Book Title: Hitopadesh
Author(s): Prabhanandsuri, Parmanandsuri, Kirtiyashsuri
Publisher: Sanmarg Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002567/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // hitopadezaH // mUla-vRtti-kathA- tulATippaNIsamanvitaH granthakArAH pratibhAsamudra- pratibhAbhirAma-pUjyapAdAcArya zrImatprabhAnandasUrIzvarAH vivaraNakArAH paramatejasvi-paramavidvadvarya-pUjyapAdAcArya zrImatparamAnandasUrIzvarAH sampAdakAH tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavarya-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvaracaraNareNuvardhamAnataponidhi- pUjyapAdAcArya zrImadvijayaguNayazasUrIzvaravineyAH pravacanaprabhAvaka-pUjyapAdAcArya zrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH 2010_02 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. A. zrI. vijayarAmacandrasUrismRtisaMskRta-prAkRtagraMthamAlA-14 / hitopadezaH / / [mUla-vRtti-kathA-tulA-TippaNIsamanvitaH] * granthakArAH pratibhAsamudra-pratibhAbhirAma-pUjyapAdAcAryazrImatprabhAnandasUrIzvarAH *vivaraNakArAH . paramatejasvi-paramavidvadvarya-pUjyapAdAcAryazrImatparamAnandasUrIzvarAH 0 sampAdakAH 0 tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavarya-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvaracaraNareNuvardhamAnataponidhi-pUjyapAdAcAryazrImadvijayaguNayazasUrIzvaravineyAH pravacanaprabhAvaka-pUjyapAdAcAryazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH samayamA sher :prakAzakam : sanmArga prakAzana, pAchIyAnI poLa, rIlIpha roDa, ahamadAbAda-1 phona : 2535 2072 - phaiksa : 2539 2789 2010_02 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma - hitopadezaH mUla-vRtti-kathA-tulA-TippaNIsamanvitaH ISBN 81-87163-67-4 granthakartAraH - pU. A. zrIprabhAnandasUrIzvarAH vivaraNanAma - hitopadezAmRtaM vivaraNam vivaraNakartAraH - pU. A. zrIparamAnandasUrIzvarAH saMpAdakAH - pU. A. zrIvijayakIrtiyazasUrIzvarAH sanmArgaprakAzanam - ahamadAbAda vizeSa-AvRttiH - prathamA - vi. saM. 2062, vI. saM. 2532, I. saM. 2005 mUlyam - rUpyakANi 175-00 prakAzaka: - : khAsa sUcanA : A pustaka jJAnakhAtAnI rakamamAMthI chapAyelaM hovAthI gRhasthoe upayoga karavo hoya to saMpUrNa kiMmata jJAnakhAte cUkavI pachI ja AnI mAlikI karavI athavA yogya nakaro jJAnakhAtAmAM bharIne upayoga karavo. rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr-| prAptisthAnam Jrrrrrrrrrrrrrrrrrrrror ahamadAbAda : sanmArga prakAzana, jaina ArAdhanA bhavana, pAchIyA kI pola, rIlIpha roDa, ahamadAbAda-380001 - phona-pheksa : 25352072 E-mail : sanmargp@icenet.net 2010_02 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArdika anumodanA sanmArza prakAzana dvArA Ayojita pUjyapAda AcAryadeva zrImaddhivijaya | rAmacaMdrasUri smRti saMskRta-prAkRta graMthamALAnA upakrame 14mA puSparUpe prakAzita thatA vidvadvarya pUjyapAda AcArya zrImat paramAnaMdasUrIzvarajI mahArAjakRta "zrI hitopadezAmRtavivaraNa' sahita pratibhAsamudra pUjyapAda AcArya zrImata prabhAnaMdasUrIzvarajImahArAjakRta zrI "hitopadeza-mULa-vRtti-kathA-tulATippaNI sahita" graMthanA prakAzanano lAbha lenAra - * zrI tapAgaccha amara jainazALA saMgha, khaMbhAta zahera zrI atulakumAra dalapatabhAI zAha - dIkSA Ayojana samiti * zrI ramaNalAla chaganalAla ArAdhanAbhavana TrasTa, navasArI * zrI pukharAja rAyacaMda ArAdhanAbhavana TrasTa, sAbaramatI zrI paMcatIrtha epArTamenTa, pAlaDI - amadAvAda zrAvikAbahenonI uchAmaNI pU. sA. zrI caMdrAnanAzrIjI ma.sA.nI nizrAmAM - vividha sthaLe thayela zrAvikAbahenonI uchAmaNI dvArA ekatrita jJAnanidhimAMthI... Ape karelI zrutabhaktinI amo hArdika anumodanA karIe chIe - ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttama kakSAnI zrutabhakti karatA raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. banAvavA - janmAprakAzana ra 2010 02. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya anaMta upakArI vizvavatsala zrIarihaMta paramAtmAe sthApelo samyagjJAna, samyagdarzana ane samyakcAritrarUpa mokSamArga ApaNA sudhI pahoMcyo che. temAM sauthI moTo phALo suvihita AcArya bhagavaMtAdi munipuMgavono che. anaMta karuNAnidhAna zrItIrthaMkaradevoe artha dvArA prarUpelo, bIjabuddhinA nidhAna zrIgaNadharadevoe sUtra dvArA gUMthelo zrutavAraso teoe prApta karyo emAM samyak zraddhA karI hRdayamAM sthira karyo, sva-jIvanamAM zakti anusAra Acaryo ane bhAvinA AtmakalyANakAMkSI AtmAone e zrutanuM vaheNa avirata maLyA kare e mATe suyogya rIte e vArasAno viniyoga paNa karyo. zruta-viniyoganA aneka prakAro paikI 'zAstraracanA karavI' e paNa eka prazasta prakAra che. zrIgaNadhara bhagavaMtoe jema dvAdazAMgI Adi AgamagraMthonI racanA karI tema tyAra pachI thayelA sthavirabhagavaMtoe dazavaikAlikAdi AgamagraMtho ane aneka zAstronI racanA karI. Agama ane pUrvagata padArthonA bhAvone viziSTa saMkalanAthI saMgata arthAnusaMdhAna sAdhe guMphita karI judA judA prakaraNa-graMthonuM nirmANa thayuM. AgamagraMtho bhaNavA-bhaNAvavAno adhikAra jemane prApta thayo nathI evA zrutAnurAgI suyogya AtmAo sudhI zrIjinoktatattvano prakAza sahelAIthI pahoMcI zake, te dvArA teo svAtmakalyANa sAdhI zake, A Azaya mAM rahelo hato. Avo ja eka Agama-upajIvI prakaraNa graMtha che 'hitopadezaH ' tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnI asIma kRpAthI A graMthano prakAza jovA zrIsaMgha saubhAgyazALI banyo hato. teozrInA vineyaratna vardhamAnataponidhi pU. A. zrI vijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pravacanaprabhAvaka pU. A. zrI vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAje enuM saMpAdana karI mULa gAthA ane bhASAMtararUpe taiyAra karI karAvI zrInagInabhAI pauSadhazALA-pATaNanA anvaye vi. saM. 2039 mAM 'zrI hitopadezamALA - zrIdarzanazuddhi prakaraNam' nAme prakAzita karAvyo hato. A graMthanI aneka sthaLe sAkSIo maLe che. pU. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa eno AdhAra TAMkelo jovA maLe che. jainazAsananA aneka mahattvapUrNa padArthonuM AdhArabhUta TaMkazALI nirUpaNa A graMthamAM thayela che. A graMthanI 'TIkA' aMge tapAsa karatAM pATaNa zrI hemacaMdrAcArya jJAnamaMdiramAMthI eka saTIka apUrNa prata maLI AvI hatI ane te pachI bIjI eka prata amadAvAda hAjApaTelanI polanA saMvegI upAzrayanA jJAnabhaMDAramAMthI maLI AvI je saMpUrNa hatI. A be pratanA AdhAre A graMthanuM saMpAdana karavAmAM AvyuM che. 2010_02 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya A TIkA mULakAra pratibhAsamudra pU. A. zrIprabhAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAnA ja laghubaMdhu pU. A. zrIparamAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAe racelI che. ___ pravacanaprabhAvaka pUjya AcAryadeva vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjanA satata puruSArtha ane preraNAthI A graMtha bhaMDAramAthI bahAra nIkaLyo, prathama mAtra mULagAthArUpe ane have 'TIkA' sAthe prakAzita thaI rahyo che te AnaMdano viSaya che. teozrInA mArgadarzanamA rahIne tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnAM sAmrAjyavartI ane pravartinI pU. sAdhvIjI zrIrohitAzrIjI ma. nA ziSyaratnA viduSI pU. sAdhvIjI zrIcaMdanabAlAzrIjI mahArAje chellA be varSa sudhI athAka mahenata karI A saTIka graMthanuM viziSTa tulA ane TIppaNIo sAthe sAMgopAMga saMpAdanakArya saMpanna karI zrutasevA- ujjvala udAharaNa rajU kayuM che, te khUba anumodanIya che. eja rIte A granthanA prupha-saMzodhanAdi kAryamAM anya zramaNI bhagavaMto ane zramaNopAsakono paNa stutya sahayoga sAMpaDyo che, temanA paNa ame RNI chIe. mUla-TIkA-kathA-tulA ane TippaNIo sAthe sarvaprathama pratAkAre A graMtharatnanuM saMpAdanakArya thayA pachI amane vicAra Avyo ke krAuna-8 pejI sAijhamA pustakAkAre paNa graMtha taiyAra thaze to upayogI thaze. tethI pharI e mujaba mUla-TIkA-kathA-tulA ane TippaNIo sAthe seTIMga tathA pruphasaMzodhana karI viduSI pU. sAdhvIjI zrIcaMdanabAlAzrIjI mahArAje zrutasevA karela che. enI phalazruti svarUpe pustakAkAre paNa A graMtha prakAzita thaI rahela che tathA DemI-16 pejI sAijhamA pustakAkAre vAcanamAM sahAyabhUta banI zake, e uddezathI kathAnako ane TIppaNo vinA mUla ane TIkA sAthe paNa prakAzana taiyAra thayuM che. deva-gurunI kRpAthI taiyAra thayela A amUlya najarANuM Aje zrutapremIonA karakamalamAM mUkatAM amo harSAnubhUti karI rahyA chIe. hitopadeza graMtharatna pratAkAre prakAzita thayA pachI aneka samudAyanA mahAtmAone e pratanI nakalo mokalI te sau taraphathI khUba suMdara pratibhAva sAMpaDyo che. 'sAdhanAmArganA vikAsanA pAyAthI laIne siddhimahela sudhI pahoMcavA mATe ati upayogI A graMtha che. A graMtharatnamAM saMpUrNa sAdhanAmArgane AvarI lIdho che.' vizeSa AnaMdanI vAta to e che ke, paramapUjya paramavidvadvarya AgamaprajJa aneka AgamagraMthonA saMzodhanakAra pravartaka pUjya munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAja sAhebane A graMtharatna maLatA teozrIe gata cAturmAsanA kuMbhaNa mukAme emanA nizrAvartI sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone A graMtharatnanuM vAcana karAvyuM ane sAthe sAthe amArI pAsethI A graMtharatnanI phoTokopI maMgAvI ame teozrIne mokalI ApI. teozrInI hastaprata 2010_02 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya ukelavAnI AgavI sUjha-bUjhanA kAraNe lahIyAnI - lipyaMtara karanAra vi. nI rahI gayelI azuddhionuM zuddhikaraNa karI amane hitopadeza graMtharatnanI prata mokalI ApI, te sarve pAThonI zuddhi A prakAzanamAM thaI gaye che. tethI A prakAzana sarvAMge vizeSa suMdara thavA pAmyuM che, te badala ame pUjyazrIno upakAra mAnIe chI ane pUjyazrInA khUba RNI chIe. 6 saMskRta-prAkRta AkAra graMthonA prakAzanamAM A rIte ekI sAdhe traNa traNa judI judI sAIjhamAM prakAzana A navatara prayoga prAya: pahelo vahelo ja che ane zrutapremIo ethI jarUra lAbhAnvita thaze, evo vizvAsa che. aciMtyaciMtAmaNi zrIzaMkhezvarapArzvanAtha paramAtmAnI asIma kRpA paramatAraka jainazAsanaziratAja, tapAgacchAdhirAja saMghasanmArgadarzaka saMghasthavira pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA Adi pUjyonI avirata amIdRSTithI amo AvA zrutaprakAzananA kAryamAM AgaLa ne AgaLa vadhatA rahIe e ja kAmanA. 2010_02 sanmArga prakAzana Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ To jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza 58 - pU. AcAryazrI vijayakIrtiyazasUrijI ma. sA. AjathI 300-350 varSoM pUrve jainazAsananA gaganAMgaNamAM tejasvI jJAnasUryarUpe prakAza relAvanArA pU. mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivarya thaI gayA. 'vartamAnakALamAM pUrvadhara-zrutakevalIonI yAda apAve evA vizALa jJAnarAzi dharAvanAra' tarIke temanA samakAlIna guNAnurAgI vidvAna zAstrakAroe temanI oLakha ApI che. teozrIe jaina Agamo ane tAttvika graMthonAM rahasyo saMskRta-prAkRta bhASAnA ajANa mumukSu AtmAone maLe e udAtta AzayathI aneka nAnAM-moTAM gujarAtI stavano AdinI racanA paNa karI che, te paikIno eka graMtha che zrI 'sImaMdharasvAmIne vinaMtI svarUpa 350 gAthAnu stavana.' A mahAna zrutaratnanA bhAvo vadhu spaSTa thAya ane alpa bodhavALA jijJAsuo paNa teo zrImadnA jJAnaprakAzane mANI zake e AzayathI tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI AjJA ane AziSathI 350 gAthAnA stavana upara 'sanmArgadarzana' nAme vivecanA lakhavAnuM kArya meM prAraMbhyuM hatuM. te arasAmA vividha graMthonA saMdarbho jovAnuM thayu. emAM 'hitopadezamALA' graMtha aMgenA ullekho ekathI vadhu sthaLe maLatAM te graMtha meLavavA tapAsa zaru karI. 'dharmasaMgraha'mAM paNa ucitavyavahAranA ane 'zrAddhavidhi' graMthamAM paNa nava prakAranA aucityanA nirUpaNa prasaMge graMthakArazrIe 'hitopadezamALA'mAMthI ja gAthAo uddhRta karI nirUpaNa karela jovA maLatAM A graMtha prApta karavAnI AturatA vadhavA pAmI. .. bahu tapAsa karatAM pATaNa zrIhemacaMdrasUri jJAnamaMdiramAthI be prato maLI. je paikI eka mULanI prata hatI to bIjI saTIka prata hatI. TIkA graMthanA AdhAre mULanI zuddhi karI pU. paM. zrI vicakSaNavijayajI gaNivarya (tyAra pachI AcArya)zrIjI pAse anuvAdita karAvI ejeM prakAzana karAvyu. e ja pustakamAM darzanazuddhiprakaraNa graMthanI mULa gAthAo paNa saMzodhita karI prakAzita karAvela. A graMtha presamAM chapAyA bAda bAinDIMgamAM javAnI taiyArImA hato tyAre prAkRta bhASAnA niSNAta paMDitavarya zrI amRtalAla bhojaka, amadAvAda zrIvijayadAnasUrijI jJAnamaMdiramA mane maLavA AvyA hatA. emaNe A kArya joyuM ane jaNAvyu ke, sAhitya saMzodhaka jinavijaya mahAzaye saMzodhita karela A mULa graMthanI presa-kopI mArI pAse che. te huM ApuM.' e kopI maLI. eno keTaloka bhAga sAva khavAI gayo hato. chatAM tenA AdhAre 'zuddhipatraka' taiyAra karI graMthanA aMte joDavAmAM Avela. e ja vakhate A saMpUrNagraMtha TIkA sAthe, saMzodhita karI prakAzita karAvavAno manoratha thayo hato ane te 2010_02 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza mATe sarvatra bhaMDAromA hastaprato meLavavA tapAsa karI-karAvI hatI; paraMtu kamanasIbe kyAMyathI ya evI prata maLI zakI nahIM. eTale pATaNanI pratanA AdhAre ja kArya prAraMbhApuM. paNa te adhUrI hatI, eno aMtya bhAga apUrNa hato. eTalAmAM amadAvAda pagathiyAnA-saMvegI upAzrayamAMthI eka hastaprata saTIka maLI, je saMpUrNa hatI. A bane pratanA AdhAre paMDita bAbulAla savacaMde khUba ja jahamata UThAvI suMdara presakopI taiyAra karI ApI. tyAra bAda meM saMpAdana kArya AgaLa vadhAryu. saMpAdana kArya cAlu hatuM e vakhate vicAra Avyo ke, A khUba ja mahattvano saMdarbhagraMtha hoI AnA saMpAdanamA tulanAtmaka TIppaNIo Adi mUkAya to abhyAsujanone vadhu lAbhadAyI bane. e kArya mATe vicAra karatAM paramagurudeva tapAgacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI ane pravartinI sAdhvIjI zrIrohitAzrIjI ma. sA. nA ziSyaratnA viduSI sAdhvIjI zrIcaMdanabALAzrIjI mahArAja tarapha najara gaI. temanI svAdhyAyaruci, khaMta, dhagaza ane padArthabodha AdinI sajjatA joI A kArya teo sArI rIte AgaLa vadhArI pUrNa karI zakaze evo vizvAsa jAgyo, tethI temane vAta karI ane A vAtano temaNe tarata ja saharSa svIkAra karI TuMkA samayagALAmAM ja athAka parizrama karI, A kArya saMpanna karI Apyu. mArA mArgadarzanane jhIlI, vividha dharmagraMthonA jarUrI saMdarbho-sAkSIo-uddharaNa zlokonA mULa graMthAdhAro ane tulanAtmaka TIppaNIo AdithI temaNe A graMthanI upAdeyatAne keI gaNI vadhArI dIdhI che. temano A jJAna-parizrama temanA potAnA AtmavikAsa sAthosAtha keI bhavyAtmAonA aMdhakArabharyA sAdhanAjIvanamAM adhyAtmano ujAsa relAvaze e ni:saMdeha che. temaNe pAThazuddhi mATe paNa anumodanIya cIvaTa rAkhI che. A kArya cAlu hatuM te daramyAna paNa aneka sthaLe anya hastaprato meLavavAnA prayAsa cAlu ja hatA, chatAM kyAMyathI saTIka prata na maLatAM upalabdha sAdhanonA AdhAre A saMpAdana karAyaM che. tethI koi sthAnamAM azuddhi rahI hoya to prabuddha vAcakavarga enuM yathAyogya parimArjana karIne vAcana kare. ___ A graMtharatnamAM prAkRta gAthAo, prAkRta kathAnako paNa hoI prAkRtabhASAnA niSNAta paM. zrI amRtalAla bhojakano sahayoga levAno vicAra ko ane emaNe khUba ja AtmIyatAthI A kArya svIkAryu; paraMtu temaNe zarUAta karI na karI eTalAmAM ja temano dehavilaya thaI jatAM e tamAma kArya paNa viduSI sAdhvIjI zrIcaMdanabALAzrIjI mahArAje pUrNa karyu che. __ A graMthanA prupho tapAsavAmAM viduSI sAdhvIjI zrIcaMdanabAlAzrIjI mahArAja uparAMta anya paNa keTalAka mahAtmA-puNyAtmA sahayogI banyA che. temAM bahusaMkhya zramaNIvRMda yogakSemakArikA sAdhvIjI zrIcaMdrAnanAzrIjI mahArAjanAM ziSyA viduSI sAdhvIjI zrIprazamitAzrIjI mahArAjanAM ziSyA-praziSyA sAdhvIjI zrIrAjaprajJAzrIjI mahArAja tathA sAdhvIjI zrIvijJAnaprajJAzrIjI mahArAja paNa khUba ja sahayogI banyAM che. emAMya nAnA sAdhvIjIno mAtra be varSano TuMko dIkSAparyAya hovA chatAM gurukRpAthI saMskRta vyAkaraNAdino suMdara abhyAsa-bodha keLavI temaNe A graMthanI pruphazuddhi vagere karavA dvArA suMdara zrutabhakti karI 2010_02 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza che, tenI paNa anumodanA karuM chaM. te uparAMta suzrAvaka zrIzAMtibhAI zivalAla zAhe paNa khUba ja khaMtapUrvaka A graMthanuM pruphasaMzodhana kartuM che. amane prApta thayela be hastapratomAM lahIyAnI lakhavAmAM rahI gayelI azuddhi vagerenA kAraNe presakopImAM paNa amuka azuddhio rahI javA pAmela tenA zuddhikaraNa mATe paM. zrIamRtabhAi paTela paNa sahAyaka banela che. 'graMthasaMstavaH' e saMskRta prastAvanAnuM pruphasaMzodhana tapAgacchAdhirAjanA ziSyaratna vidvAna munizrI prazamarativijayajI mahArAje karela che. pratAkAre A graMtharatna prakAzita thayA pachI prakAzakIya lakhANamAM jaNAvyA mujaba AgamAdi sAhitya saMzodhaka vidvAna pravartaka pU. zrIjaMbUvijayajI mahArAja sAhebe A graMtharatnanI kuMbhaNa mukAme gata cAturmAsamAM emanA nizrAvartI sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone vAcanA Apela ane te vAcana samaye A graMtharatnamAM lipyaMtara vi. mAM lipi barAbara ukelAI na hoya tenA kAraNe temaja prupha vAcanamAM azuddhio koI rahI gaI hoya te azuddhionuM hastAdarza sAthe meLavI zuddhikaraNa karI Apela che, tethI pustakAkAranuM A prakAzana vizeSa zuddhipUrvakanuM sarvAMge suMdara thavA pAmyuM che te badala te ozrI pratye khAsa kRtajJabhAva vyakta karuM chaM. A rIte A graMtha saMpAdana - prakAzanamAM sahAyaka thanAra saunI aMtarathI anumodanA karuM chaM. 'hitopadeza' graMtharatnano paricaya : - A graMtharatnanA prAraMbhamAM graMthakAra zrIe maMgaLAcaraNa karIne bhavyajIvone jainasiddhAMta sAgaramAMthI uddhRta karela hitopadezAmRta ApavAnI pratijJAne jaNAvI hitakAraka mArga darzAvatAM jaNAvyuM che ke, 1 suvizuddhasamyaktva, 2 - uttamaguNono saMgraha, 3- dezavirati ane 4 sarvavirati, A cAra guNomAM prabaLa puruSArtha karavo e ja parama hitakAraka mArga che. - kramazaH A cAreya guNonuM vistArathI varNana karatAM samyagdarzanaguNane pAmavA mATe midhyAtvanI anarthakArakatA varNavI teno tyAga karavAno ane samyagdarzanaguNane svIkAravAno upadeza Apyo che. adhikArI AtmA ja samyaktva pAmI zake. samyaktvanA adhikArI banavA mATe tera guNonI AvazyakatA upara mUkIne te te guNono nAmollekha karyo che. ( gAthA - 12 thI 14 ) tyAra pachI gAthA - 15 thI 21mAM samyaktvanuM lakSaNa ane tenA mahimAne varNavyo che. ( gAthA - 15 thI 21) tyAra pachI samyaktvanA pAMca doSa, pAMca lakSaNa ane pAMca bhUSaNanuM varNana kartuM che. (gAthA- 23 thI 29 ) samyaktva ratna paNa guNono samudAya hoya to ja zobhI zake che, tethI te mATenA Avazyaka agiyAra guNonuM varNana vistArathI kramazaH kartuM che. (gAthA - 30-41) temAM pahelA dAnaguNamAM abhayadAna, anukaMpAdAna, jJAnadAna ane bhaktidAnano samAveza karIne jJAnadAnamAM pAMca jJAnanuM varNana kartuM che. bhaktidAnamAM jinamaMdira Adi sAtakSetronuM vistArathI nirUpaNa kartuM che; temAM jinamaMdiranAM nirmANa mATe 2010_02 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza zAstra-vidhi upara khUba bhAra mUkIne dAnaguNanI samApti karI che. (gAthA-42 thI 170) bIjA zIlaguNa- varNana karatAM kahyu cha ke - dAnaguNa paNa zIla vinA zobhato nathI, paraMtu zIla pALavU ghaNuM ja duSkara che. je AtmA zIlane vizuddha bhAvathI pALe che te AtmA ja kalyANa sAdhI zake che tathA kAmanI bhayaMkaratA varNavatAM lakhyu cha ke - zAstranI vicAraNA karavAno prasaMga ubho thAya tyAre zAstranA abhyAsa vinAnA AtmAo pazu jevA dekhAya che, paraMtu kAmarnu AkramaNa Ave tyAre to paMDito ane apaMDito e baMneya pazu jevA dekhAya che. eka hRdayavedhaka ramUja raju karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke - "bahAranA koI paNa AkramaNo Ave to loko baLavAna manuSyanuM zaraNa svIkAre che, paNa kAmanuM AkramaNa Ave to loka abaLA (strI)nuM ja zaraNa svIkAre che. A keQ apUrva Azcarya che !" khedanI vAta to e che ke saMsAra choDIne vanavAsa karanArA (saMnyAsI Adi) paNa kAmanA prabaLa pAzamAMthI bacI zakyA nathI. kAmanA prabaLa pAzamAthI je bace te dhanyavAdane pAtra che ane tenA hRdayamAM ja cAritra lakSmI vilAsa karI zake che. vItarAga evA zrI arihaMtadevoe sthApelo zramaNa pradhAna caturvidha saMgha kharekhara virAga guNanA pratApe vizvamA zobhI rahyo che. (gAthA-171 thI 185) trIjA tapaguNanuM varNana karatAM lakhyuM che ke - zIladharma paNa to ja pALI zakAya ke jo jIvanamA tapaguNa hoya, A tapanA cha bAhya ane cha abhyaMtara ema bAra prakAra batAvyA che. zubha pariNAmathI to anikAcita karmono kSaya thAya che paNa taparnu AcaraNa karavAthI to nikAcita karmono paNa kSaya thAya che. tapa karavAthI amaMgaLo-vinono nAza thAya che, indriyo, niyaMtraNa thAya che ane devo paNa vaza thAya che tathA AmaSadhi vagere aneka labdhio prApta thAya che. AvA anupama tapadharmane zrItIrthaMkaradevoe potAnA jIvanamA Acaryo che ane jagatanA jIvone teno upadeza Apyo che. A tapadharma rAgAdi bhAvadoSono nAza karanAra hovAthI ene AdarapUrvaka jIvanamAM jIvavo joie. (gAthA-186 thI 199) cothA bhAvadharmanuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke - bhAva vinAnA dAna, zIla ane tapa e traNeya kaSTAnuSThAnarUpa bane che ane pazuonA kaSTabhoganI jema akAma nirjarA ja karAve che. karoDo janmomAM karelA tapathI je karmono kSaya nathI thato, te karmono kSaya bhAvadharma dvArA kSaNArdha-ardhI kSaNamAM thAya che. saMsAranuM ke mokSanu, AzravanuM ke saMvara, mukhya kAraNa kriyAo nathI paNa zubhAzubha bhAva che ityAdi jaNAvIne bhAvadharmano mahimA gAyo che. (gAthA-200 thI 211) __ pAMcamA vinayaguNanuM varNana karatAM laukika ane lokottara ema be prakAranA vinaya darzAvIne laukika vinayamAM 1 - lokopacAra vinaya, 2 - bhaya vinaya, 3 - artha vinaya ane 4 - kAma vinaya, suMdara varNana karyu che ane pAMca prakAranA lokottara vinayamAM 1 - jJAna vinaya, 2 - darzana vinaya, 3 - cAritra vinaya, 4 - tapa vinaya ane 5 - upacAra vinaya, suMdara varNana karyu che. zAzvata sukhanA abhilASI AtmAo ja mukhyatayA lokottara vinayanA adhikArI che. 2010_02 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza vinayano zatru mAna kaSAya hovAthI mAna kaSAyano vijaya karanAro AtmA ja vinayaguNanI prApti, pAlana ane parivardhana karI zake che. "mAnAdi kaSAyo saMsAra- mULa che ane ucita sthAnamAM karAyelo vinaya mokSanuM mULa che" ityAdi vAto jaNAvI che. (gAthA-213 thI 230) __chaThThA paropakAra nAmanA guNa- varNana karatAM dravyopakAra ane bhAvopakAra- suMdara zailImA varNana kayuM che. paramopakArI zrI jinezvaradevoe dravyopakAra ane bhAvopakAra kevo viziSTa prakArano kayoM, te dRSTAMta dvArA jaNAvyuM che. jo ke jaDa prAyaH vAdaLa, nadI, vRkSo, agni, vAyu Adi padArtho aneka kaSTo sahana karIne jagata upara viziSTa upakAra kare che to pachI caitanyaguNavALA manuSye kevo upakAra karavo joie ? A sthaLamAM TIkAkAre paNa samAdhAna karatAM jaNAvyuM che ke - A to kavionI kalpanA ja che. vAstavika rIte to vAdaLa vagerene jagata upara upakAra karavAnI buddhi hotI nathI, paNa temanI te te pravRttio tevA prakAranA vizrasA pariNAmathI ja thAya che; paraMtu kavio, e sarvanI sukhakArI sthiti joIne teo jANe jagata upara upakAra karatA hoya tevI utprekSA kare che. (gAthA-231 thI 269) sAtamA ucitAcaraNa guNanuM varNana karatAM ATha prakAranA ucita AcaraNa batAvyAM che. 1 - mAtApitA, 2 - bhAI, 3 - patnI, 4 - putra, 5 - svajana, 6 - dharmAcArya, 7 - nAgarikajano ane 8 - paratIrthio pratye kerbu ucita AcaraNa karavU joie ? - e vAtane chaNAvaTa karIne suMdara rIte samajAvI che. vartamAnamAM jyAre ucita AcaraNa ghaTI rahyaM che, tyAre A viSaya vartamAnakALanA jIvo mATe ghaNo ja mArgadarzaka ane upakAraka nIvaDe tema che. AthI A viSayane zAMta cittathI mananapUrvaka vAMcavo jarUrI jaNAya che. ucita AcaraNa aMgenI A vAto zrAddhavidhi temaja dharmasaMgraha graMthamAM paNa levAmAM AvI che, tethI AnuM mahattva samajI zakAya tema che. vadhumAM zrAddhaguNavivaraNamAM paNa e aMgenuM vivaraNa prApta thAya che. (gAthA-270 thI 320) AThamA dezAdiviruddhatyAga nAmanA guNanA varNanamAM 1 - dezaviruddha, 2 - rAjyaviruddha, 3 - lokaviruddha ane 4 - dharmaviruddha ema cAra prakAranA viruddhakAryonI vigatavAra samaja ApI che ane tenA dvArA thatA ahitanuM varNana karIne teno tyAga karavAno upadeza Apyo che. (gAthA-321 thI 360) navamA AtmotkarSatyAga nAmanA guNanuM varNana karatAM AtmotkarSane (abhimAna-ApabaDAIne) AdhIna thayelA AtmAnI mAnasika avasthA ane bAhyavyavahAra vagere kevAM hoya che, tethI tenA AtmAne ihalokamAM ane paralokamAM kevU nukasAna thAya che, te jaNAvyuM che. "tame garva zAno karo cho ? tame garva karavA jevaM evaM zuM karyu che" ? ityAdi kahyA bAda jaNAve che ke, AtmotkarSa-doSa AtmAe AdarelI AvazyakakriyAo, vIrAsana Adi kAyakleza, zrutajJAna, zIla, tapa, jApa Adi dharmAnuSThAnone niSphaLa banAve che. (gAthA-361 thI 377) eka bahu ja suMdara vAta raju karatAM kahyu cha ke - catura mANaso 'A niMdaka che' evA kalaMkathI bacavA bhale paraniMdA na karatA hoya, paNa kuzaLatApUrvaka jo teo AtmazlAghA karatA hoya to mAnI ja levU ke 2010_02 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza vAstavamAM te paraniMdA ja karI rahyA che. (gAthA-378-379) jeo AtmotkarSa doSano tyAga karIne prazamAmRtathI potAnA AtmAne sIMce cha tevA AtmAo ja A bhavamAM ane parabhavamAM paramasukhI thAya che. (gAthA-380) dazamA kRtajJaguNane varNavatAM eka anupama vAta jaNAvI che ke - uttama koNa ane adhama koNa ? e bannenI vyAkhyA karatAM tame zA mATe muMjhAo cho ? jeo kRtajJa che teo uttama che ane jeo kRtaghna che teo adhama che. (gAthA-383) pRthvI kRtajJapuruSone dhAraNa karavAnA kAraNe ratnadharA kahevAya che ane kRtaghnapuruSone dhAraNa karavAnA kAraNe medinI kahevAya che. (gAthA-384) ___ mATe ja bhagavAnane prArthanA karatAM kartuM che ke - he bhagavan ! jo ApanI pAsethI mAgelaM maLatuM hoya to eka ja vastu mAgu chu ke - bhale huM koIno upakAra karavA ke badalo vALavA samartha na barnu, paNa kRtaghna to kyAre ya paNa na ja thAuM ! (gAthA-386) ___ "kRtaghnatAdoSane kAraNe to AtmAnA potAnA ja gurutA guNano nAza thAya che. zrItIrthaMkara bhagavaMto paNa kRtajJatA guNanA prabhAve tIrthane namaskAra kare che" ityAdi jaNAvIne kRtajJaguNa- suMdara varNana karyu che. (gAthA-391) agiyAramA abhinivezatyAga nAmanA guNanuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke - AtmAmAM pragaTa thatA guNasamudAyane rokavAnuM kArya abhiniveza (mithyAAgraha) kare che. jenA hRdayamAM abhiniveza- jhera raheluM hoya tenA upara gurunAM vacanono maMtra paNa asara karI zakato nathI. Acarelu kaSTakArI dharmAnuSThAna, tIvratapa, nirmaLakoTinuM zIla ane zrutajJAna paNa abhinivezanA kAraNe nAza pAme che. cAritrarUpa jahAjanI,sahAyathI saMsAra-sAgaranA kinAre AvelA AtmAne paNa abhinivezarUpa kallolanI hAramALA madhadariyAmAM pheMkI de che. "abhiniveza doSane kAraNe ja prANI mokSamArga svarUpa nigraMthapravacanano tyAga karIne saMsAra aTavImAM bhaTakI mare che" ItyAdi vAto samajAvIne UMDo kheda vyakta ko che. zrIjinamatane na pAmelA jIvo kadAgrahane AdhIna hoya temAM navAI nathI, paNa zrIjinamatane pAmelA AtmAo paNa kadAgrahane AdhIna hoya, temAM to mohano ja mahimA che ne ? (gAthA-393 thI 406) jainazAsronAM yathArtha rahasyone jANyA vinA ja vyAkhyAnanI pATa upara besIne unmAdane vaza thayelA vyAkhyAtAo je unmArganI prarUpaNA kare che, te paNa A abhinivezano ja vilAsa che. ema jaNAvIne enAthI bacavAno uttama upadeza Apyo che. (gAthA-407 thI 408) tyAra pachI viratinuM varNana karatAM dezavirati ane sarvavirati ema viratinA be bheda darzAvIne trIjA dezaviratidvAra- varNana karatAM bAravratotuM ane bAravratonA aticAronuM varNana karyu che. (gAthA-409 thI 450) 2010_02 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza te pachI cothA sarvaviratidvAra, varNana karatAM pAMca mahAvrato, pAMca samiti ane traNa guptirUpa aSTa pravacanamAtAnuM varNana karIne munijanAne pramAdano vijaya karavAno upadeza ApatAM kartuM che ke - A pramAda ja saMyamI AtmAone saMyamathI bhraSTa karanAra che. agiyAramA guNasthAnake pahoMcIne vItarAga dazAno anubhava karanArA AtmAone paNa A pramAde ja paTakyA che. vinAzanA Are rahelo A pramAda paNa kaSAyonA avalaMbanathI ja punarjIvanane prApta kare che; mATe pramAdano vijaya prApta karavA udyata thayelA munie A kaSAyone jItavA joie. A krodha, mAna, mAyA, lobharUpa kaSAyo paNa saMjvalana Adi cAra cAra prakAranA che. kaSAyo karavAthI AtmAne keQ kevU nukasAna thAya che ? AtmAnA bhAvaprANono kevI rIte nAza thAya che ? ityAdi varNavIne teo aMtima upadeza ApatAM jaNAve che ke "A vizvamA je kAMI paNa duHkha dekhAya che, tenuM mULa kaSAyavRddhi che ane je kAMI paNa sukha dekhAya che tenuM mULa kaSAyahAni che." AthI "kaSAyono mULamAMthI nAza karI jIvamAtra pratye maitrIbhAva keLavIne pApakarma virAma pAmo ane A hitopadezamAM sadAya ramaNatA karo" evo upadeza ApI graMthakArazrIe potAnA gurvAdinuM nAma ApavA pUrvaka potAno nAmollekha kayoM che. (gAthA-451 thI 523) A graMtharacanAmAM dvAdazAMgIthI viruddha tathA pUrvAcAryanA AzayathI viruddha kaI paNa lakhAyuM hoya to te mATe zrutadharo pAse kSamA yAcI che ane te bhUlo sudhAravA vinaMti karI che. (gAthA-524) aMtamAM meruparvatanA zikhara uparanAM jinamaMdiro jyAM sudhI sthira rahe tyAM sudhI A graMtha paNa vijayavaMto raho tema jaNAvIne pAMcaso paJcIza gAthAnI saMkhyAvALo A graMtha sAMbhaLanArA, bhaNanArA, svAdhyAya karanArA ane ciMtana karanArA bhavyAtmAonuM kalyANa karanAro thAo. evI zubhAbhilASAne pragaTa karIne A graMthanI samApti karI che. (gAthA-525-526) prastuta saTIka hitopadeza graMthamAM kathAnakonI racanA khUba suMdara zailImA saMskRta ane prAkRta baMne bhASAmAM che. aneka kathAnakothI samRddha evo A graMtha che. vAcaka varga jyAre A graMthane vAMcaze tyAre svayaM ja A graMthanI vizeSatAno khyAla Avaze. saraLa zailImAM saMpUrNa mokSamArga nirUpaNa A graMthamAM graMthakArazrIe karela che ane TIkAkArazrIe paNa mULa graMthanA padArtho sau koIne sArI rIte samajI zakAya te mATe saraLa zailImA vivaraNa karela che. zrIhitopadeza graMthamAM AvatA te te viSayanAM dRSTAMto gAthA viSaya ___ dRSTAMta 29 pravacanabhakti zrIsaMbhavanAtha svAmI 62 jIvahiMsA mRgAputra 'loDhiyA' 66 jIvadayA bhIla 76 anukaMpAdAna somadatta 2010_02 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza 168 106 vidhipUrvaka zrutadAna A. zrI AryarakSitasUri ma. 106 vidhipUrvaka zrutagrahaNa __ A. zrI vajrasvAmI ma. 116 zrutajJAnanI avajJA mAsatuSa muni 134 supAtradAna bAhu muni, puSpacUlA sAdhvI, mUladeva zrAvaka ane caMdanabAlA zrAvikA 148 jinavacanAmRtazravaNa rohiNIyo cora, cilAtIputra 162 jinamaMdiranirmANa bharatacakravartI 163 jIrNoddhAra vaggurazreSThI jinabiMbanirmANa __ suvarNakAra kumAranaMdI 185 zIlapAlana zrIsthUlabhadra svAmI, rAjImatI sAdhvI, sudarzana zrAvaka, subhadrA zrAvikA 199 tapaguNa baladeva muni, brAhmI sAdhvI, AnaMda zrAvaka ane sundarI zrAvikA 208 thI bhAvaguNa bAhubalI muni, mRgAvatI sAdhvI, 211 IlAcIkumAra ane kanakavatI 230 vinaya abhayakumAra 269 dravya-bhAvopakAra munIndrarAjAnA putro 445 dezaviratipAlana ceTaka mahArAjA 464 sarvaviratipAlana zrIhitopadeza graMthakartAno paricaya : hitopadeza graMthanA racayitA pUjya AcArya zrIprabhAnaMdasUrijI mahArAjano vigatavAra paricaya maLI zakyo nathI. paraMtu upalabdha sAdhanonA AdhAre nizcitarUpe jeTalo jaNAvavA yogya lAgyo teTalo ahIM rajU ko che. jaina paraMparAno itihAsa bhAga-1-2-3 ane 4 bahAra paDela che, tenA bIjA bhAgamAM patra-31 upara A graMthanA kartA tarIke A. zrIparamAnaMdasUri ma. nuM nAma jaNAvyuM che. te hakIkata mohanalAla dalIcaMda desAIe lakhela jaina sAhityano saMkSipta itihAsa pustakanA patra-409 upara paNa e ja pramANe darzAvyu che ane vItarAgastotra graMthanI saTIka pratanI prastAvanAmAM paM. aMbAlAla premacaMda zAhe tathA keTalAMka hastalikhita jJAnabhaMDAranAM lIsTamAM paNa A. zrI paramAnaMdasUri mahArAjanuM nAma jaNAvyuM che; paraMtu A sthAnamAM te sarvanI eka sarakhI bhUla thavA pAmI che. eka bIjA uparathI vizvAsane AdhAre utAro karAyo che, agara to pratyekanI skhalanA thaI che. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa patra-409 upara jaina sAhitya kA bRhad itihAsa bhA. 4nA patra-198mAM to graMthakartA tarIke A. zrIparamAnaMdasUri mahArAjanuM nAma darzAvIne teone navAMgI vRttikAra A. zera 2010_02 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza zrIabhayadevasUrinA ziSya A. zrIdevabhadrasUrinA ziSya tarIke oLakhAvyA che. je vAta keTalI asaMgata che te AgaLa vAMcavAthI samajAze. Ama skhalanA thavAno hetu e jaNAya che ke - dareke athavA prathama lakhanAra vyaktie saTIka pratanuM chellu patra joyuM haze. chellA patramA TIkAkAranI prazasti che. TIkAkAra pU. A. zrIparamAnaMdasUri ma. hitopadeza graMthanA kartA pU. A. zrIprabhAnaMdasUri ma. nA gurubhAI hatA. ethI TIkA tathA prazasti jovAne kAraNe A prakArano bhrama thayo hoya te saMbhavita che. __ hakIkatamAM A graMthanA racayitA pU. A. zrIprabhAnaMdasUri mahArAja che, je nIcenI be gAthA jovAthI spaSTa thAya che. iya abhayadevamuNivai-viNeyasiridevabhaddasUrINa / aniuNamaihiM sIsehiM, siripabhANaMdasUrIhiM / / 522 / / uvajIviUNa jiNamaya-mahattha-satthattha-sattha-sAralave / saparesi hio eso, hiovaeso viNimmavio / / 523 / / TIkAkAra pU. A. zrIparamAnaMdasUri mahArAja TIkAnA aMtamAM tathA prazastimAM jaNAve che ke - 1- navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrImad-devabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNe sarvaviratyAkhyacaturthamUladvAraM samAptamiti bhadram / tatsamAptau samAptamidaM hitopdeshaamRtvivrnnmiti| navAMgavRttikAra A. zrIabhayadevasUri mahArAjonI paraMparAmAM thayelA zrIrudrapallIyagacchanA A. zrIabhayadevasUri mahArAjanA paTTa upara sthApita karAyelA A. zrIdevabhadrasUri mahArAjAnA ziSyomAM ziromaNi AcArya zrIprabhAnaMdasUri mahArAjanA bAMdhava paMDita zrIparamAnaMdasUri viracita zrIhitopadezAmRta nAmanI TIkAmAM sarvavirati nAmanuM cothu mULadvAra pUruM thayu. A rIte hitopadezAmRta nAmanuM vivaraNa pUruM thayuM." TIkAkAranI prazasti : cAndre kule'sminnamalazcaritraiH; prabhurbabhUvAbhayadevasUriH / navAGgavRttichalato yadIya-madyApi jAgarti yaza:zarIram / / 1 / / "cAMdrakuLamAM cAritraguNathI nirmaLa evA zrIabhayadevasUri nAmanA AcAryadeva thayA. jeozrIno yazodeha navAMgIvRttinI racanAnA yoge Aje paNa jagatamA vidyamAna che. tasmAnmunIndurjinavallabho'tha, tathA prathAmApa nijairguNodhaiH / vipazcitAM saMyaminAM ca varga, dhurINatA tasya yathA'dhunApi / / 2 / / "teozrInI paraMparAmAM thayelA A. zrIjinavallabhasUri mahArAja potAnA guNasamudAyathI te rIte vizvamAM 2010_02 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza vikhyAta thayA ke jethI saMyamI (sAdhu) onA samudAyamAM ane paMDitapuruSomAM Aje paNa teo agragaNya che. - 2 teSAmanvayamaNDanaM samabhavat saMjIvanaM duHSamA mUrcchAlasya munivratasya bhavanaM niHsImapuNyazriyaH / zrImanto'bhayadevasUriguravaste yadviyuktairguNai draSTuM tAdRzamAzrayAntaramaho dikcakramAkramyate // 3 // 16 " te ozrInA vaMzanA vibhUSaNa samA tathA duSamakALanA prabhAve mUrcchAvaza thayela munionA vratone jIvita karavA mATe auSadha tulya ane niHsIma puNyalakSmInA AdhArabhUta evA AcArya zrI abhayadevasUri nAmanA guruvara thayA. teo (svargavAsI banatAM teo) thI vikhuTA paDelA temanA guNo temanA jevo ja anupama Azraya zodhavA dazeya dizAmAM pharI rahyA hatA. arthAt vartamAnamAM temanA jevA guNavAna AcArya koI nathI ane temanA guNono yaza dazeya dizAmA phelAI gayo." -3 yatipatirihadevabhadro nAmA jayati tadIyapadAvataMsaH / eSa viSayaviSarogasannipAte, dadhati rasAyanatAM vacAMsi yasya // 4 // "teonA paTTanA AbhUSaNarUpa A. zrIdevabhadra nAmanA munipati Aje paNa vijaya pAme che, ke jeonA vacano viSama vA viSaya-vikAro rUpa rogothI saMnipAta thAya tyAre rasAyaNanuM kAma kare che arthAt teonA vacano viSaya-vikArono vinAza kare che. " - 4 samastazAstrAmbudhikumbhajanmA, kavitvavaktRtvaniruktikozaH / ziSyastadIyaH pratibhAsamudraH, zrImanprabhAnandamunIzvaro'sti / / 5 / / " teonA ziSyaratna AcArya zrIprabhAnaMdasUri mahArAja che ke, jeo pratibhAnA samudra che, samasta zAstrorUpa sAgaranuM pAna karavAne kAraNe agasti muni jevA che temaja kavitva, vaktRtva ane niruktinA koza jevA che. " 5 a A te TIkAkAra pU. AcArya zrIparamAnaMdasUri mahArAje graMthakAra zrIno tathA temanI paraMparAno paricaya Apela che. vadhumAM pU. A. zrIprabhAnaMdasUri mahArAje vItarAgastotra graMthanI vRttinI racanA paNa karI che, je vAMcatAM ja bhagavadbhakta hRdaya bhAvormithI pariplAvita banyA vinA rahetuM nathI. te vRttigraMthanI prazasti paNa upara mujaba ja che. emAM cothA ane pAMcamA zlokamAM taphAvata nIce mujaba che. yatipatiratha devabhadranAmA, samajani tasya padAvataMsadezyaH / dadhuradharita bhAvarogayogA jagati rasAyanatAM yadIyavAcaH || 4 || 2010_02 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza 17 "teozrInA paTTAlaMkAra munipati AcArya zrIdevabhadra nAmanA thayA, jeonI vANI jagatanA bhAvarogone dUra karavA rasAyaNa jevI hatI." - 4 tadIyapaTTe pratibhAsamudraH, zrImAn prabhAnandamunIzvaro'bhUt / sa vItarAgastavaneSvamISu, vinirmame durgapadaprakAzam / / 5 / / "teonI pATe pratibhAsamudra A. zrIprabhAnaMdamunIzvara thayA ke jemaNe vItarAgastavanI durgapadaprakAza nAmanI vRtti racI che." - 5 A prazasti teozrIe nahi paNa muni harSacaMdra gaNie lakhI che tema nizcitarUpe lAge che. kAraNa ke teo pote potAne mATe 'pratibhAsamudra' evaM vizeSaNa lagADe e asaMbhavita jaNAya che. A vicAraNAne te pachInA chaTThA zlokano AdhAra maLI rahe che, je A pramANe che - evaM sapAdazatayutaviMzatizataparimitaH prabandho'yam / likhitaH prathamAdarza gaNinA harSendunA zaminA / / 6 / / "A pramANe ekavIza so paJcIza (2125) zloka pramANa A (vItarAgastotravRtti) prabaMdha che. jene prathamaAdarza (nakala)mAM munizrI harSacaMdra nAmanA gaNie lakhyo che." A badhu jotAM A graMthanA racayitA pU. A. zrIprabhAnaMdasUrIzvarajI mahArAja che, e vAta nizcita thAya che. vaLI teo navAMgavRttikAra pU. A. zrIabhayadevasUrijI mahArAjanI paraMparAmAM thayela pU. AcArya zrIabhayadevasUrijI mahArAjanA ziSya pU. A. zrIdevabhadrasUrijI mahArAjanA ziSya hatA ane pU. A. zrIparamAnaMdasUrijI mahArAjanA vaDIlabaMdhu hatA, e vAta paNa nizcita thAya che. pU. A. zrIdevabhadrasUri mahArAja navAMgIvRttikArazrInA sIdhA ziSya nahi paNa navAMgIvRttikAra pU. A. zrIabhayadevasUrijI mahArAjanI paraMparAmAM thayela rudrapallIya pU. A. zrIabhayadevasUrijI mahArAjanA ziSya hatA. teozrI je rudrapallIya gacchanA hatA, te rUdrapallIya gacchanI sthApanA pU. A. zrIjinazekharasUri mahArAje saM. 1204mAM karyAno ullekha che. paNa 'praznottara ratnamALA'nI vRttinI prAMta prazastimAM ane pU. A. zrIharibhadrasUrIzvarajI kRta 'samyaktvasaptati' graMthanI pU. A. zrIsaMghatilakasUrijIe racelI vRttinI prazastimAM paNa rudrapallIya gacchanI sthApanA pU. A. zrIabhayadevasUrijIe ke - jemaNe saM. 1278mAM 'jayaMtavijaya' kAvyanI racanA karI hatI ane jemane kAzInA rAjA taraphathI 'vAdisiMha'nuM birUda maLyuM hatuM, temaNe karyAno ullekha che. tene ja puSTi Apato ullekha pUjya upAdhyAya zrIdharmasAgarajIe 'pravacanaparIkSA' graMthamAM paNa ko che. pU. A. zrIdevendrasUrijIe 'praznottararatnamAlA' graMthanI vRttinI prazastimAM temaja pU. A. zrI saMghatilakasUrijIe 'samyaktvasaptati' vRttinI prazastimAM pU. A. zrIprabhAnaMdasUri ma. nI prazaMsA karI che. Ama teo mahAvidvAna hatA e to vItarAgastotravRttinI prazastimA prayojelA 'pratibhAsamudraH' ane 'pratibhAbhirAmaH' e zabdothI paNa jANI zakAya che. 2010_02 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza vadhumAM A saTIka graMthanI pratilipinI prazasti jotAM e paNa nizcita thAya che ke gacchAdhipati bhaTTAraka pU. A. zrIsomasuMdarasUrijI mahArAja, bhaTTAraka pU. A. zrImunisuMdarasUrijI ma., bhaTTAraka pU. A. zrIjayacaMdrasUrijI ma., bhaTTAraka pU. A. zrIbhuvanasuMdarasUrijI ma., bhaTTAraka pU. A. zrIjinasuMdarasUrijI ma., ane mahopAdhyAya zrIjinakIrti gaNi vagere AcAryo AdinI kRpAthI A graMtha pratarUpe lakhAyo che. A badhA ja mahApuruSo tapAgacchanA mobharUpa hatA. ethI paNa graMthanI mahattA prasthApita thAya che. te prazastinA zabdo nIce mujaba che. gacchanAyakabhaTTArakaprabhuzrIsomasundarasUri-bhaTTArakazrImunisundarasUri-bhaTTArakazrIjayacandrasUribhaTTArakazrIbhuvanasundarasUri-bhaTTArakazrIjinasundarasUri-mahopAdhyAyazrIjinakIrtigaNiprasAdAt zrIhitopadezavRttiH sampUrNA / / zubhaM bhavatu / / hitopadeza graMthanA saMpAdanamA upayogamA levAyelI prato : A graMtharatnanuM saMpAdana karavA mATe saTIka be prato amane prApta thayela che. 1 - zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira-zrIsaMghano jaina jJAnabhaMDAra pATaNanI che. teno DAbhaDA naM. 67 / pothI naM. 1538 che, temAM patra-252 che. 483mI gAthA apUrNa paryaMta apUrNa prata che. - 2 - zrI jaina jJAnabhaMDAra - saMvegIno upAzraya, hAjApaTelanI poLa, ahamadAbAdanI che. teno DAbhaDA naM. 10 / prata naM. 19 che, patra-219 che. 526 gAthAparyaMta saMpUrNa prata che. A sivAya mULagAthAnI prata paNa be amane prApta thayela che. 1 - zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira-pATaNanI che. teno DAbhaDA naM. 197 / prata naM. 7926 che. patra-7 che. emAM 526 gAthA che. paraMtu chellI baMne gAthAno naM. 525 che. 2 - lA. da. vidyAmaMdiramAM paNa mULagAthAnI hastaprata che. jeno naM. 5883/2911 che. patra-12 che. saTIka graMthamAM kula granthAgra-9025 che ane TIkA racanA saMvata-1304 che. saMvegI upAzrayanI saMpUrNa prata che, temAM peja naMbara-220 upara be liTImAM A pramANe lakhela cha - likhihAraka zrIjinasaMdarasUrimahopAdhyAya zrIjinakIrtigaNiprasAdAt sA. kheTA likhitA adyeha zrIdevakulapATakanagare likhi saMvat-1482 varSe bhAdrapadamAse kRSNapakSe ekAdazItithau bhUmavAsare / / zrIzramaNasaGghAyuH cirAyuH bhadram zivamastu maGgalamastu ||shriiH|| "hitopadezaH" nAmAbhidhAna : __ A graMthanA nAmano ane graMthakartAno spaSTa ullekha gAthA-522/523 mAM karela che. A graMthanuM pracalita nAma 'hitopadezamAlA' che ane mULanI pATaNanI prata che. temAM chelle iti zrI 2010_02 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza hitopadezamAlAprakaraNaM samAptamiti bhadram / / A pramANe ullekha che. paraMtu saTIka saMvegI upAzrayanI saMpUrNa prata che temAM chelle hitopadezavRttiH saMpUrNA A pramANe ullekha che tathA mULagAthA-523 mAM 'hio eso hiovaeso' A rIte 'hitopadezaH 'muMja sUcana che. vaLI mULagAthA-525 mAM 'naMdau hiovaeso imo bhuvaNe' ane mULagAthA-526 mA 'kallANakAraNaM eso' A pramANe pulliMga pratyayAnta "hitopadezaH 'nuM spaSTapaNe sUcana karela che. tethI mULagraMthanuM nAmAbhidhAna "hitopadezaH" karavAmAM Avela che. - hitopadeza graMthanI kula-525 gAthA che ane teno ullekha "gAhANaM saMkhAe paMcasayA paMcavIsahiyA" / / 525 / / A pramANe che. mULagAthAnI prata pATaNa A. hemacaMdrAcArya jJAnabhaMDAranI che, temAM 'jAva surasihari'... e gAthA tathA 'nisuNaMtapaDhaMtaguNaMtayANa'... e gAthA, baMneno naMbara-525 cha; jyAre saMvegI upAzrayanI saTIka saMpUrNa pratamAM 'jAva surasihari...' gAthAno 525 naMbara che ane 'nisuNaMtapaDhaMta...' e gAthAno 526 naMbara cha; tethI prastuta TIkA graMthamAM e pramANe 526 naMbarano ullekha karela che. ___- 'evaMvihANa'... 70mI gAthA pachI saTIka pratamAM 'bhAvijai'... gAthA che ane teno kramAMka-72 che. vache 71mI gAthA ke tenI TIkA nathI. jyAre mULagAthAvALI pratamA evaMvihANa'... 70mI gAthA pachI 'saMte vi cittavitte'... 71mI gAthA che ane tyAra pachI 'bhAvijaI'... e gAthA-72mI che. tethI prastuta prakAzanamAM bhAvijjai gAthAno kramAMka-72 hovAthI te mujaba ja rAkhela che. ___- saTIka pratamAM 'riddhIo viulAo' 74mI gAthA pachI 'dINAIsu dayAe' 75mI gAthA che. paraMtu mULa gAthAvALI pratamA 'riddhIo viulAo' 74mI gAthA pachI 'jaha teNa siTThi' gAthA che ane teno kramAMka75mo che, jyAre saTIka pratamAM 'jaha teNa siddhi' gAthAno naMbara-76 che. tyAra pachI saTIka pratamAM ane mULa pratamAM banemA 'aNukaMpAdANamiNaM' gAthA che ane teno naMbara-77 che. tyAra pachI saTIka graMtha ane mULa graMtha baMnemAM gAthA kramAMka sarakhA ja che. phakta mULa gAthAnI pratamAM chellI be gAthAnA naMbara banenA 525 che ane saTIka pratamA 525 ane 526 che. A graMthanA prakAzana mATe hastaprata prApta thAya te mATe tapAsa cAlu hatI te vakhate 'hitopadezaH' nAmano eka graMtha upalabdha thato hato. paraMtu te ajaina graMtha hato. A graMthanA prakAzanathI jaina saMghane jainono potAno 'hitopadezaH' graMtha paNa jANavA-mANavA maLI rahyo che, e AnaMdano viSaya che. vi. saM. 2050mAM zrIpAlanagara : vAlakezvara-muMbaI khAte tapasvisamrAT vardhamAnataponidhi pU. A. zrI vijaya rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA ane prazAMtamUrti, suvizAlagacchAdhipati pU. A. zrI vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjAnI tAraka nizrAmAM cAturmAsika graMthavAcanarUpe sau prathama A graMtha vAMcyo tyAre zrotAvarganI sAthosAtha vAcana karanAra huM paNa apUrva anubhUtionA sarovaramAM garakAva thayo hato. e cAturmAsanAM hitopadeza uparanAM vyAkhyAnone paNa mumukSuoe kAgaLa para avatAryA hatAM, je nikaTa bhAvimAM prakAzita thavAnI saMbhAvanA che. 2010_02 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasaMghane maLelo divyaprakAza : hitopadeza A graMtharatnanA adhyayanathI prAraMbhIne saMpAdana sudhInI mArI pratyeka pravRttio pUrNatayA mArgastha ane AtmalakSI banI rahe te mATe pratipaLa mArA AtmAnuM rakhopu karanAra, mArA parama upakArI, mArgadAtA, viziSTa vivekadRSTie paramArthanA jJAtA, paramazAsanaprabhAvaka-saMrakSaka, suvizALa gacchAdhipati vyAkhyAnavAcaspati AcArya bhagavaMta zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA tathA mArA paramopakArI janmakALathI ja saMyamadharma pratyenuM pUrNa bahumAna jagADI aneka vighno vaJcaya DhAlazA banI saMyamadharmanI prApti karAvIne mArA jIvananA AMtarika vikAsamAM potAnA mana, vacana ane kAyAnI zaktiono sarva rIte samucita prakAre viniyoga karanAra AcArya bhagavaMtazrI vijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjanA pavitra caraNomAM bhaktisabhara hRdaye pUrNa ahobhAvathI namaskAra karuM chu. sau koI AtmArthIjano A mahAna zrutaratnano tejasvI prakAza saMprApta karI sva-para- zreya sAdhavA udyamazIla bano ane nikaTanA bhavomAM muktisukhanA bhAgI bano e ja zubhAbhilASA. - bhIlaDIyAjItIrthe upadhAnatapaprasaMge vi. saM. 2060, phAgaNa suda-1, zanivAra tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna vardhamAnataponidhi AcAryadeva zrImadvijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjano caraNacaMcarIka - vijayakIrtiyazasUri ____ 2010_02 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * hitopadeza graMtharatna saMpAdana-saMzodhananI veLAe yatkiMcid vaktavya . - sAdhvIjI zrI caMdanabAlAzrI jainazAsanaziratAja, tapAgacchAdhirAja, paramArAdhyapAda, vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryadeveza zrImadvijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA praziSyaratna pravacanaprabhAvaka pUjya AcArya bhagavaMta kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAja sAhebe vi. saM. 2050mAM zrIpALanagara : vAlakezvara, muMbaI mukAme A graMtharatnanAM prupho vAcana mATe mane ApyAM te vakhate graMthasaMzodhanano mAro A prathama prayAsa hato. Ama chatAM pUjyazrIe ka eTale 'nA' kema kahevAya ? jema jema pruphavAcana thatuM gayuM tema tema aneka prazno ubhA thatA gayA. pUjyazrI te aMge mArgadarzana ApatA gayA ane kArya AgaLa vadhyu. pruphavAcana karatA aneka azuddha pATho najara samakSa AvatA gayA, tethI pUjyazrIne kartuM ane pUjyazrIe te mATe A graMtharatnanI lipyaMtaranI kopI maMgAvI. emAthI pharI saMpUrNa graMtha meLavI zuddhikaraNa karyu. Ama chatAM amuka lipyaMtaranI azuddhio to jaNAtI ja hatI, tethI e badhAnI noMdha karI rAkhI. tyArapachI amadAvAda mukAme AvavAnuM thayuM ane mArI atyaMta nAdurasta tabiyatanA kAraNe pUjyonI AjJAthI rAjanagara mukAme sthiravAsa rahevA banyu. te arasAmAM pUjyazrIe kahyu ke hitopadeza graMthanuM saMzodhana kArya have AgaLa vadhAro ane pUjyazrIe hitopadeza graMtharatnanI mULa be hastaprata maMgAvI ApI. jemAMnI eka prata pATaNa-hemacaMdrAcArya jJAnabhaMDAranI apUrNa hatI ane bIjI prata amadAvAda-saMvegI upAzraya-hAjApaTelanI poLanI pUrNa hatI, paraMtu e pratamAM akSaro ukelavA ghaNuM kaThina kAma hatuM. je je sthAnomAM aphamAM azuddhio jaNAI hatI ene noMdhI rAkhela, te dareka sthAno bane hastapratomAM meLavyA. yathAzakya zuddhikaraNa karavAno pUrato prayAsa karyo, paraMtu te vakhate baMne pratomAM lahIyAnI paNa amuka bhUlo jaNAI, tema amuka sthAnamAM pATha apUrNa hatA vacce ..... karIne choDI dI) hoya, e mATe vadhu 1-2 hastapratonI jarUra jaNAI ane te mATe pUjyazrIe aneka sthaLoe tapAsa karAvI, paNa koI paNa sthaLethI saMpUrNa graMtharatnanI TIkA sahitanI prata prApta na thaI. tethI je je sthAnomAM zaMkAspada pATho hatA te mATe pUjyazrI sAthe anekavAra carcA-vicAraNA karI yathAzakya zuddhikaraNa kayeM. pUjyazrIne paNa A graMtharatnanA prakAzananI tIvra bhAvanA hatI. tethI jyAre paNa samaya mATe pUchyuM tyAre zuddhikaraNa mATe samaya phALavIne Apela che. A rIte yathAzakya zuddhikaraNa karyA pachI paNa apUrNa jaNAtA pAThonI zuddhi mATe noMdha karI rAkhela. te aMge paM. zrI amRtabhAI bhojakano samaya laI pRcchA karI, paNa teonI vRddhAvasthAnA kAraNe zuddhikaraNa- kArya emanA dvArA zakya na banyuM. tyAra pachI vidvadvarya pU. A. zrI municaMdrasUrIzvarajI ma. nA salAha-sUcana mujaba paM. zrI amRtabhAI paTelano saMparka sAdhI yathAzakya zuddhikaraNanuM kArya karyu. Ama chatAM saMpUrNa graMtha hastaprata sAthe meLavI na zakAyela, tethI lipyaMtara vi. mAM rahI gayelI azuddhio, parimArjana AgamaprajJa vidvadvarya pravartaka ___ 2010_02 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadeza : yatkiMcid vaktavya : pU. zrIjaMbUvijayajI mahArAja sAhebe kuMbhaNa cAturmAsamAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone A graMtha vAcana karAvatI veLAe karI Apela che. jema jema graMtha vaMcAto gayo, tema tema jeTalA pejo mokalatA gayA ane pratAkAramAM karela pAThazuddhinA AdhAre A pustakAkAra krAuna ane DemI sAIjha banemAM ame zuddhikaraNa karela che. A rIte pU. pravartakazrI jaMbUvijayajI mahArAja sAhebe A graMtharatnanA prakAzanamA rahI gayela azuddhionuM zuddhikaraNa karI ApI mahAna zrutabhakti karela che, te badala pUjyazrI pratye kRtajJatA vyakta karUM chu ane upakAra mAnuM chu. pU. paramopakArI pravacanaprabhAvaka A. zrI kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAja sAhebe mane AvA mahAna graMtharatnanI zrutabhaktinuM kArya soMpyuM, jenA dvArA nAdurasta tabiyatamAM paNa mArA cittanI prasannatA TakI rahI, mArA adhyavasAyonI nirmaLatA thaI ane ekAgratApUrvaka kalAkonA kalAko sudhI A graMtharatnanuM saMzodhana, tulanA pATha, saMdarbhasthAno vi. zodhavAmAM mArA samayanI sArthakatA thaI che. ___ A graMtharatnanA padArthonA ciMtana-manana-nididhyAsana dvArA mane potAne to yogamArganA pAyAthI mAMDIne siddhimahele pahoMcavA mATeno samyagbodha, samyagruci ane samyakpariNatinI AMzika prApti thaI che. samyaktvanI pUrvabhUmikAthI mAMDIne saMpUrNa yogamArganA darzana mane A graMtharatnamAM thayA che. adbhuta-apUrva padArthonuM darzana anubhavanA stara upara A graMthavAcana karatA thayuM che. tethI hitopadeza graMtharatna pratAkAra, krAuna sAIjha pustakAkAra, DemI sAIjha pustakAkAra, traNe prakAzanomAM Apela mAruM varSonuM yogadAna saphaLa thayuM che, te badala mArA jIvananI e kSaNonI kRtArthatA anubhavU chu. prAMte pUjyazrInA upakAranA smaraNapUrvaka zrutabhakti dvArA bhavAMtaramA vizeSa yogamArgane pAmI, ArAdhI nikaTanA bhavomAM paripUrNa zuddha AtmasvarUpane prApta karUM ane muktimaMjIle pahoMcaM e ja zubhakAmanA. - vi. saM. 2061, bhAdaravA suda-1, ravivAra epha-2, jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007 sUri 'rAmacandra' sAmrAjyavartI tathA saraLasvabhAvI pravartinI pU. sA. zrI rohitAzrIjI ma. nA ziSyANu sA. caMdanabAlAzrI 2010_02 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / granthasaMstavaH // sarve saMsAravartinaH sattvA duHkhAnalasantaptAH nirantaraM sukhamavAptuM satataM prayatante / yena sukhamApyate, tad hitamiti manvate prANinaH, tadarthaJca satataM prayAsamAyAsamAtanvate kAdAcitkatayA ko'pi dehI kadAcit sukhaM labhate, kadAcit ko'pi dehI duHkhamapi labhate, kintu sarve sattvAH sarvathA sarvadA sarvatra sukhameva samprApnuyuH tattu saMsAre na nizcitam / ata eva yena mImAMsitena yena jJAtena yenA''caritena ca sArvatrikaM saMsukhaM syAt tadeva kAryaM kartavyaM, tadeva hitaM jJAtavyaM prajJAvadbhiH prANibhiH / aduHkhacchAyaM suSamAvahaM sukhaM tu samyak tattvAvagamena prApyate / yathA tamaH praNAzAya dIpaH sampAdanIya iti zAlA AbAlagopAlo'pi asumAn dIpamevAdriyate, tathaivAtmanaH kasmAt sukhaM syAt, kena vidhinA sukhaM syAt, kiMprakAraM ca tat sukhaM syAt, tattu jinadarzanamantarA jJAtuM na zakyam / jinadarzane hi jJAnamArgaH sukhasaMsAdhanapraNAliH / tameva jJAnamArgaM samArAdhya sattvasamadhikAH sattvAH sukhino'bhavan bhavanti bhaviSyanti ca / darzane'tra jinaprajJapte prajJAvatAM prANinAM paramopAdeyapAramArthikaparamAnandaprAptaye pracurAH pravarAH prakRSTArthAH prabandhAH mahAgranthAH prakaraNagranthAH prakAzante / tatraikataH AcArAGgasUtram, uttarAdhyayanAni, dazavaikAlikasUtramityAdiko jinAgamavistAraH / anyatazca prazamaratiprakaraNam, upadezamAlA, upamitibhavaprapaJcAkathA, samarAdityakathAprabhRtayaH, zAstragranthAH prauDhAH / ete'nekadhA ca AtmahitapathaM prathante / teSu prastutaM hitopadezaprakaraNam etad hitecchUnAmasumatAM saralatayA hitaM samAdizati, amRtatayA hitaM samAdizati, sarvapriyatayA hitaM samAdizati / granthasya cAsya bhAratI hitarataM dehinaM nirantaraM jJAnaprabhArataM karoti / atra granthe Atmano hitaM katidhA kriyeta tasya panthAH prakaTitaH / yathA jIva uttamaguNAn kathaM saGgRhNIyAt ? ko devaH sudevaH, sa ca kathaM AtmahitaM karoti kArayati ca ? kazca gururyaH samyaktayA saMsAre saMsarataH sattvAn zivaM hitamArgaM samAjJApayati ? kazca zivamArge yena jIva AtyantikaM sukhaM labhate ? ityAdipraznaparamparAsamAdhAyakatayA grantho'yaM dharmadharA''dhAradhurINa iti nizcitameva / - vizeSatastu viduSAM zemuSIprasAdhanasaMsAdhanAya vaiSayikaM kiJciducyate granthArabhbhe prAripsitArthanirvighnaparisamAptyarthaM jinanamaskAraH / anantajantuzivadAyakAn jinAn namaskRtya bhavyasattvAnAmajarAmarahetubhUtaM hitopadezaM jinasamayAduddhartuM pratijAnate AgamAnanusRtya sattvahitamataya AcAryAH / tathA ca - 2010_02 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 granthasaMstavaH / / (1) suvizuddhaM samyaktvaM, (2) uttamaguNAnAM saGgrahaH, (3-4) viratizca sarvato dezata iti ete catvAro guNAdhAyakA guNAH santi, tadarthameva prabala: puruSArthaH pradhAnatayA aGgIkartavya iti hitamArgaH / tatra trayodazaguNAlayA jIvAH samyaktvasyAdhikAriNaH santi / guNAzcaivamavagantavyAH / (1) dRDhadharmarAgaraktAH - durgatiprapatatprANigaNadhAraNakSame dharme dRDho rAgaH, tena raktAH / (2) aninditeSu karmeSu prasaktAH - vittopArjanopAyeSvaninditeSu karmasu prasaktAH / (3) vyasaneSu asaMkSubdhAH - dhanabandhuvidhvaMsAdIni vyasanAni, teSu satsu saMkSobhaM na gatAH / (4) kutIrthaRddhiSu amugdhAH - sAGkhayazAkyazaivAdayaH kutIrthinaH, teSAM sampatsu na mugdhAH / (5) akSudrAH - kSudraprakRtivirahitAH / / (6) akRpaNAH - kRpaNA hi bhRtyabhartavyAtmavaJcanenApi dhanameva saJcinvanti, na dharma, etadvilakSaNaprakRtayastUdArAH evaM samudArAH / (7) adurArAdhAH - duHkhenArAdhyante iti durArAdhAH, etadviparItAH sukhenaivAbhimukhIkartuM zakyAH / / (8) adInavRttayaH - dInA-dRzyamAnA zrUyamANA vA yA vRttiH ArdrahadayAnAM jIvAnAM hRdayeSu dayotpAdinI sA dInavRttiH, na vidyate dInavRttiH yeSAM te iti adInavRttayaH / / (9) hitamitapriyabhASiNaH - hitaM dharmAnugataM vAkyam, mitamarthavatprayojanasApekSaM vAkyam, priyaM zravaNasukhadamamarmoddhaTanaM dharmAnugataM vAkyam, etat hitaM mitaM priyaM ca bhASituM zIlavantaH / (10) santoSaparA: - svAntadhRtipoSaH santoSaH, teSu tatparAH / (11) amAyAvina: - saralasvabhAvavantaH, anArjavaM hi mUlabIjamadharmadrumasya / (12) dharmapratikUlAkSubdhAH - dharmapratikUlaiH kula-gaNa-janapada-nRpajana-svajanaiH asaMkSubdhAH - etaiH akSobhyAH, bAhyAbhyantaraprANaprahANe'pi nirgranthAt pravacanAt pracyAvayituM na zakyAH / (13) janasammatA: - loke pitara iva, mAtara iva, svAmina iva, gurava iva sarvakAryeSu pracchanIyAH / evaM ca dRDhadharmarAgaraktatvAdibhirguNagaNairupetAH samyaktvAdhikAriNaH puruSA bhavanti / / samyaktvaM durlabham / / anAdinidhane bhavavane paribhramatAmasumatAM sarvayonipradhAnamatIva durlabhaM durApaM manuSyabhavaM prApyApi yathAvasthitatattvAvabodhavikalA mithyAtvasaMcchannadarzanA jIvA bhavavane bambhramati, hitAhitaM ca na jAnanti, ata eva duHkhAnubandhAn duHkhasvarUpAn kaSAyAviratiyogapramAdAn samAzritya suduHkhasambhArAn samprApnuvanti / _ 2010_02 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / granthakAramaharSistadupadizati yathA bho bhavyAH ! mithyAtvamunmUlya prakaTitajinoktatattvaM samyaktvaM bhajadhvam / kidRzametat samyaktvam ? sarvajJopajJeSu tattveSu zraddhAnasvarUpam, dharmadrumasya mUlam, sugatinagaradvAram, saMsArasAgare yAnapAtram / yena samyaktvasUryeNa anantabhavasaMklRptasaMkliSTAdhyavasAyajanitaM mahAmohatimiraM dUrIbhavati, mokSamArgazca cetaH pathi prAdurbhavati / ye ye janAH sattattvarucidurlabhapratiSThAnaM saddarzanayAnapAtraM samabhirUDhA te tUrNaM taranti vistIrNaM mahAmohAdimakarAkarasaMkIrNaM bhavArNavam / ata eva samyagdarzanaM mokSasya pUrvavarti kevalameva kAraNam / anarghyavimalamaNikalpamanalpasaGkalpakalpanAkalpaM, suvizuddhAdhyavasAyasvarUpaM nirUpamaM samyagdarzanamenaM zaGkAdayaH paJca doSA darzanadarpaNadhanasamayapravaNapratimA malInayanti / punaH (1) tatra prarUDhena darzanamohanIyakarmaNA jIvo jIvAdiSu jinapraNIteSu tattvanivaheSu sandehasandohamAvahati / zaGkayAnuviddho durvidagdha jIvo'laM tolayati tulyatayA pAramezvaraM pravacanaM paratIrthikaiH saha pradyotanena khadyotamiva / (2) eSaH anyAnyadarzanAbhilASaH kAGkSA iti prakIrtitA / ( 3 ) eSaH sati Aptatve yuktimaJcati vayaM na viziSTabalakAlAdivikalA yathAvat samArabdhuM kSamA, ataH kim etAH kriyAH saphalavatyaH sambhaviSyanti kimuta akAle kRSIvalakriyA iva niSphalatAmAkalayiSyanti etat svarUpeNa vicikitsanena sarvatra satAmasaMmatena samyaktvaM dUSayati / ata eva (4-5) te anyonyatIrthikANAM prazaMsanaM saMstavazca tattvamanAdriyamANaiH samIhyate ata eva etAn doSAn dUrIkartumarhanti'i arhatpravacanapraNItipravaNajanAH / 25 samyaktvasaMspRSTe citte sattve ye bhAvAH prAdurbhavanti taiH prakaTitaiH svasmin parasmin vA samyaktvamupAdi na vA iti jJAyate, te bhAvAH samyaktvasya lakSaNAni nirucyante / tAni paJcadhA proktAni pravacanapaTubhiH / - yathA (1) mithyAtattve abhinivezopazamaH, yena sAparAdhe jane kaSAyasya udayo na bhavati / (2) paramapadarAgaH saMvegatayA pratItaH, tena cakravartitvAdisAMsArikaM sukhamapi na saMmadayati / (3) tadanantaraM jJAtatattvaH prakRtiprazamavazaH muktitatparo'pi jIvo yadi dharmaM paripUrNaM ArAddhuM na zaknoti tarhi saMsAre saMvasati kintu ArAdhanApareSu pareSu paramapramodamudvahati mamatvaM ca parityajati sa nirvedAnubaddhaH / (4) nAnAvyApattisaMtapteSu teSu teSu prANiSu tattadvedanAtatkAraNamithyAtvAdyapanodacikIrSayA