Book Title: Agam Suttani Satikam Part 22 Vyavahara
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003326/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmala dasaNassa mAgamasunANa (saTIka) bhAgaH - 22 :saMzodhaka sampAdakazca: mani dIparatanAlAgAra or Privale & Personal use on ww.jainelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAga : 22 vyavahAra-chedasUtram - 2 -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM __mUlya rU.11000/ - Wan Agama zruta prakAzana // - saMparka sthala :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram (2) vyavahAra-chedasUtrasya viSayAnukramaH pIThikA evaM uddezakaH 1...3 gatAH bhAgaH-21, uddezakaH 4...10 atra vartate pRSThAGka: mUlAGkaH viSayaH 15-126 uddezakaH 4 -vihAra maryAdA - varSAvAsa maryAdA - saGghasya sahavasanam - gaNAdhipati padaM - ekAnta vicaraNa 322 - vandana vyavahAra 383 pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH - AcArya upAdhyAya padapradAna - vasatI nivasanam - rAjya parAvartanama - mRtaka vyavasthA 202/ uddezakaH 8 - vasati vAsa : - zavyA - saMstAraka : 124/ -sthavirANAmupakaraNam - upakaraNa-pradAnaM - adhikapAtrasya vidhiH - AhAra pramANam - 248 uddezakaH 9 - zayyAttarasya AhAraH - bhikSu pratimA - moka pratimA - abhigrahasya traividhyam uddezakaH 10 - bhikSu pratimA - vyavahAra - zramaNaparikSA - AcAryasambandhIkathanaM - ziSya sambanadhakathanaM - zaikSa sambandhIkathanaM - Agama adhyayanakAla - vaiyAvRttyaM -147 | uddezakaH 5 - nirgranthyAH vihAra maryAdA - nirgranthyAH varSAvAsaH - nirgranthyAH prarvatinIpadaM - AcAraprakalpa maryAdA - vaiyAvRttyaM - sarpadaMza cikitsA -159 | uddezakaH 6 - mohavijaya evaM gaveSaNA - atizaya varNanam - alpazruta - bahu zruta - prAyazcitasUtra - brahmacaryavrata |-186 / uddezakaH 7 * gaNasambandha dIkSA, vihAra Adi - svAdhyAya va vAcanA | 153 406
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kirthika anudAtA Arthika anudAtA 0836 gyanmandir@ -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya bacakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratana pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1lmI aThThAi nimitte zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAthvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jenA ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. pa.pU. ratnAkayArAdhakA sAthvIzrI samyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaicAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -5.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI 5.pUjya vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malacAzrIjI ma. nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. - zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmala desaNassa paJcamagaNadhara zrIsudharmAsvAmine namaH . - - 36/ vyavahAra-chedasUtraM-2 - (saTIka) tRtIyaM-chedasUtraM [mUlam + [svopajJaniyuktiyuktaM] saGgdAsagaNi viracitaM bhASyaM +malayagiri AcArya viracitA TIkA) (uddezakaH - 4 uktaH tRtIyoddezakaH / sampraticaturtha Arabhyate / tatredamAdisUtrASTakammU. (95) nokappaiAyariyauvajjhAyassa egAniyassa hemaMtagimhAsucarie / / mU. (96)kappaiAyariyauvajjhAyassa appabiiyassa hemaMtagimhAsucarie / / mU. (97) nokappaigaNAvaccheiyassaappabiiyassa hemaMtagimhAsucarie / / mU. (18) kappaigaNAvaccheiyassaappataiyassa hemaMtagimhAsucarie / / mU. (99) nokappaiAyariMyaMuvajjhAyassaappabiiyassavAsAvAsaMvatthae / / mU.(100)kappaiAyariyauvajjhAyassaappataiyassavAsAvAsaMvatthae / / mU. (101)nokappaigaNAvaccheiyassaappataiyassa vAsAvAsaMvatthae / / ma. (102) kappaigaNAvaccheiyassaappacautthassavAsAvAsaMvatthae / / adhAsya sUtrASTakasya kaH sambandhaitisambandhapratipAdanArthamAha[bhA.1725] eyadosavimukko hoigaNI bhAvatopalicchanno / davvapalicchAgassa uparimANaThAimaMsuttaM / / vR-ete'nantaraMsatRtIyoddezakeyedoSAuktAstairatairdoSairvimuktaetaddoSavimuktobhavatigaNI AcArya upAdhyAyo gaNAvacchedako vA bhavati / sa ca niyamAdbhAvataH paricchannaH sUtrArthatadubhayopetaH, dravyaparicchadaH parivAro vastrAdikaMlakSaNasampannatAca,tatraparivArasya dravyaparicchadasya parimANArthamidamAdima sUtrasUtrASTakam / / punaHprakArAntareNa sambandhakathanArthamAha[bhA.1726] Adimasutte donni vibhaNiyA taiyassa, ihapunaMtesiM / ___ kAlavibhAgaviseso, kattha've kattha vA tinni / / vR-tRtIyasyoddezakasyAdime sUtre dvAvapi sAdharmikau viharantAvuktau / tathA cAdisUtrapAThaH- "do sAhammiyAegato viharaMti' ityAdi |ihpunstyordvyoHkaalvibhaagvishessobhnnyet / yathAkutrakasmin kAlavizeSe dvau kalpete kutra vA traya iti kAlavizeSavibhAgato dvitryAdisAdhuvihArakalpAkalpavidhigratipAdanArthabhidaM sUtrASTakam, iha kAle'pi vAcye sAmAnyataH saptamyarthamAtravivakSAyAM trapratyayo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2- 4/102 naviruddha iti kutretyuktam / / athavAnyena prakAreNasUtrasambandhaH, tamevAha[bhA.1727] pArAyaNesamatteva nigato, atthaobhavejogo / bahukAyavve gacche egena samaMbahiMThAti / / vR- pArAyaNaM nAma sUtrArthatadubhayAnAM pAragamanaM tasmin pArAyaNe samApte vAzabdaH sambandhasya prakAropadarzanArthaH / nirgata AtmAdvitIya iti vAkyazeSaH / kasmAnnirgata iti cedata Aha-bahukAyavve ityAdi, gacchaHsabAlavRddhAkulastatastasmin bahuvaiyAvRttyaM kartavyamato gacche bahukartavye tiSThato mA sUtrArthatadubhayAnAM smaraNe vighno bhUyAdityekena samaM gacchAdvahiH pRthak tiSThati, yadi punarekAkI sthAtumicchati tadA na kalpate / etadarthapratipAdanArthamAdisUtradvikaM, tatprasaGgataH zeSANyapi sUtrANItyeSo'rthato yogasambandhaH / / anena sambandhe nAyAtasyAsya vyAkhyA, na kalpate AcAryazcopAdhyAyazcasamAhAro dvandvaHAcAryopAdhyAyaMtasyaAcAryopAdhyAyasyacetyarthaH, ekAkino hemantagrISmayoHzItakAle uSNakAlevetyarthaH, carituM vihartuM kalpate AcAryopAdhyAyasyAtmadvitIyasya hemantagrISmayozcaritum / evaM vasUtregaNAvacchedakasyabhAvanIye, navaramatrAdyasUtreAtmadvitIyasya pratiSedho dvitIyasUtretvAtmatRtIyasyAnujJA |evamamISAMcatvArisUtrANivarSAviSayANyapiveditavyAni, navaramatra prathamasUtreAcAryasyopAdhyAyasya cAtmadvitIyasyapratiSedhodvitIyasUtretvAtmatRtIyasyAnujJA, tRtIyasUtre gaMNAvacchedakasyAtmatRtIyasya pratiSedhazcaturthasUtretvAtmacaturthasyAnujJeti / ihotsargatI dvayostrayANAM vA jaghanyato'pi vihArona kalpateyataidaMjadhanyAdibhedato vihAraparimANam / / [bhA.1728] panagovasattagovAkAladuvekhalujahannato gaccho / battIsaIsahassoukkoso, sesaomajjho / / vR-kAladvike RtubaddhekAlevarSAkAlecajaghanyataH khaluyathAkramaMgacchobhavati paJcakaH saptakazca, paJca parimANamasya paJcakaH, evaM saptakaH, vAzabdaH samuccaye, kimuktaM bhavati, Rtubaddhe kAle paJcako varSAkAlesaptakaH, kathamiti ceducyate, Rtubaddha kAle AcArya AtmadvitIyo, gaNAvacchedakastvAtmatRtIyaH evaMpaJcakaH / varSAkAlejadhanyataH AcAryaAtmatRtIyo,gaNAvacchedakaAtmacaturthaevaMsaptaka iti, utkarSataH kAladvike'pi dvAtriMzatsahastrANi, tathA cabhagavata RSabhasvAminojyeSThasya gaNadharasya puNDarIkanAmnodvAtriMzatsahastrogaccho'bhUta,zeSakaH zeSaparimANogacchomadhyamaH ||smprtijdhnytH paJcakasaptakAbhyAM hInatAyAM prAyazcittamAha[bhA.1729] uuvAselahulahugA eegIte, agIte gurugurugaa| akayasuyANabahUNavilahuo lahuyA vasaMtANaM / / vR-uuttiRtukAlepaJcakAhInAnAMgItArthAnAMviharatAMprAyazcittaMlaghukomAsaH,vAsetti varSAkAle saptad hInAnAM gItArthAnAM viharatAM catvAro laghumAsAH, ete laghu laghukA gIte gItArthaviSayA draSTavyAH, agIte agItArthaviSayAH punargaru gurukAH, kimuktaM bhavati-RtukAle paJcakAd hInAnAmagItArthAnAM vasatAMprAyazcittaM gurukomAsaH, varSAkAle saptakAdhInAmagItArthAnAMcatvAro gurukAmAsAH / akRtazrutAnAmagRhItocitasUtrArthatadubhayAnAM bahUnAmapi paJcakasaptakAdInAmapi vasatAM yathAkramamRtukAle prAyazcittaMlaghukomAsaH / varSAkAlecatvAro laghukAH / / atracodaka Aha [bhA.1730] evaMsutta viroho atthevA ubhayato bhvedoso|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 102, [bhA. 1730] kAraNiyaMpunasuttaM,imeyatahiMkAraNA hu~ti / / vR- yadi nAmaitat jaghanyAdibhedena gacchaparimANaM, tata evaM sati sUtrato'rthataH tadubhayatazca virodho doSo bhavet / sUtre'nyathAvihArAjJAnAt / atra AcAryaH prAha-kAraNikaM kAraNairnirvRttaM punaridaM sUtramato nadoSaH tAnicakAraNAnipunarimAni vakSyamANAni tatrAdhikRtasUtrapravartane bhavanti / / tAnyevAha[bhA.1731] saMghayaNe, vAulaNA, navame puvvammi, gamanamasivAdI / sAgare, jAtejayaNA, uubaddhe, loyaNA, bhaNiyA / / vR- iyaM kAraNavikyA zeSavaktavyaviSayAcagAthA, tato'yaM saMkSepArthaH / saMhananaM yadyuttamaM bhavati, vyAkulatAvAvyAkulIbhavanaMvAgacche, navamevApUrve upalakSaNametatdazamevAsUtramabhinavagRhItaMsamyak smartavyamasti, gamanaM vA azivAdibhirasivAvamaudaryAdibhiH sampannaM, sAgaratti svayaMbhUramaNasadhzamatiprabhUtamanekAtizayasampannaM navamaM pUrva parAvartanIyamasti, tata etaiH kAraNaiAvapi vihareyAtAM, tathA jAtatti jAtAdikalpo vaktavyastatrApi bhaGgacatuSTaye prathamavarjeSu zeSeSu triSu yatanA vaktavyatA, yathA Rtubaddhe kAle AgacchadgacchadbhiravirahitaMtatsthAnaM kartavyam, gaNinApyavalokanA svayaM karaNIyA kAraNIyA ca, etAni kAraNAnyadhikRtasUtrapravRttau bhaNitAni / / sAmpratametAmeva gAthAM vyAcikhyAsuH prathamataH saMhananamitipadaM vyAkhyAnayati[bhA.1732] Ayariya uvajjhAyAsaMghayaNA dhitieje uuvaveyA / suttaMatthovabahuMgahito, gaccheyavAghAto / / vR-AcAryA vA upAdhyAyAvAye saMhananena prathamena vajraRSabhanArAcalakSaNena dhRtyAca vajrakuDyasamAnayAupetAyuktAH sUtramarthovAbahuHprabhUto gRhIto gaccheca sUtrArthasmaraNavyAghAtaH ||kutovyaaghaat iti cet, ucyate-vyAkulanAtaH / tAmevavyAkulanAmAha[bhA.1733] dhammakahimahiDDIeAvAsanisIhiyAya Aloe / paDipucchaNavAdigahaNa,rogI tahadullabhaMbhikkhaM / / [bhA.1734] vAulaNesAbhaNiyA jaha uddesammipaMcamekappe / navamedasamAupuvvA abhinavagahiyA unAsejjA / / vR-sahidharmakathIlabdhisampannastatobhUyAnjanaH zrotumAgacchatItidharmakathayAvyAkulanA / tathA maharddhiko rAjAdiH dharmazravaNAya tasya samIpamupAgacchati tatastasya vizeSataH kathanIyaM, tadAvarjane bhUyasAmAvarjanAdanyathA vyAkulanAtaH samyagdharmagrahaNAbhAve tasya roSaH syAt, tasmiMzca ruSTe bhUyAMso doSAH, athavA anyaH kazcanApi maharddhikAya kathayati tadAnImapi uSNIkairbhavitavyaM mA bhUta kolAhalatastasya samyagdharmApratipattiriti kRtvA / tathA mahati gacche bahava AvazyakI nirgacchantaH kurvanti,bahavaH pravizantonaiSedhikI,tesamyanirIkSaNIyAH, anyathAtayorakaraNe, upalakSaNametadanyasyA apicasAmAcAryAH pratyupekSaNAdeH samyagakaraNeyadismAraNaMnakarotitataupekSApratyayaprAyazcittasaMbhavaH, tataH AvazyakAdinirIkSaNAyAM vyAdhAtaH / tathA bhikSAmaTitvA samAgatasya tasya saMghATasyAlocayato yadi paThyate tadA vikaTanAyAmagretanasya pazcAttanasya ca saMmohaH, saMmohAcca samyaganAlocanA tadbhAvAccaraNavyAghAta iti tadAlocanAyAM na paThanIyam / tathA gacche vasatobahavaH pratipRcchAnimittamAgacchantitatasteSAmapipratyuttaradAnevyAghAtaH |tthaatNbhushrutNttrsthitN zrutvAvAdinaH samAgacchanti,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 vyavahAra-chaMdasUtram - 4 /102 tataste'pi nigrahItavyAH, anyathA pravacanopaghAtastatastannigrahaNe'pi vyAkulanA; tathA mahati gaNe bahavaH prAdhUrNakAH samAgacchanti, tatasteSAM vizrAmaNayA paryupAsanayA ca vyAghAtaH / tathA bahavaH khalu mahati gaNeAnAsteSAM yAvadAlocanA zrUyate, tadA vyAkulanA / tathA mahati gaNe bhUyasAM prAghUrNakAdInAM prAyogyaM bhaikSaM durlabhamiti sAdhavaH ke'pi kutrApyanyatrapreSaNIyA itivyAghAtaH, vAulaNesA ityAdi eSA vyAkulanA yathA kalpe kalpAdhyayane paJcame uddeze savistaraM bhaNitA tathAtrApi draSTavyA / / navame puvvammIti vyAkhyAnayatinavame dazame pUrve'bhinave gRhIte yadi satataM tato nazyetAmato'rtha dvayorvihAraH / / [ bhA. 1735 ] asivAdi kAraNehiM ummuganAyaM ti hoja jA donni / sAgarasarisaM navamaM atisayanayabhaMgagahaNattA / / vR- azivaM nAma mAriH, sA upasthitA, tatra ca jJAtamulmukaM yathA ulmukAni bahUnyekatrAhRtAni jvalanti ekaM dvau vA na jvalataH, evaM triprabhRtiSu bahuSu mAriH prabhavati, naikasmin dvayorvA, tata evamazivakAraNenAdazabdAdavamaudaryeNa rAjapradveSato vA gaNabhedastAvadbhavati yAvat pRthak pRthagdvAvapi bhavetAmato nAnupapanno dvayorvihAraH / / sAgareti vyAkhyAnayati sAgarasadRzaM svayaMbhUramaNajaladhitulyaM navamamupalakSaNametat dazamaM ca pUrva, kasmAdityAha-atizayanayabhaGgAdanekairatizayairanekairnayairanekairbhaGgaizca gupilatvAt / tato'gItArthAnAmatizayAkarNanaM mA mUt / nayabahulata? A bhaGgabahulatayA vA bahUnAM madhye parAvartanaM duSkaramiti dvayorvihAraH / anyacca [bhA. 1736] pAhuDa, vijjAtisayA, nimittamAdI, suhaMca pairike / chedasuryamiva guNaNA agIyavahalaMmi gacchaMmi / / vR- prAbhRtaM yonigrAbhRtaM guNayitavyam / vidyAtizayA nAma vidyAvizeSAyairAkAzagamanAdIni bhavanti te vA parAvartanIyA vartante / nimittamatItAdibhAvaprarupakam AdizabdAt yogA mantrAzca parigRhyante / ete sarve'pi sukhaM sukhena pratirikta vivikte pradeze'bhyasyante, na agItabahule agItArthasaMkule gacche chedazrutasya vyavahArAdeH, gAthAyAM saptamI SaSThyarthe, guNanA parAvartanAM (naM) kartu zakyam, teSAmagItArthAnAM karNAbhyaTanataH zrutvA vipariNAmato gacchAnnirgamanaM mA bhUditi, sUrerupAdhyAyasya vAtmadvitIyaspAnyatra gamanam / / sampati yAdRze dvayoranyatra gamanamucitaM tAdRzamAha - [bhA. 1737 ] kayakaraNijjA therA suttatthavisArayA suyarahassA / je ya samatthA voDhuM kAlagayANaM uvahidehaM / / vR- kRtakaraNA nAma gItArthatayA pariNAmakatayA cAnpadApi anyaiH sahAnekaza IdRzAni kAryANi kRtavantaH, yadyapi ca kadAcid dvitIyaH sahAyo na kRtavAn tathApi yogyatyAsa kRtakaraNIya iva draSTavyaH, sthaviraH zrutena paryAyeNa ca, tathA sUtrArthayorvizAradAH sUtrArthavizAradAH, tathA zrutAni rahasyAni anekAnyanekazo yaiste zrutarahasyA iti sahAyaM prati vizeSaNam / sUrerupAdhyAyasya vA pUrvagatasUtrArthadhAriNo'dhigatacchedazrutasya ca zrutarahasyatvAvyabhicArAt / tathA dvayorekatarasmin kAle gate'pareNa zarIrapAristhApanikAM kartu gacchatA dvayorapyupAdhiH zUnyAyAM vasatau na moktavyo, mA dasyavastamapahArSuriti kRtvA dvayorapyupardhimRtakazarIraM cAnyareNa voDhavyam / tato ye kAlagatAnAM dehaM dvayorupadhiM ca voDhuM samarthAste adhikRtamUtraviSayAH / / tathA cAha [ bhA. 1738 ] guNasaMpattA, kAraNajAeNa te duyaggAvi /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 102, [bhA. 1738] ____ uubaddhammi vihAro, erisayANaManunnAto / / vR- etairanantaragAthoktairguNaiH samprayuktA etadguNasamprayuktAH kAraNajAtenAnantaroditena kenacitkAraNavizeSeNa tAvAcAryAdikAvupAdhyAyAdiko vA Rtubaddhe kAle viharato na kazciddoSo'dhikRtasUtreNAnujJAnAt tathA cAha IdRzayorRtubaddha kAle adhikRtasUtreNa vihAro'nujJAto doSAbhAvAt kAraNavizeSasya ca garIyastvAt / |jaateti catvAraH kalpAH sUcitAH, tAnevAha[bhA.1739] jAtoyaajAto vA duviho kappouhoMti nAyavyo / ekkeko viya duviho, sammattakappo yasmtto|| vR-dvividhaH khalukalpobhavatijJAtavyastadyathAjAto'jAtazca / ekaiko'pica dvidhA-samAptakalpaH asamAptakalpazca / etAneva caturo vyAkhyAnayati[bhA.1740] gIyattho jAyakappo'gIto khalubhave ajAtotu / panagaMsamattakappo, tadUnago hoti asamatto / / vR- jAtakalpo nAma yo gItArthaH sUtrArthatadubhayakuzalo, 'gIto'gItArthaH khalu bhavedajAto'jAtakalpaH,samApatakalponAmaparipUrNasahAyaH,sacajadhanyena paJcakaMpaJcakaparimANaRtubaddha kAle, varSAkAle saptaparimANaH, tadunakastasmAt paJcakAtsaptakAdvA hInataraH kalpo bhavatyasamApto aparipUrNasahAyatvAt / / atrabhaMgacatuSTayaM, tadevAha[bhA.1741] ahavAjAtosamatto, jAtoceva ya taheva asamatto / asamattojAtoya, asamattoceva uajAto / / vR- athaveti prakArAnte pUrva kalpacatuSTayaM sAmAnyataH prarupitamidAnIM saMyogataH prarupyate, jAtakalpo'pi samAptakalpo'pItyeko bhaGgaH, jAtakalpo'samAptakalpa iti dvitIyaH, ajAtakalpaH samAptakalpaititRtIyaH, ajAtakalpo'samAptakalpaiticaturthaH / atraprathamabhaGgaHzuddhaHzeSeSutriSu bhaGgeSu yatanAkartavyA ||tesiNjynnetisuucaagaathoktN padaMvyAkhyAnayanprAha[bhA.1742] tesiMjayaNA iNamo, bhikkhagaha nikkhamappaveseya / anunnavaNaMpiya, samagaMbetiya gihi dijjaohANaM / / vR- teSAmAdyavarjAnaM trayANAM bhaGgAnAmiyaM yatanA, samakamekakAlaM bhikSAgrahAya, upalakSaNametat vicArAyaca, niSkramaH samakameva cAvagrahasyAnujJApanam / iyamatrabhAvanA-bhikSAgrahaNAya vicArAya vA sarvamupakaraNamAdAya samakameva niSkrAmataH samakameva ca pravizataH / tathA vasatiM prathamaM yAcamAnau samakamevazayyAtaramanujJApayataH tathA nirgacchantau samakameva zayyAtarasamIpamupagamya bruvAte, yathA gRhe gRhasya pratizrayasya upadhAnaMsthaganaM ddyaaditi|| uubaddhati padavyAkhyAnArthamAha[bhA.1743] uubaddhe avirahiyaM, etaMjaMtehiM hoisAhahiM / kArei kuNaiva sayaM,gaNIvioloyaNamabhikkhaM / vR- Rtubaddha kAle tayoH kAraNavazatastathAsthitayostatsthanamAgacchabhizca bhikSArtha grAma pravizadbhirvicArArthAya yathA vA nirgatya milanArthamAyadbhirgacchadbhizca punaH svasthAnaM praticaladbhiH sAdhubhiravirahitaM bhavati / / Aloyagatti padaM vyAkhyAnayati-yo-'sau gaNI AcAryaH so'pi tayordvayorjanayoH avalokanAMgaveSaNAmabhIkSNaM dvitIyetRtIyevA dine svayaM karoti, anyairvA kArayati /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 4/102 [bhA.1744] eehi kAraNehiMhemaMte dhiMsuappabIyANaM / dhiidehamakaMpANaM,kappativAsoduveNhaMti / / vR- etainantaroditairvyAkulanAdibhiH kAraNairhemante zItakAle grISme dharmakAle dvayorapyAtmadvitIyayorAcAryopAdhyAyayodhRtyA dehena cAkampayoracAlyayodhRtervajrakuDyasamAnatvAt dehasya ca prathamasaMhananAtmakatvAtkalpatevAsaH / tadevamRtRbaddhakAlaviSayANibhASyakRtA prapaJcitAni / / samprati varSAkAlaviSayANiprapaJcayati[bhA.1745] niyamA hoiasunnA vasahI, nayane yavanniyAdosA / dussaMcara bahupANAvAsAvAsevi ucchedo / / vR-varSAvAse varSAkAle niyamAvasatirazUnyA kartavyA, kiM kAraNamiti cet, ucyate, varSAsUpakaraNaM sahana nIyate, atha bhikSAdi gacchannayati tarhi varSAprapAtena timyate, tathA cAha-upakaraNasya sahanayane pUrva kalpAdhyayane temanAdayo doSA varNitAH / / anyacca zUnyAyAM vasatau kRtAyAM gavAdibhirbhajanaM bhaTAdibhirvArodhanaM bhavet / tathAcasatyanyasyAMvasataugantavyaM / tasyAalAbheanyadgrAmAntaraMgamanIya, yatraca dussaMcarA mArgAH salilaharitAdibhirAtmavirAdhanAsaMyamavirAdhanAbhAvAt / tathA bahuprANA mArgA dvitricatuHpaJcendriyANAmanekajAtIyAnAMsammUrcchanAt / tathAzayyAtareNazUnyAMvasatimAlokyAdAkSiNyA etekvApyanApRcchaya gatA itipradveSatastaiSAMsarveSAM vA tatdravyasyAnyadravyasya vA vyucchedaH kriyate / yata ime doSAstasyAtzUnyA vasatiH kadA na kartavyetijadhanyato'pyAcAryasyopAdhyAyasya cAtmatRtIyasya varSAkAle vihAraH, anyathA prAyazcittam ||tthaa cAha[bhA.1746] vAsANa doNhalahuyA ANAdivirAdhanAvasahimAdI / saMthAraga uvagaraNegelannesallamaraNeya / / vR- yadi punadvau janau varSAkAle vasataH tadA prAyazcittaM catvAro laghukAH AjJAdayazca doSAH / tathA virAdhanAvasatyAderAdizabdAdAtmasaMyamapravacanaparigrahaH / tathAsaMstArakaviSayeupakaraNaviSayeca bhUyAMso doSAH tathA dvayorjanayorviharatorekaH kathaMcanApi glAno jAyeta tato glAnaM vasatau muktvA parasmin bhikSAdinimittaMbahirgate (to)yaH pazcAtglAnasyadoSaH dvitIyoddezake'bhihitaH / yaccasazalyasyasato maraNaM tdettsrvmtraapidrssttvym| evaM dvAragAthAsaMkSepArthaH / |saamprtmenaamev vivarISurAha[bhA.1747] sunnaMmottuMvasahiM bhikkhAdikAraNAo jaidovi / vaccaMtitato dosA goNAIyA havaMti ime / / vR-yadidvAvapizUnyAMvasatiMmuktvAbhikSAdikAraNavazatovrajatastataime vakSyamANAdoSAgavAdikA gavAdinimittAbhavanti / / tAnevAha[bhA.1748] goNesANechagale sUgaramahise, taheva parikamme / micchattabaDugamAdI acchaMtesaliMgamAdINi / / vR-gauH zvA chagalaH zUkaro mahiSovAzUnyAMvasatimavabudhyapravizettathA parikarmagRhasthaH kuryAt / yadivA mithyAtvopahatA baTukAdayaH pravizeyuH athaiko gacchatyekaH pazcAttiSThati tataH ekasmin pazcAttiSThiti svaliGgAdIni svaliGgapratisevanAdaya AtmaparobhayasamutthA bahavo doSAH / eSApi dvAragAthA ||ttrgvaadidvaarvyaakhpaanaarthmaah
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 102, [bhA. 1749] [bhA.1749] gonnaadiiepvidvedhaaddtmdhaaddnnebhvelhuyaa| ahigaraNavasahibhaMgAtaha pavayaNasaMjame dosA / / vR- gavAdike gozvacchagalazukarAdike praviSTe yadi tAn gavAdIn ghATayati tatastatprA'yogolakalpAstiryaJca iti taddhATane bhavati prAyazcittaM catvAro laghukAH, tathA te gavAdayo nirdhATitAH saMto haritAdInIkhAdeyustato'dhikaraNadoSasaMbhavaH / adhADaNatti atha na nirdhATayati tarhi vasatibhaMgastathA pravacane saMyamecadoSAH pravacanavirAdhanA, upalakSaNametatAtmavirAdhanAcetyarthaH / tathA hiyadizvAdayo bAlamRtakalevarAdibhakSayantastiSThantitadA mahatIpravacanasya kutsetipravacanavirAdhanA,zUkaraprabhRtayazca niSkAzyAmAnAH kadAcitsaMmukhA api caleran tata aatmviraadhnaa| zvAdayazca tiSThanto mArjAramUSikAdimupahanyuritisaMyamavirAdhanA / tadevaMgoNesANetyAdivyAkhyAtam / / [bhA.1750] dukkhaM ThiesuvasahIparikammaMkIraitti itinAuM / bhikhAiniggaesuMsaaTThamIsaM vimaMkujA / / vR- te gRhasthAH paribhAkyanti-sthiteSu sAdhuSu duHkhaM mahatA kaSTena vasateH parikarma kriyate svAdhyAyabhaGgAdidoSabhAvAt, gateSu tuna kazcid doSa iti jJAtvA paribhAvya bhikSAdinimittaM nirgateSu sAdhuSusaaTThattisvArthasvavasatibaliSThatAkaraNArthamizraMvAsaMyatAapisukhenasvAdhyAyAdikaMcakuryuriti svArthaM saMyamanimittaMca idaMvakSyamANaMparikarma kuryuH / tadevAha[bhA.1751] uccheva bilacchagaNe, bhUmIkammesapuJcaNAmajje / kuDDANa liMpaNaMdUmaNaMcaevaM tuparikammaM / / vR- ucchevo nAma yatra patitumArabdhaM tatrAnyasyeSTakAdeH saMsthApanam / bilasthaganaM kolAdikRtAbileSviSTakAzakalAdiprakSipyopari gomayamRttikAdinA pidhAnam / bhUmikarma nAma viSamANi bhUmisthAnAni bhaktvA samArjanyA saMmArjanam AmarjanaM mRdugomayAdinA limpan / / tathA kuDyAnAmeva cadUmaNaMtidhavalanaM etatparikarma kuryuH / / atraiva prAyazcittavidhimAha[bhA.1752] jai DhakaMtocchevAtatimAsa bilesugurugasuddhesu / . paMceMdiyauddAte, egadugatige umUlAdI / / vR-yati yAvanta ucchevA DhakkitAH samAracitAstati tAvanto laghumAsAH prAyazcittaM, bileSuzuddheSu paJcendriyajIvarahiteSusyagiteSu gurugatti catvAro gurumAsAH atha paJcendriyavyAdhAto bilasthagane abhUta tata ekadvitriSu vyAhateSu yathAkramaM mUlAdi ekasmin paJcendriye'padrAvite mUlaM dvayoranavasthApyaM triSu triprabhRtiSupArAMcitamiti / / [bhA.1753] bhUmIkammAdIsuphAsuga, dese uhoimAsalahuM / savvaMmilahugaaphAsueNadesaMmi savvevA / / vR-bhUmikarmAdiSu-bhUmikarmasaMmArjanAmarjanakuDyalepanadhavalaneSuH / dezataH prAsukeSu kRteSupratyeka prAyazcittaMbhavatimAsalaghu, sarvasminupAzrayeSuprAsukeSukRteSupratyekaMcatvArolaghukAH / aprAsukenApi jalAdinA dezataH sarvato vA bhUmikarmAdiSukRteSu pratyekaM catvArolaghukAH / / [bhA.1754] socA gayattilahugA appattiya guruga jaMcavocchedo / baTucAraNabhaDamaraNepAhuNanikkeyaNA sunne / /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. vyavahAra-chedasUtram-2-4/102 vR- zayyAtaro yadi zUnyAM vasatimAlokya kasyApi pArzve dRSTA zrutvA ca tadvaca etajjAnAti yathA gatAH sAdhava iti na cAprItirutpannA tadA prAyazcittaM catvAro laghukAH / athAprItikaM karoti yathA adAkSiNyA ete anApRcchya gatA iti tarhi gurugatti catvAro gurukA mAsAH / athaikAnekabhedena tadravyAnyadravyavyavacchedastadA tannimittamapi caturgurukaprAyazcittam / adhunA micchattabaDugamAdIti vyAkhyAnayati-baTucAraNetyAdi, baTukA dvijAtayaH cAraNA vaitAlikaviziSAH bhaTAH pratItAste gatAH kvApi sAdhava iti vitrAya tasmin zUnye upAzraye AvAsayeyuH, tatra ca kalahAdiprasaGgaH, tathA zUnyAM vasatimAlokya kazcittirazvo manuSyo vA samAgatya bhriyate tatra ca rAjagrahAdidoSasaMbhavaH tathA kecit zayyAtarasya prAdhUrNakAH zUnyeyaM vasatiriti kRtvA zayyAtarAnujJayA tatra tiSTheyurna ca te niSkAzayituM zakyante, niSkAsane vA pradveSAdipravRttiH, tathA tirazcI mAnuSI vA prasavitukAmAzUnyAM dRSTrAtatrAgatya prasavate (prasuvIta),tasyA niSkAzane AzrayatyAjanesaMyamavirAdhanAyo doSA yathoktAH prAk, etezUnya upAzraye kriyamANedopAH / / samprati acchaMtisaliGgamAdINiitivyAkhyAnayati[bhA.1755] aha ciTThati tatthego ego hiMDaiubhayahA dosA / salliMgasevaNAdI Autthapare ubhayatoya / / vR- aha tatraikastiSThati eko hiNDate tata ubhayathA ubhayena prakAreNa yastiSThati tadgatA yazca hiNDate tadgatAzcetyarthaH, svaliGgasevanAdayo doSAH svaliGgasevanA saMyatIpratisevanA AdizabdAtparaliGgasevanA gRhiliGgasevanAcaparigRhyate / kathaMbhUtA ityAhaAtmotyAAtmanaivasaMyatyAdikaMkadAcitprArthayateityarthaH, tathA pare parataH saMvatyAdikRtakSobhanAt, ubhayataHsvataH paratazcasamutthAH / |yduktNpraakvsoccaa gayatti lahugA' ityAdigAthApUrvArdhaMtadvyAkhyAnArthamAha[bhA.1756] sunnesAgaridRTuMsaMthAre pucche ktthsmnnaao| souMgayattilahugA appattiacchede caugurugA / / vR- saMstaranti sAdhavo'sminniti saMstAra upAzrayaH sAgArikaH zayyAtaraH, saptamI prAkRtatvAda dvitIyArthe, tato'yamarthaH zUnyaM saMstAramupAzrayaM sAgAriko dRSTvA pRcchet kutra gatAH zramaNA iti tatra prativacaH zrutvA gatA iti jJAte aprItyakaraNe prAyazcittaM catvAro laghukAH aprItike samutpannecchede ca tadravyAnyadravyavyavacchede catvAro gurukAH / tadevaM virAdhanA vasatyAderitivyAkhyAtam / / samprati saMthAragauvagaraNe' iti vyAkhyAnayati[bhA.1757] kappaTTaga saMthArekhelaNalahugotuvaTTe gurugou / nayane dahane caulahu, etto umahallae vucchaM / / vR-saMstAreupAzrayeyadikappaTThagattibAlakaH khelatikrIDatitataHkhelane prAyazcittaMlaghuko mAsaH / atha tvagvartanaM kuryAttarhi tvagavartanakRto guruko mAsaH / atha sa bAlakastatra sthitaH stenena nIyate pradIpanakena vA lagnena dahyate, tadA caturlaghu |at UrdhvaM mahatitvagvartanAdi kurvatiprAyazcittaM vakSye / / [bhA.1758] tuvaTTa nayana dahane, gurugA havaMtanAyAre / aha uvahammatiuvahittighettuMnaM hiMDamAsalahuM / / [bhA.1759] ullelahuga, gilANAdigA ysunnetthveNticulhugaa| __ anarakkhitovahammatihiM pAveMtijaMjattha / /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 102, [ bhA. 1759 ] 99 vR- mahAn puruSaH zUnyamupAzrayaM dRSTvA tatra tvagvartanaM karoti, yadi vA upakaraNaM nayati dahati vA, tadA tvagvartane nayane dahane vA, pratyekaM prAyazcittaM catvAro laghukAH; athAnAcAraM karoti, tatrApi catvAro gurukAH / / adhunA upakaraNeti vyAkhyAnArthanItaM varSeNArdraukriyate tadA catvAro laghukAH / atha tasminnupAzraye zUnye sati glAnAdikAn, AdizabdAt prAdhUrNakAdiparigrahaH, gRhasthAH sthApayanti tadApi catvAro laghukAH / ayopadhiM saha na nayati tadA so'rakSitoH san upahanyate taskarairvApahiyate, tadapahAre cajadhanyamadhyamotkRSTApahAranimittaM prAyazcittaM, hRte ca tasminnupakaraNe yad aneSaNAdikaMyatropakaraNaviSaye tau sevAte tannimittamapi prAyazcittaM tau prApnutaH / / samprati 'gelanne sallamaraNe ya' iti dvAradvayamAhagelanna maraNasallA bitiuddesaMti vanniyA puvviM / te ceva niravasesA navaraM iha iM tu bitiyapayaM / / [ bhA. 1760] vR- glAnyaM maraNasallatti sazalyamaraNamete dve api pUrva dvitIyoddezake prathamasUtre ye doSatayA savistaraM varNitete eva niravazepe atrApivaktavye, navaraM tatra dvitIyapadamapavAdapadaMnoktamiha tu, ikAtaraH pAdapUraNe, taducyate / / tadevAha [bhA. 1761] asivAdikAraNehiM ahavA phiDiyA u khettasaMkamaNe / tattiyamettA va bhave doNhaM vAsAsu jayaNa imA / / vR- azivAMdibhiH kAraNairddhAvapi varSAsu viharataH / athavA ekasmAt kSetrAdanyasmin kSetre saGkramaNe kathamapi mArgataH sphiTitau paribhraSTAvekatra varSAsu viharata upalakSaNametat tenaitadapi draSTavyamazivAdikAraNato gaNasphoTaM kRtvekAkino jAtAH saGketavazAcca kacidvarSAsu dvau militaviti / tattiyamettA va bhave iti athavA zeSAH pratibhagnA mRtAvA avaziSTau tAvanmAtrAveva dvAveva bhavatastiSThataH / evaM dvau varSAsu bhavataH / tatastayozca dvayorvarSAsu iyaM vakSyamANA yatanA / / tAmevAhaego rakkhati vasahiM bhikkhaviyArAdi bitiyato yAti / saMdharamANe asaMthare niddossuvariM ThavittavahiM / / [bhA. 1762] vR- eko vasatiM rakSati / dvitIyo bhikSAvicArAdau bhikSAyAM vicAre bahirbhUmAvAdizabdAdanyamisman vA prayojane yAti / evaM yatanA tadA bhavati tadA tau saMstarataH / asaMtharetti athaikAkino bhikSAyA alAbhAdanyato vA kutazcitkAraNAnna saMstaratastadAsaMstare dvAvapi saha hiNDAte tatreyaM yatanA, yadi vasatau nirdosyaM (SyaM) nirbhayaM tadA upadhimupari vasateH sthApayato badhnIto yathA na ko'pi pazyatIti / evaMbhUtAM ca yatanAM kurvantau tAvaprAyazcittaviSayau / athana kurutastadA yad Apadyate prAyazcittaM tatprApnutaiti / / [bhA. 1763] sutteNevuddhAro kAraNiyaM taM tu hoti suttaMti / kappotti anunnAto vAsANaM kerise khette / / bR-yata evaM doSAstato dvayorvihAro varSAsu sAkSAtpaMcamena sUtreNa pratiSiddhastrayANAM tu vihArasyoddhAro'nujJAtaH sUtreNaiva SaSThena kRtaH sau'pyutsargato na kalpate tatastatsUtraM kAraNikamazivAdikAraNaniSpannaM bhavati veditavyam / / atha kIdRze kSetre varSAsu, gAthAyAM SaSThI saptamyarthe prAkRtatvAt, trayANAM vihAraH kalpa iti kalpate ityanena pAdenAnujJAtaH / sUrirAha [ bhA. 1764 ] mahatI vidyArabhUmI vihArabhUmI ya sulabhavittIya / sulabhA vasahI ya jahiM jahannayaM vAsakhettaM tu / / -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyavahAra-chedasUtram-2-4/102 vR-yatramahatI vicArabhUmiH purISotsargabhUmiH,yatracamahatIvihArabhUmibhikSAnimittaMparibhramaNabhUmiH, yatra ca vRttirbhikSAvRttiH sulabhA, vasatizca yatra sulabhA, tat jadhanyaM varSAyogyaM kSetraM utkRSTaM trayodazaguNopetam ||taanevaah[bhaa.1765] cikkhalla pANathaMDilavasahI gorasa janAulo vejjo / osaha nicayAhivatI pAsaMDAbhikkha sajjhAe / / vR-yatracikkhallaHkardamobhUyAnnabhavati,prANAzcadvIndriyAdayobhUyAMsonasaMbhUcchanti, yatracabhUyAMsi sthaNDilAni, vasatayazcadvitryAdayo yatraprApyante, gorasaMca prabhUtaM,pratyekabhUyojanasamAkulaH kulavargaH, vaidyazcayatravidyate, auSadhAnicasupratItAni, nicayAzcadhAnyAnAmatiprabhUtAH,adhipatiHprajAnAmatIva surakSIvartate, pASaNDAzcastokA vidyante, bhikSAcasulabhA, svAdhyAyazcaniyAghAtaH / etadutkRSTaM varSAsu yogyaM kSetram ||saamprtmetdgunnaabhaavevrssaasuvstaaNpraayshcittmaah- . [bhA.1766] pANA thaMDila vasahI ahivati pAsaMDa bhivakha sjjhaae| lahuyA, sese lahuo, kesiMcI savvahilahugA / / vR-yadi yatraprANAatibahavo, yadivAna vidyantesthapDilAni, vasatayovA dvitryAdikAna vidyante, adhipatirvA nAsti, pASaNDAvA bahavaH, bhikSAcana suprApA, svAdhyAyo vA na nirvahati, tatra varSAkAlaM karoti tadaiteSudoSeSupratyekaMprAyazcittaMcatvArolaghukAH |shesse cikkhallAdikedoSe pratyekaMlaghukomAsaH / keSAMcidAcAryANAM matenapunaH sarvatra sarveSvapidoSeSupratyekaM catvAro laghukAH / / [bhA.1767] nIsaraNakucchaNAgAra kaMTakA sigga aaybhedoy| saMjamato pANAdI AgAha nimajaNAdIyA / / vR- nissaraNaM nAma phelhasaNaM / kutsanA aGgulyantarANAM kotaH gArAH karkarakAH / kaNTakAzca sthUlazUlAdayaH / siggatti dezIpadametat parizrama ityarthaH / eSa Atmabheda ete AtmavirAdhanAyai doSA ityarthaH |sNymtHsNyme punarayaMdoSaHprANAdvIndriyAdayaAdizabdAtpRthivIkAyAdiparigrahaH,tevidyante, tathAyadisukhenAtragacchAmItivicintyasodakekardamegacchAtatathAkacidagAdhenimajjati, AdizabdAt pAdajaGghAdikSobhitAH sakardamajalavipruSa utthApavati, tAbhizca prANAdividhAtaH, sanmukhAgacchatpuruSAdikharaNTanaM nijazarIropakaraNakharaNTanaMcetiparigrahaH / [bhA.1768] dhuvaNe vihoti dosAuppIlaNAdI ybaausttNc| sehAdInamavannA adhovanecIranAsovA / / vR-kardamAkule mArgegamanataH kardamaupakaraNelagati,tathAcopakaraNasyadhovane'pi, AstAmadhovane ityapi zabdArthaH, doSAH / ke te ityAha-utpIDanAdaya utpIDanaM prANAdInAM plAvanamAdizabdAt zarIrAyAsasvAdhyAyavidhAtAdiparigrahaH |apicvstraannishriirNc prakSAlayatobAkuzikatvamupajAyate, zarIropakaraNabakuzIkAraNAt, aya na prakSAlayati, tadhiovane zaikSakAdInAmavajJAsaMbhavazcIvaranAzazca kardamena zaTanAt / vAzabdaH spnuccve||smprtipraannsNbhvedossaanaah[bhaa.1769] muiMgavicchugAdisudo dosAsaMjameya sesesu / ___niyamA dosaduguMchiya ayaMDila nisaga dharaNeya / / vR- muiMgAnA pipIlikA vRzcikAdiSuzeSeSucaprANeSu bAhulyena saMbhavatsu dvo doSo tadyathA saMyame,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 102, [bhA. 1769 ] cazabdAdAtmani ca, AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA cetyarthaH, tatra vRzcikAdibhirdazAdAtmavirAdhanA, kITikAdisattvavyAghAtAcca saMyamavirAdhanA / / sthaNDilAbhAve doSAnAha-niyamatyAdisyaNDilAbhAve asthaNDile jugupsite vA sthaNDile nisarge purISaprazravaNotsarge niyamAd doSAH saMyamavirAdhanAdayaH / tatrAsthaNDile haritakAyAdivyApAdanAt saMyamavirAdhanA, pAdAdilhasanAdAtmavirAdhanA, jugupsite sthaNDile pravacanavirAdhanA | athaitaddoSabhayAnna vyutsRjati kintu dhArayati / tata Aha, dhAreNa ca doSA AtmavidhAtAdayaH tathAca purISAdidhAraNe jIvitanAzAdiH" "mutaniroha cakkhuM vaccaniroheya jIviyaM cayati" ityAdivacanAt / glAnatve ca cikitsAkaraNataH saMyamavyAghAtaH / / yatra saGkaTA vasatiryatra dvitryAdayo vasatayo na labhyante tatra doSAnAha , [bhA. 1770 ] vasahIe saMkaDAe viralla avirallaNe bhave dosA / vAghAtena va annA'satIe dosA uvaccaMte / / ? vR- vasatau saGkaTAyAM satyAmupadheH viralleti vistAraNe vA dopA bhavanti ke te iti ceducyate;-yadi upadhistImito vistAryate tataH saGkaTatvAdanyamapyatImitamupadhiM tImayati / aya na vistAryate tarhi sa kothamupayAti, tatsaMsargataH zarIrasya ca mAndyamupajAyate / ekasyazcavasateH kathamapi vyAghAte anyasyAzca abhAve grAmAntaraM vrajanIyaM tatra ca vrajati saMyamAtmagravacanavirAdhanA / tathA hi-mArge jalaharitakAyAdivyApAdanAt saMyamavirAdhanA agAdhe salile pravizata AtmavirAdhanA, vasatyalAbhato varSAkAle'pi varSaprapAtenAvarudhyamAnAn pathagicchatastAn dRSTvA lokaH pravacanaM kutsayate, IdRzA evaite varSAsvapi nAzramaM kvacidapi labhante iti prvcnviraadhnaa|| gorasAbhAve doSAnAhaataraMtabAlavuruDhA abhAvitA ceva gorasassa asatI / [bhA. 1771] 13 jaM pAvihitti dosaM AhAramaesu pANesu / / vR- ataranto nAma asahAstathA bAlA vRddhAzca tathA ye'bhAvitA yeSAM gorasavyatirekeNa nAnyatkimapi pratibhAsate, te gorasasya asati abAve AhAramaye, prANeSu satsu yadgADhAnAgADhaparitApanAdikaM doSaM prApsyanti, tannimittaM sarvamapi prAyazcittamAcAryo lapsyate, tasmAdyatra tadabhAvastatra na vastavyam / nanu bhaNito rasaccAo, paNIyarasabhoyaNe ya dosA u / [bhA. 1772] kiM gorasena bhate, bhannai suNa coyaga imaM tu / / vR- nanu sUtre rasAnAM kSIrAdInAM tyAgo bhaNitaH, "anazanamUnodaratA, vRtteH saMkSepaNaM, rasatyAgaH " ityAdibAhyatapovyAvarNanAt / praNItarasabhojane ca doSAH kAmodrekAdayaH zarIropacayAdibhAvAt, tataH kiM bhadanta gorasena kartavyam | sUrirAha zrRNu codaka! idaM vakSyamANam / / tadevAha - [bhA. 1773] kAmaM tu rasaccAgo, catutthamaMgaM tu bAhiratavassa / so puna sahUNa juJjati asahuNa ya sajja vAvatti / / bR- kAmamanumatametat / rasatyAgazcaturthamaGgaM caturtho bhedo bAhyatapasaH SaDbhedAtmakasya / kevalaM, punaHzabdaH kevalArthaH, sarasatyAgaH sahAnAM yujyate saMgacchate / asahAnAmasamarthAnAM rasAbhAve sadyastatkAlaM vyApattirmRtyuH / / anyacca[ bhA. 1774 ] agilAe tavokammaM parakkame saMjatoti itivRttaM / tamhA urasaccAo na niyamato hoti savvassA / /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vyavahAra- chedasUtram - 2-4 / 102 vR- saMyatastapaH karma prati aglAnyA parAkramedityukta bhagavatA tasmAnna niyamataH sarvasya rasatyAgo bhavati / jassa usarIrajavaNA, rute paNIyaM na hoi sAhussa / soviyahu bhinnapiMDaM bhuMjau ahavA jaha samAhI / / vR- yasya sAdhoH zarIrayApanA na praNItaM praNItarasamRte bhavati, so'pi ca AsatAM pUrvoktA asahA ityapizabdArthaH / hunizcitaM bhinnapiNDaM dhRtAdinA mizritaM galitApiNDaM bhuJjIta / athavA yathAsamAdhi kSIrAdi bhuGkte kevalaM mA gRddhirbhUyAditi saMpRSTa (saMmRSTa) pAnakAdinA mIlayitvA kSIramApibet / / [ bhA. 1776 ] caubhaMgo ajanAulakulAule ceva tatiyabhaMgo u / [bhA. 1775 ] bhoiyamAdi janAula kulAula maDaMbamAdIsu / / vR- janAkula- kulAkulayozcaturbhaGgikA janAkulamapi kulAkulamapIti thamo bhaGgaH, janAkulaM na kulAkulamiti dvitIyaH, na janAkulaM kulAkulamiti tRtIyaH, na janAkulaM nApi kulAkulamiti caturthaH, prathamabhaGge bahUni kulAni bahUni mAnuSANi / dvitIyabhaGge kulAni stokAni janAstvatibahavaH, kule kule bhojikAdijanAnAM sahastrasaMkhyAyA bhAvAt / tRtIyabhaGge bahUni kulAni janAH stokAH, gRhe gRhe ekasya dvayorvA mAnuSayorbhAvAt / caturthabhaGge na bahUni kulAni nApi bahavo janAH; katipayakulAnAM pratikulaMca stokamAnuSANAM bhAvAt / / atra yau bhaGgau grAhyau tAvAha-ajanAkuletyAdinA na janAkulaM kulAkulamiti tRtIyo grAhyaH etadanujJAnAt prathamaH sutarAmanujJAto draSTavyastasyobhayaguNopetatvAt / Ahaca carNikRt"jai tAva taio bhaMgo / anunnAo prageva paDhamo bhaMgo anunnAto' iti, zeSau tu dvau bhaMgI nAnujJAtI kulAnAmalpatvAt / / samprati janAkulatAM kulAkulatAM ca vyAkhyAnayati bhoiya ityAdi prathamabhaGge dvitIyabhaGge ca janAkulaM bhojikAdibhiratiprabhUtairjanairAkIrNatvAt kulAkulaM maDambAdiSu sthAneSu / tathA hi-maDambe aSTAdazakulasahastrANi, AdizabdAtpattanAdiparigrahaH / vyAkhyAtaM janakuladvAram / / vessa ohassava, asatIe gilANau jaM pAve / vejasagAsa nete AnaMte ceva je dosA / / [bhA. 1777 ] vR- yadi nAma ko'piglAno jAyate, tadAvaidyasya auSadhasya cAsatyabhAve yat glAno anAgADhAgADhaparitApanAdi prApnoti tannimittaM sarva prAyazcittamAcAryaH prApnoti / anyacca tAdRze kSetre'vatiSThamAno vaidyo'tra nAstIti glAne'nyasmin grAme vaidyasya sakAzaM nIyamAne AnIyamAne vA ye doSAM anAgADhamanAgADhaM vA paritApanaM stenairupakaraNAdyapaharaNaM vyAghrAdizvApadairbhaNamityAdi taddhetukamapi prApnoti / evamauSadhasyApyAnayasAdhuvu grAmAntare preSvamANeSu doSA vAcvAH / / [bhA. 1778 ] necaiyA puna dhannaM dalaMti asAraaMcitAdIsu / ahivaMmi hoi rakkhA, niraMkusesuM bahU dosA / / vR- nicayena saMcayenArthAd dhAnyAnAM ye vyavaharanti te naicayikAste asArA daridrA aJcitAH pUjyA rAjamAnyAH pitRpitRvyAdayovA AdizabdAdanaJcitAdiparigrahastaSu krayeNAnyathA vA dhAnyaM dadati / tataH sarvatra bhikSA sulabhopajAyate / / tathA adhipe'dhipatau vidyamAne rakSA bhavati / niraGkuzeSu lokeSu madhye punarvasato bahavo doSA upkrnnaaphaaraapmaanaadilkssnnaaH|| pASaNDadvAramAhapAsaMDabhAviesa, laMbhati omAnamo atibahasu / [ bhA. 1779 ]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 uddezakaH-4, mUla- 102, [bhA. 1779] aviyavisasuvaladdhI havaMti kajesu usAhAyA / / vR-yadi stokAH pASaNDAstato'zanAdIni vastrANi bhaiSajAni cAtisulabhAni bhavanti atibahuSu punaH pASaNDesusatsupASaNDabhAvitebhyo janebhyo, gAthAyAMsaptamIpaJcamyarthe, apamAnaMlabhante / apIti saMbhAvane |cH punararthe |sNbhaavytepunriyN vizeSopalabdhiranyapASaNDebhyo'tizayopalabdhiryathA yadanyat pASaNDinAM kalpatetatsAdhUnAMna kalpate / tata evaM lokobhAvitaHsansAdhUnAM kalpikaM dadAti / tathA kAryeSu ca bahuprakAreSu zRGgAnAdi(tAdi)lakSaNeSu vayamapi pASaNDA ete'pica pASaNDAdharmasthitA iti kRtvA shaayaabhvnti||smprti bhikSAdvAramAha[bhA.1780] nANatavANa vivaDhIgacchassayasaMpayAsulamabhikkhe / nayaesaNAtoghAto neva yaThavaNAe bhaMgou / / vR- sulabhA bhikSA yatra tasmin sulabhabhikSe grAmAdau vasatAM jJAnasya zrutajJAnasya tapasazcAnazanAdeviziSTA vRddhirbhavatyAhAropaSTambhataH svAdhyAyasya tapazca kaMrtuzakyatvAttathA gacchasya sampat sphItatA'tiviziSTAbhavati |shissyaannaaNpraatiicchikaanaaNvaaddnekessaamaagmaatnc eSaNAyAghAtaHpreraNA, nApi sthApanAyA mAsakalpavarSAkalparupAyAathavAsthApanAkulAnAMbhaGgaH prernnaa|| [bhA.1781] vAyaMtassanupanagaMpanagaMpaDicchato bhavesuttaM / egagaMbahamAno kittIya guNA yasajjhAe / / vR- yatra svAdhyAyazcatuHkAlaM nirvahati tatra varSAvAsaH kartavyo yataH svAdhyAye'mI guNAH sutramAcArAdikaM sUtrato'rthatastadubhayatazca vAcayataH paJcakaM vakSyamANaM saGgrahAdikaM bhavati / yathA ca vAcayataH paJcakaMtathA pratIcchataH zrotarapipaJcakaMtasyApisaMgrahAdinimittaMzrutazravaNAya pravRtteH / tathA vAcayataHpratIcchatazcaikAmyaM zrutaikaparatopajAyate,sAcavizrotasikArikA bhavati |tthaabhumaanobhktiH zrutasya tIrthakarasya ca kRto bhavati / kIrtizca avadAtA sakaladharAmaNDalavyApinI yathA bhagavataH Aryavaraisyeti / adhunA paJcakaMvyAkhyAnayati[bhA.1782] saMgahuvagaha nijara suypjjvjaaymvvvcchittii| panagamiNaM puvvuttaMjecAyahitopalaMbhAdI / / vR- yatpaJcakaM pUrvamuktatadidaM tadyathA-saGgraha upagraho nirjarA zrutaparyavajAtamavyavacchittizca / tatra saMgrahaH ziSyAdestathAca zruteziSyAdayaH saMgRhyante / upagrahaupaSTambhaHsaca zrutajJAnAdipradAnataH / nirjarA jJAnAvaraNAdikarmavinirjaraNaM / zrutaparyavajAtaM prabhUtA prabhUtatarA zrutajJAnaparyAyavRddhiH / avyavacchittistIrthasya / ye cAtmahitopalaMbhAdaya AtmahitopalaMbhaH parahitopalaMbhaH ubhayahitopalaMgaH ekAgdraM bahumAnaM cetitadvA pnyckNprtipttvym|| [bhA.1783] evaM ThiyANapAlo Ayario sesa mAsiyaM lahuyaM / kampaTTinIlakesI AyasamutthApare ubhae / / / vR- evaM trayodazadoSavimukte trayodazabhirguNairupete kSetre kAraNavasataH trayANAM varSAsu sthitAnAM dvayobhikSArtha vinirgametRtIyaH pazcAtpAlo vasatipAlaH AcAryaH sthApanIyaH / athAnyaMsthApayati tata Aha-zeSe AcAryavyatiriktevasatipAle sthApyamAne prAyazcittaM mAsikaM laghu / tathA yaditaruNaMzramaNaM vasatipAlaMpazcAtsthApayati,tataimesvaliGgAsevanAdikA doSAstadyathA-AtmasamutthAH pareparasamutthA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 vyavahAra- chedasUtram - 2- 4 / 102 ubhayasmin ubhayasamutthAH / kasyA ivetyAha- kappaTThinalikesIti kalpasthitA bAlikA nIlakezI kRSNakezI taruNItyarthaH, tato vizeSaNasamAsaH, tasyA iva, vibhaktilopa ivalopazca prAkRtatvAt / iyamatrabhAvanA-taruNI bAlikA taruNAnAM mahaMtAca prArthanIyA bhavati / evaM taruNo'pi taruNInAM mahatInAM ca prArthanIyastatastasmina pazcAtsthApyamAne svaliGgaparaliGgagRhiliGgAsevanaviSayA AtmasamutthAH parasamutthAH ubhayasamutthAzca maithunadoSAH saMbhavanti / etadevAha [bhA. 1784 ] taruNe vasahIpAle kappaThisaliMgamAdi AubhayA / dosA u pasajjuMtI akappie dosise anne / / vR- taruNe vasatipAle sati kappaTThitti taruNyAH bAlikAyA iva svaliGgAdikAH svaliGgAsevanagRhiliGgAsevanarupA AubhayAiti AtmasamutthA ubhayasamutthA upalakSaNametat parasamutthAzca doSAstasya prasajanti akalpike ca bAlAdAvime doSAstAnevAha [bhA. 1785 ] bali dhamma hA kiDDA pamantraNA varisaNA ya pAhuDiyA / khaMdhAra agani, bhaMge mAlatavenA, ya nAtIya / / vR-sAdhavaH kadAcitkAraNavazataH saprAvRttikAyAM vasatau sthitAbhaveyuH, tatrayadi bAlAdirvasatipAlaH kriyate tadA balidoSaH / tathA hi tatra balikArakAH svabhAvena vA gaccheyuH kaitavena vA, tatrApi ye kaitavena te prathamata evopakaraNaharaNaMbuddhyA, ye tu svabhAvataste nopakaraNaharaNanimittamAgacchanti / kintvAgatAnAM baliM kurvatAM bAlamekAkinaM dRSTrA haraNabuddhirupajAyate / tato'paharanti / athavA balau vikSipyamANe upakaraNaM kUreNa kharaNTyate / tato bAlo jalpati bahirupakaraNaM niSkAzayAmi / evamuktvA sakalamapyupakaraNAdAya bahirnirgatastAvadabhyantare te upadhimapaharanti / ye tu kaitavena samAgacchanti te upadhimapahartukAmA bruvate kSullaka ! balireSa samAgacchati tatastvaM bahirnirgaccha / evaM taM bAlaM bahirniSkAzyopadhimapaharanti / athavA brUyuridaM vayaM baliM kariSyAmastatastvaM bahistiSThAnyathA kUreNa kharaNTanA bhaviSyati / evamukte bahirnirgate bAle upadhimapaharanti / athavedamAcakSeta, upadhimibhyantarAt bahirapanaya yAvaduliMvayaM vidadhmahe / saca bAlastatkAryamajAnAnaH samastamupakaraNekavAraM grahItumazaknuvan stokaM gRhItvA bahiH saMsthApya yAvadanyasya grahaNAya madhye pravizati tAvatte dhUrtA apaharanti / / dhammakahatti dharmakathAzravaNAya kecitsvabhAvata Agaccheyurapare kaitavena samAgatya ced bruvate kataya kSullakAsmAkaM dharmakathAM, sa ca tattvamajAnAnaH kathAmArabhate / tataH kathApramatte kecittathaivopaviSTAH zrRNvaMtyapare tUpadhimapaharanti / / kiDDatti krIDAnimittamapi kecit svabAvataH samAgacchatyapare kaitavena / teSu ca samAgateSu sa bAlakaH sa eva pramArjane AvarSaNe ca veditavyaH / / pAhuDiyA iti prAbhRtikAbhikSA archanikA ca / tatra kecit kaitavena svabhAvena vA vadanti, kSullaka ! gRhANa bhikSAm, athavA bahirniryAhi yAvadvayamarcanikAM kurmastato yAvadbhakSArtha yAti bahirvAnirgacchati tAvadapaharanti / / khandhAratti apare kaitavena svabhAvena vA vadeyuryathA eSa rAtrA saha skandhAvAraH samAgacchati / tatri yadi svabhAvena tato nazyati, sa nazyan bAlastairapahiyate / kaitavena samAgacchaMto bruvate, kSullaka! palAyasva, skandhAvAraH samAgacchati, tataH sa nazyati / ite apaharanti / / agaNitti, pradIpanaM lagnaM parataH svabhAvena zrutvA svayaM vAvalokya sa bAlaka upadhilobhAdvA svayaM vasatervahirna nirgacchati nApi kiJcidupakaraNaMniSkAzayati / tatastasya bAlakasyopakaraNasya ca vinAzaH, yadi upakaraNaniSkAzanAya
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla - 102, [bhA. 1785] 17 madhye praviSTo,guptaHsan, sabAlakodahyeta kaitavenavA kecitbyurmandabhAgya! nazyapradIpanakaMlagnaM vrtte| evamuktesa upakaraNaMbahirniSkAzayitumArabhatetato'paharanti / / __bhaGge mAlavatenattimAlavA mlecchavizeSAH zarIrApahAriNaH,stenA upakaraNApahAriNastaibhaGgesabAlako bhayatojanenasArdhanazyati, nacasAramupadhiMgRhNAti / yadivAupadhipratibaddhaHsansa vasatAveva tiSThet, tataHsamAlavairapahiyatestenairvA upakaraNamiti / athavA kecit kaitavenabrUyurmAlavAH stenAvAkSullaka! samApatitAstasmAt palAyasva janena sArdhamiti, evamukte sa bAlakastattvamajAnAno nazyati, itare upakaraNamapaharanti / / nAtitti jJAtayaH svajanAste samAgatAstairekAkI dRSTastato nIyate, anye vopadhimapaharanti / athavA'nyena kenacit Agacchanti dRSTAH tena kathitaM kSullaka ! tava jJAtayaH samAgacchanti / tataHsapalAyateitarazcopakaraNamapaharati |athvaako'pidhuurtHkaitven brUyAt, kSullaka ! ka te nijakAH, kSullakaH prAha-amuke grAme nagare vA, so'nyasmai kathayati, tatasteSAM sajAtInAM nAmacinhAnyavagamya tasya kSullakasya samIpamAgatya bhaNati-amukasya tvaM nijakaH |kssullkH prAha-kathaM tvaM jAnAsi / tataH sa tanmAtApitrAdInAM nAmavarNAdi kathayati / tataH kSullakasya pratyaya upajAyate, tato vakti satyamahaMteSAM nijakaH / tatodhUrto brUte-AgatAstava nimittaM, mayA amukapradeze dRSTA iti, tataH sa palAyate, itare pratyupakaraNam / evaM yathA bAle'kalpike doSAstathA avyakte nidrApramatte kathApramattevAkalpike veditavyAH / [bhA.1786] tamhA pAleigurupuvvaM kAuMsarIraciMtaMtu / iharA AuvahINaM virAhadhanAdharaMtaramadharate / / vR-yatastaruNe bAlakAdau vA'kalpike vasatipAle sthite'nantarokta doSA AcAryetuna bhavanti, tasmAdgururAcAryovasatiMpAlayati,kathamiticedataAha-pUrvazarIracintAMkRtvAsaMjJAbhUmiMgatvA ityarthaH, ayazarIcintAMnakarotitataHprAyazcittaMmAsalaghu, imecadoSAH / 'iharAu' ityAdi,itarathAzarIracintAyA akaraNeyadisaMjJAMdhArayatitataAtmavirAdhanA maraNasyaglAnatvasya cAvazyaM tannirodhebhAvAt / athana dhArayati kintu mAtrake vyutsRjati tataH zrAddhAdInAmAgatAnAM gandhAgamana uDDAhaH / atha bahiryAti ca tatropadhervirAdhanAtaskarApahArarUpayecaikAkinodoSAstecabhavanti ||esssNstrnnNvidhirukto'sNstrnne punarAcAryo vasatiMpralokamAnastasminneva pATake pratyAsanneSugRheSu bhikSArtha hiNDate / tathA cAha[bhA.1787] jaisaMghADotiNha vipajattAneitoguruna nIti / ahanaviANetAhevasahiAlogahiMDaNayA / / . vR- yadi saGghATakaH sAdhuyugmaM trayANAmapiAtmadvikasya gurozcetyarthaH paryApta paripUrNamAnayati tato gururbhikSArthananyeti nirgacchati / atha naiva trayANAM paryAptamAnayatyalAbhAdazaktervA, tadA vasaterAloko yathA bhavatyevamAcAryasya pratsanneSu gRheSu hiNDanam / / kiyatpunastatragRhNAtIticedata Aha[bhA.1788] AsannesuMgeNhaijattiyametteNa hoipajjattaM / ___ jAvaie yaUNaMiyarANIyaMtutaMgeNhe / / vR-tasminneva pATake pratyAsanneSu gRheSu gRhNAtitAvanmAtraMyAvanmAtreNa paryAptaM paripUrNabhavati / atha tAvannalabhyatetarhi yAvatA UnaMtattAvat itarAbhyAmAnItaM gRhNAti / nacatrayo'piparipUrNabhuJjatekiM [22[2]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vyavahAra-chedasUtram-2-4/102 tvalpaM, tathA cAha[bhA.1789] savve vappAhArAbhavaMti gelannamAdidosabhAya / evaMjayaMtitahiyaM vAsAvAse vasaMtAu / / vR- glAnyAdidoSabhayAtsarve'pi te'lpAhArA bhavanti / evaM tatra varSAvAse varSAyogye kSetre vasanto ytnte|| mU. (103) se gAmaMsi vA jAva saMnivesaMsivA bahaNaMAyariyauvajjhAyANaM appabiiyANaMbahUNa gaNAvaccheiyANaM appataiyANaMkappai hemaMtagimhAsucarieannamannaMnissAe / / mU. (104) se gAmaMsi vA jAva saMnivesaMsi vA bahUNaM AyariyauvajjhAyANaM appataiyANaMbahUNa gaNAvaccheiyANaM appacautthANaMkappai vAsAvAsaMvatthaeannamannaM nissAe / / vR-asya sUtrasaMbaMdhamabhidhitsurAha[bhA.1790] iti patteyA suttA DigasuttA ime puna guruNaM / duppabhiI tappabhiIbahuttamihamagaNAkhette / / vR.ityevamupadarzitena prakAreNASTaupratyekAnipratyekabhAvInesUtrANyuktAni,pratyekAnantaraMcasamudAya itImepunade'vakSyamANepiNDakasUtre,keSAM piNDakaityAha-guruNAmAcAryAdInAM,AcAryAdisamudAyaviSaye ityarthaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sezabdo'thazabdArthaH, atha grAme vA yAvatkaraNAt 'nagaraMsi vA paTTaNaMsi vA maDaMbaMsi vA' ityAdiparigrahaH, sanniveze vA bahUnAM dvitriprabhRtInAmAcAryopAdhyAyAnAmAtmadvitIyAnAbahUnAM dvitriprabhRtInAMgaNAvacchedakAnAmAtmatRtIyAnAMhemantagrISmayozcarituM kalpate, anyonyanizrayA parasparopasampadA / atha grAme vA yAvat sanniveze vA bahUnAmAcAryopAdhyAyAnAmAtmatRtIyAnAM bahUnAM gaNAvacchedakAnAmAtmacaturthAnAM ca varSAvAsaM vastuM kalpate, anyonyanizrayetyeSa sUtrasaMkSepArthaH / / atra bahutvavyAkhyAnArthamAha-'duppabhii' ityAdi dviprabhRti triprabhRtivA, atrabahutvamavagantavyam / kimarthamidaMsUtramiticedutacyate-ihamArgaNAkSetrekartavyetyetadartha ekasminkSetrecasthitAnAMkasya kSetramAbhavatikasyaneticintAyAMye parasparanizrayAsamAptakalpAvartante, teSAmAbhavatyanyeSAM netyevamarthamityarthaH / / etadevAkSepapurassaramAha[bhA.1791] heTThA doNha vihAro, bhaNito kiMpunaidAni bahuyANaM / egakkhittaThiyANaMtu, maggaNAkhettaakkhette / / vR-Rtubaddha kAle dvayorvihAro'dhastAtpUrva dvitIyasUtre, upalakSaNametat, varSAsuSaSThasUtreNa trayANAM, tatastenaivedaMgatArtha, kimarthaMpunaridAnIMbahukAnAmAcAryAdInAMsUtram? |suuriraah-ekkssetrsthitaanaaNmaargnnaa kartavyA kasya kSetraM bhavati, kasyAkSetraM kasya nAbhavati kSetramityarthaH tatra parasparopasampadA samAptakalpabhUtAnAM bhavatyanyeSAMnabhavatyevamartham / tathA caitadeva niyuktikRtsavistaramAha[bhA.1792] uubaddha samattANaMuggaho egadugapiMDiyANaMpi / sAhAraNapattege saMkamatipaDicchae pucchA / / / vR- paJca janAH samAptakalpAH, UnA asamAptakalpAH; Rtubaddhe kAle bahUnAmAcAryANAM parasparopasampadAsamAptakalpAnAmekadvikapiNDitAnAmapi |pnycaapyekkaaHsntH piNDitAekapiNDitAH, athavAdvikenavargadvayena, ekaekAkIekazcaturvargaH, athavAekodvivargo'parastrivargaityevaMrupeNapiNDitA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : 5:-4, mUla - 104, [bhA. 1792] 19 dvikapiNDitAH teSAmekadvikapiNDitAnAmApizabdAttrivargapiNDitAnAM caturvargapiNDitAnAmapi / tatra trivargapiNDitA dvAvekAkinAvekastrivargaH, caturvargapiNDitAstraya ekAkina eko dvivargaH, avagraha Abhavati na zeSANAmasamApkalpasthitAnAm / yadi punadva gacchau samAptakalpAvekatra kSetre samakaM sthitI syAtAm, tadA tatkSetramAbhavatidvayorapi dvayoH sAdhAraNam / tacca sAdhAraNaM kSetraM teSAMsamAptakalpatayA pratyekaM sthitAnAM madhye ye sUtrArthanimittaM yAnupasampadyaMte tata uttIrya teSAmupasampadviSayANAmAbhAvyatayA saMkrAmati, tathA cAha- sAdhAraNaM kSetraMpratyekaM vyavasthitamapipratIcchake pratIcchakAduttIrya teSAM saMkrAmati / tehi pratIcchaka stannizrAmupapannAstatasteSAM kSetramitareSAM saGkrAmati / atha pratIcchakA nopasampadyante, kevalaM 'pucchatti' pRcchAmAtraM sUtrArthaviSayaH kriyate / tadA 'pucchAhiti' ityAdinA mArgaNA kartavyA / / atraiva vizeSamAha [bhA. 1793] appa bitiyappataIya dviyANa khettesu dosu donhaM tu / ubaddhe hoi khettaM gamanAgamanaM jato atthi / / 7 vR- ekasmin kSetre eka AcArya upAdhyAyo vA AtmadvitIyaH sthito'parasmin kSetre'para AcArya upAdhyAyo gaNAvacchedako vA (vAtma) tRtIyasthitaH, kevalaM parasparamupasaMpadA, tatastayordvayoH kSetrayorAtmadvitIyAtmatRtIyasthitayoRtubaddhe kAle tadubhayamapi kSetramAbhAvyaM bhavati kuta ityAhagamanAgamanaM yataHparasparamasti parasparopasasampannatvAdataH samAptakalpatayA bhavatyAbhAvyamiti / / sampratiyaiH kAraNairupasampadyate tAnyAha[bhA. 1794] khettanimittaM suhadukkhato va suttatthakArame vAvi / asamatte uvasaMpadma saMmatte suhadukkhayaM mottuM / / vR- asamAptasyAsamAptakalpasyopasampadbhavati kSetranimittaM sukhaduHkhahetorvA sUtrArthakAraNAdvA / kimukta bhavati / anyat tAdRzaM kSetraM na vidyate, yadivA asamAptakalpatayA viharatAM duHkhaM, samAptakalpasya punarupasaMpadi, sukhaduHkhatAM muktvA, zeSANi kAraNAni dRSTavyAni, samAptakalpA anyakSetraM tAdRzaM nAstIti kSetranimittaM sUtranimittaM tadubhayanimittaM vAnyat gacchAntaramupasaMpadyaMte, na sukhaduHkhahetoH, samAptakalpatayA teSAM viharaNeduHkhAbhAvAditi bhAvaH / / atha te kathamekAkino'samAptA vA jAtA ityata AhapaDibhosumaesa va asivAdIkAraNesu phiDiyA vA / [bhA. 1795 ] eeNa tugAmI asamattA vA bhavetherA / / vR- zeSeSu sAdhuSu vratAtpratibhapneSu mRteSu vA, athavA, azivAdibhiH kAraNaiH sphiTitAH parasparaM vitruTitAH, etena sthavirA ekAkino'samAptA vA bhaveyuH / / sAmpratamegadugapiMDiyANaM pi, ityasya vyAkhyAnArthamAha[bhA. 1796 ] egadugapiMDiyA vihulabhaMti annonnanissiyA khettaM / asamattA bahuyAvi huna labhaMti anissiyA khettaM / / bU - ekakAH piNDitA ekapiNDitAH, dvikena vargadvayena piNDitAH, apizabdAtrikapiNDitAzcatuSka piNDitAzca / amISAM bhAvanA prAgevoktA, hu nizcitam, anyonyanizritAH parasparamupasampannA labhante kSetraM, ye punaH asamAptAH parasparopasampadgrahaNAbhAvato'samAptakalpAstiSThanti, te parasparamanizritAH, nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzanamiti nyAyAdatra hetau prathamA / tato'yamarthaH /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2- 4 / 104 parasparamanizritatvAt bahukA apisanto hu nizcitaM na labhante kSetraM, samAptakalpAnAmeva kSetrasyAbhAvanA, tathApUrvAcAryakRtasthitiH / / 20 [bhA. 1797 ] jai puna samattakappo duhA Thito tattha hoja cauranne / cauro vi appabhUte labhaMti, do te itaranissA / / " vR- yadi punaH samAptakalpaH paJcajanAtmako vasateH saGkaTatAdoSeNaikasmin kSetre dvidhAsthitaH, ekasyAM vasatau dvau janAvaparasyAM trayastathAsmin kSetre'nyasyAM vasatAvanye catvAro janAH sthitA bhaveyuH, tathApi catvAro'pi tasya kSetrasyAprabhavo na teSAM tat kSetramAbhAvyaM bhavati / yau punadvatI tatkSetraM labhete / / kuta ityAha- itaranizrau, atrApi hetau prayamA, yatastAvitaratrayanizrAvaMtaH samAptakalpatvAllabhate / / atha kasmAdasamAptakalpAnAmekAkinAM cAbhAvyaM kSetraM na bhavati, tata AhagAgissa u dosA asamattANaM ca tena therehiM / esa ThaviyA u merA iti vihumA hojaegAgI / / [ bhA. 1798 ] - yata ekAkinaH sato'samAptAnAM cAsamAptakalpAnAM ca doSA bhUyAMsastena kAraNena sthaviraireSA maryAdA sthApitA ityApi khalu kAraNAt kSetrAnAbhavanalakSaNAt ekAni'samAptakalpA vA mA bhUvanniti / samprati sAharaNapatege ityAdi vyAkhyAnayati[bhA. 1799] domAdi ThiyA sAhAraNammi suttatthakAraNA ekke / jati taM uvasaMpaje, puvvaThiyA vi saMkaMtaM / vR- dvayAdayo dviprabhRtayo gacchAH samAptakalpAH samakamekasmin kSetre sthitAsteSAM tat kSetramAbhAvyatayA sAdhAraNam, tasmin sAdhAraNe kSetre sthitAH santo yadi tamekaM gacchamanye sUtrArthakAraNAdupasampadyaMte, athavA ye pUrva samAptakalpatayA sthitAsteSAmAbhavati tatkSetraM, na pazcAdAgatAnAM samAptakalpAnAmapi, paraM te pUrvasthitA api yadi pazcAdAgataM gacchaM sUtrArthakAraNAdupasampadyante, tarhi yasya samIpamupasampadyante tasya tatkSetraM saMkrAntaM tasya tadA bhavati, nAnyeSAmiti bhAvaH / te hi tasya pratIcchakIbhUtAH tena teSAM kSetramitarasya saMkrAmatIti / / " atha nopasampadyate kintuM sUtramartha vA pRcchanti, tatrAha [bhA. 1800 ] pucchAhi tIhi divasaM, sattahi pucchAhi mAsiyaM harati / avakhettuvassae pucchamANe dUrAvaliya mAso / / vR-tismRbhiH pRcchAmiH kRtAbhiH pRcchyamAnaH paripUrNa divasaM yAvatkSetragataM sacittAdi harati gRhNAti, tripRcchAdAnatastasya kSetrasyaikaM divasaM yAvattadAbhavanAt, saptabhiH pRcchAbhirmAsikaM harati, kimuktaM bhavati ? saptapRcchAsu kRtAsu pRcchyamAnaH paripUrNamAsaM yAvattat kSetragaNaMsacitAdi labhatemAsaM yAvattasya kSetrasya tadAbhavanAditi / 'avakhettuvassae' iti akSetre sthitAnAmupAzraye upAzrayavizeSA mArgaNA kartavyA, sA cAgre kariSyate / tathA yadi pRcchyamAna AtmIyamupAzrayaM, duramupalakSaNametat AsannaM vA, AvalikApraviSNupalakSaNametat maNDalikaMvA puSpAvakIrNa vA kathayati, tadAtasmin prAyazcittaM mAso laghukastaM ca pRcchantaM na labhaMta eSa saMkSepArtho vyAsArtho'gre kathayiSyate / / akSetre upAzrayasya mArgaNA kartavyetyuktaM tatra tAvadakSetramAhahANAnujANa addhANasIsae kulagaNe caukke ya / [bhA. 1801 ]
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 104, [bhA. 1801 ] gAmAivAnamaMtaramahe ya ujjAnamAdIsu / / iMdakkIla manoggAho jattha rAyA jahiM va paMca ime / acca purohita seThI senAvai satthavAhoya / / 21 [bhA. 1802 ] vR- snAnarhataH pratimAnAM tannimittamekatramilitAnAM, anuyAnaM rathayAtrA tannimittaM militAnAM, athavA adhyazIrSakaM yataH paraM samudAyena sArthena sahagantavyaM samyag mArgAvahanAt tatra militAnAM, kulatti kulasamavAyamilitAnAM, gaNatti gaNasamavAyamilitAnAM catuSkaM saGghaH tatsamavAyamilitAnAM, gAmAi ityAdi grAmamahevA, AdizabdAnnagarAdimahevA, vAnamantaramahevA udyAnamahevA AdizabdAttaDAgAdimaheSu vA, indrakIlakamahe vA, yatra ca sakalajanamanogrAho rAjA, yatra vA ime amAtyapurohitazreSThisenApatisArthavAhAH paJca gatA vartante / tatra kathamapi gatAH samakaM sthitAH tarhi sAdhAraNavasatiH, | atha viSamaM sthitAstarhi ye pUrvaM sthitAsteSAM vasatirAbhavati netareSAM pazcAdAgatAnAM / tasyAMca vasatauyaH ziSyaH ziSyatayA upatiSThati taM vasatisvAmino labhante netare / / 'pucchamANe dUrAvaliya mAso' ityasya vyAkhyAnArthamAha[bhA. 1803] pupphAvakinna maMDaliyAvaliya uvassayA bhave tivihA / jo abhAse tassa u dUre kahaMto na labhe mAso / / vR- kvacid grAme nagare vA sAdhavaH pRthag upAkSaye sthitAH te copAzrayAH trividhA bhaveyuHpuSpAvakIrNakAH, maNDalikAvaddhA AvalikAsthitA vA sthApanA eteSAmupAzrayANAM madhye kutazcidekatarasmAdupAzrayAdvicArAdinimittaM ko'pi nirgatastaM dRSTvA ko'pi pravrajiSuH pRcchet / yathA kRtra sAdhUnAM vasatiriti / sa brUte - kiM kAraNaM tvaM pRcchasi ? / ziSyaH prAha pravrajiSyAmIti / tatra yadi sa evaM pRSTaH san 'dUre kahanto na labhe mAso' iti AtmayimupAzrayaM dUramAsannaM vA kathayati tarhi tasya prAyazcittaM laghuko mAso, na ca taM ziSyaM labhate, kasya punaH sa AbhavatIti cet tata Aha-yo'bhyAse tasya, kimuktaM bhavati tasmAdavakAzAt yasya pratyAsannatara upAzrayastasyAbhavati / / [ bhA. 1804 ] kiha puna sAheyavvA uddisiyavvA jahakkamaM savve / aha pucchai saMvigge tattha va savve va addhAvA / / vR- kathaM punaH kathayitavyA upAzrayAH / sUrirAha- uddeSTavyA yathAkramaM sarve yathA amukasyAmukapadeze / evaM kathite yatra vrajati tasya sa Abhavati / atha sa pRcchati saMvignAn bahuzrutatarAn tapasvitarAMzcetyarthaH / tatra yathAbhAvamAkhyAtavyaM, vitathAkhyAne mAsalaghu, na ca sa taM labhate / kintuye tapasvitarA bahuzrutatarAzca teSAM sa bhavati / atha sarve ardhA vA saMvignAstatastathaivAkhyAne yatra sa vrajati tasya sa Abhavati, na zeSasyeti / etadeva savizeSamAha[ bhA. 1805] muttU asaMvigge je jahiyaM te sAhatI savve / siTTammi jesi pAsaM, gacchati tesiM na annesiM / / vR- iha ye pArzvasthAdayo'saMvignAste yadi pRcchyante, tadA tena kathanIyAstAn muktvA zeSeSu pRSTeSu ye yatra vidyante tAt tatra sarvAn kathayati / ziSTe ca kathite ca sati yeSAM pArzva gacchati teSAmAbhavati nAnyeSAm / / [ bhA. 1806 ] niyallagANaM va bhayA hirivatti yasaMjamAhigAre vA /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 vyavahAra - chedasUtram - 2-4 / 104 emeva desarajje gAmesu va pucchakahaNaM tu / / vR- iha ko'pi tasmin grAme nagare deze rAjye vA na pravrajati, kiM kAraNamiti ceducyate, nijakAnAM svajJAtIyAnAM bhayAt, mA nijakA utpravrAjayeyuH, pravrajantaM vA mA rundhyuriti / yadi vA teSAM nijakAnAM samakSaM lajjate, tato hIno, vA'thavA'saMyamAdhikAraH asaMyamAdhikAraNaM tad grAmAdi apkAyAdipracuratvAt / tato'nyad grAmAdikaM gantumanAstathaiva vicArAdigataM pRcchet, yathA kasmin grAme nagare deze rAjye vA sAdhava evamanyasmin deze rAjye grAmeSu vA pRcchAyAmevaM pUrvoktenaiva prakAreNa yathAbhAvaM kathanaM kartavyaM / kimuktaM bhavati yathA trividheSUpAzrayeSu AsannadUratapasvibahuzrutAnAM pRcchAyAM vyAkaraNamanAbhAvyamAbhAvyaM cavarNitaM tathAtrApidraSTavyam / tadyathA yadyathA grAmAdikaM pRSTaMtatayA kathanIyaM vitathAkhyAne tasya prAyazcitaMmAsalavu / tatra ca gato yeSAM samIpamupagacchati sa teSAmAbhavati / / ahavA vi annadesaM saMpaTTiyagaM tagaM muNeUNa / mAyA- niyaDi pahANo, vippariNAmo imehiM tu / / [bhA. 1807] vR- atheti prakArAntare / tacca prakArAntaraM vipariNAmaviSamaM vRkSyamANarItyA draSTavyaM vicArAdivinirgataM sAdhuM dRSTrA ko'pi pareNa AdareNa vandate, taM ca tathA vandamAnaM pRcchati kutastvaM ? kutra vA samprasthita iti sa prAha-amukaM dezaM samprasthitastatra gatvA pravrajiSyAmi / tata evamanyadezaM samprasthitaM taM jJAtvA, mAyA paravaJcanAbhipAyo nikRtirAkAravacanAcchAdanaM yathA kUTAkhyAtRtvena naMkSyate, mAyAnikRtI pradhAne vasya sa tathA ebhirvakSyamANaizcaityAdibhirvipariNAmayati / / tAnyeva vipariNAmasthAnAni caityAdIni darzayaticeiya sAhU vasahI, vejjA va na saMti tammi desammi / paDinIya sannisANI, viyArakkhettA ahigamaggo || [bhA. 1808 ] vR- yatra tvayA gantavyaM tasmin deze caityAni, yadi vA sAdhavo, 'thavA vasataSo, yadA vaidyA / na santi; tathA bahavastatra pratyanIkAH, na ca dAnAdipradhAnAni saMjJikulAni, zvAnaH prabhUtA, na ca tatra vicArabhUmiH, sarvatra pAnIyAkulatvAt, nApi tatra vihArayogyAni kSetrANi, adhikazca bhUyAnmArgaH panthA, etaiH prakArairvipariNAmayati / / tatra prathamatazcaityamadhikRtyAha [bhA. 1809] vaMdana pucchAkahaNaM abhugaM desaM vayAmi pavvaiuM / natthi tahiM ceiyAiM daMsaNasohI jato hoi / / vR- parayA bhaktyA vicArAdinirgatasya sArdhovandanaM tataH pRcchA kutra gantavyam / tadanantaraM tasya kathanamamukaMdezaM vrajAmipravrajitumiti / evamukte sa prAha-na santitatra caityAni / yatoyemyo darzanazodhiH samyagdarzananirmalatA bhavati / / kathaM tebhyo darzanazodhirityata Aha [bhA. 1810] pUyAu daDuM jagabaMdhavANaM sAhU vicittA samuveMti tattha / cAgaM ca daTTUNa uvAsagANaM, sehassa vi thirai dhammasaddhA / vR- jagadbAndhavAnAM pUjAM draSTuM tatra teSu caityeSu sAdhavo vicitrA bhavyA bhavyatarAH samupayanti, mUrtiM dRSTrA dezanAM vA samAkarNya tathA upAsakAnAM snAnavilepanAdiSu tyAgaM ca vittatyAgaM dRSTvA AstAmanyeSAM zubha pariNAmollAsaH zaikSasyApi dharmazraddhA sthirati sthirIbhavatItyarthaH / caityAni tu tatra na vidyante tataH tataH kiM tatra gatvA tvayA kAryamiti / / sAdhudvAramAha [ bhA. 1811] na saMti sAhU tahiyaM vivittA, usannakinno khalu so kudeso /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :-4, mUla- 104, [bhA. 1811 ] saMsaggihami imaMmiloe, sA bhAvanA tujjha vi mA havejjA / / vR- na santi tatra sAdhavo viviktA ekAntasaMvignAH, kintu avasannakIrNo'vasannavyAptaH khalu sa kudezaH, ayaM ca lokaH saMsargihAryaH saMsargyAhiyate, saMsargyanuyAyI bhavati tathA svAbhAvyAt / tataH saMsargihArye'smin loke vartamAnasya tavApi sA avasannabhAvanA mA bhUditi tatrana gantavyam zayyAdvAramAha[ bhA. 1812] sejAna saMti ahavesaNijjA, itthI pasuMpaMDagamAdikinnA / AutthamAdIsu ya tAsu niccaM ThAyaMtayANaM caraNaM na sujjhe / / 23 tatra zayyA na santi athavA eSaNIyA na vidyante, yadi paramAtmakRtAH syuryadiM vA strIpazupaMDakAdyAkIrNAH santi, tAsucAtmotyAdiSu AtmakRtAdiSu nityaM sarvakAlaM tiSThatAM caraNaMna zudhyati cAritrazuddhirnopajAyate / / vaidyAdidvAracatuSTayamAha [ bhA. 1813] vejjA tahiM natthi tahosahAiM, logo ya pAeNa sapaccaNIo / dAnAi sannI ya tahiM na saMti, sANehiM kinno saha lUsaehiM / / vR-tatra vaidyAstathA auSadhAni ca na santi lokazca prAyeNa tatra sapratyanIkaH dAnAdipradhAnAzca saMjJinaH zrAvakAstatra na santi tathA zvabhiH sa lUSakaizcauraiH kIrNo vyAptaH / vihArakSetradvAre Aha[ bhA. 1814 ] anUvesaMmi vicArabhUmI vihArakhettANi ya tattha natthI / sAhUsu AsannaTThiesu tujhaM, ko dUramaggeNa maDappharo te / / vR- yatra tvayA gantavyam tasmin anUpadeze sajale deze vicArabhUmirnAsti, nApi tatra santi vihArayogyAni kSetrANi, anyacca sAdhuSvAsannasthiteSu taba ko dUramArgeNa maDapphapparo gamanotsAhaH / / tadevamRtubaddhakAlaviSayaM sUtraM bhAvitam / adhunA varSAvAsaviSayaM bhAvayati [bhA. 1815] vAsAsuM amaNunnA asamattA je ThiyA bhave vIsuM / tesiM na hoi khettaM aha puna samanunnaya kareti / / to sihoti khettaM ko upabhUtesi jo urAyaNio / lAbho na jo tatthA so savvesiM tu sAmanno / / vR- varSAsu varSAkAle ye amanojJAH parasparopasambhadvikalA asamAptA AbhAvyamasamAptakalpatvAt / atha punaH sukhaduHkhAdinimittaM samanojJatAM parasparopasampadaM kurvanti, tato bhavati teSAmAbhAvyaM kSetraM parasparopasampadA samAptakalpIbhUtatvAt / atha teSAM kaH prabhuH ? ucyate, yo rAtniko ratnAdhiko yasya paryAyAdhikatayA vandanAdIni kriyantesa teSAM prabhuH, lAbhaH punaryastatra bhavati sa sarveSAM sAmAnyaH sAdhAraNaH sarveSAmapyAcAryatvAdupAdhyAyatvAdvA / / [ bhA. 1816 ] [ bhA. 1817 ] ahava jai vIsa vIsaM ThiyAsu asamattakappiyA hujjA / anno samattakappI ejjAhI tassa taM khettaM // vR- athavA asamAptakalpikA yadi viSvak viSvak sthitA bhaveyuH, anyaH samAptakalpI samAptakalpopetaH pazcAdAgacchet tasya tadA bhavati kSetram, netareSAM pUrvasthitAnAmapi asamAptakalpatvAt / / [bhA. 1818 ] ahavA donniva tinniva samagaM pattA samattakappIo /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 vyavahAra-chedasUtram - 24/104 savvesiM tu tesiM taM khettaM hoi sAharaNaM / / vR- athavA dvau vA trayo vA gacchAH sAptakalpinaH pRthak pRthak kalpopetAH samakaM prAptAH tatasteSAM sarveSAmapi tatkSetramAbhAvyatayA sAdhAraNaM bhavati / / [ bhA. 1819 ] apunnakappo va duve taovA, jaM kAla kujjA samaNunnayaM tu / takkAlapatto ya samattakappo, sAhAraNaM taM pi hu tesi khettaM / / vR- asamAptakalpA apUrNakalpA pUrvam dvau trayovA gacchAH sthitA na ca parasparamupasampad gRhItAH / pazcAt cca sUtrArthAdinimittamupasampad gRhItumArabdhAH / te ca yatkAlaM yasmin kAle samanojJatAM parasparamupasampadaM kuryuH kurvanti tatkAlaprAstasmin kAle prApto'nyaH samAptakalpasteSAmapi tatkSetraM bhavati sAdhAraNam, parasparopasampadgrahaNavelAyAmeva samAptakalpasyApiprAptatvAt / / saMprati parasparopasampannAnAM sAdhAraNAvagrahAvasthitAnAM sUtramarthaM vAdhikRtya ya AbhavanavizeSastamabhidhitsurAha [ bhA. 1820 ] sAhAraNadviyANaM jo bhAsati tassa taM havati khettaM / vAragataddina porisi muhutta bhAseu jo tAhe / / vR- sAdhAraNasthitAnAM sAdhAraNAvagrahAvasthitAnAM madhye yaH sUtramartha vA bhASate tasya tadbhavati kSetraM na zeSANAm / atha te vAravAreNa bhASante tataH Aha-yo yadA vArakeNaM dinaM pauruSAM muhUrtaM vA bhASate, tasya tAvantaM kAlamAbhAvyam, na zeSakAlam / iyamatra bhAvanA-yo yati divasAn bhASate, tasya tati divasAnAbhAvyam, athavA pratidivasaM yo yati pauruSIrbhASate tasya tati pauruSIravagraho, yadi vA yo yati muhUrtAn bhApate, tasya tAvatkAlamavagraho na zeSakAlamapIti / / [ bhA. 1821 ] AvaliyA maMDaliyA, ghoDagakaMDUiyae vabhAsejjA / suttaM bhAsati sAmAiyAdi jA aTThasItiM tu / / - iha sUtrasyArthasya vA bhASaNe trayaH prakArAH, tadyathA-AvalikayA maNDalyA ghoTakakaNDUyitena ca, tatra yA vicchinnA ekAnte bhavati maNDalI sA AvalikA, yA punaH svasthAna eva sA maNDalI, ghoTakakaNDUyitaM nAma yadvAraMvAreNa parasparaM pracchanaM tat ghoTakayoH parasparaM kaNDUyitamiva ghoTakakaNDUyitam, tataH sUtramartha vA bhASate / AvalikayA maNDalIkayA ghoTakakaNDUyitena vA / tatra sUtraM bhASate sAmAyikAdi tAvat yAvat dRSTivAdagatAni aSTAzItisUtrANi / pUrveSu tu vizeSo vaktavya iti tadanupAdAnam / samprati yathoktapramANamAvazyakamadhIte, AvazyakavAcanAcAryaH punarAvazyaka pratipracchakasya samIpe dazavaikAlikamadhIte dazavaikAnikavAcanAryasyAbhavati kSetram, tathA ekasya pArzve dazavaikAlikamadhIte dazavaikAlikavAcanAcAryaH punardazavaikAlikapratipracchakasya pArzve uttarAdhyayanAnyadhIte, uttarAdhyayanavAcanAcAryasyAbhAvyaM kSetram / evaM yathottaraM tAvadbhAvanIyaM yAvadaSTAzItisUtrANi / / [bhA. 1822 ] sutte juhattaraM khalu, baliyA jA hoti diTTivAtotti / atthe vi hoi evaM cheasuatthaM navarimuttuM / / bR-yathAsUtreyathottaraM baliSThatoktA, evamarthe'pibhAvanIyA, tadyathA-eka ekasya pArzve AvazyakArthamadhIte, AvazyakArthavAcanAcAryaH punarAvazyakArthapratipracchakasya samIpe dazavaikAlikArthamadhIte dazavaikAlikArthavAcanAcArya syAmAbhAvyaM tat kSetram, evaM tAvadvAcyaM yAvadaSTAzItisUtrArthaH / navaraM cchedasUtrArtha muktvA / arthAcAryANAmuparicchedasUtrArthAcAryo vaktavyaH / tadyathA eka ekasya pArzvedRSTi
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 104, bhA. 1822] vAdagatAnAmaSTAzItiM sUtrANAmarthamadhIte, aSTAzItisUtrArthavAcanAcAryaH punaraSTAzItisUtrArthapratipracchakasya samIpe cchedasUtrArthamadhIte cchedasUtrArthavAcanAcAryasyAbhAvyaM tat kSetram / [bhA. 1823] emeva mIsagaMmi vi, suttato balavago pagAso u / puvvagayaM khalu baliyaM, heTThilatthA kimu suyAto / / vR- evamevAnenaiva prakAreNa mizrake'pi sUtrArtharupobhayasminnapi vaktavyam, sarvatra sUtrAd balavAn prakAzo'rthasya prakAzakaH / tadyathA- eka ekasya pArzve AvazyakasUtramadhIte, tasya samIpe punaH sutravAcanAcArya AvazyakasyArthamadhIte, AvazyakArthavAcanAcAryasyAbhavati tatkSetram, evaM tAvadbhAvanIyaM yAvadaSTAzItisUtrArthavAcanAcAryaH / sarvatrAdhastAtsUtrAdarthAdvA pUrvagataMbalIyastathA cAhapuvvagayamityAdi, yadi pUrvagataM sUtraM khalu adhastanAdarthAdbhavati balavat kimaGgasUtrAt, sutarAmadhastanAtsUtrAdbalIya ityarthaH / tadyathA eka ekasya pArzve Avazyakasya sUtramartha tadubhayaM vAdhIte, tasya samIpe punarAvazyakasUtrArthatadubhayavAcanAcAryaH pUrvagataM sUtramadhIte AvazyakasUtrAdipratIcchakasyAbhavati / evaM tAvadvAcyaM yAvadaSTAzIti sUtrANi pUrvagatasUtrAcca pUrvagatArtho balIyAn, tata eka ekasya pArzve pUrvagatasUtramadhIte tasya samIpe pUrvagatasUtravAcanAcAryaH pUrvagatamartha pUrvagatasUtrapratIcchakasyAbhavati / / atha kiM kAraNaM zeSAt sUtrAdarthAtpUrvagataM sUtraM balIyastata Ahaparikammehiya atthA suttehiya je ya sUIyA tesiM / [ bhA. 1824] hoi vibhAsA uvariM puvvagayaM tena baliyaM tu / / vR- dRSTivAdaH paJcaprasthAnaH, tadyathA - parikarmANi sUtrANi pUrvagatamanuyogazcUlikAzca / tatra ye parikarmabhiH siddhazreNikAprabhRtibhiH sUtraizcASTAzItisaMkhyairarthAH sUcitAsteSAM sarveSAmapyanyeSAM ca upari pUrveSu vibhASA bhavati, anekaprakAraM te tatra bhASyante ityarthaH / tena kAraNena pUrvagatasUtraM balikam / / samprati yena kAraNena sUtrAdartho balIyAn, tadabhidhitsurAha [bhA. 1825 ] 25 titthagaratthANaM khalu attho, suttaM tu gaNaharatthANaM / atthena ya vaMjijjai suttaM tamhAu so balavaM / / vR- arthaH khalu tIrthakarasthAnaM tasya tenAbhihitatvAt, sUtraM tu gaNadharasthAnaM tasya tairddabdhatvAt, arthena ca yasmAtsUtraM vyajyate prakaTIkriyate, tasmAtso'rthaH sUtrAd balavAn / / atha kasmAt zeSArthebhyaH cchedasUtrArtho balIyAnityata Aha[bhA. 1826 ] jamhA u hoi sohI, ccheyasuyattheNa khaliyacaraNassa / tamhA ccheyasuyattho balavaM mottUNa puvvagayaM / / vR- yasmAt skhalitacaraNasya skhalitacAritrasya cchedazrutArthena zodhirmavati, tasmAtpUrvagatamartha muktvA zeSAtsarvasmAdapyarthAt cchedazrutArtho balavAn / / tadevamAvalikAmadhikRtyoktam adhunA maNDalImadhikRtyAha [bhA. 1827 ] emeva maMDalIe vipuvvAhiyanaThTha dhammakahi vAdi / ahavA painnaga sue, ahijjamANe bahusutevi / / vR- yathA adhastAdAvalikAyAmuktam, evameva maNDalyAmapi draSTavyam / sA maNDalI ka bhavatIticeducyate-pUrvAdhIte naSTe ujjvAlyamAne, dharmakathAyAM dharmakathAzAstreSu, vAde vAdazAstreSu
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2-4 / 104 ujjvAlyamAneSvadhIyamAneSu vA, athavA prakIrNakazrute adhIyamAne bahuzrute'pi bahuzrutaviSaye'pi maNDalIbhavati / tatrApyAbhAvyamAvalikAyAmiva; atha kathamAvalikAyAmiva maNDalyAmapi draSTavyamiti cet / ucyate, - eka ekasya pArzvapUrvAdhItaM naSTamAvazyakamujvAlayati, AvazyakavAcanAcAryaH punastasya samIpe dazavaikAlikam, dazavaikAlikavAcanAcAryasyAbhavati ityAdi sarva tathaiva, tathA ekaekasya pArzve AvazyakaM naSTamujvAlayati, eSo'pyAvazyaka vAcanAcAryo'nyasya samIpe dazavaikAlikaM, dazavaikAlikavAcanAcAryopyaparasya dRSTivAdamujvAlayati, dRSTivAdavAcanAcAryasyAbhavati, na zeSANAmAbhavanasyottarottaraM saMkrAntyA'ntime'vasthAnAdetaccAvalikAyAmapi draSTavyam / tathA yasya pArzve dharmakathAzAstrANi vo (co) jvAlayatyadhIte vA tasya pAThakasyAbhavati na pAThyamAnasya, tathA bahuzrutataro'pi yadyanyasya samIpe prakIrNaka zrutamadhIte tadA tasya prakIrNakazrutavAcanAcAryasyAbhavati na bahuzrutatarasya, kiMbahunA, yo yasya samIpe paThatyujvAlayati vA tasya satkamAbhAvyamitaro vAcanAcAryo haratIti / / athAvalikAyA maNDalyAzca kaH prativizeSa ityata AhacchinnAcchinnaviseso, AvaliyAeu aMtae ThAti / maMDalIe saGkANaM, sacittAdIsu saMkamati / / [bhA. 1828 ] 26 vR-AvalikAmaNDalyoH parasparaM cchinnAcchinnarUpo vizeSaH, AvalikA cchinnAviviktA ekAnte bhavati / maNDalikA tvacchinnA, "Avaliya tattha cchinnA maMDaliyA hoi acchinnA u" iti vacanAt / etadeva suvyaktamAha-AvalikAyAmupAdhyAyako (dhyAyo) 'ntarmadhye vivikte pradeze tiSThati, maNDalyAM punaH svasthAnamAbhavanaM ca pAThayitari saMkrAmati saci tAdipu tatkSetragatasacittAdiviSiyam / / adhunA ghoTakakaNDUyitamadhikRtyAha [bhA. 1829] dohaM tu saMjayANaM, ghoDagakaMDUiyaM kareMtANaM / jo jAjaM puccha so tAhe paDicchato tassa / / vR- dvayoH saMyatayorthoTakakaNDUyitamavi ghoTakaM kaNDUyitaM parasparaM pracchanamityarthaH tat kuvatAM yo yadA yaM pRcchati sa tadA tasya pratIcchaMkaH itaraH pratIcchyaH yAvacca yaH pratIcchyastAvattasyAbhavati, na zeSakAlamiti / / upasaMhAramAha [ bhA. 1830] evaM to asamatte kappe bhaNito vihiu jo esa / etto samattakappe vRcchAmi vihiM samAseNa / / vR- evaM tAvadasamApte kalpe yo vidhirbhavati, sa eSa bhaNitaH / ata UrdhvaM samAsena samAptakalpe vidhiM vakSyAmi / / pratijJAtameva nirvAhayati [ bhA. 1831] gaNiAyariyANaMtokhettaMmiThiyANa dosu gAmesu / vAsAsu hoti khettaM nissaMcAreNa bAhirato / / vR- gaNo'syAstIti gaNI gaNAvacchedaka AcAryaH pratItastayorgrAmayoH pRthak pRthak sthitayorvarSAsvAbhavati kSetraM grAmadvayalakSaNam, antaH - kSetraM sthitayoH kSetramadhyavyavasthitayoH na punaH parasparaM gamanAgamanataH, kutaH ityAha bahirniHsaMcAreNa svasvagrAmAdbahiH pAnIyaharitAdyAkulatayA saMcArAbhAvataH / / [bhA. 1832] vAsAsu samattANaM, uggaho egadugapiMDiyANaM pi /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 uddezaka :-4, mUla- 104, [bhA. 1832] sAhAraNaMtukesiMvocchaMduvihaMcapacchakaDaM / / vR- varSAsu bahanAmAcAryANAM parasparopasampadA samAptakalpAnAM, varSAsa samAptakalpa UnA asamAptakalpAH, egadugapiMDiyANaMtisaMprAptyApyekakAHsantaH piNDitAekapiNDitAH athavA dvikena vargadvayena eka ekAki ekaH SaDvargo, yadi vA eko dvivarga ekaH paJcavarga ityAdirupeNa piNDitA dvikapiNDitAstevAmekadvikapiNDitAnAma,apizabdA trikacatuSkAdipiNDitAnAMvAvagraha Abhavati, nazeSANAmasamAptakalpasthitAnAM,tathAsAdhAraNaMzaikSyaM vakSye / sAdhAraNaH (Ne)zaikSoyasyAbhavati tasya taMvakSye / tathAdvividhaMca gRhasthasArupikabhedatodviprakAraMcapazcAtkRtamuparigaNAvacchedakapRthaktvasUtre vakSyAmi / tatra sAdhAraNaMzaikSaM vaktumAha- . [bhA.1833] akkhettejammuvaTTito, khettevA samaTThiyANasAhAre / vAyaMtiya vavahAre, kayaMmijojassuvaTThAi / / vR- akSetresnAnAdiprayojanataH kvApyekatra militAnAM yo yasyopatiSThati zaikSaH, sa tasyAbhavati / athavA samakamekakAlaM ye sthitAH pRthak pRthak samAptakalpAsteSAM samakasthitAnAM tatkSetraM sAdhAraNaM, tasmin sAdhAraNa kSetre samakasthitAnAm, athavA pazcAdAgatA apyevaM vyavasthAM kRtvA praviSTA yad yasyopatiSThati tat tasyAbhavatIti tata evaM vAcantike vyavAhAre vyavahAre kRte, yo yasyopatiSThati, sa tasyAbhavati / / [bhA.1834] sAhAraNaTThiyANaMsehe pucchaMtuvassaejou / duratthaM pihu niyayaM,sAhatiutassamAsaguru / / vR- vicArAdivinirgaM sAdhuM dRSTvA ko'pi zaikSakaH pRcchati kutra sAdhUnAM vasataya iti, evaM sAdhAraNasthitAnAM sAdhAraNakSetrAvasthitAnAmupAzrayAn pRcchati zaikSe yo nijakamAtmIyamupAzrayaM dUrastham, apizabdAtpratyAsanaMvA sAdhayati kathayati,tasyahunizcitaMprAyazcitaMmAsaguruH / / kathaM punaH kathanIyamityAha[bhA.1835] savve uddisiyavyA, aha pucchai kayaro ettha Ayarito / bahussuya tavassipavvAyagoyatattha vitaheva / / vR-sarve yathAkramamupAzrayA uddeSTavyA yathA amukasyAcAryasyopAzrayo'mukapradeze, amukasyAmuke iti, evaM kathite yatra yAti teSAmAbhavati / atha sa pRcchet kataro'trAcAryo bahuzruto vA tapasvI vA pravrAjako vA, tatrApitasyAmapi pRcchAyAMtathaiva kathanIyamanyathAkathane mAsaguruH / / [bhA.1836] savve suyatthAya bahussuyA vA, pavvAvagA AyariyA pahANA / evaMtuvuttesamuvetijassa, siDhe visesa cauroya kiNhA / / vR-athasarve zrutArthAH,sarvebahuzrutAH,sarvecapravrAjakAH,sarvecAcAryAH pradhAnAHtatastathaiva yathAbhAvaM kathanIyAH / evaM tUkte yasya samIpesamupaiti, tasyAbhavati; athAtmIyAnAMbahutaraguNokIrtanato'nyeSAM bahutaranindanena rAgadveSAkulatayA vizeSaM kathayati, tataH ziSTe vizeSe tasya vizeSakathakasya prAyazcittaM catvAromAsAH kutsnAH paripUrNakAgurukA ityarthaH / athasarveSAM militAnAMsazaikSaHsamAgataevaMbrUyAt. [bhA.1837] dhmmbhicchaamisouNjepvvissaamiroie| . kahaNAladdhito'hINojo paDhamaMsousAhati / /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/104 vR-dharme zrotumicchAmi yuSmAkaM pArthe / je iti pAdapUraNe / zrute dharme rucite pratibhAsite sati pravrajiSyAmi / evamukte kathanA dharmasya bhavati, kaH kathayatIti cedata Aha-yo labdhitaH kathanalabdherahInaH sa prathamaMsAdhayati kathayati / athAnye'pi dvitriprabhRtayo labdhitaH samAnAstahi yo ratnAdhikastena kathayitavyam / / [bhA.1838] punovi kahamicchate, tattullaMbhAsateparo / evaMtukahiejassa, uvaTThAyati tssso|| vR- ahaM punarapi dharmakathAM zrotumicchAmi tataH punarapi kathAM dharmakathAM zrotumicchAmIti bravIti, tataH punarapi kathAM zrotumicchati paro'nyo bhASate tattulyaM tAvanmAtramevamamaparavelAyAmanya / uktaMca 'jArisaM paDhameNa kahiyaM, tArisaM sesehiM vi kahiyavvamiti', evaM pradIpakathanasadRzatayA sarvaiH kathite yasyopatiSThati tasya saAbhavati / athAnye vizeSeNa vizeSatareNa kathayanti tarhi tetaMna labhante kintu yoratnAdhikastepAM, tasya saAbhavati / / [bhA.1839] anuvasaMtecasavvesisaladdhi kahaNA puna / rAvaniyAdi uvasaMtotassa somAyanAsau / / vR-athayAzaMprathamenakathitaMtAdRze'nyairapikathitesanopazAmyati,napravrajyAbhimukhIbhUtobhavati, tatastasminnanupazAntepunaH kathanAdharmasya sarveSAM ratnAdhikaprabhRtInAMsvalabdhyAyathAsvazaktitulanayA, evaM cakathane yasya samIpesa upazAntastasyAbhavati, kasmAdevaMkathaneticedata Aha-mAso'nupazAntaH san nazyatu saMsAraM paribhramatviti kRtvA / / atha sarve AcAryA ekatra militAstiSThinti, sa ca zaikSaka evaM kaMcana pRcchati, ko'trAcAryaH ? tata evaM kathanIyam, sarve bahuzrutAHsarvecAcAryAH sarvepradhAnA iti evamukte, yadizaikSiko brate-yaMjAnIya yUyamAcAryataMmamadarzayata, tatrAha[bhA.1840] jaMjANahaAyariyaM taMdeha mamaMtieva bhaNiyaMmi / jahabahuyA tesIsAdalaMtisavvesimekkekaM / / vR-yaM jAnItha yUyamAcAryaM taM mama dehati darzayatetyevaM bhaNite yadi te ziSyAH ziSyatvenopasthitA bahavobhavanti, tataH sarveSAmekaikaM ziSyaM te ekatra militAH parasparasammatyA dadatiprayacchanti / / atha eka eva ziSyastatra vidhimAha[bhA.1841] rAyaniyAtherAsatikulagaNasaMghedugAdinobhedo / emeva vatthapAe, tAlAyarasevagA bhaNiyA / / vR- yadyeka eva ziSyastadA yasteSAM sarveSAmapi rAtniko ratnAdhikastasya taM samarpayanti, atha sarve samaratnAdhikAstato yasteSAM vRddhatarastasya, atha sarve vRddhAstarhi yasya ziSyA na santi tasya / atha sarveSAmapi ziSyA na vidyante tata iyaM sAmAcArI / sarveSAM ziSyANAmasatyabhAve kulatti yadi te sarve samAnakulAstataH kulasthavirasya taM dadati, athAnyakulasatkA api tatra vartante; tata Aha-gaNatti gaNasthavirasyasamarpayanti, athAnyagaNasatkAapatatravidyante, tataAha-saMgheitisaGghasthavirAya dadati, athavA sa ekaHziSyaH sAdhAraNastAvata kriyate yAvadanye upatiSThante, upasthiteSu ca teSu yadA sarveSAM paripUrNA bhavanti tadA vibhajyante / evaM dvikAdayo'pi bhedA vAcyAH / dviprabhRtInAmapi ziSyANAmupasthitAnAmevaM vibhASAkartavyA |evmev anenaivaca prakAreNavastrapAtrAdilAbhe'pidraSTavyam /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla- 104, [bhA. 1841] taccavastrapAtrAdikaMtAlAcarAvAdadyuHsevakAvAvaNijovAeteSAprAyovarSAsuMdAnasaMbhavAt / / enAmeva gAthAMvyAcikhyAsuH prathamatorAyaniyA therAsatiitivyAkhyAnayati[bhA.1842] raayniyssuegNdlNtitullesuthergtrss|| tullesujassaasatI, tahAvitulle imAmerA / / / vR- ekaM ziSyamupasthitaM rAtnikasya ratnAdhikasya dadati / atha sarve samaratnAdhikAstatastulyeSu ratnAdhikeSu yaH sthaviratarastasya / atha sarve sthaviratarAstarhi tulyeSu sthaviratareSu yasya ziSyANAmabhAvastasya |ath ziSyAbhAvenApi sarvetulyAstataiyaM maryAdA / / tAmevAha[bhA.1843] sAkulagAkulathere, gaNadherai gaNivvaeyarAsaMghe / rAyaniyarthare asatikulAditherANa vitaheva / / vR-yaditesarvesakulakAH samAnakulakkAHtataH kulasthavirasyadadati, athAnyakulakAapi vidyante tadA 'saGke' saGghasthavirastha / athaiSAM madhye tatkAlamekasyApyabhAvastata Aha-'rAyanie' ityAdi ratnAdhikasthavisyAbhAvekulAdisthavirANAmapica tathaiva abhAvesati / / [bhA.1844] sAhAraNaMva kAuM, doNhi visAraitijAva annou / uppajjai siho emevayavatthapattesu / / vR-sAdhAraNaM vA taM ziSyaM kRtvA dvAvapi taM tAvatsArayato yAvadanyaziSyastayorutpadyate, tato vibhajanamiti, atra dvigrahaNaM triprabhRtInAmupalakSaNam, tena bahUnAmadhyayaM nyAyo dRSTavyaH, evameva vastrapAtreSvapi sAdhAraNatayAsampanneSu vidhidraSTavyaH / / atrapara Aha[bhA.1845] coeivatthapAyA, kappaMtevAsavAsighettuMje / jaha kAraNaMmiseho, taha tAlacarAdisuvatthA / / vR-codayati ziSyaH varSAvAse vastrapAtraNi gRhItuMkalpante kAkvA pATha itipraznAvagamaH sUrirAhayathA kAraNe pUrvopasthita ityevaM lakSaNe avyavacchittikArako bhaviSyatItyevaMrupe vA apavAdataH zaikSaH kalpate, tathApavAdatastAlAcaradiSuvastrANi upalakSaNametatpAtrANicakalpante / / [bhA.1846] sAhAraNoabhihito, idAni pacchAkaDassaavayAro / sougaNAvaccheiyapiMDagasuttamibhannihitI / / vR-yaduktaM prAksAdhAraNaM zakSyaM vakSye dvividhaMca pazcAtkRtamiti tatra sAdhAraNaH zaikSo'bhihitaH, idAnIM pazcAtkRtasyAvatAraH prastAvaH, sa tu gaNAvacchedakapiNDakasUtre gaNAvacchedakabahutvasUtre bhaNiSyate ||tdevmaacaaryopaadhyaaygtaanypyektvbhutvsuutraanni vibhAvayiSurAha[bhA.1847] emevagaNAvaccheyaegatta-puhuta duvihakAlammi / jaMitthaMnANattaM, tamahaM vucchaMsamAsenaM / / vR- evamevAcAryopAdhyAyasUtragatena prakAreNa dvividhe kAle Rtubaddhe kAle varSAkAle ca gaNAvacchedakaikatvapRthakatvasUtrANi bhAvayativyAni, kimuktaM bhavati / yathA AcAryopAdhyAyAnAmekatvapRthaktvasUtrANi dvividhakAlagatAni vyAkhyAtAni yA vAbhavatyanAbhavati ca sAmAcArI tathA gaNAvacchedakasyApi ekatvapRthakatvasUtrANi dvividhakAlagatAni bhAvayitavyAni / saiva ca sAmAcArI AbhavatyanAbhavatIti, navaramatra yannAnAtvaM tadahaM samAsena vakSye / / tatra Rtubaddha tAvad bhaNyate yadi
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 vyavahAra-chedasUtram-2-4/104 gaNAvacchedaka AtmadvitIyo vasatitadA tasyaprAyazcittaMmAsalaghu, imecadoSAH[bhA.1848] jahahoti patthaNijjAkappaTThI nIlakesIsavvassa / tahacevagaNAvaccho kiMkAraNa, jena taruNou / / vR- yathA kappaTThIti bAlikA, nIlakezI kRSNakezI taruNItyarthaH / sarvasya taruNasya mahato vA prArthanIyAbhavati,tathAgaNAvacchedako'pi,kikAraNama,sUrizaha-yena kAraNenasagaNAvacchedakastaruNastaruNatayA taruNyAmahatyA vAprArthanIyojAyate / / [bhA.1849] doNhaMcaukannarahasaM, havejacchakaMna monasaMbhavati / siddhaM loke tena u, parapaJcayakAraNA tinni / / vR-lokeidaM siddhaM pratItaMyadvayozcatuHkarNa rahasyaM bhavati, SaTkarNaMmoitipAdapUraNe, trayANAM rahasyaM nasambhavati, tena kAraNena parapratyayakAraNAt pareSAM pratyayotpAdanArtha trayo viharanti / itarathAsamarthaHsa AtmanigrahaM kartum, trayo'picotsargatona kalpante,tataidamapisUtraMkAraNikamavagantavyam / kAraNatazca teSAM trayANAM tiSThatAbhiyaM yatanA[bhA.1850] jayaNAtatthuubaddha samabhikkhANunnanikkhamapavesA / vAsAsu dohiciTThe do hiMDe asaMthareiyare / / vR-tatra Rtubaddha kAle iyaM yatanA, samarka bhikSA, samakaM zayyAtarasya samIpe vasateranujJA, samakaM vicArArthaniSkramaH, samakaM vasatau prveshH| varSAsupunariyaM, dvau pazcAttiSThato dvau hiNDete etaccasaMstaraNe, itarau dvau gaNAvacchedakatadanyalakSaNau vasateH pratyAsanneSu gRheSu vasatiM pralokamAnau hiNDete yAvatA ca na pUryate tAvaditarAnItaM gRhNItaH / idamapi varSAviSayaM kAraNikam, akAraNe caturNA tiSThatAM prAyazcittaM caturlaghu / samprati bahutvaviSaye gaNAvacchedakasUtrebhAvayati[bhA.1851] emeva bahuNaMpI, jahevabhaNiyAuAyariyasutte / jAvayasuyovasaMpaya, navariimaM tattha nANataM / / vR- evameva anenaiva prakAreNa / kimuktaMbhavati / yathA ekatve Rtubaddhe varSAsuca pUrvasUtramuktamevaM bahUnAmapiRtubaddhe varSAsucavaktavyam |bhaavnaapicythaabhutvvissyeaacaarysuutrebhnnitaatthaivaatraapi bhaNanIyA, sA ca tAvat, yAvat zrutopasampat / tathAhi, tairapi samAptakalpIkaraNArthamanyonyanizrayA, tayA parasparopasampadA ityarthaH / sA ca nizrA dvividhA-gItArthanizrA zrutanizrAca, tatra ca yadgItArthasya samIpeupasampadanaMsAgItArthanizrA,tayA parasparopasampannatvenasamAptakalpIbhUtayoIyostrayANAMvAvargANA samakamAgatena(mAgamanena) sAdhAraNakSetram / tathA zrutArtha nizrA zrutAnizrA, sApi ca yathA prAk AcAryasUtre'bhihitA, tathAtrApibhASitavyA |nvrmidNttr nizrAyAMnAnAtvam, tadevAha[bhA.1852] sAdhAraNaThiyAu, suttatthAiMparopparaM gihne / vAraMvAreNatahiMjaha AsA kaMDUyaMteu / / . vR-te sarve dvivargAstrivargA vA samAptakalpAH samakamekasmin kSetre yadi sthitAstataH sAdhAraNaMtat kSetram, tasmin sAdhAraNe kSetre sthitA, yadi yathA vAraMvAreNAzvAH parasparaM kaNDUyanti / evaM vAreNa vAreNa parasparaMsUtramarthavAgRhNanti / yathAhamadyatava pArzve gRhNAmi / kalye tvaM (pratistvaM) mamapArzve gRhISyasi / athavA pauruSIpramANena muhUrtervA vArakaM kurvanti tadA yo yadA yasya pArzve gRhNAti tasya tAvantaM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 uddezaka :-4, mUla - 104, [bhA. 1852] kAlamAbhAvyamitaraH sUtrasyArthasya vA pradAtA'paharati / / [bhA.1853] ahapuvvaTThiepacchA anno ejAhibahusutokhette / sokhettuvasampanno purimallokhettiotattha / / vR- atha pUrvasthite kSetrasvAmini gaNAvacchedake AcArye vA pazcAdanyo bahuzrutastasmin kSetre Agacchati,tarhisatadanumatyAtatkSetramupasampannaititatkSetrekSetrikaH kSetrasvAmIpUrva ev,npshcaattnH| [bhA.1854] - khettito jaiicchejjA suttAdi kiMci gihiuM / sIsaMjaimehAvi pese, khettaMtutasseva / / vR-kSetrikaH kSetrasvAmI yadi pazcAdAgatasya samIpe kiMcitsUtrAdi gRhItumicchati, tatrayadi ziSyaM meghAvinaM preSayati, tarhi kSetraMtasyaiva pUrvasthitasya, napazcAdAgatasya / / [bhA.1855] asatI tasvihasIse anikhitta gaNeuvAyaenisaMkamati / ahavAagIyatthe nikkhivaIgurugAna yakhettaM / / vR- atha tathAvidho meghAvI ziSyo nAsti, tatastadvidhe ziSye asati avidyamAne anikSipte svaziSyasyagItArthasyagaNeyadisUtrAdipazcAdAgatasyasamIpevAcayati,tarhitatkSetrapazcAdAgatevAcayati saMkrAmati / athAgItArthe svaziSye gaNaM nikSipati, nikSipya ca pazcAtsUtrAdi vAcayati tarhi agItArthe gaNaMnikSipatastasyaprAyazcittaMcatvAro gurukAH / nacatasyakSetraMkintusUtrAdivAcayituH pazcAdAgatasya / / [bhA.1856] aha nikhivatIgIte,hoikhettaMtuto gaNasseva / tassa puna attalAbho, vAyaMtena niggatojAva / / / vR-athagItegItArtheziSyegaNanikSipatinikSipyacapazcAdAgatasyasamIpesUtrAdigRhNAti, 'totti' tataH kSetraMgaNasyaivAbhavati na pAThayituH pazcAdAgatasyAcAryasya / atha yadA gaNamanikSipyAgItArthe vA nikSipyasUtrAdigRhNAti,tadA kiyantaMkAlamAbhAvyaMtatkSetrapAThayiturataAha / 'tassetyAdi' tasyapunaH, pAThayituH punaH, tasmin kSetrike vAcayati AtmalAbhaH AtmIyatvena kSetrasya laMbhanaM tAvat, yAvatsa tato gacchAnna nirgato bhavati / kimuktaM bhavati yAvattasya samIpe adhyayanArthamavatiSThate tAvattasyAdhyApayituH pazcAdAgatasyAbhavati tatkSetram, yadapica ziSyAdikaMtasya sUtrAdigRhIturupAtiSThatitadapi tasyAbhavati / nirgatacatatogacchattasmin bhUyastasyaiva pUrvasthitasya kSetrasaMkrAmatIti / [bhA.1857] AgaMtugovievaM, ThaveMto khettovasaMpayaM labhati / sAhAraNeya doNhaM, eseva gamoyanAyavyo / / vR-AgaMtuko'pi evaM pUrvoktena prakAreNa gacche sthApayana kSetropasampadaM labhate / iyamatra bhAvanAAgantuko'pi yadi pUrvasthite sUtrAdi gRhNAti anyasyAgantukasya samIpe sUtrAdi jidhRkhaM meghAvinaM ziSyaM preSayati |ydivaa gItArthegaNaM nikSipya svayaM vAcayati tadA tatkSetraMtasyaivamUlAgantukasya, atha gaNamanikSipyAgItArthevAgaNaMnikSipyasUtrAdigRhNAtitadAgrAhayituH kSetram, agItArthasya cagaNaMsAdhAraNe kSetreeko yadyaparasya samIpesUtrAdikaMgRhItukAmaH prAjJaM vinItaMziSyaM preSayati, gaNaMvAgItArthe nikSipya svayaMgRhNAti, tadobhayorapisAdhAraNam, athagaNamanikSipyAgItArthevA nikSipyavAcayatitadAdhyApayituH kSetranetarasya, tadapicatAvadyAvatsatatogacchAnnanirgacchati |nirgte ubhayoH sAdhAraNam, agItArthasya gaNAdhyAropeprAyazcittaM caturgurukam / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2-4/104 [bhA.1858] sAhAraNoubhaNito idAni pacchAkaDaMtuvucchAmi / soduvihovodhavvo, gihatthasAruvioceva / / vR- sAdhAraNo'bhihitaH, idAnIM pazcAtkRtaM vakSyAmi / sa ca pazcAtkRto dvividhastadyathA-gRhasthaH sArupikazca / gRhegRhaliGge tiSThatItiguhasthaH |smaanrupNsrupNten caratItisArupikaH / / anayoreyasvarupamabhidhitsurAha[bhA.1859] asihosasiha gihatthorayaharavajjou hoisaaruvii| dhArei nisijaMtuegaolaMbagaMceva / / vR-gRhasthaH pazcAtkRto dvividho'zikha sazikhazca / tatrayaH kezAndhArayatisasazikhAkaH / yastu muNDanena tiSThiti sa cAzikhAko bhavati rajoharavarjaH rajoharaNavarjaH, rajoharaNagrahaNaM daNDakapAtrAdInAmupalakSaNam, tato'yamarthaH-yaH kevalaM ziraso muNDanamAtraM kArayati na ca rajoharaNadaNDakapAtrAdikaM dharate so'zikhAka iti / yastu sArupI sArupikaH sa ekAM nipadyAmekaniSadyopetaM rajoharaNaMavalambakaMdaNDakam, upalakSaNametat pAtrAdikaMca, dhArayatizirazcamuNDayati, atrAbhavana(vidhi)mAha[bhA.1860] gihiliMgaM paDivAi,jo utadivasamevajotaMtu / - uvasAmetI anno, tasseva tato purA AsI / / vR- yo vrataM muktvA gRhiliGgaM pratipannaM yo'nyaH, upalakSaNametat mUlAcAryo vA, taddivasameva upazamayati punarapi vratagrahaNAyAbhimukhIkaroti, yenaivopazamitistasyaivAbhavati, na mUlAcAryasyaiva / uktaMca-"pacchAkaDo gihatthIbhUto jaitadivasaMcevapavvai umicchaijassasagAse icchaitassevaso" iti / eSavidhiH purA AsIt,sampratipunarliGgaparityakte'pitriSuvarSeNugateSutadAbhavanaparyAyaH paripUrNo bhavati, nArataH / / kiM kAraNaMkena vAcAryeNeyaM maryAdA sthApiteticedata Aha[bhA.1861] inipunajIvANaM ukkaDakalusattaNaMviyANittA / tobhaddabAhuNA utevarisA ThAviyAThavaNA / / vR- idAnIM punarjIvAnAmutkaTaM kaluSatvaM vijJAya tato bhadrabAhunA traivarSikA trivarSapramANA sthApanA maryAdA sthApitA, cAritrataTAke saMyamodakaparivahanarakSaNArtha traivArSikI maryAdApAlI kRteti bhAvaH / / samprati traivArSikAmebasthApanAyAM vizeSamabhidhitsuridamAha[bhA.1862] , paraliMga ninnhvevaasmmiNsnnjttetusNkte| tadivasameva icchA,sammattamuttesamA tinni / / vR- paraliGgaM dvidhA-gRhiliGgaparatIrthikAliGgaca |tohprtiirthiklinggNgRhytetsminprtiirthiklingge nihnave vA tyaktasamyagdarzane saMkrAnte yasya samIpetadivasamapIcchA tasya saAbhavati / ayamatrabhAvaH sabhagnacAritrapariNAmaH samyagdarzanamapi parityajya pabriAjakAdInAM nivAnAMmadhye gato yaditadivasameva yasyasamIpepravrajitumicchatitataHsatasyaivAbhavatina mUlAcAryasya |athsmyktvshitH paraliGgAdiSu gatastatastasmin samyaktvayute paraliGgAdigate mUlAcAryamaryAdA tistraH samAstrINi varSANi, triSu varSeSu pUrNeSupUrvaparyAyastuTyati / / [bhA.1863] emeva desiyammivi, sabhAsieNaMtusamanusiThami /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla - 104, [bhA. 1863] usanesuvi evaM, accAinnenapuna eNhi / / vR-evameva anenaiva prakAreNadezike'pisabhASikeNa samAnabhASAvyavahAriNAsamanuziSTejJAtavyam / kimuktaM bhavati? dramilAndhrAdidezodbhavo mlecchaprAya AryabhASAmajAnAno yo vipariNataH san tyaktasamyaktvogRhasthIbhUtaH pabriAjakAdiSunihnaveSunA militoyadikenApisabhASikeNasamanuziSTaH san prayAvartatetarhi tasya samanuzAsakasyAbhavati, nAnyasya / atha sasampaktvaH paraliGgAdiSu gatastarhi mUlAcAryaparyAyaparimANaMtistraH samAH, avasanneSuapievaMpUrvamAsIt / yathAavasannIbhUtaMtaddivasamapi ya upazamayatisatasyAbhavatiidAnIMpunaH kaSAyeratyAkIrNeneyaMvyavasthA kintutrINivarSANi / / ukto gRhasthaH pazcAtkRtaH,sampratisArupikamadhikRtyAha[bhA.1864] sAruvIjajjIvaMpuvAyariyassajeyapavvAve / apavvAviesacchaMdo, icchAe jassasodei / / vR-sArupiko rajoharaNAdidhArIsa vAvajjIvaMpUrvAcAryasyAbhavati, natu trivarSapramANAtasya maryAdA, yAnica sa sArupikaH pravrAjayatimuNDitAni karoti tAnyapi pUrvAcAryasyAbhavanti, tena muNDitatvAt, yAnipunastenanamuNDitAni kintvadyApisazikhAkAnivartante,tadAyattAnicatAnyapravAjitAnyadhikRtya tasyasvacchanda AtmecchA / tathA cAha-yasyecchayAsa dadAti tasyAbhavanti nAnyasyeti / / etaccAputrAdiSudraSTavyaM putrAdIni punaH pUrvAcAryasyAbhavanti / / [bhA.1865] jo puna gihatthamuMDo ahavAmuMDoutiNhavarisANaM / AreNaM pavvAve,sayaMca puvAyariesavvaM / / vR- yaH punargRhastha iva muNDo gRhastamuNDaH, kSureNa muNDa ityarthaH, athavA muNDo locane muNDaH / eSa dvividho'pimuNDogRhasthatvaMkaroti,naturajoharaNadaNDapAtrAdidhArayatitena sArupikAbhinnaH satrayANAM varSANAmArato'rvAka yAni pravrAjayati muNDitAni karoti tAni svayaM ca yAvatrINi varSANi na pUryante tAvatsarva pUrvAcAryasyAbhavati / / [bhA.1866] apavvAvita sacchaMdA tiNhaM uvariMtujANiyavvAve / apavvAviyANijANiya sovi ajasicchaetassa / / vR- yAni punastrayANAM varSANAmArato na pravAjitAni na muNDitAni kRtAni kintu sazikhAkAni vartante tAni svacchandAt yasmai prayacchati tasyAbhavanti, trayANAM varSANAmupari punaryAni pravrAjayati muNDitAni karoti yAni vA pravAjitAni sazikhAkAni tiSThanti so'picasvayamAtmanA yasya sakAze icchati pratibhAsate tasya samIpe pravrAjayati / / pravrajaticatrivarSamaryAdAH paripUrNIbhUtatvAt / / [bhA.1867] gaMtUNaMjaibetI ahayaM tujhaMimAni annassa / eyAni tujjhanAhaMdovI tujjhaMduvennassa / / vR-trivarSapramANAyAM maryAdAyAmatikrAntAyAM pUrvAcAryasya samIpaM gatvA yadi brUte ahaM yuSmAkamantike pravrajiSyAmi yAni punarimAnI mama samIpe upasthitAni tAnyanyasyAmukasya pArzve pravrajiSyanti, athavA etAni yuSmAkamahamanyasya, athavA dvAvapietAnyahaMcayuSmAkaM, yadi vA dvAvapi etAnyahaMcAnyasya, tadA yadicchati tatpramANam / / tadevAha1223
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 4/104 - [bhA.1868] - chinnaMmi upariyAe uvtthiyNtehupucchiuNvihinaa| tasseva anumaeNaMpuvvaM disA pacchimAvAvi(dI) / / vR- chinne paryAye varSatrayamaryAdAyAmatikrAntAyAmityarthaH, tasmin svayamupatiSThati anyAMzcopasyApayati vidhinA taM pRSTvA tasyaivopatiSThato anumatenecchayA pUrvA dik pazcimA vA dIyate, kimuktaM bhavatiyadipUrvAcAryamicchatitataHpUrvAcAryasyAbhavati,athAnyaMta_nyasya,zeSatadupasthApitaviSaye'pi catasyecchApramANam, sAcaprAgevopadarzitA, sayadisamyagupazAntaH sansvakamAcAryamAzrayatetarhisa pravrAjanena saMgRhItavyaH, yadi punarna saMgRhNAti tataH prAyazcittaM mAsalaghu, anyacca tenAsaMgrahaNe yadi tasya zraddhAbhaMgo bhavati / yadapi cAnyasya samIpe dUraM gacchan pathi stenazvApadAdibhyo'nartha prApnoti, tannimittamapitasya prAyazcittam, tasmAdavazyaM saMgRhItavyaH / / [bhA.1869] saMviggamuddisaMtepaDisehaM tassa saMthare gurugaa| kiMahaMtupareNaM ahikaraNaMjaMtutaMtesi / / vR- athAnyasya samIpe pravrajan sa pUrvAcAryamAtmIyaM saMvignamudizati prakAzayati / tasmin saMvignamuddizati yasya samIpe pravrajitumicchatisa yadi pratiSedhati yathA kimasmAkaM pareNa parakIyena yat yeSAmadhikaraNaMtatteSAMbhavatviti, tasya evaM pratiSedhataHprAyazcittaM catvAro gurukAH, etaccasaMstaraNesati draSTavyam, athAsaMstaran pratiSedhati,tataHzuddhaH / athasa pUrvAcAryasyaiva pArthe kasmAlliGgana pratipadyate / ucyate-(puruSAvAte) AcAryAyadivAyatrayatratepUrvAcAryAviharantitatratatratasya sAgArikaMkimapi, atidUre vAte upalabhyante, glAno vA pUrvAcAyo jAtaiti / / - [bhA.1870] evaMkhalusaMvigeasaMvige vAraNA naudisaNA / abbhUvagatojaMbhaNatI pacchabhaNaMtenase icchA / / vR-evamuktena prakAreNa saMvigne pUrvAcArye uddizyamAne khalu vidhirukto'tha sa pUrvAcAryamAtmIyamasaMvignamuddizati tarhi tenA savigne pUrvAcArye uddizyamAne tasya vAraNA pratiSedhaH kartavyo na dAtavyA tasya pravrajyA gurunindakatvAditi bhAvaH, na ca sa taM pUrvAcAryamasaMvignamuddezayitavyaH eSa bhagavatAM paramaguruNAmupadezaH, / 'naudisaNA' ityAdi / atha sa brUte nAhaM saMvignamasaMvignaM vA pUrvAcAryamuddizAmi kintu tvameva mamAcArya iti tarhi, yadi pUrvAcAryasya noddezanA yaM cAbhyupagatastaM pratyevaM bhaNati, tataH sa pravrAjanIyaH / athasapravAjitaHsanpazcAdvadetyathApUrvAcAryasyAhaMnayuSmAkamititataAha-pazcAdevaM bhaNati tasminna se' tasya icchA kintuyamabhyupagatastasyaiva saH / / etadeva spaSTataramAha[bhA.1871) emeva nicchiUNa, uThato pacchatesimAuTTo / ___ iyarehivarosavito, sacchaMda disaMpuno nalabhe / / vR- upatiSThan pravrajyAM jighRkSurevameva me tvamAcArya iti nizcitya pravrajitaH san yaH pazcAtteSAM pUrvAcAryANAMAtmIyAnAmAvRttojAyate,itararvAyeSAMsamIpepravrajitastairvAroSitaH sanahaMpUrvArcAyasyaiva nayuSmAkamiti sa evaM bruvANaH punaH svacchandadizaMsvecchayA dizaM na labhate, kintu yamabhyupagatastasyaiva saiti / yastupazcAtkRtatvenajJAto, yasyatujJAtasyApipUrvAdiksaMgrahaNebhAvonajJAyate, tasya liGgadAne vidhimAha[bhA.1872] annAto pariyAepunne na kaheja josamuTuMto /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 104, [bhA. 1872] 35 lajjAemAvagdhecchatimAva dikkhijja mebhayaNA / / vR- ajJAtaH san yaH paryAye pUrNe'pisamupatiSThan AtmAnaM na kathayati yathAhamamukasya pazcAtkRta iti, kasmAnnakathayati iticedata Aha-lajjayA, yadivAmAtatpAkSikeNakenApyahaMgrahISye,athavA mAM pazcAtkRtaMjJAtvAna dIkSayeyuritibhajanAt vikalapAnnA kathayayi / / [bhA.1873] nAtevajassabhAvonanajaetassa dijjae liMgaM / dinnaMmi disiM nAhitikAlena vasosuNaMto vaa|| vR-jJAte vA pazcAtkRtatayA tasmin pravrajyArthamupasthi yasya bhAvo na jJAyate kenApi kAraNena pUrvAcAryasamIpaM na gata iti, tasya jJAtasyAjJAtasya vA liGgaM dIyate / datte ca liGgesa AtmIyAM dizaM kAlena pUrvAcAryalakSaNAM jJAsyati, sa vA pUrvAcAryaH kAlena paramparayA zrRNvantaM jJAsyati, tato yasya samIpetasya pratibhAsate, tasya samIpamupagacchatu ||saamprtmnyN vyavahAramupadarzayati[bhA.1874] ahavA annannakulA paDibhajiukAmasamaNo samaNIya / anusaThAyarinaThiyA kareMtivAyaMtivavahAraM / / .. vR- athavetivyavahArasya prakArAntaropadarzane, zramaNaH zramaNI ceti dvAvapyanyAnyakulau anyakulaH zramaNo'nyakulA zramaNI,pratibhaktukAmau pratipatitukAmausvasvAcAryeNacatau prabhUtamanuziSTau paraMna sthitau, tau svasvakulamamatvenavAgantikavyavahAraMvAgevAntaH parisamAptirvAgantastatrabhavo vAgantikaH, sa cAsau vyavahArazca taM kurutaH tadyathA-yAnyasmAkamapatyAni janiSyanti teSAM madhye ye puruSAste sarve mama yAH striyastAH sarvAH tava, athavA zramaNIbhUte ye puruSAste sarve mama, striyaH sarvAstava, yadi cedaM bhaNati-sarvANyapatyAni tava, athavA sarvANyapatyAni mameti, tayoH saMsAre sthitvA punaH pravrajyAM pratyupasthitayoryadeva vAgantikena vyavahAreNa nizcitaMtadeva tayorAbhavati / / [bhA.1875] ahanakato topacchAtesiM abbhuThiyANavavahAro / goNI AsUbhAsisa kuTuMbikharaeyakhariyAya / vR-athana kRtaH pUrva vAgantiko vyavahAraH pazcAttayoH pravrajyAyAmabhyutthitayoH svasvakulamamatvena vyavahAro bhaNDanamabhUta, tatra saMyatikulasatkA godRSTAntam udbhAmikAdRSTAntaM kharakharikAdRSTAntaM cAntarAntaropanyasyanti / saMyatakulasatkA azvadRSTAntaM kauTumbikadRSTAntaMca / / athaveyamanyA dRssttaantpripaattii|| [bhA.1876] goNINaMsaMgillaM unbhAmailAyanIya paradesaM / tattokhette devI ranno abhisecaneceva / / vR- saMyatIsamAnakulakA gavAM saMgillaM samudAyaM dRSTAntI kurvanti, tadanantaraM saMyatasakulakA yA udghAmikAparadezaMnItAtAM dRSTAntikurvanti,tataH punarapisaMyatIsakulakAHkSetrebIjaM,tataH saMyatakulakA devIM rAjJo'bhiSecanaM ceveti / / tatra bhaNDane jAte yathA saMyatIsakulakA godRSTAntaM kurvanti tathA pratipAdayati[bhA.1877] saMjaiittabhaNaMtIsaMDeNannassajaMtugoNIe / jAyatitaMgoNivaissa hotievamha eyAI / / vR- 'saMjaiittA' saMyatIsatkAH samAnakulakA bruvate anyasya satkena SaNDena yat gorjAyate'patyaM
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 vyavahAra- chedasUtram - 2- 4/104 tatsarva gopatergosvAmino bhavati, na SaNDasvAminaH evamanenaiva dRSTAntenAsmAkamapyetAnya patyAnyAbhavanti, na yuSmAkamiti / / evamukte [ bhA. 1878 ] " beMtiyare amhaM tU jaha vaDavAe u annaAseNa / jAyati mollaMmi adine taM Asiyasseva / / vR- itare saMyatasamAnakulakA bruvate asmAkametAnyapatyAnyAbhavanti, yathA mUlye adatte yadanyenAnyasatkenAzvena vaDavAyAM jAyate'patyaM tadazvikasyaiva azvasvAmina eva, kAraNikairevameva vyavahAranizcayAdevametAnyapyasmAkamiti / / evamukte [bhA. 1879] jassa mahilA ya jAyati ubbhAmailAya tassa taM hoi / saMjaiita bhaNatI, iyare beMtI imaM suNasu / / vR- yasya mahelAyA bhAryAyA udbhAmilAyAH svairiNyA jAyate sutaH (svataH) paratazca tasya tatsarvamAbhavati, evamasmAkamapi iti 'saMjaiittA' saMyatIsamAnakulakA bhaNanti / / itare brUvAte idaM vakSyamANaM udbhrAmakakauTumbikakRtaM tat zrRNuta [bhA. 1880 ] tenaM kuTuMbieNa ubbhAmaileNa doNhavI daMDo / dinno sAviya tassA jAyA evamha eyAI / / vR-yena svairaNyA apatyAni janitAni tena kuTumbikena udbhAmilena rAjakule gatvA kathitam-yathAhaM deva! tasyAH sarvabhogabharaM vahAbhisA sopi ca tat patirmadIyena bhogabhareNa niryUDhavAn, tasmAtprasAdaM kRtvA madIyAnyapatyAni dApayateti, tata eyukte rAjA kupitaH, tathA bhogabharasaMvAdadarzanata evamimAvapanyAyakAriNAviti dvAvapi sarvasyopaharaNato daNDitavAn / tathA cAha / dvayorapi daNDo datto dApita ityarthaH, sA cApatyApaharaNato'nanyagatikA satI tasya jAtA evamasprAkametAnyapIti / / punaraviya saMjaittA beti khariyAe annakharaeNa / jaM jAyati khariyAhivatissa hoti evamha eyAI / / [bhA. 1881 ] vR- punarapi saMyatIsaMtkA bruvate, kharikAyAM gardabhyAM anyakharakeNa anyasatkena gardabhena yat jAyate tatsarva kharikAdhiyaterbhavati, evamasmAkapyetAnIti / / tadevaM prathamA dRSTAntaparipATI bhAvitA / / samprati dvitIyAyAM vibhAvayiSuH prathamato govargadRSTAntaM bhAvayati [bhA. 1882] goNINaM saMgellaM naTuM aDavIe annagoNeNaM / jAyAiM vatthagAI, goNAhivatIo geNhaMti / / vR- gavAMstrIgavAnAM 'saMgillaM' samudAyo naSTo'TavyAM patitastatra ca tasyAnyagavena anyasatkena puMgavena jAtAni vatsakAni vatsakarupANi tAni gaveSaNataH kathamapi gavAM lAbhe gavAdhipatayaH strIgavIsvAmino gRhNanti napuMgavasvAminaH / emetAnyapyasmAkamiti / / evamukte saMyatasatkA udbhrAmikAdRSTAntaM pUrvoktamupanyasyanti / tathA cAha[bhA. 1883 ] ubbhAmiya puvyuttA ahavA nIyA nujA paravidesaM / tasseva nu sA bhavatI evaM amhaM tu AbhavatI / / vR- udbhrAmikA purvamuktA yathA sApatyA tasya jAtA athavA yA paravidezaM nItA sA tasyaivAbhavati pazcAdapi nAnyasya, evametAnyapatyAnyeSA cAsmAkamAbhavatIti / / evamukte
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 uddezaka :-4, mUla - 104, [bhA. 1884] [bhA.1884] iyarebhaNaMtivIyaMtubbhaMtaMnIyamannakhettaMtu / taMhoikhettiyassa evaM amhaMtueyAhaM / / vR- itare saMyatIsatkA bhaNanti bIjaM yuSmadIyaM tat kila kSetrasAdRzyavipralambhataH kathamapi vApakairanyat kSetraM nItaM anyatra kSetre uptamityarthaH / tat loke kSetrikasya bhavati / evametAnyapatyAnyasmAkamiti / |sNytstkaa atra pratyuttaramAhuH[bhA.1885] ranodhUyAtokhalunamAucchaMdAutAudijaMti / navi puttoabhisiccaitAsiMcchaMdena evamhaM / / vR- na khalu yA rAjJo duhitarastA mAtRcchandato mAtRNAmabhiprAyeNa dIyante, nApi putro'bhiSicyate tAsAM mAtRNAM chaMdenAbhiprAyeNa kintu rAjJaH svAbhiprAyeNaM tato yathA rAjA pradhAnamiti sarva rAjJa AyattamevamatrApi puruSaH pradhAnamiti sarva puruSasyAyattamataH sarvamasmAkamAbhavati / / evaM vyavahAre vartamAne zrutadhara AcAryo vyavahAraMchettukAma idamAha[bhA.1886] emAdiuttarottara diTThatA bahuvihAna upamANaM / purisottariodhammo hoipamANaMpavayaNami / / vR- evamAdaya uttarottaradRSTAntA bahuvidhA abhidIyamAnAna pramANam, kintu pravacane puruSottariko dharma itipuruSaH pramANam, ataH sarva puruSasatkA labhantenetare iti mU. (105)gAmAnugAmaMduijamANe bhikkhUjaMpurato kaTU viharai, se Ahacca visaMbhejA, atthiyAI tthaanne keiuvasaMpajjaNArihe, (kappai) seuvasaMpajiyavve; siyA natthiyAiMtha anekeiuvasaMpajjaNArihe, (tassa) appaNokappAeasammattekappaise egarAiyAepaDimAejannajannaMdisaMannesAhammiyA viharaMti tannatannaM disaMuvalitae / no se kappai tattha vihAravattiyaM vatthae. kappaise tatthakAraNavattiyaM vatthae / taMsi ca naM kAraNaMsi niTThiyaMsi paro vaejA-'vasAhi ajo, egarAyaM vA durAyaM vA!' evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae, no se kappai paraM egarAyAo vA durAyAo vA vatthae / jaMtattha paraM egarAyAo vA durAyAo vA vasai, se saMtarA chee vA parihArevA / / vR.athAsyasUtrasyakaH sambadhastataAha[bhA.1887] AyariyauvajjhAeva (yami) ahikie ahikie ya kAlammi / nissovasaMpayattiyaegaTThamayaMtusaMbaMdho / / vR- adhastaneSvanantarasUtreSvAcArya upAdhyAyo vAdhikRtaH kAlo vA Rtubaddho varSAkAlazcAdhikRtastasminnadhikRteidaMsUtramApatitamatrAcAryasyopAdhyAyasyavARtubaddha kAlemaraNasyAbhidhAnAt / athavAntarasUtrenizrAbhihitA, nizropasampancetyekArthamatracopasampadvakSyate,tato'nantaramidaMsUtramuktamayaM pUrvasUtraiH sahasambandhaH / punaH prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.1888] ahavA egayaramminuAyariyagaNimivAvi / __ Ahacca vIsuMbhUte gacchaMti phaDDagaM phaDDagA va gaNaM / / vR- athaveti prakArAntareti ekatarasminnAcArye gaNini vA upAdhyAye Ahacca kadAcit viSvagbhUte kAlaMgate gacchasatkAH sparddhakaM gacchantisparddhakA vA gaNaM, tato bhikSugamanapratipAdanArthamidaM sUtram / / anena sambandhenApatitasyAsya vyAkhyA-grAmAnugrAmaM grAmagrAma grAmeNa 'dUijjamANe' gacchan, etAvatA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/105 RtubaddhaH kAlo darzito yaM purataH kRtvA prabhuM kRtvA ityarthaH / sa niyamAdAcArya upAdhyAyo vAdraSTavyo viharatisaAcakadacit 'vIsuMbhejA' zarIrAdviSvagbhavetkAlagatobhavet / 'atthiyAittha'ityAdi, asti cAtra samudAyo'nyaH kazcit AcAryAdupAdhyAyAdvA vyatirikto gaNI pravartakaH sthaviro vRSabho vA upasampadanAhastata upasampattavyaH / athAnyo nAsti kazcidatropasampadanArhastarhi sa AtmanaH kalpanAsAmAptaitisetasya kalpate / ekarAtrikyApratimayAyatravasatitatraikarAtrAbhigraheNa janajannaM' ityAdi, yasyAM yasyAM dizi anye sAdharmikA viharanti, tAM tAM dizamupalAtuM, na punaH 'sa' tasya kalpate tatrApAntarAle vihArapratyayaMvastuM, kalpate 'sa' tasyakAraNapratyayaMsaMghAtAdikAraNanimittaM vastuM, tasmiMzca kAraNe niSThate yadi paro vadet vasa Arya! aikakAtraMdvirAtraM vA evaM se' tasya kalpate ekarAtraM vA dvirAtraMvA vAzabdAt trirAtraM vA vastuM, na 'sa' tasya kalpate ekarAtrAdirAtrAdvA paraM vastuM, yaH (ya) tatra ekarAtrAt dvirAtrAdvA paraM vasati tatra 'sa' tasya svakRtAdantarAt cchedaH parihAro veti / adhunA niyuktivistaraH / atropasampadanAha ityuktam / sA copasampadvividhA -laukikI lokottarikI vA / tathA cAha[bhA.1889] loge yauttaraMmI ya, uvasaMpaya logigI urAyAI / rAyA vihoIduviho, sAvekkho ceva niravekkho / / vR- upasampadvidhA-loke, uttareca lokottare / tatra laukikI rAjAdau / AdizabdAt yuvarAjAdiparigrahaH / tathAcavadArAjAmRtobhavati, tadAyuvarAjamupasampadyante,taMrAjAnaMsthApayantItyarthaH yuvarAjo'nyaHsthApyate / sa ca rAjAbhavati dvividhaH sApekSo nirapekSazca sahApekSayAsApekSaH, tadviparIto nirapekSaH / tathA ca prajArAjyAdyapekSaH sanjIvanneva yuvarAjaMsthApayati nirapekSastu naiva / / atha kiMjIvanneva yuvarAjaMsthApayati / tata Aha[bhA.1890] juvarAjaMmi uThavie, payAu baMdhaMti Ayatitattha / nevaya kAlagayaMmI, khubbhaMti paDivesiya nariMdA / / vR-yuvarAje rAjJA sAkSAdvidyamAna sthApite prajAstatra AyatimAgAmikAlaviSayAM mahatImAsthAM mahatImAsthAMbadhnanti, naivacasahasA kAlagaterAjJiprAtivezikanarendrAHsImAtaTavartinaH pratyantarAjAnaH kSubhyanti / rAjyaviloDanAyasaMcalanti / / uktaH sApekSaH saMprati nirapekSamAha[bhA.1891] - pacchannarAyatene Aya paro duviha hoi nikkhevo / loiya loguttarito,loguttara thappiyarevocchaM / / vR-nirapekSo nAma yaH prajAnAM rAjyasya cAyarti nApekSete, tasmin kAlagate sa rAjA mRtaH pracchanno priyate / yathA atIva rAjAzarIrabAdhito vartate sa ca tAvat dhriyate yAvadanyo nivezyate, sacakadAcit steno'pi / yathA nikSepaNaM nikSepaH sa dvividho dviprakArastadyathA-AtmanaH paratazca / punarekaiko dvidhAlaukiko lokottarikazca / tatra lokottarikaH sthApyaH pazcAdvakSye ityarthaH itaraM laukikaM prathamagAthApAdopakSiptaM vakSye / / pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.1892] niravekkhekAlagate, bhinnarahassA tigicchmccoy|| __ahi vAsa AsahiMDana, vajjhotiya mUladevo u / / vR-eko rAjA nirapekSastasyarAjyemUladevazcaurikAM karotisakadAcidArakSakaiH prApto rAjJaH pArzvanIto rAjJA yastena itikRtvAvadhya AjJaptaH / tatorAjA tatkSaNameva nijamAvAsasthAnamupagataH kSaNamAtreNaca
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 105, [bhA. 1892] 39 sahasA kAlagataH, tasminnirapekSe kAlagate dvau bhinnarahasyau rAjA mRta iti rahasyaM dvau jANitastadyathAMcikitsakovaidyo'mAtyazca, rAjAcAnapatyastato'zvasyAdhivAsanA kRtA sarvatra trikacatuSkacatvAdiSu hiNDApyate / kathaM nAma rAjalakSaNayuktaM puruSaM labhemahi yaM rAjAnaM sthApayAma iti / mUladevazca yo badhya AjJaptaH sa tenAvakAzena nIyamAno vartate / / [bhA. 1893] Asassa paTTidAnaM AnayanaM hatthacAlaNaM ranno / abhisega bhoiya paribhava taNa jakkha nivAyaNaM ANA / / vR- tato azvena tasya mUladevasya vadhyatayA nIyamAnasya pRSTa dattaM, gAthAyAM strItvaM prAkRtvAt prAkRte hi ligaM vyabhicAri / tato mUladevo yatra rAjA pracchanno javanikAntarito 'vatiSThate tatrAnItastato vaidyakumArAmAtyAbhyAM javanikAbhyantarasthitAbhyAM rAjJo hasta uparimukho nItvA cAlitaH / etat rAjJo hastavAlanaM / tato vaidyakumArAmAtyAbhyAmuktaM kRtA rAjJAnujJA yathA mUladevaM rAjAnamabhiSiJcata, na zaknoti vAcA vaktumiti / tato'bhiSikto muladevo rAjye navaramasadRza iti kRtvA kecidbhojikAH parabhavamutpAdayanti / na punaH kurvanti vinayaM / tatazcintayati mUladavo, mamaite mUrkhatayA paribhavaM kurvate; paraM kimidAnImete mUrkhatayaiva kadAcitsvayamevAlamaNDalaM jalpiSyanti tadAnIM zAsayiSyAmi / tato'nyadivase AtmanaMH zirasi tRNazUkajAtaM kRtvA AsthAnamaNDalikAyAmupaviSTaH / te ca bhojikA mUrkhatayA zanaiH parasparamullapanti - adyApi nanveSa cauratvaM na muJcati, anyathA kathametAddazasya tRNazUka jAtasyedRze bhavane saMbhavo, nUnaM tRNagRhAdiSu caurikAnimittamatigatastataH tRNazUkajAtaM zirasi lagnamiti / etaccAkarNya mUladevo roSamupAgamata brUteya astikopinAma maccintAkArI ya etAn zAstIti, tata evamukte tatpuNyaprabhAvato rAjyadevatAdhiSTitairnizitAsilatAkaicitrakarmapratihAraiH keSAMcit zirAMsi lUnAni zeSAH kRta prAJcalayaH AjJAmabhyupagamatavantaH / tathA cAha 'bhoiyaparibhavegai' tyAdi, bhojikAH paribhavaM kRtavanto'nyadAmUladevastaNAtti tRNAni zIrSe kRtavAn / tatastatkopAvezaM dRSTrA yakSairatipAtanaM vinAzanaM kRtam zeSairAjJA pratIcchitA / / etadeva savizeSamAha [bhA. 1894 ] jakkhativAtiyasesA saraNagayA jehiM tosito puvvaM (vvi) / te kuvvatI ranno attANa pare ya nikkhevaM / / vR- yakSAtipAtitazeSAH zaraNagatA mUladevasya zaraNaM pratipannAH yaizca pUrva mUladevastoSitaste rAjJa AtmanaH parasya ca nikSepamadyaprabhRtiyuSmadIyA vayameteveti samarpaNaMkurvanti / / ukto'nirapekSo nirapekSazca lokottariko vaktavyastatra prathamaM sApekSamAha [bhA. 1895 ] puvvaM AyatibaMdhaM, karei sAvekkho gaNahare Thavie / aTavie puvyuttA, dosA u anAhamAdIyA / / bR- yo nAmAcAryaH sApekSaH sa pUrvameva gaNadhare sthApite sAdhUnAmAyatibandhaM karoti yathAyaM yuSmAkamAcArya ityatedAjJayA vartitavyamiti atha na pUrva gaNadharaM sthApayati tatastasminnasthApite doSAH pUrvoktA anAthAdayo 'anAhamo jAyA' ityAdinAbhihitAH kSiptAdayo doSA bhaveyuH / / ukto lokottarikaH sApekSaH, samprati nirapekSamAha [ bhA. 1896 ] AsukkArovarae aDavite gaNahare imA merA / cilimili hatthANunnA paribhava suttatthahAvaNayA / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 2- 4/105 vR- AzukAreNa zUlAdinoparataH kAlagata AzukAroparatastasmina satyAcArye asthApite'nyasmina gaNadhare iyaM vakSyamANA maryAdA / tAmevAha- 'cilimilI' tyAdi AzukAroparata AcAryo javanikAntaritaH pracchanna kAryoM cAcAryANAmatIvAzumaM zarIraM vAcApi vaktuM na zarkuvaMtIti, tato yo gaNadharapadArhastaM javanikA bahiH sthApayitvA sUrayo bhaNyanteko gaNadharaH sthApyatAmevaM coktA javanikAbhyantarasthA gItArthA AcAryahastaM uparyanmukhaM kRtvA sthApyAmAnagaNadharAbhimukhaM darzayanti, vadAntica gaNadharatvametasyAnujJAtaM paraM vAcA vaktuM na zaknuvanti, eSA hastAnujJAH tata etasyopari vAsA nikSipyante sthApita eSa gaNadhara iti, pazcAta kAlagatA AcAryA iti prakAzyante / 'paribhava suttatthahAvayaNA' iti to yeDabhinavasthApitasyAcAryAsya paribhavotpAdanabuddhayA AcAryocitaM vinayaM na kurvanti, teSAM sUtramarthaM vA sa hApayati na dadAtItyarthaH / / 'saMprati Aya paro duviho hoI nikkhevo, loiya loguttarito' iti vyAkhyAnArthamAha[bhA. 1897 ] daMDena u anusaTTA, loe loguttare ya appANaM / uvanikkhivaMti so puna, loiya loguttare duvihe / / vR- loke lokottare ca yathArha vinayamakurvaMto daNDenAnuziSTA AtmAnamupanikSipanti / tatra laukiko daNDaH pUrvamukto mUladevena bhojikAnAM keSAMcita kRto, lokottarikaH sUtrAryApaharaNaM, iha nave rAjJIva nave gaNadhare sthApite nikSeparaso lokasya jAyate / tatastatphalAdyupavarNyate / nikSepasya phalaM loke paripAlana, lokottare jJAnAdInAmabhivRddhiH, sa copanikSepo dvidho- laukiko lokottarikazca / punarekaiko dvidhAAtmopanikSepaH paroparanikSepazca / tatra laukika AtmanikSepo ye pragalbhAste AtmanaivAtmAnaM rAjJa upanikSipanti tiSThantica caraNopapAtakArakAH prapannazaraNAMH, ye punarapragalbhAsteye rAjJo vallabhAstairAtmAnamrupanikSepayanti, eSa paropanikSepaH / / lokottarika AtmanikSepo gacchavartinAM sAdhunAma / tathA hi-ye gaccheeva vartante sAdhavaste AtmAnamAtmanaivAbhinavAcAryasyopanikSipantiH paranikSepaH phaDDukagatAnAM, te hi samAgatAH sparddhakapatinA nikSipyante yathA- eta ahaM ca yuSmAkamiti / / iha 'atthi yAiM tha anne keI upasaMpajaNArihe' ityAdyuktaM, tatra yadyapi sa gItArthastarUNaH samarthazcendriyanoindriyANAM nigrahaM kartuM tathApi tenAnyo gaNo nizrayitavyo nizrayasya ca parapratyayanimittaM tatropanikSepaH kartavyaH atra laukiko dRSTAntastamevAha 40 [bhA. 1898 ] jaha koI vaNiko UdhUyaM seTTissa hatthe nikkhiviu~ / disijattAe gatotti kAlagato so ya seTThIo / / vReko vaNika tasya gRhe mArirutthitA saMrvagRhamupacchAditaM / ekA duhitA tisstthti| paraMsazreSThI nirdhana iti tAM duhitaraM na pariNAyayituM samarthastato digayAtrAM kartumicchati / jaanaati| caitasyAH kanyakAyAH svabhAvaM yathA samarthAtmAnameSA saMrakSituM, kevalamekA kanyakA mahatI gRhe tiSThantI duSTazIlA lokena saMbhAvyeteti mitrazreSThino haste tAM nikSipya muktvA vANijyena digayAtrAM gataH, tasyApi ca mitrazreSThino gRhe mArirabhUta tataH so'pi sakuTumbo vinAzamupAgamata / tathA cAha- saca zreSThI kAlagataH / kevalamekA kanyakA sthitA sA ca mUlazreSThiduhituH sakhI sA ca sasakhIkApyAmAtnaM saMrakSituM kSamA kevalaM yajJApratyayanimittaM rAjJaH samIpamupasthitA / tathA cAha [bhA. 1899] . seTThissa tassa dhUyA vaNiyasuyaM dhetu ranno samuvagayA / ahayaM esa sahI me pAleyavyA utubbhehiM / /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla- 105, [bhA. 1899] 41 vR-tasya mUlabhUtasya zreSThino duhitA vaNikasutAM pitRmitravaNigaduhitaraM gRhItvA rAjJaH 'samupagatA' smiipmupgtaapaadessuniptyvijnypyti| yathA-deva,yuSmAbhirnijaduhitArorakSyantetathAhameSAcamesakhI yuSmAbhiH pAlayitavyA, aavyorpiyussmtknykaatvaat|| [bhA.1900] iya houttiyabhaNiuMkannAaMteuramituDeNa / ranA pakkhittAo, bhaNiyA vAhariu pAlA u|| vR- iti evaM bhavatvitibhaNitvA tuSTena rAjJA te dveapi kanyecAntaHpureprakSiptA, bhaNitAca vyAhRtya AkAryapAlApAlakA mahattarikA / / kiMbhaNitetyata Aha[bhA.1901] jahararakahamajjhasutA taheva eyAtodevi pAleha / tIeviteUpAle vinnviyNviniitkraannaae|| vR- yathA rakSatha mama sutA kanyakAstathaiva eteapi dve matkanyakA prakhye pAlayatha / evamukte tayApi mahattarikayA vinItakaraNayA vijJaptamadeva / ete atipAlayAmi / evamuktavAte knye'ntHpurNniite|ttr camUlazreSThiduhitAmahattarikAM vijJapayita[bhA.1902] jahakannA eyAto rakkhaha emeva rakkhahamamaMpiH jahaceva mamaMrakkhaha taha rkkhhimNshiNmjjh|| yathAetAH kanyAyUMyaMrakSatha, evameva maampirkssth| yathA camArakSaya, tthemaaNmmskhiimpirkssth|| [bhA.1903] iyahouabbhuvagae ahatAsiMtatsaMvasaMtINaM / kAlagayA mahattariyA jAkuNatI rkkhnnNtaasiN|| ityevaMbhavatviti abhyupagate,tAsAMtatrasaMvasantInAmatha kiyatkAlAtikrameNayArakSaNaMtAsAMkaroti sA mahattarikA kaalgtaa|| [bhA.1904] savikArAto daTuMseTThisuyA vinnveiraayaannN| mayahariyadAna nigaha vaNiyAgama rAyavinnavaNaM / / vR- mahattarikAkAlagamanAntaraM tAH kanyakA savikArA abhUvana / taMtastAH savikArAH zreSThisutayA dRSTA rAjAnaM vijnypyti-anymhttrikaaNpryccht| dattArAjJA / tathAca mahattarikayA niggahatti' kanyAH savikArA upalabhya kharaNTitA / evaM tAsAM tiSThantInAM vaNiyAgamatti' sa dezAntaragato vaNikasamAgataH 'vinnavaNaM' iti rAjJo vijJapanamakArSIta, yathA deva, nayAmi nijputrikaamiti|| [bhA.1905] pUeUNavisajjaNa, sarisakuladAna doNhavI bhogo| emeva uttarAMmi viavattarAIdie huvmaa|| vR-tataH zreThikRtavijJaptikAnantaraMtedveapipUjayitvArAjJA visRSTesadazakuledAnaM vivAhiteityarthaH, tatastayoddhayorapi vipulA bhogA dattAH / evameva anenaiva prakAreNa uttare'pi lokottare'pi avyaktasya rAtriMdivairUpamA / iyamatra bhAvanA- yadi tAvallaukikA api yazaH- saMrakSaNanimittamAtmAnamanyatropanikSipanti, tataH sutarAM lokottarikaiH sAdhumiH saMyamayazaHsaMrakSaNanimittamAtmA'nyagaNe nikSeptavyaH / sa cAvyakto vayasA, tato yAvadbhirahorAtrairvayasA vyaktI bhavati tAvantaM kAlaM tatrAnyagaNanizrAyAM tiSThati / / kathaM punaH AtmAnaM gaNaMcopanikSipati tata Aha[bhA.1906] ete ahaMcatubbhaM, vattIbhUto syNtudhaarei|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2-4/105 " jasapavvayA urAlA, mokkhasuhaMceva uttrie|| vR- ete madIyAH sAdhavo'haM yupmAkama, evaM copanikSepya tAvattatra tiSThati yAvata vyakto jAyate, tato vyaktIbhUtaH sana tasmAnnirgatya svayaMmeva gaNaM dhArayati / evaM ca kurvatasya phalaM, iha loke udArA yazaHpratyayAH,avadAtaMyazoDavadAtAJcalokepratyayAHsaMyamanairmaviSayAH, paralokephalaMmokSasukhamauttarike lokottarike upnikssepe|| athavA laukikasya lokottarikasya ya sAkSepasya padasthApanAyogya viSayeyaM parIkSA[bhA.1907] sAvekkhopuna puvvaM, parikkhaha jae dhano usunnhaao| __ aniyayasahAva parihAviyabhutAtacciyA vuddddaa|| vR-sApekSaHpunaH pUrvaparIkSatesAdhuna, yathAghanazreSThIsnuSAaniyatasvabhAvA / priikssitvaan|kthmiti ceducyate- rAyagihe nagare dhano nAma setttthii| tassa cattAriM sunnhaato| annayA so ciMtei kA mama suNhA gharaM vuddhiM nohiti|tto annayA tAsiM parikkhaNanimittaMsayaNavaggo niNtito| bhattottaraM sabalasayaNasamakkhaM suNhAto saddAveUNa patteyaM patteyaM paMcasAlikaNA samappiyA e esurakkhie kareha, yadA magehami tayA dAyavvA / tato paDhamAe "buDho esa na lajjito sayaNasamakkhaM paMcakaNe samapyeto, na kiMvi jANai jayA maggihitItayA annedAyavvA'' itichuDDiyA / biiyAe 'vuDDusesatti' bhuktA / taiyA eAbharaNakaraMDiyAe surkkhiikyaa| cautthIebhAuyakhettesuAroviUNabuDDinIyAjAyA varisapaNageNamUDasaMhassA / punovi sevinA varisapanagAnaMtaraM sayaNavagaM nimaMteUNa bhuttuttaraM sayaNasamakkhaM tAto saddAviyA- to te me paMca saaliknnsmppeh|tto paDhamAe annAto ThANAto ANeUNasamappiyA, seThiyAsavahasAvitA bhaNiyA teceva ise paMca sAlikaNA kiMvA anne, tIe kahiyaM te mae tayA ceva chuDDiyA, puna anne ANIyA' / evaM biiyAe vi, navaraM tIe bhuttA kahiyA / taiyAe te ceva AnIyA, bhaNiyaM 'AbharaNakaraMDiyAe mae surakkhIkayA' / cautthIe bhaNiyaM 'tAya sagaDANi samapijaMtu jena tepaMca sAlikaNA AnijaMte, tato seThinAvimhieNapucchiyaM,tIekahiyaMjahAvattaMjAvajAyA muDasahassA |topritudvennsetttthinnaa bhaNiyaMetIja majjha paMca sAlikaNA atIva vuDhei nohititti hasA mama gharassa sAmiNI / taiyA bhaMDAravikhayA jIebhuttAsA mahAsanAvAvArenijoiyA, paDhamAgharabAhikamme / tathAcAha-prathamayA parihApitA,dvitIyayA bhuktAstRtIyayA tAvanmAtrAghRtAzcaturthyA 'vur3hatti' vardhittAHeSa dRSTAntaH / / samprati zAntika-yojanAmAha[bhA.1908] umesivamatarateya ujjhitaMAgato nkhlujogo| kitikmmbhaarbhikkhaadiesubhuttaaybhuttiie|| vR- evamAcAryeNApi parIkSAnimitta sAdhUna samarpya dezadezane ziSyA niyoktavyAstatra yo'vame durbhikSe'zivevAsAdhUnatyaktavA'thavAye'tarantoDasahAyAtatAnavAtyaktavAsamAgataH,sakhaluna yogyaH / yenApi kRtakarmasupAtralepanAdivyApAreSu, bhAre upadhyupakaraNavAhanena, bhikSAdiSu cAtmabhuktayA bhuktA upayogaM nItAH sAdhavo,nacasamyakpAlitAH so'pina yogyH|| [bhA.1909] naya chuDDiyA nabhuttA neva ya parihAviyAna parivUDhA / ___ tatieNaMteceva usamIvapacchANiyA gurunno|| vR-tRtIyena yesamarpitAHsAdhavoguruNA,tenachuDDiyAnadurbhikSAzivAdipu parityaktAH, nApibhuktAH
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla- 105, [bhA. 1909] 43 kevalamAtmopayogaM nItAH,nApi parUSazikSApradAnAdinA parihApitAH parihAni nItAH nApyanyAnyaparitrAjanena parivardhitAH / kintve (va) tAvanto gurusamIpaMpratyAnItAH / / caturthamAha[bhA.1910] uvasaMpAviya pavvAviyAya anne yetesisNghiyaa| erisedeignnNkaamNtiyNpipuuemo||| vR-yenabahavaupasampAditA upasampadaMgrAhitA bahavaH paritrAjitAzca, anyecateSAmupasampAditAnAM paritrAjitAnAM casambandhinaH saMgRhItAste'piupasampadaMgrAhayiSyante paritrAjayiSyante cetyarthaH, Ize caturthe dadAti gaNamAcArya ekaantyogytvaat| na kevalametAsmina, kintu kAmamatizayena tRtIyamapi puujyaamshcturthaalaabhetmpiyogyprshNsaamityrthH| tatrAtmaparopanikSepayojanAmAha[bhA.1911] tammigaNe abhisitesesagabhikkhUgaNaappa nikkhevo| jepuna phaDDagavatiyA Ayaparetesi nikkhevo|| vR-tasmina caturthe tadabhAve tRtIya vAgaNe pade abhiSiktezeSakabhikSUNAM tdgnnaantrvrtinaamaatmnikssepobhvti|ye punaHspardhakapatayasteSAmAtmataH paratazca nikSepaH,spardhakapatInAmAtmatastadAzritAnAM parataHspardhakapatidvAreNa tessaamupnikssepbhaavaat|| evamAtmaparopanikSepo nirapekSeDapikAlagatedRSTavyastathA cAha[bhA.1912] evaMkAlagateThavihasesANaAya nikkhevo| phaDDagavaIyANaMpunaAyaparo hoti nikkhevo|| vR- evaM nirapekSe sahasA kAlagate pUrvaprakAreNAnyasmina sthApite zeSANAM gaNAntarvartinAtmanikSepo bhvti|sprdhkptikaanaaNtvaatmpropnikssepH,sprdhkptiinaamaatmtstdaashritaanaaNprtonikssepityrthH / / [bhA.1913] uvasaMpajaNaariheavijamANAMmi hoIgaMtavvaM / gamanaMmisuddhasuddhe caamaMgo hoti naayvvo|| vR-upasampadanAheavidyamAnebhavatyanyatragantavyaM tatracagamane (zuddhA)zuddhapadesaMyogatazcaturbhaGgI bhavati jJAtavyAH tadyathA-nirgamane zuddho gamena ca zuddha iti prathamaH, nirgamane zuddho gamaneDazuddha iti dvitIyaH, nirgamane'zuddhogamane zuddha ititRtIyaH, nirgamane'zuddho gamane cAzuddha iticaturthaH / gAthAyAM caubhaGgo iti puMstvanirdezaH praakRttvaat|| tatra prathamabhaGgAvyAkhyAnArthAmAha[bhA.1914] asatIevAyagassa, jaMvA ttthtthitNmighiyNmi| . saMghADoego vA dAyavvo asatI egaagii|| vR- yaH kAlikamutkAlikaM dRSTivAdaM vA vAcayati sa nAsti, tatastasya vAcakasyA'satyabhAve, athavAyattatrAsti zrutaMtatsarva gRhItaM tatastasmingRhIte'nyasUtrAdyarthama, anyatra vrajati, tasya ca vrajata ekaH saMghATodAtavyaH / asati saMghATakAbhAve ekAkI vrjte|| [bhA.1915] ahasavvesiMtesinasthiaavasaMpayAriho anno| ___ savve ghettuMgamanaMjatiyamettAva icchNti|| vR- atha teSAM gacchavartinAM sAdhUnAM sarveSAmAnya upasampadArho nAsti, tataH sarvAna gRhItvA gamanaM krtvym|athsrvegntuNnecchaaNti, tarhiyAvanmAtrAicchanti tAvanmAtraiH sahagantavyama / eSa nirgamazuddha ucyte||
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 vyavahAra-chedasUtram-2-4/105 - [bhA.1916] evaMsuddhe nigame / viyaaiappddibjhNto| saMviggamanonAhiMtehiM vidAyavyo sNghaaddo|| vR- evaM zuddhe nirgame jikAdiSu gokulAdiSvapratibadhyamAnaH pratibandhamakurvana gcchet| tatra yadyapAntarAle saMvignamanojJAH snti| tatastaiH saha militvA gantavyaM, tairapi ca nirgamanazuddhatvAta jJAnAdyupasampannimitaM ca calitatvAdavazyaM saMghATo daatvyH|| atha yadA ekaM dvau vA divasau saMghATo na bhavati vyAkulatvAta, tadA ki kartavyamata Aha[bhA.1917] egavado va divase, saMghADatthaM eso paDicchijjA / asatIegA (gI) ujayaNA uvahIna uvhmme|| vR- ekaM dvau divasau sa saGghaTArthaM pratIkSeta / asatyabhAve saMghATasya ekAkI vrajeta, tatra ca yatanA kartavyA |saacpraakklpaadhyyne'bhihitaa / tatoupadhi!pahanyate, yatanayA prvRtttvaat||upsNhaarmaah[bhaa.1918] eso paDhamo bhaMgo evaM sesA kameNa joejjaa| ___AsannujayaThANaMgacchedArA yatattha ime / / vR- eSo'nantaroditaH prathamo bhaGga / evamupadarzitena prakAreNa zeSA api bhaGgakA krameNa yoktavyAstadyathA-nirgamanazuddhaHprAgvata, gmnaashuddhojikaadissuprtibndhkaarnnaat|nigmnaashuddho doSAkIrNatayA nirgamanAta, gamanazuddhovrajikAdiSvapratabandhAta nirgamanAzuddho gamanAzuddhazca praagvt| atha prathamabhaGgavartI prazasyaH, kAraNato dvitiiybhnggvrtypi| evaM ca gacchatA tena ye AsannA udyatA udyatavihAriNasteSAM sthAnaMgaccheta,tatraca gatasya parIkSAdinimittamimAni dvArANibhavanti / / tAnyevAha[bhA.1919] pAricchahAni asatI AgamanaM niggmoasNvige| niveyaNajayaNamisaLaMdIhakhaddhaM pddicchNti|| vR-parIkSA hAnIti' hAnivRddhiviSayAkartavyA,yatrajJAnAdInAMhAnistatranavastavyamanyatravastavyamiti bhAvaH / 'asatitti' yasya samIpaM gacchopasampannastasmina sApekSe nirapekSevA kAlagatatvenAsati, yo'nyaH sthApitastasya sakAze sthAvyama / tasminnapi sIdati yAvatkulAdisthavirANAmAgamanaM tAvatpratIkSaNIyaM, tairapipraticodane kRte sIdati nirgamo vidheyaH, gacchatAcasaMvignAbhAvebahirvastavyamasaMvigne nivedanA kartavyA bahirvasatyabhAveteSvasaMvigneSunavaraM yatanA vidheyaa|tthaa'sNvignessu vAsaM vasanaM nisRSTamanujJAtamekarAtramutkarSatastrINi dinAni, varSAdikAraNataH punaryatanayA dIhakhaddhamapi pracuramapi diirghkaalNprtiikssyte| eSa dvaargaathaasNkssepaarthH|| sAmpratamenAmeva vivapISuH prathamataH pAracchahAniti dvAramAha[bhA.1920] pAsatthAdivirahito, kAhiyamAIhi vA vi dosehiN| saMviggamaparitaMtosAhammiyavacchalo jaau| vR-apAntarAlepArzvasthAdivirahitaH pArzvasthAdisaMsargivipramuktaHkAthikAdibhirvAbhAvapradhAno'yaM nirdezaH / kAthikatvAdibhirvA doSairvipramuktastathA saMvigno'paritrAnto'parizrAntaH sAmAcAryAmiti gmyte| tathA yaHsAdharmikavatsalaH prvcnlinggsaadhrmikvaatslypraaynnHsH| [bhA.1921] abbhujaesuThANaM, pricchiuNhiiymaanemottuN| kesupadesuMhAnI, vuDDI vAtaM nisAmehi / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-4, mUla - 105, [bhA. 1921] 45 vR- abhyudyatAnAmudyatavihAriNAM sthAna parIkSya, gAthAyAM saptamI SaSThyarthe, hIyamAnakAn muktvA tisstthet| atha keSupadeSu hAnirvRddhirvA sUrirAha-tadetatkathyamAnaM nishaamy|| tadevAha[bhA.1922] tavaniyamasaMjamANaMjahiyaM hAnIna kpptettth| tigavuDDI tigasohI paMcavisuddhI susikkhaay|| vR-yatrataponiyamasaMyamAnAMhAnistatranakalpatevastuM,yatrapunastrikavRddhirjJAnadarzanacAritravRddhiryatra ca trikasyAhAropadhizayyArUpasya zodhiryatraca paJcAnAM pArzvasthAdisthAnAnAM vizuddhistepvapravartanaM yatra casuzikSAgrahaNe Asevane catatra vastavyam / / sAmpratamenAmevagAthAM vivRNoti[bhA.1923] bArasavihetave UiMdiyanoiMdie ya niyame u| saMjamasattarasavihehAnI jahiyaM tahina vse|| yatra dvAdazavighetapasi indriyaviSaye ca niyame, saMyame saptadazavighe hAnistatrana vset|| [bhA.1924] tavaniyamasaMjamANaM eesiMceva tiha tigvRddddii| ____ nANAdIna va tiNhaMtigasuddhI ugamAdINaM / / vR- eteSAmeva trayANAM tapo-niyama-saMyamAnAM vRddhistrikavRddhiH, athavA jJAnAdInAM trayANAM vRddhistrikavRddhiH / trayANAmudmAdInAmupalakSaNamedAhArAdInAM vA tryaannaaNshuddhistrikshuddhiH|| [bhA.1925] pAsattheusane kusIlasaMsattataha ahAcchaMde / eehiMjo virahito paMcavisuddho hviisou|| vR- pArzvasthoavasannaH kuzIlaH saMsaktoyathAcchandaetepaJcApiprAksaprapaJcaprarUpitA etaiH sthAnoM virahitaH sapaJcavizuddhobhavati / paJcavizuddhAveva prakArAntaramAha[bhA.1926] paMcayamahavvayAiMahavAvI naann-dNsnn-critN| tava vinao viyapaMca upNcvihcsNpyaavaavi|| vR-kAzabdaH prkaaraantropprdrshnepnycmhaavrtaani|athvaajnyaandrshnNcaaritrNtpo vinaya iti paJca, yadi vA paJcavighA jJAnadarzanacAritratapovaiyAvRttyabhedataH paJcaprakArA upasampat paJca taiH paJcabhirvizuddhaH paJcavizuddhaH suzikSamAha[bhA.1927] somanasikkhasusikkhAsA puna Asevane yagahaNe y| - duvihAevina hAnIjatthayatahiyaM nivaasou|| vR- zobhanA zikSA suzikSA / sA dvividhA, tadyathA-Asevane grahaNe ca / Asevane pratyupekSaNAdeH sAmAcAryAgrahaNamAgamasya etasyAM dvividhAyAmapi yatrana hAnistatra nivAsaH kalpate kartum / / [bhA.1928] eesuThANesuM, sIyaMtecodanti aayriyaa| . hAti udAsInA, ntNpsNsNtiaayriyaa|| vR- eteSu sthAneSu tapaHprabhRtiSu svayamAcAryA hIyamAnA na dRzyante, ziSyAstu kecisIdanti tAn sIdato yatrAcAryAzcodayantitaMgacchaM nivAsayogyatayA AcAryAH prshNsnti| yatrapunarAcAryA udAsInA madhyasthAH sAmAcAra hApayati upekSantena taMprazaMsantyAcAryAH nAsau gaccha upasampadanIya ityarthaH / kiMH kAraNamata Aha[bhA.1929] Ayariya uvajjhAyAnANunnAyA jinehiMsippaTThA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 vyavahAra-chedasUtram - 2-4/105 nANe caraNe jogA vahAu te anunnAyA / / vR- AcAryA upAdhyAyAzca jinaistIrthakudbhirna zilpArthAH zilpazikSaNanimittamanujJAtAH kai kAraNeH punaranujJAtAstata Aha-jJAne caraNe ca ye yogAstemASAvahAH prApakA yato bhaviSyanti tataste anujJAtA jJAnacaraNasphAtinimittamanujJAtA ityarthaH / api cedRzA AcAryA upAdhyAyA anujJAtAH [bhA. 1930 ] nANa caraNe niuttA jA puvva puruviyA caraNaseDhI / suhasIlaTThANavijaDhe, niccaM sikkhAvaNA kusalA / / vR- jJAne ekagrahaNAttajjAtIyasya grahaNamiti nyAyAddarzane cAritre ca niyuktAH satatohatAstathA / sukhazIlAH pArzvasthAdayaH teSAM sthAnaM zriyate sevantetadvijaDhe tadrahite, yA pUrva kalpAdhyayane kRtikarmasUtre caraNazreNiH prarUpitA tavAM sthitAH tathA nityaM sadA zikSApanAyAM grahaNazikSAyAmAsevanAzikSAyAM ca grAhayitavyAyAM kuzalAH samarthAH IdRzAM samIpamupagamyopasampattavyam / / gataM paricchihANitti dvAramidAnImasatitti dvAramAha[ bhA. 1931] jevi paDicchita so, kAlagato so vi hoi Ahacca / soviya sAvekkho vA niravekkho vA gurU Asi / / vR- yenApi sa pratIcchito yasya samIpe saziSyaparivAra upasampanna so'pi Ahacca kadAcit kAlagato bhavet so'pi ca gUrUH kAlagataH sApekSo vA AsInnirapekSo vA, tatrayaH sApekSaH so'muM vidhiM karoti / / [bhA. 1932] sAvekkho sIsagaNaM, saMgahakArei AnupuvvIe / paDicchAgaya vetti, esa viyANe aha mahallo / / svadIkSitaziSyasamUhabhinavasthApitasya saMgrahamAnupUrvyAnupUrvIkathanena vR- sApekSaH ziSyagaNaM kArayati / yathA pUrvaM sugharmasvAmI gaNaghara AsIt / tatastacchiSyo jambUsvAmI gaNadhara AsIt / tasyApi ziSyaH prabhavaH / evaM tAvadyAvat samprati vayamahamapica / samprati mahAn vRddhIbhUtastato mayA'muko gaNagharaH sthApito vartate tasyAjJAM kuryAt vainavikAdikaM ca, tathA jJAnadarzanAdi pratIcchAdinimittamAgatA stAnapi brUte - eSa mama sthAne vijJAyeta, mamaivaitasya samprati vainayikAdikaM kartavyamityarthaH / atraivArthe dRSTAntamAha[bhA. 1933] jaharAyA va kumAra, rajje ThAveumicchae jaMtu / bhaDa johe veti taMga, sevae tubbhe kumAraMti / / ahayaM atImahallo, tesiM vittI u tena dAve i / so puna paricchiuNaM, imeNa vihiNA uThAvei / / [bhA. 1934] vR- yathA rAjA yaM kumAraM rAjye sthApayitumicchati, taM prati bhaTAn yodhAMzca brUte / sAmpratamahamatIva mahAn tato yUyaM sevaghvamamukaM kumAramiti / evaM tAnuktvA teSAM vRttIstena kumAreNa dApayati yena ta tadnuraktA jAyante / sa punaH kumAro'nena vakSyamANena vidhinA parIkSya rAjye sthApyate / tameva vidhimAha [bhA. 1935 ] paramanna bhuMja suNagA chaDuNa daMDena vAraNaM bitie / bhuMjai deiya taio gassa udAnaM na iyaresiM / / vR- rAjA bahUnAM kumArANAM madhye kataraM kumAraM yuvarAja sthApayAmIti vicintayan parIkSAnimittaM tAn sarvAn kumArAn zabdApayitvA teSAM pRthak pRthak sthAle paramAnnaM pAyasaM pariveSayati / pariveSya zRGkhalAbaddhAn zunakAn vyAghrakalpAn kumArAn prati mocayati / te ca zunakA vegena kumArasamIpa
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 105, [bhA. 1935] 47 maagtaasttraikoraajputrHshunkbhyenpaaysNprityjyplaayitH| dvitIyorAjaputrodaNDena teSAMzunakAnAM vAraNaMkarotimuktecanacakimatitebhyo dadAti, tRtIyaH punaHsvayaMbhuMktezunakebhyo'picasvasthAlAt parasthAllAJca ddaati|tsy tRtIyasya rAjaputrasya rAjadAnaM, netarayorddhayoH / kiM kAraNamiticedata Aha[bhA.1936] parabalepolliunAsati, bitiudaanNndeiubhddaannN| navijujaMte teUeedovI anrihaao|| vR- prathamo yadA parabalamAgacchati tadAnena parabalena preritaH san rAjyamapahAya nazyati / dvitIyo na bhaTAnAMsubhaTAnAM kimapidadAtinacatebhaTA daanmRteprblesmaagteyudhynte|ttHsmrthsyaapiprblen preraNamata etau dvAvapyanI rAjyasya / / [bhA.1937] taiorakkhaikosaM deiyabhicANateya jujNti| pAleyavve arihorajaMto tassato dinnaM / / / vR- tRtIyaH punaH kumAraH kozaM bhANDAgAraM rkssti| mRtyAnAM subhaTAnAM dadAti tatasye mRtyAH paravale samAgateyudhyantetataH parAH(re) mgnprblmpgcchti| tadapagatauca svarAjyasaukhyamataHsapAlayitatvo rAjye'rha ititatAjyaM rAjJAtasyadattam / yathA bholokA eSa yuvarAjoyuSmAbhireSa aasevniiyH|| [bhA.1938] abhisittostttthaannNanujaannebhddaadiahiydaanNc| vIsubhiyaAyariegacchevi tyaanuruuvNtu|| vR- evaM tasmin yuvarAje sthApite yadA rAjA kAlagato bhavati, tadA te bhaTaprabhRtayastaM yuvarAja raajaanmbhisinycnti|abhissiktestitsminsevkaa upsthaapysvNsvmaayogsthaanNnivedynti| tataH soabhiSiktonavako rAjA yatpUrvamAyogasthAnaMtattasmai anujaanaati| adhikaMcateSAMbhaTAdInAM dAnaM dvipadAdidAnaMsubarNAdidAnaMdadAti, / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH / viSvagmRtezarIraMpRthagbhrUtemRte ityarthaH AcArye gacche'pitadanurUpaMtRtIyarAjyArhakumArAnurUpaMAcArya sthApayanti |imytrbhaavnaa-aacaaryenn dravyApadAdiSu ziSyAH parIkSaNIyAH / tatrayo'zaktiko bhIrUH sa rAjapradveSAdiSu samutpanneSugamapamahAya nazyatIti prathamakumAra iva gurupadasyArhaH / yaH punaradAtA so'dAyakatvena saMgrahopagrahau na kariSyatItyayogyaH / yastvabhIrUtayA zunakasthAnIyAn pratyanIkAnvArayati dAyakatvena ca saGgrahograhI karoti, sa yogya iti gaNadharapade sthApayitavyaH |tsmishc sthApite kAlena viSvagabhUteAcArye sAdhavaH kRtpraanyjlystmuptisstthnte| upasthAya ca yo yasya pUrva niyoga AsIt sa taM tasmai navakAcAryAya kthyti| etadevAha[bhA.1939] duviheNasaMgaheNa, gacchaMsaMgiNhae mhaabhaago| ___ tovinnatitevItaMcevaThANayaM amhN|| vR-so'bhinavasthApitomahAbhAgo gacchaMdvividhenasaMgraheNadravyasaMgraheNabhAvasaMgraheNavastrapAtrAdinA bhAvasaMgraheNa jJAnAdinA saMgRhNAti / evaM sagRhNAti tasmin tataste'pi sAdhavaH kRtaprAJjalayaH taM vijJapayanti / tathA tadevasvaM svaMsthAnamasmAkaM prayacchateti / / atha kiM kiM teSAM sthAnamiti tatsthAna-nirUpaNArthamAha[bhA.1940] uvagaraNavAlavuDDA, khamaga gilANeyadhammakahi vAdI / guruciMta vAyaNA pesaNAsu kitikammakaraNAya / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2- 4 /105 bU-eko brUte - ahamupakaraNatti upakaraNotpAdaka AsaM, anyo'haM bAlavRddhAnAM vaiyAvRttyakaro, 'para kSapakavaiyAvRtyakaro, 'nyo glAne iti glAnaiyAhatakaraH aparo dharmakathA dharmakathAvyApAraniyuktaH, anyo vAdI paravAdimathane niyuktaH, gurUciMtatti aparo brUte-ahaM guroryatkarttavyaM tatra niyuktaH, vAyaNatti aparo haM vAcanAcAryatve niyukta, anyo'haM preSaNe niyuktaH, aparo brUte'haM kRtikarmakaraNe vizrAmaNe / / [bhA. 1941 ] eesuM ThANesuM, jo Asi samujjao aThaviovi / Thaviovi na visIyai, saThAviumalaM khalu paresiM / / vR- ete khalu upakaraNAdiSu kRtakarmaparyavasAneSu sthAneSu yaH pUrvasthApito'pi gaNadharapade samudyata AsIt / sagaNadharapade sthApito'pyetaSusthAneSu na viSIdati kRtakaraNatvAt / sa itthaMbhUta eteSu sthAneSu parAnU, gAthAyAM SaSThI dvitIyArthe prAkRtatvAt sambandhe vA, yathA bhASANAmazrIyAdityatra sthApayitumalam / / [bhA. 1942 ] evaM Thito Thavei appANa parassa govi so gAvo / aTTito na vei, paraM na yataM ThaviyaM ciraM hoI / / vR- evaM pUrvaM gaNadharapade asthApita etepUpakaraNAdisthAneSu sthitaH san AtmanaH parasya caiteSu sthAneSu sthApayati, sthApayitA bhavati / govRSa iva gAH svasthAne, yaH punaH pUrvameteSu sthAneSu sthitaH sprmuplkssnnmett| AtmAnaM ca na sthApayati svayaM tatrAvyAptatvAt / na ca tatsthApitaM ciraM bhavati, / kasmAditi ceducyate sa yadAnyAn upakaraNAdiSvanudyacchataH zikSayati / yathA sati bale kiM yUyaM svazaktyA nodyacchathAnudyacchaMto hi vaiyAvRttyaphalAt bhrazcatha, tadA te cintayeyuMH va yadi vaiyAvRttyaphalamabhaviSyattatastvamapyeteSu sthAnepUdyasyathA iti / athavA vaiyAvRttyaphalaM zraddadhAnA api khagguDatvenaivaM manyarena evaM jAnanto yUyaM kiM pUrva nAvartidhvamiti / / samprati govRSa iva gA iti dRSTAntaM bhAvayati [bhA. 1943 ] 48 paurataNapANiyAiM, vagNAI rahiyAI khuDujaMtUhiM / nevi so goNIo, jANai ya uvaTTakAlaM ca / 'vR- vRSo balIvardo godhanAni pracuratRNapAnIyAni tathA kSudrajantubhiH kSudraprANibhIrahitAninayati jAnAti ca, upasthAnakAlamabhyAgamabelAM jJAtvA ca svAsthAnamAnayati / evamabhinavasthApita AcAryo gacchaM svasvavyApAre niyojayan paripAlayati / atraiva dRSTAntAntaramAha [ bhA. 1944 ] jaha gayakulasaMbhUto, girikaMdara-visamavaDayaduggesu / parivahati aparitaMto, niyayasarIruggate daMte / / vR- yathA gajakulasaMbhUto'nena jAtyatAmAha-girikandareSu giriguhASu viSamakaTakeSu viSameSu giripAdeSu ugreSu vA paritrAnto'zrAntaH san nijazarIrodgatAn daMtAn parivahati [bhA. 1945 ] iya pavayaNabhattigato, sAhammiyavacchalo asaDhabhAvo / parivahai sAhabaggaM khettavisamakAladuggesu / / vR- iti anena gjdRssttaantprkaarenn| pravacanebhaktigato gacchavAhakatvaM pravacanabhaktiM manyamAnaH sAdharmikavatsalo liGgapravacanAbhyAM ye sAdharmikAstadvAtsalyaparAyaNo'zaThabhAvo'mAyAvI viSamemu kSetreSu viSameSu ca kAleSu durbhikSamAryAdyupadravavrAtasaMkuleSu durgeSu ca sAdhuvarga parivahati tasya samIpe sthAtavyaM / / gatamasatIti dvAramidAnImAgamanadvAramAha
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 4, mUla - 105, [bhA. 1946 ] [bhA. 1946 ] jattha paviTTho jai tesu, ujjayA ho u paccha hAveMti / sIsA Ayario vA, parihAnI tatthimA hoi / / vR- yatra gacche saziSyaparivAraH praviSTaH san sUtrArthAnAmAgamanaM karoti tatra yadi te sAdhavaH pUrvaM suSThu udyatA bhUtvA pazcAtsAmAcArI hApayanti, AcAryo vApazcAt parihApayati tatra hAniriyaM vakSyamANA bhavati jJAtavyA / tAmevAha [bhA. 1947 ] paDileha diya tuyaTTaNa nikkhiva AyANa vinaya sajjhAe / Aloga ThavaNa maMDala bhAso gihamanna sejjatare / / 49 vR- paDilehitti upakaraNaM na pratyupekSante tatha aglAnA mArgaparizramarahitAzca divA tvagvartanaM kurvanti zerate ityarthaH / nikkhivatti daNDAdikaM nikSipanto na pratyupekSante na parimArjanti doSairvA duSTaM pratyupekSaNaM parimArjanaM vA kurvate, AyANatti daNDAdikamAdadAnA na pratyupekSante na pramArjayanti duHpratyupekSaNaM duH pramArjanaM vA kurvanti / vinayaM kRtakarmalakSaNaM vAcanAdipu na kurvanti / sajjhAetti svAdhyAyo vA na kriyate, maNDalI sAmAcArI vA na kurvanti, / Alogatti saMkhaDIM zarIraM vA pralokante, yadi vA AlocanA na kriyate, anAlocitaM bhuJjateityarthaH / ThavaNatti sthApanAkulAni vizantisthApitaM vA gRhNanti / maMDalitti bhojanamaNDalI samAcArI hApayanti / bhAsatti bhASAyAmasamiti bhASanti (nte) ekagrahaNe jAtIyagrahaNamiti nyAyAt zeSAsvapiM samitiSvasamitAH / gihamattatti gRhimAtrakeSu pa (va) TalikAdiSvAnAtaM gRhNAnti / sejjAyarotti zayyAtarapiNDaM bhujjate / / [ bhA. 1948 ] emAyI sIyaMte, vasabhA coyaMti ciThThati dviyaMmi / asatI therA gamanaM, acchati tAhe paDicchaMto / / vR- evamAdiSvAdizabdAdudiparigrahaH sIdataH sAdhUn guruM vA vRSabhAzcodayanti zikSayanti / tatra yadi coditaH sAdhuvargo gururvA tiSThati tatastasmin sthite so'pi saziSyaparivAra AgantukastiSThati / astI ityAdi asat zikSAyAH punaH pratyAvartanasya vA abhAvo yadi tato yAvat pAkSike cAturmAsike saMvatsare vA kulasthavirANAM saGghasthavirANAM vA gamanaM bhavati tAvattatpratIkSamANaAsteteSu kulAdisthavireSu samAgateSu nivedayati tathApyatiSThatsu tato nirgmnm| etadeva vyAcikhyAsuH prathamato vRSabhacodanaM 'saprAyazcittamAha' [bhA. 1949 ] gurU vasabha gIyagIte, acodeti gurUgamAdi jAlahuo / sArei sAraveI, kharamaUehiM jahA vatyuM / / vR- vRSabhaH pratipannagacchAbhAraH svayaM sArayati zikSayati / athavA yo yenopazAmyati taMtena sArApayati zikSApayati / kathamityAha- AcAryopAdhyAyavRSabhasthavirabhikSukANAM madhye yathA vastustvanatikrameNa kharamRdubhirvacanaiH sArayati sArApayati vA / kimuktaM bhavati yaH khareNasAdhyastaM khareNa kharaNTayati, / mRdusAdhyaM mRdubhirvacanaiHsArayati / anyathA prAyazcittaM tadeva pUrvArdhana darzayati, - guru ityAdi yadi vRSabho gurUmAcAryamupAdhyAyaM vA na praticodayati, tadA caturgurUkaM vRSabho vRSabhaMna praticodayati caturlaghu, vRSabho gItArtha na praticodayati mAsalaghu, | akSarayojanA tvevam- gurUvRSabhagItAgItAn codayati / gurvAdi caturgurU prabhRti yAvadante laghuko mAsaH / atra punaH sIdatsu catvAro bhaGgAstAne vAha 22 4
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 [ bhA. 1950 ] vyavahAra- chedasUtram - 2 4/105 gacchI gaNIya sIyai biI na gaNIu taie na vi gaccho / gaNI avi sIya, so pAvataro na una gaccho / / vR- gacchaH sIdati gaNI ceti prathamaH, gacchaH sIdati na gaNIti dvitIyaH, na gacchaH sIdati kintu gaNIti tRtIyaH, na gacchA nApi gaNIticaturthaH, / tathA cAha-dvitIye bhaGge gaNI na sIdati, tRtIyana gacchaH, caturthaH codanamadhikRtya zUnya iti nopAttaH, / tatrAdyeSu triSu bhaGgeSu madhye yatra prathamatRtIye vA gaNI sa pApataro yatra punargacchaH sIdati / na gaNI nAsau dvitIyaH pApataraH / kiM kAraNamiti cedata AhaAyarie jayamANe, coeuM je suhaM havaigaccho / taMmi u visIyamANe, coyaNamiyare kahaM geNho (he ) / / [ bhA. 1951] AcArye yatamAne gacchaH sukhena codayituM zakyamAno bhavati / AcAryasya pratibhayAt tasminnAcArye viSaditi codanA zikSAmitare sAdhavaH kathaM gRhNIyuH, naiva gRhNIyuritibhAvaH, AcAryasya pratibhayAbhAvAdataH prathamatRtIyau bhaGgau pApatarau, na dvitIya iti / / [bhA. 1952 ] AsannaTThiesu ujjaesu jahati sahasA na taM gacchaM / mA dUsejja aiThe, dUratare vA panAsejjA / / vR- yadyapinAma Asanne pradeze udyatavihAriNaH sthitA vidyante, tathA teSvAsannasthiteSUdyateSusahasA na taM gacchaM jahAti parityajati / kiM kAraNamiti cedata Aha, - tanmA aduSTAn dUSayet gacchaH / kimukta bhavati ? na viSIdanti te'pi sIdatsAdhusaMsargato mA viSIdeyuriti ye'pi sIdanti te'tidUrataraM praNazyeyurviSIdeyuH / tadevaM SabhacodanaM bhASitamidAnIM sthavirAgamanaM bhAvayati [ bhA. 1953 ] kulatherAdI Agama codanA jesu vippamAyaMti / codayati tesu ThANaM, aThiesu u niggamo bhaNito / / vR- vRSabhazikSAyAH pratyAvartanasya vA abhAve pAkSike cAturmAsike sAMvatsarike vA yAvat kulasthavirANAM gaNasthavirANAM saGghasthavirANAM vA AgamastAvat pratIkSate / kulasthavirAdInAM cAgame teSAM nivedanA kriyate, tataste sthavirA yeSu sthAneSu ye vipramAdyanti, teSu sthAneSu tAn praticodayanti / te praticoditA yadi sthitAstatasteSu sthiteSu satsu sa ziSyaparivArastatraiva sthAnaM karoti / sthitena ca tena dvividhApi zikSA zikSaNIyA / atha te coditAH santo na sthitAstatatasteSvasthiteSu tato gacchAnnirgamo bhaNitastIrthakaraNagaNadharaiH / / gatamAgamadvAram, patite nirgamadvAramatastadeva bhAvayati [ bhA. 1954 ] kappamatte viharai, asamatte jattha huti AsannA / sAhimmi tahiM gacche, asatIe tAhiM dUraMpi / / vR- yadi AcAraprakalpaH sutrato'rthatazca samApto bhavati / tatastasmin kalpe AcAraprakalpe samApte svayaMtathA vihArakramaM viharati / atha nAdyApi samApta AcAraprakalpastarhi tasminnasamApte yatra yasyAM dizi AsannA anantarakSetravartinaH sAdharmikAH saMvignAH sAMbhogikAstatra gcchet| athAsannA na vidyante tata AsannAnAmasatyabhAve dUramapi gacchet / / kathaM gacchedata Aha [ bhA. 1955 ] vaiyAdIe dose asaMvigge yA viso pariharaMto / ke asaMviggA khalu niyayA dIyA muneyavvA / / vR- vrajikAdIn doSAn vrajikA gokulaM AdizabdAta svamAtApitRpUrvaparicitapazcAta
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 105, [bhA. 1955] paricitakulaparigahastAn doSAn iha vajikAdayaH pratibandhadoSahetutvAt / doSA ityuktAstathA'saMvignAMzcApi sa pariharan gacchet / atha ke khalvasaMvignAH sUrirAha-nityAdayo nityavAsyAdayaste jnyaatvyaaH| teSAmapiharaNepravezAdau prAyazcitavidhimAha[bhA.1956] biiyAdIe ahacchaMda vajjiepavisadANa ghnney| . lhgaabhujNnnguruugaasNghddimaasojNcnnN|| vR-dUramArgegacchatA apAntarAlesaMvignasumanojJAnAMvasatauvastavyam / tadabhAvenaityikAdInAMsaMvigne ca amanojJAnAM nivedyAnyasyAM vasatau sthAvavyam / yadi puna tyiko nityavAsI AdizabdAtpArzvasthAdiparigrahastasmin naityAdikeyathAcchandavarjitepravizatiyadivA tebhyaH kimapibhaktAdikaMdadAti, athavA tebhyo gahNAti tadA pravezena grahaNe dAneca pratyeka catvAro laghukA / bhuMjaNe gurUgA iti / atha taiH sahabhuGktetadAbhojanecatvAro gUrUkAH / atha naityakAdisaMghATaMyAcitvAtena saha hinnddte|ttH saMghATe hiNDane laghuko mAsaH, jaM caNNamiti yacca tena saMghATakena hiNDamAno'kalpikagrahaNataH tadAsvAdanena lAmpaTyataH seviSyate / tadapi ca prAyazcittaM prApnoti tadevaM yathAcchaMdavartite naityakAdau pravezAdiSu prAyazcittamuktam / / adhunA yathAcchande tadAha[bhA.1957] eecevaya gurugA pacchitA hotiuahAcchaMde / - amaNunnesuMmAsosaMbhujaNehoticaugurugA // vR-athAmanojJeSusaMvigneSu pravizati, tadA pravezedAne grahaNeca pratyekaM laghuko mAsaH / athataiH saha bhuGktetadA catvAro gurUkAH saMghATake laghuko mAsaH / yata evamasaMvigneSu prAyazcittAni tasmAdetAn pariharet / athamArge saMvignA nasantitataHkAraNavazato'saMvigneSvapigantavyam / (gata) patitamidAnImasaMvignadvArateSuca gatvA yatkartavyaM tadAha- etAnyeva prAyazcittAni yathAcchandegurukAni bhavantitadyathApravezedAne grahaNebhojanecacatvAro gurukAH |sNghaatte gurukomAsaH / [bhA.1958] saMviggegaMtariyA, paDiccha saMghADaeasati ego| sAhammiesujayaNA tinnidinpddicchsjjhaae;|| vR-saMvignena saMvignaguNenaikenAntaritA vyavahitAH saMvignaikAntaritA asaMvignAsteSu kAraNavazato gntvym| tatraca bhikSAM nivasanaM ca kurvatA yathA prathamoddezake parihArikasya yatanoktAtasyApi draSTavyA tairapi asaMviggairyadi sa ekAkI tata ekAkinaH satastasya saMghATako dAtavyaH / atha yo'sau dvitIyako yogyo dAtavyaH, so'nyatra preSaNena gato vartatetataste bruyurArya! ekarAtraMdvirAtraM trirAtraMvA pratIkSaNIyam / tata etena kAraNenotkarSataH trirAtramapi pratIkSate, asati saMghATake eka ekAkI vrjet| tasya ca tathA vrajato'pAntarAle yadi sAdharmikA bhavanti / tatastanmadhye gatvA vastavyaM kAraNaMca nivedanIyaM, nivedite kAraNetaiHsaMghATako dAtavyastadabhAvetatovrajanIyamathapratipRcchAnimittamekaMdvitrINivA dinAni yAvat yAvat pratIkSApayettata Aha, svAdhyAye svAdhyAyanimittaM pratipRcchAnimittamityarthaH utkarSatastrINi dinAni pratIkSeta eSAsAdharmikeSuyatanA / tadevamasaMvignadvAramuktamidAnI nivedanAdvAramAha[bhA.1959] bahigAma gharesannI, sovA sAgAriyaM uvahiM aMto / ThANa nisejjatuyaTTaNagahiyAgahieNajAgaraNA / / vR-saMvignasamanojJAnAmabhAve grAmasyabahirnetyikAdInAMnivedya tiSThati,grAmasyabahiH pratyapAyasaMbhave
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 vyavahAra - chedasUtram - 2 4/105 grAmasyAntaH zUnyagRhe tatrApi nivedanA kartavyA, zUnyagRhasyAbhAve saMjJIzrAvakastasya gRhe vastavyam / / savA saMjJI zrAvakaH sAgAriko 'gArIko'gArIsahitaH syAttarhi tasya gRhasya bahirantavaryA yA kuTI tatra vastavyam / / tasya apyabhAve amanojJeSu saMvijJeSu vastavyaM, amanojJAsaMvigreSu vastavyaM, teSAmapyabhAve nityakAdiSvasaMvigneSu vasati, tatreyaM yatanA sthAnamUrdhvasthAnaM niSadyA upavezanaM tvagvartanaM dIrghakAya prasAraNaM teSu gRhItenAgahItena vA upakaraNena jAgaraNaMkartavyam / eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH vyAsArthaM tvabhidhitsuH prathamato bahirgrAmeti vyAkhyAnayati--: [bhA. 1960 ] vasahI samaNunnAsai, gAmabahiM ThAi so nivedeuM / anivediyaMmi lahuo, ANAi virAdhanA ceva / / vR- samanojJAnAM saMvijJAnAM vasaterasatyabhAve grAmAdbahistiSThati, na punarnaityikAdiSvasaMvigneSu praveSTavyaM prAguktaprAyazcittabhAvAt, saca bahistiSThati / teSAM naityikAdInAM vA saMvignAnAMvA amanojJAnAM nivedya kathayitvA yadi punarna nivedayati tato'nivedite prAyazcittaM laghuko mAsaH, AjJAdivirAdhanA, AdigrahaNAt AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca parigRhyate / tathA hi- iyaM bhagavadAjJA teSAM nivedya bahirvastavyamanivedanAyAmAjJAlopaH AtmavirAdhanAM saMyamavirAdhanAM cAha [ bhA. 1961 ] gelane na kAhiMtI koheNaM jaM ca pAvihitI tattha / tamhAnu niveejjA, jayaNA etesi mAeu / / vR- anivedane sati sa kadAcit glAno jAyate glAnye sati nAsmAkaM kimapi tena niveditamiti krodhena na kimapi glAnakRtyaM kariSyati / gRhasthAzca taM tathAbhUtaM glAnaM dRSTvA teSAM naityikAdInAM nivedayeyuryathA yuSmadIyo glAno'saMgrahako vartate / tataste brUyurmanyeran vA eSo'smadIyo na bhavati / yadi bhavettadAsmAkamupAzraye tiSThen, nivedayedvA / evaM yatra galAnatvena vA ArakSakAdigrahaNaM / tatra yadanartha prApsyati saMyamavirAdhanAtmakamAtmavirAdhanAtmakaM vA tatsarvamanivedanAnimittaM tasmAtteSAmanayA vakSyamANayA yatanayA nivedayet / tAmeva yatanAmAha [bhA. 1962 ] tubbhaM ahesi dAraM ussUrotti jutAe evaM tu / nayanajjai sattho vI, calihinaM kiM ketiyaM velaM // / vR- yadAhamAgatastadA yuSmAkamupAzrayadvAramuSitamAsIt / tata evaM mayA vikalpitamutsUraM vartate iti yutAyAM pRthagbhUtAyAM vasatAvuSitaH api ca na jJAyate sArtho'pi kiM kiyatIM velAM, saptamyarthe vyAptau dvitIyA, kasyAM velAyAM caliSyati, tataH pRthagupAzraye sthitaH / atha sa velAyAmAgatastata idaM vadet-[bhA. 1963 ] sAhu sagAse vasiuM atippiyaM majjha kiM karemitti / satthavasohaM bhaMte, gose me vahejjaha udaMtaM / / vR- sAdhusakAze sAdhusamIpe ca vastuM mamAtipriyaM paraM bhadanta sArthavazo 'haM tataH kiM karomi tasmAt gose prabhAte me udantaM vArtAM vahata / [bhA. 1964 ] evaM na u durusse aha vAhiM hojja paccavAyAu / tAhe sunnaha gharAdisu vasati niveditu taha ceva / / vR- evamanayA yatanayA nivedya na tu naiva grAmAbardUraM vaset kintu grAmasya samIpe vasedatha bahiH stenAdikRtAH pratyavAyA anarthA bhaveyustatasthathaiva pUrvoktaprakAreNaiva nivedya zUnyagRhAdiSu vasati,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddeza : - 4, mUla - 105, [bhA. 1964 ] AdizabdAt zrAvakagrahAdiparigrahaH / / etadeva bhAvayati [bhA. 1965 ] ahaNuvvAsi ya sakavADa nivvile niccale vasati sunno / tassA sai sannighare itthIrahite vasejjA vA / / vR- adhunA sAmpratamudvAsitamadhunodvAsitaM sakapATaM kapATasahitamanyathA stenAdipravezasaMbhavAta nirbilaM bilarahitamanyathA sarpAdisaMbhavAt / nizcalaM na jarAjIrNatayA patituM pravRttaM amISAM ca caturNAM padAnAM SoDazabhaGgaH / tatra prathamo bhaGgaH zuddhaH zeSA azudvAstata Aha-itthaMbhUte zUnye zUnyagRhe vasati tasya zUnyagRhasyAsatyabhAve saMjJigRhe zrAvakagRhe so'pi zrAvako dvidhA saMbhavati sastrIkaH strIrahito vA / tatra strIrahite vaset / [bhA. 1966 ] 53 sahie vA aMto bahi aMto vIsu gharakuDIe vA / tassA sati niiyAdisu vasejjau imAe jayaNAe / / vR- strIrahitasya zrAvakagRhasyAbhAve sahite vA strIsahite vA zrAvakagRhe tasya gRhasyAntarbahirvA vivikte pradeze vaset / anyathA prAyazcittaM caturgaru / tasyApyabhAve tasya zrAvakagRhasya bahiH purataH pRSTataH pArzvato vA yadi vAntargRhasya kuTI samasti tasyAM vaset / tasyApi kuTIrakasyAsatyabhAve naityikAdiSvapi AdizabdAt pArzvasthAdiparigraho'nayA vakSyamANayA yatanayA vaset / / etAvatA mUladvAragAthopanyastaM nivedadvAramagamat / yatanAdvAramApatitamidAnIM tAmeva yatanAmAha- [bhA. 1967 ] niiyAdi uvahi bhatte, sejjA suddhAya uttare mUle / saMjairahiekAle akAla sajjhAe abhikkhaM ca / / vR- ye naityikAdaya upadhI bhakte zayyAyAM ca uttaraguNairmUlaguNairvA zuddhAH / kimuktaM bhavati ? ye uttaraguNairmUlaguNairvA zuddhAM zayyAM gaveSayanti zuddhaM bhaktaM zuddhamupadhiM teSu vaset, tatrApi saMyatIrahite tadabhAve saMyatIsahite'pi / tAzca saMyatyo dvidhA kAlacAriNyo'kAlacAriNazca taMtra yAH pAkSikAdiSvAgacchantitAH kAlacAriNyastadvyatirekeNAgacchantyo'kAlacAriNyaH svAdhyAyanimittamabhIkSNaM cazabdAt bhaktapAnaM dAtuM gRhItuM vA kandarpArthaM vA tatrAkAlacAriNISu bahavo doSAH kAlacAriNISvalpatarA iti saMyatIrahitAbhAve kAlacAriNIbhiH saMyatIbhiH sahite vastavyam / / etadeva saprapaJcamabhidhAtukAma Aha [bhA. 1968 ] sijuvahi bhattasuddhe, saMjai rahie ya bhaMga solasao / saMjai akAlacAriNI sahie bahudosalA vasahI // vR- zayyAzuddha upadhizuddho bhaktazuddhaH saMyatIrahita iti caturSu padeSu sapratipakSeSu bhaGgAH SoDaza / tadyathA-zayyAzuddhaH upadhizuddhaH bhaktazuddhaH saMyatIrahita iti prathamaH / zayyAzuddha upadhizuddho bhaktazuddhaH saMyatIsahita iti dvitIyaH / ityAdiprastArazca kAryaH, eteSu ca SoDazasu bhaGgeSu madhye yatra yatra saMyatyastatra tatra kAlacAriNIbhiH sahite vastavyam / nAkAlacAriNIbhiryata AhasaMyatibhirakAlacAriNIbhiH sahite 'bahudoSalA' bahudoSA vasatiriti Aha pUrvamupadhibhaktazayyAM zuddhA ityuktamidAnIM bhaGgacintAyAM prathamataH zayyoktA / tatra kiM kAraNamata Aha [bhA. 1969 ] sAgAritenAhima vAsadosA, dusohiyA tattha u hoi sejjA / . vatthanna pANANiva tattha ThiccA, giNhaMti jogAnuvabhuMjate vA //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 vyavahAra-chedasUtram - 2- 4/105 vR- zayyAM vinA maNDalyAmupaviSTAyAM sAgarikAH samaM patanti upadhigrahaNAya stenA vA nipatanti himaprapAte varSaprapAte vA saMyamAtmavirAdhanAdoSAH / tathA tatra teSu zayyopadhibhakteSu madhye zayyA duHkhodhitA bhavati / AhAropadhayaH zuddhAH sukhena labhyante / mahatA kaSTena punaH zuddhA vasatiritibhAvaH tathA tatra zayyAyAM sthitvA yogyAni kalpanIyAni vastrAnnapAnAni gRhNantyupabhuJjate ca / etaiH kAraNairbhaGgacintAyAM prathamataH zayyA kRtA // tathA [bhA. 1970] AhArovahi sejjA, uttaramUle asuddhasuddheya / appataradosa puvviM asatIe mahatadose vi // bR- AhAropadhizayyAbhiH uttaragaNaviSaye vA mUlaguNaviSaye azuddhaH zuddha iti bhaGgacintAyAM ye SoDazabhaGgAH prAguktAsteSu madhye pUrvamalpataradoSe vastavyam / tasyAsati abhAve mahAdoSe'pi // atha kasmin bhaGge alpatarA doSA iti, ata Aha [bhA. 1971] paDhamAsati viiyaMmiti, tahiyaM puna gai kAlacArIsu / emeva sesaesa vi, ukkamakaraNaMpi pUemo // vR- sarveSAM bhaGgAnAM madhye prathamabhaGge sarvAlpatarA ye doSA iti tatra vastavyam, prathamasyAsati 'abhAve dvitIye'pi tatra punastiSThati kAlacAriNISu saMyatISu, evaM zeSeSvapi bhaGgeSu vasati / kimuktaM bhavati ? yeSvapyanyeSu bhaGgeSu saMyatisahitapadaM teSvapi kAlacAriNIbhiH sahiteSu vastavyaM, nAkAlacAriNIbhiriti / tathA (ut) kramakaraNamapi akAlacAriNIbhiH sahitatvamapi pUjayAma upAdeyatayA prazaMsAmaH, sarveSAM 'bhaGgAnAM madhye kathamiti ceducyate, yasmin bhaGge zayyAbhaktopadhayaH samudiyA bhaGgata ekadvikA vA zuddhAstatra yadyakAlacAriNyo bhaktaM pAnaM vA datvA gRhItvA tatkSaNameva vrajantina punarAgacchanti / svAdhyAyaM vA kRtvA sakAle gacchanti tatra sthAtavyaM prAyo doSAbhAvAditi // etadeva spaSTataramAha [bhA. 1972] seja sohe uvahi, bhattaM sohei saMjatI rahite / paDhamo, bitiu saMjai sahiu tA puna kAlacArIto // vR- zayyAM zodhayati, upadhiM zodhayati, bhaktaM zodhayati saMyatIrahitaH ceti prathamo bhaGgaH, dvitIyaH saMyatIsahitastAH punaH saMyatyaH kAlacAriNyo yadi syustadA vastavyaM, evaM zeSeSvapi saMyatIsahiteSu bhaGgeSu bhAvanIyam / yathAkAlacAriNyaH kathaM syurityata Aha [bhA. 1973] AyANa kaMdappe viyAla urAliyaM vasaMtINaM / niyayAdIcchaddasahA saMjoemo tahAcchaMdo || vR-bhaktapAnAdInAmAdAne, upalakSaNametat dAne ca, tathA kandarpekandarpanimittaM, kandarpagrahaNamupalakSaNaM svAdhyAyanimittaM ca, urAlikaM atizayena sphAraprabhUvelAmiti yAvat, vasantInAmakAlacAriNItvaM draSTavyam / evaM naityikAdInAM yaH SaDdazadhA SoDazaprakAraH saMyogaH tatra vastavyam kiM sarvatra, netyAhamuktvA yathAcchandAni / kimuktaM bhavati ? teSu satsu yathAcchandeSu na vastavyaM, tadabhAve tatrApi vaset // sampratyeteSu naityikAdiSu saMvAsamadhikRtya yatanAmAha [ bhA. 1974] Thiya, nisiya tuyaTTe vA gahiyAgahie ya jaggasuvaNaMvA / pAsatthAdInevaM, niyae mottuM aparibhutto / / vR- pArzvasthAnAmupAzrayeSu gahiyatti gRhItopakaraNaH sthita Urdhvasthito vaset, yadyevaM sthAtuMna zaknoti
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :-4, mUla- 105, [bhA. 1974 ] 55 tato gRhItopakaraNaH eva niSadyopagato jAgrattiSThet, tathApyazaknuvan gRhItopakaraNaH tvagvRto jAgradavatiSThet, atha triSvapyeteSuyadi kathamapi pracalAyA AzaGkA, tadA mA pAtrAdibhaGgasyAdityupakaraNaM pArzve nikSipyAgRhItopakaraNo yathA samAdhisthito niSannastvaguvRto vA jAgrattiSThet / atha jAgaraNaM kartuM na zaknoti tata Aha-svapan vA gRhItopakaraNo 'gRhItopakaraNo vA yathAsamAdhiH kuryAt / evaM yatanA pArzvasthAdInAM upAzrayeSu draSTavyA / naityike nityavAsyupAzraye nityavAsIparibhuktAn pradezAn muktvA aparibhukte pradeze upakaraNaM nikSipya yathAsamAdhi jAgrata svapan vA vaset / / emeva ahAcchaMde, paDihaNaNAJjhANa aJjhayaNaM kannA / ThANaThito vinisAme, suNa AharaNaM ca gahieNaM / / [bhA. 1975 ] vR- evameva pArzvasthAdigatenaivaprakAreNa yathAcchande'pi yatanA kartavyA / navaraM yadi vA zaktirasti tarhi pratihananaM kartavyaM yadA sa svagrAhaM muJcati / atha na vidyate tAdazI zaktistarhi dhyAnaM tathA dhyAyati, yathA tadvacana zRNoti / yadivA 'ajjhayaNati' yathAcchandaprajJApanApravaNaM adhyayanaM parAvartayati, yathA sa brUte - mAmAMnAzayeti 'kanna' tti tasya yathA svacchandaM dezanAM kurvataH karNaunijau sthagayati yena dezanAM na zRNoti dUrataraM vA tiSThati atha dUratarasthAnasthito'pi taddezanAM nizamayati na ca nidrAM samAgacchati, tataH sa yathAcchando vaktavyo yathA zRNu kimapi AharaNaM tato yattasyApUrvaM tadAharaNaM kathanIyam / 'gahieNa' tti gRhitenAtmIyopakaraNena / / etadeva yuktyA draDhayati [bhA. 1976 ] jaha kAraNenigamaNaM diThaM emeva sesagA cauro / ome asaMtharaMte AyAre vaiyAmAdIhiM / / vR-yathA kAraNe kAraNavazato nigamanaM nirgataM dRSTaM, evameva tathAkAraNavazanaH zeSANi api catvAri dvArANyasaMvi nivedanA yatanA ityevamAdIni yathA ca AcAre AcAraprakalpe'vame durbhikSe vrajikAdibhirapi / AdizabdAtsvajJAtyamanojJAsaMvignaparigraho vrajedityuktamataH sopapattikeyaM yataneti samyak zraddheyA / gataM yatanAdvAram, adhunA nisRSTadvAramAha [bhA. 1977 ] samantresu vivAso, enisiM kimuta annamosanne / asaDho puna jayaNAe acchejja ciraMpi uimehiM / / vR-samanojJeSvapi apAntarAle vA utsargata ekAM nizAM ekAMrAtriMkalpate / kiMpunaranyeSu asAMbhogikeSu avasanneSu / upalakSaNametat pArzvasthAdiSu vA, tatra sutarAmekarAtryadhikaM na kalpate / kAraNavazataH punarutkarSatastrINi dinAni vaset / / gataM nisRSTadvAramidAnIM dI haravaddhaM paDicchantItyetadvyAkhyAnArthamAha'asaDho' ityAdi azaThaH punaH na kevalamutkarSatastrINi dinAni kintu ciramapi prabhUtakAlamapyebhiH vakSyamANaiH kAraNaiH yatanayA tiSThet / / tAnyeva kAraNAnyAha - [bhA. 1978 ] vAsaM, khaMdhAra, nadI, tenA sAvaya vaseNa satthassa / eehiM kAraNehiM ajayaNajayaNA nAyavvA / / vR- varSaM patati, skandhAvAraH kaTakaM tadvA calati, nadI girinadI pUrNAvartate, stenA apAntarAle dvividhAH zarIrApahAriNaupakaraNApahAriNazca, zvApadAH siMhAdayaH, sArthasyavA vazena gacchati sArthazca ciramapitiSThan vartate / etaiH kAraNaiH ciramapyapAntarAle tiSThati, tatra ayatanA yatanA ca jJAtavyA; tatra yadi yatanA kRtA tadA na prAyazcittaviSayaH athAyatanAmAcaritavAn tadA prAyazcitte lagati, uktaH zuddhasyAzuddhagamanamiti
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2-4/105 dvitIyo bhaGgaH,sampratitRtIyacaturthabhaMgAvAha / / [bhA.1979] dosA utatiyabhaMge, gANaMgaNiyA yagacchabhedoya / suyahAnI kAyavaho donnivi dosAbhavecarime / / vR-doSau dvau tRtIyabhaGge, azuddhasya zuddhagamanamityevalakSaNaM, tadyathA-'gANaM' gaNikatA gaNe gaNe pravizatItyevaM pravAdalakSaNA [1] tathA gacchabhedatazca [2] tathAhi-tasmin nirgacchatyanye'pyevameva nirgacchantitatojAyategaNavinAzaH / / carame'pyazuddhasyAzuddhagamanamityevaMrUpebhaGgedvaudoSau [apizabdo bhinnakramaHsaca yathAsthAnaMyojitaH] zrutahAniH [1] kAyavadhazca[2] niSkAraNaMdoSabahulatayA nirgamane hyanyatrApi nAvakAzaitizrutahAniH [1] mArgeca gamanato galAnatvAdibhAvato vAkAyavadhaH [2] / / tadevaMbhAvitamRtubaddhaviSayaMsUtraM, samprativarSAvAsaviSayasUtramAha-- mU. (106) vAsAvAsaM pajjosavio bhikkhU ya jaMpurao kaTTa viharai Ahaca vIsambhejjA, atthiyAiM tha anne kei uvasaMpajjaNArihe, se u~vasaMpajjiyavve; natthi yAiM tha anne kei uvasaMpajjaNArihe, tassa appaNo kappAe asamatte kappaise egarAiyANa paDimAe jannaM jannaM disaM anne sAhammiyA viharanti tanaMtanaM disaM uvalittae / no se kappai tattha vihAravattiyaM vatthae kappai se tattha kAraNavattiyaMvatthae / tasicanaMkAraNasi niTThayaMsiparovaejjA 'vasAhi ajjo, egarAyaMvAdurAyaMvA! evaMsekappai egarAyaMvAdurAyaMvA vatthae; nosekappai paraMegarAyAovAvatthae / jaMtatthaparaM egarAyAo vA dugayAovasai, se saMtarA chee vA parihArevA / / vR- varSAvAse paryuSitabhikSuryaM purataH kRtvA viharati Astesa kadAcit viSvag bhavet zarIrAtpRthaga bhaveta mriyate ityarthaH, asti cAnyaH kazcidupasampadanAhaH,sa upasampattavyaH; nAsti vA tatrAnyaH kazcidupasampadanAhaH tarhi sa AtmanaH kalpemA samApta iti se tasya kalpate ekarAtrikyA pratimayA yatra vasati tatra ekarAtrAbhigraheNa / 'jannaM jannaM' ityAdi yasyAM yasyAM dizi sarve sAdharmikA viharanti tAMtAM dizamupalAtunapunaH setasya kalpate, tatrApAntarAlevihArapratyayaM vastuM, kalpatese tasya tatra kAraNapratyayaM saMghATAdikAraNanimittaM vastuma, tasmiMzca kAraNe niSThite yadi paro vadeta vasa Arya ekarAtraM dvirAtraM vA, vAzabdAtrirAtraM vA evaM se tasya kalpate ekarAtraM dvirAtraM vA vAzabdAtrirAtraM vA vastuM, no se tasya kalpate ekarAtrAdvirAtrAdvAparaMvastuM / yattatraekarAtrAdvirAtrAdvA paraMvasati, tatrasetasyasvakRtAdantarAtcchedaH parihAro vA / atrabhASyaprapaJca:[bhA.1980] emevayavAsAsu, bhikkhe vasahIesakannANataM / egAha cautthAdI, asatI annattha tattheva / / vR- evamevaRtubaddhaviSayasUtragatenaivaprakAreNavarSAsusUtraMbhAvanIyam / navaraMbhikSAyAM basatau zaGkAyAM ca nAnAtvaM tatrAnyatra gantavyaM ekAhena caturthena vA AdizabdAt SaSTenASTamena vA asati anyatragamane tatraiva varSArAtraH kartavyaH eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / / . sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataevaMzabdaM vyAkhyAnayati[bhA.1981] apariNAme pihabbhAve, egatte, avadhAraNe / evaMsaTThou eesiM, egatte uihaMbhave / / vR- evaMzabdo'parImANe pRthagbhAve ekatve avadhAraNe tatrAparImANe yathA evamanye'pItyAdau;
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : 5:- 4, mUla- 106, [bhA. 1981 ] 57 pRthagbhAve yathA vaTAt paTaH pRthak, evamAkAzAstikAyAddharmAstikAyo'pIti; ekatve yathAyametadguNa evameSo'pi atra hyevaM zaddhastayorekarUpatAmabhidyotayati, avadhAraNayathA kenApi pRSTamidamitthaM bhavati / itaraH prAha evaM itthameveti bhAvaH evamevaM zabda eteSvartheSu vartate / punarekatve bhavati vartate / ekatvavRttimeva bhAvayati [bhA. 1982 ] egattaM uubaddhe jaheva gamanaMtu bhaMgacauro ya / taha ceva ya vasAsuM navari imaM tattha nANattaM / / vR- ekatvaM tathA evaM zabda prakAzyamitthaM yathA Rtubaddhe'nyatra gacchAntare gamanaM yathA ca tatra bhaGgAzcatvAraH / zuddhasya zuddhagamanamityevamAdayaH tathA ca tenaiva prakAreNa gamanaM bhaGgacatuSTayaM ca jJAtavyaM / navaraM kevalamidaM tatra varSAsu, bhikSAyAM vasatau zaMkAyAM ca nAnAtvam / / tatra bhikSAmadhikRtyAha-[ bhA. 1983 ] pauranna pAnagamanaM iharA paritAva esaNAghAto / khettasa ya saMkamaNe gurugA lahugA ya AruvaNA / / vR- yo gacchaH pracurAnnapAne sthitaH tatra gantavyaM, itarathA yadi punarapracurAnnapAne gacche pravizati tataste 'asaMstaraMtaM' kSudhA paritApyante / paritApanAM vA'sahamAnaiH eSaNAghAtaH kriyate, aneSaNIyamapi gRhNIyurityarthaH, athAsaMstarantaH kSetrasaMkramaNaM kurvanti, tadA prAvRSikSetrasya saMkramaNe AropaNA prAyazcittaM catvAro gurukAH, / varSArAtre bhAdrapadAzvayugmAsadvayalakSaNe catvAro laghukAH / / gataM bhikSAdvAramadhunA vasatidvAramAha- [ bhA. 1984 ] vAraga jaggaNa dosA sAgArAdI havaMti annAsu / tenAdisaMka loe bhAviNamatthaM pavAsaMti va pAsaMti / / vR- yasmin gacche vasatiH saGkaTA tatra nopasaMpattavyaM, yadi punarupasampadyate tata ime doSAH saMkaTAyAM hi vasatAvamAntAste vArakeNa krameNa jAgaraNaM kuryureke jAgratyanye svapanti, tadanantaraM te jAgratyanye svapanti / evaM krameNa jAgaraNe'jIrNatvAdayo doSAH atha anyAsu vasatiSu kecitsvapanAya vrajanti tarhi ye pAk abhizayyAyAM sAgarikAdayo doSAH te atrApi bhavanti / / gataM vasatidvAramidAnIM zaGkAdvAramAhabhikSAyA abhAvato vasati saGkaTatvadoSato vA te kSetrasaMkamaNaM kuryustAMzcagacchatodRSTrA lokasya stenAdizaMkA upajAyate, yathA na kalpate sAdhUnAM gamanaM tannUnamete herikAH stenA vA sAdhuveSeNAhiNDante / athavA bhAviNamatthaMca pAsaMtitti ete bhAvinamarthaM utpAtarUpaM, yadivA na niSpatsyate sasyamityevaMlakSaNaM, tato'nAgate nazyati / tasmAdvayamapi yatnaM kurmaH / tadeva pracurAnnapAne saGkaTavasatisthite ca gacche praveze ime doSAH tasmAdye pracurAnnapAnagrAme sthitA ye ca sAvakAzAyAM vasatau tatropasampattavyam / tatra cAnayA yatanayA gantavyaM tAmevAha [bhA. 1985 ] Asannakhetta bhAviya khettAdaparopparaM milaMtesu / jA aThamaM abhAviya mAnaM aDataM bahUpAse || vR- ye Asanne anantare kSetre sthitA gacchAstatra gantavyaM / / asatyanantarakSetre ye parakSetre sthitA yairbhikSAdinimittamAgacchadbhizca parasparaM miladbhiH, gAthAyAM saptamI tRtIyArthe'pAntarAle pathi bhAvitA grAmAstatra gantavyam teSAmapyabhAve dUre'pi gamyate / / tatra punarbhikSAmahiNDamAno gacchati / kiM kAraNamata Aha-'mAnaM aDaMtaM bahUpAse,' mANamiti vAkyAlaGkAre, bhikSAmanTataM bahuloko'bhAvitaH tu
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2- 4/106 pazyati / kRtvA tato'bhaktArthena yAvat prApyate SaSTena vA aSTamena vA tatra gantavyam / Aha-yadyapi caturthAdinA gacchati tathApilokaH pazyati,tata Aha[bhA.1986] pAyaM na 'rIyai' jano, vAse paDivattikovido jAya / asatoyabadve dUreya atthaejApabhAyaMti / / vR-prAyaH karSajanaH kSetrANAM jalakardamAkulatayAzeSajanomArgasthajalAvilatvAdinAdurgamatayA varSe varSAkAle 'na' rIyate, na gacchati, yazcAtra prattipatikovidaH parapratipAdanakuzalastena evamAdiSu viSaye'nekAnyuttarANijalpitavyAni / etAvatA 'egAhacautthAdI' ityAdivyAkhyAtamidAnIM, masatI annattha tattheva' iti vyAkhyAnArthamAha, 'asatovabaddhe' ityAdi pUrvokto vidhiH sAntare varSe'bhihito yadi punarasakRt avabaddhaM vA satataMvarSapatati yadi vA atidUraMgantavyam / nASTamena prApyatetato'sakRt avabaddhe vA varSe patati dUra gantavye tatraiva varSArAtraM kRtvA prabhAte meghakRtAndhakArApagamataH prabhAtakalpe saMvatsare yAti |suutrm mU.(107) AyariyauvajjhAe gilAyamANe annayaraM vaejjA 'ajjo, mAmaMsi naM kAlagayaMsi samANaMsi ayaM samukkasiyavve / se ya samukkasaNArihe, samukkasiyavve; se ya no samukkasaNArihe, no samukkasiyavve atthi yAiM tha anne kei samukkasaNArihe, se samukkasiyavve; natthi yAiM tha anne kei samukkasaNArihe, se ceva samukkasivve / taMsi vanaM samukkiTTasi paro vaejjA 'dussamukkiTTate, ajjo; nikhivAhi!' tassaNaM nikkhavayANassa nasthi keichae vA parihAre vA / je sAhammiyA ahAkappeNaMno abbhuThA viharaMti, savvesiMtesiMtappattiyaMchae vA parihArevA / vR- athAsyasUtrasyakaH sambandha ityAha[bhA.1987] Ayariyatte pagate anuyattaM' teya 'kAlakaraNaMmi / atthesAvekkhovA' vRtto imato visAvekkho / / vR- AcAryatvaM pUrvasUtreSu prakRtaM anuvartamAnaM ca kAlakaraNaM tata AcAryatve prakRte'nuvartamAnamevAkAlakaraNe, idamapisUtramApatitamatrApyAcAryatvasya kAlakaraNasya cAbhidhAsyamAnatvAt, yadi vA pUrvamarthataH sApekSa 'ukto'yamapi' cAdhikRtasUtreNAbhidhIyamAnaH sApekSa iti sApekSatvaprakaraNAdanantarasUtrAdanantaramasya sUtrasyopanipAtaH |anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-AcArya upAdhyAyo vA dhAtukSobhAdinA glAyananyataramupAdhyAyapravartigaNAvacchedakagItArtha-bhikSUNAmanyatamaM sApekSaH san vadeta, Arya mayi kAlagate sati ayaM samutkarSayitavya AcAryapade sthApayitavyaH / sa cetparIkSayA samutkarSaNAhoM bhavati tataH samutkarSayitavyaH / nocetsamutkarSaNArhastarhi no samutkarSayitavyaH / atha yo'sau pUrvamAcAryeNa samIkSitaH so'bhyudyatavihAramabhyudyatamaraNaM vA vyavasitastatrAha-asti cAtra gacche'nyaH kazcitsamutkarSaNArhaH sa samutkarSayitavyaH / atha nAsti kazcidanyaH samutkarSaNArhastarhisa evAbhyarthyaH samutkarSayitavyaH / tasmiMzca samutkarSite paro gaccho vadet samutkRSTaM te tava he Arya tasmAnnikSipa, evaM tasya nikSipato nAsti kazcit cchedaH / parihAro vA, upalakSaNametadanyattapo vA saptarAtrAdikaM, ye punaH sAdharmikagacchasAdhavo yathAkalpena AvazyakAdiSu yathoktavinayakaraNalakSaNena notthAya viharanti / teSAM pratyekaMsarveSA tatpratyayaM yathAkalpAnabhyutthAnapratyayacchedaH parihAraH saptarAtraM vA tapaH prAyazcittamiti sUtrasaMkSepArthaH / enameva bhASyakRt prapaJcayan prathamato gilAyamANe
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 107, [bhA. 1987] ityasyArthabhAvayati[bhA.1988] atisaMyena riThato vAdhAtukkhobhena vAdhuvaM maraNaM / nAuMsAvekkhagaNI, bhaNaMtisuttamijaMvRttaM / / vR- atizayena zrutajJAnAtizayAdinA ariSTato vA ariSTadarzanato vA dhAtukSobheNa vA dhruvaM maraNaM jJAtvAsApekSAgacchApekSopetAgaNinoyatsUtreuktamajjokAlagayamItyAditadbhaNanti |saamprtmnytrN 'vaejjA' ityasyArthamAha[bhA.1989] - annayara uvajjhAyAdigA ugIyatthapaMcamA purisA / ukkasaNamAnana tiya'egaTuMThAvaNAceva / / vR- upAdhyAyAdikA upAdhyAyAH pravartI gaNAvacchedako gaNI gItArthazca bhikSurityevaMrUpA gItArthapaJcamAH puruSAsteSAmanyatamo'nyataraH, samutkarSazabdArthamAha-utkarSaNaM mAnanaM sthApanAAcAryatvasthApanamityarthaH / [bhA.1990] puvvaM ThAvetigaNe 'jIvaMto gaNaharaMjahA rAyA / kumare uparicchittA' rajjarihaM ThAvaerajje / / vR-pUrvamevajIvannAcAryo yaH zaktimAnastaMgaNadharaMgaNe sthApayati, yathA rAjA kumArAn parIkSya yaH zaktimattayA rAjyArhastaMrAjye sthApayati, kathaM parIkSyetyataH parIkSAvidhimAha[bhA.1991] dahikuDa amacca AnattI kumArA atinane tahiMeko / pAse nirikkhiUNaM asamaMtipavesaNe rajjaM / / vR-egorAyA bahuputto / so ciMteijo sattimaMtotaMrajjeThavehAmi / tato kumAre paricchiumADhatto / ANattA purisAdahighaDage egatthaogAse Thaveha tihiMThavittA ranno nivediyaM / amaccobhaNito |vcchtumN dahighaDANaMpAse atthAhigato amacco / rannA tekumArA saddAvittAbhaNiyAvaccaha dahighaDamekkekaM Aneha / te gayA annaM vahaMtayaM na pAsaMti / tato te appAseMtA sayaM ceva dahighaDamekkekaM ghetusaMpaTThiyA |eko kumAro pAsANi nirikkhettAannaM vahaMtayamapAsaMtoamaccaMbhaNatigiladahighaDaM / amacconecchai |kumaarennasiN uggiriUNa bhannai 'jai necchasi sIsaM te pADemi' / amacceNa gahito dahighaDo / kumAro taM ghetuMgato rAyasamIvaM / rannAha sa sattimaMtotti parikkhicA rAje Thavite / / akSarayojanA tviyam dadhikuTA ekatra rAjapuruSaiH sthApitAstadanantaramamAtyasyAjJaptiH pradattA yathA ghaTAnAM pArzve tiSTha / tataH kumArA dadhighaTAnAmAnayane niropitAstatraikaH kumAraH pArthAn nirIkSyAnyamapazyan amAtyasyopari asirudrIritastatomantriNA dadhighaTo gRhItastena dadhighaTasya pravezane kumAreNakArite dRSTetasya kumArasya rAjyaM dattavAn / atropanayamAha[bhA.1992] dasavihaveyAvacce niyogakusalujjayANamevaMtu / . ThAvetisattimaMtaM asattimaMtebahUdosA / / vR- evamAcAryo'pi dazavidhavaiyAvRtye udyatAnAmudyatamatInAM sAdhUnAM madhye kusalatti yo yatra kuzalastasya tatra niyogakarotitaMtatraniyojayati yastaMzaktimantaM gaNadharaMsthApayati / azaktimati tusthApyamAne bahavodoSAH keteiticeducyte-so'shktimtvennshknotisaadhuunythaayogNniyoktuN| tata AhAropadhiparihAnirnirjarAtazca te paribhrazyanti / athAzukAreNa maraNataH pUrvaM na sthApitaH
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2- 4/107 syAttato'syApitegaNadharesakAlagatona prakAzayitavya ityAdi pUrvoktamavasAtavyam / athaiva vidhizeSamAha[bhA.1993] domAdI gIyatthe, puvuttagameNasatigaNaM vibhae / mIse vaanarihe vA, agIyatthe vA bhaejjAhi / / vR-AcAryeNaziSyA nirmApitAstedvayau trayazcatvArovAbhaveyusteSudvayAdiSugItArtheSusatiprabhavati parivArepUrvoktena gamena tRtIyoddezakoktena prakAreNagaNaMvibhajet |tessusrvessvpivibhjypRthkpRthgnno dAtavya ityarthaH / tathA mizrANAmeteSAmAcAryaziSyAnAM madhye kecit gItArthAH kecidagItArthAstAnapi vibhajet / kimuktaM bhavati / ye gItArthAstAn gaNadharapadasthApyatayA pRthakkuryAditarAMstvagItArthAnanarhatayA athavAyairartho dezato gRhIto dezato nagRhItastemizrAstAnvibhajet / ete mizrAapi yogyAetetvayogyAiti vibhAgenasthApayet |tthaayeshriirennjunggiktyaasrvthaagnndhrpdaanhaaNstaanpi vibhajet |vaashbdo'pishbdaarth ekAntenAyogyatayA pRthaksthApayet |agiitaarthaanvaabhjet / iyamatra bhAvanA-ye'gItArthAnAcAryalakSaNopetAstAnanarhatayAsthApayati |yepunrgiitaarthaaapisNbhaavyshrutsmpd AcAryalakSaNopetAntAn yogyatayA pRthak sthApayati |smprtimishrpdvyaakhyaanaarthmaah[bhaa.1994] gIyAgIya missA ahavA atthassadeso gahitona / tattha agIyaanarihAAyariyA tassa hotIu / / vR- kecit gItA gItArthAH kecidagItArthA ete mizrA athavA arthasya dezo yairgRhItaste mizrAstatra yeagItA AcAryA lakSaNaparibhraSTAzca teAcAryatvasyAnarhA bhavanti / / samprati se yasamukkasaNArihesa samukkasiyavyo, no samukkasiNArihe no samukkasiyavve' ityasya bhAvArthamabhidhitsuH prathamataH pUrvapakSamutthApayati[bhA.1995] kahamarihovianariho kiMtuhuasamikkhakAriNo therA / ThAu~tijaManarihaMcoyagasuNa kAraNamiNaMtu / / vR- paro brUte-kathaM pUrvamAcAryo vidyamAnavelAyAmarho'pi san pazcAdana) jAto yenocyate sa cetsamutkarSaNArhastarhisamutkarSayitavyaH / kintuvitarke vitarkayAmi hu nizcitamasamIkSitakAristhavirA AsIran yadanaha sthApayanti yathAyaM samutkarSayitavya iti / atra sUriH prAhacodaka! zRNu kAraNamidaM yena pUrvamarho'pipazcAdana) jAtaH / tadevakAraNamadhidhitsuH dvAragAthamAha[bhA.1996] uppiyaNabhItasaMdisaNa, desieceva pharusasaMgahie / vAyaganipphAvaga, annasIsa icchA ahAkappo / / vR- uppiyaNaM muhuH zvasanaM tat dvAraM, bhItasandezanadvAraM, adezikadvAraM, paruSadvAraM, etAni catvAryapi prastutArthaviSayANi, saGgahadvAraM, vAcakaniSpAdakaMdvAraM, anyaziSyadvAraM, icchAdvAraM, yathAkalpadvAraM, ityetyAni saGgrahAdIni dvArANi / atthiyAiM va anne samukkasaNArihe ityAdisUtraviSayANi iti dvAragAthAsaMkSepArthaH |smprti uppiyaNadvAraM vibhAvayiSurAha[bhA.1997] sannisejjAgayaMdissA sissehi parivAriyaM / komudIjogajuttaM va tArAparikhuDaMsasi / / [bhA.1998] gihattha paratitthAhiM saMsayatthIhiM niccaso /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 4, mUla- 107, [ bhA. 1998] sevijjataM vihaMgehiM saraM vA kamalojjalaM / / khaggUDe anusAsaMtaM saddhAvaMtaM samujjae / gaNassa gilA kuvvaMtaM saMgahaM visaesae / / iMgiyAgAradakkhehiM sayA chaMdAnuvattihiM / avikaDiyaniddesaM rAyANaM va anAyagaM / / 61 [ bhA. 1999 ] [bhA. 2000 ] bU - satI nAma zobhanA svakIyA vA niSadyA vA tasyAM gatamupaviSTaM ziSyaiH parivAritamitthaM bhUtamupamayati / kaumudI kArtikIpaurNamAsI tadyogayuktaM tArAparivRtaM zazinamiva / tathA gRhasthaiH paratIrthibhiH saMzayArthibhizca sAdhubhirnityazaH sarvakAlaM sevyamAnaM / kimivetyata Aha- kamalojjalaM kamalaparimaNDitaM sara iva vihagaiH pakSibhiH / tathA khaggUDAn kusvabhAvAt anuzAsantaM samyag udyatAH samudyatAstAn zraddhAparyantaM teSAM mahartI zraddhAmutpAdayantaM tathA gaNasya gacchasya agilayA nirjarArthamAtmotsAhena svake viSaye AtmIyayA zaktyA ityarthaH saMgrahaM kurvantam / tathA iGgitAkAradakSaizchandonuvartibhiH sadA sarvakAlamavikaTitanirdezamakhaNDitAjJaM rAjAnamiva anAyakamavidyatenAyako yasya sa tathA taMcakravartinamityarthaH / dRSTrA kazcidagItArtha utpannagauravobhavati - utpanna - gArave evaM, gaNitti parikaMkhio / uppiyaMtaM gaNidissa agIto bhAsei imaM / / [bhA. 2001] vR- utpannamabhilaSaNIyatayA jAtaM gauravaM yasya sa tathA evamahamapi gaNI bhavAmi gaNipadamavApya paripAlayAmi / tataH zobhanaM bhavatItyevaM parikAGkSitaH parikAMkSAvAn gaNinamAcAryamuppiyantaM muhurmuhuH zvasantaM martukAmaliGgaM dRSTvA kazcidagItArthaH / kathamahaM gaNadharo bhaviSyAmIti vicintya yathA gacchvartinaH sAdhavaH zRNvanti tathA mAtRsthAnataH idaM vakSyamANaM bhASate / tadevAha [bhA. 2002 ] alamajjha gaNeNaMti, tubbhe jIvaha meM ciraM / kimeyaM tehi puTTho udivvae me gaNo kila / / vR- alaM paryAptaM mama gaNena yUyaM mama puNyodayena ciraM prabhUtaM kAlaM jIvaya / tataste gacchavartinaH sAdhavastasyAgItArthavacanamAkarNya tamagItArtha bruvate / / kimetattvaM brUSe, yathAlaM mama gaNena evaM taiH puSTaH sanH so'gItArthovakti / kSamAzramaNeH kila me gaNo dIyate / tata evamuktaM mayeti / athavA uppiyaNadvArasyAyamarthaH / [ bhA. 2003] aTThAvie va puvvaMtu, gIyatthA uppiyaMtae / AmadAhAmo eyassa, saMmato esa amhavi, / / gIyattho ya vayatthoya, saMpunnasahalakkhaNe / sammato esa savveMsi sAhU te dvAvito gaNe || [ bhA. 2004 ] vR-vAzabdaH prakArAntaradyotena / pUrvamasthApitegaNadhare mriyamANa AcAryaH kila uppiyattitti muhurmuhuH zvasiti / taM ca tathAbhUtaM dRSTrA gItArthazcintayati AcAryasya sA vAg nAsti yayA brUte yatA amukaM sAdhuM gaNadhara sthApayatha / mA bhUtsA vANI vayameva gacchavartinaH sAdhun bhaNAmaH yathAcAryairamuko gaNadhara pade sandiSTa iti tathA copAyaM kariSyAmo yathA gaccha sAdhUnAma kampanIyo bhavati / evaM cintayitvA gaccha sAdhavaH zrRNvanti tathA brUte-AmadAhAmo eyassAtti icchAmaH kSamAzramaNAzca tsAyamukasya dAsyAmo
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2- 4 /107 gaNadharapadamasmAkamapyeSa sammato yata eSa gItAryo, vayasyaH, sampUrNAni zubhAni lakSaNAni yasyAsau sasampUrNa zubhalakSakaH tathA eSa sarveSAM sAdhUnAM sammatastataste tvayA gaNe sthApitaH / evametau dvau prakArAvuppiyaNadvAre vyAkhyAtau / etau dvAvapi janau yadi pUrvamAcAryeNa samIkSitau yadhAnarhAviti tadA na kazcidAcAryANAmasamIkSitadoSaH / / gatamuppiyaNadvAramadhunA bhItasandezadvAramAha [bhA. 2005 ] asamAhiya maraNaM te, karemi jai me gaNaM na desi / iti gIte ugIte, saMdisae guru taobhIo / / vR- kazcidagItArthaH pApIyAn pratyAsannamaraNamAcAryamavagamya brUte- yAda me mahyaM gaNaM na dadAsi, tataste'samAhitamaraNaM tathA karomi vartamAnasAmIpye vartamAnavadveti vacanAt prAkRtatvAdbhaviSyati vartamAnAt tato'yamarthaH kariSyAmi yathA dIrghakAlaM saMsAraM bhramasi / tata evamukte tasya bhIta AcAryo gIta gItArthI dezakAlapuruSaucityavedanAt gItArthAn saMdizati yathA etasmai mayA gaNo datta iti gItArthAzca viditakAraNAbruvate[bhA. 2006] 62 AmaMtivottuM gIyatthA jANaMtA taM ca kAraNaM / kaThe taMtu niggahe atisesIya saMvase / / bR- AmaM icchAma iti uktvA gItArthAstatkAraNaM jAnantaH kRtArthe niryApite AcArye taM duSTAbhiprAyaM nirguhanti niSkAzayanti / evameSo'narho bhavati / athAtizeSe'tizayajJAnI jAnAti / yathA sAmpratameSa nirdoSIbhUtaH |svaatsmaat sthAnAtgurujanasamakSaMpratikrAntastataH saMvAsyate / / gataMbhItavidezadvAram / idAnImadezikadvAramAha [bhA. 2007 ] ariho va anariho hoi, jo u tesimadesito / tulladesIva pharuso mahuro va asaMgaho / / vR- eka AcAryastasya parSat kuDukkA / tasyA madhye eka AcAryeNa gaNadharapade samIhito'nye cAcAryasya ziSyAH sindhudezAdiSu viharanti / te sindhvAdiSu vihatyAcAryasamIpamAgatA ekaM kuDukkamAcAryasamIhitaM muktvA anye sarve kuDukAH kecitkAlagatAH kecit pratibhagnAH evaM sa kuDukadezodbhavaH teSAM saiMdhavAdInAmanarho jAto, yena te tasya bhinnadezikatvAdullApaM na pariyacchanti / akSarayojanA tvemarho'pyanarho bhavati yasteSAM tatkAlabhAvinAM sAdhUnAmadeziko yathA saiMdhavAdInAM kuDukka iti / / gatamadezikadvAramadhunA paruSadvAramAha-tulledesIva pharaso tulya dezIyaH pUrvaM samIhito gaNadharapade sa pazcAt paruSabhAvojAtaH paruSatvAzcapraticodyamAna Akrozati / AkrozAMzcAsahamAnAnAmutsaMkhaDAdikaM kurvan gacchabhedaM karoti / evameSa pazcAdanarhaH / / samprati atthiyAiM anne samukkasiNArihe ityasyArtha vibhAvaviSuH saMgrahadvAramAha-mahuro va asaMgaho / yaH pUrva samIhitaH sa satyapimadhuratve asaMgraho na saMgrahazIlaH / anyastu saMgrahazIlo madhurazca tato yaH saMgrahazIlaH samutkarSate netara iti / / sAmpratamasminnevArye vAcakaniSpAdakaMdvAramAha [bhA. 2008] vAyaMtaganipphAyaga cauro bhaMgAu paDhamago gajjho / taiu u hoi sunno, anneNa vaso vA vAei / / vR- vAcako niSpAdaka iti padadvayasaMyogatazcatvAro bhaGgAstadyathA-vAcayatyapi niSpAdayatyapIti prathamaH / vAcayati na niSpAdayati dvitIyaH / navAcayati niSpAdayati tRtIyaH / na niSpAdayati caturthaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla - 107, [bhA. 2008] atra satyapi pUrvasamIhite yaH prathama bhaGgavartI sa sthApyate, netaro dvitIyAdibhaGgavartI / tathA cAha-prathamako grAhyaH, dvitIyabhaMgako na sthApyo'niSpAdakatvAt, tRtIyastuzUnyo vAcanAyA abhAve niSpAdakatvAyogAt |ydivaaaatmnaanvaacytianyenvaacytitdaasopiyogyH / caturthabhaGgikastu sarvathAnaha eva / |saaNprtmdhikRt evArthe'nyaziSyadvAramAha[bhA.2009] asatIva annasIsaThAveMti gaNaMmijAva nimmaato| esoceva anariho, ahavAvi imo sasisso vi / / vR- AcAryA kAlakartukAmA AtmIyAH ziSyAH sarve'pyanirmAtA ititeSAM madhye gaNadharapadayogye ekasminnapyasati anyasya ziSyaM prAtIcchikaM gaNe sthApayanti, bhaNanti ca yAvanmaya ziSyo nirmAto niSanno bhavati tAvattvaM gaNadharo nirmAte sati tvayA gaNadharapadaM nikSeptavyaM yadi na nikSipati tatazchedaH parihAraH saptarAtraM vA tapaH prAyazcittaM / eSa samIkSito'pyana) jAtaH / athavAyaM svaziSyo'pyanarhastamevAha[bhA.2010] joanumatobahUNaMgaNahara aviyato dussamukkaTho / dosA anikkhivaMtesesA dosaMcapAveti / / / vR- AcAryaiH kAlaM kurvadbhiAto ya eSa mama ziSyaH sUtrato'rthatazca nirmAta etasmAdayaM bahubhirbhAgairgaNadharaguNairabhyadhiko bhaviSyati / kevalamidAnImanirmAtaH tato yo'sau nirmAtaH sa AcAryairucyate yAvadetattvaM gaNadhara etasmiMstu nirmApite tvayA gaNadharapadaM nikSeptavyam / yata eSa tava pArthAdvahubhirbhAgairgacchasya pravacanasya copagrahakArI bhaviSyati / tena tathA pratipannamAcAryAH kAlagatAH sacatena nirmApitojAtaHsamastasyApisaGgasyaprItikaraH / tatoyastena nirmApitojAto'numatobahUnAM sa gaNadharaH sthApanIyo, yastvaviyatto' prItikaraH pUrvasthApitaH sa dussamutkRSTa iti vaktavyo nikSipagaNadharapadamevamukto yadina nikSipati tatastasminnanikSipatidoSAzchedaM parihAraMsaptarAtraMvAtapaH prApnotIti bhAvaH ye'pi ca zeSAstaM bhajante, te'pi doSaM prApnuvanti, cchedaM parihAraM saptarAtraM vA te'pi prApnuntItyarthaH / yadetadbhaNitametatprasaGgAgatamayaM punaH sphuTasUtreNa nipAtaH [bhA.2011] abbhujjayamegayaraMvavasiya kAmaMpihoisuttaM tu / tebetikaNasaeka.gIyaM pacchAjahicchAte / / vR- AcAryeNa ko'pi svaziSyaH samIhito yathAyamAcAryapadayogya iti, tato gItArthAH saMdiSTA eSasamutkarSayitavyaH |sckaalgteaacaaryebruute-ahmbhyudytvihaarN jinakalpAdikamabhyudyatamaraNaM vApratipatsyetasminnabhyudyatamekataraMvihAraMmaraNaMvAvyavasAtumanasibhavatinipatatisUtram-"atthiyA itya anne keha samukkasaNArihe se samukkasiyavve natthi yAi va kei anne samukkasaNArihe so ceva samukkasiyavve" tasminnabhyudyatasyaikataraMvyavasAtukAme asticedatragacche'nyaHkazcitsamutkarSaNArhastarhi samutkarSayitvonAsticedatrakazcidanyaHsamutkarSaNA hastataHsaevamuktarSayitavyaH / kathamiticeducyatekItArthA abhyarthanApuraHsaraMtaMbruvate yUyaM gaNadharapadaM paripAlayantaekamasmAkaM kaMcana gItaM gItArtha kuruta nirmApayata / tataH pazcAtsmannirmApite te bhavatAM yadiSTaM yat pratibhAsate tatkuruteti bhAvaHSa / atrecchAdvArAvasaraH evamuktetena gaNadhapadaMpratipadya kazcanApyeko nirmApitaH pazcAttasya cittamajAyata. yathA abhyudyatavihArAt gacchaparipAlanaM vipulataraM nirjarAdvAraM tasmAtparipAlayAmyahameva gacchamiti
