparano bhAga urvIlokamAM gaNAya che mATe UrdhvalokamAMthI siddha thayA. gaNAya. agholoka - adholokanA kSetranI laMbAI sAta rajuthI kAMIka adhika gaNAya che. sAmAnyataH tyAMthI paNa siddhagatimAM na javAya. paraMtu mahAvidehanI be vijaya merUnA rUcaka pradezothI hajAra jojana nIce sudhI jAya che. tirthyalokanI sImA navaso yojanA che enAthI AgaLanI sImA apolokanI gaNAya che. eTale e be vijayanuM so jojananuM kSetra adholokamAM gaNAya che. tyAMthI jIvo siddha thAya che. e be vijaya karmabhUmimAM ja gaNAya che mATe tyAMthI jIvo siddha thaI zake che. tioloka - tithyalokamAM manuSyakSetra aDhIdvIpa pramANe che tioloka 1000 jojanano lAMbo che. ane emAM 45 lAkha jojana kSetra aDhI dvIpanuM che. jyAMthI koI paNa jagyAethI mAnava jIva siddha thaI zake che. 15 karmabhUmimAMthI sauthI vadhAre mAnava jIvo siddha thaI zake jayAre bAkInA kSetromAMthI bahu jUja. samudra-nadI - Adi kSetramAMthI paNa mAnava jIva siddha thaI zake che. A prarUpaNA 'jIvavicAra rAsa thI judI che. naMdIsUtramAM 21 sUtramAM (tyAM 21 lakhyuM che paNa 20muM sUtra che.) siddhanA paMdara Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta bheda batAvyA che. (1) tIrtha siddha - arihaMta dvArA tIrthanI sthApanA thayA pachI mukta thavAvALA jIvo. (2) atIrtha siddha - tIrtha - sthApanAthI pUrve mukta thanAra jIvo. (3) tIrthaMkara siddha - tIrthaMkara thaIne mukta thavAvALA jIvo. (4) atIrthaMkara siddha - tIrthaMkara padavI prApta karyA vagara siddha thanAra jIvo. (5) svayaMbuddha siddha - potAnI rIte koIpaNa bAhya nimatta pAmyA vagara dIkSA laIne mukta thavAvALA jIvo. (6) pratyekabuddha siddha - koIka nimittathI dIkSita thaIne mukta thavAvALA jIvo. (7) buddhabohI siddha - gurUnA upadezathI pratibodha pAmI dIkSita thaI mukta thavAvALA. (8) strIliMga siddha - strI liMge mukta thanAra jIvo. (9) purUSaliMga siddha - purUSa liMge mukta thanAra jIvo. (10) napuMsaka liMga siddha - napuMsaka liMge mukta thanAra jIvo. (11) svaliMga siddha - jena munionA vezamAM mukta thanAra jIvo. (12) anyaliMga siddha - anya tApasa vagere sAdhuvezamAM mukta thanAra jIvo. (13) gRhasthaliMga siddha - gRhasthanA vezamAM rahIne mukta thanAra jIvo. (14) eka siddha - eka samayamAM eka jIva siddha thAya te. (15) aneka siddha - 1 samayamAM aneka jIva siddha thAya ja. ra, utkR. 108 siddha thaI zake. zrI pannavaNA sUtramAM paNa A ja krama che. je taphAvata che. te pannavaNAnA vibhAgamAM darzAvyo che. zrI dazavaikAlika sUtra sAthe tulanA jenAgamamAM 'dazavaikAlika sUtra'no mahimA aparaMpAra che. A sUtranA racayitA AcArya zrI zyabhavasUri prabhu mahAvIranA cothA paTTadhara hatA. emaNe dIkSita thayelA. potAnA putra manakanuM cha mahinAnuM AyuSya potAnA jJAnathI jANyuM. eTale ene viziSTa ArAdhanA karAvavA mATe vibhinna pUrvomAMthI "zrI dazavaikAlika sUtra'nuM nirmUhaNa karyuM. jenA adhyayanathI manake samyak ArAdhanA karIne samAdhipUrvaka deha choDyo. pachI e sUtra viccheda karavAne badale saMghanI vinaMtIthI manaka jevA munionI ArAdhanAmAM nimitta bane e mATe yathAvat rAkhyuM. AmAM sAdhu-sAdhvInA AcAra ane gocaranuM nirUpaNa che. cAra anuyogamAMthI caraNakaraNAnuyoga pradhAna sUtra che. AnI racanA pahelAM 'zrI AcArAMga sUtra prathama bhaNAtuM, have A prathama bhaNAya che. AcArAMganA zastraparijJA adhyayana vagara dIkSA na apAtI paNa AnI racanA pachI "chajIvaNIyA' adhyayanathI dIkSA apAya che. A sUtra pAMcamA ArAnA cheDA sudhI TakavAnuM che. emAM Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 457 chajajIvaNIyA adhyayanamAM jIvavicAranuM nirUpaNa che. chajIvaNIyA eTale SajIvanikAya athavA cha kAya. zrAmayano AdhAra che AcAra. AcArano dharma che ahiMsA. eTale badhA jIvo. pratye saMyama. saMyamanA svarUpane jANavA mATe jIva-ajIvanuM jJAna Avazyaka che. patanaM nA to kayA jJAnanA vikAsanI sAthe sAthe ahiMsAno vikAsa thAya che. sAdhyanA pahelAM caraNathI ahiMsAno prAraMbha thAya che ane sAdhyanI siddhanA aMtima caraNa para eno pUrNa vikAsa thAya che. tethI ahiMsAnI sAdhanA mATe jIva ane ajIvanuM jJAna hovuM atyaMta jarUrI che. je A adhyayanamAM prarUpavAmAM AvyuM che. A adhyayanamAM cha kAyanA jIvonuM varNana che emAM pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAyu, vanaspatikAya ane trasakAyanA jIvonuM saMkSipta varNana che. 1) pRthvIkAya - kaThinatA svabhAvavALI pRthvI ja jenuM zarIra che tene pRthvIkAyika kahe che. temAM aneka jIvo che. te sarvanI satA pRthaka pRthaka che. zastra pariNata thayelI pRthvI acitta che. bAkInI pRthvI sacitta che. zastra pariNatathI acitta thayelI pRthvI para sAdhu AhAra-vihAra Adi kriyA kare to tenA ahiMsA vratanA pAlanamAM kaMI paNa kSati AvatI nathI. 2) apakAya - dravatva svabhAvavALuM jaLa ja jenuM zarIra che tene apakAyika kahe che. zeSa pRthvIkAyavatuM. teukAya - uSNatA svabhAvavALuM teja ja jenuM zarIra che te tejaskAyika che. zeSa pRthvIkAyavat. 4) vAyukAya - calana svabhAvavALo vAyu ja jenuM zarIra che te vAyukAyika che. zeSa pRthvIkAyavatuM. vanaspatikAya - latA, vRkSa, gulma Adi vanaspati ja jenuM zarIra che tene | vanaspatikAya kahe che. vanaspatikAyanI cha mULa jAtino ullekha che. 1) ajhabIjavALI - agrabhAga ja jenuM bIja che jenI kalama karIne ugADAya te. 2) mULabIja - jenuM mULa ja bIja hoya. te vAvavAthI Uge. 3) parvabIja - jenA parva - gAMThAmAM bIja hoya zeraDI vagere 4) skaMdhabIja - jenA kaMdaja bIja hoya. 5) bIjotpanna - je bIjathI utpanna thAya ghauM cokhA bAjarI vagere. 6) saMmUrchAima tRNa - vagere je niyata bIja vagara mAtra mATI ane pANIthI utpanna thAya te. 6) jene ThaMDI garamI Adi dvArA utpanna thayelI pIDAthI trAsa thAya che te trAsathathI bacavA haravA pharavAvALI kAyA jene prApta thAya che tene trasakAyika kahe che. trasakAyamAM beIndriyAdi jIvonuM varNana che. Ama cha kAya jIvonI pRthapha sattA ane sacennapaNAnuM varNana che pachI Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vanaspatikAyanuM vizeSa varNana che ane trasakAyamAM aMDaja, potaja Adi ATha khANanuM varNana che tema ja beIndriyAdi jIvonuM sAmAnya svarUpa ApyuM che. e badhA jIvone sAdhu mana-vacana-kAyAthI haNe nahi, haNAve nahi, haNatAne rUDuM jANe nahi evo. Adeza ApavAmAM Avyo che. Ama, A adhyayanamAM cha kAya jIvonuM sAmAnya svarUpa batAvIne enI jatanA karavAnuM - jIvadayA pALavAnuM pharamAna karyuM che. pRthvIkAya Adi jIvone te bhikSu ke bhikSuNI jemaNe virakta thaIne saMyamanA paccakakhANa lIdhA che te divase ke rAtre, ekalA ke samUhamAM, sUtAM ke jAgatAM te jIvone mana, vacana, kAyAthI koI paNa rIte haNe nahi, haNAve nahi, haNatAne anumodana Ape nahi. pRthvIkAya - saceta pRthvIkAya, mATI, zilA, vagere para hAthathI, pagathI, saLIthI, AMgaLI vagerethI rekhA na dore, ghase vagere nahi. apakAya - kUvA AdinA pANIne sparze nahi, bhInA vastrone nIcove, jhATake ke taDake sUkave nahi. teukAya - aMgArA vagerene prajavalita kare nahi, bujhAve nahi. vAukAya - vAyukAyanA jIvone - cAmarathI, paMkhAthI, tADapatranA paMkhAthI, kamaLAdinA pAMdaDAMthI, vRkSanI zAkhAthI, zAkhAnA khaMDathI, mayura pIMchIthI, mayurapaMkhathI, vastrathI, vastranA cheDAthI, hAtha, mukha AdithI phUke, TUMkAve ke phUMkavAnuM anumodana na kare. vanaspati - bIja vagere para uTha, besa zayanAdi kare nahi. trasakAya - beIndriyAdi jIvonI samyapha prakAre pratilekhana karIne - paMjIne bAdhA rahita ekAMta sthAnamAM yatnAthI mUke. kevI rIte jIvone na haNavA e batAvyuM che. chedopasthApanIya cAritra A adhyayananI pratijJA laIne aMgIkAra karAvavAmAM Ave che. jene vaDI dIkSA kahevAmAM Ave che. 'jIvavicAra rAsa'mAM chakAyanA jIvonuM sAmAnya svarUpa temaja tenA para zarIrAdi dvAronuM vivaraNa karavAmAM AvyuM che. aMDaja Adi ATha khANanuM varNana paNa che temaja A jIvo kevI rIte duHkha pAme che ane temanI jIvadayA pALavI joIe enuM paNa varNana saMkSiptamAM karavAmAM AvyuM che. paNa AnI jema pratijJAno koI ullekha nathI. temaja tenI sacittatAne pUravAra karavApaNuM eTale ke jIvasiddhi no paNa nirdeza nathI. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 4pa9 siddhapaMcAzikA ane jIvavicAra rAsanuM tulanAtmaka adhyayanA siddhapaMcAzikA zrI AtmAnaMda graMtharatnamAlA - 16 muM ratna A kRtinA racayitA tapAgaccha bhaTTAraka puraMdara zrImad devendrasUri che. A kRti siddhaprAbhRta nAmanA graMthane AdhAre racAyelI che. evuM enI pahelI gAthAmAM 'sirisiddha ga[iSAgo" nA padathI siddha thAya che. 15 patra che. AgaLa pAchaLa gaNatAM 30 thAya. 50 gAthAmAM racAyelI che mATe enuM siddha paMcAzikA evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che. A kRtimAM siddhano ullekha karIne paMdara dvAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 4thI gAthAmAM paMdara dvAronA nAmanirdeza-satpadaprarUpaNA karIne e paMdara kAromAM kono kono samAveza thAya che. tenA bola batAvyA che, temaja tyAra pachI dareka bolavALA eka samayamAM keTalA jIvo vadhAremAM vadhAre siddha thaI zake tenI dravyamAna prarUpaNA dravyadvAramAM karavAmAM AvI che. kSetradvAra AdimAM nIce mujabanA bola che te dareka bolamAM 1 samayamAM keTalA jIva siddha thAya te batAvyuM che. 1) kSetradvAra bola 1 samayamAM keTalA jIva siddha thAya te UrdhvalokamAMthI adholokamAMthI 20 tiskRlokamAMthI samudramAMthI jaLamAMthI somanasa, bhadrasAla, naMdanavanamAMthI (7) paMDaka vanamAMthI. pratyeka vijayamAMthI 30 akarmabhUmi darekamAMthI (10) karmabhUmimAMthI 108 (11) cUlahiMmavaMtAdi parvatomAMthI. kALa dvAra avasarpiNIkALanA 1lA, rajA,6ThThA ArAmAM 10 3jA, cothA ArAmAM 108 cothAnA janmelA pAMcamA ArAmAM 20 utsarpiNI kALanA 1,2,5,6, ArAmAM trIjA, cothAmAM 108 108 10 10 10 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta tIrthaMkara baMnenA trIjA cothA ArAmAM thAya 3) gatidvAra - cAre gatimAMthI nIkaLIne manuSya thaIne mokSe jaI zake. kaI gatinA kayA bolamAMthI nIkaLelA keTalA jIva mokSe jaI zake te kahe che. naraka gatinA - 1lI, 2jI, 3jI, 4thI nIkaLelA nArakImAMthI nIkaLelA 5mI, 6ThThI, 7mInA nIkaLelAsiddha na thAya tiryaMca gatimAMthI nIkaLelA/tiryaMca paMcendriyamAMthI nIkaLelA tiryaMcANImAMthI nIkaLelA pRthvI-akAyamAMthI nIkaLelA vanaspatikAyamAMthI 460 teu-vAu, viphleMdriya, asaMjJI tiryaMca paMce, jugala tiryaMcanA nIkaLelA manuSya gatimAMthI nIkaLelA - manuSyamAMthI nIkaLelA manuSyANImAMthI nIkaLelA devagati - bhavanapati devanA nIkaLelA bhavanapati devInA nIkaLelA vANavyaMtara devanA nIkaLelA vANavyaMtara devInA nIkaLelA jyotiSI devanA nIkaLelA purUSa napuMsaka 10 5 10 5 10 20 108 20 1 thI 3 naraka ane vaimAnikamAMthI nIkaLelA tIrthaMkara paNa thaI zake. 4) veda dvAra - (ahI liMgane vedanA arthamAM levAnuM che. avedI hoya te siddha thAya) strI 20 108 10 108 10 10 10 10 10 10 jyotiSI devInA nIkaLelA vaimAnika devanA nIkaLelA vaimAnika devInA nIkaLelA purUSa marIne purUSa thAMya purUSa marIne strI thAya purUSa marIne napuMsaka thAya strI marIne purUSa thAya strI marIne strI thAya 4 10 10 10 4 S strI marIne napuMsaka thAya napuMsaka marIne purUSa thAya siddha na thaI zake. 10 20 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja 8 thI ja 108 jIvavicAra rAsa eka adhyayana 461 napuMsaka marIne strI thAya 10 napuMsaka marIne napuMsaka thAyA 10 tIrthakara strI ane purUSa e baMne veda (liMga)vALA thaI zake. tIrtha dvAra - tIrthaMkara tIrthakarI - strI tIrthakara pratyekabuddha svayaMbuddha buddhabohI 108 6) liMga dvAra - dravyathI traNa prakAranA liMga hoya paNa bhAvathI to badhA svaliMgI ja hoya. gRhasthaliMgA paraliMga 10 svaliMga cAritra dvAra - yathAkhyAta cAritramAM ja siddha thavAya che chatAM te ja bhavamAM pUrvAnubhUta cAritranI apekSAthI koI traNa, cAra ke pAMca cAritra prApta karIne mokSe jAya che. tIrthaMkara niyamA traNa-sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta cAritra prApta karIne ja mokSe jAya che. (1). sAmAyika sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta ema 3 cAritravALA 108 (2) sAmAyika, chedopasthAyanIya, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta ema cAra cAritravALA. pAMce cAritravALA. (pUrvokta cAra ane pAMcamuM parihAra vizuddha) 10. (4) sAmAyika, parihAra vizuddha, sUkSma saMparAya, yathAkhyAtA e cAra cAritravALA (A graMthanI mAnyatA che.) 10 8) buddha - svayaMbuddha, buddhabohI ane pratyekabuddha ema traNa prakAra batAvyA che. traNemAM bodhi, upadhi, zrata ane liMgathI vizeSatA hoya. (1) svayaMbhuddha bAhya pratye nirapekSa hoya te svayaMbuddha - gurUnA upadeza vinA potAnI meLe jAtismaraNa Adi jJAnathI pratibodha pAmIne mokSe jAya te 12 prakAranI upadhi vastra pAtrAdi rAkhe. pUrvanuM jJAna hoya ke na paNa hoya. svayaMbuddhane jo pUrvanuM jJAna hoya to pachI devatA emane liMga-veza Ape che. athavA gurU sAMnidhyathI prApta kare che. jo ekAkI vicAravAmAM samartha hoya to temanI IcchA pramANe ekAkIrUpe vicare (vihare) che. athavA gacchamAM rahe che. jo emanI pAse pUrvAdhIta zrata na hoya 108 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 10 462 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta to teo niyamA gurU sAnnidhyamAM liMga prApta kare che. gacchamAM ja rahe che. (gacchane choDatA nathI) (2) pratyeka buddha - koI eka padArtha - vRSabhAdika - joIne pratibodha pAmavAthI mokSe jAya te teo ekalA ja vicare gacchavAsano svIkAra na kare te be prakAranA hoya che. utkarSata (utkRSTa) ane jaghanya. utkRSTa nava prakAranI upadhi rAkhavAvALA, jaghanya-be prakAranI upAdhi rajoharaNa ane muhapativALA. pratyeka buddhane pUrvanuM jJAna avazya hoya. temane jaghanya 11 aMganuM utkRSTa dezeUNA daza pUrvanuM jJAna hoya. liMga-veza temane devatA Ape athavA liMgarahitA paNa hoya. (3) buddhabohI - gurUno upadeza sAMbhaLI vairAgya pAmI gurU pAse dikSita thaIne mokSe jAya che. buddhabohI strI buddhabohI purUSA 108 buddhabohI napuMsaka pratyeka buddha svayaM buddha buddhI bodhitA eTale ke tIrthakarI ke anya sAmAnya strIthI bodha pAmelI strIo eka samaye 20 siddha thAya siddha prAbhRtamAM kahyA pramANe buddhI bodhita purUSa, strI, napusaMka pRthapha 20 siddha thAya. 9) jJAna dvAra - kevaLajJAnavALA ja mokSe jAya. paNa te ja bhavamAM koIne pUrve be - traNa - cAra jJAna hoya che. tIrthakarane avazya cAra jJAna kevaLajJAna pUrve hoya. be-jJAna (1) matizruta jJAnavALAne kevaLajJAna thAya pachI mokSe jAya te traNa jJAna (2) mati-zruta-avadhizkevaLajJAna 108 traNa jJAna (3) mati-zruta-mana:paryava+kevaLajJAnA 10 cAra jJAna (4) pAMce pAMca jJAna (cAra jJAna+kevaLa) 10) avagAhanA jaghanya be hAthanI avagAhanAvALA. utkRSTa (parapa) dhanuSyanI marUdevI mAtAnuM pramANa madhyama - vaccenI avagAhanA 108 cavamadhya = (262II dhanuSya evo ullekha paNa che) utkarSa dvAraH samakita prApta thayA pachI, samakitathI vyuta - paDivAI-thaIne je jIva 108 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 463 saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMtakALa bhamIne pachI samakita pAmIne mokSe jAya athavA to apaDivAI thaIne mokSe jAya tevA jIvo 1 samayamAM keTalA mokSe jAya tenI vAta kahe che. 12) acyuta (apaDivAI) samakitI paDivAI thaIne anaMtakALa pharanAra paDivAI thaIne asaMkhyAtokALa pharanAra paDivAI thaIne saMkhyAtokALa pharanAra aMtara dvAra 4 108 10 10 sAMtara-1 yAvat 108 jaghanya eka (samaye) athavA sAMtara siddha thAya che. ghaNAM-sUtramAM jema darzAvyA che tema darekanA alaga alaga che. siddha gatimAM javAnuM jaghanya 1 samaya ekautkRSTa cha mAsanuM aMtara paDe. 13) anusamaya : jIvo lagAtAra keTalAka samaya sudhI siddha thayA pachI avazya aMtara paDe. jaghanya be samaya sudhI ane utkRSTa ATha samaya sudhI lagAtAra jIvo mokSe jAya pachI avazya aMtara paDe. 1 samaya sudhI jaghanya 1 thI 103, utkRSTa108siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 2 samaya sudhI jaghanya 1 thI 97, utkRSTa 102 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 3 samaya sudhI jaghanya 1 thI 85, utkRSTa 96 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 4 samaya sudhI jaghanya 1 thI 73, utkRSTa 84 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 5 samaya sudhI jaghanya 1 thI 61, utkRSTa 72 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 6 samaya sudhI jaghanya 1 thI 49, utkRSTa 60 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 7 samaya sudhI jaghanya 1 thI 33, utkRSTa 48 siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. 8 samaya sudhI jaghanya 1 utkRSTa 32siddha thAya pachI niyamA aMtara paDe. bIjI rIte vicArIe to Ano Azaya ema che ke pahele samaye jaghanya eka, be athavA utkRSTa 32 siddha thAya che. bIje samaye paNa jaghanya eka-be utkRSTa 32 siddha thAya che. ema trIjAthI karIne AThamA samaya sudhI jANavuM. pachI avazya aMtara paDe. e ja rIte darekamAM (7 thI 1 samayavALA) jANavuM. 14) gaNanA dvAra - gaNatarI : eka samaye jaghanya eka siddha thAya, utkRSTa ekaso ATha siddha thAya. zrI nAbhinA putra abhijita nakSatra arthAt RSabhadevanA nirvANa samaye abhijita nakSatramAM eka samaye ekaso ATha siddha thayA pachI 10,000 sAdhuo 108mAMthI uNA eja nakSatramAM sAntara ghaNAM samaya sudhI mokSamAM gayA. (evuM saMghadAsagaNie vasudeva hiMDImAM lakhyu che.) Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 15) alpa bahatva dvAraH ekaso ATha siddha thAya evA jIva sarvathI thoDA hoya, tenA karatAM ekaso sAtA jIvo mokSe jAya te vizeSAdhika hoya. ema kramazaH eka jIva siddha thAya tyAM sudhInA vizeSAdhika hoya.eka samaye siddha thAya tenAthI be samaye siddha thanArA saMkhyAtaguNA, traNa samaye saMkhyAta guNA ema kramazaH samajavuM. Ama, A 15 dvAranuM dravyamAna kahyuM. have kSetra dvAra kahe che. kSetrathI siddha bhagavAna lokAgre siddhazilAnI upara sthira che. manuSya kSetramAMthI zarIrano sarvathA tyAga karIne tyAM sthita thAya che. tyAMthI alokamAM jatA nathI kAraNa ke alokamAM dharmAstikAyano abhAva che mATe. | sparzanA dvAra - vikSita samaye siddha thayelA anaMtA siddhone sparza che. dareka jIva asaMkhyAtA pradezonI sparzanA kare che. kAla dvAra - paMdara dvAramAMthI je dvAramAM jyAM jyAM eka samaye ekaso ATha siddha thAya che evA bola che temAM niraMtara ATha samaya sudhI siddha thAya ema jANavuM. 10 ane 20 siddha thAya tyAM cAra samaya sudhI bAkInA badhAmAM be samaya niraMtara siddha thAya ema jANavuM. yavamatre cAra samaya jANavA. Ama saMkSipta varNana pachI dareka dvAranA jeTalA jIva siddha thAya te vistArathI batAvyuM che. aMtara dvAra - A dvAramAM kSetrAdi dvAromAM AMtaruM paDe to keTaluM paDe e batAvyuM che. jaMbudvIpa ane dhAtakI khaMDa ane tenA traNa videhamAMthI siddha thayA pachI AMtarU paDe to pRthaka varSanuM, ardhapuSkara dvIpa ane tenA be videhamAM eka varSa jhAjherAnuM AMtaruM paDe, e aDhIdvIpamAM pAMca videha AzrI AMtarUM batAvyuM che. zrAvaka kavi RSabhadAse. paNa e ja pramANe batAvyuM che emAM je pharaka che te pAchaLa tulanAmAM rajU karyo che. bhAva dvAra - badhA dvAramAM kSAyaka bhAva che. alpabahu-dvAra - A dvAramAM dareka dvAra AzrI alpabadutva batAvavAmAM Avyo che. je bolamAM cAra cAra siddha thAya che. daza daza siddha thAya che te paraspara samatulya che. tenA karatA 20-20 siddha thAya te tenA karatA thoDA saMkhyAtaguNA ane ekaso. ATha siddha thAya te saMkhyAtaguNA. tyAra pachI e ja rIte dareka dvArano alpabadutva batAvyo che. Ama, 'siddhapaMcAzikAmAM 50 gAthAmAM satpadaprarUpaNA, dravya pramANa, kSetra, sparzanA, kALa, aMtara, bhAva ane alpabadutvae ATha dvArano adhikAra che. e ATha dvAramAM anaMtara siddhanA kSetrAdi paMdara bolanuM prarUpaNa karavAmAM AvyuM che. siddhanA mukhyatve be prakAra che. anaMtara siddha ane paraMpara siddha. anaMtara siddha - prathama samaya siddha mukta jIvo. jeno siddha thavAno pahelo ja samaya hoya te. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 465 paraMpara siddha - prathama samaye siddha thayA tenAthI pahelA siddha banavAvALA para kahevAya che. e pramANe aprathama siddha - krisamaya, trisamaya yAvat saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta samaya pahelAM siddha thayelA badhA paraMpara siddha kahevAya. emAMthI anaMtara jIvo AzrI paMdara dvAranI prarUpaNA karIne enA satpadaprarUpaNa Adi ATha dvAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jyAre jIvavicAra rAsa" mAM e paMdara dvAra para AThamAMthI be adhikAra - eTale ke bIjuM dravya pramANa ane chaDuM aMtara dvAra arthAt AMtarazno vicAra gAthA 328 thI 397mAM rajU thayo che. siddha paMcAzikAmAM 15 dvAra para badhA dvArA alaga alaga che. jayAre ahIM paMdare dvAramAM pahelA dravya pramANa ane pachI AMtarUM ema darekamAM baMne dvAra bhegA ja rajU karyA e baMne dvAramAM je taphAvata prApta thAya che. te nIce mujaba che. kSetra dvAra - siddha paMcAzikAmAM - adholokamAMthI pratyeka 20 jIva siddha thAya (jo ke tyAM ema khulAso karelo che ke saMgrahaNI ane uttarAdhyayanamAM kramazaH 'vAvIsamono', rokavIsA naholojI' ema bavIza bheda che.) patrAMka pa-e jIvavicAra rAsamAM bAvIza. jIva mokSe jAya ema kahyuM che. jo ke uttarAdhyayanamAM paNa mULa pAThamAM vIsano ja ullekha che paNa upara bAvIza kema kahyA che? (kadAca pAThAMtara bheda hoI zake.) juo. ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanuM uttarAdhyayana bhAga-4, 36 muM adhyayana pa5 mI gAthA pR.796 ra3 lo ja ke samuke, to nane vIsa ma tala 2 | nadI Adi jaLamAMthI cAra siddha thAya evuM siddha paMcAzikAmAM batAvyuM che. jayAre kavie eno ullekha karyo nathI. evI ja rIte cUlahiMmatavAdi parvato parathI daza siddha thAya eno paNa ullekha nathI. AMtarAmAM koI taphAvata nathI. kALa dvAra - siddha paMcAzikAmAM 12 ArA tathA tIrthaMkara kyA ArAmAMthI thAya te jaNAvyuM che. tema ja pAMcamA ArAmAMthI jaMbu svAmI (cothAnA janmelA mokSe gayA) mokSe gayA ema ulekhyuM che. AMtarAmAM cha ArAmAM jugalakALa AzrI dezeUNA 18 kroDAkroDI sAgaropamanuM AMtaruM che. avasarpiNInA prathama traNa ane utsarpiNInA aMtima traNa ema cha ArAmAM jugalakALa hoya. tema saMharaNa AzrI saMkhyAtA hajAra varSanuM AMtarUM hoya. jIvavicAra rAsamAM - tIrthakara kyA ArAmAMthI mokSa pAme te nathI darzAvyuM. temaja jaMbusvAmIno nAmollekha paNa nathI. AMtarAmAM jugalakALano nirdeza nathI bAkI AMtarAno kALa barAbara che. vizeSamAM ahIM keTalA prakAranA jIvonuM sAharaNa thAya te nirUpyuM che je siddha paMcAzikAmAM nathI. mAtra sAharaNa AzrI eTaluM ja che. gati dvAra siddha paMcAzikAmAM naraka Adi gatimAMthI je mokSe jAya che enuM Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta prarUpaNa karIne enA sivAyanA mokSe na jAya ema paNa prarUpyuM che. AMtarUM badhAnuM prarUpyuM che. jIvavicAramAM jemAMthI nIkaLelA mokSe jAya e darzAvyuM che paNa bAkInA na jAya evo ullekha nathI. tema ja AMtarAmAM pRthvI, pANI vanaspatino AMtaro nathI je siddha paMcAzikAmAM che. tema ja saudharma, IzAna pahelI, bIjI narakanA nIkaLyA. svayaM ke upadezathI bodha pAmIne mokSe jAya to teno AMtaro saMkhyAtA hajAra varSano che A varNana jIvavicAra rAsamAM nathI. jIvavicAramAM pRthvI-pANI-vanaspati traNeyanA maLIne daza siddha thAya ema batAvyuM che. je siddha paMcAzikAmAM nathI. * veda dvAraH baMnemAM sarakho che. paNa jIvavicAramAM vaimAnikanA AvyA purUSavedavALA , 108 siddha thAya ema bhAkhyuM che paNa siddhapaMcAzikAmAM ema nathI. eTale tiryaMcamanuSyanA purUSavedavALA paNa samajavAnA. AMtarUM - 'siddha paMcAzikA'mAM traNe veda ane traNe vedathI udbhavatA nava bhAMgAnuM AMtarUM batAvyuM che. je jIvavicAra rAsa'mAM nathI batAvyuM. tyAM mAtra traNa veda AzrI ja AMtarUM batAvyuM che. nava bhaMgamAMthI ATha bhaMganuM AMtarUM saMkhyAtA hajAra varSanuM che. prathama bhaMga purUSavedano nIkaLelo purUSavedI thAya tenuM AMtarUM eka varSa sAdhika che. | tIrtha dvAraH 'siddha paMcAzikA'mAM tIrtha dvAramAM tIrthakara, tIrthaMkarI, pratyekabuddha, svayaMbuddha ane buddhabohI e pAMcamAMthI keTalA siddha thAya te batAvyuM che. AMtaruM paNa e badhAnuM che. paNa tIrthakarI sivAya badhAne purUSavedI mAnavAnA che. jIvavicAra rAsamAM mAtra tIrthaMkara ane tIrthakarInI ja prarUpaNA che. bIjI koI parUpaNA nathI. siddha paMcAzikA pramANe pratyekabuddha 10, svayaMbuddha - 4, ane buddhabohI 108 siddha thAya ane AMtarUM pratyekabuddhanuM saMkhyAtA hajAra varSanuM paDI zake tIrthakaranuM nava hajAra pUrvanuM, tIrthakarInuM anaMta kALanuM paDe. bAkInAnuM eka varSa jhAjheruM. liMga dvAraH baMnemAM dravya pramANa sarakhuM che paNa AMtarAmAM siddha paMcAzikAmAM svaliMgImAM eka varSa jhAjheruM gRhastha ane anyaliMgamAM saMkhyAtA hajAra varSanuM che. jIvavicAra rAsamAM mAtra svaliMgInuM che bAkInAnuM nathI. cAritra dvAraH 'siddha paMcAzikA'mAM cayAkhyAta cAritramAM ja siddha thavAya che chatAM tabhavamAM pUrvAnubhUta cAritranI apekSAe-traNa-cAra-pAMca cAritravALAnuM dravya pramANa nirUpyuM che. anukrame 108, 108, daza, daza siddha thAya. tIrthaMkara niyamA traNasAmAyika, sUkSma saMparAya ane yathAkhyAta cAritra prApta karIne ja mokSe jAya. AMtaruM- traNa cAritravALAne eka varSa jhAjheruM. cAra ke pAMcavALAne bharata-iravatA AzrI (parihAra vizuddha ane chedopasthApanIya bharata e IravatamAM ja hoya che.) yugalika kALa apekSAe deze uNuM 18 kroDA kroDI sAgaropamanuM paDe. cAra ane pAMca Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 467 cAritra bhArata ane iravatamAM prathama ane carama tIrthaMkaranA zAsanamAM ja hoya che. jIvavicAra rAsa'mAM mAtra eka yathAkhyAta cAritranI ja prarUpaNA che. bAkInuM koI nirUpaNa nathI. buddha dvAra - siddha paMcAzikAmAM - buddhabodhi strI-20, buddhIbodhi tIrthakarI ke samAnya strIthI pratibodha pAmanAra) bodhi - strI, purUSa ke napuMsaka pRthaka 20, buddha bodhitA purUSa 108, strI-20, napuMsaka-10 pratyeka buddha-10 ane svayaMbuddhano koI ullekha nathI (satya prarUpaNamAM budhdha dvAramAM eno ullekha vizeSatA saha che.) AMtarUM - buddha bodhita - purUSanuM eka varSa jhAjheruM, svayaMbuddhanuM pRthaphatva hajArapUrvanuM, bAkInAnuM saMkhyAtA hajAra varSanuM. jIvavicAra rAsa'mAM pratyeka, buddha-10, svayaMbuddha-4, buddhabohI strI-20, budhabodhi jIva-40, eTalA ja bola ApyA che. bAkInA bola nathI ApyA. temaja buddhabohI 108 siddha thAya te ahIM 40 che. AMtarUM buddhabohI purUSanuM AMtarUM eka varSa jhAjheruM, pratyebuddha, pratyeka buddhabohI nArInuM eka hajAra varSanuM ane svayaMbuddhanuM nava hajAra pUrvanuM AMtarUM batAvyuM che. siddha paMcAzikA jemAM svayaMbuddhanuM pRthakatva hajAra pUrvanuM ane pratyekabuddha ne bAkInAtuM saMkhyAtA hajAra varSanuM che. jJAna dvAraH baMnenI dravya pramANanI prarUpaNa ane AMtarAnI prarUpaNa samAna che. avagAhanAdvAra siddhapaMcAzikAmAM utkRSTa avagAhanA pa25 dhanuSyanI batAvI che. ane yava madhyamAM 262II dhanuSyanI batAvI che. te sivAyanuM badhuM barAbara che. 