dravyabhAvabhedabhinnA kAruNyadhArA bhUtAnukampA / (5) 'tameva sacaM niHzaMka jaM jiNehiM panataM ' iti yasya matidarpaNe samyag AbhAti, yazca jIvAjIvAdiSu tattveSu niHzaGkatayA'nuvartate tasya yaH zubhapariNAmaH sa Astikyam / zaGkAdidUSaNanizUdanAd dRDhaM samyaktvaM ye vibhUSayanti te sadguNAH / yathA-maNayaH suvarNaM suvarNayanti tathA guNAH samyaktvabhUSaNabhUtAH / te 2010_02 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 granthasaMstavaH // te cAmI - (1) sarvajJapraNItasiddhAnteSu sthairyam / (2) svAtmani samAvirbhUtavAdaprabhRtibhiH zaktibhiH pAramezvarapravacanasya prabhAvanA / (3) suprazastAnAM tIrthAnAM caturvidhasaGghasvarUpatIrthasya ca aasevnaa| (4) sUtreSu sUtrArtheSu ca kauzalyam / (5) jinapravacane'tyanto bhaktibhRJcittAnurAgaH, tadanukUlatayA ca caturvidhasyApi saGghasya yathocitaM vaiyAvRttyakaraNam / ayameva bhaktirAgo vadane tilakamiva samyaktvavibhUSaNagaNe sArabhUtaH / yataH samyaktvadharameva naravaraM varayati tIrthakarazrIH / yathA - zrIsambhavatIrthanAthena pUrvasmin tRtIyabhave paramapuruSapravacane prabalatarabhaktirAgena tIrthakaratvaM samupArjitam / / / uttamaguNasaGgrahasya nirUpaNam / / asminnapArasaMsArapArAvAre nimajjatAmasumatAM rAdhAvedhadurArAdhaM samArAdhitaM samyaktvaM sumahatA prayatnena mUlamiva AlavAlena, maNiratnamiva kanakakaTakena, saMrakSaNIyam / savizeSaM tasya sthirIkaraNAya prayAsaH kartavyaH / ata eva samyaktvaprAptyanantaraM tasya sthairyArthaM guNAnAM saGgrahaH sutarAM kartavyoH / te ca guNA dAnAdayo naramuttarottaraM pravarAM padavImAropayanti / ata eva dAnAdayo guNA uttamA mahitA mahanIyamanISibhiH, tairguNaireva yazo dizaH prakAzayati guNinAmnA / uttamaguNA eva vAJchitaphaleSu kalpataravanti / tato guNavAn janomaNDalAdhipati-trikhaNDAdhipati-SaTkhaNDAdhipati-tridazAdhipati-tribhuvanAdhipatisAmrAjyena gauravabhAjanaM bhavati / tasmAd bho bho bhavyAH ! zruNuta vacanamidaM yadi bhavantaH samyaktvaM samUlarakSitukAmAH, tarhi dAnAdIn uttamAn guNAn eva bhajadhvam / te ca guNAH amI - (1) dAnaM, (2) zIlaM, (3) tapaH, (4) bhAvaH, (5) vinayaH, (6) paropakAraH, (7) ucitAcaraNaM, (8) dezAdiviruddhaparihAraH, (9) AtmotkarSavarjanam, (10) kRtaghnatvavarjanam, (11) abhinivezavarjanam / eSa guNanivahaH samyaktvasya sthairyaM karoti / (1) dAnaguNa: - samucitAcAreNa yadanyebhyo vitaraNaM, tena svasmin parasmiMzca zauryadhairyAdayo guNagaNA uddIpakA bhavanti / yena prANino dIdAMsyate, saralIbhavanti, AvarjitA bhavanti tad dAnam iti vyutpattyA yena dattena AdAtAro dAtuH sanmukhaM bhavanti tad dAnam / taJca dAnaM caturdhA proktam, abhaya-cakSu-mArga-zaraNa-bodhidAtRbhirarhadbhirbhagavadbhiH / tadyathA - (1) abhayadAnaM, (2) anukampAdAnaM, (3) jJAnadAnaM, (4) bhaktidAnaM ca / priyajIvitAnAM prANinAM maraNameva mahadbhayam, abhayadAnaM viratidharmArAdhanena prANinAmabhayaM dApayati / ata eva dAneSu abhayadAnaM prathama zreSThatamam / ___ 2010_02 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / vedanAvivazAnAM dazAM dRSTvA anu pazcAt yatra cittaM kampate sA anukampA / abhayadAnaM prANavatAM prANarakSaNaM, anukampAdAnaM tu rakSitaprANeSu jIvatsu teSAM vividhaduHkhadUrIkaraNopAyasya karaNam / abhayadAnena sattveSu sattvarakSaNam, anukampAdAnena ca prANiSu jIvatvasambaddhAnAM caitanyAdInAM guNAnAM saMrakSaNam / ata anukampayA svaduHkhadUrIkaraNena AvarjitAH santaH duHkhArtA dehino'nukampAtatparaM paraM prati sadbhAvanAbhAjo bhavanti, ataH paramparAtazca duHkhArteSu teSAM yogyatAsAritvena cittArdrabhAvatvaM guNAGkurodbhAvanayogyatvaM kramA zuddhacaitanyaM prati lakSyabuddhirupajAyate / jIvo'jJAnatamopUrapUrito heyAheyamavahelayan yad yat kAryaM karoti, tat tat tasya vividhAM AdhivyAdhimupAdhiM samAracayati / tena cAyaM samApatati nAnAprakAreSu santApeSu / yena kimapi duHkhaM nodbhavati tat tad vidheyamityato jJAnameva zaraNArham saMjAyate jIvasya / ataH paropakAraparAyaNAH paramapuruSAH prANinAM duHkhanAzAya hitAhita - heyopAdeya kartavyAkartavyAdInAM vartma samyagupadizanti, tajjJAtvA ca jJAnavAn jIvastadanusAritayA jIvanaM yApayati, pareSAM ca hitamAcarati, na keSAJcit saMtApakRd bhavati, tasya jIvanaM zAradazazivizAradaM sakalasattvasukhadaM bhavati / sarvametad jJAnasya jJAnadAnasya visphUrjitam / 27 sabhayeSu abhayavidhAyI, duHkhApavinAyI samyaktayA ca jJAnamArgAnuyAyI yatra yatra''rAdhanAyA: prakarSaM pazyati yathA kutracid viprakRSTaM tapovidhAnam, kutracit zIlA''cArasamAdhAnam, kutracit paramezvarapAdapaGkajayoH praNidhAnam, kutracid gurujanAnAmupArAdhanam, tatra tatrA''rAdhake sAdharmike caturvidhasaGghasvarUpe nijamanaH prasAdapUrvikayA teSAM bhaktayAM zuzrUSAyAM ca vaiyAvRttyakRtye'hamahamikayA saMsvajate / etattu samArAdhitArAdhyeSu samAhiteSu bahumAnapUrvakaM bhaktidAnamapUrvApUrvapariNAmaprApaNapravaram / ye krUracittAH sattvA niHsattveSu prANiSu hiMsAmAcaranti te caturazItirlakSayoniSu bhaveSu bhUritaraM duHkhamanubhavanti / yathA - mRgAputrakumAro mAMsapiNDIbhUtaH san pratipalaM palAlapUtimayaM zarIramudvahati sma, satataM nirantarasukhetaravedanAM saMvedayati sma ceti / ahiMsayA cA''yatyAM nirantarAyaM suSamAdhAyitvam, citte karuNAmRtapariplAvitatvaM, paratrA'mutra kuzalAnubandhikuzalaM sukhAnubandhisukhaM puNyAnubandhipuNyaM dharmAnubandhidharmazca labhate / yathA jIvadayAM pratipAlayan pulindaH parasmin janmani narakesarinRpo bhUtvA paribhujya vividhAni sukhAni, saMprApya ca sadgurusaMyogaM, zrutvA ca dharmopadezaM samyagArAdhya ca zrAvakadharmaM pratipadya ca niravadyAM pravrajyAM, paryante mAsasaMlekhanAM ca kRtvA sa dhanyo narakesarimaharSiH navamagraiveyake devabhuvamApa / 2010_02 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / anukampAdAnasyAnubhAvataH somadattazreSThI ihabhava eva navaM navaM sukhaM samRddhiM ca prApnot / zrIAryarakSitazrIvajrasvAminI zrutagrahaNa-vitaraNakuzalatayA jinazAsane suprasiddhau / supAtradAne sAdhuSu bAhusAdhuH, AryAsu puSpacUlA AryA, zrAddheSu mUladevaH zrAddhISu ca candanabAlA iti dRSTAntacatuSkaM suprasiddham / te sarve supAtradAnaM datvA''tmahitaM sAdhayAmAsuH / aparaM ca sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikA-jinAgama-jinAgamalekhana-jinavacanazravaNa-jinAyatananirmANa-punaruddharaNetyAdiSu vihitaM vitaraNapravaNaM sanmArgAvataraNaM bhavati / __ yathA - jinavacanazravaNena rauhiNeyaH, jIrNadevAlayoddharaNena vaggurazreSThI, jinabimbavidhApanena kumAranandIsuvarNakArazca sugatibhAga bhUtaH / (2) zIlaguNaH - sadAnamadakala iva dAnaguNasaGgatanaraH zIlena zobhate / zIlasya mAhAtmyaM yad madanaparAbhavaH / zIlaM mUlamiva sukhataro: zubhatarozca, zIlaM nAlamiva jJAnanalinasya, zIlaM zUlamiva manmathasya, zIlaM zAla iva vratapUrasya / zIlaM caitad pAlayitumatIva duSkaram / tattu apArapArAvArasya taraNaM bAhubhyAm, asidhArAsu caGkramaNaM pAdAbhyAm / zIlena smarazAsanaM sarvasattvahitanAzanaM pratirodhamApadyate / zIlasya cAsya sAdhanayA''rAdhanayA pAlanayA paripAlanayA ca zrUyante sthUlabhadraH, zIlasanAthaziromaNiH parikIrtyate ca vijitaratipatiH rAjImatI AryavaryA, saMzlokyate zreSThizreSThaH sudarzana:, zramaNopAsakAvataMsaH, parizlAghyate ananuguNazlAghyA satI subhadrA zramaNopAsikAmatallikA / (3) tapoguNaH - tapodharmAnubhAvataH nijIryante karmANyAtmanaH / sarvadaiva zivasukhAbhilASiNo bhavyasattvAstapasyanti / yena karmANi tapyante tattapaH bAhyAmAbhyantaraM ceti dvividham / tacca kramazaH SoDhA / tathA hi - (1) anazanam (2) UnodaratA, (3) vRttisakSepaNaM, (4) rasatyAgaH, (5) kAyaklezaH, (6) saMlInatA / tadidaM SaTprakAraM bAhyaM tapaH / (1) prAyazcittaM, (2) vinayaH, (3) vaiyAvRttyaM, (4) svAdhyAyaH, (5) dhyAnaM, (6) vyutsargaH / tadidaM SaTprakAramAbhyantaraM tapaH / dAnAdayastu karmamarmavidhaH, kintu tapaH prakarSAvasthApannaM nikAcitamapi karma vinAzayati / tapasA paratrA'mutra ca prabhutvaM yazaH kIrtizca prApyate / vividhAzca AmarzaviphuTakhelajallapramukhA labdhayaH prAdurbhavanti / tapaso'syAnubhAvato balabhadramunirAtmahitaM parahitAnuguNaM sAdhitavAn / nAbheyanandanA brAhmI prabhoH pAdapadmAnte pAvanI pAramezvarI pravrajyAM pratipadya sopadhAnAni zramaNIsamucitAni zrutAni samadhIya vividhAni nikRSTAni upavAsatapAMsi kRtavatI, teSAM pAraNake ca vikRtirnAdattavatI, AcAmlaiH pAraNakaM vihitavatI, etena tIvratapasA nikhilAni nibiDatarANi karmANi 2010_02 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / nirdahya jAtyajAmbunada iva tejasA sA samudbhUtakevalAlokaprakAzena virAjamAnA AyuSo'nte mokSamApa / caramajinavarasya varddhamAnatIrthapateH prathamaH zramaNopAsaka Ananda ekAdazazrAddhapratimAH samArAdhya avadhijJAnaM prApnot / zrAddhadharmaM ca vidhinA''rAdhya mAsikIM saMlekhanAM samAdhinA vidhAya kAlaM kRtvA saudharmakalpe uttarapUrvasminnaruNAbhidhAne vimAne devabhavamiyAya / 29 zrI RSabhaprabhoH suMdarI iti sauMdaryAtizAyinI, advitIyalAvaNyavatI dvitIyA duhitA''sIt, sA ca pravivrajiSurapi bharatenA'nanujJAtA SaSThisahasrANi saMvatsarANi yAvadAcAmlapatovidhAnamAcaritavatI, SaTkhaNDabharatakSetravijayAdanantaraM tasyAH prakarSaM pravrajyAdhyavasAyaM jJAtvA bharatena saMyamagrahaNAya samanujJAtA satI prabhoH pArzve saMyamaM svIkRtya duSkaratapazcaraNamAcarya kevalajJAnaM labdhvA avyayaM padamavApa / 1 (4) bhAvaguNaH- bhAvo hi pradhAno dharmaH dAnAdiSu dharmeSu / bhAvenaiva anyadharmAH zobhante / lavaNeneva rasavatI, jyotiSaiva maNiH, kalazeneva prAsAdaH, nayaneneva vadanaM, lAvaNyeneva tAruNyam / zubhabhAvaprasarapara AtmA kSaNArddhena tatkarma kSINoti yat janmakoTighaTitena tIvratapasA'pi na kSIyate / sarveSu dharmavyApAreSu zubhamana : vyApAra eva AtmahitasaMsAdhanapravaNaH, azubhastu sa eva nitarAM adhogatigamananibandhanam, yathA dRSTaM rAjarSiprasannacandre / AyodhanAvano dvandvayuddhena cakravartinaM bharataM vijityApi prazamarasapUraplAvitacetAH saMyato bhUtvA bAhubaliH saMvatsaraM yAvadekasthAnasthitaH, kintu jJAnaM na lebhe / varSAnte dIpradIdhitirdinapatiriva jinapatiH brAhmasundarIbhyAM karAbhyAmiva zatadalatAmarasamiva zamarasasarasaM bAhubalinaM saMyaminaM bodhayAmAsa / sa ca mahAmanA mahAmuniH "vIrA morA gaTha thaDI utaro " " na hu hatthivilaggANaM upajjai kevalannANaM" iti bhaginIvacanamAkarNya nijalaghubAndhavavandanAsamutsukaH prabhoH pArzve prasthAtuM yAvat pAdamucikSepa tAvadeva kevalajJAnaM samutpannamityetadapi visphUrjitabhAvadharmasyA''syAnuguNyam / vardhamAnaprabhoH prathamAyA AryAyA candanabAlAyA vinayavatI ziSyA mRgAvatI sAdhvI bhAvadharmata eva kevalinI bhUtA / tasyA api caritraM pavitraM zruteSu vizrutameva / ilAputrAbhidhAnazca zreSThiputro naTanandanAnurAgato naTIbhUto'pi nirIhanirgranthaniSedhavacananirvikAranayananibhAlanena saJjAtapravRddhazubhabhAvato ghanaghAtIni karmANi nihanya samujjvalakevalamAsasAda / bhAvenaiva bhavaH parAbhUyate yathA vasudevavallabhA kanakavatI satI ekadA zrImanneminAthasya samavasaraNe gatavatI prabhorantike bhAvanAprabhAvakhyApikAM dezanAM zrutvA zraddhAbandhurA sA dezaviratidharmaM labdhvA vrataniyamasamutthAM klezacaryAM vinaiva viziSTatarabhAvaprakarSamAdhAya cetasi dhyAnasya vizuddhayA kSapakazreNimAruhya ghAticatuSkasya ghAtaM vidhAya kevalaM prAptA / 2010_02 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / (5) vinayaguNaH - vinayA''rAdhita eva guruH catuSprakAraM saMsArasAraM dharmaM pradizati tasmAddharmamAptukAmA vinayaM kurudhvaM / yenASTavidhaM karma vinIyate dUrIkriyate sa vinayaH / laukika-lokottarabhedabhinne vinaye gurvAdInAmupacArAdi vinayaH sakalasaMpannidhAnaM proktaH, kintu lokottare jinapraNIte pravacane lokottara eva vinayaH kartavyatAmAsAdayati bhavyAnAm / lokottaro vinayaH paJcadhA - (1) jJAnavinayaH, (2) darzanavinayaH, (3) caraNavinayaH, (4) tapovinayaH, (5) upacAravinayazca / samyagjJAnasahitaM yad dazavidhacakravAlasAmAcAryA AsevanaM sa jJAnavinayaH / AptaprarUpitajIvAdipadArthAnAM zraddhAnaM sa darzanavinayaH / sarvajJopadiSTAnusAraM cAritre tapasi ca svaniSThAzaktipratiSThamanuSThAnaM tau caraNavinayatapovinayau ca / AcAryAdimunivareSu suprazastamanovAkkAyAnAM dhAraNamAzAtanAvarjanaM bahumAnAdhAnaM ca upacAravinayaH prathitaH / zreNikanRpanandanena abhayakumAreNa vivekatulAdhirUDhyA nijadhiyA, zreNikazaGkitazIlAM celaNAM mAtaraM tathA''jJApradhAnaM pitaraM prati vinayamAcaratA antaHpuradahanakRtrimavRtAntakhyApanato jananI rakSitA AjJA ca janakasya na khaNDitA / itthaM guruM prati nijavinayaM pradarzitavAn / evaM pUjyeSu prathito vinayo vineyAnAM kIrti vikirati, vizve vizvAsaM ca janayati, kAmatApaM ca zamayati, antaHprItiM sRjati, uditAmApadaM manAti / kiM bahunA vinayAd vizvaM vazaMvadaM bhavati / (6) paropakAraguNaH - suvinItajano janamano'bhinandanavidhAyI bhavati / sa yadi paropakArI syAt tarhi suvarNe sugandhasaMyogo bhavati / gagane zazikara iva sAmarthyavata: puruSasya paropakAritA yazazca bhuvane prsrti| yaH parasminnupakaroti, sa tattvatastu svasminneva upakaroti / ayamupakAradharmo dravyato bhAvatazca dvibhedaH, sa ca jinabhagavadbhistIrthakRdbhiH sAMvatsarikadAnarUpeNa dravyato dharmopadezadAnarUpeNa bhAvataH samAcarita upadiSTazca / acetanA api saritAviTapiprabhRtayo yadi paropakAraM kurvanti tarhi sacetanairasmAdRzaiH paropakAro nitarAM kartavya eva / aparanAmA "vaGkacUlaH" puSpacUla: rAjaputraH kevalaM paropakArabuddhyaiva cAturmAsyAM munibhyo vasatidAnaM karoti, tasya suphalatvaM sarvaM prasiddhameva / (7) ucitAcaraNaguNaH - ucitAcaraNaM paropakAraparasya narasya dAnavRttiM saphalayati / aucityaM prapaJcayan janaH samucitaM dAnAdikaM kurvan dAnAdikadharmasya pratiSThAM prakhyApayati / aucityA caitaccaitanyavatA 2010_02 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / samAcaraNIyaM pitR-mAtR-sahodara-praNayinI-apatya-svajana-gurujana-nAgara-paratIrthikaviSayakam / jananI-janakayoH manasA vacasA vapuSA zarIrazuzrUSA AjJApAlanamityAdikaM mAtApitRsambandhi aucitym| sahodaraM prati aucityaM tu tamAtmasamAnaM matvA gRhAdikAryeSu kaniSThasyApi bahumAnaM, jyeSThaM prati pitRvat sanmAnam / praNayinI pratyaucityaM caitad - yat priyAlApapUrvakaM gRhAdikArye pravartanam, kutazcidapi hetoH kupitAyAH kopApanayanaM tanmanorathapUraNena rogAdiSu cAnuprekSA, dharmakAryeSu ca sAhAyyam, ityAdikam / / tanayaM ca kalAsu kuzalaM kArayet, guru-deva-dharma-sAdharmikANAM ca paricayaM viracayet, samucitasamaye pariNayanaM gRhabhArasamarpaNam, pratyakSe zlAghAyA akaraNam, vyasane samApatite sati tasyoddharaNam, iti putraM prati pituraucityam / svasya svajanAnAM ca zubhAzubheSu prasaGgeSu sammIlanaM satkArakaraNaM duHkhadUrIkaraNaM ca / rogAtaGkeSu atizayadurantakaraNam, pRSThato nindAM na kuryAt / nirarthakaM vAgvAdaM na vidadhyAt / tadabhAve tadgRhe na gcchet| arthasya ca sambandhaM tyajet / etat svajanaviSayamaucityam / dharmamArgopadeSTAraM gurujanaM pratyaucityaM yat trisandhyaM vandanaM, teSAmupadezaM nizrAM zraddhAnasaMsthAnaM ca kRtvA''vazyakapramukhANAM satkRtyAnAM karaNam, upadezAnAM ca zravaNam, AjJAyAzca bahumAnam, avarNavAdasyApanodanam, stutivAdasyA''viSkaraNam, chadmasthAvasthAyAH sadbhAvatvAt teSAM chidrANAmanavalokanam / pramAdaskhaliteSu teSvekAnte preraNam, yad he ! bhagavan ! kimidamucitaM bhavet saJcAritrapAtrabhUtAnAmatrabhavatAM bhavatAm ? idaM yad bhavatA''caritaM tad yadi vibhinnayA anayA prathayA kRtaM syAt tItIva samucitataraM syAt, ityAdi savinayavacanaprapaJcena guruM sanmArge sthApayet / yathA jinapravacanasyA''pabhrAjanA na syAt / nijanagare nivasatAM svasamAnavRttInAM samAnamanasAM samAnasukhaduHkhAnAM Apadvipatsu sahAvasthAnaM tannAgarikaucityam / sveSAM pareSAM ca parasparaM vizvAsakRte gantavyaM sarvaiH mIlitvA nRpAdikaM saGgacchet / parapaizunyaM paramantrabhedo na kartavyaH / vivAde'pi jAte mAdhyasthyamAdAya samAdhAnaM sAdhanIyam / na ca nayamArgo vidhUnayitavyaH / svajanasambandhibAndhavajJAteyebhyo laJcAsatkArAdiprabandha nirapekSabhAvaH, ityAdikaM nAgaraucityam / saugatAdInAM pratyucitamAcaraNaM yat te ke'pi bhikSArthamupasthitAssyusteSAmucitaM kartavyam / rAjJA mahitAnAM tu teSAM vizeSata ucitaM kartavyam / yadyapi manasi bhaktiH guNapakSapAto na syAt, tathApi gRhiNAmayaM dharmo yad gRhAgateSu ucitaM kartavyam / evaM pitRprabhRtInAM samucitaM kurvantaH zrAddhA arhaddharmasya yogyA bhavanti / tasmAd bhavyairdharmANibhirAdau ucitAcaraNeSu nipuNairbhAvyam / 2010_02 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / gRhasthAvasthAyAM sthitA jagadguravastIrthakRtaH api mAtrApitrorucitamAcaranti / ucitAcaraNena supratiSThapratiSThaH puruSaH dezAdiviruddhatyAgata eva labdhayazaH sthirIkaroti / (8) dezAdiviruddhaparihAraguNaH - deza-kAla-nRpa-loka-dharmaviruddhamAcaraNaM saMrodhayan naro dharma zarma ca labhate / yatra kutrA'pi deze ziSTajanairanAcIrNaM tad dezaviruddham, na ca teSAM dezaviSayaM tiraskAraM kuryAt / yasmin kasminnapi kAle ziSTairyad anAcIrNaM tat kAlaviruddham, rAjaviruddhamapi matimAn pumAnAcaret, yato naranAthAH sakalasaMpatsanAthA: sakalaprajApremadhAmAnazca santi / yataH kSitipatayo cetassaMtuSTibhAjo yathA bhavanti tathA vartitavyam / yatayo'pi sAnukUle bhUpAle manaHsamAdhAnamAdhAya dharmArAdhanaM kurvatetarAm / manuSyaloke yaH puruSArthaH ziSTajanAcIrNo vyavahArastasya viruddhaM lokaviruddham / lokato vipratisrotasA jagati nijasya jinazAsanasya cApayazaH prasarati / lokaviruddhatyAgapUrvakaM keSAmapi dUSaNoddhoSaNaM na kuryAt / janapUjyAnAM nAvajJAmAsAdayed nisargata: sukomalamatInAmArjavopetAnAM prANinAM dharmakaraNasya kimapi skhalanaM nopahasanIyam / lokaviruddhaparihArato hAra iva janamanohArI bhavati dharmArAdhanaparo janaH / dezAdiviruddhatyAgastu dharmarakSAnibandhanam / dharmasya sadgatiprApaNapravaNasya, durgatipatananirodhabaddhakakSasya yad viruddhaM tad dharmaviruddham / yathA''zraveSu Asakti: dharmakarmaNi anAsaktiH, munijanavidveSaNam, caityadravyaparibhogaH, pAramezvarapravacanasyA'pabhrAjanA, paratIrthiprarUpite mArge ratiH, gurusvAmisAdharmikAdInAM vaJcanam, pareSAM samRddhi prati mAtsaryaM lobhataH saMkSubdhacittatvamityAdi dharmaviruddhaM sutarAM parihartavyam / ekamapi viruddhaM tyajan sudhIH sukhaM ca zubhaM ca samAvahati kiM punaH paJcAnAM viruddhAnAM tyAgataH / (9) AtmotkarSavarjanaguNa: - dAnAdidharmamAtmotkarSaH kSiNoti, ato vinayapravaNo dharmavicakSaNo caturacetA: AtmotkarSaM parityajet / AtmotkarSastu vinayApakarSaNakaro durgatipathapAtheyaH / AtmotkarSaNa asataH svaguNAn prakaTayato janAn mitrANi hasanti, bAndhavA nindanti, gurujanA upekSante, jananIjanakazcApi jaghanyatvamAdadhAti / AtmotkarSeNa kramazo vinayavinAzaH, ata: ahaGkArAvibhAvaH, ato jJAnAdizUnyatvamato lokeSu adhikatvaM, atassampadAM ca vimardaH, atassarvatra cApamanikA, ataH puruSArthaparityAgaH, ato bahuvidhopAdhisannidhAnam, atazcetasi zokAnalajvalanam, ata: zUnyamanaskatvam, ataH sarvathA vinAzazca bhavati, evamuttarottaradoSAnalaklezakaluSita AtmotkarSaH karSaNIyaH / svazlAghAparAyaNo'pi paranindakastu na syAdeva, vastutastu AtmastutivistaraNameva parApaguNaprakaTanaM parikItitaM dhIdhanairmahAjanaiH / paranindA tu kugatimUlabIjam / nijaparakaSAyakaluSanibandhanam, ato dhanyairna vidhIyate AtmotkarSaH parApakarSazca / kintu te prazamAmRtasAranirvApitamanaso bhUtvA ihabhavaM parabhavaM prabhUtanirAbAdhasukhAnubhUtimayaM kurvanti / (10) kRtaghnatvavarjanaguNaH - dharmasarvakaSagarvavarjito guNaraJjitaprakRtikaH prakRtyA paropakAraparAyaNo 2010_02 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasaMstavaH / / yAvat kRtaghnatAM na prakaTayati nijasya, tAvad guNagaNagariSTheSu zreSTheSu ziSTeSu nAropayitumalaM nijAbhidhAnam / ye kRtajJAste uttamAH, ye ca kRtaghnAH te'dhamAH / kRtajJo'lpamapi paropakAraM na vismarati, na ca smarati kRtaghnaH paraiH kRtamapi mahAntamupakAram / paropakRtisaMsmRtimatayastu svamastakAt tRNamapi kenApi apanItaM syAttad mandarabhArApahAraM tolayanti paraparamopakAravicAracaturAH / kRtaghnAstu svarNakoTimapi vitIrNAM tRNAya na manyante / kRtajJatayA vasantapuranaranAtho jitazatruH vane jaladAnena nijatRSNApanodakAriNaM vanavihAriNaM zabaraM nijanagare samAnIya nijabhavane saMsthApya paJcaprakAraviSayasukhapUrvaM santoSya jinadharmArAdhanavidhAnaM kArayAmAsa iti zabaranaranAthakathAnakAt savizeSaM vimarzaNIyam / (11) abhinivezavarjanaguNa: - samyaktvAdiguNanikaro nitarAM sthirIbhavati yadA cetasyakadAgrahitA RjutA syAt, kadAgrahastu ajIrNamiva AtmAnaM saMjvarayati, jJAnataraNiM tiraskaroti, mithyAtvasantamasaM ca vistArayati / tadvazAccaitanyaM nollasati, gurUpadezo na prasarati / abhinivezapavanasya pratikUlatayA ruddhagatiH saMyamapoto bhavArNave mohAvateM nimajjati / abhinivezavazavartinaH prazastaM paramapadapanthAnaM pAramezvaraM pravacanaM parityajya saMsArakAntAre anavarataM saJcaranti / abhinivezataimirAcchannajJAnanayanAH sAmpratajanA vicArayanti asAmpratam, ato'bhinivezaM dRDhayanti / tatparihArAya jJAnakriyAyogeSu nayAdhvanamadhikRtyotsargApavAdamArgamanusRtya dravyakSetrakAlabhAvAdikAn bhAvAn sambhAvya vyavahAranizcayanayayossamyaktayA saMvibhedaM pravibhAya pravartitavyam / / anyathA tathAbhUtatattveSu vitathAbhAvena yeSAM cetAMsi mithyAbhinivezaviSavegAturANi sampanIpadyante te mUDhamanasaH anenAMsi jinavacAMsi virUpaM prarUpayanti / te yatra sugRhItanAmadheye paramabhAgavatabhAgadheye jinapravacane 'ninhavA' iti anAkhyAM AkhyAmApnuvanti / yathA - bahuraya paesa avatta samucchadugatiga avaddhiyA ceva / __ sattee ninhagA khalu titthammi u vaddhamANassa / / 1 / / iti / / te jamAlipramukhAH prasiddhA eva / dAnAdyuttamaguNamaNInAM maMjUSeva uttamaguNaparigrahaH samyagdarzanasaMrakSaNakSamaH sadA''daraNIyaH / viratisvarUpam : tattvAnAM samyagjJAnena teSAM prati ca zraddhA labhyate / tatazca kiM kartavyaM kiM na kartavyaM ityAdirUpA dRSTirAvirbhavati / tadanusAri ca yatamAnamAnasaH san yaH ko'pi kAmapi jIvanavRttimAdadhAti tasya jJAnAdikaM 2010_02 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 granthasaMstavaH / / saphalaM bhavati, tadarthamAzravadvAranirodhaH kartavyo yena karmarajAMsi Atmani svajanti tAni dRSTAni manovacaHkAyaceSTitAni teSAM samyaktayA viratiH suprazastAcaraNarUpA sA 'saMyamaH' iti ucyate / dezavirati: - ye viziSTasattvazAlino na santi te dezataH saMyamamArAdhayanti te zrAvakAH, teSAM ca dharmaH zrAddhadharmo dvAdazadhA / yathA - paJca aNuvratAni, catvAri guNavratAni trINi ca zikSAvratAni / sarvavirati: - ye ca prabalabaliSThA vIryavariSThA guNagariSThAH sattvazreSThAH santi te jinavacanasudhApAnasusamAhitacetasaH santaH sarvathA sAvadhavyApAraM parityajya manasA vacasA vapuSA niravadyatAM hRdi Adadhati jIvanaM ca tadanusAri nirvAhayanti te saMyaminaH saMyatA vratino medhAvina AryA iti saGkhyAtItasaGkhyAspadA bhavanti, teSAM ca vratAni paJca mahAvratAni, paJca samitayaH, tisraH guptayaH, kSAntyAdayazca guNA iti yatidharmaH parikIrtitaH / yatidharmasya yatanayA pAlanayA munayaH sadyo muktimAsAdayanti, tribhuvanapUjyA bhavanti / atra dezavirati-sarvaviratidharmapAlane ceTakanRpasya rorasya kathAnake yathA - ceTakanRpatiH vaizAlIpatiH caramatIrthapativIrasvAmipAdamUle svIkRtadvAdazavrataH prathame sthUlaprANAtipAtaviramaNavrate ekAM pratijJAM cakAra / yannRpatitvadharmAnurodhena yadi yudhi gantavyaM bhaviSyati tathA eka zastraprayogaM kRtvA yuddhAnnivartayiSyAmi ityakarot pratijJAm / tAM pratijJAM svaprANAtipAte'pi nirvAhayAmAsa sarvaviratidharmapAlane ca samRddhapUrvo'ntarAyodayajanitadAridryo vasudattanAmA roraH susthitadevatAprasAdena paJca ratnAni samprApya mahatA prayAsena pAlitavAniti tathaiva guroH samIpe zrAvakadharma-sAdhudhau samAsAdya niravadyatayA ca paripAlya vihitAnazano'cyutakalpe'maro babhUva / / evaM svaparaparamopakArapravaNamanA: pAramezvare zAsane samyaktvamUlaM dAnAdiguNaparivRDhaM analpasaGkalpavimuktasusthitaceto'dhyavasAyanirapAyaprazamaphalaM saMyamakalpakalpatarUM saMsevya apunarAvRttinAmadheyaM sthAnamacalamalaM zivaM prApnuyAt / iti matinA pUjyapAdAcAryadevazrImatprabhAnandAcAryareSa hitopadezo vihitaH, teSAM ca saudaryeNa pUjyapAdAcAryavaryeNa zrImatparamAnandasUriNA hitopadezAmRtavivaraNaM vihitam / 2010_02 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakArasya paricayaH kiralasahakalukkakearate jinazAsanagaganAjIre tIrthakRto lokodyotakarA bhAnavo babhUvuH, gaNabhRtazca zazabhRtaH saMjajJire, paJcAcArabhRtaH pravacanarakSaNavicakSaNA AcAryavaryA tArakanikarA nitarAM virejire / katipayA AcAryA AcAraiH zAsanaM bhAsayAmAsuH, kecana sUrivarAH suragurupratibhAH zrutasamArAdhanayA zAsanaM samarthayAmAsuH, kecana tapobhiH, kecana vidyAbhiH, kecana pravacanakalAbhirapi zAsanagaganaM prabhAvayAmAsuH / teSu prastutagranthakArAH pUjyAcAryazrIprabhAnandasUrayo hitopadezagranthaviracanena tathA granthavivaraNakArAH pRjyAcAryazrIparamAnandasUrayo tadupari hitopadezAmRtavivaraNapraNayanena cAjJAnAndhakAraM saJcUrNayAmAsuH / bahulatayA caraNakaraNAnuyogapradhAnaM granthamimaM tasya vivaraNaM ca jagranthuH / vaikramIye yugagaganazivanayanadharitrIvarSe (1304 tame) imau pUjyau zrIprabhAnanda-zrIparamAnandAcAryavayA~ saudoM rudrapallIyapUjyAcAryazrIdevabhadrasUriziSyau babhUvatuH / pUjyazrIdevabhadrasUrivarastu rudrapallIyagacchasthApakasya jayantavijayakAvyakArasya (1278 saMvate) _1. rudrapallIyazrIvarddhamAnasUriviracite vaikramIye-1468 saMvate racite zrIAcAradinakarAkhye zAstre tadguruparvakramo yadupalabdho'sti sa cAyam - pUrvaM zrIharibhadrAkhyaH sUrIndro bhadradarzanaH / tatra vitrastavAdIbhaH paJcavaktro vyarAjata / / 7 / / zrIyAkinIvadanasaMbhavavAkyalezaM, samyagvidhAya hRdaye vilasadvayena / yenAvanaM sugatasAdhujanasya cakre, citraM tadatra munayo vimRzanti citte / / 8 / / devacandrastataH sUrizcandratAM pratyapadyata / mohAndhakArasaMsAratApapIDitacetasAm / / 9 / / zrInemicandrasUrIndro bhUSayAmAsa tatpadam / tata udyotana: paTTodyotaM tasya vinirmame / / 10 / / tataH zrIvarddhamAnAkhyaH sUridurvAdinAM madam / vardhayanvardhayAmAsa samastaM jinazAsanam / / 11 / / zrImajinezvaraH sUrijinezvaramataM tataH / zaradrAkAzazispRSTasamudrasadRzaM vyadhAt / / 12 / / navAGgavRttikRtpaTTe'bhayadevaprabhurguroH / tasya stambhanakAdhIzamAvizcakre samaM guNaiH / / 13 / / zrAddhaprabodhapravaNatatpaTTe jinavallabhaH / sUrirvallabhatAM bheje, tridazANAM nRNAmapi / / 14 / / tataH zrIrudrapallIyagacchasaMjJAlasadyazAH / nRpazekharatAM bheje sUrIndro jinazekharaH / / 15 / / durvAdipadmacandrAbhAM padmacandragaNAgraNI: / babhAra tatpade padmAM mudA nicchadmatAm / / 16 / / zrImAnanvijayacandrAkhyaH sUrivijayamAdadhe / tatastasya pade reje'bhayadevagaNAdhipaH / / 17 / / devabhadrastato bhadraGkarasUrirajAyata / prabhAnando mahAnandaM, tataHsaGgre'pyavardhayat / / 18 / / tena guruparvakramastu bhavatIttham - * 18 tame zloke zrIdevabhadrasUreH paTTe zrIbhadraGkarasUri iti parvakramaH sAmAnyena dRzyate paraM sUkSmaikSikayA tu 'bhadraGkarasUri' 2010_02 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakArasya paricayaH / / pUjyapAdAcAryazrIabhayadevasUreH paTTavibhUSakaH, ayaM ca zrIabhayadevasUriH paramparayA navAGgITIkAkArazrIabhayadevasUrisantAnIya AsIt / itthaM guruparvakramaH - pUjya A. zrIudyotanasUriH (994 saM.), pUjya A. zrIvardhamAnasUriH (sva. 1088 saM.), pUjya A. zrIjinezvarasUriH, pUjya A. zrIbuddhisAgarasUriH, navAGgITIkAkAraH pUjya A. zrIabhayadevasUriH (janma-1072 saM.) (sva. 1135/1139), pUjya A. zrIjinavallabhasUriH, pUjya A. zrIjinazekharasUriH, pUjya A. zrIpaJandu[candrasUriH, 'jayantavijayakAvyakAro rudrapallIyaH pUjya A. zrIabhayadevasUriH, pUjya A. zrIdevabhadrasUriH, tacchiSyau pUjya A. zrIprabhAnandasUriH - pUjya A. shriiprmaanndsuurishceti| 'cAndre kule'sminnamalazcaritraiH, prabhurbabhUvAbhayadevasUriH / navAGgavRtticchalato yadIya - madyApi jAgatiM yazaHzarIram / / 1 / / zrIharibhadrasUriH (1444 granthakRd)* zrIjinavallabhasUriH zrIdevacandrasUriH zrIjinazekharasUriH (yena hi rudrapallIyazAkhA vinirmitA) zrInemicandrasUriH zrIpadmacandrasUriH zrIudyotanasUriH zrIvijayacandrasUriH zrIvarddhamAnasUriH zrIjinezvarasUriH zrIabhayadevasUriH (na cAyaM navAGgavRttikRd) zrIabhayadevasUriH(navAGgavRttikRd) zrIdevabhadrasUriH zrIprabhAnandasUriH zrIprabhAnandasUripaTTe zrIcandrasUrirbabhUva / tatpaTTe zrIjinabhadrasUrirAsIt / etena rudrapallIyagacchIyAnAM zrIprabhAnandasUriprAntAnAM sUrivarANAM paramparA jJAyate / na prastUyate'tra granthavistarabhayena / 2. jayantavijayakAvyaprazastiH / / (1-9 padyaH) kAvyamAlA / 15 muMbaI kAzInAtha pAMDuraMga paraba I. sa. 1902 / / 3. hitopadezagranthasya prazastiH / / (1-9 padyaH) sanmArga prakAzana, ahamadAbAda / I. sa. 2004 iti zabdaH zrIdevabhadrasUrevizeSaNarUpeNaiva prayuktaH sambhAvyate, anAdanyatra ca tasyAnupalabdheH / + yAkinIsunUpUjyAcAryazrIharibhadrasUripAdAnAM ziSyapaTTaparamparAyA acAlanAdatranirdiSTasya zrIdevacandrasUresteSAM paTTadhararUpeNa sthApanA parIkSaNIyA vidvadbhiH / 2010_02 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakArasya paricayaH / / tasmAnmunIndurjinavallabho'tha tathA prathAmApa nijairguNaughaiH / vipazcitAM saMyaminAM ca varge dhurINatA tasya yathA'dhunApi / / 2 / / teSAmanvayamaNDanaM samabhavat saJjIvanaM duHSamAmUrchAlasya munivratasya bhavanaM niHsImapuNyazriyaH / zrImanto'bhayadevasUriguravaste yadviyuktairguNairdraSTuM tAdRzamAzrayAntaramaho dikSu kramAt kramyate / / 3 / / yatipatiriha devabhadro nAmA jayati, tadIyapadAvataMsa eSaH / viSamaviSayarogasannipAte dadhati rasAyanatAM vAMsi yasya / / 4 / / samastazAstrAmbudhikumbhajanmA, kavitvavaktRtvaniruktikozaH / ziSyastadIyaH pratibhAsamudraH, zrImAn prabhAnandamunIzvaro'sti / / 5 / / sandarbho'yamatasteSAmanujenAlpamedhasA / tairivA[reva]nugRhItena paramAtA ? [paramAnandasUriNA] / / 6 / / guNino guNAnuraktA gurubhaktAH sAdhavo vyadhuH sarve / sAhAyyamatra zAstre vizeSato harSacandragaNiH / / 7 / / navabhiH zlokasahasraiH paJcazatIsaMyutaiH parimiteyam / nandyAdAcandrArka hitopadezasya vivRtiriha / / 8 / / vikramanRpAdatItaizcatubhiradhikaiH zataisrayodazabhiH / varSANAmanavacaM zAstramidaM sUtritaM jayati ||9||shriiH|| - bhIlaDIyAjItIrthe upadhAnatapaHprasaGge vi. saM. 2060tame varSe phAlgunapratipadyAM tithau tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM ziSyAvataMsa-vardhamAnataponidhipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayaguNayazasUrIzvarANAM caraNacaJcarIkaH vijayakIrtiyazasUriH 2010_02 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mm>> 39 60 - kramadarzanam viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH | viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH maGgalAcaraNam / | abhayadAnasya varNanam / 44-45 56 jinastutiH / jIvadayAyAH svarUpam / 46-48 56 zrIvarddhamAnajinastutiH / | prANasya svarUpam / 49 57 caturvidhasaGghasvarUpam / jIvAnAM prANasaGkhyA tathA hitopadezAmRtam / jIvAt prANaviyojanaM hiMsA / 50-52 58-59 manujajanmano durlabhatA / 7-8 ahiMsAyAH svarUpam / paramArthahitAni padArthAni / zreSThopamayA ahiMsAdharmasya mithyAtvasya durantatA / mAhAtmyam / 54-55 hitAhitasya vibhAgaH / jIvahiMsAyAH pApArambhaH samyaktvAdhikAriNaH jIvarakSAyAH puNyArambhazca / 56-57 60-61 trayodaza guNaH / 12-13-14 9-13 prANighAtamaniSTapuSTihetuH / 58 samyaktvasya svarUpam / 15 14-18 Atmavat sarvabhUteSu pazyata / 59 62-63 rUpakaSaTkena dayA-hiMsayoH phalam / 60 63-64 samyaktvasyopavarNanam / 16 18-20 prANivadhasya phalam / 61 64 samyaktvasya prabhAvam / 18 20-22 prANivadhavipAke samyaktvasya dUSaNAni / 23 22-25 mRgAputrakathAnakam / 62 64-71 samyaktvasya lakSaNAni / 24 25-30 jIvadayAyA mAhAtmyam / 63-64 71-72 samyaktvasya bhUSaNAni / 25-26 31-34 jIvadayAviSaye bhaktirAgasya gauravam / 27-28 34-35 narakesarinarapatikathAnakam / 66 72-82 zrIsambhavaprabhucaritam / [prathamo bhavaH] 29 35-40 anukampAdAnasya svarUpam / 67-70 82-83 zrIsambhavaprabhucaritam / dvitIyo bhavaH] 29 40-41 anukampAdAnasya mAhAtmyam / 72-75 84 zrIsambhavaprabhucaritam / tRtIyo bhavaH] 29 41-51 anukampAdAnaviSaye 76 85-102 uttamaguNasaGgrahAkhyaM somadattakathAnakam / dvitIyaM mUladvAram 30 52 jJAnadAnasya svarUpam / 77 102 guNAnAM mAhAtmyam / 31-39 52-55 jJAnasya svarUpam / 78 102 uttamaguNAnAM nAmAni / jJAnasya paJca bhedAH / 79 40-41 103 55 dAnaguNasya varNanam / 42-43 matijJAnasya svarUpam / 80 103 2010_02 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramadarzanam / / 10 viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH | viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH matijJAnasya bhedAH / 81 104 saGghasya svarUpam / 119 129 zrutajJAnasya svarUpam / 82 105 ytijnopyogiinidaanaani| 120-122 130-131 zrutajJAnasya bhedAH / 83-87 105-108 apavAdapade dAnavidhiH / 124-127 132-133 avadhijJAnasya svarUpam / 88-90 108-109 zramaNInAM dAnavidhiH / 128 133 avadhijJAnasya SaD bhedAH / 91 109-110 atithizabdasya vyAkhyA / 129 134 avadhijJAnasya viSayaH / 92 cittavittapAtrazuddhiH / 130-131 134-135 vibhaGgajJAnasya svarUpam / supAtradAne dRSTAntAH / 133-134 135 manaHparyAyajJAnasya svarUpam / supAtradAne bAhumunicaritam / 134 136-142 manaHparyAyajJAnasya bhedAH / supAtradAne puSpacUlAsAdhvImanaHparyAyajJAnasya viSayaH / kathAnakam / 134143-148 paJcajJAnasya svaamii| 97 113 supAtradAne mUladevakathAnakam / 134148-155 kevalajJAnasya svarUpam / supAtradAne candanabAlAkathAnakam / 134 155-160 jJAnapaJcake kartavyasya upadezaH / 99 114 zrAvakazrAvikAkSetre dAnam / 135-138 161-162 zrutajJAnasya sArmikavAtsalyaphalam / 139-140 163 vizeSopayogitA / 100-102 114-115 paJcamakSetraM jinAgamam / 141 164 yogyavineyasya sUtradAne zrutasya mahimA / 142-146 164-165 vidhiH / 103-104 115 pustakalekhanaM kartavyam / 147 165 yogyavineyasya sUtragrahaNe vidhiH / 105 116 jinamatasya mAhAtmyam / 148 166 zrutasya grahaNavitaraNayoH jinavacanazravaNaphale zrIAryarakSita-zrIvajrasvAminoH rauhiNeyakathAnakam / 148 166-170 kathAnakam / 106 117-123 jinavacanazravaNaphale zrAvakasya suutrptthnaadhikaarH| 107-113 124-126 cilAtIputrakathAnakam / 148170-173 dharmopadeze sAdhoH adhikAraH / 114 126-127 | jinAgamasya lekhanaM kartavyam / 149 173 zrutasya zrutadharANAM ca samyakzrutasya svruupm| 150-151 174 avajJAyAH phalam / 116 127 jainAgamalekhanasya phalam / 152 175 zrutasya avajJAviSaye SaSThaM jinamandirakSetram / 153-154 175 mASatuSakathAnakam / 116 128 jinAyatananirmANe bhaktidAnasya svarUpam / adhikAryanadhikAriNoH sapta kSetrANi / 129 / varNanam / 155-156 176 2010_02 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramadarzanam / / viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH | viSayanirUpaNam gAthAGkaHpatrAGkaH jinabhavananirmANe tapasaH bhedAH / 188 217 gurulAghavaprekSA / 157-158 177 bAhyatapasaH svarUpam / 189 217-220 jinAyatananirmANe guNAH / 159-162 178-179 AbhyantaratapasaH svarUpam / 190 220-226 jinagRhANAMjIrNoddharaNaM kartavyam / 163 179 tapasaH phalavarNanam / 191-196226-228 jIrNoddharaNaviSaye tapomahimA / 198 228-230 vaggurazreSThikathAnakam / 163 180-182 tapasi ramadhvam / 198 231 saptamaM jinabimbakSetram / 164 182 tapadharmaviSaye dRSTAntAH / 199 232 vidhinA'rhabimbasya nirmANam / 165 183 tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / 199 232-236 vidhau AdaraH kartavyaH / 166 184 tapadharmaviSaye brAhmIkathAnakam / 199236-238 jinapratimAyAH nirmANaphalam / 167-169184-185 tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / 199238-245 jinabimbakArakakumAranandI tapadharmaviSaye sundarIkathAnakam / 199245-247 suvarNakArakathAnakam / 169 185-190 uttamaguNasaGgrahe dvitIyasaptakSetrasya nigamanam / 170 190 mUladvAre caturthaM uttamaguNasaGgrahe dvitIyaM bhAvapratidvAram / 200-201 248 zIlapratidvAram / 171 bhAvanAyAH phaladarzanam / 202-203 249 zIlasya svarUpam / 172-191 bhAvanAyA mahimA / 204-207 250 zIlasya anurUpakaiH yojanam / 173 __ 191 bhAvanAyAH prakRSTatamatvam / 208 251 zIlasya duSpAlyatA / 174-184 192-195 bhAvadharmaviSaye zIlapratipAlane dRSTAntAH / 185 195 bAhubalIkathAnakam / 208251-257 zIlapratipAlane bhAvadharmaviSaye mRgaavtiikthaankm| 209258-263 zrIsthUlabhadrakathAnakam / 185 196-200 bhAvadharmaviSaye ilaaputrkthaankm| 210 263-269 zIlapratipAlane bhAvadharmaviSaye zrIrAjImatIkathAnakam / 185 200-204 kanakavatIkathAnakam / 211 269-281 zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / 185 204-211 dAnAdidvArasya nigamanam / 212 282 zIlapratipAlane subhdraakthaankm| 185 211-215 uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyauttamaguNasaGgrahAkhye dvitIya mUladvAre paJcamaM vinayapratidvAram / 213 282 mUladvAre tRtIyaM tapaH vinayasya niruktam / 214 283 pratidvAram / 186 216 / vinayasya bhedaprabhedAH / 215 283 tapaH zabdasya niruktam / laukikavinayasya prakArAH / 216-218 / 284 l sh 187 216 2010_02 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramadarzanam / / 298 viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH | viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH lokottaravinayasya prakArAH / 219-223285-288 | navadhA aucitasya Adheyam / 272 320 vinayasya mahimA / 224-229 289-290 pitRviSayam aucityam / 273-276 321-323 vinayaguNaviSaye jananIgatavizeSakRtyam / 277 323 abhayakumArakathAnakam / 230 291-297 sahodaraviSayam aucityam / 278-282324-326 uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIya praNayinIviSayam aucityam / 283-288326-328 mUladvAre SaSThaM putraviSayam aucityam / 289-293328-330 paropakArapratidvAram / 231-232 297 svajanaviSayam aucityam / 294-297 330-332 aparopakAriNAM jagati dharmAcAryaviSayam aucityam / 298-304332-335 jaghanyatAm / 233-234 nAgaraviSayam aucityam / 305-307335-327 paropakRteH puNyatamatvam / 235 298 paratIrthikaviSayam aucityam / 311-315 338-339 anupakAriNaH tiraskAraH / 236 ucitAcaraNasya phalam / 317 340 aparopakAriNAM kArpaNyam / 237 uttamanarANAM paropakAriNAM dAnamanorathAH / 238 ucitAcaraNapravRttiH / 318-319340-341 paropakAraH AtmopakAraH / 240 300 uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyaparopakArasya bhedadvayam / mUladvAre aSTamaM dezAdiviruddhajinezvarANAM parihArapratidvAram / 320 341 dravyopakAraH / 242-248 301-302 paJcadezAdiviruddhAni nAmAni / 321 342 jinezvarANAM bhaavopkaarH| 249-256 302-305 dezaviruddhaM tyAjyam / 322-324 342 bhagavadvANyAH paJcatriMzad kAlaviruddhaM tyAjyam / 325-327 343 guNAH / 257 305 rAjyaviruddhaM tyAjyam / 329-338 344-347 jinezvarANAM bhAvopakAraH / 258-259 305 lokaviruddhaM tyAjyam / 339-350347-350 paropakArasya mahimA / 260-263306-307 dharmaviruddhaM tyAjyam / 350-351351-354 acetanAnAM upakAraH / 264-268307-308 dezAdiviruddhaparihArasya upasaMhAraH / 360 354 paropakAraviSaye puSpacUla uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyapuSpacUlAkathAnakam / 269 309-319 mUladvAre navamaM AtmotkarSauttamaguNasaGgrahAkhye dvitIya parihArapratidvAram / 361-362 355 mUladvAre saptamaM guNazUnyasya garjitaM mudhA / 363 356 ucitAcaraNapratidvAram / 270 320 / AtmotkarSasya jaghanyatvam / 364 356 ucitAcaraNasya mAhAtmyam / 271 320 | AtmotkarSe dossshrennii| 365-370356-358 2010_02 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 kramadarzanam / / 415 383 363 423 391 viSayanirUpaNam gAthAGkaHpatrAGkaH viSayanirUpaNam gAthAGka: patrAGkaH AtmotkarSaH na vidheyH| 371-376358-360 viratidvArasya ca prArambhaH / 409 380 svazlAghAkArI viratizabdArtham / 410 381 paranindaka eva / 378-379 360 | dezavirateH svarUpam AtmotkarSaH parityAjya eva / 380 361 | bhedasaGkhyA ca 411-412 381 uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIya aNuvratAdInAM nAmAni / 413 382 mUladvAre dazamaM kRtaghnatva prANAtipAtasvarUpam / 414 382 parihArapratidvAram / 381-382361-362 prathamANuvratAticArAH / kRtanA jaghanyAstathA dvitIyANuvratasvarUpam / 416 384 kRtajJA uttamAH / 383-385 ___ 362 dvitIyANuvratAticArAH / 417385-386 kRtaghno na bhaveyam / 386 363 tRtIyANuvratasvarUpam / 418 387 kRtaghnazabdArtham / 387 tRtIyANuvratAticArAH / 419387-388 kRtajJatvaM durnirvAhyam / 388 364 caturthANuvratasvarUpam / 420-421 389 kRtajJakRtaghnayoH mahadantaram / 389-392364-365 caturthANuvratAticArAH / 422 390 kRtajJatAviSayopari paJcamANuvratasvarUpam / zabaranaranAthakathAnakam / 392365-370 paJcamANuvratAticArAH / 424 uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIya prathamaguNavratasvarUpam / 425 mUladvAre ekAdazamaM prathamaguNavratAticArAH / 426 394 abhinivezanirasanadvAram / 393 370 dvitIyaguNavratasvarUpam / 427-428 395-398 abhinivezavaizasam / 394-403371-373 dvitIyaguNavratAticArAH / 429 399 oghena dravyAdikasya aGgArakarmAdIni varjanIyAni / 430 400 svarUpam / 404-405 373 paJcadazakarmAdAnanAmAni / 431-432 401 oghato jJAnanayAdInAM svarUpam / 405 374 tRtIyaguNavratasvarUpam / 433 402 oghata utsargAdInAM svarUpam / 405 375 tRtIyaguNavratAticArAH / 434 402 abhinivezasya mAhAtmyam / 406-407376-377 prathamazikSAvratasvarUpam / 435 403 sapta ninhavAH / 408 377-378 prathamazikSAvratAticArAH / 436404-405 uttamaguNAnAM stutiH / 408 379 437 dvitIyazikSAvratasvarUpam / dezaviratyAkhyaM tRtIyaM 406 dvitIyazikSAvratAticArAH / 438 406 mUladvAram / 380 uttamaguNasaGgrahAkhya tRtIyazikSAvratasvarUpam / 439407-408 dvitIyadvArasya upasaMhAraH tRtIyazikSAvratAticArAH / 441408-409 2010_02 392 393 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramadarzanam / / 410 411 423 423 viSayanirUpaNam gAthAGkaH patrAGkaH | viSayanirUpaNam gAthAGka: patrAGkaH caturthazikSAvratasvarUpam / 442 AdAnasamiteH svarUpam / 482 447 caturthazikSAvratAticArAH / 443 utsargasamiteH svarUpam / 483448 dvAdazavratasvarUpasya nigamanam / 444 412 manogupte: svruupm| 484448-452 vratasya sudRDhaparipAlane vAggupteH svruupm| 485452-453 ceTakanarendrakathAnakam / 445 413-420 kAyagupteH svruupm| 486453-454 dezavirateH phalam / 446-450 420-422 samitiguptInAm upasaMhAraH / 487 454 gRhiNoH vizeSakRtyAni / 447-450 421-422 pramAdavaizasam / 488-489 455 sarvaviratyAkhyaM caturthaM kaSAyaprasaraM nirundhyAt / 490-491 455 mUladvAram / 451 kaSAyasya svarUpam / 492 456 sarvavirateH svarUpam / 451 423 kaSAyANAM durvipAkAH / 493 456 yatidharmasya samudAyArtham / krodhakaSAyasya svarUpam / 494-498457-459 prathamaM mahAvratam / 424 mAnakaSAyasya svarUpam / 499-503 459-461 dvitIyaM mahAvratam / 454 424 | mAyAkaSAyasya svarUpam / 504-508461-462 tRtIyaM mahAvratam / ___ 455 425 lobhakaSAyasya svarUpam / 509-514462-464 caturthaM mahAvratam / 456425-427 kaSAyakaSaNe prayatnaM kuruta / 515-519465-466 paJcamaM mahAvratam / 457 428 hitopadezaprakaraNArtharahasyaSaSThaM rAtribhojanavratam / 458 429 nisyandabhUtamupadezaH / 520-521466-467 mahAvratA 459-463 429-430 prakaraNasya abhidhA / 522-523 467 rorakathAnakam / 464430-436 prakaraNakAreNa svAparAdhasya aSTapravacana mAtaraH / 465-466 437 kSamAyAcanA / 524 468 IryAsamiteH svarUpam / 467-470437-439 phalavarNanam / 468 bhASAsamiteH svarUpam / 471-476439-442 gAthAsaGkhyA / 526 468 eSaNAsamiteH svarUpam / 477-481442-447 granthakArasya prazastiH / 469-470 452 453 525 JainEducation International 2010_02 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_02 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / OM hIM aha~ namaH / / // dharaNendra-padmAvatIparipUjita-sarvavAJchita-mokSaphalapradAyaka-zrIzaddhezvarapArzvanAthAya namaH / / / / Namo'tthu NaM samaNassa bhagavao mahaimahAvIravaddhamANasAmissa / / / / Namo'tthu NaM sirigoyamasAmipamuhagaNaharabhadaMtANaM / / ||nnmo'tthu NaM suyathera-caraNatherabhadaMtANaM / / / / Namo'tthu NaM sAsaNapabhAvagANaM sUrirAmacaMdANaM / / pUjyapAdazrImatparamAnandasUriviracita-hitopadezAmRtavivaraNasamanvitaH pUjyapAdazrImatprabhAnandasUriviracitaH / / hitopadezaH / / zriye'stu vaH zrIvRSabhadhvajasya, dharmAnuyogAmbunidhiryaduttham / hitopadezAmRtamAtatAna, bhavyAGgabhAjAmajarAmaratvam / / 1 / / prevatprabhApallavitena maulau, phaNIndraphullatphaNapaJcakena / jJAnAni paJcApi dizannivoccaiH, zrIsaptamastIrthapatiH punAtu / / 2 / / pArzvaH sa bhUtyai zitikAyakAntikarambitA yannakharazmimAlA / namasyatAM mUrddhani mAGgalikyadUrvAkSatazreNinibhA vibhAti / / 3 / / zrIvarddhamAnasya dizantu vAcaH, sudhAmudhAdhAnabudhAH prabodham / nipIya yAH zrotrasukhAstrilokI, tridhA vipattApamapAkaroti / / 4 / / nandantu cA'nye'pi jinendracandrAzcAritracandrAtapapAvitAzAH / durvAsanAndhAtamasaM vibhidya, sadyaH satAM siddhipathaM dizantaH / / 5 / / pIyUSakulyA kavitAlatAsu, vaktRtvapAthodhisudhAMzumUrtiH / sarvArthasandarzanabhAnudIptirvAgdevatA yacchatu vAJchitaM vaH / / 6 / / 2010_02 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-1, 2 - maGgalAcaraNam / / jinastutiH / / upaiti mando'pi hi yatprabhAvAt sadyaH kavitvaM budhatAM gurutvam / karomi niSkAraNavatsalebhyastebhyo gurubhyaH prayataH praNAmam / / 7 / / iha hi ziSTAH kvacidabhISTe vastuni pravRttimabhilaSantaH pUjyapUjopacAramaGgalapurassarameva pravarttante, pUjyAzca paramArthataH sakalapraNayijanamanaHsaGkalpakalpataravaH zrImanto deva-gurava eva / amISAM pUjopacAramaGgalaM ca dravyabhAvabhedAd dvividham / tatra dravyapUjopacAramaGgalasya yatInAmanadhikRtatvena uttarasmAccAvamapali[pAli?]tvenAyamapi prakaraNakAra: ziSTasamayaparipAlanArthaM prArambha eva prakaraNasya namaskArarUpaM pUjyapUjopacArabhAvamaGgalamAha - namirasurAsurasiralhasirasarasamaMdArakusumareNUhiM / nimmajjiyapayanahadappaNe jiNe paNamimo sirasA / / 1 / / samagrAntaraGgaripuvargavijetRn jinAn zirasA praNamAmaH / na cottamAGganamanAdaparo'pi kAyikavinayapratipatteH ko'pi prakAraH / vAcanikavinayastvatra pratipadokta eva, na ca vAkkAyau mAnasikAdbhutabhaktivyaktimantareNa stutipraNAmAdiSu pravartete iti trikaraNazuddhirupadarzitA / kiMviziSTAn jinAn ? nirmArjitapadanakhadarpaNAn tatra padayoH nakhAH padanakhAsta eva sadvRttakalitatvena nairmalyaguNayogena ca darpaNA iva darpaNAH / nitarAm atizayena mArjitAH padanakhA eva darpaNA yeSAM te tathA tAn / kaiH? ityAha - 'namirasurAsurasiralhasirasarasamaMdArakusumareNUhi' ti / vandArudevadAnavazIrSavigaladamlAnatridazataruprasUnaparAgapUgaiH / tatra surA:vaimAnikAH, asurAzca-bhuvanapatayaH, upalakSaNaM caitaccaturvidhasyApi devanikAyasya tadadhipatInAM ca / teSAM zirAMsi mastakAH, tebhyaH / 'lhasira'tti []samAnAni; sarasAni-saparAgANi, nIrasAnAM hi kutaH kila vakSyamANakijalkareNusambhavaH? ataH sarasAni yAni mandArakusumAni suradrumasumanasasteSAM reNavaH madhudhUlayastairnirmArjitapadanakhadarpaNAn, samucitaM ca reNubhirdarpaNanirmArjanam, sthAne cAtra prathamamaGgalarUpAyAM prathamagAthAyAmaSTamaGgalAgresarasya darpaNasya zabdadvAreNopAdAnam, anena ca bhagavatAmarhatAM sarvAdbhutatribhuvanAdhipatyodbhAvanam / evaMvidhAzcAmI zAstraprArambhAdau bhaktipurassaraM namaskriyamANAH sampadyanta eva sakalAbhISTArthasArthasiddhipradA iti / / 1 / / punarjinastutirUpAmeva dvitIyAM gAthAmAha - naMdaMtu te jiNiMdA je ikkaniggoyajaMtumittaM pi / mukkhamapAuNiya aNaMtajaMtusivadAyagA jAyA / / 2 / / 2010_02 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-3 - zrIvarddhamAnajinastutiH / / lu te jinendrA nandantu paramasamRddhibhiredhantAm / idaM cAzaMsAvacanamArAdhakajanApekSam, yataste hi bhagavantaH puraiva jJAnAdisarvottamasamRddhibandhurAH, ataH kimaparaM teSAmAzaMsanam ? tasmAdArAdhakebhya eva samRddhihetavaH sampadyantAmiti / ye kim ? ye 'aNaMtajaMtusivadAyagA jAyA' bhUribhavyajananiHzreyasavizrANanapravaNAH saJjajJire / kiM kRtvA? ekanigodajantumAtramapi mokSamaprApya / api: virodhe / ye kilaikajantumAtramapi nirvRtiM na nayanti te kathamanantajantuzivadAyakAH? atha ca tathAsthitereva tathA kathaJcitte nigodajIvAH paramasUkSmAH kevalidRzyA anantAnantAH pracayarUpiNaH santi, yathA tanmadhyAdananteSu jIveSu vyAvahArikarAzisaGkrameNa nirvANapadamApadyamAneSvapi tadrAzinigodalakSaNastadrUpa eva / tathA caitadviSayamAgame trikAlagocaraM praznottarasUtram - 1"kevaiyA NaM bhaMte ! aNaMtANate kAle bhavvajaMtuNo mukkhapayaM pattA pAuNaMti pAuNissaMti vA ? goyamA ! nigoyassa aNaMtao bhAgu" [ ] tti / bhagavadbhizca jinaimithyApathapramathanena pravartitadharmatIthairyadyapyanantA bhavyajantavaH zivapadaM prApitAH prApyante prApayiSyante ca tathApi nigodajanturAzistadavastha eva / / 2 / / sAmprataM varttamAnatIrthAdhipateH zrIvarddhamAnasvAminaH stutiM prastauti - jayai jiyakammasattho varakevalanANapayaDiyapayattho / caMdu vva 'desaNAmayanivvaviyajaNo jiNo vIro / / 3 / / sakaletarakutIthisArthaprabhAvApahastanena zrIvIrajino jayati / vipulanabhastalamadhyamadhyAsitavati hi bhagavati gabhastimAlini kA nAma dyutiH kSudrakhadyotapotAnAm ? vidArayati yat karma tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAd vIra iti smRtaH / / [ ] iti niruktAd vIraH / kiMviziSTa: ? ityAha - 'jiyakammasattho' jita: - parAjitaH samUlakASaGkaSitaH, karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM, sArthaH - samUho yena sa tathA / etenApAyApagamAtizayastrijagadgurorabhihitaH / athaivaMvidhAtidurjayakarmasArthapramathanena kA nAmArthasiddhirbhagavataH? tadAha - gAthA-2 1. tulanA - jaiyAi hoi pucchA jiNANamaggammi uttaraM taiyA / ikkassa nigoyassa aNaMtabhAgo ya siddhigao / / - nava. pra. prakSipta gA. 98/126 / / gAthA-3 1. desaNAmayanivvaviyajaNo mahAvIro / / saM. pratau pAThA. / / ____ 2010_02 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-4 - caturvidhasaGghasvarUpam / / 'varakevalanANapayaDiyapayattho' varaM-bahuviSayatvena nirAvaraNatvena apratipAtitvena ca matyAdibhyaH prakRSTatamaM yat kevalajJAnaM tena prakaTitA:-yathAvadavabudhya parebhya: prakAzitAH, padArthAH-jIvAjIvAdayo, yena sa tathA / vinA hi karmanirmUlanaM na khalu vimalakevalalAbhastadantareNa ca kathaM yathAvasthitapadArthaprathanam? anena ca jJAnAtizayaH sUcitaH / punaH kiMrUpaH? 'desaNAmayanivvaviyajaNo' dezanA samutpannavimalakevalasyAsya surAsuranaranikara virAjitAyAM samavasaraNasaMsadi sarvabhASApariNAminyA yojananirhAriNyA paJcatriMzadguNopetayA girA bhavyalokopakRtaye dharmakathanam / sA cogramahAmohoragagaralodgArasammUrchitabhavyajanasaJjIvanahetutvena amRtamivAmRtam, tena nirvApitaH-zItalIkRto, durantacaturantasaMsRtisaMsaraNasamutthaduHkhadauHsthyasantApAdunmocitaH svayogyatAnumAnena jano yena sa tathA / ka iva ? candra iva / yathA hi candrastathAvidhAtirUkSabhISmagrISmoSmasantApitaM janaM svajyotsnAmRtena nirvApayati, evaM bhagavAnapIti / iyatA vacanAtizayaH prabhorabhihitaH, pUjAtizayazca dezanAvasare samavasaraNaprAtihAryalakSaNaH sAmarthyagamya eveti / / 3 / / sAmprataM yatprabhAvAstI(ttI)rthanAthAnAmapi sarvAdbhutAstIrthakarAdisampadaH sampanIpadyante, tasya sudUrotsAritAzeSavighnasaGghasya bhagavataH saGghasya jayazabdodIraNena prakaraNakRdAtmAnamanugRhNannAha - caugaigattAvaDiyaM samasamayaM savvabhavvajaNanivahaM / uddhariyaM(u) piva patto caubvihattaM jayai saMgho / / 4 / / zramaNa-zramaNI-zrAvaka-zrAvikArUpaH saGgho jayati, sarvavinmUlatvenetarakutIthisacebhyaH sarvotkarSeNa varttate / kiMviziSTa: ? 'caubbihattaM patto' catasro vidhAH-caturvidhasaGghasvarUpaprakArA yasya sa tathA, tasya bhAvazcaturvidhatvam / tacca svabhAvasiddhamapyutprekSyate 'savvabhavvajaNanivahaM uddhariyaM(uM) piva' siddhigamanayogyajantujAtamuddhartumiva nanu mahAmahimnaH saGghasyaikenaiva rUpeNa bhavyoddhRtikSamatvamastyeva, kiM cAturvidhyena ? ityAha - 'caugaigattAvaDiyaM' catasraH suranaratiryagnArakarUpA gatayastA eva paramapadApekSayA nitarAM nIcaistvAd gartA iva gartAstAsu svasvakarmapariNatyA nipatitam / nanvevamapi krameNoddharaNe nirnimittaM cAtUrUpyamityAha'samasamayaM' samakAlam / ataH kathaM cAtUrUpyamantareNa pRthag pRthag sthAnasthitasya tAvato bhavyanivahasya yugapaduddhatisaMbhavaH / samuddhiyate ca bhagavatA saGghana bhavagAtaH samyageva 2010_02 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-5, 6- hitopadezAmRtam / / bhavyanivahaH / na khalu sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikArUpamudrAcatuSTaya svIkAramantareNAparo'pi saMsArottAraprakAra iti / / 4 / / evaM devebhyo bhAvapUjAmaGgalopacAramabhidhAya gurubhyo'pi tadbhaNanapUrvaM prastutaprakaraNasya sarvavinmUlatvaM cAbhidhitsuridaM gAthAdvayamAha - paNa mattu pApame goyamamAINa gaNahariMdANaM / AsanuvArINaM niyayagurUNaM viseseNaM / / 5 / / jiNasamayasAya (ga) rAo samuddhareUNa bhavvasattANaM / ajarAmarattaheuM hiovaesAmayaM demi ||6|| 'ahaM hitopadezAmRtaM dadAmi' ityuttaragAthAyAM sambandhaH / kiM kRtvA ? gautamAdInAM gaNadharendrANAM pAdapadmAni praNamya / tatra gaNadharAH sAmAnyasUrayasteSu prAgbhavArjitena tIrthakRnnAmakarmmaNaH kiJcidUnena karmmaNA samutpannAstIrthakRtkalpaparamaizvaryeNendrA ivendrAH / gautamaH caramatIrthapateracaramaH ziSyaH zrImAnindrabhUtiH sa AdiryeSAmagnibhUtiprabhRtInAM prabhAsaparyantAnAm / tadvineyAnAM ca caturddazadazAdipUrvvadhAriNAM zrIvajrAntAnAM tatsantAninAM ca sUkSmasamayArthaprathanapaTIyasAM zrIkAlikAcAryAryazyAmajinabhadrasiddhasenomAsvAtiprabhRtInAM tadanantarANAM ca zrIharibhadrasUrisiddhavyAkhyAtRnavAGgavRttikAra zrImadabhayadevasUriprabhRtInAM ca pAdapadmAni praNamya, tathA 'niyaya gurUNaM viseseNaM' nijagurUNAM dIkSAzikSAdipradAyinAM vizeSeNa, ko vizeSaH ? ityAha 'AsannopakAriNAm' pUrvoditA hi gaNabhRtaH prakaraNakArasya paramparopakAriNo nijaguravastva jJAnAndhAtamasanirasanapradarzitaprabodhAH sAkSAdupakAriNa iti vizeSabhaNanamiti prathamagAthArthaH / / 5 / / 1 anantaramuttarakaraNIyatAmAha - hitopadezAmRtaM dadAmi / tatraikAntikAtyantikasukhanibandhanaM hitam, tacca paramapadameva / tasmai upadezaH, sa evAmRtam / kebhyaH ? bhavyasattvebhyaH / kinnimittam ? 'ajarAmarattaheuM' jarA-vayohAniH, maraNaM bhavAntarasaGkrAntiH, na vidyete jarAmaraNe yatra tadajarAmaratvaM muktatvam, taddhetave, kiM kRtvA ? 'samuddhareUNa' samuddhRtya pRthak kRtvA, kasmAt ? jinasamayaH siddhAntaH sa eva sUtrArthagambhIranIrapUrapUritatvena, sphuraddRSTAntahetunayavicitraratnarAjivirAjitatvena, mandamedhodurgamagamabhaGgataraGgasaGgatatvena ca sAgara iva sAgaraH, tasmAt / gAthA -4 1. svAmIkAra pA. pratau / / - 2010_02 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-7, 8 - manujajanmano durlabhatA / / samucitaM ca sAgarAdamRtasya samuddharaNam, amRtopabhogAccAjarAmaratvam / bhavatyeva ca jinasamayasamuddhRtahitopadezebhyo bhavyAnAmajarAmarapadAvAptiH / jinasamayAduddhRtyetyetAvatA jinAgamamUlatA prakaraNasyAbhidadhe, tadabhidhAnAccAvitathaprarUpaNamupapannameveti / / 6 / / sAmprataM hitopadezAneva prastAvayannAha - puNaruttajammamaraNe aNAinihaNe bhavammi jIvANaM / dusamadusamAi jiNadaMsaNaM va maNuyattaNaM dulahaM / / 7 / / asmin bhave jIvAnAM manujatvaM durlabham / kiMbhUte ? punaruktajanmamaraNe / janma ca maraNaM ca janmamaraNe, punaruktepunaH punarbhAvinI janmamaraNe yatra sa tathA, tasmin / punaH kiMviziSTe ? anAdinidhane / tatrAdiH-Arambhadinam, nidhanaM-vinAzavAsaraH, na vidyete Adinidhane yasya sa tathA / etena jagatAmaikAntikotpattipralayau galahastitau / kasyAM kimiva ? 'dusamadusamAi jiNadaMsaNaM va' duHSamaduHSamA-avasarpiNIprAntaSaSThArakastasyAM yathA jinAnAm-arhatAM, darzanaMsAkSAdavalokanam, jinadarzanaM jinapravacanaM vA, tad durlabham / SaSThArake hi tayordvayorapyatyantamabhAvAditi / / 7 / / evaM cAtidurlabhe labdhe mAnuSyake yad vidhAtumucitaM tadAha - patte ya tammi khittAisayalasAmaggisaMgae kahavi / attahiyammi payatto sai jutto buddhimaMtANaM / / 8 / / tasmin mAnuSyake labdhe buddhimatAmAtmahite prayatnaH sadA kartuM yukta iti yogaH / tasminniti zrutoddiSTacullakAdidazadRSTAntadurlabhe / 'kahavi' kathamapi yugasamilAyoganyAyena / kiMviziSTe ? kSetrAdisakalasAmagrIsaGgate / yadAhuH - cullaga pAsaga dhane jUe rayaNe ya sumiNa cakke ya / camma juge paramANU, dasa diTuMtA maNuyalaMbhe / / 1 / / [upadezapada-gA.5] puvaMte hujja jugaM, avarate tassahujja smilaau| jugachiDDammi paveso, iya saMsaio maNuyalaMbho / / 2 / / gAthA-7 1. tulanA - evaM aNorapAre saMsAre sAyarammi bhImammi / patto aNaMtakhutto jIvehiM apattadhammehiM / / - jIva. pra. gA. 44 / / ___ 2010_02 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-8- manujajanmano durlabhatA / / sA caMDavAyavIIpaNulliyA avi labhijja jugachiDDuM / naya mANusAo bhaTTho jIvo paDimANusaM lahai / / 3 / / [1 taH 3 uttarA0 bR0 vR0 gA. 159 niryuktau ] i aidullahalaM mANussaM pAviUNa jo jIvo / na kui pArattahiyaM so soyai saMkamaNakAle // 4 // kAmagAI jammaNamaraNapariyaTTaNasayAiM / dukkheNa mANusattaM jai lahai jahicchiyaM jIvo / / 5 / / taM tadullabhaM vijjulayAcaMcalaM maNussattaM / laddhUNa jo pamAyai so kAuriso na sappuriso // 6 // mANussakhittajAIkularUvAruggamAuyaM buddhI / sama (va) Nuggaha saddhA saMjamoya loyammi dulahAI // 7 // 'Alassa' moha' sanA thaMbhA koho " pamAya kiviNattA / bhaya' sogA' annANA" vakkheva" kuUhalA" ramaNA / / 8 / / 7 eehiM kAraNehiM laddhUNa sudullahaM pi mANussaM / na lahai suiM hiyakariM, saMsAruttAraNi jIvu / / 9 / / tti / / 8 / / [ 4ta. 8 uttarA0 bR0 vRttiH ni0 gA. 160-161] gAthA-8 1. vyAkhyA - AlasyAt' anudyamasvarUpAt, na dharmAcAryasakAzaM gacchati na zRNoti ca iti sarva zeSaH, 'mohAt' gRhakartavyatAjanitavaicittyAtmakAt heyopAdeyavivekAbhAvAtmakAdvA, "avajJAto' yathA kimamI muNDazramaNA jAnanti ? iti 'avarNAdvA' sAdhvazlAghAtmakAt yathA'mI maladigdhadehAH sakalasaMskArarahitAH prAkRtaprAyavacasa ityAdirUpAt ''stambhAt' jAtyAdisamutthAdahaGkArAt kathamahaM prakRSTatarajAtirenamupasarpAmItyAdirUpAt, 'krodhAd' aprItirUpAt AcAryAdiviSayAt, mahAmohopahato hi kazcidAcAryAdibhyo'pi kupyati, 'pramAdAt' nidrAdirUpAt, kazciddhi nidrAdipramatta evA''ste, kRpaNatvAt' dravyavyayAsahiSNutvalakSaNAt, yadyahamamISAmantike gamiSyAmyavazyaMbhAvI dravyavyaya iti varaM dUrata eSAM parihAra iti, "bhayAt' kadAcinnarakAdivedanAzravaNotpannasAdhvasAt, niHsattvo hi narakAdibhayamAvedayantItyamI iti bhayAnna punaH zrotumicchati 'zokAd' iSTaviyogotthaduHkhAt, kazciddhi priyapraNayinI - maraNAdau zocannevAste, "ajJAnAt' mithyAjJAnAt 'na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune' ityAdirUpAt '19vyAkSepAd' idamidAnIM kRtyamidaM ca idAnImiti bahukRtyavyAkulatAtmakAt "kutUhalAd' indrajAlAdyavalokanagocarAt, "ramaNAt' kurkuTAdikrIDAtmakAt, kvacitsupo'zravaNaM prAgvat, prakrAntArthanigamanAyAha - 'ebhi:' anantaroktasvarUpaiH 'kAraNaiH' AlasyAdihetubhiH 'laddhUNa sudullAhaM pi' tti apebhinnakramatvAllabdhvA'pi 'sudurlabham' atizaya durApaM 'mAnuSyaM' manujatvaM 'na labhate' na prApnoti 'zrutiM' dharmAkarNanAtmikAM kIdRzIm ? 