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 tathA cAha[bhA. 2012] nimmAuNNegaM imapi me nijjArae dAraM tu / nikkhivana nikkhevAmI itthaM itare u khubbhaMti / / vR- sa gaNadharapadesthApitaM ekaM kaMcanApi nirmApyedaM cittamakArSIt / idamapi gacchaparipAlanaM mahata nirjarAyA dvAraM evaM vyavasite / tasmin gacche gItArthA bravate nikSipa gaNadharapadaM sa prAhana nikSipAmi, kiM tvicchAmi gacchaM paripAlayitumevamukte itare gacchagItArthAH kSubhyanti te ca kSubhyanto yad bruvate tadAha [bhA. 2013 ] vyavahAra - chedasUtram - 24/107 vR- pUrvaM tava necchitaM gaNadhAraNaM pazcAdidAnIM yadyapi rucitaM, tathApi na tvasmAkaM rocase duHsamutkRSTaM khalu tava gaNadharapadaM tasmAnnikSipeti / evaM bhaNati gacchasAdhuvarge prAyazcittaM catvAro gurukAH / anuThihiMte ya emevetyAdi yo'sau prAtIcchikaH sthApitaH sa cet yAvadadyApi na nirmApayati kathamapi ziSyaM tAvadyadi gacchasAdhavo bhASante / nikSipatvaM gaNadharapadamiti tadAteSAMtathA bhASamANAnAM prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha tasminnanyaziSye nirmApayitumiSyamANe anutiSThati / anirmApite gaNadharapadanikSepaNaM karoti tadA tasminnanyaziSye anutiSThatigaNadharatvaM nikSipataH pratIcchikasya prAyazcittameva catvAro gurukA ityarthaH, yathA gItArthatvena gacchasAdhavaH seviSyante tannimittamapi tasya prAyazcittaM, navaraM kevalaM tasminnanyaziSye grAhite nirmApite gaNadharapadanikSepaNA karttavyA / naca tatratAM kurvatastasya cchedaH parihAraH saptarAtraM vA tapaH / gatamicchAdvAram samprati yathAkalpadvArAvasarastatra ye gacchasAdhavastaM svagacchasAdhuM pratIcchikaM ca pUrvasthApitaM yathAkalpena nAbhyuttiSThati / yathAkalpAnabhyutthAnamevAhaAvarasaga suttatthe bhatte AloyaNA uvaThANeH / [bhA. 2014 ] paDilehA kitikammaM mattaga saMthAragatigaMca / / vR- atra sambandhamAha [bhA. 2015 ] dussamukkaTThe nikkhina bhaNate gurugA anuThihiMteya / emeva annasIse nikkhivaNA gAhitaM navaraM / / vR- Avazyake kriyamANe yo vinayastasya AcAryasya kartavyastaM ca na kurvanti / sUtramartha vA tasya samIpe na gRhNante na bhattati AcAryaprAyogyaM tasya bhaktaM na prayacchanti / AloyaNatti tasya purato nAlocayanti / uvaThThANatti AcArya vastrakambalapAtrAdipratyupekSaNAya nopatiSThanti / nApi kRtikarmavandanakamanyadvA kurvanti / nApi mAtrakatrikaM tasya Dhaukayanti tistraH saMstArakabhUyastA api na prayacchanti teSAmapi yathAkalpamanabhyuttiSThatAM prAyazcittaM cchedaH parihAraH saptarAtraM vA tapa iti / / .mU. (108) Ayariya uvajjhAe uhAyamAe annayaraM vaejjA, jAva savvesiM tappatiyaM cchee vA parihAre vA / / lannami ahigae aThThAyamANe siyAu uhANaM / bhavajIviya maraNA vA saMjamajIyA imaM hoti / / vR- pUrvamanantarasUtre glAnatvamadhikRtaM tasmiMzca glAnatve atiSThati anivartamAne syAtkasyacit pIDAmasahiSNoreva dhAvanamato'vadhAnapratipAdanAmadhikRtasUtramathavA pUrvasUtre bhavajIvitamaraNaM mamaMsiNaM kAlagayaMsItyanenoktaM bhavajIvitamaraNA cAvazyaM saMyamajIvitamaraNamapi bhavati / saMyamasya
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 4, mUla- 108, [ bhA. 2015]. jIvitAvadhikatvAt tato bhavajIvitamaraNAtprAktanasUtrAbhihitAttadanantaramidaM saMyamajIvitAnmaraNaM pratipAdyate bhavatIti tadarthamidaM sUtramanenasambandhenAyAtasyAsya vAkhyA-AcArya upAdhyAyo vA mohena rogeNa vA avadhAvan upAdhyAyAdikAnAM gItArthapaMcamAnAM puruSANAmanyatamaM vadet yAvatkaraNAdevaM paripUrNapATho draSTavyaH / / ajjo mamaMsi naM ohAviyaMsi ayaM samukkasiyavvoM seya samukkasaNArihe samukkasiyavve siyA / se ya no samukkasiNArihe no samukkasiyavve siyA, atthitha ittha anno ke samukkasaNArihe sesamukkasiyabve, natthi yA ittha anne kei samukkasaNArihe se ceva samukkasiyavve tesiM caNaM sesamukkiTThasi paro vaejjA dussamukkiTTaM te ajjo nikkhivAhi tassa naM nikkhivamANassa natthi kei cchedaM parihAre vA / / asya vyAkhyA prAgvat / adhunA niyuktivistaraH kena punaH kAraNenAsavAvadhAvatIti cedata Aha [bhA. 2016 ] mohena vA rogena va vavahANAM bhesayAM payatteNaM / dhammakA nimitte anAhasAlA gavesaNAya / / vR- avadhAvanaM mohena vA kAmodrekarupeNa rogeNa vA / tatra mohaviSayA yatanA prAk tRtIyoddezake'bhihitA, yadi rogeNa tato nAvadhAtavyam / kintu prayatnena bheSajaM dAtavyam / tacca dharmakathAnimittena cotpAdanIyaM tathApyalAbhe anAthazAlAto gaveSaNA bheSajasya kartavyeti niyuktigAthAyAH saMkSepArthaH / enAmeva samprati bhASyakRdvivarISaridamAha- [bhA. 2017 ] 65 mohena puvvabhaNiyaM rogena kareMtimAe jayaNAe / AyariyakulagaNe vA saMgha va kameNa puvyuttaM / / vR- yadi mohenAvadhAvanaM kartumIhate tadA yatpUrva tRtIyodezake mohacikitsAviSayaM bhaNitaM, tatkartavyamatha rogeNa tadAnayA vakSyamANayA prathamataH prAsukena tadalAbenAprAsukenApItyevaMrUpayA yatanayA pUrvoktaM bheSajaM prayatnena sampAdanIyamityAdirUpaM kurvanti / ke te kurvanti iti ata AcAryaH kulaM gaNaH saGgo vA kathamityAha- krameNa paripATayA / tAmeva paripATI kAlaniyamanapUrvikAmAha [bhA. 2018 ] chammAse Ayario, kulaM tu saMvacchrANi tinnibhave / saMvaccharaM gaNo khalu, jAvajjIvaM bhave saMgho || vR- prathamata AcAryaH SaNmAsAn yAvat cikitsAM kArayati, tathApyapraguNIbhUtaM taM kulasya samarpayati, tataH kulaM trIn saMvatsarAn yAvaccikitsakaM bhavati, tathAppapraguNIbhavane gaNasya- tadanantaraM saMvatsaraM yAvat gaNaH khalu cikitsAM kArayati, tathApyanivartitaroge taM gaNaH saGghasya samarpayati, tataH saGgho yAvajjIvaM prAsukapratyAvatAreNa tadabhAve cAprAsRkenApi yAvajjIvaM cikitsako bhavati / etaccoktaM bhaktavivekaM kartumazaknuvataH, yaH punarbhaktavivekaMkatu zaknoti, tena prathamato'STAdazamAsAn cikitsA kArayitavyA, viratisahitasya jIvitasya punaH saMsAreduH prApakatvAttadanantaraM cetpraguNIbhavatitataH sundaramatha nabhavati tarhi bhaktavivekaH kartavyaH / atraivAdezAntaramAha [bhA. 2019] 225 ahavA biMiyAdesA guruvasabhe bhikkhumAdi tegacchaM / jatthiya bArasavAsA, ticchakkasAsA asuddheNa / / vR- athavA dvitIya Adezo guruvasabhau ca te bhikSvAdau ca yathAkramaM cikitsAM kArayanti yAvajjIvaM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 vyavahAra - chedasUtram - 2-4/108 dvAdazavarSANi triSaTkamaSTAdazamAsAn kathamityAha- azuddhena apizabdo'tra lupto draSTavyaH / prathamataH zuddhena tadabhAve cAzuddhenApi tadanantaraM mikSvAdinA bhaktavivekaH kartavyaH / gurustu gacchapravartaka iti tasya yAvajjIvaM cikitsA, tatra prathamAdezena ca bhakta vivekaM kartu zaknuvantaM pratyaSTAdazamAsAn / kazcikitsAvidhistamabhidhitsurAha[bhA. 2020] payatteNa osahaM se kariti suddheNa uggabhAdIhiM / paNahAnIe alaMbhe, dhammakahAhiM nimittehiM / / vR- prathamataH prayatnenodbhAmAdibhiH zuddhena vastujAtena se tasyauSadhaM kurvanti, tadalAbhe paJcaparihAnyAM yAvaJcaturgurukenApyazuddhenApi tathApyalAbhe dharmakathAbhistadauSadhamutpAdayanti tathApyalAbhe nimittairapi / / [bhA. 2021] tahavi na lAbhe asuddhaM bahi Thiya sAlAhivAnusaThAdI / nacchaMte bahidAnaMsaliMga visaNena uDDAho / / vR- tathApinimittairapi cedazuddhaMna labhaMte, tato'nAthazAlAyA ArogyazAlA tasyA madhye na pravizanti, kintu bahiH sthitAsta ArogyazAlAta auSadhaM gaveSayitvA samAnayanti / atha te zAlAnivAsino na prayacchanti / atha svaliGgenApi tatra kasmAnna pravizanti tata Aha svaliGgavisanena svaliGgapravezena pravacanasyoDDAhaH nAmI kimapi jAnate / na cAmISAM dharmaH zreyAnataH kvacidapi kiMcidapyalabhamAnA anAthA ivAtra samAgatA iti pravacanasyopadhAta etadeva 'paNahANIe alaMbha' ityAdikaM vivarISuridamAha [bhA. 2022 ] panagAdI jAgurugA, alabbhamANe bahiM tu pAyogge / bahiTTiya sAlagavesaNa tattha pabhussAnusadvAdI / / vR- paJcakAdi parihAnyA paJcakAdiprAyazcittamauSadhotpAdanAya tAvadAsevanIyaM yAvaccatvAro gurukAstathApi bahiH prAyogye auSadhe alabhyamAne ArogyazAlAyA bahiH sthitA auSadhasya gaveSaNaM kurvante tatra tadvAstavyAnAmadAne yaH prabhurArogyazAlAyA adhipatistasyAnuzAstimAdizabdAddharmakathAM nimittaM ca prayujyate / [bhA. 2023] asaI acciyaliMge pavisaNa patibhANavaMta vasabhAo / jai paDivattiyakusalA bhAsanti niyallagattaM se / / - nimitairapyalAbhe arcitaliGgena yattasya pUjitaM liGga, tena liGgena raktapaTAdirUpeNa pravezanaM kurvanti / teSu praviSTeSu ye pratibhAnavantaH prativacanadAnasamarthA vRSabhAste svaliGgena gatvA prabhuM bhASante yathA ko yuSmAkaM siddhAnta evamAbhASya tatra siddhAntaviSaye prabhUNA gRhItaliGgaizca sahaparasparamullApaM tathA kurvanti yathA uttaravAdino vRSabhAbhavanti, athavA yadi pratipattikuzalAH parapratipAdanadakSA vRSabhAstataste gatvA sa tasya prabhornijakatvAtmIyatvaM bhAvayanti / tatrApi siddhAntaviSaye taiH gRhItaliGgaiH saha parasparamullApaM tathA kurvanti yathA sa Avarjyata iti / [ bhA. 2024 ] ahava paDivattikusalA to tena samaM karaMti ullAvaM / pabhavaMto viya so vI vasabheU uttarIkuNatI / / bR- athavA ye pratipattikuzalAH paraprativacanadAnasamarthAstataste gatvA tena prabhuNA saha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla - 108, [bhA.2024] parasparamullApaM tathA kurvanti gRhItaliGgAzca tathA taM bhAvayanti, tathA so'pi AsatAM gRhItaliGgA ityApizabdArthaH / prabhavannapivRSabhAnanuttarIkarotiuttaravAdinaH karoti, tataHsaniruttarIkRtaH sanyat brUtetadAha[bhA.2025] tobhaNaikalahamittAtubbhe mevahejaha udaMtaMti / teviyapaDisuNaMtI evaM egAechammAsA / / vR-tataH siddhAntollApe parAjitaH sanbhaNati yUyaM mama kalahamitrANi kalahAnantaraM yAni jAtAni mitrANi tAni kalahamitrANi / tato me mamodantaM vahata / evamukte te'pi vRSabhAH pratizRNvanti abhyupagacchanti / tata evaM gatyAgatibhistamatIvAvaya' SaNmAsAn yAvat tatra cikitsAM kArayati / evamekasyAmanAthazAlAyAM SaNmAsA evaM dvitIyasyAM tRtIyasyAmapi ca / tathA cAha [bhA.2026] chammAsA chammAsA biiya taiyAe evasAlAe / / kAUaTThArasaUapauNetAhe vivego 'u' / / vR- evamuktarpakAreNa dvitIyasyAmanAthazAlAyAM SaNmAsA evaM tRtIyasyAmapIti sarvasaMkalanayA aSTAdazamAsAn cikitsAM kArayitvA praguNIkaroti / atha praguNo na bhavati tatastasya bhaktavivekaH kartumucitaH |smprtipraaguktNdvitiiymaadeshNspssttyti, [bhA.2027] ahavA guruNojAvajIvaMphAsuya apphaasuenntegicchN| vasabhebArasA vAsA aThArasa bhikkhuNomAsA / / vR- gurorAcAryasya yAvajjIvaM cikitsAM prAzukenAprAzukena vA kurvanti, sarvasyApi gacchasya tadadhInatvAn, yathAzakti nirantaraM sUtrArthanirNayapravRttezca / / vRSabhe dvAdazavarSANi cikitsA tataH paraM zaktau bhaktavivekaH; etAvatA kAlenAnyasyApi samastagacchabhArodvahanasamarthasya vRSabhasyotthAnAt / aSTAdazamAsA bhikSozcikitsAyAMtataH paramasAdhyatayAzaktausatyAMbhaktavivekasyaiva kurtumucitatvAt / / mU. (109) AyariyauvajjhAesaramANeparaMcaurAyapaMcarAyAokappAgaMbhikkhuMnouvaTThAveikappAe asthiyAiMse keimAnani kappAge, nutthiyAiMse keichae vA parihAre vA; natthiyAiMse keimAnanije kappAese saMtarA chee vA parihArevA / / va-asyasUtrasyasambandhamAha[bhA.2028] uhAviyabhagavate hoiuvaTThA punouvaTuMte / . ukkasaNAvApagayA imAvi annAsamukkasaNA / / vR- pUrvamavadhAvita uktaH sa cedavadhAvito bhagnavrato z2Ayeta / bhagnavratazca bhUtvA punarupatiSThati / tatastasminnavadhAvitabhagnavratepunarupatiSThatibhavatyuSasthApanA kartavyA, tata upasthApanApratipAdanArthamadhikRtaMsUtraM / athavApUrvasUtresamutkarSaNA prakRtA |iympydhikRtsuutrennaabhidhiiymaanaanyaasmutkrssnnaa sthApanetyadhikRtasUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyasya vyAkhyA-AcArya upAdhyAyo vA smaran ayamupasthApanArha iti jAnAnaH paraM catU rAtrAt paJcarAtrAdvA kalpAkaM sUtrato'rthatazca prAptaM bhikSu nopasthApayati / tatrayaditasmin kalpAke satyastise tasya kalpAkasya kazcitmAnanIyaH pitAbhrAtA vAjyeSThaH svAmI vA kalpAko bhAvI paJcarAtreNa dazarAtreNa paJcadazarAtreNa vAtato nAstise tasya kazcit cchedaH parihAro vA, upalakSaNametadanyadapi tataH prAyazcittaM mAnanIye'nutthApite tasyotthApanAyA For
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vyavahAra - chadasUtram - 2-4 / 109 ayogAt / atha nAsti se tasya kazcit mAnanIyaH kalpAko bhAvI / tataH se tasyAcAryasyopAdhyAyasya vA svakRtAdantArAt cchedaH parihAro vA iyamatra bhAvanA atrAdezadvayameke prAhuzcatUrAtrAnparaM yadi anyAni catvAri dinAni nopasthApayati tata AcAryopAdhyAyasya ca pratyekaM pratyekaM prAyazcittaM caturgurukaM caturgurukam, atha tatopyanyAni catvAri dinAni laMghayati, tataH SaTlaghukaM tato'pyanyAni catvAri dinAnI tataH SaTgurukaM tato'pyanyAni yadi catvAri dinAni tatazcaturgurukacchedaH tataH paramanyAni catvAri dinAnI yadi tarhi SaT laghukaH SaT laghukacchedaH tato'pi cedanyAni catvAri tataH SaD gurukaH SaD gurukacchedaH / tataH paramekaikadivasAtikrame mUlAnavasthApya pArAJcitAni dvitIyAdezavAdinaH prAhuH paJcarAtrAt paraM yadi nopasthApayati tatazcaturgurukaM prAyazcittaM, tato'pi paraM yadi paJcadinAni laGgayati tataH SaD laghukaM, tataH paramapi paJcarAtrAdikrame SaDgurukaM, tato'pi paraM yadipaJca dinAni vAhayati tatazcaturgurukazcaturgurucchedastataH paramanyAni ceddinAni paJca tataH SaD laghukaH SaDlaghukacchedaH / tato'pi paJcarAtrAtivAhanena SaTgurukaH SaTgurukacchedaH / tataH paramekaikadivasAtivAhane mUlAnavasthApya pArAJcitAni / eSa sUtrasaMkSepArthaH / adhunA bhASyaniryuktivistaraH / tatra bhASyakAraH prAha [bhA. 2029] saMbharaNa uvaThThAvaNa tinni u paNagA havaMti ukkosA / mAnanijje pitAdI tu, tesu satI ccheda parihAro / / vR- saMsmaraNamupasthApanAviSaye yathA eSa upasthApayitavyo vartate iti / tatra mAnanIye pitrAdau sati kalpAkasyAtivAhane trayaH paJcakA bhavantyutkarSataH / kimuktaM bhavati, vivakSite bhikSau kalpAke jAte sati yadi tasya mAnanIyaH pitrAdirupasthApyo'sti paramadyApi kalpAko nopajAyate tarhi sa jaghanyataH paJcarAtraMpratIkSApyate, madhyamatodazarAtramutkarSaH paJcadazarAtraM, tathApi cenmAnanIyaH kalpAko nopajAyate, tarhi sa kalpAko bhikSurupasthApanIyo no cedutthApayati tarhi cchedaH parihAro vA prAyazcittaM / atha tasya mAnanIyAH pitrAdayo na santi, tatasteSAmasatyabhAve yaditaM catUrAtramadhye paJcarAtramadhye vA nopasthApayati tathApi tasya prAyazcittaM cchedaH parihAro vA cchedaparihAragrahaNaM sUcAmAtraM tenAdezadvayena prAguktaH prAyazcittavidhi draSyavyaH / / [bhA. 2030 ] ciTThautA uThavaNA, puvviM pavvAyaNAdivattavvA / aDayAlapucchasuddhe, bhannati dukhaM khu sAmannaM / / vR- tiSThatu tAvadupasthApanA, pUrva pravrAjanAdivaktavyatA vaktavyA / tatra yathA paJcakalpe nizIthe vASTacatvAriMzatpRcchA zuddho'bhihitastathA aSTacatvAriMzat pRcchA zuddhe kRtetatsaMmukhamidaM bhaNyate / dukkhaM khuzrAmaNyaM paripAlayitum / tathAhi [bhA. 2031] goyara acittabhoyaNa, sajjhAyamahvANabhUmisejjAtI / abbhuvagami dikkhA, davvAdIsuM pasatthesuM / / bR- yAvajjIvaM gocaracaryayA bhikSAmaTitvA acittasyaiSaNAdizuddhasya bhojanaM kartavyaM, tadapi bAlavRddhazaikSikAdisaMvibhAgena, tathA catuH kAlaM svAdhyAyo vidhAtavyaH yAvajjIvaM dezataH sarvatazcAstrAnaM / Rtubaddhe kAle bhUmau zayyA AdizadvAdvarSArAtre phalakAdiSu zayanaM, divase na svaptavyaM, rAtrau tRtIye yAme nidrAmobhaH / evamukte yadyabhyupagacchati tata etasminnabhyupagate tasya dIkSApravezasteSu dravyAdiSu prazaste dravye zAlyAdisaMcayAdau prazaste kSetre gaMbhIrasAnunAdAdau prazaste bhAve pravardhamAnapariNAmAdau dAtavyA /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 109, [bhA. 2032] [bhA.2032] laggAdicaturaMte anukUle dijie uahajAyaM / sayameva tuthirahattho gurujahannena tinahA / / vR- ihotsargato loce kRte yatAjAteca rajoharaNAdike samarpitepazcAttriH kRtva sAmAyikamuccAryate, ityeSa vidhiryadipunarlagnAdikaMtvaramANaMsyAttato'nukUlelagnAdaucAdizabdAtmuhUrtAdiparigrahaH tvaramANe: zIdhaM samApatati yathAjJAtaM saniSadyaM rajoharaNamukhavastrikAgrapUrarupaM dIyate / uktaMca / ahAjAyaM nAma sanisecaM rayaharaNaM muhapottiyA bAlapajjeya iti, tato yadiguruH sthirahasto na kampate aTTagRhNAnasya hastaH tarhisasvayameva jadhanyena tistro'TThaavyavacchitvA gRhNAtisamarthaH sarvaM vAlocaM karoti[bhA.2033] annovAthirahatthosAmAiyatiguNamaThagahaNaMca / tiguNaMpAdakkhiNaM nitthAraga guruguNavivaDDI / / vR-AcAryasya sthirahastatvAbhAve anyo vA sthirahastaH pravrAjayati samastaMlocaMkarotItibhAvaH / tadanantaraMguruH zobhane lagnAdau prApte triguNaMtrInvArAnsAmAyikamuccArayati / iyamatrabhAvanA-prathamataH pravrAjanIyamAtmano vAmapArzve sthApayitvA caityAni tena saha vandante tataH caturvizatistavaM cintayitvA namaskAreNa pArayitvA caturvizatistavamAkRSya trikRtvaH sAmAyikamuccArayati tadanantaramarthagrahaNaM sa kArayitavyaH |saamaayikaarthstsyvyaakhyaayte itibhAvaH / tataH sUtrato'rthatazvagRhItaMsAmAyikamiti tadanujJAnimittaM vidhinA triguNaM prAdakSiNyaM kAryate / tatra tRtIyasyAM pradakSiNAyAmanujJA kriyate, yathA nistArako bhava, guruguNairvivRddhirbhavatu, vardhasvetyarthaH / evaM pravrAjanAyAMkRtAyAMyatkartavyaM tadAha[bhA.2034] phAsuya AhArose anahiMDatoyagAhaesikkhaM / - tohe uuvaThAvaNachajjIvaniyaMtupattassa / / . vR- pravrajyApradAnAntaraM se tasya prAsuka AhArodIyate / sa ca bhikSAM na hiNDApyate kiM tvahiNDamAna eva zikSA grahaNazikSAmAsevanAzikSAM ca grAhyate / tataH SaD jIvanikAM prAptasyAdhigRhItaSaTjIvanikAdhyayanasya upasthApanA kriyate / vipakSe prAyazcittavidhimAha[bhA.2035] appateakaheteanahigaya aparicchaatikkamepAse / ekeko caugurugA,coyaga suttaMtukAraNiyaM / / vR- aprApte SaDjIvanikAM paryAyaM vA jadhanyataH SaNmAsAnutkarSato dvAdazasaMvatsarANi tathA akathayitvA jIvAjIvAdIn tathA anadhigate jIvAjIvAdau tathA aparIkSAyAM parIkSAyA abhAva tathA se tasya upasthApayito'tikrame ekaikasya vratasya vAstrayamanuccAraNe eteSu sarveSu pratyekamekaikasmin prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha sUtre paryAyAdikaM nopAttamiti tatkathane karthana sUtravirodhastatrAha-he codaka sutramidaM kAraNikaM puruSavizeSapAtrApekSamataH paryAyAdhanabhidhAne'pi na doSaH enAmeva gAthAM vai tathAbhASyakRdvivRNoti / [bhA.2036] apttesuennNpriyaagmuvtthaaveNtecugurugaa| ANAdiNo yadosA virAdhanA chaNhakAyANaM / / vR- zrutena SaDjIvanikAparyantenAprApte paryAyaM vA jaghanyAdi bhedabhinnamaprApte upasthApyamAne upasthApayituH prAyazcittaM catvAro gurukAH, tapasA kAlena ca guruvo, na kevalametat / kintvAjJAanavasthAmithyAtvavirAdhanAdoSAstathA sa upasthApito bhikSAdau kila kalpiko bhavati / tataratasya
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bhikSAdipreSaNe SaNNAM kAyAnAM virAdhanA aparijJAnAt tathA [bhA. 2037 ] vyavahAra-chedasUtram 9-2-4/109 suttatthaM kahaittA jIvAjIveya baMdhamokkhaM ca / uvaThAvaNe caugurugA virAhaNA jA bhaNiya puvvaM / / - sutrArthaM SaDjIvanikAyaparyantaM akathayitvA tathA jIvAjIvAn bandhaM mokSaM cAkathayitvA evamevopasthApane kriyamANe upasthApituzcatvAro gurukAstapo guravaH prAyazcittaM tathA yA virAdhanA pUrvama-prAptadvAre SaNNAM jIvanikAyAnAmuktA sA'trApi draSTavyA / tatastanniSpannamapi tasya praayshcittmuddhaukte| [bhA. 2038 ] anahigayapunnapAvaM uvaThAvaMtassa cau guru hoMti ANAdiNo ya dosA mAlAe hoti diThaMto / / vR- anadhigatapuNyapApaM sUtrArthakathane'pyavijJAtapuNyapApamupasyApayataH prAyazcittaM catvAro guravaH kAlagurukA mAsA bhavanti, / AjJAdayazcAnantarAmihitA doSAH / atra mAlAyA dRSTAnto yathA sthANau zUlAprakSepaM varNasugandhapuSpamAlAmAropayato vacanIyatAdayo doSAevamatrApyanadhigatapuNyapApe vratAnyAropayata AjJAdaya iti / [bhA. 2039] udaullAdi paricchA ahigaya nAUNa to vadante / ekaM tikhutto, jo na kuNai tassa cau gurugA / / vR- gocarAdi gatena udakArdrAdinA parIkSA kartavyA / vRSabheNa tatparIkSAnimittaM tena saha gocaragatena udakArdreNa hastena mAtrakeNa vA bhikSA grAhyA / tatra yadi sa vArayati niSiddhametatkathaM yUyameva bhikSAmagRhNItha / tato jJAyate eSa pariNatasUtrArtho'dhigatapuNyapAye evaM zeSaparIkSAsvapi bhAvanIyam / tata udakArdrAdiparIkSAbhiradhigatapuNyapApaM jJAtvA tato'nantaraM vratAni guravo dadati / kathamityAha-ekaikaM vataM triH kRtvastrIna vArAn / evaM yo na karoti tasya catvAro gurukA dvAbhyAM laghavastapasA kAlena ca prAyazcittaM / atha parIkSAmeva vaitanyenAha [bhA. 2040 ] uccArAdi athaMDila vosira ThANAi vAvi puDhavIe / nadimAdidagasamIvesAgani nikkhittaM teuMmi / / viyaNabhidhAraNa vAe harie jaha puDhavIe tasesu ca / emeva goyaragae hoi paricchA ukAehiM / / [bhA. 2041 ] vR- uccArAdirAdizabdAtprazravaNAdiparigrahaH asthaNDile sacittapRthivIkAyAtmike vyutsarjanaM yadi vA sthAnAdi sthAnamurdhvasthAnamAdizabdAnniSadanAdiSarigrahastat pRthivyAM pRthivIkAyasyopari kurute / tathA'pkAyaviSaye nadyAdyudakasamIpe'trAdizabdAttaDAgAdiparigrahaH / tathA tejasi tejaskAyaviSaye sanikSiptAgnau pradeze gAthAyAM tu nikSiptazabdasyAnyathApAThaH prAkRtatvAt / uccArAdervyutsarjanamiti sarvatra sambadhyate tathA vAte vAtaviSaye vyajjanasya tAlavRntasyAbhidhAraNaM vAtodIraNAyA abhimukhyena dhAraNaM karoti / harite yatA pRthivyAM tathA vaktavyaM haritakAyasyopari sthAnAdi karoti yadivoccArAdi vyutsarjanamiti / traseSvapi ca pRthivyAmiva vaktavyaM / kITikAnagarAdyatipratyAsannamuccArAdi sthAnAdi vA karotIti bhAvaH / tatra yadi vArayati tadA jJAyate samyak pariNato'sya dharma iti yogya upasthApanAyAH evameva gocaragate'pi tasmin kAyaiH pRthivyAdibhirbhavati parIkSA kartavyA tadyathA-sarajaskenodakAdreNa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 109, [ bhA. 2041 ] vA hastaka mAtrakeNa vA bhikSA grAhyate ityAdi parIkSitasya vratAropaNaM kartavyam / tathA cAhadavvAdi pasattha vayA ekkekka tigaMti uvarimaM heThA / duvihA tivihAya disA AyaMbila nivvigaiyAvA / / [bhA. 2042 ] vR - dravyAdau prazaste vratAnyAropaNIyAni / ekaikaM vrataM trikaM trikRtva uccArayetkathamityAha-uvarimaM heThA adhastAnmUlAdArabhya yAvaduparitanaM paryantavartisUtram / idamekamuccAraNamevaM trinvArAn dig nibdhyate / dvividhA trividhA vA tatra sAdhordvividhA tadyathA AcAryasyopAdhyAyasya ca vratinyAstrividhA / tadyathAAcAryasyopAdhyAyasya pravartinyAzca tathA upasthAnanAntaraM tapaH kAryate / tacca abhaktArthamAcAmlaM nirvikRtikamityAdi / uktaM ca- jaddivasaM uvaThAvino taddivasaM kesiM ci abhattaTTho bhavai / kesiM ciM AyaMbilaM kesiMci nivvigaiyaM ityAdi / samprati mAnanIyapitrAdiviSaye vidhizeSamAhapiyaputtakhuduthere khudugadhere apAvamANaMmi / / sikkhAvaNapannavaNA diThato daMDimAIhiM / / [bhA. 2043 ] 71 vR - dvau pitAputrau pravrajitau / tau yadi dvAvapi yugapat prAptau tarhi yugapadupasthApyete / atha khudutti kSullakaH putraH sUtrAdibhiraprAptaH / theratti sthaviraH sUtrAdibhiH prAptastarhi sthavirasyopasthApanA vidheyA / khudutti yadi punaH kSullakaH sUtrAdibhiH prAptaH sthaviro nAdyApi prApto bhavati, tarhi tasmin sthavire sUtrAdikamaprApnuvati yAvadupasthApanAdivasaH zuddha samAgacchati tAvatsthavirasya prayatnena zikSApanA kriyate AdareNa ziSyata ityarthaH / tatra yadi upasthApanAdivasaH maryAdayA prApto bhavati tato dvAvapi yugapadupasthApyete / athAdareNa zikSamANo'pi na prAptastadA sthavireNAnujJAte sati kSullaka upasthApyate / atha sthaviro na manyate tadA prajJApanA kartavyA / tasyAM ca prajJApanAyAM kriyamANAyAM dRSTAnto daNDiko 'bhidhAtavyaH / daNDiko rAjA AdizabdAdamAtyAdiparigrahaH / sa cevam ego rAyA rajjaparibbhaTho saputto'nnarAyANamolaggiumADhatto / so rAyA putrassa tuTho taM se puttaM rajje Thaviumicchai / kiMso piyA nAnujANa / evaM tava jai putto mahavvayarajjaM pAvitti kiM na mannasi / etadeva savizeSamAhathereNa anunnAe uvaThanicchevaMThati paMcAhaM / tipaNamanicche uvarivatthusahAvena jAhIyaM / / [bhA. 2044] vR- sthavireNAnujJAte upasthApanA kSullakasya kartavyA / athasa daNDikAdirbhidRSTAntaiH prajJApyamAnopi necchati / tathA paJcAhaM paJcadivasAn yAvat tiSThati / tataH punarapi prajJAyate tathApyanicchAnAM punarapi paJcAhaM tiSThanti / punaH prajJApyatetathApyaniSTau bhUyaH paJcAhamavatiSThante / evaM yadi tripaJcAhakAlena sthaviraH .prApto bhavati, tathA yugapadupasthApanAtaH paraM sthavira'nicchatyapi kSullaka upasthApyate / vatthusahAveNa jAhIyamiti vastunaH svabhAvo vastusvabhAvaH ahaMkArI san ahaM putrasyAvamataraH kariSye'hamiti vicintya kadAcit unniSkrAmet guroH kSullakasya copari dveSaM gacchet / evaM svarUpe vastusvabhAve jJAte trayANAM paJcAhAnAmuparyapisa kSullakaH pratIkSApyateyAvattenAdhItamiti / atha dve'pipitA putrayugale tadAyaM vidhiH do therakhududhere khudugavoccattha maggaNA hoi / [bhA. 2045 ] ranno accamAI saMjai majjhe mahAdevI || vRdvau sthavirau saputrau samaM pravrajitau tatra yadi dvau sthavirau prAptau na kSullakau tataH sthavirAvupasthAppete / 'khudatti' atha dvAvapi kSullakau prAptau na sthavirau tadA pUrvavat prajJApanotkarSataH paJcadazadivasAnyA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/109 vatkartavyA / tathApyanicchAyAmupekSA vastusvabhAvaM jJAtvA pratIkSApaNaM there 'khudutti' dvau sthavirAvekazca kSullakaH sUtrAdibhiH prApto'tropasthApanA 'voccatthe' ityAdi sthavirakSullakasya ca viparyayastato bhavati mArgaNA kartavyA / sA caivam-dau kSullako prAptAvekazca sthaviraH prApta eko na prAptastatra yo na prAptaH sa AcAryeNa vRSabhairvA prajJApyate / prajJApitaH san yadyanujAnAti tadA tat kSullaka upasthApyate tathApyanicchAyAMrAjadRSTAntenatathaiva prajJApanA / ayaMcAtravizeSaH / so'prAptasthavirobhaNyate-eSa tava putraH paramamedhAvI sUtrAdibhiH prApta ityupasthApyatAM, yadipunastvaM na mutkalayasi tadetau dvAvapi pitAputrI ratnAdhikau bhaviSyatastasamAdvisarjaya enamAtmIyaM putrameSo'pitAvadbhavaturatnAdhika iti / ato'pi paramanicchAyAmupekSAvastusvabhAvaMjJAtvA vA tat kSullakasya pratIkSApaNamiti / ranoya amaccAI ityAdi pazcArdhaM rAjA amAtyazcasamakaMpravajitausamakameva sUtrAdibhiH prAptau tato yugapattau dvAvapyupasthApyate / atha rAjA sUtrAdibhiH prApto nAmAtyo rAjJa upasthApanA | athAmAtyaH sUtrAdibhiH prApto na rAjA tato yAvadupasthApanAdinamAgacchatitAvadAdareNarAjAzikSyate, tatoyadiprAptoyugapadupasthApanA |athttraapi rAjAna prAptastadA tenAnujJAte amAtya upasthApyate / atha necchati tadA pUrvavat daNDikadRSTAntena rAjJaH prajJApanA, tathApi cennecchati tataH paJca divasAnyAvadamAtyasya pratIkSApaNaM tathApi cenna prApto bhUyaH prajJApanA / tatrApyanicchAyAMpunaH paJcadazAhamapitathApyanicchAyAmupekSAvastusvabhAvaMvAjJAtvAmAtyasya pratIkSApaNaM / yadi vA vakSyamANo'tra vizeSoM yathA vAmAtyasya rAjJA sahoktamevamAdigrahaNasUcitayoH zreSThisArthavAhayorapivaktavyamiti, saMjaimajjJamahAdevIti' dvayormAtAduhinoIyormAtAduhitRyugalayomahAdevyamAyatyozca sarvameva niravazeSaM vaktavyam / samprati yaduktaM 'voccatthamagaNA hoi' iti tad vyAkhyAnArthamAha[bhA.2046] dopatta piyAputtA egassa puttapatta nautherA / gahitova sayaM rAinito hou esa vi ya / / vR-dvau pitAputrA prAptAvekasya tupitAputrayugalasyaputraH prAptonatusthaviraH / sa AcAryeNa vRSabheNa vA prajJApanAM grAhitaH svayaM vitaratyanujAnAti / tadA tat kSullaka upasthApyate / atha necchati tadA pUrvavadrAjadraSTAntena prajJApanA / anyaccaitau pitAputrau ratnAdhikau bhaviSyata eSo'pi ca tava putro yadi rAniko ratnAdhiko bhavati / bhavatunAma tava lAbha eSa iti tathApyanicchAyAMpUrvavadupekSAdi / [bhA.2047] rAyA rAyANo vAdonivi samapattadosupAsesu / IsaraseDiamacce nigamaghaDAkuladuekhuDDe / / vR-ekorAjAdvitIyorAjarAjAnastausamakaMpravrajitau / atrApiyathA pitAputrayorvA prAguktaMtathApi nivazeSaM vaktavyaM kevalamavame'mAtyAdike sUtrAdibhiH prApte upasthApyamAne yadi rAjAdiraprItiMkaroti dAruNasvabhAvatayAbrUte vA kimapi paruSaMtadAso'prApto'pItarairamAtyAdibhiH samamupasthApyate / athavA 'rAyatti' atraekorAjAtatraso'mAtyAdInAMsarveSAMratnAdhikaH kartavyaH 'rAyANotti' yatrapunarddhiprabhRtayo rAjAnaH samakaM pravrajitAH samakaM ca sUtrAdibhiH prAptAste samaratnAdhikAH kartavyA ityupasthApyamAnA dvayoH pArzvayoHsthApyante / / atraivArthe vizeSamAha[bhA.2048] samagaMtuanegesuMpattesuManabhijogamAvaliyA / egato duhatoThaviyA samarAiniyAjahAsannaM / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 109, [bhA. 2048] 73 . vR- pUrvaM pitAputrAdisambandhenAsambandheSvanekeSu rAjasu samakaM sUtrAdibhiH prApteSvata evaikakAlamupasthApyamAneSu, 'anabhijogatti' guruNA anyena vAbhiyogo na kartavyo yathA itastiSThatha itastiSThatheti / kintvekataH pArzve dvidhAto vA dvayorvA pArzvayoryathaiva sthitAH svasvabhAvena teSAmAvalikA tathaiva tiSThatu / tatrayoyathAguroHpratyAsannaH satathAjyeSThoye tUbhayoH samazreNyA sthitAste samaratnAdhikAH / idAnIM pUrvagAthApazcArdhavyAkhyA- Isara ityAdi' yathA dviprabhRtayo rAjAna uktA evaM dviprabhRtayaH zreSThino dviprabhRtayo'mAtyA dviprabhRtayo nigamA vaNijaH 'ghaDatti' goSTI dviprabhRtayo goSTyo yadi vA dviprabhutayo goSThikA 'kulatti' yadi vA dviprabhRtayo mahAkulA, dvikagrahaNamupalakSaNaM tena triprabhRtaya iti draSTavyaM / tathaiva ca vyAkhyAtam 'khudatti' kSullakAH samakaM pravAjitA ityarthaH / samakaM sUtrAdibhiH prAptAH sama ratnAdhikAH kartavyA / eteSAmeva madhye yaH pUrvaM prAptaH sa pUrvamupasthApyate iti vRddhasampradAyaH / / [bhA.2049] IsiMannoaMto vAme pAsammihoiAvaliyA / abhisaraNaMmi yavaDDIosaraNesova annovA / / bR- teSAmupasthApyamAnAnAmAvalikA gurorvAmapArzve gajadantavat ISadavanatasya avanatIbhUya sthitAstatra yadi se gurusamIpamagrato'bhisaranti tadA gacchasya vRddhirjJAtavyA / yathAnye'pi bahavaH pravrajiSyantIti / atha pazcAt bahirapasaranti tadA sa upasthApyamAno'nyo vA unniHkramiSyati apadraviSyativeditavyaMjJAtavyamevetinimittakathanam / / mU. (110) Ayariya uvajjhAe asaraNamANe paraMcaurAya paMcarAyAto kappAgaM bhikkhuMnouvaTThAvei taMcevabhaNiyavvaM / / vR-asya vyAkhyAprAgvat / navaraM 'taMcevabhaNiyavvaM' itivacanAdevaM paripUrNaH pAThodraSTavyaH 'kappAe atthiyAiMsekeimAnanijjekappAge, natthiyAiMsekeicheevAparihArevA, natthiyAiMsekeimAnanijje kappAe, se saMtarA chede vA parihAre vA / / asyApi vyAkhyA prAgvat / tatra yaiH kAraNairna smarati tAnyupadarzayannAha[bhA.2050] dappeNa pamAeNava vakkhevaNava gilAnato vAvi / eehiM asaramANecauvvihaM hoipacchittaM / / vR-darpo niSkAraNo'nAdarastena [1] pramAdo vikathAdInAM paJcAnAM pramAdAnAmanyatamastena [2] vyAkSepeNa sIvanAdinA [3] glAnyataH vA [4] etaiH kAraNairasmarati prAyazcittamasmaraNanimittaM caturvidhamasmaraNakAraNasya dapadizcatuHprakAratvAttadevamabhidhitsuH prathamato darpataH pramAdenacAha-. [bhA.2051] vAyAmavaganAdisu dappeNaanuThaveMti caugurugA / vikahAdipamAeNavacaulahugA hotibodhavvA / / vR- vyAyAmavalganAdiSu vyApRtatayA yo niHkAraNe'nAdara upasthApanAyAH sa darpa ucyate / tena darpaNAnupasthApayatiprAyazcittaMcatvAro gurukAH, vikathAdinAanyatamenapramAdenAnupasthApayaticatvAro laghukAbhavantiboddhavyAH / [bhA.2052] sivvaNatunnaNasajjhAyajjhANalevAdidAnakajjesu / vekkheve hoigurugo gelannenaM tumAsalahu / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ .74 vyavahAra-chedasUtram -2-4/110 vRsIvanatUrNanasvadhyAyadhyAnapAtralepAdidAnakA/gAthAyAM saptamI tRtIyArthe yo vyAkSepastasmin vyAkSepe'nupasthApayatiprAyazcittaM bhavati guruko mAso, glAnyena tvanupasthApayati mAsalaghu / / samprati yaiH kAraNaiH smarato'smaratazcAnusthApayataH prAyazcittaMnabhavati / tAnyabhidhitsurAha[bhA.2053] dhammakahA iDDimato vAde accukkaDe vagelanne / biiyaM caramapaesuMdosuMpurimesutaMnasthi / / vR- Rddhimato rAjJo yuvarAjasyAmAtyAdervA pratidivasamAgacchato dharmakathA kathyate parapravAdI vA kazcanApyupasthitaH / sa vAde nigrahItavyaH iti tannigrahaNAya vizeSataH zAstrAbhyAse tena saha vAde vA dIyamAne yadi vA AcAryasyAnyasya vA sAdhoryo vA upasthApyastasya vA atyutkaTe glAnatve jAte vyAkulIbhUtaHsmarannasmaran vAyadyapinopasthApayatitathApinatasyaprAyazcittaMkAraNatovyAkulIbhavanAt / etacca prAyazcittAbhAvalakSaNaM / dvitIyapadamapavAdapadaM caramapadayordvayoAkSepaglAnatvalakSaNayoravagantavyam / yathAhi-dharmakathAvAdAbhyAM vyAkSepaukto glAnatvapadena caglAnatvamitipUrvayostudvayoH padayostat apavAdapadaM nAsti etaccaturvidhaM prAyazcittamasmaran nimittamuktaM smaraNatastu catu rAtrapaJcarAtryAdyatikrame yatprAyazcittaM tatpUrvasUtreivAtrApi niravazeSaMdraSTavyam / / mU. (111) Ayariya uvajjhAe saramANe vA asaramANevA paraM dasarAyakappAto kappAgaM bhikkhuMno uvaDhAveti, kaMppAe asthi yAiMse keimAnanijje kappAe, natthiyAiMse kei chedevA parihAre vA; naMsthi yAiMse keimANaNijje kappAe, saMvaccharaMtassatappatiyaMno kappaiAyariyattaMvA jAvagaNAvaccheiyatta vA uddisittaevA / / vR-AcArya upAdhyAyo vA smaran asmaran vAyadAsmaratitadAnasAdhakaM nakSatrAdikaMyadAtusAdhakaM / nakSatrAdikaM, tadA bahu vyAkSepato na smarati tata uktaM smaranvA asmaranvA paraM dazarAtrakalpAt dazarAtrAtkAlAtkalpAkaMbhikSUnopasthApayati / tatrayaditasminkalpAkesatiastisetasyakalpAkasya kazcinmAnanIyaH pitrAdi vIkalpAkastato nopasthApayatitarhi nAstise tasyAnupasthApayataH kazcit chedaH parihAro vA, atha nAsti se tasya kalpAkasya kazcinmAnanIyaH pitrAdi vIkalpAkastarhitasyAnupasthApayataH chedaH parihArovA, prathamAdezataitivAkyazeSo dvitIyAdezenapunacchedena parihAratapasA vAadamyamAnasya tatpratyayamanusthApanApratyayaMtasyasaMvatsaraMyAvannakalpate AcAryatvamupadeSTumanujJAtuM saMvatsaraM yAvat gaNo hiyate itibhAvaH / eSa sUtrasaMkSepArthaH / vyAsArthaM tubhASyakRdabhidhitsuH prathamato dazarAtranibandhanamAha[bhA.2054] . saramANepaMca dinA asaraNamANevi tattiyAceva / kAlotti vasamaottiva addhA kappotiegaTuM / / vR-smaratyapicaurAyapaMcarAyAtoityanena paJcadinAnyuktAni asmaratyapitAvanticaiva paJca dinAni caivoktAni / idaM ca smaraNAsmaraNamizrakasUtramato dazarAtrAtkalpAdityuktamatraiva kalpazabdastad vyAkhyAnamAha / kAlaitivAsamaya itivAaddhAitivAkalpaitivA ekArthaM, tatodazarAtrakalpAditi dazarAtrakAlAditi draSTavyam / / sampratismaraNAsmaraNaMbhAvayati[bhA.2055] jAhe sumaraitAhe, asAhagaMrikkhalaggadinamAdI / bahuvikvaMmi yagaNe, sariyaMpipuno vivissarati / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 111, [bhA. 2055] - 75 vR- yadA smarati tadA asAdhakamaprayojakamRkSalagnadinAdi AdizabdAt muhUrtAdiparigrahaH / bahuvyAkSepecagaNegacche smRtamapipunarapi vismarati / tataevaMsmaraNAsmaraNasaMbhavaH / / atraivaprAyazcittavidhiM savizeSamAha[bhA.2056] dasadivase caugurugA daseva chalhuchagurUceva / tatocchedomUlaM anavaTuppo yapAraMcI / / vR- tasminnadhikRte kalpAke jAte sati yadi smaraNAsmaNato dazadivasAnatikrAmati / tatastasyAnupasthApayataH prAyazcittaMcatvAro gurukAstataH paramanyAni dazaivacet dinAnyativAhayatitataH SaD laghukaM, tataH parato'pi dinadazakAtikrame SaD gurukaM / tato cchedotti tataH paramevaM cchedastridhA vaktavyaH / sa caivaM / tato'pi parato yadyanyAni daza dinAni laGghayati tarhi caturgurukacchedaH / tato'pi paratodinadazakAtikrameSaDlaghukacchedaH, tato'nyadazadivasAtikrameSaTgurukacchedaH / mUlaM anavaTThoyaM pAraMcIti tata ekadivasAtikrame mUlaM tato'pi paramekAdinAtikrame anavasthApyo bhavati / tato'pi paramekasya divasasyAtivAhane pArAJciko jAyate[bhA.2057] esAdeso paDhamo bitietavasAadammamAnammi / ubhayabaladubbalevAsaMvaccharamAdisAharaNaM / / vR- eSa 'nantarodita AdezaH prathamo dvitIye Adeze punastapasA upalakSaNabhetat / cchedena vA adamyamAne yadivAubhayabalena dhRtibalenakAyabalena caupalakSaNametadanyataraikabalena vAtapasaHcchedasya vAdAtumazakyatayAsaMvatsaraMyAvat dizaAcAryatvasya haraNam[bhA.2058] . etedoAdesA, mIsagasuttehavaMtinAyavvA / paDhamabiiesuMpuna,sutteimaMtunANattaM / / vR- etAvanantaroditau dvAvapyAdezau mizrakasUtre bhavato jJAtavyau / prathamadvitIyayoH punaH sUtrayoridamAdezaviSayaM pratyekaMnAnAtvaM / tadevAha[bhA.2059] cauro paMca divasAcaugurU eva hoticchedovi / tato mUlaMnavamaM, caramaMpiya egasaragaMtu / / vR-prathame dvitIyecasUtre pratyekamimAvAdezau prathama Adezastasmin vivakSite kalpAke jAte sati yadi caturo divasAnativAyati, tadA caturgurutato bhUyo bhUyazcatuzcaturdinAtikrame SaD laghu SaD gurukaM / evaM cchedo'pi tridhA vaktavyaH / tadanantaraM mUlaM navamamanavasthApyam / caramaM pArAJcitamekasarakamekaikadinAtikrame vaktavyam / dvitIyaAdezaH paJcadivasAtikramecaturguru / evaM paJca paJcAtikrameSaDlaghuSaDguruke / evaMcchedo'pipaJcapaJcadinAtikrameNa tridhA vaktavyastato mUlaM navamaM, caramaM ca ekasarakamekaikadinAtikrameNa bhAvArthaH prAgeva saprapaJcaM bhAvitaH / etaccodezadvayaM prathamasUtre dvitIyasUtrecasvasthAne'pinoktaMlAghavAt / mU. (112) bhikkhUyagaNAoavakammaannaMgaNaMuvasaMpajjittANaMviharejjA, taMcakeisAhammie pAsittA vaejjA, 'kaM ajjo uvasaMpajjittANaM viharasi?' je tattha savvarAiNIetaMvaejjA / 'ahaM bhaMte ! kassa.kappAe ?' je tattha bahusue taM vaejjA / 'jaM vA se bhagavaM vakkhati, tassa ANAuvavAyavayaNanidese cihissAmi' / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 vyavahAra- chedasUtram - 2- 4 / 112 vR- asya sUtrasya sambandhamAha [ bhA. 2060] kIsa gaNo me guruNo hitotti iya bhikkhu annahi gcche| gaNaharaNeNa kalusito sa eva bhikkhU va eva annaM / / vR- pUrvasUtreNApaharaNamuktaM tataH 'kIsa' kimiti gaNo me mama gurorhata iti vicintya iti asmAdeva gurvapamAnalakSaNAtkAraNAd bhikSuranyatra gaNAntare gacchet / yadi vA yasya gaNo'pahRtaH sa eva gaNaharaNena kaluSitaH san anyaM gaNavrajettato'nyagaNopasampat pratipAdanArthamadhikRtaMsUtramiti sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-- bhikSurgaNAdapakramya viziSTasUtrArthanimittamanyagaNamupasampadya viharet / taM cobhrAmaka bhikSAcarapracure grAme bhikSArthamaTantaM dRSTrA kazcitsAdharmiko vadet-kamAcAryamupasampadya tvaM viharasi / evaM pRSTaH san yastatra sarvaratnAdhiko gItArtha AcAryastaM vadet tasminnukte sa parikalpayati / yameSa vyapadizati so'gItArtho, na cAyamagItArthanizrayA viharati / tato bhUyaH pRcchati, atha bhadanta kasya kalpena, sUtre strItvaM prAkRtatvAt, kasya nizrayA tvaM viharasi, evamukte yastatra sarvabahuzrutastaM vadet tathA tasya sarvaratnAdhikasyAcAryasyAgItArthasya yaH ziSyo gItArthaH sUtrArthaniSNAtaH samastasyApi gacchasya tRptikArI tannizrayAhaM viharAmUti vadet yaM vA sa bhagavAnAkhyAti yathaitasyAjJA tvayA kartavyA / tasyAjJAyAmupapAte samIpe vacananideze ca AdezapratIcchAyAM sthAsyAmIti sUtrasaMkSepArthaH / adhunA bhASyakRtsUtravyAkhyAtukAmaH prathamataH sUtraviSayamupadarzayatipavvAvito agItehiM annehiM gaMtUNa ubhayanimmatto / [bhA. 2061] Agamma sesa sAhaNa tato ya sAhUgaonnattha / / vR- kazcidagItairagItArthairAcAryaiH prabrAjitaH, so'nyatra gaNaM gatvA ubhayataH sUtrato'rthatazca nirmAto'bhavat / tataH sa svagaNe Agamya zeSANAM gItArthAnAM sAdhUnAM sAdhanaM karoti sarvAnapi gItArthAn sUtrArthanimittamitastato viprasRtAnAcAryasya samIpayAnayati / samAnIya ca teSAM sUtrArthAn pUrayati / anyadA tato gacchAtko'pi sAdhuranyatra gaNAntare kenApi kAryeNa gataH / [bhA. 2062] tatthavi ya annasAhuM aTeti ahijjamANa sAhUNaM / biMtI mA paDha evaM, kiM tiya attho na ho evaM / / vR- tatrApica gaNAntare'nyaM sAdhumAcArAGge 'aTTe loe parijunne' iti sUtre 'aTe' iti adhIyAnaM paThantaM zrutvA brUte - mA paDha evaM / sa prAha kimiti / itaro brUte - artho na bhavati visaMvadatyevaM yathA tvaM paThasi tasmAt aTTe iti dviTakArako nirdezo'dhyetavyaH / / [bhA. 2063 ] attho vi atthi evaM, AmaM namokkAramAdisavvassa / kerisa puna atthotI beti suNa suttamaTTatti / / vR- adhIyAnaH pRcchati artho'pi nanu sUtrasyAsti / itaraH prAha- AmamevaM na kevalamasya sUtrasyArtho'sti kintu sarvasyApi namaskArAdikasya sUtrasyAsti / evamukto'dhyetA pRcchati / kIdRzaH punarasya sUtrasyArtha iti / itaro brUte zRNu prathamato yathAvasthitaM sUtraM tataH paThati aTTe iti / aTTe loe parijunne iti, evaM paThitvAsya vyAkhyAnamAha[bhA. 2064] aTTe cauvvihe khalu, davve nadimAdi jattha taNakaTThA / AvattaMte paDiyA, ahava suvannAdiyAvaTTe / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 uddezakaH-4, mUla - 112, [bhA. 2064] vR- ArtaH khalu caturvidhastadyathA-nAmArtaH, sthApanArtaH, dvavyAtA, bhAvArtazca / tatra nAmasthApane supratIte dravyArto'pi noAgamato jJazarIrabhavyazarIvyatirikto yatra nadyAdeH pradeze tRNakASTAni patitAni Avartante / yaccavA suvarNAdyAvartatesa draSTavyaH, AsarvataH paribhramaNenarutAni gatAni yatrayo vAsa ArtaitivyutpatteH / / [bhA.2065] ahavA attIbhUtosacittAdIhiM hoidavvaMmi / bhAve kohAdIhiMabhibhUto hoti aTTou / vR- athavA sacittAdibhirdravyairasaMprAptaiH prAptaviyuktairvA ya Arta sa dravyAtaH drvyairaato dravyAta iti vyutpatteH |krodhaadibhiraabhibhuuto noAgamatobhAvArtaH, / tadevamArtazabdArtha uktaH / sampratiparijIrNazabdArthamAha[bhA.2066] parijunno udarido dvvedhnrynnsaarprihiino| bhAve nANAdIhiM parijunnosavvalogou / / vR- parijIrNo'pi caturvidhastadyathA-nAmaparijIrNaH, sthApanAparijIrNo, dravyaparijIrNo, bhAvaparijIrNazca / tatranAmasthApane pratIte, dravye dravyataH parijIrNo noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktodhanaratnasAraparihInodaridro,bhAvabhAvataH parijIrNojJAnAdibhiH parihIna eSasamasto'pilokaH / [bhA.2067] evaM siddhe aDhesobetI, katthabheahIyaMti / / amugasannisagAse-ahagaMpI tatthavaccAmi / / vR-evamAcArAGgagatasUtrasyArthe spaSTekathitesabrUte-kutrabhebhavatA tvayAdhItamitisa prAha-amukasya sakAzesamIpetataH so'dhyetA cintayati-ahamapitatravrajAmi / evaM cintayitvA[bhA.2068] sotatthagato'dhijjatimilito sijhaMtiehiMubbhAme / puTTho suttatthAtesaraMti nissAekaM vihare / / vR-satatragatogatvA'dhyeti, etadviSayamadhikRtaMsUtramadhunAsUtravyAkhyAmAha ||so'dhiiyaano'nydaa udghAmeudbhrAmakabhikSAnimittaMgatastatrakecitsAdharmikAH kecidanyagacchavartinaHsAdhavaH sahAdhyAyino militAstaiH 'sajhaMti ehiM tisahAdhyAyibhiH pRSTaste tatrasUtrArthAH saranti nirvahanti / tathA kaMnizrAya Azritya bhavAn viharati[bhA.2069] amugaMnisA agIto, viharaikappeNagIyasissasasa / . ahamaviyatassa kappA, jaMvAbhayavaM uvadisaMti / / vR-evaMpRSTaH sanyastatrasarvaratnAdhiko'gIto'gItArtha AcAryastaMkathayati / yathAamukaM nizrayAhaM viharAmi / etAvatA 'jetatthasavvarAiNiotaMvaejjA' itivyAkhyAtaM,evamuktetecintayanti, yameSa prAha so'gIto'gItArthastato bhUyaH pRcchaMti, kasya kalpena kasya gItArthasya nizrayA bhavAn viharati, etena 'ahaM bhaMte kassa kappAe' iti vyAkhyAtaM, sa prAha-yastatra-bahuzrutatayA gItArthastasya ziSyasya kalpenasamastogaNo vizyati, ahamapica tasyakalpAviharAmi,yaMbhamavantaupadizantiyathAsyAjJA kartavyA tasyAjJopapAtavacananirdezeSusyAsyAmi / etena 'jaMcasebhayavaMakkhAti' ityAdivyAkhyAtaM, idameva spaSTaMbhAvayatti[bhA.2070] rAyaniyassa ugaNo, gIyatthomastaviharainissA /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2- 4 / 112 jo je hota mahato - tassANAdI na hAvemi / / vR- rAtnikasya ratnAdhikasya gaNo avamasya gItAryasya nizrayA viharati, ahamapi tannizrayA viharAmi / api ca tasmin gaNe yo yena guNena tapaHprabhRtinA mahitastasyAjJAdi AjJAsamIpabhavanaM vacananirdezaM ca na hApayAmi samyakkaromItibhAvaH / 78 mU. (113) bahave sAhammiyA icchejjA egayao abhinicAriyaM cArae; kappai no NhaM kappai there anApucchittA egayato abhinicAriyaM cArae, jAvaNhaM kappai NhaM there ApucchittA egayato abhinicAriyaM cArae / therA ya se viyarejjA eva NhaM kappai egayao abhinicAriyaM cArae; therA ya se no viyarejjA eva haM no kappai egayao abhinicAriyaM cArae / jaM tattha therehiM aviinne egayao abhinicAriyaM caranti se aMtarA chee vA parihAre vA / / vR- athAsya sUtrasya sambandhamAha [ bhA. 2071 ] iti khalu ANA baliyA ANAsAro ya gacchavAsou / mottu AnapANuM sA kajjA savvahiMjoge / / vR- anantarasUtre idamuktam, 'ANAuvavAyavayaNaniddese ciThissAmIti' tata iti evamuktena prakAreNa khalvAjJA guruNAM balikA valavatI AjJAsArazca gurvAjJAkAraNapratipattisArakSca gacchavAsa ityAveditaM / tata AnaprANau prANAnau muktvA sA gurvAjA sarvatra yoge vyApAre kartavyeti / etadarthapratiprAdanArtha cAdhikRtaM sUtramiti sUtrasambandhaprakArAntareNa sambandhamAha [bhA. 2072 ] ahavA tadubhayaheuM, AInno so bahussuya gaNo u / ossUra bhikkhakhete ceiyANaM cAriyA jogo / / vR- athaveti prakArAntaropadarzane sa bahuzrutasya gaNastadubhayahetoH sUtrArthatadubhayanimittaM bahubhiH prAtIcchikairAkIrNaH samAkulastathA tasmin kSetre utsUre bhikSAvelA ciraMca paribhranyate labhyate ca rukSaM bhaikSaM tataH kecit rukSeNa durbalIbhUtAH kSapakA vA durbalA abhavan glAnotyitA vA sIdaMti / evaM tena kSetreNa tyAjitAnAM keSAMcita carikAyogo bhavati, tatazcarikAyogapratipAdanArthamadhikRtaM sUtramevamanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA / bahavastriprabhRtikAH sAMbhogikA iccheyurekataH sahitA ityarthaH / abhinicarikA abhimukhyena niyatA carikA sUtropadezena bahirvrajikAdiSu durbalAnAmApyAyananimittaM pUrvA hai kAle samutkRSTaM samudAnaM labdhuM gamanaM abhinicarikA tAM carituM samAcarituM karnamityArthaH evameteSAmicchatAM kalpate, no hamiti vAkyAlaGkAre, sthavirAnAcAryAnanApRcchaya ekataH saMhitAnAmabhinicArikAM carituM yadi punaH sthavirAn anApRcchaya vrajanti tataH pAyazcittaM mAsalaghu svacchandacAritvAt yAvad grahaNAdevaM paripUrNaH pATho draSTavyaH / / " kappatihaM there ApucchittA egayato abhinicAriyaM cArae / therA ya se viyarejjA eva NhaM kappei egayato abhinicAriyaM cArae; therA ya se no viyarejA eva pahano kappai egayato abhinicAriyaMcArae / je tattha therehiM avitinne egayato abhinicAriya caraMti se aMtarA cchede vA parihAre vA / / " asya vyAkhyA-yata evaM svacchandanacAritAyAM mAsalaghu tasmAn kalpate Nhamiti pUrvayat sthavirAnApRcchya ekato abhinicArikAM carituM, ApRcchAyAmapi kRtAyAM yadi sthavirA vitareyuranujAnIyurena hamiti prAgvat kalpate / abhinicArikAM carituM sthavirAzca navitareyurnAnujAnIyuH pratyapAyaM pazyantaH prayojanAbhAvato vA tato na kalpate / ekato
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla- 113, [bhA. 2072] , 79 abhinicArikAM carituM yatpunastatra sthavirairavitIrNe'nanujJAte ekato'bhinicArikAM caranti / tannimittaM se teSAM pratyekamantarAtaM antarA nAma tasmAtsyAnAdagratikramaNaMcchedaH parihAro vA upalakSaNametadanyadvA tapaH-prAyazcittamiti mU.(114)cariyApaviTebhikkhU jAvacaurAyapaMcarAyAto therApAsejjA sacceva AloyaNA, sacceva paDikkamaNA sacceva oggahassa puvvANunavaNA ciTThati ahAlaMdamavi uggahe / / vR-carikAnimittaMye vrajikAdiSupraviSTAsteSAmekataraMparigRhyedamucyate-carikApraviSTo bhikSuryAvat parimANAvadhAraNe tato'yamarthaH / ekarAtraM dvirAtraM caturAtraM paJcarAtraM yAvat vyAkhAnato vizeSapratipattiriti dvitIyaM tRtIyamapipaJcAhaM yAvaditidraSTavyam / sthavirAn pazyetkutra pazyediti cet ucyateabhinicArikAM gantumutkalApitenAcAryeNa yatra sandezako dattastatra sthaviraiH saha militAnAM saivAlocanA tiSThati, yA anyasmAt gaNAdAgatenopasampadyamAnenavitIrNA tadeva ca pratikramaNaM yadavasannAdAgatya tasmin gacche upasampadyamAne tasmAt sthAnAn pratikrAntaM saiva cAvagrahasya saiva purvAnujJApanA tiSThati / yA anyasmAt gaNAdAgatenopasampadyamAnena sAdharmikAvrahasyAnujJApanA kRtA yathAlandamapi yatAkAlamapi apizabdo'tra saMbhAvane na kelavaM yathAkAlaM kintu ciramapi-yathAkAlaM yAvattato gacchAttasya bhAvo na vipariNamati tAvadavagrahe avagrahasya saiva pUrvA anujJApanA tiSThati / etaccAntardIpakamato yathAlandamappAlocanApratikramaNaMca draSTavyam / / mU. (115) cariyApaviDhe bhikkhU paraM caurAyapaJcarAyAo there pAsejjA puno AloejjA puno paDikkamejA puno ceyaparihArassa uvaTThAejA / bhikkhubhAvassa aTThAe doccaMpi oggahe anunnaveyavye siyA kappati se evaM vadittae anujANaha / bhaMte! mioggahaMahAlaMdaMdhuvaM nitiyaM nicchaiyaM, veuTThiyaM, taopacchAkAyasaMphAsaM / / vR-carikApraviSTo bhikSuH paraM catUrAtrAdvA atrApi vyAkhyAnato vizeSa pratipattista idaM draSTavyaM yadi tasya bhAvo vipariNAto yathA ko'tra sthAsyatIti tatazcatU rAtrAt paJcarAtrAdvA ArataH parato vA sthavirAnpazyetpunarapi ca tasya bhAvo jAto yathA tiSThAmyatra na caivopasampadA tathA prayamopasampadIva punarAlocayat / punaH pratikrAmet punaH cchedasya pahirasya vA upatiSThet / kimuktaMbhavati? vipariNate avipariNatevAbhAve yat kiJcidApannaH prAyazcitasthAnaMtasmin Alocateya AcAryeNacchedaH parihAro vA nirdiSTastaMsamyaka zraddhAya tasya karaNArthaabhyuttiSThet / / bhikSurupapAtasya AjJAyA arthAya pAThAntaraM bhikSubhAvasya / bhikSutvasyArthAya / me yathAvasthitaM bhikSutvaM bhUyAdityevamarthaH dvitIyamapi vAramavagraho'nujJAtavyaH syAt |kthmityaah-anujaaniit |bhdntprmklyaannyogin mitamevamavagrahagrahaNaM gamanAdInAmupalakSaNaMmitaMgamanaM / mitamavasthAnaMmitasthAnaniSIdanatvagvartanAdianujAnIta / yathAlandaM yathAkAladhruvaM yadavazyaM kartavyaM niyataM yAvannAvadhAvAbhi tAvadavazyamahApanIyaM / nityaM yAvatsahAyAnna labhe tAvadavazyamanuSTheyaM / tathA vyAvRttaM kimuktaM bhavati ? vyAvRtya yadbahudhA upapAtapratIcchanaM tat anujAnIta tato guruNA abhyupagate kAyasya kramayugalalakSaNasya zirasA saMsparza karoti / athavA kRtikarmAdiSvAgamanenirgamanecayaH kAyasaMsparzastamapyanujAnIta / evaM niyaTTevidogamAiti / evamamunA prakAreNa yathA carikApraviSTau dvau gamAvRkto dve sUtre'bhihite |tthaa carikAnirvattepi dvau gamau vaktavyau / tau caivam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 2 - 4 / 116 mU. (116) cariyA niyaTTe bhikkhU jAva caurAya paMcarAyAto there pAsejjA saccaiva AloyaNA sacceva paDikkamaNA / sacceva uggahassa puvvANunnavaNA ciThThati / ahAlaMdamavi uggahe / mU. (117) cariyA niyaTTe bhikkhU paraM caurAya paMcarAyAto there pAsejjA / puno AloejjA puno paDikkamejjA puno ccheyassa parihArasya vA uvaThAeja bhikkhubhAvassa aThAe / doccaMpi uggahe anunnaveyavve siyA / anujANaha bhaMte mitoggahaM ahAlaMdaM dhuvaM niyayaM nicchaiyaM veuTTiyaM tato pacchA kAyasaMphAsaM / vR- asya ca sUtradvayasyApyarthaH sa eva yazcarikApraviSTasUtradvayasya yadyevaM kimarthamanayorupAdAnaM carikApraviSTabhUtrAbhyAmeva gatArthatvAttathA hi-yaiva carikApraviSTAnAM samAcArI saiva carikAto nivRttAnAmapIti, satyametat, kevalamanuccArite nivRttasUtradvaye yaiva carikApraviSTanAM sAmAcArI saiva carikAto nivRttAnAmapIti na labhyate / sUtre 'nupAttatvAt kintvanyat kimapi kalpeta tataH kalpanAntaraM mAbhUditi nivRtasUtradvayamiti, sUtrapaJcakasaMkSepArthaH / samprati bhASyakRdviSamapadavivaraNaM cikIrSuH prathamato yaccarikApraviSTAdyasUtre'bhihitaM jAva caurAyA paMcarAyAto there pAsejjA iti tadvyAkhyAnArthamAhapaMcAhaggahaNaM puna balakaraNaM hoi paMcahiM dinehiM / egadugatinnipanagA Asajja balaM vibhAsAe / / [bhA. 2073] vR- sUtre jAva caurAya paMcarAyAu ityatra yat paMcAhagrahaNaM punarvizeSataH kRtamAcAryeNa punaHzabdo vizeSe tat paJcabhirdinaiH balakaraNaM bhavatIti jJApanArthaM / uktaM ca- egapaNagaddhamAsaM saThI puna manuyagoNahatthINamiti / atha paJcamirdinaiH kathamapi valaM na bhavatIti tato dvitIyamapi paJcAhaM yAvattathA cAha-eka dvitripaJcakA divasAnAM balamAzritya vibhASayA vikalpena ekaM vA dvau vA trInvA yAvadityevaMrUpeNa sUtre cekaM paJca rAtragrahaNamupalakSaNaM vyAkhyAnato vizeSapratipattirato na bhASyasUtrayorvirodhaH / samprati sacceva AloyaNetyAdi padavyAkhyAnArthamAha [bhA. 2074] upasaMpajamANeNa jA dattA loyaNA purA / avasanne hi Agamma, paDikkaMto ubhAvato / / jAyAnnavA puvvaM, yA sAhammi uggahe / saMbhAvaNAe sAlaMdajA bhAvo anuvattatI / / [ bhA. 2075 ] vR-yA anyasmAddvaNAdAgatenopasampadyamAnenAlocanA purA dattA saiva tiSThati / yazca pUrvamavasannebhya Agamya bhAvataH pratikrAntastadeva pratikramaNaM tiSThati / yAvazca pUrvamanyasmAdvaNAdAgatena sAdharmikAvagrahasyAnujJApanA kRtA, saiva tiSThati / ahAlandamavItyava yo'pizabdastasyArthaH / sAna eSA ca kevalaM yAvat kAla uktastAvantaM kintu ciramapi kAlaM yAvadbhAvo'dhikRtagacchasthApayitayA'nuvartate tAvatsaivAvagrahasyAjJApanA tiSThati, yathAlandamapiityantardIpakaM tato yathAlandamapi saivAlocanA tadeva ca pratikramaNamapi draSTavyay / adhunA dvitIye carikApraviSTasUtre yaduktaM paraM caurAya paMcarAyAto ityAdi tadvayAkhyAnArthamAha [bhA. 2076 ] 80 parati pariNate bhAve parabbhUto uso puno / navovasaMpayAeva tatthA loe paDikkame / / vR- paraM caurAya paMcarAyAto / ityatra paramiti vyAkhyAnato vizeSapratipattistato'yamarthaH / pariNate gacchAnmayA niSkramitavyamityevaM pariNate bhAve ata eva gacchAtparibhUtaH san caturAtrAtyaJcarAtrAdvA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 117, [bhA. 2076 ] 81 parata Arato vA sthavirAn pazyet / bhAvazca punargacchAvasthAyitayA yadi pratyAvRtto'jAyata tataH sa pUnarbhUyo navopasampadIva tatprathamatayopasampadIva tatra teSu sthavireSu pArzve Alocayet pratikrAmecca / / [bhA. 2077 ] jai puna kiMvAvanno tattha u AloiuM uvaThAti / vippariNayammi bhAva, emeva avippariNayammi / / vR- vipariNate bhAve yadi kiJcit prAyazcittasthAnamApannastatra prathamata AlocayitumAlocanAM dAtumAcAryANAmupatiSThati / evameva avipariNate'pi draSTavyaM / kimuktaMbhavati avipariNatepibhAve yadi kiJcidApannaH prAyazcittasthAnaM, tatastatrApyAlocayitumAlocanAM dAtumAcAryANAmupatiSThati, evaM tato vipariNate avipariNate vA bhAve prAyazcittasthAnApatAtAvAlocitAkayAmAcAryAya cchedaM parihAraM vA prayacchanti tasya zraddhApUrvakaM karaNAyAbhyupatiSThati / bhikkhubhAvassa aTThAe ityatra pAThAntaraM bhikkhu uvavAyarasa aTThAe iti tatropapAtazadvavyAkhyAnArthamAha [bhA. 2078 ] uvavAo niddeso ANA vinao ya hoMti egaDDA / tassa ThAe punaravi mitoggaho vAsagANunnA / / vR- upapAto nirdeza AjJA vinaya ityetAni bhavantyekArthAni / tato'yamartho bhikSurupapAtasya AjJAyA arthAya karaNAya dvitIyamapi vAraM mitAvagrahAnujJA kimuktaM bhavati / mitrA vA sAnujJA etena miMtAvaggahapadavyAkhyAnaM kRtaM mitAvagrahaNaM sUtre mitagamanAdInAmupalakSaNamatastadupadarzayati / mitagamana ceTThaNato miyabhAvamiyaM ca bhoyaNaM bhaMte / [bhA. 2079] majjha dhuvaM anujANaha jAya dhuvA gacchamajjAyA / / vR- mitaM gamanaM prayojanavazatastasya karaNAt mitaM ciThaNatti avasthAnaM se tasya yadi pravRttatayA vizrAmanimittaM tasya kiyatkAlaM bhAvAt, mitaM bhASitaM kArye samApatite / tasyAvasarabhAvAt / mitaM bhojanamekakukSipUraNamAtrasya bhagavatAnujJAtAt bhadanta paramakalyANa yogin ! mama dhruvamanujAnIta, yA dhruvA gacchamaryAdA tAmapyanujAnIta / iha dhruvaM niyataM naityikamiti te trayo'pyekArthAstathApyarthabhedo'sti / tatra yA dhruvA gacchamayadityanena dhruvazabdArtho vyAkhyAto dhruvamavazyakaraNIyamiti / samprati niyatanaizcayikazabdavyAkhyAnArthamAha [bhA. 2080 ] niyayaM ca tahAvassaM, ahamavi ohAyamAdi jA merA / niccaM jAva sahAe, na labhAmi ihA vase tAva / / vR- yAvadavadhAvanikA maryAdA tAvadahamapi niyataM na hApayiSyAmyavazyakaraNIyaM / kimuktaM bhavati / niyatamavadhAvanamaryAdAtovazya mahApanIyamiti tathA nityamiti ko'rthaH yAvatsahAyAnna labhe, tAvadihAvasAmIti sahAyalAbhamaryAdAkamAvasanaM yAvadavazyamanuSTheyaM nityamityarthaH / adhunA veuTTiyamityasya bhAvArthaM kathayati [ bhA. 2081] divase divase veuTTiyA upakkhe ya vaMdanAdIsu / paTThavaNamAdiesu uvavAya paDicchaNA bahuhA / / vR- divase divase pratidinamityarthaH / pakSe pAkSikadine / cazabdAccAturmAsikadine saMvatsaradine ca vandanAdiSu AdizabdAt kSAmaNAdiparigrahastathA prasthApanAdiSu svAdhyAyaprasthApanAdiSvatrA 22 6
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2-4/117 dizabdAduddezasamuddezAdiparigrahaH / yadbahudhAanekaprakAramupapAtapraticchannaMtadanujAnIta / sampratikAyasaMphAsamiti vyAkhyAnArthamAha[bhA.2082] abbhuvagae uguruNA sireNa saMphusatitassa kabhajuyalaM / kitikammamAdiesuyanitamaniteyajephAsA / / vR-anujJApanAyAMkRtAyAMguruNAbhyupagatedRSTaHsantasyaguroHkramayugalamAtmIyenazirasAsaMspRzati praNamatItyarthaH / tadevaM tataH pazcAtkAyasaMsparza kurute iti vyAkhyAtamathavAyamarthastataH pazcAta kAyasparzamanujJApayati, tathA cAha-kRtikarmAdiSu kRtikarmavandanakaM vizrAmaNAdikaM vA AdizabdAt kSAmaNAdiparigrahasteSu kartavyeSvAgacchati gacchati vA ye sparzAH kAyasparzAstAn anujAnIteti vAkyazeSaH |smprtiytpaatthaantrNbhikssubhaavsyeti tadvyAkhyAnArthamAha[bhA.2083] . bhikkhUbhAvosAraNavAraNa paDicoyaNA jahApuvviM / taha cevaiyANiMpI, nijjuttI suttaphAsesA / / vR-bhikSubhAvonAmasmAraNA vAraNA praticodanA / atrapraticodanAgrahaNaMcodanAyA upalakSaNaM / tatra vismRte'rthesmAraNA'nAcArasya pratiSedhanaMvAraNAskhalitasyapunaH zikSaNaMcodanApunaHpunaHskhalitasya niSThuraM zikSApaNaM praticodanA, etAbhiryathAvasthito bhikSubhAva upajAyate / tataH kAraNe kAryopacArAta eSa eva bhikSubhAva ityuktaM tadarthAyeti kimuktaM bhavati [yathA pUrvamatAH smAraNAdaya AsIran tadA idAnImapi syurityevamarthaM tadevaM kRtA viSamapadavyAkhyA bhASyakRtA / sAmpratameSA vakSyamANA sUtrasparzA sUtrasparzikA niyuktitAmeva prathama sAdharmikasUtraviSayAmAha[bhA.2084] Akinnosogacchosuhadukkha paDicchaehiMsIsehiM / dubbalakhamagagilANe nigamasaMdesakaraNeya / / vR- bahavaH sAdharmikA iccheyurekato abhinicArikAM caritumityuktaM / tatra para Aha kena kAraNena teSAM nirgamecchA niyuktikRdAha-sukha-duHkhapratIcchikaiH sukhaduHkhArthamupasampannaiH pratIcchikaiH ziSyaizca sagacchaAkIrNaH samAkulaHAkIrNatvena casanagaresthito'nyatrasthitAnAmeSaNIyabhaktapAnAsaMbhavAt / tatra ca tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSAvelA ciraM ca hiNDitavyam / dhAnyAmlakUrAdikaM ca tatra bhaikSaM tatra kecitsAdhavodurbalAjAtAHkSapakA apipAraNakeprAyogyAlAbhatodurbalAabhavanmlAnAapyadhunotthitAH sIdanti / etaiH kAraNaiH nirgacchantumicchantidRSTrAcAcAryaM pRcchanti / tenAcAcAryeNatAndurbalAn jJAtvA te mutkalanIyA ye punaH niSkAraNaM gantukAmA ApRcchanti te na mutkalanIyAH / ye cAnujJAtA vrajateti teSAmAcAryaH sandezaMkathayati / kathamityAha[bhA.2085] . ahamaviehAmottAannattha iheva maMmilijjAha / atidubbale yanAuM visajjaNA natthi itaresiM / / vR- yatra yUyaM gamiSyatha ahamapi itaH sthAnAt tatra eSyAmi AgamiSyAmi, athavA anyatra mama sakAze AgantavyaM / yadi vAtraiva mama yUyaM mileyuryathA bA yaiH sandizyeta tathA taiH kartavyam / AcAryeNApyatidurbalAntAn jJAtvA teSAM visarjanAmutkalanaM kartavyam / itareSAM niSkAraNaMgantumanasAM visarjanA nAsti / etena vitaraNamavitaraNaMcasUtropAttaMvyAkhyAtam / [bhA.2086] taMcevapuvvabhaNiyaM, ApucchaNamAsa dovvnnaapucchaa|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : 5:- 4, mUla - 117, [ bhA. 2086 ] 83 o bahiM suNaNA sAhU sannI gihatthesu / / vR-yadi nirgantumanaso' nApRcchyA vrajanti, tadA prAyazcittaM mAsalaghu, / pRcchAyAmapikRtAyAM yadeva bhaNitaM tadevAdhikRtya gamanakAle dvitIyaM vAramApRcchA kartavyA / yadi punardvitIyaM vAraM nApRcchanti, tadApi prAyazcittaM mAsalaghu / kiM kAraNaMdvitIyavAramApRcchA kartavyeticedata Aha-uvaogetyAdi yadA pUrvamApRSTaM tadAcAryo'nupayukta AsIt pazcAdupayukto jAta upayuktena ca tatrAzivAdayo doSA jJAtAH / atha bahiM suNaNetti pazcAdAcAryeNa vicArAdinimittaM bahirnirgatena zrutam / yathA tatra bahavo doSA iti / yadi vA sAdhunA kenApi saMjJinA zrAvakeNa gRhasthena vA mithyAdRSTinA bhadrakeNa kathitamAcAryANAM yathA tatra bahavo doSA iti tasmAt dvitIyavAramavazyaM praSTavyam / pRcchAyAM cakRtAyAM yadyapi tatra na kecanApi doSA AcAryeNa nirjJAtAstathApi tatra kSetrapratyupekSakAH pUrvaM preSaNIyAstathA cAha nAUNaya niggamanaM paDilehaNa sulabhadullabhaM bhikkhaM / guNA ApucchA, jeviya dosA anApucchA / / [bhA. 2087] vR-teSAM sAdhUnAM nirgamanaM jJAtvAcAryeNa sAdhubhistasya kSetrasya pratilekhanaM kArayitavyam / yena sulabhaM durlabhaM vA bhaikSaM jJAyate / kiM ca ye guNA dvitIyavAramApRcchAyAM bhavanti, te pratilekhane'pi draSTavyAH / ye'pi ca doSA dvitIyavAramanApRcchAyAM te doSA apratyupekSaNe'pi ke te ityAhapaccaMta sAvayAI tenA dubhikkha tAvasItoya / [bhA. 2088 ] niyaga padudbuddhANA pheDaNA hariyavannI ya / / vR- pratyantAH sImAvartino mlecchA lokAnAmupaplavotpAdanAyotthitA vartante svApadAni vA duSTAni vyAghrAdInyapAntarAle / samprati stenA vA zarIrApahAriNa upadhyapahAriNo vA samaMtata utthitAH, durbhikSaM vA tatrajAtaM tApasyo vA pracuramohAstatra bhUyasyo brahmacaryopadravAyaprabhavanti, nijakA vA abhinavapravrajitaM sAdhumutprAvrAjayeyuH / pradviSo vAtatra kazcidupasthitaH / udghANati udvasito vA sa kadAcit dezo bhavet / pheDaNatti, tatra yA vasatiH mAgAsItsA kenacidapanItAsyAt / haritapannIti tatra durbhikSaprAyamataH zAkAdi haritaM bAhulyena bhakSyate tacca sAdhUnAmakArakamathavA haritapannIti nAma tatra deze keSucit gRheSu rAjJo daNDaM datvA devatAyai valyarthaM puruSo mAryate / sa ca pravrajitAdirbhikSApraviSTaH san tasya gRhasyopari ArdravRkSazAkhacihnaM kriyate / tatrAgRhItasaGketo vinazyatIti / samprati carikApraviSTAdi sUtrANAM caturNAmapi sAmAnyato niyuktimAha [bhA. 2089] annattha tattha vipariNate ya gelanne hoi caubhaMge / phiDiyA gayAgatesu yaM apunna punnesu vA doccaM / / vR - anyatra carikApraveze tatra carikAto nivRttau vipariNate vipariNAme jAte yadAbhavati yacca nAbhavati teSAM tadvaktavyamitizeSaH, / tathA glAnye glAnatve satibhavati caturbhaGgI / tasyAM ca caturbhagyAmagaveSaNAdau yadAbhavati prAyazcittaM tadvAcyamityupaskAraH / tathA sphiTitA vipariNatAsteSAM gatAgateSu AcAryasteSAM samIpaM gataste vA AcAryasya samIpamAgatA ityevaM rUpeSu yAvattaM kAlamadhikRtaH tasmin pUrNe apUrNe vA yadi dvitIyamapi vAramavagrahamanujJApayati / tato yadvipariNatairlabdhaM tadAcAryo na labhate kintu yadA teSAM tathArUpaM cittamajAyatayathA dvitIyamapi vAramavagrahamanujJApayAmastataH prabhRtiyallabdhaM tadAcAryasyAbhavati eSa gAthArthaH / / sAmpratamanyatra tatra vA vipariNate yat AbhAvyaM tadupadarzayati
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/117 [bhA.2090] avaro parassanissaMjaikhaludukkhiyAkarejjAhi / uvabbhaMtarAsehalabhantigurUpunnenalabhaiya / / vR- yadi carikApraviSTA yadi carikAto nivRttA vipariNAme kimasmAkamAcAryeNa vayameva parasparaM sukhaduHkhanizrAM kurma ityevaM rUpe jAte aparaH parasya parasparaM sukhaduHkhitAH khalu nizrAM kuryuH / tadA yAvAnavadhikRtastasyAbhyantare tasminnapUrNe pUrNe vA yat zaikSagrahaNamupalakSaNaM zaikSaprabhRtikaM sacittAdikamutpAdayanti |tttessaamevbhvti, gururAcAryaH punarna labhatecazabdasUcitamarthaMhaTheNetyAdinA vyAkhyAsye ititadevaMtatrAnyatra vipariNateitibhAvitamidAnIM gelanne hoicaubhaMgo itibhAvayati[bhA.2091] gelane caubhaMgo tesiMahavAvi hojja aayrie| doNhaMpI hojjAhI ahavana hojjAhidoNhapi / / vR-glAnye glAnatve caturbhaGgIbhavati / tadyathA teSAMvipariNatAnAMglAnonAcAryasya itiprathamobhaGgaH / athavA AcArye AcAryasya bhavati glAno na teSAmiti dvitIyaH / dohaMpi hojjAhIti dvayAnAM vipariNatAnAmAcAryasya bhavati glAna iti tRtIyaH / athavA dvayAnAmapi na bhavati glAna iti caturthaH / atraprAyazcittavidhimAha[bhA.2092] Ayarie apesaMtelahuo akaratecaugurUhoti / paritAvaNAdidosA tesiMappesaNe evaM / / vR-prathamabhaGge teSAM glAno nAcAryasyetyevaMrUpe yadyAcAryo gaveSaNAya na kamapi sAdhusaMghATaM preSayati tadAtasminnapreSayatiprAyazcittaM laghuko mAsaH, athapreSaNe kRtetairvA kathiteyadiglAnakRtyaM na kimapi karoti tadA tasminna kurvati catvAro gurukA bhavanti, / ye'pi cAnAgADhAgADhaparitApanAdayo doSAstannimittamapi cartugurulaghvAdi caramaparyantaM tasya prAyazcittamApadyate / dvitIye bhaGge AcAryasya glAno na teSAmityeyaM rUpe tairapi glAnasya gaveSaNAya sAdhupreSaNAdi kartavyam / yadi punarna kurvanti tadA teSAmapyapreSaNe upalakSaNametadakaraNe ca evamuktaprakAreNa prAyazcittamavasAtavyaM, / tathA hi-yadi te gaveSaNAya sAdhusaMghATaM na preSayanti tadA mAsalaghu / atha kRte'pi preSaNe AcAryeNa vA jJApite yadi glAnakRtyaM na kurvanti tadA catvAro gurukAH prAyazcittam[bhA.2093] ahavA doNhavihujjA asaMtharamANe hitahavigavesaNayA / taMcevaya pacchitaM asaMtharaMtA bhavesuddhA / / vR-athavAdvayAnAmapiAcAryasyateSAMcapratyekaMglAnobhavettathApiyadisaMstaratitataH saMstaradbhiH parasparaM glAnasya gaveSaNAM kartavyA atha na kurvanti tadA tadeva prAyazcittaM tadanantaramuktaM, / tathAhiparasparamapreSaNA mAsalaghuglAnakRtyAkaraNe caturgurukaM / atha dvaye'pi pratyekaMna saMstarati, dvayAnAmapica pratyekaMglAnastataAha-asaMstarantogaveSaNAdyakurvanto'pibhavantizuddhAna prAyazcittaviSayaH / samprati gurupunne na labhate yetyatra cazabdasUcitamarthamupadarzayati[bhA.2094] haTheNaMnagaviThA ataraMtanateya vipprinnyaao| tatthavinalahai sehenulabhai yakajje pariNayAvI / / vR-sukhaduHkhopasampannakAzcarikAMgatA ataranto yadi kathamaNyAcAryeNa na gaveSitA ataraMto nacate vipariNatAyathA vayamataratovartAmahetathApyAcAryeNanagaveSitAstataH kimasmAkamAcAryeNeti / tatrApi
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 4, mUla - 117, [bhA. 2094] 85 hRSTenAgaveSaNe'pi AstAM parasparanizrAyamityapizabdArthaH na labhate guruH zaikSAn kimuktaM bhavati te tathA vipariNatAH santo yatsacittAdikamutpAdayanti tadAcAryo na labhate / atha kAryekasminnapi vyAkulIbhavanata AcAryeNa te'taranto na gaveSitAstarhi yadyapi te vipariNatA api yatte sacittAdikamutpAdayanti / tatte na labhante kintu labhate AcAryaH / [bhA. 2015] ladhdhuM avippariNate karhiti bhAvaMmi viSpariNayabhmi / iti mAyAe guru tu sacittAdesaguruyAvA / / vR- yadi avipariNate bhAve sacittAdi labdhvA vipariNamya kathayanti / idaM vipariNate bhAve'smAbhirlabdhamiti, tadA mAyayA te upasaMmpadaM lopayantIti mAyAniSpannaM prAyazcittaM guruko mAsaH, acitte samutpAdite tatpratyayamupadhiniSpannaM prAyazcittaM, sacitte samutpAdine tatpratyayaM caturgurukamAdezAntareNa prAyazcittamanavasthApyam / tata AcAryo niSkAraNaM yadi tAnna gaveSayati tadA tasya prAyazcittaM mAsalaghu[bhA. 2016] suhadukkhiyA gaviTTA so ceva ya uggaho ya sIsA ya / vippariNamaMtu mA vA agaviThesuM tu so labhate / / bR- te sukhaduHkhitAH sukhaduHkhopasampannakA AcAryeNa gaveSitAH / sa eva cAvagraho vartate'dyApi vipariNAmAkathanAMt te ziSyA yadi vipariNamanti yadi vA mA vipariNamantu tathApi yattairutpAditaM sacittAdi tadAcAryo labhate, na punastatteSAmiti / atha na gaveSitA AcAryeNa vipariNatAzca te jJAtAstatastairagaveSitairvipariNataizca yallabdhaM sacittAdi tatsa AcAryo na labhate kintu tatteSAmeva / / vippariNayami bhAve, laddhaM amhehiM beMti jai puTThA / [ bhA. 2017 ] pacchA puno vi jAto labhaMti doccaM anunnavaNA / / vR- yadi punaste pRSTAH santo bruvate etadvipariNate bhAve'smAbhirlabdhaM tatteSAmeva nAcAryasya / atha pazcAt punarapi bhAvo jAto dvitIyamapi vAramavagrahasyAnujJApanA kartavyA / tadA tathArUpAdbhAvAt jAtAdArato yatte labhante tadAcAryasya bhavati na teSAmiti / / [bhA. 2018 ] AgayamanAgayANaM uubaddhe so vihI u jo bhaNito / addhANasIsagAmevi esa vihIe Thie videsaM / / vR- ya eSa anantaramukto vidhiHsa Rtubaddhe kAle AgatAnAM carikAto nivRttAnAmanAgatAnAM carikApraviSTAnAmavaseyaH eSa punarvakSyamANo vidhirvidezaM prasthite upalakSaNametat svadeze'pi dUraM gantukAme adhvazIrSakagrAme sthite veditavyastamevAha [ bhA. 2099] sattheNaM sAlaMba gayAgayANa iha maggaNA hoi / tattha nattha gilANe lahu guru lahugA carima jAva / / vR- sArthena saha videzaM svadezamapi vA dUraM gantukAmAH sAlambaM gatA yathA yadi adhvazIrSakagrAme parato gamanAya sArthaM lapsyAmahe tato yAsyAmaH / atha na lapsyAmahe tarhi pratyeSyAma udantaM ca parasparaM vakSyAmaH evaM ye sArthena sahAdhvazIrSake grAme gatAH, ye ca na gatAsteSAmiha AbhavatyanAbhavati sacittAdau viSaye mArgaNA vakSyamANA bhavati, tathA tatrAnyatra ca glAne caturbhaGgI bhavati / tadyathA - anyatrAdhvazIrSake grAmasthitAnAM glAno na tatrAcAryapArzve iti prathamaH, / AcAryapArzve na teSAmiti dvitIyaH, dvayAnAmapi
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 4/117 pArzve glAna iti tRtIyo, na dvayAnAmapIti caturthaH / tatra yadyAcAryasteSAM gaveSaNaMna karoti mAsalaghu, / athajJAte'piglAne tasyakRtyakaraNAyanayatnamAdhatte, tatazcaturgurukaM, / yaccAnAgADhaparitApanAdinimittaM caturlaghvAdi yAvaccaramaM pArAJcitaM tadapi prApnoti, / tadevaM prathamabhaGge prAgabhihitamapi prAyazcittaM vineyajanAnugrahAya bhUya uktamevaM dvitIye tRtIye'pi bhaGge vAcyam / / sampratyAbhavatyanAbhavati ca sacittAdau viSayemArgaNAM cikIrSurAha[bhA.2100] punneva apunnevA vipariNaesujAho anunnavaNA | - guruNAvi hukAyavvAsaMkAladdhe vipariNateu / / vR- ye te videze svadeze'pi vA dUraMgantukAmAH saGketaM kRtavanto yadi vayametAvadbhirdivasaina pratyAgacchamastadA jJAtavyaM gatA iti / anyathA veti tasminnavadhau pUrNe apUrNe vA yadi te vipariNatA jAtAstataH punarapi tairavagrahasya dvitIyaM vAramanujJApanA kartavyA, / guruNApi yA teSu tathAvidhapariNateSvanujJApanAbhavati,sAca pratipattavyAyadi punarapUrNe'vadhauteSAM zaikSaH pratyutpannastatau jAtAzaGkA yadyapUrNe'vadhAveSasamutpanna itikathayiSyate, tataAcAryasyabhaviSyati; tasmAdAcAryasyabhAbhUditi pratyAgatAsteAlocayanti / pUrNesaGketakAlelabdho'yamasmAbhiHzaikSa ititadAteSAMprAyazcittaMmAsaguru, tasmAtsatyabhUtena bhAvenAlocayitavyam / / tathA pUrNe'vadhau zaikSe labdhe pratyAgatya tathaivAlocayati guruNApizaGkA nakartavyA / yathAaparipUrNe'pyavadhaulabdhezaikSezaikSalobhena vipariNataitisatyabhAvenAlocanAttacca parabhAvopalakSakairaklezena jJAtavyamiti, tadevamupasampannAnAM yadvaktavyaM taduktamidAnImupasaMpadyamAnAnadhikRtyAha - [bhA.2101] paricchanimittaM vAsabhAveNaMca beti upaDicche / uvasaMpajjitukAme, majhaMtuakArakaM ihaI / / [bhA.2102] annaMgavesahakhettaM, pAugaMjaMca hoisavvesiM / bAlagilAnAdInaM suhasaMtharaNaMmahAgaNassa / / vR-parIkSAnimittaMvAsadbhAvenavApratIcchikAnupasampattukAmAn gurubUte AryAihAsmin kSetremama akArakaM bhaktapAnAdi tasmAdanyat kSetraM mama prAyogyaM pacca bhavati sarveSAM vA glAnAdInAM prAyogyaM yacca mahato gaNasyasukhasaMstaraNaMsukhena nistArahetustat gaveSayathapratilekhayatha / / - [bhA.2103] kayasajjhAyA etepuvvaM gahiyaMpinAsateamhaM / khettassa appaDilehA akAragAto visajjei / / .. vR-evaMsandiSTAHsantoyaditeSAMbhASante eteyuSmAkaMziSyAH kRtasvAdhyAyAstasmAdetAnpreSayatha, asmAkaM punaHkSetrapratyupekSaNArthaMgatAnAMpUrvagRhItamapinazyati / evamuktvA yaditekSetrasyApratyupekSakA vinayavaiyAvRtyAderakArakAzcatatastA visarjayati / [bhA.2104] savvaM karismAmosasattijuttaM, iccevamicchaMtepaDicchiUNaM / nivvesa buddhienayAvibhuMje,taMvA gilA pUratitesi icchaM / / vR-ye punaH sandiSTAH santaH evaM bruvate yathA sarvasvazaktiyuktaM svazaktyucitaM kariSyAmastAnevamacchitaHpratIcchet / pratISyaca tAnnacApinaiva nirdezabuddhayAkarmamayApurAkRtamevaM vedayitavyamiti buddhayA bhuGkte paribhogaM nayati kintusvaparayornirjarA buddhyA yayA cecchayA te upasampadyante tAM cecchAM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 4, mUla- 117, [bhA. 2104] 87 teSAmagilayA nirjarAbuddhyA pUrayati na paroparodhAvittanirodhena / atha teSAM pratIcchikAnAM kiyantaM kAlaM pratIcchako bhavati / tatrAha[ bhA. 2105 ] niThiya mahalla bhikkhe, kAraNa uvasaggAgAriyapaDibaMdho / paDhamacarigAI mottuM, niggama sesesu vavahAro / / vR- niSThitaM nAma yena kAraNenopasaMpannastatsUtrArthalakSaNaM kAraNaM niSThitaM samAptaM tato nirgacchati / mahallatti mahatI sUtramaNDalI bhaktamaNDalI vA tatra sUtramaNDalyAM cireNAlApaka Agacchati bhaktamaNDalyAM mahatyAM bhAgAgataM tatra yathAnye sAdhavo'dhyAsate tathA tenApyadhyAsitavyamanadhyAsItazca nirgacchati, I tathA durlabhaM tatra kSetre bhaikSaM tatra yathAnye sAdhavo yApayanti, tathA tenApi pratIcchitena yApanIyam yApanaM cAsahamAnaH ko'pi nirgacchati / kAraNamazivAdikaM tasmin samutpanne sarvairnirgantavyam / upasargA dvividhA daMzamazakAdayaH svajanAdayazca, tatra daMzamazakAdiSUpasargeSu sarvairnirgantavyaM svajanAdikRteSu tUpasargeSu gacchasAdhavo nirgacchanti vA na vA, pratIcchitena punaravazyaM nirgantavyamU / AgArIpratibandho nAmayatrAgAryA viSaye | AtmaparobhayasamutthA doSAstatrAvazyaM tena nirgantavyam / atraprathamaM caramaM kAraNaM muktvA zeSeSu kAraNeSu nirgame AbhavadvyavahAraH prAyazcittavyavahArazca sa yathA bhavatiM tAvadvakSye, etadeva vyAcikhyAsurAha [bhA. 2106] saMmattaMmi niggamo tassa hoti icchAeM / maMDala malla bhikkhe, jaha anne taha jAvae / / vR- yasya zrutasyArthenopasampannastasmin samApte zrute tasya nirgama icchayA bhavati, yadi pratibhAsate tarhi tiSThati, no cennirgacchati; tathA mahatyA bhaktamaNDalyAM durlabhe ca bhaikSe yathAnye sAdhavo yApayanti, tathA so'pi yApayet / yApanAM cAsahamAnaH ko'pi gacchet sUtramaNDalyAmapi cireNAlApamAgacchantamavekSyamANastvarayA ko'pi nirgacchati [bhA. 2107] kAraNe asivAdimmi savvesiM hoi niggamo / samAdI uvasagge savvesiM evameva u / / vR- azivAdau kAraNe samutthite sarveSAM bhavati nirgamaH / evameva anenaiva prakAreNa daMzAdike daMzamazakAdike upasarge samupasthite evameva sarveSAM bhavati nirgamaH / / [bhA. 2108 ] nIllaehi uvasaggo, jai gacchaMti netare / niggacchati tato ego, paDibaMdho vAvibhAvato / / bR- nijakairapi svajanairapyupasarge kriyamANe yadi itare gacchasAdhavo na gacchanti tataH sa eka ekAkI prAtIcchiko nirgacchati / yadi vA bhAvataH svajaneSu mahAn pratibandhastato nirgacchati / / AyaparobhayadosehiM jatthaM gArIe hojja paDibaMdho / [bhA. 2109] tattha na saMciTTejjA, niyamena u niggamo tattha / / vR- yatrAtmaparobhayadoSairagAryA upari bhavet pratibandhastatra na saMtiSThet / kintu niyamatastattheti prAkRtatvAt tasmAdityarthe tasmAtsthAnAnnirgamaH / [bhA. 2110 ] paDhamacarimesu nunnA, niggama sesesu hoi vavahAro / paDhama carimANa niggama, imAi jayaNA tahiM hoi / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2- 4 /117 vR-prathame carame ca kAraNe niyamena nirgame anujJA bhavati / zeSeSu kAraNeSvanAbhogato nirgame bhavatyAbhavadvyavahArazca tatra prathamacaramAnAM prathamacaramakAraNopetAnAM nirgame iyaM vakSyamANA tatra yatanA bhavati / tAmevAha[bhA. 2111] 88 saramANe ubhae vI kAussaggaM tu kAu vaccejjA / pahale dopahavi U AsannAto niyaTTejjA / / vR-prathame carame ca kAraNe samupajAte ubhayasminnapyAcArye pratIcchake ca vidhismarati cchinnopasaMpaditi jJApanArthaM kAyotsargaM kRtvA sa prAtIcchako vrajet atha prAtIcchikasya vismRtaM tataH AcAryeNa smArayitavyaM yathA kuru cchinnopasaMpannimittaM kAyotsargamiti athAnAbhogato dvayorapi paNhuTThamiti ekAntena vismRtaM, tato dvayorapyekAntena vismRtAvakRte kAryotsarge samprasthito yadAsanne pradeze smarati, tadAsannAt nivarteta, nivRttya ca kAyotsargo vidheyaH / / [bhA. 2112] dUragaeNaM u sarie sAhammi Thu tassagAsamma / kAussaggaM kAuM jaM laddhaM taM ca pesei / / vR- atha dUra gatvA smRtavAn tato dUragatena smRtena sAdharmikaM dRSTvA tasya sakAze samIpe kAyotsargaH karaNIyaH, sandezazca preSaNIyaH, AcAryasya yathA tadAnIM yuSmat samIpe kAyotsargakaraNaM vismRtamidAnImamukasya sAdharmikasya samIpe kRtaH kAyotsarga iti kAyotsargaM ca kRtvA yadakRte kAyotsarge sacittAdikamutpannaM tatpreSayati [bhA. 2113] paDhamacaramANa eso niggamanavihI samAsato bhaNito / eto majjhillANaM vavahAravihiM tu vacchAmi || vR- prathamacaramAnAM prathamacaramakAraNopetAnAM eva nirgamavidhiH samAsato bhaNitaH / ita UrdhvaM madhyamAnAM madhyamakAraNopetAnAM vyavahAravidhinAbhavadyavahAravidhiM prAyazcittavyavahAravidhiM ca vakSyAmi / pratijJAtameva nirvAhayati [ bhA. 2114 ] sajjhAyabhUmi volaMte joe chammAsa pAhuDe / sajjhAya bhUmiduvihA AgADhA ceva nAgADhA / / vR- svAdhyAyabhUmiM pratipannaH san tAmanikSipya yo vyatikrAmati tasmin AbhavadvyavahAra ucyate / atha svAdhyAyabhUmiriti kimabhidhIyate / ucyate- prAbhRttaM nAma yadiSTaH zrutaskandhastasmin yo yogaH sa svAdhyAyabhUmiH sa cAmADhayogamadhikRtyotsargataH SaNmAsAH / etadeva vaitanyenAhasvAdhyAyabhUmirdvividhA yogo dvividha ityarthaH / AgAr3hA anAgADhA ca [ bhA. 2115] jahannena tinnidivasA annAgAdukosa hoi bArasa u / esA diThIvAe mahakapyasuyammi bArasamA / / vR- anAgADhA svAdhyAyabhUmirjaghanyena trayo divasA yathA nandyAdikasyAdhyayanasya ukarSato bhavati dvAdazavarSANi / eSA dvAdazavarSapramANA utkRSTA svAdhyAyabhUmirdRSTivAde sApi durmedhasaH pratipattavyA, prAjJasya tu varSaM, uktaM ca anAgADho jahaneNaM, tinnidivasA ukkoseNa varisaM / jahA diThivAyassa bArasa varisANi dumbhehassatti / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 117, [bhA. 2115] mahAkalpazrutedvAdazavarSANyutkRSTAsvAdhyAyabhUmiH / atrAbhavavyavahAramAha[bhA.2116] saMkaMto yavahaMto kaaussggNtucchinnuvsNpaa| akayammI ussaggojA paDhatItaMsuyakkhaMdhaM / / vR- yogaM vahan gaNAntaramanyatra saMkrAman cchinnA upasampadidAnImiti pratipatyarthaM kAyotsarga kRtvA vrajet / atha kathamapitasya vismRtaMbhavatitataAcAryeNasmarayitavyoyathAkurukAyotsargamathadvayorapi vismaraNataH so'kRte kAyotsarge yAti, tarhi yAvatso'nyatragatopitaM zrutaskandhaM paThati / / [bhA.2117] tAlAbhouddisaNAyariyassa jaivahai vaTTamANise / avahaMtaMmi ulahugA, esa vihI hoianAgADhe / / vR- tAvat yatkimapi sa labhate sacittAdikaM samasto'pi lAbhauddezanAcAryasya yenoddiSTaH sa zrutaskandhastasya pUrvAcAryasyAbhavati, / kevalaM yadisapUrvatana uddezanAcAryaH se tasyAnyatra gatasya sato vartamAnAMsArAM vahati, athasa tasyAkRtakAyotsargasya sato'nyatra gatasya sArAM na vahati / tatastasmin sArAmavahatyuddezanAcArye prAyazcittaMcatvAro laghukAH / yaccasacittAdikaMsa prAtIcchiko labhate tadapina tasyA bhavati, eSo'nantarodito vidhirbhavatyanAgADheyoge |smprtyaagaaddhebhidhitsuridmaah[bhaa.2118] AgADho vijahanno kappigakappAditinnahoratA / ukkosI chammAse vivAhapannatti AgADhe / / vR- AgADho'pi yogo jaghanyastrayo'horAtrA tathA kalpikA kalpikAderutkarSata AgADhayoge SaNmAsAn yathAvyAkhyAprajJapreH paJcamAGgasya atrAbhavadvyavahAramAha[bhA.2119] tatthavi kAussagaM AyariyavisajjiyammicchinnA u / saMsaramasaMsaraMvAakaelabhaMtobhUmIe / / vR- atrApyAgADhayoge pUrNe'pUrNe vA AcAryeNa yasya sakAze yogaM pratipannastena sUriNA visarjitA visarjane kRte cchinnA upasampaditi jJApanArthaM saMsmaran kAyotsarge kuryAt / asaMsmaran vA AcAryeNa smarayitavyaH / tatra bhUmau svAdhyAyabhUmAvAgADhe yoge'paripUrNe AcAryeNa visarjitaH / kRte kAyotsarge yadivrajati tarhisavrajan yatkimapi labhate sacittAdikaM tattasyaivAbhavati, noddezanAcAryasya, athAkRte kAyotsarge vrajati / tarhi yAvadanyatra gato'pitaM zrutaskandhaM paThati, sArAM coddezanAcAryastasya karoti, tAvadyat kimapisasacittAdikamutpAdayati, tatsarvamuddezanAcAryolabhatena punaritaraH.. [bhA.2120] tIriya akae ugatejA annaMna paThae utaapurise| . AsannAo niyattai dUragato vAvi appAhe / / vR-tIrite samApti nIte AgADhe yoge zrutaskandheca bhaktipurassaramAcAryAdikSamaNayA toSite yadi kathamapigamanavelAyAmanAbhogato'kRtekAyotsargeyAti, tarhisagataHsanyAvadanyaM paThatipaThitumArabhate, tAvadyatkimapi labhate, tatpUrvasyAcAryamyAbhavati na tasya, tasya cAsmaraNato'kRte kAyotsarge gatasyeyaM sAmAcArI, yadiAsannepradezegatvAsmRtaMtataAsannAnnivartate / athadUraMgatena smRtaMtarhitatrayaMsAdharmika pazyati, tasyasamIpekAyotsargaMtukRtvA appAhetisaMndezaMkathayati, / yathA mayA kRto'mukasya samIpe kAyotsarga iti / / [bhA.2121] avitosavitepAhuDenitecchedo paDicchecauguruyA /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/117 joviyatassa ulAbhotaMpiyana labhepaDicchaMto / / ... vR- prAbhRte zrutaskandhe atoSite samAptyanantaraM bhaktibahumAnAdipurassaramAcAryAdikSamaNayA toSamanIte yadi nirgacchatitarhitasminprAyazcittacchedaH, yazcataMpAThayituMpratIcchatitasminpratIcchake prAyazcittaM catvAro gurukAH |yo'pictsy nirgatasyAnyatrapraviSTasya lAbhastamapinalabhatepratIcchakaH kimuktaMbhavati, |s tathA nirgato yatkimapyuptApadayati sacittAdikaM tatpUrvatanasyAcAryasyAbhavati, na tutasya, nApiyastaMpAThayatitasya pratIcchataiti tadevaM gacchAnnirgatAnAMvidhiruktaH / / sampratyanirgatAnAMtamabhidhitsurAha[bhA.2122] tatthaviya acchamANe gurulahuyA savvabhaMgejogassa / AgADhamanAgADhedesaMbhaMge ugurulahuo / / vR-tatrApi gacche tiSThan yadi yogaM vakSyamANaprakAreNa bhanakti dezataH sarvato vA tadA tasmin yogasyAgADhasya sarvato bhaGge prAyazcittaM catvAro gurukAH / anAgADhasya sarvato bhaGge catvAro gurUkA : vA laghukAH, tathA AgADheAgADhasya dezatobhaGge guruko mAso'nAgADhasya dezato bhaGge laghukaH / atha kathaM dezataH sarvato vA yogasyabhaGgastata Aha[bhA.2123] AyaMbila nakuvvai jati vigatIusavvabhaMgou / cattAri pagArA puna hoti ime desabhaMgaMmi / / vR-AyAmAmlaM paripATyA samApatitaM na karoti vikRtIrvA / bhukte eSa yogasya sarvabhaGga dezabhaGge punarime vakSyamANAzcatvAraH prakArAstAnevAha[bhA.2124] nakareti jiUNaMkareikAuMsayaMca jati / vIsajjehamamaMtiya gurulahumAso visiThou / / vR-AcAryeNa saMdiSTo vikRtigrahaNAya kAryotsarga kRtvA vikRtI(kSva / tatraiko'kRte kAryotsarge vikRtIbhuGkte na ca bhuMktvApi karoti kAyotsarga tasya prAyazcittaM mAsalaghu tapasA kAlena ca gurukaM / tatratapasA'STamAdinA, kAlena grISmAdinA |anystthaa sandiSTaH san vikRtI kRtvA vikRtigrahaNAya kAyotsargakarotitasyaprAyazcittaMmAsalaghutapasAgurukaMkAlatolaghu; kAuMsayaMcabhujati |tRtiiystthaa sandiSTaH san svayaM kAyotsarga kRtvA vikRtI(kte tasya prAyazcittaM mAsalaghu tacca tapasA laghu caturthAdi bhujerahabhiti tasya mAsalaghu tapaH kAlAbhyAM laghu / tathA cAha caturvapi laghumAso guru punaryathAyogaM tapaHkAlAbhyAM viziSTaHsan evamanAgADheyogedezabhaGgaH |aagaaddhepunrnaastypripuurnne'nujnyaa visarjanasya na kevalameteSucaturyu prakAreSu yathoktaMprAyazcittaM kiMtvAjJAdayo'pidoSAstathA cAha[bhA.2125] ekeke ANAdI virAdhanA hoisaMjamAyAe / ahavAkajje uimedaDhuMjogaM visajjejjA / / vR- ekaikasmin prakAre AjJAdaya AjJAnavasthAmithyAtvavirAdhanArupA doSAstathA glAnatvabhAvato devatAcchalanato vA saMyamasyAtmanaH ca virAdhanA bhavati / athavA imAni vakSyamANAni glAnatvAdIni kAryANi dRSTvA yogavisarjayet / nAstitatra dezataH sarvato vA bhaGgaH tAnyeva kAraNAnyAha[bhA.2126] daTuvisajjaNajoge gelannavayamahAmaddhANe / __ AgADhenavagavajaNanikkAraNa kAraNevigatI / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla - 117, [bhA.2126] .. 91 vR- dRSTA glAnamatarantaM vayatti vajikAyAM vikRtilAbhaM tathA mahAmahAnindramahAdIt adhvAnaMvicchannAdhvAnamupalakSaNametat / avamaudaryarAjapradviSTaMca dRSTvAyogoyogasya visarjanaMkartavyaM, tathAAgADhevikRtinavakasyavarjanaMdazamAyAH pakvarupAyAbhajanAtathAniSkAraNeyoganikSipya vikRtayo na kalpante / kAraNe tu kalpante eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / sampratyeSA vivarItavyA, tatra prathama glAnapadamadhikRtyAha[bhA.2127] joge gelannamiyaAgADhiyareya hoticaubhaMgo / paDhamo ubhayAgADho bitiotaioyaekkeNaM / / vR-yogeglAnatve ca pratyekamAgADhenAgADhebhavati caturbhaGgI gAthAyaM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt |saa caivamAgADho yoga AgADhaM glAnatvaM AgADho yogo'nAgADhaM glAnatvaM 2, anAgADho yoga AgADhaM 3, anAgADhoyogo'nAgADhaMglAnatvaM4 / tathA cAhaprathamebhaGge ubhayAgADhaMyasminsa, tathAdvitIya AgADha AgADhayogena, tRtIya AgADha AgADhaglAnatvenatyarthaH, caturtha ubhayasyApyAgADhasyAbhAve / tatraprathamadhikRtyAha[bhA.2128] ubhayammi vi AgADhe, daDDhelaggaehi tinni dine / makkhaMtiyaThAyaMte pajaMtedhare dinA tinni / / vR-ubhayasminnapiyogeglAnatvecAgADhetaMpratipannAgADhayogamAgADhaglAnaMdagdhenapakva pakvAnnIddharitena dhRtena tailena vA yadi vA pakvena zatapAkAdinA tailena trINi dinAnimrakSayanti / tathApyatiSThati glAnatve yatra pacyate pakvAnnaM tatra trINi dinAnI yAvat nItvA nAtvA paryante dhriyate yena tadgandhepudgalAdhrAnata aappaaynaabhvti| [bhA.2129] jattiyamette divase, vigaiMsevaina uddise tesu| tahavi yaaThAyamANe nikkhivaNaMsavvAhAjoge / / vR-yAvanmAtrAn divasAn divaseSu vikRtimuktaprakAreNa sevate, teSu tAvanmAtreSu sUtraM noddizat / tathApicadinatrayaMparyantadharaNenApyatiSThatyanivartamAnaglAnatvesarvathAyogoyogasyanikSepaNaMkartavyam / / [bhA.2130] jainikkhippaidivase, bhUmIetattie uvarivaDr3he / aparimiyaM tudeso, bhUmIetato paraMkamaso / / vR- yati yAvatpramANAn matvA yogo nikSipyate, tAvanmAtrAndivasAn bhUmeH svAdhyAyabhUmerupari vardhayet / kimuktaMbhavati |yaavtiptthitesthitH svAdhyAyaHsvAdhyAyabhUmistatrayAvato divasAn voDhA yogo nikSipyate yAvato divasAn bhUyo'pi yogamutkSipya yogodvahanena svAdhyAyabhUmeruparyeva-. mevAtivAhayet / athayasmin dine yogaH prathamamutkSiptastasya vismRterdivasapariNANaMpratiniyataMkartuna zakyate, / tata Aha parimitaM yadi divasaparimANaM tata uddezo grAhyaH, sa svAdhyAyabhUmeruparyevamena yogodavahanenAtivAhyate, tatastAvanmAtradivasAtivAhanataHparaM kramazaH sUtrapAThAnusAreNa vahet / gataH prathamabhaGgaH / samprati dvitIyabhaGgamadhikRtyAha[bhA.2131] gelaNNamanAgADhe rasavatinehovvare asatipakvA / taha viya aThAyamANe, AgADhataraMtunikkhivaNA / / vR-slAnatve'nAgADherasavatyAMzAlanakAdauyaHsneha uddharitaHsamrakSaNAyapradIyatetathApyasatyatiSThati
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2- 4/117 glAnatve yAnizatapAkAdinA pakkAnidhRtatailAnitAnimrakSaNAya dAtavyAni, / tathApyatiSThatiglAnatve glAnamAgADhataraMjJAtvA yogasya sarvathA nikSepaNaMkartavyaM, |gto dvitIyo bhaGgaH |smprti tRtIyamAha[bhA.2132] tinnitigegaMtariegelannAgADha nikkhivapareNaM / tinitigAaMtariyA cautthavaMtenikkhivaNA / / vR-anAgADheyogeAgADheglAnatve trI divasAnAMtrikAnekAntarikAnkArayet / tathApyatiSThati tataH pareNayogasya nikSepaH kartavyaH, iyamatrabhAvanA-ekasmindivasevikRtigrahaNAyakAyotsargaH kRtaH, dvitIyedivase punaH kRtaH kAyotsarga evaM tRtIyepicaturthe divase kRtenirvikRtikaMpunaH paMcamaSaSThamasaptameSu kAyotsargaH tato aSTame divase nirvikRtikaMnavamekAyotsargaH kRte'piyadinasthitaMglAnatvaM,tatodazame divase yoganikSepaH / gatastRtIyo'pi bhaGgaH / sampraticaturthamAha-tinni tigA ityAdi, trayastrikAnaTatha divasA ityarthaH antaritA ekAntaritAzcaturthebhaGge kartavyAstayApyatiSThatiglAnatveyogasya nikSepaNam / atrApIyaMbhAvanA-ekasmindivasekAyotsargodvitIye divasenirvikRtikaM,tRtIyedivasekAyotsargazcaturthe nirvikRtikaM, / evamekAntaritekAyotsargavikRtike navadivasAn yAvatkArayettathApyatiSThati glAnatve dazamedivaseyogonikSipyate, yatrApipratidivasaMglAnaprayogasyAlAbhetatparivAsayitavyaMbhavati, |ttraapi yogo nikSipyate, atha kadAcit kSIrAdibhiglAnasya prayojanamajAyata, tadA svagrAme tanmArgayitavyaM, asati svakSetre paragrAmAdapyAnatevyaM, tathApyasati kSetrAdvahirapi gatvA samAnetavyam / atha kadAcittatrApyalAbhastarhi vrajikAmapiglAnaM gamayet / patitaM dvitIyaM vrajikAdvAraM / tatreyaM yatanA[bhA.2133] vaiyA ajogijogIva adaDha ataraMgassa dijaMte / nivvigikamAhAro, aMtaravigItIe nikkhivaNaM / / vR-jikAyAM gokule gantukAmasya aMtaraMgassatti glAnasya vA glAnatvena vinA durlabhasya dvitIyA dIyanteayogavAhinastadabAveyogavAhinIvAtatrAhAro nirvikRtikamantarAca kAryotsargaH,athalabhyate pratidivasaM vikRtistadAyogasya nikSepaNamatreyaMbhAvanA-glAnasyadRDhasyavAvrajikAgantukAmasyadvitIyA [sAdhavo] dIyanteayogavAhinaH / athatenasantitadAanAgADhayogavAhinodAtavyastatragatA vikRtIH pariharanti nirvikRtikamAhAramAhArayanti, atha na labhyate dine dine nirvikRtikaM tadAntarAntarA vikRtigrihaNAya kAyotsarga kurvanti / atha dine dine vikRtireva prAyo labhyate nAnyattadA yogasteSAM nikSipyate |smprti nirvikRtikamAhAramAhArayatAM vidhimAha[bhA.2134] . AyaMbilassa'laMbhecautthamegaMgayaM catakkAdi / asateyaramAgADhenikkhivanuddesa tahaceva / / . vR- yadyAcAmlavArake AcAmlaprAyogyaM na labhyate, tadA tadvArake'bhaktArthe kurvanti, atha na zankuvantyabhaktArtha kartu tadA ekAGgikaM takamAhArayanti takrAyAmAmlaM kurvantItyarthaH, AdizabdAt ekAGgikaM kASTamUlamAhArayatIti draSTavyam, atha santyanAgADhayogavAhino dvitIyAstata itare AgADhayogavAhino dvitIyA dIyante, tatra yadi teSAM prAyogyaM labhyate, tataH sundaramatha na labhyate, kevalaM tatrakSIrAdInilabhyante, tadA yogonikSipyate, nikSepAnantaraMcapunaruddezastathaiva yathA'dhastAdbhaNitam; [bhA.2135] jati nikkhippaidivase, bhUmIetattie uvarivaDDhe / aparimiyaM tuddeso, bhUmIetao paraMukamaso / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 uddezakaH-4, mUla- 117, [bhA. 2135] vR-gataMjikAdvAramidAnIM mahAmahadvAramAha[bhA.2136] sakkamahAdIsupamattaMmAtaMsurA chletthvnnaa| pIlijaMtuvaadaDhA itareuvahaMtinapaDhaMti / / vR- mahAmahaH zakramahAdaya AdizabdAt sugrISmakamahAdiparigrahaH / tisu ThavaNatti anAgADhayogapratipannAsteSAMyogonikSipyate, kiMkAraNamiticedataAhamAtaMpramattaMsantaMkAcimithAdRSTidevatA cchalayet / anyacca teSu divaseSu vikRtayo labhyante, tato ye'DhA durbalAH santi tairvikRti paribhogata appAyantAmiti yoganikSepaNaM ye punaritare AgADhayogavAhinasteSAM yogo na nikSipyate, kevalamanyat noddizanti, nApipaThanti, gataMmahAmahadvAramidAnImadhvAvamarAjadviSTalakSaNaMdvAratrayamAha[bhA.2137] addhANo me jogiinnNesiyNsesgaannaapngaadii| asatIe anAgADhe, nikkhiva saccAsatIiyare / / vR-adhvanigramAnugrAmikeyogaMvahanti / atha cchinnAdhvakaM tadA yat eSitaMprAsukamityarthaH / tat yoginAM yogavAhinA dIyate, zeSANAM paJcakAdi dAtavyaM, kimuktaM bhavati / zeSAH paJcakaparihAnyA paJcakAdiSu yatante, atha sarve yogavAhino na saMstaranti te prAsukena, tata Aha asati sarveSAM teSAM yogavAhinAMprAsuke anAgADhayogavAhinAyogasyanikSepaH karaNIyaH |athsrvthaattrpraasukNn labhyate tata Aha-sarveSAM prAsukasyAsatyabhAve itare'ppAgADhayogavAhino nikSipyante, evamavamodarye rAjadviSTe'picabhAvanIyaM / / sAmpratamAgADhe navakavarjanamiti vyAkhyAnArthamAha[bhA.2138] AgAdamicajoge, vigatIunava vivajjaNIu / dasamAe hoibhayaNA, sesagabhayaNA viiyarammi / / vR- AgADhayoge pakvavikRtivyatirekeNa zeSA navApi vikRtayo vivarjanIyA dazamyAH punaH pakSavikRterbhavati bhajanA vikalpanA, AgADhaM glAnatvamadhikRtya pUrvaprakAreNa tasyAH sevanA bhavati, zeSakAlaM neti bhAvaH / itarasminnAgADhayoge zeSakANAmapi kSIrAdInAM vikRtInAM bhajanA vikalpanA AgADhaglAnasyAnAgADhaglAnasya cAntarAntarA vikRtigrahaNAya kAryotsargasyApikaraNAbhyanujJAtAt / / samprati nikkAraNekAraNe vigatI itivyAkhyAnayati[bhA.2139] nikkAreNana kappaMti vigatItojogavAhiyo / kappaMti kAraNebhottuManunnAyA guruhio / / vR-yogavAhina AgADhayogavAhinovAniSkAreNaglAnatvAdikAraNAbhAvevikRtayaH pUrvaprakAreNabhoktuM na kalpante,kAraNepunaranujJAtA gurUbhirbhoktuMkalpante / na ca kAraNe yoganikSepe'pidoSastathAcAha[bhA.2140] vigatIkaeNajogaM nikkhivae dRDhadubbale / sebhAvatoanikkhittenikkhaMteviyataMmio / / vR- yaH saMhananena dRDhopi san zarIreNa durbala iti kRtvA vikRtikRte na bhogAya yogaM nikSipati, se tasya nikSiptepitasmin yogaMbhAvataHsa yogo'nikSipta eva gurvAjJayA nikSepaNAt / / [bhA.2141] vigatikaeNajogaMnikkhive adRDhebale / / sabhAvato anikkhitte, uvavAeNa guruNau / / vR- yo balI balavAnapi saMhanenAdRDha iti kRtvA vikRtikRte na yogaM nikSipati sa yogastasya
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2- 4/117bhAvato'nikSipte eva, kutaH ? ityAha-guruNAmupapAtena AjJayA uvasato niddeso ANA vinao hoMti egaDhA iti vacanAt nikSepaNAditi vAkyazeSaH / na ca tathA yogasya sarvathA bhaMgo yata AhasAlaMbo vigati jo u ApucchittANa sevae / sa jogedebhaMgo u savvabhaMgo vivajjae / / [bhA. 2142 ] vR- sAlambo vikRtibhiH prINitaH san kSipraM jJAnAdi grahISyAmItyAlambanasahito yo gurumApRcchaya vikRtIH sevate paribhuGkte, sa yoge yogasya dezabhaMgo bhavati na sarvabhaGgo viparyaye AlambanAbhAve gurvanApRcchAyAM ca sarvabhaGgAH / atha sAkSAdyogaM nikSipati, na ca sarvabhaGga iti kA vAco yuktirata Aha[bhA. 2143 ] kAraNe asuddha bhuMjato na u asaMjato hoi / 94 taha kAraNaMmi jogaM, na khalu ajogIya ThaveMtovi / / vR- yathA kAraNe cchinnAdhvakAdAvazuddhamapi bhuJjAno na tu naivAsaMyato bhavati tathA kAraNe durbalatvAdilakSaNe sati yogaM sthApanamapi khalu naivAyogI bhavati, tato na sarvabhaGgaH / anno imo pagAro sopaDicchayassa u ahijjamAnassa / [ bhA. 2144 ] mAyA niyaDiya jutte vavahAro sacittamAdimmi / / vR- pratIcchakasyAdhIyAnasyAyaM vakSyamANaH prakAraH tamevopadarzayati / sacittAdikaviSaye yo mAyAnikRtiyukto mAyAvaJcanAbhiprAyo nikRtistadanurupa bahirAkArAcchAdanaM tAbhyAM yuktastasmin vyavahAra AbhavadvyavahAraH prAyazcittavyavahArazca bhaNanIyaH, tamevabhidhitsurAhauppanne sacitta jo u nikkhive jogaM / [bhA. 2145 ] savvesi gurukulANaM uvasaMpaja lopiyA tena / / vR- uppanne utpanne sacitte upalakSaNametadacitte vA yo yogaM nikSipati, kimuktaM bhavati / yadA yadA tasya sacittAdikamutpannaM bhavati, tadA tadA guruM vijJapayati / asti kiJcitprayojanaM sAdhayitavyamato nikSipAbhi yogamiti, evaM mAyAbahulatayA yo yogaM nikSipati, tena pApIyasA sarveSAM gurukulAnAM zrutopasampallopitA / [bhA. 2146 ] bahiyA ya anApucchA vihIyAe ApucchaNAe mAyAe / guruvayaNe pacchakaDo, abbhuvagame tassa icchAe / / vR- bahirudbhrAmakabhikSAcAryA gato yaH sacittAdikamutpannaM yasya sakAze'dhIte tamanApRcchaya nijAcAryANAM preSayati, tenApi sarvagurukulAnAM zrutopasampallopitA, amISAM ca trayANAmapi mAyAniSpannaM prAyazcittaM mAsaguru sacittaviSayaM jadhanyamadhyamotkRSTopadhiniSpannaM, guruvayaNapacchakaDoti / ye te tribhiH prakArairapahatAH ziSyAste kadAcitsnAnAdiSu samavasaraNAdau milanti guruNA ca pRSTAH santo yathAvannivedayanti, tato vyavahAre jAte sa AcAryavacanena pazcAt kriyate parAjayate, tasya saktaM sarvamAcAryasyAbhavatItyarthaH / abbhuvagame tassa icchA idi yadi punastena parAjitenAbhyupagamaH kriyate, yathA na sarva mayA sundaraM kRtaM mithyAduSkRtaM mameti tadA tasyaivamabhyupagame icchayA karotu mA vA tadutpAditasacittAdyapaharaNamiti / / sAmpratametadeva gAthAdvayoktaM vyAkhyAnayati 7 [bhA. 2147 ] ahijramANe u sacittaM, uppannaM tu jayA bhave / nikhitaM bhaMte, kajjuM me kiMci betiu / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-4, mUla - 117, [bhA. 2147] vR-adhIyAne adhIyAnasya sato yadA yadA sacittamutpannaMbhavati, tadA tadA gurusamIpaMgatvA brUte,bhadanta mama kiJcitkAryaprayojanamasti bho nikSipyatAM yoga iti / adhunA bahiyA ya anApucchA iti vyAkhyAnayati[bhA.2148] bahiyAya anApucchA, ubbhAme labhiya sehamAditu / neisayaM pesativA, AsannaThiyANauguruNaM / / vR-bahirudbhAme ubhAmakAbhikSAyAM gataH zaikSakAdi labdhvA yasya sakAze'dhIte tamanApRcchaya AsannasthitAnAmanantarakSetrasthitAnAM guruNAM nijAcAryANAM svayaM nayati, anyairvA svagurukulasaktaiH preSayati / vihie ApucchaNAe mAyAe itivyAkhyAnArthamAha[bhA.2149] ahavuppannesacittaemAme etaNcchitii| mAyAe ApucchainAyavihiMgaMtumicchAmi / / vR- athaveti mAyAyAH prakArAntaropadarzane utpanne sacittAdike cintayati mA me mamedaM sacittAdikamutpannametaigurubhiraMcchitI iti apahriyatAmiti mAyayA ApRcchati jnyaatividhisvjnvrgvndaapyituNgntumicchaami| [bhA.2150] pavvAveuMtahiyaM nAlamanAleya patthave guruNo / AgaMtuMca niveyailaddhaM me nAlavaddhati / / vR-tatragatvA nAlabandhAnnAlasambandhAnaanAlabaddhAnvA pravrAjya guroH svAcAryasya preSayatipreSya capunaradhyApapituH samIpesamAgacchati |smaagtycnivedyti / yathAmayAlabdhA nAlavaddhA ititatra pressitaaH| [bhA.2151] hANAdisuiharAvAdalupucchA kayA sipavvaiyA / amueNaamuyakAle iha pesaviyA nIyAvAvi / / vR- ye te tribhiH prakAraiH apahRtAH ziSyAstAn jinasnAnAdiSu samavasaraNe itarathA anyatra vA militAn dRSTvA AcAryeNa pRcchA kRtA yathA kadA kathaM vA pravrajitA abhavan tataste tatkSetraM ca kAlaM ca puruSaM kathayanti / yathAmukenAmuke kAle iha asmin kSetre pravrAjitAstathA evamanyaiH saha preSatAH svayaM vA tatra nItA evaM nivedite vyavahAro jAtastasmiMzca vyavahAre sa parAjitastata AcAryeNa yatkartavyaM tadAha[bhA.2152] soupasaMganavatthA nivAraNaThAe huanno vi / . kAhiti evaM ho, guruyaM ArovaNaMdei / / vR-sa AcAryo mA evaM bhUtvA'nyo'pyevaM kArSIditi prasaGgAnavasthAnivAraNArtha gurukamAropaNaM mAsaguruprabhRtikaMpUrvoktaM dadAti / / adhunA abbhuvagame tassa icchAe iti vyAkhyAnayati[bhA.2153] abbhuvagayassasamma, tassaM upaNivaiya vacchalo koi / viyaratitecciyasehe, eseva yavatthapattAdI / / vR- satyaM mayA'sundaraM kRtaM tasmAnmithyA me duSkRtamiti samyagabhyupagatasya pratipannasya ko'pyAcAryaH praNipatitavatsaloye zaikSAstena dIkSitAstAneva vitarati prayacchati / evameva vastrapAtrAdikamapi tadutpAditaMtasyaiva prayacchati / upasaMhAramAha
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 vyavahAra- chedasUtram - 2- 4 /117 [bhA. 2154 ] evaM tu ahite vavahAro abhihito samAsena / abhidhAreMte imo vavahAravihiMpavakkhAmi / / vR- evamanena prakAreNa turbhinnakramaH sa cAgre yokSyate / adhIyAne vyavahAraM samAsena saMkSepeNAbhihitaH / imaM punarvyavahAravidhimabhidhAsyati pravakSyAmi pratijJAtabheva nirvAhayatijaM hoti nAlabaddhaM ghADiyanAtIva jova tahallaM / bhoehi tivimagato, vidhaM sesesa Ayarito / / [bhA. 2155] vR- yadbhavati nAlabaddhaM, vallIbaddhamityarthaH / sA ca vallI dvidhA - anantarA sAntarA ca / tatrAnantarA ime-SaD janAstadyathA-mAtA pitA bhrAtA bhaginI putro duhitA ca / vallIsaMtaanaMtara anaMtarA chajjaNA ime huti / mAyApiyA bhAyA bhaginIputto ya dhUyAya / / [bhA. 2156 ] vR- sAntarA punariyaM mAturmAtA 1 pitA 2 bhrAtA 3 bhaginI ca 4 tathA pituH pitA 1 mAtA 2 bhrAtA 3 bhaginI 4 ca / tathA bhrAturapatyaM bhrAtrIyo bhrAtrIyA vA, bhaginyA vA apatyaM bhAgineyo bhAgineyI vA, putrasyApatyaM pautraH pautrI vA, duhiturapatyaM dauhitro dauhitrI vA / uktaM ca mAummAyAya piyA bhAyA bhagiNIeya eva piuNopi / bhAu bhagiNIe vaccA, dhUyA puttANa vi taheva / / paraMparapalliyA vA esA / anyetvAhuH-prapautraprapautrI ityAdirapi paramparavallI yAvatsvAjanya-svIkAraH, ghADiyanAtIvatti yo vA ghaTitajJAtidRSTA bhASita ityarthaH yo vA tatra nAlabaddhe ghaTitajJAtau vA lAbhaH / ete te anantaroditAzcihaM vimArgayantaH santobhidhArayantaM yAnti abhidhArayata AbhAvyA bhavanti zeSeSu punaranabhidhArayatsvAcAryaH zrutagurusvAmIbhavati / zeSA anabhidhArayantaH zrutagurorAbhAvyA bhavantityarthaH / uktaM ca jaite abhidhArayaMtI paDicchaMte apaDicchagasseva / ahano abhidhAratI suyaguruNo to u AbhavvA / / iyamatra bhAvanA - nAlabaddhA eva ghaTitajJAtayo ye vA tairdIkSitAsteH saha saGketaH purva kRto yathA yUyamamukasyAcAryasya pArzve vrajatAhaM punaH pazcAdAgamiSyAmi / evaM saMketaM kRtvA te pUrvamupasthApitAste cAbhidhArayanto vartante / yathA'amuko'mukakAle samAgamiSyati / so'pi ca pazcAdAgataH san tathaiva yadi nivedayati cihnAnyapi ca sarvANyapimilanti tadA pUrvamupasthApitAttasya sarve / uktaM ca. saMgAro puvvakato, pacchA pADichao uso jAto / tenaM nivedayavvaM uvaThiyA puvva sehA se / / yadi punaH kAlatazcihvaizcavisaMvAdastadA gurorAbhAvya iti / etadeva vaitatyena vyAkhyAnayannAha[bhA. 2157 ] uvasaMpaje jattha u, tattha puTho bhaNAtitta / vayaciMdhehiM saMgAra, vannasIeyanaMtagaM / / bR- yatropasampadyate sa pazcAttatra taiH pRcchayate, kena kAraNenatvamAgato'si ; 'sa' prahAsUtrArthAnAmarthAyopasampattumevamuktvA tena sadbhAvaH kathanIyo yathA upasampadye iti pariNAmAt pUrvakAlamapi yuSmAkaM pArzve ye nAlabaddhA ghaTitajJAtayastaidIkSitA vA pUrvamupasthitAsteSAM mayA saGketaH
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 4, mUla- 117, [ bhA. 2157] 97 kRto yathAhaM pazcAt zIte zItakAle cazabdAdanyasmin vA kAle upasampatsye / teSAM caitAvadvaya evaM bhUtasya zarIrasya varNa itthaMbhUtaM ca zItakAlaprAyogyamanantakaM vastramevaM vayasA cihnazca saGgetaM spaSTayati / uktaM caeveiehiM dinehiM tujjhasagAsaM avassa ehAmo / saMgAro eva kAto ciMdhAni ya tesi ciMdhei / / atrAbhAvyavidhimAha[bhA. 2158 ] nAlabaddhAu labdhaMte, je ya tamabhidhArae / je yAvi ciMdhakAlehiM saMvayaMti uvaTTiyA / / bR- yadA tamupasampatsyamAnamabhidhArayanti nAlabaddhAH pUrvopasthitA yathAso'tra satvaramupasampatsyate, tadA te nAlabaddhAstena labhyante, ye cApi ghaTitajJAtayo nAlabaddhAdidIkSitAzcihnaH kAlena ca te'pi tasyAbhavanti, visaMvadantastuguroratha cihnaH saMvAdo'sti, na kAlatastathA hi yasmin kAle pUrvamupasthitAH kathitA na te tasmin kAle AyAtAH, kintu kAlAntare, so'pica saGketadivasairnAyAtastataH sa te cApRcchayante / yatra yadi kenApi kAraNena glAnatvAdinA sa tevA nAyAtAstadAsti tatvataH kAlasaMvAda iti te tasyAbhAvyAH / etadevAha[bhA. 2159] annakAle vi AyAyA, kAraNeNa ukeNavi / tevi tassAbhavaMtI u vivarIyAyariyassau / / bR- ye kAraNena glAnatvAdinA kenacitpUrvamupasthitA anyakAle'pi yastenopasampadyamAnena kAlo nirddiSTastasmAdanyasminnapi kAla AyAtAste'pi tasyAbhavanti, viparItAstu kAraNamantareNa kAlavisaMvAdina AcAryasyAbhAvyAH / upalakSaNametat / so'pi yadi kAraNena kenacinnirdiSTakAlAdanyasmin kAle samAyAtastathApi tasyAbhavanti viparItAstu kAraNamantareNopasampadyamAnavisaMvAdabhAja AcAryasyAbhAvyAH / [bhA. 2160 ] 227 vippariNayaMmi bhAve jai bhAvo siM puno vi uppanno / te hoMtAyariyassa u ahijramANe ya jo lAbho / / bR- saGketakAraNAdanantaraM yadi teSAM pUrvamupasthitAnAM bhAvo vipariNato yathA nAmukasya pArzve upasampattavyaM tasmin vipariNate bhAve pazcAtpunarapi kenApi kAraNena upasampadanAbhiprAya utpannastadA te pUrvamupasthitA bhavantyAcAryasya adhIyAneSu teSu gAthAyAmekavacanaM prakRtatvAt, prAkRte hi vacanavyatyayo'pyasti / yo lAbhaH so'pyAcAryasya upalakSaNavyAkhyAnAdetadapi draSTavyaM / saGketakaraNAdUrdhvaM yadi tasya pazcAdu pasampadyamAnasya bhAvo vipariNatA pazcAtpunarapi kAlAntareNa jAtastadA te pUrvopasthitA gurorAbhAvyA yazca teSAM lAbhaH so'pi gurustathA ca pazcAdupasampadyamAnamadhikRtya paJcakalpe'bhihitam / kAlena ya ciMdhehiMya, avisaMvAdI hi tassa guruNiharA / kAlaMmi visaMvadie, pucchijjai kiMtu Atosi / / saMgAraya divasehiM, jai gelannAdi dIvae to u / tasseva va ahabhAvo vipariNato paccha puno jAto / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vyavahAra- chedasUtram - 2 - 4 /117 to hoi guruseva u evaM suyasaMpadAe u / je yAvi vatthapAyAdI ciMdhehi saMvayaMti u / / AbhavaMtI u te tassA vivarIyAyariyarasau / / yAnyapi ca vastrapAtrAdi cihnaH saMvadanti yathA'mukasya pArzve'mukamIdRzAkRtivastraM pAtraM vA yattanmadIyamityAdi tAnyapi gAthAyAM pustvaM prAkRtatvAt / tasyAM bhavanti viparItAni tu cihnavisaMvAdabhAJji AcAryasya / / [bhA. 2161] 98 AbhavaMtAhigAre u vaTTaMte tappasaMgayA / AbhavaMtA ime anne suhasIlAdi AhiyA / / bR- AbhavadadhikAre vartamAne tatprasaGgAdAbhavadadhikAraprasaGgAdime vakSyamANA ime AbhavantaH sukhazIlAdayaH sukhazIlAdiprayuktA AkhyAtAH tAneva dvAragAthayA saMgRhNAna AhasahasIlanukaMpAyATThie ya saMbaMdhikhamagagelasya / saccit sa sihAo pakaTThae dhArae disA u / / [bhA. 2162] bR- sukhazIlena bhAvapradhAno'yaM nirdezaH sukhazIlatayA'nukampayA Atmasthitasya sambandhinaH svajJAteH kSapakasya glAnasya vA ye preSitA ya zca sacitteSvapi azikhAko'nyasya preSita etAn svakulasambandhI svagaNasambandhI vA prakarSayati AkarSayatItyarthaH / dhArayati ca dizA vAtmIye ityeSadvAragAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataH sukhazIladvAramAha- [bhA. 2163] suhasIlayAe pesei koi dukkhaM khu sArakheuMje / dei va AyaTTINaM suhasIlo duThasIlotti / / vR- duHkhaM sAdhUn sArayitumiti manyamAnaH ko'pi sukhazIlatayA kamapi sAdhumanyasya preSayati yadi vA ko'pi sukhazIla AtmArthinAmAtmAzritAnAM duHkhazIlo'yamiti prakAzya dadAti / tapi neccha dukkhaM suhamAkaMkhae sayA / suhasIlatae vAvI, sAyAgAravanissito || [bhA. 2164 ] [bhA. 2165 ] bR- tanukamapi stokamapi necchatyAtmano duHkhaM kintu kevalaM sadA sukhamAkAMkSati / tataH sukhazIlatayA sAtagauravanizritaH svayaM sAdhUnAdatte sarve te bhavantyAcAryasyAbhAvyAH / gataM sukhazIladvAraM / emeva asahAyarasa deti koi anukaMpayAeu / necchai paramAyaTThI gacchA niggaMtu kAmo vA / / pesa so u annattha siNehA nayagassa vA / khamae vejjavaccaThA dejja vA tahi koi tu / / [bhA. 2166 ] vR- evameva svasabandhitvAdikAraNavyatirekeNApi asahAyasya sataH ko'pyanukampayA dadAti / gatamanukaMpAdvAramAtmasthitadvAramAha-- AtmArthI AtmAzritArthI sana paraM necchati tataH kamapyAtmasthitaM karoti yadi vA gacchannirgantukAmaH sa AtmArthI anyatra yasya yAsyati tatra kamapi sAdhuM preSayati / gatamAtmAsthitadvAraM / sambandhidvAramAha-snehAt jJAtasya vA svajanasya so'nyatra preSayati / kSapakadvAramAhatatrAnyatra vA prasiddhakSapake ko'pi vaiyAvRttyArthaM kamapi sAdhuM dadyAtsamprati glAnadvAraM sazikhAkadvAraM cAha[bhA. 2167 ] peseti gilaNassa vA ahava gilANe sayaM AcAyaMto / pesaMtassa asiho sasiho puna pesito jassa / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 4, mUla - 117, [bhA. 2167 ] 99 vR- glAnasya vA ko'pi vaiyAvRttyakaraNAya preSayati sAdhuM athavA svayaM glAnaH san na zaknuvatkamapi ziSyaM karoti, sarve'pyete AcAryasyAbhAvyAH tathA yadi sazikhAkaH parasmai preSyate tarhi sa yasya preSitasyasyaivAbhavati / athAzikhAkaH parasmai preritastarhi sa preSayiturevAbhAvyo na parasya tathA cAha pesaMtassa u asiho sasiho puna pesito jassa / atra paraH praznamAhacodetI kappaMmI puvvaM bhaNiyaM ti pesito jassa / [bhA. 2168 ] sasiho vA asiho vA asaMthare so nu tasseva / / vR nanu pUrvakalpe bhaNitaM yasya sazikho vA'zikho vA preSitaH sa tasyaivA saMstaraNe sati bhavati / tataH kathama trAzikhAkaH preSayiturAbhAvyo'bhihita iti atrottaramAhabhannai puvvattAto pacchA vRtto vihI bhave balavaM / [ bhA. 2169] * codayati praznaM karoti kAmaM kappe bhihiyaM iha asihaM dAu na labhatiu / / vR bhaNyate atrottaraM dIyate pUrvotkAdvidhiH pazcAdukto vidhirbalavAn bhavati tato yadyapi kAmaM kalpe'bhihitaM tathApIhAzikhaM dAtuM na labhate / anyacca [bhA. 2170] saMviggANa vihI eso asaMvigge na dijjae / kulivvo vA gaNivvo vA dinnaM pitaM tu kaThae / / 1 vR- eSa dAnavidhiH saMvijJAnAM bhaNito asaMvijJe asaMvijJasya punaH sarvathA na dIyate na dAtavyaH, atha kathamapi kenapi datto bhavatitarhi taM dattamapi kulasatko vA gaNasatko vA karSayati / / [bhA. 2171] khittAtI Aure bhIte adisatthIva jaM dae / sacittAdi kulAdIo bhujjo taM parikaTThae / / - kSiprAdirAdizabdAt dRptayakSAviSTAdi parigrahaH / Aturo maraNacihnAnyupalabhyAtyAkulo bhItaH kimapi me rAjapradviSTAdikaM kariSyati na vidma iti bhayAkulo'adisatthI vAdhikRtAM dizaM mokSakAmo yaddadati parasmai sacittAdikaM tadbhUyaH kulAdirAdizabdAt gaNaparigrahaH parikarSayati tadetat pratIcchakAnadhikRtyoktamadhunA ziSyAnadhikRtyAha [bhA. 2172] nAlabaddhe anAle vA sIsaMbhi unatthi maggaNA / dokkharakkharadiThaMtA, savvaM Ayariyassa u / / vR- ziSye svadIkSite'yaM nAlabaddho'yamanAlabaddha iti viSayavibhAgena nAstimArgaNA kintu yatte ziSyA labhante sacittAdi tatsarvamAcAyasyAbhavati, kena dRSTAntenetyAha-dvayakSaradRSTAntena tadvyakSaro dAsaH kharo gardabhastadRSTAntAt dAsena me kharaH krIto dAso'pi me ityevaM lakSaNAt / / mU. (118) do sAhammiyA egato viharaMti, taM jahA- sehorAyanie ya tattha sehatarAe palicchanne, rAyanIe apalicchanne se hatarAeNaM rAinIe uvasaMpajjiyavve, bhikkhovavAyaM ca dalayai kappAgaM / / cAriyasuttebhikkhU thero vi ya ahikato iha tesiM / [bhA. 2173] doha vi viharatAnaM kA merA lesato jogo / / vR- carikAsUtre prAk bhikSuH sthavirazcAdhikRtastata ihAsmina sUtre tayordvayorviharatoH kA maryAdA vyavasthitirityabhidhIyate, eSa lezataH pUrvasUtreNa sahAssa sUtrasya yogaH sambandhaH punaH prakArAntareNAhasAhammiyataNaM vA anuyattitti hoti me visAhammI / [bhA. 2174]
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 vyavahAra-chedasUtram -2-4/118 uvasaMpayAvahagayAihaiMpuvasaMpayA tesiM / / vR-bahavesAhammiyAityatasUtrAtsAdharmikatvamanuvartatevAzabdaHsambandhasya prakArAntaratopadarzanArthaH imAvapicAdhikRtamUtropAttauzaikSaratnAdhiko sAdharmikautataH sAdharmikaprastAvAdadhikRtasUtropanipAtaH tRtIyaprakAraH / bhikkhUgaNAto avakamma annaMgaNaM uvasaMpajjittANaM viharejjA ityata upasampatprakRtA vAzabdaH prAgvadihApyasminsUtretayoH zaikSaratnAdhikayorupasampadabhidhIyate ityadhikRtasUtrAraMbhaityeSa sUtrasamdhandhaH / asya vyAkhyA dvau sAdharmikau samAnagurukulAvekataH saha tau viharatasyadyathA-zaikSo rAtnikazcatatrayaH zaikSaH saparicchannaH parivAropetaH,rAniko ratnAdhiko'paricchannaH parivArarahitaityarthaH tatrazaikSatarakeNaratnAdhikaupasampattavyastathA zaikSatarako ratnAdhikasya bhikSAmupapAtaMca vinayAdikaMca kalpAkaM kalpanIyaMdadAtieSasUtrasaMkSepArthaH |adhunaabhaassyvistrH - [bhA.2175] sehammipalicchanne uvasaMpaya doNhavI plicchaato| vovatthe mAsalahuo kAraNa asaIsabhAvovA / / vR-taudvAvapijanausahAdhyAyinausabrahmacAriNau / tatrayaH zaikSatarakaH saparicchannodravyaparicchadopetaH parivArasahita ityarthaH / bhAvaparicchedena punarbayorapi paricchedo'sti / tatra zaikSe dravyataH paricchanne sati tena ratnAdhikasyopasampat dAtavyA / tato jaghanyataH saMghATo ratnAdhikassa deva utkarSato bahavo'pi dAtavyAH tathA zaikSakeNa ratnAdhikasya purata AlocanIyaM ratnAdhikena zaikSakasya purato'nyathA vovatthe viparyAse ubhayorapiprAyazcittaMmAsalaghu / tathAkAreNaglAnAdilakSaNevyApRtatayA dvAvevatau janAvityasati sahAyasyAbhAve na dadyAdapi sahAyaM, svabhAvo vA tasyAtmIyakaraNAdilakSaNastato na dadAti sahAyaM, kintvaucityenatasya kRtyaM kArayati, |essdvaargaathaasNkssepaarthH sAmpratamenAmeva vivarISuHprathamataH pUrvArdhaM[bhA.2176] sajjhativAsiNo dovibhAvena niyamaso channo / rAyaNie uvasaMpaya sehataragenakAyavvo / / vR-tau dvAvapi sahAdhyAyinAvekasya gurorarantevAsinau ca dvAvapi bhAvena jJAnAdinA niyamaso niyamenacchannau jJAnAdirUpabhAvaparivAropetAvityarthaH / dravyaparicchedena punaH zaikSataraka evopetastatra zaikSatarakeNarAtniko ratnAdhikasyopasampatkartavyA / vovatthe mAsalahuto ityasya vyAkhyAnArthamAha[bhA.2177] AloiyaMmi sehena tassa viyaDe paharAinito / itiakAraNamilahago avaroparagavvatolahagA / / . vR- prathamataH zaikSatarakeNa ratnAdhikasya purata AlocanIyaM, tenAlocitaH pazcAdratnAdhikastasya zaikSatarasya purato vikaTayatyAlocayati, etaccetau nakurutastataitietasyAkaraNedvayorapipratyekaMlaghuko mAsaH prAyazcittaM, avaroparagavvato lahugA iti yadi zaikSatarako dravyaparicchedenAhaM paricchanna iti garvato ratnAdhikasya purato nAlocayati tadAtasyApiprAyazcittaMcatvAro laghukAH etadevopadezadvAreNaspaSTayati / [bhA.2178] egassa uparIvAro bIie rAyaniyattavAdoya / iigavyona kAyavvodAyavvo ceva saMghADo / / . vR- ekasya parivAro'sti dvitIye rAtnikatvavAdaH, ratnAdhiko'yamiti pravAda iti evaM rUpo garyo dvAbhyAmapi na kartavyaH / kintu parasparamAlocayitavyamanyathA caturlaghukaprAyazcittApatterdAtavyazca zaikSatarakeNajaghanyato'piratnAdhikasya saGghATaH |smprtibhikkhovaayN ca dalAtikappAgamiti
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 118, [bhA. 2179] [ bhA. 2179] 101 pehAbhikkha kitI ukareMti so Avite pavAeti / na pahavvaMta dohavi gIlANamAdIsu ca na dejjA / / vR- zaikSatarasya ziSyA ratnAkisya sambandhino vastrAdeH prekSAM pratilekhanAM kurvanti / tathA tadyogyAMbhikSAmAnayanti / kRtikarmavinayo vizrAmaNA ca tat kurvanti, kimuktaM bhavati yadAjJApayati tatkurvanti vAcanAdiparizrAntasya ca vizramaNamiti sa cApi ratnAdhikastAn pravAcayati sUtraM pAThayatyarthaM ca zrAvayatItyarthaH / kAraNe asatI ityasya vyAkhyAnamAha-na pahuppaMte ityAdite zaikSataraziSyA glAnAdiSu prayojaneSu vyApRtAstato na prabhavanti prapArayanti sAdhava iti sahAyaM na dadyAt / yadivA dvAvena tau jano tataH kiM dIyatAmiti na dadyAt / adhunA sabhAvo vA ityasya vyAkhyAnamAhaattIkarejjA khalu jovi dinne, esovi majjhaMti mahaMtamAnI / na tassa te dei bahiM tu nenuM tattheva kiccaM pakariMti jaM se / / [bhA. 2180] vR-yo vitIrNAn sAdhUnAtmIkuryAt, yazcaiSo'pi zikSAdhipatiH zaikSatarako mameti mahAmAnI, tasya tAn sAdhUn bahistasmAt sthAnAdanyatra vihArakrameNa netuM na dadAti / kintu yatse tasya kRtyaM karaNIyaM tatraiva sthitasya sataH kurvanti athavA [ bhA. 2181 ] vAraeNa se dei na ya dAvei vAyaNaM / tahavi bhedamiThaMta avikArI ukArae / / vR- vAreNa vAreNa tasya zuzrUNakamekaikaM sAdhuM niyuGkate na ca tasmAtsAdhUnAM vAcanAM dApayati, mA sa gaNabhedaM kArSIritihetoH / athaivamapi dusvabhAvatayA gaNabhedaM karotitata Aha-tathApievamapi kriyamANe gaNabhedaM kartumicchati yo'vikArI durbhedaH sAdhu stena tasya kRtyaM kArayati mU. (119) dosAhammiyA egayao viharaMti taMjahA se he ya rAinIe ya / tattharAinIe paricchanne, sehatarAe apalicchanne icchA rAyanIe sehatarAgaMuvasaM pajjejjA, icchA no uvasaMpajjejjA, icchA bhikkhovavAyaM dalayai kappAgaM, icchA no dalayai kappAgaM / / vR dvau sAdharmikAvekataH saMhatau viharatastadyathA zaikSo ratnAdhikazca tata rAnikaH paricchannaH parivAropeta ityarthaH / zaikSatarako'paricchannaH parivArarahitastatra rAnike ratnAdhikasyecchA yadi pratibhAsate zaikSatarakamupasampadyate / atha necchA na pratibhAsate tarhi nopasampadyate bhikSAmupapAtaM ca kalpaM yadIcchA tarhi dadAti / athAdAtumicchA tarhina dadAti / eSa sUtrasaMkSepArthaH / adhunA bhASyavistaraHrAyaniya paricchanne uvasaMpa palicchao ya icchAe / [bhA. 2182] suttattha kAraNe puna palicchayaM deti AyariyA / / vR- rAtnike ratnAdhike dravyataH paricchanne parivAropete sati tena zaikSatarakasya upasampat paricchadazca icchayA dAtavyaH, / iyamatra bhAvanA-sa yadi zaikSatarako'vamaratnAdhikastulyazruto gururatnAdhikena saha tataH sa ratnAdhikazcintayati / mA nUnametasya bhikSAhiNDanavyAkSepeNa ca sUtrArthA nazyeyustataH saMghATaM dadAti / athavA mA eSa samAnagurukulavAsI sahAdhyAyI dravye paricchadenAparicchado bhUyAtsahAdhyAyAnte vAsisnehataH saMghATaM dadAtyAlocanAM prayacchati / alpazrutasya tu paricchadamupasampadaM vA dadAtIti / atha sa zaikSatarako ratnAdhikAdbahuzrutastadA niyamata upasampattavyaH, paricchadazca tasya dAtavyastathA cAhasUtrArthakAraNAtsUtrArthaM gRhItukAmAH punarAcAryA upasampadyante paricchadaM ca dadAti / etadeva spaSTayati
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 vyavahAra-chedasUtram -2- 4/119 [bhA.2183] suttatthaMjaigeNhaitose deiparicchadaM / gahievideisaMghADe sA se nAseitaMsuyaM / / vR- yadi sa ratnAdhikastataH sUtrArthaM gRhNAti tataH se tasya dadAti paricchadaM parivAraM gRhIte'pi sUtrArthe dadAti saGghATaM kasmAdityAhamAse se tasya bhikSATanavyAkSepataH pratilekhanAvyAkSepatazcatat zrutaM nazyediti hetoH abahuzrutAdau tunadadAtiityetadbhAvayati[bhA.2184] abahussute na detI niruvahatetaruNae yasaMghADaM / ghetuNajAva vaccaitatthaya goNIe diThaMto / / vR- abahuzruto'lzruto nirupahatapaJcendriyastaruNakazca tasmin satsvapi sAdhuSu saMghaTaM na dadAti sahAyAnna dadAtIti bhAvaH yo vA gItArthopisan pradattAn sahAyAnvipariNamya gRhItvA vrajati, tasyApi satsvapisAdhuSusahAyAnna dadAtitathA catatraduSTazIlatayA gavA dRSTAntastamevabhAvayati[bhA.2185] sADagabaddhA goNI jahataMghettuMpalAtidussIlo / iya vippariNAmeMtenadejjasaMtevihusahAe / / vR-yathA kasyApigauH palAyitAtataH kathamapilabdhvAsatItenazATakenabaddhA yathAsAzATakabaddhA duHzIlA gaustaMzATakaMgRhItvA palAyate iti / evamamunA prakAreNayo vipariNAmayati sahAyAntasmin vipariNAmayatisato'pisahAyAnnadadyAt / / mU. (120) dobhikkhuNo egayao viharaMti noNhaMkappai annamannassa uvasaMpajjitANaM viharitae, kappaiNhaMahArAiNiyAe annamana uvasaMpajjitANaMviharattie / / mU. (121) dogaNAvaccheiyA....(jAva).... viharittae / mU. (122) doAyariuvajjhAyA...(jAva) viharitae / mU. (123) bahave bhikkhuNo... (jAva)....viharittae / mU. (124)bahavegaNAvaccheiyA (jAva) vihrite| mU. (125)bahaveAyariyauvajjhAyA (jAva) vihritte| mU. (126)bahave bhikkhuNo bahavegaNAvaccheiyA bahave Ayariya uvajjhAyA (jAva) vihritte| vR-do bhikkhuNo egato viharati' ityAdi sUtrasaptakaM / asyasambandhamAha[bhA.2186] sNkhhigaaraatullaadhigaariyaaeslestojogo| Ayariyassavasisso bhikkhuabhikkhuahatubhikkhU / / . . vR-anantarasUtredosAhammiyAityAdilakSaNe dvikalakSaNAsaMkhyAdhikRtA / atrApisaivadobhikkhuNo ityAdivacanAttataH saMkhyAdhikArAttulyAdhikAritA pUrvasUtre ratnAdhikapadenAcArya upAtta AcAryasya ca ziSyo dvidhA bhikSuramikSuzca / tatra bhikSuH pratIto'bhikSurgaNAvacchedaka upAdhyAya AcAryo vA tat AcAryasUtrAtprAguktAdathAnantaraMbhikSusUtramuktaM,zeSasUtrasambandhapratipAdanArthamAha[bhA.2187] emeva sesaesuvi guNaparivamDhIeThANalaMbhova / ___ duppabhiikhalusaMkhyA bahuA piMDoutena paraM / / . vR- evameva pUrvoktaprakAreNaiva zeSayorapi gaNAvacchedakAcAryasUtrayoH sambandhaH / tathAhyAcAryasya ziSyo bhikSurabhikSuzca tatra bhikSusUtramuktam / tadanantaramabhikSorgaNAvacchedakasyAcAryasya ca sUtre atha
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-4, mUla- 126, [bhA. 2187] 103 guNaparivRddhyA sthAnalAbho bhavati / tathA hi bhikSurgaguNAdhikatvena gaNAvacchedakasthAnaM labhate / gaNAvacchedako guNAdhikatayA AcAryopAdhyAyasthAnamato bhikSusUtrAnantaraM krameNa gaNAvacchedakAcAryopAdhyAyasUtre, tathA dviprabhRtikA khalu saMkhyA bahukA bhavati, / tato dvisaMkhyA sUtratrayAnantaraM bahusaMkhyAsUtrataHyaM bahUnAM ca parasparamupasampannAnAM piNDo bhavati tena bahusaMkhyAsUtratrayAtparaM piNDaH piNDasUtramUktamiti, evamanena sambandhajAtenAyAtasyAsya sUtrasaptakasya vyAkhyA-; dvau bhikSU ekataH saMhatau viharato noNhamiti vAkyAlaGgAre kalpate anyonyamupasampadya vihartuM, kalpate ehamiti pUrvavat / yathAranAdhikatayA'nyonyamupasampadyavihartumeva. gaNAvacchedakasUtramAcAryopAdhyAyasUtraMcabhAvanIyamevaM bahusaMkhyAsUtratrayaM piNDasUtraMcetisUtrasaMkSepArthaH |smprtyaadhbhikssusuutr vyAkhyAnArthamAha - [bhA.2188] saMbhoiyANadoNhaM,khettAdipehakAraNagayANaM / paMthesamAgayANaMbhikkhaNaimAbhave merA / / vR- dvAvAcAryAvanyasminnanyasmin kSetre sthitau, tau ca parasparaM sAMbhogiko tayoH sAMbhogikayoH dvayorAcAryayo bhikSavastAbhyAM preSitAH kSetrAdiprekSAkAraNagatAH kSetrapratyupekSaNArthamAdizabdAdupadhimArgaNArthaMgatAsteca tathAgacchantaH pathisamAgatAH parasparaMmilitAsteSAMcaikena pathA gantavoyamatasteSAM kSetrAdiprekSAkAraNagatAnAM pathisamAgatAnAM bhikSUNAMyAmaryAdA sAmAcarI sAiyaM vakSyamANA bhavati[bhA.2189] bhikkhussamAsiyaMkhalu palicchaNANaMcasesagANaMtu / caulahuga UpalicchannetamhA uvasaMpayAtesi / / vR-yaudvaubhikSuspardhakapatItayoHzaikSatarakeNaratnAdhikasyapurataH AlocayitavyaH tenAlocitepazcAt ratnAdhikenAzaikSatarakasya purata emavakaraNai bhikSoH zaikSasya ratnAdhikasya prAyazcitaM khalu mAsikaM mAsalaghu, palicchannaNaM cetyAdi / etadvahusaMkhyAviziSTasya bhikSusUtrasya vyAkhyAnaM, paricchannAnAM jaghanyato'pyAtmatRtIyANAM zeSakANAMcAtmadvitIyAnAMyathoktavedhyakaraNeprAyazcittaMmAsalaghu, tatra hi yadyeko'paricchannastarhi tenAnya AtmadvitIya AtmatRtIyo vA upasampattavyo no cedupasampadyatetarhi tasminnaparicchanne'nupasaMpadyamAneprAyazcittaMcatvAro-laghukAstaMcopasampadyamAnaMyonopasampadApratIcchati, tasyamAsalaghu,yata evaMtasmAtparasparamupasampatteSAMbhavatikartavyA, enAmeva niyuktigAthAMbhASyakRta vyAcikhyAsuH prathamato bhikkhussamAsiyaMkhalvityetadvyAkhyanayati-- [bhA.2190] do bhikkhUagIyatthA,sIyA ekkova hojja uagiito| rAiniya palicchannepuvvaM iyaresulahulahugA / / vR-dvau bhikSu agItArthau yadi vA dvAvapi gItau gItArtho tayoH parasparasyAlocanamanyathA prAyazcittaM mAsalaghu, / athavA eko gItArtha ekazcabhavatyagItArthaH / tatra ratnAdhikena paricchanne bhAvaparicchedopete gItArthe ityarthaH / pUrvamAlocayitavyaM pazcAditareSvagItArtheSuratnAdhikena evaM cettena kurvatetarhiratnAdhikaM prAyazcittaMmAsalaghu, / itareSAMcatvArolaghukAH / enamevagAthAM vivarISuH prathamato do bhikkhUagIyatthA sIyA ityetdvivRnnoti| [bhA.2191] dosu agIyatthesuahavA gItesu sehataro puTviM / ____ jainAloyailahuo / na vigaDe iyarovijaipacchA / / vR-dvayorbhikSvoragItArthayormadhye yadi zaikSataraH pUrvaM svAdhikasya purato nAlocayati tadA tasya ___
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 vyavahAra-chedasUtram -2- 4/126 prAyazcittaM laghuko mAsaH itaro'pi ratnAdhiko'pi yadi pazcAttasya zaikSatarasya purato na vikaTayati, tadA tasyApi prAyazcittaM mAsalaghu, / atha yadi dvAvapyagItA? tadA parasparasya vihArAlocanaiva kevalA, nAparAdhalocanApi, atha dvAvapimItArthau tadA parasparavihAralocanA aparAdhalocanA ca athaiko gItArtho gItArtho'parazcAgItArthastatrAlocanAvidhimAha[bhA.2192] rAyaNie gIyatthe, rAiNie ceva viyaDaNA puTviM / dei vihAraviyaDaNaM, pacchA rAinito sehe / / vR-yadiratnAdhiko gItArtha itaro'gItArthastarhigItArthe ratnAdhikesatiratnAdhike evapUrvaM zaikSatareNa vihAravikaTanA aparAdhavikaTanA ca dAtavyA, / tataH pazcAt ratnAdhikaH zaikSatarakasya vihAravikaTanA dadAti / athazaikSatarako gItArtho ratnAdhikastvagItArthastatrAha[bhA.2193] sehatarage vipuvvaM gIyatthe dijjaepagAsaNA / pacchA gIyattho viha, dadAti AloyaNamagIto / / vR- yadi gItArthaH zaikSatarakastarhi tasmina gItArthe zaikSatarake'pi pUrvaM ratnAdhikena prakAzanA vihAravikaTanA aparAdhavikaTanA cetyarthaH dIyate, pazcAt gItArtho'pi san sazaikSatarako hu nizcitamagIke ratnAdhike AlocanAM vihAralocanAM dadAti / natvaparAghalocanAM / kasmAdityAha[bhA.2194] avarAha vihArapagAsaNA udonnibhavaMtigIyatthe / avarAhapayaM mutuM, pagAsaNaMhotu agIyatthe / / vR-aparAdhaprakAzanAvihAraprakAzanAca etedveapiprakAzanebhavatogItArthe,gItArthe punaraparAdhapadaM muktvA zeSasya vihArasya prakAzanaM bhavati vihArAlocarnA bhavati, / nAparAdhAlocaneti bhAvaH, agItArthatayA tasyAparAdhalocanAnarhatvAt / sampratyupasaMhAramAha[bhA.2195] bhikkhussegassa gayaMpalicchannANaM iyANivocchami / davvapalicchAeNaM-jahanneNaappataiyANaM // vR-bhikkhussamAsiyaMkhalvityanenapadena yadekasya bhikSorvaktumupakrAntaMtatgataMparisamAptamidAnIM / dravyaparicchadena paricchannAnAMjaghanyenAtamatRtIyAnAM yadvaktavyaM vadvakSyAmi / tadevAha[bhA.2196] tesiMgIyatthANa, agItamissANa esa ceva vihI / ettosesANaMpiyavucchAmi vihiM jahAkamaso / / vR- teSAM paricchadena paricchannAnAM bahUnAM sarveSA gItArthAnAmathavA agItArthAnAM yadi vA mizrANAM keSAMcit gItArthAnAM keSAMcidagItArthAnAmityarthaH / eSa evAnantarodita ekabhikSugata AcAryANAM AlocanAviSayo vidhiravasAtavyo vyatireke ca prAyazcittamapi nathaiva, aiMte UrdhvaMzeSANAmapi vidhi yathAkramazo yathAkrameNa vakSyAmi / tatrazeSazadvavAcyAnupadarzayati[bhA.2197] sesAtUbhannaMtI appabitiyA ujetahiM kei| .. gIyatthamagIyatthemIse ya vihI usoceva / / vR-zeSAnAma te bhaNyante-yatra teSAM bahUnAM bhikSuNAMmadhye kecidAtmadvitIyAstasmin zeSa gItArthe agItArthe mizrecasa eva pUrvokto vidhirAlocanAviSayastadvyatirekeprAyazcittavidhizcAvasAtavyaH / [bhA.2198] saMjogAucasaddeNa, ahigayAjahaya egadoceva /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 uddezakaH-4, mUla - 126, [bhA. 2198] - egojainavidohiM, uvagacche cau lahutose / / vR-paricchannAnAMcetyatracazabdena saMyogAadhikRtAH sUcitA ityarthaH |taanevopdrshyti-ythaaceti bhaMgopapradarzane, ekataeko bhikSuraparato dvau / bhikSu / tatraikenAtmadvitIya upasampattavyo, yadi punareko na dvAvupagacchati naupasampadyatetadA setasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / [bhA.2199] pacchA itareegaMjainavi uvagacchamAsiyalahuyaM / jatthaviego tinnI, na uvagame tatthavI lahugA / / vR- ekasminnupasapanne pazcAditarAvapyupasampadyete, yadi punarekaM tAvitarau pazcAnnopyacchetAM tadA tayormAsikaM prAyazcittaM laghu yatrA'pi bhaGge ekata eko paratra trayastatra yadi parasparamuktaprakAreNa nopagamastadA prAyazcittaMlaghukAH, kimuktaMbhavati |ydyekstriinnopgcchtitdaatsy prAyazcittaM catvAro laghukAste yadupagacchantaM pazcAditaretrayo nopagacchanti tarhi teSaMprAyazcittaM laghuko mAsaH / [bhA.2200] emeva appavIto appataIyaM tujaina uvagacche / iyaresimAsaThahuyaM evamagIe ya gIeya / / vR- evameva anenaivAnantaroditaina prakAreNAtmadvitIya AtmatRtIya yadi nopagacchatti tadA tasya prAyazcittaM caturlaghu / itarazcetyabhyupagacchantaM nopagacchettadA tasya mAsikaM laghu itareSAmeka AtmatRtIyo'para Atmacaturtha ityosmAdInAM parasparamanupagame prAyazcittaM mAsaMlaghu, / evamuktaprakAreNAgIte agItArthAnAMcadraSTavyaM mizrAnadhikRtyAha[bhA.2201] mIsANa egogIto, hoti agIyAudohi tinnivivaa| evaM uvasaMpajjeteuagIyA iharamAso / / vR-mizrANAMmadhye ekaekAkIgItogItArtho'paretudvauvAbhavantyagItAagItArthAH / tatrate'gItA ekamupasampadyeran |itrthaacennopsmpdyntetrhitessaaN prAyazcittaM laghuko mAsaH / [bhA.2202] soviyajainavi iyare tassa vi mAsou eva savvattha / uvasaMpayA utesiM, bhaNiyA anneNanissAe / / vR-so'pi caiko yadi tAn itarAnupasampadyamAnAn nopasampadyate, tadA tasyApi prayazcittaM mAso laghurevameka AtmadvitIyo gItArtho'para AtmatRtIya AtmacaturthaH ityAdau sarvatra bhAvanIyamevamanyonyanizrayA prAgadvAragAyAyAM teSAmupasampatbhaNitA uddiSTA / / [bhA.2203] annonnanissiyANaMagIyANaMpiugaho tesiM / gIyaparigahiyANaM icchAetesimo hoi / / vR- anyonyanizritAnAM teSAmagItAnAmapi gItAparigRhItAnAmavagraho bhavati / avagraho nAma AbhavanavyavahAraH |scdvidhaa-icchyaasuutroktshc |ttrecchyaatessaamyNvkssymaanno bhavati / tamevAha[bhA.2204] icchiya paDicchiyAeNa / khettevshiiedonnhviilaabho| atyaMtenahoi uggaho, nikkAraNa kAraNedoNhaM / / vR- icchAyA avagraho nAma icchita pratIcchitena icchA saMjAtA'syoti icchittaM, pratIcchA saJjAtAsyeti pratIcchitaM, / icchitaM ca tat pratIcchitaM ca icchitapratIcchitaM vAcA AbhavanavyavahArasthApanAyathAyatpathitanyatetadasmAkaMyatnAmetatyuSmAkaMyadivAyatsacittaMtadasmAkaM, yadacittaM
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/126 tatyuSmAkamathavA yAstrI vratagrahaNArthamupatiSThati |saayussmaakN puruSo asmAkaM, / yadvA bAlo yuSmAkaM vRddho'smAkamathavAyaHsArthenasahavrajatAMlAbhaH,so'smAkamasArtheyuSmAkaM,yadivAyoyallabhatetattasyaiva evaMbhUtenecchitapratIcchitena yaAbhavanavyavahAraHsaicchayA'vagrahaeSacaprAyaH pathigacchatAMbhavati, / sthAnaprAptAnAMtusUtrokta AbhavanavyavahArastatastamupadarzayati-samakAlaM kSetreprAptAnAmakSetrevA vasatiM prAptAnAMdvayAnAmapilAbhaHsAdhAraNaH / athana kSetramakSetrevA vasatiMsamakAlaMprAptAH kintuviSamakAlaM tata Aha-acchaMte na hoti ityAdi yadi niSkAraNaM sthitA iti pazcAt prAptAstadA nAsti teSAmavagrahaH, kintu pUrvaprAptAnAmeva / atha kAraNena kenApi glAnapratijAgaraNAdinA sthitAstataH pazcAtprAptAstarhi bhavati dvayeSAmapisAdhAraNo'vagrahaH / etadeva spaSTataramupadarzayati[bhA.2205] samayapattANaMtusAhAraNaMtudoNhaMpihotitaMkhettaM / visamaMpattANaMpuna, imAutahiMmagaNAhoi / / vR-samakamekakAlaMprAptAnAMdvayAnAmapitatkSetrabhavati sAdhAraNaMviSamaM viSamakAlaMprAptAnAMpunarivaM tatrakSetremArgaNA bhavati / tAmeva kurvannAha[bhA.2206] paDiyaraecagilANaMsayaMgilANAure vamaMdagatI / apattassa vi eehi, ugahodappatonatthi / / vR-praticarativApratijAgartiglAnaM vA yadivAsvayaMglAna Aturo vA yadivAsvamAvAnyandagatiretaiH kAraNairamAptasyApisamakAlaMpazcAtprAptasyAvagraho bhavati / darpatoniSkAraNaM sthitaanaaNpunrvgrhonaasti| [bhA.2207] emevagaNAvacche palichannANaM visesgaannNtu| palicchannevavahAro, duviho vAyaMtiunAma / / vR-yathA bhikSorekasyabahUnAM paricchannAnAMzeSakANAMcoktamevaanenaiva prakAreNaekasmingaNAvacchede bahUnAM paricchannAnAM jadhanyato'pyAtmatRtIyAnAM zeSANAMcakAraNavazata paricchannAnAmupalakSaNametat / parasparamupasanmannAnAM cAbhavanavyavahAro dvidhA bhavati, sUtrokto vAgantikazca vAcA antaparicchedo vAgantastena nivRtto vAgantikastatra vAgantiko nAma vakSyamANastamevAha[bhA.2208] pahagAme citta'cittaM,dhIpurisaM baalvuddddstyaadii| icchAe vAdeMtIjojaMlAbhebhave vitito / / vR- yatpathi mArge labhyaM tadasmAkaM / yat grAme tat yuSmAkaM, / yadi vA yatsacittaM tat yuSmAkamacitamasmAkamathavA strI yuSAmAkaM puruSo'smAkam / athavA bAlo'smAkaM vRddhau yuSmAkaM, / yadi vA satthAdI iti sArthe labhyaM tatyuSmAkamasArthe asmAkamathavA icchayA dadAti / kathamityAha-yo yallamate tattasya bhavati eSa sUtroktAdAbhavanavyavahArAt dvitIyo vAgantika AbhavanavyavahAraH kSetreprAptAnAmakSetrevA vasatiMprAptAnAM yaH sUtroktaAbhavanavyavahAraH sa bhikSUNAmitrapratipattavyaH / [bhA.2209] samagItA gItAvA gItatthaparigahANasati kajje / asamattANavikhetaM, apahupacchAsamattovi / / vR- sa cAvizeSeNAryo yadi vA dvAvapyagItArthau athavA gItArthaparigRhItA gItArthanizrAM pratipannAH samakamekakAlaM prAptAsteSAM sAdhAraNaM kSetrAmAbhavati, sati vidyamAne kArye glAnapratijAgaraNAdilakSaNe ye sthitA agItArthA asamAptAzca prAptAnAM sAdhAraNaM kSetraM, ye punaragItArthA api asamAptA api
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :-4, mUla- 126, [ bhA. 2209] 107 pUrvaprAptAgItArthAsamAptAzcaniSkAraNaM prAsthitvA prAptAstadA asamAptAnAmalyagItArthAnAmapica tat kSetraM pUrva prAptatvAnnagItArthaH samApto pica tasya kSetrasya prabhu niSkAraNaM sthitvA pazcAtprAptatvAt / [bhA. 2210] samapattakAraNaM khette vasahIe donna vI lAbho / rAyanie hotti uggaho gIyatthasamaMmi doNhaMpi / / bR- samaM samakamekakAlaM kAraNena pazcAdvA kSetre'kSetrevA vasatau vA prAptayordvayorapi lAbhaH sAdhAraNaH, / atra punaryadi vizeSavivakSA kriyate, tadA yo ratnAdhikastasminnavagraho bhavati / yadyapi nAma dvayorapi sAdhAraNo lAbhastathApi yathA saMghATakena bhikSAM hiNDabAnayoratnAdhikasya lAbho gaNyate / evamihApi ratnAdhikasyAvagRhaH / athaiko gItArthaH aparo'gItArthastatra yadi ratnAdhiko'gItArtho'vamaratnAdhiko gItArthastato'vamararatnAdhikasyAvagrahaH / atha dvAvapi samaM gItArthI tata Aha same gItArthe parasmin samakaM ca prApte dvayorapi sAdhAraNo'vagrahaH / tadevaM dvisaMkhyAkagaNAvacchedakasUtramiti bhAvitamevaM dvisaMkhyAkAcAryopAdhyAyasUtramapi bhAvanIyamidAnIM bahutvasUtrANi piNDasUtraM cAtidesata Aha " [bhA. 2211] emeva bahUpI piMDe navaggahassa u vibhAgo / kiM kativiho karasa kaMmi va kevaiyaM vA bhave kAlaM / / vR evameva bahUnAmapi bhikSuprabhRtInAM sUtrANibhAvanIyAni / dvikasUtrApekSayA bahutvasUtrANAmarthato nAnAtvAbhAvAt / piNDe piNDaka sUtrasyApi sa evArtho navaramatrAvagrahasya vibhAgo vaktAvyastamevAhakiM katividhaH tasya vA kasmin vA kiyantuM vA kAlaM bhavatyavagrahaH / tatra kimityAdyadvArakhyAnArthamAha[ bhA. 2212] kiM uggahotti bhaNie, uggaho u hotti citAdI / ekkeko paMcaviho deviMdAnI muNeyavve || - kimavagraha iti bhaNite pRSTe sUrirAha-trividho bhavatyavagrahazcittAdiH sacitto'citto mizrazca / punarekaikaH katividha iti praznamupa jIvyAha ekaikaH paMcavidhaH paMca deveMdrAdi deveMdrAvagraho rAjAvagraho mAMDalikAvagrahaH zayyAtarAvagrahaH sAdharmikAvagrahazca / / gataM katividhadvAramidAnIM kasya na bhavatItikassa puna uggahottI parapAsaMDINa uggaho natthi / [ bhA. 2213] tihI sanne saMjati agIte gItaekke vA / / vR- kasya punaravagraho bhavatIti ziSyapraznAmAzaMkyocyate, parapASaNDinAmavagraho nAsti, / ye ca nihavA ye 'vasannA yAzca saMyatyo gItArthairaparigRhItA yecAgItArthA gItArthAni zrAmanupapannAzca niSkAraNamevaikAkI gItArtha eteSAM sarveSAmapyavagraho nAsti, etadeva suvyaktamAha [bhA. 2214] unnAva gItamagItANa uggaho natthi / sacchaMdiyagIyANaM asamatta anIsagIe vi / / bR- avasannAnAM bahUnAmapi gItArthAnAM cAvagraho nAsti / sacchaMdiyagIyANayatti ye gItArthA api svacchandikAH svacchandatayaiva ekAkino viharanti teSAmapi nAstyavagraha, / tathA ye asamAptA asamAptakalpAH yasya ca samudAyasya na vidyate gIto gItArtha Iza steSAmapi nAstyavagrahaH / / [bhA. 2215] evaM tA sAvekkhe niravekkhANaMpi uggaho natthi / muttUNa ahAlaMde. tattha vi je gacchapaDivabaddhA / / vR- evaM tAvatsApekSe jAtAvekavacanaM / sApekSiNAmuktaM sApekSAnAmasthavirAkalpikAH nirapekSA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2-4/126 jinakalpikAdayasteSAmapyavagraho nAsti / kimavizeSeNa sarveSAM, netyAha-muktvA yathAlabdAn / tatrApi gacchapratibaddhAn teSAmavagRho bhavati gacchapratibaddhatvAt, anyeSAM tu sarveSAmapi nAsti / / AsannatarA je tattha, saMjayA so va jattha niccharai / tahiyaM detuvadesaM, AyaparaM te na icchaMti / / [bhA. 2216] vR- teSAM gacchanirgatAnAM jinakalpikAdInAM yo vratagrahaNArthamupatiSThati taM te na pravrAjayanti / tathA kalpatvAt / kintu ye tatrAsannatarAH saMyatAH sthitAstatropadezaM dadati / yathA amukAnAM samIpe gatvA pravrajeti / athavA jAnanti zrutavalato ye dUre sthitAstatra sa eSa nistariSyati / tadetat jJAtvA yatra sa nistarati tatropadezaM prayacchanti paramArthataH punaste AtmaparamAtmagacchaparagacchavibhAgaM necchati, sthavirakalpAduttIrNatvAt, / / [ bhA. 2217] 108 agIya samaNa saMjai gIyattha pariggahANa khettaM tu / apariggahANa gurugA na labhati sIsettha Ayario / / vR- agItAnAmagItArthAnAM zramaNAnAM ca gItArthaparigrahANAM gItArthaparigRhItAnAM kSetramavagraho bhavati, / iyamatra bhAvanA-ye'gItArthA api sAdhavo gItArthaparigRhItA viharanti vA api saMyatyo gItArthaparigRhANAM gItArthaparigraharahitAnAM viharatAM prAyazcittaM catvAro gurukA ityeSAM ca saMyatAnAM saMyatInAM ca gItArthA'parigRhItAnAM yaH parivrAjaka AcAryaH so'tra ziSyAn svadIkSitAn na labhate, parigRhItaMtayaiva teSAM dIkSaNAt / [bhA. 2218] . gIyatthAgate guruNA asatI egAnievi gIyatthe / samosaraNe natthi uggaho, vasahIe umaggaNa akkhete / / vR- ye te svayamagItArtha gItArthAH parigraharahitA vardhante yadyanyasmin gItArthe Agate tasyopasampadaM na pratipadyante, tadA teSAM prAyazcittaM catvAro gurukAH, / athAnyo gItArtha upasampadArho nAyAtaH kAraNavazataH kathamapyekAkI jAtastasya gItArthasyAzaThasya parivArarahitatatvenaikA kino'pi kSetramAbhavati / gataM kasyeti dvAramidArnI kasminveti dvAramadhikRtyAha-yatra yAvanti dinAni saGghasya samavasaraNaM tatra tAvanti dinAnyavagraho na bhavati / evaM jinasnAnAdiSu militAnAM yAvanmahimA tAvadavagrahAbhAvaH etatsarvaM samavasaraNenAstyavagraha ityanena sUcitamevamakSetrevagrahAbhAvaH akSetre'pi vasatau mArgaNA'vagrahasya bhavati / sA caivamakSetre vasatiSu samakaM sthitAnAM sAdhAraNaM kSetraM pazcAdAgatAnAM tu na bhavatisesaM sakosajoyaNa puvvaggahiyaM tu jeNa tasseva / " [bhA. 2219] samagoggaha sAhAraM palAgato hoi akkhettI / / - zeSaM kSetramavagraho bhavati, tacca pramANataH sakozayojanaM paJcagavyUtAnItyarthaH / tatrApi yena pUrvamavagRhItaM tasyaiva tatkSetramAvahati, nazeSasya / atha samakameva tasyAvagrahaH kRtastata Aha-sAdhAraNaM tadA teSAM kSetraM yastu pazcAdAgataH sa bhavatyakSetro na tasyAbhavati kSetramitibhAvaH / [bhA. 2220] abbhAgate kahaM to, uvasaMpaggo tahiM ca te savve / saMkaMto uvakate, sAhAraNe tassa jo bhAgo / / vR- anyaH ko'pyAcAryaH kathayan bahuzrutaH pazcAdAgata te ca pUrvasthitAH sarve'pi tasminnAgate kathayatyupasampannAH tadA tasmin kathayati so'vagrahaH saMkrAntastasyAbhAvyaM tat kSetraM jAtamiti bhAvaH /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 uddezakaH-4, mUla - 126, [bhA. 2220] atha samakaprAptatayA sAdhAraNe kSetre sthitAnAM madhye ekaH kazcanApi taM pazcAdAgatamanyamAcArya bahuzrutamupasampannastadA yastasya bhAgaHsa tatrakathayatisaGkrAntaH / [bhA.2221] nikkhittagaNANaMvAtesiM viyahoitaMtukhettaMtu / khettabhayAvA koI,mAiThANeNa suNaevaM / / vR- yadi kSetravatAM ziSya AgantukamAcAryamupasampanno yadivAcAryAH gaNaM ziSye gItArthe nikSipya tamupasampannAstadA teSAmeva nikSiptagaNAnAM vAzAbdAdupasampannastadekaziSyANAM tat kSetram / kimuktaM bhavati ? yattataH kSetrAtsacittAdikamutpadyate tatteSAmAbhavati pravAcayannAgantuvo na labhate / ko'pi punarmAmamAgantukasyapArzvezRNvataH kSetraMyAyAditikSetrabhayAdevaM vakSyamANaprakAreNamAtRsthAnena zRNoti tamevaM prakAramAha[bhA.2222] kuTTeNa cilimilIeva aMtaritosuNaikoimAnena / ___ ahavAcaMkammaNIyaMkareMtopucchAgamotattha / / vR-kuDyena yadi vA cilimilinyAjavanikAntaritaH sanko'pimAnena mamedaM kSetramAbhavati tanmA hastAduttaratviti kSetragarveNa zRNoti / atha vA mAnenaiva yathoktarupeNa caMkramaNikAM kurvan ko'pi zRNoti, / tatra yadyapisana zRNoti tathApitatrapRcchAgamo bhavati, pRcchA kartavyA bhavati, tataH pRcchA kartavyA bhavati, tataH pRcchAto'pi tasya tasya bhavati kSetraM, / atha katibhiH pRcchAbhiH kiyantaM kAlaM tasyAbhavatikSetramata Aha[bhA.2223] pucchAhitIhiMdivasaM, sattahiM pucchAhiM mAsiyaMharei / - ahavA visesamannoimoutahiyaM ahijete / / vR-tisRbhiH pRcchAbhirekaM divasaMyAvattatkSetraMharati, pRcchAdivase yattasmin kSetresattAdikamutpadyate tat kathayan labhate netara iti bhAvaH / saptabhiH pRcchAbhiH punarmAsikaM pRcchAdivasAdArabhya mAsaM yAvatsacittAdikamapaharati / tadevaM khettabhayA vA koi ityAdi gAthA pazcArdhaM vyAkhyAtamidinI nikkhittagaNANaMcetyAdipUrvArdhavyAkhyAnayati |athvaa'yN vakSyamANo'nyavizeSastasminnadhIyApane'dhyApayataritamevAha[bhA.2224] jati nikkhiviUNaMgaNaMuvasaMpAe havAvisIsaMtu / tAtesiMciyakhettaMvAetolAbhokhettabahiM / / vR- yadi gItArthe gaNaM nikSipya tamAgantukamupasampadyate athavA ziSyaM preSayati tadAteSAbheva pUrvasthitAnAMtatkSetramAbhavatinatuvAcayato vAcayatilAbhastasmAtkSetrAbahiH / / [bhA.2225] aha betI vAyaMto lAbhena natthihaM ti vaccAmo / _ iyare hiMya soruddho mA vaccasu amha sAhAraM / / vR-atha brUte vAcayan yathA no'smAkamiha nAsti lAbha iti vrajAma evamukte itaraiH pUrvasthitaiH sa ruddho yathA mA vrajata yUyaM yuSmAkamasmAkaM ca sAdhAraNaM kSetramiti / atha sAdhAraNe'pi kSetre sthitA na saMstaraMtitatra vidhimAha[bhA.2226] nigamane caubhaMgoniTThiya suhakakkhayaMjatikarati / ___ niTThiya pahAvitovAruddho pacchA yavAghAto / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/126 vR-athasAdhAraNakSetresthitAstenasaMstaraMtitarhi nirgantavyam / tatraca nirgamane caturbhaGgI vaktavyA gAthAyAM puMstvanirdezaHprAkRtatvAt |tthaaysy zrutaskandhasya nimittamupasampannAstatniSThitaMtasminniSThite samApte bhUyaH kSetraM sAdhAraNaM jAtam / tatra yadi bhUyaH sukhaduHkhatAM kurvanti sukhaduHkhanimittamupasampadaM pratipadyante tathA niSThite zrutaskandhe yaH pradhAvitaH punarapi pratIcchikaiH pazcAt ruddho vyAghAto vA'zivAdibhiH kAraNairupajAtastatrayadAbhAvyaM tadvaktavyamitidvAragAthAsamAsArthaH / / [bhA.2227] vatthavvanitinaujeupAhuNA naiyarevA / ubhayaMcanobhayaMvA caubhayaNA hoti evaMtu / / vR- yasya grAmapradhAnasya nagarapradhAnasya vA niyogena tiSThanti sAdhavaH sa caturdhA tadyathAAgantukabhadrako nAmaikonavAstavyabhadrakaH vAstavyabhadrako nAmaikonAgantukabhadraH 2,Agantukabhadrako vAstavyabhadrakazca 3, nAgantukabhadrakonApivAstavyabhadrakaH 4 / etaccatubhaGgIvazAdadhikRtApicaturbhaGgI jAtA / tadyathA-prathamabhaGgavazAta vAstavyA nirgacchanti na prAdhUrNakA, niyokturAgantubhadrakatvAta, dvitIyabhaGgavazAt prAdhUrNakA nirgacchinti na itare vA dvitIyabhaGge niyokturvAstavyabhadrakatvAcaturthabhaGgavazAt ubhavaM prAdhUrNakA vAstavyAzca nirgacchanti, / ubhayAnapi pratiniyokturabhadratvAtRtIyabhaGgavazAnnobhayaMvAstavyAprAdhUrNakAzcanirgacchanti |ubhyaanpiprtitsybhdrktvaat / evamamunA prakAreNa caturbhajanAcaturbhaGgI bhavati / tatra prathamabhaGgamadhikRtya vizeSamAha[bhA.2228] AgaMtubhaddagaMmI puvaTTiyAgaMtujaipuno ejjA / taMmi apunnemAse, saMkamatipunovi siMkhettaM / / vR-Agantukabhadrake niyoktariye pUrvasthitAstevakSyamANacaturbhAgArdhabhAgagamanayatanayA gacchanti, tathApyasaMstaraNe sarvAtmanA gacchanti / te gatvA yadyapUrNe eva mAsa tasmin kSetre punarAgaccheyustadA / siM teSAMpratyAgatAnAM kSetrasaMkrAmati / teSAM tadAbhAvyaM bhavatItibhAvaH / kAraNatogatvA punarapUrNe eva mAse pratyAgamanAt / athasAdhAraNamubhayeSAMtatkSetramAsIt |maavccmuamh sAhAraNamiti vyavasthAkaraNAt tadAteSAMpunaHpratyAgatAnAMsAdhAraNena kSetrasaMkrAmati / dvitIyaMbhaGgamadhikRtyAha[bhA.2229] vatthavvabhaddagaMmIsaMdhADagajayaNatahavi ualNbho| AgaMtunetitauatthati yo pavAyagonavaraM / / vR-vAstavyabhadrakeyoktariteSAmAgantukAnAmasaMstaratAmiyaMyatanA vAstavyAAgantukaiH samamekaikena saGghATena bhikSAMhiNDante, athatathApyalAbhastarhinirgacchati, tatreyaMbhaGgacatuSTayenayatanA-AgantukAnAM caturbhAgo nirgacchati, na vAstavyAnAM 1, vAstavyAnAM caturbhAgo nirgacchati nAgantukAnAM 2, vAstavyAnAmapi caturbhAgA AgantukAnAM ca caturbhAgaH 3, ubhayeSAmapi caturbhAgAgamane caturthaH 4 |s cAtrazUnyo gamanamantareNAsaMstaraNAt / evamapyasaMstaraNe'rddhArddhagamanena yatanA prathamabhaGge'pi draSTavyA / sa cAtrApi pUrvaprakAreNa zUnyaH / athaivamapi na saMstarati tata AgantukAH sarve nirgacchanti / navarameka: pravAcakastiSThati yena vAstavyAn pravAcayati / atha so'pyasaMstaraNe svaziSyaiH saha gataste ca vAstavyAstamupasampannA yadi mAvaccaha sAhAraNamiti vyavasthAkAraNata ubhayeSAMsAdhAraNaMtata kSetraMtato yadigatvApunarapiapUrNeevamAsetatrakSetrepratyAgacchanti / tadAkRtAyAmupasampaditeSAmeva pratyAgatAnAM kSetramAbhAvyatayAsaMkrAmati |ydivaasaadhaarnnen |saamprtmnyorevbhNgyoraabhvnvyvhaarshess ucyate /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 uddezakaH-4, mUla - 126, [bhA. 2229] atrapatitaMniyaTTisuhadukkhayaMjati kareMtItidvAramasya vyAkhyAnamAha[bhA.2230] suhadukhittosamattevAeMtoniggaesusIseSu / vAijati vitahA nigayasIsosamattaMmi / / vR- idamuktamAgantukAH sarve'pi nirgacchanti kevalameva pravAcako'vatiSThate / tatra yadi nirgateSu ziSyeSu vAcayan pravAcakaH samApte zrute sukhaduHkhitaH sukhaduHkkhanimittamupasampadaM grAhitastathA tasya vAcyamAnasyabhavatitatkSetram |idNdvitiiybhnggmdhikRtyoktNprthmbhnggmdhikRtyaah-tthaa vAcyamAnopi nirgataH ziSyaH samApte zrute vaktavyaM / kimuktaM bhavati? / yadi vAcyamAjo nirgateSu ziSyeSu vAcanAgrahaNAyapazcAsthitaH |smaapteshrutskndhevaacytaasukhduHkhnimittmaatmopsmpdNgraahitstdaa vAcayati AbhavatikSetram / / [bhA.2231] doNhavi vinigaesuM vAeMtotattha khettito hoti / - taMmisue asamatte saMmattetasseva saMkamati / / vR-dvayorapi ziSyeSu vinirgateSu tAveva dvau kevalau tiSThatastatra yAvadadyApi tat zrutaM na samApyate tAvattasmin zrutaMasamAptetatratayordvayormadhyevAcayankSetrikobhavati |smaaptNpunHshrutsyaivpuurvsthitsy tatkSetraM saMkrAmati / atha dvAvapi parasparaM sukhaduHkhopasampadaM pratipanno tadA sAdhAraNaM kSetramiti yo yallabhyate tasyatadAbhavatIti / [bhA.2232] saMtharedovinaneMtI tehi uvavAiyA ujaisIsA / lAbho natthimahatiyaahava mattepadhAvijjA / / vR-saMstare saMstaraNA dvaye'pi pUrvasthitA AgantukAzcana nirgacchanti, taizca pUrvasthitai yadi bahavaH ziSyA upapAditA utpAditAstadA sa Agantuko nAsti mama lAbha hati vicintya pradhAvet gacchet / athate nikSiptagaNAstasya samIpe vAcayantiteSAM ziSyAvAtata Aha-athavA samApte zrutepradhAvet / / sampratiniTThayapahAviovAruddhopacchAyavAghAto ityetadvyAkhyAnayati[bhA.2233] jaivAyagosamattomaMtiupaDicchiehiruMbheja / asivAdikAraNevAna nete lAbho imohoi / / vR- yadi samApte zrute tatakSetrAt vAcako nirgacchan pratIcchikairucyate yathA mA nirgacchata yUyaM, vayamadyApi vAcayiSyAma iti yadi vA nirgato bahirazivAdIni kAraNAnyupasthitAni tato vyAghAta iti kRtvA na nirgacchati, tadA tasmin pratIcchakairavarodhanAt / pazcAdvyAdhAtAdvA anirgacchati tasyAyamAbhAvyo lAbhobhavati / tamevAha[bhA.2234] AyasamutthaM lAbha, sIsapaDicchaehiM solahairuddho / evaM cchinnuvavAeacchinnesIsA gatedoNhaM / / vR-saprAtIcchikairgacchannaparuddhaH san yatsvayaM labhate, yacca tasya ziSyA yacca tasya prAtIcchikA vA labhante, tatsarvamAtmasamutyaM ziSyaprAtIcchakairvA samutpAditaM labhate / evamAbhavanaM cchinne samApte upapAtahetau zrutaskandhAdau zrute dRSTavyaM, |acchinne asamApte zrutaskandhAdau yadi tasya paThata AcAryasya ziSyA grAmantaragatAH pratyAgatAH tasya ca ziSyo niyamAt gItArtho yasya gaNa AropitastadA dvayorapi lAbhaH sAdhAraNo gItArthe ziSye nikSiptagaNatayA paThato'pyAcAryasya pAThayitA gacchat tena pratiruddha :
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/126 itipAThayiturapyAbhavanAt / / [bhA.2235] evaM tAuubaddhe, vAsAsuimo vihI havatitattha / kheta paDilehagA upayaThiyA tena annatthaM / / vR- evaM tAvat Rtubaddha kAle-AbhavanavyavahAravidhirukto varSAsu varSAkAle punarayaM vakSyamANo vidhirmavatitamevAhatatthetyAdi / / dvayorAcAryayoH krutubaddhekAlesAdhAraNakSetrasthitayoreko'parasyaikasya pArzve upasampadaMgRhItavAn / varSArAtrazcapratyAsannIbhUto'nyAnica kSetrANi varSAvAsayogyAnitAdRzAni pratyAsannAnina santi,tataH upasampannaAcAryastatretitasminnevaASADhamAsikekSetrevarSAvAsaMsthitastena ca vAcanAcAryeNAnyatravarSAvAsayogyasya kSetrasya pratilekhakAH pravartitAstAMzca pravartayannidamavAdIt / [bhA.2236] jAtubbhepehehA tAvetesiM imaMtusAremi / taMcasamattetesiMvA vAsaMcapabaddhamAlagaM / / vR-yAvat yUyaM kSetraM pratyupekSya samAgacchatha / tAvadeteSAmAcAryANAmidaMzrutaskandhAdikaM sArayAmi sUtrato'rthatazca gamayAmi / tacca zrutaskandhAdikaM tepAM tathA adhIyAnAnAM samAptametadvyavacchinnamityucyate, / atrAntare ca varSa prabaddhaM prabandhena patitumAlagnaM te'pi ca kSetrapratyupekSakAstatraiva varSeNa niruddhAH / [bhA.2237] nigaMtUNanatIrai, caumAse tattha lAbhamAyagayaM / labhate vocchinnevaM kuvvaMti gilANagassa viya / / vR- yataH prabandhena varSa patitumArabdhaM, ca kSetrapratyupekSakAH samAgacchan tataH samApte'pi zrute sa vAcanAcAryastataH kSetrAnnirgantuMnazaknoti |anirgtshctsminkssetrecturovrssaaraatrmaasaanyaavdaatmgtN AtmasamutthaM lAbhaM labhate, / dvitIyo'pyAtmasamutthasya lAbhasya svAmI evaM kurvate vyavacchinne samApte zrute athavA gilAnassa viya iti samApte zrute vAcanAcAryo glAno'bhavat tato gantumazaktasyApi ca glAnasyaivamAbhavanavyavahAro dRSTavyaH / ubhayorapi caturovarSAmAsAnAtmasamuttho lAbha ityarthaH / [bhA.2238] ahapuna acchinnasue, teAyA beMtime ytubbhetu| amhe khettaM demosAhAraNaM taMmiesiMtu / / vR-atha tatzrutaskandhAdikamadyApina samAptaM, teca kSetrapratyupekSakA, AyAtAstato vAcanAcAryA ApRcchanti vayaM nirgacchAmaH / tat ime pratIcchikA AcArya bruvate,mA yUyaM nirgacchata, samApte'pi zrute yuSmAkaM vayaM kSetraM dAsyAmaH / evamukte tatkSetrameteSAM dvayAnAmapi sAdhAraNaM bhavati / eSa saMstaraNe vidhirasaMstaraNamadhikRtyAha[bhA.2239] asaMtharaNa niMta anitecaubhaMgo hoi tatthavitaheva / evaM tAkhettesuM, iNamannAmaggaNavihAdI / / vR-asaMstaraNesAdhuSu nirgacchadanirgacchatsucaturbhaGgIbhavati |saacaivm-vaastvyaanaaN caturbhAgAdinA prakAreNasAdhavonirgacchantina vAcanAcAryANAmitiprathamaH, |vaacnaacaaryaannaaN netareSAmitidvitIyaH, / ubhayeSAmiti tRtIyaH, / nobhayeSAmiti caturthaH, / tatrApi caturbhaGgayAmapi tathaivAbhavanavyavahAraH / dvayAnAmapyAtmasamuttho lAbhaitibhAvastRtIyebhaGgeyadyekatara ekatarasyApAghesAdhvabhAvata upasampadyate, tata upasampadyamAna lAbha itarasmin saMkrAmati / anupasampannau ca dvayorapi sAdhAraNaM kSetraM, / evaM tAvat
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka ::- 4, mUla - 126, [ bhA. 2239] 113 kSetre mArgaNA kRtA / ayamanyo mArgaNAvidhirAdizabdAt digvAraNaparigrahaH / gAthAyAM ca strItvanirdezaH prAkRtvAttameva mArgaNAvidhyAdikamAha [bhA. 2240 ] addhANAdisu TTA, anuvaTTiyA tahA uvaTThaviyA viTTA viTThA niSpannA dhAraNadisAsu / / vR- adhvA mArga AdizabdAdazivAvamaudaryAdinimittanirgamanaparigrahaH teSvadhvAdiSu naSTAH sAdhavaH / te ca dvidhA - upasthApitA anupasthApitAzca ekaike dvidhAcAryasya te tena gaveSitA agaveSitAzca / tatra ye niSpannA upasthApitAste niSpannA eva na teSAM digvAraNaM kartavyamitareSAM yathA'bhavanaM dhAraNaM dikSu adhvAdiSu naSTA ityuktaM tatrayaiH kAraNaiste naSTAH sAdhavastAnyabhidhitsurAhasaMbhamamahaMtasatthe bhikkhAyariyA gayA va tenaThThA / sigdhagatI pariraeNava Aura tenAdiesuMca / / [bhA. 2241] vR- saMbhramo vanadavAgnisaMbhramAdikaH tadvazAdgacchAt sphiTitA yadi vA mahati sArthe vrajatAM ko'pi kutrApIti gacchAdapagatA yadi vA bhikSAcaryAnimittaM sArthAdapasRtya vrajikA palyAdiSu gatAstato naSTA / athavA sArthaH zIghragatiste ca mandagataH tatsArthAt gacchAt paribhraSTAH pariraeNavatti yadi vA nadyAdiSUttarItavyAsu sArtha RjumArgeNoMttIrNa itare sAdhavaH parieNa gatvA stokapAnIye samuttaranti, cintayanti ca vayaM sArthe jhaTityeva miliSyAmaste ca tathA parieNa gacchantaH sArthAt sphiTitA athavA AturAH prathamadvitIyaparISahAbhyAM jitAste tathA AturAH santo'zaknuvantaH sArthAtparibhraSTAH stenAzcorA AdizadvAt paracakrAdiparigrahasteSu stenAdiSu samApatsu bhayena palAyamAnA gacchAdavasphiTitA evamadhvAdiSu sAdhavo naSTA bhavanti / atra mArgeNavidhiM digdhAraNavidhiM cAha - [bhA. 2242 ] gavesaumA va kayavvayA je savve va tesiM tu disA purillA / gavesamANo labhate nubaddhe aNADhiyA saMgahiyA ujeNaM / / vR- ye kRtavratA upasthApitA ityarthaH / tAn pravrAjanAcAryo gaveSayatu vA mA vA, tathApi teSAM saiva dik purAtanIyA pravrAjanAcAryo'zaThabhAvena gaveSayati / na ca labhate / tathApi tAn sucireNApi kAlena labdhAn sa eva pravrAjanAcAryo labhate / anADhiyA saMgahiyAu jeNamiti ye punaranAtAnAdarapareNa gaveSitAste yena saMgRhItAstasyaiva te ziSyA iti sa teSAmAtmIyAM dizaM dhArayati / ayameva vRttabadbo'rtho'nyenAcAryeNa zlokena baddhastameva zlokamAha [bhA. 2243] gavesie puvvadisA agaviTThae upacchimA / anubaddha vie evaM abhidhAreMte uiNamannA / / - anupasthApite naSTe ziSye ziSyavarge vA pravrAjanAcAryeNa gevaSite pUrvadika pravrAjanAcAryadig bhavati / agaveSite pazcimA dik / yena saMgRhItAstasya dig bhavatItyarthaH / evamanupasthApite mArgaNA bhavati yaH punaranyakSetre gatAnAcAryAnabhidhArayan vrajati tatreyamanyA mArgaNA tAmevAhaabhidhAreMto vaccati vattaavatto va vatta egAgI / bhati khetavacaM abhidhArejjaMte taM savvaM / / [ bhA. 2244 ] vR- anyakSetragatAnAcAryAn abhidhArayan vrajativyakto'vyakto vA gItArtho'gItArthovA ityarthaH, / 228
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 vyavahAra-chedasUtram -2- 4/126 tatra vyakata ekAkI vrajan yat labhate tatsarva kSetravarja kSetramekAkino na bhavatIti satpratiSedhaH kRtaH abhidhAryamANe yasyasamIpegantavyaM tasminbhavati / tadabhidhAraNasthitenatena tasya lAbhAt / / [bhA.2245] avvattesasahAye, parakhettavivajjalAbho doNhaMpi / savvosomaggillejAva na nikkhippaetattha / / vR- athAvyaktaH sasahAyastamabhidhArayan vrajati tarhi tasmin avyakte sahAye vrajati yaH parakSetra voM yasmin kSetre te abhisandhAryamANA AcAryA vartante tat kSetravarja kila kSetravarja teSAmabhidhAryamANAnAmAbhAvyamiti, tatpratiSedhaH |yo dvayorapilAbho vyaktavya sahAyAnAMcayo lAbha ityarthaH |ssrvH pUrvasyAcAryasyAbhavati,sacatAvadyAvattatrana nikSipyate / / [bhA.2246] nikkhittaniyattANAM khettaMvo lAbho hotivAeMte / tassa viyajAnanIti lAbho soUvavAeMto / / vR-tamavyaktaMtatra nikSiptaM kRtvA nivRttAH sahAyAsteSAM kSetrasya paJcagavyUtatapramANasyAntarmadhye yo lAbhobhavati,savAcayatyAbhavati, tatkSetretasya lAbhasyabhAvAttasyApicanikSiptasyayAvannanirgacchati tAvadyaH kazcanApi lAbhaH so'pi pravAcayati bhavati, / samprati yastatra kSetre sthitaH san gaNaM nikSipyopasampannastasya yatsarvanabhaNitaM, tadidAnI siMhAvalokananyAyenAha[bhA.2247] ahavA AyariovI nikkhittagaNAgato uAutthaM / vAeMte deilA ,khettItona unaIso / / vR- athaveti prakArAntare / tacca prakArAntaramidaM-pUrva ziSyasya vaktavyasyAvyaktasya coktamidAnImAcAryasyaitat kSetragatasyocyate, / AcAryo'pi kvacit gItArthe ziSye nikSiptagaNo bhUtvA tatrAgatastatropasampannaH san yatsvayaM labhate tamAtmotthaM lAbhaM vAcayati tathA atha tena gaNaH svaziSye nikSiptastasya tataH sa kSetrasyAprabhureveti kutastasyAtmasamutyo lAbhastata Aha-yat yasmAt sa kSetrikaH kSetrasya prabhurAsIttasmAnna zakyate vaktuM tasmin kSetre Atmasamutthasya lAbhasya na IzaH prabhuriti tadevamukto vidhiH saMyatAnAm / adhunA saMyatInAM vidhimatidezata Aha- [bhA.2248] ArabbhasuttA saramANagAtojA piNddsuttNinnmNtimNtuu| . emeva vaccokhalusaMjatINaM vocchinnamisesuayaM viseso / / vR-saramANakAn Ayariya uvajjhAe saramANe ityevaMrupAtsUtrAdArabhya yAvadiha antimaM piNDasUtraM teSu sutreSu yathA saMyatAnAM vidhirukta evameva khalu saMyatInAmapi gItArthaparigRhItAnAM vAcyaH / kevalaM vyavacchinne mizrevAyaM vakSyamANo vidhivizeSastamevAha[bhA.2249] . vocchinne uuvarae gurummigIyANauggahotAsiM / doNha bahUNaMca piMDaekulivvamannaMjayabhidhAre / / vR-vyavacchinno nAma tAsAM gururuparataH kAlagata ityarthastasmin gurAvuparate yadi kulivva mannati kulasaktamanyamAcAryamabhidhArayanti tatastAsAM dvayorbahUnAM vA piNDake samudAyena sthitAnAM gItArthAnAM satInAM piNDakenavyavasthitAnAmapi nAvagrahaH / saMyatInAMsvatantrAnAmavagrahAbhAvAt / / [bhA.2250] mIso ubhayagaNAvaccheutattha samaNINajo lAbho / sokhalugaNiNo niyamA puvvaThiyAjAva tatthannA / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 4, mUla - 126, [bhA. 2250 ] 115 bR- mizronAma ubhayagaNAvacchedakastatra ubhayagaNAvacchedake sati yaH zramaNInAM saMyatInAM lAbhaH sa khalu niyamAt ye pUrvasthitAstatra gaNino yAvadanye na gacchanti tAvattasya gaNino veditavyaH / so'nyeSvAcAryeSvAgateSu teSAmiti / tadevaM gataM kasyeti dvAram / / samprati kiyantaM kAlamavagraha iti vyAkhyAnArthamAha [bhA. 2251] keyati kAla uggaho tiviho uubaddhe 1 vAsa 2 vuDDhe 3 ya / mAsa caumAsaM vAse gelanne solamukkosA / / vR- kiyantaM kAlamavagraha iti ziSyeNa prazne kRte sUrirAha-trividho bhavati avagrahastadyathA-Rtubaddhe varSe varSAkAle buddhavAse ca / tatra Rtubaddhe ko utsargata ekaM mAsamavagraho varSe varSAkAle caturo mAsAn, glAnatvamadhikutyotkarSataH SoDaza mAsAn / anye tu SoDaza varSANItyAhuH / / [bhA. 2252] vuDDessa u jo vAso vuDDhi va gato u kAraNeNaM tu / eso u buDavAso tassa ukAlo imo hoi / / bR- vRddhasya jarasA pariNatasya parikSINajaGghabalasya vAsato vAso buddhavAsaH, athavA vRddhaH kAraNavazena rogeNa vRddhiM gato vAso vRddhavAsaH eSa khalu vRddhavAso vRddhavAsazadvArthastasya tu vRddhavAsasya kAlo'yaM vakSyamANo jaghanyAdibhinno bhavati tamevAha [bhA. 2253] aMto muhuttakAlaM jahannamukkosa puvvakoDIo / mottuM gihi pariyAgaM jaM jassa va AuyaM titthe / / " vR- vRddhavAso jaghanyenAntarmuharta kAlaM kathamiti ceducyate- buddhavAsabuddhyA sthitasyAntarmuhUrtAnantaraM maraNabhAvAdutkarSataH pUrvakoTIgRhiparyAyaM navavarSalakSaNaM muktvA navavarSInA pUrvakoTI ityarthaH / kathametAvAn kAlo vRddhavAsasya labhyate iti cet ? ko'pi navavarSapramANa evaM zramaNo jAtaH / sa ca zrAmaNyaparigrahAttadanantarameva pratikUlakarmodayavazataH kSINajaGghAbalatayA rogeNa vA vihartumasamartho jAtastata ekatra vAso yathoktakAlamAno bhavati / idaM cotkarSato vRddhavAsakAlaparimANaM bhagavata RSabhasvAminastIrthe zeSatIrthakaratIrthAnyadhikRtyAha-yasya vA tIrthakarasya tIrthe yat utkRSTamAyuH pramANaM varSanavakahInaM tasya tIrthe tAvAn utkRSTo vRddhavAsakAlaH / tatrayo'sau jarApariNAmena vRddhavAsIbhUtaH sa etAdRzaH / / [bhA. 2254] kayAvijjA cariyaM lAghaveNaM tato tavo desito siddhimaggo / ahAvihi saMjama pAlaittA, dIhAUNo vuDDha vAsassa kAle / / - vidyAnAma sUtrArthatadubhayagrahaNaM tatkRta, tadyathA dvAdazavarSANe sUtragrahaNaM kRtaM / dvAdazavarSANyarthagrahaNaM / tadanantaraM caritaM dezadarzanAya dvAdazavarSANi bhramaNaM kRtaM / tathA sadaiva lAghavena upakaraNalAghavAdinA vartitaM yayAptaM caturthaSaSThAdirUpaM nAnA prakAraM tapaH tathA anigRhitabalavIryeNa dezadarzanAntaraM dvAdazAvarSANyavyavacchittiM kurvatA jJAnAdikaH siddhimArge dezitaH sadaiva ca yathAvidhiH zrutopadezena saptadazavidhaH saMyamaH paripAlitaH / taM sakalakAlaM saMyamaM yathAvidhi pAlayitvA dvAdazavarSANyavyavacchittiM kurvatA yadi ziSyo niSpAditastatastaM gaNe sthApayitvA svayamabhyudyatavihAreNa vihartavyamiti bhagavatAmarhatAmupadezaH, / atha na ko'pi ziSyo niSpannastarhi gacchaH parivarddhanIyaH / yathA yadyapi ca niSpannaH ko'pi ziSyastathApi kazcidasamartho bhavatyabhyudyatavihAreNa vihartu
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 vyavahAra-chedasUtram -2-4/126 so'pinAbhyudyatavihArapratipadyate / tasya ziSyaniSpattyabhAvenAbhyudyatavihArapratipattyazaktyAvAgacchaM paripAlayato dIrghAyuSo vRddhavAsasya kAlaH / / enAmevagAthAM vyAkhyAnayati[bhA.2255] suttAgamo bArasasamAcAriyaM desANadarisaNaMtukayA / uvakaraNadehaiMdiya tivihaM punalAghavaMhoi / / vR- bidyAnAma sUtrAgamaH / sa ca dvAdazavarSANi yAvat tadupalakSaNametadarthAgamo'pi vidyA so'pi dvAdazavarSANi kRtaH / tathA caritaM nAma dezAnAM darzanaM tadapi dvAdaza varSANi kRtaM / lAghavaM punastrividhaM bhavati / tadyathA-upakaraNalAghavaM, dehalAghavaM, indriyalAghavaM ca / tatro pakaraNalAghavaM nAma yadatiriktamupakaraNaM na gRhNAti, gRhItaM vAraktadviSTaH san sUtrokta vidhinA paribhuMkte, zarIralAghavaMyannAtikRzo nAtisthUlaH zarIreNa, indriyalAghavaMyadindriyANi tasya vaze vartante / / [bhA.2256] cauttha chaThAdi tavo kato uavvocchittAe hoi siddhipaho / suttavihIe saMjamo vuDDo aha dIhamAuM ca / / vR- tapazcaturthaSaSThAdikaM kRtaM / tathA avyavacchitau kriyamANAyAM siddhipatho mokSamArgo dezito bhavati / tathAsUtravidhinA saMyamaH paripAlitaH saca jAto vRddho'tha dIrghamAyuH / / [bhA.2257] abbhujjayamavaeMtoagItasissovagacchapaDibaddho / . acchatijunnamahallo kAraNato vA ajunnovI / / vR- abhyudyatavihAramazaknuvan agItAH ziSyAH adyApi yasyAsau vA gacchapratibaddho gacchaparipAlanamapravRttaH san jIrNo mahAn vRddhavAse tiSThati / ajIrNo'pi vA taruNo'pivA kAraNataH kSINajaGghAbalatayA rogAdinA vA vRddhavAsamupasevate, / / tadeva kAraNajAtaMgAthAdvayenAha[bhA.2258] jaMghAbale ca khINe gelane sahAya tAva dubballe / ahavAvi uttamaDhe nippattI ceva taruNANaM / / [bhA.2259] khettANaMva alaMbhe kaya saMlehe ya taruNapaDikamme / eehiM kAraNehiM, vuDDAvAsaM viyANAhi / / vR- javAbalaM vA kSINaM glAnatvaM vA tasyAnyasya vA jAyaM, asahAyatA vA samutpannA, daurbalyaM vA zarIrasyopajAtaM / athavA uttamArthapratipanno'thavA taruNAnAmAtmaparalakSaNAnAM niSpattiH sUtrato'rthatazca kartavyA, kSetrANAM vA saMyamasphItihetUnAmalAbhaH kRtaH saMlekho vA pratipannasaMlekhanAko vartate / yadi vA taruNasya vA rogavimuktasya sataH pratikarmabalavivRddhikaraNaM samArabdhaM tato vRddhavAsastathA cAha-etaiH kAraNairvRddhAvAsaM vijAnIhi, tatraprathame dvArejavAbalaMparikSINamityevaM rUpaM kiyatkSetraMkiyatAkAlena gantumazaknuvan viharaNArho bhavati, |kiydvaaashknuvn javAbalaparikSINaityetatpratipAdayati[bhA.2260] dunnivi dAUNa duve suttaM dAUNa atthavajjaM c| . donnI divaDDamegaM gAUyaM tIsu anukaMpA / / - vR-dve pauruSyau sUtrapauruSImarthapaururSI cetyarthaH / datvA yAvadbhikSAvelA bhavati tAvadyo dve gavyUte vrajati, eSa saparAkramo vihartuM suttaM dAUNa atthavajjaM ceti sUtraM sUtrapauruSIM datvA arthavarja arthapauruSImadatvA yo bhikSAvelAta arvAk dve gavyUte vrajati so'pi parAkramo vihartuM cazabdo'nuktasamuccayArthaH / sa caitatsUtraM pauruSImaryapauruSI vA datvA bhikSAvelAta Arato yo dve gavyUte yAti
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 4, mUla - 126, [bhA. 2260] 117 eSo'pi saparAkramo vihartumiti / evametatrayaH prakArA gavyUtadvaye'bhihitAH / eta eva trayaH prakArA dvArddhegavyUte draSTavyAH / eteSu triSvapidvikadvArdhagavyUtarUpeSu tasyAnukampA vizrAmaNAdirUpA vakSyamANA kartavyA / / sampraticazabdasUcitaM tRtIyaM prakAramupadarzayati [bhA. 2261] khetteNa addhajoyaNa kAleNaM jAva bhikkhavelAo / khette kANaya, jANa saparakkamaM theraM / / vR- sUtrapauruSImarthapauruSIM vA kRtA kAlataH prAtarvelAta Arabhya yAvadrikSAvelA bhavati, tAvat yaH kSetrato'rdhayojanaM gavyUtadvayapramANaM vrajati, taM jAnIta kSetrataH / kAlatazca saparAkramaM sthaviraM tadevaM gavyUtadvayaviSaye cazabdaH sUcitaH tRtIyaH prakAratrayadarzita evaM dvyarddhagavyUte'pi ca draSTavyastathA caitadarthAkhyApanArthameva gavyUtaviSayaM tRtIyaM prakAramAha [bhA. 2262] jo gAuyaM samattho, sUrAdArambha bhikkhavelAo / viharau eso saparakkamo uno vihare tena paraM / / vR- yaH surAtsUrodgamAdArabhya yAvadbhikSAvelA bhavati tAvat gavyUtaM gantuM samartha eSo'pi saparAkrama iti viharatu / tataH paraM gavyUtamiti tAvatA kAlena gantumazaknuvan no viharet / idamuktaM triSvapi gavyUtadvayAdiSvanukampA kartavyeti / tatra tAmevAnukampAmAha [bhA. 2263] vIsAmaNa uvagaraNe, bhatte pAne valaMvaNe ceva / gAuya divado anukaMpe sA tisuM hoi / / vR- antarAntarA yatra vizrAmaNArthaM tiSThati, tatra vizrAmyate upakaraNe upakaraNaviSayo' 'nukampA kartavyA, yattasyopakaraNaM tadanye vahanti / yaizca tasya zItaM na bhavati tAdRzAni vastrANi deyAni / tathA bhaktaM pAnaM ca tatprAyogyaM zuddhaM na labhyate / tadA paJcakaparihAnyA tadutpAdanIyaM, yatra ca viSamaM tatra bAhupradAnAdinA'balambanaM kartavyam / ca zabdAtsa tena kAlenoccAlanIyo yasminnuSNAdibhirna paritApyate eSAnukampA triSu gavyUtadvyardhagavyUtadvigavyUteSu bhavati jJAtavyA / athavA triSvanukampeti prakArAntareNa vyAkhyAnayati / / [bhA. 2264] ahavA AhAruvahI sejjA anukaMpa esa tivihA u / paDhamAlidAnavissAmaNAdi uvahI ya voDhavve || vR- athavA AhAre upadhau zayyAyAM ca / yA anukampA eSA trividhAnukampA bhavati / tatrAhAre prathamAlikAdAnaM, zayyAyAM gatasya vizrAmaNAdimArge copadhirvoDhavyaH / sAmpratamaparAkramamAhakhette addhagAuya kAlena ya jAva bhikkhavelAo / [bhA. 2265] khetNaya jANasu, aparakkamaM theraM / / vR- yaH kAlagataH sUrodgamAdArabhya yAvadbhikSAvelA tAvat yaH kSetrato'rdhagavyUtaM yAti taM kSetrataH kAlatazca jAnItAparAkramaM sthaviram / / [bhA. 2266 ] anno jassa na jAyai doso dehassa jAva majjhaNho so / viharai seso, puna acchati mA dohavi kileso / / vR- prAtarArabhya yAvanmadhyAhnastAvattasya gacchato dehasyAnyo doSo bhramyAdilakSaNo nopajAyate sa viharati zeSaH punastiSThati kasmAdityAha mA dvayAnAmapi tasya sahAyAnAM ca klezo bhUyAditi hetoranyo
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 vyavahAra-chedasUtram -2- 4/126 doSo najJAyate ityuktaM / tatrAnyaM doSamAha- . [bhA.2267] bhamo vA pittamucchA vA uddhasAsovakhubbhati / gati virae visaMtaMmucchAdisunarIyati / / vR-yasmin gativirate'pisatibhrama AkasmikIbhramiH pittanimittAmUrchA urdhvazvAsovA kSubhyati calati / AdizabdAt zirovyathAdiparigraho na rIyate, na gacchati na vihArakramaM karotIti bhAvaH, tasya cAparAkramasya vRddhAvAsena tiSThataHsahAyA dAtavyAsteSAMparimANamAha[bhA.2268] caubhAgatibhAgaddhe savvesiMgacchato parImANaM / saMtAsaMtasatIe vuDDAvAsaM viyANAhi / / vR-gacchatogacchamadhikRtyasAdhUnAMparimANaMkRtvAsarveSAMcaturbhAgastribhAgo'rdhavAsAhAyyAstasya vRddhAvAsapratipannasya dIyante, / tatra tribhAgo'rddha vA dIyante / saMtAsaMtasatIe sadbhAvenAsadbhAvena cetyarthaH / tatra sadbhAvesanti sAdhavo bhUyAMsaH kevalamagItArthAstatastesanto'pyasantaH, / asadbhAvo nasantibahavaH sAghavaH / evaM vRddhAvAsaMsasahAyajAnIhi |ttogcchtHsaadhuunaaN parimANaMjJAtvAparimANaM jJAtvAsarveSAMcaturbhaGgasahAyA dAtavyA ityuktaMtato gacchaparimANaMjaghanyAdibhedataAha[bhA.2269] aTThAvIsa jahanneNaukkoseNasayaggaso / sahAyA tassajeMsiMtuuvaTThANAnajAyati / / vR-gacchasyaparimANaMjaghanyato'STArvisatirutkarSatazatAgrazaH zatAdArabhyayAvadvAtriMzatsahastrANi tatrASTAviMzatikasya gacchasya caturbhAgaH sapta etAvantaH sahAyAstasya dAtavyAH yairupasthApanA upa sAmIpyena sarvadAvasthAnalakSaNena tiSThantyasyAmiti upasthApanA zayyA ajAdipAThAMt pratyayaH nityavasatirna jAyate / iyamatra bhAvanA / pratimAsamanyAnyA vasatirna labhyate sa cAlAbho dvidhAsadalAbho'sadalAbhazca / tatra sadalAbho nAma labhyante vasatayaH kintvakalpikA, asadalAbho mUlata eva na labhyante vasatayaH, / evaM sadalAbhenAsadalAbhena vA pratimAsamanyAnyavasatyalAbhe ekasyAmeva vasatau javAbalaparikSINo vasati / tasya ca sahAyA aSTAviMzatikasya gacchasya caturbhAgamAtrAH sapta pradattAste Rtubaddhe kAle ekaMmAsaM sthitvA gacchaMvrajanti, / anya sapta sahAyA sthavirasyAgacchati, te'pi dvitIye mAse paripUrNe gatAstato'nye saptAgacchanti te'pi tRtIyamAse pUrNegatAstato'nye sapta sahAyA AyAnti te'pi caturthamAsaM sthitvA gacchaM vrajanti, ye prathame mAse saptAgacchante bhUyaH samAgacchanti, evaM trimAsAMtaritaH sarveSAMpunarvArako bhavati evaM vAreNavAreNAgamanetairnityavasatidoSaH parihatIbhavati, athasadabhAvanASTAvizate rUno gaccho vartate yAvadekavizatikastasya tribhAge sapta teSAM dvimAsAMtarito vArako bhavati, tathaiva sadbhAvena vA yadi caturdazako gaccho bhavati tadA teSAmarddhana sapta teSAmekamAsAntaritaH punarikaH evaM pratimAsamanyonyavasatyabhAve vRddhasyaivaikasya vRddhAvAso bhavatina tu sahAyAnAmatha sadabhAvena asadbhAvena vA caturdazagacchena santi, tadA te eva saptajanA cirakAralamapi tiSThanto yatanayAtaMvRddhaM paripAlayanti / amumevArthamamidhitsurAha[bhA.2270] cattArigA tinnidonniekko va hojja asatIe / saMtAsaI agIya UNAuasaMtauasatI / / vR-catvAraH saptakA vAreNa vAreNavRddhaparipAlanAya preSaNIyAH |astisdbhaavenvaassttaaviNshterbhaave
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-4, mUla - 126, [bhA.2270] 119 trayaH saptakAvAreNapreSyAstAvatAmapyabhAvedvausaptakau vAreNapeSyautayorapyabhAveekaH saptakaH sadAvasthAyI tatparipAlako bhavet / sadbhAvenAsadbhAvena vA asatItyuktaM tatra sadabhAvaM ca vyAkhyAnayati / santAsatAsadabhAvo nAma yadagItArthAH te hi santi bhUyAMsaH paraM te santo'pyasanto vRddhasya sahAyakAryeSvasamarthatvAt / asaMteuasatIasadabhAvaH |svbhaavtopyuunaaH |athksmaatsptshaayaaH kriyantenanyUnA ityAha[bhA.2271] do saMghADAbhikkhaM ekko bahi doya gehae theraM / AlittAdisujayaNA iharA paritApadAhAdI / / vR-dvausaGghATau bhikSAM hiNDete |ekobhirvstestisstthtirksskH, dvaucasthaviraMgRhNIta evaMsaptasusatsu AdIptAdiSupradIpanAdiSuyatanAbhavati |itrthaa paritApadAhAdikaMvRddhAderuSajAyate |ath sadabhAvenA sadabhAvena vA saptako gaccho na vidyate, kintuSaSThAdikastadApi sarve'pi vRddhAvAsikA bhavanti yatanayA cataMparipAlayanti / tAmeva yatanAmAha[bhA.2272] AhArejayaNA vuttA, tassa jogeya pANae / nivAgamanue ceva, chavitANesaNAdisu / / vR-tasyavRddhasya yogye AhArepAnake upAzraye nivAtechavistrANaM vastraMtasminmRdukeca eSaNIyAni tadalAbhe paJcaka parihAnyApyutpAdanIyAni yAniM tadevamuktAcaturvidhAyatanA / / sampratiprakArAntareNa caturvidhAmevayatanAmAha[bhA.2273] vuDDAvAse jayaNA khette kAle vasahi saMthAre / khettaMmi navagamAdI parihANI ekkahiM vasai / / vR-vRddhAvAseyatanAcaturvidhA / tadyathA-kSetre, kAle, vasatau,saMstAreca / tatrakSetrenavakoTivibhAgaH navakamAdiMkRtvA ekaikavibhAgeparihAnyAtAvadvastavyaMyAvadekasminnapibhAgecirakAlaM vasati, |iymtr bhAvanA-kSetrenavabhAgAnkaroti, |ttraiksminbhaagevstiNgRhiitvaatsminnevbhaagesNstaarkbhikssaadiini nirdizati, zeSAnyaSTaubhAgAnpariharati / tAMstutAvatparipUrNo mArgazIrSastato dvitIyepoSamAse dvitIye bhAge vasatyAdi gRhyAti, zeSAnaSTau bhAgAnpariharati / evaM tRtIyAdiSu vibhAgeSu mAghAdaya ASADhAntA mAsA netavyAH / varSAkAle caturo mAsAn navame bhAge vasatyAdi gRhNAti zeSAnaSTau bhAgAnpariharati tathAvidhabhikSAdyalAbhe navavasatayo'STau bhikSAdiyogyAbhAgAH parikalpanIyAH / vasatyalAbhe aSTaubhAgA vasatiyogyA navabhAgA bhikSAdiyogyA, vasatyalAbhe bhikSAdyalAbhecASTau vasatibhAgA aSTau bhikSAdibhAgA evaM tribhiH prakAraikaikabhAgaparihAnyA tAvatjJeyaM yAvadekasmin bhAge vasati bhikSAdInicagRhNAti / [bhA.2274] bhAgebhAgemAsaMkAle vIjAva ekkahiMsavvaM / purisesuvi sattaNhaM asatIejAva ekkou / / vR- Rtubaddhe kAle bhAge bhAge mAsaM kuryAt / alAbhe ca sati bhikSAdInAM ca pUrvaprakAreNaikaikaparihAnyA tAvadyateta yAvatkAle'pi RtubuddhakAle'pi sarvaM vasatyAdikamekasmin bhAge gRhNIyAt puruSeSvapisahAyabhUteSucintAyAMsaptAnAmabhAveekaikaparihAnyAtAvadyatanA vidheyAyAvadeko'pisahAyo bhavatviti / / [bhA.2275] puvvabhaNiyAujayaNA, vasahI bhikkhe viyAramAdIya /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/126 savve yahoiihaM, vuTTAvAse vasaMtANaM / / vR- pUrvamoghaniyuktau kalpAdhyayane vA yA vasatau bhikSAyAM vicArAdau ca yatanA bhaNitA mahatA prabandhena, saivaceha vRddhavAse vasatAMbhavatijJAtavyA, / uktA kSetrayatanA / / kAlayatanAmAha[bhA.2276] dhIrA kAlaccheyaM, kareMti aparakkamA thiNtheraa| kAlaMvA vivarIyaM kareMti tivihAtahiMjayaNA / / vR-dhIrA buddhimantaH saMyamakaraNodyatA apramAdino'parAkramA jaGghA balaparihInAH sthavirAstatra vRddhavAse kAlacchedaM kurvanti Rtubaddhe kAle aSTasu mAseSu pratimAsamanyAnyavasatibhikSAdigrahaNato varSAsu caturo mAsAn ekavasatyekabhAgabhikSAdigrahaNatastadbhAve pUrvoktayatanA kAlatruTiM kurvanti / tathA kAlamaviparItaM ca kurvanti / Rtubaddhe kAle varSAkAlakalpaM varSAsu RtubaddhakAlakalpaM na kurvantIti bhAvaH, tathA trividhAyatanA tatraRtubaddhe kAle ca kartavyAsAmprataM viparItameva kAlaM[bhA.2277] avivarIto nAmaM kAlo uvaThANa dosapariharati / asatI vasahIe puna avvivarIo uvaThevi / / vR-aviparIto nAmakAlaH kriyamANaeSa yatkAle RtubaddhepratimAsamanyAnyavasatibhikSAdigrahaNata upasthAn doSAn nityavAsadoSAn pariharati / asatyabhAve vasaterupalakSaNametat / bhikSAdyazrAve ca upasthe'piekasyAMvasatau satatamavasthite'piyatanAkartavyA; / [bhA.2278] tivihA jayaNAhAre uvahIsejjAsuhoikAyavvA / uggamasuddhAni tiviasaIepaNagaparihANI / / vR- AhAre upadhau zayyAsu ca vasatiSu kA yatanetyata Aha-trINyapi prathamata udgamAdizuddhAni udgamotpAdanaiSaNAzuddhAni gRhItavyAni tepAmasatyabhAve paJcakaparihAnyApi samutpAdanIyAni gatA kAlayatanA ||smprti vasatiyatanAmAha[bhA.2279] seliyakANiTTagharepakkeTTAmeya piMDadArughare / kaTitaMkaDagataNaghare vovattha hoticaugurugA / / vR- zailikaM nAma pASANeSTakAbhiH kRtaM / kANiTTatti lohamayya iSTakAstAbhiH kRtaM gRhaM kANeSTakAgRhaM, pakke iti kveSTakAgRhaM Ameya iti AmA apakkAstAbhiriSTakAbhiH kRtaM gRhamAmeSTakAgRha piNDadAru gharamiti gRha zadvaH pratyekamabhisambadhyate / piNDagRhaM ckikhallapiNDairniSpAditaM, dArugRhaM karapatrasphATitadAruphalamayagRhaM, kaTitaM kaDagati vaMzadalanirmApitakaTAtmakaM gRhaM kaTakagRhaM, tRNagRhaM vRkSAditRNamayaM, eteSAM sati lAbhe prathamaM gRhItavyam / tadabhAve dvitIyaM evaM zeSANyapi bhAvanIyAni / yadi punaH sati viparyastaM kuryAttadA viparyaste viparyAse prAyazcittaM bhavati catvAro gurukAH / / tatrAdyeSu caturyugRheSuyoguNobhavati tamavidhitsurAha[bhA.2280] koTimaghare vasaMtoAlitamivvi naDajjhatI tena / selAdINaMgahaNaM, rakkhattiya nivAyavasahIu / / vR-koTimuparibaddhabhUmikaMgRhaMtaccazilAdimayaMtasmin vasanAdIpte'pi pradIpanake'pina dhyte| tatrayeH pravezAsaMbhavAt, tena kAraNena zailAdInAM grahaNaM / tathA rakSati nivAtA vasatiH zItAdikamiti vA zailAdigrahaNamakAri / uktA vasatiyatanA ||smprtisNstaark yatanAmAha For
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 4, mUla - 126, [bhA. 2281 ] [ bhA. 2281] 121 thiramaussa asatI apaDihArissa ceva vacca'ti / battIsa joyaNANi vi AreNa alabbhamANammi / / vR- yo vasatau yathA saMsRtazcampakapaTo'nyo vA sthiramRdukaH saMstArako apratihAryaH sa gRhItavyaH / tasyAbhAve vasatereva sambandhi ya nivezanaM gRhaM tasyadAnetavyastasyApyalAbhe vATakAdbahiSTo'pyAnetavyastatrApyasati svagrAme dUrante'pi tatrApyalAbhe paragrAmAdarardhakozAttathApyalAbhe kozAdapi evamardhakozavRddhyA tAvadgantavyaM yAva dutkarSato'pi dvAtriMzato yojanebhyo'pi / tathA cAhamRdukasyApratihAryasya saMstArakasya vasatyAdAvalAbhe'pratihAryasyaiva saMstArakasyAnayanAya paragrAme vrajanti / tatra ca Arato'labhyamAne dvAtriMzati yojanAnyapi yAvat vrajanti / etadeva suvyaktamAhavasahi nivesana sAhI dUrAnayanaMpi jo u pAuggo / [bhA. 2282 ] asatIe pADihAriya maMgalakaraNaMminINaMti / / vR- vasatau yathA saMstRta sthiramRdukaH saMstArako mRgaNIyastadabhAve nivezane apratihArye gaveSaNIyastatrApyalAbhe sAhItti vATake tatrApyalAbhe yaH prAyogyo'pratIhAryaH saMstArakastasya dUrAdapi dvAtriMzadyojanapramANAnayanaM kartavyaM / evamapi tathA rUpanyA pratihAryaMsya saMstArakasyA sati alAbhe pratihArye maMgalakaraNe maMgalakaraNanimittaM dhriyamANaM nINayanti Anayanti etadeva spaSTataramAhaugAlI kaNa puna maMgalabuddhIe sAravijjaMtaM / [bhA. 2283] punaravi maMgaladivase acciyamahiyaM pavesiMti / / vR- ugAlaM phalakaM nAma AryakaprAyakaprabhUtInAmAvalyA samAgataM campakapaTAdiphalakaM maMgalabudhyA sAravijjaMtaM dhriyamANaM, tathAhi -te maGgalabudhyA taM phalakaM dharanti / utsavAdiSu ca taM phalakaM zrIkhaNDAdinA arcayanti, / puSpAdibhirmahayanti na ca ko'pi taM phalakaM paribhuGkte, evaM maGgalabudhyA sArApyamAnaM sAdhavo yAcante / yathAsmAkamAcAryAHsthavirAsteSAmidaM phalakaM prAtihAryaM samazyata, asmAkaM viratAnAM pUjyAste devAnAmapi pUjyAH / kiM punaryuSmAkaM te evamuktAH santo brUte satyaM dadmaH kevalamutsavadivase Anetavyo yena vayaM pUjayAmastataH punarapidAsyAmaH eva mukte taM nItvA utsavadivase tasyAM pUjAvelAyAM preSayaMti, yenA pakkaNa utvakkaNa doSA na bhavaMti tataH punarapi tasmin maMgala divase arcitamahitaM caMpakAdipaTTaM kRtaM vasatau pravezayaMti [bhA. 2284 ] punnaMmi appaNaMtI annassa va vamDhavAsiNo deMti / muttUNa vuDDavAsiM, Avajjai caulahusese || vR- pUrve vRddhavAse kvAlagatatvAdinA yasya satkazcampakAdipaTTa stasya taM samarpayanti / anyasya vA vRddhavAsino dadAti / vRddhavAsinaM muktvA yadyanyasya zeSasya samarpayanti tataH zeSe zeSasya samarpaNe teSAM prAyazcittamApadyate caturlaghu idRzasya phalakasyAlAbhe yadanyat aparizATiphalakaM tada prAtihAryaM mRgayante / tadalAbhe prAtihAryamapi / evaM kSetrakAlavasatisaMstArakayatanA kartavyA / ekatarayatanAvibhAgAsaMbhave trivibhAga yatanA kartavyA / tasyA apyasaMbhave ekavibhAgApIti gataM jaGghAbalaM kSINamiti dvAram || paDiyarati gilANaM vA sayaM gilANo vi tatthavi taheva / " [bhA. 2285 ] bhAviya kulesu atthati asahAe rIyate dosA / / vR- praticarati glAnaM, yadi vA svayaM glAno jAtastatastasya vRddhavAso bhavati / tatrApi tathaiva
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 vyavahAra-chedasUtram-2- 4/126 kSetrakAlavasatisaMstArakayatanA draSTavyA / gataM glAnadvAram, asahAyatAdvAramAha-bhAvitakuleSu saMvignabhAviteSu kuleSvasahAyaH sahAyahInastiSThati / yatastasya rIyamANasya viharato bahavo doSAH stryAdibhyaH |gtmshaaydvaarm ||smprti daurbalyadvAramAha[bhA.2286] umAdI tavasA vA acaiMto dubbaloviemeva / saMtAsaMtasatIebalakaradavveyajayaNAu / / vR-avamaM durbhikSaM, AdizabdAt nagararodhAdiparigrahastatrAvamaudaryeNa durbalIbhUto na zaknoti vihartuM tapasAvAkSAmIbhUtaH / kathamityAhasaMtAsaMtasatIe-sadabhAvenavAsadabhAvena vA / tatrasadabhAvolabhyate, yathAtRptibhakSyaM kevalamantaM prAntaM tena kSAmIbhUto'sadabhAvo yathA tRpti bhakSyasyaivAbhAvaH sa tathA kSAmIbhUtovihartumazaknuvan / evamevakSINajaGghAbalagatenaprakAreNa tiSThati, kevalaMtenabalakaradravyairyatanA kartavyA |prthmtudgmaadishuddhNtdutpaadniiyN / tadabhAvapaJcakaparihAnyApi |ttoblikiibhuuto viharati / gataMdaurbalyadvArama! ||saamprttmuttmaarthdvaarmaah[bhaa.2287] paDivannauttamaDhe, paDiyaragA vA vasaMtitannisA / Ayapare nippattI kuNamANo vAvi acchejjA / / vR- pratipanna uttamArtho'nazanaM yena sa pratipannottamArthaH / sa vA tasya vA praticArakastannizrA uttamArthapratipannanizrA mAsAtItaM varSAkAlAtItaM vA tiSThanti / yatamuttamArthadvAram / / adhunA taruNa niSpattidvAramAha-Atmanazca parasya ca sUtrArthatadubhayena niSpattiM kurvanbA vRddhavAsena tiSTheta kiyantaMkAlamata Aha[bhA.2288] saMvaccharaMca jharae baarsvaasaaikaaliysuymmi| solasa ya diThivAe eso ukkosatokAlo / / vR-saMvatsaraMyAvatkAlikazruttaMjharati parAvartayati / grahaNepunaH kAlikazrutekAlikazrutasya laganti dvAdazavarSANi / dRSTivAdagrahaNamadhikRtyaSoDazavarSANi / eSaetAvAn AtmaparaniSpattimadhikRtyaikatrAvasthAnasyotkRSTataH kAla: etadeva suvyaktamAha[bhA.2289] bArasavAse gahie ukkAliyaMjharativarasamegaMtu / solasana diThivAe gahaNaMjharaNaMdasaduveya / / vR- dvAdaza varSANi yAvat yatparipUrNaM gahItaM kAlikazrutaM tat varSamekaM jharati ekena varSeNa parAvartyate / grahaNamadhikRtya dRSTivAde SoDaza varSANi laganti / jharaNamadhikRtya punardaza dve ca dvAdaza varSANItyarthaH / tato grahaNaM jharaNaMvAdhikRtyatAvantaMkAlamekatrAvatiSThate / atra para Aha[bhA.2290] jharae yakAliyasue puvvagaejaiettiukAlo / AyArapakappanAmekAlacchedeukayaresiM / / vR- kAlikazrute ca pUrvagate ca zrute jharake ca zabdAt grAhake ca yadi etAvAn kAlo lagati tarhi AcAra prakalpanAmni nizIthe'dhyayaneyo'sau kAlacchedaH kRto yathA Rtubaddhe mAsamAsitavyaM / varSAsu caturomAsAnitisa katareSAMdraSTavyaH? / sUrirAha[bhA.2291] suttattha tadubhaehiMjeusattamA mahiDDiyAtherA / eesiMtupakappebhaNito kAlo niyayasutte / /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 uddezaka:-4, mUla- 126, [bhA. 2291] vR-sUtrArthatadubhayairya samAptA mahirdhikAH sthavirA eteSAmAcAraprakalpe naityikasUtre bhaNitaH kAlo draSTavyaH |ntusuutraarthgraahkaannaampigrhnne jharaNecatAvAnutkRSTaH kAlo tathA galansaMbhavati / [bhA.2292] there nissaNeNaMkAraNajAtena etti ukaalo| ajjANaM paNagaMpuna navagaggahaNaMtusesANaM / / vR- sthavire javAbalaparikSINe nizraNena nizrayA kAraNajAtena AtmaparaniSpattilakSaNena jAtena kAraNena / etAvAn pUrvoktapramANa ekatra sthAne utkRSTakAlo bhavati AcAryANAm, AryikAnAM punarvRddhavAsamAvasantInAM paJcakaM kSetrapaJcakaMbhavati / tadyathA-sabAhye kSetre dvaubhAgau, bahiaubhAgAvanta ekaikasmiMzcakSetravibhAga dvau dvau mAsAvavasthAnaM / paJcamo varSarAtrayogyaH kSetravibhAgaH |shessaannaaNsaadhuunaaN punaH kAraNavazata ekatra sthitAnAM navakagrahaNaM navabhirbhAgaiH kSetrakAraNaM / iha ye javAbalaparikSINAH sthavirAsteSAMsamIpeAtmaparaniSpatti micchatAM yAdRzAH sahAyAdAtavyAH tAdRzAnamidhitsurAha[bhA.2293] jegeNhiuMdhAriuMca joggA, therANate ditisahAyaheu / gehaMtiteThANaTThiyA suheNaM, kiccaMca therANa kareMtisavvaM / / vR-sUtramarthaMca ye gRhItuMdhArayituMca yogyAstAnsahAyakAnsthavirANAM dadati / tatastesthAnasthitAH kAlikazzrutaM dRSTivAdaM vA sukhena gRhNanti, / kRtyaM ca sarvaM sthavirANAM kurvanti, evaM teSAM grahaNe jharaNeca pUrvokta utkRSTaH kAla ekatrAvasthAnebhavati / gataMtaruNaniSpattidvAram / adhunAkSetrAlAbhadvAramAha[bhA.2294] AsajjakhettakAle, bahupAu'gAnasaMtikhettAvA / niccaMca vibhattANaM, sacchaMdAdI bahUdosA / / vR- Asadya pratItya kSetrakAlau / tadyathA anyeSu kSetreSvazivAdIni kAraNAni, yadi nAsti sAmpratamanyeSu kSetreSu tAdRzaH kAlo yena saMstarati / atha baha prAyogyAni mahAgaNaprAyogyAni na santi kSetrANi / yadipunarmahatogaNasya vibhAgaH kriyate / tato vibhaktAnAmadhApyapariniSpannatvenAgItArthAnAM nityamavazyaM svacchandAdayo doSA bhavanti / etaiH kAraNai RtubaddhAtItaM varSAtItaM ca kAlamekakSetre yatanayA tiSThanti / adhunA kRtasalekhadvAraM taruNapratikarmadvAraM cAha[bhA.2295] jahaceva uttamaDhekayaMsaMlehammiThati taha ceva / taruNa paDikkamaMpunarogavimukkebalavivaDDI / / vR-yathA caivaM uttamArthe pratipanne tiSThanti tathA caivaM kRtasaMlekhe'pi tiSThanti / iyamatrabhAvanA-yathA pratipannottamArthastat praticArakA vA tannizrayA ekatra vasanti / evaM pratipannasaMlekhanAstatpraticArakAzcaitanizrAekatrasthAne vasanti / taruNapratikarma nAmaroga vimuktasya satastasya balavivRddhikaraNaM tannimittaMmAsAtItaMvarSAtItaM ca kAlaM tiSThanti / / [bhA.2296] vRDDAvAsAtIte, kAlAtItena uggaho tiviho / AlaMbaNe visuddhe uggaho takkajja vuccheo / / vR- vRddhavAsAtIte maraNena / pratibhagnatayA vA / ArogIbhavanena vA jharaNena vA vRddhavAse atIte kAle'tIte Rtubuddhe kAle mAsAdhike kAle varSAsu caturmAsAdhike avagrahastrividho'pi na bhavati, sacittasyAcittasya mizrasya ce grahaNaM na kalpate iti bhAvaH / kuta ityAha- AlambaNe vRddhavAsalakSaNe vizuddhe parisamApte yastatkAyabhUto'vagrahastasyApi vyavacchedo bhavati / kAraNAbhAve kAryasyAbhAvat /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 2-4 / 126 124 yastu manyate kAlatIte vinAvagrahasya vyavacchedastaM prati dRSTAntamAhaAgAsa kucchi pUro, uggahapaDisehiyammi jo kAlo / nahu hoMti ugaraho so kAladuve vA anunnAto / / [bhA. 2297 ] vR- yathA ko'pi puruSo bubhukSayA pIDitaH san cintayati pUrayAmyudaramAkAzena yena me bubhukSApagacchati / sa yathA AkAzasya evamava gRhe pratiSedhito yaH kAlo vartate'sminnutpAditaH so umAho'vagraho na bhavati pratiSiddhakAlAcIrNatvAt / athavA prakArAntareNa kAladvike'nujJAto'vagrahaH / [bhA. 2298 ] gihmANa carima mAso, jahiM kato tattha jati puno vAsaM / ThAyaMti annakhettAsattIe dosaMpito lAbho / / - yatra gISmANAM uSNakAlasya caramapazcAdASADhAnAmA mAsaH kRta statra yadi punaranyakSetrAsati tathAvidhAnyakSetrabhAvato varSaM varSAkAle tiSThanti / tato dvayorapi kAlayoH grISmacaramamAse varSA cetyarthaH lAbho bhavati evaM kAraNato dvayorapi kAlayoH sacittAdilAbho'nujJAtaityarthaH / / evameva samatIte vAse tinni dasagA u ukkosA / vAsanimittaTThiyANaM uggaho chammAsa ukkosA / / [ bhA. 2299 ] bR- evameva anenaiva prakAreNa varSe varSAkAle samatIte yadi megho varSati tato'nyaddivasadazakaM sthIyate, tasminnapi samAptimupagate yadi punavarSati tato dvitIyadivasadazakaM sthAtavyam, tasminnapyatIte punarvRSTau tRtIyamapi divasadazakaM tiSThati, evaM utkarSatastrINi divasadazakAni varSA nimittasthitAnAmutkRSTato'vagrahaH SaNmAsaH SaNmAsapramANo bhavati / tadyathA eko grISmacaramamAsa zcatvAro varSAkAlamAsAH SaSTho mArgazIrSo divasadazakatrayalakSaNa iti / / uddezaka : 4 samApta muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA vyavahArasUtre caturthoddezakasya (bhadrabAhu svAmi racitAniryuktiyuktaM) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri AcArya viracitA TIkA parisamAptA / uddezaka- 5 uktazcaturtha uddezakaH, adhunA paJcamo vaktavyaH tatredamAdisUtrakadambakammU. (127) no kappai pavattiNIe appabiiyAe hemaMtagimhAsu cArae / mU. (128) kappai pavattiNIe appataimAe hemaMtagimhAsu cArae / mU. (129) no kappai gaNAvaccheiNIe appataiyAe hemaMtagimhAsu cArae / mU. (130) kappai gaNAvaccheiNIe appacautthAe hemaMtagimhAsu cArae / mU. (131) no kappai pavattiNIe appataiyAe vAsAvAsaM vatthae / mU. (132) kappai pavattiNIe appacautthAe vAsAvAsaM vatthae / mU. (133) no kappai gaNAvaccheiNIe appacautthAe vAsAvAsaM vatthae / mU. (134) kappai gaNAcaccheiNIe appapaJcamAe vAsAvAsaM vatthae / mU. (135) se gAmaMsi vA.... jAva saMnivesaMsi vA rAyahANisi bahuNaM pavattiNINaM appataiyANa
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 uddezakaH-5, mUla - 135, [bhA. 2299] bahUNaMgaNAvaccheiNINaMappacautthANaMkappaihemaMtagimhAsucarae annamannaMnIsAe / mU. (136) se gAmaMsi vA....jAva saMnivesaMsi vA bahUNaM pavattiNINaM appacautthANaM bahUNa gaNAvaccheiNINaMappapaJcamANaMkappai vAsAvAsaMvatthae annamannaMnIsAe / mU. (137) gAmANugAmaMdUijjamANA nigaMthIya jaMpurao kAuMviharejjAsAyaAhacca vIsambhejA. atthiyAiMthakAiannAuvasaMpajaNArihA, sAuvasaMpajjiyavvA, natthiyAiMthakAiannA uvasaMpajaNArihA, tIse ya appaNo kappAe asamatto eyaM se kappai egarAiyAe paDimAe jannaM janna disaM annAo sAhammiNIo viharanti tannaM tannaM disaM0 (jAva)...chee vA parihArevA / ma.(138)vAsAvAsaMpajosaviyA nigathI...(jAva)..chae vA prihaarevaa| mU. (139) pavattiNI ya gilAyamANI annayaraM vaejA 'maeNaM ajo! kAlAgaNAe samAnIe iyaM samukkasiyavvA' / sA ya samukkasaNArihA sAsa samukkasiyavvA siyA, sAya no samukkasaNArihA no samukkasiyavvA, atthiyAitthakAiannAsamukkasaNArihAsAsamukkAsiyavvA, natthiyA itthakAiannA samukkasaNArihAsAcevasamukkasiyavvA, taMmicanaMsamukkaTThasi parAvaejAdussamukkiTuMteajjo nikkhivAhi, tIse nikkhevamANIe nasthi koi chee vA parihArevA, taMjAso sAhammiNIoahAkappeNaMno uvaTThAyati tAsiMsavvAsiMtappattiyaM jAva...chae vA parihArevA / __ mU. (140) pavattiNA ya ohAyamANA...egayaraM vaejAmamaMsiNaM aJjo ! ohAyaMsi esA samukkasiyavvA siyA, sAsamukkasaNArihAsAsamukkasiyavvAsiyA, sAyanojAva...cheevAparihAre vA / vR-ityAditAvat, yAvad avadhAvanasUtram |arthsmbndhprtipaadnaarthmaah[bhaa.2300] uddesaMmicautthejA merA vanniyA usAhaNaM / sAcevapaJcamesaMjatINagaNaNAenANattaM / / vR-caturthe uddezake yA maryAdA varNitA sAdhUnAM saiva paJcame uddeze saMyatInAM varNyate, kevalaM gaNanayAM nAnAtvam, tadapicasUtresAkSAduktamitipratItam |atH prathamataevasaMyatIsUtrakadambakopanipAtaH / / [bhA.2301] vuttamahavA bahutaM piMDagasuttecauttha caramaMmi / abahuttepaDisehaMkAumaNunnA bahuNaMtu / / / vR-athavAcaturthasyauddezakasya carame piNDakasUtrebahutvamuktam,tatobahutvaprastAvAtpaJcameuddezake saMyatInAM abahutve pratiSedhaM kRtvA bahunAmanujJA kRtA, nanu bahunAmapi triprabhRtInAM vihAro na kalpate, asamAptakalpatvAt / tathAhi-jadhanyato'piRtubaddhe kAlesaMyatInAMsaptakaHsamAptakalpaH, varSAkAle navakaH / tataH kathaM nAdhikRtasUtrakadambakavirodhaH? ucyate, naiSa doSaH, kAraNavazataH sUtrakadambakasya pravRtteH / / tAnyeva kAraNAnyupadarzayati[bhA.2302] saMghayaNevAulaNA, chaThe aMgami, gmnnmsivaadii| sAgara jAtejayaNA, uubaddhAloyaNAbhaNiyA / / vR-pravartinyAgaNAvacchedinyAvAuttamenasaMhananena, upalakSaNametat, uttamayAcadhRtyA, sUtramarthazca bhUyAn gRhIto gaccheca vyAghAtaH 1 / sa cavyAkulanAvazAttata uktaM dvitIyaM kAraNaMvyAkulanA, sAca 'dhammakahi mahieDDi' ityAdinA prakAreNa yathA prAk tRtIyoddezake'bhihitA tathaivAtrApi bhAvanIyA, punaruktadoSabhayAttunAbhidhIyate,tataHsUtrArthasmaraNanimittamAtmatRtIyAyAHpravartinyAAtmacaturthAyAzca .