'jIvavicAra rAsa' mAM utkRSTa avagAhanA 500 dhanuSyanI (AgamamAM pannavaNApada-20, uttarA.mAM A pramANe che.) che. madhyamamAM kAMI nathI darzAvyuM. AMtarUM thavA madhyama avagAhanAvALAnuM eka varSa jhAjheruM. bAkInA baMnenuM asaMkhyAMtAkALanuM che 'siddha paMcAzikA'mAM paNa madhyama avagAhanAvALAnuM eka varSa jhAjheruM che. paNa bAkInA baMne mATe zreNInA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelA pradezone apaharatA jeTalo samaya lAge eTalA kALanuM che. tyAM ema kahyuM che ke 14 rajuvALA lokane sAta ghana raju pramANe kalpIne enI lAMbAmAM lAMbI zreNI-pratara, varga evA lakSaNavALI zreNInA asaMkhyAtA bhAgamAM rahelA pradezone apaharatA jeTalo kALa lAge je jIvavicAra rAsa'mAM nathI. utkarSa dvAraH baMnenA sarakhA che. aMtara dvAra H sarakhA che. baMnenA dravya pramANa sarakhA che siddha paMcAzikAmAM AMtarAmAM sAntara siddha thAya ema lakhyuM che "jIvavicAra rAsa'mAM AMtarUM nathI batAvyuM. anuzamaya dvAraH "siddha paMcAzikA'mAM lagAtAra keTalAka samaya siddha pachI aMtara paDe. temAM prathama eka samaye jaghanya utkRSTa keTalA siddha thAya e batAvyuM che. kramazaH ATha samaya sudhInA jaghanya-utkRSTa siddhanI saMkhyA batAvI che jayAre 'jIvavicAra Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta rAsa'mAM pahelAM lagAtAra ATha samaya sudhI ekaso AThathI vadhAre siddha na thAya ema kramazaH ghaTatA sAtathI eka samayamAM keTalA siddha thAya te batAvyuM che. jaghanya saMkhyA nathI batAvI. AMtarUM nathI. gaNanA guNaNA dvAra H baMnemAM jaghanya eka samaye eka siddha, utkRSTa ekaso ATha siddha thAya enI gaNatarI che. vizeSamAM 'siddha paMcAzikA'mAM RSabhadevanA nirvANa samaye abhijita nakSatramAM eka samaye ekaso ATha (108) siddha thayA pachI, 10,000 sAdhuo 108mAMthI UNA e ja nakSatramAM sAntara-ghaNA samaya sudhImAM mokSe gayA evuM vasudevahIMDInA AdhAre lakhyuM che. jeno koI nirdeza 'jIvavicAra rAsa'mAM nathI. AMtarUM nathI. eka ke aneka siddha thAya tenuM utkRSTa aMtara saMkhyAtA hajAra varSanuM che evuM siddha paMcAzikAmAM batAvyuM che. alpabahutvadvAra H siddha paMcAzikAmAM tathA jIvavicAramAM sarakhuM ja varNana che. baMnemA AMtarUM nathI. Ama, samagrata H jotAM zrAvaka kavi RSabhadAsa siddhapaMcAzikAne anusaryA hovA chatAM enA satprarUpaNAdi ATha dvAramAMthI mAtra be ja dvAranuM varNana karyuM che. emAM ghaNI kharI samAnatA che. chatAM kyAMka kyAMka alaga paNa paDyA che. koIka bAbatamAM Agamane paNa anusaryA che tethI paNa alaga paDayA che. koI bAbata cUkAI gaI paNa che. to paNa jeTaluM lIdhuM che emAM ghaNuM kharUM samAna che. zrI pannavaNA sUtranA trIjA alpabahutva padanI tulanA alpabahutva eTale thoDA jIvothI laIne ghaNAM jIvo jyAM hoya e pramANe sarakhAmaNI karavI te. cothA upAMga zrI pannavaNA sUtramAM trIjA padamAM dizA, gati, Indriya Adi satyAvIza dvAro vaDe jIvono alpabahutva batAvyo che. temAMthI kavie mAtra ahIM keTalAka bolanA alpabahutva prarUpyA che. dizA saMbaMdhIno alpabahutva 426mI gAthAthI 456mI gAthA sudhI prarUpyo che. pannavaNA anusAra cAre dizAmAMthI sauthI ochA jIvo pazcima dizAmAM che, tenAthI pUrvamAM vizeSAdhika che, tenAthI dakSiNamAM vizeSAdhika che ane tenAthI uttara dizAmAM sauthI vizeSAdhika. evA patravaNAnA mULa pAThane anusarIne karavAmAM Avyo che. ahIM pUrva pazcima Adi kSetra dizA anusAra cAra dizAnI vAta karI che. A alpabahutva bAdara jIvonI apekSAe samajavAno che. sUkSma jIvo AkhA lokamAM vyApta hovAne kAraNe prAyaH badhA sthaLe sarakhA che. bAdara jIvomAM paNa vanaspatikAya jIvo sarvathI vadhAre che kAraNa ke te jIvo haMmezAM anaMtanI saMkhyAmAM ja hoya che. tethI jyAM vanaspatikAyanA jIvo hoya tyAM ghaNAM jIva hoya, jyAM alpa vanaspatikAya hoya tyAM alpa jIvo hoya. vaLI jyAM pANI hoya tyAM vanaspatinA jIvo bahu hoya Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pazcima - pUrva BI vedikA dakSiNa lavaNasamudra yojana 0 '88 yojana jaMbUdvIpa 12,000 yojana saujanyaH alaukika lokadarzana Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomada ratna AkAra nA kamaLa vAva lavaNasamudra susthita deva vedikA TA yojana gItama dvIpa susthita devano AvAsa 88 // yojana pazcima 12,000 yojana gotItha uttara - dakSiNa jaMbudrIpa pUrva Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 469 che kAraNa ke pANImAM panaka, sevALa Adi anaMtA jIva hoya che. je sUkSma avagAhanAnA kAraNe dekhAtA nathI. kahyuM paNa che ne ke 'galya gavaMtabhaMva jyAM pANI hoya tyAM vanaspati hoya. samudrAdimAM puSkaLa pANI hoya che ane samudro dvIpathI bamaNAM vistAramAM che. te samudramAM paNa pratyeka pUrva ane pazcima dizAe anukrame candra ane sUryanA dvIpo che jeTalA bhAgamAM caMdra sUryanA dvIpo che teTalA bhAgamAM pANIno abhAva hoya che. pANInA abhAvathI vanaspatino paNa abhAva hoya che. paraMtu pazcima dizAmAM lavaNa samudranA adhipati susthita devano AvAsa gotama nAmano dvIpa lavaNasamudramAM adhika che. tyAM pANInA abhAvathI vanaspatikAyano abhAva che. mATe sarvathI thoDA vanaspatikAyiko pazcima dizAmAM che. tenAthI pUrva dizAmAM vizeSAdhika che kema ke tyAM gotama dvIpa nathI tethI teTalA aMze adhika jIvo hoya che. tethI dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che kema ke tyAM caMdrasUryanA prIpo nathI ane te nahi hovAthI puSkaLa pANI hoya che. pANInI puSkaLatAthI vanaspatikAyiko paNa ghaNAM hoya che. mATe vizeSAdhika che. tethI uttara dizAmAM vizeSAdhika jIvo che kAraNa ke saMkhyAtA yojana pramANavALA dvIpomAMnA koI dvIpomAM laMbAI ane pahoLAI vaDe saMkhyAtA kroDa yojana pramANa mAnasa sarovara hoya che. tethI dakSiNa dizAnI apekSAe uttara dizAmAM ghaNuM pANI che ane ghaNuM pANI hovAthI ghaNAM vanaspatikAyiko hoya che. puSkapaLa zaMkha vagere beIndriyo hoya che, taTa para paDelA zaMkhAdinA phlevarane Azraye kIDI vagere ghaNAM teIndriyo hoya che. padma (padma) vageremAM ghaNAM bhamarAdi corendriya hoya che ane ghaNAM matsya vagere paMcendriyo paNa hoya che. mATe uttara dizAmAM vizeSAdhika jIvo kahyA che. ema dizAne anusarI sAmAnyataH jIvonuM alpabadutva kahyo. e ja vAta jIva vicAra rAsa'mAM 427/428 mI gAthAmAM kahI che. tyArabAda 429 thI 434 mI gAthAmAM eno vistAra kahyo che. je upara TIkAryamAM batAvyo te ja pramANe che. paraMtu kavinI vizeSatA eTalI che ke emAM gotama dvIpanuM parimANa sahita vivecana karyuM che. gotama dvIpa 1076 jojana UMco che. 1200 jojana pahoLo che. te lavaNasamudramAM che te dvIpamAM sAgaranuM pANI nathI. tyAM pazcima dizAmAM pANInA jIvA thoDA che. kavie A pannavaNA sUtranA bIjA, trIjA sUtrano vistAra karelo jaNAyA che. jyAre AvuM ja varNana pannavaNA trIjA sUtranI TIkAmAM che. zrI pannavaNAnA bIjA sUtramAM pRthvIkAya Adi pAMce sthAvarono dizA saMbaMdhI alpabadutva kahyo che. je nIce mujaba che. | dizAnI apekSAe dakSiNa dizAmAM sauthI thoDA pRthvIkAyiko che. tenAthI uttara dizAmAM vizeSAdhika che. tethI pUrva dizAmAM vizeSAdhika, tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che. dizAno anusarIne sauthI thoDA aprakAyiko pazcima dizAmAM che. tethI pUrvamAM vizeSAdhika, tethI dakSiNamAM vizeSAdhika ane tethI uttaramAM vizeSAdhika hoya che. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta dizAne anusarI sauthI thoDA tejaskAyiko dakSiNa ane uttara dizAmAM hoya che, tethI pUrva dizAmAM saMkhyAtaguNA che, ane tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che. dizAne anusarIne sauthI thoDA vAyukAyika jIvo pUrva dizAmAM che, pazcima dizAmAM vizeSAdhika che, uttara dizAmAM vizeSAdhika che ane dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che. dizAne anusarIne sauthI thoDA vanaspatikAyiko pazcima dizAmAM che, pUrva dizAmAM vizeSAdhika, dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika ane uttara dizAmAM vizeSAdhika che. have vizeSapaNe jIvono alpabaduttva kahe che. vijJAna dizAne anusAra pRthvIkAyikono vicAra karatAM sauthI thoDA pRthvIkAyiko dakSiNa dizAmAM che kAraNa ke jayAM ghana - nakkara bhAga che tyAM ghaNAM pRthvIkAyiko hoya che. jayAM suSira - polANa che, tyAM thoDA hoya che. dakSiNa dizAmAM bhavanapatinA ghaNAM bhavano ane ghaNAM nArakAvAso che tethI ghaNAM polANa bhAgano saMbhava che, mATe dakSiNa dizAmAM sauthI thoDA pRthvIkAyiko che. tethI uttara dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke uttara dizAmAM dakSiNa dizA karatA thoDA bhavano ane thoDA narakAvAso che. tethI adhika ghana bhAgano saMbhava hovAthI ghaNAM pRthvIkAyiko che mATe vizeSAdhika kahyA che. tethI paNa pUrva dizAmAM vizeSAdhika che kema ke tyAM caMdra sUryanA dvIpo AvelA che. tethI paNa pazcima dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke jeTalA sUrya ane candranA dvIpo pUrvamAM che eTalA ja pazcimamAM che. paNa lavaNasamudramAM pazcima dizAe gautama nAme dvIpa adhika che. tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che. Ama, dizAnI apekSAe pRthvIkAyikono alpabahatva kahyo have aplAyikono alpabadutva kahe che. sauthI thoDA aSkAyiko pazcima dizAmAM che. kAraNa ke gotamAM dvIpanA sthAne apnAyiko nathI. tethI vizeSAdhika pUrva dizAmAM che. kAraNa ke tyAM gotama dvIpa nathI tethI paNa vizeSAdhika dakSiNa dizAmAM che, kAraNa ke tyAM cadra ane sUryanA dvIpo nathI. tethI paNa uttara dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke tyAM mAnasa sarovara che. dakSiNa dizA ane uttara dizAmAM sauthI thoDA tejaskAyiko che kAraNa ke manuSya kSetramAM ja bAdara tejaskAyiko che. bIje sthaLe nathI. temAM paNa jyAM ghaNAM manuSya che tyAM ghaNAM tejaskAyiko hoya che. kAraNa ke tyAM vizeSataH rAMdhavA vigere kriyAno saMbhava che. dakSiNa dizAmAM pAMca bharatamAM ane uttara dizAmAM pAMca iravatamAM kSetra thoDuM hovAthI thoDA manuSyo che tethI tejaskAyiko paNa thoDA che. kAraNa ke tyAM alpa rAMdhavA vagerenI kriyAno saMbhava che. tethI sauthI thoDA dakSiNa ane uttara dizAmAM tejaskAyiko che, ane svasthAnanI apekSAe prAyaH sarakhA che. tethI pUrva dizAmAM saMkhyAtaguNA che. kema ke kSetra saMkhyAtagaNuM che. tyAMthI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che. kAraNa ke adholokika grAmomAM ghaNAM manuSyo che. ahIM jyAM polANa che tyAM vAyu hoya che ane ghana - nakkara bhAga che tyAM vAyuno abhAva che temAM pUrva Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 471 dizAmAM puSkaLa ghanabhAga che mATe tyAM thoDA vAyu hoya che. tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che, kAraNa ke tyAM adholokika grAmano saMbhava che. tethI uttara dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke tyAM bhavana ane narakAvAsA ghaNAM hovAthI adhika polANa che tethI paNa dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che kema ke uttara dizA karatAM dakSiNa dizAmAM ghaNAM bhavano ane narakAvAsA che. jayAM ghaNuM pANI che. tyAM panaka vagere ghaNI anaMtakAyika vanaspatio hoya che, zaMkha vagere beIndriya jIvo ghaNAM hoya che. piMDarUpa thayelA sevALAdine Azraye rahelA kuMthu vagere teIndriya jIvo ghaNAM hoya che. padma vagerene Azrita bhramara vagere corendriya jIvo ghaNo hoya che mATe vanaspatikAyikathI mAMDIne corendriya sudhInA sUtro aplAyika sUtranI peThe vicAravA. zrAvaka kavi RSabhadAse jIva vicAra rAsamAM 43pamI gAthAmAM vedavicAra darzAvyo che paNa te dizAnI apekSAe nathI sAmAnyapaNe lakhyo hoya ema jaNAya che. jalanA jIva thoDA ne vanatuccha apAra tiryaMca, paMcendriya vaLI vikeMdriya paNa tyAM thoDA hoya." tyAM kadAca 10 bheda-apakAya, vanaspatikAya, traNa vikalendriya, tiryaMca paceMdriya pAMca ema daza bhedanA bhAva ApakAcikvat che ema kahevA mAMgatA hoya evuM lAge che. gAthA 436 thI 443 mAM pRthvIkAyanA jIvo, manuSyo; teukAya ane siddhagatimAM javAvALA manuSyonI apekSAe alpabadutva batAvyo che. 443mI. gAthAmAM vAukAya ane vyaMtaradevonI alpabahutatva batAvyo che. 445 thI 447mAM paNa vyaMtara devanuM ane vAyarAnuM varNana che. pUrva karatA pazcimamAM vadhAre che kAraNa ke adholokamAM vANavyaMtaranA AvAsa ghaNAM che tethI tyAM vAyu ne vyaMtara vadhu che. tenAMthI uttaramAM bahu bhavanapatinA bhavana che temAM polANa ghaNI che. tethI tyAM vAyukAyanA jIva ghaNAM hoya. tethI dakSiNa dizAmAM vAyukAyanA jIva ane vyaMtara deva ghaNAM hoya. e dizAmAM bhavano ghaNAM che mATe. zrI pannavaNAmAM vAyunuM varNana sUtra bIjAmAM ane vyaMtaranuM varNana sAtamA sUtramAM che. mAnavanuM varNana uThThA sUtramAM batAvyuM che. te A pramANe che. sauthI thoDA manuSyo dakSiNa ane uttara dizAmAM che. kAraNa ke pAMca bharata ane pAMca iravata kSetra nAnA che, tethI pUrva dizAmAM saMkhyAtaguNA che. kAraNa ke te kSetra saMkhyAtagaNuM moTuM che. tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke svAbhAvika rIte adholaukika grAmone viSe manuSyonI saMkhyA ghaNI che. kavie e ja vAta ahIM batAvI che ke gAthA 441 pUrva thakI havaI paraDIma disiM jIva ghaNAM te kAraNa kasi gAthA 442 mera thakI hava joANa hajAra, DhAla bhomatI hAtha chaI apAra. merUthI (samabhUtaLa pRthvIthI) hajAra jojana sudhI DhALavALI jamIna hAthanI jema apAra che tyAM mahAvidehanA ghaNAM gAma che, tethI tyAM mAnavanA bahu kAma che, tethI tyAM agnikarma paNa bahu thAya che ane ghaNAM jIvo mukti pAme che tethI tyAM mAnavI, Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta agnikAya ane siddha thanArA jIvo ghaNAM che. anikAyano alpabahatva bIjA sUtramAM che. siddha saMbaMdhI alpabahatva AThamA sUtramAM batAvyo che. siddha saMbaMdhI sUtra tathA TIkArya - disANuvAeNaM savvatthovA siddha dAhiNa uttareNaM. purarijhame sarA , padgathine divase saphiyA | sU81988| pR.169 dizAnI apekSAe sauthI thoDA siddho dakSiNa ane uttara dizAe che, tethI pUrvamAM saMkhyAtaguNA che ane pazcimamAM vizeSAdhika che. I8 144ll. TIkArya - siddho dakSiNa dizAmAM ane uttara dizAmAM thoDA che kAraNa ke ahIM (siddhagatimAM) manuSyo ja siddha thAya che, bIjA jIvo siddha thatA nathI. manuSyo paNa siddha thatA chellA samaye je AkAza pradezone avagAhI rahelA che teTalA AkAza pradezone avagAhI samazreNIe upara jAya che jarA paNa ADA avaLA jatA nathI. ane te ja AkAza pradezone avagAhI upara rahe che. temAM dakSiNa dizAe pAMca bharatA ane uttara dizAe pAca Iravata kSetramAM alpa manuSyo siddha thAya che kAraNa ke kSetra alpa che ane suSama suSamAdi kALamAM to siddhino abhAva che mATe te kSetramAMthI siddha thayelA sauthI thoDA che. tethI pUrva dizAe saMkhyAtaguNA che kAraNa ke bhArata e IravatA kSetra karatAM pUrva mahAvideha kSetra saMkhyAtaguNa che. tethI temAM rahelA manuSyo paNa saMkhyAtaguNA che ane teo sarvakALe siddha thAya che tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke adholaukika gAmomAM manaSyanI adhika saMkhyA che. zrI pannavaNA sUtra - cothuM sUtra. dizAne anusarIne sauthI thoDA nerayiko pUrva, pazcima ane uttaramAM che ane dakSiNa dizAmAM asaMkhyAtaguNA che. ema badhI narako vize jANavuM. sAtamI tamatamAM nArakImAM traNa dizA karatA dakSiNa dizAmAM asaMkhyAta guNA che. tethI chaThThI tamaHprabhA nArakImAM pUrva, pazcima, uttara dizAnA nArakI asaMkhyAtaguNa, tethI dakSiNa dizAnA asaMkhyAtaguNA che. tenAthI pAMcamI dhUmaprabhA pRthvInA nairayiko pUrva, pazcima ane uttara dizAnA asaMkhyAtaguNA tenAthI dakSiNadizAnA anaMtaguNA tenAthI cothI paMkaprabhAnA pUrva pazcima ane uttara dizAnA nerayiko asaMkhyAtaguNA tenAthI dakSiNa dizAnA nerayiko asaMkhyAtaguNA tenAthI trIjI vAluprabhAnA nairayiko pUrva, pazcima ane uttara dizAmAM asaMkhyAtaguNA che. tethI dakSiNa dizAmAM asaMkhyAtaguNA che tenAthI bIjI zarkarA prabhAnA nerayiko pUrva, pazcima ane uttara dizAmAM asaMkhyAtaguNA che. tethI dakSiNa dizAmAM asaMkhyAtaguNA che. tenAthI ratnaprabhA pRthvInA narayiko pUrva, pazcima ane uttara dizAmAM asaMkhyAtaguNA che tethI dakSiNa dizAmAM anaMtaguNA che ||4|| 140 || TIkArya - narayika sUtramAM sauthI thoDA nerayiko pUrva, uttara ane pazcima dizAe Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 473 hoya che. kAraNa ke tyAM puSpAvakIrNa narakAvAso alpa che, e prAyaH ghaNAM saMkhyAtA yojana vistAravALo che. tethI dakSiNa dizAmAM rahelA nairayiko asaMkhyAtaguNA che. kAraNa ke kRSNapAkSika jIvo ghaNAM dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che. te A pramANejIvo be prakAranA che kRSNapAkSika ane zuklapAkSika tenuM A lakSaNa che - "jersi avaDDho puggalapariyaho sesao ya saMsAro te sukkapakviyA khalu ari puna vavavavI 3. I' jeone apArdha kaMIka nyUna ardha pudgalaparAvartana saMsAra bAkI hoya te zuklapAkSika ane adhika saMsAra bAkI hoya te kRSNapAkSika. zuklapAkSika thoDA che kAraNa ke alpasaMsArI thoDA hoya che. tethI kRSNapAkSika ghaNAM hoya. aghika saMsArI ghaNAM hoya che. kRSNapAkSiko ghaNAM tathA svabhAvathI dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che. bAkInI dizAmAM utpanna thatA nathI tenA tathAsvabhAvane pUrvAcAryoe A pramANe yuktivaDe puSTa karyA che. te A pramANe - kRSNapAkSiko dIrgha saMsAravALA hoya che. dIrghasaMsArI ghaNAM pApanA udayathI thAya che, bahu pApanA udayavALA krUrakarmavALA hoya che ane krUrakarmavALA prAyaH tathAsvabhAvathI tadbhava mokSagAmI chatAM dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che bIjI dizAmAM utpanna thatA nathI kahyuM paNa che ke "pAyamiha krUrakammA bhavasiddhiyA vi dAhiNillesu / neraiyatiriyamaNuyAsurAiThANesu gacchanti / " prAyaH krUrakarmavALA jIvo bhavya chatAM paNa dakSiNa dizAmAM nairayika, tiryaMca, manuSya ane asurAdika sthAnakomAM jAya che. tethI dakSiNa dizAmAM ghaNAM kRSNapAkSika jIvonI utpattino saMbhava hovAthI ane pUrve kahelA baMne kAraNothI (dakSiNa dizAmAM ghaNAM kRSNapAkSika jIvonI utpattino saMbhava hovAthI ane temAM ghaNAM narakAvAso asaMkhyAtA yojananA vistAravALA hovAthI) pUrva uttara ane pazcima dizAmAM rahelA nairayiko saMkhyAtaguNA che. jema sAmAnyataH nairayikono dizAno AzrayI alpabahutva kahyo tevI rIte ratnaprabhAdi dareka naraka pRthvInA nairayikone kahevo, kAraNa ke badhe yuktinI samAnatA che. e pramANe dareka pRthvIono dizAnI apekSAe alpabahutva kahyo. have sAte naraka pRthvIono dizA AzrI alpabahutva kahe che - sAtamI naraka pRthvInA dakSiNa dizAnA nairayiko asaMkhyAtaguNA che. tethI tamaHprabhA nAme chaThThI pRthvInA pUrva, uttara ane pazcima dizAmAM asaMkhyAtaguNA che kAraNa ke ahIM sarvotkRSTa pApa karanArA saMjJI paMcendriya tiryaMca ane manuSyo sAtamI naraka pRthvImAM utpanna thAya che ane tethI hIna adhika hIna pApakarma karanAra chaThThI vagere naraka pRthvImAM utpanna thAya che. sarvotkRSTa pApa karanAra sauthI thoDA che ane kramazaH kaMIka hIna, hInatarAdi pApakarma karanArA ghaNAM che. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta mATe sAtamI pRthvInA dakSiNa dizAnA nairayikothI chaThThI pRthvInA pUrva, uttara ane pazcima dizAnA nairayiko asaMkhyAtaguNA che. e pramANe uttarottara pRthvIne AzrI vicAra karavo. tethI te ja chaThThI naraka pRthvInA dakSiNa dizAnA nArako asaMkhyAtaguNA che. tethI teja pAMcamI naraka pRthvInA dakSiNa dizaAnA nArako asaMkhyAtaguNA che. ema sarva naraka pRthvInA saMbaMdhamAM anukrame kahevuM / 14 / / 140 || kavi RSabhadAse paNa 449 thI 456 mI gAthAmAM A ja prakAranA bhAva varNavyA che. zrI pannavaNA sUtranA sAtamA sUtrano TIkArtha. y dizAnI apekSAe sauthI thoDA bhavanavAsI pUrva ane pazcima dizAmAM che kAraNa ke tyAM thoDA bhavano che. tethI uttara dizAmAM saMkhyAtaguNA che kAraNa ke bhavanavAsI devonuM potAnuM sthAna hovAthI tyAM ghaNAM bhavano che tethI dakSiNa dizAmAM saMkhyAtaguNA che, kAraNa ke tyAM bhavano ghaNAM vadhAre che. te A pramANe pratyeka nikAye cAra cAra lAkha bhavano adhika che ane tyAM ghaNAM kRSNapAkSiko utpanna thAya che mATe asaMkhyAtaguNA che. vyaMtara sUtrane viSe A vicAra che - jyAM polANabhAga che tyAM vyaMtaro cAle che, jyAM ghanabhAga che tyAM cAlatA nathI, tethI pUrvadizAmAM ghana - nakkara bhAga hovAthI vyaMtaro thoDA che. tethI pazcima dizAmAM vizeSAdhika che, kema ke adholaukika grAmone vize polANa bhAgano saMbhava che. tethI paNa uttaradizAmAM vizeSAdhika che. kAraNa ke tyAM potAnuM sthAna hovAthI vyaMtaronA nagarAvAso che. tethI paNa dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke tyAM ghaNAM vadhAre nagaro che. sauthI thoDA jyotiSako pUrva ane pazcima dizAmAM che kAraNa ke caMdra - sUryanA udhAnanA jevA dvIpomAM thoDA ja jyotiSTho hoya che. tethI dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke tyAM ghaNAM vimAno che ane kRSNapAkSiko dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che. tenAthI uttara dizAmAM vizeSAdhika che kAraNa ke mAnasa sarovaramAM krIDA karavAnI pravRttivALA ghaNAM jyotiSika devo haMmezA rahe che. vaLI mAnasa sarovaramAM je mastyAdi jaLacaro che te najIkamAM rahelA vimAnonA darzanathI tene jAtismaraNa thAya che ane kaMIka vratano aMgIkAra karI, anazanAdi karIne niyANuM karIne jyotiSkamAM utpanna thAya che. tethI dakSiNa dizAnA jyotiSTho karatAM uttara dizAnA jyotiSTho vizeSAdhika che. saudharma kalpamAM vaimAnaka devo sauthI thoDA pUrva ane pazcima dizAe che kAraNa ke je AvalikA praviSTa vimAno che te cAre dizAmAM sarakhA che, je puSpAvakIrNa vimAno che temAM ghaNAM asaMkhyAtA yojananA vistAravALAM che ane te dakSiNa ane uttara dizAmAM che. bIjI dizAmAM nathI, mATe sauthI thoDA vaimAnika devo pUrva ane pazcimamAM che. tethI uttara dizAmAM asaMkhyAtaguNA che kAraNa ke tyAM puSpAvakIrNa vimAno ghaNAM che ane te asaMkhyAtA yojananA vistAravALAM che. tethI dakSiNa dizAmAM vizeSAdhika che, kAraNa ke kRSNapAkSiko ghaNe bhAge tyAM ja utpanna thAya che ema sanatkumAra ane mahendra Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 475 kalpanA sUtro saMbaMdhamAM vicAra karavo. brahmaloka kalpamAM sauthI thoDA, pUrva uttara ane pazcima dizAe devo che kAraNa ke ghaNAM kRSNapAkSika tiryaMco dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che. zuklapAkSiko thoDA che mATe pUrva uttara ane pazcima dizAmAM devo sauthI thoDA che. tethI dakSiNa dizAmAM asaMkhyAtaguNA che. kema ke ghaNAM kRSNapAkSiko dakSiNa dizAmAM utpanna thAya che. e pramANe lAMtaka, zukra ane sahastrAra saMbaMdhI sUtrono paNa vicAra karavo. AnatAdi kalpamAM manuSyo ja utpanna thAya che, tethI tyAMthI AraMbhI pratyeka kalpaNAM, prati greveyakamAM ane dareka anuttara vimAnamAM cAre dizAe prAyaH sarakhA utpanna thAya che te mATe kahyuM che ke - 'he AyuSmAna zramaNa ! tyAMthI AgaLa bahudhA cAre dizAmAM sarakhA utpanna thAya che.' 7||143|| 'jIvavicAra rAsa'mAM gAthA 457 thI 478 mAM bhavanapati, jyotiSI e vaimAnika devanA bhAva sUtra naM. sAta pramANe ja batAvyA che. vyaMtaranA bhAva 443 thI 447 mI gAthAmAM batAvI dIdhA che. Ama, jotAM khyAla Ave che ke zrAvaka kavi RSabhadAsa prAyaH pannAvaNA sUtrane anusaryA che. mAtra kramamAM pharaka Avyo che. tema ja thoDuMka saMkSiptikaraNa karyuM che. jIvavicAramAM AvatA keTalAMka AMzika vibhAgonuM tulanAtmaka adhyayana narakAyu bAMdhavAnA kAraNo kavi RSabhadAse 272 thI 286 gAthAmAM narakAyu bAMdhavAnA aneka kAraNo batAvyAM che. sAthe sAthe evA pApo koNe karyA e paNa batAvyuM che. 271 nAraka kathA vyavarI kahI, jyAMhA chaI vedana ghora, soya puraSa naragiM vazA, karatAM pAe aghora. vyavahArathI narakanI kathA karyA pachI - mahAvedanAkArI evI narakamAM kevA aghora pApa karanAra purUSo upaje che tenuM varNana sadRSTAMta nIcenI gAthAomAM karavAmAM AvyuM che. caMdrAyaNine aghora pApataNA adhikArI, je grabhavatI haNatA nArI, soya adhama jeNaI mAtA mArI, pharasyurAma huo naraga dUArI. 272 jeo aghora pApanA adhikArI che evA jIvo garbhavatI nArIne mAre che. parazurAma jamadagni nAmanA RSino putra hato. enuM bALapaNanuM nAma rAma hatuM. bhUlA paDelA rogiSTa vidyAdharanI sevA karIne parazunI vidyA prApta karI tethI parazurAma kahevAyo. parazurAmanI mAtA reNukA emanI bahenane maLavA hastinApura gayA hatA. tyAM anaMtavIrya rAjAnA saMbaMdhathI emane putra thayo. chatAM jamadagni RSi emane laI AvyA ane AzramamAM rAkhyA. te parazurAmathI sahana na thatAM teNe potAnI mAtA ane temanA bALakanuM mAthuM kApI nAMkhyuM. A kAraNe emane sAtamI narake utpanna thavuM paDyuM hatuM. e sAtamI narakamAM koNa jAya enuM varNana jIvAbhigama sUtramAM A pramANe che. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sAtamI narakamAM koNa jAya che? (jIvA - 2 pra. 3, 3 pR. 363) jeo naravasamA manuSyomAM vRSabha sarakhA hoya eTale ke bhogAyikomAM atyaMta Asakta hoya che athavA mahimAvALA baLane dhAraNa karavAvALA hoya che. teonA nAma A pramANe che - kesavA, vAsudeva, jalacarAya, taMdulamatsya vagere 'ne mAraMbha hovI" jeo kAlasarika vagerenI jevA mahA AraMbhavALA kuTuMbI, gRhasthajana. A. badhA sAtamI pRthvImAM jAya che. tathA e ja pramANe bIjA paNa je atyaMta krUra karma karavAvALA manuSyo che teo paNa ghaNAM bhAge saptamI narakamAM jAya che. (sarvotkRSTa prakarSa prApta krUra) adhaH saptamI pRthvImAM pAMca ja anuttara (jenAthI vadhAre bIjo koI daMDa na hoya) mahA naraka che, tenA nAma A pramANe che - kALa, mahAkALa, raurava, mahArarava e apratiSThAna. AmAM apratiSThAna sAtamI pRthvInI madhyamAM che bAkInI cAra naraka tenI cAre dizAomAM che. karmonI sarvotkRSTa sthiti ane sarvotkRSTa anubhAgabaMdha karavAvALA prANI hiMsA vagerenA adhyavasAyarUpa kAraNonA prabhAvathI mAseranuM vivyApamRtyunA avasare maraNa pAmIne 'tatthappaDune te pratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM utpanna thAya che. tAtparya e che ke jenA mana, vacana ane kAyAnI pravRtti rAtadivasa saMkaliSTa banI rahe che. prANIonA prANa levA vagere kukRtyomAM jeo rAtadivasa traNa yoga ane traNa kAraNa dvArA pravRtta rahe che evA manuSyane ja temanA te kartavya karmonI utkRSTa sthitino ane anubhAga baMdhano baMdha karAve che. te pachI teo marIne narakamAM utpanna thAya che teonA nAmo A pramANe che. rAme jamadaggiputte jamadagninA putra rAma - parazurAma daDhAu lacchaiputte lacchAtino putra - daDhAyu vasu uvaricare uparicara vasurAja calaNIno putra - brahmadatta subhUme kaurave koravya subhUma pararamaNI bhaganI mama bhAlo, acchatra bhAkhI sahuthI kAlo, munI arahA jinani mama bAlo, sAte naraga bhUmi gozAlo. parastrIne potAnI bahena sama mAnavI joIe. asatya bolavAvALAnuM moTuM kALuM arthAt enuM nAma kharAba thaI jAya. muni, arihaMta Adine tejAlezyA Adi labdhithI bALavA nahi. bhagavAna mahAvIranI chadmastha avasthAno prathama ziSya gaNAto gozAlaka bhagavAna sAthe vicArIne emanI pAsethI teno lezyAnI labdhi prApta karavAnI vidhi zIkhIne teja labdhi prApta kare che. pachI kALakrame potAne tIrthakara mAnIne pravarte che. enA tIrthaMkarapaNAno virodha thatAM bhagavAna pAse AvIne temane bALI mUkavA mATe 273 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 477 labdhino prayoga kare che. gozAlakano virodha karanAra be munione bALI mUke che. paraMtu bhagavAnane bALI zakato nathI. paNa tIrthaMkara para tejo labdhino prayoga karavAne kAraNe evuM karma baMdhAya che, jene kAraNe eNe sAte narakamAM be- be vAra utpanna thavuM paDaze. 274 pasU abAla napuMsaka kIdhA, mahAvanamAM dAvAnala dIdhA, sakala lokataNA dravya lIdhA, navaI naMda naragiM ja prasIdhA pazu ne bALakone napuMsaka banAvyA, moTA vanamAM dAvAnaLa saLagAvyA, temAM ja AkhA lokanA dravyo para potAno mAlikIbhAva sthApita karyo hoya evA traNa khaMDanA adhipati vAsudeva kahevAya che. eka utsarpiNI ke avasarpiNI kALamAM navA naMda (vAsudeva) avazya thAya che. vAsudeva thavA mATe niyamA niyANuM karavuM paDe che. vAsudeva thayA pachI traNa khaMDa jItavA mATe yuddha karavA paDe che jemAM mahAsaMhAra thAya che. jene kAraNe narakagamana karavuM paDe che. vAsudevanI padavI niyANuM karIne prApta thatI hovAthI e jIvone saMyama levAnuM mana paNa thatuM nathI. mATe narakagAmI ja thAya che. 275 nagara dahaIna karaI na ketA, mahA AraMbhI hoI jetA, atI paragraha nara dIsaI tetA, naragiM pahuto subhama AvetA. nagarane bALanAra nara keTalAka jeTalA mahA AraMbhI hoya teTalA, ati parigraha karanAra dekhAya. evA pariNAma rAkhavAvALA subhUma nAmanA cakravartI narake gayA. 276 nArI bAla siri mUkaI ghAya, nagara desa bhAMjevA jAya, mAhA saMgrAma aniM sabala kaSAya, naragya pahuto rAvaNarAya. - nArI, bALaka, zrI (siri = lakSmI) no ghAta karanAra, nagara - deza lUMTanAra, mahAsaMgrAma ane sabaLa kaSAyane kAraNe rAvaNarAya narake gayA. laMkApati rAvaNa prativAsudeva hatA. temaNe zrIrAmanI patnI sItAne harIne potAne vaza thavA mATe pharaja pADI hatI paNa sItA vaza na thatAM rAma sAthe mahAsaMgrAma khelavo paDayo. tema ja rAvaNanA ahaMkAranI tIvratA Aje paNa prasiddha che 'abhimAna to rAjA rAvaNanuM paNa nathI TakyuM e rUDhiprayoga Aje paNa pracalita che. ene kAraNe emane narakagAmI thavuM paDyuM. 277 nara nArI pasu nAMkhyA kApI, leI thApyasya pAchI navya ApI, jeNaI munIvara mAryA saMtApI, narce pahuto pAlaga pApI. nara -nArI pazune kApI nAkhyA,thApaNa rAkhelI vastu oLavI lIdhI tema ja jemaNe sAdhuone saMtApa - duHkha ApIne mAryA evo pApI pAlaka narake gayo. zrAvastI nagarInA jItazatrurAjAno nAstika pradhAna pAlakane kadaka munie potAnI yuvarAja avasthAmAM zAstrArtha dvArA parAjIta karyo hato. eno DaMkha pAlakane vera levA prere che. jayAre skaMdakamuni 500 ziSyo sahita vicaratA vicaratA zrAvasti nagarImAM Ave che tyAre rAjAne kAnabhaMbheraNI karIne kahe che ke skaMdakakumAra ApanuM rAjya paDAvavA mATe sAdhuno svAMga sajIne 500 coddhA sAthe AvyA che. enA purAvArUpe pote ja Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUrve udyAnamAM zastro daTAvyA hatA te batAve che, jethI rAjA bharamAI jAya che ane pAlaka je rIte Icche te rIte sajA ApavAnuM kahe che. tethI pAlake ghANI taiyAra karAvI. te ghANImAM 500 ziSya sahita skaMdaka munine pIlI nAkhyA ane pote narakamAM gayA. 278 pApI jIva haNi SaTakAI, sakala loka taNaI dukhadAI, luMTAI aMkI kApaI sAhI, narazya vasaI na khyatrI akAI. je pApI jIva cha kAyanA jIvone haNe te AkhA loka mATe duHkhadAyaka hoya. lokone luMTIne emanI iMdriyo kApIne duHkha denAra aMkAI rAThoDa nAmano kSatriya narakamAM jaIne vasyo. 500 gAmavALA vijaya vardhamAna kheDanA adhipati aMkAI rAThoDa ( rAjAno pratinidhi) ghaNAM adhArmika ane pApamaya jIvana jIvavAvALo hato. potAne adhInA 500 gAmo para teNe ghaNaja karaboja nAMkhelo hato. karane vasUla karavA te prajAne ghaNI pIDA Apato hato. lokone vAta vAtamAM kaThora daMDa deto, khoTA Aropa lagAvIne mArato - pITato ane vadha karI deto, te lokonuM dhana lUMTI leto, yAtrikone mArato lUMTato tethI teNe ghaNAM pApa upArjana karyA jene kAraNe narakagAmI thayo. pachI mRgA nagaranA vijayarAjAnI mRgAvatI rANInI kukSie avataryo tyAM eka mAMsanA piMDa jevo AMkha - kAna - nAkanI AkRti vagara janamyo pachI tyAMthI kramazaH sAte narakamAM bhamaze. - duHkhavivAka sUtra - 1 279 rAjarIdhya jeNaI navi mukAyi, vanya AhoDA karavA jAyi, magharA maMza abhakhya je khAyi, nalagi pahuto zreNIka rAyi. je rAjyarIddhi choDatA nathI, vanamAM zikAra khelavA jAya che, madirA, mAMsa, abhakSyano AhAra kare che evuM karanAra narake jAya. zreNika rAjA AvI rIte ja eka vakhata zikAra karavA jAya che tyAM eka ja bANathI eka garbhavatI be bALakavALI. haraNIne vIMdhI nAMkhe che ane potAnA bAhubaLathI ekasAthe traNa jIvane hayA evo garva kare che. e kAraNe emano AyuSyabaMdha narakagatimAM paDe che jene kAraNe teo narakagAmI thAya che. -tribhuvanaprakAza mahAvIra deva pR. 122 280 paMca vISaI kAdavamAM khaMto, putrI bhAta trIyAsya jUtI, baMdhava ghAta karI javya guto, maNIratha rAjA naragya pahuto. IMdriyonA viSayarUpI kAdavamAM phasAyelo, bhAInI putrI samAna patnImAM viSayAsakta thaI javAne kAraNe potAnA sagA bhAInI hatyA karIne maNIratha rAjA narakamAM pahoMcI gayA. sudarzana nagaranA maNiratharAjAnA nAnAbhAI yugabAhunI patnI atyaMta rUpavatI hatI. tenA rUpa para moha pAmelA maNiratha rAjAe ene prApta karavAnA prayatna AdaryA paNa saphaLatA na maLatAM potAnA nA bhAInuM mAthuM vADhI nAMkhIne azvAraDha thaIne bhAge che. paNa rastAmAM sarpadaMza thatA cothI narake pahoMcI jAya che. potAnA nAnA bhAInI Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 479 putrI samAna patnI para viSayAsakta thavAnuM A pariNAma che. - uttarAdhyayana sUtra adhya, 9 281 atI lobhI niMa kara vadhAraI, DU dhyAna haIAmAM dhAraI, potAnA sutani je mAri, kanakaketu nRpa naragya padhAraI atilobhI ne kara vadhAranAra rodra dhyAna haiye dhAraNa karanAra, potAnA putrane mAranAra kanakaketu rAjA narakamAM padhArI (pahoMcI) gayA. tetalipura nagarano kanakaketu (kanakaratha) rAjA rAjya, rASTra, sainya, azva, vAhana, dhAnya, koSTAgAra, rANIvAsa vageremAM atyaMta Asakta ne lobhI thaI gayo. potAnuM rAjya potAnA putrone paNa ApavuM na paDe eTalA mATe keTalAMka bALakonA hAtha, aMgUThA, paganA AMgaLA, AMkha, nAka, kAna vagere kapAvI nAMkhato aMgahIna banAvIne krUra rIte marAvI nAMkhato. tema ja rAjayamAM kara paNa khUba leto. Ama, lobha ane Asaktine kAraNe narakamAM utpanna thayo. - jJAtAdharmakathAMga adhyayana - 14 282 adhama jIva mAcho kahiyAyi, jalanA jIva ghaNAM ni khAci, pApakarma tyAMhA bahu baMdhAyi, maraI mIna sAta mIyiM jAyi. 283 moTA macchAni mukhya jIva AvaI, ketA bhakhaI kaI jIva tajAvaI, taMdala mIna tIha maniM bhAvaI, mukhya AvyA mAcho navya khAI. 284 jo mujha moTuM vadana vasekuM to jAvA navya deuM eThuM, rUdra dhyAna navaI mUkaI rekhu, satama naragiM lakhIo lakhuM. 285 nArakano bhava pUro kIdho, valI avatAra tudala macchI lIdho, aMtamUrata vAso kIdho, valI naragiM jIva teha prasIdho. taMdula nAmano mAchalo adhama kahevAya che. bIjA mAchalAMone pANInA jIvA khAtA joI pApakarma bAMdhIne sAtamI narakamAM jAya che. pachInI traNa gAthAmAM A mAchalo kevI rIte narakamAM jAya che e samajAvatA kavi kahe che ke moTA moTA mAchalAo moDhuM kholIne taratA hoya tyAre pANInI sAthe aneka mAchalAo enA moMmAthI pasAra thaI jAya che. A joIne manamAM vicAre che ke A mAchalo keTalA jIva emane ema javA de che. jo huM enI jagyAe houM to eke mAchalAne javA dauM nahi. taMdula macchanI avagAhanA nAnI hoya che tAMdula (cokhA) jeTalI mATe enuM nAma taMdala maccha paDayuM che. tethI tene ema vicAra Ave che ke mane paNa AnA jevuM moTuM moTuM maLyuM hota ane mArA moDhAmAMthI AvI rIte mAchalAM pasAra thatAM hota to huM eka paNa mAchalAMne javA na deta badhAne khAI jAta. satata AvA rodradhyAnane kAraNe hiMsAnA bhAva Ave che jethI e manathI pApa karIne sAtamI narakanA AyuSyano baMdha pADI de che. paNa A to pAcho jaLacaramAM ja taMdula maccha tarIke upajIne aMtarmuhUrta rahIne pAcho narakamAM jAya che. mAtra mana dvArA ja pApa bAMdhavAthI sAtamI naraka sudhI pahoMcI javAya che mATe Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta manathI hiMsAdika vicAro karavA na joIe. Ama zrAvaka kavi RSabhadAse A gAthAo dvArA narakAyu bAMdhavAmAM kyA kyA kAraNo sahAyaka bane enuM saMkSipta zailIthI sadaSTAMta varNana karyuM che. jeno samAveza. AgamasUtromAM batAvelA mukhya cAra kAraNomAM ja thaI jAya che. zrI ThANAMga sUtramAM 4 the ThANe narakAyu bAMdhavAnA cAra kAraNo batAvyA che. 1) mahA AraMbha 2) mahA parigraha 3) paMcendriya vadha ane 4) mAMsabhakSaNa. A cAra mukhya baMdha gaNAya che ane emAM ja badhA kAraNo samAI jAya che. chatAM kavie sAmAnyajanone bodha ApavA vizeSa varNana karyuM che. evI ja rIte Agama graMthomAM paNa A cAra sivAyanA vizeSa varNano maLe che. jema ke zrI uttarAdhyayana sUtra 7 muM adhyayana gAthA 5-6-7 hiMsA bAle musAvAI.. elae e traNa zlokamAM keTalIka pravRttiono nAmollekha karIne enAthI thavAvALA pariNAma arthAt narakagamanano nirdeza karyo che. e pravRttio saMkSepamAM A pramANe che. 1) hiMsA 2) mRSAvAda 3)adattAdAna 4) viSayAsakti 5) mahAn AraMbha 6) mahAnA parigraha 7) mAMsamadirAnuM sevana 8) zoSaNa A sivAya bIjA hetu paNa hoI zake. adhyavasAyonI kliSTatA ane enAthI saMcAlita koI paNa pravRtti narakanuM kAraNa banI zake. jainendra siddhAnta kozamAMthI prApta thatA narakA, bAMdhavAnA kAraNo AyuSya karmanA baMdha yogya pariNAma ati jaghanya pariNAma AyubaMdha mATe ayogya che. atyaMta utkRSTa (mahAna) pariNAma paNa AyubaMdha mATe ayogya che. kAraNa ke evo svabhAva che. paraMtu e baMnenI madhyamAM avasthita pariNAma parivartamAna madhyama pariNAma kahevAya che. emAM yathAyogya pariNAmothI AyuSyano baMdha thAya che. (dhavalA - 12/4-2,7 32/27/12) lezyA ane kaSAya pramANe AyuSyano baMdha paDe che. ochuM AyuSya baMdhAvAnuM kAraNa - je prANI haMmezAM bIjA jIvono ghAta karIne emanA priya jIvanano nAza kare che te prAyaH alpAyuSI hoya che. narakAyu sAmAnyanA baMdhayogya pariNAma - 1) tattvArthasUtra anusAra - mahA AraMbha, mahA parigraha narakAyuno Azrava che. zIlarahita ane vratarahitatA badhA AyuSyono Azrava che. (6/15/19) 2) sarvArthasiddhi anusAra - hiMsaddhi.. mavati hiMsAdi krUra kAryomAM niraMtara pravRtti, bIjAnA dhananuM haraNa, IMdriyonA viSayamAM atyaMta Asakti, tathA maravAnA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 481 samaye kRSNa lezyA ane raudradhyAna AdinuM hovuM narakAyuno Apa che. (sarvArthasiddhi - 6/15/333/6) 3) tiloka paNati anusAra - prA'sta vaMdhasamar... maThThAghora | 2/293 - 294 AyubaMdha samaye zilAnI rekhA jevo krodha, patthara jevo mAna, vAMsanA mULa jevI mAyA ane kiramajInA raMga jevo lobha kaSAyano udaya thavA para narakanA AyuSyano baMdha thAya che. (ti.pa. 2/293/294) kRSNa, nIla athavA kApota A traNa lezyAono udaya thavAthI narakAyu bAMdhIne ane marIne e ja lezyAothI yukta thaIne mahAbhayAnaka narakane prApta kare che. 4) tattvArtha sAra anusAra - kaThora patthara samAna tIvra mAna, parvatamALAonI samAna abheda krodha rAkhavo, mithyAdRSTi hovuM, tIvra lobha hovo, sadA nirdayI banI rahevuM, sadAya jIvaghAta karavI, sadAya jUThThuM bolavAmAM prema (ta.sA. - 4/30-34) rAkhavo, haMmezAM paradhana haraNa karavuM, nitya maithuna sevavuM, kAogonI abhilASA sadAya prajvalita rAkhavI, jinezvaranI AsAtanA karavI, sAdhu dharmano uccheda karavo, bilADI, kUtarA, kukaDA Adi pApI prANIone pALavA, zIlavrata rahita rahevuM ane AraMbha - parigrahane ati vadhAravo. kRSNa lezyA rahevI, cAre raudradhyAnamAM lIna rahevuM, eTalA azubhakarma narakAyunA Azrava hetu che. arthAt je karmone krUra karma kahe che ane jene vyasana kahe che e badhA narakAyunA kAraNa che. 5) tiloka prajJapti anusAra - dayAdharmathI rahita, verane na choDavAvALA, pracaMDa klaha karavAvALA ane khUbaja krodhI jIva kRSNa lezyA sahita ghUmaprabhAthI laIne aMtima pRthvI sudhI janma le che.(296) AhArAdi cAre saMjJAomAM Asakta evA jIva nIla lezyA sahita dhUmaprabhA pRthvI sudhI janma le che. kApota lezyAthI saMyukta thaIne dhamAthI laIne maghA pRthvI sudhI janma le che. Ama, jIvavicAra rAsamAM aghora pApa, hiMsA, bALahatyA, strIhatyA, parastrI para kudRSTi, pazu - abAla vagerene napuMsaka karavA, dAvAnaLa saLagAvavo, Asakti bhAva, tIvra lobha, lUMTa, mahA saMgrAma, tIvra kaSAya, thApaNa oLavavI, zikAra, mAMsa - madirA - abhakSya AhAranuM sevana, raudradhyAna vagerethI narakagAmI thavAya che ema batAvyuM che je vividha zAstromAM paNa batAvavAmAM AvyuM che. saMmUrcchima manuSyanI prarUpaNA zrI patravaNA sUtra prathama padanA 59mAM sUtramAM (ghAsI. mahA. nuM pannavaNA pada prathama, sUtra 35 - pR. 419) saMmUrcchima manuSyonI prarUpaNA karI che. jeno bhAvArtha nIce mujaba che. saMmUrcchima manuSyo pIstAlIza lAkha yojana pramANa manuSya kSetramAM aDhIdvIpa ane be samudromAM - paMdara karmabhUmimAM trIza akarmabhUmimAM tathA chappana aMtaradvIpomAM Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta garbhaja manuSyanA ja 1) maLa 2) mUtra 3) kapha 4) nAsikAno mela 5) vamana 6) pitta 7) parU 8) lohI 9) vIrya 10) zukra pudgalono parityAga 11) jIvarahita kalevara 12) strI - purUSano saMyoga 13) nagaranI khALa ane 14) sarva azucinA sthAna e 14 sthAnamAM upaje che. emanI avagAhanA AMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. te asaMjJI, mithyAdaSTi, ajJAnI sarva paryAptio vaDe aparyAptA ane aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA ja hoya che. ema saMmUcchika manuSyo kahyA I/pa7|| jIvavicAra rAsamAM 175 thI 187 mI gAthA sudhI saMmUcchika manuSyano adhikAra che. temAM pannavaNAmAM 14 ThAmamAM upajavAno ullekha karIne paNa 14 ThAma kyA te batAvyA nathI. upadezamAlA avasUri ane saMsakata niryuktinA soLa sthAnanI vigato ApI che. je A pramANe che. maLa, mUtra, kapha, saLekhama, vamana, pItta, mRtaka, lohI, sIhA, nagaranI gaTaranI khALa, madha, mAkhaNa, madirA, mAMsa strI - purUSano saMyoga, azucinA ThAma ema soLa sthAnanuM nirUpaNa karyuM che. emAM madya - madirA - mAMsa - mAkhaNa e cAramAM manuSyanA saMmUrchAima jIva to upaje ja nahi kAraNa ke pannavaNAnA mULapATha pramANe to garbhaja manuSya saMbaMdhI azucinA sthAnaka hoya emAM ja saMmUrNimA manuSyo upaje. madha - madirA AdimAM saMmUrchAima tiryaMca jIvo upajI zake paNa saMmUeiMma manuSyo nahIM. mAnavabhavanI durlabhatA jIvavicAra rAsamAM 151mI gAthAmAM mAnava bhavanI durlabhatA batAvI che. emAM daza daSTAMtano ullekha che e zrI uttarAdhyayana sUtra ghAsIlAlajI mahArAjasAhebanI TIkAmAM che evo ja bRhadanavRtti sukhabodhA niryukti, vageremAM che. tema ja manuSyabhavanI durlabhatAno uttarAdhyayana niryukti gAthA 158 mAM niryuktikAra manuSyatvanI durlabhatAnA prasaMgamAM 12 durlabha vastuono ullekha karyo che. 1) manuSya janma 2) Arya kSetra 3) Arya jAti 4) Arya kula 5) zarIranI sarvAga saMpUrNatA 6) Arogya 7) AyuSya 8) ujjavala bhaviSya 9) dharmanuM zravaNa 10) dharmanI avadhAraNA 11) zraddhA 12) saMyama. zrI uttarAdhyayana cUrNi pR. 94 ane brahavRtti patra 146 mAM paNa durlabha vastuono ullekha che. uttarAdhyayana 10 mA adhyayanamAM paNa prabhu mahAvIra gautama svAmIne uddezIne kahe che ke dulahe khalu mANuse bhave, cirakAleNa vi svvpaanninnN| gADhA ya vivAga kammuNo, samayaM goyama ! mA pmaaye|suutr - 4 // arthAt badhA prANIone lAMbA samaya pachI paNa manuSya janma maLavo muzkela che. karmanA vipAka tIvra hoya che eTale he gItama tuM kSaNa mAtrano paNa pramAda na kara. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 483 A gAthAmAM paNa manuSyabhavanI durlabhatA batAvI che. uttarAdhyayana cUrNi pR. 189mAM kahyuM che ke sudurlabhaM manuSyaM yasmAd anyeSu jIvasthAneSu ciraM jIvo'vatiSThate, __ manuSyatve tu stokaM kAlamityato durlbhm| jIva acAnya jIva nikAyomAM lAMbA samaya sudhI rahI zake che paraMtu manuSyabhavamAM enI sthiti alpa hoya che. eTale enI prApti durlabha manAya che. zrI sUtrakRtrAMga mAM paNa kahyuM che mAre ravaTu kharekhara manuSyabhava durlabha che. Ama, manuSya janmanI durlabhatAnA dRSTAMto zAstromAM paNa maLe che. nigoda jIvavicAra rAsamAM gAthA naM. 306 thI 309 mAM nigodanA jIvanuM varNana che. e pramANe asaMkhyAtA jojanano loka che emAM asaMkhyAtA AMgula che. temAM asaMkhyAtA goLA che. emAM asaMkhyAtA nigoda che. e nigodamAM anaMtA jIva che. evA bhAva vyakta karyA che. e vAtanI puSTi zrI bhagavatI sUtra za. 7, u. 3 mAM vanaspatinA kathanathI thAya che. tyAM vizeSa spaSTatApUrvaka svarUpa batAvyuM che. DuMgaLI, baTATA vi. kaMdamULa soyanI aNI para rahe teTalA kaMdamULamAM asaMkhyAtI zreNI che. ekekI zreNImAM asaMkhyAtA pratara che. ekekA prataramAM asaMkhyAtA goLA che. ekekA goLAmAM asaMkhyAtA zarIra che. ane ekekA zarIramAM anaMtA jIva che. ene sAdhAraNa vanaspati kahevAya che. tenA bheda jANI dayA pALIe to A bhava parabhava nirAbAdha parama sukha pAmIe. Ane bAdara nigoda kahI che. tenuM jaghanya ne utkRSTa AyuSya aMtarmuhUrta kahyuM che. eka aMtarmuhUrtamAM sAdhAraNa vanaspatikAya 65536 vAra upaje ne cave. Ama, jIvavicAra rAsamAM asaMkhyAtA goLA ne emAM asaMkhyAtA nigodanuM svarUpa batAvyuM emAMnA pratyeka nigodamAM anaMtA jIva batAvyA che. bAkInuM varNanA nathI. ATha khANA jIvavicAra rAsamAM 314 mI gAthAthI 318 sudhInI pAMca gAthAmAM ATha khANanuM varNana che jenA krama nIce mujaba che. 1) aMDaja, 2) potaja, 3) rasaja, 4) jarAyuja, 5) svedana, 6) saMmUrthyima, 7) udabhi4 ane 8) upapAta. e ATha khANanuM varNana dazavaikAlika sUtranA cothA adhyayanamAM maLe che jenA mAtra trIjA ane cothA kramamAM pharaka che. bAkInuM varNana sarakhuM che. zrI acArAMga sUtra - 1 648 pAnA para paNa A ja prakArano krama che. zrI tattvArthasUtramAM (pR. 117) traNa prakAranAM janma batAvyA che. ene ATha bhAgamAM Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 484 vaheMcyA che. garbhaja - saMmUrcchima ane upapAta. 1) garbhajamAM traNa bheda - aMDaja, potaja, jarAyuja 2) saMmUrcchimamAM - rasaja, saMsvedaja, saMmUrcchama ane udbhijja. 3) upapAta Ama uparanA ATha bheda A traNamAM samAI jAya che. svAmI yogazvara deve 'huM' nAmanA pustakamAM vedAdi zAstrone AdhAre (pR. 452) cAra prakAranA jIva aMtargata uparamAMthI cAra bheda batAvyA che. jagatamAM cAra prakAranA jIvo che jarAyuja, aMDaja udbhijja ane svedaja A cAra prakAranA prakRtibhede jIvo che. paraMtu emAM taphAvata e che ke emaNe udbhijjamAM vanaspatine lIdhI che je sthAvara che. jyAre jainadarzanamAM A badhA trasanA bhedo che mATe emAM vanaspati nahi paNa tIDa Adi trasa jIvono ullekha che bAkInA cAra bhedano emAM koI ullekha nathI. aDhAra bhAra jIvavicAra rAsa mAM 319mI gAthAthI 322 mAM vanaspatinA bhAranuM varNana karyuM che. ekavIsa lAkha maNani chaI koDi evA 74 hajAra maNe eka bhAra thAya. cAra bhAra phUlavALA vRkSanA, phaLaphUlanA ATha bhAra, velI ne pAnanA 6 bhAra. ema 18 bhAra batAvyA che. e bhAranuM pramANa anuyogadvAra sUtramAM A pramANe batAvyuM che. dravya pramANa aMtargata bhAra kevI rIte thAya te batAvyuM che. unmAna mApomAM je vastu trAjavAthI toLavAmAM Ave tenuM mApa kahevAmAM Ave che. be ardhakarSano eka karSa, be karSano eka ardha pala, be ardhapalano eka pala ane ekaso pAMca athavA pAMcaso palono eka tulA, dasa tulAno eka ardha bhAra ane vIsa tulA be ardhabhAro be ardhabhArono eka bhAra thAya che. AvA aDhAra bhAra vanaspatinA batAvyA che. AcArya zrI naravAhanavijayajIe jIvavicAra vivecanamAM pR. 75 mAM vanaspatinA 18 bhAra A pramANe batAvyA che. 1. dareka jAtinA eka eka pAna laIne bhegA kare to 18 bhAra thAya. temAM puSpa vinAnI 4 bhAra, phaLapuSpavALI 8 bhAra ane vallI 6 bhAra. ema kula 18 bhAra che. 2. bIjI rIte 4 kaDavI, 2 tIkhI, 3 mIThI, 3 madhurI, 1 khATI, 2 kaSAI, 1 viSamayI ane 2 nirviSamayI ema 18 bhAra thAya. 3. bIjI rIte cha kAMTAvALI, cha sugaMdhI ane cha nigraMthI ema 18 bhAra 4. zeSanAge nIce pramANe 18 bhAra kahyA che. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 485 4 phUla vinAnI, 6 phaLavALI, 8 phaLa vinAnI ema 18 bhAra. 5. 3811272970 maNa athavA 38112170 maNano eka bhAra kahela che. Ama, bhAra vize paNa judI judI mAnyatAo prApta thAya che. zrAvaka kavi RSabhadAsanI mAnyatA jIvavicAra vivecananA 1 naMbaranI mAnyatA sAthe kAMIka samAnatA dharAve che. bhagavad gomaMDaLa (pRSTha 6666)mAM bhAranI vigata ApatA kahyuM che ke daza koTi dazalAkha sahastra aThayAsI jAno, dugune kIje tyAMhI bhArika saMkhyA mAno Ama eka bhAra 10,10,88000 x 2 = 202176000 thAya zrAvaka kavi RSabhadAsa paNa ema ja kahevA mAMge che paNa pAThAMtara bhedane kAraNe pharaka dekhAya che. be hastapratano abhyAsa karatA 20,21,76,000 no AMka Ave che. jIvanA bheda - prakAra jIvavicAra rAsamAM gAthA naM. 414 thI 424 sudhInI gAthAmAM anaMta jIvonA vividha bheda batAvyA che jema ke 1. jIvano - 1 bheda - sakaLa jIvonuM cetanya lakSaNa eka ja prakAre che mATe saMgrahanaye karIne eka ja bheda che. 2. 2 bheda - trasa, sthAvara, siddha- saMsArI, saInDiyA - ahiMdiyA, zarIrI - azarIrI, bhavya - abhavya ane paryApati - aparyApti A be - be bheda batAvyA che. 3. 3 bheda - strIveda, purUSaveda, napuMsaka veda, manayogI, vacanayogI, kAyayogI, bhavya abhavya, no bhavya no abhavya. 4. 4 bheda - tIMca, mAnava, nAraka, deva. 5. 5 bheda - ekendriya, beIndriya, teIndriya, corendriya, paMcendriyA 6. 6 bheda - pRthvI, pANI, tela, vAla, vanaspati ane trasakAya. A ja bheda uparAMta bIjA bheda paNa zAstromAM maLe che jema ke jIvAbhigama sUtramAM be bhedathI laIne 10 sudhInA bheda batAvavAmAM AvyA che. tyAM e bheda mATe pratipratti evo zabdaprayoga che. gotama svAmInA pratyuttaramAM prabhu temane 2 thI 10 bhedanuM svarUpa batAve che. je A pramANe che. 1. be prakAre jIva trasa ane sthAvara, sUkSma ane bAdara, paryAptA ane aparyAptA. 2. traNa prakAre jIva strI, purUSa, napuMsaka. strIo traNa prakAranI che - tiryaMcANI, manuSyANI ane devI. tiryaMcANIo traNa prakAranI jalacarI, thalacarI, khecarI. manuSyANIo traNa pakAranI che. karmabhUmi strIo, akarmabhUmija strIo ane aMtadvIpaja strIo. devIo cAra prakAranI che. bhavanapati, vANavyaMtara - jyotiSa - hemAnika devIo Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta purUSo traNa prakAranA che. tiryaca, manuSya, deva. napuMsaka traNa prakAranA che. tiryaca, manuSya ane nArakI 3. cAra prakAre jIva - nArakI, tiryaMca, manuSya ane devA 4. pAMca prakAre jIva - ekendriya, beIndriya, Indriya, corendriya, paMcendriya. 5. cha prakAre jIva - pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, trasakAya. 6. sAta prakAre jIva - nArakI, tiryaMca, tiryaMcaNI, manuSya, manuSyANI, deva, devI. 7. ATha prakAre jIva - prathama samaya nArakI, aprathama samaya nArakI, prathama samaya tiryaca, aprathama samaya tiryaMca, prathama samaya manuSya, aprathama samaya manuSya, prathama samaya deva, aprathama samaya deva. 8. nava prakAre jIva - pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, beIndriya, teIndriya, corendriya ane paMcendriya. 9. daza prakAre jIva - prathama samaya ekendriya, aprathama samayanA ekendriya, prathama samaya beIndriya, aprathama samayanA beIndriya, prathama samaya teIndriya, aprathama samayanA Indriya, prathama samaya corendriya, aprathama samayanA corendriya, prathama samaya paMcendriya, aprathama samayanA paMcendriya. Ama, jIvAbhigama sUtramAM bethI mAMDIne 10 bhedonuM nava pratipattimAM varNanA karavAmAM AvyuM che. jyAre jIvavicAra rAsamAM cha bhedanuM varNana che. prANa, bhUta, jIva, satva A cAre zabda sAmAnyataH jIvanA ja vAcaka che. zabdanaya (samabhirUDhanaya) nI apekSAthI enA alaga alaga artha paNa karavAmAM AvyA che. jema ke bhagavatI sUtra (2/1) mAM batAvyuM che ke prANa - daza prakAranA prANothI yukta hovAne kAraNe prANa che. bhUta - traNe kALamAM rahevAne kAraNe bhUta che. jIva - AyuSya karmane kAraNe jIve che mATe jIva che. satva - vividha paryAyonuM parivartana thavA chatAM AtmadravyanI sattAmAM koI pharaka paDato nathI tethI sattva che. TIkAkAra AcArya zIlAke nIce mujabanA artha paNa karyA che. prANAH dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtaaH| navA : proTaH zeSa sattA dvaritA || (vaNI patrAva 64) prANa - beIndriya, teIndriya, corendriya jIvA bhUta - vanaspatikAyika jIvA jIva - pAMca IndriyavALA jIva - tiryaMca, manuSya, deva, nAraka. sattva - pRthvI, apa, agni ane vAyukAyanA jIva. zrAvaka kavi RSabhadAse 482 - 483 mI gAthAmAM A ja vAta vaNI lIdhI che. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 487 gAthA 479 cogatI jIva bharyA bahu khAlI kayame na thAya bhavya rahIta prathavI nahIM bhavya sahu mugati jAya. A gAthAmAM bhagavatI sUtra 12 mA zatakanA bIjA uddezAnA jayaMti zrAvikAnA praznottaranuM pratibiMba paDe che. jeno sAra A pramANe che. pra. 1 he bhagavaMta! sarva bhavya siddhika jIvo siddha thaze ? u. hA. pra. 2 he bhagavaMta ! sarva bhavya siddhika jIvo siddha thaze to loka bhavya jIvathI rahita thaI jaze? u. te zakya nathI. pra. 3 bhagavaMta tenuM kAraNa zuM? u. A loka anaMtAnaMta jIvarAzithI bharelo che. traNe kALanA samaya karatAM paNa jIvarAzi anaMtAnaMtagaNI vadhAre hovAthI A saMsAra (loka) kayAreya khAlI thavAno nathI. (bhagavatI sUtra zataka 12, uddezo - 2 sUtra 9, 10) vaijJAnika daSTikoNa Adhunika vijJAna paNa sthAvarakAyika jIvanI puSTi kare che. pRthvIkAyika jIvonI puSTi karatA vizvavikhyAta vaijJAnika zrI jUliyasa hakasale potAnA pustaka pRthvInuM punarnirmANa mAM pRthvIthI saMbaMdhita aneka rahasyonuM udghATana karyuM che. teo potAnA pustakamAM lakhe che ke pensilanI aNIthI jeTalI mATI upADI zakAya emAM be arabathI. adhika viSANuM hoya che. jena darzanamAM pRthvIkAyanI avagAhanA AMgalanA asaMkhyAtamAM bhAganI batAvI che eTale soyanI aNI jeTalA bhAgamAM asaMkhyAtA jIva hoya che. | dArzanika jagatamAM pRthvI acala, spaMdanahIna, jaDa tema ja nirjIva hatI, paNa have vaijJAnika upakaraNo dvArA emanA astitvanI siddhi svataH ja thaI jAya che. paryAvaraNa vijJAna vibhAga tema ja bhUgarbha vijJAnanA gahana abhyAsI DaoN. pArasamaNi khIMcA e uparokta viSaya para vadhAre spaSTatA karIne jIvonI sajIvatA sthApita karI che. zrI AcArAMgajInA bhASyamAM AcArya zrI mahAprajJajIe spaSTa karyuM che ke "Adhunika bhUvaijJAnika paNa mAne che ke zilAkhaMDa parvatAdimAM paNa hAni ane vRddhi thAya che emAM klAnti, cayApacaya ane mRtyu, cetanyanA A traNe lakSaNo maLI zake che." vaijJAnikonuM kahevuM che ke himAlaya parvata zRMkhalA 100 varSamAM 10 se.mI. nI. gatithI UMcI thaI rahI che. A uparAMta vaijJAnikoe mATInA 50 vaMzo ane 10000 kuLo zodhyA che. niSkarSa e nIkaLe che ke mATI sajIva che. vyavahAramAM paNa ApaNe joIe chIe. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta ke 1) manuSyanA zarIranA ghAnI jema khodelI khANo pharIthI bharAI jAya che. 2) bALakonA zarIranI jema pahADo paNa vadhe che. 3) kapAyelA paganI jema khANamAMthI kADhelA pattharo kyAreya vadhI zakatA nathI. ThANAMga, bhagavatI tema ja pannavaNAmAM paNa A viSaya para vicAraNA karAI che. pRthvIkAyanA jIvonI sAbitI - sAbarakAMThAthI 15 ki.mI. dUra vaDhavADA eTale ke "ugatA pattharano deza che. IDaranI AsapAsamAM pattharo ugatA ja rahe che. prathama nAnA pachI kramazaH moTA thatA najare jovAya che. e ja emAM jIva hovAnI sAbitI. uparokta vivecanathI spaSTa thAya che ke pRthvI sajIva che. ane vijJAna sammata paNa che ke 4) pRthvInA eka kaNamAM agaNita jIva che. 5) bhUmi svataH UrdhvagamanA kare che. 6) parvato dhIme dhIme upara uThe che. 7) navA parvato bane che. pRthvInI prakRtithI mAnava tema ja paryAvaraNa baMne prabhAvita thAya che. 8) keTalAka tathyothI e paNa pramANita thAya che ke pRthvIkAya anya jIva ane prANInI jema sajIva ane kriyAzIlA che. 9) vanaspatinI jema emAM paNa AhAra saMjJA, bhaya saMjJA ane maithuna saMjJA prApta thAya che. jIvavicAra rAsamAM paNa 69 thI 89 mI gAthA sudhImAM pRthvIkAyika jIvonA zarIra, avagAhanA, saMjJA jJAna - darzana - upayoga lezyA vagere batAvyA che je sajIvamAM ja hoya che tethI siddha thAya che ke pRthvIkAya Adi sthAvara jIvo sajIva che. apakAya - kepTana skorsabIe sUkSmadarzaka yaMtra vaDe pANInA eka TIpAmAM 36450 jIvo hAlatA - cAlatA joyA evuM varNana keTalAMka Adhunika vijJAnanA pustakomAM Ave che. paNa te pANIthI judA samajavA pANI pote sthAvara che. pANI jenuM zarIra che evA jIvo hajI sudhI prApta thayA nathI. sUkSmadarzakanI madadathI dekhAtA pANImAM rahelA jIva trasa (beIndriya) che. vaijJAnikonA mate pANI okisajana ane hAIDrojana nAmanA be vAyu maLavAthI thAya che mATe te aceta che. paraMtu A kathana yogya nathI. kAraNa ke be ke tethI adhika dravyo vaDe bhale pANInI utpatti thatI hoya paNa jyAre te pANIrUpa bane che tyAre te asaMkhya jIvonI kAyArUpa ja hoya. keTalAka padArthonA saMyogathI vIMchI, mAchalAM, deDakA vagere bane che paNa tenuM jIvatu juduM ja hoya che tema ahIM paNa samajavuM. tema ja bhagavatI sUtra AdimAM vAtayonika jalano ullekha Ave che. eTale vAyunA saMyogathI pANI banavAnI vAta navI nathI. 'hyumIDITIeTale havAmAMnA rahela bhejanuM pramANa snehakAya = pANInA jIvone AdhAre hoya che. je divase sUryanA kiraNone kAraNe vinAza pAme che. Ama vaijJAnika rIte pANInA prakAro vagerenI mAhitI maLe che. pANImAM rahelA trasa jIvonI mAhitI paNa maLe che. paNa pANI e ja zarIra evI koI spaSTatA nathI. jyAre jIvavicAra rAsamAM pANInA jIvanI ja vAta che ane e paNa A ApaNI jevI ja lAgaNIo, duHkha vagere Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana anubhave che. vijJAna teukAyanA jIvonI sajIvatA siddha nathI karI zakyuM paNa vijJAnanI dRSTie AkAzamAM thatI vIjaLI ane vAyaramAMthI pasAra IlekTrIsITI eka ja che. Kite & key experiment karanAra benjAmIna phreMkalIna nAmanA vaijJAnike 1752nI sAlamAM jAhera karela che ke AkAzamAM thatI vIjaLI ane vAyaramAMthI pasAra thatI IlekTrIsITI A baMne eka ja che. A bAbata InTaraneTanA mAdhyamathI nIce mujabanA zabdo dvArA jANI zakAya che. 489 Franklin Institute, Philadephi, U.S.A. "He did make the important discovery that lightning and electricity are the same." (http:/sin.fi.edu./tfi/exhibitr.franklin.htm) phreMkalInanA maMtavya mujaba AkAzamAM thatI vIjaLI e IlekTrIsITInuM ja eka prakAranuM utsarjana che. A rahI InTaraneTa dvArA maLatI vigata. Info please Encyclopedia "... which proved that lightning is an elecrtical discharge." (http:/www.infoplease.com/c16/people/4085 8229. html) Tel me why? nAmanA pustakamAM 'who first flew kites? prakaraNamAM Arkady Leakum jaNAve che ke 'In 1752 A.D. Benjamin Franklin Flew a silk kite in a thunderstorm and he used it to prove that lightning and electricity are the same thing.' (pg. 237) artha : 1752nI sAlamAM benjAmIna phreMkalIne rezamI pataMga tophAnI vAtAvaraNamAM uDADayo ane teno upayoga teNe AkAzIya vIjaLI ane IlekTrIsITI - A baMne eka ja che - tenI siddhi mATe karyo hato. vaijJAnika DaoN. dolatasiMhajIno abhiprAya tA. 5-7-2002mAM prakAzita 'samayagdarzana' mAsikamAM jaNAvyA mujaba 'dilhI vizvavidyAlayanA kulapati, vizvavidyAlaya anuyoga AyoganA adhyakSa, ucca koTinA vaijJAnika DaoN. dolatasiMhajI koThArI paNa spaSTa zabdomAM jaNAve che ke "vijJAna sacitta - acittanI paribhASA vicAratuM nathI. mATe ja vaijJAnika dRSTikoNathI vidyutane acitta kahevAno koI adhikAra nathI. hA, eTaluM jarUra kahI zakAya che ke AkAzIya vidyuta ane prayogazALAnI vidyuta baMne eka ja che. jo zAstrIya dRSTithI AkAzanI vijaLI sacitta hoya to prayogazALA vagerenI vijaLI paNa sacitta che.'' (samayadarzana mAsika. tA. 5-7-2002 mAMthI sAbhAra utkRta) keTalAka loko vidyutane aceta mAne che temanuM samAdhAna uparanA lakhANathI thaI jaze chatAM vizeSa jANapaNA mATe 'vidyuta prakAzanI sajIvatA aMge vicAraNA' lekhaka pa.pU.sva. gacchAdhipati zrI bhUvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA praziSya muni yazovijayanuM Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta vAMcI javuM. vAyukAya - vAyu ke havA najare dekhAtA nathI chatAM vaijJAnika prayogothI pUravAra thayuM che ke te jagyA roke che tenuM dabANa hoya che je beromITara jevA sAdhanothI mApI zakAya che. tenuM vajana paNa hoya che. 10 [8] 10 [8] 10 ghana se.mI. DabbAmAM 1 lITara havA hoya tenuM vajana 1.3 grAma thAya che. Ama vividha rIte havAnuM astitva siddha karavAmAM AvyuM che havAmAM rahelA vAyarasa jIvonI sAbitI paNa prApta thAya che paraMtu vAyu e ja jenuM zarIra che evA jIvonI siddhi vijJAna hajI paNa karI zakyuM nathI. jyAre jIvavicAra rAsamAM e jIvonA zarIra - saMjJA - kaSAya vagere dvArA jIvasiddhi paNa thaI jAya che. vanaspatikAya - vanaspatikAyamAM ApaNA jevuM ja jIvana dhabake che e to vaijJAnika jagadIzacaMdra bojhe prayogo dvArA siddha karyuM che. te prasiddha ja che. tema ja vanaspatinI jIvana paddhati samajavA Aja sudhI enA para prayogo thaI rahyA che. temAMnuM keTaluMka tAraNa jIvavicAra prakAzikAne AdhAre A pramANe che. 1. janma - maraNa - bIja vageremAMthI vanaspatino udbhava thavo, e teno janma che ane amuka vakhata pachI karamAI javuM e tenuM maraNa che. je pratyakSa dekhAya che. 2. traNa avasthAo - sAmAnya rIte jIvanamAM traNa avasthAo hoya che. (1) bAlyAvasthA (2) yuvAvasthA ane vRddhAvasthA. A traNe avasthA vanaspatimAM joI zakAya che. uge tyAre komaLa aMgopAMgavALI bAlyAvasthA, aMgopAMga barAbara khIle te yuvAvasthA, e aMgopAMga kRza vikRta thavA lAge karamAvA lAge te vRddhAvasthA. 3. AyuSya - manuSya - pazu - pakSInI jema enuM paNa niyata AyuSya hoya che keTalIka vanaspatinuM AyuSya TUMkuM hoya che to keTalIkanuM lAMbuM. khajUrInA vRkSo 300 - 400 varSanuM AyuSya sahelAIthI bhogave che. jerUsalemamAM olIpsA nAmanA vRkSo thAya che te 800 varSanuM AyuSya bhogave che. cesTanaTanA vRkSo 1000 varSa sudhI jIve che. prayAga pAse bhoMyarAno vaDa 1500 varSa jUno gaNAya che. ane have to keTalAka 5000 varSa jUnAM vRkSo paNa maLI AvyA che. 4. zarIra racanA - manuSyAdi jIvaMta prANIonI jema viziSTa prakAranI zarIra racanA hoya che. temAM mULa, skaMdha (thaDa), zAkhA, prazAkhA, patra, puSpa, phaLa vagere aneka aMgo avalokI zakAya che. Adhunika vanaspatizAstrIo kahe che ke vanaspatinA mULiyA hojarInuM kAma kare che, temAM pharato rasa lohInI garaja sAre che ane pAMdaDAM phephasAMnuM sthAna sAcave che. keTalAMka vanaspatinAM mULiyA to eTalA zaktizALI hoya che ke te dUra dUra patharAya che ane tyAMthI potAne joIto AhAra grahaNa karI le che. eka bAvaLanA mULa 66 phUTa dUra Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana AvelA kuvA sudhI pahoMcyAM hatA ane temAMthI pANI cUsatA hatA ! vikhyAta vanaspati zAstrI zomAne kahyuM che ke 'vanaspati ane jaMturacanAnI goThavaNano pAyo eka ja che. baMnenA zarIramAM rahelA koSo tapAsIe to te ghaNAM maLatA Ave che.' 491 phrenca vaijJAnika kuvie potAnA 'prANI rAjya' nAmanA graMthamAM lakhyuM che ke - 'ApaNI peThe vanaspati paNa sacetana che te mATI, pANI ke havAmAMthI hAIDrojana, oksijana vagere prANapoSaka tattvone kheMcI le che tene bIjA jaMtuonI jema moDhuM ke hojarI hotA nathI, paNa nIcalI paMktinA jaMtuonI jema te vivara dvArA AhAra grahaNa karIne pacAve che.' - ( jIvavicAra prakAzikA - dhIrajalAla zAha - pR.127) prakhyAta prANIzAstrI kyArebAce lakhyuM che ke - 'vanaspati potAnA sacetana kaNo vaDe khanIja padArthone grahaNa karI potAne joIe te prakAranA AhArarUpe pariNamAvI le che.' ( jIvavicAra prakAzikA - dhIrajalAla zAha - pR.127) A uparAMta vanaspatimAM AhAra - bhaya - maithuna, nidrA, krodha, mAna, lobha vagere saMjJAo paNa vaijJAnikoe siddha karI che. je vijJAnanA vidyAthIone jIvazAstranA peTAvibhAga vanaspatizAstra (Botany)mAM bhaNAvavAmAM Ave che. Ama, vijJAna paNa vanaspatine sacetana mAne che. jIvavicAra rAsamAM vanaspatinA vividha prakAro, sAdhAraNa - sUkSma - bAdara - pratyeka tema ja zarIra, daza saMjJA - avagAhanA (UMcAI) 1000 jojana jhAjherI, AyuSya dazahajAra varSa, janma - maraNa vagerenuM nirUpaNa thayuM che. sAdhAraNa vanaspatinI je vicAraNA rajU thaI che tyAM sudhI hajI vijJAna pahoMcyuM nathI. trasakAya - trasakAyanuM varNana prANIzAstramAM maLe che jemAM enI jIvana paddhati, zarIra racanA, AyuSya vagerenuM varNana che. paNa jugaliyA, nArakI ke devanuM varNana nathI. jyAre jIvavicAra rAsamAM trasakAyanuM - prakAro - zarIrAdi dvAro sahita nirUpaNa thayuM che. Ama, vijJAna pRthvIkAya - vanaspatikAya, trasakAyamAM jIvasiddhi karI zakyuM che, paNa pANI, vAyu ane agninA jIvananI siddhi thaI nathI jyAre jIvavicAra rAsamAM A badhAmAM jIva mAnavAmAM Avyo che. niSkarSa Ama A tulanAtmaka adhyayana dvArA pratIti thAya che ke zrAvaka kavi RSabhadAsa jaina zvetAMbara matanA tapAgacchIya zrAvaka anuyAyI hovAne kAraNe emaNe jainadarzananA mukhya mukhya AgamazAstrono AdhAra laIne A rAsanI racanA karI che. emaNe emanA kAvyamAM zrI zAMtisUri racita 'jIvavicAra' no nirdeza karyo che tema ja bIjA keTalAka Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta Agamano ullekha karyo che emAM nAma eka mAtra pannavaNA sUtranuM ullekhyuM che. bAkI upadezamAlA avasUri ane saMsakta niryuktino nAmollekha che. e badhAnA aMzonA abhyAsa karatAM e tAraNa nIkaLe che ke A rAsamAM sauthI vadhAre prarUpaNA pannavaNA ane jIvavicAra prakaraNa karatAM paNa jIvAbhigama sUtra anusAra thayuM hoya ema lAge. che. jo ke alpabadutva pannavaNA anusAra che, to siddha paMcAzikAnA 15 dvAra dravya pramANa ane aMtaradvAra e be dvArane anusarIne racavAmAM AvyA che. vaLI kyAMka bhagavatI, dazavaikAlika, uttarAdhyaya sUtranA aMzonuM cayana paNa thayuM che. A rAsanA adhyayanathI bhagavAna mahAvIranA prarUpita jJAnanI sUkSmatA pratye ahobhAva jAge che. haiye AnaMda ullAsa chavAya che. jenA siddhAnto pratye zraddhA vadhe che. ApaNA sarvajJa tIrthakaroe samasta jIvasRSTinA samagra jIvone cha bhAgamAM vaheMcyA che. temAMthI kIDA makoDAthI manuSya sudhInA trasanikAyanA jIvonA sukhaduHkha to ApaNe joI zakIe chIe. vanaspatikAyamAM manuSya jevA ja sukha, saMvedana ane AhArAdi 10 saMjJAo hovAnuM bhAratIya vaijJAnika jagadIzacaMdra bojhe sAbita karI batAvI sarvajJanA kathanane samarthana ApyuM che. jamInamAM cUnAnA patthara AdinI. khANo ane samudramAM paravALAnA khaDako vadhatA jatA hovAnuM paNa vaijJAnikoe siddha karyuM che. temAM cetanyarUpI jIva hoya to ja vadhe. jaDa kadApi vadhI zake nahi. A uparAMta pANI, agni, vAyumAM jIva hovAnI vAta vijJAna siddha karI zakyuM nathI. chatAM sarvajJa tIrthakaronI vAtane zraddhApUrvaka mAnIe te badhA jIvonI dayA pALavI e ja ekamAtra Atma kalyANano ane mokSano mArga che e siddha karavAno prayatna kavie karyo che. pRthvIkAya Adi pAMce sthAvaramAM mAtra jIva ja che eTaluM nahi paNa te badhAne AhAra, zvAsa, vikAsa, AyuSya, saMjJA vagere vijJAnanI pakaDamAM na Ave evA. tattvo para adbhuta prakAza pADayo che. Ama, khobA jevaDA rAsamAM zrutasAgarano dariyo ghUghave che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 493 pariziSTa - 1 : kaThina zabdArtha appogamAna - upayogamAna abalA - abaLA aIali - vizeSa pramANamAM, IyaLa. abhakhya - abhakSya aIMdhANa = eMdhANa - nizAnI, oLakhANa arahA - arihaMta aIvarati - Iravata kSetra alaguM - alaga aDAI - aMkAI rAThoDa alapabahuta - alpabadutva akrama bhoma - akarma bhUmi alasIyA - aLaziyA akramabhomya - akarmabhUmi alIe - alika - jUThuM agaDa - adatta alpa - alpa agana - agni avataraI - avatare agani - agni avatarIo - avataryo agani mAMhi - agnimAM avatAraI - avatAre agina - aMgamAM avadhyakaraNa - avadhi darzana aginAMna - ajJAna avadhya darIsaNa - avadhi darzana agyana - agni avadAta - dRSTAMta, viSayAbhAva, vicAra, agyanAMna - ajJAna yazasvI vRttAMta, adhikAra agyAra - agiyAra avadAta - vicAra agyArama - agiyAramuM avara - sivAya, bIjA aghera - polANA asaMkhya - asaMkhyAtA acakSudarasaNa - acasudarzana aSTa - ATha acchatra - asatya avaznapaNI - avasarpiNI ayyata - atyaMta avetA - jANyA vagara ayyata - apaDivAI avasapaNI -uznapaNI-avasarpiNI, utsarpiNI. aA - bakarA. asaMkhyA - asaMkhyAtA ajIna - atIrthaMkara asaI - enA aThotaraso-108(aThautAraso)eTale 100+8 asadIsa - emAM juo =108 asaMgheNI - asaMghayaNa atI - ati asenI - asaMjJI. adIkA - adhika asA - evA. ambikA - vadhAre asi - evI, e adhyakI - adhikI asI - evI anaI - ane asya - evuM anacIta - upayoga vagara asvaMganI -- asaMjJI anicaMdri - aNidiyA. aspaMca - azuci ani - ane asyo - evo. anuzamaI - aMtara rahita (lAgalagATa) ahA - ahIM apaThANo - apaIThANa aMgAla - AMgula apoga - upayoga aMgula - AMgula Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta aMghola - mAthu palALyA vinAnuM (vagaranuM) snAna uMdhaI - UMdhe aMgya - aMge ugaI - uge aMtaramUrata - aMtarmuhUrta ucaraI - ucAre aMdragopa - IMdragopa ucIta - ayyatA aMdrI - IndriyA uchalI - uchaLIne aMkI dama - Indriya damana uchava - utsava Au - AyuSya uchAlyo - uchALIne, uchALatA jAya AukhuM - AyuSya uDhayo - vadhAryo AudhadhArI - hathiyAradhArI utapharaSa - utkarSa AokhaIe - AyuSya karmano kSaya thavAthI utakazaTA - utkRSTA. AkAsi - AkAzamAM utakaSTaI - utkRSTa AThi - ATha uttari - uttara dizAmAM ANaI - ANe utpatI = utpati - utpanna thAya ANavA - lAvavA udabhidaja = ubhijja - pRthvIne bhedIne utpanna AdhAri - AdhAre thanAra AbhalA - abharakhA udArIka - audArika Ayu - AyuSya unhA - garama AraI - Are upajaI - upaje Arphi - ArAma upajhaI - upaje ArNa - AraNa upano - upajayo Ala - AvI. urapara - urapari sarpa, peTathI sarakanArA javA AleI - nakAmo ulakhato - oLakhato, jANato. AvaI - Ave uvajaI - upaje AvalI ni asaMkhyami bhAga - AvalikAnA uvaMtA - vaNatA. asaMkhyAtAmAM bhAge uzrapaNI = avasANI - utsarpiNI, Asa - AzA. avasarpiNI AsarI - AzrI UMcA- upara AheDo - zikAra UNA - ochA AhoDA - zikAra UtakaSTra- utkRSTa AMkoDInA - AMkADI nAmanuM vRkSa UpajatA - upaje AMgaya - AMgaNe Uparisa - upara AMgalI - AMgaLI, AMgula UholAsajI - ullAsajI ekaI - eka Ikha ImaNa - AvuM, A pramANe ekamanA - ekamana, ekAgratAthI Isa - Izvara, bhagavAna ekaMThI - ekendriya IsyAMna - IzAna eNaI - ene Iha IsIa - eMsI etaI - eTalAe ugharA - uMdara etAni - eTalAne Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 jIvavicAra rAsa eka adhyayana etuM - eTaluM e paNi - e paNa e pAsaI - e juo eha niM - ene ehanA - enA ehano - eno eharti - ene ehavo - evo ehamAM - emAM eheTha - heThuM ehamAM - emAM ehevA - evA ehevI - evI ehevuM - evuM okalIsA - ukalIo ochava - utsava ottara - uttara opajaI - upaje opari - upara opario - uparanA obhAmaga - ulkAmaka, saMvartaka orasIla - orasIo. ovasarpaNi - avasarpiNI. oDhapaNI - avasarpiNI osa - jhAkaLa kaNaga -kanaka kaNi - kame, AgaLa kadA - kyAreya kadAcI - kadAca kadAcIta - kadAca kadAcya - kadAca kayarIyA - kriyA karaI - kare karanhAra - karanAra karamiM - karme, karmathI karayo - karo karayo - karyo karasyo - karazo karmabhomyamAMjI - karmabhUmimAM kalaI - kaLe, jaNAya kalola - AnaMda karavo. kavaNa - koNa kaviaNa - kavigaNa, kavijana kavI - kavi kavIta - kavitA kaSAI - kaSAya kaSAya - kaSAya kasyo - zuM kahaI - kahe kahaIvAya - kahevAya kahi - kahe kahivAya - kahevAya. kahisya - kahIza. kahiM - kyAreya kahiM - kahyuM kahI - jANA kahII - kyAreya, kahIe. kaheza - kahIza kayame - kane kayarIA - karAyA kaMdhU - kaMthavA kADheba - kAcabo kADhaI - kADhe kApotAha - kApotA kAyasathati - kAyasthiti kAya saRti - kAyasthiti kAyaRti - kAyasthiti kAyAM - zA mATe kAraNaI - kAraNe kAraNi - kAraNathI kAraNi - kAraNathI kAramaNa - kArpaNa kASTi - kASThamAM, lAkaDAmAM kAMjya - kAMkhyA kIA - karyA ghAya - ghAta, haNe Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta khyatrI - kSatriya khyatrIsyu - kSatriyanuM dIDA - ramata krISna - kRSNa kuAraya - kuMvAra kuNa - kayA kuNa - zuM ? kuNa - koNa. kuNA kAraNi - zA kAraNe kuMtiro - kutaro kupa -kuvo kulamukhI (kulabhuSI) - kilvISI. kuMDayama ghaDA - kuMbha jevA ghaDA, kuMbhIo kulA - kumaLA kUI - kuvAmAM ketA - keTalA ketu - keTaluM kevalajAna - kevaLajJAnA kehaI - keTalA, kayA kahi - kahe koDaya - kroDa koya - koI koholI - koLAnI vela kraSnAkhI - kRSNapakSI gautama - gautama gagani bhamatA soya - khecara gaje - hAthI para gatya - gati gadhaIA - gadhaiyA gabhaja - garbhaja gami - game garabhaji - garbhaja gabarmaja - garbhaja garbhata - garbhaja galaI - gaLe gahiMgahI - vAraMvAra gahi = gahe - gharamAM athavA to vAraMvAra gahina - gahana, UMDo gAbaMdha - kaMThastha, gurUno AdhAra pAmIne kaMThasthA karyuM gAlu - goLo. gIgoDo - gagoDA guDha - gupta guNaNA - gaNatarI guNikA -vezyA goNA - goLA gosAlo - gozAlaka grabhavatI - garbhavatI grahaIsta - gRhastha grIveka - vecaka grIhIveSanAjI - veyakanAjI kSaNi - kSaNa mAtra paNa sIhA - kAdava khacara - khecara khaDacAM - khaMDita thayA, tUTyAM khamaI - ame khaMbha - khaMbhAtA khANa - mULa utpati sthAna khArU - khAro khAla - khALA khaMto - khUpI gayo khetarataNI - kSetrakRta khetra - kSetra kheda - aprasannatA ke kaleza thAya khela - baLakho khyaNa - kSaNA ghaTyo - ghaDo ghaNa - moTo hathoDo ghaNaI - ghaNe, mAre ghanamAna - kALuM DibAMga ghari - gharamAM ghAta - hatyA ghAtI - prakAra Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 497 eNlyuM - ciMtaveluM TyUha - cAre chaI - che, chae. chathi - chA chAli - chAlamAM chi - che chevahU - chevaTu chehalI - chellI chehelo - chello che - che chotsari - (76) chotera ghAya - mAravuM ghAya - ghA, prahAra ghoghorI - ghorI staMbha samAnA ghora - puSkaLa, ghaNI cayUi - cothuM cauda rAjakhkhAM - cauda rAjalokamAM cariMdrI - corendriyA cakavIsa - covIsa cakravarti - cakravartI caDhI - caDyo. caDhIo - caDyo catAlIsa - cuMmAlIsa carakha sarikhI paMkha - cAmaDA jevI pAMkha carba - carabI cavaI - cyave savaMta - cyave caMpAya - cagadAya cApo - dabAvavuM cApyo - pragaTAvyo cAMpaI - cAMpe, dabAve cItara - cItto cItaro - cItto cUkaI- cUke cothi - cothe, cothA ArAmAM ceDhA - caDyo. cogatI - cAre gati cogatyanA - cAre gati copAI - cothe copada - cAra pagavALA zkeha - jAya aiu cayatiri - cumotera aiuhu pAsAM - cAre bAju ccAra - cAra ccAro - cAra cyAlIso - 40 (cAlIsa) cyAhAre - cAlyo, gayo. ahAre - cAre cyoho - cAre jaIjaIkAra - jayajayakAra jaIna -jenA jaIna zastri - jaina zAstramAM jaga ho - jagatamAM jagi - jagamAM jagya - jage, jagamAM, jagyAmAM jaNa - jANe jaNyA - jamyA jappI - jamyo. jamanI gharI - yamanA ghare jayaganAtha - jagannAtha jalAni - jaLanA jali - jaLamAM jasa - jene jasa - jenA aMta - jIva jaMtu - jIvA jAI - jAya jAgana - jaghanya jAjhA - jhAjhA. jANa - jANI zakIza jANa - jANIne, oLakhIne jANaI - jANe jAta - jAti Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 jAta - jAya jAtI smaNa - jAtismaraNa jJAna jAtya - - jAti jAlA - javAlA jAvata - yAvat jicarjivuM - je jIva jiNaMda - jinezvara jinarahaI - jinarAya jinavari - jinavare jihAM - jyAM jIo -jIvo jIna - jina jIvaI - jIve jIvaDo - - jIva jIvataNA - jIvanA jIvavIcAra - jIva saMbaMdhI vicAra jUA - ju phUgama - be jUtA - joDAyo jU ramIo - jugAra ramyo jeNaI - jeNe jeNaI - jeNe, jenA jetA - jeTalA jeha - je jehani - jene jehaniM - jene joaNa - jojana jogya - joge joya - jo. jotaSI - jyotiSI johaIvaI - jayagalano - jugaliAno jayagana - jaghanya jyotriM - yogathI jyona - yoni jyonya - jIvAjoni jJAnaha - jJAna jhaMpAvaI - jhaMpAlAve jhUratI - jhUratI TADhi - TADhamAM TalaI - TaLe ThAme - sthAnamAM ThAmiM - sthAnamAM ThAmya - sthAne ThAMmyato - sthAnamAM ThAya - sthAna ThAraya - sthAne ThAhi - sthAnamAM DATaco - dabAvyo ThaMDa - dAMDI DaMDake - daMDakamAM zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta DhalIu - DhoLAyeluM DhAla - DhoLANavALI DhAMkaI - DhAMke taI - tyAre ta kheda - tenA bheda taDakaI - taDake, taDakAmAM taNaI - taNe, taNA tanuja yogIA - kAyayogI tanamAna - zarIra UMcAI, avagAhanA tapAvaI - tapAve tarasa - trasa taravuM - zIzuM tarazAM - tarasyAne tarUara - tarUvara talaI - taLe, nIce tala upari - nIce upara tava -tenuM tasa - tene, tenuM tasaI - tene tasiM - tyAM Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 499 tassa - traNa tehaniM - tene tA - tene tehanI - tenI tADhe - ThaMDo lAge tehanuM - tenuM tApaI - tApe, tApathI. tehamAM - temAM tAMma - temAM tehu u - tene tAMma - teo tyAhA - tyAM tAvaDaI - tAvaDe, tAvaDAmAM tyAMhi - tyAMkane tAsa - tenA, tenuM tAMhA - tyAM traNi- traNe, traNa tiNIvAra - te vakhate trapati - tRpti tisaI - tene trapatya - tRpta ti sahI - te sAcuM trachanA - tRSNA siMhA - tyAM trijaMca - tiryaMca tihAMthI - tyAMthI trihipana - trepanA tIratha - tIrtha trIkhA - tarasa tIrthakarI - tIrthakara strIliMge mokSamAM jAya tene trIjaI - trIje tIrthakarI kahevAya trIjagajabhaga - trIjuMbhakA tIveluM - tapeluM trIjaga lAki ticcha lokamAM tIhA - tyAM trIjaMca - tiryaMca tIhAM - tyAM trIgaMja - tiryaMca tujha - tane trIbhovanapatIrAya - tribhuvanapatirAyA tudala - taMdulA trIsaI - trIsa tuma - tamane traaMkI - teIndriya turI - phaTakaDI truNi - trIza turaMga - ghoDA tharvarthi - sarvathI athavA ahIM pUrvathI hovuM joIe tUjha - tane thAIjI - thaze teukAI - teukAya thAkaMtA - bAkInA teNaI - teNe, te thAta - thAya. teNaI DAhi - te sthAne thAnaka - sthAnaka, sthAnA tetA - teTalA thAnA joI - thatA juo tela - te pramANe thAMDhaNya - thApaNe. teha - te thAci - thAya tehapaI - tethI. thAvara - sthAvara tehathI - tethI thohara - thora tehanaI - tene tehanau - tehanuM dakhyaNaI - dakSiNamAM tehani - tene dakhyaNa disiM - dakSiNa dizA tehanijI - tenA daraNa - darzana Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 darisaNa - darzana darIsaNa - darzana daza - dizA dAdura - deDako dasa sahaIsa - daza hajAra dasaI - daze dasehe - daza dasi -dizAmAM dahaIna - dahana karavuM, bALavuM di -de, Ape dikhyaNa - dakSiNa dinarAti - divasa ne rAte dII - dIe, Ape dIe - Ape - dIjaI - dIje dIna -garIba dIpa - dvIpa dIragha - dIrgha dIrgha Aya - dIrghAyu bane dIsaI - dekhAya krUAra - dvAra dUArI - dvAre dUkha - duHkha dUkhavAya - dubhavAya, duHkha pAme dUragati - durgati dUradAMta - dUHkhe karIne damana karAya evo deva kaharI - deva haraNa karIne lAvyA desa - deza deha - avagAhana dehaDI - dehamAM doI - be doya - be dho - Apo driSTAMta - dRSTAMta dvISTI - dRSTi dvAdaza - bAra dhAraI - dhare dharUM - dhAraNa karUM dho - rAkhyo dhaMkha - jaththAmAM, khUba dhAta - dhAtu dharaI - dhAra dhImeli - dhImele dhUAraya - dhUmmasa dhoaNa - dhovANa dhvani - dhyAnI naI - ne naI - ane naIM - ne nau - no nakAra - navakAra maMtra nami - namavuM narakho - juo naragAvAsa - narakanA AvAsa naraAi - narake, narakamAM narage - narakamAM naragya - nArakImAM narga - narge - narakamAM - naraka nargyu - narke navaI - nave navasahi - navaso navi navi - zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta - nava - na hoya navi jUI - na jue navI - na nasadIsa - rAtadivasa navya - nahi nahu - nathI naMda - vAsudeva nAmaI vIttA - namAvatA nAmyato - - namana karIne nAraki - narakamAM nArkano - narakane Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana nArya - nArI nAli - topa nAlikeli - nALiyerI nAzakAno - nAzikAno nAhaNa - nAvaNa ni -ne nija saMtoSyA - potAnA jevA mAnyA niM - ane nIApyuM - niyANuM, nidAna nIgamIo - nigarmana karyo nIdhAra - nirdhAra nIpAo - nIpajAvyo, racyo nIradhAra - nirdhAra nIramalI - nirmaLa nIravANa - nirvANa nIsarao - nIkaLyo nIsANa - nagArUM nomAM - - navamA nokhuM - navamuM nola - noLiyA nolAdIka - noLiyAdika nyagodi - nigodamAM nyAna - jJAna paIri - pere, jema paIhaIlI - pahelI pacchama - pazcima pachaI - pachI pachama disiM - pazcima dizA pazrvimaI - pazcimamAM paDIo - paDyo paDhama - prathama paNamaI - praNAma karavAthI paNi - - paNa padama - padma panara - paMdara panari - paMdara panavaNA - patravaNA sUtra paraopagArIjI - paropakArIjI paratrapati - paryApti paramapato - paryApto paratara - pratara paratiga - pratyeka paratega - pratyega paratyaga - * pratyeka paradeza - pradeza paradhyana - paradhana paranaMdyA - paraniMdA parabhAvanA - prabhAvanA paramANa - pramANa paramAda - pramAda paramukhya - pramukha paramUka - pramukha paramUkha - pramukha pararamaNI - parastrI parava - parva, sAMdhA paravAla - paravALA parazAkhA - prazAkhA parANa - prANa parAMNa - prANa parigrahaI - parigraha parigrahi - parigraha pariM - pere, jema parI - dUra, paDI, paharI parImANaMda - paramAnaMda parUpaI - prarUpaNA kare che pasu - pazu pasuM - pazu pahaIlI - pahelI pahaIlo - pahelo pahana - bIjA pahilaI - pahele pahilo - prathama pahuto - pahoMcyo paMkhIvagAhIka - pakSa Adi khecara paMcama - pAMcamuM 501 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta paMcamujI - pAMcamuM pU6i - pachavADe paMcasahi - pAMcaso pUni - puNya paMTyazrI - paMcendriya pUgalaH prAvRta - pudgala parAvarta paMDaca - pIMDa, jADAI pUjavaMti - puNyavAnA paMthI - pathika pUramukhAjI - pramukha pAI - pIvaDAve pUravakoDi - pUrvadoDa pAe - caraNamAM pUrava disi - pUrva dizA pAe - pagathI, paga nIce. purUSa - purUSa pAe aghora - khUba pApa karatAM pUrtima - pUrNimA pATau - pATa uparathI pUrvakroThi-pUrvakroDa pAtiga - pApA poDhI - pahoLI (lAMbI) pApi - pApathI. poDhI - pUrNa pAdaDaI - pAMdaDA, pAMdaDAmAM poDha - pUrNa pAmaI - pAme poteI - pote (hoya, pahoMcyA) pAmi - pAme pohocaI - pahoMce. pAya - caraNA pohocaDyA - pahoMcADaDyA pAyavAMga - pAdaprahAra, pagathI prahAra karavo poholo - pahoLo pAro - pAra polADaca - polANa pArI - pAro prakAsu - prakAzuM, kahuM pAlaga - pAlaka pradhAna prajayani - prajAne pAza - pAse, tarapha prajayApatA - paryAptA pAsAM - bAju praNa - prANA pAhAMNa - paththara pratekha - pratyeka pAhilarci - pahelI. prathamaI - prathama pAMcaI - pAMce. prathami - prathama pAMcalI - pAMca prathavi - pRthvI pAMcasiM - pAMcaso. prasIdhA - padhAryA, gayA pAthaMDa - pAthaDA (bilDIMganA sleba jevA mALa) prasIdho - gayo pAMmi - pAme prAhiM - prAyaHkarIne pihaIlA - pahelAM, pUrve prauDha - pahoLA, moTA. piki - peThe prAMnnapato - paryApta pIDa - pIDA puratarU -nagaranuM vRkSa phaTika - sphaTika puSaravara - puSkara pharaI - phare pUADIA - kuMvADIA pharasyarAma - parazurAmAM pUja - pUjaya phali -phaLamAM pUtrapato - paryApta phalIo - phalita thayo pUjaI - pUje phIlaI - pharatA. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 503 baI - be bahudha - boDhe baMdhava - bhAI baMba patrISTA - biMba, jina pratimA bAbIsa - bAvIza bAraI - bArI bAli - bALe bAlo - bALyo bAhiri - bahAra bi - be bIsahiM paMcAsa - baso pacAsa (aDhIso) bIhu - beu buddha - buddhi budhabodhI - buddhagohi beaMdrI - beIndriya behu - baMne behanuM - beunuM beThuM - baMne bolaI - bole bohotsari - botera bohotyaya - botera bamaNuM - bamaNuM brama - brahma devaloka brahma - brahma devaloka brahma sutAyajI - sarasvatI bhalao - bhalo bhakSana - bhakSaNa bhAkha - kahe bhAkhaI - bhAkhe bhAkhi - kahe bhAkhasyuM - bhAkhIzuM bhAkhyA - kahyA bhAkhyuM - kahyuM bhAjevA - luMTavA. bhAti - prakAra bhAlaI - bhAle, bhAlAthI bhAlo - juo. bhujapura - bhujaparisarpa, bhujAthI cAlanAra bhujaMtA - bhogavatA bhuvaNa - derAsara bhuvana - bhavana, makAna bheTaI -maLe bhogi - bhogavarI bhomatI - jamIna bhomi - bhUmi bhomyamAM bhUmimAM bhAta trIyAsya - bhAInI patnI bhaI - bhaya bhakhaI - bhakhe, khAyA bhakhaI to - bhakSaNa karato bhakhya - bhasyA bhaNaI - bhaNe, kahe bhaNaItA - bhaNatAM bhaNI jaI - kahe che, pragaTa kare che bhamaI - bhame bhami - bhamyo bharaI - bhare bharAsijI - bharAze. ma - nahi maI - meM maIyuna -maithuna maccha - mAchalI, mAchalAdi jaLacara macchaddA - marachara matya - mati. Amatyaha - mati. manapajayAya - mana:paryavajJAna maghara - madirA. mani - manamAM majamAM - manamAM mamaH - mArI. maraI - marIne mari - mare marNa - mare Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta malaI - maLe. mukII - mUkIe malluM maLyuM mukhya - mukhe (mukhamAM) mahaIrAja - mahIrAja mukhyathI - mukhethI mahAvada - mahAvideha mugataI - mukti mahialI - mahitala eTale ke prathvIpati mugati - mukti mahiSI - bheMsa mugatya - mukti - nahi mugatyanayaranI - mukti nagaranI maMDa -racanA, mAMDaNI (racavAno vicAra Ave) muja mArA maMDo- pAyo, racanA mudha - muddala maMza - mAMsa murakhihAM - mUrkhAmAM maMsa -mAMsa muryAkha - mUrkha maMcakAya - mAchalA. mUkaI - mUkIe mAMga - apavAda mUkha - mukhA mAcho - mAilo mUjha - mane mATaI - mATe mUnIsara - munizvara mATheri - kAMIka ochuM mRSA - jUThuM mANasani - mANasane mera - merU parvatA mAna - parimANa, jaththo. saMkhyA meli - mUkI mAya - mAtA. mehalaI - mele, mUke mAri - mAre meheli - mUkyA mAhA - mahAvideha mokhya - mokSa mAhi - mAM, aMdara moDhaI - moDhe mAMkaNa - mAMkaDa mohiM - mohathI mAMcA - bAMdhIne mAMjArI - bilADI cagana - jaghanya mAMDavI - karavI. yatI - yati mAMhaI - mAMhe cama - ema mAMhA - mAM cUgata - yUti, tarka - vitarka mAMhiM - agnimAM yugala - jugaliyA mAMhi - mAM, aMdara yogi - yogathI mAMhi - aMdarathI yotyaSI - jyotiSI. mAMhumA - aMdaro aMdara yona - jAvAjoni mi - meM yonya - jIvAjoni mIThau - mIThuM mIthyAtI - mithyAtvI. ragatamaMza - lohI mAMsa mIna - mAchalI raDaI - pasAra kare mImAMcaka - mImAMsaka rayaNa - ratnA mukaI - mUke rahasaI - rakhaDe, bhaTake, phare Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 lAgaTa - lAgalagATa lAgi - lAge luDhInIti - laghunIta - mUtrA luNa - mIThuM leI - laI leza - lezyA lezA - lezyA lAho - lokhaMDa vyaMga - liMga jIvavicAra rAsa eka adhyayana rahaI - rahe rahaIsa - rahe rahaIsa - rahasya rahi - rahe raMga - AnaMda, ullAsa raMga -raMge. rAja te paMca - pAMca rAju rAjarIdhya - rAjaRddhi rAjaya - rAja rATa - rAjA rAyi - rAjA rAMdho - rAMdhyo rIkhyA - rakSA rIkhyAya - rakSA rIMdhya - riddhi rIva - cIsa, pokAra DUdhyAna - raudra dhyAna rUaDAjI - rUDAjI rekhU - jarApaNA rodaMtI - raDatI laI - lahe, hoya lakhya pacavIsa - 25 lAkha lakhyaNa - lakSaNo lagaI - lagI, sudhI lagatA - lagAtAra lagalagatA - lagAtAra lagiM - sudhI lahaI - prApta kare, meLave lahaI - lahe hoya lahI - prApta karI lahII - lahIe, pAra pAmIe lahII - hoya lahu - che. laheza - lakhIza laMgi - liMga laMtaka - lAMtaka lAkhaniM sahasa hajAra - 1 lAkha 18 hajAra vaIkarI - vaikriyA vaIdI - kriya vaIra - verI. vaIrAga - vairAgyA vaIsoSIka - vaizeSika vakhANya - vakhANa, jANa vagaledrI - vikasendriya vacaI - vacce vaccamAM - vacamAM vaDavIsojI - vaDavIsA jJAtinA vaDInIti - maLA vaDuM - moTuM vaDo - moTo vaDhaMtA - laDe, jhaghaDe vaNaI - vaNavAthI. vaNA - vinA vaNya - vinA vadhAraI - vadhAre vanatucha - vanaspati vanasapati - vanaspati varagaNA - vargaNA. varatta - vratA vastI - vratI (?) varIsa - varSa vala - vaLI. valaI - vaLe. valasaI - pAme valI - vaLI Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa06 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta valo - vaLI vaveka - viveka vazA - vasyA vasa - vIza (20) vasaI - vase vaseka - vizeSa vasekha - vizeSa vaseSa - vizeSa vaTaI - vahe, jAya vahaInAra - pAlana karanAra vAI - vAyukAyA vAo - vAyukAyA vAomAM - vAyukAmAM vAjaMtA - vagADatAM vATa - rasto vAdhaI - vadhe. vAdhyuM - vadhyuM vAnI - rAkha. vApI - vyApI vAya - vAyukAyA vAri - vALI vArU - vAratA, aTakAvatA vAsadeva - vAsudevA vAhaNa - vAhanA vibhAkhaI - na bole vimanasu - vamanA virSanuM - vRkSanuM vicudha - vizuddha vikAra - vikAra vikhyAta - vikhyAta vIgathA - vikathA. vidhAcAra - vicAra vicAra - vicAra vIjaI - vije vIjaI - bIjA vIjaI - vijaya. vIDaI - bIDe vIbhama - vibhaMga vImAnIka (vyamAnIka) - vaimAnika vIDuiM - vIre vipna - vRkSA vISa - jhera viSaI - viSaya vistaraI - vistare vIvahAra - vyavahAra vRSabha - baLada vRSA - vRkSa vegya - vege vegyate - vegathI, jhaDapathI. veThI - sahana karI veDhi karaI - vaDhI karIne, jhaghaDIne vozarAvaI - vosirAvIne vyana - vinA. vyanA - vinA vyamAna - vimAna vyakhyA - vasyA vyavarI - vyavahArathI vyApa - dehamAna, avagAhanA vyArI - bheda vyaMtarAjI - vANavyaMtara baMmatI - vame zakraprabhA - zarkarAmabhA (bIjI nArakInuM nAma) zamaI - samaye zami - samaya zari - mastaka zarIramAna - avagAhanA zahAsatri - zAstramAM zaMkhya - saMkhyAtA saMkhyA - saMkhyA saMkhyAnumAna - saMkhyAta varSanA AyuSyavALA. zaMkhyAya - saMkhyA zaMga - saMga zAmi - samaya zAhAstra - zAstrA zAhaxI - zAstramAM zAhAstrataNI - zAstranI Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 jIvavicAra rAsa eka adhyayana zAhAstri - zAstramAM zAMkhya - sAMkhyA zAMginA - saMjJA zirA - naso. zIgha - siddha zIla sadArAza - svapatnIvrata pALanAra zrI - strI zrImaMdharajI - zrImaMdhara svAmIne zrI lagi - strIliMge zrI setujagIranAraya - zetruMjaya giranAra SaSTra- cha sakala - zuklA sakala - badhA. sakyo - zakyo saghalaI - saghaLI, saghaLe. saghalAmAM - sarvamAM, badhAmAM sagharaI - saMghare, laI javuM sadIva = sadeva - haMmezAM sadhaIyi - zraddhA karIe sadharma - sudharma sabala - khUba baLavAna samakta - samakitA samakIdha - samakitA samacaturasa - samacorasa saMsthAnA samajina - jina sarIkhA samajhaI - samajhe samadAyi - samudAyamAM samabhatalAthI - sama pRthvIthI samari - smaraNa karavAthI samarUM - smaraNa karUM samalA - sasalA samAmichAdri - samA mithyAdaSTi sami - samaya samudga - samudanagA samuThThIma - saMmUrchAimAM saraI - gaNAya, gaNatarI thAya. sarakhI - jevI sarapAdIka - sarpa Adi sarava - sarva sarUpa - svarUpa sarvArathasIdhi - sarvArthasiddha sahaI - hajAra sahaIsari - sahastra sahaIsa - hajAra sahaIsAra - sahassAra sahita corAsI - coryAsI hajAra saMgharaI - saMghare, na laI jAya saMgheNa - saMghayaNa. saMghenama - saMghayaNa saMca piMDa, jaththo saMca - saMgraha saMtA - sivatA saMdhU - saMdhisthAnA saMpadi - saMpatti saMpUra - saMpUrNa saMyogiM - saMyogamAM saMsAri - saMsAre, saMsAramAM saMskAna - saMsthAna, AkRti saMherNa - sAhAraNa, devatA harIne laI jAya. sAThI - sATha (60) sADhAM panara - sADA paMdara sADhA bAsaTha - sADA bAsaTha sAdha - sAdhu sAdhano - sAdhuno sAtaI - sAte sAta sahyA joaNa - sAtaso jojana sAyara - sAgara sAradA - zAradA, sarasvatI devI. sAsausAsa - zvAsocchavAsa sAhazatri - zAstramAM sAhAmo - sAmo sAhayamo - sAmo. sAMginA - saMjJA sAMgyanA - saMjJA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta sidha - siddha sidhani - siddhane siri - zrI, strI sIci - sIMcavuM sIjhaI - sIjha sItyari - sItera sIdha - siddha sIdha paMcazakA - siddha paMcAzikA sIpa - chIpa sIla - ziyaLA sIvapUra - zivapura, siddhakSetra sujoya - sArI rIte juo suNa - sAMbhaLo suNajyo - suNajo suNyo - sAMbhaLo sutta ajJAna - zruta ajJAna sutani - putrane suteha - zrutA suparaSa - supurUSa supari - supere, sArI rIte supari - sArI pere, sArI rIte, supere subhAI - sura mAMhe, devatAmAM sura sasI - sUrya - caMdra surkha - sarakhuM sUNasiM - sAMbhaLaze sUdha - zuddha sUra - devA sUrakeri - devatAnI seaMdrIA - saIndriyA seka - jANavuM senIo - saMjJI senI - saMjJA so - to soI - teo soka - zoka soya - te sola - soLa solachayatA - 1676 sovaMtA - supaDAthI sonu Rti - sthiti myukera - mahAzukra cudha - zuddha caeNkhAya - saMkhyA haIAmAM - haiyAmAM, hRdayamAM haiI - kahe haiDaI - haIDe, haiye hajAhara - hajAra haNaI - haNe haNo - haNajo haNII - haNIe hasyo - haNavAnuM harakhaI - harakhe, harSa pAme hariAla - haratAlA hastiNUM - ghAsa para bAjheluM pANI harNa - haraNa havaI - thAya, have havA - thayA haveI - have hasaI - haze, thaze hArthi - hAthe hAraI - hAryo hAza - hAsya hAsIjI - mazkarI hIDaMtA - cAlatA hIMgaluM - hiMgaLoka huA - thayA. huI - hoya huo - thayo hutAzani - agni, hoLI peTAvavI hutikAM - hovA chatAM heThA - nIce hemAcalaI - himAcala heva - hoya. heva - have hoIza - thaIza. hota - hoya hotha - hAthI hoha - hoya Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 509 jIvavicAra rAsa eka adhyayana pariziSTa - 2 manuSyanI saMkhyA ra9 AMkaDA pramANe che. 1 = ekaDAne 96 vAra ThAma bamaNo karavAthI ra9 AMkaDA Ave. dA.ta. pahelo kramAMka 1+1=ra pachI 242=4 ema kramazaH 96 vAra bamaNAM karatAM javuM. je saMkhyA Ave eTalA garbhaja manuSya. 134217728 268435456 536870912 1073741824 2147483648 4294967296 8589934592 17179869184 34359738368 68719476736 137438953472 274877906944 5497papa813888 128 1099511627776 256 512 1024 2199023255552 4398046511104 8796093022208 17592 186044416 2048 4096 35184372088832 8192 16384 32768 65536 131072 262144 pa24288 1048576 2097152 4194304 8388608 16777216 33554432 67108864 70 368744177664 140737488355328 281474976710656 56294953421313 1125899906842624 2251799813685248 4503599627370496 9007199254740992 18014398509481984 360287970 18963968 72057594037927936 144115188075855872 2882303761pa1711744 pa76460752303423488 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 11529215046068469769035203142830421919293792 2305843009213693952/1980704062856608439838598584 4611686018427387904396140812pa713216879677195168 922337203685477580879228162514264337593543950336 18446744073709551616 A rIte manuSyanI saMkhyA ra9 36893488147419103232 AMkaDA pramANe thAya che. 73786976294838206464 147573952589676412928 2951479051793pa2825856 pa90295810358705651712 1180591620717411303424 2361183241434822606848 47223664828s9645213696 944473296pa739290427392 18889465931478580854784 37778931862957161709568 7papapa7863725914323419136, 151115727451828646838272 302231454903657293676544 604452909807314587353088 1208925819614629174706176 2416851639229258349412352 4835703278458516698824704 9671406556917033397649408 19342813113834066795298816 38685626227668133590597632 773712524papa336267181195264 154742504910672534362390 pa28 309485009821345068724781056 618970019642690137449562112 12379400 39285380274899124224 2475880078570760549798248448 49517601pa7141521099596496896 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 511 pariziSTa - 3 jana pAribhASika zabdo jainAcAryo ane jena kavio - sAhityakAroe vibhinna bhASAomAM bhAratIya sAhityane vividha kSetre samRddha karyuM che. emAMnI eka bhASA che gujarAtI. jemAM jenadarzananuM tattvajJAna, kathA, sAhityarAsA sAhitya, gadya-padyanA vividha mAdhyamo dvArA pIrasyuM che. temAM pracUra pramANamAM jenA pAribhASika ane vizeSArtha garbhita zabdono prayoga karyo che. e anya gujarAtI zabdakoSamAM na maLe. te svAbhAvika che. eTale jIvavicAra rAsanA pAribhASika zabdone zAstronA ane gurUgamanA AdhAre ahIM AlekhuM chuM. akarmabhUmi - traNa karma - asi, maNi, kRSi AdinA vyApArathI, kAryathI rahita daza prakAranA kalpavRkSanI sahAyathI jIvana vyatIta je kSetramAM thAya te akarmabhUmi. mokSa mATe ayogya kSetra gaNAya cha akarmabhUmi 86 che. pa hemavaya, 5 hiraNyavaya, 5 harivAsa pa ramyAvAsa, 5 devakurU, 5 utarakurU ema 30 akarmabhUmi ane 56 aMtaradvIpa, ayyata samakita-je samakita ekavAra prApta thayA pachI jAya nahi te, apaDivAI samakita ke ayyata samakita. ajJAna = samyaka jJAnano abhAva ke mithyAjJAna te ajJAna. kSayopazamikanA arthamAM ajJAna che. mokSamArganI pramukhatAne kAraNe ahIM mithyAjJAna samajavuM. mithyAjJAna - mithyAtva mohanIya karmanA udayathI hoya. rUpara vivekathI rahita, zarIrAdi padArthone nija svarUpa mAnavArUpa je padArthajJAna thAya che tene ajJAna kahe che. aMDaja = IMDAmAMthI utpanna thavAvALA jIva khecara jIvo. aMtara = koI eka kAryavizeSa karI cUkyA pachI jeTalA kALa pachI enuM pharIthI thavAno saMbhava thAya eTalA kALane aMtara kahe che. aMtaradvIpara eka dvIpanA aMtare bIjo dvIpa hoya te aMtaradvIpa cAre bAju samudra ane vacce jamIna hoya te dvIpa tevA manuSyane rahevAnA aMtaradvIpa mAtra lavaNasamudramAM ja hoya. te laghuhimavaMtaparvata ane zikharI parvatanA mULanA bhAga je lavaNa samudramAM cAre vidizAmAM phelAyelA che. temAM jaMbudvIpanI jagatIthI 300 yojana, samudramAM aMdara jaIe pachI kramazaH sAta - sAta dvIpa cokkasa aMtare AvelA che. aMtarmuhUrta = samayanuM eka vyavahArika mApa. temAM AMkhanA palakArA jeTalA samayathI mAMDIne 48 miniTamAM eka samaya nyUna sudhIno samaya Ave che. tene be ghaDI nyUna samaya paNa kahe che. aMtarmuhUrtanA asaMkhyAtA bheda evo ullekha gAthA naM. 180 mAM che. jaghanya aMtarmuhUrta 2 thI 9 samayanuM hoya. utkRSTa aMtarmuhUrta 48 miniTamAMthI eka samaya nyUna hoya. tenI vaccenA jeTalA paNa samayovALAM aMtarmuhUrta te badhA madhyama kahevAya. A badhA aMtarmuhUrtanA prakAra kahevAya e rIte asaMkhyAtA prakAra bane che. apakAya = pANI ja jenuM zarIra che te apakAya. anuttara vimAna vimAnavAsI devomAM jemanA vimAna badhAthI pradhAna zreSTha anuttara che. te anuttara vimAna te pAMca che ene te 12 devaloka tathA nava gaveyakanI upara AvelA che. aparyAptA = je jIvoe svayogya paryAtio pUrNa na karI hoya tevA jIvo. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta abhavya -abhavI jenA saMsAra bhramaNAno kyAreya aMta thato nathI ane te jIvane kyAreya samyaktvanI prApti thatI nathI. te jIvo kyAreya mokSamAM jatA nathI. abhakSya =dharmanI nIti niyamonI apekSAe nahi khAvA yogya padArtha te abhakSya kahevAya. 22 jAtanA abhakSya graMthomAM batAvyA che. alpabadutva eka bIjAnI apekSAe ochA - vadhupaNAnI rajUAta. aloka = jayAM loka nathI arthAt jyAM dharmAstikAya Adi pAMca dravyono abhAva che te. cauda rAjaloka pramANa lokanI bahAra je anaMta kSetra te aloka. avagAhanA-dehamAna - zarIranI UMcAI. avagAhita kSetra, jIve rokelI jagyA. AkAza pradezane rokIne rahevuM te. avadhijJAna,avadhidarzana - maryAdita jJAnadarzana, rUpI padArthonuM jANapaNuM IndriyonI sahAyatA vagara sAkSAt AtmAthI pratyakSa jJAna thAya che. ane avadhijJAnAvaraNIya ane avadhi darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI maryAdita dravya, maryAdita kSetra, maryAdita kALa ane maryAdita bhAvanuM jANapaNuM te avadhijJAna -avadhidarzana. je maryAdita yathArtha jJAna te. sImAthI yukta hovAne kAraNe paramAgamamAM ene sImAjJAna paNa kahyuM che. avasarpiNI kALa - ava = utarato sarpiNI = sApanI jema sApa moDhA pAse jADo hoya che ane pUMchaDI pAse pAtaLo thAya evI rIte kramazaH Utarato kALa. je kALamAM jIvonA saMghayaNa, saMsthAna, AyuSya, avagAhanA, utthAna, karma, bala, vIrya, purUSAkAraparAkrama kramazaH ghaTatAM jAya che tema ja pudgalonA varNa, gaMdha, rasa, sparza ghaTatAM jAya dharatInA rasakasI ghaTatA jAya, azubha bhAvo vadhatAM jAya evo kALa, hIyamAna samaya, kALacakra ke samayacakrano aDadho bhAga. 20 kroDAkroDI sAgaropamano kALacakra che. temAMthI 10 kroDAkoDI sAgaropamAM jeTalo samaya. Avo kALa mAtra bharata - iravata kSetramAM ja che. avyavahArarAzi = je jIvo vyavahAranI gaNatarImAM AvyA nathI eTale ke anaMtakALathI je jIvoe kyAreya nigodanuM sthAna choDyuM nathI te avyavahArarAzinA jIvo che. asaMjJI = je jIvone mana na hoya te, eTale bhUta - bhaviSya - vartamAnano vicAra karIne na jIve che. AhAraka zarIra = 14 pUrvI sAdhune tapAdithI labdhi upaje tenAthI uttama pudgalo laIne sphaTika samAna adazya, zarIra. jaghanya, 1 hAtha nyUna utkRSTa eka hAthanuM zarIra banAve. AyuSya = jIvanuM koI vivakSita TakI rahevApaNuM e maryAdita kALanuM nAma AyuSya che. Indriya = rUpI, padArthone AMzika rIte jANavAmAM sahAyabhUta thAya che. AtmArUpI IMdra jenA vaDe oLakhAya tene Indriya kahevAya. jJAnanuM bAhya sAdhana te Indriya. jenA dvArA AtmArUpI IMdra ezvaryano bhogavaTo kare te IMndriya. IMdriya pAMca che. 1) zrotrendriya - jenAthI zabdanuM jJAna thAya che te kadaMbapuSpanA AkAravALI che. 2) cakSuiMdriya - jenAthI rUpa - varNanuM jJAna thAya che te masuranI dALanA AkAravALI che. 3) dhrANendriya - jenAthI gaMdhanuM jJAna thAya che te atimukatakUlanA AkAravALI che. 4) rasanendriya - jenAthI svAda, rasanuM jJAna thAya che te chUrapalAnI dhAranA AkAravALI che. 5) sparzanendriya - jenAthI sparzanuM jJAna thAya che te vividha AkAravALI che. utsarpiNIkALa = caDato kALa, kAlacakrano varNAdinI vRddhi pAmato aDadho bhAga. vardhamAna samaya avasarpiNIkALathI ulTo samajavo. temAM jIvonA Ayu vagere kramazaH vadhatAM jAya. Avo kALa bharata - Iravata kSetramAM ja che. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 513 uttaravaikriya zarIra = devAdi potAnuM mULa zarIra choDyA vinA bIjuM vekriya zarIra banAve ke anya rUpo vidurve te uttara vaikriya zarIra. ubhija = jamIna phoDIne utpanna thavAvALA jIva. vikaleMdriyamAMthI keTalAMka jIva A rIte utpanna thAya che. udvartana te sthAna mUkIne AvavuM upAyoga cetanAnI pravRtti, zabdAdi viSayamAM IndriyonuM joDANa, jJAna-darzana. upayoga-12 che. upapAta- opapAtika - ApoApa utpatti. utpattiyogya sthAnavizeSamAM je jIvo garbhamAM rahyA vinA potAnI meLe utpanna thAya che. opapAtika jIvo kahevAya. nArakI ane devanI utpatti opapAtika che. audArika zarIra - je saDI jAya, paDI jAya, viNasI jAya, kohavAI jAya, bagaDI jAya, mRtyu pachI mRtadeha ema ja paDI rahe evuM zarIra athavA udAra eTale pradhAna - mukhya -moTuM - sthULa je tIrthaMkara gaNadhara Adi purUSone pradhAna evI mokSagati moLavavAmAM sahAya kare te dArika zarIra. karma AtmAnA guNone AcchAdita karanArI padgalika zakti te karma. karma ATha prakAranA che. 1) jJAnAvaraNIya karma - AtmAnA jJAnaguNane AvaranAra. darzanAvaraNIya karma - AtmAnA darzanaguNane AvaranAra. vedanIya karma - AtmAnA anaMta Atmika sukhane rokanAra karma. mohanIya karma - AtmAne sat asat nA vivekathI rahita banAvanAra, lAyaka samakitA guNa ne aTakAvanAra karma. AyuSya karma - AtmAne kedInI mAphaka koIpaNa eka gatimAM eka maryAdita kALa sudhI bAMdhI rAkhanAra karma. nAma karma - arUpI evA AtmAne rUpI banAvanArUM karma. gotra karma - AtmAno agurulaghu guNa rokanArUM karma. aMtarAya karma - dAnAdi kAryomAM aMtarAya (viSNa) pADanAra karma. karmanI vargaNA = kAzmaNa vargaNA - samAna jAtivALA pudgala samuhane vargaNA kahevAya che. je pudgala samuhathI karma baMdhAya, kAmaNa zarIranI racanA thAya te kArmaNa vargaNA kahevAya che. karmabhUmi asi = zastra calAvavA, masi = kalama calAvavI vyApAra karavo, kRSi = khetI saMbaMdhI kAryo karavA e traNa prakAranA karma - vaDe jayAM AjIvikA thAya tene karmabhUmi kahevAya athavA jemAM mokSamArgane jANanArA, teno upadeza karanArA tIrthaMkara Adi utpanna thaI zake che tene karmabhUmi kahe che. tevI karmabhUmi paMdara che. pAMca bharata, pAMca Iravata ane pAMca mahAvideha. kaSAya kam + Aya, kam - saMsAra, Aya = prApti jenAthI saMsAranI prApti - vRddhi thAya te kaSAya. AtmAmAM je kaluSitatA - malinatA utpanna kare te kaSAya, kaSAya cAra prakAranA che. krodha = rIsa, gusso, mAna = ahaMkAra, abhimAna, mAyA = kapaTa, lobha = mamatva. kAyayoga = kAyAnI pravRtti - kAyAno vyApAra. AtmAno kAyA vaDe thato prayoga. kAyasthiti - koI eka ja avasthAmAM lagAtAra upajavuM te kALa kAyAsthiti kahevAya. kArmaNa zarIra - jemAM AThe karmanA skaMdha saMgrahita rahe che te. A zarIra sarva saMsArI jIvone hoya che. kArmaNa vargaNAo AtmA vaDe jyAM saMgrahita karAya tene kAzmaNa zarIra kahe che. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 kALa zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta samaya - vakhata - kALa dravya - samaya batAvanAra, navAne jUnA banAvanAra eka dravya. kALanAM traNa prakAra che. saMkhyAto kALa, asaMkhyAto kALa ane anaMto kALa. saMkhyAto kALa - sUtrakAre jene saMkhyAtAkALanI upamA ApI che teTalo kALa. aMtarmuhUrtathI pUrvakroDa sudhIno kALa. asaMkhyAto kALa- pUrvakroDa jhAjherAnI saMkhyA, palyopama, sAgaropama vagere che. anaMtakALa - asaMkhyAtA kALa pachIno kALa anaMtakALa kahevAya. kALadharma - eka gatimAMtha bIjI gatimAM javuM. kevaLI cAra ghAtIkarmano saMpUrNa kSaya thavAthI AtmAmAM je sarvakAlIna, saMpUrNajJAna utpanna thAya te kevalajJAna kevaLadarzananA dhAraka mahAna AtmAne kevaLI kahevAya che. sarvajJa - traNekALa - traNe lokanI vAta jANanAra kevaLI kahevAya che. kevaLajJAna,kevaLadarzana - kevaLajJAnAvaraNIya, kevaLadarzanAvaraNIya karmanA saMpUrNa kSayathI lokAlokamAM rahelAM sarvakALanA sarvadravyonA sarva guNonI sarva paryAyane AtmA dvArA eka - sAthe jANe te kevaLajJAna ane jue te kevaLadarzana. gatAgati eka avasthAmAMthI bIjI avasthAmAM javuM te gati. tyAMthI pAchA bIjI pUrva avasthAmAM AvavuM te Agati = gatAgati. garbhaja garbhamAM utpanna thavAvALA jIvo. garbhaja manuSyo. garbhaja prANIo vagere je jIvo strI purUSanA saMyogathI garbhamAM utpanna thAya te garbhaja jIva kahevAya. cAritra AtmaguNamAM vicaravuM te cAritra. AtmasvarUpamAM ramaNatA karavI te cAritra Atmazuddhi mATe karAtI prakRSTa sAdhanA te cAritra. tevA cAritra pAMca prakAranA che. sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAra vizuddha, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta. = cauda pUrvaghara - jainAgamomAM mukhya aMgasUtro bAra che. temAM bAramA aMgasUtra dRSTivAdanA pAMca adhyayana che. parikrama, sUtra, pUrvagata, anuyoga ane cUlikA emAMthI trIjA pUrvagatanA cauda vibhAga che. tene pUrva kahevAya. je mahAtmA A caudapUrvanuM jJAna dharAvatA hoya temane caudapUrvadhara kahe che. A utkRSTa zrutajJAna hovAne kAraNe emane zrutakevaLI paNa kahevAya che. = sauthI ochuM. alpatama jaghanya jarAyuja = jarA (ora, nALa vagere) thI veSThita thaIne utpanna thavAvALAM jIvo. manuSya, gAya vagere. jAti = je nAmakarmanA udayathI jIvanA ekendriyAdi vibhAga thAya te jAtinAma karma. jAti pAMca prakAranI che. ekendriya - jene eka Indriya sparzanendriya hoya tevA jIvo ekendriya kahevAya che. beIndriya -jene be Indriyo sparzanendriya ane rasanendriya hoya tene beIndriya kahevAya che. teIndriya jene sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya e traNa Indriyo hoya tevA jIvone teIndriya kahevAya che. caurendriya - jene sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSuIndriya hoya tevA jIvo caurendriya kahevAya che. - paMcendriya - jene pUrvokta cAra ane pAMcamI zrotrendriya e pAMca IMdriyo hoya tene paMcendriya kahevAya che. joaNa - yojana - jojana - 4 gAunuM eka yojana thAya che. jaina darzanamAM darzAveluM kSetranuM 1 mApa. Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasa jIvavicAra rAsa eka adhyayana . 515 tattva - tat +tva - tenuM svarUpa, padArthonuM sAcuM svarUpa tathA jenuM sadAkALa hovApaNuM che te tattva che. tapa - zarIra ane IMdriyone je tapAve te tapa. je karmone saMtapta kare, naSTa kare te tapa. tenA mukhya be bheda che. bAhya ane AtyaMtara - bAhyanA 6 bheda che. aNasaNa, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyakaleza ane pratisalInnatA. AbhyAMtaranA paNa cha bheda che. prAyazcitta, vinaya, vaicAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane kAusagga. tIrthakara je dharmatIrthanI sthApanA kare che, sAdhu - sAdhvI, zrAvaka - zrAvikArUpa jaMgama tIrthanA pravartaka. teukAya agni ja je jIvonuM zarIra che te. taijasa zarIra saMsArI jIvono AtmA je zarIramAM saMgrahIta thaIne rahe che. jenA kAraNe zarIramAM uSNatA rahe. te tejo labdhithI tejolezyA zIta ke uSNa yugalone choDavAmAM kAraNabhUta zarIra te. sarva saMsArI jIvone mukti prApta na thAya tyAM sudhI hoya. trasanAmakarmanA udayathI gamanAgamana karavAnI zakti dharAve te trasa. je jIvo sukhaduHkhanuM saMvedana thatAM tene anukULa halanacalanAdi pravRtti potAnI jAte karI zake che tene trasa kahevAya che. A jIvo niyamAM bAdara ja hoya ane trasanADImAM ja hoya. darzana - darzana zabdanA jena AgamamAM aneka artha thAya che. temAMno eka artha che bodha, jovuM jene anAkAra upayoga kahe che. jagatanA koIpaNa padArthano sAmAnya bodha thavo arthAt AkAra, guNa, raMga Adi vikalpo rahita jovuM te. te cAra prakAranA che. cakSudarzana - AMkhathI thato vastuno sAmAnyabodha acasudarzana - AMkha sivAyanI iMdriyothI thato sAmAnya bodha. avadhidarzana - AtmAthI thato rUpI padArthono, maryAdita kSetranA maryAdita padArthono sAmAnya bodha. kevaLadarzana - rUpI - arUpI sarva padArthono sarvakALa mATe thato sAmAnya bodha. jayAM jIva utpanna thaIne karmano daMDa bhogave tene daMDaka kahe che. te te prakAranA jIvonA samUhane oLakhavAnI saMjJAne daMDaka kahe che. daMDaka 24 che. 1 nArakIno, daza bhavanapatinA daza daMDaka, pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya vanaspatikAya, beindriya, teIndriya, corendriya, tiryaMca paMcendriya, manuSya, vANavyaMtara, jyotiSI, vaimAnika e darekano eka daMDaka maLIne 24 daMDaka. daSTi tattva vicAraNAnI paddhati. AtmAno abhiprAya. daSTinA traNa prakAra che. samakti - sudeva, sugurU ane temanA dvArA prarUpita nava tattva Adi sudharma pratye yathArtha zraddhA karavI te. vItarAgI, kevaLI bhagavaMte vastunuM jevuM svarUpa kahyuM tevuM yathArtha mAnavuM. mithyAtva - kudeva, kuguru, kudharma para zraddhA rAkhavI te. mizra - kayo mata sAco ke khoTo teno nirNaya na kare te mizra dRSTi. sudevAdinI, kudevAdinI zraddhA paNa nahi azraddhA paNa nahi. dhyAna - koI paNa eka ja viSaya para ekAgratA rAkhavI te dhyAna athavA mana - vacana - kAyAnI pravRttione eka ja viSayamAM sthira karavI te dhyAna. dharma - 1) jeno vicAra karavAthI, AcaraNa karavAthI, jenuM zaraNa levAthI durgatimAM na javuM paDe. 2) jIvane durgatimAM paDatAM aTakAve ane AtmAnA guNone pragaTAve 3) dharma eTale bhalAI karavI ane burAI choDavI. (4) vastuno svabhAva te dharma. vatyu sahAvo dhammo. daMDaka Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta narakAvAsa naraka + AvAsa nArakIone rahevA mATejhA sthAna te narakAvAsa coryAsI lAkha narakAvAsa che. nirvANa sarva karmathI mukta thaI siddha kSetramAM sthira thavuM tene nirvANa kahe che. nigoda - na - anaMtapaNuM che nizcita jenuM evA jIvonuM,go = eka ja kSetra, da = de che. Ape che. ene nigoda kahe che. anaMta jIvone eka nivAsa Ape ene nigoda kahevAya. athavA ni - niraMtara, go = bhUmi, anaMtabhava, da = denArUM, a!panArUM sthAna che te yonimAM rahevuM paDe te nigoda. sAdhAraNa karatAM nigodamAM jIvonI ramanaMtI rAzi vadhAre pramANamAM hoya che. paramANu yudgala = pulAstikAyano nAnAmAM nAno avibhAjaya aMza. e skaMdha sAthe joDAyelo hoya tyAre pradeza ane e ja jayAre skaMdhathI chUTo paDe tyAre paramANu pudgala kahevAya che. parihAravizuddha cAritra - parihAra eTale tapa vizeSa. jemAM tapa vizeSathI Atmazuddhi thAya tevuM cAritra. paryApti = jenA dvArA jIva pudgalone AhAra, zarIra, IMdraya Adi rUpamAM pariNamAve che svayogya jIvanazakti. AtmA te bhavane yogya sAdhano prApta kare che tene paryApti kahe che. paryApti che prakAranI che. AhAra, zarIra, IMdriya, zvAsocchavAsa, bhASA ane mana. AhAra paryApti - saMsArI jIva yonimAM utpanna thaIne prathama samaye je AhAra kare che, je zaktithI jIva utpatti sthAnamAM rahelA pudgalane AhAranA rUpamAM pariNamAve che te AhAra paryApti che. zarIra paryApti - grahaNa karelA oja AhAranA pudgalone rasI, lohI, mAMsa, hADakAM, hADanI majjA, carma, vIrya e sAta dhAtumAM pariNamAvavAnI zakita. iMdriya paryApti - zarIranI AkRtimAM kAna, nAka Adi avayavo pragaTAvavAnI zakita. zvAsocchavAsa paryApti - zvAsa - ucchavAsane yogya pagalA levA ane mUkavAnI zakti. bhASA - bhASA vargaNAnA pudgalo levA mUkavA ane bhASArUpe pariNamAvavAnI zakti. mana - mano vargaNAnA pugalo levA mUkavA ane manarUpe pariNAvavAnI zakti. paryAptA = jene jeTalI paryApti bAMdhavAnI hoya teTalI pUrNa baMdhAI jAya pachI te paryAptA kahevAya. palyopama - palya = pAlo - eka vizeSa prakAranuM mApa tenI upamA dvArA je samayanI gaNanA karavAmAM Ave che tene palyopama kahevAya che. saMkhyA dvArA te sacita karI zakAya nahi tethI tene samajavA mATe eka kalpanA karavAmAM AvI che ke - eka yojanAno lAMbo - pahoLo kUvo hoya, ekathI sAta divasanA janmelA yugalika manuSyanA bALakanA vALanA asat kalpanAthI ATha vakhata asaMkhyAtA TUkaDA karavAmAM Ave,te TUkaDAthI kUvo khIcokhIca bharavAmAM Ave ane tyAra pachI so so varSa bAda ekeka vAlAgra TUkaDe TUkaDe kADhatAM jeTalo samaya lAge te kALane palyopama kahevAya che. pAthaDA pratara bIlDIMga - makAnanA mALanA sleba samAna bhAga karanArA naraka pRthvImAM AvelA vibhAgo. AvA pAthaDAomAM amuka jagyAmAM nArakIne rahevAnA narakAvAsa che. pulAka = pulAka eka jAtanI labdhi che. emAM koI cakravartI Adi koI jaina muni ke jaina zAsanA AdinI AzAtanA kare to tenI senA Adine sajA karavA / cakacUra karavA mATe labdhino prayoga kare che. jethI enAM paMcamahAvrata rUpa mULa guNamAM ane pratyAkhyAnarUpa uttaraguNamAM doSa lAge che jethI saMyamamAM pULo lAge che/nAza thAya che/hAni thAya che. potaja = janmanA samaye jarAyuthI veSTita na hoya. yonimAMthI nIkaLatAMja gamanAgamana Adi kriyAo karavAnA sAmarthyathI yukta pUrNa avayavavALA jIvonA janmane potaja kahe che. 6) Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 517 hAthI, sasalAM, noLiyA, uMdara vagerenA janma A prakArano hoya che. pUrvadoDa = 84 lAkha varSane eka pUrvAga kahe che. 84 lAkha pUrvAga (84 lAkhadrane 84 lAkhathI guNatAM 70,560 abaja varSa thAya)ne eka pUrva kahe che tevA eka pUrvane eka kreDathI. guNatAM pUrvadoDa thAya che. temAM 7056 upara sattara zUnya (mIMDA) Ave che. ATalA AyuSyane sUtrakAre saMkhyAtA kALanA AyuSyanI upamA ApI che. pudgala - cha dravyamAMnuM pUraNa - galana svabhAvavALu eka dravya. rUpa, gaMdha, rasa, sparzathI yukta acetana dravya. tene pudgalAstikAya paNa kahe che. pudgalaparAvartana - pudgalaparAvartana - A vizvamAM jeTalA pudgalo che te samasta pugalone koI eka jIva dvArA dArika, vaikriya, tejasa, kAmaNa, mana, vacana zvAsozvAsa AdimAMthI koIpaNa ekarUpe grahaNa karavA ane mUkavA, A rIte jIvanuM pugalamAM samagra prakAre grahaNa te pudgalaparAvartana koI eka jIva samagra pudagalonuM AvuM parAvartana jeTalA samayamAM kare te samayane pudgala parAvartana kahe che. jIva dvArA sAta prakAre samagra pudgalo grahaNa karAtAM hovAthI pudgala parAvartana sAta prakAranA che. pRthvIkAya - pRthvI ja jenuM zarIra che tevA jIva. pratyeka-zarIrI - pratyeka = juduM juduM. je vanaspatikAyamAM eka zarIramAM eka jIva rahe arthAt potapotAnA zarIramAM dareka jIva svataMtra rahe te pratyeka jIva, jenuM zarIra bhAMgatA samAna bhaMga na thAya tathA jemAM tAMtaNA ke resA hoya te. vanaspatikAya sivAyanA sarva daMDakanA jIvo paNa pratyeka zarIrI hoya che. pratyeka nAma karmanA udayathI je vanaspatine alaga zarIra, svataMtra avagAhanA maLe che te. pratikramaNa - pApathI pAchA pharavuM, pAponI AlocanA karavI ane vratomAM lAgelA aticArothI pAchA pharavuM. tene pratikramaNa kahe che. enAthI Atmazuddhi thAya che. pramAda - asat pravartana paramAM mAda arthAt AtmA sivAyanA pudgalAdimAM AnaMda mAnavo te pramAda. prANa - jenA saMyoge saMsArI jIvone zravaNa Adi (sAMbhaLavuM, jovuM vagere) kriyA thAya che athavA prANa jIvanazakti. jenA vaDe jIva jIve che. jenA vaDe cetanA vyakta thAya te prANa daza prakAranA che. pAMca IndriyonA pAMca prANa-manabaLa - vacanabaLa - kAyabaLa zvAsocchavAsa ane AyuSya. bAdara - skUla, bAdaranAma karmanA udayathI je zarIranI prApti thAya che te. lokanA deza (amuka) bhAgamAM bharyA che. haNyA haNAya, mAryA mare, agnimAM baLe pANImAM DUbe, najare dekhAya athavA na paNa dekhAya. be bhAga thAya te bAdara che. bhavya - jenAmAM samaskudarzana Adi bhAva pragaTa thavAnI saMbhAvanA che te bhavya. jenA saMsAra paribhramaNano svapurUarthathI kyAreka aMta AvI zake tevA jIvo mokSa pAmavAne yogya che ' te bhavya. matijJAna - matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI pAMca Indriya tathA mana dvArA vastunuM je yathArtha jJAna thAya te matijJAna. manaHparcavajJAna - mana:paryavajJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI aDhIdvIpamAM rahelAM saMjJI jIvonA vyakta mananA paricitita bhAvone jANavAnuM jJAna te mana:paryavajJAna che. manayoga - mananI pravRtti manovargaNAnA pudgalo grahaNa karIne levA - mUkavA ane manarUpe Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pariNamAvavA. yathAkhyAta -je akaSAyanA rUpamAM prakhyAta che te athavA jevuM saMpUrNa cAritra hovuM joIe tevuM zuddha cAritra. 518 yugalika - jugaliyA - eka puruSa ane eka strInuM joDuM. vyavahAra ane dharmapravartananI pUrve prAcIna samayamAM A manuSyo thatA hatA. teo eka mAtAnI kukSie janmatA ane mAtA - pitAnA mRtyu pachI pati - patnI tarIke jIvatA ane saMtAna (eka yugala) ne janma ApyA pachI cha mAsa bAda sAthe marIne svargamAM jatAM. mana, vacana, kAyAnI pravRtti arthAt mana, vacana, kAyA dvArA Atma pradezono thato prayoga. mana - vacana kAyAno vyApAra. yoga eTale AtmapradezanuM kaMpana. yoni = (jIvonuM utpatti sthAna te coryAzI lAkha che.) saMsArI jIvonuM utpatti sthAna. yoni eTale utpatti kSetramAM lIdhelo prathama AhAra. utpatti sthAna to asaMkhya che. paraMtu je utpattisthAnanAM varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna eka sarakhAM hoya te badhAnI eka ja yoni gaNAya AvI kulle yoryAzIlAkha yonio che. yoga - rasaja - madirAdi rasamAM utpanna thavAvALA jIva. lezyA - yoganI pravRttithI udbhavatA AtmAnA zubhAzubha pariNAma. tene kAraNe karma AtmA sAthe coTe che, tene lezyA kahe che. lezyA cha prakAranI che. 1) kRSNa - pAMca AzravanuM sevana, tIvra AraMbha, dveSa, hiMsA vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. 2) nIla IrSyA, kadAgraha, mUrkha, mAyAvI, gRddha, pramAda, rasalolupatA vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. 3) kApota - vAMkAbolApaNu, vaktA, mAyA, mithyAbhASaNa, corI, jUTha, mArtya vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. 4) tejo - maryAdA, amAyI, acapala, akutUhala, vinaya, tapa vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. 5) padma - upazama kaSAya, prazAMta citta, mitabhASI, jItendriya vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. 6) zukla - dharma - zukladhyAna, citta samAdhi, mokSanI IcchA vagere pariNAmavALAne A lezyA hoya. loka - jemAM jIvadi cha dravyo rahelA che eTalA kSetrane loka kahevAya che. . vanaspatikAya - vanaspati ja je jIvonuM zarIra che tevI badhI lIlotarI - kaMdamULa vagere. vAyukAya= pavana eja je jIvonuM zarIra che te. vikathA - AtmAnuM ahita karavAvALI kathA. AtmAmAM viSaya - vikAranI vRddhi kare evI kathAo. evI vikathA cAra prakAranI che. strI - purUSa kathA, bhattakathA, dezakathA ane rAjakathA. vigalendriya = je jIvone IMdriyonI vikalatA = ochApaNuM che te vikalendriya. be - traNa - cAra IndriyavALA jIva temane beIndriya, teIndriya, caurendriya jIvo paNa kahe che. vibhaMga jJAna - mithyAdRSTine thatuM avadhijJAna te vibhaMgajJAna. rUpI dravyone jANanArUM je maryAdita dravya, kSetra, kALa, bhAvanuM ayathArtha jJAna thAya te vibhaMgajJAna. veda-vikAranI abhilASA potAnAthI vijAtIya evA strI-purUSa pratye moha maithunabhAva jAge, Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 519 AkarSaNanI lAgaNInuM saMvedana thAya te veda. veda traNa prakAranA che. strIveda - puruSane sevavAnI IcchA thAya te. puruSaveda - strIne sevavAnI IcchA thAya te. napuMsaka veda - strI-puruSa ubhayane sevavAnI IcchA thAya te. vaikiya zarIra= te saDe nahi, paDe nahi, viNase nahi, bagaDe nahi, mRtyu pachI kalevara visarAlA (kapUranI goTInI mAphaka) thAya, athavA te eka, aneka, nAnA, moTA, khecara, bhUcara, dazya, adazya Adi vividha rUpa vividha kriyAthI banAve. vyavahAra rAzi= je jIvo avyavahArarAzimAMthI, sUkSma nigodamAMthI nIkaLIne bIjI koya dhAraNa kare te vyavahAra rAzinA jIva kahevAya che. te pAchA sUkSma nigoda ke sAdhAraNamAM janma le to paNa vyavahArarAzinA ja kahevAya. arthAt ekavAra paNa nigodanuM sthAna choDyA tyAra pachI te jIvo vyavahAra rAzinA kahevAya che. eka sAthe vadhAremAM vadhAre 108 jIvo mokSa jaI zake che mATe ekasAthe vadhAremAM vadhAre 108 jIvo avyavahArarAzimAMthI vyavahAra rAzimAM Ave che. viSaya = AtmA IMdriyo dvArA je padArthone grahaNa kare che tene te IndriyonA viSaya kahevAya che. IndriyonA viSaya 23 che. 3 zabda, 5 varNa, 2 gaMdha, 5 rasa ane 8 sparza = 23 viSaya. zarIra= zIryate Iti zarIra - je zIrNa - vizIrNa nAza thavAnA svabhAvavALuM che te zarIra. tenA pAMca prakAra che. odArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa. saMghayaNa = saMhanana - zarIranI majabUtAI, zarIramAM asthionuM baMdhAraNa. tenA cha prakAra che. 1. vajaaSabhanArAca saMghayaNa - vaja = khIlI, RSabha = pATo, nArAca = markaTabaMdha. je zarIranI racanAmAM be paDakhethI markaTabaMdhe karI bAMdhIne tenA para hADakAMno pATo vIMTALI khIlI jevA hADakAMthI sajjaDa karyA hoya evuM baMdhAraNa, loDhA jevuM majabUta saMghayaNa hoya. 2. RSabhanArAca saghayaNa - te upara jevuM ja paNa vaja = khIlI na hoya tethI upara karatAM thoDI ochI majabUtAI hoya. 3. nArAca saMghayaNa - temAM vaja ane RSabha = pATo na hoya mAtra be paDabe markaTabaMdha hoya. 4. ardhanArAca saMghayaNa - eka paDakhe markaTabaMdha (lAkaDI para vITalI rassanI jema) hoya. 5. kIlikA saMghayaNa - khIlIthI baMne hADakAM joDAyelA hoya. 6. chevaTu saMghayaNa - baMne hADakAM aDIne rahelA hoya. emAM khIlI na hoya. chedavRtta = hADakAnA aMdaranA bhAgonA parasparanA saMbaMdharUpa vartana jyAM hoya te chedavRtta ke sevArtA saMghayaNa kahevAya che. saMghayaNa mAtra odArika zarIramAM hoya che. saMjJA - IcchA, abhilASA ke abhirUci thAya te saMjJA. vedanIya ane mohanIya karmanA udayathI tathA jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI bhinna bhinna abhilASA thAya te saMjJA. saMsArI jIvone zArIrika pravRttinA nimittarUpa keTalIka mAnasika vRttio jevI ke AhAranI IcchA, bhayanI lAgaNI, kAmabhoganI abhilASA, saMgrahavRtti vagere thAya che tene saMjJA kahe che. te ahIM daza prakAranI che. 1, AhAragsanA - sadhAvedanIya karmanA udayathI AhAra arthe padagalone grahaNa karavAnI IcchA. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 2. bhayasaMjJA - bhayamohanIya karmanA udayathI utpanna thanAra trAsarUpa pariNAmano vicAra. 3. maithunasaMjJA - strI-purUSa-napuMsaka veda mohanIyakarmanA udayathI kAmabhoganI abhilASA thavI. 4. parigrahasaMjJA - lobhanA vipAkodayathI mUrchAne kAraNe saMgrahavRtti thAya te. 5. krodhasaMjJA - krodhamohanIyakarmanA udayathI Aveza utpanna thAya te. 6. mAnasaMjJA - mAnamohanIyakarmanA udayathI ahaMkArAdinA pariNAma jaNAya te. 7. mAyAsaMjJA - mAyAmohanIyakarmanA udayathI mithyAbhASaNa vagere kriyA jenAthI jaNAya te. 8. lobhasaMjJA - lobhamohanIyakarmanA udayathI lAlasA, jhaMkhanA utpanna thAya te. 9. lokasaMjJA - matijJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI vizeSa avabodha (jANavAnI) kriyA te. 10. oghasaMjJA - matijJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI sAmAnya avabodha (jANavAnI) kriyA te. saMjJI - jene mana hoya te saMjJI kahevAya. bhUta, bhaviSya, vartamAnano vicAra karIne jIve te. . saMsArI - jemAM eka gatimAMthI bIjI gatimA sarI javAnuM kAma niraMtara cAlI rahyuM che te saMsAra kahevAya che. AvA saMsAramAM rahelA jIvo te saMsArI. evA saMsArI jIvono mukhya be bheda che. trasa ane sthAvara. saMsthAna - zarIranI AkRti. te cha prakAranA hoya che. saMsthAna audArika, vaikriya ane AhAraka zarIramAM hoya che. siddha 1. samacaturastra saMsthAna - pagathI mAthA sudhI zobhAyamAna zarIra, palAMThI vALIne besatAM cAre bAju sarakhI AkRti thAya. 2. nyagrodha parimaMDaLa saMsthAna - kamarathI mAthA sudhI zobhAyamAna zarIra. 3. sAdi saMsthAna - pagathI kamara sudhI zobhAyamAna zarIra. 4. vAmana saMsthAna - hAtha, paga, mAthAnI AkRti ThIMgaNI hoya. 5. kubja saMsthAna - hAtha, paga, mAthuM, grIvA ochA - adhika pramANavALA hoya ane anya avayava suMdara hoya. 6. huMDa saMsthAna - sarva avayava azubha hoya. saMmUrcchima- je jIvo strI - puruSanA saMyoga vagara svayaM potAnI meLe ja utpanna thAya te saMmUrcchima che. te asaMjJI ja hoya. sAgaropama - sAgaranI upamA dvArA je kALane jANI zakAya te. 10 kroDAkroDI palyopama jeTalo samaya te sAgaropama. tenI gaNanA deva, nArakInuM AyuSya, karmonI sthiti ane kALacakra mApavAmAM thAya che. je jIvo ATha prakAranA karmothI sarvathA mukta che, jemanA sarva kAryo siddha thayA che. je muktine varyA che te siddha che. saMsAra sAgarano pAra pAmI gayA che mATe temane siddha, buddha, pAragata, mukta vagere nAmathI oLakhAya che. temanuM sthAna lokAgre siddhazilA upara siddha kSetramAM che. sUkSma - cakSu agrAhya evA jIvo je koInA dvArA pratighAta - bAdhA pAmatA nathI, te AkhA lokamAM bharyA che. haNyA haNAya nahi, mAryA mare nahi, agnimAM baLe nahi, pANImAM DUbe nahi, najare dekhAya nahi, be bhAga thAya nahi. emane phkata viziSTa jJAnI ja jANe ane dekhe. sUkSma nAmakarmanA udayathI maLe. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 521 sthAvara -je jIvo potAnI meLe halana calana na karI zake te. sukhaduHkhanA saMjogomAM bhaya jevA kAraNo hoya to paNa potAnI marajI pramANe khasI na zake. je jIvone anukULatA meLavavAnI IcchA hoya chatAM ane AvelI pratikULatA dUra karavAnI IcchA hovA chatAM ya eka sthAnethI bIjA sthAne potAnI svecchAe na jaI zake te sthAvara jIva kahevAya. 1) 2) 3) 5) 6) 7) sphaTika ratana - ArapAra dekhAya tevo pAradarzaka kiMmatI paththara. jemAMthI cazmA, pratimA, mALA vagere bane che. 'jIvavicAra rAsa'mAM AvelA saMsArI ane siddhanA prakAra SaTlavanIkAya (gAthAnA krama pramANe) pRthvIkAya maNi - samudramAM utpanna thatuM eka jAtanuM ratna. ratno khANamAM karketana vagere aneka jAtanA thAya che. zAstromAM gomedaka Adi 14 prakAranA ratno batAvyA che. Aje mukhyatve mANeka, pokharAja, nIla, pannA vagere ratno prasiddha che. - 4) hariyAla (Orpiment) - khANamAMthI nIkaLatI eka jAtanI pILA raMganI mATI jevI jherI vastu te auSadha tarIke temaja pustakamAM lakhAyela nakAmA akSaro chekI nAkhavAmAM vaparAya che. khaDI - seDhI - sapheda kalaranI mATI, pATI para lakhavA ke bhIMto ghoLavA vaparAya. hIMgala - hiMgaLoka - siMdura lAla raMganA gAMgaDA temAMthI pAro nIkaLe che (Sulphurate of Mercury). 1 zera jeTalA hiMgaLokamAMthI poNo zera jeTalo pAro nIkaLe. paravALA - lAla raMganA samudramAM thAya. enA moTA beTa hoya che. (Coral - paravAla lland) 8) pAro - pArada - pravAhI svarUpamAM khANamAMthI nIkaLatI khUbaja vajanadAra caLakatI dhAtu (rasendra) auSadhi - rasAyaNa vageremAM vaparAya che. 9) vAMnI - ramacI, sonAgerU. A lAlamATI kuMbhArane tyAM hoya. 10) suramo - sauvIrAMjana - zveta - zyAma varNano khanIja padArtha jenuM bArIka cUrNa netrAMjana tarIke vaparAya che. 11) dhAtu - sonuM, rUpuM. tAMbu, kalAI, jasata, sIsuM, loDhuM e sAta prakAranI dhAtunI mATI zAstramAM batAvI che. je khANamAM hoya tyAre saceta hoya. agnikarma vagerethI aceta bane che. 12) araNeTo - eka jAtano poco paththara. te paththaranA TUkaDAthI mizrita zveta mATI rUpa hoya. 13) AbhalA - abarakha - (Mica) paMcaraMgI paDa prataravALo khanIja padArtha. rasAyaNa - auSadhimAM vaparAya che. - 14) usa - khArAvALI mATI - kSAra - khAro vagere. 15) palevo - palevaka eka jAtano poco paththara. 16) turI - phaTakaDI - mIThAnA gAMgaDA jevo khanIja padArtha. 17) pAhAMNa pASANa - dhoLA, kALA, bhUkharavA, lAla, pILA, cIkaNAM, baraDa, magazIla, Arasa, akIka, kasoTI, cIroDI, zIlA, kAMkarA vagere aneka jAtanA patthara - pANA. 18) mATI - kALI, dhoLI, lAla, bhUkharI, cIkaNI, kharabacaDI vagere keTalIka rajarUpe to keTalIka DhephArUpe hoya che. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 19) luNa - mIThuM - vaDAgaruM, ghasiyuM, siMdhava, biDalavaNa, kAcalavaNa, saMcaLa vagere khANamAMthI nIkaLatuM tema ja dariyAnA pANImAMthI banatuM. apakAyA 1) bhomikUpa - bhUmi saMbaMdhI bhUmimAMthI nIkaLatuM. kUvA, vAva vageremAM taLiye je saravANIo phUTe ke Ava Ave che te bhUminuM pANI kahevAya. 2) AkAzajala - AkAzamAMthI varasatuM meghanuM pANI, varasAda ke aMtarIkSanuM pANI. hima - baraphanuM pANI. osa - jhAkaLa, jalakaNa, vanaspati vagere para jAmatA pANInA sUkSma biMdu. karAya = karA - varasAdamAM baraphanA nAnA goLa TUkaDA paDe tene karA kahe che. dhuAraya - dhummasa - varALavALI havAnuM ThaMDakane lIdhe pANIrUpa thaI jhINI chAMTamAM rAtanA ane paroDhiyAmAM varasavuM te. harItaNu - lIlI vanaspati upara pANInA biMduo phUTI nIkaLe che te. dhanodadhi - dhana + udadhi = jAmI gayelA pANIno samUha pRthvI tathA vimAno dhanodadhinA AdhAre TakelA che. teukAya jAlA = javAlA - agnimAMthI zikhA pragaTe ke bhaDako thAya tene javAlA kahe che. 2) bhUsarDi - mummara = bhAThAno agni, bharasADa, chANAM vagere baLI gayA pachI tenA para rAkho vaLI jAya che tene bhATho ke bharasADa kahe che temAM agninA nAnA kaNa hoya che. 3) aMgAra - IMgAla - je agni javAlArahita hoya che. kASTha vagerenA agnimAMthI javAlA zamI. jatA aMgArA rahe che. 4) ulkApAta - ulkAno agni keTalIkavAra AkAzamAMthI agninA kaNo khare che tenA kAraNe jenA moTA lIsoTA paDe che. tene ulkApAta kahe che. kaNaga - AkAzamAMthI kharatA agnikaNo. vIjaLI - vidyuta Adi vIjaLI. varasAdanA divasomAM AkAzamAM je vIjaLI thAya che temAM eka prakArano agni hoya che. tema ja vIjaLInA dIvAmAM paNa sUkSma tAro ekadama tapavAthI Agni pragaTa thAya che. vAukAya obhAmaga - ulkAmaka - je vAyu. taNakhalAM vagerene UMce caDAvIne bhamAve te ulkAmaka che. 2) okalIA - utkAlika vAyu - je rahI rahIne vAya ane jenAthI dhULamAM rekhAo paDe che te utkAlika vAyu che. maMDala - je maMDalAkAre vAya ane pAMdaDA vagerene maMDalAkAre eTale goLa goLa cakrAvo letA. bhamAve tene mAMDalika vAyu kahevAya che. 4) mUkha - mukhamAMthI ucchavAsarUpe nIkaLato vAyu evo artha thAya paraMtu zAstromAM vAyukAyano Avo bheda prAyaH Avato nathI eTale maha ke muha hovuM joIe. zrI zAMtisUrinA 'jIvavicAra mAM 'maha' evo pATha che jeno artha mahAvAyu ke vaMToLiyo thaI zake. 5) guMjArava vAya - guMjArava karato vAyu (sUsavATA karato vAya e vAyu hovo joIe) sudha vAyaro - je vAyu maMdamaMda vaheto hoya te zuddha kahevAya che. 7) ghanavAta - je vAyu pAmelA barapha jevo ghana hoya (Solid Air) te ghanavAyu kahevAya. 3) Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 523 8) tanavAta - pAtaLo hoya te tanavAta kahevAya. ghanavAna ane tanavAta vAyuo ghanodadhinI nIce hoya che. vanaspatikAya sAdhAraNa vanaspatikAya 1) kaMda - badhI jAtanA kaMda. 2) mULa - vRkSAdino jamInanI nIceno aMdara DhaMkAyelo bhAga. 3) aMkurAyAhi - aMkurA Adi. aMkura eTale vanaspatine ugavAnI e avasthA ke jayAre pAMdaDA vagere avayavo phUTelA hotA nathI tene koMTA ke phaNagA kahe che. Adi zabdathI kisalaya = kUMpaLa ane paNaga = paMcavarNI phUga thAya che. mULA - mULAnA kaMda sapheda ane lAla kalaranA thAya che. sUraNa - goLa cakkara jevI AkRtinuM 15 thI 20 kilo vajanavALuM jamInanI aMdara thAya che. arNaroga (harasa - Piles)nAzaka hovAthI azadana kahevAya che. 6) kaMda - vajakaMda. kAMda - kAMdA - DuMgaLI 8) kuMlA phala - bIja vagere baMdhANA na hoya evA komaLa ugatA phaLa. 9) kuMlA pAna - kumaLA pAna - kuMpaLa gupta nasovALA pAMdaDA. 10) thohara - thora - temAM pAMdaDA na hoya kAMTAvALI DAMDIo hoya tethI eno mukhya upayoga vADa banAvavAmAM thAya che. 11) gugala - eka ajJAta vanaspati. 12) galo - gaLo - eka prakAranI vela che te khaDaka tathA vRkSanA Azraye caDe che. temAM lImaDAnA vRkSa para caDanArI gaLone uttama guNavALI mAnavAmAM Ave che. 13) kuAraya - kuMvAra - kuMvArapAThuM - jenA pAMdaDAM garbhavALA ane paranALanA jevA ardhavartuLA tathA jADA hoya che. pratyeka vanaspatikAyA 1) nAlikeli - nALiyeranuM vRkSa. 2) jAMbu - jAMbunuM jhADa. 3) AMbAya - AMbAnuM, kerInuM vRkSa. beIndriya jIvo 1) kuDA - koDA - samudra vagere jaLAzayomAM thAya che. nAnA moTA aneka prakAranA hoya che. ApaNe jeno koDA koDI tarIke vyavahAra karIe chIe te A prANIonA mRta kalevaro che. 2) zaMkha - te paNa koDAnI jema ja samudramAM thatA eka prakAranA kIDA che. sapheda kavaca jevo dekhAto zaMkha e kIDAone rahevAnuM ghara che. 3) gaMDolA - peTamAM thatA moTA kRmi. mehara - kASTa kIDA, ghuNA. purA - porA - rAtAraMganA kALA mukhavALA pANImAM utpanna thAya che. 6) alasIA - aLasIyA - khetaramAM jamIna kheDavAnuM kAma kare. comAsAmAM khUba thAya. jyAM ghaNuM pANI bharAI rahe evA cokaDI vageremAM paNa thAya eno AkAra sApa jevo hovAthI tene bhUnAga ke zizunAga kaherAya che. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jaLo - te pANImAM thatI be - traNa iMca lAMbI IyaLa jevI hoya che. ene bagaDelA lohIne cUsavA mATe zarIranA bhAga para lagADavAmAM Ave che bagaDeluM lohI cUsyA pachI chUTI paDI jAya che. <) sIpa - chIpa - chIpalA je dariyAmAM thAya che. te nirjIva thaI jAya pachI tenA bahAranA kavaca je sapheda krIma jhAyavALA hoya tenA ramakaDAM toraNa vagere banAvavAmAM Ave che. teIndriya jIvo 7) 1) mAMkaDa - khATalA - khATa - godaDA - gAdalAM vageremAM utpanna thaIne mAnavInA lohI para nirvAha kare che. 2) kIDA - chANamAM utpanna thatAM gomaya kIDA ane dhAnyamAM utpanna thatAM kIDA. dhaneDA, bhUmimAM mukha rAkhIne cAlanArA corakIDA vagere kIDAo che. 3) aMdragopa Indragopa - gokaLagAya - lAla varNavALA maMdagatie cAlanArA jIva. 4) 5) 6) 7) 8) 9) - gIgoDA - kUtarA vagerenA kAnamAM ghaNI jAtanA thAya che. jUA - mAnavI ke anya tiryaMca jIvonA vALamAM thatI IMkha vagere. gadhaIA - gadhaiyA - te avAvarU bhInI jamInamAM utpanna thAya che. - 2) 3) 4) kaMthU - kaMthavA bahu ja bArIka dhoLA raMganA hoya che anAja vageremAM thAya che. aIali - IyaLa - khAMDa goLa vageremAM thatI IyaLa, UghaI - jamIna, pustaka vagerene kotarI nAkhanAra eka prakAranA kIDA. rAphaDAnA jIva, 10) savAjIva - te vALanA mULamAM utpanna thaI tyAM ja coTI rahe che. 11) maMkoDA - kALA kalaranA jamInamAMthI UbharAIne ekadama jhaDapathI doDatA kIDI jevA dekhAtA jIva. 12) dhImeli - ghayamalli - dhInI IyaLane gujarAtImAM ghImela kahe che. 13) jU - lIkhanA arthamAM levI. 1) corendriya jIvo bhamarA - te ahIM tahIM bhramaNa karatA hovAthI bhramara kahevAya che, cha pagavALA hovAthI SaTpada ane phUlonA rasa - madhune ekaTho karanAra che mATe madhukara kahevAya che. te ekadama kALA varNanA hoya che. tethI kALA raMga mATe 'kALA bhammara'nI upamA apAya che. bhamarI - te pILA vagere aneka raMganI hoya che. tenA caTakAnI khUba vedanA thAya che. mAkhI - ati prasiddha che. tIDa - ToLAbaMdha utpanna thaIne koI paNa dizAmAM khetara para paDe to teno badho ja pAka khAI jAya che. khetarane khedAna -medAna karI nAMkhe che. 5) DaMsA - DAMsa - varSAkALamAM utpanna thatA siMdha dezanA prasiddha jaMtu. 6) masA - mazaka - macchara - daMzane maLatuM badhI ja RtuomAM thatuM jaMtu. 7) vIMchI - pUchaDAthI jherI DaMkha mAre to jhera caDe ane khUba vedanA thAya evuM jaMtu. 8) cAMcaNa - cAMcaDa. DhIka - bagAI - Dhora vagere para besatI eka jAtanI mAkhI. 10) kaMsArI - vAMdA - lAla kalaranA nAnA - moTA bhejavALA rasoDAdimAM utpanna thatA jIva. paMcendriya jIvo - cAra prakAra - deva, tiryaMca, nArakI, manuSya deva - jemanA varNa - gaMdha - Rddhi - lezyA vagere divya hoya te. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pa25 1) vyaMtarAjI - vANavyaMtara - vanamAM pharanArA deva. tirthyalokamAM rahenArA. tenA 15 bheda che. 2) bhavanapatI - adholokamAM AvelA bhavanomAM rahevAvALA deva. tenA dazabheda che. 3) devaloka - UrdhvalokamAM AvelA bAra vimAnarUpI AvAsomAM rahenArA deva. deva lokanA nAma (1) sudharma (2) IsthAna = IzAna (3) sanata kumAra (4) mahendra (5) brahma = brahmaloka (6) saMtaka = lAMtaka (7) syukera = mahAzukra (8) sahaIsAra = sahasAra (9) Anata = ANata (10) prANata (11) ArNa = AraNa (12) uMcIta = acUta. 4) grIhIveSa - geyaka - lokamAM grIvAnA sthAne AvelA sthAnomAM rahenArA deva. tenA navA bheda che. 5) kulabhUkhIjI - kilvISI - aparAdhI deva. tIrthaMkara - sAdhu - sAdhvInA avarNavAda bolanArA jIva AvA deva thAya che tyAM DhaDhapaNA (achUta)ne pAme che. tyAM temanuM koI mAna hotuM nathI. 6) trIjagajabhaga - tri.jaMbakA deva - traNe kALamAM savAra - sAMja ane madhyAhna astu - astu (je rotuM hoya te rotuM rahejo ane je hasatuM hoya te hasatuM rahejo) ema kahetA phare che. tenA daza bheda che. paramAdhAmI - parama adhamanA karavAvALA, nArakInA jIvone vADha - kApanuM duHkha ApanArA deva. tenA paMdara prakAra che. jotaSI - jyotiSI - prakAzita vimAnomAM rahevAvALA, prakAza ApavAvALA. 9) anuttara vyamAnanA - jenI yuti, kAMti, vezyA, sthiti vagere uttama (zreSTha) che te anuttara vimAnamAM rahevAvALA devo. 10) brahma devaloka - 12 devalokamAMnuM pAMcamuM devaloka. 11) lokAMtIka - pAMcamAM devalokane aMte rahevAvALA che mATe lokAMtika. tIrthaMkara deva dIkSA levAnA hoya tyAre AvIne kahe aho ! trilokInAtha ! tIrthamArga pravartAvo, mokSamArga cAlato karo. AvuM kahevAno emano jItavyavahAra che. tiryaMca je tiracha - ADA cAle te jIvo tiryaMca kahevAya che. 1) jalacara - pANImAM rahenAra - je jIvo pANImAM utpanna thAya che ane pANImAM ja harIpharIne potAnuM jIvana vyatIta kare che te jalacara kahevAya che. tenA pAMca bheda che. (1) matsya - vividha - varNa - kada AkAra dharAvatA, sonerI - rUperI AbhAvALA mAchalA. keTalAMka mAchalAnA zarIramAMthI vIjaLI jevo prakAza nIkaLe che. vhela nAmanA kadAvara mAchalA vahANamAM gAbaDA pADavAmAM ne UthalAvavAmAM mAhera hoya che. Akhe AkhA mAnavIne gaLI paNa jAya che. manuSyanA AkAranA paNa mAchalA hoya che. kacchapa - kAcabAnI jAti. nAnA - moTA aneka kadanA DhAlavALA jIvo jalAzayanA kinAre DhAlamAM potAnA hAtha - paga - mAthuM gopavI daIne paththara jevA niceta thaIne paDacA rahe che. makara - magara - moTA taLAva, samudra, sarovara, naImAM tINadAMta ane bhayaMkara pUMchaDA dharAvanAra vividha kadanA jIvo. jalAzayanI bahAra cUpacApa paDaDyA rahe che. tenA raMga mATI sAthe evo maLI jAya che ke najIka pahoMcIe tyAM sudhI khyAla paNa na Ave. lAga maLatA ja manuSya ke prANIne pagethI kheMcIne pANImAM laI jaIne zikAra banAvI de che. (4) grAha - moTA sarovara ke samudramAM utpanna thAya che tAMtaNA jevA lAMbA zarIravALA che. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa26 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta potAnA zikArane emAM phasAvIne dabAvI - cUsIne mArI nAMkhe che. hAthI jevA baLavAna prANI paNa tenI pakaDamAMthI chUTI zakatA nathI. okaTopasa hoI zake. (5) susumAra - zizumAra ke hiMsumAraka - moTA kadanA pADA, ghoDA, siMha, manuSya vagere jevA AkAravALA moTA moTA jalacara jIvo. 2) sthalacara - bhUmi para pharanArA pazuo. temanI cAlavAnI kriyA parathI tenA traNa bheda pADavAmAM AvyA che. (1) copada - je cAra pago vaDe cAle che te vRSabha = baLada, turaMga = ghoDA, mahiSI = bheMsa, gAya, vAMdarA, vAgha, sasalAM, kUtarA, cItA, mAMjArI, uMdara vagere. (2) uraparisarpa - peTa vaDe cAlanArA prANIonA mukhyatve cAra prakAra che. adi = pheNavALA ane pheNa vagaranA sApanA aneka prakAro che. ajagara, AsAlika ane mahoraga = hajAra jojananI avagAhanAvALA aDhIdvIpanI bahAra hoya che. (3) bhujaparisarpa - bhujA vaDe cAlanArA prANIo emanA AgaLanA pago vikaselA hoya che. pAchalA paga khAsa vikaselA hotA nathI emanI gatino mukhya AdhAra AgaLanA be paga = bhujAo para vizeSa rahe che. (3) khecara - AkAzamAM uDanArA pakSInA cAra prakAra che. (1) samagra - samudga eTale dAbaDAnI jema saMpuTarUpe maLela pAMkho jemane hoya te. tAtparya ke AkAzamAM UDavA chatAM jemanI pAMkho pahoLI na thAya te. (2) vItata paMkhI - pahoLI karelI pAMkhavALA. A pakSIo nIce besavA chatAM temanI pAMkho pahoLI ja rahe che. samudga ane vItata baMne aDhIdvIpanI bahAra ja hoya che. (3) roma - eTale rUMvATI vaDe jenI pAMkho banelI che te roma paMkhI. popaTa, haMsa, kAgaDA, vagere. (4) carma - cAmaDAthI banelI jenI pAMkho hoya te carmapaMkhI - vAgoLa, cAmAciDiyA, vagere. nArakI - je sthAno aMdhakAra bharelA che tenA sAta prakAra che. 1) ratnaprabhA - jemAM ratnanAM kuMDa che. 2) zarkaraprabhA - maraDIA pANA, zaMkarA = bhAlA ane barachIthI paNa tIkSNa kAMkarAnuM bAhulya che. 3) vAlukAprabhA - jemAM veLu, retI che. bhAMDabhUjAnI retI karatAM paNa vadhAre uSNa retI che. 4) paMkaprabhA - lohI mAMsanA kAdava jevA pudgalo jemAM che te. 5) dhUmaprabhA - jyAM dhUmADAvALuM ja vAtAvaraNa che. rAI maracAMnAM dhUmADAthI paNa tIkho dhUmADo che. 6) tamaprabhA - jyAM aMdhakAra che. 7) tamatamaprabhA - jayAM aMdhakAra mahi aMdhakAra (gADha aMdhakAra) che. manuSyanA bheda 1) panIra karmabhomya - paMdara karmabhUminA manuSya - jyAM asi -masi - kRSinA vyApAra karI jIvananirvAha thAya che e kSetrane karmabhUminuM kSetra kahevAya che. 2) akama bhomya - akarmabhUmi. asi - masi - kRSinA vyApArathI rahita 10 prakAranA kalpavRkSa karIne jayAM jIvana nirvAha thAya te kSetra. 3) aMtaradvIpanA manuSya - lavaNa samudramAM AvelA beTa - dvIpa para rahenArA manuSyo. 4) saMmUrchAima manuSya - 101 gabhaja manuSyanA maLamUtrAdimAM utpanna thanAra jIvo A jIvo asaMjJI, mithyAdaSTi ajJAnI ane aparyAptA ja hoya che. te Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 527 1 pariziSTa - 4 saMdarbha sUci adhyAtmatattAloka - le. muni mahArAja zrI nyAyavijayajI, pra vIrajIbhAI ema. zAha. I. sa. 1998 adhyAtma paLe - le. DaoN. tarUlatAbAI mahAsatIjI, pra. kalpataru sAdhanA kendra muMbaI. adhyAtma vidyA - le. AcArya mahAprajJa, pra. nirdezaka anekAMtabhAratI prakAzana. I. sa. 2003 A.ddhi. aparokSAnubhuti - le. svAmI tadrupAnaMda sarasvatI, pra. savicAra parivAra I.sa.1987 A.ddhi. zrI abhidhAna rAjendrakoSa, (saMskRta) bhAga - 1 thI 7 (dvitIya saMskaraNa) - le. zrImad vijayarAjendrasUrIzvara pra. zrI abhidhAna rAjendra koSa prakAzana saMsthA amadAvAda. I.sa.1986 Agama amRta - le. bA. bra. pU. nItAbAI svAmI. pra. caMpakalAla prabhubhAI desAI. ghATakopara, muMbaI. I.sa. 1993 Agama arka - le. bA. bra. pU. nItAbAI mahAsatIjI, zrI AThakoTI mo. 5. sthA. jenA saMgha, muMbaI. A. tRtIya Agama ojasa - le. bA.bra.pU. nItAbAI svAmI pra. zrI. kaccha A. ko. mo. 5. sthA. jaina saMgha jATAvADA, tAluko rApara kaccha - vAgaDa. I. sa. 1994 Agama sAra - le. rasikalAla chaganalAla zeTha. pra. vIravANI prakAzana kendra, muMbaI - 6. I.sa. 1990. A. pra. Atmatattva vicAra - bhAga 1 - 2. vyA. vijaya lakSmaNa sUrijI ma.sA. saM. dhIrajalAlA zAha, pra. bI. bI. mahetA. dAdara, muMbaI - 28. I. sa. 1962. A. ddhi. Atmasiddhi zAstra para pravacano - le. AdhyAtmayogI saMpurUSa zrI kAnajI svAmI, pra. digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, I. sa. 2003 A. dazamI. Atmasetu - le, bahenazrI vINAbena pra. zrImad rAjacaMdra Azrama dharamapura. I.sa. 2007. 13 AtmAnA pAMca bhAva - le. bhIkhAlAla giradharalAla zeTha. pra. a.bhA. je. sthA. jaina konpharansa, muMbaI. I.sa. 1983 AtmAnuM hAjarI patraka - zrI yuvA jaina ArAdhaka maMDaLa majIdabaMdara, muMbaI. vi.saM. 2048. AtmAnA pAMcabhAva - le. bhIkhAlAla giradharalAla zeTha. pra. a.bhA. je. sthA. jaina konpharansa, muMbaI - 3, I. sa. 1983 Atmika vikAsanA sopAna - pra. satyavatI ramaNIkalAlabhAI mahetA, gAmadevI, muMbaI. I.sa. 1991. Adhunika aMgrejI gujarAtI koza - le. pAMDuraMga gaNeza dezapAMDe. pra. muMbaI okSapharDa yunivarsiTI presa. I. sa. 1997. A. 11mI. AdhyAtmika hariyAlI - le. dharaNendra sAgara. pra. je.je.mU. tapA. saMgha jodhapura. I.sa. 1955. A.pra. AnaMda kAvya mahodadhi mItika bhAga - 8 - le. munirAja zrI saMpata pra. zeTha devacaMda lAlabhAI. I.sa. 1927 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa28 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 20 ApaNe AtmanirIkSaNa karIzuM? - le. munizrI amarendravijayajI. pra. gUrjara graMtharatnA kAryAlaya. I.sa. 1979. A. prathama. 21 AbhAmaMDaLa jenadarzana tathA prAyogika saMzodhana - le. AcArya zrI vijayanaMdIghoSasUrijI. pra. bhAratIya prAcIna sAhitya vaijJAnika rahasyazodha saMsthA, amadAvAda. I.sa. 2008 A. dvitIya AhAra zudhdhi prakAza - prakAzaka zrI vardhamAna sevA kendra gulAlavADI, muMbaI. A. dvitIyA ujjavaLa vANI bhA. 1 - 2 - vyAkhyAtA ujjavaLa kuMvarajI mahAsatIjI, saMpAdaka ema. je. desAI, prakAzako gIradharalAla dAmodara daphatarI, nAraNajI monajI vorA, I.sa. 1951. A.pra. RSabhadAsanI sAhityopAsanA - DaoN. uSAbena zeTha (saMzodhaka) kavi RSabhadAsa eka adhyayana - le. pro. DaoN. vADIlAla cokasI. kavivara RSabhadAsa - rA. rA. mohanalAla dalIcaMda desAI. 27 karaNAnuyoga paricaya (patrodvArA) - le. DaoN. sa. ujjavalA zahA. pra. pU. zrI kAnajIsvAmI. smAraka TrasTa, devalAlI ane vItarAgavANI prakAzaka. I.sa. 2000 A.pra. 28 kartavya kaumudI bhAga 1-2 - munizrI ratnacaMdrajI ma.sA. zrI jaina sAhitya pracAraka samiti. karmagraMtha bhAga 1-2-3 - dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA. pra. jenadharma prasAraNa TrasTa, surata. I.sa.1995. A. pra. karmagraMtha bhAga 1 thI 6 - zabdArtha gAthArtha munirAja zrI jIvavijayajI viracita stanukArya tathA upayogI TIppaNa sAthe pra. jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA. vi.saM. 2033 A. caturtha. karmagraMtha bhAga 1 thI 3 - le. pU. lalItAbAI mahAsatIjI. sthA. jaina saMgha saMghANI, ghATakopara. A.pra. karmagraMtha bhAga 1 thI 5 praznottarI - pU. mu. zrI naravAhanavijayajI ma.sA. pra. sva. phulAbhAI raNachoDabhAI. nAra ji. kheDA. vi.saM. 2039 - 2040 karma prakRti bhAga 1-2-3 - zrImad zivazarmasUrizvarajI ma.sA., bhAvAnuvAda muni kelAzacaMdravijaya, rAMdera roDa, je. mU.je. saMgha, surata. kalyANakAraka - le. zrI AdityAcArya kAvyalocana-ratilAla jAnI. pra.vorA enDa kAM. gAMdhI mArga, amadAvAda. I. sa. 1964.A. ddhi. 36 kumArapALa rAjAnA rAsanuM rahasya - cunIlAla durlabhajI tathA tribhuvana durlabhajI. jaina dharma prasAraka sabhA. I.sa. 1934 37 kurAnasAra - le. vinobA bhAve. pra. yajJa prakAzana bhUmiputra. I.sa. 1938. A. pra. 38 kevaLa navakAra maMtra praznottarI graMtha - le. dhanyamuni. pra. lalitAbena rasIkalAla mahetA. I.sa. 1987. khaMbhAtanA jinAlayo - caMdrakAMta kaDiyA. pra. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda. I.sa. 2000 gammAno thokaDo - le. sAdhvI zrI ujjavalakumArIjI. pra. bAbubhAI luMbhA zAha. I.sa. 1987. 39 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 529 41 gAgaramAM sAgara - pU. arUNAbAI mahAsatIjI (boTAda saMpra.), pra. zrI. sthA. jaina saMgha nAraNapurA, amadAvAda. 42 gujarAtano arvAcIna ItihAsa - le. goviMdabhAI DAhyAbhAI desAI. pra. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI. I.sa. 1998 A. tRtIya. 43 gujarAtI bhASAnuM aitihAsika vyakaraNa - le. harivallabha bhAyANI. pra. gujarAtI sAhitya akAdamI, gAMdhInagara. gujarAtI vizvakoza - pramukha saM. DaoN. dhIrUbhAI ThAkara. pra. gujarAta vizvakoza TrasTa amadAvAda. khaMDa prathama - 1988 thI 2008 mAM 23 mo khaMDa 45 gujarAtI sAhityano ItihAsa saM. umAzAMkara joSI, zrI anaMtarAya rAvaLa, zrI yazavaMta zukla. pra. gujarAtI sAhitya pariSada. I.sa. 1973. A. prathama gujarAtI sAhityano ItihAsa - saM. zrI ramaNa sonI, parAmarza zrI cImanalAla trivedI pra. gujarAtI sAhitya pariSada. I.sa. 2001. A. prathama. gujarAtI sAhityano ItihAsa graMtha 1-2, graMtha -2, khaMDa - 1 - saM. umAzAMkara joSI, zrI. anaMtarAya rAvaLa, zrI yazavaMta zukla. pra. gujarAtI sAhitya pariSada. I.sa. 2003. A. dvitIya gujarAtI sAhityano paricaya - Do. susmitA meDha. pra. mahAjana pablIsIMga hAusa, I.sa. 1957. A.pra. gujarAtI sAhityanI rUparekhA - le. ane pra. vijayarAja kalyANarAya vaidya, I.sa. 1943. A.pra. gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana - le. ke.kA. zAstrI, pra. mukuMdakumAra ke zAstrI, amadAvAda, I.sa. 1951, pra.A. gujarAtI sAhityanI vikAza rekhA madhyakALa - le. dhIrUbhAI ThAkara, pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda, I. sa. 1956 A. dvitiya. gujarAtI sAhityanA svarUpo - le. maMjulAla majamudAra. gomaTTasAra jIvakAMDa - le. zrI nemicaMda siddhAMta cakravartI viracita zrI khUbacaMda jenA dvArA sUcita pra. zrImad rAjacaMdra Azrama AgAsa. I. 2006 54 gomaTTasAra jIvakAMDa bhAga 2 - saM. AdinAtha upAdhya, kelAzacaMdra zAstrI. pra. bhAratIya jJAnapITha guNasthAna - le. bhIkhAlAla gIradharalAla zeTha, pra. a.bhA. je. sthA. jaina konpharansa, muMbaI, I.sa. 1982 56 ghera beThAM tattvajJAna - motInA vAvetara - saMkalana ane prakAzana DAhyAlAla kAnajI satrA, pArlA, muMbaI. caraNAnuyoga bhAga 1-2 - le. munizrI kaheyAlAla ma.sA. 'kamala' .... Agama anuyogA TrasTa, I.sa. 1998. A.ki. caMdrakAMta bhAga 1-2-3 vedAnta - zrI IcchArAma sUryarAma desAI, zrI ema. yu. paTela. kalyANa TrasTa, I.sa. 1985. A. 18 mI. caMdrakAMtabhAInI 'chakAya' ane '35 bola'nI vAMcaNInI buka - saM.pra. caMdrakAMtabhAI. 60 janma - punarjanma - le. nemacaMda gAlA pra. zAntAbena nemacaMda gAlA. muMbaI - 9, I.sa. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 70. 1992, A.pra. 61 jayANA vatanamAM zAMti jIvanamAM - le. jayendra ra. zAha. pra. urajAkendra kosADa jillo surata. I.sa. 1990. 62 jIvatattva ajIvatattva - le. pa.pU. A. vijaya naravAhanasUri. pra. padArthadazana TrasTa, amadAvAda - 1. I.sa. 2002 63 jIvatattva - le. nArAyaNa hemacaMdra. pra. gujarAtI varnAkyulara sosAyaTI, amadAvAda. 64 jIvAdarzana - vijJAna vidyA zAkhA - saM. rameza sumaMta mahetA, bhogIlAla gAMdhI, saradAra vallabha paTela yunivarsiTI,vallabha vidyAnagara,(jJAnagaMgotrI graMtha zreNI -16) I.sa. 1974 A. pra. 65 jIvanacakra - le. dhUmaketu, pra. gurjara graMtharatna kAryAlaya, I.sa. 1937. A.ddhi. 66 jIvana ane sAhitya - le. ramaNalAla va. desAI. pra. Ara. Ara. zeThanI kAM. muMbaI - 2, I.sa. 1936 jIvana jIvavAnI kaLA - le. pU. kAMtiRSijI ma.sA. pra. khaMbhAta sthA. jaina saMgha I.sa. 1985 jIvavicAra prakaraNa - le. zAMtisUri. pra. jaina zreyasakara maMDaLa mahesANA vakIla cImanalAla amRtalAla zAha. I.sa. 1944, vi.sa. 2033. A. navamI. 69 jIvavicAra prakaraNa sAthe avacUri - le. vAdivetAla zAMtisUri. jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA. I.sa. 1925. A. bIjI. jIvavicAra prakAzikA yAne jena dharmanuM prANIvijJAna - le. dhIrajalAla TokarazI zAha. pra. jaina sAhitaya prakAzana maMdira, muM - 9. A.ddhi. 71 jIvavicAra prakAzikA yAne jena dharmanuM prANIvijJAna - punaHmudraNa le. dhIrajalAla TokarazI. zAha. pra. navabhArata prakAzana maMdira - amadAvAda. I.sa. 2005, vi.saM. 2061 A.pra. 72 jIvavicAra vivecana umeraNa sAthe punaHmudraNa navI AvRtti - le. pa.pU. AcArya naravAhanasUri, pra. padArtha darzana TrasTa, kAlupura, amadAvAda -1, I.sa. 2059. 73 jaina gUrjara kavio bhAga 1 thI 10 - le. DaoN. jayaMta koThArI, pra. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya. jena tatva svarUpa - le. yuvApraNetA zrI. dhIrajamuni ma.sA., pra. vItarAga prakAzana borIvalI. I. sa. 2003. A.ddhi. jaina darzanamAM upayoga - le. khUbacaMda kezavalAla pArekha, pra. cAlavADA saMgha rAjasthAna, vi.saM. 2038 jena tattva paricaya - le. DaoN. sI. ujjavalA dinezacaMdra zahA, gujarAtI anuvAda zrI dipakabhAI jena, pra. kAnajIsvAmI smAraka TrasTa, devalAlI. I.sa. 1999. A. ddhi. jaina darzana Nanana ora mImAMsA (hindI) - AcArya mahAprajJa pra. Adarza sAhitya saMgha prakAzana I.sa. 1995. A. caturtha. jenA darzana ane bhAratamAM prasiddha jaina tIrtho ane jIvana cAritro saMkSepamAM - saM. pra. zrI varajIbhAI zAha. I.sa. 2002, A. pra. 79 jena daSTie gItA darzana - zrI saMtabAlajI. pra. mahAvIra sAhitya prakAzana, amadAvAda, I.sa. 1995. A. tRtIya 80 jena dharmano paricaya - pa.pU.A. zrI vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. pra. divyadarzana Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 G 602 98 99 531 TrasTa, dhoLakA, punaH mudraNa vi.saM. 2064 jaina dharmano prANa - le. paMDita zrIsukhalAlajI pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda. I.sa. 1989. jaina pAThAvalI zrI. bR. muMbaI vardhamAna sthA. jaina mahAsaMgha saMcAlita dhArmika zikSaNa borDa - muMbaI. navya saMskAra dvitIya. jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa - le. mohanalAla da. desAI. pra. zrI zve. konpharansa muMbaI. I.sa. 1933 jaina paraMparAkA ItihAsa (hindI) - le. A. mahAprajJa, pra. jaina vizvabhAratI prakAzana. I.sa. 2000, A. 12. jaina lakSaNAvalI (hindI bhAga 1-2-3) - le. bAlacaMda siddhAMtazAstrI. vIrasevA maM dira dariyAgaMja, dilhI. I.sa. 1972 - jaina dharmameM tapa svarUpa ora vizleSaNa (hindI) - le. muni zrI mizrImalajI ma.sA. saMpAdaka zrIcaMda surAnA, 'sarasa' pra. zrI marUdhara sAhitya prakAzana samiti jodhapura vyAvara. jaina sAhitya samAroha guccha-5 - saM. DaoN. kalA ema zAM, DaoN. haMsA esa. zAha. pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI. I.sa. 2004. jainendra siddhAnta koza (hindI bhA. 1 thI 4) - kSu. jinendravarNI - pra. bhAratIya jJAnapITha I.sa. 1944. A. pra. jainendra siddhAnta koza (hindI bhA. 1 thI 5) - 8. jinendravarNI - pra. bhAratIya jJAnapITha I.sa. 1993. A. tRtIya. jenAgama navanIta khaMDa -8 - le. tiloka muni pra. Agama navanIta prakAzana samiti, sirohI. I.sa. 1993. jota jale aba jJAnakI (hindI) - le. AcArya tulasI, pra. jaina vizvabAratI lADanU. I.sa. 2001. ApR. jJAna gaMgotrI jIvadarzana - zrI araviMda je dave, pra. saradAra paTela yunivarsiTI vallabhI vidyAnagara. I.sa. 1974. A.pra. jJAnadhArA - saM. guNavaMta baravALiyA, pra. saurASTrakesarI prANagurU jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara I.sa. 2007. jJAna sAgaranAM motI 1-2-3 - le. DaoN. kalAbena zAha pra. mAnasa prakAzana. jJAnArNava - le. digaMbara jainAcArya zrI zubhacaMdra viracita saM. pannAlAlajI vAkalIvAda pra. paramasUtra prabhAvaka maMDaLa jhaverIbajhAra I.sa. 1993. A.ddhi. jJAnArNava eka samIkSAtmaka adhyayana (hindI) - sAdhvI DaoN. darzanalatA. pra. zrI. zve. sthA. saMgha gulAbapurA, rAjasthAna. I.sa. 1997 a. jJAna gaMgotrI graMtha zreNI - 13 - sAhityadarzana saM. digIza mahetA pra. saradAra vallabhabhAI paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara. ba. jJAna gaMgotrI graMtha zreNI - 16 - sAhityadarzana saM. rAmaprakAza bakSI, pra. saradAra vallabhabhAI paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara. tattvajJanA sImA staMbho - le. DaoN. sudhA ni. paMDayA. pra. DaoN. sudhA paMDacA, pratApagaMja, vaDodarA. I.sa. 1985. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 100 tattvajJAna pradIpikA - le. paM. zrI caMdrazekharavijayajI gaNivara, 5. kamala prakAzana TrasTa, I.sa. 1985. 101 tattvajJAna pradezikA - saMyojaka A. zrI vijaya kalApUrNasUrizvarajI ma.sA., pra. mahAvIra tattvajJAna pracAraka maMDaLa, aMjAra, kaccha. vi.sa. 2044. A. ddhi. 102 tattvatrayI mImAMsA bhAga 1-2 - le. zrImad vijayAnaMdasUrijInA ziSya amaravijayajI mahArAja. pra. zAha nAthAlAla motIcaMda, jena saMgha samasta (zinora), zrI hiMmatalAlajI mAstara. I.sa. 1988. vi. saM. 1932. 103 tattvArtha sUtra gUjarAtI vyAkhyA sahita - vi. paM. zrI sukhalAla. pra. zrI jaina jJAna sAhitya prakAzaka samiti, ke/opha gujarAta vidyApITha, amadAvAda. I.sa. 1949. A. tR. 104 tiloya paNatI bhAga 1-2 - pro. AdinAtha upAdhyAya. pra. jaina saMskRti. vi.saM. 2012. A. tRtIya. 105 tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra 48, citroMkA saMpuTa gujarAtI, aMgrejI, hindI traNa bhASAmAM - le. A. zrI yazodevasUrijI. pra. jaina saMskRti kalAkendra tathA zrI pArzvapadmAvatI TrasTa. 106 tribhuvanaprakAza mahAvIradeva - le. munizrI caMdrazekhara vijayajI. pra. kamala prakAzana TrasTa, ratanapoLa, gAMdhI roDa, amadAvAda. I.sa. 1979. caturtha AvRtti. 107 triSaSTizalAkApurUSacaritta bhAga - 4 (hindI anuvAda) - a. zrI gaNeza lalAnI, zrI rAjakumArI begAnI. pra. prAkRta bhAratI akAdamI jayapura. I.sa. 1992. 108 daMDaka eka adhyayana - le. bA. vra, pU. DaoN. nItAbAI svAmI. pra. manubhAI je. medANI. I.sa. 2006. 109 dha morDana kaMbAInDa DIkSanarI - le. ojhA enDa bhaTTa. pra. Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, muMbaI, amadAvAda. I.sa. 1986 A. 43 mI. 110 dha sTragaTasa saMskRta DIkSanarI saMskRta IjU iMgaliza marAThI ANi gujarAtI - saM. devasthaLI, jozI va kulakarNI. pra. jayoti dhanaMjaya dhAvale. I.sa. 1997. A. AThamI. 111 dhamma rasAyaNa puSpa naM. 32. - anuM. upA. bharata sAgara ma.sA. bhAratavarSIya anekAMta vidvata pariSada. 112 dharma saMgraha - le. zrI mAnavijayajI gaNivara, saMzodhaka zrI yazovijayajI. pra. zeTha subAjI ravacaMda jecaMda dozIvADAnI poLa, amadAvAda. vi.saM. 2029. A.tR. 113 dharmAmRta - le. paM. zrI AjJAdharajI. pra. ravajIbhAI chaganalAla desAI. I.sa. 1966. A... 114 dhavalATIkA samanvitaH SakhaMDAgama pustaka 1 thI 16 (saMskRta) - zrI hIrAlAla jena pra. jaina sAhityoddhAraka phaMDa kAryAlaya, bhelasA. I.sa. 1955 115 dhavalATIkA samanvitaH SakhaMDAgama pustaka 1 thI 3 - zrI hIrAlAla jena pra. jaina sAhityo dvAraka phaMDa kAryAlaya, amarAvatI. I.sa. 1939. 116 narmada saMskRta gujarAtI zabdakoza - saM. zAstrI narmadAzaMkara ja. rAvala. pra. IcchAzaMkara pra. rAvala, bhAvanagara. I.sa. 1960 117 navatattva dIpikA yAne jena dharmanuM adbhUta tattvajJAna - le. zrI dharajalAla TokarazI zAha. pra. jaina sAhitya prakAzana maMdira, muMbaI - 9. I.sa. 1972 A.ddhi. 118 navatattva prakaraNa bAlAvabodha eka adhyayana - saM. bA. bra. vistIrNAjI mahAsatIjI. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 533 pra. jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa, amadAvAda. I.sa. 2003. A.pra. 119 nArakI citrAvalI - le. paM. zrI jinendravijayajI gaNi. citrakAra pritamalAla harilAlA trivedI. pra. jaina graMthamALA. I.saM. 1977. A.tR. 120 padma purANa - a. naM. vedamUrti taponiSTha paM. zrI rAmazarmAcArya. pra. saMskRti saMsthAnA gAjakutuba barelI. I.sa. 1977. A. dvitIya. 121 padArtha prakAza bhA. 1- le. pa.pU. A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA. pra. saMghavI aMbAlAla ra. jenA dhArmika TrasTa 122 pazcAtApanI pAvanagaMgA - le. sAdhvI urmilA. pra. zrI hasamukharAya vI. mahetA, vardhamAnagrupa ane nirmANa grupa. 123 paMcasaMgraha prathama khaMDa - anu. hIrAlAla devacaMda. pra. zAradA mudraNAlaya, amadAvAda. I.sa. 1935. 124 pALo jayaNA viranA vacaNA - pra. verazI devajI rAMbhiyA parivAra. 125 prathamopazama samyaktvapUrvenI paMcalabdhi - le. DaoN. so. ujjavalA di. zahA. pra. vItarAgavANI. prakAzaka, muMbaI. I.sa. 2003. A.pra. 126 prabodha TIkA - saM. bhadrakavijayajI gaNi. pra. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, pArlA, muMbaI. I.sa. 2000. A. tRtIya. 128 pramANanayatattAloka racayitA zrImAnavAdidevasUri - saM. sAdhvI mahAyazAzrIjI ma.sA. OM kArasUri jJAnamaMdira graMthAvalI, surata. I.sa. 2003 129 pravacana pAtheya (hindI) - AcArya tulasI. jena vizvabhAratI saMsthAna lADanaM. 130 pravacana sAra - le. e. ena. upAdhya. pra. zeTha maNIlAla revAzaMkara jhaverI. I.sa. 1935 131 praznottara mohanamALA uttarArdhva - prayojaka pU. mohanalAlajI ma.sA. saMzodhaka jhaveracaMda jAdavajI kAmadAra. pra. zrI prema jinAgama samiti. muMbaI. I.sa. 1981 132 prAkRta vyAkaraNam (priyodaya hindI vyAkhyA sahita) - upA. pyAracaMdajI mahArAja saMyojaka zrI udayamunijI ma.sA., saMpAdaka paM. ratanalAla saMghavI. pra. je. divAkara divyajyoti kAryAlaya, vyAvara, rAjasthAna. vi.saM. 2024. A.pra. 133 bRhadana dravya saMgraha - anu. vrajalAla gi. zAha. pra. zrI digaM. jena sthA. maMdira TrasTa, sonagaDha, I.sa. 1973. A. pra. 134 bhagavadgItA tenA mULa svarUpe - le. zrImad e. lI. bhaktivedAMtasvAmI. pra. bhaktivedAMta buka TrasTa, sarvicAra parivAra. I.sa. 1987 A. dvitIya. 135 bhagavad gomaMDaLa - le. bhagavatasiMhajI. pra. praviNa prakAzana DhebararoDa, rAjakoTa, I.sa. 1986 punaHmudraNa. 136 bhAratIya darzana - le. padmabhUSaNa A. baladeva upAdhyAya. pra. zAradAmaMdira, vArANasI. 137 bhAratIya sAhitya zAstra - gaNeza caMbaka dezapAMDe. anu. jazavaMtI dave. pra. vorA enDa kAM. gAMdhI mArga, amadAvAda. I.sa. 1973. A.pra. 138 bhAratIya kAvya siddhAnta - le. jayaMta koThArI, naTubhAI rAjaparA, gUrjara graMtharatana I.sa. 1970. A. dvitIya 139 bhAvana vibhAvana - le. harivallabha bhAyANI. pra. pArtha prakAzana, amadAvAda. I.sa. 1991. A.pra. Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 140 madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza - zrI jayaMta koThArI. pra. kalIkAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAyA navama janma zatAbdI smRti saMskAra zikSaNa nidhi, amadAvAda. I.sa. 1995. A.pra. 141 1madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jenonuM pradAna - jayaMta koThArI. pra. maMgaLA koThArI, amadAvAda. I.sa. 1985. A... 142 madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM tattvavicAra - le. DaoN. nipuNa paMDyA. pra. azoka prakAzana, muMbaI - 2. I.sa. 1968. A.pra. 143 madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM prahasikA - le. Do. jayA gokaLa gAMdhI. pra. cirAyuja bhATIyA, muMbaI. I.sa. 1989. 143 mahAkavi vijayazekharasUri bhAga 1-2 - le. sAdhvI mokSaguNAzrIjI. pra. Arya jaya kalyANa kendra, muMbaI. I.sa. 1991. 144 mRtyuM mahotsava - cunIlAla khImajI mAmaNIyA kuMdaroDIrAlA. pra. ArAdhanA maMdira, malADa. I.sa. 1993. 145 rasa siddhAnta - le. anu. caMdrakAMta mahetA. mahendra dave. pra. nezanala pablIsIMga hAusa. I.sa. 1968. A.pra. 146 ratna jIvana darpaNa - le. zatA. pa.pU. pUnamacaMdrajI ma.sA. pra. zrI ratnacaMdrajI ma. smAraka TrasTa, 147 ramaNamaharSikRta upadezasAra - le. svAmI tadrupAnaMdajI. pra. manana, saradAra pula pAse, jhADezvara bharUca. I.sa. 1991. 148 rAtribhojana - kaMdamULa tyAga - mahimA - le. gulAbacaMda pAnAcaMda mahetA. pra. zrI zAmajI velajI virANI. I.sa. 1982. A. 6 149 risarca opha DAInIMga Tebala - le. paMnyAsa hemaratnavijaya. pra. zrI ahaMdu dharmaprabhAvaka TrasTa, vi.saM. 2052. A. 6. 150 lezyA koza - le. mohanalAla bAThIcA, zrIcaMda coraDIyA. pra. mohanalAla lAThIyA jenadarzana samiti kalakatA. I.sa. 1966, A.pra. 151 lezyA koza dvitIya khaMDa - le. mohanalAla lAThIyA, zrIcaMda coraDIyA. pra. mohanalAlA bAThIyA jenadarzana samiti kalakatA. I.sa. 1988, A.pra. 152 lokaprakAza bhA. 1 dravyaloka - saM. pU. paM. zrI vajasena vijaya gaNivara. pra. zrI bherUmAla kanaiyAlAlajI koThArI, rIlIjIyasa TrasTa koThArI, caMdanabALA, muMbaI. 153 lokaprakAza bhA. 2 kSetraloka pUrvArdha - saM. pU. paM. zrI vajasena vijaya gaNivara. pra. zrI bherUmala kanaiyAlAlajI koThArI, rIlIjIyasa TrasTa koThArI, caMdanabALA, muMbaI. 154 lokaprakAza bhA. -3 kSetraloka uttarArdha - saM. pU. paM. zrI vajasena vijaya gaNivara. pra. zrI bherUmala kanaiyAlAlajI koThArI, rIlIjIyasa TrasTa koThArI, caMdanabALA, muMbaI. 155 lokaprakAza bhA. 4. kALaloka pUrvArdha - saM. pU. paM. zrI vajasena vijaya gaNivara. pra. zrI bherUmAla kanaiyAlAlajI koThArI, rIlIjIyasa TrasTa koThArI, caMdanabALA, muMbaI. 156 lokaprakAza bhA. 5. kALaloka uttarArdha tathA bhAvaloka - saM. pU. paM. zrI vajasena vijaya gaNivara. pra. zrI bherUmala kanaiyAlAlajI koThArI, rIlIjIyasa TrasTa koThArI, caMdanabALA, muMbaI. 157 vasunaMdI zrAvakAcAra - le. muni sunila sAgarajI. saM. bhAgacaMdra jena. pra. pArzvanAtha vidyApITha, Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 535 vArANasI. I.sa. 1999. A. pra. 158 vADmaya vimarza - rAmaprasAda bakSI, pra. ena. ema. tripAThI, muMbaI - 2, I.sa. 1963. A. pra. 159 vijJAna ane adhyAtma - le. munI zrI amarendravijayajI. pra. AtmajAgRti TrasTa, vaDodarA. I.sa. 1982 160 vijJAna ane dharma - paM. caMdrazekhara vijayajI ma. kamala prakAzana TrasTa, amadAvAda. I.sa. 1991. A. chaThThI. 161 vadyuta prakAzanI sajIvatA aMge vicAraNA - le. muni yazovijaya. pra. divyadarzana TrasTa, vi.saM. 2058 162 vinIta joDaNIkoza - pra. gujarAta vidyApITha, amadAvAda. I.sa. 1989. bIjuM punarmudraNa. viveka cUDAmaNI - le. svAmI tadrupAnaMdajI. pra. manana abhyAsa maMDaLa, jhADezvara bharUca. I.sa. 1995. A.pra. zizujJAnadIpa AlekhikA sAdhvI zrI amaralatA - pra. ajarAmara sthA. jaina dhA. zikSaNa borDa lIMbaDI. I.sa. 1993 zabdamAlA - le. zrI mukticaMdravijaya - zrI anicaMdravijaya pra. zAMtijina ArAdhanA maMDaLa, manapharA, kaccha- vAgaDa. 166 Sadarzana samuccaya A. haribhadrasUri viracita - saM. mahendrakumAra jena nyAyAcArya. pra. bhAratIya jJAnapITha. I.sa. 2006, A. chaThThI. 167 sacitra jaina tattvadarzana - le. zrI vanitAbAI mahAsatIjI. pra. jenadarzana prakAzana, rAjakoTa. I.sa. 1994. 168 sacitra jaina tattvadarzana bhAga 2 - le. zrI vanitAbAI mahAsatIjI. pra. jenadarzana prakAzana, rAjakoTa. I.sa. 1996. 169 sacitra jIvatattva navatattva vicAra ane nArakI citrAvalI - pre. cidAnaMdasUrizvarajI ma. pra. padmAvatI prakAzana, gulAlavADI, muMbaI. vi.saM. 2049. 170 satyanI zodha - le. AcArya mahAprajJa. anu. rohita zAha. anekAnta bhAratI prakAzana, amadAvAda, I.sa. 2001. 171 sanmati prakaraNa (siddhasena divAkara kRta) - a. sukhalAla saMghavI. a. becaradAsa dozI. pra. gujarAta vidyApITha amadAvAda. 172 samaktino saMga muktino raMga - pU. A. vijayakIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA. pra. sanmArga prakAzana, amadAvAda. vi.saM.2060. 173 saMskRta graMthAMtargata jena darzanamAM navatattva - DaoN. sAdhvI dharmazIlA. pra. ujjavaladharma TrasTa, ghATakopara, muMbaI - 77. I.sa. 1994. A. pra. 174 saMkSipta jaina darzana praznotara rUpe - saM. zrI dinezacaMdra jo. modI. pra. alpeza dinezacaMdra modI memorIyala TrasTa, dalAla sTrITa, muMbaI. 175 samakti sAra bhAga 1-2 - le. zrI jeThamalajI svAmI kapuracaMda kulacaMda jAlora. I.sa. 1971. A. tRtIya. 176 samaNasutta - le. munizrI bhuvanacaMdrajI. pra. jaina sAhitya akAdamI, gAMdhIdhAma, kaccha. I.sa. 1995. A. ddhi. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 177 samartha prakAza - saM. ghIsUlAla pitaliyA. . zrI samartha sAhitaya prakAzana samiti, jodhapura, rAjasthAna. I.sa. 1985. 178 samartha samAdhAna bhA. 3 - le. pU. zrI samarthamalajI ma.sA. pra. zAmajI velajI virANI, rAjakoTa. vi.saM. 2036. A. pra. 179 samaktinuM mULa - saM. kAMtiRSIjI ma.sA. pra. zrI khaMbhAta sthA. jaina saMgha. 180 samyam darzana yAne mokSanuM dvAra - le. rasikalAla cha. zeTha. I.sa. 1982. 181 sAgaranuM biMdu - DaoN. sureza jhaverI. pra. navadarzana saMgha, pArzvanagara kompalekSa, sagarAmapurA, surata. 182 sArtha gujarAtI joDaNI koza - gujarAta vidyApITha, amadAvAda, punarmudraNa I.sa. 1995. 183 sAhitya pravezikA - le. zrI hiMmatalAla gaNezajI aMjArIyA. pra. sarasvatI pustakAlaya. i.sa. 1951. A. dri. 184 sAhityamAM viveka - le. nagInadAsa pArekha, pra. vorA enDa kAM. gAMdhI mArga, amadAvAda. 185 sAhityakAronA suvAkyo - saMkalana rameza desAI. pra. navabhArata prakAzana maMdira, amadAvAda, I.sa. 1992. A. pra. 186 siddha paMcAzikA (saMskRta) avacUryAH samalakakRtA - le. zrImad devendrasUri. pra.zrI AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara. vi.saM. 1969. 187 suvAkyonuM zilpa - saMkalana rameza paTela. pra. navabhArata prakAzana maMdira, amadAvAda. I.sa. 1991. A. pra. 188 sRSTivAda ane Izvara - le. bhA. bhU. zatA. paM. muni zrI ratnacaMdrajI ma.sA. pra. zrI jenA sAhitya pracAraka samiti. A. pra. 189 zrAvaka dharma yAne mokSa prAptino mArga - le. zrI gulAbacaMda pAnAcaMda mahetA. pra. vIravANI prakAzana kendra. I.sa. 1980. A. ddhi. 190. zrAvakanI jayaNA pothI - AzIrvAda dAtA pU. paM. caMdrazekharavijayajI ma.sA. pra. vardhamAna saMskRtidhAma, muMbaI. 191 zrI jena jJAna sAgara - pra. zrI zAmajI velajI vIrANI ane zrI kaDavIbAI vIrANI smAraka TrasTa, rAjakoTa. vi.saM. 2032. A. chaThThI. 192 zrI jena jJAna sAgara - pra. zrI vIrajIbhAI rAyacaMda mahetAno parivAra, jAmanagara, 193 zrI jaina tatva prakAza (Substance of Jainisam) - le. pU. amolakhaRSijI ma.sA. pra. zrI zAmajI velajI virANI sthA. je. dhA. zi. saMgha, rAjakoTa. I.sa. 1998. A. pAMcamI. 194 zrI jena thoka saMgraha - saMgraha karI pragaTa karanAra pAlanapuranA sthAnakavAsI jaina baheno. I.sa. 1970. A. ddhi. 195 zrI thoka jJAna saMgraha pUrvArdha - pra. zrI yuvAjena ArAdhaka maMDaLa, majIdabaMdara, muMbaI. 196 zrI moTI sAdhu vaMdaNA - preraka zatAvadhAnI zrI punamacaMdrajI ma.sA. nA ziSya zrI nirmaLamuni ma.sA. pra. paM.pU. zrI punamacaMdra ma.sA. smAraka samiti, surendranagara, I.sa. 1991. A.pra. 197 zrI moTI sAdhu vaMdaNA - le. rasikalAla chaganalAla zeTha. pra. vIravANI prakAzana kendra, muMbaI - 6. I.sa. 1986. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana 537 198 zrI bRhada jena thoka saMgraha (101 thoDakA) - saM. kAMtilAla jagajIvanadAsa gAMdhI, jazavaMtalAla zAMtilAla zAha. pra. sudharma pracAra maMDaLa (gujarAta zAkhA), 1 thI 3 AvRtti tathA cothI sudhArelI AvRtti. I.sa. 2000. 199 zrI bRhad saMgrahaNI sUtrama (esTronomI = jena khagoLa) - le. jenAcArya zrImad caMdrasUri. anu. zrI yazovijayajI ma. zrI mukti kamala jena mokSamALA, koThIpoLa, vaDodarA. I.sa. 1995. 200 zrImadbhI jIvanasiddha - zrI sarayubena Ara. mahetA. pra. zrI jIvanamaNi sadvAcanamALA TrasTa. I.sa. 1970. A. pra. 201 zrImadevacandrajIkRta covIsI - saM. premala kApaDIA. pra. harSadarAya heriTeja. vi.saM. 2061. A. pra. 202 hariyALI svarUpa ane vibhAvanA - le. DaoN. kavIna zAha. pra. harSapuSyAmRta. 203 hindI sAhityanA saMkSipta ItihAsa (hindI) - le. DaoN. haricaraNa zarmA. pra. mAyA prakAzana maMdira, jayapura. I.sa. 2001. 204 hindu darzana - zrImatI estera solomana. pra. bhArata prakAzana, amadAvAda. 205 hIravijayasUri rAsa - saM. bhAvAnuvAda A. zrI vijayanemacaMdrasUri. pra. zrI zrutajJAna prasAraka sabhA, amadAvAda. I.sa. 1998. 206 huM - le. zramikasvAmI yogezvara deva. pra. jaya ziva Azrama, mAMDavI, surata. I.sa. 2006. 207 huM AtmA chu bhAga 1-2-3- le. DaoN. tarUlatAbAI mahAsatIjI. pra. gulAbabena ja. koThArI. cembara sthA. saMgha. 208 huM koNa chuM? - prakAzaka sudharma pracAra maMDaLa (gujarAta zAkhA), I.sa. 1995. A. tRtIya. sAmAyika (megejhina). 1. citralekhA 11-02-08 taMtrI bharata ghelANI pra. citralekhA kAryAlaya, aMdherI (ve.), muMbaI. 2. jena prakAza - taMtrI ema. je. desAI, vRjalAla gAMdhI. pra. a.bhA. je. sthA. jaina konpharansa, muMbaI. jena saurabha ( aMka 317 - 321) - mA. taMtrI ramaNIkalAla ema. zeTha. pra. jana saurabha mAsika kAryAlaya, rAjakoTa mRta sAgara - paM.pra. amRsAgarajI A pada pradAna mahotsava vizeSAMka, manoja jena. pra. zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA, I.sa. 2007 A. - 1 zAsana pragati - menejiMga taMtrI rajanIbhAI bAvIzI. pra. zrI vardhamAna vaiyAvacca kendra, rAjakoTa. zrata kalyANa vizeSAMka saM. kIracaMda je. zeTha, manoja zeTha. pra. kalyANa prakAzana maMdira TrasTa, surendra nagara. I.sa. 2006 7. samyaga darzana (hindI) 2 jUna 2006 - zrI a. bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, vyAvara, rAjasthAna. 8. sudharmA (hindI) pra. tilakaratna sthA. jaina dhArmika borDa - ahamadanagara 9. vizvavAtsalya - taMtrI caM. u. mahetA. malUkacaMda zAha, guNavaMta baravALiyA. . vizva vAtsalya prAyogika saMgha. navalaprakAza - saM. munizrI prakAzacaMdrajI svAmI. pra. zrI navala sAhitya prakAzana ceriTebalA Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta TrasTa, surendranagara, saurASTra. Agama saMdarbha graMtha sUci. zrI anuyogadvAra sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja "madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna. zrI AcArAMga sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja "madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna, zrI uttarAdhyayana sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna, zrI jIvAbhigama sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja "madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna. zrI ThANAMga sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna. zrI dazavaikAlika sUtra yuvAcArya zrI mizrImalajI mahArAja "madhukara" zrI Agama prakAzana samiti, vyAvara, rAjasthAna. paMDita munizrI ghAsIlAlajI ma.sA.nA AgamanI sUci. (saMskRta, hindI, gujarAtImAM anuvAda) 8 zrI anuyogadvAra sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. zrI AcArAMgajI sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. zrI uttarAdhyayana sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. zrI jIvAbhigama sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. zrI jJAtAdharmakathAMga sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 13 zrI dazavaikAlika sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 14 zrI naMdI sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 15 zrI pannavaNA sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 16 zrI bhagavatI sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. zrI rAyapraznIya sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 18 zrI vipAka sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 19 zrI samavAyAMga sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.je. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, 17 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana rAjakoTa. zrI sUtrakRtAMga sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.zve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 20 21 22 anya TIkAkAronA AgamanI sUci. zrI AcArAMga sUtra - paM. zrI saubhAgyamallajI ma.sA. gujarAtI anuvAda kavi nAnacaMdrajI ma.sA. nA ziSya saMtabAla pra. mahAvIra sAhitaya prakAzana maMdira, amadAvAda. zrI AcArAMga sUtra (hindI) - le. AtmArAmajI ma.sA. pra. A. zrI AtmA, jaina prakAzana samiti, ludhiyAnA I.sa. 1963. 24 zrI AcArAMga sUtra (gujarAtI) - anu. zrI caMpakamunijI mahArAja baravALA. pra. zrI bhAIlAla jAdavajI zeTha - kolhApura. vi.saM. 2493. 25 AgamadIpa bhagavatI (5 muM) jIva Agama gurjara chAyA - le. muni dIparatnasAgara, AgamadIpa prakAzana, I.sa. 1997. 23 26 27 28 31 uttarAdhyayana sUtra bhA. 2 - zrI vajrasenavijayajI gaNi. bhASAM. zrI jeThAlAla haribhAI. pra. bhadraMkara prakAzana, amadAvAda. vi.saM. 2055. uttarajajhayaNANi A. tulasIkRta - saM. A. zrI. mahAprajJajI. pra. jaina vizvabhAratI saMsthAna lADanuM, rAjasthAna. I.sa. 1993. 29 jIvAbhigama sUtra saMpUrNa bhASAMtara praznottara rUpe - anu. zrI nImacaMda hirAcaMda. pra. presa. 30 prajJApanA sUtra zyAmAcArya viracita malayagirikRta TIkA - anu. ane pra. bhagavAnadAsa I.sa. 1991 harSacaMdra. prajJApanA sUtra zyAmAcArya viracita malayagirikRta TIkA - saMzodhaka manucaMdrasUrizvarajI. pra. gurU rAmacaMdra prakAzana samiti, bhInamAla, rAjasthAna, prajJApanA sUtra zyAmAcArya viracita lokAgacchIya rAmacaMdragaNikRta saMskRtAnuvAda yukta RSi nAnacaMdrajI saMzodhita. I.sa. 1884. 32 33 34 539 36 zrI sthAnAMga sUtra le. ghAsIlAlajI ma.sA. pra. a.bhA.zve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. 37 . 38 bhagavat sudharmasvAmI praNIta zrImad bhagavatI sUtra zrImad abhayadevasUri viracita vivaraNa sahita - pra. zrI rAyacaMdra jinAgama saMgraha. 35 zrI AcArAMgasUtra anu. sAdhvI lIlamabAI mahAsatIjI - saM.paM. zobhacaMdrajI bhArilla, pra. prema jinAgama prakAzana samiti, ghATakopara, I.sa. 1977. dvi. A. AgamasUtra bhAga 3, jIvA. patravaNA pada bhAga 1 thI 5 - le. muni dIparatnasAgara. zruta prakAzana nidhi, amadAvAda. I.sa. 2001, pannavaNA sutta - puNyavijaya muni. paM. dalasukha mAlavaNiyAM, paM. amRtalAla bhojaka. pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI. zrI uttarAdhyayana sUtra bhA. 1-2-3 - saM. pU. A. zrI kAMtiRSijI ma.sA. pra. khaMbhAta sthA. jaina saMgha. I.sa. 1990, zrI samavAyAMga sUtra - anu. sAdhvI sumanabAI. saM.paM. zobhacaMdrajI bhAlilla. pra. prema jinAgama prakAzana samiti, ghATakopara. I.sa. 1980. A.pra. zrI sUcagaDAMga sUtra - saM. zrI DuMgarazI mahArAja. pra. zrI anilakAMta baTukabhAI bharavADA, Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jIvavicAra rAsa eka adhyayana borIvalI, muMbaI. I.sa. 1976. zrI prANa phAuMDezananA nIce mujabanA Agama. 39 zrI AcArAMgajI sUtra pra. zrI gurUprANa phAuDezana, rAjakoTa, gujarAta. 40 zrI uttarAdhyaya sUtrapra. zrI gurUprANa phAuDezana, rAjakoTa,gujarAta. 41 zrI jIvAbhigama sUtrapra. zrI gurUprANa phAunDezana, rAjakoTa, gujarAta. 42 zrI jJAtAdharmakathAga sUtra pra. zrI gurUprANa phAunDezana, rAjakoTa, gujarAta. 43 zrI dazavaikAlika sUtra pra. zrI gurUprANa phAunDezana, rAjakoTa, gujarAta. 44 zrI pannavaNA sUtra pra. zrI gurUprANa phAuMDezana, rAjakoTa, gujarAta. 45 zrI bhagavatI sUtra pra. zrI gurUprANa phAuDezana, rAjakoTa, gujarAta. 46 zrI vipAka sUtra pra. zrI gurUprANa phAuMDezana, rAjakoTa, gujarAta. pariziSTa -- 5. graMthAgAranI mulAkAto 1. meM mArI hastaprata mATe sau prathama bhAratIya vidyAbhavananA vizAla graMthAgAranI vidhivat mulAkAta lIdhI paNa emAM mane joItI hatI e hastaprata na maLI paNa tyAM DaoN. haMsAbenano suMdara sAtha sahakAra maLyo. 2. tyArabAda mahAvIra jaina vidyAlaya aMdherInI graMthazALAmAM gaI tyAM paNa mArI pasaMdagInI hastaprata na maLI. 3. pachI meM vAlakezvaranA "AdinAtha derAsara(bAbu amIcaMda pannAlAla)nA pustakAlayamAM jaI kobAnA graMthAgAranuM sUcipatraka meLavyuM. emAthI mArI rUci mujabanI hastaprata meLavI. 4. kobAnA AcArya zrI kailAsasAgarasUri graMthAgAra'nI (gAMdhInagara) mulAkatA avarNanIya che. A graMthAgAra pIeca.DI. karanArAonuM piyara che. piyaramAM je mAna, maratabo, lADakoDa maLe evA mAna-sanmAna amane tyAM maLyA. manojabhAI jaina, dilAvarabhAI ane rAmaprakAzabhAInI tripuTIe amane je madada karI te yAdagAra che. kapilabhAIe paNa kapilanI jema ja tvarAthI amane joItA pustako kADhI ApyA. piyaramAM javAnI IcchA vAraMvAra thAya ema traNa vAra tyAM mArA bhAI - bhAbhInI sAthe rokAI AvI. prathama vakhata kArataka suda pAMcama, navembara (2006) nA gayA hatA. tyAre tyAM jUnI hastaprato vagere pUjana ane pradarzana mATe rAkhavAmAM AvI hatI. jeno najhAro Aje paNa najara sAme taravare che. bIjI vakhata mArca 2007nA tyAM aThavADiyuM rokAyA. trIjI vakhata julAI 2008mAM traNa divasa rokAIne mAruM saMzodhana kArya karyuM. e daramyAna bIjA paNa aneka graMthAgAronI mulAkAto lIdhI paNa kobAnI tole koI na Ave. trIjI vakhata gayA tyAre rAmaprakAzabhAInI jagyAe AziSabhAI hatA emaNe paNa khUba sahakAra Apyo. jayAre jaIe tyAre ame pustakAlayamAM ja Akho divasa aDo jamAvIne besatA ane amane je pustaka joIe te kAMpyuTaranI madadathI zodhIne amArI pAse rajU karavAmAM AvatA. A uparAMta kayA viSayanI mAhitI kayA pustakomAM maLaze enI mAhitI paNa manojabhAI amane ApatA, Ama A badhA sAtha sahakAra mATe saMsthAnA DIrekaTara manojabhAIno jeTalo AbhAra mAnuM teTalo ocho che. 5. zramaNI vidyApITha ghATakoparanA pustakAlayamAM besIne abhyAsa karavAnI majA to ananya che. ahIMnA vyavasthApaka zrI mahendrabhAI bhAIlAla saMghavI je sAkSAta yogI purUSa jevA lAge emane lagabhaga pustakonI sUci moDhe ja hoya jethI tarata ja joItuM pustaka maLI jAya. kobA mane piyara jevuM lAgyuM to ahIM mosALa jevI majA AvI. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pa41 6. amadAvAdanI ela. DI. InDolojI InsTITayUTanI mulAkAta lIdhI tyAre tyAMnA DIrekaTara Do. jitendra bI. zAhe amane khUbaja suMdara sahakAra Apyo. prItibena paMcolIe amane hastaprata saMbaMdhI jJAnasabhara mAhitI ApI. sarvaprathama zilAlekhamAM akSaro kotarAtA pachI tADapatranI paTTI kevI hoya e batAvI enA vyavasthita TukaDA karIne enA para kalamathI lakhavAmAM AvatuM te kalama paNa batAvI. keTalIka hastaprato ane emAM tripATha - paMcapATha vagere batAvyA. amArI A mulAkAta kharekhara yAdagAra banI gaI. A uparAMta nIcenA graMthAgAronI mulAkAta lIdhI. 7. amIyApura tapovananA (gAMdhInagara). 8. S.N.D.T. koleja mATuMgA ane carcageTa, 9. senTrala lAyabrerI muMbaI. 10. jaina vizvabhAratI saMsthAna lADanuM. 11. gujarAta yunivarsiTI (amadAvAda). 12. pATaNanuM hemacaMdrAcArya graMthAgAra ane saMgrahasthAna. 13. hemacaMdrAcArya yunivarsiTI pATaNa. 14. lIMbaDIno jJAnabhaMDAra. 15. lAkaDIA-kaccha vAgaDa. 16. sAmakhIArI-kaccha vAgaDa. 17. phArbasa gujarAtI sabhA jUha. 18. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa - IralA - aMdherI. 19. gujarAtI sevA maMDaLa mATuMgA. 20. terApaMthI bhavana - kAMdivalI. 21. zrImad rAjacaMdra Azrama' kobA. 22. jesalameranA bhaMDAra. 23. muMbaI yunivarsiTI. 24. M.D. koleja, parela - muMbaI. 25. paMcagInI jhAlAvADa seneTorIyama. 26. lonAvAlA sthAnakavAsI ArogyadhAma. 27. DeviDa sAsana - kAlAghoDA. 28. navarojI lena ghATakopara munisuvrata derAsara. 29. devalAlI acalagaccha saMgha. 30. devalAlI kAMdAvADInA sthAnakavAsI upAzraya. 31. devalAlI lIMbaDI ajarAmara sthAnakavAsI saMgha. 32. nAzika - paMcavaTI upAzraya. 33. aMte jayAMthI mAro vikAsa zarU thayo e zrI mATuMgA saMghanI lAyabrerInA pustakonI. Ava - jAva Aja paryaMta cAlu che ane raheze. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta jIvavicAra rAsa eka adhyayana samApta - Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra rAsa eka adhyayana pa2 saurASTra kesarI prANagara jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara saurASTra kesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI mRtaprabhAvanA viziSTa hatI. zAsagraMthonuM parizIlana, tADapatrIya graMthone saMgraha ane jALavaNI, zAsabhaMDAro ane pAThazALAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMdarbhanA pariprekSyamAM adhyAtmayodinI pU. lalitAbAI ma. sA.nA vidvAna ziSyA pU. DaoN. tarulatAjInI preraNAthI saurASTra kesarI pU. prANagura janma zatAbdI samiti' muMbaInA sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjyazrInI janmazatAbdI prasaMge saMsthAe saurASTra kesarI prANapura jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTaranI sthApanA karI che. senTara uddeza A pramANe che. * jaina tattvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karavuM. * saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. * jaina dharmanAM tattvonI vaijJAnika rIte rajUAta karavI. * prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnava dharmanI pravRttino vikAsa karavo. - jaina sAhityanAM adhyayana ane saMzodhanano abhyAsa karatA vidyArthIone ziSyavRtti (skolarazipa) ApavI. * jaina sAhitya jJAnasatranuM Ayojana karavuM. * vidvAno ane saMtonAM pravacanonuM Ayojana karavuM. * dharma ane saMskArano vikAsa ane saMvardhana thAya tevI zibira ane anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, sattvazIla ane ziSTa sAhityanuM prakAzana karavuM. abhyAsa nibaMdha vAcana (Paper Reading), lipi vAcana ane prAcIna jaina graMtho (Old Jain Manuscript)nuM vAcana. * jaina dharma para saMzodhana M.A. Ph.D., M.Phil karanArAM jijJAsu, zrAvaka, saMta - satIjIone sahayoga ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. * jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vagerenI sI. DI. taiyAra karAvavI. * deza-videzamAM jaina dharma para parisaMvAda, pravacana - Ayojana, InTaraneTa para vebasAITa dvArA jaina tattvajJAna ane sAhitya viSayaka mAhitIno pracAra karavo. + senTara cerITI kamizanara ane I.T. 80GmAM rajIsTarDa che. guNavaMta baravALiyA TrasTI, ahaMma spIrIcyuMala senTara saMcAlita zrI saurASTra kesarI prANapura, jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara, 02 - mevADa, pATanavAlA esTeTa, ela. bI. esa. roDa, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 086. phona: 022-42153545 mobAIla: 0982021552 Email: gunvant.barvalia@gmail.com Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhikAno paricaya zrImatI pArvatI neNazI vijapAra khIrANI mATuMgA (lAkaDIA-kaccha) jaina siddhAMta AcArya,M.A., Ph.D. (jainolojI) M.A. (saMskRta) sAsu-sasarAH bhAnubena vijapAra rAghavajI khIrANI (lAkaDIA-kaccha) mAtA-pitAH maNIbena maNasI bhImazI chADavA | (sAmakhIyArI-kaccha) jenadarzananI aMdara sauthI mahattvano viSaya hoya to e che "jIva." zrI dazavaiklIkanA cothA adhyayanamAM kahyuM paNa che ke - jo jIve vi viyANeI, ajIve vi viyANei / jIvAjIve viyANaMto, so U nAhIi saMjamam // daza. a.-4, gA.13 arthAt je jIvane sArI rIte jANe che te ajIvane paNa sArI rIte jANe che. A rIte jIva ajIva baMnene jANanAro saMyamane sArI rIte jANI zake che. jIvane sArI rIte jANavA tenA lakSaNa, bheda, svarUpa vagereno yathArtha bAdha karavo jAIe jene kAraNa jIvane ane pratipakSI ajIvane paNa barAbara oLakhI zakAya che. A jIva' evo nizcayapUrvaka bodha thayo ke 'A ajIva' evo bodha paNa nizcayapUrvaka thavAno ja ! jene jIvanA lakSaNo lAgu paDatA nathI te ajIva. Ama jIvanuM jJAna mahattvanuM hovAthI jIva vizenA vicAra aMgasUtra Adi Agama temaja bAlAvabodha, prakaraNa, rAsa sajhAya vageremAM thayA che, te ApaNe jANavA joie.