'hitakarIm' iha paratra ca tathyapathyavidhAyinIm, ata eva saMsArAduttArayatimuktiprApakatvena nistArayati iti saMsArottAraNI tAM, 'jIva:' jantuH iti gAthArthaH / / 160-161 / / uttarA0 zAntyAcAryakRta bR0 vRttau / - - uttarA0 nemicandrIyavRttau - 3 / 1 / / 2010_02 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-9, 10 - paramArthahitAni padArthAni / / mithyAtvasya durantatA / / AtmahitAnyevAha - suvisuddhaM sammattaM uttamaguNasaMgaho viraijuyalaM / pAyeNa hiyatthINaM paramatthahiyANi eyANi / / 9 / / mUladvAragAthA / / kila dhana-yauvana-viSayopabhoga-rAjaprasAda-prabhutvAdayo'pi mukhamAtraramaNIyatvena pratanudhiyaM hitamatimutpAdayanti, kintvanaikAntikatvena pariNAmadAruNatvena ca na paramArthahitAni tAni / kAni punastattvato hitAni ? ityata Aha - 'suvizuddhaM samyaktvaM' vakSyamANasvarUpam / tathA 'uttamaguNasaGgrahaH' so'pi vakSyamANa eva / viratyoyugalaM 'viratiyugalaM' tatrAdyA dezaviratidvitIyA sarvvaviratiriti / prAyeNa bAhulyena etAni hitAni / yataH sarvamapi yat kiJcijjinazAsane upAdeyatvenoktaM tat paramArthahitameva samyaktvAdIni tu prakaraNe'smin vyAkhyeyatvenAdRtAnyataH savizeSaM tadupAdAnam / etAni cAsmin prakaraNapure gopurANIva catvAryapi mUladvArANIti / / 9 / / adhunA mUladvArollikhitasya samyaktvasya svIkArAya bhavyAn prerayituM prathamaM tadvipakSabhUtasya mithyAtvasya durantatAmupadarzayannAha - micchattapaDalasaMchatradaMsaNA vatthutattamaniyaMtA / amuNaMtA hiyamahiyaM nivaDaMti bhavAvaDe jIvA / / 10 / / jIvA bhavAvaTe nipatantIti saNTaGkaH / tatra bhava evAgAdhatalatvena vividhApannibandhanatvena cAvaTa ivAvaTastasmin / kiMviziSTA jIvAH? mithyAtvapaTalasaMchannadarzanAH / tatra jIvAjIvAdInAmastitvAnupalabdhirvitathopalabdhirvA mithyAtvam / tadevAvArakatvena paTalamiva paTalam / tena saMchannam-AcchAditaM darzanaM-samyagdarzanaM yeSAM te tathA / ata eva 'vatthutattamaniyaMtA' vastUnAMjIvAjIvAdInAM tattvaM-yathAvasthitatvam, yathA jIvadravyasya jIvatvaM prameyatvam amUrttatvAdi tattvam, ajIvadravyANAM dharmA'dhA''kAzakAlapudgalAnAM tattvam; dharmasya gatimattvam, adharmasya sthitimattvam ubhayorapi lokapramANatvam, AkAzasya avakAzadAtRtvam lokAlokavyApakatvam, kAlasya anastikAyatvaM pAriNAmikatvam, pudgalAnAmAnantyaM mUrttatvaM pAriNAmikatvAdikaM tattvam; puNyasaMvaranirjarAmokSANAmupAdeyatvam, pApAzravabandhAnAM heyatvAdikaM tattvam / 'aniyaMtA' gAthA-10 1. calaNasahAvo dhammo / / 2. thirasaMThANo adhammo ya / / - samya0 pra0 gA. 237 / / 3. avagAho AgAso / / - samya0 pra. gA. 238 / / 2010_02 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-11, 12, 13 - hitAhitasya vibhAgaH / / samyaktvAdhikAriNaH trayodaza guNAH // 9 apazyantaH / tathA 'amuNaMtA hiyamahiyaM' tatra hitaM-mokSapathaprasthAnam, ahitaM-bhavAvasthAnam, hitAhitayorapyajJAne mithyAtvapaTalasaMchannadarzanatvameva hetuH / evaMvidhA jIvA bhavAvaTe nipatanti / athavokti:-ye kila paTalena netrarogavizeSeNa, saMchannadRSTayaste vastUnAM-ghaTapaTAdInAM tattvaM-svarUpaM, na pazyanti / hitam-ahi-kaNTaka-kUpAdibhyo nivarttanam, ahitameteSveva pravarttanam, evaMvidhaM hitAhitamajAnanto niyatamavaTe nipatantIti / / 10 / / evaM ca sati yad vidheyaM tadAha - tA micchapaDicchaMdaM hacchaM ucchiMdiUNa micchattaM / payaDiyajiNuttatattaM bho bhavvA ! bhayaha sammattaM / / 11 / / yata evaM vipAkaM mithyAtvaM tasmAd bho bhavyAH / 'samyaktvaM bhajadhvam / tatra samyaktvaM vakSyamANasvarUpam / abhavyAnAM samyaktvayogyatA'bhAvAdeva bho' iti bhavyAnAM sambodhanam / kiM kRtvA? 'micchattaM ucchiMdiUNa' mithyAtvam ut prAbalyena chittvA-mUlAdunmUlya / katham ? 'hacchaM' tvaritam / kiMviziSTaM mithyAtvam ? nirvicArakatvena mAlinyotpAdakatvena suduHsahaduHkhalakSahetutvena ca mlecchapraticchandam / etadunmUlanena samyaktvaM sevadhvam / kiMviziSTaM ? prakaTitajinoktatattvam prakaTitAniyathAvat prakAzitAni, jinoktAni-arhatpraNItAni, tattvAnijIvAjIvAdIni, yena tattathA / tadbhajane'pyayameva heturiti / / 11 / / idAnIM jinazAsanasAraratnakozAgArapratimasya samyaktvasyAdhikAriNaH pradarzayannAha - daDhadhammarAyarattA' kammesu anidiesu ya pasattA' / vasaNesu asaMkhuddhA kUtithiriddhIsu vi amuddhA / / 12 / / akkhuddA- ya akiviNA adurArAhA adINavittIya / hiyamiyapiyabhAsillA saMtosaparA amAilA / / 13 / / gAthA-111. jIvAinavapayatthe jo jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa saddahaMto ayANamANe vi sammattaM / / - navatattva gA. 51 / / gAthA-12-13-14 1. 'hiyamiyapiyabhAsillA' iti vivaraNakArasammataH pAThaH asmAbhiratra svIkRtaH mUle tu 'hiyapiyamiya' iti pATho dRzyate / / 2010_02 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-12, 13, 14 - samyaktvAdhikAriNaH trayodaza guNAH / / dhammapaDikUlakulagaNajaNavayanivajaNayasayaNaakkhobhA / jaNasammayA3 ya purisA sammatta'higAriNo huMti / / 14 / / evaMvidhAH puruSAH samyaktvAdhikaraNo(kAriNo) bhavantIti yoga: / atra puruSapradhAnatvAt puruSottamapraNItatvAJca dharmasya puruSA ityuktaM yAvatA strINAmapi samyaktve'dhikAritvAt / yadi vA puri zayanAt puruSA AtmAna evocyante, atasta evAdhikAriNaH, kiM puMstrIgocaravicAreNa ? iti / kiMviziSTAste ? (1"daDhadhammarAyarattA' tatra dharme durgatiprapatatprANigaNadhAraNakSame rAgaH, ayameva tattvamiti pratyayaH / kiMviziSTa:? dRDhaH - nIlImaJjiSThAkRmirAgarAgavadanapAyI, na tu lAkSAkusumbharajanIpataGgaraGgavat kSaNabhaGguraH, tena raktAH-Amajjamanupravizya tanmayatAmApAditAH / kimuktaM bhavati ? yathA hi kila dvijanmanaH kasyacidAjanmAtiraudradAridramudrAvidrANAntaHkaraNaprakSINadhRtedurantadurbhikSabhISaNe'nehasi karAlakAntArAntarAlapatitasya vAsaratrayamanazitasya samudIrNAtitIkSNabubhukSAkSAmakukSevigalitaprANitapratyAzasya 3"kuto'pyatarkitopanate ghRtapUrakSareyIkhaNDakhAdyAdivicitrasarasabhojane yAdRganurAgo bhavati, tato'pyanantaguNo yeSAM dharmarAgaste tathA / punaH kiMviziSTAH ? (2"kammesu anidiesu ya pasattA' karmasu-vittopArjanopAyeSu, kIdRzeSu? aninditeSuavagarhiteSu ? ziSTajanaseviteSu, prasaktAH-kRtapravRttayaH, na punarmadyamAMsalohalAkSAvikrayAdiSu lokalokottaraviruddheSu / malinairhi karmabhiramalamapi kulaM kalayati kalaGkapaGkilatAm / tathA (3) vyasaneSvasaMkSubdhAH' tatra vyasanAni dhanabandhuvidhvaMsAdIni, teSu pratikUlakarmapreraNopanateSvapi na saMkSobhaM gatAH / viSAdacihnopadarzana-daivopAlambhmanaHzUnyatA-nityakRtyaparityAgAdiH saMkSobhastaM na prAptAH, pratyuta gabhIradhIraprakRtitvena savizeSadarzitonnataya: / prakRtireva ceyamIdRzI satAM yaduta - .. 2. tulanA - durgatiprapatatprANidhAraNAddharma ucyate / / - yogazAstra-2/11 / / durgatiprasRtAn jantUn yasmAddhArayate tataH, dhatte caitAn zubhe sthAne tasmAddharma iti smRtam / / __- yogazAstravRttiH-2/11 / / durgatiprapatadaGgigaNadharaNAt sugatau ca dhAraNAd dharmaH / / - mUlazuddhi pra0 vRttiH gA. 2 / / 3%. 'kuto' ityetadantargata 'to' ityetadArabdhaH trayodazapRSThe tRtIyapaGktigata 'nirvivekAH' %ityetadantargata 'ni' paryantaH sandarbhaH saMvegI-upAzrayagranthabhANDAgArapratau nopalabhyate / / - sampA0 / / 2010_02 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-12, 13, 14 - samyaktvAdhikAriNaH trayodaza guNAH / / vipadyucaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAm, priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhaGge'pyasukaram / asantonAbhyarthyAH suhRdapinayAcyastanudhanaH, satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam / / 1 / / [ ] (4)"kutIrthiRddhiSvapyamugdhAH' kutIrthinaH sAGkhya-zAkya-zaivAdayasteSAm RddhayaH-sampadaH kSitipatipUjAdayastAsu vipulAsvapi dRSTAsu na mugdhAH, 'aho ! sAdhurayamapyamISAM dharmo yadatra nRpatiprabhRtayo'pi pravarttante' iti / punastAneva lakSayati - kIdRkSAste ? - (5) akSudrAH' kSudraprakRtivirahitAH paraparivAdaH parasampanmatsaritvaM paravyasanopanipAtasantoSazceti kSudratvam, ayaM ca na satAM dharmaH etadviparItavRttayo hi santaH, tathA ca bruvate - yadi nAma najAyeta paraklezena vednaa| parotsavasamutpattau svAntaHsantapyase kutaH ? // 1 // [ ] punaH kiMrUpAH ? - (6) akRpaNA:' kadaryo hi bhRtyabhartavyAtmavaJcanenApi dhanameva saJcinoti, na dharmam / ata eva - nehaloke nAnyaloke na dharme nArthakAmayoH / nopakAre'pakAre vA kadarya upayujyate / / 1 / / [ ] etadvilakSaNaprakRtistUdAraH dRSTe hi dUrAdapi dAtari prAvRSeNyaparjanya iva samujjIvati janatA, asakRt pravartitadAnavarSaH kadAcidupazAntadAno'pi mahebha iva nAbhibhUyate nIcajanena, dAnAGkuzena vazIkarotyudAraH kSaNena vyAlAniva kSoNipAlAn, tamAMsIva savitari na prabhavanti durjanavacAMsi dAtari / puraiva praguNitadAnayAnapAtraH kadAcit patito'pi daivAdA''pagApatau nistArayatyAtmAnam / dezakAlAntarito'pi dAtA puraH sphuranniva pratibhAtyavinazvareNa yazaHzarIreNa / kiM bahunA ? sampadi vipadi vivAde dharme cArthe parArthasaGghaTane / devagurukRtyajAte sphuratyudAraH paraM loke / / 1 / / [ ] 4. ApagApatau - Apena jalasamUhena gacchati (Apa+gam+Da) - za. 2 ma0 pR. 304 / / A apagacchati ApamabdhiM gacchatIti vA, apa sambandhinA vegena Apena vegena gacchatIti vA "nAmno gamaH" / / 5 / 1 / 131 / / iti Da:- a.ci. nA. svo. vRttiH / ApagAnAM patiH, tasmin / / 3 / 1 / 76 si. he. / / nadyarthe / / 2010_02 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 hitopadezaH / gAthA - 12, 13, 14 - samyaktvAdhikAriNaH trayodaza guNAH / / ata evoktamakRpaNA iti / tathA (7)'' - 'adurArAdhAH' duHkhenArAdhyante - abhimukhIkriyanta iti durArAdhAH, na durArAdhA adurArAdhAHsukhenaivAbhimukhIkartuM zakyAH / durArAdho hi tIkSNaprakRtitvAd viraktaparicchadaH krameNa bhavatyasahAyaH / svabhAvasukumArazca svArAdhatayA vipakSapakSIyairapi sametya saMsevyate eva / tathAhi - candraH sudhAmayatvAduDupatirapi sevyate grahagrAmaiH / grahagaNapatirapi bhAnurbhrAmyatyeko durAlokaH // 2 // [ ato yuktamuktamadurArAdhAH / tathA - - (d) adInavRttaya: ' dInAH dRzyamAnA zrUyamANA vA''rdrahRdayAnAM dayotpAdinI vRttiH - ceSTA yeSAM te tathA / pazcAttadyogaH / dInA hi vRttirvyaktIkRtA niyatamavakezinyeva vyasanopanipAtapratIkAre, pauruSoSmAyitaM tu na tathA / tathAhi - zuSyanti sarito grISme darzayantyo'pi dInatAm / amuJcan pauruSoSmANaM pUrNa eva mahArNavaH / / 1 / / [ 2010_02 ] tathA (9)'hitamitapriyabhASiNaH ' hitaM mitaM priyaM ca bhASituM zIlameSAM te tathA / tatra hitaM dharmAnugataM vAkyam / ahitaM hi pApopadezarUpaM svaparayoranarthAnubandhi dIrghabhavabhramaNakAraNam avetanakrItaM narakapathapAtheyam / svayameva hyanAdibhavavAsavAsanAvazAt pravarttanta eva prANinaH pApakarmmasu / yastu teSAM tadupadeSTA sa kUpe pipatiSatAM pazcAt preraka iva / tathA mitam-arthavat prayojanasApekSam, arthazUnyaM hi vacanamunmattavacanAnnAtiricyate / svacchandollAlitalolarasanasya vadanasya nirargalasya ca puragopurasya kimantaram ? / tathA 'priyabhASa (Si) NaH' iti / 'priyaM zravaNasukhadamamarmoddhaTTanaM dharmmAnugataM ca vacanam / adharmmAnugataM hi priyamapi na priyam, uttaratrAnarthAnubandhatvAt / tathA 1 5. priyaM yat zrutamAtraM prINayati - yo. zA. vRttiH-1 / 21 / / (90)-- santoSaparAH' tatra nijalAbhodayAnumAnasampadyamAnapuruSArthopabRMhakavRttimAtrajanitaH svAntadhRtipoSaH santoSaH / sa eva ca nirupAdhimadhurasahajAnandasukhahetuH / ayuktalobhasaMkSobhitacittavRttayo nirvivekAH kurvantu nAma vividhopAyAn, phalasampattistu lAbhodayAyattaiva / taduktam - - - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-12, 13, 14 - samyaktvAdhikAriNaH trayodaza guNAH / / vikaTATavyAmaTanaM zailArohaNamapAMnidhestaraNam / kriyate guhApravezo vihitAdadhikaM kutastadapi / / 1 // [ ] tathA - (11) amAillA' amAyAvinaH / mAyAvAn hi sakRd dRSTavyalIko'pyAjanma vrajatyavizvAsabhAjanatvam / anArjavaM hi mUlabIjamadharmadrumasya / dRSTe hi saralasvabhAve puMsi sadyaH prasIdanti nayanamanAMsi, itarasamparAyopArjitamapi pApamalapaTalaM prakSAlayatyeva sarala: prAyazcittapAthobhiH / nikRtipare tu nAsti zuddhiH / tathAhi - kRtapApo'pi nirmAyaH prAyazcittena zuddhyati / prAyazcitte'pi mAyAvI kenopAyena zuddhayatAm ? / / 1 / / [ ] tathA - (12) dhammapaDikUla0' ityAdi / dharmaH-prastAvAdarhatpraNItaH, tatra pratikUlAH-pratyanIkA vighnakAriNaH / kulam-ekapuruSasantAnaH, gaNaH-mallAdimahAjanasamudAyo vA / janapadaH-deza: sAmarthyAjjAnapado janaH / nRpaH-pArthivaH / janakaH-pitA / svajanAH-sambandhinaH / dharmapratikUlAzca te kulAdayazceti yogaH / etairapyakSobhyAH-kSobhayitumazakyAH / bAhyAbhyantaraprANaprahANe'pi nirgranthAt pravacanAt pracyAvayituM na pAritAH / evaMvidhasthairye ca pUrvoditA dRDhadharmarAgatvAdaya eva hetavaH / evaMrUpA eva ca samyaktvadharmAdhikAriNaH / yaduktamasmadArAdhyaiH - 'teNeva jo bIhai no paresiM dhammA'NabhinnANa kutitthiyANaM / piyAnivAINa ya so suyammi dhammAhigArI bhaNio, na anno / / ' [ ] tathA - (93) janasammatAH' janaH-loka uttamamadhyamAdhamalakSaNastasya; sammatAH pitara iva, mAtara iva, svAmina iva, gurava iva sarvakAryeSu pracchanIyA va(vya)sanopanipAteSu ca smaraNIyAH / te'pi tasmin jane svApatya ivAtyantavatsalahadayAstadapAyApAsanasamarthAzca / idaM ca sarvajanavallabhatvamapi samyaktvAdisAdhane pradhAnatamamaGgam / yadAha bhagavAn haribhadrasUriH - savvajaNavallahattaM agarahiyaM kamma dhIrayA vasaNe / jahasattI cAgatavA suladdhalakkhattaNaM dhamme / / 1 / / [zrA. dha. vi. pra. gA0 11] evaM ca dRDhadharmarAgaraktatvAdibhirjanasammatatvaparyantairguNagaNairanyairapi zrutapraNItaiH zrutadharoddiSTaizca guNairupetAH samyaktvAdhikAriNaH puruSA bhavantIti gAthAtrayasya samudAyArthaH / / 12 / / 13 / / 14 / / 2010_02 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-15- samyaktvasya svarUpam / / evamuktAH samyaktvAdhikAriNaH sAmprataM samyaktvasyaiva svarUpamAha - savvannupaNIesuM tattesu ruI havija sammattaM / micchattaheuvirahA suhAyapariNAmarUvaM taM / / 15 / / / tattveSu ruciH samyaktvaM bhavediti yogaH / tattveSviti, kAni punastAni tattvAni ? jIvA ajIvA Asrava-saMvara-nirjarA-bandha-mokSalakSaNAni sapta tattvAni / tatra jIvA dvividhA:- muktAH saMsAriNazca / tatra muktAstAvadekasvabhAvAH / saMsAriNastu nigodAyekAkSapaJcAkSaparyavasAnA anekaprakArAH / ajIvAstu dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgalAH paJca / ete ca sarve'pi kAlaM vinA pradezapracayAtmakAH astikAyAzca, pudgalaM vinA cAmUrtAH, yathAkramaM ca gatisthitiavakAzaparAparatvaupaSTambhavidhAtAra: / zubhAzubhakAzravarUpaH AsravaH, tadviparItaH saMvaraH, bhavabhUruhabIjabhUtakarmaNAM jaraNAt sakAmAkAmabhedAd dvidhA nirjarA, prakRtisthitipradezarasabhedAJcaturddhA bandhaH, sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH / evaMvidheSu "jIvAjIvAdiSu yA ruciH-abhilASa: 'tathA' gAthA-15 1. tulA - jinoktatattveSu ruciH zuddhA samyaktvamucyate / - dharma0 saM0 zlo-21 / / rucirjinoktatattveSu samyak zraddhAnamucyate / - yoga0 zA0 1/17 / / tattatthasaddahaNaM sammattaM / - zrAvakadharmapaJcA0 gA03 / / sadasaNaM ca tattaruiM / - samya0 pra0 gA. 108 / / saddarzanaM ca samyaktvaM tattvarucistattvA'bhilASaH / - samya0 pra0 bRhadvRttiH gA. 108 / / tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / - tattvA0 sU0 1/2 / / 2. tulA - jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam / - tattvA0 1/sU. 4 / / jIvA ajIvA AsravA bandhaH saMvaro nirjarA mokSa ityeSa saptavidho'rthastattvam / ete vA sapta padArthAstattvAni / - tattvA0 bhA0 1/4 / / 3. tulA - saMsAriNo muktAzca / - tattvA0 sU. 2/10 / / saMsAriNatrasasthAvarAH / - tattvA0 sU. 2/12 / / 4. tulA - dhammAdhammApuggalanahakAlo paMca huMti ajIvA / calaNasahAvo dhammo thirasaMThANo ya hoi adhammo / / avagAho AgAso puggalajIvANa puggalA cauhA / khaMdhA-desa-paesA paramANu ceva nAyavvA / / - samya pra0 gA. 237-238 / / 5. tulA - kAyavAGmanaH karmayogaH / - tattvA0 sU. 6/1 / / sa AsravaH / - tattvA0 sU0 6/2 / / 6. tulA - AsravanirodhaH saMvaraH / - tattvA0 sU. 9/1 / / 7. tulA - tapasA nirjarA ca / - tattvA0 sU. 9/3 / / 8. tulA- sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte / - tattvA0 sU. 8/2 / / sa bandhaH / - tattvA0 sU. 8/3 / / 9. tulA - kRtsnakarmakSayo mokSaH / - tattvA0 sU. 10/3 / / 10. tulA - jIvAdiSu yantrAgnivat ruci0 - saM. pratau / / .. 2010_02 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-15 - samyaktvasya svarUpam / / iti pratyayaH, tat samyaktvam / tacca "trividham-aupazamikaM kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / tatropazamo bhasmachannAgnivat mithyAtvamohanIyasyAnantAnubandhinAM ca krodha-mAna-mAyA-lobhAnAmanudayAvasthA, upazamaH prayojanaM pravartakamasyetyaupazamikam / taJcAnAdimithyAdRSTe: karaNatrayapUrvakamAntamauhUrtikaM caturgatigatasyApi jantorbhavati / yadvA upazamazreNyArUDhasyaupazamikaM samyaktvaM bhavati / yadAha - uvasamagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhaviyamiccho lahai sammaM / / 1 / / [vize. Ava. gA. 2735] kSAyopazamikaM tu samyaktvamevam-mithyAtvamohanIyasya anantAnubandhinAM ca uditAnAM yaH kila dezataH kSayo-nirmUlanAzaH, anuditAnAM copazamaH, kSayeNa yukta upazamaH kSayopazamaH, sa prayojanamasyeti kSAyopazamikam, taJca satkarmavedanAd "vedakamapyucyate / aupazamikaM tu satkarmavedanArahitamityaupazamikakSAyopazamikayorbhedaH, yadAha - veei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo uNa veei na saMtakammaM pi / / 1 / / [vize. Ava. gA. 1293] asya cAvasthitiH SaTSaSTisAgaropamANi sAdhikAni / yaduktam - do vAre vijayAisu gayassa tina'jhue ahava tAI / airegaM narabhaviyaM nANAjIvANa savvaddhaM / / [vi. bhA. gA. 434] tathA kSayaH-mithyAtvamohanIyasyAnantAnubandhinAM ca krodhAdInAM nirmUlanAzaH - kSayaH-prayojanama 11. tulA - samyaktvaM ca tridhA - aupazamikaM kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / ita Arabhya patra-14 upari sAdyantam pAThaH samAnaH yogazAstravRttau dRzyatAM / / 2/2 / / / micchattaM jamuinnaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veyijjaMtaM khaovasamaM / / uvasamagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjA akhaviyamiccho lahai sammaM / / khINaMmi unnammi a aNuijjate a sesamicchatte / aMtomuhuttamittaM uvasamasammaM lahai jIvo / / UsaradesaM daDDillayaM va vijjAi vaNadavo pappa / iya micchassANudae uvasamasammaM lahai jIvo / / khINe daMsaNamohe tivihammi vi bhavaniyANabhUyammi / nippaccavAyamaulaM sammattaM khAiyaM hoi / / - zrAva0 prajJa0 gA. 44-48 / / 12. tulA - veagamia puvvoiacaramillapuggalaggAsaM / - dharma saM0 vRtti gA. 22 / / 2010_02 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-15 - samyaktvasya svarUpam / / syeti kSAyikam, taJca sAdyanantam / tathA "kAraka-rocaka-dIpakAdayo'pyasya bhedA granthAntaroktayuktayaiva jJeyAH / etaJca trividhamapi samyaktvaM pUrvoditajIvAjIvAditattvazraddhAnarUpaM yadyapi yatizrAvakANAM sAdhAraNam, tathApi dezaviratAnAM devagurudharmeSu pUjyatvopAsyatvAnuSTheyatvalakSaNopayogavazAd devagurudharmatattvapratipattirUpamapi samyaktvamavagantavyam, yathA "arhanneva devaH, susAdhava eva guravaH, sarvajJopajJa eva dharma iti / evaM tattvazraddhAnarUpaM samyaktvamabhidhAya sAmprataM tattvAnyeva vizinaSTi kiMviziSTeSu teSu ? ata Aha - 'savvanupaNIesuM' sarvajJapraNIteSu, na punastathAvidhamugdhajanavipratAraNapravaNadhUrtajanakalpiteSu / ye tvanAdidurvAsanAvinATitAntaHkaraNA bhagavati sarvajJe'pi nijAjJAnopahatamatayo vipratipadyante tAn pratIdamanumAnamucyate - 13. tulA - tivihaM kAragaroyagadIvagabheeNaM, kAragAdisarUvaM puNa imaM - jaM jaha bhaNiyaM taM taha karei sati jaMmi kAragaM taM tu / royagasammattaM puNa ruimettakaraM muNeyav / / 1 / / sayamiha micchaddiTThI dhammakahAIhiM dIvai parassa / sammattamiNaM dIvaga kAraNaphalabhAvao neyaM / / 2 / / - zrAvakadharmapaJcA0 cUrNi gA. 7 / / kAraka-rocaka-dIpakabhedAda vA trividham / kArakaM sAdhUnAmiva, rocakaM zreNikAderiva, dIpakamaGgAramardakAderiva / - samya0 pra0 gA. 249 / / kArakaM sUtrAjJAzuddhA kriyaiva / tasyA eva paragatasamyaktvotpAdakatvena samyaktvarUpatvAt, tadavacchinnaM vA samyaktvam kArakasamyaktvam / etaJca vizuddhacAritrANAmeva 1 / rocayati samyaganuSThAnapravRttim na tu kArayatIti rocakam / aviratasamyagdRzAM kRSNazreNikAdInAm 2 / dIpakaM vyaJjakamityanarthAntaram, etaJca yaH svayaM mithyAdRSTirapi parebhyo jIvA'jIvAdipadArthAn yathAvasthitAn vyanakti tasyAGgAramaIkAderdraSTavyam 3 / ___ - dharma saM0 zlo. 22 vRttau / / jaM jaha bhaNiyaM ta taha karei sai jaMmi kAragaM taM tu / royagasammattaM puNa ruimittakaraM muNeyavvaM / / sayamiha micchaddiTThI dhammakahAIhi dIvai parassa / sammattamiNaM dIvaga kAraNaphalabhAvao neyaM / / - zrAva0 prajJa0 gA. 49-50 / / 14. tulA - arihaM devo guruNo susAhuNo jiNamayaM pamANaM ca / iJcAi suho bhAvo, sammattaM biMti jagagurUNo / / - saMbo. pra. samya. adhi. 34 / / savvAiM jiNesarabhAsiyAI vayaNAiM nannahA huMti / ii buddhI jassa maNe sammattaM nicalaM tassa / / - navatattva prakaraNa gA. 52 / / jIvAi nava payatthe jo jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa saddahaMto ayANamANe vi sammattaM / / - samya. pra. gA. 242/navatattva pra. gA. 51 / / 2010_02 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 15 1 samyaktvasya svarUpam // asti kazcit sakalatribhuvanabhavanodaravivaravarttisvabhAva-deza-kAla-viprakRSTetarapadArthasArthAvalokanasamarthasaMvidaGganAliGgitaH pumAn / anupadezAliGgAvisaMvAdicandrArkagrahaNAdyupadezadAyitvAt, yo yo yadviSaye anupadezAliGgAvisaMvAdyupadezadAyI sa sa tatsAkSAtkArI dRSTaH, yathA - smadAdiH svayamanubhUte'rthe, tathA cAyam, tasmAt tatheti / atra ca sarvajJasAdhakapramANaprastAve subahu vaktavyam, tacca granthagauravabhIrubhirnAdRtam / evaMvidhena bhagavatA zrIsarvajJena praNIteSu tattveSu ruciH samyaktvam, sA ca rucirjIvasya kathamunmIlati ? ityAha - 'micchattaheuvirahA' mithyAtvahetuvirahAt / tatra jIvAjIvAdInAmayathAvasthitA pratItirmithyA, tadbhAvo mithyAtvam / tacca paJcaprakAram, tad yathA abhiggahiyaM abhiggahiyaM taha abhiNivesiyaM ceva / saMsaiyamaNAbhogaM micchattaM paMcahA hoi / / 1 / / [ paJcasaM. gA. 186 ] 17 tatrAbhigrahikaM pASaNDinAM svasvazAstraniyantritavivekAlokAnAM parapakSapratikSepadakSANAM bhavati / anAbhigrahikaM tu prAkRtalokAnAM sarve devA vandanIyA nAvandanIyAH, evaM sarve guravaH, sarve dharmmA iti / AbhinivezikaM jAnato'pi yathAvasthitaM vastu durabhinivezalezaviplAvitadhiyo jamAlevi bhavati / sAMzayikaM devagurudharmeSvayamayaM veti saMzayAnasya sampadyate / anAbhogikaM vicArazUnyasyaikendriyAdervA vizeSajJAnavikalasya syAditi / I 2010_02 asya ca hetavo nizcayanayAbhiprAyeNa nibiDarAgadveSAdayastadrUpatvAd grantheH, tasyaiva ca samyaktvapratibandhakatvena mithyAtvahetutvam vyavahArato mithyAtva hetavaH "punaradeve devabuddhiragurI gurubuddhiradharme dharmmabuddhizceti / tathA paratIrtheSu dharmmadhiyA tapaH snAnadAnAdipravRtti: saGkrAntigrahaNa-vyatIpAtAdilaukikaparvasu dharmmabuddhayA dAnam / indrAdidevasantarpaNAyAgnau sarpirAdInAM havanam / pitRtRptaye taduddezena piNDapAnIyAdivisargaH / anyadapi mithyAdRSTidevagurvAdipratibaddhaM yat paralokahitapravRttaye pravartyate tat sarvaM mithyAtvahetutvena paryavasyati / evamuktaprakArANAmanyeSAM ca zrutapraNItAnAM zrutadharoddiSTAnAM ca mithyAtvahetUnAM virahAd-abhAvAd, 15. tattveSu rucirityasya tattvArthazraddhAnamityarthaparyavasAnaM / dharma saM. vRttiH zlo. 21 / / 16. tulA - adeve devabuddhiryA gurudhIragurau ca / adharme dharmabuddhizca mithyAtvaM tadviparyayAt / / - yoga. zA. 2 / 3 / / adevAsAdhvatattveSu yadyevatvAdirocanam / viparItamatitvena tanmithyAtvaM nigadyate / / - mUla zu. pra. gA. 4 vRttau / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-16, 17 - rUpakaSaTkena samyaktvasyopavarNanam / / iyaM rucirutpadyate, sA ca samyaktvam / ___ itthaM sAmAnyena samyaktvasya svarUpamabhidhAya sAmprataM sarvavyApakaM tasyaiva svarUpAntaramAha "suhAyapariNAmarUvaM' taddhi samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaM prazamasaMvegAdiliGgaM zubhAtmapariNAmarUpam / tathA cAgamaH - 18"se ya sammatte pasatthasammattamohaNijakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte" tti gAthArthaH / / 15 / / sAmprataM samayoktena rUpakaSaTkena samyaktvamupavarNayituM gAthAdvayamAha - dhammadumassa mUlaM sammattaM sugainayaravaradAraM / aisudiDhapaiTThANaM jiNapavayaNajANavattassa / / 16 / / viNayAiguNagaNANaM AhAro uvvara vva sassANaM / amayassa bhAyaNaM nANacaraNarayaNANa kiMca nihIM / / 17 / / (1)dharma eva tuGgamahAvratANuvrataskandhabandhabandhuratvena caraNakaraNaguNavratazikSAvratAdizAkhA 17. tulA - tattvArthazraddhAnaM samyaktvasya kArya, samyaktvaM tu mithyAtvakSayopazamAdijanyo rucirUpa AtmapariNAmavizeSaH / / - zrAva. dha. paJcA. gA. 3 vRttau / / taM uvasamasaMvegAiehiM lakkhijjaI uvAehiM AyapariNAmarUvaM bajjhehiM pasatthajogehiM / / - zrAva. pra. gA. 53 / / 18. se ya sammatte'tti pATho AvazyakasUtre / 6/36 / / tathA zrAvakadharmapaJcAzake gA.3 - abhayadevasUriTIkAyAm / / gAthA-16-17 1. tulA - mUlaM dAraM paiTThANaM AhAroM bhAyaNaM nihIM / duchakkassAvi dhammassa, saMmattaM parikittiaM / / 1 / / - prava. sAro. 940 / / tattha mUlaMmahAdummasseva,dAraMsapAgAramahAnagarasseva, paiTThANaM tipeDhaM mannaitaMpuNajahA pAsAyassa, AdhArojahAdharaNI savvapayatthANaM, bhAyaNaM pahANadavvANaM piva, nihANaMsuvanAi rayaNANaM piva, tahA sammattajuttassa, cevasavvAvi kiriyA sahala tti / / - zrA. dha. paJcA. cU. gA. 2 TIkA / / SaDbhAvanAyAM-dviSaTkasyApidvAdazabhedasyApi paJcANuvrata-triguNavrata-catuHzikSAvratarUpadharmasya cAritraviSayasya idaM samyaktvaM mUlamiva mUlaM kAraNamityarthaH, parikIrtitaM jinairiti sarvatra sambandhaH / yathA mUlarahitaH pAdapaH pavanakampitastatkSaNAdeva nipatati, evaM dharmatarurapi samyaktvahInaH kutIrthikamatAndolitaH / dvAramiva dvAraM pravezamukhamitibhAvaH 1 / yathA hyakRtadvAraM nagaraM santataprAkAravalayaveSTitamapyanagaraM bhavati, janapravezanirgamAbhAvAt / evaM dharmapuramapi samyaktvadvArazUnyamazakyAdhigamaM syAditi 2 / 2010_02 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 16, 17 - rUpakaSaTkena samyaktvasyopavarNanam / / prazAkhAsaMzobhitatvena vividhAbhigrahalalitadalapaTalaparikalitatvena vikasvarAtizayasumanomanoharatvena svarga-mokSasukhaphalatvena druma iva drumaH, tasya samyaktvaM mUlam / yathA hi balavati mU drumasya skandhAdyupacayaH, evaM dharmmasyApi sudRDhe samyaktve mahAvratAdyuttarottaravizeSaphalAvAptiH / tathA (2) sugatinagaravaradvAram' sugatirmokSalakSaNA saiva akutobhayanivAsasukhasaGgatatvena nagaramiva nagaram tasya samyagdarzanaM dvAram / vinA hi dvAraM mahAnagare yathA na sukaraH pravezaH, evaM darzanamantareNa nirvRtinagara iti / tathA (3) atisudRDhapratiSThAnaM jinapravacanayAnapAtrasya', jinapravacanaM-jinAgamaH, sa eva gambhIrabhavArNavasantaraNapravaNatvena yAnapAtramiva / tasya samyagdarzanaM sudRDhapratiSThAnam / yathAhi - pratiSThAnasya kASThavizeSasyAdhAreNa sakalamapi yAnapAtraM balavat kAryakAri ca bhavati, evaM jina pravacanamapi samyaktvAdhAreNeti / 19 tathA (4) vinayAdiguNagaNAnAmAdhAraH' samyaktvavAsite hi puMsi krameNa vinayAdayo guNagaNAH sAdhAratvena sAvaSTambhAH sambhavanti / ke ca keSAmAdhAraH ? urvareva sasyAnAm / sthAne cAtra urvarAzabdasyopAdAnam / sarvasasyAdhArA hi bhUmirurvarA, na khalu sAmAnyabhUmAtramAdhAramadhikRtya sarvazasyotpattirbhavati, evaM mithyAdRSTau viziSTavinayAdiguNagaNAnAmiti / (4)6 tathA 'amRtasya bhAjanam' amRtaM - mokSastasya bhAjanaM sthAnam / yathA hi amRtasya pIyUSasya viziSTaM maNimayAdibhAjanamAdheyaM bhavati evamajarAmaratvAdiguNayogasAnvayAbhidhAnasyAmRtasya nirupamasahajAnandAtmano mokSasukharasasya samyaktvamevAnupahataM bhAjanamiti / paiTThANaM - pratiSThate prAsAdo'sminniti pratiSThAnaM pITham, tataH pratiSThAnamiva pratiSThAnam, yathA pRthvItalagatagarttApUrakarahitaH prAsAdaH sudRDho na bhavati, tathAdharmaharmyamapi samyaktvarUpapratiSThAnaM vinA nizcalaM na bhavediti 3 / AhAro tti AdhAraH yathA dharAtalamantarA nirAlambaM jagadidaM na tiSThati, evaM dharmajagadapi samyaktvalakSaNAdhAravyatirekeNa na tiSThediti 4 / bhAyANaM ti bhAjanaM pAtramityarthaH, yathA pAtravizeSaM vinA kSIrAdi vastu vinazyati, evaM dharmavastvapi samyaktvabhAjanaM vinA 5 / nihi tti nidhiH yathA hi nidhivyatirekeNa mahArhamaNi- mauktika - kanakAdi dravyaM na prApyate, tathA samyaktvanidhAnamantarA cAritradharmaratnamapi 6 / / * dharma saM. adhi. 2 zlo. 22 TIkA / / 2010_02 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-18, 19 - samyaktvasya prabhAvam / / kiJca-(6)nidhiridaM samyagdarzanam, keSAM? 'jJAnacaraNaratnAnAm' jJAnaM matyAdipaJcabhedam, 'caraNaM paJcAzravaviramaNAdisaptadazavidham, jJAnacaraNe eva ratnAni, teSAM nidhiH-sevadhiH / yathA hi ratnanidhiH paramaprayatnena paripAlyate evaM darzanamapi jJAnacaraNaratnaparamanidhikalpamanalpaprayatnapurassaraM puruSeNa rakSaNIyamiti gAthAdvayArthaH / / 16 / / 17 / / punaH samyaktvasyaiva prabhAvamudbhAvayannAha - pamhasai mukkhamaggaM tAvaJciya nibiDamohatimiroho / sammattacittabhANU na jA payatthe payAsei / / 18 / / mohaH mithyAjJAnam, sa eva vivekalocanalumpanapravaNatvena timiramiva, tasya oghaH samUhaH, nibiDaH durbhedaH, sa ca tAvadeva mokSamArga nirvRtivartma 'pamhasai' pramATiM, yAvat samyaktvameva mithyAndhakAratiraskAraparatvena citrabhAnuH AdityaH, sa padArthAn jIvA'jIvAdIn, na prakAzayati na spaSTayati / 'udite tu padArthaprakAzanapare darzanabhAskare pragaTa eva mokSamArga' iti / / 18 / / kiJca - vitthino vi ha tino bhava'travo gopayaM va naNu tehiM / ArUDhA daDhabaMdhe je daMsaNajANavattammi / / 19 / / bhava eva janmajarAmaraNAdijalapaTalaparikalitatvenArNava iva / kiMviziSTa: ? vistIrNaH alabdhaparapAraH / evaMvidho'pi bhavArNavastairgo:padavallIlayaiva tIrNaH / ye kim ? ye 2. matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam / ___ - tattvA0 sU0 1/9 / / 3. paMcAsavA viramaNaM, paMciMdiya niggaho kasAyajao / daMDattayassa virai, sattarasahA saMjamo hoi / __ - prava0 sA0 gA. 554 / / atha saMyamamAha - 'paMcAsavetyAdi, AzrUyate-upAya'te karma ebhirityAzravAH-abhinavakarmabandhahetavaH prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAna-maithuna-parigrahalakSaNA: paJca, tebhyo viramaNaM-vinivartanam, indriyANi sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotralakSaNAni paJca, teSAM nigraho-niyantraNam, sparzAdiSu viSayeSu lAmpaTyaparihAreNa vartanam; kaSAyAH ? krodha-mAna-mAyA-lobhalakSaNAzcatvArasteSAM jayaH-abhibhavaH, uditAnAM viphalIkaraNena anuditAnAM cAnutpAdanena, daNDyate-cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDA:-duSprayuktA manovAkkAyAsteSAM trayaM daNDatrayam, tasya viratiH-azubhapravRttinirodhaH, eSa saptadazavidhaH saMyamo bhavati / - prava0 sA0 / / gA. 554 vRttau / / 2010_02 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-20, 21 - samyaktvasya prabhAvam / / ArUDhAH / kva ? darzanameva saMsRtisaritpatisamuttArakSamatvena yAnapAtramiva tasmin / kiMviziSTe ? dRDhabandhe nizcale, pakSe nirvivare / spRSTasamyagdarzanAnAM hi upArddhapudgalaparAvarttamAtra eva saMsAraH / uktaM ca - aMtomuhuttamittaM pi phAsiyaM hunja jehiM sammattaM / tesiM ubaDDapuggalapariyaTTo ceva saMsAru ||1||tti [navatattva pra. gA. 53] anantAnantapudgalaparAvarttapramitabhavArNavApekSayA upArddhapudgalasya goSpadarUpatvAditi / / 19 / / kiJca - aidukkaraM pi caraNaM na viNA sammaM sivaM pasAhei / daMsaNamasahAyaM pi hu ghaDija mukkhAya jaM bhaNiyaM / / 20 / / caraNaM cAritraM sarvaviratirUpam, atiduSkaramapi tIvratapaHkaSTAnuSThAnasauSThavasaGgatamapi 'samma viNA' samyaktvamantareNa zivaM mokSaM na prasAdhayati, darzanavirahitasya hi caraNasya bhAvacAritratvAnupapatteH / dravyacAritraM tu viziSTakriyAbalAd dadadapi svargAdisukhAni abhavyAnAmiva zivaprasAdhakaM na bhavati / yadi punardarzanamapi caritravirahitamevameva syAdityAzaGkayAha-darzanaM samyaktvam, asahAyamapi vyavahArikacAritravinAkRtamapi mokSAya paramapadAya ghaTate(Teta)samarthaM bhavet / kadAcididaM kAlpanikamapi syAditi nirasisiSurAha 'jaM bhaNiyam' yat-yasmAd, bhaNitametadeva bhagavadbhadrabAhusvAmipAdaiH / / 20 / / katham ? ityAha - bhaTTe[Na] carittAo suTTayaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijhaMti / / 21 / / [Ava. ni. 1173] caritrAt vyAvahArikasaMyamAd, bhraSTena paripatitena caritradhAtrIdharaziraHparisaratastadAvaraNakarmaNA nandiSeNAdivat paryastena, darzanaM samyaktvaM zuddhayatizayena grahItavyam aGgIkAryam / kim ? ityata Aha-caraNarahitA: vyAvahArikacAritravinAkRtA api siddhyanti siddhimadhyAsate marudevAdivat / darzanarahitAstu tIvravratabhRto'pi nihnavAdivana siddhyantIti / / 21 / / 2010_02 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-22-23, samyaktvasya prabhAvam / / samyaktvasya dUSaNAni / / yata evaMprabhAvamidaM samyagdarzanamataH kiM vidheyam ? ityAha - saMkAidosarahie pasamatthijAiguNagaNovee / mukkhatarumUlabIe tA sammatte samujjamaha / / 22 / / yadyevaMprabhAvamidaM tasmAdasminneva samyaktve savizeSodyamaM kurudhvam / kiMviziSTe ? zaGkAdidoSarahite zaGkAdayo vakSyamANA ye paJca doSAstairnirmukta / tathA prazamasthairyAdiguNagaNopete prazamAdIni vakSyamANAni paJca lakSaNAni, sthairyAdInyapi paJca vakSyamANAni bhUSaNAni, tairupete / tathA mokSatarumUlabIje paramapadapAdapasyAvandhyabIje / evaMvidhe samyagdarzane yatadhvamiti / / 22 / / yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamaM zaGkAdidoSAnevAha - saMkA' kaMkha' vigaM(gi)chA paratitthipasaMsa saMthave dose / dasaNadappaNaghaNasamayapavaNapaDime pariharijA / / 23 / / etAn - zaGkAdIn paJca doSAn, samyaktvadharaH pariharet / tatra sarvajJopajJeSu jIvAjIvAdipadArtheSu nibiDanijajJAnAvaraNodayadoSAdanavabudhyamAneSu "saMzayakaraNaM-zaGkA - kimete jIvAdayo yathaivocyante tathaiva utAnyathA ? ti / iyaM ca dvividhA dezataH sarvatazca / tatra dezataH 'kathaM nAma gAthA-23 1. tulanA - yogazAstravRttiH 2/17 / prava. sAro. gA. 933 / sambo. pra. samyaktvAdhi. gA. 38 / mUlazuddhi pra. gA. 9 / samya. pra. gA. 251 / tattvA. si. 7/18 / dharma bi. 3/21-154 / dharma saM. gA. 42 vRttau / / 2. tulanA - sammattassaiyArA saMkA kaMkhA taheva vitigicchA / parapAsaMDapasaMsA saMthavamAI ya nAyavvA / saMsayakaraNaM saMkA kaMkhA annannadaMsaNaggAho / saMtami vi vitigicchA sijjhija na me ayaM aTTho / / parapAsaMDapasaMsA sakkAiNamiha vannavAo u / tehiM saha paricao jo sa saMthavo hoi nAyavyo / / - zrAva. pra. gA. 86-87-88 / / saMkA kaMkhA ya tahA vitigicchA annatitthiyapasaMsA / paratitthiovasevaNamaiyArA paMca sammatte / / - prava. sA. gA. 273 / / zaGkAdIn paJca doSAn dRzyatAM - prava. sA. gA. 273 vRttau / / 3. tulanA - saMzayakaraNaM zaGkA (Ava.) tattvArthasiddhasenIyAvRttiH 7/18 / / zaGkA - sandehaH-yogazAstravRttiH 2/17 / / zaGkanaM zaGkA - sandehaH - dharmasaMgrahavRttiH gA. 42 / / adhigatajIvAjIvAditattvasyApi bhagavataH zAsanaM bhAvato'bhiprapannasyAsaMhAryamateH samyAdRSTerarhatokteSu atyantasUkSmeSvindriyeSu-kevalAgamagamyeSvartheSu yaH sandeho bhavatyeva syAditi sA zaGkA / / - tattvArthasiddhasenIyAvRttiH 7/18 / / 2010_02 . Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-23 - samyaktvasya dUSaNAni / / tulye'pi jIvatve eke bhavyA apare tvabhavyAH ?' iti / yadi vA 'kimayaM jIvo nityo'nityo nityAnityo vA, sarvagato'sarvagato vA, sapradezo'pradezo vA' ? ityAdi / sarvaviSayA ca - 'asti nAsti vA dharmaH'? 'yadi vA idaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakaM tAvat prAkRtabhASopanibaddhamato yadi punaretatpraNetAro'pi prAkRtapuruSA eva bhaviSyanti, tataH kathaM taduktaM yauktikamapi pramANaM syAd' ? ityAdi / iyaM ca dvividhApi bhagavadarhatpraNItatattvA'pratyayarUpA zaGkA kalaGkalekheva zazinaM malinayatyeva samyagdarzanam / na ca svamatimAndyAdidoSAdanavabudhyamAne'pi gambhIre'rhadvacasi saMzayaH kartumucitaH / uktaM ca - 'katthai maidubballeNa tabvihA''yariyavirahao vA vi / NeyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodaeNaM ca / / 1 / / heUdAharaNAsaMbhave ya sai suTTha jaM na bujhijA / savaNNumayamavitahaM tahAvi taM matrae maimaM / / 2 / / aNuvakayaparANuggahaparAyaNAjaMjiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya na'nahAvAiNoteNaM ||3||ti| [saMbodhapra. dhyAnAdhikAra-48-50] (2'kAGkSaNaM-kAGkSA anyAnyadarzanAbhilASaH, zaivasaugatAdidarzanAnAmapyarhaddarzanasAmyenaivAvasthApanam / iyamapi dvividhA-dezataH sarvatazca / tatra dezataH kvacit zauddhodanIyAdyekatarasiddhAnte kimapi manonigraha-karuNAdikamupavarNyamAnamAkarNya cintayati yathA - IdRgbhaNitibhaGgIsaGgatamidaM darzanamarhaddarzanAnnAvamam, sarvaviSayA ca zAkyaulokyakApilAkSapAdAdiSu nikhileSvapi darzaneSu prANidayaiva dharmarahasyam, dhyAnAJca siddhirityAdikaM svadarzanasaMvAdi kimapyupadizyamAnamupazrutya vikalpayati yathA - sarvANyapi darzanAni sarvaviddarzanasamAnAnyeveti / iyamapi dvirUpApi sarvajJopajJasamayAnAzvAsarUpA samyaktvaM dUSayatyeva / uktaM ca - 4. chAyA - kucid matidaurbalyena tadvidhAcAryavirahatazcApi / jJeyagahanatvena ca jJAnAvaraNodayena ca / / 1 / / hetUdAharaNAsambhave ca sati suSTu yad na budhyeta / sarvajJamatamavitathaM tathApi taJcintayed matimAn / / 2 / / anupakRtaparAnugrahaparAyaNA yad jinA jagapravarAH / jitarAgadveSamohAzca nAnyathAvAdinastena / / 3 / / 5. tulanA - aihalaukikapAralaukikeSu viSayeSvAzaMsA kAGkSA / - tattvA. bhA. 7/18 / / kaMkhA aNNaNNadaMsaNaggaho (kAGkSA anyAnyadarzanagrahaH) / - tattvA. si. vR. 7/18 / / kAGkSaNam anyAnyadarzanagrahaH / - dharma. saM. gA. 42 vRttau / / 2010_02 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 hitopadezaH / gAthA- 23 vanAimittatullo asariccho sesasAradhammehiM / maragayamaNimAhappaM kAyamaNI pAvae kiha Nu ? / / 1 / / avasesA vi hu dhammA tulla yi sesadarisaNesu pi / haMta ! jiNadarisaNAo tesimabheo havai evaM / / 2 / / [ - - (3)vicikitsA'-cittavibhramaH, yathA ayaM hi jinAgamastAvadAptapraNItatvena yuktiyuktavicArasahatvena ca satyarUpa eva, kevalamaidaMyugInAnAmasmadAdInAM viziSTabalakAlabuddhyAdivikalAnAmasyAtyantanIrasavelukAkaNakavalanakalpasya 1 zirastuNDamuNDanatIvratapaHkaSTAnuSThAnakriyAkANDatANDavasya kimapyuttarakAle sambhAvyate phalam ? kiM vA kevalamupanataihikasukhamAtraparityAgavaJcanaiva yataH kriyA hi kRSIvalAdInAmiva phalavatyaphalA ca dRzyata eva, uktaM ca "vicikiccha desa egaM ciivaMdaNaniyamaposahAIyaM / saphalamaphalaM va hujjA na najjae sa'saceNa // 1 // puvvapurisA jahoiyamaggacarA ghaDai tesi phalajogo / amhesuM dhIsaMghayaNavirahao na taha tesi phalaM" / / 2 / / [ zrA. dha. vi. pra. gA. 55-56] evamanayA vicikitsayA samyaktvaM dUSyate sarvajJavacanavizvAsAt / tathA - (4) paratIrthiprazaMsA tatra pare sAGkhya- zAkya - kApilAdayastIrthinaH darzaninaH, teSAM prazaMsA tIvratapodhyAnamaunakAyaklezAdiguNagaNAnAM prItyutkarSeNa vA sarvatra mAdhyasthyaM me prathatAmiti dhiyA vA upavarNanaM paratIrthiprazaMsA, sApi samyaktvamaticarati / yato yadyapi kutIrthinAM tathAvidhatapovidyAdimAhAtmyAttapa-vaikriyalabdhi-gaganagamanAdivaibhavAvarjitaprathamaguNasthAnasthitadeva-naradevAdibhiH pUjAsatkArAdi prazaMsocitaM vidhIyamAnamupazrUyate tathApyasarvavinmUlatayA tadIyaM vidyAtapaHprabhRti sarvamajJAnakaSTe nipatatIti nA''rhatAnAmarhA tatprazaMsA / kiJca sarvasamakSamamISAmupavarNanaM kurvan teSAmanyeSAM ca tadbhaktAnAM taddharmmonmukhAnAM ca mithyApathe sthairyamutpAdayannanantamAtmanaH saMsRtisaMsaraNamupacinotIti, ataH sarvathA parihAryeva paratIrthiprazaMsA / tathA na kevalaM paratIrthiprazaMsaiva samyaktvaM dUSayati yAvat taiH saha saMstavo'pi / samyaktvasya dUSaNAni / / 6. tulanA - vicikitsAnAmedamapyastIti mativiplutiH / - tattvA bhA. 7/18 / / mativibhramo vicikitsA / - tattvA. si. vRttiH 7 / 18 / / vicikitsA cittaviplavaH / - yo. zA. 2/17 / / vicikitsA cittaviplavaH phalaM prati sandehaH / - dha. saM. vRttiH 42 / / yadvA vicikitsA sadAcAramunInAmapi malaviSayiNI nindA / - dha. saM. vRttiH gA. 42 / / vicikitsA sadAcArasAdhvAdinindA | - pra. sA. gA. 933 / / 2010_02 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-24 - samyaktvasya dUSaNAni / / ___(5tatra saMstavaH paricayaH / sa ca ekAvasathA'vasthAna-snigdhAlApa-bhojana-vastrAdidAnalakSaNaH / so'pi taiH sahAtyantamupacIyamAno malinayatyeva darzanam, yataH santatamekatrAvasthAnAt tatprakriyAzravaNa-tatkriyAkalApavilokanAdinA anAdibhavAbhyaste mithyAtvavartmani sukhamevAvatarati matiH prANinAm, na ca kadAcidavasare prakrAntajinamatopahAseSvapi teSu tadatyantaparicayAdutpannadAkSiNyastatpakSapratikSepeNa svapakSavyavasthApane'pyalambhUSNurbhavati / ataH kulAGganAnAmiva paNAGganAbhiH saha nocitaH paricayo'pi samyagdRzAM mithyAdRgbhiriti / tasmAdetAn zaGkAdIn paJcApi doSAn samyagdarzanI yatnataH pariharet / kathambhUtAn ? 'darzanadarpaNaghanasamayapavanapratimAn' / tatra jIvAjIvAdivastutattvapratibimbanakSamatvena darzanameva darpaNa: AtmadarzanaH tasya ghanasamayapavanapratimAn prAvRTkAlAnilatulyAn / yathA hi payodapavanasya sparzamAtreNaiva sunirmalo'pi darpaNaH kSaNAnmalImasatAmAkalayati, evaM zaGkAdibhiH samyaktvamapIti / / 23 / / sAmprataM samyaktvasyaiva prazamAdIni paJca lakSaNAni vyAcikhyAsurAha - 'micchAbhiNivesovasama-paramapayarAga'-bhavavirAgehiM / bhUyANukaMpa-tattasthivAyao' muNaha sammataM / / 24 / / 7. avasatha pu. (ava+so+kathan) / Avasatha pu. Avasanti asmin iti AvasathaH, "upasargAd vasaH" (uNA. 233) iti athaH agArArthe / abhi. ci. zlo. 991 / Avasatha pu. Avasanti asmin iti AvasathaH, chAtrANAM vratinAM ca vezmani / - abhi. ci. zlo. 994 / / gAthA-24 1. tulanA - zama-saMvega-nirvedA-'nukampA-''stikyalakSaNaiH / ____lakSaNaiH paJcabhiH samyak samyaktvamupa-lakSyate / / - yo. zA. 2/15 / / lakkhijjai sammattaM hiyayagayaM jehi tAiM paMceva / uvasameM saMvego' taha nivveya' NukaMpa atthikkaM / / 1 / / / -sambo0 pra. samyaktvA . gA. 73 / / uvasama' saMvego'vi ya nivveo taha ya hoi aNukaMpA / atthikkaM cia ee sammatte lakkhaNA paMca / / 1 / / - pra. sAro. 936 / / suhAvahA kammakhaeNa khaMtI, saMvega Nivveya tahA'NukaMpA / atthittabhAveNa samaM jiNiMdA, sammattaliMgAimudA-haraMti / / 1 / / - mU. zu. pra. gA. 10 / / uvasama saMvego vi ya nivveo vi ya taheva aNukaMpA / atthikkaM ca eva tahA sammatte lakkhaNA paMca / / 1 / / - samya. pra. gA. 253 / / 2010_02 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-24 - samyaktvasya lakSaNAni / / etaiH prazamAdibhirlakSaNaiH samyaktvaM jAnIta iti yogaH / tatra yadyapi samyaktvaM zubhAtmapariNAmatvena carmacakSuSAM durlakSam, tathApyebhirlakSaNairlakSayet - (mithyAtvamohanIyodayavazAdayathAvasthitArthapratItirmithyA, tadrUpo'bhinivezaH-Agraho mithyAbhinivezaH, tasyopazamaH samyaktvaliGgam / atra ca yadyapi kecana krUrANAmanantAnubandhikrodhAdikaSAyANAM kSayopazamAd vA tadvipAkadarzanAd vA kRtAparAdheSvapi prANiSu yaH kaSAyAnudayaH sa upazamaH, sa ca samyaktvaliGgamityAhuH / bruvate ca - payaIi kasAyANaM nAUNaM vA vivAgamasuhaM ti / avaraddhe vi na kuppai, uvasamao savvakAlaM pi / / 1 / / [zrAva. pra.gA. 55] ityAdi / 2. tulanA - taM uvasamasaMvegAiehi lakkhijaI uvAehiM / AyapariNAmarUvaM bajjhehiM pasatthajogehiM / / 55 / / paJcabhirlakSaNailiGgaiH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyate / liGgAni tu zama-saMvega-nirvedA'nukampA ''stikyasvarUpANi / / - yogazAstra vR. 2/15 / / 3. tulanA - ettha ya pariNAmo khalu jIvassa suho u hoi vinneo / kiM malakalaMkamukkaM, kaNagaM bhuvi jhAmalaM hoi? / / ___ - zrAva. pra. gA. 54 / / 4. zamaH prazamaH krUrANAmanantAnubandhinAM kaSAyANAmanudayaH / sa ca prakRtyA vA kaSAyapariNate: kaTuphalAvalokanAdvA bhavati / - yo. zA. 2/15 vRttau / / 5. chAyA - prakRtyA vA karmaNAM vijJAya vA vipAkamazubhamiti / aparAddhaye'pi na kupyati upazamataH sarvakAlamapi / / 55 / / tulanA - "payaIe" ityAdayaH paJca AryA umAsvAtiviracitena prasiddha zrAvakaprajJaptiprakaraNe, haribhadrasUriviracite dharmasaMgrahaNyAdau tathA viMzativiMzikAyAM, hemacandrasUriviracite yogazAstravRttau copalabhyante / / tadyathA - zrAva. pra. - gA. 55-59 / dharmasaMgra. gA. 808-812 / vi. vi. 6 - gA. 10-14 / / yo. zA. - 2/15 vRttau / / tatra zrAvakaprajJaptiprakaraNasya haribhadrasUriviracitaM vyAkhyAnamitthamupalabhyateprakRtyA vA samyaktvANuvedakajIvasvabhAvena vA karmaNAM kaSAyanibandhAnAM vijJAya vA vipAkamazubhamiti / / tathAhi - kaSAyAviSTo'ntarmuhUrtena yatkarma badhnAti tadanekAbhiH sAgaropamakoTAkoTibhirapi duHkhena vedayatItyazubho vipAkaH / etat jJAtvA kiM ? aparAddhye'pi na kupyati, aparAdhyata iti aparAddhyaH pratikUlakArI tasminnapi kopaM na gacchatyapazamataH upazamena hetanA sarvakAlamapi yAvatsamyaktvapariNAma iti / / 55 / / tathA naravibudhezvarasaukhyaM cakravartIndrasaukhyamityarthaH asvAbhAvikatvAt karmajanitatvAtsAvasAnatvAJca duHkhameva bhAvataH paramArthato manyamAnaH saMvegataH saMvegena hetunA na mokSaM svAbhAvikajIvarUpakarmajamaparyavasAnaM muktvA kiJcitprArthayate'bhilaSatIti / / 56 / / nAraka-tiryaG-narA'marabhaveSu sarveSveva nirvedato nivedena kAraNena vasati duHkham / kiMviziSTaH san ? akRtaparalokamArgaH, akRtasadanuSThAna ityarthaH / ayaM hi jIvaloke paralokAnuSThAnamantareNa sarvamevAsAraM manyate / mamatvaviSavegarahito'pi, tathAhi - ayaM prakRtyA nirmamatva eva _ 2010_02 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-24 - samyaktvasya lakSaNAni / / tathApyatra mithyAbhinivezopazama evopazama iti yauktikamiva pratibhAti / yataH kaSAyA hi cAritramohanIyam, atastadudayazcAritramevAvRNoti, na punaH samyagdarzanamapi, mithyAbhinivezodayastu kSamaH samyaktvamAvarItum, atastadupazamaH samyaktvaliGgam / uktaM ca - micchAbhinivesassa u nAyavvo uvasamo ihaM liMgaM / cArittamohaNIyaM jeNa kasAyA samAiTThA / / 1 / / [ ] . yaccAtra tattvaM tat tattvavida eva vidanti / ataH so'yamupazamaH samyaktvaliGgam / (2 tathA asyaiva dvitIyaM liGgam paramapadarAgaH, yaM "saMvegamityAmananti munayaH / tatra paramapademokSe, rAgaH-abhilASaH, paramapadarAgaH / atha kimarthamatraiva samyaktvavatAmanurAgaH ? ucyate - sAMsArikasukhopaniSadbhUtaM hi cakravartinAmamartyapatInAmanuttarasurANAM ca sukhaM tadapyantarmukhatayA vibhAvyamAnamAbhimAnikamaupAdhikaM kSayAvasAnaM ceti tattvato duHkhameva / paramapadasukhaM tu na tathA / ataH samyagdRzAM tatrAnurAgaH / uktaM ca - 'naravibuhesarasukkhaM dukkhaM ciya bhAvao ya manaMto / saMvegao na mukkhaM muttUNaM kiMpi patthei / / 1 / / [zrA. pra. gAthA-56] (3)tathA bhavavirAgastRtIyaM darzanaliGgam, yasya nirveda iti samaye zrutiH / samyaktvAvabhAsitahadayo hi durantaduHkhadaurgatyarogazokAdyAtaGkasaGkalitastatpratIkArakSamaM jainaM dharmaM samyagava bhavati, viditatattvatvAditi / / 57 / / tathA dRSTvA prANinivahaM jIvasaGghAtaM, kva ? bhIme bhayAnake bhavasAgare saMsArasamudre, duHkhAta zArIramAnasairduHkhairabhibhUtamityarthaH, avizeSataH sAmAnyenAtmIyetaravicArAbhAvenetyarthaH / anukampAM dayAM dvidhApi dravyato bhAvatazca, dravyataH prAsukapiNDAdidAnena, bhAvato mArgayojanayA, sAmarthyataH sarvazaktyanurUpaM karotIti / / 58 / / manyate pratipadyate tadeva satyaM niHzavaM zaGkArahitaM yajjinaiH prajJaptaM yat tIrthakaraiH pratipAditaM, zubhapariNAmaH san sAkalyenAnantaroditasamastaguNAnvitaH / sarvaM samastaM manyate, na tu kiJcid manyate kiJcid neti, bhagavatyavizvAsAyogAt punarapi sa eva viziSyate / kiM viziSTaH san ? kAMkSAdivisrotasikArahitaH, kAMkSA anyonyadarzanagraha ityucyate, AdizabdAd vicikitsAparigrahaH, visrotasikA tu saMyamazasyamaGgIkRtyAdhyavasAyasalilasya visrotogamanamiti / / 59 / / 6. saMvego mokSAbhilASaH, samyagdRSTirhi narendrasurendrANAM viSayasukhAni duHkhAnuSaGgAd duHkhatayA manyamAno mokSasukhameva sukhatvena manyate abhilaSati c| - yo. zA. 2/15 vRttau / dharma saM. gA. 40 vRttau / / 7. chAyA - naravibudhezvarasaukhyaM duHkhameva bhAvataH camanyamAnaH |sNvegto namokSaM muktvA kiJcit prArthayate / / 56 / / 8. nivedo bhavavairAgyam, samyagdarzanI hi duHkhadaurgatyagahane bhavakArAgAre karmadaNDapAzikaistathA kadImAnaH pratikartumakSamo mamatvarahitazca duHkhena niviNNo bhavati / - yo. zA. 2/15 vRttau / - dharma saM. gA. 40 vRttau / / _ 2010_02 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 samyaktvasya lakSaNAni || gacchannapi, tathAkarmmapariNativazAdupAsitumazaktastadArAdhanapareSUttamasattveSu paramaM pramodamudvahan svayamapi dharmmArAdhanopAyAn vividhAnanudhyAyan mamatvarahitaH satataM saMsRtau vasati / yaduktam - 'nArayatiriyanarAmarabhavesu nivveyao vasai dukkhaM / akayaparaloyamaggo mamattavisaveyarahio vi / / 1 / / [ zrA. pra. gAthA - 57] hitopadezaH / gAthA - 24 kecittu saMveganirvedayorarthato viparyayamAcakSate - saMvegaH - saMsRtivirAgaH, nirvedaH- zivapadAbhilASaH iti / 10 (4) tathA "bhUtAnukampA caturthaM liGgam, tatra bhUtAH - svAbhAvikaupAdhikazArIravAcanikamAnasikAdyanekavyApattApasantaptAH prANinaH teSu tadduHkhadarzanAdapakSapAtena pratIkArecchA'nukampA / pakSapAtena tu kAruNyaM svApatyAdiSu hiMsrasattvAnAmapi sambhavatyeva / sA'pyanukampA dvividhA dravyato bhAvatazca / tatra dravyataH sati sAmarthye duHkhArditasya dehinaH tasmAd vimocanam anukampA, * bhAvatazca dayArdrahRdayataiva / yadavAci - - , 9. "daTThUNa pANinivahaM bhIme bhavasAyarammi dukkhattaM / 12 avisesa o'NukaMpaM duhA vi sAmatthao kuNai / / 1 / / [ zrA. pra. gAthA - 58] (5) tathA'stivAdaH" paJcamaM cihnaM samyagdarzanasya, tatra tattveSu jIvA'jIvAdiSu astivAdaHzaGkAdiparihAreNa sarvajJapraNetRpratyayenaiva nirvivAdazcetaH saMvAdaH / yathA - yadyapyasmAkamanekabhavopacitAjJAnapaTalAvRtajJAnAlokAnAM na sAkSAd bhavanti tathApi santyeva bhagavadarhatpraNItAni jIvAditattvAni, uktaM ca 2010_02 chAyA - nAraka tiryaGnarAmarabhaveSu nirvedato vasati duHkham / akRtaparalokamArgaH mamatvaviSavegarahito'pi / / 57 / / - 10. anukampA duHkhiteSu apakSapAtena duHkhaprahANecchA | pakSapAtena tu karuNA svaputrAdau vyAghrAdInAmapyastyeva sA cAnukampA dravyato bhAvatazca bhavati, dravyataH satyAM zaktau duHkhapratIkAreNa, bhAvata ArdrahRdayatvena / yo. zA. 2/15 vRttau / dharma saM. gA. 40 vRttau // 11. chAyA - dRSTvA prANinivahaM bhIme bhavasAgare duHkhArttam / avizeSata anukampAM dvidhApi sAmarthyataH karoti / / 58 / / 12. astIti matirasyetyAstikaH, tasya bhAvaH karma vA Astikyam / tattvAntarazravaNe'pi jinoktaviSaye nirAkAGkSA pratipatti / Astikyena hi jIvadharmadayA samyaktvaM lakSyate / tadvAn hi Astika ityucyate / . yo. zA. 2 / 15 vRttI / dharma saM. gA. 40 vRttau / / - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 24 samyaktvasya lakSaNAni / / 13 "mannai tameva sacaM nissaMkaM jaM jiNehi pannattaM / suhapariNAma savvaM kaMkhAivisuttiyArahio / / 1 / / [zrA. pa. gAthA - 59 ] evametebhyaH paJcabhyo'pi prazamAdibhyo lakSaNebhyaH saMlakSyate samyaktvam 1 etadvyatiriktAnyaparANyapi pUrvAcAryapraNItAni samyaktvaliGgAni zrUyante, tathAhi 14 "sussUsa' dhammarAo' gurudevANaM jahAsamAhIe / veyAce niyamo havaMti sammattaliMgAI / / 1 / / [zrA. dha. vi. pra. gA. 69 ] tathA 15 "savvattha uciyakaraNaM guNANurAo raI ya jiNavayaNe / aguNeya majjhatthaM sammaddiTThissa liMgAI / / 2 / / [ puSpa. gAthA - 111] ti / / 24 / / 29 13. chAyA - manyate tadeva satyaM niHzaGkaM yajjinaiH prajJaptam / zubhapariNAmaH sarvaM kAMkSAdivizrotasikArahitaH / / 59 / / 14. chAyA - zuzrUSA dharmarAgo gurudevAnAM yathA samAdhau / vaiyAvRttye niyamo bhavanti samyaktvaliGgAni // 1 / / 15. chAyA - sarvatra ucitakaraNaM guNAnurAgaH ratizca jinavacane / aguNeSu ca mAdhyasthyaM samyagdRSTerliGgAni / / 2 / / asyA gAthAyAH caturthapAdaH vividhaprateSu bhinno dRzyate tadyathA - daMsaNapaDimA bhave esA / - viM. viM. 10 / 4 / vayapaDivattI bhayaNA / - zrA. dha. paJcA.gA. 4 / sammaddiTThissa liMgAI / - prava. sA. 9 / / 929 / / tulanA - paramAgamasussUsA' aNurAo dhammasAhage paramo' / jiNaguruveyAvace niyamo sammattaliMgAi / saM. pra. samyaktvAdhi0 gA. 62 / / triliGge - zrotumicchA zuzrUSA, sadbodhAvandhyanibandhanadharmazAstrazravaNavAJchetyarthaH / sA ca vaidagdhyAdiguNavattaruNanarakinnaragAnazravaNarAgAdapyadhikatamA samyaktve sati bhavati / yadAha "yUno vaidagdhyavataH kAntAyuktasya kAmino'pi dRDham / kinnarageye tathA dharme cAritralakSaNo rAgaH zrutadharmarAgasya tu zuzrUSApadenaivoktatvAt / sa ca karmadoSAttadakaraNe'pikAntArAtItadurgatabubhukSA kSAmakukSibrAhmaNaghRtabhojanAbhilASAdapyatirikto bhavati 2 / tathA guravo dharmopadezakA devA arhatasteSAM vaiyAvRttye tatpratipattivizrAmaNAbhyarcanAdau niyamo'vazyaMkarttavyatAGgIkAraH, sa ca samyaktve sati bhavatIti / tAni samyagdRSTerdharmadharmiNorabhedopacArAt samyaktvasya liGgAni 3 / - dharma saM. vRttiH gA. 40 / / zrI. dha. paJcA. zrI abha. vRttiH gA. 4 / / - 2010_02 - dhammarAo guru- devANaM jahAsamAhIe / veyAvacce Niyamo sammaddiTThissa liMgAI / - yogaza. gA. 14 vRttau / / "zuzrUSA zrotumicchA dharmazAstreSu geyarAgikinnarageyazuzrUSAdhikA / tathA 'dharmarAgaH ' dharmAbhiSvaGgaH sAmagrIvaikalyA(t) (ta)dakaraNe'pi cetaso'nubandhaH daridrabrAhmaNavizeSahaviH pUrNarAgasamadhikaH / tathA 'guru- devAnAM' - caitya-sAdhUnAM 'yathAsamAdhinA' zaktyAdyanurUpam, nAsadgraheNa, kim ? ityAha - 'vaiyAvRtye'vyAvRttabhAve niyamaH, guNajJazrAddhacintAmaNivaiyAvRttyaniyamAbhyadhikaH karotyevaitadityarthaH / samyagdRSTeH 'liGgAni ' cihnAni, granthibhedena tattve tIvrabhAvAt / iti gAthArtha / / - yoga za. gA. 14 vRttau / / zuzrUSA dharmarAgazca, gurudevAdipUjanam / yathAzakti vinirdiSTaM, liGgamasya mahAtmabhiH / / 1 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-24, samyaktvasya lakSaNAni / / na kinnarAdigeyAdau, zuzrUSA bhoginastathA / yathA jinoktAvasyeti, hetusAmarthyabhedataH / / 2 / / - yogabindu zlo. 253-254 / / 'zuzrUSA - saddharmazAstravidhayA' 'dharmarAgazca' . . cAritradharmAnurAgasvarUpaH 'gurudevAdipUjanaM' . dharmAcAryajinasAdharmikAdisamabhyarcanam 'yathAzakti' - svasAmarthyAnurUpaM vinirdiSTam 'liGga-cihnam' 'asya' - samyagdRSTerjIvasya 'mahAtmabhiH-zAstrakArairiti / / 253 / / na kinnarAdigeyAdau - kinnarAdInAM gAyakavizeSANAM yadneyAdi gItavarNaparivartAbhyAsakathanAdi zravaNendriyAkSepakAri tatra 'zuzrUSA' zrotumicchA 'bhoginaH' puruSasya yUno vaidagdhyavataH kAntAyuktasyAtizayakAminazca tathA - tena prakAreNa 'yathA jinoktau' jinazAsane 'asya'samyAdRSTe: 'itiH' pAdasamAptau, kuta ityAha 'hetusAmarthyabhedataH' 'kinnarAdigeyAdizuzrUSAhetoH sakAzAjjinoktizuzrUSAyA hetoH sAmarthyavaiziSTyAt / / 254 / / - yoga. biM. vRttau / / lakSyate granthibhedena samyagdRSTiH svatantrataH / zuzrUSAdharmarAgAbhyAM gurudevAdipUjayA / / 1 / / bhogikinnarageyAdiviSayAdhikyamIyuSI / zuzrUSA'sya na suptezakathArthaviSayopamA / / 2 / / aprApte bhagavadvAkye dhAvatyasya mano yathA / vizeSadarzino'rtheSu prAptapUrveSu no tathA / / 3 / / dharmarAgo'dhiko bhAvAdbhoginaH stryAdirAgataH / pravRttistvanyathApi syAtkarmaNo balavattayA / / 4 / / tadalAbhe'pi tadrAgabalavattvaM na durvacam / pUyikAdyapi yadbhuGkte ghRtapUrNapriyo dvijaH / / 5 / / gurudevAdipUjA'sya tyAgAtkAryAntarasya ca / bhAvasArA vinirdiSTA nijazaktayanatikramAt / / 6 / / - samya0 dvAtri0 15/1-6 / / lakSyata iti - granthibhedena atitIvrarAgadveSapariNAmavidAraNena / svatantrataH siddhAntanItyA / samyagdRSTi: lakSyate samyagdarzanapariNAmAtmanA'pratyakSo'pyanumIyate zuzrUSAdharmarAgAbhyAM tathA gurudevAdipUjayA tribhiretairliGgaiH / yadAha - "zuzrUSA dharmarAgazca gurudevAdipUjanam / yathAzakti vinirdiSTaM liGgamasya mahAtmabhiH / / 1 / / " / / 1 / / bhogIti - bhogino yauvanavaidagdhyakAntAsannidhAnavata: kAminaH / kinnarAdInAM gAyakavizeSANAM geyAdau gItavarNaparivartAbhyAsakathAkathanAdau viSayaH zravaNarasa-stasmAdAdhikyamatizayaM / IyuSI prAptavatI / kinnarageyAdijinoktyohetvostucchatvamahattvAbhyAmatibhedopalambhAt / asya samyagdRSTeH zuzrUSA bhavati / na paraM suptezasya suptanRpasya kathArthaviSayaH saMmugdhakathArthazravaNAbhiprAyalakSaNa: tadupamA tatsadRzI asambaddhatattadjJAnalavaphalAyAstasyA daurvaidagdhyabIjatvAt / / 2 / / aprApta iti - asya samyagdRzaH / aprApte pUrvamazrute / bhagavadvAkye vItarAgavacane / yathA mano dhAvati zrotumanuparatecchaM bhavati, tathA vizeSadarzinaH sataH prAptapUrveSvartheSu dhanakuTumbAdiSu na dhAvati / vizeSadarzanenApUrvatvabhramasya doSasya cocchedAt / / 3 / / dharmarAga iti - dharmarAgazcAritradharmaspRhArUpa: / adhikaH prakarSavAn / bhAvato'ntaHkaraNapariNatyAH / bhogino bhogazAlina: / stryAdirAgato bhAminyAdyabhilASAt / pravRttistu kAyaceSTA tu / anyathApi cAritradharmaprAtikUlyenApivyApArAdinAsyAt / karmaNazcAritramohanIyasya |blvttyaaniytprblvipaaktyaa / / 4 / / taditi - tadalAbhe'pi kathaJcidanyathApravRttyA cAritrAprAptAvapi / tadrAgabalavattvaM cAritrecchAprAbalyaM svahetusiddhaM / na naiva / durvacaM durabhidhAnaM / yadyasmAttathAvidhiviSamapraghaTTakavazAt / pUyikAdyapi pUyaM nAma kuthito rasastadasyAstIti pUyikaM / 2010_02 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-25, 26 - samyaktvasya bhUSaNAni / / idAnIM sthairyAdIni paJca samyaktvabhUSaNAni gAthAdvayenAha - jiNapavayaNe thirattaM pabhAvaNA' taha ya vAyapabhiIhiM / supasatthatitthasevA suttatthesuM ca kosallaM / / 25 / / anaMtabhattirAoM paMcahi vi imehiM bhUsaNavarehiM / bhUsijjai sammattaM visesao bhattirAeNa / / 26 / / ebhiH sthairyAdibhiH paJcabhirapi bhUSaNavaraiH samyaktvaM bhUSyate / bhUSaNAni hi kanakaratnamayAnyapi bhavanti, kevalaM tairbahirvapurmAtrameva bhUSyate / sthairyAdibhistu zubhAtmapariNAmarUpatvAt samyaktvasya tadvibhUSaNaiH paramArthataH kilAtmaiva vibhUSyate, ataH kanakAdivibhUSaNApekSayA amISAM varatvam, tenaiva bhUSaNavarairityuktam / sAmprataM tAnyeva pratipadamAha - (1 jinapravacane sthiratvam', tatra jinapravacanam-arhacchAsanaM tasmin sthiratvaM-sthairyam / zAkyaulUkyAdikuprAvacanikAnAM tathAvidhAdbhutabhUpatipratipattiprabhRtiprabhAvadarzane jinazAsanaM prati niHprakampatA / yadvA mithyAtvamohanIyodayavazAt kasyApi jinazAsanaM prati vipratipadyamAnasya saiddhAntikavizuddhahetudRSTAntabalena punaH sthairyotpAdanam / AdizabdAdrUkSaMparyuSitaMca vallacanakAdi. / kiM punaritaradityapizabdArthaH / ghRtapUrNAH priyA vallabhAyasya sa tathA / dvijo brAhmaNo bhunAti / yadatra dvijagrahaNaM kRtaM, tadasya jAtipratyayAdeva anyatra bhoktumicchAyA abhAvAditi / anyecchAkAle'pi prabalecchAyA vAsanAtmanA na nAza iti tAtparyam / / 5 / / gurviti - asya samyagdRzaH / gurudevAdipUjA ca kAryAntarasya tyAgabhogAdikaraNIyasya / tyAgAt parihArAt / nijazakteH svasAmarthyasyAnati(kramAt)-laGghanAdanigRhanAt / bhAvasArA bhoktuH strIratnagocaragauravAdanantaguNena bahumAnena pradhAnA vinirdiSTA prarUpitA paramapuruSaiH / / 6 / / ___- samya. dvAtri. vRttau / / gAthA-25-26 1. tulanA - "jiNasAsaNe kusalayA' pabhAvaNA' titthasevaNA' thirayA / bhattI' a guNA sammattadIvayA uttamA paMca" | pra. sAro. 935 / / - saM. pra. samyaktvAdhi. gA. 72 / / "sthairya prabhAvanA bhaktiH kauzalaM jinshaasne| tIrthasevA ca paJcA'sya bhUSaNAni pracakSate" / / - yo. zA. 2/16 / / "kosallayA bho jiNasAsaNammi, pabhAvaNA titthanisevaNA ya / bhattI thirattaM ca guNA pasatthA, sammattamee hu vibhUsayaMti" / / - mU. zu. pra. gA.8 / / ___ 2. tulanA - asya samyaktvasya paJca bhUSaNAni / bhUSyate alaGkriyate yaistAni bhUSaNAni / jinazAsanaviSaye, 2010_02 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 hitopadezaH / gAthA-25, 26 - samyaktvasya bhUSaNAni / / (2"tathA jinapravacane ityanuvarttate, tasminneva vAdaprabhRtibhiH prabhAvanA / tatra 'prabhavati jainendra zAsanamAtmanaiva / tasya prabhavataHprayojakatvaM prabhAvanA |saac prabhAvakapuruSabhedAdaSTadhA, nyagAdica pAvayaNI' dhammakahIM vAI' nemittioM tavassI' ya / vijA