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 vyavahAra-chedasUtram -2- 5/140 gaNAvacchedinyA gamanam 2 / tathA SaSThe'Gge jJAtAdharmakathAkhye bahavaH sadRzA gamAstathA ca tatrAnekAH kathAnakakoTayaH sadRzapAThA visadRzapAThAstvarddhacaturthAH kathAnakakoTayastadabhinavagRhItaMvartayatepunaH punarasmRtaM ca vismRtimupayAti, tatastatsmakaraNArthamuktaparivArAyA api gamanam 3 / tathA azivAdibhirazivAvamaudaryAdibhiruktasaMkhyAkaparivArAyAgamanam4 |tthaassssttprbhRtiinynggaanisNytiinaaN 'sAgaratti', svayaMbhUramaNasAgaratulyAni tAni abhinavagRhItAni parAvartanIyAni santi aparAvartitAni nazyanti, tatasteSAM parAvartanAya yathoktasaMkhyAkapiravArAyA api gamanam, tadevamadhikRtasUtrakadambakapravRttaukAraNAnyabhihitAni5 |adhunaashessvktvytaamaah-'jaatetti'jaataadirupH kalpo vaktavyaH, sa ca Rtubaddhe saptakaH samAptakalpaH; tadUno'samAptakalpaH, varSAkAle navakaH samAptakalpastadUno'samAptakalpazca, ekaiko dvidhA-jAto'jAtazca, gItArthI gItArthazceti; atra ca bhaGgacatuSTaye prathamavarjeSu zeSeSu triSu bhaGgeSu prAgvat yatanA kartavyA 6 / tathA Rtubaddhe kAle nirantaraM sAdhvIpreSaNato'valokanA kartavyA bhaNitA 7 / tadevamabhihitAni kAraNAnyetaiH kAraNairAyAtasyAsya sUtrakadambakasya vyAkhyA, sAcatathaiva / / tathAcAha[bhA.2303] jahabhaNiya cautthe, paMcamammitahevevisaMtunANattaM / gamanatthimIsasaMbaMdhivajae pUjiteliMge / / vR- yathA caturthe uddezake nirgranthasUtrANAM vyAkhyAnaM bhaNitam, tathA paJcame'pi uddezake nirgranthIsUtrANAmapivaktavyam, navaraMidaM nAnAtvam, tadevAha-'ityAdi-viSvagabhUtAyAMpravartinyAMgamanaM sarvAbhirAryikAbhirAcAryasamIpe kartavyam / tacca strIbhiH saha, tadabhASe mitraiHstrIpuruSaiH, teSAmapyabhAve sambandhipuruSaiH, eteSAmapyabhAve sambandhavarjitairavikAribhiH puruSaiH, atha sapratyapAyAH panthAnaH tarhi yatpUjitaMliGgaMtasmin liGge gRhItegamanam / / etadeva suvyaktamAha[bhA.2304] vIsuMbhiyAyasavvAsiMgamanaM addhaddha jAvadoNhekkA / se saMbaMdhi itthisatthebhAvitamavikAritehiMvA / / - vR-viSvagbhUtAyAMzarIrAtpRthagbhUtAyAM mRtAyAmityarthaH,pravartinyAmAcAryasamIpesarvAbhirgantavyam, tatraca gatAnAmAcAryeNa pravartinI sthApayitavyA, yadi taruNInAM sarvAsAM pathi pratyavAyastarhi ardhAyAH paraNitavayasastA vrajanti, atha sarvAstaruNaprAyAH katipayAH sthavirAstato yA maMdarupAstaruNyo yAzca sthavirAstAH samudAyasya caturbhAgamAtrA vrajanti, evaM tAvadvAcyaM yAvat dve jane (ca, te?) gacchataH, dvayorapyasaMbhaveekAvrajati |taaH punaH kena sArthena saha vrajanti,tataAha-'sambandhI tyAdisambandhinA strIsArthena saha gantavyama, tadalobhe'sambandhinApi strIsArthena, tasyApyalAbhe puruSAye bhAvitAH sambandhinasteH samaM vrajeyuH, teSAmapyalAbhe'sambandhino'pi ye'vikAriNaH puruSAstaiH samam / atha sapratyavAyAH panthAnaH, tahi~ yat yatra deze pUjitaM liGgaM tena gRhItena vrajanti, etacca sugamatvAnna vyAkhyAtam ||atrshissyH prAha-yadyapyAcAryeNapravartinIsthApayitavyAtarhi ye ete dve sUtre "pavattiNI gilAyamANI vaejjA, maenaM kAlagayAe iyaMsamukkasiyavvA' ityAdi, tathA "pavattiNI ohAyamANI vaejA, maenaM ohAviyAe iyaMsamukkasiyavvA" ityAdi te kathaM nIyete |tt Aha[bhA.2305] asivAdiesu phiDiyA kAlagae vAvi taMmiAyarie / __ tiga therANaya asatI gilANa ohANisuttAo / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-5, mUla- 140, [bhA. 2305] 127 vR-azivAdibhiH kAraNaiH, gAthAyAMsaptamI tRtIyArthe prAkRtatvAt, yasyAcAryasya samIpe AsIran tasmAsphiTitAH / tataHsAglAnIbhUtA avadhAvanaprekSikAvAyatsutra'bhihitaMtadvadatianyasyAcAryasya parijJAnakaraNarthi yathA eSA Arhati tAM pravartinI, sa eva anya AcAryaH sthApayati, yadi vA yasyAcAryasya samIpe tA atiSThan sa kAlagataH tatastasminnAcArye kAlagate sA glAnIbhUtA avadhAvanaprekSikA vA anyasyAcAryasya parijJAnakaraNArthaM sUtrAbhihitaM vadati, 'tiga therANa ya asatI' ititrikaM kulagaNasaGghastasya sthavirAH trikasthavirAsteSAmasati / kimuktaM bhavati ? kulasthavirANAM gaNasthavirANAMsaGghasthavirANAMvApratyAsannAnAmabhAveeSA<
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 .. vyavahAra-chedasUtram-2- 5/142 vA, sAyasaMThavessAmIti'nosaMThavejA, evaMse nokappaipavittiNitaMvAgaNAvaccheiyittaMvA uddisittae vaadhaarettevaa|| vR- 'niggaMthIenavaDaharataruNAe' ityAdi sUtradvikam / asya vyAkhyA-nirgranthyA navaDaharataruNyA vakSyamANasvarupAyAH AcAraprakalpo nAmAdhyayanaM paribhraSTaM syAt, sA ca praSTavyA, kena kAraNena AcAraprakalpo nAmAdhyayanaM paribhraSTamabhavat, kimAbAdhena pramAdena vA, evaM pRSTA satI sA, yadIti gamyate, vadeta, nAvAdhena kintupramAdena, tarhiyAvajjIvaMtasyAstatpratyayaMpramAdato'dhyayananAzanapratyayaM nakalpatepravartinItvaMvAgaNAvacchedikAtvaM uddeSTuMnApitasyAH svayaMdhArayitum / athasAvadetAbAdhena naSTaMnatupramAdena,sAcanaSTamadhyayanaMsaMsthApayAmItyuktvA saMsthApet, evaM se' tasyAHkalpatepravartinItvaM vAgaNAvacchedikAtvaM vA uddeSTuM anujJAtaMsvayaMdhArayitum / atha naSTamadhyayanaMsaMsthApayiSyAmItyuktvA nasaMsthApayetevaMtarhisetasyAnakalpatepravartinItvaMgaNAvacchedikAtvaMvAuddeSTuvAsvayaMdhArayitumiti; / atratukena kAraNena sUtra viparyayaH kRtaH / / sUrirAha[bhA.2308] jai viyapurisAdesopuvvaM tahavi vivajao jutto / jenasamaNIupagayA pamAyabahulA yaathirAya / / vR-yadyapica puruSottamodharmaH pUrvatravAdhyayanadvaye pUrva puruSodezastathApyatra viparyayo yuktaH / kena kAraNenetyAha-yenakAraNena zramaNyaH prakRtAstathAprAyaH zramaNyaHpramAdabahalA asthirAzca, natu zramaNAH, adhyayanasya ca nAzaH prAyaH pramAdatastataH zramaNyadhikArAdadhikRtasUtrArthasthAnatvAt pUrva nirgranthosUtramuktam, pazcAta nirgranthasUtram |nvddhrtrunniinaaNvyaakhyaanmaah[bhaa.2309] tevarisAhoinavA aThArasiyADahariyAhoi / taruNIkhalujA juvaIcauro dasagAyapuvvuttA / / vR-vrataparyAyeNayAvatrivarSAtAvadbhavatinavA, janmaparyAyeNayAvadaSTAdazikA aSTAdazavarSapramANA tAvadbhavati DaharikA, taruNI khalu tAvadraSTavyA yAvad yuvatiH / athavA pUrvoktAstRtIyoddezake navaDaharataruNasUtre ye'bhihitAstaruNasya catvAro dazakAzcatvAriMzadvarSANItyarthaH, te atrApi taruNyA draSTavyAH / / [bhA.2310] sA eya guNoveyAsuttatthehiMpakappamajjhayaNaM / samahijjiyA itoyAavi AgayAnavasuyA annA / / vR-sA navaDaharA taruNI etAvadguNopetA sUtrArthAbhyAM prakalpanAmakamadhyayanamadhItA adhItinI tataHsA pravartinItvasya yogyA sUribhiH saMbhAvisAdhitA / atha ca tasyAH sUtrato'rthatazcAcAraprakalpaH paribhraSTaH sakathaMjJAtaityAha-itazcApiAgatAanyagacchAdanyAsAdhvI upasampannA,sA vijJapayati / / [bhA.2311] attheNamepakapposamAnito na ya jito mahaMbhaMte / . amugAme saMghADaM, dadatuMvuttA usAgaNiNA / / vR-hebhadanta! bhagavan ! arthenArthato mamaAcAraprakalpaHsamAnItaH samAptiM nItaH, paraMnaca naivamama sa jitaH paricito'bhUt, tato'mukA, yA pravartinItvena saMbhAvitA, tAM saMghATaM pUjyA dadatu; evaM tayA vijJApitena gaNitA AcAryeNasA uktA Arya dehietasyAH saMghATam [bhA.2312] sAdAuMADhattA navariyanaTThana kiMci Agacche /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 uddezaka :-5, mUla - 142, [bhA. 2312] emevamuNamuNaMtI ciThThatimuNiyAya sAtIe / / vR-sA saMghATaM dAtuM pravRttA, parAvartayituM vyAkhyAtuM ca pravRttA ityarthaH navaraM naSTaM tadadhyayanam, na kimapyAgacchati, kevalamevameva muNamuNaMtI avyaktAkSaraMkimapibruvantI tiSThati, tataH sA tayAmuNitA yathA na kimapyetasyA Agacchati[bhA.2313] punaravi sAhatigaNiNo sAnaTThasuyA dalAhame annaM / abbhakkhANaM pisiyA vAhiMtuMhoimA pucchA / / vR-tataH sApunarapigaNina AcAryasyakathayati, yathAsA naSTazrutA, tasmAtmamAnyAMsahAyAMdadatu, evamukte AcAryeNa vicArayitavyaM-satyaM kiM paribhraSTaM tasyA adhyayanaM kiM vA na, ko jAnAti, abhyAkhyAnamapikAcit kenApi kAraNena pradviSTA satIdadyAt / tatastAMvyAhRtya tasyAiyaM vakSyamANA pRcchAkartavyA ||taamevaah[bhaa.2314] daMDakagahanikkheve AvasiyAe nisIhiyA / guruNaMca appanAmeya bhaNasuArovaNAkAu / / vR- daNDakasya pratyupekSApramArjanAvyatirekeNa grahaNe nikSepaNe ca, tathA AvazikyA naiSidhikyAzcAkaraNe, bahiH pradezAdAgacchatA vasateH praveze namaH kSamAzramaNebhyaH ityevaM guruNAmapraNAme capraNAmAkaraNeca kA AropaNA prAyazcittaM bhavati / / [bhA.2315] puTTha anivvahaMtI kiha naTuMbAhatopamAeNaM / sAheipamAeNaMsoyapamAdo imohoi / / vR-sA evaM pRSTA satI yadi na nirvahati, na yathAvasthitamuttaraM dadAti tadA sA tadA sA anirvahantI bhUyaH praSTavyA; kathaM kena kAraNena tenaSTamAcAraprakalpanAmakamadhyayanaM, kimAbAdhAta uta pramAdena? tatra yadi sAkathayatipramAdena, saca pramAdo'yaMvakSyamANo bhavati / / tamevAha[bhA.2316] dhammakaha-nimittAdI, upamAto tattha hotinAyavyo / malayavaimagahaseNAtaraMgavaiyAidhammakahA / / vR-tatra tasyAM saMyatyAM dharmakathAnimittAdikaH, AdizabdAt grahacaritAdiparigrahaH, pramAdo bhavati jJAtavyaH, tatradharmakathA malayavatI magadhasenA taraGgavatI AdizabdAt vasudevahiNDyAdiparigrahaH, etAH kathA adhIyAnAyA vismRtiMgataMprakalpanAmakamadhyayanam / / [bhA.2317] gahacariyavijamaMtAcunnanimittAdiNApamAeNaM / naTuMmi saMdhayatI asaMdhayaMtI vasA na labhe / / vR- grahacaritaM jyotiSkaM, sasAdhanA vidyA, sAdhanarahito mantraH, cUrNo yogacUrNaH nimittamatItAdibhAvakathanam, AdizabdAt kuhukazAstrAdiparigrahaH, ityAdinA pramAdena ityAdyadhyayanalakSaNena pramAdena naSTe prakalpanAmni adhyayane, yadi bhUyaH sA tatsaMdadhAti, yadi vA na saMdadhAti, tathApisAsandadhatI asandadhatI vA yAvajjIvaMgaNaMnalabhate / / [bhA.2318] jAvajItavaM tugaNaM imehinAehiM logasiddhehiM / atipAlavejajohe dhaNugAIbhaggaphalageNa / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 vyavahAra-chedasUtram - 2-5/142 vR- yAvajjIvaM gaNaM na labhate, ebhirajApAlakavaidyayodhairlokasiddhaijJataiiH tatra yode pramAdAcaritaM samyag viditaM dhanurAdibhirdhanurbhaGgavibhagnaM dRSTaM, jIvA cchinnAvicchinnA, kANDAnyasajjitAni na kevalametarjJAtaiH, kintu bhagnaphalakena saTita-patita-malayanavajJAtena tatra prathamamajApAlakadRSTAntamAha [bhA. 2319] khelaMtena u aiyA paNAsiyA jeNa so puno na labhe / sUlAdi rupA naTTA vi lahati emeva uttarie / / bR koi ayavAlo veyaNaeNa ayAto rakkhaI, tena tato vaTTagAdikhellaNaAdihiM pamAehiM nAsiyA, to so annAto davAvito bhaNai, puno rakkhAbhi na erisaM kAhAmi, so evaM bhaNato vi jAvajjIvaM annattha vi na lahati / aha sUlaM se uddiyaM jaro vA ati Auro Agato, tato naTThAto tAhe so puno vi labhate rakkhiuM akSaragamanikA yena khelatA vRttAdinA krIDatA ajikAH praNAzitAH, sa punarna labhate, yAvajjIvamanyatrApyajA rakSitum / atha zUlAdirujA atrAdizabdAdatyAturajvarAdiparigrahaH, tA ajA naSTAstataH punarapi labhate / / adhunA vaidyajJAtaM bhAvayati [bhA. 2320] jati se satthaM navaM pecchaha se satthakosagaM gaMtu / hIrati kalaMkiesaMbhogo jUyAdidappeNaM / / vR- koi vejjo rannA kayavittIto tena jUyapamAdeNa visayapamAdeNavA vejjasatthaM nAsiyaM satthakosagANi ya pacchaNagAdINi kaTTakalaMkiyANi, na nisIyai, annayA ranno kajjoM jAyaM, saddAvito vejjo so kiriyovadesaM na kiMci sakkei vottuM / tato rannA bhaNiyaM, kimeyaM, tato so bhAi-me potthagA cArehiM hiyA, pADipucchagaMpi natthi, to mama nahaM vejjasatthaM, natthi puna mama anno pamAo jeNa vejjasatthaM nAsiyaM / tAhe rannA purisA pesiyA / yadi se tasya zAstraM naSTaM tarhi 'se' tasya yUyaM gatvA zAstrakozakaM prekSadhvaM tatastaistad hriyate rAjJaH samarpyate, dRSTAni rAjJA samastAni pratakSaNakaprabhRtIni zAstrANi kaTTakalaGkitAni tatasteSu kalaGkiteSu dRSTeSu jJAtaM yathA dyUtAdidarpeNa dyUtAdinA pramAdena vinAzitaM vaidyazAstraM, tato bhogacchinnaH pazcAdanyatra gatvA vaidyazAstraM punarapyujjvAlya samAgato bhUyo'pi rAjJaH samIpe bhogAn yAcate, saca yAcamAno'pi na labhate evaM lokottare'pyupanayabhAvanA prAgvat kartavyA / / yodhadRSTAntabhAvanArthamAhacukko jai saravehI tahAvi puloeha se sare gaMtuM / [bhA. 2321] akalaMka vA bhaggamabhaggANi yadhanUni / / vR- koi joho dhanuvveyaM ahijjato guruvaeseNaM abbhAseNa ya so apAsaMto vi saddeNaM viMdhati rannA kayapabhUyavitiko kato annayA tena visayapamAeNataM dhaNuvveyasatthaM, taMca abbhAsakaraNaM nAsiyaM / annayA juddha samAvaDie na kiMci sakkei viMdhiuM parAjiNiuM vA, rannA pucchito, kimeyaMti, so bhaNai-natthi me pamAdo, tAhe rannA bhaNiyaM, yadi nAma pramAdAkaraNata eSazca svaravedhI cukko bhulla tathApi 'sa' tasya zarAn gatvA pralokayata, kiM tat zarajAlamakalaGkaM sakalaMkaM vA, dhanUMSyapi teSAM bhagnAnyabhagnAni vA, dRSTaM zarajAlaM kalaGkitaM, dhanUMSi ca bhagnAni tato jJAtaM pramAdataH sarvaM naSTam / kRto vRttivyavacchedaH so'nyatra gatvA dhanurvedazAstramujjAlya kRtAbhyAsaH punarAgato vRttiM yAcamAno'pi yAvajjIvaM na labhate / / evaM lokottare'pyupanayaH prAgvat kartavyaH / / phalakajJAtamAha [bhA. 2322] phAlahiyasya vi evaM jai phalato bhaggaluggo to bhogo / / hIrati savvesi viya na bhogohAro bhave kajje / /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 uddezakaH-5, mUla - 142, [bhA. 2322] vR-koianegavanaphattipattasAgAdikaliephalaekenAviniutto, so visayapamAeNaMjuyapamAeNa vA na rakkhaina ya pANieNaM pAleti, so yaphalaho logeNa gokhvehi ya ulTuDito sukko ya na kiMci tato vanaphalAdiAgacchai, phalahasAmiNA bhaNiyaM, kimiyaMsobhaNai-kiMkaromi rakkhemitAva ahaMnatthime pamAdo, tato phalahasAmiNA phalaho gavesAvito / tathA cAha-phAlakikasya phalakasvAmina evaM pUrvadRSTAnteSu rAjJa iva phalagaveSaNA cintA jAtA, yadi phalako bhagnalugno bhaviSyati, tato'sya bhogo hariSyate / gAthAyAM vartamAnasAmIpye vartamAnavadveti vacanato bhaviSyati vartamAnaH / kasmAt hariSyate ityAha kAryeprayojanesamApatitesarveSAmapi kuTumbajanAnAMbhogAhAronasyAditi hetostatragaveSaNekRte phalako bhagnalugno dRSTaH / bhagno gorupAdibhirvidhvaMsanAt, lugno jalasecanAkaraNataH tatastasya vRttizchinnA / tato nAhaMbhUya evaM kariSyAmIti yAcamAno'piyAvajjIvaM na labhatevRttim / / evaMlokottare'pyupanayaH kartavyastamevAha[bhA.2323] evaMdappapanAsitena vi ditigaNaMpakappamajjhayaNe / AvAheNaM nAsiegelannAdINadalayaMti / / vR- evaM pUrvoktadRSTAntaprakAreNa darpato dharmakathAdhyayayanataH vyAkaraNAdhyayanato nimittazAstrAdyadhyayanatovA ityarthaH / praNAziteprakalpanAmnyadhyayane yAvajIvamAcAryAstasyAgaNaMnadadati / AvAdhena glAnatvAdinApunarnazitebhUyo'pyujjvAlitedalayantiprayacchanti / / etadeva bhAvayati[bhA.2324] gelane asive vA umoyarayie rAyaduDhevA / eehiM nAsiyaMmI saMdhemANIe ditigaNaM / / vR-glAnatvevAjAteglAnapratijAgaraNevAkRte, azivevAsamupasthite, avmaudryvaadurbhikssejaate| bhikSAparibhramaNatorAjadviSTevApalAyanato, yadinaSTaM ekalpanAmakamdhyayanaM,tataetaiH kAraNaiH nAzite'pi punaH sandandhatyAgaNaMdadatiprayacchanti / tadevaM nirgranthIsUtraMbhAvitamadhunA nirgranthasUtraMvibhAvayiSurAha[bhA.2325] emevaya sAhUNaM, vAgaraNanimittacchaMdakahamAdI / biiyaM gilANatome addhaannecevthuubhey| vR- evameva anenaiva prakAreNa, sAdhUnAmapi sUtraM bhAvanIyaM, navaraM tatra pramAdo vyAkaraNanimitacchandaHkathAdyadhIyAnasya pratipattavyaH dvitIyamAbAdhalakSaNaM tato glAne glAnapratijAgaraNevA, avamaudarye, azivAdikAraNato'dhvani vAgamane, stUpevA draSTavyam / iyamatrabhAvanA, yadi vyAkaraNAdhyayanato nimittazAstrAdhyayanatazchandaHzAstrAdhyayanatodharmakathAdhyayanataH,AdizabdAdvidhAmantrAdivyAkSepatoyadiprakalpAdhyayanaMnAzitaM, tadA pazcAdujjcAlite'piyAvajIvaMtasmai gaNaMsUrayona prayacchanti / atha glAnatvAdyAbAdhato nAzitaM, tadA tasmin punarujvAlite prayacchanti pramAdadoSAbhAvAt tatramlAnatvAdiviSayaAbAdhaH pratItaH |smprtistuupvissymaah[bhaa.2326] mahurAkhamagAyavanadevaya AuTa ANavijatti / kiMmama asaMjatIe appattiya hohitI kajjaM / / [bhA.2327] thUma viughana bhicchUvivAya chammAsa saMgho ko satto / khamagussagAkaMpaNa khiMsaNasukkA kaya paDAgA / / vR-mathurAyAMnagaryAMko'pikSapaka AtApayati, yasyAtApanAM dRSTrAdevatAAtAtamAgatya vanditvA ___
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 vyavahAra-chedasUtram -2- 5/142 brUte, yanmayA kartavyaM tanmamAjJApayedbhAvAniti / evamukte sA kSapakeNabhaNyate, kiM mama kAryamasaMyatyA bhaviSyati, tatastasyA devatAyA aprItikamabhUt / aprItivatyA ca tayoktamavazyaM tava mayA kAryaM bhaviSyati, tato devatayA sarvaratnamayaH stUpo nirmitaH, tatra bhikSavo raktapaTA upasthitAH ayamasmadIyaH stUpaH, taiH samaM saMghasya SaNmAsAn vivAdo jAtaH, tataH saMgho brUta-ko nAmAtrArthe zaktaH, kenApi kathitaM yathAmukaH kSapakaH, tataH saMgena sa bhaNyate, -kSapaka kAyotsargeNa devatAmAkampaya, tataH kSapakasya kAyotsargakaraNaM devatAyA Akampanam sA AgatA brUte, -saMdizata kiM karomi kSapakeNa bhaNitA tathA kuruta yathA saGghasya jayo bhavati, tato devatayA kSapakasya khiMsanA kRtA, yathA etanmayA asaMyatyA api kAryaM jAtaM evaM khiMsitvA sA brUte yUyaM rAjJaH samIpaM gatvA brUta, yadariktapaTAnAM stUpa tataH kalye raktA patAkA dRzyatAM, athAsmAkaM tarhi zuklA patAkA, rAjJA pratipannamevaM bhavatu, tato rAjJA pratyayikapuruSaiH stUpo rakSApitaH rAtrau devatayA zuklA patAkA kRtA, prabhAte dRSTA stUpe zuklA patAkA, jitaM saMghena / mU. (143) therANaM therabhUmipattANaM AyArapakappe nAmaM ajjhayaNe paribhaTTe siyA kappai tesi saMThavettANa vA asaMThavettANa vA AyariyattaM vA jAva gaNAvaccheiyattaM vA uddisittae vA dhArettaeva / evaM tAva paTTe bhikkhussa gaNo na dijae sutte / [bhA. 2328] nasue mAhugaNaM hareja there ato suttaM / / - evaM uktena prakAreNa tAvatpranaSTe sUtre prakalpanAmnyadhyayane bhikSorgaNo na dIyate / evaM sthavire AcArye naSTazrute mAhu nizcitaM gaNaM haredataH sUtraM Aha- anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- sthavirANAM stharibhUmiM prAptAnAmAcAryapadaprAptAnAmAcAraprakalpo nAmAdhyayanaM paribhraSTaM syAt kalpate teSAM sUtraM saMsthApayatAmasaMsthApayatAM vA AcAryatvaM vA yAvatkaraNAdupAdhyAyatvaM iti parigrahaH gaNAvacchedakatvamuddeSTuM anujJAtuM jIrNamahatvakAraNataH sUtradharaNazakanAt eSa sUtrasaMkSepArthaH / / samprati bhASyavistaraHsutte anite lahugA atthe aNite dhAreti cau gurugA / [bhA. 2329] sutteNa vAyaNA atthe sohI to dohaNunnAyA / / vR- idaM sUtramApavAdikamutsargataH punaH sUtre anAgacchati yadi gaNaM dhArayati tadA catvAro gurukAH AjJAdayazca doSAstasmAdubhayadhareNa gaNo dhArayitavyaH / kiM kAraNamata Aha-sUtreNa AgacchatA vAcanAM dadAti / arthena AgacchatA prAyazcittasthAnamApannAnAM zodhiM karoti, tasmAt dvAbhyAmapi sampanno gaNadhAraNe'nujJAtaH / / [bhA. 2330] avi ya vinA sutteNaM vavahAre U apaccato hoi / tena Ubhayadharo U gaNadhArI so anunnAto / / vR- api ca vinA sUtreNa vyavahAre kriyamANe apratyayo bhavati / tasmAdvayavahAre arthanirdezaM kurvatA sUtramavazyaM uccAraNIyaM / yathA idaM sUtraM / tasmAdayamevAtra vyavahArastato bhavati pratyayastena sa gaNadhArI ubhayadharo'nujJAtaH / / [bhA. 2331] asati kaDajogI puna atthe ye taMmi kappati dhAreuM / junna mahallo suttaM na tarati paccajjuyAreuM // vR- ubhayadhararasa asati abhAveyaH kRtayogI, kRtayogI nAmayaH pUrvamubhayadhara AsIt nedAnIM, so'rthe. samAgacchati gaNaM dhArayituM kalpate / atha kena kAraNena tasya sUtramanezat / ata Aha- 'junnamahallo'
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-5, mUla- 143, [bhA. 2331] 133 ityAdi / jIrNonAmaikonomahAnyastaruNakaevasanjarasApariNatojAtaH,nojIrNomahAniti dvitIyaH yovRddho'pisandRddhazarIraH,jIrNo'picamahAnapicatRtIyaH,nojIrNonomahAniti caturthaH eSa shuunyH| zeSANAMtutrayANAM ekataronazaknotipratyujvAlayituMataH sUtraMtasya nazyati / / [bhA.2332] ubhayadharaMmi usIse vijaMtedhAraNA uicchaae| mA paribhavanayanaMvA gacche va anicchamANaMmi / / vR-ubhayadhare sUtrArthadhare ziSye vidyamAne svayaM gaNasya dhAraNA icchayA, svayaM vAgaNaMdhArayati tasya vAziSyasyobhayadharasya dadAti / sa higaNasya ziSyasya vAbhAvaMjAnAti / yadiziSyasyagaNaMdAsyAmi tataetemamaparibhavaMkariSyanti, athavA mAMtyaktvAgacchamAdAyagamiSyati |ydivaatmubhydhrNgnndhre sthApyamAnaM gaNo necchati tato mA paribhavaM ete kAghurnayanaM vA mAM tyaktvA'nyatra gacchasya kArSIditi hetoranicchati vA gaNe tasya gaNaM na dadAti kintu svayaM dhArayati / tatra sUtramtenobhayasUtreNa ziSyeNa vAcayatyarthamAtmanA dadAti, prAguktadoSAbhAve tasya gnnNsmrpyti| mU. (144) therANaM therabhUmipattANaM AyArapakappe nAmaM ajjhayaNe paribbhaTe siyA; kappai tesi saMnisannANavA saMtuyaTTANavA uttANayANavA pAsillayANavA AyArapakkaM nAmaM ajjhayaNaMdoccaMpitaccaMpi pddipucchittevaapddisaarette| vR-therANaM therabhUmipattANaM ityAdi / sthavirANAM sthavirabhUmiM prAptAnAmAcAraprakalpo nAmAdhyayanaM paribhraSTaM syAtkalpateteSAMsanniSinnAnAMvAniSadyAgatAnAM saMtuyaTTANa'vetisamyaktvagvartanena sthitAnAM uttAnAnAM vA pAsillayANavetti pArzvataH saMtiSThatAM vA AcAraprakalpanAmaikamadhyayanaM dvitIyamapi tRtIyamapi, AdizabdAccaturthamapi vAraM pratyeSTuM vA pratisArayituM vA avamaratnAdhikaH pratisArayati / sthavirAH pratIcchanti / eSa sUtrasaMkSepArthaH / adhunA bhASyavistaraH[bhA.2333] emeva viiya suttaMkAraNiyaM saMti balenahAveti / jaMjatthau kittikammaM nihANasamaomarAyanie / / vR-yathAprAktanaMsUtraMkAraNiyaMsaMtibalena hAveti / sa ca pratyujjvAlayansativinayaMna haapyti| athako'sau vinayo yastena sUtrapratyujvAlayatAsatibalena hApayitavyaityata Aha |jNjtthuityaadi yatkRtikarmavandakaM yatrasUtre'rthevAdhikRtaM tatrAvamaratnAdhike nidhAnasame sUtramarthaMca pratyujjvAlayatA tat na hApayitavyaM / nidhAnasame iti vadatA nidhAnadRSTAntaH sUcitaH / sa caivaM yathA mahati kSullake vA nidhAne utkhanitavye tasya tadanurUpacAramutkhAnako yadi karoti tatastamutkhanituM zaknoti / atha na karoti tadanarUpamupacAraMtarhi vRzcikAdyupadravato nazaknoti / evaM yadisamaratnAdhike'vamaratnAdhike vA sUtramarthaM vA pratyujjvAlayan apUrva vA paThan tadanurUpaM vinayaM na karoti, tadA nirjarAlAbhastasya nopajAyate,nacazAstraMsthiraparicitaMbhavati, vibhaGgaMvAtasyajJAnavinayabhraMzitayAprAntadevatAkuryAtkalahaM vA / edavAbhidhitsuH prathamataH prAyazcittamAha[bhA.2334] suttami yacaulahuNA, atthaMmi ya cauguruMcagavveNa / kitikammamakuvvaMtopAvatitherosati balAmi / / vR-sthaviraH pratyujjvAlayannapUrvapaThitvAsatibaleyadigaNakRtikarmanakaroti, tarhitat akurvana sUtre sUtraviSaye caturo laghukAnprApnoti, arthe caturgurukam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 vyavahAra- -chedasUtram - 2-5/144 [bhA. 2335] uvayArahInamaphalaM hoi nihANaM karei vANatthaM / iya nijjae lAbho na hoi vibhaMga valaho vA / / vR- yathA upacArahInaM nidhAnaM aphalaM bhavati notkhanitaM zakyate iti bhAvaH, anarthaM vA karoti, vRzcikAdyupadravakaraNAt ityevamanenaiva dRSTAntaprakAreNa kRtikarmAkaraNe nirjarAyA lAbho na bhavati, prAntadevatA kopavazAdvibhaGgo vA tammepajAyeta kalaho vA / / [bhA. 2336 ] [bhA. 2337] [bhA. 2338 ] vR- dUrasthito vA pRcchati athavA niSadyAyAM saMniSannaH pRcchati, zRNotIti bhAvArthaH / yadi vA antyAsanna UruNA UruM saMghRSya zRNoti / niviSTotthite caturbhaGgI boddhavyA, sA caivaM, niviSTo niviSTaM pRcchati, 1 niviSTa utthitaM pRcchati 2, utthito niviSTaM pRcchati 3, utthita utthitaM pRcchati 4 / / tathA aMjalerakaNam, arthaparisamAptau praNAmasyAkaraNam, tathA dizovi prekSamANaH pRcchati, yadi vA'dhomukha Urdhvamukho vA zRNoti na gurvabhimukhaH, athavA yena tena vA saha bhASamANaH zRNoti, anupayukto vA zRNoti, hasitvA pRcchati / / eteSu sarveSvapi sthAneSu sUtre zrUyamANe prAyazcittaM laghuko mAsaH, . arthe gurumAsaH, / tathAnAbhIta upari sUtraM zRNvataH kAyakaNDUyane catvAro laghukAH arthaM zRNvatazcatvAro gurukAH / nAbhIto 'dhastAt sUtrazravaNe kAyakaNDUyane catvAro gurukA, navaraM tapaHkAlayoranyatareNa gurukAH / / tamhA vajraMtenaM ThANANeyANi paMjalukkuDuNA / soyavva payatteNaM kitikammaM vA vi kAyavvaM / / [bhA. 2339] vR- yasmAdevamavinakaraNe prAyazcittavidhiH, tasmAdetAni prAganantaramupadarzitAni sthAnAni varjayitvA prAJjalinA prakRtA'JjalinA utkuTukena prayatnenAdaraparatayA zrotavyam, kRtikarma cApi vandanamapi kartavyam / yadyapi ca vandanakenopasthitaM vAcanAcAryo'nujAnAti tathApi kSamAzramaNaM datvA kRtaprAJjalinA zrotavyam / / [bhA. 2340] dUrastho vA pucchara, ahavA nisijjhAe sannisanno u / accAsanna niviDDuTThie ya caubhaMgo baMdhavvo / / aMjali paNAma akaraNaM vi ppekkhaMte disAhouDDamuhe / bhAsataM nuvautte va hasaMte pucchamANeu / / eu savve vi sutte lahuto u atthe gurumAso / nAbhItovara lahUgA gurugamaho kApyaMkaDuyaNe / / tena vidhAreyavvaM pacchAvi ya uTThieNa maMDalIto / venisannassa va sAreyavvaM havatibhUyo / / vR- tenApi zrotrA yat vyAkhyAnamaNDalyAM sUtramaNDalyAM vA zrutaM tat maNDalIta utthitena pazcAdapi dhArayitavyam, tasya ca dhArayata upaviSTasya Urdhvasthitasya niSannasya vA kvacit skhalanato tenApi vAcanAcAryeNa bhUyo bhavati smArayitavyaM gamayitavyam / / [ bhA. 2341 ] aha se rogo na hojja tahi bhAsaMta egapAsaMmi / sannisanno tuyaTTo vA atthaI anuggaha pavatto / / vR- atha se tasya sthavirasya rogona bhavettarhi vyAkhyAnamaMDalyA utthito bhASamANasya anubhASamANasya cintApayata ityarthaH, ekapArzve tatsevAbuddhayA saMniSannaH samyag niSadyAgatastvagvartito vA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 5, mUla - 144, [bhA. 2341] bhASamANasyAnugrahapravRttastiSThati / / para Aha [bhA. 2342 ] 135 rassa tassa kiM tu eddaNaM kilesakaraNeNa / bhannaI eguttuvayoga saddhajaNaNaM ca taruNANaM / / vR- atha tasya sthavirasya jIrNamahataH kimetAvanmAtreNa klezakaraNena / sUrirAha bhaNyate, atrottaraM dIyate evamAcAratastasya sUtrArthAbhyAM saha ekatvopayogopayuktasya tu sUtrArthAH samyag laganti tathA taruNAnAM ca zraddhAjananaM kRtaM bhavati, tathA hi vyAkhyAnamaNDalyA utthitamapi nijamAcAryaM jIrNamahAntamevaM vinayaM kurvantaM dRSTvA cintayanti / yadyasmAkamAcAryo jIrNamahAnapyevaM zrutasya vinayaM karoti tato'smAbhistaruNaiH sutarAM kartavyaH / / Aha-ziSyo yathA jIrNamahata AcAryasyAnurgahaH kriyate yathAnubhASamANasya ekapArzve sanniSannastvagvartito vA taSThitu / evamanyasyApi kriyate ? kriyate iti brUmastathA cAha[bhA. 2343 ] so ugaNI agaNI vA anubhAssaMtassa suNati pAsaMmi / navai junnadeho hou baddhAsaNo suciraM / / vR-sajIrNo mahAn gaNI AcArya upAdhyAyo gaNAvacchedako vA agaNI vA anyo yaH sthAnaniyuktaH so'nubhASamANasya cintApayata ekasmin pArzve sanniSannastvagvartito vA zRNoti, yato na zaknoti jIrNadehI baddhAsano bhavituM suciraM kAlam / mU. (145) jenigaMdhA niggaMthIo yasaMbhoiyA siyA, no haMkappai annamannassa aMtie Aloettae / atthi yA ittha kei AloyaNArihe: kappai se tesiM aMtie Aloettae; natthivA ittha kei AloyaNArihe, eva NhaM kappai anamannassa aMtie Aloettae / [bhA. 2344 ] thero ariho AloyaNAe AyArakappito joggo / sAyana hai vivakkheneva sapakkhe agIesu / / vR- sthaviraH pUrvasUtre'bhihitaH, sa ca AlocanAyA arhaH, so'pi ca yogya AlocanAyA bhavati AcArakalpika AcAraprakalpAbhidhAnAdhyayanadhArI tata evaM sati sA AlocanA na vipakSe nApi sapakSe agIteSvagItArtheSu bhavati, tatra saMyatAH saMyatInAM vipakSaH, saMyatyaH saMyatAnAm sapakSaH, saMyatAH saMyatAnAM saMyatyaH saMyatInAm / / tatra vipakSe sapakSe cA'gItArtheSvAlocanApratiSedhArthamadhikRtaM sUtram anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- ye nirgranthA nirgranthyo vA sAMbhogikAH syusteSAM, no vhaM vyAkyAlaGkAre, kalpate'nyonyasya parasparasyAntike AlocayitumagItArthatvAt / asti cedatra kazcidAlocanArha evaM sati kalpate anyonyasyAntike Alocayitum, eSa sUtrasaMkSepArthaH / / adhunA bhASyavistaraHsaMbhoitti bhaNite saMbhogAcchaviho u AdIe / bhedappabhedato vi yanegaviho hoti nAyavvo / / [bhA. 2345 ] - saMbhoitti iti bhaNite saMbhogo vicAryate, tatrAdau saMbhogaH Sar3avidho bhavati / prabhedato'pi ca, ekaikasya bhedasya prabhedataH punaranekavidho bhavati / / tatra prathamataH SaDvidhamAhaoha abhiggaha dAnaggahaNe anupAlanAe uvavAe / saMvAsaMmi yachaTTo saMbhogavihI muNeyavvo / / [bhA. 2346 ] bR- oghe upadhyAdI abhigrahe dAnagrahe anupAlanAyAmupapAte / evamete paJca saMbhogA bhavanti, SaSThaH
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 vyavahAra- chedasUtram - 2-5/145 [bhA. 2347 ] saMbhogavidhiH saMvAse jJAtavyaH / / tatra yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamata oghasaMbhogavidhimAhaogho puna vArasA uvadhimAdi kameNa bodhavvo / kAyavva parUvaNayA etesiM AnupuvvIe / / uvahi suya bhattapAne aMjalipaggahei ya / dAvaNAya nikAya abhuTThANetti Avare / / kIkammassa ya karaNe veyAvaccakaraNe iya / [bhA. 2348 ] [bhA. 2349] samosaraNa sannisejjA kahAe ya pabaMdhaNA / / vR- oghasaMbhogo dvAdazaprakAraH, tadyathA - upadhiviSayaH 1, zrutaviSayaH 2, bhaktapAnaviSayaH 3, aJjalIgrahaviSayaH 4, davaNAe tti dApanA zayyAhAropadhisvAdhyAyaziSyagaNAnAM pradApanaM tadviSayaH 5, nikAya tti nikAco nikAcanaM cchadanaM nimaMtraNamityekArthAstadvipayaH 6, abbhuTThANetti Avare apare'bhyutthAnaviSayaH 7, kIkammassa ya ityAdi kRtikarma vandanakaM tatkaraNaviSayaH 8, vaiyAvRtyakaraNaviSayaH 9, samavasaraNaviSayaH 10, sannipadyAviSayaH 11, kathAprabandhanaviSayazca 12 tatropadhisaMbhogaH SaTprakArastathA cAha[ bhA. 2350 ] uvahissa ya cha bheyA ugama 1 uppAyaNe 2 saNAsuddhe 3 / parikammaNa 4 pariharaNA 5 saMjogo 6 chaTTao hoi / / vR- upadheH upadhisaMbhogasya SaDbhedA bhavanti tadyathA- udgamazuddhaH 1, utpAdanAzuddhaH 2, eSaNAzuddhazca 3, parikarmaNAsaMbhogaH 4, pariharaNAsaMbhoga : 5, saMyogaviSaya SaSThasaMbhogaH 6, tatra yatsAMbhogikassAMbhogikeNa samamAdhAkarmAdibhiH SoDazabhirudgamadoSaiH zuddhamupadhimutpAdayati eSa udgamazuddha upabhogaH, athAzuddhamutpAdayati tarhi yena doSeNAzuddhamutpAdayati tanniSpannaM prAyazcittamApadyate, tatrApIyaM vyavasthA - azuddhagrAhI sAMbhogikaziSyamANaH satI me praticodaneti manyamAno mithyAduSkRtapurassaraM na punarevaM kariSyAmIti bruvANaH pratyAvartate, tadA yatprAyazcittamApannastaddatvA saMbhogyate / evaM dvitIyavAraM tRtIyavAramapi caturthavelAyAM tvAvarttasyApi na saMbhogaH / atha niSkAraNe anyasAMbhogikeNa samaM zuddhamazuddhaM vopadhimutpAdayati tarhi so'pi yadi zikSamANaH vyAvarttate tataH saMbhogaviSayI kriyate, anyathA prathamavelAyAmapi tasya visaMbhogaH, evaM dvitIyatRtIyavAramapi, caturthavAramAvartasyApi niyamato visaMbhogaH / vAratraye'pi tasya prAyazcitaM mAsalaghu kAraNe tvanyasAMbhogikeNApi samamupadhimutpAdayan zuddhaH / evaM pArzvasthAdibhirgRhibhiryathAcchandaizca saha vedatavyim / prAyazrizcattavidhiripatithaiva, navaraM yathAcchande mAsaguru caturgurukamityapare, yo'pi pArzvasthAdeH saGghATakaM prayacchiti, tasyApi mAsa laghu / tathA saMyatIbhiH saMvignAbhirasaMvignAbhirvA sAMbhogikIbhissAMbhogikIbhirvA samamudgamena zuddhamazuddhaM copadhimutpAdayatazcaturgurukam etAvat etat puruSavarge'bhihitaM saMyatIvarge'pi draSTavyam [1] evaM SoDazabhirutpAdanAdoSairdazabhireSaNAdoSaiH sAMbhogikena samamupadhimutpAdayan zuddhaH, viparyAse prAyazcittavidhiH pUrvavat [ 2, 3 ] parikammaNatti parikarmaNA nAma yadupadhimucitapramANakaraNataH saMyataprAyogyaM karoti atra bhaGgAzcatvArastadyathA-parikarmaNA kAraNe vidhinA 1, kAraNe'vidhinA 2, niSkAraNe vidhinA 3, niSkAraNe'vidhinA 4 / atra prathamabhaGgaH zuddhaH, dvitIye mAsalaghu tapoguru, tRtIye mAsalaghu kAlagurukaM, caturthe mAsAlaghudvAbhyAM guru, saMvajJiranyasAMbhogikaiH samacaturtheSvapabhiGgeSu mAsalaghu,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 uddezakaH-5, mUla- 145, [bhA. 2350] atrApidvitIyAdiSubhaGgeSupUrvavattapaHkAlaviziSTatA gRhasthaiH pArzvasthAdibhiH samaMpratyekaMcaturlaghukam, yathAcchandaiH samaMcaturgurukam,atrApidvitIyAdiSubhaGgeSuprAgvattapaHkAlaviziSTatA |tthaasaaNbhogikiinaaN saMyatInAmupadhiMvidhinAsaMyatIprAyogyaMgaNadharaH parikarmayandadAnazcaparizuddhaH,avidhinAparikarmayatazcaturguru, pArthasthAdisaMyatInAMgRhasthAnAMca kAraNe vidhinetyAdibhaGgacatuSTaye pratyekaM caturguru, dvitIyAdiSu bhaGgeSutapaHkAlaviziSTatA prAgvat[4] / tathApariharaNA nAmaparibhogastatrApibhaGgacatuSTayam-kAraNe vidhinA 1,kANe'vidhinA 2,niSkAraNe vidhinA 3, niSkAraNe'vidhinA4 |ttrprthmbhnggesaaNbhogikaiH samamupakaraNaMparibhujAnaH zuddhaH,zeSeSu dvitIyAdiSubhaGgeSumAsalaghutapaHkAlaviziSTamaM, asAMbhogikaiH samamupakaraNaM paribhujAnasya caturvapi bhaGgeSu mAsalaghu, dvitIyAdiSu tapaHkAlaviziSTatA, pArzvasthAdibhirgRhasthAdibhizca samamupabhuJAnasya bhaGgacatuSTaye'pipratyekaMcaturlaghu, yathAcchandaiH saMyatIbhirgRhasthAbhizcaturguru, ubhayatrApidvitIyAdiSubhaGgeSu tapaHkAlaviziSTatA[5] saMyogodvayAdipadAnAMmIlanaM,tatrabhaGgAH SaDviMzatistadyathA-daza dvikasaMyogAH, daza trikasaMyogAH, paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcasaMgaH / tatra daza dvikasaMyogA ime-sAMbhogikaH sAMbhogikenasamamudgamenotpAdanayAcazuddhamupadhimutpAdayatItiprathamaH, udgamenaiSaNayAca dvitIyaH, ugamena zuddhamutpAdayatiparikarmayati cetitRtIyaH, udgamenazuddhamutpAdayatipariharaticeticaturthaH, etecatvAro'pi bhaGgA udgamapadamamuJcatA labdhAH, evamutpadanApadAmocanena labhyante traya, eSaNApadAmocanena dvau, parikarmaNApariharaNApadayorekaH / daza trikasaMyogA ime-bhogikaH sAMbhogikena samamudgamenotpAdanayA eSaNayAcasuddhamutpAdayatItiprathamaH, udgamenotpAdanayAcazuddhamutpAdayatiparakirmayaticeti dvitIyaH, udgamenotpAdanayA ca zuddhamutpAdayati pariharati ceti tRtIyaH, ityAdhupayujya vaktavyam / evaM paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcakasaMyogazca vaktavyaH / eteSu ca SaDviMzatibhaGgeSusAMbhogikena samaM zuddhaH, asAMbhogikAdibhiH samamasAMbhogikAdiviSayaM dvayAsaMyoganiSpannaM prAyazcittaM tadyathA-udgamaniSpannamutpAdanAniSpannamityAdi / / uktaupadhisaMyogaH, sampratizrutasaMbhogAdInatidezataAha[bhA.2351] evaM jahA nisIhe paMcama uddesaesamakkhAu / saMbhogavihI savvo, taheva ihayaM pavittavyo / / vR- evaM uktena prakAreNa yathA nizIthe nizIthAdhyayane paJcama uddezake sarvazrutAdisaMyoganiSpannaM prAyazcittaviSayaM saMbhogavidhiH samAkhyAtastathaivehApi vaktavyaH / sa ca granthagauravabhayAnna zakyate likhitumiti tata evAvadhAraNIyaH / / eSa ca saMbhogavidhiH pUrvamasminnardhabharate sarvasavignAnAmekarUpa AsIt / pazcAtkAladoSataimesAMbhogikAimetvasAMbhogikAitapravRttam / kiM kAraNamiticedata Aha[bhA.2352] agaDebhAuya-tila-taMdula yskkheygonniasivey| avinaThesaMbhoge savve saMbhoiyA AsI / / vR- pUrvamanivaSTe saMbhoge sarve saMvignAH sAMbhogikA AsIran, pazcAttu kAlavaiguNyataH sAMbhogikAsAMbhogikavibhAgaH / tatra dRSTAnto'vaTo gAthAyAM jAtAvekavacanamevamuttaratrApi 1 tathA dvau bhrAtarau 2 tilAH 3 tandulAH 4 sarajaskAH 5 govargazcAzivaviSayaH 6 / / tatrAvaTadRSTAtabhAvanArthamAha[bhA.2353] AgaMtu-taduttheNavadosena vinaTekUve to pucchA / kauAnIyaM udayaM avinaDhe nAsisApucchA / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 vyavahAra-chedasUtram -2- 5/145 vR-egassanagarassaekkIedisAebahave mahurodagAkUvA / tatthakeiAgaMtugenatayAvisAiNA dosena keItaduttheNakhAraloNavisapANiyasirAsaMbhavarUpeNavinA |ttthkesuvikuuvesupaanniyNpijmaannNkutttthaainnaa sarIrasaMdUsaNakarahavai, keIjIvaMtakarAbhavaMti, keiNhANAyamaNAisuaviruddhA, keiNhANAisuviruddhA, tatthabahujaNoeyaddosaduThetenAuMANiepANie pucchai, kauANiyaM / tatthajai nidosaMtopari jaMti, ahasadosaMtovajaMti / tattha vajiijANaMtena sadosamANiyaM, tAhasotao pheDijjaitajjijaiya |ah ayANaMtenamANiyaM to vArijaimA puno ANijjAsi / akSaragamanikA tvavam-Agantukena tadutthena vA doSeNa kUpe kUpasaMghAte vinaSTe sati tatastadanantaraM yatastatovA samAnIte udake lokasya pRcchA prAvartata, kutaAnItamidamukamiti |avinssttekuupsNghaatenaasiitsaapRcchaa |essdRssttaanto'ymrthopnyH-avinsstte saMbhogena sAMbhogikaparIkSAAsIt; adhunAdu:mAnubhAvataH kecitcAritrazarIrottaraguNadUSakAabhavan, kecitcAritrajIvitavyaparopakAH, kecitsaMsparzaparibhoginaH,kecitsaMsparzato'pivivarjitAH, tataH parIzrA [1] / / adhunA bhrAtRdRSTAntamAha[bhA.2354] bhoikulasevibhAuya dussIlege tujAyato pucchA / emeva sesaesuvi hoi vibhAsA tilAIsu / / vR-dvaubhrAtaraubhojikulasevakau rAjakule abhyarhitasevakausarvatrAvAritaprasarau,tayoHkaniSTo'ntaHpure kRtAnAcAro jAtastatorAjJA pravezo nivAritaH |jyesstto'picraajnyo'kthiteprveshNn labhate,pratihAreNa tu kathite rAjJA pRcchayate, ka Agato jyeSThaH kaniSTo vA, tatra jyeSTha iti kathite sa pravezyate / itaM pu pRcchA pUrvanAsIt / kAlakrameNatvekasmin kaniSTeduHzIlejAteprAvartata / upanayabhAvanAprAgvat [2] tilAdidRSTAntAnAha-emevatyAdi, evamevAnenaiva prakAreNa zeSeSvapi tilAdiSu dRSTAnteSubhavati vibhASA vyAkhyAnaM kartavyam / taccedam / pUrvasarveSvapiApaNeSuapUtikAstilA aduSTajanmAnastandulA vikrayAya prasAryante sma / kAladoSata ekena vaNijA nikRtibahulena pUtikAstilAH prasAritAH / apareNa tu duSTajanmAnastandulAstato lokasya pRcchA prAvartata, kIdazAstavApaNe tandulAH / kIdRzA vA tilA iti pUrvaM nAsIt / upanayaH prAgvat [3-4] / / tathA ekasimannagare ekasyAM dizi bahUni devakulAni teSu sarveSu sarajaskA vasanti suzIlAstAn sarvAnapi bhUyAnjano nirvizeSa pUjayati, zcAtkeSuciddevakuleSu duHzIlA jAtAstatonimantraNavelAyAM pRcchA pravRttAkatamAnnimantrayAmi, pUrvaM tvevaMrUpA pRcchAnAsIt / upanayaH prAgvat [4] || tathA ekasmin grAme mahAn govargaH / sa kadAcidazivena gRhItastatastasmAt grAmAdInItAsugoSulokasyapRcchA abhavankutogrAmAdAnItAkasya vAgovargasyeyamiti, pUrvaMtunAsIt [6] / / evamatrApi vinaSTe sabhogesaMbhogikaH parIkSya saMbhojyate |tthaa cAha[bhA.2355] sAhammiya vaidhammiya nidharisabhANetaheva kUve ya / gAvI pukkhariNIyA nIyallagaseva Agamane / / vR-sadharmatA samAnazIladharmatA tAMsamyakparIkSayA jJAtvA saMbhuJjate, vidharmatA vigatadharmazIlatA tAMjJAtvAparivarjayaMti / yathAsuvarNanigharSenikaSopaleparIkSyayadi yuktaMjJAyatetataH pratigRhyate, anyathA tuparityajyate / evamajJAtazIlo'pibhAjanenaparIkSaNIyaH / yadibhAjanasyatalamaghRSTamupakaraNaMvA vidhinA sIvitaM tata AlaeNa vihAreNamityAdivacanataH sAdharmiko jJeyaH zeSastuvaidharmikaH / yathA vA kUpe yadi vA goSu yathA vA puSkariNI yathA yo nijakasya bhrAtuH sevakasyAgamane parIkSya tathAtrApi parIkSya ca
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 5, mUla - 145, [bhA. 2355 ] saMbhogavisaMbhogau / uktaH saprapaJcaH saMbhogaH / samprati yenAdhikArastamabhidhitsuridamAha [bhA. 2356] eesiM kayareNaM saMbhogeNa tu hoi saMbhogI / samaNANaM samaNIto bhannai anupAlaNAe o / / vR- eteSAmanantaroditAnAM saMbhogAnAM madhye katareNa saMbhogeNa saMbhoginya zramaNAnAM zramaNyo bhavanti / sUrirAha-bhaNyate anupAlanayA anupAlanArUpeNa saMbhogena [saMbhogaH ] / tadevamuktasaMbhoge / [bhA. 2357 ] AloyaNA sapakkhe parapakkhe cauguruMca ANAdI / bhinnakahAdi virAdhana daruNa va bhAvasaMbaMdho / / vR- AlocanA sapakSe dAtavyA / tadyathA-nirgrantho nirgranthasya purata Alocayati nirgranthI nirgrandhyAH purato, yadi punarvipakSa Alocayati yathA nirgratho nirgranthyAH purato, nirgranthI vA nirgranthasya, tadA prAyazcittaM caturgurukaM / na kevalaM prAyazcittaM caturgurukaM kintvAjJAdayazca doSAzcazabdo bhinnakramaH / sa ca tathaiva yojitaH kasmAdevamata Aha- 'bhinnakahAdi' ityAdi caturthavratAticAramAlocayantyAH saMyatyA bhinnakathAdoSo bhavati / caturthavratAticArakathanastasyAH kadAcidAlocanAdhArasya bhAvabhedo bhavatItyarthaH / AdizabdAt dhRSTIbhUtA sA yAJcAmapi kuryAditi parigrahaH / evaMsati zIlavirAdhanA / 'hUNava bhAvasaMbaMdho' dRSTivikAreNa mukhavikAreNa vA sa vA sA vA bhAvaM dRSTvA mAmicchatIti abhiprAyaM jJAtvA sambandho ghaTanA syAt / / etadeva vyAkhyAnayati [ bhA. 2358] 139 mUlagusu cauathe vigaDacaMte virAdhanA hujjA / nicchakka diTTimuharAgatoya bhAvaM viyANaMti / / bR- mUlaguNeSu madhye caturthe mUlaguNAticAre vikaTamAne AlocyamAne virAdhanA zIlasya bhinnakathAdinA prAguktasvarUpeNa bhavati / tathA nicchakkA ghRSTA satI yAJcAM kuryAt, tathA dRSTirAgato mukharAgato vA parasya bhAvaM vijAnIto yathA mAmeSa eSA vA icchatIti tato ghaTanA syAt / na kevalamete vipakSe AlocAyAM doSAH kintvime'pi tAnevAha [bhA. 2359] appaccaya nibbhayayA pellaNayA jaipagAsaNe dosA / aNI vi hoi gammA niyae dose pagAsaMti / / vaMdata vA uThe vA gaccho taha lahusagattanANagaNe / vigaDiMta paMjaliuDaM daTTaNuDDAha kuviyaDU || [bhA. 2360 ] vR- yateH saMyatyAH purataH prakAzane AlocanAyAmime doSAH / tadyathA apratyayaH kimeSA varAkI jAnAtItyavajJAto yatkimapi sA prAyazcittaM dadAti tatra vizvAsAbhAvaH / tathA bhUyo'parAdhakaraNe gururgarIyAMsaM daNDaM dAsyatIti mahatyAzaMkA saMyatInAM tu puruSasya na bhayamiti nirbhayatA tadbhAvAcca bhUyo bhUyo'parAdhakaraNapravRttiH / tathA pellaNayeti yadi mahat prAyazcittaM dadAti tataH saMyato brUte-na bhavatyetatprAyazcittaM kintvidamityevaM prAyazcittasya preraNA / / tathA vratinyapi yadi saMyatasya purata Alocayati tataH sA nijakAn doSAn prakAzayantI gamyA bhavati / yathA ekavAraM tAvadidamAcaritaM, bhUyo'pi samprati mayA saha samAcaryatAM pazcAtprAyazcittaM dAsyate iti / dvitIyagAthA sampradAyAt vyAkhyeyA / yadyevaM tarhi kathaM pUrvamArthikAH cchedazrutamadhIyerana, kathaM vAlocanA dadyuttaramAha [ bhA. 2361] tato jAva ajarakkhiya AgamavavahAriNo viyANittA /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 5/145 na bhavissati dosotti to vAyaMtI ucchedasuyaM / / vR- yAvadAryarakSitAstAvadAgamavyavahAriNo'bhUvan / te cAgamavyavahArabalena vijJAya yathA etasyAzchedazrutavAcanAyAM doSo na bhaviSyatIti saMyatImapi cchedazrutaM vAcayantisma / / [bhA. 2362] AreNAgamarahiyA mA viddAhiMti to navAeMti / tena kahaM kuvvaMtaM sohiM tu ayANamAnIto / / vR- AryarakSitAdArAt AgamarahitAstataste mA cchedazrutAdhyayanataH saMyatyo vidrAsyanti vinakSyantIti hetocchedazrutAni saMyatIrna vAcayantIti atrAha tena zrutAdhyayanAbhAvena kathaM tAH saMyatyo'jAnAnAH zodhiM kurvantu / atrAcArya Aha [bhA. 2363] to jAva ajjarakkhiya saTTANe pagAsayaMsu vaiNIto / asatIe vivakkhami vi emeva ya hoMti samaNA vi / / yataH pUrvamAgamavyavahAriNaH syuH cchedazrutaM ca saMyatyo'dhIyeran tato yAvadAryarakSitAstAvat vratinyaH svasthAne svapakSe saMyatInAM prakAzane prakAzanAmakArSuH / svapakSAbhAve'pi vipakSe'pyAlocitavatyaH zramaNyaH / evameva zramaNA api bhavanti jJAtavyAH kimuktaM bhavati ? zramaNA api sapakSe AlocitavantaH / tadalAbhe vipakSe'pi zramaNInAM pArzve ityarthaH doSAbhAvAt, AgamavyavahAravyahAribhirhi doSAbhAvamavabudhya cchedazrutavAcanA saMyatInAM dattA nAnyatheti, AryarakSitAdArataH punaH zramaNAnAmeva samIpe Alocayati zramaNyo'pi zramaNAnAmagamavyavahAracchedAd / atraiva paramatamAzaMkya dUSayati / / [bhA. 2364] vajraM ANa kei samaNesu tA pagAsaMti / taM na jujjai jamhA lahusagadosA sapakkhe vi / / vRAryarakSitAdArataH zramaNeSu zramaNAnAM pArzve tAH zramaNyaH prakAzayantyAlocayanti maithunavarja, maithunaM punaH zramaNyaH zramaNInAmeva sakAze zAlocayanti iti kecid vyAcakSate, tattu na yujyate yasmAllaghusvakadoSAH sapakSe'pi kimuktaM bhavati ? zramaNyo'pi svakalaghudoSatastucchatvarUpasvakadoSaparanivitvaM kuryuH paribhavaM vA samutpAdayeyuH / tasmAnmaithunamapi zramaNAnAmevAntike vikaTanIyam / asatI kaDajogI puna muttUNaM saMkiyAI ThANAI / [bhA. 2365 ] Ainne dhruvakampiya taruNI therassa diTTipahe / / vR- AryarakSitakAle'pi yadi saMyatyA mUlaguNAparAdha Alocayitavyastarhi saMyatyAH sakAze Alocyate / tasyAsati abhAve yaH kRtayogI sUtrato'rthatazca cchedagranthadharaH sthavirastasya samIpe Alocayati / navaraMzaGkitAni sthAnAni vakSyamANAni zUnyagRhAdIni muktvA kintvAcIrNe ucite pradeze Alocayitavyam / yatra dhruvakarmiko dRSTipathe vartate dRSTayA pazyati, na tu zRNoti, tatra navanikAntaritA Alocayati / taruNI therassetyeSa tRtIyabhaGga upAttaH / sa ca zeSabhaGgAnAM trayANAmapyupalakSaNaM te ceme sthavirA. sthavirasyAlocayati / sthavirA taruNasyAlocayati / taruNI sthavirasyAlocayati / taruNI taruNasya / / yaduktaM muktvA zaGkitAni sthAnAni, samprati tAnyevopadarzayati [bhA. 2366 ] sunnaghara deulajjANarannapatthannuvassayassaMto / eyavivajce ThAyaMti tinnicauro havA paJca / / vR- zUnyagRhaM devakulaM udyAnamaraNyaM pracchannaM ca sthAnaM tathA upAzrayasyAntarmadhye etadvivarje
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 5, mUla- 145, [ bhA. 2366 ] 141 etadvirahite pradese AlocanA nimittaM tiSThanti / te ca jaghanyatastrayo yadi vA catvAro'thavA paJca / teca triprabhRtayo vakSyamANabhaGgakAnusAreNa pratipattavyAH / bhaGgakAnevAhatherataruNesu bhaMgA cauro savvattha parihareddihiM / doNhaM puna taruNANaM there therI ya paccurasaM / / [bhA. 2367 ] vR- sthavirataruNeSu bhaGgAzcatvAraste ca prAgevopadarzitAH / sthaviraH sthavirasyAlocayatItyAdi / tatra yadi javanikAyA avakAzo nAsti tataH sarvatra caturSvapi bhaGgeSu dRSTiM parahiret / bhUmigatadRSTikA satI Alocayet / yathA AlocanArhaH zRNoti, tatra caturthabhaGge dvayostaruNayoHsthaviraH sthavirA ca pratyurasamiti pratyAsannau sahAyau dIyete, yena parasparaM tau dRSTiM na badhnIto nApi mukhavikAraM kurutaH / evamasmin caturthe bhaGge catvAro bhavanti / / [bhA. 2368 ] thero puna asahAyo niggaMdhI theriyA vi sasahAyA / sarisavayaM ca vivajje asatI paMcamaM kujjA / / vR- tRtIyabhaGge punaH sthaviro'sahAyo'pi bhavatu, taruNyAH punaH sthavirA sahAyA dIyate / dvitIyabhaGge nirgranthI sthavirApi sasahAyA kartavyA / taruNasyAlocanArhasya sahAyo'stu vA na vA na kazciddoSaH / evaM ca tRtIye dvitIye ca bhaGge traya janA bhavanti / tathA sadRzavayo niyamataH sahAyAnAM vivarjayet tadasaMbhave sadRzavayA api bhavet / tatra prathamabhaGge caturthabhaGge vA sadRzavayaH sahAyasaMbhave paJcame kSullakaM kSullakAM vA paTukAM kuryAt / / [ bhA. 2369 ] IsiM annoyattA ThiyA [ThaviyA ] u Aloyae vivakkhami / saripakkhe ukkaDuo paMjaliviTTho vaNunnAto / / vR- vipakSe zramaNasya samIpe zramaNI Alocayati / ISadavanatA UrdhvasthitA / sAdRzapakSe punaH zramaNaH zramaNasya pArzve punarutkuTukaH kRtaprAJjalirAlocayati / atha so'rzovyAdhipIDitaH tato'nujJApanAM kRtvA anujJAtaH san niSadyAyAmupaviSTa Alocayati / / [bhA. 2370 ] diTThIe hoMti gurugA savikArAu saratti sA bhaNiyA / tassa vivaddhite rAge tigiccha jayaNAe kAyavvA / / vR- yo daSTyA dRSTiM baghnAti, tasya dRSTau savikArAyAM bhavanti prAyazcittatA catvAro gurukAH, tatra ye te dvitIyakA dattAste yadi ekataraM savikAraM pazyanti tata AlocanAto'pasArayanti yathA'pasaratApasarata yUyaM na kimapyAlocanayA prayojanamiti / atha sA nirgranthI svabhAvata evorAlazarIrA savikArA dRSTvA apasaretti bhaNitA satI apasRtA tathApi tasyAlocanAcAryasya yadi tasyA upari vivarddhito rAgastarhi tasmin sati yatanayA cikitsA kartavyA / tAmeva yatanAmAha [bhA. 2371] annehiM pagArehiM jAhe niyatteu so na tIrati u / ghettUNAbharaNAitigaccha jayaNAe kAyavvA / / vR- yadA anyaiH prakAraistaM bhAvaM nivartayituM na zaknoti tadA tasyAH saMyatyA AbharaNAni vastrANi gRhItvA yatanayA cikitsA kartavyA / enAmevAha[bhA. 2372] jArasisivaehiM ThiyA tArisaehiM tamassatI variyA / saMbhali vinoyakeyaNa velayaNaM cihuragaMDehiM / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 vyavahAra- chedasUtram - 2-5/145 vR- yAdRzaiH sivayairvastraiH prAvRttaiH sA saMyatI upaviSTA dRSTA tAdRzairvastraistamo 'ndhakAramasyA astIti tamasvinI rAtristasyAM taruNasAdhurvaritaH prAvRttaH kriyate / tataH saMbhalitidUtI preSyate / tato vinAvinako naravihIno yatra ko nivAso gRhaM ityarthaH, tatra ketanaM saMketanaM saGketo dIyate, datvA ca sa tatra sthitastAvattiSThati, yAvat sa taruNasAdhuH saMyatInepathyopeta Agacchati, tasminnAgate cihureSu kezeSu gaMDayozca vilapanaM krIDanaM karoti, tatra yadyetAvatA zukranipAtastiSThati, tarhi suMdaraM, atha na tiSThati tarhisa saMyatInepathyo'pasAryate / prakArAntaramArabhyate / tadeva prakArAntaramAha [bhA. 2373] ahavA vi siddhapUttiM puvvaM gameUna tIya sivaehi / Avariya kAliyAe sunnAgArAdi saMmelA || vR- athaveti prakArAntaradyotane pUrvaM siddhaputrIM gamayitvA tasyAH saMyatyAH sivayairAvRtya kAlikAyAM rAtrau zUnyamRhAdiSu tayA sahatasya saMmelaH saGgamaH kartavyaH / samprati yAdRzA utsargata AlocanArhAstAdRzAnabhidhitsurAha [ bhA. 2374 ] gItthA kayakaraNApoDhA, pariNAmiyA ya gaMbhIrA / ciradikkhiyA yavuDDhA jaINa AloyaNA jogA || vR-gItArthAH sUtrArthatadubhayaniSNAtatvAt, kRtakaraNA anekavAramAlocanAyAM sahAyIbhavanAta, prauDhAH samarthAH sUtrato'rthatazca prAyazcittadAne pazcAtkartumazakyatvAt, pariNAmikA nApariNAmikA atipariNAmikA vA, gaMbhIrA mahatyapyAlocakasya doSe zrute aparizrAviNaH, ciradIkSitAH prabhUtakaM pravrajitA, vRddhAH zrutena paryAyeNa vayasA ca mahAnta, evaMbhUtA yatInAM sAdhUnAmupalakSaNametat saMyatInAM vAlocanAyogyAH / mU. (146) je niggaMthA ya niggaMdhIo ya saMbhoiyA siyA, no NhaM kappai annamanneNaM veyAvaccaM kAravettae / atthi yA ittha haM kei veyAvaccakare, kappai NhaM tenaM veyAvaccaM karAvettae; natthi yAi NhaM kei veyAvaccakare, eva haM kappai annamanneNaM veyAvaccaM kAravettae / vR- ye nirgranthA nirgranthyazca sAMbhogikAsteSAMno, vhamiti vAkyAlaGkAre, kalpate anyonyasya vaiyAvRttyaM kArayituM, asti kazcit vaiyAvRtyakarastataH kalpate taM vaiyAvRttyaM kArayituM, nAstikvacit vaiyAvRttyakaraH evaM sati kalpate anyonyasya vaiyAvRtyaM kArayitumiti sUtrasaMkSepArthaH / / adhunA bhASyavistaraHAloyaNAe dosA veyAvacce vi huMti taha ceva / navaraM puna nANattaM, bitiyapade hoi kAyavvaM / / [bhA. 2375 ] I vR-ye eva vipakSe AlocayatAM doSA uktAH parasparaM vaiyAvRtye'pi ta eva doSA bhavanti / ye cAbhyadhikAste'nantaragAthAyAM vakSyante, navaraM punarnAnAtvaM dvItayapade apavAdapade bhavati kartavyaM / tatrAbhyadhikAn abhidhitsurAha[bhA. 2376] uubhayamANasudehiM dehasahAvAnulomabhujjehiM / kaDhaNayiyANavi maNaM vaMkaMta acireNa kaiyaviyA || vR- Rtau Rtau yairbhajyamAnaiH sevyamAnairbhaja sevAyAmiti vacanAt sukhaM janyate tAni RtubhajyamAnasukhAni taistathA dehaH zarIraM tasya svo bhAvaH svarUpaM dehasvabhAvasyAnulomAnyakUlAni yAni tairvaiyAvRttyaM kurvatyaH saMyatyo ye saMyatIbhirAnItaM bhuJjate teSAM kaThihRdayAnAmapi dhRtibaliSTAnAmapi
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-5, mUla - 146, [bhA. 2376] 143 saMyamAtmano'cireNakAleNavaktavyaMtibA vyA]dhayantItyarthaH / kathaMbhUtA ityAha-ketavikyaH kaitavena kapaTenAnyanmanasyanyadvAciityAdilakSaNenanivRttAH kaitavikyaH,sampratidvitIyapadevipakSe'pivaiyAvRttye karaNeyuktimupanyasyati / / [bhA.2377] jahAcevaya bitiyapadelabhaMti AloyaNaMtujayaNAe / emeva ya biiyapade veyAvaccaMtuannonnaM / / vR-yathA caiva dvitIyapade'pavAdapade vipakSepi yatanayA saMyatyaH zramaNAnAM pArzve AlocanAM dadati / evameva dvitIyapade'pianyonyasmin parasparavaiyAvRtyamapi kurvanti / tadeva dvitIyapadamAha[bhA.2378] bhikkhUmayaNacchevaga eehiMgaNouhoja Avanno / vAyaparAiuvAse saMkhaDikaraNaMcavicchinnaM / / vR-bhikSUpAsakaH ko'piviSamizraMbhojanaMdadAti,madanaMmadanakodravakUraMvApratilAbhayet |cchevgtti mArirvA sakalasyApi sAdhugaNasyopasthitA etaiH kAraNairgaNa Apano vipanno bhavati / tatra prathamato bhikSupAsakasya pratiniviSTasya viSamizrabhojanadAnaM bhAvayati / ko'pyupAsako bhikSUpAsako bahujanamadhye vAde parAjitastataH sa pratiniviSTo jAtaH / sa ca kaitavenAcAryANAM samI samyagupasthitaH kathaya me bhagavannArhataM dharmamAcAryeNa kathitastataH sa kaitavena brUte / adyaprabhRti mamAhato dharmo mayA yuSmatsamIpegRhIta evamuktvAAcAryAn vijJapayati / yathA mayA bhikSUNAmaya vistIrNasaMkhaDikaraNaM kRtaM prabhUtaM paramAnnamupaskRtaM kAritamityarthaH / tanmA asaMyatAste bhuJjIranniti sAdhUnAM prayacchAmi / agRhItamAMyUyamiti / evamuktesAdhavazricantayanti-satyametatyadevaMbrUtetatogRhNImaiti / tatasteSa gateSu tasmin paramAnne viSaM kSiptaM sAdhUnAM paryAptaM dattaM / tacca sAdhubhirAhAritaM tena sarve patitA yadi vA tatpradattaMmadanakodravakUraMbhuktvA patitAH etadevAha[bhA.2379] katiyavayadhammakahAevetibhikkhugANaTThA / paramannamuvakkhaDiyaM mAjAu asaMjaotimuhAI / / [bhA.2380] taMkuNahauggahaM me sAhujoggeNaesaNijjeNNaM / . paDilAbhaNA viseNaMpaDiyApaDitI yasavvesi / / - vR-kaitavenadharmakathAyAMkathitAyAmAvRttobrUtemayAbhikSukANAmarthAya paramAnamupaskRtaMkAritaMtanmA asaMyatamukhAni yAtu tasmAt karutame sAdhuyogyenaiSaNIyenAnugrahamevamukte gateSu sAdhuSu ye pApIyasA biSeNa viSamizreNa paramAnena pratilAbhanA kRtA yadi vA madanakodravakUreNa sA vasatyAgatAnAM sAdhUnAM mukheSupatitAtataH sarveSAM patitirmaraNamabhUt / [bhA.2381] AyaMbilakhamagAsailaddhANacaraMtaeNa uviseNa / biiyapade jayaNAekuNamANiimAu niddosA / / vR-naca tatra ko'pikSapaka AcAmlo vA AsIt yo viSAduddharati tataH kSapakAnAmAcamAmlAnAM vAsatyabhAveteSAMca sAdhUnAMcaratAsaMcariSNunA viSeNalabdhAMmRtAnAmityarthaH |maaryaavaasmupsthityaa mRtAnAM dvitIyapadeiyaM saMyatI yatanayA vaiyAvRttyaM kurvANA nirdossaa| kITazI punarvaiyAvRttyakaraNe . yogyetyata Aha[bhA.2382] saMbaMdhinIgIyatthA vavasAyAthiraMtaNe kayakaraNA /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 vyavahAra-chedasUtram -2- 5/146 cirapavvaiyAyabahussuyA pariNAmiyA jAva / / [bhA.2383] gaMbhIrAmaddaviyA miyavAdI appakouhallAya / sAhuMgilANagaMkhalupaDijAgati erisIajjA / / vR- yA AryA glAnasya vratijAgramANasya bhaginyAdinAtrakeNa sambandhinI, tathA gItArthA eSaNIyAneSaNIyavidhau samyak kuzalA tathA vyavasAyinI, yA ca sthiratve vartate sthirA ityarthaH tathA kRtakaraNA, cirapavvaiyA,bahuzrutA, tathAyApariNAmikI, gaMbhIrA, mArdavitAsaMjAtamArdabA, mitavAdinI, alpakutUhalA, IzI AryA gaNAbhAve glAnaMkhalu pratijAgarti / samprativyavasAyinyAdi - [bhA.2384] vavasAyI kAyavve yirA ujA saMjamammihoidaDhA / kayakaraNajIebahusoveyAvaccA kayA kusalA / / vR-yA kartavye vyavasAyAdhikAriNI nAlasyenopahatA tiSThati sAdhyavasAyinI sA saMyame bhavati dRDhA sA sthirA yayA bahuzo vaiyAvRtyAni kRtAnisA kRtakaraNA kuzalA ityarthaH / [bhA.2385] cirapavvaiya samANaMtiNhavari bahussuyApakappadharI / pariNAmiya pariNAmaMjA jANaipoggalANaMtu / / vR-cirapravrajitA nAma yA tisRNAM samAnAM varSANAmupari, yA prakalpadharI sA bahuzrutA, tayA punaH pudgalAnAM vicitraMpariNAmaMjAnAtisA pariNAmikI / / / [bhA.2386] kAuMna uttuNaI, gaMbhIrA, maddaviavimhaiyA / kaje parimmiyabhAsa miyavAdI hoiajjAu / / vR-yA vaiyAvRttyaM kRtvA na uttuNai garvabuddhayA na prakAzayati sA gaMbhIrA, mardavinI avismayitA, tathA kArye parimitabhASiNI mitavAdinI / [bhA.2387] kakkhaMta gujjhAdIna nirakkhe appakouhallA ya / erasiguNasaMpannA, sAhUkaraNebhave joggA / / vR-yA kakSAntare guhyAdIni na nirIkSate sA bhavatyalpakutUhalA IdRzaguNasampannA sAdhukaraNe sAdhuvaiyAvRttyakaraNebhavatyAryA yogyA, samprativaiyAvRttyakaraNavidhAnamAha / [bhA.2388] paDipucchiUNa vijje, dullabhadavyaMmi hoijynnaao| visaghAIkhalukaNagaM, nihijoNIpAhuDesaDDhe / / vR-pratipRcchaya vaidyAn yadi durlabhadravyeNa prayojanaM jAtaM, tatastasmin utpAdye bhavati vakSyamANA yatanAtAmevAha-visaghAIityAdiviSaghAtikhalukanakaMviSeNacopahatAHsAdhavastiSThanti / tataH suvarNena prayojanaMjAtaM / tatrayadijJAnamayenanidhirnikhAtojJAyate |trhitmutkhnyyaavtaapryojnNtaavgRhnnaati, zeSaM tathaiva sthApayati / atha nidhiparijJAM nAsti, tarhi yoniprAbhRtoktena prakAreNotpAdayet / atha yoniprAbhRtamapi nAstitarhi zrAddhAn zrAvakAnyAcate / / [bhA.2389] asatIe annaliMgaMtaMpijayaNAe hoi kAyavvaM / gahaNe pannavaNevA, AgADhe haMsamAdIvi / / vR- atha zrAddhA api tAdRzA na santi, ye suvarNaM yAcitaM dadati, tatasteSAM zrAddhAnAmasati abhAve AtmanA grahaNAya prajJApanAya ca tatrAnyadarcitaM liMgaM tadapi yatanayA kartavyaM / sA ceyaM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 5, mUla- 146, [bhA. 2389] 145 pUrvamagArastrIliGgenotpAdayati / tathApyanutpattAvarcitaliGgena tenApyutpAdanAzaktau haMsAdi vA yantramayaM kRtvA tenotpAdayet / yathA kokkAsI yaMtramayAn kApotAn kRtvA zAlimutpAditavAn / evaM tAvannirgranthI nirgranthasya vaiyAvRttyaM karotyevaM saMyato'pi saMyatyA glAnAyA vaiyAvRttyaM karoti mU. (147) nimgaMnthaM ca naM rAo vA viyAle vA dihapaTTo lUsejjA; itthI vA purisassa omAvejA purisovA itthIe omAvejA / evaMsekappar3a, evaMsecii, parihAraMca sena pAuNai esa kappethera kappiyANaM evaM se no kappara, evaM se no ciTThai, parihAraM ca no pAuNai-esa kappe jiNakappiyANaMtti bemi || [bhA. 2390] -paDisiddhamaNunnAyaM veyAvaccaM imaM khalu dupakkhe / sa cevayasamaNunnA, ihaMpi kappesu nANattaM / / - anantarasUtre vipakSe vaiyAvRttyakaraNaM pratiSiddhaM / taccaidamaM vaiyAvRttyaM khalu punardvipakSe parapakSe cetyarthaH / sUtreNaivAnujJAnAt / atthiyAiNha keI veyAvaccakare kappatiShaM veyAvaccaM karAvittae iti vacanAt / sA ca samanujJA vaiyAvRttya samanujJA ihApi asminnapi sUtre'bhidhIyate / kevalaM kalpayonanAtvamadhikamityeSa sUtrasambandhaH / punaH prakArAntareNa sambandhamAha [bhA. 2391] attheNa va AgADhaM, bhaNiu ihamavi yA hoi AgADhaM / ' ahavA atippasattaM tena nivArei jinakappe / / vR- vAzabdaH pakSAnradyotane pUrvesUtre'rthe'nAgADhaM bhaNitaMsUcitaM, tathA cAgADheprayojanai samutpanne saMyatI saMyatasyavaiyAvRttyaM kurvatI samanujJAtA nAnyathA / ihapi ca bhavatyAgADhaM prayojanamadhikRtya vaiyAvRttyakaraNamiti sambandhaH / athavAtiprasaktaM khalu vaiyAvRttyakaraNaM, tena jinakalpe nivArayati / / suttammi kaDhiyammi voccattha kareMti caugurU hoMti / ANAdiNo ya dosA virAdhanA jA bhaNiya puvviM / / [bhA. 2392] vR- sarvatrApi sUtre karSite uccArite sati sambandhaH / tathA zramaNaiH zramaNasya vaiyAvRttyaM kartavyaM, zramaNIbhiH zramaNyA yapinarviparyAsaM karoti, tarhi viparyAsaM kurvati prAyazcittaM catvAro gurukA, na kevalaM prAyazcittamAjJAdayazcAjJAnavasthAmidhyAtvavirAdhanArUpAzca doSAstathA yA pUrvaM vaiyAvRttyasUtre bhaNitA virAdhanA zIlavirAdhanA sA atrApi draSTavyA / suttaMmi kaDhiyaMmItyetadeva prapaJcayati [ bhA. 2393] saMbaMdho darisijjai ussuto khalu na vijate attho / uccAritachinnapade viggahie ceva atthou / / vR-sUtre uccArite sati sambandho'nantarasUtrAdibhiH saha darzate yataH sambandho'rthato bhavati / varNAnAM svataHsambandhAbhAvAt / sacArthaH khalu utsUtraH sUtrarahito na vidyate, sambandhe copadarzite uccAritasUtrasya cchinnAni padAni kartavyAni, padacchedovidhAtavya ityarthaH / tato yAni padAni vigrahabhAJji teSu vigraha upadarzanIyaH / vigrahIte ca sUtrato'rtho vyAkhyeyaH / [bhA. 2394 ] akakhevo puna kIrai, katthai vinA vitassiddhI / jattha avAyanidarisaNaM eseva u hoi akkhevo / / vR- AkSepaH punaH kvacit kriyate / yathA kiM kAraNaM parapakSe vaiyAvRttyaM na kriyate / kutracit punarvinApyAkSepaM tatsiddhirAkSepasiddhiH / kathamityAha yatrApAyanidarzanamapAyaprakaTanameSa eva bhavatyAkSepaH 22 10
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2- 5 /147 AkSepahetukatvAt / na khalvAkSepasUcAmantareNApAya pradarzanaM vipakSe bhavatIti paribhAvanIyametatsaMpratyAkSepaprasiddhI eva vaiviktyenAha / 146 [bhA. 2395 ] kiM kAraNaM na kappai akkhevo dosadarisaNaM siddhI / loe vede samae viruddhasevAdayo nAyA / / vR- kiM kAraNaM vipakSe vaiyAvRttthaM na kalpate ityAkSepaH / vipakSe dISadarzanaM siddhi prasiddhiH / atrArthe loke vede samaye ca viruddhasevAdayo jJAtAni / kimuktaM bhavati ? yathA loke vede samaye ca viruddhasevayAmakalpikasevAyAM ca doSopadarzanaM tadakaraNeprasiddhirevamihApi vipakSe vaiyAvRttyakaraNeSpAyadarzanameva tadakaraNe prasiddhiH / [bhA. 2396] tamhA sapakkhakaraNe parihariyA puvvavanniyA dosA / kappe chaThuddese, taha ceva ihaMpi daThavvA || - yasmAdeva vipakSe vaiyAvattyakaraNe prAyazcittAdayo doSAstasmAtsapakSe vaiyAvRtyaM kartavyaM / sapakSavaiyAvRttyakaraNe ca ye pUrvavarNitA doSAste yathA kalpAdhyayane SaSThoddeze parihRtAstathA ceva ihApi draSTavyAH / atra para praznamAha[bhA. 2397] coetI parakaraNaM, necchAmo dosapariharaNaheuM / kiM puna sajjagaNo ghetavvo gilANa rakkhaThA / / vR- codayati prazrayati ziSyaH parakaraNe parapakSe vaiyAvRttyakaraNaM doSapariharaNahetordoSapariharaNanimittaM cchAmaH / kiM punaH kevalaM bhaiSajyagaNaH auSadhasamUho plAnarakSArthaM gRhItavyaH / atraiva vipakSe doSamAhapuvvaM tu aggahipahiM dUrA jA osahAI ANaMti / [bhA. 2398 ] tAvatto ugilANo, diThato daMDiyAIhiM / / - pUrvagRhIteSubhaiSajeSugAthAyAMtRtIyA saptamyartheprAkRtatvAt / yAvadAryAdUrAdauSadhAnyAnayanti, tAvat glAnasya AgADhAdi paritApanA bhavati / tadbhAve ca sa paramArthatastyakto bhavati / atrArthe ca dRSTAnto daNDikAdibhistamevavibhAvayiSurAha / / [bhA. 2399] uvayaMmi saMgAme, ranno balasamAgamo / ego vejottha vAreI, na tubhe juddhakoviyA / / gheppatuM osahAI vaNapaTTAmakkhaNANi vivihANi / so bei amaMgalAI mA kuha anAgayaM ceva / / [bhA. 2400 ] vR- dvayordaNDikayorupasthite saGgrAme lilite ca dvayorbale dvayorapi rAjJo vaidyA upasthitA / tatraeko daNDiko vaidyAnatra saMgrAmaprasthAne upasthitAn vArayati / na yUyaM yuddhakovidAstataH kiM yuSmAbhiH saMgrAme kartavyamevamukta te vaidyAH prAhuryadyapi na vayaM yuddhakovidAstathApiprahAkhaNiteSvasmAkaM vaidyakriyopayoginI tasmAdvayamAgacchAmo gRhyantAM cauSadhAni vraNapaTTA vividhAni cAnekaprakArANi ca prakSaNAni / evamukte sa daNDiko bravIti mA kurutAnAgatamevAmaGgalAni tasmAnnivartadhvaM yUyamiti / - [ bhA. 2401 ] kiM ghettavdhaM raNe joggaM, pucchiyA itareNa te / bhAMti vaNatillAiM ghayadavvAsahANiya / / vR- itareNa dvitIyena daNDikena te AtmIyAvaidyAH pRSTAH / kiMraNe saMgrAme yogyaM gRhItavyaM / evamuktAste
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :5:-5, mUla- 147, [bhA. 2401 ] 147 bhaNanti / vraNasaMrohakAnitailAnivraNatailAni tathA tijIrNaghRtaM dravyauSadhAnica yairauSadhaiH saMyojitaistailaM ghRtaM vAtipacyate / vraNasaMrohakaMcUrNovAvraNasaMrohaNAyabhavatitAnidravyauSadhAnitatorAjJApuruSAH sandiSTA yadvaidhairupadiSTaM tatsarvaM gRhItam / [bhA. 2402] bhaggasiMvviya saMsittA vaNA vejjehi jassa / so pArago u saMggAme, paDivakkho vivajjae / / vR- tataH saMgrAme varttamAne yasya rAjJo ye puruSA mudgarAdiprahArahatAsteSAM prahArA vaidyairauSadhairbhagnA ye ca vraNitAsteSAM vraNAH sIvatiste auSadhaiH saMsiktA / evaM vraNitAH prahAritA dvitIya divase yuddhasamarthA jAtAH evaM dvitIya divase tRtIyadivase 'pi kRtam / evaM sa rAjA vaidyopadezanauSadhasaMgrahataH saMgrAme pArago abhUt, pratipakSe viparyayo jita ityarthaH / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH / / [ bhA. 2403 ] evamevAsapejjAi khajjalejjANijesio / bhesijjAI sahInAI pAragA te samAhIe / / vR- evameva daNDikadRSTAntagatena prakAreNa yeSAmAcAryANAM bhaiSajAni asatti azanarUpANi, peyAni pAnakarUpANi, khAdyAni khAdimarUpANi, lehyAni ca svAdimAni te Atmano gacchasya ca samAdheH pAragA bhavanti / ye punarauSadhAnAM na saMgrahItAraste samAdherapAragAH / prakArAntareNa daNDikadRSTAntamAha[bhA. 2404 ] ahavA rAyA duviho Ayabhisitto parAbhisittoya / Ayabhisitto bharaho tassa u putto pareNaMtu / / vR- athaveti prakArAntaradyotane rAjA dvividho bhavati / tadyathA- AtmAbhiSiktaH, parAbhiSiktazca Atmanaidha nijabalena rAjye'bhiSiktaH AtmAbhiSiktaH, pareNAbhiSiktaH parAbhiSiktaH / tatrAtmAbhiSikto bharatazcakravartI tasya putra AdityayazAH parAbhiSiktaH / [bhA. 2405 ] balavAhaNakosA ya buddhI uppattiyAdIyA / sAhago ubhayovetA sesA tinni asAhagA / / vR- balaMhastyAdi, vAhanAniyAnAnikozobhANDAgAraMtathAbuddhirautpatyAdikAH / atrabhaGgAzcatvAraHeko balavAhanAdi samagro no buddhi samagraH 1 eko no balavAhanAdisamagraH kintu buddhisametaH 2, eko balavAhanAdisameto'pi buddhisameto'pi 3, eko no balavAhanAdisameto nApi buddhibalopetaH 4 / eSu caturSu bhaGgeSu madhye ya ubhayopeto balavAhanAdi sameto buddhisametazcetyarthaH sa rAjyasya sAdhakaH zeSAsrayo'sAdhakAH / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH / / [bhA. 2406 ] balavAhaNatthahIno buddhihIno na rakkhaerajaM / iya suttatthAvihINI osahahInA ugacchaMtu / / vR-yathA balene vAhanairarthena ca hIno buddhihInazca rAjA rAjyaM na rakSati, evamAcAryo'pi sUtrArthavihIno auSadhavihInazca gacchaM na rakSati / / [bhA. 2407 ] AyaparAbhisitteNa jamhA AyarieNao / usahamAdINi cao kAyavvo coyatI sIso / / vR- tasmAdAcAryeNaAtmAbhiSiktenazrutakevalinAitareNacaparAbhiSiktena auSadhAdinicayaH kartavya iti ziSyazcodayati
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 vyavahAra- chedasUtram - 2-5/147 [bhA. 2408 ] sIseNAbhihite evaM bei Ayario tato / vadato gurugA tubbhaM ANAdIyA virAhanA vR- evaM ziSyeNAbhihite tata AcAryo brUte evaM vadatastava prAyazcittaM catvAro gurukAH AjJAdayazca doSA virAdhanA sUtrasya / etadeva bhAvayati [bhA. 2409 ] diTTaMtasarisaM kAuM appANaparaM ca kei nAsaMti / osahamAdIni cao kAyavvo jaheva rAINaM / / vR- kecittava sadRzA dRSTAntasadRzaM daNDikasadRzamAtmAnaM paraM ca kRtvA nAzayanti / yathA auSadhAdInicayaH kartavyo yathA rAjJamiti etadevAtiprasaGgApAdanena dUSayatikosakoTThAradArANi padAtImAdIyaM balaM / [bhA. 2410 ] evaM manuyapAlANaM kiMtu tujjhaMpiroyai || - kozakoSTAgAradArAH padAtyAdikaM balametanmanuSyapAlAnAM bhavati tadetat kintu tavApi rocate / etadapi draSTAntabalena gRhyatAmitibhAvaH / [bhA. 2411] jAvi osahamAdINaM nicayo sovi akkhamo / na saMcaye suhaM asthi iha loe paratthaya / / vR- yo'pyauSadhAnAM nicayaH so'pi sukhotpAdanAyAkSamaH / yato na saMcaye sukhamasti ihaloke tadutpAdanatadrakSaNatannAze duHkhasaMbhavAt / paratra ca paraloke ca sukhaM nAsti parigrahadharaNataH kugatiprapAtAt [bhA. 2412] Adi suttassa virodho samaNacittAgihINa anukaMpA / puvvAyariya annANI aNavatthA vaMta micchattaM / / vR- AdisUtrasya dazavaikAlikasya virodhastathA evaM bruvANo bhavAn parigrahe sAdhUnniyukte tanniyogAcca te tyaktAsthA gRhiNAmanukampA anugrahastyaktaH sAdhUnAM svata evasvata bhaiSajAdeH saMbhavAt / tathA ye pUrvAcAryAH sannidhiMpratiSiddhavantaste ajJAnI kRtAH sannidhirbhavatA guNopadarzanAt anavasthA caivaM prasajyate / sannidhiriva bhavatA'nyenAnyasyApi grahaNaprasakte stathA cAntaMpratisevanaM bhavataH samApatitaM pratiSiddhasyApi saMcayasya punargrahaNAt tathA mithyAtvaM mithyAvAditvamanuSajyate / yathAvAdamakaraNAt niSparigrahA vayamityabhidhAya parigrahadhAraNAt / enAmeva gAthAM vyAcikhyAsuH prathamataH sUtrasya virodhamupadarzayati [bhA. 2413] sapA khAi sAimaM tahA / saMcayaM tu na kuvvejjA evaM dAyaMvirohiyaM / / vR- yat dazavaikAlike uktamazanaM pAnaM khAdimaM tathA saMcayaM na kuryAt tathA ca tandgranthaH - asanaM pAnagaM ceva khAimaM sAimaM tahA / je bhikkhU sannihiM kujjA, gihI pavvaiena se / / iti tadidAnIM virodhitaM virodhamApAditaM sannidhiridAnIM tvayAbhyupagatatvAt / [bhA. 2414 ] pariganijujaMtA paricattA usaMjayA / bhArAdimAiyA dosA pehApehakayAiyA / / vR- saMyatAH parigrahe niyujyamAnAH parityaktAH saMsAre pAtanAt / kiM cAnyat / ihaloke bhArAdayo bhAravahanAdayo doSA AdizabdAt kAyakleza sUtrArthahAnyAdidoSaparigrahastathAprekSAdikAzca tathAhi
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-5, mUla- 147, [bhA. 2414] 149 yadi sarvaM pratyupekSate tataH sUtrArthaparimanthaH / atha na pratyupekSate tarhi saMsaktibhAva AdizabdAttatparitApanAdidoSaparigrahaH / / [bhA.2415] ahavA tappaDibaddhAyaatyaMte niyayAdayo / anuggaho gihatthANaMsayAvitANahoio / / vR-athavA tatpratibandhAdauSadhanicayapratibandhAttiSThanti sadAvasthAyitayA na tuvihaarkrmkurvnti| tathA ca sati naityikAdayo naityiko nityavAsI, AdizabdAt pArzvasthAdi parigrahaH / tadAdayo doSAH prasajeti, / gataMsamaNA cattA iti dvAramadhunAgihINa anukaMpeti vyAkhyAnayati, / gRhasthAnAM sadA sAdhUnAMbheSajAdiprayacchatAmanugrahI bhavatisaidAnIMparityaktaH |saadhuunaaNsvtevtnnicybhaavaat / / [bhA.2416] paDisiddhAsaMnihI, johiMpuvvAyariehiM tevio| annANIukayAevaM, anavatthApasaMgato / / vR-yaiH pUrvAcAryaiH pratiSiddhaH sannidhiste'pi tvayaivaM bruvatA ajhAnI kRtAH / anavasthAdvAramAhaanavasthAprasaGgatA yathA tvayauSadhasaMcayaH kRtastathAnye'nyasyApi kariSyantIti prasaGgataH sarvasyApyanavasthA,vAMtadvAraMcAha[bhA.2417] vaMtaM niseviyaM hoi giNhaMtAsaMcayaM puno / micchattaMnajahAvAdIna tahAkArI bhavaMtiu / / vR-saMcayaMtyaktvApunaH saMgrahNatovAMtaMniSevitaMbhavati, tathAmithyAtvaMnayathAvAdina utsUtraprarUpaNAt [bhA.2418] ee anneyajamhA dosA huMtisavittharA / tmhaatoshmaadiinnNsNcyNtunkuvve|| vR-yasmAdete'nantaroditA anyecadoSAH savistarAbhavanti / tasmAdauSadhAdInAMsaMcayaM nakuryAt / [bhA.2419] jaidosAbhavaMtete kiNkhughettvyyNtto| samAhisaMghAvaNaTThAebhannatIsuNatoito / / vR-yadyeteanantaroditA doSAbhavanti tataH kiMkhusamAdhisthApanAya gRhItavyam ? AcArya AhabhaNyateatrottaraMdIyatetadeva tAvadito'nantaramucyamAnaMzrRNutadevAha[bhA.2420] niyamA vijAgahaNaMkAyavvaM hoiduvihadavvaMca / / saMjogadiTThapADhI asatI gihi annatitthIhiM / / vR-yathA vidyayA'pamArjanaM kriyatetasyA anyAsAMca vidyAnAmAcAryeNa niyamAt grahaNaM kartavyam, tathA yadi kAraNatacchinnamaNDape sthAtavyaM bhavati, tato dIrghapRSTaviSavighAtAya dvividhaM dravyaM gRhItavyaM / taccAgre vakSyate, / tasmAdAryaH saMyogadRSTapAThI bhavet / anekAn saMyogAn vyApAryamANAn yo dRSTavAn yazcatatpAThapaThitavAnsasaMyogadRSTapAThI |athsvyNsNyogdRssttpaatthiinbhvtitrhi tasyAsatigRhibhiH kAryate vicikitsA, teSAmapyasatyanyatIthibhiryaduktaM dvividhaMdravyaM gRhItavyaM, tadabhidhitsurAha[bhA.2421] cittamacittapastima, naMtasaMjoiNaMca itaraMca / thAvarajaMgamajalajaM, thalajaMcemAdiduvihaMtu / / vR-dvividhaM dravyaM-sacittamacittaM vA, / yadi vA parItamanantakAyikaM / athavA sAMyogikamaneka sAMyoganiSpannamitaradasAyogikaM, athavAsthAvarajaGgamaMpratyupatnekAryayadisthAvaradravyaprayogataH kathamapi
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 vyavahAra-chedasUtram - 2- 5/147 guNo na bhavati, tadA ananyagatyA jaMgamAMgaM dravyaM prayujyate / athavAnyathA dvividhaM dravyaM jalajaM thalajaM ca, / evamAdi dvividhaM dravyaM grahItavyam / iyaM cikitsA dIrghapRSTaviSavighAtAyAbhihitA / jaha ceva dIhapaTTe, vidyAmatA ya duvihadavvAya / emeva sesa suvi vijjA davvA ya rogesu / / [bhA. 2422 ] vR- yathA caiva dIrghaSTadaMze vidyAmantrA dvividhAni ca dravyANi grIhatavyAni / evameva zeSeSvapi rogeSu vidyAdravyANi ca grAhyANi / [bhA. 2423] saMjogadiTTapAThI, na dhareMtaMmi cau gurU hUMti / ANAdiNo ya dosA, virAdhanA imehiM ThANehiM / / vR- AcAryeNa svayaM saMyogaddaSTapAThinA bhavitavyaM / yadi punaH sati zaktisaMbhave saMyogadRSTipAThaM na dharati,tarhitasminnadharati / prAyazcittaM catvAro gurukAH / na kevalaM prAyazcittaM, kintvAjJAdayazca doSAstathA virAdhanA ebhirvakSyamANaiH sthAnaiH / tAnyevAha [bhA. 2424] uppala, jo gaNadhArI najANai tigicchaM / dIsaMtato vinAso, suhadukkhI tena ucattA / / vR- utpanne glAnatve yo gaNadhArI cikitsAM na jAnAti, tasyA pazyataH sato glAnasya vinAza iti, tena sukhaduHkhinaH sukha-duHkhopasampannakAH svaziSyAH prItacchakAzca parityaktAH, kathaM pazyataH sato glAnasya zeSakANA ca vinAza ityata Aha [bhA. 2425 ] AuratteNa kAyANaM, visakuMbhAdighAyae / DA chejjeya je anne, bhavaMti samuvaddavA / / ete pAvai dosA, anAgayaM aggahiyAya vijjAe / asamAhI suyalaMbha kevalalaMbhaM tucukkejjA / / [bhA. 2426 ] vR- kasyApi sAdhorviSakumbho lUtA AdizabdAddAhAdiparigrahastasminnutthite AturatvenAkulatvena viSakuMbhAdighAtAya kAyAnAmudakAdInAmupadravaM kuryAt / tathA hi viSakuMbhe dAhe vA samupasthite AkulIbhUtaH san taM zItalemodakena siJcet, sacittena vA kardamena limpet / tathA dAghe cchede ca ye'nye bhavanti samupadravA etAn doSAnanAgatagRhItAyAM vidyAyAM prApnoti tathA tIvrAyAM vedanAyAmanupazAntAyAmasamAdhinA asamAdhimaraNena mriyeta, tathA ca sati dIrghaMsaMsAramanuparivartate, ciraM ca yadi jIvati, tarhi bhUyAMsaM zrutalAbhaM prApnuyAt, kevalajJAnaM cotpAdayet / tathAiha logiyANa paralogiyANa laddhINa pheDito hoi / [bhA. 2427] ihalogAmosAdI paraloge anuttarAdIyA / / - asamAdhimaraNena maraNataH saha aihalaukikInAM pAralaukikInAM ca labdhInAM sa spheTitastyAjito bhavati / tava ihaloke aihalaukikyo labdhaya AmarSAdaya AmaSauSadhyAdayaH paraloke pAralaukikyo'nuttarAdaya anuttarA anuttarA lavasattamA devA AdizabdAt sukulapratyAyAtizrutalAbhAdiparigrahaH / / [ bhA. 2428] asamAhImaraNeNaM evaM savvAsi pheDito hoi / jaha AugaparihInA devA lavasattamA jAyA / / vR- evamamunA prakAreNa sarvAsAmaihikInAM pAratrikInAMca labdhInAmasamAdhimaraNena spheTito bhavati /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 uddezakaH-5, mUla - 147, [bhA. 2428] yathAAyuSkaparihInA devAlavasaptamAjAtA,AyuSkaparihAnyAsiddhilAbhatobhraSTA yathAdevAlavasaptamA jAtA ityarthaH / samprati lavasaptamadevasvarUpamAha[bhA.2429] sattalavAjaiAuMpahuppamANaMtato usijhNto| tattiyamettaMnahu tato telavasattamAjAyA / / vR- yadi saptalavAH kAlavizeSA AyuH prabhavan syAt saptalavapramANaM yadyAyuH prApyetetyarthaH tataH siddheyuH paraMtadAyustAvanmAtraMna hunaivAbhavattatastelaksaptamAdevAjAtAlavesaptamesiddhirabhaviSyat yaditAvadAyurbhavedyeSAMtelavasaptamAnAmanAmnaikArthesamAsobahulamitisamAsaH |ketelvsptmaaityaah[bhaa.2430] savvaTThasiddhinAme ukkosaTTiIya vijayamAdIsu / egAvasesagabbhA bhavaMtilavasattamAdevA / / vR-yedevAH sarvArthasiddhinAmake mahAvimAne yeca vijayAdiSUtkRSTasthitaya eko'vazeSogarbho yeSAM te ekAvaeSagarbhAstebhavanti lavasaptamAH / upasaMhAramAha[bhA.2431] tamhA usapakkheNaM kAyavva gilANagassategicchaM / vivakkheNa na kArejjA evaM uditaMmicodeti / / vR- yasmAdvipakSe doSAstasmAtsapakSeNa glAnasya cikitsAkarma kartavyaM vipakSe punarna kArayetaM tadevaM sambandhastataHsUtravyAkhyAlakSaNaMtadanvAkSepaparihArautatprasaktyA'nyadapicAbhihitaMsampratisUtravyAkhyA kriyate-nirgranthaJcazabdAnnirgranthIcarAtrau vA vikAlevAdIrghapRSTaHsarpolUSayetdazet / tatrastrIvApuruSasya hastena taM viSamapamArjayet, puruSo vA striyA hastena evaM se tasya sthavirakalpasya kalpate / sthavirakalpakasyApavAdabahulatvAdevaMcAmunA prakAreNApavAdamAsevamAnasyasetasya tiSThatiparyAyona punaH sthavirakalpAtparibhrazyati,tenacchedAdayaHprAyazcittavizeSAstasyanasanti parihAraMca tapona prApnoti / kAraNena yatanayA pravRttereSa kalpaH sthavirakalpikAnAM / evamamunA prakAreNa sapakSeNa vipakSeNa vA vaiyAvRttyakArApaNaM se tasya jinakalpikasya na kalpate / kevalotsargapravRttattasyeti bhAvaH / evamapavAdasevanena setasya jinakalpaparyAyonatiSThati, jinakalpAtpatatItyarthaH |prihaarNctpovishess naparipAlayatieSa kalpojinakalapikAnAM, evaM sUtrevyavasthiteyadAcAryeNaprAguditaMsapakSeNavaiyAvRttyaM kArayitavyam na parapakSeNeti tatracodayatibrUte paraH / yaducyate tadAha[bhA.2432] suttaMmianunnAyaM iha puna atthato niseheha / kAyavva sapakkheNaM coyaga suttaM tu kAraNiyaM / / vR- sUtre sapakSeNeti vaiyAvRttyakArApaNamanujJAtaM iha idAnIM i pAdapUraNe punararthato yUyaM parapakSaNa vaiyAvRttyakArApaNaM niSedhayat kartavyam sapakSeNeti vacanAt tataH sUtrabhavadvyAkhyAnayorvirodhaH / atrAcArya Aha-na virodho, yato hecodakasUtramidaMkAraNikaM kAraNApetram / tadeva kAraNamAha[bhA.2433] vija sapakkhANasatI gihi paratitthIu tivihasaMbaMdhI / . emeva asaMbaMdhI asoyavAdetarA savve / / vR-sapakSANAMvaidyAnAmasatiabhAvagRhI pitAbhrAtAsvajanovAsthavirAdibhedatastrividhoyaHsambandhI savaiyAvRttyaM kAraNIyaH / tadabhAve'sambandhI sthaviramadhyamataruNabhedatastribhedaH pUrvapUrvAlAbhe uttarottaraH kAraNIyaH, tasyAbhAve paratIrthikaH pitRbhrAtAdiH saMbandhena saMbaMdhI sthavirAdibhedatastribhedaH pUrvapUrvAlAbhe
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vyavahAra-chedasUtram-2- 5/147 uttarottaraH kAraNIyaH tasyAplAbhe asambandhyapisthavirAdibhedatastrividhauktakrameNakArayitavyaH / ete sarve'pi dvidhA-azaucavAdA itare ca / tatra prathamataH sarvatrApyazaucavAdaH kArayitavyastadasaMbhave itro'pi|| [bhA.2434] eesiMasatIe gihi ginniprtitthigiitivihbheyaa| - eesiM asatIesamaNI tivihA kareijayaNAe / / vR- eteSAM prAggAthAnirdiSTAnAM sarveSAmasati abhAve gRhasthA mAtA bhaginI tadabhAve svajanAH sthaviramadhyamataruNabhedatastrividhAH pUrvapUrvAlAbhe uttarottarA kArayitavyA / tadabhAve asambandhinI sthavirAdibhedatastriprakArA pUrvapUrvAlAbhe uttarottarA yatanayA karoti, tAmeva yatanAmAha[bhA.2435] dUtI adAe aMteureya dabbheyA / viyaNeyatAlavaMTecaveDato majaNAjayaNA / / vR-kAcatidhUtavidyAbhavati / tayAcabUtavidyayA yodyUtaAgacchati,tasyadaMzasthAnamapamAya'te / tenetarasya daMzasthAnamupazAmyati / adAetti aparA AdarzavidyA tayA AturaAdarza pratibimbito'pamAya'te AturaH praguNo jAyate / anyA vidyA vastraviSayA bhavati tayA parijapitena vastreNa vA pramRjyamAnaH AturaH praguNobhavati / aparA vidyAntaHpure AntaHpurikI vidyAbhavatiyayAAturasya nAma gRhItvAAtmano aGgamapamArjayati, AturazcaM praguNojAyatesAAntaHpurikI |anyaadrbhe darbhaviSayA bhavati vidyA yayA dabbhairapamRjyamAna AturaH praguNo bhavati / viyaNeyatti vyaJjanaviSayA vidyA yayA vyaJjanamabhimantrya tenAturo'mRjyamAnaH svastho bhavati, sA vyaJjanavidyA / evaM tAlavRntavidyApi bhAvanIyA |capeTAcApeTIvidyA, yayAanyasya cpettaayaaNdiiymaanaayaamaaturHsvsthiibhvti,saacaapettii| tatra pUrvaM tyA vidyayApamArjanaM kartavyamaM / tadabho AdarzikyA / evaM tAvadyAvadante cApeTayA / eSA apamArjanAyatanA etadeva spaSTataramAha[bhA.2436] dUyassomAijjaiyasatI addAgaparajavittANaM / parijaviyaMvatthaMvA pAujjaitena vomAe / / [bhA.2437] evaM dabbhAdIsuMasaMphusaMtoya hattheNa / cApeDIvijAevaumAeveDayaMdito / / vR- dUtyA vidyayA dUtasyAgatasyAMgamapramAyate, tasyA vidyAyA asati Adarza saGkrAntamAturapratibimbaM parijapyAturaH praguNI kartavyaH / tadabhAve vastra prAvAryate, tena vA parijapitena vastreNAturo'pamArjateevaMdarbhAdibhiH paridarbhavidyAdibhahistenAsaMspRzannapamArjayet / cApeTayA vA vidyayAanyasya capeTAM dadadanyopamAjayet / [bhA.2438] esevagamoniyamA nigaMthINaMpihoinAyavyo / vijAdI muttUNaM akusalakusale ya karaNaMca / / vR-eSa evAnantaroditoyatanAgamoniyamAnirgranthInAmapijJAtavyaH / tadA nirgranthInAM vidyAdina dAtavyaM muktvA pUrvagRhItamasAdhanaM mantraMsa hikadAciddIyeta na kazciddoSaH / tathA yadi nirgrantho'kuzalo bhavati nirgranthIca kazalA tatrakaraNaM nirgranthyA nirgranthI kArayedityarthaH / vidyAdI muttUNamiti / [bhA.2439] maMto havija koI vijjA usasAhaNAnadAyavvA /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 uddezaka :-5, mUla- 147, [bhA. 2439] . tucchA gAravakaraNaMpuvvAhIyA ukarejA / / vR-tasyAH syAdgauravamAtmano'tizayena kuryAtyAtupUrvAdhItA pUrvagRhItA vidyAsAprAguktayatanA krameNakuryAt / / [bhA.2440] ajjANaM gelanne saMtharamANe sayaMtu kAyavvaM / voccatthamAsa cauro lahu gurugA therae taruNe / / vR- AryikA yadi glAnaprayojane svayaM samastitaH svayameva tAH kurvanti / evaM nirgranthA / apabhivanIyAH |ydipunrvipryaasH kriyate, yathA nirgranthAnAMglAnatvasaMstarati nirgranthyo yadikurvanti, nirgranthInAMvAyadi nirgranthAitatidAtasmin viparyAse sthavirekArakeprAyazcittaMcatvAro laghukAH,taruNe catvAro gurukAH |smprtiklpenaanaatvNbhaavyti[bhaa.2441] jinakappiena kappaidappeNaMajayaNAha theraann| kappaiyakAraNammIjayaNAegacchesasAvikkho / / vR-jinakalpikesvapakSaNaparapakSaNavAvaiyAvRttyakArApaNaMna kalpate,tathAkalpatvAt |sthviraannaaN sthavirakalpikAnAM punardapaNa niSkAraNamayatanayA ca-na kalpate / / kAraNe yatanayA punaH kalpate yato gacchesasApekSaiti / / [bhA.2442] ciTThaipariyAto se tena cchedAiyA na pAveti / parihAraM ca na pAveiM parihAra tavotti egar3ha / / vR- yataH se tasya paryAyastiSThatitena kAraNena cchedAdikAstasya na prApnuvanti na bhavantItyarthaH / parihAramapicana prApnoti kAraNe yatanayA kArApaNAtparihArastapaityekArtham / / . uddezakaH-5 samAptaH munidIparatnasAgareNa saMzodhitAsampAditAvyavahArasUtrepaJcamoddezakasya (bhadrabAhu svAmiracitA niyukti yuktaM) saMghadAsagaNi viracitaMbhASyaM evaMmalayagiriAcAryeNa vircitaattiikaaprismaaptaa| (uddezakaH-6) vR-vyAkhyAtaH paJcamoddezakaH |smprtissssttho vyAkhyeyaH / tasyedamAdi sUtram mU. (148) bhikkhUyaicchejA nAya-vihietae, no se kappaithereanApucchittA nAyavihiM ettae, kappaise thereApucchittA nAyavihietae / therAyase viyarejA, evaM se kappainAyavihietae, therAyase no viyarekhA, evaM se nokappai nAyavihiM ettae / jaMtatthatherehiM aviinne nAyavihiei, sesantarA cheevA parihAre vA / no se kappai appasuyassa appAgamassa egANiyassa nAyavihiM etae; kappai se je tattha bahussue bajjhAgame tenasiddhaM nAyavihiM etae / tassa tattha puvvAgamanenaM puvvAutte cAulodane kappai paDigAhettae; sejetattha puvAgamaNeNaMpacchAuttecAulodane, no se kppipddigaahette| [bhA.2443] ccheyaNadAhanimittaMmaMDaliDakkecadehagelanne / pAuggo saharuuMnAyavihiMsuttasaMbaMdho / / vR-sarpaNadRSTaH sarpadaMzasthAnasyacchedananimittaM vAjJAtavidhiMgantumicchati |athvaamnnddlisrpnn
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 vyavahAra-chedasUtram -2-6/148 daSTastato dIrdha glAnatvaM jAtaM, tasmin sati prAyogyauSadhahetotividhau gamanaM bhavati / tatastatpratipAdanArthameva sUtrArambhaiti sUtrasambandhaH / athavAyaMsambandhaH / / [bhA.2444] gelannamahikayaM vA, gilANaheuMimo viAraMbho / AgADhaMcataduttaM, sahanIyataraM imaMhoti / / vR- vAzabdaH prakArAntaradyotane / glAnatvamanantarasUtre'dhikRtamayamapi ca sUtrArambho glAnaheturiti sUtrasambandhaH / kevalaM yadi anantarasUtre uktaM glAnatvaM tadAgADhaM kAlakSepAsahanAt / idaM tvadhikRtasUtrasUcitaMsahanIyataraMjJAtavidhiMgantuMzaktatvAditievamanenasambandhenAyAtasyAsyavyAkhyAbhikSuzca zabdAt bhikSukIcaicchet jJAtavidhisvajanabhedamAgantuMtasya na kalpate sthavirAn anApRcchya jJAtavidhimAgantuM yAvatkaraNAdevaMparipUrNapAThaH / 'kappati therA ApucchittA nayAvihiM ettae therA ya se viyarejjA / evaM se kappai nAyavihiM ettae jaMtattha therehiM avittinne nAyavihiM ei se aMtarA vA parihAre vA / / ' idaM prAgvat / no se kappai ityAdi na se tasya kalpate, / alpazrutasyAgItArthasya alpAgamasya bahiH zAstreSvati paricayasyAvidyamAnanijAgamasya ekAkino jJAtavidhimAgantuM, kalpate se tasya yaH sUtragacchebahuzrutasUtrApekSayAbalAgamArthApekSayAtenasArdhaMjJAtavidhimAgantuM / tatranamitivAkyAlaGkAre / tasya jJAtavidhimAgatasya pazcAdAgamanena AgamanAt pazcAt yaH pUrvAyuktacAulodanaH pUrvAyukta iti kecit vyAcakSate / AgamanAtpUrva tulyamArabdho randhanAyA apare vyAcakSate gamanAtpUrva pAkAya samIhitametan matadvayamapyasaMgatamArabdhe samIhite ca punaH prakSepasaMbhavAttasmAtpUrvAyukta iti kimuktaM bhavati AgamanAtpUrve gRhasthaiH svabhAvena radhyamAnaH sa tandulaudano bhiliGgasUpo nAma sasnehasUpaH kalpate pratigrahItuM yo'so tatra pUrvAgamanena pUrvamAgatAH sAdhava iti hetoH pazcAdAyuktapravRttastaMdalaudano bhiliMgasUpo vAnAsau kalpatepratigrahItum / eSa sUtrasaMkSepArthaH / atrabhASyakAro jJAtavidhipadaMvyAkhyAnayati / / [bhA.2445] ammApitisaMbaMdho puvvaMpacchA vasaMthuyA jetu / esokhalu nAyavihinegA bheyAya ekkakke / / vR- mAtRdvAreNa pitRdvAreNa ca yaH sambandha eSajJAtavidhiH / athavA ye pUrva saMstutA mAtApitrAdayo ye ca pazcAtsaMstutAH zvazrUzvazUrAdaya eSa samasto'pijJAtavidhirekaikasmiMzcamAtRdvAre pitRdvAre vA yadi vA pUrvasaMstutepazcAtsaMstutevAnekebhedAH anena vidhizabdobhedavAcIvyAkhyAtaH |adhunaa niyuktivistaraH[bhA.2446] * nAyavihigamane lahugAANAivirAhasaMjamAyAe / saMjamavirAdhanAkhalu uggamadosotahiMhujA / / vR-niSkAraNe vidhinApi jJAtavidhau gantuMna kalpate, yadi vidhinApi niSkAraNe jJAtavidhau gamanaM karoti, tarhi prAyazcittaM catvAro laghukAH / tathA AjJAdayo doSAstathAsaMyame Atmanica virAdhanA tatra saMyamavirAdhanAyatastatrakhalunizcitamudgamadoSAAdhAkarmAdayobhaveyuH / / kathamudgamadoSAbhaveyurataAha[bhA.2447] dullabhalAbhAsamaNAnIyAnIheNaAhakammAdI / ciraAgayassakujA, uggamadosaMtuegayaraM / / vR- durlamalAbhAH khalu zramaNAH, / tathA mahatA snehenAsmAkaM vandApanAya nItA nirgatAstatazcirAdAgatasya Atmasvajanasya tasya prAdhUrNakatvakaraNAyodgamadoSamAdhAkarmAdikamekataraM kuryAt /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 6, mUla - 148, [bhA. 2448 ] [bhA. 2448 ] iti saMyamaMbhi esA virAhanA hoimA u AyAe / chagalagasenAvatikaNa rayaNathAleya emAdI / / 155 vR- ityevamamunA prakAreNa eSAnantaroditA saMyame virAdhanA bhavati / AtmavirAdhanA punariyaM vakSyamANA chAgadRSTAntena senApatau mRte samAgate karuNarodane ratnasthAle ratnabhUte sthAle Dhaukite evamAdau / tatra yathA cchAgadRSTAntenAbhisamIhite senApatau mate tasminnAgate AtmavirAdhanA bhavati tathAjanne sUyasA maMsaM majjAraeNa akkhiuM / so anno maMsaM maggai iNamo ya tatthAto / / kaTuhuMDapaTTalIe galabaddhAe u chagalato tattha / sUpeNa ya sovahiMto thakke Atotti nAUNaM / / [bhA. 2449 ] [bhA. 2450 ] vR- yathA rAjJasUpasya sUpakArasya mAMsamAjariNAkSiptaM nItaM, tataH sUpakAro bhIto'rdano jAto mAMsaM mRgayate / tasmiMzca mRgayamANe tatra mahAnase'yamatarkitaH kaDumAgaDapoTTalikayA galabaddhayA yuktazchAga AyAtaH san sUpena sUpakAreNa mAritaH / thakke prastAve AyAtaiti jJAtvA eSa dRSTAntaH / sAmpratamupanayamAha [bhA. 2451] evaM annAI tAI maggati taM samaMtena / so ya tahiM saMpatto vavarovito saMjamAtehiM / / vR- evaM sUpaMkAra iva tasya sAdhorye svajanAsteSAM senApatirmRtastatastAni svajanarupANi mAnuSANi addannAI iti asatyAni taM zramaNIbhUtaM senApatibhrAtaramAtmIyaM samaM tato mRgayante / sa ca mRgyamANastataiva samprAptastatastaM sasamupasthitAH svajanA vayaM paribhUtA bhaviSyAmo na ca tvayi nAthe vidyamAne paribhavo'smAkaM yuktastasmAt kuru prasAdamityevaM tairupasargyamANaH saMyamAt vyaparopitaH / / [bhA. 2452] senAvatI mato U bhAyapiyA vA vi tassa jo Asi / aNaya natthi ariho navari imo tattha saMpanno / / vR-senApatirmRtastasya yo bhrAtA pitA vA AsIt so'pi mRto'nyazca tasmin gRhe'rho yogyaH senApatitvasya nAsti navaramayameva yogyaH / sa ca tatra saMprAptaH / / [bhA. 2453] to kaNaM kaMdatA biMti anAhA vayaM vinA tuma | mAya imA senAvatilacchI saMkAmau annaM / / bR- tatastatsamprAptyanantaraM te svajanAH karuNaM krandato bruvate vayamanAthAstvayA vinA iyaM ca pratyakSata upalabhyamAnA senApatilakSmIranyaM puruSAntaraM mA saMkrAmatu / / [bhA. 2454 ] taM ca kulassa pahANaM balivirie tujjhahINamayaM ca / pacchAvi puno dhammaM kAhisi detA pasIyAhi / / vR- tvaM ca kulasyAsya samastasyApi pramANaM / etacca balaM hastyAdi vIryamAntarotsAhaH samastasyApi kulasya tavAdhInaM pazcAdapi tvaM dharmaM kariSyasi / / samprati pade prArthaye tAvat yAvat senApatipadapratipratyA prasIda [bhA. 2455 ] evaM kAruNeNaM iDDIe u lobhito tato tehiM / vavarovijjai tAhiM saMjamajIyAto so tehiM / / vR- evamupadarzitena prakAreNa kAruNyena RddhayA ca taiH svajanaiH sa lobhito lobhaM grAhitastato
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 vyavahAra-chedasUtram-2-6/148 lobhagrAhaNAnantaraMsataiH saMyamajIvitAdvayaparopyatetadevaM karuNadvAraMvyAkhyAtamatharatnasthAladvAramAha- [bhA.2456] avibhava aviregeNa viniggato paccha iDDimaMjAtaM / thAlaM vatthUNapuna uvaNaMtI geNihamaMtaMti / / vR- kadAcitsa vratI avibhavena vibhavAbhAvena dAridreNatyarthaH, / rikthaM (kta) capUrvapuruSopArjitaM virektaMsvajanaistadAneSTaM tatoavirekeNacaroSeNagRhAnnirgatya pravrajito'bhavat / pazcAccasasvajanavargo bhrAtrAdika RddhimAn jAtastato vastUnAM ratnAnAM pUrNa bhRtaMsthAlaM tasyagatasyopanayanti / yatA gRhANa ratnasthAlametaditi / / [bhA.2457] tassa vidaNatayaM ahaMlobhakalItato usamuddiNo / __ voravitosaMjamAtoee dosA havaMtitahiM / / vR- tasyApi sAdhostat ratnabhRtaM sthAlaM dRSTvA athAnantaraM tato ratnabhRtasthAladarzanAt lobhakaliH samudIrNaHsamyakudayaprAptastatastenasaMyamAtvyaparopitaH / etedoSAstatrajJAtavidhigamanedoSAbhavanti[bhA.2458] ahavAna hoja ete anedosA havaMtitattha ime / jehiMtusaMjamAto cAlijaisuThitoThiyato / / vR- athavA ete anantaroditA doSo na bhaveyuranye ime vakSyamANAstatra jJAtavidhigamane doSA bhavanti |yaiH susthito'pisthitakaH sansaMyamAcAlteketedoSA ityatastatsaMsUcakaM dvAragAthAdvayamAha[bhA.2459] akaMdaThANesasureuvarae pellaNAeuvassagge / paMthe rovaNabhavaeuhAvaNaamha kammaparA 6 ghAto7 / / [bhA.2460] anulome 8abhiyoga 9 vise 10 sayaMcasasureNaM / paMtavaNabaMdharaMbhaNa,taMvA te vA'tivAyAti 11 / / vR- AkrandasthAnadvAraM prathamaM / dvitIyaM svasureNApavarake kSipta iti dvAraM, tRtIyaM preraNAdvAraM, caturthamupasargadvAraM, paJcamaMpathirodanaMbhRtakebhAryA itidvAra, SaSTamaMapabhrAjanAdvAraMyathA'smAkameSakarmakara AsIt, saptamaMcchAgaghAtadvAraMaSTamamanulobhadvAra, navamamabhiyogyadvAraM, dazamaM viSadvAraM / svayaM zvazureNa prAntApaNabandharodhanaM kriyate tataH sa kopAttazvazuraM nipAtayet, vinAzayet vA, svazuraprabhRtayastaM sAdhumatipAtayeyurityekAdazaMdvAramitidvAragAthAdvayasamAsArthaH / |saamprtmetdve vivarISurAha[bhA.2461] dIsaMtovihunIyA pavvayahiyayaMpisaMpakappaMti / kaluNakivaNANi kiMpuna, kuNamANAegasejAe / / . vR- senApatau mRte sa tatra jJAtavidhau gatastatra dRzyamAnA api nijakAH parvatahRdayamapi parvatasadRzamAnasamapi sAdhU saMyamAt sa prakampayanti / samyagantInIbhUya prakarSeNa cyAvayanti kiM punarekasyAMzayyAyAMvasataukaruNa-kRpaNAnirodanAni kurvANAstAnikurvANAH sutarAMsaMyamAbhraMzayaMti / / [bhA.2462] akaMdaThANadito tesiMsoccAunAyagAdINaM / puvvAvarattarovaNajAya anAhA vaekovi / / vR- sodhikRtaH sAdhuryatra te jJAtvA kraMdaMti tasminAkraMdasthAne sthitaH pUrvarAtre'pararAtre ca rodanaM teSAM 'jJAtakAdInAM' karuNakRpaNaM yathA jAta vayamanAthA bhaviSyAmaH, sarveSAM paribhavAspadamiti zrutvA kazcitvrajetpravrajyAMmuJcedisyarthaHgatamAkraMdasthAnadvAramadhunA sasurauvarae' ityAdidvAramAha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 uddezakaH-6, mUla- 148, [bhA. 2463] [bhA.2463] mahilAesamaMchoDhuMsasureNaMDhakkito uuvre| nAyavihimAyagaMvA pelle ubbhaamgsgaae||| vR-tasya sAdhoH zvazurakastaM tatra samAyAtaM sAdhuM dRSTrA nijaduhitaraM sarvAlaGkArabhUSitAM kArayet / kArayitvA ca vandApanAya bhikSArthaM vA samAgataH tena zvasurakeNa mahelayA bhAryayA samamapavarake kSiptvA apavarako DhaMkkitaH sthagitadvArakRtaH, tatra copasargamANaH kazcidutpravrajet / / preraNAdvAramAhajJAtavidhimAgataM santaM sAdhuM dRSTrAsvajanavargastasya svakIyayA udbhrAmikayA bhAryayA prerayet saMyamAt cyAvayet / / gataM preraNadvAraM / sAmprataM caturthamupasargadvAraM pratipipAdayiSuridamAha[bhA.2464] mohummAyakarAiMuvasaggAiMkareise vihare / ___ bhajAjehiMtaruvivAeNaMbhajjatesajjaM / / vR-bhAryA se tasya svajanavidhiM gatasya sA virahe mohonmAdakarAn upasargAn AliMganAdIn tAn karoti / yaistaruriva vAtena bhidyatesadyaH / / samprati 'pAntharovaNabhaie' iti dvAravyAkhyAnamAha[bhA.2465] kaieNasabhAvena yabhayaguttopahaMmipaMtAve / hiyayaM amuMDiyaMmebhaevaM paMtAraekuvito / / vR- sAdhutividhiM gatastatra ca lajjayA bhikSAM na hiNDate, tat udbhrAmaka bhikSAryayA 'gatasteSAM jJAtAnAM kSetraM pathi tatra kaitavena vA svabhAvena vA tasya bhAryA bhRtakena saMmaM kSetraM gatA tatra sabhRtakaH kaitavana svabhAvena vA karmaNi / / [bhA.2466] kammahato pavvaitobhayato esamha AsimAvaMdA / ubbhAmaevohecchAgaghAyaMtassasAdei / / vR-kadAcit sa pravrajitaH karmakara AsIttatastaMbahujano dRSTvAbrUyAt eSo'smAkaMbhRtaka AsIt karmahataH karmabhagnaH san pravrajitaH tasmAnmA vaMdiSata / / chAgadhAtadvAramAha udabhrAmake udabhrAmakibhikSAcaryAgate'dhikRte bhRtakarupe sAdhau vodre mUrkhe tasya bhRtakasya sA bhRtyA chAgaghAtaM dadAti kupitA satichAgamivataMghAtayatItyarthaH / adhunA anulomopasargadvAramAha[bhA.2467] mAcchijjaukulataMtUdhaNamottAraMtujaNayamegasuyaM / / vatthannamAdiehiM abhiyoggeuMcataMneti / / vR- tasya jJAtavidhigatasya sAdhotividhirevaM brUyAt mA cchidyatAM cchedaM yAyAt kulatantuH kulasantAnastasmAddhanarakSakamekaM sutaM prasAdaM kRtvA janaya pazcAt gRhNIthAH, / evamuktaH san kazcit utpravrajet / / adhunA abhiyogyadvAramAha vastrAnnAdikairAdizabdAt khAdimasvAdimAdivizeSaparigrahastairabhiyojya vazIkRtya svajanastAtmasamIpaM nayati / / viSadvAramAha [bhA.2468] necchaMti devarA mejIvaMte imaMmiiti visaMdijjA / . anneNavaMdAvejjAsasuro vA se kareiimaM / / vR-taMjJAtavidhiMgataMsAdhuMdRSTvAtabhAryedaM vicintayet / asminjIvatimAMdevarAbhogyatayAnecchaMti tasmAn mArayAmi kenApyuyenainamiti vicintya svayaM vA viSaM dadyAdanyena vA dApayet 'sayaM va' svayaM zvazureNamityAdidvAramAhatasya sAdhoH zvazuro vA svayamidaMkutkiMtadityAha- . . [bhA.2469] paMtavaNabaMdharohaMtassavi nIyallagAvakhubbhejjA /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 26 / 148 ahavA kasAyatti U sevati tivAeja ekkataraM / / vR- zvazurastaM dRSTvA kupyeta yathaitena mama duhitA jIvacchalpI jAtA tataH kopAttasya sAdho prAntApaNaM prahAradAnaM bandhanaM vA nigaDAdibhiH rodhaM vA gRhAnnirgatya nagarAdvA anirgamanaM kuryAt kArayedvA tasyApi ca sAdhornijakA AtmIyAstamenAmavasthAM prAptaM dRSTvA jJAtvA vA kSubhyeyuH kSobhAc zvazurAdyanyatamamatipAtayet / / atra prAyazcittavidhimAha [bhA. 2470] 158 ekkami dosu tIsa va mUla navaTTo taheva pAraMcI / aha so ativAija pAvai pAraMciyaM ThANAM / / vR- ekasminnatipAtite mUlaprAyazcittabhAgbhavati / dvayoratipAtitayoranavasthApya striSvatipAtiteSu pArAJcI / atha sa evAtipAtyate sAdhustarhi sa yadi kathamapi jIvati tataH pArAJcitaM sthAnaM prApnoti / ahavA vidhammasaDDhA sAdhU tesiM ghareM na geNhaMtI / ugamadosA ubhayA tAhe nIyA bhAMti imaM / / [bhA. 2471] vR- athaveti prakArAntareNa doSakathanodyotane sAdhavo dharmazraddhA udgamadoSAdibhayAtteSAM gRhena kimapi gRhNanti / tataste nijAH svajanA idaM bhaNanti / kiM tadityAha [bhA. 2472] amhaM anicchamANo Agamane lajjaNaM kUNati eso / uhAvANa hiMDatI aNe logo vaNaM bhaNati / / bR- asmAkaM gRhe kimapyanicchan eSa Agamane lajJjanamayazaskAraM karoti yato'smin pratigRhamanyatra bhikSAM hiNDamAnena mahatI nUnamasmAkamapabhrAjanA loko vAnya idaM bhaNati / kiM tadityAhanIyallassa vibhattaM na taraha dAuti tubbhe kivaNatti / bhuMjasu vRttebhaNAtino kappiyaM bhuMje / / [ bhA. 2473] - vR- taM sAdhuM bhikSAmantaM dRSTvA kecidanye svajanAn prati brUyuH yathA yUyaM kRpaLA nijakasyApyekasya prAdhUrNakAgatasya bhaktaM dAtuM na zaknutha tataste evamuktAH santaH sAdhusamIpamAgatya bruvate / yAvanti dinAni yUyamatra tiSThata tAvanmAnyatra bhikSAmaTata kintu gRhe bhuGgava / anyatra bhikSATane hi mahatyasmAkamapabhrAjanA sa evamuktaH sAdhurbhaNati yuSmadgRhe na bhuje yato'haM kalpikaM bhuJje yuSmadgRhe codnamAdidoSAzaGkA / evamukte svajanAH prAhuH [ bhA. 2474 ] kiMtaMti khIramAdI dadAmo dine ya bhAti bhajjAto / beMti sute jAvaMte paDiyA nekarA bahuputtA / / vR- kiM tatkalpikaM yattvaM bhuMkSe / tataH sAdhavo yAni yuSmAkaM yathApravRttAni kSIrAdIni kSIradadhighRtaguDAdIni tataste AhuretAni yathA pravRttAni dAsyAmaH, gAthAyAM tamAnasAmIpye vartamAnavadveti vacanAt, taM dAtuM pravRttAstato datte kSIrAdike bhrAtRbhAryAH sutAn kSIrAdIni yAcamAnAn prati bruvate / he putrA bahavo'smAkaM karAH patitAstAne vAha [bhA. 2475 ] dahidhayagulatellakarA takkakarA cevapADiyA amhaM / rAyakarapalliyANaM samaNakarA dukkarA voDhuM / / vR-dadhikara dhRtakara gulakara tailakarAstathA takrakarAzcAsmAkaM pAtitAH zramaNaiH rAjakarAapi bahavo'smAkamAvatan taiH sadaiva preritA vayaM vartAmahe, paraM rAjakarapreritAnAmasmAkamayaM zramaNakaro
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 uddezakaH-6, mUla - 148, [bhA. 2475] duSkaro voDhumiti prabhUtasarvApaharaNAt / / [bhA.2476] ee aneyatahinAyavihIgamane hotidosAo / tamhA unagaMtavvaMkAraNajAtebhavegamanaM / / vR- ete anantarohitA anye cAnuktAstatra jJAtavidhigamane doSA bhavanti, tasmAt jJAtavidhau na gantavyam / eSa utsargaH, kAraNepunarlAnatvAdilakSaNejAtepunarapavAdato gamanaM bhavet / tahevAha[bhA.2477] gelaNakAraNeNaMpAuggAsati tahiM tugaMtavvaM / jeusamatthuvasaggesahiuMtejaMtijayaNAe / / / vR-glAnatvakAraNenAnyatraprAyogyasyauSadhAderasatyabhAveupalakSaNametatvaidyAbhAvecatatragantavyam / tatra vaidyasya prAyogyasyauSadhasyAzanAdezca prApyamANatvAttatra ye usargAn solusamarthA ye ca parizrameNa na gRhyante yatanayA vakSyamANayA yAntigacchantitAmeva yatanAmAha[bhA.2478] bahiya aNApucchAe lahugA lahugo ya dovvnnaapucchaa| ___ AyariyassavalahugA aparicchiya pesavaMtassa / / vR. atredaM sUtraM patati, / 'no se kapyati there ya(?)nApucchA nAyavihiM etae' ityAdi / tatra yadi bahiHsthavirANAmanApRcchayA vrajatitatastasya prAyazcittaMcatvArolaghukAH sthavirAnApRcchayatairvisarjito yadi dvitIyaM sthavirAn anApRcchaya vrajati / tato dvitIyAnApRcchAyAM mAsalaghu, AcAryo'pi yadyaparIkSitAnpreSayatitatastasyAparIkSitAn prekSayatazcatvAro laghukAH prAyazcittaM [bhA.2479] tamhA paricchiyavyo sajjhAe ceva bhikkhabhAve ya / thiramathirajANaNaThA so u uvAehimehiM tu / / vR-yataevamaparIkSitaprekSaNaprAyazcittaM,tasmAsthirajJAnArthasvAdhyAye bhikSibhAveca parIkSitavyaH / saca ebhirvakSyamANairupAyaistAnevAha[bhA.2480] caraNakaraNassasAro bhikkhAyariyA tahevasajjhAo / ettha paritammamANaMtaMjANasumaMdasaMvigaM / / vR-caraNaMvratazramaNadharmAdiuktaM ca / / vayasamaNadhammasaMjamaveyAvaccaMcabaMbhaguttIto |naannaaditiyN tavokohanigahAiicaraNameyaM / / karaNaMpiNDavizuddhyAdi / uktaMca-piMDavisohIsamitibhAvaNapaDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIto abhiggahA ceva karaNaM tu / / tasya caraNakaraNasya sAro bhikSAcaryA svAdhyAyazca / tato'trabhikSAcaryAyAMsvAdhyAyecaparitAmyati / klezaMmanyantetaMjAnItamandasaMvignam / [bhA.2481] caraNakaraNassa sAro bhikkhAyariyA tahevasajjhAo / etthao ujjamamANaMtaMjANasutaMjANasutivvasaMviNaM / / vR- caraNakaraNasya sAro bhikSAcaryA tathaiva svAdhyAyastato'tra bhikSAcaryAdAvudyacchati taM jAnIta tIvrasaMvinaMtadevaM sthirAsthiraparIjJAnArthaM parIkSoktA / samprati kimeSa upasargasahiSNuH kiMvAneti / [bhA.2482] kaieNayasabhAveNayaannassa casAhase kahijate / mAyapitibhAyabhagiNIbhajjaputtAdiesuMtu / / va- yathAsazRNoti tathA kaitavenasvabhAvena vA anyasyasAdhormAtApitRbhrAtRbhaginIbhAryAputrAdiSu viSaye sAdhvasaMkathyate kena prakAreNetyata Aha
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 [bhA. 2483 ] vyavahAra - chedasUtram - 26 / 148 sirakoTTaNa kaluSANi ya kuNamANAiM tu pAyavaDiyAI / aeNa na gaNiyAiM jo jaMpaMti nippivAsotti / / vR-mAtApitrAdIni ziraH kuTanakaruNarodanabhASaNAni kurvANAMni pAdapatitAni vAmukena na gaNitAni / evaM sAdhvase kathyamAne yo jalpati atIva khalu nippipAso ghorahRdayo na vartate tena saha vaktumapIti / . [bhA. 2484 ] sobhAvato paDibaddho appaDibaddho vaejja jA evaM / soihiti kittiyA tU nIyA je Asi saMsAre / / vR- sa bhAvataH svajJAteSu pratibaddho jJAtavyo na zaktaH sa sohamupasargAniti, yastu tathA sAdhvase kathyamAne evaM brUte saMsAre sarvajIvAH sarveSAM putratvAdikamupagatAste AsIran saMsAre'nante nijAstAn kiyataH sa zocayiSyati / kiM vA mAtApitrAdibhiH zocitairye saMsArahetAvasaMyame pAtayanti sa jJAtavyo bhAvataH svajaneSvapratibaddhaH samarthaH soDhumupasargAniti / / [bhA. 2485 ] muharAgamAdiehi ya tesi nAUNa rAgaveragaM / nAUNa thiraM tAhe sasahAyaM pesaveMti tato / / vR- tasya jJAtavidhijigamithoH zobhano mukharAgaH sa jJAyate svajaneSu bhAvataH pratibaddhaupasargAnna sahiSNuzca yasya tuna tathAvidho mukharAgaH kevalaMvirAgaH spaSTo lakSyatesa jJeyobhAvataH svajJAtiSvapratibaddhaH sahiSNuzcopasargAn / evaM mukharAgAdibhisteSAM jJAtavidhiM gantumicchatAM rAgaM vairAgyaM ca jJAtvA tathA sthiramupalakSaNametadasthiraM ca jJAtvA tataH sthiraM mAvataH svajaneSvaprabiddhaM sasahAyaM sUrayaH preSayanti sAmpratamalpazrutAlpAgamapadavyAkhyAnArthamAha [bhA. 2486 ] abahussuto agIto bAhirasatthehiM virihito iyaro / tavvivarIe gacche tArisagasahAyasahito vA / / - vR- alpazruto nAmAbahuzrutaH sa cAgItArtha ucyate / itaro alpAgamo yo bAhyo bAhyazAstraistrairvirahitaH / etAdRzo na gacchet / svajanavidhau kintu tadviparIto bahuzruto bahvAgamazca yadi vA svayamalpazruto'lpAgamo vA tAdazahAyasahito bahuzrutabahvAgamasahAyasahito gacchet / dhammakahI vAdIhiya tavassi gIehiM saMpavuiDo u / [bhA. 2487 ] nimittaehiya tahA, gacchai so appacchaTTo u / / vR- dharmakathAbhirdvitriprabhRtibhirvA dakuzalaistapasvibhiH SaSThASTamAditapaH kAribhirgItArtheH sUtrArthatadubhayaniSNAtairnaimittikaizca saMparivRto gacchet / atha dharmakathyAdayo vahavo na sannita tato jaghanyato'pyekaikadharmakathyAdisahAya AtmaSaSTho vrajetatra pravezavidhimAha [bhA. 2488 ] pattANavelapavisaNa aha puna pattA page havijjAhi / taMbAhiM ThAveu vanasahiM maggati annattha / / paDivattikusalehiM sahito tAhe u vaccae tahiyaM / [bhA. 2489 ] vAsapaDiggahagamanaM nAtisinehAsaNaggahaNaM / / vR- yadi velAyAM bhikSAvelAyAM sthAnaM prAptAstarhi samakAlameva sarveSAM pravezanagatha punaH prage prabhAta eva prAptA bhaveyustadA taM svajanavantaM bahiH sthApayitvA vasatimanyatra gRhNanti / anyatra vasatau gRhItAyAM pratipattikuzalaiH sahitastato bahiH sthAnAt tatra vasatI vrajati tatra tAvadAvAso yAvadbhikSAvelA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 uddezakaH-6, mUla - 148, [bhA. 2489] tataHpatadagaMgRhItvAgamanaM vidheyaM / tatrayadiprAptAyAMbhikSAvelAyAMpadadgrahaMgRhItvAvrajanti / tatkAlameva gRhNanti bhaktAdikamatha bhikSAvelAyAmaprAptAyAM tatra patadgrahaM gRhItvA vrajanti / nimantrayanti cate tadA tatkSaNameva yallabhante tadgRhNanti / atha muhUrtAnugu(ga)NyataH kRtabhikSAkAstatra gatAstarhi tatra patadagRhaM na nayanti, tatra ca gatvA nAtisnehaH svajJAtAnAM darzanIyo yadi punaH atisnehaM darzayati tato'nurakto'smAkamiti jJAtvA te upasargayeyuH, / tathA tatra gatenAsanaparigrahaH kartavyo na punarevaM cintanIyam / / AsaMdIpaliyaMkesu maMcamAsAlaesu vA / anAyariyamajjhANaM Asaittu saittuvA / / AsanaparigrahAbhAve hyapabhrAjanAbhavatitasmAdAsane upaveSTavyam / / [bhA.2490] sayameva u dhammakahA sAsaga paMteya nimmuhe kuNati / apaDuppaNaNeya tahiM kahei tallakhito aNaNo / / vR-yadisasvajJAtikasAdhurdharmakathAyAMkuzalaH prAntAMzcaniruttarAnkartusamarthastataH svayamevatasya dharmakathA kathanIyA bhavati, atha so'pratyutpanno nAgamikaH pratipattyakuzalo vA tadA tasminnapratyutpanne'nyastallabdhiko dharmakathAlabdhisampannaH pratyuttaradAnalabdhisampannazca kathayati[bhA.2491] maliyAyapIDhamaddA pavvajA eya thirnimittNtu| thAvaccAputteNaM AharaNaMtattha kAyavvaM / / vR-tAhe pIDhasamuddA muhapiyajaMpagAtepavvajjAo |bhAvaNA vayaNANibhaNijjAtaNapaDivattikusaleNaM kahaeNaM maliyA mahiyA bhavantIti cUrNiH / pIThamardAnAma mukhapriyajalpAH sthirIkaraNanimittaM tatra dharmakathAyAM sthApatyAputreNa jJAtAdharmakathAprasiddhenAharaNaM kartavyam / / [bhA.2492] kahieva akahie vAjAnanaheuMayaMtibhattagharaM / puttAuttaMtahiya pacchAuttaMva jaMtattha / / vR- dharme kathite akAthite vA bhikSAgrahaNavelAyAmudmAdizuddhijJAnArthaM bhaktagRhaM mahAnasaM pravizanti / pravizya ca yattatra pUrvAyuktaM pUrvapravRttamupaskriyamANaM pazcAdAyuktaM yatteSu sAdhuSvAgateSu tannimittamupaskriyamANaMtatparibhAvayanti / pUrvAyuktamityatravyAkhyAnadvayaM paramatena darzayati[bhA.2493] puvvAuttAruhiekesiMcisamIhiyaM tujaMtattha / eenahoti doNiNa vipuvvapavattaM tujaMtattha / / vR-kecitvyAcakSate pUrvAyuktaMnAmacullyAMpAkArthamAropitaM keSAcitpunaridaM vyAkhyAnaM yat tatra samIhitaM pAkAya DhaukitaM etau dvAvapyAdezau pramANaM na bhavatastasmAdidaM vyAkhyAnaM yattatra gRhasthAnAM pUrvapravRttamupaskriyamANaMtatpUrvAyuktamiti ||athksmaadirdaadeshdvyN na pramANamataAha[bhA.2494] puvAruhitetesamIhieya kichibbhainakhaluaNaM / tamhAkhalujaMuciyaMtaMtupamANana ittaraMtu / / vR- pUrvaM culyAmAropite samIhite vA kiMna kSipyate khalu anyat kSipyate iti bhAvaH / tasmAtkhalu yaducitaM vyAkhyAnaMtatpramANanetarat parakIyamAdezadvayam[bhA.2495] bAlaga pucchAdIhiyanAuMAyaramanAyarehiMca / ... jaMjogaMtaMgeNahaidavvaM pamANaMcajaMtattha / / [22/11]
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 vyavahAra-chedasUtram-2-6/148 vR-bAlakapRcchAdibhirAdizabdAtbAlakollApAdizcapieDaniyuktiprasiddhaistathAAdarAnAdarAbhyAM ca yogyamayogyaM jJAtvA yattatra ca yogya zramaNaprAyogyaM pratibhAti tadgRhNAti / varavRSabhaH dravyapramANaMca jAnIyAt / kiyat kuTumbamanyadvA bhojakaM kayadvArAddhamityevaM yadyAvat prAyogyaM pratibhAsate tAvat gRhNIyAt |smprtyetdevsvishesstrmaah[bhaa.2496] davvapamANagaNaNA khAriyA phoDiyAtaheva addhAya / saMviNa egaThANA aNegasAhasu pannarasa / / vR- dravyaM pramANa nAma dravyANAM gaNanA yathA etAvanto'traudanabhedA etAvanticazAkavidhAnAni / iyaMtazca khAdyavizeSA etAvanti ca drakSApAnakAdIni pAnakAni tathA kSAritAni nAma yAni lavaNakharaNTitAnizAlanakAnyAstAnAnItyarthaH / phoDitaMjIrakahiMgudhUpavAsitaMetatsarvajJAtavyaM, (tathA azrAkAlo bhikSAyA jJAtavyo anyathA avaSvaka(ka)NAdayo doSAH syuH, tathA saMvignA ekasthAnA ekasaMghATAtmakAH pravizaMti,tataHkalpate, anekasAdhupuanekeSu sAdhusaMghATakeSupravizatsuna kalpate yatastatraniyamAdAghAkarmarahitA uddezikAdayaH paMcadazadoSAH etadeva vivarISuHprathamatodravyapramANamAha[bhA.2497] sattavihamoyaNokhaluzAlIvIhI ya kodavajaya / gohumarAlaga AraNakUrakhajjA yaanegavihA / / vR- saptavidho makAro'lAkSaNikaodanaH kUrastadyathA-1 zAli kalamazAlyAdikUraH, 2 vrIhi sAmAnyatandulaudanaH 3 kodravakUro 4 vayakUraH godhUmakUro 6 lAkakUraH 7 akRSTapacyAraNyavrIhikUrazca khAdyAnicAnekavidhAni / / [bhA.2498] sAgavihANAya tahAkhAriyamAdINivaMjaNAiMca / khaMDAdipANagANiyanAuMtesiMtuparimANaM / / vR-zAkavidhAnAni prAjamanakAni kSAritAdIni AdizabdAt sphoTitaparigraho vyaJjanAni tathA khaNDAdipAnakAniAdizabdAtdrAkSAdiparigrahaH / teSAmodanAdInAM parimANaMjJAtvA kimityAha[bhA.2499] parimiyabhattagadANedasuvakkhaDiyaMmiegabhattaTho / aparimite AreNa vigeNhaievaM tujaMjogaM / / vR- parimitabhaktakadAne parimitAnAM bhaktakadAne parimitAnAM bhaktakamebhirdAtavyamiti nizyaye yAvaddazAnAMyogyamupaskRtaMtAvatyekabhaktArthogrAhyaH / ekayogyaMtatrabhaktaMgrAhyamitibhAvaH / aparimite aparimitabhaktakadAne dazAnAmArato'pi navAnAmaSTAnAM vA yogyaM yadupaskRtaM tatraivaM sthAnapariNAmacintAvyatirekeNa yat yogyaM tadyAvatparyAptaM gRhNAti / / _[bhA.2500] addhA yajANiyavvA iharA usakaNAdayodosA / saMvigesaMghADoegoiyaresu na visaMti / / vR-addhA bhikSAvelAjJAtavyA, |itthaaavssvssknnaadyodossaabhveyustthaasNvigesNvignaanaamekH saMghATo yatrapravizati tatragantavyam / itareSuyatrabahavaH saMghATakAH pravizanti, tatra nagacchanti / / [bhA.2501] tahiyaM gilANagassA ahaagddaaiihvNtisvvaaii| __ abhaMgasirAvehoapANaccheyAvaNejjAiM / . vR- yadi svajanAnAM sambandhI ko'pi glAno vartate tasya cikitsAM vaidyaH karoti yadi vA vaidyaH
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 uddezakaH-6, mUla - 148, [bhA. 2501] sAdhusvajanAnAM svajano'nyasya kasyApi glAnasya kriyAM karoti / tatastatra glAnojJAtavidhinIyate / yatastatra glAnasyAbhyaGgaM zirAvedho'pAnamapAnakarma cchedenApanIyAni chedApanIyAni / etAni sarvANi yathAkRtAnipuraHkarmapazcAtkaramarahitAni bhavanti / etadeva spaSTaMbhAvayati[bhA.2502] jainIyANagilANo nIo vijjo vakuNaianassa / tatthahunapacchakammaMjAyaiabbhaMgamAdIsu / / vR-yadi nijakAnAMsambandhI glAno vaidyo vA nijako'nyasya kasyApiglAnasya kurute cikitsAM, tatrahunizcitaMna pazcAtkarmAbhyaGgAdiSujAyate, kathaM najAyateityAha[bhA.2503] puvvaM camaMgalaThA uppeuMjai karei gihiyANaM / siravedhabatthikammAiesunaupacchakammeyaM / / vR- pUrvaM yadi maGgalArthaM sAdhu uppeuM dezIpadametat / abhyaGgadha pazcAd gRhikANAM gRhasthAnAM karotyabhyaGgametatpazcAtkarmanabhavati / evaM zirAvedhavastikarmAdiSvapipUrvasAdhau kRtvA pazcAdgRhastheSu kriyamANeSuna pazcAtkarma / / [bhA.2504] attaThA uvanIyAosahamAdI havaMtiteceva / pacchAhAro yatehiM ahAkaDohoisAhussa / / vR-AtmArthayAnyupanItAni auSadhAdIni gRhasthaistAnyevasAdhorapibhavanti / paMthyAhAre'picatatra sAdhoryathAkRto bhavatitatonapazcAtkarma / / [bhA.2505] agilANe ugihimmI puvvuttAekaratijayaNAe / . anatthapuna alaMbhenAyavihinetiataraMtaM / / vR-yadi nijakAnAMsambandhI na kazcit glAno nApi nijako vaidyo'nyasya cikitsAM karoti, tadA gRhiNi gRhasthe aglAne'nyatra pUrvoktayA yatanayA parvaM kalpAdhyayane glAnasUtre cikitsA yatanoktA, tayA cikitsAM kurvanti / tathAnyatrauSadhAnAM lAbho nAsti, tata Aha-anyatra punarauSadhAnAmalAbhe jJAtavidhimanantaraM taM glAnaM nayanti, |tdevN glAnavidhirapyuktaH / / / [bhA.2506] ahuNA ulAbhacintA, tatthagayANaMimA hvitesiN| jaisavvegAyariyassa, hotito maggaNAnasthi / / vR-adhunA teSAM tatra gatAnAM jJAtavidhau gatAnAmiyaM lAbhacintA bhavati / yadi te dharmakathyAdayaH sarve'pyekasyAcAryasya bhavanti, tarhi nAstimArgaNA sarvamAcAryasyAbhavatItibhAvaH / / [bhA.2507] saMtAsaMtasatIe, ahaaNagaNAbiijjagAnIyA / tattha imamaggaNA UAbhavve hoinAyavvA / / vR-sadabhAvonAmasantisAdhavaH, paraMna dharmakathAdiSukuzalA asadbhAvo mUlataeva nasantisAdhava evaM sadabhAvenAsadabhAvena vAye'nyagaNasaktA dvitIyakA nItAsteSAmiyamAbhAvye mArgaNAbhavati / [bhA.2508] jaMsouvasAmeitannisAe ya AgayAje u / tesavve Ayarito, labhatepavvAvagotassa / / vR- sa jJAtavidhimAgataH sa tu yamupazamayati pravrajyApariNAmaM grAhayati, ye ca tannizrayA tasya jJAtividhimAgatasya nizrayA svajano'yamasmAkamiti buddhayA tatsamIpamAgatAstAn sarvAn yo
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jJAtavidhiM draSTumAgatastasya sAdhoryaH pravrAjaka AcAryaH sa labhate / [ bhA. 2509] vyavahAra-chedasUtram - 26 / 148 je puna abhAveNa dhammakahI suMdarotti vA souM / AuvasAmiya tehiM, tesiM ciya te havaMtI u / / bR- ye punaryathAbhAvena yadi vA ye sundaro dharmakathIti zrotumAgatAH santastairdharmakathyAbhirupazAmitAH pravrajyApariNAmaM grAhitAste teSAmeva bhavanti / / [bhA. 2510] anehiM kAraNehiMva, gacchaMtANaM tu jayaNa (NA) eseva / vavahAro sehassa ya tAiM ca imAI kajjAI / / vR- AstAM svajanavandApanAya glAnaprayojanena vA jJAtavidhigatAnAM yatanA prAguktA bhavati / anyairvA kAraNairvakSyamANairjJAtavidhiM gacchatAmeSaivAnantaro dinA yatanA / eSa eva ca zaikSasya viSaye'nantaroditaAbhavanavyavahAraH tAni cAnyAni kAryANi kAraNAni imAni tAnyevAhatavasosiya appAyaNa umeva asaMtharaMta gacchejjA / ramaNi vA khettaM kAlajjoggaM tu gacchassa / / [bhA. 2511] vR- tapasA vikRSTena zoSitastapaH zoSitaH, svajanAzca pracuradAnAstata ApyAyananimittaM sarivAro jJAtavidhiM vrajet / athavA avamaM durbhikSaM jAtaM tatrAsaMstaranto jJAtavidhiM gaccheyuH / ramaNIyaM vA tatkSetraM gacchasya trikAlayogyaM tato gacchanti / trikAlayogyatAmeva bhAvayati / / [bhA. 2512] vAse nicikkhillaM sIyaladava urameva gimhAsu / sisire ya ghananivAyA vasahI taha ghaThamaThAya / / vR-varSe varSAkAle nizcikkhillaM kardamAbhAvaH grISmakAle pracuraM zItalaM dravaM labhyate / zizire zItakAle ghanamatizayena nivAtA vasatirlabhyate ghRSTA mRSTA ca / [bhA. 2513] chinamaMDavaM ca tayaM sapakkhaparapakkhavirahito mANaM / patteya uggattiya, kAUNaM tattha gacchejjA / / vR- yadanyat kSetraM gantavyaM tat cchinnamaMDavaM yatra tu svajanAH santi, tatsvapakSaparapakSakRtApamAnavirahitaM gAthAyAmapamAnazabdasyAnyathopanipAtaH prAkRtatvAtpratyekaM glAnabAlAdInAmavagraha upaSTambhazca jAyate iti kRtvA iti hetoH tatra jJAtividhau gacchet / / [bhA. 2514] uvadesaM kAhAmi ya dhammaM gAhissa pavvayAvissaM / saDDANa va vuggAhe bhicchagamAdI tato gacche / / vR- dharmopadezaM vA svajanAnAM kariSyAmi yadi vA dharmaM zrAvakadharmaM grAhayiSyAmi / athavA te niSkramitukAmA vartante / tataH pravrAjayiSyAmi dAnazraddhAni vA tAni kulAni bhikSukAdirvyudgrAhayet / tata etaiH kAraNairjJAtavidhiM gacchet / mU. (149) Ayariya uvajjhAyarasa gaNaMsi paMca aisesA pannattA, taM jahA- Ayariya uvajjhAe aMto uvassayassa pAe nigijjhiya nigijjhiya papphoDemANe vA pamajjemANe vA no aikkamai, Ayariya uvajjhAe aMto uvassayassa uccArapAsavaNaM vigiJcamANe vA visohemANe vA no aikkamai, Ayariya uvajjhAe pabhR veyAvaDiyaM icchA karejA icchA no karejA, Ayariya uvajjhAe aMtouvassayassa egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe no aikkamai; Ayariya uvajjhAe pabhU veyAvaDiyaM icchA karejA icchA no karejA, Ayariya
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2514] 165 uvajjhAe aMtouvassa yassa egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe no aikkamai Ayariya uvajjhAe bAhi uvassayassa egarAyaMvAdurAyaMvA vasamANe no aikkamai / [bhA.2515] atisesiyadavvaThA nAyavidhivayatibahusuto / negAyaatisayA bahusuyassa ueso upasseso / / vR- atizeSitAnAmatizayitAnAM glAnaprAyogyANAM zatapAkAdInAM dravyANAmarthAya bahuzrutaH san jJAtavidhiM vrajati iti pUrvasUtre pratipAditamasmiMzca sUtre bahuzrutasya sato aneke atizayA iti pratipAdyamityeSa sUtrasya prazleSasambandhaH prakArAntareNasambandhamAha[bhA.2516] anno vi asthijogo asAhudiThIhiMhIramAnanaM / vAyAdatisayajuttA, tahiyaM gaMtuMniyattaMti / / vR- anyo'pi pUrvasUtreNa sahAsya sUtrasya yogaH sambandho'sti tamevAha-asAdhudRSTibhiH paratIrthikadRSTibhiH hriyamANAnAM svajanAnAM vAdAdyatizayayuktAstatra jJAtavidhisthAne gatvA te kudRSTayasteSAM nivartayanti / iti prAguktaM vugAhe bhicchukkamAdI iti vacanAt te cAtizayA'trApi pratipAdyante itibhavati sambadhaH punaH prakArAntareNAha[bhA.2517] punaravibhaNaijogo, nAyavidhiM gaMtupaDiniyattassa / vasahiM visatosuttaMsaMsAhiumAgate vA vi / / vR-punarapi prakArAntareNa bhaNyate-yogo jJAtavidhiM vandApanAya gatvA pratinivRttasya paratIrthikaM vA vAdopasthitaM saMsAdhya nirjityAgatasya vasatiM vizato'dhikakRtaM sUvamupatiSThate / adhikRtasUtrArtha upaDhaukate tata etadarthaM jJAtavidhisUnantaramasya sUtrasyopanipAtaH kRtaH, ebhiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA-AcAryazca upAdhyAyazca AcAryopAdhyAyaH sa hi keSAMcidAcAryaH keSAMcidupAdhyAyaH tata evamuktaMyAvatApunaHsaniyamAdAcAryaevatasyagaNegaNamadhyepaJcaatizeSAatizayAH prajJaptAstadyathAAcAryopAdhyAyAnAMupAzrayasyAntarmadhye pAdAn nigRhya nigahya tathA pAdAyatanayA prasphoTayitavyAH / yathAdhUliH kasyApikSapakAdernalagati / evaM zikSayitvA shikssyitvprsphottytHprsphottkonaatikrmti| eSa eko'tizayaH / tathAAcAryopAdhyAyAn upAzrayasyAntaruccAraMprazravaNaMvA vigizcayatovyutsRjato vizodhaka uccArAdipariSTApako nAtikrAmati / eSa dvitIyastathA AcAryopAdhyAyaH pracurato vaiyAvRttyAmicchayA kArayet / na balAbhiyogata ANA balAbhiyogA nigaMthANaM na kappae kAumiti vacanAt / eSatRtIyastathAcAyopAdhyAya upAzyasyAntarmadhye ekarAtraMvAdvirAtraMvAvasan nAtikrAmati / nAticArabhAgabhavatieSa caturthaH, AcAryopAdhyAya upAzrayAdahirekarAtraMvA vsnnaanikraamti| [bhA.2518] bahiaMto vivaccAso paNagaMsAgAri ciThaimuhuttaM / biiyapayaM vicchiNeniruddhavasahIe jayaNAe / / vR-bahirantazcayadi viparyAsobahirasphoTyAMtaHprasphoTanarUpastadApaMcakarAtriMdivaM prAyazcittam atha bahiH sAgAriko vartate tatastiSThati muhUrta, vyAkhyAnato vizeSapratipattiraMtarmuhUrttamityarthaH, athaitAvatkAlena sAgAriko nApayAti tarhi dvitIyapadamapavAdapadamAzrIyate bahiH pAdAprasphoTane'pyantarvasateH pravizyate / tatra vistIrNa upAzraye aparibhoge pradeze AcAryapAdAH prasphoTayitavyA, niruddhAyAM saMkaTAyAM vasatau yatrAcAryasatkaveNTakAdyavakAzastatra yatanayA yathA na kasyApi
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 26 / 149 dhUlirlagatItyevaMrUpayA prasphoTayitavyAH / eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH sAmpratamenAmeva vivarISuridamAha[bhA. 2519] bAhiM apamajjate paNagaM gaNiNo usesa mAso / appaDilehadupehA puvvattA sattabhaMgA u / / " vR- AcAryaH kulAdikAryeNa nirgataH pratyAgata utsargeNa tAvadvasaterbahireva pAdAn prasphoTayati pratyuprekSate pramArjayati cetyarthaH / yadi punarniSkAraNaM bahiH pAdAn na sphoTayati, tadA bahirapramArjane gaNina AcAryasya prAyazcittaM paJcakaM zeSakesAdhau bahiH pAdAn (a) pramArjayatilaghuko mAsaH prAyazcittaM, tasmAt bahiH pAdAn prasphoTayAntaH prasphoTayAntaH praveSTavyaM / tacca prasphoTanaM vidhinA karttavyaM / sa cAyaM vidhiH pratyupekSate tataH pramArjayati / avidhiH punarayaM na pratyupekSate na pramArjayati ? na pratyupekSate pramArjayati 2 pratyupekSate na pramArjayati 3 pratyupekSate pramArjayati 3 pratyupekSate pramArjayati ca 4 / atrAdyeSu triSu bhaGgeSu pratyekaM prAyazcittaM mAsikaM caturthe bhaGge bhaGgAzcatvArastadyathA duHpratyupekSate duHpramArjayati 1, duH pratyupekSate supramArjayati 2, supratyupekSate duHpramArjayati 3, supratyupekSate supramArjayati 4 / atra ca caturthobhaGgaH zuddhaH zeSeputriSubhaGgeSu pratyekaM prAyazcittaM paJcarAtriMdivaM / etadevAhaaprekSaNe upalakSaNametat / apramArjane ca tathA duHprekSAyAmatrApyupalakSaNavyAkhyAnamiti duHpramArjanAyAM ca pUrvoktAH kalpAdhyayanoktAH sapta bhaGgAH / tatra coktaH prAyazcittavidhiH [bhA. 2520 ] bahiaMto vivajjAso panagaM sAgArie asaMtaMmi / sAgAriyaMmi ucale, acchaMti muhuttagaM therA / / vR- yadi sAgArike atha sAgAriko bahistiSThati so'pi calazcalo nAma muhUrtamAtreNa gantA tasmin sAgArike cale tiSThati muhUrtakamalpArthe kapratyayo'lpaM muhUrtaM / kimuktaM bhavati ? saptatAlamAtraM saptapadAtikramaNamAtraM vA kAlaM sthavirAstiSThanti / 166 [bhA. 2521] thiravakkhitte sAgArie anuvautto pamajiuM pavise / nivvikkhittuvautte aMto u pamajjaNA tAhe / / - sthiro nAma yastatrAvasthAyI dhruvakarmiko vyAkSiptaH karmaNi kartavye vyAkulastadviparIto'vyAkSiptaH upayukta AcAryAn dRSTyA nirIkSamANastadviparIto'nupayuktaH / tatra sthire vyAkSipte'nupayukte sAgArike vidyamAne bahiH pAdAn pramArjya pravizet, sthirenirvyAkSipte upayukteH bahiH sAgArike sati vasatarentaH pramArjanA pAdAnAM / athAcAryasya pAdAH kiM svayamevAcAryeNa prasphoTayitavyA utAnyena sAdhunA tata Aha [bhA. 2522] abhigAhiyassa asatI tasseva raoharena annayare / pAuMchaNunnie nava pussaMtiya anannabhutteNaM / / vR- kenApi sAdhunA abhigraho gRhIto vartate / yathA mayA AcAryasya bahirnirgatasya pratyAgatasya pAdAH prasphoTamitavyA iti, yadyasti tarhi tena pramArjanAyopasthAtavyam tatra cAcAryeNAtmIyaM rajoharaNaM tasya samarpayitavyaM pAdapramArjanAya, tataH sa AbhigrahikastenAcAryasaktena rajoharaNena AcAryasya pAdAn pramArjayati, / athavA yadanyadaurNikaM pAdaproJchanakamanyena sAdhunA pAdapramArjanenAparibhukataM tenAcAryasya pAdAnprasphoTayati / athAbhigrahiko na vidyate / tata AbhigrahikasyAsatyabhAve anyatarastasyaivAcAryasya rajoharaNena aukina vA pAdaproJchanakenAnanyabhuktena pAdAn puMsayati / yadi punavyApRtA api
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-6, mUla - 149, [bhA. 2522] 167 niSkAraNamAcAryasya pAdAnna pramArjayati tadA mAsalaghu, athAtmIyena rajoharaNena pAdaproJchanena vA anyapAdapramArjanataH paribhuktena pramArjayaMti, tadApi mAsalaghu / yadi vahirsavateH sAgArikastiSThatItyAcAryasya pAdAnaprasphoTitAstarhi vasaterantaH praviSTasya prasphoTanIyAstatrAyaM vidhiH[bhA.2523] vipulAe aparibhogeappaNauvAsae va ciTThassa / emeva bhikkhuyassa vi navariMbAhiM cirayaraMtu / / - vR-yadi vipulA vasatistarhi tasyAM vipulAyAM vasatAvaparibhogeavakAze AcAryeNa sthitvA pAdAH prasphoTayitavyAH, / athasaMkaTA vasatistarhi AcAryasya AtmIyoveNTakAdyavakAzastatra airyApathikI pratikramyopaviSTasya pAdAH pramArjanIyAstecakuzalenasAdhunAtathApramArjanIyA yathA'nye sAdhavodhUlyA nabhriyante yathAAcayasyoktameva bhikSorapidraSTavyaM, navaraMbahirvasateHsAgarikastiSThati / tatazcirataramapi kAlaMpratIkSeta, yAvaccalaH sAgAriko vyatikrAmati yadipunarbhikSuvasaterbahiH sAgArikAbhAve'pipAdAn (a) prasphoTyavasaterantaH pravizatitadA tasya prAyazcittaMmAsalaghu / [bhA.2524] . nigija pamajjAhI abhaNaMtassevamAsiyaM guruNo / pAsaraekhamagAdI coyagakajAgate dosA / / vR-yadibahiH sAgArikaiti kRtvAvasaterantaH pAdAHsphoTayitavyAH / tataH saGkaTAyAMvasataupAdAn pramArjayitumupasthitaMsAdhumAcAryobrUte-AryanigRhya pAdAnpramArjaya / kimuktaMbhavati |tthaaytnyaa pAdAnpramArjaya / yathApAdadhUlyAnako'pisAdhudhiyate / athaivaM nabrUtetataevamabhaNatoguroH prAyazcittaM mAsalaghu, / atha pAdarasAkSapakAdayaH kharaMTyeran / tathAcasati vakSyamANA doSAH / atracodaka AhaAcAryaHkasmAdbahirgacchati |suuriraah-kaaryaagtekaaryessusmaaptitessvgtedossaastsmaadgcchti / adhunA pAyaraekhamagAdI ityetadvayAkhyAnayati[bhA.2525] tavasosito vakhamagoiDDimAvuDDo koccito vAvi / mAbhaMDaNakhamagAitisuttanigijjhajayaNAe / / vR- tapasA zoSitastapaHzoSita kSapakaH tasya tvalpe'pyaparAdhe dveSojAyate tataH sa AcAryapAdapramArjanadhUlyA vikIrNaH kupitobhavetkupitazcasanbhaMDanaMkRtvAanyatragacchepravizetpratibhajyate vA, athavA kopiRddhimAn vRddho rAjAdiH pravrajitaH sapAdadhUlyA'vakIrNoruSTaH sanbhaMDanAdikuryAt, koccito nAma zaikSakaH pravrajitaH sopi ruSTaH pratibhajyeta tasmAt kSapakAdi mA bhaMDanaM kArSIditi sUtre nigijjha nigijjhanigijjhetyuktamasyApyayamarthoyatanayeti / |smprticoyge kajjAgate dosA iti[bhA.2526] thANe kuppatekhamago kicevagurussa nigamobhaNito / bhaNaikulagaNakajjeceiyagamanaMca pavvesu / / vR-sthAne kupyatikSapakastathAhisa pAdadhUlyAvakIryate tato mA kopaM kArSIt kiJcidgurorAcAryasya nirgamaH |ken kAraNena bhaNitastatkAraNameva nAstiyena kAraNena bahirAcAryaya nirgamanaM, AcArya AhabhaNyate-atrottaraMdIyatekulakAryegaNakAryeupalakSaNametat |sNghkaaryecbhuvidhesmaaptitetthaaprvsu pAkSikAdiSu caityAnAM sarveSAmapi namanamavazyaM kartavyamiti hetozcAcAryasya vasatirbahirgamanaM[bhA.2527] / jati evaM niggamaNebhaNAtitovAhi ciTThiepucche / vuccati vahiacchaMtevAcoyaga guruNo ime dosA / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 * vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 - vR-codako bhaNati-yadi evaM kulAdikAryanimittamAcAryasya nirgamanaMtato nirgamane sati pratyAgato yadivasaterbahiH sAgArikastato tAvadahistiSThatu, yAvaccalasAgAriko vyutkrAnto bhavati, / tata bahireva pAdAna prasphoTya vasaterantaH pravizatu, / evaM ca sati kSapakAdidoSAH parityaktA bhavanti, / AcArya Aha ucyate-uttaraM bhaNyate / he codaka gurorAcAryasya vasaterbahistiSThata ime vakSyamANA bahavo doSAstAnevAha[bhA.2528] tagahuNhAvi abhAvievuDDA vA acchamANapucchAdI | - vinae gilANamAdI, sAhusannI paDicchaMtI / / vR-kulAdikAryeNanirgateAcAryauSNenAbhAvitetRSNAjAyate |ttstRssnnaabhibhuutovstimaagto yadi bahirvasateH pratIkSate yAvatsAgariko'pagacchati / tAvattRSNayA uSNena AdizabdAdanAgADhAgADhaparitApanAparigrahaH pIDite mUrchA jAyate AdizabdAt vasatiM praviSTaH san pracuraM pAnIyamApibatastato bhaktAjIrNatayA glAnatvaM bhavedityAdi parigrahastathA vRddhA upalakSaNametat / bAlazaikSA'sahAdayazcAcAryetiSThatiprItakSyantetecapratIkSyamANAH prathamadvitIyaparISahAbhyAMpIDitAmUrchAdyApnuvanti tathA glAnAAdizabdAt kSapakAdiparihagrahaste vinayena pratIkSamANAH bhojana makurvanta auSadhAdikaMca guruNA vinAalabhamAnAgADhataraMglAtvAdyApnuvanti / yathA sAdhavaH kecit prAghUrNakA gantumanasaH tathA saMjJinaH zrAvakA aSTamyAdiSu kRtAbhaktAH pAraNake bhikSAyAmadattAyAM apArayanta AcAryAM pratIkSyamANAstiSThanti / tatra sAdhUnAM divaso garIyAn caTati tatra coSNAdi paritApanAdoSaH, saMjJinAM cAntarAyamityeSa gAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuHprathamataH taNhuNhAdi bhAvie iti / [bhA.2529] tiNhuNhabhAviyassa paDissamANassapucchamAdIyA / khaddAdiyaNagilANesuttatthavirAhadhanAceva / / vR-AcArya:svarUpata uSNenAbhAvitaH kvacit prayojanavazato vahirnirgamanAttataH kulAdikAryeSu nirgatastRSNAbhibhUto vasatimAgato'pi yadi sAgArikamapagacchantaM yAvatpratIkSate, tataH pratIkSamANasya tRSNayA uSNena catApitasya mUrchAdayo bhavanti |aadishbdaadaagaaddhaadipritaapnaaprigrhstthaa vasatiM praviSTe'tIvatRSNAbhibhUtaHkhaddasya caturasya pAnIyasyAdAnaMgrahaNaMkuryAt, |prcurNpaaniiyN pibedityarthaH / tato bhaktANatayA glAno bhavet, tasmiMzca glAne sUtrArthaparihAnirvirAdhanA ca tasyAcAryasya syAt / mlAnatvenAcAryo mriyetetibhAvaH, athavA suutraarthprihaanyaaajaantaaNsaadhuunaaNjnyaanaadiviraadhnaasyaat,| sUtrArthAbhAvato'jAnantaHsAdhavAjJAnAdivirAdhanAMkuryuritibhAvaH / adhunAvuDDAvetivyAkhyAnArthamAha[bhA.2530] vuDDAsAhusehAdIkhamagovA paarnnNmibhukkhutto| acchaipaDicchamANo, na bhuMjaNa loiyamadiTuM / / vR- vRddhA vayovRddhA asahAH prathamadvitIyaparISahAna sADhumasamastithA zaikSakA AdizabdAta glAnAzcAcArya pratIkSamANAstiSThanti,tecatathA tiSThantastRDAdibhiH pIDitA mUrchAdyApnuvantiglAnasya ca gADhataraM glAnatvamupajAyate, / yadi punarAgatamAtra eva vasatau pravizati, tato yathAyogaM vRddhAdinAmakAlahInaM sampAdyate iti, na kazciddoSaH / adhunA vinaye gilANAdI ityetadvayAkhyAnayatikhamago vA ityAdi kSapako vA ko'pi vikRSTena tapasA klAnto vinayena pAraNake bubhukSArtaH pratikSyamANastiSThati |npunrbhukteadyaapinaalocitmaacaaryenncn dRSTamitikRtvA /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 uddezaka :-6, mUla - 149, [bhA. 2531] [bhA.2531] paritAvAaMtarAyAdosA huNtiabhuNjnne| bhuMjaNe aviNAdIyAdosA tatthabhavaMtiya / / vR- evaM kSapakasya vikRSTatapasA klAntasya pratIkSaNenAbhojane mahAn paritApo bhavati, antarAyaM copajAyate / atha bhuGkte tarhi bhojane tatrAvinayAdayo'vinayaH pratIta AdizabdAda dRSTAnAlocitabhojane adattAdAnadoSaparigrahodoSAbhavantiglAnamadhikRtyAha[bhA.2532] gilAnassosahAdI unadeti guruNo viNA / UnAhiyaMvadejAhi, tassavelAtigacchati / / vR- glAnasyauSadhAdikaM sAdhavo guruNA vinA na dadAti, AdizabdAt bhojanaparigrahaH, yadi vA UnamadhikaMvAdadyustasya ca glAnasyAcArya pratIkSamANasya velA tigacchatisampratisAdhUsannI iti[bhA.2533] pAhuNamAgaMtumanA vaMdiya jotesi uNahasaMtAvo / pAraga pADicchaMtesaddhe vAaMtarAyaMtu / / vR-prAghUrNakAH kecitsaadhvaagtaastegntumnssteydyaacaarymvnditvaaanaapRcchyaagcchnti,| tato'vinayAdayo doSAstataH pratIkSamANAstiSThanti AcArya zcacireNa vasatiM praviSTastAvadivasa Asamantattapto'bhavat tato guruM vanditvA vrajatAM ya uSNasantApasteSAM sa AcAryanimittakastathA zrAddhe'STamyAdiSuparvasukRtAbhaktepAnake AcArya pratIkSamANeantarAyaM kRtaM bhavati / upasaMhAramAha[bhA.2534] jamhA etedosA tamhAguruNAna citthiyvvNtu| bhikkhUNa ciTThiyavvaMtassana kiMdosa hotee / / vR- yasmAde doSAstasmAt guruNA na vasetarbahiH sthiraM sthAtavyaM, / bhikSuNA punazciramapi sthAtavyaM yAvaccalaH sAgAriko'payAtitato bahiH pAdAnpramRjyAntarvasateH praveSTavyam / atracodaka Aha-tasya bhikSaH kimeteanantaroditA doSAnabhavanti? |aacaary Aha[bhA.2535] anegabahunigamaNeabbhuTTaNabhAviyA ya hiMDatA / dasavihaveyAvaccesaggAmebahiMcavAyAmo / / [bhA.2536] sI uNhasahAbhikkhunaya hAnI vAyaNAdiyA tesiM / . guruNo punatenatthI tena pamajaMtokheyanno / / vR- anekaiH kAraNaiH bahUn vArAn nirgamanaM bahunirgamanaM tasmin tathA gurvAdInAmabhyutthAne AsanapradAnAdau ca tathA bhikSArthaM hiMDamAnAbhAvitA vyAyAmitazarIrAH yaduktamanaikaiH bahuvAraM nirgamanaM, tatrakAraNAnyAhadazavidhavaiyAvRttyanimittaM / svagrAmebahiH parayAme'nekavAramanekadhAvyAyAmo'bhavat / tathA zItoSNasahA bhikSavo na ca teSAM bhikSUNAM vAcanAdikA vAcanAdiviSayA hAnirguroH punaste'nekavAramanekabahunirgamanAdayo na santi / tatastRSNAdyadhyAsitumasahiSNava AcAryA-vasate bahiH sAMgArike tiSThati laghuvasaterantaH pravizanti, |ttH khedajJena kuzalena pAdAnpramArjayanti / [bhA.2537] dhuvakammiyaM vanAuMkajeNaNeNa vA anatipAtiM / avvakkhittAuttaMna udikkhatibAhibhikkhUvi / / vR- vasaterbahiH sAgArikaM dhruvakamikaM vA lohakArAdikamanyena vA kAryeNAnyamapi sAgArika-. manatipAtitamagacchantaM tathA avyAkSiptamAyuktaM ca jJAtvA bhikSurapi bahirnodIkSate na pratIkSate /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 kintuvasatiMpravizyAtmIya avakAze yatanayAtmanaH pAdau pramArjayet / prathamo'tizayogataH / [bhA.2538] bahigamane caugurugAANAdI vANieya micchattaM / paDiyaraNamanAbhogekharimuhamarue tirikkhAdI / / vR- AcAryo yadi vicArabhUmiM bahirgacchati tataH prAyazcittaM catvAro gurukA AjJAdayazca doSAH, / tathA vANieya micchattamiti vaNiji abhyutthAnaM pUrvaM kRtaM bhavati pazcAdakurvati keSAMcinmithyAtvamupajAyate |iymtrbhaavnaa AcAryaMsaMjJAbhUmiMvrajantaMtataH pratyAgacchantaMca dRSTrAvaNijo nijanijApaNe sthitA abhyutthAnaM kRtavantastaM ca tathA vaNijAM bahumAnenAbhyutthAnaM dRSTvAkecidanye manyante guNavAneSa AcAryoyenavaNijjaevamanemabhyupatiSThanti / tasmAdasmAkamapipUjya itite'pipUjayantiyadAtvAcAryaH kadAcit dvau vArau saMjJAbhUmiM vrajati tadA caturo vArAn gamane pratyAgamane cotthAtavyam / te cAlasyaM manyamAnA abhyutthAtavyaM bhaviSyatIti kRtvA AcAryaM dRSTvA'nyato mukhaM kurvanti / tAMzca tathA kurvato dRSTrA anye cintayanti / nUnameSapramAdI jAtojJAto'piguNavAnapiyadIdRzaH patatitahina kiJciditi te mithyAtvaM gacchanti / tathA AcAryaM lokena pUjyamAnaM dRSTrA maruke bAhyaNasya mAraNabuddhayA praticaraNaM bhavati / tataH saMjJAbhUmiM gataM vijane pradeze mArayet / tathA kharamukhIM napuMsakI dAsI vA prApayitvA uDDAhaM kuryAt |anaabhogenvaavnghne praviSTe tiryagAdaucagardabyAdaukulaTAdau ca praviSTAyAmAtmaparobhayasamutthAM doSA eSa gAthAsaMkSepArthaH ||smprti vANieya micchattamityetadvibhAvaMyiSurAha[bhA.2539] suyavaMtaMmiparivAravaMcavaNiyaMtarAvanuTThANe / TuTThANanaggimaMmi yahANI ya paramuhAvaNA / / vR-saMjJAbhUmivrajatitataH pratyAgacchativA tasmicArye zrutavAneSa parivAravAMzcetimanyamAnA antarA nijanijApaNeSu sthitAvaNijo'bhyutthAnaM kRtavantaH / teSAMcotthAne lokasayacabhUyAnbahumAna aasiit| kadAcidAcAryo dvau vArau saMjJAbhUmiM vrajet tato dvisthAnanirgamane caturo vArAn gacchati pratyAgacchati cotthAtavyaM tataste AlasyaM manyamAnA abhtthAnasya hAni kurvanti / te ca hAnimabhyutthAnasya cikIrSavo'bhyutthAtavyaMbhaviSyatIti kRtvA tamAcArya dRSTA paramukhAbhavanti / anyatomukhaMkurvantIti bhAvaH / athavAavarNaH syAttathAhidvauvArau saMjJAbhUmivrajantamAcAryaM dRSTrAtevadanti / nUnameSaAcAryo dvau trInvArAn samuddizatitena dvau vArau saMjJAbhUmiMyAti / / / [bhA.2540] guNavaMtujato vaNiyApUyaM tanneva sannayA taMmi / - paDiyatti anuThANeduvihaniyattI abhimuhANaM / / vR-vaNijAMbahumAnenAbhyutthAnaMdRSTA kecidanyecintayanti |gunnvaanaacaaryoytovnnijH puujynti| evaM cintayitvA te'pyanye tasminnAcArye sannatA bhavanti / vAradvayaM saMjJAbhUmigamane vaNijAmanutthAne te cintayanti |nuunmessaacaaryH patitaH / kathamanyathAvaNijaH pUrvamabhyutthAnaMkRtavantonedAnIMkurvanti, tathA ca sati teSAmabhimukhANAM dvividhA nivRttistathA ye zrAvakatvaM gRhItukAmA ye ca tasya samIpe pravrajitukAmAste cintayaMti |ydyessopi pradhAno jJAtvA kuzIlatvaM pratipadyate tarhi nUnaM sarvaM jinavacanamasAramitimanyamAnAH zrAvakatvAtvratagrahaNAdvApratinivartante mithyAtvaMgacchanti |smprti paDiyaraNamaNAbhoge ityAdivyAkhyAnamAha [bhA.2541] AuTTottivalogepaDiyariucchinnemArue marugo /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2541] khariyamuhasaMDhagaMvA lobheutirikkhasaMgahaNaM / / vR-guNavAnAcArya iti kRtvA sarvo loka AcAryasyAvRto'bhavat praNato'bhUtadhigajAtIyAnAMca keSAJcitpApIyasAMtathApUjAmAcAryasyadRSTvAmahAmatsarastatomAtsaryeNasaMjJAbhUmigatamAcAryaM praticarya cchanne pradeza maruko brAhmaNaH ko'pi jIvitAddhyaparopya gartAdiSu pracchanne pradeze sthagayet / tathA kharikAmukhI dAsIM napuMsakaM vA pralobhya tatra preSya saMgrahaM kuryAt / tathA maithunameSa sevamAno gRhItastataH uDDAhaHsyAttathA'nAbhogenAcAryovanAdigupilamavakAzaMsaMjJAvyutsarjanAyapraviSTaH syAttatracatirikkhatti tiryagyonikA gardabhyAdikApUrvagatApazcAdvApraviSTAbhavet / tAMcakecitpratyanIkA dRSTvA uDDAhaMkuryuH / mUlagAthAyAM yaduktaMtirikkhAdIti / tatrAdizabdavyAkhyAnArthamAha[bhA. 2542] AdiggahaNAubbhAmigAva tahA annatitthigAvAvi / ahavA vi annadosA havaMtisevAdimAdIyA / / vR-AdigrahaNAt udbhAmikA kulaTA tathAanyatIrthikI vA parigRhyate / sA tasmin gahane pUrvagatA pazcAdvApraviSTAbhavet / taUvAtmaparobhayasamutthAdoSAHsaMgrahaNAdayazcaprAguktAH |athvaa imevakSyamANA anye vAdyAdayo dopAbhavanti tAneva saMjighRkSurigAthAmAha[bhA.2543] vAdI daMDiyamAdI suttatthANaMva gacchaparihAnI / AvassagadiTuMto kumAra akarate karateya / / vR-vAdi daNDikAdayovAdidaNDikAdiviSayAbahavo doSAstathAsUtrArthAnAMgacchasya ca parihAniH / athavA sUtrArthAnAM parihAnirgacche cajJAnAdInAMparihAnistathA AvazyakaM uccArAvazyakaM kuvan akurvaMzca kumAro dRSTAntaH eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / / sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamato vAdidvAramAha[bhA.2544] sannAgatotti siDhebhayAtisArottibetiparivAdI / mAhohirisivajjhAvaccAmi alaM vivAeNa / / vR-ko'pi parapravAdI bahuzrutamAcAryaM lokapUjitaM zrutvA tena samaM vAdaM kariSyAmItyAgato bhavet / AcAryazcasaMjJAbhUmiMtadAgatastena cAgatenavasatau pRSTaMkkaAcAryAH? sAdhubhiHkathitamAcAryAH saMjJAbhUmi gatAH evaM zrutvA sa parapravAdI brUyAtsa mamabhayena palAyitto yadi vAmama bhayenAtasAro jAtaH / athavA mA bhaviSyatyeSAM hatyetivrajAmi alaMparyAptaM vivAdena / adhunAdaMDiyamAditi vyAkhyAnayati[bhA.2545] caMdagavejjAsarisaM AgamanaMrAyaiDDimaMtANaM / pavvajasAgabhaTTa iccAdiguNANaparihAnI / / vR- yathA indrapure indradattassa rAjJaH sutena kathamapi puttalikAkSicandrakasya vedhaH kRtastat sadRzaM rAjJaRddhimatAM vAnyeSAmAcAryasamIpe AgamanaMAcAryecasaMjJAbhUmiMgatedaNDikAdirAgatobhavet / tataH saMjJAbhUmiMgatazcAcAryaitizrutvA prativartate yadi punaHsaMjJAbhUmiMnagatA AcAryAbhaveyustatodharmaMzrutvA kadAcitte pravrajyAM gRhNIyuH / pravrajiteSu ca rAjAdiSu mahatI pravacanaprabhAyanA tathA zrAvakatvaM kecitkadAcitpratipadyeran / yathA bhadrakA vA bhaveyustathA ca caityasAdhUnAM mahAnupagrahaH / saMjJAbhUmigamane caiteSAM guNAnAMhAniH / sampratasuttatthANaMca gacche parihANI ityetadvyAkhyAnArthamAha. [bhA.2546] suttatthe parihAnI vIyAraMgaMtujA puno ei| . . tattheva yavosaraNesuttatthesuMnasIyaMti / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 vR- vicAraM vicArabhUmiM gatvA yAvat tAvatsUtrArthaparihAniH / iyamatra bhAvanA-saMjJAbhUmidUra bhavetsUtrapauruSyAmarthapauruSyAMcArdhakRtAyAMAcAryaHsaMjJAvAnjAtastatogataH saMjJAbhUmiMtataH udghATAyAM pauruSyAmardhapauruSyAMkAlavelAyAMsamAgatastataH sUtrArthaparihAniH / tadbhAvAccaziSyAHvratIcchikAzcAnyaM gaNaM vrajanti, tato gacchasyApi parihAnistatraiva punarupAzraye saMjJAyA vyutsarjane sUtrArtheSu sAdhavo na sIdanti / atra cAvazyakaM kurvannakurvan kumAro dRSTAnstamevabhAvayati[bhA.2547] tIragaevavahArekhIragatehotitadiha utttthaanne| kosassa hAni paracamupellaNarajassa apasatthe / / vR- kumArasyAsthAne samupaviSTasyArthinaH pratyarthinazca vyavahAreNopasthitAsteSAM cottarottareNa vyavaharatAMvyavahArastIraM gataH, |prNnaadyaapismaaptimupyaati / tasmiMzcAsamAptevyavahAresatirAjakumAraH saMjJAvAn jAtastata utthAya saMjJAbhUmiM gataH / sa ca yAvannAyAti tAvadarthinaH pratyarthinazca kSIrodakasaMyogAdivadekIbhUtAstato rAjakumArasya pratyAgatasya te bruvate vayaM parasparaM susthIbhUtAH / evaM sadA kurvansamastAdapilakSAdipramANAndaNDAya padAtparibhraSTastataH kozasya hAnirjAtA |taaNcjnyaatvaa paracamU: parabalamAgataMtayA ca rAjyasya preraNameSo'prazaste dRSTAntaH / prthstepundRssttaantHsvyNbhaavniiyH| sa cAyaM-prathamata evAvazyakamuccArAdeH kRtvA AsthAne samupavizati upaviSTo yadi saMjJAvAn bhavati / tataH pracchanne pradeze vyutsRjati / evaM tasya kurvataH prabhUtaM prabhUtataraM daNDAya padaM jAtaM / tathA ca sati kozasyamahI vRddhistataH parabalasya preraNaM rAjyAntarasaMgrahaH / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH / ya AcAryo bahiH saMjJAbhUmiM vrajati, tasya prAguktaprakAreNa sUtrArthaparihAnistatparihAnyA gacchasyApi parihAniH ziSyANAMprAtIcchikAnAMcAnyatra gaNAntaregamanAt / yastutatraivopAzrayevyutsRjatitasya na kiJcidapi parihIyate itisarvaM susthaM / etadevAha[bhA.2548] velaM suttatthANaMnabhaMjae daMDiyAdikahaNaMvA / pacchaNaamayakose pucchA punasAhaNA vinae / / vR-yathA bahirnagantavyamevaM grAmAdInAmantare'pi sUtrArthAnAmaparihAnimittaM daNDikAdInAmAgatAnAM dharmakathAyAavighnanimittaMcasaMjJAvyutsRjanAyanagantavyaM kintUpAzrasyAntaryutsRjanIyam |yensuutraarthN velAyAMnabhanakti / nApidaNDikAdInAmAgatanAMdharmakathanaM vighnayati / pUrvamevacopayogaH kartavyaH / kiM mama saMjJA bhavenna vA tatra yadi zaGkA tadA kRtAvazyakena sutrapauruSyAmarthapauruSyAM ca sUtrArthapradAnAyoveSTavyam / tatrApina tAvadAsitavyaM yAvadavazyamuttheyaM bhavati / kintvagre atrArthe nidarzanameka AcArya AvazyakaMzodhayitvA tiSThati, dnnddikshcdhrmshrvnnaarthmaagtaacaaryenndhrmkthaapraarbdhaa| sa ca dharmakathAkSipto rAjakumAro dharmaM zRNvannabhIkSNamabhIkSNaM kAyikI vyutsRjanAyottiSThati / AcAryasya capracchannobhRtakozaHsamarpyate |prcchnnNkaayikii mAtrakaMsAdhavaHsamarpayanti |ttrkaayikiiH vyutsRjati / tatovinayelokottarikebalavatirAjJaH pRcchA AcAryasya kathanametadeva vibhAvayiSuridamAha[bhA.2549] niddhAhAro vi ahaM asaiMuThemina 'sa' kahayaMto / pAsagatomanne mattaM tattariya paNAmei / / vR- rAjA cintayati mamAsti snigdha AhArastathApi.kAyikI vyutsargAya punaH punuttiSThAmi / / AcAryastukathayankSAharo'pikAyikI vyutsargAyanottiSThatinUnaMmanye yaeSaAcAryasyapAsthitaH
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-6, mUla - 149, [bhA. 2549] 173 kSullakaH satatkAyikImAnaMpracchannaM vastrAntaritaMpraNayatisamarpayati / tatrakAyikImAcAryo vyutsRjti| etacca yadi pRcchayatetIvinayaH kRtobhavatitasmAdupAyena pRcchAmItivicintyedaM pRcchati[bhA.2550] vinao uttariottiyavalitogaMgAkato muhIvahati / puvvamuhI acalaMtobhaNati nivaM Agitijuttovi / / vR- rAjA sUrimApRcchati-bhagavan / kiM laukiko vinayo balIyAn atha lokottarikaH / AcAryeNoktamayamarthaH parIkSyatAM paramevaM jJAyate / lokottariko vinayo balIyAn / tatra parIkSA kartumArabdhA / AcAryeNoktaM yastava dRSTapratyayo'yaM cAkRtyA tvaM jAnAsina eSa vinayabhraMzI taM preSaya, yathA kutomukhI gaMgA vahatIti jJAtvA nivedaya / tato rAjA ya AkRtimAn yazca ddaSTapratyayastaM preSayati vraja kutomukhI gaGgA vahati / so'calan tatraiva sthito nRpaM bhaNati-yathA pUrvAbhimukhI gaGgA vahati loko'pyanya etat jAnAti / tata AcAryo brUte / mama ziSyAnAM madhye yaM tvaM viSamakaracaraNanAzAdibhirviSamaMjAnAsi / uktaMca - viSamasamairviSamasamA viSamairviSamAH samaiH samAcArAH / karacaraNavadananAzAkarNoSThanirIkSaNaiH puruSAH / / viSamatvAcca viSama eva vinayabhraMzaMkariSyatItitaMpreSayaH / / [bhA.2551] ranA payaMsito esaavinIyadasaNo samaNo / paJcAgaya ussagaM, kAuMAloyaeguruNo / / vR-evamAcAryeNokte rAjJAyo viSamakaracaraNAdinAavinItadarzanaH zramaNaHsapradarzitaeSaH vrajatu kayA dizA gaGgA vahatIti AcAryeNa sa preSitaH sa AcAryAnApRcchaya tatra gatvA tataH pratyAgatya airyApathikyA kAyotsargaMkRtvA guroH purata Alocayati / kathamityAha[bhA.2552] AdiccadisAloyaNataraMgataNamAiyAya puvvamuhI / mAhoja disAmoho puTThovijaNo tahevAha / / vR-bhagavan yuSmatpAdAnApRcchayAhaM gaGgAtaTaM gatastatraca gatvA sUryaM nirdhyAtavAnu yataH AdityA, divibhAgaH samyak jJAyate / evamAdityadigAlocanaM kRtaM / tathA taraMgaistRNAdIni pUrvAbhimukhANyuhyamAnAni, tatra kadAcid digmoho'pi syAttato mA bhUddigmoha ityanyo'pi janastriHsaMkhyAkaH pRSTaH so'pi tathaivAha / yathA pUrvAbhimukhI gaMgA vahatIti / etacca rAjJA pratyayikapracchannapuruSaiH paribhAvo'pi,taMtairapi tathaivakathitaM / tatorAjAprAha[bhA.2553] vahabaMdhaccheyamAraNanivivsayadhaNavahAralogammi / bhavadaMDo uttarito ucchahamAnassatobalito / / vR- loke yo'smAkamAjJAM bhanakti tasya vadhaM lakuTAdiprahAraistADanaM, bandhaM nigaDAdibhizchedaM karNacchedAdikaM keSAMcit mAraNavinAzanamapareSAM nirviSayakaraNamanyeSAM dhanApahAraM kurmaH / tathA kecidasmAkamAjJAM bhaJjanti, lokottareSu punarAjJAM bhaJjatAmetAni bhayAni [na] santi tathApi pareNa prayatnena lokottarikA AjJAM kurvanti / tatkiM kAraNamAcAryamAha-bhavadaNDo ityAdi / pazcA) yastIrthakaragaNadharAdInAmAjJAMbhanakti tasya parabhave hastacchedanAdIni bhavaMti / eSa lokottarebhavadaNDaH asmAbhItasya sAdhorutsahamAnasya svazaktyanigRhasyanigRhanenodyamaM kurvato vinayo balIyAn / evaM
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 lokottariko vinayo balikaH / atraivApavAdamAha- . [bhA.2554] bitiyapayaM asatIe annAe uvassaya vasAgAro / napavattatisaMtevIjeya samatthAsamaMtehiM / / [bhA.2555] kuppahAdIniggamaNaMnAtigabhIre apaJcavAyaMmi / vosariyaM miyaguruNA nisiraMtimahaMtadaNDadharA / / vR-dvitIyapadamapavAdapadamadhikRtya saMjJAbhUmimAcAryo vrajet / tadeva dvitIyapadamAha-upAzrayazca pazcAtkRte saMjJAbhUmirnAsti / tatastasyA asati bahirbrajet / annAetti yatra na jJAyate / eSa AcAryastatrApibahirbrajet / athavA upAzrayesAgAriko vidyatetatobahiryAti, kasyApipunarupAzrayasya pazcAtkRtevidyamAne'pisaMjJAnapravartateso'pibahiryAti / etaiHkAraNairbahirgamanejAteyesamAstaruNAH sAdhavaH taiH samaM yAti / tatra yAni kupathAdIni kurathyAdIni tairgantavyaM tairgacchato'pi prAyaH pUrvoktA doSAnabhavanti, tatrApiyannAtigaMbhIraMnAtiviSamapratyavAyaMpratyavAyavirahitaMtatrAcAryaHsaMjJAMvyutsRjati yeSAM ca sahAyAnAM haste mahAnto daNDakAste mahAdaNDadharAzcatasRSvapi dikSu saMrakSaNaparAyaNAstiSThinti / vyutsRSTe ca guruNA purISe te mahAdaNDadharA vanastaranti kasmAdevaM rakSA kriyate iti cet kulasya tdaaytttvaat|uktNcjNmikulN AyattaMtaMpurisaMAyareNarakkhAhi / / ityAdi kathaM punaHsarakSitavya[bhA.2556] jaharAyAtosaliomaNipaDimA rakkhaepayatteNa / taha hoirakkhiyavyo siridharasarisouAyarito / / vR-yathA rAjA tausaliko maNipratimeca prayatnena rakSati tathA bhavatyAcAryo rakSitavyo yataH zrIgRhasadRza eSa AcArya athaketepratime ityata Aha[bhA.2557] paDimuppattI vaNie udahI uppAtouvAyaNaMbhIto / rayaNadugejinapaDimAkaremijai uttare vigyaM / / [bhA.2558] uppAuvasamauttaraNamavigdhaM ekkapaDimakaraNaMvA / devayacchaMdena tatojAyA bitIe vipaDimAto / / vR- pratimAyArutpattirvaktavyA sA caivamekasya vaNija samudraM pravahaNenAvagADhasyotpAta upasthitastataH sa vaNik bhItaH san aupayAcitikaM karoti / yathA yadetadautpAdikamupazAmyati avighnenottarAmi ca tato'nayordvayormaNiratnayoddhe maNimayyau jinapratime kArayiSyAmi / evamaupayAcitike kRte devatAnubhAvenotpAtikamuSazAntamavidhnaM samudrottaraNamabhUt / sa cottINaH san lobhena ekasimanmaNiratne ekAM jinapratimAM kArayati / tato devatayA dvitIyepi maNiratne dvitIyA jinapratimA kAritA / tathA cAha-devatAcchandena tatojAtA dvitIye'pimaNiratnapratimA / / [bhA.2559] tobhattIevaNitosussasaitA pareNajatteNaM / tAdIvaeNapaDimA, dIsaMtiharA urayaNAI / / vR-tataH pratimAdvayakArApaNAnantaraM te pratime vaNig bhaktyA pareNa yatnena zuzrUSate / tatastayozca pratimayoridaM prAtihAryaM te pratime yAvaddIpakaH pArthe dhriyate tAvaddIpakena hetunA pratime dRzyate / itarathA dIpakAbhAvesaprakAze'piprakAze maNiratnezyete / / [bhA.2560] soUNa pADiheraMrAyAghettUNa siriharechuhati /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-6, mUla - 149, [bhA. 2560] 175 . maMgalabhattIetato pUeti pareNajatteNa / / vR- idamanantaroditaM prAtihArya rAjA tausalikaH zrutvA te pratime svayamevAtmIyazrIgRhake bhANDAgAre kSipatimuJcati / tato maGgalabuddhyA bhaktyA ca pareNa pUjayati / yasmiMzca divase tepratime zrIgRhamAnIte tataH prabhRtirAjJaH kozAdiSuvRddhirupajAtA |aah-shriigRhsdRshaacaary ityuktaMtataevaMdRSTAntabhAvanA kRtA ucyate[bhA.2561] maMgalabhattI ahiyAuppajjai tArisaMmidavvaMmi / rayaNagahaNaMtenaM rayaNapbhUtetahAyarIto / / vR- zrIgRhe draviNaM rakSaNIyaM maNimayapratimayoH punaviNamapyatiprabhUtamasti maGgalabuddhizca tatrApi paramatIrthakarabhaktizceti prayatnena rakSaNetrINikAraNAni / tathA cAha-maGgalaM maGgalabuddhirbhaktizcAdhikA tAze dravye samutpadyate tato ratnagrahaNaM yathA te ratnapratime kAraNatrayavazAdviziSTena prayatnena rakSyete zubhaSyetecatathA ziSyairAcAryaH prayatnena rakSaNIyaH zuzrUSaNIyazca / athaivamAcArye rakSitezuzrUpiteca ko guNaityata Aha / [bhA.2562] pUrvati yarakkhaMtiya sIsA savve gaNisayA payayA / iha paraloeyaguNA havaMtitappUyaNejamhA / / vR- gaNinamAcAryaM ziSyAH sarve sadA prayatAHprayatnaparAHpUjayanti zuzrUSante ca yasmAttatpUjane AcAryapUjane ihalokeparalokecaguNAbhavanti / ihaloke sUtrArthatadubhayAni paraloke sUtrArthAbhyAmadhItAbhyAM jJAnAdimokSamArgaprasAdhanaM athavA pAralaukikAguNA Ayarie veyAvaccaM karemAne mahAnijare mahApajjavasANe bhavati / ityevamAdayaH gato dvitIyo'tizayaH / samprati tRtIyaM icchApahaveyAvaDiyaM - kArejjA ityevaM rupamatizayamabhidhitsurAha[bhA.2563] jenAhAro ugaNIsabAlavuDDassahoigacchasi / to atisesapabhuttaMimehiM dArehiM tassa bhave / / vR- yena kAraNena gaNI AcAryaH sa bAlavRddhasya gacchasyAdhArastatastasya bhavatyatizeSaprabhutvaM atizAyiprabhutvaM taccaibhirvakSyamANairisvagantavyam / / [bhA.2564] titthayarapavayaNe nijarAya sAvekkhabhattavocchedo / eehiM kAraNehiMatisesA hotiAyarie / / vR-AcAryastIrthakarAnukArI tathA sUtrato'rthatazcAdhItI pravacane tathA tasya vaiyAvRttyakaraNe mahatI nirjarAbhavati, tathAziSyAH prAtIcchikAzcAtmAnugrahabuddhyA sure|yaavRtyN kurvantaH saapekssaabhvnti,| sApekSANAM ca bhUyAn jJAnAdilAbho mahatI nirjarA itare tvakurvanto nirapekSAsteSAMsa mahAn saMsArastathA bhaktAvAcAryasya kriyamANAyAM sakalasyApi gacchasyAnugrahakaraNAttIrthasyAvyavacchedaH kRto bhavati / etaiH kAraNairAcAryasya sUtroktA atizeSAbhavantyanye vakSyamANA iti dvAragAthAsaMkSepArthaH / / [bhA.2565] deviMdacakkavaTTI maMDaliyAIsarA talavarAya / abhigacchaMti jiNaMdeto goyariyaM na hiMDaMti / / vR- jinendrAn bhagavata utpanne jJAne devendrAH zakraprabhRtayazcavartina upalakSaNametat yathAyogaM vAsudevA balabhadrAzca tathA maNDalikAH katipayamaNDalaprabhava IzcarAstalavarAzcAbhigacchanti tataste
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 176 gocaracaryA na hiMDate / / [bhA. 2566 ] vyavahAra-chedasUtram - 2 - 6 / 149 saMkhAdIyA koDI surANa niccaM jiNe uvAsaMti / saMsayavAgaraNANi ya maNasA vayasA ca pucchaMte / / vR-saMkhyAtItAH surANAM koTyo nityaM sarvakAlaM jinAn tIrthakRta upAsate / tathA satataM vacasA ca pRcchati surAdike manasA vacasA ca saMzayavyAkaraNAni karoti / tato bhikSAM na hiNDante / [bhA.2567] uppananANA jaha no aDaMtI cottIsabuddhAtisayA jiniMdA / evaM gaNI aTThaguNovaveto satthA va no hiMDai iDDimaM tu / / vR- yathA utpanne jJAne jinendrAzcatustriMzat buddhAtizayAH sarvajJAtizayA dehasaugandhAdayo yeSAM te yathA bhikSAM na hiNDaMte / evaM tIrthakaradRSTAntena gaNI AcAryo'STaguNopeto'STavidhagaNisampadupetaH zAstA iva tIrthakara iva RddhimAn na hiNDate / / [ bhA. 2568 ] gurU hiMDaNaM gurugAvasame lahuyA'nivArayatarasa / gItAgIte gurUlahu ANAtayA bahudosA // vR- AcArya bhikSAmahAmIti vyavasitaM yadi vRSabho na nivArayati tathA tasyAnivArayataH prAyazcittaM catvAro ladhukAH / atha vRSabhevA nivArito'pina tiSThati tarhi vRSabhaH zuddha AcAryasya prAyazcittaM catvAro gurukAH tathA gItArthI bhikSuzcenna gamane pratyekaM caturgurU AjJAdayazca doSA ime ca vakSyamANA bahavo doSAstAnevAha [bhA. 2569] vAte patte gAlo kAyakilese aciMtayA meDDI / akArage vAle gaNaciMtA vA iDDiNo / / vR- bhikSAmaTato vAto vAtaprakopo bhavati / tathA atyuSNaritApanAt pittamudriktIbhavati tathA gaNasya gacchasya bhikSATana parizramata AlokaH kartavyo na bhavati, tathA bhikSATane kAyaklezo bhavati tasmAcca sUtrArthaparihAnistathA sUtrArthayoracintA bhavati / tathA meDhIbhUta AcAryastasmin bhikSAmaTati ziSyANAmAtmadvArabhAvataH prAghUrNakAdInAM vAtsalyakaraNAbhAvaH, tathA akArakaM cet dravya labhate tasyabhojane glAnatvamabhojane paristhApanikAdoSaH / tathA bhimaTato vyAlazcAdirupatiSThati taMtra cAtmavirAdhanA tathA bhikSATane doSA eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISurAhabhAreNa veyaNAe hiMDate uccanIyasAso vA / [ bhA. 2570 ] bAhukaDivAyagahaNaM visamAkAreNa sUlaM vA / / vR- bhAreNa bhaktabhRtabhAjanabhareNa vedanA bhavati / tathA ko'pi grAmo girau niviSTo bhavet / tatra ca . kAnicit gRhANyuccasthAne kAnicit nIcasthAne tAni bhAreNa vedanAyAM satyAM hiNDamAnasya zvAso bhavati / tathA bAhoH kaTezca vAtena grahaNaM bhavati, tathA grAme viSamAkAreNa vyavasthite yatra tatra vA tiryak zarIraM kRtvA gacchataH zUlaM vA bhavet / / [ bhA. 2571] accaNhatAvitonnakhaddhadavAviyaNe cchaDuNAIyA / appiyaNe asamAhI gelanne suttabhaMgAdI / / vR- tathA atyuNSena paripitaH san khaddhaM pracukhavaM pAnIyamatitRSita AdadItaH / tathA samuddiSTo'pi 'tathA paritApabhAvataH punaH punaH pAnIyamAmapibet / tathA cAhAraH pAnIyena plAvitaH san na jIryet /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla- 149, [bhA.2571] 177 ajaraNAcca cchardanaM vamanaM bhavet / AdizabdAdAhArarucirnopajAyate / atha pAnIyaM prabhUtaM na pibati tato'samAdhiH AhArArucau ca punarbhojane glAnatvaM glAnatve ca sUtrabhaGgaH / sUtrapauruSIbhaGgaH / AdizabdAdarthapauruSIbhaGgazcagataMvAtadvAramadhunA pittadvAramAha[bhA.2572] bahiyA ya pittamucchA paDaNaMuNheNa vAvivasahIe / AdiyaNechaDDaNAdI soceva yaporisIbhaGge / / vR- uSNena paritApitasya pittaprakRtebahiH prittabhUvizataH patanaM bhavet / tathA ca sati bhaktabhRtabhAjanasahitasya mahAnuDDAhaH vasatau vA pittamUvizataH patanaM / tatra prabhUtajalapAnaM samuddezAnantaramapi pracurajalAdAnaM tathA ca sati ta eva cchardanAdayaH prAguktA doSAH sa eva ca sUtrapauruSyAzcabhaGgaH / / gataMpittadvAradhunA gaNAlokadvAramAha[bhA.2573] Alogo tinnivAre, goNINajahA tahevagacchevi / naMThana nAhiti niyaTTadIhasohI nisijaMca / / vR- yathA gopAlastisRSu velAsu gavamAlokaM karoti, / tadyathA-prAk prasaraMtInAM madhyAhnecchAyAsu sthitAnAM vikAlavelAyAM gRhaM pratyAgacchantInAM yadi na karoti tadA na jAnAti kA vinaSTA kA vA gateti / evamAcAryeNApitisRSuvelAsugacche'pyAlokaH kartavyaH / tadyathA-prAtamadhyAhne vikAlavelAyAM ca tatra yadi prAtarAvazyake kRte gaNAlokaM na karoti, tadA mAsalaghu / bhikSAvelAyAM dvitIyaM vAraM gaNAlokamakurvato mAsalaghu, tRtIyaM vAraM vikAlavelAyAmapyakurvato mAsalaghu, tatrAcAryo yadi bhikSAM nATati tadA tisRSuvelAsugaNAlokaMkartuzaknoti, bhikSAmaTan kathaM kuryAt / gaNAloke punarakRte naSTa ityevana jJAsyate, |tthaa bhikSAcaryAgamane kaH sannivRttaH ko vA neti kena jJAyate, / tathAgaNAloke'kiyamANeko dIrghakAlaMbhikSAcaryaMkaroti,kovAnetikenajJAyate, tathAbhikSAmaTatyAcAryebhikSAcaryAt AgatAnAmAlocanAyAMkaHzodhiMkaroti, tathAbhikSAM hiNDamAnesUrI ko'pigRhaniSadyAM vAhayatyetanna jJAyate / / [bhA.2574] mAAvassayahAnI, kareja bhakkhilasA va acchejaa| tenatisaMjjhAlagaMsissANakareiacchaMto / / vR-bhikSAmaTatyAcAryoye'vazyaM kartavyAyogAsteSAMyaH pramAdatohAniM karoti |snjnyaayte / tathA AcArya evAsmAkaM bhikSAmAneSyati iti kecit bhikSAlasA vasAveva tiSTheyurnabhikSAmaTeyuryata evaM gaNAloke'kriyamANe ime [amI] doSAstasmAttisRSvapi sandhyAsu zipyANAmAlokastiSThan bhikSAmahiNDamAnaH karotigataM gaNAlokadvAramadhunA kAyaklezadvAramAha[bhA.2575] hiMDaMto uccA[vvA]tosuttatthANaMca gcchprihaanii|| __nAsehiti hiMDato suttaM atthaM AregeNaM / / / vR- hiNDamAnaH punarbhikSAM mahAn kAyakleza iti uccAtotti parizrAnto bhavati parizrAntatvAt sUtramarthaMca dAtumasamartha iti ziSyeSu prAtIcchikeSu casUtrArthAnAM parihAnistato gacchasyApi parihAniH, ziSyANAM prAtIcchikAnAM cAnyatrAnyatra gaNAntare saMkramAt / tathA hiNDamAnaH sUtramartha cArekeNAkSepeNAtmano'pi nAzayiSyatigataMkAyaklezadvAramidAnI cintAdvAramAha[22[12]
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 [bhA.2576] jA AsasiuMbhuMjaibhutto kheyaMva jAva pariNeI / tAva gatoso divaso, naTThasatI dAhitI kiMva / / / / vR-yAvadbhikSAmaTitvA kSaNamAtramAzvAsya bhuMktebhukto'pi ca kheyaMtti bhikSA'TanaparizramaM yAvat pratinayati spheTayati, tAvadivasaH sakalo'pi gatastato nAsti sA velA yatra sUtrasyArthasya vA cintAM karoti / acintitaMca vismRtimupayAti, tato naSTasmatiH / kiMdAsyatina kimapItibhAvaH, vAzabdo dUSaNasamuccaye / etadeva suvyaktaMbhAvayati[bhA.2577] regonatthidivasato rattiMpinajagatesamuvvAto / nayaaguNeuMdijaijai dijjaisaMkito duhaato|| vR-nAstireko vivikto avasaro divasamadhye yatra sUtramarthaM vA cintayati / rAtrAvapi samudvAntaH samyak parizrAnto na jAgarti / na ca sUtramarthaM vA aguNayitvA dIyate / yadi punardIyate tarhi daghitaH sUtrato'rthatazcazaGkito bhavati / gataMcintAdvAramadhunA meDhikAdvAramAha[bhA.2578] meDhIbhUtebAhiMbhuMjaNaAdesamAiAgamanaM / vinae gilANamAdIacchaMto meDhisaMdesA / / vR-AcAryaH sarvasyApi gacchasya meDhibhUtaH meDhiriti vA AdhAra iti vA cakSuriti vA ekArthaH |s cebhikSAM gacchati, tataH sAdhUnAM vasaterbahiryadRcchAyAbhojanaMsyAdetadanantaramevabhAvayiSyate / tata evaM jJAyate kocidAdezA prAghUrNakAH AgaccheyurAdizabdAtkecidalabdhikA labdhiparihInAstataH teSAmAdezAnAmAgamanaM jJAtvA kaH prAghUrNakAnAM vizrAmaNaM sandezaM vA kuryAt / ko vA labdhizabdAt bAlavRddhAsahAnAM ca kaH sandezapradAnena cintAM kuryAt / tiSThati bhikSAmanaTatyAcArye tasya meDheH sandezAdAdizAtsarvamAdezAdeH susthaM bhavati |smprti yaduktaMbAhibhujatti tadbhAvayati[bhA.2579] AloyadAyaNaMvA kassa kare hA mugaMcachaMdemo / Ayarie ya aDateko Atthiumucchahe anno / / vR-ziSyAH prAtIcchikAzca bhikSAM praviSTAzcintayanti / sUrirapi bhikSArthaM nirgato bhaviSyati, tato vayaMpratizrayaMgatvA kasya purata AlocayiSyAmaH kasya vA bhaktaM pAnaM vA darzayiSyAmaH |kNcaanyN sAdhu tatra gatAHcchandayAmo nimantrayAmo yato bhikSAmaTatyAcArye ko'nyaH sAdhuH sthAtumutsahate, / sarvo'pi bhikSAM yAtItibhAvaH / tathA hi-sarve sAdhavo bhikSAmaTatyAcArye cintayanti / yadi svayamAcAryo bhikSAM hiNDate kAsmAkaM zaktiH pazrAtsthAtuM vayamapi yAsyAmaH / evaM sarvasyApi gamane nimantraNApi kasya syAditi vicintya bahireva samuddizya vasatAvAgaccheyuritigataMmeDhidvAramidAnImakArakadvAramAha[bhA.2580] nAnite akAraMgaMmIdavve paDisehaNA havatidukkhaM / rAyanimaMtaNagahaNesaNakkhivAvAraNA dukkhaM / / vR-bhikSAmaTataAcAryasya yadakArakaMtasyatabhikSArthaM niSkAzitaMtasmin akArakaMdravye bhikSArthaM niSkAzitepratiSedhanaMmamaitadakArakamanyadehItivaktuMlajjAtobhavatiduHkhaM,yadi punarlajjAMmuktvA bhaNati tadAnantaravakSyamANagAthAdvayoktA doSAstathA bhikSAmaTannAcAryo rAjJA mattavAraNakasthitena dRSTastataH AkArayitvAbhaNitomamagRhebhikSAMgRhNIta |spraahnklpteraajpinndditi,evN nimantraNAnantaramagrahaNe rAjJA bhaNayate-sAdho kiM tava patandrahe samasti / tato darzite'ntaprAntAdike vAsidau ca rAjA tat dRSTA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2580] 179 khiMsanaM kuryAt / tathA AcAryo'labdhiko bhavet / sa cet glAnAdinimittaM ziSyAn prAtIcchikAMzca vyApArayetyathA glAnAdInAM yogyamAnayatatecAlabdhikaM jJAtvA paribhavamutpAdayantiti taSAM vyApAraNe duHmevagAthAsamAsAthaH |saamprtmenaamev vivarISurlajjAMmuktvAakArakadravyapratiSedhaneyedoSAstAnevAha[bhA.2581] jeNeva kAraNeNaMsIsamiNaMguMDiyaMbhadaMtena / vayaNagharavAsinI vihana muMDiyAtekahiMjIhA / / vR-yenaiva kAraNena hetunA bhadantena guruNA tavazIrSamidaM muNDitaM, tenaiva kAraNena tava jihvApi vadanagRhavAsinI mamaitadakArakamanyadehItibruvANA kathaMnamuNDitA, yenaivaMnabhASatetathA, [bhA.2582] gayamAgayaMmiloesIsAvi taheva tassa gacchaMti / sayameva duTTha jibbho sise vinaissati kena // vR- gatAgamoyaM svabhAvato lokaH pitRsvabhAvaM putro'nukarotIti bhAvaH / tato gatAgame'smin loke yathAcAryo gacchati ceSTate ziSyA api tasya tathaiva gacchanti vartante / taM ca svayamevetthaM duSTajihvastataH kena prakAreNa ziSyAnvineSyati zikSayiSyati naivaM kathaM ca neti bhAvastaste'pi bhaviSyantIti / [bhA.2583] paDisehatamajoggaMannassavi dullahaM havaibhikkhaM / saddhAbhaMga ciyattaMjibbhAdoso avannoya / / vR-ayogyamakArakaMpratiSidhyamAnaMmahAntamapaguNaMkaroti / kiMtamityAha-ko'sAvapaguNaityAhaanyasyApi sAdho?rlabhaM bhavati bhaikSaM, naite yadvA tadvA gRhNantItyadAnAt / tathA akArakasya pratiSedhane kasyAapamihatyAH zraddhAyAbhaGgaH |aprsyaapiaciyttmpriitisttstdvshaadvrnno jihvAdoSa utpadyate samprati yaduktaMrAjanimantraNAgrahaNe khiMsanamiti tatratadeva khiMsanamAha[bhA.2584] puTviM adattadAnAakoviyA iha usaMkilissaMti / kAUNaaMtarAyaM necchaMtidvaMvi dijjaMtaM / / vR-AntaprAntAdau vAsitAdau ca darzite rAjA prAha-pUrvamadattadAnA yUyaM tata ihAkovidA atatvajJA santaH klizyanti / tathAca rAjapiNDe ityantarAyaM kRtvA iSTamapidIyamAnaM bhavanto necchanti / [bhA.2585] gahaNapaDiseebhuMjaNaabhuMjaNeceva mAsiyalahuyaM / . amaNunna alaMbhevA khiMsijja vasehamAdIyA / / - vR-akArakasyagrahaNesatiyadyanyaiH sAdhubhiHpratiSidhyamAno'pibhuGktetadA glAnatvamathanabhuGkte tadA abhojane pAriSThApanikAdoSastatra ca prAyaztiM mAsikaM laghu, tathA yadyAcAryo'labdhikastadA amanojJalAbhe manojJAlAbhe vA zaikSakAdayaH khiMseyuna kimapi kkApi gato labhate'tirikta metasyAcAryatvaM / / [bhA.2586] vAvAriyA gilANAdiyANageNahaejogaMtitetaobeti / tubbhekIsana geNhaha hiMDaMtA UsayaMceva / / vR- AcAryo labdhihInaH san ziSyAn prAtIcchikAMzca vyApArayet / yathA glAnAdInAM glAnaprAghUrNakaprabhRtInAM yogyaM gRhNIta tata evaM te vyApAritAH santo bruvate / yUyaM svayameva hiNDamAnA glAnAdiprAyogyaM kasmAnnagRhNIta / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 [bhA.2587] evANAeparibhavobetidIsatiyapADirUvaMbhe / AnehajANamANA, khisaMti evamAdIhiM / / vR-evamupadarzitenaprakAreNaAjJAyAH paribhava utpAdyate, yathAyadiyUyaM prAyogyaMna labhadhvekathaMvayaM lapsyAmahe / evamukte yadyAcAryo brUte-AryA udyamena kiM na labhyate / tata evamukte ruSTA bruvate-dRzyate khalu bhe bhavatAM pratihAryaMsAtizyamAcAryatvaM syavamevaM jAnantaH kasmAnnAnayata evamAdiruccAvacairvacanaiH khisaMtihIlayaMti ||gtkaarkdvaarN, vyAladvAramAha[bhA.2588] vAlo yasANamAdI diTuMto tattha hotichatteNa / lobhe yaAbhioge vise ya itthIkae vAvi / / vR-bhikSAmaTatovyAlaHzvaprabhRtikaH kadAcillagatitadA mahatyapabhrAjanA tatraca dRSTAntazchatreNayathA cchatramupari dhriyamANaM zobhate adhaHpatitaM tu na kimapi evamAcAryo'pi bahubhiH parivArito gacchan zobhate |tthaa bhikSATanapravRttastuzvAdiparigRhItona kimapitathA pratirUpavAnAcAryobhavatItilobhena, gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, 'bhiyogo vazIkaraNaMstrIkRtasyAt, viSaM vA kenacitpradviSTane dIyate, [bhA.2589] moeuMasamatthAbaddharuddhaM naccaNaMkusiyA / juvatikamaNijjarUvo so puna savvevitosatto / / vR-yuvatiH kamanIyarUpatayA alIkadoSasaMbhAvanayA anyathA baddha ruddhaM vA nartakaM naTAnAM nAyakaM kusitAmocayitumasamarthAsteSAMtAdRkazaktyabhAvAtsapunaryuvatikamanIyarUpastAn kusitAn sarvAnapi kenApi doSeNa baddhAn ruddhAn vA mocayituM zaktastato yathA sa prayatnena rakSyate, evamAcAryo'pi rakSaNIyo'nyathA doSastathA cAha[bhA.2590] emevAyariyassa vidosA paDirUvavaMcaso hoi / dija visa bhikkhuvAsoabhijogga vasIkaraNamAdI / / vR- evameva nartanasyevAcAryasyApyaparakSitasya doSA bhavanti, tathAhi so'pi pratirUpavAn bhavati, tataH ko'pi bhikSUpAsako jinapravacanaprabhAvanAmasahiSNurviSaM dadyAt / strI vA kAcidrUpalubdhA AbhiyogyaM kuryAt vazIkaraNAdi vA prayuJjIta / yasmAdete doSAstasmAt prayatnato rakSaNIyo'nyathA tadabhAve gaNasyApyabhAvApattistathA cAha[bhA.2591] naccaNahInAva naDAnAyagahInA varUpiNIvAvi / cakkaM catuMbahInaM nahavati evaM gaNogaNiNA / / vR-yathA nartanahInA naTA, yathA nAyakahInA rUpavatI strI, yathA ca cakraM tumbahInaM na bhavati, evaM gaNinAcAryeNa vinA gaNo'pinabhavati / / tadevaMvyAla dvAramidAnIMgaNacintA dvAramAha[bhA.2592] lAbhAlAbhaddhAni akArakevA vuDDamAdese / sehakkhaenanAhiti acchaMto nAhitisavve // vR-kena paryAptaM labdhaMkena vAnalabdhamitinajJAsyatisvayaMbhikSATane parizrAntatvAt / tathAadhvani mArge ye parizrAntAH samAgamanaprAghUrNakAH teSAmidamakArakamidaM vA kArakaM tathA bAlAn vRddhAn pUrvAgatAMzcAdezAn prAghUrNakAn tathA zaikSAn kSapa kAMzca karaNIyasArA karaNatayA na jJAsyati / svayaM bhikSAparizramaNaparizrAntatvAt tiSThan punaH sarvAn yathaucityena jJAsyatiparizramAbhAvAt / /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 uddezakaH-6, mUla- 149, [bhA.2592] gataMgaNacintAdvAramadhunA vAdidvAramAha[bhA.2593] soUNa gataMkhiMsati paDicchauvvAya vaadipellii|| - acchaMti satthacittena hotidosA tavAdiyA / / vR-bhikSAmaTituM pravRtte AcArye vAdI kopi samAgasatastena sAdhava uktAH ka AcAryaH ? / sAdhubhiruktam-bhikSATanAya gatastataHsa bhikSArthaMgataM zrutvA khiMsatihIlayati, etAvattasyapANDityaM sasvayaM bhikSAmaTatitataH kSaNamAtraMpratIkSitaH sacAcArya udbhAntaHparizrAntaHsamAgatastaMsamAgataM dRSTvA vAdI prerayati / sa ca parizrAntatvAt uttaraM dAtumasamarthastiSThati / punaH svasthacitte doSAstApAdayaH / AdizabdAttRSAdiparigraho na bhavati tathAcasatina vAdinA tasya preraNaM kintujaya itivAdIsamAgato bhikSArthaMgataitizrutvA yadavAdIttadupadarzayati[bhA.2594] pAgaDiyaMmAhappaM, vinnANaMceva sutttttegurunno| jaisovijANamANo na vitubbhamanADhito hotA / / / vR-bhikSArthaM gata iti bruvANairbhavadbhiH suSTu atizayena mAhAtmyaM garimalakSaNaM vijJAnaM ca prakaTitaM / yadi so'pijJAtA bhavati navaiyuSmAkamanAto bhavet / / adhunA paDicchiuvvAya vAdipellei iti[bhA.2595] . navi uttarANi pAsaipAsaNiyANaMca hotiparibhUto / sehAdibhattagAviyada8 amuhaM pariNamaMti / / vR-sabhikSATanaparizrAntaHsannavinaivauttarANi pazyatiparizrameNabuddheH saMvyApAdanAttathAcasati saprAznikAnAmapi sabhyAnAmapiparibhUto bhavatitato yezaikSakAdayo yeca bhadrakAdayastetamamukhaM niruttaraM dRSTA pariNamantivipariNAmabhajante / bhikSArthamanaTane punarime guNAH / / [bhA.2595] suttatthANaM guNaNaM vijAmaMtA nimittajogANaM / vIsatthe pairakkhe parijiNairahassasutteya / / vR-sUtrArthAnAMtathA vidyAnAMmantrANAMnimittazAstrANAMyogazAstrANAMcaguNanaMparAvartanaM bhavatitathA vizvastaHsanpratirikteviviktepradezerahasyasUtrANiparijayati / atyantasvabhyastAni karoti tasmAnna bhikSArthamaTitavyamAcAryeNagataMvAdidvAramidAnImRddhimadvAramAha[bhA.2596] ranAviduvakkharatoThavito savvassa uttamohoti / gacchaM viyAiritosavvassavi uttamohoi / / vR- rAjJA dvayakSarako dAso yadyapi jAtyA hInastathApi saMsthApitaH san sarvasyApyuttamo bhavati uttamatvAcca yathA na kaJcana preSaNena hieDApyate so'pyevaM yathA, tathA gacche'pyAcAryaH sarvasyApyuttamo bhavatItisasutarAM bhikSAM na hiNDApayitavyaH / / / [bhA.2597] rAyAmaJcapurohiyaseTThI seNAvatItalavarAya / abhigacchaMttAyarietahiyaM ca imaMudAharaNaM / / vR-yathA tIrthakara chadmasthakAle hiNDamAno'pyutpannejJAne devendrAdhabhigamAnahiNDate,evamAcAryAnapi AcArya evasthApitAn rAjAamAtyaH purohitaH zreSTIsenApatitalavarAzcAbhigacchantitataste'pi bhikSAM nahieDante / anyathA doSastatravedamudAharaNaMtadevAha [bhA.2598] soUNaya uvasaMto amaccoraNaNotaMnivedei /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 . vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 rAyAvi bitiyadivasetaie amaccI ya devIya / / vR-rAjJo amAtya AcAryasamIpe dharmaM zrutvA upazAntaH sa ca rAjJastakamAcAryaM nivedayati / yathA guNavAnatIvAcAryo'mukapradeze tiSThati, tato dvitIyadivase rAjJA amAtyena sahAgataH / sa dharmaM zrutvA parituSTaAgatonijAgramahiSyAH parikathayati |amaatyenaapyaatmiiybhaaryaayaaH kathitaM, tato'mAtyIdevI catRtIyadivasedharmazravaNAya samAgatA AcAryo bhikSArthaMgatastataH / / [bhA.2599] sAupaDicchiUNa gayA ahavA paDicchinne khiMsAM / hiMDaMti hoti dosAkareNa paDivatti kusalehiM / / vR-bhikSArthaM gata iti zrutvA te hIlayitvA gate, athavA kSaNamAtraM pratIkSya hIlagatyau gate, yadi vA yAvadAcArya Agacchati, tAvatpratIkSyamANe hIlayataH athavA prasvinnazarIra parigalataprasvedamAgataM dRSTrA khiMsato yadi vA klamena suSTukRtaM na vadanaM navAsomaM kathayato vA parizrameNa na suSTuvacanavinirgamastata utthitehIlayatoyathA pieDolakaivaiSabhikSAmaTatikimAcAryatvametasya / ete bhikSAM hiNDamAne dopAH / yadi punaH kAraNe vakSyamANebhikSArthaMgatobhavet rAjAdayazcatatrAgatAsteca pRccheyuH kkagata AcAryastatra ye pratipattikuzalAstairnedaM vaktavyaM bhikSArthaM gata itacityavandanamittaM gata iti yadi te rAjAdaya AcAryamAgacchantaM pratIkSeran tadA ye'tIva dakSA gItArthAsteSAM sundaraM pAnakaM prathamAkiM ca sundaraM kalpaM colapaTTaM ca gRhItvAcAryasamIpe gatvA AcAryasya kathayanti / tata AcAryo mukhahastapAdAdiprakSAlyaprathamAlikAM pAnakaM ca kRtvA kalpaM prAvRtya pAtrANyanyasya samarpya tAddazaveSo vasatAvAnIyate yathA'nAkhyAto'pi rAjAdi bhiyite eSa AcArya iti / tato vasatiM prAptasya pAdaproJchanaM pAdapramArjanArthamAdAyasAdhava upatiSThanti / pAdapramArjanAntaraMvasateraMtaravasateraMtaH pravizya pUrvaracitAyAM nisadyAyAmupavizati, upaviSTasyacacaraNakalpakaraNAyakopisAdhurupaDhaukate, caraNaprakSAlanAnantaraMsarve sAdhavaH purataH pArzvataH pRSTato vA kiMkarabhUtAstiSThanti yathArAjA cakitastiSThati / etadevAha / [bhA.2601] kAraNe bhikkhassagate vikajaM annaM nivassasAhittA / nijjoga nayaNapaDhamAkamAdidhuvaNaMmaNUnAI / / vR- kAraNe vakSyamANe lakSaNe samApatite bhaikSasya gate'pyAcArye nRpasyAnyatkAryaM kathayitvA prathamAlikAderniyogasya nayanaM, tataH kramAdiprakSAlanaM tatomanojJaprathamAlikAdikaraNam / / [bhA.2602] kayakurukaya Asattho pvisipuvvriynisejjaae| payayA yahoti sIsA jahacakito hoirAyA vi / / vR-kRtakurukacaH kRtakula AsvasthaH pravizati / pravizya capUrvaracitAyAM niSadyAyAmupavizati / tataH pAdaprakSAlanasamIpopavezanaprayatAstathA bhavantiyathArAjApicakitojAyate |atrprH praznamAha[bhA.2603] sIsA yaparicattA codagavayaNaMkuTuMbijjhAmaNayA / diluto daMDieNaMsAvekkhecevaniravekkhe / / vR- codakavacanamAcAryaM rakSayitvA ziSyA bhikSAyAM preSitAstarhi te tyaktA, AcArya Aha-atra kuTumbigRhapadIpanadRSTAntaH / sApekSanirapekSe cAcArye / eSa dvAragAthAkSarArthaH / sAmpratyenAmeva vivarISuH prathamataH sIsAya paricattA itibhAvayati [bhA.2604] vAyAdIyAdosAgurussa itaresi kiMnate hoMti /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2604] 183 kkhaya sissaccAe hiMDaNatulle samatAyA / / vR-vAtAdayo doSAgurorbhavanti / itareSAMsAdhunAM kiM tenabhavantibhavantyeveti bhAvaH / tato hiNDate hiNDanadoSe tulye AtmanorakSA kriyate / ziSyANAMcatyAga ityasamatAnedaMsamaMjasamityarthaH |anycc[bhaa.2605] dasavihaveyAvacce nicaM abbhuTTiyA asaDhabhAvA / ne dAniparivannA anujjamaMtANa daNaDoya / / vR-dazavidhiAcAryAdibhedatodazaprakArevaiyAvRttyenityaMsarvakAlamazaThabhAvAHsantoabhyutthitAste samprati vAtAdidoSAnpazyadimarapi bhikSATane preSyamANaparityaktAH tathA dazavidhavaiyAvRttyenodyacchanti tatasteSAmanudyacchatAmAcAryAdivaiyAvRttyakaraNe yathArha prAyazcittaM daNDo dIyate / tadevaM 'sIsAya paricattA' itibhAvitamidAnIM kuTuMmbikApaNayeti dRSTAntaMbhAvayati / [bhA.2606] vaDDidhannasubhariyaMkoTThAgAreDajhaMtekuTuMbassa / kiMamhamuhA deIkeItahiyana allINA / / vR- eka kauTumbikaH sa karSakANAM kAraNe samutpanne vRddhayA kAlAntararUpayA dhAnyaM dadAti / tayAca vRddhayA kauTuMbikasya koSThAgArANi dhAnyasya subhRtAni jAtAni / anyadA ca tasyaikaM koSThAgAraM vRddhidhAnyasubhRtaM vahninA pradIptena dahyate / tatkecitkarSakA vidhyAyananimittaMtatra pradahyamAne koSThAgAre nasamAgatAMkimeSa kauTumibako'smAkaM mudhA dadAtiyena vayaM vidhyApanArthamabhyudyatAbhavAmaH / / / [bhA.2607] eyassa pabhAveNaMjIvA amhetieva nAUNaM / aNeusamallINA vijavietesisotuhro / / vR-anyekarSakA etasya kauTumbikasya prabhAvenabayaMjIvantismajIvAacapratyayaHjIvitA ityathaH evaM jJAtvA samAlInAstatra samAgatA vidhyApanAya ca pravRttAstato vidhyApite koSTAgAre sA kauTumbikasteSAM tuSTaH kimakArSIdityata Aha[bhA.2608] je usahAyagattaM karesu tesiM avaddhiyaM dinnaM / dilRti na dinniyare akAsaMgAdukkhajIviyA / / vR-ye tu vidhyApane sahAyatvamakArSusteSAmavRddhikaM kAlAntararahitaM dhAnyaM dattaM, itareSAM tu sahAyatvamakRtavatAMdagdhamityuttaraMvidhAyana dattaMtatastekarSakAH santoduHkhajIvinojAtAH / [bhA.2609] AyariyakuTuMbI vAsAmANiyA bhavesAhU / vAbAha aganitullAsuttatthA jANadhanaMtu / / vR- AcAryaH kuTumbIkaH kuTumbitulya ityarthaH / sAmAnya karSaka sthAnIyAH sAdhavaH AcAryasya bhikSATane vAtAdivyAbAdhAgnitulyA, sUtrArthAn jAnIhidhAnyaMdhAnya tulyAn / [bhA.2610] emeva viniiyaannkreNtisuttthsNghNtheraa| hoveti udAsIne kilesabhAgIyasaMsAre // vR- kauTumbikadRSTAntaprakAreNa ye vinItAsteSAM sthavirA AcAryA sUtrArthasaMgrahaM kurvanti sUtrArthAn prayacchanti, yatra udAsInaH tatra hAyantIti na prayacchantIti bhAvaH / sa codAsIno vartamAno na kevalaM sUtrArthayogyobhavet, klezabhAgI casaMsArejAyate |gtNdhyaapndvaarsmprtidnnddikdRssttaantN [bhA.2611] uppannakAraNepunajaisayameva sahasA gurU hiMDe /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 __ appANagacchamubhayaM paricayatItatthimaM nAyaM / / vR- utpanne'pi kAraNe vakSyamANalakSaNe yadi sahasA svayameva gururbhikSAM hiMDate tarhi sa gururAtmAnaM gacchamubhayaMcaparityajati |ttrcedN vakSyamANajJAtamudAharaNa / tadevAha - [bhA.2612] souM parabalamAyaMsahasA ekkAgio ujorAyA / nigacchatisocayatI appANaMrajamubhayaM ca / / vR-yonirapekSorAjye parabalamAgataM zrutvAbalavAhanAnyamelayitvAsahasA ekAkI parabalasyasaMmukho nigarchati, sa AtmAnaM rAjyamubhayaM ca tyajati, balavAhavyatirekeNa yuddhAraMbhe maraNabhAvAt / evamAcAryo'pi nirapekSaHsamutpanne'pi kAraNesahasA bhikSAmaTannAtmAnaMgacchamubhayaM ca parityajati / [bhA.2613] sAvekkho punarAyAkumAramAdIhi parakhalaMkkhaviyA / ajie sayaMpijujjhai uvamA esevagacchevi / / vR- sApekSaH punA rAjA prathamaMkumArAdIn yuddhAya preSayati tataH kumArAdibhiH paravalaM kSapayitvA yadA kumArairna parijIyateparabalaM,tadAtasminnajitesvayamapirAjAyudhyate / eSAevopamAgacche'pidraSTavyA / AcAryo'pi pUrvaM yatanAM karoti tathApi asaMstaraNe svayamapi hiNDate eva cAtmAnaM gacchamubhayaM ca nistArayatIti bhAvaH / / sampratiyaiH kAraNairAcAryeNa bhikSArthamaTitavyaM tAni kAraNAnyAha[bhA.2614] addhANakakkhaDAsatigelaNAdesamAIesuca / saMtharamANebhaito hiMDeja asaMtharaMtaMmi / / vR- adhvAnaM prapannaH sArthena samamAcAryo gacchaMstatra cAsaMstaraNe yadi sArthikA AcAryasya gauraveNa prayacchanti, tataH svayameva AcAryohiNDate, evaMkarkaze'pikSetrebhAvanIyaM, tathAasatisahAyAnAmabhAve ko bhikSAmAnIya dadAti svayaM hiNDate / tathA glAnA bahvastatasteSAM sarveSAmapi gacchasAdhavaH prAyogyamutpATayituzaktAathavA glAnaprAyogyamanyaHko'pinalabhatetataAcAryo hiNDate / evamAdezAH prAghurNikA AdizabdAta bAlavRddhAsahaparigrahasteSvapi bhAvanIyaM / eteSu viSayeSvasaMstarati gacche niyamAcAdAryo kurvan hiNDate / zeSakAle netyarthaH / eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / / atrayaduktaMsaMstaraNena hiNDate ititatrasaMstaraNaM trividhaM-jaghanyaM madhyamamRtkRSTaMcatatrajaghanyamadhikRtyAha[bhA.2615] paMcaviAyariyAdI acchaMtejahannae visaMtharaNe / evaMsaMtharatesayameva gaNI aDatigAme / / vR- jaghanye'pi vakSyamANasvarUpe saMstaraNe paJcApyAcAryopAdhyAyapravartisthaviragaNAvacchedinastiSThanti / jaghanye'pItyapizabda: saMbhAne / sa caitat saMbhAvayati yadi tAvat jaghanye'pi saMstaraNe paJcApyAcAryAdayastiSThanti / tato madhyame utkRSTe saMstaraNe niyamAt paJcabhirapi sthAtavyaM / evamapi jaghanyenApi saMstaraNenAsaMstarati gacache svayameva gaNI AcAryo grAme bhikSAmaTati / sa ca pratilomaparipATyA paryante tathA hi-jaghanyenApi saMstaraNenAsaMstarati prathamaM gaNAvacchedako hiNDate, tathApyasaMstaraNesthavirohiNDate,evamapyasaMstaraNepravartyapitathApyasaMstaraNeupAdhyAyo'pi,tathApicenna saMstaratigacchastataAcAryo'pitatraprathamata utkRSTasaMstaraNamAha[bhA.2616] maMDalagayaMmi sUreuttiNA jAva paThavaNavelA / tAeMtibhuttA sannAgayAca ukkosasaMtharaNe / / .
