________________
२७६
व्यवहार-छेदसूत्रम्-२-७/१७६ चन्द्रे तु तस्यामेव रात्रौ मुक्ते यावदपरश्चन्द्रो नोदेति तावदस्वाध्याय इति सैव रात्रि परंपरं च दिनमित्येषमहोरात्रमस्वाध्यायः ।अन्ये पुनराहुराचीर्णमिदंचन्द्रोरात्रोगृहीतोरात्रावेवमुक्तस्तस्यारात्रेः शेषंवर्जनीयं यस्मादागामिसूर्योदये समाप्तिरहोरात्रस्य जाता । सूर्योऽपि यदि दिवा गृहीतो दिवैव मुक्तस्तस्तस्यैव दिवसस्य शेषरात्रिश्चवर्जनीया इति । तथा निर्धात गुञ्जितयोः प्रत्येकं यस्यां वेलायां निर्धातोगुञ्जितंवाऽधिकृतंदिनेऽभवत् द्वितीयोऽपिदिनेयावत्सैववेला प्राप्ताभवति, तावदस्वाध्याय एव तयोरप्यस्वाध्यायस्याहोरात्रप्रमाणत्वात् । उक्तंच-निग्घातोगुंजियंचलोकप्रतीता एए ।अहोरत्तं उवहनंतित्तितथा ।। [भा.३१२०] चउसंज्झासुनकीरइपाडिवएसुंतहेव चउसुंपि ।
जोजत्थ पूजतीतुसव्वहिं सुगिम्हतो नियमा ।। वृ-चतस्त्रः सन्ध्यास्तिस्रो रात्रौ तद्यथा-प्रस्थितेसूर्ये अर्धरात्रे प्रभातेच चतुर्थीदिवसस्य मध्यभागे एतासुचतसृष्वपिस्वाध्यायोन क्रियते, शेष क्रियाणां तुप्रतिलेखनादीनांनप्रतिषेधः स्वाध्यायकगण चाज्ञाभङ्गादयो दोषास्तथा चतस्त्रः प्रतिपदस्तद्यथा-आषाढपौर्णमासी प्रतिपत् १, इन्द्रमह प्रतिपत् २, कार्तिक पौर्णमासीप्रतिपत् ३, सुग्रीष्मप्रतिपत्४,चैत्रपौर्णमासी प्रतिपदित्यर्थः, एतास्वपिचतसृष्वपि प्रतिपत्सु तथैव स्वाध्याय एव न क्रियते न शेष क्रियाणां प्रतिषेधः । इह प्रतिपद्ग्रहणेन प्रतिपत् पर्यन्ताश्चत्वारो महाः सूचिताः । इत्येषां तु चतुर्णा महानां मध्ये यो महो यस्मिन् देशे यतो दिवदारभ्य यावन्तं कालं पूज्यते तस्मिन् देशे ततो दिवसादारभ्य तावन्तंकालं स्वाध्यायं न कुर्वन्ति, प्रतिपत् पुनः सर्वेषां पर्यन्तः । सव्वेसिंजाव पडिवतो इति वचनात् । सुग्रीष्मकश्चैत्रमासभावी पुनर्महामहः । सर्वेषु देशेषु शुक्लपक्ष प्रतिपद्य आरभ्य चैत्रपूर्णमासी प्रतिपत्पर्यन्तो नियमात्प्रसिद्धस्ततो यद्यध्वानं प्रतिपन्नस्तथापि चैत्रमासस्य शुक्लपक्ष प्रतिपद आरभ्य सर्वं पक्षं पौर्णमासी प्रतिपत्पर्यन्तं यावदवश्यमनागाढो योगो निक्षिप्यते । शेषेषु आगाढादिकेषु योगो न क्षिप्यते केवलं स्वाध्यायं न कुर्वन्ति । गतंसदेवमस्वाध्यायिकमिदानी व्युद्ग्राहमाह[भा.३१२१] बुग्गह दंडियमादीसंखोभ दंडिएय कालगतो।
अनरायएयसभएजच्चिरनिदोच्चहोरतं ।। वृ-व्युद्ग्रहे परस्परविग्रहेदण्डिकादीनामादिशब्दात्सेनापत्यादिनांचविग्रहे अस्वाध्यायः । इयमत्र भावना-द्वौ दण्डिको सस्कन्धावारौ परस्परं संग्रामं कर्तुकामौ । यावन्नौपशाम्यतस्तावत्स्वाध्यायः कर्तुं न कल्पते किं कारणमिति चेतुच्यते-तत्र वानमन्तराः कौतुकेन स्वस्वपक्षण समागच्छन्ति, ते च्छलयेयुर्भूयसांचलोकानामप्रीतिर्वयमेवंभीता वर्तामहेकामप्यापदंप्राप्स्यामएतेच श्रमणका निर्दुःखं पठन्ति । अत्रादिशब्दव्याख्यानार्थमिमांगाथामाह[भा.३१२२] सेनाहिवभोइय महत्तरपुंसित्थीणंमल्लजुद्धे वा।
लोठादिभंडणेवागुज्झ उड्डाहअचियत्तं ।। वृ-द्वयोः सेनाधिपत्योर्द्वयोर्वातथाविधप्रसिद्धपात्रयोः स्त्रियोः परस्परंव्यूद्गहेवर्तमाने अथवा मल्लयुद्धे तथा द्वयोमियोः परस्परेसकलुषभावबहवस्तरुणाः परस्परंलौष्टैर्युध्यन्ते । यदिवा बाहुयुद्धादिभिस्ततो लोष्टादिभिर्वापरस्परंभएडने कलहेयावन्नोपशमोभवतिसेनाधिपादियुग्रहस्य तावदस्वाध्यायः ।अत्र कारणमाह-गुज्झगउड्डाह अचियत्तं गुह्यकाः कौतुकेन दण्डिके कालगते अन्नाराएयत्ति यावदन्यो राजा
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only