siddho ya kaI adveva pabhAvagA bhaNiyA / / 1 / / tatra pravacanaM-dvAdazAGgaM gaNipiTakaM, tadanyApekSayA atizayavadasyAstIti prAvacanI, yugapradhAnAgama ityarthaH / dharmakathA AkSepaNI vikSepaNI saMvejanI nivedanI / sA caturvidhApi prazasyA'syAstIti dharmakathAvAn / vAdi-prativAdi-sabhya-sabhApatirUpAyAM caturaGgAyAM saMsadi pratipakSavikSepapurassaraM svapakSavyavasthApanArthaM niyamena vadatIti vAdI / nimittaM trikAlaviSaya-lAbhAlAbhAdipratipAdakaM zAstram, tad vetti adhIte vA naimittikaH / tapaH sakAmanirjarArUpaM vikRSTamaSTamadRzamAdi, tad yasyAstIti sa tapasvI / vidyAH prajJaptiprabhRtayo jainazAsanAdhiSThAyinyaH sAnnidhyamadhyAsate yasya sa vidyAvAn / tathA sajIvanirjIvapadArthasArthAkarSaNapAdalepAJjanatilakaguTikAvaikriyatvaprabhRtayaH siddhayaH, tAbhiH siddhyati sma siddhaH / vidyAvAMzca siddhazca vidyAsiddhaH / tathA kavate-gadyapadyAdibhiH prabandhairvarNanaM karotIti kaviH / ete prAvacanikAprabhRtayo'STAvapi svaprabhAveNaiva prabhavato bhagavacchAsanasyadezakAlaucityena yathAyathaMsAhAyyakaraNAtprabhAvakAH, teSAM karma prabhAvanA dvitIyaM bhUSaNam / etaJca sarvatra sambadhyate / sthairya jinadharma prati calitacittasya parasya sthiratvApAdanaM svayaM vA paratIrthikaddhidarzane'pi jinazAsanaM prati nisspkmptaa| - yo. zA. vRttiH 2/16 / / 3. tulanA - prabhavati jainendra zAsanam, tasya prabhavata: prayojakatvaM prabhAvanA / sA cASTadhA prabhAvakabhedena / yadAha - "pAvayaNI dhammakahI vAI nemittio tavassI a / vijjAsiddho a kaI aTeva pabhAvagA bhaNiA / / " tatra pravacanaM dvAdazAGgaM gaNipiTakam, tadasyAstyatizayavaditi pravacanI yugapradhAnAgamaH / dharmakathA prazasyA'syAstIti dharmakathI, zikhAditvAdin / ("zikhAdibhya in" si0 7/2/4) vAdi-prativAdi-sabhyasabhApatilakSaNAyAM caturaGgAyAM sabhAyAM pratipakSanirAsapUrvakaM svapakSasthApanArthamavazyaM vadatIti vAdI / nimittaM traikAlikaM lAbhA-'lAbhAdi-pratipAdakaM zAstram, tadvattyadhIte vA naimittikaH / tapo vikRSTamaSTamAdyasyAstIti tapasvI / vidyAH prajJaptyAdayaH zAsanadevatAH tAH sAhAyake yasya sa vidyAvAn / aJjana-pAdalepa-tilakaguTikA-sakalabhUtAkarSaNa-nikarSaNa-vaikriyatvaprabhRtayaH siddhayaH, tAbhiH siddhyati sma siddhaH / kavate gadyapadyAdibhiH prabandhairvarNanaM karotIti kaviH / ete pravacanyAdayo'STau prabhavato bhagavacchAsanasya yathAyathaM dezakAlAdyaucityena-sAhAyakakaraNAt prabhAvakAH teSAM karma prabhAvanA dvitIyaM bhUSaNam / - yo. zA. vRttiH 2/16/dharma saM. vRtti. gA. 22 / / 4. chAyA - pravacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiddhazca kaviH aSTaiva prabhAvakA bhaNitAH / / 5. tulanA-tRtIyAkSepaNIcaikAtathA vikSepaNIparA / anyA saMvejanInirvejanIceti caturvidhA / / - dvA0 dvA09/4 / / _ 2010_02 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-25, 26 - samyaktvasya bhUSaNAni / / (3)tathA suprazastatIrthasevA / tatra tIrtha-samudrAderiva saMsArasyApi taraNArthaM sukhAvatAro mArgaH / sa ca saMsArottAre prAtikUlyena gaGgA-gayA-prayAga-puSkarAdiraprazasto'pi bhavatItyata Aha 'suprazasta' iti suprazastatIrthamapi dvidhA-dravyato bhAvatazca tatra dravyatIrthaM yatra bhagavatAmarhatAM janmadIkSAjJAnasamavasaraNanirvANAdi bhavati / yadavAci - jammaM dikkhA nANaM titthayarANaM mahANubhAvANaM / / jattha ya kira nivvANaM AgADhaM daMsaNaM hoi / / 1 / / [yo. zA. vRttiH 2/16] bhAvatIrthaM caturvidhaH zrIzramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA / yadAhuH - "titthaM bhaMte ! titthaM, titthayare titthaM ? goyamA ! arihA tAva niyamA titthaMkare titthaM puNa cAuvvanne samaNasaMghe paDhamagaNahare vA / ' [bhagavatIsUtra-za0 20, u0 8, sU0 14] etayoH prazastayordravyabhAvatIrthayoH sevA paryupAstiH , suprazastatIrthasevA sA samyaktvasya tRtIyaM bhUSaNam / (4)tathA sUtrArthayo: kauzalam / tatra sUtraM-jinAgamaH / arthaH-tadanuyogaH / ubhayorapi kauzalaMvibhAgajJAnam / sUtrakuzalo hi zrutamAtra eva sUtre pUrvAparAvisaMvAdAdibhirlakSaNairlakSayati yadidaM nUnaM jainasUtram, tadanyathAtvena cAnyathA / tathA, idaM paravacanamidamAcAryavacanam, idamutsargasUtramidamapavAdasUtramityAdi jAnAti / arthakuzalazca zrute'pyarthe vimRzati-yadidamanupayuktabhASitamidamupayuktavacanam, idamasUyA bhaNanam, idaM bhayasUtram, idaM jinakalpiviSayamidam, idaM sthavirakalpigocara 6. tulanA-tIrthaMnadyAderivasaMsArasyataraNesukhAvatAromArgaH / taccadvedhAdravyatIrthabhAvatIrthaMca |drvytiirthNtiirthkRtaaNjnmdiikssaa-jnyaan- nirvANasthAnam |ydaah - jammaM dikkhA nANaM titthayarANaM mahANubhAvANaM / jattha ya kira nivvANaM AgADhaM daMsaNaM hoi / / bhAvatIrthaM tu caturvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA yadAha - titthaM bhante titthaM titthayare titthaM ? goyamA ! arihA tAva niyamA titthaMkare titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA / tIrthasya sevA tIrthasevA / / - yo. zA. vRttiH 2/16 / dharma saM. vRttiH gA. 22 / / 7. chAyA - janma-dIkSA jJAnaM tIrthakarANAM mahAnubhAvAnAm / yatra ca kila nirvANamAgADhaM darzanaM bhavati / / 8. chAyA - tIrthaM bhadanta ! tIrthaM tIrthakarastIrtham ? gautama ! arhastAvad tIrthaGkaraH, tIrthaM punazcaturvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA / / 9. jinazAsanaviSaye ca kauzalaM naipuNyam / tato hi vyavahitAdirapyoM viSayIkriyate, yathA'nAryadezavartI ArdrakumAraH zreNikaputreNa abhayakumAreNa kauzalAt pratibodhita iti / - yo. zA. vRttiH 2/16 / dharma saM. vRttiH gA. 22 / / ___ 2010_02 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 hitopadezaH / gAthA-27, 28 - bhaktirAgasya gauravam / / mityAdyavabudhyate / akuzalastu sUtrArtheSu kadAcidanyathAsthitamanyathAvagacchannupadizaMzca svaparayomithyAtvahetutvena bhavAbhinandI bhavati / ataH sUtrArthakauzalenApi caturthena samyaktvaM vibhUSyate / (5'tathA - "atyanta: bhaktirAga: paJcamaM bhUSaNaM darzanasya / jinapravacana eva AtyantikaH pragADho rAgo bhaktyatizayaH / tadvazAJca devagurusaGghakRtye nijavittaprANAnapi tRNAyApyamanyamAnasya taduciteSu ca vinayavaiyAvRttyAdiSu nirantaraM pravarttamAnasya, vizeSatazca kAntAra-viSamadurga-rogAtaGka-durbhikSAdiSu caturvidhamapi saGgha yathaucityena pAnAnavasrapAtrauSadhabheSajapIThaphalakazayyAdibhirupacarataH, sarvabalena ca pratyanIkapratyUhamapahastayataH samanumIyate nibiDo'sya jinapravacanabhakti-rAgaH, tena ca vizeSataH samyaktvaM vibhUSyate / / 25 / / 26 / / athAnyavibhUSaNebhyaH kathamanena savizeSaM darzanamalaGkriyate ? ityAha - saMtammi bhattirAe jeNa pavittI pabhAvaNAIsu / / tilayaM va tao sAro sammattavibhUsaNesu imo / / 27 / / sati hi vidyamAne bhaktirAge mAnasaprItiprakarSe, yena kAraNena pravRttiH pracAraH, prabhAvanAdiSu samyaktvavibhUSaNeSu, antareNa hi bhaktirAgamasambhavIni prabhAvanAdIni, vidyamAnAnyapi vA na khalu yathoktaphalapradAni / tata eva hetoH sarveSvapi sthairyAdisamyaktvavibhUSaNeSu ayaM bhaktirAgaH sAraH rahasyam / kiMvat? tilaka iva / yathA hi kila tilaka:-'alikavibhUSaNaM kuNDalapraiveyahArakeyUrAdiSu pramadAbhUSaNeSu sAra iti / / 27 / / punarbhaktirAgasyaiva gauravamudbhAvayannAha - bhUsijjai sammattaM taha jiNamayabhattirAyarayaNeNa / jaha titthayarasirI vi hu sammattadharaM naraM varai / / 28 / / 10. bhaktiH pravacane vinaya-vaiyAvRttyarUpA pratipattiH / (1) samyagdarzana-jJAna-cAritrAdiguNAdhikeSvabhyutthAnamabhi-yAnaM zirasyaJjalikaraNaM svayamAnasanaDhaukamAsanAbhigraho vandanA paryupAsanA anugamanaM cetyaSTavidhakarmavinaya-nAdaSTavidha upacAravinayaH / (2)vyAvRttasya bhAvaH karmavAvaiyAvRtyam / taJcAcAryopAdhyAyatapasvi-zaikSaka-glAna-kula-gaNasaGghasamanojJeSu dazasvanna-pAna-vastra-pAtra-pratizraya-pITha-phalaka-saMstArAdibhirdharmasAdhanairupa-grahaH, zuzrUSA bhaiSajakriyA kAntAra-viSama-durgopasargeSvabhyupapatizca / - yo. zA. vRttiH 2/16 / / gAthA-27 1. alika na0 "alyate bhUSyate tilakAdibhiH iti alikam, krIkalyali" (uNA-38) iti ika: pratyayaH" / - abhi. ci. zlo. 573 / / 2010_02 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - bhaktirAgasya gauravam / / anena pUrvoktena jinamatabhaktirAgaratnena tathA kathamapi samyaktvaM vibhUSyate alaGkriyate / kila samyaktvameva tAvadAtmanaH kanakabhUSaNapratimam, tasya ca bhaktirAgaratnamalaGkaraNamato bhUSaNasyApi bhUSaNanibhenAnena tathA samyaktvaM bhUSyate yathA bhaktirAgaratnAlaGkRtasamyaktvabhUSaNadharaM naraM pumAMsam, AstAM tAvanmAmartyazriyo yAvat sarvottamA tIrthakRtkamalApi' taM sarabhasamabhisRtya vRNoti / bhavati hi viziSTabhUSaNadharaH svabhAvasundaraH pumAn pramadAjanasyAbhigamya iti / / 28 / / atha kathaM samyaktvadhare nari niratizayApyarhadindirA' ramata ityavagatamata etatsamarthanAyAha - ittu chiya puvabhave jiNapavayaNanibiDabhattirAeNa / pattaM titthayarattaM sirisaMbhavatitthanAheNa / / 29 / / ita eva yata idaM pUrvoktamevamata eva pUrvaM zrIvipulavAhananarendrajanmani jinapravacananibiDabhaktirAgeNaiva hetunA prAptaM labdhaM tIrthakaratvaM paramArhantyapadavIsamudbhAsitaM jinarAjatvam / kena ? ityata Aha - zrIsambhavatIrthanAthena / jambUdvIpabharate'vasarpiNIsamutpannazrIRSabhAdicatuviMzikAtRtIyatIrthanAthena zrIsambhavanAmnA / / 29 / / sampradAyagamyaM ca zrIsambhavaprabhozcaritam atastamevAha - ||shrii sambhavaprabhucaritam / / [prathamo bhavaH] uddhariyamohasallaM atullakallANakaMdaghaNatullaM / siddhipuraMdhIdaiyaM vaMdiya titthaMkaraM taiyaM / / 1 / / tasseva sayalasuhasaMbhavassa sirisaMbhavassa jagaguruNo / bhuvaNacchariyaM cariyaM leseNa jahAsuyaM bhaNimo // 2 // lavaNoyalaharilolaMtalolapheNacchaDApayaDahAsaM / bAlaM va jaMbUdIvaM daTuM ThaviuM niucchaMge / / 3 / / gAthA-28 1. kamalA strI0 kAmyate zriyA iti kamalaM, 'mRdikandi' (uNA-465) ityala: / kamalamastyasyAH iti - abhi. ci. zlo. 226 / / gAthA-29 1. indirA strI. indatyanayA indirA "madi mandi" (uNA-412) iti bahuvacanAdiraH / - abhi. ci. zlo. 226 / / 2. saMbhava: pu0 zaM sukhaM bhavatyasmin stute zaMbhavaH, yadvA garbhagate'pyasminnabhyadhikasasyasaMbhavAt saMbhavo'pi / - abhi. ci. de. kA. zlo. 26 / / 3. jaMbUdIvaM saM. pra. / / jaMbudIvaM pA. pra. / / kmlaa| 2010_02 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - bhaktirAgasya gauravam / / zrIsambhavaprabhucaritaM prathamo bhavaH / / AliMgato kAloyajalahivelAvisAlabAhAhiM / dhAyaisaMDo dIvo atthi duIo vi aduIo / / 4 / / chakkhaMDaM pi akhaMDaM thirassarUvaM pi viulaveyarcha / bahuguttaM pi aguttaM khittaM erAvayaM tattha / / 5 / / kulaselasamA selA vaNasaMDA devaramaNasamaruiNo / nagarAgArA gAmA nagarA surapurasamA jattha / / 6 / / akkhaliyanikhilakhemAkhemapurI atthi puravarI tattha / pavaraniyariddhivittharaavahatthiyatiyasavainayarI / / 7 / / pasaraMtAgurugurudhUmapaDalakayajalayajAlalaliehiM / paNavannarayaNatoraNakaraviraiyatiyasacAvehiM / / 8 / / varakaNayakalasavilasaMtakaMtipAyaDiyataDikalAvehiM / vajaMtamaMjuguMjiyamuyaMgagaMbhIragajehiM / / 9 / / pavaNuddhayasiyadhayavaDacalirabalAgehiM devabhavaNehiM / jattha apatyAvi ciya payaDijai pAusAraMbho / / 10 / / avi ya - dakkho dakkhinnaparo parovayArI piyaMvao saralo / guNarAgI ya kayannU panavaNijjo samajAo / / 11 / / saviveo suviNIo cAI avikaMthaNo kivAlU ya / saddhammakammanirao nivasai pAeNa jattha jaNo / / 12 / / kiJca - hiyamiyamahuragirAo guruyaNaviNaovayAracaurAo / parakajapavattAo paratattinivittacittAo / / 13 / / pariciyauciyakalAo, niruvamasohaggarUvakaliyAo / sicayAvaraNaM lajjApaDeNa puNa rattayaMtIo / / 14 / / niypiypimmpraaoduurujjhiykhlkusiilmggaao|kulvilyaaodiisNtijtthsuisiillliyaao||15|| tattha ya cAyaparakkamanayaviulo viulavAhaNo rAyA / jassa jasapasarabhariyaM viyarai nAyAsamavayAsaM / / 16 / / lIlAe laMghatI mahIharANaM pi viyaDakaDayAiM / ANa vva jassa seNA na khalai velAvaNesuM pi / / 17 / / sosaMto kittisare nivvAviMto payAvapaDudIve / jo sattUNa tarUNa va mahAbalo nAmae sIse / / 18 / / / sabbAsu pi disAsujassa sudussahapayAvaravitaviyA / kariNi bva verilacchI vacchayale sIyalelINA / / 19 / / sohAmittaM seNA paharaNapaDalo vi bAhirADovo / ikkaM pi hu akkhaliyaM kajakaraM jassa maisatthaM / / 20 / / mayaNu bva niyapiyANaM, pararamaNINaM siNiddhabaMdhu bva / jaNau bva jo payANaM taNau bva gurUNamikko vi / / 21 / / taha kahavi hu saMkaMtomaNammi savvappaNA jaNassa nivo / jaha so tabbhayabhIo maNasA vi natie pAvaM / / 22 / / karuNAmahannaveNaM taha teNa nisehio vaho bhuvaNe / jaha harai jaMtujAyaM kAlo kAle vi sAsaMko / / 23 / / jaha paDivanno sAmI su chiya takkAliehiM nivaIhiM / taha teNa vi paDivatro savvannU ceva sAmi tti / / 24 / / iya esa dhammavijaI nijiyajeyavvanivvuo samayaM / volei viNoehiM vivihehiM vibuhanAhu vva / / 25 / / samaikvaMte samae subahummi dusamao samAvaDio / kaiyA vi tassa raTTe kaNiTThabaMdhu bva kAlassa / / 26 / / dubhikkhaDamaraharaNo hoi purA nUNamesa titthayaro / iya muNiUNa va paDhama pi daMsio teNa tassappA / / 27 / / dIsaMti pAuse vi hu kAoyaradhUsarA ghaNA gayaNe / bhAvirakuNapagaNovari giddhacchAyaM va dAviMtA / / 28 / / 4. sicaya pu. vastrArthe / / - pAiya la. nA. gA. 291 / / _ 2010_02 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM prathamo bhavaH / / 37 dubhikkhe vi hu jAe jIvai taNuo vi naNu jaNo kIsa ? / iya dukkheNa va rakkhasadisA vi nIsasai pavaNamisA / / 29 / / iya dusamae payaTTe nava'naniSphattimantareNa jaNo / puvanasaMkhaeNaM khaNe khaNe khijiuM laggo / / 30 / / ahakaiyA vinariMdopahANakaivayanarehiM priyrio|paasaayudymhihrsihre miha(hi)ruvva ArUDho / / 31 / / jAva nivaDaMtakuvalayadalapayaraM piva sadiTThivAehiM / kuNai puraparisaraM tA pikkhai kaMkAlajAlabhiyaM // 32 // tatto saMbhaMtamaNo pabhaNai pAsaTThie nare evaM / "ahaha ! kimadiTThamassuyapuvvaM evaM vibhAvemi ? // 33 / / kiM samahiyakarauppAyaNeNa ? kiM takarapaogeNa ? / khINadhaNo nayarijaNo rogeNa va pAvae nihaNaM / / 34 / / jaM narakaraMkasaMkulamevaM puraparisaraM" ti nivabhaNie / te vinavaMti "na hu deva ! puvvaheUNamego vi / / 35 / / kiMtu aibhIsaNeNaM dubhikkheNaM na sassaniSphattI / saMte vi dhaNe pAuNai teNa nihaNaM nayariloo" // 36 / / iya souM kAruNio sahasA tadukkhadukkhio rAyA / niyakuTThAraniutte purise evaM samAisai / / 37 / / "bho bho savvattha pure ugghosAveha jassa asthi dhaNaM / so nivakuTThArAo ginhau dhanaM jahicchAe / / 38 / / jassa puNa natthi daviNaM so emeva ya kuTuMbabharaNakhamaM / ginhau kiMca purIe causu pi hu gouraggesu / / 39 / / sattAgAre kAreha dINaduhiyANA[ha]bhoyaNanimittaM / pAsaMDINaM pi kae taduciyadANaM payaTTeha / / 40 // sIyaMtasAvayagaNo bhuMjau maha rasavaIi aNavarayaM" / te hi 'tahatti taM rAyasAsaNaM savvamavi vihiyaM / / 41 / / aha visesuvautto rAyA sariuM visesakAyavvaM / patto niggaMthANaM muNINa vasahIi sayameva / / 42 / / AgamabhaNiyavihANeNa vaMdiu~ muNivariMdapayajuyalaM / vitravai bhAvasAraM siraviraiyakarakamalakoso / / 4 / / "bhayavaM ! attahiyaM pi hu pamAyavasageNa sumariyaM eyaM / rogAureNa paramosahaM va na mae sumuNidANaM / / 44 / / dhammovaggahadANaM muNINa sussAvaehiM sayakAlaM / dAyavvaM dubbhikkhe kiM puNa bhaNimo dulahabhikkhe ? / / 45 / / tA kAUNa pasAyaM maha aMteuramahANasesu sayA / cauvihamavi AhAraM samaNehiM taha ya samaNIhiM / / 46 / / osahabhesajajuyaM ahAgaDaM phAsuyaM ca esaNiyaM / ginhiya uddhariyabbo bhavAvaDe nivaDiro ahayaM // 47 / / kira ichiraM pi kAlaM jaM na mae pUio samaNasaMgho / naNu ahayaM teNaM ciya vaMciyamappANayaM manne / / 48 / / dhannANa vanaNijANa puvabhavacinnapunapannANaM / gehaMgaNAo saMgho kayakicho niJcamosarai / / 49 / / aNuvittippabhiIhiM vi dina saMghe na niSphalaM dANaM / daDhadhammarAyaaNurattacittavittINa kiM bhaNimo ? // 50 / / cakkaharasakvapamuhA vahati sIseNa sAsaNaM jassa / jiNapavayaNassa kujA tassAvatraM kaha sayano ? / / 51 / / labbhaMti narAmarasivasuhAI jiNapavayaNassa sevAe / tassa puNa sammasevA labbhau kayareNa mulleNa ? / / 52 / / anaMtamaliNaghaNapAvapaDalakalusAi rAyalacchIe / maha hou nimmalattaM ajaM sirisaMghabhattIe / / 53 / / ceiyajaisuvajujai jattiyamittaM tadeva saphalaM ti / sesamaNatthamaNatthassa kAraNaM muNaha savvaM pi // 54 / / uvajujaujIyaMpihumahajiNamayadhammakammamAsajA |khnnghddirvihddiraannNkaagnnnnaacaa'trvtthuunnN?" / / 55 / / iya teNa tayA jiNapavayaNammi daDhadhammarAyaratteNaM / siriviulavAhaNeNa samajiyaM titthayaranAmaM / / 56 / / 2010_02 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM prathamo bhavaH / / kiM cujaM jaM ranA takkAlajaNANa iya hiyaM vihiyaM / eso hu bhavissabhave chajjIvahiyaM pi kila kAhI / / 57 / / evaM ca payaiviulAsaeNa siriviulavAhaNaniveNa / dANe payaTTie muiyamANaso bhaNai nayarijaNo / / 58 / / "AcaMdasUrameso naMdau siriviulavAhaNanariMdo / dubbhikkharakkhasAo jeNa jaNo rakkhio sayalo / / 59 / / vavahAramittameyaM saMti jamamhaM puDho puDho piuNo / siriviulavAhaNo chiya paramattheNaM piyA ikko / / 60 / / naMdau nariMdacaMdo auvvakappaDumo imo bhuvaNe / saMkappiyammi maraNe jo phalio jIviyaphaleNaM / / 61 / / uddharai tihuyaNaM pi hu dhammo eeNa puNa nariMdeNa / dhammijaNuddharaNeNaM uddhario uyaha dhammo vi / / 62 / / tA amha jIvieNa vi AkappaM viulavAhaNo jiyau / jeNeso dukkAlo akAlamanuvva parikhalio" / / 63 / / iya vittharaMtakittiM pikkhaMto viulavAhaNanariMdaM / niyayAvarAhaviliu vva dusamao vi hu samosario / / 64 / / nipphannasayalasassA paDipunnasarA sarippavAhillA / phalaphullasamiddhavaNA puvvaM piva vasumaI jAyA / / 65 / / aha anayA nariMdo picchaMto nayarilacchiviccha9 / jA pAsAe ciTThai tA sahasA uttaradisAe / / 6 / / pAunbhUyaM bhavavaNavarAhatullaM nahammi mehadalaM / parivaDDiuM payaTTe va daviNamuvacitrapunassa / / 67 / / khaNamitteNa ya nIlIrasaraMjiyakaMbuyaM piva mayacchiM / cUsei gayaNalacchiM sachaMdapavaDhiraM eyaM / / 68 / / phuriyA ya tammi vijU kasavaTTe kaNayanihasareha bva / sammajiu bva murao gaMbhIraM gajjiyao ya imo / / 69 / / jA kira dhArAsAraM karihI tA avaradakkhiNadisAo / uddhAio pacaMDo pavaNo saMkhuddhabhuvaNajaNo / / 70 / / tusarAsiM piva gharapurapAyAre kakkaraM va girisihare / tiNamiva musumUraMto dume ya eso pavitthario / / 71 / / vihio ya diTThanaTTho khaNamitteNeva teNa so meho / to viulavAhaNanivo saMbhaMto ciMtae evaM / / 72 / / jArisao vuttaMto imassa mehassa tAriso ceva / bhuvaNammi rajabhuyabaladhaNajuvvaNajIviyAINaM / / 73 / / tathAhi - "kka te puruSazArdUlA yairayaM jagatIjanaH / sthApitaH svavyavasthAsu sarvasthitivizAradaiH / / 74 / / karAgrajAgranistUMzavazIkRtacarAcaraiH / ekacchatraM kRtaM rAjyaM yaH samrAjaH kva te kila / / 75 / / RNarakSobhayAd bhImAd vimocya nikhilaM janam / vatsaraH sthApitaH svasya yaiH kva te vipulAzayAH / / 76 / / kaNTakairiva tIkSNAsyairviddho marmasu yairjanaH / dRzyante na khalAste'pi kvApi kalpAntajIvitAH / / 77 / / kintu kItirakIrtizca svasya karmabhirajitA / jAgaphnazvarA seyaM satAmapyasatAmapi / / 78 / / kiJcAtikrAntacintAbhiryadidaM krUrakarmabhiH / vividhairbhujyate rAjyaM sArddha tat kiM prayAsyati / / 79 / / AyAsairarjitaM yaza yaJca yatnazataighRtam / nidhAne dhanamapyetannAnuyAti padAt padam / / 8 / / upAlabdhaiH kimaparairyadidaM lAlanAzataiH / lAlyate vapurasyApi kRtaghneSu dhuri sthitiH / / 81 / / kalatramitraputrAdyaiH saha sambhujyate sukham / upasthite pApaphale duHkhamekAkibhirnRbhiH / / 2 / / aho mAyendrajAlena mahatA mohitaM jagat / dRSTanaSTaM vastujAtaM zAzvataM manyate yataH / / 83 / / 5. pramAdyati iti pATho bhAti-saMpA. / / _ 2010_02 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 29 - zrIsambhavaprabhucaritaM prathamo bhavaH / / taraGgataralaM rUpaM yauvanaM svaprasannibham / AyustaDillatAlolamicchekAstyanapAyinI / / 84 / / ghigasmAbhiH parasvArthaparizIlitapustakaiH / kiyaciramaho cakre svArthabhraMzena mUrkhatA / / 85 / / na kiJcid gatamadyApi vayamete'dhunaiva hi / parAGmukhAH parArtheSu svArthAyaiva tvarAmahe" / / 86 / / iya ciMtANaMtarameva oyareUNa uvarimatalAo / jAva sahAi nisanno tA paDihAreNa vinnatto / / 87 / / "vaddhAvijjaha sAmiya ! kAmiyasaMpattijhattilAbheNa / jaM ajja samosariyA sayaMpabhA nAma AyariyA" / / 88 / / taM souM naranAho nipIyapIUsarasapavAhu vva / ukkaMThio gurUNaM ghaNAghaNANaM sihaMDi vva / / 89 / / aNumaMto sAmaMtamaMtipamuhappahANaloehiM / cauraMgacamUkalio calio tavvaMdaNanimittaM / / 90 / / saMpatto ya kameNaM picchai micchattatimiradiNanAhaM / karuNArasappavAhaM kasAyadAvaggijalavAhaM / / 91 / / rAgoragakhaganAhaM varadaMsaNanANacaraNaatthAhaM / paricattasattavahaM sayaMpabhaM nAma muNinAhaM / / 92 / / vaMdiya vihiNA ANaMdabAhajalapaDalavimaliyakavolo / romaMcaaMciyataNU uvaviTTho tasya payamUle / / 93 / / bhayavaM pi sajalajalaharagajjAravamaNaharAi vANIe / varanANamuNiyanaravaramaNabhAvo bhaNiumAraddho / 194 / / tathAhi "bhIme bhavArNave'muSminnAnAgatiSu jantavaH / svakarmapreritA yAnti yAdAMsIva jalormibhiH / / 95 / / nAti tAlAlAbhiryathA svaM svAbhiranvaham / evameva hi saMsArI svaM svakaireva karmmabhiH / / 96 / / svaireva karmmabhiH keciducAM nIcAM gatiM pare / yAnti prAsAdakRtkUpakArAvatra nidarzanam / / 97 / / yAvanta eva jAyante janminAM sukhahetavaH / tAvanta eva teSAM syuH prAyeNA'sukhahetavaH / / 98 / / rAjyAdIni vitanvanti saGgame yAvatIM mudam / tasyAH sahasraguNitAmamudaM vigame punaH / / 99 / / kSitidhava ! tattava bhavadavadavathuvyathitasya tadupazamahetuH / avilambitamabhirAmaH sevyo ['yaM ] saMyamArAmaH / / 100 / / nandanavana iva yasmin mahAvratAnyeva pAdapAH paJca / samyaktvasudRDhamUlAH zIlAGgadalAvalIlalitAH / / 101 / / vratatItatIbhiriva ye pravacanajananIbhirAzritAH satatam / kSAntyAdidazadigantaravisarpizAkhA prazAkhADhyAH / / 102 / / 39 satataM ca sicyamAnAH pravitatavairAgyasAraNIsalilaiH / caraNakaraNAdyaninditavihaGgagaNagauravapadaM ye / / 103 / / krodhAgninA na pluSTA na kampitA mAnakuJjarakareNa / tRSNAtuSAravRSTyA na spRSTAH kapaTakITaizca / / 104 / / aNimAdisiddhibandhurapuSpaprakaraprasiddhimadhumadhurAH / AlokAgravisarpiprabhAvasaurabhyasubhagAzca / / 105 / / svAdhyAyamadhurajhaGkRtimukharamunIndrAlijAlasaMsevyAH / zivasaukhyaphalamanantaM phalanti ye sevitAH samyak / / 106 / / iti vitatavrataviTapicchAyAmaNDalatale'sti vistIrNam / yasmin jinAgamasaraH prazamAmRtavitatakallolam / / 107 / / apanayativiSayatRSNAM, zamayati bhavadavasamudbhavaM tApam / janayati cittasvAsthyaM nipItamAtraM payastasya / / 108 / / 2010_02 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM dvitIyo bhavaH / / tasmin satatavikasvaraniratizayAtizayasarasiruhagahane / vilasanti rAjahaMsA bhavAdRzAH sugatidhRtaratayaH / / 109 / / asmiMzcAritravane lalatastava nirvikalpahRdayasya / svayamevAbhisariSyati siddhivadhUrbaddharAgA tvAm" / / 110 / / AkarNya karNamadhurAM tathyAM pathyAM giraM gurorevam / romAJcakaJcakAJcitavapulataH kSititalagabhastiH / / 111 / / pItAmRtamiva karatalakalitAkhilabhuvanakozarAjyamiva / nistIrNamiva bhavAbdheradhigatanirvANasaukhyamiva / / 112 / / kalayannAtmAnamatha praNatipare zirasi karayugaMnyasya / vijJapayitumiti munipatimArebhe bhaktibharataralaH / / 113 / / "bhayavaM ! uddhario haM bhavAvaDe nivaDiro tae inhiM / dhammovaesahatthAvalaMbadANeNa muNinAha ! / / 114 / / ko anno vi hu muNivai ! nikkAraNabaMdhavo tumAhito / jeNesa desio me mukkhapaho mohanihayassa / / 115 / / jaha jaha karuNAi tuma muNiMda ! patto si ittiyaM bhUmiM / jaha duhadalaNaparAe girAi aNusAsio ahayaM / / 116 / / taha ceva pasiya viyarasu jiNiMdavaradesiyaM vayaM majjha / homi ahaM pi tumaMpiva saparesi piyaMkarojeNa" / / 117 / / bhaNiyaM ca muNiyanaravaravayapariNAmeNa muNivariMdeNa / "dhano tumaM mahAyasa ! sAhu suladdhaM tae jammaM / / 118 / / jaM tuha esA buddhI teNa dhuvaM hatthagoyarA siddhI / eyaM ciya kAyavvaM uttamapurisANa tumhANaM" / / 119 / / laddhAeso eso gurUNa gaMtUNa saharisaM rajje / sirivimalakittikumaraM ThaviUNaM viyaliyamamatto / / 120 / / utthappaNApurassaramahiNavanivAvihiyanikkhamaNamahimo / nikkhaMto sa mahappA sayaMpabhAyariyapayamUle / / 121 / / tavauvahANapurassaramahigayasuttatthatadubhao kamaso / pariNayabhAvacarito tiNakaMcaNaliTThasamacitto / / 122 / / virao egavihAo asaMjamAo dubaMdhaNaviutto / gAravasallavirAhaNadaMDatigeNaM aNabhibhUo / / 123 / / sanAkasAyavigahAcaukkamukko amukkaniyamadhuro / kAmaguNAsavakiriyANa paMcageNaM aNAlIDho / / 124 / / chajjIvavahaviutto bhaehiM sattahiM maehiM aTThahiM ya / navaviha abaMbhavirao Asatto dasavihe dhamme / / 125 / / baddhaM gihatthabhAve jiNapavayaNatibvabhattirAeNa / titthayarattaM arahaMtapamuhaThANehiM dIvaMto / / 126 / / iya viharaMto bhayavaM appaDibaddho savAsarAesa(su) / paripAlai cirakAlaM sAmanamaNatrasAmanaM / / 127 / / Avassagajogesu vi asattimaha attaNo vibhAviMto / ukkosAe saMlehaNAi pulviM pi saMlihio / / 128 / / nAUNa adINamaNo bhattaparitrAisamayamuvautto / AloiyaaiyAro vayAiM uccarai aNukamaso / / 129 / / khAmei savvasatte saMghaM ca samAhio cauvihaM pi / evaM kayakAyavvo 'siddhANa namutti bhaNiUNa / / 130 / / cauvihamavi AhAraM muMcai AgAravajjiyaM dhIro / ullasirasuddhaleso khaNe khaNe tayaNu pajUte / / 131 / / rundhannAzravakAraNAni zaraNaM gacchan caturNA, tyajan AzaMsAM ca caturvidhAM budhajanainindyaM nidAnaM tathA / ___ [dvitIyo bhavaH] dhyAyan paJcanamaskRtiM zubhamanAstyaktvA tanuMmAnavIm, saJjajJe tridazottamaH sa bhagavAn graiveyake saptame / / 132 / / 6. pasia-aka (pra+sad) hema. prA. vyA. 1/101 pAi. sa. ma. pR. 5/80 / / 2010_02 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / __ yatrendrAdivyavasthA na khalu na ca surAH kecidapyAbhiyogyAH, sevyo naivAsti kazcit nirupamasukRtI sevako vA tadanyaH / ekonatriMzadabdhipramitamatha sa tatrAyurAsAdya divye, krIDan kAmaM vimAne sucaritasukRtazreNirucairuvAsa / / 133 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-prabhAnandAcAryasaudaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvatini zrIsambhavanAthacaritre zrIjinendrajIvapUrvabhavasvarUpatIrthakRnAmakarmanibandhanAdivarNanaH prathamabhavaH surabhavazca dvitIyaH samAptaH ||shriiH|| tRtIyo bhavaH] atthittha tiriyaloe louttaranarasamunbhavapavitte / duguNaM duguNaM parivaDDirehiM parimaMDalaThiehiM / / 1 / / saMkhAikkaMtehiM samuddadIvahiM sevagehiM va / sAmi bva parikkhitto samaMtao savvamajjhattho / / 2 / / kaNayAyalappaholiradIhasihAgurupahApahAsillo / jaMbuddIvo dIvo dIvo iva bhuvaNabhavaNassa / / 3 / / tatthatthi bharahakhittaM khittaM piva vivihasassaparikaliyaM / bhUbhAlaM piva viraiyarayayAyalamalayaruharehaM / / 4 / / tassa'sthi majjhakhaMDassa majjhadesammi sukaivANi vva / sutthapasatthapayatthA sAvatthI nAma varanayarI / / 5 / / jIi jiNamaMdiresuM kAlAgurudhUmadhoraNI sahai / cirakayakukammapaDalI palAyamANa vva namirANaM / / 6 / / jattha'bbhalihasuragihakhalirassa aNUrusArahirahassa / sAlacchaleNa galiyaM cakkaM teNikkacakko so / / 7 / / gayaNaggalaggagourakhalirI jIe khaNaM harihayassa / saMdaNaturaMgamAlA vaMdaNamAla vva paDihAi / / 8 / / ciravicchuDiyaM lacchi piyataNayaM jIi nivasiriM souM / pattu vva khIrajalahI neheNa 'niheNa parihAe / / 9 / / nisidullakkhassa jahiM nayaranArImuhiMdubiMbehiM / laMchaNachaleNa sasiNo 'mayamayatilayaM piyAi kayaM / / 10 / / saMkaMtAo maNikuTTimesu rehaMti jattha ramaNIo / hIraMtIo va bhuvaNAhivehi lAyannaluddhehiM / / 11 / / dhammatthakAmamukkhA niyaniyasAmaggisaMgadullasiyA / anunnamabAhAe jIe nivasiMsu baMdhu bva / / 12 / / tatthAsi sisirakarakaMtikaMtajasapasarapUriyadiyaMto / vijiyaduvihArivAro jiyArinAmeNa naranAho / / 13 / / jassa payAvo vaDavAnalassa nUNaM havija saMbaMdhI / riuramaNinayaNaghaNasalilaseyao jaM samullasai / / 14 / / jassa disivijayapayaliyacauraMgabaluddhayAhiM dhUlIhiM / aMtariyA karuNAi va palAirA riugaNA tatto / / 15 / / ___5. "anUruH - aruNaH, sUryasArathiH / anuruzcAsau sArathizca anUrusArathiH, anurusArathe: rathaH, tasya anurusArathirathasya" ityarthaH / / 6. nihaNa - niheNa-nibhena-vyAjena / - sampA0 / / 7. mRgamadatilakaM-kasturikAtilakam / ___ 2010_02 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / annanakupatthivasaMgadUsiyaM jayasirI kila'ppANaM / jassa karavAladhArApuSkarasalilammi sohei / / 16 / / taha kahavi bhuvaNabhavaNe nivvaDiyA tassa cAyacArahaDI / jaha Asi darihattaM kevalamabalANa majjhesu / / 17 / / taha teNa nIinaliNI sUreNa paraM viyAsamuvaNIyA / tassa jasapasarasasaharaudae vi hu jaha na maulAi / / 18 / / ditI lIlAI payaM payaM[Da]riurAyamauDakoDIsu / kulaselakaDayavelAvaNesu vilasei jassANA / / 19 / / taha teNa viNIeNa vi niyavaracariehiM raMjio loo / jaha tassa bharahasagarAipuvvapurise na saMbharai / / 20 / / tassayanayaviNayaviveyacAyaguNarayaNarayaNakhANivva |dhmmssvmmhssysennaasennttiaasi piyA / / 21 / / niyapiyajasapasarasuhAhiM dhavaliyaM bhuvaNabhavaNameIe / ahivAsijai suisIlaparimuleNaM mahaggheNa / / 22 / / rairasanihANadevi vva bhattuNo suragavi bva paNaINaM / bhaiNi vva savattINaM jA porajaNANa jaNaNi vva / / 23 / / piyayamapayAvapasaru bva akkhalio tIi putrapabbhAro / duraTThie vi aidullahe vi kAme paNAmei / / 24 / / saha tIi tassa ciracinnapunapanbhArapAvaNijAi / aNuhavirassa suhAI suheNa samao aikkamai / / 25 / / aha kAlapariNaIe dhaNaDDakAmuyajaNANa subhagammi / hemaMte'ikate sisire thovAvasesammi / / 26 / / niruniravalaMbagayaNaggamaggasaMcAradUrasuDhiyANaM / vissamaNatthaM saMdaNaturaMgamANaM va diNanAhe / / 27 / / oine atthAyalasaddaladubvAvaNaMtarAlesu / ghusiNarasaraMjieNa va jAe saMjhAi bhavaNammi / / 28 / / nivvANabhANudIvayadhUmasihAsuMva timiralaharIsuM / loDhe nahammi tArAsu tayaNu"savisesu tArAsu [?] / / 29 / / aNuhaviUNa saharisaM rayaNImuhamaMgalAI naranAho / saMpatto siriseNAdevIe vAsabhavaNammi / / 30 / / tattha ya vimuktapaNavatrakusumaparimalamilaMtapaDavAse / ujjhirakasiNAgurusurahivAsavAsiyadisAbhoge / / 31 / / navaNIyaphAsavarahaMsatUliyAisaNAhapallaMke / ghaNasArasArataMbolasurahivivihaMgarAgammi / / 32 / / AlAvahAsasavilAsaphAsapiyayamapasA[ya]maNuhaviuM / ANaMdiyA "nuvannA seNAdevI sapallaMke / / 33 / / itto so puvyutto "rAesI viulavAhaNo taiyA / caviUNaM savvuttamanibaddhatitthayaravaranAmo / / 34 / / phagguNasiyaTThamIe some migasIsajogajuttammi / sattamagevijAo oinno tIi gabbhammi / / 35 / / nANattayasaMjutte tihuyaNanAhammi tammi oinne / bhuvaNattae vi jAo ujjoo jaNiyajaNacujo / / 6 / / kaha goyarapattANaM juggajiyANaM suhAya na jiNiMdo / jaM nArayANa taiyA agoyarANa vi suhaM jAyaM / / 37 / / 8. zodhayatItyarthaH / / 9. cArahaDI strI0 (cArabhaTI) zauryavRtti / / - pA. sa. ma. pR. 323 / he. prA. vyA. 4/396 / / 10. maulAiyA iti pATho bhAti / maulAia vi. (mukulita) saMkocita-saMkucAyA huA iti bhASAyAm / / - pA. sa. ma. pR. 661 / / 11. savisosu saM0 / / 12. Nuvana vize. (de0) supta, soyA huA iti bhASAyAm / / - pA. sa. ma. pR. 420 / / 13. "rAjarSiH" ityarthaH / / _ 2010_02 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / aha suttajAgarA sA titthayaruppattipayaDaNapaDUNi / pAsai devI taiyA sumiNANi cauddasa imANi / / 38 / / tahAhi - seyaM cAudaMtaM sattaMgapaiTThiyaM mahAbhogaM / mayanijjharehi jaMgamahimagirikaraNiM kareNuvaraM / / 39 // sasiliTThamaMsalataNuM tusAragokhIrapaMDaraM vasahaM / gholaMtakaNayaghaMTe savijulaM sarayajalayaM va / / 40 / / uttattakaNayanayaNaM kuMkumakesarakaDAraviyaDasaDaM / tihuyaNaparakkama piva piMDIbhUyaM va paMcamuhaM / / 41 / / maNaharasavvAvayavaM paumaddahavAsiNiM siri deviM / picchai himagirisihare disAgaiMdehiM signaMtiM / / 4 / / amaratarukusumaraiyaM niyaparimalapUrapUriyadiyaMtaM / picchai devI dAmaM kayamahuyaramahurajhaMkAraM / / 4 / / paDipunapaMDumaMDalamuDugaNaparivAriyaM rainihANaM / picchai nayaNANaMdaM rohiNimaNavallahaM caMdaM / / 44 / / gahanivahaladdharehaM nahaMgaNAharaNamanaNuteyasiriM / dosaMdhayAramahaNaM sakkasuhaM niyai sUraM / / 45 / / viNiviTThavivihamaNikaNayalaTThisupaiTThamUsiyapaDAyaM |pvnndhuyNniyidhyNrnnNtmnnikiNkinnisnnaahN / / 46 / / AkaMThamamayabhariyaM rayayamayaM cArurayaNaciMcaiyaM / picchai sararuhapihiyaM maMgalakalasaM lasaMtasiriM / / 47 / / viyasiyasahassavattaM vihaMgagaNamihuNasahiyaperantaM / saJcavai sacchasalilaM mahAsaraM sarasavaNarAI / / 48 / / pavisaMtasarisahassaM muttAhalamaNipavAlapaDiputraM / gurulaharilIDhagayaNaMjalarAsilasiratimina(ma)garaM / / 49 / / niyai vimANaM paNavannarayaNakiraNoharaiyasuracAvaM / gevijavimANaM piva oinaM jiNasiNeheNa / / 50 / / vajiMdanIlamaragayakakkeyaNapulayapamuharayaNANaM / aidippaMtaM rAsiM joivimANANa puMjaM va / / 51 / / mahusappitappiyaM piva dippaMtapasaMtadakkhiNAvattaM / nIsaMdaM piva kaNayAyalassa niddhamayaM ca sihiM / / 52 / / ee caudasa sumiNe gayaNAo niyayavayaNamuvaiMte / daTuM devI guruharisavimhayA jhatti paDibuddhA / / 53 / / itthaMtarammi datRRNa jayaguruM dharaNimaMDaloinnaM / niyayAvannabhIya vva kaMpiyA tiyasapahupIDhA / / 54 / / tazalaNaniyANaviyANaNatthamuvauttamANasA tatto / muNiuM jiNAvayAraM harisabharubbhinaromaMcA / / 55 // savaMgasaMgivararayaNabhUsaNubbhUyabhAsurapahAhiM / teyasaparamANuviNimmiyaM va bhuvaNaM pi dAviMtA / / 56 / / niyaniyaparivArajuyA divvavimANehiM tattha oinA / causaddhiM pi suriMdA suhi bva lahuvihiyasaMkeyA / / 57 / / to tipayAhiNapuvvaM titrANadharaM jiNaM tisuddhIe / tikkhutto paNamittA deviM vinaviumAraddhA / / 58 / / bhayavai ! na bhAiyavvaM amhe suraasurasAmiNo ittha / niyajIyaM sacaviuM jiNAvayAraMmi oinnA / / 59 / / dhannA si tumaM sAmiNi ! jIi tae merukaMdarAi vva / kappahumu vva sayayaM niyakukkhIe jiNo dhario / / 60 / / jAyA pasaMsaNijjA tuma muNINaM ca suravaINaM ca / jaM tumae tesi gurU uyaraMmi jiNo samubUDho // 61 / / teNaM ciya viusajaNo jAI juvaINa nAvamanei / jaM tAsu kAi kaiyAi vahai eyArisaM ganbhaM / / 6 / / niyamAhappeNaM ciya surakkhiyaM jayaguruM jiNavariMdaM / gabbhe samuvvahaMtI pAvasu pasavAvahe gaMdhehiM / / 3 / / iya bhaNiuM sANaMde suriMdaviMde gae saThANammi / taM azabbhuyabhUyaM devI vinavai naravaiNo / / 64 / / rAyA vi sumiNapADhagasaMvAyaNaduguNapasarIyapamoo / tihuyaNamaMgalanilayaM mannai kulamappaNo ceva / / 65 / / 2010_02 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / tappabhii khIrasAyaravelA sasiNaM va paDihayatamohaM / suttI suvittamuttAhalaM va devI vahai gabbhaM / / 6 / / jaha jaha vaDDai gabbho so niruvamabhAgadheyasaMdabbho / taha taha naranAho vi hu jaseNa koseNa sineNa / / 67 / / dubhikkhaDamaraviDDararogubbhavamAriIipabhiiyA / maMgalanilayammi jiNe oinne jhatti uvasantA / / 68 / / surarAyakayANunA bhavaNaM devIi jiMbhagA devA / assAmiehiM sayayaM siMhAsaNakalasehiM pUriti / / 69 / / vAusurA taM virayaM rayaMti siMcaMti mehamuhadevA / uudevIo paNavanna "kusuma [kusumavAsaMca] vAsanti / / 7 / / jaha jaha dehAvayavA gabbhovacaeNa uvacayamurviti / lahalahai tesu taha taha tIe ghuNalavaNimullAso / / 71 / / karikalahadaMtacheyacchavI kavolesu sahai devIe / gabbhaTThiyajiNavaravimalapunajunha vva pasaraMtI / / 72 / / daTuM piva devIe appaDihayadIhadaMsaNaM taNayaM / savisesaM saMjAyA kuvalayadaladIharA diTThI / / 73 / / nahu vayaNaparicao vi hu hohI amhANa saha jiNiMdeNa / iya dukkheNa va jAyA sAmamuhA uraruhA tIe / / 74 / / dAhI dhuvamavayAsaM na esa aMtarariUNa vi balINaM / upari vi valivilAso teNa niruddho sajaNaNIe / / 75 / / ADaMbaro mahaMto hoi asArANa ceva vatthUNaM / tihuyaNasAre vi jiNe teNaM ciya gUDhagabbhA sA / / 76 / / vemANiyaccharAo jiNavaraguNarAyarattahiyayAo / sevAgayAo deviM suhaguTThIhiM viNoyaMti / / 77 / / maNidappaNAI dArviti joiramaNIu tIi aNavarayaM / vararayaNatAlayaMTehiM bhavaNadevIu vIyanti / / 78 / / saMvAhaNamaMgANaM kuNaMti vaMtarasurIu sappaNayaM / iya sevijai devI divAnisaM devajuvaIhi / / 79 / / gabbhANubhAvavasao ciMtai hiyameva savvasattesu / maNayaM pi na saMmujjhai suhumesu viyAragahaNesu / / 8 / / no aiunhehiM na sIyalehiM no tittakaDuyalukkhehiM / AhArehiM ganbhaM pINai mANei dohalae / / 8 / / aha tIi tiyasasuMdaritiyasiMdanariMdacAraNamuNIhiM / salahijaMtIi suhaMsuheNa patto pasavasamao / / 82 / / to uchaTThiesu suhaggahesu pAvesu paDihayapahesu / maggasirasuddhacaudasinisIhamigasIsasasiyoge / / 3 / / ujjoyaMtaM bhuvaNattayaM pi tirinArae ya suhayaMtaM / hayaciMdhaM hemapahaM pasavai seNA jiNaM taNayaM / / 84 / / tapputrapaNulliyapIDhamuNiyajiNajammasamayakiJcAo / chappannadisAkumarIo kiJcamevaM kuNaMti tahiM / / 85 / / aTTha ahologanivAsiNIu jiNajammabhavaNaperaMte / joyaNamittaM khittaM kuNaMti rayakaMTayaviuttaM / / 86 / / aTThaddhalogavatthavvayAu vihiyanbhavaddalAu tayaM / gaMdhodayasittaM mukkakusumapayaraM ca virayanti / / 87 / / puvAiruyagavatthabvayAu patteyamaTThasaMkhAu / dappaNavIyaNabhiMgAracamaraparimaMDiyakarAo / / 88 / / niyaniyadisAsu ciTThati vidisidevIu tayaNu cattAri / dIvayahatthAu ThaMti vidisibhAgesu niyaesu / / 89 / / aha majjhimaruyaganivAsiNIu cattAri disikumArIu / maulaMti nAhinAlaM jiNassa cauraMgulANuvari / / 10 / / taM ca sarayaNaM bhUnihiyamuvarihariyAliyAvihiyapIDhA / dAhiNacAussAle viubbie jiNajuyaM jaNaNiM / / 11 / / maNipIDhe saMThaviGa abbhaMgiya sayasahassapAgehiM / uvvadvRti ya miusurahigaMdhacunnehiM ubhayaM pi / / 12 / / to pubvacAusAle nhaviuM gaMdhodaehiM juyalaM pi / nimmajjiyaMgamuttaracausAle Thaviya maNipIDhe / / 13 / / 14. kusumavAsaM ca iti pATho bhAti - saMpA0 / / 2010_02 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / 45 gosIsavilittaniyatthadevadUsaM ca kAumubhayaM pi / caMdaNadAruhiM kuNaMti aggikammeNa varabhUI / / 14 / / baMdhiya tappuTTaliyaM maNigolayajuyalayaM savaNamUle / tADaMtIu paNiti hosu jiNa ! pavvayAu tti / / 15 / / iya kayaniyakicAu jammaNabhuvaNe jiNaM sajiNajaNaNiM / ThaviuM gAyaMtIu savvAo ThaMti tesi guNe / / 16 / / aha caliyAsaNaviNiuttaavahivinAya titthayarajammo / sohaMmavaI saharisamanbhuTThiya paNayajiNanAho / / 17 / / takkhaNaniuttahariNegamesitADiyasughaMTasaddeNa / avahiyaegUNadusolalakkhavarasuravimANANaM / / 18 / / sAmIhiM saparivArahiM parivuDo pAlayaM varavimANaM / AruhiuM saMpatto jiyArinaranAhabhavaNammi / / 19 / / muttUNa vimANaM paNamiUNa jiNanAyagaM ca jaNaNiM ca / sAhiyaniyakAyavvo dAuM avasoyaNiM tIse / / 100 / / muttUNa paDicchandaM jiNassa hoUNa paMcarUvadharo / egeNa jiNaM ginhai chattaM dhArai avareNa / / 101 / / dohiM ca cAmarAo vajakaro paMcameNa rUveNa / uppaio gayaNeNaM saMpatto maMdaraM jhatti / / 102 / / aipaMDukambalAe silAi sIhAsaNaMmi puvvamuhe / ucchaMgasaMgayajiNo sohammavaI samuvaviTTho / / 103 / / aDavIsalakkhavarasuravimANasAmI tao ya IsANo / saparIvAro pupphayamAruhiuM maMdaraM patto / / 104 / / bArasalakkhavimANANa tiyasatiyasIgaNehiM pariyario / somaNaMsavimANeNaM saNaMkumArAhivo ei / / 105 / / mAhindavAsavo vihu vimANalakkhaTThatiyasapariyario / sirivaccheNa vimANeNa jhatti merummi saMpatto / / 106 / / aha baMbhalogasAmI caulakkhavimANavAsisurasahio / naMdAvattavimANaM Aruhiya jiNaMtiyaM patto / / 107 / / pannAsasahassavimANavAsivaratiyasasaMjuo patto / kAmagavavimANeNaM jiNaMtiyaM laMtayAhivaI / / 108 / / aha sukkakappasakko ArUDho pIigamavimANammi / cattAlIsasahassavimANasurasahayaro ei / / 109 / / sahasArakappasAmI chasahassavimANavAsisurasahio / maMdaragirimmi patto maNorameNaM vimANeNaM / / 110 / / causayavimANatiyasuttamehiM ahamahamigAi aNujAo / vimaleNa vimANeNaM ANayapANayapahu patto / / 111 / / AraNaaayasAmI tisayavimANAmarehiM pariyario / oino surasele ArUDho savvaobhadaM / / 112 / / tahA - camare balI' ya dharaNe bhUyANaMde ya veNudeveM" ya / tatto ya veNudAlI harikaMta harissahe ceva / / 113 / / aggisiha aggimANava' puna vasiDhe taheva jalakaMte / jalapaha" taha amiyagaI5 bIe'miyavAhaNe iMde / / 114 / / velaMbe ya pabhaMjaNa ghose ceva ya tahA mahAghose / bhuvaNavaINaM iMdA ee vIsaM saparivArA / / 115 / / divvehi vimANehiM mandarasele jiNaMtiyaM pattA / joisiyANaM pahuNo evaM caMdA ya sUrA ya / / 116 / / tahA - kAle ya mahAkAle surUva paDirUva punabhadde ya / amaravai mANibhadde bhIme ya tahA mahAbhIme / / 117 / / kinnara' kiMpurise khalu sappurise ceva taha mahApurise2 / aikAya mahAkAe' gIyaraI5 ceva gIyajase 6 / / 118 / / tahA - sanihae sammANe dhAya vadhAeM ya asi ya asipAle / Isara mahesare vAhavai suvacche visAle ya / / 119 / / hAso hAsaraI 2 vi ya seya3 bhave ceva taha mahAsee / payage5 payagavaI vi ya bodhavvA ANupubbIe / / 120 / / _ 2010_02 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / evama battIsaM vantaravaiNo tayA suravariMdA / jiNajammaNamahimatthaM mandaraselammi oinnA / / 121 / / causaTThIsaMkhesuM iya miliesu surAsuriMdesu / anuyasAmI Aisai Abhiogiyasure niyae / / 122 / / bho bho mahappamANaM jammaNamahimovagaraNamuvaNeha / avilaMbameva jayajIvabaMdhuNo jiNavarassa kae / / 123 / / vihati paDivaviUNa maNikaNayarayayakalasANaM / missANaM bhomijjANa sahasamaTTuttaraM ca puDho / / 124 / / bhiMgAre dhUvaghaDiyAcaMgeriyamAiyaM pi jAvaiyaM / nimmaviDaM uppaiyA tamAladalasAmale gayaNe / / 125 / / jalahidahasarisarovarasalilAI titthamaTTiyaM tuvariM / siddhatthayagoroyaNapaumuppalakusumapamuhaM ca / / 126 / / annaM pi tattha juggaM savvaM ciya uvaNamiti niyapahuNo / so vihu saparIvAro jiNAbhiseyaM kuNai vihiNA / / 127 / / evaM ciya bAvaTThI avare vi surAsuresarA pahuNo / kuvvaMti jassa mahimaM vajyaMtacauvvihAujjaM / / 128 / / to isake Thiyassa jayabaMdhuNo suhammavaI / cattAri mahAvasahe viuvvae phalihamaNimaie / / 129 / / tesiM siMgaggaviNissaraMtakhIroyasaliladhArAhiM / nhavai jiNaM mantraMto puraMdaro pUyamappANaM / / 130 / iyanhaviyavileviyapUiyassathuNiyassa bhuvaNanAhassa / puraopicchaNayachaNaMkuNaMtisavvevisurapahuNo / / 131 / / puvvaM va paMcarUvo houM ginhiya jiNaM suhammavaI / patto jiyArinaranAhamaMdire jammabhavaNe ya / / 132 / / avasoyaNimavaNeuM jiNapaDichaMdaM ca jaNaNipAsammi / muMcai jiNaM mahArihadugullakuMDalajuyalasahiyaM / / 133 / / siridAmagaMDayaM uvari diTThisuhayaM jiNassa ThaviUNa / nandAsaNabhaddAsaNasuvannarayaNANa patteyaM / / 134 / / battIsaM koDI maMcai jiNajammamaMdirammi harI / tatto ugghosAvai iya Abhoiyasurehinto / / 135 / / jiNavarajiNajaNaNINaM amaMgalaM jo maNe vi dhArehi / sIsaM tassajjagamaMjari vva khalu sattahA phuDihI / / 136 / / iyaniyakAyo purandaro vaMdiuM jiNavariMdaM / naMdIsarammi patto sesiMdA mandarAo vi / / 137 / / sAsayajiNa DimANaM tammi ya aTThAhiyAmahaM kAuM / tatto surAsuriMdA jahAgayaM paDigayA savve / / 138 / / itthaMtaraMmi kiMsuyasuyamuhakuruviMdaiMdagovAbhe / udiyammi udayamahiharisaramaNimayasehare mire / / 139 / / daNaM taM tahavihamabhuyamamiyakaNayamaNivuddhiM / gaMdhodayAhivAsaM suratarukusumANa payaraM ca / / 140 / / sudvaMtasovidallI mahallaharisullasaMtaromaMcA / nicchiyajiNajammamahA saharisamiya vinnavai nivaI / / 141 / / jaya jIva naMda naravara ! vaDhasu kallANavallikandeNa / seNAdevIdehubbhaveNa jiNarAyataNaeNa / / 142 / aci jivammaha ! tuha devI devadevakayasevaM / taNayaM jiNaM pasUyA narasIha ! nisIhasamayammi / / 143 / / taM soUNa nariMdo amandaANandasaMdiracchijuo / viyasantavayaNakamalo pulayaMkuradaMturakavolo / / 144 / / samamaMgalaggabhUsaNagaNehiM lahu tIi pIidANammi / dAvei kaNayakoDiM kUDaM piva kaNayaselassa / / 145 / / aha tArisabhuvaNabbhyasuyajammamaNorahANumANeNa / kArai vaddhAvaNayaM mAsappamiyaM jiyArinivo / / 146 / / tama payaTTamma mahe piyaro taiyammi vAsare pahuNo / sasisUradaMsaNaM kAraviMti niyavaMsasUrassa / / 147 / / aha kulavilayAkayalaDahageyasuvisaTTanaTTaramaNijjaM / chaTThIjAgaraNamahaM pi chaTTharayaNIi kArinti / / 148 / / uvasanta antaramalA jiNovayAreNa bAhiramalaM pi / ikkArasammi diyahe maMgalamuhalA avaNayaMti / / 149 / / 46 2010_02 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 29- zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / patte ya bArasAhe vAhariuM niyakulubbhavanarinde / goraviUNaM sagihe bhoyaNavatthAidANeNa / / 150 / / bhai jiArinarindo amandaANandasaMgao evaM / haMho mahAnarindA eyassa suyassa avayAre / / 151 / / uvasantaDamaraviDDuradubbhikkhovaddavammi mahivalae / jaM saMbhUyA sassA hou imo saMbhavo tamhA / / 152 / / iya niyaguNaniphane pahuNo nAmaMmi kappie piuNA / pamuiyamaNehiM evaM havau tti samatthiyaM tehiM / / 153 / / aha sakkapauttAhiM paMcahi vara accharAhiM dhAIhiM / lAlijto niuNaM suheNa so vaDDai bhayavaM / / 154 / / aMgummiya paNa vayaNanihitte sisuttabhAvAo / saMcArinti surindA amayarasaM pamayarasarasiyA / / 155 / / kamaso surAsurehiM sevijvaMto sayA vi bhuvaNagurU / ummuyai bAlabhAvaM puvvanhe divasanAhu vva / / 156 / / gaMbhIramAi rayaNAyaru vva duddharisayAi sIhu vva / vijjAhiM alaMkario sahAvasiddhAhiM so bhayavaM / / 157 / / patto kalAsu sayameva payarisaM jayagurU kimacchariyaM / viMjhu vva gayavarANaM suciya pabhavo kalANa jao / / 158 / / bhuvaNattaye virUvaM appaDimaM sAmiNo sisussAvi / kiM puNa bhaNimo savvaMgajuvvaNArambhasubhagassa / / 159 / / sirivacchaMkiyavaccho aTThaggasahassalakkhaNasameo / aha saMbhavajiNanAho patto navajuvvaNArambhaM / / 160 / / uttattakaNayavanno causayadhaNuUsio sahai sAmI / kaNayAyalu vva kougavaseNa purisattaNaM patto / / 161 / / aha disi disi pasarate pahuNo lAyantraparimaluppIle / vAsiyamaNA maNoramakannAu niyAu naravaiNo / / 162 / / sirisaMbhavakumarakaepesaMtisayaMvarAusAvatthiM / bhUrikariturayarahasuhaDaviyaDalacchIsaNAhAu / / 163 / / yugmam / / tato jiyArirAyA mAyAmayavippamukkahiyayassa / saMbhavakumarassa puro sasiNehamiNaM samAlavai / / 164 / / vaccha ! na vaMchA tucchesu jai vi tuha duhaphalesu bhogesu / na ramai maNaM maNaMpi hu tuha peyavaNammi va bhavammi / / 165 / / kiM tu jayavimhayakaraM muNiuM rUvAiguNagaNaM tujjha / apatthiehiM patthivasatthehiM jAu pahiyAu / / 166 / / tAo naranAhakannAo rUvalAvantralacchinilayAo / tuha sUrakarapphaMseNa paramiNIo vva vihasaMtu / / 167 / / icAi jiyArinaresarammi sappaNayamAlavaMtaMmi / nANeNa muNiyasamao samAgao tattha sakko vi / / 168 / / namiUNa namiramaNimayakirIDakoDIghaDaMtapayapIDho / patthei jiyArinaresaru vva sAmiM vivAhattha / / 169 / / avaNabaMdhavo vahu nANattayamuNiyabhavasarUvo vi / pikkhaMto bhogaphalaM niyakammamavassakhavaNijjaM / / 170 / / taha tivvaM nibbaMdhaM piuNo jaNaNIi vacchalattaM ca / sakkovarohio kahakahaMpi mantrai akAmo vi / / 171 / / dakkhintramaho ahiNA vivAhakammaMmi paDisue pahuNA / jAyA suranaranAhA pamoyarasapasaraatthAhA / / 172 / / ahamahariha-riddhipabaMdhabaMdhuro sAmiNo vivAhamaho / jaMbhArijueNa jiyArirAiNA nimmio vihiNA / / 173 / / tattokakAvve jahAgayaM paDigae suriMdammi / sammANadANapuvvaM visajjiesuM nariMdesu / / 174 / / niyarUvahasiyatiyasaMgaNAhiM navapariNIyAhiM saha tAhiM / maNipAsAe bhayavaM vivihaM vilasai aNAsatto / / 175 / / divvaM bhoguvabhogaM givvANagaNA jiNassa uvaNiti / maNuo vi jao bhayavaM amANavo ceva cariehiM / / 176 / / kamasoya vivihaloiyaviNoyanirayassa saMbhavajiNassa / paMcadasapuvvalakkhA kumArabhAvaMmi volINA / / 177 / / itto jiyAriyA niyanikkhamaNassa samayamavagamma / mahayA uvaroheNaM ThaviuM sirisaMbhavaM rajje / / 178 / / 2010_02 47 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / nivitrakAmabhogo therANa payaMtiyaMmi nikkhamiuM / dhuyakammaMso kamaso sAsayasukkhaM gao mukkhaM / / 179 / / paDivajiUNa rajjaM guruvaroheNa saMbhavajiNo vi / pAlei mahIvalayaM viulaM pi hu eganagaraM va / / 180 / / tammi mahIyalanAhe bAhirariuNo lahaMtu kaha pasaraM / tassa pabhAveNaM jaNaM aMtarariuNo vi na kamaMti / / 181 / / kaha saparacakkasaMkA jAijja jaNaMmi tassa raje jaM / dubhikkhaDamaramArIIippamuhA vi hu vilINA / / 182 / / tassa bhuyavajrapaMjaravasirassa jaNassa paDibhayaM katto / jaM akhaliyappayAro harai akAle na kAlo vi / / 183 / / pariciyaapariciesuMdubbalabaliesu vA vi nayamaggaM / lupaMti na kAraNiyA tulAsame tammi naranAhe / / 184 / / taha teNa nIinaliNIviyAsaraviNA suhIkayA loyA / jaha risahabharahaajiyAirajanIiM pi na sariMsu / / 185 / / iya jayaguruNo rajje puvvANa kameNa tattha volINA / caupuvvaMgasameyA cauyAlIsaM sayasahassA / / 186 / / aha bhogaphale kamme khINe sayameva bhuvaNanAhassa / AvaraNavigamao dIviyammi varacaraNapariNAme / / 187 / / daDhanANagabbhaveraggamaggasaMpaTThiyammi cittammi / saMbuddhassa sayaM ciya iya saMkappo samuppano / / 188 / / picchaha tucchANa imANa kAmabhogANa kAraNA kaha Nu / hArijaMti narehiM sAsayasukkhAI viulAI / / 189 / / nainAhu vva naINaM taNatusarAsINa jaliyajalaNu vva / tippai esa na appA kahaM pi saMsAriyasuhANaM / / 190 / / tamhA samUlamunmUlaNAya AkAlabaddhamUlANaM / kammANa ceva kIrai uvakkammo kinna ittAhe / / 191 / / iya cintANaMtarameva bhuvaNanAhassa navapayArA vi / caliyAsaNA'vainnA logaMtiyasuravarA tattha / / 192 / / tipayAhiNiUNa jiNaM tikkhutto paNamiuM tisuddhIe / molighaDiyaMjaliuDA evaM vinaviumAraddhA / / 193 / / bhayavaM! karuNAsAyara ! savvajagajIvahiyakaramiyANiM / buddha ! sayaMciya bujjhAhi dhammatitthaMpavattehi / / 194 / / iya niyajIyaM kAuM jahAgayaM paDigaesu tiyasesu / vacchariyadANasaMkappamappaNA kuNai jA sAmI / / 195 / / tA sakkanioiyadhaNayaperiyA jiMbhagAmarA jhatti / pUraMti sAmibhavaNaM asAmiehiM nihANehiM / / 196 / / nAuM tahAvihatthaM varavariyAghosapuvvayaM pahuNA / kArunnamahoahiNA payaTTiyaM lahu mahAdANaM / / 197 / / egattha sayaM sAmI jaMgamakappaDumu vva viyarei / annattha tappAroha va tappauttA payacchaMti / / 198 / / akaliyapattApattaM avibhAviyasaguNanigguNavibhAgaM / agaNiyamittAmittaM dijai jaM maggiyaM dANaM / / 199 / / egA suvanakoDI advaiva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIyaM dijai ApAyarAsAo / / 200 / / tineva ya koDisayA aTThAsIyaM ca huMti koDIo / asiiM ca sayasahassA evaM saMvacchare dinnaM / / 20 / / iya vacchariyaM dANaM diteNa tayA jiNeNa aviyappaM / kayakicheNa vi bhuvaNe dANapavittI mahagghaviyA / / 202 / / iya kayakAyave jayagurumi nikkhamaNabaddhalakkhaMmi / causaddhiM pi surindA pattA caliyAsaNA jhatti / / 203 / / jammAbhiseyasarise kae'bhisee suresarA sAmi / ghaNasAramIsagosIsacaMdaNeNaM viliMpanti / / 204 / / khIroyalaharilaDahehiM devadUsehiM taha niyaMsaMti / tihuyaNasavvassehi va rayaNAharaNehiM bhUsanti / / 205 / / aha kaNayarayaNamaiyaM aNeyadhayakiMkiNIgaNasaNAhaM / narasahassukkhivaNijaM siddhatthanAmavarasiviyaM / / 206 / / AruhiuM bhuvaNagurU saha nikkhamirehiM nivadasasaehiM / aNugammato sAmantamaMtipamuhehi ya parehiM / / 207 / / ___ 2010_02 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / pajanagajigahire viyaMbhie devaduMduhininAe / cauvihasurehiM jugavaM kae ya jayamaMgaluggAre / / 208 / / dAvijaMto aMgulisaehiM rasaNAsaehiM thuvvaMto / AsaMsijaMto kulatherIhiM celahatthAhiM / / 209 / / sAvatthInayarIe majjheNa visujjhamANasuhaleso / saMcariuM saMpatto sahasaMbavaNammi so bhayavaM / / 210 / / hiTThA asoyavarapAyavassa oruhiya divvasiviyAo / ummayai mamattaM piya vatthAlaMkAramallAI / / 211 / / paMcahiM muTThIhiM samuddharei duddharakilesajAlaM va / kesucayaM tamiMdo khIroyajalammi pakkhivai / / 212 / / nikkhivai devadUsaM vAme khaMdhami vAsavo pahuNo / kayasiddhanamukkAro samabhAvaThio tao bhayavaM / / 213 / / maggasirapunimAe migasIsajue sasimmi puvvate / paDivajai pavvajaM chaTeNaM nivasahassajuo / / 214 / / ujjoiyasayalajae avi nArayatikkhadukkhasaMharaNe / tammi khaNe uppanaM nANaM maNapajavaM pahuNo / / 215 / / iya ArUDhe saMjamarahammi bhavariujayAya jiNajohe / paNamiya gayA saThANaM tacariyacamakkiyA tiyasA / / 216 / / bhayavaM pi sayalajayajIvajAyahie kayamaI aNAsatto / tamahorattaM tattheva saMThio'NiTThiucchAho / / 217 / / bIyaMmi diNe gaMtuM suriMdadattassa khattiyassa gihe / paramaneNaM ladveNa kuNai chaTThassa pAraNayaM / / 218 / / AvaDiyA vasuhArA pAunbhUyANi paMca divvANi / jAo ya suriMdassa vi suriMdadatto thuiTThANaM / / 219 / / kayapAraNo ya bhayavaM tiguttigutto ya paMcasamio ya / samasattumittacitto viharai vasuhaM aNAbAho / / 220 / / carai tavaM aitivvaM davvAiabhiggahe dharai vivihe / ruMbhai maNaM nisuMbhai pamAyakhaliyAI uvautto / / 221 / / AyAvei ya vivihaM uvasaggaparIsahe sahai ghore / aMtarariUNa damaNaM addINamaNo sayA kuNai / / 222 / / taha khaMtimaddavajavatavasaMjamasaJcasoyabaMbhesu / sannANacaraNadasaNaguNesu savvuttamatamesu / / 223 / / paidiyahaM vato appaDibaddho ya gAmanagaresu / viharai egaggamaNo caudasavAsAiM so bhayavaM / / 224 / / aha sAvatthipurIe sahasaMbavaNammi sAlatarumUle / sukkajjhANAimabheyajuyalamullaMghiyaThiyassa / / 225 / / kattiyakinhAe paMcamIi migasiragayami nisinAhe / chaTeNaM puvvahne uppannaM kevalannANaM / / 226 / / jAo bhavaNujjoo saha naratirinArayANa sukkheNa / taha vajjiyAu divi duMduhIu sayameva samakAlaM / / 227 / / aha caliyAsaNasaMbhaMtamiliyacausaTThitiyasanAhehiM / cauvihasuranivahajuehiM tattha raiyaM samavasaraNaM / / 228 / / vaMtarasuranimmavie joyaNaparimaMDale rayaNavIDhe / maNikaNayarayayamaiyaM maNikausIsaM cauduvAraM / / 229 / / vemANijoisabhavaNAhivehiM vappattayaM kayaM kamaso / ceiyatarudhammajjhayasIhAsaNadhammacakkAI / / 230 / / pukkhariNidevachaMdayacAmaravarachattamaMgaliyapamuhaM / vaMtarasurehiM sesaM jiNapaDichaMdAI tattha kayaM / / 231 / / to thuvvaMto suranAyagehiM navakaNagakamalakayacalaNo / uvavisai tattha sAmI puvvamuho maNimae pIDhe / / 232 / / aha uvasaMte ghaNagajighosagahire jayAravummIse / duMduhisadde niyaniyaThANaniviTThAsu ya sahAsu / / 233 / / joyaNapasappiNIe savvasabhAsANugAi vANIe / pAraddhA dhammakahA bhavvANuggahakae pahuNA / / 234 / / tathA - "bho bho bhavyAGginastIkSNaduHkhalakSajalAvile / aniSTeSTabhavadyogaviyogalasadUrmike / / 235 / / gambhIralobhasakSobhatale kugrAhasaGkale / samudbuddhagurukrodhavaDavAnalabhISaNe / / 236 / / 2010_02 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 hitopadezaH / gAthA-29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / bhIme bhavArNave'muSmin kukarmapavaneritaiH / unmajadbhirnimajadbhirbhUyobhUyaH zarIribhiH / / 237 / / cullakAdiciroddiSTadazadRSTAntadurlabham / prApyate mAnuSaM janma kathaJcid divyaratnavat / / 238 / / kulakam / / bhavAbhinandinaH ke'pi jIvAH prApyApi tat tathA / adharmAcaraNairebhirgamayantyabudhA mudhA / / 239 / / avajJAyAmRtaphalaM jarAmRtiharaM jaDAH / viSayeSu prasajyante viSadrumaphaleSviva / / 240 / / durbuddhayaH zivAdhAnaM vimucya zucisundaram / gatasUkaravad yAnti viSayAzucigocaram / / 241 / / tasmAdasAre saMsAre dureSvantarAriSu / jIvite pavanodbhUtapatAkAJcalacaJcale / / 242 / / yAyAvare yauvane ca nidhanAdhyAsite dhane / kRtAnte cAparizrAnte harati prANinAM gaNaM / / 243 / / daurgatyarogazokAdyairjagati vyAkule'khile / vihAya mamatAM dharme dhatta bhavyAGgino manaH" / / 244 / / iya vayaNAmayapANeNa sAmiNo vaMtacittasaMtAvA / sasurAsurA vi parisA paramANaMdaM samaNupattA / / 245 / / aha durahiyasayasaMkhA rAyasuyA cArudattapAmukkhA / tammi khaNe pavvaiyA jagaguruNo gaNaharA jAyA / / 246 / / anne vi rAyasatthAhasiTThitaNayA taheva taNayAo / jiNarAyapAyamUle sahassasaMkhA viNikkhaMtA / / 247 / / pavvaiuM asamatthA narA ya nArI ya liMti gihidhammaM / tiyasatiyasaMgaNAo suddhaM sammattamevaM ca / / 248 / / jAe cauvihasaMghe tivaIatthANusArao jhatti / gaMthaMti bArasaMga suttaM siricArudattAI / / 249 / / suttatthadubhaeNaM savvehiM davvapajavehiM ca / aNujANai tesi jiNo suyaM ca gaNanAyagattaM vA / / 250 / / evaM ca dhammatitthe titthayareNaM payaTTie tassa / jAyA sAsaNajakkhA timuho duriyAridevI ya / / 251 / / paNamaMtatiyasanAho tatto cautIsaaisayasaNAho / sirisaMbhavajiNanAho viharai bhavvAvabohatthaM / / 252 // viharateNa jiNeNaM keI pavAviyA naravariMdA / anne ya desaviraIppayANao lahu aNuggahiyA / / 253 / / iyare micchattatamaMdhayAramosAriUNa hiyayAo / karuNAdhaNeNa ThaviyA nimmalasammattamaggammi / / 254 / / vihiyA ya bhAvibhaddeNa bhaddayA kevi pANiNo pahuNA / eyaphalu ciya ahavA jiNiMdacaMdANamavayAro / / 255 / / evaM micchattatamaMdhayArabhANussa saMbhavajiNassa / bhavbAraviMdabohaNaparassa vucchinnamohassa / / 256 / / caudasavarisajuyAe caupuvvaMgIi vaz2iyaM kamaso / puvvANa sayasahassaM kevalalAbhAu volINaM / / 257 / / aha muNiUNaM sAmI samayaM nivvANanayarapatthANe / calio saparIvAro sammeyagiriMdamuddisiuM / / 258 / / tatthArUDhe sivanilayapaDhamasovANasabihe bhayavaM / sirisammeyagiriMde sapariyaro saMbhavajiNindo / / 259 / / maNimayasilAyalammisamaMsahasseNamuNivarindANaM |maasaa'nnsnnenntthionivvaaghaaennbhuvnnguruu / / 260 / / evaM Thie jiNiMde pamAiNo sAmiNo kimamhaM ti / caliyAI AsaNAI sakkANaM aNusaeNaM va / / 261 / / aha AsaNakaMpeNaM kaMpirahiyaehiM suravariMdehiM / saMsayatimirohaharo miharu vva pauMjio avahI / / 262 / / to muNiUNaM saMbhavajiNassa nivvuikhaNaM nirANaMdA / causaTThI vi suriMdA sammeyagirimmi oinA / / 263 / / davaNa jiNavarindaM te jugavaM harisasoyapaDihatthA / nicchinnapemapAsassa tassa pAe paNivayanti / / 264 / / cittasiyapaMcamIe sasimmi migasIsajogajuttami / lahu saMpAviukAmo avvAbAhaM payaM sAmI / / 265 / / 2010_02 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 29 - zrIsambhavaprabhucaritaM tRtIyo bhavaH / / I lahupaMcakkharamANaM kAlaM ThAUNa selarAo vva / acaMtanippakaMpo selesI kevalI houM / / 266 / / nimmahiyasayalakammo kilesajAlehiM savvahA catto / siddhANantacaukko varanANI daMsaNI bhayavaM / / 267 / / eraMDaphalaM piva baMdhavajjio egageNa samaeNaM / saraleNa paheNa pahU avvAbAhaM payaM patto / / 268 / / avi tiriyanArayANaM khaNaM kuNaMto asAyavIsAmaM / ullasio tammi khaNe ujjoo kayajagujjAo / / 269 / / vihassaM muNiNatayA jiNideNa saha kayANasaNA / kammamalavippauttA pattA ajarAmaraM ThANaM / / 270 / / khIroyasalilanhaviyassa saMdacaMdaNaraseNa littassa / pupphAbharaNehiM vibhUsiyassa to sAmidehassa / / 271 / / caMdaNaghaNasArAgarukaTThehiM niTThiyaTThakammassa / sakkA sakkAravihiM kAuM haNuyAi giNhaMti / / 272 / / saMThaviya soyaviduraM saMgha naMdIsarammi dIvammi / kayaaTThAhiyamahimA tatto saTThANamaNupattA / / 273 / / paMcadasapuvvalakkhA kumaratte sAmiNo viikkaMtA / caupuvvaMgabbhahiyaM cauyAlIsaM ca rajjammi / / 274 / / vaMgavihINaM vayaMmi puvvANa sayasahassaM tu / iya saTThi puvvalakkhA savvAuM saMbhavajiNassa / / 275 / / nivvANAo siriajiyasAmiNo tIsakoDilakkhehiM / sAgaranAmANa gaehiM nivvuo saMbhavo bhayavaM / / 276 / / evaM prastutaprakaraNe samyaktvadvAravyAkhyAvasare yaduktam "ittu yi puvvabhave jiNapavayaNanibiDa - bhattirANaM / pattaM titthayarattaM sirisaMbhavatitthanAheNaM / / 29 / / ti / tadazeSamapi lezataH zrutAnusAratazca zrIsambhavajinacaritravyAkhyAnadvAreNa tAvadavasthApitam / etadvyavasthApanena ca sadRSTAntamapi prastutaM samyaktvadvAraM parisamAptamiti / / zrIH / / evaM ca sati dRpyadduHkhAdhituGga kSitidharazikharacchedadambholidakSam / mAdyanmithyAtvadantAvalabaladalanodagrajAgranmRgendram / / saMsArAmbhodhimajjananivahasamuttAraNaspaSTapotam / samyak samyaktvametad dadhata hRdi budhA ! kiM mudhAlasyamudrA / / 1 / / tathA kiM kalpadrumakoTibhiH kimathavA cintAmaNInAM cayaiH / kiM vA kAmaduhAM gavAmapi gaNairalpaihikArthapradaiH / / apyekaM karapaGkajapraNayinIM svargApavargazriyam / kartuM yat kSamate tadeva sudhiyAM samyaktvamastu sthiram / / 2 / / 29 