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2616] __ vR-nabhomaNDalasya madhyagate sUrye madhyAhne ityarthaH / bhikSArthamavatIrNAstataH paryAptaM hiMDitvA yAvat tRtIyapauruSyAAdausvAdhyAyaprasthApanavelA tAvatsannivartate / etAvadutkRSTaMsaMstaanuvAtRtIyapauruSyA Adau svAdhyAyaprasthApanAvelA tAvatsannivartante / etadutkRSTaMsaMstaraNam / madhyamaMjaghanyaM cAha[bhA.2617] saNAto AgayANaMcaporisImajjhimaMhavaMtiNyaM / visuyAviyamattadiNe samatitthaM tejahaNaMtu / / vR- madhyAhnAdArabhya bhikSArthamavatIrNAnAM paryAptaM hiNDitvA vasatAvAgatAnAM bhuktAnAM saMjJAtaH saMjJAbhUmIta AgatAnAM yadi caturthI pauruSI avagAhate etat madhyamaM saMstaraNaM bhavati madhyAhnAdArabhya bhikSAmaTitvA bhuktva saMjJAbhUmItaH pratyAgatyamAtreSu caturthI pauruSI avagAhate etat madhyamaM saMstaraNaM bhavati, madhyAhnAdArabhya bhikSAmaTitvAbhuktvA saMjJAbhUmItaH AgatAnAM yadivisUyAdiesuvizodhiteSu sUrAstamayena dinaM samatikrAmati jaghanyaM saMstaraNavasAtavyaM, tadevamuktaM jaghanyAdibhedabhinnaM saMstaraNabhidAnImadhvAdidvArakhyAkhyAnArthamAha[bhA.2618] addhANe asaMtharaNeakoviyANaM vikaraNapalaMbe / emeva kakkhaDaMmi vi asatitti sahAyagAnatthi / / vR- adhvani sArthena samaM vrajatAmasaMstaraNe bhikSArthamAcAyo hiNDate, athavA tesahAyA akovidAH sArthe ca pralambAnyavikaraNakRtAnyakhaNDIkRtAni labhyante / tataH AcAryaH svayameva hiNDamAnastAni vikaraNAnikRtvA sannivartateathavAdadatAmupadezaMdadAtivikaraNAnikRtvAdadadhvamiti / evamakovidAnAM sahAyAnAMbhAve pralambavikaraNanimittamAcAryogacchati / evamevakarkazepikSetrebhikSArthaMgamanamAcAryasya bhavati / tatrApyasaMstaraNeakovidasahAyabhAve pralambavikaraNAya vA gacchatIti / tathA asatitti nAma sahAyakA nasantitataH svayameva bhikSAmaTati / / [bhA.2619] bahuyA tattha ataraMtA ahava gilANassa so paraMlahati / emevaya Adesa sesesu vibhAsabuddhIe / / vR-bahavastatragaccheataranto glAnAstataH sarveSAMgacchasAdhavaHprAyogyamutpAdayitumazaktA athavA glAnasya paraM prAyogyamanyo na labhate kintu sa evAcAryastataH sa hiNDate / evamevAdezeSu prAghUrNake zeSeSucabAlavRddhAsaheSu vibhASA vividhaMbhASaNaMsvabuddhayAkartavyaM / taccaivaM-yadyAdezAdayobahavaH sarveSAM sAdhavaH kartuMnazaknuvanti / yadivAsaevAdezAdiprAyogyaM labhatenAnyaH ko'pitataHsa hiNDatesamprati saMtharamANebhaio iti vyAkhyAnayati[bhA.2620] abbhujjayaparikammaMkuNamANaMjA gaNaMnavosiriti / tAva sayaMso hiMDaiitibhayaNAsaMtharaMtaMmi / / vR-abhyudyatavihAraparikarma kurvan yAvat gaNanavyutsRjatitAvatsvayaMsaAcAryo hiNDate, ityeSA bhajanAsaMstaratigacche[bhA.2621] addhANAdisuvehaMsuhasIlatteNajo karejAhi / gurugAyacajattha vasavvapayatteNa kAyavvaM // vR- adhvAdiSu adhvakarkazAdiSvasaMstarati gacche sukhazIlatvena sukhamAkAMkSamANa AcAryo'hamityAlambanamAdhAya ya upekSAmAcAryaH karoti bhikSAM na hiNDate ityarthaH / tasya prAyazcittaM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 catvArogurukAH; / yaccayatravAanAgADhaparitApanAdi sAdhavaHprApnuvantitanniSpannamapitasya prAyazcittaM, tasmAtsarvaM prayatnenAdhvAdiSvasaMstaraNebhikSATanaM kartavyam |saamprtmsNstrnnytnaamaah[bhaa.2622] asatI paDilomaMsagAme gamaNadANasaDDesu / peseti bitiyadivase AvajaimAsiyaM guruyaM / / vR- asati avamaudaryAdinA gacchasaMstaraNAbhAve pratilomaM gaNAvacchedakAdArabhya pratikUla gamanamavasAtavyaM / tadyathA-prativRSabhAdirasaMstaraNe gaNAvacchedako'pi prativRSabhAdibhiH saha hiMNDate tathApyasaMstaraNesthaviropitathApyasaMstaraNepravartakopitathApyasaMstaraNeupAdhyAyopitathAcennasaMstarati tadA svagrAme dAnazraddheSu kuleSvAcAryasya gamanaM bhavati, tathApi cedasaMstaraNaM tata AcAryo anyAnyapi gRhANi, tathA kenApi sAdhunA kasmiMzcakule glAnaprAyogyaM kimapidravyaM yAcitaM, paraMna labdhamathacatat dravyaM tasmin gRhe prabhUtamasti anyatra ca na vidyate, tatra yadi dvitIye divase tasmin kule yena na labdhaM tamevAcAryaH preSayati tato gurukaM mAsikaM prAyazcittamApadyate tasmAt tasmin kule pratilomaM preSayitavyastadyathA-prathamaM gaNAvacchedakaH preSyastenAlabdhe sthavirastenApyalabdhe pravartakastenApyalabdha upAdhyAyastenApyalabdhesvayamAcAryo vrajati / yadi vA sa gRhaprabhuryasya gauravaM karoti sa preSayitavyaH / sAmpratamenAmeva gAthAM vivarISuH prathamato gAthApUrvArdhabhAvayati[bhA.2623] gaNAvacchedao puvvaM ThavaNakulesuMca hiMDaisagAme / evaM thera pavittI abhiseya guruyapaDilomaM / vR-pUrvaMgaNAvacchedakaH svagrAme sthApanAkuleSuhiNDate / evaM gaNAvacchedAdArabhyapratilomaMvaktavyaM, tadyathA-asaMstaraNe sthaviro'pi hiNDate, tathApyasaMstaraNe pravartyapi, tathApyasaMstaraNe abhiSeka upAdhyAyastathApisaMstaraNAbhAve gururapi / adhunA peseti bitiyadise ityAdibhAvayati[bhA.2524] ubhAsiya paDisiddhataMceva tattha paThavejjAu / paDilomaMgaNimAdI goravaMjattha vAkuNati / / vR-kenApisAdhunA glAnaprAyogyaM kimapidravyaM kasmiMzcitkule avabhASitaMyAcitamityarthaH, tacca gRhe prabhuNA pratiSiddhamanyatratatdravyaM nAsti, kintutasminneva gRhe / tato dvitIyadivase tatrakule natameva preSayet / kintu pratilomaMgaNyAdiMgaNAvacchedaprabhRtikaM yathoktaMprAk / yatra vA gRhaprabhurgauravaM karotitaM vaapressyet| [bhA.2625] titthagarattisamattaMahuNA pAvayaNa nijjarA ceva / vaccaMtidovisamagaMduvAlasaMgaMpavayaNaM / / vR- tIrthakara iti dvAraM samAptam / adhunA pravacanaM nirjarA ceti dve api dvAre samakamekakAlaM vrajatastatra pravacanaM nAma dvAdazAGgagaNipiTakam / [bhA.2626] taMtuahijaMtANaM veyAvacce unijarAtesiM / . kassabhave kerisiyA suttatthe jahottaraMbaliyA / / vR- tattu dvAdazAGgaM gaNipiTakamadhIyAnAnAM vaiyAvRttye kriyamANe teSAM vaiyAvRttyakarANAM mahatI nirjarA bhavati, uktaM ca-AyariyaM veyAvaccaM karemANe mahAnijjare mahApajavasAne bhavati, ityAdi atramahAnirjarastadAvaraNIyasya karmaNaH kSayakaraNAtmahAparyavasAnaH punaranyanavakarmabaMdhAbhAvAt / atra
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 6, mUla - 149, [ bhA. 2626] ziSyaH prAha asya kIddazI nirjarA bhavati ? AcAryaH prAha sUtre arthe ca yathottaraM balikA / suttAvAsagamAdI coddasapuvINa taha jinAnaM ca / bhAve suddhamasuddhe suttatthe maMDalI ceva / / [bhA. 2627] vR-sUtramAvazyakAdi yAvaccaturdazapUrvANi, etaddharANAM yathottaraM mahattarA nirjarA evamarthepi bhAvanIyaM, tathA jinAnAmapyavadhijinaprabhRtInAM yathoktaM balikA nirjarA iyamatrabhAvanA - eka AvazyakasUtradharasya vaiyAvRtyaM karoti / aparo dazavaikAlikazrutadharavaiyAvRtyakarastasyAvazyakasUtradharavaiyAvRtyakarAn mahatI nirjarA / evamadhastanAdhastana zrutadharavaiyAvRttyakarAduparyuparitara zrutadharavaiyAvRttyakaro yathottaraM mahAnirjarastAvadavaseyo yAvatrayodazapUrvadharavaiyAvRtyakarAccaturdazapUrvadharavaiyAvRttyakaro mahAnirjaraH / evamarthe'pi bhAvanIyam / tadabhayacintAyAM sUtravaiyAvRttyakarAdarthavaiyAvRttyakaro mahardhiko navaraM nizIthakalpavyavahArArthadharANAM vaiyAvRtyakarAt kAlikazrutavaiyAvRttyakaro mahAnirjaraH / tathA zrutajJAnivaiyAvRttyakaraH tathA bhAvaH pariNAmastasmin zuddhe'zuddhe ca tadanusAreNa nirjarA pravartate / tathA sUtrArthe yugapaccintyamAne yathottaraM balikA tathA maNDalIkasUtrArthavadhikRtya vicAraNIyA ihAcAryaH prastutamadhikRtya vaiyAvRttyakaraNe mahatI nirjarA / tAmevAha [bhA. 2628 ] 187 pAvayaNI khalu jamhA, Ayarito tena tassa kuNamANo / mahatIe nijjarAeM vaTTati sAhU dasavihaMmi / / vR- prAvacanI prAvacanikaH khalu yasmAdAcAryastena tasya vaiyAvRttyaM kurvan sAdhurmahatyAM nirjarAyAM vartate / evaM dazavidhe'pi vaiyAvRttye mahAnirjarAkatvaM bhAvanIyaM, samprati yaduktaM bhAve zuddhe'zuddhe ca tadanu sArato nijarA bhavatIti / tatra zuddhAbhAvo vyavahArataH zuddhavastuprabhAvAdmavatIti pratipipAdayiSurAhajArisagaM jaM vatthaM, suyaM ca tiNhaM va ohimAdINaM / [bhA. 2629] tArisato cciyabhAvo upajjati vatthuto jamhA / / vR- yAdRzaM yadvastu pratimAdikaM yasya yAvacca zrutaM trayANAM cAvadhyAdInAM svasthAne ye vizeSAstasmAdvastunaH zrutAdvizeSAdvA tAdRzAn bhAvaH pariNAmo vyavahArataH tAdRza utpadyate tadanusAreNa ca nirjarA, tataH pUrvaM zrutacintAyAM arthacintAyAM vA tathA jinAnAM ca yathottaraM valikA nirjaroktA tathA caitameva vyavahAranayaM pratipipAdayiSurAha [bhA. 2630 ] guNabhUiThe davvaMmi jena mattAhiyattaNaMbhAve / iti vatthuto icchati vavahAro nijjaraM viulaM / / vR-yena yato guNabhUyiSThaM dravyaM tatastasmin yena kAraNena mAtrAdhikatvaM bhAve pariNAme bhavatIti asmAt kAraNAt vastunaH pratimAzrutAderyathottaraM guNabhUyiSTAt vipulAM nirjarAmicchati vyavahAro vyavahAranayaH / etadeva spaSTataraM bhAvayati [bhA. 2631] lakkhaNajuttA paDimA pAsAdI yA samattalaMkArA / palhAyati jaha vayaNaM taha nijjaramo viyANAhi / / - yA jinapratimA lakSaNayuktAH prasAdI manaH prasAdakaraNaM samastAlaGkArA tAM pazyato yathaiva manaH prahlAdate tathA nirjarAM vijAnIhi / yadyadhikaM manaH pralhattistato mahatI nirjarA, mandamanaH pralhattau tu maMdetibhAvaH / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 [bhA.2632] . suyavvaM atisayasuttosuhocito tavitavaguNajutto / josomanappasAto jAyaiso nijjaraMkuNati / / vR-zrutavAneSa atrApyaneke bhedAstathA'tizayayukto'vadhyAdyatizayopeto'trApyavadhyAdiviSaye bahavastaratamavizeSAH sukhocito'pi tapasi sa bAhyAbhyantare guNejJAnAdau udyuktastapoguNodyata ityevaM yo'sau yAdRzo manaHprasAdo manaHprasattipariNAmo jAyate sa tAdazI nirjarAM karotita smAdvastuto nirjarati vyavahAranayaH / tadevamuktaMvyavahAranayamatamadhunA nizcanayamatamAha / . [bhA.2633] nicchayatopuna appe, jassa vatthumi jAyatebhAvo / tattoso nijarago, jina goyamasIha AharaNaM / / vR- nizcayataH punaralpe'pi mahAguNaguNatarAddhInaguNe'pi vastuni yasya jAyate tIvraH zubho bhAvastasmAnmahAguNataraviSayabhAvayuktAt sa hInaguNaviSayatIvrazubhabhAvo nirjarako mahAnirjarataraH sadbhAvasyAtitIvrazubhatvAt / atra jinagautamasiMhajIvaAharaNaM / taccaivaM "tiviThThattaNe bhayavayA vaddhamAnasAmiNA sIho vihato addhitiMkarai khuDulaNanihatomitti' paribhavAt,goyameNaMsArahittanena manusAsitamAaddhitiMkareha |tumNpsusiihonsiihenmaariysstujjhkopribhvo, evaMsoanusAsijaMto mato |ttosNsaarbhmiNuunnbhyvtovddhmaansaamisscrmtitthgrbhveraaygihenyrekvilssbNbhnnghre vaDuto jAto / so anayA samosaraNe Agato bhayavaMtaM dadruNa dhammadhammei / tato bhayavayA goyamasAmI pesitojahAuvasAmeha |ttogtoanusaasitoy |jhaaes mahappA titthaMkaro, eyaMmijopaDinivasati soduggaiMjAti / evaM souvasAmito tassa dikkhA goyamasAminA dinnA' etadevAha[bhA.2634] sIho tiviTThanihatobhamiuMrAyagihaM kavilabaDugatti / jinavarakahaNamanuvasama goyamovasama dikkhAya / / vR-siMhastripRSTena nihataH sa saMsAraM bhramitvA rAjagRhe kapilasya brAhmaNasya baTuko'bhUt / jinasya vIrasya kathanaMtathApi tasyAnupazamo, gautamena cAnuzAsane kRte'bhUdupazamo dIkSA ca atrabhagavadapekSayA hInaguNe'pigautame tasya gurupariNAmo'jAyateti mahatI nirjarA'bhavaditi / / [bhA.2635] sutte atthetadubhae puvvaMbhaNiyA jhottrNbliyaa| maMDalie punabhayaNA, jaijANaitatthabhUyatthaM / / vR- sUtre'rthe tadubhayasmin svasthAne nirjarA pUrvaM yathottaraM valikA balavatI bhaNitA / samprati punaH sUtrArthatadubhayeSu yugapazcintyamAneSu yathottaraM nirjarA balavatI sAmprataM maMDalI cevatti vyAkhyAnArthamAha maMDalIe puna ityAdimaMDalyAMpunarbhajanA vikalpanA yadijAnAti, tatramaMDalyAMbhUtArthaMsadUtamarthaM tadAsa mahAnirjaraiyamatrabhAvanAmaNDalyAMpaThantipAThayanti catatrAvazyakAdipaThatAMyathottaraMpAThitobalikAH / athajAnAti vaiyAvRtyakaroyathAdhastanasUtrapAThakojJAnAdibhirguNairadhikatarastato-'dhastanazrutapAThakasya vaiyAvRttyakaraNe mahatI nirjarA, dadatAM madhye ya uritanazrutavAcakaH sa jJAnAdibhiradhikatara iti tadvaiyAvRtyakaraNe mahatI nirjarA / atha jAnAti vaiyAvRtyakaro'dhastanaH zrutavAcako jJAnAdibhiradhikatarastato'dhastanazrutavAcakasya vaiyAvRttyakaraNe balavatI nirjarA vAcakaprAtIcchikAnAM madhye yo vAcakastadvaiyAvRttyakaraNemahatI nirjarA, / atha vaiyAvRtyakarojAnAtyeSaprAtIcchika AcAryo vAcyate tat pratyujvAlanamAtraM yAvat sarvametasyAyAti sUtrato'rthatazcAdhikataraM iti tadA tasya
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla- 149, [bhA. 2635] 189 pratIcchikasya vaiyAvRttyakRtau mahatI nirjarA, iha sUtre'rthe tadubhaye ca yathottaraM balavatI nirjaretyuktaM tatra yathottaraMnirjarAyAbalavattAMbhAvayati[bhA.2636] attho umahiddhito kaDakaraNeNaMgharassa nippatI / abbhuTThANegurugAraNopINeya devIyA / / vR-sUtrAt kevalAtarthAdvAsasUtrArthomaharddhikaH kiM kAraNamiticet ucyate / atrakRtakaraNena / gRhasya niSpattidRSTAntaH / itazca sUtrAdarthaH sasUtro maharddhikaH,sUtramaNDalyAcAryAdayaH prAghUrNakaprabhRtInAmabhyutthAnaM kurvanti / artha maeDalyAM punaryasya samIpe'nuyogaM zrutavAn tamekaM muktvA'nyasya dIkSAgurorapyabhyutthAne catvAro gurukAH prAyazcittaM / tataH sUtrArtho rAjJaH zAtavAhanasya yAne nigamane dRSTAntaH / eSagAthAkSarArthaH |saamprtmenaamevvivriissuH kRtakaraNena gRhasyaniSpattiritidRSTAntaMbhAvayati[bhA.2637] ArAhito naravatI tihiMupurisehiM tesisaMdisati / amugapuresayasahassaMgharaMca eesidAyavvaM / [bhA.2638] paTTAMghettUNagato uMDiyabitiyo utaio ubhayaM / niphphalagAdonnitahiMmuddA paTTo yasaphalou / / vR-eko narapatistribhiH puruSairarAdhitaH tataH parituSTaH sannarapatisteSAM pratyekaM saMdizati / yathAamukapuresundaraMgRhazatasahasraMcadInArANAmityeSAMpratyekaMdAtavyamiti / tatraiko'muMsaMdezaMpaTTakai gRhItvA lekhayitvA gato, dvitIya uMDi mudrAM gRhItvAgatastRtIya ubhayaM paTTake likhApayitvA gatastatra yena paTTake lekhApitaM yathAmukapure sundaraM gRhaM zatasahasraM ca dInArANAM na tUpari mudrA dApitA / yena paTTakavyatirekeNa mudrApratibimbamAtraMgRhItaMtau dvAvapiniSphalaujAtau / tathAhi-tetrayo'pitannagaraMgatAstatraAyuktastasya samIpamupAgatAH paTTakaM mudrAmubhayaM ca darzayanti / tatrAyuktena prathamo bhaNito mudrAM na pazyAmi kathaM ca dAmi, dvitIyobhaNitojAnAmirAjJomudrAMnapunarjAnAmirAjJaHsandesaMkiMdAtavyamiti, / evaM tau niSphalau jAtau |ysy tutRtIyasya mudrA paTTakazcasasaphalastasyAyuktena yathAjJaptadAnAteSa dRSTAntaH [bhA.2639] evaM paTTagasarisaMsuttaM attho yauMDiyatthANe / ussagavavAyatthoubhayasaritthoyatena balI / / vR- evamamunA prakAreNa paTTakasadRzaM paTTakasthAnIyaM sUtraM, uMDikA mudrA tataH sthAnIyo'rthaH utsargApavAdastha ubhayasazastenabalI / tasyobhayasyabhAvAt / [bhA.2640] suttassamaMDalIeniyamA uThati AyariyamAdI / . muttUNapavAyaMtana uatthe dikkhANaguruMpi / / vR-sUtramaNDalyAM vAcayaMta AcAryAdaya AcAryopAdhyAyaprabhRtayaH prAghUrNakAdInAmAgacchatAM sarveSAmapiniyamAduttiSThantiabhyutthAnaM kurvanti |arthmnnddlyaaNpunrupvissttHsnysysmiipe'nuyogH zrutastamekaM pravAcayantaM muktvAnyaM dIkSaNagurumapi nAbhyuttiSThati yadAbhyutiSThati tadA tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH, zrotAro'pi yadyAcArye'nabhyuttiSThatyabhyuttiSThanti tadA teSAmapiprAyazcittaM caturgurukaM, yadi punaryasya samIpe'nayogaM zrutavAntasya nAbhyuttiSThatitarhi tadApitasya caturgurukam / atra dRSTAnto rAjJoyAne devItaMbhAvayati [bhA.2641] patilIlaM karemANI noThiyA sAlavAhaNaM /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 - vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 puhavI nAmasA devI soyarUTho tahiniyo / / vR-rAjJaH sAtavAhanasyapRthivInAmAgramahiSI / anyadAsAkvApinirgate rAjJizeSAbhirantapurikAbhirdevIbhiH saMparivRtA zAtavAhanaveSamAdAya rAjJa AsthAnikAyAmupaviSTA patilIlAvilambamAnA'vatiSThate / rAjApratyAgataH praviSTastasminpradeze |saacptiliilaaNkurvtiipRthivii nAmadevIzAtavAhanaM rAjAnamAyAntamapidRSTAnotthitA / tasyAnutthAne zeSA api devyo nAbhyutthitavatyastataHsanRporAjA tatra ruSTo brUte-tvaM tAvanmahAdevI, tato mahAdevI vAte nAbhyutthitA etAH kiM tvayA vAritA yannAbhyutthAnamakArSustato nasundarametaditi / / [bhA.2642] tatoNaMAha sA devI atthANIetavANahA / dAsAvi sAmiyaM pattaMnoThaMti avipatthivaM / / vR-tato rAjJoktAnantaraM sA pRthivInAma devI rAjAnamAha / tavAsthAnikAyAmupaviSTA dAsA api nAthAH sampUrNaguNA apipArthivamapisvAminamAgacchantaMnAbhyuttiSThanti, tavAsthAnikAyAHprabhAva eSa[bhA.2643] taMvA vi guruNo mottuMna viuThesikassai / natelIlA kayA hoMtI uThatI haMsatosito / / vR-tvamapyasyAmAsthAnikAyAmupaviSTo gurunmuktvA nAnyasya kasyApi mahIyaso'pyuttiSThasi / ahamapitavAsthAnikAyAM tvadIyAM lIlAM dharantIsamupaviSTA / tataunasaparivArAbhyutthitA / yadi punaste tava lIlA na kRtAsyAttato'hamabhyuttiSTheyamityevaM rAjA devyA toSitaH / evamatrApi tIrthakarasthAnIya AcAryo'rthamaNDalyAmupaviSTaH sannakasyApyabhyuttiSThatiamumevArtha gautamadRSTAntena dRDhayati[bhA.2644] kahaMto goyamoatthaM, mottaMtutitthagaraMsayaM / navi uThei annassataggayaMcevagammati / / vR-nakhalubhagavAn gautamoarthaMkathayansvakamAtmIyaMtIrthakaramuktvAanyasyakasyApiuttiSThati / abhyutthAnaM kRtavAn, tadgataMcedAMsarvairapigamyate / tadanuSThitaMsarvamidAnImanuSThIyate |tto'rthNkthynn kasyApyuttiSThati ||smprti zravaNavidhimAha[bhA.2645] soyavve uvihI iNamo avakkhevAdi hoinAyavvo / vikkhevammiyadosA ANAdIyAmuNeyavvA / / vR- zrotavye punarayaM vidhiravyAkSepAdirbhavati jJAtavya AdazibdAdvikathAdiparigrahaH / vyAkSepe punarAjJAdaya AjJAnavasthAmithyAtvavirAdhanArUpadoSA jJAtavyAH, / ata evAbhyutthAnamapi na kriyate; tasminsativyAkSepAdisaMbhavAttathA caitadarthameva dvAragAthAdvayamAha[bhA.2646] kAussagge vikkhevayAya vikahA visottiyApayato / uvanayavAulaNAdiyaakkhevo ceva AharaNe / / [bhA.2647] ArovaNA parUvaNaugaha taha nijarA yavAulaNA / . eehiM kAraNehiMabbhuTThANaMtupaDikuTuM / / vR-anuyogAraMbhanimittaMkAyotsargekRte etaiHkAraNairabhyutthAnaMpratikuSTaMnirAkRtaM, kaiHkAraNairataAhavikkhevayA ya iti vyAkSepasya vyAkSepazabdasya bhAvaH pravRttinimittaM vyAkSepatA vyAkSepa ityarthaH / abhyutthAne kriyamANevyAkSepobhavati,vyAkSepAcca vikathAcaturvidhApravartate |ttprvRttiicendriyairmnsaa
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 6, mUla - 149, [bhA. 2647] 191 vizrotasikA saMyamasthAnaplAvanamiti bhAvaH, tasmAdabhyutthAnakurvan prayataH zRNuyAt / prayato nAma kRtAJjalipragraho dRSTvA sUrimukhAravindamavekSamANo budhyuyuktastathAbhyutthAne kriyamANe upanayasya viSaye vyAkulatA, upanayaH kasyApyarthena kriyate anyathA vA kriyeta yena upanayagrahaNamupalakSaNaM tena yat grahaNaM jJAtaM tat vyAkulanAt bhrazyati pRcchA vA kartumArabdhA vismRtimupayAti, kAlo vyAkhyAnasya truTyatIti tathA nirantaramavicchedena bhASamANasya zRNvato mahAnAkSepastIvrazupariNAmarUpo jAyate / abhyutthAne tadvayAghAtastadyathA ca sati zubhapariNAmAbhAvato ye'vadhyAdilAbhaH saMbhAvyate tasya vinAzo'trArthe cAharaNaM jJAtaM vaktavyaM / tathA AropaNAyAH prAyazcittasya prarUpaNe kriyamANe'bhyutthAne vyAghAto bhavati, vyAghAtAcca samyagavagraho grahaNaM na bhavati / na khalu vyAkSipto'vagrahItuM zaknoti kiM tvavyAkSipta iti pratItametat / tathAbhyutthAne kriyamANe vyAkulatA tataH samyak zrutopayogo na bhavati / tadabhAvAcca jJAnAvaraNIyasya karmaNo na nirjarA / etaiH kAraNairabhyutthAnaM pratikuSTaM / sAmpratametadeva gAthAdvayaM vivarISuH prathamataH kAussagge vikkhevayA ya iti bhAvayati ? [bhA. 2648 ] uccAriyA naMdIe vikkheve guruto bhave / appasatthe pasatthe ca diTTaMto hatthilAvakA / / vR- anuyogAraMbhArthaM kAyotsargaM kRte nandyAM jJAnapaJcakarUpAyAmuccAritAyAmabhyutthAnenAnyena vA prakAreNa yo vyAkSepaM karoti, tasya prAyazcittaM guruko mAsaH / tasmAdvayAkSepa na kartavyaH / atrAprazaste vyAkSepakaraNe prazaste ca vyAkSepAkaraNe dRSTAnto hastilAvakAH hastI ca zAlInAM lAvakAzca hastilAvakAstatrAprazaste pratipAdayati [bhA. 2649] jaha sAliM luNAveMto koI atthAriehiMu / seyaM hatthiM tu dAvei dhAviyA teya maggao / / na luo aha sAlI uvekkheveNa tena u / vakkheveyarANaM tu porisI eva bhajjai / / [bhA. 2650 ] - yathA ko'pi kuTumbI nije kSetre atthAriehiM tu ye mUlyapradAnena zAlilavanAya karmakarAH kSetre kSipyante te astArikAstairlAvayan kathamapi saptAGgapratiSThitaM zvetamAraNyahastinamAgataM dRSTrA darzayati / taddarzite ca te hastino mArgataH pRSTo dhAvitAH Agatairapi hastino rUpeNAkSiptairhastirUpaM varNayadbhiH tena vyAkSepeNAtha zAlirnalUnA evamihApi abhyutthAnena vyAkSeperatAnAM pauruSIbhaGgobhavati / vyAkhyAnaM punarna kimapi yAti, tasmAdvayAkSepo na vidheyaH / prazaste vyAkSepAkaraNe dRSTAntaH svayaM bhAvanIyaH sa caivamekaH kauTumbikaH zAlikSetraM lAvayati / tasya satkayA dAsyA zAlilunaMtyA saptAGgapratiSThitaH zvetovanahastI caran dRSTo, dAsyA jJAtaMyadizAlilAvakAnAM kathayiSyAmi tatohastinaM dRSTrA hastino rUpeNAkSiptA hastino rUpaM varNayanta AsiSyante eSa ca hastI dine'sminnavakAze dRzyate. tataH zAlirnalaviSyate yadA tu zAliH paripUrNo lUno bhavet tadA sA dAsI svAminaH zAlilAvakAnAM cAkathayat / tatastairuktaM kiMtadA nAkhyAtaM dAsI prAha zAlilaktivyavyAghAto bhaviSyatIti hetostata evamukte kauTumbikaH parituSTaH, tena ca parituSTena mastakaprakSAlanato dAsI adAsakRtA / evamihApi vyAkSepokaraNIyastathA ca sati bhagavadAjJAparipAlanataH karmakSayeNa trilokamastakastho bhavati samprati vikathAdipadavyAkhyAnArthamAhavikathA cauvvihA vuttA, iMdiehiM visottiyA / [bhA. 2651]
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 vyavahAra-chedasUtram-2-6/149 aMjalIpagraho ceva diTThIbudhdhujuttayA / / vR-vikathAstrIkathAdibhedAccaturvidhoktA, vizrotasikAindriyarupalakSaNametatmanasAvAcA prayatatA aJjalipragrahogurumukhe dRSTirbuddhayupayuktatAca upanayavyAkulatetivyAkhyAnayati[bhA.2652] tassa tevaNetoso uannahA vovaNijai / nAyaMvAkaraNevA vipucchA addhAcabhassai / / vR- abhyutthAnenAnyena vA vyAkulatAyAM sa darzita upanayo nazyati, vismRtiM yAti yadi vA vyAkulatayA'nyathopanIyate jJAtaM vA vyAkaraNaM ghA pRcchA vA kartumArabdhA addhA vA pauruSIlakSaNA bhrazyati / AkSepavyAkhyAnArthamAha[bhA.2653] bhAsato sAvaovAvi tivvasaMjAyamAnaso / labhaMto ohilaMbhAdIjahA muMDivago munI / / vR-nirantaramavicchedena bhASakaH zrAvako vA uttarottaraviziSTArthAvagAhanastIvrasaMjAtamAnaso jAtaparamAkSepo yadyabhyutthAnena vyAkSepo nAbhaviSyattato'vadhilAbhAdikamalapasvata / yathA muDimbako munistathAsuhiDimbaka AcAryaH paramakASTIbhUtezubhadhyAne pravRttoavadhyAdilabdhimalapsyatayaditasya puSpamitreNadhyAnavighnonAkariSyata / paraMsarvasAdhusAdhvIprabhRtyatyAkulamabhavadititenadhyAnavyAghAtaH kRtaH |adhunaa ArovaNAparUvaNeti vyAkhyAnArthamAha[bhA.2654] ArovaNamakkhevaM vadAukAmotahiM tuAyarito / vAulaNAe phiTaiughetumaNona u geNhe / / vR- AropaNAM prAyazcittaM tatrArthaM maNDalyAmAcAryo dAtukAmaH prarUpayitukAma iti tAtparyArthaH yadyabhyutthAnaMkaroti,tatovyAkulatayAsphiTati,vyAkulenaivaprAyazcittaprarupaNA tiSThatItibhAvastathA'vagrahItumanA abhyutthAnenavyAkulanAto nAvagRhNAti / .. [bhA.2655] egaggo ugiNahai vikkhappaMtassa vissutiMjAi / ___ iMdapuraiMdadatte, ajjuNatene yadiThaMtA / / vR- ekAgraH san avagRhNAti, abhyutthAnena punarvyAkSipyamAnasyAvagRhItamapi vismRtiM yAti, kuto'navagRhItArthAvagrahaNaMvyAkSepAccavismRtigamaneindrapurepattane indradattasya rAjJaHsutAH dRSTAntaH / tathA cateSAM kalA abhyasyatAM pramAdavikathAdivyAkSepAnna kimapyavagRhItamabhUt / yadyapi kiJcidavagRhItaM, tadapi vismRtimupagatamata eva tai rAdhAvedho na kartuM zaktiH / tathA arjunastenazca dRSTAntaH / tathA hiso'rjunakaH steno'gaDadattena sahayuSyamAnonakathamapyagaDadattena parAjetuMzakyate, |tto nijabhAryAtIvarUpavatI sarvAlaGkArabhUSitA rathasya tueDe nivezitA, tataH strIrupadarzanavyAkSepAt yuddhakaraNaM vismRtimupagatamitiso'gaDadattena vinAzitaH / evamihApivyAkSepAtzrutopayogaprANavinAzamApnoti / [bhA.2656] eecevayadosAabbhuThANe vihotinAyavvA / navaraM abbhuThANaM,imehiMtIhiMkAraNehiMtu / / vR-yasmAt zravaNe kartavye vyAkSepAdiSu kriyamANeSvete'nantaroktA doSAstasmAdvyAkSepAdirahitaiH zrotavyaM, / ete eva ca vyAkSepAyo doSA abhyutthAne'pi kriyamANe bhavanti, / tasmAdabhyutthAnamapina kartavyaM, navaramabhyutthAnamebhirvakSyamANaistribhiH kAraNaiH kartavyam / tAnyevAha
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 6, mUla- 149, [bhA. 2657 ] [bhA. 2657 ] pAyasamatte kAle ajjhayaNuddesa aMgasuyakkhaMdhe / ehiM kAraNehiM abbhuThANaM tu anuyogo / / vR- prakRte sampAte tathA kAle samApte'dhyayanoddezAMgazrutaskandheSu vA samApteSu yadi prAghUrNakAdyAgamanaM bhavati tadetaiH kAraNairabhyutthAnamanuyogo bhavati / tatra kAlo'dhyayanAdikaM ca pratItaM na prakRtapratipAdanArthamAha [bhA. 2658 ] kappaMmi doNi pagayA palaMbasuttaM ca mAsakappe, ya / do ceva yavavahAre paDhame dasame ya je bhaNiyA / / 193 vR - kalpe kalpAdhyayane dve prakRte / tadyathA- pralambasUtraM mAsakalpazca / mAsakalpasUtraM tu vyavahAre dve prakRte ye bhaNite prathame dazame coddezake / tatra prathame AropaNAsUtraM dazame paJcavidhavyavahArasUtram / na kevalametadeva prakRtaM kintvanyadapi tathA cAha [bhA. 2659 ] peDhiyAto ya savvAto cUliyAto taheva ya / nittIkappanAmassa vavahArassa taheva ya / / vR- sarvAH prakalpakalpAdigatAH pIThikAstathA sarvAzcalikAstathA kalpanAmno vyavahArasya ca tathA caiveti vacanAdanyeSAM ca dazavaikAlikaprabhRtInAM ca niryuktayaH prakRtAni / atraivAdezAntaramAhaanovi ya Aeso, jo rAyaniMto ya tattha soyavve / [bhA. 2660] anuyogadhammayAe kiikammaM tassa kAyavvaM / / vR- anyo'pi cAdezo matAntaraM tatra zrotavye yo rAniko ratnAdhiko'nubhASaka ityarthaH / tasya nandyAmuccAritAyAmanuyogadharmatayA kRtikarma vandanaM kartavyaM, / tathA [bhA. 2661] kevalimAdI coddasadasanavapuvvI ya uThaNijjou / je tihi UnataragA samANe aguruM na uThati / / vR- arthamapi kathayatA samAgacchan kevalI abhyutthAtavyaH / AdizabdAnmanaH paryavajJAnI avadhijJAnI ca parigRhyate, tathA ye tebhyo navapUrvadharAdibhya UnatarAstaiH pUrvadharAdirabhyutthAnIyaH, tathAhi kathako yadi kAlika zrutadhArI tarhi tenArthamapi kathayatA navapUrvIdazapUrvI caturdazapUrvI vAbhyutthAtavyo navapUrviNA dazapUrvI / dazapUrviNA caturdazapUrvI iti / tathA yadi samagacchan samAnaH samAnazruto'guruzca tadA taM nAbhyuttiSThati / tadevaM pravacane nirjarA ceti dvAradvayaM gatamidAnIM sApekSadvAramAhasAvekkhe niravekkhe gacche diThato gAmasagaDeNaM / rAulakajjaniuttaM jahA gAmeNaM kayaM sagaDaM // assAmibuddhiyAe paDiyaM saDiyaM va nikhakkhatti / rannANatte daMDo sayaM va sIyaMti kajesu / / [bhA. 2662] [bhA. 2663] vR- AcAryasya ziSyaiH pratIcchikaizcasarvaM kartavyaM, teca tathA kurvantaH sApekSA ucyante, yetuna kurvanti, te nirapekSAstatra sApekSe nirapekSe ca gacche dRSTAnto grAmazakaTena, / tadyathA - ekasmin grAme grAmeNa grAmeyakaiH puruSaiH rAjakulakAryaniyuktaM zakaTamekaM kRtaM / tato yatte rAjakulenAjJApyante dhAnyaM ghRtadhaTAdi vA netavyaM AnetavyaM vA tasmin zakaTe AropyAnayanti nayanti vA, tathA nAsya kazcitsvAmItyasvAmi 22 13
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 - vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 buddhyAtmano'pi kAryANi tena kurvanti / asvAmibuddhyaiva patitaM zaTitaM vA tasya zakaTasya nApi rakSanti, tataHkAlenagacchatAtatbhagnaM, anyadArAjakulenateAjJaptAdhAnyamAnaya,taiH zakaTAbhAvAnnAnItaM, tadAjJAbhaGgo'kArIti teSAMdaNDaH kRtaH, kAryeSu casamApatiteSusvayaM tesIdaMtoddazyate / [bhA.2664] evaMna kareMti sIsA, kAhIMtipaDicchiyati kAUNaM / teviyasIsatti tato, hiNddnnpehaadisusigo| va- evaM grAmeyakadRSTAnta-prakAreNa ziSyAH prAtIcchikAH kariSyantIti kRtvA na kurvantIti, te'pi caprAlicchikAH ziSyAH kariSyantItibuddhyAna kurvate / tataH sIdannAcAryaH svayaM bhikSAmaTati / svayaM copakaraNaprekSAdikaM vidhatte iti hiNDanA prekSAdau ca sigraH parizrAntaH teSAMcaziSyapratIcchikAnAMdaNDa: prAyazcittaM dIrghasaMsAritA, vA, tadevaM nirapekSe dRSTAntaH |smprtisaapekssebhaavyti[bhaa.2665] bitiehiM usAraviyaM,sagaDaMrannA ya ukkarAya kayA / iyaje kareMtiguruNo nijaralAbho ya kittIya / vR- aparasmin grAme dvitIyake grAmeyakai rAjakulakAryaniyuktaM zakaTaM kRtaM, tena rAjakIyaM dhAnyadhRtaghaTAdyAnayanti nayanti ca, / tacca zakaTaM taiH samyaksArApitaM, tato na kadAcidAjJAbhaGgaH kRta iti parituSTena rAjJA te utkarAH karavihInAH kRtAH / eSa dRSTAnto'yamarthopanaya iti evamuktena prakAreNa ziSyAH prAtIcchikAzcAtmAnugrahabuddhyAyeguroHkutyaM kurvantiteSAM mahatI nirjarAbhUyAtjJAnAdilAbhaH kIrtizca |gtNsaapekssdvaarN |smprtibhktyvyvccheddvaarmaah[bhaa.2666] davve bhAvebhattI, davve gaNiyAudutijArANaM / bhAvaMmisIsavaggo, karotibhattiMsuyadharassa / / vR-AcAryasyabhaktau kriyamANAyAMtIrthasyAvyacchedo |bhktaavkriymaannaayaaNtutiirthvyvcchedH / sAcabhaktidvidhA dravyebhAvaca / tatrayannAmagaNikAbhujaGgAnAMbhaktiM kurvanti, dutayo vA jArANAM,sA dravye dravyabhaktirbhAva bhAvaviSayA bhaktiHpunariyaM yat ziSyavargaH zrutadharasya bhaktiM karoti, / yadyapi cAnyo'pigurobhaktiMkaroti, |tthaammaapinirjraasyaadityaatmaanugrhbuddhyaanyenaapibhktiH kartavyeti lohAryagautamadRSTAntena bhAvayati[bhA.2667] jaiviya lohasamANe geNahai khINaMtarAiNo ucchN| tahaviya goyamasAmI pAraNaegiNhae guruNo / / vR- yadyapi ca lohasamAno lohAryaH kSINAntarAyasya bhagavato vardhamAnasvAminaH sadaivocchameSaNIyabhaktAdikaMgRhNAtitasyabhagavadvaiyAvRtyakaratvAt / uktaMca dhannosolohajokhaMtikhamAevaralohasarivanno / jassa jino pakSAto icchaipAnIhiMbhuttuMje / / tathApi gautamasvAmI svapAraNake gurorvardhamAnasavAmino yogyaM gRhNAti / evamanyenApyavaiyAvRtyakarabhAve'pi yathAyogyaM guroH kartavyaM / tadevaM bhaktirvyAkhyAtA adhunA tasyAM kriyamANAyAM yathA tIrthasyAvyavacchedobhavati, tathA bhAvayati[bhA.2668] guruanukaMpAe puna, gaccho anukaMpito mhaabhaago| gacchAnukaMpayAe, avvocchittIkayA tittho / /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2668] .. vR- guroranukampayA anugraheNa gaccho mahAbhAge mahAcintyazaktiranukampito gRhIto bhavati, / gacchAnukampayAcAvyavacchitistIrthasya kRtA / / [bhA.2669] kihatenana hoikayaM veyAvaccaMdasavihaMjeNa / tassa paottA anukaMpito uthero thirasabhAvo / / va-kathaM tena dazavidhaM vaiyAvatyaM na kRtaM? yena sthavira AcAryaH sthirasvabhAvo'nutsukastasya dazavidhasya vaiyAvRtyaprayoktA 'nukampito'nugRhItastatkaraNe kRtaM tena dazavidhamapi vaiyAvRtyaM, tatprarupaNAyAstadadhInatvAditibhAvaH, tadevamavyavaccheda'pibhAvito'dhunAatisesApaJca Ayarie[bhA.2670] annevi asthibhaNiyA, atisesA paMcahotiAyarie / jo annassanakIrai, na yAticAro asatiseso / / vR-AtizeSAH paJca bhavantyAcArye ityanena vacanenAnye'pyatizayAH paJcArthato bhaNitAssanti yaH paJcAnAmanyataro'pyanyasyAnAcAryasyana kriyate, nacazeSe'nAcAryepaJcAnAmekarasminnapyatizaye asati akriyamANe'tIcAraH, AcAryasya tupaJcApyatizayAH kartavyAH / paJcAnAmekatarasminnapyatizayeasati akriyamANe atIcAraH / tAnevapaJcAtizayAnAha[bhA.2671] bhattepAne dhuvvaNapasaMsaNA hatthapAya soeya / Ayarie atisesAanAtisesA anAyarie / / vR- utkRSTaM bhaktamutkRSTaM pAnaM, malinopadhidhAvanaM, prazaMsanaM hastapAdazaucaM ca / ete paJcAtizeSA atizayAAcArye, tvanatizayAanAcArye etena kartavyAitibhAvaH |smprtibhktaadivyaakhyaa[bhaa.2672] kAlasahAvAnumayaMbhattaMpAnaMca accitaMkhette / malina malinAya jAyA, colAdI tassadhovaMti / / vR- yatkAlAnumataM svabhAvAnumataM ca kAlAnukUlaM svabhAvAnukUlaM cetyarthaH, / bhaktamAcAryasya pradeyamitiprathamo'tizayaH,tathAyatyatrakSetre'rcitaMpAnIyaMtatsampAdyamAcAryasyeti dvitIyo'tizayaH, / tathA colAdInimalinamalinAnijAtAnitasyAcAryasya prakSAlyante, / kiM kAraNamiticedata Aha[bhA.2673] paravAdINaagammonevaavaNaM karitisuyasehA / jaha akahito vinAi, esagaNI ujjaparihIno / / vR- yathA paravAdinAmagamyo bhavati, yathA ca zucizaikSAzcokSaziSyAH avajJAM na kurvate, yathA cAkathito'pijJAyateeSagaNIAcAryastathAnudyamasaundaryaMtatparihInomalinamalinavastrastatraprakSAlanena kartavyo, naca vibhUSAdoSaprasaktiryata Aha- [bhA.2674] jahauvagaraNaMsujjhai, parihAramANoamucchitosAhU / tava khalu visuddhabhAvo, visuddhvaasaanpribhogo|| vR-yathA sAdhurupakaraNaMdharmoparakaraNamamUrcchitaH san pariharan paribhogayanzuddhayatena parigrahadoSeNa lipyate abhUrcchitatvAttathAcArye'pi vizuddhavAsasAM paribhoge vizuddhabhAvaH san zuddhyatIti eSa tRtIyo'tizayaH / / sampratiprazaMsanamAha[bhA.2675] gaMbhIro maddavito abbhuvagaya vacchalo sivosomo / ___ vicchinakuluppano, dAyA kayannuto suyavaM / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 [bhA. 2676] khaMtAdiguNoveo pahANanANatavasaMjamAvasaho / mAisaMtaguruNAvi katthaNaM saMsaNAtisaye / / vR- gaMbhIro'parazrAvI, mArdavito mArdavopetastathAbhyupagatasya ziSyasya prAtIcchikasya vatsalo yathocitavAtsalyakArI, tathA zivo'nupadravastathA somaH zAMtAkRtiH tathA vistIrNakulotpanno dAtA kRtajJaH zrutavAn tathA kSAntyAdiguNopetaH jJAnapradhAnatapaH saMyamAnAmAvasatho gRhaM evamAdInAM satAM guruNAM guNAnAM vikathanaM zlAghanameva caturthaH prazaMsanAtizayaH / adhunA prazaMsanasya phalamAhasaMtaguNakittaNayA avaNavAdIna ceva paDighAto / avihoja saMsaNaM pucchAbhigame duvihaM lAbho / / [bhA. 2677] vR- sadguNotkIrtanAyAM mahatI nirjarA bhavati / tathA sadguNakIrtanAyA avarNavAdinAM pratighAtaH kRto bhavati, api bhavedayaM mahAn guNo guNo guNavantamAcArya zrutvA bahUnAM rAjezcaratalavaraprabhRtInAM saMzayinAM pRcchArthamabhigamo bhavati / pRcchAnimittamAcAryasamIpamAgacchanti AgatAzca dharmaM zrutvA agAradharmamanagAradharmaM vA pratipadyante iti dvividho lAbhaH paJcamAtizayapratipAdanArthamAha [bhA. 2678 ] karacaraNa nayana dasaNAi dhAvaNaM paMcamo u atiseso / Ayariyasa u sayayaM, kAyavvo hoti niyamena / / vR- karacaraNanayanadazanAdi prakSAlanaM paJcamo'tizayaH / satatamAcAryasya niyamena bhavati kartavyaH / atra para Aha[bhA. 2679] vyavahAra- -chedasUtram - 2 - 6 / 149 muhanayanadaMtapAyAdi dhovaNe ko guNotti te buddhI / aggi mativANipaDuyA to hoi anotappayA ceva / / bR-mukhanayanadaMtapAdAdidhovane ko guNa iti eSA te buddhiH syAt / atrocyate mukhadantAdiprakSAlanenipaTutA jATharAgniprAbalyaM, matapiTutAvAkpaTutA ca nayanapAdAdi prakSAlane anottappayA alajjanIyazarIratA bhavati / eSa guNo mukhAdiprakSAlena / ete paJcAtizayAH / paJca upalakSaNamanyadapi yathAyogamAcAryasya kartavyam / / tathA cAha [bhA. 2680 ] asaDhassa jena jogANa saMdhaNaM jaha u hoi therassa / taM taM kareti tassa u jaha se jogA na hAyaMti / / vR-yathAsthavirasyAzaThasya satoyena yena kriyamANena yogAnAM sandhAnaM bhavati tattasyAcAryasya sAdhavaH kurvanti / tathA se tasyAcAryasya yogA na hIyante na hAnimupagacchanti / / ee puna atisese uvajIveyAvi kovi daDhadeho / nidarisaNaM ettha bhave ajjasamuddA ya maMgUa / / [bhA. 2681 ] vR- etAn punaratizayAn ko'pyAcAryo dRDhadehaH san nopajIvati yastu dRDhadehaH so'zaTho bhUtvA upajIvati na tu tairatizayairgatraM karoti harSaM vA manasi manyate, tra nidarzanaM bhavantyAryasamudrA maMgvAcAryAzca / [bhA. 2682 ] aJjasamuddA dubbalakiti (ta) kammA tinnitassa kIraMti / sutattha porisi samuTThiyANa taiyaM tu caramAe / / vR- AryasamudrAH sUrayo durbalAH durbalazarIrAstataste'tizayAnupajIvitavanto'nupajIvane yogasandhAnakaraNAzaktestathA ca tasya pratidivasaM trINi kRtakarmANivikSAmaNArupANi kriyante / tadyathA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 149, [bhA. 2682] 197 dvesUtrArthapauruSIsamupasthitAnAMtRtIyaM karmacaramAyAM pauruSyAmiyamatrabhAvanA-sUtrapauruSIsamAptyanantaraM yAvatniSadyA kriyatetAvatprathamA vizrAmaNA dvitIyArthapauruSIsamAptyanantaraMtRtIyAcaramapauruSIparyante kAlapratikramaNAnantaram / / [bhA.2683] saDakulesuyatesiMdoccaMgAdIuvIsugheppaMti / maMgussanakiikammana yavIsuMghIppae kiMci / / vR-zrAddhakuleSubhakteSuteSAmAcAryasamudrANAmAcAryANAMyogyAnikUrAdIni dvitIyAGgAdaumAtrakAdau viSvakgRhyante / AryamaGgoH punarAcAryasya nakRtikarma kriyatenApitadyogyaM paudgalAdikiJcit viSvak mAtrakegRhyate / kiMtuyadapizrAddhakuleSvatibhakteSUtkRSTaMlabhyate / tadapigRhItvAjJAtoJcapatadgRhekSipyate / viSvagAnItamapinabhuGkte tau ca dvAvapyAcAryo viharantAvanyadAsopArake gatau / tatracadvau zrAvakAvekaH zAkaTiko'paro vaikaTiko vaikaTiko nAmasurAsandhAnakArI |taucdvaavpi zrAvakAvAryasamudrAcAryANAM yogyamatizAyi paugalikaprabhRtikaM viSvaGamAtrake gRhyamANamAryamaGganAM punaryogyamekasminneva patadgRhe gRhyamANaM pazyato dRSTrAcAryamaGgusamIpamAgacchataH / [bhA.2684] betitatonaM saDDA tujjhava vIsuMnagheppaekIsa / tato betiajjamaMgU tumbhe cciya ittha diTuMto / / vR-tataH samIpAgamanAntaraM tau zrAvako bruvAte kinnAryasamudrANAmiva yuSmAkamapi viSvag prAyogyaM gRhyate / tatobruvantyAryamaGgava AcAryA atrArthe yUyameva dRSTAntAH / kathamityAha[bhA.2685] jAbhaMDidubbalAUtuMtujhe baMdhahApayatteNa / navibaMdhahabaliyA UdubbalabalievakuMDIvi / / vR-ahozAkaTika!yAtavabhaNDIgantrIdurbalA tAMyUyaMprayatnenabadhnIza / tataHsAvahatipunakhadhvA vAhyatetadA vinazyati, yApunarbalikAtAM naivabadhnIya bandhanavyatirekeNApitasyA vahanAtvaikaTikA pratibruvate-bho vaikaTika! yAtava kuNDIdurbalA tAMvaMzadalairbadhvA tatramadyaMsaMdhattha / yAtubalikA kuNDI tasyA bandhamakRtvApi tatra sandhAnaM kurutha / dubbalabalie va kuMDI vi evaM kuMDyapi durbalA balikA ca bhaNDIvat vaktavyA ukto dRSTAntaH |saamprtmupnymaah / / / [bhA.2686] evaM ajasamuddA dubbalabhaMDIvAsaMThavaNayAe / dhAraMtisarIraMtUbalibhaMDI sarisaga vayaMtu / / vR evamuktena prakAreNadurbalabhaMDIdurbalagantrIvAtmIyaMzarIrasaMsthApanayAdhArayantinetarathAtatasteSAM yogyaM viSvakamAtrake gRhyate, vayaM tubalikabhaNDIsazAstatona zarIrasya saMsthApanApekSAmAha- . [bhA.2687] nippaDikammo viahaMjogANatarAmi saMdhaNaMkAuM / necchAmiya bitiyaMge vIsuMitibeMtitemaMgU / / vR-niHpratikarmApi yogAnAM sandhAnaM kartuM zaknomi tato necchAmi dvitIye'GgamAtrake viSvak gRhyamANamiti te maGvAcAryA bruvate / / .. [bhA.2688] nataraMtitena vinA ajasamuddAutena viisNtu| iya atisesAyariesesA paMtenalATeti / / vR-AryasamudrAH punarAcAryAstena viSvakprAyogyagrahaNena vinA yogAnAMsandhAnaM kartuMnazaknuvanti
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 tena tatprAyogyaM viSvak gRhyate / evaM zeSANAmapi ityasmAt kAraNAt atizeSA atizayA AcArye bhavanti, zeSAH punaHsAdhavaHprAntena-lATayanti |aatmaanN yApayanti |gtstRtiiyo'tishyH ||smprti caturthapaJcamaMcAtizayaM aMto uvasayassaegarAyaM vA durAyaM vA ityAdilakSaNaM vibhAvayiSuridamAha[bhA.2689] aMtobahiMca visuMvasamANo mAsiyaMtubhikkhussa / / saMjama AyavirAdhanasunne asubhodao hoi / / vR- yadi bhikSurupAzrayasyAntarapavarake viSvak vasati, yadi vA bahirupAzrayAt zUnyagRhAdiSu tadA tasyaprAyazcittaMmAsikaMlaghunakevalabhidaMprAyazcittaMkintudoSAzca / tAnevAha-antarvahiryAzUnye sthAne vasato'zubhodayo'zubhakarmodayobhavati / tadbhAvAccAtmavirAdhanAsaMyamavirAdhanAca / enAmevabhAvayati[bhA.2690] tabbhAvuvayogeNaMrahiekammAdisaMjame bhedo / merAvalaMbiyA mevehAnisamAdi nivvedo / / vR-tasya bhAvastabhAvaH / veda ityarthaH / tasminnupayogastadbhAvopayogena vijane sthAne vartamAnaH sahAyarahito hastakarmAdi kuryAt / evaM saMyame saMyamasya bhedo virAdhanA / tathA ko'pyatiprabala'vedodayapIDita eva cintayet / yathA-mayA maryAdA sakalajanasamakSaM gurupAdasamIpe'valambitA; / samprati cAhamatipIDita AsituMna zaknomitato nirvedAtvaihAnasamuktalambanamAdizabdAdanyadvA AtmadhAtAdikamAcaret / eSAtmavirAdhanAtasmAdbahiraMtarvAekAkinAnasthAtavyam, Aha yadisaMyamAnnirgatabhAvastatastasya sahAyA api kiM kariSyantitata Aha[bhA.2691] jaiviyaniggayabhAvo tahaviyarakkhijjaesaannehiM / vaMsakaDillacchinno vivenuto pAvae namahiM / / vR- yadyapi ca sa saMyamAnirgatabhAvastathApi so'nyairhastakarmAdi vaihAnasAdi vA samAcaran rakSate / atraivArthe prativastUpamAmAha-vaMyakaDilevaMza-gahanecchinnopiveNukovaMzomahIna prApnoti / anyairanyairvazai rapAntarAle skhalitatvAt, / evaM saMyamabhAvAnnirgato'pi zeSasAdhubhiH sarvathA patan rakSyate tadetadbhikSoruktamidAnIMgaNAvacchedakAcAryayorAha / / [bhA.2692] vIsuvasaMtedappA gaNi Ayarieyahotiemeva / suttaMpuna kAraNiyaM bhikkhussavikAraNeNunnA / / vR-viSvagdarpAt kAraNamantareNagaNini gaNAvacchedake AcArye ca evameva bhikSoravica prAyazcittaM saMyamAtmavirAdhane cabhavataH, yadyeva tarhi sUtramanavakAzamata Aha-sUtraM punaH kAraNikaM kAraNamadhikRtya pravRttaM, tato nAnavakAzaM, na kevalaMgaNAvacchedakAcAryayoH kAraNevasaterantarbahirvAvasanamanujJAtaMkintu bhikSorapikAraNebahirantarvA vasanasyAnujJA |ath kiMtatkAraNaM yadadhikRtya sUtrapravRttamataAha[bhA.2693] vijANaMparivADI pavve pavve yadeMtiAyariyA / mAsaddhamAsiyANaMpavvaM puna hoi majjhaMtu / / vR- AcAryAH parvaNi parvaNi vidyAnAM paripATIrdadati, / vidyAH parAvartante iti bhAvaH / atha parva kimucyate tataAha-mAsArdhamAsayormadhyaM naH parvabhavati, / etadevAha[bhA.2694] pakkhassa aThamIkhalumAsassa ya pakkhiaMmuNeyavvaM / annaMpihoipavvaM uvarAgocaMdasUrANaM / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 6, mUla - 149, [bhA. 2694] 199 vR- ardhamAsasya pakSAtmakasya madhyamaSTamI sA khalu parva, / mAsasya madhyaM pAkSikaM pakSeNa nirvRttaM jJAtavyaM / tacca kRSNacaturdazIrupamavasAtavyaM / tatra prAyo vidyAsAdhanopacArabhAvatA bahulAdikAmAsA iti vacanAcca na kevalametadeva parva kintvanyadapi parva bhavati / yatroparAgo grahaNaM candrasUryayoH eteSu ca parvasu vidyAsAdhanapravRtteryadyevaM tata ekarAtragrahaNaM / tata Aha [bhA. 2695] cAusI gaho hoi koi ahavAvi solasiggahaNaM / vattaM tu anajjate hoi durAyaM tirAyaM vA / / vR- kopividyAyA grahazcaturdazyAM bhavati, athavA SoDazyAM zuklapakSapratipadi vidyAyA grahaNaM / kimuktaM bhavatiko'pi vidyAyA grahazcaturdazyAM kRtaH ko'pi pratipadi kriyate ityevaM trirAtravasanamathavaikena divasena vyaktamajJAyamAne vidyAgrahaNAya bhavati dvirAtraM trirAtraM vA viSvag vasanamiti yaduktaM sUtre-tirAyaM veti / [ bhA. 2696 ] vA saddeNa ciraM pI mahapAnAdisu so u acchejjA / uyavie bharahammI jaha rAyA cakravaTTAdI / / vR- vAzabdenedaM sUcayate ciramapi kAlaM mahAprANAdiSu dhyAneSu sa tiSThet, sa hi yAvannAdyApi viziSTalAbho bhavati, tAvanna nivarttate dhyAnAdatraiva dRSTAtamAha-yathA rAjA cakravatyAdirAdizabdAdvAsudevaparigrahaH uyavie prasAdhite ardhabharate vA nivartate, yAvadavadhyAdilAbho na bhavatIti, / atha mahAprANadhyAne kaH kiyantaM kAlamutkarSatastiSThatIti pratipAdanArthamAhabArasavAsA bharahAhivarasa, chacceva vAsudevANaM / tinniya maMDaliyassa chammAsA pAgayajanassa / / [bhA. 2697 ] vR- mahAprANadhyAnamutkarSato bharatAdhipasya cakravartino dvAdazavarSANi yAvadbhavati, SaT varSANi yAvadvAsudevAnAM baladevAnAmityarthaH / trINi varSANi mANDalikasya SaNmAsAn yAvat prAkRtajanasya / / [bhA. 2698 ] je jattha ahigayA khalu assAdaddhakkhamAiyA rannA / tesi bharaNaMsi Une bhuMjati bhoe adaMDAdI / / bR- ye assAdaddhakkhamAiyA mahAzvapatyAdayo yatrAzcabharAdau rAjJA adhikRtA vyApAritAH sa teSAmazcAdInAM bharaNe Une satibhogAn adaMDAkSatidaNDAdirahitAn bhuGktena tasya tathA bhogAn bhuJjAnasya daNDo'parAdho vA'dyApyazcAdibharaNAbhAvAt eSa dRSTAnta uktaH / samprati dAntikayojanAmAha[bhA. 2699 ] iyapuvvagayAdhIte bAhu sanAmeva taM miNepiccha / piya itti va atthapae miNaitti va dovi aviruddhA / / vR- ityevamamunA dRSTAntaprakAreNa pUrvagate adhIte bAhu sa nAme bhadrabAhuriva pUrvagataM pazcAnmahApAnadhyAnabalena minoti niH zeSamAtmecchayA tAvannanivartate tatazcirakAlamapi vasati, tasya na ko'pyaparAdhaH prAyazcittadaNDo vA samprati mahApAnazadbasya vyutpattimAha- pivatIti vA minotIti veta dvAvapi zabdAvetAvaviruddhau tatvata ekArthAvityarthaH / tata evaM vyutpattiH- pibati arthapadAni yatrasthitastatpAnaM, mahacca tatpAnaM ca mahApAnamiti / / [bhA. 2700 ] vA aMto gaNI va gaNo vikkhevo mA hu hoja agrahaNaM vasate hi parikhitto u atthena kAraNe tehiM / / vR- antargaNI gaNo vA vAzabdAdevaM bahirapi / iyamatra bhAvanA-yadyAcAryo vasaterantastato gaNo
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 vyavahAra-chedasUtram -2-6/149 bahirvasati, gaNo aMtastata AcAryo bahiH / kiM kAraNamAcAryo gaNazca viSvak vasati tata Aha'vikkhevo' ityAdi, AcAryasya vidyAdiguNayato vyAkSepo mAbhUta, agrahaNamiti ayogyAnAM karNAbhyaTanato vidyAdInAM saMgrahaNaM bhUyAt / etAbhyAM kAraNAbhyAM vRSabhaiH parikSipto'ntarbahirvA viSvaga AcAryo vasatiH mU. (150)gaNAvaccheiyassanaMgaNaMsiMdoaisesA pannattA,taMjahAgaNAvaccheieaMto uvassayassa epArAyaMvAdurAyaMvA vasamANenoaikkamai, gaNAvaccheiebAhiuvasmayassaegarAyaMvA durAyaMvA vasamANe noaikkmi| _vR- gaNAcchedakasyagaNegaNamadhye dvAvatizayau bhavatastadyathAgaNAvacchedakaupAzrayasyAnta ekarAtraM vA vasan nAtikrAmati nAtIcArabhAga bhavati, / tathA gaNAvacchedako bahirupAzrayAdekarAtraM vA vasan nAtikAmati / etaudvAvapyatizayausUtroktaugaNAvacchedakasyatasyadRSTavyauyoniyamAdAcAryobhaviSyati, yaH punargaNAvacchedakatvevartamAna AcAryapadasyAnarhastasyaitau dvAvapyatizayauna kalpete, [bhA.2701] paMcete atisesAAyarie hoti doniugaNassa / bhikkhussakAraNaMmiu atisesA pacaMvIbhaNiyA / / vR- eteanantarasUtroditAH paJcAtizayAAcAryebhavanti |dvaugnninognnaavcchdeksy, bhikSoHpunaH kAraNepaMcApyaMtizayA bhaNitAH / etadevAha[bhA.2702] jesutteatisesA, Ayari asthato vaje bhaNiyA / tekaje jayasevI, bhikkhUvina bAusIbhavati / / vR- ye atizeSAH AcArye AcAryasUtre sAkSAdabhihitA, ye cAnye paJcArthato bhaNitAstAna dazApyatizayAna kAryakAraNesamAgatekajaMtivAkAraNaMtivAegaThamitivacanAt |jyseviitiytnyaa sevamAno bhikSurapina bakuzIbhavati, navakuzatvadoSeNagRhyate itibhAvaH / kiMtatkAryamata Aha[bhA.2703] bAlA sahamatarataMsuivAdipappaiDivuTuMvA / dasavibhaiyatisesA bhikkhussajahakamaMkajje / / . vR-bAlamasahamatarantaMglAnaMzucivAdinaM RddhivRddhaMvA prApyadazApyatizeSAbhikSoHkArya samApatite yathAkramebhAjitA vikalpitAbhavantItibhAvaH / tathA hivAlasyahastapAdAdayaHprakSAlyante, anyetizayA yathAsaMbhavaM kriyante / tasyaasahonAmAsamarthastasyApiyathAprayogamatizayAH kriyantayathA'taranglAnaH zucivAdIzaucapradhAnaH ziSyaHRddhivRddhorAjAdipravrajita ityeSAmapidazApyatizAyathAyogaMvidheyAH__ mU. (151) se gAmaMsivA jAva rAyahANisivA egavagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNapavesAe no kappaibahUNaMagaDasuyANaMegayaovatthae / asthiyAiNhaM keiAyArapakappaghare, natthiyAiNhaM keichee vA parihArevA; natthiyAiNhaM keiAyArakappaghare se saMtarA chee vA parihArevA / [bhA.2704] kappati gaNiNo vAso bahiyA egassa atipasaMgena / mAagaDasuyA vIsuMvasejja ahasuttasaMbaMdho / / vR- kalpate gaNino gaNAvacchedino vAso vahirvahirakasyaikAkinaH iti zrutvA mA atiprasaGgenAkRtazrutA api viSvak vaseyustatasteSAM viSvakvAsapratiSedhArthamidaM sUtramityeSa sUtrasambandhaH |anensmbndhenaayaatsyaasyvyaakhyaaseshbdo'thshbdaarthH grAmevA nagarevAyAvatkaraNAt
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 uddezakaH-6, mUla - 151, [bhA. 2704] kheDaMsi vA kavvaDaMsi vA ityAdiparigrahaH / rAjadhAnyAM vA egavagaDAe ego vagaDaH parikSepo yasyA sA . ekavagaDAtasyAMtathA ekasmin pradeze niSkramaNapravezoyasyAH sAekaniSkramaNapraveze tasyAMna kalpate bahUnAmakRtazrutAnAmagItAnAmityarthaH / ekata evAsyAM vasatau vastuM asti cAtra eteSAM madhye AcAraprakalpadharastarhinAstyamISAMkazcicchedaH parihAro vAzabdAdanyadapiprAyazcittamathanAstikazcidatra eteSAMmadhyeAcAraprakalpadharastarhiseteSAmantarA tasmAtsthAnAdipratikramaNAlakSaNAcchedaH prihaarovaa| [bhA.2705] egamivI asaMtena kappatI kappatIyasaMtaMmi / __ uubaddhevAsAsuyagIyattho desieceva / / vR- eteSAM bahUnAmakRtazrutAnAmekato vasatAmekasminnapi gItArthe'satyavidyamAne Rtubaddhe varSAsu ca vastuM na kalpate / yadi vasati tat Rtubaddhe kAle prAyazcittaM mAsalaghu varSAkAle caturlaghukaM / athaiko'pyasti gItArthastarhi tasmin Rtubaddhe varSAsu ca vastuMkalpate, na tatra prAyazcittamiti bhAvaH / kiM kAraNaMgItArthena saha saMvasatAM na prAyazcittamata Aha-gItArtho dezaka eva bhavati / iyamatrabhAvanAyathA kecita puruSAaTavyAMvipranaSTAH,kenaciddezakenadRSTAstemaNitAmAitovrajanto'TavIMpravizatAhaM bhavato nistArayAmi, / tatastena Rjukena pathA nagaraM prApitA, evaM gItArtho'pi mokSapathavipranaSTAnAM mokSapathapradarzaka ititena sahasaMvasatAMsatAMkAladvaye'pinAstiprAyazcittamiti / / [bhA.2706] kiha puna hojabahunAmagaDasuyANaMtuegatovAso / hojA hikakkhaDaMmikhettearasAdicaiyANaM / / vR-kathaM kena kAraNena punarbahUnAmakRtazrutAnAmekatra vAso bhavet, / sUrirAha-karkaza kSetre arasAdityAjitAnAM bhavedekatra vAsaH / tathAhi-te sAdhavo mahati gacche vartamAnA nagare rukSerasavirasAdibhirAhArainirbhisitAH sampradhArayantikiyacciraMvayaMrukSAhArairyogasaMstaraNakartuzaknumastasmAdgacchAma evaM cintayitvA gacchAdapakrAmanti / evameteSAmakRtazrutAnAMbahUnAmekatravAsaH[bhA.2707] ciyaannysaamtthNsNghynnjuyaannmaaulaannNpi| uuvAse lahulahugA suttamagIyANamAnAdI / / vR- arasavirasAdibhirAhAraistyAjitAnAmAkulAnAM saMhananayutAnAmapi apizabdo bhinnakramatvAdatra yojitaevaMsAmatthaMparyAlocanaM bhavati / yathAkiyantaMkAlaM vayaMrukSAhArAH sthAsyAmastasmAdapakramAmo gacchAditi, evaM cintayitvA yadiRtubaddhe kAlevasantitadA prAyazcittaMmAsalaghuvarSAkAlecaturlaghukaM / etenAgItArthAnAMviSaye'dhikRtaMsUtrana kevalamadhikRtaMprAyazcittaMkintvAjJAdayazcatAneva mithyAtvAdIna doSAndvAragAthayAsaMjidhRkSurAha[bhA.2708] micchattasohisAgAriyAigelanne ahava kaalge| addhANaumasaMbhama bhaeyaruddheya usarie / / vR-teSAmagItArthAnAMmatibhedAdinA mithyAtvaMsyAt, tathAzodhistai jJAyate, tathAsa sAgArikAyAM vasatauyedoSAH parihAryAsteSAmaparijJAnaMathavA slAnatveathavA kAlagateadhvanimArgeavame avamaudarye agnyAdisaMbhrame bodhikamlecchastena bhaye akAlavarSeNa ruddha tathA apasRte pathi gacchatAM kasmiMzcit mandagatitvAsphiTiteyAyatanAtAMnajAnanti / eSadvAragAthAsaMkSepArthaH / |saamprtmenaamev vivarISuH[bhA.2709] matibheyA 1 puvvoggaha 2 saMsaggIeya 3 abhinivesenaM 4 /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 26/151 goviMde ya5 jamAlI 1 sAvaga 2 tavannie 3 goThe || vR- kasyApi matibhedAt mithyAtvaM syAt, kasyApi pUrvavyudgrAhAt kasyApi saMsargyA kasyacidabhinivezena / atrArthe nidarzanAnyAha - goviMde ya ityAdi, atra govindajamAlizabdayorvyatyayenopanyAso gAthAnulomyAtparamArthataH punarevaM pAThaH jamAlirgovindazrAvakaH tavaniyaH zrAvakabhikSurgoSTe goSTAmAhila etAni yathAkramaM nidarzanAni tathA cAha [bhA. 2710] 202 matibheeNa jamAlI, puvvaggahieNa hoi goviMdo / saMsaggi sAvaga bhikkhU goThAmAhila abhinivese / / vR-matibhedena mithyAdRSTirjAyate yathA jamAliH pUrvagRhItena bhavatimithyAddaSTiryathA govindaH / saMsargyA yathA zrAvakabhikSurabhinivezena yathA goSTAmAhila etAni ca nidarzanAni supratItAnIti na kathyante / / gataM mithtvadvAramadhunA zodhidvAraM sAgArikaM dvAre cAha[bhA. 2711] AvannamaNAvaNe sohiM na viyaMti UnamahiyaM vA / je yavasahiya dosA pariharati na te ayAnaMto / / vR- akRtazrutA Alocite pareNa eSa prAyazcittaM prApto na veti na jAnanti ajAnantazrApanne'nApanne vA prAyazcittaMzodhiM naiva dadati yadi vA UnAmadhikAM vA dadAti / gataM zodhidvAramadhunA sAgArikAdvAramAhaye ca vasatau doSAstAnajAnannakRtazruto na pariharati saMmprati glAnatvAdidvAracatuSTamAhagelane vovvacchaM karteti nayavidhiM viyAnaMti / addhANamati sayA jayANa na yANe va umevi [bhA. 2712] vR- glAnatve'jJAnato viparyAsaM kurvanti anAgADhe AgADhakRtyamAgADhe nAgADhakRtyamubhayatrApi prAyazcittaM caturgurukaM / gataM glAnadvAramatha kAlagatadvAramA na ca mRtasya vidhiM bandhanacchedanAdikaM pariSThApanAvidhiM vA jAnanti mRtasyopadhirupahata iti tyajyate / sampratyadhvadvAramAha-adhvAnaM panthAnamajAnataH sadA sarvakAlaM rAtrau divase vA'Tanti na ca kAraNato rAtrAvapi gamane yatanAM jAnanti / evamavame'pi avamaudaryepi vaktavyaM / tatrApi yatanAM na jAnantIti bhAvaH saMbhramAdidvArakadambakamAha[bhA. 2713] aganAdisaMbhamesu ya bohigamecchAdiesu ya bhaesu / rAyaTThAdIsu ya virAhagAjayaNa ayAnaMtA / / vR- agnyAdisaMbhamesu tathA bodhikAstenA mlecchAH pratItA AdizadvAtparacakrAdiparigrahaH / tadAdikeSu rAjadviSTAdiSu ca bhayeSu rAjadviSTaM rAjapradveSaH / AdizabdAdazivAdiparigrahastathA bhikSAcaryAM gate'kAlavarSato nadI pUreNAvaruddhe pathi saha vrajatAM mandagatitvAdapaste yatanAmajAnantaH saMyamAtmavirAdhakA bhavati / [ bhA. 2714] saMbhama nadi ruddhassa vi unnikkhaMtassa ahava phiDiyassa / usariyasahAyarasa va chaDDheu bahiM uvahatotti / / vR- agnyAdisaMbhramavazAdekAkinastathA nadIniruddhasya unniH krAntarasya athavA mandagatitvAtsArthAt sphiTitasya apasRtasahAyA yasya vA apagatasahAyasya upadhimupahata iti kRtvA cchardayati tyajatyebahuzrutaH / [bhA. 2715] eeNa kAraNeNaM agaDasuyANaM bahUNavi na kappo / bitiya rAyaTTe asivomaguruNa saMdesA / /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 151, [bhA. 2715] 203 vR- etenAnaroditena kAraNenAkRtazrutAnAM bahUnAmapyekatra vAso na kalpe dvitIyapade punaH kalpate kvetyAha-rAjadviSTe'vamaudarye guruNAMsandezAca tathAhirAjapradveSavazAdekAkIAtmadvitIya AtmatRtIyo vA bhavet / evamazive'vamaudarye ca bhAvanIyaM / tathA guroH sandezavazAdAgADhakAraNe gItArthAnAmabhAve agItArthA apivrajanti iti / [bhA.2716] tahanANAdInaTTAe eesiMgIto dijjaekeko / asatI egAgI vA phiDiyA vA jAva na milaMti / / vR- tathA jJAnAdInAmarthAya jJAnanimittaM darzananimitaM cAritranimittaM vaiyAvRttyakaraNanimittaM vA calitAnAMteSAMgItArthAnAmabhAveagItArthA apigacchanti |sprdhkptauvaakaalgtaacaarysmiipmth sArthAt mandagatitayA sphiTitA yAvannAdyApi milanti / tAvadekatra bahUnAmakRtazrutAnAmapi vAso na virudhyate / / [bhA.2717] egAhigamaTThANe aMtarAtattha hojja vAdhAto / tenacchejAtattha visehassaniyallagAbeMti / / [bhA.2718] tato vipalAvijaigIyastha viijjagaMtudAUNaM / asatIesaMgAro kIrai amugatthaM miliyavvaM / / vR-ko'pisAdhuH gItArthAbhAveAcAryeNakvacitprayojanepreSitobhaNitazcAdyaiva pratyAgantavyamiti evamekAhagase ekadinagamAgame adhvani antarA apAntarAle tatra vyAghAto bhavet / tena kAraNena sa yatra preSitastatraivAsIt na pratyAgacchati, / atha caitasya svajJAtaya utpravrAjananimittamAcAryasamIpaM gatA apazyantaH sarvataH samantAt nirIkSante, nirIkSamANAzcatatragatA yatrasagatastiSThati / tato yeSAMsamIpe sa preSitastatsAdhubhijJAtaM yathA zaikSasya nijakAH samAyAtAstiSThanti / te ca bruvate vayamAtmIyamutpravrAjayiSyAmastataH sa tato'pi sthAnAt dvitIyaM gItArthaM datvA palAyyate dUraM, yatratannijakAnAM gativiSayonAsti,asatigItArtheagItArtho'pisahAyodIyate,teSAMcasaGketaH kriyate, yathA'mukapradeze militavyamagItArthasyApisahAyasyAbhAveekAkyapipreSyati / tatrApisaGketaH kartavya evamakAkinastriprabhRtInAM vA bahUnAmRtubaddha varSAsuca vAsobhavati / / - [bhA.2719] rAyaduvAdIsuvasavvesuMceva hoisaMgAro / pahANAdivaosaraNe, gIyattha viijjagaMmage / / [bhA.2720] asatI egAgI unibbaMdhevA bahUNaagIyANaM / sAmAyArIkahaNaMmA bahibhAvaM niraMbhaMti / / vR- rAjadviSTAdiSu rAjadviSTAzivAvamaudaryasaMbhramAdiSu sarveSu bhavati saGketaH kartavyaH, / tathA snAnAdinimittaM jinapratimAsnAnarathaniryANAdinimittaM samavasaraNaM bhUyasAmAcAryAdInAM milanaM bhaviSyatIti samavasaraNe zrute ko'pyAcAryasamIpamAgataya dvitIyaM gItArthaM mArgayati, / tasya dvitIyo gItArtho dAtavyaH, asati avidyamAne gItArthe, avidyamAnatA ca dvidhA / sadabhAvenAsadabhAvena vA, sadabhAvo nAma santi gItArthAH paraM glAnAdiprayojanavyAptA. asadabhAvo malata eva gItArthAna santi tatra sadabhAvena asadabhAvena vA avidyamAne gItArthe sa pratiSedhanIyo yathA nAsti dvitIyo gItArthaH / atha sa nirbandhaM karoti tarhi sa ekAkI preSyate / yadi vA bahavo'gItArthAH sahAyA dIyante bahUnAmapi
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 2 6/151 snAnadarzanAdinimittaM gamanecchAbhAvAt / teSAMca bahUnAmagItArthAnAMyA pathi sAmAcArI yA ca samavasaraNe praviSTAnAM tasyAH kathanaM atha kasmAtte nirbandhe'pi kRte mutkalyante, tata Aha-mA nirudhyamAnA bahirbhAvaM vrajeyuriti kRtvA / mU. (152 ) se gAmaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA abhinivvagaDAe abhiniduvArAe abhinikkhamaNapavesaNAe no kappai bahUNaMvi agaDasuyANaM egayaovatthae, atthi yAi NhaM kei AyArapakappaghare je tattiya rayaNiM saMvasai natthi yA ittha kei chee vA parihAre vA; nanthiyA ittha kei AyArapakappaghare, jetattiya rayaNi saMvasai savvesiMtesiM tappattiyaM chee vA parihAre vA / [bhA. 2721] agA vAsa nAUNa nivAriya agIyANaM / saggAmA vIsuM vaseja agaDA ayaM leso / / vR- anyasmin grAme agItArthAnAM vAsaM nivAritaM jJAtvA mA svagrAme viSvagapi vAsaH kalpate iti manyamAnA bhRtA akRtazrutAH svagrAme viSvak vaseyuratastasminniSedhArthabhidaM sUtramityayaM sUtrasambandhalezaH / athavA'yamanyaH sambandhaH [ bhA. 2722] 204 agaDasuyA vAhikayA samAgamo esa hoi dohaMpi / sacchaMda anissiyA vA nissiyajayaNA vihaMbhaNiyA || - anantarasUtre 'kRtazrutA adhikRtA asminnapi sUtre te evAkRtazrutAH procyante, ityeSa dvayorapi sUtrayoH samAgamaH samparkaH / athavA'dhastanAnantarasUtre svacchandato'nizrito uktAH / asmin punargItArthanizritAnAM yatanA bhaNitA, / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- 'se gAmaMsi vA' ityAdi pUrvavat / navaramabhinivvagaDAe abhi pratyekaM niyato vagaDa parikSepo yasyAM sA abhinivvagaDA tasyAM pRthak parikSepAyAmityarthaH / tathA abhi pratyekaM niyataM dvAraM yasyAH sA tathA tasyAM tathA abhi pratyekaM niSkramaNapravezauniSkramaNapravezasthAnaM yasyAH sA tathA tasyAM vasatau bahUnAmakRtazrutAnAmekato vastumasti cAtra kazcidAcAraprakalpadharo yastRtIyAM rajanIM gatvA taiH samaM vasati / tarhi teSAmApannaH samApanno nAsti kazcit cchedaH parihAro vA, nAsti kazcidAcAraprakalpadharo yastRtIyAM rajaniM gatvA taiH samaM vasati tarhi teSAM sarveSAmapi tatpratyayamagItArtha saha sambandhinaH pratyayaM cchedaH parihAro vA eSa sUtrasaMkSepArthaHgAme uvassae vA abhinivvagaDAe dosa te ceva / [ bhA. 2723] navaraM puna nANattaM tai divase gIyasaMvasaNA / / vR- grAme vA ekasminnupAzraye viSvak abhinivagaDAyAM pRthak parikSepAyAmupalakSaNametat pRthak dvArAyaM pRthak niSkramaNapravezAyAM / ye'nantarasUtre mithyAtvAdayo doSA uktAste evAnyUnAtiriktA draSTavyAH / navaraM pUnarnAnAtvabhidamasmin sUtre yadi gItArthanizrayA vasati tarhi tRtIyadivase gItasaMvasanaM gItArthena saha saMvasanaM kartavyamAcAryastRtIyadivase teSAM zodhinimittaM gItArthamekaM preSayatyevaM ca teSAM nAsti prAyazcittaM / atra para Aha [bhA. 2724] evaM pi bhave dosA dosu divasesu je bhaNiya puvviM / kAraNiyaM puna vasahI asatI bhikkhobhae jayaNA / / vR- nanu yadi tRtIyedivase gItArthena saha saMvasanamevamapi ye pUrvaM bhaNitA mithtvAdayo doSAste dvayordivasayo rbhavanti / AcArya Aha-satyametat; kevalamidaM sUtraM kAraNikaM, kAraNavazapravRttamato na 1
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-6, mUla - 152, [bhA. 2724] 205 doSaH kiM punastatkAraNamata Aha-'vasahI asatI' ityAdi, vasatirekatrasarveSAM na vidyate yadivA bhikSA sarveSAmekatra na bhavati / athavobhayamekatra sarveSAM na saMbhavati tata eteSAM trayANAM kAraNAnAmanyatamena kAraNena pRthakpRthak vasanti / tatraca yatanA kartavyAyatanayAcasaMvasAMprAyazcittAbhAvaH tAmevAha[bhA.2725] saMkiThA vasahIe nivesaNassaMto annvshiie| asatI vADagaMto tassa asatI hoja dUrevA / / vR-svagrAmesaMkliSTAyAmatisaGkaTAyAMvasatausarveSAmekatrasthAnaMnabhavati / tadAekanivezanasyAntaH pRthaganyasyAM vasatau sthAtavyamasatyekanivezanasyAntaranyasyA vasaterabhAve vATakasyAntaH pRthaganyasyAM vasatauvasanti / athavAvATakasyApyantaH pRthaganyAvasatirnalabhyatetadAvATakasyabahirhastazatAbhyantare pRthaganyA vasatirgaveSaNIyA / tasya hastazatasyAbhyantare vasaterabhAve dUre'pi vasatiranyA syAt / tatra hastazatAbhyantaraMyAvatyatanAvidhimAha[bhA.2726] vIsuMpivasaMtANaMdoni vi AvAsagA sahaguruhi / dUreporisibhaMge ugghADA gaMtuvigaDaMti / / vR-nivezanapATakahastazatAbhyantare viSvagapi vasatAmeSa vidhirdivase divase dve apyAvazyake prabhAtikavaikAlikapratikramaNalakSaNesahagurubhiH kartavye |bhikssaampyttitvaa tataH saMnivRttAAcAryasya samIpesamAgatyAlocayanti / athahastazatasyavahirvasatirlabdhAtarhigurusamIpecaturthapauruSyAmAlocanAM kRtvA vaikAlikamAvazyakaM svakIyAyAM vasatau kurvanti / tataH prAtarapyAvazyakaM tatra kRtvA gurumasamIpamAgatya pratyAkhyAnAMgRhNantidUre ityAdiyadipUnadUra anyasmingrAmesthitAbhaveyustatoyadi gurusakAzamAgacchAtAM pauruSIbhaGgastata udghATAyAM pauruSyAmAgatyAcAryasamIpe Alocayanti pratyAkhyAnaMca gRhNanti pUrvAdhikA etatdUre sthitAnAmavizeSeNoktam adhunA vizeSamabhidhitsurAha[bhA.2727] gIyasahAyA ugayA AloyaNa tassaMtiya guruNaM / agaDApuna patteyaM AloyaMtI gurusagAse / / vR-tatra yadi teSAM dUrasthitAnAM ko'pi gItArthaH sahAyo'sti tarhi te gItasahAyA gItArthasahAyA dUre gatAH santastasyagItArthasyapurataAlocayanti |spunrgiitaarthudghaattaayaaNpaurussyaaNgurunnaaNsmiipmaagty kathayati, adhanAstikopiteSaMgItarthasahAyastarhitekevalA akRtazrutAudghATAyAMpauruSyAMgurusakAze samAgatya prtyekNprtyekmaalocynti| [bhA.2728] etANayajaMtANa yporisibhNgoguruvyetii| thereajaMgamaMbhivamajjhaNhevAviAloe / / vR-yadidUrevasatirlabdhAudghATAyAMca pauruSyAmAgacchatAM gacchatAMca pauruSIbhaGgastatoguravaH svayaM teSAmakRtazrutAnAMsamIpaMvrajanti, AcAryovRddhatvena glAnatvenavAgantuMnazaktastataHsthavire ajaGgame vAcArye teakRtazrutAmadhyAnhegurusamIpamAgatyAlocayanti / [bhA.2729] evaMpidullahAe paDivasahaThiyAnaeMtipatidivasaM / samaNuNadaDhadhiiya ataruNeya bahiyA visajja'ti / / vR- evamapi anenApi durlabhAyAM vasatau dUre prativRSabhasthitA na pratidivasaM gurusamapamAgacchanti, arthAdApannaM dvitIye divase AlocakA Agacchanti, |athkiidRshaasteprtivRssbhaayaanaacaaryHpressyti|
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 vyavahAra-chedasUtram - 2-6 / 152 tat Aha-saMmaNunnetyAdi / samanojJAnAmapi yeSAM parasparaM pratistAn samanojJAndRDhadhRtIn ataruNAn madhyamavayaso bahiH prativRSabhAnAcAryA visarjayanti / tadevaM vasatyalAbhe yatanoktA / dullabhabhikkhe jatiuM, saggAmupbhAma palliyA suMca / atikheya porasivahe na vAvi ThAyaMti to vIsuM / / [bhA. 2730] vR-durlabhebhaikSeyadisvagrAme udbhrAmakabhikSAcArapratyAsannagrAme pallikAdisuvasanti, tathApi yatitvApi nAsti saMstaraNaM, athavA atizayena mahatA kAlakSepeNa yadi paryAptaM kathamapi labhyate / pauruSIvadhena dvitIyacaturthapauruSIbhaGgena tato viSvak anyakSetre'pi gItArthAbhAvenAkRtazrutA api tiSThanti / te ca viSvak kSetreSu tathA tiSThanti yathA AcArye sparddhakena saha trINi spardhakAni bhavanti / / ubhayassa alaMbhaMmivi gItA sati vIsu ThaMti agaDasuyA / [bhA. 2731] dusutIsu va ThANesuM patidivasAloya Ayario / / vR- ubhayasya vasate rbhaikSasya vA'lAbhe gItArthasyAbhAve'kRtazrutA api viSvak tiSThanti / kathamityAha- dviSu triSu vA sthAneSvAcAryasthAnena sahotkarSavastriSu sthAneSu ityarthaH / tatra bhikSA'lAbhe ubhayAlAbhe vA viSvak sthitAnAM pratidivasamAcAryAsteSAmantikaM gatvA tAnAlokate, / pratipRcchAdidAnena teSAM sAraM karotItyarthaH / kiM kAraNamAcAryeNa pratidivasaM teSAM samIpe gantavyamata Aha[bhA. 2732] sayarA bhavaMti anavekkhaNAe jai bhinnavAyaNA loe / paDipuccha sohicoyaNa tamhA u guru sayA vayai / / vR- bhinnapravahaNAH svairiNo bhavanti / eva te'pi svairiNo jAyante, tasmAt pratipRcchAzodhizikSAdidAnAya guruH sadA teSAmantikaM vrajati / tasya punarAcAryasya teSAM samIpaM vrajatastairyatkartavyaM - [bhA. 2733] tanhAiyasya pAnaM joggAhAraM ca nei pavvoNi / kitikammaM ca kareMtI mA junna raho vva sIejjA / / vR- yeSAM samIpamAcAryo gacchati, te AcAryasya pavvoNiM sammukhaM tRSNAyitasyAtizeSatRSitasya yogyaM pAnaM pAnIyaM yogyamAhAraM ca prathamAlikAnimittaM nayanti / kRtikarma ca vizrAmaNAM kurvanti, nAnyathA jIrNaratha iva sa sIdet / atha tasyAcAryasya nityasahAyo na vidyate tata Aha [bhA. 2734] asatI niccasahAye gehai pAraMpareNa anoaNe / te ciya anehiM samaM taM meleuM niyattaMte / / vR- asati avidyAmAne nityasahAye avisthatasahAye yaH sakaladivasAcAryeNa saha hiNDate, tataH pAramparyeNAnyAnanyAn sahAyAn gRhNAti / tadyathA-ekesAdhavastAvannayantiyAvat dvitIyaM spardhakaM, tataste taiH samaM melayitvA pratinivartante, tato'pyanye sAdhavastAvannayanti yAvattRtIyaM spardhakaM / tataste'pi taiH saha melayitvA pratinivartante / tAni ca spardhakAnyAcAryaspardhakena saha trINi spardhakAni bhavanti / / atha kathamAcArya ekadivasena trayANAmakRtazrutaspardhakAnAM zodhiM karoti tata Ahaegattha vasito saMto tesiM dAUNa porasiM / + [bhA. 2735] majjhaNhe bitiyaM gaMtuM bhottuM tatthAvaraM vae / / vR- AtmIye spardhake uSitaH san AcAryastatra paururSI datvA madhyAhe dvitIyaM spardhakaM gacchati / tatra gatvA bhuMktvA zodhiM ca kRtvA, tadanantaramaparaM tRtIyaM spardhakaM vrajati / tata AlocanAdizodhiM kRtvA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 6, mUla - 152, [bhA. 2735] tatraiva vasati / / [bhA. 2736 ] evamegena divasena sohiM kuNati tiNhavI / paDipucchagaM tu balavaM Aha suttamavatthayaM / / vR- evamekena divasenAcAryastrayANAmapi spardhakAnAM zodhiM karoti, yasi pratipRcchAM pratyekaM pRcchAM sAraM kartuM gaMtuM balavAn / yadyevaM tahi taiyaM rayaNiM saMvasatitti tadidAnImapArthakamavakAzA bhAvAt / suttanivAto therekalAva kAuM tiheNa vA sohiM / bitiyapayaM ca gilANe kalAva kAUNa AgamanaM / [bhA. 2737] 207 vR- AcAryaH prAha- adhikRtasya sUtrasya nipAto'vakAzaM sthavire, tathAhi yadyAcAryaH sthaviratayA durbalatvena vA pratidivasaM triSu spardhakeSu zodhiM kartuM na zaknoti / tata ekaikasmin spardhake tRtIyAM rAtriM vasati tathA cAha- AcAryasya pratidivasamanAgamane tryaheNa vAparAdhAn kalAM kRtvA piNDayitvA zodhimAcAryasya samIpe kurvanti / tathA hi ekasasmin spardhake upitvA tatrapauruSI datvA dvitIye spardhake samAyAti, tatraiva ca vasati, yatra vasati tatratyAstatratyAH sAdhavo ye'parAdhA'bhavan te ekatra piNDayitvA AcAryasya purata Alocayanti / AcAryastu zodhiM dadAtyapramAdArthaM copadezaM grayacchati / atrApi dvitIyapadamAha-dvitIyapadamapavAdaM padaM glAne satyAcArye aparAdhAn kalApaM kRtvA piNDayitvA ityarthaH spardhakAH sAdhUnAmAgamanamAcAryasamIpe / iyamatra bhAvanA-yadyAcAryo glAnatvenAtivRddhatvenAjaGgamo na zaknoti teSAM samIpamAgantuM, tadA itare sparddhakadvayasAdhavo yathA mayUraH svapicchAn kalApayati, ekatra piNDayati / evamaparAdhAn ekatra piNDayitvA hRdaye samyagavadhArya gurusamIpamAgatyAlocayanti / AlociteSu ca teSu aparAdheSu yadi prAyazcittaM dAtavyaM bhavati, tadA prAyazcittamAcAryo datvA pramAdAbhAvArthamupadezaM ca datvA visarjayati / etadeva savistaramAha [ bhA. 2738 ] evaM agaDasuyANaM vIsuThiyANaM tu tIsugAmesu / lahuyA asaMtharaMte tesianiMtANa vA lahuo / / vR- sarveSAM yadyAcAryeNa samaM nAsti kSetraM yatra vasatiH saMstaraNaM ca bhavati athavAsti vasatiH saMstaraNaM na vidyate, yadi vAsti saMstaraNaM na pUnarvasatiH / evametaiH kAraNaistriSu viSvak grAmeSu viSvak sthitA akRtazrutAsteSAmasaMstaraNe tathA sthitAnAM yadyAcAryo dvayoritarayoH spardhakayoH pratidivasa sArAMna karoti tadA prAyazcittaM catvAro laghukAH / spardhakasAdhavo yadyAcAryamanAgacchaMtaM na gaveSayanti tadA teSAmapyanAgacchatAM mAsalaghuH / [bhA. 2739] edina ekkke tiTThANatthANa dubbalo vasati / ahaso ajaMgamo cciya tAhe iyare tahiM eMti / / vR- atha glAnatvena vRddhatvena durbalatayA na pratidivasaM triSu spardhakeSbAgantuM zaknoti tadA sa durbalaAcAryasastristhAnaM sthAnaM spardhakAnAmekaikasmin spardhake ekaikaM divasaM vasati / yathA ca vasati tathA prAgevoktam / atha sa AcAryo'tivRddhatvena glAnatvenAjaGgamo jAtastata itare spardhakadvayasAdhavastatrAcAryasamIpe Agacchanti teSAmapi vidhirmUlagAthAyAmuktaH / athavA tatrAnyaH prakArastamevAhaH eiva paDiccha va mehAvi kalAvakAumavarAdhe / atidUre puna vaie pakkhe mAse paratare vA [bhA. 2740]
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 208 vyavahAra-chedasUtram -2-6/152 vR-yasteSAMspardhakaHsAdhUnAMmadhyeko'pisAdhurmedhAvI |srvessaaNsaadhuunaampraadhaanhdye dhArayitumalaM tena spardhakasAdhava Alocayanti, / tadyathA-sateSAmaparAdhapadAni kalApaMkRtvA hRdaye saMpiNDayAcAryasamIpamAgatyAlocayati / tAnyAcAryaH zrutvAyadApannAHprAyazcittaMtatoyatyenApa-prAyazcittaMtamenamitthaM vAhayeditibhaNitvApreSayati |so'picsaadhustessaaNttkthytipraayshcittNcte'pisaadhvstdvhnti / paDicchae vatti athavA AcArya AtmIyAn spardhakAna vinirgatya yena pradezena itarau spardhakAvAgacchatastasmin pradeze'ntarA pratIkSamANastiSThati / tatra spardhakasAdhava Agacchanti / eko vA meghAvI atrApyAlocanAdikaM tathaiva aidUre ityAdi yadyatidUre sthitAstattadA paJcame paJcame divase yadi vA pakSaNa pakSaNa athavA mAsena mAsena paratare veti paratareNavA dvyardhamAsAdinA samAgacchanti / Agatya cAcAryAdisamIpezodhiM kurvanti / / mU. (153) se gAmaMsivA jAva.. rAyahANisivAabhinivvagaDAe abhiniduvArAe abhinikhamaNapavesaNAe no kappai bahusuyassa babbhAgamassa bhikkhussa vatthae, kimaGgapunaM appAgamassa appsuyss| [bhA.2741] agaDasuyANana kappaivIsuMmAaippasaMgatosuyavaM / egAnito vasejjA nikAyaNaMcevapurimANaM / / vR- anantarasUtre akRtazrutAnAM na kalpate viSvag vAsa iti zrutvA mAtiprasaGgataH zrutavAnekAMkI vasedityevamarthamidaM sUtra tathA nikAcanaM ca niyamazca pUrvANAmakRtazrutAnAM kRtamanena sUtreNa / tathA hi yadi kRtazrutasyApina kalpate ekAkinovAsaH kimaGgapunarakRtazrutasya tasya sutarAmekAkinona kalpate vAsa ityeSa sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAatha grAmevA nagarevA yAvadrAjadhAnyAM vAabhinivvagaDAyAmabhinidvArAyAmabhiniSkramaNapravezAyAmeteSAMtrayANAmapipadAnAMvyAkhyAnaMpUrvavat na kalpate bahuzrutasya sUtrApekSayA ekAkino bhikSorvastuM kimaGgapunaralpAgamasyAlpazrutasyeti sUtrasaMkSepArthaH / sampratibhASyavistaraH[bhA.2742] aMtovAbahiM vA abhinivigaDAeTThAyamANassa | gIyatthe mAsalahuMgurutomAso agItatthe / / vR-antarupAzrayasyAbhinivvigaDAyAMpRthakparikSepAyAMvasatauyathA ekasyAMvalabhyAM viSvagapavarake bahirupAzrayasyAbhinirvigaDAyAmanyasmin pratizraye yadi gItArtho bhikSurvasati tadA tasya tatra tiSThato gItArthasya prAyazcittaMmAsalaghuagItArthasya gurukomAsaH |saamprtmntrbhirvaa gRhasyayA abhinirvigaDA tasyAHprakArAnAha[bhA.2743] aMto nivesaNassasohImAdIvajAva saggAmo / gharavagaDAesuttaMemevayasesa vagaDAsu / / vR-nivezanasyagRhasyAntarabhinirvigaDAathavAnivezanAdvahiranyAvasatirabhinirvigaDAtasyAMmukhyato draSTavyam / evameva zeSavagaDA nivezanAdvahirabhinirvigaDAprakAreSu vA tacca gItArthAnAmagItArthAnAM bhikSUNAmekAkinAMvasatAMprAyazcittaMtadevaprAguktaM |kevlNpraayshcittNkintvnye'picdossaastthaacaah - [bhA.2744] ANAdiNo yadosA virAdhanA hoisaMjamAyAe / lajjAbhayagoravadhammasaDharakkhAcauddhAya / /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 153. [bhA. 2744] 209 vR- antarnivizanasyAbhinirvigaDAyAM ghasatau tiSThata AjJAdayo doSAstathA saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanAcaeteyathA prAkcaturthapaJcamAtizayebhAvitetathAbhAvanIye, yadipunaranabhinirvigaDAyAM vasatau vasati tadA pApaM kartumicchato lajjAto bhayato gauravato dharmazraddhAto vA rakSA caturvighA syAt / kimuktaMvanatyanibhinirvigaDAyAM vasatau vasansaMthamavirAdhanArUpamAtmavirA dhanArUpaM vA pApaM lajjAdibhyo na kuryAdapi tatra prathamato lajjAdvAraM bhAvayati[bhA.2745] lajjaNijjo uhohAmilajjaevAsamAyaraM / kulAgamatapassI vAsapakkhaparapakkhato / / vR- yadyahaM hastakarmAdyanyadvA pApaMsamAcariSyAmi tallajjanIyo bhaviSyAmi / lajjitazca kathaM kulasya gaNasyasadasya AgamajJasya vA tapasvino vAsvapakSasya zrAvakAdeH parapakSasya paratIrthikAdirUpasyamukhaM darzayiSyAmi / athavA tatpApamAcaran kulAgamatapasvisvapakSaparapakSebhyo lajjate, yathAhamevamAcaran kathamAtmIyaM mukhaM teSAM darzayiSyAmi evaM lajjAtaH pApaMna karoti; ||sampratibhayadvArabhAvanArthamAha[bhA.2746] asilogassa vA vAyAjo atisaMkati kammasaM / tahAvi sAhutaMjamhA jaso vaNoyasaMjamo / / vR- azlokasya vA avarNasya vA vAdAt pravAdAt yaH karma azubhAsevanArUpamatizayena zaGkate / apakIrtyavAdamayAnnakuruteityarthastathApitasyatat azubhakarmAnAcaraNaMsAdhuryasmAttena yazobhikAsitaM yazovarNasaMyamaityekArtham / jasottivAsaMjamottivAvaNottivAegaTThamitivacanAt, tataH paramArthataH saMyamo'pekSita ititadAnAcaraNaM zreyaH / / samprati yazaH saMyamaityekArthatayA bhagavadvacanamupadarzayati[bhA.2747] jasaMsamuvajIvaMtije narA vittamattaNo / alessA tattha sijhaMtisalesAuvibhAsiyA / / vR-ye narA manuSyA vRttamAtmana icchaMti, te yazaH samupajIvanti, ityetadvyAkhyAprajJaptau rAziyugme zatebhaNitaM, / tathAca tadgranthaH-manussANaMbhaMte kiMbhaMte AyajasaMuvajIvati / AtmasaMyamamityarthaH / Aya ajasaM uvajIvanti / AtmA saMyamamityAdi / evaM yazaH saMyamAvekArthAvRktau / tatraye alezyAH / zailezIpratipannAsteniyamAtsiddhayanti |sleshyaaH punarvibhASitAvikalpitAH kecitsiddhayantikecinna sidhyantItyarthaH / tatrayebhavyAste sidhyanti, / tatrAhamazubhaM karmasamAcarannabhavyobhaviSyAmItibhayato nAzubhakarmasamAsevate / / [bhA.2748] dAhiti gurudNddNjinaahititttto|| taMcavoDhuMna cAisaMghAyamAdIya logato / / vR-yadi parastryAdikaMseviSye, tato yadiguravastvatojJAsyantitadA daNDaprAyazcittamugraMdAsyanti, / tathograMprAyazcittaM voDhumahaMna zakSyenApilokataH parayuvatibhAdilakSaNAtghAtAdikaMghAtavadhAdikaMsoDhuM zakSye itibhayato nAsevate azubhaM karma, gataMbhayadvAram / adhunA gauravadvAramAha[bhA.2749] johaMsairakahAsuMpicakAmi gurusanniho / sohaMkahamupAsissaMtamanAyaradUsito / / vR-yo'haMsvairakathAsvapigurusannidhau gauraveNacakAsmiso'hamanAcAradUSitastaMguruMkathamupAsiSye, [22[14] taMcavo
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 anAcAradUSitatayA tathArUpagauravabhayAt / / [bhA. 2750 ] loe louttare caiva guravo majjha saMmatA / mAhu majjAvarAdhena ho tesiM lahuttayA / / bR-mama guravo loke lokottare'pica sammatAH tato mamAparAdhena mA teSAM laghutA bhUyAt / tathA [ bhA. 2751] mAnanijjo usavvassa nAme koi na pUyae / taNANa lahutaro hohaM iti vajjeti pAvagaM / / vR- ahaM sarvasyApi mAnanIyo namAM kazcintrapUjayati / yadi punaraghunA pApamAcariSyAmi tatastRNebhyo' pi laghutaro bhaviSyAmIti hetoH pApaM maithunAsevanAdikaM varjayati gataM gauravadvAramadhunA dharmazraddhAramAha[bhA. 2752] Ayasakkhiyameveha pAvagaM parivajjae / appeva duTTasaMkappaM rakkhA sA khalu dhammato / / vR- yaH pApaM kamAtmasAkSikameva varjayati, sa paramArthato dharmAdhikArItyevaM manyamAnasya api saMbhAvanAyAM duSTasaMkalpasya rakSAmUlata evAnutthAnamutthitasya viphalIkaraNaM vA sA khalu dharmato bhavati / dharmazraddhAyA eva mahatphalamupadarzayati [bhA. 2753] vyavahAra - chedasUtram - 2-6 / 153 nissassaggakArI ya savvato cchinnabaMdhano / ego vA parisAe vA appANaM so bhirakkhai / / vR- yastIvradharmazraddhAbhAvato nisargata eva svabhAvata eva utsargakArI sarvatazchinnabandhana sarvatra mamatvarahita ityarthaH / sa eko vA ekAki vA parSadi vA vyavasthita AtmAnamabhirakSati / tadevamanabhinivigaDAyAM vasatI basato lajjAdIni saMyamavirAdhanArakSakANyuktAni / abhinirvigaDAyAM punarvasataH zubho'zubho vA manaHparimANa upajAyate tathA cAha [ bhA. 2754] manapariNAmo vIyI subhAsubho kaMTaeNa diTTaMto / khippaM karaNaM jaha laMrikayavvaM tahiyaM imaM hoi / / vR- yathA gaGgAdInAM nadInAM vA tenAnatrAnantaramanekA vIcaya utpadyante / evaM jIvasyAnyonyamanaHpariNAma upajAyatesa cadvidhA zubhA'zubhazcadRSTAntaH kaMTakena vRzcikalAMgUlena yathA vA laMkhikAyAH bhipraM karaNaM tathaivedaM bhavati evaM jIvasya zubho'zubhazca pariNAmaH kSaNenopajAyate kSaNena vA'paiti ityarthaH / pariNAmANavatthANaM sati moheu dehiNaM / [bhA. 2755] - tasseva u abhAveNa jAyate egabhAvayA / / vR-manaH pariNAmAnAmanavasthAnaM dehinAM prANinAMsati vidyamAne mohe bhavati / tasyaiva tumohasyAbhAvena jAyate ekabhAvatA manaHpariNAmasya ekarupatA / tadevaM manaH pariNAmo vIcirupo vyAkhyAtaH jahAvacijae moho suddhale sassa jjhAiNo / [bhA. 2756 ] taheva pariNAmo vi visuddho parivaDDae / / vR- yathA zuddhalezyAkasya dhyAyino dharmadhyAyinaH zakkadhyAyino vA moho'pacIyate tathaiva vizuddhapariNAmo vardhate / uktaH zubhapariNAmo'zubhapariNAmapratipAdanArthamAha [bhA. 2757 ] hAya kammiNo kammaM mohanijjaM udijjai / . tava saMkiliTTho se pariNAmo vivaDatI / /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-6, mUla- 153, [bhA. 2757 ] 211 vR-yathA ca karmiNaH saMkliSTalezyAsthAnavartinaH ArtadhyAyino raudradhyAyinaHzcetyarthaH / karmamohanIyaM kaSAyanokaSAyarupamudIryate tathaiva se tasya saMkliSTapariNAmo vivardhate / / jahA ya aMbunAhammi anubaMdhaparaMparA / vIi uppajjae evaM, pariNAmo subhosubho / / [ bhA. 2758 ] vR- yathA aMbunAthe samudre anubaddhaparaMparA vIcirutpadyate / evaM jIvasya pariNAmazubho'zubhazcAnubaddhaparamparAka upajAyate / zubhAzubhapariNAmavaicitryameva dRSTAntena vibhAvayiSuH kaNTakadRSTAntaM prAgupanyastaM bhAvayati [bhA. 2759] kaNhagomI jahA cittA kaMTakaM vA vicittiyaM / taheva pariNAmassa vicittA kAlakaMDayA / / vR- kRSNagomI kRSNa (karNa) zRgAlI yathA sA kRSNAdibhI rekhAbhizcitrA vicitravarNA bhavati, vRzcikasya mahAviSalAMgUlaM kaNTakaucyate / yathA sa kRSNAdirekhAbhizcitrito nAnA prakAro bhavati, tathaiva pariNAmasya vicitrANi kAlabhedena kaNTakAnyasaMkhyeyasthAnAtmakAni bhavanti / atha kathaM zubhA'zubhezubhAdvA zubhe pariNAme yAti tatra laGkhikAdRSTAntamAha [ bhA. 2760 ] laMkhiyA vA jahA khippaM uppattitA sabhoyai / pariNAmo tahA duviho khippaM ei avetiya / / - yathA vA lakhikA kSipramutpata kSiprameva samavapatati tathA pariNAmo dvividhaH - zubho'zubhazca kSipramAgacchati apaiti ca / evaM zubhAda'zubhAdvAzubhe pariNAme gamanaM, kiyanti saMkhyayA'dhyavasAyasthAnAnIti cedata Aha[bhA. 2761] lessAThANe u ekkeke ThANasaMkhamaticchiyA / kilidreNa tareNa vA je ubhAvena khaMdatI / / vR- ekasmin lazyAsthAne saMkhyAmatikrAntAni saMkhyAtItAni sthAnAni pariNAmasthAnAni bhavanti, yAni kliSTena saMkliSTena itareNa vizuddhena bhAvena khundati Askandati prApnotItyarthaH / athakaH saMkliSTaH ko vA itaro bhAva iti ceducyate iha kRSNalezyApariNAmAnnIlalezyApariNAmo vizuddho nIlalezyAparaNimAdapikApotalezyApariNAmo vizuddhastasmAdapitejolezyApariNAmo vizuddhastasmAdapi padmalezyApariNAmo vizuddhastasmAdapi zuklalezyApariNAmaH / zuklalezyA pariNAmAt padmalezyApariNAmaH kliSTastasmAdapi kApotale zyApariNAmaH kliSTaH / tato'pi nIlalezyApariNAmastasmAdapi kRSNalezyApariNAmaH / uktaM ca-kramazaH sthitAsu lezyAgatAsu jIvasya bhAvapariNatiSu avapatanotpatanAd vA saMklezAdvA vizoddhayAdvA pratyekaikasmin lezyAsthAne pariNAmasaMkhmayAtItatvaM bhAvayati[bhA. 2762] bhavasaMghayaNaM ceva Thiti vAsajja dehiNaM / pariNAmassa jANijjA vivaDDI jassa jattiyA / / vR- bhava eva saMhananaM bhavasaMhananaM dRDhaM bhavaM dehabhavaM vAdhikRtyetyarthaH / tathA sthitaM ca jaghanyAdibhedabhinnamAzritya dehinAM nArakAdInAM yasya pariNAmasya kRSNalezyAdirUpasya yAvatI vivRddhistasya tAvatI(tIM) jAnIyAt / tathAhi - nArakANAM devatAnAM jaghanyAyAM sthitau kRSNalezyApariNAmo
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 vyavahAra-chedasUtram-2-6/153 nAnAjIvApekSayA taratamabhedena cintyamAnA asaMkhyeyA evaM samayAdhikAyAmapi jaghanyasthitau dvisamayAdikAyAmapi jaghanyasthitAveva tAvadvAcyaM yAvadutkRSTaM sthitisthAnaM, / evaM kRSNalezyAyAM pariNAmA asaMkhyeyA bhavanti |evN nIlalezyAgatasya vizuddhasyabhAvasya phalamAha[bhA.2763] visujhaMtena bhAvena mohosamavacijai / mohassAvacaeyAvibhAvasuddhI viyAhiyA / / vR-vizuddhayatAbhAvenalezyAgatena moho mohanIyaM karmasamapacIyatehAnImupagacchatimohasyApacaye vApi bhAvavizuddhirjIvasya pariNAmavizuddhirvyAkhyAtA pratipAdatA / yathA kAlakSepamRte kevalazriyA lAbhobhavati / / athamohanIyaMkarmaudayaprAptaMzubhapariNAmena kSapayituMzakyate kiMvA netizakyanteiti brUmastathA cAha[bhA.2764] ukkadaMtaM jahAtoyaMsIyalena jjhvije| gado vA agadenaM tu veraggeNatahodao / / vR-yathAutkathyamAnaMtoyaMzItalena toyena kSipyate |gdovaaagden tatAmohanIyasyodayo vairAgyeNa kSipyate / tadevamuktaMprasaktAnuprasaktamadhunA prakRte yojanAmAha[bhA.2765] asubhodayanipphannA saMbhavaMti bahUvihA / dosA eMgAniyassevaM ime anne viAhiyA / / vR-azubhodayena azubhakarmodayena niSpannAantarUpAzrayasyAbhirnivigaDAyAMvasatAvevamekAkino bahuvidhA doSAstadevaM antarupAzrayasyAbhinirvigaDAyAM doSA uktAH samprati bahirupAzrayasyAbhinirvigaDAyAMdoSAnAha / ime vakSyamANA anye doSAekAkinovyAkhyAtAH pratipAditAH[bhA.2766] micchatta sohisAgAriyAdi gelaNaNakhaddhapaDinIe / bahipellaNitthivo rogetahasallamaraNeya / / vR- ekAkinomithyAtvagamanaMtathAzodhirabhAvastathAsAgArikapravezovasatau AdizabdAccacalatkuDyAM vasatau kuTyAdiprapatanata AtmavaridhanetapirigrahastathA glAnatve pratijAgaraNA-bhAvastathA ekAkino mandAgnernivArakAbhAvAt pracurabhakSaNasaMbhavastathA ca glAnatvAdibhAvaH / tathA ekAkI pratyanIkasyagamyo bhavati, tathA udbhrAmakA daNDapAzAdayo nagararakSA ekAkinaMcauro'yaM heriko vAna jJAyate / kathamanyathAekAkItivicintayatobahiH prerayeyuH |graamaanngraadvaabhirnisskaashyeditibhaavH / tathA strIdoSA ekAkino jAyante / tathA vyAlena daSTasya bheSajAkaraNasaMbhavaH rogasya ca vRddhigamanaM, / tathA sazalyasya sato maraNamityeSa dvAragAthAsaMkSepArthaH |saamprtmenaamev vivarISurAha[bhA.2767] ogADhamappasahAyaM panaveMtikutitthiyA / samAvaNo visohiMcakassa pAse karissai / / vR-ogADhamapyasahAyaM kutIrthikAH prajJApayaMtyato mithyAtvagamanaM, tathA samApannaH prAyazcittaM kasya pArzvezodhiMkariSyati |naiv kasyacitpArzvetataHzodhyabhAvaH ||smprtisaagaarikdvaarNglaandvaarNcaah[bhaa.2768] bhayA AmosayAdINaM sijaM vayati sAriyaM / asahAyassagelaNeko se kiccaM karissai / / vR- AmoSakAdInAM bhayAttasminnekAkini sati zUnyAM zayyAM vasatiM dRSTA tAM sAgAriko vrajati ___
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 6, mUla - 153, [bhA. 2768 ] 213 dvAragAthAyAmAdizabdasya vyAkhyAnaM tatraiva kRtaM tathA asahAyasya se tasya glAnatve sati kaH kRtyaM kariSyati / / khaddhapratyanIkapreraNadvArANyAha[bhA. 2769 ] maMdaggI bhuMjae khaddhaM UsaDhaMti niraMkuso / egoparUDhagammo ya pelleubhAmayA vanaM / / vR- ekAkI nivArakAmabhAvAnniraMkuzaM UsaDhaMti utkRSTamitikRtvA mandAgniH pracuraM bhuGkte tato glAnatvAdidoSasaMbha'zaathathA eko'sahAyaH praruSTasya pratyanIkasya gamyo bhavati / tathA udbhrAmakA nagarAdirakSakA ekAkinamamuM caurAdiriti kRtvA nagarAderbahiH prerayeyuH / / adhunA strIdvAramAhavibhicArimmi pariNate niniMdaNa samaNavasahIto / paMtAvanAdagArI uDDAho pausaemAdI || [bhA. 2770] vR- yA vyabhicArI nAma jArastasmin pariNate sA strI kenApi kAraNena saMyativasatiM gatA bhavet / tataH zramaNavasatestAM nirgacchantIM dRSTvA agArastasyA bhartA anyo vA nijako'nijako vA tasyAmAsaktaH prAntApanAdi mAraNAdi kuryAt / tathA ca sati pravacanasya uDDAhaH prAntApanAdyabhAve tasya darzanasya vA sakalasyopari pradveSa upajAyate / tathA ca sati tasyAnyasya vA bhaktapAnAdivyavaccheda ityAdayo doSAH / / vANa vAvi DaMkassa se ko kuNai bhesajaM / dIharoge vivaddhiM ca gato kiM so karissai / / [bhA. 2771] bR- vyAlena sarpAdinA daSTasya se tasya ko bheSajaM karoti / naiva kazcidekAkitvAttathA dIrgharoge kRtyAkaraNato vivRddhiM gataH sa pazcAtkiM kariSyati / naiva kiJcitkevalaM mariSyatItyarthaH / / salluddharaNavisohI mae dosA bahussue vAvi / [bhA. 2772] savisesA appasue rakkhaMti paropparaM dovi / / vR-zalyoddharaNevizodhirekAkinaH zalyoddharaNAbhAvastato mRte'pi ca sa zalye tasmin doSAstathAhisazalyoyo mriyatesa dIrghakAlaMsaMsAramanuvartate iti bahuzrutaM cApyekAkini mRte doSAstathAhi sopyekAkI mRto gRhiNA balIvardAbhyAM mallena rAjakulena vA niSkAzyate / tathA vA lokanindApravRtte pravacanavyAghAtaH savisesA appasupatti alpazrute ekAkini savizeSA doSAstathAhi bahuzruta AlocanArhAbhAve siddhAnAmantike Alocayati / alpa zrutastvamuM vidhiM na jAnAtIti sazalya eva mriyate / yadi dvAvapi bahu (zrutAlpa) zrutAvabhinirvigaDAyAM vasatau parasparaM saMbhUya vasatastadA dvAvapi tau parasparaMrakSayataH / adhunA savisesA appasu ityetadvayAkhyAnayati [bhA. 2773] appeva jinasiddhe Aloehi bahussuto / agIto tamajAnaMto sasallo jAtiduggatiM / / vR- apyevamevamapi ekAkyapItyarthaH / bahuzruto jineSu arhatsu siddheSu manasi sampradhAriteSa teSAM purata AlocayiSyate / agIto'bahuzrutaH punastaM vidhimajAnAnaH sazalyo mRtvA yAti durgatimataH savizeSA alpazrute / / samprati 'rakkhati paropparaM dovitti' vyAkhyAnArthamAha [bhA. 2774] sIhorakkhaI tinise tinisehiM virakkhito tahA sIho / evaNamanasahiyA biiyamaddhANamAdIsu / / vR- siMho rakSati tinizAt tinizavRkSaguhAM tinizairapi tinizavRkSaguhayApi siMho rakSyate /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 . vyavahAra-chedasUtram -2-6/153 evamabhinirvagaDAyAMvasatau vasantAvanyonyonyasahitau parasparaMrakSayataH / atraivApavAdamAha-dvitIyapadamapavAdamapadamadhvAnaMpratipannakAraNenaikAkIanyasaMbhogikAdInAMpArzvasthAdInAMvA vasaterviSvagapavarake nivezanAdiSuvAvaset / AdizabdAdazivAdigRhito vA viSvak tiThet / / mU. (154) se gAmaMsivA jAva rAyahANisi vA egavaDAegaduvArAe eganikkhamaNapavesAe kappai bahusuyassababbhAgamassaegANiyassa bhikkhussa vatthaeduhao kAlaM bhikkhubhAvaMpaDijAgaramANassa / [bhA.2775] kAraNato vasamANo'gItogIova hoinidoso / puvvaM cavaNiyA khalu kAraNavAsissa jayaNAu / / vR-kAraNatogItArtho'gItArthovAyatanayAvasan nirdoSobhavati |saac yatanAkAraNataekAkino vasanazIlasya pUrvamuktA etadarthakhyApanArthamidaMsUtram / adhunA sUtrata eva sambandhamAha[bhA.2776] sutteNavausuttaMjoijaIkAraNaMtuAsajja / saMbaMdhadharuvvarae kappaivasiuMbahusuyassa / / vR-sUtreNaiva sUtraMyojyatesambaddhayate / tadyathA'nantarasUtreNaikAkinobahuzrutasyavAsonidhiddho'nena tusUtreNedaMpratipAdyate, kAraNamAzrityAdhvapratipattyAdikaMsambandhagRhodvarakebahuzrutasya vastuMkalpateityeSa sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-atha grAme vA nagare vA yAvadrAjadhAnyAmekavagaMDAyAmekaparikSepAyAmekadvArAyAmekaniSkramaNapravezAyAM vasatau bahuzrutasya balAgamasya bhikSorvastuM kalpate kevalamubhayakAlaM bhikSubhAvaM pratijAgrato bhikSubhAvazcAritraM tasyAvirAdhanArthaM yA sAmAcArI tAM kurvata ityeSa sUtrasaMkSepArthaH / adhunA bhASyaniyuktivistarastatra bhikSubhAvaM paDijAgaramANasseti vyAkhyAnArthamAhabhASyakRta[bhA.2777] caraNaMtubhikkhubhAvosAmAyArIejA tdtttthaae| paDijAgaraNaM karaNaM ubhayakAlaM ahorataM / / vR-bhikSoryathAvasthitasya bhAvo bhikSubhAvazcaraNaM tadarthaM tasya cAritrasyAvirAdhanArthaM yA sAmAcArI tasyAH pratijAgaraNaMnAmakaraNamubhayakAlamahinarAtraucaAcAryo'pitasyaivaMbhikSubhAvaMpratijAgratogosarge rAtrikaMpRcchati / divase'pibhaktapAnAdicintAM karoti / vikalecadevasikaMpRcchati |sukhen vRttastava divasa iti / evamubhayakAlamAcAryastaMpratijAgarti / sampratiniyuktivistaraH[bhA.2778] vakkhArekAraNammI nikkAraNapuvvavanniyA dosaa| kiMpunahujA kAraNa taddosAImuNeyavvA / / vR- vakkhAro nAma ekasyAM valabhyAmabhinirvigaDo viSvak apavarakastasmin kAraNe sati vasati etadviSayamidaM sUtraM yadi punaH kAraNamRte viSvag apavarake vasati, tatpUrvavarNitA mithyAtvAdayo doSAH kiM punarbhavettatkAraNaM, yadvazAt pRthak apavarake tiSThati, tata Aha-tvag doSAdIni tvagdoSakSayavyAdhyAdIni kAraNAnijJAtavyAni, / tathAhi-tvagdoSAdikamAcAryo yadiniSkAzayati,tadAtasya prAyazcittaM caturgurukam / tasmAnna sa ni'hayitavyaH / kintu pRthagapavarake sthitaH paripAlanIyaH / sa ca tvagdoSo dvAbhyAMprakArAbhyAMbhavati / tathA cAha[bhA.2779] saMdaMtamasaMdaMte assNdinsittmNddlpsuttii| kimipUyaM rasigA vApassaMdati tatthimAjayaNA / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 uddezakaH-6, mUla - 154, [bhA. 2779] - vR-dvividhastvagdoSastadyathA-spandamAno'spandamAnazca, / tatrAspandano'strAvaNazcitraprasuptimaNDalaprasuptizca / yastuspandamAnaH sakRmInpraspandate pUtaM vArasikAM vA / tatraspandamAne tvagdoSe iyaM vakSyamANAyatanA tAmevAha[bhA.2780] saMdato vakkhAro aMto bAhiM ca sAraNA tinni / jattha visIeja tato nANAdi uggamAdI vA / / vR- spandamAne tvagdoSa'naMtarekasyAM valabhyAM viSvagapavarake tasyAbhAve ekasminnivezane'nyasyAM vasatausthApyate, |ttrcvststistrHsaarnnaaH sArAHkartavyAH |ytr(n)sko visIdet / kAstAstistraH sArA ityAha-jJAnAdaujJAnedarzanecAritraca |athvaa udmAdAvugame utpAdanAyAmeSaNAyAMca athavAnyathA tistraH sArAstA evAha[bhA.2781] ahavA bhatte pAne sAmAyArIe vA visIyataM / eesutIsusAre tinni vi kAlegurupucche / / vR-athaveti prakArAntare bhakte pAne sAmAcAryA ca eteSu triSu sthAneSu sIdaMtaM sArayantyAcAryA yadi vA tistraH-sArAnAma trInapikAlAn guruHpRcchatti / kathamiyAha[bhA.2782] gose kerisayaMtiya, kayamakayaM vA kiMte AvAsaM / bhikkhaMkaladdhamaladdhaM kiM dijauvA temajjhaNhe / / [bhA.2783] pehiya pehiyaMvA vaTTaite kerisaMcaavaraNhe / nijahUhaNaMmigurugA avihi pariyaTTaNevAvi / / vR- gose prAtaridaM pRcchati / kIdRzaM te zarIramiti, / tathA tvayA kimAvazyakaM kRtamakRtaM vA tathA madhyAhne pRcchati-bhaikSaM tvayA labdhamalabdhaM vA kiM tava dIyatAmiti / tathA aparAhne pRcchati / kiM tavopakaraNaM kenApi tvayA vA prekSitaM kiMvA na prekSitaM / kIdRzaMvA te zarIramiti / yadi punareva sArAM na karoti, kintvevameva parityajati, tadA guroH prAyazcittaM catvAro gurukAH, / ani...ha'pi yadyavidhinA parivartanaM paripAlanaM kArayati tadApi caturgurukaMprAyazcittaM / [bhA.2784] ANAdiNo yadosA virAdhanA hoiimehiMThANehiM / pAsavaNaphAsalAlAseemarueNa diThaMto / / vR- na kevalaM prAyazcittaM kintvAjJAdayazca doSAstathA ebhirvakSyamANaiH sthAnairvirAdhanA sAdhUnAmAtmavirAdhanAbhavati, kaiHsthAnairityAha-prazravaNena sparzena,lAlayasvedenacaprasvedena / tathAhispandamAnatvagadoSavataH prazravaNasparzanenApi vyAdhiranyatra saMkrAmati, tathA gAtrasparzanena yadi vA tena vyAdhitena ye paribhuktAH pIThaphalakAdayastAn yadyavyAdhitaH paribhukte tadA vyAdhiH saMkrAmati / tathA lAlayA saha bhojane vyAdhiH saMkrAmati / tasya prasvedena yadi ko'pi spRzyate, tadA tasyApi vyAdhiH saMcarati, / atra ca dRSTAnto marukeNa saMDakabrAhmaNena tatkathAnakaM cAvazyake prabandhataH kathitamiti tato'vadhArya, sAmpratametadeva pazcArdhavyAcikhyAsuH prathamataHprazravaNeyatanAmAha[bhA.2785] pAsavaNa annaasatIbhUtIelakkhe mAhu dUsiyaMmoyaM / calaNatalesukamejjA emeveya nikkhamapaveso / / vR-tasyaspandamAnatvagdoSavataH pRthakkAyikIbhUmiHkartavyA; |anysyaavissvkprshrvnnbhuumersti
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 vyavahAra-chedasUtram -2-6/154 abhAve ekasyAeva kAyikyA bhUmestasya yogyaM pRthak avakAzaMbhUtyA lakSayati vRSabho yathA sAdhavastaM pariharanti, / tathA cAha-mA ko'pi tvagdoSavyAdhitasya dUSitaM mokaM prazravaNaM pAdairAkramet / AkrameNa ko doSa ityataAha-AkrAnte tasya prazravaNecaraNataleSupAdataleSutvagadoSavyAdhiH saMkrAmati, tathA tasya tvagdoSavyAdhitasya yenAvakAzena niSkramaNaM pravezo vA tamavakAzaM bhUtyA lakSayati, / yena sAdhavastamapipariharanti, apariharaNe'nantarodita eva doSaH / / / [bhA.2786] niMtI vaso kAutalI kamesuMsaMthAratodUra adNsnnevii| mAphAsadoseNa kamejatesiMtatthikkavatthAdivi pariharaMti / / vR- saspandamAnatvagdoSI kramayoH pAdayostalake upAnahI kRtvA nirgacchati pravizati vA / yo'pyaspandamAnatvagdoSI tasyApi kAyikI bhUmirviSvak kriyate na punaH pRthag bhUminirgamapravezasthAnam ||smprtispndmaansyaaspndmaansycsprshvissyaaNsaadhaarnnaaNytnaamaah-aspndne'pi tvagadoSe AstAM spandamAne ityApi zabdArthaH / saMstarako dUre kriyate mA sparzadoSeNa teSAM zepasAdhUnAM vyAdhiH saMkrameditihetostathA na kevalaM dUre saMstArakaH kriyate / kintutena tvagdoSavatA yatspRSTaM vastrAdi tatpariharanti / pUrvoktAdeva doSAttadevaMprazravaNayatanAsparzayatanA casaprapaJcoktA / / [bhA.2787] nybhuNjtegtttthaalaalaadosennsNkmtivaahii| seo se vannijjaijalapaDalaMtarappoya / / vR-naca ekArthe ekasminpAtretena tvagdoSavatA saha sAdhavobhuMjate / kuta ityAha yato lAlAdoSeNa saMkrAmati vyAdhiH / tathA sa tasya tvagdoSavata svedaprasvedo vaya'te / tathA jallaH zarIramallastathA tatsatkAnipAtrapaTalAni tathA Antarakalpazca parihiyatevyAdhisaMkramabhayAttathA cAha[bhA.2788] eehiMkamaivAhI etthaMkhalu seuennditthNto| kuTThaya kacchuyasivaMnayanAmaya kAmalAdIyA / / vR-etairjallAdibhirvyAdhistvagdoSavyAdhiHsaMkrAmati / atradRSTAntaH khalusetukena (siddhakena) tata etAni parihiyante, / kiM nAma tvagdoSa eva utAnyasminnapi roge tata Aha-kRSTe kSayavyAdhau kacchAM pAmAyAmazive zItalikAyAM nayanA'maye nayanadoSe kAmalAdAveSA anantaroditA prazravaNAdiviSayA yatanAdRSTavyA / / [bhA.2789] esA jayaNAbahussue abahussuna kIratetuvakkhAro / ThAveMti egapAse aparibhogaMbhiujatINaM / / vR-eSAanantaroditAyatanAbahuzrutedRSTavyA / abahuzrute'pyevaM, navaraMsasambaddhagRhApavarakesthApyate, bhinnastu vakSAro'pavarako na kriyate, / sambaddhagRhApavarakAbhAve ca vasaterekasmin yatInAmaparibhogye taM sthApayanti, |apaantraale kaTo dIyate, / kaTAbhAve bhUtyA antaraM kriyate / atha kiM kAraNamabahuzruto bahirna rkiyate? tata Aha[bhA.2790] vivajjato uTThavivajaehimA bAhibhAvaM abahussuto u / ruTTAebhUtIva tiro kareMti,mA ekkamekkaM sahasA phusejjA / / vR- uTThavivajjakairahaM vivarjita parihata ityevamabahuzruto mA bahirbhAvamupayAsIditi bhinne apavarake na sthApyate kintu vasaterekasmin pradeze, tatrApi kASTAdinA phalakAdirUpeNa tadabhAvAt bhUtyA vA antaraM
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 6, mUla - 154, [bhA. 2790] kurvanti / mA ekekaina tvagdoSeNa sAdhavaH sahasA spRzeyuH / aspandamAnatvagdoSe vidhivizeSamAhaagalaMte na vakkhAro lAlAseyA vivijjana taheva / [bhA. 2791] ussAsabhAsasayanAsanAdIhiM hoti saMkaMtI / / 217 vR- agalati aspandamAne tvagdoSe tasmAducchrAsAdInAM varjanamata Aha-ucchvAsabhASAzayanAsanAdibhirAdizabdAtpIThaphalakAdiparigrahaH saMkrAMti rvyAdhirbhavati / / [bhA. 2792] muttUNa jallapaDalaM dhareti bhANaM se kAiyAigate / sIe va dAu kappaM uvarimadhoyaM pariharati / / vR- yadi sa tvagdoSe vyAdhyupetaH kAyikyA vyutsargAya vrajati bhAjanaM ca tasya dhArayitavyaM bhavati, tadA se tasya kAyikyAgatasya muktvA spheTayitvA jallapaTalaMbhAjanamalakharaNTitaM paTalamanye sAdhavo dharanti yAvatsa AyAti / atha sa tvagdoSI glAnaH zIte patati nAtmIyairvastraiH kambalena ca saMstarati tadA tasya kalpaM vastraM prAvaraNAya dIyate, / so'pi ca tvagdoSI AtmIyAnAM vastrakalpAnAmupari prAvRNoti / tacca samarpitaM vastramadhautaM pariharanti / yadA tu tadvastramAtmanA prAvaritukAmAstadA prakSAlayitvA prAvRNvanti / / bhA. 2793] asahussuvattaNAdIni kuvvato chikkujattiyaM / kheyamakuvvatu dhoijjA maTTiyAdIhiM tattiyaM / / vR- asahasya tvagdoSavyAdhitasyAgADhaM glAnIbhUtasyoddharttanamupavikaraNamityAdi kurvato yAvatspRSTaM tvagdoSagAtrAdinA tAvatkhedamakurvan mRttikAdibhirudhdhRSya prakSAlayet / / [ bhA. 2794 ] asatI moya mahIe kayakappa agalaMtamattae nisiro / seNAvakae kappaitare nisiraMti jayaNAe / / vR- mokamahyAH prazravaNabhUmerabhAve agalatyastrAviNi kRtakalpe mAtrake vyutsRjati prazravaNamanye sAdhavo'nyasminmAtrake pRthagmAtrakAbhAvetenaiva yatra tvagadoSIka vyutsRSTavAn tatraiva kRtkalpe mAtrake itare sAdhavo yatanayA yathA kAyikyA mAtrasya ca zarIrAvayavasparzo na bhavati, tathA kAyikAM nisRjanti / / [bhA. 2795] esAjaNA u tahiM kAlagate puna imo vihI hoi / aMtarakappaM jallapaDalaM ca agalaMti ujjhati / / bR- eSA anantaroditA yatanA tatragalatyagalati vA tvagdoSavati kAlagate punastvagadoSavati vidhirayaM vakSyamANo bhavati. tatra prathamato agalatyAha- AntaraM kalpaM bhAjanasya jallapaTalamuparitanaM vasnamete dve api vastre ujjJaMti pariSThApayanti / kiM kAraNamataAha [bhA. 2796] dhoyAvina niddosA tena chaDuMti te duve / sesagaM tu ka kappe savvaM se paribhuMjjai || bR- prakSAlite api te vastre na nirdoSe tena chaDyete pariSThApyete zeSakaM tu sarvamapi se tasya kRte kalpe paribhujyate doSAbhAvAt galati tvagdoSe vidhimAha [bhA. 2797 ] saMdaMtassa vi kiMcana asatIe ttubhAyaNukkosaM / leva gamavanittA anaNamayaM dhoviuM liMpi / / bU - spandamAnasyApi spandamAnatvagudoSavato yatkiJcanA'sti tatsarvaM pariSThApyate kevalaM yadi bhAjanaM nAsti sativA bhAjane yadi tadbhAjanaM salakSaNaM tadA tadekabhAjanamutkRSTaM muktvA zeSaM pariSThApyate / tatrApi
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 vyavahAra - chedasUtram - 26 / 154 lepamaTTakaM vApanIya uSNodakAdibhiH prakSAlyAnyamayamiva kRtvA punaH limpet tataH paribhuJjIta / / agalaMtamattasevI asatI kappe kAu bhuMjaMti / esA jayaNA ubhave savvesiM tesiM nAyavvA / / [bhA. 2798 ] vR- yadi kAyikIbhUmirna vidyate bahizca sAgArikastathA zeSasAdhUnAmarogANAM mAtrakamagalan aspandamAnatvagadoSavAn sevate kimuktaM bhavati kAyikI tasmin mAtrake vyutsRjati tataH kRtekalpe'rogAH tasmin vyutsRjanti yadi punarakRte kalpe vyutsRjanti tadA prAyazcittaM caturgurukaM / eSA yatanA sarveSAM galattvagdoSiNAmanyeSAM ca kSayavyAdhyAdyupetAnAM jJAtavyA / mU. (155) jattha ee bahave itthIo ya purisA ya paNahAveti, tattha se samaNe niggaMdhe annayaraMsi acittaMsi soyaMsi sukkapoggale nigghAmamANe hatthakammapaDisevaNapatte Avajjai mAsiyaM parihAraTThANa anugghAiyaM / [bhA. 2799 ] egAniyassa dosA ke ttiya bhavaso u suttsNbNdho| kAraNanivAsino vA duvihA sevissa pacchittaM / / vR- ekAkino doSA ke iti ziSyasya praznAvakAzamAzaGkayAdhikRtasUtrasyopanipAta / eSa bhavati sUtrasya sambandhaH, / athavA kAraNanivAsino dvividhAsevinaH sacittAsevani'cittAsevinazca kiM prAyazcittamiti parapraznamupajIvya prAyazcittapratipAdanAya sUtradvayamAheti sambandhaH, anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-yatna yasmin pradeze pratyakSata upalabhyamAnAH striyaH puruSAzca praznuvanti maithunakarma prArambhante tatra tasmin pradeze pradeze maithunakarma dRSTrA kazcidudIrNamohaH sa zramaNo nirgrantho'nyatarasminnarcite hastakarmAdyucite yugacchidranalikAdau zrotravati zukrapudgalAn nighAtayan zukra pudgalanirghAtAya hastakarmapravezanA prasakto bhavati / saca tathA prasakta Apadyate anudghAtitaM gurukaM mAsikaM parihArasthAnaM prAyazcittasthAnaM / tathA yatraite bahavaH striyaH puruSAzca praznuvanti maithunakarmaprArambhe tatra tat dRSTvA kazcit sazramaNo nirgrantho'nyatarasminnarcite pratimAdau zrotravati zukrapudgalAn nirghAtayan maithunapratisevanAprasakto bhavati / sa ca tathA prasakta padyate cAturmAsikamanudghAtitaM parihArasthAnamityeSa sUtrasaMkSepArthaH / [bhA. 2800 ] bAhiM vakkhAraTThie mahilAdAgama avAraNe gurugA / vAraNa pese pellaNamudae paDisevaNA bhaNiyA / / - bahirvakSaskAre apavarake sthite tvagdoSavati tatra nivezanAdI vA kRtasaGketA strI sastrIko vA puruSaH samAgacchet / sa cAgacchan vArayitavyo'vAraNeprAyazcittaM catvAro gurukAH / vAraNetyAdi tatra yathA vAraNaM tathA vaktavyam / atha bahirvarSaM gADhaM patita upalakSaNametat / stenAH svApadAni vA bahirvidyante tena tena nirgacchanti / tadA teSvanirgacchatsvadhikRtasUtrasyAvakAzaH tathA sAdhoH striyA preraNA kriyate / tathA preraNAyAM tathA udaye vedodaye sUtre pratiSevaNA bhaNitA / kimuktaM bhavati / preraNAyAmudaye cAdhikRtasUtrasyopanipAtastatra vAraNapratipAdanArthamAha [ bhA. 2801 ] paDiseho puvyutto, ujju anujjumihuNe cautthaMmi / u niggamamaniggame vijahiM ca suttassa pAraMbho / / vR- vAraNaM pratiSedhaH / sa ca kalpAdhyayane caturthoddezake pUrvamuktastathA tasmin mithunamRju kiMvA anRjuityAdyapi yadvaktavyam / tatastatraivAbhihitaMtathA sastrIkasya puruSasya yathAca sati nirgamo bhavati
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-6, mUla - 155, [bhA.2801] 219 yathA vA'nirgama etadapi tatraiva vyAkhyAtam jahiM ca suttassa pAraMbho ityetat pazcAdvayAkhyAsyate / / gataM vAraNadvAramadhunAudaye pratisevanetivyAcikhyAsustAnpratisevamAnAndRSTrAko'pivedodayavazAtyeSu yeSusthAneSupratisevanAmArabhate, tAnipratipAdayati / / [bhA.2802] jugacchiddanAligAdisu paDhama jAmAdisevaNA sohI / mUlAdI kappaMmiyA puvvuttA, paMcamajAme bhave suttaM / / vR- yugacchidre nAlikAyAmAdizabdAttathAvidhAnyavastuparigrahaH, teSu yugacchidranAlikAdiSu prathamayAmAsevane prathamayAmAdAse vAyAM zodhirmUlAdikA pUrvaM kalpAdhyayane uktA, sA caivaM yadi rAtreH prathamayAme yugacchidreNanAlikAyAMkarakarma karoti tadA prAyazcittamUlaM, dvitIyaM yAmecchedaH,tRtIye yAme SaD guru caturthe yAme caturguru | prabhAte divasasya prathamayAme rAtrigataprathamayAmApekSayAM paJcame yAme mAsagurustathA cAha-paJcameyAmebhavatisUtram- paJcamayAmaviSayamadhikRtasUtramitibhAvaH / etena yaduktaM prAk yatraca sUtrasya prArabhastadvakSye ititadbhAvitam / / mU. (155... vartate) jatthra ee bahave ithio ya purisAya paNhAveti tattha se samaNe niggaMthe annayaraMsi acittaMsi soyaMsi sukka puggale nigghAemANe mehuNapaDisevaNapatte AvAi cAummAsiya parihAraThANaM anugdhaaiyN| [bhA.2803] duviccA paDimeyarassannihitetaraacittasaccitte / bAhiM vadeulAdisusohI tesiMtupuvvuttA / / vR-arcA dvividhA / tadyathA-acittA sacittA ca / tatrAcittA dvividhA-pratimA itarA ca / itarA nAma strIzarIraM nirjIvaM / ekaikA punardvividhA-sannihitA asannihitA asannihita ca / eteSu sarveSvapi sthAneSu pratisevanAyAM prathame rAtreryAme mUlaM, dvitIye cchedaH, tRtIye SaDguru, caturthe caturguru paJcame'pi caturgurusacittAstrIzarIraMtatrAgrevidhirvakSyate / tatragrAmAdInAmantaruktaMbahiradhikRtyAha-bahirdevakulAdiSu pratimAdikamacittamAsevamAnasyakarakarmavAkurvatasteSAMbhAvAnAMzodhiH pUrvoktAanantaroktAdRSTavyA / karakarma kurvataH paJcame yAme mAsagurupratimAdyacittAsevane caturguru ityarthaH samprati yA preraNA pUrvamuktA tAMbhAvayati[bhA.2804] saMgAradina uesA sAtitaM vaccehi apecchNtii| pelejjavataMkulaDAputtaThA dejja ruvaM vA / / / vR-sAdhuMkAyikyAdinimittaM nirgacchantaM dRSTrAsAkulaTA cintayetsa eSa Agatoyena mama saMketo dattaH / evaM cintayitvAtaMsAdhuMgRhNIyAt |saadhushctttthaagrhnnmaasvaadeyt / tthaacstidhrmviraadhnaa| athavAtaMdattasaMketaMpuruSamapekSamANAtaMkAyikyAdivinirgataMsAdhuMprerayet tatrApidharmavirAdhanA yadivA kA'pimahilA tasyasAdho rUpaMramaNIyaM dRSTvA IdRzomamaputrobhUyAt' itiputrArthAsItasAdhumAdadIta / yadinecchatitato'hamuDDAhaM kariSyAmi / tato dharmavirAdhanA atraiva prAyazcittavidhimAha[bhA.2805] jaiseva paDhamajAme mUlaM sesesugurugavaccha / ahavAdivvAIyaMsaccittaMhoinAyavvaM / / vR- yadi prAgukta preraNAvazAt striyaM rAtreH prathamayAme sevate tadA prAyazcittaM mUlaM / dvitIye yAme cchedastRtIye SaT gurukAH / caturthe catvAro gurukAH / paJcame'pi catvAro gurukA iti / tadevaM preraNA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2 6/155 vyAkhyAnadvAreNa sacittamacittaM vyAkhyAtamathavAnyathA sacittamacittaM tathA cAha- athavA sacittaM bhavati jJAtavya divyAdikaM divyaM tairyagyonaM mAnuSaM ca pratipipAdayiSurAha [bhA. 2506 ] sAsu hoti tiyaM nA divvapAsavaM va saMgIyaM / jaha vRttaM uvahANaM na taM na punaM ihAvaNaM / / vR- asavaH prANAH saha asavo yasya yena vA tat sAsu-sacittamityarthaH / yattu sAsusajicattaM tatridhA triprakAraM bhavati / divyaM mAnuSaM pAzavaM ca / tatra mAnuSaM tritayaM sacittaM, tadyathA- jaghanyamadhyamamutkRSTaM ca tatra jaghanyaM prAkRtaM, madhyamaM kauTuMbamutkRSTaM dANDinaM / yathA trividhaM mAnuSaM divyamapi jaghanyAdibhedabhinnaM tridhA, pAzavamapi ca tridhA jaghanyAdibhedataH saGgItaM vyAkhyAtaM yathA kalpAdhyayane tathAtrApi vyAkhyeya yathA coktamaMtropadhAnaM prAyazcittaM tadapi na tatpUrNamihApannaM na vaktavyaM kintu vaktavyaM / dvayornaJoH prakRtyarthaM ca gamanAt / atraivApavAdamAha [bhA. 2807 ] 220 bitiyapade tigicchaM nivIiyamAiyaM atikaMte / tAhe imeNa vihinA jayaNA tattha sevejjA / / vR- cikitsAM nirvikRtikAdikAM prAguktAmatikrAnte asthAne zabdazravaNato hastakarmakaraNato vA anupazAmyati vedodaye tato dvitIyapade apavAdapade anena vakSyamANena vidhinA yatanayA seveta / khala khilamadivisayaM visatta avvaMgavaM gaNaM kAuM / [bhA. 2808 ] tAhe imaMmi lese gIyatchajato nilijjejjA / / vR- khalaM pratItaM / yatra sajIvasyApi sevane vairAgyamupajAyate kiM punarnirjIvasyAsevane / tatra nirjIvapratipAdanArthamAha-khalakhilaM khalakhilaM nirjIvamirtyathaH / tatkathaM sevate ityata Aha- adRSTaviSayaM yathA bhavatyevaM seveta rAtrau sevateti bhAvaH / punaH kathamityAha-visatvaM vigatAH satvA yatra tat visatvaM vigatajanamityarthaH / avyaGgaM, nAma yasya kSataM kSatakRtaM na vidyate tasya vyaGganaM kRtvA kSataM kRtvA anyaM vetAlotthAnadoSaprasajanAt / tato'smin nirjIvalezye saMleSye mUtravivare ityarthaH / gItArtho yatoSraktadviSTaH s nilIyat zukrapudgalAnSkizayet / / mU. (156) no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA niggaMthiM annagaNAo AgayaM khuyAyAra sabalAyArahaM bhinnAyAraM saMkiliTThAyaracittaM tassa ThANassa anAloyAvettA apaDikkamAvettA aniMdAvettAagarahAvettA aviuTTAvettA avisohAvettA akaraNAe anabbhuTThAvettA ahArihaM pAyacchitta tavokammajAvettA uvaTTAvettae vA saMbhujittae vA tAsihattariyaM disaMvA anudisaM vA uddisittae vA dhArettae vA / mU. (157) kappai niggaMthANa vA annagaNAo AgayaM jAva ThANassa AloyAvettA paDikkamAvettA nindAdAvettA garahAvettA viuddAvettA visohAvettA akaraNAe abbhuTThAvettA ahArihaM pAyacchittaM tavokamma paDivajjAvettA uvaTThAvettae vA dhArettae vA / mU. (158) no kappai niggaMthANavA niggaMdhINa vA niggaMdha khuvAyAraMjAva apaDikkamAvettA ahAriha pAyacchittaM apaDivajjAvettA uvaTThAvettae vA saMbhujjitae vA saMvasittae vA tIse itariyaM disaMvA anudisaMvA uddisittae vA dhArettae vA / [bhA. 2809] abhinivvagaDAdIsu va samaNINaM paDissagassa dosena /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 uddezakaH-6, mUla - 158, [bhA. 2809] . . dosabahulA gaNato avakkame kAisaMbaMdho / / vR-anantarasUtreSvabhinirvigaDAdikA vasatiruktA / tAsucaabhinirvigaDAdikAsusaMyatInAMmadhye upAzrayasya doSeNa kApi doSabahulA sAmAcArI pramAdaparA satI gaNAdapakrAmet / tasyA anena sUtreNa vidhirucyate ityeSasUtrasambandhaH / / prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.2810] itthI paNhAijahiMva soyaetena sabaliyAyAro / ujjaya vihAramanaM uvveja biito bhavejogo / / vR-yatra strI upalakSaNametat puruSo vA praznauti praspandate mithunakarma samArabhate ityarthaH / vAzabdaH sambandhasya prakArAntaropadarzane / tatratatdRSTrAtena hetunA kAcitudIrNaprabalavedA sacitte vA'cittevA tatrAcittemRtakasyasaccittepuruSaliGge tiryakyonikaliGgevAzabalitAcArAsatI anyadudyatavihAramupeyAt AzrayettasyA vidhiranenodyateityeSa dvitIyo yogaH sambandho anena sambandhenA-yAtasyAsya vyAkhyAna kalpate-nirgranthInAM vA nirgranthInAM vA nirgranthIM kSattAcArAM zabalAcArAM saMkliSTAcArAM kSatAdInAM zabdAnAmarthaH prAgvat / tasya sthAnasya anAlocayitvA yasmin sevite sA kSatAcArA'bhavat tatsthAnamaanAlocya tasmAtsthAnAdapratikrAmya tathA tasya sthAnasya viSaye prAyazcittamapratipAdya upasthApayituM vA saMbhoktuM vA saMvastuMvA tasyAM itvarAM dizamanudizaM vA uddeSTumanujJApayituM nApi tasyAH svayaMdhArayituMkalpate ityeSa sUtrAkSarArthaH / / sampratibhASyavistaraH / tatra parapraznAvakAzamAha[bhA.2811] jA hoiparibhavaMtIha niggayA sIyae kahaMsattI / saMvAsamAiehiMsachalijjai ujjamaMtAvI / / vR-yApramAdagaNaM paribhavantIdharmazraddhayA gRhavAsAMdiha nirgatA sA kathaMsIdati yena sAkSatAcArApi jAtA |atrsuuriraah-sNvaasaadibhiH sA udyacchatyapi udyamakurvatyapizabalI kriyate / iyamatrabhAvanAsAekAkItvena viharantIgRhasthAbhiH samaMvasantIsvazaktyanusAreNodyamaM kurvatyapicchalanAMprApnoti / AdizabdAdgocaracaryAyAM vicArabhUmau vA yataH satyekAkinI cchalanAmApnuyAditi / athaikAkinI sA kathaM jAtetyata Aha[bhA.2812] addhANa nigayAdI kappaTTI saMbharaMtijA bitiyA / AgamanadesabhaMgecautthI puna magae sikkhaM / / vR-adhvaniavamaudaryeNAzivena vA nirgatA |aadishbdaatraajdvisstten vAsArthena vAstenairabhihaTatA, nirgatA'pi parigRhyate / eSA prathamA, dvitIyA kappaSTuiM duhitaraM saMsmarantI ekAkinI jAtA / tRtIyA paracakragamanena dezabhaGge ekAkinI / caturthI zikSAMmRgayamANA ekAkinIjAtA / . [bhA.2813] goummugamAdIyA nAyApuvvamudAhaDA ume / asive yadudveyasatthe vAtenabhihate / / vR- avamaudarye saMyatyo na saMstaraMti / tatra gojJAtaM pUrvamudAhRtaM ya thA alpaM gobrAhmaNaM nandati tata etat jJAtamavadhArya yA yatra saMstarati sA tatra gacchati, aziSe samupasthite ulmukajJAtamudAhRtaM pUrva kalpAdhyayane yathA ulmukAnibahUni militAnijvalantiekaM dvevAnajvalataH, evamazivamapibahuSu gADhamupatiSThati / naikasmindvayorvAtatovRndaghAteekAkinIjAtA |etaabhyaaNprkaaraabhyaamdhvaanNpraaptaa / tathA rAjadviSTena pUrvabhaNitenaikAkinI jAyate / sArthe vA stenaibhirahTatA ekAkinI jAyate, tataH sA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2 - 6 / 158 AcAryopAdhyAyapravartinIvirahitA nirddhamabhUtA pArzvasthAdivihAraM vihRtya punarapi saMvegamApAnnA kaMcidAcAryamupAdhyAyaM gaNAvacchedakaM vA draSTumupasthitA vijJapayati, yathAhaM pArzvasthAdivihArAt pratikramAmitito mama saGgrahaM kuruta yAvadAcAryamupAdhyAyaM tvAtmIyaM pazyAmi / evamanyagaNAdAgataM / tasmAtsthAnAdapratikAmya na kalpate upasthApayituM, nApi SaDvidhena saMbhogena, yathA saMbhavamAryikANAM saMyatAnAMca saMbhoktuMnApi yAvadAtmIyamAcAryAdikaM na gacchati, tAvaditvara AcArya eSA digityucyate / itvara upAdhyAyapravartinI vAdIyate, eSA anudika gatamadhvAnaM pratipannAdItidvAraM adhunA kappaTThi saMbharati jAvitiyA iti vyAkhyAnArthamAha [bhA. 2814] 222 annatthadikkhiyA therI tIse dhUyA ya annahiM / vArijjuMti esA ejjA dhUyAnehena taM gaNaM / / vR- anyatra gacche sthavirA mAtA dIkSitA, anyatra gacchAntare se tasya duhitA dIkSitA / tataH sA mAtA duhituH snehena AtmIyAnAcAryopAdhyAyAn pRcchati vrajAmitAM duhitaraM draSTuM / sA vAryamANApyAcAryopAdhyAyairnirgatA / evamekAkinI sA jAtA ekAkitayA nirdharmIbhUtA yatra sA duhitA dIkSitA'sti, taMgaNamAgatA dRSTA duhitA saMvegamApannA, zeSaM prAgvat / / idAnImAgamanadezaM bhaGge ityAdivyAkhyAnArthamAha[bhA. 2815] paracakkeNa rami viddute bohikAiNA / piThAsu ejaegA asahAyikA / / vR- paracakreNa bodhikAdinA bodhikA mlecchavizeSA tadAdinA vidrite abhidrutte rASTretathA zIdhramArthikAH pranaSTA yathA tAsu pranaSTAsu madhyesA ekA'sahAyikA jAtA / ekAkitayA dharmarahitA babhUva / tato gaNAntaraM dRSTrA punaH saMvegamApannA, zeSamadhvAnaM pratipannA iva vAcyaM adhunA caturthI punamRgayate zikSAm / soUNa kAi dhammaM uvasaMtA parinayA ya pavvajjaM / [bhA. 2816] nikkhaMta maMdapunA so ceva jahaMtu AraMbho / / vR- zrutvA kAcana saMvignAnAM pArzve dharmaM zrutvA upazAntA pravrajyAMprati pariNItA ca sA ca niSkrAntA pArzvasthAdInAM samIpe tataH sA acintayat, / yasmAdArambhAdasaMyamarupAt bhItAhaM mandapuNyA sa eva me samApatita Arambho yasmAdatrAhaM pravrajitA varte iti / etadevAha [bhA. 2817 ] AbhIrI pannavittANa gayA te AyayaTTiyA / jaha tatthetare pattA nikkhamaMtitamujjayaM / vR- Ayato mokSastatra sthitA AyatasthitA udyatavihAriNaH saMvignA ityarthaH / te AbhIrIM kAJcana prajJApyAnyatra vihArakrameNa gatA / athAnantaraM tatra grAme itare pArzvasthAdayaH prAptAste tAmudyatAM niSkrAmayanti / sA ca pUrvaprakAreNAsaMyamAdbhItAtatra samAdhiM na labhate / / [bhA. 2818] davA souM vA magaMtI tu paDicchiyA vihinA / saMviggasikkhamaggai pavattinimAyariya uvajjhaM / / vR- tataH sA mUladharmagrAhakAnAcAryanmRgayantI draSTuM vA zrotuM vA snAnAdisamavasaraNAdau samAgatAn saMvignazikSAM grahaNazikSAmAsevanAzikSAM ca mArgayati / anyAM ca pravartinImanyamAcAryamanyaM copAdhyAyaM sA caivaM mArgayati vidhinA taiH pratIcchitA svIkRtA kartavyA / yatra tatra te dRSTAH zrutA vA mUladharmagrAhakA yathA ca tairvidhinA pratIcchanIyA tadetadabhidhitsurAha
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-6, mUla- 158, [bhA, 2819] 223 [bhA.2819] hANAiesu miliyApavvAveMtebhaNaMtitetasse / hohava ujjuyacaraNAimaM vainiM vayaM nemo / / vR-snAnAdi samavasaraNaM gatayA tayA te mUladharmagrAhakA AcAryA dRSTA bhaveyuH zrutA vA yathA amukagrAmanagarAdau vartante tataH snAnAdisamavasaraNe'nyatravA gatvA teSAM militA zikSApravartinyAdikaM cayAcatetato vidhinAtasyAH pratIcchanaM kurvanti |tmev vidhimAha-temUladharmagrAhakA AcAryAstasyAH pravrAjayataH pravrAjakAn AcAryAnbhaNanti / yUyaM vAbhavata udyatacaraNA athavAimAMvratirnI nayAmaH / / [bhA.2820] bhannati pavvattaNI vAtesisati visajje evti| nimaMtati visajjie nayaMtI avisajaMtIemAsalahuM / / vR-teSAM pravrAjakAnAmAcAryopAdhyAnAmasati abhAve pravartinI bhaNyate-yathaitAMvatirnI visrjy| evaMbhaNite yadi visarjayati tato visarjite visarjane kRte nayanti / athaivaMbhaNitApisatIsA pravartinI na visarjayati tarhi tasyA avisarjayantyAH prAyazcittaM mAsalaghu / atrAyaM vidhiH-prathamataH sA pravartinI saMyatvAbhaNyate / yathA visarjayemAMsAdhvImiti / evamuktA yadina visarjayatitadAmAsalaghu / / [bhA.2821] vasabheya 2 uvajjhAe 3 Ayari 4 kuleNa5 vAvithereNa | ___ gaNathereNagaNeNava 6saMghathereNasaMgheNa7 / / [bhA.2822] bhaNiyAna visajaMtI lahugAdI sohI jAva mUlaMtu / nIyamahariUNatato anose dijjate ugaNo / / vR-yadAsaMyatyAbhaNite'pisApravartinIna visarjayatitadA (2)vRSabho gItArthaH ko'pisAdhurgatvA tAmApRcchati / tatrApiyadina visarjayatitadA prAyazcittaM caturlaghu |tto yaH (3) sAdhurupAdhyAyasthAnaM prAptastena ApRcchayate / tatrApyavisarjanecaturgarutatoyaHsAdhu(4)rAcAryasthAnaMprAptaHsatAmApRcchati / yadi na visarjayati tarhi tasyAH prAyazcittaM SaDlaghu / tataH (5) kulena kulasthavireNa cA bhaNanIyA / tatrAvisarjane SaTaguru / tato gaNeNa (6) gaNasthavireNa vA sA prajJApanIyA tathApyamutkalane prAyazcittaM cchedastadanantaraM saGghana saGghasthavireNa vA sAbhaNanIyA tathApicenna visarjayatitarhi prAyazcittaM tasyA mUlaM anyacca yadi vA saGghamapakrAmati / tatastasyAH sakAzAt hRtvA se tasyA anyo gaNo dIyate'nyasyAH pravarttinyAH sAsamarpyate ityarthaH / / [bhA.2823] emeva uvajjhakAe avisajaMte havaMtilahugAo / bhannaMte gurugAdIjAva navamaMtu / / [bhA.2824] emevaya Ayarie avisajaMte havaMti gurugAu / vasabhAIehiM bhaNiechallahugAI ujAcarime / / vR-saMyatyAbhaNitayA svayaMpravartinyAstasyAmavisarjanAyAM yaditasyAupAdhyAyonatAMbhaNatiyathA visarjayemAMsAdhvImititadAtasyaprAyazcittaMlaghukAH / upAdhyAyAtikramaNeyadyAcAryonabhaNatiyathemAM visarjayeti, tadA tasyApi prAyazcittaM caturlaghu evaM tAvat pravartinyAmavisarjayantyAmuktamidAnImAcAryasyopAdhyAyasya vA avisarjayataH pratipAdyate / evameva anenaiva prakAreNopAdhyAye avisarjayatiprathamatobhavanticatvAro laghukAH / tato vRSamAdikrameNaprAyazcittaM vardhamAnaMtAvatdRSTavyaM yAvat paryante navamamanavasthApyalakSaNaM prAyazcittaM AcAryeNa prathamato'bhaNyaMte gurukAzcatvAra
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 vyavahAra- chedasUtram - 2-6/158 statastadAdikaM vRSabhAdikrame pravardhamAnaM tAvadavaseyaM yAyatparyante caramaM pArAJcitamitIyamakSarayojanA bhAvArthastvayam saMyatyA preSaNe pravartinyA visarjitAyAmavisarjitAyAM vA yadyupAdhyAyo na visarjayati tadA tasya prAyazcittaM catvAro laghukAstato'nyena sAdhunA gItArthena sa upAdhyAyo bhaNyate / tathApyamutkalane caturgaru tato yaH sAdhurupAdhyAyasthAnaM prAptastena sa prajJAstena sa prajJApyate tathApya visarjane SaDlaghu tadanantaramAcAryasthAnaM prAptaH sAdhuH preSyate tenApyavisarjane SaDguru kulena tataH kulasthavireNa vA bhAvanIyastatrAvisarjane cchedaH / gaNena gaNasthavireNa vA bhaNane'pyavisarjane mUlaM saGkhena sthavireNa vA prajJApanAyAmapyamutkalane'navasthApyaM tathA saMyatyAbhaNane pravartinyA visarjitAyAmavisarjitAyAM vA yadi AcAryo na visarjayati tadA tasya prAyazcittaM caturgurukam tadanantaraM tasya samIpe vRSabhaH preSyate tasyAppamutkalane SaTlaghu / tata upAdhyAyasthAnaprAptena sAdhunA bhaNane'pyavirsajane SaT guru / tadanantaramAcAryasthAnaprAptaH sAdhuH preSaNIyaH / tasyApyamutkalane cchedaH / kulena kulasthavireNa bhaNite'pyavisarjane mUlaM gaNena gaNasthavireNa vA'navasthApyaM saGkena saGghasthavireNa vA pArAJcitaM saMghAtikrame tasyA gaNAdapaharaNaM saGkhena / tathA cAha [bhA. 2825] sAhatthamuMDiyaM gacchavAsiNaM baMdhavevibhaggaMtI / annassa dei saMgho nANacaraNarakkhaNA jattha / / vR- pArzvasthAdibhiH svahastamuNDitAM gacchvAsinIM pArzvasthAdi gacchvAsinIM vA bAndhavA udyatavihAriNo ye saMsArAnnistArayanti tAn vimArgayantI anyasyAcAryasyopAdhyAyasyAnyasyAzca pravartinyAH saGgho dadAti / yatra tasyA jJAnacaraNarakSaNA bhavati kimitvevamata Aha [bhA. 2826 ] nANe caraNassa pavvajjAkAraNaM nANacaraNato siddhI / hi nANacaraNavuDDI ajjAThANaM tahiM vRttaM / / vR- pravrajyAkAraNaM jJAnasya caraNasya ca jJAnacaraNanimittaM pravrajyA pratipadyate iti bhAvaH / yato jJAnacaraNataH siddhirnAnyasmAttato yatra jJAnacaraNaravRddhistatrAryANAmAryikANAM sthAnapravasthAnamuktaM tIrthakaragaNadharaiH / pArzvasthAdInAM sakAze jJAnacaraNena tatastebhyastAmapahRtya saGgho anyasya dadAti / / [bhA. 2827] mottUNa ittha carimaM ittirito hoi U disAbaMdho / usannadikkhiyAe AvakahAe disAbaMdho / / vR- atra eteSu catasRSu madhye caramAM cautthI puna maggae sikkhamityevaMrUpAM muktvA zeSANAM tisRNAmadhvanirgatAdikAdInAM digbandha itvaro bhavati / caramAyAH punaravasannadIkSitAyA yAvatkathiko digbandhaH / mU. (159) kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA niggaMthaM annagaNAo AgayaM khuyAyAraM jAva tarasa ThANassa AloyAvetA paDikkamAvettA nindAvettA garahAvettA viuTTAvettA visohAvettA akaraNAe abhuTThAvettA ahArihaM pAyacchitaM paDivajjAvettA uvaTThAvettae vA dhArettae vA / / [ bhA. 2828 ] bR- asyAkSaragamanikA bhASyavistarazca prAgvat draSTavyastathA cAhaseva gamo niyamA niggaMthANaMpi hoi nAyavvo / navaraM puna nANattaM anavaTTappo ya pAraMcI / / vR- eSa evAnantarodito gamaH prakAro nirgranthAnAmapetya gaNAdAgacchatAM bhavati niyamAt jJAtavyaH /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-6, mUla- 159, [bhA. 2828] 225 navaraMpunaHprAyazcittenAnAtvaManavasthApyaMpArAJcitaMca |iymtrbhaavnaa-yenprvrjitHskssullko bhikSurvA sa cet saMyate preSite na mutkalayati tadA tasya prAyazcittaM caturlaghu / tato vRSabhAdikrameNa prayazcittaM pUrvaprakAreNa vardhamAnaM tAvad draSTavyaM yAvatsaGghana saGghasthavireNa vA bhaNane'pyamutkalane'navasthApyaM tathA tasya sAdhunA bhaNane'pyamutkalane yadhupAdhyAyastaM pravrAjakaM na bhaNati yathA visarjayanamiti tadA tasya prAyazcittaM caturlaghu / AcAryasyAbhaNena caturgarutathA upAdhyAyaH sAdhupreSaNe yadi na mutkalayati tadA caturlaghu / tato vRSabhAdikrameNa pUrvavadvardhamAnaM prAyazcittaM tAvad draSTavyaM yAvatsaMghAtikrame'navasthApyaM, AcAryasya tucaturgurukAdArabhya tAvadvaktavyaM yAvatsaGghAtikrame pArAJcitamatrApi nirgranthyA iva catvAro bhedAstathA cAha[bhA.2829] addhANa niggayAdI kappaThThagasaMbharaMtato biito / AgamanadesabhaMge cauttha umaggae sikkhaM / / vR- prathamo'dhvanirgatAdiko'dvitIyaH kalpasthakaM vAlakaM saMsmaran, tRtIyaH paracakrAgamena dezabhaGge caturthaH pArzvasthAdidIkSitaH zikSA mArgayati / amISAM ca vyAkhyAnaM savistaraM prAgvanniravazeSaM draSTavyamatrApyacaramaM muktvAzeSANAM trayANAmitvaro digbandhazcaturthasya tuyAvatkathikaiti / uddezakaH-6-samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitAsamyAditAvyavahAra sUtreSaSTha uddezakasya (bhadrabAhusvAmIracitA niyuktiyukta) saMghadAsagaNi viracitaMbhASyaM evaMmalayagiri AcAryeNa vircitaattiikaaprismaaptaa| (uddezakaH-7) vyAkhyAtaH SaSThoddezakaH / samprati saptama Arabhyate / tatracedamAdi sUtram mU. (160) je nigganthA ya nigganthIo ya saMbhoiyA siyA, no kappai niggaMthINaM niggaMthA anApucchittA nigaMthi annagaNAo AgayaM khuyAyAraM sabalAyAraM bhinnAyAraM saMkiliTThAyAracittaM tassa ThANassa anAloyavittA jAva pAyacchittaM apaDivajAvettA pucchittae vA vAettae vA uvaTThAvettaevA saMbhujittaevAsaMvasittaevA tIse ittariyaM disaMvA anudisaMvAuddisittae vA dhArettaevA / mU. (161) je niNaMthA ya niggaMthA ya niggaMthIo ya saMmoiyA siyA kappai nigaMthINaM nigaMthe ApucchittA niyaMthi annagaNAoAgayaMkhuyAyAraMjAvasaMmujittaevAsaMvasittaevA tIse itariyaM disaM vA annadisaMvA uddisie vA dhaarettevaa| [bhA.2830] nigaMthINa higAreosaNatte yasamanuvattaMte / sattamae AraMbhonavaraM puna dovi nigNthii|| vR- nirgranthI nAmAdhikAre'vasannatve SaSThoddezakecaramasUtradvayA'nuvarttamAne saptame uddezake sUtradvayasyArambhobhavati / tatrayathASaSThoddezakecaramasUtradvaye ekasminsUtrenirgranthI dvitIyesUtrenirgrantha evamihApi nayata Aha-navaraM sUtradvayepi dvepi nirgranthyau evamanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAH-ye nirgranthA nirgranthyazcasAMbhogikAHsyusteSAMmadhye nirgranthInAMnakalpatenirgranthAnanApRcchayAnya-smAdgaNA[22[15]
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 vyavahAra-chedasUtram -2-7/161 dAgatAMkSutAcArAM bhinnAcArAMsaMkliSTAcAracittAmamISAM zabdAnAmarthaH prAgvat, yasmin sthAne sIdatisa tasyasthAnasyaanAlocya apratikramyaprAyazcittamapratipAdyapraSTuMvA vAcayituMvA upasthApayituMvA SaNNAM saMbhogenasaMbhoktuM vAsaMvastuMvAtasyAitvaraMdizamAcAryalakSaNAmanudizaMvAupAdhyAyapravartinI lakSaNAmupadeSTuM vAanujJAtuMnApi tasyAH svayaM dhArayitumityeSa prathamasUtrAkSarArthaH / |smprtibhaassyvistrH[bhaa.2831] suttadhammakahanimittamAdighettUNanigayAgacchA / paNavaNaceiyANapuaMkAUNaAgamanaM / / / vR-kasyApyAcAryasya ziSyA sAsUtramupalakSaNametadarthaM ca gRhItvA tathA dharmakathAH paThitvA nimittaM vAtItamanAgataMgRhItvAAdizabdAvidyAmantracUrNayogAMzvajJAtvA gacchAnnirgatAtataH saMnimittAdibalena dharmakathA ca ityAdInAmIpsitA jAtA tataH saMstavena tAnAvRttya caityAyatanaprajJApanAtazcaityAyatanaM kAritavatI vipulaM tatra satkArasamudayamanubhavati / anyadA sA mahattarikA tasyAH saMbodhanArthaM vA vihArapratyayaM vAcaityamahamuddizya vAtatrasamAgatAsAtasyAH ziSyA parituSTA tataibhyagRheSu vividhAnyazanAdInivastrANicamahArhANitasyAmahattarAyA utpAdayati,tatastasyA mahattarikayAsA'naziSTA kimadyA pyArye pArzvasthatvena tiSThasi / kurusaMyame samudyogasvayaM vA sA udyaMtu kAmA evaM tasyAmupasthitAyAM yadi caityAnAmanyaHzuzrUSako'sti / tatastasmAtsthAnAt pratikrAmya tAM mahattarikA nayati, atha nAsti caityAnAmanyazuzruSakastatoyaditasmAtsthAnAtpratikrAmyatAMmahattarikAnayatitadAcaityAbhaktinimittaM tasyAH prAyazcittaM caturgurukaM, / evaM pUjAM mahattarikAyAH kRtvA mahattarikayA saha gurusannidhAvAgamanametadevAbhidhitsurAha[bhA.2832] dhammakahanimittehiyavijAmaMtehiMcuNajogehiM / ibbhAdijosiyANaMsaMthavadAne jinAyayanaM / / vR-dharmakathAnimittaM vidyAmantraizcUrNayogaizcaityAdi |jossitvaapriityitvaasNstvdaane paricayakaraNe tathAvidha prajJApanayA niyatanaMkAritavatI / / [bhA.2833] saMbohaNaThThayAe vihAravattIya jinavaramaheva / mapaha (mahaya) riyA tattha gayA nijaraNaMbhattavatthANaM / / vR- tasyAH sambodhanArthaM vihAravRtyA vA jinavaramahe vA tasyA mahattarikA tatra gatA tata ibhyagRheSu tasyA vividhasyabhaktasya mahArhANAM vastrANAM nirjaraNaMdAnaMtayA kAritam / / [bhA.2834] , anusaThTha ujjamaMtI vivajaeceiyANa sArakhae / paDivajaMta avijaMtaeugurugAabhattIe || vR-tataH sA mahattarikayA saMyamodyogakaraNe samanuziSTAH svayaM vA udyacchantI vartate / tatra vidyamAne caityAnAMsArApakesArAkAraketAM netuMpratipadyante / avidyamAnetucaityasArakAraketasyAnayena abhaktinimittAzcatvAro gurukAstAsAMmahattarikANAMma prAyazcitam / / . [bhA.2835] AgamanaM sakkAraMhiMDaMti jahiM viruvarUvehiM / lAbheNasanniyaTTA hiMDaMtI totahiM diThThA / / vR- evaM satkAraM sanmAnaM ca pratigRhya gurusamIpe AgamanaM tato lAbhena vastulAbhenopetAH sannivRttA virUparUpairanyadezasatkairvastraiH prAvRttAstatrabhikSAM hieDante / caityavandanAya vA vrajanti / tatra hiNDamAnA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 uddezakaH-7, mUla - 161, [bhA. 2835] vRSabhaidRSTA etadevaspaSTaMbhAvayati[bhA.2836] sakkAriyA ya AyA hiMDaMti tahiMvirUvarUvehiM / vatthehiM pAuyAtediTThA yatahiMtuvasabhehiM / / vR- satkAritAzca mahattarAH pravRttakAryA yatra guravastiSThanti tatrAyAtAstatra ca virUparUpyairnAnAprakArairmahAvastraiH prAvRttA hiNDanti / tAzcatatrahiNDamAnA vRSabhaidRSTAH / / [bhA.2837] bhikkhAusaraNaMmiva apuvvavattha utaaudttttnnN| gurukahaNatAsipucchA amhe adinnA navA diThA / / vR- bhakSiyAM samavasaraNe vA apUrvavastrAstA dRSTvA vRSabhA gurukathanaM kRtavanto vaSabhaiprorniveditaM / tataAcAryeNavRSabhAbhaNitAH / pRcchatatA AryAH kutoyuSmAkaMtAnivastrANitatovRSabhaistAsAMsamIpaM gatvA pRcchA kartavyA / yathA-Arye nAsmAbhiretAni vastrANi dattAni, nApi kenaciddIyamAnAni asmAbhidRSTAni / / [bhA.2838] nivediyaM ca vasabheAyarie diThTha ettha kiMjAyaM / tumhe amha niveyaha kiMtubbhahiyaM navaraM doni / / [bhA.2839] lahugolahugA gurugAcchammAsA hotilahugurugAya / cchedo mUlaMca tahAgaNaMcahAuMvigiMcejA / / vR-atra dvayothiyoryathAsaMkhyena padaghaTanA / sA caivam-saMyatIbhiryat kimapi vastrAdikaM labhyate tatsarvaMgurave nivedanIyaManivediteprAyazcittaMlaghukomAsaH / vasabheitivRSabhe pRcchake vRSabheNapRcchAyAM kRtAyAM yadina nivedayanti tadA catvAro laghukAH / AcArye'pi pracchake yadina kathayanti tadA catvAro gurukAH / yadi punarAcAryairadhikSiptA yathA kiM yuSmAbhirna niveditAni tadA yadvyAvRttA tadA caturlaghukamathAnAvRttAH satyo na kathayanti tadA caturgurukam / atha tA bruvate yad bhaNanti tat dRSTaM syAttadA SaNmAsA laghavaH / athAbhidadhati kimatrajAtaM yadi na niveditaM tadA SaNmAsA guravaH prAyazcittaM / atha bhASante yUyaM kimasmAkaM nivedayata / atraprAyazcittaMcchedaH / kiMyuSmAkamasmadadhikaM navaramAvAM paraspara dvebhrAtRbhANDe evaM tAsAMbruvatInAMprAyazcittaM mUlaM / tasyAzca pravartinyA gaNohatvAanyasyA dIyate / atha sApinecchatitato'nyasyAdAtavyaH / athasApinecchati taddanyasyA dIyate / etadevAha[bhA.2840] anissAdetigaNaMahanecchatitato vigiMcate / . taMpipunaravidinnissA evaMtukameNasavvAsiM / / vR-anyasyA gaNamAcAryA dadati |taaNpuurvaaNprvrtiniiNgnnNhRtvaa vigiJcayet parityajet / punaranyasyA dadati / evaMkrameNasarvAsAmapipUrvasyAanicchAyAMgaNodAtavyaH |srvaasaamnicchyaaNsrvaasaaNprityaagH / athakasmAttA gaNaMdIyamAnaM necchantitata Aha[bhA.2841] pavattini mamattenaMgIyatthAto gnnNjii| dhAraIttA naIcchaMti savvAsipi vigiMcaNA / / vR-yadigItArthAapigaNaMdhArayituMpravartinI mamatvena necchantitadAsarvAsAMvigiJcanA parityAgaH / [bhA.2842] coyagaguruto daMDopakkhevagacariyasiddhaputtIhiM / visayaharaNar3hayA teniyaMca eyaM nanAhiMti / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 vyavahAra-chaMdasUtram -2- 7 / 161 vR- codakaH prAha-pravartinyAstucche'parAdhe guruko daNDo dattaH / AcAryaH prAha- aparAdho'pi tAsAM garIyAn yatavyAhRtAH (abhihitAH) satyo niSThuraMbhASate / anyaccatAeva sa ziSyamANA anApRcchyopadhiM gRhNatyazcarikAsiddhaputrIbhyAM prakSepakamupacAraviSayanimittaharaNArthatayA na jJAsyanti / nApi kayAcit siddhaputrikayA stainyakaraNAya pravrajitayA etat utkRSTavastrAdikaM snenitaM na jJAsyaMti tasmAdeticchiSyApananimittameSa guruko daNDaH / etadeva saprapaJcamAha [bhA. 2843] avarAho vi gurUtAsiM sacchaMdenovahiM tujAghettuM / na kahaMtI bhinna vA jaM niThTharamuttaraM beMti / / vR- aparAdho'pi tAsAM saMyatInAM gurureva yat svacchandasA upadhiM gRhItvA na kathayanti bhinnA vA jJAtA vA satyo yanniSThuramuttaraM bruvate / anyacca anApRcchayA gRhNatyo viSayaharaNArthatayA carikAsiddhaputrIbhiH prakSepakaM na jJAsyanti / etadeva bhAvayati [bhA. 2844 ] aciyattA nikkhatA nirohalAvannalaMkiyaM dissA / virahAlaMbhe cariyA ArAdhanA dikkhalakkheNa / / vR- kApi mahelA kuTumbino aviyattA aprItimatI ahamiti pravrajitA / navaraM saMyatItve nirodhena kuto'pi karmakaraNAdInAmarthAya nirgamanaM tataH zarIrasya lAvaNyamadbhutAM lAvaNyAlaMkRtAM bhikSAmaTatI sa bharttA dRSTvA lobhaM gataH / sA cAtmatRtIyA bhikSAmaTatI viraho na vidyate yatra tAmAlApayati / tataH sa carikAM dAnasanmAnAbhyAmArAdhayati / tatazcarikA brUte sandiza yan mayA kartavyaM / sa prAha-etAM saMyatIM tathA kuruta yathA pratibhajyate / tataH sA dIkSAlakSeNa dIkSAvyAjenAhaM pravrajiSyAmItyevaM rUpeNa tAM saMyatImupAgatA / / [bhA. 2845 ] ahavAvi ano koI rUvaguNummAito suvihiyAe / cariyAe pakkhevaM kareja cchiddaM aviMdaMto / / vR- atha ca ko'pyanyo'virataH suvihitAyAH saMyatyA rUpaguNenonmAdita unmAdaM grAhitacchidramavindan alabhamAnazcarikaya dAnasanmAnAbhyAmArAdhitayA prakSemupacAraM kuryAt / / [bhA. 2846 ] siddhIvi kAvi evaM ahavA ukkosanaMtagA bhinnA / hohaM vIsaM bheuM agahiyagahie ya liMgaMmi / / vR- athavA carikayA abhAve carikayA prayojanAsiddhau kApi siddhayapi siddhaputrikApi evaM dAnasanmAnAbhyAM gRhItvA prayujyeta, tato'nApRcchayA grahaNe'jAnatyastA stamapyupacAraM gRhNIyustathA ca sati mahAn doSaH / athavA sA siddhaputrikA tAsAM saMyatInAmutkRSTAnyayantakAni vastrANi dRSTrA bhinnA vastragrahaNalobhena citta (vi) bhaktamupAgatA bhaviSyAmyahaM pravrajiteti vizramya gRhIta agRhIte ca liGge utkRSTavastrANAM stainyaM kuyAt / para Aha [ bhA. 2847 ] vIsijjiya nAsihitI diTTaMto tattha ghaMTaloheNa / tamhA pavittinIe sAraNajayaNAe kAyavvA / / vR- codakaH prAha- nanvevaM visarjitAstA naMkSyanti tasmAnmA kriyatAmI dRzo guruko daNDaH / AcAryaH prAha-dRSTAntastatra ghaNTAlohena / kimuktaM bhavati ? yasminneva dine yatra lohe ghaNTA kRtA tallohaM tasminneva dine vinaSTaM / evaM yatra divase tAH svacchandato vastrANi gRhItavatyaH pravrajyAM vA dattavatya stasminneva dine
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 7, mUla - 161, [bhA. 2847 ] tA vinaSTA yata ete doSAstasmAt pravartinyA sAraNA yatanayA kartavyA / tAmevAhadhammaM jai kAu samuTThiyAsi appovaduggaM tukumaM saehiM / tadAni vaccAmo gurUNa pAsaM bhavvaM abhavvaM ca vidaMti teU / / [ bhA. 2848 ] 229 vR- sA parivrAjikA siddhaputrikA yadi saMyatInAmuttiSThati tataH sA pravartinyA vaktavyA yadi dharmaM kartuM samutthitAsi tarhisamprati vrajAmo gurUNAM pAzvayato bhavyamabhavyaM vA te vidanti / vayaM tukiMjAnImaH / guruvaH kathaM jAnantIti cedata Aha [ bhA. 2849 ] jo jena abhippAeNa eti taM bhe gurUviyANaMti / pAragamapAragati ya lakkhaNato dissa jANaMti / / bR-yo yenAbhiprAyeNa samAgacchati tatbho gukho vijAnanti tathA pravrajyAM gRhItukAmAM dRSTvA lakSaNata eva jAnanti yathA eSa pravrajyAyAH pArago bhaviSyatyeSo'pAraga iti tathApattA porisimAdI cchAyA uvvAya vuttha sAhaMti / [bhA. 2850 ] codeti puvvadose rakkhaMtI nAu se bhAvaM / / vR-prAptA pauruSyAdikaM prathamapauruSyAdakiMgurave nivedanIyA / tathA cchAtA bubhukSitA uddhAtA parizrAntA tathA uSitA tadapi saMyatyo gurUNAM kathayanti guruzca pUrvadoSAn codayati kathayati / tathA se tasyA dIkSitAyA bhAvamabhiprAyaM draSTuM jJAtvA guravo rakSayanti / eSa dvAragAthA saMkSepArthaH / [bhA. 2851 ] jA jIe hoti pattA nayaMti taM tIe porisIe / ucho uvAya nimittaM bitiyAe tatiyAe carimAe / / / vR- yA yasyAM pauruSyAM saMyatInAM pArzve prAptA bhavati tasyAM pauruSyAM saMyatyo gurusamIpaM nayanti / atha sA cchAtA udvAtA vA tarhi tannimittaM tena kAraNena tasyA dvitIyasyAM tRtIyasyAM caramAyAM vA guru samIpaM nIyate / nItvA ca cchAtAdikaM sarvaM kathyate / etena cchAtodvAteti vyAkhyAtam / / sAmpratamuSitA[bhA. 2852] caramAe jA dijjai bhattaM vissAmayaMtiNaM jAvaM / tA hoi ti sA dUraM ca aMtaraM tena vucchaMmi / / vR- caramAyAM pauruSyAM sA samAgatA sA cchAtA tato yAvattasyAM caramAyAM pauruSyAM bhaktaM dIyate / bhaktAnantaraM ca saMyatyastAM vizrAmayanti tAvannizA bhavati / dUraMtaraM cA guruNAmupAzrayAt tena sA tatraiva saMyatInAmupAzraye uSitA prabhAte ca gurusamIpe neSyate / / [bhA. 2853 ] nAhiMti mamaMte tU kAinA sejja appa saMkAe / jAuna nAseja tahiM taM tU gayaMbeMti AyariyA / / vR-prabhAte'haM gurusamIpe neSyate tu guruvo mAM jJAsyanti iti vicintya kAcidAtmazaGkayA nazyet / yA tu nazyati tAM tatra gurupAzraye gatAmAcAryANAM saMyatyaH kathayanti / yathaiSAsmAkamupAzraye'nena kAraNenoSitA etena vRtthasAhaMtIti vyAkhyAtam / / evaM kathite AcAryAstAM bruvate kimityAha [bhA. 2854 ] na hu kappai dUtI vA corA amhakA i itivRtte / guruNAnAyAmi ahaM vaeja nAhaMti vA bUyA / / vR- na hu naiva kalpate dUtI caurI cAsmAkaM kAcit dIkSayituM kalpate iti guruNokte jJAtAhamiti vicintya vrajet / yadi brUyAtnAhaM tAdRzIti etena pUrvadoSAt codayatItivyAkhyAtam / / samprati kkhati
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 nAuM sabhAvamiti vyAkhyeyaM / tatra kathaM tasyA bhAvaM lakSayantItyata AhaatisayarahiyA therA bhAvaM itthINa nAU dunneyaM / [bhA. 2855 ] rakkhetha evaM uviyaM lakkhehiyA se abhippAyaM / / vR- atizayarahitA api sthavirAH strINAM durvijJeyaM bhAvabhiGgitAkArakuzalatayA jJAtvA vadantietAmutparAM yatnena rakSata lakSayata vA se tasyA abhiprAyaM kathaM lakSayantvityata AhauccArabhikkhe aduvA bihAre therIhiM juttaM gaNiNI upese / therINa asatI tu attavvayAhi Thaveti emeva uvassayaMmi / / [ bhA. 2856 ] / vR- yadA sA brUte nAhaM tAdRzIti tadA tasyA utparicitena liGgamAtraM samarpitaM tata uccArabhUmau bhikSAyAmathavA vihAre gaNiNI (nI) pravartinI tAM sthavirAbhiryuktAM preSayet / sthavirANAmabhAve atadvayobhistasyAH sakAzAtyA yAH kSullakatarAstaruNAstAbhiH samamuccArabhUmyAdiSu preSayati / evameva prathamataH sthavirAbhistAsAmabhAve asadRzavayobhirityarthaH / upAzraye sthApayati / / - chaMdasUtram - 2- 7 / 161 vyavahAra [bhA. 2857] kaiyaviyA upaviTThA acchati chiGgutahiM nilicchaMtI / virahAlaMbhe ahavA bhaNAi iNamo tahiM sAu / / vR- kaitavikA kaitavavatI praviSTA satI vA tatra chidraM nirIkSamANA tiSThati / athavA virahAlAbhe tatra sA idaM bhaNati / kiM tadbhaNatItyata Aha [bhA. 2858 ] avihADAhaM avvomA maM pasejjanIyavaggo vA / taMdAni ceiyAI baMdaha rakkhAmahaM vasahiM / / vR- pAkSikAdiSu AryikAzcaitye vandanArthaM prasthitA avalokya sA zaikSI brUte - avvo iti sambodhane / ahamavighATA aprakaTAvarte yadivA mAmAM pravrajitAM nijavargaH pazyettataH savratAttyAjayet / tasmAdidAnIM yUyaM caityAni vandadhvamahaM vasatiM rakSAmi / evamukte ekayA taruNyA saha pratizrayapAlikA sthApitA / tata gatAsvArthikAsu sA zaikSI tAM taruNImArthikAM brUte [bhA. 2859] uvanno so dhaNiNaM tujjha dhavo je tayA si nittaNaho / vabhicArI uva annI iti nA te vigiMcaNAnIse / / vR- tava dhavo bhartA yastadA nistRSNa AsIt sa idAnIM dhaNivamatyarthaM tavaviSaye uvvanna utkaNiThataH / athavA anyaH ko'pivyabhicArI pAradArikaH saMyatI prArthayAmAsa / tAM pravrajyAM vyAjena vyApAritavAn tata eva virahaM jJAtvA brUyAt / ko vA taruNorUpAdiguNopetaH tavAnugo'nurUpo vartate / sa te samAgamamicchati / evaM tasyAbhAve jJAte vigiJcanA parityAgaH kartavyaH / athavA kAcit siddhaputrikA vA anyA vA saMyatInAM vastrAdyapahartukAmA niSkramaNavyAjena praviSTA caityavandanArthaM gatAsvArthikAsutaruNIM kSullakAM pratIdaM brUte [bhA. 2860 ] pArAvayAdIyAiM diThANaM nAsiNaM tagAmiNae / tujhaM natthihitirihe vRttA khuDDIto daMsaMti / / vR- pArApatAdikAni AdizabdAt puMdravardhanakAni parigraho na mayA nantakAni vastrANi dRSTAni namiti vAkyAlaGkAre / tat kiM yuSmAkaM mahattarikAyAH pArzvetAni na santi / evamuktAstAH kSullakAH tucchatayA mAsmAkaM mahattarikAyA paribhavo bhUyAditi kRtvA darzayanti / kAni kAnItyata Aha
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 - uddezakaH-7, mUla- 161, [bhA. 2861] [bhA.2861] koTeMba tAmalittagasiMdhavaekasiNaga~gieceva / bahudesieyaanne pecchasuamhaMkhamajjANaM / / vR-koTTambAnigauDadezodbhavAni, tAmalittikAni saindhavAni anyAni cabahudaizikAni kRtsnAni paripUrNAni juGgitAni khaNDIkRtAni asmAkaM kSamAryANAM kSamApradhAnAnAmAryANAM pravartinyA ityarthaH / prekSya vastrANIti upasaMhAramAha[bhA.2862] sacchaMdageNhamANINa hotidosA jato uiccAtI / iipucchiuMpaDicchA na tAsisacchaMdayAseyaM / / vR-svacchaMdataupadhiM ziSyAM vA gRhNatInAM yataityAdaya evamAdayo doSAbhavanti ityasmAt kAraNAt gurunApRcchaya upadheH ziSyAyAvApratIcchAgrahaNaMna tusvacchandatA tAsAMzreyasI / / mU. (162)jenigaMthAyanigaMthIoyasaMbhoiyA siyAkappai nigaMthANaMnigaMthIo ApucchittA vA anApucchittA vA nigaMthiM annagaNAo AgayaM khuyAyAraM sabalAyAraM bhinnAyAraM saMkilihAyAracittaM tassa ThANassa AloyavettAjAva pAyacchittaM paDivajAvettA pucchittae vA vAetae vA uvaTThAvettae vA saMbhujittae vA saMvasittae vA tIse ittariyaM disaM vA anudisaM vA uddisittae vA dhArettae vA / taM ca niggaMthIo no icchejA sevameva niyaMThANaM / [bhA.2863] atthena gaMthato vAsaMbaMdho savvahA apaDisiddho / sutaM atthamavekkhati attho vinasuttamatiyAti / / vR-arthatogranthatazcasambandho'pratiSiddhaHsarvathA yataHsUtramarthamupekSate |arthe'picnigrNthiinaamdhikaare sUtramidaMpravRttamataH sUtrato'rthatazcasambandho'stIti na kiJcidanupapannam / [bhA.2864] nadisoyasarisaovA ahigAro esa hoidavvaTho / chaThAnaMtarasuddhAsamaNINamayaMtujAjogo / / vR-athavASaSThoddezakecaramAnantarasUtradvayAdArabhya eSo'dhikAro nadIzrotaH sadRzo dRSTavyo, ayaMtu yogaH tAvat yAvat zramaNInAmadhikAraH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM nirgranthIrApRcchaya anApRcchaya vA nirgranthImanyagaNAdAgatAM kSatAcArAM saMkliSTAcAracaritrAM tasmAtsthAnAdAlocya pratikramya prAyazcitaMpratipAdyapraSTuM vAcayituMvA upasthApayituMvAsaMbhoktuMvAsaMvastuMvA tasyA itvarAM dizamAcAryalakSaNAmanudisamupAdhyAyalakSaNAMpravartinIlakSaNAMca uddeSTuvA svayaMdhArayituMvAtAMca nirganthyaH sAMbhogikyo vA neccheyustarhi sehimeva niyaMThANaM nijamAtmIyaM sthAnaM pratigamayatAmapi tAM parityajyatAmapItibhAvaH / nirdoSatvaM pratisiddhireva na kazcanApi doSa itisUtrasaMkSepArthaH / [bhA.2835] saMviggANuvasatI AbhIrI dikkhiyA ya itarehiM / tatthAraMbhaMdaTTA vipariNamatitarevadiThAo / / vR-ko divA (kAcidA) bhIrI saMvignAnAM samIpe dharmaM zrutvA upazAntA teca saMvignA anyatra vihtA itare'saMvignAH samAgatAstaiH sA AbhIrI dIkSitA / teSAM cA saMvignAnAmAraMbhaM randhanAdikaM dRSTrA sA vipariNamati vipariNAmena tasyA abhiprAyojAtasteSAmeva saMvignAnAM samIpamupagacchAmi / evaM cintayantyA tayAteitaresaMvignA sthAnAdisamavasaraNedRSTAH zrutA vA yathAmakasthAne tiSThanti / / [bhA.2866] tahaceva abbhuvagayA jahachaThuddesa vaNiyA pubviM /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2-7/162 ___ avisajaMtANaMpiyadaMDotaha cevapuvyutto / / vR-sA tatra gatA yatra te saMvignAH zrutA gatvA ca grahaNazikSAmAsevanazikSAmanyamAcAryamanyamupAdhyAyamanyAMcapravartinI yAcateevamukteyathaivaSaSThoddezake caturthImaggaesikkhametyatra |puurvvrnnitaa tathaiva eSApisaMvignairabhyupagatA yathA avisarjayatAM pravartinyupAdhyAyAcAryANAM pUrvadaNDaH prAyazcittaM daNDastathaivAtrApidraSTavyaH / / [bhA.2867] taMpunasaMviggamaNo tatthAnIyaM tujaina icchejjaa| . niyagAto saMjatItomamakArAdIhiMkajjehiM / / / vR-tAM punaH saMvagnimanasaM tatrAnItAM yadi nijakAH saMyatyo mamakArAdibhiH kAryairneccheyustAnyeva mamakArAdIni kAraNAnyAha[bhA.2868] pAsatthimamatteNaMpagatI vesA acakkhukaMtAya / gurugaNatanIyassa vanecchaMtI pADisiddhIto / / [bhA.2869] umANaMne(no)kAhitisaMkhalibaddhAva ttosvvaato| __ mA hohi IsAgariyaMsIyaMticauuyaM necche / / vR- yasyAH sA ziSyA tayA saha tAsAM maitrI tato mA sA pArzvasthA asmAkamuparimanyu kArkIriti pArzvasthAmamatvena necchaMti / athavA sA karmAnubhAvataH prakRtyAM prAyaH sarvajanasyApi dveSyA yadi vA pUrvabhavAnubhAvata ekasyAH pravartinyA acakSuH kAntA athavA sA pravartinI AtmIyasyAcAryasya viSaye kenApikAraNena kupitAvarttate / yadi vAgaNasyagacchasyoparietaccAcAryonajAnAtiyadvAtasyAH saMyatyA yo nijavargastasya viSaye pravarttinyAH [pravarttinyA pratisiddhiH] pratispardhatA vidyate / athavA tAH sarvA apisaMyatyaHzRMkhalAbaddhAH parasparaMsvajanAH tatono'smAkamapamAnamepAkariSyatitasmAnmAsAgArikaM bhavatu / yadi vA tAH sIdanti taccAcAryo na jAnAti sA ca dharmazraddhayA pArzvasthAviprahAyAtra samAgatA sAsmAkaM sAgArikItikAraNaiH tAmudyatAmapinecchanti |atrpraayshcittvidhimaah[bhaa.2870] bhaNiya vasabhAbhisee AyariyakuleNagaNena saMghena / lahugAdijAvamUlaM anisse gaNo yadAyavyo / / [bhA.2871] evaM puvvagameNaM vigicaNaMjAva hoisavvAsiM 1 / devaNa 2 maNunnANaM3amaNunna 4 cauNhamegayaraM / / vR- vRSabhairAnItAM yadi pUrvakAraNaistAM necchanti tadA tAsAM prAyazcittaM caturlaghuH / abhiSeka upAdhyAyastena tAH saMyatyo bhaNanIyAH pratIcchatemAM saMyatImiti necchaMti caturguru evamAcAryeNApi bhaNane'nicchAyAMSaT laghukulenaSaTguru,gaNenacchedaH, saGghanamUlam, tathAcAha-laghukAdicaturlaghvAdi prAyazcittaMkrameNatAvatdraSTavyaMyAvanmUlam |sngghbhnnne'pynicchaayaaNprvrtinyaagnno'phriyte anyasyAH gaNo dAtavyaH / atha sA pravartinI mamatvena gaNaM necchati taddanyasyA dIyate / evaM pUrvagamane vigizcaNaM parityajanaM tAvat draSTavyaM yAvatsarvAsAmapi bhavati / tato yastasyAcAryasya dvitIyo gacchastatra nIyate tatrApi yaditathaiva tA necchanti / tato'nyagacchasatkAH sAMbhogikyaH saMyatyastAsAM dIyatetA api yadi neccheyustarhi anyasAMbhogikInAM dIyate / tathA cAha-anyAnAMmanojJAnAmamanojJAnAM ca sarvasaMkhyayA catasRNAmekataraM sthAnaM dadati / tatra prathamaM sthAnamAtmIyAH saMyatyo dvitIyaM gacchavartinyaH tRtIyamanyAH
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 233 uddezakaH-7, mUla - 162, [bhA. 2871] sAMbhogikyazcaturthamamanojJA itiathavA anyathA caturNA mekataramiti vyAkhyAyate[bhA.2872] samaNunnamaNunnANaMsaMjaya tahasaMjatINacauroya / pAsatthimamattAdiva addhANAdivvaje cauro / / vR-samanojJAnAMsaMyatAnAMsamudAyaH ekaMsthAnasamanojJAnAMsaMyatInAMdvitIyam,amanojJAnAMsaMyatAnAM tRtIyamanojJAnAM saMyatInAM caturthamevametAni catvAri sthAnAni eteSAmekataraM samanojJasaMyatInAmAtmatRtIyAnAM dvitIyaMgacchavartinInAmanyagacchavartinInAMvAsthAnaMdIyate / tadabhAve amanojJasaMyatInAmapi athavA pArzvasthA mamatvaM prakRtyA sarvajanadveSyA pravartinyA vA acakSuH kAntA gurvAdipratispardhatA vA pravartinyA etAni yAni catvAri kAraNAni / eteSAmekataratkAraNamadhikRtyAnya sAMbhogikInAmasAMbhogikInAMca dIyate / athavA yA'dhvanirgatAdikA duhitaraM vA saMsmarantI paracakrAgamanena dezabhaGgevA zikSAM vA mRgayamANA etA yAzcatasrastAsAmekatarAmanyasAMbhogikInAmasAMbhogikInAM vA dAtavyA / yadyasAMbhogikyo'pinecchantitadA kiMkartavyamityAha[bhA.2873] sehitti niyaMThANaM evaM suttamijaMtubhaNiyamiNaM / evaM kayapayannA (ttA) tAhe suyaMtAutesuddhA / / vR-evamasAMbhogikInAmapyanicchAyAM yatsUtrebhaNitaM sehameva niyaMThANamiti tatkartavyamasyAyamartha evaM kRtaprayatnAapiyadA saMyatyo necchanti tadAtetAMmuJcanto'pizuddhAH / __ mU.(163) jenigaMthAya nigaMthIoyasaMbhoiyA siyA, noNhaMkappaipArokkhaM pADiekkaMsaMbhoiyaM visaMbhogaM karettae; kappaiNhaM paccakkhaM pADiekkaM saMbhoiyaM visaMbhogaM karatae / jattheva annamannaM pAsejA, tatyaiva evaM vaejjA- 'ahaNaM ajo, tumAesaddhiM imammikAraNammi paccakkhaMsaMbhoga visaMbhogakaremi' / se yapaDitappejA, evaMse nokappaipaccakkhaMpADieka saMbhoiyaM visaMbhogaMkarettae, seyanopaDitappejA, evaM se kappai paccakkhaM paDiekaM saMbhoiyaM visaMbhogakarettae / / vR-sUtrasambandhamAha[bhA.2874] saMbhoiuMpaDikkamAviyA yakappai ayaMpi saMbhogo / souvivakkhe vuttoimaMtusuttaMsapakkhaMmi / / vR- anantara sUtre pratikrAmya saMbhoktuM kalpate ityuktam / ayamapi cAnena sUtreNAbhidhIyamAnaH saMbhogastataH saMbhogadhikArAdidaM sUtraM pravRttamathavAyaM sambandhaH / pUrvasUtre saMbhogo vipakSe saMyatIrUpe'bhihitaH / idaM tu sUtraM sapakSe saMyatarUpe saMbhogaviSayamiti sambandhaH / anena sambandhenA-yAtasyAsya vyAkhyA-ye nirgranthA nirgranthyazca sAMbhogikAH syusteSAM noNamiti vAkyAlaGkAre kalpate parokSe pratyekaM sAMbhogikaM visAMbhogikaMkartuMkalpate parokSapratyakSapratyekaMsAMbhogikaM visaMbhogakaromi / evamukte yadi sa pratitapyate mithyAduSkRtaMna bhUya evaM kariSyAmi evaM satisetasya na kalpate / trayANAM pratyakSaM pratyekaM sAMbhogikaMvisAMbhogikaMkartumathasanapratitapyate / evaMsatisetasya kalpate trayANAMpratyekaMsAMbhogikaM visaMbhogikaM kartumitisUtrAkSarArthaH / / adhunAbhASyakAra Aha[bhA.2875] saMbhogo puvvuttopatteyaMpuna vayaMtipaDiyakaM / tappaMtesamaNune paDitappaNamANutappaMtu / / vR-saMbhogaH pUrvaM nizIthAdhyayane uktaH, paDiyakaM punarvadanti pratyekaM yo visaMbhogaM karotisa tapyate
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 vyavahAra-chedasUtram -2-7/163 yathAetena nAmazayyAtarapiNDaH pratisevito hA kaSTamevaMtapyantamitaro jJAtvAnutapyate / eSamama doSeNa tapyatitasmAtpratyAyayAmiyathA asadetatyadahaMzayyAtaraMpiNDaMsevitavAn |athstutdaasaucintyti mA mamadoSeNaiSa tapyatu tasmAnmithyA duSkRtaMkaromi / evaM saMvigne tapyati yadanutapanaM tatprati tapanamiti tadevaM bhASyakRtA viSamAni sUtrAkSarANi vivRtAni / sampratiniryuktya'vasara :[bhA.2876] sAgArie gihA niggaeya vaDaghariya jaMbugharaeya / ghammiya gulavANiyaeharitto litteya dIve y|| vR-sAgArike zayyAtare zayyAtaragRhAnnirgate varagRhikejambUgRhikeca asadabhyAkhyAnena visaMbhogaH kRtaH / iyamakSaraghaTanA |bhaavaarthstvyN-eksminnngre AcAryasyavaTagRhikaH zayyAtaraH tasminneva nagare anya jambUgRhiko gRhastho'sti / tAbhyAM vaTagRhikajambUgRhikAbhyAM AtmIyaM gRhaM kAritaM / tayozca nirmApitayordvayorapi gRhayoH kapotAH praviSTAstato'maGgalamiti manyamAnau tau naimittikaM pRcchataH / kathametasya durnimittasya vyAghAto bhavet / naimittiko vadati vaTagRhiko jambUgRhika gRhamadhitiSThatu jambUgRhikovaTagRhikagRhaM,tataH katipayAni dinAnisthitvA paJcAnnijanijagRhegaccheyAtAM / tau parasparagRhe saMcaritI tAvadidamathAnyadA anyasmAt gacchAt praghUrNakAH samAgatAH / tato vAstavyai jambUgRhikasya vaTagRhikagRhaM praviSTasya gRhAtprathamAlikAmAnIya teSAM prAghUrNakAnAM datvA (ttA) taiH zayyAtarapiNDaM manyamAnairuparodhavazAdaprItyAnuktAstataste prAghUrNakA nirgatya AtmIyasyAcAryasya samIpaM gatvA locayanti / te'smAkaM sAMbhogikAH zayyAtarapiNDaM bhujaMte asmAbhiH kathamapyuparodhazAdaprItyA prathamAlikAbhuktA evaM zrutvA AcAryo'pi vicintya yadi visaMbhogaMtaMkaroti / [bhA.2877] navagharakavoyapavisaNadoNhaM nemittijugavapucchAya / anonassa gharAiMpavisaha nemittito bhaNai / / [bhA.2878] AdesAgamapaDhamA bhottuMlajjAegaMtugurukahaNaM / sojaikarejavIsuMsaMbhogaM ettha suttaMtu / / vR- navayohayoH kapotAnAM pravizanaM / tato dvayorapi gRhasvAmino yugapannaimittiko bhaNatianyonyasyagRhapravizatastau capraviSTAvanyadAAdezAnAMprAghUrNakAnAmAgamastatovAstavyairjambUgRhikasya vaTagRhikagRhaM praviSTasyagRhAtprathamAlikA AnItAtAlajayAbhuktvA tatonirgatya gurusamIpaMgatvA guroH kathanaMsayadyavicArya viSvaksaMbhogataMkaroti / tadA atrasUtramApatitaMdraSTavyam / atravicAraditAvitvaraM gRhaparivatrtaM kRtavantau tadA sa jambUgRhiko'zayyAtara eva atha yAvatkathikastadA jambUgRhika eva zayyAtaraH ||dhmmiytti asya vyAkhyAnam[bhA.2879] dhammito deulaM tassa paaleijibhddo| so visaMvaDDhiyaMtattha laddhaM dejA jaINau / / vR-tasya zayyAtarasya kiJcit devakulaMtatdhArmikaH pAlayati / sa ca yatInAM bhadrakastataH saMvardhitamagrakUratasminzayyAtaragRhelabdhvAsAdhUnAmAnIya dadAti / atrApitathaiva prAghUrNakAgamanaMdhArmikAtprathamAlikAnayanamityAdisarvaMtathaiva vAcyaM gulavaNika ityasya vyAkhyAnam[bhA.2880] vANiyatoyagulaM tattha vikkiNaMto utaMdaye / tatthaso vAriehujA aDaMkacchapuDeNavA / /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 163. [bhA. 2880] vR-zayyAtaragRhe sthito guDavaNiksa tatraguDaM vikrINan sAdhUnAM guDaM dadAti / athavA zayyAtarasya apavarikAyAmAtmIyaM bhAMDaM nikSiptaM tataH kacchapuTenATitvA tatraiva samAgacchati / sa cATan yadA tadA vA sAdhUnAM bhikSAMdadAti / tataH prAghUrNakA gamanamityAdivibhASA tathaivaharitopalipte ityasya vyAkhyAnam[bhA.2881] haritolittA kayAsejjA kAraNeteyasaMThiyA / pasajjA vasahipAlassaceiyagaNenigae / / vR-cchinAni vA vihariyANi chagaNena vasatiraghunopaliptA kRtA haritAni ca tatra parisATitAni | tasyAmadhunopaliptAyAMpAtiteSucahariteSusAdhavaH kAraNena sthitAH / athavApUrvasthitAnAMcaityavandanArtha gaNe nirgate pazcAt vasatipAlasya prasahya balAtkAreNopaliptA kRtA haritAni ca pAtitAni / atrAvasare prAghUrNakAH samAgatAste vasatiMdRSTvA cintayanti |prtidivsmuplipyteshyyaa'caarysy kathitaMtatraca yadyavicArya visaMbhogaH kriyate tadA atrasUtropanipAtaH / dIpecetyasya vyAkhyAnam / / [bhA.2882]paviTTho dIvaeNavA kayakajassa pamhaDhe (.......) sovijAne dine dine / / vR-yasyAMzayyAyAM saMyatAH sthitAH / tatrazayyAtaraH kenApikAraNenapradoSe dIpakena saha praviSTastato yena kAryeNa samAgatastatkAryaM kRtvA nirgato dIpastatraiva vismRtastatraca tasmin divase sAMbhogikAH samAgamansa ca prAghUrNaka bRhattaraH zayyAtarasya kRtakAryasya vismRtedIpejAnAti dine dine vasatau dIpaH kriyate / evaMjJAtvA guroH kathitaM |scaavicintyvisNbhogNkRtvaan / atraapydhikRtsuutrsyopnipaatH| etAnyasanti kAraNAni |atrpraayshcitt vidhimAha[bhA.2883] TusAhaNalahuovIsuMkaratANalahugaANAdI / addhANa niggayAdI doNhaMgaNabhaMDaNaMceva / / vR-yo'santikAraNAnyavivecyagurornivedayatitasya prAyazcittaMlaghukomAsaH |kthite'piydyaacaaryo na vivecayati avivecya ca visaMbhogaM kurvanti tadA teSAM viSvak kurvatAM catvAro laghukAH / na kevalaM prAyazcittaM kintvijJAdayazca doSAH tathA'dhvAdi nirgatAnAmAdizabdAdazivAdikAraNaparigrahaH dvayorapi gaNayormaNDanaM ca / etadeva spaSTaM bhAvayati[bhA.2884] taMsoumanasaMtAvosaMtaI ei uddii|| anevitevivajaMte vajjiyA amuehi to / / / vR- ye teSAM saMbhogikAstaistat zayyAtarapiNDAdyAsevanaM zrutvA manaH saMtApaH kriyate yathA tena dharma zraddhikenApi bhavatA zayyAtarapiNDAdya kalpikamAsevitaM / tataH so'dyaprabhRtyasmAkaM santate studyati pRthaga vibhinna ityarthaH / tato'nye teSAM sAmbhau gikAste'pittAn vivarjayanti yataste' vasannA jAtastano'mukena AcAreNa vivrjitaa| [bhA.2885] tato vA annato vAvitesuccA iha niggayA / vajaMtAjaMtu pAti nijarAto yahAvitA / / vR-tatastevivarjitA adhvanirgatA azivAdikAraNena vA nirgatAiha yatratepUrvasaMbhogikAstiSThanti tatraprAptAstatoyairavivecyazayyAtarapiNDAdikamAsevitamityAcAryAMNAMkathitaMtebhyo'nyebhyo vA zrutvA yUyaM pRthakRtAityAkarNyataMgaNaMvarjayitvAyataH prathamadvitIyaparISahabhyAmanagADhAdiparitApanaMprApnuvanti / tanniSpannamavivecya visaMbhogakAraNaM prAyazcittaM / nijarAto ya hAviyA iti teSAma-dhvAdinirgatAnAM te
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 vyavahAra-chedasUtram-2-7/163 vAstavyA vaiyAvRtyaM kRtvA nirjarAM prApnuyuste tato hApitAH, prabhUtaM ca karma avivecya natalpakairbadhyate yanmahatA saMsareNa nistIratuMzakyate / / [bhA.2886] taMkajato akaje vA seviyNjivitNakjjenn| nahukIipArokkhaM sahasA itibhaMDaNaMhujA / / vR- yasmAdete doSAstasmAtkAyataH kAramena akArye vA kAraNAbhAve vA yadyapi sevitaM tat zayyAtarapiNDAdikaM tathApyakAryeNa evameva parokSaM sahasA ityevaM visaMbhogaH na kayita / mA parasparaM dvayorgaNayorbhaNaMDaNaMbhUyAditihetoH kathaM vivekaH kartavya ityata Aha[bhA.2887] nissaMkiyaMva kAuMAsaMkaniveyaNA tahiMgamanaM / suddhe hi kAraNamanAbhogajANayA dappato doNhaM / / vR-taiHprAdhUrNakaistepraSTavyAH koyuSmAkaMzayyAtaraH / kathaMvA evazayyAtaronabhavati |evN niHzaGkitaM kRtvA |ath lajjayA na pRSTAstato na nizcaya iti evamAzaGkA nivedanAyAM kRtAyAM yasyAcAryasya kathitaM tena preSitasya saMghATasya tatra gamanaM tena ca saMghATakena gatvA yattaiH kathitaM tattena praSTavyAstataste gRhaparivartyAdi yathA tathyaM kathayanti tataH saGghATo gatvA nijasUrisamIpaM kathayati / evamakriyamANe dvayorgaNayorbhaNDanaM tadeva pazcArddhanabhAvayati |shuddhe hizuddhairapyasmAbhiH samaM yUyaM visaMbhogaMkarutha athavA kAraNaM gRhaparivartAdikamAdhikRtya na gRhItavyaM, yadi vA anAbhogena gRhItamathavA dvayoH prathamadvitIyaparISahayorudIrNayorjAnatA darpatogRhItaM / punaHpazcAtkRtAzodhirapicayadi niSkAraNe'pigRhItaMtathApi nayuktaMparokSaM visaMbhogakAraNaM yadi vayaM nAddatAbhavAmastatoyuktaM visaMbhogakaraNamatha kAraNegRhItaMtadA vayaMzuddhA eva kathaMvisaMbhogakAraNamevaMbhaNDanasyAt |saamprtNkaarnnmnaabhogetipddvyNvyaakhyaanyti[bhaa.2888] kajeNa vA vigahiyaM sAgarapariyadatoya soamhaM / kAraNamajANato vAgahiyaM kiMcIsukaraNaMtu / / vR-kAryeNa kAraNena gRhItamasmAbhirvApi zabdo vikalpane / tacca kAryamasmAkaM svAgAraparivartaH / athavA kAraNamajAnatA yadigRhItaMtathApi kiM kasmAtparokSe viSvakkaraNaM visaMbhokaraNaM / [bhA.2889] jANate hiva dappA ghettuMAuTTiu kayAsohI / tubbhettha niraiyArA pasIyahabhaMte kusIlANa / / vR-jAnadbhirapi vA prathamadvitIyaparIpahatyAjitairdAtgRhItvAAvRtyakRtAsmAbhiHzodhiH tasmAta yUyamevAtra gatirniraticArA bhadantaH kuzIlAnAmasmAkaMprasIdatetyupahAsavacanametat / / [bhA.2890] paDhamabiiodaeNaMjaMsavvaM AurehiM taMgahiyaM / diTThAdAni bhavaMtojaM biiya paesunittaNhA / / vR- prathamadvitIyodayena prathamadvittIyaparISahodayena yattatsarvamAturargRhItaM yuSmAbhistat vismRtaM dRSTA bhavanta idAnIM yat dvitIyapadeSu nistRSNA iti / etadapyupAsavacanaM / evaM bhaNDanaM pravartate / yata evaM parokSe visaMbhogakaraNe bhaNDanadoSastasmAtkalpate nirgranthAnAM pratyakSaM sAMbhogikaM visaMbhogaM kartumasyaiva sUtrasyavyAkhyAnamAha.. [bhA.2891] sattamae vavahAre avarAhavibhAviyassa sAhussa / AuTTagaNAuTTe paccakkhaNaM visaMbhoge / /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 163, [bhA. 2891] 237 vR- asmin saptame vyavahAre vyavahArasyoddezake aparAdhena vibhAvitaH paribhAvito yaH sAdhuH sa yadi pratyAvartate, tadA tasyAparAdha vibhAvitasya sAdhorAvRttasya visaMbhogo na kriyate prAyazcittaM punardIyate / atha nAvartate tato vAstrayaM bhaNyate Avartasya mahAnubhAva evamukto'pi yadi nAvartate tadA tasminnanAvRtte pratyakSeNa pratyakSatavA visaMbhogaH kriyate / / [bhA. 2892] saMbhogebhisaMbaMdhena Agati kerisena saha neo / risaeNa vibhAgo bhai muNasu samAseNaM / / vR- evamabhisambandhena saMbhogaAgate ziSyaH pRcchati-kIddazena saha saMbhogo jJeyaH / kIdRzena saha visaMbhogaH ? / sUrirAhabhaNyate etatsamAsena tatvaM bhaNyamAnaM zruNu / pratijJAtameva nirvAhayatipaDisehe paDiseho asaMvigge dAnamAditikkhutto / [bhA. 2893] avisuddhe cau guruyA dUre sAhAraNaM kAuM / / vR- pratiSidhyate pArzvasthAdikaMna kalpate iti nivAryate iti pratipedho'saMvignaH pArzvasthAdi bhaNyate / tasminpratiSedhe'saMvigne dAnAderdAnargahaNasaMsagyadiH pratiSedhaH triH kRtva iti yadi kathamapi dAnAdi karoti tadA eka dvau trIn vArAn vAryate / ekaikasmiMzca vAre prAyazcittaM mAsalaghu vAstrayavAraNe'pi yadi bhUyastaiH saha dAnAdi karoti / tadA so'vizuddha iti visaMbhogaH kriyate / visAMbhogikamapi sAMbhogikaM karoti / tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH / dUre gatAnAM yadi ke'pi pRcchanti yathA santyasmAkaM kecitsaMbhogikAstatra deze iti tadA sAdhAraNaM kRtvA vaktavyam / yathA tadA sAMbhogikAH abhavan / idAnIM punarna jAnImaH kimanupAlayanti sAMbhogikatvaM vA neti eSa niryusti gAthA samAsArthaH / [bhA. 2894] pAsatthAdi kusIle paDisiddhe jAu tesiM saMsaggI / paDisijjhai eso khalu paDisehe hoi paDiseho / / vR- pArzvasthAdike kusIle sthAne pratiSedhe yAteSAM pArzvasthAdi sthAnavartinAM saMsargiH pratiSidhyate / sAca saMsargirdAnagrahaNAbhyAmavasAtavyA eSa bhavati pratiSedhe pratiSedhaH na caiSapratiSedhe pratiSedhonAnarthosUyagaDaMge evaM dhammajjhayaNe nikAcitaM / [bhA. 2895 ] akusIle sayA bhikkhu no ya saMsaggiyaM vade (ye) / / vR-sUtrakRte dvitIya aGge dhammajjhayaNe evaM nikAcitaMnizcayapUrvakaM bhaNitaM / yathA sadA bhikSurakuzIlo bhavet / na ca kuzIlaiH saha saMsargikAM vrajet / / [bhA. 2896] dAnAdi saMsaggI sayaM kate paDisiddhe lahuto / AuTTe asuddhe gurutto u tena paraM / / vR- dAnAdibhiH saMsargidAnAdi saMsargistasyAM sakRt kRtAyAM saMpratiniSidhyate / Arya kasmAtpArzvasthAdibhiH samaM saMsargikaroSi / evaM pratiSiddhe yadi sa Avartate tadA sa sAMbhogika eva / kevalaM tasminnAvRtte prAyazcittaM laghukomAsaH dvitIyamapi vAraM yadi karoti tatopimAsalaghu atha tRtIyamapi vAraM karoti Avarttate ca'tadApimAsalaghu sadbhAvatastrikRtvA AvRtte laghuko mAsastenaparabhiti tatastRtIyAt vArAt caturthaM vAraM saMsarga karoti tadAso'zuddha iti tasyaprAyazcittaM guruko mAsaH etadeva spaSTataramAhatikkhutto mAsalahu AuTTe gurugo mAso tena paraM / avisuddhe taM vIsuM kareMti jo bhuMjati gurugA / / [bhA. 2897 ]
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 * vyavahAra-chedasUtram-2-7/163 vR-triHkRtva AvRtte prAyazcittaM laghuko mAsastataH paraM bhUyaH saMsargi karaNe so'vizuddha iti guruko mAsastaM ca viSvak visaMbhogaM karoti / yo'pitaM saMbhukte tasyApi prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha kasmAt vAstrayAtparaM bhUyaH saMsargikRto visaMbhogaHkriyateityataAha[bhA.2898] sati donnitinnivAvI hoja amAIsumAtena paraM / suddhassa hoti caraNaMmAyA sahitecaraNabhedo / / va-sakadekavAraMdvautrInavArAnabhavedamAyItatastRtIyAnvArAna paraMsaMsargikaraNemAyIathaca zuddhasya bhavati caraNaMmAyAsahitetucaraNabhedaH caraNAbhAvastato visaMbhogaH kriyate / [bhA.2899] evaMtupAsatthAdiesusaMsaggivAriA esA / samaNunnevi aparicchitte videsamAdI gateevaM / / vR- evamuktena prakAreNa eSA dAnagrahaNAbhyAM saMsargivAritA / evaM samanojJe'pi videzAdau gate aparIkSitesaMsargiritA draSTavyA sahasaMsargiH parIkSya kartavyAH nAnyathetibhAvaH / / samprati dUre sAhAraNaM kAumityasya vibhAvanArthamAha[bhA.2900] samaNunnesu videsaMgateSupacchaNehojaavasannA / tevitahiMgaMtumanAAhatthitahiMmaNunnANe / / vR-kasyApyAcAryasya samanojJeSu sAMbhogikeSu videzaM gateSu pazcAdAgatya sAMbhogikAH kecid bhikSAdyalAbhenAvasannAbhaveyustataste'pitatra videzaMgantuMmanasaAcAryaM pRcchaMtisantitatrakecidasmAkaM manojJAHsAMbhogikAH / / [bhA.2901] asthitti hoilahuto kayAdiusannabhuMjaNedosA / natthi vilahutobhaMDaNa nakkhittakahaneva pAhuNNaM / vR-evamukteyadyAcAryovadatisantitatra nakrasaMbhogikAstadAprAyazcittaMbhavati tasya laghuko mAsaH kiM kAraNamiti cedata AhakadAcitte'vasannI bhUtA bhaveyuste ca prAdhUrNikAstatragatAstaiH saha bhuMjate, bhuMjAnAnAMcacaturgurukaMprAyazcittaMyataevaMdoSAstasmAtsantItina vaktavyamatrAcAryobrUyAt-na santIti tadapi mAso laghukaH kasmAditi cet bhaNDanadoSAttanAhi te tatra prAptAsteSAM nAsti kenApi gRhIte tairvastavyairuktamasmAkaM te sAMbhogikAstatastaiH prAdhUrNakA uktAH / kasmAdvasataunottIrNAH / prAdhUrNake ruktamasmabhiHkSamAzramaNAH pRSTAH santyasmAkaMtatrasAMbhogikAstairuktaM-nasanti / evaM vAstavyAnAmagrItirjAtA kimasmAbhiH kRtaM yadvayaM visaMbhogAH kRtAstadanantaraM paruSamapi bhASante tato bhaNDanaM tathaiva cAprItyAmAsapayogyaMvarSAprAyogyavAnakathayanti |nc prAghUrNakatvaMkuryuryasmAdetedoSAstasmAdAcAryeNaivaM vaktavyam / / [bhA.2902] Asi tayAsamaNunnAbhuMjaha davvAiehiM pehittA / evaM bhaMDaNadosAnahoti amaNunnadosa ya / / vR- yadAsmAt dezAt nirgatAstadA samanojJAH sAMbhogikA AsIt AsIran / idAnIM na jAnImaH kimanupAlayantisAMbhogikatvaMvAneti / kevalaMdravyAdibhidravyataHkSetrataHkAlatobhAvatazcaprekSyaparIkSya sabhuMgdhamityevamAcAryeNoktena bhaNDanadoSA nApyamanojJadoSAbhavantIti / / [bhA.2903] nAyamanAe AloyaNAuanAloiebhave gurugaa|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 163, [bhA.2903] 239 gIyatthe AloyaNasuddhamasuddhaM vivicaMti / / vR-jJAte ajJAte vA sAMbhoge AlocanA dAtavyA tadanaMtaraM taiH saha saMbhujyate, yadi punaranAlocite parasparaMbhuMjate tadA bhavaMticatvAro gurukAH prAyazcittaM sAlocanA gItArthairdAtavyA |suddhmsuddhvivicNti itizuddho azuddho vAya upadhistaMvivicaMtipRthakkurvAntipratipadyante / eSa niyuktigAthA samAsArthaH / [bhA.2904] avinaThesaMbhogenAyamanAe ya nAsi paaricchaa| etthovasaMpayaMkhalusehavAseja ArevI / / / vR-AryamahAgireH parataH saMbhogoavinaSTa AsIt / tadA jJAte'jJAtevAnAsti dravyAdibhiH parIkSA AryasuhastiziSyadgamakapravrajyApratipattiprabhRtitaArAtvinaSTaHsaMbhogaitijJAtaajJAtevAdravyAdibhiH parIkSyAlocayitavyamAlocitecasaha bhuJjate / atha sAMbhogikAH santaH kathaM na jJAyante yenAjJAtenetyucyamAnaM saMbhavet tata Aha-etthovasaMpayaM khalu ityAdi pUrvaM ye upasampannAste asamAnIbhUtA anye pazcAtke'pyupasampannA |athavA pazcAdAgatya kecitpravrajitAstato'dRSTapUrvatayAtenajJAyante ityajJAtA bhavanti / gAthAyAmekavacanaM jAtau tato'yamarthaH / ArAdapi pUrvadarzanAdarvAgapi pazcAdupasampat zaikSAn vA AsAdya sAMbhogikAnAmapyajJAtatA bhavati / tadevaM nAyamanAetigatamidAnImAloyaNAu[bhA.2905] mahallAyaegacchassa kAraNeha'sivadihi / desAMtarAgayANoNe tatthimA jayaNAbhave / / vR-atimahattayAgacchasya nAstiekatrasaMstaraNaM / yadyastivAazivAdibhiHkAraNairdezAntaragatAetaiH kAraNaiH bahavaH pRthak pRthak sthitAstatra pUrvasthiteSu pazcAdAgatAnAM parasparaM yatra melApako bhavati tatreyaM yatanA / / [bhA.2906] donni vijaigIyatthA rAinietattha vigaDaNA puvvaM / pacchAiyaro vidae samAnatocchaccachAyAto / / vR-agItArthena gItArthasya purata AlocayitavyaM / yadi punAvapi gItArthI tato'vamaratnAdhikena gururatnAdhikasya purataAlocayitavyamavamaratnAdhikenAlocitepazcAditaro'piavamaratnAdhikasya purato AlocanAM dadAti / yaH punaH samAnacchatrachAyAkaH samaratnA'dhikastatra yaH pazcAdAcAryasamIpAnirgatastasya purataH prathamamAlocayitavyaH / pazcAditarasyasamIpetena yadipunaranAlociteparasparaMbhuJjate tadA prAyazcittaM pratyekaM catvAro gurukAH / etena anAloie bhave gurugA gIyatthe AloyaNA iti vyAkhyAtam / / sampratizuddhamazuddhaM vivicaMtItyasya vyAkhyAnamAha[bhA.2907] nikAraNe asuddhoukAraNevAnuvAyato / ujjhaMti uvahiMdovi tassasohiM kareMtiya / / vR-yaupadhiniSkAraNepuSTAlambanamantareNodgamAdibhirparazuddho gRhItoyazcakAraNe'nupAyato yatanayA gRhItastamupadhiMdvAvapiparityajatastasyaparasparamAlocanAyAMyenadoSeNazuddhaupadhirAtta-statpratyayamayatanA pratyayaMca prAyazcittaMpratidyate / / [bhA.2908] evaMtuvidesatthe ayamannokhalubhavesadesatthe / abhinIvArIgAdI viniggaegurusagAsato / / vR- evamuktena prakAreNa khalu videzasye yatanA bhaNitA / ayamanyaH khalu yatanAprakAraH svadezasthe
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 vyavahAra-chedasUtram -2. 7/163 tamevAha-abhinivArikA prAgukta svarupA tayA, AdizabdAdupadhikAryeNa spardhakapatInAM vA sArAkaraNena gurupadezato gurusakAzAdvinirgate binirgamenaiva pratyAgatairAcAryapAdamUlaM kasyAM velAyAmAgantavyamenAmeva niyuktigAthAMbhASyakAro vivRNoti[bhA.2909] abhinivAreniggate ahavA annennvaavikjenn| visaNaMsamaNunesuMkAle kovAvi kAlou / / vR- abhinivArikayA prAguktasvarupayA nirgata anyena vA upadhyutpAtanAdinA kAryeNa nirgata bhUyaH sa manojJeSu sAMbhogikeSu svAcAryapAdamUle ityarthaH / vizanaM pravezaH kAle kartavyaH / ziSyaH prAha-kaH kAlaH 1 / sUrirAha[bhA.2910] bhattaThiya AvAsagasohe umatittipacchaavaraNhe / abbhuTThANadaMDAiyANagahaNegavayaNeNaM / / va-bhaktArthinAM kRtvA bAhyagrAmeSu bhikSAmaTitvA bhojanaMca vidhAya tadAnantaramAvazyakamuccArAdi zodhayitvApazcAdaparAhne kAlavelAyAmAyAntivAstavyairapinaSedhirkI zabdaM zrutvAabhyutthAnaM kartavyam / daNDAdInAmAdizabdAtpAtrAdiparigrahognahaNaMkartavyaM / kathamityAha-ekavacanenadaNDAdikaM gRhNAmItyevaM rupeNekenavacanena yadisamarpayantitadAgRhItavyaH / kiMkAraNamiticeducyate-vAstavyenAtizayena gRhIte gahItamiti manyamAnena prAdhUrNakana vAstavyA gRhIte mukte bhAjanabhedo bhavati / tena ca patatA prANajAtivirAdhanAstatastanniSpannaM prAyazcittaM tasmAdekavacanena daNDAdigrahaNaM, vakSyamANakAraNaiH / punarapavAdapadataH kAlavelAyAMna pravizet / tAnyeva kAraNAnyAha[bhA.2911] khuDDugavigiTTagAme uNhaM avaraNhe tena tupagevi / pakkhittaMmattaNanikkhiva ukkhittamoheNaM / / vR-kSullakogrAmeyatrapraptovartatetatraparyAptaMnabhaviSyatItihetoryadivAvikRSTamantaraMtataH kRtabhikSAkA naprApsyAmo'thavA'parAhne vrajatAMtApastataetaiH kAraNaiHprAgapiprAtarapipravizet / tatraca naiSedhikazibda zrutvA yat mukhe pratiptaM tat muktvA tat gilanIyamityarthaH yat utkSiptaM lambane vartate tatpAtre nikSipya vAstavyairabhyutthAtavyamatrayadiprAdhUrNakAH kRtaparyAyAH tatastairvaktavyaMmA abhyuttiSThatavayaM kRtaparyAptAH samAgatA yadi vA yasya kasyApyarthaH taiH samabhuGkte / athakadAcitprAdhUrNakA nakRtaparyAptAbhaveyustadA sarvA teSAM datvA vAstavyA anyata gRhNanti / atha vAstavyairatizayena paryApte labdhe te prAdhurNakAssamAgatAstato yadi tapo'haM prAyazcittamApannAstadA oghAlocanayA Alocya taiH samaM bhuJcate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH sAmpratamenAmeva viSayapadavyAkhyAnato vyAkhyAnayati - [bhA.2912] jaiutavaM Avanno jA bhinno ahava hojnaavnno| tahiyaM ohAloyaNatena pareNa vibhAgou / / vR- vAstavyairbhikSAvelAyAmatizayena paryApte labdhe yadi prAghUrNakAH samAgacchanti tadA yadi prAghUrNakastapoha~ prAyazcittamApanno'pi yAvadadyApi bhinno na bhavati cchedAdikaM prApta ityarthaH / athavA tapo'rhamapi prAyazcittaM nApannaH tadA odhAlocanayA Alocya taiH sama maNDalyAM samudaddizanti / tataH samuddezAnantaraMparato vibhAgAlocanayAlocyaprAyazcittaMpratipadyante |athcchedaadikmaapnnsttomnnddlyaa utkRSya dIyate / atha velAyAMna prAptAH kintvanAgADhAyAM pauruSyAMprAptAstatra vidhimAha
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 - - - uddezakaH-7, mUla - 163, [bhA. 2913] [bhA.2913] ahavA bhuttuddhariyaMsaMkhaDi annehiMvA vikajehiM / taMmukkaM patteyaM imeyapattAtahiMhujA / / vR- athaveti prakArAntare vAstavyAnAM bhuktoddharitaM vartate / athavA saMkhaDyAM nimantritAH zrAddhAdibhirvAstavyAstatra mutkaMparyAptaM gRhItamasti yadi vA AcAryAH kulAdikA vinirgatAstAn kiyantaM kAlaM pratIkSya tat yogyaM maNDalyAM bhuMkte pratyekamuddharitamasti / ime ca prAdhUrNakAstatrAvasare prAptAbhaveyustato vAstavyA neSedhikIzabdaM zrutvAsamutthAya bhaNanti[bhA.2914] - bhuMjahabhuttA amhe jevA icchaMti yabhutte sahabhojaM / savvaM vatesi dAuMannaM gehaMtivatthavvA / / vR- bhugUdhvaM yUyaM vayaMbhuktAyovA icchati abhuktairvAstavyaiH saha bhojyaM sa taiH sahabhuGkte / athavA prAghUrNakAnAMnapazcAbhAge paripUrNajAtaMtatsarvaM teSAMprAdhUrNakAnAMdatvA vAstavyA anyatgRhNanti / / [bhA.2915] tini dine pAhuNaMsavvesiM asatibAlavuDhANaM / je taruNAsaggAme savvatthA bAhi hiMDaMti / / vR- sarveSAmAgatAnAM trINi dinAnI yAvat prAghUrNakatvaM karaNIyaM / atha sarveSA kartuM na zaknuvanti tataH sarveSAmabhAvebAlavRddhAnAM trINidinAniprAdhUrNakatvaMkaraNIyaMyetathAprAghUrNakAnAMtaruNAstesvagrAme hiNDante yetu vAstavyAstaruNAsteudbhAmakabhikSAcaryayA bahiAme hiNDante / / [bhA.2916] saMghADegasaMjogoAgaMtugabhaddaetarebAhiM / AgaMtukAvabAhiM vatthavvayabhaddae hiMDe / / - vR-yadigrAmavAstavyAjanAAgantukabhadrakAstadA prAghUrNakAnAmekaiko vAstavyena samaMsaGghATakena hiNDate / itarevAstavyAnAMsaMGghATasaMyogAudbharitAstebahirgAme ubhAmakabhikSAcaryAyAMvrajanti / atha grAmavAstavyAjanA vAstavabhadrakAstato vAstavyanAmekaikaH prAdhUrNakenasamaM hiNDate / yetuprAghUrNakAnAM saGghATakasaMyogA adhikAste bahirudbhAmaka bhikSAcaryayA vrajanti / upadhicintAyAmapi parasparamAlocanAyAMdattAyAMyogItArthena upadhirutpAditaHsaparibhujyate / yastvagItArthenotpAditastasyaparityAgaH krnniiyH| mU. (164) jAo niggaMthiovA niggaMthA vA saMbhoiyA siyA, noNhaM kappai paccakkhaM pADiekaM saMbhoiyaM visaMbhogaM karettae; kappaiNhaM pArokkhaM pADiekkaM saMbhoiyaM visaMbhogaM karettae / jattheva tAo appaNo AyariyauvajjhAe pAsejjA, tattheva evaM vaejA-'ahaNaM, bhaMte, amugIe ajAe saddhiM imammi kAraNammipArokkhaM pADiekaM saMbhoNaM visNbhogNkremi'|saay se paDitappejjA, evaM se nokappai pArokkha pADiekkaM saMbhoiyaM visaMbhogaM karettae; sA yese no paDitappejA, evaM se kappai pArokkhaMpADiekaMsaMbhoiyaM visNbhogkrette| [bhA.2917] maMDugagatisarisokhalu ahigAro hoibiiyasuttassa / saMpuDato vA doNhavihoivisesovalaMbhovA / / vR- maNDUkaH zAlUraH sa yathA utplutya gacchati evaM nirgranthasUtrAnnirgranthIsUtraM visadRzamitimaNDUkI gatisadRzaMtata uktaM dvitIyasUtrasyAdhikAraprastAvomaNDUkagatisadRzaH / tathAsaMpUDato vA ityAdiyathA 22/16
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 vyavahAra-chedasUtram-2-7/164 dve phalake ekatra kRte phalaka sampuTa ityucyate / evaM nirgranthasUtrAt dvitIyaM nirgranthI sUtraM sampuTasadRzaM bhavati tata uktaM dvayorapi sUtrayoH sampuTaka iti nirgranthasUtrAdanantaraM nirgranthIsUtramuktaM bhavati / vizeSopalaMbho vAitiye nirgranthIsUtraMpaThyate / tataH ziSyANAM vizeSopalambhobhavati / dUravyavadhAnetu na syAt tato bhavati vizeSopalaMbha iti kRtvA nirgranthasUtrAdanantaraM nirgranthIsUtramuktameghamanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-yA nirgranthyo vA sAMbhogikAH syusteSAM na kalpate pratyakSaM pratyekaM sAMbhogikI sAMbhogAM kartuM kalpate parokSaM pratyekaM sAMbhogikaM visAMbhogIkaryu yatraivavA tAni nirgranrthya AtmIyAn AcAryopAdhyAyAnpazyantitatraiva evaMvadanti |ath namitivAkyAlaGkAre |bhdntamukyaa sahAsmin kAraNesamApatiteparokSapratyakSapratyekaMsaMbhogavisaMbhogaMkaromi |saacsetsyaaH pravartinyAH prati tapati mithyAduSkRtapradAnenAnutapati asaddhAtadAkhyAnamiti pratyAyapayati / evaM satina kalpate parokSapratyekaMsAMbhogaM visaMbhogakartumatasA tasyAH prAguktaprakAreNanAnutapitAsvataevaM satisetasyAH / kalpate parokSapratyekaMsaMbhogaM kartumitisUtrAkSarArthaH / |smprtibhaassykaarH prAha[bhA.2918] esovagamo niyamA nigaMthINaM pihoinAyavyo / jaMetthaMnANataMtamahaM vucchaMsamAseNaM / / vR-yo nigranthasUtrasya vyAkhyAgama ukta eSa eva gamo nirganthInAmapi sUtrebhavati jJAtavyaH kevalaM yadatranAnAtvaMtadahaMsamAsena vakSye |tdev vivakSuH prathamataH praznamutthApayati[bhA.2919] kiM kAraNaMparokkhaM saMbhogA tAsukIraivIsuM / pAeNatAhi tucchA paccakkhaMbhaMDaNaMkujjA / / vR- kiM kAraNaM kena kAraNena tAsu saMyatIsu parokSaM saMbhogo viSvak kriyate / AcArya Aha-hi yasmAtprAyeNatAHsaMyatpastucchAH / tataH pratyakSaM visaMbhogakaraNebhaNDanaM kuryuH / / [bhA.2920] donni visasaMjatIyA gaNINo ekkassa vA duve vaggA / vIsukaraNaMbhi tecciya kavoyamAdI udAharaNA / / vR-dvaugaNinAvAcAryosasaMyatIkau parasparaMsAMbhagikAvathavA ekasyadvauvargausaMyatavargaHsaMyatIvargazca / aparasya tveka eva saMyatavargaH / tau yAM visaMbhogAM kurutastAM taireva caTakagRhikakapotapravizanAdirupAdudAharaNAtprAguktaprakAreNa visaMbhogaMkuruta ityarthaH / kathamityAha[bhA.2921] paDisevitaMtunAuMsAhatI appaNA gurunnNtu| . teviya vA hariUNaMpucchaMtI dovisabbhAvaM / / vR- kAzcitsaMyatyaH kAsAMcit saMyatInAM prAdhUrNikA gatAstAbhizca pUrvaprakAreNa prathamAlikA kRtA jAtAzayyAtarapiNDAzaGkA |athvaa haritopaliptAyAM vasatau sthitA yadivAsadIpAyAMtatastAbhirAgatya nijapravartinyAkathitaMyathA-etAH zayyAtarapiNDamAsevante / pratidivasaMharitopaliptAyAMvasatauvasanti sadIpAyAMvetisApipravartinI tanmukhAtpratisevitamitijJAtvA tAbhiH sahagatvAtmanoguruNAM kathayati / te'picaguravovyAhRtya AkAryadvAvapisaMyatIvargausadbhAvaM pRcchanti / kevalaM yaditAekagurupratibaddhA anyathA doSastathA cAha[bhA.2922] jaitAuegamegaMahavAvI paraguruMvaijAhi / ahavAvI paraguruto paravattiNI tIsuvIgurugA / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 164, [bhA. 2922] 243 __ vR-yadi yakAbhiH pratisevitaM zayyAtarapiNDAdi yakAbhizca pratisevitaM jJAtvA gurubhyaH kathitaM tA yadi ekamAcAryamAzritAH / athavA AtmIyA api satyaH zayyAtarapiNDAdyA sevinyaH paraM guruM kutazcitkAraNAtvrajeyuH pratipannA yadi vAsApravartinI yatsaMyatIbhiH zayyAtarapiNDAdyAsevitaMparaguruta upasampadaMpratipannAsuetAsutisRSvatiyadyAcAryaHsvayaMpRcchatiko'trabhUtArthaititadAprAyazcittaM catvAro gurukAH kiMkAraNamiti cedata Aha[bhA.2923] bhaMDaNa dosAhuMtI vagaDAsuttaM mijebhaNiyapuvviM / sayamaviyavIsukaraNe gurugAcAvallayA kalaho / / vR-tAsAM tisRNAmapi svayaM pracchanebhaNDanadoSAbhavantiyebhaNitAH pUrvaMkalpAdhyayane prathamoddezake vagaDAsUtrete ceme tAsAM svayaM pracchane triSusthAneSu bhaNDanaM tAni ca trINi sthAnAnyamUni-Atmano dvau gacchausaMyatavargaHsaMyatIvargazcatRtIyo'nyAcAryAH saktAH saMyatAH saMyatyazcaeSaiko vargobha(ga) eyte| bhaNDanaM punarevaMjAyatetAH saMyatyaH parakIyarUpAH pRSTAH satyau brUyuryathAjAnImoyatduHkhApitAihalokasahAyayAnijapravartinyAevamuktesaMyatAstAbhiHsahakalahaMkuryuH |sNytiinaampiprsprNrnnddaaraattirbhvti / tathAnye gacchavartinaH sAdhavaH parAcAryeNa samaM parasaMyataiH samaM parasaMyatIbhizca samaM rATiM vidadhyuryat evaM doSAstasmAtdvAvapitausaMyatIvargAvAtmanaH AtmanAcAryasyakathayataH |ydipunstaaHsNytyHsvymev viSvak saMbhogaM kurvanti tA tAsAM prAyazcittaM catvAro gurukAH, kasmAditi cedata AhacApalyatazcapalatAdoSeNa kalahaH parasparaM bhUyAditihetoH / / [bhA.2924] patteyaMbhUyatthaM dohaMpigaNaharotuleUNaM / miliuMtaguNadose parikkhiuMsuttanidoso / / vR-yata evaM doSAstasmAdAtmana AcAryasya kathanIyaM tau ca gaNadharau dvAvapi saMyatI vargayoH pratyekaM bhUtArthaM tulayitvA samyaga vijJAya tata ekatra militvA tayordvayorapi saMyatIvargayorguNadoSAn parIkSya sUtranirdezaH kartavyaH |scaayNydinaanutpNtittsttraiv yatramilitAHsayatInAM parokSaMsaMbhogaMkurvanti / pratyakSaMsaMyatInAM visaMbhogakaraNetucchatayAkalahabhAvAt / / mU. (165)nokappai nigaMthANaMniggaMthIM appaNoaTThAe pavAvettae vA muMDAvettaevA sehAvettaevA uvaThAvettae vAsaM jittaevAtIseittariyaMdisaMvA anudisaMvA uddisittaevAdhArettaevA / mU. (166) kappainigaMnthANaM nigaMthi annesiMaTThAe pavvAvettaevAdhArettae 'vA / / [bhA.2925] saMbhogaMmi pavatteimA visaMbhujateuvaThaviuM / sIsAyariyatte vApagattena dikkhaMti dikkheya / / vR-pUrvasUtrebhyaH saMbhoge pravRtte prastutasUtrAbhihitA upasthApya saMbhujyate athavA ziSyatvamAcAryatvaM ca prakRtamasti tataH ziSyAcAryatve prakRte'nenApi sUtradvayenedamucyate-anyasyArthAya nirgranthI dIkSanti nAtmano'rthayeti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA na kalpate nirgranthAnAM nirgranthImAtmano'rthAya pravrAjayituMsAmAyikAropaNatomuMDApayituMlocakArApaNataH ziSyApayitumAsevanAzikSAgrahaNapradAnataH upasyApayitumutthApanAkaraNataH saMbhoktuM SaNAM sAMbhogikAnAmanyatamena yathA yogena saMbhogena vastuMvA tathA tasyA itvarAM dizamAcArya lakSaNAmanudizaM vA upAdhyAyAdirUpAmuddeSTuM vA dhArayituM vA kalpate / nirgranthAnAM nirgathImanyeSAmapi ityAdi prAgvannavaramanyeSAmityAcAryasyopAdhyAyasya vA pravartinyA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 . vyavahAra-chedasUtram-2-7/166 arthAya te etasyA upagrahaM kariSyantItyAdi abhiprAyeNazeSaM sugamam / atrabhASyakAraH prAha[bhA.2926] annaTThamappaNA vApavvAvaNe cauguruMcaANAdI / micchattA tena saMkaThTha mehuNegahaNe jaMca / / / vR-ziSyasya mesarvakAryeSu sahAyinIbhaviSyatiityevamanyArthamevamAtmanovArthAya yadipravrAjayati nirgranthI tadA tasyaprAyazcittaM caturguruAjJAdayazcadoSAstathA mithyAtvaMtIrthakaravacanAtikramAt / tathA stainyArthaM zaGkAyAM kimayaM pravrAjya (jya) hariSyati utadharmazraddhayA pravrAjayatItyevaM rUpAyAM yatprayazcittaM caturlaghu upalakSaNametat / niHzaGkitameSapravrAjya hariSyatItinizcaye'payatprAyazcittaMcatvArogurukAH / tathAmaithunezaGkitezaGkiteyathAkiMmaithunArthamevapravrAjayitautdharmazraddhayAtiyatprAyazcittaM caturgurukam / nUnameSamaithunArthaMpravrAjayatItyevaM niHzaGkiteyanmUlaMprAyazcittam, / yaccagrahaNekaJcakAdisaMghATaprAvaraNopadezadAne kakSAntarAdidRSTrA parobhayasamutthadoSairbrahmacaryavirAdhanaMtannimittamapi prAyazcittamApadyate / / [bhA.2927] tenaTThamehuNe vAharaiayaM sNksNkiesohii| ___ kakkhAdabhikkhadaMsaNa mathathakkAtobhaye dosA / / vR-ayaM pravrAjanAvyAjena haratItyevaM zaGkAyAmazaGkite vA stainyasyArthe tathA maithunazaGkhAyamazaGkite vAmaithuneyAzodhiH prAyazcittaMtadApadyate / tathAkakSAdInAmathakramaprastAvamabhIkSNadarzane AtmobhayadoSA upalakSaNametat / paradoSAzcaya tAnapiprApnotietadeva savizeSamAha[bhA.2928] haratitI saMkAe lahugA gurugAya hotinIsaMko / mehuNasaMkegurugA nissaMkie hoimUlaMtu / / vR-atha pravrajyAdAnavyAjena haratItyeva zaGkAyAM prAyazcittaM catvAro laghukAH / nizaGke haraNe nUnameSa nizcitaMhariSyatItyevaM nizcaye bhavanticatvAro gurukAH / tathA maithunAzaGkAyAM catvAro gurukA niHzaGkite maithune vA bhavatimUlaM amumevArthaMsUtrakRtAGgAlApakena saMvAdayati[bhA.2929] avidhUvagAdivAso paDisiddho tahayavAsasatihigA / vIsatthAdIdosA vijaTThA evaM tuvuttA / / vR- pUrvasUtrakRtAGge evoktA abhihitAH pUrvoktAH / / [bhA.2930] pavvAvaNesapakkhe paricchie dosavivajjie / dikkhAevaM suttaMsaphalaM suttanivAtoukAraNiu / / vR- yasmAdete doSAH sapakSe pravrAjanA kartavyA / tadyathA-puruSAH saMyataiH pravrAjanIyAH, striyaH saMyatIbhiH,saMyatiranujJAtAbhiHsAcadIkSAparipRcchaya kiMpravrajasiitipRSTAyadyabhyupagacchatitadAdAtavyA prNdossvrjiteatthaarspurissessvevmaadidossrhite|atrpraah-ydyettttvNtrhisuutrmphlNsuutreprpksse'pi dIkSAyA abhyanujJAnAttasyAzcAsambhavAt / AcAryaH prAhasUtranipAtaH kAraNikaHkAraNamapekSyedaM sUtraM pravRttamitibhAvaH / kiMtatkAraNamata Aha- . [bhA.2931] kAraNamegamaDaMvekhaMtiyamAdIsumelaNA hoi / pavvajjamabbhuvagae appANeca uvvihAtulanA / / vR-kAraNamazivAdilakSaNamadhikRtya ko'pisAdhurekAkI jAtaH kathamapyekamaNDavegataH ekamaNDavaM nAmayasya nivezasya sarvAsudikSucanAstiko'pyanyogrAmonagaraMvAtasminnevamaNDave gatastatraca saMyatyo
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 166, [bhA.2931] ...245 na vidyanteathacatasminnekamaNDavetasyasAdhormAtAbhaginIanyAvAkAcananAlasambadhAsvajanAsti, ko'pyanyo grAmanagaraMvAtAsAMmAtrAdInAMmelanaMmelApakaH sAdhorbhavati |sc mAtrAdikaH strIjanodharme kathite'kathitevA pravrajyAMpratipattumabhyupagato yathA vayaM pravrajyAMpratipadyAmahe |evN pravrajyAmabhyupagate mAtrAdAvazaGkanIye strIvarge yatanA kartavyA / sA ceyaM-tena sAdhunA caturvidhayA tulanayA tolayitavyastadyathA-dravyataHkSetrataH kAlatobhAvatazca |ttrdrvytoydismrthhaarmupdhibhaissjaadikNcotpaadyituN samarthaH, tathAkasyApyevaMsbhAvatobhavati / yathAnazaknotisthAtuMprathamAlikAMvinA caturtharasikAdikaM vApAnakaMna zaknotipAtuM / tatastadyogyaM pAnakaMprathamAlikAM vA netuMsamarthaH; / kSetrato yadi zaknoti pathi pAdAbhyAM gantumadhvani vA yadi zaknoti AhArAdikamutpAdayitum / kAlato grISmakAle pAnakaM zItakAle tatkAlaprAyogyamAhArAdikaM tadutpAdayituMsamarthaH / rAtrau madhyAhne vA yadigantuMprabhuH, bhAvato yadikrodhAdInAM jayaM kartuM kSamo jJAnadarzanacAritrANi sAmAcArI ca grAhayitumIzastato yAvadAcAryANAM pravartinyA vA mUlaM na prApnoti, tAvadanayA caturvidhayA tulanayAtmAnaM tulayitvA yadi samartho jAtastataH pravrAjayati / etadevAha[bhA.2932] asivAdikAraNagato vocchinnamaDaMbasaMjatI rahito / kahiyAkahiyauvaThiya asaMkaitthI samAjayaNA / / vR-azivAdibhiH kAraNairekAkIvyavacchinnA grAmanagarAdayodikSuvidikSucayasmAttasminvyavacchinne saMyatIrahitemaDave gatastatracadharmekathiteakathitevAmAtrAdayovratagrahaNArthamupasthitAstAsuazaGkAsu azaGkanIyAsviyaMvakSyamANA yatanAtAmevAha.. [bhA.2933] AhArA duppAyaNedavve samuiMcajANatetIse / jaitaraigaMtukhetteAhArAdIniaddhANe / / vR-dravye dravyato yadyAhArAdInAmAdizabdAdupadhyAdiparigrahaH utpAdanesamarthaH |smuinaamsvbhaavH bhAvaM tasyAjAnAti yathAprathamAlikAM vinA na zaknoticaturtharasikAdikaMcapAnIyaM pAtuMna zaknoti, tatastadyogyaM pAnaM prathamAlikAMcotpAdayituMkSamaH / tathA kSetrato yadi pathi pAdAbhyAM gantuMtarati adhvani vAhArAdikamutpAdayitum / [bhA.2934] gimhAtikAle pAnaga nisigamanAtisuvA vijaisatto / bhAvekohAijaogAhaNanANeya caraNeya / / vR-kAle grISmAdau yadi pAnakamutpAdayitumIza upalakSaNametat / zItakAle varSAkAle ca prAyogyaM tatsampAdayituM zakto bhAve yadi krodhAdijayaH kartuM zakyate jJAne caraNe ca tasyA grahaNe samarthastadA yAvadAcAryamUlaMpravartinI mUlaMcanaprApnoti |taavdetyaacturvidhaayaatmaanNtolyitvaaydyaatmnHsmrthtaa gamyate tadA pravrAjayati yAvatkathA samartho vA pravrAjayati / atreyaM mArgaNA yo yAvatkathaM paripAlayituM samarthaH sa niyamAt pravrAjayati, itarasmiMstubhajanA / tathAhi-yo yAvatkathaM paripAlayituMsamarthaH tasya yadyAcAryaH salabdhikaH paripAlane samartho'nyo vA svagaNazaktaH paripAlayituMkSamaH, tataH pravrAjya tasya samarpayati |athaacaaryo'nyo vAsvagaNAzaktastAMparipAlayitusamarthastadAnapravrAjayati / iyamitarasmin bhajanA / / [bhA.2935] abbhuja megayaraMpaDivajiu kAmojoupavvAve / ___
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 vyavahAra - chedasUtram - 2- 7 / 166 gurugA avijamAne annegaNadhAraNasamatthe / / vR- yo'bhyudyatamekataraM nAma labdhika AryikANAM paripAlane ca samarthastadA tasya mAtrAdikAvratagrahaNArthamupasthitAH sa yadi abhyudyata vihAraM maraNaM vA pratipattakAmastarhi yadi tasyAcAryonyo vA svagaNasatkaH paripAlane samarthastadA tA pravrAjyatasyasamarpayati samarpya vAbhyudyatavihAramaraNaMvA pratipadyate atha-nAstyAcAryaH svagaNasakto vAtAsAM paripAlakastadA anyasmin gaNadhAraNasamarthe'vidyamAne yo'bhyudyatamekataraM vihAraM maraNaM vA pratipattukAmaH pravrAjayati tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH / / [bhA. 2936 ] jo viya aladdhijutto pavvAveMtassa hoMti gurugAu / jahA joDa samattho so pavvAvei tA uvA / / vR- yo'pyalabdhiyukto na tatprAyogyAhArayitumIzastasyApi pravrAjayato bhavanti catvAro gurukAH prAyazcittaM, yata evamasamarthatAyAM prAyazcittaM tasmAdyaH samarthaH sa tA mAtrAdikAH strIH pravrAjayati / evaM tuleUNappaM sA vi tulijai udavvamAIhiM / kAyANaM dAyA dikkha sikkha ittaradisAnayaNaM / / [bhA. 2937] vR- evamuktena prakAreNAtmAnaM dravyAdirUpayA caturvidhayA tulanayA tolayatvA yA sau pravrAjanIyA sApi dravyAdibhistolayitavyA / sA ca tulanAgre bhaNiSyate / yadi tulanAyAmuktAyAM sA brUte sarvamahaM kartuM samarthA iti tadA sA dIkSaNIyA sA ca tulanA tasyAH kartavyA yasyAH svabhAvo na jJAyateyasyAH punaH svabhAvo jJAto vartate / tatrAnmatulanaiva prAguktA kartavyA, / atha yadi tasya mAtA bhaginI vA tataH kathaM tasyAH svabhAvo najJAyate, / ucyate-sa laghuka eva naSTaH pravrajitovA / tataH svabhAvAparijJAnaM, kAyANadAyaNamiti kAyAnAM pRthivIkAyAdInAM kartavyaM / yathA eSa pRthivIkAya ucyate'yamapkAyo'yaM tejaskAya eSa vAyukAyo'yaM vanaspatikAya eSa calanadharmA dvIndriyAdistrasakAyastatra pRthivyA AlikhanAdi na kartavyamapkAyena svagAtrasevanAdi, tejaskAyena pratApanAdica vanaspatikAyena dantadhAvanAditrasakAyasya paritApanAdi / yadi punaH kAyaiH kAryamupajAyate, tadA tatkAraNe, prAsukena parimitena kartavyam / evamabhyupagate tasyA dIkSA dAtavyA / tadanantaraM grahaNazikSA sevanAzikSAca zikSaNIyA / tatragrahaNazikSA sA dazavaikAlikAdi sUtraM pAThanIyA / AsevanAzikSA yatparidhAnapanAdi zikSate tatra paridhApanavidhimupadarzayitukAmena pUrvaM laghubAlakasaMyatI nepathyena paridhApyate tata ucyate evamArye tvamapi paridhAnaM kuryAH tathA bhikSATanasAmAcAra saMkSepeNa kathayati / tata itvaradikkaraNaM yAvadAcAryasakAzaM na vrajAmi tAvadahameva te AcAryo'hamevaca pravartinI / AcAryasamIpaMgatAnAM tvAcAryA jJAtArastato vakSyamANavidhinA gurusamIpe nayanaM / eSa niyukti gAthAsamAsArthaH / sAmtamenAmeva vivarISuH bhASyakAraH Aha [bhA. 2938 ] pejjAdi pAyarAsA sayanAsanavatthapAuraNadavve / dosINa puvvANi ya sayanAdi asakkayAehiM / / vR- gRhasthAvasthAyAM prAtarAzA prathamAlikApeyAdirUpA peyA pratItA / AdizadvAnmaNDakamodakAdiparigrahastathA zayanAsanavastrANi zobhanAni prAvaraNAni ca kAlocitAnyAsIran / idAnIM tu vratapratipattau prathamAlikAyAM bhaktaM dosINamiti paryuSitaM bhaviSyati / durbalAni ca zayanAdIni zayanAsanavastrANi prAvaraNAni ca etasya kartumazakyatA iyaM dravye dravyaviSayA pratipRcchA, / paDikArAya bahuvihA visayasuhA Asi se na puna iNhiM / [bhA. 2939] /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 166, [bhA. 2939] vatthAniNhANadhUvA vilevaNA osahAI ca / / vR- tathA te bhavatInAM gRhasthAvasthAyAM vyAdheH pratIkArA bahuvidhA AsIran / viSayasukhAni ca bahuvidhAni, / tathAhigRhasthAvasthAyAM manojJAni vastrANi, zarIramanaH pralhattikaraM snAnaM prANamanonivRttikarA dhUpAH zarIrazubhagAni vilepanAni / etena viSayasusvAni bhAvitAni / tathA auSadhAni ca gRhasthAvasthAyAM nAnAprakArANisaMgRhItAni, idAnIM punarna viSayasukhAni nApi pratIkArA bahuvidhAstataH paramaduSkaraM vratametadini, kSetrataH pratipRcchAmAha 247 [ bhA. 2940 ] addhANa dukkhasejjA sareNutamasAya vasahito khetto / parapAehiM gayANaM pucchANaya uusuhagharesu / / vR- yuSmAkaM sadaiva para pAdairgatAnAM sadaiva RtusukheSu graheSUSitAnAM pravrajyA pratipattyanantaramadhvani svapAdAbhyAM gamane mahat duHkhaMbhaviSyati / zayyAvasatiH sareNukA tathA dIpo rAtrau na prajvAlyate, vasatayo vasanAni tamasA kaSTAni bhaviSyanti / eSA kSetre pratipRcchA / kAlata AhaAhArAuvajogo jo jammi hoi kAlaMmi / [bhA. 2941 ] sonnahA na yanisiM akAlo joggo ya hIno ya / / vR-yo yasminkAle yogya AhArAdyupayogaH sa gRhasthAvasthAyAM samapadyata, vratapratipatyanantaraM tu AhArAdyupayogo'nyathA bhavati, tathA na rAtrAvAhArAdyupayogo navA kAle'pi ca kadAcidayogyo bhavati / so'pi ca na paripUrNaH kintu hIna iti, gatA kAlapratipRcchA / bhAvapRcchAmAha [bhA. 2942 ] savvassa pucchaNijjA naya paDikUlena sairamudatAsi / tya khuDDIvipucchaNijjA coyaNa pharusA girAbhAve / / vR- gRhasthAvasthAyAM tvaM sarvasya pRcchanIyA vartase, tatrApi na pratikUlena, tathA svairaM svecchayA muditA pramodavatI gRhasthAvasthAyAmasi bhavasi / vratapratipattyanantaraM tu kSullikApi tvayA pracchanIyA, tathA tathA codanA zikSaNaM paruSayA girA bhaviSyati etacca parama dussahamityeSA bhAve bhAvaviSayA pratipRcchA / [ bhA. 2943 ] jA jena vayeNa jahA valAlitA taM tadannahA bhaNati / soyAdi kasAyANa ya jogANa ya niggaho samiti / / vR- yA yasmin vayasi gAthAyAM tRtIyA saptamyarthe prAkRtatvAt / yathA yena prakAreNa lAlitA vA zadbo bhAvaviSayA pratipRcchA prakArAntaropadarzane tAM tadanyathA idaM vakti / zrotrAdInAmindriyANAM kaSAyANAM yogAnAM ca kAyaprabhRtInAM nigrahaH kartavyaH samitayazca IryAsamityAdayaH paJca paripAlanIyAH tadevaM tasyA dravyAdibhistulanoktA | samprati kAyAnAM ca darzanamAha [bhA. 2944 ] AlihaNaM siMcatAvaNavIyaNaM daMta dhuvaNAdikajjesu / kAyANa anuvabhogo phAsuyabhogo parimito ya / / bU- pRthivyAH kASTAdinA Alikhanamudakena siJcanamagninAtApanaM vAyorvyaJjanaM dantadhavanaM dantaprakSAlanamityAdi kAryeSu kAyAnAmanupabhogaH yadi punaH kAyaiH prayojanamupajAyate / tadA prAsukena paribhogaH kartavyaH / so'pi ca parimita iti / samprati dIkSAdidvAra pratipAdanArthamAhaabbhuvagayAe lou kappaThagaliMgakaraNadAvaNayA / bhikkhagahaNakaheti veti vahate disA tinni / / [bhA. 2945 ]
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 vyavahAra- chedasUtram - 2- 7 / 166 vR- pUrvoktaM sarvaM yadyabhyupagatavatI bhavati tadA tasyA abhyupagatAyA abhyupagamavatyAlocaH kartavyo yadA tu nivasanavidherupadeSTumupakrAnto bhavati tadA kalpasthakasya bAlasya saMyatI nepathyaparidhApanena nivasanasya darzanaM kartavyam / tathA bhikSAgrahaNaM bhikSATanasAmAcArIM kathayati vadati ca / yAvadAcAryasamIpaM na vrajAmi tAvadahaM te tava tisro dizaH ahameva tavAcAryo'hamevopAdhyAyo'hameva ca pravartinIti, / AcAryapAdamUlaM gatAnAM tvAcAryaH pramANaM nayanavidhimAha [bhA. 2946 ] mAU ekkiyAsaMbaMdhI itthI purisasattheya / evameva saMyatINa viliMga karaNamottubitiyapadaM / / vR- ekasyA mAturupalakSaNametat bhaginyA vA nayanaM nAlabaddhastrIsambandhinA strIsArthena samaM tadabhAve nAlasambandhinA puruSasArthena tasyApyabhAve'nyena bhadrakena sArthena sahagAthAyAM saptamI tRtIyArthe / mU. (167) no kappai niggaMdhINaM niggaMdha appaNo aThAe pavvattAvittae vA jAva dhArettae vA / mU. (168) kappai niggaMthINaM niggaMdha annesiM aTThAe pavvAvettae vA jAva dhAretae vA / vR- sUtradvayasya akSara gamanikA prAgvat- atra bhASyakAraH prAha - aivetyAdigAthApazcArdhaM / evameva anenaiva prakAreNa saMyatInAmapi saMyataM pravrAjayantInAM niravazeSaM vaktavyam / navaraM liGgakaraNe dvitIyapadaM muktvA liMgakaraNe dvitIyapadamadhikaM vA sevanIyamiti bhAvaH / etadeva darzayatiuThata nivesaMte sati karaNAdIya lajjanAseya / [bhA. 2947 ] - tamhA u sakaDipaTTaM gArhati tayaM duviha sikkhaM / / vR- agra pUrakamAtrakaraNe uttiSThatitha nivasati sakRtkaraNAdau ca yasmAllajjAnAzo bhavati tasmAttakaM saMyataM dvividhAmapi zikSAM grAhayati / sakaTTIpaTTakaM santaM kaTIpaTTakaparidhAnApetaM santaM / AyariyauvajjhAto taiyAya pavattinIu samaNINaM / [bhA. 2948 ] anesiM aTThAetti hoi eesiM tiNhaMpi / / vR- zramaNInAmAcAryaupAdhyAyastRtIyA ca pravartinI bhavati, zramaNAnAM tvAcAryopAdhyAyau tato'nyeSAmarthAyeti / yaduktaM sUtradvaye'pi tasyAyamartho bhavati, yathAyogameteSAM trayANAM arthAya saMyato trayANAmarthAya saMyatastu dvayorarthAyetyarthaH / etena annesiM aThAe iti sUtradvayamapi vyAkhyAtam / mU. (169) no kappai niggaMdhINaM vitigiThiyaM disaM vA anudisaM vA uddisittae vA dhArettaevA / mU. (170) kappai niggaMthANaM viikiTThiyaM disaM vA anudisaM vA uddisittae vA dhArettae vA / / [ bhA. 2949] pavvAviyassa niyamA deti disiM duvihameva tivihA vA / so puna kassavigiThA uddisatisannigiTTAvA / / vR- anantarasUtreSu pravrAjannamuktaM pravrAjitasya tu niyamAt dizaM dvividhAM trividhAM vA prayacchaMti, / saMyatasya dvividhAmAcAryopAdhyAyalakSaNAM saMyatyAstrividhAmAcAryopAdhyAyapravartinIrUpAmityarthaH / sA punardikkasya viprakRSTA uddizyate, kasya sannikRSTeti pratipAdanArthamadhikRtaM sUtradvayamityeSa sambandhaH / [ bhA. 2950] ahavA visarisapakkhassa abhAvAdikkhaNAvi pakkhevi / tatthavikassavigiThAddisati kassa vA neti / / vR- puruSAH saMyatAnAM sadRzapakSaH, saMyatInAM puruSA vipakSaH / athavApIti sambandhasya prakArAntaropadarzane sadRzapakSasyAbhAvAt dIkSaNaM vipakSe'pi kartavyamityanantarasUtreSvabhihitam, tatrApi kasya
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-7, mUla- 170, [bhA. 2950] 249 7 dikvikRSTA uddizyate, kasya vA neti; tadadhikRtasUtradvayenAbhighAtavyamiti sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-na kalpate nirgranthInAM vyatikRSTAmatizayena kSetrato bhAvatazca vikRtAM dizamanudizaM vA uddeSTumanujJAtuM nApi svayaM dhArayituM tathA kalpate nirgranthAnAM kSetrato bhAvatazca vyatikRSTAM dizamanudizaM vA svayaM dhArayituM vA ityeSa sUtradvayAkSarArthaH / sampratibhASyamduvihaMpiya tivigiThaM niggaMthInuddisaMti caugurugA / ANAiNo ya dosA diThato hoi kosalae / / [bhA. 2951] bR- dvividhAmapivikRSTAM kSetravikRSTAM bhAvavikRSTAM cetyarthaH nirgranthInAM dizamuddizatitasmin prAyazcittaM catvAro gurukAH AjJAdayazca doSAH / tatra kSetravikRSTAM dizamuddizato ye doSAstatra kozalako bhavati dRSTAntastameva bhAvayati / [bhA. 2952] uvasAmiyA jayaMtena kosaleNaM gate ya sAtaMmi / taM caiva vavadisaMtI dikkhaMtI dikkhaMtA annagacchaMmi / / vAritI vigayA paDavaNA sA ya teya pAveNaM / jinavayaNa bAhireNaM kosalaeNaM akulaeNaM / / [bhA. 2953 ] vR- ekaH kozalakaH kozaladezotpanna ityarthaH / tena anyadezaM gatena yatamAnena sadanuSThAnaparAyaNenakApi zrAvikA upAmitA / saca kozalakaH svadezaM gatastasmiMzca gate sA zrAvikA'nyasmin gacche tatra gatetasya samIpe niSkramitumupasthitA yathA mAM nikrAmayata paraM mama sa eva kozalakaH AcAryaH, / evaM sA tameva vyapadizantI tai dakSitA sA ca dIkSApratipattyanantaraM vAryamANApi kozalasamIpe gatA / sA ca tena pApena jinavacanabAhyenAkulajena kozalena pratipannA / eSa doSaH / kSetraviprakRSTAM dizamuddizataH / [bhA. 2954 ] kosalae kiM kAraNagahaNaM bahudosalo u kosalato / tamhA do sukkaDayA gahaNaiha kosale aviya / / vR- kiM kAraNamatra kozalakasya grahaNaM kRtam ? sUrirAha-yasmAtkozalako dezasvabhAvAt bahUdoSAn lAti Adatte / atibahudoSalo bahudoSavAn tasmAt doSotkaTatayAtra kozalasya grahaNamapicaaMdha akUramayayaM avi ya marahaTTayaM avogillaM / [bhA. 2955] kosalayaM ca apAvaM saesa ekaM na pecchAmmo / / vR- andhramandhradezotpannamakUramatakamakrUrAbhiprAyamapi ca mahArASTra kamavogillamavAcAlaM kozalakaM cApApaM zateSu madhye ekaM na prekSAmahe iti prasiddhirataH kozalagrahaNaM / punarapi prAhakosalae jo dosA udidassaMtaMmi kinna sesANaM / [bhA. 2956 ] te tesiMhaja vana vA imehiM pune noddise tevI / / vR- ye doSAH kozalake dizamuddizati te kiM na zeSANAM dizamuddizanti / kiM na bhavanti bhavantveti bhAvaH / sUrirAha-te doSAsteSAMbhaveyurvA na kozalake punarniyamAdbhavanti dezavidezajanmano'pi guNadoSA hetutvAttataH kozalopAdAnaM / etaiH punarvakSyamANaiH kAraNaistAnapi zeSadoSotpannAn kSetravikRSTA nnoddizet / anna uddisiUNaM nikkhatA vA sarAgadhammaMmi / aNoNaMmi mamattaM na huaggANaMpi saMbhavati / / [bhA. 2957 ] vR- vA zabdo dUSaNAntarasamuccaye / yadyakAlabhAvini sarAgadharme'nyamAcAryamuddizya niSkrAntA parama
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 vyavahAra-chedasUtram - 27/170 nyonyasmin parasparasmin yat mamatvaM tat vyagrANAmapi vyagracittAnAmapi na tu naiva bhavati / kintvekacittAnAmupajAyate / sA caikacittatA atra nAti / tathA cAha [bhA. 2958 ] sucirapi sAriya gacchaiti mamayAnayA gacchassa / sIyaMtacoyaNAsu ya paribhUyAmitti mannejjA / / vR- suciramapi kAlaM sAritA zikSitA satI gamiSyatIti manyamAnasya gacchasya na tasyA viSaye mamatA mamatvamAyAti sIdantyAH saMyamayogeSu zithilIbhavantyo yAzcodanAzikSAstAsu dIyamAnAsu sAnyatra gantumanAH paribhUtAsmIti manyate tatastasyA api na gacchasyopari mamatA / kiMca [bhA. 2959] gamassueNa cittena sikkhAto vi na geNhaI / vArijaMtIvi gacchejjA paMthadose ime labhe / / vR- gamanotsukena cittena zikSA api nAnA prakArA grahaNazikSA AsevanAzikSAzca na gRhNAti tathA vAryamANApi tasya kSetravikRSTasyAnyasyAcAryasya samIpaM gacchet / tatra ca pathi doSAnimAn vakSyamANAn labhate / atrayaduktaM prAk etairvakSyamANairdoSaistAnapi noddizediti tadvayAkhyAnAvasaraH / tAneva doSAnAha[bhA. 2960] micchattasohi sAgAriyAdi pAsaMDatena sacchaMdA / khettavigiThe sa dosA amaMgalaM bhavavigiTThami / / vR- mithyAtvaM mithyAtvagamanaM zodherabhAvastathA sAgArike agArasahite AdizabdAdanAgAre ekAkinyA upAzraye doSAH, / tathA pASaNDairvipariNAmanaM stenairapahArastathA svacchandA syAt / na gacchAdhInA tathA ca sati bhUyAMso doSA ete kSetravikRSTe uddizyamAne doSA bhavavikRSTe uddizyamAne amaGgalaM tena saMyamajIvitAdbhavajIvitAdvAbhrazyettasmAdbhavavikRSTo'pi noddeSTavyaH eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH sAmpratam vivaraNamAhauvadeso na siM atthi jenegAgIe hiMDae / [bhA. 2961] iti micchaM jano gacche kattha sohi ca kuvvau / / 1 vR- upadezaH siM tAsAmekAkinInAM nAsti yena sa tAdRzaH strIjana ekAkI hiNDate / tata iti asmAtkAraNAt / upadezAbhAvalakSaNAt janaH strIjano mithyAtvaM gacchet / gataM mithyAtvadvAraM / zodhadviramAhakutra prAyazcittamApannA satI zodhiM kuryAt / naivakutrApIti bhAvaH / ekAkinItvAnna ca prAyazcittasthAnamaprAyazcittasthAnaM vA sA jAnAti / tata ito'pi zodhyabhAvaH sAgArikAdvAraM pAkhaNDadvAraM cAhasAgAramasAgAre ekI uvassae bhave dosA / carigAdivipariNAmaNa sapakkha parapakkha niNhAdI / / [bhA. 2962] vR- sAgAre agArasahite asAgAre agArarahite upAzraye ekasyA ekAkinyA doSA bhavanti / tatra sAgAre dIpasparzanAdayo'nAkAre kulaTAjArAdipravezato, gataM sAgArikAdidvAraM, / pASaNDadvAramAha ityAdi svapakSe ca vipariNamanaM tatra svapakSe ninhavAdibhirAdizabdAt pArzvasthAdi parigrahaH parapakSe carakAdibhiH, stena dvAraM svacchaMdadvAra cAha [bhA. 2963 ] tenehivA vihijjai sacchandutthANagamaNamAdIya / dosA bhavaMti ee, kiM ca na pAveja sacchaMdA / / vR- stenairvA zarIrApahAribhirvA sA pathi gacchantI hriyeta, tathA svacchandamutthAnaM svacchandagamanamityAdayazcaite doSA ekAkinyA bhavanti / kiM vA svacchandA satI sA na prApnuyAt / sarvaM duHkhasthAna
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 7, mUla - 170, [bhA. 2963 ] mApnuyAdityarthaH / samprati bhavavikRSTe doSAnAha[bhA. 2964 ] gauravabhayamamakArA avidUratthe vi hoi jIvatte / kodAni samajjA tassa, kuNai naya tena jaM kiccaM / / vR- apidUrasthe'pi jIvati sati tadviSayA gauravabhayamamIkArA bhavanti bhUyastanmilanAdi pratyAzAsaMbhavAt / idAnIM punastasya samudghAtasya ko gauravaM bhayaM mamIkAraM vA karoti na ca naiva kazcit yat yasmAt na ca naiva tena kRtyaM prayojanaM mRtatvena sarvaprayojanAtItatvAt / kosalavajA te cciya dosA savisesa bhavavigiThaMmi / [bhA. 2965 ] duvihaMpi vitigiThaM tamhA una uddesijjAhi / / vR ya eva doSA mithyAtvagamanAdayaH / kSetra vikRSTe'bhihitAsta eva savizeSA bhavavikRSTe'pi jJAtavyAH kevalaM kozalavarNAH / kozaladoSA hi bhavavikRSTena bhavanti mRtatvenAsaMbhavAttasmAdvividhamapi vyatikuSTaM kSetravikRSTaM bhavavikRSTaM ca noddizet atraivApavAdamAha [bhA. 2966 ] 251 bitiyaM tivvanurAgA saMbaMdhI vA na teya sIyaMti / ittaradisAunayanaM appAha eva duraMmi vR- dvitIyapadamapavAdamadhikRtya kSetravikRSTamapi uddizet / yadi sAdharmagrAhiNyAcArye tIvrAnurAgA bhavet / sa vA AcAryastasyAH sambandhI svajano na ca te AcAryAH saMyamayogeSu sIdanti udyatavihAriNa ityarthaH / kevalaM tasyA itvarAdizo'nubandhayitvA yAvatte svaka AcAryo na milati tAvadvayamAcAryA ete upAdhyAyA iyaM pravartinIti tataH svAcAryasamIpe vidhinA nayanamathataM ca dUre te AcAryAstataH sandezaM kathayanti / yathA yuSmadayidharmazaiSyA'smAkaM pArzve pratipannadIkSAkA vartate sA pratigrAhyA / bhavavigiTTe vi emeva samujjAtotti vA navA / [bhA. 2967 ] tattha AsaMkie baMdho nissaMke una bajjhati / / bhavavikRSTe'pyevameva / dvitIyapadamavagantavyamitibhAvaH / kathamityAha kiMsamudghAtaH kAlagataH kiM vA netyevaM tasmin bhavavikRSTe tasyAbandhaH kriyate / nizaGkite tu bhavavikRSTe sA na badhyate / ahavA tassa sIsaM tu, jati sAu samuddise / [bhA. 2968 ] vippakaThThe tahiM khette jayaNA jAu sAbhave / ! vR- athavA yadi sA tasya ziSyaM samuddizati kathayati mama ta eva AcAryA ahaMtu tacchiSyasamIpe sthAsyAmIti, tadA bhavavikRSTe'pi tasyAbandhaH kriyate / tatra yA vikRSTe kSetre yatanoktA sA'trApi bhavati jJAtavyA / tadevaM nirgranthasutravyAkhyAnArthamAha [bhA. 2969] nidhANa vigaThThe dosA te ceva muttu kosalayaM / suttanivAtobhigae saMvigge sesa ittarie || bR-nirgranthAnAmapi vikRSTe uddizyamAne ya eva nirgranthAnAM doSA mithyAtvAdaya uktAsta eva kozalakamekaM doSaM muktvA zeSA sarve niravazeSA draSTavyAH / yadyevaM tarhi sUtramanarthakamaviSayatvAttadata AhasUtranipAto abhigate saMvigne ca zeSa itvarikaH / iyamatra bhAvanA-abhigato jJAtatatvaH zrAddhaH purANo vA saMvignaH svayaM yo'pi dharmadezakastasya AcAryassopi saMvignastasmin sUtranipAto yastu zeSaH svayaM na samyak jJAtatatvastasya pathiM vrajato mithyAtvAdayo doSAH / tasya dIkSAmAdhAya itvariko digabandhaH kriyate
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 vyavahAra-chedasUtram -2- 7/170 punaH preSyati / etadeva vyAcivyAsurAha[bhA.2970] saddho purANo vA jai liMgaghettuvayati annattha / tassa vitigiThabaMdhAjA icchaitAva ittarito / / vR-zrAdhaH zrAvakaH purANaH pazcAtkRtovAzadvo vikalpane'dhigatatatvataH svayaMsaMvignoyo'pitasya dharmagrAhakaH cAryaH so'pi saMvignaH / sa itthaMbhUto yadi likaM gRhItvA'nyatra kSetravikRSTamUlAcAryasamIpe vrajati tasya vikRSTo digbandhaH kartavyo, yAvaccatatratiSThati tAvattasyAtmIya itvariko digbandhaH[bhA.2971] micchattAdI dosAje vuttAte ugacchato tassa / egAgissavi nabhave itidUragate viuddisaNA / / vR- ye ca pUrvaM mithyAtvAdayo doSA uktAste'pi tasyaikAkino'mapa gacchato na bhavanti, jJAtatatvatvAtsaMvignatvAccaitihetostasya dUragate'pikSetravikRSTe'pigurAbuddezanaM bhavati / / [bhA.2972] gIyapurANo vuThaMdhArato sttmuddisNtNtu| . AsannaMtaMudissaipuvvadisaMvA sayaMdharae / / [bhA.2973] coijaMtojopuna ujjasihititaMpinAmabaMdhati / sesesuna uddIsaNA itibhayaNAkhettavitigiDhe / / vR-gItonAmasUtrArthaniSpannaH purANaH pazcAtkRtazramaNabhAvaH sa niSkramitubhAvo'nyeSAmAcAryANAmupasthitastasya ca pUrvAcAryo'vasanno videzasthazca sataM satatamevAbhidhArayati / yeSAM ca samIpe niSkramitumupasthitastAnpratiuddizatibhaNatItyarthaH |mms evAcAryaititaMgItaMpurANamuvasthamupasthitaM pUrvamAcAryamavasannamabhidhArayantaM vacasA tamevodizantaM ca prati yasya samIpe niSkramitumupasthitaH sa pUrvAcAryasya videzasthasya yo'nya Asannasthasya sambandhI saMvignastamuddizati / yathA sa tavAcArya iti athavA svayaM tenAtmIyAvasannadik dhArayitavyA na punaH sa tena tatrodezayitavyaH / tasyAvasannatvAdyadi vAtamapyavasannamuddizantamuddizati |kevlmnen prakAreNakenetyataAha-coijaMto ityAdiyaH punAyate codyamAnaH ziSyamANa udyasyantisaMvignIbhaviSyantitamapinAmate AcAryobadhnanti yathAte tavAcArya iti / ye punarnajJAyantena codyamAnAH saMvignAbhaviSyantiteSu zeSeSu noddeshnmitibhjnaa| [bhA.2974] emeva ya kAlagate AsannaMtaMca uddisaigIe / puvvadisAdhAraNaMvA agIyamuttUNakAlagayaM / / vR- evameva anenaiva prakAreNa kAlagate tasya mUlAcArye yadi svayaM gItAryo bhavati tadA tasya yo'nya Asanna AcAryastaM ca uddizati pUrvadizaM vA dhArayati / atha sa svayamagItArthastadA tasya kAlagataM muktvAzeSo'nya uddizyate iti / mU. (171) nokappai niggaMthANaM vitigiThAiMpAhuDAIviosavittae / [bhA.2975] vitigiThThA samaNANaMavvittigiThThAya hoisamaNINaM / mA pAhuDaMpievaM bhaveja suttassa AraMbho / / vR-vyatikRSTA zramaNAnAM digbhavatiavyatikRSTAzramaNInAmityanantarasUtradvaye'bhahitameva taccAkarNya mAprAbhRtamapyevaM bhavatIti manyetetyadhikRta sUtrasyArambhaH / asya vyAkhyA-na kalpate nirgranthAnAM vyatikRSTAniprAbhRtAni kalahAnityarthaH / vitossyitumupshmyitNkintuytrotpnnNttropshmyituNklpte|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka H-7, mUla - 171, [bhA. 2976] [bhA.2976] sejjAsanAtistei hatthAdIghaTTabhANabhedeya / vaMdaMtamavaMdaMte uppajjaipAhuDaMevaM / / vR-zayyAsanAtirikte kimuktaMbhavati? atiriktAMzayyAmatiriktAnivasanAni parigrahekurvati vAryamANeyadivAhastAdihastapAdAdikaMpAdenasaMghaTyAkramyAkSamayitvA vrajati,yadvAkathamapyanupayogato bhAjanabhede athavA pUrvavandamAne pazcAdvandane prAbhRtaMnAma kalahastadevamutpadyate / [bhA.2977] ahigaraNassuppattIjA vuttA parihAriyakulaMmi / sammamanAuTuMte adhikaraNatausamuppajje / / vR- utpattisaMbhavesatyAMtataH samyaganAvartamAne adhikaraNaMsamutpadyate / [bhA.2978] ahigaraNe uppanne avitosaviyammi niNayaMsamaNaM / jesAijjaisaMbhujaevamAsAcattAribhArIyA / / vR-adhikaraNe utpanne sati yena sahAdhikaraNamudapAdi, tasminnatopite nirgataM zramaNaM ya AsAdayati pratigRhNAtisvasattAmAtreNaya catena sahabhuGkte tasya prAyazcittaM catvArobhArikA guravaH; [bhA.2979] sagaNaM paragaNaMvA visaMkaMtamavitosite / chedAdi vaNiyAsohinANataMtuimaMbhave / / vR-yenasahAdhikaraNamupajAtaMtasminnavitoSitesvagaNaMparagaNaMvA saMkrAntamadhikRtya yAcchedAdikA zodhiH pUrvaMkalpAdhyayanevarNitA, sA'trApitathaiva vaktavyA |nvrmtrynnaanaatvNtdidNvkssymaannNbhvti[bhaa.2980] mAdeha ThANameyassapesave jaiugurucau / gurutato tassa kahaMteviya caulahU / / vR- anyatra gatasya yadyAcAryaH sAdhusaMghATa sandezaM vA preSayanti yathaiSo'dhikaraNaM kRtvA samAgato vartate, tasmAdetasya sthAnaM mAdeyA iti, tadA tasya prAyazcittaM caturguru / tataH preSaNAnantaraM yasya pArce so'nyatragatastasyasa preSito yadikathayati tadA tasminnapiprAyazcittaM caturlaghu yatastatreme doSAH / [bhA.2981] uhANaMvA vivehAsaMpadosAjaMtukAhitI / mUlaM uhAvalehoivehAse caramaMbhave / / vR-yatyasmAtpreSaNekathane vAsa dveSAdavadhAvanaM kariSyati / vehAyasaM vAvaihAyasanaMnAmotkalambanaM / tatrAvadhAvane tena kRtesatipreSayituH kathayiturvA mUlaMprAyazcittaM, |vaihaayse pArAJcitaM / anyacca[bhA.2982] tatthanatthavAsanAdetimena viyanaMdamANeNaM / naMdatitekhalu mae iti kalusappA kare pAvaM / / vR-me mamatatrAtmIyasamIpe anyatraivehAgatasya janmAntaravairAdvAsaM nadadati / nApicamayinandati te nandanti, mahApradveSato'sukhabhAvAttatonajanmAntaravairiNastemama pRSTaMmuJcantItikaluSAtmApApaMkuryAt kiMtadityAha[bhA.2983] AlIvejjavavasahiMguruNoannassa ghAyamaraNaMvA / ___ kaMDatthAriusahitosayaMca urassa balavaMtu / / vR-kaMDacchAriu nAma grAmo grAmAdhipatirdezo dezAdhipatirvA lUSakA vA sahAyAstena sahitaH svayaM vA urasabalavAn vasatimAdIpayet / guroranyasya vA ghAtaMmaraNaM vA kuryAt kiM tadityAha
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 [bhA. 2984] ibhAi gaNamajjhe avappayogA tatthagaMtUNA / avitosaviesA gatotti te ceva te dosA / / vR- yaH preSito yadvA ava prayogAt anyena kAryeNa tatra gatvA gaNamadhye sakalagaNasamakSaM yadi bhASate yathA eSo'dhikaraNaM kRtvA yena sahAdhikaraNamabhUttasminnatoSite'trAgata iti te iti tasyApi ta eva prAguktA doSAH / [bhA. 2985 ] vyavahAra - chedasUtram - 2- 7 /171 jahA ee dosA avihI pesaNe ya kahaNe ya / tamhA imeNa vihiNA pesaNakahaNaM tu kAyavvaM / / vR- yasmAdavidhinA preSaNe kathane ca ete anantaroditA doSAstasmAdanena vakSyamANena vidhinA preSaNaM kathane tu karttavyam / tameva vidhimAha [bhA. 2986 ] gaNiNo atthi nibbheyaM rahito kiccapesito / gameti taM rahe ceva necche sahAsahaM khutto / / vR- anyena prayojanena preSitaH sa tu rahite vivikte pradeze'tha nirbhedaM tadadhikaraNarahasyaM gaNina AcAryasya gamayati kathayati krameNAcAryastaM kRtAdhikaraNaM rahasyeva gamayati / yathA tvamitthamadhikaraNaM kRtvA'tra samAgato na ca sa upazamita iti evamukte yadi sa necchet / tathAhaM nAdhikaraNaM kRtvA samAgato yastvidaM brUte tena sahAhaM dhu[bru] veSu[khu] nizritamiti / [bhA. 2987 ] gurusamakkhaM gamito tahAvi jai necchai / tAhe gaNamajjhami bhAsate nAtiniThuraM / / vR- evaM tasyAnicchAyAM sa prayojanAntaravyAjena preSito rahasi gurusamakSamadhikaraNaM gamayati, tathA kathaJcanApi taccittamanupravizya kathayati yathAropaM na vidadhAti, tathA gamito'pi yadi necchati / tataH praharadivasAdyatikrameNa prastAvAntaramAracayyA gaNamadhye taM bhASate, paraM nAtiniSThuraM, kathaM taM bhASate ityAhagaNassa ganino ceva tumaMsI maggataM tayA / addhitI mahatI Asi sovipakkho ya tajjito / / [bhA. 2988 ] vR- tadA tasmin kAle tvayi adhikaraNaM kRtvA nirgate samastasyApi gaNasya gaNinazcAcAryasya mahatI adhRtiH AsIt, yena ca saha tavAdhikaraNamabhUt, so'pi vipakSo gaNinA gaNena ca tarjitaH / [ bhA. 2989 ] gaNena gaNinA ceva sArijata majjhapie / tAhe annAvadeseNa vivigo se vihijjai / / vR- evamuktAnantaraM tatratyena gaNinA ca samyak sAraNIyaH zikSaNIyo yena svadoSaM pratipadya tatra gatvA vipakSaM kSamayati, / atha sa tathA sAryamANo jhaMpito nopazamannIto duHsvabhAvatvAttato'nyApadezena sa tasya vivekaH parityAgo vidhIyate, kenApadezenetyAha [bhA. 2990 ] mahAjano imo ahaM khetaMpi na pahuppati / vasahI sanniruddhA vA vatthapattAvi natthino / / vR- ayaM sAdhusAdhvIlakSaNo mahAn jano'smAkametAvatAM sa caitat kSetraM na prabhavati saMkIrNatvAt, yadi vA vasatiH saMniruddhA saMkaTA vartate, tata etAvantaH sAdhavo'trana nAnti / athavA vastrapAtrANyasmAkaM sampratinasanti,apizabdAnnacAtra tathAvidhapATho'pyasti, sAdhavo'pyetetIvAsahanAstasmAt yUyamanyatra
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :5:-7, mUla- 171 [ bhA. 2990] kvApi gacchata, yadi punaH sasAryamANa upazamamadhigacchati / sa cavakSyamANena vidhinopazamayitavyastatra prathamato'dhikaraNopazamanasthAnamAha[bhA. 2991] 255 sagaNiccaparagaNicceNa samuNuneyareNa vA / rahassAvi va uppannaM jaM jarhi taM tarhikkhave / / vR- svagaNasaktena paragaNasaktena vA tenApi samanojJena saMbhogikenetareNa vA saharahasivA AdizabdAt arahasi vA yat yatrAdhikaraNamutpannaM tattatra kSapayet upazamayet, / tatropazamanavidhimAhaekko va dova niggaya uppanaM jattha tattha vosamaNaM / gAme gacche duve gacchA kulagaNasaMgheya biIyapayaM / / [bhA. 2992] vR- eko vA dvau vA vAzabdA ttrayo vA catvAro vA ye'dhikaraNaM kRtvA nirgatAste yatra grAme vA'dhikaraNamutpannaM, tatrAnIyante / AnIya ca yaiH sahAdhikaraNamabhUtaiH saha vyupazamanaM kSAmaNaM kAryate / tatpunaradhikaraNamekasmin gacche yadi vA dvayorgacchayorathavA kule yadi vA gaNe yadi vA saMghe samutpannaM syAt, biiyapadamiti atrApi dvitIyapadamapavAdapadaM tato vakSyamANakAraNairviprakRSTamapi prAbhRtaM vitoSayettacca vitoSaNAmagre bhAvayiSyate / sAmpratamadhikaraNamutpannaM yathopazamayitavyaM tathA cAha - taM jittiehiM diTaMtetti yamittANamelaNaM kAuM / [bhA. 2993] gihiyANa va sAhUNa va puratocciya dovi khAmaMti / / vR-tatadhikaraNamutpannaMyAvadbhirgRhasthaiH saMyatairvA dRSTaM, tAvanmAtrANAM gRhasthAnAM sAdhUnAM vA mIlanaM kRtvA teSAM purato dvAvapi parasparaM kSamayataH kulAdisamavAye yadyutpannaM tataH kulAdisamavAyaM kRtvA kSamayataH kiM kAraNaM yAvanmAtrairgRhibhiH saMyatairvA dRSTaM tAvatAM mIlanaM kRtvA parasparaM kSamayatastatrAhanavanIyatullahiyA sAhU evaM gihiNo unArhati / [ bhA. 2994 ] na ya daMDabhayA sAhU kAhiMti tattha vosamaNaM / / vR- navanItatulyahRdayAH sAdhava evaM gRhiNastuzabdAdabhinava zaikSAdayazcajJAsyanti na ca daMDabhayAt sAdhavastatrAdhikaraNe samutpanne vyupazamanaM kariSyanti kiMtu karmakSapaNAya evaM ca jJAsyanti; evaM rupA ca pratipattiH zubhodayaparaMparAheturatastAvatAM mIlanaM kRtvA parasparaM tau kSamayataH / samprati yaduktaM biiypym| [bhA. 2995] biiyapade vitigiThe vitosavejjA uvaTThite bahuso / biito jaina uvasame gato ya so annadesesu [saMtu] / / vR- dvitIyapade vyatikRSTAnyapi prAbhRtAni vitoSayet upazamayetkathamityAha-yena sahAdhikaraNaM bahuzo bahUn vArAn kRtaM, tasyopasthitastaM kSamayati, sa ca kSAmyamANo dvitIyo nopazAmyati anupazAmyati anupazAntazca sa gato'nyaM dezam / [bhA. 2996 ] kAlena va uvasaMto vajjijaMto annamannehiM / khIrAdisaladdhINava devayagelannapuTTho vA / / vR- tasyAnyaM dezaM gatasya bahunA kAlenAgatena tasya kaSAyAH pratanavo'bhavan tata upazAntaH tathA anyo'nyaiH sAdhubhikRtAdhikaraNa eSa iti sthAne sthAne vivarjamAna evaM svacetasi saMkathayati, yathA kaSAyadoSeNAhaM sthAne sthAne vivarje, tasmAdalaM kaSAyairiti punarAvRttirathavA kSIrAdisalabdhInAM . kSIrAzravAdilabdhInAmupadezataH zamamupagatavAn, devatayA zikSito yadi vA glAnatvena spRSTastatazcintayati
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 vyavahAra-chedasUtram-2-7/171 yadi kathamapi sAdhikaraNo mriye'haM tato nArAdhako bhavAmi, / tasmAttaM gatvopazAmayAmi evaM jAtapunarAvRttinA yatkartavyaM tadAha[bhA.2997] gaMtuMkhAmeyavvo ahavA na gacchejamehiMdosehiM / nIyallaga uvasago, tahiyaM tassa hojjatta / / vR-tena jAtapunarAvRttinA yatrotpannamadhikaraNaMtatragatvAzamayitavyo'thavA etairvakSyamANairdoSaistatra nagacchetyatrotpannamadhikaraNaM, kairdoSairityata Aha-nijakAH svajanAstasyatatravidyante,tatastatragatasya tairupasargaH kriyate / tathA[bhA.2998] so gAmo uThiohujA aMtarA vAvi janavato / niNhagamanaMgatovAna taraihavAvipaDicaratI / / vR- yatra grAme'dhikaraNamutpannaMsa grAmautthita udvasIbhUto'thavA antarA janapadautthito yadivA yena samamadhikaraNamajAyata, sa niNhavagaNaM praviSTavAn / anyatra gata itaro vA glAno jAtastato gantuM na zaknoti, athavAglAnaM praticarati; [bhA.2999] abbhujayaM ca paDivaje bhikkhAdialaMbho aMtara tahiM vA / rAyaduThaM umaMasivaMvA aMtaratahiMvA / / vR-atha vA so'dhikRtaH kSamayitumanA abhyudyataM vihAraM pratipattukAmo lagnaM pratyAsannaM tato gantuMna zaknoti, |athvaantraa apAntarAle tatravAyatrAdhikaraNamutpannaMbhikSAyA alAbho, yadivAntarAtatravA rAjadviSTamavamaudaryamazivaM vaa| [bhA.3000] sabarapuliMdAdibhayaM aMtaratahiyaM ca ahava huJjahi / eeNakAraNeNaMvaccaMtakaMpiappAhe / / vR- antarA tatravAzabarabhayaM pulindrabhayamAdizadvAt stenamlecchAdibhayaparigraho athavA bhavet, tata etaiH kAraNaistatra gantumazaknuvan yaH ko'pyanyaH zrAvako vA siddhaputro vA mithyAdRSTirvA tatra bhadrako vrajatitaMsandezayati yathAhamadhunopazAntaH / etaizca kAraNairAgantumazaktastasmAttvamatrAgatya mayA saha kSamaNaM kuru / tataH sandeze kathite tena yatkartavyaM tadAha- . [bhA.3001] gaMtUNasovitahiyaM sapakkhaparapakkhamevamelittA / khAmeisovikajaM va dIvaenAgatojena / / vR- yasya sandezaH kathApitaH sa tatra gatvA yaistadadhakaraNaMjJAtaM samastasvapakSaM parapakSaMcamelayitvAtaM kSamayati, |so'pic kSamyamANo yena kAraNena nAgatastatkAraNaM tasya sAkSAddIpayati kathayati / [bhA.3002] ahanatthikoivaccaMtotAhe uvasamatiappaNA / khAmeijatthaNaM milatI adiThe guruNaMtiyaM / / vR- atha nAsti ko'pi tatra vrajan yasya sandezaHkathyate, tarhi AtmanA svayamupazAmyati sarvathA manaso'dhikaraNamupazamaparAyaNatayAspheTayati |tto yatra milatitatrakSamayati, athana kvApi milatI, tatastasminnadRSTe guruNAmantikaMgatvAtaMmanasi kRtya kSAmaNaM karoti / mU. (172) kappai nigaMthINaMvitigiThAi paahuddaativitosvitte| . vR-kalpate nirgranthInAMvyatikRSTAni kSetraviprakRSTAni kalahAn vitoSayitumupazamayitumiti /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 172, [bhA. 3003] [bhA. 3003] [bhA. 3004] vR- nirgranthInAM prAbhRtaM vitoSayitavyamupazamayitavyaM bhavati, vyatikRSTaM kSetraM vikRSTaM ziSyaH prAhakathaM kena prakAreNa punastAsAmadhikaraNamutpannaM syAta / sUrirAha- kAzcannAryikA zcaityavandanAtha caityagRhaM gatAstasmiMzca caityagRhe bahirmukhamaNDapAdikaM na samasti / tataH caityagRhamadhyasthitAzcaityAni vandante, tAsAMca vandamAnAnAM prathamastuterArabhya anyAH kAcana saMyatyaH samAgatAstAzcamadhye'vakAzo nAstIti bahiruSNe sthitAstato vistaraNaiH caityastutInAM bhaNane tA bahiHsthitA uSNena paritApyamAnA vadanti / yuSmAbhiH kokilAzadvAbhirdhaNiyamatizayena vayaM paritApitAstathA [bhA. 3005] niggaMthINaM pAhuDavitosaviyavva hoi vitigiThaM / kiha puna hojjuppaNaM ceiyagharavaMdamANINaM / / iya thutINabhaNato unhe annAto vAhi acchaMti / paritAviyAmo dhaNiyaM koilasaddAhi tubbhAhiM / / 257 nagdhaMti naDe nAI kalaMpi kalabhANiNINa tujjhANaM / vippagate bhavatINaM, jAyataM bhayaM naravatIto / / vR- yuSmAkaM kalabhAnanAnAM tu svaramanojJAnanAnAM purataH kalAmapi manAgapi nATakAni nArdhanti / tato bhavatInAM viprakRte kAraNena jAtaM no'smAkaM bhayaM narapaternunaM narapatinA yUyaM nATake prakSepi syadhve / [bhA. 3006 ] iti asahaNaunnuyaya majjhatyAto samaMti tattheva / asuNAma savvagaNa bhaMDeNa va gurusiTTimA merA / / vR- ityekamupadarzitena prakAreNAsahanAbhiryA uttejitA kopaM grAhitAnAM madhyasthAH saMyatyastatraiva zamayanti, / naca tAstatbhaNDanaM kasyApi zrAvitavatyaH / atha madhyasthAnAM saMyatInAmabhAvato klevazAdvA sarvagaNasya bhaNDanamabhUttarhi sarvagaNabhaNDane svasvaguruziSTaM kartavyam / tatastAvupazamayato atha laJjAto bhayato vA na svasvagurorniveditaM, tarhi tatreyaM maryAdA / etadevAha [ bhA. 3007 ] gaNaharagaNaharagamanaM egAyariyassa donni vA vaggA / AsannAgamadUre ya pesaNaM taM ca bitiyapayaM / / vR- samastasyApi gaNasya bhaNDane jAte AtmIyasyAtmIyasya samIpe gamanamathavA ekasyAcAryasya sambandhinau tau dvAvapi saMyatIvargau / tataH ekarsya samIpe gacchatastataH sa ekastau vA dvau gaNadharau tadadhikaraNaM yatra caityagRhe'nyatra cotpannaM tatra dvAvapi vargoM nItvA upazamayato'tha lajjAdinA svasvagurorna niveditamekatarazca pakSI nirgatastata Aha-AsannetyAdi yadyAsannaM gato'pAntarAle ca nirbhayaM tataH sa AnAyyate / atha sApAyAM (yaM) tarhi tAsAM gaNadhara Agacchati Agatya kSamaNaMkaroti / atha dUre gatAH, tarhi vRSabhANAM preSaNaM kartavyaM, tato vRkSabhAH sametya tAH sayaMtIH kSamayanti, / atha dvitIyapakSo nopazAntastataH pu* rArvattau jAtAyAM pUrvoktakAraNaistadevaM prAguktaM dvitIyaM padamavasAtavyaM / yatra milantitatraiva kSamayanti / amilane guruNAmantike iti etadevamUlataH savistaraM vibhAvayiSuridamAha [ bhA. 3008] ceiyagharanneittA jatthuppannaM ca tattha vijjhavaNaM / lajjabhayAva asiTTe davegataranigamaimaMtu / / - svasvagurunivedane kRte tau dvAvapi guru saMyatIvargadvayamapi caityagRhaM nItvA athavA yatrAnyatrotpanna 22 17
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 vyavahAra-chedasUtram - 2- 7 /172 madhikaraNaM taMtra nItvAdhikaraNasya vidhyApanaM karutaH / atha lajjayA bhayAdvA guruNAmaziSTamabhavat dvayozca pakSayormadhye ekatarasya pakSasya nirgamastata idaM kartavyam / [bhA. 3009 ] AsannamANAvAe anavAhe vA gaNaharAgamma / jananAya avikkhAmaNa ANAvijjannahiM vAvi / / vR- yadyAsannaM nirbhayaM ca tatastA nirgatAH saMyatyaH svagaNena saha AnAyyante atha sApAyaM tatastAsAM gaNadhara Agacchati / tatastAH saMyatya AnItA gaNadharo vA eka Agato yatra janajJAtaM bhaNDanamabhUt tatrAnApyante / anyatra vA AnAyya ca parasparamabhikSamaNaM kAryaM / atha dUreNa gatAstarhi vRSabhAH samAgatya saMyatA kSamayanti / mU. (173) nokappai nimgaMthANa vA nimgaMthINa vA vitigiThThe kAle sajjhAyaM uddisittae vA karettae vA / vitigiThThe khalupagayaM egaMttarito ya hoi uddeso / avvitigiThThavigiddhaM jaha pAhuDameva no suttaM / / vR vyatikRSTamiti khalu prakRtamanuvartamAnamasti dig sUtrAdavyatikRSTe kAle udaghATAyAM pauruSyAmityarthaH svAdhyAyamuddiSTuM vA kartuM veti sUtrAkSarArthaH / samprati bhASyavistaraHlahugA yasa pakkhamI gurugAparapakkhauddisaMtassa / aMgaMsukhaMdhaM vA ajjhakayaNuddesadhutimAI / / [bhA. 3011] [bhA. 3010] vR- yadi vikRSTe udghATA pauruSIlakSaNe sapatta uddizati saMyataH saMyatasyoddizatItyarthaH / tadA tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH parapakSa saMyatasya saMyatI saMyatyAH saMyatastatra saMyataH saMyatvAH uddizati kAraNe vA saMyatI saMyatasya tadA prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha kimuddizata evaM prAyazcittamata Aha- aGga zrutaskandhamadhyamadhyayanamuddezaM stutimAdizabdAt sambandhAttatra stutistavayorvizeSamabhidhitsurAha [bhA. 3012] egaduge tisalokA katIsa annesi hoi jA satta / deviMdadhayamAdI tenaM tu paraM thayA hoi / / vR- eka zlokA dvizlokA trizlokA vA stutirbhavati, paratazcatuH zlokAdikaH stavaH / anyeSAmAcAryANAM matena eka zlokAdi saptazlokaparyantA stutistataH paramaSTa zlokAdikAH stavAH, | yathA devendrastavAdayaH / AdizabdAtkarmastavAdi parigrahaH / atha vyatikRSTe kAle uddizataH paThato vA ko doSaH ? aThahA nANamAyAro tatthakAle ya Adimo / akAlajjhANAsou nANAyAro virAhito / / [bhA. 3013] bR-jJAnAcAro'STadhA'STaprakAraH / kAle vinae ityAdi prAguktalakSaNasteSu vASTesu jJAnAcAreSu madhye kAle ityAdi yo jJAnAcAraH / sa cAkAlAdhyAyinA jJAnAcAro virAdhitaH na kevalamayaM doSaH / kAlAdi uvayAreNa vijjAsijjae vinA dei / [bhA. 3014] raMdhe vA avaddhasaM sAva anAvasatehiM / / vR- kAlAdyupacAreNa vinA vidyA na sidhyati na kevalaM na sidhyati / kintu kAlAdi vaiguNyalakSaNe randhre chidra sati sAdhikRtavidyAdhiSThya'nyAvAkSudradevatA tatrAvasare avadhvaMsaM dadhA (dA) ti / eSa dRSTAnte'yamupanayo vyatikRSTe kAle sUtre uddizyamAnena paThyamAnena vA sUtraM nirjarA phaladAyitayA na
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 uddezakaH-7, mUla- 173, [bhA. 3014] sidhyati,nakevalaMna sidhyati, kintuyayAdevatayAsUtramadhiSThitaM,sAkAlAtikrameNapaThanataHkSAmyantI prAntA vA kAciddevatA akAla akAlapaThanalakSaNaM cchidraM avApyAvadhvaM saMdadhyAt / atha kathaM jJAyate sUtraMdevatayAdhiSThitamata Aha[bhA.3015] salakkhaNamidaMsuttaMjeNasavvannubhAsiyaM / savvaMca lkkhnnoveyNsmhitthNtidevyaa| vR- idamadhikRtaM sUtraM salakSaNaM yena kAraNena sarvajJena bhASitaM, sarvamapi ca lakSaNopetaM vastu jagati devatAH samadhitiSThanti, tatojJAyatesUtramapidevatAdhiSThitaM / anyacca[bhA.3016] jahA vijjA nariMdassajaM kiMcidapibhAsiyaM / vijAbhavatisAceha dese kAle ysijjhi|| vR-yathA vidyA nendrasya vidyA cakravartino yatkaJcidapibhASitaM vidyA bhavati, sA ceha jagati deze kAlevA siddhyati, nakAlAdhupacAramantareNa tathA[bhA.3017] jahA yacakkiNocakaM patthivehiM vipujai / tayA vi kittaNaMtassa jattha tatthana jujjati / / vR-yathAvAzadbo dRSTAntAntarasUcane, cakriNazcakravartinazcakramAjJApArthivairapisarvaiH pUjyate,nacApi tasya cakrasya yatratatra vAkIrtanaM saMzabdanaM pujyate / uktau dRSTAntavupanayamAha[bhA.3018] tahehaThThaguNoveyA jinsuttiikaayvtii|| pujatenaya savvatthatI sajjhAyAo jujjatI / / vR-tathAtena prakAreNaihajagativAksUtrIkRtAaSTaguNopetA vakSyamANanirdoSatvAdyaSTaguNasamanvitA sarvairapi surAsuramanujaiH pUjyate, na ca sarvataH deze kAle vA tasyAdhyAtA yujyate kintu yathokta eva deze kAleca, |smprtitaanevaassttau guNAnAha[bhA.3019] nidosaMsAravaMtaMca heujuttamalaMkiyaM / uvanIyaM sovayAraMca miyaM maharameva ya / / vR-nirdoSaM dvAtriMzatApidoSairvinirmuktaM, sAravatbahvarthamadhikRtavyavahArasUtravat, hetavo'nvayavyatirekalakSaNAstairyuktam, alaMkRtamupamAdyalaMGkAropetaM, upanItamupanayopasaMhataM, sopacAraM, mitaM parimitAkSaraM, madhuraMlalitAkSarapadAdyAtmakatayA zrotramanohAri, [bhA.3020] puvvale avarateya arahA jenbhaasii| esAvi desanA aMgejaMcapuvvuttakAraNaM / / vR- yena kAraNena bhagavAnarhan pUrvAhne'parAhne ca (bhASate) eSaiva bhagavato dezanA aGge nibaddhA, tasmAdudghATAyAM pauruSyAMna paThanIyaM, nApyuddeSTavyam / yaccapUrvaM nizIthAdhyayane uktaM kAraNaMtatrodAharaNaM lakSaNaMtasmAdapyakAlena paThanIyaM, nApyuddeSTavya mitaH saMdhyA [zraddhe] kAlena paThanIyaM |yt Aha[bhA.3021] ratI dinAnamajjhesuubhayatosaMjjhatoravi / ____caraMtigujjhagAkeItena tAsiMtunosuyaM / / vR-rAtridinamadhyayoH prAtaH sandhyAyAM vikAlasandhAyAMcetyarthaH / tathA ubhayorapi sandhayormadhyAhvasandhyAyAmardharAtrAsandhyAyAMcetyarthaH |yen kAraNena kecitguhyakAvyantaravizeSAzcarantiparibhramanti, 2
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 vyavahAra- chedasUtram - 2- 7 / 173 tena kAraNena tAsu ca catasRSvapi sandhyAsu na zrutamuddizyate, paThyate vA mA bhUt cchalanAdoSa iti kRtvA Aha, -yadi sandhyAsu guhyakAzcaranti tataH kathamAvazyakaM sandhyAyAM kriyate, tata Aha [bhA. 3022] jAva homAdi kajresu ubhao saMjjhao surA / logena bhAsiyA tena saMjhAvAsagadesaNA / / vR- yAvat homAdikAryeSu ubhayoH sandhyayoH surA guhyakA lokena bhASitAstiSThaMti, tAvadvayamAvasyakaM kurmasteSAM tatravyApRtatvAdAvazyakasyApi ca sandhyAkRtyarupatvAttena sandhyAyAmAvazyakadezanA / ete upakkhaM mI dosA ANAdayo samakkhAyA / parapakkhaMmi virAdhana duvidhena viseNa diThato / / [bhA. 3023] vR- ete pravacanavedinAmatIva siddhAH sapakSe uddezata AjJAdayo doSAH samAkhyAtAH, / tadyathA AjJA tIrthakarANAM bhagnA bhavati, anavasthA taM dRSTvA anyeSAmapi tathA karaNAt / mithyAtvaM tIrthakarAjJAbhaGgAt; virAdhanA dvividhA saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca / tatra saMyamavirAdhanA jJAnAcAravirAdhanA dAtmavirAdhanAdevatAcchalanAt; / parapakSe'piete doSAH / kevalaMyA saMyamavirAdhanA sA jJAnAcAravighAtAsmikA, brahmaghAtAtmikAca jJAtavyA / tatra dvividhena viSeNa dravyaviSeNa bhAvaviSeNa ca dRSTAntaH - davvavisaM khalu duvihaM sahajaM saMjoiyaM ca taM bahuhA / [bhA. 3024] emeva bhAvavisaM, saceyaNA ceyaNaM bahuhA / / vR dravyaviSaM khula dvividhaM, tadyathA-sahajaM saMyogimaM ca saMyojanaM saMyogastena nivRttaM saMyogimaM bhAvAdimaitImapratyayasta cca saha saMyogimaM ca bahudhA anenaiva prakAreNa khalu dvividhaM bhAvaviSayaM tadyathAsahajaM saMyogimaMca / tacca pratyekaM sacetanamacetanaM ca bahudhA bahuprakAraM / [bhA. 3025] sahajaM sigiyamAdI saMjoimadhayamahuMca samabhAgaM / davvavisaM negavihaM etto bhAvami vRcchAmi / / vR- sahajaM dravyaviSaM zRGgikAdi / saMyogimaM dhRtaM madhu ca samabhAgaM / etaccaikaikamapi dravyaviSa manekavidhaM draSTavyamata UdhvabhAve bhAvaviSaM vakSyAmi, / pratijJAtameva nirvAhayati [bhA. 3026] purisassa nisaggavIsaM itthI evaM pumaMpi itthIe / saMjoimo sapakkho duhavi parapakkha nevattho / / 7 vR- puruSasya nisargaviSaM strInepathyopetA evaM striyA apisahajaM viSaMpumAn nepathyopetaH / saMyogimaviSaM dvayorapi saMyatasya saMyatyAzcetyarthaH / svapakSaH parapakSanepathyaH / tadyathA saMyatasya puruSa strInepathyopeto nirgandhyAH strI puruSanepathyopetA / [bhA. 3027] ghANarasaphAsato vA davvavisaM vA saiti vAei / savvavisayAnusArI bhAvavisaM dujjaI asaI / / vR- dravyaviSaM bhrANato rasataH sparzato vA sakRdekavArato atipAtayati / vA vibhASAyAM te'pi sakRdatipAtavaikalpikaM bhavati / tathAhi dravyaviSaM jIvitAnna cyAvayediti / bhAvaviSaM punaH sarvaviSayAnusAri paJcasvapIndriyaviSayeSu saMprApakatvAttathA durjayamalpasatvena jetumazakyatvAnniyamAccAsakRdanekavAramatipAtayati, vinAzayati / bhAvaviSamUrcchitAnAmanekamaraNabhAvAt / upasaMhAramAha-. [bhA. 3028 ] jamhA ee dosA tamhA u sapakkhasamaNasamaNIhiM /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka ::-7, mUla- 173, [bhA. 3028] 261 uddeso kAyavvo, kimattha puna kIra uddeso / / , vR- yasmAdvipakSe ete doSAstasmAt zramaNazramaNIbhyAM svapakSe uddezaH kartavyaH / saMyataiH saMyatAnAmuddezaH kAryaH, saMyatIbhiH saMyatInAmityarthaH / tataH prAguktadoSA na bhavanti / Aha paraH kimatra punaH kAraNaM yaduddeza kriyate, anuddiSTaM kasmAnna paThyate / tatrAha [bhA. 3029] bahumAna vinaya Au ttayA ya uddesato guNAhuti / paDhamA so u savvA eto kucchaM karaNakAlaM / / vR- uddeze hi kriyamANe zrutasya zrutAdhArasya vA dhyApakasyopari bahumAnamAntaraprItivizeSo bhavati, vinayazca prayuktaH syAdAyuktatA ca mahatI bhavati / ete uddezato guNA bhavanti / eSa sarvo'pyaGgAdiviSayauddezaH prathamoddezaH, / ata UrdhvaM tu svAdhyAyakaraNakAlaM vakSye pratijJAtameva nirvAhayatithayathui dhammakkhANaM puvvaddiThaM tu hoi saMjjhAe / [bhA. 3030] kAliya kAle iyaraM puvvuddiThaM vigiThevi / / vR- stavaH stutidharmAkhyAnaM vA pUrvodRiSTaM sandhyAyAmapi paDhanIyaM bhavati, kAlikaM punaH zrutaM prathamAyAM pauruSyAmuddiSTaM kAle prathamapauruSI lakSaNe caramapauruSIlakSaNe ca paThyatenAkAle, itaraM (itarat) utkAlikaM prathamAyAM pauruSyAmuddiSTaH vyatikRSTe'pi kAle sandhAyAmamasvAdhyAyikaM ca varjayitvA paThyate / pattAsamuddeso aMgasuyakkhaMdha puvvasUni / icchAnisIhamAdI sesAdinapacchimAdIsu / / [bhA. 3031] bR- adhyayanamuddezaM vA paThanto yadaiva zravaNaM prAptA bhavanti, tadaiva tasyAdhyayanasyoddezasya vA samuddezaH kriyate, aMgaM zrutaskandho vA pUrvasUre udghATAyAmapi pauruSyAmanujJAyate, yeSAmAgADhA yogAsteSAM nizIthAdInAmicchA prathamAyAM caramAyAM vA pauruSyAM teSAmanujJA pravartate iti, zeSANyadhyayanAnyuddezakA vA divasasya pazcimAyAM pauruSyAmAdizabdAt rAtreH prathamAyAM caramAyAM vAnujJAyante, / [bhA. 3032] divassa pacchimAe nisiM tu paDhamAe pacchimAe vA / uddesajjhayaNunnA na ya ratti nisIhamAdINaM / / vR- uddezAnAmadhyayanAnAM cAnujJA divasasya pazcimAyAM, nizi tu prathamAyAM pazcimAyAM vA pravartate, nizi tu prathamAyAM pazcimAyAM vA pravartate, nizIthAdinAmAgADhayogAnAM divasasya prathamAyAM caramAyAM vA pauruSyAmanujJAtaM na tu rAtrau / atraivAdizabdasyAdhikArthasaMsUcakatvamupadarzayati [bhA. 3033] AdiggahaNAdasakAliya muttarajjhAyaNa cullasuyamAdI / eesi bhaiyaNunnA / puvvaNhe Avi ya avarahe / / vR- AdigrahaNAdAdizabdopAdAnAt yAni dazavaikAlikottarAdhyayanakSullakakalpazrutAdIni / atra AdizabdAdaupapAtikAdiparigrahaH / eteSAmanujJAbhajitA vikalpitA pUrvAhNe vA syAdaparAhne vA / [bhA. 3034 ] naMdIbhAsaNacunno ya vibhAsA hoi aMgasuyakkhaMdhe / maMgalasaddhAjananaM ajjhayaNANaMca vucchedo / / vR- aGge zrutaskandhe ca bhavati anujJAyAM karttavyAyAM nandibhASaNaMjJAnapaJcakoccAraNaM, cUrNeca vibhASA yadibhavantivAsAH zirasi prakSipyante / tadabhAve kesarANyapi, kasmAdevamanujJA kriyate iti cedata AhanandIbhASaNe vAsanikSepe ca maMgalaM bhavati, jJAnapaJcakasyabhAvamaGgalatvAdvAsanikSipasya ca dravya
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 vyavahAra-chedasUtram -2-7/173 maMgalatvAttathAhi anyeSAM paramazraddhAjananaM, yathaiko'mukasyAGgasyazrutaskandhasya ca pAragata AcAryeNa caivaMsakalajanasamakSapUjitastasmAdvayamapigADhataramutsAhaM kurma iti, tathA adhyayanAnAMvAvyavacchedo'nyathA nAnujJAtamanyeSAM dIyate ititeSAMvyavacchedaHsyAt / atraivApavAdamAha[bhA.3035] biiyapayaM Ayarie aMgasuyakkhaMdhamusitaMmi / maMgalasaddhAbhayagorave ya taha niThieceva / / vR-sapakSe uddezaH kartavyona parapakSeityutsargaH / atra dvitIyapadamapavAdapadaMyadipravartinyAstatzrutaM na vidyatetataAcAryaH parapakSe'pisaMyatIrupeaGgazrutaskandhaMvA upalakSaNametadadhyayanAdikaMcodizati / athavAsatyapitasminpravartinyAH zruteAcAryesaMyatvAaGgaM zrutaskandhaMvAudizatimaGgalAdInibhavanti tataH sa evodizati / sa paramaM jJAnapAtrAmiti maGgalabuddhirupajAyate tathA yasmAdAcAryeNoddiSTamidamata AdareNa paThanIyamiti tatpAThaviSayA mahatI zraddhA bhavati / tathA yadi pAThe pramAdaM kariSyAmi tato na paThitamityAcAryAruSyeyuritibhayaMtathA mamedamAcAryeNagauraveNoddiSTaMtasmAdAdareNapaThitvAzIdhaM samApti nayAmi / taha niTThie cevAtti tadA niSThite aGge zrutaskandhe vA samApti nIte yathAsaMbhavametaireva kAraNairaGgaM zrutaskandhaMvAcAryo'nujAnIyAt / [bhA.3036] emeva saMyatIvA uddisaMtIsaMjayANa biiyapade / asatIe saMjayANaMajjhayaNANaMcavocchedo / / vR- tat vivakSitaM zrutaM saMyatAnAM na vidyate adhyayanAnAM cAnyathA vyavacchedaH syAt tato dvitIyapadenApavAdapadena gAthAyAMsaptamI tRtIyArthe saMyatyapi saMyatAnAmudizati / [bhA.3037] evaM tAuddeso ajjhAovI na kappaivigiThe / dohaMpihuMtilahugA virAdhanAAsevapuvvuttA / / vR-evamuktenaprakAreNatAvaduddezo'bhihito yathAvyatikRSTekAlesana kriyate adhyAyo'pyadhyeyamAtmavirAdhanAca / tatrajJAnavirAdhanA jJAnAcArahananAdAtmavirAdhanAprAntadevatAcchalanAt / [bhA.3038] bitiyavigiThesAgAriyAekAlagaya asativucchedo / evaM kappaitahiyaM kiM te dosA nasaMtIo / / vR-kadAcitsAdhavaH kAraNena sAgArikAyAMvasatau sthitAstatraparicAraNAzabdaM zrutvA yasyayatparAjitaM sa tatparAvartayati / Adi zabdAt stenakAdiSyapi samApatatsu yasya yatparAjitaM sa tat guNayati parigrahastathA kAlagataH saMyato yadi kAraNena pratIkSApayitavyo bhavati / tadA rAtrau jAgaraNanimittaM yasya yatparAjitaMsa tatparAvartayati / tathA yasya sakAze tat zrutamadhItaM kAlagato'nyatraca tat zrutaM naasti| tataHsampratipaThitaMmAvismRtiyAyAtanupezrAyAMcaso'kuzalastataevametaiHkAraNairdvitIyapadamadhikRtya vyatikRSTe'pikAle'dhyAyaH kalpate / atrapara Aha-tatrApavAdapadena vyatikRSTe'pikAle paThati kiM te doSAH AjJAbhaGgAdayo na santina bhavanti / atrottaramAha[bhA.3039] bhaNaijeNajinehiM anunnaayaaikaarnnetaaii| to dosonasaMjAyaijayaNAetahiM kareMtassa / / vR-bhaNyate'trottaraMdIyate-yena kAraNena jinaiH kAraNe sAgArikAdilakSaNetAni paThanAnyanujJAtAni tasmAtkAraNAtrahasya zrutasyApica yatanayA vakSyamANa lakSaNayA |ttrsaagaarikvstyaadau pAThaM kurvato
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 173, [bhA. 3039] 263 doSa AjJAbhaGgAdilakSaNonasaMjAyate / tatrayatanAmAha[bhA.3040] kAlagayaMmuttUNaimo anuppehaduvvalejayaNA / ___ annavasahiM agIte asatItatthevaNucceNaM / / vR-kAlagataM muktvA zeSeSu kAraNeSvanuprekSAdurbale iyaMcavakSyamANayatanA anyasyAM vasatau gatvA rahasyazrutaMparAvartayanti |maaagiite agItArthasya zrutazruvaNaMbhUyAditihetoranyathAnya upAzrayona vidyate tato'nyasyA vasaterabhAve tatraiva tasyAmeva vasatAvanuccena zabdena parAvartayanti |kaalgte'pivstyntre na yAnti kintu tatraiva jAgaraNanimittaM anuccazabdena guNayanti saMyatyo'pyapavAdapadena saMyatAnAM samIpe paTheyuH parAvartayeyurvAna kazciddoSaH mU. (174) kappati nigaMthINaM vitigiDhekAle sajjhAyaMkarettaeniNaMthanissAe / / vR-kalpate nirgranthInAM nirgranthanizrayA vyatikRSTe'pikAle svAdhyAyaM kartumiti sUtrArthaH / adhunA bhASyaprapaJcaH / tatraprathamataH pUrvapakSasvAvakAzaM darzayati[bhA.3041] kappai jai nissAe vitigiThe saMjatINasajjhAo / iti sutteNuddArekayaMmi ukamAgataMbhaNai / / vR- kalpate yati nizrayA vyatikRSTe kAle saMyatInAM svAdhyAya iti sUtreNa dvAre kRte paraH kramAgataM paripATyAgatamidaMbhaNati kiMtadityAha[bhA.3042] puvvaM vanneUNaMsaMjogavisaMcajAyaruvaMca / ArovaNaMca guruiMnahulabbhAvAyaNaMdAuM / / vR- pUrvasaMyogaviSayajAtarupaMca viSaM sahajaviSaM cetyarthaH / AropaNaM prAyazcittaM caturthI (gurukaM) varNayitvAyatsamprativAcanAMdadataantarbhUtaNyarthatvAddApayatatAMdApayituMnahunaivalabhyaM / evaMpareNapUrvapakSe kRte sUrirAha[bhA.3043] kAraNiyaM khalusuttaM asati pavAyaMtIyAevAejA / pADheNa vinA tAsiMhAnI caraNassa hujAhi / / vR-idaMkhalusUtraMkAraNikaM kAraNena nivRttaM / tadeva kAraNamAha-asatyabhAvepravAcayantyAH pravartinyA vAcayet saMyatIranyathA pAThena vinAtAsAMcaraNasya hAnirbhavet / yadi bhavatitataH ko doSa ityata Aha[bhA.3044] jAto pavvaiyAtosagaMmukkhaMcamaggamAnIto / . jainatthinANacaraNaM dikkhAhu niratthigA tAsi / / vR-yAH svarga mokSaMcamRgayamANAH pravrAjitAstAsAMyadijJAnaMcaraNaMca nAstitatohunizcitaMdIkSA nirarthakA, / kathaM nirarthikatyata Aha[bhA.3045] savvajagujjoyakaraM nANaMnANeNa najaecaraNaM / nANaMbhI asaMtaMmI ajjA kihanAhiti visohiM / / vR-sarvasyApi jagata udyotakaraM jJAnaM jJAnena ca jJAyate caraNaM, / tato jJAne asatyAryikA vizodhiM kathaM jJAsyanti, naivajJAsyantItibhAvaH, / tato vizuddhyabhAvAccaraNAbhAvastathA cAha[bhA.3046] nANaMmi asaMtamIcaritaM vina vijae / ___ caritaMmi asaMtaMmI titthe nosacaritayA / /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 vyavahArara-chedasUtram - 27/174 - jJAne asati prAguktayuktezcAritramapi na vidyate, asati cAritre sakale tIrthe nAryikANAM svacAritratA / acaritayAe titthassa nivvANaM nAbhigacchai / asatI nivvANassa ya dikkhA hoti niratthigA / / vR- saMyatIradhikRtya tIrthasyAcAritratayA saMyatI nirvANaM kApi na gacchati / nirvANasyAbhAve dIkSA nirarthikA / [bhA. 3047 ] [bhA. 3048] tamhA icchAveI eyAsiM nANadaMsaNacaritaM / nANa caraNeNa kAhiti aMtaM bhavasayANaM / / vR- yato nirvANAbhAve dIkSA nirarthikA atha ca tAsAM nirvANAya bhagavatA dIkSAnujJAtA tasmAdetAsAM dIkSA balAdapi jJAnadarzanacAritraM samAhAratvAdekavacanamicchApayati yato antaM vinAzaM bhavazatAnAM kariSyatyAryikA, yato nirvANaM labhyate jJAna caraNena nAnyathA / [bhA. 3049] nANassa daMsaNassa cArittarasa mahAnubhAvassa / tinhaM pi rakkhaNaThA dosavimukko pavAejA / / vR- jJAnasya darzanasya cAritrasya ca kathaMbhUtasyaikaikasyetyata Aha-mahAn anubhAvaH prabhAvoyasya tattathA tasya eteSAM trayANAM rakSaNAya doSavimukto vakSyamANadoSavipramuktaH pravAcayet / appasatthena bhAvena vAe to dosa saMbhave / keriso appasattho uiyo soi pavRccatI / / [ bhA. 3050] vR- aprazastena bhAvena vAcayan doSavAn bhavati na prazastena, / atha kIdRzaH so'prazasto bhAvaH / sUrirAha-so'prazasto bhAvo'yaM procyate, tamevAha [bhA. 3051] parivAraheumaNaThyAe vabhicAraTha va heuM vA / AgArAya bahu vihA asaMvuDAdIu dosAu / / vR- parivAro me bhUyAditi hetorannArthatayA vA annaM pAnaM vA mamAnIya dAsyatItyetadarthaM vA ityarthaH / vyabhicArArtha vA anyeSAM vA etadvyatiriktAnAM kAryANAM hetoratha AgArANi gRhANi bahuvidhAni asaMvRtAdIni me sampAdayiSyatItyetadartha yadi vAcayati tadA so'prazasto bhAva iti tasya doSAH / gaNiNI kAlayA bahi yA ya navijjae jayA aNA / [bhA. 3052] saMtAvi maMdadhammA majjAyAe pavAejA / / vR-gaNinyAM pravartinyAM kAlagatAyAM tatrAnyatravA bahiryadA anya pravAcikA na vidyate / athAsti para satyapi sA mandadharmA, tataH sAdhurmaryAdayA pravAcayati tAmeva maryAdAmAhaAgADhajogavAhIe kappo vAvi hojja asamatto / [bhA. 3053] suttato atthato vAvi kAlagayA ya pavattinI / / vR- AgADhayogavAhinI kApi saMyatI yadi vA kasyAzcitsaMyatyAH prakalpo nizIthAdhyayanaM sUtrato'rthatazcAsamApto bhavet vartate / atrAntare ca pravartinI kAlagatA / [bhA. 3054 ] annAya sagacchaMmI jai natthi pavAigA / annagacchA maNunnaM tu AnayaMti tato tahiM / /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 174, [bhA. 3054 ] 265 vR- anyA svagacche yadi pravAcikA na vidyate, tato'nyagacchanmanojJAM sAMbhogikI tatrArthikAM vasatAvAnayanti / [bhA. 3055 ] sA tattha nimmave evaM tArisIe asaMbhaveM / uggahadharaNAkusalaM tAhe ya nayaMti annattha / / vR - sA manojJA samAnItA satI tatra ekAmAryikA nirmApayati / atha tAdRzI manojJA na vidyate, tata Aha-tAzAbhAve tato'vagrahadhAraNAkuzalAmanyatrAsAMbhogika gacchAntare nayati tatra saMyatInAM saMyatAnAM ca parIkSA kartavyA / tathA cAha [bhA. 3056 ] saMvigga asaMviggA paricchiyavvA ya doviggAo / apAricchaNami gurugA pariccha imehiM ThANehiM / / vR- dvAvapi saMyatasaMyatIrupau vargoM saMvignAvasaMvignAviti vA parIkSitavyau yadi sAcaparIkSA ebhirvakSyamANaiH sthAnaiH karttavyA tAnevAha [bhA. 3057 ] vaccaMtitAvaeMtI, bhattaM geNhaMti tAvadeti / kadaMppataruNA bausaM, akAlabhIyAyasacchaMdA / / vR- na parIkSyante tato dvayorvargayoraparIkSaNe prAyazcittaM catvAro gurukAH, / sayaMtAH saMyatInAmupAzraye niSkAraNaM vrajanti, tA api vA saMyatyaH saMyatanAmupAzrayaM niSkAraNamAgacchanti / tathA bhaktaM pAnaM vA saMyatAnAM pArzve saMyatyo yathA kathaMcana gRhNanti tA vA saMyatyaH saMyatAnAM prayacchanti / tathA parasparaM taruNAstaruNyazca kandarpakathAM kathayanti tathA saMyatAH saMyatyazca bakuzaM bhAvaM bibhrati / tathA dvAvapi vargAvakAle caratastathA saMyatA AcAryasya na bibhyati, / AryikAH pravartinyAH, tathA saMyatAH saMyatyazca svacchandA Atman icchayAyAntyAyAnti vA ityarthaH / [ bhA. 3058 ] aThThamI pakkhie mottuM vAyaNAkAlamevaya / puvvutte kAraNe vAvi gamanaM hoi akAraNe / / vR- aSTamIM pAkSikaM tathA vAcanAkAlaM tathA pUrvoktA niggammaMtI kAraNajAe ityAdinA granthena yAni kalpe abhihitAni tAni muktvA zeSakAlaM yadbhavati gamanaM, tadakAraNaM niSkAraNamityarthaH / etena tA vA saMyatyo niSkAraNamAyAntIti vyAkhyAtam / [bhA. 3059] therA sAmAyAriM ajjA pucchaMti tA parikaheMti / AloyaNasacchaMdaM veTala gelanna pAhuNiyA / / - sthavirA AcAryA AtmIyA AryikA vAstavyAnAmAryikANAM samAcArI pRcchanti / yathA kIdRzavistavyAnAmAryikANAM sAmAcArIti / evaM pRSTAH satyastAH parikathayanti / yA yatra gatA sA tataH pratyAgatA nAlocayati nApi daivasikaM rAtrikaM pAkSikaM vAtIcAramAlocayanti, yathA svacchandaM vartate, nAcAryopAdhyAyapravartinInAM ca vazyAyattA, tathA veTalAni prayuJjanti na ca glAnAyAH prati tarpayanti nApi prAghUrNakAnAM vAtsalyaM vidadhati / [bhA. 3060] cittalae savikArA bahuso uccholaNaM ca kappaThThe / thali ghoDa vesasAlA, jaMta va ekAhiya nisajjA / / vR tathA citralAni vastrANi paridadhati, tathA savikArA gatA vullApe ca vikArasahitAH tathA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 vyavahAra-chedasUtram-2- 7/174 bahuzo'nekaprakAraM mukhanayanakakSAhastapAdAdInAmuccholanaM prakSAlanaM kurvanti / tathA kalpasthAniDimbharupANiramayantimaNDayantimamIkurvantivA tathA sthalyo devadroNyastAsubhikSArthaM vrajanti, / tatra ghoTADiMgarAste niruddhA balAdapi gRhNanti sthalyAM vA samavasRtaH pratyAsanne ya upAzrayastatra vasanti vezyAgRhANivA hiNDante |ttpaattke vAvasatautiSThanti,zAlA hastizAlA azvazAlA vAtAsu hiNDante tAsAM vA samIpe upAzraye tiSThanti, |yntraanni ikSu yantratailayaMtrAdi gRhANi tAni hiNDante, tanmadhye vA upAzraye vasanti tathA vrajAn gokulAni vrajanti, kAthikAdikatvaM vA kurvanti, gRhaniSadyAM vA bAdhante eSa dvAragAthAdvayasamAsArthaH / sAmpratametadeva vivariSuH prathamata AlocanAdvAraMsacchandadvAraMcAha[bhA.3061] jAjato gayA sAu, nAloe divasapakkhiyaM vA vi / sacchaMdAto vayaNe, mahatariyAenaThAyati / / vR-yAyatragatAsAtataHpratyAgatAnAlocayati, nApikAcana daivasikaMpAkSikaM apizabdAtAtri vAtIcAramAlocayati / tathA svacchandAH sarvAapivartantenamahattarikAyA upalakSaNametat / nApyAcAryopAdhyAyayorvacanena tiSThanti / adhunA biMTalAdidvAra catuSTayamAha[bhA.3062] viTalAni pajuMjaMti, gilAyANAvina paDitappaMti / AgADhevA anAgADhaMkareMti anAgADhe AgADhaM / / [bhA.3063] ajayaNAeva kuvvaMtI paahnngaadiavcchlaa| cittalANiya niyasaMtivittAyaharaNA tahA / / vR-viMTalAni khiTikA cappuTikAdInI prayuJjate, nApi glAnAyAH prati tarpayanti praticaranti yadi vA AgADhe anAgADhaM kurvanti, anAgADhe vA AgADhamayatanayA vA kurvanti, tathA prAghUrNikAyAmavatsalAstathA citralAni vicitrarekhopetAni vastrANini vasane paridadhati / citrANi vA nAnAprakArANi rajoharaNAnidhArayanti |smprti savikAradvAramAha[bhA.3064] gaivibbhamAdiehiMAgAra vigArA tahA padaMsaMti / jaha kiDhagANA vimoho samudIrati kiMtutaruNANaM / / vR- gativibhramAdibhirAkAra vikArAstathA pradarzyante, yathA kiTakAnAmapi vRddhAnAmapi mohaH samudIryata, / kiM punastaruNAnAmiti bahuzaH / uccholana dvAraMkalpasthadvAraMcAha[bhA.3065] bahuso uccholaMtImuhanayane htthpaaykkkhaadii| geNhaNamaMDaNarAmaNabhoyativatAto kappaDhe / / vR-tA mukhanayanAni hastapadAkakSAdikaM ca bahuzo'nekavAramuccholayanti, prakSAlayanti, tathA gRhasthabAlakAnAM grahaNaM kurvanti, |mnnddnN vA rAmaNaM vA krIDanaM yadi vA tAH kalpasthAn gRhasthadArakAn bhojayanti, sthalIghoTadvAraMvezyAdvAraMcAha[bhA.3066] thali ghoDAdiThANevayaMtitevAvi ttthsmuveti| vesitthI saMsaggI uvAsato vA samIvaMmi / / vR-sthalI ghoTAdisthAne atrAdizabdasteSAmeva devaDiMgarANAmanekabhedakhyApanArthatA vrajranti, te vA sthalI ghoTAdevaDaMgarAparaparyAyAstatrAryi kopAzraye sthalI samIpe samupayanti gacchanti, tathA vezyAstrIsaMsargiH sadaiva tAsAM yadi vA vaizyAgRhasamIpetAsAmupAzrayaH /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : 5:-7, mUla- 174, [bhA. 3067 ] [bhA. 3067 ] 267 'taha ceva hatthisAlA ghoDagasAlANa ceva Asanne / jati taha jaMtasAlA kAhIyattaM ca kuvvati / / vR tathA caiva hatizAlAnAM ghoTakazAlAnAM cAsanne pradeze hiNDanti yadi vA tAsAM pratyAsanne upAzraye vasanti, / tathA ikSvAdiyantrazAlAM gacchanti, tatsamIpe vA vasanti / vrajadvAraM sugamatvAnnavivRtaM, kAthikatvaM yA kurvanti / samprati sthalIghoTadvAre doSamAha [bhA. 3068 ] thali ghoTAdiniruddhA pasajjagahaNaM kareja taruNINaM / saMkAi hoi tahiyaM goyare kimu pADivesehiM / / vR-sthalI ghoTAdayo'nekaprakArA devaDiMgarAniruddhAH kRtasantastaruNInAM prasahya balAtkAreNa grahaNaM kuryustato gocare'pi tatra gatAnAM zaGkA bhavati, kiM punastaiH prAtivezmikaiH teSu prAtivezmikeSu sutarAM zaGkA; evaM hastizAlAdiSvapi doSavibhASA yathAyogaM kartavyA / kathikadvArameva savistaraM gRhaniSadyAbAdhanadvAra cAha [bhA. 3069] sajjhAyamukkajogA dhammakahAvikaha pesaNagihINaM / gihi nisijjaM ca vAhaMtI saMthavaM vA kareMti u / / bR- svAdhyAyena mukto yogo vyApAro yAsAM tAH svAdhyAyamuktayogAstathAbhUtAH satyo gRhINAM dharmakathAnAmAkhyAne vikathAnAM ca strIkathAdInAM karaNe preraNeca nAnArUpe gRhiNAmudyuktaH tathA gRhaniSadyAM bAdhante gRhaniSadyAmupavasantItyarthaH / saMstavaM vA paricayaM vA gRhasyaiH saha kurvanti, / upalakSaNametat / vastrANyannapAnaM vA gRhasthAnAM tAH saMyatyo dadati / aviratIzca maNDayanti, maNDanopadezaM vA tAsAM prayacchanti / maNDanakAni vA dadatIti / | [ bhA. 3070 ] evaM tu tAhi siTTe nikkhiviyavvA utA u kahiyaM tu / dosu vi saMviggesu nikhiviyavvA bhave tAu / / bR- evamuktena prakAreNa tAbhiH saMyatIbhiH ziSTe kathite tA kva nikSeptavyAH / sUrirAha-dvayorapi saMyata saMyatIvargayoH saMvignayostA bhavanti nikSeptavyAH / atra saMyatasaMyatIvargayoH saMvignAsaMvignabhedatazcatvAro bhaGgAstadyathAsaMyatAH sIdanti saMyatyo'pi sIdanti prathamo bhaGgaH, saMyatAH sIdantina saMyatyaH iti dvitIyaH, saMyatA na sIdanti kintu saMyatyaH sIdanti iti tRtIyaH / na saMyatAH sIdantinApi saMyatya iti caturthaH, / tatra dosu saMvignesu iti caturtho bhaGgo gRhItaH / zeSeSu bhaGgeSu nikSepaNaM pratiSiddhaM / tathA ca tatra prAyazcitta[bhA. 3071 ] * saMjayasaMjativagge saMviggekvekke ahava dosaM tu / nikkhavaNA hoMti gurugA ahapunasuddhe cemedosA / / , vR- saMyatavarge saMyatIvarge vA ekaikasminnasaMvigne etena dvitIyatRtIyabhaGgau gRhItau / athavA dvayorapi saMyatasaMyatIvargayorasaMvignayoranena prathama bhaGgo gRhItaH / nikSepaNe prAyazcittaM catvAro gurukA bhavanti, / navaraMtapaHkAlavizeSatA prathamabhaGge dvAbhyAmapi vizeSitA / athapunaH zuddhe'pi caturthe bhaGge ime vakSyamANA doSAstarhi tatrApi kSepaNe catvAro gurukAH, samprati tAneva doSAnAha [bhA. 3072] taruNA siddhaputtAdI pavisaMti niyallagANa nissAe / mahayariyana vAretI, je viya paDiseve tahiM kiMca / / vR- taruNAH siddhaputrAdayo nijakAnAmAtmIyAnAM AryikANAM nizrayAvandanavyAjena pravizanti /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 vyavahAra-chedasUtram -2-7/174 pravezeya ca tatraiva cirakAlamavatiSThate tAnmahattarikA yadi na nivArayati, ye'pi ca tatra vasatau kAJcidAryikAmAtmIyAM / pratisevanteparyupAsanteparyupAsInAJcaciraMkAlaM tiSThanti tAnapina nivArayati, bhA.[3073] nikkhevaNe tatthagurugA ahapunahojjA husAsamujuttA / caraNaguNasuniyamaM viyakkhaNAsIlasaMpannA / / vR- tatrApi nikSepaNe prAyazcittaM catvAro gurukAH, / atha punaH sA mahattarikA caraNaguNeSu niyataM vicakSaNAzIlasampannAsatI samudhuktA ayuktaMsamastamapivArayatitathA- [bhA.3074] samAsIsapaDicchINaMcoyaNAsuanAlasA / gaNiNI guNasaMpannA pasajjhA purisANugA / / vR-ziSyANAM prAtIcchikAnAM ca samA / tathA codanAsu zikSaNAsu analasA kRtodyamA gaNiNI mahattarikA guNasampannA tathA'prasahyA'pradhRSyo yaH puruSastadanugatA tdnusaarinnii| [bhA.3075] saMvigAbhIyaparisAyaugadaMDAya kAraNe / sajjhAyajjhANajuttAyasaMgaheya visArayA / / vR-saMvignA sAmAcAryAM samyagudyuktA tathA bhItA parSat yasyAH sA bhItaparSatyataH kAraNe ugradaNDA svAdhyAyadhyAne yuktAsaMgraheca vizAradA / / [bhA.3076] vigahA visottiyAdIhiM vajjiyA jAya niccaso / eyaguNovaveyAetIe pAsaMbhi nikkhive / / vR-yAca nityazaH sarvakAlaM vikathAvizrotasikAdibhirAdizabdAtaRddhigauravAdiparigrahopavarjitA etaduNopetAyAstasyAH pArthe nikSipet[bhA.3077] eyArisAe asatI vAejAhitatosayaM / vAyaMteimA tattha vihI uparikittiyA / / vR- etAdRzyAgaNinyAabhAvesvayaMvAcayet, tasmiMzcavAcayatyayaM vakSyamANo vidhiH parikIrtitaH / [bhA.3078] mAyA bhaginIdhUyA mehAvI ujjuyAya AnattIM / eAsiMasaIesesAvAegjimAmottuM / / vR- mAtaraM bhaginIM duhitaraM vA kathaM bhUtAmityAha-meghAvinI prajJAvatIM RjukAmakuTilAM AjJaptAM yadupadizyatetasyai tathaiva kArikAM vAcayeditiyoga etAsAmasatyabhAvezeSA apiasvajanAvAcayet / imA vakSyamANAmuktAtA evAha[bhA.3079] taruNiMbhoiya mehuNiyaM puvvahasiyavabhicAriM / etAsuhotidosA tamhAyana vAyaeteU / / vR-taruNIM purANAM pazcAtkRtavratAM punarabhyupagatadIkSAM, bhogyAM vezyAM, maithunikI bhAryA yayAsaha pUrva sahitamAsItavyabhicAriNIpUrvAvasthAMsvairiNI etAsuyasmAdvAcyamAnAsupUrvAbhyAsenAtmaparasamutthAdoSA bhavanti tasmAttAnna vAcayet / atraiva vizeSamAha[bhA.3080] vajakuDDasamaM cittaMjaihojAhidoNhavi / tahAvisaMkitohoipajAto vAyayaMtau / / vR- yadyapi dvayorapi vAcyavAcakayozcittaM vajrakuDyasamaM tathApyetA vAcayan zaMkitaH zaGkAgocaro
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 174, [bhA.3080] 269 bhavatitataetAsAM varjanam / [bhA.3081] pUrvatu kiMTI asatIe majjhimA dosarahiyavAeti / gaNaharo annayarovAvi pariNato tassaasatIe / / vR- pUrvaM tAvat kiNTI vRddhAM vAcayet / tasyAmasatyAM doSarahito gaNaharo madhyayAM vAcayet / atha gaNadharaH prayojanAntareNavyAkulastatastasya gaNadharasyAsatyabhAvepariNato'nyataro vApivAcayet / [bhA.3082] tarunosusayaMvAedosannayareNa vAvijuttesu / . vihuNA uimeNaMtudavvAdIeNaujayaMto / / vR-athAnyataraH pariNatonavidyate, kintusarve'pitaruNAH vRddhAanyatareNadoSeNasavikAratvAdinA yuktAstatastaruNeSuzeSesuvRddhesuvAnyatareNadoSeNayukteSusatsvanena vkssymaannengnndhrHsvyNvaacyet| kiM viziSTa ityAha-dravyAdinA yatamAnastAmeva dravyAdiyatanAmabhidhitsurAha[bhA.3083] davve khetekAle maMDalidiThI tahA pasaMgoya / ___ eesujayaNaMvucchaM, AnupuvviMsamAsato / / vR-dravye kSetrekAle maNDalyAM tathA dRSTiprasaGge eva eteSusthAneSuyatanAmAnupUrvyAsamAsato vakSye / [bhA.3084] jaMkhalupulAgadavvaMtavvivarIyaM duvevibhuMjaMti / puvuttAkhaludosA tattha nirodhe nisaggeya / / vR- yatkhalu pulAkamasAraM dravyaM tadviparItaMdvAvapi vAcyA vAcayitA cetyarthaH bhujAte anyathA tatra vyAkhyAnamaMDalyAMsUtrAdi nirodhe nisargevApUrvoktAH khaludoSA uktA dravyayatanA |kssetrytnaamaah[bhaa.3085] sunnadhare pacchanne ujjAne deulesabhArAme / ubhayavasahiMcamottuMvAejja asaMkaNijjesu / / / vR-zUnyagRhANipracchannAni viviktAnpradezintathA udghAtAnidevakulAnisabhAArAmAzcatathA ubhayavasatiMsaMyatavasatiMsaMyativasatiMcamuktvA zeSeSvazaGkanIyeSusthAneSuvAcayet / [bhA.3086] ubhayanije vayanIe vasanniyahAbhadda tahaya dhuvakammI / AsannesatiajANuvassae appaNovAvi / / vR-ubhayasya saMyatyAH saMyatasyacanije svasthAne AsannesatiyadivAtinyA nijeathavA saMjJinI zrAvakeyadi vAyathA bhadrake athavA dhruvakarmaNi lohakArAdau pratyAsannesativAcayet / athAnyadarzanIyaM sthAnaMna vidyate,tataH anyasyasthAnasyAsatiAryANAmupAzraye'thavAAtmana upAzraye yatrazayyAtarasya saMlokobhavati, tatra sthitovAcayati, gataMkSetradvAramadhunA kAlayatanAdvAramAha[bhA.3087] jaiasthivAyaNaM dito adAuMtAhegacchai / ahanatthitAhedAuNasuttaatthANaporisiM / / vR-yadisAdhUnAMsUtrasyArthasyaca vAcanAdAtAsamastitataAcAryovAcanAMsAdhUnAmadatvA gacchati / prAtareva sAdhvInAmazaGkanIye sthAne vAcanAM dAtuM gacchatIti bhAvaH / athArtha pauruSI dAtA samasti, na sUtrapauruSIdAtA, tadA sUtravatAMsaMyatAnAMsUtrapauruSIM datvA gcchti| [bhA.3088] aha adhaittA hojjA hitojaaipddhmaae| U asatIe doNhavI dAne imAujayaNatehiM / /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 vyavahAra-chedasUtram - 2- 7 /174 'vR- atha sUtrasya dAtA vidyate nArthasya, sAdhavazcArthavantopi arthArthino'pi santi, tataH prathamapauruSyAM saMyatInAM vAcanA pradAnAya gacchati / dvitIyasyAM tu pauruSyA mAgatya saMyatAnAmArthaM dadAti / atha saMyatAnAM sUtrasya vA pradAtA anyo na vidyate, tadAnyasyAsatyabhAve dvayAnAmapi saMyatAnAM saMyatInAM cAtmanaupAzraye ekasmin tena vAcanA deyA / tatra dvayAnAM vAcanAdAne iyaM vakSyamANA yatanA / atra maNDalIyatanAdvAramApatitaM tadevAha [bhA. 3089] kaDinaMtarito vAdIsaMti janena dovijaha vaggA / baMdhati maMDalaM te u ekkato vAvi ekkato / / " vR- te saMyatAH saMyatyazca maNDalIMbandhanti / tadyathA - ekataH saMyatamaNDalI ekataH saMyatImaNDalI, / apAntarAle ca saMyatInAM vyavadhAnAya kaTo dIyate / tatrApi pracchanne pradeze sthitAH saMyatIrna vAcayati / anyathA ye zUnyagRhAdiSu vAcayataH zaGkAdayo doSA uktAste'trApi syustata Aha-yatra dvAvapi vargI saMyatasaMyatI samudAyarupAvupaviSThau janena dRzyete, tatra sthitaH kaTenAntarito vAcayati / evaM sati yoguNastamAha [bhA. 3090 ] logevi paccato khalu vaMdanamAdIsu hoMti vIsatthA / duggUDhAdI dosA vigAra dosA ya no evaM / / - evaM kriyamANe sati loke'pi zuddhazIlasamAcAraviSayaH pratyaya upajAyate / ye'pica vandanAdiSu samAgacchanti te'pi dvAvapi vargoM tathopaviSTau dRSTrA vizvastA bhavanti / evaM ca sati ye durgUDhAdayaH pracchannapradezAdi bhAvitA doSAH ye ca parasparaM saMyatasaMyatInAM vikAradoSAste na bhavanti / atha kaTo na vidyate tadA vastreNa cilimili kriyate / tathA cAha [ bhA. 3091] cilimili cchede vAyai jaha pAsai doNhavI pavAyaMtI | diTTI saMbaMdhAdI imeya tahiyaM na vAejjA / / vR- pravAcayan gaNadharazcilimilyA upalakSaNametat kaTasya ca cchede paryante tiSThati, yathA dvAvapi saMyatasaMyatIvargoM (sa) pazyati / tatra ye saMghatAH saMyatInAM daSTirdRSThyAtmauyayA saMbadhnanti, teddaSTisambandha ucyaM (cya) te / AdizabdAnmaithunakAdi parigrahastAnimAn vakSyamANAnna vAcayet / [bhA. 3092] savikArA mehaNAdI ya je yA vi dhiidubbalA / anena vAyaeteu nisiM vA paDipucchaNaM / / vR- ye dRSTyA savikArA ye ca maithunikAdayo maithuniko bhartA Adi zabdAtpurANAdi parigrahaH, ye cApi dhRtyA durbalAstAn anyenopAdhyAyAdinA vAcayet, nizi rAtrau vA teSAM sandigdhasthAnaM pratipracchanaM / / [bhA. 3093] asayaNe pavAyaMte paDhaMti savve tehiM adosillA / nisannatherisahiyA therasahAo pavAyaM to / / vR- athAnya upAdhyAyAdi pravAcayan na vidyate tadAnyasminnasati vAcayati sarve tatra paThanti tata' doSavantastatrApi saMyatyaH paThantyaniSannA anupaviSTA sthitA ityarthaH / yena parasparaM dRSTisambandho na bhavati tathA sthavirAH sahitAH pravAcayannapi sthavirasahAyaH pravAcayati, yena tatsahAyaH sarvAnapi nibhAlayati, saMyatyo'niSannAH saMyatyo'niSannAH paThantItyuktaM tatrApavAdamAha [bhA. 3094] jAdubbalA hojja ciraM va sajjhAto tAhe nisaNA na ya uccasaddA /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-7, mUla - 174, [bhA. 3094] 271 palaMba saMghADena ujjalA ya anunAyA vAsatiraMjalIya / / vR-yAzarIreNa durbalA bhavativartate ciraMcasvAdhyAyaH kartavyaH / tadA niSaNA upaviSTAsatI paThati, nacauccazabdena mahatAzabdenAlApakamudghoSayatItyarthaH / tadA saMghATi: pralambApAdagulphaparyantA kriyate, nojvalA tathAanunnatApaThati, / kimuktaMbhavati / nordhvamukhAsatI anyasyAnyasyamukhaM viprakSyamANA paThati tathAvAsovastrAntena tirohitAJjalirAlApakaMguroH samIpeyAcate - [bhA.3095] eyavihi vippamukko saMjativagaMtujo pvaaejaa| majAyAtikataMmanAyAraM viyANAhi / / vR- etenAntaroditena vidhinA vipramukto yaH saMyativargaM pravAcayet, taM maryAdAtikrAntamanAcAramAcAramAcArarahitaM vijAnIyAt / / mU. (175) nokappai nigaMthANavA nigaMthINavA asajjhAesajjhAiyaMkarittae mU. (176) kappai nigaMthANa vA nigaMthINa vA sajjhAiesajjhAyaMkarittae / [bhA.3096] sajjhAtokhalu pagato vitigaTheno kappaijahAu / emeva asajjhAetappaDivakkhe usajjhAo / / vR- svAdhyAyaH khalu prakRta pUrvasUtre vartate, sa ca yathA vyatikRSTe kAle na kalpate / evamevAsvAdhyAyake'pi, tatpratipakSepunaHsvAdhyAyikesvAdhyAyaHkalpate |ityetdrthkhyaapnaarthmidNsuutrmiti sambandhaH, / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAna kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAM vA asvAdhyAyike svAdhyAyaM kartuM, kalpate nirgranthInAMvAsvAdhyAye svAdhyAyaM kartumitisUtrAkSarasaMskAraH / - [bhA.3097] asajjhAiyaM caduvihaM AyasamutthaM ca parasamutthaMca / jaMtaMtu parasamutthaM taMpaMcavihaMtunAyavvaM / / vR-dvividhaM khalu asvAdhyAyikaM tadyathA-AtmasamutthaMparasamutthaM |aatmaanH svAdhyAyaM cikIrSoH samutthaM AtmasamutthaM / parasmAtsvAdhyAyakarturanyasmAtsamutthaM parasamutthaM ca zabdAcca svAdhyAyikatayA tulyakakSatA saMsUcakau tatra yatparasamutthaM tatpazcavidhaMjJAtavyam / tAneva paJca prakArAnAha[bhA.3098] saMjamaghAuppAesA divve vugahe yasArIre / eesukaremANeANAiyamoudiThaMto / / vR-saMyamaghAtisaMyamopaghAtikamautpAtikamutpAtAnimittaMsadevatA prayuktaMvyudgRhaH zArIraMca eteSu paJcasvapyasvAdhyAyikeSusvAdhyAyaMkurvatyAjJAdaya AjJAbhaGkAdayo doSAstathAjJAMtIrthakarANAMbhaJjati / prAyazcittaM caturguru / anavasthayA anye'pi tathA kariSyantIti, tatrApi prAyazcittaM caturguru, yathA vAdi tathAkArI na bhavatIti mithyAtvaM, tanniSpannamapi prAyazcittaM caturguru, virAdhanA dvividhA saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanAca |ttrsNymviraadhnaa jJAnAcAravirAdhanAAtmavirAdhanAyAmidamudAraharaNaM tadevAha[bhA.3099] micchabhayaghosaNaniveduggANiatIhamAvinessihi hA / phiDiyAjeuatigayA iyarA hayasesaMnivadaMDo / / vR-kassaviranomecchAkhaMdhAvAropisayaMAgaMtuMhaNiyakAmotaMbhayaMjANittAranAsavisaesayalevi ghosAviyaM, micchakhaMdhAvAro AgaMtuM visayaMhaniukAmovaMTTati, tAsa, tubbheduggANi atIhatattha jehiM / rano ANAkayA te miccha bhayAto phiDiyA jehiMna kayA ANA temicchehiM lUsiyA mAriyA ya jevi tattha
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 vyavahAra-chedasUtram -2-7/176 kei parimukkA te viraNAdaMDiyA / / akSarayojanAtvevam-mlecchabhayamAkaNya nRpeNa daNDaH kRtaH / [bhA.3100] rAyA iva titthagarojAnavayA sAhuNo ghoSaNaMsutaM / micchAya asajjhAto rayaNadhanAiMcanANAdI / / vR- atra rAjA iva tIrthakaro janapadA iMve sAdhavaH, ghoSaNamiva sUtram / mlecchA iva asvAdhyAyo ratnadhanAnIvajJAnAdIni / tatrayesAdhavojanapadasthAnIyArAjasthAnIyasyatIrthakarasyAjJAM nAnupAlayanti teprAntadevatayA cchalyante / prAyazcittadaNDena ca daNDyante / kena punaH kAraNenAsvAdhyAyikesvAdhyAyaM karoti / tata Aha- . [bhA.3101] povAvaseva porisiajjhayaNaMvA vi jo kuNaisouM / nANAisArahInassa tassachalaNAusaMsAro / / vR-stokAvazeSAmapi pauruSyamadhyayanaM pATha uddezo vAdyApi nAntaM nIta iti kRtvA udghATAyAmapi pauruSyAmastamite vA sUrye athavA asvAdhyAyikamiti zrutvApi yo'dhyayanaM pAThamapi zadvAduddezanaM ca karoti / tasyajJAnAditrikaMtatvato'pagataMtIrthakarAjJAbhaGgakaraNAditi, jJAnAditrikasArahInasyasaMsAre narakAdi bhavabhramaNalakSaNecchalanAbhavati, apAraghora saMsArenipatanaM bhavatItibhAvaH, / [bhA.3102] ahavAdiThaMta avarojaharano keipaMcapurisAo / duggAtiparitosio, tehiyarAyAaha kyaaii|| [bhA.3103] todeti tassa rAyA nagaraMmI icchiyaM payAraMtU / mahieyA daimollaM janassa AhAravatthAdI / / [bhA.3104] egenatosiyatarogihamagihe tassa savvahiM viyare / ratthAiMsucauNhaeviha sajjhAieuvamA / / / vR-athavetidRSTAntasyaprakArAntarasUcaneaparodRSTAntoyathA-rAjJaH paJcapuruSAH sevakAstairathakadAcit rAjJA durgAdiSu patito nistAritastatrApi teSAM paJcAnAM madhye ekena kenacit paramasAdhvasamavalaMbyasvayamavalaMbyabhUyastaraMsAhAyikamakAritatasteSAMtenaikena varjitAnAMcaturNApuruSANAMrAjAparituSTaH san nagarerathyAdiSugRhacaryeSupracAramIpsitaMdadAti, yathAyatkimapirathyAyAmApaNAdiSu trikacatuSkacatvArAdiSuvA yUyaM yadvastrAhArAdikaMprApnuyAtyuSmAkameva evaM prasAde kRtevastrAhAradau nagaretaiH svecchayA gRhIte rAjA yasyasatkaMtaiH gRhItaM tasyamUlaM dadAti / yenacaikena puruSeNabhUyastaraMsAhAyikaM kurvatA rAjA toSitatarastasya rAjA gRhe'gRhe vA sarvatra nagaramadhye pracAramIpsitaM vitarati anujJAnAti / tatrApi yasya satkaM tena gRhyate vastrAhArAditasya rAjJA mUlyaM dIyate / itareSAMtucaturNA rathyAdiSveva pracAramanujJAtavAn nagRheSu / evamuktena prakAreNa iha prastuteasvAdhyAyike upamAdRSTAntaH / tadevamukto dRSTAntaH / [bhA.3105] paDhamami savvaciTThAsajjJAto vA nivArato niymaa| . sesesuasajjJAto ceTTAna nivAriyA aNA / / vR- prathame asvAdhyAyike saMyamopadhAtilakSaNe sarvA kAyikI vAcikI ceSTA svAdhyAyazca niyamAdvAritastoSakatara puruSasthAnIyatayA tasya sarvatra sAdhuvyApAreSu pravRtte, zeSeSu punaJcaturthasvAdhyAyikeSu asvAdhyAyaH svAdhyAye eva kevalo nivArito nAnyA kAyikI vAcikI vA pratilekhanAdikAceSTA vAritA, teSAM zeSapuruSacatuSTyasthAnIyAnAMbahIrathyAdAvivasvAdhyAyamAtraeva
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA. 3105] 273 vyApArabhAvAt / tadeva paJcasvapyasvAdhyAyikeSu sAmAnyato vizeSatazcodAharaNayuktamidAnI prathamasvAdhyAyikaMsaMyamopaghAti prarupayati / [bhA.3106] mahiyAya bhinnavAse saccittarae ya saMjame tivihe / davve khettekAle, jahiyaM vAjacciraMsavvaM / / vR-mahikA garbhamAse patantI prasiddhA tasyAM tathA gRhAdau yatpatati varSaM tat / bhinnaM varSatasmin tathA sacittarajasicaevaMvidhetriprakAre saMyamepadaikadeze padasamudAyopacArAtsaMyamopadhAtiniasvAdhyAyike nipatati dravyataH, kSetrataH kAlata, bhAvatazca varjanaM bhavati, tatra dravyata etadeva trividhamasvAdhyAyika dravyaM, kSetratojahayantiyAvatkSetretatpatatitAvatkSetraM, kAlatoyazciraMyAvantaMkAlaMpatatitAvantaMkAlaM / bhAvataH sarvakAyikyAdiceSTAdikaMvaya'te / enAmevagAthAMvyAkhyAnayati[bhA.3107] mahiyA ugabbhamAse vAse punahoti tinniu pagArA / bubbuyatavvajaphusI saccittarajoya AtaMbo / / vR-mahikA garbhamAsepratItA, / garbhamAsonAma kArtikAdiyAvatmAdhamAsaH / varSepunastrayaHprakArAH bhavanti tAnevAha, vuvvuyatiH yatra varSenipatati pAnIyamadhye bubudAstoyazalAkArupA uttiSThantitato varSamapyupacArAt bubudamityucyute / tadvarja budbudvarja, dvitIyaMvarSa tRtIyaM phusI iti jalasparzikanipatantyaH / tatrabudabudai varSe nipatatiMyAmASTakAcaM anye tuvyAcakSate / trayANAM dinAnAM paratastadvarja paJcAnAMdinAnAMjalasparzikArupesaptAnAMparataH sarvamapkAyaspRSTaMbhavati / tatastatradravyataHkSetrataHkAlato bhAvatazca varjanaM prAgvadbhAvanIyam / yAvaccApakAyamayaM na bhavati tAvat yadhupAzrayo zlakSNadhUlistacca sacittarajo varNenAtAnaMgAthAyAMpustvaMprAkRtatvAt / taccadigaMtareSu dRzyate / tadapinirantarapAtena trayANAM dinAnAM parataH sarvaM pRthivI kAyabhAvitaMkaroti / tatrApi patitadravyAdito varjanaMprAgvat / [bhA.3108] davvetaMciyadavvaM khettejahiyaM tujccirNkaale| ThANAdibhAsabhAve muttuMtaussAsaummesuM / / vR- dravye dravyatastadevAsvAdhyAyikaM mahikaM bhinnavarSaM sacittarajo vA vaya'te / kSetrato yatra kSetre nipatati / kAlato yacciraM kAlaM patati / bhAvato muktvA ucchrAsamunmeSaM ca tadvarjane jIvitavyAghAtasaMbhavAt / zeSAM sthAnAdikamAdizadvAt gamanAgamane pratilekhanAdi parigrahaH kAyikAM ceSTAM bhASAM va vrjyti| [bhA.3109] vAsattANAcariyA nikkAraNeThaMti kjjynnaae| hatthatthaMgulisannA pottAvariyAvabhAsatti / / vR-niSkAraNe kAraNAbhAve varSatrANaM kambalamayaH kalpastena sautrikakalpAntaritena sarvAtmanA AvRttAtiSThanti na kAmapi lezato'pi ceSTAM kurvanti / kArye tu samApatite yatanayA hastasaMjJayA vA vyavaharanti, potAcaritA vA bhASante / glAnAdi prayojane varSA kalpAvRtA gacchanti / gataM saMyamopaghAtyasvAdhyAyikamidAnImautpAtikamAha[bhA.3110] paMsUyamaMsaruhire kesasilAvuTTitaharau gdhAe / .. masaruhirehorattaM avasesojacciraM suttaM / / [22/18 samAcarakAlA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 vyavahAra-chadasUtram -2-7/176 vR-atravRSTizadvaH pratyekamabhisambadhyate / pAMzuvRSTau mAMsavRSTaurudhiravRSTau kezavRSTau zilAvRSTau ca / tatra pAMzuvRSTinAmayadi vRttaM rajonipatati, mAMsavRSTisikhaNDAni patanti, rudhiravRSTiH rudhirabindavaH patanti, / kezavRSTiryadvarAH kezAH patanti / zilAvRSTiH pASANanipatanaM karakAdizilAvarSamityarthaH / tathA rajaudghAte rajasvalAsu dikSusUtraM na paThyate zeSAH sarvAapi ceSTAH kriyante / tatra mAMse rudhireca patati ahorAtraM ya'te, avazeSe pAMzuvRSTyAdau yAvacciraM pAMzcAdipatanaM tAvantaM kAlaM sUtraM nandyAdi na paThyate |shesskaalNtu paThyate / samprati pAzuMrajaudghAta vyAkhyAnamAha[bhA.3111] paMsUacittarajosalAto disaarudghaato| tatthasavAte nivvAyaieyasuttaMpariharati / / vR- pAMzavo nAma dhUmAkAramApANDuramacittaM rajaH, raja udghAto rajasvalAdizo yAsu satsu samantato'ndhakAraiva zyate |ttrpaaNshuvRssttaurjudghaatevaasvaatenirvaatecpttiyaavtptnNtaavtsuutrN pariharanti / atraivApavAdamAha* [bhA.3112] sAbhAvie tini dinA sugimhae nikkhevaMti / jaijogaMtotaMmi paDatamI kuNaMtisaMvaccharaMjjhAyaM / / vR- yadi sugrISme grISmakAlaprAraMbha uSNakAlaprAraMbha caitrazuklapakSe ityarthaH / dazamyAH parato yAvat paurNamAsI |atraantrenirntrNtriinni dinAnI yAvatyadiyogaMnikSipantiekAdazyAdiSutrayodazIparyanteSu yadi vA trayodazyAdiSupaurNamAsI paryanteSusacittarajoavaheTha[va]nArthaMkAyotsargaM kurvantitadA tasmin pAMzuvarSe rajauddhAte vA svAbhAvike patati saMvatsaraM yAvatsvAdhyAyaM kurvanti / itarathAneti gatamautpAtikamidAnIM sadevamAha[bhA.3113] gaMdhavvadisAvijukka[a]gajitejUva jakkhaliteya / ekkekkaporisiMgajjiyaMtudo porisIhaNati / / vR- gandharvanagaraM nAma yaccakravartyAdi nagarasyotpAtasUcanAya sandhyAsamaye tasya nagarasyopari dvitIyaM nagaraMprAkArATTalakAdisaMsthitaMzyate; digdAhaH vidyutpratItAulkAsarekhAprakAzayuktAvA garjitaMpratItaM yUpako vakSyamANalakSaNo yakSAliptaMnAma ekasyAM diziantarAntarA yadRzyate vidyutsadRzaHprakAzaH eteSu madhye gandharvanagarAdikamekaikAM pauruSI hanti |grjitNpunrddh pauruSyau hanti / [bhA.3114] gaMdhavvanagaraniyamAsadevvaM sesagAnibhajitAni / jena na najaMti phuDaMtena yatesiMtuparihAro / / vR- atra gandharvanagarAdiSu madhye gandharvanagaraM niyamAtsadevamanyathA tasyAsaMbhavAt / zeSakANi tu digdAhAdInibhaktAni vikalpitAni,kadAcitkhAbhAvikAni vidyantibhavanti / kadAcit devakRtAni / tatra svAbhAvikeSu svAdhyAyo na parihriyate / kintu devakRteSu paraM yena kAraNIna sphuTaM vaiviktyena bhAti jJAyante tena teSAmavizeSeNa parihAraH / samprati digdAhAdi vyAkhyAnamAha[bhA.3115] disidAho cchinnamUlo ukkasarehA pagAsajuttA vA / saMjjhAccheyAcaraNo ujUvatosukke dine tinni / / vR-dizi pUrvAdikAyAM cchinnamUlo dAhaH prajvalanaM digdAhaH / kimuktaMbhavati? anyatamasyAM dizi mahAnagarapradIptamivopari prakAzo'dhastAdandhakAra iti digdAhaH ulkA pRSTataH sarekhA prakAsayuktAvA /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA.3115] 275 yUpako nAmazuklezuklapakSetrINi dinAniyAvadvitIyasyAM tRtIyasyAMcaturthyAMcetyarthaH sandhyAcchedaH, sandhyAvibhAgaHsaAdhri[viyateyena sasandhyAcchedAvaraNazcandraH / iyamatrabhAvanA-zuklapakSe dvitIyA tRtIyA caturthI rupeSu triSu divaseSusaMdhyAgatazcaMdra iti kRtvA saMdhyAna vibhAvyate, tatastAnizuklapakSe trINi dinAni yAvaccaMdraH saMdhyAcchedAvaraNaH sayUpaititeSuca triSu divaseSu prAdoSikI pauruSI nAsti / sandhyAcchedAvibhAvanAditi |atraiv matAntaramAha[bhA.3116] kesiMci hoimohoujUvatote hotiAiNA / jesiMtuaNAinnA tesiMkhalu porisIdoni / / vR- keSAzcidAcAryANAM matena bhavanti zuklapakSe pratipadAdiSu triSu divaseSvamodhAmoghA zubhAzubhasUcananimittAditathotpAdA AdityakaraNavikArajanitA Adityasyodayasamaye'stamayasamaye vA AtAbhrAH kRSNazyAmA vA yUpaka iti teca bhavanti vartante / AcIrNA naiteSu svAdhyAyaH parihriyate ityarthaH, / yeSAM tvAcAryANAmanAcIrNAsteSAM matena yUpako dve pauruSyau hanti na kevalamamUni sadevAni kintvamUnyapi / tAnyevAha[bhA.3117] caMdimasUruvarAgA nigghAeguMjiteahorataM / caMdojahanenAddhauukkosaporisi vicchakkaM / / [bhA.3118] sUrojahannabArasa ukkosaMporisI usolasau / ___ saMgahanivvuDDa evaM,surAdI jenahorattA / / vR-candoparAgesUryoparAgecataddinApagateitivAkyazeSaH / tathAsAbhre nirabhre vAnabhasivyantarakRto mahAgarjitasamo dhvanirnirdhAtaH garjitasyeva vikAro guJjAvat guJjamAno mahAdhvanirguJjitaM tasmin nitiguMjiteca pratyekamahorAtraMyAvatsvAdhyAyaparihAraH / tatrajadhanyatautkarSatazcandroparAgaMsUryoparAgaM cAdhikRtya svAdhyAyocitakAlamAnamAha-candro jadhanyenASTau pauriSIrhanti, utkarSataH pauruSI dviSaTkaM dvAdazapauruSIrityarthaH / kathamita ceducyate-tadgacchan candramA rAhuNAgrahItastatazcatastraH pauruSIrdivasasya hanti / catastra AgAminyA rAtrezcatastro dvitIyasya divasasyAthavA autpAtikagrahaNena sarva rAtrikaMgrahaNaM jAtaM, sagraha eva nimagnastataH saMdUSitarAtrezcatastraH pauruSI ranyaccAhorAtraM / athavA abhracchannatayA vizeSaparijJAnAbhAvAcca na jJAtaM kasyAM velAyAM grahaNaM prabhAte ca sagraho nimajjan dRSTaH / tataH samagrA rAtriH parihatA / anyaccAhorAtramiti dvAdazaH sUryo jadhanyena dvAdazapauruSIhanti utkarSata SoDazamiti ceducyate-sUryaH sagraha evAstamupayAtastatazcatastraH pauruSI rAtrerhanti catastra AgAmino divasamya catastrastataH parasyArAtrairevaMdvAdaza, SoDazapunarevaMsUryaudgacchan rAhuNAgRhItaH sakalaMdinaMsamutpAtavazAt sagraha evAstamupAgatastatazcatastraH pauruSIrdivasasya hanti catastra AgAminyA rAtrestatazcatasastraH paradivasasyatato'picatastraH paratarAyArAtrerevaMSoDazapauruSIrhantisagrahanimagnaH sagraha evAstamitastathA coktam-eyaM uggacchannagahie saggahanibbuDe / daTThavvamiti sUrAdI jeNa ho rattatti / / sUryodayo yenAhorAtrAstataH kimityAha[bhA.3119] AinnaM dinamukke sovviya divasoyarAtIya / nigghAya guMjiesusavvi ya velAujA pattA / / vR-yataHsUryAdirahorAtrAstato dinamuktesUryesaeva divasaHsaiva carAtrirasvAdhyAyikatayAparihriyate
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 vyavahAra-chedasUtram-2-7/176 candre tu tasyAmeva rAtrau mukte yAvadaparazcandro nodeti tAvadasvAdhyAya iti saiva rAtri paraMparaM ca dinamityeSamahorAtramasvAdhyAyaH |anye punarAhurAcIrNamidaMcandrorAtrogRhItorAtrAvevamuktastasyArAtreH zeSaMvarjanIyaM yasmAdAgAmisUryodaye samAptirahorAtrasya jAtA / sUryo'pi yadi divA gRhIto divaiva muktastastasyaiva divasasya zeSarAtrizcavarjanIyA iti / tathA nirdhAta guJjitayoH pratyekaM yasyAM velAyAM nirdhAtoguJjitaMvA'dhikRtaMdine'bhavat dvitIyo'pidineyAvatsaivavelA prAptAbhavati, tAvadasvAdhyAya eva tayorapyasvAdhyAyasyAhorAtrapramANatvAt / uktaMca-nigghAtoguMjiyaMcalokapratItA ee |ahorttN uvahanaMtittitathA / / [bhA.3120] causaMjjhAsunakIraipADivaesuMtaheva causuMpi / jojattha pUjatItusavvahiM sugimhato niyamA / / vR-catastraH sandhyAstisro rAtrau tadyathA-prasthitesUrye ardharAtre prabhAteca caturthIdivasasya madhyabhAge etAsucatasRSvapisvAdhyAyona kriyate, zeSa kriyANAM tupratilekhanAdInAMnapratiSedhaH svAdhyAyakagaNa cAjJAbhaGgAdayo doSAstathA catastraH pratipadastadyathA-ASADhapaurNamAsI pratipat 1, indramaha pratipat 2, kArtika paurNamAsIpratipat 3, sugrISmapratipat4,caitrapaurNamAsI pratipadityarthaH, etAsvapicatasRSvapi pratipatsu tathaiva svAdhyAya eva na kriyate na zeSa kriyANAM pratiSedhaH / iha pratipadgrahaNena pratipat paryantAzcatvAro mahAH sUcitAH / ityeSAM tu caturNA mahAnAM madhye yo maho yasmin deze yato divadArabhya yAvantaM kAlaM pUjyate tasmin deze tato divasAdArabhya tAvantaMkAlaM svAdhyAyaM na kurvanti, pratipat punaH sarveSAM paryantaH / savvesiMjAva paDivato iti vacanAt / sugrISmakazcaitramAsabhAvI punarmahAmahaH / sarveSu dezeSu zuklapakSa pratipadya Arabhya caitrapUrNamAsI pratipatparyanto niyamAtprasiddhastato yadyadhvAnaM pratipannastathApi caitramAsasya zuklapakSa pratipada Arabhya sarvaM pakSaM paurNamAsI pratipatparyantaM yAvadavazyamanAgADho yogo nikSipyate / zeSeSu AgADhAdikeSu yogo na kSipyate kevalaM svAdhyAyaM na kurvanti / gataMsadevamasvAdhyAyikamidAnI vyudgrAhamAha[bhA.3121] buggaha daMDiyamAdIsaMkhobha daMDieya kaalgto| anarAyaeyasabhaejacciranidoccahorataM / / vR-vyudgrahe parasparavigrahedaNDikAdInAmAdizabdAtsenApatyAdinAMcavigrahe asvAdhyAyaH / iyamatra bhAvanA-dvau daNDiko saskandhAvArau parasparaM saMgrAmaM kartukAmau / yAvannaupazAmyatastAvatsvAdhyAyaH kartuM na kalpate kiM kAraNamiti cetucyate-tatra vAnamantarAH kautukena svasvapakSaNa samAgacchanti, te cchalayeyurbhUyasAMcalokAnAmaprItirvayamevaMbhItA vartAmahekAmapyApadaMprApsyAmaeteca zramaNakA nirduHkhaM paThanti / atrAdizabdavyAkhyAnArthamimAMgAthAmAha[bhA.3122] senAhivabhoiya mahattarapuMsitthINaMmallajuddhe vaa| loThAdibhaMDaNevAgujjha uDDAhaaciyattaM / / vR-dvayoH senAdhipatyordvayorvAtathAvidhaprasiddhapAtrayoH striyoH parasparaMvyUdgahevartamAne athavA mallayuddhe tathA dvayomiyoH parasparesakaluSabhAvabahavastaruNAH parasparaMlauSTairyudhyante / yadivA bAhuyuddhAdibhistato loSTAdibhirvAparasparaMbhaeDane kalaheyAvannopazamobhavatisenAdhipAdiyugrahasya tAvadasvAdhyAyaH |atr kAraNamAha-gujjhagauDDAha aciyattaM guhyakAH kautukena daNDike kAlagate annArAeyatti yAvadanyo rAjA
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 . uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA. 3122] nAbhiSikto bhavatI tAvat prajAnAM mahAn saMkSobho bhavati / tasmin saMkSobhe satisvAdhyAyona kalpate kimuktaM bhavati? yAvatsaMkSobhastAvadasvAdhyAyaH / atrApi pUrvoktA doSAH sabhayaM mlecchAdibhayAkulaM tasminnapisvAdhyAyona kartavyaH, |etessusrvessuvyudgrhaadissvsvaadhyaayvidhimaah-jccirniddovyhorttN vyudgrahAdiSu yacciraM yAvantaM kAlamanidoccamityanirbhayamakhasthamityarthastAvantaM kAlamasvAdhyAyaH / svasthIbhavanAnantaramapyake mahorAtraMparihatya svAdhyAyaH kartavyaH / uktaMca niddosI bhUteti ahorattamegaMpariharittAsajjhAo / kIraiihasaMkhomedaMDiekAlagaevA / / kAlagaeityanenAnyadapisUcitamasti, tatastadabhidhitsu |sNkhomedNddiieityetdpivyaakhyaanyti[bhaa.3123] daMDIya kAlagayaMmIjA saMkhobhona kIratetAva / taddivasabhoimahattara vA dugapatisejayaramAdI / / vR- daNDike kAlagate sati yAvatsaMkSobhastAvatsvAdhyAyo na kriyate / anyasmiMstu rAjJi sthApite'horAtrAtikrameNa kriyatesvAsthyabhavanAt / tathA bhojike grAmasvAminimahattarike grAmapradhAne vATakapatau vasatyanugatavATakaika svAmini tathA zayyAtara AdizabdAdanyasminvA zayyAtarasambandhini mAnuSekAlagatetaddivasamasvAdhyAyaH ekamahorAtraM yAvatsvAdhyAyaparihAra ityarthaH / tathA[bhA.3124] pagayabahupakkhievA sattagharaMtaramatevataddivasaM / nidukkhattiya garihA na paDhaMtisaniyagaMvAvi / / vR- anyo'pi yo nAma grAme prakRto'dhikRto mahA manuSyastasmin yadi vA bahupAkSike bahu svajane kAlagateanyasminvA prakRtesvavasatyapekSayAsaptagRhAbhyantarekAlagatetaddivasamekamahorAtramasvAdhyAyaH / kiM kAraNamataAha-ni.dukkhAabhI ityaprItyA gardA saMbhavAttatonapaThantiyathA nako'pizRNotIti mahilArudita zabdo'piyAvatzrUyate tAvannapaThanti / / [bhA.3125] hatthasayamanAhammI jaisAriyamAdittavigiMcijjA / tosuddhaM avicitte annaM ca tahiM vimagaMti / / vR-ko'pyanAthohastazatAbhyantare mRtastasminnanAthehastazatAbhyantarekAlagatekAlagatesvAdhyAyo na kriyate, / tatreyaM yatanA-zayyAtarasya vA tadvidhasya zrAvakasya yathA bhadrakasya vA vArtAkathyate yathA svAdhyAyAntarAyamasmAkamanAthamRtakena kRtamastitataHsundaraMbhavati |ydiidNcchdyteevmbhyrthitoydi zayyAtarAdirvigizcayet tataH zuddhaM bhavatIti svAdhyAyaH kAryaH / atha ca zayyAtarAdirna ko'pi pariSThApayitumicchati tadA tasminnanAthamRtake avivikte aparisthApita anyAMvasatiMmArgayanti / [bhA.3126] aNa vasahIe asatI tAhe rattiMvasabhA vivecaMti / vikkinnevasamattAjaM diTuM asaDhayaresuddhA / / vR-anyasyAvasaterabhAvoyaditatorAtrausAgArikAsaMlokevRSabhAstadanAthamRtakaMvivicantianyatra prakSipanti / athatatkalevaraM zvazrRgAlAdibhissamaMtatovikIrNaMtato vikIrNetasminsagaMtatonibhAlayanti dRSTaM tatsarvamapi vivicanti / itarasmiMstu prayatne kRte'pyaddaSTe asaDhA iti kRtvA zuddhAH svAdhyAyaM kurvanto'pi na prAyazcittabhAgina itibhAvaH / gataMvyadgrahajamidAnIM zArIrikamAha[bhA.3127] sArIraMpiya duvihaMmAnusatericchiyaMsamAseNaM / Jain. Education International
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 vyavahAra-chedasUtram -2-7/176 tericchaMtatthatihA jala thalakhahajaMpunocauhA / / . vR-zarIrebhavaMzArIraMtadapisamAsena saMkSepato dvividhaMdviprakAraM / tadyathA-mAnuSaM tairazcaMca / tatratairazcaM tridhA-jalajaMjalajamatsyAdi, tiryambhavamevaM gavAdInAMsthalajaMkhajaMcamayUrAdInAm / punarekaikaM caturdhA catuH prakAraM |taanev prakArAnAha[bhA.3128] cammaruhiraMcamaMsaM asthipiya hoicauvigappaMtu / ahavA davvAIyaMcauvihaM hoinAyavvaM / / . vR-carmasazoNitaMrudhiraMmAMsamasthiityetAnipratItAni / evamekaikaMjalajAticaturvikalpaMbhavati / athavA jalajAdikaM pratyekaM carmAdibhedatazcaturvikalpaM satpunadravyAdikaM dravyAdibhedatazcaturvidhaM bhavati jJAtavyaM / tAneva pratyekaM dravyAdIncaturo bhedAnAha[bhA.3129] paMceMdiyANa davve khitte shihtthpoglaakinne| tikuracchamahannegA nagaribAhiM tugAmassa / / vR- dravye dravyataH paJcendriyANAM jalajAdInAM carmAdikaM catuSTayamasvAdhyAyikaM na vikalendriyANAM, kSetre kSetrataHSaSTihastAbhyantarepariharaNIyaMnaparataH |athttsthaanN tairazcena paudgalena mAMsenasamantataH mAMsane samantataH kAkakurkurAdibhirdikSuvikSiptenAkIrNaM vyAptaM tadA yadi sa grAmastarhi tasmin tisRbhiH kurathyAbhirantaritevikIrNepudgalesvAdhyAyaH kriyate |athngrNtdaattrysyaaNraajaajblvaahno gacchati tadevaM yAnaMrathovA vividhAnivAsaMvAhanAnigacchanti |tthaamhtyaapyekyaarthyyaaantritesvaadhyaayH kAryaH / atha sa grAmaH samasto vikIrNena paugalenAkIrNau vidyate tena tisRbhiH kurathyAbhirantaritaM tatpaudgalabhavApyatetadA grAmasyabahiHsvAdhyAyovidheyaH |gtaa kSetratomArgaNA |smprtikaaltobhaavtshc [bhA.3130] kAle tiporisiaTThavabhavi suttaMtunaMdimAdIyaM / bahidhoyaruddhapakke bUDhevA hotisuddhaMtu / / vR-tata ekaikaM jalajAdigataM carmAdikAlastistraH pauruSI hati, / aTTaveti mahAkAya paJcendriyasya mUSikAderAhananaM / tatrASTau pauruSIryAvatsvAdhyAyavidhAto gatA kAlato'pimArgaNA bhAvata Aha-bhAve bhAvato nandyAdikaM sUtrana paThati,bahidhoetyAdiyadiSaSTihastebhyaH paratobahi prakSAlyamAMsamAnItaM yadi vA rAddhAsthAlIpAkena tadA tasmin vahiaute bahirAddhe bahiH pakke vA tatrAnIte zuddhamasvAdhyAyikaM na bhavatItibhAvaH / athavAyattatraSaSTihastAbhyantarepatitamasvAdhyAyikaMrudhiraMtenAvakAzena pAnIyapravAha Agatastena vyUDhaMtadA pauruSItrayamadhye'pizuddhamasvAdhyAyikamitisvAdhyAyaH kAryaH / .[bhA.3131] aMto punasaTThINaMdhoyaMmI avayavA tahiMhoti / to tini porisItoparihariyavvA tahiM haMti / / vR-yadi punaH SaSTe<Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 rAyapahapUTha sudhAra uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA.3132] matAntaramAha-avibhinneityAdi / ekeprAhuryadimArjArAdinAmUSikAdiravibhinnaevasanmArito mArayitvA ca gRhItvA athavA gilitvA yadi tataH sthAnAt palAyate tadA paThanti, sAdhavaH sUtraM na kazciddoSaH, anyenecchanti / yataH kastaM jAnAti avibhinno vA mArita iti / apare punaH evamAhuryatra mArjArAdi: svayaMmRto anyena vAkenApyavibhinna evaMsanmAritastatyAvattatkalevaraMna bhidyatetAvannAsvAdhyAyika vibhinne'svAdhyAyikamiti tadetadasamIcInaM yatazcarmAdibhedatazcaturvidhamasvAdhyAyikaM tasmAdavibhinne'pyasvAdhyAya eva / [bhA.3133] aMtobahiMca bhinne aMDabiMdUtaha viyAyAe / rAyapahabUDha suddhe paravayaNe sANamAdIni / / vR- antarupAzrayasya madhye yadi copAzrayAdvahiH SaSTihastAbhyantare aNDake patite yadi tadaNDakamabhinnamadyApyastitadAtasminnujjhitesvAdhyAyaH kalpate / athavA patitaMsadaNDakaM bhinnaMtasya cANDakasya kalalabindubhUmau patitastadA bhinne aNDake bindau ca bhUmau patite na kalpate svAdhyAyaH / athakalpepatitaMsadaNDakaM bhinnakalalabindurvAtatralagnastadA tasminSaSTihastebhyaH parato bahirnItvAdhaute kalpate / tathA vijAtAyAM prasUtAyAM tairazcyAmasvAdhyAyaH pauruSI tritayaM yAvat tathA ye rAjapathe asvAdhyAyika bindavo galitAstena gaNyante / tathAnyatra pratipatita evAsvAdhyAyikaM tato varSodaka pravAhenatasminvyUDhekalpate |atrshcaadikmaashrity parasyavacanaMtadAgrabhAva iSyateitigAthAsaMkSepArthaH / [bhA.3134] aMDayamujjhiyakappenayabhUmikhaNaMtiiharehAtinni / asajjhAiyaparamANaMmacchiyapAyAjahiMkhuppe / / vR- yadyaNDakamabhinnameva patitaM tadA tasminnujjhite svAdhyAyaH kalpate, abhinnaM tadA kalpate, atha bhinnaMtadAna kalpate / nacabhUmikhananti, itarathAbhUmikhananena yadi tadasvAdhyAyikamapanayanti tathAhi tistraH pauruSIryAvadasvAdhyAyaH |annddkvindorsvaadhyaayiksy pramANaM / yatramakSikApAdA nimajaMti / kimuktaMbhavati? yAvanmAtremakSikApAdobruDatitAvanmAtre'pyaeDakavindau bhUmaupatatiasvAdhyAyaH / [bhA.3135] ajarAu tinniporisijarA uyANaMjare pddietinni| nijaMtuvassa purato,galiyaMjati niggalaM hojjA / vR-ajarAyuH prasUtA tistraH pauruSI svAdhyAyaM hanti, ahorAtraM cchedaM muktvA ahorAtre tu cchinne AsannAyAmapiprasUtAyAMkalpatesvAdhyAyojarAyujAnAMyAvajarAyurlambatetAvadasvAdhyAyo,jarAyaupatite sati tadanantaraM tistraHpauruSIryAvadasvAdhyAyaH tathA upAzrayasya purato nIyamAnaM tadasvAdhyAyikaM galitaM bhavati |tdaapaurussiitryNyaavdsvaadhyaayo, yadipunarnirgilaMbhavettadAtasminnItesvAdhyAyaH rAyapahabUDheti[bhA.3136] rAyapahenagaNijjati aha puna annattha porisI tinni / aha puna bUDhaM hojjA vAsodeNaMtatosuddhaM / / / vR- rAjapathe yadyasvAdhyAyikabindavo galitAstadA tadasvAdhyAyikaM na gaNyate kiM kAraNamiti ceducyate-yatastataHsvayogyataAgacchatAMcamanuSyatirazcAM padanipAtairevotkSiptaMbhavati / jinAjJAcAtra pramANamato na doSaH / ataH punastadasvAdhyAyikaM tairazcaM rAjapathAdanyatra SaSTihastAbhyantare patati tadA tistraHpauruSIryAvadasvAdhyAyaH / atha tadapi varSodakena vyUDhaM bhavet / upalakSaNametat pradIpanakena vA dagdhaMtadAzuddhaM tatsthAnamitikalpatesvAdhyAyaH |smprti paravayaNesANamAdINaitivyAkhyAnayati
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 vyavahAra-chedasUtram -2-7/176 [bhA.3137] codetisamuddisiuMsANo jaipoggalaM tuejAhi / udaragatenaM ciTThaijAtA cauho asajjhAto / / vR-atraparazcodayatizcAyadipaudgalaM tairazcamAMsaMbahiH samuddizyatatrAgacchettarhi yAvatsatatratiSThati tAvattenodaragatena paugalenasvAdhyAyaH kasmAnnabhavati / sUrirAha[bhA.3138] bhaNatijaiteevaM sajjhAto eva to unatthituhaM / asajjhAiyassa jeNaMpunositumasayA kAlaM / / vR-bhaNyate-atrottaraMdIyate,-yadi teevaM pUrvoktaprakAreNa matistataH tava svAdhyAyaH kadAcanAdapi nAstyeva evakAro bhinnakramaH | saca yathAsthAnaMyojitaH kasmAnnasvAdhyAyaH kadAcanApItyataAha-yena kAraNena sadAkAlaMsarvakAlaM tvamasvAdhyAyikasya pUrNaH zarIrasyarudhirAdicatuSTyAtmakatvAt / [bhA.3139] jaiphusatitahiM tuNddNjivlecchaariennsNvikkhe| iharA nahoti coyagavaMtaM parinayaMjamhA / / vR- yadizcA kharaNTena mukhena tatrAgatyAtmIyaM tuNDaM kApi spRzati, yadi vA kharaNTitenaiva mukhena saMtiSThati / tadA bhavatyasvAdhyAya itarathA yadi punarvahireva mukhaM lIDhvA samAgacchati tadA na bhavati, / tathA yadyapyAgantuM vamati tathApi codaka ! nAstyasvAdhyAyikaM, yasmAttadvAntaM pariNatamevaM mArjArAdikamapyavikRti)tyabhAvanIyaM / gataMtairazcamadhunA mAnuSamAha[bhA.3140] mAnussagaMcauddhA aTTi muttUNasayamahorataM / pariyAvaNa vivaNAseseigasattaadvaiva / / / vR-mAnuSamAnuSamasvAdhyAyikaMcaturdhA |tdythaa-crmrudhirNmaaNsmsthittretessvsthimuktvaashessessu satsukSetratohastazatAbhyaMtarenakalpatesvAdhyAyaHkAlato'horAtraM,pariyAvaNavivaNatti-mAnuSaM tairazcaMvA yad dhiraM tat yadi paryApannatvena svabhAvavarNAd vivarNIbhUtaM bhavati, khadirasArasamAsasArAdikalpaM tadA tadasvAdhyAyikaM na bhavatIti kriyate tasmin patite'pisvAdhyAyaH, / sesatti paryApanaM vivarNaM muktvA zeSamasvAdhyAyikaM bhavati, / tigatti yat aviratAyA mAse mAse ArtavamasvAdhyAyikamAgacchati tatsvabhAvatastrINidinAnIgalati,tatastAnitrINi dinAniyAvadasvAdhyAyastrayANAM divasAnAM parato'pi kasyAzcit galati, paraMtadArtavaM na bhavati tanmahAraktaM niyamAtparyApannaM vivarNaM bhavatItinAsvAdhyAyika gaNyate / tathA yadi prasUtAyA dArako jAtastadA saptadinAnyasvAdhyAyikamaSTameca divase kartavyaH / atha dArikIjAtAtarhisAraktotkaTetitasyAMjAtAyAmaSTau dinAnyasvAdhyAyonavame dinesvAdhyAyaH klpte| [bhA.3141] ratukkaDA itthI aTThAdinA tena suttsukkhie| tiehadinAnavareNaManAuyaMtaMmahArataM / / vR-niSekakAle yadi raktotkaTatA tadA strI iti tasyAM jAtAyAM dinAnyaSTAvasvAdhyAyaH dArakaH zukrAdhikastena tasmin jAte saptadinAni asvAdhyAyaH / tathA strINAM trayANAM dinAnAM paratastanmahAraktamanArtavaMbhavati tatonagaNanIyaM[bhA.3142] daMte dihravigiMcaNasesaTThigabAraseva vAsAI / DAmitevUr3hesIyANa pANamAdINaruddaghare / / vR- yatra hastazatAbhyantare dArakAdInAM dantaH patito bhavati tatra nibhAlanIyaM yadi dRzyate tadA
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-7, mUla - 176, [bhA.3142] 281 pariSThApyaH, / atha samyag mRgyamANairapi na dRSTastadA zuddhamiti kalpate svAdhyAyaH, / anye tu bruvate tasyAvaheDanArthaMkAyotsargaHkaraNIyaH dantaMmuktvAzeSe aGgopAGgAdisambandhinyasthInihastazatAbhyantare patitedvAdazavarSANinakalpatesvAdhyAyaH / atha tatsthAnamagnikAyenadhyAmitaMpAnIyena vA pravyUDhaMtadA zuddhamitidhyAmite vyUDhevA svAdhyAyaH kalpate, / tadAsIyANattizmazAne yAni kalevarANi nadagdhAni tAni asvAdhyAyikAni na bhavati yAni punastatrAnAthakalevarANina dagdhAni nikhAtIkRtAni vAtAni dvAdazavarSANisvAdhyAyaMdhranti / yadyapicanAmazmazAnaMvarSodakenapravyUDhaMtathApitatranakalpatesvAdhyAyo mAnuSAsthibahulatvAt / pANamAdINattipANAnAmADambaro nAmayakSo hiraniktA (DikkA) paranAmA daivataM tasyAyatanasyAdhastAt mAnuSAnyasthIni nikSipyante, tatastatra tathA mAtRgRhe cAmuNDAyatane rudragRhe vAdhastAtmAnuSaMkapAlaM nikSipyate / tatastayorapidvAdazavarSANyasvAdhyAyaH / [bhA.3143] sIyANejaMdaDhuMnataMtamuttUNaNAha nihaayaaii| ADaMbare yaruddemAdisuheThaThiyAbArA / / vR-zamazAneyatdagdhamasthijAtaMtadasvAdhyAyikaMnabhavati,tanmuktvAzeSANinadagdhAninikhAtAni vA tAni dvAdazavarSANi svAdhyAyaM dhvanti / tathA ADambare ADambarayakSAyatane rudre rudrAyatane mAtRSu mAtRgRheSuADambarAdInAmadhastAdasthInisantitena kAraNena tatradvAdazavarSANyasvAdhyAyaH / [bhA.3144] asivomAdhayaNesuMbArasaavasohitaMmina kareMti / jhAmiyavUDhe kIraiAvAsiyasohiteceva / / vR-yatragrAmesamutpannenAzivenabhUyAnjanaHkAlagatonacaniSkAzitoyadivAavamaudaryeNaprabhUto jano mato na ca niSkAzito athavA AghAtasthAneSu bhUyAna jano mArayitvA nikSipto vartate / tata eteSvazivAvamaudaryAghAtasthAneSupUrvavizodhanaMkriyate, |vishodhne ckriymaanneytddssttNttprityjyte| aSTaviSaye ca devatAyAH kAryotsargaM kRtvA paThanti / atha na kriyate vizodhanaM tatastasminnavizodhite dvAdazavarSANi yAvatsvAdhyAyaM na kurvanti, |ath tadazivAdisthAnamagnikAyenadhyAmitaM varSodakena vA plAvitaM tadA kriyate tatra svAdhyAyaH AvAsiya sohie ceyatti zmazAnaM yadi bhUyo janairAvAsitaM tasminnAvAsite zodhanaM kriyate tat dRzyate tat vivicyate / evaM zodhite tasmin adRSTAsthyupaghAtAya devatAyAH kAyotsargaM kRtvA svAdhyAyaM prasthApayanti / [bhA.3145] uharaggAmamayaMmIna kareMtI jaanniinniyhoti| puragAme camaDate vADavasAhiM pariharati / / vR- uharake kSullaka grAme ko'pi mRtastasmin mRte tAvatsvAdhyAyo na kriyate yAvattatkalevaraM na niSkAzitaMbhavati, / purepattane mahativA grAme vATakesAhI vA yadi mRto bhavati tadA taM vATakaMsAhivA pariharanti / kimuktaM bhavati / tatrana kurvanti svAdhyAyaM yAvattataH vATakAtsAhito vA na niSkAzitaM bhavati vATakAtsAhIto anyatramRte nAsvAdhyAyaH / . [bhA.3146] jatiuuvassaya purato nIijjaitaMmahallayaMtAhe / __ hatthasayaMtojAvautAvau na kareMtisajjhAyaM / / vR-yaditatkalevaraMmRtakaMnIyamAnaMyadisaMyatAnAmupAzrayasya puratohastazatAbhyantareNa nIyate, tato yAvat hastazatAMto hastazataMvyatikramyatetAvanna kurvantisvAdhyAyaM hastazataMvyutkrAntepaThanti /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 [bhA. 3147 ] vyavahAra-chedasUtram - 2- 7/ 176 kovI tattha bhaNejjA pupphAdI jAu tattha parisADhI / jAdIsaMti tAvau na kIrae tattha sajjhAto / / vR - ko'pi tatra brUyAtyA mRtake nIyamAne puSpAdInAmAdizabdAt jIrNacIvarakhaNDAdInAmupAzrayasya purato hastazatAbhyantare parizATiH sA yAvata dRzyate tAvattana na kriyate svAdhyAyaH / atra sUrirAha[bhA. 3148 ] bhannai na ya taMtu tahiM nijaMto mottaho asajjhAyaM / jamhA cauppayAraM sArIramato na vajrati / / vR-bhaNyate-atrottaraM dIyate tanna nIyamAnaM mRtakaMmuktvA anyatkatakapuSpAdikaM patitamasvAdhyAyikaM na bhavati / yasmAt zarIramasvAdhyAyikaM catuH prakAraM rudhirAdibhedatazcaturvidhaM puSpAdikaM ca tadvyatiriktamato'svAdhyAyikatayA tanna varjayanti / AtmasamutthaMtvagretanasUtre vyAkhyAsyate / tadevaM no kampanithANa vA 2 asajjhAie sajjhAyaM karettae iti sUtraM vyAkhyAtamadhunA kappai nigaMthANavA niggaMdhINa vA sajjhAie sajjhAyaM karettae iti sUtravyAdhyAnArthamAha [bhA. 3149] eso u asajjhAto tavvajitto jhAyo tatthimA jayaNA / sajjhAie vikAlaM kuNai appahiM tu caulahugA / / vR- eSo'nantarodita Atmasamutthaparasamutthabhedabhinno asvAdhyAya uktastadvivarjitastadvyatiriktaH svAdhyAyaH svAdhyAyikamityarthaH / tatra svAdhyAyika iyaM vakSyamANayatanA tAmevAha-svAdhyAyike'pi satikAlaM pratyupekSya svAdhyAyaM karotiyadi punaH kAlamapratyupekSya svAdhyAyaM karoti tadA tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / atra parAvakAzamAGkate - [ bhA. 3150 ] jai natthi asajjhAyaM kiM nimittaM tudheppae kAlo / tasseva jANaNaThA bhAi kiM atthi natthittiM / / vR- nanu yadi nAstyasvAdhyAyamasvAdhyAyikaM tarhi kaM nimittaM kena kAraNena kAlo gRhyate / sUrirAhabhaNyate tasyaivAsvAdhyAyikasya parijJAnArthaM kAlo gRhyate yathA kimasti tada svAdhyAyikaM kiM vA neti / yadyasvAdhyAyikaMbhaviSyati tataH kAlona zuddhamAsAdayiSyati atha nAstitataH kAlo zuddho bhaviSyati / paMcaviha asajjhAissa jANaNaThAe pehae kAlaM / [bhA. 3151] kAe vihIe pehe sAmAyArI imA tattha / / vR- yato asvAdhyAyasyaiva parijJAnAya kAlagrahaNamuktaM tIrthakaragaNadharaistataH paJcavidhasyAsyAdhyAyikasya jJAnAyAvazyaM prekSate sAdhuH kAlaM, / ziSya prAha- kena vidhinA prekSate kAlaH / sUrirAhatatra kAlaprekSaNe iyaM vakSyamANA sAmAcArI tAmevAha [bhA. 3152] caubhAgavasesAe carimAe porasIe / ugato tato pehejjA, uccArAdIna bhUmIto / / vR-divasasya caturthI paurupI carama pauruSI tasyAM caramAyAM pauruSyAM caturbhAgAvazeSAyAM tistra uccArAdInAM uccAraprazravaNa kAlAdInAM bhUmI pratyupekSeta / iyamatrabhAvanA - upAzrayaparidhastasyAntaristro bhUmIruccArasyAdhyAsitavyAH pratyupekSate tadyathA Asanne dUre madhye ca tistro'nadhyAsitavyAstA adhyevamevametAH parighasthAntaH / SaT evameva parighAdbahirapi SaT tadyathA-AsannadUramadhya bhedatastistro'nadhyAsitavyAstivastro'nadhyAsitavyA iti sarva saMkalanayA uccAra bhUmayo dvAdaza evameva prazravaNasya
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA. 3152] dvAdazabhUyastistro bhUmayaH kAlasya tadyathA-Asanne dUre madhye etAzcopAzrayaparighasyAntarveditavyAH / sarvasaMkhyayA caturvizatibhUmIH pratyupekSate / etadevAha[bhA.3153] ahiyAsiyA yaaMto AsannecevadUremajse ya / tineva anahiyAsI aMto cha chaccabAhirato / / [bhA.3154] emevaya pAsavaNA bArasa cauvIsatiMtupehittA / kAlassa ya tiNinabhave ahasUro asthamuvayAti / / vR-adhyAsyA adhyAsanIyA upAzrayaparidhasyAntastistrobhUmayastadyathA-Asanneduramadhyecaevameva tistro madhye'nadhyAsyA adhyAsitumazakyAH sarvasaMkhyAyA antaruccArasya bhumayaH SaT evameva SaT paridhAvahirapi sarvasaMkalanayA dvAdazoccArabhUmaya eva prazravaNe'pi dvAdazabhUmayaH sarvamIlane caturvizatiM bhUmIH pratyupekSate / tadanantaraMkAlasya tistrobhUmayaH jadhanyena hastAntaritAH pratyupekSyabhavanti |taasuc pratyupekSitAstathAnantaraM sUryo'stumupayAti / [bhA.3155] jai puna nivvAghAto AvassaMto kareMtisavvevi / saDDhAdikahaNavAdhAya yAepacchA guruThaMti / / vR-sUryAstamayasamaye yadiniyAghAtaMvyAghAtasyAbhAvogAthAyAM puMstvaMprAkRtatvAt / tataH sarve'pi guruprabhRtaya AvazyakaM pratikramaNaM kurvanti / atha zrAddhAnAM zrAvakAMNAmAdizadvAdazrAddhAnAM vA dharmo guruNAMkathayitavyo'sti / tataHzrAddhAdInAMdharmakathanenavyAghAtanAyAmAvazyakavyAghAtesatipazcAdravo niSadyAdharasahitA Avazyake tiSThante / iyamatra bhAvanA-zrAddhAdInAM dharmaH kathayitavyo bhavati / tata AcAryo dharmaM kathayati / niSadyAdharazca pArzve tiSThati / zeSAH punarAvazyakabhUmau sUtrArthasmaraNa nimittamAcAryamApRcchaya AtmIye sthAne pazcAdAgacchatAmavakAzapathamaruddhAbalaM vIryaM cAgUhayanto yathAzakticAritrakAyotsargeNatiSThanti, sthitvAcasUtrArthAntAvadanuprekSante,yAvadacAryaH kAyotsargeNa sthito bhavati, / tasmin sthite daivasikamatIcAraM cintayanti / etadevAha- [bhA.3156] sesAujahAsatti ApucchittANaThaMtisaTThANe / suttatthajjharaNaheuMAyariyaThiyaMmi devasiyaM / / vR- guruNA zrAddhAdInAM purato dharmakathane prAbdhe zeSAH sAdhavo gurumApRcchaya sUtrArthasmaraNahetoH svasamin svasmin sthAne yathAzakti kAyotsargeNa sthitA bhavanti / AcArye kAyotsargeNa sthite daivasikamatIcAraM cintayanti / atraivApavAdamAha[bhA.3157] jo hoja uasamatthobAlo vuDhovarogito vaavi| . so AvassagajuttoatthejjA nijarApehI / / vR- yo bAlo vRddho rogito vA saJjAtarogaH kAyotsargeNa sthAtumasamarthaH sa nirjarApekSI Avazyakayukto'vazyakartavyavyApArayukta upaviSTastiSThet / [bhA.3158] . AvassayaMkAUNaM jinovaiThaM guruvaeseNa / tinnithutipaDilehA kAlassa vihI imo tattha / / vR-AvazyakaM jinopadiSTaMgurupadezena kRtvA paryantetistraHstutayaH pravardhamAna vaktavyAH / tadyathAprathamAekazlokikA, dvitIyA dvizlokikA,tRtIyA trizlokikAtadanantaraMkAlasyapratyupekSAkarttavyA /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 vyavahAra-chedasUtram-2-7/176 tasyAMca kAlapratyupekSaNAyAmayaM vakSyamANo vidhistamevAha[bhA.3159] duviho ya hoikAlo vAghAimaeyaronAyavyo / __ vAghAto ghaMghasAlAeghaTTaNaMdhammakahaNaMvA / / vR- ihakAlo dvividho bhavati, / tadyathA-vyAghAtima itarazca / vyAghAtena nivRtto vyAghAtimaH bhAvAdimaitIma pratyayaH / itaro nirvyAghAtaH / tatra vyAghAto nAma ghaMghazAlAyAM ghaTTanaM dharmakathanaM vA tatrAvyatiriktA bahakAryeTikA sevitA vasatirghaghazAlA tasyAM / iyamatra bhAvanA-ghaMghazAlAsthitAnAM sAdhunAmatidUramAgacchatorvAkAlapratyupekSakayoHsphAlanapatanaMvAbhavati |athvaa kRteAvazyakeguruNAM zrAddhAdInAmagratodharmaH kathayitavyo vartate / tato nivedane vyAghAtaH evaMrupeNaghaTTanalakSaNena vyAghAtena nivRtto vyAghAta itaro nirvyAghAtastatra nirvyAghAte dvau janau kAlapratyupekSako pravartete to kAlaM pratyupekSyAcAryasya nivedayataH, vyAghAtimetu kAle upAdhyAyastRtIyaH kAle pratyupekSayA dIyate, yena tau tasyeva purataH kAlaM nivedayataH / evaM te dvau trayo vA janA AcAryaM mastakena vandAmahe ityanena vacanenAbhimurkhAkRtya pRcchanti-saMndizata kAlapratyupekSakA vayaM vrajAma iti evamApRchya nirvyAghAte guruNAmitarathopAdhyAyasya vandanakaM datvA prAdoSikaM kAlaM gRhNIma ityApRcchaya dvayauvrajatoryadi dIpadyo[jyotiSAsparzanaM bhavati kSutaM vA zravaNapathamAgataMtadA kAlavadho bhavatIti atha na santyetAni tadA kAlabhUmivrajataH etadevasavistaraM prativivAdayiSuridamAha[bhA.3160] vAghAtetatiosiM dijaitasseva tenivedaMti / iharA pucchaMtiduve, jogaMkAlassaghecchAmo / / vR-vyAghAte ghazAlAyAM ghaTTanarupe dharmakathanarupe vA tRtIyastayoH kAlapratyupekSakayorupAdhyAyo dIyate,tatastautasyaiva puratonivedayataHsarvasandezApanAdikAlAnuSThAnaMtasyAgre kurutaityarthaH, |itrthaa vyAghAtA'bhAve dvau kAlapratyupekSakau gurumApRcchya tau yathAyogaMvyApAraMkAlasyakariSyAva iti / [bhA.3161] kittikamme ApucchaNaAvAsiyakhaliya paDiyavAghAe / iMdiyadisAyatArA vAsamasajjhAiyaMceva / / vR- yadi nirvyAghAtaM bhavati, tato guruNAM kRtikarmavandanakaM dAtavyamitarathA upAdhyAyasya, tataH kRtakarmaNi pradatte kAlagrahaNAsyApracchanaM kartavyam / yathA prAdoSikaM kAlaM gRhNImastatra yadyanApRcchyAvazyakIna karoti,bhUmivAnapramArjayati / apAntarAlegacchan skhalitaH patitovA vastrAdivA kvApi vilagati tadA kAlasya vyAghAtaH / athavendriyArthAH pratikUlAH samApatitA dizo vA viparItAH pratibhAntisma tArA vA patanti, varSe vA akAle nipatati, / anyadvA asvAdhyAyikamupajAtaM tadA kaalvdhH| [bhA.3162] kitikammaMkuNamANo, AvattagamAdIyaM / tahiM vitahaMgurupaDicchatI tatthakAlavaho / / vR-kRtikarmavandanakaMkurvanyadyAvartAdikaMtatravitathaMkaroti, gururvAtatravandanake vitathaMpratIcchati tadAkAlavadhaH / [bhA.3163] evaM AvAsA sajjamAdi vitahaM khaliyapaDieya / nitANa chIyajoIvahojAtAhe niyataMti / /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA.3163] 285 vR- evamAvazvikImazayyAM AdizabdAdanyAmapi bhUmipratyupekSaNAdikAM vitathA kriyAM kurvanti, tathAskhalitepatitecatathA yadinirgacchatokSutaMbhavatipradIpajyotirvAbhavettadAvyAghAtaititau nivrtete| [bhA.3164] aha puna nivvAghAyaMtAhe vaccaMti kAlabhUmiMtu / jaitatthagoNamAdIsaMsappApatato eti / / vR-atha punarnivyAdhAtaM yathoktarupasyaikasyApi vyAghAtasyAbhAvastadA kAlabhUmi vrajataH, / yadi tatrakAlabhUmau gauNamAdItigavAdaya AdizabdAtzvAdiparigrahaH |sNsrpaabhvH kITakAvellUkaprabhRtayo'trAdizabdAnmArjArAdiparigrahaHpatataAgacchantitatra (tanna) kAlagrahaNaMkurvantikAlasyavyAhananAt / [bhA.3165] emAdidosarahitesaMDAsAdIpamajiuniviThTho / acchaMti nilicchaMtododo disoduaggAdi (vi)|| vR- evamAdibhiranantaroktairdoSairahite kAlagrahaNayogyapradeze saNDAsAdi pramArNya kAlagrahaNavelAM pratIkSyamANo niviSTastiSThati |itro'pidnndddhaarii yugamAtrAntaritastiSThatitau caivaM dvAvapitiSThato dvedve dizau nirIkSamANau |punH kathaMbhUtAvityAha[bhA.3166] sajjhAyamaciMtatA kavihasie vijugjiukkaae| kanagammiya kAlavaho diThe adiThe imAmerA / / vR-pratyekaM dve dve dizau nirIkSamANAvupayuktau svAdhyAyamacintayantAvananuprekSamANau tiSThataH, yadi svAdhyAyamanuprekSete tadA kAlavadhaH / dizo nirIkSyamANau ca yadi kapihasitaMzrRNutaH / kapihasitaMnAma nabhasi vikRtirupasya vAnara sadRza mukhasya aTaTTahAsaH / vidyutaM vA pazyato garjitaM vA samAkarNayantaH ulkA vA nirIkSete tadA kAlavadhaH / kanake'pica vakSyamANasaMkhyAkenipatite kAlavadhaH / evaM tAvat dRSTe'dRSTe punariyaMvakSyamANamaryAdAsamAcArI tAmevAha[bhA.3167] kAlo sajjhAyatahAdovi samappaMtijaha samaMceva / tahataMtulaMtikAlaMcaramadisaMvA asajjhAyaM / / vR-tathAkathaMcanApitaMkAlaMtulayataH kAlagrahaNavelAMkalayatoyathAkAlastathAsandhyAvadvAvapyetau yathA samakaM samApnutaH samAptiM yAtaH / kAle samApti yathA saMdhyAdivigamobhavatIti bhAvaH, / yadi vA yathA kAlasamAptau caramAM pazcimAM dizaM sasandhyAkA pazyatastathA tulayatazcaramAyAM dizi pazcAtsandhyA vigamobhavatItiprakArAntaropadarzanam / [bhA.3168] nAUNakAlavelaM tAhe uTheudaMDadhArIu / . gaMtUNa nivedetIbahuvelA appasaddatti / / vR- uktaprakAreNa kAlagrahaNavelAM tulayitvA jJAtvA ca kAlavelAM kimuktaM bhavati / stokAvazeSasandhyAta ita idAnIM kAlagrahaNasamayaiti parijJAya tadanantaraM daNDadhArI sAdhujananivedanArthamuttiSThati, utthAya tataH kAlagrahaNasthAnAn daNDadhArI pratizrayamAgacchati, / tasya vA gacchata iyaM sAmAcArI yadi samAgacchan naiSedhikI na karoti kAlavadhaH, / atha namo khamAsamaNANamiti na brUte, tadApikAlavadhaH, / evaMgatvAsanivedayatiyathAkAlasyabahavelAvartate, tasmAtyUyamalpazadvAbhavathaiti / [bhA.3169] tAhe uvauttehiM appasadehiM tattha hoyavvaM / jainasuyatthakehiM vidilaMtogaMDaeNatahiM / / /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 vyavahAra-chedasUtram-2- 7/176 vR-evaMdaMDadhAriNA nivedanekRtetatrakAlagrahaNavelAyAMsa(pyupayuktairalpazadvaibhavitavyaM, yadipunastatra tathA daNDadhAriNA nivedane kRte'pikaizcidapi zrutaMnabhavettatraddaSTAntogaNDakena vaktavyastamevAha[bhA.3170] jahagaMDagamundhuDhebahUhiM asurymigNddedNddo| . aha thovehina suyaMti vayatitesiMtato dNddo| vR- yathA brAhmaNAH kimapi bhaktukAmAH vA paryAlocayitukAmA vA caturvedasamavAyavimittaM gaNDakaM pUrvasthApitaMsaMdizanti, yathAcaturvedasamavAyodghoSaNaMkurute, atastenagaNDakenopuSTeyadibahubhirnazrutaM tadA gaNDake daNDo gaNDakasya daNDaH kriyate, / atha stokairna zrute ca bahubhistu zrutamiti tadA yairna zrutaM teSAM daNDo nipatati / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH / [bhA.3171] evihavidaThavvaMdaMDadharehotidaMDotesiMca / AvedeuMgacchaitameva ThANaMtudaMDadharo / / vR-evamuktenaprakAreNaihApidraSTavyaMyadibahubhirnazrutaMtadAdaNDadharasyadaNDobhavati, athabahubhiH zrutaMkatipayai zrAvi,tadAteSAMkatipayAnAma zrutavatAMdaNDaH / evaMdaNDadharaHsAdhUnAmAvedyatadevasthAnamAtmIyaM gcchti| [bhA.3172] tAhe kAlaggAhI uTTeti guNehimehiM juttou / piyadhammo dRDhadhammosaMvigo vajabhIruya / / vR- tato daNDadharasyasvasthAnAgamanAdanantaraM kAlagrAhI / ebhirvakSyamANairguNairyuktaH kAlagrahaNAyottiSThati, kairguNairyukta ityAhapriyo dharmo yasyAsau priyadharmA na baDhadharmaH 2, ekaH priyadharmApiDhadharmApica 3, ekona priyadharmo nApiDhadharmaH4 |atrpddvyopaadaanaattRtiiybhngggrhnnN saMvinaH samyag anuSThAtA kasmAt saMvigna ityAha-vajabhIru avayaM pApaM tasmAdbhIruH avadyabhIruratha prathamAhetau nimittakaraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzanamiti vacanAttato'yamoM yadavadyabhIrustataH saMvignatvaM karoti / [bhA.3173] kheyanno yaabhIru erisao soukAlagAhIu / uTheigurusagAsaMtAhe vinaena soei / / vR-khedajJaH kAlavidheH samyakjJAtAabhIrurmArjArAderna bibheti, anyathAuttrastasyacchalanAsyAt / etAdRzaH sa kAlagrAhI tatautthAya gurusakAzaMsthApanAguroH samIpaM vinayenAgacchati / kathamityAha[bhA.3174] tiniya nisIhiyAto namanusseho ypNcmNgle| kitikammaMtahaceva ya kAuMkAlaMtupaDiyaraI / / vR-sthApanAgurusamIpamAgacchan AsannadUre madhye ca tistroH naiSedhikIH karoti tadanantaraM ca pratyAsannAgamanena namanaM namaH kSamAzramaNebhya iti bhaNaMna tato hasta zatAbhyantare gamane'pyairyApathikyAH pratikramaNaM, tatra kAyotsarge smartavyaM paJcamaGgalikastasmin smRtaM namaskAreNa pArayitvA paJcamaGgalikasyAkarSaNaMtato mukhapotikAMpratyupekSya kRtikarmavandanakaM dvAdazAvartaM kartavyam / tatkRtvA tadanantaraM kAlaM prAdoSikaM praticarati, sandizata prAdoSikaM kAlaM gRhNIma ityuktvA pratigRhNAti, yathA praticarati tathA pratipiyAdayiSuridamAha[bhA.3175] thovAvAsesiyAesaMjjhAevA tiuttarAhutto /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA.3175] daMDadharo puvvamuhovAyaidaMDaMtarA kAuM / / vR- stokA vA zeSAyAM sandhyAyAM kAlagrAhaka uttarAbhimukhastiSThati / daNDadharaH punaH pUrvAbhimukhastiSThati, daNDamantarA apAntarAle tiryak RjvAyataMkRtvA / [bhA.3176] gahaNanimittussagaM aTussAseya ciMtiyassAre / cauvIsagadumapuphiya puvvA ekkakkiya disAe / / vR-trInvArAnbhUmirajoharaNenapramAya'tatazcottarAbhimukhodvAvapipAdausthApayitvApaJcabhirindriyaiH SaSThena ca manasA samyagupayuktaH prAdoSikakAlagrahaNanimittaM utsarga kAyotsargaM karoti / sa caivaM pA dosiyakAlassasohaNavattiyAeThAmikAussagaMannatthausasiegaMjAvaarihaMtANaMbhagavaMtANaMnamokkAreNaM napAremitAvakAyaM ThANeNaMmoNeNaMjhANeNaMappANaM vosirAmi / evaM kAyotsargaM kRtvA tatrASThAvucchrAsAn cintayatipaJca namaskAraMmanasAnuprekSate ityarthaH, / tatomanasaiva namaskAreNapArayitvA caturvizatistavaM drumpusspikNshraamnnypuurvikaadhyynNpripuurnnkssullikaacaarkthaadhyynsytvaadyaamekgaathaaNmnsaanupreksst| evaM tAvaduttarasyAM dizi vidhiruktaH / itthaM cazeSAyAmapyekaikasyAM dizi dRSTavyam / tadyathA-kSullikAcArakathAdyagAthAnuprekSAnantaraMtato'piparAvRtyapazcimAbhimukhaMetaccintayati / tadanantaraMtato'piparAvRttya pazcimAbhimukha eva cintayati catasRSvapi ca dikSu pratyekaM cintayan dve dve dizau nirIkSate ve dve dizau daNDadharaH / tatrayadImAni bhaveyustadA kAlavadhaHkAnItyata Aha- - [bhA.3177] biMduyacchI yaparinayabhayaromaMcevahoikAlavaho / bhAsaMtamUDhasaMkiya iMdiyavisaeyaamaNuNo / / vR-yadikAlaMgRhNataudakabindustasyadaNDadharasyacoparinipatetkSutaMkenApisyAtbAvo tasyAnyathA pariNataHsyAtyadivA'nyato'nAnupUrvyA dizaH, pariNato'thavAadhyayanamanAnupUrvyAnupreSituMpariNataH / yadivA vibhISikAdi darzanatobhayena romAJcaH saMjAtaH / athavA vAcA adhyayanamanyadvAbhASate yadi vA dizi adhyayane vA mUDhaM zaGkitaM vA adhyayanAdikaM jAtaM / anyatra vA dizi adhyayane vA saMkrAntaH indriyaviSayo vA amanojJaH saMvRtto yadvA durgandho gandha Agacchati vikRtaM vA rupaM pazyati, / vikRtaM nAmAsvAbhAvikaMceDarupaMcavisvararuditicchinddhi bhinddhimArayetivAzabdAnzRNoti / upalakSaNametat / iSTaviSayeSuvA virAgamupagacchati, tadA kAlavadhaH / etasyA evagAthAyAvyAkhyAnamAha[bhA.3178] giNhaMtassa ukAlejaibiMdUtattha koi nivaejjA / chIyaM vapariNato vAbhAvo hojjA se annatto / / [bhA.3179] bhIto vibhAsiyAibhAsaMto vAvigeNhai nasujjhe / mUDho va disa jjhayaNesaMkiyaM vAvi uvaghAo / / [bhA.3180] annaMvAdisajjhayaNaMsaMkato hojjaNiTTha visaevA / - iTesuvA virAgaMjaIvaccaitohato kAlo / / [bhA.3181] . jaiuttaraM apehiya giNhaisesAutA hato kAlo / tIsuadIsaMtIsuvitArAsubhave jahanneNaM / / vR-yadi uttarAM dizamapekSya zeSAdizaH prAthamyena gRhNAti kimuktaM bhavati yadi pUrvamuttarAbhimukho na bhavati, / kintuzeSadigabhimukhastadAhataH kAlastathA yadi jadhanyatastisRSu tArAsvadRzyamAnAsukAlaM
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 vyavahAra-chedasUtram -2-7/176 gRhNAti tadApihataH kAlaH / [bhA.3182] vAsaMca nivaDaijatI ahava asajjhAiyaM vanivehejA / emAdIhiMnasujjhe,taccirahamIbhavesuddho / / vR- yadi varSaM nipatati athavA kiMcidasvAdhyAyikaM nipatet tadA evamAdibhirAdizabdAt yadi kAyotsargeNa tiSThan bhUmiMna pramArjayati, / cchinnaM vA mArjArAdinApAntarAlaM daNDadharo vA kAlagrAhiNo duravyavasthAnasthito na yugAntaramAtra ityAdi parigrahaH / kAlo na zuddhayati upahanyate kAla ityarthaH / tadviparIte yathoktadoSAbhAvebhavatizuddhaH kAlaH / [bhA.3183] gahiyaMmI kAlammIdaMDadharo asthatItahiMceva / iyaropuna AgacchaijayaNAe puvvabhaNiyAe / / vR- gRhIte kAle daNDadharastatraiva kAlabhUmau tiSThatti itaraH punaH kAlagrAhI yatanayA pUrvabhaNitayA AvazyakI kRtvA samyagu payukto rajoharaNena bhUmiM pramArjayan gurusamIpAgamane ca naiSedhikI kurvan ityaadikyaagcchti| [bhA.3184] jo gacchaMtami vihI AgacchaMtaMmi hotisavveva / jaMetthaMnANattaM tamahaM vucchaMsamAseNaM / / vR-yo gacchati vidhirukta AgacchaMtyapi vidhiH sa eva bhavati navaramatra yannAnAtvaM tadahaM samAsena vakSye / pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.3185] akaraNe nisIhiyAdIAvaDaNAdIya hotijoikkhe| apamajjiyabhIte chIe cchinneyakAlavaho / / vR-akaraNenaiSedhikyAderAdizabdAtAvazyikyAnamaskArAdezcaparigrahaH / yadikAlabhUmernirgacchan AvazyikIna karotigurusamIpaMgacchan naiSedhikI gurusamapimAgatonamaHkSamAzramaNebhya itinamaskAra vA yadi na karoti nApyairyApathikI pratikrAmati nApi vandanakaM dadAti tadA kAlavadha iti yogaH, / tathA ApatanAdau Apatane praskhalane ca kAlavadhaH / tathA joikkho nAma dIpaH / joikkhaM taha chAillayaM ca dIvaM muNejjAhi itivA taz2yotiHsparzane vA kAlavadhaH athApramArjitabhUmerapramArjane tathA kSutecchinneva mArjArAdinApAntarAle mArge kAlavadhaH / [bhA.3183] iriyAvahiyA hatthaMtarevimaMgalaniveyaNA samayaM / savvehiM vipaThavie pacchAkaraNaM akaraNaMvA / / vR-AgatyahastazatAbhyantarApyairyApathikyA pratikrantavyam / mukhapotikApratilekhanAntaraMvandanakaM dAtavyaM / tataHzuddhakAla itimaGgalanivedanaM kartavyam / tatomaGgalanivedanAntaraMsamakamevasarvaiH svAdhyAye prasthApite pazcAtkaraNamakaraNaM vA kAladAnasya kimuktaM bhavati ? yaH prasthApanavelAyAM nAgatastasya kAladAnAkaraNamitareSAMtuprasthApanavelAgatAnAMkAladAnakaraNamiti etadevAha[bhA.3187] sannihiyANavaDAropaTTaviepamAdino daekAlaM / vAhiThie paDiyaraipavisaitAhe yadaMDadharo / / vR-svAdhyAye prasthApiteyesvAdhyAyaprasthApanavelAyAMpramAdinonAgatAsteSAMkAlaMnadadyAt, zeSANAM tudadyAt / tathAcAtramarukajJAtaM vijRmbhateyaH samavAyenAgatastasyavaDArobhAgonadIyate, sannihitAnAM
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-7, mUla - 176, [bhA.3187] 289 tudIyate, evama trApiye prasthApanA velAyAM nAgatAstepramAdena tIrthakarAjJAbhaGgakAriNaitikAlasteSAMna dAtavyaH zeSANAM tu dAtavya iti svAdhyAyaprasthApanAnantaraM ca kAlagrAhI anyo vA bahiH sthitaH kAlaM praticarati tato daNDadharaH svAdhyAyaprasthApanArthaMmadhye pravizati / [bhA.3188] paThavita vaMditetAhe vucchaMtikena kiMsuyaMbhaMte / teviya kahaMtisavvaM jaMjenasuyaMvA diTTvA / / vR-daNDadhareNA prasthApitesvAdhyAyegurau cavandite kAlagrAdidaNDadharAvanyevA pRcchantisAdhUna kena kiM zrutaMbhadanta te'pisAdhavaH kathayanti yatyena dRSTaM vA zrutaMvA / [bhA.3189] egassa doNhavAsaMkiyaMmikIrainakIraetiNhaM / . sagaNaMmisaMkie paragaNaMmigaMtuMna pRcchati / / vR-ekasyadvayorvAkSutAdauzaGkitesvAdhyAyaH kriyatetrayANAMzaMkitena kriyate,bahUnAMzaGkAspadatayA tasya paramArthato nizcitIbhUtatvAt / tathAsvagaNezaGkiteparagaNaMgatvAnapRcchanti / yatoyatrAsvAdhyAyika saMbhavastatrAzaGkA paragaNasyasthAnAntaravartinastatrAsvAdhyAyikAsaMbhavAnnabhavedapyAzaMketi / [bhA.3190] pAdosito abhihito iyAni sAmannato uvRcchAmi / kAlacaukkassaviU uvadhAya vihI ujojassa / / vR- tadeva muktaprakAreNa prAdoSikakAlo'bhihitaH / samprati kAlacatuSkasyApi sAmAnyata upaghAtavidhiM vakSye / vizeSato'piyo yasyopaghAtavidhistamapi / pratijJAtameva nirvAhayati / [bhA.3191] iMdiyamAuttANaMhaNaMtikaNagA usattaukkosaM / vAsAsuyi tinnidisA uubaddhe tAragA tinni / / vR- sarvairapIndriyairmanasA vA yuktAnAmupayuktAnAM kanakA utkarSataH sapta kAlaM ghnanti / kimuktaM bhavati ? grISmakAleyatraH kaNakAHkAlaMghnanti / zizirekAlepaJcavarSAkAlesapta, ulkAkaNakayozcAyaM vizeSaH / sarekhA ulkA, rekhArahitaH kanaka iti / tathA varSAsutistro dizaH prakAzayuktA yadi syustadA prAbhAtikakAla zuddhiriti vA zeSaH / iyamatra bhAvanA-varSAkAle uparicchanne tiryag dikSvacchannAsu maNDapikAdau kAlA gRhyante / tatrAyeSu kAleSu yadi catastro'pi dizaH prakAzayuktA anantaritA iti bhAvastadA zuddhayati, tathA yadhuparinIcaM tadA prAbhAtikaM kAlamupaviSTo'pi gRhNAti / Rtubaddhe kAle caturvapikAleSuyadicatastro'pidizaH prakAzayuktAstadAzuddhiritarathAneti / uubaddhatAragA tinnitti Rtubaddha kAle AyeSu triSu yadi tistrastArakA dRzyante tadA kAlo gRhyate / adRSTAsu na kAlo gRhyate, kAlagrahaNAnantaraM tu yadyapi na dRzyante tArakAstathApi paThaMti prAbhAtike punaH kAle adaSTe'pi tArake grahaNamanujJAtaMvarSAkAle catvAro'pikAlA adRzyamAnAsvapitArakAsugRhyante / [bhA.3192] kaNagA haNaMti kAlaM tipaMca satteva ghisi siravAso / ___ ukkAusarehAgArehArahito bhavekanago / / [bhA.3193] vAsAsuMpAbhAie tinnidisA jai pagAsajuttAto / sesesutisuvicauro uuMmicauro caudisaMpi / / [bhA.3194] tisu tinnitAragAto uuMmipAbhAie adiThevi / [22/19
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 vyavahAra-chedaMsUtram-2-7/176 vAsAsu atAragAucauro chaNeniviThovi / / vR-idaMgAthAtrayamapivyAkhyAtArthatvAtsupratItaM / cchanneniviThovItyuktamatastadevasavizeSaMbhAvati[bhA.3195] ThANe satibiMdUsuvageNhai ciTThovipacchimaMkAlaM / paDiyarativAvi ekko ekko aMtaTTitogeNhe / / vR- varSAkAle tathAvidhasyAnyasya sthAnasyAsati abhAve bindusvapi nipatatsuuparyati nIcatayA UrdhvasthAnAsaMbhave upaviSTo'pi pazcimaM prAbhAtikaM kAlaMgRhNAti tathA sthAnA satieko daNDadharo bahiH sthitaH kAlaM praticarati ekaH punarantaH sthitaH kAlaMgRhNAti eSa varSAsuprAbhAtike kAle vizeSo nAdyeSu triSukAleSu, |ath katarecatvArAH kAlAucyante / prathamaH prAdoSiko, dvitIyo'rdharAtrasphiTitaH tRtIyo vairAtrikazcaturthaH prAbhAtikaH, |ath kaH kAlaH prathamataH kasyAM dizi gRhyate / tata Aha[bhA.3196] pAtosiaddharate uttaradisipuvvapehaekAlaM / vettiyaMmibhayaNA puvvadisA pacchimekAle / / vR- prAdoSikamardharAtramardharAtrasphiTitaM ca pUrvaM pratyupekSate gRhNAti uttarasyAM dizi, vairAtrike bhajanA vikalpanA uttarasyAM dizi pUrvaM pratyupekSate pUrvasyAM veti, pazcime prAbhAtike kAle prathamataH pratyupekSaNaM pUrvasyAdizi, atha kiyantaH kAlA jaghanyatakiyanta utkarSataH sAdhUnAMgrAhyAstata Aha[bhA.3197] kAlacaukkaM ukkosaeNajahannena tigaMtubodhavvaM / vezyapayaMmi dugaMtUmAiTThANe vimukkANaM / / vR- mAtRsthAnena vimuktAnAmazaThAnAM sAdhUnAmutkarSeNa kAlacatuSkaM grAhyaM bhavati, jaghanyena trikaM kAlatrikaM grAhyaM bauddhavyaM dvitIyapade apavAdapade dvikaM kAladvikaM tu zabdAdeko'pi kAlo boddhavyaH / kathamutkarSataHkAlacatuSkamata Aha[bhA.3198] pAtosieNasavve paDhamaMporisi kareMtisajjhAyaM / . tAhe usUttaittAsuvaMtijagaMtivasabhAu / / vR- prAdoSikena kAlena sarve sAdhavaH prathamapauruSIM yAvatkAlikaM svAdhyAyaM kurvanti, tato dvitIye yAmasUtravantaH sAdhavastesvapanti,vRSabhAjAgrati |tecjaagrtstenaiss kAlenaprajJApanAdikaMparAvartayanti, tAvatyAvat kAlavelA bhavati / tataH kAlavelAyAMkAlasya pratikrabhya / [bhA.3199] phiDiyaMmi addhaste kAle ghettuMsuvaMti jAgariyA / tAhegurugaNaMtIcautthesavve gurUsuvatI / / vR-sphiTiteardharAtraMkAlaMgRhNantikAlaMgRhItvAteAcAryamutthApayantitatastejAgaritAHsvapanti tato gurava utthitAH santa udghATakAlikaM prajJApanAdi guNayanti / tatazcaturthyAM pauruSyAmeva gADhAyAM vairAtrikaM kAlaM gRhItvA sarve'pi kAlikaM zrutaM parAvartayanti guruH svapiti, tato bAlavRddhAdInAM vAcanopagrahakArikAlagrahaNAya yAvatyAMvelAyAM navAnAMkAlAnAMgrahaNaMbhavati / tAvatI velAMjJAtvA ekaH kAlagrAhI na pratikrAmati zeSAH pratikrAmantiyastvapratikrAntaH sa kAlaM prAbhAtikaMgRhNAti / / [bhA.3200] evaMtuhoticauro kahapuna hojjAhi tinikaalaao| pAdosiyaMmi paThie gahiyaMmi aDDarate ya / / [bhA.3201] jaiverattiyasujjhe tAheteneva addharateNa /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA.3201] paDhiyaMpAbhAdIyaM gihnatI hoti tineva / / vR-evamupadarzitenaprakAreNacatvArAHkAlAbhavanti,kathaMpunastrayaHkAlAbhaveyuH |suuriraah-praadossike kAle gRhIte paThitaM tadanantaraM cArdharAtre'pi kAle gRhIte yadi vairAtriko na zuddhayati kAlastadA tenaivArdharAtrikena kAlena paThitvA prAbhAtikaMkAlaMgRhNanti / evamete trayaH kAlAbhavanti / [bhA.3202] ahavA paDhamesuddhe bitiya asuddhami hotitinevaM / pAtosiya verattiya atiuvayogA bhavedonni / / vR- athaveti prakArAntaropapradarzane prathame prAdoSike kAle zuddhe dvitIye ardharAtriNi kAle azuddhe traya evaM kAlA bhavanti upalakSaNametat / tena prAdoSike vA prAbhAtike vA azuddha tatra ityapi draSTayaM / kathaM dvaukAlaubhavataityataAha-prAdoSikekAlegRhIteardharAtrikevAgRhItecaramAyAM pauruSyAmavagADhAyAM vairAtrike kAle gRhIte kAlikaM zrutaM parAvartayadbhiH svAdhyAyaviSame (ye) tyupayogabhAvatastAvanna jJAtA prAbhAtikakAlavelAyAvatsandhyAupasthitA evaMmAtRsthAne vimuktAnAmazaThAnAmapavAdenadvaukAlau bhavataH, / tadyathAprAdoSiko vairAtrikazca / atraiva prakArAntaramAha[bhA.3203] ahavAvi addharatte gahie verattie asuddhaMbhi / . tenevaya paDhiyaMmI pAbhAtiyaMsuddhadoneva / / vR-athavetipUrvavatprAdoSikaMkAlaMgRhItvAtena kAlike zruteparAvartitedvitIye yAmetenaiva kAlena prajJApanAdiparAvartyakAlavelAyAmatikrAntAyAmardharAtrikekAlegRhItetenAcAryeNaprajJApanAdau parAvartite caturthyAM pauruSyAmavagADhAyAM vairAtrike azuddhe tatastenaivArdharAtrikena kAlena kAlikepaThite prAbhAtike azuddhe dvAveva kAlau bhavataH, upalakSaNametat / tena prAdeSika prAbhAtikayorathavA'rdharAtrika vairAtrikayorathavArdharAtrikaprAbhAtikayoryadi vA vairAtrika prAbhAtikayohaNe zeSayoragrahaNe kAladvikamekatarasya kAlasyazuddhAvekaH kAlaH / [bhA.3204] navakAlavelasese uvagahiyaThAepaDikkamae / napaDikkamaeegonavavArahae asajjhAto / / vR-navAnAMkAlAnAM velA yatrasa navakAlavela itthaMbhUte caramapauruSyAMzeSabAlavRddhAdInAM vAcanAyAM aupagrahika upaSTambhakArI prAbhAtikaH kAlastadarthaM zeSAH sAdhavo vairAtrikasya kAlasya pratikrAmanti / ekonapratikrAmati / tataH saprAbhAtikaMkAlaM gRhNAti / anye tubruvatekAlagrAhIvairAtrikasya kAlasya pratikramyaprAbhAtikaMkAlaMgRhNAti |shessaastukaalvelaayaaNvraatriksyprtikraamntipraabhaatikshckaalo yadi navavArAnhatastadA dhruvamasvAdhyAya itikathaM navavArAngrahaNaMhanane vAtatraAha-- [bhA.3205] ekeko tinnivArebIyAdihayaMmigeNhaekAlaM / asatI ekkovi hunavavAregeNhatitAhe / / vR-kSutAdinAhateekaikastrInvArAnkAlaMgRhNAti / iyamatrabhAvanAkSutAdibhiHkAlasyopaghAtaMsaMbhave ekastrIn vArAn gRhNAti / tasyApyupahate'nyastrIn vArAn athAnyaH kAlaM gRhNan na vidyate tarhi tasya gRhNato'satyabhAve eko'pi navavArAn kAlaM gRhNAti, tathApi cedupahatastarhi hatA pauruSIti dhruvamasvAdhyAyaH [bhA.3206] pAbhAiyaMmikAle saMvikkhetinitthIyaruNesu /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2- 7/ 176 codai aniThasadde jati hoti kAla ghAtAu / / evaM bArasavAse kharasaddeNaM tuhammatI kAlo / bhAi mAnusaniThThe tiriyANaM tU pahAraMbhi / / [ bhA. 3207] vR- prAbhAtike kAle gRhyamANe trayaH puruSAH kSutaruditAti saMcikkhe iti paribhAvayaMti gAthAyAM tu saptamI dvitIyArthe bahuvacana sakalA svAdhyAyika sUcanArthaM tena kSutaruditAdInIti draSTavyaM / atra parazcodayati yadi aniSTe ruditazaddhe kAlaghAto bhavati / evaM sati kharazaddhena gardabhazabdena dvAdazavarSANi kAlo hanyatekharazadvasyArtAvAniSThurataratvAtsUrirAha-bhaNyate atrottaraMdIyate mAnuSyAniTezave kAlopaghAtaH tirazcAM tu prahAre dIyamAne visvara zabdve / [bhA. 3208 ] 292 pAvAsi jAiyA U jai rovijjAhi kAlavelamma / tAhe gheppa anAgata ahapunAroe pageceva / / vR- pravasatItyevaM zIlaH pravAsI tasya jAyaiva jAyikA bhAryA yadi kAlavelAyAM kAlagrahaNasamaye rudyAt tarhi yAvannaroditi tAvadanAgate evaM kAlo gRhyate / atha punaH sA prage eva ati samandhakAreNa ruditi tata Aha[bhA. 3209 ] [bhI. 3210] vR- yadi sA ati samandhakAre evaM ruditi mA gRhNIyAt kAlaM mahat punaH khedarUpamalpenApi virasena svareNa kAlamupahanti / tadevaM prAbhAtikakAlagrahaNavidhiruktaH / sampratiprasthApana vidhimabhidhitsurAha[bhA. 3211 ] goseu paThAvaMtI chIe chIe u tinnivArAto / AiNa pisiya mahiyA pehaNaTThAdisA pehe / / tAhe uppannavijjai aha annaviyA jayA na vA ekkA / tAhe ughADejjai aha puna vAlaM ruvejjAsi / / vIsarasaraM rUvaMte avvattagaDiM bhagaMmi mAgirahe / appeNa vi viraseNaM mahallaveDaMtu uvahanatI vR- gose prabhAte svAdhyAye prasthApyamAne yadi kSutaM bhavati tadA AkIrNamAsamantAt vikIrNaM yat pizitaM yat mahikAdikamasvAdhyAyikaM tatprekSaNArthaM dizaH prekSate / tatra yadi na dRSTamasvAdhyAyikaM tadA punaH prasthApayati / tatrApiyadyardhaprasthApite bhavati tadA punarapyAkIrNaM pizita mahikAdi prekSaNArthaM dizaH prekSate / evaM kSute kSute upalakSaNametadanyasmin vA svAdhyAyabhaGga kAriNi samupasthite trIn vArAn AkIrNa pizitAdi nirIkSaNArthaM dizaH prekSate / na kevalaM dizaH prekSate kintu - [bhA. 3212] sejjAyarasejjAdisu chArAdiThAe visiu pehaMti / tiNhayareNaM natthau tatthavi u tinnivArA u / / vR-triSvapi vAreSu pratyekamanyatra zayyAtaragRhe sejjUMti prAtivezikAgRhe AdizabdAdanyasmin vA paratarAdau gRhe kSArAdigrahaNanimittaM madhye pravizya pizitAdikamasvAdhyAyikaM prekSate / yadi na dRSTaM kimapi vArANAM trayANAM parato'nyatra gatvA svAdhyAyaM prasthApayanti / tatrApi yadi trIn vArAnupahataH svAdhyAyaH kSutAdinA / [bhA. 3213] tAhe punovi annattha tatthavi ya tinnivArAu / evaM navavArAhate tAhe paDhamAe na paDhaMti / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 uddezakaH-7, mUla - 176, [bhA. 3213] vR-tataHpunaranyatragatvA svAdhyAyaHprasthApanIyaH / tatrApiyadi trInvArAn kAlasyopaghAtaH syAt tataevamamunA prakAreNasarvasaMkalanayA navavArAnhatesvAdhyAyeprathamAyAMpauruSyAMnapaThantisvAdhyAyam / [bhA.3214] paTTaviyaMmi silogeghANAloyA yvjjnnijjaao| soNiyavaccikkANaMmuttapurisANatahaceva / / vR- prasthApitesvAdhyAyebhaNitekSullakAcArakathAye zloke svAdhyAyaM kurvantikurvadbhizcasvAdhyAyaM zoNitastabakAnAMzoNitasUcakAnAMmutrapurISANAM ca ghrANAlokA varjanIyAH / kathamityAha[bhA.3215] AlogaMmi cilimilIgaMdhe annatthagaMtupagareti / esousajjhAtotavvivarIto asajjhAto / / vR-AlokezoNitAdInAmantarA cilimilI kriyate / gandhe punarAgacchati anyatra gatvA svAdhyAyaM kurvanti / eSo'nantaroditaH sakaladoSavinirmuktaH svAdhyAye kAlaH svAdhyAyaH kAraNe kAryopacArAt tadviparItaH prAguktadoSasaMyuktaH kAlo'svAdhyAyaH / [bhA.3216] eesAmannayareasajjhAe jo karei sajjhAyaM / so ANA aNavattha micchata virAdhanaM pAve / / vR-eteSAmanantaroditAnAmasvAdhyAyikAnAmanyatarasminnasvAdhyAye asvAdhyAyikesatiyaHkaroti svAdhyAyaM AjJAbhaMGgatIrthakarAjJAvilopAt anavasthAMtaMtathA kurvantamavalokyAnyasyApi tathA karaNAraM mithyAtvamayathAvAdakaraNAtvirAdhanAM |sNymviraadhnaaNjnyaanopcaaropghaataataatmviraadhnaaNpraantdevtaacchlnaatpraapnoti / atraivApavAdamAha[bhA.3217] - biti AgADhesAgAriyAdikAlagate asativucchee / eesikAraNehiMjayaNAekappaIkAuM / / vR-dvitIyapadamapavAdapadamAgADhe yogA udyamAne yadyapyasvAdhyAyikaM bhavati, tathApi yatanayA kartuM kalpate svAdhyAyo yathAskandake camareca pratyAsanne anuddiSTamapiskandakoddezaM ca rAtrau rAtrau trInvArAn divasAna svAdhyAyake'pitadanugrahAya karSayaMti / tathAkAraNavazenapratibaddhAyAM sthitastatrasAgArikasya zayyAtarasya praticAraNAzaddhaM zrutvA mA zRNuyAt enamaniSTaMzadvamiti kRtvA yat kAlikamutkAlikaM vA parijitaM kevalaM sa tadasvAdhyAyike'pi paThati / AdigrahaNena kadAcit yathAcchandasyopAzrayekAraNena sthitAstato yathAmativikalpitAM tasya sAmAcArI mA zRNvAmeti tatpratighAtArthamasvAdhyAyike'pi svAdhyAyaMkurvanti itiparigrahaH / tathAkAlagatejAgaraNanimittaMmeghanAdAdikamadhyayanamasvAdhyAyike'pi parAvartyate / asativoccheeiti adhunAgahItaMkimapyadhyayanaMtaccayasyasamIpegahItaMsamaraNamupAgataH anyatra ca tanna vidyate tato mA bhUttadvyavaccheda ityasvAdhyAyike'pi tatparAvartyate / etaiH kAraNaiH paJcavidhAnAmasvAdhyAyikAnAmanyatamasminnapyasvAdhyAyike yatanayA kartuMkalpate svAdhyAyaH / mU. (177) nokappainigaMthANavAniggaMthINavAappaNo asaljhAiesajjhAyaMkarettae / kappaiNhaM annamannassa vaaynnNdlitte| [bhA.3218] accAulANa niccouyANamohejja nicca asjjhaato| .. arisA bhagaMdarAdisuitivAyaNasuttasaMbaMdho / / / vR-atyAkulAnAMbAlavRddhairatizayenasamAkulAnAMsAdhUnAmarzobhaGgadarAdiSuzramaNInAMca nityartukAnAM
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 vyavahAra-chedasUtram -2-7/177 mAnityaMsarvakAlamasvAdhyAyobhavatiitivAcanAsUtramutpannastamityeSasambandhaH |anensmbndhenaayaatsyaasyvyaakhyaa-nklptenigrnthaanaaN nirgranthInAMvAtmanaHsamuttheasvAdhyAyikesvAdhyAyaMkartuMkintu kalpate parasparasya vAcanAM dApayitumanyatra yadi vA prakSAlanAntaraMgADhabandhe pradatte sati tatrApi svayamapi vAcAnaMdAtuMkalpate itivAkyazeSaH / etadevabhASyakAraH saprapaJcamAha[bhA.3219] AyasamutthamasajjhAiyaMtuegavihaM hoi duvihaMvA / - egavihaMsamaNANaMduvihaM puna hoisamaNINaM / / vR-AtmanaH zarIrAtsamutthaM saMbhUtamAtmasamutthamasvAdhyAyikamekavidhaM bhavati dvividhaMvA tatra yat ekavidhamarzo bhagandarAdi viSayaM tat zramaNAnAM bhavati, amaNInAM punarbhavati dvividhaM arzo bhagandarAdi samutthamRtusaMbhavaMca / tatra yatanAmAha[bhA.3220] dhoyaMmiya nippagale baMdhA tineva hoti ukkosA / parigalamANe jayaNA duvihammI hoikAyavvA / / vR-vraNAdau nipragaledhaute uparikSAraprakSepaH purassaraM trayo bandhA utkarSato bhavanti yathApi parigalati dvividhevraNAdAvArtave ca yatanA vakSyamANA kartavyA / etadeva saprapaJcaMbhAvayati / [bhA.3221] samaNo uvaNebhagaMdare baMdhekakAuvAeti / taha vigaleMtachAre choDhuMdotinnibaMdhAu / / vR-zramaNo vraNevAbhagandare vA parigalati hastazatAbahirganvA niHpragalaMprakSAlya cIvare kSAraM kSiptvA uparyanyatcIvaraMkRtvAvraNaMbhagandaraMbadhnAti, |ttevmekNbndhNkRtvaavaacyti yaditathApiparigalatyasvAdhyAyikaM tata uparikSAraM nikSipya dvitIyaM bandhaM dadAti / tato vAcayati tathApyatiSThati tRtIyamapi tRtIyamapibandhaM pratyavatAraM datvA vAcayati / [bhA.3222] jAhe tinnivibhinnA tAhe hatthasayabAhirAdhouM / baMdhiupunovivAegaMtuannatthava paMDhati / / va- yadA trayo'pi bandhAstenA svAdhyAyikena vibhinnA bhavanti tadA hastazatAbahirgatvA nipragalaM prakSAlya punaHkSAraM nikSipyoparicIvareNabadhvA punarapi vAcayati |anytr vAgantuMpaThanti / [bhA.3223] emeva yasamaNINaMvaNammi iyarammisattabaMdhAu / tahaviya aThAyamANodhoUNaM ahava annattha / / vR- evameva zramaNInAmapivraNaviSaye yatanA kartavyAbhavati itarasminnAtave saptabandhAH pUrvaprakAreNa bhavanti / tathApi vraNe itarasmin vA atiSThati hastazatAbahiH prakSAlya tathaiva bandhAn datvA vAcayati anyatragatvApaThanti / [bhA.3224] eesAmannayare asajjhAe appaNo usajjhAyaM / . jo kuNaiajayaNAe so pAvaiANamAdIni / / vR- eteSAmanantaroditAnAmanyasminnAtmano'svAdhyAyikesatiyaHsvAdhyAyaMkarotitatrApyayatanayA sa prApnotyAjJAdIni tIrthaGkarAjJAbhaGgAdIni dUSaNAni / AdizadvAdanavasthAdi parigrahaH / na kevalamime doSAH kiMtvidameva / [bhA.3225] suyanANaMmi abhattIlogaviruddhaM pamattachalaNAya /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 177, [bhA. 3225] 295 vijAsAhaNaveguNadhammayA eyamAkuNasu / / / / vR- asvAdhyAyike paThanazrutajJAnasyAbhaktivirAdhanAkRtA bhavati, tadvirAdhanAyAM darzanavirAdhanA cAritravirAdhanAcatabhAvemokSAbhAvaH |tthaa lokaviruddhamidaMyathAtmano asvAdhyAyikepaThanaMtathAhilaukikA apivraNeArtaveca parigalatipariveSaNaMdevatArcanAdikaMvA (na) kurvanti / tathApramattIbhUtasya prAntadevatayA cchalanA syAttathA vidyA upacAramantreNa sAdhyamAnA sAdhanavaiguNyadharmatayA na sidhyati / tathA zrutajJAnamapitasmAnmaivaM kArSIH / atra parAvakAzamAha[bhA.3226] coeijaievaM soNiyamAdIhiM hoisjjhaato| tobharitocciyadeho eesiM kiMhanukAyavvaM / / vR- parazcodayati yadyevamuktaprakAreNAsvAdhyAyo bhavati tata eteSAMzoNitAdInAM deho bhRta iti tatra kathaMtukartavyam / tasminsati kathaM svAdhyAyaH |atrsuuriraah[bhaa.3227] kAmaMbharito tesiMdaMtAdI avajuyA taha vivajjA / anavajuyAuavajjA loetaha uttareceva / / vR-kAmaM manyAmahe etatteSAM zoNitAdInAMbhRto dehastathApi ye dantAdayo'vayutAH pRthagbhUtAsteca vAvaya'nIyAH |yetvnvyutaaHapRthgbhuutaalokeuttrecavaaaprihrtvyaaH / etadevabhAvayati[bhA.3228] abbhaMtara malalittokuNatidevANamaccaNaMloe / bAhira malAlitto punana kuNaiavaneicatatoNaM / / vR-abhyantaramalalipto'pidevAnAmarcanaM loke karoti |baahymlliptH punarna karotiapanayativA malaMtataH zarIrAdevamatrApibhAvanIyam / [bhA.3229] AuTTiyAvarAhaM sannihiyA nakhamae jahApaDimA / iya paraloedaMDopamatta chalaNA iha siyAu / / vR- upatyakRtamaparAdhaMsannihitAsannihita prAtihAryA pratimA na zAmyati / iti evamamunA prakAreNa zrutajJAnamapyupetya kRtamaparAdhaM na kSamate / tatra paraM loke durgatiprapAto daMDa ihaloke prAntadevatA chalanA syAt / [bhA.3230] - rAgAdosA mohAsajjhAejo kareisajjhAyaM / / AsAyaNAvakAse ko vANito anAyAro / / vR-rAgAt dveSAt mohAdvAyo'svAdhyAye svAdhyAyaM karoti, se tasya kA kIzI phalata AzAtanA ko vA kIdRzAH phaladvAreNabhaNito'nAcAraH / tatrarAgadveSamohAtvyAkhyAnayati[bhA.3231] gaNisaddamAimahito rAgadosaMmina sahate sadaM / savvamasajjhAyamayaMpamAdI hoimohAo / / . vR- gaNI AcArya AdizabdAdupAdhyAyo gaNAvacchedakaH ityAdi parigraha evamAdibhiH zabdairmahita utkarSito yo'svAdhyAyaM karoti sa rAge draSyavyo / yastvanyasya gaNizabdamupAdhyAya zabdaM vA na sahate, ahamapi paThitvA gaNI upAdhyAyo bhaviSyAmi / iti viciMtayannAdaraparo'svAdhyAye'pi svAdhyAyaM vidadhAti, sa dveSe'vasAtavyaH / yastu sarvamasvAdhyAyamayamityevamAdi vicintyAsvAdhyAye svAdhyAyaM karoti eSabhavati moha iti |smprtyaacaary phaladvAreNAzAtanAmAha
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 vyavahAra-chedasUtram -2-7/177 [bhA.3232] ummAyaMcalabhejA rogAyakaMcapAuNedIhaM / titthayarabhAsitAto bhassaiso saMjamAto vA / [bhA.3233] ihaloe phalameyaM paraloe phalaMna deti vijAto / ____ AsAdanAsuyassa kuvvaidIhaMtusaMsAraM / / vR- unmAdaM vA labhate rogAtakaMca dIrdhaM prApnuyAt / tIrthakarabhASitAdvA saMyamAdbhazyati / ihaloke vidyA aGgazrutaskandhAdi lakSaNAH phalaMmokSalakSaNaMnadadatina prayacchatinakevalaMphaladAnAbhAvaH kintu zrutasyAzAtanA dIrdhasaMsAraM karoti / tadevaM phalataAzAtanAbhihitA / sAmpratamanAcAraMphalata Aha[bhA.3234] nANAyAro virAhitodasaNayAro vi tahA caritaM ca / caraNavirAdhanayAe mukkhAbhAvo muNeyavyo / / vR-asvAdhyAyesvAdhyAyaMkurvatAjJAnAcAro virAdhitastadvirAdhanAyAMdarzanAcArazcAritraMcavirAdhitaM / caraNavirAdhanatAyAM mokSAbhAvaH |atraivaapvaadmaah[bhaa.3235] bitiyAgADhesAgAriyAdikAlagaya asatibucchae / eehiMkAraNehiMjayaNAekappaekAuM / / mU. (178) tivAsapariyAesamaNe nigaMthetIsaMvAsa pariyAesamaNIe nigaMthIekappai uvajjhAya ttAeuddisittae / / mU. (179) paMcavAsa pariyAesamaNesaTThivAsasamaNIe nigaMthIekappai Ayariya uvajjhAyattAe uddisittae / / [bhA.3236] saMgahamAdInahAe vAyaNaM deti annmnnss| ayamaviyasaMgaho cciyaduvihadisA suttasaMbaMdho / / vR-pUrvasUtreanyonyasyavAcanAMdadAtisaMgrahAdInAmayaayamapicasUtreNAbhidhIyamAnedvividhadizA AcAryadizA upAdhyAyadizA ca saGgraha eva tataH saMgrahaprastAvAdadhikRtasUtrasyopanyAsaH / eSa sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAtrivarSaparyAya zramaNo nirgranthastriMzadvarSaparyAyAH zramaNyAH kalpate upAdhyAyatayA uddeSTuM paJcavarSaparyAyaH zramaNo nirgranthaH / SaSTivarSaparyAyAH zramaNyA nirgranthyAH kalpate |aacaarytyaaupaadhyaaytyaavaauddessttumitiesssuutraakssraarthH |smprtibhaassyvistrH[bhaa.3237] taiyaMmiuuddese disAsujogaNaharosamakkhAo / socevaya hoiihaM pariyAto vaNito navaraM / / vR- tRtIye uddeze dikSu AcAryopAdhyAyapravartisthaviragaNAvacchedirupAsu yo gaNadhara AcArya upAdhyAyo vAsamAkhyAtaH sa eva ihApibhavatijJAtavyaH / navaramiha paryAyo'dhiko varNitaH / [bhA.3238] tevarisotIsiyAejammaNa cattAe kappatiuvajjhe / bitiyAesaTThisayarIya jammaNapaNavAsaAyarito / / vR-trivarSastrivarSaparyAya upAdhyAyaH kalpate triMzatkAyAstriMzadvarSaparyAyA jamnanA janmaparyAyeNa jaghanyatazcatvAriMzadvarSaparyAyA utkarSata dezonapUrvakoTikAyAzcatvAriMzatkathaM syAditi ceducyate / dazavarSajAtAyAH pravrajyA pratipattistriMzadvarSANi vrataparyAya evaM catvAriMzattathA dvitIyasyAH zramaNA nirgranthyAH SaSTivarSavrataparyAyAjanmatojadhanyataHsaptativarSapramANAyAH paJcavarSaparyAya AcAryaH kalpate
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 179, [bhA. 3238] 297 utkarSato dezonapUrvakoTikAyA janmataH saptabhirvarSANi kathaM bhavatIti ceducyate-dazavarSaparyAyAH pravrajyApratipattiH pravrajitAyAHSaSTi varSANIti / [bhA.3239] gIyA gItAvuDhA avuhaajaavtiispriyaagaa| - arihatitisaMgahaMsA dusaMgahaMvAbhayapareNaM / / vR- gItA vA gItArthA vA bhavatu agItA vA agItArthA vA bhavatu tathA vRddhA vA bhavatu avRddhA vA yAvat triMzadvarSaparyAyA tAvaniyamAtrinsaMgrahaM trayANAmAcAryopAdhyAya pravRttinInAM saMgrahamarhati dusaMgahaM bhayavareNaM-triMzatvarSaparyAyAtparatobhajanAvikalpanAtrisaMgrahaMvA upAdhyAyasya prvrtinyaavaaabhaavtH| [bhA.3240] vayaparinayAyagIyA bahuparivArAya nidhviyArAya / hojauanuvajjAyA appavattiNiyA vijAsaThI / / vR-yAvayasA pariNatAgItArthAbahuparivArA nirvikArAcasAyAvatSaSThistAvadanupAdhyAyIvAbhaved pravartinI vA evaM bhavati dvisNgrhikaa| [bhA.3241] emeva anAyariyA therI gaNiNIva hoja iyarIya / kAlagaosaNA eva disAe dhAreMtipuvvadisaM / / vR-SaSTivarSebhyaH paratogaNinIpravartinI itarA vA apravartinIsthavirA anAcAryAbhavetkathamityAhakAlagatosannAevetyAdikAlagatAyAmavasannAyAM dizi AcAryalakSaNAyAMSaSTi varSebhyaH paratoMvartamAnA AryikA dhArayantipUrva dizamevamanAcAryAbhavati / kiM kAraNaMsaMyatInAmavazyaM saMgrahaMiSyatetata Aha[bhA.3242] bahupaJcAvAya ajjAuniyamA puna saMgahe aparibhUyA / saMgahiyA puna ajA thirathAvara saMjamA hoi / / vR- AryA punarbahupratyavAyA tato'saMgrahe sati niyamAt paribhUtA bhavati parAbhavasthAnamupajAyate / saMgRhItA punarAryA sthirasthAvarasaMyamAbhavati / tataH saMgraha iSyate / ke apAyA ityAha[bhA.3243] pesI aiyA dIyA je puvvamuddAhayA avaayaao| tesavve vattavvA dusaMgahaMvaNayaMtena / / vR-ye pUrvaMkalpAdhyayane dvisaMgrahaMvarNayatA pesI AryikA AdizabdAt kulaputrabhojikAdiparigraha ityAdikA UdAhRtA apAyAste sarva'trApi vaktavyAstato balapAyadarzanataH saMgraho manyate / tadeva drddhyti| [bhA.3244] ajAya viulakhaMdhA latAvAeNA kaMpate / jalevA abaMdhaNA nAvA uvamA esa asaMgahe / / vR- ajAta vipulaskandhA yathA vAtena latA kampate jale vA yathA abandhanA bandhanarahitA naureSA asaMgrahe upamA'ryApyasaMgRhItAsatI bahupratyavAyavAtotkalikAbhiritastataH saMyamAtkamyateityarthaH / [bhA.3245] diTuMtoguThviNIe ukappaTTagabodhie hi kAyavyo / gabhaMte rakkhaMtIsamatthaMkhuDDae agaDe / / vR- atraloke dRSTAnto gurviNyAH kartavyo lokottare kalpasthakabodhikaiH kSullakAcauraiH tatra garbhastha putresvagotrajAdayastArakSantisaeSaputraprabhAvaH, |avttegtecaurekssullksytnmaarnnaaysaamtthN (sAmarthya) paryAlocanaM sopyeSa puruSasya prabhAvastatra prathamato gurviNIdRSTAntaM vibhAvayiSustAvadidamAha
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 [bhA. 3246 ] vyavahAra-chedasUtram - sagottarAyamAdIsu gabbhattho vidhanaM suto / rakkhae mAyaraM ceva kimutA jAyavaDDhito / vR- garbhastho'pi yataH svagotra rAjAdiSu dhanaM jighRkSu dhanaM rakSati / mAtaraM ca kiM punarjAtAH pravardhitazca sa sutarAM rakSati / tatra yathA garbhastho'pi rakSati tathA pratipAdayati / [bhA. 3247 ] vaNiemae rAyasiTTe gabmiNi dhanamicchatae bhUpAe / savvaM suyassa dAhaM dhUyAbhattaM ca vIvAhaM || vR- eko vaNika tasya bhAryA ApannasatvA vaNik kAlagatastaH kenApi rAjJaH ziSTaM devagurviNyA dhanamasti rAjJoktaM tiSThatu taddhanaM, yadi prasUtAyAH suto bhaviSyati tataH sarvaM sutasya dAsyAmo duhitari ca jAtAyAM yAvatA bhaktaM yAvatA bhaktaMyAvatA ca vIvAhastAvanmAnnaM dAsyAmaH / evaM gacche'pi garbhastho'pi suto rAjJaH svagotrebhyazca dhanaM rakSati mAtaraM ca anyathA svagotrajai rAjJA vAdyApi tava pArzve dhanamastIti bahudhA vilupyate / bhAvitaM lokikamudAharaNamadhunA lokottaraM bhAvayati / louttarie ajA khuDagabohiharaNI pasaraNIyaM / [bhA. 3248 ] -2-7/179 coroya ra kUve sAmatthaNa vAraNAleThThA / / (thU) (laddhA) / / vR- lokottariko'yaM dRSTAntaH / kvacit grAme mAlava zabarAnIkamApatitaM / tatra kaizcit bodhikaizcaurairAryikANAmekasya ca kSullakasya haraNaM kRtaM te caurA anyasyaikasya caurasyAryikAH kSullakaM ca samarpyanyasya haraNAyagatAH sacaikazcaurastRSApIDitaH san kupe pAnIyAyAvatIrNaH / tataH kSullakazcintayati vayametAvatsaMkhyAkA bahavo'yamekastataH kimekasyApi na prabhaviSyAma iti vicintya tA AryikA bhaNitAH / pASANapujjamenaM kurmastAnecchantimA mArayiSyatIti kRtvA tataH kSullakena tadvaco zrutvA mahAnekaH pASANastasyopari muktastataH pazcAttAbhiH sarvAbhirekakAlaM pASANA muktAstataH sa SASANapuJjenAkrAntazcauro maraNamupAgamat / tataH kSullakena tAstato niSkAzitA evaM kSullako rakSati kiM punarmahAn tata etena upAdhyAya AcAryazca trivarSapaJcavarSaparyAyastriMzat SaSTi varSaparyAyANAmapi gItArthAnAmapi dIyate / mU. (180) gAmAnugAmaM dUijamANe bhikkhU ya Ahacca vIsaMbhejjA taMca sarIragaM kei sAhammie pAsejjA kappai setaM sarIragaM na sAgAriyamiti kaTTu thaNDile bahuphAsue paDilehittA pamajjittApariThavettae, atthiyAiMthakei sAhammiya saMtie uvagaraNajAe pariharaNArihe, kappaise sAgArakaDaM gahAyadoccaMpi oggaha anunnavettA parihAraM parihArettae || [ bhA. 3249 ] atiregaTThA uvaTTA saTTI pariyA ya sattarI jammaM / . jarapAgaM mAnurasaM paDaNaM ekkassa saMbaMdho / / vR- anantarasUtre atirekArthamatirekapratipAdanArthamAcAryasyopAdhyAyasya ca upasthA upasthApanaM kRtaM, tatra SaSThiparyAyaM saptativarSajanmakaM mAnuSaM jarApAlaM bhavati / jarasA ekasya patanaM taccapatanamanena sUtraNAbhidhIyate eSa sUtrasambandhaH, / anena sarva sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA / gAmAnugAmaM dUijamANe iti viharan Aha kadAcit zarIrAt vidhvakapRthag bhavet bhriyate ityarthaH / tatra zarIrakaM kecitsAdharmikAH saMyatAH pazyeyustatra tasya sAdharmikasya tat zarIraM mA sAgArikaM bhavatviti kRtvA ekAnte vivikte acitte sthaNDile bahuprAzuke kITikAdisatvarahite pratyupekSya pramArNya ca paristhApayituM atthiyA ittha ,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 uddezakaH-7, mUla- 180, [bhA. 3249] ityAdi / asti cAtra kiJcitsAdharmikasatkamupakaraNajAtaMsalakSaNaMpatadgrahAdipariharaNArha paribhogArha kariSyati / se ityAdi kalpate se tasya sAgArikRtaM gRhItvA sAgArakRtaM nAma nAtmanA svIkaroti AcAryasaktametat / AcArya eva etasyajJAyaka evaM gRhItvA AcAryANAM samarpayedidaM AcAryastasyaiva dadAti |ttH samastakena vandeitibruvANaAcAryavacaH pramANaMkaroti, |ess dvitIyovagrahastamanujJApya dvividhena parihAreNa parihartuM paribhogayituMathAcAryo'nyasmai dadAti tadA tasya tditisuutrsNkssepaarthH| [bhA.3250] taMceva puvvabhaNiyaM suttanivAtou pathegAmevA / gAme egamanegA bahUvaemeva paMthevi / / . vR-yatpUrvakalpAdhyayanecaturthe uddezakeviSvagbhavanaMvidhAnaMbhaNitaMtadevAtrApidraSTavyam / navaramiha vizeSobhaNyate sUtranipAto grAme vAbhavat / pathi gAmAnugAmaM dUijAmANe iti vacanAt tatra grAme eko vAbhavedanekevA tatraye aneketedviprabhRtayo yAvatsaptabahavovA dRSTavyAvameva pathyapidRSTavyamekovAneke vAtatrAneke dviprabhRtayo yAvatsapta bahavo vA etadevAha[bhA.3251] ego egoceva uduppabhitianenasatta bahugAvA / kAlagatagAmapaMthevA jANaga ujjhaNa vihIe / / vR- ekastAvadeka eva tasyaikatvena bhedAbhAvAt dviprabhRtayo yAvatsaptatAvadaneke tataH paraM bahavaH eteSAMmadhye kadAcideko grAmepathikAlagatobhavettatraujjhanavidhiHpariSThApanavidheyikAsteyathokta vidhinA pariSThApayanti / athAneke dviprabhRtayo yAvatsapteti kasmAduktaM na paJca SaTveti ucyate / saptAnAmeva samAptakalpatvAdanyathAtvavidhiriti jJApanArthaM tathA cAha[bhA.3252] caurovahaMti egokusAdirakkhai uvassayaMego / ego yasamugghAto itisattaNhaM ahAkappo / / vR- catvAro janA viSvag bhUtaM vahanti / ekaH paMcamakaH kuzAn darbhAn pAnaM ca gRhItvA purato yAti ekaSaSThaupAzrayaMrakSati / ekaH saptamaH samudghAtaH kAlagataiti evamamunA prakAreNasaptAnAM yathAkalpo vidhikalpaH / [bhA.3253] sattaNhaM heDeNaM avihIu na kappae vihariuM je / ___egANi yassa avihIu asthi uMgacchiu~ vAvi / / vR-saptAnAmadhastAdavidhistatasteSAMSaTpaJcaprabhRtInAM vihartuMna kalpate, jeitipAdapUraNe ekAkinaH punarAsituM gaMtuM niyamAdavidhiH teSAmapi kadAcitkAraNa vazataH sthitAnAM yaH pariSThApanAvidhi so'gre'bhidhAsyate / tathAca ekAnekeSAmeva vidhimabhidhitsuH prathamato'nekeSAM pratijAnIte[bhA.3254] negANa vihivucchaMnAyamanAeva puvvakhettaMbhi / disithaMDilajhAmiya biMbamAdi tIsuMpadesesu / / vR- pUrvameke'neke coktAstatra prathamato'nekeSAM vidhiM vakSyAmi / pratijJAtameva karoti / tatra jJAte'jJAtevApUrvakSetredikparibhAvanIyA / tathA triSupradezeSusthaNDilaM taccasvAbhAvikaMzilAtalAdirUpaM dhyAmitamagninA dagdhaMbimbAdInAMsamIpaM vA tatraprathamato jJAtakSetraviSayavidhimAha[bhA.3255] nAeu puvvadiTuMtaMcevayathaMDilaMhavatitattha / annAtevelapattA sannAdigayAu pehaMti / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 vyavahAra-chedasUtram -2- 7/180 vR-jJAte kSetre yat pUrva dRSTaM tadeva sthaNDilaM bhavati / ajJAte yadi velAyAM prAptAstadA saMjJAdigatAH sthnnddilNprekssnte| [bhA.3256] aha puna vikAle pattAiMtAceva ukareMti uvaogaM / akaraNe havaMtilahugA velaM pattANacaugurugA / / vR- atha punarvikAle vikAlavelAyAM prAptAstata Agacchanta evaM sthaNDilaviSayamupayogaM kurvanti athapramAdato'maGgalabuddhyA vAnakurvantitadAupayogasyAkaraNecatvArolaghukAH prAyazcittaM, velAprAptAnAM. punaH sthaNDilaviSayopayogAkaraNeprAyazcittaM catvAro gurukAH / / [bhA.3257] ANAdiNo yadosA kAlagate saMbhamAdisuMhujA / acchaMtamanacchannA vinAsagarihaMcapAveti / / vR-nakevalaMprAyazcittaMkintvAjJAdayazcadoSAstathAteSAMmadhyeko'pirAtrau kadAcitkAlaM kuryAttatra sthaNDilaMnapratyupekSitamitina pariSThApayanti / apariSThApayattAMcavetAlotthAnadoSaH atha pariSThApayanti tasthiNDiladoSAsaMgaH / tathAhi rAtrau vahni saMbhavo vA stena saMbhramo vA paracakravibhramo vAjAtaH so'pi ca vratI kAlagataH sthaNDilaM na pratyupekSitamiti na pariSThApitastatra yadi agnisaMbhramAdiSu kathamanAthakalevaramiti tyaktvA vrajAmomA pravacanasyoDDAho bhUditi vinnitya tiSThantitasya samIpetadA teSAmagnyAdevinAzaM upadhirvAstenAdibhirapagrahaNaM atha na tiSThanti / kintu tattyaktvA palAyante tadA te janamadhye gahA~ prApnuvanti / athavA sthaNDilaM na pratyupekSitamiti prabhAte pariThApayanti / tadA malinairvastraistasminparityajyAne pravacanasyApabhrAjanAaho amI varAkA adattadAnAmRtA apizobhAna labhaMte, |sNbhmaadisuhojjaa ityAdikameva vyAkhyAnayati[bhA.3258] tenaggisaMbhamAdisutappaDibaMdhena dAho haraNaMvA / mailehivacchaDuMtI garihAya athaMDilevAvi / / vR-stenAgnisaMbhramAdiSvAdi zabdAtparacakrasaMbhramAdi parigrahaH tatpratibandhena kAlagatapratibandhena tiSThatAmagnidAhaM stenaihiraNaM syAt / atha sthaNDilaM na pratyupekSitamiti prabhAte pariThApayanti / tadA malinairvastrairupetaM chaIyantIti gardA syAt / athaitaddoSabhayAdvA tada sthaNDile'pi pariSThApayanti tadA asthaNDile paristhApanAdoSaH / [bhA.3259] eedosa apehiya aha puna puvvaM tupehitaM hoti / tAtAhicciya nibhAetedosAna hotAya / / vR-ete anantaroditAdoSA aprekSitesthaNDilebhavanti / athapunaH pUrvaM pratyupekSitamabhaviSyatta ete anantaroditA doSAnAbhaviSyan / [bhA.3260] ahapehievipuTviM diyAva rAto va hoja vAghAto / sAvaya tena bhayAvA Dhakki yAtAhe atthAvi (to)|| vR- atha pUrva prekSite'pi sthaNDile divA vA rAtrau vA bhavet vyAghAtaH kathamityAhasvApadabhayAt stenabhayAdvA yadivA rAtraudvArANi DhakkitAnipihitAnitadAAsthApayantidharantinapariSThApayantItyarthaH / tadA bandhanacchedanajAgaraNAdikA pUrvoktA yatanApi, (vA) sthANDilasya vyAghAtaH tarhi yAvatstenAdi bhayApagamo bhavatisthaNDilaM vA kimapikAlocittaMprApyate,tAvatsaiva prAktanI yatanAkartavyA / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla- 180, [bhA. 3261] [bhA. 3261] 301 asatIe sukkilANaM dinakAlagayaM nisiM vivecaMti / parihAriyaM ca pacchA kaDAdi koDIdugeNaM vA / / vR- atha divase kAlagataH paraM zuklAni vastrANina vidyate tarhi zuklAnAM vastrANAmabhAve dinakAlagate bandhanAdiyatanA viSayaM kRtvA nizirAtrau vivecaMti pariSThAyanti / atha rAtrau pUrvokta kAraNaivrvyAdhAtastarhi yadanyata evameva yAcane zukkaM vastraM na labhyate / tadA pazcAtkRtAdiSu prAtihArikaM zullaM vastraM yAcyate / atha tadapi na labhyate tarhi koTIdvikenApyutpAdayet / kimuktaM bhavati ? pUrvaM vizodhikoTyAmRgyatetadabhAve avizodhikoTyApIti / [bhA. 3262] asatI nIneu nisiM Thavetu sAgArithaMDilaM pehe / thaMDilAvAdhAyaMmivi, jayaNA eseva kAyavvA / / vR - koTIdvika prakAreNApi zuklavastrANAmabhAve nizi rAtrau pariSThApayanti / tatra sAgArikaM zayyAtaraM kAlagatasya samIpe sthApayitvA svayaM sAdhavaH sthaNDilaM tathAvidhaM pratyupekSante / atha sthaNDilavyAghAtaH tathA eSaivAnantaroditA yatanA kartavyA rAtridvAraM gatamatha digdvAramAhamahallapuragAme vA disA vADaga sAdhIto / iharAduvvibhAgAu kuggAme suvibhAviyA / / [bhA. 3263] bR- mahAnagarasya mahAgrAmasya vA mahatvena digvibhAgo duHkhena vibhAvyate / tat upAzrayAt vATakAt sAhervA digvibhAgaH paribhAvanIyaH / itarathA durvibhAgA bhaveyuH kugrAme tu suvibhAvyAdizastAH punarimAdizaH / [bhA. 3264 ] dizA avara dakkhiNA ya avarA ya dakkhiNA puvvA / avaruttarA ya puvvA uttarapuvvuttarA ceva / / vR- dik prathamato'paradakSiNA naikRtI nirIkSaNIyA tadabhAve dakSiNa tasyA abhAve aparA pazcimA tasyApyabhAve dakSiNapUrvA AgneyI ityarthaH / tasyA abhAve aparottarA vAyavIti bhAvaH / tasyA alAbhe pUrvA tasyA apyabhAve uttarapUrvA / samprati prathamAyAM dizi satyAM zeSadikSu pariSThApane doSamAhasamAhI ya bhattapAne uvagaraNe jjhAyameva kalaho u / [bhA. 3265 ] bheda gelaNaM vA caramA puna kaDDhate anaM / / vR- prathamAyAM aparadakSiNAyAM pariSThApane pracurAnnapAnalAbhataH samAdhirupajAyate / tasyAM satyAM dvitIyasyAM dakSiNAyAM pariSThApane abhaktapAnaM bhaktapAnAlAbhaH tRtIyasyAmanupakaraNamupadherabhAvaH / caturthyA dakSiNapUrvasyAM svAdhyAyabhAvaH / paJcamyAmaparottarasyAM kalahaH / SaSTyAM pUrvasyAM gacchabhedaH / saptamyAmuttarasyAM glAnatvaM caramA aSTamI pUrvottarAkRtamRtakapariSThApanA anyat mRtakaM karSayati maraNamApAdayatItyarthaH / etadevaspaSTataramAha [bhA. 3266 ] uraNa pANapaDhamA bitiyAe bhattapAna na labhanti / tattiyAe uvahimAdi natthi cautthIe sajjhAto // paMcamiyAe asaMkhaDa chaTTIe gaNassa bheyaNaM niyamA / sattamiyA gelaNaM maraNaM puna aTTamIbeMti / / [bhA. 3267 ] vR- gAthAdvayamapi vyAkhyAnArthatvAtsugamam / navaraM pauraNapANapaDhamA ityatra prAkRtatvAt saptamyA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 vyavahAra-chedasUtram -2- 7/180 lopastataH prathamAyAmiti draSTavyam / aSTamIti aSTamyAmiti / sAmpratamuktAnuktadvAra saMgrahArthamAharattidisA thaMDille sila viMcA jhAmie ya utsanne / chettA vibhattI sImA sIyANA caiva vavahAro / / [bhA. 3268 ] vR- prathamaM rAtridvAraM / tacca prAgeva saprapaJcamuktaM / dvitIyaM digdvAraM tacca bhaNyamAnamAste / tRtIyaM sthaNDiladvAraM tridhA zilArupaM bimbAdi vRkSAdInAmadho dhyAmitaMca caturthamucchannadvAraM / paJcamaM kSetrairvibhakte bhUmibhAge dvayorgrAmayoH sImAyAM pariSThApanIyamityevaM lakSaNaM SaSTe zmazAne iti dvAraM / tatra ca vyavahAro vaktavyaH / eSa dvAragAthA saMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarItukAmo rAtridvAraM kila prAgeva saprapaJcamuktamato digdvArasya vaktavyazeSamAha [bhA. 3269] labbhamANe vA paDhamAe asatIe vAghAte vA / tAhe annAe vidisAe pehejja jayaNAe / / vR- labhyamAnAyAM gAthAyAM pustvaM prAkRtatvAt / prathamAyA aparadakSiNasyA abhAve vyAghAte vA sati tatastasyAH prathamAyA dizo'nyasyAM dizi dvitIyasyAM sthaNDilaMyatanayA prekSeta / tasyA api labhyamAnAyA abhAve vyAghAte vA sati tRtIyasyAmevaM yAvaccaramAyAmapi na prAgukto doSaH / tIrthakarAjJAnupAlanapurassaraM yatanayA pravRtteryadi punardvitIyasyAM satyAM tRtIyasyAM doSa uktaH sa prasajati caturthyA tRtIyokta evamuttarottaradikSvapi bhAvanIyaM / gataM digdvAramadhunA sthaNDiladvAramAha [bhA. 3270] silAyalaM pasatthaM tu jatthatthAviphAsuyaM / jhAmaM thaMDilamAdicca biMbAdIna samIve vA / / vR- zilAtalaM zilAtalarUpaM yatprazastaM sthaNDilaM tatra pariSThApayanti / athavA yatra gokulamajA vA uSitA AdizabdAdanyathA yat prAsukaM tatra yadi vA dhyAmite agninA dagdhe pradeze AdizabdAtkarISAdipradezarupe vA sthaNDile yadi vA biMmbAdInAM vRkSANAM samIpe yatra mahAnsArtha uSitastatra pariSThApayati / gataM sthaNDiladvAramadhunA utsanna u dvAramAha [bhA. 3271] ussannA tinni kappAu hoti khettesukesuI / atthaMDilAdisAsuM vA tevi jANejja paNavaM / / vR- keSucitkSetreSu usaNena bAhulyena bahukAlAcIrNAH kalpA bhavanti / kiM viziSTA ityAhaasthaNDilAstathAhi keSucit grAmeSu nagareSu vA evaM rupA maryAdA yathA etAvati pradeze mRtakaM tyaktavyaM nAnyatra tatra ca sthaNDilAbhAvaH / tatastatra dharmAstikAyapradezanizrAmupakalpya pariSThApayet / yatrApi nadIpUreNa varSAsu sthaNDilapradeza: plAvito anyAsu vidikSu sthaNDilavyAghAtaH / tatrApi dharmAstikAyapradezanizrayA pariSThApanaM kuryAt / etacca prastAvAduktamanyathA nAyamAcIrNaH kalpaH tathA keSucit kSetreSu dikSu bahukAlAcIrNAH kalpA bhavanti / yathA Anandapure uttarasyAM dizi saMyatAH pariSThApayanti / tatastatra tathaiva pariSThApanaM kartavyaM nAsti kazciddoSaH / tAnapi asthaNDilAn dikSu vA akalpAn prajJAvAn jAnIyAt / jJAtvA ca tathaiva samAcarediti / gatamutsannadvAramidAnI kSetramAhakhette vibhatte gAme rAya bhae vA adetasImAe / bhoiyamAdIpucchA rAyapahe sImamajjhe vA / / [ bhA. 3272] vR- kvacit grAme kauTumbikaiH kSetrabhUmayaH sarvA api sImAcchedena vibhaktAstataH samastaM bhUmaNDalaM
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla- 180, [bhA. 3272] kSetraniruddhakSetrasImAsucanalabhyatepariSThApayituMkutaityAhaH-rAyabhaevAadeMtasImAe |ydikssetrsiimaayaaN pariSThApyatetadA yeSAMkuTumbinAMsAsImA terAjakulegRhyante / yathAyuSmAbhirayaMmAritaH / tataH sImAyAM rAjabhayena vAzabdaH samuccaye adadatsukauTumbikeSutasya grAmasya yo bhojiko mahattaraH sapRcchayate yathA kSetrasImAyAM vayaM mRtakaM pariSThApayAma AdizabdAt yadi sabrUyAt Ayukto jAnAti nAhamiti tatastaM pRcchatadAsapRcchyate / yadiso'nujAnAtitataHsundaramathanAnujAnAtitadArAjapathepariSThApyate / athavA dvayomiyormadhye sImAyAMsa rAjAvagrahaiti kRtvA / adhunAzmazAnadvAramAha[bhA.3273] asatI usIyANe saMbhaNaannatthaaparibhogaMmi / asatI anusaThThAdInaMtagaaMtAiiyarevA / / vR-rAjapathasyagrAmadvayamadhyasyavAkathamapyabhAvesIyANezmazAne pariSThApyate |athshmshaanpaalkH zmazAnadvAre sthito niruNaddhi yathA yat dAtavyaM tat datvA zmazAnamabhigacchatha tadA anyatra aparibhoge yatrAnAthamRtakAni pariSThApyantedAnte vA tatra pariSThApayanti / atha tAhaka sthAnaM na vidyate tadA tasya asatyabhAvetasyazmazAnapAlakasyaanuziSTiranuzAzanamAdizabdAtdharmakathA cakriyate |ath tathApi nadadAtitarhisetasya mRtyasyayAninaMtigAniantAni prAntAnitasmaidIyante / athatAninecchatitarhi itarANinavAni dIyante / kathaMbhUtAnItyata Aha[bhA.3274] adaMsAiya nicchaMtesAhAraNagamanadAramuttUNaM / satilaMbhamuvAruhaNaMsavve va vigicaNAlaMbhe / / / vR- adazAni dazArahitAni dIyante / atha tAni necchati tarhi sAdhAraNaM vacanaM bhaNyate-yathA yaM kAlagato avatAritastiSThatuvayaM grAmaMpravizyamArgayAmoyadilabhyAmahedAsyAmonocettarhitavAyattamidaM mRtakamiti evaM sAdhAraNaM vacanamuktvA tatkevalaM zmazAnadvAre avatArya grAmamadhye gamanaM kurvanti / sati laMbhetyAdi yadi labdhAnisadazAnti vastrANi tataH pratyAgatyadatvA pariSThApayanti / athana labdhAni tadA rAjakule upArohaNaM caTanaM caTitvA nivedyate yathA yuSmadIyaH zamazAnapAlakaH zmazAne vratinaM kAlagataM moktuMna dadAti, sAdhavohi niHkiJcanAHsannasmabhyaMyAcate / evNnivedytsypurussmaaniiyprisstthaapynti| etena yadadhastAndvAragAthAyAMvyavahAraityuktaMtadbhAvitam / atharAjakulaMbrUyAtzmazAnapAlasyaitadAyattaM tatoyatsa brUte tatkartavyam / evaM rAjakule vyavahArasyAlAbhe saiva vivecanA / kimuktaMbhavati punastatrana gamyate / [bhA.3275] sIyANassavi asatI alaMbhamANe uvarikAyANaM / . nisiraMtAjayaNAedhammAdipadesanissAe / / vR- atha zmazAnapAlakaH zmazAnadvAre mRtakasya sthApanaM na dadAti tadA zmazAnasyAbhAve zmazAne dvAre ca sthApayitumalabhyamAne asthaNDile'pi kAyAnAM harati / kAyAdInAmupariyatanayA dharmAdipradezanizrayAdharmAstikAyAdipradezedhvidaMpariSThApayAma itikalpanayA niHsRjaMtaH pariThApayantaH zuddhAH / [bhA.3276] esa sattaNhamajjhAyA tato vAje pareNaya / . haTThAsattaNhathovAutesiMvucchamijo vihI / / vR- eSA anantaroditAmaryAdAvidhiH saptAnAM tebhyo vAsaptabhyaH paratoye'STaprabhRtayaH teSAM draSTavyo ye tusaptAnAmadhastAtstokAsteSAM yo vidhistaM vakSye pratijJAtameva karoti /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 vyavahAra-chedasUtram-2-7/180 [bhA.3277] paMcaNha doNhihArA bhayaNAAreNapAlahAresu / tecevayakusapaDimA nayaMtihArAvahArovA / / vR- yadi saptAnAmadhastAt SaT bhavanti tadA trayo vizramya dvau dvau bhUtvA vahanti, eko vasatipAla ekastRNAnimAtrakaMca gRhNAtipaJcAnAM vidhiMsAkSAdAha-paJcAnAMsAdhUnAMsaMbhave dvau hArau vahataityarthaH / tRtIyaH kuzAdinayati, caturthovasatipAlaH paJcamaH kAlagataH paJcAnAmAratoyecatuHprabhRtayasteSAMvasati rakSaNe vahane ca vikalpanA, kimuktaM bhavati, yathA saMbhavamazUnyAM vasatiM kRtvA zayyAtarasya vA nivedya zUnyAmapi kRtvA yathAzaknuvanti, tathA pariThApayanti, tathA cAha, taeva harA mRtavAhakAH kuzapratimA nayanti, iyamatra bhAvanA zayyAtarasya vasati nivedane kRte vizramya vizramya vahaMti, yastu vizrAmyati sakuzAdinayatIti / athavA ekaeva yaHsamarthaHsaharobhavetsavahatItibhAvaH / [bhA.3278] ekko vado va uvahirattiM vehA sadiyaasuNaMmi / ekkassa yatahacevAchaTTaNe gurugAyaANAdI / / vR-yaditrayaH sAdhavo bhaveyustadA ekaH kAlagato ye ca dvau tau rAtrAvupadhiM vihAyasi kRtvA ekau dvau vA vahato, atha divA pariSThApyate tadA ekasya mocanena zayyAtarabhAlanena vA azUnye upAzraye kRte sati dvAbhyAmekena vA uDDavA pariSThApayitavyaH / ekasyApi pariSThApane vidhiH tathaiva draSTavyo yathA dvayoranantara muktaH / kimuktaM bhavati ? rAtrAvupadhiM vihAyasi kRtvA pariSThApayati / dine zayyAtarabhAlanena vasatimazUnyAM kRtvA pariSThApayet |ydyekdvitriprbhRtyH stokA vayaM kathaM vIkSyAma iti vicintya na pariSThApayanti / kintutyaktvA gacchanti tadA teSAM prAyazcittaM catvAro gurukAH na kevalaM prAyazcittameva kintvAjJAdayazca doSAstannimittamapiteSAM prAyazcittamitibhAvaH / ime cAnye doSAH / [bhA.3279] gihigoNamallarAula niveyaNApANakaTTaNuDDAho / chakkAyANa virAdhanajjhAvaNasukkheya vAvanne / / vR-sAdhUnAmabhAvegRhiNastaMtyajantiyadivAgAvaubalIvardIyoktrayitvA tAbhyAMgRhasthAH karSayanti / athavA mallaiH parityAjayanti yadivA gRhasthArAjakule nivedayanti / tatrapANairAkarSaNepravacanasyoDDAhaH / yathAprAptamIdRzenadharmeNayatrezIavasthAprApyate, etepravacanavirAdhanAvirupAdoSAiyaMsaMyamavirAdhanA asaMyatairnIyamAnaiH SaTkAyavirAdhanA, dhyAmanAdahanaM tasya kalevarasya gRhasthaiH kriyate / tatastatrApi SaTkAyavirAdhanA tathA vyApanne kuthite kRmijAlasaMsaktezuSkezoSamupagate dvIndriya virAdhanA[bhA.3280] tamhA uvahitaM voDhuM jejaI paccalA nayaMti / dovi niddovesaddIve ThAvae nisiM / / vR-yasmAdeteanantaroditA doSAstasmAtstokairapipariSThApayitavyaM / tatravidhiH prAguktaevaM yathA yadicatvArastadA eko vasatipAlaH zeSAstrayo vizramya vizramya tatkalevaraM vahanti / yastuvizrAmyatisa tRNAni mAtrakaMca vahati / atra yojanA yadi vA dvau tadA yadi rAtrau nirbhayaMtarhi niddocce nirbhaye ye yataya upadhiMkalevaraMvoDhuMpratyalAH samarthAstedvAvapinayataH upadhiMtaccakalevaraMnayantItyarthaH / nItvAcakalevaraM sthagayitvA pariSThApayanti / athabahirupakaraNastena bhayaMtadArAtrAvupakaraNaMvihAyasi vilambya dvAraMbadhvA pariSThApya pratyAgacchanti / yadi vA saddocce samaye rAtrau tatkalevaraM sthApayanti sthApayitvA bandhanacchedanajAgaraNAdikAMyatanAMkurvantitato divase yadizaknuvanti / tadA upakaraNaMgRhItvApariThApayaMti /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 180, [bhA. 3280 ] 305 athopakaraNaM voDhuM na zaknuvanti tadA zayyAtarAdInAM parinivedya dvAraM sthagayitvA pariSThApayanti / pariSThApya bhUyo vasatau pratyAgacchanti / [bhA. 3281] aha gaMtumanA ceva to nayaMti tato cciya / uloyaNamakuvvato asaDho tattha sujjhae / / vR- athAnyaM grAmaM te gantumanasastata upakaraNaM saha nayanti nItvA tatkalevaraM pariSThApya tata eva pariSThApanapradezAtparato'nyaM grAmaM gacchanti / tatra yaduktamadhastAtkalpAdhyayane avarajjUyaMmi avaloyaNA kAyavvA iti tadanyagrAmagamanenA zaTho'kurvana zudhyati na doSabhAgU bhavati / [ bhA. 3282 ] chaDDeuM jai jaMtI nAyamanAyAvanAe paraliMgaM / ikuvvatI gurugA ANAdIbhikkhu diTTaMto / / vR- yadi kAlagataM chardayitvA apariSThApya gacchanti tarhi te vicAraNIyAstena grAmeNa te jJAtA'jJAtA vA tasya paricitA aparicitA vA ityarthaH / tatra jJAte grAmasya paricaye sati yadi kAlagatasya pariliGga kurvanti kRtvA vA pariSThApya gacchanti / tadA prAyazcittaM catvAro gurukA AjJAdayazca doSA athAjJAte paraliGga kRtvA apariSThApya gacchanti / tadA kAlagatasya paraliGga darzanato mithyAtvagamanamatra ca zrAvakabhikSu dRSTAntaH / sa cAvazyakaTIkAto bhAvanIyaH / tatra jJAte'nye ca doSAstAnevAhaaciyattamAdivoccheyamAdi dosA u hoti paraliMge / [bhA. 3283] annAe uhi kAle ekae gurugAya micchattaM / / vR- jJAte sati paraliGge kriyamANe'ciyattAdayo'prItyAdayo vyucchedAdayazca doSA bhavanti tathAhi grAmeyakAstat paraliGga kRtamitarAMzca sAdhUna aprItiM kurvanti / aho ime saMyatA niHzUkA nirlajjAmApariSThApyo bhUditi paraliGgamAropyApariSThApya tyaktvA gatAH / AdigrahaNenAgADhamithyAdRSTInAM pratirUpa jAyate iti parigrahastatra ca vyucchedAdayo doSAstathAhi te AgADhamithyAdRSTayaH prItiM brUvate / aho sundaramAtmanaiva taiH pravacanasya hIlanA kRtA mA eteSAmAhArAdIni prayacchatha / AdigrahaNAnmA atra ko'pi pravrajyAM pratipadyeta mA so'pyevaM vidhAmavasthAM prApnuyAt / ete jJAtAnAM doSA athAjJAtA yatanAM kRtvA tatkalevaramariSThApya vrajanti / yadi kSiprameva gatAstataH pazcAtkAlagato devaloke utpanno avadhiM prayuGkate tataH sa evaM manyeta / ahametena liGgena devojAta evaM (mamatA) mAnanAntaraM mithyAtvagamanaM / atra kAle kRte teSAM gamane prAyazcittaM catvAro gurukAH / yasmAdete doSAstasmAdvidhinA pariSThApyaH sampratiyaH kathaMcana ekAkI jAtastasya pariSThApanA vidhimAha / [bhA. 3284] gAni to jAhe na tarejja viviciuM tayaM sou / tAya vimaggejjA imeNa vihiNA sahAu / / vR- yadA sa ekAkI tyaktakalevaraM vivektuM na zaknuyAt tadA anena vakSyamANena vidhinA sahAyAn vimArgayet, tameva vidhimAha [bhA. 3285] [bhA. 3286 ] 22 20 saMviggamasaMvigge sAruviya siddhaputta sannIya / saggAmaMmi ya puvvaM saggAme asatI paraggAme / / appAi sayaM vA vigacchaI tatthaM vA viyA annaM / .
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 vyavahAra-chedasUtram -2- 7/180 [bhA. 3287] asatI niraca vA kAuM tAheva vaccejjA / / saMviggai tecciya asatIe tAhe itthIvaggeNa / siddhIsAviga saMjati kiDhi majjhimakAyatullA vA / / vR-yadi tasmingrAme anye'pisaMvignA asAMbhogikAH santi tadA taiH sahapariSThApayanti teSAmabhAve asaMvijJaiH pArzvasthAdibhiH samaM teSAmapyabhAve sArUpikasiddhaputraisteSAmapyaprAptau saMjJibhiH zrAvakaiH samaM evaM pUrvaM svagrAme mArgaNA kartavyA / tatra svagrAme saMjJinAmapyasati abhAve yadi paragrAme svapakSo'sti tatra kaMcit preSayati anyasya vA tathAvidhasya preSaNayogyasyAbhAve appAheseti anyaM gacchantaM sandizati / anyasyApi gacchato'saMbhave kAlagatasya pArzve kaMcitsthApayitvA svayamanyagrAmaM gacchati gatvA svapakSamanyamAnayati atha sa kopina vidyate, yaH kAlagatasya pArzve sthApyate tarhi yatra kAkAdibhirna bhakSyate tatra niratyate nirapAye sthAne kAlagataM kRtvA tato'nyaMgrAmaM vrajet / gatvA saMvignAdInA nayati prathamataH saMvignAn sAMbhogikAnAnIya taiH samaMpariSThApayati / teSAmalAbhe asAMbhogikairapi teSAmapyabhAve asaMvignaiH pArzvasthAdibhiH teSAmapyasati sArUpikasiddhaputraisteSAmapyaprAptau zrAvakaiH samaM teSAmapyabhAve strIvargeNa / tatra kramamAha-prathamataH sArUpikIbhiH siddhaputribhiratulyavayobhistAsAmapyalAbhe zrAvikAbhira tulyavayobhistAsAmapyabhAve vRddhAbhiH saMyatIbhistAsAmapyaprAptau madhyamavayobhiH saMyatIbhistAsAmapyalAbhe tulyAbhirapi tulyavayobhirapi saMyatIbhiH / [bhA. 3288 ] gaNabhoievi juMgite saMvaramAdI muhA anicchaMte / anusaTTiM adasAdI tehiM samaM to viviMceu / / , vR- tulyavayasAmapi saMyatInAmabhAve mallagaNaM vA hastipAlagaNaM vA kuMbhakAragaNaM vA samupatiSThati tato yAn te sahAyAn dadati taiH samaM pariSThApayati / gaNAnAmabhAve bhojikaM grAmamahattaramupatiSThate / tato yAnsahAyAn dadAtitaiH saha pariSThApayati / tatrApi sahAyAnAmalAbhe ye juGgikA hInajAtayo hInakarmANazca sambarAdayazca sambarAH kacavarotsArakA AdizabdAnnakhazodhakAH snAnakArakakSAlaprakSAlakAdi parigrahasteSAmanuziSTiM dadAti / tatastaiH sahAyaiH pariSThApayati / atha te mudhAnecchanti tadA ye'nye jAtijuGgikA varuDAdayasteSAmanuziSTiM dadAti / atha te'pi mudhAnecchanti tadA teSAmadazAni vastrANi mUlyaM dIyate / adazAnAmanicchAyAM sadazAnyapi tatastaiH samaM vivecayat / [bhA. 3289] atha ruMbhijjadAraTTe mullaM dAruNa dInahA / anuTThAditu tahiyaM ano vA bhaNatI jatI / / vR- tasmin kAlagate kadAcit rAtrau nIyamAne dvArastho dvAraM na dadyAt / yadi kiJcitprayaccha tato niSkAzaM dadAmi / kvaciddeze punarayamAcAro divase'pi mRtaM dvArapAlasya kiMcit datvA niSkAzyate / tasya rundhato'nuziSTiH kartavyA / AdizabdAt dharmakathApi / tatra yadi necchati tato yadyanyaH ko'pi dharmakathAmanuziSTiM vA zrutvA brUte / kiM brUte ityAha [bhA. 3290 ] muMca dAhAmahaM mullaM uvehaM tattha kuvvatI / adasAdIni vA detI asatI sAhAraNaM vade / / jai labhAmo anemo aladdhe taM viyANato / so vi logaravAbhIto muMcate dArapAlato / / [bhA. 3291]
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-7, mUla - 180, [bhA. 3291] 307 vR-muJcAmuMsAdhumahaM te mUlyaM dAsyAmi / tatropekSAM sAdhuH kurute na taM mUlyaM prayacchantaM vArayati / athAnyaH ko'pinaivaMbhaNatitadAadazAnivastrANidadAtiteSAmanicchAyAMsadazAnyapiathavastrANi sadazAnyadazAni vA santi tadA teSAmabhAve sAdhAraNaM vadet / tathAhi yadi lapsyAmahe tat AneSyAmo alAbhetvametasyakalevarasyavijJAyakaevaMsAdhAraNeukteso'pidvArastholokaravabhItoniyamAtmuJcati amocane tattatraiva muktvA vastrotpAdanAya gacchanti / gatvA antaM prAntaM vA vastramAnayanti / alAbhe so'pidvArapAlomRtakena hIlyatetatomuhUrtAnantaraMsasvayamevamuJcati ajJAtaviSaye'pavAdamAha[bhA.3292] annAe vAviparaliMgaMjayaNAe kAuvaccatI / uvayogaThanAUNaMesavihI asahAyae / / vR-athavAajJAteaparicayegrAmarUpayatanAkAlagatasyaparaliGgakRtvAvrajati / kayAyatanayetyAhaupayogArthaM jJAtvA etAvatA kAlena tasya kAlagatasya upayogalakSaNo'rtho'bhUt / nAtaH paraM paraliGgakaraNe'pi kazciddoSa iti jJAtvA eSavidhirasahAyeSvasahAyasya ekAkino draSTavyo na tu dviprabhRtInAmapi / [bhA.3293] eeNasuttena gayaM suttanivAto upaMthagAmevA / __egovaanegovA havejja vIsaMbhiyAbhikkhU / / vR-yadetadvyAkhyAnametainana sUtraMgataMkintusAmAcArI prakAzanimittaM sarvametadvyAkhyAtaM / samprati yadadhaH pratipAditaH sUtranipAtaH pathi grAme veti tadidAnI vyAkhyAyate / eko vA aneke vA bhaveyurviSvagbhUtA bhikSavaH / iyamatrabhAvanA-atracatvAro bhaGgAH ekena sAdhunAekaH kAlagato dRSTaH 1 ekenAneke 2 anekairekaH 3 anekairaneke04 / tatraprathamabhaGgamadhikRtya vidhimAha[bhA.3294] egANiyaM tuggAmedaTuMsouM vigicaNataheva / jAdAraruMbhaNaMtUesogAme vihIvutto / / vR-grAme ekAkI ekAkinaM kAlagataM saMvignamasaMvignaM vA dRSTvA zrutvA vA vivecanaM pariSThApanaM tathaiva kuryAtyathoktamanantaraMtAvatyAvatdvArenirodhanam / evaM zeSeSvapibhaGgeSusaMvignazarIraMvA'saMvignazarIraM vA prAguktena vidhinA pariSThApayitavya eSagrAme vidhiruktaH sampratipathi vidhimabhidhitsurAha- [bhA.3295] emeva yapaMthaMmi vi evamanege vigicaNA vihinA / etthaM jouviseso tamahaM vucchaMsamAseNA / / vR- evameva anenaiva prAguktena prakAreNa pathyapi ekasyAnekasya ca vidhinA vivecanA pariSThApanA draSTavyA / navaramatrayo vizeSastamahaMsamAsena vakSye / [bhA.3296] egoegaMpAsatiego negenegeegaM / negAnege tepuna saMviNa tareva je diTThA / / vR-tatra eko'neka pratipAdanArthamAha-diThA eka ekaM pazyatIti prathamo bhaGga 1, eko'nekAn 2, aneke ekaM 3, aneke anekAn4 / tatrayedRSTAstesaMvignAbhaveyurasaMvignAvAsarvathApariSThApanA krtvyaa| anyathA pravacanopaghAtasaMbhavAt |smprti vizeSa pratipAdanArthamAha[bhA.3297] . vIikaMtebhinne niyaTTesoUNapaMcavipayAI / micchatta annapaMtheNakaDDaNAjjhAmaNAjaMca / /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 vyavahAra-chedasUtram -2-7/180 vR- vyatikrAntaM vyapagatajIvamiti bhAvaH / bhinnaMzcAdibhirvikIrNaM kuthitamakuthitaM vA tasmin vyatikrAnte bhinne upalakSaNametat / abhinnevA zrute nivRttya yathoktavidhinA tatpariSThApayet / yadi punaH zrutvAekamapipadaMgacchatitadAAjJAdIni paJcApipadAnitasyaprasajanti, na kevalamAjJAdInipaJcapadAni kintvanyAnyapi mithyAtvAdIni prasajanti / tadyathA zrutvA yadi pariSThApanA bhayAdanyapathena unmArgeNavA anyathA grAmAbhimukhaM vrajati tadA na sa yathA vAdakArIti tasya mithyAtvaM, kaDDaNatti gRhasthAdyAkarSaNe yatprAyazcittaM tadapi prApnoti / tathA jhAmaNettidhyAmanaM agnikAyena yadi tasya katlevarasya kriyate tadA dhyAmananiSpannamapi prAntastha prAyazcittamApadyate / yaccAnyattadapi prApnoti / kiM taditi cet yAvantaH prANA vimUcchatitAvanto virAdhyante |yaavntshcaagntukaaHpraannviraadhnaamaapnuvntittsrvmpritthaapyn prApnoti / athavA zrutvA padamAtrAtikrame'pi paJcApi padAni prApnoti / kAni tAnItyata Aha mithyAtvamayathAvAdakAritvAt, anyapathena vrajanetannimittaMprAyazcittaM 2 gRhasthAdibhiHkarSaNaMtanniSpannaM 3 agnikAyenadahaneta tukaM 4 yaccAnyatsamurchitAgantukaprANajAti virAdhanA, jaMtadapi5 / [bhA.3298] taMjIvAtikaMtaMbhinnaMkuhiteyaraMvasoUNaM / egapayaMpiniyattegurugAmagamAdivA / / vR-tatkalevaraMjIvAtikrAntaMvyatikrAntamucyate; / bhinnaMzvAdibhirvikIrNaM tacca kuthitamakuthitaMvA upalakSaNametat abhinnaM vA zrutvA ekapadamapina gacchati kintu nivartate / anyathA ekapadAtikrame'pi prAyazcittaM catvAro gurukAH / unmArgAdau vA pratyekaM prAyazcittaM catvAro gurukAH / [bhA.3299] ANAdI paMcapade niyattaNe paaveime| annomicchattAdIvapade kamavikkhevAvaje paMca / / vR-na kevalamanivarttane prAyazcittaM kintvAjJAdIni paJca padAni prApnoti / tadyathA AjJA 1 navasthA 2 mithyAtva 3 mAtmavirAdhanA 4 saMyamavirAdhanA 5 ca / na kevalamamUni padAni kintvamUnyapi mithyAtvAdIni padAnyanyAni prApnoti / tAnica prAgeva vibhAvitAni athavA paJcApi padAni prApnoti ityuktaM / tatra tAnyeva paJcapadAni dvAragAthayA darzayati-kramavikSepAtpAdavikSepAdyAni paJcapadAni mithyAtvAdIni mithyAtvamanyapathena pravrajanaM 2 gRhasthAdibhirAkarSaNaM 3 agnikAyena dahanaM 4 yaccAnyatsaMmUrchitAgantukaprANajAtivirAdhanamititAniprApnotitadevaMpaJcapadAnitasyavyAkhyAnaM dvidhA kRtaMsampratikarSaNapadaM yacceti padaMcavyAkhyAnayati / [bhA.3300] goNAdijattiyA loya pANajAdIutattha mucchati / AgaMtugAvapANAjaM pAvete tayaM pAve / / vR-gavAdayo yatsamAkarSayantiyAvanto vA prANajAtayastatrakalevare mUrcchanti / AgantukA vA prANa yatprApnuvanti tadetatsarvaMso'nivartamAnaH prApnotizeSapadAni sugamAnItikRtvA na vyAkhyAtAni / [bhA.3201] / duTuMvAsouMvAavvAvannaM vigiMcae vihinA / vAvanne paraliMgaMuvahInAto anAtovA / / vR- pathi kAlagataM dRSTrA yadi kAlagata iti anyataH zrutvA yadi tatkalevaramavyApannamavibhinnamityarthastataH pUrvoktena vidhinA vivecayet / atha sa ekAkI tataH pariSThApayituM na zaknoti yadi vA zaknoti paraM bahavo mRtAstataH paraliGgaM kRtvA vrajati / atha tat vyApannaM tadA tasminparaliGga
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 uddezakaH-7, mUla- 180, [bhA. 3301] kartavyaM / paraliGgakaraNaM nAma yastasyopadhigrahaNaM / sa copadhirdvidhA-jJAto'jJAto vA / jJAto nAma yathaitatsAMbhogikasyasAdhorupakaraNamajJAtonAmayonajJAyate kimeSasAMbhogikasyasAdhorupakaraNaM kiMvA asAMbhogikasyeti / tatrajJAto'jJAtovA tasyopadhigRhItavyaH / athakasmAtparaliGga kriyatetataAha[bhA.3302] mAnaM picchaMtibahUitinAevI kareiparaliMgaM / gahiuMmi viuvagaraNe paraliMgaMvataMhoi / / . vR- mA amuM bahavojanAH prekSantAmiti kRtvA jJAte'pi tasmin kAlagate paraliGgaM kriyate / kiMtatparaliGgakaraNamiticedataAha-gRhItecopakaraNeparaliGgameva tadbhavatisAdhuliGgAbhAvAt |smprti jJAtasya vAjJAtasya copadhigrahaNe vidhimAha[bhA.3303] sAgArakaDe ekko maNunnadinno gaho bhave biito / amaNunne appiNato na geNhatI dijamANaMpi / / vR-sAgArakRtaM nAmayatsvayaM nAtmAmArthIkRtaM kintvAcAryA etasya vijJAyakAiti buddhayA parigrahItaM tasmin sAgArakRte ekaprathamovagrahaH / yadi sAMbhogikasyopadhirayamiti jJAtastadA AcAryasamIpagatvA nivedya AcAryasya samarpayati / tatra yadyAcAryo brUte tvamevAmupamudhiM paribhuMkSya tato mastakena vande iti bhaNitvA'nyeSAM sAdhUnAM nivedayati / yathA kSamAzramaNairetat vastraM pAtraM vA mahyaM dattamiti tataste bruvateArogyadhAraNIyaMkSamAzramaNAnAM guNairvardhasva / evaMmanojJasyasAMbhogikasyopadherdattasyAvagraho dvitIyaH / athAmanojJasya sa upadhistarhi taMguroH samarpayati |tN ca guruNA dIyamAnapina gRhNAti / asAMbhogisatkatvAttarhi kathaM tatkartavyamityAha:[bhA.3304] iyare siMghettUNaM egaMtepariThavejjavihinAu / annaesaMviggo bahimi kuJjAughosaNayaM / / vR-itareSAmasAMbhogikAnAMliGgamAtropajIvinAMvAsaMbandhIyadijJAtobhavati, tarhiAcAryANAM tathaiva nivedanIyaM, / tatra yadyanta upadhirnAsti tataH kAraNe AcAryobrUte paribhukSvAmupadhimiti / tena catatheti pratipattavyaM / athAnya upadhiH samasti tadA sUrivacanAttaM gRhItvA ekAnte pariSThApayet / atha na jJAto bhavati kimayamupadhiH saMvijJAnAmiti tadA ajJAtesaMvijJopadhau vidhinA ghoSaNAMkuryAt / mU. (181) sAgArie uvassayaM vakkaeNaMpauMjejA, seyavakkaiyaM vaejA imamhiya imamhiya ovAse samaNA nigaMthAparivasaMtise sAgArie pArihArie, seyanovaejjA vakkaievaejjA, se sAgArie pArihArie dovitevaejA dovisAgAriyApArihAriyA / mU. (182) sAgArie uvassayavikkiNejA, seya kaiyaMvaejA imamhiya imamhiya ovAse samaNAniragaMthA parivasaMti, se sAgArie, pArihArie, seyanovaejA kaie vaejA sesAgArie pArihArie dovite vaejjA dovisAgAriyApArihAriyA / / vR-sAgArie uvassaya ityAdi sUtradvayaM / asya sambandhamAha[bhA.3305] uggaha eva ahikito ise usuttAu Ugahoceva / sAhammiya sAgAriya nANattamiNaMduveNhaMpi / / vR-avagrahaH pUrvasUtre'dhikRte ime apicAdhikRte dve api sUtre'vagrahaprastAvAdasya sUtradvayasyAtropanyAso navaraM pUrvasUtre sAdharmika ukto'sminsAgArikaH zayyAtara iti nAnAtvaM dvayorapi tadevamuktaH
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 vyavahAra-chedasUtram -2-7/182 sambandho'nena sambandhenAyAtAsya vyAkhyA sAgArika zayyAtara upAzrayamavakrayeNa kiyatkAlaM bhATakapradAnena prayuJjIta vyApArayetsa casAgAriko'vakriyakaMbhATakena pratigrAhikaM vadet / asmin asmin avakAze zramaNA nirgranthAH parivasanti tasmAdetatparihAreNa tvayA bhATakena gRhItavyamevamukte sasAgArikatayAparihAryaH parihartavyaH / athatena pUrvasvAminAsAgArikeNasarvamapibhATakena pradattaMtato na kimapi vadet / kevalamavakriyako vadet / asminnAsminnavakAze zramaNA nirgranthA parivasaMtu tadA avakriyakaH zayyAtara iti parihAryaH parihartavyaH / atha dvAvapi vadeyAtAM yathA pUrvasvAminoktametAvatyekadeze zramaNAH santu tAvatya'mAtaH sAdhUna dRSTrA avakriyako brUyAdetAvati madIye'pi pradeze tiSThantu evaM vikriya sUtramapi bhAvanIyaM / tadA dvAvapi tau sAgArikau zayyAtarAviti parihAryAviti sUtradvayAkSarArthaH / sampratibhASyakAraH[bhA.3306] vakkaiyasAlaThANe cauromAsA hvNtitnugghaayaa| diyarAto asivA puna bhikkhagatebhuMjaNagilANe / / vR-vakrayeNakiyatkAlaMbhATakapradAnena nivRttA vAkrayikIsAcAsauzAlAcavAkrayikazAlA tadrUpe sthAnezAlAgrahaNamupalakSaNaMtenApadvArikAsthAne vAgRhe vAityapidRSTavyaMyaditiSThantisAdhavastadAteSAM prAyazcittacatvAromAsAanudghAtAguravobhavantiyatastatrame doSAH |saashaalaaapdvaarikaapuurvNsNytaanaaN datvApazcAtko'pigrahaNAyarupakAndadAti / mamemAMzAlAmapadvArikAMgRhaMvA kiyatkAlaMbhATakena prayaccha tataHsarupakalobhenasaMyatA niSkAzayet / yadivArAtrauvA ubhayatrApiniSkAzena spardhakapaterAcAryasya vApratyekaMprAyazcittaMcaturgurukaMrAtrau niSkAzanezvazvApadadvividhastenato'zivApanaM vinAzaprAptirityarthaH / anyAM ca vasatiM mArgayatAmapyalabhyamAnAnAM janaga yadyeteSAM zubhaM karma tataH pUrvopAzrayAdapi na niSkAzayeran / anyAM vA vasatiM labheran / bhikkhagayattisaMyatA ekaM vasatipAlaM muktvA zeSA bhikSArthaM gatAH / pazcAtsa ekAkI vasatipAlo niSkAzyeta / bhuMjaNatti bhoktukAmA vA niSkAzyeran / tatra cobhayatrApi janagar2yA glAno vo ko'pi vartate so'kANDe niSkAzitaH kathaM kriyate / tadevaM zAlAmadhikRtyoktamidAnImupalakSaNavyAkhyAnasUcitAnyapadvArikAM gRhaM ca vAkrayikamadhikRtyoktadoSayojanAMsAkSAdAha[bhA.3307] uvariMca gihaM vAvivakkaeNapauMjae / pauttetattha vAghAto vinAsagarihAdhuvA / / vR-apadvArikAM gRhaMvA yatzayyAtaro vakrayeNa prayojayatitatrasthAne tadevapUrvoktaMprAyazcittaM yato vakrayeNa prayukte tatra gRhAdau balAdakANDaniSkAzane sUtrArthavyAghAto rAtrau niSkAzane zvazvApadastenairvinAzo'nyavasatyalAbhe bhikSAgatAdiniSkAzane vA dhruvA loge gardA / etacca sarvaM prAgeva bhAvitamiti nabhUyo bhAvyate / [bhA.3308] egadesaMmi vA dinnetannissahoja tengaa| rasAladavvagiddhA vAsehamAdIujaM kare / / vR-zAlAyAapadvArikAyAgRhasyavAekadezedatte antarAkaTakeprakSipteyaditiSThantitadAtannizrayAH saMyatanizrayAH stenakAzcaurA bhaveyuH / saMyateSu kAyikabhUmiM gateSu stenAH pravizya gRhasthAnAM bhANDakamapahareyurathavArasAlaMrasavatyattattatradravyaMtadgRddhAH zaikSakAdayovAyatkutyaMtatkuryaH |ttogRhsthen
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 7, mUla - 182, [bhA. 3308] 311 saMyatA vA zaMkyaMte yathA nUnametairasmadbhANDamapahRtamathavA eteSAM dvAreNa stenairapahataM yadi vA etaireva saMyataiH kasyApi dusthitasya sampradattamiti / evaM zaGkAyAM sa vinAzaM vA kuryAt / yadi vA rAjakule'nyatra vA nItvA vA grAmabRhatpuruSapArzve karSaNaM tatra bhUyasI janagarheti [bhA. 3309] pehAviyA rajjAyAdI je ya dosA udAhiyA / acchaMte te bhave tattha vayae bhinnakappatA / / vR- ye doSAH pUrvaM kalpAdhyayane madyodakadhAnyasAlAdiSu sAMgArike copAzraye prekSAyAM vicArabhUmau svAdhyAyAdau vA'mihitAste tatra zAlAdInAmekadeze tiSThati bhaveyurathaitaddoSabhayAdanyatra vrajati tarhi bhinnakalpatA doSA mAsakalpe varSAkAlakalpe vA aparipUrNa eva sati nirgamAt / [bhA. 3310] bhikkhaM gatesu vA tesu vakkati betinIhame / nInievA vipAle naM uvahissAsivAvaNA / / vR- bhikSAM gateSu vA teSu sAdhuSu vakrayIbhATakena gRhItazAlAdiko brUte / yathA nirgacchata yUyaM mama gRhAttadA bhikSATana vyAghAtastatkAlamanyavasatyalAbhejanagarhA sUtrArthavyAghAtazca / athavA teSu bhikSAMgateSu pazcAdAgatya vasatipAlaM niSkAzayanti tasmin niSkAzane namiti vAkyAlaGkAre upadhiH syAdazivApana stenairapaharaNaM vismaraNato vA nazanamiti / [bhA. 3311] ahavA bhariyabhANAu Agata jainicchubhe / bhattapAnavinAsou bhuJjaesAgate ime / / vR- atha bhaktabhRtabhAjanAnAgatAn yadi niSkAzayati tadA gRhItabhaktapAnaM vinAzo gataM bhikSAdvAramadhunA bhojanadvAramAhaatha bhuJjAneSu sa vakrayI samAgatastadA ime vakSyamANA doSAH tAnevAhaH[bhA. 3312] jiyA aTThi sarakkhAvi logo savvovivohito / pagAsie ya annesiM hIlA hoi pavayaNe / / vR- sAdhUn sAdhukriyayA bhuJjAnAn dRSTvA sa vipariNatabhAvo brUte jitA etairasthisarajaskA api kApAlikAstebhyo'pyamI hInAcArA iti bhAvastathA lokaH sarvo'pyetaiH pANakairivaikatra bhuJjAnairvoTito viTTAlito na kevalaM sa evaM tatra brUte-kintvanyeSAmapi jAnAnAM sa prakAzayati, prakAzite vAnyeSAM pravacanasya hIlA bhavati tadevaM bhuMjaNatti vyAkhyAtamadhunA glAnadvAramAhasIyavAyAbhitAvehi gilANo jaMtu pAvaI / amaMgalaM bhaukkhitte ThANamannovinodae / / [bhA. 3313] vR- zItena vAtena abhitApena ca yat glAno AgADhAdi paritApanaM prApnoti tanniSpannaM spardhakapaterAcAryasya vA prAyazcittaM tathA tairniSkAzitaiglana utkSiptastasmin utkSipte vasatimanyAM mArgayatAM mRto'yamityamaGgalamitikRtvA mArispRSTo'yamiti bhayena vA'nyo'pi kazcitsthAnaM na dadAti / [bhA. 3314] gahite utthANarogena acchaMte nIMniyaMmi vA / vosariyaMmi uDDAho dharaNe vAyavirAdhanA / / vR- tathA glAne utthANarogeNAtIsArarogeNa gRhIte tiSThati niSkAzite vA'tIsAre doSastathA cAhavyutsRSTe uDDAho dharaNe cAtmavirAdhanAmaraNagADhataraglAnasya vA bhAvAt / upasaMhAramAhaee dosA jamhA tahiyaM hoMti uThAyamANANaM / [bhA. 3315]
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 vyavahAra-chedasUtram -2- 7/182 - tamhA naThAyavvaM vakkayasAlAesamaNehiM / / / vR-yasmAttatra vakrayazAlAdau tiSThatAmete anantaroditA doSA bhavanti tasmAttasyAM vakrayazAlAyAmupalakSaNametatvakrayApadvArikAyAMvakrayagRhe vA zramaNairnasthAtavyaM / atra parasyAvakAzamAha[bhA.3316] evaM suttaM aphalaMsuttanivAto uasatI vasahIe / bahiyAvi asivAdIukAraNe to na vaccaMtI / / vR-yadinAmavakrayazAlAdau nasthAtavyaMtarhisUtramadhikRtamaphalaMsUtrevakraye'pizramaNAnAmavasthAnAnujJAnAt sUrirAha-nedaM sUtramaphalaM / yato'nyasUtrasya nipAto'vakAzo vasateranyasyA abhAve bahirapi nirgacchatAmazivAdikaM kAraNaMtato navrajanti kintu tatraiva vakrayazAlAdau tiSThanti / tatrayatanAmAha[bhA.3317] eehiMkAraNehiMThAyaMtANaMimo vihI tattha / cchiMdati tatthakAlaM Uubaddha vAsavAse vA / / vR-etairanantaroditairanyatravasatyalAbhebahirazivAdilakSaNaistatrA vakrayazAlAdautiSThatAmayaMvakSyamANo vidhistamevAha-tatrakAlaMcchindantiRtubaddha varSAvAsevAiyamatrabhAvanARtubaddhezayyAtaraMpratibhaNyateyadi sampUrNamAsaMdadAsi / varSAkAlebhaNyate-yadicaturomAsAn dadAsi tarhi tiSThAmo'tha nadadAsi tarhi natiSThAmaH / etadevAha[bhA.3318] mAsacaumAsiyaM vAna vinicchoDhavvA uamhe niyame na / evaM cchinnaThiyANavakkaito Agato hajjA / / / vR-Rtubaddha kAle mAsaM varSAkAle cAturmAsaM niyamena vayaM na niSkAzayitavyAH / evaM cchinnakAle zayyAtareNa tathaiva pratipanne tiSThantiteSAMcatathA tiSThatAM vakrayiko vakrayeNagrAhI Agato bhavati / [bhA.3319] dinnAvacuNaeNaMahavAlobhAsayaMpidejAhi / anulomijjaitAheadeMte anulome vakkaiyaM / / vR-sazayyAtaro vasatiM datvA pravasitaH pazcAtputrasya samIpe vakrayI samAgataH sa brUte-yatra saMyatAstiSThantitanmebhATakena prayacchasAvasatirdattAbhUt / kena putreNaathavAsazayyAtaraH prabhUtabhATakalobhena svayamapi vakrayiNo dadyAt datvA ca niSkAzayet / tatra yadyanyA vasatirlabhyate tarhi na tatra sthAtavyaM anyavasatyalAbhesadharmakathayA anulomyate'nukUlaH kriyate / athasa dharmakathayAnulomona bhavati tarhi yastasyAhato garIyAn pitAmahamAtAmahaprabhatikastenAnulomI kriyate / athaivamapi sa na dadAti sthAtuM tarhi tasminnadadativakrayikamuktaprakAreNAnulomayet / [bhA.3320] taMmivi adeMtetAhe cchinnamacchinneva neMtiuubaddhe / vAsAsuMvavahArouubaddha kAraNajAte / / vR- tasminnapyavakrayiNi pUrvaprakAreNAnulobhyamAne'pyadadati Rtubaddhe kAle cchinne acchinne vA paripUrNe'pUrNevAavadhaunigracchantivarSAkAleyadyanyaH ko'pisAdhUnAmanukalpako na vidyate |yovstiN prayacchatitarhigatvArAjakule vyavahAraH kartavyaH / na kevalaM varSAsukintuRtubaddhe'pi kAle kAraNajAte sati kartavyaH, kAraNajAtameva pRcchati / [bhA.3321] kiMpuna kAraNajAtaM asivomAdI ubAhi hojjAhi / eehiM kAraNehiM anulomanusaTTi puvvaM tu / /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-7, mUla - 182, [bhA. 3321] 313 - vR- kiM punaH kAraNajAtaM yadvazAt Rtubaddhe'pi kAle vyavahAra AzrIyate / azivAvamaudaryAdikamAdizabdAtmlecchaparacakrAdibhayaparigraho bahiH kAraNajAtaM bhavet ? tata etaiH kAraNairRtubaddhe'pi kAle pUrvamanuziSTyAnulomanaM kriyate / kathaM kriyate ityAha [bhA.3322] sagiMjapaMtirAyANosagiMjapaMtidhammiyA / sagiMjapaMtidevAvitaMpitAvasagiMvadA / / vR-sakRjalpantirAjAnaH sakRjalpantidhArmikAH sakRjalpantidevAapi, tvamapitAvatsakudvadasi tataH svayamuktvA kathamakasmAnniSkAzayasi / [bhA.3323] anulomiesamANetaMvAannaMvajjai udejAhi / anovanukaMyAe dejAhIvakkayaM tassa / / / vR-evamuktenaprakAreNAnulomitesatitAmanyAM vAyadi vasatiMdadyAtyadivAanyonukampayA tasya vakrayaMbhATakaMdadyAt / [bhA.3324] annaMvadeja vasahiM suddhamasuddhaMcatattha ThAyati / asatI purusA vijainanImo dAuNakotaMsi / / vR-anyAM vA vasatimanyo'nukampayA dadyAt kiM viziSTAmityAha-zuddhAmazuddhAM vA zuddhAM vizuddhaya vizuddhi koTirahitAmazuddhAM vizuddhyavizuddha koTidUSitAMvAtatratiSThantiathasatAmanyAMvA vasatina dadAti nApikopyanyo bhATakaM zuddhAmazuddhAM vasatiM, tadA'sati ekasyA pyuktarupasya prakArasyAbhAvesa puruSate poruSIkriyatekathamityAha chinnakAlAMvasatiMdatvAsaMpratyasampUrNaeva kAle asmAnniSkAzayasi na nirgacchAmaH / kaH svaM vasatiMdatvA sAmpratamasi datvA dAnamanIzvara iti vacanAt atha kiJciktavyaM tarhi rAjakulegacchAmaH evaM paruSitoyadi tiSThatitataH sundaramathana tiSThati tadA rAjakulegantavyaM / [bhA.3325] rAyakule vavahArecAummAsaMtudAunichubhatI / pacchAkaDAyatahiyaMdAUNabhaNIsaro hoti / / vR- rAjakule gatvA vyavahAraH kriyate / kathamityAha-caturmAsaM datvA eSo'smAniSkAzayati tatra rAjapuruSairdatvA dAnamanIzvarobhavatIti nyAyamanusaradbhiH pazcAtkRtaH / [bhA.3326] pacchA kaDobhaNejjA acchaubhaMDaMihannivAyaMmi / ahayaM karemiannaMtubbhaMahavA vitesiMtu / / vR-sauktaprakAreNarAjakulepazcAtkRtaHsanbrUyAtihayatrayUyaMtiSThathacatatranivAtebhANDaMkrayANakaM . tiSThatuanyathA kopiSyati / yuSmAkaMpunaranyAMvasatiMkaromi |athavA teSAMkrayANakAnAMyogyamanyatsthAnaM karomi / / [bhA.3327] asatI annAe UtAhe uvehA napaccanIyattaM / ThAyaMti jatthajaMpati coe kammAditahiMdosA / / vR- evamukteyadAnyAvasatiHprApyatetadAtatragantavyamathAnyAvasati stitadA'nyasyA vasaterabhAve upekSA kartavyA / kimuktaMbhavati? yadyanyAMvasatiMkrItvA dadAti avizodhikoTikRtAM vA tadA tatrApi sthAtavyaM na punaH tatraivAsmAbhiH sthAtavyamityAgrahaparatayA tasya pratyanIkatvamutpAdanIyaM sa hi pratyanIkIkRtyaH san sAdhUnAmanyasya vasatidAyakasya vA pratikUlamAcaret / atra codako jalpati / For
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 vyavahAra- chedasUtram - 2- 7 /182 yatra tiSThanti sAdhavastatrakarmAdaya AdhAkarmAdayo doSAH AdizadvAnmizrakrItAdi doSaparigrahaH / bhannai niMtANa tahiM bahiyA dosA u bahuttarA huti / vAsAsu hariya pANA saMjame AyAe kaMTAdI / / [bhA. 3328] vR-bhaNyate atrottaraM dIyate / Rtubaddhe kAle nirgacchatAM tatra yadi bahutarA doSA azivAdyupadravalakSaNA bhavanti, varSAkAle nirgacchatAM saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA sa (ca) tatra yat haritakAyopamardanaM dvIndriyAdiprANAkramaNaMvA, sA saMyame saMyamasya virAdhanA, kaNTakAdibhirAtmano virAdhanA, / tadevaM cchinne kAle tiSThatAM vidhirukto'tha kAlacchedo na kRto atha ca varSAkAlo vartate, athavA Rtubaddhe kAle bahirazivAdi AgADhaM kAraNaM tadA anyasyAM vasatau gantavyaM na punaH zayyAtaraM prati kimapi vaktavyam / athAnyA zuddhA vasatirna prApyate tadA vizodhikoTidUSitAyAM sthAtavyaM tasyA apyalAbhe avizodhikoTi dUSitAyAmapi sthAtavyamiti / samprati sAgArika vakrayakayoH zayyAtaratvacintAM kurvannAhasocevayataro tesiM ThANaM tu mottu jai dinne / aha puna savvaM dinnaM to vakkaI utaro || [bhA. 3329] vR- zAlagRhasya vA apadvArikAyA vA ardhatribhAgo vAvakrayeNa dattaH zeSaM saMyatAnAM dattaM yathA atra yUyaM tiSThatha tatra ca sAdhavaH sarve'pimAnti, saeva svAmI zayyAtaro bhavati / atha punastena pUrvasvAminA sarvamapi zAlAdi bhATakena pradattaM tadA nirgacchataH sAdhUn dRSTvA yadi vakrayI brUte mA nirgacchata yUyamahaM yuSmAkamavakAzaM dAsyAmi / tarhi so'vakAzaM dadAno vakrayItaraH zayyAtaraH [bhA. 3330] aha puna egapadese bhajja atthaha tahiM na mAyaMti / vakkatio beti itthaM / atthahano khitte bhaMDeNaM / / bR- atha sa pUrvasvAmI bhaNet yathA yUyamasminnakepradeze tiSThatha tatra ca sAdhavo na mAnti / tato'mAtaH sAdhUn dRSTvA vakrayikonukampayA brUte / atra tiSThata yUyaM na kiM no'smAkaM bhANDena kSiptena prayojanam / tahiyaM dovitarAU ahavA gelejjaNAgaI koI / [bhA. 3331] dullaha accagdharaM nAutahiM saMkamai tassa / / vR-tatrAnantarokte prakAre dvAvapi zayyAtarau athavA ko'pi cintayati yadA bhANDaM neSyati tadA bahavaH krayikA bhaviSyanti tato'tyardhatarA zAlA bhaviSyati yadi bahukenApi mUlyena duHkhena lapsyate tat durlabhAmatyardhatarAM vA zAlAM jJAtvA anAgataM sAdhUnAmanAgamanakAle eva bhATakapradAnena gRhNAti / etacca sAdhubhirAgatairjJAtaM yathA zAlAbhATakenAmukasyAyattA jAtA tatastaM gatvA yAcante so'pi brUyAt / jAva nAgacchate bhaNDaM tAva atthaha sAhavo / [bhA. 3332] evaM vaikkato sAhUbhaNaMto hoi sArito / / tAvatsAdhavo yUyaM tiSThatha, / evaM vakrayikaH zayyAtaro bhavati / de dAUNa gato galabhANaM jaichaeja vaikkato / anovanukaMpAe tAhe sAgArito sosi / / vR- yAvannAgacchati bhANDaM [bhA. 3333] bR- pUrvasvAmI zAlAderdezamekaM datvA kApyanyatra gato varSAkAle ca sa dezo galati galantaM pradezaM vakrayiko'nyovAnukampayAcchAdayati tadA sa teSAM sAdhUnAM sAgArikaH zayyAtaraH / etadeva savistaraMmuttU sAdhaNaM gahito puna vakkato pautthaMmi / [bhA. 3334] -
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla - 182, [bhA. 3334] 315 heThA uvarammiThite sIsaMmi paDAli vavahAro / / vR- sAdhUnAmavakAzaM muktvA tena pUrvasvAminA zayyAtareNa vakrayo bhATakaM gRhItaH / gRhItvA ca proSitastasmin proSite'dhastAt kavrayikasya bhANDamupari mAle sAdhavaH / athavA adhastAt zAlAyAM sthitAH sAdhava uparimAle vakrayikasya dattaM etanmizramucyate / evaM mizre rupemizre sthitAnAM yadA zAlAyAM sAdhava upari mAle vakrayikasya bhANDaM tadA paDAlI galati bhANDasyoparIti na kAcitsAdhUnAM kSatiH / atha vakrayikasya bhANDamadhastAt zAlAyAmupari mAle tiSThanti sAdhavaH / paDAlI ca galati tadA vakrayikazcintayati / uparimAle paDAlI galati tatra sAdhUnAM kaSTaM mama ta bhANDamadhastAt zAlAyAM tato navinazyatIti evaM cintayitvA paDAlI na cchAdayati / tatrayadyanyo'pi kazcit na cchAdayati tadA vyavahAraH kartavyaH vyavahAreNa chAdayitavya iti / etadevAha [bhA. 3335 ] heTThAkayaM vakkaieNa bhaMDaM tassovarivAvi vasaMti sAhU / bhaMDaM na meullai mAlavaddhe notaM chayaMtaMmi bhavevivAo / / vR- adhastAt zAlAyAM kRtaM vakrayikeNa bhANDaM tasya bhANDasyopari mAle vasanti sAdhavastato nAma bhANDamasmin mAle baddhenArdrayate na timpate / iti vicintya natAM paDAlI cchAdayati / bhavedvivAdo vyavahAro jAyate kathamityAha[bhA. 3336 ] vakkaiya chaeyavve vavahArakayaMmi vakkayaM beMti / akayaMmi ya sAhINaM vetitaraM dAiyaM vAvi / / vR- yadi pUrvamavakrayakAle evaM vAgantiko vyavahAraH kRto yaH vakrayikeNa chAdayitavyamiti tadA vakrayikaM sAdhavo'nukUlena pratikUlena vA vacasA brUvate / yathA tvayA chAdayitavyA paDAlIti atha na kRtastathArupo vAgantikavyavahArastatrAha- akRte yathoktarupe vAgantikevyavahAre svAdhInaM zayyAtaraM bruvate yathA cchAdayata paDAlImiti atha sa zayyAtaraH kvApi proSito bhavet tadA tasya zayyAtarasya dAyAhaM vA gotriNaM bruvate [bhA. 3337] acchayaMte ca dAUNaM sayaM sejjAyare gharaM / anusaTThAIhanicchaM taM vavahAreNa chAvae / / vR- atha zayyAtaraH pramAdyati na cchAdayati, tadAnyaH kazcidabhyarthyate tato yena sA paDAlI cchAditA so'pi zayyAtaro bhavati / athAnyaH kazcanApi cchAdayitA na vidyate tadA zayyAtare svayaM gRhaM datvA pramAdenAnAcchAdayati anuziSTiranuzAsanaM kiyate / AdizabdAt dharmakathA ca tathApi cchAdayitumanicchaMtaM vyavahAreNa yena gRhaM dattaM tena cchAdanamapi kartavyaM / na ca pUrvamAcchAdanaM vicAritaM, na cAsmAkamakiJjanAnAM kiJcidasti yena cchAdayAma ityevaM rAjakule'pi gatvA vyavahArakaraNena cchAdayet / tadevamavakrayasUtraM bhAvitamidAnIM krayikasUtramati dezato vyAkhyAnayati [bhA. 3338] esovakamo niyamA kaiyaMmi vi hoi AnupuvvIe / navaraM puna nAtaM uccattA hatI soU / / vR ya eva kramo'vakrayike'bhihitaH sa eva kramo niyamAt krayike zayyAtaratvacintA kRtA tathA tayaiva rItyA krayike'pi karttavyeti navaraM punarvakrayakAt krayikasya nAnAtvaM idaM vakrayikaH kiyatkAlaM. mUlyapradAnato gRhItaH sa tukrayikaH punaruccatvena gRhNAti yAvajjIvaM mUlyapradAnata AtmasattAkI karoti /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 vyavahAra-chedasUtram -2-7/183 mU. (183) vihavadhUyA nAyakUladhUyavAsiNI sAviyAvi oggahaM anunnaveyavvA kimaMgapunapiyA vAbhAyA vA puttevAsevi yAviogAheogeNhiyavve / [bhA.3339] sAgAriya ahigAre anuvattaM taMmi koti sohotti / saMdiTho vapabhUvo vihavA suttassasaMbaMdho / / vR-iha pUrvasUtrAtsAgArikAdhikAraH zayyAtarAdhikAro'nuvartate / tasmin anuvartamAne anena sUtreNa ko'pi sAgArikaH / ko'pi prabhuriti pratipAdyamityeSa vidhavAsUtrasya sambandhaH / asya vyAkhyA-na vidyatedhavobhartA yasyAHsAvidhavAdhUtAduhitAjJAtikulavAsinI pitRgRhavAsinI pitAmahagRhavAsinI vA ityAdi / athavA samAsakaraNAdidaM draSTavyaM-yA duhitA vidhavA yA ca jJAtikulavAsinI duhitA nAma yA gRhajAmAturdattA sApyavagRhamanujJApayitavyA kimaGga punaH pitA vA bhrAtA vA putro vA sasutarAmanujJApayitavyaH / tathAcAha-seyAvatItyAditau dvAvapyavagrahamavagrahItavyAvitisUtrAkSarArthaH / [bhA.3340] vigayadhavAkhalu vidhvaaruvNtubhttaarmaahuneruttaa| dhArayatidhIyatedadhAtivAtena udhavotti / / vR- vigatadhavA khalu vidhavA vigato dhavo'sthA iti vyutpatteH / dhavaM tu bhrtaarmaahuneruktaa niruktazAstravidaH kayAvyutpattyA ityAha-dhArayatitAM striyaMdhIyatevAtena puMsA vAstrIdadhAtisarvAtmanA puSNAtivAtena kAraNena niruktivazAtdhava ityucyate[bhA.3341] vidhavA vaNuna vijjai kiMpuna piyamAimAyaputtAdI / so punapabhuva'pabhuvA apabhUpuna tatthime hoi / / / vR-vidhavA'pyanujJApyate kiM punaH pitA mAtA bhrAtA putrAdirvA sa sutarAmanujJApyaH kevalaM sa punaH putrabhrAtRprabhRtiko dvidhA prabhurvA bhavet aprabhurvA tatra punaraprabhavaime vakSyamANAbhavanti / [bhA.3342] AdesadAsabhaie virikkajAmAieudinnAya / assAmi mAsolahuto sesa pabhUNuggaheNaMvA / / / vR-AdezaH prAghUrNako dAso'GkitobhRtakaHkarmakaro viriktogRhItariktAdibhAgaH putrobhrAtAanyo vAtathAkanyA anyatra pRthaggRhejAmAtariete'svAmino'prabhava etAnyadianujJApayatitadA prAyazcittaM mosalaghu |shessaaH prabhavaH svAminastAn anujJApayet AnuggaheNaMcetiaprabhUNAmapi yeSAMprabhuNAnugrahaH kRto yathA tvayA kRtaM dattaM vA tatpramANamiti tena vA anugraheNAprabhUnapi anujJApayet nAnyathA aprabhUNAmanujJApane dossaanaah| [bhA.3343] diyarAto nicchuhaNA appabhUdosA adinnadAnaMca / tamhAu anunnavaepa capabhuNAvasaMdiThaM / / vR-aprabhUNAmanujJApane doSAHdivA rAtrau vA niSkAzanaMtatracajanagardA vinAzAdayo doSA na kevalaM niSkAzanamadattAdAnaMca yasmAdaprabhUNAmanujJApane etedoSAstasmAtprabuMprabhusandiSTaM vAnujJApayet / .. [bhA.3344] gahapati gahavatiNivA avibhattasuto adinnakannAvA / pabhavati nisiThThavihavA AdiDhevA sasayaMdAuM / / vR- gRhapatirgRhapatnI vA avibhaktasuto vA adattakanyA vA vAzadvAdavibhakta dravyabhrAtRbhrAtRvyAdi rvA prabhavati, |athvaa yA duhitA vidhavA nisRSTAgRhe pramANIkRtA sApi prabhavati, yadi vA yaH svayaM dAtuM E
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : - 7, mUla- 183, [bhA. 3344] prabhuNA AdiSTaH so'pi prabhavati / etAnanujJApayet / / mU. (184) pahevi uggaho anunnaveyatto / [bhA. 3345 ] uggaha pahuMmi diThe kahiyaM puna so aNunnaveyavvo / addhANAdIesuvi saMbhAvaNasuttasaMbaMdho / / 317 vR- avagrahasya prabhordRSTe kva punaH so'vagrahamanujJApayitavya, iti cintAyAmadhikRtasUtreNocyate pathyapyavagrahamanujJApayitavyaH / apizabdaH grAme nagare vA kiMtu saMbhAvanAyA adhvanyapi / tathA cAhaadhvAdikeSvapyanujJApayitavyaH / eSa saMbhAvanA sUtrasambandhaH / samprati bhASyavistaraH addhANa puvvabhaNiyaM sAgAriyamaggaNA ihaM sutte / [bhA. 3346 ] egena parigahie sAgAriyasesae bhayaNA / / bR- adhvani yadvaktavyaM satsarvaM pUrvaM kalpAdhyayane bhaNitamitIha - punaH sUtre'dhvAnaM vrajatAM sAgArikamArgaNA zayyAtaramArgaNA kriyate / tathA ekena parigRhIte vRkSAdau sati zeSe sAgArike bhajanA yadi saMstaranti tarhi yAvadibhastat gRhItaM vRkSAdi tAvataH zayyAtarAn karoti / asaMstaraNeekamapi ekamapi zayyAtaramitibhAvArthaH / samprati pUrvArdhavyAkhyAnamAha [bhA. 3347 ] dine dine jassa uvalliyaMtI bhaMDI vahate va paDAliyaM vA / sAgArie hoti sa egaeva rIDhAgaesuM tu jahiM vasaMti / / vR* dine dine yasya bhaNDI gantrI vahantImupalIyante Azrayanti sAdhavo yadi vA paDAlikAM paDAlikA nAma yatra madhyAhne sArthikAsSThinti yatra vA vasanti tatra vastrAdimayaM kuvalayanaM kurvanti tAM vA yasya dine dine upalIyante tadA sa evaikaH sAgarikAH zayyAtaro bhavati / riTThAgateSu tu avajJayA yatra tatra gateSu tu sAdhuSu yatra rAtrau vasanti taddivasaM zayyAtaraH / iyamatra bhAvanA / yasya na niyamena bhaNDI vA paDAlikAM vA pratidinamupalIyante kintu yadRcchayAkasmina dine kasyApi tadA yAM yAM rAtriM yasya bhaNDyAdikamupalIyate tasmina tasmina dine sa zayyAtaraH / [bhA. 3348 ] samaMtAva chAyAe je tahiM paDhamaM ThiyA / ciTTheti pucchiyaMtevi paMthie kimu jahiM vase / / vR- vizrAmyanto'pi cchAyAyAM ye tatra pathikAH prathamaM sthitAstiSThanti tAnapi pRSTvA tatra tiSThet nAnyathA / kiM punaryatra vaseyustatra sutarAM te anujJAtavyAstato bhavanti se zayyAtarAH / samprati egena pariggahie sAgariyasesae bhayaNA iti vyAkhyAnayannAha / [bhA.3349] vasativAjahiM rattiM egAne gaparigahe tatti e uttare kujjA vAvaMtegamasaMthare / / vR- yatra vRkSasyAdhastAdanyatra vA ekasya vA parigrahe anekasya vA pathikasaMghAtasya parigrahe anekasya vA pathi saMghAtasya parigrahe sAdhavo rAtrau vasanti tarhi sarvAnapi tAn zayyAtarAn kuryuratha na saMstaranti tadAtanmadhye ekaM zayyAtaraM sthApayati zeSAn nirvizante eSA zeSa sAgArike bhajanA / mU. (185) serajjapariyaTTesu saMthaDesuavvogaDesu avocchinnesu aparapariggahiesu sacceva oggahassa puvvANunnavaNA ciTThai ahAladamavi oggahe / mU. (186) serajjapariyaTTesu asaMthaDesu vogaDesu vocchinnesu parapariggahiesu bhikkhubhAvassa aTTAe
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 vyavahAra-chedasUtram-2-7/186 doccaMpioggahe aNunnaveyavvesiyA |-tibemi| . vR-serajapariyaTTesuityAdi sUtradvayasyasambandhapratipAdanArthamAha - [bhA.3350] sAgAriyasAhammiya uggahagahaNeNauttamAmi / sattama aMtimasuttaMThavaMti rAuggahe therA / / vR- pUrvasUtrebhyaH sAgArikAvagrahaNamanuvartate tato'pi paratarebhyaH sAdharmikAvagrahagrahaNaM tasmin anuvartamAne avagrahagrahaNaprastAvAt saptamoddezakasyAntimaM sUtradvayaM-rAjAvagrahesthavirAH sUtrakartAraH sthApayanti / eSo'dhikRtasUtradvayasambandho'nena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-se tasya bhikSo rAjaparAvarteSu rAjaparAvarto nAmAgetano rAjA kAlagato navo'bhiSiktasteSu punaH kathaMbhUteSu ityAhasaMstRteSu na ko'pitatrAjyaM vilumpatIti bhAvaH / tathA avyAkRteSu yeSAM dAyAdAnAM sAmAnyaM tadrAjyaM tairavibhakteSuavyavacchinneSutasminvaMzeanuvartamAneSuataevAparagRhIteSusaivAvagrahasyapUrvAnujJApanA tiSThati / yA tasyavaMzasyAdAvanujJApanA kRtA kiyantaM kAlaM punaH saiva pUrvAnujJA tiSThati tata Aha-yathA landamapyavagrahaH kimuktaMbhavati yAvantaMkAlaMsa vaMzo'nuvartatetAvantamapi kAlamavagrahe rAjAvagrahe saiva pUrvAnujJApanAvartate |npunrsminaajnyiupvissttesbhuuyo'vgrhmnujnyaapyitvyH / eSa prathamasUtrasyArthaH, sampratidvitIyasyocyate-setasya bhikSorAjyaparAvarteSuanyeSurAjyapratipanneSuasaMsthiteSutuTitapUrvarAjya saMsthitiSuvyAkRteSuanyavaMzIyairdAyAdairvAsa vibhajya samIkRteSuvyavacchinneSuvyavacchinnapUrvavaMzeSuata eva paraparigRhiteSu bhikSubhAvasyArthAya bhikSubhAvo nAma jJAnadarzanacAritrANi teSAmeva bhikSuzabdapravRttinimittatvAdetaccaprathamoddezakesaprapaJcaMbhAvitam / tasyAyasabhikSubhAvaH paripUrNobhUyAdityevamarthamityarthaH / anyathA sacittAdInAmananujJApane adattAdAnaM syAt dvitIyamapi vAramavagraho'nujJApayitavyaH / eSa dvitIyasyApi sUtrasyArthaH sAmpratamenAmeva vyAkhyAMbhASyakRdapyAha[bhA.3351] saMthaDamoaviluttaMpaDivakkhovA navijjatI jassa / aNahiThiyanneNavaavvogaDadAisAmannaM / / vR- saMstRtaM nAma rAjyaM yadaviluptaM mo iti pAdapUraNe / yasya vA pratipakSo na vidyate nApyanyena kenApyadhiSThitaM avyAkRtaM nAma dAyinAMsAmAnyaM napunastairvibhaktaM / __ [bhA.3352] avvogaDaM avigaDaMsaMdiThaM vaavijNhvejjaahi| avvocchinnaparaMparamAgayatasseva vaMsassa / / vR-avyAkRtaM nAma yadavikRtaM kenApi vikAramanApAditaM yadi vA yadbhavet pUrvarAjena sandiSTaM yathA etasmai rAjyaM deyamiti tadavyAkRtam / avyavacchinnaM nAmayattasyaiva vaMzasya paramparayAsamAgatamiti / [bhA.3353] puvvANunnAjA puvvaehirAIhiM iha anunnAyA / laMdaMtuhoi kAlo ciThaijAvuggahotesiM / / vR-pUrvAnujJAtA mayApUrvakaMrAjabhiranujJAtAjahAlandamavItyatra lando nAmabhavatikAlastato'yamoM yAvantaMkAlaM teSAmavagrahastAvantamapikAlaMsaivAvagrahe pUrvAnujJA tadevaM prathamasUtravyAkhyA kRtA / [bhA.3354] jaMpuna asaMthaDaM vAsagaDaMva tahavogaDaM vavocchinnaM / . naMdamuriyANava jahA vocchinno jattha vaMsou / / vR- yatpunarasaMstRtaM zakaTamiva vizarArUtayA saMtarItumazaknuvan yathA vyAkRtaM dAyAdairanyavaMzajairvA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 7, mUla- 186, [bhA. 3354] vibhajyabhaGgIkRtaM vyavacchinnaM yatra nandamauryANAmiva vaMzo vyavacchinnaH / tattha u anunnavijjai bhikkhubhAvaThamoggaho niyayaM / dikkhAdi bhikkhubhAvo ahavA taiyavvayAdIu / / [bhA. 3355] vR-tatra niyatamavazyaMbhAvena bhikSubhAvArthaM yathAvasthitabhikSubhAvasampAdanAyAnujJApyate / atha ko'sau bhikSubhAva ityAha- dIkSAdirAdi zabdAtsamyak jJAnAdi parigraho bhikSubhAvo'thavA tRtIyavratAdikaM bhikSubhAvaH / tatraiva bhikSAzabdasya paramArthatvAtrUDhatvAttadevaM kRtA sUtra vyAkhyA / samprati niryuktiH rannAkAlagayaMmI adhiragurugA aNunnava taMmi / ANAdiNoyadosA virAdhanA imesu ThANesu / / [bhA. 3356 ] vR - rAjJi kAlagate ye dvau vA trayo vA dAyinasteSAMmadhyeyaH sthiraH so'nujJApayitavyaH / yadi punarasthira manujJApayanti tadA teSAM prAyazcittaM catvAro gurukAH AjJAdayazca doSAstathA virAdhanA AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA vA eSu vakSyamANeSu sthAneSu tAnyevAha [bhA. 3357] dhruvamanne tassa bhajjheva ekkeva mukkasaMnAho / dadennegayarapadoso aNanunnavaNe thire gurugA / / vR- dhruvamanyasmin anyavaMzaje asthire tasya vA pUrvarAjasya sambandhinAM dAyinAmekasmin asthire saMyatairanujJApite sa cintayati / ete bhaTTArakA jAnanti yo rAjA bhaviSyati tato'hamanujJApito yadi punaritarasyApi rAjyamabhaviSyat / tato nAhamanujJApayiSye iti sa tathA vicintya nAsti tathA bhAvasthAnyathA bhAva iti sa eko mukta sannAho varttate / taMca vizvastaMjJAtvA'nyAdAso'nyena dAyAdAdinA mArito rAjyamadhiSThitaM tataH sa rAjA cintayati / saMyatairmamAmitraH parigRhIto yena kAraNenaso'vagrahamanujJApitastataH sapradviSTo dvayorekatarasya pradveSaM kuryAt / kimuktaM bhavati ? nirviSayatvAdi kuryAt jIvacAritrayorvAbhedaMkuryAt tasmAtyaH sthiraH so'nujJApayitavyo'nanujJApane prAyazcittaM catvAro gurukAH / [bhA. 3358] aNanunnaviha dosA pacchAvA appito avannAvA / patte puvvamamaMgalanicchubhaNa padosapatthAro / / vR- yadi sthiro nAnujJApyate tadA etasminnanujJApite doSAH sarve sAmAnye pASaNDAH samIpamAgatA nirgranthAH punaravajJAM kRtvA sthitAstaH pradveSato niSkAzanAdi kuryAt / tasmAdvyavacchinne vaMze so'vazyamavagrahamanujJApayitavyaH / kiM pUrvaM pazcAnmadhye vA tatra yadi savairanyaiH pASaNDairanujJApite sa pazcAdanujJAppate tataH sa cintayati-ahameteSAmapriyo'vajJA yA mamaitaiH kriyate tena pazcAdAgatAH / atha prApte rAjye pUrvamanujJApyate / tadA kadAcidamaGgalaMmanyeta tato nicchubhaNaM niSkAzanaM kuryAtpradveSataH prastAro jIvitAddhyaparopaNaM kriyate / tasmAnmadhye'nujJApayitavyo yadi punarbhadraka iti jJAto bhavati pUrvaM cAnujJApyamAno maGgalamitimanyate tadA pUrvamapyanujJApanIyaH / atha kathaM sa sthiro jJAtavyaH kathaMvA bhadrakaH kathaM vA pUrvamanujJApyamAno maGgalaM manyate iti tata Aha [ bhA. 3359] uhAdI AbhogaNA nimittavisaeNa vAvi nAUNaM / bhaddagapuvvA maNunA vayaMtamanAeya majjhami / / 319 vR- avadhyAdinA'tizayenAdizabdAnmanaH / paryavajJAna zrutAtizayavizeSaparigraho'thavA nimittavizeSeNAthAtmano'vadhyAdyatizayo nimittavizeSo vA na vidyate tadA anyAnavadhyAdyatizayino -
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra- chedasUtram - 2- 7 /186 320 - nimittavizeSaM jJAtvA pRSTvA bhadrakaMpUrvamanujJApayet prAntamajJAtaM vA madhyeee vihiNAu soNunnavito jayAvaejjAhi / [bhA. 3360] rAyA kiM demitti yaM jaM dinaM annarAIhiM / / vR- etenAntaroditena vidhinA sonujJApito rAjA yadA vadet kiM dadAmIti tadA vaktavyaM yaddattamanyai rAjabhistaddehIti / [bhA. 3361] to anujA ajANato bhaNati tehiM kiM dinnaM / pAyoggaMtiya bhaNie kiM pAuggaM imaM suNasu / / vR evamukte jAnAnaH sarvamanujAnAti, ajJAyako brUte tairanyairAjAdibhiH kiM dattaM tatra prAyogyamiti bhaNitavyaM tasmin bhaNite punarbrUtte kiM prAyogyamiti / tato vaktavyaM zRNuta idaM prAyogyaM tadevAha - [bhA. 3362] AhAra uvahi sejjA ThANanisIyaNa tuyaTTagamanAdI / zrIpurisANa ya dikkhA dinnA nopuvvarAihiM / / vR- no asmAkaM pUrvarAjJairAhAraupadhiH zayyAsthAnamUrdhvasthAnaM niSadanaM tvagavarto gamanamAdizabdAdAgamanaparigrahastathA strIpuruSANAM dIkSA'nujJAdvAreNa dattA | [bhA. 3363] bhaddo savvaM viyaraipaMto puna dikkhavajjamiyarANi / anu saThAima kAu nitegurugAya ANAdI / / vR evaM kathite sati yo bhadrakaH sa sarvaM vitarati prAntaH punardIkSAvarjamitarANi sarvApyapyAhArAdIni anujAnAti pravrajyAM punarnAnujAnAti / tatra yadi tasya rAjJo'nuziSTimakRtvA AdizabdAt vidyAdivA prabhukaraNaM vA akRtvA yadi tadviSayAt nirgacchanti tadA teSAM prAyazcittaM catvAro gurukAH AjJAdayazca doSAH / [bhA. 3364] ceiya sAvagapavvaiu kAya ataraMta bAlavuDDAya / cattA ajaMgamAviya abhatti titthassa parihAnI / / vR- anyacca caityAnitena parityaktAni zrAvakA ye ca pravrajitukAmAstathA atarantoglAnA bAlA vRddhA ajaGgamAzca te sarve parityaktA abhaktistIrthakarAjJA khaNDanAt / tIrthasya ca parihAnirApAditA / tathA hi-ye tatra viSaye parivrajitukAmAste na pravrajiSyanti zrAvakA api samyaktvamaNuvratAni ca gRhNanto na grahISyanti na grahISyanti tato bhavati tIrthasya vyavacchedaH / yadyaivaM tarhi tatraiva tiSThantu / tatrApyAha[bhA. 3365 ] atyaMtANa vi gurugA abhattititthassahAni jA vRttA / bhaNamANa bhaNavittA acchaMti anicchivacca'ti / / vR- tatra tiSThatAmapi prAyazcittaM catvAro gurukA mAsAH dezAntare bhavyapauNDarIka pratibodhanalAbhato bhraSTatvAttathA tIrthakarANAmabhakti stiSThadbhiH kRtA tadAjJA khaNDanAt tIrthasya hAnirApAditayA svayameva tena rAjJoktA strIpuruSA na dIkSitavyA iti yadyevaM tarhi kiM kartavyamata Aha- svayaM bhaNantaH prajJApayante'nyebhaNayaMta stiSThanti tathApi cet sa necchet tarhi tato dezAt vrajanti [bhA. 3366 ] ahapuna havejja donnI rajjAI tassa naravariMdassa / tahiyaM anujANaMto dosuvirajjesu appabahuM / / vR- atha punastasya naravarendrasya svayamanyairvA prajJApyamAnasya kadAcit dve rAjye bhavatastatra tayordvayo
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 7, mUla - 186, [bhA. 3366 ] 321 rAjyayormadhye ekatra kvApyanujAnAti yathA mama dve rAjye tatra tayordvayormadhye yatraikatra bhavadbhyo rocate tatra pravAjaya dvitIye nAnujAnAmi / evamukte'lpabahu paribhAvya yatra bhUyAttIrtha pravRddhayAdilAbhastatra sthAtavyametadeva spaSTataramAha[bhA. 3367] ekkahiM vi dinnarajje egattha hoi avidinnaM / egattha itthiyAto purisajjAyAyaegattha / / vR- ekatra ekasmin rAjye vitIrNamanujJAtaM bhavati / ekasmin rAjye'vatIrNaM yatrAnujJAtaMtaMtra striyaH puruSA vA anujJAtA / athavA ekatra rAjye striyo anujAnIte ekatra puruSajanAn / therA taruNAya tahA duggayA ya aDDhayAya kulapattA / [bhA. 3368 ] jAnavayA nAgarayA abhaMtarayA kumArAya / vR- athavA ekatra rAjye sthavirAnanujAnAtyekatra taruNAn, athavA ekatra durgatakAn pAtra ADhyAn yadi caikatra kulaputrAn paratrAbhIrAn evamekatrajAnapadAnanyatra nAgarakAn ekatrAbhyantarakAn abhyantarakA nAma ye rAjAnamati pratyAsannIbhUyAvalaganti kumArA rAjJo dAyAdAH / evamanujJAte kiM kartavyamityAha[bhA. 3369 ] uhImAdInAuM je bahutarayAu pavvayaMti tahiM / te vetti samanujANasu asatI puriseva je bahugA / / vR- avadhyAdinAdizabdAt zrutAtizayavizeSeNa nimittavizeSeNa vA jJAtvA yatra bahutarakAH / atra anujAnIhi, asati avadhyAdernimittavizeSasyAbhAve vA ye bahavaH puruSAstAnevAnujJApayati na zeSAn stokAnaSTaprabhRtIniti / [bhA. 3370] eyANi viyarati tahiM kammaghano punabhaNejja tatthaimaM / diTThAu amaMgallAmA vA dikkhejja acchattA / / vR- etAni anantaroditAni prAnto'pimanAk bhadrakaH san tatrAtmIyerAjye vitarati / yapunaH karmaghano nibiDapApakarmA sa tatrAnujJApanAyAM kriyamANAyAM idaM brUyAt / dRSTA api santo yUyamamaGgalAstasmAdapratiSThanto mA kaJcana dIkSayeyuriti vA zabdo vApekSayA vikalpate / [bhA. 3371] mAvAdacchAmi puno abhikkhaNaM beMti kuNati nivvisae / bhavatto bhaNati tato, bharahAhivatI nasi tumaMti / / bR-yadivAmA punarbhUyo drakSyAmyetAn abhIkSNaMvA bruvanti svayamanyairvA punaH punarvijJapayantIti kRtvA nirviSayAn karoti / tatoyaH prabhavat vakSyamANaguNopeto brUte nAsi tvaM sakalasya bharatasyAdhipatiryena nirviSayatvAjJApane'asmAkaMbhayaM syAdatra sthAtuM na dAsyasi tato'nyatra yAsyAmaH / tathA idamapi brUtekevaiyaM vA evaM gopayamettaM imaM tuhaM rajjaM / jaM pelliu nAsiya gaMmaMti ya mahuttamitteNa / / [bhA. 3372] vR- kriyadvA etat goSpada mAtramidaM ca rAjyaM yatpreyaM muhUrtamAtreNa naSTvA gamyate / evamukte sa prAha / [bhA. 3373] jaM houM taM hou pabhavAmi ahaM tu appaNo rajje / so bhaNainIhamijjaM rajjAto kiMbahUNAo / / vR- sa rAjA brUte yat yAvanmAtraMbhavatu tAvanmAtraM Atmano rAjye tAvadahaM tasmAt kimatra bahunA mama 22 21
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 vyavahAra-chedasUtram -2-7/186 rAjyAtyUyaM nirgacchateti evamukteyatkartavyaM tadAha[bhA.3374] anusaThThI dhammakahA vijJanimittAdiehiM AuTTe / aTThiepabhussa karaNaMjahA kayaM viNhuNA puTviM / / vR- anuziSTyA anuzAsanena dharmakathayA vidyayA nimittena AdizabdAnmantreNa cUrNayogairvA taM rAjAnamAvartayet / anukUlayet atraivamapi na tiSThati yahi tasmin asthite prabhoranyasya karaNaM kartavyaM yathA kRtaM viSNunA viSNukumAreNa |ath kIdRzastaM rAjAnamanyaprabhukaraNeprerayatItyata Aha[bhA.3375] veubviyaladdhI vAIsatthe vijjatorasavalIvA / tavaladvipulAtI vApelletitametare gurugA / / vR-yAvaikriyalabdhimAnyovAdiSuzAstrenirmAto'nekairapipuruSasahastrairdurjayaH athavA vidyAbalavAn yadi vaurasabalI sAha siko'thavA tapo labdhi pulAkaH sa tamanyaprabhukaraNena prerayati / yastu satyAmapi zaktau prabhumanyaM na karotitasminnitarasmin prAyazcittaM catvAro gurukAH / athakathaM prabhumanyaMkarotI? [bhA.3376] taMghettuMbaMdhiUNaM puttaMrajjaMThaveti usamattho / asatI anuvasamaMtenigaMtavvaMtatotAhe / / vR-taM rAjAnaM gRhItvA bandhanena ca badhvA samarthastasya putraM rAjye sthApayati asati sAmarthya anuSiSTyAdibhirupazamayati / sa ca tathopazamyanAmo'pi nopazAmyati tarhi tato dezAnirgantavyaM tatrAdhvani yatanAmAha[bhA.3377] bhattAdiphAsueNaM alabbhamANeya paNagahAnIe / addhANe kAyavvAjayaNA ujAjahiMbhaNiyA / / vR-adhvani mArge prAsukena bhaktAdAvalabhyamAne paJcakahAnyA yatanA kartavyA / yA yatra grAme nagare araNyevA pUrvaM kalpAdhyayane bhaNitA / / uddezakaH7 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitAsaMpAditAvyavahArasUtresaptamoddezakasya [bhadrabAhukhAmiracitA niyuktiyuktaM] saMghadAsagaNi viracitaMbhASyaM evaM malayagiriAcAryeNa viracitATIkA prismaaptaa| (uddezakaH 8) vyAkhyAtaH saptamoddezako'dhunASTamaArabhyate / tatracedamAdisUtraM mU. (187) gAhAupajosavie tAhe gAhAe tAhe paesAe tAhe uvAsAMntarAe jamiNaM sejjA saMthAraga labhejA tamiNaM tamiNaM mamevasiyA therAyase anujANejA tassevasiyA, therAyaseno anujANejA, eva se kappai AhArAiniyAesejjAsaMthAraMgapaDiggAhettae / / [bhA.3378] tahaceva uggahammI anuyattaMtaMmirAyamAdINaM / sAhammi uggahammIsuttamiNaM aThame paDhamaM / vR-tathaiva pUrvoktenaiva prakAreNarAjAdInAmavagrahetavartamAne avagrahaprastAvAdaSTame uddezake prathamamidaM sUtraM / sAdharmikAvagrahe paThati eSa sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-gAhA gehaMtatra
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 8, mUla - 187, [ bhA. 3378] 323 Rtau Rtubaddhe kAle varSAkAle vA paryuSitastasmin gAhe sUtre strItvaM prAkRtatvAttadevamuttaratrApi tasmin pradeze'ntarbahirAdilakSaNe tasminnavakAzAntare dvayormadhyabhAgalakSaNe yat yat zayyAsaMstArakaM zayyAsaMstArakabhUmi lAbhastat mamaiva syAditi brUte / tatra yadi sthavirAstasthA zaThabhAvamavagamyAnujAnanti, tadAtasyaivasyAdatha se tasya zaThabhAvaMmavabudhya sthavirA nAnujAnate / evaM tarhi se tasya kalpate yathA rAtnikatayA yathA ratnAdhikatayA zayyAsaMstArakaM zayyAsaMstArakabhUmiM parigrahItumiti sUtrasaMkSepArthaH / [bhA. 3379] gAhAghare giyA egaThA hoMti uggahe tiviho / uubaddhe vAsAsu ya vuDDAvAse ya nANattaM / / vR-gAhA iti dharamiti gihamiti vA ete trayo'pyekArthAstacca gRhaM trividhe avagrahabhavati / tadyathARtubaddhasAdharmikAvagrahe varSAvAsasAdharmikAvagrahe tatraRturiti RtubaddhAvagraho gRhItaH / pajjosavite ityanena varSAvagrahaH / etayordvayorapyavagrahayorataH praviSTa iti kRtvA sAmarthyatastRtIyo'pi vRddhAvAsAvagraho gRhItastathA cAha-vRddhAvAse ca tatra triSnapyavagraheSu yannAnAtvaM tatpratyekasUtreSu vakSyAmIti vAkyazeSaH / [bhA. 3380 ] cAussAlAdi gihaM tattha padesou aMto bAhiM vA / uvAsaMtaramo puna amugANaM doNha majjhabhi / / vR- catuHzAlAdigRhamAdizadbAdekazAladvizAlatrizAla parigrahaH / tasya pradezA antara bahirAsannadUrAdi lakSaNI avakAzAntaraM nAma amukayordvayormadhyamiti / tadevaM kRtA bhASyakAreNa viSamapadavyAkhyA / [bhA. 3381] khettassau saMkamaNe kAraNa annattha paThThavijjUMto / puvvuddiThe taM mi uuvAse suttaniddeso || vR- AcArya RtubaddhakAlanimittaM varSAkAlanimittaM vA anyat kSetraM saMkramitumanA ajAyata / tata kSetrasya saMkramaNe kartavye'nyasmin vA AtmanaH kAraNe samutpanne kaMcitsAdhumanyatra prasthApayet / sa ca prasthApyamAnaH pUrvoddiSTe tasnnivakAze AcAryAn vijJayati / asmin prastAve'dhikRtasUtrasya nirdezo bhaNanaM / iyamatra bhAvanA yo'sau prasthApyate tena tat gRhaM dRSTaM yadi vA yo'nyaH pUrvaM kSetrapratyupekSaNAya gatastena tasya samyakkathitaMyathA'muka pradezo nivAdo'mukaH pravAto'mukaH sAdhAraNo'mukaH sukhAvaho'muko duHkhAvaho'mukaH sAloko'muko nirAlokastataH sa prasthApyamAna AcAryaM vijJapayati / yathA mama zleSmA praspandate'thavA pravAte svapato'jIrNamupajAyate yadi vA dharmamadhyAsinuM na zaknomi / athavA amukaM amukaMca sAdhumahaM sadaiva pratipRcchAmi tata etayomradhye mama zayyAsaMstArabhUmimanujAnIta yadi vA prasthApita statra gatvA tat gRhamAlokyAtmanaH saMsAdhakaM pradezamAcAryasya zleSmapraspandanAdikAraNaprakAzanapurassaraM sandezayati yathAmukAmamukAM me saMstArakabhUmimanujAnIteti tathA cAha [bhA. 3382] dIveuM taM kajjaM guruM ca annaM va sou appAhe / te viya taM bhUyatthaM nAuM asaDhassa viyaraMti / / vR- tat zleSmapraspandanAdikAryaM dIpayitvA prakAzya gurumAcAryamanyaM vA spardhakapatimupAdhyAyAdikaM appAheti sandezayati / te'pi ca guravo'nye vA yatsandiSTaM sAkSAtkathitaM vA tat bhUtArthaM yathAvasthitaM jJAtvA tasyA zaThasya tAM zayyAsaMstArakabhUmiM vitaranti / [bhA. 3383] aha puna kandappAtIhimaggate to u tassa na dalaMti / eyaM tu piMDasutte patteya ihaM tu vucchami / /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 vyavahAra- chedasUtram - 2-8/187 vR- atha kandarpAdibhirmArgayati / kandarpanimittamanyadvA kiDhiJcit zaThatvamavalambya vijJapayati tadA tasya na dadati nAnujAnanti / athavA jamiNaM sejjasaMthArayaM labhijjA ityAdi sUtrasyAyamarthaH-zayyA eva saMstArakaH zayyA saMstArakaH / sa ca dvidhAphalaka saMstArakaH kaMci [ thi] saMstArako vA / tasya yogretanaH saMstArakaH kharakastatrasvapataH pArzvANiduHkhAyante / tatastena pUrvaM mRdukule gatvA mRdu saMstArako'nujJApitaH tajJa AcAryasamIpamAgatya vijJapayati yaM yaM zayyA saMstArakaM labheta sa mamaiva syAt / tatra yadi sthavirA stasyAzaThatvamAlokyAnujAnanti tadA sa tava [ tasya ] syAt atha zaTha iti kRtvA tasya nAnujAnanti tarhi se tasya kalpate yathA rAnikatayA zayyAsaMstArakaM parigRhItuM nAnyatheti etat piNDasUtraM vyAkhyAtamadhunA punaH pratyekasUtrANi vyAkhyAsyAmi / mU. (188) seya ahA lahussagaM sejjA saMthAragaM gavesejjA / jaM cakkiyA egena hattheNaM ogijja jAva egAhaM addhANaM parivahittae esa me vAsAvAsuM bhavissai / / vR- ityAdi sodhikRto bhikSuryathA laghusvakamanekAnta laghukaM vINAgrahaNagrAhyaM / zayyA sarvAGkikA saMstArakordhatRtIyahastadIrdhahastacatvAryaGgulAni vistIrNaH / athavA tatpuruSaH samAsaH zayyA evaM saMstArakaH zayyAsaMstArakaH tRNamayaM paTTamayaM vA gaveSayet / tatra yat zaknuyAt ekena hastenAvagrahya yAvadekAhaM vA dvyahaM tryahaM vA adhvAnaM gacchan parivoDhuM tat gRhNIyAt / eSa me varSAvAse bhaviSyati eSa varSA sUtrasyArthaH / mU. (189) se ahA lahusagaM sejjA saMthAragaM gavesejjA jaM cakkiyA egeNaM hattheNaM ogijja jAvaegAha vAduyAhaM vA tiyAhaM vA parivahittae esame hemaMtagimhAsu bhavissai / / mU. (190) se ahA lahusagaM sejjA saMthAragaM jaejjA jaM cakkiyA egeNaM hattheNaM ogijja jAvaegAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA cauyAhaM vA paMcagAhaM vA addhANaM parivahittae esa me vuDDhAvAsAsu bhavissai / / vR evaM hemantagrISmasUtrArtho vRddhAvAsasUtrArthazca bhAvanIyaH navaraM vRddhAvAsasUtre caturahaM vA paJcAhaM vetyadhikaM vaktavyamadhunA niyuktivistaraH [ bhA. 3384 ] sopuna uummi gheppai saMthAro buDAvAse vA / ThANa phalagAdI vA uummi vAsAsuya duve vi / / vR- sa punaH saMstArakaH sthAnaM sthAnarUpa Rtubaddhe varSAkAle vRddhAvAse ca yathAnurupe gRhyate / tadyathARtubaddhe kAle'vakAze gRhyate, varSAvAse ca vRddhAvAse ca nivAtasthAne'pi tathA Rtubaddhe kAle UrNAdimayaH saMstArakaH parigRhyaH puruSavizeSaM glAnAdikamapekSya phalakAdirvA varSAvAse dvikAvapidvAvapi saMstArakau vakSyamANalakSaNau gRhNIyAt / [bhA. 3385 ] uubaddhe duvihagahaNA, lahugo lahugAya doSa ANAdI / jhAmiyahiyavakkheve saMghaTTaNamAdipalimaMtho / / " vR-dvividhaH saMstArakaH parizATirUpo'parizATirUpazca / tatrapArizATirupodvividho jhuSiro'jhuSirazca tatra zAlyAdi palAlatRNamayo jhuSiraH kuzavalkakAdirUpo'jhuSiraH / aparizATirupo dvividha:ekAGgiko'nekAGgikazca / ekAGgikopi dvividhaH saGghAtito'saMghAtitazca / tatrAsaGghAtita ekaphalakAtmakaH saMghAtitodvyAdiphalaka saMghAtAtmakaH anekAGgikaH kaMthikA prastArAtmakastatra yadi Rtubaddhe'bhkuSiraM parizATiM saMstArakaM gRhAti tadA tasya prAyazcittaM laghuko mAsaH / jhuSiraMgRhNatazcatvAro laghukA aparizATimapigRhNatazcatvAro laghukA na kevalaM prAyazcittaM kintvAjJAdayazcadoSAH / tathA yadyagninA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 190, [bhA. 3385] 325 sadhyAmyatetadApi prAyazcittaM catvAro laghukAH vyAkSepaNevAstenairapahRtecaturlaghukaMaparizATaudhyAmite hRtevAmAsalaghustato'nyaMsaMstArakaMmRgayamANAnAMsUtrArthapalimanthaH tathAtasminsaMstArakeyeprANajAtaya AgantukAstadubhatA vAtAn saMghaTTayatiapadrAvayaticatatastanniSpanaMtasyaprAyazcittamitigAthArthaH / [bhA.3386] parisADiyaaparisADI duvihosNthaartosmaasen| parisADijhusireyaraetto vucchaM aparisADiM / / vR-dvividhaHsamAsenasaMkSepeNasaMstArakaH tadyathAparizATiraparizATizca |ttrprishaattididhaa-jhussirH itarazca |itro nAma ajhuSiraH |atuurdhvmprishaattiN vakSye pratijJAtameva karoti[bhA.3387] egaMgIanegaMtIsaMghAtima eyaroya egNgii| abhkusiragahaNe lahuto cauro lahukAya sesesu / / vR-aparizATirdvidhA-ekAGgiko'nekAGgikazca / tatraikAGgiko dvidhA-saMghAtima itarazca / amISAM vyAkhyAnaM prAgeva kRtam / tatrAjhuSirasya saMstArasya grahaNe prAyazcittaM laghuko mAsaH zeSeSu jhuSirasaMghAtimetaraikAGgikAnekAGgeSu pratyekaMcatvAro laghukAH / [bhA.3388] laghukAya jhAmiyaMmiya harieviyahoti aparisADimmi / aparisADimiya lahUgo ANAdi virAdhanAceva / / vR- agninA dhyAmite'parizATo stenairvA tasminnapahate pratyekaM prAyazcittaM catvAro laghukA bhavanti parizATIdhyAmite hatevA pratyekaMlaghuko mAsaH AjJAdayazcadoSAstathA virAdhanA casaMyamasya / / [bhA.3389] vikkhevosuttAdisuAgaMtu tdubbhvaannghttttaadii| palimaMtho puvvuttomaMthijattisaMjamojena / / / vR-anyasaMstArakamArgaNesutrAdiSvartheSuca vikSepovyAghAtaH palimanthaityarthaH / tathAyattatrAgantukAH prANAH kITikAdayo ye ca tadudbhavA matkuNAdayasteSAM yat ghaTTanAdi tannimittamapi prAyazcittaM / idAnIM palimanthovyAkhyeyaH / sacapUrvameva vikkhevosuttAdiSu ityAdinA granthenoktaH / athakasmAtvyAkSepo ghaTanAdi vA parimantha ityucyate / tata Aha-yena prakAreNa tena saMyama upalakSaNametat sUtramarthazcamathyate tena parimantha iti / [bhA.3390] tamhAunaghettavyo uuMbhiduviho viessNthaaro| evaM suttaMaphalaM suttanivAoukAraNito / / vR-yasmAdete doSAstasmAt Rtau Rtubaddhe kAle dvividho'pyeSa parizATyaparizATirupaH saMstArona gRhItavyaH |atrpr Aha-evaMsatisutramaphalaMsUtretRNamasayasyazayyAsaMstArakasyAnujJAnAdAcArya AhasUtranipAtaH kAraNikaH / kAraNavazAtpravRttaH / tadeva kAraNamupadarzayati[bhA.3391] suttanivAtotaNesuMdesi gilANeya uttamaTheya / cikkhallapANaharie phalagANi vikAraNajjAte / / vR-sUtrasyanipAtonipatanamavakAzaitibhAvaH |deshedeshvishessetthaaglaaneuttmaarthectthaacikkhlle kardameprANeprANajAtebhUmau saMsakte tathA hariteharitakAye evaMrupekAraNajAtesatipharakAnyapigRhyante / phalakarupo'pyaparizATiH saMstArako gRhyate itigAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuHrAha - [bhA.3392] asivAdikAraNagatA uvahI kutthaNaajIragabhayAvA /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/190 / ajhusiramasaMdhiabIe ekkamuhebhaMgasolasagaM / / vR-azivAdibhiH kAraNaistatrapradezegatA yovarSArAtrepAnIyenaplAvyate, yathAsindhuviSayoathavA tatra dezesvabhAvataH prakharAbhUmistato rAtrau zItalavAtasamparkatovazyAya-patanato vA jalaplAviteva sA bhUmirupajAyate |athvaaaasnniibhuutenpaaniiyentmvkaashmpraapnuvtaapibhuumiH svidyati / tatropadheHkothanamAbhUt |maavaa'jiirnnen glAnyamityupadhikothanabhayAdajIrNabhayAdvAtRNAnigRhNanti |saadhvstaani ca ajhuSirANiasandhIni abIjAni ca etAnyekamukhAni kriyante yatraca ajhuSira asandhevA abIja . ekamukharupeSucaturyupadeSubhaGgaSoDazaMSoDazabhaGgAH tatraasaMtamapitadapi ajhuSirAdipadamAha[bhA.3393] kusamAdi ajhusirAI asNdhbiiyaaiiekktomuhaaii| desI porapamANA, paDilehAtinnivehAsaM / / vR-kuzAdIni kuzavaccakraprabhRtIni tRNAni abhkUSirANi asandhIni abIjAni ca bhavanti tAni ekamukhAni kartavyAni / tatra bhaGgaSoDazamadhye yatra bhaGgeSu jhuSirANi tatra prAyazcittaM catvAro laghukAH / bIjeSupratyekeSupaJcArAtriMdivAnilaghukAni anantakAyikeSugurukANi |shessessubhnggessumaaslghu, prathame bhaGgegRhaMtaH zuddhA pauretyAdi dezItyaGguSTo'bhidhIyate / tasya yatparva tatpramANAni jinakalpikAnAM sthavirakalpikAnAMcatRNAni bhavanti, / iyamatrabhAvanA-aGguSTasya yatparvaMtatrAgulAgrANisthApayitvA yAvadbhistRNairmuSTirAMpUryate tAvanti muSTipramANAni jinakalpikAnAM sthavirakalpikAnAM ca tRNAni bhavanti / teSAMcatRNAnAMpratyupezrAstisrastadyathAprabhAtemadhyAhne aparAhne ca / yadAca bhikSAdau gacchanti tadA hiyasi kurvanti |saamprtmetdev kiJcidvyAcikhyAsurAha[bhA.3394] aMguThapuvvamettA jiNANa therANahoti saMDAso / bhUmie viralleuMavanettupamajjaebhUmiM / / vR-aGguSTaparvamAtrANi aGguSTaparvaparimitamuSTipramANAni jinAnAM jinakalpikAnAM sthavirANAM sthavira kalpikAnAMbhavanti / taizcatRNaiH saMstAraka AstIryamANastAvadbhavanti yAvatsaNDAsaH tAni ca bhUmau viralyazayanArthaM viralIkRtya bhUmipramArjanasamaye apanIya bhUmiMpramArjayati / [bhA.3395] gelanna uttamaThU ummaggeNaMtuvatthasaMthAro / asatIe abhkusirAiMkharADasatIevajjhusirAvi / / vR-yonAmaglAnoyovApratipannottamArthaH kRtAnazanapratyAkhyAnaHtasminvaye'pisaMstArakautsargato vastrarupaH kriyate tasya komalatayA samAdhibhAvAt asati avidyamAne vastrarupe saMstArake ajhuSirANi kuzavaccakaprabhRtIni mRgyante / atha tAni kharANi yadi vA na santi tadA jhuSirANyapi zAlyAdi palAlamayAnyAnetavyAni [bhA.3396] taddivasaMmaliyAiMaparimiya sayaM tuyttttjynnaae| ubhayaThi UThieUcaMkamaNa vijakajevA / / vR-tadivasaMpratidivasaMmalitAni tRNAnyutsAryante / anyAni casamAnayintetAni vAparimitAni gRhyanteyathAsamAdhirbhavatitathAsakRt ekavAraMtuyaTTAniprastAritAni tiSThaMti, tatrayatanayAkaraNaMubhayaM nAma uccAraH prastravaNaM ca tadarthamutthite glAne uttamArthe vA anyo niSIdati kiM kAraNamiti cetprANidayArthamanyathAzuSirabhAvastatrAgantukAH prANAstRNAnyupAlIyeransa tAvanniSIdatiyAvatsa tatra
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-8, mUla - 190, [bhA.3396] 327 pratyAgacchati / evaM ca kramaNArthamapyutthite pravAtArthaM vA bahirnirgata vaidyakArye vA bahirnIte yAvatsa pratyAnIyate tAvadanyo niSIdati tasminnAgate sa uttiSThati / athavA sa guruNAmapi pUjya iti tasmin pUrvoktakAraNairutthitetatrAnyasyaniSadanaMna kalpate / teSAMtRNAnAmupari hastaH kartavyaH / etadevAha[bhA.3397] annonnisavvai tahiM pANadayaThAe tattha hattho vA / nikkAraNamagilANedosAcatececeva ya vikappo / / vR-anyastatra saMstArake prANadayArthaM niSIdati hasto vA tatra kriyate / atrabhAvanA prAgeva kRtA / etaiH kAraNairyathoktarupasaMstAraka Rtubaddhe kAle niSkAraNaM dezAdi kAraNamantareNAglAne'glAnasya tRNamasaMstArakagrahaNetaeva pUrvoktAdoSA vikalpovikalpadoSazca / atravikalpagrahaNena kalpaprakalpAvapi sUcitau / teSAM vyAkhyAnamAha[bhA.3398] attharaNavajjito ukappo uhoti pttttdugN| tippabhiItuvikappo akAraNeNaMcataNAbhogo / / vR-AstaraNavarjitaH kalpaH kimuktaM bhavati yajinakalpikA anavastRtA rAtrAvukkaDukAstiSThanti eSa kalpa ityabhidhIyate tatpunaH paTTadvikaM bhavati / saMstArottarapaTTayorupariyatsupyate ityarthaH eSa bhavati prakalpaH / yAni punaH striprabhRtIni saMstAre prastArayati eSa vikalpaH / yacca akAraNena kAraNamantareNa tRNAnAMbhogakriyate eSo'pi vikalpaH / athavAnyathA kalpaprakalpavyAkhyAnamAha[bhA.3399] ahavA ajjhusiragahaNe kappokapakappo ukaje / jhusire ajjhusirevA, hoi vikappoakajaMmi / / vR- athaveti prakArAntaropadarzane yatkAraNesamApatite ajjhuSirANi tRNAni gRhanti / eSa kalpo yatpunaH kArye samApatite jhuSirANyapi tRNAni gRhNAnita eSa prakalpa / yatpunarakAryejjhuSirANi ajjhuSirANi vA gRhNAti eSa bhavati vikalpaH / evaM tAvattaNAnAmRtubaddhe kAle kAraNena gRhItAnAM yatanoktA / samprati kAraNaireva Rtubaddhe kAle phalakarupasya saMstAkasya grahaNeyatanAMcAha[bhA. 3400] jaha kAraNataNAI uubalumi uhavaMtigahiyAI / taha phalagANi vigeNhai cikkhallAdIhiMkajjehiM / / vR-yathAkAraNedezAdilakSaNeRtubaddhakAletRNAnigRhItAnitathAkratubaddhaevakAlecikkhallAdibhiH kAryerAdizabdAtprANasaMsaktiharitakAya parigrahaphalakAnyapigRhNAti / tatra yatanAmAha[bhA.3401] ajjhusiramaviddhaphuDiyaaguruya anisaThavINagahaNena / AyAsaMjame gurugAsesANaMsaMjame dosA / / vR- ajhuSiro jjhuSirarahito'viddho vedharahito'sphuTito'rAjito'guruko gurubhArahito'nisRSTaH prAtihArikaH / eteSAM ca paJcAnAM padAnAM dvAtriMzadbhaGgA / teca prAgiva prastArataH svayaM jJAdavyAH / atra yaH prathamo bhaGgaH so'nujJAtastatra doSAbhAvAt ayaM laghukaH zeSadoSavinirmuktazca tato yathA vINA laghukatvAt dakSiNahastena mukhaM vivakSitaM sthAnaM nIyate iti vAkyazeSaH zeSA eka triMzat bhaGgA nAnujJAtAH / tatraguruke AtmavirAdhanApratyayaM ca prAyazcittaM caturgurukaMsaMyamavirAdhanA punarevabhavati / guruke hastAtpatiteekendriyAdInAmupaghAto'trasvasthAnaprAyazcittaM zeSeSusaMyamedoSAHsaMyama virAdhanA / tatastatra pratyekaM prAyazcittaM catvAro laghukAH /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 2 - 8/190 ajjhasiramAdIehiM anisihaM tu paMcigA bhayaNA / aha saMthaDapAsuddhe vivajjae hoMti caulahugA / / vR- ajjhaSirAdibhiH pAdairArabhya yAvadanisRSTamiti paJcamaM padaM teSu paJcasu padeSu prathamabhaGgarupeSu iyaM vakSyamANA bhajanA vikalpanA / tAmevAha- aha saMthaDetyAdi zayyAtareNa ya upAzrayo dattastasmin yo yathAvastRtaH prathamabhaGgarupaH saMstArakaH sa gRhItavyastadabhAve pArzvenakRtastasyApyabhAve UrdhvakRta evaM krameNa yatanayA grahaNaM kartavyam / yadi punarviparyAsena gRhNAti tadA viparyaste gRhyamANe prAyazcittaM catvAro laghukAH / [bhA. 3403 ] 328 [ bhA. 3402 ] aMto vassayabAhiM nivesavADasAhieggAme / khettaMto annagAma khettabahiM vA avovacchaM / / vR evamantara upAzrayasya yadi saMstArakaM phalakarupaMna labhate tadA bahirupAzrayasya tathaiva gRhItavyaH / tatrApyalAbhe'nenaiva krameNa nivezanAdAnetavyastatrApyasati vATakAtU tatrApyalAbhe sAhItaH tatrApyasati dUrAdapi grAmamadhyAdAMnetavyo grAmamadhye'pyasati kSetrAntastat kSetramadhyA bhAvAdanyagrAmAdAnetavyastatrApyasati kSetrAdbahiSTo'pyAneyaH / evamaviparyastamAnayanaM kartavyaM yadi punaH sati lAbhe viparyastamAnayati tadA prAyazcittaM catvAro laghukAH / sampratyAnayane yatanAmAha [bhA. 3404] suttaM caM atthaM ca duve vi kAuM bhikkhaM aDaMto udue viese / lAbhe sahUeti duvevi ghettuM lAbhAsatI egaduveva hAve / / vR-sUtraM ca arthaM ca dvAvapi kRtvA bhikSAmaTan dvAvapyeSayet gaveSayet tadyathA bhikSAM saMstArakaMca, tatra lAbhe sati samarthodvAvapi gRhItvA pratyAgacchati lAbhA sati bhikSAMgatasya saMstArakAbhAve ekaM sutramarthaM vA yadi vA dvAvapi hApayati saMstArakagaveSaNena / [bhA. 3405 ] dullabhe sejjasaMthAre uubarddhami kAraNe / maggaNaMmi vihIeso bhaNato khettakAlato / / vR-Rtubaddhe kAle kAraNe samApatite durlabhe zayyAsaMstArake yanmArgaNaM tatra kSetrataH kAlatazca vidhireSa bhaNito anena vidhinA (nA) nyatheti / [bhA. 3406 ] uubaddhe kAraNaMmi ageNhaNe lahugagurugavAsAsu / ubaddhe jaM bhaNiyaM taM caiva ya sesayaM vocchaM / / vR- Rtubaddhe kAle kAraNe sati yadi saMstArakaM na gRhNAti tadA prAyazcittaM catvAro laghukAH, varSAsu punaravazyaM gRhItavyaH saMstArakastataH tatra tasyAgrahaNe catvAro gurukAH / tathA yA Rtubaddhe kAle yatanA bhaNitA gaveSaNAdau sarve sA varSAsvapi draSTavyA / zeSaM vakSyAma / pratijJAtameva karoti / [bhA. 3407 ] vAsAsu aparisADI saMthAro so avassa ghettavvo / maNikuTTimabhUmIe vi tamageNhANe cauguruANA / / vR- varSAsu yadi maNikuTTimAyAM bhUmau vasanti tathApi saMstArako'parizATiH phalakarupo'vazyaM gRhItavyastamagRhNAti prAyazcittaM catvAro gurukAstathA AjJA upalakSaNametat anavasthAdayazca doSAH / pANAsIyalakuMthU uppAyagadIhagomhi sisunAge / paNae ya uvahi kutthaNamalaudakavaho ajIrAdI / / [bhA. 3408 ]
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 190, [bhA. 3408 ] 329 vR- kAlasya zItalatayA bhUmau prANAH saMmUrcchanti ke te ityAha-kunthavaH pratItAH utpAdakA nAma ye bhUrmibhitvA samuttiSThanti dIrdhAH sarpAstebhya AtmavirAdhanA, gommI nAma karNazRgAlI zizunAgo'lasaH tathA zItalAyAM bhUmau panakaH saMjAyate, upadhAvapi panakAH samurcchanti tathA upadheH zItalabhUmisparzataH kothanasaMbhavaH / tathA satre (e) (satI) hadhUli lagane malasaMbhavaH tato hiNDamAnasya varSA patati udakavadho'kAya virAdhanA tathA upadhermalinatvenAratisaMbhave nidrAyA alAmato ajIrNasaMbhava AdigrahaNAt tato glAnatvaM tadantaraM cikitsA karaNetyAdi parigrahaH / tamhA khalu ghettavyo tattha ime paMca vaNiyA / gahaNeya anunnavaNA egaMgiya akuyapAugge / / [bhA. 3409] bR- yasmAdete doSAtstasmAdavazyaM phalakarupaH saMstArako gRhItavyaH / tatra ca grahaNe ime vakSyamANAH paJcavarNitA bhedAstAnevAha-grahaNe'nujJApanAyAmekAGgike akuceprAyogyeca / tatraprathamato grahaNadvAramAha[bhA. 3410] gahaNaM ca jANaeNaM sejjAkappou jena samahIto / ussaggavavAehiM so gahaNe kappio hoi / / bR- yena samadhItaH samyagadhItaH zayyAkalpaH zayyAgrahaNavidhistena jAnatA grahaNaM saMstArakasya karttavyaM / yataH sa utsargApavAdAbhyAM grahaNe kalpiko yogyo bhavati / gataM grahaNadvAramidAnImanujJApane yA yatanA tAmAha anunnavaNAe jayaNA gahie jayaNAhoti kAyavvA / anunnAe laddhe beMti paDihAriyaM eyaM / / vR- anujJApanAyAM yatanA gRhIte ca yatanA kartavyA / tatrAnujJAyAmiyaM labdhe saMstArake bruvate / etaM saMstArakaM prAtihArikaM gRhISyAmo yAvatprayojanaM tAvaddhariSyAmaH pazcAtsamarpayiSyAma iti / kAlaM ca Thavei tahiM beiyaparisADivajjamappehaM / anunnavaNajayaNA esA gahie jayaNA imA hoti / / [bhA. 3412] [bhA. 3411 ] vR- yadA saMstArako labdho bhavati tadA tatra kAlaM sthApayati / etAvantaM kAlaM dhariSyAmaH tathA brUte eSa saMstArako jarAjIrNatayA parizATirupastaMenaM vayaM gRhISyAmastatra nirvyAghAtenaitAvatA kAlena yatparizaTati tanmuktvA zeSamapayiSyAmaH / evaM yadi pratipadyate tadA gRhyate atha na pratipadyate tadA na gRhItavyaH / kintvanyo yAcyate / athAnyo yAMcyamAno na labhyate, tadA sa eva parigRhyate kevalaM parizATI yatanA vidheyA / eSA anujJApane yatanA gRhIte yatanA iyaM vakSyamANA bhavati tAmevAhaqAsapunappayavvo cetimimaM jAhitaM bhave sunno / amugassavi sovi sunno tAhe gharammI ThavejjAhi / / kahi ettha ceva ThANe pAse uvariM ca tassa puMjassa / ahavA tatthevatta u te vihu niyallayA amhaM / / [bhA. 3413] [ bhA. 3414 ] bR- gRhIte saMstArake punaH pRcchati kAryasamAptau kasya punararpayitavya eSa saMstArakaH / evamukte sa yadi brUte mamaiva samarpayitavyaH iti tadA vaktavyam tvaM bhavasi zUnyaH kimuktaMbhavati, yadAyUyaM na dRzyadhve tadAkasya samarpaNIyaH, atha brUyAnukasya, tato bhUyopi vaktavyaM so'pi yadA zUnyo bhavati na dRzyate ityarthaH / tadA kasmai samarpaNIyaH / atha brUyAdatraiva gRhe sthApayet tataH punarapi pRcchet katarasminnavakAze
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 8 / 190 sthApanIyaH / evamukte yadi sa brUyAd yato'vakAzAt gRhIto'traiva sthAne sthApayet yadi vA vadet atraiva sthAne cchinnaM pradeze'thavA yato'vakAzAt gRhItastasya pArzve athavA yasya puJjasyoparisthito gRhItastasya puJjasyoparisthApayet yadi vA yatra yUyaM nayatha tatraiva tiSThatu / yato yasyopAzraye yUyaM vasatha te'pi hu nizcitamasmAkaM nijakA / kiMbahunA yatra vadadi tatra nItvA sthApayitavyAH / [bhA. 3415] esA gahie jayaNA etto gehaMta euvucchAmi / egocci gacche puna saMghADo geNhabhiggahito / / vR- eSA anantaroditA gRhIte yatanA / ata UrdhvaM gRhNAti yatanAM vakSyAni pratijJAtameva karoti / gacche punareka evaM saGghATaH AbhigrahikaH saMstArakaM gRhNAti na zeSo'nyathA'vyasthApatteH / abhiggahiyassa asatI vasuM gahaNe paDicchiuM savve / [bhA. 3416] dAUNa tinni guruNo giNhatanne tahA vuhuM / / vR- abhigrahikasyAbhAve viSvakpratyekaM saMGghATakAnAM grahaNaM pravartate / iyamatrabhAvanA - ekaikaH saGghATaH pratyekamekaikaM saMstArakaM mArgayati abhyadhikAstrayaH saMstArakA AcAryasya yogya mRgyante / atrApi saiva mArgaNe'nujJApane gRhIte ca yatanA yAvatkAryasamAptau kva sthApayitavyaH iti / evaM viSvak grahaNe sarvAn saMstArakan pratIcchya pratigRhya trIn saMstArakAn gurordatvA zeSAnanyAn yathA vRddhaM gRhNanti / iyamatra sAmAcArI / AbhigrahikasaMghATena pratyekaM pratyekaM saMghATairAnItAnAM vA madhyAdAcAryasyotkRSTAn trIn saMstArakAn pravarttako datvA zeSANAM ratnAdhikatayA saMstArakAn bhAjayati / te'pi tathaiva gRhNanti / / gAu nANattaM sagaNeyara bhiggahINa vannagaNe / [bhA. 3417] idiTho bhAsaNaladdhe sannAuTTepabhU ceva / / vR- anekAnAM svagaNetarAbhigrahikAnAM yannAnAtvaM prativizeSo yaccAnyagaNena saha svagaNasAdhUnAM samudAyena saMstArakAn mArgayatAmAbhavadvayavahAranAnAtvaM tadvakSye tatra paJca dvArANi / tadyathA dRSTadvAramavabhASaNaM nAma yAcanaM tadvAraM, mAnayAcanatadvAraM prabhudvAraMca | [ bhA. 3418 ] diThAdiesa etthaM ekkeke hoMti cha bhave bheyA / [ bhA. 3419] daThUNa ahAbhAvena vAvisoMu ca tasseva / / vippariNAmakahaNA vocchinne ceva tipaDisiddhyA / eesiM tu visesaM vRcchAmi ahAnupuvIe / / vR- atra eSu dRSTAdikeSu dvAreSumadhye ekaikasmin dvAre ime vakSyamANAH SaTbhedA bhavanti / tadyathAdRSTeti dvAraM yathA bhAveneti dvAraM tasya vA vacanataH zrutveti dvAraM vipariNamena kathanadvAraM vyavacchinnadvAraM vipratiSiddhadvAraM ca / eteSAM tudvArANAM yathAnupUrvyA krameNa vizeSaM vakSyApi / yadapi ca dRSTAdiSu dvAranAnAtvaM tadapi yathAvasaraM vakSyate / mAnaH saMstArakaM phalakarupaM paTTarUpaM vA dehAntaM dehapramANaM asvAdhIna prabhuM na vidyate svAdhInaH / tataH kAlapratyAsannaprabhuryasya sa tathA tamasvAdhIna prabhuM dRSTrA kamapi pRcchati kasyaiSa saMstArakaH / sa prAha- amukasya paramidAnImatra sa na tiSThati tataH saMghATakazcintayati yadA saMstArakasvAmI samAgamiSyati tadA yAciSye iti vicintyA pratisarati pratinivartane vasatAvAgacchatItyarthaH / tataH pratinivRttya tadA anyadA ca bhASite yAcite saMstArakaM badhvA vasatimAnayati / atraivApAntarAle vaktavyazeSamAha
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 uddezaka :-8, mUla - 190, [bhA. 3420] [bhA.3420] saMthArodiTTho naya tassa jo prabhUlahugo akahaNeguruNaM / kahie va akahie vA annoNavi Anito tassa / / vR-yadAsaMstArakaMprekSyatasyasvAminamaddaSTrAvasataupratyAgatastadA tena guruNAmAcAryANAM kathanIyaM yathA dRSTaH saMstArakonacatasya saMstArakasyayaH prabhu,sa upalabdha iti evaM cennAlocayati / tasprAyazcittaM laghuko mAsaH / tathA kathite akathite vA guruNAM yadyanyena saMghATakenAmukasya gRhe saMstArako'mukena saGghATakena dRSTaH paraM svAmI nopalabdha itina yAcitastasmAdvayaMyAcitvA nayAmaiti vicintya tatra gatvA svAminamanujJApyAnItastathApi yena pUrvaM dRSTastasyA bhavati na pAzcAtyasaMghATakasya tadevaM dahaNeti vyAkhyAtamadhunA yathAbhAvenetivyAkhyAnayati[bhA.3421] vitiou annadiTuMahamaveNaM tuladdhamAnei / purimasseva sakhalu keIsAhAraNaMbeti / / vR- grathamasaGghATake saMstArakaM dRSTvA svAminamanupapalabhyA yAcitvaiva vasatau pratyAgate dvitIyaH saMghATo'zaThabhAvo'nyena pUrvaM TeSTa ityajAnAno yathAbhAvenatamanyaddaSTaM saMstArakaMsvAminamanujJApya labdhvA samAnayati kasyabhavatIti cedata Aha-sakhalu niyamAtpUrvasya saMghATakasya yena pUrvaM dRSTo na pAzcAtyasya yenalabdhaH samAnItaH kecit ubhayorapisaMghATayorAbhavanamadhikRtya sAdhAraNaMbrUvate / gataMyathAbhAveneti dvAramidAnIM tasyaivavacanataH zrutveti dvAravyAkhyAnArthamAha[bhA.3422] taitougurusagAse vigaDijaMtaMsuNettuMsaMthAraM / amugatthamae diTTho hiMDato vannasIsaMtaM / / vR-tRtIyaH saGghATaH prathamena saGghATakena kApisaMstArakaM dRSTvAsvAminamanupalabhya vasatau pratyAgatena gurusakAze AcAryasya samIpedaSTomayA saMstArakaH paraMsvAmI na dRSTa AgataMsantaMyAciSye itisaMstArakaM vidyamAnamAlocyamAnaM zrutvA yadivA bhikSAMhiNDamAno'nyasyasaGghATakasyazAstikathayatiyathAamukatra mayA dRSTaH paraMsvAmI nAstItina yAcitaH svAminyAgate yAciSyAmi iti ziSyamANaM zrutvA[bhA.3423] gaMtUNa tahiMjAyailaddhaMmI veti amha esa vihI / annadiTho na kappaidiTho eso uamugenaM / / [bhA.3424] mA dejjasi tattheyaM paDisiddhaMtaMmi esumajhattu / annA dhammakahAe AuddeUNataMpuvvaM / / / [bhA.3425] saMthAragadAna phalAdilobhiyaMbeMti dehisaMthAraM / aMgati tinnivArA paDiseheUNataMmajhaM / / vR-gatvA tatrasaMstArakasvAminaM saMstArakaMyAcate yAcitvA labdhetaMpariNAmayata yathA eSo'smAkaM vidhirAcAro'nyena dRSTo dRSTA ca saMstAraka svAminaM saMstArakaM yAciSye ityadhyavasitaH so'nyasya na kalpate / evaM ca saMstArako na dRSTastatastvaM mama priyatayA tasya yAcyamAnasya mA na saMstArakamamuM dadyAttatastasmina pratiSiddha eSa mama bhaviSyati / atreyamAbhavanacintA yadi vipariNAmakaraNe labdhastatastasya nAbhavati / kintu pUrvasyaiva saMghATasya athavA dvitIyovipariNAmanaprakArastamAha-guruM sakAzevikaTyamAnamanyasyavAsaMghATasya ziSyamANaMsaMstArakaMzrutvAanyaHsaMghATakastatragatvAsaMstAraka svAminaM pUrva saMstArakadAnaphalAdilAbhinaM / brUte'mukaM saMghATaM yAcamAnaM trInvArAn pratiSidhya tadanantaraM
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 vyavahAra-chedasUtram - 2-8/190 mama saMstArakaM dehi / eva vipariNAmakaraNato labdhe sa pUrvasyaiva saMghATakasyA bhavati na pAzcAtyasya / evaM vipariNAmiNa labhati bahugoya huti sagaNicce / annagaNije gurugAmAyanimittaM bhave gurugo / / [bhA. 3426] vR- evamuktena prakAreNa vipariNAmitena svAminA yadi labhate svagaNasaktasAdhustadAtasya prAyacchittaM catvAro laghukAH anyagaNasakte catvAro gurukAstathA svagaNasatko vA anyagaNasatko vA vipariNamyalabdhvA yadi pRSTaH san vipariNAmanamapalapati / tadA mAyAnimitto mAyApratyayo bhavatpadhiko guruko mAsaH / samprati vyavacchinnadvAramAha [bhA. 3427] ahapunajeNaM diTTho annaladdhou tenasaMthAro / chinno uvaribhAvo tAhejo labhatitasseva / / vR- atha punaryena ddaSTaH saMstAraka stenAnyo labdhaH saMstArakastasya pUrvadRSTasyoparibhAvo vyavasAyazchinaH vyavacchinna statoyaH pazcAllabhate tasyaiva sa Abhavati tena tasya gataM vyavacchinna dvAram / [bhA. 3428] ahavAvi tinnivArA umaggito naviya tena laddhou / bhAve cchinnamacchinne anno jo havai tasse / / vR- athavA yena dRSTastena yAcitaH paraM na labdho dvitIyamapi vAraM yAcito na labdhastRtIyamapi vAraM na labdhastataH evaM trInvArAn yAMcito na ca tena labdhastatastasyopari yadi tasya saMghATakasya bhAvo vyavacchinno yadi vA na vyavacchinnastathApi yo'nyo labhate tasyA bhavati na pUrvasaMghATakasya tadevaM SaDbhirdvAriH samAptaM prathamaM dRSTadvAramadhunAvabhASita dvAramAha [bhA. 3429] evaM tAdimIo bhAsitevi hoMti chacceva / souM aha bhAvena va vippariNAmeya dhammakahA / / vocchinnamivabhAve anno vannasya jassa dejAhi / ee khalu chanbheyA u hAsaNe hoMti nAyavvA / / [bhA. 3430] vR- evamuktena prakAreNa dRSTe dRSTadvAre SaTbhedAH prakAzitAH / evamavabhASite'pi SaT bhedA bhavanti jJAtavyAH / tadyathA-prathamaM zrutveti dvAraM, dvitIyaM yathAbhAveneti dvAraM tRtIyaM vipariNAmadvAraM caturthaM dharmakathAdvAraM paJcamaM vyavacchinnadvAraM SaSTamanyo vA tasyetidvAraM / tatra ete khalu SaT bhedA avabhASeNa bhavanti boddhavyAH / prathamadvAra vyAkhyAnArthamAha [bhA. 3431] ubhAsite aladdhe avvocchinneya tassa bhAveu / souM aNobhAsai laddhANIto purillassa / / vR- saMghATakena bhikSAmaTatA saMstArakaMsvAmI ca saMstArakaM yAcitaH paraM na labdho'tha ca tasya saMghATakasya saMstArako paribhAvo'dyApi na vyavacchidyate tena ya saMghATakena gurusamIpamAgatyAlocito yathAmukasya gRhe saMstArako dRSTo yAcitazca paraM na labdho dvitIyavAraM yAciSyate / evamavabhASite'labdhe'vyavacchinne ca tasya saMstArakasyopari bhAve vikaTanaM zrutvA anyaH saMghATakastatra gatvA yAcatelabhate ca sa labdhvAnItaH san kasyA bhavatItyata Aha-pUrvasya yena pUrvamavabhASito'pi na labdhastasyA bhavati tadviSayabhAvAvyavacchedAnnetarasya / / [bhA. 3432] sANi jahA diTThe aha bhAvadIni jAva vocchinne /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 190, [bhA.3432] dArAiMjoejjA chaThe visesaMtuvucchAmi / / / vR-zeSANiyathAbhAvAdIni catvAridvArANiyAvatvyavacchinnadvAraM yathAdRSTedvArepUrvaMbhAvitAnitathA yojayet / tadyathA-ekena saGghATena bhikSAmaTatA kApi saMstArako dRSTo yAcitazca paraM na labdho dvitIyaH saMghATako tathAbhAvena tatragatvAtaMsaMstArakamAnayatisapUrvasaGghATakasyAbhavati nayenAnItastasyaanye tubrUvate dvayorapi saMghATakayorAbhavanamadhikRtya sAdhAraNa iti / gataM yathA bhAvadvAramadhunA vipariNAmadvAramucyate / gurusamIpe vikaTyamAnamanyasya vA saMghATakasya kathyamAnaM yAcitamalabdhaM saMstArakaM mahyaM sampratidehi |atraapipuurvsyaivsNghaattksysaabhvtinyenaaniitstsy |gtNviprinnaamdvaarN |smprti dharmakathAdvAramucyate-agretanenasaMghATakenayAcite'labdhecAnyaH saMghATakastatragatvAtaMsaMstArakasvAminaM dharmakathA kathanena samAkarNyayAcate / saMstArakaMsa tathA labdhvA nItaHsanapUrvapUrvasaGghATakasyAbhavatina yenapazcAdAnItastasyeti gatadharmakathAdvAramadhunA vyavacchinnabhAvadvAramucyate-prathamasaMghATakenasaMstArako yAcitonalabdhastatastadviSayebhAvo vyavacchinno gurusamIpeca gatvAtathaivAlocitaMyathA amukasya gRhe amukasya gRhe saMstArako dRSTo yAcitazca paraMna labdhaH sa tiSThatu dvitIyaM vAraMna ko'piyAciSyate, / evaM vyavacchinnaMbhAvaMjJAtvA yo'nya saMghATako yAcate labhatecasa tasyAbhavati na pUrvasya / tadevaM yojitAni yathA bhAvAdIni catvAryapi dvArANi / ata UrdhvamAha-SaSTe dvAre'nyo vAnyasyeti lakSaNe vizeSa'stitaM vakSyAmi / pratijJAtameva karoti[bhA.3433] acchinne annonnaMso vA annaMtujaisadejAhi / kappaijou paNaito tena va anneNa vanakappo / / vR-yenaprathamasaMghATakenasaMstArako ddaSToyAcitazcanalabdhastasya tadviSayebhAveacchinneavyavacchinne anyenasaMghATakena tatragatvAyAcite'nyomanuSyo'nyasaMstArakaMyadidadyAtyadivAsaevasaMstArakasvAmI anyaM saMstArakaM dadyAt / tadA sa tasya kalpateyastupraNayitoyAcitaH saMstArakaH satena svAminA'nyena vAmanuSyeNadIyamAnona kalpate |gtmvbhaassitdvaarmdhunaalbdhdvaarmaah[bhaa.3434] lddhdvaarecevNjoejhsNbhvNtudaaraaiN| jattiya metto visesotaMvucchAmi samANeNaM / / vR- labdhadvAre'pyevamuktaprakAreNa zrutvAdIni dvArANi yathAsaMbhavaM yojayet / yAvanmAtrazca vizeSastAvanmAnaMtaMvizeSasamAsena vakSye / tatra prathama zrutvetidvAramadhikRtya vizeSamAha[bhA.3435] ubhAsiyaMmiladdhabhaNaMti na tarAmi eNhi neuMje / . atthauna hAmo puna kalle vAghacchehAmotti / / vR-prathamasaMghATakena bhikSAmaTatAkvApisaMstArako dRSToyAcito labdhazca / tasminavabhASitelabdhe casAdhavobhaNantinazaknumaH |smprti bhikSAmaTantaH saMstArakaM netuMtatastiSThatupazcAnneSyAmaH / etazca gurusamIpesamAgatyatenasaMghATakenAlocitaMtaccazrutvA'nyoyAcatelabhatecaAnItaH sanpUrvasaMghATakasyA bhavatina tasya / aparedvayorapitaMsAdhAraNamAcakSate, vipariNAmadvAraM sAkSAdAha[bhA.3436] navariya anoAgato tena visocevaparaNatito / tattha dinno annassa sa u vipariNAmeitaha ceva / / vR-prathamasaMghATakenasaMstArakoyAcittelabdhenetumazakyatayAtatraivamuktenanavarikevalamanyaHsaGghATaka
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/190 AgatastenApi tatra sa eva saMstArakaH praNayito yAcitaH saMstArakasvAminoktaM datto'nyasya tatastathaiva taM vipariNAmayati / yathA sarvadaivAhaM tava priyastato mayi sati kimanyasmai tava dAtumucitaM tasmAdyadi sa Agacchati tarhitasya pratiSiddha pazcAnmama dAtavya iti / evaM yadi vipariNamyAnIto bhavati tata pUrvatamasthA bhavatinetarasya tadevamuktaMvipariNAmadvAramadhunA dharmakathAdvAraMtathaiva prathamasaMghATakena saMstArake datto'nyasmai tato dharmakathAkathanatastamAvarjya brUte / yathA tasya pratiSidhyAyaM saMstArako mahyaM deyaH evamAnItaH pUrva saMghATakasya sa bhavati netarasya / tathA yena prathamasaMghATakena saMstArako yAcito labdhazrutasya tadviSayabhAvavyavacchedAt tathA prathamasaMghATakena saMstArakeyAcite labdhe netumazakyatayA tatraivamukte'nyaH saMghATakastatra samAgatya saMstArakaM yAcate / tatrayadi anyo manuSyo saMstArakaM dadyAt sa vA prathamasaMghATakayAcito'nyaM tadA sa tasya kalpate yaH punaH praNayitaH sa tenAnyena vA dIyamAno na kalpate / tathA ca vipariNAmadvAraM muktvA zeSadvArANAmatidezamAha [bhA. 3437] ahabhAvo loyaNa dhammakahaNavocchinnamannadArANi / neyANi tahAceva ujavau chaTTha dArammi / / vR- yathA bhAvadvAramAloyaNatti padaikadeze padasamudAyopacArAdAlocanaM zrutveti dvAraM dharmakathanadvAraM vyavacchinnadAramanyadvAraM ceti paJcadvArANi yathaivAvabhASitadvAre'bhihitAni tathaiva jJeyAni SaSTaM tu vipariNAmadvAraM sAkSAduktaM / gataM labdhadvAramidAnIM saMjJAtidvAramAha [bhA. 3438] sannAyaevi ecciya dArA navaraM imaM tu nANattaM / AyarieNAbhihito geNhai saMthArayaM ajjo / / suddhadasamI ThiyANaM tebhI ghecchAmi taddinaM ceva / nAyagihe paDitto mAeu saMthArato bhaMte / / [bhA. 3439] vR- yAnyeva zrutAdIni SaT dvArANi labdhadvArAbhihitAnyetAnyeva sajJAtikadvAre'pi draSTavyAni navaraM bhAvanAyAM yannAnAtvaM tadidaM vakSyamANaMtadevA-AyarieNetyAdi AcAryeNAbhihita AryasaMstArakaM gRhANa, evamuktaH san sajJAtikAnAM gRhamAgamat dRSTaH saMstArako yAcito labdhazca athavA sajJAtikairayAcitaireva saukto grahANa saMstArakaM tatastenoktaM yasmin divase saMstArake svaptumArapsyate tasmin divase neSyAmaH / AcAryAzcazuddhadazamyAstatra sthitAstata Agatya zuddhadazamI sthitAnAM guruNAmantike brUte Alocayatibhadanta mayA jJAtigRhe saMjJAtikagRhe saMstArakaH pratijJapto nibhAlitastiSThati tato yatra dine saMstArake svapsyate taddivasameva tasminneva dine gRhISyAmaH / evamAlocitaM zrutvA'nyo yAcate labhate ca AnItaH pUrva saMghATakasyAbhavati na yenAnItastasya gataM zrutvAdvAramaparaH saMghATako'gretanasaMghATakavRttAntamanavajJAya yathAbhAvena gatvA yAcate labhate tenApyAnItaH pUrvasaMghATakasyA bhavatina tasya, apare tudvayorapi saMghATayostaM sAdhAraNamAcakSate yathA bhAvadvAramapi gatamidAnIM sAkSAdvipariNAmadvAramAha [bhA. 3440 ] [ bhA. 3441 ] [bhA. 3442 ] vipariNAme tahacciya annogaMtUNa tattha nAyagihaM / Asannayaro giNhai mitto annovi maM mottuM / / annevi tassa niyagA dehihi annaM ya tassa mama dAuM / dullabha lAbha maNAuM ThiyaMmi dANaM havati suddhaM / / sannAyagihe anno na geNhaetena asamaNunAto /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 uddezaka:-8, mUla - 190, [bhA. 3442] sattivihavesattIeya sovihunavitena nivvisati / / vR-tena sAdhunA mayA bhadanta jJAtigRhe saMstArakaH pratijJaptostita, tastasminnavedine samAneSyate ityAlocitaM zrutvA anya Asannataro mitrarupo vA jJAtigRhaM gatvA tatra tathaiva saMstArakasvAminaM vipariNAmayati / sa cAnyo vipariNasya gRhNAti idaM vakSyamANamuktvA tadevAha-anne vItyAdi anye'pi catasya nijakAH saMstArakaM dAsyanti yadivAmAmAmuMsaMstArakaM datvA tasyAnyaM saMstArakaM dadyAH |athvaa asmAddaze'jJAtoMcchavRttijIviniyatdurlabhadAnaMdIyatetadbhavatizuddhamiha paralokAzaMsA vipramuktatvAt tathA svajJAtigRhe'nyo'saMjJAtikastena saMstArakasvAminA asamanujJAto na gRhNAti / ahaM punaH saMjJAtikastato va zayyAmekavAramanujJAtasyApi saMstArakasya grahaNe tathA sati vibhave yadi vA vibhavAbhAve'pi svazaktyA so'pi sajJAtikastenAtmIyena sajJAtike vinA na nirvizati upabhuGkate bhaktapAnasaMstarakAditasmAnmama dAtavyaeSa saMstArakaitievaM vipariNamyAnItaH pUrvasaMghATakasyAbhavati na yenAnItastasyagataM vipariNAmadvAra madhunA dharmakathAdvAramucyate tathaivAlocanAmAkAnyaH saMghATaka statrAgatya dharmakathAmArabhate / tato dharmakathayA tamatyantamAvartya taM saMstArakaM yAcate / sa dharmakathAzravaNoparodhato na niSeSdhuMzaktaititasmaidattavAn so'pipUrvasaMghATakasyA bhavati, nayenAnItastasya / gataM dharmadvAraM / samprati vyavacchinnadvAramAha-bhAvanA tasya sajJAtikasya yAcitasaMstArakaviSaye bhAvaH / kutazcitkAraNAtvyavacchinno'nyenacasaMghAMTakenAbhAvena yAcitvAsamAnItaHsayenAnItastasyA bhavati napUrvasaMjJAtikasya / anyadvArabhAvanA tviyam-pUrvaprakAreNatenasaMjJAtikena guruNAmantike vikaTena kRte tatzrutvA'nyaH saMghATakastatra gatvA saMstArakaM yAcate / tatrAnyo manuSyo'nyaM saMstArakaM yadi dadAti yadi vAsaeva pUrvasaMghATakayacitaH saMstArakasvAmIparamanyaMsaMstArakaMtadA kalpatepUrvayAcitastvanenAnyena vA dIyamAnona kalpate tathA cAha[bhA.3443] sesANiyadArANitahaviya buddhiiybhaasnniyaaii| uddhaddAre vitahA navaraM uddhaMbhinANattaM / / vR-zeSANyapi vipariNAmajAni zrutvAdIni dvArANi tathaiva prAgukta prakAreNaiva buddhayA paribhAvya bhASaNIyAni tAni ca tathaiva bhASitAni / gataM saMjJAtika dvAramidAnImUrdhvadvAramAha-UrdhvadvAre'pi tathA pUrvoktaprakAreNa dvArANizrutvAdIni yojanI yAni navaramUrddhanAnAttvaMtadevabhAvayati / [bhA.3444] AneUNanatiNevAsassaya AgamaMtunAUNaM / mAullejja hucchaNeThaveimAvaNomaggejjA / / vR- saMghATakena kvApi gRhe saMstArako dRSTo yAcito labdhazca Ane tumapi vyavasitaH / paraM varSasyAgamanAgamanaMjJAtvA mApAntarAlevarSapateditikRtvAnAnetuMtIrNaHzaktastathAmAvarSeNAtra prastArita AdrIkriyate mA vA anyaH saMghATakaH samAgatya mArgayat yAceta iti / channe pradeze kuDye'vaSTabhya UrcIkRtastato gurusamIpesamAgatya vikaTayati / tacca zrutvA anya upetyAgatya yAcatesacatenAnItaH pUrva saMghATakasyA bhavati, na yenAnItastasya / gataM zrutvA dvAramidAnIM yathAbhAvadvAraM vivakSurAha[bhA.3445] pucchAe nANattaM keNuddhakayaMtupucchiyamasiddhe / annAsaDhamANIyaMpipurille kei sAhAraM / / vR-yathAbhAvadvArepRcchAyAMnAnAtvaM kiMtaditiceducyate-anyaH saMghATakastatrayathAbhAvena gatastena
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 8/190 UrdhvakRtaM saMstArakaM dRSTrA cintitaM kiM nAmaiSa saMyatena UrvIkRta uta gRhasthena yathA bhAvata evaM tena saMzayAnena pRSTaH-kenAyamUrvIkRta' iti gRhasthaizcana kimapi ziSTaM kathitaM tato'nyena saMghATakenAzeThana saMstArakoyAcito labdha AnItazca / tathAnyenAzaThenAnItamapisaMstArakaMpUrvasya saMghATakasyAbhavantamAcakSate / kecitpunardvayorapi saMghATakayoH sAdhAraNaM / atha pRSTe gRhasthairAkhyAtaMgRhasyenorvIkRtastathA yathAbhAvena yAcitolabdhazca / so'pyAnItaH pUrvasaMghATakasyAbhavati / aparetudvayorapi sAdhAraNamAhuH[bhA.3446] channe udghovakkatosaMthAro jaivisoahAbhAvo / tatthavisAmAyArI pucchijaiitarahA lahuto / / vR- yadyapi saMstArako yathAbhAvAt yathAbhAvena gRhasthaiH channe pradeze urvopakRto jJAyate caitattathApi tatraiyaMsAmArI gRhastho'vazyamuktaprakAreNapRcchayate / itarathA pRcchAkaraNAbhAve prAyazcittaMlaghuko mAsaH / gataMyathAbhAvadvAraM / vipariNAmanadharmakathAvyavacchinnabhAvAnyadvArANipUrvavatbhAvanIyAni / tathAcAha[bhA.3447] sesAiMtahacevaya vipariNAmAiyAiMdArAI / ___ buddhIe vibhAsejA eto vucchaMpabhuddAraM / / vR- zeSANi vipariNAmAdIni dvArANi buddhyA yathA prAgabhihitAni tathaiva paribhAvya vibhASeta pratipAdayeta |gtmurddiikRtdvaarmt UrdhvaM prabhudvAraM vakSyAmi / pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.3448] pabhudAre vievaM navaraMpuna tattha hoiahabhAve / egena puttojAito biieNapiyA utasseva / / vR- prabhudvAre'pi evaM pUrvoktaprakAreNa zrutvAdIni SaTavArANi jJeyAni, navaraM punastatra prabhudvAre yathA bhAve yathA bhAvalakSaNe avAntarabhede nAnAtvaM bhavati / ekena saMghATakena yathAbhAvena putro yAcittaH / dvitIyena tasyaiva pitA dvAbhyAmapi dattaH sa kasyA bhavati tata Aha[bhA.3449] jopabhutaraotesiM ahavA dohiMpijassa dinnaMtu / apabhummilahuANA egatarapadosatojaMca / / vR- tayoHpitAputrayoHmadhye yaH prabhutarastena yasya dattastasyA bhavati / atha dvAvapi prabhUtAbhyAmapi saMbhUya yasya dattastasyA bhavati yasya tu pratiSiddhastasya nAbhavati / athAprabhuNA dattaM gRhNAti gAthAyAM saptamItatIyArthe tadA tasyaprAyazcitaMcatvArolaghavaH / tathA AjJAdayodoSAyaccaekatarapradveSata Apadyate prAyazcittaM tadapi tasya draSTavyamekatarapradveSo nAma yaH prabhuH sa saMyatasya copari pradveSaM yAyAt / yena vA aprabhuNA satA dattastasya / [bhA.3450] . ahavA donnivi pahuNotAhe sAdhAraNaMtudoNhaM pi / vippariNAmAdINi usesANitaheva bhAsejA / / vR- athavA dvAvapi pitAputrau prabhU, dvAbhyAmapi ca pRthak pRthak dvayoH saMghATakayorenujJAtastadA tayordvayorapi saMghATakayoH sAdhAraNamAcakSate saMstArakaM, tadevaM yathAbhAve vizeSo darzitaH / zeSANi tu vipariNAmAdIni paJcapidvArANi tathaivabhAvanIyAni yathA prAgabhihitAni / / sAmpratamupasaMhAramAha[bhA.3451] esavihIubhaNitojahiyaM sNghaattehimgNti| saMghADeha alabhaMtA to vaMdenamagaMti / / vR- yatra saMghATakaiH pratyekaM pratyekaM saMstArakA mRgyante tatra eSa pratyekaM pratyekamAnItAnAM saMstAra ___
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 8, mUla - 190, [ bhA. 3451] 337 kAnAmAbhavan vyavahAraviSaye vidhiruktaH / yatra punarekaikaH saMghATako na labhate tadA vRndasAdhyAni kAryANi vRndena kartavyAnIti nyAyAt saMghATakairalabhamAne vRndena samudAyena mArgayanti tatra vidhimatidezata Aha[bhA. 3452] vaMde taha caiva gahaNaNunnavaNAi to vihI eso / navaraM puna nANattaM appaNaNe hoi nAyavvaM / / vR-vRndenApi mArgaNe tathaiva tena prakAreNa grahaNe'nujJApanAyAmAdizabdAdarpaNe ca vidhireSa prAgabhihito draSTavyo navaraM punararpaNe bhavati nAnAtvaM jJAtavyaM / tadevAha [ bhA. 3453 ] savvevi diTharuve karehiM punnaMmi amha egayaro | anno vA vAgho appahiti jaM bhaNasi tassa / / vR- saMstArakasvAminaM pratyucyate sarvAnappasmAn dRSTamUrtAn kuru asmAkamekataraH pUrNe varSAkAle saMstArakaMyuSmAkamarpayiSyati / athAsmAkameteSAM kazcanApivyAghAto bhavet tadA anyo'piyattvaM bhaNasi tasya samarpayiSyati [bhA. 3454] evaM tA saggAme asatI Anejja anagAmAto / suttatthe kAUNaM maggai bhikkhaM tu aDamANo / / vR- evamuktaprakAreNa tAvatsvagrAme saMstArakAnayane vidhirukto'sati svagrAme saMstArakasyAbhAve anyagrAmAdapi Anayet / kathamityAha- sUtrArthI kRtvA sUtrapauruSImarthapauruSIM ca kRtvA bhikSAmaTanasaMstArakaM mArgayati yadi punaranyagrAme'pi pratyekaM saMghATakasyAlAbhastadA athapauruSIM hApayitvA tatra vRndena gatvA yAcante / [bhA. 3455 ] adiTThe sAmimmi uM vasiuM Anei biiya divasaMmi / khettaMmi u asaMte AnayanaM khettabahiyAto / / vR-yadi svagrAme na dRzyate saMstArako dRzyamAno vA na labhyate tadA svakSetrAdvigavyUtapramANe anyagrAme gatvA yAcanIyaH / atha na dRzyate tatra saMstArakasvAmI tadA gRhe uSitvA dvitIyadivase saMstArakamanujJAya gRhItvA samAgacchanti / atha svakSetre na labhyate tadA svakSetre saMstArakasyAbhAve svakSetrAdvahiSTAdapyAnayanaM saMstArakasya dvitridinamadhye karttavyam / [bhA. 3456 ] savvehiM AgaehiM dAu~ guruNo u sesa jaha vuDDuM / saMthAre ghettUNa uvAseho anunnavaNA / / vR- sarvairapi saMghATakeH para parataragrAmebhyaH samAgataiH saMstArakaparipUrNatAyAM satyAM traya utkRSTAH saMstArakAH gurordAtavyAstataH zeSairyathAvRddhaM yathA ratnAdhikatayA gRhItavyAH / tAn saMstArakAn gRhItvA tadanantaramavakAzena bhavatyanujJApanA / etAvatA grahaNadvAraM anujJApanAdvAraM samApatitamityAveditam / [bhA. 3457 ] jo puvvanannavito pesijjatena hoti ugAse / heTThille suttaMmi tassAvasaraM iha patto / / vR- yaH pUrvamadhastane prathame piNDasUtre preSyamANe-nAvakAzo'nujJApitastasyAvasara iha prAptastataH sa bhaNyate nAuNa suddhabhAvaM therA viyaraMti taM tu ugAsaM / [bhA. 3458 ] 22 22
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/190 - sesANa vijojassa upAuggo tsstNdeti|| vR-tatra preSyamANasyAvakAzamanujJApayataH sthavirA AcAryAH zuddhaM bhAvaM jJAtvA tamevAvakAzaM vitaranti / anujAnatezeSANAmapiyo'vakAzIyasyasAdhoHprAyogyastasyataMdadAti |atrvidhimaah[bhaa.3459] khelanivAtapavAtekAlagilANeyasehapaDiyarae / samavisame paDipucchA AsaMkhaDie anunnavaNA / / vR- yasya khelaH zleSAma praspandate sa gurun anujJApayati bhagavan ! zleSmApatati tato'nyadavakAzAntaramanujAnIta |ttstsyaanyo'vkaashodaatvyH |tthaa nivAtedharme nipIDyamAnoyadipravAtamanujJApayatitarhitasyapravAtodAtavyaH / pravAtevAtepIDayamAnasya nivAtaHkAlagrAhIdvAramUlamanujJApayati, / satatrasthApyate, slAnasyasamIpezaikSasyapraticArakaH zikSAdvayaMgrAhayitvAzaikSakasyasamIpesamaviSamAyAM bhUmau yasya pArthANi duHsvayato so'dhyAsyAyAM bhUmau sthApyate / yo yaM punaH punaH pratipRcchati sa tasya pArzveAsaMkhaDikAHsvasvatarakasyapAghe evamanujJApanAsAdhUnAMbhavati / AcAryeNacazuddhabhAvamavagamya tathaivAnujJAyate upasaMhAramAha[bhA.3460] evamaNunnavaNAe eyaMdAraM ihaM parisamattaM / egaMdiyAdi dArAetto uhUM pavakkhAmi / / vR- evamuktaprakAreNasAdhUnAmanujJAnAyAMbhaNitAyAmetatanujJApanA lakSaNaMdvAramiha parisamAptamata UrdhvaMtuekAGgikAdIni dvArANipravakSyAmi |prtijnyaatmev nirvAhayati[bhA.3461] asaMghAtimeva phalagaMghettavyaM tassaasatisaMghAI / domAitassa asatI geNheja ahAkaDA kaMbI / / vR- pUrvamasaMghAtimameva phalakaM gRhItavyaM tasyAsatyabhAve saMghAtimaM kiM viziSTa mityAha-dvayAdi phalakAtmakaMdviphalakAtmakamAdizabdAtriphalakAtmakaMcatuHphalakAtmakaMvAgRhNIyAditiyogaH / tasya phalakasaMghAtAtmakasya saMstArakasyAbhAve yathAkRtAH kambI gRhNIyAt / gRhItvAtanmayaH saMstArako vidhIyate |ttryaanmntikNvystaaH sAntarAH kriyantenirantarAbhiH prANajAtervirAdhanAMetaccaphalakeSvapi draSTavyaM / tathA cAha[bhA.3462] do mAdisaMtarANi ukareimA tattha UnamaMtehiM / . saMtharaseNaNonne pANAdivirAhaNAkujjA / / vR-dvayAdIniphalakAninamanazIlAnisAntarANikaroti / kimarthamityAha-tatradvayAdiphalakAtmake saMstArake namabhiH phalakairanyonyaM saMstArake prANAdInAM virAdhanA bhavet / prANA dvi tri caturindri AdizabdAjIvAdi parigrahaH / gatamekAnikadvAramidAnImakucadvAram kucaspandanena kucatItya kuca igupAntyalakSaNaH / kaH pratyayaH yastathA baddhaH san na spandate so akuco grAhyo yastu kucabandhanaH sa parihAryastathA cAha[bhA.3463] kuyabaMdhaNaMbhi lahugA virAdhanA hoIsaMjamAyAe / siDhilijjaMtaMbhijahA virAdhanA hoipANANaM / / [bhA.3464] pavaDeja badubaddhe virAdhanA tattha hoiAyAe / jamhA eedosA tamhA ukuyaM nabaMdhejA / /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 uddezakaH-8, mUla - 190, [bhA. 3464] vR-kucaMzithilaMbandhanaM yasya tasmin kucabandhane saMstArake gRhyamANe prAyazcittaMcatvAro laghukAH / tathA virAdhanA bhavati saMyame Atmani ca yatastasmina zithilyamAne zithilabandhanatayA praspandamAne prANAnAM virAdhanA bhavati / eSA saMyamavirAdhanA durbaddhe sa prapatet / tatrabhavatyAtmavirAdhanA yasmAdete doSAstasmAt yathA kucaM zithilaMbhavettathA nabandhIyAt kintugADha bandhanabaddhaM kuryAt / [bhA.3465] taddivasaMpaDilehAIsI ukkhetuherseuvariMca / . rayaharaNeNaMbhaMDaM aMkebhUmIe vA kAuM / / vR-tadivasaM pratidivasaM dine dine ityarthaH / bhANDaM saMstArakAdi lakSaNabhISat utkSipya aGke utsaGge bhUmau vA kRtvA adha uparicarajoharaNena tasya pratyupekSA kartavyA / [bhA.3466] evaM tudonnivArA paDilehA tassa hoikAyavvA / savve baMdhemottuMpaDilehA hoipakkhassa / / vR-evamuktena prakAreNadvau vArau prAtaraparAhne catasyasaMstArakasya pratyupekSAbhavatikartavyA / pakSasya pakSasyAntepunaH sarvAn bandhAnmuktvAcchoTayitvA pratyupekSA bhavati kartavyA |gtmkucdvaarm| [bhA.3467] ugamamAdIsuddhogahaNAdI jo vavannitoesa / esokhalupAuggo heThimasuttecajobhaNito / / vR- ya udmAdi doSazuddhaugamotpAdanAdi doSavizuddho yo vA eSo'nantaramupavarNithao'grahaNAdau grahaNe'nujJApanAyAM baddha ekAGgiko'kucazcayadivA yo maNito'dhastanasUtre Rtubaddhapratyeka sUtre dvAtriMzadbhaGgeSumadhye prathamabhaGgavartI eSakhaluprAyogyoveditavyaH / / [bhA.3468] kjNmismttNmiiappeyvvoannppinnnnelhugaa| ANAdI AdosA biiyaM uTThANa hiyadaDDo / / vR-kAryesamAptesatiniyamAtsaMstArako'rpayitavyoanarpaNeprAyazcittaMcatvArolaghukAH AjJAdayazca doSAH / atrApi dvitIyapadamapavAdapadaM yadi rogasyotthAnaM pravartate / stenairvApRto'gninA vA kathamapi dagdhastadAnArpaNamiti / tadevaMbhAvitaM varSAvAsasUtraM, (saM) prativRddhAvAsasUtrabhAvanArthamAha[bhA.3469] vuDDAvAsecevaMgahaNAdi padAu hotinAyavvA / nANattakhettakAle appaDihArIyaso niyamA / / vR-vRddhAvAse'pyevaM pUrvoktena prakAreNa grahaNAdIni padAni bhavanti jJAtavyAni bhavanti / kimuktaM bhavati / yathA prAk varSAvAse grahaNAnujJAnakAGgikA kucaprAyogya lakSaNAnipaJca dvArANyamihitAni / tathA vRddhAvAse'pyanugantavyAni tu zabdo vizeSaNo sa caitadvizinaSTi / vRddhAvAse Rtubaddhe'pyeSa eva vidhiritinavaramatranAnAtvaM kSetrekAlecatathA niyamAdapratihArIsavRddhAvAsayogyaHsaMstArako gRhItavyaH / [bhA.3470] kAle jApaMcAhaM pareNavAkheta jAva battIsA / appaDihArI asatI maMgalamAdIsupuvvuttA / / vR-iha varSAvAsesaMstArakasyAnayane kAlatautkarSeNa trINidinAnyuktAni |atrtuvRddhaavaasekaale kAlamadhikRtya yAvatpazcAhaM paJcadinAni tataH pareNa vA AnayanaM draSTavyam / kSetrato yAvat dvAtriMzat yojanAni tathA apratihAriNo'satyabhAve saMstArakasya yAni maGgalAdIni pUrvamuktAni tAni prayoktavyAni
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram -2-8/191 mU. (191) therANaMtherabhUmipattANaMkappaidaMDae vAbhaMDae vA chattaevA mattaevA laTThiyA vAcele vA cammevA cammapaliccheyaNaevA avirahieovAse ThavettA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAepavisittaevA nikkhamittaevA, kappaiNDaMsaMniyaTTacArINaMoggahaM anunnavettApariharittae / [bhA.3471] vuDDo khalusamadhigato ajaMgamo yajaMgamavisese / avirahitovAvuttosahAya rahieimAjayaNA / / vR-anaMtarasUtrevRddhaH khalusamadhikRto'nenApisUtreNavRddha evaucyatesthavira vRddhazabdayorekArthatvAt tataH pUrvasUtrAdanaMtaramasyasUtrasyopanyAso navaraMsa pUrva sUtre vRddho'jaMgamo jaMdhAbalaparihAna ukto'tra tu jaGgamavizeSo na sarvathA jaGghAvalaparihIno vaktavyo'thavAyaM vizeSaH pUrvasUtre yodhikRto vRddha uktaH sasahAyairavirahita ukto'tratu yaH sahAya rahitastasya sAmAcArI pratipAdyA tathA cAha-sahAyarahite iyamadhikRtasUtrapratipAdyA yatanA anena sambadhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sthavirANAM jarasA jIrNAnAM sthavirabhUmiM prAptAnAM sUtrArthatadubhayopetAnAmityarthaH / kalpena daNDavidaNDAdibhedabhinnaM bhaNDakaM aneka vidhAni upakaraNAni cchatrakaM pratItaM mAtrakamuccArAdisatkaM laSTikA daNDa vizeSaH celaMkalpAdi carmatalikAdirupaM carmaparicchedanakaM vadhrA / etAn avirahite avakAze sthApayitvA gRhapatikulaM piNDapAtapratipAtAya praveSTaM vA niHkramituM vA kalpate sannivRttavArANAM bhikSAcaryAtaH pratyAgatAnAM sthavirANAM dvitIyamapivAramavagrahamanujJApya parihartudhAraNayA paribhogenacetyeSasUtrAkSaramAtrArthaH / vizeSa vyAkhyAtubhASyakRtA kriyatetatrayAni padAni vyAkhyeyAni tAnidarzayati / [bhA.3472] daNDa vidaNDe laTThI vilaTThI cammoya cammakoseya / __cammassayajeccheyAtherA viyajejarAjuNA / / vR- daNDo vidaNDaH yaSTirviyaSTiH carma cammakozaH carmaNazca ye cchedAste carmaparicchedanakAste ca vyAkhyeyAstatra prathamataHsthavirapadamAcakSatesthavirA apica ye jarAjIrNAstedraSTavyAH / [bhA.3473] AyavatANa nimittaMchattaM daMDassa kAraNaMvuttaM / kIsa ThaveIpucchAsa digdhathUro uduggaTThA / / vR-AtapauSNena paritApanA tasya trANArthacchatrakaMgRhNAti,daNDasyaupalakSaNametat / vidaNDAdInAM grahaNekAraNaMpUrvaM nizIthe kalpecabhaNitaM / atha kasmAddaNDaMsthApayati / eSA pRcchA / atrottaraMdaNDako diirdh:sthirshc| tatastaMdu vyAghrAdiparivAraNanimittiparivahati |smprtibhaannddaadipdvyaakhyaanaarthmaah[bhaa.3474] bhaMDaMparigahokhalu uccArAdIya mattayA tinni / ahavAbhaMDagagahaNenegavihaM bhaMDagaMjogaM / / vR-bhANDakaM khalu patadgaha ucyate uccArAdau ca Adi zabdAt prazravaNe zleSmaNi ceti parigrahastrINi mAtrakANi bhavanti / tadyathA-uccAramAtrakaM prazravaNamAtrakaM zleSmamAtrakaM ceti / athavA bhANDakagrahaNenAnekavidhaMbhANDakaMgRhItaMdraSTavyaM / [bhA.3475] celagahaNe kappA tasaMthAvara jIvadehanipphannA / doreyarAva cilimili cammataligAvakattivva / / vR-celagrahaNena trasasthAvarajIvazarIraniSpannA UrNikasUtrikarupA ityarthaH kalpAH parigrahyante / cilimilinamiti javanikA sAdavarakamayI itarA vA draSTavyA carmamayatalikA upAnat kRttirvA .