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya zrIrudrapallIya- zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa - zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvartini zrIsambhavanAthacaritre jinendracyavanAdinirvANaparyantacaritravarNanastRtIyabhavaH parisamAptaH / / zrIH / / tatsamAptau samAptaM samyaktvamUladvAram / / maGgalamastu caturvidhazrI zramaNasaGghasya / / 2010_02 51 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 hitopadezaH / gAthA- 30, 31, 32- uttamaguNasaGgrahAkhyaM dvitIyaM mUladvAram / / guNAnAM mAhAtmyam / / / / uttamaguNasaGgrahAkhyaM dvitIyaM mUladvAram / / vyAkhyAtaM saprapaJcaM prathamaM samyaktvadvAram, sAmpratamuttamaguNasaGgrahAkhyaM dvitIyaM dvAraM vyAcikhyAsurAdau tadavataraNikAgAthAmAha eso ya daMsaNamaNI uttamaguNakaNayakaDayasaMghaDio / savisesa hoi thiro jutto guNasaMgaho tamhA / / 30 / / eSa ca / cazabdaH punararthe / ayaM punardarzanamaNiH / darzanaM samyaktvam, tadevAtmano anAhAryamaNDanatvena maNiriva maNiH ratnavizeSaH, sutarAM sthiro bhavati sthairyaM bhajate, katham ? ityAha 'uttamaguNakanakakaTakasaGghaTitaH' / uttamAH- pradhAnaguNA vakSyamANA dAnAdayaH, ta eva kanakakaTakaMcAmIkarakaGkaNaM, tena saGghaTitaH - saMyojitaH, dAnAdibhirguNaiH saMvalitaM sughaTaM ca hATakakaTakasaGghaTitasya maNeH sthairyaM, tasmAdevaM sati guNAnAM saGgraho saJcayo, yuktaH samucitaH / / 30 / / atha kathamayamiyAnAgraho guNasaGgrahe ? tadAha - ti yi jeNa mahagghA te ceva ya sAsayA dhuvaM bhuvaNe / tattohinto viyara kumuoyarasoyarA kittI / / 31 / / bhuva iti padaM pratipadamabhisambadhyate / yataH kAraNAd bhuvane jagati ta eva guNA eva mahArghAH svarNamaNiprabhRtibhyo'pi durlabhAH / evaMvidhA api kadAcinnazvarAH syurityAha - ta eva ca guNA eva ca dhruvaM nizcitaM jagati zAzvatAH avinazvarAH AcandrArkAvasthAyinaH, tebhya eva ca guNebhyo bhuvane kIrttiH prasiddhiH prasarati / kiMviziSTA ? kumudodarasodarA, kumudaM - kairavam, tadudaram-antaHpuTam, tatsodarA tattulyA, bahiH kadApi rajaH paGkAdizaGkApi syAdityudarapadopAdAnam / / 31 / / na caitAvadeva guNagarimavijRmbhitaM, kintvanyadapyastItyetadeva vakSyamANagAthAkulakenAha - tulle tahAhi maNuyattaNaMmi jaM kei sevagajaNANaM / kappahuma vva vaMchiyaphalehiM nicaM ciya phalaMti / / 32 / / tathAhizabdaH vastutAtparyopadarzanArthaH / tat sarvvaM cirasaJcitaguNAnAM mAhAtmyaM jAnIta iti kulakaparyantagAthayA sambandhaH / yat kim ? yat kecana sevakajanebhyo vAJchitaphalaiH phalanti 2010_02 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 33, 34, 35 - guNAnAM mAhAtmyam / / praNayijanamanomanorathAn pUrayanti / kadAcit ekadA eva netyAha: - nityamapi sadaiva / kva sati ? manuSyatve tulye'pi karacaraNAdyavayavasAmyena naratve samAne'pi tat kim ? sarvepyevaMvidhAH pumAMsaH ? ityAha - ke'pi na tu sarve, 'durlabhA hi sarvatra brahmANDabhANDodare'pi dAnazauNDAH ' / yaduktam - teSu jAyate zUraH sahasreSu ca paNDitaH / vaktA zatasahastreSu dAtA bhavati vA na vA / / 1 / / [ ] ke iva phalanti ? kalpadrumA iva / yathA kalpamahIruhaH svasevakebhyo mano'bhilaSitaiH phalaiH phalanti / tadetaccirasaJcitaguNAnAM mAhAtmyam, tadantareNa dAnazakterabhAvAt / yadAha ] iti / / 32 / / kiJca - bhojyaM bhojanazaktizca ratizaktirvarastriyaH / vibhavo dAnazaktizca nAlpasya tapasaH phalam // 1 // / [ ane payaMDabhuyadaMDapayaDiyANappadappamAhappA | jaM vaggarakhaggakarA karaMti karagoyaraM puhaviM // 33 // | tulye manuSyatva ityanuvarttate / yaccAnye pRthvIM karagocarAM kurvanti tadapi guNAnAM mAhAtmyam / kiMviziSTAH? pracaNDabhujadaNDaprakaTitAnalpadarSNamAhAtmyAH / durddharadoH parighAviH kRtapracuratarAbhimAnagarimANaH / darpo abhimAnaH, mAhAtmyaM - garimaguNaH, yadi vA darpasyaiva mAhAtmyam / kadAcit gajavAjirathapattiparivRtAste pRthivIM karagocarAM kuryurityAha valgatkhaDgakarA karapreGkholatkaravAlamAtrasahAyA eva / / 33 / / anyacca bhayavasanamaMtasAmaMtaviyaDakoDIraghaDiyapayapIDhA / payaDapayAvA keI jaM kira bhuMjaMti bharahaddhaM // 34 // 53 - - yaca kecana bharatArddha bhuJjate arddhacakravarttino bhavanti / kiMviziSTAH ? prakaTapratApA: parisphuradurutejasaH / etadeva vyanakti sambhramapraNamanmukuTabaddhamUrddhAbhiSiktavikaTakirITasaMzliSTapAdapIThAH / tatpratApAkrAntA hi te tathA praNamanti / / 34 / / aparaM ca - bhuyabalaviDhattavasuhA ThaviyA'vahitullacullahimavaMtA / surakhayaranayA avare jaM jAyA puhaipurahUyA / / 35 / / gAthA - 35 1. vaDhattavasuhe saM. pA. pratimadhye kintu mUlagAthAyA pratimadhye viDhattavasuhA pAThaH sa ca samIcIno bhAti / saMpA. / / 2010_02 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 hitopadezaH / gAthA-36, 37 - guNAnAM mAhAtmyam / / yaJcApare puruSazArdUlAH pRthivyAM purahUtA iva saMjajJire / samRddhaM hi rAjyamaindrapadAna parihIyate / etadeva spaSTayati bhujabale'tyAdi / / bhujayorbalena dordaNDacaNDimnA, arjitA svAyattIkRtA, na tu parazurAmAderdvijAdibhiriva dayApUrvikayA labdhA / evaMvidhA yA vasudhA, tasyAH sthApita: kalpito'vadhitulyaH sImasamAnaH kSudrahimavAn yaiste tathA / bhuJjate hi cakravartinaH kSudrahimavanmaryAdAM medinIm, evaM ca akhaNDaSaTkhaNDakSoNImaNDalAkhaNDalatvaM samIcInameva, ata eva surakhecaranatAH praNamanti hi saGkrandanamiva suracakrANi cakravartinamapIti bhAvaH / / 35 / / tathA - ubbhaDadaMbholibalAvaleva-avagaNiyadittadaNuvaiNo / appaDimapabhAvA kappasAmiNo jaM ca sIsaMti / / 36 / / yaJca kalpasvAminaH svargapatayaH zAstreSu pratipAdyante / kiMviziSTAH ? apratimaprabhAvAH nirupamamahimAnaH, etadeva darzayati-'unbhaDe 'tyAdi / udbhaTadambholibalAvalepAvagaNitadRptadanupatayaH atyantolbaNakulizasAmarthyApahastitabalavadaityapatayaH, etadapi susaJcitolbaNaguNavijRmbhitameveti / / 36 / / kiJca yaccAsmin jagati ke'pi puruSapuNDarIkA jagato'pi guravaH saJjAtAH, jagadgurutvameva vyanakti - samasamayasasaMbhamabhamiranamirasurarAyapaNayapayakamalA / varanANamahoahiNo jaM jAyA kei jayaguruNo / / 3 / / "samasamaye"tyAdi / samasamayaM samakAlaM sasambhramAH sAdarA bhramantaH, kiM kimasya jagadguroH kriyatAm ? iti / praharSottAlagatayo namrA vandAravo ye ca surarAjAno amartyacakravartinaH, taiH praNatAni namaskRtAni padakamalAni yeSAM te tathA / atha kimarthaM tridivapatayo'pi tAnevaM namasyanti ? tadAha - 'varanANe'tyAdi, varaM kSAyikatvAdapratipAti, yadi vA lokAlokaprakAzakatvena matijJAnAdyapekSayA varaM pradhAnaM yat jJAnaM kevalalakSaNaM tasya mahodadhaya iva anantajJAnArNavAH / ata eva trijagatpatipraNatapadA jagadguravazca te ca tIrthapataya eva / / 37 / / sAmprataM dAnazauNDatvamaNDalezvaratvA'rddhacakravartitvacakravartitvasurendratvatIrthapatitvaprabhRtikaM 2010_02 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 38, 39, 40, 41 guNAnAM mAhAtmyam / / uttamaguNAnAM nAmAni / / cirasaJcitottamaguNagaNagarimANaM pRthak pRthak gAthAbhirabhidhAya kulakaM saGkalayannAha - annaM pi hu jaM kiMpi bhuvaNaccherayakaraM paraM loe / savvaM ci cirasaMciyaguNANa taM muNaha mAhappaM // 38 // kiM vA bahUktena / anyadapi yat kimapi loke jagati bhuvanAzcaryakaraM tribhuvanacetazcamatkAri AmarSauSadhilabdhyAdikamaSTamahAsiddhiprabhRtikaM ca dRzyate zrUyate vA tat sarvaM cirasaJcitAnAM guNAnAmeva mAhAtmyaM jAnIteti mUlasambandhaH / / 38 / / kiJca - pUyaM pAvaMti aceyaNAvi pasuNo vi goravamuviMti / jaM suguNapariggahiyA tA bhayaha guNe ime te ya / / 39 / / 55 kadAcit prakRSTacaitanyavadAdhArapuraskAreNaiva guNAnAM gurutA syAdityAzaGkyAha yat yasmAt, zobhanairguNairvakSyamANaiH parigRhItAH kRtAdhiSThAnA, acetanA api viziSTacaitanyazUnyAH, cintAmaNi-kalpapAdapaprabhRtayaH pradhAnamAnavagaNebhyaH pUjAM prApnuvanti / yathA pazavo'pi kAmagavIkari turagAdayaH kSitipatiprabhRtInAmapi gauravabhAjanaM bhavanti na tu pUrvoditA eva / evaM sati yadvidheyaM tadAha-bhayaha tti / tattasmAt kAraNAt he kuzalAH ! guNAn bhajadhvaM sevadhvam, atha ke te guNAstadAha- 'ime te ya' te ca guNA amI vakSyamANAH / / 39 / / tAnevAha - dANaM sIlaM ca tavo bhAvo viNao' parovayAro ya / uciyAcaraNaM ca tahA desAiviruddhaparihAroM // / 40 / / attukkarisa'- kayagghatta" - abhiNivesANa vajjaNaM" taha ya / iya eso guNanivaho sammattathirattaNaM kuNai ||41 / / pratidvAragAthA / ityeSa pratidvAraikAdazakena prokto guNanivahaH samyaktvasya pUrvadvArapraNItasya sthairyamutpAdayati / pratidvArANyevAha - dAnamityAdi / tatra dAnaM vakSyamANaM catuHprakAramabhayadAnAdi / zIlamavratatyAgaH / tapo dvAdazabhedam / bhAvaH zubhAdhyavasAyaH / vinayaH pratipattilakSaNaH / paropakAro dravyabhAvabhedabhinnaH / ucitAcaraNaM pitrAdiSu vakSyamANalakSaNam / dezAdInAM paJcAnAM viruddhaparihAraH / tathA - AtmotkarSakRtaghnatvAbhinivezAnAM varjanamiti / / 40-41 / / 1 2010_02 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 hitopadezaH / gAthA-42, 43, 44, 45 - dAnaguNasya varNanam / / abhayadAnasya varNanam / / idAnIM dAnAdInyeva saprapaJcaM vyAcaSTe - uddIviyasayalaguNaM dANaM tA tattha bhannae paDhamaM / taM puNa cauppayAraM vanijjai samayasatthesu / / 42 / / tatra teSu pratidvAreSu guNeSu vA prathamaM tAvad dAnameva bhaNyate / kiMviziSTam ? uddIpitasakalaguNam / uddIpitA:-samuttejitAH, sakalAH - samagrAH, guNAH - zaurya-dhairyAdayo yena tat tathA / dAnazUnyo hi guNavAnapi na dyotate, tacca dAnaM samayazAstreSvAgamagrantheSu catuSprakAraM bhaNyate / / 42 / / catuSprakAratvameva darzayati - paDhamaM abhayapayANaM aNukaMpAdANamaha bhave bIyaM / taiyaM tu nANadANaM cautthayaM bhattidANaM tu / / 43 / / prathamamabhayapradAnam / anukampAdAnamatha bhaved dvitIyam / tRtIyaM tu jJAnadAnam / caturthaM tu bhaktidAnam / iti / / 43 / / tattha ya abhayapayANaM kijjai bhayavihuriyANa jIvANaM / bhanai bhayaM tu maraNAu nAvaraM cAuraMtabhave / / 44 / / tatra teSu caturSu dAneSu madhye abhayapradAnaM kriyate / keSAM? jIvAnAm / kiMviziSTAnAM? bhayavidhuritAnAM sAdhvasavihvalAnAm / bhayaM tu punarasmin cAturante'pi bhave cAturgatike'pi saMsAre maraNAdaparaM adhikaM na kimapi bhaNyate / 'maraNabhayaM tu bhayANaM' iti zruteH / / 44 / / rakkhaMti ya maraNabhayaM pANINaM dayAvarA narA sammaM / tamhA dhammarahassaM ikkaJciya hoi pANidayA / / 45 / / tacca maraNabhayaM prANinAM jIvAnAM samyak trikaraNazuddhayA rakSanti / ke? narAH / kiMviziSTAH? dayAparAH karuNArasavAsitAntaHkaraNAH / tasmAdevaM sati dharmasya ahiMsAlakSaNasya rahasyam upaniSad ekaiva bhavati jIvadayA / vinA hi dayAM niSphalaM sakalamevAnyad dharmAnuSThAnam / yaduktam - 2010_02 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-46, 47, 48, 49 - jIvadayAyAH prANasya ca svarUpam / / paThitaM zrutaM ca zAstraM guruparicaraNaM ca gurutapazcaraNam / ghanagajitamiva vijalaM viphalaM sakalaM dayAvikalam / / 1 / / [ ] iti / / 45 / / atha ke prANinaH? kA ca teSAM dayA? iti pradarzayannAha - pANiMtI jIvaMtI jaM teNaM pANiNo ihaM jIvA / sA hoi dayA jaM puNa tesiM hiMsAi parihAro / / 46 / / jIva prANadhAraNe / [pA.dhA. 562 / he. dhAtu.87] yat yasmAt jIvanti prANanti prANAn dhArayanti tena hetunA prANino jIvAH / yat punasteSAM hiMsAyA: parihAraH sA dayA bhavatIti / / 46 / / atrAha paraH - hiMsacciya naNu na ghaDai aNAinihaNassa tAva jIvassa / tayabhAve kaha Nu dayA ? gAmAbhAve jahA sImA / / 47 / / nanu prazne / jIvasya hiMsAyAH parihAro dayeti bhavadbhirudIryate, tatra tAvajjIvasya hiMsaiva vadhalakSaNA na ghaTate / kutaH? anAdinidhanatvAjjIvasya, na vidyate Adinidhane utpattipralayau yasya sa tathA tasya / tasyAzca hiMsAyA abhAve avidyamAnatve nu iti vitarke / kathaM dayA? | hiMsAsiddhau hi dayAyAH sAphalyam / atra dRSTAntamAha - 'gAmAbhAve jahA sImA' / sati hi grAme tatsImAvyavasthApanamanucitam / / 47 / / AcAryaH prAha - saccaM na ghaDai hiMsA aNAinihaNassa soma jIvassa / hiMsAsadatthaM puNa na yANasi teNimaM bhaNasi / / 48 / / he saumya ! satyamevedaM bhavadvaco, yadanAdinidhanasya jIvasya hiMsA na syAdeva / kintu tvaM hiMsAzabdArthameva tAvanna jAnAsi / kathamavasIyata iti cet? tenaiva hiMsAzabdArthaparijJAnalakSaNena hetunA idaM pUrvoktamabhidadhAsi / ajJazcAnugrAhyo gurujanasyeti hiMsAzabdArthameva tAvadavabodhyase / / 48 / / pANA saMti imassa tti teNa pANi tti vuccaI jIvo / pANe uNa dasasaMkhe AgamabhaNie ime muNasu / / 49 / / 2010_02 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 50, 51- jIvAnAM prANasaGkhyA tathA jIvAt prANaviyojanaM hiMsA / / prANA vakSyamANalakSaNAste vidyante yasya tena prANIti procyate jIvaH / prANAn punardazasaGkhyAnAgamapraNItAn amUn jAnIhi / / 49 / / 58 prANAne vAha - paMciMdiyANi maNavayaNakAyabalamANapANamAuM ca / ee dasahA pANA patrattA jiNavariMdehi / / 50 / / sparzanarasanaghrANacakSuHzrotralakSaNAni paJcendriyANi / manobalaM vAgbalaM kAyabalaM ceti balatrayam / AnaprANamucchvAsanizvAsaH / Ayuzceti dazadhA dazaprakArA ete pUrvoditAH prANAH prajJaptAH proktA jinavarendrairbhagavadbhirarhadbhiH / / 50 / / atha jIvasya prANAnAM ca kaH sambandhaH ? iti cet tadAha jahasaMbhavaM ime puNa jIveNa samaM bhavaMti saMghaDiyA / AuTTippabhiIhiM eyANa vioyaNaM hiMsA / / 51 / / - amI punaH prANA jIvena samaM saGghaTitA bhavanti / tatkiM sarve'pi ? na, ityAha - 'yathAsambhavaM' ye prANA yasya ekendriyAderjIvasya sambhavanti / tathAhi - ekadvitricaturindriyAsaMjJisaMjJiyathAsaGkhyaM catuH SaTsaptASTanavadazasaGkhyAH prANA bhavanti / ekendriyANAM sparzanamindriyaM kAyabalaM niHzvAsocchvAsaH Ayuzceti catvAraH / dvIndriyANAmetadadhikaM rasanendriyaM vAgbalaM ceti SaT / trIndriyANAM tadadhikaM ghrANamiti sapta / caturindriyANAM pUrvAdhikaM cakSurityaSTau / asaMjJinAmetadadhikaM zravaNendriyamiti nava / saMjJinAM sarvAdhikaM manobalamiti daza / yadAha 'iMdiyabalaUsAsA pANA cau chacca satta aTTheva / safares sannisanI nava dasa pANA ya bodhavvA / / 1 / / [ 2010_02 ] - gAthA - 501. tulA - paMciMdiya-tivihabalaM nIsAsUsAsaAuyaM ceva / dasapANA patrattA tesiM vighAo bhave hiMsA / / - samya. pra. gA. 215 / / paJcendriyANi sparzanAdIni / trividhabalaM manovAkkAyajanitaH zaktivizeSaH / niHzvAsocchvAsaM adhaUrdhvA'nilapracAraH / AyurjIvitaM / ete daza prANAH prajJaptAstIrthakarAdibhiH teSAM vighAto viyojanaM bhaveddhisA na tu jIvasya vinAzastasyA'pracyutA'nutpannasthiraikasvabhAvatvAt / / - samya. pra. 215 vRttau / / gAthA - 51 1. tulA - paNidiyattibalUsAsAU dasa pANa cau cha saga aTTha / igaduticauriMdINaM, asannisannINa nava-dasa ya / / 1 / / - nava. pra. jIvatattve gA. 7 / / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-52, 53 - jIvAt prANaviyojanaM hiMsA / / ___59 anena prakAreNAmI prANA jIvena samaM saGghaTitA bhavanti / amISAM prANAnAmAkuTTi-pramAdadarpa-kalpaprabhRtibhiH kAraNairyat jIvAt viyojanaM pRthakkaraNaM sA hiMsA ityayaM hiMsAzabdArthaH / tatra AkuTTiH-upetyakaraNaM, pramAdo-anAbhogAdiH, do-dhAvanavalganAdiH, kalpaH-kAraNavazAt karaNam / yadAha - AuTTiyA uviccA dappo puNa hoi vggnnaaiio| kaMdappAi pamAo kappo puNa kAraNe karaNaM / / 1 / / [ ] 51 / / atha jIvAt pRthagbhUtAnAM prANAnAM viyojanena jIvasya kA hiMseti cettadAha - sAsayarUvAo vi hu jIvAu imesi jaM puDhokaraNaM / taM tassa tivvaduhadAyagaM ti uvayArao hiMsA / / 52 / / zAzvatarUpAdavinazvararUpAdapi jIvAdAtmana amISAM prANAnAM yat pRthakkaraNaM tat tasya jIvasyopacArikavadharUpatvAt hiMsA / 'dasapANavioaNaM hiMsa' tti vacanAt / kutaH? ityAhatat prANaviyojanaM, tasya jIvasya tIvraduHkhadAyakam atyantapIDotpAdakam iti hetoH / viyujyamAneSu hi prANeSu mahAnAtmano vedanAsamuddhAtaH parabhavaprasthAnaM ca bhavati / prANatyAgamapi maraNamiti vyapadezAt, na ca maraNAdanyadapi duHkhamiti / / 52 / / evaM ca ahiMsAyAH svarUpamabhidhitsurAha - evaMvihahiMsAe jo parihAro havijja sA hu dayA / havai u atullakallANakAraNaM seviyA esA / / 53 / / evaMvidhAyA dazaprANaviyojanalakSaNAyA hiMsAyA yaH parihAraH tyAgaH huH avadhAraNe, saiva dayA bhavet / eSA punardayA sevitA samyagArAdhitA satI atulyakalyANakAraNaM bhavati / nirupamazreyaH samRddhihetuH sampadyate / nanu dAnatapaHprabhRtayo'pi dharmAH samyagArAdhitAH sAdhayanti niHzreyasaM, dasahA jiyANa pANA iMdiyaUsAsaAubalarUvA / egidiesu cauro vigalesu cha-satta-aTeva / / 1 / / asannisannipaMcidiesu nava-dasa kameNa bodhavvA / tehiM saha vippaogo jIvANaM bhannae maraNaM / / 2 / / - jIva. pra. gA. 42-43 gAthA-52 1. veyaNakasAyamaraNe veubviya teyae ya AhAre / kevali ya samugghAyA satta ime huMti sannINaM / / 1 / / - daMDa. pra. gA. 16 / / 2010_02 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 hitopadezaH / gAthA-54, 55, 56 - ahiMsAyAH svarUpam, zreSThopamayA ahiMsAdharmasya mAhAtmyaM ca / / kimadhikaM dayAdharmasya?, satyaM, santyeva dAnAdayo dharmAH zarmAdvaitahetavaH, kintu dayAdharmapuraskRtA eva, ato ahiMsAlakSaNAd dhAnnAnyaH prakRSTatamo dharmaH / / 53 / / ityetadevopamAnadvAreNa vyavasthApayannAha - ko teyaMsI tavaNAu ko va surasahayarAo oyaMsI / ko va tarassI pavaNAo ko va mayaNAu rUvassI / / 54 / / kiM nahayalAu viulaM supaiTThA kiM ca dharaNivaTThAu / ko ano vi hu dhammo jIvadayAo visiTTayaro / / 55 / / yugmam / jIvadayAtaH ka ivAnyo'pi dhammoM viziSTataraH prakRSTatamaH / yathA kim? yathA tapanAd dinakarAt, ka ivAnyastejasvI ? pradIpamaNitArakenduprabhRtitejasvivarge tasyaivAdhikatejasvitvAt / kazca surasahacarAd apara ojasvI? surAH sahacarA anujIvino yasyeti vyutpattyA surasahacaraH-zacIpatiH / ojyapauruSoSmAyitaH / ataH ka ivAnyastasmAdojasvI? tasyaiva sakalasuracakrazakratvAt / kazca pavanAt prabhaJjanAdanyastarasvI vegavAn ? gajavAjidvIpimRgAdivegavadbhyastasyaivAtivegavattvAt / ko vA madanAt pradyumnAt rUpavAn ? purUravAprabhRtibhyo'pi tasyAtisurUpatvAt / tathA nabhastalAd antarikSAt kimivAnyad vipulaM vistIrNam? tasyaiva lokAlokavyApakatvAt / kiM ca dharaNIpRSThAt supratiSThaM nizcalam ? sakalAcalAvacUlasya cAmIkaradharAdharasyApi tadAdhAratvAt / kimuktaM bhavati? yathA tapanAdibhyastejasvitvAdiguNairnAnyaH prakRSTatamastathA ahiMsAlakSaNAd dharmAnnAnyaH parabhAgavAniti bhAvaH / / 54 / / 55 / / prANiprANaprahANaparitrANe eva yathAkramaM pApapuNyArambhasambhRtinimittamiti darzayannAha - nihaNaMto pANigaNaM pAvaTThANaM na kiM samArabhai / rakkhaMto puNa taM ciya punaTThANaM na kiM jIvo / / 56 / / nighnan vinAzayan, prANigaNaM sattvasaGghAtaM, jIvaH kiM nAma pApasthAnaM na samArabhate? gAthA-55 1. zacIpatiH-zacate madhuraM vaktIti zacI / - a. ci. nA. zlo. 175 / / zacyAH patiH zacIpati: yaugikatvAt zacIza: paulomIza ityAdayaH / - a. ci. nA. svo. TI. zlo. 173 / / 2. purUravA - pUrU rauti purUravAH, "vihAyassumanas' (uNA-976) ityasi nipAtyate / - a. ci. nA. svo. TI. 701 / / 2010_02 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH |gaathaa-57, 58 - jIvahiMsAyAH pApArambhaH, jIvarakSAyAH puNyArambhazca ||praannighaatmnissttpussttihetuH / / 61 keSvasatyAsteyaprabhRtiSu pApasthAneSu na pravarttate ? 'samastapApaprArambhANAM jIvavadhamUlatvAt'? tathA sa eva jIvastameva prANigaNaM jantujAtaM rakSanAtmAnamiva pratipAlayan kiM nAma puNyasthAnaM nopakramate ? 'sakalapuNyArambhapuNyAhamaGgalarUpatvAt prANidayAyAH' ? / / 56 / / aparaM ca - evaM pi tAva kaTuM pAvaM ti muNatayA'vi jaM keI / vasaNagaNatappaNaTThA pANivahe saMpayaTTati / / 57 / / etadapi tAvat kaSTam / viziSTavivekavatAmaratihetu yat kecidavivekinaH prANivadhe jIvasaMhAre pravarttante / kiM kurvanto'pi? vidanto'pi / kiM? tat pApamiti / 'mahate pApAya prANaprahANam' iti jAnanto'pi / kimarthaM tarhi pravarttante? ityAha-vyasanagaNatarpaNArtha 'vizeSeNa asyante kSipyante durgatau jantava ebhiriti vyasanAni' madyamAMsamaithunAsevanaprabhRtIni, teSAM santarpaNAya-pUrtaye / na khalu jantujAtakadannavyasanAni pUryante, atastAvadamISAmaihikasukhAbhilASalavalubdhamanasAmenasi pravRttiH / / 57 / / ye tu dharmadhiyaivAdharmakarmasu pravarttante teSAM pravRttimanuzocayannAha - eyaM puNa kaTThayaraM sakkaM souM pi kaha sayanehiM / jaM kei pANighAyaM karaMti kira dhammabuddhIe / / 58 / / etat punaH kaSTataraM ziSTAnAM prakRSTAniSTapuSTihetuH / ata eva sakarNaiH sahRdayaiH, AstAmanumodayituM prerayituM vA / yAvat zrotumapi na zakyaM sutarAmasambaddhatvAt / yat kim? / yat svayaM naSTairanyeSAmapi nAzanaparaiH kuzAsrakAraiH preritA: kecana mithyAdhArmikammanyAH prANighAtam asumadvizasanaM, kila dharmabuddhyA kurvante / yadAhuH-tadAptAH-kadAgamakRta: 'yajJArthaM pazavaH sRSTA' gAthA-57 1. vyasanAni - 'heyaM vyasanasaptakam' vizeSeNA'syate kSipyate cittamebhiriti vyasanAni teSAM saptakam / - a. ci. nA. svo. vR. zlo. 738 / / 2. enasi - enas - azubha, pApa, duSkRtya iti bhASAyAm sa. e. / etyenaH klIbaliGgaH "arttaNibhyAM" / - (uNA. 979) iti nas / a. ci. nA. svo. vR. zlo. 1380 / / gAthA-58 1. "yajJArthaM pazavaH sRSTAH svayameva svayaMbhuvA / yajJo'sya bhUtyai sarvasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH" / / __- yo. zA. 2/33 / / iti yajJArthaM ..... zlokasya pUrtiH / / _ 2010_02 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-59 - Atmavat sarvabhUteSu pazyata / / ityAdi / ataH kathamanAdidurvAsanAvazAt svayamevAdharmakarmapravRttAH preritAzca kuzAstrakRdbhirna bhaveyurdurgatimArgajaGghAlAH prANina iti / / 58 / / na ca madhuparka-kratu-kutIrthaparizIlanAdibhirapi zarIriNAmAtyantiko duHkhamokSaH sambhavati, kintvetadvilakSaNaH ko'pi duHkhamokSopAya iti pradarzayannAha - kiM titthasatthaparisIlaNehiM kiM homasomapANehiM / pikkhaha appaM va jie rakkhaha dukkhAu appANaM / / 59 / / kiM tIrthasArthaparizIlanaiH ? tatra tIrthAni laukikAnIha prastAvAdavagantavyAni, tAni ca gaGgAgayA-godAvarI-tripuSkara-prayAga-prabhAsa-prabhRtIni / ata eteSAM parizIlanena-paricaraNena, kiM? na kiJcidityarthaH / yadi vA tIrthAnAM zAstrANAM vA laukikAnAmeva, vedavedAntasmRtipurANetihAsabhAratarAmAyaNaprabhRtInAM, teSAmapi parizIlanenAbhyasanena kim? tathA homasomapAnAbhyAM kim? tatra homo'gnikArikA-vAjinIrAjanAdiH / somapAnaM-saptatantuparisamAptau somavallIrasapAnam, upalakSaNaM ca somapAnaM yAvat brahmayajJa-devayajJa-pitRyajJa-nRyajJa-bhUtayajJAdibhiH paJcamahAyajJairvA kim? na kiJcideva / yataH kutIrthaparizIlana-yajJAvasAneSvamISvekasyApi duHkhamokSAkSamatvAt / tarhi kathamayamAtmA duHkhebhya: parirakSaNIyaH? ityAha-'pikkhahe'tyAdi / jIvAn prANinaH AtmAnamiva pazyata / yathaivAtmanaH sadaiveSTayogAyA'niSTaviyogAya ca prayatnaH kriyate tathA sarvaprANiSu, prakRtyaiva hi prANinAM duHkhabhIrutvAt sukhapriyatvAJca / anenaiva ca svAnubhavagocareNopAyenAtmAnaM duHkhAt klezajAlAt rakSata pratipAlayata / kimuktaM bhavati ? ahiMsAlakSaNAdeva dharmAdAtyantiko jIvAnAM duHkhamokSa: syAt / tIrthopAsanazAstraparizIlanayajJahomadAnAdibhyazca bhayabhItabhUtAbhayapradAnalakSaNa eva dharmaH prakRSTatamaH, na caitadArhatarAddhAntasuprasiddhameveti vAcyam, samastazAsropaniSadvidAmitareSAmapi sammatatvAt / tathA cAhusta eva - 2. javAla - atijavo'rthe "jace sto'sya jaGghAlaH" / "prANyaGgAdAto laH" / / 7/2/20 si. he. / / / gAthA-59 1. tulA - Atmavat sarvabhUteSu sukha-duHkhe priyA'priye / cintayannAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret / / - yo. zA. 2/20 / / 2. tulA - yo bhUteSvabhayaM dadyAd bhUtebhyastasya no bhayam / yAdRg vitIryate dAnaM tAgAsAdyate phalam / / - yo. zA. 2/48 / / 2010_02 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 60 Atmavat sarvabhUteSu pazyata / / dayA-hiMsayoH phalam / / - neha bhUyastamo dharmastasmAdanyo'sti bhUtale / prANinAM bhayabhItAnAmabhayaM yat pradIyate / / 1 / / varamekasya sattvasya dattA hyabhayadakSiNA / na tu viprasahastrebhyo gosahasramalaGkRtam / / 2 / / kapilAnAM sahastraM tu yo dvijebhyaH prayacchati / ekasya jIvitaM dadyAt kalAM nArghati SoDazIm || 3 || yo dadAti sahasrANi gavAmazvazatAni ca / abhayaM sarvasattvebhyastaddAnamatiricyate // 4 // madhenudharAdInAM dAtAraH sulabhA bhuvi / durlabhaH puruSo loke yaH prANiSvabhayapradaH / / 5 // mahatAmapi dAnAnAM kAlena kSIyate phalam / bhItAbhayapradAnasya kSaya eva na vidyate / / 6 / / dattamiSTaM tapastaptaM tIrthasevA tathA zrutam / sarvANyabhayadAnasya kalAM nArghanti SoDazIm // 7 // ekataH kratavaH sarve samagravaradakSiNAH / ekato bhayabhItasya prANinaH prANarakSaNam ||8 // na taddAnAni sarvANi kuryuryajJA yathoditAH / sarvatIrthAbhiSekAzca yat kuryAt prANinAM dayA / 9 // [ 1 tadevaM sakalaprekSAvatpratiSThito'yamahiMsAlakSaNa eva dharmaH samyagAtmano duHkhamokSAyeti / / 59 / / kiM vA bahubhirabhihitaiH saMbhRtArthamevAha " 2010_02 - jaM kiM pi suhaM loe taM jANaha pANirakkhaNasamutthaM / jaM ca duhaM taM savvaM ghorAo pANighAyAo / / 60 / / 63 AstAM tAvallokottaranarAdhyakSeSu svargamokSAdiSvahiMsAdharmasamutthaH sukhaprakarSaH, ihApi loke yat kimapyArogyasaubhAgyasurUpasamRddhibandhuratvopAdeyavacanatvaprabhutvAdikaM sukhamIkSyate tat sarva prANiprANarakSaNasamutthaM dayAdharmasamudbhUtaM jAnIta / tathA AstAM rauravanarakatiryagAdiSu, ihApi yat kimapi daurgatya-daurbhAgya-roga-zoka-paraparAbhavAdikaM duHkhamasumatAmIkSyate tat sarvaM ghorAnistrizaM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-61, 62 - dayA-hiMsayoH phalam / / prANivadhasya phalam / / duradhyavasAyajanitAn prANighAtAdavagacchateti / / 6 / / pUrvagAthottarArdoktamevArthaM vizeSato vyanakti - karacaraNanayaNasavaNuTThaghANaviyalA vilINalAvanA / jaM 'uvajaMti narA taM pANivahassa phalamasuhaM / / 1 / / tat prANivadhasya sattvonmathanasya, nikhilamapiphalaM vipAkaH / kiMviziSTam? ashubhNshubhetrm| yat kim? yadasmin jagati evamprakArA narA: prANinaH samutpadyante / tAneva vizi-naSTikaracaraNanayanazravaNauSThaghrANavikalA: hastapAdanetrakarNAdharanAsikAdyavayavavirahitAH / ata eva vilInalAvaNyA: vigalitalavaNimaguNAH, tadetat sarvaM prANyupamardasyAvazyaM phalamiti / / 6 / / etadeva dRSTAntena spaSTayati - acaMtaniraNukaMpA kAUNaM pANighAyaNaM ghoraM / jAyaMti miyAputtu bva bhAyaNaM tikkhadukkhANaM / / 62 / / kecid vivekavikalitacetaso'ta evAtyantaniranukampA: sutarAM kRpAvyapetamanasaH evaMvidhAzca kRtvA vidhAya prANighAtaM jIvavadhaM, kiMviziSTaM ? ghoraM raudraM raudradhyAnAnubandhi, tatazca jAyante bhavanti kimbhUtAH? bhAjanaM pAtraM, keSAM? tIkSNaduHkhAnAM duHsahAsukhAnAM / atrodAharaNamAha - ka iva? mRgAputra iva / mRgAdevIprasUtatvAt mRgAputranAmA vakSyamANasvarUpaH / sampradAyagamyazca mRgAputravyatikaraH, sa cA'yam - / prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbudIve dIve bhArahe vAse miyaggAmanAma nayare hutthA / tassa NaM bahiyA uttarapuracchime disI bhAge nandaNapAyave nAmaM ujANe hutthA / tattha suhumajakkhAyayaNe hutthA / tattha NaM miyaggAme nayare vijayanAmakhattiyarAyA parivasai / tassa NaM miyA nAma devI hutthA / tAsiM ca miyAputte nAmaM dArae hutthA / jAiaMdhe jAimUe jAibahire jAipaMgule huMDe / natthi NaM tassa hatthA vA pAyA vA kannA vA - gAthA-61 1. uppajjati pAThAntaraH / / gAthA-62 1. sthA. 10 ThA. / vipA. zru. 1. sU. 2/7 madhye mRgAputrasya vyatikaro dRzyate / / 2. jAiaMdhe tti - jAtyandho janmakAlAdArabhyAndha eva / 3. huMDe ya tti - huNDakazca sarvAvayavapramANavikalaH / 2010_02 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-62 - prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / acchI vA nAsA vA / kevalametesiM aMgovaMgANaM Agiimitte yAvi hutthA / tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtadAraya rahassiyaMmi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI viharai / tattha NaM miyaggAme nayare ege jAiaMdhe purise parivasai / se NaM purao daMDeNa pagaDDijamANe phuTTahaDAhaDasIse / macchiyAcaDayareNaM AlihijjamANamagge gehe gehe koluNNapaDivayAe "vittiM kappemANe viharai / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva tattha samosarie / parisA niggA vijae ya rAyA mahAvibhUIe vaMdaNavaDiyAe tattha samAgae / se vi NaM "jAiaMdhe purise eyamaDhe sucA nisamma tatthAgae samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto jAva vaMdai namasai jAva pajjuvAsai, tao NaM dhammo kahio / rannA saha paDigayA parisA / tae NaM bhagavaM goyame taM jAiaMdhaM purisaM pAsai / pAsittA jAyasaDDe jAva evaM vayAsI / asthi NaM bhaMte ! kei purise jAiaMdhe, haMtA asthi / kahi NaM bhaMte ! se jAiaMdhe purise? evaM khalu goyamA ! iheva miyaggAme nayare vijaya vo miyAe devIe miyApatte dArae jAiaMdhe / natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA jAva Agiimitte / tae NaM se bhagavaM goyame jAyakouhalle samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai jAva evaM vayAsI / icchAmi NaM bhaMte ! tubbhehiM abbhaNunAe samANe miyAputtaM dArayaM pAsittae / ahAsuhaM devANuppiyA / tae NaM bhagavaM goyame haTTatuDhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo paDinikkhamai / paDinikkhamittA jugaMtarapaloyaNAe purao iriyaM sohemANe jeNeva miyAe devIe gehe teNeva uvAgacchai / tae NaM sA miyAe devI bhayavaM goyamaM ijamANaM pAsai, pAsittA haTThatuTThA jAva evaM vayAsI / saMdisaha devANuppiyA ! kimAgamaNappaoyaNaM / tae NaM bhagavaM goyame evaM vayAsI / janaM devANuppie tava puttaM pAsiuM havvamAgae / tae NaM sA miyAdevI miyAputtassa dAragassa 4. AgaI Agaimette-vipA. zru. 1. sU. 2. mu. madhye / Agai Agaimette tti-aGgAvayavAnAm AkRti:____ AkAraH, kiMvidhA? ityAha-AkRtimAtram-AkAramAtraM nocitasvarUpetyarthaH / / 5. rahassiya tti - rAhasike - janenAvidite / / 6. phuTTahaDAhaDasIse tti phuTTanti-sphuTitakezasaMcayatvena vikIrNakezam, haDAhaDaM ti atyarthaM zIrSe ziro yasya sa tathA / 7. macchiyAcaDagarapahayareNaM vipA. zru. 1 sU. 3 mu0 / / macchiyAcaDagarapahayareNaM tti makSikANAM prasiddhAnAM caTakarapradhAno vistaravAn yaH prahakaraH-samUhaH sa tathA / athavA makSikAcaTakarANAM tavRndAnAM yaH prahakaraH sa tathA tena / / 8. aNNijamANamagge vipA. zru. 1 sU. 2 mu. / aNNijjamANamagge tti anvIyamAnamArgaH, anugamyamAnamArgaH, malAvilaM hi vastu prAyo makSikAbhiranugamyata eveti / 9. koluNNa - koluNNa-dayA-anukampA-karuNA iti bhASAyAm / - pA. sa. ma. pR. 265 / kAluNNavaDiyAe tti pAThaH vipA. zru. 1 sU. 3 madhye dRzyate / kAluNNavaDiyAe tti kAruNyavRttyA / / / 10. vittiM kappemANe tti jIvikAM kurvANaH / / 11. jAiaMdhe tti jAterArabhyAndho jAtyandhaH / 2010_02 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 hitopadezaH / gAthA - 62 prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / 12 13 aNumaggajAya cattAri putte savvAlaMkAravibhUsie karei / bhayavao goyamassa pAe pADe, tao evaM vayAsI / ee NaM bhaMte ! mama putte pAsaha / tae NaM bhagavaM goyame evaM vayAsI / no khalu devANuppie ahaM ee tava putte pAsiuM "havvamAgae / jeNa se tava jiTThe putte miyAputte jAiaMdhe jAva paDijAgaramANI viharasi, taM NaM ahaM pAsiuM havvamAgae / tae NaM sA evaM vayAsI / se kesa NaM goyamA ! tahArUve nANI vA tavassI vA jeNa tava esa aTThe mamatAva rahassaM kAuM havvamakkhAe / jao NaM tubbhe jANaha / tae NaM bhagavaM goyame evaM vayAsI / evaM khalu devANuppie mama dhammAyarie dhammova - esae samaNe bhagavaM mahAvIre savvannU savvadarisI teNaM mama esa aTThe havvamakkhAe / jAvaM ca NaM miyAdevI bhagavayA goyameNa saddhiM eyamahaM saMlavai / tAvaM ca NaM miyAputtassa dAragassa bhattavelA "jAyA / tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI - tubbhe NaM bhaMte ! iha ceva ciTThaha jAva NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi ttikaTTu jeNeva " bhattaghara teNeva uvAgacchai / 14 uvAgacchittA vatthapariyattaNaM karei, vatthapariyattaNaM karitA "kaTTasagaDiM ginhai, ginhittA viulassa asaNapANakhAimasAimassa bharei, bharittA taM kaTThasagaDiM aNukaDDUmANI aNukaDamANI jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI / tubbhe NaM bhaMte ! mae saddhiM aNugacchaha / jeNa ahaM bhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi / tae NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTTao " aNugacchai / tae NaM sA devI 17 gas kamANIkaDDhamANI jeNeva bhUmigharae teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA cauppuDeNaM vattheNaM muhaM baMdhANI baMdhamANI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI / tubbhe vi NaM muhaputtiyAe muhaM baMdhaha / teNaM se bhagavaM goyame muhaputtiyA muhaM baMdhai / tae NaM sA miyAdevI "parammuhA bhUmigharassa duvAraM vihADe / tao NaM gaMdho niggacchai se jahAnAmae " ahimaDaei vA gomaDaei vA hatthimaDaei vA turagamaDaei vA suNagamaDaei vA / jAvatao vi atirAe se gaMdhe patratte / tae NaM se miyAputte dArae tassa viulassa asaNapANakhAimasA 12. havva - zIghra iti bhASAyAm / 13. rahassikae tumbhaM havvamakkhAe / 14. jAyA yA'vi hotthA / 15. bhattapANaghare / 16. kaTThasagaDiyaM / 17. samaNugacchati / 18. paramhI 1 - - - pA. sa. ma. pR. 943 / / vipA. sU. zru. 1 sU. 4 / / vipA. sU. 1 4 mu. / / vipA. sU. zru. 1 sU. 4. mu. / / vipA. sU. zru. 1 sU. 4. mu. / / vipA. sU. zru. 1 sU. 4. mu. / / vipA. sU. zru. 1 sU. 4 mu. / / 19. ahimaDeti vA sappakaDevarei vA jAva tato 'vi NaM aNiTThatarAe ceva jAva gaMdhe pannatte / - vipA. sU. zru. 1 sU. 4 mu. / 'aDimaDei vA sappakaDevarei vA' iha yAvatkaraNAt 'gomaDei vA suNagamaDei vA' ityAdi draSTavyam / tato vi NaM ti - tato'pi ahikaDevarAdigandhAdapi / aNiTThatarAe ceva tti / aniSTatara eva gandha iti gamyate, iha yAvatkaraNAt 'akaMtatarAe ceva appiyatarAe ceva amaNunnatarAe ceva amaNAmatarAe ceva' tti dRzyam, ekArthAcete / / 2010_02 - - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-62 - prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / imassa gaMdheNaM abhibhUe samANe "mucchie giddhe taM asaNAiyaM AsaeNaM AhArei / khippameva viddhaMsei / tao pacchA pUyattAe soNiyattAe ya pariNamai / taM pi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / tao NaM bhagavao goyamassa ayameyArUve "ajjhathie samuppajitthA / aho NaM ime dArae purA porANANaM duchinnANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM vA pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paJcaNubhavamANe viharai / na me diTThA naragA vA neraiyA vA / paJcakkhe khalu ayaM purise nirayapaDirUviyaM veyaNaM veei tti kaTTamiyaM deviM Apucchai, ApucchittA tIse gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikhutto jAva namaMsittA savvaM puvuttavaiyaraM kahei / evaM vayAsI / se NaM bhaMte ! miyAputte putvabhave ke Asi? kinnAmae? kiMguttae? kesi vA kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paJcaNubhavamANe viharai? tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre bhayavaM goyama evaM vayAsI / evaM khalu goyamA ! iheva jaMbuddIpe dIve bhArahe vAse sayaduvAre nAmaM nayare hutthA / tattha NaM dhaNavaI nAma rAyA hutthA / tassa NaM sayaduvArassa nayarassa adUrasAmante dAhiNapurathime disAbhAge "vijayavaDamANe nAmaM kheDe hutthA / tassa NaM paMcagAmasayAI "Abhoe yAvi hutthA / tattha NaM kheDe ikkAI nAma "raTakUDe hutthA / ahammie ahammannU ahamakkhAI, bahUNaM jIvANaM 20. 'mucchie ityatra gaThite giddhe ajjhovavanne' iti padatrayamanyad dRzyam, ekArthAzcetAni catvAryapIti / 21. 'ajjhasthie' ityatra ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe' iti dRzyam, etAnyapyekArthAni / / 22. 'purA porANANaM duccinnANaM' ihAkSaraghaTanA - purANAnAm - jaraThAnAM, kakkhaDIbhUtAnAmityarthaH purA - pUrvakAle, duzcIrNAnAM prANAtipAtAdiduzcaritahetukAnAm / duppaDikkaMtANaM tti duHzabdo'bhAvArthastena prAyazcittapratipattyAdinA apratikrAntAnAm - anivatitavipAkAnAmityarthaH / asubhANaM tti ___ asukhahetUnAm, pAvANaM tti pApAnAM-duSTasvabhAvAnAm, kammANaM tti jJAnAvaraNAdInAm / / 23. puvvabhave ke Asi ityata evamavadhyeyam - "kiM nAmae vA kiM gottae vA" tatra nAma-yAdRcchikamabhidhAnam, gotraM tu - yathArthaM kulaM vA, "kayaraMsi gAmaMsi vA nagaraMsi vA kiM vA daccA kiM vA bhoccA kiM vA samAyarettA kesiM vA purA porANANaM duccinnANaM duppaDikkaMtANaM asuhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANe viharai' tti / 24. goyamA itti gautama ityevamAmantrya iti gamyate / 25. vaddhamANe vipA. zru. 1 sU. 5 mu. / / 26. Abhoe tti vistAraH / 27. raTukuDe tti rASTrakUTo maNDalopajIvI rAjaniyogikaH / 28. ahammie tti adhArmiko, yAvatkaraNAdidaM dRzyam - 'adhammANue adhammiDhe adhammapaloI adhammapalaMjaNe adhammasamudAcAre adhammeNaM ceva vittiM kappemANe dussIle duvvae' tti, tatra adhArmikatvaprapaJcanAyocyate - 'adhammANue' adharma - zrutacAritrAbhAvam anugacchatItyadharmAnugaH kuta etadevamityAha - adharma eva iSTo vallabhaH pUjito vA yasya so'dharmiSTha: atizayena vA'dharmI dharmavarjita ityadharmiSThaH, ata 2010_02 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-62 - prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / vahabaMdhamAraNarae, jAva duppaDiyANaM / ahammeNaM ceva vittiM kappamANe viharai / tae NaM se raTTaUDe *vijayavaDDamANassa kheDassa paMcanhaM gAmasayANa ya "AhevacaM pAlemANe viharai / se etaM kheDaM tANi ya gAmANi bahUhiM karehi ya bharehi ya ukkoDAhi ya kuMtehi ya uvIlemANe vihammemANe tajemANe tAlemANe nidhaNe karemANe viharai / annaM ca bahUNaM rAIsaratalavara jAva vavahAresu ya suNamANe vi bhaNai na suNemi / evAdharmAkhyAyI - adharmapratipAdakaH, adharmakhyAtirvA, avidyamAnadharmo'yamityevaM prasiddhikaH, tathA'dharmA pralokayati - upAdeyatayA prekSate yaH sa tathA, ata evAdharmapraraJjanaH adharmarAgI, ata evAdharmaH samudAcAraH - samAcAro yasya sa tathA / 29. raTThakUDo vipA. zru. 1 sU. 5 mu. / / 30. 0vaDDamANassa / - vipA. zru. 1 sU. 5 mu. / / 31. AhevaccaM tti adhipatikammaM, yAvatkaraNAdidaM dRzyam - "porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragataM ANAIsara seNAvaccaM kAremANe" tti, tatra purovartitvaM-agresaratvaM, svAmitvaM-nAyakatvam, bhartutvam-poSakatvam, mahattarakatvaM-uttamatvam, AjJezvarasya-AjJApradhAnasya yatsenApatitvaM tadAjJezvarasenApatyaM kArayan niyogikai-vidhApayan pAlayan svayameveti / / 32. karehi ya bharehi ya viddhIhi ya ukkoDAhi ya parAbhavehi ya dijehi ya bhejjehi ya kuMtehi ya laMchaposehi ya, AlIvaNehi ya paMthakoTTehi ya uvIlemANetajjemANe tAlemANe niddhaNe karemANe viharai / iti pATha: vipAkasUtramudritapratimadhye dRzyate / - vipA. zru.1 sU. 5 / / karehi ya tti karaiH kSetrAdyAzritarAjadeyadravyaiH / bharehi ya tti teSAmeva prAcuyaiH / viddhIhi ya tti vRddhibhiH kuTumbinAM vitIrNasya dhAnyasya dviguNAdergrahaNaiH vRttibhiriti kvacit, tatra vRttayo rAjAdezakAriNAM jIvikAH / ukkoDAhi ya tti laJcAbhiH / ukkoDA (dai.) ghUsa, rizavata iti bhASAyAm / pA. sa. ma. pR. 141 / / parAbhaehi ya tti parAbhavaiH / dejjehi ya tti anAbhavaddAtavyaiH / bhejjehi ya tti yAni puruSamAraNAdyaparAdhamAzrityagrAmAdiSu daNDadravyANi nipatanti kauTumbikAn prati ca bhedenodgrAhyante tAni bhedyAni atastaiH / kuMtehi ya tti kuntakam - etAvad dravyaM tvayAdeyamityevaM niyantraNayA niyogikasya dezAderyat samarpaNamiti / laMchaposehi ya tti laJchA cauravizeSaH saMbhAvyante teSAM poSAH poSaNAni taiH / AlIvaNehi yatti / vyAkulalokAnAM moSaNArthaM grAmAdipradIpanakaiH / paMthakoTTehi ya tti sArthaghAtaiH / uvIlemANe tti avapIlayan bAdhayan / vihammemANe tti vidharmayan-svAcArabhraSTAn kurvan / tajjemANe tti kRtAvaSTambhAn tarjayan-jJAsyatha re yanmama idaM ca idaM ca na datse ityevaM bheSayan / tAlemANe tti kazacapeTAdibhistADayan / NiddhaNe karemANe tti nirddhanAn kurvan viharati / / 33. "tate NaM se ikkAI raTThakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa bahUNaM gAmellagapurisANaM bahusu kajjesu ya kAraNesu ya saMtesu ya gujjhesu ya nicchaesu ya vavahAresu ya suNamANe bhaNati na suNemi, asuNamANe bhaNati suNemi" ityevaM pATho vipAkasUtramadhye dRzyate / vipA. zru. 1 sU. 5 / / tae NaM se ikkAI raTThakUTe vijayavaddhamANassa kheDassa satkAnAM bahUNaM 2010_02 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 62 - prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / 34 asuNamANe vi bhaNai suNemi / evaM pAsamANe ginhamANe jANamANe vi vivarIe bhaNive / eNaM kUDe eyasamAyAre subahuM pAvakammaM samajjiNemANe samajjiNemANe viharai / tae NaM tassa raTThakUDassa annayA kayAi sarIragaMsi samagaM ceva sola "rogAyaMkA pAubbhUyA / taM jahA 36 "sAse' kAse' jare dAhe kucchisUle" bhagaMdare / arisA ajIrae diTThI' muhasUle" akAra" / / 1 / / acchiveyaNA" kannaveyaNA3 kaMDU" daddare" koTThe " / seya bahUhi vijvehiya jANaehi ya batthikammAikaTTharogovasamovakkamehiM vicigicchie neya ikkeNa vi rogAyaMkeNa vimukke / tae NaM se tehiM rogAyaMkehiM abhibhUe samANe rajje raTThe ya aMteure ya mucchie ya ceva patthemANe aTTavasaTTovagae aDDAijjAI vAsasayAI paramAuM pAlaittA kAlagae imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosakAlaThiIesa neraiesa neraittAe uvavaNNe / se NaM tao uvvaTTittA miyAe devIe gabbhaMsi puttattAe uvavaNNe / tappabhiraM ca NaM devIe sarIragaMsi tivvA veyaNA pAubbhUyA / ranno ya tahA aNiTThA jAyA / jahA nAmaM pi imIse gihiuM nicchai / tae NaM sA miyAdevI taM gabdhaM bahUhi sADaNAhi sADei / jAhe ya no saMtarai sADittae tAhe akAmA ceva taM gabdhaM duhaMduheNaM parivai / tassa NaM dAragassa bhAgayasa va 40 38. neraiyattA / 39. sADaNAhi - zAtanAH garbhasya khaNDazo bhavanena patanahetavaH / 40. gabbhaM vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / / - rAIsaratalavaramADaMbiyakoTuMbiyaseTThisatthavAhANaM iha talavarAH - rAjaprasAdavanto rAjotthAsanikAH, mADambikA:-maDambAdhipatayo maDambaM ca yojanadvayAbhyantare'vidhamAnagrAmAdinivezaH sannivezavizeSaH zeSAH prasiddhAH / kajjesu tti kAryeSu prayojaneSu aniSpannesu, kAraNesu tti sisAdhayiSitaprayojanopAyeSu viSayabhUteSu ye mantrAdayo vyavahArAntAsteSu tatra mantrAH paryAlocanAni guhyAni - rahasyAni, nizcayAH vastunirNayAH, vyavahArA vivAdAsteSu viSaye / 34. "evaM passamANe bhAsamANe giNhamANe jANamANe, tate NaM se ikkAI raTThakUDe eyakamme eyappahANe eyavijje eyasamAyAre subahu pAvakamme kalikalusaM samaNijjamANe viharati" ityevaM pATho vipAkasUtramadhye dRzyate / - vipA. zruta. 1 sU. 5 / / eyakamme etadvyApAraH etadeva vA kAmyam kamanIyaM yasya sa tathA eppahANe etatpradhAnaH etanniSTha ityarthaH, eyavijje tti eSaiva vidyA- vijJAnaM yasya sa tathA eyasAmAyAre tti etajjItakalpa ityarthaH, pAvakammaM tti azubhaM jJAnAvaraNAdi, kalikalusaM tti kalahahetukaluSaM malImasamityarthaH / 35. 'rogAyaMka' tti rogA vyAdhayasta evAtaGkAH - kaSTajIvitakAriNaH / 36. 'sAse' ityAdi zloka : 'joNisUle tti apapATha: / 'kucchisUle' ityAsyAnyatra darzanAt, bhagaMdale tti bhagandaraH, akArae tti arocakaH, 'acchiveyaNAM ityAdi zlokAtiriktam, udare tti jalodaraM zRGgATakAdayaH sthAnavizeSAH / / 37. ukkoseNaM sAgarovamaTThitIsu / 2010_02 - - 69 - vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / / - vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 hitopadezaH / gAthA-62 - prANivadhavipAke mRgAputrakathAnakam / / "aTThanADIo gabbhantarappavAhAo / aTThanADIo "bAhirappavAhAo / aTTha pUyappavAhAo / aTTha soNiyappavAhAo / duve duve kanaMtaresu / duve duve acchiaMtaresu / duve duve nahantaresu / duve duve dhamaNiaMtaresu / abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca parissavamANI parissavamANI ciTThai tti / tassa NaM dAragassa gabbhagayassa ceva aggie nAma vAe pAubbhUe / jeNese dArae AhArei teNaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai / pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai, taM pi ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / tae NaM sA miyAdevI taM dAragaM huMDaM aMdharuvaM pasUyA "bhIyA samANI aMbadhAI saddAvaittA evaM vayAsI / evaM dAragaM egate ukkuruDiyAe ujjhAhi / tae NaM sA aMbadhAI rAyANaM Apucchai / tae NaM se rAyA miyAe devIe antiyaM uvAgacchai, uvAgacchittA evaM vayAsI / devANuppiye ese tujjha paDhame gabbhe taM jayaNaM evaM ujjhasi to NaM tujhaM payA na thirA bhavissai / taM eyaM taM rahassiyaMsi bhUmidharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgarAhi, jeNaM tava payA thirA bhavai / tae NaM sA miyAdevI taheva aNuciTThamANI viharai tti / se NaM bhaMte ! dArae kAlaM kigcA kahaM gacchihI / goyamA ! iha chabbIsaM vAsAI paramAuyaM pAlaittA veyaDDagiripAyamUle sIhe bhavissai / se NaM tattha kUre jIvaghAyaNarae bahuM pAvaM kammaM samajjiNittA ukkosakAlaTThiIe rayaNappabhAe neraie bhavissai / tao sarIsivesu uvavajittA sakkarappabhAe, tao pakkhIsu uvavajittA vAluyappabhAe, tao sIhesu gaMtUNa paMkappabhAe, tao urago hoUNa dhUmappabhAe, tatto itthI bhavittA tamAe, io vi maNuo bhavittA ahe sattamAe uvavajihI, tao uvaTTittA jAiM imAI macchakacchabhagAhamagarasuMsumArajalayaresu addhatterasakulakoDilakkhAiM bhavaMti / tattha NaM egamegaMsi "joNIvihANaMsi aNeyasayasahassakhutto udAittA udAittA tatthevaM bhujo bhujo paJcAissai / tao uvvaTTittA evaM cauppaesu uraparisappesu bhuyaparisappesu khahayaresu cariMdiesu teMdiesu "beMdiesu egidiesu, kaDuyarukkhesu vAuteuAupuDhavikAiesu aNeyasayasahassakhutto uvavajihI / avi ya - 41. nAlIo vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / aTThanAlIo tti aSTau nADyaH-zirAH / 42. anbhintarappavahAo / - vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / 'abbhaMtarappavahAu' tti zarIrasyAbhyantara eva rudhirAdi sravanti yA stAstathocyante, 43. 'bAhirappavahAu' tti zarIrAd bahiH pUyAdi kSaranti yAstAstathoktAH etA eva SoDaza vibhajyante 'aDhe' ityAdi kathamityAha - duve duve tti dve pUyapravAhe dve ca zoNitapravAhe, te ca kvetyAha-kannaMtaresu zrotrarandhrayoH evametAzcatasraH evamanyA api vyAkhyeyAH, navaraM dhamanya: koSThakahaDDAntarANi / / 44. huMDaM tti avyavasthitAGgAvayavam / 45. aMdhA0 vipA. zru. 1 sU. 6 mu. / aMdhArUvaM tti andhAkRtiH / / 46. 'bhIyA' ityatraitad dRzyam 'tatthA uvviggA saMjAyabhayA' bhayaprakarSAbhidhAnaikArthAH zabdAH / / 47. joNIvihANaMsi tti yonibhede / 48. teiMdiesu / - vipA. zru. 1 sU. 7 mu. / / 49. beIdiesu / - vipA. zru. 1 sU. 7 mu. / / 2010_02 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 63, 64 - jIvadayAyA mAhAtmyam / / 50 "iya hiMDiUNa saMsArasAyaraM suppaiTThiyapurammi / hohI ditto vasaho duSpiccho IyaravasahANaM / / 1 / / siMhiM vikrinto gaMgAkUlammi maTTiyaM so vi / saMcunio taDeNaM mariMDaM tattheva nayarammi ||2|| hoUNaM siTThisuo dhammaM savvannubhAsiyaM souM / hohI varacaraNadharo sAhU therANa pAsammi ||3|| ArAhiUNa sammaM pavvajjaM to suro sa sohaMme / hohI tatto vi cUo mahAvidehammi vAsammi / / 4 / / sukulamma mANusataM lahiuM paDivajjiuM ca pavvajjaM / dhuyakammaMso hoUNa kevalI tattha sijjhihai tti // 5 // iti mRgAputrakathAnakaM samAptam / / 62 / / nanu yadi jIvavadhAdevaM mRgAputra iva karacaraNAdyavayavavikalAH prANinaH samutpadyante tarhi jIvadayApratipAlanAt kimbhUtA bhavantItyAha - teyassiNo surUvA dIhAU pabalabhuyabalasameyA / huti narA taM puNa muNa jIvadayAi mAhappaM // 63 // 71 tejasvinaH samagrAGgopAGgataraGgitalavaNimajalotpIlAH / surUpAH samacaturasrasaMsthAnAH / tathA dIrghAyuSaH pravarttamAnArakAnumAne puruSAyuSajIvinaH / prabalabhujabalasametAH dRDhasaMhananatvAdatuladorbalaparikalitAH evaMvidhA narAH puruSapravarAH, yad bhavanti, he ziSya ! 'muNa' jAnIhi, punarjIvadayAyA mAhAtmyam ahiMsAdharmmArAdhanasya phalam iti / / 63 / / tat yadi vA kiyadetattejorUpAdikam ? kiM nAma dayAdharmmArAdhanAdasulabhamasumatAm ? ityAha ciMtAmaNikAmagavIsurataruNo samuiyA na taM diti / ikka viyara jIvadayA seviyA sammaM / / 64 / / - 50. se NaM tato aNaMtaraM uvvaTTittA supaiTThapure nagare goNattAe paccAyAhiti / se NaM tattha ummukka jAva bAlabhAve annayA kayAiM paDhamapAusaMmi gaMgAe mahAnaIe khalIyamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlagae tattheva supaiTThe pure nagare seTThikulaMsi pumattAe paccAyAissati / se NaM tattha ummukkabAlabhAve jAva jovvaNama tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaM soccA nisamma muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaissa ti, se NaM tattha aNagAre IriyAsamie jAva baMbhayArI / se NaM tattha bahUI vAsAI sAmannapariyAgaM pAuNittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvvavajjihiti / se NaM tato aNaMtaraM cayaM yattA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavaMti aDDhAI jahA daDhapainne sA ceva vattavvayA kalAo jAva sijjhihiti / evaM khalu jaMbU samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTThe pannatte tti bemi / ayaM pATho ityatra vipAkasUtra madhye dRzyate / vipA. zru. 1 sU. 7 / / 2010_02 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 65, 66 - jIvadayAyA mAhAtmyam / / kila cintAratnakAmadhenukalpadrumANAmeko'pi prArthitaH samarthaH samagrapraNayimanorathasArthaM pUrayituM kiM punaH samuditAH ? paramevaM sthUlalakSA api kalpavRkSAdayaH samuditAzca yugapat sarvoghe dAnomukhA api tad vitarItuM na prabhavanti, yadekaivAsahAyA jIvadayA samyak trikaraNazuddhayA sevitA dadAti / iyamatra bhAvanA - kila cintAmaNyAdayo hi sarvAtmanA santuSTA apa prANinAmaihikasukhamAtrasaGghaTana eva paTiSThAH, ahiMsAdharmastu paramparayA paramaduSprApaparamapadamapi pradAtumalambhUSNurataH kathametena tulA pUrveSAmiti / / 64 / / 72 dayAdharmmadRDhavratAnevopastauti dhannA gahiUNa imaM, gurumUle malakalaMkaparimukkaM / pAlaMti pAuNati ya, phalamamalamimIi acireNa / / 65 / / dhanyAH sukRtino gRhItvA pratipadya imAM prANidayAM gurumUle gItArthagurujanopAnte na svamanISikayA / etAvatA satkarmApi gurvAjJayaiva vidheyamiti darzayati, pratipadya ca pAlayanti nirvAhayanti / kimbhUtam ? 'malakalaGkaparimuktAM' atIcArarajobhiradUSitAm / atha kimasyAH pAlanena? ityAha-'pAuNaMti' prApnuvanti / kiM tatphalam ? svargApavargalakSaNam / kiMviziSTam ? amalam avadAtamitara-gatyapekSayA, katham ? acireNa bhavASTakAbhyantara ityarthaH / / 65 / / atha dRSTAntamAha - - jaha teNa puliMdeNaM, muNivayaNasamiddhasuddhasaddheNaM / paDivannA jIvadayA, bIyabhave phalavaI jAyA / / 66 / / 'yathA' iti dRSTAntopanyAse / yathA tena kathAnakoddiSTena pulindena zabareNa munivacanasamiddhazuddhazraddhena sAdhUpadezadviguNitasadvAsanena, pratipannA aGgIkRtA jIvadayA prANirakSA dvitIyasminneva bhave phalavatI jAtA iti / sampradAyagamyaM ca pulindasaMvidhAnam / taccedam - / / jIvadayAmAhAtmyopari narakesarinarapatikathAnakam / / jalarAsinivasaNAe velAvaNaviulamehalaguNAe / veyaDDaniyaMbAe kAliMdIveNidaMDAe ||1|| surasiMdhusiMdhugholira - hArAvalilaliyamajjhadesAe / siribharahavAsavasuhA - vilAsiNIe tilayabhUyaM // 2 // suvibhattatipacacara - caukkavararAyamaggasohillaM / atthi pasatthapayatthaM kusatthalaM nAma varanayaraM / / 3 / / 2010_02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / 73 dakkho dakkhinaparo parovayArI piyaMvao saralo / cAI kayantrU uU dhammakammanirao jaNo jattha / / 4 / / lAyannanitrayAo uvvaNajuvvaNapasAhiyaMgIo / suviNIyAo susIlAo jattha kira purapuraMdhIo / / 5 / / ttthaasinisiykrvaal-dNdddohNddiyaarignnmuNddo|jylcchivcchvilsir-nyporissrlbhuyjuylo||6|| dappubbhaDabhaDabhaDavAya - ghaDiyabhiuDImaDappakapparaNo / jasabharabhariyadiyaMto rAyA narakesarI nAma / / 7 / / tassAsi sayalaavaroha - rohaNAyalamahIi mANikkaM / jiyasuravahusuMdarA devI narasuMdarI nAma / / 8 / / aha annayA nariMdo vaMdArunariMdaviMdasaMkinne / atthANaMmi niviTTho visiTThanevatthasaMchAo / / 9 / / picchai pasaMtarUvaM rUvaMtarasaMThiyaM va rairamaNaM / kulaputtayamegaM dAravAlaviNiveiyaM purao / / 10 / / aha teNa paNayapuvvaM puvvaM piva paricieNa naravaiNo / osahivalayasaNAho paNAmio varamaNI ego / / 11 / / bhaNiyaM ca puhaipurahUya ! dUyarUvehiM tuha guNagaNehiM / ahamAvajiyacitto patto kajaMtarapavatto / / 12 / / asthivaMjhAvijAjAmiNicaujAmajAvabhAviphalA |ajNciysaasupuris!mhsijjhutujhstrijjhaa / / 13 / / anaM ca savvakAmappayAivijAi sAhaNasahAyaM / bhuvaNe vi ikkamallaM pikkhAmi na vIra ! tuha tullaM / / 14 / / pattaM ca kinhacaudasidivasaM vihiyA ya sayalasAmaggI / uttarasAhagabhAvaM paDivajau paNayakappatarU / / 15 / / eso ya maNI maNavallahAi daiyAi laMbhio moliM / avi AjammaM vaMjhA jAyae sunayasuyaheU / / 16 / / osahivalaeNimiNA dAhiNabhuyasaMgaeNa raNaraMge / sakkAo vina saMkA kAyavvA kimavarariUNaM / / 17 / / iya tassa sovayAraM vayaNaM soUNa patthaNAsAraM / vimhiyamaNeNa ghaNakougeNa aMgIkayaM ranA / / 18 / / bhaNiyaM ca mahIyalamINakeuNA heuNA imeNeva / jai tujjha ihAgamaNaM tA bhaNa kiM me na pajattaM / / 19 / / rUvaM caDaNasarUvaM dujIhajIhAcalaM jae jIyaM / taDitaralaM tArunaM uvayAru ciya thiro ego / / 20 / / kaivayadiNapAhuNaeNa haMta deheNa dehiNo kahavi / uvayAradhaNaM jai ajiNaMti naNu akkhayA huMti / / 21 / / ittiyamitteNaM ciya jai sijjhai tuha samIhiyaM kahavi / tA sajjo esa jaNo uvajujau jattha abhiruiyaM / / 22 / / iyavayaNasavaNaviyasaMta - vayaNakamaleNa takkhaNA teNa / Apucchio nariMdo kayasaMgAreNa peyavaNe // 23 // aha viulanahayalabhamaNaparisuDhiyarahaturaMgu vva / atthayagirisihara'saddalathalIsu alliyai divasayaro / / 24 / / jAo jayacakkhUvihupayaDapayAvo vi bhuvaNamitto vi |jnnditttthilNghnnijjo diNAvasANaMmi diNanAho / / 25 / / unnayapayAo paDiu tti hayapayAvu tti viyaliyavasu tti / dIvaMtaraMmi calio lIhAhIlAbhaeNaM va / / 26 / / aha saMjharAyamisao diNesadaiyaMmi kAlapattaMmi / kosuMbhanivasaNaM piva samujjhiyaM divasalacchIe / / 27 / / taha tIi ceva tasseva soyasaMtAvatAviyaMgIe / mIlaMti vayaNanayaNovamAiM kila kamalasaMDAiM / / 28 / / tissAcevayaniyahiyayadaiyadIharapavAsavivasAe |ghnnksinnkuNtlaalibviluliyaatimirriNcholii / / 29 / / kimavaramimIi tuTuMtahAramuttAhala bva gayaNayale / rehaMti kaMtijalasacchahAuttArAu tArAu / / 30 / / iya taMmi baMdhuIbaMdhuraMmi jAe paosasamayaMmi / saMbharai bhUmibalo kulauttayadattasaMkeyaM / / 31 / / gAthA-66 1. saddala - zAdvala-harita, harA ghAsa iti bhASAyAm / / - prA. sa. ma. pR. 862 / / 2010_02 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / to sevAvasarasamAvaDaMtasAmaMtacittadorIhiM / nivvattiyaArattiyamaMgalio vAravilayAhiM / / 32 // pUittu pUNije sammANeUNa mANaNAarihe / sayalavisajjiyaloo rAyA vAsaharamallINo / / 33 / / tattha ya niyaniyaThANaTThiesu kaMcuiyaAyarakkhesu / AlAvahAsaparitosiyAsu avaroharamaNIsu // 34 / / nIladugUlAvaraNo karakaliyakarAlakAlakaravAlo / osahivalayapasAhiya - vAmeyaracaMDabhuyadaMDo / / 35 / / niviDakaicchiyakakkho kakkhaMtarao alakkhapayacAraM / nIhariya nayararatthAu kamai teNaM ciya kameNaM / / 36 / / aha vijukiraNapAvINayAi ullihiyanahayalaM sAlaM / laMghai lIlAi pahU paMcamuho siharisiharaM va / / 37 / / to bhamirabhUya-ghUghUiraghUya-kilikilirakAlaveyAle / DamaDamira-DAiNIgaNe vimukkalallakkaDakkAre / / 3 / / jaliraciyAnalaparipakkamaDayapalakavalaNAulapisAyaM / visai asaMbhaMtamaNo peyavaNaM meiNINAho / / 39 / / to lihiya maMDalaMtaravimukkapajaliradIvasanaviyaM / niyapahapauttacakTuM pikkhai kulaputtayaM rAyA / / 4 / / aha teNa sabahumANaM dAhiNapAsaTThiyassa naravaiNo / vihiyA dehe rakkhA baddho sIse sihAbaMdho / / 41 / / bhaNiyaM ca paMcamo taM si logavAlesu to tuha samakkhaM / ayamArabbhai jAvo avahiyahiyaeNa hoyavvaM / / 42 / / iya bhaNiUNa kayAsaNabaMdho baMdhurataraMgasaMThANo / daranamiyavayaNanayaNo tallINamaNo Thio jhANe / / 43 / / itthaMtaraMmi jAmiNijAme paDhame samosaraMtammi / niyahuttamAvaDataM vimhayavipphAriyacchijuyaM / / 44 / / niyai nivo naramegaM suMdararUvaM payaMpiraM eyaM / kiM sagaM ciya jAyaM taM vayaNaM jogasiddhIe / / 5 / / jaM sakkhaM ciya dIsai maMDalamAlihiyamiha mahIvalae / dIsai maMtajjhAI tassuttarasAhao taha ya / / 46 / / tAjaitahevaeyaMtAmajjhavihousayalamahilasiyaM |iybhnniru chiyacalaNesunivaDiosonariMdassa / / 47 / / ratrA vi esa vibbhIsiya tti avahIrieNa teNuttaM / mA mA mahAyasa tuma avahIrasu maM bihIsi tti / / 48 / / paJcaiyajoiNIvayaNaperiyaM muNasu maM mahAbhAga ! / kajaMtareNa keNai uvaTThiyaM niyasamIvaMmi / / 49 / / iya bhaNiraM bhaNai nivo haMho ko taM si kahasu katto vA / kassAesA kaM pai samAgao keNa kajeNa / / 50 / / aha viNayaviraiyaMjalipuDeNa niyahiyayanimmalattaM va / payaDaMtaeNa ajuNadasaNaMsumiseNa teNuttaM / / 51 / / asthittha rayaNauranayaramamaranayaraM va mahiyaloinnaM / nayaraMjiyaniyaloo rAyA riumaddaNo taMmi / / 52 / / tassa raisuMdarIe devIe uyarasaravaramarAlI / ikka chiya niravanassa naMdaNA caMdaleha tti / / 53 / / ahigayakalAkalAvA kameNa sA mayaNarAyahANiva / juvajaNamaNaummAyaNa - mahu bvaNavajubvaNaMpattA / / 54 / / soUNa tIi lAyantralaharilaDahattaNaM viNIyavaI / patthai piyaraM so vi hu na dei se pAvanirao tti / / 55 / / nisuo ya teNa puhaIsareNa kaiyA vi sugurupayamUle / jiNapatratto dhammo nimbhinnakukammagaNamammo / / 56 / / tappabhii ceva veraggamaggasaMsaggabhaggamohabalo / sAsayasuhAbhilAsI vAsIcaMdaNasamANamaNo / / 57 / / niravajAhArarao 'ciyattaaMteuro nirAsaMgo / vavahAramittao chiya bahumatrai rajakajjAiM / / 58 / / __2. ciyatta - parityakta / / - pA. sa. ma. pR. 326 / / 2010_02 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / 75 ciMtai ya daMtacitto dhanno so vAsaro kayA hohI / migacAriyaM carissaM nissaMgo jaMmi egAgI / / 59 / / jai vi hu cittaM sAvajajogao savvahA maha niyattaM / nicchammadhammanimmANasahayaro taha vi na hu deho / / 60 / / eso ya jA na aja vi vimoio gehavAsapAsAo / tA kaha jahuttajiNasAsaNuttacArittanivvAho // 61 / / aha kaha Nu mae appA eyAo rajaduTTharikkhAo / moeyavvo avvo huM nAyaM ayamihovAo / / 6 / / asthi kusatthalasAmI rAyA narakesarI samaM teNa / amhANa ciraparUDho paNao anibaMdhaNo ceva / / 3 / / so ya viNIo cAI piyaMvao vikkamI daDhapainno / navajuvvaNo surUvo dhammaparo paruvayArI ya / / 64 / / tA tassa caMdalehaM sayaMvaraM pesiuM sayaM ceva / pANimuyaNami tIse nIsesaM demi rajjasiriM / / 5 / / na ya tassa rajadANaM kanAdANaM ca kulapasUyassa / aNuciyarUvaM ti maNe kAuM sacivANa sAhei / / 66 / / tehi vi taheva paDivajiyaMmi vayaNami sAmisAlassa / kAUNa pANipIDaNajuggaM sAmaggiyaM ranA / / 67 / / bhaNio seNAhivaI raNadhavalo bhadda ! caMdalehamiNaM / narakesariNo gaMtUNa paNayapuvvaM paNAmesu / / 68 / / bhaNiyavyo ya tae so jaM uciyaM maha kulassa nehassa / taM tAva mai vihiyaM tae vi kulaeNa hoyavvaM / / 69 / / aha sumuhatte cauraMgasinasaMchannameiNIvalao / calio seNAhivaI kameNa patto ya addhapahe / / 70 / / aha viulajalaM sariyaM duvvAvaNagahaNaparisaraM tattha / daTTaNamuppayANaM diNamegaM kuNai sinavaI / / 71 / / to nhANapANaparinibbuyaMmi seNAjaNaMmi taM rayaNiM / voliya kuNai payANaM pacUse jAva camUnAho / / 72 / / tAva na picchai taM caMdalehakumariM tao sasaMbhaMto / hA kahameyaM ti samaMtao vi vikkhivaI sinAI // 73 / / te vi hu diNAvasANe sutrA vutrA vivatramuhasohA / sibire milaMti sabve niSphalabhamaNA namiravayaNA / / 74 / / aha vAmapANipaNihiyavayaNe seNAhive sasoyaMmi / pattA atakkiya ciya puvvaM pi hu pariciyA tassa / / 75 / / siddhAesA kira jogasiddhinAmeNa jogiNI tattha / abbhuTThiyA tao sA sasaMbhameNaM camUvaiNA / / 76 / / bhaNiyaM ca sAhu bhayavaI duhiyaM niyaputtayaM muNeUNa / niyadaMsaNeNa vihio mahApasAo amoheNa / / 77 / / tA kuNasu pasAyaM harasu majjha AcaMdakAliyamakittiM / sAhesu kahiM maha sAmisAlataNayA haDA keNa / / 78 / / aha paNihANabaleNaM muNiUNaM kannagAgayaM savvaM / eyamiha pattakAlaM ti bhaNai puttaya ! nisAmesu / / 79 / / sAgeyasAmiNA niyayamittavijAharappaogeNa / duItanAmaeNaM duIteNaM haDA katrA / / 8 / / so ya na sajjho divvappaogavajassa tujjha tA vaccha ! / iha ceva saMnivesiya sinnaM taM vaza egAgI / / 1 / / 'bhUiTThArayaNIe kusatthalapurassa bAhiramasANe / muhapattaM kulauttaM jhANaparaM taM nirikkhihasi / / 8 / / jo tattha tassa hohI uttarasAhaganaro mahAbhAgo / so tuha vuttaniveyaNeNa sAhijamajiNihI / / 83 / / sohaMnaNuraNadhavalotuhacevasamAgaosamIvaMmi |taathkunnsumhaays!jh saphalaparissamohomi / / 84 / / aha bhaNai bhUminAho haMho raNadhavala ! dhavalacario si / paDivatrakajanivvAha - maMtharojaM samubviyasi / / 5 / / hA kaha mae vi esA kAyavvA patthaNA tuha amohA / aja vi na siddhavijo jaM vijAsAhago esa / / 8 / / ___3. bhUiTThA (bhUteSTA) AzvinakRSNAcaturdazI-kAlIcaudasa iti bhASAyAm / / - pA. sa. me. pR. 657 / / ___ 2010_02 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / aMgIkao ya uttarasAhagabhAvo mae jameyassa / taM nivvAhamapAuNiya saJcasaMdho kahaM homi / / 87 / / tAginhamiNaMpaDivakkhalakkhavikkhevadakkhamakkhevA |oshivlyNavivaasvovijhtNnprihvi / / 8 / / eyaMca kusatthalapatthivassa dijAsi siddhaniyakajo / iya bhaNiya bhUmivaiNA visajjio saharisaM eso / / 89 / / aha taMmi gayaMmi khaNaMtaraMmi purahUyapariciyadisAe / baMbhaMDabhaMDabhaMjaNapavaNo jAo mahAnAo / / 10 / / tassAyannaNakhaNasAvahANahiyayaMmi meiNInAhe / payaDiyasayaladiyaMtaM phuraMtamaNikiraNajAlehiM / / 11 / / kaNakaNirakiMkiNIrava - puNaruttapauttatAlasaMgIyaM / divvavimANaM avayarai samiruddhayadhayavaDADovaM / / 12 / / aha tAo vimANAo dehapahApahasiyAharaNakantI / tavaNijapuMjapiMjarachAyA mAyAmai vva sirI / / 13 / / vaggaMtakhaggakheDaya - kulisaMkusakaliyakarayalacaukkA / avayarai viyasiyamuhI devI vijuppabhA nAma / / 14 / / gayaNagaya jhiya pabhaNai ho vasuhAsahoyara ! suNesu / eyassa ahaM na hu maMtavAiNo maMtamAhappA / / 15 / / itthAgaya mhi kiM puNa paNihANabalA samassiyaM tumae / eyaM nAuM tuha puvvaputrapabbhArahiyahiyayA / / 9 / / eso ya purA maha nizcabhesaNAmittacattasattehiM / parihario uttarasAhagehiM bahuso hayAsehiM / / 17 / / arihai pasAyamahuNA ahiTThio punnarAsiNA tumae / maha varadANeNa imassa hou tuha daMsaNaM sahalam / / 18 / / tuha teyataviyataNuNo muNiNo iva moNamassiyA pikkha / maha bhizA tuha bhesaNasamujayA lajirA purao / / 19 / / iya bhaNiya niyavimANe kuvalayadaladIharAiM nayaNAI / vAvAriMtI devI darahasirI saharisaM bhaNai / / 10 / / e ehi caMdalehe ! vacche ! pasayacchi ! acchivicchohaM / vikkhivasu hiyayanAhe taNusohAmahiyarainAhe / / 101 / / iya tIi siddhavayaNAi vayaNao tAu varavimANAo / nayaNANa amayavuTThi vva kanagA jhatti oinnA / / 102 / / aha taM kAUNa kare devI naradevamevamAlavai / esA mae narAhiva ! kosalavaidhavalagehassa / / 103 / / hA pANanAha ! hA guNaagAha ! hA hiyayadaiya ! hA suhaya ! / hA suppasatthalakkhaNa ! hA bhuvaNavilakkhaNAyAra ! / / 104 / / suvisuddhobhayapakkhA tuha mANasavAsalAlasA caliyA / ahameeNa marAli vvaduTThariTeNa avahariyA / / 105 / / savvattha vahasi narakesari tti atyatriyaM niyaM nAmaM / jai tA kiM narapheruM dudaMtaM damasi no nAha ! / / 106 / / iyAi vilavamANI caMdamuhI tassa caMdasAlAe / diTThA tuha virahakarAliya tti ittheva ANIyA / / 107 / / tA hou imA maha tujjha paDhamadaMsaNauvAyaNaM bAlA / aNuginhAmi ya evaM samattajAvaM mahAbhAyaM / / 108 / / aha karakamalaM kulaputtayassa sIsaMmi saMThavemANI / pabhaNei putta ! uTThasu jAyA tuha suppasannA haM / / 109 / / sijjhaMtu sayalakAmA hutu avAmA ya mAiNo maMtA / uva jasu maha mAhappakappataruNo phalaM viulaM / / 110 / / iya devIvayaNaviyaMbhamANaromaMcakaMcuiyagatto / anbhuTThai kulautto mahApasAo tti jaMpaMto / / 111 / / paMcaMgacuMbiyadharo dharAhirAeNa so samaM teNa / paNamai devi duvvAraduriyadaMdoliniddalaNiM / / 112 / / ANaMdabAhajalaluliyaloyaNA devayA vi kumarIe / savvaMgINAharaNaM divvaM dINArakoDiM ca / / 113 / / 2010_02 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / 77 dAUNa bhUminAhaM kulauttaM caMdalehakumariM ca / nivadhavalahare muttuM jhaDatti asaNaM jAyA / / 114 / / aha vijujoyasamappabhAi vijuppabhAi devIe / vIikvaMtAi nivaM kulautto saharisaM bhaNai / / 115 / / sijhaMti kaha Nu amhArisANa kIvANa maMtadevIo / jai na kuNasi saMnijhaM anibaMdhaNabaMdhavotaM si / / 116 / / kiM kiM jannovakayaM kiM kiM taM jaM tae maha na dinnaM / kaje aNannasajjhe sAhijaM ajiNaMteNaM / / 117 / / aNumanesu maM saMpai niyajaNaNIcaraNapaNamaNanimittaM / sijhaMtu tujjha maNavaMchiyAI dIhAuo hosu / / 118 / / to taM visajiUNaM naranAho niyamaNe khaNaM kiMpi / saMThaviya caMdalehaM kulatherINaM samappei / / 119 / / aha annayA sarAge uvaTThie disivaiMmi puvAe / viyalai nIladugUlaM va sajjhaseNaM timirapaDalam / / 120 / / naliNimaNadaiyakomalakarapuTThapaoharAi takkAlaM / viyalaMti gayaNalacchIi seyabiMdUvamA tArA / / 121 / / pariluliyanayaNatArAu lhasiyadhammillagalirakusumAo / taliNoyarIu ramaNIu niti piyavAsagehAu / / 122 / / nhAUNa gayaNamaMdAiNIi vIsamiya udayasiharaMmi / uksappaMti sapaNayaM pabhAyapavaNA naliNalacchiM / / 123 / / iya taMmi sAhujaNabahumayaMmi jAe pabhAyasamayaMmi / kayatakAliyakizzo rAyA atthANamallINo / / 124 / / sAmaMtamaMDalesaraseNAvaisatthavAhasaMvAhe / tattha kusatthalasAmi paDihAro vinnavai evaM / / 125 / / riumaddaNassa rayaNaurasAmiNo kira varUhiNInAho / puhaiparamesaraM taM raNadhavalo dadrumahilasai / / 126 / / taM soUNa nariMdo sumaraMto tassa puvvavuttaMtaM / taM ANavei ava(vi)laMbameva evaM pavesesu / / 127 / / daMsijamANamaggo viNayapareNaM duvArapAleNa / aha pavisai raNadhavalo puhaipurahUyaatthANaM / / 128 / / to paDhamae daMsaNi ziya savimhao ciMtae camUnAho / haMta kimeyaM taiyA jo rayaNIe mae diTTho / / 129 / / uttarasAhagabhAveNa patthio niyayakajasAhijaM / su chiya esa nariMdo namaMtasAmaMtakamakamalo / / 130 / / iya ciMtanto daMDaappaNAmapuvvaM nivaM namaseuM / dinAsaNe nisano sa saMnihANe nariMdassa / / 131 / / muNiyatayAhippAo sappaNayaM patthivo bhaNai eyaM / haho sumarasi raNadhavala ! rayaNikhaNaparicayaM citte / / 132 / / saMjAyapaJcaeNaM to vinattaM varUhiNIvaiNA / kiM kiMpi devapAyANa amuNiyaM atthi bhuvaNe vi / / 133 / / dudaMtadamaNavaiyaramaha puTTho patthiveNa vinavai / deva ! ahaM taiya chiya calio cauraMgabalakalio / / 134 / / patto ya so mae niyapurAo migayAphsaMganIhario / vikkhitto ya samaMtA dappiTeNaM maha baleNaM / / 135 / / aha mukkasIhanAo suhaDo savaDaMmuhosa to bhiDio / bhiuDIkaDappaduppicchavayaNakamalo viDappuvva / / 136 / / tattha na te mAyaMgA na turaMgA rahavarA na te johA / je tassa sarAsaNacakkamukkasarasalliyA neya / / 137 / / aha teNa mandareNa va mahijamANaM parakkamadhaNeNa / niyabalajalahiM avaloiUNa phurio mamAmariso / / 138 / / to kovakavaliyamaI visumariuM mahosahIvalayaM / taM pai pahAvio haM ahikkhivaMto girA evaM / / 139 / / re re duheta ! kayaMtadaMtajaMtaMtarAlamacireNa / maha sAmisAladhUyaM dhuvaM haraMto samalliyasi / / 140 / / iya bhaNiro jAva karemi tassa nisiyAsiNA kira pahAraM / to teNa thaMbhio me huMkAreNeva bhuyathaMbho / / 141 / / aha bAhutthaMbhaviyaMbhamANa-ninbharaparAbhavunbhaMto / kiMkAyavvavimUDho ciTThAmi khaNaMtaraM jAva / / 142 / / 2010_02 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / taavaahivihuriyssvrsaaynnmimhmnnmimhmhio|sosaamisaalpaayppsaaiooshiivlo||143|| aha jAge sai caMgeriyAu ANittu phullabaDueNaM / vihiyavivihovayAro so baddho maha bhuyatthaMbhe / / 144 / / to tahasaNamitteNa tassa sAgeyasAmiNo galiyaM / gAliyaviriyassa karakaDiyaDAu satthaM ca vatthaM ca / / 145 / / aha maha suhaDehiM paDicchiyaMmi sahasa tti taMmi naranAhe / kAyavvakaMdisIyA palAiyA pariyaNA tassa / / 146 / / tatto khaNaMtareNaM muNiyasarUvA suhAsaNAsINA / dhariyadhavalAyavattA vayapariNaivisarisasarUvA / / 147 / / bhaDacaDayareNa mahayA samAgayA tattha tassa naravaiNo / jaNaNI majjha piucchA devI paumAvaI nAma / / 148 / / abbhuTThiyA mae sA sappaNayaM paNamiyA sabhiceNa / dinAsaNe nisannA evaM bhaNiuM samADhattA / / 149 / / jANAmi putta ! niyaduTThaputtaduviNayavilasiyaM sayalaM / kiM puNa imassa vihiyaM akizcamavi niSphalaM vihiNA / / 150 / / jaM sA tuha sAmisuyA avahariyA NeNa mukkamereNa / pariNayaNatthaM abbhatthiyA ya aNuNayasahassehiM / / 151 / / saavihubaalaanrminjiminhsinbhaasimnnNpi|viylaavilvikevlmuddisiykustthlaahivii / / 152 / / aha taiyatijAmAe ghaNacaDupaDuIhiM nivaidUIhiM / aNuNijaMtI kuTTimatalAu keNAvi avahariyA / / 153 / / tA muMca imaM maha dehi puttabhikkhaM vivakkhavikkhivaNa ! / jAo jahatthanAmo samaradhurAdhAraNeNa tumaM / / 154 / / iya tIi vayaNapavaNeNa caMdalehA'vahAraduhadahaNo / savisesaM pajalio maha maNagahaNaMmi naranAha ! / / 155 / / ahavihavajuvaijaNavilasiyaMvasayalaMpinipphalaMkaliuM / tmuvkkmmesosmppioniypiucchaae||156|| totANapaNayabhaNiyANi nayaranayaNAiyANi avagaNiuM / katthai raimalahaMto samAgao tumha payamUle / / 157 / / tA pasiya tUraha lahu kattha vi anesaNAkae tIe / Aisaha mamaM pi kahiM pi tIi kaje niyayabhignaM / / 158 / / iya bhaNiya taMmi virae darahasirosaharisaMbhaNairAyA / raNadhavala ! vayaM kiMcI lahimo jitNihaannemo||159|| kaha nAha ! imaM ii vimhaeNa puTTho naresaro teNa / sayalaM sAhai kumarIi vaiyaraM taM jahAvittaM / / 160 / / tattheva pANipIDaNamimIha hohi tti saha camUvaiNA / niyajaNayarAyahANiM visajiyA rAiNA kumarI / / 161 / / kaivayadiNehiM sayameva cauraMgacamUsamUhapariyario / rayaNauraM saMpatto akkhaMDapayANaehiM imo / / 162 / / tassAgamaNe rohiNiramaNassa va uggamaMmi mayaraharo / riumaddaNanaranAho na mAi hariseNa aMgesu / / 163 / / aha sumuhutte nivvattiesu kiJcesu guttathairIhi / dijantesuM dANesu kaNayakariturayapamuhesu / / 164 / / vajantesu caubvihaAujesuM gabhIraghosesu / nacaMtIsuM karaNappaogacauraM puraMdhIsu / / 165 / / gijaMtesu kinnarasarAhiM vilayAhi dhavalageesu / vittaM vicchaDDeNaM pANiggahaNaM nivasuyAe / / 166 / / aha taMmi ceva divase ahisitto sattibhattisaMjutto / riumaddaNeNa ratrA niyae narakesarI rajje / / 167 / / bhaMDAriyakkhaDaliyagaiMdamaMDaliyasAhaNiyapamuhA / niyaniyanioganivvAhaNAya saddAviyA purao / / 168 / / taha seNAvaisAmaMtamaMtipamuhehiM sAsaNaM sirasA / ubbUDhaM narakesariranno riumaddaNasseva / / 169 / / iya kayakijho dINAiyANa dAuM maNicchiyaM dANaM / rayaNauranarAhivaI tiNamiva parihariya rajjasiriM / / 170 / / 2010_02 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / gaMtaM tahAvihANaM therANaM aMtie viNikkhaMto / abbhasiyaduvihasikkho mukkhatthI tavai tibbatavaM / / 171 / / narakesarI virAyA appaDihayasAsaNo kuNai rajjaM / jugavigamasamayadussaha- sahassakarakharatarapayAvo / / 172 / / devI vi caMdalehA ohAmiyamayaNataruNitaNusohA / narakesariNA saddhiM bhuMjai viule mahAbhoe / / 173 / / puttIo pavaramaNI pubbiM kulaputtayAu jo patto / so tIi molimauDaggamaMDaNaM rAiNA vihio / / 174 / / devIviinnasavvaMgasaMgiAharaNakiraNajAlehi / ujjoyantI dasa disimuhAI vilasai jahicchaM sA / / 175 / / rAyA vi kayAi kusatthalaMmi kaiyAi rayaNauranayare / vilasai AraNaazyakappesuM anuyaiMdu bva / / 176 / / kAlakkameNa paDiputraputraparamANusAraghaDiya vva / saMjAyA se taNayA dunhaM pi hu aggamahisINaM / / 177 / / naravikkama tti narasuMdarIi vissuyaparakkamuktariso / devIi caMdalehAi taha ya harivikkamakumAro / / 178 / / ahigayakalAkalAvA samatthasatthatthasatthapAragayA / gayaturayadamaNaniuNA rAhAvehe'higayarehA / / 179 / / savvAuhohavibuhA nijuddhajuddhesu duddharA dhaNiyaM / joga tti kaliya do vi hu juvarAyANo kayA ranA / / 180 / / itto ya mANusuttaragiriparikhittaMmi mANuse loe / paMciMdiyasannINaM maNogayatthe muNemANo / / 181 / / gAmAgaranagaragayANa bhavvajantUNa ciraparUDhAiM / vayaNosahIhi saMsayasallAI uddharemANo / / 182 / / varacaraNakaraNarayaNohabhariyasIlaMgatuMgarahavahaNe / dhariuddharakhaMdhehiM muNivaravasabhehiM pariyario / / 183 / / viharaMto saMpatto kusatthalapurassa bAhirujjANe / riumaddaNamuNinAho caunANamahoyahI bhayavaM / / 184 / / kalApakam / / tassAgamaNe AkaMThapIyapIUsarasapavAhu va / savvaMganivvuikara harisaM narakesarI patto / / 185 / / aha saha juvarAIhiM dohi vi dohiM pi aggamahisIhiM / sAmantamantimaMDaliyasidvisatthAhapamuhehiM / / 186 / / pAsaTThiyaraNadhavalo calio tappAyapaNamaNanimittaM / cauraMgacamUbharabhagga - bhogipuMgavaphaNAbhogo / / 187 / / tatto muNiMdadasaNa - ciyattachattAirAyakakuhoho / ANaMdabAhajalaluliya - loyaNo pulaiyasarIro / / 188 / / dAuMpayAhiNAtiya-malIyatalamiliyakarakamalakoso |pNcNgcuNbiydhrouvvisispriynnonmiuN / / 189 / / aha sajalajalaharArAvagahiraghosAi saMsayaharAe / savaNasuhAi girAe pAraddhA desaNA guruNA / / 190 / / haMho mahANubhAvA ! jIvo sakaDehiM kammanigaDehiM / appANamappaNa ciya baMdhai lUya vva lAlAhiM / / 191 / / tehi ya dupputtehiM va sayaM samuppAiehiM pAvehiM / kira kattha kattha vuttho dutthamavatthaM na pAuNio / / 192 / / tahAhi - ghoraMdhAre narayakuhare chiMdaNubhiMdaNAI, nAsAvehaMkaNagurubharArohaNAI tiritte / atthabbhaMso paribhavabhayA rogasogA naratte; IsArosA cavaNaviyaNA pesabhAvA suratte / / 193 / / iya gaIsu caussu vi dussahaM, duhamaNaMtamaNaMtabhavubbhavaM / / ahisahati jamittha sarIriNo; vilasiyaM khalu kammariUNa taM / / 194 / / 4. ohAmiya de0 abhibhUta, tiraskRta iti bhASAyAm / / - pA. sa. ma. pR. 206 / / 2010_02 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / kasAyA visayA jogA pamAo'viraI tahA / micchattamaTTaruddANi eyANaM tu nibaMdhaNaM / / 195 / / tA kasaha kasAe damaha iMdie mUlao micchaM / joge ruMbhaha viraI dhareha nihaNaha pamAyariuM / / 196 / / ajiehiM eehiM jIvo kammehiM nicchiyaM vijio / vijiehiM eehiM kiM jaM na hu tihuyaNe vijiyaM / / 197 / / taha attanivisesaM vacchallaM kuNaha sayalapANigaNe / jIvadaya ciya jIyaM jaM jiNadhammassa rammassa / / 198 / / cittakkhittaparUDhAi suddhasaddhAjaleNa sittAe / NaM pANidayAvallIi uyaha mAhappamappaDimaM / / 199 / / sukuluggamAipattA atucchalacchIvilAsavarasAhA / rajjAilAbhapasavA jaM sA saggApavaggaphalA / / 200 / / kinna sarasi jaM tumae esA ArAhiyA parabhavaMmi / phaliyA ya ittha jamme haho narakesarinariMda ! // 201 / / iyasuNiyaraNadhavalo munninaahNbhlpulypriklio|vinvinaah !sAhasusavittharaMrAyaNocariyaM / / 202 / / puTviM pi punapagarisamanbhuyabhUyaM imassa picchaMto / puvakayasukayasavaNe sayAvi bhayavaM sayanho haM / / 203 / / aha bhaNai muNivariMdo jai evaM suNasutA camUnAha ! viMjhADavIi eso Asi purA kila pulindanaro / / 204 / / maMDaliyacaMDakodaMDa - khaDDiuDDamaraharihariNajUho / vilasai samaM jahicchaM samacittAe puliMdIe / / 205 / / aha atrayA bhamaMteNa teNa girikANaNe muNI ego / siyakhANubhinnacaraNo diTTho guruveyaNAvivaso / / 206 / / payaI niddayassa vi tassa tao taM tavonihiM daTuM / tahabhaviyavvattaNeNaM maNami karuNA samucchaliyA / / 207 / / to uvasappiya paNamai pucchai iha mAma]sANavaNe bhayavaM / ko AgamaNe heU kaha vA viddho pao tumha / / 208 / / ahabhaNai muNIbhaddaya !nayatthamahakiMpikANaNekajaM / kiM puNapahapabbhaTThAiha titritavassiNoamhe / / 209 / / viyaDADavIi paDiyA tattha ya parisakkaNaM kuNaMtassa / maha paMsupaDalapacchannakhANuNA khaMDiyaM caraNaM / / 210 / / aha niyakammavivAgaM uvaTThiyaM taM tahA maNe muNiuM / te do vi mae bhaNiyA aNagArA gAravavimukkA / / 211 / / haMho mahANubhAvA ! eyaM aibhIsaNaM mahAratnaM / harihariNasappasahUla - richariMcholisaMchannaM / / 212 / / samuvaTThiyaM ca evaM maha garuyamasAyaveyaNIyakammaM / tA vayaha bhayaha tubbhe gAmAgaragAmugaM maggaM / / 213 / / jai maM atullavacchallapilliyA milliu na vaJcihaha / dehassa saMjamassa ya tA'vassaM saMsao tumha / / 214 / / tamhA gurulahubhAvaM paribhAvaha niyamaNami gIyatthA / tinhaM pi avatthANe maraNaM gamaNe mamegassa / / 215 / / ivAisujuttIhiM saMThaviUNaM aNicchamANA vi / ajeva mae bhaddaya ! visajjiyA do vi te muNiNo / / 216 / / kIluppADaNisaMrohiNIhiM divvosahIhiM aha sahasA / pauNo kao muNiMdo teNa puliMdeNa karuNAe / / 217 / / taM tassa akittimavacchalattaNaM bhAvibhUribhadaM ca / paricitaMto citte muNivasabho bhaNiumADhatto / / 218 / / bho bho mahAyasa ! tae carittapANe ya iyarapANe ya / rakkhaMteNaM maha kahiyamappaNo ghaNadayAluttaM // 219 / / tA jaha duhiyaM daTuM maM pai karuNA paNulliyA tumae / taha jai harihariNAisu havija tA kiM na pajjattaM / / 220 / / saggami amaravaiNo niddhamaNe kimigaNassa khuddassa |mrnnbhyNmismaanne kaha kIrau pANinivahavaho / / 221 / / jaha niyasarIramahigica paJcavAyaM jaNo vivajei / taha jai savvajiANaM dehe tA huna kimajuttaM / / 222 / / khnnmittcittsNtaavhaarinnokhnnubhoynnsske|hii hI atthaM nijaijiyANasayalo vijiyloo||223|| 2010_02 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-66 - jIvadayAviSaye narakesarinarapatikathAnakam / / kIrau evaM pihuhuja uvasame nahu chuhAi jai ano / ko viuvAo ajarAmarA una palAsiNo vijae / / 224 / / bhUovamaddaNaM tA vimuMca bhaddaya ! duraMtaperantaM / puvovayArao vi hu eso hu mahovayAro me / / 225 / / aha tahabhaviyavattaNaotahAvihassAvi tassa hiyayaMmi / saMkantaM muNivayaNaM vayaNaMpivadappaNatalaMmi / / 226 / / viramai pANivahAo majaM vajei pariharai pisiyaM / ginhai abhiggaho nisibhoyaNaviramaNAINi / / 227 / / to tadesiyamaggo muNivasaho vihario jahAbhimayaM / sabaro vihu sakalatto pAlai pANovame niyame / / 228 / / aha pesalaphaladalakaliyapANavittissa tassa sabarassa / volINesuMkaivayadiNesu sahasA vaNe taMmi / / 229 / / kharapavaNapaNulliyaveNupavvasaMghaTTaNAsamullasio / jugavigamasamayasAmarisagirIsanayaNAnalu vva davo / / 230 / / kuviyavihivilasieNa va duniggijjheNa teNa dahaNeNaM / taNakaTThapuSphapattAi bhAsarAsIkayaM sayalam / / 231 / / vaNadavatAviyataNuNo savve tavvAsiNo tao sabarA / egaM agAhasalilaM mahAdahaM saNiyamoinnA / / 232 / / niddaDDesuM phalamUlakaMdapamuhesu tesi bhakkhesu / nicchubhiuM macchAI tao tao te samAraddhA / / 233 / / vaNadavapakkAI pulliMdaesu mINAI kavalamANesu / so puvvutto vutto puliMdodao niyapulindIe / / 234 / / bhaviyavyAvaseNaM saMghaDiyaM saMkaDaM imaM tAva / eeNaM ciya bhakkheNa kinna pANesa volesi / / 235 / / uvasaMte davadahaNe puNaravi lINA vaNaMtaraM kiMpi / nivvAhissAmo nimmalAI niyayAiM niyamAiM / / 236 / / aha Isi vihasiUNaM bhaNiyaM sabareNa hariNasAvacchi ! |sutthaasu avatthAsuMko na samattho vae dhariuM / / 237 / / vasaNakasavaTTaesaM sucariyacAmIyaranna nivvaDai / jesiM tesiM kaha kaMThabhUsaNattaM lahai loe / / 238 / / tAmA mayacchi maNasA vi pAvacariesu kuNasu ahilAsaM / paDivannaniyamanivvAhaNeNa jaM hoi taM hou / / 239 / / jIvaMte vayajIve mayAvi jIvaMtayA suyaNu amhe / taMmI puNo vivanne jIvaMtA vi hu maya yeva / / 240 / / icchAi sujuttIhiM saMThaviyA sA taheva paDivatrA / niMdiyaniyaduariyA jAyA abbhujayA niyame / / 241 // iya nibbUDhapainnaM taM mihuNaM vaNadavaMmi uvasaMte / atraMmi vaNaniguMje saMkantaM lalai lIlAe / / 242 / / kAlakkameNa mariuM so sabaranaro naresabaddhAU / teNa sukaeNa jAo eso narakesarI rAyA / / 243 / / sA vi hu sabbarI mariuM sucariyaleseNa teNa uvavannA / puvvAvatthAi imA maha taNayA caMdaleha tti / / 244 / / jaM puvvabhave niyamo maNasA kalusIkao khaNamimIe / teNAvahArajaNiyaM maNoduhaM kiMpi aNuhUyaM / / 245 / / tA jai visuddhasaddhammakammanimmANavirahiyAe vi / jIvadayAe ikkAi jAyae erisA riddhI / / 246 / / tA kiM ladbhUNa sumANusAisAmaggiyaM na ujamaha / sAvajavajaNeNaM bhavvA nivvANasuhaheuM / / 247 / / iya muNivaivayaNAo dhammuvaesaM ca puvvajammaM ca / narakesarI nariMdo soUNaM saviNayaM bhaNai / / 248 / / bhavabhayaharAiM bhayavaM saMsayadalaNAI pasamasArAiM / dhannANa kannakuhare caraMti tumhANa vayaNAI / / 249 / / tA jAva savvasAvajavajaNujogamegacitto haM / ArAheuM sammaM kAlAibalaM parikalemi / / 250 / / tA tAva sAvagattaM Arovasu desavirairUvaM me / evaM pi sAsayapuraM kiMpi vilaMbeNa pAuNai / / 251 / / sammattamUlAiMduvAlasAvivayAiMditrAiMgurUhiMtassa / visuddhasaddhaNapaDicchiyAiMsaputtadAreNanaresareNa / / 252 / / 2010_02 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 hitopadezaH / gAthA-67 - anukampAdAnasya svarUpam / / vaMdiyamuNiMdacalaNo nivaI niyarAyahANimallINo / kappasamattIi gurU vi vihario annadesesu / / 253 / / rAyA vi vayaraveruliya - phalihadaliehiM daliyapAvANaM / kArei niyayadese bhavaNAiMjiNindacandANaM / / 254 / / savvAvayavohaviNissaraMta - dippaMtakaMtipaDalAo / appaDimAo paDimAo tesu tesiM nivesei / / 255 / / siyasaddalaMchiyANaM gaMbhIrimavijiyacaramajalahINaM / saMsayaharANa lehei putthae samayasatthANaM / / 256 / / cAuvvanaM saMghaM nigghAiyavigghasaMghamagghei / tassovayAraehiM vatthUhiM tahappagArehiM / / 257 / / jiNapatratte dhamme rattANaM aTThimiMjarAeNaM / taha vacchallamatullaM samANadhammANa payaDei / / 258 / / jarajajarANa dINANa sayaNarahiyANa sAvayAINaM / akkhaliyabhoyaNakae sattAgAre pavattei / / 259 / / jalayarathalayaranahayara - pabhiINaM sayalapANinivahANaM / savvattha amAghAyaM ghosAvai niyayadesaMmi / / 260 / / ghusiNaghaNasAramayamaya - caMpayakeyaisuvatrajAIhiM / paramiTThINaM pUrva sAsayadivasesu kArei / / 261 / / paharisapapphullapuraMdhi - vaggagijaMtajiNaguNolIo / paivarisaM painayaraM rahajattAo pavattei / / 262 / / jtthyjmmnnnikkhmnn-naannnivvaannpbhiinnojaayaa|titthyraannNtaaostitthbhuumiiophaasei / / 263 / / evaM kayakAyavvo ucchUsu vva gahiyarasavisesesu / orAlesuM visaesu nirahilAso nivo jAo / / 264 / / to naravikkamakumaraM ahisiMcai peie nie rajje / harivikkamaM ca rayaNaurabhaTTibhAve nivesei // 265 / / sayamavi gIyatthANaM therANaM aMtie virattamaNo / saMkanto sa mahappA tahappagAreNagAratte / / 266 / / suyasAgarapAragaouvasaggaparIsahehiM akkhobho |uvsmrsnivvaaviy-ksaaydhnnomhiymynno / / 267 / / paraloyabhIruehiM vinihaNiyaduddataaMtarariUhiM / aMgIkayatthasatthehiM samaNasuhaDehiM pariyario / / 268 / / narakesarirAyarisI musumriymohjohmaahppo| parahiyakAmo vasuhAi vihariuM ciramapaDibaddho / / 269 / / nirAsittA micchaM maNabhavaNao micchapaDimaM / pavittaM sammattaM Thaviya bhaviyANaM muNivaI / / sa pajaMte bhattaM parihariya mAsaM aNasio / samuppanno dhano kira navamageviji tiyaso / / 270 / / iya narakesariratro vattiyaM acchariyabhUyamavagamma / savisesaM jIvadayAi jayaha mohaM muyaha bhavvA ! / / 271 / / iti jIvadayAyAM narakesarinarapateH kathAnakaM samAptamiti / / 66 / / zrIH / / sAmpratamabhayadAnopasaMhArAya anukampAdAnopakSepAya cAha - iya bhaNiyamabhayadANaM bhavvANa narANa sivasuhaniyANaM / aNukaMpAdANaM puNa bhaNAmi dukkhattasattesu / / 67 / / iti pUrvoktaprakAreNa virAdhanArAdhanodAharaNadvayopetaM bhaNitamabhayadAnam / kiMviziSTaM ? bhavyAnAM nRNAM zivasukhanidAnam nirvRttisaukhyanibandhanam / abhavyAnAM karuNApariNAmasyaivAbhAvAt / idAnIM punaH kramaprAptaM dvitIyam anukampAdAnaM bhaNAmi, keSu ? ityAha - 2010_02 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-68, 69, 70 - anukampAdAnasya svarUpam / / duHkhArttasattveSu asAtodvejitajantuSu / / 67 / / duHkhArttasattvabhedAnAha - dINANamaNAhANa ya baMdhavarahiyANa vAhivihurANa / cArayapaDiyANa viesiyANa vasaNAvalIDhANaM // 68 / / aMdhANa ya paMgUNa ya kuNINa khujANa vAmaNANaM ca / bAlANa ya vuDDANa ya chuhiyANa pivAsiyANaM ca / / 69 / / evaMvihANa pANINa diti karuNAmahanavA jamiha / taM aNukaMpAdANaM bhannai sannANasAlIhiM / / 70 / / sajjJAnazAlibhirvarajJAnodbhAsamAnastIrthakRtprabhRtibhistadanukampAdAnaM bhaNyate / tat kim? yad dadati vitaranti / ke? karuNAmahArNavAH kRpA'kUpArAH / keSAM? prANinAm / kiMviziSTAnAm? evaMvidhAnAm procyamAnasvarUpANAm / tAnevAha - dInAnAM dhanarahitAnAM tathA'nAthAnAM pativirahitAnAM, bAndhavarahitAnAM jJAtivargaviyuktAnAM, vyAdhividhurANAM kAzazvAsajvarAtIsArAdirogaglapitAnAM, cArakapatitAnAM guptigRhavAsitAnAm, vaidezikAnAM bhraSTa panthazramitAnAM, vyasanAvalIDhAnAM rAjakRtopadravaprabhRtibhirvyasananipatitAnAM, andhAnAM sannadRzAM, paGgunAM apadAnAM, kuNInAM karavirahitAnAM, kubjAnAM AsevitavApa(?) [ekapArzvahInalakSaNAnAM] vAmanAnAMkharvazAkhAnAM, bAlAnAM zizUnAM, vRddhAnAMjaratA, kSudhitAnAM bubhukSAkSAmakukSINAM, pipAsitAnAM jalapAnavirahitAnAM dAhazoSAkulAnAM ityarthaH, evaMvidhA bhikSukAH anye aprAptazarmANaH antarAyadAnAntarAyakarmodayA[da]paraiH pIDitAH kSudhArtAH svakarmaniratAH svAdhInakRtAnizcayAH [asvAdhInakRtanizcayAH] parapuruSArthAparAnabhilaSiti[Santi / evaM ca svAdhInadhanAnAM sAkSAtkRtaduHkhAtidehinAmapi puMsAM yadi citte manasi anukampA kRpA na bhavettadA bhavyatve muktigamanayogyatve bhrAntiriva bhrama iva, abhavyaprANinAmeva prAyastathAkarkazatvasambhavAt / / 68 / / 69 / / 70 / / gAthA-70 1. paraH - zreSThaH puruSArthaH yeSAM te parapuruSArthAH, zreSThaparAkramiNa ityarthaH / athavA pareSu hetvarthe saptamI, parebhyaH puruSArthaH yeSAM te iti parapuruSArthAH paropakAriNa ityarthaH, tataH karmadhArayaH / / 2. mUlagranthapratiSu ataH paramekA gAthA adhikA asti sA saTIkapratyoH nAsti / tadyathA - saMte vi cittavitte diDhe satte vi tikkhadukkhatte / aNukaMpA jai citte na huja bhaMti vva bhavyatte / / 71 / / ata: paraM 'bhAvijai0' iti gAthA-72 iti kramAGkena darzitA asti / 2010_02 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-72,73, 74, 75 - anukampAdAnasya mAhAtmyam / / kiJca - bhAvijai bhavvattaM pANidayA pAuNei parabhAgaM / sammattaM ca visujjhai aNukaMpAe viyaraNeNaM / / 72 / / anukampAvitaraNena dayAdAnena bhAvyate prakAzyate bhavyatvaM siddhigamanayogyatvaM / abhavyAnAM hi kautaskutI kRpA / tathA prANidayA parabhAgaM guNotkarSaM prApnoti / dayAvata eva dInAdidarzanAt kRpAdAnopalabdheH / tathA samyaktvaM vizuddhyati nirmalIbhavati, anukampAdAneneti / / 72 / / dInAdisamuddharaNaM ca nAtyantamasukaramuttamasattvAnAmityAha - pANINa pANasaMrakkhaNAya pANe vi naNu paNAmati / iha keI sattadhaNA kA gaNaNA bajjhavatthUNaM / / 73 / / ihAsmin jagati kecit sattvadhanA: sattvameva dhanaM yeSAM te tathA, sarvottamasattvanilayAstAvat prANinAM prANasaMrakSaNAya jIvitaparitrANAya, nijaprANAnapi, nanu nizcayena upanayanti / mAyApArApatazyenavyatikare megharathanaranAthavat / bAhyavastUnAM tu dhanadhAnyAdInAM kA gaNanA? / prANadAnApekSayA sukaratvAttaddAnasyeti / / 73 / / anukampAdAnasyaiva mAhAtmyamudIrayati - riddhIo viulAo abhaMguraM bhUribhogasAmaggiM / jaM bhuMjaMti narA taM aNukaMpAdANamAhappaM / / 74 / / tadanukampAdAnasya mAhAtmyaM vaibhavam / yannarAH prANino bhuJjate nirvizanti / kAH? riddhI: sampadaH / kathambhUtAH? vipulAH saGkhyAtItAH / tathA bhUribhogasAmagrIm samagraviSayagrAmaprakarSam / kiMviziSTAm? abhaGgurAm akhaNDitAm / tadetadanyadapyevaM prakAramanukampAdAna mAhAtmyamavaseyam / / 74 / / tathA - dINAIsu dayAe dito na kayAi niSphalo puriso / pAusapajanno iva dubbhikkhAisu viseseNa / / 75 / / dInAdiSu pUrvoditeSu dayayA'nukampayA dadAnaH puruSaH kadAcidapi kasminnapi deze kAle vA 1. eSA gAthA mUlagranthapratISu nAsti / sampA0 / / 2010_02 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / na niSphala: phalazUnyo na bhavati / atraiva vizeSamAha - durbhikSAdiSu avamAdiSu vizeSaNa savizeSaH / ka iva? prAvRTparjanya iva ghanasamayaghana iva / durlabhA hi durbhikSe dAtAro dhArAdhArAzceti / / 75 / / atra dRSTAntamAha - jaha teNa siTThisAgaradattassa sueNa somadatteNa / aNukaMpAdANAo pattA bhogA iheva bhave / / 76 / / yatheti dRSTAntopanyAse / yathA tena sAgaradattazreSThina: sutena somadattena ihaiva bhave asminneva bhave-janmani bhogAH zabdAdayaH anukampAdAnAt prAptAH lebhire / / 76 / / sampradAyagamyA ca somadattakathA / sa cAyam - / anukampAdAnamAhAtmyopari somadattakathAnakam / / asyaiva jambUdvIpasya kSetre bharatanAmani / pUrvottare vidigbhAge mathuretyasti pUrvarA / / 1 / / prAsAdazRGgairuttuGgaiH kSIraDiNDIrapANDuraiH / aGkarita ivAbhAti yasyAM dharmaH pade pade / / 2 / / maNitoraNatejobhirdhvastadhvAnte divAnizam / udayaH sthitaye yasyAM kevalaM zazi-bhAsvatoH / / 3 / / sUryopalamayaH zAla: kAlindIjalavIcibhiH / yatrArkakarajaM tApaM naktaM sikto'pi nojjhati / / 4 / / candropalAlavAlaiH svairnizi pIyUSapUritaiH / gRhodyAnadumA yasyAM nadI-devAmbunispRhAH / / 5 / / jalakelicyutairinArI mRgamadozcayaiH / parabhAgaM dadhau yatra kAlimA yamunAjale / / 6 / / asaGkhyanidhayo yasyAM paurAH saurAjyaraJjitAH / tRNAyApi na manyante zrIdaM navanidhIzvaram / / 7 / / svarNastUpena divyena tuGgena maNisAnunA / prakAzayati yA jambUdvIpamadhyAvaneH zriyam / / 8 / / tasyAM vikramaseno'bhUd vikramAkrAntabhUrnRpaH / yasya vikrama evAbhUt sainyamanyat tu maNDanam / / 9 / / yasya dhArAdhare kSetrasIgni sandarzitonnatau / rAjahaMsagaNairneze kvApi deze visaMsthulaiH / / 10 / / maulAmAtyAdayo yasya pumarthA iva saMhatAH / parasparavirodhena rAjyakAryANi tenire / / 11 / / prajAsu nidadhe naiva yathA ko'pyapade padam / tadvadindriyavarge'pi tasya svaparazAsituH / / 12 / / zayAno'pi yathAkAlaM sa nItinalinIraviH / cAraikSaNairjajAgAra naktaMdinamatandritaH / / 13 / / tathA prajAvanImeSa siSeca nayavAribhiH / yazaH kusumabhRt sA'bhUt karaprApyaphalA yathA / / 14 / / dadhurdharAdhipA mUrdhni yathA tasyaiva zAsanam / tathaiva hi nije so'pi sarvajJasyaiva zAsanam / / 15 / / tasyAmeva puri prAjyapuNyasambhArabhAjanam / zreSThI sAgaradatto'bhUd bhUmibhUyiSThasampadAm / / 16 / / ___ 2010_02 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / mahArambho'pi sadayaH prabhaviSNurapi kSamI / manasvyapi vinIto yastyAgavAMzcAvikatthanaH' / / 17 / / palvalAnAM payAMsIva phalAnIvAdhvazAkhinAm / sarvasattvopayogIni tasya vittAni dhImataH / / 18 / / vinopadezakaM dharmarahasyamavidannapi / nAdharmakarma vidadhe prakRtyaiva sa zuddhadhIH / / 19 / / kalpaguriva vRkSeSu pakSIndra iva pakSiSu / RkSanAtha ivaHSu sa paureSu purassaraH / / 20 / / kulazIlavayorUpairanurUpA priyAsya tu / babhUva zrImatI patyunetrakairavakaumudI / / 21 / / guNavibhUSaNAnyaGge sUnRtoktyAsyamaNDanam / trapayA cArunepathyaM punaruktaM cakAra yA / / 22 / / tasyAM svasminnivAdhAya gRhavyApAramaJjasA / bubhuje sa tayA sArddha dhanayauvanayoH phalam / / 23 / / tasya puNyavataH prAyaH sarvamanyat priyAkaram / dunoti hRdayaM kAmaM kevalaM nirapatyatA / / 24 / / tatraiva puri paurANaM prItipAtraM nRpasya ca / devazarmAsti daivajJo vijJaH sarvajJazAsane / / 25 / / tasya sAgaradattena saha prItirakRtrimA / babhUva kumudasyeva samaM kumudabandhunA / / 26 / / dine rAtrau gRhe goSThe vipaNau nRpamandire / aviyuktau sadAbhUtAM svavaidyAviva tau mithaH / / 27 / / putrAtipreritaH proce kadAcidatha sAgaraH / sopAlambhaM savizrambhaM taM prasaGgAd gRhAgatam / / 28 / / mama tvayA dhanezena samaM ca vRSalakSaNa ! / vidhinA banatA maitrIM na jAne kiJcidarjitam / / 29 / / saMspRSTo marmaNIvAtha devazarmA tamUcivAn / anabhijJo nidAne'hamupAlambhasya te sakhe ! / / 30 / / na me smarati ceto'pi kRtaM tvAM prati vipriyam / cittAyattapravRttI tu mitra vAgvapuSI kutaH / / 3 / / mahyaM druhyasi cenna tvaM yathArthamabhibhASase / na kSamaH kSaNamapyeSa soDhuM te vimanaskatAm / / 32 / / evaM sasambhramamAlApaM tamUce zrImatIpatiH / daivasyAyamupAlambho na te mitra ! manAgapi / / 33 / / saMyojya sampadaM yena bhUbhujAmapi durlabhAm / hRnmarmabhedinI seyaM kRtA me nirapatyatA / / 34 / / sanAthamapi nirnAthaM dhanezamapi nirdhanam / sabandhumapi cAtmAnamekAkinamavaimyaham / / 35 / / anenaiva ca tApena santaptAM svAM prajAvatIm / tuSAraglapitAM pazya padminImiva ni:prabhAm / / 36 / / jyotiHzAstrAdivijJAnaM tava na: kvopayujyate / na cedenaM manastApamapahartumalaM bhavAn / / 37 / / tasmAdasmAMstvametasmAt sutacintAmahArNavAt / kenApyupAyapotena samuddhara dhiyAM nidhe ! / / 38 / / tatastadaiva daivajJaH sa taduHkhena duHkhitaH / tatkAlikI grahagrAmabhramibhUmI vyabhAvayat / / 39 / / vicArya suciraM citte kRtyaM nirNIya cAnayoH / iti harSAd babhASe taM mA viSIda sakhe hRdi / / 40 / / kathaM grahagaNasteSAmeSa mitra ! prasIdati / nArcayanti jinasyArcA ye'rcitAM navabhipaeNhaiH / / 41 / / vinA jinArcanaM viddhi grahadaurbalyamAtmanaH / santatipratibandhAya jAyate ca tadeva hi / / 42 / / sAmprataM vartate kintu saumya ! somadazA tava / ata: somAGkitAM mUrtimaSTamasyAhato'rcaya / / 43 / / gAthA-76 1. avikatthana-abhimAnarahitaH / na vikatthanaM yasya, na vikatthanam - yuddhasyA'bhAvaH zlAghAyA abhAvaH / / - za. ra. ma. pR. 221 / / 2010_02 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / zrImatyAzcetasaH tApaM sutacintAsamudbhavam / mUrtisthau bhAnubhaumau ca puSyataH prativAsaram / / 44 / / tasmAdayamupAyo'tra yuvayoH kAryasiddhaye / itastRtIyadivase bhaviSyatyasitASTamI / / 45 / / kiJca vikramasenasya nRpaterdevataukasi / cAndropalamayI mUrtirasti candraprabhaprabhoH / / 46 / / tato'STamIdine kRtvA prasAdasumukhaM nRpam / bhavadbhyAM gamyatAM tatra yatra sA pratimottamA / / 47 / / saMvItadhautapotAbhyAmupavAsapurassaram / vizAlakAJcanasthAle vinivezya prapUjya tAm / / 48 / / nizIthe ca nizAnAthakarasaMsparzatastadA / kSaratyamRtameSA yat tat te pibatu vallabhA / / 49 / / yugmam / / nirvAsyati dhruvaM tApaH sutantodbhavastataH / sAnugrahazca bhavitA grahagrAmo jinArcanAt / / 50 / / tataH putraprasavinI priyA tava na ced bhavet / tadAhaM brAhmaNo naiva na ca zAstravizAradaH / / 51 / / sapratijJamiti zrutvA vacanaM devazarmaNaH / kRtakRtyamivAtmAnaM kalpayan sAgaro'bravIt / / 52 / / yad yathoktaM tvayA mitra ! tat tathA ced bhaviSyati / bhavAniva bhaviSye'haM jinadharmaratastadA / / 53 / / pradIyatAM ca kiM tubhyamIdRzapriyavAdine / vidheyaM te'thavA sarvaM vidheye mayi mAmikaM / / 54 / / ityuktvA devazarmANaM visasarja sa sAdaram / svayaM ca tasthau tadvAci nizcitastaddinaM smaran / / 55 / / athASTamyAmupetAyAmAdAyopAyanaM mahat / sa dadarza nRpaM tasmai zazaMsa ca manogatam / / 56 / / sasanmAnamanujJAtaH kSitipenAtha sAgaraH / vidhivad vidadhe sarvaM devazarmoditaM vacaH / / 57 / / pIyUSapAnatRptAyAM zrImatyAmatha pArthivam / namaskRtya nijaM dhAma pUrNakAmo jagAma saH / / 58 / / tato'nubhAvatastasmAt parameSThisamudbhavAt / babhAra zreSThinI garbha nidhAnamiva medinI / / 59 / / yathA yathA pravavRdhe garbho'syAH zubhadohadaH / jinadharmAnurAgo'pi sAgarasya tathA tathA / / 60 / / azUnyaH sanidhiH zreSThI suhRdA devazarmaNA / yathAvad vidadhe sarvAH kriyAH puMsavanAdikAH / / 61 / / atha garbhAvadhau pUrNe pUrNenduvadanA sutam / suSuve zreSThinI puNye muhUrte puNyalakSaNam / / 2 / / tAdRzasya pramodasya vibhavasya ca sAgaraH / aucityena tadA cakre putrajanmamahotsavam / / 3 / / samprApte dvAdaze cAhni sotsavaM devazarmaNA / somadatta iti prItyA sUno ma dade'nvitam / / 64 / / atha pramodataH zreSThI devazarmANamUcivAn / sakhe nikhilamapyetat tvatprabhAvavijRmbhitam / / 65 / / astaMgata ivAbhUd yaH putraprAptimanorathaH / sa samujjIvitaH pItvA tvadupAyarasAyanam / / 66 / / tvadAyattaH samasto'yametAvAnindirodayaH / prasIda sarvamevaitad gRhANAnugRhANa mAm / / 67 / / pratyUce devazarmApi mitra ! mA maivamabhyadhAH / prabhAvaH sarva evA'yaM jinadharmasya mIyatAm / / 68 / / tvayA cAGgIkRte tasmin kiM kiM nopakRtaM mama / asmitreva tadAjanmalIna: kalyANabhAga bhava / / 69 / / itthaM taraGgitaprItyostayoH kAle'tigacchati / somadatto'tyajad bAlyaM kalabhatvamiva dvipaH / / 70 / / kulocitAH kalAH sarvAH kalayAmAsa ca kramAt / vidyAH syurgoSpadaprAyAH prajJApotabhRtAM yataH / / 71 / / puSpAyudhadhanuHkelikhuralIsannibhaM kramAt / prapede pramadAcittonmAdanaM yauvanaM ca saH / / 72 / / 2010_02 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / kulAdibhiH samAnAnAM kanyAnAM pANipIDanam / sAgareNa kulAcArapArageNa sa kAritaH / 173 / / bhuJjAnazca samaM tAbhiH sukhaM vaiSayikaM sukham / sa yAntamapi no kAlaM kalayAmAsa mAMsalam / / 74 / / anyadA ca suhRdvargaH savayobhiH samanvitaH / jagAma stUparUpe'sau prAsAde devanirmite / / 75 / / stUpaM pradakSiNIkurvan kautukottAnalocanaH / sa dadarza muniM kaJcid gabhastibhAnubhAsvaram / / 76 / / tasya pazyata evAsI muniH stUpoparisthitAH / yathAvidhi namaskRtya pratimAH zAzvatArhatAm / / 77 / / kurvan pradakSiNaM stUpaM sumerumiva bhAskaraH / tapastejomayo'dhastAduttatAra nirAzravaH / / 78 / / mekhalAyAmadhastanyAM zrIsupArzvaprabhoratha / pratimAM sa namaskRtya stotumityupacakrame / / 79 / / " zrIsupArzvaprabhoH pAdapadyamachadyamAnasaH / zraye zreyaH zriye yasmin marAlati jagattrayI / / 80 / / lokottarAmapi tyaktvA lakSmI svarlokasambhavAm / yasyAmIzAvatIrNastvaM kathaM zivapurI na sA / / 81 / / labdhodaye tvayi preGkhatprabhApaTalabhAsvati / AvirbhUtaM padArthezca tamobhizcAstamAntaraiH / / 82 / / nIlotpalazlAdhyaM sudhAkumbhanibhaM mukham / vizvasyAbhUt tavAdhIza ! dRSTamiSTArthasiddhaye / / 83 / / sabAhyAbhyantarakleza davathuvyathitAM bhuvam / svarNacchaTAbhirnirvApya prabho prAptasamunnatiH / / 84 / / parityajya paTaprAntavizrAntamiva kaNTakam / niSkaNTakamapi prAjyarAjyaM tvaM saMyame sthitaH / / 85 / / prazAntavigrahasyApi stuve caraNacAturIm / tava prabalakarmArivAradAraNadAruNAm / / 86 / / utA kevala zrI muditA bhuvanatrayI / upadezAmRtairvRSTaM naSTaM durvAsanAviSaiH / / 87 / / itthamAzvAsya vizvAni dezanAmRtavIcibhiH / pratiSTha pRthvIsambhUta ! prAptastvaM paramaM padam / / 88 / / mUrttiH sphUrttimatI deva ! devadAnavamAnavaiH / sevyate seyamadyApi bhuktimuktipradA tava / / 89 / / prabhAvabhavane deva ! kevalAlokabhAsvati / nandatu tvayi lInaM me manastribhuvanaprabhoH " / / 90 / / stutvaivaM virate tasmin munau vinayavAmanaH / somadattaH padAmbhojaM praNanAmAsya bhaktitaH / / 99 / / maulau ca mukulIkurvan pANI praNatavatsalam / munimAgamane hetuM papraccha svacchamAnasaH / / 92 / / zazaMsa munirapyatra sumeroranukAriNi / stUpe jinendrabimbAnAM praNAmAyAhamAgamam / / 93 / / sakautukaM soparodhaM vinItaH sAgarAtmajaH / anvayuGga muneH stUpamUlotpattikathAmatha / / 94 / / etadAkarNanAdasya jaine dharme dRDhaM manaH / bhaviSyatIti so'pyUce zRNu vatsa yadIcchasi / / 95 / / asyAmevAvasarpiNyAM jineSu RSabhAdiSu / padmaprabhAvasAneSu prApteSu paramaM padam / / 96 / / pratiSThanRpateH putraH saptamastIrthanAyakaH / zrIsupArzvo'bhavat saumya ! yasyeyaM pratimA puraH / / 97 / / pravatrtya dharmmatIrthaM svamasminnapi kRpArNave / sadAnandaM padaM prApte tatsantAne babhUvatuH / / 98 / / tApa-cintA-santApaH / dunoti davanamiti, dUyate 'neneti vA bhAve karaNe cAthuc / 2. davathuH - 5/3/83 si. he. / / 88 2010_02 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / dharmmaghoSo dharmmarucirati dvau munipuGgavo / suduSkaratapaH zaktI zAntau dAntau kSamAnidhI / / 99 / / zarIranirapekSau tau kurvANau duSkaraM tapaH / viharantau kadApyasyAM mathurAyAmupeyatuH / / 100 / / tadA pravavRte cAtibhISmagrISmoSmamUrcchitam / samujjIvayituM vizvaM dayAluriva vAridaH / / 101 / / prasthAnasthAsakaM kurvan yoSitaH proSitapriyAH / jagarja tarjayatruH pAthodaH pathikavrajAn / / 102 / / saudAminIM zataghnIM svAM sphorayantrambare'mbudaH / babhramAnveSayaMstrastaM grISmamindradhanuSkaraH / / 103 / / dhArAdhare vAridhArAdhoraNIbhiH pravarSati / antarikSaM dadhe yantradhArAgRhasagotratAm / / 104 / / samullaGghittamaryAdA rasodrekeNa jajJire / pratikUlavisarpiNyastaTinyaH kulaTA iva / / 105 / / payodasya priyasyeva saGgamAd bhUmibhAminI / AvizcakAra romAJcaM navAGkurodgamacchalAt / / 106 / / evaM payodasamaye pravRtte to mahAmunI / saMsmarantau svasamayavyavasthAM sthiramAnasau / / 107 / / devatAyAH kuberAyA bhavane vanamadhyage / avagrahamanujJApya saMlInAGgAvavasthitau / / 108 / / yugmam / / dharmmadhyAnanilInau tau caturmAsImupoSitau / svAdhyAyamadhuradhvAna - samprINitamRgArbhakI / / 109 / / manaHsamatvabhAvena bhAvitairmuktamatsaraiH / sevyamAno harikaridvIpizambarazUkaraiH / / 110 / / vimuktalokavyApArAvapramattAvaharnizam / hRdaye mumude devI pazyantI munipuGgava / / 111 / / vizeSakam / / tayostapaHprabhAvena samyagAvarjitAntarA / kuberA kiGkarIvA'tha mumuce naiva sannidhim / / 112 / / AviSkRtya nijaM rUpaM naktaM bhrAtrorivaitayoH / zuzrAva dezanAM hRdyAM dhanyammanyA dine dine / / 113 / / nirvANazca krameNAsyA hRdi mithyAtvapAvakaH / prarUDhaH prauDhamUlazca samyak samyaktvapAdapaH / / 114 / / tathA'bhUd bhaktirAgo'syAstayorupari nirbharaH / yathA'vadhIritAzeSakRtyA tAveva sevate / / 115 / / gacchatsu divaseSvevamadInamanasostayoH / kramAdupanatA tatra kArtikasya sitASTamI / / 116 / / pratibandhaM tathA tasyAH pazyantau tau munI tataH / manAk zlathayituM pUrvameva tAmevamUcatuH / / 117 / / tava sAhAyyato bhadre bhadreNaivAyamAvayoH / varSAkAlo'ticakrAma dharmmadhyAnanilInayoH / / 118 / / pUrNAvadhI bhaviSyAva: kArttikIpUrNimAtitho / pureva vihariSyAvaH puragrAmAkarAdiSu / / 119 / / ataH zayyAtarIti tvamanAgatamudIryase / dRDhAnurAgayA bhAvyaM bhadre ! jainendrazAsane / / 120 / / sulabhaM devajanmApi sulabhA bhUribhUtayaH / kevalaM durlabho loke dharmma eva jinoditaH / / 121 / / akasmAt tat tayoH zrutvA vacanaM gamanonmukham / mumUrccha tatkSaNaM devI pavinevAtha tADitA / / 122 / / cireNa prApya caitanyaM nirAnandA'bravInmunI / kimarthamidamAkhyAtaM munIndrau ! paruSaM vacaH / / 123 / / na smarAmi nijAM tAvadabhaktiM bhaktavatsalau ! bhaved vA kSamyatAmatra nijApatye kRpArNavI ! / / 124 / / bhavAmbhonidhipotAbhyAM bhavadbhyAM bhavanaM nijam / vibhUSitamahaM manye dhanyaM siddhAzramAdapi / / 125 / / mithyAtvaparighaM bhaGktvA muktidvAroparodhakam / nidhAnamiva samyaktvaM bhavadbhyAM me prasAditam / / 126 / / 2010_02 89 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / kRtopakArayorevaM bhavatordarzanaM vinA / nAvasthAtuM samarthA'haM 'zakulIva jalAdRte / / 127 / / ataH prasadyAvasthAnaM sadaivAtra vidhIyatAm / uparodhAmbudhau citte prArthanA me nidhIyatAm / / 128 / / nigadantImimAmevaM bhaktyA jagadaturmunI / kuruSe guruSu sthAne gauravaM guruvatsale ! / / 129 / / kintu cintaya tattvajJe ! sarvajJAjJAmimAmiha / vihaGgAnAmivaikatra na munInAmavasthitiH / / 130 / / pratibandho laghutvaM ca na paropakRtistathA / jJAnAdInAmavRddhizca doSAH syurnityavAsinAm / / 131 / / anavadyamanindyaM ca vRttaM vratabhRtAmidam / saMvidAnA'pi kiM vatse ! dhatse khedodayaM hRdi / / 132 / / tasmAdasmadgatAmetAM mamatAmArhate mate / savizeSaM dadhAnA tvameddhi saddharmmakarmma vA / / 133 / / evaM prabodhitA tAbhyAM munibhyAM sA surAGganA / niHpratyAzA tayostasthAvasthAne punarabhyadhAt / / 134 / niHsaGgatA'sti yuvayoryadyapyevaM tathApi hi / kRtyAdezena kenApi prasAdaH kriyatAM mayi / / 135 / / kimapyanupakRtyAhaM bhavatorupakAriNoH / santoSaM na bhaje pUjyau ! jajalpaturimAvatha / / 136 / / vimuktalokacintAnAM nispRhANAM vapuSyapi / munInAmanagArANAM kRtyaM kenAstu vastunA / / 137 / / nirbandhAt prArthayantIM tAM bhUyastAvevamUcatuH / yadyevaM kriyatAmetat kRtyamekamihAvayoH / / 138 / / saGgena mathurApuryAH sahAvAM surabhUdhare / yathA vandAvahe devAn kalyANi ! kriyatAM tathA / / 139 / / vimRzya jagade sA'tha bhagavantau tadantarA / mithyAdRzaH surAH santi mattaste balavattarAH / / 140 // ataH saGghamahaM tatra kSamA prApayituM na hi / yuvAM punarnayAmyeSA gamyatAmadhunaiva hi / / 141 / / abhyadhAtAM munI mugdhe ! zuddhasiddhAntacakSuSA / karAmalakavat sAkSAt surabhUmIdharo'sti nau / / 142 / / prabhAvanArthaM jainendrazAsanasyedamIritam / asamarthAsi cettatra muJca mugdhe tadAgraham / / 143 / / evaM ca nirapekSAbhyAM mumukSubhyAmapAkRtA / jagAda devI mandAkSavilakSavadanA punaH / / 144 / / bhujyate tAvadeveha yAvanmAtraM hi jIryati / utpATyate bharastAvAn yAvAn mArge na mucyate / / 145 / / puraH pramANapuMsAM ca tAvadevocyate vacaH / yAvannirvAhyate tasmAdaprasAdo'stu mA mayi / / 146 / / praticchandamahaM meroH karomi bhavadAjJayA / atraiva saha saGgena tatra kRtyaM vidhIyatAm / / 147 / / evamastviti sandiSTA munibhyAM sA surAGganA / divyazaktyA stUpagehaM sauvarNaM sa trimekhalam / / 148 / / ratnasAnuM ca cUlAgrajAgrajjainendramandiram / nizIthasamaye cakre zakrakrIDAcalopamam / / 149 / / yugmam / / purIparisare prAta: stUpaM svarNamaNImayam / lokA vilokayAJcakrurdivaH khaNDamiva cyutam / / 150 / / kathA prathAmathAvApa sA tasyAM puri sarvataH / upasthitAstIrthikAzca tatra tAthAgatAdayaH / / 151 / / pArthive saparIvAre pauraloke'pyupeyuSi / sannivezaH purastasyAH tatrApara ivAbhavat / / 152 / / 90 3. zakulI - bahu jhaDapathI doDatI lAla raMganI mAchalI / zaknotIti zakulaH "hRSivRti' (uNA. 485) ityula: a. ci. nA. svo. pR. 1345 / (zakula + striyAM jAti GIp ) zakulI rohitAkArA bhUgau: prAyazcaratyasaurAjavallabhaH / za. ra. ma. pR. 1985 / / 2010_02 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / maheza iti mAhezA brahmeti brahmavAdinaH / jino'yamiti jainendrA viSNurityeSa vaiSNavAH / / 153 / / buddho'yamiti bauddhAzcatasyAlobhAdathomithaH / vivadante smapASaNDA: kAmaMgrAmeyakAiva ||154||yugmm / / anirNayena tatrAtha varttamAne'samaJjase / evaM vyavasthAM vidadhupAdezAniyoginaH / / 155 / / vivAdaH kiM mudhaivAyaM bhavatAM mugdhadhArmikAH / amAnavamidaM tAvanirmANamiti nizcayaH / / 156 / / ataH sa eva nirnetA vidhAtA yo'sya vastunaH / vidhIyatAmupAyo'yaM kintu siddhinibandhanam / / 157 / / paTeSu nijadevAnAM mUrtIrAlikhya tatparaiH / sthIyatAM svasvavRndena naktamAttapaTairiha / / 158 / / niSpratyUhaM ca yastatra prAtaH sthAtA bhavatsu bhoH / nirvivAdamadastasya tIrthamastu tataH param / / 159 / / tatheti pratipadyAtha vidadhuste tathaiva hi / upastUpaM nizIthinyAM tasthurgItAditatparAH / / 160 / / atrAntare ca yAminyA yAmayugme vyatIyuSi / vikSipastRNavad baddhamUlAnapi mahIruhaH / / 161 / / lIlayA gaNDazailAMzca vikiran karkarAniva / calayanacalAn karNatAlAniva gajAgraNI: / / 162 / / bhramayan medinIM daNDAhatakolAlacakravat / pralayAnilatulyo'tha prollalAsa samIraNaH / / 163 / / vizeSakam / / noTaM troTaM paTAstena vikSiptA dikSu lakSitam / mumuhurdhAmmikAH zUnyaM bhremuzca badhirAndhavat / / 164 / / tasthau susthaH paraM tatra zrIsupArzvaprabhoH paTaH / savena saha durlayo mahimA hi mahAtmanAm / / 165 / / bhUpatiH pauralokAzca drutaM drutamupAgatAH / dadRzustaM taM tathA sarvaM vismayasmeracakSuSaH / / 166 / / harSAjjayajayArAva - mukharAH procurityatha / jIyAjjainendradharmo'yaM yatprabhAvo'yamIdRzaH / / 167 / / devatA''yatanAd dharmaghoSo dharmarucizca tau / upeyatuH saGghalokaM saha devatayA tayA / / 168 / / sasanmAnaM ca saGgrena sAdaraM tau puraskRtau / pRSTau cAhe mahAtmAnau ko'yaM vyatikaro nanu / / 169 / / viduSorapi tattattvamavikatthanayostayoH / tUSNIkayoH kuberA tad vRttaM mUlAdacIkathat / / 170 / / prazazaMsustataH sarve vratamAhAtmyametayoH / vavandAte ca tattIrthaM saGghana saha tAvapi / / 171 / / prAyazcittaM pratikramya caturmAsodbhavaM tataH / saMsthApya devatAM dharme sanmunI tau vijahatuH / / 172 / / smarantI devatA'pyasthAt tadguNAn kundasundarAn / iti stUpasya te saumya ! mUlotpattiniveditA / / 173 / / praNipatya muniM bhUyaH somadatto vyajijJapat / kiyatkAlamasAvevamavasthAtA mahAmune ! / / 174 / / "proce vAcaMyamo bhUyaH zrUyatAmidamapyaho / stUpasyAnAgataM vRttaM yadi te kautukaM hRdi / / 175 / / harivaMzakulottaMse dvAviMze tIrthanAyake / zrImatremijinAdhIze samprApte padamavyayam / / 176 / / azvasenakSitipaterikSvAkukulajanmanaH / putraH zrIpArzvanAtho'tra tIrthanAtho bhaviSyati / / 177 / / kaumAre'pi virakto'sau bhavavAsAjagatpatiH / rAjyaM tRNamiva tyaktvA dIkSA kakSIkariSyati / / 178 / / ghAtikarmakSayAt prAptakevala: sa mahItalam / viharan mathurApuryAmasyAmeva sameSyati / / 179 / / kRte samavasaraNe divye devagaNairatha / sarvAtizayasampannaH svAmI tatropavekSyati / / 180 / / dezanA'vasare bhAviduHSamAsamayodbhavam / vRttaM svAmI samAkhyAtA kaSAyotkarSadUSitam / / 181 / / 2010_02 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / vihate'nyatra tIrtheze sA kuberA surAGganA / pratyakSIbhUya mathurAsaGgha vijJapayiSyati / / 182 / / saGghabhaTTArakeNedaM zrutaM bhagavato vacaH / yad duHSamAnubhAvena lobhAndhA bhAvino janAH / / 183 / / pitaraM bhrAtaraM putraM suhadaM svAminaM gurum / vaJcayitvApi vizvastaM grahISyanti dhanaM janAH / / 184 / / devadravyANi devAMzca niHzUkA nAstikA iva / bhakSayiSyanti niHzaGkha vikreSyanti ca durddhiyaH / / 185 / / suvarNamaNirUpazca stUpaH prakaTakozavat / pAlito'yamiyatkAlaM jane sattvadhane mayA / / 186 / / ataH paramamaryAde loke kAmaM pramattayA / zakyate na paritrAtumayamevaM sthito mayA / / 187 / / evaM sthite ca zrIsaGghaH prasadyAjJAM dadAtu me / yeneSTakacitaM stUpamupariSTAt karomyaham / / 188 / / utpatsyate pade me'tra yA kilAnyApi devatA / antarhitamidaM stUpaM sA dhruvaM pUjayiSyati / / 189 / / yuktiyuktaM vacastasyAstacchrutvA dIrghadarzinA / saGghana samanujJAtA sA tathaiva vidhAsyati / / 190 / / kUTAbhimAnanaTitaiH kaizcit kAle kiyatyapi / neSTikAveSTanaM sAdhu stUpasyAsyeti vAdibhiH / / 191 / / jarApralApo'yamiti hasaddhivRddhavAraNAm / pASANaveSTanAyaiSa punarudghATayiSyate / / 192 / / jJAtvA vyatikaraM tava puro'syAH pRthivIpatiH / ayuktalobhasaGkSobhaH svIyAniti bhaNiSyati / / 193 / / nivezayata bhoH koze chittvA stUpamidaM mama / samudra iva ratnAnAmahamevAsya bhAjanam / / 194 / / upakramaM kariSyanti chettuM te'tha tadAjJayA / viphalIbhUtayatnAzca kathayiSyanti tasya tat / / 195 / / zaGkAtaGkAkulaM ceto bhavatAmiti vibruvan / chettumAttakuThAraH sa svayamatrAgamiSyati / / 196 / / nizaGkazca kuThAreNa sa stUpaM prahariSyati / pratIpapatitenAtha tenAsya chetsyate ziraH / / 197 / / sAkSAdbhUyAtha gagane kopATopAruNekSaNA / tarjayantI janAn sarvAn devataivaM vadiSyati / / 198 / / re re ! madIyastUpasya manasA'pi hi vipriyam / cintayiSyati yastasya kariSye gatimIdRzIm / / 199 / / prasAditA'tha lokena trastena tridazAGganA / sopAlambhaM saGghalokamuddizyaivaM bhaNiSyati / / 200 / / iSTikAveSTanamidaM bhavadbhiH kimapAkRtam / bhavatkRtaH pramAdo'yaM stUpasyetthamupasthitaH / / 201 / / yadyasti bhavatAM bhaktizcitte tat kriyatAM nanu / iSTikAveSTanasyAsyopari pASANaveSTanam / / 202 / / tatheti pratipedAnaM saGghalokaM surAGganA / kSamayitvA tadvadeva kRtvA stUpaM ca yAsyati / / 203 / / tathAsthitazca stUpo'yaM somadatta ! kalAvapi / cirakAlamavasthAtA svaprabhAvena rakSitaH / / 204 / / prabhAvanArthaM jainasya zAsanasyeti to munI / prathayAmAsatustIrthamitthaM devatayA tayA / / 205 / / atastvamapi he vatsa ! guruvatsala ! zAsane / jaine prabhAvanAbhaGgIM taraGgayitumarhasi / / 206 / / zrutvA stUpasya vRttAntaM zAntacittAnmuneriti / vyajijJapadidaM harSAt sAdaraH sAgarAGgajaH / / 207 / / " devazarmAbhidhAnasya pitRmitrasya zAsanAt / puraiva bhagavan ! me'sti jainadharme dRDhaM manaH / / 208 / / upadezo'dhunA yastu pUjyapAdaiH prasAditaH / sa me sukRtasaubhAgyatarorupari maJjarI / / 209 / / yatiSye yuSmadAdezAt savizeSamataH param / dharmakarmaNi kintvekaH prasAdaH kriyatAM mayi / / 210 / / 2010_02 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / 93 antarIpA ivAmbhodhau dharme santi sahasrazaH / upAyAsteSu kasyApi ko'pIha syAt phalegrahiH / / 211 / / tasmAd yaH sevitasteSu mamopAyaH priyaGkaraH / sa evAdizyatAM jJAnaratnaratnAkara ! prabho ! / / 212 / / praNidhAnabalAt so'pi vijJAyAsya hitaM puraH / anukampAtmakaM dAnamAdideza vizeSataH / / 213 / / mUrdhni baddhAJjaliH so'sya pratIyeSa ca zAsanam / utpapAtAntarikSaM ca mumukSurapi tatkSaNam / 214 / / smRtilagnermunestasya zaMsitaiH zItalIkRtaH / AjagAma nijaM dhAma somadatto'pi vismitaH / / 215 / / samyagArAdhayan devAn gurUn dharmaM ca nirmalam / kiran netrAmRtaM pitroH pauralokAn pramodayan / / 216 / / sanmAnayaMzca suhRdaH prINayan praNayivrajam / dInAdiSu vizeSeNa kRpAdAnaM pravartayan / / 217 / / dine dine navanavAmArjayarjitAM zriyam / pitronirdezanirataH sa ninAyAtha vAsarAn / / 218 / / vizeSakam / / ayuktalobhAd bhUpAnAM vratalopAt tapasvinAm / apUjyatvena devAnAmakSatrAt kSatrajanmanAm / / 219 / / adharmAcaraNAt kiM ca prajAnAmanyadA bhuvi / vavarSa naiva kAle'pi kunAyaka ivAmbudaH / / 220 / / yugmam / / dRzyante kevalaM meghAH kAkolodarasodarAH / vitatAbhizca vAtyAbhirdiza uddhUlitA iva / / 221 / / davolkAdAruNaizcaNDarociSaH prakharaiH karaiH / dine dine tApyamAnA bhrASTrabhUriva bhUrabhUt / / 222 / / na ziromAtrakasyApi chAyAkRt kvApi pAdapaH / kvacit tRNazalAkApi nApyate dantazodhanI / / 223 / / navotpattiM vinA pUrvadhAnyakSayamupeyuSi / viSasAda janaH sarvaH parvaNIva mitampacaH / / 224 / / vastrAbharaNavitteSu svAyatteSvapi dehinaH / vipadyante vinA hyatramannaM prANAH zarIriNAm / / 225 / / tiryaGnarakaraGkAsthikUTaiH saGkaTatAM gatA / bhISaNA bhUrabhUt pretapatikrIDAcalairiva / / 226 / / evaMvidhe'pi durbhikSe bhakSakukSimbharau jane / na vyahanyata bhaktecchA somadattena kasyacit / / 227 / / agaNyodIrNakAruNyapUrNacetAstadA ca saH / satraM prAvarttayad yAnapAtraM durbhikSavAridheH / / 228 / / dInAnAtheSu tatrAtha bhuJjAneSvanivAritam / dAnecchAsparddhayevAsya prasiddhirvavRdhe bhRzam / / 229 / / dInakalpadrumaM cainamanyedhuH satravezmagam / upAMzupuruSaH ko'pi bhadrAkRtirado'vadat / / 230 / / bho bho mahebhyaputrastvaM somadatto'si vA na vA / alaM prazena vA dAnazaktatvaivAsi niveditaH / / 231 / / kathanIyaM kimapyasti mama tvAM prati samprati / kuru prastAvanAM kintu prathamaM hRdayaGgamAm / / 232 / / suzarmapuramityasti puraM bharatabhUSaNam / IzAnacandranAmA ca tatra bhUpAlapuGgavaH / / 233 / / avantisundarItyAsIt tasyAgramahiSI priyA / tatkukSisambhavaH pRthvIcandranAmAsti nandanaH / / 234 / / udAracaritaH zAntaH paranArIsahodaraH / parAkramadhanaH sarvazastrazAstrakRtazramaH / / 235 / / sa-yogIva paramAtmAnaM pitaraM pitRvatsalaH / siSeve pRthivIcandraH sAndrabhaktiraharnizam / / 236 / / anaGgasundarItyasti tasya rAjJaH priyA parA / somacandrAbhidhAnazca tasyAmapi tanUdbhavaH / / 237 / / anyedhurdaivaduryogAd devI sA'vantisundarI / vyAlena vanavallIva zUlenonmathitA bhRzam / / 238 / / pratyaGgasaGgataH zUla: pratikUlapratikriyAm / na durjana ivAmasta kriyamANAmupakriyAm / / 239 / / 2010_02 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / prANanAthe taTasthe'pi vinAtheva tadA'tha sA / tadguNAvarjiteneva kAlenApi hatA balAt / / 240 / / tadUrdhvadehikAdUrdhvamapi bhUmIbhujaGgamaH / kAlaM kiyantamapyasthAd duHsthastacchokazaGkunA / / 241 / / kramAt pravavRte'naGgasundaryAM nRpatermanaH / prema darzanasAraM hi prAyeNa na guNAnugam / / 242 / / tayA vazIkRtamatirmandaM mandaM mahIpatiH / somacandraM sutaM tasyAH saprasAdamudaikSata / / 243 / / tanmAtApi bhRzaM bhartRprasAdamadavihvalA / avantisundarIsUnorapamAnamadarzayat / / 244 / / kramAt pallavavanmandarAgamAtmani mAnasaM / vidatrapi piturbhaktiM pRthvIndurvidadhe'dhikam / / 245 / / sodaryeNa narendrasya brahmacandreNa bhUbhujA / jajJe bhRgupurezena vRttAnto'yaM kramAdatha / / 246 / / pradhAnapuruSAn so'tha preSayitvA nRpAntike / AhvAsta pRthivIcandraM snehavRttyA nijAntike / / 247 / / prerito'naGgasundaryA taM prati pratikUlayA / visasarja mahInAthaH pRthvIndaM saparicchadam / / 248 / / zeSAmiva zikhAgre'tha piturAjJAM nidhAya saH / sAnta:puraparIvAraH prasthito bhRgupattanam / / 249 / / akuNThAM darzanotkaNThAM pitRvyasya bhRzaM vahan / sa yAvadAyayau vartma kiyadapyavanIndrasUH / / 250 / / duSkAlajaladhistAvad duSkallolo'yamantarA / vipAka iva pApasya prajAnAM samupasthitaH / / 251 / / prakSINe pUrvapAtheye pRthivInAthanandanaH / puSkalenApi niSkena kvacidannamanApnuvan / / 252 / / AtRtIyadinAdatra nirannaH samupAgamat / upastUpaM svakIyaM ca skandhAvAraM nyavIvizat / / 253 / / yugmam / / tatra sthitastvadIyaM sa kIrtikolAhalaM kalam / zuzrAva bandivRndebhyaH satradAnasamudbhavam / / 254 / / tasmAt sambhAvya dhAnyasya saJcayaM tava vezmani / aGgulIyaM lakSamUlyaM dattvA'smi preSitastvayi / / 255 / / mudrAratnamupAdAya tadetat sattvasaMzraya ! / vipatpAthonidherasmAt samuddhara mama prabhum / / 256 / / ityuktvA cArpayAmAsa tat tasmai so'GgulIyakam / samunmIlatprabhAjAlajaTAlitanabho'ntaram / / 257 / / sthAne mahAtmanA tena muninA me kRpAlunA / samAdiSTaM kRpAdAnaM dInAnAthoddhRtikSamam / / 258 / / anyathA kva mahInAthanandanasyedRzI dazA / kva me naigamamAtrasya prArthanetthaM prathIyasI / / 259 / / dvAreNAnena tasmAnme ko'pyayaM samupasthitaH / kalyANakandalIkanda-sAndrasampatphalodayaH / / 260 / / vicintyeti ciraM citte somadattastamabravIt / bhadra ! tiSThatu mudreyaM tavaiva karagocare / / 261 / / ehi tatraiva gacchAvastava bhartuH padAntike / ityuktvA saha tenAsau kumArazibiraM yayau / / 262 / / tatra ca dvArapAlena niveditasamAgamaH / sa viveza narezAGgajanmanaH saMsadantaram / / 263 / / candravajanitAnandaM pRthvIcandraM nRpAtmajam / snigdhaM bandhumivAlokya mumude sAgarAGgajaH / / 264 / / somadattaM ca samprekSya kumAro'pi hi pipriye / nirnibandhanabandhU to sudhAMzukumude iva / / 265 / / praNAmapravaNaM somamAliliGga nRpAGgajaH / pratipattiH satAM prAyaH pAtraucityAt pravarttate / / 266 / / darzayatriva nairmalyaM manaso dazanAMzubhiH / cakAra kuzalAlApaM kumAraH sAgarAGgaje / / 267 / / zrutapUrvI kumArasya durdazAmatha so'bravIt / kathaM nu kuzalaM me'stu tvayItthaM nAtha ! duHsthite / / 268 / / 2010_02 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / vRthA dhAnyotthasUSmANaM koSThAgArANi tAni me / vahanti narazArdUla ! tvayyevaM vikalIkRte / / 269 / / tat prasIda saha svena parIvAreNa madgRham / alaGkuru narAdhIzasUno ! nijamivAnvayam / / 270 / / abhidhAyeti mUrdhAnaM nidhAya padapadmayoH / nijaharyonmukhaM cakre kumAraM sAgarAtmajaH / / 271 / / aho niSkAraNaM prema ciraM bhaktirakRtrimA / mahadAzcaryamaudArya kautukAyopakAritA / / 272 / / manuSyajanmano'pyasya prakRtiH kApyamAnavI / anena nararatnana ratnagarbhava bhUriyam / / 273 / / ityAdi tadgataM citte cintayanRpanandanaH / cacAla saparIvAraH somadattagRhaM prati / / 274 / / kumAro'gresarAn kRtvA pradhAnapuruSAn svayam / puro gatvA pituH somastadazeSaM vyajijJapat / / 275 / / atulyAt putravAtsalyAt pracurAyAnnasaGgrahAt / vijaghne vAJchitaM nAsya sAgareNApi tattadA / / 276 / / abhyuttasthau samAyAntaM kumAramatha sAgaraH / sasambhramaM kumAro'pi pitRvattamupAcarat / / 277 / / priyAlApavinodena tasthuSoH kSaNametayoH / siddhAM rasavatIM sUdapatiretya vyajijJapat / / 278 / / mahatyA pratipattyAtha bhojayAmAsa sAgaraH / kumAraM saparIvAraM vividhairbhojyavastubhiH / / 279 / / bhojanAnte ca satkRtya vicitrairvastrabhUSaNaiH / pathi pAtheyasaukhyArthamanvazAditi nandanam / / 280 / / vatsa ! gacchatritaH sthAnaM vAJchitaM nRpanandanaH / yathA sukhamavApnoti tathA pAtheyamarpaya / / 281 / / samAkarNya ca tat somaH saumanasyaM dadhe'dhikam / utkaNThitA ca prathamaM mayUreNa ca kUjitam / / 282 / / athoSTra- vAmI-vRSabhalulAyapaNapRSThagAH / goNIragaNitA dhAnyaiH somaH zIghramapUpurat / / 283 / / kumAro'pi hi samprekSya tatkRtAM tAmupakriyAm / kozAdhyakSeNa sakalaM nijaM kozamanAyayat / / 284 / / nidhAya taM puraH prItyA samuddizya ca tAvubhau / kumAraH procivAnevamAnandAzrukaNAn kiran / / 285 / / kriyate vidhure'muSmin na yat pitrA na bAndhavaiH / tadasambandhabandhubhyAM bhavadbhyAM me vinirmame / / 286 / / na tat tribhuvane'pyasti madAyattaM vitIrya yat / anRNo'haM bhaviSyAmi bhavatoruttamarNayoH / / 287 / / tathApi gRhyatAmeSa kozaH kRtsno'pi me'dhunA / etAvataiva manye'haM manAgucchAsamAtmanaH / / 288 / / vadantamiti saujanyAjagatIpatinandanam / samastaucityacaturaH sAgaraH procivAniti / / 289 / / etAvadeva kiM vatsa dhatse bhArAya mAnase / tava somasya cAyattA nanvetA me vibhUtayaH / / 290 / / tvayi saujanyalAbhena kiM vA naivAjitaM mayA / vijayAya vrajAsAdhyAn sAdhaya kSemamastu te / / 291 / / iti saMsthApya sasnehaM kumAraM somamAlapat / vatsa ! gaccha nijaM banthumanuvraja nRpAtmajam / / 292 / / ityuktaH somadatto'tha samaM kSitipasUnunA / jagAma zibiraM tAstAH prathayan premasaGkathAH / / 293 / / kumAro'pi prayANAya tadA bherImatADayat / visasarja ca vAcaiva somadattaM hRdA na tu / / 294 / / smarttavyaH samaye kvApi jano'yaM nRpanandana ! / sagadgadamiti procya somaH svagRhamAyayau / / 295 / / 4. vAmI-azvaH / vamati garne vAmI, jvalAditvAt Ne gaurAditvAt DI, vAtervA "artI ri" (uNA. 338) iti ma: / - a. ci. nA. svo. vR. 1233 / athoSTravAmIzatavAhitArthaH / - raghu0 5/32 / / 2010_02 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / kumAro'pi tadA cakre prayANaM bahirAtmanA / somasAgarayormUle sthitaH kintvantarAtmanA / / 296 / / akhaNDaiH khaNDitArAtibhujadarpaH prayANakaiH / kiyadbhirapi sa prApa bhRgukacchamatucchadhIH / / 297 / / bahirAvAsitaM cainamamandAnandameduraH / pratyudyayau brahmacandraH samudra iva zItagum / / 298 / / putraprItyA narendreNa brahmacandreNa vIkSitaH / sa tatra divasAn ninye vanyebha iva durddharaH / / 299 / / spRhayan paramaM brahma brahmacandro'pyajihmadhIH / samaye'smai dadau rAjyaM vAnaprastho'bhavat svayam / / 300 / / pRthvIcandro'pi nistandranayapauruSabhUSaNaH / zazAsa lIlayA rAjyaM svArAjyamiva vAsavaH / / 301 / / itazca mathurApuryAmanAryacAritopamam / tejasvitejazamanaM zAntaM durbhikSadurdinam / / 302 / / zrutveva somadattasya bhUrivarSamakhaNDitam / vavRSuH sparddhayevA'sya vAri vAridharAH param / / 303 / / vRkSakakSalatAgulma - patrapuSpaphalAkulA / vayastambhanavidyeva jajJe bhUmiH punarnavA / / 304 / / sarovarasaritkuNDa - hradapallavanirjharAH / pUrNA dadRzire puNyavatAmiva manorathAH / / 305 / / akutobhayasaJcAre pathi pAnthaparamparAH / viSvagaskhalitaM bhramurnabhasIddhavihaGgamAH / / 306 / / sasyagorasabAhulyA - dutphullA vallavastriyaH / hallIsakAni goSTheSu dadurmuditamAnasAH / / 307 / / evaMvidhe pravRtte'tha subhikSe bhikSubAndhave / praNamya pitaraM somaM komaloktirado'vadat / / 308 / / tAta santyeva vittAni prabhUtAni puraiva te / bhaviSyanti ca bhUyAMsi bhavatpuNyaprabhAvataH / / 309 / / karAle kintu kAle'smin gate bahutaraM vasu / tvatprasAdamadAmAtacittena vyayitaM mayA / / 310 / / ato ratnAkarAlakSmI lakSmIkulagRhopamAt / AkraSTumahamicchAmi mantravAdIva devatAm / / 311 / / tataH kuru prasAdaM me pUrayAmuM manoratham / vighnA mama vilIyantAm tavaiva zubhacintayA / / 312 / / zrutvA sAgaradattastat sanayaM tanayoditam / uvAca vatsa ! sAdhveva tavArya ! zrIsamudyamaH / / 313 / / anudyamahate puMsi virajyante dhruvaM zriyaH / kulInA api jIveze napuMsaka iva striyaH / / 314 / / udyamaH sAdhayatyarthaM zamo dharmamivottamam / zamodyamavihInAnAM dUre dharmArthasiddhayaH / / 315 / / kintu putra ! tvamevaiko nandanazcittanandanaH / mama tena pramugdho'smi tvayi dezAntarodyate / / 316 / / tathApi yadi nirbandhastat sAdhaya samIhitam / idameva vayaH strINAM zrINAmapyanuraJjane / / 317 / / prApyeti piturAdezaM nidhAnamiva nirddhanaH / mumude somadatto'ntaH ko'nukUle na haSyati / / 318 / / paNyAnyatha tadaivAsau vividhAnyAdade dhanI / manISitaM bhavatyarthaH saJcitaiH sukRtairiva / / 319 / / yAnavAhanavaddhiA - padAtibhRtakAdikam / jajJe'nukUlamevAsya sarvaM sukRtakarmaNaH / / 320 / / tataH samagrasAmagrIsambhRtaH zobhane dine / devAn gurUn namaskRtya pitRpAdAntikaM yayau / / 321 / / kRtapraNAmaM zirasi taM samAghrAya sAgaraH / karAyalIkizalayairaGgamaGgamanuspRzan / / 322 / / jagAda sAdaraM snehAt tanayaM vinayAnatam / prakRtyA dustaraH putra ! saMsAra iva sAgaraH / / 323 / / prAyaH prayatacetobhirmudritendriyacApalaiH / pramAdarahitaiH pumbhiH prApyate'sya paraM taTam / / 324 / / 2010_02 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / tvayA'pi tat tathA putra yatanIyamataH param / yathA na bAdhyate dharmaH kulaM na malinIbhavet / / 325 / / bAndhavA na viSIdanti na hasanti ca durjanAH / yathopacIyate lakSmI: kIrti vApacIyate / / 326 / / vapurna hIyate puNyapuruSArthanibandhanam / avighnamastu te sarvamaGgalAyatanaM bhava / / 327 / / dhRtvA sahAziSA zikSA mUrdhni somaH pitustataH / na tAtapAdaiH svalpo'pi dhAryaH khedo madAzrayaH / / 328 / / ityuditvA ca natvA ca janakaM jananImapi / pratasthe zakunai: puNyaiH preryamANa: pade pade / / 329 / / paTahAghoSaNodyuktaiH pAnthatIrthikayAtrikaiH / sevitaH svasvakAmena rasendra iva vArttikaiH / / 330 / / salIlaM calatAM viSvak vRSAdInAM sahasrazaH / paTughaNTAravaireva trAsayannahitAn pathi / / 331 / / turagAdikhurotkhAtaiH pAMzuvAtaiH payaHpatim / sthalIkurvatriva svasya sukhasaJcArahetave / / 332 / / calanacalitaH sattvAnmArgamArgaNakAmadhuk / alipta: pAtakairApa tAmaliptapuraM kramAt / / 333 / / kalApakam / / upadAbhirudArAbhirAbhimukhyamavApitAt / tatratyanRpateH prApya prasAdamuditoditam / / 334 / / dattvA payonidherarghamanaya~ zobhane dine / svIkRtya yAnapAtrANi laghupAtIni pAthasi / / 335 / / nidhAya teSupaNyaM ca svarNakoTidvayImitam / bohitthamarthikalpadrurArurohA'tha sa svayam / / 336 / / vizeSakam / / pavanenAnukUlena zakunazca pradakSiNaiH / svarodayena saumyena samutsAhena cetasaH / / 337 / / pakSairivAtataiH zvetapaTaiH paTubhirambhasi / papAta pota: pAthodheH pannagendra iva drutam / / 338 / / yugmam / / aritraivikSipatragrapAdairiva payaH kramAt / taran kUrma iva prApa potastaTamabhIpsitam / / 339 / / cirAnmRgayatAM mArga sa tattIranivAsinAm / dadau paNyAni lAbhaM ca lebhe dazaguNaM tataH / / 340 / / kRtakRtyastataH kaizcidivasaH sAgarAGgajaH / puna: pUrvakrameNaiva cacAla jalavama'nA / / 341 / / bhAvayan vividhAn bhAvAn dvIpapAthodhimadhyagAn / yAnena manasevAsau tarasA tIramAsadat / / 342 / / yAvaniryAmakairetat bohitthaM tIrthavartmani / kSaNena tAmaliptIye kila saJcArayiSyate / / 343 / / tAvadIzAnadigbhAgAdullalAsa mahAbalaH / Andolayan yAnapAtraM tarupatramivArNave / / 344 / / tataH sitapaTA: potaniyuktairmukulIkRtAH / pakSIva pakSasaGkocAt kiJcinmandamabhUka tat / / 345 / / tathApi pratikUlena preryamANaM nabhasvatA / tIre nIreziturgatvA kiyatImapi tadbhavam / / 346 / / praviSTaM bhRgukacchasya tIrthe vAriNi nArmade / 'vahinaM somadattasya cittaM cintArNave punaH / / 347 / / yugmam / / 5. upadA-dAna-bheTa iti bhASAyAm / (upa+dA+aGa) upadIyate iti upadA / - a. ci. nA. svo. vR.737 / / 6. avApita prApta karAvela iti bhASAyAm / - za. ra. ma pR. 220 / / 7. aritraM koTipAtraM / vahANa,sukAna laMghara iti bhASAyAm / - a. ci. nA. svo. vR.879 / iyarti anena nauH iti aritraa'| - lu.