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 uddezakaH-8, mUla- 191, [bhA. 3475] aupagrahikopagrahaNa vizeSarupA / / [bhA.3476] aMguTha avarakANutahakosagaccheyaNaMtuje vaddhA / tecchinnasaMghaNaTThA dukhaMDa saMdhANa heuMvA / / vR-carmamayaH kozaH carmakozaH soGguSThasyayadivAavarapANupArNikA tasyA parirakSaNAya dhriyate / athavA nakharadanAderaupagrahikopakaraNavizeSasya carmamayaH kozazcarmakozaH ye tu badhrAste carmaparicchedanakamityucyate / te ca cchinnasandhAnArthamathavA dvikhaNDasandhAnahetordhiyante / tadevaM viSamapadAni vyAkhyAtAni |smprti daNDAdi upakaraNasthAnacintAM cikIrSurAha[bhA.3477] jaiya Thavei asune nayabeIdejjahettha uhANaM / lahugosuttelahugA hiyaMmijaMjatthapAvati u / / vR- yaditvazUnye avirahite pradeze daNDAdyupakaraNaM sthApayati na ca kasyApi saMmukhamevaM brUte atra dadyAdavadhAnamupayogamiti, tadA tasya prAyazcittaM laghuko mAsaH / atha zUnye sthApayati tadA catvAro laghukAstathAzUnye muktestenaizcApahRte yatyatrajadhanyemadhyame utkRSTe vA upakaraNe prAyazcittamuktaMtat prApnoti / atraparasyAvakAzamAha[bhA.3478] eyaMsuttaMaphalaM jaMbhaNiyaMkappattitherassa / bhaNatisuttanivAto atimahallassatheressa / / vR-codakaH prAhaH-yadyevamazUnyezUnyecapradeze upakaraNedoSastarhitatsUtramaphalaviSayaM yaduktaM kalpate avirahite avakAze sthApayitvetyAdi sUrirAha-bhaNyate atrottaraM dIyate / asya sUtrasya nipAto atimahato'tizayena griiysH| " [bhA.3479] gacchAnukaMpaNijjojeNaThaveuNakAraNeNaMtu / hiMDaijunnamahallotaMsuNavocchaMsamAsenaM / / vR- so'ti vRddho mahAn gacchasyAnukampanIyaH paraM yena kAraNena sajIrNa mahAn ekAkIbhUto'virahite pradeze upakaraNaMsthApayitvA bhibhakSyAM hiNDatetatkAraNaMsamAsena vakSye tacca vakSyamANaMzRNu / [bhA.3480] sopuna gaccheNasamaMgaMtUNamajaMgamo navAei / gacchANukaMpaNijjo hiMDaithero payatteNaM / / vR-sapunarajaGgamo gacchena samaMgaMtuM na zaknoti, tataH sa gacchasyA'nukampanIya iti kRtvA sthaviro vakSyamANena prayatnenayatanayA hiNDato / tameva prayatnamAha[bhA.3481] atakkiya uvahiNAutherA bhaNiAyaloyaNijjena / . saMkamaNepaTThavaNaMpuratosamagaMcajayaNAe / / vR-yamupadhinako'pitarkayati vizeSataH paribhAvayatitenAtkAraNIyenopadhinAataevAlocanIyena lobhagocaratAmati krAntena paristhApya mAsakalpaprAyogasya varSAvAsa prAyogasya vA kSetrasya saMkramaNe kartavye AcAryeNa te sthavirA atimahAnto bhaNitAH purataH samakaM vA yatanayAvalyatAM tatra yadi pratibhAsate tarhi purato'gre sAdhubhiH saha tasya prasthApanaM kriyate / atha na zaknoti purato gantuMtadA samakaM nIyate / kathamityAha-yatanayA tAmeva yatanAmAha [bhA.3482] saMghADagaegaNavAsamagaMgeNhaMtisabhaeteuvahiM /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 vyavahAra-cheTasUtram -2- 8/191 kiti kammadavaM paDhamA kareMti tesiM asatiego / / vR- yadi gacchena samaM vrajati tataH sundarameva sakalasyApi gacchasya tatsArAkaraNAt / atha samakaM gantuM na zaknoti tadA sAdhusaMghATakena samaMsAdhusaMghATakasyAbhAve ekena vA sAdhunA samaM vrajati / tatra yotausahAyaudattautau tasyopakaraNaMgRhNItaH / parivahataH / yadAtucaurabhayenasamayaMsthAnaMtadAsamastamapi upadhikalpAdilakSaNaMgRhNItogRhItvAsasthaviroyathAjAtaH-kRtvAagrekriyate |ttH samayasthAnalaGghane kRtikarmavizrAmaNAMtasyakurutaH kRtvAdravaMpAnIyaMsamarpayataH tadanantaraMprathamAlikAMkAsyataH / tayordvayoH sAdhvorabhAve ekaH samastaMprAguktaMkaroti / [bhA.3483] jaigacchejAhigaraNopurato paMthe yasophiDijjAhi / tattha uThavejjA ega rikaMpaDipaMthagappAhe / / vR- athaiko'pi sahAyo na vidyate tadA sthavira ekAkyapi purataH pravartyate / tatra yadi sArthAdivazatastvaritaMgacchanyadivApathiparirayAdinAsasphiTitobhavettatraekaMsAdhuMriktamupakaraNarahitaM sthApayet / atha tatra zarIrApahAristena bhayaM duSTa vyAghrAdi svApadabhayaM vA tataH sa moktuM na zakyatetarhi agretanasthAnAtpratinivartamAnaM pathi kamapyAhe iti sandezApayet / tathA agre sAdhusamudAyo vrajannAste tasmAttvaritamAgamyatAmiti / samprati yathAsa sphiTito bhavati tathA pradarzayati / [bhA.3484] sArikkhakaMDaNIe ahavA vAtena hujapuThou / evaM phiDitohujA ahavAvI pariraeNaMtu / / [bhA.3485] kAlagae vasahAephiDito ahavAvisaMbhamohujA / paDhamabiyatovaeNavagAmapaviThTho vajo hujA / / vR-pathi gacchato mArgadvayaM tatra yena pathA gaccho gastasmAdanyasmin pathi kecitsAdhu sadRzAH purato gacchanto dRSTAstataH sAdhava ete gacchantIti sAdRzantIti sAdRzya karSinyAvipralabdhaH san tena pathA gacchedathavAapAntarAlesa vAtena spRSTaH syAttato gantuMnazaknoti / evamamunA prakAreNasa sphiTitobhavet / athavAtathAvidhamahAgartayAparvatasya nadyAvApariraeNasasthavirovrajangacchasphiTitaH syAt yadi vA yastasya sahAyo dattaHsakAlagata iti sphiTita ekAkI saMjAtaH / athavA saMbhramesvApadasaMbhrame vAtvaritaMsArthenasaha palAyamAnegacchesthaviraHzanairbajasphiTitobhUyAt / yadivA prathamena kSutparISahena pIDitaH san yaH sthaviro grAmaM vrajikAM vA praviSTo bhavet / gacchazca stenAdibhayena sArthena samaM tvaritaM vrajatisagacchAta sphiTati / [bhA.3486] eehiMkAraNehiM phiDitojo aTThamaMtukAUNa / anahiMDatomagaiiyareviya taMvimaggaMti / / vR- etairanantaroditaiH kAraNai? gacchAt sphiTitaH so'STamaM SaSTaM caturthaM vA kRtvA bhikSAmaTan gacchaM mArgayati anveSayati itare'pi ca gacchasAdhavastaM sthaviraM vimArgayanti / atha te gacchasAdhavaH sArthena samaMvrajanto yadi sArthaM muJcati tadAstenairapahiyantevanadAvena dahyanteduSTena vAsvApadena kenApigRhyante / tata gaveSayituMna zaknuvanti tarhi sthavireNAvazyamuktaprakAreNamArgaNA kartavyA / [bhA.3487] ahapunanasaMtharejA.togahito neya hiMDato bhikkhaM / jahatarejAhi tatoThavejjatAhe asunnammi / / ja
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla - 191, [bhA. 3487] vR-yadicaturthenaSaSThenASTamena vAgaveSaNaMkajuna saMstarettatastadAtadupakaraNamazUnyepradezesthApayet / tatrApiyAni varjanIyAnisthAnAni tAni pradarzayati[bhA.3488] aha puna ThavijjA mehiMtusunnagikamma kutthiesuMvA / nANunaveja dIhaMbahubhuMjaparicchae pattaM / / [bhA.3489] tisulahugadosa lahugokhaddhAiyaNeya culhuuhoti| / caugurugasaMkhaDIe appattapaDicchamANassa / / vR- atrAdyagAthA padAnAM dvitIyagAthokta prAyazcittaiH saha yathAsaMkhyena yojanA sA caivamatha punaH sthApayedeSu vakSyamANeSu sthAneSu gAthAyAM tRtIyA saptamyarthe / tataH prAyazcitta saMbhavastatra yadi zUnye sthApayaticaturlaghu |aagnikrmikaayaampishaalaayaaNsthaapnecturlghukaa, agninAyadikathamapyupakaraNasya dAhastadAtanniSpannamapiprAyazcittaM,jugupsite jugupsitagRheSusthApayatazcaturlaghu |tsmaadetaanisthaanaani varjayitvA vakSyamANeSusthAneSusthApayet / yatrasthApayati teanujJApayitavyAH |annujnyaapnemaaslghu dI( bhikSAcaryAM karotimAsalaghu / bahusu jati prAyazcittaM catvAro laghavo bhavanti / khaddhAiyaNe iti khaddhasya pracurasya adane bhakSaNe satItyarthaH / tathA aprAtaM saMkhaDiM pratIkSamANasya prAyazcittaM catvAro gurukAH / sampratiyeSu sthAneSusthApayettAnidarzayati[bhA.3490] asatIemaNunANaMsavvovahiNA va bhaddaesuMvA / desakasiNevaghettuM hiMDaisailaMbhe Aloe / / vR- yadi samanojJAH santi tarhi teSUNakaraNaM sthApayitavyam / teSAmasatyabhAve'manojJAnAmapi asAMbhogikAnAmapyupAzraye sthApayet / yadi vA sarveNApyupadhinA gRhItena hiNDate yadi zaktirasti, azaktau pArzvasthAdiSvapisthApayati / yadi vA yathA bhadrakeSu gRheSu sthApayati desakasiNe vA ghettamiti samastasyopadhirdezabhUtAni yAni kRtsnAniparipUrNAni kalpAdInitAnigRhItvA bhikSAmaTati / azaktI tAnyapi muktvA paribhramati / tatrasati lAbheteSu gRheSu bhikSAmaTatiyeSvaTan upakaraNaMpazyati / [bhA.3491] asatIe avirahiyamminitikkAdINa aMtIeThavae / dejaha uhAnaMtiya jAvau bhikkhaM paribhamAmi / / vR- asati avidyamAne bhAve avirahite pradeze naityakAdInAM naityiko dhruvakarmiko lohakArAdirAdizabdAtmaNikArazaGkakArAdiparigrahasteSAmantikesthApayetbrUteca-dadyAdasyopakaraNasyAvadhAnaMyAvadahaM bhikSAM paribhramAmi[bhA.3492] uveti gaNayaMto vAsamakkhaM tesibaMdhiuM / Agato rakkhiyAbhettitena tubbhevviyAime / / vR-teSAMdhruvakArmikaprabhRtInAMsamakSaMgaNayanbadhvAsthApayati |vaashbdHsthaapnaavissyprkaaraantrmuucne Agatazca san dvitIyamapi vAramavagrahamanujJApayati / kathamityAha-bhoityAmantraNe yuSmAmI rakSitAnyamUni nayuSmadIyAnItyanujAnItamAMgRhantamiti / [bhA.3493] ThuNavannahA gaMti kena mukkottipucchattI / rahiyaM kiMgharaM AsI ko parovaihAgato / / vR-ihayadAteSAMsamakSamupakaraNaMbadhvAsthApayatitadAsAmijJAnAMgranthiMbadhnAtitataH AgataH san
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 vyavahAra-chedasUtram-2- 8/191 taM pralokayati mA kenApyunmucya kiMcit hRtaM syAttatra yadi tathaiva granthiM pazyati tataH pUrvokta prakAreNadvitIyamavagrahamanujJApayati athagraMthimanyathApazyati,tatobrUtegraMthirunmuktaH choTitaitipRcchati tadA / kimitikSeperahitaMzUnyaM gRhamAsItko vA apara iha samAgataiti / [bhA.3494] nathivatthusugaMbhIrataMmedAvehamAcirA | nadiTTovA kahaM patto tena toucauihaM / / vR-mamopakaraNamadhyeyavastusugaMbhIramatizobhanaMtannAstitadarzayatatadvastumA cirakAlIkuru |ath nagRhItaMmayAnApiko'pyAgacchanddaSTastata Aha-na dRSTo vA kathamatrAgacchanstena kaupayAti utparakaH / avazyaMsa dRSTaH svayaM vAgRhItamitibhAvaH / [bhA.3495] dhammo kahijatesiMdhammaTTA eva dinnamannehiM / tubbhArisehieyaMtubbhesuyapaccatoamhaM / / vR-dharmasteSAM dhuvakarmakaprabhRtInAM kathyate / kathayitvA ca paryante saM(sa)TaMkamAnIyamidamucyatedharmArthameva yuSmAddazairanyairetat upakaraNaMmahyaM dattaM yuSmAsu ca vipaye'smAkamatIva pratyayo vizvAsastataH kimityAha[bhA.3496] to ThaviyaMNe ettha dija utaMsAvayA iyaMamhaM / jaidaMtI ramaNijaM adeMte tAhe imaMbhaNati / / vR- yata evaM tasmAt zrAvakA yanno'smAkamatra sthApitaM tadidamasmAkaM dIyatAmevamukte yadi dadati tato ramaNiyaMsundaraM, athana dadAti tato'dadatastAnidaM vakSyamANaMbhavati tadevAha[bhA.3497] therotti kAuMkAsumAavannaMsaMtI sahAyA bahavo mamanne / jauggamessaMtimame yamosaM khittAi nAuMitiveadeMte / / vR-sthavira iti kRtvAmA mamAvajJAM kAryuryataH santi mamAnye bahavaH sAhAyA ye kSetrAdijJAtvA kSetre kAlAdijJAtvA kSetrakAlAdikamapuSya mAmetatmoSamudgamayiSyanti ityetattAnadadataH pratibrUte / [bhA.3498] uvahI paDibaMdheNaMsoevaM acchai tahiMthero / AyayipAyamUlA saMghADego va ahapatto / / vR- upadhi pratibandhenaH sa sthavirastatra evamuktaprakAreNa tiSThati tAvat yAvadAcAryapAdamUlAt saMghATaka ekovA sAdhuH samAgacchatiatha so'pi prAptatarhi yataiH kartavyaM tadupadarzayati- [bhA.3499] teviya maggaMtitatoadeMte saahitibhoiyaaiinnN| evaMtuuttaruttarajA rAyA ahava jAdinnaM / / vR-te'piAcAryapAdamUlAdAgatAHsAdhavastAndhruvakarmikAdInmArgayanti yAcantetato yadina dadati tarhitAn adadatobhojikAdInAM nagarapradhAnapuruSAdInAMsAdhayantikathayanti / athatatrApina kimapyanuzAsanaM tarhi tato'pibRhatAM bRhattarANAM kathanIyam / evamuttarottarasya kathanaM tAvat yAvat rAjA athavA yAvaddattaM bhavatitAvatkathanIyam / . [bhA.3500] ahapuna akkhayaciThe tAhe vo coggaiManunnavae / tubbhaccayaM imaMtiya jenabherakkhiyaM tumae / / vR-athapunastatupakaraNamakRtaMtiSThatitadAdvitIyamavagrahamanujJApayatiyathAidaMsamastamapyupakaraNaM
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 191, [bhA. 3500 ] 345 yuSmadIyaM yenedaMyuSmAbhI rakSitaMtasmAnmAM gRhyantamanujAnIteti etAvatA kappatihaMsanniyaTTacArANAM doccaMpi uggahaM anunnAvitte ti vyAkhyAtam / [bhA. 3501] ghettuM vahiM sunnagharaM va bhuMjekkhinova tattheva ucchannadese / channAsatI bhuMjai kaccageU savvovi yaM bhANe kare tu kappaM / / vR- gRhItvA upadhiM zUnyagRhe gatvA bhuMkte, / atha mArgaparizramaNe bhikSATanena khinnaH parizrAntastarhi tatraiva channe AvRtte pradeze bhuGkte / athacchannapradezo nAsti tarhi kaJccage caDuge sarvaM bhAjanAdapavRtya bhAjanasya ca kalpaM kRtvA bhuGkte / [bhA. 3502 ] majjhe davaM pivatto bhutte vA tehiM ceva dAve ti / necche vAmoyattaNaemevaya kaccae Dahare / / vR- madhye bhojanamadhyabhAge kiJcibhuMkte ityarthaH / dravaM piban pAtuMkAmo vA bhuGkte vA paripUrNe taireva gRhasthairdApayati mAtra kAtpAnIyama pavarttApayati / apavartApyadvAbhyAM kRtvA pibati / atha necchati gRhasthopavartayituM tato vAmahastena svayamapavartya ekena hastenAJjaliM kRtvA pibati / tathA yadi kSullake caDuge na sarvaM bhaktaM mAti tadAyaH pAnIya pAnaviSayevidhiruktaH sa eva atrApi draSTavyasatthA evamevA naiva prakAreNa Dahare kSullake ca dRSTavyaM tathA cAhaH[bhA. 3503] appaDibajjhatagamo iyarevi gavaisaha payatteNaM / emeva aDassa vi navaraMgahieNa aDaNaMtu / / vR- evaM yatanAM kurvato jikodiSvapi apratibadhyamAnasya pratibandamakurvato gamo gamanaM gacche bhavati / itare'pi ca gacchasAdhavastaM sthaviraM prayatnena gaveSayanti / gAthAyAmeka vacanaM prAkRtatvAt / yo'pyavRddhaH kAraNataH kathama'pyekAkI bhavettasyApyevamevAnenaiva prakAreNa yatanA draSTavyA / navaraMbhikSArthamaTanaM gRhItenopakaraNena tasya draSTavyaM mU. (192) no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA pADihAriyaM vA sAgAriya saMtiyaM vA sejjA saMthAragaM doccaMpi AggahaM ananunnavettA bahiyA niharittae / mU. ( 193) kappai anunnavettA / mU. (194) no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA sAgAriyasaMtiyaM vA sejjA saMthAragaM doccaMpi omha anunnavettA bahiyA nIharittae, kappai anunnavettA / mU. (195) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgArivasaMtiyaMvA sejjAsaMthAragaM savvappaNa appiNittA dAccaMpi oggahaM anunnavattA ahiTThittae / kappai anunnavettA ! [ bhA. 3504 ] saMthAraesu pagaesu aMtara chattadaMDakattille / jaMgamathere jayaNA anukaMparihe samakkhAyA / / docva anunnavaNA, bhaNiyA imigAvi doccaNunnavaNA / niyauggahaMmi paDhamaM biiyaM tu paroggahe suttaM [bhA. 3505 ] vR- saMstArakeSu pUrvasUtreSvadhikRteSu antarA cchatra daNDa kRtticatri jaGgamasthavire samastasyApi gacchasyAnukampArha yatanA anantarasUtreNa samAkhyAtA / samprati punaH saMstArako'nena sUtreNa bhaNyate / eSa sUtrasambandhaH / athavAnyathA sUtrasambandhastamevAha doccaM vetyAdi dvitIyAvagrahAnujJApanA jaGgamastha
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 vyavahAra-chedasUtram-2- 8/195 virasyAnatantarasUtreNa bhaNitA / iyamapi sUtreNAbhidhIyamAnA dvitIyAvagrahAnujJApanA tatordvitIyAvagrahAnujJApanA prastAvAdidaM sUtraM pUrvasUtrAdantaramuktaM navaraM prathamamanantarasUtraM nijakasyAtmIyasyopakaraNasyAvagrahe'nujJApanA viSayaM dvitIyamadhikRtaM tu paraspara parakIyasya zayyAtarasatkasyAnyasatkasya vA ityarthaH / avagraha'nujJApanAyAmevamanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA prAtihArikaM zayyAsaMstArakaM zayyAtarasatkamanyasatkaM vA dvitIyamapyavagrahamananujJApyabahinihartu, navaramanujJApyapunaH kalpate iti sUtrasaMkSepArthaH / sampratiniyuktivistaraH - [bhA.3506] parisADImaparisADI puvvaMbhaNiyA imaMtunANattaM / paDihAriyasAgAriyataMcevaM tebahineti / / vR- parizATiH yAdRzaH saMstArako bhavati yAdRzcA parizATiretau dvAvapi pUrvasminnevASTamoddezake bhaNitAvidaM tvatra nAnAtvaM tadevAha-prAtihArikaM sAgArikasatkaM tame va zayyAtarasaMstArakamantaH sthitaM bahirnayati / etadeva savistaraMbhAvayati[bhA.3507] parisADI parisehopunaddhAro ya vaNito puvvaM / aparisADigahaNaMvAsAsuyavaNiyaM niyamA / / vR-pUrvaM parizATeH zayyAsaMstArakasya pratiSedhaH kRto yathAna kalpate parizATi: zayyAsaMstAraka iti tataH punaruddhAro'pavAdaH pUrvameva varNito yathA Rtubaddhe kAle niSkAraNaM saMstArakA na kalpante tathA pUrvamevaitadapivarNitaMyathA varSAsukAle niyamAdaparizAdiH zayyAMstArakasya grahaNaMkartavyamiti / / . [bhA.3508] punaMmi aMto mAse vAsAvAsevimaM bhavaisuttaM / tatthevagavAvese asatItaMceya nunnavae / / vR-antargrAmasya nagarasya vAmadhye pUrNemAse vAbahiravasthAtukAmAnAbhidamadhikRtaMsUtrabhavati yathA nakalpante'bhyantarANitRNaphalakAdIni yairdattAnitAnianApRcchayabahirnetumititatraprathamatastatraibahiH pradeze'nyaMtRNaphalakAdimayaMzayyAsaMstArakaMgaveSayet / asatibahiH saMstArakasyAlabhyamAnAtvanAbhAve tamevasAgArikaMsatkanyasaktaM vAzayyAsaMstArakanujJApayet / yathA bahiryAcittaH zayyA saMstArakaH paraMna labdhastato yUyamanujAnItAtmIyaM saMstArakaM yena bahirnayAma iti / yadi nAnujJApayati tadA tRNamayaM saMstArakaviSaye prAyazcittaM mAsalaghu phalakamayasaMstArakaviSaye caturladhu / atraivApavAdamadhikRtya vikalpamAha[bhA.3509] ahavA avassaghettavvayaMmidavyaMmi kiMbhave paDhamaM / . nayanaM samaNunnA vAvi vajauvAjuhattAto / / vR-athavetyapavAdamadhikRtya prakArAntaropadarzane yadi niyamAttatsaMstArakadravyebahirnetavyaM na zakyate tadvinA mokSasAdhanaM kartumiti tarhi prathamataH kiM kartavyaM nayanaM samanujJA vA? AcArya Aha-avazyaM nayanalakSaNe'pavAde prApte pUrvaM nayanaM kartavyaM pazcAdanujJApanA / yadi vA pUrvamanujJA kartavyA pazcAnnayanaM viparyayo vA yathoktA kimuktaM bhavati nApi pUrvamanujJApayet nApi nItvA pazcAdanujJApayet / tataH pUrvamanujJApanapazcAnnayanamityekAntazuddhobhaGgaH eSacabhaGgastadAdraSTavyo yadAyedoSAmAsakalpevarNitAste antaH santi bahirna vidyante bahizcatRNaphalakAdInyanujJApyamAnAni na labhyante tadA abhyantarANi yeSAM satkAnitAnanujJApyanIyante / athAntaraM zivAdIni kAraNAni nirgamanamuhUrtazcAti pratyAsanno na ca
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla- 195, [bhA. 3509] 347 bahistRNaphakAdIni labhyante tadA pUrvanayanaM pazcAdanujJApanaM yathA bahiryAvicatAni tRNaphalakAdIni paraMnalabdhAni tato yuSmadIyAnyeva tatra nItAnItyasmAkaM tAnyanujAnIta / yadA tu kAraNavazato bahiravazyaM gantavyaM bahizca tRNaphalakAdAni na labhyantenacatAni vinA sAdhavaH saMstarItuMzaknuvantina tu yeSAmabhyantarANi tRNaphalakAdIni te anujAnantaH saMbhAvyante na vAnanujJApyaM teSubahirnIteSu teSAmabhinavA tadA na pUrvamanujJApanaM nApi nItvA pazcAdanujJApanamiti / tadevaM pUrNe mAsakalpe pUrNeca varSAkalpecAryavidhirukta evamapUrNe'pidraSTavyaM / tathA cAha[bhA.3510] emeva apunnaMmivi vasahI vAghAe annasaMkamaNe / gaMtavvuvAsayAsatisaMthAro suttaniddeso / / vR- evameva anenaiva prakAreNapUrNemAsakalpedraSTavyaMkathamityAha-vasateAdhAtesatiupAzrayAbhAve gantavyamavazyaM jAtaM / tatrAnyakSetra saMkrameNa tatra saMstArakAlAbhe pUrvaprakAreNa saMstArako netavyaH / eva sUtranirdezaH eSasUtra viSaya itibhAvaH, tatra pUrvaM nayanaM pazcAdanujJApanamitibhaGgamadhikRtya vidhimAha[bhA.3511] nIhariuMsaMthAraMpAsavaNuccArabhUmIbhikkhAdI / gacchehagavijjhAyaM kareimA tatthaAruvaNA / / vR-yadikAraNavazataH pUrvamanujJApyatRNaphalakAdimayaHsaMstArako bahinIto yadivAtaMvasateAghAte bahiranyAM vasatigatavA tatrasaMstArako'nanujJApya nItvA sthApitastarhi zeSavyApAraparityAgena niyamataH pazcAdanujJApanAkartavyA / atha nItvAprazravaNabhUmimuccArabhUmiMbhikSAdau vAgacchedathavAsvAdhyAyaMkaroti tatreyaM vakSyamANAAropaNA prAyazcittam / tamevAha[bhA.3512] eesucausupitaNo sulahugo yalahugaphalagesu / rAyaduThagahaNecaugurugA huMti nAyavvA / / vR-eteSuprazravaNabhUmyAdiSucaturyusthAneSvananujJApyapravRttautRNeSutRNamayasaMstArakaviSaye prAyazcittaM laghukomAsaH / phalakeSuviSaye catvArolaghukAH rAjadviSTAnArAjapratiSiddhAnAMtRNaphalakAdInAnanujJApya grahaNecatvAro gurukAbhavanti jJAtavyAH mU. (196) no kappai niggaMdhANa vA nigaMthINa vA puvvAmeva oggahaM ogiNhitA tao pacchA anunnavettae / / __ mU. (197) kappainiggaMthANa vA nigaMthINa vA puvvAmeva oggahaM anunnavettA taopacchA ogiNihattae, ahapuna evaM jANejA iha khalu nigaMthANa vA niggaMthINa vA nosulabhepADihArie sejjAsaMthAraettikaTThaevaNhaM kappai puvvAmeva oggAhaM ogiNhitA tao pacchA anunnavettae mA vahau ajovaianulomeNa anulobheyavvesiyA / / [bhA.3513] uggahasamaNunnAsusejjAsaMthAraesuya taheva / anuvattatesubhavepaMte anulomavatisuttaM / / vR- avagrahasaMstArakAzca svAminA anujJAtA avagrahItavyA ityutsargata upadezastadevamavagrahasamanujJAsu sayyAsaMstArakeSu tathaiva samanujJAtavyeSvanuvartamAnoSvidamapi sUtraM samanujJAtasaMstArakAdigrahaNaviSaye bhavati, apavAdato ananujJApya saMstArakagrahaNe yadi saMstArakasvAmI prAnto ruSTo bhavet / tasmin prAnte'nulomavAk vaktavyA / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-na kalpate nirgranthAnAM anuvA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/197 nirgranthInAM vA pratihArikaM zayyAsaMstArakaM sarvAtmanAarpayitvA dvitIyamapyavagrahamanujJApyAdhiSThAtumanujJApya punaH kalpate / evaM sAgArikasatke'pizayyAsaMstArake dvAvAlApako vaktavyau / tathA nakalpatenirgranthAnAMvA nirgranthInAMvApUrvamevAvagrahamavagrahItuMtataH pazcAdanujJApayituM:kalpatenirgranthAnAM nirgranthInAMvApUrvamevAvagrahamanujJApayituMpazcAdavagrahItumiti |athpunrettjaaniiyaatihkhlunirgrnthaanaaN nirgranthInAM vA nasulabhaH zayyAsaMstAraka iti kRtvA evamevAmunA prakAreNanamiti vAkyAlaMkArekalpate pUrvamevAvagrahamavagrahItuMtataH pazcAdanujJApayituMtatraivaMkAraNezayyAsaMstArakasvAminA sahasaMyatAnAMkalahe AcAryAH saMyatAnbruvate-mAcAryAdvividhA kurutadvAvapikuruta / ekevasatiMpratigRhNItha apareparuSANi bhASadhve tasmAtkSamadhvaM ityevaM vacasA anukUlena anulomenAnulomayitavyaH syAditi / [bhA.3514] sejjaasNthaardugNannunveuunntthaaymaannss| lahugolahugolahugA ANAdInicchubhaNapaMto / / vR- zayyAsaMstArakadvikaM parizATya parizATirupaM zAlAdiSu cAvagrahamanunajJApya tiSThataH prAyazcitaM laghukAditadyathA-zAlAdiSvavagrahamananujJApyatiSThatolaghuko mAsaH parizATaumAsalaghuaparizATaucatvAro laghukAH tathAAjJAdaya AjJAbhaGgadayodoSAH tathAprAntaH ko'piruSTaHsannicchubhaNaMniSkAzanaM kuryAt / [bhA.3515] eyamadinaviyAre dinaviyArevisabhaevAdIsu / taNaphalagANunAyA kappaDiyAdINajatthabhavai / / vR- evamadattaM vicArezAladau draSTavyaM, dattavicAraM nAma yatra kArpaTikAdirna ko'pivAryate / taccasabhA vAprapAvAmaNDapakovAyAnyapicatatratRNaphalakAdInitAnyapyanujJAtAni / tathAcAha-yatra kArpaTikAnAM tRNaphalakAdInyanujJAtAnibhavanti / teSvapidattavicAreSusabhAprapAdiSuyAni tRNaphalakAdIni tAnyapi kimityAha[bhA.3516] tANavi una kappaMtI aNanunnaviyaM milahuka maasou| ___ ittiriyaMpina kappaitamhAuajAtitoggahaNaM / / vR-tAnyapi ananujJApite svAmini gRhItuMna kalpate, yadi punarananujJapya gRhNAti tadA prAyazcittaM laghuko mAsaH / kasmAdevamata Aha-yasmAditvaramapikSaNamAtramapItyarthaH avagrahagamayAcitaMna kalpate (uktaMca-) ittiriyaMpina kappaiavidinnaM khalu paroggahAdIsu / ciThittu nisIyatuvataiyavvaya rakkhaNaThAe / / tathA ananujJApane tiSThataimeca doSAH [bhA.3517] jAvaMtiyadosA vA adattanicchubhaNadisa rAto vA / evadose pAvai dinna viyAre viThAyaMte / / vR- ananujJAto dattavicAre'pi yadi tiSThati tadA yAvantikadoSastathA adinnati adattadAnagRhaNadoSazcopajAyate tathA kadAcitsa sabhAdisvAmI prAnto brUyAt / kenAmISAmatra sthAnaM dattaM nahyamISAM yogyamiti tato ruSTaH san divase rAtrau vA niSkAzanaM kuryAt / tasyAhattIvicAre'pyananujJApya tiSThan etAn doSAn prApnoti tasmAttatrApi pUrvamanujJApya pazcAtkalpate sthAtumevaM sati yAvantikadoSo nabhavatisvAmisatkaMkRtvA tadanujJApanAdadattAdAnaM niSkAzanaMca nabhavatIti- [bhA.3518] kiMtuadinnavicAre kotthaaraadiisujtthtnnphlgaa|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla - 197, [bhA. 3518] 349 - rakhijjatetahiyaM, aNanunnAenaThAyaMti / / vR-AstAM dattavicAre anujJApanamaMtareNa na tiSThatu, prAguktadoSasaMbhavAt kiMtu adattavicAreSvapi, gAthAyAmekavacanamapi zabdalopazcArSatvAt na datto vicArapradezo yatratAnyadattavicArANi teSvapi keSvityAhakoSThAgArAdiSukoSThAgAraM dhAnyasya tRNAdInAMvAAdizabdAt catuHzAlAdIni tathA devakulaM goSTikAdInAMvAgRhANiyatragoSTikAdayaH samavAyaMkurvantitAnidattavicArANigRhyanteteSukoSTAgArAdiSu yatra yeSu tRNaphalakAni rakSyante tathAhi-pratitametatkoSTAgArAdiSu mA ko'pi kimapi hArSIriti prAharikamocanena tRNAni phalakAni ca prayatnena rakSyante / tatra teSvananujJAteSu sAdhavo na tiSThanti kimarthamiticedata Aha[bhA.3519] dosANakkhaNaThA coei nirasthayaMtatosuttaM / bhannaikAraNiyaMkhalu, imeya te kAraNAhuti / / vR-doSANAM prAyazcittaprasaGgato bhaGgAdirupANAM rakSaNArthaMrakSaNAya tatra na tiSThinti atra parazcodayati, yadyevaMtataHsUtraMiha khalu nigaMthANavA nigaMthINavA nokhalubhepADihArie ityAdi nirarthakamaviSatvAt sUtre hi anujJApanamantareNApi pUrvamanujJAtamiti sUrirAha-bhaNyate uttaraM dIyate idaM khalu sUtraM kAraNikaM kAraNairnivRttaM tAnica kAraNAniimAni vakSyamANAni bhavanti tAnyevAha[bhA.3520] addhANe aThAhiya umasive gAmanugAmiyavivele / tenAsAvayamasagAsIyaM vAsaMdurahiyAsaM / / vR-adhvanimArgegatAHsAdhavastatrAnyatrayAcitA vasatiH paraMnalabdhA athavAaSTAhikAMdraSTumAgatA, yadivAavamaudaryamazivaMvAbhaviSyatItyanyadezaMprasthitA vikAle prAptA athavA grAmAnugrAmaM viharanti / vyatikuSTamantaramapAntarAle iti kRtvA sArthavazenavAvikela vikAle prAptAH / anyA ca vasatirna rocate vasatimantareNa ca stenabhayaM vA svApadabhayaM vA mazakA vA duradhyAsAH sItaM vA duradhyAsaM patati yathA uttarApathe varSa vA ghanaM nipatan tiSThati tata etaiH kAraNairadRSTe'pyadhikRtavasati svAmini mA anyapathikAH kArpaTikA vA tiThaMti, tathaiva kAyikyAdibhUmIH pratyupekSya pUrvamavagrahaM gRhItvA pazcAdvasatisvAminamanujJApayanti / etadeva savizeSamAha[bhA.3521] . eehiM kAraNehiM puvvaM pehetudiTTaNunnAe / tAheayaMta diDheimAujayaNA tahiM hoi / / vR- etairanantaroditaiH kAraNaiH pUrvamuccArAdibhUmIH pratyupekSya dRSTaH parijano'nujJApyate / tatastasyAM vasatAvAyAntisAdhavaH / tatradaSTe parijane iyaM vakSyamANA yatanAbhavati / tAmevAha[bhA.3522] pehettuccArabhUmAdI ThAyaMti vottuparijaNaM / atthAujAva soeijAtIhAmotamAgayaM / / . vR-prekSya pratyupekSyauccArabhUmyAdiparijanamuktvAsAdhavastatra tiSThantikathamuktvetyataAha-Asmahe tAvat yAvat sa gRhasvAmI samAgacchati tataH tamAgataM yAciSyAmahe saca Agato yenavidhinA samanujJApayitavyastaMvidhimAha[bhA.3523] vayaMvannaMca nAUNavayaMte vagguvAdiNo / sabhaMDAveyarasejjaM appaMdaMtIti niraMtaraM / /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 vyavahAra - chedasUtram - 28/197 vR- vayovarNaM ca gRhasvAmino valguzobhanaM valgu zobhanaM vadantIevaMzAlI valguvAdino vasatisvAminaM vakSyamANaM vadanti / itare ca sabhANDAH sopakaraNAH santo nirantaraM vasatimAspandante vyApnuvanti / abbhAsatthaM gaMtUNa pucchae duraetti mA jayaNA / taddivasamaMta paDicchaNa patteyakahiMti sabbhAvaM / / [bhA. 3524 ] vR- yadi abhyAsastho nikaTavartI bhavati, tadA gatvA vasatisvAminaM pRcchati / atha ca dUraprAptastatreyaM yatanA tAM dizamAgacchataH pratIkSaNaMkartavyaM prApte ca tasmin sadbhAvaM kathayanti / yathA vahiH stenAdibhayAt yuSmAkamupAzrayevayaM sthitAH tathedaM vadanti [bhA. 3525] vile vasiuM nAgApAto gacchAmo sajjaNA niratthANaM / hiMdosA jAmA, ho tujjhavI aho sajjAna (va) / / vR- vilenAgA iva vayaM yuSmadupAzraye uSitvA prAtargacchAma evaM yAcito yadi dadAti tataH sundaramathana dadAti tadAnulobhena vacasAnulomayitavyaH dharmakathAtasyakathyate nimittAdikaMvA prayujyate / tathApyadadati paruSamapi vaktavyam / kathamityAha- nirastAnAM niSkAzitAnAmasmAkaM ye stenakasvApadAdibhirupadhizarIramaraNadoSA jAyerana mA te tavApyupari pateyuriti / etadeva savistaramabhidhitsurAha [bhA. 3526] jai dei suMdaraM tU aha uvaejjAhi nIha majjha gihA / annattha vasahimaggaha tahiyaM anusaThimAdINi / / vR- yadi bile vasiuM nAgA ityAdi bhaNanAnantaraM vasatiM dadAti tataH sundaramatha vadet mama gRhAnnirgacchatAnyatra vasatiM yAcadhvamiti tadA tatrAnuziSTyAdIni kriyate / anuziSTiranuzAsanaM kriyate / AdizadvAt dharmakathA kathyate iti parigrahaH / [ bhA. 3527] anulomaNaM sajAtI sajAimeveti tahavi u aTaMto / abhioganimittaM vA baMdhagoseya vavahAro / / vR- tathAnulobhena vacasA'nulomanaM kartavyaM / atha tathApi na dadAti tarhi sajAtiH sajAtimanukUlayatIti nyAyamaGgIkRtya ye tasya svajanA yAni ca mitrANi tairanunAyitavyaH / tathApyatiSThati abhiyogo mantrAdinA kartavyo nimittaM vA prayoktavyaM bandhanaM vA tasya sarvairapi sAdhubhistasya kartavyaM / tataH prabhAte vyavahAraH kartavyaH / [bhA. 3528 ] mAnetthi vasubhANA imAbhiMdassa siNe jaya / duhato mAyA vAleti therA vAreti saMjae / / . vR- yadi sAdhUnAM bhANDakaM bahirnetuM vyavasitastadA sa bhaNyate-mA no'smAkaM bhAjanAni spRza he ayatamA vA no'smAkaM bhAjanAni bhinddhi yadi punastaM saMyatAnirdharmAdivacobhirAkrozanti tadA sthavirA AcAryAH saMyatAn vArayanti vArayanti AcAryA dvidhAto vAlaM kArSurakaM tAvat vasitaM pratigRhNItha - dvitIyaM paruSANi bhASadhve, tasmAnmA evaM bhaNata / yatkaroti tatkSamadhvamiti / [bhA. 3529] ahavA beMti amhe te sAhAmo ya satevAlI / na sahejA varAhaM te tena hoja na te khamaM / / vR- athavA idaM bruvate vayaM tavAparAdhaM sahAmahe / eSa punarbalIyAn tavAparAdhaM na saheta asahiSNunA ca tena yatkriyate tanna te kSamaM bhavet / evamukto yadi so'tiroSeNa na tiSThati niSkAzayati prahArairvA dhAvati
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 197, [bhA. 3529 ] tadA sa valIyAn yatkaroti taddarzayati / [bhA. 3530] 351 soya ruThova uThittA khaMbha kuDDuM va kaMpate / puvvaM sanAtimittehiM taM gamaMti pahUNa vA / / vR- sa valIyAn ruSTa iva na tu paramArthato ruSTa utthAya staMbhaM vA kuDayaM vA muSTiprahAreNa kampayati / kampayaMzca brUte - vaM ziraH pAtayiSyAmi yadi na sthAsyasi etacca paryante ucyate / anyathA pUrvameva jJAtibhirmitrairvA prabhuNA taM gamayanti tathApyatiSThatyanantaroditaM kriyate; mU. (198) niggaMthassaNaM gAhAvatikulaM piMDavAya paDiyAe anupaviThThassa ahAlahusae uvagaraNajAe paribhaTTe siyA, taM ca kei sAhammie pAsejjA kappai se sAgArakaMDa gahAya jattheva annamannaMpAsejjA tattheva evaM vaejjA ime bhe ajjokiM parinnAe ? seyavaejjA, parinnAe tassevapaDiNijjAevve siyA seyavaejA no parinnAe taM no appaNA paribhuMjejjA no annamannassadAvae egate bahuphAsue thaMDile pariThThaveyavve siyA / mU. (199) niggaMthassaNaM bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiMvA nikkhaMtassa ahAlahusae jAva paridvaveyabve siyA / mU. (200) niggaMthassaNaM gAmAnugAmaM dUijamANassa annayare uvagaraNajAe paribhaThThe siyA taM ca keisAhammie pAsejjA kappai se sAgArakaDaM gahAya dUramevayadvANaM parivahittae jattheva annamannaM pAsejjA tattheva jAva pariThaveyavve siyA / [bhA. 3531] gahiyannarakkhaNaThA vai suttamiNaM samAsato bhaNiyaM / uvahisuttAu ime sAhammiya tena rakkhaNaTThA / / vR- anyakarpaTakAdirakSaNArthaM gRhIte'vagrahe vAksUtramidamanantaraM samAsato bhaNitamimAni ca punarupadhisUtrANi sAdharmikAstenarakSaNArthamupanyastAnItyeSa sUtra sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA / nirgrathasya namiti vAkyAlaGkAre gRhapatikulaMpiMDaM vA ya paDivAe iti piNDabhaktaM pAnaM vA pAtayiSyAmIti buddhyA yathA mahArASTraM suttaM pADiuM niggauM AneSyAmIti buddhyA nirgata ityarthaH / anupraviSTasya yathA laghu svakamekAntalaghukaM jaghanyaMmadhyamaM vA ityarthaH / upakaraNajAtaM paribhraSTaM patitaMsyAttacca kazcitsAdharmikaH pazyetkalpate se tasya sAgArakRtaMnAma yasyaivedamupakaraNaMtasyaivedaM deyamiti buddhyA gRhItvA yatraivAnyamanyaM sAdharmikaM pazyettatraiva evaM vadet / idaM bho Arya kiM parijJAtaM sa ca yadi vadet parijJAtaM, tata stasyaiva pratiniryAtavyaM samarpaNIyaM syAt / kimuktaM bhavati / yadi tasya satkaM tarhi tasmai dIyate / atha brUyAdamukasya satkaM yadA tasyeti, sa ca vadet na parijJAtaM na ko'pi jAnAtItibhAvaH tarhi tannAtmanA paribhuJjIta, na anyasyAnyasya darzayet / kintvekAnte bahuprAsuke sthaNDile . paristhApayitavyaM syAt / evaM niggaMthassaNaM bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhaMtassetyAdyapi sUtraM bhAvanIyam / tathA nirgranthasya namiti prAgvat grAmAnugrAmaM duijamANasseti viharato'nyatarat upakaraNajAtaM bhraSTaM syAt tacca kazcitsAdharmikaH pazyetkalpate se tasya sAgArakRtaM gRhItvA duramapyadhvAnaM parivoDhuM jattha vetyAdi prAgavat / eSa sUtratrayasaMkSe pArthaH / samprati bhASyakRt yathAladhusvakagrahaNaM tRtIyasUtramanyataragrahaNaM ca vyAkhyAnayati / / [bhA. 3532 ] vihoya ahAlahuso jannato majjhimo ya uvahIu / annayaraggahaNeNa udheppai tiviho u uvahIya / /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 vyavahAra-chedasUtram -2-8/200 vR-yathAlaghusvaka upadhirdvividhobhavatijadhanyo madhyamazca |anytrgrhnnentutrividho'pyupdhiH parigRhyate / tadevaMkRtA viSamapadavyAkhyAbhASyakRtA sampratiniyuktivistaraH / [bhA.3533] aMto pariThAvaMtebahiyAya vihAramAdisulahugo / annayaraM uvagaraNaM diThaMsaMkA naghecchaMti / / [bhA.3534] kiMhaja pariThaviyaM pamphuThA vAvito nagehaMti / - kiMeyassannassa vasaM kijaigeNhamANovi / / vR-antAmAdInAMmadhye bahirvicArabhUmau vA paristhApayati vismarati pamhaThaMti vA pariThaviyaM ti vA egaThThamiti vacanAt prAyazcittaM laghuko mAsaH / kasmAdIdRzaM pramAdaM karotIti hetoH kaH punardoSo yadi vismRtamata AhaanyataratjadhanyaMmadhyamamutkRSTaMvAupakaraNaM dRSTaMtatojAtAzaMGkAzaMkAtazcanakecanApi grahISyaMti,zaGkAmevaspaSTatAMbhAvayati / kiM hojjetyAdisAdhavastadanyatarat upakaraNamantarbahidRSTvAzaGkante kimetatpariSThApitamutakasyApivismRtaMbhavet / evaMzaGkamAnAstadupakaraNaM vismRtaMna gRhNantiyato gRhNannapi janaiH sa zaMkyate / tathApi-tatpatitaM gRhNantaM saMyataM ko'pi ddaSTrA zaGketa kimetasya anyasya vA kimuktaM vA bhavati / kimAtmIyaM patitaM gRhNAti kiMvAparakIyaM kasyApi dAnArthamevaM zaGkAsaMbhave tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / atha niHzaGkitaM pareSAM syAttadA caturgurukaM / evaM zaGkAsaMbhavato na gRhNanti tasmiMzcAgRhyamANe imedoSAH / / [bhA.3535] thigaladhuttApottebAlagacIrAiehiMahigaraNaM / bahudosatamAkappA parihAnIjA vinAtaMca / / .. vR-tatpatitaMyathAlaghusvakamupakaraNaMgRhasthaidRSTaMtatastetatgRhItvA'nyasya chidravatovastrasya thigalakaM kurvanti, tathA prakSAlya potakAni vahikApaTTAdirUpANikuryuryadivAuttAnazAyinAMbAlakAnAMyogyAni cIvarANi vidadhIran / ityevamAdibhiH prakArairyathAlaghusvakasyopakaraNAgrahaNe adhikaraNaMyadAtupatitAH kalpAna gRhyante / tadAna bahudoSatamAH prabhUtatamaM teSvadhikamiti bhAvaH / tacca upakaraNaMvinA anya upakaraNaMyAcamAnasya parihAniH sUtrArthayoH yeca tRNagrahaNAgnisevanAdayo dossaaste'piprsjnti| [bhA.3536] ete anneya bahUjamhA dosAtahiMpasajaMti / AsagaNe aMto vA tamhA uvahiM navosirae / / vR- ete anantaroditA anye ca yasmAdbahavo doSAstatrapatiteprasajanti tasmAdgrAmAdInAMbahirAsanne pradeze antarvAtamupadhina vyutsRjennavismaraNataH pAtayet / adhunA yaH zaGkAtaH zaGkamAnovAnagRhNAtitaM pratyupadezamAha[bhA.3537] nissaMkiyaMtunAuM viccuyameyaMtitAhe ghettavvaM / saMkAdi dosavijaDhA nAuMvappaMti jassa nayaM / / vR-yadA etadupakaraNaMkasyApivicyutaM vismaraNataH patitamiti niHzaGkitaMjJAtaMbhavatitadA niyamato grahItavyaM / gRhItvA ca zaGkAdidoSarahitA mA mamaviSaye kasyApi zaGkAsyAdityAdi doSavarjitA yasya vata upakaraNaMtasya jJAtvAsamarpayanti / etacca yadviSaye kartavyaM tadAha[bhA.3538] samaNunneyarANaMvA saMjatI saMjayANavA / iyare uanuvadeso gahiyaM punagheppaetehiM / /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 200, [bhA. 3538 ] 353 vR-samanojJAnAM sAMbhogikInAmitarAsAmasAMbhogikInAM saMyatInAM saMyatAnAM vA stakamupakaraNaM patitaM gRhItvA yasya satkaM tasya dAtavyabhitare tu pArzvasthAdayasteSAmayamupadezasteSAM saktaM patitaM gRhItvA yasya saktaM tasmai deyamiti nAsmAkamupadezo'dhikaraNavapravRttestaiH punaH pArzvasthAdibhiH saMvignAnAM vihAriNAmetadupakaraNamiti jJAtvA yatpatitaM gRhItaM tadAnIM taM punagRhyate / atraiva dvitIyapadamAha[bhA. 3539] biiya pade na gehejjA viviMciya duggucchie asaMvigge / tucchamapayoyaNaM vA ageNhatA hoya pacchitI / / vR- dvitIyapade apavAdapade na gRhNIyAt patitaM vivicitaM pariSThApitamiti kRtvA jugupsitamazucisthAnapatitamiti kRtvA vA asaMvignAnAM vA etadupakaraNamiti jJAtvA tathA tucchaM mukhapotikAdi tadapi kuthitvAdinA kAraNenA kAraNenAprayojanamagRhyAto bhavatyaprAyazcittI / aMtovisagalajuNaM viviMciyaM taM ca darunogirahe / asuaThANivicuttaM bahudhAvAlAdi chinnaM vA / / [bhA. 3540 ] vR- antargrAmAdInAM madhyevisakalaM khaNDAspaSTIkRtaM jIrNa vivecittaM pariSThApitamiti jJAtavyaM tacca dRSTvA na gRhIyAt tathA azucisthAne'pi cyutaM bahudhA vA vyAlAdibhiH zvaprabhRtibhizchinnaM na gRhNIyAt / [bhA. 3541] hInAhiyappamANaM sivvaNicittalAviraMgabhaMgI vA / eehiM asaMviggo vihitti daThThe vivajraMtI / / vR- hInAdhika pramANaM nAgamoktapramANopapannaM tathA sIvanikayA citralaM citraM ca tatsIvanikA citralaM tathA vividharaMgeNa rAgadravyeNa bhaGgivircchitti tatvaraGgabhaGgitadvA dRSTrA etaiH kAraNairayamasaMvignAnAmupadhiriti jJAtvA vivarjayanti / [bhA. 3542 ] emevayabitiya pade aMto uvariM Thavijjai imehiM / tuccho atijunno vA sunne vIviMcejjA / / vR- evameva anenaiva prakAreNa ebhirvakSyaNairgrAmAdInAmantardvitIyapadena pariSThApayet patitaMna gRhNIyAt kairityAha- tuccho mukhapottikA pAdaprocchanAdikaH / kuthitatvAdinA akiMcitkarA yadi vA atijIrNo hastena gRhyamANo'nekadhAvizarArurjAyate / zUnye vA vivikte pradeze patito yatra vistaraNAsaMbhavastata etaiH kAraNaiH pariSThApitaH eSa upadhiriti kRtvA vivicyAt na gRhNIyAditi bhAvaH / [bhA. 3543 ] emeva bahiyAvI viyArabhUmIe hojjapaDiyaM tu / tassa viu esa gamo hoiya neo niravaseso / / . vR- evameva anenaiva prakAreNa grAmAdInAM bahirapi vicArabhUmau patitaM bhavet tasyApyeva evAnantarodito gamaH prakAro niravazeSo jJeyo bhavati / tadevaM sUtradvayaM bhAvitamadhunA tRtIya sUtrabhAvanArthamAhagAmo khalu puvvatto dUijaMte u donni u vihANA / [bhA. 3544] abhaMtaragahaNeNaM duviho va uvahI / / vR- grAmaH khalu pUrvamuktastasmAdanukUlo'nyo grAmo'nugrAmo grAmazcAnugrAmazca grAmAnugrAmaM samAhAratvAdekavacanaM tat dUyamAnasya gacchatastasmin gacchati dvividhAne Rtubaddhe kAle gantavyaM / tathA pAdAbhyAmiti AbhyAM dvAbhyAM prakhyA samprati niyuktivistaraH 22 23
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 vyavahAra-chedasUtram-2- 8/200 [bhA.3545] paMthe uvassaevApAsavanuccAra maaiyNtevaa| pamhusatIhaehitamhAmottUNime ThANA / / vR- tat upakaraNaM pathivrajataH kathamapi patet grAmAnugrAmaM vA gacchan yatropAzraye uSitastatra vismaraNataH patitaMbhavet / vizrAbhyatovA kvacitpatitasyAt / uccAraMprazravaNaMvAkurvataHsyAtpatitaM, AcamatovA vismRtametaiH kAraNairvismaraNataH patanasaMbhavastato yeSu vizrAmyata uccAraMprazravaNaM vAkurvato doSAbhavantitAnImAnisthAnAni varjayet / tAnyevAha [bhA.3546] paMthevIsamaNanivesaNAdisomAso hoilhuouu| AgaMtarasaMThANelahugA ANAdino dosA / / vR-pathiyadivizrAbhyatinivasativAAdizabdAt UrdhvasthitovA tiSThatisupto vAuccAraMprazravaNaM vA vyutsRjati tadA sarvatra asamAcArI niSpannaprAyazcittaM mAsalaghu yadi punaH AgantRNAM sthAne sabhAdau vizramaNAdikaroti tadA sarvatra pratyekaMcatvAro laghukAH AjJAdayazca doSAH / [bhA.3547] micchatta annapaMthedhUlI uvikhananau uvahiNo vinAso / tecevaya savisesA saMkAdiviviMcamANevI / / vR-sasAdhuH pathivizrAmyatidhigjAtIyAzcAnye jAtimadAvaliptAstena pathAsamAgatAbhaveyustataH sasAdhuzcintayet |maamnnimittmene uddhartamAnAharitakAyAdivirAdhanAMkApuMriti |ssaadhuH patha utthAya anyatra tiSThetyatraca ime doSA jAnantyete zramaNavAdina AtmanaH sAramato'yamasmAn dRSTrAvRtta iti tathA sAdhUnAM dhigjAtIyAnAM pathi datte'tra eva teSAmapi guravo dhigjAtIyAH pradhAnAzca etaccAbhinavadharmANaH zrutvA dRSTA vA mithyAtvaM pratipadyeran / tathA anapaMthettitaMsAdhuMpathi sthitaMdRSTrA pathikAudavRtyA vrajanti / tecodvartamAnA haritakAyAdInAM virAdhanAM kurvanti / tathAkecittaMpathi sthitaM dRSTA bruvate-aho nirlajjaH zramaNaH panthAnaM rudhvA sthitaH / tacca zrutvA ko'pyasahanaH kalahaM kuryAt tato yuddhe samApatitebhAjane bhedo'nAgADhAdiH paritApanAca syAt / tathApAdanikSepeNadhUlyA utkhananaM bhavatItitenacaupadhervinAzomalinatvabhAvAtteevAnantaroditadoSAHsavizeSAHzaGkAdayoviviMcatyapi uccArAdi tyajatyapi, tathAhi-uccArAdi pathi kuvrato lokasya zaGkopajAyate kimanena gudaMnirlepitamuta neti / AdizadvAt kimeSa stenakaH kiM cAzramaNo'bhicArako heriko vA ityAdi parigrahaH / eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH |saamprtmenaamevgaathaaN vivarISuH prathamato mithyAtvadvAraM vivRNoti[bhA.3548] paMthena ThAiyavvaM bahavo dosA tahiM pasajaMti / . abbhuThiyattigurugAjaMvA AvajjatI jatto / / vR-pathisAdhunA vizramaNanimittaMnasthAtavyaM yatastatrabahavo doSAH prasajanti / tAnevAha-sAdhunA dhigjAtIyAnAMpathi pradatteabhyutthitAete abhyutthAnameteSAMkRtamiti lokapratipattau tasya prAyazcittaM catvArogurukAH, / yaccasvayaM dRSTrAyatovAzrutvA mithyAtvamApadyate / abhinavadharyA mithyAdRSTibhaMgADhataraM mithyAtvamadhigacchati tanniSpannaMca tasya prAyazcittaMdhigjAtIyAnAMcAtmabahumAnasaMbhavaH[bhA.3549] jANaMti appaNo sAraMetesamaNavAdiNo / . sArameesi logoyamappaNo na viyANaI / / vR-yeAtmAnaMzramaNamitivadantiteAtmanaHsAraM paramArthatatvaMjAnantiyathAasmabhyamete garIyAMsa
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355 uddezaka :-8, mUla - 200, [bhA. 3549] iti |ystvessaamyN lokaH sasAramarthatatvamAtmanona vijAnAtiaviditaparamArthatvAn |gtNmithyaatv| [bhA.3550] annapaheNa vayaMtekAyAsoceva vAbhave paMtho / aciyattasaMkhaDAdIbhANAivirAdhanAceva / / vR-taM sAdhuM pathi sthitaM dRSTvA pAnthA anyena pathA vrajanti tathA ca sati kAyA haritakAyadayo virAdhyante / tathAsaeva bhavatipanthAstatomahAnpravartanAdoSaH / tathApathisthitaM dRSTvAkasyApyaciyattamaprItirupajAyatetataH sabrUte-aho muNDaH panthAnaM rudhvA sthitaH / tasya zrutvAko'pyasahano'saMkhaDaM kalahaMkuryAt |aadishbdaatyuddhmpi |tthaacstibhaajnviraadhnaa / AdizabdAdanAgADhAdiparitApanA bhAvataH zarIra virAdhanAca / sampratidhUlIukkhaNauvahivinAso itivyAkhyAnayati / / [bhA.3551] srkkhdhuuliiceynneptthivaannNvinaasnaa| __ acittareNumailaMbhidosodhovvaNadhovvaNe / / vR- saha rajasA zlakSNadhUlirupeNa vartate iti sarajaskA sa cAsau dhUlizca tasyAzcaitanyo tasyAM cetanAyAmityarthaH / pAdanikSepeNa utkhanane zarIrAdisaMsparzataH pArthivAnAM vinAzanaM bhavet / atha so'cittoreNustarhi tenAcittenareNunAmaline upadhau yadi prakSAlayatitathApidoSaH prANavirAdhanApattervA (ba) kuzatvasaMbhavAccAprakSAlane'pidoSAH |prvcnhiilnaadyaaptteH anyacca[bhA.3552] vegAvidvA turaMgAdIsahasA dukkhnigghaa| parammuhaMmuhaM kiccA paMtA ThANaMpaNollae / / vR-vegAvidvA vegenAgacchantasturagAdaya AdizabdAt balIvardAdiparigrahaH sahasA duHkhena nigRhyante nivAryante itiHkhanigrahA nivArayitumazakyA itibhAvatastaH zarIravirAdhanA bhAjanavirAdhanAca tathA kecit prAntaH parAGmukhaM kRtvA pathi sthitaM praNudeyurgAthAyAmekavacanaM prAkRtatvAt / prAkRte hi vacanavyatyayopibhavati / kiMca[bhA.3553] pamhaThamavi annatthA jaitthA kovipecchtii| paMthe uvarimamhuThaMkheppaMgeNhaMtiaddhagA / / vR-patho'nyatravismarataH patitamapiyadRcchayAyadikathamapikopiprekSate, pathipunaradhvagAparibhRSTaMkSipaM gRhNantitasmAtpathina vizramitavyaM / . [bhA.3554] evaM ThitovaciThevisesatarAbhavaMtiunnivaNe / dosA niddapamAyaMgateya uvahiM haraMtato / / vR-evamamunAprakAreNa sthiteUrdhvasthAnenAvatiSThamAnetathA upaviSTedoSAvaktavyAH / nivannezayAne savizeSatarA doSA bhavanti, tathAhi-pUrvoktAstAvattathaiva draSTavyA, anyacca zayAne kathamapi nidrApramAdaM gate upadhimanye pathikAdayo haranti tasmAtpathi na zayitavyamiti / samprati te cevayasavisesA saMkAdiviviMcamANevItyetadvyAkhyAnArthamAha[bhA.3555] uccAraMpAsavaNaM anupaMtheceva AyaraMtassa / lahutoya hoimAsocAummAsosavitthAro / / vR-uccAraMprazravaNaMvAdhvagAnAmanukUlepathi AcArato'samAcArI niSpannaM prAyazcittaMlaghuko bhavati mAsaH, |athtthoccaarNprshrvnnNvaakurvntmvlokykecidnyNpnthaanN kurvanti ctvaaromaasaalghukaaH,|
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/200 savitthArottiyaccastryAdibhiHsahasaMghaTTanAdiprApnotitanniSpannamapitasyaprAyazcittamitibhAvaH / tathA[bhA.3556] chaDDAvaNannapahodavAsatI dubbhigaMdhakalusappe / tenottivasaMkejjA AdiyaNe ceva uDDAho / / vR-ko'pisakharorAjakulamAnyaH prAntaH zravaNamuccAraMpathikurvantaM dRSTAkopAttameva zramaNamAskandya tamuccAraMchardApayet / aparenyaH panthA kriyatetatracoktaMprAyazcittaM,tathApathidravAbhAvedurabhigandhaucchalet / tatrApipravacanoDDAhastathA ko'pi kaluSAtmAzaMketastenaka iti upalakSaNametat / heriko'bhicAriko vA ityapi zaGketa / tata AdAne grahaNepravacanasya uDDAhaH tasmAt pathi vizrAmaNAdi na kartavyamatravApavAdamAha[bhA.3557] accAyava dUrapahe asahabhAveNakhediyappAvA / channevAmottupahaMgAmasamIveyachannevA / / vR-atizayenAtapauSNaMtapativRkSAzcapathodUravartantayathAsaNapallImArgapratipannAnAmekaevAdhvani vizramaNayogyo vRkSa evamadhikRtepyadhvani vizramaNahetureka eva vRkSo'nyatramAkAzaMtena kAraNena pathyapi vRkSasyaadhastA vizrAbhyet / asaho nAma nAtidUre vRkSAH santi paraMtatragantuMna zaknotitataH so'pi pathi vRkSasyAdho vizramaNaM kuryAt / athavA upadhibhAreNa kheditAtmA atizayena parizrAntastataH patha uddhartituMnazaknotItipathyeva vizrAmyati / tadevapatha ubhayoH pArzvayo dUreNavRkSasaMbhave dvitIyapadamuktamidAnIMsamantatovRkSacchannepratipAdayati-channevAmottupahamitiyatrapanthA ubhayoH pArzvayovRkSaiH channastavA vA vibhASAyAM yadi nirbhayaM, na tataH panthAnaM mukkA'nyatra vizramaNAdi karoti / atha bhayaM tadA pathyeveti etadre'bhihitaM,grAmasamIpepunarnirbhayamitivRkSacchannevApathiya uddhartya vizrAmaNAdikarotigrAmasamIpe yasya tasya vRkSArdevakulAdezchAyAsaMbhavAttenapunaH sAdhunA pathaH kiya reuvartitavyamata Aha[bhA.3558] paMthe ThitonapecchaiparihariyA puvvavanniyAdosA / biiyapae asatIe jayaNAe ciTThaNAdIni / / vR-tAvatidUreuva'tyasthAtavyaMyatrapathikaH pathAvRjanpathiUrdhvasthitovAsAdhumudvRttaMna pazyati / evaMcapUrvavarNitAdoSAHsamastA apiparihatAH / dvitIye pade apavAdapade punarudvartane asatiuddhartanAbhAve pathyapi yatanayA vakSyamANayA sthAnAdIni karotisa ca tathA kurvantIrthakarAjJayA pravRtteH zuddha iti, / [bhA.3559] saMkaThThahariyacchAyA asatIegahito vahiTTitoatthe / uTheiva apatte sahasA patte tatopaThiM / / vR-saMkaTho nAmapanthAsa ucyateyo vATyorapAntarAletatrodvartanasyAsaMbhavaH athavAcatasRSvapidikSu samantato haritakAyaH athavA panthAnamatiricyAnyatrasarvathAcchAyA na vidyate, |tt etaiH kAraNairudvartanAsaMbhave pathyeva gRhItopakaraNo muhUrtamAtramUrdhAsthito mArga eva cchAyAyAM vizrAmyeta, yadAtu pathikAnAgacchataH pazyati tadA teputaM pradezamaprApteSveva uttiSThati / tathA te jAnanti pUrvameSa utthita iti |athshsaivtepthikaa adRSTA evaMsaMprAptAstadA teSAMpRSTaMdatvA uttiSThati / tadA tejAnanti yathaiSa AtmavyApAreNotthita iti / evaM mithyAtvAdidoSAH parihRtAbhavanti / [bhA.3560] bhuMjaNapiyaNuccArejayaNaMtattha kuvvatI / udAhaDAya jedosA puvvaM tesujatobhave / /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 200, [bhA. 3560] 357 vR-bhojane pAne uccAre yatanAMtatrapathikarotikathamityAha-udAhRtA ye pUrvaM doSAsteSuyato bhavetna bhavanti tathA ytnetibhaavH| [bhA.3561] gaMtavva paloeuMakaraNilahuto udosa ANAdI / pamhuThTho vAsaTTolahuto ANAdinoceva / / vR-vizramyauccAraMprazravaNaMkRtvA yadAgantavyaM bhavatitadA siMhAvalokanena pazcAdavalokyagantavyaM / yadipunaravalokanakarotitadA prAyazcittaMtasya laghukomAsaH, |adhikrnndossaashc prAguktAH kathamapi vismaraNaH patitesaMbhavanti |aajnyaadyshc AjJAbhaGgAdayazcadoSaH tathA yadikathamapivismaraNataH patitaM syAttatastagrahaNAyapratinivartitavyaH / yadimanyatekiMtenetivyutsRjatitadAmAsalaghukaMAjJAbhaGgAdayazca doSAH / etadevAha[bhA.3562] pamhuThe gaMtavvaMAgamane lahugoyadosa aannaadii| nikAraNami tinni uporisIkAraNesuddho / / vR- pamhuThe kathamapi vismaraNataH patite siMhAvalokanena caddaSTe niyamatastadAnayanAya pazcAdgantavyaM / agamaneprAyazcittaM laghukomAsaH |adhikrnndossaashcpraaguktaaaajnyaadyshctthaa niSkAraNamiti kAraNasvAbhAvo niSkAraNaM tasmin yadinAstivartamAnasya pratyavAya ityarthaH / tadA avazyaM nivartitavyaM tinni uttiyadi prathamAyAM pauruSyAM vismaraNataH patitaM caramAyAMca pauruSyAMsmRtaM tatra yadi niHpratyavAyamantarA ca vAso'stiyadA nivRtya gRhItvA Anetavyamatha sUryAstasamayavelAyAMsmRtaM yathA'mukaMme vismaraNataH patitamititadA AdyAntrInyAmAn-uSitvAcaturthe yAme pratinivRttyAnetavyaM pratyavAyAbhAve, kAraNe tupratyavAyalakSaNe anivartamAno'pisazuddhaH / etadevabhAvayati[bhA.3563] caramAe viniyattaijaivAsoatthiaMtarAcasime / tinni vijAme vasiuMnivattai niracaecarame / / vR-prathamAyAMpauruSyAM vismaraNataH patitetadAnayanAya caramAyAmapipauruSyAM nivartate / yadica sime antarAvAso'sti / atha caramAyAM dinapauruSyAMpatitaMtadArAtretrInyAmAnuSitvA carame yAme niratyaye pratyavAyAbhAvato nirbhaye nivartate / kAraNezuddhoitivyAkhyAnArthamAha[bhA.3564] dUrasoviya pucchosAvayatenA nadI va vAsaMvA / iccAikAraNehiM kareti ussagamotassa / / vR- dUramatizayena gatAnAM smaraNapathamavatIrNaH patita upadhiH so'pi vA upadhiratizayena tucchaH mukhapotikAdirupo'ti jarAjIrNazceti bhAvaH / athavA apAntarAle vyAghrAdIni svApadAni stenA vA zarIrApahAriNaupakaraNApahAriNovA nadIvApAntarAlevarSavApatati |aadishbdaatmlecchbhyNvaa azivaM vetyAdiparigraha ityAdibhiH kAraNaistasya vismaraNataH patitasyopakaraNasya utsargaM vosirAmitti tribhaNanapUrvakaMparityAgaMkaroti / evaM karaNe adhikaraNAdayo nabhavanti / [bhA.3565] evaMtApamhuTho jesiMtesiM vihI bhave eso| jepunaanne pecche tesiMtuimovihI hoi / / vR-evamuktena prakAreNatAvatyeSAmupadhirvismaraNataH patitasteSAmeSo'nantarodito vidhirbhavati / ye punaranyesAdharmikAH prekSanteteSAmayaM vakSyamANo vidhirbhavati / tamevAha
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 vyavahAra-chedasUtram-2-8/200 [bhA.3566] duTuageNhaNelahugo duvihou vihIunAyamanAto / duvihA nAyamaNIyAsaMvigatahA asaMviggA / / vR-dvividha upadhiraudhika aupagrahikazca / tasya dvitIyasyApi patitasya dRSTrA avagrahaNe laghuko mAsoyecapUrvamuktAadhikaraNAdayo doSAste'pitasyaprasajanti |srvupdhibhuuyodvidhaajnyaato'jnyaatshc / tatrajJAto nAma yeSAM sa upadhisteSAM jJAyate ajJAtonAma yo na jJAyate yathA'muktasya samvandhIti / te jJAtA dvividhA bhaveyuH-saMvijJA asaMvijJA vA / yo'pi copadhiryeSAM satkRtayA na jJAyate te'pyajJAtA dvividhAH saMvignAasaMvignAzca / [bhA.3567] mottUNa asNvigesNviggaannNtunynjynnaae| dovaNA saMviggechabbhaMgA nAyamanAe / / vR- muktvA asaMvignAn kimuktaM bhavati? yo jJAyate'saMvijJAnAmeSa upadhiH sa na nIyate yestu saMvijJAnAMdvauvargautadyathAsaMyatAH saMyatyazca / tatrasaMvigne ekaikasmin vargeSaDbhaGgAjJAtebhavanti ajJAte ca vakSyamANo vidhiH / tatraSaDbhaGgAnupadarzayati[bhA.3568] saMyameva annapese appAhe vAvi eyasagAme / paragAme viya evaM saMjati vaggevichabbhaMgA / / / vR-yaditesaMyatAH saMvijJAitijJAtAstadAsvayaMvAgantuMnayati |anysy vA hastepreSayatisaMdizati vA yathA mayAsa upadhirvismaraNataH patito labdhaiti evaM svagrAme trayo bhaGgAH paranAme'pisthitAnAmete eva trayaH prakArAH SaDbhaGgAH saMyatanAmevaMsaMyatIvarge'piSaDbhaGgAH / tadevaMjJAtaviSaye vidhiruktaH / [bhA.3569] hANAdinAyaghosaNasouMgamanaM capesaNappAhe / ' pamhuThe vosaThe appabahu asaMtharaMtaMbhi / / vR-yonajJAyatekasyApyeSa upadhiritisaparijJAnanimittesnAnAdisamavasaraNedhoSyate / ghoSaNAMca zrutvAkenApikathitejJAteyeSAMsa upadhistatrasvagaMvAgantuMnayati |anysy vA hastepreSayatisandezayati vA / tathA pamhuThe vismaraNataH patite vyutsRSTe parityakte yenAnItastasminnasaMstarati alpabahu paribhAvya paribhogo'nujJAtaH / etadeva vyAkhyAnayati[bhA.3570] kAmaM pamhuThaMno cattaMpuna bhAvato imamhehiM / itibetisamaNunne icchA kajjesusesesu / / vR- yeSAM sa upadhirvismaraNataH patitasteSAmantikaM sa nIyate nItvA vedaM bhaNyate / yathArya yuSmAdvismaraNataH patito'smAbhizcAnItastatogRhyatAmitievamukteteprAhuH kAmaMno'smAkaMvismaraNataH patitamidamupakaraNaM paraMbhAvataidamasmAbhistyaktastrividhaMtrividhenavyutsRjatitamitibhAvaH / evaMbruvati upadhiste yadisaMbhogikAstena cavinAsaMstaratitarhisa yeSAMsatkastepariSThApayanti / etenaicchAkajesu iti vyAkhyAtam / samprati sesesutti vyAkhyAyate zeSA asAMbhogikAsteSvapi kAryeSvicchA / iyamatra bhAvanAanyasAMbhogikairAnItetaizcapratiSedheyadiyairAnItastetaina vinAnasaMstarati / anyazcopadhirdurlabho nalabhyatevA tadA taiH samanujJAtaMparibhujate / etAvatA appabahusaMtharaMtammitivyAkhyAtaM tadevaM saMvignAnAM vidhirIdAnImasaMvignAnAmupadhividhirucyate [bhA.3571] pakkhigApakkhigAceva havaMtiiyareduhA /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 200, [ bhA. 3571] saMviggapakkhageNeti iyaresiM na geNhatI / / vR- itare asaMvignA dvividhAstadyathA saMvignapAkSikAzcAsaMvigna pAkSikA ityarthaH / tatra yaH saMvignapAkSikasya sambandhI upadhistaM svayaM vAnayati anyasya vA haste preSayati sandezayati vA yastvitareSAmasaMvignAnAmupadhistaM patitaM dRSTrA na gRhNanti / atraivApavAdamAha [bhA. 3572 ] iyare vi hoja gahaNaM AsaMkAe anijramANaMmi / kiha puna hojjA saMkA imehiM ukAraNehiM tu / / 359 vR- itarasminnapyasaMvignapAkSika sambandhinyupadhAvasaMvignapAkSika sambandhitvenAjJAyamAne AzaGkayAgrahaNaM bhavet / sUrirAha-ebhirvakSyamANaiH kAraNaistAnyevAha / [bhA. 3573] hANAdosara vA ahavasamAvattito gayAnegA / saMviggamasaMviggA iti saMkAgeNhaMte paDiyaM / / vR- jinapratimAsnAna darzananimittaM AdizadvAt saGghaH prayojanena vA kenApi samavasaraNe melApake yadi vA evameva samApattito gatAH purato'neke saMvignA asaMvignAzca / teSAM ca gacchatAM kasyApyupadhevismaraNataH patitaH sa na jJAyate samyak kiM saMvignAnAM kevalaM syAt saMvignAnAmapIti taM gRhNAti / saMviggapurANovahi ahavAvihi sIvaNA samAvattI / [bhA. 3574] hojjava asIvito cchiyaiti AsaMkAe gahaNaM tu / / vR- athavA purANasaMvignopadhiH kimuktaM bhavati ? yeSAM satka upadhiH patitaste pUrvaM saMvignA AsIran pazcAdasaMvignIbhUtAH sa copadheH pUrvasaMvignasIvanena sIvitaH athavA asaMvignairapi samApattyAvidhi - sIvanikayA sIvito yadi vA asIvita eva sa bhavettatastaM dRSTvA AzaMkA bhavati kiM saMvignAnAmutAsaMvignAnAM tata AzaGkayAgrahaNaM bhavati / sampratigrahaNAnantaravidhizeSamAha [bhA. 3575] te puna paradesagate nAuM bhuMjaMti ahava ujjhati / anne u pariThavaNA kAraNabhogo va gIesu / / bR-tamupadhiM gRhItvA yeSAM saMvignAnAM satkaupadhiste paradezaM gatAstatastAnyaradezaM gatAn jJAtvA kAraNe samApatiteparibhuJjate / athavA kAraNAbhAve pariSThApayanti / evaM kAraNairasaMvignAnamapi patitamupadhiM gRhNAno na prAyazcittabhAgbhavati, atha yeSAM satka upadhiH patito gRhItasteSA saMvignA apyanye'sAMbhogikAsteSAM dezAntara gatAnAmupadhi gRhItvA niSkAraNe pariSThApayanti / kAraNatti yadi te sarve gItArthAnAM ca teSAmupadhirasti yadi vAtAdhza upadhiranyo durlabhastadA evaM kAraNe paribhuJjate / athate gItArthamizrAstadA pariSThApyateparijJApya vA agItArthAn paribhuJjate / etaccAnyasAMbhogisatkatayA parijJAyate, dravyaparijJAne prAgukta eva vidhiH [bhA. 3576 ] biiyapade na gehejjA saMviggANaMpi ehiM kajjehiM / AsaMkAe na najjai saMviggANa va iyaresiM / / vR- dvitIyapade apavAdapade saMvignAnAmapi patitamupadhimebhirvakSyamANaiH kAryaiH kAraNairna gRhNIyAt * tAnyevAha-na jJAyate kimeSa saMvignAnAmitareSAmasaMvignAnAmityAzaGkayA patitaM na gRhNAti tathA asivagahiyaM va souM te vobhayaM va hojja jai gahiyaM / ubheNa annadesaM va gaMtukAmA na gehejjA / / [bhA. 3577] -
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 vyavahAra-chedasUtram-2-8/200 vR-yeSAM te upadhiste azive gRhIto yena dRSTaH sa neti prathamo bhaGgaH / yadRSTaste'zivaM gRhItA yeSAM saktastena gRhItAathavA ubhayaMgRhItamititRtIyaH / ubhayamapinagRhItamiticaturthaH / tatracaturthabhaGgo'pavAdamadhikRtyazUnyonabhavati / tatrApavAdaitibhAvaH / tatraprathamabhaGgena gRhNAtiazivopahatatvAt dvitIye'pina gRhNAti / tadAnIM tasya tairagrahaNAdazivopahatatvAt tRtIyebhaGge saddaze'zive kAraNegRhNAti visaze somamukhAdilakSaNena gRhNAti / yadivAavamaudaryeNa dezAntaraMgantukAmAna gRhaNIyuH / [bhA.3578] ahapunagahiyaM puvvaM nayadiThaMjassa viccuyaM tNtu| pavahAviyannadesaMimeNa vihiNA vigiMcijjA / / vR- ata punargRhItaM pUrvamupakaraNaM na ca sa dRSTo yasya satkaM tadupakaraNaM vicyutaM vismaraNataH patitaM yasmAtpavanavegena dhAvitAH pradhAvitA anyadezaM tadanena vakSyamANena vidhinA vivecayetpariSThApayet / [bhA.3579] duvihA jAyamajAyA jAtAabhiyogataha asuddhAya / abhiyogAdIcchettuMiyaraM puna akkhuyaMceva / / vR-sA pAriSThApanikA dvividhA jAtA ajAtA ca / tatra jAtAnAmaabhiyogakRtA viSakRtA ca / tatrAbhiyogAvazIkaraNaM / athavAjAtAazuddhAsA dvividhA mUlaguNA azuddhA uttaraguNAzuddhAca / tatra jAtA abhiyogakRtA vikRtA vA mUlaguNA zuddhA uttaraguNA zuddhA vA sAcchettuM bhettuM vA kartavyA itarat punarupakaraNamabhiyogAdidoSarahitamakSataMcaivapariSThApayitavyam / atraparaH prabhaMkaroti[bhA.3580] paha niggayAidAniM vijANaNaThAi tatthacodei / suddhAsuddhanimittaMkIrai cidhaM imaMtutahiM / / vR-pathaM nirgatA AdizabdAdazivAdibhiH kAraNairnirgatAH parigRhyante / teSAMzuddhAzuddhanimittaMyadatra prAgukte vidhau pratipAdite paro'sahamAnazcodayati praznayati pathanirgatAdInAM pathanirgatA mArgapratipannAH teSAM pariSThApitamidamiti vijJAnArthAM tatredaM vakSyamANaM cihanaM kriyatAmiti tadevAha[bhA.3581] egAdo tinnivalI vatthe kIraMti pAecIrANi / chabbhaMtucodagenaM iti uditebetiAyario / / vR- mUlaguNairazuddhe vastre ekAvalirekaM cakraM kRtvA tat pariSThApyate mUlaguNairazuddha pAtre ekaMcIvaramekaM prastaraM kSiptvA tatpariSThApyatAmuttaraguNairazuddhe dve cakre kriyeyAtAM, pAtre dve cIvarakhaNDe dvau vA prastarau kSipyeyAtAM,mUlaguNairuttaraguNaizcazuddhe vastretrINicakrANikriyeran |paatretriinniciivraannitryovaa prastarAH kSipyeran / itiamunA prakAreNacodakenokte AcAryo brUte kiMtadityAha[bhA.3582] suddhamasuddhaM evaM hoti asuddhaM casuddhavAyavasA / tenatidugegagaMdhI vatthe pAyaMmirehAu / / vR- evaM yuSmaduktaprakAreNa cakrakaraNe vAtavazAt zuddhamapi cakraikadvikabhaGgato'zuddhaM bhavati / azuddhamapivAtavazena vakratrikabhAvataHsuddhaMbhavati / pAtramapivAtavazena vidhistatrakartavyaH / mUlottaraguNazuddhevasnetrayAgranthayaH kartavyAH / pAtretistro rekhAuttaraguNairazuddhe vastredvaugranthI pAtre dverekhe mUlaguNairazuddhe vastreeko granthiH pAtra ekA rekhaa| [bhA.3583] addhANaniggayAdI uvaesANAyaNa pesaNaMvAvi / avikovite appaNagaMdaDDhe bhinne vitteya / /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-8, mUla - 200, [bhA. 3583] ... 361 vR-adhvanimArge nirgatA adhvanirgatA AdizabdAt AzivAdibhiryA kAraNairnirgatAH parigRhyante / teSAmupakaraNe dagdhe vahninA bhasmIkRte bhinne vA vivikte vA vismaraNataH patite vAstavyAstAn adhvanirgatAdIna bruvate'smAkamuddharitAni vastrANinasanti / kevalamasmAbhiramukapradeze pariSThApitAnI vartante / tAnyAnIya gRhItha evamukte te'pi prAdhUrNakA ye gItArthAstAn preSayanti, vAstavyA apica teSAM cihnAni upadizanti / yathA gartAsamIpetarusamIpetaDAgasamIpekUpasamIpeityAdi |aannynnmiti athaivaM cihne kathite'pi sthAnaM na jAnanti yadi vA na te vAstavyA glAnAdiprayojanApRtAstataH svayamAnIyaprayacchanti / aisaNaMvAvittiathavAvAstavyAH prAdhUrNakAnAMdezanaMdadatiyathAamukapradeze vastrAdipariSThApitamasti tadamISAM darzaya apizabdAtyadiglAnAdiprayojanai vyApRtAstadA pariSThApitA bhAve anyat yAcitvA prayacchanti / avikovie appANamiti AnIte pariSThApite ko'pyakovido'gItArthaupahatamitikRtvAnecchet / tatraprAdhUrNakavastivyairvAtasyAtmIyaMvastraMpAtraMdatvAitaratsvayaM gRhItavyam / atha tadapi kazcidagItArthatayA nagRhNIyAttarhi tadAnIMtaMpunaH pariSThApyate / [bhA.3584] addhANa nigayAdInA uparittovahIvivittevA / saMpaDugabhaMDadhArIpesaMtIteviyANaMte / / vR-adhvanirgatAdIn AdizabdAdazivAdikAraNanirgatapariprahastAnparitopadhIyAn parimitopadhIyAn vA viviktopadhInvA vismaraNataH patitaupadhInityarthaH / upalakSaNametat dagdhopadhIn vAstavyA jJAtvA kathaMbhUtA vAstavyAityAha-saMpANDu (du) gabhANDadhAriNo nAmAyAvanmAtramupakaraNamupayujyatetAvanmAtraM dharanti zeSaM pariSThApayanti / te tAn tathAbhUtAn jJAtvA bruvate asmAkamuddharitAni vastrANi na santi / kintvasmAbhiramukapradezepariSThApitAnivartantetAnigatvApratigRhNItetievamuktetathApiprAdhUrNakAjAnate gItArthAnpreSayanti kathamityAha[bhA.3585] gaDDAgiritarumAdINi kAu ciMdhANitattha pesaMti / aviyAvaThAsayaMvA ANaMtanaMvamagaMti / / vR- atra prAdhUrNakapreSitAn vAstavyA gartAgiritarvAdIni cihnAni kRtvA preSayanti yadi glAnAdibhivyApRtAH svayamAnayantipariSThApitAbhAve'nyadvA mArgayanti / sAmpratamavikovieappaNagamiti[bhA.3586] nIyaMmi viuvagaraNeuvahameyaM na icchaIkoi / ' avikovie appaNagaManicchamANo vivicaMti / / vR-nIte'pyupakaraNe kazcidavikovida upahatametaditi kRtvA necchet / tasminnapikovide AtmInaM vastrAdisamarpyate / atha tadapinecchati tadApariSThApitamAnItaMpunarvivicantipariSThApayanti / [bhA.3587] asatIe appaNAviya jhAmiyadiha vUDhapaDiyamAdIsu / sujjhati kayapayatto tamevagehUM asaDhabhAvo / vR- yena pUrvaM tatpariSThApitamAnItaM tasya pazcAdupadhiH kathamapi pradIpanakena dagdhaH hRto vA taskaraiH pAnIyena vAnadyAdiplavena plAvitaHvrajato vAkathamapi vismaraNataH patitaAdizabdAtpratyanIkenA'pi vastrANi phAlitAni pAtrANi anekadhAbhinnAni tato dhyAmitahRtavyUDhapatitAdiSUpakaraNAni yAcanIyAni |tessaamstybhaavekRtprytnstdevpuurvprisstthaapitsvyNgRhnnaanHshuddho'shtthbhaavitikRtvaa / mU. (201) kappai nigaMthINa vA atiregaM paDigahaM annamannassahAdUramavi addhANaM parivehijae ___
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 8/201 dhArettaevApariggahittaevAsovANaMdhAressainose kappaitaManApucchittAanAmaMtiyaannamannesiMdAuMvA anuppayAuMvA, kappaisetaMApucchiya AmaMtiya annamannesiMdAuMvA anuppayAuMvA / _[bhA.3588] uvahIduraThANesAhammivatena rakkhaNAceva / anavattete uimaM atiregapaDigahesuttaM / / vR-anantarasUtreidamuktaMvismaraNataH patita upadhi(rAdapyadhvanaAnetavya ityupadezaH kRto anyeSAM ca vismaraNaH patitaM gRhItvA dUre'pi yeSAM satkasteSAM dAtavyo'nyathA'dAne sAdharmikA corikA syAt / tata upadhau dUrAdhvani sAdharmikastainyarakSaNe'nuvartamAne idamapyAdhikRtaM sUtramatirekapatadrahaviSayaM dUrAdhvAdhikAre sAdharmikastainyarakSaNAdhikAre'bhihitAmityeSa sUtrArthaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM nirganthInAM vA atirekamatiriktaM patadrahaM anyasya arthAya idamavizeSitaM vacanaMsAdharmikasyAyetidraSTavyaM |dhaaryituNvaasvyNvaa parigrahituMsovANaMdhArayiSyatiidaMvizeSitavacanaM amuko gaNI vAcako'nyo vA vizeSanirdiSTaH sAdhuH tasya bhaviSyatItibhAvaH ahaM vAnaM dhArayiSyAmi mamaiva bhavISyatIti bhAvaH / anyo vANamiti sarvatra vAkyAlaGkAre dhArayiSyati / idaM vizeSitavacanaM amukogaNI vAcako'nyovA vizeSAnirdiSTaH / sAdhuH yasya kasyApyahaMdAsyAminavA setasyakalpate / yasya vizeSato nirdiSTaM amukasya dAtavyaM taM anApRcchaya anAmatrya vA anyeSAM anyeSAM yadRcchayA dAtuM vA anupradAtuMvA, kalpate se tasya tAn ApRcchaya AmantryA ca anyeSAmanyeSAM dAtuMvA anupradAtuMvA eSa sUtrAkSarasaMskAraH / adhunAbhASyakRtsAmAnyavizeSavacanarupayoruddezanirdezayoH svarupamAha[bhA.3589] sAhammiya uddeso hoiithi purisANaM / gaNivAyaganiddesoamugagaNIvAyae iyaro / / vR- sAdharmika ityuddezI bhavati strINAM puruSANAM vAmidhAnamiti nirdezaH / athavA gaNI vAcaka ityuddezaH / amuko gaNI amuko vAcaka itItaro nirdezaH |smprti niyuktivistaraH[bhA.3590] UnAtirittadharaNe cauromAsA havaMtiugdhAyA / ANAiNo yadosA saMghaTTaNamAdipalimaMtho / / vR-gaNanayA pramANenacaUnasyAtiriktasyavAupakaraNasyadharaNeprAyazcittaMcatvAromAsA udghAtA laghavaH AjJAdayazca doSAstathA pAtraparikarmaNAM kurvan tajjAtAn prANAn saMghaTTayati AdizabdAt paritApayati apadrAvayati vA tatastannimittamapi tasya prAyazcittaM tathA pratidivasamubhayakAlaM pAtrANi anyadvAtiriktamupakaraNaM pratyupekSyamANasya parimanthaH sUtrArthavyAghAta tasmAt gaNanayA pramANena ca sUtroktamupakaraNaMdhArAyitavyaM / tatrapAtramadhikRtyAtirekaM vyAkhyAnayita[bhA.3591] do pAyANunAyA atiregaM taiyaM-pAtraMcamANAto / dhArate pANakkaDDaNabhArepaDileha palimaMtho / / vR-dve pAtre tIrthakarairanujJAte / tadyathA-pAtraM mAtraMca / yadi tRtIyaM pAtraMgRhNAti tadA gaNanayAtirekaM bhavati / yacca pramANaM pAdasyoktaMtato yadi bRhattaraMgRhAti tadA pramANato'tirekaM tatragaNanayA pramANena vAtiriktaM pAtraM dhArayati / parikarmakhAyAM tajjAtAtajAtapramANasaMghaTTaNamupalaNametat / prANAnAM paritApanamapadrAvaNaMca tathAdhvani tadvahane bhAraH ubhayakAlaMpratidivasaM pratilekhane parimanthaH / [bhA.3592] codeti atiregejaidosAto dhareiubhaMtu /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla - 201, [bhA. 3592] ekaMbahUNakappai hiMDaMtuyacakkavAleNa / / vR- atra parazcodayati yadyatirekapAtre gRhyamANe'nantaroktA doSAstato'vamaM gaNanayA hInaM pAtraM dhArayatu / yathAyathA'lpopadhitA tathA tathAbahubahutaraguNasaMbhavAt / kathaM tathAhInaMdhArayatvityAha-ekaM bahUnAM paJcAnAM kalpate te ca paJcajanAzcakravAlena ekasmin dine eko dvitIye dvitIya ityAdirupeNa hiNDatAmetadeva spaSTayati[bhA.3593] paMcaNhamegapAyaM dasameNaM ekamekko pAreu / saMghaTTaNAdi evaM na hoMtiduvihaMca siMomaM / / vR-paJcAnAMjanAnAmekaMpAtraMbhavatu |tessaaNcmdhye ekaikHkrmennckrvaallkssnnendshmenpaarytu| yasya yasmin dine pAraNakaMsa tatpAtraMgRhItvA hiNDatAmevaMcatepAM paripATyAdazamadazamAtikrame divase vArake bhavati / evaM ca saMghaTTanAdine doSA na bhavanti / kiM ca teSAM yadvividhamavamaudaryaM dravyAvamaudarya paJcAnAmekasyapAtrasyabhAvAtbhAvAvamaudaryaM cadazamadazamAtikrameNa pAraNAttat guNobhavati / [bhA.3594] AhAre uvagaraNeduvihameva hotitesiNtu| suttAbhihiyaM cakayaM vehAriyalakkhaNaMceva / / vR- dvividhaM dravyabhAvabhedato dviprakAramavamaM bhavati teSAmAhAre upakaraNe ca AhAraviSayaM bhAvAvamamupakaraNaviSayaM dravyAvamamityarthaH / sUtre cAbhihitavaihArikANAM vihAre hitaM vaihArikaM tena gacchatAM lakSaNamalpopadhitA'lpAhAratAca tatkRtaMbhavati / etadevAha[bhA.3595] vehAriyANamannejahasiM jalleNamailiyaMaMgaM / mailAya colapaTTA egaM pAyaMcasavvesi / / vR-manyeyathAamISAMvaihArikANAMjallena zarIrotthenamalenamalinamaGgaMyathAcamalinAzcopalaTTAstathA sarveSAmekaMpAtrabhavati tataekapAtragrahaNevaihArikAlakSaNaM kRtaMbhavati |atraacaary Aha[bhA.3596] jesiMesuvadeso titthayarANaMtukoviyA ANA / cauroya anugdhAyAnege dosAime huMti / / vR- yeSAmeSaupadezastaistIrthakAraNAmAjJA kopitAstIrthakaraiH pAtradvayasya pratyekamanujJAtAtteSAM ca prAyazcittaMcatvAromAsAH anudAtA guravaH / yataime vakSyamANA aneke doSAbhavanti tAnevAha[bhA.3597] addhANe gelanne appapara vayAyabhinnamAyarie / . Adesa bAlavuDDAsehAkhamagAya paricattA / / vR- adhvani glAnatvena AtmA parazca taistyaktaH / iyamatra bhAvanA-ye adhvanirgatA vismaraNataH patitopadhayaH stenApahRtopadhayo vA bhinnapAtrA vA tadviSaye AtmA paro vA tyakto bhavati, / yadi teSAM pAtraM dadAti tadA AtmA tyaktaH pAtrAbhAve bhikSATanAsaMbhavAt, / atha na dadAti adhvanirgatAstyaktA api banAmeSAM pAtramityuktaM tata ekena pAtreNa yadAnItaM na tena bahavo'dhvanirgatAH saMstareyuH tathA glAnaviSaye'pyAtmAparovAtyaktaH syAttathAhi-yadiglAnasya dadAtitatpAtraMtadAtmAtyakto'thana dadAti tadAparo glAna iti / anyasyAdhvanirgatAnAM glAnasya vA tatpAtrArpaNe svayaM kulAlabhANDaM yAcanIyaM syAttaccAnItaMyadikathamapibhidyatetadA tanmUlyaMdApyeta kalahAdayo vAdoSAH syuH / vayAyattivratAnyapi caparityaktAni syuryataHpratyekapAtragrahaNeekatrasaMsaktabhaktaMpAnaM vAgRhItvApratyupekSatapratyupekSyAnyatra
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 vyavahAra- chedasUtram - 2 - 8 / 201 prakSipati / bahUnAM tvekapAtrAbhyanujJAte zItoSNAni saMsaktAsaMsaktabhaktapAnAni gRhNataH prANAnAM virAdhanA tathA ca vratAni parityaktAni / bhinnatti ekaM pAtraM kadAcit bhinnaM syAttadA kuto'nyattatkAlaM labhyate'nyatra mArgayataH sa eva palimanthadoSaH kulAlabhANDagrahaNeca prAguktA doSAstathA ekapAtraparigrahe AcAryA AdezAH prAdhUrNakA bAlavRddhAH zikSakAH kakSapakAzca parityaktA yata ekapAtrAnItamekasyAtmano bhavati / AcAryAnAM kiM dadAtu kutra vA teSAM prAyogyaM gRhNAtu tataste evaM parityaktAH / [bhA. 3598 ] daMte tesiM appA jaDho u adAnaM taM jaDhA jaMca / kujjA kulAlagahaNaM vayAjaDhApANagahaNaMmi / / vR- teSAmadhvanirgatAnAM ca dadati AtmA parityakto bhavati / adAne te adhvanirgatAdayaH parityaktA yacca teSAM pAtraM datvA svayaM kulAlabhANDagrahaNaM kuryAt tatrApyaneke doSAste ca prAgeva bhAvitA vratAnyapi tyaktAni bhavanti / pAnagrahaNe pAnagrahaNaM bhaktopalakSaNaM saMsaktabhaktapAnagrahaNa ityarthaH / bhAvanA sarvatra prAgeva kRtA / punarapi paraH prazrayati [bhA. 3599] jai hoMti doMsa evaM tamhA ekkeka dhArae / sutte ya egabhaNiyaM sutte ya uvadesaNA veNhiM / / dinnajjarakkhiehiM dasapuranagaraM ucchu gharanAme / vAsAvAsaThiehiM guNanippatiM bahuM nAuM / / [bhA. 3600 ] vR- evamuktaprakAreNa bahunAmekapAtrAbhyanujJAyAM doSA bhavanti tasmAdekaikaH ekaM pAtraM dhArayet na mAtrakaM, yuktaM caitat yataH sUtre'pyekaM pAtramanujJAtaM tathA coktaM / je niggaMthe taruNe balavaM se egaM pAyaM rejAno bIyamiti / tato jJAyate nAnujJAtaM tIrthakarairmAtrakagrahaNaM kevalamidAnImAryarakSitairAcAryaidazapuranagare ikSugrahanAmni udyAne varSAvAsasthitairbahIM guNaniSpattiM jJAtvA mAtrakasyopadezanA dattA kRtA sA ca yaiH kAraNaiH kRtA tAnyupadarzayati [bhA. 3601 ] dUre cikkhallo buTTikAya sajjhAya jANapalimaMtho / to tehiM esa dinno evaM bhaNaMtassa caugurugA / / vR- te AryarakSitA AcAryA dazapure nagare nagarAt dUre ikSugRhanAmni udyAne varSArAtraM sthitA mArge ca kardamo'tiprabhUto varSaM tadapyatizayena prabhUtaM patati tatra prAyogye AcAryAdInAM labhyamAne yadi na gRhyate tadA te parityaktA bhavanti / atha gRhyate tarhi kutra pAnIyaM bhaikSaM vA gRhyatAmatha nItvA pratyAgamyate tadA kAyAnAmapkAyahatikAyAnAM virAdhanA svAdhyAyadhyAnAnAM ca parimantho vyAghAtastatastairetaiH kAraNaireSa mAtrakasyopadezo dattaH, sUrirAha-yathoktakAraNavazAdAryarakSitaireva mAtrako'nujJAto na tIrthakarairiti evaM bhaNato vadatastava prAyazcittaM catvAro gurukAH tIrthakarairapyanujJAtAt taccAgre darzayiSyati / yadapi coktamjenithe taruNe balavaM se egaM pAyaM dharejjA no bIyamityAdi sUtram / tadapi gacchanirgataviSayaM na sthavirakalpAzritaM na ca tena kAraNajAtenAryarakSitairmAtrakAnujJAkRtA tadaivaikaM kevalaM kintvanyadapi mAtrakAnujJAyAM kAraNakadambakamasti tadevAha [bhA. 3602 ] [bhA. 3603 ] pANadayakhamaNakaraNe saMghADAsati vikappaparihArI / khamaNA saha gAgI geheti U matta bhattaM / / rANe sa vidinno udovahi mattago jinavarehiM /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla - 201, [bhA. 3603] 365 . AyariyAdINaThAtabbhuvabhogo naiharAu / / vR-prANadayAnimittaMko'pisAdhuH kSapaNaMkuryAttasya yaH saGghATakaH sakSapaNaMkartunazaknotinaca tasyAnyaH saMghATako vidyate / tato yadi trayo janAH saMbhUya bhikSAmaTanti tadA janAnAM vikalpo bhavati tasya vipariharaNAya ekAki hiMDate sadvitIyasaMghATakavataH sAdhoH prANadayArthaM kSapaNakaraNe saMghATAbhAve vikalpaparihArIkSapaNakaraNasamarthobhikSAmekAkI hiNDamAnaH patadgahepAnakaMgRhNAti |maatrkNbhktNanen kAraNenasthavirANAmoghopadhirupomAtrako jinavarairvitIrNo'nujJAtaH audhaniyuktau tathAbhidhAnAt / etena yaduktaMtIrthakarairnAnujJAtomAtrakaititanmithyetyAveditamataeva tasyaivaMbruvatazcaturgurukaMprAyazcittaM tathA tasya mAtrasyopabhoga AcAryAdInAmAcAryaglAnaprAghUrNakabAlavRddhAdInAmarthAya yatprAyogyagrahaNAya upalakSaNametat saMsaktabhaktapAne zodhikaraNAya ca prAguktakAraNavyatirekeNa prAyeNAnujJAta itarathA tUktakAraNavyatirekeNa nAnujJAta etacca paribhAvya tata AryarakSitauzcintitaM prAyaH prANarakSAya saMsaktabhaktapAnavizodhikaraNAya ca mAtrakaparibhogo'nujJAtastatra bhUyasAM prANAnAmapkAyaprabhRtInAM saMsaktabhaktapAnAnaM ca varSAsamaye tatra AryarakSitairvarSAsu mAtrakaparibhogo'nujJAtaH zeSakAlaM tu lobhaprasaGganivAraNAya pratiSiddhastathA cAha[bhA.3604] guNanippattI bahugI dagamAse hohititti vitaraMti / - lobhe pasajjamANevAreMtitatopanomattaM / / vR- guNaniSpattirbalI dakamAse varSArAtre bhaviSyatIti tatprAraMbhasamaye bhagavanta AryarakSitA mAtrakaparibhogaM vitarantyanujAnanti / Rtubaddhe kAle AcAryAdiprAyogyagrahaNalakSaNaMkAraNamatiricyAnyatkAraNaMsamasti kevalaM lobha eva prasajyate / tathAhi yat utkRSTaMtattallobhena mAtrake gRhNAti tata itthaM lobheprasajatitannivAraNAyAcAryAdiprAyogyagrahaNAbhAve punarmAtrakaM tadA vArayanti / [bhA.3605] evaM siddhaM gahaNaMAyariyAINa kAraNebhogo / pANadayaThavabhogo bitiopuna rakhiyajAto / / vR- evamuktaprakAreNa mAtrasyagrahaNaM siddhaM yataH sUtre odhaniyuktyAdau AcAryAdInAM kAraNe AcAryAdiprAyogyagrahaNenakAraNenamAtrakasyabhogo'nujJAtodvitIyaH punarupabhogaAryarakSitAtprANadayArthaM pravRttaH kAraNAbhAvetumAtrakaparibhogeprAyazcittaM tadevAha[bhA.3606] jattiyamittA vArA dinena ANei tittiyAlahugA / - aThahiM dinehiMsapayaM nikkAraNamattaparibhoge / / vR-niSkAraNaM kAraNAbhAve mAtrakasya paribhoge yAvanmAtrAnvArAn divasenaikena tena mAtreNAnayati tAvatolaghukAmAsAstasya prAyazcittamaSTabhirdinaiH svapadaMpunatAropaNaM mUlalakSaNamaSTamaMprAyazcittamiti bhAvaH / [bhA.3607] je tighettavyo nammattaojeyatanadhAreMti / caugurugAtesiMbhave, ANAdivirAhaNAceva / / vR-yebruvate na grahItavyo mAtrako ye cataMmAtrakaMna dhArayanti teSAM pratyekaM prAyazcittaM bhavati catvAro gurukAH AjJAdayazcadoSAH / prANavipakSeH saMyamavirAdhanA vA anyacca / / [bhA.3608] loe hoidugaMchA viyArapaDigaheNa uDDAho /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 vyavahAra- chedasUtram - 28/201 AyariyAI cattA, vArattathalIe diThato / / vR- yadi yenaiva patadgrahaNe bhikSAmaTati tenaiva vicAre vicArabhUmau gacchati tarhi loke jugupmAyai jAyate / tathAca satibhavatipravacanasyoDDAha AcAryadayazcamAtrakA paribhogetyaktA atrArthevAratasthalyA dRSTAntaH / [bhA. 3609] tamhA udhareyavvo mattoya paDiggaho ya donnate / gaNanAe pamANena ya evaM dosA na hotie / / vR- yata evaM pAtrasya mAtrakasya cA'dhAraNe doSAstasmAnmAtrakaM pataGgrahazca dvAvapyetau dhArayitavyau / kathamityAha-gaNanAmadhikRtya ekaikaH pramANata oghaniryuktyabhihitapramANena evaM caite anantaroditA doSA na bhavanti / [bhA. 3610 ] jai doha ceva gahaNaM airegapariggaho na saMbhavati / aha dei tattha egaM hAnI uDDAhagAdIyA / / vR- yadi dvayorevapAtratrakamAtrayorgrahaNaM tato atireko'tiriktaH patadgraho na saMbhavati tadabhAvAcca kathamadhvanirgatAdInAM patadnahaM dadAti / deyasyAbhAvAdathAtmIyaM tamekaM patadgrahamadhvagAdInAM prayacchati svayaM tukevalena mAtrakeNa sArayati tata Aha- atha tayoH pAtrakamAtrakayormadhye ekaMpatadgRhaM dadAti tadA dvitIyasya hAniriti yenaiva bhikSAmaTati tenaivavicArabhUmAvapi gacchatIti loke jugusAprasaGgataH pravacanasyoDDAha AdizabdAdAcAryAdayazca tena parityaktA iti parigrahaH tasmAdaphalaM sUtramanavakAzAditi AcAryo bravIti sutranipAtaH khalvayaM kAraNikaH / kiM tatkAraNamiti cedata Aha [ bhA. 3611] atiregaduvihakAraNa abhinavagahaNe purANagahaNeya / abhinavagaha duvihe vAvAriya appacchaMdeya / / vR- dvividhena prakAreNa dvAbhyAM kAraNAbhyAmatirekasyAtiriktasya patadgrahasya saMbhavastadyathAabhinavagrahaNena purANagrahaNena ca tatra ya ttadabhinavagrahaNaM tat dvividhaM dviprakAraM tadyathA-vyApAritAzca gRhNanti / AtmacchandasA ca gAthAyAM saptamI tRtIyArthe prAkRtatvAt tacca dvividhamapyabhinavagrahaNamebhiH kAraNairbhavati / [bhA. 3612] bhinne vajjhAmi vApaDinIe tena sANamAdihite / seho ya saMpayAsuya abhinavagahaNaM tu pAyassa / / vR- pramAdato bhinnaM vAgretanaM pAtramagninA vAdhyAmitaM dagdhaM pratyanIkena hRtaM abhinnaMvA stenaiH zvAdibhirvA hRtamAdizabdenAtra zRgAlAdiparigrahaH / zaikSakA vA kecidupapannAsteSu bhAjanAni dAtavyAni etaiH kAraNairabhinavasya pAtrasya grahaNaM bhavati / [bhA. 3613] dese savvammI abhiggahI tattha hoMti sacchaMdA / te sa satinijoejjA je joggAduviha uvahimmi / / vR- tatra teSAM vyApAritAnAM svacchandasAM ca madhye svacchandaso bhavanti / abhigrahiNa abhigrahikAste cAbhigrahikA dvividhA bhavanti tadyathA-deze sarvasmiMzcopadhAvutpAdye kimuktaM bhavatIti eka evamabhigrahaM pratipannA yathA upadhidezaM pAtrAdikaM vayamutpAdayiSyAmaH / apare caivaM pratipannAH sarvamupadhimutpAdayiSyAmaH / te cAbhigrahikA bhAjanaiH kAryamanyena copadhinA kAryamiti kRtvA (jJAtvA) tadutpAdanAya avyApAritA eva gacchanti / ata eva te AtmacchaMdasa ucyante Atmanaiva preraNAbhAvenaiva upadherAnayanAya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 201, [bhA. 3613] 367 cchando'bhiprAyo vidyate yeSAM te AtmacchaMdasa iti vyutpatteH / teSAmasatyabhAve ye yogyAH samarthA dvividhe audhike aupagrahike copadhAvutpAdyetAnAcAryo niryukte vyApArayati - duvihAcchinnamacchinnA bhaNaMti laghukoya paDisuNa te ya / guruvaNaM dure tatthau gahie gahaNe ya jaM vRttaM / / [ bhA. 3614] / vR- AbhigrahikA api AcAryamApRcchaya pAtrANAmAnayanAya gacchanti ye vA niryuktA iti dvividhAstadyathA / cchinnA acchinnAzcachinnAnAma ye AcAryeNa saMdiSTA yathA viMzatiH pAtrANyAnayitavyAni, acchinAnA yeSAM na pariNAmaniroSaH tatra ye tAvanniyuktAsteSAM chinnAnAM vidhirucyate / tatra cchinneSutribhiH prakArairatiriktapatagrahasaMbhavaH / tatrAdye'pi prakAre trayaH prakArAstadyathA-ekaH sAdhuH chinnAnAM sandezaM zrutvA tatraiva samakSamAcAryasya brUte- kSamAzramaNA anujAnIta yuSmAkaM yogyeSu paripUNeSu patanaheSu labdheSu yadyanyAnyapi labheran tatastAnyapi mama yogyAni gRhNantu evaM bruvANaH zuddhaH / athaivamAcAryaM nAnujJApayati kintvevametAn vrajato brUte tarhi tasnivaM bhaNati prAyazcittaM laghuko mAsaH te cet vrajantaH pratizRNvanti grahISyAma iti tadA teSAmapi prAyazcittaM pratyekaM laghuko mAsaH / dvitIyo vrajatastAn sAMbhogikAn dRSTvA bravIti kva yUyaM saMprasthitAstairavAcipAtrANAmAnayanAyAcAryeNa preSitAstatastAn sa brUte-yAvanti yuSmAkaM sandiSTAni tAvatsu paripUrNeSu yadyanyAni yUyaM labhadhvaM tato'smAkaM kAraNena tAnyapi pratigRhNIta evaM bhaNati tasmin prAyazcittaM laghuko mAsaH / te yadi pratizRNvanti tadA teSAmapi pratyekaM prAyazcittaM laghuko mAsaH / tRtIyo lajjAlutayA na zaknoti svayamAcAryAn vijJapayituM tato'nyena vijJapayati / athavA ko'pi zaThatvena anyena bhANayati tathA ye te preSyante te bruvate / yUyamAcAryAn bhaNata yuSmAkaM paripUrNeSu labdheSu yadyanyAnyapi labhadhvaM tadA mama kAraNena pratigRhNIta evaM bhaNati tasmin prAyazcittaM laghuko mAsaH te'pi yadIyaH zaThatvena bhaNayanti tasya yadIcchanti tarhi teSAM prAyazcittaM mAsa laghu / tasmAttairneSTavyaM yathA na bhaNAma iti lajjAlorvacanena punarAcAryaM bhaNati / tatra yadA tat samakSamAcAryo bhaNita AcAryeNa ca samanujJAtaM tadA yallabhyante'tiriktaM lakSaNayuktamayuktaMvA tattasyaiva dAtavyaM, dvitIyaM prakAramAha-guruvayaNetyAdi ko'pi pathigacchato dRSTvA brUte yathA mamApi yogyAni bhAjanAni gRhNIta / tatra yadi pratyAsannastadA tadvacanaM pratigrAhyaM / kimuktaM bhavati - AsannapradezAt pratinivRtya guruH pracchanIyo yathA'mukaH sAdhurevaM bravIti mamApyarthAyabhAjanAni pratigRhNItha / athavA tameva tvamevAcAryaM vijJapaya evaM kurvatsu teSu prAyazcittaM mAsalaghu / atha dUre gatAMstAnasAMbhogikAn ddaSvA brUyurasmAkamapi yogyAni bhAjanAni gRhNIta te brUyuH pratigRhISyAmaH / paraM tatra pramANaM guravastathA cAha-tatra tu dUragatAnAM prArthane sati gRhIte ca tadyogye pAtre guravaH pramANIkartavyAH / tRtIyoviMzateradhikaM lakSaNayuktaM pAtraM dRSTvA svayaM gRhNAti evaM svayaM grahaNe ca yaduktaM sUtre tatsaMbhavati atiriktaM pAtraM saMbhavatIti gAthArthaH / [bhA. 3615] gilahavI saMpAte tinni pagArAu tattha atirego / tattheva bhai ego majjhavi gehai jahAajjo / / vR- gRhItaviMzatipAtrANi ityukte tatrAtireketrayaH prakArA bhavanti / ekastatraivAcAryamanujJApya brUte / mamApi yogyAnyArya ! bhAjanAni gRhNIta / [bhA. 3616] Ayarie bhaNAhi tumaM lajjAlussa ya bhAMti / nAUNavasaThabhAvaM necchaMti harA bhavelahugo / /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 vyavahAra-chedasUtram -2-8/201 __ vR- aparo anyaM brUte tvamAcAryAn bhaNa yathA amI AcAryeNAnujJAtA adhikAnyapi bhAjanAni pratigRhNanti / tatra yo lajjAlutayA AcAryAn vijJapayituMnazaknoti tasya kAraNena bhaNanti cAcAryAna yadicazaThabhAvaMtasyajJAtvAAcAryAvijJapayituMnecchanti / itarathAzaThabhAve'pijJAteyadi vijJapayati tada teSAM prAyazcittaM bhavati laghuko mAsaH / [bhA.3617] jaipuna AyariehiMsamayeva paDissuyaM bhavati tss| lakkhaNamalakkhaNajuyaMatiregaMjaMtutaMtassa / / vR- yadi punastasya lajjAloH kAraNenAcAryAstasya samakSaM vijJaptA AcAryaizca svayameva tasya lajjAloratiriktapAtragrahaNaM pratizrutamaGgIkRtaM tadA yallabhyate atiriktaM pAtraM lakSaNayuktamalakSaNayuktaM vA tattasya dAtavyaM / gata ekaH prakArodvitIyaM prakAramAha[bhA.3618] bititopaMthebhaNaMtI AsannA gaMtu vinnavaMtiguruM / taMcevapesavaMtidUragayANaMime merA / / vR-dvitIyastAn pathidRSTvA bhaNati mamApi yogyAnibhAjanAni pratigRhNIta / evaM prArthitA yadi te AsannAvartantetadAAgatya guruM vijJapayantiyathA amukaMsAdhurvadatimamayogyAnibhAjanAni pratigRhNIta athavA tameva sAdhumabhyarthayamAnaM preSayanti yathA tvamevAcArya vijJapaya / teSAmeva kurvatAM prAyazcittaM mAsalaghu / dUregatAnAM punariyaM vakSyamANA maryAdA sAmAcArI / tAmevAha[bhA.3619] geNhAso atiregaMtatthapuna viyANagA guru amhaM / deti tagaMvannaMsAhAraNameva ThAveti / / / vR- dUragatAn sAMbhogikaH sAdhuravalokya brUte asmAkamapi yogyaM pAtramAdadIdhvam / tatastairidaM vaktavyamatiriktaMpAtraMgRhISyAmastatrapunarvijJAyakAasmAkaMguravastadevabAatiriktaMpAtraMdAsyati / anyadvAkojAnAtikadAcidatiriktaMpAtraMsundaramitikRtvAsvaMya pratigRhNanti yasyavA iSTaMtasmai dadati, / evaM sAdhAraNaMsthApayanti / ukto dvitIyaH prakArastRtIyamAha[bhA.3620] taito lakkhaNajuttaMahIyaM vIsAete sayaMgeNhe / ee tinnivigappA hoti aregassanAyavvA / / vR-tRtIyaH prakAraH punarayaM tepreSitAH sAdhavoviMzateradhikaMpAnaMsvayamevagRhNanti / ete trayo vikalpA atiriktasyapAtrasyasaMbhavAyajJAtavyAH / tadevaMvyApAritAnAMcchinnAnigatAni |saamprtmaabhigrhikaannaaN cchinnAni pratipAdayitumAha[bhA.3621] sacchaMda paDinnayaNA gahie gahaNe ya jArisaMbhaNiyaM / alaMthira dhuvadhAraNiyaMsovA annoyaNaMdharae / / vR- svacchandA nAma AbhigrAhikAste avyApAritA evAcAryAnApRcchaya gatAste yadi cchinnA saMdiSTAstatasteSAmapisaivasAmAcArI yAprAkavyApAritAnAMcchinnAnAmuktA |pddinnynnttiprtijnyaapnaa nAma vidhinA pAtrAdInAM mArgaNA kartavyetyupadezadAnaM udgamAdizuddhAni pAtrAdIni pratigrAhyANItyupadezadAnamitibhAvaH / tadA gRhItegrahaNeca yAddazaMkalpAdhyayanapIThikAyAMbhaNitaMtAdRzaMkartavyaM / tatra yAvantisaMdiSTAnyAcAryeNatAvantigRhItAni yadina kenacitbhaNitaMpUrvaM yathAmamApi yogyaM pAtraMgRhNImo gRhItesa eva grAhakazcintayati / ahamAcAryAnujJAtaM dhArayiSyApi / yadi vA sa evAcAryo dhArayiSyati
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 201, [bhA. 3621] 369 anyo vA sAdhuryArayiSyati evamatirikta patadgrahasaMbhavaH / samprati grahaNe gRhIte ca yadbhaNitaM kalpapIThikAyAM tadeva vineyajanAnugrahAya darzayati[bhA. 3622] umaMthapANamAdIgahaNe tu vihiM tahiM pauMjaMti / gahie yapagAsamu kareti paDileha do kAle / / vR- avamanthamadhomukhaM kRtvA prANAdIn khoTanena bhUmau yatanayA pAtayanti / amuM vidhiM tatra grahaNe prayuJjanti / gRhIte ca tAni pAtrANi prakAzamukhAni karoti / tathA dvau kAlau prAtaraparAhNe ca pratyupekSate / [bhA. 3623] AnItesu uguruNA dosuM gahiesu to gayA jaha vuhuM / gehati uggahe khalu umAdImattasesevaM / / vR- AnIteSu tu bhAjaneSu AcAryeNa pradhAnaM sulakSaNaM pAtraM mAtrakaM ca parigrahItavyaM / tato guruNA dvayorgutayoH zeSANi bhAjanAni yAvatAM dAtavyAni tAvanto bhAgAH kriyante / tato ye gatAste yathA vRddhaM yathA ratnAdhikatayA patagrahAn gRhNAnti tadanantaraMye gatAnAmevAvamaratnAdhikAsteyathA ratnAdhikatayA mAtrANi gRhNanti tadanantaraM yaiH patadgrahA na gRhItAste avamaratnAdhikAH zeSAzca sAdhavo yathA ratnAdhikatayA mAtrakANigRhNanti tadanantaraM yaiH patadgrahA na gRhItAste avamaratnAdhikAH zeSAzca sAdhavo yathAratnAdhikatayA patadgrahAn mAtrakANi ca gRhNanti / tadevaM vyApAritAnAM svacchandasAM vicchinnAni / [bhA. 3624 ] emeva acchinnesu vigahie garaNe ya mottu airegaM / etto purANagahaNaM vocchAmi mehiM u padehiM / / vR- evameva pUrvoktenaiva prakAreNAcchinneSu grahItavyeSu gRhIte ca grahaNe ca vidhiranusaraNIyo muktvA atirekaM bhavati atiriktapatadgrahastatra na saMbhavati / parimANakaraNAditi tatsaMbhavavidhirna vaktavyaH / samprati purANagrahaNamebhirvakSyamANaiH padairvakSyAmi tAnyeva padAnyAhaAgamagamakAlagate dullabhatahiM kAraNehiM eehiM / [bhA. 3625] duvihAe gamanegA aneganiddiTThaniTThiA / / bR- AgamadvAraM gamadvAraM kAlagatadvAraM durlabhadvArametaiH kAraNaistatra gacche purANagrahaNasaMbhavaH / tatra ye pAtrANi dadati te dvividhAstadyathA-eko vA aneke vA yeSAmapi dadAti te'pi dvividhA eko vA neke vA dAnaM ca nirdezapUrvakaMyathA amukasya dAsyApi / tatra yadA ekasya kasyApi dadAti tadA tannirdizati amukasya dAsyAmi ye tvaneke nirdiSTA vA aparimitasaMkhyAkatayA nirdezAkAraNAt / eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH / [bhA. 3626] bhAyaNadesAeMto pAe ghettUNa eti dAhaMti / dAUNa varo gacchai bhAyaNadesaM tahiM ghetthaM (cchaM) / / vR-bhAjanadezAt yasmin deze bhAjanAni saMbhavanti tasmAtdezAdAnandapurAdavAgacchan AgantukAmaH pUrvakRtAni bhAjanAni gRhItvA samAgacchatti / sAghumyo dAsyAmIti buddhyAgatamAgamadvAramadhunAgamadvAramAha- aparaH sAdhurAnandapurAdikAt dezAt bhAjanadezaM gantukAmastatrAnyAnyapipAtrANi gRhISyAmi sulabhatvAditi purANAni pAtrANi datvA samAgacchati / gataM gamadvAramidAnIM kAlagatadvAramAha[bhA. 3627] kAlagayaMmi sahAe bhagge vannassa hoi airegaM / pattolaMbatirege dullabhapAevibhe paMca / / 22 24
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 vyavahAra-chedasUtram-2- 8/201 vR-kasyApi sAdhoH sahAyaH kAlagataH pratibhagno vA tatastasya pAtramatiriktaM lambate ityanyasya dvitIyasyasAdhoratiriktaMpurANaMpAtraMcabhavati |gtNkaalgtdvaarmdhunaadurlbhdvaarmaah-durlbhaani pAtrANi yasmin dezesa durlabhapAtrastasminnapiimAni vakSyamANAni paJcabhAjanAnidhArayet / tAnyevAha[bhA.3628] naMdipaDigahavipaggahe ya taha kamaDhagaMvimattoya / pAsavaNamattato viyatakkaja parupaNAceva / / vR-yasmin deze pAtrANidurlabhAnitatremAnyatiriktAnidhriyantetadyathA-nandIpatadgraho vipatadgrahaH / kamaDhakaM vimAtrakaM prazravaNamAtrakaMca tatkAryagrarupaNA caivaM kAryA, nandI patadgraho'tizayena mahAnpatadgahastenAdhvani avamaudarye paracakkarodheca prayojanaMtathA ca kazcitbrUyAt dine dine yuSmAkamahamekaMpAtraM bhariSyAmi / tatastatnadIpAtraMbhAryateetena kAraNenagacchopagrahanimittaMdhAryate, vipatadgrahaH patadgrahAt kiJcidUnaH sa etadarthaM dhAryate kadAcitpatadgraho midyeta / anyacca bhAjanaM tasmin deze durlabhaM tata etena kAryabhaviSyati, kamaDhakaH sAgArikarakSaNAyadhriyateca, tathAkadAcidekAkIjAyatetatracabhaktaMpatadgrahe gRhItaM pAnIyaM mAtrake yatra ca bhojanakaM rakSaNArthamavatIrNastatra sAgArikAstota yatraiva bhuGkte tathA vasatirmahatI chotiriti jugussA kriyet / tatastadrakSaNAya kamaDhake bhojanaM karoti / tathA vimAtrako mAtrakAtmanAksamadhika UnatarovA tatramAtrakaH kadAcibhidyetAnyaccatatradezebhAjanaMdurlabhaM / tata etena prayojanaM bhaviSyatIti sa dhriyate prazravaNamAtrako'pi sAgArikarbhayena yatanAkaraNAya glAnasyAcAryANAM cAya dhriyate / eSAkAryagrarupaNA / smprtiduvihaaegmnnegaa| [bhA.3629] ego niddisaegaMego anegA anega egaMvA / - negonegetepuna gaNivasabhebhikkhukhuDDeya / / vR-ye pAtrANiprayacchantitedvividhAstadyathA-eko vAsyAdanekevAyebhyo'pidadatipAtrANite'pi dvividhAekovAsyAdanekevA |ttraiko niyamato,'neke vikalpato nirdezAbhavanti / atracaturbhaGgikA, ekodAtA ekaMsampradAnaMnirdezatiAcAryasyamukasya vRSabhasya bhikSauH kSullakasyavAdAsyAmieSa prathamo bhaGgaH |eko anekAnnirdizatIti dvitIyaH / anekeekamiti tRtIyaH / aneke'nekAniticaturthaH / te punarnirdezyAH ki ityAha-gaNI vRSabho bhizruH kSullakazca, gaNI vividha AcArya upAdhyAyazca / evamete paJcabhavantiyAapistriyonirdizatitA apipaJca tadyathA-pravartinIabhisevvA (cyA) bhikSukIsthavirA kSullakAca / tathAcAha[bhA.3630] emeva ithivagepaMcagamA ahava niddistimiise| vAuM vaccati peseti vA vititepuna visesA / / vR-evameva anenaivasaMyatagatena prakAreNastrIvargenirdizyamAnepaJcagamAbhavanti / athavAyatrAnekAn nirdizatitatramizrAnirdizati |sNytaanpinirdishtisNytiirpitdetdaagmdvaare'bhihitmsmprtigmdvaare vaktavyaM / tathApi tatraiva navaraM datvA vrajati preSayati ca agregataH nIte punarvizeSaH sacAyaM nItAni bhAjanAtisamo nirdizatisa samAnevAsaMyatasya samAno varga:saMyatavargo'samAnaHsaMyatIvargaH atracata evacatvArobhaGgAH / tadyathA-saMyataH-saMyataMnirdizati,saMyataHsaMyatAna,saMyatAHsaMyataM,saMyatAHsaMyatAna / evaM samAnanirdizaiMcatvArobhaGkAH / evamasamAnanirdeza'pidraSTavyAstadyathAsaMyataH saMyatI nirdizati, 1, saMyataH saMyatIH 2, saMyatAH saMyatI 3, saMyatAH saMyatI 4 evaM kAlagate pratibhagne vA sahAye durlabhadvAreca
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 201, [bhA. 3630] 371 drssttvym| [bhA.3631] sacchaMdamaniddiThe pAvaNaniddiThamaMtarAdeti / caulahuAdeso vA lahugA ya imesi addhANe / / vR-tatra yadi na nirdiSTamamukAnAM vA dAtavyamiti tadA svacchando yasmai rocate tasmai dadAti, / yadi punardiSTaM tato ya dizati / ekamanekAnmizratvAtteSAM dAtavyam / etannirdiSTe prApaNaM atha yasya nirdiSTaM so'nyatra antarA / apAntarAle'anyasmin'nyasmaidadAtitadAtasmin anyasmaidadAtiprAyazcittaM catvAro laghukAAdezovAatravidyate, matAntaramapyastItibhAvaH / tadidaMkeSAMcinmatenAnyasyadAne'navasthApyaM teSAM prAyazcittamatiamISAM vakSyamANAnAmadAne catvAro laghavaH keSAmityAha[bhA.3632] addhANabAlavuDDhegelanne juMgiesarIrena / pAyacchinnAsakarakanna, saMjatINaMpiemeva / / vR- adhvani vartamAnAnAmadhvanirgatAnAmityathaH / upalakSaNametat / tenAvamaudaryanirgatAnAmazivanirgatAnAmantarA vismaraNataH patitopadhInAMtathAbAlasya vRddhasyaglAnasyazarIreNajuGgitasyahInasya kenAGgena hInasyetyataAha-pAdenAkSNA nAsayAkaraNa karNena vA evameva saMyatInAmapyadAne prAyazcittaM / [bhA.3633] addhANauma asiveudUDhANa vinadetijaMpAve / bAlassajjhovAte therassa satIejaMkujA / / vR- adhvanirgatAnAmavamaudaryanirgatAnAmazivanirgatAnAmudduDhAnAmantarA vismaraNapatitastenApahRtopadhInAM yadi na dadAti prAyazcittaM catvAro laghavaH / yaccabhAjanairvinA na prApsyanti tannimittamapi tasya prAyazcittaMgatamadhvadvAraM |tthaabaalsyutkRssttmaatrkN dRSTrAtadviSaye adhyupapAtautkRSTo'bhilASo bhavati / bhUtenavAgrasyate, vRddhasyApyadAnecatvArolaghavaH sa hibhAjanAniyAcituMnazaknotitato'dAne yat adhRtyA prApnoti tanniSpannamapitasya prAyazcittamApadyate / gataMbAlavRddhadvAraMca / [bhA.3634] ataraMtassa adeMtetappaDiyaragassavAvijAhAnI / juMgito puvvanisiddhojAti vi dese yaropacchA / / vR-atarato glAnasya tatpraticArakasya ca yadi na dadAti tadA prAyazcittaM ta eva catvAro laghavaH / tathA bhAjanamRte praticArakaM vA vinA yA mlAnasya hAnistannimittamapi prAyazcittaM / gataM glAnadvAraM, juGgitadvAramAha-juGgito dvividho jAtyA zarIreNa ca jAtyA asAMbhogika, itaraM chinnapAdo gatAvakSama ityAdi / eSa dvivigho'pi pUrvameva pratiSiddho yathA pravrAjayituMna kalpate, kevalaM yo jAtijuGgitaH sa videze kathamapyajJAtatayA pravAjitaH itaraH zarIreNaga~gatiH pravrAjitaH sanpazcAtsyAt / / [bhA.3635] jAtiejuMgitopuna jatthana najaitaM hi tusoatthe / amuganimittaM vigaloiyaro jahiM najaitahiM / / vR- yo jAtyA juMgito vizeSaH kathamapyajJAyate itaraH pravrAjanAnantaraM pazcAt zarIreNa juGgito'trAmukanimittameSa vikalo jAtaitijJAyatetatra tiSThati / anyatra tiSThato lokAnAmapratyayo bhavati / kecidevaM manyantepAradArakAdibhiraparAdhaiH pravrajito juGgitta iti [bhA.3636] jehiMDatAkAehatijeviya kareMti uDDAhaM / kinnuhi (nahu) gihisAmanne viyaMgitAlokasaMkAU / /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/201 __ vR-yejuGgitAhiNDamAnAH pAdAdivikalatayAkAyAnpRthivIkAyaprabhRtIndhnantiye'pica dRzyamAnA cchinnanAsikAdayaH pravacanasyoDDAhaMyAMzca dRSTrAlokasyazaGkopajAyateyathAkiMnahunizcittaMgRhI sAmAnye vyaMgatAamI ititeSAMbhAjanAnidAtavyAni adAnecatvArolaghavastathA hiNDamAnAyatkAyAndhnanti / yacca pravacanasyoDDAhakaraNaMtanniSpannamapitasya prAyazcittaMtathA[bhA.3637] pAyacchinnAsakarakannajuMgite jAtijuMgiteceva / voccatthe caulahagA sarise puvvaMtusaMmaNINaM / / vR-zarIreNa juGgitA paJca tadyathA-chinnapAdo1makSikAreNa 2 vA cchinnakaraH 4 SaSTho jAtijuGgitaH / tatra yadiSaDapijuGgitAstatrabhAjanAnica dAtavyAni, athasarveSAmapibhAjanAnina pUryaMtetarhi yAvatAM pUryate tAvatAmupanyastakrameNadAtavyAni, vipayasei, uktakramavyatyAsenadAne prAyazcittaMcatvArolaghavaH / athasaMyatAHsaMyatyazca juGgitAHsantitatrabhAjanasaMbhavesarveSAmavizeSeNadAtavyaM athatAvantibhAjanAni napUryante, tataHsaMyatasaMyatIsamudAyecchinnapAdAdikrameNadAtavyam |athsNyto'pichinnpaadH saMyatyapi cchinnapAdA evaM sarvatra vibhASA kartavyA / tatrAha-sazejuGgitatve pUrvaM zramaNInAMdAtavyaM pazcAtsatisaMbhave saMyatAnAmanyathA viparyAsetaeva catvAro laghavaH / / samprati nirdiSTasyadAne vidhimAha[bhA.3638] aha eteuna hujAtAho niddiThapAyamUlaMtu / gaMtUNa icchakAraMkAuMtotaM niveja'ti / / vR- atha ete'dhvanirgatAdayaH prAguktA na syustato yasya nirdiSTaM tasya pAdamUlaM gatvA idaM pAtraM mayAyuSmannimittamAnItamicchAkAreNagRhNIta / evamicchAkAraM kRtvA nivedayati samarpayati [bhA.3639] addiThe puna tahiyaM pesi ahavA vitassaappAhe / aha una najjai tAheosaraNesuMtisuvimage / / vR- athasa na dRSTo yasya nirdiSTaM tato anyasya haste kRtvA tatra preSayati / athavA sAdhuzrAvakaM vA tatra vrajantaM saMdezayati yathA tava yogyaM pAtraM mayAnItaM icchAkAraNAgatya gRhNIta preSayata vA kamapi yo nayatIti / atha punaH sana jJAyate kvApi tiSThatIti, tatastriSu kSullakeSu samavasaraNeSu mRgayeta / iyamatra bhAvanA-ajJAyamAne samAne samavasaraNaMsAdhumelApakarupaMgatvA pRcchayate yathA amukaH kutra vidyate tatra yadi svarupato na dRSTo nApi vArtayopalabdhastathApi dvitIye samavasaraNe pRcchayate tathApyadRSTe'nupalabdhe vA tRtIye pRcchayate / evaM triSukSullakeSusamavasaraNeSu madhye yatraikatarasmin dRSTastatra tathaiva samarpayati / athana dRSTaH kevalamupalabdho vArttayAM yathA'mukasthAne sa tiSThatItisa tatrasvayaMvA nayati / anyasya vA hastepreSayati / atha triSvapisamavasaraNeSuna dRSTo nApyupalabdhastaAha[bhA.3640] ege vimahaMtaMmi uugghosAUNa nAu neitahiM / ahanatthi pavattI se tAhe icchAvivegovA / / vR-mahatisamavasaraNepunarekasminnapikutrAmukaityudghoSaNaMkRtvAyadisvayaM dRSTastataicchAkArapurassaraM tathaiva samarpayati / atha vArtayopalabdhastahiM tatra svayaM nayati anyasya vA haste preSayati saMdezayati vA atha tatrApi na dRSTo nApyupalabdhastato dvitIyaM vAraM mahatsamavasaraNaM na gacchati kintu icchA svayaM tatpAtraM dhArayati anyasmai vA dadAti vivegoveti pariSThApayati vA atha yeSAM dadatAmekasyAnekeSAM vA sakAzAt gRhItavyaM te kiM sAMbhogikA utAsAMbhogikA evaM prazre kRteprathamata ekAnekaprarupaNAmAha
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 uddezaka:-8, mUla - 201, [bhA. 3641] [bhA.3641] egeupuvvabhaNie kAraNanikkAreNaduvihabhedo / AhiMDagauhANeduvihAte hotiekeka / / vR- ekAkI dvividhamedaH pUrvamodhaniyuktau bhaNitastadyathA-kAraNe niSkAraNe ca / punaH sAdhavo dvividhA-AhiNDakA avadhAvane ca / ekaike dvividhA bhavanti vakSyamANabhedeneti gAthAsamAsArthaH / sAmpratamenAbheva vivarISuH prathamataH kAraNaniSkAraNaikaikapratipAdanArthamAha[bhA.3642] asivAdIkAraNiyA nikkAraNiyAca ckkthuubhaadii| . uvaesa anuvaesA duvihA AhiMDagA huMti / / vR-azivAdibhirAdizabdAdavamaudaryarAjadviSTAdiparigrahaH kAraNairekAkinaHkAraNikAH,cakrastUpAdau AdizabdAtpratimAniSkramaNAdiparigrahasteSAM vandanAya gacchanta ekAkino niSkAraNikA ye AhiNDakAste dvividhAbhavanti tadyathA upadezato'nupadezatazca / tatraye upadezenate dvAdazasaMvatsarANi sUtraMgRhItvA dvAdazasaMvatsarANi tasyaiva sUtrasyArthaM gRhItvA ya AcAryakaM kartukAmaH sa dvAdazasaMvatsarANi dezadarzanaM karoti / tasya vrajato jaghanyena saMghATako dAtavyaH utkarSeNAniyatAH sAdhavaH ye'nupadezena dezadarzanaM kurvantitecaityAni vandiSyAmahe ityavadhiM kRtvA vrajanti / [bhA.3643] ohAvaMto duvihA liMge vihAre yahotinAyavvA / - egAgI chappetevihAre tahiMdosusamaNunA / / vR- avadhAvino dvividhA-liGgena vihAreNa ca / liGgenotpravrajitukAmA vihAreNa pArzvasthavihAreNa vihartukAmA bhavanti jJAtavyAH / SaDappete kAraNikA 1 niSkAraNikA 2 aupadezikA 3 anaupadezikA 4 liGgenAvadhAvinaH5 |vihaarennaavdhaavinshcpraayennaiteekaakinovihrntigcchntivaaaupdeshikaa yadyapi niyamataH sasahAyAstathApi yena gacchAnnirgatAstena ekAkino bhaNyante / itera'pi paJca yadyapi vRndena hiNDate tathApigacchAnnirgatA ekAkinaHprocyante / tata uktaMSaDapyete vihAriNaekAkinastarhi teSu SaTsu madhye dvayoH samanojJA dvayoH sAMbhogikAstadyathA azivAdikAraNikA upadezA hiNDakAzca tairAnatAnibhAjanAnigrahItavyAni, zeSairAnItAnAMbhajanA kAraNaiguhyante niSkAraNeneti / [bhA.3644] nikkAraNiesuvadesieyaApucchiUNa vaccaMte / anusAsaMtio tAhevasahA u tahiMimehiMtu / / vR-niSkAraNiko'naupadezikazca yadyAryamApRcchaya vrajati tadA tatra vrajate ebhirvakSyamANairvacanairvRSabhA anuzAsati / kairvacanairityAha[bhA.3645] eseva ceiyANaMbhattigatojotami ujjamatI / iianusiThe aThiteaMsaMbhogAyArabhaMDaMtu / / vR-eSaevacaityAnAMbhaktigatobhaktimupanatoyastapasi dvAdazaprakAreyathAzaktiudyacchatievamanuziSyamAno yadi tiSThati tataH sundaraM / atha na tiSThati tarhi yattasya sAMbhogikamupakaraNaM tannivartyate itaradasAMbhogikamAcArabhANDaM samarpyate / athakathamasAMbhogikamAcArabhANDamupajAtamata Aha[bhA.3646] khagUDeNovahayaM amaNunnesAgayassa vaajNtu| . aMsabhogiya uvakaraNaMiharA gacchetagaMnatthi / / vR- yadupakaraNaM khaggUDenopahataM yadi vA yat amanojJemyo'sAMbhogikebhya AgatasyopasaMpannasya
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/201 saMbandhi tat asAMbhogikamupakaraNamAcArabhANDamitarathA prakAradvayavyatiriktenAnyena prakAreNa takat asAMbhogi-kamupakaraNaMgacche nAsti na saMbhavati / [bhA.3647] tiThANesaMvegosAvekkho nivattotadivasasuddho / mAsovucchavivecaNataceva nusaThimAdINi / / vR- tasya gacchAnnirgatasya kadAcinnibhiH sthAnaiH saMvegaH syAt / gAthAyAM saptamI prAkRtatvAt / ekavacanaMsamAhAratvAt / tadyathA-jJAnenadarzanenacAritreNaca |ttH saMvegasamApannaH sApekSaH pratinivartate / sacayaditasminneva divasegacchaMpratyAgatastarhizuddhaH athamAsaMyAvahiruSitastadAtadeva tadupakaraNasya vivecanaM prAyazcittadAnamanuziSTyAdInica kriyanteAdizabdAdupavrahaNAdiparigrahaH / [bhA.3648] anjevapaDipucchaM ko dAhiisaMkiyassame ubhae / dasaNekauvavUhe kaM thirakare kassa vacchallaM / / [bhA.3649] sAhiti sIyaMtaMcaraNe sohiMca kAhiti ko me / evaM niyattanulomaMkAuMuvahiMcataMdeti / / vR- adyaiva ubhayasmin sUtre arthe ca zaGkitasya kaH pratipRcchAM dAsyati eSA jJAne cintanA, / darzane kamahamidAnImupabRMhiSyAmikaMvA sthirIkariSyAmikasyAvAvAtsalyamadhunAkariSyAmi / cAritrecintA mAM caraNe sIdantamidAnIM kaH sArayiSyati / ko vA me prAyazcittasthAnamApannasyaM zodhiM kariSyati evaM cintayan saMvegamApannaH / / samprati nivartate tasya pratinivRttasya gacchaM pratyAgatasyAnulomanA kartavyA dhanyo'si tvaM yenAtmA pratyabhijJAta evamanulomanAMkRtvA tasyatamevopadhiprayacchanti / [bhA.3650] duviha uhAviovasamA sAreti bhayANivAse sAhiti / aThArasaThANAiMhayarassigayaMkusanibhAI / / vR-dvividhamapyavadhAvinamAcAryamApRcchaya vrajantaM vRSabhAHsArayantizikSayantibhayAni vAsetasya sAdhayanti kathayantirativAkyacUlikAbhihitAni aSTAdazasthAnarUpANi hayarazmigajAGkuzanibhAni / etayA anuziSTyA anuzAsito yadi tiSThati tataH sundaramatha na tiSThati tarhi yat khagUDenopahatamAcArabhANDaM yadvA asAMbhogikebhyaH samAgatasyopasampannasya sambandhi tasya dIyate agretanaM tusAMbhogikamupakaraNaM nivrtyte| [bhA.3651] saMviggamasaMvigge saaruviysiddhputtmnustthe| AgamanaM AnayanaMtaM vA ghettuMna icchaMti / / vR- saMvignAH sAMbhogikAH asAMbhogikA vA udyatavihAriNaH asaMvignAH pArzvasthAvasannakusIlasaMsaktayathAcchandAH sArupikasiddhaputro nAma muNDitazikho rajoharaNarahito'lAvupAtreNa bhikSAmaTana sabhAryovAetairanuziSTasyayadiAgamanaMtataupahatopakaraNasyavA prAyazcittadAnaMtevA saMvignAdayogRhItvA tasyAnayanaM kurvanti / athasaAnayanaM necchati tadA vakSyamANo vidhiH / eSa gAthAsaMkSepArthaH / [bhA.3652] saMviggANasagAse vuccho tehiM anusAsiya niyatto / lahuto nAvA hammattiiyare lahugA uvahatoya / / . vR-yadisaMvignAnAM samIpe uSitaH taizcAnuziSTaH pratinivRtto vasatiMsamAgataH tadA tasya prAyazcittaM laghuko mAsaH / na catasyopadhirupahanyateyaMcAntarA labhategRhNAti copadhiMso'pinopahanyate saMvignAnAM ___
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 201, [bhA. 3652] 375 samIpe uSitaH saMvigna sahAgamanAcca / itarenAma asaMvijJAH pArzvasthAdayaH sArupikasiddhaputrazcateSAM samIpe yadyuSitastaizrAnuziSTaH pratinivRttaH tasyAgatasya prAyazcittaM catvAro laghava upakaraNaM ca tasyopahanyate / yathAcchandasya sakAze uSitasya caturgurukasam / sAmpratamAgamanadvAramAhasaMviggAdanusiTTo taddivasaniyatto jaivi na milejjA | na ya sajjai vaiyAdisu cireNa vihuto na uvahamme / / [bhA. 3653] vR- saMvigrairAdizabdAdasaMviggraizcAnuziSTo yadi ta noSitaH kintu tasminneva dine pratinivRtto yadyapi tasminneya dine na milati na ca pravrajikAdiSu sajati tatazcireNApyAgacchato hu nizcittaM tasyopakaraNaM nopahanyate AnIyamAnasya tupahanyate / etadevAha [bhA. 3654 ] egAniyassamuvaNe mAso uvahammate ya so uvahI / tena paraM cau lahugA AvajjaijaM ca taM savvaM // vR- balAdAnIyamAna ekAkI samAgacchan yadi rAtrau svapiti tadA tasyaikAkinaH svapne prAyazcittaM laghuko mAsaH upadhizca tasyopahanyate / atha tasmAd divasAt paramapi lagati tadA tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / athavrajikAdiSvapAntarAle sajati yacca tatra prApnoti tanniSpannaM sarvaM tasya prAyazcittamApadyate / saMviggeNusiTho bhaNeja jai haM iheva acchAmi / bhaNati te Apucchasu aniccha tesiM niveyaMti / / so puna paDicchato vA sIse vA tassa niggato hujjA / sIsaM samaNunnAyaM geNhaMtiyaraMmi bhayaNA u / / [bhA. 3655 ] [bhA. 3656 ] vR- saMviggairanuziSTo yadi brUte ahabhihaiva yuSmAkaM samIpe tiSThAti tadA sa praSTavyo yeSAM samIpAttvamAgatastasya ziSyo vA tvaM bhavati prAtIcchiko vA / tatra yadi ziSyastarhi bhaNyate- tAn AtmIyAn AcAryAnApRcchaya svamutkalApaya atha sa ApracchanaM necchati tarhi teSAM nivedayanti / yathA yauSmAkINa ziSyo'smAkaM pArzve samAgato vartate sa bahudhAnuziSTaH / paraMpratinivartituM necchati kintu brUte ahaM yuSmAkaM pArzve sthAsyAmi / evaM nivedane kRte yadi te samanujAnanti tataH pratIcchanti / atha nAnujAnanti tato na pratIcchanti itaro nAma prAtIcchikastasmin bhajanA / tAmeva pratipAdayatiuddiThamanuddiThe uddiThThasamANiyaMmi pesaMti / [bhA. 3657 ] vAyaMti vaNunnAyaM kaDe paDicchaMti u paDicchaM / / vR- tasya prAtIcchikasya prathamataH praznena paribhAvyate / kimetasya zrutaskandhAdikamuddiSTamasti kiM vA neti / tatra yadyuddiSTaM tadapi vA parisamApatitaM tadA na pratIcchanti / kintu teSAmeva samIpe preSayanti / tatra yadi samanujAnanti yUyamevainaM vAcayata / tadA taiH samanujJAtaM vAcayanti anyathA na pratIcchanti / athoddiSTazrutaskandhAdiparaM kRtaM samAptiM nItaM tadAkRte zrutaskandhAdau taM pratIcchakaM pratIcchanti / atha na kimapyuddiSTamasti tadApi tamAgataM pratIcchanti / eSa vihAreNAvadhAvI bhaNitaH / [bhA. 3658 ] evaM tAva vihAre liGgohAvI vi hoi emeva / so kiMtu saMkimasaMkI saMkivihAre ya ega gamo / / vR- evamuktena prakAreNa vihAre vihArAvadhAvI ukto liGgovadhAvinyapyevameva bhavati sa punarliGgAvadhAvI dvidhA - zaGkI azaGkI ca / zaGkI nAma yasyaivaM saMkalpo yadi mama svajanA jIviSyaMti,
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/201 yadi vA tatsAdhAraNaM dhanamavinaSTaM syAt yadi vA mAM te vadiSyanti, niSkAmeti tadA unniSkramiSyAmi, yadi punaste svajanA mRtA bhaveyustadA sAdhAraNaM vinaSTaM na vA kazcinmAM vadet unniSaakhAmeti tadA pArzvasthAdivihAramabhyutthAsyAmi evaMsaMkalpaMkurvan zaGkI / evaMrupasaMkalpavikalo'zaGkI / tatrazaGkini liGgAvadhAvini vihAre ca vihAravadhAvini eka eva gamaH / kimuktaM bhavati ? yat vihArAdhAdhinyuktaM tatlaGgAvadhAvinyapizaGkini vaktavyamiti / / [bhA.3659] saMvigamasaMvige saMkamasaMkAepariNae viveko / paDilehaNanikkhivaNaMappaNo avAe annesi / / vR- sazaGki azaGkI vA pathi anuziSyamANo yadi saMvigne'saMvigne vA pariNato bhavati vasati vA, tadAtasyopakaraNamupahatamititasya vivekaH kartavyaH |athsgtshcintytietdupkrnnNtessaamevdaasyte mama vA bhaviSyati tadA niSkAmato vA ubhayakAlaM pratilekhayato yatanayA vinikSipatastadupakaraNaM nopahanyate / pratyAgacchanpunaryadi vajikAdiSu sajati tata upahanyate / atha na sajati nopahanyate iti gAthAsaMkSepArthaH |smprtysyaaev vivaraNamAha[bhA.3660] ghettuNagAraliMgavatIvaavatIva jo uohAvI / tassa kaDipaTTadANaMvatthuvAsajjajaMjoggaM / / vR-yoliGgenAvadhAvIsa dvividho'gAraliMgaMvA gRhItvAvrajatisvaliGgasahitovA / tatrayo'gAraliGgaM gRhItvA'vadhAvati tasyaiva vidhiH pathi vrajana kenApyanuziSTo yadi nivartate upatiSThateca mAM pravrajayeti tadAtasyamUlaMdIyate |spunrngaarlinggNgRhiitvaasNprsthitovrtiivaasyaadvrtii vA anuvratAnivA gRhItvA vrajati vAsanityarthaH / tasyobhayasyApikaTIpaTTako dAtavyovastuvAsAdyayadyogyaMtadAtavyam / kimuktaM bhavatimApradveSaMyAyAtdAruNasvabhAvovAtataupariprAvAraNamapidIyate |athvaaraajaadiH pravrajitastasya sundare dve vastredAtavye / tadevamagAraliGgAvadhAvIbhaNitaH |smprtisvlinggaavdhaavinmdhikRtyaah[bhaa.3661] jaijIvihitijai vA bitidhanaMdharatijaivavocchaMti / liMgaM mocchitisaMkA, paviTThavuccheva uvahamme / / vR-svaliGgenayo'vadhAvatisadvidhAzaMGkI zakkI ca / tatraazaGkIevaMsaMkalpayati-yadimamatesvajanA jIviSyanti yadi vA tatsAdhAraNaM dhanaM dharate vidyate vA mAM vakSyapi liGgaM muJca unniSkrAmeti tadA unniSkrAmiSyAmiityevaMzaMkAvAnpathikenApyanuziSTaHsansaMvignAnAmasaMvignAnAMvAupAzrayepravizati tadA tasyopakaraNamupahanyatetadevaMsazaGkaliGgAvadhAvI uktaH / / sampratiniHzaGkaliGgAvadhAvI bhaNyate / niHzaGko nAma ya evaM saMkalpayati avazyatayA unniSkramitavyamiti tasya vidhimAha[bhA.3662] samudAne cArigANava bhIto gihipaMta tavakarANaMvA / nauvadhise tenopaviThThavuccheditavahamme / / vR- samudAnaM bhaikSaM tasya bhayena kimuktaM bhavati yadyahamidAnI liGgaM mokSyAmi tato na ko'pi mA dAsyati, / kintu mAmutpravrajituMSTrAmadhye nilInA bhaviSyanti tataH samudAnabhayena cArikAsteSAM vA bhayena athavAantarA gRhasthaprAntAH saMyatabhadrakAHstenAsteSAMvAbhayena upadhiMnItvA tenopadhinAyuktaH sasaMvignAnAmasaMvignAnAMupAzrayaupaviSTauSitovAtathApipratyagacchattasyopadhirnopahanyatetenApyupadhinA samanvitaH sabhAvato gRhastha iti kRtvA /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka:-8, mUla - 201, [bhA.3663] 377 [bhA.3663] . nIsaMko vaNusaTho nehuvahimahaMkhuuhAbhi / saMvigANiya gahaNaMiyarehiM vijANagA geNhe / / vR-vAzabdo vikalpAntare niHzaGkovrajana saMvignairasaMvignairvA'nuziSTo yathA yadi tvamunniSkramiSyasi kimupadhiMnayasi tataH sabrUte / amumupadhiM teSAMsamIpaMnayataahaMkhunizcitamavadhAviSyAmi / tatrayadi saMvignAnAM haste preSayati tadA tairAnItasya grahaNamathAgItArthAnAMhastepreSayati tadA tairitarairAnItaM yadi sarve gItArthAstato gRhNanti paribhujate ca, athAgItArthamizrAstadA kAraNikAnAmekAkinAM vrajatAM dadati . prisstthaapyntivaa| [bhA.3664] nIsaMkitovigaMtUNadohiM vivagehiMcoditoeti / takkhaNanita na hammetehiM pariNayasucchauvahamme / / vR-nizaGkito'pi gatvA yadi dvAbhyAM vargAbhyAM saMvignairasaMvignairvA ityarthaH / codito'nuziSTaH san teSAmupAzrayAtyaditatkSaNmeva nirgacchatitadAtasyopadhirnopahanyate / atha tatkSaNaMnanirgacchativasati vA tadA upahanyate / athavA yadi tasyaivaM pariNAmojAyate atraiva tiSThAmi tadApi tasya tatrapariNatasyopadherghAtaH |ttstsyopdhiH kathamapyAgataitikRtvApariSThApyate |smprtipddilehnnnikkhvnnppnnotttthaae annesim ityasya vyAkhnamAha[bhA.3665] attaTThA paTTAvA paDilehiyarakkhito viuna hamme / evaM tassaunavaripavesa vaiyAsubhayaNA / / vR-sagataH san yadi cintayati teSAmevamupakaraNaMdAsyate / athavA mama bhaviSyati evamAtmArthaM vA ubhayakAlaMpratyupekSito nirupadravasthAnanikSepaNenacarakSito'pizabdaH prAguktApekSayAsamuccaye turadhAraNe bhinnakrame ca naiva hanyate navaraM kevalaM pratyAgacchato jikAdiSu praveze bhajanA / kimuktaM bhavati? saM pratyAgacchan yadi vajikAdiSusajatitadopahanyateatha nasajatinopahanyate / [bhA.3666] aha puna tenukjIvito sAruviya siddhaputtaliMgINaM / keibhaNaMtuvahaMmati caraNAbhAvAto tannabhave / / vR- athAso anuziSTo'pi na pratinivRttaH kiM tu tena liGgenopajIvati bhikSAdi kimityevaM zIlamupajIvI sArupikatvena siddhaputratvena vA sthita ityarthaH / sArupiko ziro muNDo rajoharaNarahito alAbupAtreNa bhikSAmaTati sabhAryo'bhAryo vA, siddhaputro nAma sakezo bhizrAmaTati vA na vA varATakaiH viTalakaMkarotiyaSTiMdhArayatitasyapratyutthitasyayaHpUrva upadhiryaccasArupakatvena siddhaputratvena vA tiSThatA yadutpAditaMtadupahanyatenavAtata AhaH kecidbhaNantisArupikasiddhaputraliGganAmupakaraNamupahanyatetanna bhavati kuta ityAha-caraNAbhAvAdupahananamanupahananaM vA caraNavatAmupadhirna ca sArupikasiddhaputraliGginazracaraNavantaH / / [bhA.3667] sopunapacchuTTitojaise uvahayaM tuuvakaraNaM / asatIyavato annaMuggovetiti gIyattho / / vR-sapunaH pratyutthitoyaditasyopakaraNamupahatamathavAnAstitahiMgItArtho'nyamupadhimudgamayan eti Agacchati / kRtrakutrasthAne utpAdayan AgacchatItyAha[bhA.3668] saMjayabhAviyakhettetassa asatIe ucakkhuvitihave /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 vyavahAra - chedasUtram - 28/201 tassa asatI veMTalahae, uppAeMto uso ei / / vR- saMyatabhAvitakSetraM nAma yatra kSetre saMyatatvena sthitastasmin saMyatabhAvitakSetre utpAdayan tasyAsatyabhAve cakSuviMTihate dRSTyA paricite tasyApyabhAve viNTalahateviMTalahataM nAma yatra pUrvaM viNTalairAhAropadhizayyA utpAditAstasmin utpAdayan gacchati / [bhA. 3669] jANaMti esaNaMvA sAvagadiTThI upuvva jhusiyA vA / viMTala bhAviya teNiMha, kiM dhammo na hoi geNhejjA / / vR- sa ca utpAdayati utpAdanaipaNAdoSairvizuddhaM tAMzca doSAn tebhyaH kathayati / yadi vA saMyatatvena vihRto dRSTyA vA pUrvaM jhuSitAH pacitAste zrAvakAste ca te eva doSAn jAnanti / tato doSavizuddhaM prayacchanti / yacca viSTalahataM kSetraM tatra gItArtho yadi utpAdayati tadAditaH pratibrUte nAhamidAnIM veNTanaM kariSyAmi yadyevameva dadadhye tataH pratigRhNAmi / evamuktve yadi te brUvate kiM yuSmAkaM mudhA dattena bhavati tasmAddharma iti dahmastato gahNAti / [bhA. 3670] evaM uppANu iyaraM ca vigiMciUNa to eti / asatI jaha lobhaM viviMcamANe imA jayaNA / / vR- vakSyamANA yatanA karttavyA / kimuktaM bhavati ? yat tat sAMbhogikaM labhyate tasya yat sadRzamasAMbhogikaM tat pariSThApyate / etadevAha [bhA. 3671] uar uggaha laMbhI uggahaNaM vivicamattae bhattaM / appatte tattha davaM ujjahabhattaM gihimatteNa / / apahucaMte kAle dullabhadavabhAvite vA khettaMbhi / mattagadaveNa dhAvai mattagalaMbhevi emeva / / [bhA. 3672 ] vR- upahatasya asAMbhogikasyAvagrahaNasya avagrahalAbhe vivecanaM pariSThApanaM kartavyaM / evaM ca tasya patadgrahasA bhogiko mAtrakamasAMbhogikaM tatra yadasAMbhogikaM tasmin bhaktaM grAhyaM yacca sAMbhogikaMtatra pAnIyaM tato mAtrake tena bhaktaM grAhyaM pazcAt patagrahapAnIyena tasya kalpo dAtavyaH / yadi mAtrake gRhItena bhaktena na saMstaraNaM tatra mAtrakaM dravyaM gRhNAti / avagrahe patadgrahe bhaktaM tatra bhuktvA gRhasthabhAjanena pAnIyamAnIya patadgrahasya kalpo deyaH / atha yAvatA kAlena gRhasthAtyAnIyamAnIyate tAvAnkAlo na prApyate durlabhaM tatra dravaM tato na yatasto gRhasthebhyo dravaM labhyate / yadi vA tatkSetramabhAvitaM saMyatairato gRhasthA na dadati bhAjanaM yatra pAnIyaM gRhyate tadAmAtrakagrahItenaiva pAnIyena patadgraho dhAvyate prakSAlyate / tathApi sa nopahanyate / evameva anenaiva prakAreNa mAtrakasyApi sAMbhogikasya lAbhe asAMbhogikasya pariSThApanena patadgrahe vA sAMbhogike vibhASA, kartavyA, tadyathA patadgrahe bhaktaM grAhyaM mAtrake pAnIyamatha mAtrake saMsaktaM bhaktaM pAnaM vA gRhItamAcAryAdiprAyogyaM vA patadgrahapAnIyenaiva mAtrakaM prakSAlyate, nopahanyate iti / coei suddha asuddhe saMphAseNaM tu taMtu uvahamme / [bhA. 3673 ] bhannai saMphAseNaM jesu vahamme na siM sohI / / vR- paracodayati tat zuddhaM bhaktaM pAnIyaM vA azuddhe mAtrake vA patadgrahe vA prakSiptaM saMsparzinopahanyate / tataH kathaM zuddhiriti AcArya Aha bhaNyate uttaraM dIyate yeSAM saMsparzinopahanyate teSAM na kadAcanApi zodhiretadeva bhAvayati
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-8, mUla - 201, [bhA.3674] 379 . [bhA.3674] levA'hatthacchikke sahasa anAbhogato vapakkhitte / avisuddhaggahaNaMbhi viasujjhasujjheja iyaraM vA / / vR- yadi tava matenaivamupadhAtastarhi asAMbhogike bhAjane yat gRhItaMbhaktaM pAnaM vA tena liptAbhyAM hastAbhyAM yat sAMbhogikaMbhAjanaMspRzyate tadapyasAMbhogikaM jAtaM tatsaMsparzito'nyAnyapina ca tatkAlaM sarvANyati pariSThApayituMzakyante / na cAnyAni tAvantilabhyante tato na kadAcanApizuddhistathA sahasA nAma yattvaramANo asAMbhogikAn sAMbhogike prakSipati tadapyasAMbhogikamupajAyate / anAbhogo nAma ekAntavismaraNaM tenApyasAMbhogikAtsAMbhogika prakSipte tadapyasAMbhogikaM jAyate / avizuddhaM kathaMcidanAbhogato'vizuddhasyodmAdyanyatamadoSaduSTasya grahaNe tat bhAjanamazuddhaM syAt / na caitaSyite tasmAnnasaMsparzamAtreNopahananamanyacca yathA'zuddhena saMsparzato'zuddhaM bhavati / tathA itaradazuddhaM zuddhana saMsparzataHzuddhyetzuddhIbhUyAt / nyAyasyobhayatrApisamAnatvAt / nacaitadastitasmAtyatkiJcidetat mU. (202) aTTakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANe nigaMthe appAhAre; duvAlasakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANe nigaMthe avaDDo moyariyA, solasa0 dubhAgapatte, cauvIMsa0 tibhAgapattaMsiyAomoyariyA egatIsaM kiMcUNomoyariyA, battIsaMpamANapatte, eto egenavi kavaleNaMUNagaM AhAraMAhAremANesamaNe nigathenopakAmabhoi tti vattavvaM siyA / / [bhA.3675] lakkhaNamatippasattaM arege vi khalu kappateuvahI / iiAhAremANaM atippamANebahUdosA / / / vR- atireko'pi khalu kalpate upadhirityucyamAne lakSaNamatiprasaktaM tato mA anenaiva prasaGgenAhAramapyatipramANaM kuryAditihetorAhAremAnamadhikRtasUtreNocyate yato'tiprANe gRhyamANeAhAre bahavo doSAH / 'hAeja va vAmejava' ityAdirupAH prakArAntareNasambandhamAha[bhA.3676] ahavAvi paDigahobhattaM gehaMti tassa kiMmAnaM / . jaMjaMuvagahe vA caraNassatagaMtagaMbhaNai / / vR-athaveti prakArAntaropadarzane, apizuddhaH sambandhasyaiva samuccaye pUrvasUtreNa pratigrahaka uktaH / tasmiMzcapratigrahakesAdhavobhaktaMgRhNanti / tasyabhaktasya kiMpramANamityanena pramANamityanenapramANamabhidhIyate / athavA kiM sambandhena yaccaraNasya cAritrasyopagrahe vartate, tattatsUtrakAro vadati, / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA aSTau kukuDyaNDakapramANamAtrAn AhAramAhArayan zramaNo nirgrantho'lpAhArobhaNyatedvAdazakukuDyaeDakapramANamAtrAnkavAnAhArayan apAvimaudaryaH SoDazaAhArayan dvibhAgazcatuviMzatikavalAnAhArayan-prAptaH ekaviMzat kavalAn AhArayan kiMcinAvamaudaryaH dvAtriMzakakukkuDyaeDakapramANamAtrAnakavalAnAhAramAhArayana zramaNonirgranthaH pramANaprAptaH itaraekenApi kavalenaUnamAhAramAhArayan zramaNonirgranthonaprakAmabhojItivaktvavyAH syAt |ess sUtrAkSarasaMskAraH[bhA.3677] niyayAhArassa sayAbattIsa ime ujobhave bhAgo / tuMkukuDippamANaMnAyavvaM buddhimaMtehiM / / vR-nijakasyAhArasya sadAyo dvAtriMzattamobhAgastatkukuTIpramANaMpadaikadeze padasamudAyopacArAt / kukuDiaeDakapramANaMjJAtavyaMbuddhimadbhiH |atraiv vyAkhyAnantaramAha [bhA.3678] kucchiyakuDIyakukkuDi, sarIraaMDagaMmahatIe /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 vyavahAra - chedasUtram - 28 / 202 jAya dehassa jau puvvaM vayaNaM tato sesaM / / vR- kutsitA kuTI kukuTIzarIramityarthaH / tasyAM zarIrarupAyAH kukuTyA aNDakabhivANDakaM mukhaM kena punaH kAraNenANDakaM mukhamucyate tata Aha-yato yasmAt citrakarmaNi garme utpAte vA pUrvaM dehasya vadanaM mukhaM niSpadyate / pazcAt zeSaM tataH prathamabhAvitayA mukhamaNDakamityucyate [bhA. 3679] thalakukkuDippamANaM jaM vA nAyAsie muhe khivati / ayamanno suvigappo kukkuDiaMDo vA na kavale / / vR- iha kavalaprakSepaNAya mukhe viDambite yadAkAzaM bhavati, tatsthalaM bhaNyate, sthalameva kukkuDyaeDake sthalakukkuDyaNDakaM tasya pramANaM yadanAyAsite mukhe kavalaM prakSipati / kimuktaM bhavati ? yAvatpramANamAtreNa kavalena mukhe prakSipyamANena mukhaM na vikRtaM bhavati tatsthalakukkuDyaNDakaM prakSipati / kimuktaM bhavati ? yAvatpramANamAtreNa kavalena mukhe prakSipyamANena mukhaM na vikRtaM bhavati tat sthalakukkuDyaNDakaM pramANaM gAthAyAmaNDakazabdalopaH prAkRtatvAt ayamanyaH kukkuDyaNDakopame kavale vikalpaH ayamanyo'rthaH kuvakuDyaNDakapramANamAtrazabdasyaityarthaH / etena kavalamAtreNASTAdinA saMkhyAdraSTavyA tadevaM kRtA viSamapadavyAkhyA bhASyakRtA / samprati niryuktivistaraH [ bhA. 3680 ] aThatti bhaNiUNaM chammAsA hAvatteu battIsA / 'nAyaM cogavayaNaM pAsAe hoti diThato / / vR- aSTAviti bhaNitvA yAvadavamaudaryaM tAvadetatsaMstarato madhyaM bhaNitaM asaMstarataH punardvAtriMzatkaM pramANaM bhaNitamutsargaH punarayamupadezaH SaNmAsAdArabhya tAvat hApayet yAvat dvAtriMzatkavalAH / iyamatra bhAvanA yadi yogAnAM na hAnirupajAyate tadA SaNmAsAn upavAsaM kRtvA pAraNake ekaM sikthamAhArayet / atha tenA na saMstarati tataH pAraNake dve sikthe AhArayet / evamekaikasikthaparivRddhyA tAvanneyaM yAvadekaM lambanaMkavalamityarthaH / tenApyasaMstaraNekavalaparivRddhirvaktavyA / sAca tAvat yAvadekatriMzatkavalAH / SaNmAsAnupavAsaM kartumazaknuvan ekena divasenonaM SaemAsakSapaNaM kRtvA evameva sikthakavalaparivRddhayA pAraNakaM kuryAt / evamekaikahAnyA SaNmAsakSapaNaM tAvadvaktavyaM yAvaccaturtha kRtvA pUrvaprakAreNa sikthakavalaparivardhanena pAraNakaM paribhAvayet / atha na saMstarati tato dine dine bhuMktvA tatrApyevameva sikthAdArabhya yAvadvAtriMzatkavalA iti atra codakavacanaM yadyevamaSTAvityAdi sUtropanibaddhaM nAmamAtraM pravacanamAtramAcArya Aha-siddhiprAsAdanirmApaNAya yogAnAM saMdhAraNanimittametanmadhyamupAttaM sUtreNa tato na kazciddoSaH tathA cAtra prAsAdo bhavati ddaSTAntaH sa cAgre bhAvayiSyate / samprati yaduktaM chammAsa hAyate u battIsA iti tadbhAvanArthamAha [bhA. 3681] chammAsA khamaNaM taMbhi sitthAdaNhA tu laMbanaM / tato laMbanavaDDI jAvekaMtIsa saMthare / / ekmekkaM tu hAvettA dinaM puvvakameNao / dine dine sitthAdI jAvekkatIsa saMthare / / [bhA. 3682 ] vR- SaNmAsakSapaNAnte sikthamekamAdizabdAt asaMstaraNe dve trINi catvAri ityAdi parigraho'znAtu bhuMkte me (na) saMstaraNe ca sikthaparivRddhistAvatkartavyA yAvallambanaM kevalo bhavati tenApyasaMstaraNe dvAtriMzadapi draSTavyAH / parametatkasyApi kadAcidanyathAprakAmamojitvadoSaprasakteryata Aha-etto egena
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-8, mUla - 202, [bhA. 3682] - 381 vikavaleNaUnagamAhAremANe (Na) samaNe nigaMthe pagAmarasabhoi tti vattavyaM siyA / iha prakAmagrahaNena nikAmamapisUcitamato dve apivyAkhyAnayati / [bhA.3683] pagAma hoi battIsA nikAmaMhoi niccaso / dupavijahayAteugahI havati vajjiyA / / vR-dvAtriMzatkavalAH pramANaM bhavati ta eva yannityazaH sarvakAlaM bhujyate tanikAmaM ete dve api dvAtriMzatkavalebhya ekenApikavalenonamAhArayatA parityakte gRdvizcavarjitAbhavati / [bhA.3684] appAvaDDa dubhAgo, madesaNaMnAmamettagaMnAmA / paidinamekkatIsaM AhAreuttijabhaNai / / vR- yadi nAma pratinamekatriMzamapi kavalAnAhArayaditi bhaNatha yUyaM pratipAdayatha tarhi yat alpApArdhadvibhAgAvamaudaryadezanaM tannAmamAtrakaM vacanamAtrakamekatriMzato'pi kavalAnAM pratidivasamAhArAnujJAnAt / AcArya Aha[bhA.3685] bhaNatiappahArA daosamatthassa bhiggahavisesA / caMdAyaNAdayoviva suttanivAtopagAmaMbhi / / vR-bhaNyate uttaraM dIyate, alpAhArAdayaH samarthasya sato'bhigrahavizeSAzcAndrAyaNAdaya iva sUtranipAtaH / punarantimo'samarthasya prakAmanikAmaniSedhapara ityadopaH / ye cAlpAhArAdayo'bhigrahavizeSAstebahUnAM saMyatasaMyatInAMsAdhAraNArthaMtathA cAha[bhA.3686] appAhAragahaNaMjena yaAvassayANa parihAnI / navijAyaitammattaMAhAreyavvayaM niyamA / / vR-alpahAraggahaNamapArddhAdhulakSaNaM tata idaM alpApAr2yAdyAhAragrahaNametat jJApayati siddhiprAsAdanirmApaNAyavyApAryamANAnAmAvazyakAnAM yogAnAMyAvanmAtreNAhAreNaparihAnirnopajAyate / tAvanmAtraM tato'bhigrahavizeSamabhigRhyAhArayitavyaM / atraina dRSTAntamabhidhitsurAha[bhA.3687] dilaMto amacceNaM, pAsAdeNaMturAyasaMdihra / davve khetekAlebhAvena yasaMkilesei / / vR-piva saMklezayati / iyaM gAthAkSarayojanA bhAvArthastvayam-kenApi rAjJA amAtya AjJaptaH zIdhaM prAsAdaH kArayitavyaH / sa cAmAtyo dravye lubdhaH tAn kArmakAn dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca saMklezayati / kathamityAha[bhA.3688] AloyaNA sakkayaM sukkhaM nopagAmaM vadavvato / khettAnuciyaM uNhe kAle ussUrabhoyaNaM / / [bhA.3689] bhAvenadeti vissAmaM niTurehiMya khiMsai / ___ jeyaM bhittiMcano deiakayadaMDaNA / / vR-dravyato'lavaNamasaMskRtaM viziSTasaMskArarahitaM, zuSkaM vAtAdinA zoSaM nItaM vallacanakAdi tadapi naprakAmaMna paripUrNaMdadAti |kssetrtoyttsmin kSetreanucitaMbhaktaMpAnaMvAdadAtitathAuSNekarmakArayati kAlatautsUrebhonaMdApayatibhAvatonadadAtivizrAmaM, niSThuraizcavacanaiH khiMsayatijitamapica karmakaraNato labhyamapi vRtaM mUlyaM na dadAti / evaM ca sati te karmakarAH prAsAdamakRtvApi naSTAH palAyitA sthitaH
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 vyavahAra-chedasUtram -2- 8/202 prAsAdo'kRtorAjJAcaitatajJAtaMtato'mAtyasyadaNDatAkRtAamAtyapadAccyAvayitvAtasyasarvasvApaharaNaM kRtamiti eSa dRSTAntaH sAmpratamupanayanamAha[bhA.3690] akaraNepAsAyassa ujaha somaccoudaMDitorannA / emevaya Ayarie uvayaNaMhotikAyavvaM / / vR-yathA prAsAdasyAkaraNe so'mAtyo rAjA daNDita evamevAcArye upanayanaM bhavati kartavyaM, / tathaivaM rAjasthAnIyena tIrthakareNa amAtyasthAnIyasyAcAryasya siddhiprAsAdasAdhanArthamAdezo dattaH / sa ca karmakarasthAnIyAnAMsAdhUnAMdravyAdiSu tatkaroti yathAtesarve palAyantetathA cAha[bhA.3691] kajaMyi vinovigati dayAtiaMtaMnataMcapajjattaM / khettekhalukhettAdi, kuvasahiubbhAmageceva / / [bhA.3692] taiyAedetikAle umevusaga vAdito niccaM / saMgaha uvagahe viya, nakuNaibhAve payaMDoya / / vR-dravyataH kArye'pisamApatitena vikRtighRtAdikaM dadAtibhaktamapiprAntaMdApayatitadapicanaca paryAptaM / kSetrataH khalu kSetrAdIn preSayati sa khalu kSetraM nAma yatra tu kimapi prAyogyaM labhyate AdizabdAta yatrasvapakSataH parapakSato vApabhrAjanA tadAhi parigrahaH / kuvasatau vA sthApayati udbhrAmake vA grAme yadA vApreSayati |kaaltH sadaiva tRtIyAyAMbhojanaMdadAti |avme'pidurbhiksse'pyutsrgevaadikonityNbhaavtH saMgrahajJAnAdibhiH upagrahaMvastrapAtrAdibhirna karotipracaNDazcaprakopanazIlaH / [bhA.3693] loelouttrecevdovieeasaahgaa| vivarIyavattiNo siddhI annedova visAhagA / / vR- loke lokottare'pi ca etAvanantarokto dvAvapyasAdhakau dravyato bhAvatazca prAsAdasya viparItavartinaH punarubhayathApisiddhiriti kRtvA anyau dvAvapi dravyatobhAvatazcaprAsAdasya sAdhakau / [bhA.3694] siddhI pAsAyavaDiMsaMggasa karaNaMcauvvihaM hoi / davve khette kAle, bhAveyanasaMkilesei / / vR-siddhi prAsAdAvataMsakasyakaraNaMcaturvidhaMbhavati / tadyathA-dravyataH, kSetrataHkAlatobhAvatazca / tatogItArthodravyAdiSusAdhUna nasaklezayati / / [bhA.3695] evaM tunimmavaMtI tevi acireNa siddhipAsAyaM / tesiM piimouvihI AhAreyavvaehoti / / vR- evaM dravyAdiSu saMklezAkaraNataste sAdhavo'cireNa stokena kAlena siddhiprAsAdaM nirmApayanti teSAmapi siddhiH prAsA danirmApakAnAmAhArayitavye ayaMnaca vakSyamANo vidhistamevAha[bhA.3696] addhamasaNassa savvaMjaNassa kujjAdavassa do bhAgaM / . vAyapaviyAraNaTThA chapbhAgaMUNayaM kujA / / vR- ardhamudarasya savyaMjanasya dadhitakratImanAdisahitasyAzanasya yogyaM kuryAt / dvaubhAgau dravyasya pAnIyasya yogyau SaSThaM tu bhAMga vAtapravicaraNArthamUnakaM kuryAt / iyamatra-bhAvanA-udarasya SaDbhAgAH kalpante / tatra trayobhAgA azanasya sa vyaJjanasyadvau bhAgau pAnIyasya SaSTo vAtapravicAraNAya / etacca sAdhAraNe prAvRTkAle catvAro bhAgA savyaJjanasyAzanasya paJcamaH pAnIyasya SaSTho vAtapratIcArAya
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 8, mUla - 202, [bhA. 3696 ] uSNakAle dvau bhAgAvazanasya savyaJjanasya / trayaH pAnIyasya SaSTho vAtapravicAraNAyeti / eso AhAravihI jaha bhaNito savvabhAvadaMsIhiM / dhammavAsagajogA jena na hAyaMti taM kujjA / / [bhA. 3697] bU- eSa AhAravidhiryathA sarvabhAvadarzibhiH sarvajJairmaNito yena prakAreNa dharmanimittA avazyakartavyA yogA na hIyante taM kuryAnnAnyaditi / uddezakaH-8- samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzedhitA sampAditA vyavahAra sUtre aSTamoddezaka sya / (bhadrabAhusvAmi racitA niryuktiyuktaM ) saMghadAsagaNi viracitaMbhASyaM / evaM malayagiri AcAryeNa racitA TIkA parisamAptA / 383 uddezaka :- 9 vyAkhyAto aSTama uddezo'dhunA navama Arabhyate / tasya cedamAdisUtra no mU. (203) sAgAriyassa Aese aMto vagaDAe bhuMjati niTThie nisiTTe pADihArae, tamhA dAvae, se kappai paDigAhettae / mU. (204) sAgAMriyassa Aese aMto vagaDAe bhuMjai niTThie nisiDhe arpADahArie; tamhA dAvae, evaM se kappai paDigAhettae / mU. (205) sAgAriyassa Aese bAhiM vagaDAe bhuMjai niTThie nisaTTe pADihArie; tamhA dAvae, no se kappai paDigAhettae / mU. (206 ) sAgAriyassa Aese bAhiM vagaDAe niTTie nisaTTe apADihArie; tamhA dAvae, evaM se kappai paDigAhettae / mU. (207) sAgArayissa dAse vA bhayae vA aMto vagaDAe bhuMjai niTTie nisaTTe paDihArie tamhA dAvae no se kappai paDigAhettAe mU. (208) ( evaM) apADihArie..... mU. (209) sAgAriyassa dAsevA bhayaevA bAhiM vagaDAe bhuMjai niTTie nisaTTe paDigAhettae / mU. (210) ( evaM) apADihArie... [bhA. 3698 ] AhAro khalu pagato ghetavvo so kahiM na vA kahiyaM / sAgAriyapiMDassa iti navame suttasaMbaMdho / / vR- AhAraH khalvaSTamoddezake antimasUtre prakRtaH / sa kutra grahItavyaH kutra vA netyena sUtreNa pratipAdyate / ityeSa navame uddezake sAgArikapiNDasya pratipAdakaM yat AdimaM sUtraM tasya sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sAgAriko nAma zayyAtarastasyAdeza AyAsakara Adezo yadi vA Adezita AdezaH athavA Adezata iti zabdasaMskArastasya vyutpattimagre vakSyAmaH / sa ca nAyako mitraM prabhuH paratIrthiko vA draSTavyaH / vagaDA nAma parikSepastasyAntarmadhye bhuMkte padArthAn odanAdIn, kiM viziSTAnityAha-niSThitAn niSThAnItAn nisRSTAn prAtihArikAn sAgArikAnsAgAribhuktazeSAn tasmAtpariniSThitAdimadhyAt dApayati / na se tasya kalpate pratigrahItumevaM zeSANyapi trINi sUtrANi
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 9/210 bhAvanIyAni / evaM catvAdizaviSayANi catvAri dAsAdiviSayANi iha yatra yatra prAtihArikaM tatra tatra sAgArikapiNDa iti na kalpate / yatra punaraprAtihArikaM tatra tatrana sAgArikapiNDa iti kalpate, prathamatRtIya-paJcama-saptama-streSusAgArikapiNDa itikRtvAnakalpate, dvitIyacaturthaSaSThASTamasUtreSunabhavati sAgArikapiNDa itikalpate, kevalaMbhadrakaprAntadoSato vaya'te itisUtrASTakabhAvArthaH / [bhA.3699] AyAsakaro AesitouAvesaNaMvaAvisai / so nAyagosuhI vA pabhUva paratitthiovAvi / / . vR- AyAsakara AdezaH AdizatItyAdeza iti vyutpatteH, Adizito vA AdezaH Adezyate satkArapurassaramAkAryataityAdezavyutpatteH / athavAAveza itizabdasaMskArastatravyutpattimAha-AvezanaM vA zabdaH zabdasaMskArApekSayA vikalpate AvizatItyAvezaH / AvezanaM nAma yasmin sthAne praviSTena sAgArikasyAyAso janyate, sa Adeza Avezo vA nAma jJAtikaH svajanaH suhRd mitraM prabhurvA nAyakaH paratIrthako vApi, kRtA viSamadavyAkhyA bhASyakRtA |smprtiniyuktivistrH / [bhA.3700] Aesa-dAsa-bhaie aTThahiMsuttehiMmaggaNaMjattha / sAgAriya-dosehiM ya pasaMga-dosehiMya Agajjho / / vR-AdezoyathoktarupodAsa AjanmAvadhi kiMkarobhRtakaH kiyatkAlaMmUlyena dhRtaAdezazcadAsazca bhRtakazca AdezadAsabhRtakaMtatraca piNDasyASTabhiH sUtrairgiNA kRtA / yatrasAgArikadoSaiH prasaGgadoSaizca bhadrakaprAntakakRtairagrAhyobhavati / sAmpratamaSTAnAmapisUtrANAM vibhAgamAha[bhA.3701] tatthAdimAiMcauroAvese suttamAhiyA / do ceva pADihArI apADihArIbhavedonni / / vR-tatrateSAmaSTAnAMsUtrANAMmadhye AdimAnicatvArisUtrANiAdeze prAguktasvarupe AkhyAtAni, tatrApi dve sUtreprAtihAriNi draSTavye dve ca sUtre aprAtihAriNi, prathama tRtIye prAtihAriNi, dvitIye caturthe'prAtihAriNItyarthaH / [bhA.3702] aMto bahivA vi nivesaNassa AvasaeNaM va Thie sagAre / bhattaMna eyassa visesajuttaM, taMmI dalaMte khalusuttabaMdho / / vR-nivezanaMgRhasyAntarvahirvA sthitesAgArikezayyAtare yadiAdeza eva AdezaHprAghUrNakastena vA sahasthiteyadbhaktavizeSayuktavizeSatoniSThAM nItaMtannaetasyaprAdhUrNakasya sambandhikintusAgArikasya tatastasmit dadatisUtrasambandhaH sUtropanipAtaH |praatihaarikbhojityaa tasmin dadAtiprathametRtIyeca sUtrena kalpatesAgArikapiNDatvAt / dvitIyecaturthevA prAtihArikabhojitayAkalpate / tadAyatvAtkevalaM bhadrakaprAntadoSaprasaGgato nagRhyate / etadevAha[bhA.3703] sAgAriyassadosA dosudosupasaMgato dosA / bhaddagapattAdIyA hoiime muNeyavvA, (dosu pikameNa neyavvA) vR-dvayoH prathamatRtIyayoH sUtrayoH sAgArikasya doSAt zaytarapiNDatvAnna kalpate iti bhAvaH / dvayordvitIyacaturthayoH prasaGgato doSA bhadrakaprAntAdikAH AdizabdAdatibhadrakAtiprAntAdiparigrahasteca ime vakSyamANAbhavanti jJAtavyAH |taanevaah[bhaa.3704] eeNauvAeNaMgiNhaMtobhadde uggamegataraM /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 9, mUla- 210, [bhA. 3704] -385 patto dudiThadhammA vinAsa garihA diya nisiMvA / / vR- bhadrakazcintayati sAdhava etenopAyena madIyaM piNDaM gRhNanti, tata evaM cintayitvA udgamadoSANAmekataraM doSaM kuryAt, yastu prAntaH sa pApIyAn durdRSTadharmA tadgrahaM piNDagrahaNato divA nizi vA kopAvezato vinAzaM kuryAt garhI vA divAnizamiti / [bhA. 3705 ] suttaMbhi kappai niya vRtte kiM atthato niseheha / eyarase kAliyasuttanivAto imehiM tu / / . vR-sUtre kalpate ityukte kiM yUyamarthato niSedhayatha / sUrirAha-ekataradoSAta, bhadrakadoSaprasaGgAt prAntadoSaprasaGgAdvA ityarthaH / yadyevaM sUtre kasmAtkalpate ityuktamata Aha-adhikRtasya kAlikasUtrasya nipAta pravartamAnamebhivakSyamANaH kAraNaiH etacca jJAyate vyAkhyAnAt kAlikazrutaM ca vyAkhyAnapradhAnaM[bhA. 3706 ] jaha sutte bhaNiyaM tava taM jai viyAlaNA natthi / kiM kAliyAnuyogo diTho diTTippahANehiM / / vR- yat yathA sUtre kAlike bhaNitaM tadyadi tathaiva pratipattavyaM / na punarvicAraNA kAcidasti, , tarhi dRSTipradhAnairyugapradhAnairityarthaH / kiM kasmAtkAlikAnuyogo dRSTaH tasmAdativicAraNA sA cAtra prAguktaskarupeti / tatra yudaktamebhiH kAraNaiH kAlikasUtranipAta iti tAni kAraNAnyAha - [bhA. 3707 ] adiTThassa u gahaNaM ahavA sAgAriyaM tu vajrettA / anno pecchau mA vA pecchatti vA vivaccatA / / / vR- yadi kenApi sAgArikasatkena tat dIyamAnaM na dRzyate tadasyAdRzyasya grahaNaM bhavati / athavA sAgArikaM zayyAtaraMvarjayitvA anyo dIyamAnaM prekSanAM vAmAvA / athavA sAgArike'pi prekSamANe vrajanto na tiSThanti kevalaM dAnavelAyAM taddRSTiH parihiyate / tata uktaM sUtre kalpate iti, tadevamAdezaviSayaM sUtracatuSTayaM bhAvayati / [bhA. 3708 ] - dAsa - bhayagANa dijai ukkhittaM jattha bhattayaM niyamaM / taMmi viso ceva gamo aMto bAhiM va detaMmi / / - dAsabhRtakAdisUtracatuSTaye'pi prathamasUtre tRtIyasUtre ca prAtihArikabhojanAttasmina dadati sAgArikapiNDa iti kRtvA na kalpate / yatra punadvitIyacaturthe ca sUtre dAsabhRtakAnAmutkSiptaM hastotpATitaM niyataM bhaktakaM dIyate dattaM ca taiH svagRhe nIyate tamminnapi dAsabhRtakAdau nivezanasyAntarvahirvA dadati tatra sUtre sa eva gamaH prakAraH kalpate vastu, tataH paraM bhadrakaprAntAdidoSaprasaGgato na gRhyate / yadA tu kenApi sAgArikaH satkena dRzyateyadi vA sAgArikaM muktvA anyaH prekSatAM vA tadAgRhyate / yadyevaM tarhi sAgAriyassa Adeze vA dAse vA bhayage vA ityanena prakAreNa catvAryeva sUtrANi kasmAnna kRtAni, ucyate / niyayAniyaya viseso Aeso hoi dAsabhayagANaM / [ bhA. 3709] acciyamanaccie vA visesakaraNaM payatto vA / / vR- Adezo dAsabhRtakAnAM bhavati niyatAnAM niyatakRto vizeSaH tathAhyAdezaH ko'pi kadAcidAgacchati tatastasyAniyataM dIyate dAsabhRtakAnAM niyataM tathA AdezasyArcitaM tathA AdezasyArcitaM satkArapuraskRtaM dIyate dAsabhRtakAnAM satkArAkaraNato'narcitaM tathA Adezasya bhojanavidhisampAdanAya 22 25
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 ___ vyavahAra-chedasUtram-2- 9/210 mahAn prayatnaH saMbhramagarmI vidhIyate / dAsabhRtakAnAMtuna tAdRzaH prayatna iti dAsabhRtakasUtracatuSTayAdvizleSakaraNaM pRthakkaraNaM mU. (211) sAgAriyassa nAyae siyA sAgAriyassa egavagaDAe aMto egapayAe sAgAriya copajIvaitamhAdAvae nose kppipddigaahette| [bhA.3710] nIsa? apaDihArIsamaNunAuttimA aipsNgaa| - egapae parapiMDageNhe parasutta-saMbaMdho / / vR-nisRSTo datto'pratihArI piNDaHsamanujJAtaiti vicintyamA atiprasaGgataekapade ekasyAMtulyAM zayyAtarAdvyatiriktasya piNDaM gRhNIyAditi parasUtrasya paraviSayasUtrASTakasya sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA sAgArikajJAtakaH sAgArikasvajanaH syAt sAgArikasya ekavagaDAe ekasmin gRhe sAgArikasyAntare tasyAM prajAyAM culyAM / sAgArikaM copajIvati tasmAdApayet / na se tasya sAdhoH kalpate pratigrAhayituMsAgArikAsaktacullIdArulavaNAdhupajIvanastasya zayyAtarapiNDasya zayyAtarasatkatvAt, evaM zeSANyapisaptasUtrANibhAvanIyAni pAThaHpunasteSAmevaM. mU. (212) sAgAriyassa nAyae siyA sAgAriyassa egavaDAe aMto sAgAriyassa abhinipayAe sAgAriyaMcopajIvati, tamhA dAvae, no se kappai pddiggaahitte| mU. (213) sAgAriyassanAyaesiyA sAgAriyassaegavaDAe bAhiMsAgAriyassaegapayAesAgAriya ca upajIvati, jamhA dAvae, no se kappai pddigaahette| mU. (214) sAgAriyassa nAyae siyA sAgAriyassa egavaDAe bAhiM sAgAriyassa abhinipayAe sAgAriyaMcauvajIvati, tamhA dAvae, no se kpptipddigaahitte| mU. (215) sAgAriyassa nAyae siyA sAgAriyassa abhinivagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNapavesAeaMtosAgAriyassa egapayAesAgAriyaMca uvajIvati, tamhA dAvae, nose kppipddigaahete| mU. (216) sAgAriyassa nAyaesiyA sAgAriyassa abhinivvagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNapavesAeaMtosAgAriyassaabhinipayAesAgAriyaMca uvajIvati, tamhAdAvae, nosekppipddigaahette| mU. (217) sAgAriyassa nAyae siyA sAgAriyassa abhinivvagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNapavesAevAhiMsAgAriyassa egapayAe sAgAriyaMca uvajIvai, tamhA dAvae, no se kppipddigaahette| mU. (218)sAgAriyassa nAyaesiyA sAgAriyassa abhinivvagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNapavesAebAhiMsAgAriyassaabhinipayAesAgAriyaMcauvajIvai, tamhAdAvae, nosekppipddigaahette| vR- atra abhinivvagaDAe pRthaggRhe ekadvAre ekaniSkramaNapraveze ekanivezanAntarvartitvAttayA abhinipayAe itiabhi pratyekaM niyatA viviktA prajA cullI abhiniprajA tasyAM, zeSaMsugamaM - [bhA.3711] purapacchasaMthuto vAvinAyato ubhayasaMthuto vAvi / egavagaDA gharaMtupayA ucullI samakkhayA / / .. vR-jJAtako nAma pUrvasaMstuto yadivA pazcAtsaMstuto'thavA ubhayasaMstutaH svajanaH, pUrvasaMstuto nAma mAtApitRpakSavartI, pazcAtsaMstuto bhAryApakSagata, ubhayasaMstutastathA vidhanAtrA sambandhavizeSabhAvata ubhayapakSavartI, ekavagaDA nAma ekaM gRhaM, prajA tucullI samAkhyAtA, prakarSeNa jAyate pAkaniSpattirasyAmiti prajetivyutpatteH /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-9, mUla-218, [bhA.3712] 387 [bhA.3712] egapae abhinipae aTThahiMsuttehiMmaggaNAjattha / sAgAriyadosehiM pasaMgadosehiMya agajhaM / / vR- ekasyAM prajAyAmabhiniprajAyAM pratyekaM viviktAyAM prajAyAmaSTabhiH sUtraiH piNDasya mArgaNA yatra yeSu sUtreSu prathamatRtIyeSu paJcamasaptamarupeSu sAgArikadopairdvitIyacaturthapaSThASTameSvatha prasaGgadoSai bhaktapAnamagrAhyam / [bhA.3713] AillA cauro suttAcaukssAladavekkhato / pihagharesu cattArisuttA ekkanivesane / / / vR- AdimAni catvAri sUtrANi ekagrahaviSayANi catuHzAlyAdyapekSAtazcatuHzAlAdAveva dvayoH kuDambayoravasthAnaghaTanAtantimAni catvArisUtrANi pRthagRheSutAnyapyekasminnivezane parikSepe / / [bhA.3714] sAgAriyassa dosA causuparasaMgadosAya / bhaddagapaMtAdIyA causupi kammeNanAyavvA / / vR- caturthaprathamatRtIyapaMcamasaptamarupeSu sUtreSu sAgArikasya doSAH zayyAtarapiNDagrahaNe te doSAstatra jJAtavyA ityarthaH / caturpu dvitIyacaturthaSaSThASTamAdirupeSu sUtreSu prasaGgadoSAzcatupi sUtreNu yathoktakrameNa jJAtavyA, bhadrakaprAntAdikRtA AdizabdAt taratamavizeSaparigrAhakaH / atha kathaM prathamatRtIyAdiSucaturyusUtreSuzayyAtaradoSAH kathaMcAnyatraprasaMgadoSAstatrAha[bhA.3715] dArugaloNe gorasasRvodagaaMbile yasAgaphale / uvajIvaisAgAriyaM egapae vAvi abhinipae / / vR-dArukASTaM lavamaMgorasaMcapratItaMsUtro mudgAdi udakamAmlaMzAkaphalAni ca pratItAni yasmAtsAgAriyamiti SaSTayarthe dvitIyA prAkRtatvAtsAgArikasya saktAnekasyAM prajAyAM pratyekaM viviktAyAM vA prajAyAmupajIvati tena kAraNena sAgArikadoSAzca prasajanti / etena sAgAriyaM ca uvajIvati iti vyAkhAtaM / kasmAdekAMcullI pratipadyantetata Aha[bhA.3716] bhIyAiMkarabhayassaya aMtobAhiM va hoja ekapayA / abhinipae vina kappaipakkhevagamAdino dosA / / vR. bhItAni, cullIkarabhayAt, gAthAyAM SaSThI paJcamyarthe sambandhavivakSAyAM vA SaSThI, yasmAccullIkarabhayAttAnibhItAnitena kAraNenAntarvahirvAteSAmekA prajAcullIbhavati / abhiniprajAyAM tusatyAM yadyapisAgArikasatkamupajIvyatetathApi / nirbhinnacullIkatayA yatgRhyatetatteSAmeva bhavatIti sAgArikadoSA na bhavanti / tathApi prasaGgadoSato na kalpate tathA cAha-abhiniprajAyAmapi na kalpate yatobhadrakaprAntakRtAH prakSepAdayo doSAH, bhadrakaH pakSepAdIn doSAn kArayet / prAnto vinAzaprabhRtIn[bhA.3717] jaMdesItaMdemo eeghettuMnaicchate amhaM / ahavA vi akulajotti yageNhaMtiadiTThamAdIyaM / / / vR-bhadrakAbrUvate tvaMsAdhubhyaH prabhUtaMdehi yaddadAsitadvayaM tavadAsyAmaH / yataete'smAkaMgRhenecchaMti grahItuMgAthAyAmekavacanaM prAkRtatvAt, evaM bhadrakakRtAH prakSepAdayo doSAH athavA prAnto bUte akulajA ete iti kRtvA adRSTAdikaMgRhNanti / evaM gardA karotyatiprAnto vinAzamapi, atraivApavAdamupadarzayati / [bhA.3718] biiyapade udiTThagahaNaMasatI tavvajieNa diTThassa / pthaa|
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 vyavahAra-chedasUtram-2-9/218 didvevi patthiyANa gahaNaMaMtova bAhiM vA / / vR-dvitIyapadenApavAdapadena yadi na kenApi dIyamAnaM dRSTaM tadA tasyAdRSTasya grahaNaM, atha sarvathA kenApyadRSTaMnaprApyate tadA tadbhAve tadvarjitenadRSTasya grahaNaMtathA prasthitAnAMgantuMcalitAnAMsAgArikeNa dRSTe'pidarzane'piantarbahirvA grahaNaMbhavati / mU. (219) sAgAriyassa cakkiyAsAlA sAhAraNavakkayapauttA, tamhA dAvae, no se kappai pddigaahette| mU. (220) sAgAriyassa cakkiyAsAlA nissAhAraNavakkayapauttA, tamhA dAvae, evaM se kappati pddigaahitte| mU. (221) (222) sAgAriyassa0-goliyasAlA0 mU. (223)(224)-bodhiyasAlA0 mU. (225) (226)-dosiyasAlA0 mU. (227) (228)-somiyasAlA0 mU. (229)(230)-bodiyasAlA0 mU. (231) (232)-gaMdhiyasAlA0 jahA evaMse kappaipaDigAhettae / [bhA.3719] sAdhAraNamegapayatti kiccatahiyaM nivAriyaMgahaNaM / idamavisAmannaM viyasAhAraNasAlasuyajogo / / vR-anantarasUtreSvekasyAM prajAyAM sAdhAraNamiti kRtvA tatra grahaNaM nivAritaM, idamapi ca vakSyamANaM sAdhAraNasAlAsusAmAnyasAdhAraNamatoniSidhyate / anenasambandhenAyAtasyAsyavyAkhyAsAgArikasya zayyAtarasya cakrikAzAlA tailavikrayazAlA ityarthaH / sAgArikeNAtmanA saha sAdhAraNAvakrayaprayuktA yattasyAMzAlAyAMprakSipyate / yazcatasyalAbhaHsAgArikeNasAdhAraNaityarthaH / tasmAtzAlAyAmadhyAt yatsAdhUcittaM tailAdikamanyodApayatitatse tasya sAdho kalpateitiprathamasUtrArthaH / tathAsAgArikasya cakrikAzAlA tailavikrayazAlAsA nissAdhAraNA vakrayayuktAna kimapisAgArikasAdhAraNaMtatrabhANDaM prakSiptamastIti bhAvaH tasmAt nissAdhAraNAvakrayazAlAmadhyAt dApayati evaM se tasya sAdhoH kalpate pratigRhItuM eSa dvitIya sUtrArthaH / evaM bolikazAlAvodhikazAlAdauSikazAlAsottikazAlAgandhikazAlAbodiyazAlAsUtrANyapibhAvanIyAni / sUtrapAThastvevaMdraSTavyaH |saagaariyssgoliysaalaa dAvae evaM se kappai paDisAhAraNA vakkayapauttA tamhA dAvae no se kappai paDigAhettae, sAgAriyasse goliyasAlA nissAhAraNA vakyapauttA tamhA gAhittae / evaM vodhikazAlAdisUtrapATho'pidraSTavyaH / [bhA.3720] telliyagoliyagoNiyadosiyasuttiyabohikappAso / gaMdhiya sauMDiyasAlAjA annA evamAdIu / / vR- cakrikA nAma tailikAstailikacakrakAriNaH / evaM golikA lAvaNikA dauSikaH sautrikAH bodhikAH kArSAsA gandhikAzAlA zauNDikazAlA api anyA ca yA evamAdikA gandhapradhAnA sA gandhikazAletyucyate / [bhA.3721] . vavahAre uddesaMminavamae jattiyA bhavesAlA / tAsiM paripiMDiyANAMsAhAraNavajjie gahaNaM / /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 9, mUla - 232, [bhA. 3721] 389 vR- vyavahAre navame uddezaka yAvatyaH zAlAH zAlAsUtrANi bhavanti vidyante tAsAM sarvAsAM paripiNDitAnAmayaM tAtparyArthaH / yatra sAdhAraNamavibhaktaM kramANakaM tatra pratiSedhaH sAdhAraNavarjite tu grahaNaM / samprati sAdhAraNazabda-zAlAzabdavyAkhyAnArthamAha [bhA. 3722] sAhAraNa sAmannaM avibhattamacchivasaMthaDegaGkaM / sAlatti Avanattiya paNia gihaM ceva egaTTe / / vR- sAdhAraNaM sAmAnyamavibhaktamacchinnaM saMstRtamiti ekArtha, ete sarve'pi zabdA ekArthikA ityarthaH / zAlA iti vA ASaNa iti vA paNitamiti vA gRhamiti vA ekArthaH / [bhA. 3723] sAhAraNA usAlA davve mIsaMsi AvaNe bhaMDe / sAhAraNavakkapautte cchinnaM vocchaM acchinnaM vA / / vR- sAdhAraNa tu zAlA bhaNyate mizre dravye sati kimuktaM bhavati / anyasyApi anyasyApi tilA ekatra mithayitvA pIlyante pIlayitvA ca ekatra vikroNanti / athavA sAdhAraNenAvakrayeNa yukte ApaNa bhANDe vA krayANake sAdhAraNa zAlA bhavati / tathA cchinnamacchinnaM vA vakSye eSa gAthAsaMkSepArthaH / pIlaMti ekkano vA vikkaMti ya ekkato kariya tellaM / [bhA. 3724] ahavAvi cakkaeNaMsAhAraNavakkayaM jANe / / vR- anyasyAnyasya tilAnekatra saMmIlayitvA pIlayanti tato vikrINanti athavA pRthak tilAn pIlayitvA tailaM kRtvA ekatra vikrINanti / tadevaM dravye mizre sAdhAraNAvakrayaprayuktA zAlA vyAkhyAtA / athavAnyathA sAdhAraNAvakrayaprayukteni vyAkhyAnayati / athavA vakrayeNa bhATakena yA sAdhAraNazAlA prayuktA vyApAritA tatra yallabhyate bhANDakaM tat zayyAtarasyAnyeSAM vA zayyAtarANAM sAdhAraNamiti sAdhAraNAvakrayaprayuktaM jAnIhi / atra yathA kalpate yathA vA na kalpate tathA pratipAdayati / pIliya vireDiyaMmI puvvagameNaM tu gahaNamadiTTe / [bhA. 3725] ettha vikkayaMmI ameliyAdiTTha annattha / / vR- anyasyAnyasya tilAnekatra mIlayitvA pIlayitvA ca taile virecite vibhaktIkRte pUrvagamena pUrvaprakAreNa zayyAtareNAdRSTe grahaNaM bhavati, dRSTe tu na kalpate, mA prakSepakaM kuryAditi hetoranyatra nItaM tu kalpata eva, tathA pRthak eva tilAn pIlayitvA ca ekatra vikrINanti / tata ekatra vikraye yAvanmUlyaM militamavibhaktamityarthaH tAvanna kalpate ityarthaH / amIlite mUlyakaraNena vibhaktIkRte sAgArikeNAdRSTaM sa tu kalpate, dRSTe prakSepadoSasaMbhavAt / anyatra punaH svayogena nItaM niHzaGkaM kalpate / sAMpratamApaNaM sAdhAraNAvakrayaprayuktaM vyAkhyAnayati[bhA. 3726 ] jo labhagabhAveNa utto hoti AvaNo / sAusAhAraNA hoi tattha ghettuM na kappai || vR- yastu sAgArikena lAbhabhAgena tribhAgAdinA ApaNaH prayukto bhavati sa sAdhAraNo bhavatyApaNastatastatra gRhItuM na kalpate / sAmprataM bhANDaM sAdhAraNAvakrayaprayuktaM vyAkhyAnayatichede vA lAbhe vA sAgArito jattha hoi AbhAgI / [bhA. 3727] taM tu sAdhAraNaM jANe sesamasAhAraNaM hoI || vR-yatra bhANDe cchede lAbhe vA sAgArikArddhena tribhAgAdinA vA AbhAgI bhavati tat bhANDaM sAdhAraNaM
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 vyavahAra-chedasUtram -2- 9/232 sAdhAraNAvakrayaprayuktaMjAnIyAt / etadvyatiriktaMzeSaMbhANDamasAdhAraNaMbhavati |saadhaarnnecbhaannddN yAvattaMnavibhajyate, tAvatsAgArikapiNDo, vibhaktetukalpatetatrApiprakSepadoSaprasaGgatodRSTenakalpate, adRSTetukalpate / yadA tusAzAlAbhATakapradAnena gRhItA kAlena mayA tavaitAvat dAtavyaM / nacabhANDaM zayyAtareNa saha cchede lAbhe vA tribhAgAdinA sAdhAraNaM tatrApyasAdhAraNe adRSTa kalpate dRSTe tu prakSepadoSaprasaGgato neti / sampraticchinnaMvocchaM acchinnaM vA radda iti vyAkhyAnArthamAha[bhA.3728] sacittaavittamIseNa yajAppauMJjae saalaa| . taddavvamannadavveNa hoisAhAraNaMtaMtu / / / vR-sacittenaacittenagAthAyAMsaptamItRtIyArthevAkRtatvenamizreNacaprayujyate / zAlAkiM viziSTena sacittAdinetyata Aha-dravyeNa vA taddavyaM nAma yat zAlAyAM prakSiptamasti anyad dravyaM tadvyatiriktaM dravyamiyamatrabhAvanA / yatzAlAyAMprakSiptaMsacittamacittaMmizraMvAkArSAsAditasya tribhAgAdidAtavyam / yadi vA yannipyadyate kAsAdibhyo vastrAdikamanyattasya tribhAgAdidAtavyamiti tatbhavati - [bhA.3729] taddavvamannadavveNa vAvicchinne vigahaNamaddiDhe / mAkhalupasaMgadosA saMchobhabhativamucejA / / vR- tat dravyaM yat zAlAyAM prakSiptaM anyahavyaM tadvyatiriktaM etAvatA kAlena dravyaM vA mayaitAvaddAtavyamityevaM tat dravyeNa anyadravyeNa cchinne'pi vibhaktIkRte'pi grahaNamadRSTe zayyAtareNa kalpate na dRSTe, kuta ityAha-mAkhalu prasaGgadoSAH syuriti kRtvA etadeva saMcchobhI nAma prakSepastaM kuryAt bhRti vAmUlyaM muJcetyAvadupakurutesAdhUnAM tAvaddadasva dravyaM, bhRtimadhyAtpAtanIyamiti / [bhA.3730] jaMpiyana eigahaNaMphalakappAso surAdi vAloNaM / phAsaMmiusAmannaMna kappaejaMtahiM paDiyaM / / vR- yadyapi ca prAsukatayA grahaNaM nAgacchati tadyathA phalamAmrAdi kAsaH surAdirAdizabdAt sarakAdigrahaNaMlavaNaM / etAnyaprAzukAnyapikadAcitkAraNegRhyantetataevamuktaM, prAsukamapitu vastrAdi yattatrazAlAyAMzayyAtareNa sahasAdhAraNaMtunakalpate, tadeva doSikazAlAmadhikRtyadarzayati / [bhA.3731] aMDajarvoDajavAlaja vAgaja taha kIDajANavatthANaM / nANAdisAgayANaMsAdhAraNavajitegahaNaM / / vR- aNDajAnAM vasarisUtramayAnAM voNDajAnAM karpAsikasUtramayAnAM bAlajAnAM kambalAnAM valkalajAnAMzaNatvagmayAnAMkITajAnAM vastrANAM nAnAdezAgatAnAMprayojanesamApatite sAdhAraNajite sAgArikeNasahasAdhAraNarahite ApaNe grahaNaMbhavatidoSAbhAvAt / dRSTAdRSTavibhASAprAgvat / / mU. (233) sAgAriyassaosahIo saMthaDAo tamhAdAvae no se kappai paDigAhettae mU. (234) sAgAriyassaosahIo asaMthaDAo tamhAdAvae, evaM se kuppaipaDigAhettae / / mU. (235)(236) sAgAriyassaambaphalA jAva evaM se kappaipaDigAhettae / [bhA.3732] sAgAriyaMmi pagatesAhAraNamoya samanuvattaMte / usahiphalasuttANaMvaMjaNanANattaojogo / / .. vR- sAgArike pUrvasUtrebhyaH prakRte sAdhAraNe samanuvartamAne tatprastAvamupajIvya auSadhiphalasUtrANAmupanipAtaH kRtaH / yadyevamayamarthaH pUrva sUtrebhya eva gate iti kimarthamamUnyupAttAnItyata Aha
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 uddezaka :-9, mUla - 236, [bhA.3732] vyaJjananAnAtvAtkimuktaM bhavati pUrvaM zAlAmadhikRtya kalpAkalyavidhirukta idAnIM tu tAnyeva vyaJjanAnyadhikRtya socyate / tato vyaMjanairnAnAtvabhedAdadoSaH, eSa yogaH sambandhaH / asya vyAkhyA sAgArikasya zayyAtarasya auSadhayo gorasavatyAM saMvRtAH sAdhAraNAstasmAt tanmadhyAddApayati sUpakAro kalpate se tasya sAdhoH pratigrahItuMtathA sAgArikaMsyauSadhayo'saMskRtA asAdhAraNAstasmAddApayati evaM setasya kalpatepratigrahItumevamAmraphalasUtradvayamapibhAvanIyam / sampratibhASyaprayaJcaH .bhA.3733] gorasa gulatillaghatAdi usahIto vA hotijA annA / sUassa kaThaleNaMtutAsaMthaDasaMthaDAhu~ti / / vR-sUtasya (sUpakArasya) kASTalayane indhanagRheyAgorasaguDatailaghRtAdyAauSadhayo'nyAvAyAbhavanti tA dvividhAH sAgArikeNa saha saMskRtAH sAdhAraNA bhavanti asaMskRtA vA asAdhAraNA vA / kathaM punaH sAdhAraNAstata Aha[bhA.3734] dhuva AvAhavivAhejanesaddheya karaDuya channeya / vivihAto osahIuvAnItA bhattasUttassa / / [bhA.3735] jaMdaLaM vidaThaMvA jo vA taha bhattasesa uvAro / labhai jaisUvakAro avirikkaM pihunalabbhA / / vR-dhruvaMsarvakAlamupaskarotisUpakArobhojikAnAmAvAhodArakapakSiNAM, vIvAhovadhUMpakSiNAM, yajJo nAgayajJAdi zrAddhaM dhigjAtijanapratItaM, karaDukaM mRtakabhaktaM, kSaNa indramahAdireteSu sUpakAra AnIyate tasya bhaktabhatasya sUpakArakasya vividhA auSadhayaH pUrvabhaNitA upanItA DhaukitAstata yat dagdhamISat vidagdhaM vA prabhUtaM dagdhaM yo vA tatra bhaktazeSasyoddhAro bhaktazeyaM yatroddharitamityarthaH / tadyadi labhate sUtrakArastatastatkalpate, aviriktaM avibhaktIkRtaMtadApi dagdhavidagdhAdi hunizritaM grahItuMdAtuMvAna labhate, tatastaMnakalpata / etadevAha[bhA.3736] avirikko khalupiMDo soceva vireito apiMDou / bhaddagapaMtAdIyAdhuvA udosA virekevi / / vR- avirikto'vibhaktIkRtaH khalu bhavati piNDaH sAgArikapiMDaH sa eva virecitaH pRthakkRto bhavatyapiMDaH sAgArikapiNDonabhavatItibhAvaH |ydyevNtrhisgnaahysttaah-virkte'pidhuvaabhdrkpraantaadikaa doSAstasmAttatrApi[bhA.3737] jA usaMthaDiyAo sAgAriya vasatiyA nkhlukppe| .. jAoasaMthaDiyAo sUtassayatAo kappaMti / / vR-sAgArikasatkA asAgArikeNa saha saMstRtAstAH khalu na kalpante yAstvasaMstRtAH sUtasya sUpakArasya sambandhitayAjAtAstAH kalpante / tadevamauSadhisUtradvayaMbhAvitamadhunAmraphalasUtradvayaMbhAvayati[bhA.3738] vallIvArukkho vAsAgAriyasaMtiubhaeja paraM / / tesi paribhogakAle samaNANa tahiM kahabhaNiyaM / / vR-vallIvAsAgArikasatkovRkSovAsAgArikasambandhiparamparasyAvagrahaMbhajet / tatrateSAMvallIvRkSANAM phalaparibhogakAle zramaNAnAM kathaM bhaNitaM kiM kalpate kiM vA na kalpate iti eSa gAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vyAcikhyAsuH prathamato vRkSavallIvyAkhyAnamAha
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 vyavahAra-chedasUtram-2- 9/236 - [bhA.3739] phaNasaM vaciMca talanAlikeremAdI hvNtiphlrukkhaa| . lomasiyatausimuddiya taMbolAdI yvlliito|| vR-panasa AmrazciJcA vijanikA AmbilI ityarthaH / talastAlo nAlikerI ityevamAdayobhavanti phalavRkSAH lomasikA trapuSikA tAmbUlIkA ityevamAdikA vallyaH tadevaM vRkSA vallyazcoktAH / [bhA.3740] paroggahaMtusAleNaMakkamejamahIruho / chiMdAmittiyatenuttevavahAro tahiMbhave / / vR- mahIruho vRkSa AmrAdiH sAgArikasaktaH / zAlayA gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt vivardhamAnaH parAvagrahamAkramet / atraparobrUte iyaMzAkhAmadIyamavagrahamAkrAmati |ttshchinmievNtenoktevyvhaarsttrbhvetkthmityaah[bhaa.3741] sAgAriyassatahiyaM kevatio uggaho muNeyavyo / vavahAra tihAcchinno pAsAya gaDe bitI tirie / / vR- sAgArikasya zayyAtarasya kiyAn avagraho jJAtavya iti vyavahArakAribhizcintitaM tataH zAstraM paribhAvya vyavahArastridhA UvadhistiryagabhedatazchinnaH / tatra Urdhvato'vagrahasya parimANe prAsAdo yAvatpramANamUrdhvaMprAsAdasyoktaMtAvadUrdhvamavagrahaityarthaH |adho'vgrh pramANapAnIyaMpramANamityarthaH / tiryagvRttiH etadevAha[bhA.3742] uDuMaheya tiriyaM parimANaM tuvatthuNaM / khAyamusiyamIsaMvA, taMbucchaMti ho diyaM / / vR-UrdhvamadhastiryaktvaparimANaM vAstUnAM bhavati tacca vAstu tridhoditaM tadyathA-khAtamucchritaM mizraM cakhAtochritaMtatra UrdhvataH parimANamAha[bhA.3743] aTThasayaM cakkINaMcoyaTThIceva vAsudevANaM / battIsaMmaMDalIe solasahatthA upAgatie / / vR- aSTAdhikaM zataM hastAnAmUrdhvatazcakravartinAM prAsAdo bhavati / catuHSaSTirvAsudevAnAM dvAtriMzat mANDalikasya SoDazahastAH prAkRtike prAkRtajanasambandhini prAsAde / [bhA.3744] bhavaNujjANAdInaM esusseho uvatthuvijAe / bhaNito sippinihimmi ucakkImAdIni savvesi / / - vR-zilpinidhauvAstuvidyAyAMsarveSAmapicakravAdInAM bhavanodyAnAdInAmeSautsedhobhaNitastataH SoDazahastA Urdhvato'vagrahasyaparimANamadho yAvatpAnIyaM tiryagvRttiriti / [bhA.3745] evaM cchinneuvavahAreparobhaNaisAriyaM / kappemihaMtesAlAI tatobhaNai (Aha) sArito / / vR- evamuktena prakAreNa vyavahAre cchinne paraH sAgArikaM bhaNati kalpayAmi cchinami ahaM tavAmrAdivRkSasatkaMzAkhAdi, AdizabdAtprazAkhApallavAdiparigrahastata AhasAgArikaH / [bhA.3746] mAse kappehisAlAdi dAhatephalanikkayaM / tattha cchinne acchinnevA suttasAphallamAhiyaM / / vR- mA mama vRkSasya zAkhAdi kalpaya yataste phalAni niSkayaM dAsyAmi / tatra etAvanti phalAni
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 9, mUla - 236, [bhA. 3746 ] 393 dAtavyAnIticchinnaM, sAmAnyataH phalAni dAtavyAnItyacchinnaMtatra cchinne acchinne vA yathAyogaM sUtradvayasya sAphalyamAkhyAtam / atra para Aha[bhA. 3747 ] sAhUNaM va na kappai suttamAhu niratthayaM / geladvANa umesu gahaNaM tesi desiyaM / / vR- kecidAhuH sUtradvayamidaM nirarthakaM yataH sAdhUnAmAmrANi sacitatvAnna kalpante / AcArya AhateSAmAmraphalAnAM glAnatve adhvani zeSabhikSAyA alAbhe avamaudarye ca grahaNaM dezitaM kathitaM maharSibhiH / ato na nirarthakamiti[bhA. 3748] aviriksAripiMDo virikkAvi ya sAri diTThana vikappe / addiTha sArieNaM kappaMti tahi ghettuM je / / vR- aviraktAnyavibhaktani phalAni sAgArikapiMDastato na kalpate, vibhaktAnyapi ca sAgArikeNa dRSTAni na vai kalpante tato adRSTAni sAgArikeNa grahItuM kalpante / je iti pAdapUraNe / upasaMhAramAhaevaM attaTTAe sayaM paruDhANa vAvi bhaNiyamiNaM / [bhA. 3749 ] iNamanno AraMbho samaNaTTA vAvie sammi / / vR- evamuktaprakAreNAtmArthamAropitAnAM svayaM vA praruDhAnAmidamanantaroktaM bhaNitam / sAmpratamasmin vRkSe zramaNArthe vApite ayaM vakSyamANo'nya AraMbhastameva darzayativallI vA rakkho vA koI roeja saMjayaThAe / [bhA. 3750 ] tesi paribhogakAle samaNANa tahiM kahaM bhaNiyaM / / bR- vallIrvA vRkSAnvA kazcitsaMyatAnAmarthAya ropayet / tatra teSAM phalAnAM paribhogakAle zramaNAnAM kathaM bhaNitaM kiM kalpate kiMvA na kalpate ityarthaH / atra sUrirAha [bhA. 3751] tassa kaDa niTThiyAdI cauro bhaMge vibhAvaittANa visamesu / jANa visamaM niyamA usamo samaggahaNe / / vR- tasya kRtaM tattasya niSThitamiti prathamaH, tasya kRtamanyasya niSThitamiti dvitIyaH, anyasya kRtaM tasya niSThitamiti tRtIyaH, anyasya kRtamanyasya niSThitamiti caturthaH / tatra tasya saMyatasya nimittaM kRtamAropitaM vRkSAdi tathA tasyaiva saMyatasya nimittaM niSThitaM niSTo nItamacittIkRtamityirthaH eSa prathamabhaGgArthaH / evaM zeSANAmapibhaGgAnAmarthaH paribhAvanIyaH, tatra tasya kRtaM tasya niSThitaminyAdIn caturo bhaGgAn vibhAvya viSamayorbhaGgayorgRhnatorviSamamasaMyamaM jAnIyAttannimittaM niSTAnayanAta samayordvitIyacaturthayorbhaGgayorgrahaNe samaM saMyamaM jAnIyAt anyanimittaM niSThitatvAt / para Aha-nanu zramaNArtha sa AropitastataH kathaM dvitIye bhaGge kalpate ? sUrirAha [bhA. 3752] so saTTA vRtta tahavi ya na hoi so kammaM / jaM kammalakkhaNaM khalu iha haM vRttaM na parasAmi vR- kAmamanumanyAmahesa vRkSaH zramaNArthamAropitaH tathApyasau karma na bhavati yato yatkarmalakSaNaM khalu tIrthakaragaNadharairbhaktaM, tadiha i pATha pUraNe, na pazyAmi kiM tatkarma lakSaNamata Aha [bhA. 3753] sacittabhAvavikalIkayaMmi davvaMmi maggaNA hoi / kAmaggahaNA udavve saceyaNe phAsubhoINaM / /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 9/236 vR- yatsacittabhAvavikalIkRtamacittIkRtaM dravyaM tatra prAsukabhojinAM mArgaNA bhavati / tata AdhAkarmikacintApi tatraiva yuktA nAnyatra sacetane tudravye kA mArgaNA naiva kAcit sacittatayA tasya grahaNAsaMbhavAttato na tadapekSayA AdhAkarmikatvamiti, tadevamAropitarupakRtaniSThitaviSaye kalpyAkalpyavidhiruktaH |smprti cchinnarupakRtaniSThitaviSaye tamAha[bhA.3754] saMjayaheuMchinnaM attaTTovakkhaDaMtutaMkappe / . attaTThAcchinnaM pihusamaNA niTThiyamakappaM / / vR-atrApi bhaGgacatuSTayaM tasya kRtaM tasya niSThitaM 1 tasya kRtamanyasya niSThitaM 2 anyasya kRtaM tasya niSThitaM 3anyasyakRtamanyasya niSThitaM4 |atrakRtaMcchinnaMpAkAdikaraNatoniSThAMnItam / tatraprathamabhaGge sarvathAna kalpate / caturthastubhaGgaekAntazuddhodvitIyabhaGgamadhikRtyapUrvArdhamAha-saMyatahetoHsaMyatanimittaM cchinnamAtmArthamupaskRtaM niSThAM nItaM tatkalpate tRtIyabhaGgamadhikRtyAha-AtmArthaM cchinnamapi zramaNArthaniSThitamakalpyaM |smprti bIjAnyudakaM cAdhikRtyAha[bhA.3755] bIyANI ca vAvejjA agaDaM vakhaNeja saMjayaTTAe / tesi paribhogakAlesamaNANaMtahiMkahaMbhaNiyaM / / vR-bIjAnizAlyAdisatkAnivapetavaTaMcakhAnayetsaMyatArthe,teSAMparibhogakAle tatra zramaNAnAM kathaM bhaNitaMkalpyamakalpyaM vA / sUrirAha[bhA.3756] ducchaDANiyaMca udayaMjaiheuMniTTiyaM ca attaTThA / taMkappaiattaTThA kayaMtujainiTThiyamakappaM / / vR-atrApiprAgivabhaGgacatuSTayaM / tatrAdyobhaGgaekAntenAzuddhazcaramastvekAntazuddhaH dvitIyabhaGgamadhikRtyAha-yatihetostaNDulA dvicchaDIkRtA udakaM vA saMyatahetoravaTAdAnItaM ubhayasamapi ca niSThitamacittIkRtamAtmArthetatkalpate |tRtiiybhnggmdhikRtyaah-kRtNdvicchttiikRtaastnnddulaaavttaadaaniitNpaaniiyN niSThitaMtuyatinimittaM tadakalpyamiti punarapipara Aha[bhA.3757] samaNANasaMjatINava dAhAmi jo kiNejja aTThAe / gAvImahisImAdIsamaNANatahiMkahaMbhaNiyaM / / vR- zramaNAnAM saMyatInAM dugdhAdi dAsyAmIti buddhyA teSAmarthAya gomahiSyAdikaM yaHkrINIyAttatra zramaNAnAM kathaMkalpyamakalpyaM vA bhaNitaMsUrirAha[bhA.3758] saMjayaheuMdUDhA na kappae yasayamaTThA / pAmicciya kIyAvA jai visamaNaTThayA dhenU / / vR-yadyapivadhenurgorupAmahiSIrupAvAzramaNAryamayamityAtmIyAMdhenuMdatvA parakIyAyAcitAkrItA vA yadisaMyatahetordugdhA tato na kalpate / athasvayamAtmano'rthAya dUgdhA tarhi kalpate / [bhA.3759] ceiyadavvaM vibhayAkareja keI narosayaTTAe / samaNaM vAsovahiyaM vikkejjAsaMjayaTThAe / / vR- caityadravyaM caurAH samudAyenApahRtya tanmadhye kazcinnara AtmIyena bhAgena svayamAtmano'rthAya modakAdi kuryAt / kRtvA casaMyatAnAMdadyAt / [bhA.3760] eyArisaMmidavvesamaNANa kiMtukappaIdhettuM /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-9, mUla- 236, [bhA. 3760] ceiyadavveNa kayaM mulleNa vajaMsuvihiyANaM / / [bhA.3761] tena paDicchAloe vigarahiyA uttare kimaMgapuna / ceiya jaipaDinIe jo geNhai sAvi hutaheva / / vR- etAdRzena dravyeNa, gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, yat AtmArthe kRtaM tat zramaNAnAM kiM nu grahItuM kalpate / sUrirAha-yaccaityadravyeNa yacca vA suvihitAnAM mUlyenAtmArthe kRtaM taddIyamAnaM na kalpate kiM kAraNamiticeducyatestenAnItasya pratIcchA pratigrahaNaMloke'pigarhitA kimaGga punaruttaretatrasutarAM garhitA yatazcaityayatipratyayanIke caityayatipratyanIkasya hastAt yo gRhNAti so'pi hu nizcittaM tathaiva caityayati-pranyanIka eva / kasmAdityAha[bhA.3762] hariyA haDiyAsAkhalusasattito uggaye harA gurugaa| evaMtukayA bhattinavi hAnijA vinAtena / / vR- sa khalu stenAnItapratIcchA hatAhRtikA bhaNyate stenairhRtasya stenaharaNaM hatAhRtikA yata evaM tasmAtsvazaktitazcaityadravyaMsopadhikaMvA zramaNamudgamayetutpAdayet / itarathA prAyazcitaMcatvArogurukAH / evaM ca sati kRtAbhaktirbhavati / pravacanasya yAcatena vinA hAniH, sApina bhavati, punaH pRcchati[bhA.3763] jA titthayarANaMkayA vaMdana AvirasanAdipAhaDiyA / bhattIhiMsuravarehiMsamaNANatahiM kahaMbhaNiyaM / / vR- yA tIrthakarANAM suravarairbhaktyA vandanA varSaNAdikA AdizabdAt puSpavRSTiprakAratrayAdikaraNaparigrahaH prAbhRtikA kRtAtatra zramaNAnAM kathaMbhaNitaM / kiMtatrasthAtuMkalpatena vA atrasUrirAha[bhA.3764] jaisamaNANana kappaievaM egAniyA jinavariMdA / gaNaharamAdI samaNAakappaena viya ciTThati / / vR- tasyAM prAbhRtikAyAM zramaNAnAmavasthAtuM kalpate bhagavataH pravacanAtItatvAt / anyacca yadi zramaNAnAMnakalpatetataekAkinojinavarendrAbhaveyuryatogaNadharAdayaH zramaNA akalpikenaiva tiSThanti / [bhA.3765] tamhA kappaiThAuMjaha siddhAyaNamihoiaviruddhaM / jamhAunasAhammI satthA amhaMtatokappe / / vR-tasmAtkalpate sthAtuM yathA siddhAyatane bhavatyavasthAnamaviruddhaM, tathAtrApIti bhAvaH / yasmAt zAstAtIrthakaro'smAkaMna sAdharmikaH pravacanAtItatvAttataH kalpate etadevAha[bhA.3766] sAhammiyANaaTTocauvviho liMgaojahakuTuMbI / . maMgala sAsayabhattIejaMkayaMtattha Adeso / / vR- sAdharmikANAmarthAya kRtaM na kalpate, sa ca caturvidhastatra liGgato'sAdharmikastIrthakaro yathA kuTumbI,tatastasminnimittaMkRtaMkalpate, anyaccabhagavatAMmaGgalanimittaMzAzvatomostannimittaMvAbhaktyA yakriyatesamavasaraNamAyatanaM natrAdezo'nujJAvasthAnasyetibhAvaH / sampratyatiprasaGganivAraNArthamAha[bhA.3767] jaiviya nAhAkammebhattikayaM taha vivajjiyaMtehiM / bhattIkhalu hoti kayA jinAna logevi diThaMtu / / vR- yadyapibhaktikRtamAyatanAdibhavatitannAdhArakarmatathApitadvarjayadbhiH khalubhaktirjinAnAMkRtA bhavati / idaMtuloke'pidRSTaM tadeva darzayati /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 vyavahAra-chedasUtram -2- 9/236 [bhA.3768] baMdhittA kAsavatovayaNaM attttpuddsuddhpottiie| patthivamuvAsatekhalu vittinimittaMbhayAceva / / vR-kAzyapaHkauTumbiko vRttinimittaMbhayAdvApArthivamuvAstekhalvaSTapuTyAzuddhayApotikayAvadanaM mukhaM badhvA evamatrApi pArthivasthAnIyAyAstIrthakarapratimAyA bhaktinimittaM nAyatanaM pravizanti ko doSa ityata Aha[bhA.3769] dubhiMgadha parissAvI tnurppesnnhaanniyaa.| duhA vAyuvaho ceva tena ThaMtina cetie / / [bhA.3770] tini vAkaDDaejAvathutito tisiloiya / __ tAvattha anunnAyaM kAraNaMmi pareNa vi / / vR- eSA tanuH snApitApi durabhigandhaprasvedaparizrAviNI tathA dvidhA vAyavo'dhovAyunirgamaH (1) ucchvAsaniHzvAsanirgamazca(2) |ten kAraNenacaityecaityAyatane sAdhavona tiSThanti / athavA zrutastavAnantaraM tistraH zrutIH trizlokikAH zlokatrayapramANA yAvatkarSatetAvattatracaityAyatane sthAnamanujJAtaM, kAraNena kAraNavazAtpareNApyavasthAnamanujJAtamiti mU. (237) sattasattamiyAnaM bhikkhUpaDimA egUNapannae rAiMdiehiM egena channaueNaM bhikkhAsaeNa ahAsuttaMahAkappaMahAmagaMahAtacaM ahAsammaMphAsayApAliyAtIriyA kiTTiyAANAeanupAliyA bhavai / / [bhA.3771] sAgAriya aggahaNe annAu~chaM phuDaMsamakkhAyaM / so houbhiggaho khalupaDimA ya abhiggahoceva / / [bhA.3772] annAuMchaM visuddhaM ghettavvaM tassa parImANaM kiM / kAlaMmiya bhikkhAsuya itipddimaasuttsNbNdho|| vR- pUrvasUtreSu sAgArikapiNDo na grAhya ityuktaM sAgArikapiMDAgrahaNe sphuTamajJAtoJchagrahaH khalu bhavatyabhigrahaH pratimApyabhigrahaM abhigrahaprastAvAtsAgArikasUtrAnantaraM pratimAsUtrasyopanipAtaH / athavAnyathA sambandhaH sAgArikapiNDapratiSedhato'jJAtoJchavizuddhaM grahItavyamityAkhyAtaM, tasya bhikSAkAleSu kiM parimANamiti praznAvakAzamAzaGkaya pratimAsUtramupanyastavAn / eSa pratimAsUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-saptasaptakA dinAnAM yasyAH sA saptasaptakikAH saptakazabdakakArasya makAraH prAkRtatvAt / namiti vAkyAlaGkAre bhikSupratimA ekonapaJcAzatA rAtriMdivairekenaSannavatena bhikSAzatena yathAsUtrasUtrAnatikrameNayAvatkaraNAt-'ahAkappaMahAmagaMjAva kiTTiyA anupAliyA bhavati' iti parigrahastatra yathAkalpaM yathAvidhi sUtroktavidhyanatikrameNetyarthaH / yathAmArgajJAnadarzanacAritrANAmavirAdhanena / ahAtacaMtiyathAtathyamekAntataH suutraanusaarennaapaaditstyN| ahAsammaMyathAsamyatrividhenApiyogenAparitAmyatAsamyakkaraNaM / sparzitAsevitA |viraadhnaa rkssnntH| ata eva zodhitA atIcAralezenApyakalaGkanAt / tIritA tIraM nItA paryantanItA ityarthaH / kIrtitA AcAryANAM kathitA yathA pratimA mayA samAptA / AjJayA tIrthakaropadezena atra pAlitA bhavati / evamaSTASTakikA navanavakikA dazadazakikA sUtrANyapibhAvanIyAni mU. (238) aTThaaTThamiyANaMbhikkhupaDimA causahierAIdiehiMdAhiyaaTTAsiehiMbhikkhAsaehi
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 9, mUla - 238, [ bhA. 3772] ahAsuttaM jAva anupAliyA bhavai / mU. (239) navanavamiyANaM bhikkhupaDimA egAsIe rAidiehiM cau hiyapaMcuttarehiM bhikkhAsaehi ahAsuttaM jAva anupAliyA bhavai / / mU. (240) dasa dasamiyANaM bhikkhu paDimA egeNaM rAiMdiyasaeNaM addhachaTTehiya bhikkhAsaehiM ahA suttaM jAva anupAliyA bhavai / / vR- vizeSastu pAThasiddhaH / eSa sUtracatuSTayasaMkSepArthaH / . [bhA. 3773] 397 aha suttasuttadesA kappo u vidhie magganANAdI / tacca tu bhave tatthaM sammaM jaM aparitaMtena / / phAsiyajogatiNaM pAliyamavirAhi sohite ceva / tIriyamaMtaMpAviya kiddiya guru kahaNA jinamANA / / [bhA. 3774] / bU - yathAsUtramiti sUtrAdezAt yathAkalpamityatra kalpovidhiryathAmArgamityatramArgo jJAnAdi / yathA tathyamityatra taccaM nAma tathyaM, yathA sammamiti samyag nAma yadaparitAbhyatAkaraNaM, sparzitA yogatrikeNa sevitA pAlitA avirAdhitA zodhitApyevameva avirAdhanenai vetyarthaH / tIritA aMtaM prApitA, kIrtitA guruNAM kathanataH AjJA jinasya tIrthakRtaH dvitIyA SaSThayarthaH prAkRtatvAt / [bhA. 3775 ] paDimA u puvvabhaNiyA paDivajjai ko tisaMghayaNamAdI / navaraM puna nANattaM kAlacchee ya bhikkhAsu / / vR- pratimA bhikSoH pratimAH pUrvamAcAradazAsu bhaNitAH tAH kaH pratipadyate tataH Aha-tisaMghayaNatti AdyeSu triSu saMhananeSu anyatara saMhananopetaH pratipadyate, caturthAdiSu tu saMhananeSu vartamAno na pratipadyate / AdizabdAtso'pi sUtrArthatadubhayopeto gacche kRtaparikarmA sAtizayo na niratizayo niratizaya iti parigrahaH / tRtIyaM ca saMhananaM yAvadAryarakSitastAvadanuvRttaM / tataH Arato vyavacchinnaM navaraM punarnAnAtvamatra kAlacchede bhikSAsu ca tatra kAlacchedamAha [bhA. 3776 ] egUNapannacausaTThi gAsatI sayaM bodhavvaM / savvAsiM paDimANaM kAlo esatti to hoi / / vR- saptasaptatikAyAH kAla ekonapaJcAzat rAtriM divAni aSTA aSTakikAyAH catuHSaSTirnavanavakikAyA ekAzItirdazadazakikAyAH zataM rAtriMdivAnAM boddhavyaM / sarvApratimAnAmadhikRtasUtracatuSTayopetAnAmeSa etAvAn bhavati kAlaH / kathaM punaH saptasaptakikA bhavatItyata Aha [bhA. 3777] paDhamAe sattagA sattapaDhame tattha sattae / . ekkekaM geNhaI bhikkhaM biie donni donio / / evamekkekkiyaM bhikkhaM chubbhijjekvekkasattage / hatI aMtima jAva sattasatta dinedine / / [ bhA. 3778 ] bR- prathamAyAM pratimAyAM saptasaptakikA bhavanti / tatra prathame saptake pratidivasamekaikAM bhikSAM gRhNAti / dvitIye saptake pratidivasaM dve dve bhikSe / evaM tRtIyAdiSu saptakeSvekaikeSu ekaikAM bhikSAmayikAM prakSipeta yAvadantime saptake dine dine sapta saptabhikSA gRhNAti / iyamatra bhAvanA tRtIye saptake pratidivasaM / tistrastistro bhikSA gRhNAti / caturthe catastrazcatastraH paJcame paJcapaJca, SaSThe SaT SaT, saptame sapta sapteti /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 vyavahAra-chedasUtram -2- 9/240 [bhA.3779] ahavA ekkikkiyaMdattijAsattakkekkasattae / Adeso Athi esovisIhavikkamasannibho / / vR-athavAeSadvitIyo'pyAdezoyathAekaikasminsaptakepratyekaMprathamadinAdArabhyapratidivasamekaikAM vardhayetyAvat saptame divase / iyamatra bhAvanA-prathame saptake prathame divase divase ekAMbhikSAM gRhNAti, dvitIye dve, tRtIye tistraH, caturthecatastraH, paJcame paJca, SaSTheSaT saptame sapta evaM dvitIyetRtIyecaturthe paJcame SaSThesaptame ca saptake draSTavyaM eva AdezaH siMhavikramasaMnibhaH yathA siMho gatvA gatvA pRSThataH pralokayate, evameSo'pi saptakesaptake punarmUlataH parAvartate / gataH kAlacchedaH / saMprati bhikSAparimANamAha[bhA.3780] chanauyabhikkhasayaM aTTAsIyAya dosayA huMti / __paMcuttarAyacauro acchaTThAsayAceda / / vR- sapta saptakikAyAM bhikSAparimANaM SannavataM, zatamaSTASTakikAmAmaSTazIte dvezate bhikSANAM, navanavakikAyAM paJcottarANicatvArizatAni, dazadazakikAyAmardhaSaSThAnizatAni bhikSANAmiti / [bhA.3781] uddiTTavagadivasAmUlaguNasaMjuyA duhA chinnA / mUleNaMsaMyuNiyA mAnaMdattINapaDimAsu / / [bhA.3782] padagayasuveyasuttarasamAhayaMdaliyamAdinA / sahiyaM gacchaguNaM, paDimANaM bhikkhamANaMmuNeyavvaM / / vR-uddiSTA ye cavargAH sapta saptakikAdayaH tedivasA mUladinasaMyutAH saptAdidinasanmizrAH tadanantaraM dvidhA chinnAardhI kriyanteitibhAvaa / tatomUlena saptAdilakSaNenasaMguNyantesaMguNitAHpratimAsudattInAM parimANaMbhavantitadyathA-saptasaptakavargadivasAekonapaJcAzatte mUladinaiH saptabhiryutAH kriyante jAtAH SaTpaJcAzat, te ardhIkriyante jAtA aSTAviMzatiH, sA mUlena saptakena guNyate AgataM pannavataM zataM / tathAaSTASTakavargadivasA zratuHSaSTiHtemUladinaiH aSTabhiH saMmizyantejAtAHdvAsaptatistasyAardhakrIyate jAtASaTtriMzatsAmUlena aSTakenagannateAgatedvezateaSTAzIte / evaMnavanavakikAyAMdazadazakikAyAM ca yathoktaMbhikSAparimANamAnetavyam / atraiva karaNAntaramAha[bhA.3783] gacchuttara saMvigge uttarahINaMpakkhive aadi| aMtimadhanamAdijuyaMgacchaddhaguNaMtusavvadhanaM / / vR- gaccha uttareNa saMvarge saMvargyatesma, / saMvargo guNita ityarthaH / tasmin uttareNa hINe kRte Adi prakSipet tata antimadhanamAgacchati tadantimadhanamAdiyutaM kriyate tadanantaraM gacchArdhaguNaM tataH sarvadhanamAgacchati |ttrsptsptkikaayaaNsptaadiH sapta uttaraMsaptagacchaH |ttHsptlkssnnogcch uttareNa saptakalakSaNena guNyate jAtAH ekonapaJcAzat / sA uttareNa saptakena hInA kriyate kRtvA ca punarAdinA saptakenai va yutAkartavyA / idaM kAraNamanyatrapi vyApakaM tata evamuktamanyathAcottaraM hAnAvAdiprakSepeca na kazcidvizeSaH tasyA eva ekonapaJcAzato bhAvAt / tadantimadhanaM saptame saptake bhikSAparimANamityarthaH / etatAdinAsaptakenayutaMkriyatejAtASaTpaJcAzat |saagcchaardhen guNyate / atragacchaH saptakaH / sa viSamatvAdardhana prayacchatitato guNyo rAziH SaTpaJcAzallakSaNordhI kliyate / jAtA aSTAviMzati / sA paripUrNena saptakalakSaNena gacchena guNyate, jAtaM SannavataM zataM / aSTASTakikAyAmaSTaka AdiraSTaka uttaramaSTako gaccha: tatrASTakalakSaNo gaccha uttareNASTakena yutaM kriyate
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 9, mUla- 240 [ bhA. 3783] 399 jAtA catuHSaSTiH sA uttara hInA AdiyutA kriyate / tathApi saiva / catuH SaSTiretat aSTame'STake bhikSAparimANaM etadAdinA aSTakena yutaM kriyate jAtA dvAsaptatiH / sAgacchArthena catupkena guNyate jAte dveSTAzItyadhi evaM navanavakikAyAM dazadazakikAyAM ca bhAvanIyaM navaraM navanavakikAyAM navaka Adirnavaka uttaraM navako gaccho dazadazakikAyAM dazaka Adi dazakaM uttaraM dazako gacchaH / mU. (241) dopaDimAo pannatAo, taMjahA khaDDiyA vA moyapaDimA mahalliyA vA moyapaDimA / mU. (242) khuDiyannaM moyapaDimaM paDivannassa anagArassa kappar3a, se paDhamanidAhakAlasamayaMsi vA caramanidAhakAlasamayaMsi vA bahiyA gAmassa vA jAva rAyahAnIe vA varNasi vA vanaduggaMsiyA vA pavvayaMsi vA pavvayaduggaMsi vA bhoccA Arubhai codasameNa pArei, abhoccA Arubhai, solasameNaM pArei, jAe moe AIyavve diyA Agacchei / sU. (243) mahalliyaNaMmoyapaDimaM jAva pavvayaduggaMsivA, bhoccA Arubhai solasameNaMpArei, abhoccA Arubhai aTThArasameNaM pArei jAe jAe moe Aiyavve diyA Agacchai / paDimAhigArapagate havaMti moyapaDimA imA donni / [bhA. 3784] tA puna gaNamivRttAimA u bAhiM purAdInaM / / vR- pratimAdhikAraH prakRtastaH ime'pi dve mokapratime iha bhavataH pratimAprastAvAdime api pratime atropanyaste iti bhAvaH / kevalamayaM vizeSaH / tA anantaroditAH pratimA gaNe sthitasyoktA ime punaH purAdInAM bahiH sthitasyeti sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-dve pratime prajJapte tadyathA kSullikAca mokapratimA mahatI ca mokapratimA moka kAyikI / tadapyutsargapradhAnApratimA mokapratimA / tatra kSullikANAmiti prAgvat / mokapratimAM prapannasyAnagArasya kalpate se tasya prathama nidAghakAlasamaye vA caramanidAghakAlasamaye vA bahirgrAmasya vA yAvatkaraNAnnagarAdiparigraho rAjadhAnyAM vA vane vA ekajAtIyadrumasaGghAto vanaM vidurge vA nAnAjAtIyadrumasaMghAte, parvate, pratIte, parvatavidurge anekaparvatasaMghAtarupe muktvA yadi pratimAmArohati pratipadyate, tadA caturdazena bhaktena pArayati samApayati athA bhuktvA Arohati tadA SoDazakena bhaktena pArayati, tena ca jAtaM mokaM kAyikI pAtavyaM Agamane ca divA Agacchati / evaM mahatyA api pratimAyAH sUtraM vAcyaM / vizeSo'pi pAThasiddha eva / savvAto paDimAto sAdhuM bhoyaMti pAvakammehiM / " [bhA. 3785 ] eeNa moyapaDimA ahigAro ihaM tu moeNa / / vR- mocayati pApakarmebhyaH sAdhumiti mokAudgAditvAdanyadapi kurvanti sA cAsau pratimA ca mokapratimA / etenAnvaryena sarvA api pratimAH sAdhuM pApakarmabhyo mocayantIti kRtvA mokapratimAH prApnuvanti / tato vizeSapratipAdanArthamihAdhikAraH / prayojanaM mokena mokA parityAgapradhAnA pratimA mokapratimeti / samprati viSamapadavyAkhyAnamAha [bhA. 3786 ] egadumo hoi vanaM egajAtIyaje jahiM rukkhA / vivarIyaM tu vidugaM ese va ya pavvae vigamo || vR- ekadruma ekajAtIyA ye vRkSAste yatra vidyante tat bhavati vanaM / nAnAjAtIyadrumarupaM vidurga / eSa eva gamaH parvate'pi draSTavyaH nAnArupaparvataH pavratavidurga / samprati yena vidhinA bahirnirgacchati taM vidhimAhanisajjaM ca colapaTTaM kappaM ghettUNamattagaM ceva / [bhA. 3787]
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - chedasUtram - 29 / 243 egate paDivajjati kAUNa disANaM vAloyaM / / vR- niSadyAM sottarAM colapaTTakalpaM mAtrakaM ca kAyikimAtrakaM gRhItvA grAmAderbahi vinirgacchati / vinirgatyaikAnte pratimAM pratipadyate / tatra kAyikIsamAgame tAM bhAtrake vyutsRjyAnApAte asaMloke dizaM vA lokaM kRtvA Apivati / yadyapi sa jJAnAtizayA'tizayajJAnenaiva jAnAti sAgAriko'sti na veti tathApi sAmAcArI pAlitA bhavatviti kRtvA dizamAlokaM kRtvA vyutsRjatyApivati ca / [bhA. 3788 ] 400 pAuNai taM pavAe tattha nirohena jijjae dosA / siNhAe parittaNaM va kuNati accaNhavAte vA / / vRtaMkalpaM prativAte pravRtte prAvRNoti tatra ca prAvaraNe kRteyAtanirodhena yaH pravAte vAtasaMparkeNApAdito doSaH jIryate / yadi vA sa kalpaH siNhAdi parittANaM zlakSNAdi sacittarajaH paritrANaM karoti / athavA atyuSNe vAte vAti sa prAvRyate, mokamASivedityuktaM tatra mokasvarupamAhasAbhAviyaM ca moyaM jANai jaM vAvi hoi vivarIyaM / pANabIyasasaddhiM sasakkhAdhirAya na piejjA / / [bhA. 3789 ] vR sa pratimApratipanno yanmokaM svAbhAvikaM yacca bhavati viparItaM tatsarvaM jAnAti / tatra svAbhAvikamApivatI / itarat viparItaM prANasaMsaktaM bIjasanmizrasasnigdhaM sarajaskAdhirAjakalitaM na pivati / kimikuTThe siyA pANA te ya uNhAbhitAviyA / [ bhA. 3790] moeNa saha mejjaNDu nisirete u chAhie / / vR- kRmisaMkulaM koSTamudaraM kRmikoSTe syuH prANAH kRmirupAste connenAbhitApitAH santo mokena kAyikyA sArdhamAgaccheyustatastAt chAyAyAM nisRjet / bIjAdipratipAdanArthamAha [bhA. 3791] yaM tu pagalA sukkA sasaNidvA u cikkaNA / paDaMti sithile dehe khamaNuNhAbhitAviyA || vR- bIjaM nAma zaukrAH pudgalAsteca dvidhA cikkaNA acikkaNAzca / tatrAcikkaNA bIjagrahaNena gRhItAcikkaNAH sasnigdhA ucyante / te ubhaye'pi zithile dehe kSapaNenoSNena tApitAH santaH patanti / pamehakaNiyA to ya sarakkhaM pAhu sUrayo / [bhA. 3792] so udosakaro vRtto taM ca kajjuM na sAhae / / vR- pramedhakaNikAH sarajaskaM padaikadeze padasamudAyopacArAt sarajaskAdhirAjaM prAhuH sUrayaH, sa ca sarajaskAdhirAja ApIyamAno doSakara uktaH / taccakArya rogavimuktilakSaNaM na sAdhayati / tataH so'pi napIyate / [bhA. 3793] bahugA hoi mattA U Aillese dinesu u / kameNa hAyamAnI u aMtime hoi vA navA / / vR- AdimeSu kAyikI mAtrAto bahvI bhavati tataH krameNa hIyamAnA antime dine bhavati vA navA / [bhA. 3794] paDiNI anukaMpA vA moyaM vaddhaMti gujjhagA keI / bIjAdiyaM jaM vA vivarIyaM ujjhAe savvaM / / vR- pratyunIko'nukampata ityanukampatA kecit guhyakA mokaM kAyikI vardhayanti, yadvA bIjAdiyutaM kurvanti / sarvametat svAbhAvikaMna bhavati / kintu viparItamatastyajati samprati dravyAdito mArgaNAmAha
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 uddezaka :-9, mUla-243, [bhA.3795] [bhA.3795] davve khettekAlebhAvaMmiya hoisAcauvigappA / davve uhoimoyaM khette gAmAyANabahiM / [bhA.3796] kAle diyA va rAtobhAvesAbhAviyaMva iyaraMvA / siddhAe paDimAe kappavimukko havai siddho / / [bhA.3797] devo mahaDDito vAvi rogAto'havAmuccatI / jAyatI kaNagavanno uAgate ya imovihI / / vR-sA kSullikA mokapratimA caturvikalpA caturAzritA bhavati / tadyathA dravye kSetre kAle bhAve ca / tatra dravye bhavati mokamApAtavyaM, kSetre grAmAdInAM bAhaH kAle divA rAtrau vA / bhAve tanmokaM svAbhAvikamitaradvA / tatrasvAbhAvikamAvipata(piba) ti itaracyajati / asyAMca pratimAyAM siddhAyAM kazcitkAlaM kurvan karmavimuktaH siddho bhavati / yadi vA devo maharddhikaH athavA kAle kAraNAbhAve rogAdvimucyate / zarIreNa kanakavarNo jAyate, 'pAlitAyAM pratimAyAmupAzrayamAgatasyAyaM vakSyamANo vidhistamevAha[bhA.3798] uNhodageyathove tibhAgamaddhe tibhaagthovey| mahuragabhinnA mahuragaekekaMsattadivasAI / / vR- uSNodakAdikamadhikRtagAthopanyastamuktakrameNa ekaikaM saptadivasAn kuryAditi gAthApadayojanA / bhAvanA tviyam-saptadivasAnuSNodakena odanaM bhuMkte / ca zabdAt dvitIyAn saptadivasAn yUSamANDena yApayet etadevAha[bhA.3799] oyaNaM siNodaeNaM dine sattabhuMjiuM / jUsamaMDeNa vA anna dino jAveisattao / / vR-pAThasiddhaMthovattianyAntRtIyAnsaptadivasAn tribhAgeuSNAdakestokaMmadhuramollaNaMmizrayitvA tena sahabhuMkte, tibhAgetti tadanantaramanyAnsaptadivasAnmadhurasyollaNasya tribhAgaM dvaubhAgAvuSNodakasya mIlayitvA tena saha bhuMkte addhe iti tataH paramanyAn saptadivasAnartha madhurollaNasya mizrayitvA tena saha kuurNbhuktetibhaagttitdnntrmnyaatsptodvsaantribhaagmussnnodksydvaubhaagaumdhurollnnsv mizrayitvA tena saha bhuMkte / thoveyatti tataH paramanyAn saptadivasAn madhurollaNostokamuSNodakaM prakSipya tena saha bhuMkte / evaM paJcamasaptakAnmadhurakabhinnAnstokodakAnmadhurakasahitAn bhuMkte / etadevAha[bhA.3800] madhurollaNeNathoveNamIse taiyasattae / tibhAgavvajuyaM ceva tibhAgothovamissiyaM / / vR-pUrvavyAkhyAnusAreNeyaMgAthAsvayaMbhAvanIyAadhikArthAbhAvAttadantaramanyAnmadhurakeNaullaNena saha upalakSaNametat / anyairvAyUSaprakAraiH saha bhaktaMbhuMkte / tataH paramanyAn saptasaptakAn yAni tasya vyAdheraviruddhAni tairdadhyAdibhiH sahabhAvayitvAbhuMkte / tadanantaraM sarvapracArAbhavati / etadevAha[bhA.3801] mahureNaMsattannebhAvitA ullaNAdinA / dahigAdIna bhAvettA tAheva sattasattae / / vR-atrAdizabdAdanyeSAMyUSaprakArANAMparigrahaH |dhigaadiinnbhaavittaataahevaa sattasattaevyAkhyAtam[22] 26]
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 ___ vyavahAra-chedasUtram-2- 9/243 [bhA.3802] evamesA ukhuDDIyA paDimA hotisamANiyA / bhoccArubhaMtecodaseNaM, abhoccA solasena tu / / / vR-evameSAkSullikAmokapratimAbhavatisAcabhuktvAArohatApratipadyamAnenacaturdazakenasamAnItA samApti nItA bhavati |abhuktaaprtimaanenssoddshken Aruhante ityatrasaptamI tRtIyArthe pratipattavyA / sampratimahatIMmokapratimAMvyAkhyAtumAha[bhA.3803] emevamahallIvi uaTThArasimeNanavariniTThAti / parihAroaTThadivasAnahurogivalisasa vA esA / / vR- evameva anenaivaprakAreNamahatyapimokapratimAdraSTavyAnavaraMsAaSTAdazakena niSThAMyAti, parihArastapo'STau divasAnnacasarogIbhavatipratimAprabhAvAt, |ydi vA balina eSA pratimAbhavatinetarasya / [bhA.3804] paDiyattIpunatAsiMcaramanidAdhe va paDhamasaraevA / saMghayaNadhitIjuttophAsayati dovi eyAto / / / vR-pratipattiH punaretayoH pratimayozcaramanidAye vA prathamazaradi vA ete ca dve api pratime sparzayati AdyasaMhananatrayo'nyatamasaMhananayuktodhRtyAca vajrakuDayasamAnaH mU. (244) saMkhAdattiyassa NaM bhikkhussa paDiggaha dhArissa gAhAvai kula-piMDavAya paDiyAe anupaviTThassa jAvaiyaM kei aMto paDigahasi uvaittu dalaejA, tAvaiyAo dattIo vattavaM siyA, tattha sekeichappaeNavAdUsaeNa vA vAlaeNavAaMtopaDigahaMsi dalaejjAsAviNaMsAegAdattIvattavyaMsiyA, tattha se vahave jamANA savve te sayaMsayaMpiMDaM sAviya aMto paDigahaMsi uvittA dalaejA savvAviNaMsA egAdattIvattavaM siyA / / mU. (245) saMkhAdattiyassanaM bhikkhUssapANipaDiggahiyassa jAva vattavvaM siyaa| [bhA.3805] sasAhiyapatinno unIrogo duhatobalI / miyaMgeNhaisuddhacchasuttassasamuppayA / / vR-samokapratimisAdhakaHsAdhitapratijJo |niirogo dvidhAtodhRtvAsaMhananecabalI mitaMdattisaMkhyayA caparimitaMzuddhamuMchaMgRhNAtitatodattiparimANapratipAdanArthamanyasyasUtradvayasyasamutyAdaH pravRttirgAthAyAM strItvaM prAkRtatvAt / eSa sUtrasambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-saMkhyAparimANaM dattikAyAHsUtrapustvamArSatvAtyAvatyAvatkazcidantaH patadgRhe uvittA avanasyadadyAt / tatratAvatyo dattayaiti vaktavyaM syAta, kimuktaM bhavati? ekasyAmapi bhikSAyAmutpATitAyAM yAvato vArAnacchidya vicchidya dadAti tAvatyastatra dattaya iti tatrase tasya sAdhoH kazcit chabbakena vaMzadalamayena dRSyeNa vA vastreNavAlakenavAgomahiSyAdibAlakRtena gAlanAdinAantaHpatadgrahe avanasya dadyAt |saapinmiti vAkyAlaGkAre | ekA dattiriti vaktavyaM syAt / tatra se tasya sAdhorvahavo bhuMjAnA bhikSArtha sAdhumAgataM dRSTA sarve te svIyaM piNDaM saMhRtya ekaM piNDaM kRtvA antaH patadgRhe uvittA avanamya dadyAt / sarvApi namiti pUrvavat / ekA dattiriti vaktavyaM / etatsUtraM patadgrahavAriNa uktaM, / samprati pANipatadgrahaviSayamAha pANItyAdi pANipadgrahasyApi viSaye evameva sUtraMvaktavyamitisUtrasaMkSepArthaH / [bhA.3806] hattheNa vamatteNa vi bhikkhAhoisamujjayA / dattito jAttiebAre, khivatI hotitattiyA / /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 uddezakaH-9, mUla - 245, [bhA.3806] - vR-hastena vA mAtreNa vA yA samudyatA utpAditA bhikSA sA bhikSetyucyate dattayaH puna stAmeva bhikSAM yAvatovArAnavacchidya kSipantitAvatyobhavanti[bhA.3807] avvocchinna nivAyAudattI hoi uvetarA / egAnegAsucattAri vibhAgA bhikkhaMdattisu / / vR- avyavacchinnanipAtAt tu dattirbhavati itarA yA bhikSA ca bhavati, bhikSAdattiSu ca ekAnekAsu viSaye catvAro vikalpAstAnevAha[bhA.3808] egAbhikkhA egAdattI egAbhikkhaanegAdattito / negAtoviyaegAnegAto cevanegAto / / vR- ekAbhikSA ekA dattiritiprathamo vikalpaH / ekAbhikSA anekA dattaya iti dvitIyaH / anekA bhikSA ekA dattiriti tRtIyaH / anekAbhikSA anekAdattaya iti caturthaH / tatra prathamabhaGga evaM dAyakena vyavacchinnA bhikSAdattAsAekA bhikSAekAcadattiH, dvitIyabhanevyavacchinnA dattA, tRtIyabhaGge sUtramidam tatthasebahavo jamANA ityAdijAvaegAsAdattI vattavvaMsiyAasyeyaMbhAvanAkecitpathikAH karmakarA vA ekatrAvakAze pRthak pRthak upaskRtya bhuMkte bhuJjate teSAmekaH pariveSakaH, sAdhunA tatra ca bhikSArthabhAgatya dharmalAbhaH samutsRSTastataH saH pariveSaka AtmIyAn dadAmItivyavasitastairaSi zeSakaiH samabhaNyate pratyekamasmadIyamadhyAdapi sAdhave bhikSAM dehi tatastena pariveSakeNa sarveSAM saktAn gRhItvA ekatra saMmIlyAvyavacchinnaM dattaM / evamanekAbhikSA ekAdattirityupapadyate / caturthabhane dhyevameva, navaraM vyavacchinnaMdAnamiti / atra dattiSvekAnekadAyakabhikSAbhedato'STau bhaGgAstAn upadidarzayiSuH prathamato ekAnekadAyakabhikSAviSayAMcaturbhaGgImAha[bhA.3809] emeva egAnegedAyagamibhakkhAsuhoicaubhaMgo / ego egaMdattI egonegAo negaegAu / / . negA yaanegAto pANisupaDiggahadharesu / (gAthArddhaH) vR- evameva anenaiva prakAreNa ekasmin anekasmiMzca dAyake ekAnekabhikSAsu caturbhaGgI bhavati / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAttAmeva caturbhaGgImAha-eko dAyaka ekAM bhikSAM dadAti?, eko anekAH 2, aneke ekAM 3, aneke anekAH 4 / ete catvArobhaGgA pANiSu pANibhojiSupatadgrahadhareSucadraSTavyAH / atrayathA dattiSvaSTau bhaGgAstathA darzayati[bhA.3810] ego eNaMekkasi egoekkaM bahusouvAre / egonegA ekka si egonegAya bahusoya / / vR-ko dAyaka ekAM bhikSAmekavAraM dadAti 1, eko dAyaka ekAM bhikSAM bahuzo vArAn vicchidya 2 dadAti 2, ekodAyako anekA bhikSA ekavAramavyavacchedena dadAti 3 eko dAyako'nekA bhikSAbahuzo vArAn vicchidya vicchidya dadAti 4 / evamekaM dAyakamadhikRtya ekAnekabhikSAsu dattivipayA caturbhaGgabhihitA |saamprtmnekaandaakaandhikRty ekAnekabhikSAsudattiviSayAMcaturbhaGgImAha[bhA.3811] negA ega ekkaninegAegaMcanegaso vAre / .. negAnegAekkasi negAnegA yabahuvAre / / vR-anekedAyakA ekAMbhikSAmekavAramavyavacchedena dadAti4 |anekedaaykaaekaaNbhikssaamneksho
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 vyavahAra-chedasUtram-2- 9/245 vArAn vicchidya vicchidya dadAti 6 |anekedaaykaa anekA bhikSA ekatrasaMpiNDaya ekavAraMdadati7 / anekedAyakA anekA bhikSA vicchidya vicchidya vanvArAn dadAti8 / [bhA.3812] pANipaDiggahiyassavieseva kamobhave niravaseso / gaNavAse niravekkhoso punasapaDiggahobhaito / / vR- pANipatadgrahakasyApi eSa evAnantaroditaH kramo bhavati niravazeSo jJAtavyaH / sa ca pANipatadgrabhojI gaNavAse nirapekSAH sa patadraho bhajito vikalpitaH kadAcidbhavati kadAcinneti tatastasya pANipatadgrahe bhajitA mU. (246)tivihe uvahaDepannatte taMjahA suddhovahaDe, phaliovahaDe, saMsaTTovahaDe / / [bhA.3813] doNhegatare pAte geNhatIu abhiggahAti do vahaDaM / duvihaM egavihaMvA abhihaDasuttassa saMbaMdho / / vR- anantarasUtradvaye patadgrahadhArI pANipatadgrahikazcoktastayozca pANipatadgrahayoranyasmin pAtre patadgrahI gRhNAti upahUtamapi trividhaM dvividhamekavidhaM vA, abhigRhI gRhNAtItyAbhigrahika prastAvAdatropahUtastatrarupopakSepaH / eSobhyAhRtasUtrasyasambandhaH |suutraakssrsNskaarsttvevN trividhamupahUtaM prajJaptaM tadyathAzuddhopahUtaMphalitopahUtaMsaMsRSTopahUtaMca amISAM padAnAMvyAkhyAnAM kariSyati[bhA.3814] suddhe saMsaTTeyA palitovahaDeya tivihamekkekaM / / tinnegadugAtinniya tigasaMjogobhave ekko / / / vR- upahUtazabdaH pratyekAmabhisambandhyate / trividhamupahUtaM sUtre'bhihitaM / tadyathA zUddhopahUtaM, saMsRSTopahUtaM phalitopahUtaM ca, ekaikaM punastrividhaM-yadavagRhNAti, yacca saMharati, yathAsye prakSipati / etadanantarasUtre vakSyate, / atraikakasaMyoge trayo bhaGgAstadyathA zuddhopahUtaMvA gRhNAti 1 phalitoSahUtaMvA gRhNAti 2 saMsRSTopahUtaMvAgRhNAti 3 dvikasaMyoge'pivyastadyathAzuddhopahUtaM phalitopahUtaMca 1zuddhopahUtaM saMsRSTopahUtaM 2 phalitopahUtaMsaMsRSTopahUtaMca 3 trikasaMyoge ekaH zuddhopahUtaM phalitopahUtaM saMsRSTopahUtaMca gRhNAti / sarvasaMkhyayAsapta bhaGgA eteSAmekataramabhigRhNAti abhigRhI / [bhA.3815] suddhaMtualevakaDaM ahavaNasuddhodanobhavesuddhaM / saMsaThThaAdattaMlevaDamalevaDaMceva / / [bhA.3816] phaliyaM paheNayAdI vaMjaNabhakkhehi vA viraiyaM tu / bhottumaNassopahiyaM paMcamapiDesaNA esA / / vR-yatalepakRtaMkAjikenapAnIyenavAsanmizrIkRtaMtatzuddhaM / athavAzuddhodano vyaJjanarahito bhavatizuddhaM, tadapi niyamAdalepakRtaM saMsRSTaM nAma bhoktukAmenAttaM gRhItaM / kimuktaMbhavati ? yatsthAle pariveSitaM / tatagrahaNAya hastaH kSiptona tAvadadyApi mukhe prakSipati / atrAntare sAdhurAgato bhikSArtha yat lepakRtamalepakRtaMvAsaMsRSTamityucyatephalitaMnAmayatvyaJjanabhrakSyaivAnAnAprakAraviracitaMpraheNakAdi praheNakaM lAbhanakamAdi zabdAt sarajaskAnAM dAnAya kalpitaM parigRhyate / upahRtazaddhasyArthamAha-yatra bhoktumanasa upahUtabhityucyateeSA ca paJcamI piNDeSaNA / [bhA.3817] suddhagahaNena puna hoicautthIvi esaNA ghiyaa| . saMsaDhe uvibhAsA phaliyaniyamA ulevakaDaM / /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-9, mUla- 246, [bhA. 3817] 405 vR-zuddhagrahaNenacaturthyapyeSaNAalpalepakRtA nAmikA gRhItA draSTavyA |sNsRssttevibhaassaa kadAcittallepakRtaMkadAttinnetiphalitaMtuniyamAllepakRtameveti / mU. (247) tivihe uggahie pannattejaMca ugiNhatijaMca sAharaijaMcaAsagaMsi pakkhivati / [bhA.3818] pagayA abhigahiyAkhalu suddhayarAte yjogvuddddiie| itiuvahaDasuttAtotivihaMduvihaM ca pagahiyaM / / vR- prakRtA khalvanantarasUtre zuddhopahUtAdiSvabhigrahAste cAbhigrahAH zuddhatarA bhavanti / yogavRddhayA uttarottarayogavRddhikaraNenaitiasmAtkAraNAt upahata-sUtrAdanantaraMtrividhaM dvividhaMvA pragrahItamuktamanena sambandhenApAtasyAsya vyAkhyA trividhamavagrahItaM prajJaptaM / yadavagRhNAti yacca saMharati yacca Asyake prakSipati mU. (248) ege puna evamAhaMsu duvihe ogahiepannate taMjahA jaMca origaNhai jaMca AsagaMsi pakkhivai / / vR- eke evamAhurekepunarevamAhu vividhamavagrahItaM prajJaptaM yadavagRhaNAti yacca saMhRtamiti eSa sUtrAkSarasaMskAraH |smprtibhaassyvistrH [bhA.3819] pagahiyaM sAhariyaM pakkhiyaMtaMcaAsaetahaya / tivihe yaduvihaMpuna paggahiyaMceyasAhariyaM / / vR- yat pragRhItaM yacca saMhRtaM yaccAsye prakSipyamANametat trividhamavagRhItaM dvividhaM punaravagRhItamAdezAnAntareNadaM pragRhItaMsaMhRtaMca athAdesasya kiMlakSaNamata Aha[bhA.3820] vahusuttamAinnaM na ubAhiyannehiMjugapahANehiM / Adesosoubhave ahavAvinayaMtarevigappo / / vR-yatbahuzrutairAcIrNanacAnyairyugapradhAnairvAdhitaMsabhavatinAma AdezaH / athavA nayAntaravikalpa AdezaH / tadvazAtsUtramevamupanyastamiti | sAmpratamavagRhItAdipadavyAkhyAnArthamAha[bhA.3821] sAhIramANaMgahiyaM dijaMtaMjaMca hoipAugaM / pakkhevaedujuMchA AdesokuDamuhAdIsu / / vR-ihaanAnupUrvyAgrahaNaMbandhAnulomatastataevaMdraSTavyaMgRhItaMnAmayatdIyamAnaMyaccabhavatiprAyogyaM saMhRtaM nAma saMhriyamANaM Asye prakSipyamANaM pratItaM / atrAha-nanu jaM ca AsagaMsi pakkhivai ityasyAyamarthaH / yadAsyake mukhe prakSipati tathocchiSTamiti loke jugupsA tataH kathaM tat gRhyate / sUrirAhaAdeso kUDamuhAdIsukuTo ghaTastasya yanmukhaM tadAdiSvAdizabdAt piTharamukhAdi parigRhaH / tatra Adezo vyAkhyAnaM / vimuktaMbhavati / piTharamukhAdInyadhikRtyajaMca AsagaMsipakkhivati itisUtraMvyAkhyAtamato na kazciddoSaH / atha upahUtasUtrasyAvagRhItasUtrasyaca parasparaM kaH prativizeSastata Aha[bhA.3822] ugahiyAmi viseso paMcamApiMDesaNAto chaTThIe / taMpihualevakaDaM niyamA puvvuddhaDaMceva / / / vR- upahUtasUtre paJcamI piNDesaNaA uktA avagRhItasUtre punarasmin ayaM vizeSo yat paJcamapiNDeSaNAtaH parA yA SaSThI piNDeSaNA tasyA abhidhAnamiti tadapi bahU nizcitaM yallepakRtaM niyamAcca pUrvodhdhRtamiti |smprti dijaMtaMcajaMhoti pAyoggamityasya vyAkhyA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 [bhA. 3823] bhuMjamANasya ukkhittaM paDisiddhataM ca tena u / jahannovahaDaM taM tU hatthassa pariyattaNe / / vR- pariveSakaH paTikAyAM kUraM gRhItvA dakSiNahastena talaM preSayA yasya dAtukAmastasya bhAjane kSipAmIte vyavasitaM tacca tathA bhuJjAnasyonkSiptaM, tena bhuJjAnena pratisiddhaM paryAptaMmA mahyaM dehi, / asmina dezakAle sAdhunA tatra prAptena dharmalAbhitaM tataH pariveSako brUte-sAdhAdhAraya patadvahaM sAdhunA pAtraM dhAritaM / tatrAnena prakSiptaM idaM hastasya hastamAtrasya parivarttanAt / gAthAyAM saptamI paJcamyarthe jadhanyamupahUtaM bhavati / etena dIyamAnamiti vyAkhyAtaM yacca bhavati prAyogyamityanena zuddhasaMsRSTayoH prAguktayoranyatarat gRhItam / tadevaM jaM ca ogiNhai iti vyAkhyAtaM / samprati jaM ca sAhariyamiti vyAkhyAnAya tatsAharieti gAthAzakalamuktaM tadbhAvayati[bhA. 3824] vyavahAra-chedasUtram 9 / 248 aha sAhIramANaM tu baTTeDaM jo udAvae / daleva valito tatto chaTTAeM sAvi esaNA / / vR- atha vartavituM saMhUyamANaMyo dApayet tasya vacanataH sa pariveSakaH tasmAtsthAnAtmanAgapyacalito dadyAt / etatsaMhriyamANa-mucyate / eSApi SaSThI eSaNA draSTavyA / jaMca AsagaMsi pakkhivai vyAkhyA[bhA. 3825 ] bhuttasesaM tujaM bhUyo chubhaMtI piThare dae / saMvadaMtIva annassa AsagaMmi pakAsae / / vR- pralhAdananimittaM kiliJjAdibhAjane vizAle uttAne ca kSiptaM tato bhoktumupaviSTAnAM datvA yat bhuktazeSaM tat bhUyaH piThare kSipantI sAdhave dadyAt / yadi vA anyasya bhAjane prakAzake prakAze Asyake tasya mukhe saMvardhayantI dadyAt / uddezakaH- 9- samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA vyavahAra sUtre navamoddezakasya (bhadrabAhusvAmi racitA niryuktiyuktaM) saMghadANagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / uddezaka : 10 vR - tadevaM vyAkhyAto navama uddezakaH / sampratidazama Arabhyate / tatra cedamAdisUtra mU. (249) do paDimAo pannatAo taM jahA javamajjhA ya caMdapaDimA ya vayaramajjhacaMdapaDimA, javamajjhaM caMdapaDimaM paDivannassa anagArassa mAsaM niccaM vosaTTakAe ciyattadehe je keI parIsahovasaggA samuvajjati taM jahA divvA vA mANussA vA tirikkhajoNiyA vA anulomA vA paDilomA vA tattha anulomA tAva vaMdejjA vA namaMsijjA vA sakkArejjA vA sammANejjA vA kallANaMmaMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsejjA, paDilomA annayareNaM daMDeNa vA aTThiNa vA joeNa vA vetteNa vA kaseNa vA kAe AuTTejjA te savve upanne samAsahejjA samejjA titikhijjA ahiyAsejjA javamajjhaNhaM caMdapaDimaM paDivannassa anagArassa sukka paksvassa paDivae kappara egA dattI bhoyaNassa paDigAhittae, egA pANassa savve hi duppayacauppayAdiehi AhArakaMkhIhiM sattehiM paDiniyattehiM annAyauMchaM suddhovahaDaM kappai se egassa bhuMjamANassa paDiggAhittae no duNhaM no tiNhaM no cauNhaM nopaMcaNhaM no guvvINIe no bAlavatthAe no dAra
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUla - 249, [bhA. 3825] 407 pejjamANie no se kappai aMto eluyasya dovi pAe sAhaTTadala (ya) mANIe paDigAhittae ahapuna evaM jANejjA egaM pAyaM aMto kiccA egaM pAyaMbAhi kiccA eluyaM vikkhaMbhaittA eyAe esaNAe labhejjA AhArejjAeyAeesaNAenolabhejjAnoAhArejjA, vIyAekappaMtidodattIobhoyaNassapaDigAhitae do pAnagassa savvehiM duppayacauppayAiehiM AhArakaMkhIehiM sattehiM paDiniyattehiM annAyaM uMchaMsuddhAvaharDa kappaijAva no AhArejjA evaM tattiyAe tinnijAvapannarasie pannarasa, bahulapakkhassa paDivaese kappai caudassadattIobIyAeterassa jAvacaudassIe egadattIbhoyaNassaegapAnagassasavvehiMduppayacauppayajAvano AhArejjAamAvasAe se yaabhattabhavaI evaM khalu esA javamajjhacaMdapaDimA ahAsuttaMjAva anupAliyAbhavai, / mU.(250) vairamajjha&caMdapaDimaMpaDivannassaanagArassamAsaMniccaMvosaThakAeciyattadehe jAva ahiyAsejjA vairamajjhaNhaM caMdapaMDimaM paDivannassa anagArassa bahulapakkhassa paDivae kappai pannarassadattIobhoyaNassa paDigAhittae, pannarassa pANagassasavvehiMduSpayacauppayajAvano AhArejjA bIyAe se kappai caudassa evaM amAvasAe egA dattI sukkA paDivae se kappai do dattIo bIyAe tinnI jAva caudasIe pannarassa punnamIe abhattaDhe bhavai evaM khalu esA vairamajjhacaMdapaDimA ahAsuttaM jAva anupaaliyaabhvi| [bhA.3826] pagayA abhiggahAkhalu esa udasamassa hoisaMbaMdho / ___ saMkhAyasamanuvattaiAhAre vAvi ahikAro / / vR-prakRtAH khalunavamoddezakacaramasUtreSvabhigrahA atrApiteevAbhigrahAHpratipAdyA ityeSadazamasya dazamoddezakAdisUtrasya sambandhaH / athavA navamoddezakacaramAnantarasUtre AhAre abhihitA saMkhyA sA atrApyanuvartate / tataAhAraviSayasaMkhyAprastAvAdazamoddezakAdisUtrasyAdhikArapravRttiH / sUtrAkSarANi sAmAnyataH supratItAni, vizeSastubhASyakAro vyAkhyAnayati[bhA.3827] javamajjhavayaramajjhAvosaTha ciyatta tiviha tIhiMtu / duvihe visahaisamma annAuMche ya nikkhevo / / vR- yavamadhyetipadaM vajramadhyetipadaM tathA vyutsRSTaiti trividhamupasarga tribhirmanovAkkAyaiH samyak sahate yadi vA dvividhAn upasargAn anulomapratilomarUpAn tribhiH samyak sahate / tathA ajJAtoMche ca nikSepaitivyAkhyeyamepadvAragAthAsaMkSepAthaH |saamprtmenaamev vivarISuHprathamatoyavamadhye vajramadhyeti[bhA.3828] uvamA javeNacaMdena vAjavamajhaMcaMdapaDimAe / emevava biiyAe, varaM vajjaMtiegar3ha / / vR-yavamadhyacandrapatimAyAyavenopamAcandreNacayavasyevamadhyaMyasyAHsAyavamadhyAcandrakArA pratimA candrapratimetivyutpatteH / evameva dvitIyAyAapivaktavyam / vajramadhyacandrapratimAyAvajreNopamAcandreNa vajrasyevamadhyaM yasyAHsA vajramadhyAcandrAkArA pratimAcandrapratimAprAkRtamadhikRtyavajrazabdasyaparyAyeNa vyAkhyAnaprAha-'varaM vajaMti-egaTuM' iyamatra bhAvanA / zuklapakSasya pratipadi candravimAnasadRzasya paJcadazabhAgIkRtasya ekA kalAdRzyate / dvitIyAyAMdvekale,tRtIyAyAMtisraHkalA,evaM yAvatpaJcadazyAM paripUrNAH paJcadaza kalAH tato bahulapakSasya pratipadiekayAkalayA UnodRzyatecaturdaza kalA dRzyante / dvitIyAyAMtrayodaza tRtIyAyAMdvAdazayAvadamAvAsyAyAmekApina dRzyate,tadevamayaMmAsaAdAvUnomadhye
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 vyavahAra-chadasUtram-2- 10/250 sampUrNo'nte punarapi parihIno vApyAdAvante ca tanuko madhye vipulaH / evaM sAdhurapi bhikSAM gRhNAti zuklapakSasyapratipadiekAM, dvitIyasyAMdve, tRtIyasyAMtisraHyAvatpaJjadazyAMpaJcadaza |ttobhulpksssy pratipadi punazcaturdaza dvitIyAyAM trayodaza cAvaccaturdazazyAmekAmamAvAsyAyAmupoSitaH / tatazcandrAkAratayA candrapratimA AdAMvante ca bhikSAyAstanutvAnmadhye vipulatvAt yavamadhyopamitamadhyabhAgA, tathA'mUmeva yavamadhyAMcandrapratimAmadhikRtyAnyatroktaM / "ekaikAM vardhaye bhikSAM, zukle kRSNeca hApayet / - bhuJjIta nAmAvAsyAyAmeSa cAndrAyaNavidhiH / / vR- vajramadhyAyAM candreNapratimAyAM bahUlapakSa Adau kriyate tataevaM bhAvanA / bahulapakSasya pratipadi candravimAnasyaikA kalA dRzyate, dvitIyasyAM trayodaza, tRtIyasyAM dvAdaza yAvaccaturdazyAmekA amAvAsyAyAmekApina, tataH punarapizuklapakSasya pratipadicandravimAnasyaikA kalAdRzyate, dvitIyAyAM dve, yAvatpaJcadazyAM paJcadazApi tadayaM mAsa AdAvaMte ca pRthulo madhye tanuko vajramapyAdAvante ca vipulaM madhye tanukamevaM sAdhurapi bhikSA gRhNAti bahulapakSasya patipadi caturdaza dvitIyasyAM trayodaza tRtIyasyAM dvAdazayAvat amAvAsyAyAmupoSitaH tataH punarapizuklapakSasya pratipadiekA bhikSAMgRhNAti dvitIyasyAM dve yAvatpaJcadazyAM paJcadazeti / tata eSApi candrAkAratayA candrapratimA AdAvante vipulatayA madhye ca tanutayA vajramadhyopamitamadhyabhAgA vajrabhAgA vajramadhyA etadeva yavamadhyasya candrapratimAmadhikRtya sUcayannAha. [bhA.3829] pannarase va ukAuM bhAgetusukkapakkhassa | jA vaDDayae dattI havaitAceva kAlena / / vR- zazinaM zazivimAnaM paJcadazabhAgAna kRtvA yathA zuklapakSasyAdita Arabhya kalAH pratidivasaM vardhante, / evaMdattayo'piArabhyayAvayaMtetA eva kAlena kRSNena pakSaNakramaNahApayet / evaM viparItakrameNa vajramadhyacandrapratimAyAmapidraSTavyam / . [bhA.3830] bhattaTTiovakhamaoiyaravaNetAsi hoi ptthvo| . carime asaddhavaMpuna hoiabhattaThamujjavaNaM / / vR- tayoryavamadhyavajramadhyapratimayoH prasthApaka AraMbhe itarasmin AraMbhadivasAt pAzcAtye dine bhaktArtho vA bhavati, kSapako vA carame caramadivase punarbhaktAviSaye azraddhavAn zraddhAmapi na karoti / etatyavamadhyacandrapratimAmadhikRtyoktaM / udyApanaM punarvayorapyanayorabhaktArthamavaseyam / [bhA.3831] saMghayaNe pariyAe sutte attheya jobhave balito / sopaDimaMpaDivajjai javamajjhaMvayaramamaMca / / vR-saMhananeAdhatrayasyAnyanamasminparyAyejanmatojaghanyenaekonaviMzativarSeSuutkarpatodezonAyAM pUrvakoTyAMpravrajyAparyAyeNajaghanyatoviMzativarSeSuutkarSatodezonAyAMpUrvakoTyAMsUtramarthazcajaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu utkarSataH kiJcinyUnAni dazapUrvANi / evaM saMhanane paryAye sati yaH sUtre'rthe ca bhavati baliko balIyAn sa pratimAM yavamadhyAM vajramadhyAM ca pratipadyate, tadevaM yavamadhyA vajramadhyetigatam / idAnIM nityaM vyutsRSTakAyaiti padaM vyAkhyAyate
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 409 uddezaka :- 10, mUla - 250. [bhA. 38328] [bhA.3832] niccaM divAya rAto paDimAkAlo vajattito bhnnito| / davvaMmiyabhAvaMmiya, vosaThaMtatthimaMdavve / / vR-nityaM sadA divArAtrau ca athavA yAvAnpratimAkAlo bhaNitastAvantaMkAlaM vyutsRSTakAyaH / tacca dvidhA-dravye bhAve ca / tatra dravye idaMvakSyamANaM, tadevAha[bhA.3833] asiNANabhUmisayaNA avibhUsA kulavadhUpautthadhavA / rakkhaipatissa sejjaManikAmAdavvavosaThA / / vR-kulavadhUH proSitadhavA asnAnA bhUmizayanA akRtavibhUSA evaM dravyavyutsRSTadravyA anikAmA sakAmA patyuH zayyAM rakSati etadrvyavyutsRSTaM, bhAvavyutsRSTamAha[bhA.3834] vAtiyapitiyasiMThiyarogAyaMkehiM tatthapuTho vi / nakuNaiparikammaMso kiMcivi vosaThadehou / / vR-tatra yavamadhyAyAM vajramadhyAyAM vA candrapratimAyAM sthito vAtikapaittikazleSmikarogAtaMkaiH spRSTo'pisavyutsRSTadeho na kiJcidapi parikarmakaroti / samprati ciyattadehe itivyAkhyAyate tacca tyaktaM dvidhA-dravyatobhAvatazca / tatradravyata Aha[bhA.3835] juddhaparAjiyaaTTaNa phalahiyamalle niruttaparikamme / / gRhaNamatthiyamalle taIyadine davvaMto catto / / vR- idaM kathAnakaM prabandhenAvazyakaTIkAyAmuktamiha tu granthagauravabhayAnna likhyate / tatastasmAdavadhAraNIyamakSarayojanAtvevam-aTTanonAmamallaujjayinIvAstavyaH sopArepattane vRddhatayA parAjitastenAnyo phaladdI mallo mArgitaH sa sopArake mAtsikamallena saha yuddhaM dattavAn tataH phalahI malle niruktaM niravezaSaM parikarma kriyate, / itarastumallo garvAdhmAtatayA zarIrapIDAMgUhayan na kimapi parikarma kAritavAn / tataH parikarmAkaraNatastRtIye dine mAritastena parikarmAkaraNato yastyakto dehaH sa dravyatastyaktaH / bhAvatastyaktamAha[bhA.3836] baMdhejja varuMmejja va koIva haNejja ahava mArejja / vAreinasobhayavaM, ciyattadeho apaDibaddho / / vR-sapratimApratinno bhagavAn zarIre'pyapratibaddho yadiko'pibandhIyAt athavArundhyAt yadi vA hanyAt mArayedvA tathApi taM na nivArayati, eSa bhAvatastyaktadehaH / "je kei uvassagA' itivyAkhyAnam[bhA.3837] divvAhi tinni caihA bArasa evaM tuhoi ussgaa| vosaThaggahaNeNaM AyAsaMceyaNaMgahaNaM / / vR-upasargAstrividhAstadyathA-divyA mAnupAstairyagyonAzca / etetrayo'pipratyekaM caturdhA / evaM tu sarvasaMkhyayAbhavantyupasargAdvAdaza, nanucaturdhAAtmasaMcetanIyAappupasargAbhavanti,tekasmAtsUtrakRtA noktAstata Aha-vyutsRSTagrahaNenAtmasaMcetanagrahaNaM / tatra divyAdhupasargabhedAnAha[bhA.3838] hAsA padosa vImaMsA puDho vesA ya divvayA cauro / . hAsa paosa vImaMsa kusIlA naragayA cauhA / / vR-divyakA upasargAzcatvArastadyathA-hAsAt krIDAta ityarthaH / pradveSAdavajJAnAtpUrvabhavasambandhA
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 vyavahAra-chedasUtram -2- 10/250 dikRtAt / vimarzAt kimayaMsvapratijJAtazcalatina vetyevaMrUpAt / pRthaga vimAtrApakSasyAtrahAsAdiSvevAntarbhAvavivakSaNaMkuzIlasya pratisevanA samAzrayaNaMkuzIlapratisevanAtato yathAIrSyAproSitasya gRhe rAtrAvuSitasya tadbhAryA catuSTayataH / [bhA.3839] bhavato padosa AhAra tahaavaccaleNarakkhaTTA / tiriyA hoticauhA, ee tivihAvi uvasaggA / / vR- tairazcA bhavantyupasargAzcaturdhAstadyathA-bhayena zvAdirdazati, pradveSato yathA caNDakoziko markaTAdirvA, AhArahetoryathA siMhAdirapatyalayanarakSaNArthe yathAkAkyAdiH / evaM trividhAupasargA uktAH samprati yevyutsRSTagrahaNenAtmasaMcetanIyA gRhItAstAnupadarzayati[bhA.3840] ghaTTaNaya pavaDa thaMbhaNa lesaNacauhA uAyasaMceyA / tepuna sannivayaMtI vosaThadArena ihaMtu / / vR- caturdhA AtmanA saMcintyante ye te ityAtmasaMcetyAstadyathA-ghaTTanataH prapatanataH staMbhanatazca zleSmatazca / tatra ghaTTanato yathA cakSuSi rajaH praviSTaMtena cakSurduHsvayitumArabdhaM athavA svayameva cakSuSi galakevA kiMcittukhIlaprabhRtisamutthitaM ghaTTayati / prapatanato yathAmandaprayatnena caMkramyamANaH prapatati, tato du:khApyate staMbhanato yathA tAvadupaviSTa Aste yAvatpAdaM suptaH stabdho jAtaH / zleSmanAto yathA pAdaMtAvadAkuJcayAvasthito yAvattatraM vAtena lagnaH athavA nRttaM zikSayAmItikiMcidaGgamatizayena nAmitaM taccatatraivaMlagnamiti / ye punarAtmasaMcetanIyA vyutsRSTadvAre nipatanti, na iha, te utpannesammaM sahatikhamai titikkhei ahiyAseitticatvAryapyekArthikAni padAni / tatrasamyaksahanamAha[bhA.3841] mana vayaNakAyajogehi tahi udivyamAdie tinni / . sammaMahiyAsei, tatthasuNhAe diThaMto / / vR-tribhirmanovAkkakAyayogaiH prtyekNdivyaadiintriinupsrgaanprtyekNcturbhedaansmygdhyaasteshte| tatrasahanaM dvidhA-dravyatobhAvatazca / tatra dravyasahane snuSAyA dRSTAntaH / tamevAha[bhA.3842] sAsUsasuruvakosA devrbhttaarmaadimjjhimgaa| dAsAdI yajahannA jahasuNhA sahiya uvasaggA / / vR-zvazurazcazrUretAvRtkuSTaupUjyatvAt, devarabhartRkAmadhyamA, dAsAdayojaghanyAyathAtatkRtA upasargAH snuSayA poDhAstathA sAdhunApi soDhavyA / iyamatra bhAvanA-snuSayA aparAdhe kRte tAM zvasuraH zvazrUzca hIlayati |saachiilymaanaaatiivljjte / yadyapitAniduHkhotpAdanAni vacanAniduradhyAsyAnitathApi sA tAni samyagadhyAste cintayati ca na samyak adhyAsiSye tataH kasya me'vadhvaMso bhaviSyati snuSAvArazcApayAsyati devarA api colluNThavacanAni bhASante yadyapi teSAM sA no lajjate tathApi na tAnullaNThanti kintusamyaktadvacanAnyadhyAste / dAsAapicatAMsnuSAmulluNThayantitathApi kimeteSAM vacanAnyahaM gaNayAmItyavagaNayA samyagadhyAste na prativacanaM dadAti / etad dravyasahanaM / yatsA dhurvAdazavidhAnapyupasargAn karmavinirjaraNArthaM samyagadhyAste etadevAha[bhA.3843] sAsusasurovamA khalu divvA diyarovamA yamAnussA / dAsatthANI tiriyA tahasammaMso hiyAsati / / vR- tathA vadhUdRSTAntoktaprakAreNa zvazrUzvazuropamAn divyAn upasargAna, devaropamAn mAnuSAn,
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 250, [bhA. 3843] dAsasthAnIyAn tairazcAn upasargAn samyagadhyAste / samprati duvihe vetyasya vyAkhyAnArthamAhaduhAvete samAsena savve sAmannakaMTagA / visayAnulomiyA ceva taheva paDilomiyA / / [bhA. 3844 ] vR- athavA ete upasargAH zrAmaNyasya kaMTakA iva zrAmaNyakaMTakAH sarve samAsena dvidhA pratipAditAstadyathA viSayAnulomikA indriyaviSayAnulomikAstathaiva pratilomikA indriyaviSayapratilomikAH / vaMdana-sakkArAdI anulomA baMdhavahaNa paMDilomA / tevi yakhamatI savve etthaM rukkheNa diTTaMto / / [bhA. 3845 ]. vR-vandanasatkArAdayo'nulomA bandhavadhaprabhRtayaH pratilomAstAnapi sarvAn kSamate, atra vRkSeNa dRSTAntastamevAha [bhA. 3846 ] vAsI-caMdana- kappo jaha rukkho Iya suhaduhasamou / rAyadosavimukko sahaI anulomapaDilome / / vR-vAsIcandanakalpA yasya sa vAsIcandanakalpo'thavA kalpastulyavAcI tato'yamarthaH vAsyAM vAsyA takSaNe, caMdane candanenAnulepane kalpastulyo vAsIcandanakalpo yathA vRkSo bhavati ityevamanunA prakAreNa rAgadveSavimukto ata eva sukhaduHkhasamo anulomapratilomAn upasargAn samyak sahate / sAmpratamannAuMchamityasya vyAkhyAnamAha [ bhA. 3847 ] annAuMchaM duvihaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / davvuMchannegavihaM logarisINaM muneyavvaM / / vR- ajJAtoJchaM dvividhaM tadyathA dravye bhAve ca / tatra dravyoJchamanekavidhaM lokarSINAM tApasAnAM jJAtavyaM / tadevAnekavidhaM dravyoJchamAha [bhA. 3848 ] 411 ukkhala kkhalae davvI daMDa saMDAsae ya pottIya / Ame pakke yA tahA davvoMcha hoi nikkhevo / / bR- tApasA uMchavRttayaH / udukhale cchaMTiteSu tanduleSu ye parizATitAH zAlitandulAdayastAn uccitya randhanti, khalaetti khaladhAnye mardite saMvyUDhe ca yat zaTitaM tat uccinvanti, davvIti dhAnyarAzeryadekayA darvyA utpATyate tat gRhNanti, evamanyatrApi pratidivasaM daNDatti svAmimananujJApya yat dhAnyarAzerekayA yaSTyA utpAdyate tat gRhNanti, etadevamanyatrApi pratidivasaM / saMDAsae iti aMguSTapradezinIbhyAM yat gRhyate zAlyAdikaM tAvanmAtraM pratigRhaM gRhNanti, yadyapi bahukaM pazyati zAlyAdi tathApina muSTiM bhRtvA gRhNanti / pottIyatti svAminamanujJApya dhAnyarAzau potiM kSapanti tatra yatpotau lagati tat gRhNanti, evamanyatrApi / tathA AmaM pakvaM vA yaccarakAdayo bhikSApraviSTA mRgayante / eSa bhavati dravyoJche nikSepaH / [bhA. 3849] paDimApaDivanne esa bhayavamajja kira ettiyA dattI / Adiyatitti na najjai annAuMchaM tavo bhaNito / / vR- pratimApratipanna eSa bhagavAn adya kila etAvatIrdattIrAdatte iti na jJAyate tena tasya bhagavatastapo ajJAtoMchaM bhavati / etadeva savistaraM bhAvayati [bhA. 3850 ] davvAdabhiggaho so davve suddhuMchametti yA dattI / elugamettaM khette geNhai taiyAe kAlammi / /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 - vyavahAra-chedasUtram-2- 10/250 vR-tadajJAtochaM tapo dravyAdyabhigraho dravyAbhigrahaH kSetrAbhigraha : kAlAbhigraho bhAvAbhigrahazca / tatra dravye dravyAbhigraho yatzuddhamuMchaMgRhNAti, zuddhaMnAma alepakRttadapizuddhamuMchaMgRhNAti upanItaM nAnupanItaM tena paJcAnAmAdyAnAM piNDaiSaNAnAmagrahaNamuparitanyozca dvayorekatarasyA abhigraha ityAveditaM draSTavyam / tathAetAvatyodattayo'dya mayA grAhyAeSa dravyAbhigrahaH |kssetrekssetrvissye'bhigrhe yadelukamAtraMviSkaMbhya gRhNAti / atrApIyaM samAcArI yadi dvAvapi pAdAvelukasyAntastadA na kalpate, tatredaM kAraNaM yadhucca elukastadA kasya pAdau pratiSThitau na dRzyate, kiM bIjAdau pratiSThitAvuta neti tasmAdelukaM viSkaMbhya yadi nIce eluke pAzcAtyaH pAdaH patitaH zuddhayati yathA na bIjAdau pratiSThita iti tadA kalpate, atyuccetuna kalpate itikAle kAlAbhigrahetRtIyasyAMpauruSyAMyadibhakSAmaTati / sampratidravyAbhigrahe vizeSa[bhA.3851] anAuMchaM egovanIya nijjUhiUNasamaNAdI / aguvviNiMabAlaMtI elugavikkhaMbhaNedosA / / vR- sa pratimApratipanno bhagavAn ajJAtoMchaM gRhNAti, tadappekenopanItaM na dviprabhRtibhistathA zramaNAdIn AdizadvAt dvipadacatuSpadAdIMzca nirdUhyAtivAhya bhikSAbhaTati / tathA tAM dadatIM bhikSAmagurviNImabhyupagacchati / abAlAM ca kSIrAhArabAlavarjitAM tathA elukaviSkaMbhaNe doSA bhavaMtite cAgre vakSyante eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH |saamprtmenaamev vivarISuH prathamato'jJAtoMchamAha[bhA.3852] anAuJchaMcasuddhaMcapaMca kAUNaaggahaM / . dina dine abhigiehe tAsimannayarIyau / / vR- paJcAnAmAdhAnAM SiNDaiSaNAnAmagrahaNaM kRtvA tayorantimayoranyatarasyAzca grahaNaM kRtvA dine dine'jJAtoMchaMcazuddhaM cAbhigRhNAti |saamprtmekopniitmitysy vyAkhyAnamAha[bhA.3853] egassa jamANassa uvanIyaM tugeNhai / nageNhe dugumAdINaMaciyattaMtumAbhave / / vR- ekasya bhuMjamAnasya upanItaM bhagavAn gRhNAti na dvikAdInAM dvayostrayANAM caturNA paMcAnAM vA upanInagRhNAti, / kasmAditicenmAbhUdaprItiritihetoH / adhunA nijjUhiUNasamaNAdI vyAkhyA[bhA.3854] aDato bhikkhakAlaMmIghAsatthI vsbhaado| vajjei hojjamA tesiMAuratena appiyaM / / vR-bhikSAkAle vRSabhAdayo grAsArthino'Tanti / tatastAn varjayati mA teSAmAturatvenAprItikaM bhUyAditi hetoH / etadevAha[bhA.3855] dupaya cauppaya pakkhI kiviNAtihi samaNasANamAIyA / nijjUhiUNasavve aDai bhikkhaMtusotAhe / vR-bhikSAkAle dvipadAzcatuSpadAH pakSiNaH kRpaNAtithayaH zramaNAzcAdayazcabhikSArthamaTanti tatastAna sarvAn nirvRhya tadanantaraMsa bhagavAn bhikSAmaTati / kathamativAhyetyata Aha[bhA.3856] pubvi caraitesiM niyaTTicAresu vA addipcchaa| jatthabhavedonnikAlA carai tattha atitthite / vR-teSAM zramaNAnAM pUrva vA carati yadi vA teSu zramaNAdiSu nivRttacAreSu pazcAdadati, etacca tasmin kSetredraSTavyaM yatratrayo bhikSA kAlA yatratudvau bhikSAkAlau tatra atItyite atikrAnte zramaNAdau gacchati /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 413 uddezaka :-10, mUla - 250, [bhA.3857] [bhA.3857] anArakhe annesumajjhe crtisNjo| geheta deMtayANaMtu vajjayaMtoapattiyaM / / vR- yadi prathamabhikSAkAlaprAraMbhe eva bhikSAmaTati tadA dAyakAnAmaprItistataH prathame bhikSAkAle atikrAntaprAye dvitIyecabhikSAkAle anye zramaNAdibhiranArabdhasabhagavAnpratimAmatipannaH saMyatazcarati, . kathaMbhUtaH sannityAha-gRhNatAMdadatAMcAprItikaM varjayan |saamprtmgurvinniimityaadivyaakhyaanyti[bhaa.3858] navamAsagumviNIM khalugacche vajjaiiyaro savvAu / dAraMkhIrAhAraMgaccho vajje iyarousavvaMpi / / vR-navamAsagurviNIMkhalugacchogacchavAsI varjayati |itro gacchanirgataHpratimApratipannAdikaH sarvA api gurviNIvarjayati / tathA gaccho gacchavAsI kSIrAhAraM bAlaM varjayati, itarastu sarvamapi vAlam / sAmpratamelugavikkhaMbhaNedosA ityasya vyAkhyAmAha[bhA.3859] gacchagayaniggae vAlahugA gurugAya elugA parato / ANAdiNo ya dosAduvihA ya virAdhanAiNamo / / vR- elukAtparataH sAdhuratigacchati, upalakSaNametat yadi sAdhurelukaM viSkaMbhayati Asanne vA pradeze elukasya tiSThati, tadA gacchagatasya prAyazcitaM catvAro laghukAH, gacchanirgatasya catvAro gurukAH, tata AjJAdaya AjJAbhaGgAdayodoSA dvividhAca virAdhanA-AtmavirAMdhanAsaMyamavirAdhanA caiyaM vkssymaannaa| [bhA.3860] saMkagahaNeicchA dunniviThAavAuDA / nihaNukkhananaviregetene avidinnapAhuDae / / [bhA.3861] baMdhavahe uddavaNeya khiMsaNA AsIyAvaNAceva / uvvevaga kuruMDiyadIne avidinnavajjaNayA / / vR- elukAtparato yadi gacchati, tadA stainye mithune yA lokasya zaGkA syAt tadanantaraM ca grahaNaM tathA yasyA gRhamabhyantaraM praviSTastasyAviSaye'sya sAdhoH kintu, icchA yenAbhyantaraM gata iti lokasyAzaGkA syAt tathA durniviSTA aprAvRttA vAmadhye AgArI syAttasyA lajjA syAt, doSAzcAnye zaGkAdayaH tathA madhye gRhasvAmI hiraNyAdernidhAnaM karoti, utkhananaM vA parasparaM virecanaM, tatasteno'yamiti zaGkA syAt, tathAatibhUmipravezanaMtIrthakRdibhargRhasthaizcA-vitIrNamananujJAtaM / tato'dattAdAnadoSaH tasmAtkasmAdati bhUmimeSa praviSTa iti gRhasthaH prAbhRtamadhikaraNaM kuryAttathA bandhaM nigaDAdibhirvadhaM kazAdibhistADanaM apadrAvaNaM jIvitAdvyaparopaNaM, tathA khiMsanA hIlanA, yathaite varAkA alabhamAnA antaH pravizanti, AsiyAvaNA cevatti AsIyAvaNA nAma niSkAzayitumAsAdanaM kimuktaM bhavati gale gRhItvA bahirvane nikSipati,tathAsavratI dhigiva praviSTastAsAmagArINAmuDhejakobhavati / tathAkuruMDitonAma upacAraka ityucyate taMzaGkamAnA gRhiNo vadhabandhanAdIni kuryurataiH kAraNairavitIrNasyAtibhUmipravezanasya vrjnaa| eSa dvAragAthAsamAsArthaH / sAmpratametadeva vivarISuH prathamataH zaGkAdvAramAha[bhA.3862] pacchitte AdesA saMkiyanissaMkie ya gahaNAdI / tene cautthesaMkiya gurugA nissaMkie mUlaM / / vR-elukAtparataH pravezestainyaviSaye caturthe caturthavrataviSayevAzaGkAsyAt / tasyAMca zaGkAyAMsatyAM niHzaGkite janasya jAte prAyazcitte prAyazcittaviSaye Adezau prakArau tAveva darzayati, zaGkite catvAro
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 gurukAH, niHzaMkite mUlamiti / tathA grahaNAdayazca zaMkAyAM doSAstAneva kathayatigeNa kaDDUNa vavahAra pacchakaDDuDDAha tahA ya nivvisae / kiM uhu imassa icchA abbhiMtaramaigato jena / / [bhA. 3863 ] vR- gRhaNaM stenaH pAradArako ceti buddhayA pratigrahaNaM tato rAjakulaM pratikarSaNaM tadanantaraM rAjakule - vyavaharaNaM / tataH pazcAtkRtakaraNaM / vatamocamityarthaH / evaM ca sati mahAn pravacanasyoDDAhaH / tathA nirviSaya AjJApyetadvAragAthAyAM tu grahaNe iti karSaNAdInAmu palakSaNaM / / gataM grahaNadvAramicchAdvAramAha- kiMtu iti vitarko huriti nizcittaM yasyA gRhamabhyantaramatigastasyA viSaye'sya sAdhoricchA yenetthamabhyantaraM sahasA praviSTa iti / adhunA durniviSTA aprAvRteti padadvayaM vyAkhyAnayati [ bhA. 3864 ] vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10/250 duniviTThA va hojjA, avAuDA vA agArI u / lajjiyA sAvi hojjA hI saMkA vA se samubbhave / / vR* madhye AgArI durniviSTA vA bhavet aprAvRtA vA bhavet tataH sahasA sAdhArebhyantarapraveze sApi lajjitA bhavet / zaGkA vA se tasyAH samudbhavet / tAmevAha [bhA. 3865 ] [bhA. 3866 ] vR- kiM manye eSa saMyato mAM grahItukAmo yena etaddUramAgacchati / anyo vA evaM zaGketa, tatra zaGkAyAM satyAM tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH, niHzaMkite tasya vA jAte mUlaM prAyazcittaM, . AtmotthaH parasmAt ubhayasamutthA doSA bhaveyuH / samprati nihaNukkhannetyAdi vyAkhyAnayati-ukkhaNaNetyAdi tatra gRhastho gRhamadhye hiraNyAderutravananaM vA kuryAt nidhAnaM parasparaM vivekaM vA virecanaM kiMcitkuryAttattaH kimityAhadivaM eeNa imaM sAhejjA mA u esa annesiM / tenotti va eso U saMkA gahaNAi kujjAhI || [ bhA. 3867 ] kiM mantre ghettukAmo esa mamaM jena tetie dUraM / anno vA saMkejjA gurugA mUlaM tu nissaMke / / AutthaparA vAvI ubhayasamutthA va hojja dosA u / ukkhaNanihaNaviregaM tattha kiMci karejjAhi / / vR dRSTametena sAdhunA idaM hiraNyAdi utkhanyamAnAdikaM, tato mA eSa anyeSAM kathayet / yadi vA eSa stena iti zaGkayA grahaNAdi grahaNavadhabandhanAdi kuryAt / sAmpratamavitIrNapadavyAkhyAnArthamAhatitthagaragihatthehiM dohiM vi atibhUmipavisaNamadinnaM / [bhA. 3868 ] kIse dUramatigato asaMkhaMDa baMdhavahamAdI / / bR- tIrthakareNa gRhasthena ca dvAbhyAmapyatibhUmIpravezanamadattaM, tIrthakareNAdattamatibhUmiM na gacchejjA ityAdi vacanAt, gRhasthenAprItikaraNAt, prAbhRtAdidvArakalApamAha- kasmAddetadUramayamAgata iti gRhastho saMkhaDaM kalahaM kuryAdatiroSAdbandhavadhAdikaM / samprati khiMsAdvAramAha [bhA. 3869] khisejja ee alabhaya varAga aMto pavisaMti / galae ghittUNa varNaminicchubhejjAhi bAhirato / / vR- khise hIvet gRhastho yathA ete varAkA alabhamAnA madhye pravizanti / AsiyAvaNadvAramAhagalake gRhItvA bahirvane nikSipat / udvejakadvAramAha
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, , mUla - 250, [ bhA. 3870] [ bhA. 3870] tA uya AgArIto vIralleNeva tAsiyA usauNI / uccevaM gacchejA kuruMDito nAma uvacarao / / bR- yathAvIralleNa trAsittA zakunikA udvegaM gacchati, tathA tAH apyagAryaH sahasAntaH praviSTena sAdhunA trAsitAH satya udvegaM gaccheyuH, kuruMDitadvAramAha- kuruMTito nAma upacArakastadA zaMkayA ca vadhabandhanAdi kuryAt [ bhA. 3871] 415 ahavA bhaNejja ete gihivAsaMmivi adiTTakallANA / dInA adinnadAnA dose te nAu no pavise / / vR- athavA brUyAt gRhavAse'pyete adRSTakalyANA dInA adattadAnA AsIran tena madhye pravizanti / upasaMhAramAha-etAn doSAn jJAtvA no madhyepravizet / atra codakaH prAha-yadi elukaviSkambhe ete doSA antaH praviSTe savizeSAstata elukaviSkaMbhasUtramaphalaM syAttata Aha [bhA. 3872 ] uMbaravikkhaMbhamavijjati dosA atigayaMmi savisesA / tahavi aphalaM na suttaM suttanivAo imo jamhA / / - yadyapi umbaraviSkammedoSA atigatemadhyapraveze savizeSAstathApi sUtramaphalaM na bhavati, yasmAdayaM sUtranipAtaH / sUtraviSayaH svayameva darzayati [bhA. 3873] ujjANa ghaDA sattho senA saMvaTTa vaya pavAdI vA / bahi niggamaNA janne bhuMjaiya jahiM pahiyavaggo / / vR- ujjANatti audyAnikyAM nirgato jana udyAne bhuMkte, ghaTAbhojyaM nAma mahattarAnumahattarAdirbahirAvAsitaH sArtho vaNik sArthaH, senA skandhAvAraH, saMvarto nAma yatra viSamAdau bhayena lokaH saMvartIbhUtastiSThati, prajikA gokulaM prapA pAnIyazAlA, sabhA grAmajanasamavAyasthAne eteSu sthAneSu ye bhuJjate janAstathA bahirnirgamanena yajJapATe vA yatra vA pathikavargo bhuMkte eteSu sthAneSu pratimApratipanno hiNDate tatrAnena vidhinA grahItavyam / [bhA. 3874 ] pAsaTThito elugamettameva pAsati niveyare dosA / nikkhamaNapavesaNe viya aviyattAdI jaDhA evaM / / vR- tatra gatvA niSkramaNapravezau varjayitvA ISadekapArzve tiSThati yathA elukamAtraM pazyati / notkSepanikSepavirecanAni tato vadhavandhAdayaH prAguktA doSA parihRtA bhavanti / tathA niSkramaNe praveze ca ye apratItyAdayo doSAsta'pyevaM parityaktAH / [ bhA. 3875 ] asatIe pamuhakoDaga sAlAe maMDave rasavatIe / pAsaTTito agaMbhIre elugavikkhaMbhamettaMmi / / vR- audyAnikI ghaTAdInAmasatyabhAve yaH zAlAyAH pramukhe koSTako vizAlo yatra dUrasthitairapi eluka utkSepanikSepau ca dRzyete maNDape vA yatra pariveSaNaM rasavatyAM vA mahAnase'gaMbhIre'tiprakAze tatrApi niSkramaNapravezau varjayitvA yatra utkSepanikSepau na dRzyete / elukaviSkaMbhamAtre kSetre ekapArzve sthitvA bhikSAmAdatte / eSa elukasUtrasya viSayaH / mU. (251) paMcavihe vavahAre pannate, Agame sue ANA dhAraNA jIe / tattha Agame siyA Agamena vavahAraM paTTavejjA (1) no se tattha Agame siyA, jahA se tattha sue siyA, sueNaM vavahAraM paTTavejjA (2),
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 vyavahAra-chedasUtram -2- 10/251 nose tatthasue siyA, jahAse tattha ANA siyAANAeNaMvavahAraMpaThavejjAinose tatthaANAsiyA, jahAsetatthadhAraNAsiyA, dhAraNAeNaMvavahAraMpaTTavejjA4, nosetatthadhAraNA siyA, jahAsetatthajIe siyA, jIeNaMvavahAraMpaThavejjA5 / eehiMpaMcahiMvavahArehiMvavahAraMpaThavejjAtaMAgameNaMsueNaMANAeNa dhAraNAeNaM jIeNaM jahAjahA Agame sue ANA dhAraNA jIe tahA tahA vavahAraM paThavejjA se kimAhu bhaMte? AgamabaliyA samaNA nigaMthA icceyaM paMcavihaM vavahAraM jayA jayA jahiM jahiM tayA tayA tahiM tahi anissiovasiyaMvavahAramANesamaNe nigaMthe ANAe ArAhaebhavai / . [bhA.3876] bahuAgamitopaDimaM paDivajjaiAgamo imo vikhalu / savvaM vapavayaNaMvavahAravisayatthaM / / [bhA.3877] khaliyassa va paDimAe vavahAro kottisoimaMsuttaM / vavahAravihinUvApaDivajjaisuttasaMbaMdho / / vR-anantarasUtrepratimAbhihitAtAMcapratimAMpratipadyatebahvAgabhikaH ayamapipaJcavidho'pivyavahAraH khalvAgamaH tataAgamaprastAvAtpratimAsUtrAnantaraM vyavahArasUtramavAdi,sadhvevatyAMdivAzabdaH sambandhasya prakArAntaropadarzane sarvaM pravacanaM prAvacanikazca vyavahAraviSayasthaM vyavahAraviSayAntargatamato'vazyaM vyavahArovaktavya itivyavahArasUtram, athavA pratimAyAM sthitasya pratimAyAH skhalitasyako vyavahAraH kiMkartavyamitipraznamAzaMkyasavyavahAraH paJcavidha ityAdikamidaMsUtramupanyastaM, yadivAnantarasUtrepratimAH pratipadyate ityuktaM tAzca pratipadyate vyavahAravidhijJo netara iti pratimAsUtrAdanantaraM vyavahArasUtrasya sambandhaH / sUtrAkSarasaMskAraH supratIto, vizeSavyAkhyAMtubhASyakRtkariSyati / tatra tattha Agame siyA Agamena vyavahAraMpaTThavejjA' ityAdi asya vyAkhyAmAha[bhA.3878] sopuna paMcavigappo Agamasuya aanndhaarnnaajiie| setaMmi vavaharate upparivADI bhave gurugA / / vR- sa punarvyavahAraH paJcavidhaH prajJaptastadyathA AgamaH zrutamAjJA dhAraNA jItamiti / tatra sati AgamAdau vyavahAre yadi utparipATyA utkrameNa vyavaharati tadA prAyazcittaM catvAro gurukAH / iyamatra bhAvanA, Agame vidyamAne yadyanyena sUtrAdinA vyavaharati tadA caturgurukaM, yadA punarAgamo na vidyate tadA zrutena vyavahartavyam zrute vidyamAne yadyAjJAdibhirvyavaharati tadA caturgurukaM prAyazcittaM, yadA zrutamiti na vidyate tadA AjJayA vyavahartavyam AjJAyAM vidyamAnAyAM yadi dhAraNayA prasthApayati tadA caturgurukaM, AjJAyA abhAvadhAraNayAvyavahartavyaMyadipunardhAraNAyAMsatyAMjItenavyavaharatitadAcaturgurukaM,dhAraNAyA abhAve jItena vyavahartavyamiti / tatra se tattha Agame siyA' ityAdikasya sUtrAvayasyAyamarthaH / tatra tasmin vyavahArapaJcakamadhye se tasya sAdhorAgamaH syAttarhi Agamena vyavahAraM prasthApayet / vyavahArenizzeSaH sUtrAdibhiretadevAha[bhA.3879] AgamavyavahArI Agamena vavaharei so na anneNaM / nahi sUrassapagAsaMdIyapagAso visesei / / vR- sa AgamavyavahArI Agamena vyavaharati nAnyena zrutAdinA, tasya tato hInatvAdetadeva prativastUpamayA darzayati, na hi sUryasya prakAzaM dIpaprakAzo vizeSayati, na sUryaprakAzAt dIpaprakAzo'dhikataraH kintu hIna ityarthaH / evamihApi yAdRzI viSaya Agamasya naitAdRzaH zeSANAM E
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH- 10, mUla - 251, [bhA. 3879] 417 vyavahAramiti; Aha-yasmin kAle gautamAdibhiridaM sUtraM kRtaM 'babahAre paJcavihe pannatte' ityAdi tadA Agamo vidyate tataH kiM kAraNabhAjJAdayo'pi sUtre nibaddhAH / atrAha [bhA. 3880 ] suttamanAgayavisayaM khettaM kAlaM ca pappa vavahAro / horhiti na AillA jAtitthaM tAva jIto u / / vR- sUtramanAgataviSayaM bhaviSyati sa tAdRzaH kAlo yasminnAgamo vyucchetsyati tataH zeSairvyavahArairvyavahartavyaM / tatrApi vyavahAraH kSetraM kAlaM ca prApya yo yathA saMbhavati tena tathA vyavaharaNIyamiti / kimuktaM bhavati ? yasmin yasmin kAle yo yo vyavahAro vyavacchinno avyavacchinno vA tadA tadA prAguktena krameNa vyavahartavyaM tathA yatra yatra kSetre yugapradhAnairAcAryairyA yA vyavasthA vyavasthApitA tayA anizropazritaM vyavarhatavyam / anyaccAdyAzcatvAro vyavahArA na yAvattIrthe ca bhaviSyanti jItastu vyavahAro yAvattIrthaM tAvadbhaviteti jItopAdAnam / samprati 'ANAe ArAhei' ityasya - vyAkhyAnamAha [bhA. 3881 ] vR- AjJA dvividhA-dravye bhAve ca dravye rAjAdInAmAjJA, bhAvAjJA khalu zrutaM jinavarANAM tatra samyak paJcavidhAnyatamena vyavahAreNa prAguktanItyA vyavaharan tasyA AMjJAyA ArAdhako bhavati tadevaM vyAkhyAtA AjJA / sAMpratamArAdhanAmAha [bhA. 3882] davve bhAve ANA khalu suyaM jinavarANaM / sammaM vavahAramANo utIha ArAhao hoti / / ArAdhanA utivihA ukkosA majjhimA jahannAo / ega dugatiga jahannaM dutigaTTabhavA uukkosA / / bR- ArAdhanA trividhA- utkRSTA madhyamA jaghanyA ca / tatrotkRSTAyA ArAdhanAyAH phalameko bhavaH, madhyamAyA dvau bhavau, jaghanyAyAstrayo bhavAH / athavA yadi tadbhave mokSAbhAvastadA utkRSTAyA ArAdhanAyAH phalaM jaghanyaM saMsaraNaM dvau bhavau, madhyamAyAstrayo bhavAH, jaghanyAyA utkRSTA aSTau bhavAH / tadevaM bhASyakRtA sUtravyAkhyA kRtA / samprati niryuktivistaraH [bhA. 3883] jena yavavaharai munI jaM pI ya vavaharai so vi vavahAro / vavahAro tahiM vappo, vavahariyavvaM tu vacchAmi / / vR- yena munirvyavaharati sa AgamAdivyavahAro vyavahniyate'neneti vyavahAra iti vyutpatteryadapi ya vyavahartavyaM munirvyavaharati so'pi vyavahAraH karmaNi ghaJaH samAnayanAttatra yo vyavahAraH karaNapakSarupaH saMsthApyaH pazcAdvakSyata iti bhAvaH vyavahartavyaM tu vakSyAmi / pratijJAtameva nirvAhayatiAbhavaMte ya pacchite vavahariyavvaM samAsato duvihaM / dosu bi paNagaM paNagaM AbhavaNAe ahIgAro / / [bhA. 3884 ] vR- vyavahartavyaM samAsato dvividhaM tadyathA AbhavatprAyazcittaM ca / tatra dvayorapi Abhavati prAyazcitte ca pratyekaM paMcakaM tatrAdhikAraH prayojanamadAnImAbhAvanayA eSa dvArasaMkSepagAthArthaH / sAmpratamenAmeva vyAcikhyAsuH prathamato 'dosupi paNagaM paNagaM' ityasya vyAkhyAnamAhakhette suya sudukkhe magge vinae ya paMcahA hoi / [bhA. 3885 ] 22 27
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10/251 saccitte accite khette kAle yabhAve ya / / vR- AbhavatpaJcadhA paJcaprakAraM bhavati / tadyathA kSetre zrute sukhaduHkhe mArge vinaye ca prAyazcittamapi paJcadhA / sacitte acitte kSetre kAle bhAve ca / eSa pratidvAragAthAsamAsArthaH / tatra kSetre tAvadAbhavat prAha[bhA. 3886 ] vAsAsu niggayANaM asu mAsesu maggaNA khette / AyariyakahaNa sAhaNa nayane guruNA ya saccitte / / vR- aSTAsu RtubaddheSu mAseSu viharatAM varSAsu viSaye kSetre mArgaNA bhavati kSetramArgaNA, yacca nirgatAnAM sAdhUnAM kSetraM pratyupekSya pratyAgatAnAmAcAryasya purataH kSetraguNakathanaM tacca gacchAntarAgataprAghUrNikasAdhubhirAkarNya nijAcAryasamIpaM gatvA tasya kathanaM tatra nayane prAyazcittaM, tatra gataiH sacitte guhyamAne catvAro gurukAH / sAmpratamenAmeva gAthAM vivRNoti [bhA. 3887 ] uubaddhe viharatA vAsA joggaM tu pehae khettaM / vatthavvA ya gatA vA uvvekkhittA niyattA vA / / vR- Rtubaddhe kAle viharanta AcAryaprAyogyaM kSetraM pratyupekSyante, vAstavyA vA kSetrapratyupekSaNAyopetya gatA, yadi vA tasmAt kSetrAnnivRttAH kecit svagacchasAdhava samAgatAH / AloeMte souM sAhaMte appaNo guruNo / kami hoi mAso gayANa tesiM na taM khettaM / [bhA. 3888 ] vR- te vAstavyA gatAH kSetraMpratyupekSya samAgatAH tato vA kSetrAnnivRttA AcAryANAM purata Alocayanti / kSetrasya guNAn kathayanti / tatracAnya anyasmAtprAghUrNakAH samAgatAste ca tAn tathA AlocayataH zrutvA gatvA Ammano gurorAcAryasya sAhayanti kathayanti / tato bruvate yAvate tatra na tiSThanti tAvadvayaM tiSThAmaH / evaM kathane teSAM prAyazcittaM laghuko mAso bhavati, na ca gatAnAM teSAM tatkSetramAbhavati [bhA. 3889 ] sAmatthaNa nijjavie payabhede ceva paMtha patte ya / paNavIsAdi gurugA gaNiNo ggaheNa vA jassa / vR- tat zrutvA yadyAcAryAH sAmatthayanti saMpradhArayanti tatkSetraM gacchAma iti tadA teSAM prAyazcittaM paJcaviMzati dinAni, niryAcittaM nAma avazyaM gantavyamiti tannirnayanaM tatralaghuko mAsaH padabhede kriyamANe guruko mAsaH pathi vrajatAM caturlaghukaM, kSetraM prAptAnAM caturgurukaM, etat prAyazcittaM gaNina AcAryasya yasya cAgraheNa te AcAryA vrajanti / tasyApyetadeva prAyazcittaM / na ca tat kSetraM teSAmAbhavati / tatra gatvA yadi sacittamAdadati tadA prAyazcitta catvAro gurukAH / AdezAntareNAnavasyApyamacitte upadhiniSpannaM tasmAdavidhireSa na kartavyaH / tathA cAha [bhA. 3890 ] esA avihI bhaNiyA tamhA evaM na tattha gaMtavvaM / gaMtavvaM vihIe paDileheUNa taM khettaM / / vR- yasmAdeSo anantarodito vidhirgAthAyAM strItvaM prAkRtatvAdevaM tatra na gantavyaM / kiMtu vidhinA kSetraM pratyupekSya gantavyam / [ bhA. 3891] khettapaDilehaNavihI paDhamuddesambhivanniyA kappe / savve va ihoddese khettavihANaMmi nANattaM / / vR- kSetrapratyupekSaNavidhiH kalpe kalpAdhyayane prathamoddeze varNitaH / sa eveha asminnapi vyavahArasya
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA.3891] 419 dazame uddezake draSTavyo navaramatra kSetravidhAne kSetrabhedakathane nAnAtvaMihAdhikaM kSetrabhedakathanamityarthaH / [bhA.3892] catuguNovaveyaMtukhettaM hoijahannagaM / terasaguNamukkosaM doNhaMmajjhamimajjhimagaM / / vR-caturbhirguNairvakSyamANairupetaMbhavati kSetraMjaghanyaM, trayodazaguNamutkRSTaM, dvayorjaghanyotkRSTayormadhye madhyamakaM / tatra jaghanyaM caturguNopetamAha[bhA.3893] mahatI vihArabhUmI viyArabhUmIya sulbhvittiiy| . sulabhA vasahIya jahiM jahannagaMvAsakhettaMtu / / vR- yatra mahatI vihArabhUmI bhikSAparibhramaNabhUmimahatI ca vicArabhUmistathA yatra vRttirbhikSA sulabhA vasatizcasulabhAtat jaghanyaM varSAkSetraM / samprati trayodazaguNAnAha[bhA.3894] cikkhallapANithaMDila vasahI gorasajanAule vijje / usaha nicayAhivatIpAsaMDA bhikkhasajjhAe / / vR- cikkhallatti yatra prAyo bhUyAn kardamo na vidyate, na ca bhUyAMsaH saMmUrchicchamAH prANA yatra ca sthaNDilamanApAtAsaMlokaM, mahAsthaNDilaM ca IpsitAyAM dizi, tathA yatra pracuraM gorasaM, bhUyAn janaH so'pyatIvabhadrakaH, tathAyatravaidyAbhadrakAH,sulabhAnicaauSadhAni, kuTumbinAMbhUyAMsodhAnyanicayAH, adhipati ma rAjA sa bhadrakaH, pASaNDairanapamAnaM, bhaikSaM sulabhaM tRtIyasyAM pauruSyAM paryAptaM labhyate / anyAsvapipauruSIyu yadi kAryaM, tatolabhyate bhikSA svAdhyAyo'pica vasatAvanyatraca zudhyati / IdRzaM kSetraM pratyupekSyamavazyamanujJApayitavyaM / etadevAha[bhA.3895] khettapaDilehaNavihI khettaguNAceva vanniyA ee / peheyavvaM khettaM vAso jogaMtujaMkAlaM / / vR-kSetrapratyupekSaNavidhiH kSetraguNAzca eta'nantaroditA varNitAstatra kasmin kAle varSAyogyaM kSetraM pratyupekSitavyamanujJApayitavyamata Aha[bhA.3896] khettANa anunnavaNAjeTThAmUlassa suddhapaDivae / ahigaraNomAnomA manasaMtAvA nahAhaMti / / vR-jyeSThamUlasyamAsasyazuddhapratipadizuklapakSepratipadi kSetrANAmanujJApanAbhavati / kiMkAraNamata Aha-ahigaraNoityAdianyepitatrAjAnantastiSTheyustatotato dvayoradhikaraNaMbhaveta,tathA svapakSebhyo'pamAnabhUyAt / tathAcasatimahAnmanaHsantApaHpreritAvayaMparibhUtAHsma |iti |athvaa kalahapravRttAvayuktavacanairmanaHsaMtApaH syAttasmAtjyeSThAmUlaM zuddhapratipadikartavyA |tthaanujnyaapnaa etadevAha[bhA.3897] eehiM kAraNehiM anAgayaMceva hoianunnvnnaa| nigamapavesaNaMmiyapehaMtANa vihivucchaM / / vR-etairanantaroditaiHkAraNairanAgatamevabhavatikSetrasyAnujJApanA, sampratiteSAM kSetraMpreSyamANAnAMnirgame praveze ca vidhiM vakSyAmi pratijJAtameva karoti / [bhA.3898] keIpuvvaM pacchA va nigayA puvvamatigayAkhettaM / . samasImaMtapattANamaggaNAtatthimA hoi / / vR-kecitkSetratratyupekSaNAyapUrvanirgatAH kecitpazcAnnirgatAstathApraveze pUrvamatigatAH prAptAH kSetraM
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 kecittatrasamakAlaMsImAnaM prAptAnAmiyaM vakSyamANAmArgaNAbhavati |anyaagaathyaanypaadtryennsmkN kila caturbhaGgI sUcitAstatastAmevadarzayati. [bhA.3899] puvvaM viniggatopuvamatigato puvvnigtopcchaa| .. pacchA niggatopuvvaM, tuatigato dovipacchA vA / / vR-jAtAvakevacanamatobahuvacanaMdraSTavyaMpUrvanirgatAH pUrvameva samakaMprAptAH 1 pUrvanirgatAH pazcAdekatare prAptAH 2 pazcAdvinirgatAH pUrva prAptAH 3 ekatarepazcAdvinirgatAH pazcAdeva ca tatkSetramatigatAH 4 / [bhA.3900] paDhamabhaMge iNamoumagaNA puvvaNunnave jaitu / tAtesi hoikhettaM aha puna acchaMtidappeNa / / vR-tatrabhaGgacatuSTayamadhye prathamake bhaGge iyaM mArgaNA bhavati / yadi pUrvameva samakaM nirgataH pUrvameva ca samakaMtatkSetraM prAptaiH pUrvameghacasamakamanujJApayantitadA teSAM bhavatisAdhAraNakSetramathapunaHsamakaM prAptA api ekatare darpaNa tiSThanti, darponAma niSkAraNaM, tadA yaiH pUrvamanujJApitaM teSAM tatkSetraM netareSAm / [bhA.3901] khettamatigayAmotti vIsatthajaiatthahe / pacchA gayaNunnavae,tesiMkhettaM viyAhiyaM / / vR-kSetramatigatAH prAptAH sma iti yadi vizvastA AsIranna kSetrAnujJApanAya yatante tadA AsatAM pUrvaprAptAH kintupazcAgatAH api yetebhyaH pUrvamanujJApayanti kSetraMteSAMtatkSetraM vyAkhyAtaM kathitam / [bhA.3902] gelanna vAulANaMtu, khettamannassa nobhave / nisiddhokhamatocevatena tassanalabbhate / / vR- glAnatvena AkulAnAM pUrvaM samakaM prAptAnAmapi samakaM pUrvaM vAnujJApanamabhUttadA kAraNe sthitatvAtteSAmAbhavatitatkSetramanyasya pUrva prAptapUrvAnujJApakasya vA, tathA kSapako niSkAraNe kSetrapratyupekSaNAya na pravartayitavyo niSedhAttenAkAraNena tasya kSapakasya yatkSetraM tena kSapakeNayadanujJApitaM kSetramityarthaH tattairna labhyate, kintuyaiH pazcAdapyAgatairanujJApitaMteSAMtatkSetraM, athakAraNe kSetrapratyupekSaNAya kSapakaH pravartitastadAtenAnujJApitaM telabhantekSetraM,tathAkSapakasyapAraNakevyAkulAitinAnujJApayanti / tadA na teSAM tatkSetraM, kintu yairanujJApitaM teSAmiti tadevaM gataH prathamo bhaGga / samprati dvitIyaM tRtIyaM ca bhaGgamadhikRtya vivakSuridamAha- [bhA.3903] puvvaviniggayA pacchA, paviThThA pacchA yniggyaa| pUvviM kayaresiMkhettaM, tattha imAmaggaNA hoi / / vR- pUrvaM vinirgatAH pazcAdanyApekSayAkSetre praviSTAH,aparepazcAdvinirgatA anyApekSayAM pUrvaM praviSTAH, katareSAM teSAMkSetraM bhavatimArgaNA / tamevAha[bhA.3904] . gelannAdIhiMkajjehiMpacchAiMtANa hotikhettaMtu / - nikkAraNa ThiyA UpacchAtitA unalabhaMti / / vR-pUrvaM vinirgatAHsantoyadiglAnAdibhiH kAraNaiH pazcAdAgacchantitadAteSAMpazcAdatiyaMtAmAgacchatAM bhavati kSetraM / atha niSkAraNaM yatratatra vA sthitAstena pazcAt AgatAstadA te pazcAdAgacchato na labhaMte kSetram, gato dvitIyabhaGgastRtIyamadhikRtyAha
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 421 uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA. 3905] [bhA.3905] pacchavinigaovihu dUrAsannA samAva addhANA / sigdhagatI usabhAvA puvvaM pattolabhatikhettaM / / vR-gAthAyAmekavacanaM spardhakasvAbhyapekSayA pazcAdvinirgato'pihunizcitaM dUrAt AsannAt samAdvA svabhAvAtzIghragatiritiM kRtvA pUrvaprAptastadA sa labhatekSetram / [bhA.3906] aha puna asuddhabhAvo gatibhedaMkAu vaccatI purato / mAeegacchaMtI puraotAhenalabhati / / vR-atha punarmA eta anye purato gacchanti yAsyantIti evamazuddhobhAvo gatibhede kRtvA purato yAti tadAsapurogAmyapina labhate kSetraMbhAvasyAzuddhatvAt / [bhA.3907] samayaMpipatthiyANaMsabhAvasigdhagatiNobhave khettaM / emevaya Asanne, dUraThANINajoeti / / vR-samakamapi vivakSitAn prasthitAnAM madhye yaH svabhAvazIghragatiH san purato yAti tasya tatkSetraM evamAsanne AsannAdhvanItodUrAdhvanato vA yaH purataH samAgacchati anujJApayaticasalabhate kSetram[bhA.3908] ahavA samayaMpattA, samayaMceva anunnavitedohiM / sAhAraNaMtutesiMdoNhavivaggANataMhoi / / vR-athavA AsannAtdUrAtsamAdvAadhvanaHsamakamevatatkSetraprAptAHsamakamevadvAbhyAmapivargAbhyAM tat kSetramanujJApitaM tadA tayordvayorapi vargayoH sAdhAraNaM tat kSetraM, gatastRtIyo bhaGgazcaturthe tu bhaGge yadi pUrvapraviSTaiH saha samakamanujJApitaM tadA sAdhAraNaM atha pazcAtprAptairapi pUrvamanujJApitaM tadA teSAmiti / tadevamuktA caturbhaGgikI,samprati samasImaMtUpattANa' ityetadvyAnamAha[bhA.3909] ahavAsamayaMdohi visImaMpattAutattha jepuTviM / anujANAve tesinaje udappeNaacchaMti / / vR-athavetiprAguktApekSayA prakArAntare dvAvapi vargau samakaMsImAnaM prAptau tatraye pUrvamanujJApayanti teSAM tatkSetraM, na ye darpaNa niSkAraNa mevameva tiSThanti teSAmiti, sImAgrahaNadvAragAthAyAmudyAnAdInAmupalakSaNaMtena tadviSayAmapimArgaNAmAha- .. [bhA.3910] ujjAnagAmadArevasahiM pattANa magaNA evaM / samayamaNunnesAhAraNaMtutena labhaMtije pacchA / / vR- udyAnaM grAmadvAraM grAmagrahaNaM nagarAdInAmupalakSaNaM tathA vasatiMsamakaM prAptAnAmevamuktaprakAreNa mArgaNA kartavyA |taamev darzayati / yadisamakamanujJApayantitataHsAdhAraNaM, ye punaH pazcAdanujJApayanti tenlbhnte| [bhA.3911] tepuna donnI vaggA gnniaayriyaannNhojj| doNhaMgaNiNaMya hoijjadoNhaMtuAyariyANaM / / vR-taupunarbIvargoM dvayorgaNyAcAryayorbhavetAM,gaNI nAmAtravRSabhaH eko vargovRSabhasyAparaAcAryasya, . athavA dvayogaNinoryadivA dvayorAcAryayojhaivavititatreyaM mArgaNA[bhA.3912] acchaMtisaMtharesavve gaNInItiasaMthare / jatthatullAbhave dovI tatthimA hotimaggaNA / /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 vyavahAra- chedasUtram - 2- 10/251 vR-yadi tatra kSetraM saMstaraNaM tadA sarve'pi tiSThanti / atha sarveSAmasaMstaraNaM tadA asaMstaraNe gaNI vRSabho nirgacchati AcAryastiSThati / atha dvAvapi vargo tulyau dvAvapi gaNinau dvAvapyAcAryo vA tadA tatreyaM bhavati mArgaNA / tAmevAha [bhA. 3913] niSpanna taruNa sehe juMgiya pAyacchinAsakarakannA / emeva saMjatINaM navaraM buDDhI nANattaM / / vR- ekasya niSpannaparivAra ekasyAniSpanno yasya niSpannaH sa gacchatu itarastiSThatu, atha dvayorapi parivAro niSpannaH kevalamekasya taruNa ekasya vRddhaH vRddhAstiSTantu itare gachantu, atha dvayorapi taruNA vRddhA vAnavaramekasya zaikSA aparasya cirapravrajitAH tatra ye cirapravrajitAste gacchantu itare tiSThantu, atha dvayorapi zaikSAzcirapravrajitA vA, kevalamekasya juGgitapAdAkSinAzAkarakarNA, aparasyAjuGgitAstatra juGgitAstiSThantvitare gacchantu, atha dvayorapi juGgitAstatra ye pAdajuGgitAste tiSThantvitare gacchantuH, samprati saMyatInAM pravartinyA abhiSekAyAzca mArgaNA kartavyA / tatastAmAha evameva anenaiva prakAreNa saMyatInAM mArgaNA kartavyA, navaraM vRddhAsu nAnAtvaM taccedaM taruNIvRddhAnAM taruNyastiSThanti vRddhA gacchanti, zeSaM tathaiva / samprati saMyatAnAM saMyatInAM ca samudAyena mArgaNAM karoti [ bhA. 3914] samaNANa saMyatINaya samaNI acchaMti neti samaNA u / saMjoge vi ya bahuso appAbahuaM asaMtharaNe / / vR- zramaNAnAM saMyatInAM caikatrasthAne'vasthitAnAmasaMstaraNe zramaNyastiSThanti nirgacchanti zramaNAH, saMyoge ca bahuzaH pravartamAneSvasaMstaraNe'lpa bahuparibhAvya vaktavyam / tathaiva yatra saMyatA juMgitAH zramaNyo vRddhAstatra juMgitAstiSThanti zramaNyo nirgacchanti / evaM gurulAghavaM paribhAvyaM svabuddhyA bhAvanIyaM / samprati kSetrikAkSetrikANAM saMstaraNayormArgaNAM karoti / [bhA. 3915] emeva bhattasaMtuThA tassAlaMbhaMmi appabhU niMti / juMgiyamAdIesu ya vayaMti khettINa te tesiM / / vR- evameva anenaiva prakAreNa kSetrikAkSetrikANamapi saMstaraNe'saMstaraNe ca bhAvanIyaM / taccaivaM yadi saMstaraNaM tadA kSetrikA api tiSThantu akSetrikA api navaramakSetrikA bhaktasaMtuSThAstiSThantu / sacittamupadhiM ca na labhante 'tassAllabhaMmitti' tasya bhaktasya alAme asaMstaraNe ityarthaH / aprabhavo'kSetrikA nirgacchanti / athAkSetrikA juGgitA AdizabdAdajaGgamAvA, tadA teSvakSetrikeSu juGgitAdiSu kSetriNo vrajanti juGgitAdayastiSThantu yeSAM ca sambandhinaste juGgitA vRddhA vA na teSAM tatkSetramAbhavati upalakSaNametat / tenAdezinAM kuDukAdInAM ca nAbhavati kSetram / [bhA. 3916 ] pattANa anunnavaNA sArUviya siddhaputta sannI ya / bhoIya mahayara nnAviya niveyaNa du gAuyAI / / saggAmasanni asati paDivasabhe pallie va gaMtUNaM / amhaM ruiyaM khettaM nAyaM khu kareha annesiM / / [bhA. 3917] vR- kSetrapratyupekSakANAM yatra varSArAtraH kartavyastat kSetraM prAptAnAmanujJApanA bhavatyamISAM kartavyA tAne vAha- sArUpikasiddhaputrau prAgabhihitau saMjJino gRhItAnuvratadarzanazrAvakAH bhojiko grAmasvAmI mahattarA grAmapradhAnAH puruSA nApitA nakhazodhakA vArikA ityarthaH, eteSAmanujJApanA kartavyA yathA vayamatra
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA. 3917] - 423 varSArAtraMkartukAmAstadyathAnyekecitsAdhava AgaccheyustadA teSAmetatyUyaM kathayateti dugAuyAiM cetyAdi yadi tatra svagrAme saMjJI zrAvako na vidyate tadA dve gavyUte gatvA prativasame antarapallyAM vA gatvA yadi zrAvako'stitatastasya nivedanA kartavyA / yathAsmAkamidaMrucitaM kSetrametatjJAtamanyeSAMkuruteti / [bhA.3918] jayaNAe samaNANaManunnavitA vasaMtikhettabahiM / vAsAvAsaTTANaM AsADhesuddhadasamIe / / - vR- yatanayA sArUpikAdikaM santamanujJApya kSetrasya bahirvasanti varSAvAsasthAnaM punarASADhe zuddhadazamyAM / sampratijayaNAe ityasya vyAkhyAnamAha[bhA.3919] sArUviyAdi jayaNA annesiM vAvi sAhae bAhiM / bAhiMvA viThiyAsaMtA pAyogaMtAdhigeNhae / / vR- sArUpikAdInAmanyeSAM vA yatsAdhayati kathayati eSA yatanA iyaM ca prAgevoktA / athavA pUrvagAthAprathamArdhasyaivaMvyAkhyA-santaMsArUpikAdikamanujJApyakSetrasyabahiryatanayAvasanti / tatratAmeva yatanAmAha-bahirvApisthitAstatra varSAprAyogyamupadhiMgRhNanti utpAdayantitaccaivaMsaMghATakAH sarvAsudikSu pratyAsannaMprekSante / ekaikazcasaGghATa AtmanaH paripUrNamupadhimutpAdayati / eksycjnsyaadhiksyeti| [bhA.3920] doehaMjato egassA nippajjaitattiyaMbahiThiyAo / duguNappanuvAsabahiMsaMtharepalliMcavajjati / / vR-dvayorUpadhiryasmAdekasyAnyasya niSpadyate upadhirAtmanazca saMghATasya tadapekSayA dviguNastAvanmAtramupadhiM varSAyogyaM sarvAsu dikSuH bahiHsthitA utpAdayanti yadi punaH saMstaranti tadA bahiH prativRSabhagrAmAnantarapallIMcavarjayaMtinatatra gacchanti[bhA.3921] uccAramattagAdI chArAdI ceva vAsapAugaM / saMthAra phalagasejjAtattha ThiyA cevanunnavaNA / / vR-tathA tatra bahiH sthitA eva uccAramAtrakAdi AdizabdAt prazravaNamAtrakaparigrahastathA kSArAdi AdizadvAt DagalagAdiparigrahaH varSAprAyogyaM tathA saMstArakaphalakazayyA anujJApayati / atha kasmAsarveSAM sArUpikAdInAmanujJApanA kriyate ? ucyate ekasya kathite kadAcitso'sadbhUtaH syAttato'nujJApitamananujJApitameva jAyate,sarveSAMpunaH kathiteyadikecidasadbhUtIbhavantitadeteyezeSAH santaste anyeSAM sAdhUnAmAgatAnAM kathayanti / te ca bahistiSThanti, prativRSabhe aMtara pallayAM vA tatra yAMna bhokssynte| [bhA.3922] punno yatesiMtahimAsakappe, annaMca dUrekhaluvAsajogaM / ThAyaMtito aMtarapalliyAe, jaMesa kAle ya nabhuMjihattI / / vR- pUrNaH khalu teSAMtatra varSAprAyogyatayA saMbhAvita kSetre'thavA ASADhazuddhadazamI / anyaccApi dUre anyacca varSAkAlayogyaM kSetraM dUre tatra ASADhazuddhadazamI pravikSaNArthaM yAmeSyati kAle na bhokSyante tasyAmantarapallyAmupalakSaNametatprativRSabhevAgrAme tiSThanti / atraASADhazuddhadazamyAMvarSAyogyekSetre samAgacchanti / [bhA.3923] saMviggabahulakAle esA merA purA ya AsIya / iyarabahule usaMpaipavisaMti anAgayaMceva / /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 vyavahAra-chedasUtram -2- 10/251 * vR- eSA maryAdA purA saMvigrabahule kAle AsIt / samprati itarabahule pArzvasthAdibahule anAgatameva pravizanti / kiM kAraNamata Aha[bhA.3924] pehie nahuannehiM pavisaMtA yapaThiyA / iyare ukAlamAsajjapallejA parivaDDiyA / / vR-anyaiH prekSitakSetrenahunaivAyatArthinomokSArthinaH pravizanti, itaretupArzvasthAdayaH kAlamAsAdya parivardhitAH pUrvapratyupekSitakSetrAnapi prerayeyustato'nAgatameva pravizanti / tatrArthe kalpitamudAharaNamAha runaMtagarAhAraMvaehiM kusumasuyaMtehiM / ujjAna paDisavattIhiMvatthUlA hivayaMtIhiM / / vR-tagarAhAreAmrakAstagarAhArAmrakAstairAmrodyAnapratisapatnairbatthUlaiH vRtikaraNAyasthApyamAnaigArthAyAM strItvaMprAkRtatvAt vayamAcchaditAitihetoH kusumAzrubhirmucyamAnaiH ruditam / iyamatrabhAvanA tagarAhAre pUrvaM bahava AmrA AsIran stokA vatthUlAstato lokena vatthulAnAcchidya tairAmrodyAnasya vRtti kRtAstatra babbUlaphalapatanato babbUlA jAtAstaiH parivardhamAnaiH zAlisasyamiva tRNairAmrA vinAzitAstata utprekSitamAmrodyAnapratisapatnairbabbUlairvRttikaraNAya sthApyamAnairvayamAcchAditA nUnametairiti kusumAzrumokSaNenAnairuditamitiatropanayamAha / [bhA.3926] evaM pAsatthamAdI ukAleNa privddddiyaa| pelejjA mAiThANehiMsoccAhItaMime puno / / vR-evaM AmrasthAnIyAnvatthUlasthAnIyAH pArzvasthAdayaH kAlenaparivardhitAHsaMtomAtRsthAnaHprerayaMti, kiM viziSTAH pArzvasthAdaya ityAha[bhA.3927] soccA uDDI anApucchA, mAyApucchA jayaTTite / ajayaTThiebhaMDatetatie samaNunnayAdoehaM / / vR- eke zrutvAupetya samAgatAH apareanApRcchAHsamAyayurathavAmAyApRcchAH etedvaye'pyayatasthitA stRtIyAyatasthitAstatrAdyAnAMdvayAnAMbhaNDamAnAnAMkalahayatAMgAthAyAMsaptamISaSThyarthebahuvacaneekavacanaM prAkRtatvAnna kiMcidAbhAvyaM / tRtIye yatasthite samanojJatA sAdhAraNaM kSetrameSa dvAragAthAsamAsArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuHprathamataH soccA uDDIti padaMvyAkhyAnamati / [bhA.3928] guruNo suMdarakhettaMsAhataMsocca pAhuNo / naejja appaNo gacchaM / esaAuTTiyA Thito / / vR- gurorAcAryasyAtmIyasva kSetraM pratyupekSya samAgataiH sudana kSetramiti kathyamAnaM zrutvA prAdhUrNika Atmano gacchaMtatra nayati / eSa zrutvA upetya sthita ucyate / sampratyanApRcchAM cadarzayati / [bhA.3929] . pehitamapehitaMvA ThAyai anno apucchiyaM khettaM / govAlavatthavAle pucchai anno udupucchI / / vR-prekSitamidaMkSetramanyairaprekSitaMvetyanyo'nApRcchaya tiSThatianyaH punarduHpRcchIyena kimapijAnate tAn gopAlavatsapAlAnpRcchatianyairidaM kSetrapratyupekSitaM kiMvA neti / [bhA.3930] avihiThiyA udovete tatio pucchiuM vihIe Thito / .
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA. 3930 ] sAruviyamAdi kAuM vitannehiM na pehiyaM / / taM tu vIsariyaM tesiM pautthA vAvi tebhave / khettio ya tahiM patto tatthimA hoi maggaNA / / 425 [bhA. 3931] vR- tAvanantaroditau dvAvapi zrutvopetya sthito'nApRcchayA mAyApRcchayA ca sthita ityevaM lakSaNAvavidhisthitau, tRtIyaH punaH sArupikabhAdi kRtvA sUtroktena vidhinA pRSTvA sthitaH / yatasteSAM sArUpikAdInAM yat pUrvairanujJApitaM tat vismRtam / athavA ye'nujJApitAste proSitA abhavan / anyeca svarUpaM na jAnate tataste bruvate anyairna prekSitamidaM kSetramiti yena ca pUrvasaMghATakaprekSaNena kSetraM pratyupekSitaM sa kSetrikasUtraprAptastatreyaM vakSyamANA bhavati mArgaNA / tAmevAha [bhA. 3932] AuTTitAThito je na tassa nAmapi necchimo / aNApucchiya duppucchI bhaMDate khettakAraNA / / vR tatraya upetya sthitasya nAmApinecchAmaH / sarvathA sarvajJAjJA pratikUlatayA durgRhItanAmadheyatvAt / yastvanApRcchI duH pRcchI vA tau dvAvapi kSetrakAraNena bhaNDIte kalahaM kurutaH / [bhA. 3933] ahavAvi dovi bhaMDate jayaNAe ThieNate / khettito dovi jeuNa bhattaM deha na uggahaM / / vR- athavA dvAvapi tau yatanAsthitena saha bhaNDate tato vyavahAre jAte kSetrikaH sUtroktena vidhinA tau jitvA tayormaktaM dadAti, anujAnAti natvavagrahaM sacittamupadhiM vA nAnujAnAtItibhAvaH / taiyANa sayaM soccA saDDhAdI eva puNiyaM / hoi sAhAraNaM khettaM dito khamaeNa U / / [bhA. 3934 ] vR- tRtIyAnAM yatanAsthitAnAM tadvacanataH kSetrikaH svayaM zrutvA zrAddhAdInvA pRSTvA jJAtaM svarUpaM yathA pRSTvA vidhinaite sthitA iyamatra bhAvanA kSetrikeNa yatanA sthitA api pRSTAH kiM bhavanto'tra sthitAste'vAdipurvayamatra pRSTrA sthitAH paraM na kenApi kathitaM yathAnyairanujJApitamidaM kSetramiti tatastena kSetrikeNa zrAddhAdayaH pRSTAste'pyUcuryato yuSmAbhiranujJApitaM tadasmAkaM vismRtaM, yadi vA vayaM proSitA abhUmaye'pyetairanujJApitAstairapyasmAkaM kathitaM yathaitairvayamanujJApitA iti, evaM teSAM yathAsthite svarUpe jJAtesAdhAraNamubhayeSAM bhavatikSetraM, vidhinA pRcchAto yatanAsthitAnAmapi zuddhatvAt, atradRSTAMtaH kSapakeNa piMDaniyuktiprasiddhena yathA pAyasakSapako vidhinA zuddhaM gaveSayan AdhAkarmaNyapi zuddhastathA ime yatanA sthitA api etadevAha [bhA. 3935 ] suddhaM gavesamANo pAyasakhamato jahA bhave suddho ! taha pucchiuThAyaMtA suddhA ubhave asaDhabhAvA / / vR- yathA pAyasasya kSIrAnnasya pratigrAhakaH pAyasakSapakaH zuddhaM gaveSayan AdhAkarmaNyapi pAyase gRhyamANe zuddhastathA vidhinA pRSTvAstiSThanto'zaThabhAvAH zuddhA bhavanti / atraiva prakArAntaramAhaatisaMtharaNe tesiM uvasaMpannA u khetato iyare / [ bhA. 3936 ] avihiThiyA udovI ahavA imA maggaNA annA / / vR- atisaMstaraNe saMstaraNAtikrameNa teSAM kSetrikANAmitare yatanA sthAyinaH kSetrata upasampannA dvau punaH prAguktAvAvidhisthitau teSAmathavA iyamanyA mArgaNA tAmevAha
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 [bhA.3937] peheUNaM khette keINhANAdigaMtutusaraNaM / pucchaMtANakahatI amugattha vayaM tugacchAmo / / vR-kecitsAdhavIvarSArAtrayogyaM kSetrapratyupekSyAnujJApyacedaMcintayanti, yathA'trapratyAsanneSusthAneSu samantato bahavo gacchAH kSetrANi ca varSAprAyogcANi tatra pracurANinasanti, samAsannazca varSAkAlastato mAkecidanye'jAnanto'tratiSTheyuritisrAnAdisamavasaraNesarve'pi militAbhaviSyantItitatragatvAsarveSAM viditaM kurmaH / etaccintayitvA tadanantaraM snAnAdisamavasaraNaM gatvA teSAM pRcchatAM kathayanti amukatra vayaMvarSAkaraNAya gacchAma iti / [bhA.3938] ghosaNayasoccasannisya pacchiNA puvamatigae pucchaa| puvvaThitepariNateetthabhaNaMtena se icchA / / vR- prAguktaM ghoSaNAM zrutvA ko'pi dharmakathAlabdhisampanno dharmazraddhikAstatra zrAvakA bhUyAMsaH tiSThantIti paribhAvya nirmaryAdastatra pUrvataraM gato gatvA ca saMjJinaH saMjJivargasya prekSaNA saMstavadharmakathAdibhirAtmIkaraNaMtataH pazcAdAgatAH kSetrikAstaiHsa pRSToyuSmAkamagrekathitaMtataHkasmAdihatvamAgataH satRSNIka AsIt / tata kSetrikairuktaMgacchata yUyaM, sampratyapi zrAvakavargazcatasmin pUrvasthitepariNata AsIt tataH pazcAt brUte mA nirgacchatu vayaM dvayorapi vartiSyAmahe / atra yat kSetrikANAmAbhavati / nase tasya nirmaryAdasya vA icchA prabhavaMti / sAmpratamimAmeva gAthAM vyAcikhyAsuH prathamato ghoSaNakaM bhAvayati[bhA.3939] bAhullA saMjayANaM uvaggoyAvi paause| ThiyAmo amugekhette ghosaNa nonnasAhaNaM / / vR- saMyatAnAM samantataH pratyAsanneSu bAhulyAt upAgrazcAtipratyAsannazca apizabdAdanyAni ca varSAprAyogyANi kSetrANi nasanti tatomA anye pravizantvitisnAnAdisamavasaraNeghoSaNAdimanyonyakathanaM kRtavanto yathA vayamamukakSetre sthitAH sma itighoSaNasyaiva prakArAntaramAha[bhA.3940] vibhijjatecatepattA, haannaadiisusmaagmo| pahuppatteyanokAle sannAghosaNayaM tato / vR-sAdhUnAM snAnAdiSusamAgame yo yataAgataH satatrasaMsthitaste ca vivakSitAH kSetramanujJApyatatra prAptAstatra yadekaikagacchasya samIpe gatvA krameNa kathyate tadA kAlo na prApyate utsUrasya bhavanAttato ye saGghasamavAyAH caityAdvA saMprasthitAstAn AsannAn kRtvA melApake melayitvA mahatA zabdena ghoSaNakaM kurvate / yathA zRNuta sAdhavo'smAbhiramukaM kSetraM varSAnimittamanujJApitamiti soccA sannisetyAdi vyAkhyAnArthamAha[bhA.3941] dAnAdisaDDa kaliyaM soUNa tattha koigacchejjA / ramaNijjaM khettaMtiyadhammakahAladdhisaMpanno / / vR- tat ghoSaNakaM zrutvA ko'pi dharmakathAlabdhisampanno dAnAdipradhAnazrAddhakalitaM tat ramaNIyaM kSetramiti kRtvAtatragacchet[bhA.3942] saMthava kahAhi AUTTiUNa attI kareitesaDDhe / tevi yatesu parinayA iyarevi tehiM anupattA / /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 427 uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA. 3942] - vR- saMstavena dharmakathAbhizca tAn zrAddhAn Avartya AvarNya AtmIkaroti te'pi ca zrAddhAsteSu pariNatA itare'pica kSetrikAstatrAnupazcAtprAptA[bhA.3943] nIhatti tena bhaNite saDDhe pucchaMti teviyabhaNaMti / acchahabhaMte doNhavinatesi icchAeMsaccittaM / / vR-taiH kSaitrikairnirgacchateti bhaNite te pUrvAgatAH zrAddhAn pRcchanti yAmo (na) vayaM niSkAzyamAnAstiSThAmaH |te'pic zrAddhAH kSetrikAnsamAgatyabhaNantiAsIdhvaMbhadantayUyaMdvaye'pi,yato dvayorapi vayaM vartiSyAmahe tatra teSAM pUrvagatAnAmicchayA sacittamupalakSaNaghetadupadhizca na bhavati kiMtu kSetrikANAmeveti / [bhA.3944] asaMthare anitANaMkulagaNe saMghe yahoivavahAro / kevaiyaM puna khettaM hoipamANeNabodhavvaM / / vR-asaMstare anyatrAsaMstaraNepunaranirgacchatAMkule gaNesa cabhavati vyavahAraH kiM punaH kSetrabhavati pramANena boddhavyam / tatrAha[bhA.3945] etthasakosamakosaMmUlanibaddhaMgAmamamuyaMtANaM / saccitteaccittemIseya vidinnakAlammi / / vR-atra kSetramArgaNAyAMtatkSetraMmAsaprayogyaM vA tatsakrozamakrozaM ca / tatra yatsakrozaMtatpUrvAdiSu dikSupratyekaMsagavyUtamUrdhvamadhazcArdhakrozaMarthayojanecasamantatoyasya grAmAHsanti, akrozaMnAmayasya mUlanibandhAtparataH SaSNAM dizAmanyatarasyAmekasyAM dvayostisRSu vA dikSu aTavIjalazvApadastenaparvatanadIvyAghAtena gamanaMbhikSAcaryAcanasaMbhavati |tnmuulnibddhmaatrmkroshNtNgraammmunyctaaN, kimuktaM bhavati tasmin sakroze'kroze vA kSetre sthitAnAmRtubaddhe kAle niSkAraNamekaiko mAsakalpo vitIrNo'nujJAtaH / kAraNena punarbhUyAnapi kAlo, varSAsu niSkAraNaM catvAro mAsAH kAlo vitIrNaH, / kAraNena punaratiprabhUto'pi, evaM vitIrNekAle sacitte acitte mizrevAvagrahobhavati / nAvitIrNekAle, teSAmasaMstaraNe anirgacchatAM tatsAdhAraNaMbhavati kSetraMtatra cAyaM kSetravyavahAraH / [bhA.3946] asthi huvasahuggAmA kudesanagarovama suhavihAro / bahugacchuvagahakarA sImAccheeNavasiyavvaM / / vR-vivakSitasyasthAnasyasamantataHsantivRSabhagrAmAH / kiM viziSTA ityAhakudezanagaropamAbahugacchopagrahakAriNasteSusImAcchedenavastavyaM / tatravRSabhakSetraMdvividhamRtubaddhe varSAkAlevAekaikaM trividhaM, tadyathA-jaghanyaM madhyamamutkRSThaMca, tatraRtubaddhe jaghanyamAha[bhA.3947] jahiyaM va tinnigacchA pannarasubhayAjanA parivasaMti / eyavasabhakhettaMtavvivarIyaM bhave iyaraM / / vR- ubhau janau AcAryoM gaNAvacchedakazca tatrAcArya AtmadvitIyo gaNAvacchedI AtmatRtIyaH sarvasaMkhyayApaJca izAyatratrayo gacchAH sAdhusaMkhyayApaMcadaza parivasanti / etatjaghanyamRtubaddhe kAle vRSabhakSetraM / tadviparItaM yatra tAdRzAH paJcajanA na saMstaranti, tat bhavati itarat na vRSabhakSetraM bhavatIti bhAvaH utkRSThaMvRSabhakSetraM / yatradvAtriMzatsAdhusahasrANisaMstarantiyathA RSabhasvAmikAle RSabhazAsanasya gaNadharasya, jaghanyotkRSThayormadhye madhyamaM varSAkAle yatrAcArya AtmatRtIyo gaNAvacchedItvAtmacaturthaH
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 .. vyavahAra-chedasUtram -2- 10/251 sarvasaMkhyayA sapta / evaM pramANA yatra ca ye gacchAH saMstaraMti etat jaghanyaM varSAkAlaprAyogyaM, vRSabhakSetraM utkRSTaM madhyamaM ca yathA Rtubaddhe kAle idRzeSu bahugacchopagrahakareSu vRSabhagrAmeSu satsu yadi vA eteSveva sAdhAraNeSu kSetreSuna parasparaMbhaNDanaM kartavyaM sacittAdinimittaM, kiMtu sImAcchedena vastavyaM, / [bhA.3948] tubbhaMtomamavAhiM tujjhasacittaMmametaraMvAvi / AgaMtugavatthavvA thI purisakulesuva virego / vR- parasparaM vAgantiko vyavahAra evaM kartavyaH / mUlagrAmasyAntarmadhye yat sacittAdi tat yuSmAkaM, asmAkaM tu bahiH prativRSabhAdiSu athavA yuSmAkamubhayatrApi sacittamasmAkamitarat acittaM yadi vA / yuSmAkamAgantukA asmAkaM vAstavyA athavA yuSmAkaM striyo'smAkaM puruSA yadi vA eteSu kuleSu yo lAbhaH sa yuSmAkameteSutukuleSvasmAkamiti / [bhA.3949] evaMsImacchedaMkaraMtisAharaNaMmikhettaMmi / puvvaM Thitesuje puna paDhAejjA hi anneu / / vR- evamuktena prakAreNa sAdhAraNe kSetre sImAcchedaM kurvanti ye punaranye tatra pUrve sthiteSvanyeSAM kSetrANAmabhAvesamAgacchanti / [bhA.3950] khetteuvasaMpannAte savve niyamaso ubodhavvA / ___Abhava tattha tesiMsacittAdINa kiMbhave / / vR-te sarve niyamaso niyamena kSetrata upasampannA jJAtavyAH / atha tatra kSetre teSAM tathA sthitAnAM sacittAdInAM madhye kimAbhAvyaM bhavati kiM vA netitatrAha[bhA.3951] nAlapurusa saMthuya mittAya vayaMsayA sacite / AhAramattagatigaMsaMthAragAvasahimacitte / / [bhA.3952] uggahami pare eyaM labhateuakhettito / vatthagAdi vidinnaMtu kAraNami visolabhe / / vR- nAlabaddhAH pUrva saMstutAH, pazcAtsaMstutA mitrANi vayasyAzca etatsacitte pare parakIye avagrahe akSetrikolabhate / acitte AhAramazanAdikaMmAtrakatrikamuccAramAtrakaM prazravaNamAtrakaMkhelamAtrakaMca, saMstArakaMparizATirUpaMvA vasatiMcavastrAdikaMpunardattaM labhate, kAraNe'nistaraNAdilakSaNepunaradattamapi, / [bhA.3953] duvihA suyovasaMpayaabhidhAreMtetahA paDhaMteya / ekkekkAvi yaduvihA anaMtara paraMparAceva / / vR-dvividhA zrutasampat tadyathA-abhidhArayati paThati ca ekaikA dvividhA-anantarA paramparA ca / tatrAbhidhArayatnAnantarA nAma ekaH sAdhuH kiMcidAcAryamabhidhArayati yo'sAvabhidhAryamANaH san / kiMcidanyamabhisaMdhArayati, paraMparA nAmaeko yatiH kaMcidAcAryamabhisaMdhArayati so'pyabhidhAryamANo'nyamabhidhArayatiso'pyanyaM, so'pyanyamevamaniyataM parimANaM / tadevAha[bhA.3954] - etthaMsuyaMahIhami, suyavaM soya annahaM / vaccaMto sobhidhAratosovi annattameva vA / / [bhA.3955] doNhaM anaMtarA hoti, tigamAdI paraMparA / saDDANaMpunaretassa kevalaMtu niveyaNA / /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA. 3955] 429 - vR-atraasyapArzvezrutamadhyeSye itikazcidabhidhArayanvrajati, so'pizrutavAn anyatrAbhidhArayan vrajati / so'pyanyaM yadi vA tame vAbhidhArayati / tatra dvayoranantarA zrutopasampadbhavati trikAdInAM tu paramparA svasthAnaM punarAgacchaH kevalaM tasyAbhidhAritasya nivedanA kartavyA, yathAhaM svasthAnaM gacchAmIti sAmpratamanantarAyAM paramparAyAMcAmidhAraNAyAmAbhavantamAha[bhA.3956] acchinnovasaMpayAe gamanaMsaDDANa jattha vAcchinnaM / maggaNakahaNa paraMpara chammIsaMcevavallidugaM / / vR- acchinnopasampannamabhidhAryamANo yadanyaM vAbhidhArayati tasya hi lAbho nAnyena cchidyate tasyAmabhinnopasampadiyo'bhidhArayatAMlAbhaH sasvasthAnaMgacchati, yo'bhidhAritastasyAnyenAcchinnaH san gacchatItyarthaH / athacchinA upasampattataAdita Arabhya yatra sarveSAM lAbho gacchati, ihAbhidhArayan yobhidhAritastaM prati saMprasthitaH sa cApAntarAle yadanyamabhidhArayati, AtmIye vA gacche nivartate, tadA yadabhidhArayatA pathilabdhaMsacittaMtadabhidhAritasyasvayaMvA gatvAsamarpayati / anyasya vAhastepreSayati, / athanArpayati,svayamanyaprepaNena vA, tatrAha-maggaNetyAditatrakahaNaparaMparattiyaiH sa dRSTa Agacchana tairyaH pUrvamabhidhAritastasya paraMparakeNAkhyAtaM, yathA yuSmAnabhidhArayitA tena saMprasthitena sacittena labdhaM tato yupmAkaMtena napreSitaM; maggaNatti sacaitat zrutvAtaMmArgayati |kvgtobhvenmmscittddaariitimRgymaannaishcsnaanaadismvsrnne dRSTaH pRSTazcayathA'mukakAle asmAnabhidhArayatA samAgacchatA sacittaMlabdhaM tanmahyaM dehi-yadinadadAti,tadAbalAtvyavahAreNadApyate, mAyAniSpannazcatasya gurukomAsaH prAyazcittaM, sacitte catvAro gurukAH acitte upadhiniSpannaMsa punarabhidhArayanyaiH sacittaiH so'bhidhAryateteSAM madhye kiM labhate ityAha-chammIsaM ceva valli dugamiti SaTanAlabaddhAni nirmizrANi labhate, mizraM ca evaM rUpaM nirmizramizralakSaNaMvallidvikaMlabhate, |saamprtmenaamev gAthAM vivRNvannAha[bhA.3957] abhidhAretepadaMtevA cchinnAe gatiyaMtae / maMDalIe usaMThANaM, vayateno umajjhimo / / vR-abhidhArayatipaThativAyolAbhaH sacchinnAyAmupasampadiantakeparyantetiSThatisarveSAMlAbhastatraM vizrAmyatItyarthaH |mnnddlyaaNtuyo lAbhaH sasvasthAnaM labhate vyAkhyAturupatiSThataityarthaH / na tumadhyame maNDalImadhyavartini kasmAdityAha / [bhA.3958] jo umajjhillae jAti niyamA sou aMtimaM / pAvate tinnibhUmitupAniyaM va paloTTiyaM / / vR- yo maNDalI madhyavartini lAbho yAti, so'pi niyamAdantimaM vyAkhyAtRlakSaNaM vA prApnoti, nimnabhUmi pAnIyaMpraloThitaMpUrvaM SaT nirmizrANyuktAni tAnisampratidarzayati - [bhA.3959] mAyA pitAyabhAyA bhaginI putto tahevadhUyAya / esAanaMtarA khalu nimmIsA hoti vallIu / / vR-mAtA pitA bhrAtAbhaginI putroduhitAca eSAkhalvanantarA nirmizrA bhavati vallI / [bhA.3960] sesANa uvallINaM paralAbho hoi donnicaurovA / evaM paraMparAe vibhAsa tatto yajA parato / / / vR-zeSANAM tuvallInAM yo lAbhobhavati dve putraduhitarau yadi vA catvArimAtRpitRbhrAtRbhaginIrupANi
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 samasto'pi paralAbho'pidhAritasya lAbhaityarthaH / evaM paramparAyAmapi vibhAyA kartavyA, / tato'piyA carato vallItasyayAH paratastAH sarvA apiparalAbhaH; samprati mizravallIpratipAdanArthamAha[bhA.3961] mAummAyA piyAbhAyA bhaginI evaM piuNo vi / puttodhuyA yatahAbhAuyamAdIcauNhaMpi / / [bhA.3962] aTevapajjayANAMcauvIsaMbhAnubhagini sahiyAti / * evaicciyamAula suyAdayoparayarA vallI / / vR- mAturmAtA pitA bhrAtA bhaginI ca / evaM piturapi catvAri vaktavyAni tadyathA mAtA pitA bhrAtA bhaginI ca bhrAtrAdInAM caturNo pratyekaM dvau dvau draSTavyo tadyathA putro duhitA ca bhrAtuH putro duhitA, bhaginyA apiputroduhitAca, aSTau ca prAryakANibhrAtRbhaginIsahitAnitadyathAmAtAmahyAapimAtApitAbhrAtA bhaginI, pitAmahasyApimAtApitAbhrAtAbhaginI |srvsNkhyyaa mizravarNAcaturvizatiH aSTAvAryakANi aSTau prAryakANi aSTau ca mAtrAdicatuSTayasya pratyekaM dvidhA bhavanAttathA cAha etAvatyeva mizravallI mAtulasutAdayaH paratarA vallItecamAtulasutAdayo yaditamapidhArayantitadAsalabhateAcAryamabhidhArayanti tadA AcAryasya, ye punaH paratare svajanAyecAnye tesarve'nabhidhArayato vA AcAryasya vA bhavanti[bhA.3963] duviho abhidhArato diThasadiTho yahotinAyavvo / abhidhArejaMtagasaMtaehiM diThoya annehiM / / vR-abhidhArayan dvividhodraSTavyastadyathA-dRSTo'dRSTazca / tatradRSTo'bhidhAryamANasaktaiH sAdhubhiranyairvA adRSTau na kenApi dRSTaH / [bhA.3964] saccitte aMtarAladdhe jougacchatiannahiM / jAtaMpesesayaM vAvi neitatthaadosavaM / / vR-saciteantarApathilabdheyo'bhidhArayan anyatragacchati,svagacchaMvA pratinivartate,tatrayastat / sacittaM labdhamabhidhAritasya preSayati svayaMvA nayati,so'doSavAn / . [bhA.3965] jo uladdhaM vae annaMsagaNaM pesaeivA / diThA vAadiThAvAmAyI hotividonnivI / / vR-yastusacittaM labdhvA anyamAcAryavrajati, svagaNaMvA tatsacittaMpreSayati / dRSTo'dRSTovAsantau dRSTAddaSTarupau dvAvapimAyinau bhvtH| [bhA.3966] hANAiesutaMdissApucchA siThe haraMtise / gurugAceva sacitte acitte tivihaMpuna / / vR-paramparayA kathamapizrutaM yathA'muko'smAnabhidhAryasamAgacchat antarA pathisacitaMlabdhavAn, paraMso'nyatra gataH svagaNaM vA gatavAn tatastaM mRgayamANaistaiH snAnAdisamavasaraNeSutaM dRSTvA pRcchA kRtA yathAtvamamukekAle'smAkamabhidhAryasamAgacchannaMtarA sacittamutpAdita vAn / tena ca yathAvasthitaMziSTaM tataH sa tasya sakAzAttam sacittaM harati / atha sa na dadAti tarhi vyavahAreNa dApyate mAyApratyayazca tasya guruko mAsaH prAyazcittaM sacittApaharaNe catvAro gurukAH, acitte punastrividhe jadhanyopadhiniSpannaM madhyamopathiniSpannamukuSTopadhi niSpannaM ca / atraivAnyakartukavidhizeSasUcakaMgAthAdvayam / /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA. 3967 ] [bhA. 3967 ] duviho abhidhArato diThamadiTTho va hoi nAyavvo / abhidhArijaMtagasaM ehiM diTho vA annehiM / / diTho mAI amAI evamadiTTho vi hoi duviho u / amAI u appiNitIsAIu na appiNe jou / / [bhA. 3968 ] vR- AdyagAyA vyAkhyAnaM prAgvat / dRSTo dvividho mAyI amAyIca / evamaddaSTo'pi dvividho bhavatimAyI amAyI ca / tatra amAyI labdhaM sacittAdikamarpayati yastu mAyI sa nArpayati / tataH sa balavAnvyavahAreNa dApyate zeSaM tathaiva / [bhA. 3969 ] evaM tA jIvaMte abhidhAreMto u ei jo sAhU / kAlagate eyammi u iNamanno hoi vavahAro / / vR- evaM tAvat jIvatyabhidhAryamANe yo'bhidhArayan sAdhurAgacchati tasya vyavahAraH, punaretasminnabhidhAryamANe'yamanyo bhavati vyavahAraH / tamevAha 431 [bhA. 3970 ] appatte kAlagate, suddhamasuddhe diMttaadiMtteya / puvviM pacchA niggaya saMtamasaMte sute baliyA / / vR- kaMcidAcAryamabhidhArayan saMprasthitastatra yaM gacchamabhidhArya saMprasthitastamaprApte eva sa AcAryaH kAlamato'tra ca trayaH prakArAH puvvaM pacchA niggayatti sayadaivAbhidhArayan nirgatastadaiva kAlagata AcAryaH / 1 athavA pUrvamabhidhArayan nirgataH pazcAdAcAryaH kAlagataH 2, yadi vA pUrvamAcAryaH kAlagataH sa pazcAdabhidhArayan nirgataH 3 / atra prathame prakAre yattenAbhidhArayatA pathi sacittAdi labdhaM, tatkAlagatAcArya ziSyANAmAbhavati / dvitIye prakAre labdhe'labdhe vA sacittAdike yadyuparatAH sthavirAstadApi tatsacittAdi tacchiSyANAmAbhavati / tRtIye prakAre'bhidhArayatA dUrAdAgacchatA tAvanna jJAtaM yAvattaM gacchaM prAptastatau yagnimittaM sa tatrAgatastat zrutaM yadi tasya ziSyasyAsti tadA sa tat zrutaM tasmai dAtumicchati / tataH kAlagatAcAryANAmeva tat sacittAdyAbhavati / atha tat zrutaM nAsti na vA dadati tadA na labhante kAlagatAcAryAziSyAH sacittAdikaM; Aha- ki kAraNaM tRtIye'pi prakAre kAlagatAcAryaziSyANAmevAbhavati tata Aha-baliyatti balavantI zrutAjJA tat zrutaM tadavasthAmeva yannimittaM tenAbhidhAritaM zuddhamazuddhe adintadite ya iti yatkAlagatAcAryasya ziSyANAmAbhavati tadyadyabhidhArako dadAti tadA zuddho aprAyazcittItyarthaH / atha na dadAti tadA azuddhaH prAyazcittabhAg bhavatItyarthaH / tatra sacittasyAdAne prAyazcittaM catvAro gurukAH, AdezAntareNAnavasthApyamacitte upadhiniSpannaM yo'pi vAnAbhAvyamAdatte tasyApyevameva prAyazcittam | samprati puvvi pacchAniggate saMtamasaMte ityasya kicid vyAkhyAnamAhalabdhe uvarayA therA tassa sissANa so bhave / [bhA. 3971] kAlagate ma vi labhate sIso jaise atthi dei vA / / vR-tatra prathamaprakAre'bhihitaM prAk tathaiva dvitIye prakAre labde upalakSaNetat / alabdhe vA sacite sthavirA uparatAstataH sa sacittAdiko lAbhastasya ziSyANAmAbhavati / tRtIye punaH prakAre mRte'pyabhidhArite labhate ziSyo yadi se tasya zrutamasti dadAti vA, athavA nAsti na dadAti vA tadA na labhate / etAvatA saMtamasaMte ityapi vyAkhyAtaM upasaMhAramAha
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 vyavahAra-chedasUtram -2- 10/251 [bhA. 3972] evaM nANe taha daMsaNe ya suttattha tadubhae ceva / vattaNa saMdhaNagahaNe navanava bheyA ya ekkeke / / vR- evamuktaprakAreNajJAnanimittamadhidhAryamANeyadAbhavati tatbhaNitaM, tathA tenaiva prakAreNa darzane'pi darzanaprabhAvakazAstrANAmapyarthAyAbhidhAryamANo Abhavat pratipattavyaM, / tatrajJAnArthaM darzanArtha vAyo'bhidhAryate, sasuttatthatadubhae cevatti sUtrArthatayA arthArthatayA tadubhayArthatayA tatra ca sUtrArthatayA adhidhAraNa tadvartanArthatayA sandhanArthatayA grahaNamiti, evaM trayo bhedAH / sUtrArthatayA arthArthatayA tadubhayArthatayA ca pratyekaM draSTavyAH sarvasaMkhyayA jJAnedarzane ca pratyekaM navanavabhedAstathA cAha-navanavabheyA ekkeke / [bhA. 3973] pAsatthamagIyatthA uvasaMpajatti te ucaraNaThA / suttovasaMpayAe jo lAbho so u tesiM u / / vR- ye pArzvasthAdayo'gItArthAzcaraNArthamupasampadyate teSAM caraNopasampannimittaM kamapyabhidhAyaran samAgacchatAM zrutopasampadicAntaro yo lAbho bhavati sa tepAmabhidhAryamANAnAM bhavati, nAlabaddhavallIdvikaM tu teSAmabhidhArayatAmiti / / [bhA. 3974 ] gIyatthA sasahAyA asamattA jaM tu lahati suhadukkhI / suttatthe atakkaMta samattakappI una dalaMti / / vR- ye punaH pArzvasthAdayo gItArthAH sasahAyA saMbhoganimittamAlocanAM dAsyAmaityabhidhArayantaH sUtrArthAn atarkayanto'napekSamANa Agacchanto'ntarA yallabhante, sacittamacittaM vA ye'pi ca gItArthA asamAptA asamAptakalpA Agacchanto labhante yacca ekAkI ekAkidoSaparivarjanArthamupasampattukAmo labhate yacca samAptakalpinaste teSAmeva bhavanti / na tu yeSAM samIpaM prasthitAsteSAmevaM nirgranthInAmapi draSTavyam / [bhA. 3795 ] abhidhArijaMta apatte esa vRtto gamo khalu / paDhaMte u vihiM vucchaM so u pADho imo bhave / / vR- eSo'nantaroditaH khalugamaH prakAro'bhidhAryamANe'prApte uktaH / ata UrdhvaM tu prApte sati paThati vidhiM vakSyAmi, sa ca pATho'yaM vakSyamANo bhavati tamevAha [bhA. 3796] dhammakA sutte yA kAliya taha diTTivAya attheya / upasaMpayasaMjoge dugamAi jahuttaraM baliyA / / vR-dharmakathAyAM sUtre kAlike tathA dRSTivAde arthe ca pAThArthamupasampadbhavati tatra sUtrato'rthatazca sUtrArthayozca svasthAne dvikAdisaMyoge yathottaraM balikA balavantaH sUtracintAyAM paramparaM sUtraM pAThayat arthacintAyAM paramparamartha vyAkhyAnayan sUtrArthayoreva parasparaM cintAyAmarthapradAtA balIyAnitibhAvaH / [bhA. 3977] AvaliyA maMDalikamo puvvutto cchinnacchinna bhedeNaM / esAsu uvasaMpaya etto suhadukkhasaMpayaM vocchaM / / vR- yA sA zrutopasampata paraMparAptA AvalikA jJAtavyA yAtvanantarA sA maNDalI sA ca acchinnA kathamiti ceducyate yasmAdabhidhArakasya lAbho'nyenAcchinnaH sannabhidhAryamANamAgacchati / tato'cchinno lAbhayogAt sA upasampadacchinnetyucyate yA cAvalikA sA chinnA yatastasyAM yo lAbha Adita Arabhya paramparayA chidyamAno'ntime'bhidhArye'nyamanabhidhArayati vizrAmyati tataH sA cchinnopasampat / evaM
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA. 3977] 433 cchinnAcchinnabhedenAvalikA maNDalikAkramaH paThatyapipUrvoktedraSTavyaH / tadevamukaiSAzrutopasampat ata UrdhvaM sukhaduHkhopasampadaMvakSye / tAmevAha[bhA.3978] abhidhAreuvasaMpannoduviho suhadukhito muneyavyo / tassa ukiMAbhavatI sacittAvitta lAbhassa / / vR- sukhaduHkhito dvividho jJAtavyastadyathA-abhidhArayatItyabhidhAro abhidhArayat upasampannaH sukhaduHkhopasampadaMprAptaH tasya dvividhasyApi sacittalAbhasyAcittalAbhasya vAmadhye kimAbhavatIti ca vaktavyam / atha kaH sukhaduHkhopasampadamupapadyatetata Aha[bhA.3979] sahAyago tassa unatthi kotI suttaMca takkei na so parato / egAnie dosagaNaM vidittA so gacchamajjheisamattakappaM / / vR- tasya sahAyakaH ko'pi na vidyate na ca parasmAtsUtramapekSo svayaM sUtrArthaparipUrNatvAt / kevalamekAkinI doSagaNaM viditvA sa gacchaM samAptakalpamabhyeti abhyupagacchati / tatropasampannamadhikRtyAbhavadyavahAramAha[bhA.3980] khitte suhadukkhI uabhidhAratAiMdonnivI labhati / purapacchasaMthuyAiMheDillANaMca jolAbho / / vR-sukhaduHkhIsukhaduHkhopasampadamupasampannaH kSetreparakSetre'pietadarthameva kSetragrahaNamanyathaitannirarthaka syAt dvayAnyapi pUrvasaMstutAni vAbhidhAryante / labhante ye ca tena dIkSitAH teSAmadhastanAnAM yo lAbhaH so'pitasyApibhavati / samprati kSetreityasya vivaraNamAha[bhA.3981] parakhettaMmi vilabhatiso dovI tena gahaNakhettassa / jassa vi uvasaMpanno soviyasena giNhaetAi / / vR- mAtApitRprabhRtIni zvazrUzvazuraprabhRtIni ca yadi taM sukhaduHkhopasampannamabhidhArayantyupatiSThante vratagrahaNAya parakSetre'pi labhate itipratipattiH syAdityevaM lakSaNena kAraNena kSetrasya grahaNaM kRtamanyathAna kamapyarthapuSNAtiyasyApisamIpesa upasampannaH so'pitAni nagRhNAtisUtrAdezato'nAbhAvyatvAt / [bhA.3982] parakhettevasamANe atikamaMto vA na labhati asanni / chaMdeNa puvvasannI gAhiyassasamAdiyo labhai / / vR- parakIya kSetre tiSThan vyatikraman vA yastasya sukhaduHkhopasampannasya upatiSThati sa yadi asaMjJI aviditapUrvastadAtamasaMjJinaMnalabhate, kevalaMsakSetrikasyAbhavati,yaH punaH pUrvasaMjJI pUrvaviditasvarupastaM pUrvasaMjJitaMcchandena labhate yadisavallIsambandhobhavatitaMcasukhaduHkhitamabhidhArayati tadA labhate / atha taMnAmidhArayati |abhidhaarynnpicvlliisbndhobhvti, tato yasya samIpesukhaduHkhopasampadaMjidhRkSuH saMprasthitastasyAbhavati / gAhiyassa samAdiso labhate iti, yadi sa sukhaduHkhitena samyaktvaM grAhitaH Adizabdena madyamAMsa viratiM vA tataH pazcAtpravrajyA pariNAma pariNataH sa yadyapi vallIdvikaM sambandhona bhavati tathApi yadi tasya sukhaduHkhitasya samIpe upatiSThate tadA sa taM labhate / etadeva savizeSamabhidhitsurAha [bhA.3983] suha dukhieNajaUpakkheva sAmito nahiM koI / [22[28]
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 .. vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 vetiabhinikkhAmiMsou khettissa Abhavai / / vR-tenasukhaduHkhitena yaditatra parakSetre ko'pyupazamitaH samyaktvaM grAhitobhavatitatkAlamevabrUteabhiniSkramAmi pravajyAMpratipadye tadA kSetriNaH kSetrikasyAbhavatinatusukhaduHkhitasya / / . [bhA.3984] aha guNagAhitodaMsaNa tAhosahoti uvasAMtassa / kamhA jamhAsAvae tinnivarisANipuvvadisA / / vR- atha punadarzanaM samyaktvaM tena sukhaduHkhitena pUrvagrAhitastaH sa tasya upazamayataH saddezanayA pratibodhitaHsaAbhavatikasmAditicedataAha-yasmAtzrAvaketrINivarSANipUrvadigbhavatipUrvApannatA bhavati / [bhA.3985] eeNakAraNeNasammaddiThaMtunalabhatekhettI / esouvasaMpannoabhidhAreMto imo hoi / / vR- etena kAraNena samyagdRSTiM pUrvagrAhitasamyagdarzanaM kSetrI kSetriko na labhate, eSa sukhaduHkhopasampadamupasampanna uktaH |saamprtmbhidhaaryn vaktavyaH / so'yaM vakSyamANo bhavati / [bhA.3986] maggaNakahaNaparaMpara abhidhArateNamaMDalI cchinnA / evaM khalusuha dukkhe saccittAdI umaggaNA kayA / / vR-sukhaduHkhanimittamanyaM gacchaMmupasaMpadyamAnasyamArgaNA bhavati, |kutrs gaccho vidyategaveSayana gacchati,tataH kenApitasya kathanaM bhavati, yathAmakasthAnesa gaccho'stIti, tatastenAbhidhArayatAparamparA AvalI cchinnA, anantarAmaNDalI acchinnA prAgiva paribhAvyA, paribhAvya ca yata yasmAbhavati tattasmai dAtavyaM, iyamatrabhAvanA-AvalikAyAMmaNDalyAMvA vallIdvikamabhidhArayataAbhavati, zeSaM tuyatsalabhate tattenAbhidhAritasya bhavati, / tadapi ca paramparayA vrajadantimasyAvidhAryamANasya vizrAmyati, maNDalyAmanyenAcchidyamAno lAbho'nantarasyAbhidhAryamANasyopatiSThati / evamuktena prakAreNa sukhaduHkhopasampadabhijighRkSorabhidhArayataH sacittAdau mArgaNA kRtA, samprati pratikAreNa sukhaduHkhopasampadamupasampanne abhidhArayatisacitAdau mArgaNAM karoti / [bhA.3987] jaise asthi sahAyAjaivAvi kareMta tassa taMkiccaM / tolabhateiharA punatesi maNunnANasAhAraM / / vR- yadi sa tasya sukhaduHkhopasampannasya sahAyAH santi yadi vA ta eva yeSAM samIpe upasampannastasya tatkRtyaM vaiyAvRttyAdi kurvanti tadA yattasyopatiSThantitaM labhate itarathA punasteSAM samanojJAnAMsAMbhogikAnAM sAdhAraNaMtadbhavati / - [bhA.3988] apuNNA kappiyAje uannonnamabhidhArae / annonnassa lAbho utesiMsAhAraNo bhave / / vR-apUrNakalpikAnAmagItArthA asahAyAyaapUrNakalpikA anyonyamabhidhArayanti anyonyasya sukhaduHkhopasampadaMpratipadyateteSAM yo lAbhaH so'nyo'nyasya parasparasya sAdhAraNobhavati / [bhA.3989] jAva ekekkago punno taavtNsaarveio| ___ kulAithaviragANaM vAdetijo vAvisammato / / vR-yAvatteSAmekaikasyapUrNogacchobhavati, kimuktaMbhavatiyAvadekaikasya pratyekaMgaccho nopajAyate,
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA.3989] 435 tAvattamabhyupapannagacchamekatare sArayanti / yeSAmavagrahe vartante, atha te sArayantaH paritAmyanti tadA kulasthavirANAmAdizabdAt gaNasthavirANAM saGghasthavirANAMvA tAn dadati arpayanti yovA ko'piteSAM sammatastasya samarpayati / gatAsukhaduHkhopasampat / sampratimArgopasampadvaktavyAtathAcAha[bhA.3990] sukhadukkhe uvasaMpayaesA khalu vaNNiyAsamAseNaM / aha etouvasaMpaya maggoggaha vajjievucchaM / / vR- eSA anantaroditA khalu upasampadvarNitA samAsena sukhaduHkhe / athAnantaramata UrdhvaM mArge avagrahavarjitevakSye,mArgopasampadaMvakSyeityarthaH / atrceyNvyutpttiaargdeshnaayopsmptmaargopsmpt| [bhA.3991] maggovasaMpayAegIyattheNaMparigahIyassa / agIyassavi lAbho kA puna navasaMpayAmagge / / vR-mArgopasampadipratipannAyAmagItArthasyApi sato gItArthena parigRhItasya lAbhobhavati, anyathA agItArthasyana kiMcidAbhavatItivadhanAnnako'pilAbhaH syAt, kApunarupasampatmArgeiticedataAha[bhA.3992] jahakoimagannU annaMdesaMtuvajjatI sAhU / upasaMpajjai utagaMtatthaNNo gNtukaamou|| vR- yathetimArgopasampatpradarzane yathAkazcitsAdhurmAgajJo'nyaMdezavrajatitatradeze'nyogantukAmastakaM sAdhumupasampadyate, ahamapiyuSmAbhiHsahasamAgabhiSyAmi |athkiidRshomaargopdrshnnimittmupsmpdyte [bhA.3993] avvatto avihADoadiThadesI abhAsito vAvi / egamanege uvasaMpayAecaubhaMgojApaMtho / / vR- avyakto vayasA avihADo'pragalbhaH adRSTadezI adRSTapUrvadezAntaro'bhASiko dezabhASAparijJAnavikalaHsAcopasampadekasyAnekasyacatatracaturbhaGgI / tadyathA-ekakaekaMsaMpadyate 1 ekamanekaH 2 anekamekaH 3 anekamanekaH 4 sA copasampat tAvat yAvatpanthAH / kimuktaM bhavati yAvatpanthAnaM vrajatitato vA pratyAgacchatIti / etadeva savizeSamabhidhitsurAha[bhA.3994] gayAgate gayaniyattephiDiyagaviThe taheva agaviDhe / ubhAmagasannAyaga niyaTTa adidveabhAsIya / / . vR- avyaktA avihADA adezikA abhASikA vA anyaM sAdhumupasaMpadyate, asmAkamamukapradezena yathA vA yatra teSAM gantavyaM tatra ye vivakSitasAdhoranye 'vyaktavihADAdayo gantukAmAstAn bruvate vayaM yuSyAbhiH sahagamiSyAmastatrayatragantukAmAstatoyadipratyAgacchantitadaitatgatAgatamityucyetatasmin mArgopasampat gayaniyatte iti anusaMpannA evavAtmIyena vyaktavihADAdinA samaM gatAstasya ca kAlagatatayApratibhagnatvAdinAvAkAraNena pratyAgantavyaM nAbhavattataH prtyaagcchntstNsaadhumupsNpdyte| eSA gatanivRtte mArgopasampattathA phiDiyagaviDhe taheva agaviThe iti sphiTito nAma naSTaH tata Aha ubbhAmagetyAdiudbhrAmakabhikSAcaryayAadRSTapUrveviSayegatastatonajAnAtikutogantavyamiti sphittitH| atha svajJAtayo gaveSamANAH samAgatAstatastasmAt sthAnAdRSTapUrve viSaye naSTaH tataH sphiTitastathA abhASako'dRSTapUrve viSaye pRSTo pRSTato lagno yAti, paraM milituM na zaknoti, sa (ca) dRSTvA pi pratipRcchanIyadezabhASAmajAnanna pratipRcchati, tatoyathA tatparibhraSTo nazyati, saca naSTo gvessnniiyH|
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 tatra sphiTitegaveSite tathaivacAgaveSite abhAvena mArgaNA krtvyaa| tatratadeva gaveSayatAMvAbhavanamanAbhavanamAha[bhA.3995] uvaNa? annapaMtheNavA gayaM agevasitanalabhaMti / agaveTotipariNatagavesamANA khalulabhaMti / / vR-upetyasvajJAtikAndRSTAupanaSToanyenavAyathAsavivakSitesthAne gatobhaviSyatItyevaMsaMkalpA ye mArgopadezanAyopasampannAste yaditaMna gaveSayanti, tadA te'gaveSayantastasya satkaM na kiMcillabhante, yadi punaradyApi na gaveSita iti pariNate cetasi prayatnaM vidhAya gaveSayanti, tadA tasyAdarzane'pikhalu tatsatkaMlabhante, athopasampadyamAnAnAMkimAbhavati kiMvA netyataAha[bhA.3996] ammApitisaMbaddhA mittAya vayaMsagA yaje tassa / diTThAbhaTThAyatahA maguvasaMpannatolabhati / / vR-vrajantaHpratyAgacchantovA yatteupasampadyamAnAH sacittAdikamutpAdayantitatsarvamArgopadezakasya neturAbhavati,ye punarmAtApitRsambaddhA nAlabaddhavallIdvikamitibhAvaH / mitrANivayasyAddaSTA bhASitAzca yetamabhidhArayantitAnmArgopasampannomArgopasampadaMpratipanno labhate / tadevaM gatAmArgopasampat / _ [bhA.3997] vinayopasaMpayAto pucchaNasAhaNa apucchagahaNeya / nAyamanAye donnivinamaMtipakkillasAlI vA / / vR-ata UrdhvaM vinayopasampadvaktavyA itizeSaH / sa caivaM kAraNato vA kecidviharaMto'kAraNato vA kecidviharanto 'dRSTapUrvadezaM gatAstairvAstavyAnAM sAMbhogikAnAM samIpe pracchanaM kartavyam / yathA kAni mAsaprAyogyAni kSetrANi kAni varSAvAsaprAyogyANi / evaM pRSTairapi sAdhanaM kathanaM kartavyamanyathA vakSyamANaprAyazcittaprasaktairatha tathaivAgantukA na pRcchanti tadA teSAmapi prAyazcittaM, gahaNe yatti sacittAdikasya grahaNe sati parasparaM nivedanaM kartavyaM, yathaitatsacittaM vA labdhaM yUyaM gRhNIteti anivedane asamAcArI tathAnAettiteAgantukA vAstavyAzcaparasparaMjAnanti / tathA yatante napramAdinaH anAetti najAnanti, kiyantaste kiMvA pramAdinastatrajJAtAnajJAtAvAdravyAdibhiH parIkSyopasampadyeran nAnyathA, donnivinamaMtittitecaparIkSApUrvakamupasampadyamAnAdvayorapiparasparaMnamantikimuktaMbhavatiratnAdhikasya prathamato'vamaratnAdhikenAlocanA dAtavyA pazcAt ratnAdhikasya / atra pakvazAlayo dRSTAntaH / yathA pakvazAlayaH parasparaM namantitathAtrApItibhAvaH / sAmpratamenAmeva gAthAM vivarISu prathamataH pucchaNasAhaNaapucchatti vyAkhyAnArthamAha[bhA.3998] kAraNamakAraNevAadiTThadesaM gayA viharamANA / puThAvihArakhette apuThalahato yajaMvAvi / / vR-kAraNe azivAdilakSaNeakAraNe vihArapratyayaM sukhavihAro bhaviSyatIti buddhyA viharanto yathA sukhamaklezena sUtrArthAn kurvanto'dRSTapUrva dezaMgatAstatra cateSAM sAMbhogikAH santi, tatastairAgantukaiste vAstavyAH sAMbhogikAH pucchAvihArakhettettimAsakalpaprayogyAnivarSAkalpaprAyogyAni vA vihArakSetrANi praSTavyAstAni cataiH kathayitavyAni, |ydinpRcchnti, pRSTA vAtena kathayantitadAdvayAnAmapi pratyekaM prAyazcittaM laghuko mAsaH, / yacca pRcchAmantareNa vA stena svApadAdibhyo anartha sAdhavaH prApnuvanti
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 437 uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA. 3998] . tanniSpannamapiteSAM dvayAnAmapiprAyazcittamadhunA gahaNeya iti asya vyAkhyAnamAha[bhA.3999] sacittaMmi uladdhe annonna aniveyaNelahugo / vavahAreNa uhAuMpunaravidAnaM navaraMmAso / / vR-yatte AgantukA vAstavyA vAsacittaM labhaMte upalakSaNametadacittaM vA tasmin labdhe anyonyasya nivedanA kartavyA yathaitanmayA sacittamacittaM vA labdhaM yUyaM pratigRhNIta / evaM nivedane kRte dvitIyo na gRhNAti, paraM sAmAcArI eSetyavazyaM nivedanaM karttavyamanivedane prAyazcittaM laghuko mAsaH / etadeva savizeSamAha-vavahAreNa uityAdina nivedayatitadAasamAcArI pratiSedhanArthavyavahAreNAgamaprasiddhana tathatvAmAsalaghuprAyazcittaMdatvAtasyaiva punaHpratiyacchanti |smprtinaaymnaaye ityasyavyAkhyAnamAha[bhA.4000] nAe va anAe vA hoi paricchavihI jahA heThA / aparicchaNaMmi gurugAjouparicchAe avisuddho / / vR- jJAte ajJAte vA bhavati dravyAdibhiH parIkSA vidhiryathAdhastAdbhaNitastathA kartavyaH / yadi punaraparIkSyopasampadyateyo'picagacchaH parIkSAyAmavizuddhaHpramAdItikRtvAtamapiyeupasampadyanteteSAM pratyekaM prAyazcittaMcatvAro gurukAH |smprti donnivinamantItyatramatAntaramAha[bhA.4001] keI ubhaNaMtiumoniyamena nivei iccha iyarassa / taMtuna jujaijamhA, pakkillagasAlidilaMto / / vR- kecit bruvate niyamenA'vamo'vamarannAdhiko nivedayati itarasya ratnAdhikasya icchA yadi pratibhAseta tato nivedayati, no cenneti tacca na yujyate yasmAtpakvazAlidRSTAnta upanyastaH sa cobhayanamanasUcakaiti |smprtidvyornmnmaah[bhaa.4002] vaMdanAloyaNAceva taheva ya niveyaNA / seheNa uvauttaMmiiyaropaccha kuvvatI / / vR-zaikSeNa avamaratnAdhikena vandane AlocanAyAM tathaiva ca nivedane sacittAdeH kRte pazcAditaro ratnAdhikastasyapuratovandanamAlocanAMnivedanaMcakaroti / sampratikSetrazrutasukhaduHkhemArgavinayopasampatsu yadAbhAvyaM tadupadarzayati / [bhA.4003] suyasuhadukkhe khettemagge vinuvsNpyaaey| vAvIsapuvvasaMthuya vayaMsa diTThA bhaTTeyasavveya / / vR-zrutopasampadi upasampadyamAnAdvAviMzatilabhante / tadyathA-SaT amizravallyAMmAtA pitAbhrAtA bhaginIputroduhitAityevaMrupAn,SoDazamizravalyAMtadyathA-mAturmAtApitAbhrAtAbhaginI |evN piturapi, bhrAtrAdInAM caturNA pratyekaM dvau dvau tadyathA-putro duhitA ca / sukhaduHkhopasampadi pUrvasaMstutAn mAtApitRsambandhAn upalakSaNametat mitravayasyaprabhRtIti cakSetropasampadi vayasyAn / idamapyupalakSaNaM pUrvasaMstutAn pazcAcca saMstutAn nAlavaddhavallIdvikaM ca labhate / mAgopasampadi dRSTAbhASitAn ca zabdAdallIdvikaM mitrANica vinayopasampadi sarvAn labhate navaraM nivedayati / etadevAha[bhA.4004] / khette mittAdIyAsutopasaMpannato uchallabhate / ammAupiusaMbaddho suhadukkhI iyaro dihro / / vR-kSetre upasampadyamAno mitrAdIn labhate, AdizabdAt pUrvapazcAtsaMstutAn nAlavallIdvikamAhAraM
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10/251 mAtrakatrikaM saMstAraM vasatiM ceti parigrahaH, zrutopasampannaM labhate SaT mAtrAdikAn mizrAM ca valliM mAtRpitRsambaddhAM sukhaduHkhopasampanno mAtApitRsambandhAna labhate vayasyAdIna ca, itaro mArgopasampanno dRSTAn dRSTAbhASitAnupalakSaNametat vallidvikaM mitrANi ca labhate vinayopasampannasyAbhAvyaM supratItamiti na vyAkhyAtam / [bhA. 4005 ] icceyaM paMcavihaM jinAna ANAe kuNai saThANe / pAvai dhuvamArAhaM tavvivarIe vivaccAsaM / / vR- ityevaM paJcavidhakSetrazrutAdibhedataH paJcaprakAramAbhavadvyavahAraM svasthAne AtmIye sthAne yathA kSetropasampadi yat upasampadyamAnasya vA bhavati tattathaiva vyavahArati / evaM zeSeSvapi sthAneSu vaktavyaM jinAnAmAjJayA karoti paripAlayati sa dhruvamante ArAdhanAM prApnoti, jinAjJayA paripAlitatvAt / tadvadviparIta AbhavadvayavahAraviparyAsakArI viparyAsaM prApnoti nArAdhanAmantakAle prApnotItibhAvaH / ecceso paMcaviho vavahAre AbhavaMti to nAma / pacchitte vavahAraM suNa vaccha samAsao vucchaM / / [bhA. 4006 ] vR- ityeSa AbhavatikonAma vyavahAraH paJcavidha uktaH / ata UrdhvaM prAyazcitte vyavahAraM samAsato vakSye, tacca vatsa vakSyamANaM zRNu / [ bhA. 4007 ] so puMnacauvviho davvakhettakAlabhAve ya / sacitte acitte yaduviho hoi duvvaMmi / / vR- sapunaH prAyazcittavyavahArazcaturvidhastadyathA dravye kSetrekAle bhAveca / tatra dravye punardvividho bhavati / tadyathA - sacite acitte ca / tatra prathamataH sacitte vivakSuridamAha [bhA. 4008] puDhavidagaaganimAruya vaNassai tasesu hoi sacitte / acitte piMDa uvahI dasapannaraseva solasage / / saMghaTTaNa pariyAvaNa uddavaNA vajraNA esadvANaM / dAnaM tu ca utthAdI tattiyamittA va kallANe / / [bhA. 4009 ] 7 vR- pRthivyAdInAM saMghaTTanAdau pratyekaM yathApattiprAyazcittaM tat svasthAnamityucyate / tacca chakkAya causu lahuyA ityAdinA prAgevAbhihitamidaM tu dAnaprAyaccittamabhidhIyate / kiM tadityAha-caturthAdi, tadyathA- pRthivyAdikaM vanaspatiparyantamekendriyamapadrAvayati jIvitAdvyaparopayati tadA abhaktArthaH / dvIndriyamapadrAvayataH paSThaM trIndriyamapadrAvayato'STamaMcaturindriye dazamaM, paJcendriye dvAdazamam / tattiyamittA ca kallA iti athavA yasya yAvanti indriyANi tasya tAvanti kalyANAni prAyazcittaM, tadyathAekakalyANakamekendriyANAM paritApane, dve kalyANake dvIndriyANAM pUrvArddhamityarthaH / trINi kalyANakAni trIndriyANAmekAzanakamitibhAvaH / caturindriyANAmAcAmlaMpaJcendriyANAmabhaktArthaH / athavedaM varjanAyAM sacitte prAyazcittaM / [bhA. 4010 ] ahavAvi aTThArasagaM purise itthIsu vajjiyA vIsuM / dasagaM ya napuMsesuM ArovaNavanniyA tattha / / vR- varjanA nAma pravrAjanAyAM niSedhastatra paruSe aSTAdazakaM varjitaM strIpu varjitA viMzatirdazakaM napuMsakeSu / tatrAha athavA AropaNAprAyazcittaM prAkUkalpAdhyayane saprapaJcamabhihitamiti tato'vadhArya, /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :-10, mUla- 251, [bhA.4010] acitepiNDauvahIityAdiacitteprAyazcittaMpiMDe piMDaviSayamupadhiviSayaMcakvakvetyAha-dazakeSoDazake ca / iyamatra bhAvanA-piNDamupadhiM vA dazabhireSaNAdoSaiH paJcadazabhirudgamadoSairihAdhyapUrakasya mizre'ntarbhAvavivakSaNaM tu paJcadazabhirityucyatte, SoDazabhirutpAdanAdoSairavizuddhaM gRhNAnasya prAyazcittaM tadapicaprAkkalpAdhyayane'bhihitamitinabhUyobhaNyate / tadevaM sacitte acitte iti dvAradvayaM gatam / [bhA.4011] janavayaaddhANarodhae maggAdIeya hotikhettaMmi / dubhikkhe yasubhikkhe diyA varAto va kAlaMmi / / vR-janapadeadhvanirodhakemArgAtItecayatprAyazcittaMtatkSetrakSetraviSayaM,bhavati, iyamatrabhAvanAjanapade'pi ca san saMstarannapi cAdhvAnaM pratipannAnAM yaH kalpastamAcarati, / adhvAnaM pratipanno vA na yatanAMkarotidarpaNavAdhvAnaMpratipadyate,tathArodhake'pisenAsUtreyovidhirabhihitastaMna karoti,mArgAtItaM kSetrAtikrAntamazanAdikamAhArayati, / eteSuyatprAyazcittaM tatkSetraviSayamiti, / samprati kAladvAramdurbhikSe subhikSe, divAratrau ca kAle kAlaviSayaM kimuktaM bhavati, / subhikSe'pi kAle saMstarannapi durbhikSakalpamAcarati, yadi vA durbhikSe ayatanAM karoti, tathA divase yaH kalpastaM rajanyAmAcarati, rajanyAmapiyaH kalpastaM divA divasakalpamUnamadhikaMvAkaroti, evaMrAtrikalpamapi / eteSu yatprAyazcittaM tatkAlaviSayam / sAmpratamenAmevagAthAM vivRNoti / / [bhA.4012] vasime viavihikaraNaMsaMtharamANaMmakhittapacchitaM / ___ addhANe uajayaNaMpavajjaNAcevadappeNaM / / [bhA.4013] kAlaMmi usaMtharaNepaDisevaiajayaNAva emaMsi / 'diyanisimerAkaraNaMuNAhiyaMvAvikAlena / / . vR-vasime'pisaMstaranto'piyadavidhikaraNaMtanniSpannakSetraprAyazcittaMtathAadhvaniprayanneayatanAyAM adhvanaH prapadane vA darpaNayatprAyazcittaM tathA kAle subhikSe saMstaraNe'pidurbhikSakalpaMsamAcarati durbhikSe vA samApatite ayatanA divAnikA maryAdAyA akaraNaM divasya kalpasya rAtrau rAtrikalpasya divase samAcaraNamiti bhAvo yadi vA divasakalpasya rAtrikalpasya UnamadhikaM vA karaNaMtanniSpannaM kAlaviSayaM prAyazcittaM,bhAvaviSayamAha[bhA.4014] jogatiekaraNatie dappapamAyapurisabhAvaMmi / eesiMtuvibhAgaMvucchAmiahAnupuvvIe / / vR-yogatrikaM enovAkkAyalakSaNaM, karapatrikaM karaNakAraNAnumodanArupaM, darpo niSkAraNamakalpara, pratiSevanaM, pramAdaH paJcavidhaH, puruSo gurvAdilakSaNo vakSyamApaNa eteSu yatprAyazcittaM tadbhAvaviSayaM, * sAmpratameteSAmevapadAnAM vibhAgamahaM samAsena vakSye / tatrayogatrikakaraNatrikabhAvanAmAha[bhA.4015] jogatiekaraNatie subhAsubhetivihakAlabheeNa / . sattAvasiMbhaMgA duguNA vA bahutarA vAvi / / vR- yogatrike karaNatrike pratyekaM zubhe azubhe ca trividhakAlabhedena saMcAryamANe saptaviMzAtamigatyakSaM, bhavanti / dviguNA vA bahutarA vA tadyathA manasA karoti 1 manasA kArayati 2 manasA kurvantamanujAnAti 3 / evaMvacasA 3 kAyenaca 3sarvasaMkhyayA nava etevAtItAnAgataH vartamAnarupakAlatrike ciMtyamAnAH saptaviMzatirbhavanti / ete cAzubhavyApArasaciraNaviSaye, tathA ca zubhavyApArAsamAcAraviSaye'pi ___
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 vyavahAra - chedasUtram - 2- 10 / 251 draSTavyAH / yathA manasA na karoti kAlaprAptamapi zaktAvapi ca satyAM zubhaM vyApAraM 1 na ca kArayati 2 kurvantaM nAnujAnIte 3 ityAdi tathaiva ubhayamIlane catuHpaJcAzat / tata uktaMdviguNA vA ete ekaekasaMyoge dvikatrikasaMyoge ca bahutarA bhavanti / te cAvazyaka TIkAyAM pratyAkhyAnacintAyAmiva bhAvanIyAstato'vAdi bahutarA vApi, aya manasA kathaM karaNaM kAraNamanumananaM vA tata AhavAve mahamaMbavanaM manasakaraNaM tuho anuttevi / aNajANasu jAvuppai manakAraNamo avAreMte / / [ bhA. 4016] vR- ko'pi saMyataH kaJcit pradezaM dRSTvA cintayati asminnavakAze ahamAmravanaM vapAmi / yadyApi tena tathA cintayitvA noptamAmravaNaM tathApi tattena manasA kRtamapi manasA karaNaM tathA kenacit gRhasthena saMyata ukto yathA saMyata ! yaditvamanujAnAsi tata etasminnavakAze AmravaNaM vapAmi tasmAdanujAnIhi yenopyate iti / evamukte yadi na nivArayati tadA anukto'pi manasA kArApaNaM draSTavyametadeva bhAvayatimAgahA iMgieNaM tu pehieNaya kosalA / adbhutteNa upaMcAlA nANuttaM dakkhiNAvahA / / evaM tu anutte vi manasA kArAvaNaM tubodhavvaM / manasANunnA sAhu cUyavaNaM vuttavappativA / / [bhA. 4017] [ bhA. 4018 ] vR-mAgadhA magadhadezodbhavAH pratipannamapratipannaM vAiGgitAkAravizeSeNa jAnanti, kauzalAH prekSitena avalokitena, paJcAlAH ardhoktena, nAnuktaM dakSiNApathAH kintu sAkSa'dvacasA vyaktIkRtaM te jAnate, prAyojaDaprajJatvAt, |ttevNsti vacasAnukte'pi nivAraNAbhAvAt manasA kArApaNaM boddhavyam / samprati manasAnujJAtaM bhAvayati cUtavanamuptaM pUrvamAropitaM, yadi vA upyate AropyamANaM tiSThatIti kRtvA sAdhuzcintayati / zobhanaM yadiha cUtavanamuptamupyate vA eSA manasAnujJA / 1 [ bhA. 4019] evaM vayakAyammI tivihaM karaNaM vibhAsabuddhIe / hatthadisannacchoTiM iya kAye kAraNamannA / / vR- evamuktaprakAreNa vacasi kAye ca trividhaM karaNaM karaNakAraNAnumananalakSaNaM svabuddhyA vibhASeta tatra vacasi supratItaM kAye tu durvibhAvamiti tadbhAvanAmAha - ityAdi hatyAdi / atrApi kAyena svayaM karaNAmiti pratItaM tataH kAraNamAha-hastAdisaMjJA kAyena gAthAyAM saptamI tRtIyArthe kAraNaM tathA cchoTiM nakhacchoTikAM dadataH kAyena anujJA / / [bhA. 4020] evaM navabheeNaM pANAivAyAdige u aiyAro / niraveNa manevi pahittiyaresi ubhaena / / i drayANAma kAyamuktena prakAreNa navabhedena samAhAroyaM navabhirbhedaiH prANAtipAtAdike atIcAre yatprAyazcittaM citte prAyazcittaM / miti bhAvaH / tatra nirapekSANAM pratimApratipannAdInAM manasApyatIcArasevane [bhA. 401 matareSAM gacchasthitAnAmubhayena vA kAyena cAtIcArasevane prAyazcittamiti / vAyAmavaggaNAdI dhAraNa DevaNa ya hoi dappeNa / [ bhA. 4021] paMcaviha pamAyaMmI jaM jahi AvajjaI taMtu / / vR- yanniSkAraNaM vyAyAma valganAdi karoti yadi vA dhAvanaM vepanaM bA, loSTrAdeH prakSepaNaM tadviSayaM Jain prAyazcittaM bhavati jJAtavyaM, darpeNa tathA paMcavidhe paJcaprakAre pramAde yaM pramAdamApadyate yatra tadbhavati /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441 uddezakaH-10, mUla - 251, [bhA.4021] pramAdaviSayaM prAyazcittaM / samprati puruSAnAha[bhA.4022] gurumAIyA purisAtullavarAhe vitesi nANataM / pariNAmagAiyA vAiDDimanikkhaMta asahUvA / / [bhA.4023] pumaMvAla thirAcevakayajoggA yaseyarA / ahavAsabhAvato purisA hotidAruNabhaddagA / / vR- gurvAdayaH puruSAsteSAM tulye'pyaparAdhe prAyazcittamadhikRtya bhavati nAnAtvaM / athavA trividhAH puruSAH pariNAmakAdayaH pariNAmikA apariNAmakA atipariNAmikAzca / teSAmapi tulye'pyaparAdhe prAyazcittamathavAnyathA bhavati / athavA anekavidhA puruSAH, tadyathA-RddhimanniSkrAntAH aRddhimanniSkrAntAzca asahAH sasahAzca puruSAH puruSAH strI napuMsakAni ca bAlAstaruNAzca sthirA asthirAzca kRtayogAzca setarA nAma sapratipakSA eteSAmapi tulye'pyaparAdhe puruSabhedena prAyazcittabhedaH athavAsvabhAvataH puruSA dvividhAbhavantitadyathAdAruNAbhadrakAzca / tatratulye'pyaparAdhedAruNAnAmanyat prAyazcittamanyatbhadrakANAmiti |saaNprtmupsNhaarmaah[bhaa.4024] pAyacchittA bhavaMteya vavahAre sosmaastobhnnito| jeNaMtuvavaharijjaiiyANitaMtUpavakkhAmi / / vR- eSo'nantaroditaH prAyazcitte Abhavatica pratyekaM paJcavidhI vyavahAraH samAsato bhaNitaH idAnIM tuyena vyavahriyatetaMvyavahAraMpravakSyAmi / pratijJAtameva karoti / [bhA.4025] paMcaviho vavahAro duggatibhayacuragehiM pannatto / Agamasuya ANA dhAraNAyajIeyapaMcamae / / vR-yenavyavahriyatesavyavahArodurgatibhayacUrakairdurgatibhayavidhvaMsakaiH paJcavidhaHprajJaptastadyathA AgamaH zrutamAjJAdhAraNAjItaMca paJcamaH / [bhA.4026] Agamato vavahAromuNaha jahA dhIrapurisapannattoM / paccakkhoyaparokkho soviya duviho muneyavvo / / / vR-tatrAgamato vyavahAro tathA dhIrapuruSaiH prajJaptastathA zRNuta sa Agamato vyavahAro dvividho jJAtavyastadyathA-pratyakSa parokSazca / / [bhA.4027] paccakkho viya duvihoiMdiyajoceva novaiMdiyajo / iMdiyapaccakkho viyapaMcasu visaesuneyavyo / / vR-pratyakSo'pi dvividhastadyathA-indriyajonoiMdriyajazca / tatraindriyajaH pratyakSaH paJcasu rUpAdiSu viSayeSu jJAtavyaH / [bhA.4028] noiMdiyapaccakkho vavahAro sosamAsato tiviho| . ohimaNapajjave yA kevalanANeyapaccakkhe / / vR-yastunoindriyajaH pratyakSo vyavahAraH samAsatastrividhastadyathA-avadhipratyakSaM,manaHparyavapratyakSaM, kevalajJAnapratyakSaM / tatrAvadhipratyakSamAha[bhA.4029] uhI guNapaccaiejevaTuMtIsuyaMgavIdhIrA / ohi visayanANatthe jANasuvavahArasohikare / /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 vyavahAra-chedasUtram -2- 10/251 vR- avadhirdvidhA bhavapratyayo guNapratyayazca / tatra saMyatAnAM guNapratyaya eva na bhavapratyayastata Ahaavadhau guNapratyaye ye vartante zrutAGgavido dhIrAstAn avadhiviSayajJAnasthAn jAnItaM vyavahArazodhikarAn zuddhavyavahArakAriNaH / [bhA. 4030] ujjumatI viulamatI je vaTTaMtI suyaMgavI dhIrA / manapajjavanANatthe jANasu vavahArasohikare / / - ye jumatau vipulamatau vA manaH paryavajJAne zrutAGgavido dhIrA vartante tAnmayaH paryavajJAnasthAn jAnIta vyavahArazodhikarAna zuddhavyavahArakAriNaH / [bhA. 4031] AdigarA dhammANaM cArittavaranANadaMsaNasamaggA / savvattagaNANeNaM vavahAraM vavaharaMti jinA / / vR- ye dharmayoH zrutadharmasya cAritradharmasya cAdikarAstatprathamatayA pravartanazIlAzcAritravarajJAnadarzanasamagrAste jinAH sarvatragajJAne vyavahAraM vyavaharanti / uktaH pratyakSaH / samprati parokSamAha[bhA. 4032] paccakkhAgamasariso hoti parokkho vi Agamo jassa / caMdamuhI viva sovi hu Agamo vavahAravaM hoi / / vR- yadyapi pUrvAdikaM zrutaM tathApi yasyAgamazcaturdazapUrvAdikaH parokSo'pi pratyakSAgamasadRzaH pratyakSAvadhyAditulyarUpo bhavati sopyAgamavyavahAravAn vaktavyo bhavati / yathA candrasadRzamukhI kanyA candramukhIti etaduktaM bhavati yadyapi pUrvANi zrutaM nAgamatulyAnIti ( tadapi ) tairvyavaharan AgamavyavahAravAn ucyate iti / sampratyAgamasya vyAkhyAnamAha [bhA. 4033] nAyaM AgamayaMti evaM jassa so parAyatto / so parokkho buccai tassa paesA ime huti / / vR- jJAnamAgamitamityekArthamevaM ca jJAnamAgama ityekArthamApatitaM / tatra yasya sa Agamo'parAdhInaH sa pratyakSa ucyate / sacAvadhyAdirUpo yasya tuparAyattaH sa parokSa ucyate / saca caturdazapUrvAdisamutthastasya parokSasyAgamasya pradezAH pratibhAgA bhedA ityarthaH / ime vakSyamANA bhavanti / tAnevAha [ bhA. 4034 ] pArokkhaM vavahAraM Agamato suyadharA vavaharaMti / codasadasapuvvadharA navapuvviyagaMdhahatthI ya / / vR-ye zrutadharAzcaturdazapUrvarA dazapUrvadharA nava pUrviNo vA gandhahastino gandhahastisamAnAH se AgamataH parokSaM vyavahAraM vyavaharanti / atrAkSepaparihArAvabhidhitsurAha [bhA. 4035 ] kiha Agama vavahArI jamhA jIvAdayo payatthA u / uvaladdhA tehiM tU savvehiM nayavigappehiM / / vR- kathaM kena prakAreNa sAkSAt zrutena vyavaharantaH AgamavyavahAriNaH procyante sUrirAha yasmAt jIvAdayaH padArthAstaizcaturdazapUrvadharAdibhiH sarvai nayavikalpairnaigamAdinayabhedairupalabdhAH etadeva savizeSamAha - [bhA. 4036] jaha kevalI vi jANai davvaM ca khettaM ca kAlabhAvaM ca / taha caulakkhaNamevaM suyanANImeva jANAti / / vR- yathA kevalI kevalajJAnena sarvaM dravyaM sarvaM kSetraM kAlaM bhAvaM ca sarvAtmanA svaparaparyAyabhedabhinnaM jAnAti
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUla - 251, [bhA. 4036] 443 evaM zrutajJAnyApi caturlakSaNaM dravyakSetrakAlabhAvarUpaM zrutabalena jAnAti / tata ete'pyAgamavyavahAriNa ucyante etadevaM prastutaM prAyazcitta-zuddhayadhikAramadhikRtyayojayati / [bhA.4037] paNagaMmAsavivaDDImAsagahAnI yapaNagahAnIya / egAhe paMcAhaM paMcAhe cevaegAhaM / / [bhA.4038] rAgadosavivaDiM hANivA naudetipaccakkhI / coddasapuvvAdIvihutaha nAuMdeti hInahiyaM / / vR-yathA pratyakSiNaH pratyakSAgamajJAninastulpe'pyaparAdhepaJcakapaJcaka yogye ekasya paJcakaMdadati / aparasya rAgadveSavivRdvimupalabhya mAsena mAsAbhyAM mAsairvA vRddhiM prayacchanti / upalakSaNametat mUlamanavasthApyaM pArAJcitaM vA yacchanti / yathA tulye'pi pArAJcitaM yogyAparAdhe ekasya pArAJcitamaparasyAnavasthApyaM mUlaM cchedaM vA mAsena mAsAbhyAM mAsai rvA hAnyA tapo vA ca zabdAt paJcakaM yAvadante namaskAra sahitaM hA duSThukRtaM hA duSThukAritaM hA duSThu anumoditamityevaM vairAgyabhAvanAto rAgadveSahAni bhUyasImati bhUyastArAmupalabhya prayacchanti, tathA kasyacit mAsapratisevanAyAmalpAM rAgadveSahAnimupalabhya paJcakahAnyA mAsikaM dadati paJcaviMzatiM dinAni dadatItyarthaH / tathA ekAhanAma abhaktArthaM pratisevite paJcAhaM dadatipaJcAhe vA pratisevite ekAhamupalakSaNatvAdAcAmlamekAzanaM pUrvArddha nirvikRtaM pauruSIM namaskArasahitaMvA prayacchanti / evaM caturdazapUrvAdayo'pi hunizcitaMrAgadveSahAnivRddhI upalabhya hInamadhikaMvA prAyazcittadadati / atraparasya prazramudIrayati[bhA.4039] codagapucchA paccakkhanANiNothovaMkahabahuMdeti / diThaMto vANiyaejinacodasa puTvie dhamae / / vR- codakasyAtra pRcchA pratyakSajJAnino jinAdayaH stoke'parAdhe kathaM bahu prayacchanti prAyazcittamupalakSaNametatbhUyasi vAparAdhe stokamatra sUrirAha-dRSTAnto'tra vaNijA dRSTavyaH / tathA bhUyaH parasya pRcchA jinAdayaH kevalajJAnAdibalena parasya bhAvaM jAnate caturdazapUrviNastu kathaM yena stoke'pi bahu, bahAvapistokaMdadati / sUrirAha-atradhamako dRSTAntaH tatra prathamatovaNigdRSTAntaMbhAvayati[bhA.4040] jaMjahamollaMrayaNaMtaMjANai rayaNavANito niunno| . thovaMtumahallasasvakAsai appassa vibahaMtu / / vR- yathA nipuNo ratnavaNik yat ratnaM yathA mUlyaM tattathA samyak jAnAti / jJAtvA ca kasyacit mahato'piratnasyastokaMmUlyaM dadAti, kasyacidalyasyApyadbhutaguNopetasyabahu, imAmevadRSTAntabhAvanAM prakArAntareNAha[bhA.4041] ahavA kAyamaNissa usumahallassa viu kAgaNI mollaM / vairassa uappassa vimollaMhotIsayasahassaM / / vR-athavetiprakArAntaretnaparIkSakovaNikkAcamaNeH sumahato'pimUlyaMkAkinI karAti / vajrasya turatnasyAlpasyApimUlyaM tena kriyamANaMzatasahanaM bhavati / atropanayamAha[bhA.4042] iyamAsANabahUNa virAgadosappayAe thovaMtu / rAgadosovacayA paNage viuto bahuMdeti / / vR-itiamunAdRSTAntaprakAreNabahunAmapimAsAnAyogye'parAdhevairAgyabhAvanAcchalatorAgadveSAlpatayA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 stokaM prAyazcittaM dadati, siMhavyApAdakasyeva, rAgadveSopacayAt paJcake'pyaparAdhe bahuprAyazcittaM dadati / adhunA jina codasapuvviedhamae ityasya vyAkhyAnamAha[bhA.4043] paccakkhI pacakkhaMpAsai paDisevagassasobhAvaM / kie jANaipArokkhI nAyamiNaMtatthadhamaeNaM / / vR-pratyakSI jinAdi: pratyakSa pratisevasya bhAvaM jAnAti, parokSI caturdazapUrvAdiH kathaM jAnAti yena so'pi tathaiva vyavaharati ? sUrirAha- tatra tasmin viSaye jJAtamudAharaNamidaM vakSyamANaM dhamakena zaMsvadhyAmAtrAtadevadarzayati[bhA.4044] nAlIdhamaeNajinA uvasaMhAraM kareMtipArokkhe / jaha sokANaMjANaisueNasohiMtahA souM / / vR-jinAstIrthakRtaH parokSe Agame upasaMhAraM nAlIdhamakena kurvante iyamatra bhAvanA-nADikAyAM galantyAmudakagalanaparimANatojAnAtietAvatyudake galiteyAmo divasasya rAtrervAgataititato'nyasya parijJAnAya zaGkha dhamati / tatra yathA so'nyo janaH zaGkhasya zabdena zrutena kAlaM vA yAmalakSaNaMjAnAti tathA parokSAgamagAmino'pizodhimAlocanAMzrutvAtasyayathAvasthitaMbhAvaMjAnanti |jnyaatvaactdnusaarenn prAyazcittaM dadati / atha kIdRzAste zrutajJAnino ye pratyakSajJAnina ivazodhiMjAnanti |tt Aha[bhA.4045] jesiMjIvAjIvAuvaladdhA savvabhAvapariNAmA / savvAyanayavihIhikena kayaM Agamena kayaM / / vR-yeSAMzrutabalena sarvejIvAajIvAzcaupalabdhAdravyataH sarveSAmapicabhAvanAMpadArthAnAmupalabdhAH zrutajJAnaviSayAH pariNAmAH paryAyAH kairityAha-sarvairnaMgamAdibhinaryavikalpaiste pratyakSajJAninaiva parasya zodhiMjAnanti / atraparapraznaH kenakRtaMtatzrutajJAnaM yasyedRzaMmAhAtmyamataAhaAgamena kevalajJAnena kRtametAvevAkSepaparihArau bhAvayati[bhA.4046] tuMpuna kena kayaM suyanANaMjenajIvamAdIyA / najaMtisavvabhAvA kevalanANINataMtukayaM / / vR- yatpunaH zrutajJAnaM kena kRtaM, yena jIvAdayaH sarve bhAvA jJAyante / sUrirAha kevalajJAnibhiH kRtaM gAthAyAM SaSThI tRtIyArthe prAkRtatvAt tadevaM yathA zrutajJAnino'pi jAnanti tathA pratipAditamadhunA zodhividhimAha[bhA.4047] Agamato vavahAraMparasoccA saMkiyaMmi ucrite| AloiyaMmiArAdhanA anAloiebhayaNA / / vR- AgamataH pratyakSajJAnI vApare parasmin vyavahAraM karoti / parasyAlocanAM zrutvA nAnyathA / tatra yadikaluSitacAritratayAnasamyagAlocayati, kiMtvAmaryAdAmatikramyavarttate, tadAzaMkitamitibhinnamiti vA kaluSitabhiti vA ekArthaM cAritresati na samyaganenAlocitamiti jJAtvAtaMbrUte anyatra gatvA zodhiM kuruyadi punaH samyagAlocayati tadA dadAtiprAyazcitta athayadi pratyakSAgamajJAninaH parokSAgamajJAnino vAsarvabhAvaparijJAnAttataHkasmAttasya purataAlocyate, kiMtutasyasamIpamupagamyavaktavyamaparAdhAnme bhavantojAnatetasyazodhiprayacchatatataAha-AloiyAdi / AlocitebahaguNasaMbhavataH samyagArAdhanA bhavati / anAlocitaArAdhanAyAbhajanAvikalpanAkadAcidbhavatikadAcinneti / etaccAgrabhAvayiSyate
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka : :- 10, mUla - 251, [bhA. 4047] tatrAgamato vavahAraM pare socceti vyAkhyAnayati [bhA. 4048 ] AgamavavahArI chavi vi AloyaNaM nisAmettA / deti tato pacchitaM paDivajjai sAriuMjaiya / / vR-AgamavyavahArI SaDvidho'pi parasyAlocanAM nizamya tataH prAyazcittaM dadAti / yadica kamapyaparAdhaM vismRtaH smAritaH san samyak pratipadyate tadA smArayati ca / anyathA tasyAlocanAmeva na dadAti / [bhA. 4049 ] Aloiya paDikkaMtassa hoi ArAdhanA suniyamena / anAloyaMmi bhayaNA kiha puna bhayaNA havai tassa / / vR- pUrvamaparAdhajAtamAlocittaM tatastasmAt pratikrAntasya apunaHkaraNatayA pratinivRttasya niyamena paryante samyagArAdhanA bhavati / anAlocite punarbhajanA / Aha-kathaM punaranAlocite tasyArAdhanAviSayabhajanA bhavati / atrAha[bhA. 4050] kAlaM kuvvejja sayaM aho vA hujja ahava Ayarito / appatte patte vA ArAdhana tahavi bhayaNevaM / / 445 vR- ko'pi AlocanAM grahISyAmItyAlocanApariNAmapariNata AlocanAgrahaNAya samprasthita AlocanArhasamIpaM sa ca tamaprApta evApAntarAle svayaM kAlaM kuryAt / yadi vA pApto'pi rogavazAdamukho jAto'thavA tasyAprAptavata eva sa AlocanArha AcAryaH kAlagato, yadi vA prAptavato'pyamukho jAtaH / tataH sa evamAlocanAM pariNataH AlocanAyA asaMbhave'pi kAle kurvannArAdhako yadi punarna samyagAlocanApariNAmapariNatastadA so'nArAdhakaH saca tathA kAlagato dIrghasaMsArI bhavati, evamArAdhanA AlocanA hi prApte'prApte vA bhajanayA bhavati / sampratyAgamavyavahAriNAmapi purata AlocanAyAM guNAnupadarzayati / avarAhaM viyANaMti tassa sohiM ca jaddavI / [bhA. 4051] tahA vi AloyaNA vRttA AloyaMte bahuguNA / / vR- yadyapyAgamavyayahAriNastathAlocakasyAparAdhaM vijAnanti zodhiM ca tathApi teSAmapi purata AlocanA dAtavyA uktA tIrthakaragaNadharairyata Alocayati bahavo guNAstathAhyAlocanAcAryeNa sa AlocakaH protsAhyate yathA vatsa, tvaM dhanyastvaM sabhAgyaH yadevaM mAnaM nihatyAtmahitArthatayA svarahasyAni prakaTayati / mahAduSkarametat, evaM ca sa protsAhitaH san vardhamAnapariNAmaH samyag niHzalyo bhUtvA yathAvasthitamAlocayati zodhiM ca samyak pratipadyate / tataH paryante ArAdhanA stokakAlena ca mokSagamanamiti / atha kathamArgAmeno vyavahAraM prayuMjate tata Aha [ bhA. 4052] davve hiM pajjavehiM ya kamakkhette kAlabhAvaparisuddhaM / AloyaNaM suNettA to vavahAraM pauMjaMti / / vR- dravyaiH sacittAdibhiH paryAyaistaSAmeva sacittAdidravyAmANavasthAvizeSaiH pariNAmavizeSaistathA kramataH kSetrataH kAlato bhAvataJcaparizuddhAmAlocanAM zrutvA tatastadanantaraM vyavahAraM zodhivyavahAraM prayuJjate nAnyathA, tatra yadi sacittaM sevitvA sacittamevAlocayati tadA dravyazuddhA sA AlocanA yadA tu sacittaM pratisevyAcittamAlocayati tadA dravyAzuddhA, tathA yAmavasthAmupagataM sacittaM pratisevya tAmavasthAgataM tadAlocayati tadA sA paryAyazuddhA; yadAnyAmavasthAmupagataM pratisevyAnyAvasthAmAlocayati tadA
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 paryAyAzuddhAtathA yadipratisevanAnulomamAlocayatitadA sAkramazuddhA utkrmennaalocytHkrmaashuddhaa| tathA yadyatra janapade'dhvani vA pratisevitaM tattathaiva AlocayataH kSetrazuddhA AlocanA janapade pratisevitamadhvani kathayataH kSetrAzuddhA / yathA yat yadA durbhikSe subhikSe vA divArAtrau vA pratisevitaM tattadAlocayataH kAlazuddhA subhikSe pratisevya durbhikSe kathayato rAtrau vA pratisevya divase kathayataH kAlAzuddhA |tthaa yenAnAbhogAdinAsevitaMtaMbhAvaMkathayatobhAvazuddhA, upetya pratisevyAnAbhogAdinA kathayato bhAvAzuddhA |smprtibhaavmevopdrshyti[bhaa.4053] sahasA annANenavabhIeNava pellieNavapareNa / vasanena pamAdena vamUDhena varAgadosehiM / / vR-tena pratisevakena sahasA ajJAnena vA pareNa vA preritena vA vyasanena vA dyUtAdinA pramAdena vA mUDhena vA rAgadveSAbhyAM vA pratisevya yadi tathaivAlocyateprAyazcittAya me dadAti nAnyatheti vAkyazeSaH / [bhA.4054] puvvaM apAsiuNaMchuDhe paayNmijNpunnopaase| nayatarai niyatteuM pAyaMsahasAkaraNameyaM / / vR- pUrvamagretanapradeze kuliGginamadRSTrA kSipte utpAdite pAde yatpunaH pazyati kuliGginaM samApatitaMna pAdaM nivartayituMzaknotitata evaM yattasya vyApAdanametatsahasAkaraNaM / sAmpratamajJAnamAha[bhA.4055] annayarapamAeNaMasaMpautassa novauttassa / iriyAisubhUyattheavaTTato eyamannANaM / / vR- paJcAnAM pramAdAnAmanyatareNApi pramAdenAsaMprayuktasyAkroDIkRtasyAta eva IryAdiSu samitiSu bhUtArthena tatvato'vartamAnasya yadbhavanametadajJAnaM adhunA bhIeNa va pellieNa va pareNa ityasya vyAkhyAnamAha[bhA.4056] bhIto palAyamANoabhiyogabhaena vaavijNkujjaa| paDito vA'paDito vA pelijjaupelliupANe / / vR-abhiyogabhayena bhItaH palAyamAno yat kuryAtprANavyaparopaNAditatbhItenetidraSTavyam / tathA pareNa preritaH sanpatito'patito vAprANAn dvIndriyAdIna ekendriyAnvA prerayeta / samprativyasanAdipahAnivyAcaSTe / [bhA.4057] jUyAdihoi vasanaM paMcavihokhalubhavepamAdou / micchattabhAvanA umoho taha rAgadosAya / / vR-dhutAdi bhavati vyasanaM, pramAdaH khalu madyAdibhedAbhavati paJcavidhaH, mithyAtvaM bhAvanA mohaH rAgadveSAH suprtiitaaH| [bhA.4058] eesiTANANaMannayare kAraNesamuppanne / to AgamavImaMsaMkareMti attA tadubhaeNaM / / vR-eteSAmanantaroditAnAMsahasAprabhRtInAMsthAnAnAmanyatarasminkAraNesamutpannesatiAlocanAyAM pradattAyAmAgamavimarzamAptA ubhayena sUtrArthalakSaNena kurvanti / yathAyaM saho'yamasahaH ayametAvatA zotsyatiayaM neti / athavA kimanenasamyagAlocitaM kiMvAneti / sAmpratamAgamavimarzameva vyAkhyAnayati
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4059 ] bhA.4059] jai Agamo ya AloyaNA ya donni visamaMta nivyNti| esA khala vImaMsA jo va saha jeNa vA sujjhe / / va.yadyAgamazcAlocanA ca ete dve api samakaM parasparamavisaMvAditA nipatatau yathaiva tasyAgamastathaivetarasyAlocanA yathaiva tasyAlocanA tathaivAgamina AgamaH / eSa khalu Agamavipaza ucyate / asmin sati zodhi dadati nAnyathA yAda vA yaH saho'saho vA yena vA yaH zuddhayati / etatparibhAvanamAgamavimarzaH / sampratyAptazabdavyAkhyAnamAha__ bhA.[4060] nANamAdIni attANi, jena atto u so bhave / rAgadosappahINo vA, je va iTThA visodhIe / / vR.jJAnAdIni jJAnadarzanacAritrANi yenAptAni sa bhavatyAptaH jJAnAdibhirApyate sma Apta iti vyutpatteH yo vA rAgadveSaprahINaH sa AptaH / yadi vA ye iSTAH zodhau zodhiviSaye ye aaptaaH| bhA.[4061] suttaM attho ubhayaM AloyaNa Agamo va iti ubhayaM / jaM tadubhayaMti vuttaM vattha imA hoi pribhaasaa| vR.sUtramartha ityubhayaM tenAgamavimarza kurvanti kimayaM saha itydi athavA AlocanAmAgazavimarza vidadhati / yathA ki yathAvasthitAsyA locanA kiM vA neti / tatra yattadubhayamityuktaM / tatra iyaM vakSyamANA paribhASA bhavati / tAmevAhabhA.[4062] paDisevaNAiyAre jai nAuTTai jahakkama svve| nahu deMtI pacchittaM Agama vavahAriNo tassa / / vR. yadi pratisevanAticarAn yathAkramaM sarvAn yadi nAkuTTayati nAlocayati tadA tasyAgamavyavahAriNaH prAyazcittaM na ddti| yadi punaH pratisevanAticArAn yathAkramaM sarvAn AkuTTayati Alocayati tadA tasyAgamavyavahAriNaH prAyazcittaM ddti| bhA.[4063] kahehi savvaM jo vutto jANamaNo vi gRhti| na tassa ditte pacchittaM, biMti annattha sohaya / vR.yAn sarvAnAlocayan kathaya sarvaM mA nigRhayeti ya uktaH san jAnAno'pi gUhayati tasya prAyazcittamAgavyavahAriNo na ddti| kintu bruvate anyasya samIpe gatvA zodhaya, zodhiM gRhaann| bhA.[4064] na saMbharati jo dose sabbhAvA na ya mAyayA / paccakkhI sAhae te na mAiNo u na saahe| vR. yo dopAn sadbhAvato na smarati na mAyayA, tasya pratyakSI, pratyakSAgamajJAnI kthyti| bhA.[4065] jai Agamato va AloyaNA va dovi visamaM niviyaaii| nahu hoti pacchittaM Agama vavahAriNo tassa / / vR. yadyAgama AlocanA ca ete dve api viSamaM nipatite yathA tenAlocitaM tathAgamajJAnI tasyAtIcAraM na prekSate kintvanyAdRzamUnamadhikaM vA ityarthaH / tadA tasyAgamavyavahAriNaH prAyazcittaM na dadati / bhA. [4066] jai Agamoya AloyaNA ya donnivi samaM nivddiyaaii| deMti tato pacchittaM AgamavavahAriNo tassa / /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 vR. yadyAgama AlocanA ca ete dve api samaM nipatite yathAparAdhamAlocanAmAgamajJAnI pazyatItyarthaH / tatastasyAgamavyavahAriNaH prAyazcittaM dadati / atha kIdRza AlocanAhaH kIdRzo netyAhabhA.[4067] aTThArasehiTThANehiM jo hoi aprinihito| nalamattho tAriso hoi vavahAraM vavaharittae / / vR. aSTAdazasu vakSyamANeSu sthAneSu gAthAyAM tRtIyA saptamyarthe yo bhavati apariniSThitaH samyaga'parijJAnI sa tAdRzo vyavahAraM vyavahartuM nAlamarthaHbhA.[4068] aTThArasehiM TThANehiM jo hoi prinittttito| alamattho tAriso hoi vavahAraM vavaharittae / vR.aSTAdazamu vakSyamANeSu sthAneSu yo bhavati pariniSThitaH / samyag jJAtA ta tAdRzo vyavahAraM vyavahartumalamarthaH paryApto bhavati / bhA.[4069] aTThArasehiM TThANehiM jo hoti apatiTThito / nalamattho tAriso hoi vavahAraM vvhritte| bhA.[4070] aTThArasehi TThANehiM jo hoti suptitttthito| nalamattho tAriso hoi vavahAraM vvhritte| vR.zlokadvayamapi pUrvavat, navamarapratiSThitaH teSu samyagavartamAnaH, pratiSThitasteSu samyag vartamAnaH / samprati tAnyevASTAdazasthAnAnyAhabhA.[4071] vayachakkakAyachakkaM akaNo gihibhAyaNe pliyNko| / goyaranisijja nhANe bhUsA aTThArasaTThANe // vR.vrataSaTkaM prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtribhojanalakSaNaM, kAyapaTakaM pRthivyaptejovAyuvanaspatisalakSaNaM, akalpaH piNDazayyA vastrapAtrarUpaM catuSTayamakalpanIyaM gRhibhAjanaM kAMsyapAtrAdiH, palyaGkaH zayyAvizeSo gRhasthocito gocaraniSadyAgocaragatasya nipadanaM, snAnaM dezataH sarvato vA zarIrasya prakSAlanaM vibhUpAmaNDanamaSTAdazaM sthAnamadhunA pariniSThitapratiSThitazabdayorarthamAhabhA.[4072] pariniTThito parinnAyA pariTThio jo TThito u tesi bhve| aviU sohiM na yANei aTTito puNa annahA kujjA / / vR.pariniSThito nAma yathAyogaM vidheyatayA vA samyak parijJAta: pratiSThito, yastepvASTAdazamu sthAneSvAgamAnusArato'vidhAyakatayAvasthito'thApariniSThito'pratiSThito vA, ko doSo yena tasyAlocanArhatvapratiSedhastata Aha-avidvAn apariniSThitaH zodhi na jAnAti, apratiSThito ni:zUkatayA mA mamapi gurutaraM prAyazcittamApatediti bhayato vAnyathA vyavahAraM kuryaattenobhyorpyaalocnaahtyprtissedhH| bhA. [4073] battIsAe TThANesu jo hoi apariniTThito / nalamattho tAriso hoi vavahAraM vavaharittae / / bhA.[4074] battIsAe TThANesu jo hoi prinitttthito|
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH - 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4074 ] alamattho vAriso hoi vavahAraM vavaharittae / battIsAe dvANesu jo hoi apatiTThito / namattho tAraso hoi vavahAraM vavaharittae / battIsAe dvANesu jo lei supatiTThito / mattho tAraso hoi vavahAraM vavaharittae || bhA. [4075 ] bhA. [4076] vR. zlokacatuSTayamapi pUrvavat / samprati tAnyeva dvAtriMzat sthAnAnyAhaavihA gaNisaMpaya ekkekkA cauvvihA muneyavvA / bhA. [4077] eso khalu battIsA te puNa TThANA ime huMti // vR.gaNina AcAryasya sampadaSTavidhA aSTaprakArA ekaikA ca bhavati caturvidhA jJAtavyA, esa khalu dvAtriMzat sthAnAni bhavanti / tatra yAni sampado'STau sthAnAni tAnImAni bhavanti / tAnyevAhaAyArasuyasarIre vayaNe vAyaNamatI paugamatI / bhA. [4078] bhA. [4081] 449 - etesu saMpayA khalu aTThamiyA saMgahaparinA || vR. AcAre zrute zarIre vacane vAcanAyA matau prayogamatau eteSu sthAneSu smapado bhavanti / tAzca sarvasaMkhyayA sapta, aSTamikA sampatsaMgrahaparijJA / bhA. [4079] esA aTTavihA khalu ekkekkIe cauvviho bhedo / iNamo u samAseNaM vacchAmi ahAnupuvvIe / vR. eSA anantaroditA aSTavidhA khalu sampattadekaikasyAzca sampadazcavidho'yaM vakSmANo bhedaH taM samAsena yathAnupUrvyA paripATya vakSyami pratijJAmeva nirvAhayati bhA. [4080] AyAra saMpayAe saMjamadhuvajogajuttayA paDhamA / biiyA ya asaMppagahiyA aniyayavittI bhave taiyA / tatto ya vuDasIle AcAre saMpayA caubbheyA / caraNaM tu saMjamo u tahiyaM niccaM uvautto // vR.AcArasampadyAvAntarabhedazcatasraH sampadastadyathA- prathamA saMyamadhruvayogayuktamA, dvitIyA asaMpragragahitA saMpragraharahitatA, tRtIyA bhavatyaniyatavRttiM statazcaturthA yat vRddhazIlo varttate / eSA AcAre saMpaccaturdhA / tatra saMyamadhruvayogayuktanA nAmasaMyamazcaraNaM tasmin dhruvaM nityaM yoge yuktattA upayuktattA sNymdhuvyogyktttaa| asaMpragrahitA nAma jAtyAdimadairanutsiktattA / bhA. [4082] Ayarito bahussuto tavasi jaccAdigehi va maehiM / jo hoi anussitto asaMpaggahito bhave so u // vR. AcAryo'haM bahuzruto'haM tejasvI ahamiti madairjAtyAdibhirarvavA madairyo bhavatyanusiktaH sa bhavatyasaMpragrahito madasaMpragraharitatvAt aniyatavRttitA aniytcaaritaa| tathA cAhabhA. [ 4083] aniyayacArI aniyayavittI agihito vi hoi aniketo / nihuya sa bhave acaMcala nAyavvo vuDDhasIlatti // vR. aniyatavRttirnAma aniyatacArI athavA agrahiko'vidyamAnananiketo'niyatavRttistathA 22/29
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 nivRtta etadeva vyAcaSTe - acaJcalo vRddhazIlo jJAtavyaH uktA AcArasampaccaturdhAH / bahusuya pariciyasutte vicittasutte ya hoi bodhavye / ghosavisuddhikare vA cauhA suyasaMpayA hoi / / bhA. [4084] vyavahAra-chedasUtram-2- 10 / 251 - 1/2 zrutasampaccaturdhA catuHprakArA bhavati, tadyathA - bahuzrutaH paricitasUtra: vicitrasUtro dhoSavizuddhikaraH / sampatsadvato bhedenAbhidhAnaM zrutazrutavavatoH kathaMcidbhadedAt / evamuttaratra pUrvaM ca paribhAvanIyaM / tat bahuzrutamAha bhA. [ 4085 ] bahusuttajugapahANe abbhitara bAhiraM suyaM bahuhA / hoi va saddaggahaNA cArittaM vi subahuyaMpi // vR. yasya bahudhA bahuprakAramabhyantamaGgapraviSTaM bAhyamaGgaM bAhya zrutaM bhavati vidyate / ghoSavizuddhikara ityatra ca zabdagrahaNAt subahukakaM cAritramapi yasya sa yugapradhAMno bahuzrutaH / saganAmaM va pariciyaM ukkamaukkamato bahUhiM vigamehiM / sasamayaparasamaehiM ya ussaggovavAyato cittaM // bhA. [4086] vR. yathA zrutaM utkramataH krameNa ca tathA krameNa utkrameNa vA ekaikapadamocanena ityAdibhirapi bahunirgamaiH svanAmeva svAbhidhAniva paricitaM sUtraM saparicitasUtrastathA yasya svasamayaparasamayAbhyAM svasamayaparasamayavaktavyatAbhyAmutsargApavAdena utsargAnuviddhamapavAdAnuviddhaM vicitraM sUtraM svicitrsuutrH| ghoSavizuddhamAha bhA. [4087] ghosA udattamAdI tihiM visuddhaM tu ghosaparisuddhaM / esA suttovasaMpaya sarIrauvasaMpayaM ato vucchaM // vR. ghoSA udAttAdayastairvizuddhaM ghopavizuddhaM tatkaraNazIlo ghoSavizuddhikaraH eSA caturdhA zrutopasampat / ata UrdhvaM zarIropasampadaM vakSye / tAmevAha bhA. [4088] parINAho taha anuttappayA sarIraMmi / pasipuNNa iMdiyaehiM ya thirasaMghayaNo ya bodhavvo // vR. zarIrasya ArohaH samapariNAhaH tathA anutapyatA alajjanIyatA tathA paripUrNamindrayaiH sthirasaMhananazcaturtho boddhavyaH / tatrArohapariNAhamAha // bhA. [4089] Aroho digghattaM vikkhaMbho vi jai tettito ceva / Aroha pariNAhe uvasaMpayA esa nAyavvA // vR. Aroho dIrghatvaM pariNAmo viSkaMbho vizAlatA / tatra yAvanArohastavAn yadi viSkaMbho bhavati tadA eSA upasampat ArohapariNAhe jJAtavyA / anutapyatAmAha bhA. [4090] tavu lajjAe dhAU alajjaNIyo ahIna savvaMgo / hoi anutappe so avigalaiMdiyapaDipuNNe // vR. trapudhAturlajjAyAM vartate paupi lajjAyAmiti vacanAt / tata utprAbalyena trapyate yena . tat uttrapyaM / na uttrapyamanauttrapyamalajjanIyaM tathA ca zarIrazarIramatorabhedamadhikRtyAha- alajjanIyaH kimuktaM bhavati ahInasarvAGga eSa bhavatyanuttrapyaH / tathA avikalAni spaSTaM sampUrNAni indriyANi yasya so'vikalendriyaH / paripUrNaH paripUrNendriya ucyate / sthirasaMhananamAha
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4091] bhA. [4091] paDhamagasaMghayaNathiro balI ya sarIro ca hoi naayvvo| esA zarIrasaMpayA etto vayaNami vucchAmi / / 7. prathama saMhananaH sthira: sthirasaMhanano jJAtavyaH / eSA catuHprakArA shriirsmpduktaa| ata UrdhvamidAnI vacane sampadaM vyAkhyAmi tAmevAhabhA.[4092] Adejja mahuravayaNo ya anissiyaM vayaNo tahA asaMdiddho / Adejjagabbhavako atthavagADhaM bhave mahuraM / / bhA. [4013] ahavA aparusavayaNo khIrAsavamAdiladdhijutto vaa| nissiya kohAIhiM ahavAvI raagdosehiN|| vR. Adejjati padaikadeze padasamudAyopacArAdAdeyavacana iti draSTavyamevamanyatrApi / tathA madhuravacano'nizritavacano'sandigdho'sandigdhavacanaH / tatrAdeya Adeyavacano nAma grAhyavAkyaH / arthAvagADhaM bhavati madhuraM, madhuraM vacanaM yasyAsau madhuravacanaH / athavA aparuSavacano yadi vA kSIrAzravAdilabdhiyukto madhuravacanaH / tathA nizritaM krodhAdInAmathavA rAgadveSANAM nizrAmupagataM gAthAyAM tRtIyAkaraNavivakSAto na nizritaM vacanaM yasya sa tathA asandigdhavacanamAhabhA. [4094] avvattaM aphuDatthaM atha bahuttA va hoti saMdiddhaM / vivarIyamasaMdiddhaM vayaNe sA saMpayA cauhA / / vR.avyaktavaco vyaktAyA abhAvata: asphuTArthamakSarANAM sannivezavizeSato vivakSitArthasampadAkatvAbhAvAt, arthabahutvAdvA bhvti| sandigdhaM tadviparItamasaMdigdhaM tadvacanaM yasya so'saMdigdhavacanaH / eSA vacane sampaccaturdhA catuHprakArA / samprati vAcanAsampadaM catuHprakArAmAhabhA. [4095] vAyaNabheyA cauro vijioddesaNa, smudisnnyaao| parinivvaya nivAyAe nijjavaNe ceva atthassa / / vR. vAcanAyA bhedAzcatvArastadyathA-vicintya samyak yogyatAM parinizrityoddezanaM 1, vicintyaiva samudeza (na) samuddezanatA ca 2, tathA parinirvApya vAcayati 3, arthasya niryApanA 4 / tatra vicintyoddezanAhabhA. [4096] teNeva guNeNaM tU vAeyavvA prikkhiuNsii| sA udvisati viyANeuM jaM jassa u joggaM taM tassa // vR. ayamasya vAcanA yogyo'yamayogya iti tenaiva vAcanAviSayena guNena ziSyAH parIkSya vAcayitavyA nAnyathA tato yat yasya yogyaM tattasya vijJAya uddizati / atraiva prakArAntaramAhabhA.[4097] apariNAmagAdI viyANiu abhayANe na vAetti / jaha AmamaTTiya ghaDe, aMbeva nachubbhatI khIraM / / vR.apariNAmikAdIna AdizabdAdatipariNAmikaparigrahaH chedasUtrANAmabhAjanAni vijJAya na vAcayati nodetItyarthaH / yathA Ame apakve mRttikA ghaTe pakke vA amlena kSIraM kssipyte| bhA.[4098] jai chubbhatI vinassai nassai vA evmprinnaamaadii| noDese ccheyasuttaM samuddise vAcitaM ceva // vR. yadyamle kSIraM kSipyate tadA vinazyate yadi vA AmamRttikAghaTe ghaTasya bhaGgato vinshyti|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 evamapariNAmAdau cchedasUtraM vinazyati nazyati vA tato noddizati epA vicintyoddezanatA, samuddizedapi tadeva yogyaM nAnyat / eSA vicintya smuddeshn| bhA.[4099] parinivvaviyAvAe jattiyamettaM tu tarai uppeuM / jAhagadiTuMteNaM paricite tAva tAmuddisati / / va.parinirvApya vAcayati / kimuktaM bhavati? jAhakadRSTAntena yAvanmAtramavagrahItuM zaknoti tAvanmAtramagratenaparicite uddizati / eSA parinirvApya vAcanA, arthasya niryApaNAmAhabhA.[4100] nijjavaggo atthassa jo viyANAi attha suttss| attheNa va nivvahatI atthaMpi kahei jaM bhaNiyaM / / vR.arthasya niryApaka iti yadbhaNitaM tasyAmarthaH / yo nAma sUtrasyArthaM kathyamAnaM vijAnAti yadi vA arthena nirvahati arthAvadhAraNAbalena sUtrapAto nirvAhamupayAti tasyArthamapi kathayati, AstAM sUtraM dadAtItyapi zabdArthaH / samprati matisampadaM caturbhedAmAhabhA. [4101] maisaMpayacaubheyA uggaha IhA avAya dhAraNA ya / uggahamati chabbheyA tattha imA hoi nAyavvA / / vR.mtismpccturbhedaa| tadyathA-avagraha ihA avAyaH dhAraNA c| tatrAvagrahamavagraha: anirdezya sAmAnyamAtragrahaNamIhanamIhA avagrahItasyArthasyAsadbhUtavizeSa parityAgena sadbhavizeSAdAnAbhimukho bodhavizeSaH / avAyo nizcayaH / dhAraNA smRtistatrAvagrahamatiriyaM vakSyamANe SaDbhedA bhavati jnyaatvyaa| tAmevAhabhA. [4102] khippa bahuvihaM va dhuvaanissiya taha ya hoI asaMdiddhaM / ugeNhai evihA avAyamavi dhAraNA ceva / / vR.1 kSiptaM 2 bahu 3 bahuvidhaM 4 dhruva 5 nizrita 6 asndigdhmvgRhnnaati| evaM avagrahasya SaT bhedaM evaM SaT bhedA IhA avAyo dhAraNApi ca pratyeke jJAtavyA / tatra kSipramavagrahaM vyAkhyAnayati / bhA.[4103] sIseNa kutitthIpa va uccriymetmevaauginnhe| taM khippaM bahugaM puNa paMca va cha ssatta gNthsyaa|| vR. ziSyena kRtIrthinA vA yat uccaritamAtramevAvagRhNAti tat kSipramavagrahaNamucyate / bahukaM punaravagrahaNamidaM yat paJca SaT sapta vA granthazatAnyekavAramavagRhNAti; bhA.[4104] bahuhAnegapayAraM jaha lihati vadhArae gaNei viyA, akkhANagaM kahei saddasamUhaM va negavihaM / / vR. bahuvidhamavagrahaNaM nAma anekaprakAraM yathA svayaM likhati anyena bhnnymaanmvdhaaryti| anyacca saMkhyeyavastu gaNayati / athavA nAnApuruSAzritaM nAnAtodyAzritaM vA zabdasamUhamanekavidhaM anekaprakAraM pratyekamavagRhNAti etat buhvidhmvgrhnn| bhA.[4105] na vissarati dhuvaM tA anissiyaM janna potthae lihiyA, anabhAsiyaM ca geNhae nissaMkiya hoi saMdiddhaM / vR. yannaiva vismarati tat dhruvam / anizritaM nAma yanna pustake likhitamapekSate abhASita vA parairvyAjena udIritaM vA yadavagRhNAti tadanizritaM, niHzaGkitaM bhavatyasandigdhaM / evaM grahaNasya
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4105 ] SaDbhedAH / sAmpratamIhAdInAM SaDbhedAn pratyekaM yojayannAhabhA. [4106] uggahiyassa uIhA IhitA pacchA anNtrmvaato| avagate eccha dhAraNa tIe viseso imo navaraM / / vR.avagrahItArthasya viSaye IhA pravartate, IhAyA api uktaprakAreNa SaDbhedA bhAvanIyAH / Ihite sati pazcAdanantaramavAya upajAyate / tatastasyApyuktapaprakAreNa SaDbhedAH / avagate sati pazcAddhAraNAtastasyA api paDebhedAH navaraM tasyAM dhAraNAyAmayaM vakSyamANo vizeSastamevAhabhA. [4107] bahu bahuvihaM purANaM duddharamanissiya taheva asaMdiddhaM / porANa purA vAyitaM duddhrnybhNgguvlitaa|| vR. bahu bahuvidhaM paurANaM durdharamanizritaM tathaivAsandigdhaM dharaNamiti dhAraNAyAH SaDbhedAstatra bahubahuvidhA'nizritA'sandigdhAni tathaiva paurANaM nAma yat purA cirakAlo vAcitaM / darddharaM nAma nayabhaMgairvAgupilatvAnmahatA kaSTena dhAryam samprati prayogamatisampadaM cturbhedaamaah| bhA. [4108] etto u paugamatI cauvvihA hoi aanupuvviie| AyapurisaM va khettaM vatthu vi ya pauMjae vAyaM / / vR. ata UrdhvaM prayagamatizcaturdhA AnupUrvyA paripATya vakSyate / tAmevAha-AtmAnaM puruSaM kSetraM vastu dititvA jJAtvA vAdaM prayukte upalakSaNametat / dharmakathAdikaM vA tatrAtmadvAramAhabhA.[4109] jANati payogabhisajo vAhI jenAturassa chijji| oiya vAto ya kahA vA niyasattiM nAu kAyavvA / / vR. yathA prayogabhiSak yenauSadhenAturasya vyAdhiH cchidyate tat jAnAti jJAtvA ca tat prayuMkte ityevamadhunA prakAreNa nijazaktiM jJAtvA vAdo dharmakathA vA kartavyA naanythaa| gataM AtmadvAram bhA.[4110] purisaM uvAsagAdI ahavAvI jANagA iyaM prisN| puvvaM tu gameUNaM tAhe vAto ptottvvo|| vR. puruSamupAsakAdi kathamathavA jJApikAdikAM vidyAM vA parSad pUrvaM gamayitvA pazcAt vAdaH prayoktavyo nAnyathA / gataM puruSadvAramadhunA kSetradvAramAhabhA.[4111] khettaM mAlavamAdI ahavAvI sAhubhAviyaM jaM tu| nAUNa tahA vihiNA vAto ya tahiM patottavvo / / vR. kSetraM mAlavAdikaM yadvA sAdhubhAvitaM tattathArUpeNa jJAtvA vidhinA jinabhaNitena vAdaH prayoktavyo naanythaa| gataM kSetradvAraM / vastudvAramAhabhA. [4112] vatthu paravAdI u bahu Agamito na vA ca nAUNaM / rAyAvarAyamacco dAruNabhaddassa bhAvotti / / vR.vastu parivAdI bahvAgamiko na vA yadi vA rAjA rAjAmAtyo vA dAruNasvabhAvo bhadrasvabhAvo vA iti jJAtvA vAdaH prayoktavyaH tadevamuktA prayogamateH smpcctuHprkaaraa| samprati saMgrahaparijJAM catuHprakArAmAhabhA. [4113] bahujanajoggaM khettaM pehe taha phlgpiiddhmaadinno| vAsAsu ee doni vi kAle ya samANae kAlaM / /
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 - vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 bhA.[4114] pUe aho guruMmi ya cauhA esA u saMgaha pariNNA / eesiM tu vibhAgaM vuDDAmi ahAnupuvvIe / / vR. varSAsu bahujanayogyaM kSetraM prekSayati tathA phalakapIThaM samAhAro dvandvaH / pIThaphalakAnItyararthathaH / yadvarSAsu ete dve api pIThaphalake AcIrthe tathA kAle svAdhyAyAdisambandhini prAptavasare taM kAlaM svAdhyAyAdinA smnaayti| tathA yathA gururatnAdhikataraM pUjayati eSA caturdhA saMgrahaparijJA / sAmpratameteSAM pAdAnAM vibhAgaM yathAnupUrvyA krameNa vakSyate tamevAhabhA. [4115] vAse bahujanajoggaM vicinnaM jaMtu gaupAoggaM / ahavA vi bAla dubbala gilANa AdesamAdINaM / / va.bahujanayogyaM nAma vistIrNaM yataH samastasyApi gacchasya prAyogyaM athavA bAladurbalaglAnAdezAdInAM prAyogyaM bahujanayogyaM / evaMbhUtakSetrApratyupekSaNe doSAnAhabhA.[4116] khette asati asaMgahiyA tAhe vaccaMti te u annattha / na u mailleti nisejjA pIDhaphalagANa gahaNaMmi / / vR. bahujanayogasya kSetrasya asati abhAve te sAdhavo'saMgRhItA bhavanti tataste'nyatra gacchAntare vrajanti, tasmAdavazyaM buhajanayogyaM kSetraM varSAsu pratyupeI, tathA pIThaphalakAdInAM grahaNe tu naiva malinayati na malinIbhavanti niSadyAH sNstaarkaadiruupaaH|| bhA.[4117] viyare na tu vAsAsuM annakAle u gammate nattha / pANAsIyalakuMthAdiyA tato gahaNa vAsAsu / / vR. na cAnyatsaMstArakAdivarSAsu sAdhUnAM vitarati zrAvakajanastathA samAcAryabhAvAt athAnyatra kSetrAntare gamyate yatra na pAnIyaspandastata Aha-anyatra gamyate kAle Rtubaddhena varSAsu bhUmeH zItalAyA: prANA:kunthvAdayaH saMmUcchinti tato grahaNaM varSAsu pIThaphalakAnAmetena AcIrNe dve apI varSAsviti vyAkhyAt / samprati kAle ya samANae kAlamityasya vyAkhyAnamAhabhA.[4118] - jaM jaMmi hoi kAle kAyavvaM taM samANae tNmi| . sajjhAyA paha uvahI uppAyaNa bhikkhamAdI ya / / vR. yat svAdhyAya upakaraNasya pratyupekSA upadhirutpAdanaM bhikSAdikaM ca yasmin kAle karttavyaM tasmin kAle samAnayati / eSa tRtIyaH saMgrahaparijJAbhedaH / caturthamAhabhA.[4119] aha guru jeNaM pavvAvito u jassa va ahIti pAsaMmi / ahavA ahAgurU khalu havati rAyaniyatarAgA u|| vR.yena pravrajito yasya vA pArzve'dhItaH sa yathA gururathavA guravo nAma ye tasya ratnAdhikatarAsteSAM pUjanAmAhabhA.[4120] tesiM abbhuTThANaM daMDaggaha taha ya hoi AhAre / uvahi vahaNaM vissAmaNaM ya saMpyaNA esA / / vR. teSAM yathA gurUNAmeSA saMpUjanA AgacchatAmabhyutthAnaM daNDasya grahaNaM tathA bhavatyAhAre AhArasya kAle prAyogyasya sampAdanamupadhirvahanaM vizrAmaNaM ca / upasaMhAramAha bhA.[4121] esA khalu battIsA evaM jANAti jo TThito vettha /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4121 ] vavahAre alamattho ahavAvi bhave imehiM tu // vR. eSA anantaroditA khalu sthAnAnAM dvAtriMzat eteSAM yo jAnAti yo vA'tra sthitaH sa vyavahAre alamarthaH / athavA eSu patriMzatsaMkhyeSu vakSyamANeSu sthAneSu jJAtA sthito vA vyavahArasamartho bhvti| etadevAnvayavyatirekata Aha bhA. [4122] chattIsAe dvANehiM jo hoi apariniTThito / lamattho tAraso hoi vavahAraM vavaharittae / chattIsAe dvANehiM jo hoi pariniTThito / alamattho tAriso hoi vavahAraM vavaharittae || chattIsAe dvANehiM jo hoi apatidvito / nalamattho tArisI hor3a vavahAraM vavaharittae / chattIsAe dvANehiM jo hoi supatiTThito / alamattho tAriso hoi vavahAraM vavaharittae / bhA. [4123] bhA. [4124] bhA. [4125 ] vR. zlokacatuSTayamapi prAgvat / sampratyenAmeva SaTtriMzatamAha bhA. [4126] 465 jA bhaNiyA battIsA taM cchoDhUNa vinayapaDivattiM / carabheyaM to hohI chattIsA esa dvANANaM // vR. yA pUrvaM sthAnAnAM dvAtriMzaduktA tasyAM caturbhedAM vinayapratipattiM prakSipyate, tata eSAM sthAnAnAM patriMzadbhavati jJAtavyA / bhA. [4127] battIsavaNNaya viya votthaM caubheyavinayapaDivati / Ayariyo'tevAsi jaha vinayittA bhave niriNo || vR. dvAtriMzatprAg varNitaiva tataH samprati vakSyAmi caturbhedAM vinayapratipattiM / yathAcAryo'ntevAsinaM vinayitvA vinayaM grAhayitvA niruNo bhavati tAmeva caturbhedAM vinayapratipattimAhaAyAre suya vinae vikkhevaNa ceva hoi bodhavve / bhA. [4128] dosassa nigdhAe vinae cauhesa paDivattI | vR. AcAre vinayaH zrutavinayaH vikSepaNe caiva vinayo bhavati boddhavyaH / vikSepaNAvinayaH doSanirdhAtavinayazca / eSA caturdhA vinaye pratipattistatrAcAravinayamAha bhA. [4129] AyAre vinao khalu cauvviho hoi AnupuvvIe / saMjamasAmAcArI tave ya gaNaviharaNA ceva // egallavihAre yA sAmAcArI ya esa caubheyA / bhA. [4130] yAsiM tu vibhAgaM vuDDhAma ahAnupuvvI // vR. AcAre AcAraviSayaH khalu vinayazcaturvidho bhavati anupUrvyA paripATyA tadyathA - saMyamasAmAcArI, tapa: sAmAcArI, gaNaviharaNasAmAcArI, ekalavihArasAmAcArI / evameSA caturbhedA sAmAcArI / etAsAM sAmAcArINAM vibhAgaM yathAnupUrvyA vakSyAmi / bhA. [4131] saMyamamAyarati sayaM paraM va gAheti saMyamaM niyamA / sIyaMte ujjayacaraNaM ca uvavUhe //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 va.svayaM saMyamamAcarati paraM ca niyamAt saMyamaM grAhayati / tathA saMyamaviSaye sIdati sthirikaraNaM udyatacaraNaM tu upavRMhayati / eSA saMyamasAmAcArI / samprati saMyamameva kathayatibhA.[4132] so sattaraso puDhavAdiyANa ghaTTa paritAva uddavaNaM / parihariyavvaM niyamA saMjamago esa bodhavyo / / vR. sa saMyamaH saptadazaH saptadazaprakAro vistarataH / saMkSepataH punaH pRthivyAdInAM SaNNAM kAyAnAM ghaTTanaM paritApanamapadrAvaNaM na niyamAtparihartavyamityeSa saMyamo boddhvyH| saMyamaka iti prAkRtatvAstvArtho kapratyayaH uktA sNymsaamaacaarii| tapa:sAmAcArImAhabhA.[4133] pakkhiyaposahiesuM kArayati tavaM sayaM karoti y| bhikkhAyariyAe tahA nijUMjati paraM sayaM vAvI / / vR. pAkSike'rdhamAsaparvaNi pauSadhikeSu ca aSTamyAdipu parvasu paraM tapaH kArayati svayamapi ca karoti / tathA bhikSAcaryAyAM paraM niyukta prayojanAmapekSya svayamapi bhikSAcaryAM gacchatibhA.[4134] savvaMmi bArasavihe niuMjai paraM sayaM ca ujjtto| gaNasAmAyArIe gaNaM visIyaM tu coeti / / vR. sarvAsmin dvAdazavidhe tapasi yathAyogaM paraM niyukte, svayaM ca sarvatra yathAzakti udyuktaH / eSA tapa:sAmAcArI / gaNasAmAcAryAM gaNaM vipIdantaM codayanti kathamityAhabhA. [4135] paDilehaNa papphoDaNa bAlagilANAi veyavvai cev| sIdaMtaM gAheI sayaM ca ujjutto eesu / / vR. pratyupekSaNaM cakSuSA nirIkSaNaM prasphoTanamAkhoTAdikametayorvAlaglanAdivaiyAvRttye ca sIdantaM pratyupekSaNAdi grAhayati kArayati / svayaM ca eteSu sthAneSu satatamudyukta uktA gaNasAmAcArI, sAmpratamekakavihArasAmAcArImAhabhA.[4136] egallavihArAdI paDimA paDivajjatI sayaNNaM va / paDivajjAve evaM appANa paraM ca vinaetI / / va.ekakavihAradaya AdizabdAtpratimAgatavizeSAnuSThAnaparigrahaH / evaM bhUtAH pratimAH svayaM pratipadyante anyaM ca pratipAdayati / evaM AcAravinayamAtmAnaM paraM ca vinayati, gata AcAravinayaH / samprati zrutavinayamAhabhA.[4137] suttaM atthaM ca tahA hiya nisseyaM tahA pvaaei| eso cauvviho khala suyaNio hoi naayvvo|| vR. sUtraM pravAcayati tathA arthamapi hitaM yat yasyocitaM tattaM pravAcayanti netarat / tathA niHzeSaM paripUrNameSa caturvidhaH khalu zrutavinayo bhavati jJAtavyaH / etameva vyAcaSTebhA.[4138] suttaM gAhei ujjutte atthaM ca suNAvae payatteNa / jaM jassa hoi joggaM pariNAmagamAiNaM tu hiyaM / / bhA.[4139] nissesamaparisesaM jAva samattaM tu tAva vaaei| eso suyaviNNato khalu voccha vikkhevaNAvinayaM / / vR. udyuktaH san ziSyaM sUtraM grAhayati / eSa sUtragrAhaNavinayaH tathA prayatnena ziSyamarthaM
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4139] 457 zrAvayati epo'rthazrAvaNavinayaH pariNAmakAdInAM yat yat yasya bhavati yogyaM tattu tasya hitaM sUtrato'rthatazca dadAti / eSa hitprdaanvinyH| tathA niHzeSa kimuktaM bhavati yAvatsamAptaM bhavati tAvadvAcayati / epa ni:zeSavAcanAvinayaH / upasaMhAramAha-eSa caturvidhaH khalu zrutavinayo'ta UrdhvaM vikSepaNAvinayaM vakSye / pratijJA kroti| bhA. [4140] adiTuM diTuM khalu diTuM sAhammiyattavinaeNaM / __cuyadhamma TThAve tasse va hiyaTThamabbhuTTe / / vR. adRSTaM adRSTadharmANaM dRSTamiva dRSTapUrvamiva dharma graahyti| dRSTaM dRSTapUrvakaM zrAvakaM sAdharmikatvavinayena vinayati pravrAjayatItyarthaH / tathA cyutadharmaM dharmAtprabhraSTaM punardharme sthApayati / tathA tasyaiva cAritradharmasya vRddhaye hitamabhyutiSThati 4 / tatra prathamabhedavyAkhyAnArthamAhabhA. [4141] vinANa bhAvaMmI khivi peraNe vikkhattu prsmyaa| sasamayaM teNamabhicchubhe adiTThadhammaM tu diTuMvA / / vR. vizabdo nAnAbhAve kSipapreraNe parasamayAdvinikSipya nAnAprakAraM preryAdRSTadharmANaM dRSTaM veti vAzabda upmaayaaN| dRSTadharmANamiva svasamayAntena svsmyaabhimukhbhikssipti| enameva caramapadaMbhA. [4142] dhammasabhAvo sammaM daMsaNaM tu jeNa puvvi na u laddhaM / so hoi diTThapuvvo taM gAheI puvvadiTThami va / / vR. dharmasvabhAvaH samyag darzanamityekArthaM tatsamyag darzanaM yena pUrvaM na labdhaM sa bhavatyadRSTapUrvo'dRSTapUrvadharmastaM pUrvadRSTamivAvivikto vizrAntatayA pUrvopalabdhamiva dharma grAhayati / adRSTaM dRSTamityasyAnyathA vyaakhyaanmaah| bhA.[4143] jaha bhAyaraM ca piyaraM vA micchAdiTuMpi gAhisammattaM / dipavvo sAvaga sAhammi kareti pavvAve / / va. adRSTaM adRSTaM pUrvadRSTamiva dharma grAhayati / kimuktaM bhavati ? yathA bhrAtaraM pitaraM vA samyaktvaM grAhayati evamadRSTapUrvaM mithyAdRSTamapi samyaktvaM grAhayati-diTThasAhammiyatti vinaeNa ityasya vyAkhyAnamAha-dRSTo nAma dRSTapUrvaH / sa ca zrAvakastaM sAdharmikatvavinayena ziSyayati sAdharmikaM karoti pravrAjayatItyarthaH / cuyadhammadhamme ThAvae ityasya vyAkhyAnamAhabhA.[4144] cuyadhammo carittadhammAto daMsaNAto vaa| taMTThAvei tahiM ciya puNo vi dhamme jahodiTThI / / vR. cyutadharmo nAma bhraSTadharmaH / dharmAdbhraSTo bhraSTadharmaH / rAjadantAdidarzanAt dharmazabdasya parinipAtaH / kasmAt cyuta ityAha-cAritradharmAt darzanAdvA taM cyutadharmANaM tatraiva cAritradharme samyag darzane vA yathocite punaH sthApayati / eSa tRtIyabhedazcaturthabhedamAhabhA.[4145] tassattI tasseva u carittadhammassa vuDDhihetuM tu| vAreyaNesaNAdI na ya giNhe sayaM hiyaTThAe / 7. tasseva hiyaTTamabbhuTe iti tasyeti tasyaiva cAritradharmasya vRddhihetoraneSaNAdi vaaryti| hitArthamabhyuttiSThatIti hitArthAya na ca svayamaneSAdi gRhNAti hitArthAyetyupalakSaNaM tena hitAya sukhAya kSemAya niHzreyasAya AnugAmiko'bhyuttiSThatIti draSTavyaM / tato hitAdipadAnAM vyAkhyAnam
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 bhA. [4146] jaM ihaparaloge vA hitaM suhaM taM khamaM muNeyavvaM / nisseyasa mokkhAya u anugacchate jaM tu // vR. yat yasmAtkAraNAt tadabhyutthAnamiha loke vA hitaM tena hitamityucyate / sukhaM iha paraloke sukhakaraNAt / kSemamaihikapAratrikaprayojanakSamatvAt / niHzreyasaM kalyANakArikatvAt / anugAmi yanmokSAya anugacchati samprati doSanirdhAtivinayamabhidhitsuH prathamato doSanirdhAtazabdArthamAha bhA. [4147] vyavahAra-chedasUtram - 2 - 10/251 dosA kasAyamAdI baMdho ahavA vi aTThapayaDIto / niyayaM va nicchiyaM bAdhAto vinAso ya egaTTA | vR. doSAH krodhAdayaH / athavA bandho'STaprakAro yadi vA pUrvavadvA aSTau karmaprakRtayo doSAsteSAM niyataM nizcitaM vyAghAto vinAza ityekArthaM doSanirdhAtaH / sAmpratamasya bhedAnAhakaddhassa kohavinayaNa duTThassa ya dosavinayaNaM jaM tu / kaMkhiya kaMkhAcchedo AyappaNihANa cauheso || bhA. [4148 ] vR. kruddhasya krodhavinayanaM, duSTasya yat doSavinayanaM kAMkSite kAMkSAcchedaH / tathA AtmapraNidhAnamityeSa doSanirdhAtazcaturdhA / tatra prathamaM bhedamAha bhA. [4149] sIyagharammiva dAhaM vaMjularukkho va jaha u uragavisaM / kuddhassa tahA kohaM pavinetI uvasametitti // vR. zItagRhamiva jalayantragRhamiva dAhaM tathA vaJjulavRkSa uragaviSayaM pravinayati yathA kruddhasya krodhaM pravinayati kimuktaM bhavati ? upazamayati bhA. [4150 ] duTTho kasAyavisa hi mAnamAyA sabhAva duTTho vA / tassa pavinei dosaM nAsayae dhaMsae vatti // vR. kaSAyairviSayaiyAdi vA mAnamAyAbhyAmathavA svabhAvena duSTastasya doSaM pravinayati / asyaivArthamAha--nAzayati dhvaMsate iti tRtIye bhedavyAkhyAnArthamAha bhA. [4151] kaMkhA u bhattapAne parasamae ahava saMkhaDImAdI / tassa pavayaNe kaMkhaM saMkhaDi annApa seNaM // vR. yasya bhaktapAne kAMkSA parasamaye vA / athavA saMkhyAdau tasya kAMkSA pravinayati spheTayati / saMkhaDyAM saMkhaDI kAMkSAmanyApadezenApanayati caturthamAtmapraNidhAnarUpaM bhedamAhajo eesu na vaTTai kohe dose taheva kaMkhAe / so hoi suppaNihito sohaNaparihANajutto vA // bhA. [4152] vR. eteSu krodhe doSe tathA kAMkSAyAM na varttate sa bhavati supraNihita AtmapraNidhAnavAn / upasaMhAramAha bhA. [4153] chattIseyANi dvANANi bhaNiyANanupuvvaso / jo kusalo eehiM vavahArI so samakkhAto // vR. etAnyantaroditAnI sthAnAni SaTtriMzadAnupUrvyA kramazaH krameNa bhaNitAni yasteSu kuzalaH sa vyavahArI AgamavyavahArI samAkhyAtaH punarapi yAdRzA AgamavyavahAriNastAdRzAnAha
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4154] 459 bhA. [4154] aTTahiM aTThArasahiM va dasahiM ya ThANehiM je aparokkhA / AloyaNa dosehiM chahiyaM TThANehi je aparokkhA / / bhA. [4155] AloyaNaThANehi chahiyaM ThANehiM je aprokkhaa| paMcahi niyaMThehi paMcahi ya carittamaMtehi / / vR.aSTasu AcAravattatvaprabhRtiSu sthAneSu aSTAdazasu vrataSaTkapramukheSu dazasu ca prAyazcittasthAneSu ye aparokSAH pratyakSajJAninaH tathA dazasu AlocanAdoSeSu vA ye aparokSavijJAnAH pratyakSavijJAninaH / tathA dazasvAlocanAguNeSu SaTsu ca sthAneSu anantarabhAvipu ye aparokSAH sAkSAt jJAninastathA paJcasu pulakAdiSu nirgrantheSu paJcasu cAritravatsu sAmAyikAdisayamavastu ye pratyakSajJAninaste AgamavyavahAriNaH / etadeva gAthAdvayaM vyAcikhyAsurAhabhA.[4156] aTThAyA khamAdI vayachakkAdI evai atttthrsaa| dasaviha pAyacchitte AloyaNa dosadasahiM vA / / vR. aSTau sthAnAni AcAravatyAdIni tAni ca prAgabhihitAnI vAlocanArhatvanibandhanAni / tathA coktaM sthAnAGge-aTThahiTThANehiM jAti saMpanne bhavati to AloyaNAriho taM jahA AyAravamityAdi / aSTAdazasthAnAdivrataSaTkAdIni bhavanti punaraSTAdazagrahaNameteSu aparAdhAsteSu prAyazcittavidhiparijJAnapratipattyarthaM dazasthAnAni dazavidhimAloyaNapaDikkamaNetyAdirUpaM prAyazcittaM AlocanAdopeSu dazasu akampayitA ityAdirUpeSu tathAbhA.[4157] chahiM kAehiM vaehi va guNehiM AloyaNAe dasahiM ca / chaTThANAvaDiehiM chahi ceva u je aparokkhA // vR. paTisvati kAyeSu vrateSu vA tathA AlocanAyAH sambandhiSu guNeSu dazasu jAtisampannaprabhRtiSu / uktaM ca sthAnAGge-dasahi DhANehiM saMpanne arihai annadosamAloittae / taM jahAjAtisampanne kulasampanne ityAdi tathA SaTsu sthAneSviti SaTsthAnapatiteSu sthAneSu ye aparokSAH sAkSAdveditAraH kiyanti paTsthAnapatitAni sthAnAnItyata AhabhA. [4158] saMkhAdIA TThANA charhi ThANehiM paDiyANa TThANANa ! je saMjayA sarAgA sesA ekkaMmi DhANaMmi / / vR. paTsu sthAneSvanantabhAgavRddhA asaMkhyAtabhAgavRddhA saMkhyAtabhAgavRddhA saMkhyAtaguNavRddhA'saMkhyAtaguNavRddhAnantaguNavRddheSu yAni patitAni sthAnAni teSAM sambandhino ye sarAgAH saMyatAste veditavyAH / paTasthAnapatiteSu sarAgasaMyatA vartante iti bhAvaH / teSAM ca tAni SaTsthAnapatitAni sthAnAni saMyamasthAnAni saMkhyAtItAni asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAni ata eva sarAgasaMyatAnAM keSAJcidvarddhate keSAJcita hIyate keSAJcit vardhate hIyate ca / ye tu zeSavItarAgasaMyatAste ekasmin sthAne hi tathAhi na teSAM cAritraM vardhate nApi hAnimupagacchati / kaSAyANAmabhAvAt, kintvavasthitamekameva paramaprakArSaprAptaM saMyamasthAnamiti eteSAM vastUnAM ye sAkSAdveditAraste AgamavyavahAriNastathA cAhabhA. [4159] e Agama vavahArI pannatA rAgadosa niihuuyaa| ANAe jiNiMdANaM je vavahAraM vavaharaMti / /
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10 / 251 vR. rAgadveSanibhRtA rAgadveSAvyApArarahitA AgamavyavahAriNAH prajJaptA ye jinendrANAmAjJayA vyavahAraM vyavaharanti / bhA. [4160 ] evaM bhaNite bhaNatI te vocchinnA upasaMpayaM ihaI / tesu ya vocchinnesu natthi visuddhI carittassa // deMtAvi na dIsaMtI na vikaretA upasaMpayaM keI / titthaM ca nANa daMsaNa nijjavagA ceva vocchinnA // bhA. [4161] vR. evaM prAguktena prakAraNe bhaNite codako bhaNati vyavacchinnA khalviha bharatakSetre sAmpratamAgavyavahAriNasteSu ca vyavacchinneSu cAritrasya vizuddhirnAsti samyak parijJAnabhAvato yathAvasthitazuddhidAyakAbhAvAt / anyacca mAsikaM pAkSikamityAdi prAyazcittaM dadato'pi na kecit dRzyante nApi kecittathA rUpaM prAyazcittaM kurvantastato dadatAM kurvatAM vA bhAve samprati tIrthaM jJAnadarzanaM jJAnadarzanAtmakamanuvartate nAnucAritrAtmakaM yatazcAritrasya paryantasamaye niryApakA eva yathAvasthitazodhipradAnata uttarottaracAritranirvAhakA eva vyavacchinnAH / sampratyetadeva vibhAvayiSuH prathamatazcAritrasyazuddhirnAstIti bhAvayati bhA. [4162] coddasapudhavvarANaM vocchedo kevalINa vucchee / kesi vI Adeso pAyacchittaM pi vocchinnaM // vR. kevalinAM vyavacchede sati tadanantaraM stokena kAle caturdazapUrvadharANAmapi vyavacchedo bhavati / tataH zodhidAyakAbhAvAnnAsti zuddhizcAritrasya, anyacca keSAMcidamayAdezo yathA prAyazcittamapi vyavacchinnaM / etadeva bhAvayati - bhA. [4163] jaM jattieNa sujjhai pAveM tassa tahA deMti pacchittaM / jina coddasapuvvadharA tavvivarIyA jahicchAe || vR. jinA: kevaliprabhRtayazcaturdazapUrvadharA yatpApaM yasya yAvatA prAyazcittena zuddhayati tasya tAvanmAtraM prAyazcittaM dadati ye tu tadviparItAH kalpavyavahAranizIthadharAste AgamavyavahArAbhAvAt yadRcchayA prAyazcittaM dadyuH / kadAcinnayunaM kadAcidadhikaM vA tataH paramArthataH samprati prAyazcittaM vyavacchinnaM tadvayavacchedAnniryApakA api cAritrasya vyavacchinnA etadeva spaSTayati- (bhAvayati) bhA. [4164 ] pAragamapAragaM vA jANaMte jassa jaM ca karaNijjaM / dei tahA paccakkhI dhuNakkharasamo upArokkhI // vR. eSa saMvarItukAmaH pAragAmI bhaviSyati / eSa neti / pAragamapAragaM vA pratyakSAgamavyavahAriNaH samyag jAnate yazca yasya karaNIyaM karttuM zakyaM tasya tat jJAtvA tathA dadati tathA te pArApAragAdijJAnaM samasthitAstatastAdRzamupAyamupadizanti yena sa pAragAmI bhavati / yathA cArAdhaka upajAyate yastu parokSI parokSajJAnI sa dhRNAkSarasamaH kimuktaM bhavati dhuNAkSaravat / yadRcchayA tataH kadAcitta pApazuddhirnAvazyamiti / anyacca tasya parokSajJAninaH prAyazcittaM dadato mahatprAyazcittaM pApaM tathA cAha bhA. [4165 ] jAUNAhiedAne vRttA maggavirAdhanA / na sujjhei videMto u asuddho kaM ca sohae / /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4165 ] vR. sa hi parokSajJAnI yadRcchayA vyavaharan kadAcidUnamadhikaM vA prAyazcittaM dadyAt tato vA UnAdhike prAyazcitte dAne mArgavirAdhanA mokSapathasamyagdarzanajJAnacAritravirAdhanA jinairuktA tayA sa dAtA na zuddhayati / svayamazuddhazca kathamanyaM zodhayediti bhAvaH atha so'pi sUtrabalena prAyazcittaM dadAti tatkathaM zodhayediti bhAvaH tadapyasamyak sUtrArthaMsthApyaparijJAnAt tathA cAhabhA.[4166] attha paDuccasuttaM anAgayaM taM tu kiMciAmusati / atthovi koisuttaM anAgayaM ceva Amusati / / vR. arthaM pratItya kiMcitsUtramanAgatameva bhavati, kiMcitpunaH sUtraM svasthAnagataM vA arthamAmRzati, vicitrAsUtrasya vRttiriti vacanAt arthopi kazcit sUtramanAgataM vAmazati, etacca samyaga jAnati caturdazapUrvadharA: gatAnye tataH saMprati sUtrArthasthApyajJAnAt na prAyazcitadAnazuddhistadabhAvAccAniryApakANAmapyasiddhiH saMprati detA vi na dIsaMti ityAdi vyAkhyArthamAhabhA.[4167] deMtAvi na dIsaMtI mAsa caumAsiyA u sohiito| kuNamANe ya visohiM na pAsimo saMpai keiN|| vR. mAsikI cAturmAsikI uplkssnnmett| paJcamAsikyAdimapi vA zodhi samprati kecit dadato'pi na dRzyate / nApi kAJcit tAM mAsikI cAturmAsikI vA kurvANAn saMprati pazyAmaH / bhA.[4168] sohIe ya abhAve deMtANa ya kareMtagANa abhaave| - vaTTai saMpai kAle titthaM smmttnaannehiN|| vR. uktaprakAreNa zodherabhAve zodhi dadatA kurvatAM vA abhAve samprati kAle tIrthaM vartate smyktvjnyaanaabhyaaN| bhA. [4169] evaM tu coiyammI Ayarito bhaNai na hu tume nAyaM / __ pacchittaM kahiyaMtU kiM dharatI kiM va vocchinnaM / / vR. idamuktena prakAreNa codite prazne kRte sati AcAryo brUte nahu naiva tvayA jJAtaM tathA prAyazcittaM prathamata: koktaM vA saMprati prAyazcittasya dharate vidyate kiM vA vyavacchinnaM tatra prathamato yatra prAyazcittamabhihitaM tadabhidhitsurAha- . bhA.[4170] savvaM pi ya pacchittaM paccakkhANassa tatiya vatthumi / tatto vi ya nicchUDhA pakkappakappo ya vvhaaro|| vR. sarvamapi prAyazcittaM navamasya pratyAkhyAnAbhidhasya pUrvasya tRtIye vastUni tata eva ca niyUDhaM dRSTaM prakalpo nizIthAdhyayanaM, kalpo vyavahArazca / samprati kiM dharatI kiM ca vocchinnamityasya vyAkhyAnArthamAhabhA.[4171] sapayarUvaNa anusajjaNA ya dasacoddasa aTTha duppseh| ___ atthi na dIsai dhaNieNa vinA titthaM ca nijjavae / vR. svapadaM nAma nijaM sthAnaM tacca prajJApakasya prAyazcittaM tathA hi cAritrasya pravartakaH prajJApaka ucyate / prajJApanAM cAtIvAprAyazcittadAna iti svapadaM prajJApakasya prAyazcittaM tasya prarUpaNA krtvyaa| tathA yAvaccaturdazapUrviNaH tAvaddazAnAmapi prAyazcittAnAmanupajanA aSTAnAmantimavikalpAnAM yAvat duHprasabha AcAryastAvadanupaMjanA yadapyucyate dadataH kurvANA vA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 . zodhiM na dRzyate kecaneti tadapyuktaM yata Aha-asthiti saMti tepi kecana na dRzyaMte upAyena vahanAt / atra ca vineti dRSTAnto dhanikena vaktavyaH / tathA tIrthaM ca cAritrasahitamanuvartate yadapyuktaM niryAmako nAstIti tadappayuktaM yata Aha-nijjavaeMti niryApako'sti / eSadvAragAthAsaMkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuH sapaya parUvaNetyasya vyAkhyAnamAhabhA. [4172] panavagassa u sapayaM pacchittaM coyagassa tmnittuN| taM saMpayaM pi vajjai jahA tahA me nisAmehi // vR. prajJApakasya svapadaM prAyazcittametat prAgeva bhAvitaM / taccodakasyAniSThaM nAstIti mA rUDhaM tathA yuktaM yataH sAmpratamapi tadvidyate yathAvadvidyate tathA kathyamAnaM nizAmayabhA.[4173] pAsAya sau nimmaM lihAvihaM cittakArAgahi jhaa| lIlAvihUNaM navaraM AgAro hoi sA ceva / / / vR. cakravartino vardhakiratnena prAsAdo nirmApitastamanye rAjAno dRSTvA AtmIyan vardhakInAdizanti yathA cakravartinaH prAsAda IdRzAn asmAkaM prAsAdAn kuruta te ca bruvate deva sa tAdRzaH prAsAdo'smArmina dRSTastataH kapyAlekhya darzayantu yena taM dRSTavA tadanurUpAn prAsAdAnnirmApayAmastatastai rAjabhizcakravartinagare praviSTaiH svakIyaizcitrakAra: prAsAdasya nirmApaNAM phalakeSu likhApItaM nijanijapradhAnavardhakInAM samarpitaM tairapi tadanurUpAH prAsAdA nirmApitAH paraM yAdRzI lIlA cakravartI prAsAdasya na tAdRzI teSAM tathA cAha teSAM prAkRtavardhakiniSpAditAnAM prAsAdAnAM nirmApaNaM, navaraM lIlAvihInaM jAtamAkAraH, punarbhavati sa eva yAdRzazcakravartiprAsAdasasyaya etadeva kiNcidbhaavyti| bhA.[4174] bhuMjai cakkI bhoe pAsae sippi rynnnimmvie| . kiM ca na kArei tahA pAsAe pagaya janovi // vR. cakrI cakravartI zilpiratnanirmApite vardhakiratnaniSpAdite prAsAde sthitaH san bhogAn bhuMkte, taM ca tathA dRSTavA kiM prAkRtajano'pI prAkRtarAjaloko'pi tathA prAsAdAn na kArayati kArayatyeveti bhAvaH, paraM na tAdRzasteSAM rUpavizeSaH tataH kimityAhabhA. [4175] jaha rUvAdivisesA parihInA hoMti paagyjnss| na ca tena hoMti gehA emeva imaMpi paasaamo||| vR.yathA prAkRtajansya prAkRtavardhakilosya tathArUpa: samyak parijJAnAbhAvato rUpAdivizeSAH kartavyatayA parihInAH prAsAdAnAM bhavanti, na ca tena bhavanti gehA: prAsAdA evamidamapi prAyazcittaM pazyAmaH / etadeva bhAvayatibhA.[4176] emevaya pArokkhI tayAnurUvaM tu so vi vavaharati / kiM puNa vavahariyavvaM pAyabittaM imaM dasahA // vR. evameva vardhikI dRSTAntagatena prakAreNa tadanurUpaM pratyakSAgamavyavahArAnurUpaM parokSI parokSajJAnI vyavahArati kiM punarvyavahartavyasUcyate idaM vakSyamANaM dazadhA dazaprakAraM prAyazcittaM / tadevAhabhA. [4177] AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivage tahA vi ussggo| tavaccheyamUla anavaTThiyA ya pAraMcie ceva / /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4177 ] vR. AlocanAM prAyazcittaM pratikramaNaM mithyAduSkRtapradAnalakSaNaM mizramAlocanApratikramaNAtmakaM vivekaH pariSThApanaM vyutsargaH tapazcaturthAdiSaNmAsaparyantaM / cchedapravrajyAparyAyasya dinairmAsairvA parihAniH / mUlaM punrvrtaaropnnN| anavasthApyaM pAraJcitaM ca amISAM ca dazAnAM svarUpaM prapaJcataH pIThikAyAmuktaM kalpAdhyayane vA / tatastasmAdavadhAryaM tadevaM sapayaparUvaNeti gatamadhunA anusajjaNA ya dasa coddasa aTThaduppaseha ityasya vyAkhyAnamAha bhA. [4178 ] dasa jA anusajjaMtI coddasapuvvIe paDhamasaMghayaNaM / teNa pareNa TThavihaM jAtitthaM tAva bodhavvaM // vR. yAvatprathamaM saMhananaM caturdazapUrvI ca tAvaddazaprAyazcittAni anuSajantisya / etau ca prathamasaMhananacaturdazapUrviNau samakaM vyavacchinnau tayozca vyavacchinnayoranavasthApyaM pArAJcitaM ca vyavacchinnaM / tataH pareNAnavasthApyapArAJcitavyavacchedAdarvAk aSTavidhaprAyazcittaM tAvadanupajatu anuvartamAnaM boddhavyam / yAvatIrthaM tIrthavyavacchedakAle ca duHprasabho nAma sUrirbhaviSyati tasmin kAlagate tIrthaM cAritraM ca vyavacche dayati / yadapyuktaM deMtA vi na dIsanti ityAdi tatrAhadosu u vocchinnesu aTThavihaM deMtayA kareMtu ya / navi keI dIsaMti vayamANe bhAriyA cauro // bhA. [4179] vR. dvayoranavasthApyapArAJcitayorathavA prathamaM saMhananacaturdazapUrviNo vyavacchinnayoraSTavidhaM prAyazcittaM dadataH kurvatau vA kecit na dRzyante iti vadati parasmin prAyazcittaM catvAro bhAritA gurugAsA: / bhA. [4180 ] dosu vi vocchinnesu aTThavihaM deMtayA kareMtA ya / paccakkhaM dIsaMte jahA tahA me nisAmehi || vR. dvayorantimayoH prAyazcittoH prathamasaMhananacaturdazapUrviNorvA vyavacchinnayoraSTavidhaM prAyazcittaM dadataH kurvatazca pratyakSaM dRzyante yathA tathA mama kathayato nizAmaya bhA. [4181] paMceva ya niggaMthA khalu pulAga bakusA kusIla niggaMthA / taha ya siNAyA tesiM pacchitta jahakkamaM vocchaM // 463 vR. . paMcaiva khalu nirgranthA bhavanti tadyathA-pulAko bakuza: kuzIlaH nirgranthaH snAtakazca / eteSAM ca svarUpaM vyAkhyA prajJapteravaseyaM / eteSAM prAyazcitta yathAkramaM vakSye pratijJAM pUrayatiAloyaNa paDikkamaNe mIsavivege taheva viussagge / bhA. [4182 ] - ee cha pacchittA pulAganiyaMTThassa bodhavyA // vR. AlocanA 2 pratikramaNaM 2 mizraM 3 vivekaH 4 tapa: 5 vyutsarga 6 etAni SaT prAyazcittAni pulAkanirgranthasya bodhavyAni / bhA. [4183] upaDi sevagANaM pAyacchinnA havaMti savvevi / therANa bhave kappe jinakappe aTThahA hoti // vR. sevakayorbakuzasya pratisevanAkuzIlasya ca sarvANyapi prAyazcittAni bhavanti / tau ca bakuzapratisevanAkuzIlau sthavirANAM kalpabhavato jinakalpa upalakSaNametat / yathAlandakalpai ca tayoH prAyazcIttamaSTadhA bhavati anavasthApyapArAJcitayorabhAvAt /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram - 2 - 10/251 AloyaNA vivego ya niyaMTThassa duve bhave / vivego ya siNAyassa emeyA paDivattito // vR. AlocanAprAyazcittaM vivekaprAyazcittamityete dve prAyazcitte nirgranthasya bhavataH / snAtakasya kevala eko vivekaH evametAH pulAkAdiSu pratipattayaH / 464 bhA. [4184 ] bhA. [4185 ] paMceva saMjayA khalu nAyasuNae kahiyA jinavareNaM / tesiM pAyacchittaM ahakkamaM kittaisAmi // vR. jJAtasutena jinavareNa vardhamAnasvAminA paJcaiva khalu saMyatAH kathitAsteSAM yathAkramaM prAyazcittaM kIrttayiSyAmi / tadeva kIrtayati bhA. [4186 ] sAmAisaMjayANaM pAyacchittA cchedamUlarahiyaTThA / therANa jiNANaM puNa tavamaMtaM chavvihaM hoi // vR. sAmAyikasaMyatAnAM sthavirANAM sthavirakalpikAnAM cchedamUlarahitAni zeSANyaSTau prAyazcittAni bhavanti, jinAnAM jinakalpikAnAM punaH sAmAyikasaMyatAnAM tapaH paryantaM SaDvidhaM prAyazcittaM bhavati // bhA. [4187] chedovadvAvaNie pAyacchittA havaMti savvevi / therANa jiNANa puNa mUlata aTTahA hoi // vR. chedopasthApanIye saMyame varttamAnAnAM sthavirANAM sarvANyapi prAyazcittAni bhavaMti, jinakalpikAnAM punarmUlaparyantamaSTadhA bhavati, bhA. [4188 ] vR. parihAravizuddha saMyame vartamAnAnAM sthavirANAM mUlAntAnyaSTau prAyazcittAni bhavanti, jinAnAM punaH cchedAdivarjyaM SaDvidhaM / bhA. [4189 ] parihAravisuddhIe mUlaM tA aTThAti pacchitA / therANaM jiNANaM puNa chavvihaM cheyAdivajjaM vA // AloyaNA vivego ya taiyaM tu na vijjatI / sumeya saMparAe ahakkhAe taheva ya // vR. sUkSmasaMparAye yathAkhyate ca saMyame varttamAnAnAmAlocanA viveka ityevaM rUpe dve prAyazcitte bhavatastRtIyaM tu na vidyate, tataH prastute kimAyAtamiti cedata Aha bhA. [4190] usapaDisevayA khalu ittariccheyA ya saMjayA donni / jAtitthaNusaMjattI atthi hu teNaM tu pacchittaM / / vR. nirgranthacintAyAM bakuza: pratisevaka: pratisevanAkuzIla ityetau dvau nirgrantho saMyatacintAyAM itvarItvarasAmAyikavAn cchedaM cchedopasthApyazceti dvau saMyatau yAvatIrthaM tAvadanuSajato'nuvarttete tena jJAyate / asti sampratyapi prAyazcittaM gatamastIti dvAramadhunA na dIsai dhaNieNa vineti vyAkhyAnArthamAha bhA. [4191] jai atthi na dIsaMti kei kareMti tattha vaNijja diTTaMto / saMtamasaMte vihiNA moyaMtA dovi muccati // vR. codaka: , : prAha- yadyasti prAyazcittaM tataH kasmAtkecit kurvanto na dRzyante / sUrirAha
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 465 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4191 ] upAyena kurvanti tato na dRzyante tathA cAtraM dhanikena dRSTAnto dhArake satyasati ca vibhave tau ca dhArakau dvAvapi sadribhavasAdvibhavau vidhinA mocyamAnau RNAnmucyete / etadeva bhAvayatisaMbhavavibhavo u jAhe maggito tAhe deti ta savvaM / jo puNa asaMtavibhavo tattha viseso imo hoi || bhA. [4192] 1 vR. dhanikasya dvau dhArakau saMbhavatastadyathA - sadvibhavo'sadvibhavazca / tatra yaH sadvibhavaH sadaiva yAcyate tatsarvaM dAtavyaM dadAti / yaH punarasadvibhavastatrAyaM vakSyamANo vizeSo bhavati / tamevAhabhA. [4193] niravekkho tini cayatI appANa dhanAgamaM ca dhAraNagaM / sAkkho puNa rakkha appANadhanaM ca dhAraNagaM // vR. dhaniko dvidhA-sApekSo nirapekSazca / tatra sApekSo nAma yo dhArakAdasadvibhavAt dhanamupAyena gRhNAti, nirapekSaH karkazagraheNa dhanasya gRhItA tatra nirapekSastrINi tyajati, tadyathA- AtmAnaM dhAnagamaM dhArakaM ca / sApekSaH punastrINyapi rakSayati / AtmAnaM dhanaM dhAraNakaM ca kathamityAhabhA. [4194] jo asaMte vibhave pAe dhettUNa paDai pADeNaM / so appANa dhapi ya dhAraNagaM ceva nAseti // vR. yo dhaniko nirapekSo'sadvibhave asadvibhavasya padau gRhItvA AtmIyapAdena saha badhvA pAtena patita sa AtmAnaM dhAraNakaM ca nAzayati tataH sa klizyamAno dhanikaM jIvitAdvaparopya nazyet / yadi vAtmAnaM vinAzayet yadvA ubhayamapi tatastrayasyApi vinAzaH / sahatI kAlaM so atthaM labhate rakkhaI taM ca / na kilassai sayaMpI eva uvAto u savvattha // bhA. [4195] jo vR. yaH punardhaniko dhAraNakamasadvibhavaM jJAtvA upAyenAsmAddhanamupAdeyamiti vicintya kAlaM sahate vakSyamANaprakAreNa kAlaM vilaMbayati so'rthaM taM ca dhAraNakaM rakSati, na ca svayamapi vilazyati / evamupAyaH puruSeNa sarvatra kartavyaH / atha kathaM kAlaM sahate ityAha bhA. [4196] jo udhArejja varddhataM asataM vibhavA sayaM / kuNamANo ukamaMtu nivvise karisAvaNaM // aNamappeNa kAleNaM so tagaM tu vimoyae / diTThate so bhaNito atthovaNau imo tassa // bhA. [4197 ] vR. yo dhAraNako rUpakazataM dAtavyaM dhanikAnumatyA pratimAsaM vA kAkinI vRddhyA vardhamAnaM dhArayati / svayaM vAsadvibhavo dhanikasya gRhe karma kurvan kArSApaNaM nivezayati dhanikasya pravezayati so'lpena kAlena tat RNaM mocayati / eSa dRSTAntodRyamarthopanayastasya / bhA. [4198 ] saMtavibhavo vitullA dhisaMghayANa hi je u saMpannA / te AvaNNA savvaM vahaMti niranuggahaM dhIrA // vR. ye dhRtisaMhananAbhyAM sampannA yuktAH sadvibhavaistulyAste dhIrAH sarvamApannaprAyazcittaM niranugrahamanugraharahitaM vahanti / bhA. [4199 ] saMghayaNa dhitI hInA asaMtavibhavehiM hoMti tullA u / 22/30
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 10 / 251 niravekkho jai tesi deti tato te vinassaMti // vR. ye punardhRtisaMhananAbhyAM hInAste asadvibhavaistulyAsteSAM yadi nirapekSaH san yanniravazeSaM prAyazcittaM dadAti tataste vinazyati / tathAhi tatprAyazcittaM niravazeSaM voDhumazaknuvantastapasA kRzIkRtA jIvitAdapagaccheyuH / bhA. [4200 ] te tena pariccattA liMgavivegaM tu kAu vaccati / titthudo appA gANi ya teNa catto ya // 466 vR. yadi vA te prAyazcittabhagnA liGgavivekaM kRtvA vrajanti tatastana niravazeSaprAyazcittadAtrA parityaktA yathaivameke evamanye'pyevamaparepi tataH sarvasAdhuvyapagamatastIrthasyocchedastathA tenAcAryeNa niravazeSaMa prAyazcittaM sAdhUnAM dadatA prAyazcittabhagnabhayAt sAdhUnAmapagamata AtmA ekAkIkRta: ekAkitayA ca tyaktazca zabdAt gaccho'pi tyaktastathAhi sAdhUnAmapagame bAlavRddhaglAnAdInAmupagrahena ko'pi vartate / tataste'pi tena tattvataH parityaktAstathA avadhAvitAH santo ye dIrghakAlaM saMsAramAdi (vi) hiNDiSyaMte so'pi tannimitta iti tasya mahatpApaM tadeva nirapekSasya doSa uktaH / samprati sApekSasya guNamAha bhA. [4201] sAvekkho pavayaNammI anavatthapasaMgavAraNAkusalo / cArittarakkhaNatthaM AvouittI pauvi sajjhe // vRM. yaH punarAcAryaH pravacane sApekSo'navasthAprasaGgavAraNAkuzalaH sa cAritrasya rakSArthaM bhavati tIrthasya cAvyavacchedastathopAyena sAdhayatItyarthaH upAyamevAha bhA. [4202] kallANagamAvanne ataraMte jahavakameNa kAuM jo / dasakAreMti cautthe taddiguNAyaMbilatate vA // ekkAsaNae purimaDDhA nivigatI ceva viguNaviguNA / patteyAsahuvA karei vA sannigAsaM tu // bhA. [4203] vR. paJca abhaktArthAH paJca AcAmlAni paJca ekAzanakAni paJcapUrvArdhAni paJca nirvikRtikAni etat paJcakalyANaM tat jayeSThApannA yathAkrameNa ca kartumazaknuvantastAn daza caturthAn kArayanti tathApyazaknuvastadviguNAcAmlavAn tapaH kArayati viMzatimAyAmAmlAni kArayantItyarthaH / evaMmekAzane pUrvArdha nirvikRtIrdviguNAH kArayanti / kimuktaM bhavati ? viMzatyAyAmAmle kAraNAzaketau azIti pUrvAddhiIni kArayanti / tatrApyazaktau SaSThizataM nirvikRtikAnAM kArayanti / etat paJcasu kalyANeSvekaikaM kalyANaM pratyekamavyavacchittya kartumarhasyAsamarthasya dAtumuktamathavAyamanyo vikalpaH kariti va sannigAsaM tu / sannikAzaM sannibhaM vA kArayati / iyamatra bhAvanA-yattatpaJcakalyANamApannastanyamadhyAdAdyaM dvitIyaM tRtIyaM vA kalyANakamekataraM yathAkrameNa vahati zeSamAyAmlAdibhiH pradarzayati / punaranyathAnugrahaprakAramAha bhA. [4204] utiyadugakallANaM egakallANagaM ca kAretI / jaM jo uttarati taM tassa deMti asahussa bhAti // vR. yadi vA paJcakalyANakamuktasvarUpaM yathAkrameNa vyavacchittyA kartumazaknuvantaM catuHkalyANakaM kArayati / tadapyazaknuvantaM trikalyANakaM yathApyasamarthatayA dvikalyANakaM kArayati,
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4204] 467 kiM bahunA yat yaH kartuM zaknoti, tasya tadvadati nAdhikamAbAdhAsaMbhavAt athaikamapi kalyANaM kartuM na zaknoti tadA tasyAsahasya sarvaM bhASayitvA ekabhaktArthaM diiyte| athavA ekamAyAmAmlaM yadi vA ekamekAzanakamathavaikaM pUrvArdhamathavA nivikRtikaM atha na kicidvadati tadA anavasthAprasaGgaH / etadeva spaSTayatibhA.[4205] evaM sadayaM dijjati jeNaM so saMjame thiro hoti / naya savvahA na dijjati anavatthapasaMgadosAto / / vR. evamamunA prakAreNa sAnukampaM dIyate prAyazcittaM yena sa saMyame sthiro bhavati na ca sarvathA na dIyate, anavasthAprasaGga doSAt / atra dRSTAnto bAlakatilastenakadvayena / eko kappaTTato aMgohaliM kAUNa ramaMto tillarAsimmi nimmajjito bAlatilakAUNa na kei vArito tilA zarIre laggA tato so satilo dharamAgato jananIe tilA diTThA pakkhoDiyA gahiyA ya tato tilalobheNa puNo aMgohaleUNa dAragaM pesei / tato kAleNa tile viteNAvei / tato so pasaMgadoseNa teNo jAto rAyapurisehiM gahito mArito mAu doseNa bAlo viesa teNo jAto ti mAUthaNaccheyA imavarAhaM pAviyA bitito kappaTThago taheva aMhohali kAUNa ramaMto tilarAsibhi nimajjito satilo dharamAgato mAUe vArito mA puNo evaM kujjA / tilA ya pakkhoDeUNa tilarAsiMbhi pakkhittA so kAlaMtareNa jIviyabhogANa a bhogI jAto neva jananI thaNaccheyAdiyamavarAhaM pattA bhA. [4206] diluto tena enaM pasaMgadosena jaha vahaM ptto| pAvaMti anegAI maraNAI avaariypsNgaa| vR.anavasthAprasaGgadoSe dRSTAntaM stenakena bAlakena tilApahAriNA yathA prasaGgadoSato vadhaM prAptastathA sAdhavo'pyanivAritaprasaGgA anantAni maraNAni praapnuvnti| bhA. [4207] nibbhatthaNAe bitiyAe vArito jIviyANaM aabhaagii| neva ya thaNaccheyAdI pattA jananI ya avarAhaM / / bhA. [4208] iya anivAriya dosA saMsAre dukhsaagrmuvNtii| viniyattapasaMgA khalu kareMti saMsAravoccheyaM / / vR.dvitIyayA bAlaM tilAn zarIre lagnAnAdAya samAgataM nibhartsanayA vAritastataH sa jIvitAnAM jIvitasukhAnAmAbhAgI jAto naiva ca jananI stanacchedAdikamaparAdhaM prAptA iti evamamunA dRSTAntadvayagatena prakAreNAnivAritA doSAH saMsAre duHkhsaagrmupynti| bhA.[4209] evaM gharatI sohI deMtI kareMtA vi evaM dIsaMti / jaMpi ya daMsaNanANe hi jA titthaMti taM suNasu // vR. evamamunA prakAreNa dharate vidyate zodhiH tadA dadataH kurvantazca zodhimevamuktaprakAreNa dRshynte| yadapi coktaM darzanajJAnAbhyAM tIrtha yAtIti tadapyamuktaM yathA bhavati tathA zRNuta yuktatAmeva kathayatibhA. [4210] evaM tu bhaNaMteNaM seNiyamAdI vitthAviyA smnnaa| samaNassa ya juttassa ya natthI naraesu uvavAto / / vR. yadi nAma jJAnadarzanAbhyAM tIrthaM tarhi pravacanaM tacca zramaNeSu vyavasthitaM tata evaM bhaNatA
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 tvayA zreNikAdayo'pi zramaNA vyavasthApitAsteSAmapi jJAnadarzanabhAvAnna caitadupapannaM yat zramaNasya zramaNaguNairyuktasya nAsti narakeSUpapAtaH / atha ca zreNikAdInAM saMbhavAt / bhA. [4211] jaMpi jahu ekkavIsaM vAsasahassANi hohiti titthaM / te micchAsiddhI vi savvagatIsuM va hojjaahi|| vR. yadapi sUtre ca bhaNitaM ekaviMzativarSasahasrANi tIrthamanuvartamAnaM bhaviSyati iti tadapi tanmatena mithyA prApnoti / SaTsvapi samAsujJAnadarzanabhAvatIzcarakAlamapi tIrthAnuSaMjanaprasakte ryathA sarvAsvapi ca gatiSu siddhirapyevamanivAritaprasarA bhavet samyagdarzanajJAnayuktAnAM cAritrarahitAnAM sarvagatipvapi jIvAnAM bhAvAt / ye cAnuttaropapAtino devAste niyamastadbhava-siddhigAmino bhaveyuH teSAmanuttarajJAnadarzanopetatvAt / na caitadiSTaM tasmAdidamAgataM yAvaccAritraM bhA.[4212] pAyacchitte asaMtaMbhi carittaMpi na vtttttii| caritaMmiasaMtaMmi titthe no sacarittayA // vR.asati avidyadhAne prAyazcitte cAritraM na tiSThiti, prAyazcittamantareNa cAritrasya zuddherabhAvAt cAritre cAsati tIrthasya na caaritrtaa| bhA.[4213] acarittayAe titthassa nivvANaMmi na gacchai / nivvANaMmi asaMtaMmi savvA dikkhA niratthayA / / vR.tIrthasvAcAritratAyAM sAdhunirvANaM na gacchati, asati ca nirvANe sarvA dIkSA nirarthakAbhA.[4214] na vinA titthaM niyaMDhehi niyaMTThA vA atitthgaa| chakkAyasaMjamo jAva tAva anusajjaNA doNhaM / / vR.nigranthaivinA tIrthaM na bhavati, tenApi nirgranthA atIthikAstIrtharahitA bhavanti parasparavyavacchinnatayA ekasyAparasya bhAvAt nirgranthagrahaNaM saMyatAnAmupalakSaNaM tata etadapi drssttvyN| saMyatairvinA na tIrthaM nApi tIrthamantareNa saMyatA nirgranthAH saMyatAzca prathamasaMhananacaturdazapUrvadharavyavacchede'pi vidynte| yato yAvat SaTkAyasaMyamastAvat dvayAnAmanuSaMjanAnuvartamAnA samAsti SaTkAyasaMyamazca pratyakSato'dyApi labhyate tataH santi nirgranthAH santi saMyatA iti pratipattavyaM, tatsatvapratipatau ca tIrthaM sacAritramityapi pratyekaM bhavyaM cAritre sati prAyazcittamiti, anyacca, bhA.[4215] savvaNNuhiM parUviya chakkAyamahavvayA ya smitiito| savveya ya pannavaNA saMpati kAle vi sAhUNaM // bhA.[4216] tato vaccati titthaM daMsaNanANehiM na ya siddhaM tu| nijjavagA vocchinnA jaMpi ya bhaNiyaM tu taM na tahA / / vR. pUrvasAdhUnAM sarvajJaizcAritrasya pratipattaye rakSaNAya ca SaTakAyAnAM mahAvratAni samitayazca prarUpitAH / saiva ca prajJApanA samyagArAdhyatathA samprati kAle'pi sAdhUnAmasti, tata upasampannaM sampratayapi caaritrmsti| evaM ca siddhaM na tIrthaM jJAnadarzanAbhyAM vrajati, kintu jJAnadarzanacAritrairitiH, yadapyuktaM niryApakA vyavacchinnA iti tadapi na tathA kathamiti cedataAhabhA. [4217] suNa jaha nijjavagatthIhi dIsaMti jahA ya nijjvijjNtaa| iha duvihA nijjavagA attANa pare ya bodhavyA //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4217 ] 469 vR. zrRNu yathA niryApakairniryAppamAnA dRzyaMte niryApakairniryApyamAnA iha dvividhA niryApakA stadyathA- AtmanaH parasya ca ubhayAnapyAha bhA. [4218] pAtovagame iMgini duvihA khalu hoMti AyanijjavagA / nijjavagA upareNa u bhattaparinA ya bodhavyA // vR. AtmaniryApakAH khalu dvividhA bhavanti tadyathA - pAdapopagame iMginImaraNe ca pareNa punarniryApanA bhaktaparijJAyAM boddhavyA / bhA. [4219] pAuvagamaiMgini donni viciTTaM tu bhAvamaraNAI / bhattapariNNAe vihiM vucchAmi ahAnupuvvI || vR. pAdapasyopagamo yasya tat pAdapopagamaM iGginImaraNaM ca dve api tAvanmaraNe tiSThataH pazcAt vakSyamANatvAt samprati bhaktaparijJAyAvidhimAnupUrvyA vakSyAmi / pratijJAtameva nirvAhayatibhA. [4220] pavvajjAdIkAuM neyavvaM tAva jA AvocchittI / paMca tuleuNappA sA bhattapariNNaM pariNato u // vR. pravrajyAmAdiM kRtvA tAvannetavyaM yAvadavyavacchitti kimuktaM bhavati ? prathamataH pravrajyAM tadanantaraM grahaNAsevanarUpAM zikSAM, tataH paraM paJcamahAvratAni tadanantaramarthagrahaNaM tato'niyato vAsastataH paripUrNAM gacchasya niSpattiM kRtvA tadanantaraM taveNa satteNasutteNa baleNa ya / ityevaM rUpAbhiH paJcabhistulanAbhirAtmAnaM tolayitvA bhaktaparijJAM prati pariNato bhavati / saparakkame ya aparakamme ya vAdhAe AnupuvvIe / bhA. [4221] sattatthajANaeNa samAhimaraNaM tu kAyavvaM // vR. bhaktaparijJArUpaM nAmamaraNaM dvidhA saparAkramamaparAkramaM ca / tatra saparAkramaM dvividhaM vyAghAtimaM nirvyAghAtaM ca / tatra saparAkrame ekaikasmin vyAghAte karmaNi dhaJa pratyayAnayanAt vyAghAti cazabdAnnirvyAghAte ca samupasthite sUtrArthajJApakena samAdhimaraNaM kartavyaM / etadeva vyAcaSTebhikkhaviyArasamattho jo annagaNaM ca gaMtu vAei / bhA. [4222] esa saparakkamo khalu tavvivarIto bhave iyaro || vR. yaH svasya parasya ca nimittaM bhikSAyAM vicAre ca gantuM samartho yadi vAnyagaNaM gatvA vAcayati sabhaktapratyAkhyAnaM pratipitsuH parAkramastadviparIto bhikSAdAvasamartho bhavati itarA'parAkramastadgataM maraNamapi yathAkramaM saparAkramamaparAkramaM ca / bhA. [4223] ekkekaM tu duvihaM nivvAdhAyaM taheva vAghAyaM / vAghAta viyaduviho kAlatiyaro iyaro vA / / vR. tatsaparAkramagaparAkramaM ca maraNamekaikaM dvividhaM nirvyAghAtaM vyAghAtaM ca / tatra vyAghAto nAma yathA acchabhallena kAlAdau ? (o?) STau ca khAditau, athavA rome vyAghAtaH tato maraNaM pratipradyate / nirvyAghAtaM yathoktavyAghAtarahitaM / vyAghAto'pi ca dvividhaH kAlAticAra itarazca / kAlamaticarati atikrAmatIti kAlAticAraH kAlasaho / yatazcireNa maraNaM yathA pUtigonazena dRSTasya taM dRSTakAlamatItyaviMzati rAtriMdivAdiSu maraNaM, itaraH kAlAnaticAro yattaddivasameva martukAmo bhaktaM pratyAcaSTe iti //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10 / 251 taM puNa anugaMtavyaM dArehiM imehiM AnupuvvIe / gaNanisaraNAdisaMhitesi vibhAgaM tu vucchAmi // punarnirvyAghAtirabhirvakSyamANairgaNAnniH saraNAdidvArairAnupUrvyA krameNAnugantavyaM teSAM bhA. [4224] vR. tena ca dvArANAM vibhAgaM vakSyAmi / tameva vastukAma Aha bhA. [4225] gaNa nisaraNe paragaNe siti saMleha agIya asaMviggo / egAbhogaNa anne anApucchapariccha Aloe // vasahI satthe nijjavagA davva dAyaNA carime / hAnI apariyaMtanijjara saMthAruvattaNAdIni // sArettaNayakavayaM nivvAdhAeNa ciMdhakaraNaM tu / aMta bahi vAdhAto bhattaparitrAe kAyavvo / bhA. [4226] bhA. [4227] vR. gaNAt svagaNAnnissaraNA vaktavyA paragaNagamanaM / tathA sititti dravyabhAvarUpAni: zreNirvaktavyA / tathA saMlekha saMlekhanA tathA agItasya agItArthasya pArzve na bhaktapratyAkhyAtavyaM tathA asaMviggetti / asaMvignasyApi samIpe na pratyAkhyAtavyaM / tathA egatti eko niryApako na kartavyaH / kintu bahavaH, parato vA bhaktaM pratyAkhyAtukAmasya viSaye AbhoganaM kartavyam / tathA anyo yadi bhaktaM pratyAkhyAtumudyatastarhi yadi niryApakAH pUryante tadA sa pratiSyate, zeSakAlaM ti, tathA AcAryeNa gacchasyAnApRcchayA sa bhaktapratyAkhyAnaM na pratipAdayitavyaH / tathA tena bhaktaM pratyAkhyAtukAmena gacchasya gacchenApi tasya parIkSA kartavyA / tathA bhaktaparijJAM pratipattukAmena niyata AlocanA dAtavyA / tathA prazaste sthAne prazastAyAM vasatau bhaktaparijJA pratipattavyAH / tathA niryApakA guNasampannA: samarpaNIyAH / tathA AlocanA caramakAle tasya bhaktapratyAkhyAtukAmasya dravyadarzanaM pradhAnasamastAhAradravyopadarzanaM vidheyaM / hANitti bhaktaM pratyAkhyAtukAmasya pratidivasamAhArasyAnirvidheyA tathA aparizrAntAH sarvakarmaNi praticArakA vartante / nijjaratti nirjarA vaktavyA tathA saMstArako yAdRzo bhavati kRtabhaktapratyAkhyAnasyahAkartavyastAdRzo vakSyate / tathA tasya kRtabhaktapratyAkhyAnasyodvartanAdIni yathA samAdhikaraNIyAni tathA prathamadvitIyaparISahAbhyAM tyAjitaH smArayitvA svaM svarUpaM (mA) narthatvAdilakSaNaM kavacaM kavacabhUtamazanaM prayoktavyam / tathA jIvato mRtasya ca tasya cinhakaraNaM vidheyaM, etaM nirvyAdhAte bhaktaparijJAvyAghAtAbhAvena pratipattavyaM / athAntargrAmAdibahirudyAnAdipu bhaktaparijJAyA vyAghAtaH saMjAtastatogItArthAnAmupAyo bhavati kartavyaH / eSa dvAragAthA / sAmpratametadeva vivarISurAhanisaraNaM uvahI jo kappe vaNNito samAseNaM / bhA. [4228] so ceva niravaseso bhattaparinnAe dasamaMmi // vR. gaNanissaraNe yo vidhiH kalpe kalpAdhyayane saptavidhaH saptaprakAro varNitaH sa eva vyavahAro dazame uddezake bhaktaparijJAyAM bhaktajJAnAdhikAro niravazeSo vaktavyaH / gaNanissaraNaM dvAraM gatamidAnIM paragaNadvAraM paragaNe gatvA bhaktapratyAkhyAnaM kartavyam / bhA. [4229] kiM kAraNaM cakamaNaM therANa ihaM tavo kilaMtANaM / abbhujjayaMmi maraNe kAluNiyAjjhANavAdhAto //
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4229] - vR. kiM kAraNaM svagaNAdapakramaNaM kriyA sUrirAha-sthavirANAmAcAryANAM saMlekhanAtapobhiH klAntAnAmiha svagaNe abhyudyate bhaktaparijJA lakSaNamaraNe samupasthitAnAM ziSyANAM AcAryAnurAgeNa rodanakrandanAdIni kuryuH / rodanAdikaM ca teSAmAkA zrupAtaM dRSTvA teSAmupari kAruNyamupajAyate / tato vyAdhAtaH / anyacca__ bhA. [4230] sagaNe ANAhAnI appatti ya hoi evamAdIyaM / paragaNagurukulavAso appatti ya vajjhito hoi / / 7. yo gaNadharaH sthApitastasyAjJAM kecit kurvanti tathA keSAMcidapakaraNanimittamaprItirAdizabdAn gaNabhedo bAlAdInAmucitAdyakaraNadarzanamityAdi parigrahaH / tata evaM svagaNe AjJAhAraniraprItirasevanAdikaM dhyaanvyaaghaatkaarnnmuptissttte| tataH, paragaNe gatvA bhaktapratyAkhyAnaM pratipadyate / yata evaM gurukulavAsa Asevito bhavati / kiM viziSTa ityAha-prItivajito'prItizca samastApi parihatA bhavatIti bhAvaH / aprItyAdikaM yathA svagaNe bhavati tathA prdrshyti| bhA.[4231] uvagaraNanimittaM tu vuggahaM dissavA vigaNabheyaM / bAlAdI therANa va uciyAkaraNami vaaghaato|| vR.upakaraNanimittaM sAdhUnAmAcArye kRtabhaktapratyAkhyAne vyudgraha: kalaho bhavati / athavA taM gaNadharaM kecinna manyante tataH svasvapakSe parigraho gaNabhedastata evamupakaraNanimittaM gaNabhedaM dRSTavA upalabhya tathA bAlAdInAM bAlavRddhAsahaglAnAdInAM sthavirANAM cAtra vikaraNe ucitakaraNAdarzane'prItirupajAyate / tathA cAprItyA dhyAnavyAghAtaH / ayaM ca paragaNe pratipanne guNaH / bhA. [4232] sineho pelavo hoi niggate ubhayassa u| Ahacca vAvi vAdhAto vA sehAdi viubbhmo|| vR.svagaNAnnirgatobhayasyApi gaNasyAcAryasya vA sneha: parasparaM pelavaH prtnurbhvti| anyacca Ahacca-kAcit prathamaparISahenatyAjitasya bhaktaparijJAM yo vyAghAte'pi vilopa: syAt, tasmin vyAghAtena svagaNAt zaikSakAdInAM vyudgraho jAyate aaghaatprijnyaanaabhaavaat| athavA vipariNAmo'pi syAt, tathAhi svaguNe sthitaM bhagnaparijJaM jaannti| jJAtvA ca sarvAM api pratijJA eteSAmIdRzA eveti vipariNAmaM gatvA saMyama lopayanti / samprati sItidvAramAhabhA.[4233] davvasitI bhAvasitI anuyogadharANa jesimuvlddhaa| nahu uDDagamanakATThA heTThillapayaM psNsNti| bhA.[4234] saMjamaTThANeNaM kaMDagANAlasAvitI visesANaM / uvarillapayakamalaM bhAvasitI kevalaM jaav|| 7. sitinAma Urdhvamadho vA gacchataH sukhottarovatArahetuH panthAH / sA dvidhA-dravye bhAve c| tatra dravyezitiniHzreNiH sA dvidhA Urdhvagamane ca tatra adhogamane ca tatra yayAdhastanAt bhUmigrahAdiSvavatIryate sA'dho gamane, yayordhvaparimANe Aruhyate sA Urdhvagamane, bhAvazItirapi dvidhA prazastA'prazastA ca / tatra yairhetubhisteSAmeva saMyamasthAnAnAM saMyamakaMDakAnAM lezyApariNAmavizeSANAM vA adhastAt saMyamasthAneSvapi gacchati, sA aprazastA bhAvazItiH yaiH punarhetubhisteSAmeva saMyamAdisthAnAnAmuparitaneSUritaneSu vizeSeSvadhyArohati, sA prazastoccoparitana eva krameNa
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 472 vyavahAra-chedasUtram-2-10/251 bhAvazItistAvaddaSTavyaM / yAvatkevalajJAnaM, tatra yeSAmanuyogadharANAmAcAryANAmevaM dravye bhAve cazItirupalabdhA bhavati, te na hunaiva Urdhvagamane kArye kartavye'dhastanapadaM prazaMsanti / na tAsu sapadagamanAyAzubhavyavasAyapravRttimAtanvate kiMtu zubheSu vyavasAyepvArohanti / gataM siitidvaarN| bhA.[4235] ukkosA ya jahannA duvihA saMlehaNA smaasen| chammAsA u jahannA ukkosA bArasasamA u|| va.saMlekhanA samAsena dvividhA prajJaptAstadyathA-utkRSTA jaghanyA cazabdAt madhyamA c| tatra jaghanyA SaNmAsA utkRSTA dvAdazasamA dvAdazavarSA / bhA.[4236] ciTThau jAva jahannA, ukkosaM tattha tAva vocchaami| jaM saMlahiuNa munI sAhaMtI attaNo atthaM / / vR. tatra tayorjaghanyotkRSTayormadhye jaghanyato veti| anupazcAdvakSyamANatvAdutkRSTaM tAvadvakSyAmi yadityavyayaM yathA munaya AtmAnaM saMlikhyAtmano'rthaM sAdhayanti tAmevAhabhA.[4237] cattAri vicittAiM vigaI nijjUhiyAiM cattAri / egaMtaramAyAme nAti vigiccheya vigehe / / vR. catvAri varSANi vicitrANi vicitratapAMsi kroti| kimuktaM bhavati? catvAri varSANi yAvatkadAcit caturthaM kadAcit SaSThaM kadAcidaSTamamevaM daza dvAdazAdInyApi karoti, kRtvA ca pAraNakaM sarvakAmaguNitenAhAreNa pArayati tataH paramanyAni catvAri varSANyuktaprakAreNa vicitratapAMsi karoti / vikRtinijjUhitAni kimuktaM bhavati vicitraM tapaH kRtvA pAraNake nirvikRtikaM bhuMkte / utkRSTarasavarjaM ca tataH parato'nye dve varSe ekAntaramAyAmaM karoti / ekAntaraM caturthaM kRtvA AyAmena paaryti| evametAni daza varSANi gatAni ekAdazasya varSasyAdezAn nAtivikRSTaM tapaH kRtvA AyAmena parimitaM bhuMkte, nAtivikRSTaM nAma tapazcaturthaM SaSThaM vAvagantavyam / tataH paramanyAn vikRSTaM tapaH kRtvA mA zIghrameva maraNaM yAyAsamiti kRtvA pAraNake paripUrNadhrANyA AyAmaM karoti vikRSTaM nAmASTamAdikaM sAmpratametadeva vyAcikhyAsurAhabhA.[4238] saMvaccharANi cauro hoMti vicittaM cautthamAdIyaM / kAuNa savvaguNiyaM pAreI uggamavisuddhaM / / vR. AdimAnI catvAri saMvatsarANi vicitraM tapa: caturthAdikaM bhavati / tacca kRtvA pArayati bhuMkte sarvaguNitaM srvgunnitmaahaarmudgmvishuddhm| bhA.[4239] punaravi cauranne u vicittakAuNa vigtivjjNtu| pArei so mahappA niddhaM paNiyaM ca vajjei / / vR. punarapyanyAni catvAri varSANi vicitraM tapaH kRtvA sa mahAtmA vikRtivarje paaryti| tatrApi snigdhaM praNItaM cotkRSTarasaM vrjyti| bhA. [4240] annAto donni samA cautthakAUNa paareti| AyAmaM kajjieNaM tu tato avakkasama imaM kuNai / vR. anyadve same varSe caturthaM kRtvA AyAmaM pArayati / evaM daza varSANi gatAni / tataH paramanyAmekAM samAM varSamimAM vakSyamANAM kAJjikenAyAmapAraNakena karoti, kathamityAha
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH - 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4241 ] bhA. [4241] tatthekaM chammAsaM cauttha chaTTaM tu kAu pArei / AyaMbileNa niyamA biie chammAsie vigiTThi // aTThamadasamaduvAlasakAUNAyaMbileNa pAre / annekahAyaNaM tU koDisahiyaM tu kAUNa // bhA. [4242] vR. tatra ekAdaze varSe ekamAdyaM paNmAsaM yAvat caturthaM paSThaM vA kRtvA niyamAdAyamona pArayati / dvitIye SaNmAse vikRSTamaSTamaM dazamaM dvAdazaM vA kRtvA AyAmAmlena pArayati / evamekAdazavarSANi gatAni / anyamekaM dvAdazaM hAyanaM koTIsahitaM kRtvA kimityAhaAyaMbila usuNodeNa parihAveMto AnupuvvIe / jaha dIve tellavattI khausamaM taha sarIrAu | bhA. [4243] 473 vR. AyAmo ca uNNodakena pArayati / ayamatra sampradAyo- dvAdazo varSe koTI sahitaM pratyAkhyAnaM caturthaviSayaM kRtvA prathamaM pAraNakamAyAmenoSNodakena karoti, dvitIyaM pAraNakaM nirvikRtikena, tRtIyaM punarAyAmena yathoktarUpeNa caturthaM nirvikRtikena / evamekAntaritaM pAraNakeSvAyAmaM karoti / koTIsahitaM nAma prathamadivase punarabhaktArthaM kRtvA pArayati / etaccaturthe koTIsahitaM pratyAkhyAnaM / evaM SaSThASTAmAdi koTIsahitAnyapi bhAvanIyAni athavAyamanyo dvitIyaH prakAra ekasmin dine caturthaM kRtvA dvitIye divase pArayati tRtIye divase punazcaturthaM karoti caturthe divase pArayati, etaccaturthakoTIsahitamevaM SaSThaM kRtvA pArayati punaH SaSThaM karoti, tataH pArayati evamaSTamAdikoTIsahitAnyapi bhAvanIyAni / hArveto ANupuvvI iti tasmin dvAdaze varSe pAraNakeSu yathAkramamekaikaM kavalaM hApayan pArayati yAvadekaM kavalaM / tataH zeSeSu pAraNakeSu kramaza ekena zikthenonamekaM kavalamAhArayati / dvAbhyAM zikthAbhyAM tribhiH zikthairevaM yAvadante eka sikthamAhArayati / kassAdevaM karotIti cedata Aha-yathA dIpe samamekakAlaM tailavarttikSayaM bhavati tathA zarIrAyuSaH samakaM kSayaH syAditi hetoH / bhA. [4244 ] pacchittahAyaNe rUvacauro dhAre tu tellayaM isA / nisirejjA khalamalle kiM kAraNagalladharaNaM tu // lakkhatA suhajattaM mAhu khubhejjai tena dhArei / mAhu namokkArassa apaccalo so havejjAhi // bhA. [4245 ] vR. tasmin pazcime dvAdaze hAyane ye'ntimAzcatvAro mAsAsteSvekaikasmin pAraNake ekAntaritaM tailaM gaMDUSaM cirakAlaM dhArayati / dhArayitvA khelamallke sakSAre nisRjati tyajati / tato vadanaM prakSAlayati / kiM kAraNaM galle gaMDUSadhAraNaM kriyate ucyate- mA mukhayantraM rUkSatvAdvAtena kSubhyetaikatra saMpiNDIbhUyate tathA ca sati mA sa namaskArasya bhaNane'pratyalo'samartho bhavediti hetorgalle tailadhAraNaM karoti / bhA. [4246 ] ukkosagA u esA saMlehA majjhimA jahannA yA / saMvacchara chammAsA emeva ya mAsapakkhehiM // vR. eSA anantaroditA: saMlekhA saMlekhanA utkRSTA bhaNitA / madhyamA saMlekhanA saMvatsarapramANA eva prAguktena prakAreNa dvAdazabhirmAsaiH paribhAvanIyA - jaghanyA eSA SaNmAsA dvAdazabhiH
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10 / 251 pakSairvarSasthAne mAsAnpakSAMzca sthApayitvA tapovidhiH prAgiva niravazeSa ubhayatrApi bhAvanIyam etto egatareNaM, saMlehaNaM khavesu appANaM / kujjA bhattapariNNaM iMgini pAovagamaNaM vA // bhA. [4247] vR. eteSAmutkRSTamadhyamajaghanyAnAM saMlekhanAnAmekatareNa saMlekhanenAtmAnaM kSipayitvA kuryAt bhaktaparijJAmiGginImaraNaM pAdapo gamanaM vA, gataM saMlekhanAdvAramadhunA agItadvAramAhaaggIyasagAsaMmI bhattaparieNaM tu jo karejjAhi / ca gurugA tassa bhave kiM kAraNijjeNime dosA / / bhA. [4248 ] vR. gItArthasya samIpe bhaktapratyAkhyAtavyaM, yastvagItasvAgItArthasya sakAze samIpe bhaktaparijJA bhaktapratyAkhyAnaM karoti tasya prAyazcittaM catvAro gurukA: kiM kAraNamucyate yena kAraNena ime vakSyamANAdoSAstena kAraNena tatra tAneva doSAnAha bhA. [4249] nAsetI aggIto cauraMgaM savvaloyasAraMgaM / naTThamiya cauraMge na hU sulabhaM hoi cauraMgaM // .vR. agIto agItArtho niryApakastasyakRtabhaktapratyAkhyAnasya caturaGgaM caturNAmaMgAnAM samAhAzcaturaGgaM vakSyamANaM kathaMbhUtamityAha sarvalokasArAGga aGgavaraM pradhAnamityanarthAntaraM sarveSAmapi trayANAmapi lokAnAM yAni aGgAni teSAM sAramiti viziSTamaGga pradhAnaM sarvalokasArAMga naSTe ca caturaGge na punaH sulabhaM prApaM bhavati caturaGgaM, kintu cullakAdidRSTAntairatizayena duHprApaM tatA'gItasya samIpe bhaktaM na pratyAkhyeyam bhA. [ 4250 ] kiM puna taM cauraMgaM jaM naTTaM dullahaM puNo hoi / manussaM dhammasuttI saddhA tava saMjame viriyaM // vR. kiM punastaccaturaGgaM yannaSTaM sat punardurlabhaM bhavati / sUrirAha - mAnuSyaM mAnuSatvaM dharmazruti dharmazravaNaM zraddhA tapasi saMyame ca vIryamiti / bhA. [4251] kiha nAseti agIto paDhamabitiehiM advito so u / uhAse kAliyA to niddhammotti chaDDejjA / / vR. kathaM kena prakAreNa so'gItArthastasya caturaGgaM nAzayati / sUrirAha prathamadvitIyAbhyAM zrutpipAsAlakSaNAbhyAM parISahAbhyAmarcitaH pIDitaH sa bhaktapratyAkhyAtA kadAcit kAlikAyAM rAtrau bhaktaM ca pAnaM ca avabhASeta, yAceta / tataH so'gItArtho na kalpate iti kRtvA na dadyAt, cintayati ca bhaktaM pratyAkhyAya punaryAcate bhaktaM tatrApi rAtrau eSa nirdharmA asaMyatAbhUta iti kRtvA taM tyajet tyaktvA gacchet // bhA. [4252] aMto vA bAhiM vA divA ya rAto ya so vicitto u / aTTa duhaTTavasaTTa paDigamanAdIni kujjAhi / / vR. antarupAzrayasya yadi vA bahirupAzrayasya divA vA rAtrau vA tenAgItArthena viviktaH san ArtaH duHkhArtaH vazArtaH saH pratigamanAdIni pratigamanaM nAma pratibhaJjanaM vratamokSamityarthaH / AdizabdAt mRtvA kugativinipAtAnvA kuryAttAMzca kugativinipAtAnevAhamariUNaTTajjhANo gacche tiriesu vaNayaresuM vA / bhA. [4253]
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4253 ] saMbhariUNa ya ruTTho paDinIyattaM karejjAhi // vR. sa ArtadhyAno mRtvA tiryakSu vA tiryag yoniSu gacchet yadi vA vanacareSu vAnamantareSu madhye sa samutpadyettatra jAtiM smRtvA tyaktau'haM tasyAmavasthAyAmiti ruSTaH san bahuvidhaM pratyanIkatvaM kuryAt / bhA. [4254] ahavA visavvarIe moyaM dinnAhi jAyamANassa / so daMDiyAdi hujjA ruTTho sAhe nivAdINaM // kujA kulAdi patthAraM so vA ruTTho u gacche / . micchattaM tappayaM ca dIhaM bhamejja saMsArakaMtAre || 475 bhA. [ 4255 ] vR. athavA sarvaparyApanIyaM yAcamAnasya rAtrau pAnIyaM nAstIti mokaM prazravaNaM so'gItArtho dadyAt / sa ca NDikAdInAM sambandhI niSkrAntaH syAt tataH sa dhAtuvaiSamyena ruSTaH san avdhaavet| avadhAvya ca nRpAdInAM kathayettataH pravacanasya mahAnuDDAhaH / yadi vA sa rAjAdistatpakSapatitaH so'pi vA svayaM ruSTakulAdiprastAraM kulasya gaNasya vA vinAzaM kuryaat| yadyapi ca evamAdayo bhavati / tathA prathamadvitIyaparISahAbhyAM paritapyamAno'samAdhinA mRto duSkara (rA) mapi kRtvAntakriyAM kalpavimAnopapattiM vA na prApnuyAt / kintu vAnamantarAdiSUpapadyeta yadi vA kaSAyapIDito dRSTiviSaH sarpo jAyeta / gacche micchattamiti iha bhave vA mithyAtvaM gacchet tatpratyayaM ca mithyAtvapratyayaM ca dIrghasaMsArakAntAraM bhramet / bhA. [4256 ] so u viviMciya diTTho saMviggehiM tu annasAhUhiM / AsAsiyamanusiTTho bharaNo vi paDivannaM // vR. sa pratyAkhyAtabhakto bhaktaM yAcamAno agItArthaH sAdhuviviktaH parityakto'nyaiH saMvignaigItArthasAdhumidRSTastatastairAzvAsita AzvAsya ca anuziSTo'tizayena dUramutsAhitastato yat abhyudyatamaraNaM tyaktaM tatpunarapi tena pratipannaM tataH sugati bhAgI jAtaH / bhA. [4257 ] ee anne ya tarhi va dosA ya paccavAyA y| kAraNehiM gIyattha na kappati pariNNA || vR. yasmAdete'nantaroditA anye cAnuktA vahavo doSAH pratyavAyAzcAgItArthasya samIpe bhaktaparijJApratipattau tasmAdetaiH kAraNairagItArthasya samIpe parijJA bhaktaparijJA na kalpate / saMvignagItArthAnAM ca samIpe bahavo guNAstasmAttanmArgaNA kartavyA / sA ca dvidhA - kSetrataH kAlatazca / bhA. [4258] paMca va cha sattasae ahavA etto vi sAtiregatare / gIyatthapAyamUlaM parimaggejjA aparitaMto // vR. paJca SaT sapta vA yojanazatAnyaNavA ito'pi sAtirekatarANi yojanazatAni saMvignapAdamUlamaparitrAnto anivRtto mRgayate / uktA kSetrato mArgaNA / kAlata Aha bhA. [ 4259 ] ekkaM ca dova tinni ca ukkosaM bAraseva vAsANi / gIyattha pAyamUlaM parimaggejjA aparito // vR. eko dve trINi vA utkarSato dvAdazavarSANi yAvadaparitrAnto anirvinno gItArthapAdamUlaM parimRgayate /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 bhA.[4260] gIyattha dullabhaM khalu paDucca ya kAle tu maggaNA esaa| te khalu gavesamANA khette kAle ya parimANaM / / / vR. gItArtho durlabho yasmin kAle taM gItArthadurlabhaM kAlaM pratItyAzritya eSAnantaroditA kSetrata: kAlatazca mArgaNAbhihitA te khalu gItArthaM gaveSayantaH kSetraviSaye kAlaviSaye ca parimANamRtkuSTametAvat kurvnti| bhA.[4261] tamhA gIyattheNaM pavayaNa gahiyattha svvsaarennN| nijjavageNa samAhI kAyavvA uttamaTuMmi // vR.yasmAt kSetrataH kAlatazca gItArthamArgaNAyAmetAvAnAdaraH kRtastasmAttena gItArthena pravacanagItArthasavaMsAreNa pravacanasya gRhIto'rthasya sarvasAro yena sa tathA tena niryApakeNa uttamArthe vyavasthitasya samAdhiH krtvyaa| gatamagItArthadvAramasaMvignadvAramAhabhA. [4262] asaMviggasamIve vI paDivajjaMtassa hoi gurugA u| kiM kAraNaM tu jahiM jamhA dosA havaMti ime / / vR. asaMvignasamIpe'pi bhaktaparijJAM pratipadyamAnasya bhavanti catvAro gurukAH prAyazcittaM / kiM kAraNaM yatra yasmAdime vakSyamANA doSA bhavanti tAnevAhabhA. [4263] nAseti cauraMgaM svvloysaarNg| naTuMmi u cauraMgaM na hu sulabhaM hoMti cauraMgaM / / vR. nAzayatyasaMvignazcaturaGgaM mAnuSatvAdirUpaM sarvalokasArAGgasarvalokapradhAnatarAGgena hu naiva sulabhaM prApaM bhavati caturaGgaM nAzayatItyata AhabhA.[4264] AhAkammi ya pAnaga pupphAsIyA bahu jane nAyalA sejjA saMthAro vi.ya uvahI vi ya hoi avisuddho / vR. asaMvigno bahujanasya yathA tathA vA jJAtaM karoti yathA eSa kRtabhaktapratyAkhyAnastataH sa AdhArmikaM pAnamAnayati puSpANi ca Dhokayati / secanaM ca candanAdinA karoti / tathA zayyA saMstAraka upadhizca tenAnIto'vizuddho bhvti|| bhA. [4265] ete anne ya tahiM bahave dosA ya paccavAyA ya; eeNa kAraNeNaM asaMvigge na kappai parinnA / vR. ete'nantaroditA'nye cAnuktA bahavo doSAH pratyavAyAzca tatra pratyavAyAH prAgivAsamAdhimaraNato vAnamantareSUtpAdito nRpAdikathanato vA veditavyA etena kAraNenAsaMvigne'saMvignasya samIpe parijJA na klpte| kintu saMvignasyAntike tataH kSetrataH kAlatazca mArgaNAmAhabhA. [4266] paMceva cha sattayA ahavA etto vi sAtiregaM / saMviggapAyamUlaM parimaggijjA aparitaMto / / vR.iyaM kSetrataH kAlata AhabhA.[4267] ekkaM va dova tinni va ukkosaM dhAraseva vaasaanni| saMviggapAyamUlaM parimaggijjA aparitaMto / bhA. [4268] saMvigga dullabhaM khalu kAlaM tu pamucca maggaNA esaa|
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4268] te khalu gavesamANA khette kAle ya aparimANaM // vR.yasmAdevaM kSetrataH kAlatazca mArgaNAyAmAdaraH kRtaH / bhA. [4269] tamhA saMviggeNaM pavayaNagahiyattha savvasAreNaM / nijjavageNa samAhI, kAyavvA uttamaTThami / / vR. gAthA catuSTayamapi prAgvat / gataM saMvignadvAramidAnImekadvArameko niryApako na krtvyH| kintu bahavo'nyathA virAdhanAdidoSaprasaGgAttamevopadarzayati, bhA.[4270] ekaMmi u nijjavagge virAdhanA hoi kajjahAnI ya / so sehA vi ya cattA pAvayaNaM ceva ummAho / vR.ekasmin niryApake saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca bhvti,| tathA hi-kRtabhaktapratyAkhyAnanimittaM pAnakagrahaNAyATan yadA kvApi na labhate, tadA mAbhata pazcAt glAnasyAsamAdhirityAdhArmikamapi pAnakaM gRhNIyAditi saMyamavirAdhanA, nirantaramekasya klizyamAnasyAtmavirAdhanA tathA kAryahAnizca bhavati / tathAhi maraNasamaye samAdhyutpAdanAya sopekSate / sa ca kadAcittatsamaye pAnakAdinimittamanyatra gato bhavet tathA sa bhaktapratyAkhyAnastyaktaH zaikSA api ca tyaktAH pravacanatastyaktamuDDAhazcopajAyate / etadvibhAvanArthamAhabhA.[4271] tassaTTa gatohAsaNAdi adAne so pricctto| dAuM va adAuM vA bhavaMti sehA va niddhammA // vR. tasya pratyAkhyAnabhaktasyArthAya pAnakAdInAM mAgaNAya gato niryApakastasya samIpe zaikSako'pariNato vA muktastasya samIpe uhAsaNeti bhaktaM yAcitaM te ca zaikSakAdayo na kalpate / etasya ca bhaktaM kRtapratyAkhyAnatvAditi na dadati dAne ca so'samAdhinA maraNaM prApnuyaditi caitadevameva hiMsAdipratyAkhyAnAnyapi tataH kalpante hiMsAdayo'pIti nirdharmANo jaayNte| bhA. [4272] kUyai adijjamANe, mArenti balatti pavayaNaM cattaM sehA ya paDigayA jaNe avaNNaM payAseMti // va. taiH zaikSakairevAdIyamAne bhakte sa mahattA zabdena kUjati yathA mAmete balAnmArayanti ityevamuktena prakAreNa pravacanaM tyaktaM / tathA zaikSA ye pratigatAH pratibhagnAH santo jane'vajJAM prakAzayanti / eSa uDDAhaH / gatamekadvAramAbhogena dvAramAhabhA.[4273] parato sayaM va naccA pAragamicchatti apArage gurugaa| asatI khemasubhikkhe nivvAghAeNa pddivttii|| vR. bhaktaM pratyAkhyAtukAmaH ko'pi samAgatastataH AcAryeNAbhogaH kartavyo yAvadasya bhaktapratyAkhyAnaM samAptimupayAti tAvadazivAyupadravo nagarAdInAM votthAnaM bhaviSyati kiM vA neti, tacca kathaM jJAtavyaM te (tat) svayamAcAryasyAtizayo'sti tena jJAtavyaM, yadi vA nimittamAsogamImathavA svayaM devatA kathayati yathA kaMcanapura gAthA ityaadi| atha svato'tizayo nimittaM vA nAsti tarhi yeSAM te svayaM praSTavyAH evaM svataH parato vA azivAdInAM nagarotthAnAdInAM vA bhAvamavabuddhaya punaridaM jJAtavyaM / kimeSa pratyAkhyAnasya pArago bhaviSyati kiM vA neti / tatra yadi pAragato jJAyate tatastaM pAragamicchanti atha cApAragaM necchanti, tathA apArage iSyamANe
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha svasya parasya cAtizayAdirna vidyate tato'sati avidyamAne Abhoge yadi kSemaM subhikSaM tadA nirvyAghAtena pratipattiH kArayitavyA, varSAkAle pratipattiH kAryate ityarthaH / etadevAhabhA.[4274] savveva ciraM vAso vAsAvAse bhavasi nN| tena tassa visesena vAsAsu pddivjjaannaa|| vR. varSArAtre varSodakardamAdikAraNatazcaturaH paJcaSaT vA mAsAnugrAmAdInAmutthAnaM na bhavati, kSemaM subhikSaM ca svabhAvo vartate tapasvinAM ca varSAvAse ciraM vAsaH svayameva pravRttastena kAraNena tasya bhaktapratyAkhyAtukAmasya vizeSato bhaktapratyAkhyAnapratipAdanake kartavyA, pUrvamidamuktaM svayaM devatA kathayati tacca nidarzanamAhabhA.[4275] kaMcanapuraguru annA devaya ruvaNA ya puccha kahaNA y| pAraNagakhIraruhiraM AmaMtaNa sNghaansnnyaa|| vR.kaliGgeSu janapadeSu kAJcanapure nagare bahuzrutAH bahuziSyaparivArAH kecidAcAryAH viharaMti, te anyadA ziSyebhyaH sUtrapauruSIM arthapauruSIM ca datvA saMjJAbhUmau gatAste ca gacchanto'pAMtarAle atizaye mahApAdapasyAdhaH kAMciddevatAM strIrUpeNa rudantI pshynti| evaM dvitIyatRtIyadine'pi tato gurubhirjAnazaGkaH puSTaM kasmAt rodissi| tasyAH kathanamahametasya ngrsyaadhisstthaatrii| etacca sarvaM nagaramacirAjjalapravAheNa vinNkssyti| atra ca bahavaH svAdhyAyavanto vartante tato rodimi| ko'tra pratyaya iti pRSTe sA prAha-amukasya kSapakasya pAraNake kSIraM rudhiraMbhaviSyati, tacca yatra gatAnAM svabhAvIbhUtaM bhaviSyati tatra kSemam vasitavyamiti / evamuktA sA, etadvitIyadine kSapakasya pAraNake kSIraM rudhirIbhUtaM / tataH samastasyApi saMghapradhAnavaryasyAmaMtraNaM paryAlocanaM ca tatonazanaM samastasyApi saGghasyeti / yadi punarazivAdyutthAne vijJAte yadi bhaktaM prakhyApayati tadA sagacchasAdhavaH pravacanaM ca tena tyaktaM kathamityAhabhA. [4276] asivAdIhiM vahaMtA tattha ca kAraNaM ca saMjayA cttaa| uvahiM vinAyacchammaNa catto so pavayaNaM cev|| vR. yadi azivAyupadravaM grAmAdyutthAnaM ca jJAtvA bhaktaM prakhyApayati tadA tasmin niryApite evAzivAdyutthAne jAte yadi saMyatAstatpratibandhato na nirgcchnti| gacchanto vA yaditaM kRtabhaktapratyAkhyAnaM tasyopakaraNaM ca vahati tadA te saMyatA azivAdibhiH kAraNaistamupakaraNaM ca vahantastyaktAH athopadhiM vinirvahanti tyaktvA vA sarvathA palAyante tadA sa bhaktapratyAkhyAtA prityktH| sa ca tyaktaH san uDDAhaM kuryAt / mAM tyaktavA te gatA iti tadA pravacanasya mahatI hIlaneti pravacanaM tyaktaM tasmAdazivAdyutthAne apArage ca tasmin jJAte sa bhaktaM na pratyAkhyAtayitavyaH / gatamAbhogena dvAramidAnImanyadvAramAhabhA.[4277] ego saMthAragato biito saMlehe taiya paDiseho, apahuccaMta samAhI tassa vA tersi ca astiie|| vR. yadi tatra dvau janAvagre stastadyathA ekaH saMstAragataH saMstAragato nAma saMlikhyakRtapratyAkhyAno dvitIyaH saMlikhati saMlekhanAM karoti tathA tRtIyo yadyanya upatiSThati tarhi tasya
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4277 ] 479 tRtIyasya pratiSedhaH kartavyaH / kiM kAraNamiti tedata Aha- apahuccatetyAdi, na prabhavanti na .prApyante trayANAmapi yogyA niryApakA na ca saMstaranti / tato'prabhavaH aprApyamANeSu teSu saMstAraNasyAsya vA sati tasya tRtIyasya tayorvAgretanayosteSAM vA niryApakANAM asamAdhirupajAyate / prathamaM santi bahavo niryApakAH saMstaranti ca tadA na kazcidanantaro doSa: prasajatIti tRtIyAmapi pratIcchanti / bhA. [4278 ] havejja jai vAdhAto bitiyaM tattha ThAvae / cilimili aMtarA ceva bahiM viMdAvae janaM // vR. yadi tasya kRtabhaktapratyAkhyAnasya vyAghAto bhavet vyAghAto nAma pratyAkhyAnenAsaMstaraNaM sa ca bahiH sarvatra jJAto dRSTazca bhUyasA lokena eSa kRtabhaktapratyAkhyAna iti, tataH eSA yatanA kartavyA / yo'sau dvitIyaH saMlekhanAM kurvan tiSThati sa tatra sthApyate tasyAntarA cilimili kartavyA / tato yadi yai rjJAto dRSTaH te vandakAH samAgaccheyuH tadA sa teSAM na darzayitavyaH kintu bhaNyante bahiH sthitA yUya vandadhvamiti / evaM bahiH sthitaM janaM vandApayet / gatamanyadvAram bhA. [4279] anApucchA egassa paDicchevaM jatI gurU gurugA / cattAri vi vijJeyA gacchamanicchaMte jaM pAve // vR. gacchasyAnApRcchayA yadi taM bhaktaM pratyAkhyAtukAmaM guruH pratIcchati abhyupagacchati tadA tasya prAyazcittaM catvAro gurukA vijJeyAH gacche vA'nicchati sa bhaktapratyAkhyAtA yatprApnoti asamAdhiprabhRtikaM tannimittamapi tasya prAyazcittaM (tataH) gaccha ApRSTavyAH / kiM kAraNamiti ceducyate / sa gacchasAdhavaH sarvaM paribhramanto jAnate, yathA etasmin kSetre etatsulabhametat durlabhaM tatomukhaH pRcchati kimetasmin kSetre yAni kRtabhaktapratyAkhyAnasya samAdhikaraNAni dravyANi tAnI sulabhAni kiM vA durlabhAni / tatra yadi sulabhAni tat bhaktapratyakhyAnaM pratipAdyate / atha durlabhAni tarhi pratiSidhyate / anyatra gatvA pratipadyasveti, anApRcchAyAM doSAnAhapAnagAdIni jogANi jAni tassa smaahie| alaMbhe tassa jA hAnI parikkosA ya jAyaNe // asaMtharaM ajoggA vA joggAvAhI va te bhave / esAe parikkosA jAyA tassa virAdhanA // bhA. [4280 ] bhA. [4281] vR. gaNasyAnApRcchAyAM yAni tasya kRtabhaktapratyakhyAnasya samAhite samAdhAnanimittAni pAnakAdIni yogyAni AdigrahaNena bhaktaparigrahaH teSAmalAbhe tasya pratyAkhyAtuH yadi niH samAdhiH paribhraMza upajAyate, yazca gacchasAdhUnAM yogyA pAnakAderyAcane parimArgaNe pariklezastathA asaMstaraH saMstaraNAbhAve yaH pariklezo ayogyA vA tatra niryApakA bhaveyuH yogavAhinopyete tatra yogavAhinAM samAdhikArakANi pAnakAdInyudgamAni zuddhAni mRgayamANAnAM yaH pariklezo vA'yogyaniryApakasaMparkatastasya kRtapratyAkhyAnasya virAdhanA anAgADhadiparitApanA asamAdhimaraNAdikaM tatsarvaM tannimittamato gacchasya pRcchA kartavyA / gatamanApRcchAdvAramadhunA parIkSAdvAramAhaaparicchApi gurugA doNhavi annonnayaM jahA kamaso / hoi virAdhanA duvihA ekko ekko vajaM pAve // bhA. [4282]
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 vR. yo bhaktaM pratyakhyAtukAmastena gacchasAdhavaH parIkSitavyAH kimete bhAvitA iti gacchasAdhubhirapi sa parIkSaNIyaH / kimeSa nistArako bhavet kiM vA neti, AcAryeNApi parIkSitavyaH / anyonyaM punaryathAkramazo vakSyamANakrameNaparIkSaNe dvayorapi gacchasya bhaktaM pratyakhyAtukAmasya ca prAyazcittaM pratyekaM catvAro gurukAH / tathA aparIkSaNe bhavati dvividhA virAdhanA, AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca, tatra gacchasyAtmavirAdhanA'samAdhimaraNataH pratyavAyasaMbhavAt bhaktapratyakhyAtuH AtmavirAdhanA asamAdhyutpAdAt saMyamavirAdhanA gacchasyAbhAvitatvena eSaNAyA asaMbhavAt / ekko ekko va jaM pAve eko gacche yamanarthaM prApnoti eko vA sa bhaktapratyAkhyAtA tannimittamapi tasya prAyazcittamApadyatebhA. [4283] tamhA pariccheNaM tu davve bhAve ya hoi donnhNpi| saMlehe pucchadAyaNa diTuMto avaccakoMkaNae / vR. yata evaparIkSaNe prAyazcitaM doSAzca tasmAdvayorapi parasparaM dravye bhAve ca bhavati parIkSaNaM taccaivaM bhaktaM pratyakhyAtukAmena parIkSAnimittaM gacchasAdhavo bhaNitA yathA Anayata mama yogyaM kalamazAlikUraM kathitaM kSIraM, tato bhakSye'thavA'nyadbhojanaM praNItaM yatsvabhAvato rucikaraMtat Anayateti yAcate tatraivaM yAcane yadi te hasanti kRSNamukhA vA jAyante tadA jJeyamabhAvitA ete itI teSAM samIpe na pratyAkhyAtavyamatha te bruvate yad bhaNasi tat kurma iti tadA jJeyaM yogya ete iti, tathA gacchasAdhubhiH parIkSAnimittaM kalamazAlikaraprabhRtikamutkRSTaM dravyamAnetavyaM, tasminnAnIte yadi sa brUte-aho sundaramAnItaM bhuJje'hamiti tadA jJAtavyameSa AhAralubdha iti na nistariSyati vaktavyazca sa yadA tvamAhAragRddhiM tyakSyasi tadA te bhaktaparijJAyAM yogyatA bhaviSyati naanydaa| atha sa tamupanItamAhAraM jugupsate kiM mamaitenAharitena paryAptaM nAhAmAhArayAmIti tadA jJAtavyameSa nistariSyati tasmin vaktavyaM pratyAkhyAhi, vayaM te niryApakA iti iha tu yAcitasya dravyasampAdanamasampAdanaM ca sA gacchasya dravyata: parIkSA yatpunaH sakaSAyitvamakaSAyitvaM vA jJAyate tadbhAvaparIkSaNaM / tathA bhaktapratyArUyAturapyAnItasundarasya grahaNamagrahaNaM vA dravyataH parIkSaNaM, bhAvato gRddhayagRddhiparijJAnamiti AcAryasya tatparIkSaNamAha saMlehapucchaityAdi yadA sa AcAryANAmupasthito bhavati bhaktapratyAkhyAtenAhaM tisstthaami| tadAsa AcAryeNa praSTavyaH kimatra saMlikhitaM tvayA na veti tataH sa cintayati pazyati me asthicarmAvazeSaM zarIraM tathApi praznayati saMlikhitaM na veti / evaM cintayitvA krodhe darzite kSipramaguliM bhaktvA darzayati pazya, yatra kiMcinmadyaM (rakta) mAMsaM vA drakSyasi bhavati saMlikhitaM kiM vAneti / evamukte gururAha-na tedravyasaMlekhaM pRcchAmi kRzazarIraMpratyakSata evoplbhymaantvaat| kintu bhAvasaMlekhaM / sa cAdyApi na vidyate iti bhAvasaMlekhaM kuru| zrUyatAM cAtra dRssttaanto'maatykoNknnvissye| sAmpratamenAmeva gAthAM vyAcikhyAturgacchaparIkSAmAhabhA.[4284] kalamoyaNapayakaDhiyAdi davve Anehi mitti udite| bhAve kasAijjaMtI tesi sagAse na paDivajje / / 7. kalamodanaM kalamazAlikUraMpayo dugdhaM kvathitamAdizabdAt anyasyApyabhISTasya, bhojanasya parigraho mama yogyamAnayateti dravye udite yadi bhAve bhAvataH kaSAyanti kaSAyaM kurvanti /
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4284 ] tatasteSAM samIpe bhaktaparijJAM na pratipadyate, ayogytvaat|| bhA.[4285] aha puna virUvarUve AnIya duguMcchiyabhaNaMtatranaM / Anesuvatti vavasie paDivajjati tesi to eso / / vR. atha punarvirUparUpe anekaprakAre AhAre AnIte jugupsate bhaNante bhaNaMtyanyamAhAramAnayAmastathaiva netuM vyavasitasteSAM pArve pratipadyate / yathAbhilaSitavastusampAdakayA tepAM yogyatvAt / samprati gacchasya tat parIkSAmAhabhA.[4286] kalamoyaNe apayasA annaM ca sabhAva anumayaM jss| uvanIyaM jo kutthai taM tu aladdhaM paDicchaMti / / va. kalamodanaM kalamazAlikaraM payasA sahApanItamiti anyadvA tasya svabhAvato'numataM tasya tadupanItaM sat yaH kutsate(kutsayate) nindati kiM mamaitena kAryamiti tamalubdhamiti jJAtvA praticchanti / yastu kalamaudanAdike upanIte aho sundaramahaM bhuJje iti sa lubdha iti na pratyeSaNIyaH / AcAryasya tatparIkSAmAhabhA. [4287] ajjo saMleho te kiM kato na kaotti evmudiiyNmi| bhattaM aMgalidAve pecchaha kiM kato na kto|| vR.ayaM saMlekhastvayA kiM kRto vetyevasudite aGgaliM bhaktvA darzayati / prekSasva kiM kRtaH ki vA na kRta iti tata AcArya AhabhA.[4288] na hu te davvasaMlehaM pucchi pAsAmi te kisaM / kise te aMgulI bhaggA bhAvasaMlehamAuro / / vR.na hunaiva te tava dravyasaMlekhaM pRcchAmi yataH pazyAmi te kRzaM zarIraM tasmAtkimiti tvayA aGgalirbhagrA pRcchAmi bhAvasaMlekhaM, mA krodhavazAdAturo bhava / samprati diTuMto'maccakoMkaNae ityetadbhAvayati bhA.[4289] rannA koMkaNa maccA dovi nivvisayA kyaa| doDie kaMciyaM choDhuM koMkaNe takkhaNA gto|| bhA. [4290] bhaMDIo vaillaekAe amacco jA bhareti u| tAva punnaM tu paMcAhaM nalie nihaNaM gato / / vR. kenApi rAjJA eka: koMkaNako'paro'mAtya etau dvAvapi kasmizcadaparAdhe samakamAjJaptau / yadI paJcAhAbhyantare nirviSayau na vrajatasto'vazyaM vadhyAviti tatra koGkaNako dogdhike tumbake kAJjikaM kAJjikapayAMsi kSitvA tat kSaNAt gataH amAtyaH punaryAvat bhaNDI granthI valIvardAn kAyAnukApautI bibharti tAvat pUrNaM paJcAhamiti nalike zUlikAmAropitA nidhanaM gato vinAzaM prAptaH, ! yathA so'mAtyaH kuTumbopakaraNapratibaddho vinAzamupagataH / evaM tvamapi bhAvapratibaddho nArAdhanAjIvitaM prApsyasi tsmaat| _ bhA.[4291] iMdiyANi kasAe ya gArave ya kise kru| na ceyaM te pasaMsAmo kisaM sAhu sarIragaM / / 22/31] .