-dhU.-su. (5/2/87) si. he. iti itra pratyayaH / / 8. vahitram-potaH / uhyate'nena vahati jale vA vahitram / "bandhi vahi" (uNA0 459) iti itra: / pota zabdArthe / - a. ci. nA. svo. vR. 875 / / "vihitavahivacaritramakhedam" - gItagovinde / / 2010_02 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / lolakallolalIDhAdhaM bhrAmyattimikulAkulam / lIlayA jaladhiM tIA nimagnA goSpade'pi hA / / 348 / / A svabhAvamahecchasya mahotsAhasya dhImataH / udArasya prakRtyaiva prakRtyA priyavAdinaH / / 349 / / paropakRtidakSasya dAkSiNyaikamahodadheH / kimasyApi hi somasya pratikUlaM bhaviSyati / / 350 / / aho devasya daurAtmyaM hI kimetadupasthitam / paratIrthagate pote sarvasvamapi yAsyati / / 351 / / iti khedAd bruvANe'tha potamadhyagate jane / viphalIkRtya yatnaM tallagnaM yAnaM drutaM taTe / / 352 / / kulakam / / prasAritamukhai rAt bhRgupattanazaulkikaiH / apatIrthopagaM yAnamiti pramuditAntaraiH / / 353 / / kSudrapotasamArUDhestad vahinaM samantataH / padAtipariveSeNa bhUyiSThenaitya veSTitam / / 354 / / yugmam / vimRzadbhizca potAnta: sAravastusamuccayam / alakSi dakSarakSepAt koTIviMzatisammitam / / 355 / / aho pRthUni puNyAni pRthvIcandrasya bhUpateH / aklezenaiva kozo'yaM yasyetthaM samupasthitaH / / 356 / / iti bruvANaistai: praiSi pradhAnapuruSaH kSaNAt / upabhUpaM svarUpasya tasya bodhAya dhIdhanaiH / / 357 / / yugmam / / tadA ca somadattasya cakSuH pusphora dakSiNam / samastazastavistArapuraskAraikadakSiNam / / 358 / / zrutapUrvazca tannAma pRthvIcandrasya bhUpateH / kiM syAt sa eva pRthvInduryaH purA mathurAmagAt / / 359 / / zrutaM cedaM tadaivAsIt mayA tasmAt sumedhasaH / yadayaM pRthivInAtha - sUnu gupuraM gamI / / 360 / / ato'sti tAvad ghaTanA zakunaM cottamaM mama / tattvatastu kimapyatra na jAne yad bhaviSyati / / 361 / / evaM vimRzatastasya somadattasya vismayAt / vAsavazrIrupeyAya velAkUlamilApatiH / / 362 / / kalApakam / / pradeze pAvite tatra jalermekalakanyayA / uttIrya sindhuraskandhAt bheje bhadrAsanaM nRpaH / / 363 / / parivRtya ca rAjAnaM viSvag RkSagaNA iva / maNDalezAdayastasthustadAsyanihitekSaNAH / / 364 / / tata: potapatiM bhUpaH svasamIpamanAyayat / vidhAya yAnapAtrasya nijAptaiH parirakSaNam / / 365 / / kSaNAdagaNitairAtmapAdAtaiH pariveSTitam / dattanetrapuraH somadattaM nRpatirekSata / / 366 / / A: kuto'yamiti prItipUravisphAritekSaNaH / sasambhramamathottasthau pRthvInAthastadAsanAt / / 367 / / somadatto'pi nizcitya bhUpatiM taM tathaiva hi / yAvat praNantumArebhe tAvat bhUpena sasvaje / / 368 / / antaHpravezanAyeva gADhamAliGgya bhUbhujA / AsanArddha nije snehAd balAdapi nivezitaH / / 369 / / kimetaditi sambhrAntairvIkSyamANaH kSitIzvaraiH / bhrAtarvyatikaraH ko'yaM kuzalaM piturAvayoH / / 370 / / kathaM tavehAgamanaM viluptaM kimapIha te / iti rAjJA svayaM pRSTaH somadatto vyajijJapat / / 371 / / kuzalaM deva tAtasya devapAdaprasAdataH / vyavahArasvarUpeNa gRhAnmama vinirgamaH / / 372 / / AyatastAmaliptIye tIrthe yAnaM vizanmama / pratikUlena vAtena pravezitamimAM bhuvam / / 373 / / viluptaM ca na me kiJcidadya yAvadiha prabho ! / purastu devapAdAnAM viditaM sarvamapyadaH / / 374 / / saprasAdamathAvAdInRpaH soma ! samIraNam / anukUlamapi brUSe pratikUlamamuM katham / / 375 / / 9. zaulkika - zulke niyuktaH zaulkikaH / zulkAdhyakSa iti arthe / - a. ci. nA. svo. vR. 724 / / 2010_02 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / kvA'nyathA mathurAbhUmiH kva me tatra samAgamaH / kva tAdRgupakArazca samaye tatra nastava / / 376 / / kva me nRpapadAvAptiH kva cehAgamanaM tava / sarvathApyanukUlo'bhUnmamaivAyaM samIraNaH / / 377 / / nedamIzAnacandrAnme janma sAgarataH khalu / brahmacandrAna me rAjyaM somadattAttu tattvataH / / 378 / / idaM rAjyamamI prANAH sarvametattavaiva me / bhrAtardiSTyAdya jAto'si netrayoratithirmama / / 379 / / iti bhUpaH samAlapya taM kRtajJaziromaNiH / sarvaM tatpUrvavRttAntaM sAmantAdInabodhayat / / 380 / / dhunvAnAste'pi mUrdhAnaM procurvikacalocanAH / sthAne'tra svAminastarhi pratipattirakRtrimA / / 381 / / kAkiNImapi manyante kRtajJAH koTisammitAm / kiM punaH samaye tasmiMstAdRzaM tvAdRzAH prabho ! / / 382 / / sAmprataM sAmprataM tasmAt svAminaH samupasthitaH / asmin pratyupakArAya potapratyarpaNakSaNaH / / 383 / / vyAjahAra dharAdhIza: smitapallavitAdharaH / kiyat potArpaNaM prANadAne'pyasyAsmi nAnRNaH / / 384 / / subahvapyadhunA klRptaM kRte pratikRtaM bhavet / upacakre tvasau pUrvamakRtopakRtimayi / / 385 / / sAMyAtrikapatiH proce kITamAtreNa kiM mayA / vidadhe devapAdAnAM yanmUleyaM mama stutiH / / 386 / / stutyaH sa tattvataH svAmin mahAtmA munipuGgavaH / anAgatamidaM yasya saGkrAntaM jJAnadarpaNe / / 387 / / evaM vadata evAsya dyutidyotitadigmukhaH / gaganAgre sa evAgAdanagAragaNAgraNIH / / 388 / / kimetaditi sambhrAntaiH kSitinAthAdibhistataH / abhyutthitastaporAzirAsitazca nRpAsane / / 389 / / somadattastataH prAha deva ! so'yaM mahAmuniH / idAnIM devapAdAnAM vijJaptaM yadgataM mayA / / 390 / / savizeSaM tataH pAdau muneravanivAsavaH / praNanAma namanmauli: samaM sAmantamantribhiH / / 391 / / atha baddhAJjalirmUni somaH saMyaminaM jagau / mamAbhUt tad dayAdAnamamoghamaghanAzanam / / 392 / / vacomRtaM vimuJcanti helayA yanmahonnatAH / tenaiva jIvati kulaM sakalaM cAtakArthinAm / / 393 / / munirAha "mahAbhAga ! guhyanAgasadharmaNaH / aNorapi hi jainasya dharmasyA'sya phalaM mahat / / 394 / / anusmaraNamapyasya rAjan ! dharmasya zarmaNe / kiM punaH sakalaklezanAzanaM samupAsanam / / 395 / / samAne'pi hi mAnuSye samAne'pIndriyavraje / sevyasevakabhAvo'yaM dharmAdharmanibandhanaH / / 396 / / adharmaparihAreNa tavApyavanivAsava ! / yukto dharmodyamastasmAttasya mUlamidaM punaH / / 397 / / aSTAbhiradhikairdoSairdazabhirdUramujjhite / anantadarzanajJAne jine devatvavAsanA / / 398 / / hiMsAdirahite satyavAdini steyavarjite / brahmacAriNi niHsaGge gurau ca gurubhAvanA / / 399 / / uttamaiH puruSaH prokte tadvidhaireva sevite / avisaMvAdaniLaje dharme saddharmazemuSI / / 400 / / idaM ratnatrayaM rAjan hRdayAbharaNaM kuru / yenAsi muktikAminA subhagambhAvukaH sadA / / 401 / / idaM moksstro|jmidN vizve'pi durlabham / idamevAsya dharmasya rahasyamavinazvaram / / 402 / / bhUrbhuvaHsvaHzriyastAstAH phalamasyAnuSaGgikam / mukhyaM punarasaGkhyeyasaukhyaM mokSa pracakSate / / 403 / / catvAryamUni cAGgAni durlabhAnIha dehinAm / mAnuSatvaM zrutiH zraddhA saMyame vIryamuttamam / / 404 / / _ 2010_02 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / ataH samagrAmagrAmyasAmagrI durlabhAmimAm / samAsAdyAnavadyena dharmeNa saphalAM kuru / / 405 / / " iti vAkyAmRtastasya zAntamithyAtvapAvakaH / samyaktvamuttamaM tatra sa bheje bhUbhujAM varaH / / 406 / / muni somastato'vAdIdaho bhAgyAni bhUpateH / asyaivAnugrahAyA'tra bhavatAM nUnamAgamaH / / 407 / / munirAha taveyaM bhoH priyApyavitathaiva vAk / idamevaikamatrAbhUnmamAgamanakAraNam / / 408 / / yadasya bhUpaterAsIjananI putravatsalA / avantisundarI nAma suzarmAdhipateH priyA / / 409 / / anyadA zUlarogeNa mahatA hatacetanA / vijayArddhavane sA'bhUt pracaNDA vyantarAmarI / / 410 / / mithyAtvamohitA bhUribhUtaghAtopayAcitaiH / pApAni badhnatI soma ! sA mayA'dya prabodhitA / / 411 / / abhyarthitastayA cAhaM bhagavan ! bhRgupattane / putraM me pRthivIcandra prasIda pratibodhaya / / 412 / / rAjJo'sya yogyatAM dharme jJAtvA cAhamihAgamam / sukSetre bIjavajajJe saphalaM cAtra me vacaH / / 413 / / somaH saMyaminaM bhUyaH prAJjaliH procivAniti / svasyA'trA''gamane hetuM dvitIyamapi zaMsa me / / 414 / / vyAjahAra yatizreSThaH zrUyatAM zreSThinandana ! / AsIt tIrthapatiH pUrvaM suvrato munisuvrataH / / 415 / / so'nyadA medinIpIThe viharannarhatAM varaH / atratyabhUpaterazvaM prabodhArhamabudhyata / / 416 / / atikramya tataH SaSTiyojanapramitAM kSitim / ihA''gAt kRpayA tasya mahAntaH kva na vatsalAH / / 417 / / taM ca tatratyalokaM ca lokottaraguNottaraH / vidhAya bodhadAnenAdhvanyaM nirvANavartmani / / 418 / / vijahArAnyataH svAmI tadAprabhRti cAbhavat / idamazvAvabodhAkhyaM tIrthaM tatpadapAvanam / / 419 / / tasya pratikRtiM puNyAM bhRgupattanamadhyagAm / AgAM saumya ! namaskartumidaM kAryamihAparam / / 420 / / tataH kSitipatiH sphItaprItibhAvitamAnasaH / prArthayAmAsa nirgranthamiti prastAvasundaram / / 421 / / anugrahaH kRtastAvat pUjyapAdaiH puraiva me / sAmprataM matpurasyApi pravezena sa jAyatAm / / 422 / / vandyapAdaiH sahaivAdya devadarzanamastu me / prakaTIbhUtasadRSTemithyAtvapaTalakSayAt / / 423 / / tathaiva pratipedAne munau nRpatipuGgavaH / pratasthe pAdacAreNa dattahastaH svayaM muneH / / 424 / / suhadA somadattena samaM dharmakathAparaH / praviveza puraM bhUpaH parItaH parito nRpaiH / / 425 / / prabhAvanAnaTI jainazAsanasyAtha nartayan / suvratasvAminazcakre pUjAprAgbhAramadbhutam / / 426 / / bhAvastavAdhikAritvAt munistamanumodayan / vanditvA vidhivad devAn stotumityupacakrame / / 427 / / "suvratasvAminaH staumi pAdapadmadvayIM mudA / yatra tribhuvanasyApi kamalA varalAyate / / 428 / / kvendusaundaryaluNTAkI tAvakI guNapaddhatiH / stotA pota ! bhavAmbhodhau va mAdRk kazmalAzayaH / / 429 / / tathApyantargatAM bhaktiM vyaktIkartuM mamecchataH / sAhasikyamidaM nAtha ! nopahAsAya jAyate / / 430 / / namastribhuvanAbhogayogakSemavidhAyine / kevalazrIsanAthAya jaganAthAya tAyine / / 431 / / karmarogavipadyoga - bhavAbhogavibhedine / tubhyaM namajjagajjantujAtajIvAtave namaH / / 432 / / _ 2010_02 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-76 - anukampAdAnaviSaye somadattakathAnakam / / ____101 dRSTe jagattrayIdRSTi - sudhAvRSTividhAyini / tvanmukhe manmukhaM deva ! dRSTamiSTArthasiddhibhiH / / 433 / / sthitazcintAmaNiH pANau samprAptaH kalpapAdapaH / kAmitArthakarI kAmadhenustvaddarzanAd vibho ! / / 434 / / tadetadadbhutaM deva ! tvanmukhenduvilokinAm / prANinAM kSINatAmeti yad vistIrNo bhavArNavaH / / 435 / / pUrvamazvAvabodhAya yat tIrthaM vidadhe tvayA / idAnIM bhaktibhAjAM nazcAvabodhAya jAyate / / 436 / / idaM bhRgupuraM deva svaHpuraM vijigISati / trivargakamalApAtraM yatra tvaM kalpapAdapaH / / 437 / / tvannamaskRtimAhAtmyAt zakunI zakunAdiva / prApadApadgatApyubainarendraduhituH padam / / 438 / / jAtismRteH samAgatya bhavadbhaktyA sudarzanA / uddadhAra punastIrthamAtmAnaM ca bhavodadheH / / 439 / / seyamadyApi jAgarti tIrthe'smin kRtavismayA / pratyUhazalabhavyUhadIpikeva tamo'pahA / / 440 / / pAvitryaM prAptukAmeva tvadgAtrasnAtrapAthasA / sevAhevAkinI revA deva bhrAmyati pArzvata: / / 441 / / tvaddhyAne sAvadhAnaM me manastvatkIrtane vacaH / vapustvatpAdasevAyAmAbhavaM bhavatu prabho ! / / 442 / / prazAntakAntA mUrtiste bhAgyasaubhAgyamandiram / nandyAciramiyaM vizvadattAnandamahodayA / / 443 / / " iti stutvA ca natvA ca jinapratikRtiM muniH / kRtvA yameM sthiraM bhUpaM natastena khamudyayau / / 444 / / nirgatya naranAtho'pi dhanyaMmanyo jinAlayAt / prAsAdamAsasAda svaM samaM sAgarasUnunA / / 445 / / bhUpatiH pratipattyAtha bhojayAmAsa tatra tam / snehAdupAnayannanyadanyadanyatra durlabham / / 446 / / AhUya mantrisAmantAn bhojanAnte ca bhUpatiH / upakAraM smaraMstasya kRtajJastAnabhASata / / 447 / / haMho ! mAdhyasthyamAsthAya cintyatAM guNarAgiNaH ! / kathamapyasya somasya bhaveyamanRNo yadi // 448 / / tathApyasya pradAsye'haM rAjyasyArddha nijasya bhoH / etAvataiva klRptaH syAdupakArakaNo mayA / / 449 / / tatastairabhyanujJAtaH sAdhu sAdhvitivAdibhiH / nivezya bhUpatirbhadrapIThe sAgaranandanam / / 450 / / tIrthAmbhaHsambhRtaiH zAtakumbhakumbhaiH sacandanaiH / abhiSekaM svayaM cakre samaM sAmantamantribhiH / / 451 / / hastyazvakozadezAnAM dadau cArddhamakhaNDitam / chatracAmarakoTIrakakudAni ca bhUbhujAm / / 452 / / svaprAsAdAnurUpaM ca prAsAdamadizat pRthak / maNisvarNamayAnyurvezmopakaraNAni ca / / 453 / / prAhiNona tadaivAtha mathurAyAM svapUruSAn / svasamIpe samAnetuM sAgarazreSThinaM mudA / / 454 / / krameNa mathurAM prApya zreSThino nRpazAsanam / rAjyaprAptiM ca somasya kathayAmAsurAzu te / / 455 / / sAgaro'pi tadAkarNya vacaH karNAmRtopamam / mudamantarasammAntIM vyAkurvan pulakacchalAt / / 456 / / niyojya vezmavyApAre somadattasya nandanam / svayaM cacAla prottAlaH kSitipAladvayekSaNe / / 457 / / zrImatI dayitAM devazarmANaM ca suhattamam / pathi pramodayan sUnozcaritrairuttarottaraiH / / 458 / / __10. koTIra-zirobhUSaNa / tAja-mukuTa iti bhASAyAm / - a. ci. nA svo. vR. 651 / kuTatIti koTIraM "kRzRpR (uNA. 418) itIraH / / 2010_02 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 hitopadezaH / gAthA-77, 78 - jJAnadAnasya svarUpam / / jJAnasya svarUpam / / dinaiH katipayaiH prApa bhAgyabhUbhRgupattanam / pratyudyAtazca putrAbhyAM dasrAbhyAmiva sAgaraH / / 459 / / yugmam / / naranAthapravezArha pravezotsavamasya tau / kArayAmAsatuH sphItaprItipUritamAnasau / / 460 / / sa kadApyatha pRthvIndoH somadattasya karhicit / manaHprasAdaprAsAde vilalAsa yathAsukham / / 461 / / purohitapadaM bhUpo dadaturdevazarmaNe / sevitA: samaye santastaravazca phalapradAH / / 462 / / evaM ca kRtakarttavyau bhujavIryArjitAM bhuvam / yugapad bubhujAte to naranArAyaNAviva / / 463 / / aseviSAtAM dharmaM ca to kRtajJo nirantaram / cakratuH zakramahasau tatpravRttiM prajAsvapi / / 464 / / tadevaM somo'yaM mahitamahasazcAraNamune - niyogAd durbhikSe yadakRta kRpAdAnamasamam / prabhAvAttasyAyaM jalanilayamuttIrya gahanam / vaNigvaMzotpanno'pyabhajadavanInAtha padavIm / / 465 / / / / iti somadattakathA samAptA / / 76 / / zrIH / / sAmpratamanukampAdAnavyAkhyAnamupasaMharan jJAnadAnAnuyogaM copakSipannAha - aNukaMpAdANamiNaM bhaNiyaM leseNa saMpayaM kiMpi / nANavisayaM pi bhaNimo jiNagaNaharabhaNiyanAeNaM / / 77 / / anukampAdAnaM dayAdAnam idaM pUrvopavarNitasvarUpaM bhaNitaM vyAkhyAtaM lezena digmAtreNa dAnamityanuvartate / sAmprataM jJAnaviSayamapijJAnagocaramapi, dAnaM bhaNAmaH / tat kiM sarvAtmanA? na, ityAha kimapi svarUpamAtram - jJAnAnuyogasya hi chadmasthairyathAvat prathayitumazakyatvAt / tat kiM svamanISayA? na, ityAha jinagaNadharabhaNitanyAyena / jinAH-tIrthakRtaH, gaNadharA:teSAmanantaraziSyAH, tairbhaNito-darzito yo nyAyastena / taduktayuktereva sahadAmupAdeyatvAt / / 77 / / atha kimidaM jJAnazabdavAcyam ? ucyate - najaMti jeNa tattA jIvAjIvAiNo jiNavaruttA / taM iha bhanai nANaM tassa ya bheyA ime paMca / / 78 / / ihAsmin jainendrazAsane tat jJAnaM bhaNyate / yena kim? yenAtmanaH pariNAmavizeSeNa jJAyante parichidyante tattvAni jIvAjIvAdIni, jinavaroktAni tIrthakRtpraNItAni / tasya cAmI vakSyamANA bhedAH prakArAH paJca / / 78 / / 11. dasa-azvinIkumArau - svarganA be vaidya iti bhASAyAm / a. ci. nA. svo. vR. 182 / dasyato harato rogAn dasrau / "bhI vRddi" (uNA. 387) / / gAthA-78 1. jJaptirjJAnaM vastusvarUpAvadhAraNamityarthaH / / 2010_02 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-79, 80, 81 - jJAnasya paJcabhedAH / / matijJAnasya svarUpam / / 103 tAneva darzayati - paDhama kira mainANaM bIyaM suyamavahinANamaha taiyaM / maNapajavaM cautthaM paMcamaM kevalaM nANaM / / 79 / / jJAnazabdaH pratyekamabhisambadhyate / kiletyAptoktau / teSu paJcasu prathama matijJAnaM matijJAnalakSaNa: prathamo bhedaH / dvitIyaM zrutam zrutajJAnam / avadhijJAnamatha tRtIyam / manaHparyAyajJAnam caturtham / paJcamaM kevalajJAnamiti / / 79 / / idAnIM nAmato jJAnabhedAnabhidhAya svarUpataH pratyekamabhidhatte - mijai najai jeNaM saddo attho ya uggahAihiM / taM vaTTamANavisayaM mainANaM bhannae tesu / / 8 / / teSu paJcasu madhye tanmatijJAnaM bhaNyate / yena kiM ? yena mIyate paricchidyate / kaH? zabdo arthazca / kaiH? avagrahAdibhiH / avagrahehApAyadhAraNAlakSaNaiH prakAraiH / tatrAvyaktaM yathAsvamindriyairviSayANAmAlocanamavadhAraNamavagrahaH / avagrahagRhIte viSayAthaikadezAccheSA'nugamananizcayavizeSajijJAsA ceSTA IhA / avagRhItaviSaye samyagasamyagitiguNadoSavicAraNA'dhyavasAyo'panodo'pAya: / dhAraNA pratipattiryathAsvamatyavasthAnamavadhAraNaM ceti / amIbhiravagrahAdibhiH zabdArthayoryathAvatparicchedo matijJAnam / kiMviziSTaM? varttamAnaviSayaM vartamAnakAlagocaram / / 8 / / asyaiva bhedopadarzanAyAha - bheyA duni ya cauro aTThAvIsA ya aTThasaThThasayaM / tinisayA chattIsA mainANe huMti nAyavvA / / 81 / / gAthA-79 1. matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam / / - tattvA0 1/9 / / mai-sua-ohI-maNa-kevalANi nANANi / _ - karma0 vi0 gA. 4 / / gAthA-80 1. mananaM mati: pariccheda ityarthaH / matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / taJca zrotrendriyavyatiriktaM cakSurAdIndriyAnakSaropalabdhiryA tanmatijJAnam / ___- tattvA . si.vR. 1/9 / / matijJAnaM nAma yadindriyAnindriyanimittaM vartamAnakAlaviSayaparicchedi / - tattvA. si. vR. 1/10 / / tatra "budhiM maniMca jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate - indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH - yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / / / ___ - karma. vi. svo. vR. gA. 4 / / 2010_02 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 hitopadezaH / gAthA-81 - matijJAnasya bhedAH / / 'asmin matijJAne etatsaGkhyA bhedA jJAtavyA bhavanti / tAneva vyanakti - tatrAdau tAvanmatijJAnasya dvau bhedau, dvibhedaM matijJAnamityarthaH / tadyathA - indriyajamanindriyajaM vA / punaravagrahehAvAyadhAraNAbhizcatvAro bhedAH / tatrAvagraho dvedhA - arthAvagraho vyaJjanA'vagrahazca / tatrArthAvagrahehAvAyadhAraNAzcatvAro'pi pratyekaM sparzanarasanaghrANacakSuHzrotramanobhirbhedaiH SaTprakArA bhavanti / gAthA-81 1. tulA - evametaditi lakSaNavidhAnAbhyAM yanirUpitaM matijJAnaM tasya punaH sampiNDya bhedAn kathayati / dvividhamityAdinA / dvividhamiti, indriyanimittamanindriyanimittaM ca / caturvidhamavagrahAdibhedataH / aSTAviMzatividhamiti, sparzanAdInAM manaHparyavAvasAnAnAM SaNNAmekaikasya catvAro bhedA avagrahAdayaste samuditAH sarve'pi caturviMzatirupajAtAH, tato'nyaJcakSurmanovarjasparzanAdInAM yo vyaJjanAvagraha: caturbhedaH sa prakSiptaH, tato'STAviMzatividhaM bhavati / aSTaSaSTyuttarazatavidhamiti, tasyA evASTAviMzaterekaiko bhedaH SaDvidho bhavati bahvAdibhedena, ata aSTaSaSTyuttarazatavidhaM bhavati / tasyA evASTAviMzaterekaiko bhedo dvAdazadhA bhavati setarabahvAdidvAdazakena, ata: SaTtriMzatrizatabhedamiti / - tattvA . si. vR. 1/19 / / 2. tadindriyAnindriyanimittam / tattvA. 1/14 / / tadetat matijJAnaM dvividhaM bhavati indriyanimittamanindriyanimittaM ca / tattvA. bhA. 1/14 / / tatrendriyanimittaM sparzanAdInAM paJcAnAM sparzAdiSu paJcasveva svaviSayeSu / anindriyanimittaM manovRttirodhajJAnaM ca / ____ - tattvA . bhA. 1/14 / / 3. avagrahehApAyadhAraNAH / - tattvA 1/15 / / tadetat matijJAnamubhayanimittamapyekazazcaturvidhaM bhavati / tadyathA - avagraha-IhA-apAyo-dhAraNA ceti / - tattvA . bhA. 1/15 / / tatrAvyaktaM yathAsvamindriyairviSayANAmAlocanAvadhAraNamavagrahaH / avagraho graho? grahaNamAlocanamavadhAraNamityanarthAntaram / avagRhItam / viSayAthaikadezAccheSAnugamanam / nizcayavizeSajijJAsA ceSTA IhA / IhA UhA tarka: parIkSA vicAraNA jijJAsetyanarthAntaram / avagRhItaviSaye samyagasamyagitiguNadoSavicAraNA adhyavasAyApanodo'pAyaH / apAyo'pagamaH, apanodaH apavyAdhaH, apetamapagatamapaviddhamapanutyamityanarthAntaram / dhAraNApratipattiyathAsvaM matyavasthAnamavadhAraNaM ca / dhAraNA pratipattiravadhAraNAvasthAnaM nizcayaH avagama: avabodha ityanantaram / - tattvA . bhA.1/15 / / 4. arthasya / / vyaJjanasyAvagrahaH / / na cakSuranindriyAbhyAm / / - tattvA. 1/17/18/19 / / avagrahAdayo matijJAnavikalpA arthasya bhavanti / vyaJjanasyAvagraha eva bhavati nehAdayaH / evaM dvividho'vagraho vyaJjanasyArthasya ca / IhAdayastvarthasyaiva / cakSuSA noindriyeNa ca vyaJjanAvagraho na bhavati, caturbhirindriyaiH zeSairbhavati / evametat matijJAnaM dvividhaM, caturvidhamaSTaviMzatividhamaSTaSaSTyuttarazatavidhaM SaTtriMzatrizatavidhaM ca bhavati / / ___ - tattvA . bhA. 1/17/18/19 / / arthazca sparzarasagandhavarNazabdAtmakaH tasya sparzAderarthasya avagrahAdayo'vacchedakA matijJAnavikalpAH matijJAnasyendriyAdibhedenAvibhaktasya vikalpAH aMzA ityarthaH / - tattvA. si. vR. 1/17 / / 2010_02 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-82 - zrutajJAnasya svarUpam tathA zrutajJAnasya bhedAH / / gou militAzcaturviMzatiH, vyaJjanAvagrahazca cakSurindriyamana:parihAreNa caturbheda eva / ete ca catvArazcaturviMzatyA mIlitA aSTAviMzatirbhavanti / aSTAviMzatizca bahubahuvidhakSiprAnizritasandigdhadhruvAkhyaiH SaDbhirbhedairguNitA aSTaSaSTyuttaraM zataM bhavati / saiva ca bahubahuvidhakSiprAnizritasandigdhadhruvAkhyaireva sapratipakSairguNitAH SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni bhavanti / amISAM ca bhedAnAM pratipadavyAkhyAnaM granthAntarebhyo'vaseyam / iha tu granthagauravabhayAnoktam / / 81 / / evaM matijJAnamabhidhAya zrutajJAnaM bibhaNiSurAha - suvvai ya nisAmijai pAraMpajeNa jeNa teNa suyaM / taM pi dubheyaM neyaM aMgapaviTuM tadiyaraM ca / / 2 / / zrUyate nizamyate pAramparyeNa gItArthagaNadharaparamparayA yena kAraNena tena niruktabalena zrutami vyajyate'nenArtha iti vyaJjanaM santamasAvasthitaghaTarUpapradIpAdivat, tat punarvyaJjanaM saMzleSarUpaM yadindriyANAM sparzanAdInAmupakaraNAkhyAnAM sparzAdyAkAreNa pariNatAnAM pudgaladravyANAM ca yaH parasparaM saMzleSastadvyaJjanaM, tasya vyaJjanasyAvagraha evaiko bhavati grAhakaH / - tattvA. si. vR. 1/18 / / vaMjaNavaggaha cauhA maNa-nayaNa-viNiMdayacaukkA / - karma. vi. gA. 4 / / atthuggaha-IhA-vAya-dhAraNA karaNamANasehiM chahA / iya atttthviisbheaN| - karma. vi. gA. 5 / / 5. bahubahuvidhakSiprAnizritAsandigdhadhruvANAM setarANAm / / - tattvA . 1/16 / / bahvavagRhNAti / alpamavagRhNAti / bahuvidhamavagRhNAti / ekavidhamavagRhNAti / kSipramavagRhNAti / cireNAvagRhNAti / nizritamavagRhNAti / anizritamavagRhNAti / asandigdhamavagRhNAti / sandigdhamavagRhNAti / dhruvamavagRhNAti / adhruvamavagRhNAti / ityevamIhAdInAmapi vidyAt / - tattvA . bhA. 1/16 / / gAthA-82 1. zrUyate taditi, asmin pakSe zabdamAtraM gRhyate, zrutiH zravaNamityasmin pakSe jJAnavizeSa ucyate, sa eva ca grAhyaH zrutam / kIdRzaH sa iti cet ? ucyate - zabdamAkarNayato bhASamANasya pustakAdinyastaM vA cakSuSA pazyataH ghrANAdibhirvA akSarANi upalabhamAnasya yad vijJAnaM tat zrutamucyate, tena jJAnaM vizeSyate, zrutaM ca tajjJAnaM ceti zrutajJAnam / - tattvA . si. vR. 1/9 / zrutaM matipUrvaM dvayanekadvAdazabhedam / - tattvA . 1/20 / / zrutajJAnaM matijJAnapUrvakaM bhavati / zrutamAptavacanaM AgamaH upadeza aitihyamAmnAya: pravacanaM jinavacanamityanAntaram / / - tattvA . bhA. 1/20 / / tad dvividhamaGgabAhyamaGgapraviSTaM ca / tat punaranekavidhaM dvAdazavidhaM ca yathAsaGkhyam / - tattvA. bhA. 1/20 / / zravaNaM zrutam - abhilApaplAvitArthagrahaNaheturUpalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI 2010_02 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 83, 84,85 tyabhidhIyate / tadapi dvibhedaM dviprakAraM jJeyam / ekamaGgapraviSTaM, taditaramaGgabAhyaM ca / / 82 / / atha kimidamaGgapraviSTamityAha - 106 paDhamaM jiNidacaMdehiM atthao suttao gaNaharehiM / jaM pannattaM sakkhA taM AyArAi iha neyaM // 83 // tayoH 'prathamamaGgapraviSTam / yat kim ? yat sAkSAt zrImukhenArthataH prarUpitam / kaiH ? jinendracandraiH / jinAH avadhijinAdayasteSu viziSTajJAnaparamaizvaryazAlitvenendrAH kevalinasteSvapi viziSTASTaprAtihAryAdidedIpyamAnatvena candrAstIrthakRtastaiH, tathA gaNabhRddhistadanantaraziSyaiH kathaM ? sUtrataH sUtrarUpeNa yat prajJaptam tadaGgapraviSTam / kataracca tad ? ityAha- AcArAGgapramukhaM, tadyathAAcAra' sUtrakRtaM sthAnaM samavAya' vivAhaprajJapti: 5 jJAtAdharmmakathA upAsakA'dhyayanadazAH 7 antakRddazAH" anuttaropapAtikadazAH praznavyAkaraNa vipAkasUtra" dRSTivAda" iti / amU dvAdazA'pyaGgAni tathAsthiterevArthatastIrthanAthaiH sUtratazca gaNabhRdbhirnibadhyanta iti / yadAhuH - 'atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthaMti gaNaharA niUNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao titthaM pavattae iti / / 1 / / [ vizeSA0 bhA0 1919] / / 83 / / sAmprataM dvitIyamaGgabAhyazrutabhedamAha - bIyaM caudasadasapuvva - dhAraehiM tahA mahesIhiM / saMghayaNakAlabalabuddhi- hANimAgAmipurisANaM / / 84 / / muNiUNaM paramakaruNAi gahirasuttatthasAramAdAya / jaM viraiyamiha sAmAiyAi taM aMgabajjhaM tu / / 85 / / - indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / / karma vi. svo vR. gA. 4 / / gAthA-83 1. yad bhagavadbhiH sarvajJaiH sarvadarzibhiH paramarSibhirarhadbhistatsvAbhAvyAt paramazubhasya ca pravacanapratiiApana-phalasyatIrthakaranAmakarmaNo'nubhAvAduktaM bhagavacchiSyairatizayavadbhiruttamAtizayavAgbuddhisampanairgaNadharairdRbdhaM tadaGgapraviSTam / aGgapraviSTaM dvAdazavidham / tadyathA - AcAraH, sUtrakRtaM, sthAnaM, samavAyaH, vyAkhyAprajJaptiH, jJAtAdharmakathAH, upAsakAdhyayanadazAH, antakRddazAH, anuttaropapAtikadazAH, praznavyAkaraNaM, vipAkasUtraM dRSTipAta iti / / * tattvA. bhA. 1/20 / / 2. tulanA - atthaM bhAsai arihA, tameva suttIkareMti gaNadhArI / atyaM ca viNA suttaM, aNissiyaM kerisaM hojjA / / zrutajJAnasya bhedAH / 2010_02 - bR. ka. bhA. 1-193 / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-86 - zrutajJAnasya bhedAH / / 107 tadevaMvidhazrutamaGgabAhyamabhidhIyate / yat kiM? yad viracitam / kaiH? caturdazadazapUrvabhRtprabhRtibhiH tadviracitasyaiva samayazabdAbhidheyatvAt / / yadAha - suttaM gaNahararaiyaM taheva patteyabuddharaiyaM ca / suyakevaliNA raiyaM abhinadasapuviNA raiyaM / / 1 // [bRhatsaM. pra. gA. 154] tathA maharSibhiH AryazyAmAdibhiH yad viracitam / kiM kRtvA? aGgagatagabhIrasUtrArthasAramAdAya / atha kimarthamayamiyAnupakramastairvyaraci? tadAha - paramakaruNayA, karuNotpattereva kAraNamAha - 'muNiUNa' jJAtvA, kAM? saMhananakAlabalabuddhihAnim / tatra saMhananaM - vajraRSabhanArAcAdi, kAla:-suSamAdiH, balaM-parISahopasargAdisahiSNutvam / buddhiH-pUrvagatazrutAdhyayanasamarthA prajJA / ata eteSAM saMhananAdInAmavasarpiNIdoSAt hAnimAlocya, keSAm? AgAmipuruSANAm aidaMyugInamAnavAnAM, duravabodhaM hi tAdRzAmaGgapraviSTazrutamatastadanugrahAya / yadebhirviracitaM tadaGgabAhyam / katamaJca tad? ityAha - sAmAyikAdi sAmAyikapramukhaM tadyathA - sAmAyikaM, caturviMzatistavo, vandanaM, pratikramaNaM, kAyotsargaH, pratyAkhyAnaM, dazavaikAlikam, uttarAdhyAyAH, dazAH, kalpa-vyavahArau, nizIthaM, RSibhASitAnItyevamAdi tadidamazeSamapyAcArAGgAdyaGgebhyo vyatiriktatvAdaGgabAhyamityucyate / / 84 / / 85 / / etadeva nigamayannAha - eyaM duvihaM pi tikAlagoyaraM bhannae suyannANaM / kevalanANIhiM pi hu parovaesAya bhayaNijjaM // 86 / / tadetad dvividhamapyaGgAnaGgapraviSTaM bhaNyate pUrvAcAryaH zrutajJAnam / kiMviziSTaM? trikAlagocaram / trayo'pi bhUtabhaviSyadvarttamAnalakSaNA: kAlA jJeyatvena gocaro viSayo yasya tat tathA / kiJca bhajanIyaM sevanIyam / kaiH? kevalajJAnibhirapi / atha kimarthamanantajJAnopalabdhyA gAthA-85 1. gaNadharAnantaryAdibhistvatyantavizuddhAgamaiH paramaprakRSTavAGmatibuddhizaktibhirAcArya: kAlasaMha nanAyurdoSAdalpazaktInAM ziSyANAmanugrahAya yat proktaM tadaGgabAhyamiti / - tattvA . bhA. 1/20 / 2. aGgabAhyamanekavidham / tadyathA - sAmAyika, caturviMzatistavaH, vandanaM, pratikramaNaM, kAyavyutsargaH, pratyAkhyAnaM, dazavaikAlikaM, uttarAdhyAyAH, dazAH, kalpavyavahAro, nizIthamRSibhASitAnItyevamAdi / / - tattvA . bhA. 1/20 / / gAthA-86 1. tulA - zrutajJAnaM tu trikAlaviSayam, utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti / - tattvA. bhA. 1/20 / / 2010_02 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrutajJAnasya bhedAH / / avadhijJAnasya svarUpam / / kRtakRtyA api te zrutajJAnaM bhajante ? tadAha - paropadezAya / yataste'pi bhagavantaH kevalajJAnena kevalaM kalayanti sakalamapi svayaM jJeyam, paropadezaM tu zrutadvAreNaiva dadati / 'nikhila vAGmayasya zrutarUpatvAt' / / 86 / / kiJca - hitopadezaH / gAthA - 87, 88 akkharasannippamuhA sesA bheyA imammi bheyaduge / pavisaMti nitrayANaM jahA pavAhA jalanihimmi / / 87 / / 'zeSAstvakSarasaMjJipramukhAH zrutajJAnabhedA bhagavadbhadrabAhusvAmiprabhRtibhirAvazyakAdimUlagrantheSu tathA tathA prathAM prApitA asminnevAGgapraviSTAGgabAhyalakSaNe zrutajJAnabhedadvaye pravizanti nilIyante, etatprabhedasvarUpatvAt teSAm / atropamAmAha yathA nimnagAnAM pravAhAH zrotAMsi jalanidhI zrotaH patau pravizanti, tadvad iti / / 87 / / - bhaNitaM zrutajJAnamathA'vadhijJAnamabhidhitsurAha - avahI kila majjAyA sA vijjai jammi taM avahinANaM / bhavapacaiyaM ca khaovasamasamutthaM ca taM pi duhA / / 88 / / kiletyAptau / avadhirmaryAdA sImA rUpidravyasAkSAtkAralakSaNA, sA vidyate yasmiMstadavadhijJAnaM, tadapi zrutajJAnavad dvidhA dviprakAram dvaividhyameva darzayati bhavapratyayaM bhava eva pratyayaH kAraNaM yasya tad bhavapratyayamityeko bhedaH / dvitIyaM punaH kSayopazamasamuttham / / 88 / / 2010_02 - gAthA - 87 1. tulA akkhara - sanni sammaM, sAiyaM khalu sapajjavasiaM ca / gamiaM aMgapaviddhaM, satta vi ee sapaDivakkhA / / 1 / / pajjaya- akkhara -paya-saMghAyA, paDivatti taha ya aNuogo / pAhuDapAhuDa pAhuDa, vatthu karma. vi. gA. 6-7 / / puvvA ya sasamAsA / / 2 / / gAthA -88 1. tulA avazabdo'dhaH zabdArthaH avadhAnAdavadhiH jJAnaM paricchedaH / etaduktaM bhavati adhovistRtaviSayamanuttaropapAdikAdInAM jJAnamavadhijJAnam, athavA avadhiH maryAdA, amUrttadravyaparihAreNa mUrtinibandhanatvAdeva tasyAvadhijJAnatvam / / - tattvA. si. vR. 1/9 / / tathA'vadhAnamavadhiH indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam, ata evedaM pratyakSajJAnam / athavA avazabdo'dhaH zabdArthaH, ava - adho'dho vistRtaM vastu dhIyate paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM cAvadhijJAnam / / - karma vi. svo vR. gA. 4 / / kSayopazamanimittazca / - tattvA bhA. 1/21 / / - 2. tulA - dvividho'vadhiH / / - tattvA. 1/ 21 / / bhavapratyayaH, - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-89, 90, 91 - avadhijJAnasya svarUpam / / atha keSAM bhavapratyayaM, keSAM ca kSayopazamasamutthamiti pRthag gAthAdvayena vyanakti - bhavapaJcaiyaM suranArayANa sikkhAtavAivirahe vi / AjammaM ciya jAyai vihagANaM gayaNagamaNaM va / / 89 / / tatra bhavapratyayaM nArakadevAnAM, teSAM hi tadbhavotpattirevAvadhiheturna zikSA nApi tapa iti / tadapi kadAcit kiyatkAlAvasthAyi syAdata Aha - AjanmApi jAyate janmanaH prabhRti maraNamabhivyApyA'vatiSThate / atropamAmAha - vihagAnAM gaganagamanamiva, yathA pakSiNAmantarikSagamanaM bhavapratyayam / / 89 / / evamavadherAdyabhedamabhidhAya dvitIyamabhidhitsurAha - kammANa khaovasameNa maNuyatiriyANaM jAyae jaM ca / taM chabbheyaM neyaM evaM suttANusAreNa / / 10 / / yaca karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM kSayopazamena / tatrAlpabandhAnAmalparasAnAmalpasthitikAnAM dhvaMsa: kSayastathA teSAmeva bahubandhAnAM bahupradezAnAM bahurasAnAM bahusthitikAnAM ca kiJcit prazama upazamaH, kSayeNa yukta upazamaH kSayopazamaH / tena keSAM tad ? ityAha - manuSyatirazcAm iti, manuSyAH saMjJipaJcendriyAH, tadvidhA eva ca tiryaJcasteSAM yadavadhijJAnaM tat kSAyopazamikam / taJca SaTbhedam / kathaM? evaM vakSyamANasUtrAnusAreNa, sUtramAptavacanaM tasyAnusAra:-pAramparyaM, tena jJeyam / / 10 / / bhedAneva darzayati - aNugAmimaNaNugAmi ca hIyamANaM ca vaDDamANaM ca / aNavaTThiyaM avaTThiyamiya chanbheyaM bhavai eyaM / / 11 / / gAthA-89 1. tulA - tatra bhavapratyayo nArakadevAnAm / / - tattvA. 1/22 / / nArakANAM devAnAM ca yathAsvaM bhavapratyayamavadhijJAnaM bhavati / bhavapratyayaM bhavahetukaM bhavanimittamityarthaH / teSAM hi bhavotpattireva tasya heturbhavati, pakSiNAmAkAzagamanavat, na zikSA na tapa iti / / ___ - tattvA . bhA. 1/22 / / gAthA-90 1. tulA - yathoktanimittaH SaDvikalpa: zeSANAm / - tattvA. 1/23 / yathoktanimittaH kSayopazamanimitta ityarthaH / tadetadavadhijJAnaM kSayopazamanimittaM SaDvidhaM bhavati / zeSANAmiti nArakadevebhyaH zeSANAM tiryagyonijAnAM manuSyANAM ca / avadhijJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopazamAbhyAM bhavati SaDvidham / tad yathA - anAnugAmikaM, AnugAmikaM, hIyamAnakaM, vardhamAnakaM, anavasthitaM, avasthitamiti / - tattvA . bhA. 1/23 / gAthA-91 1. tulA - aNugAmi - vaDDamANaya - paDivAIyaravihA chahA ohI / - karma vi. gA. 8 / / 2010_02 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 hitopadezaH / gAthA-91, 92 - avadhijJAnasya SaDbhedAH / / avadhijJAnasya viSayaH / / tadetadavadhijJAnamevamanugAmiprabhRtibhiH SaDbhedaM bhavati / tatrAnugAmukaM yatra kvacidutpannaM tatrasthasya kSetrAntaragatasyApi na pratipatati bhAskaraprakAzavat / ananugAmukaM ca yatra kSetre sthitasyotpannaM tataH pracyutasya pratipatati, praznAdezapuruSajJAnavat / hIyamAnaM ca asaGkhyeyeSu dvIpasamudrAdiSu yadutpannaM kramazaH saGkSipyamANaM pratipatati A aGgulAsaGkhyeyabhAgAt / pratipatatyeva vA paricchinnendhanopAdAnasantatyagnizikhAvat / varddhamAnaM punayadaGgulasyAsaGkhyeyabhAgAdiSUtpannaM varddhate A sarvalokAt / anavasthitaM punaH punavarddhate hIyate ca hIyate varddhate ca, pratipatati cotpadyate ca salilormivat / avasthitaM ca yAvati kSetre utpannaM tato na pratipatati, A kevalaprApteravatiSThate / / 91 / / yadi vA - AmaraNaMtaM ca bhave bhavaMtaraM vA vi saMkamai eyaM / visao puNa duvihassa vi imassa je rUviNo davvA / / 12 / / idamevAvasthitasaMjJamavadhijJAnamAmaraNAntaM bhavet bhavAntaramapi vA saGkrAmati / bhavapratyayasya kSayopazamasamutthasyevAvadheH ko viSaya? ityAha - 'dvividhasyApyasya rUpidravyANyeva viSayaH / 'rUpiSvavadhiH' iti vacanAt / / 12 / / 2. tulA - taM samAsao chavvihaM pannattaM, taM jahA - ANugAmiyaM aNANugAmiyaM vaDDamANayaM hIyamANayaM paDivAI apddivaaii| ___- (nandIpatra 81-1) karma vi. svo. vR. gA.8 / / 3. tulA - tatrAnugAmikaM yatra kvacidutpannaM kSetrAntaragatasyApi na pratipatati, bhAskaraprakAzavat ghaTaraktabhAvavaJca / 4. tulA - ananugAmikaM yatra kSetre sthitasyotpannaM tataH pracyutasya pratipatati, praznAdezapuruSajJAnavat / 5. tulA - hIyamAnakaM asaGkhyeyeSu dvIpeSu samudreSu pRthivIsu vimAneSu tiryagUrdhvamadho vA yadutpannaM kramazaH saGkSipya mANaM pratipatati AaGgulAsaGkhyeyabhAgAt pratipatatyeva vA paricchinnendhanopAdAnasattatyagnizikhAvat / 6. tulA - vardhamAnakaM yadaGgulasyAsaGkhyeyabhAgAdiSUtpannaM vardhate AsarvalokAt / adharottarAraNinirmathanAsanno__pAttazuSkopacIyamAnAdhIyamAnendhanarAzyagnivat / / 7. tulA - anavasthitaM hIyate vardhate vardhate hIyate ca / pratipatati cotpadyate ceti / punaH punarumivat / 8. tulA - avasthitaM yAvati kSetre utpannaM bhavati tato na pratipatatyAkevalaprApteravatiSThate, A bhavakSayAd vA ___ jAtyantarasthAyi bhavati liGgavat / - tattvA . bhA. 1/23 / / gAthA-92 1. tulA - rUpiSvavadheH / - tattvA. 1/28 / rUpiSveva dravyeSvavadhijJAnasya viSayanibandhano bhavati, asarvaparyAyeSu / suvizuddhenApyavadhijJAnena rUpINyevadravyANyavadhijJAnI jAnIte, tAnyapi na sarvaiH paryAyairiti / / - tattvA . bhA. 1/28 / / 2010_02 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-93, 94, 95 - vibhaGgajJAnasya mana:paryAyajJAnasya ca svarUpam tathA bhedAH / / 111 aparaM ca - payaitthapayatthapayAsaNeNa sammINamesa sammohI / ajahaTThiyadaMsINaM micchadiTThINa u vibhaMgo / / 13 / / tathA'yamevAvadhiH samyagavadhitvaM vibhaGgatvaM ca bhajate, kuta ? AzrayavizeSAt / etadeva darzayati - samyagdarzaninAmeva samyagavadhiH / samyagavadhitvamevAsya kena hetunA? ityAha - prakRtisthapadArthaprakAzanena, prakRtisthA: arhadRSTidRSTA ye padArthA jIvAdayasteSAM prakAzanena sAkSAtkAreNa / vibhaGgastu keSAm? ityAha - mithyAdRzAM mithyA'rhadRSTivisaMvAdinI dRSTivicAro yeSAM te tathA / ata evAyathAvasthitArthadarzanAste / / 93 / / uktamavadhijJAnaM sAmprataM manaHparyAyamAha - AmANusuttarAo nagAo paMciMdiyANa satrINaM / muNai maNogayabhAve jaM taM maNapajjavaM biMti / / 14 / / A mAnuSottarAn nagAt mAnuSottaragiriM maryAdIkRtya paJcendriyANAM tiryaGmanuSyANAM saMjJinAM garbhajAnAM yat jJAnaM manogatAn cittAvasthitAn bhAvAMstatparyAyAMzca jAnAtyavabudhyate tanmanaHparyayaM vadanti kathayanti gaNabhRtprabhRtayaH / / 94 / / tathA - ujuviulabheyao so duhA viseso imo u viulaMmi / paDhamAu visuddhayaro appaDivAI ya viulamaI / / 15 / / gAthA-93 1. tulA - vibhaGga ityasya cArthaM prakAzayati - avadhirbhavakSayopazamanimitto viparIto'nyathA vastuparicchedI vibhaGga iti, yathAvasthitavastuparicchedi ca pramANamiSTaM, na caitat tathetyata: aprAmANyaM mithyAdRSTiparigRhItAnAmiti / -- tattvA. si. vR. 1/32 / / gAthA-94 1. tulA - tathA pariH sarvatobhAve avanam avaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari ava: paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca sa jJAnaM ca mnHpryvjnyaanm| yadvA manaHparyAyajJAnam, tatra saMjJibhirjIvaiH kAyayogena gRhItAni mana:prAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyApRtena manoyogena manastvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAMsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAzcintanAnugatAH pariNAmAH manaHparyAyAH, teSu teSAM vA sambandhiH jJAnaM manaHparyAyajJAnam, yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti avagacchatIti manaHparyAyam, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / - karma vi. vR. gA. 4 / / 2010_02 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 96 - manaHparyAyajJAnasya viSayaH / / taccedaM manaHparyAyajJAnaM dvidhA bhavati / kutaH ? ityAha - RjuvipulabhedAt / 'atha mithaH kimantaramanayorityAha - 'viseso imo u viulaMmi' vipule vipulamatilakSaNe bhede / tuH punararthe / prathamAt mana:paryayabhedAdayaM vizeSa:, yadayamAdyAd viziSTataraH / vipulamatirhi nikhilamapi mAnuSaM kSetraM paripUrNaM vispaSTataraM jAnIte / itarastu tadeva sArddhadvyaGgulahInamitarApekSayA kiJcidaspaSTaM ca pazyati / tat kimiyAneva vizeSo ? na, ityAha- 'appaDivAI ya viulamaI' vipulamatirvipulamatilakSaNaM jJAnam apratipAtyapratipatanasvabhAvaM svarUpeNAvasthitamityarthaH / itarastu karmavazAt kadAcit paripatatyapi / / 95 / / atha kiMviSayamidamityAha - 112 visao imassa suyi mANusakhittassa majjhavattINaM / paMciMdiyasannINaM jaM pariyANai maNodavve / / 96 // 'amuSyApi manaHparyAyasya sa evAvadhijJAnaspRSTo jJeyAM'zo viSayo gocaraH / kevalamidaM manuSyakSetrasya madhyavarttinAM paJcendriyasaMjJinAmeva manodravyANi parijAnIte 1 avadhistvaparAparakSetragatAnyapi rUpidravyANIti / / 96 / / tattvA. 1/24/25 / / gAthA - 95 1. RjuvipulamatI manaH paryAyaH / / vizuddhyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH / / manaHparyAyajJAnaM dvividham - RjumatimanaH paryAyajJAnam, vipulamatimanaH paryAyajJAnaM ca / vizuddhikRtazca apratipAtakRtazcAnayoH prativizeSaH / tadyathA - Rjumatimana: paryAyajJAnAd vipulamatimanaHparyAyajJAnaM vizuddhataram / kiJcAnyat / Rjumatimana: paryAyajJAnaM pratipatatyapi bhUyaH, vipulamatimanaH paryAyajJAnaM tu na pratipatatIti / / - tattvA bhA. 1/24 / 25 / / 2. tiriyaM jAva aMto maNussakhitte aDDAijjesu dIvesu dosu ya samuddesu panarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu sannINaM paMcidiyANaM pajjattagANaM maNogae bhAve jANai pAsai / taM ceva viulamaI aDDAijjehiM aMgulehiM abbhahiyatarayaM visuddhatarayaM khettaM jANai pAsai (nandI patra- 108/1) / karma. svo vR. gA. 8 / / / - gAthA - 96 1. tulA - tadanantabhAge manaHparyAyasya / / tattvavA. 1/29 / / yAni rUpINi dravyANyavadhijJAnI jAnIte tato'nantabhAge manaH paryAyasya viSayanibandho bhavati / avadhijJAnaviSayasyAnantabhAgaM manaHparyAyajJAnI jAnIte, rUpidravyANi manorahasyavicAragatAni ca mAnuSakSetraparyApannAni vizuddhatarANi ceti / / - tattvA. bhA. 1/29 / / 2010_02 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-97, 98 - paJcajJAnasya svAmI / / kevalajJAnasya svarUpam / / 113 sAmpratametadgatameva kimapi prasaGgeNAha - maisuyaohinnANA virayANaM huMti avirayANaM ca / maNakevalanANANi u niyameNaM savvavirayassa / / 17 / / matizrutAvadhijJAnAni viratAnAmaviratAnAM ca bhavanti / ubhayasyApi tadadhikAritvAt / mana:paryAyakevalajJAne tu niyamato'vazyaMtayA sarvaviratasya yatereva jAyate / anayoranyasyAgocaratvAt / / 97 / / evaM jJAnacatuSTayamabhidhAya lezataH paJcamajJAnasya svarUpamAha - kevalanANaM puNa savvadavvapajjAyakAlaakkhaliyaM / egasarUvamaNaMtaM appaDivAI nirAvaraNaM / / 18 / / asyaivAtmanastathAbhavyatvavazAt sphaTikavalayavadapunaHsaGghaTanAya vighaTite ghAtikarmaca-tuSTaye anantavIryAnandAtmakaM yad AtmasvarUpamunmIlati tat kevalajJAnamityucyate / tacca sarveSu dravyeSu dharmAdharmAkAzAdiSu sarveSu paryAyeSu devamAnavatiryagnArakAdiSu sarveSu kAleSu bhUtabhaviSyavartamAnalakSaNeSu askhalitam apratihatam, punaH kiMviziSTam? ekasvarUpam na tu gAthA-98 1. kevalajJAnamiti / kevalaM - sampUrNajJeyaM tasya tasmin vA sakalajJeye yajjJAnaM tat kevalajJAnam, sarvadravyabhAvaparicchedIti yAvat / athavA kevalaM eka matyAdijJAnarahitamAtyantikajJAnAvaraNakSayaprabhavaM kevalajJAnaM avidyamAnasvaprabhedam / - tattvA . si. vR. 1/10 / / mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca kevalam / / - tattvA. 10/1 / 2. sarvadravyaparyAyeSu kevalasya / / - tattvA. 1/30 / / sarvadravyeSu sarvaparyAyeSu ca kevalajJAnasya viSayanibandho bhavati / taddhi sarvabhAvagrAhakaM sambhinnalokAlokaviSayam / nAtaH paraM jJAnamasti / na ca kevalajJAnaviSayAt paraM kiJcidanyajjJeyamasti / kevalaM paripUrNa samagrasAdhAraNaM nirapekSaM vizuddha sarvabhAvajJApakaM lokAlokaviSayamanantaparyAyamityarthaH / / - tattvA . bhA. 1/30 / / 3. tathA kevalam - ekaM matyAdijJAnarahitatvAt "naTThammi u chAumathie nANe" (Ava. ni. gA. 539) iti vacanaprAmANyAt / zuddhaM vA kevalam, tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt / sakalaM vA kevalam, tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH saMpUrNotpatteH / asAdhAraNaM vA kevalam, ananyasadRzatvAt / anantaM vA kevalam, jJeyAnantatvAt aparyavasitAnantakAlasthAyitvAdvA / nirvyAghAtaM vA kevalam, lokA'loke vA kvApi vyAghAtAbhAvAt / kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnam yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / ___ - karma. vi. svo. vR. gA. 4 / / 2010_02 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 hitopadezaH / gAthA - 99, 100, 101 - jJAnapaJcake kartavyasya upadezaH / / zrutajJAnasya vizeSopayogitA / / matijJAnAdivat bhedaprabhedAdibhirvizakalitam / tathA anantam lokAlokaprakAzakam na punarmanaHparyAyAdivat parimitikSetragocaram / tathA apratipAti pratipatanaM hi svarUpAt pracyavanaM, tanna vidyate yasya tadapratipAti / avadhijJAnAdInAM hi kSAyopazamikatvAt paripAto'pi ghaTate, na punarasya kSAyikatvAt / tathA nirAvaraNaM nirgatAnyekAntataH pralInAnyAvaraNAni ghAtikarmmacatuSTayalakSaNAni yasya tannirAvaraNam iti / 98 / / evaM jJAnapaJcakamabhidhAya tatra karttavyatAmupadizati - evaM paMcavigappaM nANaM nANatthiNA sayA sammaM / suNiyavvaM muNiyavvaM saddahiyavvaM payaDiyavvaM / / 99 / / etat jJAnaM pUrvoktayuktyA paJcavikalpaM paJcaprakAraM jJAnArthinA jJAnamabhilaSatA uttamanareNa, sadA sarvakAlaM samyak trikaraNazuddhyA gItArthamadhyasthajJAnamahodadhisadgurucaraNasamIpe zrotavyam paramapramodazAlinA svakarNAbhyarNacaraM vidheyam, tathA jJAtavyaMsUtrArthayoryathAvat parizIlanenAvagantavyaM, tathA zraddheyaM sarvajJavacanaprAmANyAt, vinA hi zraddhAnaM sahasrazaH parizIlitasUtrArthA api paryaTantyeva bhavino bhavakAntAre tathA prakaTanIyaM tadarthine janAya svazaktyanumAnena yathAvat prarUpaNIyam / / 99 / / sAmprataM jJAnapaJcake'pi yatra vizeSopayogitA tadupadarzayannAha - ittha ya suyanANaM ciya pAeNa payAsayaM payatthANaM / tappacaeNa saMpai jiNA vi jaM saddahijjati / / 100 / / atra paJcake'pi jJAnAnAM prAyo bAhulyena zrutajJAnameva padArthAnAM jIvA'jIvAdInAM prakAzakam avabhAsakRt 'nikhilasyApi vAGmayasya zrutajJAnarUpatvAt' / kiJca sAmprataM duHSamAdUSiteSu bharatAdikSetreSu tatpratyayena zrutajJAnA'vaSTambhena jinA api bhagavantaH zraddhIyante pratIyante, tatsvarUpasya tatraiva nigaditatvAt / / 100 / / tathA nati jIvagaI kammapariNaI puggalANa pariNAmA / taha vaTTamANatIyANAgayabhAvA vi sIyaMti / / 101 / / jIvAnAM gatayastiryaGnArakAdirUpAH karmmaNAM pariNatayaH zubhA'zubhalakSaNAH / 'pudgalAnAM gAthA - 101 1. sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / / - tattvA. sU. 5/23 / / 2010_02 - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-102, 103, 104 - zrutajJAnasya vizeSopayogitA tathA yogyavineyasya sUtradAne vidhiH / / 115 pariNAmAH sparzarasavarNagandhazabdarUpeNa tathA tathA pariNamanAni / tathA vartamAnAtItAnAgatA bhAvA api zrutabalAdevAvasIyante, tasya caitadrahasyaprakaTanapaTiSThatvAt / / 101 / / evaM ca yad vidheyaM tadAha - tamhA nANamahanavapasatthatitthovame sayA ittha / savisesaM ujjogo nivvuikAmehiM kAyayo / / 102 / / tasmAdevaM sati atra zrutajJAne savizeSamudyoga: kAryaH / kiMviziSTe? jJAnamahArNavaprazastatIrthopame / samuditaM hi jJAnapaJcakaM mahArNavaprAyaM, zrutajJAnaM tu tatra prazastAvatArakalpamato nirvRtikAmaiH paramapadAbhilASukaiH savizeSamitarakarttavyatyAgena tatrodyamo vidheyaH / / 102 / / proktaM jJAnapaJcakamadhunA tadeva prakRte dAnadvAre'vatArayannAha - dANaM nANassa imaM jaM saddhAsAliNo viNIyassa / mehAvissa viNeyassa saMmamabbhuTTiyassa puro / / 103 / / avaganiUNa niyataNupIDaM avahatthiUNa AlassaM / gIyattheNa guruNA suttaM atyo ya dAyabbo / / 104 / / matyavadhimanaHparyAyakevalAnAM dAnaM tAvanna ghaTate, anakSararUpatvAt teSAm, ato'tra jJAnasya prastAvAt zrutajJAnasya idaM dAnam / yadevaMvidhasya vineyasya guruNA sUtramarthazca dAtavyaH pratipAdyaH / kiMviziSTasya? zraddhAzAlinaH zraddhA gurugranthazuzrUSAyai kSaNe kSaNe pravarddhamAnA hRdayAnandAviSkAriNI vAsanA, tayA zAlate zraddhAzAlI, tasya, azraddadhAne hi nari kRpApAthodharairgurubhirbahvapi jJAnajalamabhivRSTamUSarakSetra iva kaM guNamutpAdayati ? tathA vinItasya manaHzuddhayA samyag vinayopacAracaturasya, vinayaparimalavikalo hi pumAn sarvatra durbhaga eva kiM punargurukule ? tathA medhAvino arthadhAraNakSamayA atisUkSmarahasyabhedinyA prajJayA samupetasya, aprAjJe hi prayAsaH zilAyAM jalajAropaNamiva / evaMguNasamagrasyApi puro'nupanamrasya nAdhikRtaM jJAnadAnamityAha-'sammamanbhuTTiyassa puro' samyagAgamoktaprakAreNa dvAdazAvatA'divandanaM vidhAya puro'bhyutthitasya, evaMvidhaM ca vineyaM zrutAya samyagupasthitamavadhArya, kiM kRtvA guruNA sUtrArthI dAtavyau ? tadAha - 'avaganiUNa niyataNupIDaM' avagaNayya svavapuSo vedanAM, tathA Alasyam anudyamam apahastya / bhavati hi nirantarazrutavAcanAvitaraNe vapuHpIDA, tajjanitAzcAnudyamaH, paraM na tadA tau puraskaraNIyau, mahAlAbha _ 2010_02 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 hitopadezaH / gAthA-105 - yogyavineyasya sUtragrahaNe vidhiH / / tvAt jJAnadAnasya / kiMviziSTena guruNA? gItArthena samyak samayasAgarAvagAhanAvagatajJAnAnuyogarahasyena / sUtramaGgapraviSTAGgabAhyAdi arthazca tad vyAkhyAnam / etad dvitayamapi paramavatsalatayA deyam / / 103 / / 104 / / athaivaM paramakAruNikairgurubhirvitIryamANaM zrutamantevAsinA kathaM grahItavyamityAha - teNAvi hu taM kAle viNaeNaM bahumaIi tavasA ya / aNigRhaNeNa suttatthatadubhaeNaM ca pittavvaM / / 105 / / tenApi vineyena tat zrutaM grahItavyam aGgIkarttavyam / kathaM? kAle / tatra vratapratipatteranantaraM yasya yateryAvadbhirdinairyasyAgamagranthasyAdhyayane'dhikAraH sa tasya kAlaH / tathA ca sUtram - juggANa kAlapattaM suttaM deyaM ca ittha esa vihI / uvahANAivisuddhaM sammaM guruNA vi suddheNa / / 1 / / [paJca va. gA. 570] tivarisapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa u sammaM sUyagaDaM nAma aMgaMti / / 2 / / dasakappavvavahArA saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAu chiya do aMge aTThavAsassa / / 3 / / dasavAsassa vivAhA ikkArasavAsayassa ya ime u / khuDDiyavimANamAI ajjhayaNA paMca nAyavvA / / 4 / / bArasavAsassa tahA arUNavavAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA uTThANasuyAiyA cauro / / 5 / / caudasavAsassa tahA AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / patrarasavAsagassa ya diTThIvisabhAvaNaM taha ya / / 6 / / solasavAsAIsu ya ikuttaravaDDiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamaha sumiNabhAvaNA teyaganisaggA / / 7 / / eguNavIsagassa u diTThIvAo duvAlasamamaMgaM / saMpunavIsavariso aNuvAI savvasuttassa / / 8 / / ityAdi / [paJca va. gA. 582-588] tasmAdakAlaparihAriNA kAla evAdhyetavyam, tathA vinayena dvAdazAvarttavandanAdipUrvam / ayameva zrutAdhyayane vidhiH / uktaM ca - 2010_02 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAminoH kathAnakam / / 117 viNaoNaehiM paMjaliuDehiM chaMdamaNuvattamANehiM / ArAhio guruyaNo surya bahuvihaM lahu dei / / 1 / / tathA - uvahiyajogadavvo dese kAle pareNa viNaeNaM / cittaNNU aNukUlo sIso sammaM suyaM lahai / / 2 / / [ bahumatyA guruSu bahumAnena / nUnaM gaNabhRddezyAH khalvamI me gurava ityAdarapareNa / tapasA tapaHpUrvam / yasya zrutagranthasya yAdRkpramANaM tapastad vidhAyetyarthaH / anihnavena zrutagurorana-pahnavena, gurujanApahnavanaM hi mahate'narthAya, divAkIrtidattagaganagamanavidyA'palApakadakazUkaravat / sUtrArthatadubhayena, pUrvamakhaNDAni AgamasUtrANi sAdaramadhItya tataH paripATyA tadarthaparizIlanaM karoti, na punaH pallavagrAhitayA / / 105 / / evaM zrutasya dAne cAdAne ca vidhimabhidhAya etadviSayamevodAharaNamudIrayannAha - ittha ya suttatthANaM vihigahaNe ajarakkhiyAyario / tasseva ya vihidANe diTuMto vairasAmigurU / / 106 / / atra ca sUtrArthayovidhigrahaNe, tayoreva ca yathAvidhi vitaraNe zrImadAryarakSitazrIvajrasvAminau dRSTAntaH / kiJcitsampradAyasApekSazcaitayorapi vyatikaraH / sa cAyam / zrIH / / / zrutagrahaNa-vitaraNopari zrIAryarakSita-vajrasvAminoH kathAnakam / / atthi iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse uddAyaNanivanivesiyaM niyariddhipayarisovahasiyatiyasapuraM dasapuraM nAma nayaraM / tattha ya jajaNajAjaNa-ajjhayaNaajjhAvaNa-dANappaiggahapamuhappahANamAhaNociyasayalakammakusalo payaibhaddao somadevo nAma bhUmidevo parivasai / tassa ya sahAvasomA ruddasomA nAma paNaiNI / sA ya tahAvihasuhakammapariNaivaseNa paDhama ciya ahigayajIvAjIvA uvaladdhaputrapAbA AsavasaMvaraviNijarAbaMdhamukkhAiviyAravisArayA niggaMthe pavayaNe samma pattaTThA laddhaTThA gahiyaTThA viNicchiyaTThA aTThimiMjadhammANu gAthA-106 1.yajana yAjana iti / / 2. bhUmidevaH - bhUdevaH brAhmaNa ityarthaH / / 3. pattaTThA - prAptArthaH adhikRte karmaNi niSThAM gataH prajJaH anu. 177 / prAptArthaH labdhopadezaH aupa. 65 / / laddhaTThA - labdhArthaM arthazravaNAt bhaga. 135 / gahiyaTThA - parasmAt bhaga. 542 / arthAvadhAraNAt / gRhItArtham bhaga. 135 / gRhItaH svIkRto'rtho mokSamArgarUpo yena sa gRhItArthaH / sUtra. 2 zru. 7 a. / / avadhAritattvaM darza. / / viNicchiyaTThA - praznAnantaraM ata evAbhigatArthaH bhaga. 543 / aidamparyArthasyopalambhAt / bhaga. 