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 vyavahAra-chedasUtram - 2 - 10/251 vR. indriyANi cakSurAdIni kaSAyAn krodhaprabhRtIn gauravANi RddhigauravapramukhANi kRzAni (kuru) na cedaM te sAdhoH kRzaM zarIrakaM prazaMsAmo bhAvasaMlekhavyatirekeNa dravyarasaMlekhasyApi kiJcitkaratvAt / gataM saMlekhanAdvAramidAnImAlocanAdvAramAhaAyariyapAyamUlaM gaMtUNaM sai parakkame / bhA. [4292] tAhe savveNa attasohI kAyavvA esa uvaeso // vR. tatto dravyasaMlekhanA bhAvasaMlekhanAnantaraM bhaktaM pratyAkhyAtukAmena sarveNa svayaM zodhi jAnatA jAnatA ca sati parAkrame AcAryapAdamUle gatvA zodhiH kartavyA / eSa tIrthakRtAM gaNabhRtAM copadezaH tatra svayaM zodhiM jAnantaH pratyAha bhA. [4293] jaha sakusalo vi vejjo annassa kahei attaNo vAhiM / vejjasya so souMto paDikkamaM samArabhate // jAteNa vi evaM pAyacchittavihimappaNo niuNaM / taha vi ya pAgaDatarayaM AloeyavvayaM hoi / / bhA. [4294] vR. yathA sukuzalo'pi vaidyo'nyasyAtmano vyAdhiM kathayati so'pi vaidyasya zrutvA vyAdhikathanaM tataH pratikarma samArabhate / evaM prAyazcitavidhimAtmano nipuNaM jAnatApi tathApi prakaTataramAlocayitavyaM bhavatIti kRtvA anyasya samIpe AlocayitavyaM / tato'pyanena kiM kartavyam bhA. [4295 ] chattIsaguNasamannAgaeNa tena vi avassa kAyavvA / paripakkhiyA visohI suTThavivahAra kusaleNaM // vR. tenApyanenAcAryeNa patrizadguNasamanvAgatena SaTtriMzadguNA aTThavihA gaNisaMpaya ityAdinA progevAbhihitAH / suSThuapi vyavahArakuzalena parapakSikA parapakSe gatA vizodhiravazyaM kartavyA / kathaM punarAtmanaH zodhijAtamapyAlocayadityAha bhA. [4296 ] jaha bAlo japato kajjamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM taha AloijjA mAyAmayavippamukko u|| vR. atha bAlo jalpen kAryamakAryaM ca RjukamamAyaM bhaNati tathA mAyAmadavipramuktastatkAryamakAryaM vA guroH purata Alocayet / samprati mAyAnirdhAtane upadezamAhauppannA uppannA mAyA anumaggato nihaMtavvA / AloyaNaniMdaNagarahaNehiM na puno avitahetti / / bhA. [4297] vR. utpannA utpannA mAyA mArgataH paSTo lagnena AlocananindanagarhanairnihantavyA / kathamityAhana punarevaM dvitIyaM vAraM kariSyAmIti pratipattyA, saMpratyAlocanAyAM ye guNA bhavanti tAnupadarzayati; bhA. [4298 ] AyAravinayaguNa kappadIvaNA attasohi ujubhAvo / ajjavamaddavalAghava tuTThIpalhAyajananaM ca // vR. AlocanAyAM dattAyAmAcAraH paJcavidha Asevito bhavati, vinayaguNazca pravartito bhavati, kalpadIpanAnAmavazyamAlocayitavyo atIcAra ityasya kalpasya prakAzanamanyeSAmupadarzanaM, tataste'pyante evaM kurvanti / tathA Atmano vizodhirniH zalyatA kRtA bhavati / tathA RjusaMyamastasya bhAvo bhavanaM tatkRtaM bhavati, / tathA AryabhavamAryatvaM, mArdavamamAnatvam lAghavamalo bhatvametAni
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH - 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4298 ] 483 kRtAni bhavanti / tathA Avocite sati niHzalyI bhUto'hamiti tuSTirupajAyate / tathAnAlecita'tIcAre sazalyo'hamiti yA manasya'dhRtiH (tasyAH) paridAhApagamAt pralhAdajananaM pralhAdotpAda:, zItIbhavanaM bhavati / kaH punaH so'pi aticAraH kuto vA prabhRtyAlocayitavyamatAhabhA. [4299 ] pavvajjAdI AloyaNA u tiNhaM caukkagavi sohI / jaha appaNo taha pare kAyavvA uttamaTThami // vR. trayANAM jJAnadarzanacAritrANAM artAcAreSu pravrajyAderArabhya yAvaduttamArthAmyupagamastAvadAlocanA dAtavyA kathamityAha-catuSkaH vizodhyA ekaikasmin dravyata: kSetrataH kAlato bhAvatazcAtIcAravizuddhayA punaH kathamityAha - yathAtmanaH samyak jJeyatayA tiSThati tathA parasmin AlocanA kartavyA dezataH sarvato na kiMcidapi gRhItavyamiti bhAva uttamArthe uttamArthapratipatau kartavyatAyAM tatra jJAnanimittaM dravyato'tIcArAlocanAmAha bhA. [4300 ] nANAnimittaM AseviyaM tu vitahaM parUviyaM vAvi / ceyaNamaceyaNaM vA davvaM sesesu imagaM tu // vR. jJAnanimittaM sacittaM acittaM dravyamudgamAdyazuddhaM tathA sacetanamacetanaM vA vitathaM prarUpitaM bhavettadyathA-sacittamacittaM vA sacittamiti etat dravyato'tIcArAlocanaM zeSeSu tu kSetrAdiSvidamatIcArAlocanaM tadevAha bhA. [4301] nANanimittamaddhANameti ume ya acchati tadaTThA / nA va AgamessaMti kuNaMti parikammaNaM dehe // paDisevati vigatIto majjhadavvo va esati vi vattI / vAyaMtassavi kiriyAi kayA paNagAihANIe // bhA. [4302] 1 vR. jJAnanimittamadhvAnaM panthAnamiti pratipadyate adhvAnaM pratipanne ca yastacittamakalpi-kamayatanayA yatanayA vA ca tat Alocayati / idaM kSetrato'tIcArAlocanaM / tathA'vame'pi durbhikSe'pi tadarthaM jJAnArthaM tiSThati, tatra ca tiSThitA yadakalpikamAsevitamayatanayA yatanayA vA tadAlocayati, idaM kAlato'tIcArAlocanam / bhAvata Aha-nANaM cetyAdi jJAnamahamAgamiSyAmi grahISyAmIti hetordehe zarIrasya parikarma karoti, yathA vyAkhyAprajJeptermahAkalpa zrutasya vA yogaM voDhukAmo ghRtaM pibati, praNItaM cAhAramupabhuGkte / tatra yA ayanatA kRtA, athavA kazcidroga AsIt / mA sa tatkAle udrekaM yAyAditi parikarma karoti, tacca kurvatA yA ayatanA kRtA nirvikRtA vikRtIrnAnAprakArA nirantaraM pratisevate tatrApi yA ayatanA kRtA medhyAni dravyANinAmayairmedhA upakriyate / tAni dravyANi eSayatA parimArgayatA pibatA vA yA ayatanA vyadhAyi tathA vAcayato vAcanAcAryasya paJcakAdihAnyA kriyA kRtA api zabdAtpaJcakAdihAnyAtikrameNa vA yA kRtA kriyA tAmapyAlocayanti / tadevaM jJAnanimittaM dravyAdyatIcArAlocanamupadarzitamadhunA darzananimittaM cAritranimittaM cAha bhA. [4303] mevadaMsaNammi vi saddahaNA navari tattha nANattaM / esaNa itthI doso vayAticaraNe siyA sevA // vR. evameva anenaiva prakAreNa jJAnagatena prakAreNa darzane'pi darzananimittamapi dravyAdyatIcAra-
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 jAtamAlocayitavyaM navaraMtatra nAnAtvaM darzanaM nAma zraddhAnaM caraNe'pi cAritre'pi syAdiyamatIcAratA sevitA, tadyathA-eSaNAyAmeSaNAviSaye doSopetabasativiSaye vrataviSayo veti| samprata tiNhaM caukkamavisohI ithyasyAnyathA vyAkhyAtumAhabhA. [4304] ahavA tigasAlaMbeNa davvamAdI cukkmaahcc| AseviyaM nirAlaMtovva Aloae taM tu / / vR.athaveti prakArAntare trikasAlaMbenopetena dravyAdicatuSkaM dravyakSetrakAlabhAvalakSaNamAhacca kadAcit / akalpanIyamayatanayA yatanayA vA sevitamathavA nirAlambako jJAnAdyAlambanarahito dravyAdicatuSkamakalpikamAsevitavAn / etenaitat khyApitaM yat pratisevyate kiJcidakalpikaM tat darpataH kalpato bhAvataH paramaparaprakArAntaramastIti etet aalocyet| bhA.[4305] paDisevaNAtiyArA jai vIsariyA kahaM cihujjaannu| tesu kaha vaTThiyavvaM salluddharaNaMpi samaNANaM / / vR.pratisevanAticArA yadi kathamapi vismRtA bhaveyusteSu zalyoddharaNe kartavye kathaM zramaNena vartitavyaM / sUrivartanaprakAramAhabhA.[4306] je me jANaMti jinA avarAhe jesu jesu TThANesu / tehiM AloeuM uvaTThito savvabhAveNaM // bhA.[4307] evaM AloeMto visuddhbhaavprinnaamsNjutto| ArAhao taha vi so gArava paDikuMcanA rhito|| vR.yAnmamAparAdhAn yeSu yeSu sthAneSu jinA: kevalino bhagavanto jAnanti tAnahaM sarvabhAvena sarvAtmanA AlocayitumupasthitaH paraM na smarAmi vacasA na prakaTIkartuM zaknomi, / tasmAjjinadRSTAntameva pramANamityAlocayitavyaM / yadyapyevaM saMmugdhAkAramAlocayati / tathApi sa gauravapratikuJcanArahito vizuddhena bhAvapariNAmena saMyukta evamAlocayet ArAdhakaH pratikuJcanA nAma mAyA, gatamAlocanAdvAramadhunA prazastasthAnadvAramAhabhA.[4308] TThANaM puna kerisagaM hoi pasatthaMtu jassa jaM joggaM / bhaNNati jattha na hojjA kAraNassa u tassa vAghAto / / vR. tasya bhaktaM pratyAkhyAturyatprazastaM yogyasthAnaM tat kIdRzaM sUrirAha-bhaNyate yatra tasya kRtabhaktapratyAkhyAnasya dhyAnavyAghAto bhavati taanyupdrshyti|| bhA.[4309] gaMdhavvanaTTajaDDo ssa cakkajantaggikamma puruse ya naMtikka rayaga devaDaDoMba pAhiDiga rAyapahe / / bhA.[4310] cAragakoTThaga vaTThANa, kappapupphadagasamIvaM mi, ArAme ahaviyaTe nAgadhare puvvabhaNie ya / / vR.gandharvazAlAyaM yatra gandhavikAH saMgItaM kurvanti tatra gandharvazAlAsamIpe vA na sthAtavyaM dhyAnavyAghAtabhAvAt / tathA nRtyazAlAsamIpe vA tatrApyuktadoSasaMbhavAt / tathA jaDDo hastI azvasturaGgamo hastizAlAsamIpe vA turaMgamazAlAsamIpe vA hastikAdivirUpazabdazravaNato dhyAnavyAghAtabhAvAt tathA cakrazAlAyAM tilapIDanazAlAyAM tilapIDanazAlAsamIpe vA jantati
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4310 ] 485 ikSuyaMtrazAlAyAm ikSupIDanazAlA samIpe vA tilAdidarzanataH karmakaragAnazabdazarvaNato vA dhyAnabhaGgopapatteH agnikarma lohakArakarma tacchAlA agnikarmalohakArakarmazAlAyAM agnikarmazAlAsamIpe vA puruSa: kuMbhakAraH kuMbhakArazAlAyAM kuMbhakArazAlAsamIpe vA agniparitApato lohakuTThanAdizabdazravaNato vAdhyate vyAghAtasaMbhavAt tathA nantiktA: chipAstacchAlAsamIpe vA rajakazAlAyAM rajakazAlAsamIpe vA devaDazAlAyaM samIpe vA jugupsAdoSAt DombalaMkhakAste'pi gAyanti / athavA caNDAlavizeSagAyanA DombAsteSAM zAlAyAM tacchAlAsamIpe vA jugupsAdoSAt / gAnazabdazravaNato dhyAnavyAghAta bhAvAcca tathA pADahikazAlAyAM pADahikasamIpe vA vAditrazabdazravaNato dhyAnavyAghAtaH rAjapathe samIpe vA rAjJa AgacchatA gacchatA vA samRddhidarzanato nidAnakaraNaprasakteH, tathA cArako guptigRhaM tatra tasya samIpe dhArayatA zabdazravaNato dhyAnavyAghAtabhAvAt koSTrAkA nAma vaTTAnAM zAlA, koSTrake koSTrakasamIpe vA vaTTA api gAyanti, virUparUpANi ca bhASyate, tato dhyAnavyAghAtaH, tathA kalpapAlAH surAdivikrayakAriNo madyapA vA teSAM zAlAyAM tacchAlA samIpe vA yasastatra mattapramattA gAyanti pUtkurvanti tato dhyAne vyAghAtasaMbhavaH tathA krakacake yatra kASTAni krakacyante krakacasamIpe vA / kASTakrakacazabdazravaNataH kArapatrikagAnazabda zravaNato dhyAnabhraMzopapatteH pupphaphaladagasamIvammitti puSpasamIpe phalasamIpe udakasamIpe vA puSpAdidarzanataH tadviSayAbhilApopapatteH / tathA ArAme tatrAppanantaroditadoSaprasaGgAt yathA vikaTaM nAma asaMguptadvAram (ca) / tatra pAnake pAne kAyikyAdi paristhApane ca sAgArikasaMbhavAt tathA nAgagRhe upalakSaNametat / yakSagRhAdiSu tatrApi bhUyasAM lokAnAM nAnAvidhavikurvitaveSANAmAgatyAgatyagAnanartanakaraNAttathA ca sati dhyAne vyAghAtasaMbhavaH / yadi vA nAgadayo'nukampayA pratyanIkatayA vimarzena vA anulomAn pratilomAnvA upasargAn kuryuH / pUrvabhaNite ca prAkkalpAdhyayanAbhihite ca bhaktapratyAkhyAtukAme tadeva bhAvayati / bhA. [4311] paDhamabiesa kappe uddesesu uvassayA je u / vihisutte ya nisiddhA tavvivarI gavesejjA | vR.kalpe kalpAdhyayane dvitIyatRtIyayoruddezayorvidhisUtre ca AcArAGge zayyAdhyayane avagrahapratimAsthAnaniSIdanake ca ye upAzrayA niSiddhAsteSunasthAtavyaM / kintu tadviparItAn pradezAn gaveSayet / tathA bhA. [4312] -- ujjANarukkhamUle sunnagharaanisaTTa hariya magge ya / evaM vihe na TThAya hujjA samAhIe vAghAto // vR. udyAne vRkSamUle zUnyagRhe anisRSTe ananujJAte harite haritAkule mArge ca anyasminnapi ca evaMvidhe sthAne na tiSThati bhaktapratyAkhyAtA, yatastatra samAdheH vyAghAto bhavati / gatamaprazastasthAnadvAramadhunA prazastavasatidvAramAha bhA. [4313] iMdiyapaDisaMcAro manasaMkhobhakaraNaM jahiM natthi / cAussAlAdi duve, anunnaveuNa TThAyanti // vR. yatra indriyapratisaMcAro na bhavati, kimuktaM bhavati ? yatra aniSTA iSTA vA zabdA na
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 zrUyante, nApISTAniSTAni ruupaanni| evaM gandhAdiSyapi bhaavniiyN| mana:saMkSobhakaraNaM ca tatra nAsti, tatra catuHzAlAdike dve vasatI anujJApya pratigrAhye AdizabdAt trizAladvizAlAdiparigrahaH vasatidvayaM ca gRhitvA ekatra bhaktapratyAkhyAtA sthApatye aparatra zeSA gaccha sAdhavaH kiM kAraNamiti ceducyate azanAdInAM gandhena bhaktapratyAkhyAturabhilASo mAbhUtidi hetoH| bhA.[4314] pAnagajoggAhAre u Thanti se tattha jattha na u iNti| apariNayA va so vA appacchayagehiM rakkhaTThA / / vR. pAnakaM yogyamAhAraM ca se bhaktapratyAkhyAtustatra pradeze vRSabhAH sthApayanti yatra na tu naiva apariNatA: sAdhavaH sa vA bhaktapratyAkhyAtA samAgacchanti / kiM kAraNaM tatra sthApayantItyata Aha-apratyayagRddhirakSArthaM kRtabhaktapratyAkhyAne'sya dIyamAnaM dRSTvA mAbhUdapariNatAnAmapratyayo bhaktapratyAkhyAtastu tat dRSTvA gRddhiriti hetoH / athrAha-yadi tena bhAvatastyakta AhArastataH kathaM tasya gRddhirupajAyate / tata AhabhA.[4315] bhutto bhogI purA jovi gIyattho vi ya bhaavio| saMte sAhAradhammesu so pi khippaM tu khubbhae / vR.yo'pi purA pUrva bhuktabhogI gItArtho bhAvito'pi ca so'pi satsu AhAradharmeSu AhAragrahaNadharmeSu kSipraM zIghramAhAradarzanataH kSubhyati, svapratijJAM vilupyAhAraM yaacte| tathAbhA. [4316] paDilomAnulobhA vA visayA jattha duurto| TThAvettA tattha se niccaM kahaNA jaannegssvi|| vR.yatra paDilomA anulomA vA viSayAH dUratastatra taM sthApayitvA setasya jJAnato'pi nityaM kathanA bhavati / gataM vasatidvAramidAniM niryApaka dvAramAhabhA.[4317] pAsatthosannakusIlaTThANa parivajjiyA u nijjvgaa| piyadhammavajjabhIrU guNasampannA apritNtaa|| vR. pArzvasthA'vasannakuzIlasthAnaparivarjitAH priyadharmANo'vadyabhIravo guNasampannA aparitrAntA aparizrAntA niryApakA atha punaste niryApakAstasya kRtabhaktapratyAkhyAnasya kiM kurvanti kiyaMto vA iSyantebhA. [4318]uccatta 1 dAra 2 saMthAra 3 kahaga 4 vAdIa 5 agga daarmmi| 6 bhatto 7 pANa 8 viAre 9 kahaga 10 diso 12 je samatthA ya / / vR.ye taM kRtabhaktapratyAkhyAnaM udvartayantanti parAvartayante ca catvAraH (1) ye abhyantaramUle tiSThanti te'pi catvAraH (2) saMstArakArakA api catvAro 3 ye'pi tasya dharmaM kathayanti, te'pi catvAraH 4 vAdino lokasyollaNThavacanapratikAriNazcatvAra: 5 agradvAre ye tiSThanti te'pi catvAraH 6 ye yogyaM bhaktamAnayanti te catvAraH 7 pAnakasyApi tadyogyAsyAnetArazcatvAraH 8 uccArapariSThApakAzcatvAraH 9 prazravaNapariSThApakA api catvAraH / 10 bahirlokasya dharmakathakAzcatvAraH 11 catasRSvapi dikSu sAhasrakamallAzcatvAraH / 12 ete dvAdazacatuSkakA aSTAcatvApiMzadbhavanti kIdRzA punaramI niryApakA ityata AhabhA.[4319] jo jArisato kAlo bharaheravaesu hoi vaasesu|
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4319 ] te tAriyA taiyA aDayAlIsaM tu nijjavagA | vR. yo yAdRzaH kAlo bharateSvairAvateSu ca varSeSu bhavati te tAdRzAstatkAlAnurUpANo niryApakA aSTacatvAriMzadavasAtavyAH / bhA. [4320] ee khalu ukkosA parihAyaMtA havaMti tinneva / do gItthA taIe asunnakaraNaM jahanneNaM // 487 vR. ete'nantaroditasaMkhyAkAH khalu utkarSA utkRSTAstathaikakaparihAnyA parihIyamAnAstAvadbhavanti yAvajjaghanyena kRtabhaktapratyAkhyAnena saha trayaH / tatra dvau gItArthI niryApakau tRtIyo bhaktapratyAkhyAtAH tatrAyaM ca vidhirekasya gItArthasya bhaktapAnamArgaNAya gamanaM, dvitIyena tRtIye tRtIyasya bhaktapratyAkhyAturazUnyakaraNamekastatpArzve tiSThityaparo bhaktapAne mArgaNAya gacchatIti bhAva: / gataM niryApakadvAramadhunA davvadAyaNe carime ityasya dvArasya vyAkhyAnArthamAhatassa ya carimAhAro iTTho dAyavvo tanhAcheyaTThA savvassa carimakAle atIva taNhA samuppajje || bhA. [4321] vR. bhaktapratyAkhyAsya sarvasyApi caramakAle atIvatRSNA AhArakAMkSA samutpadyate tena tasya bhaktapratyAkhyAtukAmasya tRSNAcchedArthamAhArakAMkSA vyavacchedAya iSTazcaramAhAro dAtavyaH / bhA. [4322] navavigati sattauyaNA aTThArasavaMjaNucca pAnaM ca / anupuvvivihArINaM samAhikAmANa uvahariDaM | vR. navavikRtayo'navagAhimadazamAH zAlyAdibhedataH saptavighaodano'STAdazavyaJjanAni zAstraprasiddhAni uccaramatiprazasyaM pAnaM drAkSApAnAdi etatsarvamanupUrvI / vihAriNAmAnupUrvyA zanairAhAramocanena bhaktapratyAkhyAnaM prAptavatAM samAdhikAmAnAM samAdhimabhilaSatAM samAdhikaraNa nimittamupahRtya datvA tasya tRSNAvyavacchedaH kriyate athavA bhA. [4323] kAlasahAvAnumato puvvaM jhusito suo va diTTho vA / jhosijjai so se taha jayaNAe cauvvihAhAro || vR.kAlAnumataH svabhAvAnumatazca tena yaH pUrvamAhAro yoSitaH sevataH sa kathaM sAdhubhirjJAta--- vyaH / IdRza etasya kAla svabhAvAnumataH AhAraH zruto vA kasyApi kathanato dRSTo vA kadAcitsAkSAddarzanAt parijJAko yathaitasya Idaza AhAro rocata iti / sa caturvidho'zanapAnakhAdimasvAdimarUpo yatanayA prathamata udgamAdi zuddhasya lAbhe paJcakaparihAnyA yAcitvA se tasya bhakta pratyAkhyAtukAmasya joSyate dIyata ityarthaH / atha ko guNastasya caramAhAreNa dattenetyata AhabhA. [4324] tanhAcheyammi kae na tassa tahiyaM pavattae bhAvo / caramaM ca je sa bhUMjai saddhA jananaM dupakkhevi // vR. tena caramAhAreNa pradattena tRSNAccheda AhArakAMkSA vyavacchede kRte na bhUyastatrAhAraviSaye tasya bhAva icchAyA pravartate / vakSyamANavairAgyabhAvanApravRtteH tathA caramAhArameSa bhuGkte iti zraddhAjananaM dvipakSe'pi bhaktapratyAkhyAtaniryApakANAM cetyarthaH / tathAhi bhaktapratyAkhyAtA idaM cintayati / amayabhyudyatamaraNasamudrasya tIraM prApto durlabhametat nistIrNo'haM saMsArAditi gADhataraM dhyAnamupAgato bhavati niryApakA apyevaM cintayanti-vayamevAbhyudyatamaraNasya tIre prAptA bhaviSyAmo
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 yasmAdetasya caramAhAradAne guNAstasmAdavazyaM sa dAtavyaH / atha tRSNAvyavacchedaH kenAkAraNa tasya vairAgyabhAvanA pravartata iti AhabhA.[4325] kiM ca tannovabhuttaM me pariNAmAsuI suii| diThasAro suhaM jjhAti coyaNe seva sIyati // vR. caramAhAre pradatte tRSNAvyavachede ca jAte sa evaM vairaagymaapnnshcintyti| kiM vA tadasti bhojyaM yatpUrvagRhavAse pravrajyAparyAye vA mayA nopabhuktaM paraM zudhyate tat bhuGktaM pariNAmAt pariNAmavazena azuciH saMjAyate tathA AhArasaMjJopayukto jIvaH karmaNA bandhako bhaSati / tathA AhAragRddhe nivRttaH sukhabhAgI, evaM pratyakSata Agamatazca dRSTaH sAra upalabdhatatva sukhaM dharmadhyAnaM dhyAyate, tathA yadi ca AhAre pradatte bhUyaH tatraivanubandhataH prasIdati tadetasya tadA sIdata eSaivAdhikRta-zlokArtharUpA codanA pratrApanA kartavyA jhosijjai so se taha jayaNAe cauvvihAro bhA.[4326] tivihaM tu vosirohii so tAhe ukkosagAI dvvaaiN| maggittA jayaNAe caramAhAraM padaMsaMti / / vR.trividhaM manasA vAcA kAyena bhakta pratyAkhyAtukAma AhAraM vyutsRkSyati / tata utkRSTAni dravyANi yatanayA udgagamAdizuddhalAbhe paJcakaparihAnyA yAcitvA caramamAhAraM tasya prdrshynti| bhA.[4327] pAsittu tAni koI tIrappattassa kiM mama tehiM / veraggamanuppatto saMvegaparAyaNo hoi / / vR. tAni utkRSTAni dravyANi dRSTvA kazcittIraprAptasyAbhyupagamaraNasamudrapAramupAgatasya mamaitai kiM kAryamityevaM vairAgyamanuprAptaH saMvegaparAyaNaH sarvathA nivRttAhArAbhilASo bhyti| bhA.[4328] savvaM bhoccA koI maNunnarasapariNato bhavejjAhi / taM cevanubaMdhaMto desaM savvaM ca gehIe / / vR. ko'pi punaH sarvamutkRSTaM bhuktvA manojJarasapariNata utkRSTarasagRddho bhavati / tato dezaM savvaM vA gRhyAttamevotkRSTamAhAramanubadhnan abhilaSan tisstthti| bhA.[4329] vigatI kayAnubaMdhe aahaarnubNdhinnaaevocchedo| parihAyamANadavve guNavuDDi samAhi anukNpaa| vR.vikRtISu kRto yo'nubandhastasmin sati AhArAnubandhanAyAM ca satyAM tasya vikRtyanubandhasyAhAranubandhasya ca kiMca novabhuttaM me pariNAmAsuiM iti prakAreNa vyavacchedaH kartavyaH / sampratihAnidvAramAha-parihAyamANA ityAdi yAnicaramAhAradravyANyAnItAni tAni tadviSayamanubandhaM kurvantaH pariNAmato dravyatazca parihIyamAnAni kartavyAni / atha ki kAraNaM yadAhAre anubandhaM kurvanto bhaktaM pAnaM ca diiyte| ucyate-guNavuDDisamAhianukaMpA iti sa bhaktaM pratyAkhyAtukAmo'nukampanIyo'nukampamAnasyAsamAdhimaraNaprasaktastato'nukampate, AhAre pradatte sati tasya smaadhirupjaayte| samAdhitazca prajJApayituM zakyaH prajJApitazcAhAravyavacchedaM krissyti| tato'bhyudyatamaraNe gADhaM dhyAnopagatasya guNavRddhiH karmanirjarA bhvti| atha caramAhAre dravyANAM pariNAmato dravyatazca parihAniH kathaM kartavyetyataAha bhA.[4330] daviya pariNAmato vA havaMti dinedine jAva tinni /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4330 ] biti na labdhaMti dulabhe sulabhaMmi aho imA jayaNA / / vR. caramAhAradravyANi dravyasaMkhyA parimANatazca dine dine tAvattrINi dinAni tatra pariNAmato dine dine stokataramAnayaMti / dravyaparihAniH punarevaM / yadi kSIraM caramAhArArthatayA samAnItaM tato dvitIyadivase tannAnayanti kintu dadhyAdikaM / atha caramAhArArthatayA dadhyAnItaM tato dvitIyadine kSIrAdyAnayanti na tu dadhi / evaM dravyaparihAnistrin divasAn tataH parataH kiJcidAnIyate / tatra durlabhadravyaviSaye evaM bruvate na labhyate, sulame tu dravya iyaM vakSyamANA yatanA bhavati / tAmevAhabhA. [4331] AhAre tAva cchidAhi gehiM toNi caissasi / jaM vA bhuttaM na puvvaM te, tIraM patto tamicchasi // vR. AhAre AhAraviSayAM tAvat gRddhicchiddhi tataH zarIraM tyakSyasi nAnyathA yathA pUrvaM tvayA nispRhatayA na bhuktastadAnImabhyudyatamaraNasamudrasya tIraM prApta icchasi evamanuzAsanena tasyAhArAkAMkSA vinivartyate / gataM hAnidvAramidAnIM aparitrAntadvAramAha bhA. [4332] vaTTaMti aparitaMtA diyA va rAto sa savvapaDikammaM / paDiyaragA guNarayaNA kammarayaM nijjaremANA / / vR. praticarakA guNaratnA: rajo nirjarayatasyasya kRtabhaktapratyAkhyAtasya pratikarmaNi divArAtrau vA paritrAntA vartante / bhA. [4333] 489 jo jattha hoi kulo so u na hAvei taM sai balaMmi / ujjuttA sanniyoge tassa vi dIveMti taM saddhAM // vR. yo yatra pratikarmaNi bhavati kuzalaH, sa tat pratikrarma sati vale na hApayati / kintu sarvepi svasvaniyoge udyuktAstathA vartante, tadyathA tasyApi kRtabhaktapratyAkhyAnasya tAmabhyupagatamaraNasamudratIraprAptatvaviSayAM zraddhAM dIpayati / bhA. [4334] dehaviyogo khippaM vahejja ahavA vi kAlaharaNeNaM / doNhaMpi nijjarA vaddhamANagaccho u eyaTThA // vR.tasya kRtabhaktapratyAkhyAnasya dehaviyogaH kSipraM vA bhavedathavA kAlaharaNena tathApi svasvaniyogayuktaistairbhavitavyaM, evaM ca dvayAnAmapi praticArakANAM praticaryasya ca pravardhamAnA nirjarA karmanirjarA bhavati / gaccho hyetadarthaM parasparopakAreNobhayeSAM nirjarA syAdityemarthamAsevyate gataM paritrAntadvAramadhunA nirjarAdvAramAha 1 bhA. [4335] kammamasaMkhejjabhavaM khavei anusamayameva Autto / annataragammi joge sajjhAyaMmI viseseNaM // bhA. [4337] vR. anyatarasmin yoge pratilekhanAdirUpe AyuktaH upayuktaH san anusamayameva pratikSaNameva karma asaMkhyeyabhavopArjitaM kSapayati / karmaNo'nantakAlamanavasthAnAbhAvadasaMkhyena bhavamityuktaM svAdhyAye punarAyuktaH san vizeSeNa karma kSapayati / bhA. [4336] kammamasaMkhejjabhavaM khaveI anusamayameva Autto / annaMtaragaMmi joge kAussagge viseseNaM // kammamasaMkhejjabhavaM khavei anusamayameva Autto /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 annataragaMmi joge veyAvacce viseseNa / / bhA. [4338] kammamasaMkhejjabhavaM khavei anusamayameva aautto| annataragaMmi joge visesau uttamaTuMmi / / vR. gAthAtrayamapi prAgvat / navaramuttamArthe pratipannasya vaiyAvRtye ca vizeSataH karmanirjarA bhavatIti vizeSata ubhayatrApi yatatitavyaM / nirjarAdvAraM saMstArakadvAramAhabhA.[4339] saMthAro uttamaThe bhUmIsilAphalagamAdi nAyavvA, saMthArapaTTamAdI dugavIrAI bhuuvaavi|| vR. uttamArthe vyavasthitasya saMstArako dAtavyo bhUmibhUmirUpaH, zilA vA pradhAnazilAtalarUpaH / etau dvAvapi asphuTatA ca jhuSirau kartavyau, tatra sthito vA niSanno vA yathAsamAdhi tiSTatu, phalakaM vA saMstArako jJAtavyaH / tacca phalakamekAGgikamAnetavyaM, tasyAbhAve dvyAdi phalakAtmakaH / tasyApyabhAve nirantarakaM tryAtmako jJAtavyaH etat Adizabdasya vyaakhyaanN,| idAnImAstaraNamAha-saMstArakottarapaTTa ityetatprastaraNamutsargato apavAdata Aha-bahUvAvi yadi sottarapaTTasaMstArakamAtre tasyAsamAdhirupajAyate tadA bahUnyapi prastAryate tasya kalpaprabhRtItibhA.[4340] taha vi asaMtharamANe kusamAdINisu ajhusirtnnaaii| te sasai saMthArANa jhusirataNAi tato pacchA / / vR.atha kalpaprabhRti saMstaraNepi tasyAsamAdhirupajAyate tajA kuzAdIni darbhAdIni ajhuSirANi tRNAni prastAryante, / teSAmasatyabhAve 26 asaMstaraNe vA sati tataH pazcAt jhuSirANi api tRnnaanyaaniiynte| bhA.[4341] koava pAvAraga navaya tUliAliMginI abhUmIe / emeva anahiyAse sNthaarmaaiplNke|| vR. yadi tRNeSvapi prastAriteSu na samAdhistadA koyavo deaTThIe prastAryate tatrApi samAdhiranutpAde prAvaraNakastatrApyasamAdhau navataM jINaM tatrApi samAdhyalAbhe tulI AliGginI cobhayataH prastAryate / etatsarvaM bhUmau kartavyamathaivamapi nAdhyAste na samAdhi prApnoti tadA saMstArakAdipUrvakrameNa palyaGke prastAraNIyaM yAvatparyante tUlikA ubhayate AliGginI vA gataM saMstArakadvArabhidAnImudvartanAdidvAramAhabhA. [4342] paDilehaNasaMthAraM pAnagauccattaNAi niggamanaM / sayameva karei sahU asahUssa kareMti anneu|| vR.yo kRtabhaktapratyAkhyA sahaH samartha:sa svayamevAtmIyasyopakaraNasya pratyupekSaNaM saMstArakaM saMstArakapradAnaM pAnakaM pAnakaraNamuddhartanAdi udvartanApravartane'ntaH pradezAt bahiH pradezAdantaH pravezanaM karoti / asahasya asamarthasya punaH anye sarvaM kurvanti, kathamityAha- . bhA.[4343] kAyovacito balavaM nikkhamaNapavesaNaM ca se kunni| taha avisahamANaM saMthAragayaM tu sNcaare||| vR.kAyena(yo)zarIreNopacito balavAn sa tasyAntaH pradezAbdahiniSkramaNaM bahi:pradezAntaH pravezanaM karoti, ca zabdAdanyaccodvartanAdikaM pravartanAdikaM saMcAryamANo'pi so'vaSTaMbhataH sNcaaryt|
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4343 ] 491 atha tathApi sa na visahate na samAdhi prApnoti tadA taM tathApyaviSahamANaM saMstAragataM saMcArayantibhA. [4344] saMthAro mauo tassa samAhiheuM tu hoi kaayvvo| taha vi ya avisahamANo samAhiheuM udAharaNaM // vR. samAdhihetoH samAdherutpAdanAya yastasya saMstArako mRduko bhavati kartavyo yAvatpalyaGke tUlyA AliGganapaTTikAyAzca samAstaraNamiti tathApi aviSahamANe samAdhimalabhamANe samAdhihetoH samAdhisampAdanAya idaM vakSyamANamudAharaNaM protsAhyate'nenetyudAharaNaM protsAhanaM kartavyaM / bhA.[4345] dhIrapurisapannatte sappurisanisevie paramaramme / dhannA silAyalagayA niraveyakkhA nivajjanti / / 7. dhanyAM kecana dhIrapuruSaprajJapte tIrthakaragaNadharaprarUpite satpuruSa niSeviti tIrthakarAdibhirAsevite paramaramye zilAtale gatA vyavasthitA nirapekSyAH parApekSArahitA nirvApyante nitarAmabhyudyatamaraNaM prpdynte| bhA.[4346] jati tAva sAvayAkula girikaMdara visamakaDayadgges / sohitti uttimaTuM dhitidhaNiyasahAgayA dhIro / / bhA. [4347] kiM puna anagArasahAyageNa annenaM saMgahabalena / paraloie na sakkA sAheuM uttamo aTThI / / vR. yadi tAvat dhRtireva kevalA dhaNiyamatyarthaM sahAyo yeSAM te dhRtidhaninaH sahAyakA dhIrAH svApadAkuleSu girikandareSu viSameSu kaTakeSu viSameSu ca durgeSu uttamArthaM sAdhayanti / kiM punaranagArasahAyakena paralokena paralokArthino anyonyasaMgrabalena zakya sAdhayitumuttamArthaH iti - bhA. [4348] jinavayaNamappamee mahuraM kannA hutiM suNetUNaM / sakkA hu sAhU majjhe saMsAramahoyahiM triuN|| vR. jinavacanamaprameyaM madhuraM lalitapadavinyAsAtmakatvAt karNayorAhutimiva karNAhuti pAvakasya ghRtAhutiriva karNayorAppA(pyA)yamiti bhAvaH zRNvatAM sAdhumadhye sthitAnAM aklezena zakyaH saMsAramahodadhiH tritumiti| bhA.[4349] savve savvaTThAe savvannU svvkmmbhuumiisu| savvaguru savvamahiyA savve bheruMmi ahisittA / / bhA.[4350] savvAhiM vi laddhIhiM savve vi parIsahe parAittA / savve vi ya titthayarA pAtovagayA u siddhigyaa| vR.sarve sarvajJAH sarvAsukarmabhUmiSu sarvasyAmaddhAyAmatItAnAgatarUpAyAM sarvaguravaH sarvamahitAH sarve merAvabhiSiktAH sarve AmarpoSadhyAdibhilabdhibhirupetA: sarve ca tIrthakarAH tIrthapravartanazIlAH sarvAn parISahAn parAjitya pAdapopagatAH siddhiM gtaaH| bhA.[4351] avasesA anagArA atIya paDuppannaNA gayA savve / kei pAdovagayA paccakkhANaM giNi keI / / va. sarve'pi ca anagArAH atItAH pratyutpannA anAgatAzca kecitprathamasaMhananopetAH pAdapopagatAH kecitpratyAkhyAnaM bhaktaparijJAM kecidiGginI pratipannAH /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 bhA.[4352] savvAto ajjAto savve vi ya paDhamasaMghayaNa vjjaa| savve ya desavirayA paccakkhANeNa u maraMti / / vR. sarvA apyAryikAH sarve'pi ca prathamasaMhananavarjAH sarve'pi ca dezaviratA: pratyAkhyAnena bhaktaparijJArUpeNa vA bhriyNte| bhA.[4353] savvasuhappabhavA u jIviyasArA u svvjngaato| ___ AhArAu rayaNaM na vijjai hu uttamaM loe| vR. sarvasya sukhasya prabhava utpAdakAraNaM sarvasukhaprabhavastasmAt jIvitasArAdannaM vai prANA iti vacanAtsarvasya gato janakaH tasmAdAhAramantareNa kasyApyutpatterabhAvAt / itthaMbhUtAdAhArAda, anyaduttamaM ratnaM loke na vidyate kintvAhAra eva sarvottamaM ratnaM ratnatvameva bhAvayati / bhA.[4354] viggahagae ya siddhe ya mottuM loyaMmi jatti yA jIvA / savve savvAvatthaM AhAre huMti uvuttaa|| vR.vigrahagatAn vigrahagatyApannAn siddhAMzca muktvA zeSA yAvanto loke jIvAste sarvesarvAvasthaM sarvAsvavasthAsvAhAre upayuktA bhavanti / tata AhAraH prmnnm| bhA.[4355] taM tArisayaM rayaNaM sAraM jaM savvaloarayaNANaM / savvaM pariccaittA pAdovagayA paviharaMti / / vR. yatsarvaloke ratnAnAM madhye sAraM teSu satsvapi tRpterabhAvAt AhArarUpaM ratnaM tattAdazaM sarvaM parityajya dhanyAH pAdapopagatAH praviharanti / bhA.[4356] eyaM pAdovagamaM niparikammaM jinehiM panattaM / jaM soUNa khamao vaksAyaparakkama kuNai / / vR. etatpAdapopagamaM maraNaM jinainiHpratikarma prajJaptaM yat zrutvA kSapako vyavasAyaparAkrama karoti / gatamudvartanAdidvAramadhunA sAreUNa ya kayamitidvAravyAkhyAnArthamAhabhA.[4357] koI parIsahehiM vAuliM veyaNaddiu vaavi| uhAsejjakayAtI paDhamaM bitIyaM ca Asajja / / vR. kazcitprathamAdvitIyaparIpahAbhyAM vyAkulito dhyAnAccAlito yadi vA vedanayA pIDayA aditaH pIDito'vabhASeta yAcetkadAcit prathamamanazanaM dvitIyaM vA pAnakamAsAdyAdhikRtya tataH kiM kartavyamata AhabhA.[4358] gIyatthamagIyatthaM sAreuM mativivohaNaM kaauN| to paribohayachaTe paDhame pagayaM siyA biie / vR.sa bhaktapratyAkhyAna: kadAcit prAntadevatayAdhiSThitovabhASeta, tataH parijJAnamittaM smaraNaM kArayitavyaH bhaNyate tvaM gItArtho'gItArtho vA athavA divaso varttate rAtri vA tatra yadi samastamavitathaM brUte, tadA jJAyate na prAMtadevatayAdhiSThitaH kintu parISahatyAjito yAcate, tadevaM gItArthamagItArthaM cAtmAnaM smArayitvA smaraNotpAdanena yathAvasthitamativibodhanaM kRtvA tataH pratibodhya SaSThe rAtribhojane prathame azane prakRtaM syaat| dvitIye vA pAnake vimuktaM bhvti| azane pAnake ca yAcite tasya bhaktapAnAtmakaH kavacabhUta AhAro dAtavyaH / atha kiM kAraNaM pratyAkhyApya
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4358] punarAhAro dIyate / tata AhabhA.[4359] haMdi parIsahacamU joheyavvA maNeNa kaaenn| to maraNadesakAle kavayabhUo u AhAro / / vR.haMdIti codakAmantraNe ! he codaka parIpahacamUH parIpahasenA manasA kAyenopalakSaNametat vAcA ca yodhena yodhayitavyA tatastasyAH parAjayanimittaM maraNadezakAle maraNasamaye yodhasya kavacabhUta AhAro dIyate / etadeva vibhAvayipuridamAhabhA.[4360] saMgAmadugaM mahasilarahaM musale ceva pruuvnnaa| asurasuriMdAvaraNaM, ceDaga ego gahaM sarassa / / vR.ceTakasya koNikasya ca parasparaM vigrahe koNikapakSa saMgrAmadvayamasurendora'maraH kRtavAn tadyathA-mahAzilAkaMTakaM rathamuzalaM ca tasya prarUpaNA-yathA vyAkhyAprajJaptau tathA krtvyaa| asurendreNa ca zakreNa koNikasyAvaraNaM kRtaM kaThinavajramayapratirUpake sa kSipta ityarthaH / tatazceTakasya eka: sArathiH koNikavadhAya zarasya kanakapravahaNavizeSarUpasya yadgrahaM kRtavAn / bhA.[4361] mahasilakaMTe tahiyaM vaTuMte koNiu urhienn| rakkhaggavilaggeNa paDhe pahau u kanageNaM // bhA.[4362] upphiDiu so kanago kavayAvaraNaMmi to tau pddiu| to tassa koNieNa sIsaM cchinnaM khurappeNaM / / vR. tato mahAzilAkaNTake saMgrAme vartamAne koNikazceTakasya rathikena nirantarazaramokSaNataH AcchAditaH paraM te sarve'pi zarAH kaThinapratirUpake 'bhyaTya bahI: patitaM tato vRkSamAruhya tadvilagnena koNika: paSTe kanakena pravahaNavizeSeNa prahataH so'pi kavacAvaraNe kaThinapratirUpake utsphiTya patitaH tataH koNikena taM tathAdhyavasAyaM vRkSavilagnamavalokya kopAvezAttasya ziraH kSurapreNa cchinnm| bhA. [4363] diTuMtassovaNau kavayatthANI ihaM thaahaaro| sattU parIsahA khalu ArAdhanarajjathANIyA / / vR. eSo anantarodiSo dRSTAnto'yaM tasyopanaya:-kavacasthAnIya iha tathA rUpa AhAra:, zatravaH parISahA rAjyasthAnIyA ArAdhanA yathA zatruparAjayAya kavacamAropyate saGgrAme, tathA parIpahajayAya caramakAle dAtavya AhAraH / atraiva dRSTAntAntaramAhabhA. [4364] jaha vA uMDhiya pAde pAuM kAuNa hatthiNo purise| Aruhai ta(ha)ppariNNI AhAreNaM tu jjhANavaraM / / va.yathA vA ko'pi hastinamAroDhumazakto hastinaM pAdamAkuJcApayati, AkuJcApya tasmin pAde AtmIyaM pAdaM kRtvA hastinamArohati tathA parijJI bhaktaparijJAvAn AhAreNa dhyAnavaramuttamaM dhyaanmaarohti| bhA. [4365] uvakaraNehiM vihUNo jaha vA puriso na sAhae kjjN| evAhAra pariNNI diTuMtA tatthime huMti // vR. yathA puruSa upakaraNairdAtrAdibhirvihIno na sAdhayati laghanAdikaM kAryamevamAhAramantareNa
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 parijJI bhaktaparijJAvAn parISahaparAjayaM, tatreme vakSyamANA dRSTAntA bhavanti / tAnevAhabhA.[4366] lAvae pAvae johe saMgAme paMthagevi y| Aure sikkhae ceva diTuMto kavaevi ya / / bhA.[4367] dAtteNa nAvAe Auha paheNosahehiM ca / uvakaraNehiM ca vinA jaha saMkhamasAhagA savve // vR.yathA prathamazlokoktA lAvakAdayaH sarve yathAsaMkhyaM dAtrAdibhidvitIyagothoktairvinA na sAdhakAstayAhi lAvako dAtreNa vinA lavituM na zaknoti plovako nAvA vinA nadyAdikaM lavayituM, saMgrAmayodha AyudhairvinAzatruparAjayaM, pathikaH panthAnaM gantuM upAnamdyAM vinA, AturaH praguNI bhavitumoSadhaivinA, ziSyako vAditrakarmAdi vaaditraadibhirupkrnnaivinaa| bhA.[4368] evAhAreNa vinA samAhikAmo na sAhae smaahiN| tamhA samAhi heu dAyavvo tassa AhAro / / vR. evaM samAdhikAma AhAreNa vinA samAdhi na sAdhayati yasmAtsamAdhihetostasyAhAro dAtavyaH / atrAkSepaparihArAvAhabhA.[4369] sarIramujjhiyaM jenaM ko saMgo tassa bhoynne| samAdhisaMghaNA heuM dijjae so u anne|| vR.atha yena zarIramujjhitaM tasya bhojane kaH saMyogo yena tat yAcate, ucyate na ca jIvitAzanimittamAhAraM yAcate, kintu samAdhimasahamAnastata etadasmAbhirjJAtvA mA tasyAsamAdheLaghAto bhUyAditi samAdhisandhAnahetoH AhAre anta:samaye dIyate kena vidhinetyata AhabhA. [4370] suddhaM esittu TThAvetti hAnIto vA dine dine| puvvuttAe u ya jayaNAe taM tu goveti annehiM / / vR. zuddhamudgamAdidoSarahitameSitvA gaveSitvA sthApayanti / hAnau vA zuddhalAbhe dine dine pUrvoktayA paJcakahAnilakSaNayA patanayA gaveSayitvA tat anyatra gopayanti gopayitvA yadi pratidinasaMzuddhasya yatanayA vA alAbhe paryuSitamapi kriyate / tato yathAvasaraM prayacchanti / bhA. [4371] nivvAghAeNevaM kAlagae virgivaNAe vihi puvvaM / kAyavvaM ciMdhakaraNamaciMdhakaraNe bhave guruvaa|| vR. evamuktena prakAreNa nirvyAghAtena vyAghAtAbhAvena kAlagate tasya vidhipUrvaM vivecanA pariSThApanA kartavyA, tathA kartavyam cihnakaraNamacihnakaraNe cihnakaraNasyAbhAve prAyazcittaM catvAro gurukAH / tacca cihnakaraNaM dvidhA zarIre upakaraNe ca tatra zarIre bhaktaM pratyAkhyAnukAmena kriyate colapaTTazcAgrato mukhe ca mukhapotikA cihnakaraNAbhAve doSAnAhabhA.[4372] sarIre uvagaraNaMmi ya aciMdhakaraNaMmi so u raainio| maggaNagavesaNAe gAmANaM ghAyaNaM kunni|| vR.zarIre upakaraNaM ca acihnakaraNe cihne akRte'yamanyo doSaH / sa kAlagato ratnAdhika: syaat| taM cAkRtacihna bhadrAkRtaM dRSTvA kecit gRhasthAzcintayanti kenApyaSa gRhastho balAtkAreNa mArayitvA vyaktaH / tatastairdaNDikasya kathitaM so'pi daNDikaH zrutvA kaizcinmArito bhavediti For Pri
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4372 ] teSAM mArgaNagaveSaNArthe tatpratyAsannagrAmANAM paJcAnAM dazAnAM vA ghAtanaM daNDanaM kuryAt / samprati antarbahirvyAghAta iti dvAramAha bhA. [4373] - na pagAsijja lahuttaM parIsaha udaeNa hujja vAghAto / uppane vAghAte jo gIyatthANa uvavAto / / vR.sa bhaktapratyAkhyAtA gRhiNAM na prakAzyate / yataH kadAcitparISahasyodayena pratyAkhyAnasya vyAghAto vilopaH syAt, tataH samastasyApi pravacanasya laghutA jAyate, utpadyate ca vyAghAte yo gItArthAnAmupAyaH sa prayoktavya iti vAkyazeSaH / bhA. [4374] ko gIyANa uvAo saMlehagato u vijjae anno / atthahato jo anno itare u gilANa paDikammaM // vaso vA dvAvijjai annasAssatIe taMmi saMthAre / kAlagauttiya kAuM saMjjhAkAlammi nINaMti // bhA. [4375] - - vR. bhaktapratyAkhyAtA dvividha eko'nekazca / te dvividhA jJAtA ajJAtAzca / jJAto nAma daNDikAdInAM prAkRtajanAnAM ca viditasvarUpo yathA yAvajjIvameva bhakta pratyAkhyAtavAn tadviparIto'jJAtaH / tatra yadi jJAto bhaktaparijJAM na nistarati, tadA ko gItArthAnAmupAyaH prayoktavyaH ? ucyate tadA sa javanikAntaritaH sthApito yo vAnya utsahate sa sthApyate itarasya tu bhaktaparijJAvyAghAtavato glAnaparikarma kriyate / athAnyasaMlekhagatoM na vidyate nApyanyaH kazcidutsahate tadAnyasyAsatyabhAve vRSabhaH sthApyate / tasmin pUrvabhaktapratyAkhyApakasakte saMstAre tato javanikAntaritayA lokavandApanAdi yatanayA sa karoti / yastu bhaktaparijJAvilopavAn so'lpasAgarikamekAMte dhriyate dhRtasya ca gyAnaparikarma tAvat kriyate yAvat prathamAlikAM karoti tato janamadhye rAtrau sa kAlagata iti prakAzaH / svayaM gamanena sahAyapradAnato vA sandhyAkAle taM niSkAzayanti / etadeva bhAvayati - bhA. [4376] 495 evaM tannAyammI daMDagamAdIhiM hoi jayaNA u / sayaM gamanapesaNaM vA khisaNa cauronugdhAyA // vR. evamuktena prakAreNa daNDikAdibhirjJAyate bhavati yatanAM jJAtavyA prathamAlikAkaraNe ca svayaM sarveSAM sAdhUnAM gamanaM bhavati / yadi vA sa sahAyasyAnyatra tasya preSaNaM yastu taM bhaktapratyA-khyAnapratibhagna eSa iti tasya prAyazcittaM catvAro mAsA anudghAtA gurukAH / yastu na jJAtaH sa yadi na nistarati tathApi na pravacanasyoDDAhaH / gataM saparAkramaM bhaktapratyAkhyAnamaparAkramamAhabhA. [4377 ] saparikkame jo ugamo niyamA aparakkamaMmi so ceva / navaraM puna nANattaM khINe jaMghAbale gacche // vR. saparAkrame bhaktapratyAkhyAne yo gamo'bhihitaH sa evAparAkrame'pi niyamAdveditavyo navaraM punaridaM nAnAtvamaparAkramAM kSINe jaGghAbale bhavati svagacche ca / tathAhi kSINajaGghAbale vRddhatvena martukAmaH sa gacche bhaktaM pratyAcaSTe / samprati vyAghAtimamAha bhA. [4378 ] emeva AnupuvvI rogAyaMkehiM navari abhibhUto / bAlamarapi siyA marijjau imehiM heuhiM ||
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 vR. evamevAnenaiva prakAreNAnupUrvyA krameNa vyAghAtimaM pratipattavyaM navaraM rogAtaMkairabhibhUtaH san tat pratipadyate / etAvAn vizeSaH, yadi punarebhirvakSyamANairhetubhibhriyeta tadA tat vyAghAtimaM bAlamaraNamapi syaat| tAneva hetunAhabhA. [4379] vAlacchabhalla visavisUikAe aayNksnnikosle| usAsa gadva rajju uma sive ghAe saMbaddho / / vR. vyAlo gonasAdiracchabhallarukSo viSaM visUcikAzca pratItAH AtaGkakSayAdivyAdhiH saMjJikozalake kozala zrAvake pratyanIke saMjAta ucchavAsirodho gRdhrapraSTakaraNarajvA utkalaMbanaM avame durbhikSe azive ghAto vidyudAdibhirabhighAtaH / saMbaddhaM vAtena hastapAdAdijAtametairhatubhirvyAghAtimaM bAlamaraNamapi bhavati / kathamityAha- bhA.[4380] bAlena goNasAdI khadito hujjA sddiumaardo| kanoTThanAsigAdI vibhaMgayA vacchabhallehiM / / vR. vyAlena gonasAdinA sa khAdito bhavettataH zaTitumArabdhavAn bAlamaraNamapi kuryAt, yadi vA acchabhallena rukSeNa karNauSTanAzikAdIni vibhagnAni bhaveyustato bAlamaraNamAzrayato vihAdihetanAhabhA.[4381] viseNa laddho hojjA vA visUigA vA se uTThiyA / AyaMko vA koI khaimAdI uTThiyA hojjaa|| bhA.[4382] tinniu vArA kiriyA tassa kaya havejja no u uvsNto| jahavome kosaleNaM saNNiNA paMcasayAiM sAhUNAM / / bhA.[4383] ruddhAiM ahaMjaM, bhattaM tu tujjha dAhAmo, lAbhaMtaraM ca nAuMladdheNaM dhanavikkIyaM / / vR.viSeNa vA kazcit labdho bhavet visUcikA vA se tasya upasthitA / AtaGko vA ko'pi kSayAdistasyotthito bhavet tasya ca trIn vArAn kriyA kRtA paraM nopazAntastato bAlamaraNaM prtipdyte| tathA vA avame durbhikSe kozalena saMjJinA zrAvakeNa sAdhUnAM paJcazatAnyanyatra gacchanti niruddhAni, yathAhaM bhaktaM yuSmAkaM daasyaami| tena ca pApIyasA lubdhena lAbhAntarAlaM lAbhavizeSa jJAtvA dhAnyaM vikrItaM / tataH / kimityAhabhA. [4384] teno u viticcheyaM UsAsanirohamAdIni kyaai| anahIyasi tehiM tu veyaNasAhUhi umaMmi // vR. jJAtvA vRtticchedaM durbhikSe vedanAmanadhyAsItairasaddamAnairucchAsanirodhAdIni kRtAni keciducchAsanirodhakaraNoto'pare gRdhrapRSTakaraNato'nye rajvA vaihAyasavidhAnato bAlamaraNaM prtipnnvntH| bhA.[4385] abhighAto vA vijju giribhittI koNayAi vA hujjA / saMbaddhahatthapAyAi tena vAtena hojjaahi|| vR. pratighAto vidyutA giribhitteH patantyA girikoNakAdvA patato bhavettato bAlamaraNamathavA hastapAdAdayo vAtena sambaddhA bhaveyuH / tatra Azrayate bAlamaraNaM tathA cAha
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 427 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4386] bhA. [4386] eehi kAraNehiM paMDiyamaraNaM tu kaausmttho| UsAsagaddhapaDheM rajjuggahaNaM va kujjAhi / / vR. etairanantaroditaiAlabhakSaNaprabhRtibhi: kAraNaiH paNDitamaraNaM yathoktapratyAkhyAnarUpaM kartumasamarthA ucchAsanirodhaM gRdhrapRSThaM rajjugrahaNaM yA kuryuH| atha kimiti te vyAlabhakSitAdaya AtmAnaM ghAtayanti / ucyate - bhA. [4387] anupuvvihiArINaM ussagga nivAiyANAM jA sohii| viharaMtae na sohI bhaNiyA AhAraloveNa / / vR. ye vyAlAcchabhallAdi kRtavyAghAtarahitAsteSAmAnupUrvyA Rtubaddhe mAsakalpena varSAvAsacaturmAsakalpena vihAriNAmutsarga nipAtinAmutsarganipAtinAmutsargeNa saMyamamanupAlayatAM yA cAritrazodhirbhavati sA vyAlAcchabhallAdivyAghAtavati viharati na bhaNitA zodhina bhavatItyarthaH kasmAnna bhavatItyata Aha-AhAralopena te hivyaGgatvAdikAraNena na zaknuvanti paripUrNAmuttaraguNavizuddhiM kartuM, tato yathAvasthitAhAravilopato bAlamaraNamabhyupagacchanti tadevamuktaM bhaktapratyAkhyAnamidAnImiGginImaraNamAhabhA. [4388] pavvajjAdI kAuM neyavvaM jAva hota vocchittii| paMcatuleUNa tato iMginImaraNaM pariNao u|| vR.pravrajyAdikaM pravrajyAzikSAgrahaNaM vratArohaNamarthagrahaNamaniyataM vAsaMgacchasya paripUrNasya nivRrti gacchanivRttikaraNena ca tIrthasyAvyavacchedaH kRtastata Aha tAvat jJAtavyaM yAvadbhavati(a) vyvcchitiH| tatparyantaM kRtvA paJca ca tpH| sUtrasatvaikatvabalalakSaNAni tolayitvA saM iGginImaraNaM pariNataH pratipanno bhavati / atha bhaktaparijJAto'syAM ko vizeSa ityAhabhA. [4389] AyapparapaDikammaM bhattaparinnAe do anunaayaa| parivajjiyA iMgini cauvvihAhAraviraI yA / / / vR. bhaktaparijJAyAM dve aparijJAte tadyathA-AtmanA svayaM parikarma pareNa ca, iGginI punaH parivajitA pareNa parikarma na kAryate tathA bhaktaparijJAyAM caturvidhasya trividhAhArasya viratibhavati / iGginyAM tu niyamAc caturvidhAhAraviratiH / paraparikarmavivarjanameva bhAvayatibhA.[4390] TThANanisIya tuyaTTaNa ittariyAI jahA smaahiie| sayamevaya so kuNatI uvasaggaparIsaha hiyAsI / / bhA.[4391] saMghayaNadhitIjutto navadasapuvvA sueNa aMgA vaa| iMginipAtovagamaM nIhArI vA anIhArI / / vR. sthAnamUrdhvasthAnaM, niSadanamupavezanaM, tvag vartanaM zayanaM, etAni, catvArakANi sa yathA samAdhiH svayameva karoti na tu parata: kArayati / tathA dIvyAdIn upasargAn cakSurAdiparISahAMzca samyagadhyAste sahate, / tathAhi-catuvidhAhArapratyAkhyAnAnnAsyapAnakamapi bhavati, nApyapavAdatazcaramAhAradAnamiti tathA saMhanane tu trayANAmAdyAnAmanyatamena dhRtyA ca yuktastathA zrutena sUtrato yasya pUrvANi nava daza vA kevalAni aGgAni sa iGginImaraNaM prtipdyte| gatamiGginIdvAramadhunA 22/32
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 pAdapopagamanamucyate tadapi pravrajyAditIrthAvyavacchedaparyantaM kRtvA paJca tapaH sUtrAdi tolayitvA ca pratipadyate / tatra niyamato ni:pratikarma nizcalaMyA,tathAhi-UrdhvasthAnena upavezanena pArzveNa vA'nyena vA yena sthAnena sthitaH sa yAvajjIvamapi tena sthAnena tiSThati na punaranyatsthAnaM tasya kartuM tasya svaprayogeNa kalpate / tacca dvidhA-nirdArimaM nAma yat grAmadInAmantaH pratipadyate tato hi mRtasya sa tatastasya zarIraM niSkAzanIyaM bhavati / anirdAritaM nAma yat grAmAdInAM bahiH pratipadyate, / samprati pAdapopagamasya niruktamAhabhA.[4392] pAtovagamaM bhaNiyaM samavisame pAyavo jahA pddito| navaraM parappaugA kaMpejja jahA cala taruvva // vR. pAdapapogamaM nAma bhaNitaM yathA same vipame vA pAdapaH patitastathaivAvatiSThate tathA yo yathA same viSame vA patitaH sa yAvajjIvaM tathA tisstthti| navaraM paraprayogAt kampeta yathA taruH paraprayogAccalaH / pAdapasyevopagamo'bhyupagamaH patanasya yatra tattatheti vyutpattiH / bhA.[4393] tasapANabIyarahie vicchinnaviyAra thaMDila visuddhe| nidosA niddose aveMti abbhujjayA maraNaM / / vR. vizuddhe sthaNDile nirdoSe nirdoSatvamevAha-trasaprANabIjarahite'vistIrNavicAre vipulapracAre yatra kRSyamANasyApyasthaNDilagamanadoSA na bhavanti / tatra nirdoSAH sAdhavo'bhyudyatamaraNaM pAdapopagamanamaraNamupayanti prtipdynte| bhA.[4394] puvvabhaviyavereNaM devo sAharati kovi paayaale| mAso caramasarIro na veyaNaM kiMci pAvihiti / / vR.pUrvabhavakarmavaireNa ko'pi devastaM pratipanapAdapopagamanaM pAtAlakalazeSu saMharet / nAsau caramazarIra na kAMcidapi vedanAM prApsyatIti kRtvA sa tathA hataH samyak tamupasarga sahate / na kevalamenamanyAnApi tathA cAhabhA.[4395] utpanne uvasagge divve mAnussae tiricche y| savve parAiNittA pAovagayA pariharaMti // vR.utpannAn upasargAn divyAnmAnuSAn tairazcAMzca sarvan parAjitya pAdapopagatAH pravitaranti / bhA.[4396] jaha nAma asIkosa anno kose asIvi khalu anne / iya me anno deho anno jIvotti manneti / / vR.yathA nAma asiH khaGga koze pratyAgAre vartate / tatrAnyaH pRthag khalu kozo'nyo asiriti / evamamunA dRSTAntaprakAreNa mamAnyo deho'nyo jIvaH para a prabhavati dehena jIva iti na kAcinme kSatiriti mnyte| tathA mananAcca samyak upasargAn shte| bhA.[4397] puvvAvaradAhiNauttarehiM vAehiM aavyNtehi| jaha na vi kaMpai merU taha te jjhANAo na calaMti // vR.yathA meruH pUrvAparadakSiNottarairvA tairApatadbhirna ca kampate tathA te pAdapopagatA upasarganipAte'pi dhyAnAnna calanti / bhA.[4398] paDhamaMmi ya saMghayaNA vaTuMto selukuDDa smaannaa|
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4398 ] 499 tesi piya vucchedo coddasapuvvINa vcchee|| vR.prathame ca RSabhanArAcalakSaNasaMhanane vartamAnA dhRtyA zailakuDyasamAnAH pAdapopagamanaM pratipannAH pAdapopagamanaM prtipdynte| teSAmapi ca pAdapopagamapratipattRNAM caturdazapUrvivyavacchede vyavaracchedo bhvet| bhA.[4399] divvamanuyA u duga tiga asse pakkhevagaM siyA kujjA / vosaTra cattadeho ahAuyaM koi paalejjaa| va.devA mAnuSyA vA anulobhAni pratilobhAni vA dravyANi dvikamanulobhapratilomalakSaNobhayasahitaM tadevatrikamathavA sacittamacittaM vA dvikaM tadeva hi mizrasahitaM trikaM tasya dvikasya trikasyavA Asye mukhe prakSepaM kuryuH / sa tena dvAreNa mukhe prakSiptena vyutsRSTaH pratibandhAbhAvatastyaktaparikarmakaraNato deho yena sa vyutsRSTa tyaktadehaH / ko'pi yathAyuryathAvasthitamAtmIyamAyuH pAlayati dvikatrikAhAravyAkhyAnArthamAhabhA.[4400] anulobhA paDilomA dugaM tu ubhayasahiyA tigaM hoti| ahavA cittamacittaM dugaM tigaM mIsagasamaggaM / / vR.anulomAni dravyANi pratilomAni ceti dvikaM tAnyevobhayasahitAni trikamathavA sacittamacittamiti dvikaM tadeva mizrasamagraM trikamiti / bhA.[4401] puDhavidaga aganimAruya vaNassai tAsu kovi saahri| ___ vosaTTacattadeho ahAuyaM kovi pAlejjA / / vR.ko'pi pAdApopagamaM pratipannaM pRthivyAM pRthivIkAyamadhye udake apkAye'gnau mArute vAyukAye vanaspatiSu traseSu ca saMharanti / sa ca tathA saMhato vyutsRSTatyaktadeho yathAyuH ko'pi paalyti| bhA. [4402] egaMtanijjarA se duvihA ArAdhanA dhuvA tss| aMtakiriyaM va sAhU karejja devovavattiM vA / / va. ekAntena sa tathAsthitasya nirjarA bhavati tathA tasya dhuvA dvividhA siddhigamanayogyA kalpopattiyogyA cArAdhanA yayA sAdhurantakriyAM vA kuryAt devopapattiM vaa| bhA.[4403] majjaNagaMdhaM puSphovayAra paricAraNaM siyA kujjaa| vosaTTha cattadeho ahAuyaM koi paalejjaa| vR.kecit rUpAtizayalubdhAH tasya kRtapAdapopagamasya majjanaM snAnaM tataH paTavAsAdigandhaM tadanantaraM puSpopacAraM tataH paricAraNaM gale lagitvA parizayanaparicumbanAdirUpaM syAt / kadAcit kuryaat| tatra sa vyutsRSTatyaktadeho yathAyuH ko'pi paalyti| ariktadviSTaH sana samyaktatsahamAno yaavjjiivmvtisstthte| bhA.[4404] puvvabhaviya pemmeNa devo devakuru uttrkuraasu| ____ koI tu sAharejja savvasuhAra jattha anubhAvA / / vR.pUrvabhavikena pemNA ko'pi devo yatra anubhavAH sarve zubhAstAsudevakuruSUttarakuruSu vA saMharet / sa ca tathA tatra saMhato vyutsRSTatyaktadeho yathAyu ko'pi pAlayati /
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 bhA.[4405] puvvabhaviyapemmeNaM devo sAharai naagbhvnnNmi|| jahiyaM iTThA kaMtA savvasuhA hoMti anubhAvA / / vR. pUrvabhavikena premNA ko'pi devo yatra sarveSu zubhA anubhAvA iSTAH kAntAzca bhavanti / tatra nAgabhavane saMharet / so'pi tatra tathaivAvatiSTate / bhA. [4406] battIsalakkhaNadharo pAtovagato ya paagddsriiro| purisavvesiNi kaNNA rAi viiNNA u geNhejjA / vR.dvAtriMzallakSaNadharaH pAdapopagataH san prakaTazarIro jAtastaM puruSadveSiNI kanyA rAjavitIrNA rAjJA anujJAtA satI gRhNIyAt / gRhItvA kiM karotyata AhabhA.[4407] majjanagaMdhaM pupphovayAraparicAraNaM sayaM kujjaa| vosaTTha cattadeho ahAuyaM kovi pAlejjA / / vR.asya vyAkhyA prAgvat / tathAbhA.[4408] navaMgasutta paribohiyAe atttthaarstiviseskuslaae| vAyattArikalA paMDiyAe cosaTThi mahilAguNehiM / / vR.dve akSINi dvau karNau dvau nAzApuTau dvijihvA sparzane navamaM manaH / etAni nava aGgAni yAvadadyApi yauvanaM na bhavati tAvatsuptAni bhvnti| na khalu tadAnImeteSAmatIvA'bhiSvaGgA sukhaM bhavati, tataH suptAnIti vyapadizyante / yauvane tu prAptakalasya guNena pratibuddhAni jAyante / navAGgAni suptAni pratibodhitAni yayA sA tathA tayA tathA aSTAdaza dezIbhASAstAsu madhye yasya yatra kAmarativizeSastatra kuzalatayA tathA dvAsaptapratikalApaNDitayA catuHSaSTayA mahelAguNairupetayA, navAGgAdivyAkhyAnaM tAvadAhabhA.[4409] do soA nettamAdI navaMga suttA havaMtI ee u| desI bhAsa TArasatI visesA u igavIsaM / / bhA.[4410] kosallamekkavIsaMivihaM tu guNehiM juttaae| rUvajovvaNavilAsa laavnkliyaae|| vR.dve zrotre dve netre AdizabdAnAzAnAzApuTadvayajihvAsparzana manasAM parigraha etAni navakaM navasaMkhyAni suptAnibhavaMti, dezIbhASA aSTAdaza tAH zAstraprasiddhA rativizeSa ekonaviMzatitamaH, / tatra kozalamekaviMzatividhaM zAstraprasiddhaM / evamAdibhirguNairyuktayA tathA rUpayauvanavilAsalAvaNyakalitayA c| bhA.[4411] caukaNNaMmi rahasse rAgeNaM raaydinnpsraae| timimayarehiM va udahI, na khobhio jo mano munitto| bhA.[4412] jAhe parAjiyA sA na samatthA sIlakhaMbhaNaM kaauN| . neUNa selasiharaM to se silamuMcae uvriN|| vR. catuHkarNe rahasye rAgeNAnurAgeNa rAjadattaprasarAyA gRhyate gRhItvA cAnekaprakArasaMkSobha Apadyate tatra yanmunermanastat na yAti / timimakarairvodadhirna kSobhitaH tato yadA sA parAjitA na zIlakhaNDanaM kartuM samarthA tadA roSAt zailazikharaM nItvA se tasyopari zilAM munycti|
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4413] bhA. [4413] egaMtaM nijjarA se duvihA ArAdhanA dhuvA tss| aMtakiriyaM va sAhU karejja devovavatiM ya / / vR. iyaM praagvt| bhA. [4414] munisuvvayaMtevAsI khaMdagadAhe ya kuNbhgaardhdde| devI puraMdarajasA daMDayapAlaka maruo y|| vR.kumbhakArakRte nagare daNDakirnAma rAjA tasya devI purandarayazAH / pAlako nAma marukaH purohitaH / tatra bhagavato munisuvratasvAmino antevAsI skandako nAma vihArakrameNa gataH sa svaziSyANAM yantrapIDanena maraNaM vizeSato bAlakSullakasyopalabhya saMjAtakopo yaMtrapIDanamArito'gnikumAreSUtpadyajAti smRtvA samastasyApi dezasya dAhaM kRtavAn ziSyAstu samAdhi prAptA mRtyumupAgatAstathA cAha, bhA. [4415] paMcasayA jaMtena ruTeNa purohieNa maliyAI / - rAgaddosatulaggaM samakaraNaM cittayattANaM / / vR.rAgadveSatulAgraM samakaraNaM samabhAvaM cintayatAM sAdhUnAM paJcazatAni ruSTena purohitena yantreNa malitAni (pIlitAni) tathApi na teSAM manAgapi dhyaanvikssobho'bhvt| evamanyairapi soDhavyaM / bhA.[4416] jaM tena kakaeNa sattheNa va sAvaehi vivihehiN| dehe viddhissaMte na hu te jjhANAo phittuNti|| vR. yantreNa krakacena zastreNa vA khaGgAdinA svApadairvA vividhaiH zRgAlikAprabhRtibhirdehaM vidhyasyamAne na hu naiva te pAdapopagatA dhyAnAt sphiTanti pribhrshynti| bhA.[4417] paDinIyayAe koI aggi se savvato padejjAhi / pAdovagae sanne jaha cANakkassa va karIse / / vR.pAdapopagate sati ko'pi pratyanIkatayA se tasya sarvataH sarvAsu dikSu agniM pradadyAt / yathA cANakasya karISamadhye vyavasthitasya subaMdhunAmAmAtyaH sarvato'gniM pradIpitavAniti / ___ bhA.[4428] paDinIyayAe koI va maMse kIlaehi vihuNattA / mahughayamakkhiya dehaM pipIliyANaM tu dejjaahi|| vR.pratyanIkatayA ko'pi se tasya pAdapopagamanasya kIlakairlohamayaizcarmavidhUnya tadanantaraM taM madhughRtamrakSitadehaM kRtvA pipIlikAnAM dadyAt / tathApi samyak saheta tatra sahane dRSTAntamAhabhA.[4429] jaha so cilAyaputto vosa? nisaTTha cattadeho u| soNiyagaMdhena pivIliyAhiM vAlaMkio dhIro / / vR.yathA sa cilAyaputto nisRSThamatizayena vyutsRSTatyaktadehaH zoNitagandhena pipIlikAbhizcAlAMkRtazcAlinIkRto dhIro manAgapi dhyAnAccalitavAnna; evaM sarvairapi soDhavyam / anyadRSTAntamAhabhA. [4422] jaha so kAlAyavesito vi moggllselsihrmmi| khaio viuvviUNaM devena siyaalruuvenn|| vR.yathA sabrahmacaryAdhyayanaprasiddhakAlAdavaizyo modgalazailazikhare sthito devena zRgAlarUpaM
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10 / 251 vikuvitvA(ya) zRgAlarUpeNa khAdito bhakSitaH tathApi sa samyagadhisoDhavAn / evaM sarvairapi soDhavyam / bhA. [4429] jaha so sipaesI vosaTTha cattadeho u / vaMsIpattehi viniggaehiM AgAsamukkhitto // vR. sAdhurekaH pAdapopagataH sa pratyanIkairutkSipya vaMzIkuDagasyopari mukto'dhastAcca vaMzA utthitAstairvaMzaiHpravardhamAnaiH sa sAdhuviddho dUramutkSipya AkAzaM prApitaH samyak soDhavAn akSaragamanikA tvavem - yathA sa vaMzI vaMzIpradezaiH kSipto nisRSTamatizayena vyutsRSTastyaktadezo vaMzI patrairaMkurarUpairvinirgatairdUramAkAzamutkSipto vedanAM soDhavAn / evaM sarvairapi soDhavyam / jahavaMtIsukumAlo vosaTThanisaTTha cattadeho U / bhA. [4422] dhIro sapellayAe sivAe khatito tiratteNa / / vR. yathA avantisukumAlo vyutsRSTastyaktadeho dhIraH sapellayAe pellakasahitayA bAlasaputrabhANDasahitayA zivayA zRgAlyA trirAtreNa rAtritrikeNa bhakSitaH samyak soDhavAn / Zhu evamanyairapi soddhvym| bhA. [4423] jaha te gohaTTANe vosaTTanisaTu cattadehAgA, udaeNa cojjhamANA viyarammi u saMkare laggA // vR. grAmAsannapradeze kecitsAdhavaH pAdapopagatAstatA yathA te goSTasthAne pradezavizeSe nisRSTaM nissahatayA vyutsRSTastyaktadehA AntarikSeNa patitenodakena uhyamAnA vitarake nadyAH zrotasi zaMkare lagnAH samyag vedanAM sahamAnAH kAlagatAH / evaM zeSairapi soDhavyametadevAhabAvIsamAnupuvvI terikkhamanuyA va bhaMsaNatthAe / bhA. [4424] visayAnukaMparakkha karejja devA va manuo vA // bhA. [4425 ] vR. dvAviMzati parISahAn AnupUrvyA pazcAdAnupUrvyA anAnupUrvyA vA tiryaJco manuSyA vA cAritrabhraMzanArthamudIrayaMstathA devA manuSyA vA viSayANAmindriyaviSayANA pratyanIkatayA aniSTAnAmanukampayA iSTAnAmudIraNamanukampayA rakSaNaM kuryuH / tatrAriktadviSTaH san samyak saheta / hasA battIsaghaDA vosaTThanisaTTha cattadehA u / vIrAdhAtena udArieNa diyalaMbhi ulaiyA // vR. yathA sA dvAtriMzat goSThIpuruSA ityarthaH vyutsRSTastatpratibandhaparityAgenAnisRSTAtizaya tyakto manAgapi pariceSTA akaraNAt deho yayA sA tathA pAdapopagatAghrAtena tRptena dvIpAntaravAsinA mlecchena dRSTA tataH kalye mamaite bhakSyaM bhaviSyaMtIti cintayitvA vRkSaM vilagnApayitvA diyaMlaMbhi bIeva te ulaiyA / avalaMbitA te samyag vedanAM sahamAnA: kAlagatA: upasaMhAramAhabhA. [4426 ] evaM pAtovagamaM nippaDikammaM tu vaNNitaM; samatthiyaragaNaharehiM ya sAhu vi ya seviya // vR. etatpAdapopagamaM sUtre Agame niH pratikarmavarNitaM tIrthakarairgaNadharaiH zeSasAdhubhizcottamadhRtisaMhananopetaiH udAraM sphItaM yathA bhavatyevammAsevitaM / atra cAyaM kramo yaH pAdapopagamanasyeGginImaraNasya ca karaNe asamarthaH sa bhaktapratyAkhyAnaM karoti / tato'pi yaH samarthatara
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4426 ] 503 pAdapopagamanaM ca kartumasamarthaH sa igninImaraNaM tato'pi samarthatara: pAdapogamaM etAni ca maraNAni kurvanto yathA yathoparitanamaraNastathA tathA mahAnirjaratarA mUlopasaMhAramAhabhA.[4427] esAgamavavahAro jahovaesaM jahakkamaM khio| etto suyavavahAraM suNa vaccha jahAnupuvvIe / / vR.eSo'nantarodita AgamavyavahAro yathopadezaM yathAkramaM vikathita ata UrdhvaM yathAnupUrvyA paripATya kathyamAnaM zrutavyavahAraM ca zRNu tameva kathayatibhA.[4428] nijjUDhaM coddasapuvvieNa jaM bhaddabAhuNA suttaM / paMcaviho vavahAro duvAlasaMgassa navatItaM / / vR.yat bhadrabAhusvAminA cartudazapUvikeNa caturdazapUrvadhareNa paJcavidho vyavahAra: paJcavidhavyavahArAtmakaM niyUDhaM dvAdazAGgasya navanItamiva navanItaM mathitasya navanItameva dvAdazAGgasya sArAmityarthaH / etena dvAdazAGgAni DhamAveditavyam tat sUtraM zrutamucyate tena vyavahAra: shrutvyvhaarH| bhA.[4429] jo suyamahijjai bahuM sutatthaM ca niuNaM na yANei / kappe vavahAraMbhiya so na pamANaM suyaharANaM / / bhA. [4430] jo suyamahijjai bahuM suttatthaM ca niuNaM vijANAti / kappe vavahAraMmi ya so u pamANaM suyaharANaM / vR. yaH kalpavyavahAre ca sUtraM bahvadhItena sUtrArthaM nipuNaM na jAnAti sa vyavahAraviSaye na pramANaM zrutadharANAM, yastu kalpe vyavahAre ca sUtraM bahvadhIte sUtrArthaM ca nipuNaM vijAnAti, sa pramANaM vyavahAre shrutdhraannaaN|| bhA. [4431] kappassa ya nijjuttiM vavahArassa va paramaniuNassa; jo atthato na yANai vavahArI so na nnunaato|| bhA.[4432 kappassa ya nijjuttiM vavahArassa va prmniunnss| jo atthato viyANai vavahArI so annunnaato| vR. kalpasya kalpAdhyayanasya vyavahArasya ca paramanipuNasya yo niyuktimarthato na jAnAti sa vyavahArI nAnujJAtaH / yastu kalpasya vyavahArasya ca paramanipuNasya niyuktimarthato jAnAti sa vyavahArI anujnyaatH|| bhA. [4433] taM cevanumajjate vavahAravihiM pauMjaMti jahuttaM / eso suavavahArI pannatto dhIrapurisehiM / / vR. kulAdikAryeSu vyavahAre upasthite yadbhagavatA bhadrabAhusvAminA kalpavyavahArAtmakaM sUtraM niyUDhaM tadevAnumajjananipuNatarArthaM paribhAvanena tanmadhye pravazin vyavahAravidhiM yathoktaM sUtramuccArya tasyArthaM yaH prayukte sa zrutavyavahArI dhIrapuruSaiH prjnyptH|| bhA.[4434] eso suyavavahAro jahovaesaM jahakkama bhnnito| ___ANAe vavahAraM suNa vaccha jahakkama vucchN| vR. eSa zrutavyavahAro yathopadezaM yathAkramaM kathitaH ata UrdhvamAjJayA vyavahAraM yathAkrama yathA vakSye taM ca vakSyamANaM vatsa shRnnu|
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504. bhA. [4435 ] samaNassa UttamaTThe salluddharaNakaraNe abhimuhassa / dUratthA jattha bhave chattIsaguNA u AyariyA || vR. zramaNasya uttamArthe bhaktapratyAkhyAne vyavasitasya yat kimati zalyamanudhdhRtamAsta taduddharaNakaraNe abhimukhasya tatra prAyazcittavyavahAre SaTtrizadguNA AcAryA dUrasthA bhaveyustatrAjJayA vyavahAraH kathamityAha bhA. [4436 ] vyavahAra-chedasUtram -2-10 / 251 aparakkamo si jAo gaMtuMje kAraNaM ca uppannaM / aThArasamannayare vasaNagato icchimo ANaM // vR. sa AlocayitukAmazcintayati sAmpratamahamaparAkramo jAto'smi tatasteSAM samIpe gantuM na zaknomi kAraNaM ca mama tat pArzvagamananimittaM samutpannaM yato'STAdazAnAM vrataSaTkAdInAM anyatarasminnatIcAre vyasanagataH patitastasmAdicchAmyAjJAvyavahAramiti / etadeva savizeSaM bhAvayati / bhA. [4437] aparakammo tavassI gaMtu je sohikAragasamIvaM / AgaMtuM na vAeI so sohikArovi desAu // vR. sa AlocayitukAmastapasvI zodhikArakasamIpe gantumaparAkramo / yasyaH samIpa zodhi: kartavyA so'pi dezAdAlocayituH samIpamAgantuM na zaknoti / bhA. [4438] aha paTTavei sIsaM desaMtaragamaNanaTThaceTThAgo / icchAmajjo kAuM sohiM tubbhaM sagAsamma // vR. athAnaMtaramAlocayitukAmo dezAntaragamananaSTaceSTAka AlocanAcAryasya samIpe ziSyaM Arya ! yuSmAkaM sakAze zodhiM kartumicchAmItyetatkathayitvA preSayati / sovi aparakkamagatI sIsaM pesei dhAraNAkusalaM / yassa dAni purao karei sohiM jahAvattaM // bhA. [4439] vR. so'pi AlocanAcAryo'parAkramagatirna vidyate parAkramo gatau yasyeti vigraha: ziSyaM dhAraNAkuzalaM preSayati yastvAlocayitukAmena preSitastasya sandezaM kathayati / yathedAnImetasya purato yathAvRttAM zodhiM kuru / bhA. [4440] aparakkamo ya sIsaM ANApariNAmagaM paricchejjA / rukkhe yabIya kAe sutte vA mohaNAdhAriM // vR. sa AlocanAcAryo'parAkramaH ziSyamAjJApariNAmakaM parIkSeta kimeSa AjJApariNAmakaH kiM vA neti / AjJApariNAmako nAma yat AjJApyate tatkAraNaM na pRcchati kimarthametaditi kintvAjJayaiva kartavyatayA zraddadhAti / yadatra kAraNaM tat pUjyA eva jAnate evaM yaH pariNAmayati sa AjJApariNAmakastatparIkSA ca vRkSe bIjakAye ca vakSyamANarItyA kartavyA / AjJApariNAmatvaM parIkSya punaridaM parIkSaNIyaM yathA kimeSo'vagraheNa samartho dhAraNAsamarthazca kiM vA neti / tatrAdhyayanAdiparIkSayA sUtre cazabdAdarthe vA'mohanaM moharahitaM samastamAsamantAt dhArayatItyevaM zIlo'mohanAdhArI taM parIkSeta tatra vRkSeNAjJApariNAmitvaparIkSAmAha bhA. [4441] dadrumahaMte rukkhoa gaNiu cei vilaggauM Deva / apariNayaveti tahiM na vaTTai rukkhevi AroDhuM //
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 505 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4442] bhA. [4442] kiMvA mAreyavvo ahayaMto veha Deva rukkhaau| atipariNAmo bhaNatI iyaheU amha vesicchA / / vR. dRSTavA mahato mahIruhAn gaNika AcAryo brUte-asminnuccaistvena tAlapramANe vRkSe vilagya tata AtmanaM Dipa, prapAtaM kurvityarthaH / evamuktena tatrApariNAmako brUte na vartate vRkSe vilagituM sAdhoH sacittatvAdRkSasya prapAtaM ca kurvan AtmavirAdhanA bhvti| sa ca bhagavatA niSiddhA ki vAhaM kimupAyena mArayitavyo'bhipreto brUtha-vRkSAdAtmAnaM Dipeti atipariNAmakaH punaridaM bhaNatiityevaM bhavatu karomi prapAtamiti bhAvo'smAkapyeSA icchA vrtte| bhA.[4443] bei gurU ahataMtU aparicchiyatthe pabhAsase evaM / kiM vamaetaM bhaNito Aruharukkhe sacitte // vR.athAnantaramatipariNAmakaM ziSyaM brUte aparIkSite aparibhASite madvacanasyArthe tvamevamuktaprakAreNa prabhASase yathA karomi prapAtamasmAkamapyeSecchA vrtte| apariNAmakamadhikRtya brUtetvaM vA mayA kimevaM bhaNito yathA sacitte vRkSe Aroha yenocyate na vartate sAdhovRkSe vilgitumiti| kintvetanmayoktaM tadevAhabhA.[4444] tavaniyamanANarukkhaM AruhiuM bhavamahaNNavApanna / saMsAragamma kUlaM Deve haMtI mae bhaNito / / vR. tapo niyamajJAnamayaM vRkSaM bhavArNavApannaM bhavasamudramadhyaprAptamAruhya saMsAragartA kUlaM Dipa ullaGghayeti mayA bhnnitH| bhA. [4445] jo puna pariNAmo khalu Aruha bhaNitto visovi cittei| necchaMti pAvamete jIvANaM thAvarAdINaMpi / / bhA.[4446] kiM puna paMceMdINaM taM bhaviyavvetthakAraNeNaM tu / AruhaNa vavasiyaM tU vArei gurU vavatto / vR. yaH punaH khalu pariNAma AjJApariNAmakaH sa Aroheti bhaNitazcintayati-necchanti pApamete madIyA guravo jIvAnAM sthAvarANAmapi kiM punaH paJcendriyANAM tasmAdatra kAraNena bhavitavyamevaM vicintyArohaNe vyavasthitaH tamArohaNavyavasthitaM gururapyavaSTabhya bAhau dhRtvA vArayati tadevamuktaM vRkSe parIkSaNamadhunA bIjeSu tadAhabhA.[4447] evAneha ya bIyAI, bhaNito paDisehe aprinnaamo| aipariNAmago poTTala baMdhUNa Agato tahiyaM / / vR. evamamunA prakAreNa bIjAni Anayatetyukte apariNAmaH pratiSedhayati na kalpante bIjAni grahItumiti yastvatipariNAmaka: sa bIjAna poTThalaM badhyA tatra gurusamIpe smaagtH| bhA. [4448] tevi bhaNiyA gurUNaM bhaNiyA neha amlibiiyaaii| naviroha samatthAhaM sacittAI va bhaNiyAI / / . vR. tAvadyo'pariNAmako guruNA bhaNito mayA bhaNitamAnaya amlikAbIjAni kAJjikini bIjAni, yadi vA sacittAni vidhvastayonimayAni, yAni navirohasamarthAni tAnyAnayeti bhnnitaani| bhA. [4449] tatthavi pariNAmo tU bhaNatI Anesi kerisAiM tu /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 vyavahAra-chedasUtram - 2 - 10 / 251 kattiyamittAiM vA virohamavirohajogAI || vR. tatrApi yaH pariNAmaka: sa bhaNati kIdRzAni bIjAnyAnayAmi / virohayogyAnyaviroha yogyAni vA kiyanmAtrANi vA / bhA. [ 4450 ] sovi gurUhiM bhaNito na tAva kajjaM puNo bhaNihAmi / hasitova mae tAsi vImasaMttha va bhaNitosi // vR. so'pyAjJApariNAmako gurubhirbhaNito naM tAvadidAnIM kAryaM yadA tu kAryaM bhaviSyati tadA punarbhaNiSyAmaH / athavA hAsitosi mayA tAvadidAnIM na punabIjai: prayojanaM yadi vA vimarzArthaM tava vimarzaparikSANArthaM tvameva bhaNito'si / sampratyamohanAdhAri parIkSAmAhapayamakkhamuddesaM saMdhIsutattha tadubhayaM ceva / bhA. [4451] akkhara vaMjaNa suddhaM, jahA bhaNitaM so parikahei || vR. padamakSaramuddezaM sandhimadhikAravizeSaM sUtramarthaM tadubhayaM ca akSaravyaJjanazuddhaM pUrvamavagrAhayati / kimeSa grahaNadhAraNAyogyaH kiM vA neti avagrAhya tato brUte uccAraya prekSe kimapi gRhItaM na vA kiM vA gRhatimapi kiM smRtaM kiM vA neti / tatra yadi yathA bhaNitaM tathA sarvaM parikathayati tadA jJAtavya eSa grahaNadhAraNe kuzala iti / bhA. [4452] evaM paricchiUNaM joggaM nAuNa pesave taM tu / vaccAhi tassagAsaM sohiM soUNa Agaccha // vR. evaM parIkSya yogyaM jJAtvA taM preSayet sandizati ca braja, tasya sAdhorAlocayitukAmasya zodhimAlocanAM zrutvA punaratrAgaccha / bhA. [4453] aha so gato u tahiyaM tassa sagAsammi so kare sohiM / dugatigacauvisuddhaM tivihe kAle vigaDabhAvo // vR. atha preSaNAnantaraM yatrAlocayitukAmo vidyate tatra gatastasyAgatasya samIpe AlocayitukAmaH prazasteSu dravyAdiSu zodhimAlocanAM karoti / kathamityAha-dvikadarzanAticAraM cAritrAcAramAlocayatItyarthaH / darzanagrahaNaM jJAnagrahaNamapIti jJAnAticAraM cetyApi draSTavyam / cAritrAtIcArAlocane'pi ca dvibhedA mUlaguNAticAraviSayA uttaraguNaviSayA ca tAM karoti punastrikAmAhAropadhIzayyAbhedata ekaikAM triprakArAM caturvizuddhAM prazastadravyakSetrakAlabhAvopetA trividhe kAle atIte pratyutpanne ca yatsevitamanAgate ca yatseviSye ityadhyavasitaM vikayabhAvaH prakaTabhAvo'prati-kuJcana ityarthaH // samprati dvikAdipadajAtasya vyAkhyAnaM kiMcidanyathA kiMcittadeva darzayati / duvihaM dappakappe tivihaM nANAiNaM tu aTThAe / davve khette kAle, bhAve ya cauvvihaM eyaM // tivihe atIakAle paccuppanne visesiyaM jaM tu / sevissa vA esse pAgaDabhAvo vigaDabhAvo // bhA. [4454 ] - bhA. [4455 ] vR. dvividhAM zodhiM karoti darpe darpaviSayAM kalpe kalpaviSayAM / trividhAM jJAnAdInAM jJAnadarzanacAritrANAM arthAyAtIcAravizuddhilAbhAya karoti / prazaste dravye prazaste kSetre prazaste kAle prazaste bhAve etaccaturvidhaM vizodhanaM dRSTavyaM, tathA trividhe atIte pratyutpanne ca kAle yatsevitaM
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4455 ] yat eSyati kAle sevisye'hamityadhyavasitaM tadavikaTabhAvaH prakaTabhAva aalocyti| bhA. [4456] kiM puna AloeI atiyAraM so imo ya atiyaaro| vayachakkAdI te khalu nAyavvo aanupuvviie|| vR.kiM punstdaalocyti| sUrirAha-atIcAraM punaratIcAro'yaM vakSyamANo vrataSaTakAdiko / vrataSaTakAdiviSayaH khalvAnupUrvyA jJAtavyastameva drshyti| bhA. [4457] vayachakkaM kAyachakkaM akappo gihibhAyaNaM / paliyakaM nisejjA ya siNANaM sobhavajjaNaM // vR.vrataSaTkaM prANAtipAtanivRttyAdirAtribhojanaviramaNaparyantaM kAyaSaTkaM pRthivyAdyakalpapiNDAdiko gRhibhAjanaM kAzyapAtryAdi palyaGkaH pratIto niSadyAgocarapraviSTasya niSadanaM, asnAnaM dezataH sarvato vA snAnasya varjanaM, bhUSA parityAgaH etat vidheyatayA pratiSedhyatayA vA yat yathoktaMnAcaritaM tata AlocayatibhA. [4458] taM puna hojjA seviya dappeNaM ahava hojja kappeNa / dappeNa dasavihaM tU iNamo vucchaM samAseNaM / / vR. tatpunarviruddhaM sevitaM darpaNa athavA kalpena tatra yat darpaNa sevitaM tadidaM vakSyamANaM dazavidhaM tadeva samAsena vakSye pratijJAmeva karotibhA. [4459] dappa va akappa nirAlaMba viyatte appasattha vIsattho / apariccha akaDajogI anAnuyAvIya nissNko|| vR. darpo niSkAraNaM dhAvanavalganavIrayuddhAdrikaraNaM 1 / akalpo'pariNatapRthvIkAyAdigrahaNamagItArthAnItopadhizayyAhArAdyumabhogazca 2 / nirAlambo jJAnAdyAlambanarahitapratisevanAko 3 / viyatteti padaikadeze padasamudAyopacArAttyaktakRtyaH saMstarannapi sannakRtyaM pratisevya tyaktacAritra ityarthaH 4 / agazasto balavarNAdinimittaM pratisevI, 5 / vizvastaH svapakSataH parapakSato vA nirbhayaM prANAtipAtAdisevI 6 / aparIkSI yuktAyuktaparIkSAvikalaH 7 / akRtayogI agItArthaH / trInvArAn kalpameSaNIyaM cAparibhAvya prathamavelAyAmapi yatastato'lpAneSaNIyamapi grAhI 8 / ananutApI apavAdapadena kAyAnAmupadrave'pi kRte pazcAt anutAparahita: 9 / niHzaGko nirdayaH iha paralokazaGkArahita ityarthaH 10 / bhA.[4460] eyaM dappeNa bhave iNamanaM kappiyaM muneyvvN| . cauvIsaI vihANaM tamahaM vucchaM samAsena / / vR. etadanantaroktena prakAreNa sevitaM darpaNa bhavati / idamanyatkalpikaM caturviMzatividhAnaM jJAtavyaM tadahaM samAsena vakSye tadevAhabhA.[4461] daMsaNanANacaritte tavapavayaNa samiti guttiheu vaa| sAhammiya vacchalleNa vAvi kulato gaNasse vaa|| bhA.[4462] saMghassAyariyassa asahussa gilANa baalvuddddss| _udayaggicora sAvaya bhayakaMtArAvatI vasane // vR.darzane darzanaprabhAvakaM zAstragrahaNaM kurvannasaMstaraNe 1 / jJAne sUtramarNaM cAdhIyamAno asaMstaraNe
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 2 / cAritre aneSaNAdoSataH strIdoSato vA cAritrarakSaNAyaH tataH sthAnAdanyatra gamane 3 / tapasi vikRSTatapo nimittaM dhRtapAnAdi pravacane pravacanarakSAdinimittaM viSNukumArAdivi vaikriyakurvANAdi 5 / samitAvIryAsamityAdirakSaNanimittaM cakSuH saavdycikitsaakrnnaadi6| guptau bhAvitakAraNato vikaTapAne kRte mnoguptaadirkssnnnimittmklpaadi7| sAdharmikavAtsalyanimittaM 8 / kulataH kAryanimittaM 9 / evaM gaNakAryanimittaH 10, saGghakAryanimittaM 11, AcAryanimittaM 12, asahanimittaM 13, glAnanimittaM 14, pratiSiddhabAladIkSitasamAdhinimittaM 15 / pratiSiddhavRddhadIkSitasamAdhinimittaM 16, udake jalaplave 17, agnau davAgnyAdau 18, caure zarIropakaraNApahAriNI 19 / zvApade hiMsA vyAghrAdAvA patita yadRkSArohaNAdi 20 / tathA bhaye mlecchAdisamutthe 21 kAntAre aTyamAnabhaktapAne'dhvani 22 Apadi dravyAdyApatsu 23 / vyasanaM madyapAnagItagAnAdiviSaye pUrvAbhyAsataH pravRtti 24 / tatra yadyatanayA pratisevate sa kalpaH / etadevAhabhA.[4463] eyannatarAgADhe daMsaNanANe crnnsaalNbo| pariseviuM kayAI hoi samattho pstthesu|| vR. eteSAmanantaroditAnAmanyatarasmin AgADhe samutthitadarzanajJAnacaraNasAlambaH pratisevyAkalpyapratisevanA kRtvA kadAcitprazasteSu zubheSu prayojaneSu kartavyeSu samartho bhavati / tata eSA kalpikA prtisevnaa| bhA.[4464] TThAveu dappakappe heTThA dappassa dasapae tttthaave| kappassa cauvvIsati etesimaha ttaarspyaaiN|| 7. prathamato darpakalpau sthApayitvA tadanantaraM darpasyAdhastAt dAdIni padAni sthApya (sthApayitvA?) kalpasyAdho darzanAdIni caturviMzati padAnI teSAM daza caturviMzati padAnAmadho vrataSaTkAdInyASTAdazapadAni sthApayet sampratyAlocanAkramamAhabhA.[4465] paDhamassa ya kajjassa ya paDhameNa paeNa seviyaM jNtu| ___ paDhame chakke abbhitaMra tu paDhamaM bhave TThANaM / / vR. iha prathamaM kAryaM darpalakSaNaM tasya prathamataH sthApayitvA tasya prathamasya kAryasya sambandhinA prathamena darpalakSaNena yatsevitaM kathaMbhUtamityAha-prathame SaTke vrataSaTkarUpe abhyantaramantargataM tatkataradityAha-prathamaM prANAtipAtalakSaNaM bhavetsthAnaM / evaM mRSAvAde adattAdAne maithune parigrahe rAtribhojana ca vaktavyam / paattho'pyevmuccaarnniiyH| bhA.[4466] paDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paeNa seviyaM jaMtu / paDhame chakke abhitaraM tu bIyaM bhave TThANaM / / vR. evaM taiyaM bhave TThANaM jAva chaTuM bhave TThANaM / etadeva kathayannAhabhA.[4467] paDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paeNa seviyaM jNtu| paDhame chakke abhitaraMmi sesusuvi paesu // vR. akSaragamanikA prAgvat / navaraM sesesu vi paesu iti AdyaM pAdatrayamuJcatA zeSeSvapi mRSAvAdAdiSu biiyaM bhave TThANaM taiyaM bhave TThANamityAdi padasaMcArato vktvym| bhA.[4468] paDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paeNa seviyaM jaMtu /
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4468 ] 509 biie chakke abhitaraMmi tu paDhamaM bhave dvANaM // vR.prathamasya kAryasya darpalakSaNasya prathamena padena darparUpeNa yatsevita dvitIye SaTke kAya SaTke abhyantaramantargataM tatkataradityAha-prathamaM pRthivIkAyalakSaNaM bhavet sthAnamevamapkAye tejaskAye vAyukAye vanaspatikAye trasakAye ca yathAkramaM biiyaM bhave dvANamityAdipadasaMcArata: pUrvakrameNa paJcagAthA vyaktvayAH / etadevAha bhA. [4469] paDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaMtu / biie chakke abbhitaraMmi sesesu vi paesu // vR. iyamapi prAgvat / navaraM sesesu iti zeSeSvapyapkAyAdiSu vadet / bhA. [4470] paDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaMtu / taie chakke abbhitaraMmi tu paDhamaM bhave dvANaM // vR. prathamasya kAryasya darpalakSaNasya prathamena padena darparUpeNa yatseviMta kathaMbhUtamityAhatRtIye SaTke akalpagRhibhAjanAdilakSaNe abhyantaramantargataM kataradityAha-prathamakalpalakSaNaM bhavet sthAnamevaM gRhibhAjane palyaGke niSadyAyAM stre zobhAyAM ca yathAkramaM ca biiyaM bhavedvANaM taiyaM bhave dvANamityAdi padasaMcArataH paJca gAthA vaktavyAH tathA cAhapaDhamassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu / bhA. [4471] taie chakke abhitaraMmi tu sesesu viM parasu // vR. akSaragamanikA prAgvat / tadevaM prathamasya kAryasya prathamaM padaM darpalakSaNaM padamamuMcatA aSTAdazapadAni / evamakalpAdibhirapi dvitIyAdibhiH padaiH saMcAraNIyAni pATho'pyeSaM- paDhamassa ya kajjassa ya bIeNa paeNa seviyaM jaM tu / paDhame chakke abhiMtara tu paDhamaM bhave dvANamityAdi sarvasaMkhyA bhaGgAnAmazItizatam tadevaM prathamaM darparUpaM vizuddhamidAnIM dvitIyaM bhA. [4472] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu / paDhame chake abhitaraM tu paDhamaM bhave dvANaM // vR. dvitIyasya kAryasya kalpalakSaNasya sambandhinA prathamena padena darzanalakSaNena yatsevitaM kathaMbhUtamityAha-prathame SaTke ubhayaSaTkarUpe abhyantaramantargatakatarattadityAha - prathamaM prANAtipAtalakSaNaM bhavet sthAnamevaM mRSAvAde adattAdAne maithune parigrahe rAtribhojane ca pUrvakrameNa yathAkramaM paJca gAthA vaktavyAstathA cAha-. bhA. [4473] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu / paDhame chaTThe abbhitaraM tu sesesu vi paesu // vR. akSaragamanikA prAgvat dvitIyaSaTkaM kAyarUpamadhikRtyAhabhA. [4474] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu farm chakke abhitaraM tu paDhamaM bhave dvANaM // vR. atra prathama sthAnaM pRthivIkAyalakSaNamevamapkAye agnikAye vAyukAye vanaspatikAye sakAye prAguktena prakAreNa paJca gAthA vaktavyAstathA cAha bhA. [4475] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu /
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 biie chakke abhitaraM tu sesesu vi paesu / / vR. prAgvat tRtIyakalpAdiSaTkamadhikRtyAhabhA.[4476] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jNtu| taie chakke abhitaraM ta paDhamaM bhave TrANaM / / vR. atra prathamaM sthAnaM kalpalakSaNamevaM gRhibhAjane pallayaGke niSadyAyAM snAne zobhAyAM ca prAguktaprakAreNa paJcagAthA vaktavyAH / etadeva sUcayatibhA. [4477] biiyassa ya kajjassa ya paDhamena paena seviyaM jaM tu| taima chakke abhitaraM tu sesesu vi pesu|| .. va. vyAkhyA prAgvat / tadevaM dvitIyasya kAryasya kalpalakSaNasya prathamaM darzanarUpaM padamamuJcatA aSTAdazapadAni saMcAritAnyevaM jJAnAdilakSaNairdvitIyAdibhirapi padaistrayoviMzatisaMkhyAkaiH pratyekamaSTAdazapadAni sNcaaryitvyaani| sarvasaMkhyA bhaMgAnA dvAtriMzadadhikAni catvAri zatAni aSTAdazAnAM caturviMzatyA guNane etAvatyAH saMkhyAyA bhaavaat| samprati paDhamassa ya kajjassa ya ityAdi padavyAkhyAnArthamAhabhA.[4478] paDhamaM kajjaM nAma nikkAraNaM dappau paDhamaM / evaM paDhame chakke paDhama pANAivAdo munevyvo|| vR. atra niSkAraNaM nAma darpaH prathamaM padaM darpako darpaH / zeSaM sugmm| bhA.[4479] evaM musAvAto adinAdANa mehuNa pariggaho ceva / biichakke puDhavAdI taiya chakke akappAdI / / vR. evamuktaprakAreNa mRSAvAdo'dattamadattAdAnaM maithunaM parigrahazcazabdAt rAtribhojanaM ca saMcAraNaM dvitIye SaTke krameNa pRthivyAdayaH saMcAraNIyAstRtIye SaTke akalpAdayaH / bhA.[4480] nikkAraNadappeNaM aTThArasa cAriyAI eyaaii| evamakappAdIsu vi ekke kke hoMti aTThArasa // vR.evaM niSkAraNasya darpalakSaNasya karyasya sambandhinA prathamena padena darpaNa etAni vrataSaTkaprabhRtInyASTAdazapadAni sNcritaani| evamakalpAdiSvapi navasu padeSu ekaikasmin pratyekamaSTAdazapadAni saMcArayitvAni bhvnti| bhA. [4481] biiyaM kajjaM kAraNa paDhamapayaM tattha daMsaNa nimittaM / paDhamachakke vayAiM tattha vi paDhamaM tu paannvho|| vR. dvitIyaM kAryaM nAma karaNaM kalpa ityarthaH / tatra prathamaM padaM darzananimittaM prathamaM SaTkaM vratAni, tatra prathamaM padaM praannvdhH| bhA.[4482] daMsaNamamuyaMtena puvvakameNaM tu caarnniiyaaii| . aTThArasaTThANAI evaM nANAi ekekke / / vR. darzanaM darzanapadaM prathamamuJcatA pUrvakrameNASTAdazasthAnAni caarnniiyaani| evaM jJAnAdirekaikAH bhedaH sNcaaryitvyH| bhA.[4483] cauvIsaThArasagA evaM ee havaMti kappaMti /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4483 ] 511 dasa hoMti akappammI savvasamAseNa muNa saMkhA / / 7. evamuktena prakAreNa kalpe caturviMzatiraSTAdazakA bhavanti catvAri zatAni dvAtriMzatAni bhaGgAnAM bhavantIti bhAvaH / akalpe darSe dazASTAdazakA bhavanti azItizataM bhaGgAnAM bhavantIti bhAvaH / etAM kalpe darpe ca sarvasamAsena saMkhyAM jAnIhibhA.[4484] soUNa tassa paDisevaNaM tu AloaNA kamavihiM tu / AgamapurisajAyaM pariyAgabalaM ca khettaM ca // . zrutvA tasyAlocanakasya pratisevanAmAlocanAkramavidhi ca AlocanAkramaparipArTI cAvadhAryaya tathA tasya yAvAnAgamosta tAvantamAgamaM tathA puruSajAtaM tamaSTamAdibhirbhAvitamamAvitaM vA paryAyaM gRhasthaparyAyo yAvAnAsIt yAvAMzca tasya vrataparyAyaH tAvantamubhayaM paryAyaM balaM zArIrikaM tasya tathA yAdRzaM tat kSetrametatsarvamAlocakAcAryakathanataH svato darzanatazcAvadhArya svadezaM gacchati / tathA cAhabhA. [4485] AhAreu savvaM so gaMtUNaM puNo gurusgaasN| tesi nivedei tahA jahAnupuvvi gataM savvaM / / vR.saAlocanAkAryapreSitaH sarvamanantaroditamAsamantAt dhArayitvA punarapi svadezAgamanena gurusakAzaM gatvA teSAM gurUNAM sarvaM tathA nivedayati yathA AnupUrvyA paripATya gtmvdhaaritm| bhA.[4486] so vavahAravihaNNU anujjittA suttovaeseNaM / sIsassa deI ANaM tassa imaM dehi pacchittaM / / / vR. sa AlocanAcAryo vyavahAravidhijJaH kalpavyavahAratmake cchedazrute anumayya paurvAparyAlocanena zrutatAtparyo niSaNNo bhUtvA zrutopadezena rAgadveSato'nyathA tasya pUrvapreSitasya svaziSyAjJAM dadAti / yathA gatvA tasyedaM prAyazcittaM dehi / kiM tadityAhabhA.[4487] paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisaamettaa| nakkhatte bhe pIDAsukke mAsaM tavaM kunnsu|| vR.prathamasya kAryasya darpalakSaNasya sambandhinI darpAdipadabhedato dazavidhAM dazaprakArAmAlocanAM nizamyAkayeM paribhAvitaM yathA nakSatrazabdenAtra mAsaH sUcitaH / mAse mAsaprameyaprAyazcittaviSayau bhavataH pIDAvrataSaTkapIDA kAyaSaTkapIDA kalpAdiSaTkapIDA vA AsIt sApi ca sukketti zukle iti sAMketikI saMjJeti udghAtaM mAsaMtapaH kuryaat| yadi cAturmAsaMSaNmAsaMvA laghuprAyazcittamApanno bhavet tadevaM kathayatibhA. [4488] paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisAmettA / ___ nakkhatte bhe pImA caumAsatavaM kuNasu sukke / / bhA.[4489] paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisaamettaa| nakkhatte bhe pIlA chammAsatavaM kuNasu sukke / / 7. gAthA dvayamapi vyaakhyaataarthm| bhA.[4490] evaM tAva ugghAe anugghAe ceva kiNhaMmi / mAse caumAsa chamAsiyANi cheyaM ato vucchaM / /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 ___ vR. evamuktena prakAreNa tAvaduddhAte laghurUpe mAsacaturmAsaSaNmAsalakSaNe prAyazcitte samApatite'bhihitamanuddhAte guruke samApatite sAmyeva mAse caturmAsaSaNmAsAni kiNhamItyanena padena vizeSitAni vktvyaani| tadyathAbhA.[4491] paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisaamettaa| nakkhatte bhe pIlA kaNNe mAsaM tavaM kujjaa| bhA.[4492] paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisaamettaa| ___ nakkhatte bhe pIlA caumAsa tavaM kuNasu kiNhe / / bhA.[4493]. paDhamassa ya kajjassa ya dasavihamAloyaNaM nisaamettaa| nakkhatte bhe pIlA chammAsa tavaM kuNasu kiNhe / / vR. cheyaM ato vocchAmitti ataH paraM cchedamupalakSaNametat / mUlAdikaM ca prAyazcittaM vkssye| bhA.[4494] cchidittu va bhoyaNa gacchaMtu ya tassa sAhUNo mUlaM / avvAvaDA ga gacche abiiyA vA paviharaMtu / / vR. vA zabdo vikalpane athavA yadi cchedaprAyazcittamApanno bhavati tadevaM saMdizati bhojanaM chiMdatu / atra vizeSavyAkhyAnArthamidaM gAthAdvayamAhabhA.[4495] chabbhAgaMgulapaNage dsraaytibhaagatttthpnnrse| vIsAe ti bhAgUNaM tu chabbhAgUnaM tu paNuvIse / / bhA.[4496] mAsa caumAsa chakke aMgulacauro taheva chacceva / ___ ee cheyaviyappA nAyavva jahakkameNaM tu / / vR. paJcake paJcarAtriM divapramANe cchede samApanne evaM saMdezaM kathayati-bhAjanasvarUpasyAMgulaSaDbhAge chindantu dazarAtre cchede samApatite tribhAgamaMgulasya bhAjanaM cchindatu paJcadaze paJcadazarAtre cchede ardhamaMgulasya, viMzatau viMzati rAtriMdivacchede tribhAgonamaMgulaM paJcaviMzatau paJcaviMzatirAtriMdiva cchede SaDbhAgonamaMgulaM mAse mAsapramANe cchede prApte paripUrNamekamaMgulaM caturmAse catvAryagulAni SaNmAse SaDgulAni chedyAni sNdishtii| evamete yathAkrameNa cchedavikalpAH saMdezA jJAtavyAH / gacchaMtu tassa sAhUNo mUlamiti yadi mUlaM prAyazcittamApanno bhavati tadeva saMdaziti / yo'nyo'sau dUre sAdhurgacchAdhipativiharati tasya mUlaM samIpaM gacchantu tasya samIpaMgatvA prAyazcittaM pratipadyatAmiti bhAvaH / avvAvaDA va gacche iti athAnavasthApyaM prAyazcittamApanastata evaM kathayata sandezaM yathA gacche avyApRtA bhavata, kaMcitkAlaM gacchasya vartamAnanikAmavahantastiSThantu / abiiyA vA praviharantu iti pArAJcitaprAyazcittApattau punarevaM saMdizati kiMcitkAlamadvitIyakA ekAkinaH praviharantu / tadevaM darpaNa sevite prAyazcittamadhunA kalpe yatanayA sevite prAhabhA.[4497] biiyassa ya kajjassa ya tahiyaM cauvIsatiM nisaamettaa| namokAre AuttA bhavaMtu evaM bhaNijjasi / / vR. dvitIyasya kAryasya kalpalakSaNasya sambandhinIM caturviMzati nizamyAkarNya tatraivaM saMdizati namaskAre bhavanta AyuktA bhavantu / evaM bhaNet brUyAt
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 513 uddezakaH-10, mUlaM-251, [ bhA. 4498 ] bhA.[4498] . evaM gaMtUNa tahiM jahovaeseNa dehi pacchittaM / ___ ANAe esa bhaNito vavahAro dhIrapurasehiM / / vR. evamuktaprakAreNAcAryavacanamupagRhya tatra gatvA yathopadezena dadAti prAyazcittameSa AjJayA vyavahArI dhIrapuruSairbhANitaH / bhA.[4499] esANAvavahAro jahovaesaM jahakkama bhnnito| dhAraNa vavahAro puna suNa vaccha jahaskama vucchN| vR. eSa AjJAvyavahAro yathopadezaM yathAkramaM bhaNitaH kathitaH / ata UrdhvaM dhAraNAvyavahAro vaktavyastaM yathAkramamahaM vakSye iti zRNu / / bhA.[4500] uddhAraNaM vidhAraNA saMdhAraNa saMpadhAraNA cev| nAUNa dhIraparisA dhAraNavavahAraM taM biMti / / va. dhAraNAyAzcatvAryakArthikAni / tadyathA-uddhAraNA, vidhAraNA, saMdhAraNA, saMpradhAraNA c| tayA dhAraNayA cchedazrutArthAvadhAraNalakSaNayA yaH samyak jJAtvA vyavahAraH prayujyate, taM dhAraNAvyavahAraM bruvate, / samprati teSAmeva caturNAmekAthikAnAM zabdavyutpattimAhabhA.[4501] pAballeNa uvecca va uddhiyapayadhAraNA u uddhaaraa| vivihehiM pagArehiM dhAreyavvaM vi dhAreu / / bhA.[4502] saM egI bhAvassI diyakaraNA tAni ekkabhAvena dhAreyatthapayANi u tamhA saMdhAraNA hoi / / bhA.[4503] jamhA saMpahAreuM vavahAraM puNjtii| tamhA kAraNA tena nAyavvA saMpahAraNA / / vR. utprAbalyena upetya vA uddhRtAnAmarthapadAnAM dhAraNA uddhArA vividhaiH prakAraiH viziSTaM cArthamuddhatamarthapadaM yayA dhAraNayA smRtyA dhArayati sA vidhArA vidhaarnnaa| tathA samazabdaM ekAkI bhAve dhRtAnudhAraNA tAnyarthapadAni AtmanA saha ekabhAvena yasmAddhArayati tasmAddhAraNA saMdhAraNA bhavatiH, tathA yasmAt sandhArya samyak prakarpaNAvadhArya vyavahAraH prayukta tasmAtkAraNAttena ziSyeNa sampradhAraNA bhavati jJAtavyA / dhAraNAvavahAre so puNjiyvvo| bhA.[4504] ' dhAraNAvavahAre so pauMjiyavvo kerise purise // bhannati guNasaMpanne jArisae taM suNehiti / / vR. eSa dhAraNAvyavahAraH kIdRze puruSe prayoktavyaH / sUrirAha bhaNyate-yAdRze guNasampanne prayoktavyastaM vakSyamANaM zRNu tamevAhabhA.[4505] payavaNa jasaMsi purise anuggaha visArae tvssimi| sussuyabahussuyaMmi.ya vivkkpriyaagsuddhmmi| vR. pravacanaM dvAdazAGgaM zramaNasaMgho vA tasya yasya kIrtimicchati yaH pravacanayazasvI tasmin, tathA yo dIyamAnaM prAyazcittaM dIyamAnavyavahAraM tvAnugrahaM manyate sonugrAha vizArado'grahavizAradastAsmin, tapasvini tathA zrutaM zobhanamAkarNitaM bahuzrutaM yena sa bahuzrutaH kimukta bhavati ? 22/33
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 yasya bahyapi zrutaM na vismRtipathamupayAti sa zrutabahuzcutaH / athavA bahuzruto'pi san yastasyopadezena vartate sa mArgAnusAri zrutatvAt suzruta bahuzrutaH tathA tasmin tathA viziSTo vinayaucityAnvito vAk paripAko vizuddhiryazca yasmin puruSe prayoktavyaH / etadevAhabhA. [4506] eesu dhIrapurisA purisajAesu kiMci khaliesu / - rahievi dhArayaMtA jahArihaM deMti pacchittaM / / vR. eteSvanantarodite guNasampanneSu puruSajAteSu kicin manAk pramAdavazAnmUlaguNaviSaye uttaraguNaviSaye vA skhaliteSu rahite'pi asatyapyAdibhe vyavahAratraye dhIrapuruSA arthapadAni kalpaprakalpavyavahAragatAni kAnicit dhArayitvA yathArha dadati prAyazcittaM / samprati rahievi dhAraittA itasya vyAkhyAnamAhabhA.[4507] rahie nAma asanne Aillammi vavahAratiyagaMmi / tAhevi dhAraittA vImaMseUNa jaM bhaNiyaM / / vR. rahite nAma asati avidyamAnake vyavahAratrike sati tatopi dhArayitvA yadbhaNite bhavati |kimukt bhavati? vimRzya pUrvAlocanena dezakAlAdyapekSayA samyak chedazrutArthaM paribhAvya kimityAhabhA.[4508] purisassa aiyAraM viyAraittANa jassa jaM joggaM / taM deMti u pacchittaM jeNaM deMtI utaM suNae / 7. puruSasyAtIcAraM dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca vicArya yasya yadaha prAyazcittaM tasya tat dadAti / AcAryaH prAha-yena dadAti tat zrRNu / tadevAhabhA.[4509] jo dhArito suttattho anuogavihIe dhiirpurisehi| AlINapralINehiM jayaNAjuttehiM dNtehi| vR. yo nAma dhIrapuruSairAlInapralInairyanAyuktaizcAnuyogavidhau vyAkhyAnavelAtAM zrutasya dhArito'vismRtIkRtastena dadati sAmprata mAlInAdi padAnAM vyAkhyAnamAhabhA.[4510] allINo nANAdisu pade pade lIA u hoMti pliinnaa| kohAdI vA palayaM jesi gayA te palINA u|| bhA.[4511] jayaNAjuttA payattavA daMto jo uvarato u paavehi| __ ahavA daMto iMdiya dameNa noiMdieNaM ca / / vR. jJAnadiSu A samantAt lInA AlInAH pade pade lInA bhavanti pralIyanA'thavA yeSAM krodhAdayaH pralayaM gatAste pralInAH / prakarSeNa lInA layaM vinAzaM gatAH krodhAdayo yeSAmiti vyutpatteH / yatanAyukto nAma sUtrAnusArataH prayatnavAn dAnto yaH pApebhya uparato'thavA dAnto nAma indriyadamena noindriyadamena cAnyataH / tadevaM cchedazrutArthadharaNavazato dhAraNAvyavahAra uktH| bhA.[4512] ahavA jeNanaiyA diTThA sohI parassa kIraMti / tArisayaM ceva puNo uppannaM kAraNaM tassa / / bhA.[4513] so taMmi ceva davve khette kAle ya kAriNe puriso| __ tArisayaM akareMto na hu so ArAhato hoi / /
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 251, [ bhA. 4514] bhA. [4514] 515 so taMpi ceva davve khette kAle ya kAraNeM purise / tArisa ciya bhuyA, kuvvaM ArAhago hoi // vR. athaveti prakArAntare yenAnyadA parasya zodhiH kriyamANA dRSTA sa tat sarvaM smarati / yathA evaM bhUteSu dravyAdiSvevaMbhUte kAraNe jAte evaMbhUtaM prAyazcittaM dattamiti punaranyadAsya puruSasyopalakSaNametadanyasya vA tAdRzameva punaH kAraNaM samutpannaM tato yadi tasminneva tAdRza evetyarthaH / dravye kSetre kAle cazabdAdbhAve ca tAdRza eva kAraNe tasminneva tAdRze vA puruSe tAdRzaH kurvan rAgeNa vA doSeNa vA anyathA prAyazcittaM dadAno vrtte| tadA sa na hu naivaM ArAdhako bhavati / atha sa tasminnaiva dravye kSetrai kAle bhAve ca kAraNe puruSe ca tAdRzaM karoti, sa tadA ArAdhako bhavati, dhAraNA vyavahArasyaiva punaranyathA prakAramAha bhA. [4515] veyAvaccakaro vA sIso vA desahiMDago vAvi / bhA. [4516] dummehattA na tarai ArAheu bahuM jo u / / tassa u uddhariUNa atthapayAiM deMti Ayariyo | jehiM u karei kajjaM AhArento u so desa // vR. yathAcAryANAM vaiyAvRtyakAro yo vA saMmataH ziSyo yastu vA dezahiNDako dezadarzanaM kRrvataH sahAya AsIt / sa samastacchedazrutArthaM durmedhastvAnnAvadhArayitu zaknoti, tatastasyodhdhRtyAnugRhAt kAnicidarthapadAnyAcAryA dadati yaiH saM cchedazrutasya dezamavadhArayan kAryaM karoti, eSa dhAraNAvyavahAraH / upasaMhAramAha bhA. [4517] dhAraNAvavahAro so jahakkamaM vannito samAsena / jINaM vavahAraM suNa vaccha jahakkamaM vucchaM // vR. eSa dhAraNAvyavahAro yathAkramaM samAsena varNitaH sAmprataM jItena vyavahAraM yathAkramaM vakSye, taM vatsa vakSyamANaM shRnnu| tathA cAha bhA. [4518] vattanuvattapavatto bahuso anuvattiu mahAjanenaM / eso yajIyakappo paMcamao hoi vavahAro // vR. yo vyavahAro vRtta ekavAraM pravRtto bhUyaH pravRtto vAradvayaM pravRtta iti bhAvaH tathA bahuzo 'nekavAraM pravRttaH mahAjanena cAnurtite eSa paJcamako jItakalpo vyavahAro bhavati / vRttAdipadAnAM vyAkhyAnamAha bhA. [4519] vattonAmaM ekkasi anuvatto jo puNo bitiya vAraM, taiyavAraM pavatto pariggahito mahAjaNeNa // vR. ekkasimekavAraM yaH pravRttaH sa pravRtto nAma, yaH punardvitIyavAraM pravRttaH so'nuvRttaH tRtIyavAraM vRttaH pravRtto'nuvRttaH pravRtto'nuvartito sa parigRhIto mahAjanenAtra parasya praznamAhacodetI vocchinno siddhapahe taiyagammi purisajuge / bhA. [4520] vocchitre tivihe saMjamaMmi jIeNa vavahAro // vR. parazcodayati ki tRtIye puruSayuge jambUsvAminAmni siddhipathe vyavacchinne ca trividhe saMyame parihAravizuddhaprabhRtike jItena vyavahAraH / atra keciduttaramAhu
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 bhA.[4521] saMghayaNaM saMTANaM ca paDhama jo ya puvva uvogo| vavahAre caukaMpi ya coddasapuvvaMmi vocchinna / / vR.prathamasaMhananaM vajrarSabhanArAcaM / prathamasaMsthAnaM samacaturastra yazcAntarmuhUrtena caturdazAnAmapi pUrvANAmupayogo'nuprekSaNaM yaccAdimaM AgamazrutAjJAdhAraNAlakSaNaM vyavahAre catuSkametatsarvaM caturdazapUrviNI caturdazapUrvadhare vyavacchinna / etannirAkurvan bhASyakRdAhabhA.[4522] ahAyarito evaM vavahahAracaukkaM je u vocchinnN| cauddasapavvadharammI ghosaMtI tesimnugghaayaa| vR. evaM paregottare kRte AcAryaH prAha-ye evaM prAguktaprakAreNa vyavahAracatuSkaM caturdazapUrvadhare vyavacchinnaM dhoSayati teSAM prAyazcittaM catvAro mAsA anuddhAtA gurukA mithyAvAditvAt, mithyAvAditvameva pravikaTayiSuridamAhabhA.[4523] je bhAvA jahiyaM puNa coddasapuvvaMmi jaMbunAme y| vocchinnA te iNamo suNasu samAsena siisNto|| vR.ye bhAvA yasmin caturdazapUrviNi ye jambUnAmni vyavacchinnAstAn samAsena ziSyamANAnimAna shnnut| tAnevAhabhA.[4524] manaparamohipulAe AhAraga khavaga uvasamme kppe| saMjamatiyakevali sijjhaNA ya jaMbummi vocchinnA / / vR.manaHpayAyajJAninaH paramAvadhayaH pulAko labdhipulAka: AhArakaH AhArazarIralabdhimAn kSapakaH kSapaka zreNirupazame upazamazreNiH kalpo jinakalpa: saMyamatrikaparihAravizuddhisUkSmasamparAyaH yathAkhyAtalakSaNaM kevalinaH sidhanA caite bhAvA jambUsvAmini vyavacchinnAH iha kevaligrahaNena sijjhaNA grahaNena vA gatena yat ubhayopAdAnaM tataH yaH kevalI sa niyamAt sidhyati / yazca sidhyati sa niyamAtkevalI sanniti khyaapnaarthm| bhA.[4525] saMghayaNa saMTThANaM ca paDhamagaM jo ya puvvuvugo| ete tinni vi atthA coddasapuvvimmi vocchinnAH / / vR.prathamaM sahananaM saMsthAnaM yazcAntomauhUrtikaH samastapUrvaviSayaupayogaH ete trayo'pyarthA na jambUsvAmini tRtIyapuruSayuge vyavacchinnAH kintu caturdazapUviNi bhadrabAhau, vyavahAracatuSkaM punaH pazcAdapyanuvRttaM yata AhabhA. [4526] kevalamanapajjavanANiNo ya tatto ya ohinaannjinaa| coddasadasanavapuvvI AgamavavahAriNo dhIrA // bhA.[4527] sutteNa vavaharate kappavavahAraM dhAriNo dhiiraa| __ atthadharavavahArate ANAe dhAraNA e y|| vavahAracaukkassa, coddasapuvvimmi chedo jN| bhaNiyaM taM te bhinnA, jamhA suttaM attho ya dharae ya / / vR. kevalino manaH paryAyajJAnino'vadhijJAnajinAzcaturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNazca ete SaTghIrA AgamavyavahAriNaH ye punaH kalpavyavahAriNo dhIrAste sUtreNa kalpavyavahAragatena
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 517 uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4528] vyavaharanti / ye panacchedazrutasyArthadharAste AjJayA dhAraNayA ca vyavaharanti / chedazrutasya ca sUtramarthazcAzcAdyApi dharate vidyate dazapUrvadharA api cAgamavyavahAriNastato vyavahAracatuSkasya caturdazapUrviNi vyavaccheda iti yadbhaNitaM taanmithyaa| anyaccabhA.[4529] titthogAlIetthaM, vattavvA hoi AnupuvvIe; je tassa u aMgassa, vucchedA jahiM vinidittttho|| vR. teSAM mithyAvAditvaprakaTanAya yo yasyAM yo yasyAnyasya vA yatra vyavacchedo nirdiSTaH sA tIrthogAliratrAnupUrvyA kameNa vaktavyA, yena vizeSasteSAM pratyaya upjaayte| atha ko'sau jItavyavahAraM prayuJjItetyata AhabhA.[4530] jo Agamena sutte ya sunnato ANadhAraNAe y| so vavahAraM jIeNa kuNai vattAnuvatteNa / / vR. ya Agamena sUtreNa ca tathA AjJayA dhAraNayA ca zUnyo rahitaH sa jItena vRttAnuvRttena, asya vyAkhyAnaM prAgvavyavahAraM karoti / vRttAnuvRttatvameva bhAvayatibhA.[4531] amugo amugattha kau jaha amuyassa amueNa vvhaaro| amugassavi ya taha kato amugo amugena vvhaaro|| bhA.[4532] taM cevaNumajjaMto vavahAravihiM pauMjati jahuttaM / / jIeNa esa bhaNito vavahAro dhiirpurissehiN|| vR. amuko vyavahAro'muke kAraNe samutpanne amukasya puruSasyAmukenAcaryeNa yathA kRta etena vRttavyaM bhAvitaM, tathaiva vAmukasya yAdRze eva kAraNenAmukenAcAryeNAmuko vyavahAraH kRtaH etenAnuvRttatvamupadarzitaM tameva vRttAnuvRttaM jItamanumajjan Azrayan yathoktaM vyavahAravidhiM yat prayukta eSa jItena vyavahAro dhIrapuruSairbhaNitaH / bhA.[4533] dhIrapurisapannatto paMcamago Agamo vi u psttho| piyadhammavajjabhIrU purisajjAyANucinno y|| vR. eSa paJcamako jItavyavahAro dhIrapuruSaprajJaptastIrthakaragaNadharaiH prarUpitaH AgamapaJcavidhaH vyavahArasUtrAtmakatayA zrutajJAnavidazcaturdazapUrviNastaiH kAlaM pratItya prazastaH prazaMsitastathApi priyadharmabhiravadyabhIrubhiH puruSajAtairanucIrNastasmAtsatyatayA pratyetavyo arthataH sUtratazcayathAkrama tIrthaMkaragaNadharairabhihitatvAt / tathAhi-paJcavihe vavahAre paNNatte ityasya sUtrasyarthaH / tIrthakarairbhASito gaNadharaizca zraddhAya sUtrIkRto'ta evotamaiH puruSajAtai AcIrNastataH kathamatra na pratyaya iti / adhunA jItavyavahAre nidarzamAhabhA.[4534] so jaha kAlAdInaM, appaDikaMtassa nivvigaIyaM tu / muhanaMtaphiDiyapANaga asaMvaraNe evmaadiisu|| vR.sa jItavyavahAro yathetyudAharaNamAtropadarzanakAlAdibhya AdizadvAt svAdhyAyAdiparigraho apratikAntastasya te mukhAnantike mukhe potikAyAM sphiTitAyAM mukhapotikAmantareNetyarthaH / tathA pAnakasyAsaMvaraNe pAnAhArapratyAkhyAnAkaraNe nirvikRtikaM praayshcittm| bhA.[4535] egidiyAnaMtavajje ghaTTaNa tAvaNa gADhagADhe ya;
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/251 nivvitigamAdIyaM jA AyAmaM tU udaavnne|| vR. ekendriyamyAnantakAyikavarjasya pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatInAmityarthaH ghaTTane anAgADhe tApane AgADhe ca nirvikRtikAdikaM yAvadAyAmAmlamapradrAvaNe jIvitAt vyaparopaNe iyamatra bhAvanA-pRthivIkAyikApkAyikatejaskAyakavAyukAyikapratyekavanaspatInAM ghaTTane nirvikRtikamanAgADhe paritApane pUrvArdhamAgADhaparitApane ekAzanamapadrAvaNe aayaamaamlmiti| bhA.[4536] vigaliMdiyaghaTTaNa tAvaNA gADhagADhe taheva uddvnnaa| purimaDDhAi kameNa nAyavvaM jAva khamaNaM tu|| bhA. [4537] paMceMdiya ghaTTaNa tAvaNA ya gADhagADhe taheva uddvnne| ekkAsaNa jAyAmaM khamaNaM taha paMcakallANaM / / vR. vikalendriyANAM dvIndriyaprabhRtInAM ghaTane tApane anAgADhe AgADhe ca tathA apadrAvaNe pUrvArdhAdikrameNa jJAtavyaM yAvatkSapaNaM kimuktaM bhvti| ghaTTane pUrvArdhamanAgADhaparitApane ekAzanaM gADhaparitApane AyAmAmlamapadrAvaNe kSapaNamiti, tathA paMceMdriyANAkaghaTTane ekAzanamanAgADhaparitApane AyAmAmlamAgADhaparitApane abhaktArthamapadrAvaNe paJcakalyANaM nirvikRtikpuurvaardhekaashnkaayaamaamlksspnnruupm| bhA.[4538] emAIu eso nAyavvo hoi jiiyvvhaaro| AyariyaparaMparaeNa Avato jAva jassa bhave // va.evamAdika eSa jItavyavahAro bhavati jJAtavyaH yo vA yasya AcAryaparamparakeNAgataH se tasya jItavyavahAro jJAtavyaH bhA.[4539] bahuso bahussue hi jA vatto na ya nivArito hoi| vattaNuvattapamANaM jIeNa kayaM bhavati eyaM // vR. yo vyavahArobahuzrutai rbahuzo anekavAraM vRttaH pravartito na cAnyairbahubhiH zrutairbhavati vidyate nivAritaH / etena vRttAnavRttaM jItena pramANaM kRtaM bhavati / sa jItavyavahAraH pramANIkRta iti| bhA.[4540] jaM jItaM sAvajjaM na tena jIena hoi vvhaaro| ___ jaM jIyamasAvajaM tena u jIena vvhaaro|| vR. yat jItaM sAvadhaM na tena jItena bhavati vyavahAraH, yat jItamasAvadyaM tena jItena vyvhaarH| atha kiM sAvadyajItamityata AhabhA.[4541] chArahammihammamAlApoTTeNa ya riMgaNiM tu sAvajjaM / dasaviha pAyacchittaM hoi asAvajjaM jIyaM tu|| vR. yat pravacane loke cAparAdhavizuddhaye samAcAritaM kSArAvagaNDanaM haDau guptigRhapravezanaM kharamAzopaNaM poheNa udareNa raMgaNaM tu zabdatvAt svarArUDhaM kRtvA grAme sarvataH paryaTanamityevamAdi sAvadyaM jItaM, yattu dazavidyamAlocanAdikaM prAyazcittaM tadasAvA jItaM apavAdataH kadAcitsAvayamapi jItaM dadyAt / tathA cAhabhA.[4542] usannabahUdose niddhaMdhase pavayaNe ya nirvekkho| eyArisaMmi purise dijjai sAvajjaM jIyaMpi //
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-251, [bhA. 4542] 519 vR. utsannena prAyeNa badudoSe niddhaMdhase sarvathA nirdaye tathA pravacane pavacanaviSaye nirapekSe etAdaze puruSe'navasthAprasaGganivAraNAya sA vadyamapi jIte dIyate / bhA. [4543] saMvigge piyadhamme appamatte ya vjjbhiirummi| kamhiiyamAi khalie deyamasAvajjaM jIyaM tu // vR.saMvigne priyarmiNI apramatte'vadyabhIrau / kasmiMzcitpramAdazavazata: skhalite deyamasAvadyaM jItaMbhA. [4544] jaMjIyamasohikaraM na tena jIena hoi vvhaaro| jaM jIyaM sohikaraM tena u jIena vavahAro / / vR. yat jItamazodhikaraM na tena jItena bhavati vyavahAraH kartavyaH, yatpunaH jItaM zodhikaraM tena jItena vyavahAro vidhayeH, zodhikarAzodhikarajItapratipAdanArarthathamAhabhA. [4545] jaMjIyamasohikaraM pAsatthapamattasaMjayAINNaM / jaivi mahAjanAinnaM na tena jIeNa vavahAro / / bhA.[4546] jaM jIyaM sohikaraM saMvegaparAyaNena datteNa / egena vi AinnaM tena u jIena vvhaaro|| vR. yat jItaM pArzvasthapramattasaMyatAcIrNamataevAzodhikaraM tat yadyapi mahAjanAcIrthaM tathApi na jItena vyavahAraH kartavyaH / tasyAzodhikaratvAt yatpunarjItaM saMvegaparAyaNena dAntena ekenApyAcIrNaM tat zodhikaraM kartavyam / bhA. [4547] evaM jahovadiTThassa dhiirviuddesiypstthss| nIsaMdo vavahArassa kovi kahio samAseNa / / vR. evamuktena prakAreNa paJcavidhasya dhIraraistIrthakaraNadharairyathA yathA kramataH sUtratazca darzito vidazcaturdazapUrvadharAstaiH prazasta: prazaMsitastasya niSpandaH ko'pi kathitaH samAsena vistrennaabhidhaatumshkttvaat| tathA cAhabhA.[4548] ko vitthareNa votthUNa samattho niravasesie atthe / vavahAre jassa muhe havejja jIhAsayasahassaM / bhA.[4549] kiM puNa guNovaeso vavahArassa uciu pstthss| eso bhe parikahio duvAlasaMgassa navanIyaM // vR.yasya mukhe jihvA zatasahastra jihvAlakSaM bhvet| so'pi ko nAma vyavahAre vyavahArasUtrasya niravazeSitAn vaktuM samartho naiva kazcit kintveSa vyavahArasya vyavahArasUtrasya ucitaH prazastasya caturdazapUrvadharabhadrabAhusvAminA dattasya guNopadezo guNotpAdananimittamupadeze bhe bhavatAM kathitaH kiM viziSTa ityAha-dvAdazAGgasya nvniitmityrthH|| mU. ( 252)cattAripurisajjAyA pnnttaa| taM jahA-aTThakare nAma ege no mAnakare, mAnakare nAmaM ege no aTThakare, 2 / ege aTThakare vi mAnakare vi3 ege no aTTakare no mAnakare 4, / vR.etatprabhRtInAM ca puruSajAtasUtrANAmayaM smbndhH|| bhA. [4550] vavahArakovidappA tadaDhe no pamAyae joge|
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/252 mA ya hu tahujjamatte kuNamANaM esa sNbNdho|| vR. paJcavidhavyavahArakovidAtmA tadarthe vyavahArthe yoye na manovAkAyAn pramAdayati navyavahAraviSaye pramAdamAcaratIti bhAvaH / mA ca hu nizcitaM tasmin vyavahAre udyacchati udyama kurvati mAnamahaMkAraM kArSIdati jJApayatyevamAdIni sUtrANi / eSa puruSajAtasUtrANAM sambandhaH / . bhA.[4551] puvvuttA va purisajAyA atthato na vi gNthu| tesiM parUvaNatthaM tadidaM suttamAgayaM / / vR.vA zabdaH prakArAntaradyotane athavA anena vyavahAreNa sUtreNa arthataH puruSajAtA uktAH sUcitA na vai granthata uktA teSAM prarUpaNArthaM tAdidaM sUtraM purussjaatsuutrmaagtm| asyAkSaragamanikA tu prtiitaa| vistarArthaM bhASyakRdAhabhA.[4552] purisajjAyA cauro vi bhAsiyavvA u aanupuvviie| atthakare mAnakare ubhayakare nobhayakare y|| vR. adhikRtabhaGgasUcitAzcatvAraH puruSA ime AnupUrvyA paripATya vibhASitavyAstadyathAprathamabhaGge'rthakaro, dvitIyabhaGge mAnakaraH, tRtIya ubhayakarazcaturthe nobhayakara: catuSTayaM / bhA.[4553] paDamataiyA etthaM tu saphalA niSphalA duve iyre| diTuMto sagatenA sevatA aneraayaannN|| vR. atra eSu caturpu puruSeSu madhye prathamatRtIyau saphalAvitarau dvitIyacaturthau niSphalAveSu caturdhvapi dRSTAnto'nyarAjAnAM sevamAnA: zakastenAstameva dRSTAntamabhidhitsurAhabhA.[4554] ujjenI sagarAyaM nIyAgavvA na suTTa seveti / vittiyadAnaM cojjaM nivesayA ananive sevaa| bhA.[4555] dhAvayapurato taha maggato ya sevai ya AsanaM nIyaM / bhUmiyaMpi ya nisIyai / iMgiyakArI u paDhamo / bhA.[4556] cikkhalle atrayA purato ugato se ego navari svvto| tuTTeNa tahA rannA vitI u supukkhalA dinnaa|| vR. yadA kAlikAcAryeNa zakA AnItAstadA ujjayinyAM nagaryAM zako rAjA jAtaH / tasya nijakAtmIyA eke'smAkaM jAtyA sadRza iti garvAttaM rAjAnaM na suSTha sevnte| tato rAjA teSAM vRtti naadaat| avRttikAzcate cauryaM kartuM prvRttaaH| tato rAjJA bahubhirjanairvijJaptena nirviSayAH kRtAH tatastai rdezAntaraMgatvA anyasya nRpasya sevA krtumaarbdhaa| tatraika: puruSo rAjJo gacchato Agacchatazca purato dhAvati tathA mArga tazazca kadAcitta dhAvati rAjJaH cordhvasthitasyopaviSTasya vA purataH sthitaH sevate yadyapi copaviSTaH sana (te) rAjAnujAnAti / tathApi sa nIcamAsanamAzrayate / kadAcicca rAjJaH purato bhUmAvapi niSIdati rAjJazcaiGgita jJAtvA'nAjJaptopi vivakSitaprayojanakArI anyadA ca rAjA pAnIyasya kardamasya madhyena dhAvitaH zeSazca bhUyAn loko niHkardamapradezena gantuM pravRttaH sa punaH zakapuruSo'zvasvAgrataH pAnIyena kardamena ca sevyamAna ekaH setasya purato dhAvati tatastasya rAjJA tRSTena supuSphalA atiprabhUtA vRttirdttaa| bhA.[4557] bitio na kare aTuM mAnaM ca karei jaaikulmaanii|
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH - 10, mUlaM - 252, [ bhA. 4557 ] na nivasati bhUmIe na ya dhAvati tasya purato u|| vR. dvitIyaH puruSo'hamapi rAjavaMzika iti garvAt na kamapyarthaM rAjJaH prayojanaM karoti / jAtikRlamAnI sanmAnaM ca bhUyAMsamAtmAni karoti na ca bhUmau nivasati, na ca tasya rAjJAH purato dhAvati / tRtIyamAha bhA. [4558 ] 521 sevati nitovidinnevi Asanepesito kuNai aTTha / biio bhayakaro taiu jujjai ya raNe samAbhaTTho // vR. tRtIya puruSo rAjAnaM prathamapuruSavat sevate navaramazvasya purato na dhAvati kintu pRSTastathA UrdhvasthitaH sevate, vitIrNe Asane sthito'pyuSaviSTo'pi Asane sevate, na bhUmau niSIdati / tathA preSita: san arthaM karoti nApreSito mAnavazAditi / evameSa ubhayakaraH, raNe na rAjaputra iti samAbhASito yudhyate / bhA. [4559] ubhayaniseho caUttho veiya cautthehiM tattha na uladdhA / vitI iyarehiM laddhA divaM tassuvaNato u| vR. caturthe puruSe ubhayasya arthasya mAnasya ca niSedhaH / tatra dvitIyacaturthAbhyAnaM vRttirlabdhA dRSTAntasya eva vakSyamANa upanayastamevAha bhA.[4560] mevAyarissavi koi aTTaM karei na va mAnaM / aTTho u uccamANo veyAvaccaM dasavihaM tu // ahavA abbhuTThANaM Asanakittimattae ya saMthAro / uvavAyabahuvihA iccAdi evaMti aTThA u // bhA. [4561] vR. evameva zakapuruSadRSTAntagatena pramANena ko'pyAcAryasyArthaM karoti / na ca mAnaM artho vakSyamANasUtreNocyamAnaH kaH punaH sa ityAha-dazavidhaM vaiyAvRttyamathavA samAgacchato abhyutthAnamAsanadAnaM kRtikarmavi zrAmaNA yathA kSelamuccAramAtrakasya pra zravaNamAtrakasya zleSmamAtrakasya copanayaH saMstArakasya karaNamupapAtAzca samIpabhavanalakSaNA bahuvidhAstatprayojanabhedato'nekaprakArA ityAdayo arthA bhavanti bhA. [4562] bitito mAnakaro U ko puna mAno havejja tassa imo / abbhutthANabbhatthaNa hoi pasaMsA ya emAdI // vR.dvitIyo bhavati mAnakaraH kaH punastasya mAna ucyate'yaM vakSyamANastamevAha-abbhuTThANa - mityAdi / Agacchato'bhyutthAnaM na kRtaM yadi vA na me'bhyarthanA, na vA kRtA mama prazaMsA ityAdi / bhA. [4563] taio bhaya nobhayato cauttha dopi niSphalagA / suttattho bhayanijjaralAbho doNhaM bhave tattha // vR. tRtIya ubhayakaro'rthakaro mAnakarazcaturtho nobhayakarastatra no dvitIyacaturthobhayanirjarA alAbhAt / tathAhi-na tayorAcAryAH sUtramarthamubhayaM vA prayacchanti nApi te nirjarAM prApnutaH / dvayoH prathamatRtIyayoH sUtrArthobhayanirjarAlAbho'rthakAritayA sarvasyApi saMbhavAt / tasmAt prathamatRtIyAbhyAmiva vartitavyaM na dvitIyacaturthAbhyamiva mU. ( 253 ) cattAri purisajjAyA pannatA taM jahA- gaNadukare nAmaM ege no mAnakare 1 mAna
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/253 kare nAmaM ege nogaNaTThakare 2 ege gaNaTThakare vimAnakare vi3 ege no gaNaTTakare no mAnakare4 / vR.asyAkSaragamanikA suprtiitaa| prapaJco bhaassykRdaah|| bhA.[4564] emeva hoMti bhaMgA cattAri gaNaTThakAriNo jinno| rano sArUviya devacitagA tattha AharaNaM // vR. emevAnantarasUtroktaprakAreNa gaNArthakAriNo'pi yatezcatvAro bhaGgA bhvnti| te ca sUtrataH spaSTA ev| teSu ca caturvapi puruSajAteSu ye sArUpikA yate: samAnarUpadhAriNo muNDitaziraskA bhikSATanazIlA ityAdi prAguktasvarUpA devacintakA nAma ye zubhAzubhaM rAjJaH kathayanti te AharaNaM dRSTAntastameva bhAvayatibhA.[4565] puTThApuTTho paDhamo u sAhaiM na u karei mAnaM tu| bitiu mAnakareiM puTTho vinA sAhaI kiMci / / bhA.[4566] taio puTTho sAhai no puTTa cautthameva sevai u| do saphalA do aphalA evaM gacche vi nAyavvA / / vR. prathamo rAjJA pRSTo'pRSTo vA yatra zubhAzubhaM vA sAdhayati, na mAnaM karoti, dvitIyo mAnaM karoti, na ca mAnAdeva pRSTo'pi kiMcit kthyti| tRtIyaH pRSTaH nApRSTazcaturtha: sevate eva rAjAnaM neti| atra dvau prathamatRtIyo saphalau dvau ca dvitIyacaturthAvaphalau evamamunA dRSTAntagatena prakAreNa gacche'pi dvau prathamatRtIyau saphalau dvau ca dvitIyacaturthAvaphalau ca jJAtavyau / teSAM caturNAmapi svarUpamAhabhA.[4567] AhAra uvahi sayanAi ehiM gacchassupaggahaM kunnti| biio mAnaM ubhayaM ca taio nobhaya cuttho| vR. prathama AhAropadhizayanAdibhirgacchasyopagrahaM karoti na ca mAnaM, dvitIyo mAnaH tRtIya ubhayaM gacchasyopagrahamAnaM ca, caturthA nobhayaM gacchasyopagrahaM nApi maanmiti| mU. ( 254)cattAripurisajjAyA pannattAtaM jahA-gaNasaMgahakare nAmaMege no maankre| ege mAnakare no gnnsNghkre| ege gaNasaMgahakare vimAnakare vi| ege no gaNasaMhakare no maankre|| vR. atra sambandhamAhabhA.[4568] so puna gaNassa aTTho saMgaho tattha sNgho| duviho davve bhAve niyagA udonni aahaarnaannaadii| vR. anantarasUtre gaNArthakara uktaH sa punargaNasyArthaM vA saMgrahastatasaMgrahakarapratipAdanArthamidaM sUtraM / tatra saGghaho dvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravye bhAve ca dvau triko draSTavyau tadyathA-AhArAdikaM dravye jJAnAditrikaM bhAve tadevaM saMgrahaM vyAkhyAya saMgrahakaratvayojanAmAhabhA.[4569] AhArovahisejjAiehiM davvaMmi saMgahaM kunni| sIsa paricche vAe bhAve na taraMti jAhe gurU // vR. dravyataH saMgrahaM karoti AhAropadhizayyAdibhiratrAdizabda AhArAdInAM svagatAnekabhedasUcakaH / bhAve na yadA guravaH zaknuvanti tathA ziSyAn pratIcchikAn vA vaacyti| eSa prathamaH purussH| dvitIyo mAnaM karotina tudravyato bhAvato vA gaNasya saMgraha, tRtIya ubhayaM, caturtho nobhymiti||
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-255, [ bhA. 4569] 523 mU. ( 255) cattAri purisajjAyA pannattA taM jahA-gaNasohakare nAma ege no mAnakare ege mAnakare no gaNasohakare, ege gaNasohakare vimAnakarevi, ege no gaNasohakare no maankre| bhA.[4570] evaM gaNasohaMmi vi cauro purisA havaMti naayvvaa| so bhAvetti gaNaM khala imehiM te kAraNehiM tu|| vR. evamuktena prakAreNa zobhAyAmapi kartavyAyAM catvAraH puruSA bhavanti jJAtavyAH / tacca sUtrapAThasiddhA ev| gaNazobhAkaro nAma yo gaNaM zobhayati te ca gaNaM zobhApayanti zobhA khalu ebhirvakSyamAnaiH kAraNaiH prayonanairvAdAdibhistAneva vAdyAdIn darzayatibhA.[4571] gaNasobhI khalu vAdI uddese so u paDhamae bhnnito| dhammakahi nimittI vA vijjAtisaeNa vA jutto|| va.gaNaM vAdapradAnata: zobhIyatItyevaM zIlo: gaNazobhI khala vaadii| sa ca vAdena yathA gaNaM zobhayati tathA prathame uddezake bhaNitaH na kevalaM vAdI gaNazobhI kintu dhrmkthii| tathAhidharmakathAyAM yathoktaM svarUpamAkSepataH kathayato janayapi gaNasya mahatIM zobhA tathA nimittI atItAdinimitta kathayato vidyAtizayena vA yukto guNazobhI mahato'pi saGghaprayojanasya vidyAprabhAvataH saadhnaat|| mU.( 256)cattAripurisajjAyA pnnttaa| taM jahA-gaNasohI kare nAmaMege no mAnakare ege mAnakare, no gnnsohiikre| ege gaNasohikarevi mAnakarevi, ege no gaNasohi no maankre| bhA.[4572] eyaM gaNasohIkarA cauro purisA havaMti vinneyaa| kiha puNa gaNassa sohiM karejja so kAraNemehiM / / vR.evamuktena prakAreNa gaNazodhikArAzcatvAraH puruSA bhavanti vijJeyAH / kathaM punaH sa prathamastRtIyo vA gaNasya zodhiM kuryaat| sUrirAha-ebhirvakSyamAnaiH kAraNairojasvitvAdibhistAnyevAhabhA.[4573] egadavvegagharaegAloaNAe sakA u| uyassi sammao saMthuo ya taM duppvesNc| vR. ekasmin gRhe'nekaiH saMghATakaiH ekaM dravyaM labdhaM / tadyathA ekena saMghATakena ekasmin gRhe pUpalikA labdhA / anyenApi saMghATakena tasminneva gRhe tAdRzya eva pUpalikA labdhAH / evaM tRtIyena caturthena paJcamena vA lbdhaaH| taiH sannivRttairgurusamIpamAgatyAlocitaM darzitAzca pUpUlikAstato jAtA sarveSAM zaGkA jAtA udgamA'zuddhA bhaveyuH evaM zaGkite gatvA tadgRhaM drssttvym| kiM yuSmAkaM gRhe'dya saMkhaDibhattalAbhanakaM samAgatamathavA prAghUrNakAH samAgatA yadi vA sAdhUnAmarthAya kRtaH krItA vA / te'nna ca gRhe bhikSAvelAyAM na ko'pi pravezaM labhate / tatra sAdhureka ojasvI gRhamAnuSANAM sNstutH| saMstutatayA ca tasmin gRhe saMmato anivAritaprasarastat duHpraveza gRhaM prvishti| pravizya ca ni:zaMkitaM kroti| atra yo'preSito gatvA niHzaGkI(kR)tya samAgacchati sa prathamapuruSajAtaH yastu mAnena gacchati / / mU.( 257)cattAripurisajjAyA taMjahA-rUvaM nAmege jahai no dhamma, dhammaM nAmege jahai no rUvaMege rUvapi jahai dhammapi jahai, ege no rUvaM jahai no dhammaM jhi| vR.asya sambandhamAha
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/257 bhA.[4574] heTAnaMtarasutte gaNasohI esa suttsNbNdho| sohatti va dhammotti va egaTuM so duhA hoi / / vR.adhastane'nantarasUtre gaNasya zodhiruktA / zodhiriti vA dharmo iti vA ekArthaH / sa ca dharmo dvidhA bhavati rUpato bhaavtshc| tatra tatpratipAdanArthamidaM sUtramityeSa suutrsmbndhH| bhA.[4575] rUvaM hoti saliMgaM dhammo nANAdiyaM tiyaM hoi| rUveNa ya dhammeNa ya jaDhamajaDhe bhNgcttaari|| vR. rUpaM nAma bhavati svaliMgaM rajoharaNAdidharmo jJAnAdikaM trikaM rUpeNa ca tyakte'tyakte ca bhaMgAzcatvAraH / tena sUtrapAThasiddhA eva teSAM viSayabhAgamAhabhA.[4576] rUvajaDhamannaliMge dhammajaDhe khalu tahA sliNgmmi| ubhayajaDho gihiliMge duhito sahio liMgena / / va.rUpaM tyaktaM yena sa dharmasvarUpatyaktaH sukhAdidarzanAtpAkSikaH tyaktasya prnipaatH| so'nyasya liGge draSTavyaH / iyamatra bhAvanAbhAvato jJAnAditrikasamanvitaH kAraNavazenAnyaliGgaM gRhaliGga vA yaH pratipadyate / atra nidarzanaM yathA-ko'pi rAjA mahAmithyAdRSTi stikavAdI vAvadUka: paNDitA'bhimAnI darzanibhiH saha vAdaMdatvA tadbhuddhimupajIvya darzanino hiilyti| anyadA sAdhUnupadrAvayituM pravRtto mayA saha vAdo dIyatAM / tatraikaH sAdhurvAdalabdhisampannaH khacaralabdhimAnabhUt saGghasyApabhrAjaneti gRhiliGgamanyaligaMvA kRtvA rAjJaH samIpe vAdenopasthitaH pravRtto dvayorapi vaadH| tatra rAjA'lpazaktikatvAt svapakSaM nirvAhayitumazaknuvana hIlanAM tasya kRtvaan| tataH sa vAdadarpaspheTanAya tasya rAjJo mUrdhAnaM padenAkramyAkAzena vAyuriva plaayitvaa| svasthAnaM gataH etadevAhabhA.[4577] tassa paMDiyamAnassa buddhilassa durppnno| muddhaM pAeNa akamma vAdI vaaurivaagto|| vR.tasya nAstikavAdino rAjJaH paNDitamAnino buddhiH parasya buddhiM lAtyupajIvati iti buddhilaH tasya durAtmano mUrdhAnaM pAdenAkramya vAdI vAyuriva palAyitvA svasthAnamAgataH / eSa prathamapuruSo dvitIyo dharmatyakto narUpatyakta ityevaM rUpaH khalu svaliGge sati pratipattavyaH / sa ca pArzvasthAdInAmanyatamo niSkAraNapratisevI avadhAvitukAmo vA veditavyaH / tasya bhAvatastyaktadharmatvAtsvaliGgasya ca dhaarnnaaditi| ubhayajaDho gihiliGgeiti ubhayatyakto mithyAdRSTihiliGgevartamAna ubhayasahitaH svaliGgena sahito jnyaanaaditrikopetH| mU.(258)cattAripurisajjAyA pannattA taM jahA-gaNasaMTThiti nAmege jahati no dhamma, ege dhammaM jahati, no gnnsNhiti| ege dhammapi jahati gaNasaMdviti piege no dhammaM jahati no gnnsNdviti| bhA.[4578] gaNasaMTThiti dhamme yA cauro bhaMgA havaMti naayvvaa| gaNasaMTThiti asisse mahakappasuyaM na daayvvN| vR. pUrvaprakAreNa gaNasaMsthitau dharme ca bhaGgAzcatvAro bhavanti jJAtavyAste ca tatra pAThasiddhA eva gaNasaMsthiti ma gaNasya maryAdA yathA aziSye'yogye ziSye mahAkalpazrutaM ndaatvym| samprati caturNAmapi bhaGgAnA viSayavibhAgamAha
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-258, [ bhA. 4579 ] ___525 bhA.[4579] sAtisayaM iyaraM vA annagaNe te na deyamajjhayaNaM / pUigaNasaMdvitito kareti sacchaMdato kei|| bhA.[4580] deMto dAtA paDhamo bitito bhaMgo na kassa ivi daMte, jo puna apatta dAyI, taio bhaMgo paDicchae vA jo deMti / / bhA.[4581] ubhayamavalaMbamAnaM kAmaM tu tagaMpi pujjaamo| sAtisayaM deveMdopapAtikAdi itrddhaa|| vR. mahAkalpazrutamanyadvAdhyayanamanyagaNasaktasya na dAtavyamiti evaM prakArA gaNasaMsthitiH svacchandaM tIrthakarAnupadezena kurvanti / tatraivaM gaNasaMsthitau kRtAyAM yo'nyagaNasakte'pi pAtre mahAkalpazrutAdikamadhyayanaM dadAti tena gaNasaMsthitistyaktA na dharmastIrthakaropadezena vrtmaantvaat| eSa hi bhagavatAM tIrthakRtAmupadeza: sarvasyApi pAtrasyAvizeSeNa daatvyaa| yastu gaNasaMsthitau kRtAyAM na kasyApi paragaNasaktasya dadAti sa dvitIyaH apAtrasya dadAti taM prApya tRtIyo bhnggH| tena gaNasthitestIrthakarAjJAkhaNDanato dharmasya ca tyaktavAt / yastvanyathA vyavacchedaM pazyan medhAvI pravacanopagrahakaro bhaviSyatItyAdiguNasamanvitaM pratIcchikamupalabhya tasya svayamevaM nijaM digbandhaM kRtvA saatishynydvaadhyynNddaati| tamapyAstAM prathamabhaGgavatinamityapi zabdArthaH / ubhayaM gaNasaMsthitidharmaM cAvalambamAnaM pUjayAmaH / eSa cturthpurussH| mU.( 259)cattAri purisajjAyA pnnttaa| taMjahA-piyadhamma nAma ege no daDhadhamme nopiyadhamme daDhadhamme nAma ege piyadhamme vidaDhadhamme vi, ege no piyadhamme no dddhdhmme| vR.asya sambandhamAhabhA.[4582] dhammo na jahiyavvo gaNasaMTThitimicchato pNssaamo| jassa pio so dhammo so na jahati tassimo joggo|| vR.anantarasUtre idamuktam-gaNasaMTThiti nAmege jahati no dhammaM / tatra yasya priyo dharmaH / sa evaM cintayati dharmo na tyaktavyo gaNasaMsthitimatra na prazaMsAmaH evaM cintayitvA dharmaM na jahAti eSa tasya priyadharmasUtrasya yogH| samprati priyadharmAdivyAkhyAnArthamAhabhA.[4583] veyAvacceNa munI uvaciTThai saMgaheNa piydhmmo|| uvaciTThai daDhadhammo savvesi niratirAyo y|| vR.priyadharmA muniryAvat dravyata AhArAdinA bhAvato vAcanAdi yena saMgRhyate tAvat vaiyAvRttyena tsyoptisstthte| nAnyadA anyasya vA dddhdhrmH| sarveSAmavizeSeNa vaiyAvRttyenopatiSThate tAvatsarvatra niraticAraH / samprati bhaGgayojanAmAhabhA.[4584] dasavihaveyAvacce annayare khippamujjamaM kunni| accaMtamanivvAhI dhiti viraya kise pddhmbhNgo|| vR.yo dazavidhasya vaiyAvatyasya vakSyamAnasyAntarasmin vaiyAvRtye priyadharmatayA kSipramudyamaM karoti, kevalamadRDhadharmatayA atyantamanirvAhI tasmin dhRtivIryakRze prthmbhngg| bhA.[4585] dukkhena ugAhijjai biio gahiyaM te nei jA tIraM / ___ ubhayato kallANo taito carito carimo aprikuttttho|
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/259 vR. dvitIyastuno priyadharmatvAt duHkhena mahatA kaSTena prathamato vaiyAvRtyaM grAhyate / gRhItaM tu yAvat pratijJAyAstIraM tAvatrayati, ubhayata: kalyANastRtIyaH, carame na priyadharmo nApi dRDhadharma ityevaM rUpo gacche pratikuSTo niraakRtH| __ mU. ( 260) cattAri AyariyA pannattA,taM jahA-pavvAyaNAyarie ege nAmaM no uvaTThAvaNa Ayarie, uvaTThAvaNAyarie nAmaMege no pvvaavnnaayrie| ege pavvAyaNAyarievi uvtthaavnnaayrievi| ege no pavvAyaNAyarie no uvaTThAyaNAyarie dhmmaayrie| vR.asya sambandhamAhabhA.[4586] adaDhApiyadhammAnaM tavvivarIe kareMti aayrie| tesi vihANaMmi imaM kameNa suttaM smudittuNtu|| vR.adRDhadharmANAmapriyadharmANaM cAnuzAsanAya sthavirAdhAcAryA vyAkhyAnArthamAhabhA.[4587] pavvavaNa uTThAvaNa ubhaya nobhayamiti cuttho| attaTTha paraTThA vA pavvAvaNA kevalA pddhme|| bhA.[4588] emeva ya bitito vI kavalamattaM uvaThave so u| __ taiu puna ubhayaM pIyattaTha paraTTha vA kunn|| bhA.[4589] jo puna no bhayakArI so kamhA bhavati Ayariyo u| bhaNNati dhammAyarito so puna gahito vasamAne vaa|| vR.prathame pravrAjanAcAryaH dvitIye dvitIyabhaMgena sUcitaH upasthApanAcAryaH tRtIyabhaMgasUcita ubhayaH, pravrAjanopasthApanAcAryaH tatra prathamasyAtmArthasya pArarthasya kevalA pravrAjanA kimuktaM bhavati Atmanimitte paranimitte vA ya: kevalaM pravrAjayati, saprathama pravrAjanAcArya evamevAnenaiva prakAreNa dvitIya: sa kevalaM mAtraM upasthApayati, yaH pravAjitasya sata upasthApanAmAtraM karoti sa dvitIya ityrthH,| tRtIyaH punarapi pravrAjanamupasthApanaM vAtmArthaM parArthaMvA karoti, ya: puna!bhayakArI sa caturthaH / atha sa kasmAdbhavatyAcAryaH ubhayavikalatvAt / sUrirAha-bhaNyate sa dharmAcAryo dharmadezakatvAt sa punargRhI zramaNo vA veditvyH| evaM ca yatrAcAryAstathAhabhA.[4590] dhammAyari pavvAyaNa tahaya uThAvaNA guruutio| koi tihiM saMpanno dohiM vi ekkekaeNa vaa|| va.prathamo dharmAcAryo yastatprathamatayA dharmaM graahyti| dvitIyaH pravrAjanAcAryo yaH pravrAjayati / tRtIyogururupasthApanAcAryo yo mahAvrateSUpasthApayati / tatra kazcistribhirapi sampanno bhavati / tathAhi-kadAcitsa evadharmaM grAhayati sa eva pravrAjayati sa evopasthApayati / kshcidvaa-bhyaaN| tadyathA dharmagrAhakatvena pravrAjanena ca athavA dharmagrAhakatvenopasthApanena athavA prvraajnenopsthaapnen| kecidekaikena guNena tadyathA-kazcit dharmameva grAhayati kazcitpravrAjayatyeva kazcidupasthApayatyeva mu. ( 261) cattAriAyariyA pannattAtaMjahA-uddesaNAyarie ege nAmaMege no vAyaNAyarie, vAyaNAyarie ege nAmaM ege noddesnnaayrie| ege uddesaNAyarievi vaaynnaayrievi| ege noddesaNAyarie no vaaynnaayrie||
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 527 uddezakaH-10, mUlaM-261, [bhA. 4590 ] vR.amISAM svarUpamAhabhA.[4591] ego uddesae suyaM ego vAei tena udditthN| udisaI vAei ya dhammAyario cauttho ya / / vR.eka: prathamaH zrutamuddizati na vaacyti| yathA maGgalabuddhyA prathamata AcArya uddizati tata upaadhyaayH,| atrAcAryaH prathamabhaGgavartI upAdhyAyo dvitiiybhngge| tathA cAha-eko dvitIya upAdhyAyastenAcAryeNoddiSTaM vaacyti| ya evoddizati sa eva vAcayati eSa tRtIyaH / ubhayavikalazcaturtho dharmAcAryaH mU.( 262) cattAriaMtevAsI pannatA taMjahA-pavvAvaNaMtevAsI nAmamege no uvaTThAvaNaMtevAsI, uvaTThAvaNaMtevAsI nAmamege no pavvAvaNaMtevAsI, ege pavvAvaNaMtevAsI vi uvaTThAvaNaMtevAsI vi ege no pavvA vaNaMtevAsI no uvaTThAvaNaMtevAsI mU.(263) cattAri aMtevAsI pannattA, taM jahA-uddesaNaMtevAsInAmaM ege no vAyaNaMtevAsI vAyaNaMtevAsInAmaM ege no uddesaNaMtevAsI ege uddesaNaMtevAsI vi vAyaNaMtevAsI vi| ege noddesaNaMtevAsI novaaynnNtevaasii|| asya sUtrasya sambandhapratipAdanArthamAhabhA.[4592] pamuccAyariyaM hoiM atevAsI umelnnaa| aMtigamajjhAsamAsannaM samIvaM ceva aahiyN|| vR.adhastanAnantarasUtre AcAryAH proktAH / AcAryaM ca pratItyAntevAsI bhvti| tato antevAsI sUtramityeSAmelanAsambandhaH / atrAntevAsI tatra yo'ntazabdavyAkhyAnArthamekAthikAnyAha-antaM nAma antikamadhyAsa AsannaM samIpaM caivaakhyaatN| tatra vstiityevNshiiloantevaasii| samprati bhaGgabhAvanArthamAhabhA.[4593] jaha ceva u AyariyA aMtevAsI vi hoi emev| aMte ya vasati jamhA aMtevAsI tato hoi|| vR.yathA caiva AcAryA uddezanAdibhedatazcaturdhA bhavanti evameva antevAsino'pi yasmAdAcAryasyAntevasati tsmaadbhvtyaacaarycturddhaantevaasii|iymtr bhAvanA-yo yasyAnte uddezanamevAdhikRtya vasativartate sataMpratyuddezanAntevAsI yasyAnte vAcanAmevAdhikRtya vasati tasya vAcanAntevAsI / yattUddezanaM vAcanAM cAdhikRtya yasmAnte bhavati sa taM pratyubhayAntevAsI yasyAnte noddezanaM nApi vAcanAmadhikRtyAnte vasati kintu dharmazravaNamadhikRtya sa taM pratyubhayavikalo dharmAntevAsI / evaM ca trayo'ntevAsinastathA dharmAntevAsI uddezanAntevasI vAcanAntevAsI c| tatra kazcitribhirapi prakAraiH samanvito bhavati, kazcid dvAbhyAM kshcikaiken| mU.( 264 )taotherabhUmIto pannattAtaM jahA-jAtitheresuyathere pariyAyathereyA saTivarisajAe jAtithereTThANasamavAyadhare suyathere, vIsavAsapariyAe priyaaythere|| bhA.[4594] therANamaMtie vAso so vathero imo tihaa| bhUmi niyaTThANaMti ya egaTThA hoMti kAlo y|| vR.anantarasUtre antevAsina uktAH |antike vAsaH sthavirANAM sacasthaviro'yaM vakSyamAna--
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/264 stridhetyanena prakrameNa samApitatamityeSa sUtrasambandhaH / sampratyasya vyAkhyA-tisraH sthavirANAM bhUmayaH prajJaptAH bhUmiriti sthAnamiti avasthArUpakAla iti trayo'pi zabdA ekArthAH / uktaMca therabhUmiti vA theraTTANatti vA therakAlotti vA egtttthmiti| bhA.[4595] tivihammi ya therammI parUvaNA jA jahiM sae tttthaanne| anukaMpasue pUA pariyAe vaMdanAdINi / / 7. trividhasthavire trividhasthaviraviSaye yA yaMtra svake sthAne prarUpaNA sA sUtrataH krtvyaa| tadyathA-SaSTirvarSajAto jAtisthavira: sthAnasamavAyadharaH zrutasthavira: viMzativarSaparyAya: paryAsthavirastathA jAtisthAvarasyAnukampA krtvyaa| zrute zrutisthavirasya pUjA paryAye paryAyasthavirasya vandanAdIni sAmpratametAnyeva trINi kartavyAni vistareNAhabhA.[4596] AhArovahi sejjA saMthAro khettsNkme| kiti chaMdAnuvattIhiM nu vattaMti tharegaM / / bhA.[4597] uTThANAsanadAnAdI joggaahaarpsNsnnaa| nIyA sejjAenidesavattito pUei sNthuyN|| bhA.[4598] uTThANaM vaMdanaM ceva gahaNaM daMDagassa y| pariyAyatheragassa kareMti agurovi / / vR. jAtisthavirasya kAlasvabhAvAnumata AhAro daatvyH| upadhiryAvatA saMstarati tAvatpramAnaH zayyA vstiH| sARtukSamA dAtavyA saMstarako mRdukaH kSetrasaMkrame kSetrAntaresaMkrAmayitavye tasyopadhimanye vahanti / pAnIyena caanukmpte| uktA jAtisthavirasyAnukampA, zrutasthavirasya pUjAmAha-kiiityAdi kRticchadonRvRttibhyAM sthaviraM shrutsthvirmnuvrtynti| kimuktaM bhavati? zrutasthavirasya kRtikarmavandanakaM dAtavyaM, cchandatazca tsyaanuvrtniiym| tathA uTThANatti AgatasyAbhyutthAnaM kartavyaM, AsanapradAnAmAdizabdAt, paadprmaarjnaadiprigrhH,| tathA yogyAhAropanayaM samakSaMparokSatvAtprazaMsanAguNakIrtana, tathA ttsmkssniicshyyaayaamvsthaatvym|nirdeshvtiktvmevN zrutaM zrutasthaviraM puujyet| tathA paryAyasthavirasyAgurorapyapravrAjakasyapyavAcanAcAryasyApiAgacchata utthAnaM (kurvanti) kurvIthAH / vandanakaM ca kSamAzramaNato daNDakasya ca grhnnmiti| mU. ( 265)tato sehabhumIo pannattAo taM jahA-sattarAIdiyA caumAsiyA chammAsiyA, chammAsiyA ya ukkosiyA cAummAsiyA majjhamiyA sattarAiMdiyA jhnnaa| bhA.[4599] tullA bhumisaMkhAviyA caTThAveMti te ime huNti| ___ paDivakkhato va suttaM parIyAe dIhahasse ya / / vR.tulyA bhUmIsaMkhyA zaikSiNakANAmiti kRtvA athavA pUrvasUtre sthavirA uktaaH| te ca svayaM sthitvA anthAn sthaapynti| te cApyevaMsthApyAmAnA ime vakSyamAnA bhavantIti tatpratipAdanArthamidaM sUtramathavA pratipakSata ida suutrpaatitN| tadyathA-pUrvasUtre sthavirAsteSAM ca pratipakSAH zaikSA yadi vA sthavirANAM dIrghaH paryAyaH zaikSakANAM zaikSakatvena husva iti sthavirasUtrAnantaraM zaikSakasUtram / asyAkSaragamanikA praagvt| samprati zaikSakANAM yadvaktavyaM tatsaMsUcanAya dvAragAthAmAha bhA.[4600] sehassa tannibhUmIto duvihA pariNAmagA duve jmmaa|
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 265, [ bhA. 4600 ] pattajahaMte saMbhujaNA ya bhUtittiya vivego / / vR. zaikSakasya tisro bhUmayo vaktavyAH / sUtropAttatvAttathA zaikSakA dvividhAH pariNAmakA vaktavyAH / dvau ca jaDDau tathA prAtrANi pAtrabhUtAn tyajati doSA vaktavyAH / saMbhojanA ca tathA bhUmitrikasyaM jalamUkakaraNajaDDalakSaNasya vivekaH parityAgo vaktavyaH eSa gAthAdvArasaMkSepArthaH / vyAsArthastu pratidvAramabhidhAtavyaH / tatra prathamato bhUmidvAramAha bhA. [4601 ] sehassa tinnibhUmI jahanna taha majjhimA ya ukkosaa| rAidiva satta caumAsiyA ya chammAsiyA ceva // vR.zaikSakasya tispo bhUmayastadyathA - jaghanyA madhyamA utkRSTA ca tatra jaghanyA saptarAtriM divA, madhyamA cAturmAsikI utkRSTA ssnnmaasikii| bhA. [4602] 529 puvvovapurANe karaNajayaTTA jahanniyA bhUmI / ukkosA dummehaM pamucca asaddahANaM ca / vR. pUrvamupastha upasthitaH pUrvopastha: sa cAsau purANazca pUrvopasthapurANastasmin karaNajayAya jaghanyA bhUmirbhavati / iyamatra bhAvanA-ya: pUrvapravrajyotpravrajitaH pazcAtpunarapi pravrajyAM pratipannavAn sa saptame divase upasthApayitavyaH / tasya di yAvadbhirdivasaiH pUrvavismRtasAmAcArIkaraNamatyantaduHprabhavati / eSa jaghanyA bhUmirdurmedhasamagradadhAnaM ca pratItya utkRSTA SaNmAsikI bhUmiH / bhA. [4603] emeva ya majjhamiyA anahijjaMte ya saddahaMte ya / bhAviyamehAvissavikaraNajayaTThAya majjhamiyA // vR. evamukte utkRSTe ca anadhiyAne azraddadhAne ca mAdhyamikA: bhUmiH pratipattavyA / athavA bhAvitasyApi zraddadhAnasyApi medhAvinazcApi ca karaNajayArthaM madhyamikA bhUmiH / bhA. [4604] ANA diTTaMtena ya duviho pariNAmago samAseNaM / AyA pariNAmo khalu tattha imo hoi nAyavvo / / vR. sadvividhaH pariNAmako bhavati tadyathA AjJayA dRSTAntena, tatra samAsena saMkSepeNa AjJApariNAmaH khalvayaM vakSyamAno bhavati tamevAha bhA. [ 4605 ] tameva saccaM nIsaMkaM, jaM jiNehiM paveiyaM / ANAe akkhAto jinehiM pariNAmago // vR. tadeva satyaM yajjinaiH praveditamityevaM yo niHzaGkaM zraddadhAti na ca kAraNaM jAnIte eSa AjJayA pariNAmako jinairAkhyAtaH / dRSTAntapariNAmakamAha bhA. [4606 ] parokkhaM ugaM atthaM paccakkheNa usAhayaM / jinehiM esa akkhAto diTTaMtapariNAmago // vR. parokSahetukaM hetunA liGgena gamyaM taM hetukamarthaM pratyakSeNa pratyakSaprasiddhena dRSTAntena sAdhayan AtmabuddhAvAropayan yo vartate eSa dRSTAntapariNAmako jinairAkhyAto dRSTAntena vivakSitamarthaM pariNAmayatvAtmabuddhAvAropayatIti dRSTAntapariNAmaka iti vyutpattestatrAjJApariNAmaka AjJayaiva kAyAn zraddadhAti / dRSTAntapariNAmakastu dRSTAntena zraddadhApayitavya iti tasya kAya zraddhAnotpAda22/34
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/265 nArthamidamAhabhA.[4607] tassidiyANi puvvaM sIsaMte jai utANi sddhi| to se nANAvaraNaM sIsai tAhe dasavihaM tu / / vR. tasya dRSTAntapariNamAsya pUrvamindriyANi zrotrAdIni ziSyanti / tatra yadi tAnIndriyANi zraddadhAti tata: tametasya jJAnAvaraNaM dasavidhaM shissyte| kathamityAhabhA.[4608] iMdiyAvaraNaM ceva nANAvaraNAiyaM / to nANAvaraNaM cevamAhiyaM tu dupNchaa|| vR.indriyAvaraNaM jJAnAvaraNaM ca tatrendriyAvaraNaM nAma indriyaviSayazabdAdisAmAnyopayogAvaraNaM, jJAnAvaraNaM indriyaviSayeSvevazabdAdiSu vizeSopayogAvaraNamindriyAvaraNaM, jJAnAvaraNaMca zrotrendriyAdibhedataH pratyekaM paJcaprakArameva jJAnavaraNaM dvipaJcadhA dshprkaarmaakhyaatm| tAneva daza bhedA nAhabhA.[4609] soyAvaraNaM ceva nANAvaraNaMca hoi tssev| evaM duyabheeNaM nAyavvaM jAva phAsatatti / / vR.zrotAvaraNaM tathA tasyaiva zrotasya jJAnAvaraNamevaM dvikabhedena tAvat jJAtavyaM yAvatsparzastadyathAcakSurindriyAvaraNaM cakSurindriyajJAnavaraNaM ghrANendriyAvaraNaM ghrANendriyajJAnAvaraNaM rasanendriyAvaraNaM rasanendriyajJAnAvaraNaM sparzendriyAvaraNaM sparzendriyajJAnAvaraNamiti / sAmpratamindriyAvaraNasya vijJAnAvaraNasya viSayavibhAgArthamidagAhabhA.[4610] bahirassa uvitrANaM AvariyattauNa soymaavriyN| apaTuppaNNo bAlo ativuDDo taha asannI vaa| bhA.[4611] vinANAvariyaM tesiM kamhA jamhA utesaNaM taavi| navi jANate kimayaM saddo saMkhassa pghss| vR. badhirasya vijJAnaM zrotredriyavijJAnamAvRtaM sAmAnyataH zabdamAtrazravaNe'pi tdgtvishessaaprijnyaanaat| na tu zrotrAmAvRtaM sAmAnyataH zabdamAtrazravaNAttathA yo'paTuprajJo bAlo yazcAtivRddho yo vA'saMjJI amanaska: paMcendriyaH eteSAM vijJAnamAvRtaM kasmAt yasmAt te zRNvanto'pi no vai jaante| kimayaM zabdaH zaMkhasya uta ptthsyeti| bhA.[4612] kiM te jIvamajIvAjIvatti ya eva tena udiymmi| bhaNNai eva viyANasu jIvA cauridiyA biti|| vR.kiM te badhirAdayo jIvA utAjIvAstatra jIvA eveti tenoditaM bhaNyate evaM badhirAdivat caturindriyA api jIvA iti vijAnIhi zrotAvaraNamAtreNa jiivtvaaprcyuteH| bhA.[4613] evaM cakkhudiya ghANidiya jibhidiyovghaaehi| ekkekkagahANIe jAvau egidiyA neyaa|| vR.evamekaikahAnyAekaikandriyaparihAnitaH cakSurindriya ghrANendriya jihvendriyoSaghAtaiH krameNa trIndriyAdayaH tAvat jJeyA yAvadekendriyAH cakSurindriyopaghAte trIndriyA ghANendriyopaghAte'pi dvIndriyAH jihvendriyopaghAte'pyekendriyAH / iha pUrvaM vijJAnAvaraNe'pIndriyamanAvRtamukta midAnImindriyAvaraNe'pi vijnyaanmnaavRtmupdrshyti|
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM -265, [ bhA. 4614] bhA. [4614] sannissidiyaghAe vi tannANaM nAvarijjai / vitrANaM na tattha sannINaM vijjamANe vi iMdie / vR. saMjJina indriyaghAte'pi na jJAnamupahatendriyajJAnaM nAvriyate / etaccAgre bhAvayiSyate / asaMjJinAM punarvidyamAne'pIndriye vijJAnaM nAsti / yathoktaM prAk yathA cAgre vakSye / etadeva bhAvayatijo jAi ya jaccadho vanne rUve vikappaso / bhA. [4615] na te vAvarate tassa vitrANaM taM tu ciTThai // pAsattAvi na yAti visesaM vaeNamAdiNaM / bAlA asanniNo ceva vinnANAvavariyammi u // 531 bhA. [4616 ] vR. yo nAma jAyandhaH spaSTacakSurvarNAn rUpANi ca vikalpazo'nekaprakAraM jAnAti tasya netre'pyAvRte tat vijJAnaM tiSThati andhI bhUto'pi varNavizeSAn rUpAvizeSAMzca tathaiva sparzato jAnAtItyarthaH / tathA bAlA asaMjJinazca pazyanto'pi vijJAne AvRte varNAdInAM vizeSaM na jAnanti / tadevamindriyopaghAte'pi na vijJAnopaghAto vijJAnopaghAte'pi nendriyopaghAta iti vijJAnendriyayorbhedastathaiva tadAvaraNayorapi bheda iti jJAnAvaraNaM dazadhA, sAMpratamekaikendriyahAnyA yat ekendriyatvaM pUrvamuktaM tadbhAvayatibhA.[4617] iMdiya uvadhAeNaM kamaso egiMdi uva saMvRtto / anuvaha bahukaraNe visujjhatI usahAdIhiM // avavijjae uvajjie ya jaha iMdiehiM so puriso / esa uvamA pasatthA saMsArINidiya vibhAge / bhA. [4618] vR. ko'pi puruSaH kramazaH krameNendriyANAM zrotrAdInAmupaghAtena ekendriya eva saMvRttaH / tatra cAnupahate upakaraNe upakaraNendriye punarauSadhAdibhirvizuddhayati sarvaspaSTendriyo bhavati / tatra yathA sa puruSa indriyairapacIyate upacIyate ca / eSA upamA saMsAriNAmindriyavibhAge prazastA tathaiva saMsAriNo'pi paJcendriyAbhUtvA caturindriyAstrIndriyA dvIndriyA ekendriyAzca pariNamaMti, punadvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzca bhavantItyarthaH / bhA. [ 4619] pariNAmato jaM bhaNiyaM jinehiM aha karaNaM na yANati / diThaMte pariNAmeNa parivADI ukkamakaMmANaM // vR. atha yaduktaM jinaiH pariNAmataH saMsAriNAmindriyavibhAgastatra kAraNaM na jAnAti / evaM tenokte dRSTAntena pariNAmamadhikRtya kvacidutkramaparipATI vaktavyA / etadeva savistaramAhacarieNa kappieNa va diThaMte na va tahA tayaM attha / bhA. [4620 ] uvanei jahAnuparo pattiyai ajoggarUvammi // vR. caritena kalpitena vA dRSTAntena yathA taM vivakSitamarthamupanayati / yathA pare ayogyarUpamapi pratyeti / bhA. [4621] diThato pariNAme kahijjate ukkameNa vi kayAi / jaha U egiMdINa vaNasai katthaI puvvaM // vR. dRSTAntAnpariNAmayatIti pariNAmastAsmin dRSTAntapariNAmake ityarthaH / kadAcidbodho
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/265 tpAdAnuguNyena utkrameNapi kathyate / yathA zastra parijJAyAmekendriyANAM jIvatvaprasAdhanavidhau pUrva prathamoddezake vanaspatiH kthyte| antime codazake vaayukaayikH| tatra prathamata utkrameNa vanaspatInAM jIvatvakhyApanArthamAhabhA.[4622] pattaMti pupphati phalaM vadaMtI, kAlaM viyANaMti thediytthe| jAtI ya vaDDI ya jarA ya jehiM, kahaM na jIvA u bhavaMti te uu|| vR.ye patrayanti patrANi munycnti| pupphaMti puSpabhAjo bhavanti phalaM ca dadati kAlaM ca svapatrapuSpaphalanimittaM jaannti| indriyArthAMzca gItAdIn ye vijAnanti bakulAdInaM tathA drshnaat| tathA teSAM jAtivRddhirjarA ca, te kathaM na jIvA bhavanti? bhavantyeveti bhaavH| puruSAdidharmANAM sarveSAmapi tatropamyamAnatvAt, prayogazca vanaspatayo jIvA jAtijarAvRddhyAdhupetatvAt manuSyavatbhA.[4623] jAhe te saddahiyA tAhe kahijjati puddhvikaaiyaa| jaha u pavAlaga loNA uvala girINaM ca parivuDDI / / vR. yadA te vanaspatayo jIvatyena addhitA bhavanti tadA pRthivIkAyikA jIvAH (kathyante, yathA) pravAlAdiSu privRddhidrshnaat| bhA.[4624] kalalaMDarasAdIyA jaha jIvA taheva aaujiivaavi| joiMgaNakhajjue vA jahuNha taha teu jiivaavi|| vR. yathA kalalaM garbhaprathamAvasthArUpamaNDarasa ityevamAdayo jIvAstathaivApkAyajIvA api pratipattavyAH, prayogaH apkAyikA jIvA anupahatve sati dravatvAt kalalaM ca rsaadivt| tathA yathA jyotiraGgaNaH svadyotakaH yathA vA jvarite uSameti sa jIvanastathA tejojIvA api| prayogabhAvanA tvevam-tejaskAyikA jIvA asUryakiraNatve styuussmdhrmopettvaat| bhA.[4625] jAhe saddahite teU vAU jIvA se tAhe siisNti| satthapariNNAevi ya nukkamaNaM tu eytttthaa|| vR. yadA tejaskAyikAn jIvatvena zraddadhAti tadA se tasya vAyavo jIvAH ziSyante tathA vAyavo jIvA apare preritatve sati tiryaggati gamanAt gavAdivat zastraparijJAyAmapyutkramakaraNaM pUrvaM vanaspatyudezasyAnte vAyukAyikoddezasya karaNamityarthaH / tadarthaM sukhena jIvatvapratiprattyarthaM; upasaMhAramAhabhA.[4626] esa pariNAmago bhaNito ahuNA ujammaM vucchaami| so duviho nAyavvo bhAsAe sarIrajammo u|| vR.eSa dvividho'pi pariNAmaka ukto'dhunA jaDaM vkssye| sa jaDDo dvividho jJAtavya, tadyathAbhASaNAyAM bhASAjaDDaH shriirjddddshc|| bhA.[4627] jalamugaelamUgo mammaNamUgo ya bhAsajaDDo y| * duviho sarIrajaDDo tullo karaNe anipuNo a| vR.bhASAjaDDastrividhastadyathA-jaDamUka eDakamUka mnmnmuukshc| zarIrajaDDo dvividhastadyathAzarIreNa kriyaayaamnipunnshc| bhA.[4628] paDhamassa natthi saddo jalamajjhe va bhaase|
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 265, [ bhA. 4630 ] 533 bIu lago ceva accaMta vuccuyAyai // vR. atha matsyajalamUkasya jalamadhye iva bhASamANasya nAsti zabdaH, dvitIya eDamUka: eDakamiva vucchuyAyate / bhA. [4629] mammaNo puNa bhAsato khalae aMtaraMtarA / cireNa nIti se vAyA avisuddhA va bhAsate // vR. manmana: punarbhASamANo antaraMtarA skhalita yadi vA tasya bhASamANasya vAk cireNa tasya nirgacchati avizuddhA vA / samprati vantajahaMti dvAramAha bhA. [4630] duvihehi jaGghadose visuddhaM jo u ujjatI / kAyA cattA bhave tenaM mAsA cattAri bhAriyA / / vR. dvividhena jaDDadoSena vizuddhaM ya ujjhati tena kAyAH SaTkAyAstyaktA bhaveyuH na saMrakSitAstathAsya prAyazcittaM catvAro gurukA mAsAH / etena saMbhojanadvAraM vyAkhyAtam / bhA.[4631] kahie saddahie ceva uvaviMti pariggahe / maMDalI uvattu ime dosA ya aMtarA // vR. SaT jIvanikAye kathite zraddhite ca patatgRhe uyaventi patagRhe tatra samuddezApyate ityarthaH / etadanupasthApito bhavati tadAM taM maNDalyAM samuddezayet / antarA punarbhedyamAne ime vakSyamANA doSAstAne vAha bhA.[4632] pAyassa virAdhana atihIdaTThUNa uddhagamanaM vA / sehassa dugucchA save dudiTThadhammatti // vR. utpATyato nayata Anayato nayato vA pAtrasya virAdhanA syAt / yadi vA atithIn dRSTvA tasya vaMti vamanaM pravartate gamanatvAtta eva pradezAt kuryAt / zaikSakasya vA jugupsA janena kriyate yathA kenApi doSeNa duSTa eSa tataH pRthag bhungkte| sarvAnvA kazcit jugupsIta yathA pAtramapyevaMbhUtaM bhojanAt bahiH kurvanti aho duSTadharmANa iti / samprati bhUmittiya vivego iti vyAkhyAnArthamAhabhA. [4633] mUgalamugo sarIrajaDDo ya jo jAyai tullo / jaM vRttaMti vivego bhUmittiya te na dikkhijjA // vR. yaduktam - bhUmitrikasya viveka iti / tasyAyamartha: jalamUka eDamukaH zarIrajaDDuzca / yo'tisthUlastAnetAn trIn na dIkSayet / bhA. [ 4634 ] dummehamaNatisesI na jAetI jo ya karaNato jaDDo / te dunnivi tena na so dikkhei siyA so atisesI // vR.durbhedhasaMyatazca karaNato jaDDustamanatizeSI anatizAyI na jAnAti tena kAraNena tau dvAvapi sa dIkSayet / atha syAtsau'tizeSI tato na dIkSayati / bhA. [4635] ahava na bhAsA jaDDuM jahAiti paraM parAgataM cchaumo / iyaraMpi desahiMDaga asatIe vAvi TThavijjA // vR. athavA bhASAjaDDatti durmedhasaM paraM parAgataM mAtRpakSaparaM parAgataM gurupakSaparaM parAgataM ca chadyastho na tyajati itaramapi karaNajaDDuM dezahiNDakasya dezadarzanAya asati cAnyasmin sAdhau dIkSayedanyathA
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 vyavahAra - chedasUtram - 2 - 10 / 265 vivecayet na dIkSayet dIkSayan vA pariSThApayet / atraiva matAntaraM duSayatimAsatusAnAeNaM dummehataMpi kei icchaMti / bhA. [4636 ] taM na bhavati palimaMtho nayAvi cara vinA nANaM // vR. kecitta mASatuSajJAtena dumedhAstamapi dIkSitumicchanti tanna bhavati yato durmedhasaH pAThane svayaM sUtrArthayoH palimanthaH na cApi tasya jJAnaM vinA caraNaM tata AtmanaH parasya ca kevalaklezAnna taddIkSaNamiti // bhA. [4637] nAtithullaM na ujjhatti mehAvI jo avovaDo / jalamugamelamugaM ca pariThAvejja donnivi / vR. nAtisthUlaM nojjhayantItyarthaH / yazca medhAvI bobbaDo bhASAjaDDustapi nojjhati / jalamUkaM meDakamUkaM dvAvappetau pariSThApayet - bhA. [4638 ] muttUNa karaNajaDDuM parivaTTheti jAva sesa chammAsA / ekvekkaM chammAso jassa ya datuM vivicaeyA / / vR. muktvA karaNajaDDuM zeSaM durmedhasaM bhASAjaDDuM yAvatSaNmAsAstAvat parivartayanti anuvartayanti / tataH paramanyasyAcAryasya samarpyate / so'pi SaNmAsAn parivartayati tadanantaramanyasya so'pi SaNmAsAtparamekaikaM tasya SaNmAsAstatra trayANAmAcAryANAM madhye yasya samIpaM saMkhyAM gRhItavAn / yAvantaM dRSTavA yAcate mamainaM zikSAM dehIti tasya vivecanaM tasya dAnamityarthaH / tinhaM AyariyANaM joNaM gAhei sIsa tasseva / bhA.[4639 ] jai ettieNa gAhitto na pariTThAvae tAhe // vR. trayANAmAcAryANAM madhye yo grAhayati tasyaiva ziSyaH sa dIyate / yadi etAvatA AcAryatrikeNa paripATya militvA grAhito bhavatti tatastadA na paristhApyate / bhA. [4640 ] deMti ya jaMgamatherANa vAvi ahavA vi dattUNaM jo u| bhatI majjhaM kajjaM dijjati tasseva so tAhe // vR. athavA ajaGgamasthavirANAM sa vaiyAvRtyakaraNAya dIyate yadi vA yastaM dRSTvA bhaNati - mama kAryametena tasmAddIyatAmiti / tatastasyaiva dIyate bhA. [4641] jo puNa karaNe jaDDo ukkosaM tassa hoi chammAsA / kulagaNasaMghaniveyaNa eyaM tu vihiM tahiM kujjA / / vR. yaH punaH karaNe jaDDuH tasyotkRSTaM paripAlanaM bhavati yAvat SaNmAsAH / tataH paraM kulasya gaNasya saMghasya vA nivedanaM kriyate / sa yatkaroti tatpramANametaM vidhiM kuryAt / T mU. (266 )no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA khuDDUgaM vA khuDDiyaM vA uNaTTa vAsajAyaM uvadvAvottara vA saMbhujjittaevA / mU. (367 ) kappai niggaMthANavA niggaMthINa vA khuDDUgaM vA khuDDiyaM vA sAiregaaTThavAsajAyaM uvadvAvetta e vA saMbhuJjittae vA / vR. asya saMbaMdhapratipAdanArthamAhabhA. [4642 ] pavajjA pariyAto vutto seho u vijjae jattha /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH - 10, mUlaM - 267, [ bhA. 4642 ] 535 jammaNa pariyAgassa u vijANaNaTThA imaM suttaM // vR. pravrajyAparyAyA'nantarasUtreNo ktoyatra ziSyaH sthApyate / saMprati tasyaiva janmaparyAyasya vijJAnarthamidaM sUtramityeSa sambandhaH / sUtrAkSaragamanikA-na kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAM vA kSullakaM vA kSullikAM vA UnASTavarSajAtamupasthApayituM vA saMbhoktuM vA maNDalyAM, tathA kalpate nirgranthAnAM vA kSullake vA kSullikAM vA sAtirekASTavarSajAtamupasthApayituM vA upAsthApya maNDalyAM saMbhoktu vA atha kasmAdnASTaM varSajAtasyopasthApanAdi na klpte| ata AhaUNaTThae caritaM na ciTThae cAlaNIe udagaM vA / bAlassa ya je dosA bhaNiyA ArovaNA dosA // bhA.[4643] vR. UnASTake nASTavarSajAte bAle cAlinyAmudakamiva cAritraM na tiSThate tathA ye bAlasya doSA bhaNitA yA ca bAlasyopasthApane AropaNA sa prasajati / bAlasya doSAnAhakAyavaimanojogo havaMti tassa na vaDDhiyA jamhA / bhA. [4644] saMbaMdha anAbhoge ume sahasA vavAdeNaM // vR. tasya bAlasya kAyavAGgamanoyogA yasmAdanavasthitA bhavanti tasmAnnopasthApayeta / yatraivApavAdamAha-sambandhinamanAbhoge avame durbhikSe sahasAkAreNaM saMbhojane'pavAdenopasthApayet UnASTavarSajAtamapi / tatra sambandhidvAravyAkhyAnArthamAha bhA. [4645] bhuMjisse samayAsaddhi nIyo nicchai saMpayaM / sone saMbaMdha kahaM ciThejja taM vinA // vR. eSa bAlako mayA saha bhokSyate ityeva bhaNitvA nIto maNDalyAM sa ca samprati tamAcAryaM vinA bhoktuM necchati / sa vAcAryasyasnehena sambadhastataH kathaM pravajyAyAM gRhItAyAM saha bhojanaM vinA tiSThet naiva tiSThoditi bhAvaH / bhA. [4646 ] anuvaviu eso saMbhuMjai mA buvejja aprinnyo| tAovaTThAvijjai to naM saMbhujae tAhe // vR. tatra hu nizcitamapariNatA mA brUyureva yathaiSo'nupasthApito maNDalyAM saMbhuGkte tataH sa tadA upAsthApyate tadanantaraM saMbhojanaM-maNDalyAmiti / bhA. [4647] ahava anAbhogeNa sahasakkAreNaM vAvi hujja saMbhutto / umammi vi sahu tatto viSpariNAmaM tu gacchejjA // vR. athavA anAbhogena sahasAkAreNa vA maNDalyAM sa yukto bhUyAt / tato'sya mA prApadanavasthAprasaGga iti tamUnASTavarSjAtamapyupasthApya maNDalyAM saMbhojayet / avame durbhikSe jAte mA vipariNAmaM gacchediti upasthApya maNDalyAM saMbhojyate / etadeva bhAvayati - bhA. [4648] adikkhAyato mA me maM ime pacchabhojino / aparohamiti bhAvejjA tenAvi saha bhuMjate // vR. ime pracchannabhojino mA me'vame durbhikSe adIkSayanti adIkSAM kartumicchanti tena kAraNenAhaM paraH kRta iti sa bhAvayet / tatastenApi saha jhaTityevopasthApitena saMbhuMkte / mU. (268 )no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA khuDDagassa vA khuDDiyAe vA avaJjaNa
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra-chedasUtram-2- 10/268 jAyassa AyArapakappe nAma ajjhayaNe uddisitte| mU.( 269)kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA khuDDagassa khuDDiyAe vA vaJjaNajAyassa AyArapakappe nAma ajjhayaNe uddisitte|| bhA.[4649] lehaTThaTThamacarime uvaThAmo psNgo| uddeso sesasuttaMpi suttasseva uvkkmo|| vR.rekhAsthaM paripUrNamaSTamaM varSa yasya se rekhAsthASTavarSastasmin pramattasUtreNopasthApanAjJAnAtatto mA tatprasaGgattaH zeSasUtramapyuddizeditI sUtrasyAdhikRtasya eSa upakrama: smbndhH| sUtrasya vyAkhyA na kalpate nirgranthAnAMvA kSullakasya vA kSullikAvA vA avyaJjanajAtasya navyaJjanAnyupasthAromANi jAtAni yasya sa tathA tasya AcAraprakalpo nAmAdhyayanaM nizIthAparaparyAyamuddeSTaM / bhA.[4650] ahiaTThAmavarisassa vioravi paDhitena ukppaa| deMti avaMjaNajAtassa vaMjaNANaM pruuvnnaa|| bhA.[4651] jahA carittaM dhAreu UNaTho vajja pccko| tahAvi vukkaM vuDDI uavavAyassa no shuu|| vR.adhikASThavarSasyAsya paThite'pyacacAre avyaJjanajAtasya atra vyaJjanAnAM prarUpaNA krtvyaa| sA ca sUtravyAkhyAyAM kRtA, na tu naiva sUrayaH prakalpamAcAraprakalpaM nAmAdhyayanaM dadati / kuta ityAha-jahetyAdi yathAUnASThA UnASTavarSazcAritraM dhaaryitumprtylo'ymrthH| tathA ajAtavyaMjanatayA apakvabuddhiraparipAkA yA buddhirapavAdasya dhAraNe na dadati; tathA kalpate nirgranthAnAkanirgranthInAM vA kSullakasya vA kSullikAyAvAvyaJjanajAtasya AcAraprakalponAmAdhyayanamuddeSTuM athastokakAlAd dIkSitazcApi jAtavyaJjanasya dIyate na kiMvA netyataAha mU.(270 )tivAsapariyAyassa samaNassaniggaMthassa kappai AyArapakappa nAmaM ajjhayaNe uddisittae / vR.jAtavyaMjanasyApitrivarSaparyAyasya zramaNasya nirgranthasya kalpate AcAraprakalpo nAmAdhyayanamuddeSTuM yadi punastrayANAM varSANAM Arata uddizati tatastasya prAyazcittaM catvAro gurukaaH| trivarSaparyAyasyApyapariNAmakasyAtipariNAmakasya coddishtshcturgurukN| mU.(271)cauvAsapariyAgassasamaNassaniggaMthassa kappai suyagaDe nAmaMaMge uddisitte| - mU. ( 272) paMcavAsapariyAgassa samaNassa niggaMssa kappati dsaakppvvhaaroodisittaaevi|| mU.( 273 )aTThavAsapariyAgassa samaNassa niggaMstha kappati ThANasamavAe uddisitte| mU. ( 274 )dasavAsapariyAgassa samaNassaniggaMssa kappati vivAhe nAmaM aMga uddisitte| vR. caturvarSaparyAyasya zramaNanirgranthasya kalpate sUtrakRtaM nAmAGgamuddeSTuM paJcavarSaparyAyasya dazakalpasya vyavahArA vikRSTo nAma SaDbhya Arabhya navavarSANi yAvat tatparyAyasya sthAnaM samavAyasya dshvrsspryaaysyvyaakhyaaprjnyptiH| paJcamamaGgametadeva sahetukaM vaktukAmo bhASyakRdAhabhA.[4652] cauvAse suyagaDaM kappavavahAra pNcvaasss| vigaTTha ThANassa samavAto dsvrisvivaahpnnttii||
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-274, [ bhA. 4652] 537 vR. catuzcaturvarSaparyAyasya sUtrakRtaM paJcavarSasya kalpavyavahArAvupalakSaNametat / dazAzrutaskandhazcAvikRSTaparyAyasya sthAnaM samavAyazca dazavarSaparyAyasya vyaakhyaaprjnyptimuddishti| kiM kAraNametAvat kAlAtikramaNe tata AhabhA.[4653] cauvAso gADhamatI na kusamaehiM tu hIrae so u| paMcavarise u joggo avavAyassatti to deNti|| bhA.[4654] paMcaNhuvari vigiTTho suyatherA jeNa tena u vigittttho| ___ThANaM mahiDDayaMti ya tenaM dasavAsapariyAe / / vR.sUtrakRtAGgetrayANAM triSaSTyadhikAnAM pASaNDikazAtAnAM dRSTayaH prarUpyante tato hInaparyAyo matibhedena mithyAtvaM yaayaat| caturvarSaparyAyasya dharme'vagADhamati rbhavati tataH kusamayai pahiyate tena caturvarSaparyAyasya taduddeSTumanujJAtaM tathA paJcavarSopavAdasya yogya iti kRtvA paJcavarSasya dazakalpavyavahArAn dadati / tathA paJcAnAM varSANAmupari paryAyo vikRSTa ucyate tena kAraNena sthAne samavAye navAdhItena zrutasthavirA bhavanti tena kAraNena taduddezanaM prati vikRSTaparyAyo gRhItastathA sthAnaM samavAyazca mahardhikaM prAyeNa dvAdazAnAmapyaGgAnAM tena sUcanAditi tena tatparikarmitamatau dazavarSaparyAye vyaakhyaaprjnyptiruddishyte| mU.(275)ekkArasavAsapariyAgassa samaNassa niggaMssa kappai khuDiyA vimAnapavibhatti mahalliyA vimAnapavittI aMgacUliyA vaMgacUliyA vivAhacUliyA nAmaM ajjhynnmuddisitte| vR.asya vyAkhyA - bhA.[4655] ekkArasa vAsassa khuDDIyA mahallI vimaannpvibhttii| __kappai ya aMgavaMge vivAha ceva cliio| bhA.[4656] aMgANamaMgacUlI mahakappasuyassa vggcuuliio| vivAhacUliyA puNa putrattIe muneyvaa||| vR. ekAdazavarSasya kSullikAvimAnapravibhaktiryatra kalpeSu vimAnAni varNyante / mahatIvimAnapravibhaktiryatra vimAnAnyeva vistrennaabhidhiiynte| aGgAnAmupAsakadazAprabhRtInAM paJcAnAM cUlikA nirAvalikA aGgacUlikA mahAkalpazrutasya cUlikA, vargacUlikA vyAkhyA punaH prajJaptervyAkhyAprajJapte cuulikaamNtvyaa| mU.( 276 ) bArasavAsapariyAgassa samaNassaniggaMthassa kppi|arunnovvaae garulovavAe vavaruNovAe vesamaNovavAe velaMdharovavAe nAmaajjhayaNaM uddisiuN| bhA.[4657] bArasavAse aruNovavAya varuNo ya garula velNdhro| vesamanuvavAe ya tahAya te kappai uddisiuN|| vR.dvAdazavarSaparyAyasya aruNopapAto varuNopapAto garuDopapAto velaMdharopapAto vaizramaNopapAtazca / etAni paJcAdhyayanAni uddeSTuM klpnte| bhA.[4658] tesiM sirinAmA khalu pariyaTuMti eMti devA u| aMjali mauliya hatthA najjAvettA dasadisA u|| bhA.[4659] nAgAvaruNo vAsaM aruNA garulA ya vIyagaM deNti|
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/276 AgaMtUNa ya beMtI saMdisaha ki karemitti / / vR.teSAmaruNopapAtAdInAmadhyayanAnAM ye sadRzanAmAnaH khalvaruNAdayo devAste yaditAn praNidhAyAdhyayanAni parAvartante tadA te aJjalimukulitahastA dazApidiza udyogatayanti samAgacchanti samAgatya ca kiGkarabhUtAH paryupAsate; tathA nAmAno varuNAzca gandhodakAdivarSaM varSanti / aruNo garuDAzca bIjakaM suvarNaM dadataH pratyAsannamAgatya ca brUvate sandizata kiM kUrmo vymiti| mU.(277) terasa vAsapariyAgassa samaNassa niggaMthassa kppi| uTThANasue samuTThANasue deviMdovavAe naagpriyaavnniyaae|| . bhA.[4660] terasavAse kappai uTThANasue tahA samuTThANe devidaM pariyAvaNa nAgANa taheva priyaavnniiyaa|| vR. trayodazavarSasya kalpate utthAnazrutaM tathA samutthAnaM zrutaM devendra pariyApanikA nAgAnAM tathaiva pariyApanikA nAgapariyApanikA ityarthaH / sAmpratamamISAmadhyayanAnAmatizayamAhabhA.[4661] pariyaTTijjai ahiyaM uTThANasuyaM tu tattha uThei / __ kulagAmadesanAmAdI samuTThANasue nivisstti|| bhA.[4662] deviMdA nAgA viya pariyANImuveMti te dovii| coddasavAsuddesI mhsuminnbhaavnnjjhynnN|| vR. yatra praNidhaya utthAnazrutaM parAvartyate tatra kulagrAmadezAdi uttASThati udvasIbhavatItyarthaH / tataH kArye niSpanne samutthAnazrute parAvartyamAne te kulagrAmadezAdayaH svasthIbhUya punrnivishnti;| devendrapariyApanikAyAM parAvartyamAnAyAM devendrA nAgapariyApanikAyAM nAgAH smaagcchnti| mU.(278)caudasapariyAgassasamaNassaniggaMthassakappati sumiNabhAvaNA naamNajjhynnmuddisitte|| vR. caturdazavarSaparyAyasya zramaNasya nirgranthasya kalpate mahAsvapanabhAvanAnAmAdhyayanamuddeSTuM coddasavAsuddisae ityAdi bhASyagAthottarArdhaM supratItamadhunAdhyayanArthamAhabhA.[4663] icchaMtI susumiNA bAyAlA ceva huMti mhaasuminnaa| bAyattari savvasumiNA vannijjate phalaM tesiN|| vR.atra mahAsvapnabhAvanAdhyayane triMzatsAmAnyasvapnAH dvAcatvAriMzanmahAsvapnA varNyante phalaM ca teSAM vrnnynte| mU.(279)pannarasavAsapariyAssa samaNassaniggaMthassa kappai cAraNabhAvaNA naamjjhynnmuddisitte|| bhA.[4664] pannarase cAraNabhAvaNaMti uddisie u ajjhayaNaM / cAraNaladdhI tahiyaM upajjaMti tu ahiymmi|| vR.paJcadaze paJcadazavarSaparyAyasya caarnnbhaaventydhyynmuddishyte| tasya ko'tizaya ityAhacAraNalabdhiH tasminnadhIte utpadyate yena vA tapasA kRtA cAraNalabdhirupajAyate tdupvrnnyte| mU. ( 280) solasavAsapariyAyassa samaNassa niggaMthassa kappai te anisaggA nAma ajjhynnmuddisitte|
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH-10, mUlaM-281, [bhA. 4664] 539 mU.(281)sattarasavAsapariyAyassa samaNassaniggaMthassa AsIvisabhAvanA naammjjhynnmuddisitte| mU.( 282 )aTThArasavAsapariyAyassasamaNassaniggaMthassa kappatti diTThIvisabhAvaNA naammjjhynnmuddisitte|| mU. ( 283) eguNavIsavAsapariyAyassa samaNassa niggaMthassa kappai diTThivAyanAmaMga udisittae / mU.( 284 ) visativAsapariyAe samaNe niggaMthe savasuyANuvAtI bhvti|| bhA.[4665] teanisajjA solasaAsIvisabhAvanaM ca sttrse| diTThivisamaTThArasa uguNavIse diTThivAo u|| vR. SoDazavarSe tejonisargonAmAdhyayanamuddizyate / saptadaze varSe aasiivisbhaavnaamuddishyte| dRSTIviSabhAvanAmaSTAdaze varSe ekonaviMzatitame varSe dRSTivAdonAma dvaadshmnggmuddishyte| sAmprata-meteSAmadhyayanAnAmatizayAnAhabhA.[4666] teyassa nisaraNaM khalu AsIvisattaM taheva diTThivisaM laddhIto samuppajje samahIesuMtu eesu|| vR.eteSutejonisargaprabhRtiSvadhyayaneSu yathAkramaMtejaso nissaraNamAsIviSatvaMdRSTIviSamityeva labdhayaH smutpdynte| iyamatra bhAvanA tejonisarge'dhyayane'dhIto tejonissaraNalabdhirutpadyateyena vA tapasA kRtA tejolbdhirbhvti| tacca upavarNyate, AzIviSasaMbhAvanAyAM paThitAyAM AzIvipatvalabdheryairvA samAcaraNairAsIviSatayA karma badhyate, taanyupvrnnynte| evaM dRSTIviSabhAvanAyAmapi bhaavniiym| bhA.[4667] diTThivAe puNa hoi savvabhAvANarUpaNaM / niyamA savvasuyANuvAivIsai vAse ubodhvvo|| vR.dRSTivAde punarbhavati sarvabhAvanAM rUpaNaM prarUpaNaM niyamAt viMzativarSaH punaH sarvazrutAnupAtI bhavati / sarvamapi zrutaM yathA bhaNitena yogena tasya paThanIyaM bhvti| atha kasya tIrthakarasya kAle kiyanti prakIrNakAnyAbhavantyata AhabhA.[4668] cauddasaya sahassAI paiNNagANaM tu vddhmaannss| sesANa jattiyA khalu sIsA ptteybuddhaao|| vR.bhagavato vardhamAnasvAminaH tIrthe caturdazaprakIrNakasahasrANyabhavan zeSANAM ca tIrthakRtAM yasya yAvantaH ziSyAstasya tAvanti prakIrNakAni pratyekabuddhA api tasya taavntH|| bhA.[4669] pattassa pattakAle eyANi jo u uddise tss| nijjaralAbho vipulo kiha puna taM me nisaameh|| vR.pAtrasya yogysya pariNAmakastyeyarthaH / etenApAtre'tipariNAmake vAdadAno mahatI zrutAzAtaneti prtipaaditm| prApte kAle yathodite etAni prakIrNakAni ya uddizati tasya suvipulo nirjarAlAbhaH kathaM punaH savipulo nirjarAlAbhaH / sUrirAha-taM vipulaM nirjarAlAbhaM kathyamA nizamayata mete kthyti|
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/284 bhA.[4670] kammamasaMkhejjabhavaM khavei anusamayameva aantto| annarayammi joge sajjhAyammI visesen|| vR.karma jJAnAvaraNIyAdikamasaMkhyeyabhavopArjitamanyatarake'pi yoge pratilekhanAdAvAyukto anusamayameva kSapayati, vizeSataH svAdhyAye aayuktH| bhA.[4671] AyAramAdiyANaM aMgANaM jAva diTThivAto u| esavihI viNNeo savvesiM aanupuvviie|| vR.AcArAdikAnAmaGgAnAM yAvat dRSTivAdo dRSTivAdaparyantAnAM sarveSAmAnupUrvyAeSo'nantarodito vidhivijnyeyH| pAtrasyocite kAle yaducitamaGgaM taddAtavyaM, na shessmityrthH|| / mU.( 285)dasavihe veyAvacce pnntte|tN jhaa-aayriyveyaavcce| uvajjhAyaveyAvacce, theraveyAvacce tavassiveyAvacce, sehaveyAvacce, gilANaveyAvacce, sAhammiyaveyAvacce, kulaveyAvacce, gaNaveyAvacce, sNghveyaavcce|aayriyveyaavcce karemANe samaNe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhvti| vR.asyAkSaragamanikA navaraM vaiyAvRttyaM trayodazabhiH padaistAnyagre vakSyante / tathA mahAnirjara: pratisamayamanantyanantakarma paramANunirjaraNAt mhaapryvsaansiddhigmnaat|| bhA.[4672 dasaviha veyAvaccaM imaM samAseNa hoi vineyN| AyariyauvajjhAe there ya tavassi sehe y|| bhA.[4673] ataraMtakulagaNe yA saMghe sAhammi vejjavacce y| etesiM tu dasaNhaM kAyavaM terasapaehi / / vR. dazavidhamidaM vakSyamANaM samAsena vijJeyaM / tadyathA-AcAryasya upAdhyAyasya sthavirasya tapasvinaH zaikSakasya ataranglAnastasya saMghasya sArmikavaiyAvRttyaM gAthAyAM saptamI sarvatra pratipattavyA; eteSAM tvAcAryAdInAM dazAnAmapi yathA yogaM trayodazabhiH padairvaiyAvRttyaM kartavyaM tAnyeva trayodazapadAnyAhabhA.[4674] bhatte pAne sayanAsane ya paDilehaNa paaymcchimddhaanne| rAyA tenaM daMDaggahe ya gelanamatte y|| vR.bhaktena bhaktAnayanena vaiyAvRttyaM kartavyaM?, 1 pAnIyena pAnIyAnayanena 2, zayanena zayyA saMstArakena 3 Asanena AsanapradAnena 4 pratilekhanena kSetrasyopardharvA prtyupekssnnenaapi| pAetti pAdapramArjanena yadi vA auSadhapAnena akSNi akSirogiNo bheSajapradAnena 7 / adhvani adhvanaM prapannAnAmupagraheNa 8 rAjadviSTe nistAraNena 9 / tenatti zarIrastenebhyazca saMrakSaNena 10 / tathA vicArAdibhya AgatAnAM dnnddgrhnnaat||, glAnatve jAgrato yat yogyaM tatsampAdanena 12 / matteyatti mAtRkatrikaDhaukanena 13 / etAni tryodshpdaani|| bhA.[4675] jA jassa hoi laddhI taM tu na hAvei sNtvirymmi| eyANuttatthANI upAyaM kiMcittha vucchaami|| vR.yA yasya bhavati labdhiH sa tAM sati vIrye parAkrame nhaapyedeti| khyApanArthaM tryodshpdaanyupaattaani| etAni coktArthAni supratItAni tathApi kiMcidatra vineyajanAnugrahAya vkssyaami|
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 541 uddezakaH-10, mUlaM-285, [ bhA. 4676 ] bhA.[4676] pAyaparikammapAe usaha bhesajja dei acchINaM / addhANe uvageNhai rAyapuDhe ya nitthaare|| vR. pAyatti pAdaparikarma pramArjanAdi karoti yadi vA aupadhaM paayynti| acchitti akSNo roge samutpanne bheSajaM dadAti adhvanI pratipannAn upagRhNAti upadhigrahaNo vizrAmaNAkaraNena copssttbhraati| rAjadviSTe samutpanne tato nistaaryti| bhA.[4677] sarIrovahi tene hi sA rakkhati sati balaMmi sNtNmi| daDaMggahaNaM kuNaMtI gelane yAvi jaMjoggaM / , vR. zarIrastenebhya upadhistenebhyazca sati vidyamAne bale sati vicArabhUmyAdibhya AgatAnAM paryAyAdivRddhAnAM sAdhUnAMdaNDagrahaNaM kroti| glAnatve ca jAte yat yogyaM ttsmpaadyti| bhA.[4678] uccAre pAsavaNe khele mattayatiya ttivihame y| savvesiMkAyavvaM sAhammie tatthimo viseso|| vR.uccAre prazravaNe khele zleSmaNi maatrktrikmett| trayodazapadAtmakaM vaiyAvRttyaM trividhaM manasA vAcA kAyena ca sarveSAmAcAryAdInAMdazAnAmapi kartavyam tatrAyaMsArmike vizeSastamevAhabhA.[4679] hojja gilANo ninhavo na yattha visesaM jANai jano u| tubbhetthaM pavvatito na tarati kina kuNaha tassa / / bhA.[4680] tAhe mA uDDAho uttIho tassa phaasuennNti| paDuyAreNa karo nicco ettI ettha aha siiso|| vR. ko'pi ninhavaH ko'pi glAno bhavet na ca tatra jane vizeSaM jAnAti eSa ninhava ete ca susAdhava iti tato jano brUyAt-yuSmAkamatra pravrajito na tarati, na zakroti, tasyAH kintu kuruta pratijAgaraNaM tato mAbhUta pravacanasyoDAha iti tasyApi prAsukena pratyavatAreNa bhaktapAnAdinA vaiyAvRttyaM kroti| athAnantaramatra shissyshcodyti| kiM tadityAha-titthagaraveyAvaccaM kiM vA na hoti nijjaratahiyaM ahaveti Ayarito atra tIrthakaravaiyAvRttyaM kasmAnna bhaNitaM kiMnu na kartavyaM kiMvA tatra nirjarA na bhavati evaM ziSyeNodito athAnantaramAcAryo vravItibhA.[4681] AyariyaggahaNeNa titthayaro tittha hoi gahio u| . kiM vA na hoyAyariu AyAraM uvadisaMto u|| bhA.[4682] nidarisaNattha jaha khaMdaeNa puTTho ya goyamo bhvyN| keNa utuhyaM siTuMti dhammAyarie pccaah|| vR.AcAryagrahaNena tatra dazAnAM madhye tIrthakaro gRhIto dRSTavyaH / atha kiM vA kena vA kAraNena na bhavatyAcAryo bhavatyeveti bhAvaH / svayamAcArakaraNaM pareSAmityAcAropadezanamityAcAryazabdapravRttinimittaM tata: tIrthakare'pi samastIti bhavati tIrthakaraH / AcAryo'tra nidarzanArthaM / yathA skandakena bhagavAn gautamaH pRSTaH-kenedaM tava ziSTaM kthitmiti| sa prtyaah-dhrmaacaaryenneti| bhA.[4683] tahmA siddhaM eyaM AyariyagahaNeNa gahiya titthyro| AyariyAdI dasavI terasa guNa hoMti kaayvvaa|| bhA.[4684] tIsuttarasayamega ThANaNa vanniyaM tu suttmi|
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 542 vyavahAra-chedasUtram-2- 10/285 veyAvacce suvihiyaM nimmaM nivvaannmggss| vR.yasmAt yuktinidarzanaMcAsti tasmAtsiddhametat AcAryagrahaNenatIrthakaro gRhiitH|aacaarydiini ca dazApi padAni trayodazaguNAni bhavanti krtvyaani| ekaikasmin pade trayodazabhiH padaiH vaiyaavRttykrnnaat| evaM ca sati vaiyAvRttyevaiyAvRttyaviSaye sUtre triMzaduttaraM sthAnAnAM zataM varNitaM kiM viziSTamityAha-suvihitAnAM prApaNaM nirvaannmaargsy| _ bhA.[4685] vavahAre dasamae dasaviha sAhussa juttjoggss| egaMta nijjarA se na hu navari kayammi sjjhaae| vR. vyavahAre dazame uddezake yat dazavidhaM vaiyAvRttyamuktaM tasminsAdhoyuktayogasyaikAntanirjarA bhvti| na hunavarikevalaM svAdhyAye kRte se tasyaikAntanirjarati / / bhA.[4686] esonugamo bhaNito ahuNA unauso ya hoi duviho u; nANa nao caraNanao te samAsaM tu vucchaami| vR. tadevameSo'nugamo bhaNito'dhunA nayo vaktavyaH / tatra yadyapi nayA: zatasaMkhyAstathApi te sarve nayadvaye antrbhvnti| tatra Aha-nayo dvividho bhavati, jJAnanayazcaraNanayo nAma kriyAnayastayoH samAsaM saMkSepaM vkssyaami| tamevAhabhA.[4687] nAyaMmi giNhiyave agihriyavvaMmi ceva atthNmi| jaiyavvameva iI jo uvadesa so nayo naam|| vR. jJAne samyak paricchine gRhItavye upAdeye agrIhatavye'nupAdeye heya ityarthaH / cazabdaH khalUbhayo rgrahItavyAgrahItavyayoranukarSaNArtha: upekSaNIyavastusamuccArtho vA evkaarstvvdhaarnne| tasya caivaM vyavahitaprayogaH / jJAta eva grahItavye agrahItavye upekSaNIyeca nAjJAte arthe aihikAmuSmikarUpe tatra aihiko grahItavyaH strakcandanAdiH, agrahItavyo viSazastrakaMTakAdiH, upekSaNIyastRNAdirAmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiH, upekSaNIyo vivakSayA abhyudayAdistAsminnarthe yatitavyameveti anusvAlopAtevamamunAkraNejJAnapurassaraNarUpeNa aihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA satvena yatitavyaM pravRttyAdilakSaNo yatnaH kaaryH| itthaM caitadaGgIkartavyaM samyaka jJAnapravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAttathA coktamanyairapi vijJaptiH phaladApuMsAna kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phlsNvaaddrshnaat||" tathA muSmika phalanAthinApijJAta eva yatitavyamAgamo'pi tathA prtipaadnaat| uktaM ca-"paDhamaM nANaM tato dayA evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhI kiMvA nAhIccheyapAvagaM" // itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyApi nissiddhaa| tathA cAgamaHbhA.[4688] gIyattho avihAro bIito gIyatthamIsito bhnnito| etto taiya vihAro nANunnAto jinvrehi| vR.nakhalvandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyate itybhipraayH| evaM tAvankSAyopazamikaM jnyaanmaadhikRtyoktm| kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaMtasyaiva pratipattavyaM / yasmAdarhato'pi bhavAmbhodhitaTasthasyadIkSApratipannasya tapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptirupajAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti tasmAt jJAnameva For privat
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka :- 10, mUlaM - 285, [ bhA. 4688 ] 543 pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitaM, iti jouvadesa so nayo nAma iti, evamuktena prakAreNa ya upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ukto jJAnanayaH / samprati kriyAnayAvasaraH / taddarzanaM cedaM krikaiva aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM pradhAnaM yuktiyuktatvAt / tathA cAyamapyuktasvarUpAmeva svapakSasiddhaye gAyAmAha - nAyammi giNhiyavve ityAdi asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA jJati gRhItavye cArthe aihikASmikaphalaprApti kAraNaM arthinA yatitavyameva yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatravyatirekeNa na jJAnavato'pi abhilaSitArthAvAptirupajAyate / tathA coktamanyairapi - kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strI bhakSyabhogajJo na jJAnAtsukhito bhavet // tathA AmuSmikaphalArthinApi kriyaiva kartavyA / tathA ca bhagavadvacanamapyevameva vyavasthitaM / ceiya kulagaNasaMghe AyariyANa ca pavayaNasue ya / savvesuvi tena kayaM tavasaMjamamujjamaMtena // itazcedamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktam / subahupI suyamahiyaM kiM kAhIcaraNavippahInassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDI vi // dRzi kriyA vikalatvAttasyetyabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM caaritrNkriyetynrthaantrtvaat| kSAyikamaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva yasmAdarhato bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi tAtmuktyavAptiH saMbhavati yAvadakhilakarmendhanAnala bhUtA hrasvapaJcAkSarogaraNakAlamAtrA sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApyeta tataH kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmika phala prAptikAraNamiti / iti jo upadeso so nayo nAma iti evamuktena prakAreNa yaH upadeza: kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma kriyAnayaH ityarthaH / uktaH kriyAnayaH / itthaM jJAnanayakriyAnayasvarUpaM zrutvA viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha-kimatra tatvaM pakSadvaye'pi yuktisaMbhavAt / AcArya saha bhA.[4689 ] savvesi pi nayAnaM bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaThito sAhU // vR. sarveSAmapi mUlanayAnAmapi zabdAttadbhedAnAmapi nAyAnAM dravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyAM sAmAnyameva vizeSa eva ubhayameva parasparanirapekSyamityAdirUpAthavA nAmAdinayAnAM madhye ko nayaH kaM sAdhumicchatItyAdi rUpAM nizamya zrutvA tatsarvanayavizuddhaM sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitazcAritrajJAnasthita: sAdhuryasmAtsarve nayA bhAvato bhAvanikSepamicchanti / tadevaM nayavaktavyatApi kRtA bhASyastutirAyaNamidaM gamyakartRkatvaM gAthAdvayam kappavavahArANaM bhAsaM muttUNaM vittharaM savvaM / puvvAyariehiM kayaM sIsANahiovaesatthaM // bhavasayasahassamahaNaM evaMto yaMti je ukAhiti / kammarasayavippamukkA mukkhamaviggheNa gacchaMti //
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 vyavahAra-chedasUtram-2-10/285 dezaka iva nirdiSTA viSamasthAneSu ttvmaargsy| viduSAmatiprazasyo jayati zrI cuurnnikaaro'sau|| viSayo'pi vyavahAro vyadhAyi sugamo guruupdeshen| yadavAdi tatra puNyaM tena janaH syaatsugtibhaagii| durbodhAtapakaSTa, vyapagamalabdhaikavimalakIrtibharaH / TIkAmimAmakArSIt malayagiri: pezalavacobhiH / / vyavahArasya bhagavato ythaasthitaarthprdrshndkssN| vivaraNamidaMsamApaM shrmnngnnaanaammRtbhuutm|| jIyAdvai suguruH sadA munivaro bodhiprado mohano, harSome vratadAyakaH sucaraNaH panyAsabhUSAvRtaH; mANikyena subodhazAMtamanasA saMzodhitaM tena yad, dhyAtavyaM vyavahArasUtramidamAnaMdapradaM muktye|| uddezakaH-10 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA vyavahArasUtrasya (bhadrabAhusvAmi raciMtA niyukti-yuktaM ) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM __evaM malayagiri AcArya viracitA TIkA prismaapt| 36 tRtIyaMchedasUtraM "vyavahAraM" samAptam | bhAga:-21 pIThikA evaM uddezakAH 1, 2, 3 bhAga:-22 uddezakAH 4-5-6-7-8-9-10
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvA2A sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devaddhigaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha paM bhagavAnadAsa cauda pUrvadha2 zrI bhAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi paM becaradAsa paM rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI paM0 hIrAlAla
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] krama 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) AgamasUtranAma - vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa | AcAra 2554 |zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 | abhayadevasUri 3575 bhagavatI 15751 abhayadevasUri 18616 jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 | abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 |10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta 1250 | abhayadevasari 900 12. | aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 | malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya / 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 |23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) / 1(?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 / AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 176 27. bhaktaparijJA 215 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 | vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) / 110 30. gacchAcAra 175 | vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 25. Atara prata
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrasva 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniyukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNa) saGghadAsagaNi (bhASya ) 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri [3] * mUla zloka pramANa saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 - ? - (cUrNi) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 130 haribhadrasUri droNAcArya ni. 1355 ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 | 28000 7500 42600 7600 | 34000 6400 2225 1000 22000 (?) 7500 7000 7000 16000 7732 5900 noMdha : (1) (Uta 45 Agama sUtrobhAM vartamAna aNe pahelA 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) ata vRtti-sAhi ke noMdha che te khame rela saMpAhana bhuSanI che. te sivAyanI pAsa vRtti - cUrNi khAhi sAhitya mudrita } mudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nA vilye caMdAvejjhaya jane vIrastava prakIrNaka Ave che. he abhe "AgamasuttANi" bhAM bhUja 3ye bhane "AAgamaddIpa'bhAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] paMthakanvanuM mArga ane "kAmasuttaLimAM saMpAdIta karyuM che. (5) zodha ane viSNu e baMne nivina vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM bhASyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prakIrNa sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. pravedI nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha zAnita e traNenI pUof ApI che. jemAM dazA ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre . nizItha upara to mAtra vIsamA deza nI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivatta 2 ) dina) nizcitta | BHIM | nivRtti zlokapramANa 9. sAvara-nivRtti 450 ___6. Avazyaka-niyukti 2500 2. sUtrakRta-niyukti 265 __7. oghaniyukti 1355 bRhatkalpa-niyukti - 8. piNDaniyukti 835 vyavahAra-niyukti * - | | dazavaivAniva-nirdhavitta, 500 5. dazAzruta0-niyukti | 180 | 10. | uttarAdhyayana-niyukti 700 noMdha :(1) ahIM Apela strI pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela stava pramANa che. (2) * vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nidhitta hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttikAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) goSa ane vizvaniyukti svataMtra mUnagAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana AF-89 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivAmAMthI dazAzrutabdha nitti upara pUrNa ane anya pAMca nivina uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nivina spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivijJakartA tarIke padravAhiyAnI no ullekha ja jovA maLe che.
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] vartamAna aNe 45 bhAgamabhai Gavu bhASyaM krama NA krama bhASya gAthApramANa 483 322 nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya 7500 7600 6400 / 8. 3185 | 3125 / 10. | AvazyakabhASya * oghaniyuktibhASya * piNDaniyuktibhASya * dazavaikAlikabhASya * uttarAdhyayanabhASya (?) 46 9. 63 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya n| sal saGghadAsagaNi DovAnuM ||y che. abhaa2|| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya samA2AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bho // prabhArI 483 jyuM bha 183 // 1 // mULabhASya 3pecha bhane 300 yA anya bhASyanI cha.4no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM yo cha. [R 3 vizeSAvazyaka bhASya pU4deg4 prasidhdha thayu cha 59 te samaya AvazyakasUtra- (652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI magaravRtti Adi peTA vivaraNo to vazya ane nItatva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM thayo 4 cha. 59 // teno ta vizena. 25. sabhIne bhaNeda nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAdhyano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI 2 // niyuktimA maNI yAnuM saMbhaNAya cha (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652no ho pArthano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3ce bhASyagAthA TevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi sevA maNera cha. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 5916cdy bhaNe cha.326is bhaassyn| jatA ajJAta ja che.
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16) . 3275 1000 7000 vartamAna ANe 45mAgamamai BL cUrNiH krama | cUrNi | zlokapramANa | krama zlokapramANa AcAra-cUrNi 8300 9.| dazAzrutaskandhacUrNi 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi | 3. bhagavatI-cUrNi 3114 11. jItakalpacUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 12. | AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13. dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 15. nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 16. | anuyogadAracUrNi / nodha:(1) 6sd. 16 cUrNimAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetra cUrNi mamA / saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pU pUjyapAda AgamoddhArakazrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI me cUrNi agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prAzana pUjya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize Sucue 1514praznAyita. muM43 cha. bhagavatI caNi to maje4 cha. 550 zIta. thaInathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stomache zIta yayAnuM mAM nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattarannAma bhuNyatva saMbhaNAya che. 3243 mate amuka pUrtinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMnI" yintyamAvata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI pAtI 2ii yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 mAgamA 652 mArga nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArIta yais bhASya, syAM niyukti bhane syADa cuurnnin| mAmA vartamAna meM suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimokanA 5opa . -
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] (45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo sUicanA:- ame saMpAdita karela mAnakuLa-sarI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake mArIramAM prathama aMka kRtanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezava no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUttano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane sAthai/padya ne padyanI sTAIlathI II - | goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (7) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (7) kathAra - zrutajU:/cUna//adhyayanaMddeza:/mUrta pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - thAna/dhyayana/mUrta (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM bhagavatI - zatakaM/varga:-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM rAtavanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) yaff. (2) gaMtAzata kemake zata 21, 22, 23 mAM zatava nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zataka - rU3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane aMta zata athavA zatazatava nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA zrutaskranyamAM dhyAna ja che. bIjA zrutasda no peTAvibhAga " nAme che ane te va nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- vargaH/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM sAtha ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAzravadAra ane saMvAda kahyA che. (koIka ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (39) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) pati- mUrta (13) rAjapraznIya- mUlaM
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama - * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM khA bhAgabhabhAM OMUta aza vibhAga ryA che to sabha4 bhATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilAgi nodhanIya che. bha pratipatti - 3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA yAra peTAvibhAgo thaDe che. tethI tipatti/(neraiya Adi)/uddezakaH /mUlaM khe rIte spaSTa alaga pADelA che, jetha rIte zabhI pratipatti nA uddezakaH nava nathI patra te peTAvibhAga pratipattiH nAme 4che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMDyAM uddezakaH che, jyAM dvAraM che pakSa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM khAgama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta na mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti - vakSaskAraH /mUlaM (19) nirayAvalikA pratipattiH nAma peTA vilAgi che. pakSa uddezakaH mahi adhyayanaM/mUlaM adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM B (22) puSpacUlikA - adhyayanaM/mUlaM (23) vahidazA adhyayanaM / mUlaM - bhAgama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthai bhevA bhaNe che Dema tene upAMganA pAMya varga tarI sUtradvAre bhojapAvelA che. yA varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagaire bhAvA - - ( 24 thI 33) catuH zaraNa (Adi dazepayantrA) mUlaM (34) nizItha (35) bRhatkalpa (36) vyavahAra (37) dazAzrutaskandha dazA/mUlaM uddezakaH /mUlaM uddezakaH/mUlaM. uddezakaH /mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM - (40) Avazyaka adhyayanaM/mUlaM ( 41 ) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM -
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 | 24. 6. 72 62 ka / 13 / [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA 1. | AcAra | 552 | 147 | 24. | catuHzaraNa / 63 / 63 sUtrakRta 806 723 | 25. AturapratyAkhyAna 71 | 70 sthAna 1010 169 | 26. | mahApratyAkhyAnaM / 142 | 142 samavAya 383 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 | 172 bhagavatI 1087 114 | 28. taMdulavaicArika 161 | 139 jJAtAdharmakathA 241 57 | 29. . saMstAraka 133 133 upAsaka dazA 13 | 30. | gacchAcAra 137 / 137 antakRddazA 12 / 31. | gaNividyA anuttaropapAtika 4 | 32. | devendrastava 307 307 10. | praznavyAkaraNa 47 14 | 33. | maraNasamAdhi 664 / 664 11. vipAkazruta 47 | 3 | 34. | nizISa / 1420 12.| aupapAtika 77 | 35. | bRhatkalpa 215 13.| rAjaprazniya / 85 / - | 36. | vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 | 37. | dazAzatarakAra dazAzrutaskandha 114 15.| prajJApanA 622 231 38. jItakalpa 103 | 103 16.| sUryaprajJapti | 214 | 103 | 39. | mahAnizItha / 1528 17. candraprajJapti 218 | 107 | 40. | Avazyaka 92 | 21 18. jambUdIpaprajJapti | 365 131 | 41. | oghaniyukti 1165 1165 19. nirayAvalikA 41. / piNDaniyukti 712 / 712 20. kalpavataMsikA 42. dazavaikAlika 540 21. puSpitA 11 2 | 43. | uttarAdhyayana 1731 1640 | puSpacUlikA 1 . 44. | nandI 168 93 23. / vaNhidazA 1 | 45. | anuyogadvAra 350 | 141 8 3 noM :- 631 gAthA saMdhyAnI samAveza mUlaM mAM 45 deg401ya che. te mUla sipAyanI masa gAthA samAvI nahI. mUla za6 me samo. sUtra bhane gAthA bane bhATe no. Apelo. saMyusta bhanuma che. gAthA ghai4 saMpAhanomA sAmAnya gharAvatI jopAthI tanI masAja Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] [11] [12] [13]. [14] [15] [1] [17] [18] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya- 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2-zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3-zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya-ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1 tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti -be. caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 204ra sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUja aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [19]. [20] [21] [22] [3] [24] [25] [2] [27] [8] [29] [30]. [31] [32] [33] [34] [35]
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35] [33] [38] [3] [40] [41] [11] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama [ sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 - prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45] samavAo [46 ] vivAhapannati nAyAdhammakahAo [ 47 ] [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50 ] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM uvavAiyaM [ 53 ] [ 54 ] rAyappaseNiyaM [ 55 ] jIvAjIvAbhigamaM [ 56 ] pannavaNAsuttaM [57] sUrapannatiH [58] caMdapannattiH [59] jaMbUddIvapannati [60] nirayAvaliyANaM [61] kappavaDiMsiyANaM [62] pupphiyANaM [ 63 ] pupphacUliyANaM vahidasANaM [ 64 ] [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] AurapaccakkhANaM [ 67 ] mahApaccakkhANaM [ 68 ] bhattapariNA [AgamasuttANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi- 3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi- 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuttANi- 12 ] [AgamasuttANi- 13 ] [AgamasuttANi - 14 ] [AgamasuttANi- 15 ] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi-17] [AgamasuttANi- 18] [AgamasuttANi 19 ] [AgamasuttANi - 20 ] [AgamasuttANi- 21 ] [AgamasuttANi-22 ] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27 ] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM taiyaM aMgasutaM cautthaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM aTThamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaMuvaMgataM taiyaM uvaMgasutaM cautthaM uvaMgasutaM paMcamaM uvaMgasutaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgataM aThThamaM uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasuttaM evarasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM paDhamaM paNNagaM bIaM paNNagaM tIiyaM paINNagaM cautthaM paINNagaM
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] [69] taMdulakyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aTThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36 ] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaniRtti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42 ] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [1] AyA2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU43 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nayAdhamA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3]. chaThuM aMgasUtra [7] pAsapahasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] maMtagaDasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAvAga29- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyakhaseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105 pannavaNAsura gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [16] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 pAcamuM upAMgasUtra [117] caMdapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaMvaDisiyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111 payiA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] pucUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113 vahidasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pahelo paDyo [115] AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] bIje payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo payagno [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] cotho payagno [118] taMduveyAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 [121] caMdAvejhaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-ra [122) gaNiviksa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo payo [123 deviMdatyao - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-9 navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payagno [125] nisIha gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM chedasUtra [12] buhatakapta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjuM chedasUtra [127] vavahAra- . gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM chedasUtra [118] dasAsuyaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] cothuM chedasUtra [12] jIyakappo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [13] ohanijutti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [33] piMDanijutti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [15] uttarayA - [35] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM sthAnAGgasUtraM saTIkaM [142] [143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144] [145 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162 ] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuH zaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA cothuM mUlasutra pahelI cUlikA AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM-2 AgamasuttANi saTIkaM 3 AgamasuttANi saTIkaM-4 AgamasuttANi saTIkaM-5/6 AgamasuttANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-9 AgamasuttANi saTIka - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. - saMpa stha: "Agama ArAdhanA kendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] _ "AgamasuttANi-saTIkaM' m|| 1 thI u0 nuvi1295 ) AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 |bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 |vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASya ale Personal use only