135 / / 2010_02 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAmino: kathAnakam / / rAyarattA ihaloiyasuhanippivAsacittA sAsayasuhasAhilAsA kAlaM volei / tIse ya sayalajaNamaNANaMdaNA duve NaMdaNA / jiTTho ajarakkhio / kaNiTTho phaggurakkhio tti / tattha ajarakkhio muMjIbaMdhaNAo Arabbha payaipayaNuttaNeNa nANAvaraNassa piuNo ceva samIve ahijio sayalaM pi niyakulociyaM kiriyAkalAvaM / kameNa ya pavaDDamANAvarAvaragaMtha-satthajjhayaNamaNoraho mahayA nibbaMdheNa aNunaviUNa gurujaNaM patto pADaliputtaM / / tattha ya ThAUNa kassa vi sayalavijAvisArayassa diyaviMdArassa maMdire vimukkAvaravAvAro sammamahijiumAraddho / louttaraviNayAvajiyahiyayAo uvajjhAyAo thevadiNehiM pi teNa ahijjiyANi 'sikkhA - 'kappa - vAgaraNa - "chaMda - "joisa - 'nirutta - riuveya - "jajuveya - sAmaveya - degathavvaNabveya - "mImaMsA - 'nAyavitthara - 13dhammasattha - purANappabhiINi cauddasavijAThANANi / tao so jalaharu vva ajjhAvayajalanihiNo vijAjaluppIlamAdAya paDiniyatto niyanayarAbhimuhaM / puraparisarasaMThie ya tammi jAo jaNappavAo / jahA kira cauveyajalahikuMbhubbhavo ajarakkhio samAgao tti / taM ca soUNa diyabhatto viNiggao paJcoNiM naranAho / sasammANaM ca samAroviUNa baMdhurasiMdhurakhaMdhe mahayA mahUsaveNa pavesio puraM / Thio ya niyamaMdirasamAsannavijjAsAlAe / tattha Thiyassa tassa niruvamavijAlAbhappamuiyamaNehiM sayaNavaggehiM samubbhiyakaNayathaMbhanibaddharayaNatoraNasaNAho maMgalageyamuhalakulasuvAsiNIjaNapauttavicittamuttAhalasatthiyavitthAro pAraddho vaddhAvaNayavihI / naranAhapUyaNijju tti nAyaraloyapaidiNovaNijamANavivihovAyaNasaehiM thovadiNehiM pi patto so mahaMtaM riddhipayarisaM / kaivayadiNAvasANe ya saMbhariyamajarakkhiyassa / jahA aho me pamAo / jaM desaMtarAgaeNa aja vi payaiputtavacchalAe niyajaNaNIe na paNamiyA pAyapaumA / jA kira niraMtaraM maha ceva nAmamaMtakkharaparAvattaNaparAyaNA attaNo maNaM viNoei / sA kahamittiyamittaM mama pavAsavemaNassaM sahissai tti ciMtaMto samuTThiUNa kayamajaNokyAro ghaNaghusiNaMgarAgaduguNadippaMtadehacchavI kaMThakaracaraNanibaddhalalaMtamaNikaNayabhUsaNo dhariyadhavalAyavatto dAvito niyavibhUisaMbhAraM paviTTho gehabbhaMtare / dUrAo ciya mahiyalalulaMtacArucAmIyarAharaNagaNeNa teNa paNamiyA saviNayaM jaNaNI / esA vi ya jIva naMda akkhayAuo hosu tti bhaNiUNa udAsINeva ThiyA / tao paNamiUNa bhaNiyA ajarakkhieNa niyajaNaNI / ammo ! kIsa saMgahiyasamaggaveyaveyaMgarahasse nAyaranaranAhapamuhanIsesajaNapUyaNijje cireNa desaMtarAu uvaNae mamAi tumaM puvvaM va na pIiM payaDesi / tao paDibhaNiyaM ruddasomAe / puttaya ! kerisaM diTThivAyamahijiUNa tumamAgao jeNa maha maNaM pINAsi ? / kevalaM hiMsApavattagakusatthaparisIlaNeNa appANaM paraM ca vuggAhemANaM duraMtaduggaIe ya payaDataM bhavaMtaM vibhAviUNa khaNeNa maNe jhijjhAmi / taM ca soUNa jAyamajarakkhiyassa hiyae aho ! dhiratyu aikaDhiNapADhasuDhiyakaMThassa mama ittiyamitto gaMthatthasatthaparisIlaNaparissamo / jappaJcayameyarUvamaMbA maNe ___4. paJcoNI - de. saMmukha Agamana iti / / / 5. jhijjha aka (kSi) kSINa honA iti bhASAyAm / - pA. sa. ma. pra.5/10 / / - pA. sa. ma. pR. 367 / / ____ 2010_02 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAmino: kathAnakam / / 119 kheyamubahai tti ciMtaMto bhaNiumAraddho / aMba ! pasIyasu tumaM saMpayaM pi diTThivAyAhijaNeNa pUrissAmi tuha maNorahe / kevalaM uvaisasu taduvajjhAyaM jeNa tappAyapaumaMtie diTThivAyAhigamaM karemi / taM ca soUNa taNayassa tahAvihaviNayavittIe vayaNANukUlaNeNa ya pamuiyamaNAe sicayaMcalaM bhAmaMtIe bhaNiyaM ruddasomAe / vaccha ! saJcamiyANiM mama naMdaNosi / na lajjAmi ya saMpayaM tumae putteNa / kiM tu puttaya ! aMgIkayasamaNovAsagabhAvassa tuha diTThivAyajjhayaNamaNoraho saMpajihI / tao bhaNiyaM somanaMdaNeNa - ammo ! kimittha virujjhi| savvahA jahA jahA diTThivAyAhigamajoggo hohAmi tahA tahAeseNa savvaM karissAmi / kevalamuvaisasu tadajjhAvagaguruNu tti / tao saMlattaM ruddasomAe putta ! maha ceva ikkhuvADovassae saMti bhayavaM tosaliputtAyariyA / tappAyapaumapajjuvAsaNAe tumaM kayakiJco hohisi / tao vaz2ariyamajarakkhieNaM / amba ! jai evaM tA vaissAmi pabhAe tapyAyapaumaMtiyaM ti bhaNaMto samuTThiUNa gao saTThANaM / tattha ya aho diTThivAo darasaNaviyAru tti nAmaM pi tAva suMdaramimaM ti taggayameva ciMtassa kahaM pi volINA jAmiNI / pabhAyapAyAe ya vibhAvarIe kayasayalatakAlasamuciyakAyavvo IsIsi timirataraMgiesu vi purapahesu akuMThagurudaMsaNukaMThAvisaMtulijamANamANaso tameva ikkhuvADamuddisiya viNiggao niyamaMdirAo somanandaNo / io ya tappiuNo somadevassa piyavayaMso uvanagaraM nivAsI ego pahANamAhaNo samUlapattANi nava ucchRNi dasamassa ya khaMDamAdAya tassa ceva sammuhaM samAgao / maNAgamaMdhayAru tti sammamaNuvalakkhiUNa teNa bhaNio ajarakkhio / bhadda ! hou tuha siddhI / kosi tumaM ti / teNAvi samuvalakkhiUNa bhaNiyaM / ajja ! ajarakkhio khu ahaM / tao sasaMbhamaM avasappiUNa gADhamAliMgio teNa somanaMdaNo bhaNio ya / vaccha ! aikvaMtavAsare avarAvaragharavAvAravAvaDattaNeNa na jAyaM tuha daMsaNaM / tao ceva dummaNAyamANamANasassa maha kahaM kahapi volINA esA savvarI / saMpayaM puNaM kahaM rittahattho piyamittaputtaM pekkhAmi tti imANi ucchRNi samAdAya tuha ceva daMsaNasayanho samAgao mhi / tao bhaNiyamajarakkhieNa / tAya ! sAhu vihiyaM / vayaha tubbhe maMdirabhaMtaraM / samappeha ucchUNi maha jaNaNIe / bhaNiyavvA ya esA jahA tuha puttassa maMdirAo niggacchaMtassa ahameva paDhama sammuho saMjAo tti / ahaM puNa kajaMtareNa gamissAmi / so vi taha tti paDivajiUNa paviTTho maMdirabhaMtaraM / paNAmiyA ya ucchuNo ruddasomAe sAhio ya ajarakkhiyasamAgamavaiyaro / payaicauracittAe ciMtiyaM ca tIe / avassamimiNA suhasauNeNa maha naMdaNo paDiputrANi nava puvvANi dasamassa ya khaMDamahijihi tti / ajarakkhio vi nUNameeNa sauNeNa mama eyassa diTThivAyassa nava ajjhayaNANi vA vatthUNi vA dasamassa khaMDaM hiyayaMgamaM bhavissai tti vibhAvito patto ucchuvADaduvAradesaM / tattha ya khaNaM ThAUNa vImaMsiumAraddho / jahA nUNaM rAINaM ca gurUNaM pi amuNiyataduvasappaNapayArehiM sahasA novasappaNaM kAyavvaM / tA ciTThAmi khaNamiheva / bahuppabhAyAe ya vibhAvarIe gurUNa pAyapaumapaNamaNatthamuvaNamaMtehiM samaNovAsagehiM samaM majjhe pavisassaM ti ciMtayaMtassa ceva tassa samAgao tattha DhaDaro nAma 6. diTThivAya - dRSTipAta (vAda) dRSTayo darzanAni nayA vA ucyante abhidhIyante patanti vA avataranti yatrAsau dRSTivAdo dRSTipAto vA / pravacanapuruSasya dvAdaze'Gge, sthA0 - 4ThA. 1 u0 / dRSTidarzanaM samyaktvA''di, vadanaM vAdo, dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH / - prava. 144 dvAra / sama. 129 / / 2010_02 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAmino: kathAnakam / / saDo / so payaiduvAradesAo ciya kauttarAsaMgo paDuvannavinAseNa dUravisappiNA ya sareNa nisIhiyAtigaM kAUNa namo khamAsamaNANaM ti bhaNaMto paviTTho uvassayabhaMtaraM / taheva ya khamAsamaNadANapuvvaM paMcaMgacuMbiyamahIvaTeNa paNamiyA guruNo sesasAhuNo ya / iriyAvahiyApaDikkamaNapuvvaM ca suttuttajuttIe duvAlasAvattavaMdaNeNa vaMdiUNa bhayavaMtaM tosaliputtAyariyaM payaTTo sajjhAyajjhayaNAisu / ajarakkhieNAvi payaipaDupaneNa taM savvamavahAriUNa taheva vihiyaM / kevalamavaMdiUNa DhaDDaraM samuvaviTTho gurUNaM samIve / tao ahiNavadhammo ko vi esu tti saMbhAsio sUrIhiM / bhaddamuha ! katto tuha dhammAhigamutti / tao mAyAmayavippamukkeNa bhaNiyamajarakkhieNa / bhayavaM ! imAo samaNovAsagAu tti / tao vinattaM sannihiyasAhUhi sUrINaM / bhayavaM ! sa esa ruddasomANaMdaNo samaggaveyaveyaMgapAragAmI, jassa aikvaMtadiNe siMdhurakhaMdhAdhirUDhassa mahIvaiNA mahAmahUsaveNa purapaveso kArio / paDhamo ya esa paDhamaguNaThANagaThiyANaM na najai kahiM pi samaNovAsagasAmAyAriM sikkhio tti / tao variyamajarakkhieNa / bhayavaM ! khaNe khaNe pariNamaNadhammANo maNapariNAmA pANINaM, to iyANiM me pariNayaM samaNovAsagattaM / kevalaM kAUNa mahApasAyaM ajjhAveha maM diTThivAyaM ti / tao saMlattaM tosaliputtAyariehiM / devANuppiyA ! paDivanasamaNadhammassa ceva diTThivAyAhigamAhigAro / tattha vi na hi paDhama ciya, kiM tu kamajogeNaM / taM ca soUNa tahAbhavvattavasao viyalaMtacaraNAvaraNakammabaMdhaNeNa bhaNiyaM somanaMdaNeNaM / bhayavaM ! ko viroho / pasIyaha, pavvAveha iyANi pi mamaM / kevalaM matrimitto bhavissai kittiyamitto vi desaMtaraviharaNaparissamo bhayavaMtANaM / jao gahiyadikkhassa iha ceva Thiyassa mama puvvANurAyarattacittA nAyaranaranAhAiNo kayAi kuNaMti kiMpi vayavigdhaM pi / sUrIhiM vi 'garuo esa suyaharo bhavissai tti' suyabaleNa muNiya savvaM tahatti paDivajiUNa takkhaNameva pavvAvio imo / vihariyA ya anattha gAmanagarAIsu / ajarakkhieNAvi bhAvasAraM paDivajiUNa pavvajaM niravajAhAramittanivvattiyadehovaTuMbheNa musumUriyaduddamiMdiyadappamAhappeNa sammamahiyAsiyasudussahaparIsahovasaggavaggeNa niraMtaraM gurucaraNasussUsaNagAthApareNa thovadiNehiM pi ahijiyANi ikkArasa vi aMgANi / jattiyamitto ya diTThivAo tosaliputtAyariyANaM paripphuDo Asi tattiyamitto kao hiyayaMgamo / nisuyaM ca tayA teNa vuDDavAyAo jahA - eyaMmi samae pagiTTho sAisao ya diTThivAo sirivayarasAmiNo / so ya bhayavaM saMpayaM purIe viharai tti / tao diTThivAyAhigamapavaddhamANasaddheNa somanaMdaNamuNiNA viNayaviraiyaMjaliNA tattha gamaNatthamApucchiyA bhayavaMto tosaliputtAyariyA / tehiM vi jogutti kaliya sAyaraM visajio eso / gacchaMto aMtarA saMpatto ujeNIe paviTTho ya cirapariNayacaraNadhammANaM suyasAgarapAragAmINaM paramagIyatthANaM siribhaddaguttAyariyANamuvassae / paNamiyA ya viNayapuvvaM sUriNo / tehiM vi sammamuvalakkhiUNa samullasiyAtullavacchallehi gADhamAliMgiUNa nivesio 7. aMga - lokottarANi pravacanasya dvAdaza aGgAnyAcArAGgAdIni / sthA0 / aGgapraviSTazrutabhedA yathA - se kiM taM aMgapavilR duvAlasavihaM pannattaM taM jahA / AyAro' sUyagaDo' ThANaM samavAo* vivAhapannattI nAyAdhammakahAo uvAsagadasAo" aMtagaDadasAo anuttarovavAidasAoM paNhAvAgaraNAI vivAgasuyaM diTThivAo2 ya / / - naM. A. ma. pra. dha. / / 8. gIyattha - gItArthaH vasrapAtrapiMDaiSaNAdhyayanAdicchedasUtrANi ca sUtrato'rthatastadubhayato vA yena 2010_02 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAmino: kathAnakam / / 121 niyAsaNasamIve / bhaNio ya vaccha ! dhano kayaputro tumaM / pasaMsaNijjaM te paMDinaM / nippazavAo tuha guNagaNANurAo / jeNa tae mAhaNakuluppaneNAvi cirapariciyaM parUDhadiDhamUlaM pi samulamummUliUNa micchattaM, paDivanno esa lIlAi yiya viinnasaggApavaggasammo samaNadhammo sammaM pariNao ya / saMpayaM ca eyaMmi avasare samAgayassa visesasAgayaM tuha / jao vihivihiyaduviha saMlehaNohamiyANimaNasaNaM kAukAmu mhi / ao hoyav tumae nijAmageNaM / teNa vi payaiviNIeNa taM savvaM taha tti sIseNa paDicchiyaM / bhaddaguttAyariyA vi ThAviUNa vavatthAe niyagacchaM kayakizyA paDivatrA aNasaNaM / Thio ya sammamegaggamaNo nijAmagabhAveNa ruddasomAnaMdaNo mupI, bhaNio ya kayAi egate bhaddaguttAyariehiM / jahA-vaccha / gamissasi tuma diTThivAyajjhayaNatthaM vayarasAmiNo samIve / kevalaM vibhinnovassayaThie ahijiyavvaM / jao eriso ko vi louttaro tesimaMtevAsigaNe paNayapayariso, jeNa jo koI sovakkamAU tehiM samaM egamaMDalIe egasi pi bhuMjai so niyamA tayaNu pANe paricayai tti / teNa vi taM taheva paDivanaM / sUriNo vi sammamArAhiya samAhimaraNA kameNa kAlagayA pattA tiyasaloyaM / iyaro vi viharaMto kaivayadiNehiM diNAvasANasamaye patto sirivayarasAmisamalaMkiyAe purIe / vasio ya parisari ciya taM rayaNiM / tIe ceva jAmiNIe thovAvasesAe diTTho sumiNo sirivairasAmiNA / jahA kira keNAvi AgaMtugapADicchageNa pAyasapaDipunnaM maha paDiggahaM pIyaM / thevamittaM ceva tatthAvatthiyaM ti / pucchiyA ya pabhAe sumiNatthaM niyaparivAramuNiNo anamannaM vAharaMtA ya bhaNiyA / bho bho ayameyassa sumiNassa paramattho / jahA kira koi atihI mama samIpe samAgamissai / so ya nIsesaM pi diTThivAyamahijihI / kittiyamittaM ceva paraM teNApaDhiyaM mama sayAse ThAssai tti bhaNaMtANa ceva kAUNaM nisIhiyaM paviTTho ajarakkhio taduvasayaM / suttuttajuttIe ya duvAlasAvattavaMdaNeNa vaMdiyA sUriNo / saMbhAsio ya bhayavayA / vaccha ! katto tuhAgamaNaM ti tao sIsasaMghaDiyakarakamalajuyaleNaM vinattaM somanaMdaNamuNiNA / bhayavaM ! tosaliputtAyariyANaM pAyapaumaMtiyAo diTThivAyamahijiuM tumhANaM payamUle samAgao mhi / tao sammaM vibhAviUNa bhaNio bhayavayA / bhadda ! tumaM so ajarakkhio / teNuttaM bhayavaM ! AmaM / kiM vA amuNiyaM nANanihINaM tumhANaM / tao saharisaM vAgariyaM vayarasAmiNA / vaccha ! sAgayaM te / kahiM tuha paDiggahovagaraNAiyaM / teNuttaM amugammi uvassai tti / puNo bhaNiyaM vayarasAmiNA / vaccha ! vibhinnovassayaThiyassa dukkaraM tuhajjhayaNaM / tao saviNayaM puNo bhaNiyamajarakkhieNa bhayavaM ! aMtarA avaMtIe saMgayANaM bhayavaMtANaM bhaddaguttAyariyANaM samAeseNAhaM puDho vasahIe Thio mhi / tao IsasaMkiyacitteNa samyagadhItAni sa gItArthaH / vya. pra. 24 A0 / svayaM vyavahAramavabuddhyate pratipadyamAno vA pratipadyate vyavahAraM sa gItArthaH / vya. pra. 9 A0 / sUtrArthatadubhayavidaH anyathA heyopAdeyaparijJAnayogAt te etAdRzA evaMvidhA gItArthA gaNAvacchedinaH / vya. pra. 172 A0 / / 9. saMlehaNA - saMlikhyate zarIrakaSAyAdIni saMlekhanA / - tapovizeSe sthA. 2 ThA. 2 u. / / Agamoktena vidhinA zarIrAdyapakarSaNe / - prava. 135 dvAra / / saMlehaNA iha khalu, tavakiriyA jiNavarehiM paNNattA / jaM tIe saMlihijjai, dehakasAyAi NiyameNaM / / - paJcava. gA. 1366 / / 2010_02 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAminoH kathAnakam / / kaovaogeNa ya vinAo paramattho sirivayarasAmiNA / sappasAyaM ca bhaNio imo / bhadda ! mahaMto hi te bhayavaMto, na anahA samAisaMti / tA tattha ceva Thio jahAkhaNamujjuttacitto ahijasu tumaM ti / so vi taM savvaM taha tti paDivajiUNa paDhiumAraddho / kameNa ya sussUsAisamaggaguNasaMgayamahoahiNA teNa ahIyANi paDiputrANi nava puvvANi / samuvaDhio ya dasamaputvajjhayaNatthaM / bhaNio sUrIhiM / jahA vaccha ! paDhasu paDhamaM tAva eyagayANi visamajamagapayANi tti / so vi samAraddho tANi paDhiuM / io ya dasapurAo saMdiTThamammApiUhiM ajarakkhiyassa / jahA vaccha ! kIsa azaMtaniraNukkosamANaso hoUNa dUradesaMtaraM samassio / eyaM khu amha mANase Asi - jaM kira ujjoissasi sayalaM pi kulaM, paDibohissasi suhisayaNabaMdhuvaggaM, pUrissasi amhANa maNorahe / tA kiM ti vi ittiyamitte kAle soyaviyalANamamhANa niyadasaNamitteNAvi maNaM na pINesi tti bhujo bhujo bhaNijjamANo vi anaMtajjhayaNANurAyarattacitto jA na kiMci pacattaraM dAvei, tAva tehiM gADhanibbaMdhaM sikkhaviUNa pesio tayaMtie tassa ceva lahusahoyaro phaggurakkhio / so vi kameNa samAgao tattha bhattibahumANapuvvaM ca paNamiUNa jiTThabaMdhuNo pAyapaumaM paramapaNayagabbhiNaM bhaNiumAraddho / jahA - bhAya ! kIsa nikkittimANurAyaittacittesu vi ammApiisuhisayaNabaMdhavesu evamegaMtaso pharusamaNasA tubbhe saMjAyA / kiM ca / bhayavaM ! jai vi udaggabhavaveraggamuggaramusumUriyasiNehaniyalassa tuha maNe na maNAgaM pi tappazcaoNurAo / tahAvi savvasattasAhAraNI karuNA vi paNulliumuciya tti / taM ca soUNa maNAgamukkaMThio sannAijaNadaMsaNe so / tattha gamaNatthamApucchai sirivayarasAmi / bhayavayA vi bhaNio paDhasu tAva jamagapayANi tti / taM ca soUNa suviNIo tti tusiNao ThAUNa puvvaM va paDhiumAraddho / kaipayadiNAvasANe ya puNo bhaNio phaggurakkhieNa - bhayavaM ! kiM visumario ahaM tumhANaM jaM maNAgamittaM pi gamaNucchAhaM na dhAreha / jao sayalo vi suhisayaNavaggo pavajApaDivajaNakaujamo vi tumhANamevAgamaNaM paDivAlai tti / tao bhaNiyamajarakkhieNa - vaccha ! ko ittha paJcao / jai tAva tumaM paDhama iheva maha sayAse pavvayasi tA tesiM pi najai saMjamajogujamo / tao uttamasatteNa vinattaM phaggurakkhieNa / bhayavaM ! kimitthANuciyaM / ko pIUsapANe parammuho / tA pasIyaha deha iheva maha bhavasayasahassaduhohadalaNadakkhaM jiNadikkhaM ti / evaM soUNa sAhu sAhu tti bhaNaMteNa saharisamabhuTTio suyabhaNiyavihANeNa pavvAvio phaggurakkhio ajarakkhieNa / kaivayadiNAikkame puNo gaMtuM samutteio phaggurakkhiyamuNiNA so dasapuravihArAya gurumApucchei puNo vi bhaNio bhayavayA paDhasu tAva visamajamagapayANi tti / tao aho picchaM kaha sayaNovarohaguruniogasaMkaDe paDio mhi / tA kA gaI / tahA vi alaMghaNijaM gurusAsaNaM ti ciMtaMto puNovi taheva paDhiumAraddho / thevadiNehi ya anaMtavisameNa parAjio jamagapADheNa viNayaviraiyaMjalI guruM vinavai / bhayavaM ! kittiyamittaM mae dasamapuvassa ahIyaM kittiyaM cAvasesaM ti / tao Isi vihasiUNa bhaNiyaM vayarasAmiNA - vaccha ! ahIo biMdu, avasissai samuddo, paraM mA ubviyasu, hoUNa dhIro ahijasu, na tuha pannAe kiMpi agoyaraM ti samucchAhio bhaggamaNapariNAmo vi gurUvaroheNa puNo paDhiumAraddho / kaivayadiNAvasANe ya puNo vi gamaNummuhaM taM muNiUNa ciMtiyaM vayarasAmiNA / haMta kimevaM samucchAhijamANassa vi imassa puNo puNo maNapariNAmo bhajai tti / 2010_02 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-106 - zrutasya grahaNavitaraNayoH zrIAryarakSita-vajrasvAminoH kathAnakam / / 123 saMjAo sovaogo, muNiyaM ca jahA - nUNamaya-mitto gao na puNo samAgamissai / thovAvasesaM ca amhANaM pi AuyaM / tA ThAissai maha ceva sayAse dasamaM puvvaM, na puro pavittahi tti sammaM paribhAviUNa visajio ajarakkhio vayarasAmigurUhiM / patto ya kameNa dasapuraM / puraparisarasamAvAsiyaM ca taM soUNa amaMdANaMdapUrijamANamANasA samuvaTThiyA saharisanAyaranaranAhasuhisayaNAiNo saruddasomAsomadevo ya / paNamio ya viNayaviNamaMtamolimaMDalehiM tehiM sappaNagaM muNipuMgavo / uvaviTThA ya tassa muhasasijunhAsayanhaloyaNacaurA puro dharaNivaDhe / ajarakkhio vi bhayavaM vibhAviUNa tesiM dhammasavaNasAvahANattaNaM tao sajalajalaharagajigabhIrAe savaNasuhayAe vANIe bhaNiumAraddho / ___ bho bho devANuppiyA kahiM pi payaMDacaMDattamAyaMDamaMDalummIliyativvaduvbayaNakiraNajAlakarAlaMtarAle, kahiM pi samutrayamANavammIyakUDasaMkaDe, kahiM pi guvilaniyaDijhusiradussaMcare, kahiM pi agAhalohAvattagattAgabhIratale, kahiM pi hAsAichakkamakkaDagalAlAjAlasaMchanne, kahiM pi vigahAgihakoilagasaMkule, kahiM pi kAmakolavidalijaMtavisaTTasIlakuTTimatale, kahiM pi pamAyamUsayapuMjIka[ya]rayapaDale, kahiM pi dAruNanANaduddharaMdhayAradussaMcare sivapurapayaTTabhUribhavvajaNavippaine sunne eyaMmi bhavaNavaNe khaNaM pi na juttaM vasiuM tumhArisANaM sayannANaM / jao eyaMmi nivasaMtANaM amuddamohaniddAmuddiyaviveyaloyaNANaM pANINamavassaM gasai rAgorago / tappaJcayA ya pasarai atucchA visamavisayavisamucchA / viyaMbhai nibbharo micchattapittajaro / na ummIlai maNAgaM pi payatthapayaDaNaparA diTThI / kameNa ya mujhaMti sacariyacarittapANehiM pi / evaM ca Thie hoUNa paramatthadaMsiNo niyaniyapaoyaNapasAhaNapayaDiyakittimapemapavaMcesu suhisayaNakalattaputtesu chittUNa mamattabaMdhaNaM nikkhamaha imAo sunnabhavaNavaNAo / paDivajaha niruvamANaMdasuhasaMdohadANadullaliyaM savvasaMgacAyarUvaM savvaviraiM, jahasattIe sammattamUliyaM desaviraiM vA / evaM ca soUNa nipIyapIUsapUra vva saMpattatihuyaNakamalAvilAsa bva ajarAmarapayapatta vva saMjAyA sayalA vi sA parisA / paDivatrA ya rAiNA sammattamUlA desaviraI / aMgIkayAo ajarakkhiyasuhisayaNavaggehiM subahUhiM desasavvaviraIo / ruddasomA vi savvahA kayakizamappANaM manaMtI avisaMvAiNIhiM suttuttajuttIhiM paDibohiUNa somadevaM samameva teNa paripUriUNa dhaNakaNayadANAiNA dINANAhAimaNorahe mahAmahUsaveNa niyataNayacaraNamUle paDivanA saMjamadhuraM ti / / tadevaM yathA dRSTivAdAdhyayanapravarddhamAnavizuddhazraddhena bhagavatA zrImadAryarakSitena kulakramAgataM brAhmaNyamagaNyaM ca bhUpatipratipattidAnasammAnasvajanagauravAdikamekapada evAvagaNayya pratipannapravrajyena zrIvajrasvAminazcaraNasarasijopAnte vinItavRttinA sUtrArthayoradhyayanamakAri, tathaivAparairapyantevAsibhirvidheyaM / yathA ca sakalasaGghalokopakRtikRtapratijJenApi bhagavatA zrIvajrasvAminA tasya tathAvidhamadhyayanodyogamabhivIkSya kRtakRtyenApi paramakAruNikatayA kiyadapyAtmanastanuklezAdikamapyAdRtya sUtrArthayordAnaM vidadhe, tathaiva zrutasAgarapArINamatibhiraparasUribhirapi vidheyamiti bhAvaH / / 106 / / 2010_02 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 hitopadezaH / gAthA-107, 108, 109 - zrAvakasya sUtrapaThanAdhikAraH / / evamaNagArigoyaramagArivisayaM tu nANadANamiNaM / jaM tesi paDhaMtANaM saMpADai putthayAIyaM / / 107 / / evaM pUrvopavarNitanyAyena anagAragocaraM sAdhuviSayaM jJAnadAnamudIritam / agAriviSayaM tuH punararthe gRhamedhigocaraM punarjJAnadAnamidaM vakSyamANasvarUpaM tadeva darzayati / yat sa zramaNopAsakasteSAmanagArANaM paThatAM zrutaM parizIlayatAM pustakAdikaM pustakopAdhyAyapramukhaM sampAdayati saGghaTayatIti / / 107 / / tathA - viraei uvaTuMbhaM AhAreNaM ca caubviheNAvi / taha vatthapattaosahasijjAIhiM visuddhehiM / / 108 / / viracayati nirmimIte, kiM tadupaSTambhaM? prastAvAt jJAnAdhArasya munijanadehasya, kena? AhAreNaM bhojanena / kiMviziSTena? caturvidhena azanapAnakhAdyasvAdyalakSaNena apizabdaH samuJcaye / tathA vastrapAtrauSadhazayyAdibhizca, tatra vastraM-kArpAsamupalakSaNamidaM kambalAdInAm, pAtraM-bhojanapAtram, auSadhaM-tridoSaghnamabhayAdi, zayyA-upAzrayaH / kathambhUtaiH ? vizuddhaiH svayoganiSpanaiH ebhizcopaSTambhaM munijanasya viracayaMstattvato jJAnAdInupaSTambhayati, tadAdhAratvAtteSAm / 'AgamagrAhiNAM tUpaSTambho mahate puNyAya' / yadAha - pahasaMtagilANesuM AgamagAhIsu taha ya kayaloe / uttarapAraNagaMmi ya dinnaM subahupphalaM hoi / / [zrAddhadinakRtya gA. 272] kiJca - paThati pAThayati paThatAmasau vasanabhojanapustakavastubhiH / pratidinaMkurute ya upagrahaMsaiha sarvavideva bhavennaraH / / 108 // [ ] nANaDDayANa kuNai ya bahumANaM taha tayaMtie samma / tANi ahijai gaMthANi jesimo hoi ahigArI / / 109 / / tathA jJAnADhyAnAM jJAnaguNazAlinAM prastAvAdAcAryopAdhyAyAdInAM kurute prakaTayati / kiM tad? bahumAnaM vizeSagauravaM jJAnAlokabhAskaratvAt teSAm / tathA tadantike tatpadopAnte samyak trikaraNazuddhyA tAnadhIte granthAn yeSAmasau bhavatyadhikArI paThanayogyaH / / 109 / / tAneva darzayati - gAthA-108 1. tulA - yoga zA. 3/119 vRttau / / tathA - - 2010_02 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-110 - zrAvakasya sUtrapaThanAdhikAraH / / 125 aTThappavayaNamAyANugayaM suttaM jahannao paDhai / ukkoseNaM chajjIvaNiM tu jai vayakaujjogo / / 110 / / aSTapravacanamAtranugataM sUtraM jaghanyataH sAmAnyavRttyA zramaNopAsakaH paThati / utkarSatastu SaTjIvanikAkhyamadhyayanamadhyeti / tat kiM sarvo'pi? na, ityAha yadi vratakRtodyoga: yadi vratArthaM sarvaviratinimittakRtodyogo vihitopakramaH syAt / vratonmukhasyaiva SaTjIvanikApAThe'dhikAraH / kimatra pramANamiti cet, ucyate Aptoktireva / tathA ca zrAvakasUtrapaThanAdhikAre - 'jahanneNaM aTThappavayaNamAyAo, ukkoseNaM chajjIvaNiyA / chajjIvaNiyaM tu pabbajAe abhimuhaM vAyAvei' [ ] tti / atra ca jahanneNaM aTThappavayaNamAyAu tti sUtraprAmANyAt keciduttarAdhyayanA'ntargatasya pravacanamAtradhyayanasya zrAddhAnAM paThanAdhikAritAmupadizanti / taJca nipuNaM vicAryamANaM na caturacetasAM cetasi saGgatimaGgati / yatastAvadutkarSato'pi vratonmukhasyApi zrAddhasya dazavaikAlikapratibaddha-SaTjIvanikA'dhyayanamAtramevAdhyetumanujJAtam / ataH kathamasya kAlikasUtrottarA'dhyayana-sambaddhasya pravacanamAtradhyayanasya jaghanyena paThane'dhikAraH / na cA'nyat pravacanamAtranugataM kimapi vizeSasUtramupazrUyate / atastAvadidameva bahuzrutAnAM vimRzatAM prAyo vicAragocaramavatarati / yadatra pravacanamAtranugatasUtrazabdena sAmAyikasUtramevAbhipretam / kathaM tatra pravacanamAtRNAmavatAra iti cet ? ucyate - karomi bhadanta ! sAmAyikamityanena paJcAnAM samitInAmupakSepaH, pravRttirUpatvAt tAsAm / sAvA yogaM pratyAkhyAmItyanena na ca guptInAM saGgrahaH, nigraharUpatvAd guptInAm / tathA ca cUrNiH - ittha kira karemi bhaMte sAmAiyaM ti, paMca samiIo ghiyaao| savvaM sAvajaM iJcAiNA ya tini guttIo saMgahiyAo / samiIo pavattaNe, niggahe guttIo / [ ] 'samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhaiyavyo / kusalavaimudIraMto jaM vayagutto vi samio vi / / 1 / / [bRhatkalpa bhA0 gA0 4451] eyAo aTThappavayaNamAyAo, jAhiM sAmAIyaM caudasapuvANi mAiyANi, mAugAudahimUlaM ti bhaNiyaM hoi / [ ] / / 110 // tathA - gAthA-110 1. tulA - nizItha bhA. 3 / - yo. zA. 1/42 vRttau / upa. pa. gA. 605 / / 2010_02 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 hitopadezaH / gAthA-111, 112, 113, 114 - zrAvakasya sUtra paThanAdhikAraH / / dharmopadeze sAdhoH adhikAraH / / piMDesaNaajjhayaNaM suNai paraM atthao gurusayAse / sesasuyassa na saDDo akhaMDarUvassa ahigArI / / 111 / / piNDeSaNAkhyamadhyayanaM zRNotyAkarNayati / paraM kevalamarthato na sUtrataH paThati / kva? gurusakAze gItArthagurusamIpe / etad vyatiriktasya zeSazrutasya zeSAgamasya zrAddhaH zramaNopAsakaH paThanAya nAdhikArI / tat kiM sarvasya ? na, ityAha akhaNDarUpasyapUrvAparAnusandhAnabandhurasya, khaNDarUpaM tvAlApakavAkyagAthAgAthA'rddhAdi paThatyeva, AjJAsiddhatvAdasyArthaH / / 111 / / kiJca - na ya tattiyamitteNaM uttANo kuNai desaNAIyaM / guruniravikkho houM jamhA sutte nisiddhamiNaM / / 112 / / na ca tAvanmAtreNaiva gurukulavAsAdhigatArthalezamAtreNaivottAna: sagarvaH san na karoti dezanAdikam / AdizabdAt prAyazcittapradAnAdikam / kiM kRtvA ? kuzalo'haM tAvat svayameva dharmopadezAdau, tata: paryAptaM svasya laghutvakAriNyA guruparicaryayeti nirapekSatA / atha kimarthamasya dezanAdi niSiddhyate? tadAha - jamhA sutte nisiddhamiNaM yat yasmAt kAraNAna khalvasmAbhirasahiSNutayA'sUyayA vA pratiSiddhyate, kintu sUtre siddhAnte niSiddhamidamiti / / 112 / / tadeva darzayati - kiM itto kaTThayaraM sammaM aNahigayasamayasabbhAvo / annaM kudesaNAe kaTThayarAgaMmi pADei / / 113 / / ito'pi sakAzAt kimaparaM kaSTataraM viziSTakaSTahetuH / yat samyak tattvavRttyA anadhigatasamayasadbhAvo'pyajJAtasiddhAntarahasyo'pi anyaM svasadRzameva kudezanayA kumatopadezena kaSTatarAke prastAvAt bhavAvaTe pAtayati / aviditasiddhAntopaniSado hyagItArthasya kevalasAhasikyamAtreNa mugdhajanavipratAraNamandhenAndhAkarSaNamiva kasya nAma na hAsyAya syAdityarthaH / / 113 / / evaM ca sati dharmopadeze yasyAdhikArastaM pradarzayannAha - bhavasayasahassamahaNo vibohao bhaviyapuMDarIyANaM / dhammo jiNapannatto pakappajaiNA kaheyavyo / / 114 / / evaMvidho jinaprajJapto dharmo yatinA sAdhunA kathayitavyaH prarUpaNIyaH, iyatA dvitIyapakSasya vikSepaH / kiMviziSTo dharmaH? bhavazatasahasramathana:, zatasahasretyupalakSaNam / 'samyagArAdhito hi 2010_02 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-115, 116 - dharmopadeze sAdhoH adhikAraH / / zrutasya zrutadharANAM ca avajJAyAH phalam / / 127 dharmaH sakalamapi saMsRtijAlaM lIlayaivocchindyAt' / punaH kiMviziSTaH? bhavyapuNDarIkANAM vibodhakaH, bhavyAH-siddhigamanayogyAsta eva jJAnAdilakSmInivAsatvena puNDarIkANi kamalAni teSAM mayUkhamAlIva viziSTabodhotpAdakaH / evaMvidho dharmo yatinA kathayitavyaH / tat kiM sarveNa? na, ityAha prakalpayatinA / prakalpo niSIthAdhyayanaM, tadupalakSitena parizIlitanizIthAdigranthena tadabhijJagurujanA'nugRhItena vA, na punarmunimAtreNa / / 114 / / nanUpadezamAlAdiSu zrAddhajanasthitivyAvarNanAvasare 'paDhai suNei guNei jaNassa dhammaM parikahei' [upadezamAlA gA. 233 utta.] ityAdi zrIdharmadAsAcAryeNAbhihitaM / iha caivamudIryate tat kathametaditi pratipattinirAsAyAha - jaM puNa paDhai suNei jaNassa dhammaM kahei icAi / taM pacchAgaDavisayaM teNa vi jai taM purAhIyaM / / 115 / / yat punarupadezamAlAdiSu paThati zRNoti guNayati janasya dharma kathayatItyAdhudIritaM, tat pazcAtkRtaviSayam ArUDhapatitagocaram, pazcAtkRto vyastapAtitaH svakarmabhireva jJAnadarzanacAritrebhya iti pazcAtkRtaH tadviSayaM taduddezabhaNitaM / pazcAtkRto hi gItArthagurvAdyasadbhAve gurumukhAnmayedamidamAkarNitamiti dharmArthine janAya kiJcidupadizati / paraM tenApi yAvat purA vratA'vasthAyAmadhItaM bhavati tAvadevopadeSTavyam, na tu svamativikalpitamanyadapIti / / 115 / / tamhA maNasA vi suyassa suyaharANaM ca kuNaha nAvanaM / jaM pajaMtaduraMtA mAsatusasseva sA hoi / / 116 / / tasmAdAstAM tAvat svAcchandyena dezanAdikaM, yAvat zrutasya siddhAntasya zrutadharANAM ca tatpAragANAM, AstAM vAkkAyAbhyAM manasA cetasApi nAvajJAM karoti cintayati / yat yasmAt kAraNAt sA tadavajJA paryante vipAke durantA duHkhadAyinI bhavati / kasyeva? mASatuSasyeva kRtrimamASatuSAbhidhAnasya muneriva / / tasmAdAstAM tAvat svAcchandyena dezanAdikaM, yAvat zrutasya siddhAntasya zrutadharANAM ca tatpAragANAM, AstAM vAkkAyAbhyAM manasA cetasApi nAvajJAM karoti cintayati / yat yasmAt kAraNAt sA tadavajJA paryante vipAke durantA duHkhadAyinI bhavati / kasyeva? mASatuSasyeva kRtrimamASatuSAbhidhAnasya muneriva / / ___ 2010_02 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 hitopadezaH / gAthA-116 - zrutasya avajJAviSaye mASatuSakathAnakam / / // zrutasya avajJAviSaye mASatuSakathAnakam / / zrUyate hi purA ko'pi sUrivarastathAvidhajJAnAvaraNakSayopazamavazAt yugapradhAnAgamaH vizeSatazca vyAkhyAlabdhimAn / sa ca kadAcit sUtrArthapauruSIparisamAptau sutarAM parizrAntaH / siMhAsanAt samutthAya kSaNaM vizrAmakAmyayA yAvat zayyAmazizriyat tAvat kuto'pi dezAntarAdupanatAnAmapUrvazramaNopAsakAnAM dharmopadezA''lApAdinimittamAsanayatibhirutthApito'nicchannapi samutthAya taducitAlApAdi ca vidhAya yAvat punarvizrAmAya viviktaM pratyacalat tAvat tena dRSTaH sva eva bhrAtA tathAvidhajJAnAvaraNanibiDatvenAnadhItavizeSazAstra: kevalaM parameSThipadAnusmaraNamAtravyApRtaH kvacit koNaikadeze dharmadhyAnatatparaH / taM ca tathA dRSTvA sthitamasya cetasi yathA nUnaM dhanyo'yaM muniranadhItazAstro'pi matsakAzAt / ya evaM svecchayA sukhaM vicarati / mama punaridaM jJAnameva bandhanaprAyamajAyata / yadvazAdahaM kSaNamAtramapi na sukhAsikAmadhigacchAmi / tatpratyayaM ca tena tadA nibaddhaM nibiDaM jJAnAvaraNaM karma / kAlAntare'pi ca tasyArthasyAnAlocitApratikrAntastathaiva paryantArAdhanApurassaraM kRtvA kAlamutpannaH surAlaye / tatropabhujya ca nirupamA surasampadaM kiJcidavaziSTasukRtaprAgbhAraH samutpannaH putratvena kasyApi mahebhyasya kule / tatra ca parizIlitasvakulocitaH sakalakalAkalApaH saMprAptaH sakalayauvatonmAdanaM yauvanam / purA'pi ca svabhyastatayA jainadharmasya kadAcit gItArthagurumukhAdAkarNya dharmadezanAmutpannabhavavairAgyastRNavadavagaNayya sampadamanavadyAM sarvaviratiM pratipede / pAThayitumupakrAntazca gurubhiH SaDjIvanikAdikaM sAmAcArIsUtram / atrAntare ca dattasaGketamiva prAgbhavopArjitamudIrNamasyAzubhaM jJAnAvaraNaM karma tadvazAca gRhasthAvasthA'dhItamapi yat kimapyAsIt tadapyekapade'pi vismRtam / kRtaprayatnazatairapi gurusthavirAdibhiH sAmAyikasUtramAtramapi na grAhayituM pAritaH / taba tathAvidhamatidAruNamudIrNamasya kavilokya paramakAruNikaizcintitaM gurubhiH yadasya kimapyalpAkSaramAyatihitaM vacanamupadizyate / yadi punastadatyantaparizIlanAdasya karmahAso bhavatIti vimRzya 'mA roSI: mA ca tauSI riti taM pratyupadiSTam / so'pi paramapramodameduramanAH siddhavacanamiva tadAcAryavacanaM zirasA samAdAya parizIlayitumupakrAnta naktaMdinodghoSaparasyApi tasya dAruNatvAt karmaNastadapi padaM 'mASatuSa' iti rUpeNa pariNatam / tadvidhameva ca parizIlayaMstadekatAnamAnasatayA sthAnAsthAnavibhAgamakalayannarapatipathe'pi saMcaraMstadevodghoSayati / kadAcizca karmavazAttadapi padaM vismarati / atrAntare ca catuSpathamilitaiH pauraDimbharUpaiH kRtatumulaiH sopahAsamudIryate / aho samAyAtaH so'yaM mASatuSAbhidhAno muniH / tadAkarNanAJca sa mahAtmA teSu paramaM prItiprakarSamudvahantraho niSkRtrimabandhukalpA mamaite bAlakAH yairjIvitavyamiva sarvasvamiva paramanidhAnamiva mamedaM padaM vismRtaM smAryate iti nirupamakSamAsamAhitamanasastasya mahAmunestadeva padaM parizIlayatastathA kathamapi zubhadhyAnaprakarSaH prAdurabhUt / yathA kSapakazreNimadhiruhya samUlamunmUlya ca ghAtikarmacatuSTayaM lokAlokaprakAzakaM vimalakevalajJAnamAsAditavAn / ata: kiyantaH kilaivaMvidhA mahAtmAno bhAvinaH / ye nirupamakSamAbalena galahastitamohabalA: kRtakRtyatAM prapazyante(nti), tasmadAdAveva zrutasya zrutadharANAM cAvajJAM manasA'pi na kurvIta, evaMvidhavipAkarUpatvAdasyAH / kevalamamandAnandameduraiH zrutavacanamanumodanIyameveti / / 116 / / 2010_02 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-117, 118, 119 - bhaktidAnasya svarUpam / / sapta kSetrANi / / saGghasya svarUpam / / 129 evaM dAnadvArasya bhedatrayamupadarthya caturthaM prastAvayannAha - turiyaM tu bhattidANaM taM puNa pattesu ceva dijaMtaM / hoi sivasukhaphalayaM pattANi ya satta khittANi / / 117 / / turyaM caturthaM bhaktidAnAkhyaM dAnam / tat punardIyamAnaM sat zivasaukhyaphaladaM bhavati / mokSasukhalakSaNena phalena phalati / atha kva dIyamAnamidamevaMphalaM syAd ? ityAha pAtreSu / kAni punastAni pAtrANi? ucyate pAtrANi sapta kSetrANi vakSyamANalakSaNAni pAtratvenAvagantavyAnIti / / 117 / / 'saptakSetrImevopakSipati - cAuvvano saMgho jiNAgamo jiNaharaM ca jiNabimbaM / eesu vittabIyaM niyaM kuTuMbIhiM vuttavvaM / / 118 / / cAturvarNazcatuHprakAro vakSyamANalakSaNasaGgha iti catvAri kSetrANi / tathA jinAgamaH paJcamaM kSetram / jinagRhaM SaSThaM kSetram / jinabimbaM ca saptamaM kSetramiti / eteSu saptasvapi kSetreSu kuTumbibhihamedhibhinijaM svakIyaM vittalakSaNaM bIjaM vapanIyaM vyayanIyamityarthaH, samucitazca kuTumbinAM kSetre bIjavApaH / / 118 / / saGghasya cAturvarNya vyanakti - samaNA samaNIo ya sAvayA sAviyA tahA / eso cauviho saMgho vigghasaMghavighAyaNo / / 119 / / zramaNAH / zramU tapasi khede ca [prA. dhA. 1204, si. hai. dhA. 1233] / zrAmyanti tapasyanti paramapadAyeti zramaNAH nirgranthAstapasvinaH / zramaNyo'pi tathaiva / tathA zRNvanti samAkarNayanti sadgurumukhAravindAt yatizrAvakasAmAcArImiti zrAvakAH zrAvikA apyevameva / evameSaH gAthA-118 1. tulA - saptAnAM kSetrANAM samAhAraH saptakSetrI / jinabimba-jinabhavanA-''gama-sAdhu-sAdhvI-zrAvaka zrAvikAlakSaNA, tasyAM nyAyopAttaM dhanaM vapan nikSipan, kSetre hi bIjasya vapanamucitamityuktaM vapanniti, vapanamiti kSetre ucitaM nAkSetre iti saptakSetryAmityuktam / kSetratvaM ca saptAnAM rUDhameva / - yo. zA. 3/119 vRttau / dharma saM. adhi. 2/59 vRttau / / gAthA-119 1. zramaNa - zrAmyati tapaseti zramaNaH, zravaNo'pi, nandyAditvAdanaH |-abhi. svo. nA. zlo. 75 / 2. zrAvaka - "saMpattadaMsaNAI, paidiahaM jaijaNA suNeI a / sAmAyAri paramaM, jo khalutaM sAvagaM biMti / / 1 / / / __- sambo. pra.5/1 gA. 961 / zrA. pra. gA.2 / / 2010_02 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 hitopadezaH / gAthA-120, 121, 122 - yatijanopayogIni dAnAni / / zramaNazramaNIzrAvakazrAvikAlakSaNazcaturvidho'pi varga: 'saGghazabdavAcyaH / kiMviziSTaH? vighnasaGghavighAtakRt duritavrAtapAtanapaTuriti / / 119 / / nanu yadi zramaNA nirgranthAstatasteSAM dAnaM kvopayujyate? yena saptakSetryAM prathamaM tadupAdAnamityAzaGkyAha - tattha ya jiNindasamaNA bhayavaMto jai vi huMti niggaMthA / taha vi vayakAyarakkhAnimittamarihaMti dANamiNaM / / 120 / / tatra teSu saptasu kSetreSu jinendrazramaNA: jainayatayo bhagavanto yadyapi nirgranthAH sabAhyAbhyantaragrantharahitA bhavanti, tatra bAhyo grantho dhanAdiSu navasu mUrchAlakSaNaH, Abhyantarazca mithyAtvavedatrayahAsyAdiSaTkakaSAyacatuSTayarUpaH / yadAha - micchattaM veyatiyaM hAsAIchakkagaM ca nAyavvaM / kohAINa caukkaM caudasa abdheitarA gaMthA / / 1 / / [pravacanasAro. gA. 721] tadevaM dvividhenApi granthena rahitA nirgranthA eva te / tathApi vratakAyarakSAnimittamidaM vakSyamANalakSaNaM dAnamarhanti asya dAnasya yogyA bhavanti / vratairupalakSitaH kAyo vratakAyaH, yadi vA vratAni-prANAtipAtaviratyAdIni pRthageva, kAyazca tadAdhAraM zarIraM, tadrakSAnimittam, vinA hyAhArAdIni na zarIraM nirvahati, tadabhAve ca duSpAlya eva saMyamaH / / 120 / / yad vA te dAnamarhanti tadeva darzayati - phAsuyaesaNiyAiM ahAkaDAiM ca bhattapANANi / taha vatthapattakaMbala-sijjAsaMthArapamuhAI / / 121 / / osahabhesajjAiM taha pavayaNavuDDiheubhUyAI / saJcittAI pi avazya-sayaNapabhiINi aNavarayaM / / 122 / / zraddhAlutAM zrAtipadArthacintanAd, dhanAni pAtreSuvapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdathApi taM zrAvakamAhuraJjasA / / 2 / / __. yo. zA. 3/119 vRttau / dharma saM. adhi. 2/59 vRttau / / 3. saGgha-"saMhanyate iti saGghaH", nighoddhasaGgha' - / / 5/3/36 iti ali'sAdhuH, yathA - zramaNAdizcaturvidhaH saGghaH / -- abhi. svo. nA. zlo. 1412 / / 2010_02 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-123 - yatijanopayogIni dAnAni / / 131 bhattIi dei sAhUNaM suddhalesullasaMtaromaMco / ussaggeNaM saDDho avavAyapayaMmi puNa evaM / / 123 / / zrAddhaH-zramaNopAsakaH sAdhubhyaH sAdhayanti jJAnAdibhirmuktipadamiti vyutpattyA sAdhavaH zramaNAH tebhyaH, etAni vastUni dadAti / tAnyevAha - 'bhattapANAI' bhaktapAnAni azanapAnAni, upalakSaNaM caitat khAdyasvAdyAdInAm / kiMviziSTAni ? 'phAsuyaesaNiyAI' 'ahAkaDAiM ca' tatra prAsukAni nirjIvAni, eSaNIyAni yatijanopayogIni, suvarNAdIni prAsukAnyapyaneSaNIyatvenAnupAdeyAni / tathA yathAkRtAni svayoganiSpannAni na tu sAdhUddezena saMyojitAni / etacca vizeSaNatrayaM vastrAdiSvapi saMbadhyate / ato yathA bhaktapAnAdIni tathA vastrapAtrakambalazayyAsaMstArapramukhAni auSadhabhaiSajyAdIni ca zrAddhaH sAdhubhyo dadAti / tatra vastraM-kArpAsaM, pAtraM-dArutumbAdirUpaM, kambalamUrNAmayaM, zayyA-upAzrayaH pIThaphalakAdimayI vA, saMstArakopyUrNAmaya eva, auSadhamabhayAdi, bhaiSajyaM teSAmeva bahUnAM samudayaH / etatprabhRtInyanyAnyapi dezakAlocitAni vastUni pUrvoktavizeSaNatrayayuktAni saMyamazarIrapuSTinimittaM vitarati tat kimekAntena prAsukAnyeva dadAti netarANi? na, ityAha 'saJcittAI pi avaJcasayaNapabhiINi' sajIvAnyapi nijApatyasvajanasvajanA'patyaprabhRtIni / atha kimarthameSAM dAnamupAdAnaM ca? ityAha 'pavayaNavuDDiheubhUyAI' kiMviziSTAnyapatyAdIni? pravacanavRddhihetubhUtAni jinazAsanonnatinimittAni / vinA hi pAtrabhUta-ziSyaM na khalu pravacanonnatiH saMpanIpadyate / kathaM dadAti? 'bhattIi' bhaktayA / sarvathA dhanyaH, puNyavAn, kRtakRtyo'hamiti gAthA-123 1. tulA - "sAhUNa kappaNijjeM, jaM navi dinnaM kahiMci kiMci tahiM / dhIrA jahuttakArI, susAvagA taM na bhuMjanti / / 1 / / vasahI-sayaNA''saNa-bhatta-pANabhesajjavatthapAyAI / jaivi na pajjattadhaNo, thovAvi hu thovayaM dijjA / / 2 / / " - upa. mA. 239-240, sambo. pra. zrA. 139-140 / / "samaNe niggaMthe phAsuaesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM, vattha-paDiggaha-kaMbala-pAyapuMchaNeNaM, pIDha-phalagasejjA-saMthAraeNaM paDilAbhemANe viharai" / - (bhaga.) yo. zA. 3/87 vRttau / / sAdhUnAM ca jinavacanAnusAreNa samyak cAritramanupAlayatAM durlabhaM manuSyajanma saphalIkurvatAM svayaM tIrNAnAM paraM tArayitumudyatAnAmAtIrthakaragaNadharebhya A ca taddinadIkSitebhyaH sAmAyikasaMyatebhyo yathocitapratipattyA svadhanavapanaM yathA - upakAriNAM prAsukaiSaNIyAnAM kalpanIyAnAM cAzanAdInAM rogApahAriNAM ca bheSajAdInAM zItAdivAraNArthAnAM ca vastrAdInAM pratilekhanAheto rajoharaNAdInAM bhojanAdyarthaM pAtrANAm aupagrahikANAM ca daNDakAdInAM nivAsArthamAzrayANAM dAnam / na hi tadasti yad dravya-kSetra-kAla-bhAvApekSayA'nupakArakaM nAma, tat sarvasvasyApi dAnam, sAdhudharmodyatasya svaputra-putryAderapi samarpaNaM ca kiM bahunA ? yathA yathA munayo nirAbAdhavRttyA svamanuSThAnamanutiSThanti tathA tathA mahatA prayatnena sampAdanam / - yo. zA. 3/119 vRttau / 2010_02 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 124, 125, 126- apavAdapade dAnavidhiH / / vAsanayA, na tu paroparodhaparamatsaritvAdinA / ata eva kiMviziSTaH ? 'suddhalesullasaMtaromaMco' zuddhA nirmalA yA lezyA jIvapariNatistayA samullasadromAJcaH viniryatpulakamukulaH, vinA hi vAsanAM prAyo na khalu romodgamAdisaMbhavaH / kathaM ? utsargeNa utsargapadamAzritya / nanu yadyayamutsargAzrito dAnavidhistat kimapavAdAzrito'pi ko'pi vidhirastIti prastAvayannAha - 'avavAyapayaMmi puNa evaM' apavAdapade tu samupasthite evaM vakSyamANaprakAreNa dadAti / / 121 / / 122 / / 123 / / sAmprataM yatrApavAdAvasarastAnyeva nimittAnyAha - 132 dubbhikkhaDamaraviDDara - rohagakaMtAradehagelane / samuTThiyaMmi gIo Abhoyai saparagehesu / / 124 / / jaijaNapAuggAI jahuttapuvvuttavatthujAyANi / dulahesu pariharaMto taratamabhAveNa gurudose / / 125 / / gin payaNudose tesiM pi hu asai aha migaviutte suvivittaMmi pase jociyaM kuNai jaM bhaNiyaM / / 126 / / eteSvapavAdapadeSu gIto gItArthaH zrAddha etadetat karoti / tatra durbhikSam avamam, DamaraH kuto - 'pi hetoH prakupitadevatAdijanitamazivam, viDvaraH svacakraparacakrasamutthaH, rodho durgAdijanitaH, kAntAro nirmanuSAraNyasaMkramaH dehaglAnatvaM jvarAtIsArAdijanitaM vapuSo'balatvam, asmin kAraNakalApe samupasthite yatInAM madhukaravRttyA nirvAhamasaMbhAvayan svaparageheSu svavezmasu svajanAdivezmasu ca yatijanaprAyogyAni siddhAntabhASayA munijanopayogIni yathoktAni prAsukaiSaNIyasvayoganiSpannAni pUrvoktavastujAtAni bhaktapAnAdIni vilokayati, teSu ca navakoTivizuddheSu durlabheSu satsu yatInAM saMyamazarIropaSTambhAya taratamabhAvena gurudoSANi bhaktAdIni pariharan varjayan gRhNAti Adriyate prastAvAnmunInAM dAnAya / kiMviziSTAni ? pratanudoSANi svalpaprAyazcittAni, kadAcicca teSAmapi svalpadoSANAM bhaktAdInAmasati avidyamAnatve yatanayA gItArthatvena yathocitaM tatkAlocitaM sarvaM karoti / kva ? suviviktapradeze ekAntapradeze / kiMviziSTe ? mRgaviyukte agItArthajanarahite AdhAkarmmAdinA'pi yatijanaM nirvAhayatItyarthaH / yataH - gAthA-126 1. mRgaH pazuH, yathA pazuH vivekavikalastathA yo muniH vivekarahitaH saH agItArtha: iti aupamyAdavagantavyam / 2010_02 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-127, 128 - apavAdapade dAnavidhiH / / zramaNInAM dAnavidhiH / / 133 savvattha saMjamaM saMjamAu appANameva rakkhijjA / muJcai aivAyAo puNo visohI na yAviraI / / 1 / / [oghaniyukti gA. 47] // 124 / / 125 / / 126 / / nanvapavAdadAnavidhirayaM bhagavadbhiH svamativikalpita eva, kiM vA'sau siddhAnte kvA'pyastIti AzaGkyAha - 'jaM bhaNiyaM' - yat yasmAdidamAgame bhaNitam - phAsuyaesaNiehiM phAsuyaohAsiehiM kIehiM / pUIkammeNa tahA AhAkammeNa jayaNAe / / 127 / / [ ] anena krameNAsaMstaraNe gItArthazramaNopAsakaH sAdhujanaM nirvAhayati, tatra prathamaM tAvat prAsukaiSaNIyairAhArairiti zuddho bhaGgaH / tadalAbhe prAsukAvabhAsitaiH siddhAntabhASayA yAcitairityarthaH / ayaM pUrvasmAt sadoSaH, yAcitakAlAbhe tu krItairmUlyakrItaiH, yAcitakadoSAt krItadoSo'pi mahAn / krItairapi nirvAhamapazyan pUtikarma karoti, pUtikarmaNApyanirvAhe AdhAkarmaNA'pi yatanayA nirvAhaM karoti / kiM bahunA ? yo'lpaprAyazcitto doSastaM tamurarIkaroti / so'yamAgamapraNIto vidhiriti / uktaM ca - saMtharaNaMmi asuddhaM duNha vi giNhaMtaditayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe [nizItha bhA. gA. 1650] / / 127 / / munijanadAnavidhimeva nigamayannAha - iya samaNANaM dANaM samaNINa vi evameva savvaM pi / gIyatthajaNaNibhaiNIpaNaiNipabhiIhiM dAvei / / 128 // iti pUrvoktaprakAreNa zramaNAnAM dAnamabhihitam / sAmpratametadanuyAyinaH zramaNIkSetrasya dvitIyasya dAnavidhimAha - 'samaNINa vi evameva savvaM pi' zramaNInAmapi-sAdhvInAmapi evameva gAthA-127 1.iyaM gAthA darzanazuddhiprakaraNamadhye - 128 kramAGkaH tathA aSTakaprakaraNe 21/8 vRttimadhye / / chAyA - saMstaraNe'zuddhaM dvayorapi gRhNaddadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasaMstaraNe / tulA - bhavetpAtravizeSe vA kAraNe vA tathAvidhe / azuddhasyA'pi dAnaM hi dvayorlAbhAya nA'nyathA / - dvA. dvA. 1/23 / / ____ 2010_02 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 hitopadezaH / gAthA-129, 130, 131 - atithizabdasya vyAkhyA / / cittavittapAtrazuddhiH / / munijanoktadAnavidhinaiva sarvaM bhaktyA dAnAdikaM dApayati / kAbhyaH ? gItArthajananIbhaginIpraNayinIprabhRtibhyaH, tAsAmeva taddAne'dhikRtatvAt / / 128 / / na caitat sAdhujanadAnamalpasukRtasambhAralabhyamiti darzayannAha - paricattasayalaloiya - tihipavvamahUsavA mahAmuNiNo / bhoyaNasamayAtihiNo dhannANa havaMti guNanihiNo / / 129 / / evaMvidhA mahAmunayaH dhanyAnAmeva bhojanasamaye'tithayo bhavanti, teSAmatithitvameva vyanakti / kiMviziSTA munayaH? parityaktasakalalaukikatithiparvamahotsavAH tatra tithayaHamAvasyAdayaH, parvANi-saMkrAntisUryacandroparAgAdIni, mahotsavAH-pANipIDanAdayaH, te parityaktA yaiste tathA / evaMvidhA evAtithizabdavAcyAH / yadAha - tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH / / 1 / / [dharmasaM. gAthA 40 vRttau] punaH kiMviziSTAH? guNanidhayaH jJAnAdiratnasevadhayaH, evaMvidhAzca dhanyAnAM sukRtinAmeva bhojanasamaye saMvibhAgagrAhiNo bhavanti / / 129 / / kiJca - dhannANa dANabuddhI dhannayarANaM ca deyaparisuddhI / dhannatamANaM tu jae jAyai suhapattasaMsiddhI / / 130 / / iha hi duHSamAdoSadUSite nikhile'pi jagati dhanyAnAM puNyavatAmeva tAvad dAnabuddhirutpadyate, satyAmapi ca dAnabuddhau dhanyatarANAM prakRSTataradhanyatvopetAnAM prANinAM deyaparizuddhirdeyasya vastunaH parizuddhirnavakoTivizuddhatvaM saGghaTate, satyapi tadvidhe deyavastuni dhanyatamAnAM prakRSTatamadhanyatvopetAnAM zubhapAtrasaMsiddhiH svaparatArakasatpAtrasaMprAptiH, so'yamuttarottarapuNyaprakarSaprApyazcittavittapAtralakSaNatriveNIsaGgama iti / / 130 / / aparaM ca - kassavi kallANagihassa ceva gehaMmi samaNarUvadharA / paJcakkhanANadaMsaNacaraNA piMDaM paDicchaMti / / 131 / / kasyApi zatasahasreSu labhyasyAta eva kalyANagehasya zreyaHsadanasyaiva gehe mandire pratyakSajJAnadarzanacaraNAni piNDaM pratIcchanti bhaktapAnAdyAdadate / atha kathaM jJAnAdInAM pratyakSatvaM 2010_02 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-132, 133, 134 - cittavittapAtrazuddhiH / / supAtradAne dRSTAntAH // 135 piNDagrahaNaM ca? ityAha 'samaNarUvadharA' / kiMviziSTA jJAnAdayaH? zramaNarUpadhAriNaH guNaguNinorabhedavivakSayA munimudrAdhAriNaH jJAnAdyAdhArANAM ca munInAmupaSTambhadAne tattvato jJAnAdInAmupaSTambha ityarthaH / / 131 / / punaH pAtradAnameva vizeSato vyanakti - AraMbhaniyattANaM chajjIvanikAyarakkhaNarayANaM / mukkhapahasAhagANaM dhannA je deMti pattANaM / / 132 / / evaMvidhebhyo bhavAmbhodhiyAnapAtrebhyastadupayogivastujAtaM ye dadati ta eva dhanyAH / pAtrANyeva vizinaSTi - ArambhanivRttebhyaH, ArambhaH SaDjIvanikAyavadhapurassaraM pAkAdyArambhastasmAnivRttebhyaH, ata eva pRthivyAdijIvanikAyarakSaNaratebhyaH / puna: kiMviziSTebhyaH? mokSapathasAdhakebhyaH muktimArgavazIkaraNapravaNebhyaH, evaMvidhebhyazca parityaktasakalalaukikavyApAratvena lokottarapathaprasthitebhyaH satpAtrebhyo dAne samIcInameva dAyakAnAM dhanyatvam / / 132 / / nanu zramaNopAsakA evAsmin dAnadharme'dhikRtAH, kiJca zramaNA api kenApi vibhAgenainaM bhajante na vA? ityAha - niyaniyavisayavibhAgaM paJca saMghe cauppayAre vi / vikkhAyA ittha ime supattadANaMmi diTuMtA / / 133 / / catuSprakAre'pi saGgha nijanijaviSayavibhAgamaGgIkRtya svaM svaM dAnasthAnamadhikRtya amI vakSyamANAH supAtradAne vikhyAtA eva dRSTAntAH zrUyante / / 133 / / tadyathA - sAhUsu bAhusAhU ajAsuM taha ya puSphacUla'jA / saDDesu mUladevo caMdaNabAlA ya saDDIsu / / 134 / / sAdhuSu zramaNeSu svavibhAgamadhikRtya bAhunAmA sAdhuH supAtradAne dRSTAntaH, AryAsu ca puSpacUlAryA, zrAddheSu mUladevaH, zrAddhISu ca candanabAleti dRSTAntacatuSTayaM / kiJcitsampradAyasApekSaM ca bAhuprabhRtInAmitivRttamatastadeva krameNAha - _ 2010_02 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / // supAtradAne bAhumunicaritam / / atthittha jaMbudIve pasatthavatthuppayAsaNapaive / pulavidehe khitte niraMtaraM jiNapayapavitte / / 1 / / vijayaMmi pukkhalAvainAme puMDarigiNi tti varanayarI / amarAuri vva mahivalayadasaNatthaM samoinA / / 2 / / tattha surAsurakheyara - naravaramauDaggamasiNiyakamaggo / dhammavaracakkavaTTI rAyA sirivairaseNu tti / / 3 / / kaha taMmi mahInAhe bAhirariuNo lahaMtu avayAsaM / jaM tappabhAvapahayA aMtarariuNo vi na kamaMti / / 4 / / bhogaphalakammavasao viule mANussae mahAbhoge / Asattivirahiyassa vi paribhujaMtassa tassa tayA / / 5 / / caviUNa devalogA dhAriNIdevIi kucchikamalaMmi / uppannA tassa ime kameNa taNayA bhuvaNaguruNo / / 6 / / caudasa sumiNuTThio cakkaharo tattha naMdaNo jiTTho / nAmeNa vajanAho louttaraguNagaNaagAho / / 7 / / aparo bAhukumAro caMdujjalacariyakayacamakkAro / anne tinni subAhU pIDho ya tahA mahApIDho / / 8 / / paDiputraputrapabbhAra - sAraparamANupiMDaghaDiya vva / ahidevaya vva paMca vi te paMcuttaravimANANaM / / 9 / / volINabAlabhAvA kameNa te viulabuddhipoeNa / satthatthamahoahiNo acireNa vi pAramaNupattA / / 10 / / dhArAkameNa turae vAhittA viulavAhayAlIe / revaMtu bva virAyaMti te kumArA kumAratte / / 11 / / pattA paraM payarisaM nijuddhajuddhesu taha ime bhuvaNe / jaha taniuNajaNehiM te ceva guru tti paDivatrA / / 12 / / jiTukaNi?vibhAgaM parapparaM te jahA na laMghaMti / evaM purisatthesu vi nayaporisapasariyapayAvA / / 13 / / lakkhijai tArunnaM lAyannataraMgiesu aMgesu / iMdiyadamaNeNa maNe vayapariNAmo paraM tesiM / / 14 / / taha tehiM kittilaiyA dANajaleNaM vivaDDiyA dUraM / baMbhaMDamaMDavo jaha lahu sacchAo kao tIe / / 15 / / itto ya vairaseNo arahA loyaMtiehiM tiyasehiM / vinatto samayaviUhi nAha ! titthaM pavattesu / / 16 / / abhiNaMdiUNa vayaNaM tesiM bhayavaM pi bhuvaNakAruNio / saMvacchariyaM dANaM aniyANaM to payaTTei / / 17 / / nivvAviUNa suiraM loyaM louttameNa dANeNa / sirivairanAhataNayaM cakkaharaM ThAviuM rajje / / 18 / / dAUNa ya visayAI bAhuppabhiINa sesataNayANaM / paDivanno pavajaM suraasuranarehi thuvvaMto / / 19 / / tappabhiI ciya bhayavaM bhaMjeuM bhAvasattubhaDavAyaM / vagaMtakhaMtikhaggo tavaturayagao lahu payaTTo / / 20 / / bAhuppamuhA vi hu jiTThabhAyaraM vajanAhanaranAhaM / piyaraM va paricaraMtA suheNa ciTuMti samacittA / / 21 / / kAleNa ya jhANAnala - palittaghaNaghAikammavaNagahaNo / sirivairaseNasAmI patto varakevalAloyaM / / 22 / / suraraiyapaDihAro micchattatamaMdhayArasahasayaro / bhavvajaNabohaNatthaM viharai vasuhAi hayamoho / / 23 / / uppanacakkarayaNo taiya chiya vajanAhacakkI vi / saha bAhuppabhiIhiM sahoyarehiM kumArehiM / / 24 / / bhayapaNayapaNaisAmaMta - mittasaMchannanahayalAbhogo / nikhilaM pi pukkhalAvai - vijayaM lIlAi sAhei / / 25 / / cakvittaNAhisee aha jAe vajanAhacakkissa / bAhuppamuhA niyae rajje saMThAviuM putte / / 26 / / 2010_02 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / samagaM sahoyareNaM vilasaMti purIi puMDarigiNIe / akhaliyapasarA rUvaMtaravva sirivairanAhassa / / 27 / / puvvabhavajjiyaniravajja - putrapabbhAraniviDasaMpaDie / uvabhuMjaMtA bhoe gayaM pi kAlaM na yAti / / 28 / / aha bhogaphale kamme kameNa payaNuttaNaM samaNupatte / jAe vayapariNAme vayapariNAmeNa samameva / / 29 / / iya saMjAyA buddhI suttaviuddhassa bAhunaravaiNo / rayaNIi pabhAyAe mAyAe galiyapAyAe / / 30 / / picchaha apatthabhoyaNapaDimesuM kaha Nu kAmabhogesu / Asajjai hayajIvo sAsayasuhasAhaNe kIvo / / 31 / / hayai duhI jo jatto bhayai virAgaM sa nicchiyaM tatto / duhaheUsu vi jIvo visaesu pasajjae jjaM / / 32 / / kUDAbhimANanaDio rajjAimamattasaMkaDe paDio | avvo paravvaso vi hu jIvo suhio tti mantrei / / 33 / / nijjiyamayamayaNANaM loiyaciMtAparammuhamaNANaM / suhamiha nissaMgANaM mantre dhatrANa sumuNINaM / / 34 / / tA jaitihuyaNatAyA tAo saMpai aNuggahaM kuNai / tappAyaparamamUle to paDivajjAmi pavva / / 35 / / iya nicchiUNa hiyae niyasaMkaSpaM sa jiTTabhAussa / sirivairanAhacakkissa sAhae samasuhaduhassa / / 36 / / so vi hu ahiNaMdaMto taM vayaNaM tassa saharisaM bhaNai / sAhu sahoyara ! jAyA esA tuha sohaNA buddhI / / 37 / / visayAmisagiddhehiM dhiddhI aitucchasukkhaluddhehiM / amhehi vimuddhehiMkalio appA aNuppu [ aNappA ] vva / / 38 / / nattha yi saMsAre sayaM paramatthao suhaM kiMci / naNu teNa paramapurisA paDivannA paramapayamaggaM / / 39 // avina hu kiMpi yaM sAhemo saMpayaM pi paramapayaM / nikkAraNakAruNio jai kuNai aNuggahaM tAo / / 40 / / iya cakkahare saha bAhunaravareNaM payaMpire taiyA / jAyA lahubaMdhUNa vi subAhupabhiINa vayavaMchA ||41 // tattoya bhuvaNabhANU bhayavaM sirivayaraseNajiNanAho / tattheva samosario muNiUNa maNogayaM tesiM // / 42 / / to parisaraMmi puMDarigiNIi takkAlameva devehiM / raiyaMmi samosaraNe sapADihere Thio bhayavaM ||43|| ujjANapAyAo muNiUNaM takkhaNaM jiNAgamaNaM / harisabharabhariyahiyao bAhuppabhiIhiM pariyario / / 44 / / cauraMgacamUkalio calio varacakkiriddhidullalio / vajjAUhu vva sirivajjanAharAyA jiNaM namiuM / / 45 / / paricattarAyakakuho viNIyavittI sahoyarehi samaM / osaraNaMmi paviTTho jiNarAyAhiTThie cakkI / / 46 / / tipayAhiNiUNa jiNaM tikkhutto paNamiUNa viNaeNaM / jiNavayaNalINanayaNo sabaMdhavo tattha uvaviTTho / / 47 / / sura asurakhayaranaratiri - samUhasaMsayaharAi vANIe / pAraddhA dhammakahA jiNeNa jiyarAgamoheNa / / 48 / / 1 (vasantatilakAvRttam) "haMho ! surAsuranabhazcarabhUcarAdyAH, sadyaH pramAdamapahAya hitaM kurudhvam / durvAraduHkhacayasaGghaTanena citta-masmAd bhavabhramaNato yadi vA nivRttam / / 49 / / hiMsAM parityajata satyamurIkurudhvaM steyaM vimuJcata sahaiva hi maithunena / mUrcchAmapAkuruta dhatta bhave virAga-mevaM bhaviSyatha nirastasamastaduHkhAH / / 50 / / gAthA - 134 1. cujja - de. Azcarya iti bhASAyAm / 2010_02 137 - pA. sa. ma. pR. 329 / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / atyantaraudrapariNAmavazaMvadena, cittena kopakaluSena vivekazUnyAH / kRtvA vadhaM tanubhRtAmatimAtrapApa-bhArA'varuddhavapuSo narakaM patanti / / 51 / / hiMsAnubandhakaduradhyavasAyajuSTAM ziSTaiviMgarhitatamAM giramugirantaH / kanyAdyalIkavacanapracitorupApa - tApAH patantyucitameva bhavAbdhimadhye / / 52 / / vizvastavaJcanamanAryadhiyo vidhAya, muSNanti, hRSTamanasaH paravittajAtam / kAlakramAdupanate virase phale'sya, zocanti bhUribhayabhairavagairavasthAH / / 53 / / aGgairanaGgazarajarjaritairupetAH, kAntAsukhaM viSayiNaH samupAcaranti / jAnanti naiva narakeSu sudussahAgni - saMtaptalohalalanAparirambhapIDAm / / 54 / / mohagrahagrahilatAkulitA: kalatra - putrAdiSu pratikalaM kalayanti mUrchAm / tatpratyayaM ca gurupAtakamarjayanto, yat paryaTanti bhavino'tra bhave na citram / / 55 / / aizvaryarAjyaviSayAdiSu tanmamatvaM muktvA vipAkaviraseSu vizeSavijJAH / sajjJAnadarzanacaritrapavitramena - mAtmAnamAzu viracayya zivaM zrayadhvam / / 56 / " iya desaNAi pahuNo takkhaNaviyalaMtasayalapaDibaMdhA / sirivajanAhabAhu - ppamuhA vinaviumAraddhA / / 57 / / savvamiNaM naNu sacaM uvai8 jamiha tAyapAehiM / muttavyo esa bhavo pabhavo aitikkhadukkhANaM / / 58 / / to kAUNa pasAyaM sAsayasivasukkhaheUbhUyAe / niyadikkhAi bhavAo paritAyaha tAya ! ittAhe // 59 / / iya bhaNiUNaMniyaniya - rajesunivesiUNaniyataNae / sayamaviyapariharittAtiNamivataMriddhipabbhAraM / / 60 / / sirivajanAhacakkI bAhunariMdo subAhupamuhA ya / paMca vi sahoyarA te jiNapayamUlaMmi pavvaiyA / / 61 / / abbhatthaduvihasikkhAmuNidhamme nimmalammi aidakkhA / jAyAteacireNavi sucariyacaraNavvamuNivasahA / / 62 / / jAo ya vajjanAho samaggasuyasArabArasaMgaviU ! ikkArasaMgaviuNo bAhuppamuhA ya puNa cauro / / 63 / / bhayavaM pi vayaraseNo nAuM niyamukkhasamayamAsanaM / sirivajanAhamuNipuMgavassa gacchaM samappei / / 64 / / aha nAmagoyaveyaNiya - Aukammesu jhatti khINesu / siddhANaMtacaukko, sivamayalamaNuttaraM patto / / 65 / / bhayavaM pi vajjanAho gacchaM pAlei samayanIIe / nivvAsiMto saMsaya-timiraM sUru vva bhavvANaM / / 66 / / tappAyapaumamUle bAhuppamuhA vi sammamuvauttA / pAliMsu pasamasAraM susAhudhammaM niraiyAraM / / 67 / / savvAo laddhIo tavappabhAvAo tesi jAyAo / mukkhaphalassa ya ahavA eso kusumuggamo tassa / / 68 / / kAlakkameNa thirapariNayaMmi tatto carittadhammami / savisesasaMjamujjama - samUsuo bAhumuNivasaho / / 69 / / muNinAhavajjanAhaM sappaNayaM paNamiUNa vinavai / bhayavaM ! icchAmi ahaM tubbhehiM abbhaNunAo / / 70 / / ___2. zikSA - grahaNa-AsevanarUpA / / 2010_02 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / tumhANa ya gacchassa ya ahApavattANa bhattapANANaM / osahabhesajjANaM uvagaraNassovaogissa / / 71 / / pADaNeNa muNiva ! veyAvaDiyaM visesao kAuM / dukkammanijjaraTThA jiNavayaNArAhaNaTThA ya / / 72 / / aha savisesaM muNinAyageNa ucchAhio sa muNivasaho / niravajjaMmi payaTTo egamaNo tammi kimi / / 73 / na gai niyataNupIDaM saMtappai neva tavaNatAveNa / vAsAsu no visIyai sIyai sIeNa na mahappA // 74 // lAbhami na harisijja dUmijjai na hu maNe alAbhammi / uvvahai na nivveyaM bAlagilANehiM 'toravio / / 75 / / amilANavayaNasoho mantraMto punnaThANamappANaM / suhaDu vva raNe khubbhai veyAvaDiyaMmi na kayAi / / 76 / / guruNo taha gacchassa va diMto dANociyANi vatthUNi / uppAei samAhiM sa mahappA kapparukkhu vva // 77 / / diteNa teNa tayA muNINa maNavaMchiyANi vatthUNi / jaM jaM jae maNunaM taM taM samuvajjiyaM sayalaM / / 78 / / gilANANaM veyAvaDieNa teNa tassa tayA / saMjAyA kukaDANaM kammANa vinijjarA viulA / / 79 / / ihaloyaMmi pasiddhI veyAvaccAu saMkhasasidhavalA / viulA ya cakkibhoyA bhavaMtare ajjiyA teNa / / 80 / / 'arihaMtasiddhapamuhe ThANe vIsaM pi sevamANeNa / titthayaranAmagoyaM samajjiyaM vajjanAheNa / / 81 / / vissAmaNeNa sammaM muNINa sIlaMgavahaNakhintrANaM / muNiNA subAhuNA vi hu uvajjiyaM bAhubalamatulaM / / 82 / / gurupaccaeNa appaccaeNa pacchA vi apaDikaMteNa / pIDhamahApIDhehiM viDhattamitthittaNaM taiyA / / 83 / / evaM vayagahaNAo carittadhammaMmi tesi nirayANaM / puvvANa sayasahassA volINA caudasa kameNa / / 84 / ahaniyasamayaM muNiuM muNivasahA te duhA vi saMlihiuM / paDivannA pasamadhaNA suyavihiNA aNasaNaM savve / / 85 / / ihaloe paraloe maraNe taha jIvie nirAsaMsA / dhammajjhANovagayA kAlagayA gurusamAhIe / / 86 / / uvavannA savva paMca vi paMcuttaresu vi pagiTThe / tittIsasAgarAU payaNukasAyA paramasuhiNo / / 87 / / itto ya jaMbudIve iheva bharahassa majjhakhaMDammi / ikkhAguvaMsauppatti - pavaravasuhAvibhAgammi / / 88 / / susamadusamAvasese chasu volINesu kulagaravaresu / nAbhisi kulagare sattamaMmi mihuNANusaTThikare / / 89 / / tassa varapaNaiNIe sirimarudevAi kucchikamalaMmi / so vajjanAhajIvo caviraM savvaTThasiddhAu / / 90 / / uppo putranihI vasahappamuhA ya tIi varasumiNA / caudasa taiyA diTThA siTThA samae ya nAbhissa / / 99 / / hohI kulagarapavaro tuha taNao devi ! iya suNaMtaM va / jAyAsUyaM sahasA suravaiNo AsaNaM caliyaM / / 92 / / muNaU ohiNA saharisaM ca sakko samAgao tattha / sAhai purao tesiM sumiNANaM tANa phalamiNamo / / 93 / / osappiNIi paDhamo titthayaro tumha naMdaNo hohI / iha bharahe tA dhannA tumhi ciya ittha bhuvaNayale / / 94 / 3. toravia de. uttejita / 4. seha zaikSa navadIkSita sAdhu / sedhyate -niSpAdyate yaH saH sedhaH, zikSAM vA'dhIta iti zaikSaH / / 5. arihaMta siddha pavayaNa guru thera bahussue tavassIsu / vacchalayA ya esiM abhikkhanANovaoge ya // | 1 || - 139 2010_02 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / abhinaMdiUNa evaM suranAhe niyayaThANamaNupatte / puvva bva raviM samae marudevI pasavai jiNidaM / / 15 / / chappanadisikumarIhiM vihiyanIsesasUikAyabvo / maMdaragirimmi nIo sohammeseNa so bhayavaM / / 9 / / causadvisuriMdehiM tattha ya titthodaehiM pavarehiM / ahisitto bhattIe maNimayakalasovaNIehiM / / 97 / / aha nAbhimaMdirammI vaDDai kappaDumu vva so bhayavaM / lAlijaMto surasuMdarIhiM suravainiuttAhiM / / 18 / / "vasaho laMchaNamUruMmi jaM ca sumiNesu paDhamao vasahaM / pAsai kira marudevI teNaM usaha tti se nAmaM / / 19 / / daTThaNamikkhujahi~ sakkakare sAmiNA sisuttami / pANI pasArio jaM teNaM vaMso vi ikkhAgU / / 10 / / pINijamANadeho divvehiM bhoyaNehiM aNavarayaM / ummukkabAlabhAvo patto navajubbaNAraMbhe / / 101 / / nANattayapariyariyaM paNasayadhaNutuMgacaMgataNulaTuiM / tattatavaNijavanaM vasahaMkaM usahajiNanAhaM / / 102 / / pikkhaMto navatArunaputradehaM lalaMtalAvanaM / AbhoyaMto bhogapphalaM ca kammaM bahuM pahuNo / / 103 / / AgaMtUNaM sakko abbhatthai pariNayatthamaJcatthaM / kuNasu pasAyaM payaDasu loe nIiM ti jaMpaMto / / 104 / / bhayavaM pi hu bhuvaNagurU bhaviyavvaM taM tahA vibhAvito / tusiNIo ceva Thio uvarohamahanavo taiyA / / 105 / / appaDisiddhaMnaNuaNumayaMti pIopuraMdaroturiyaM / saparIvArohisamagga-aggamahisIhi pariyario / / 106 / / annehiM pi hu saharisa - milaMtasuraaccharAsamUhehiM / dAvito deviSTuiM anbhuyabhUaM maNussANaM / / 107 / / gaMdhavvANIyapautta - tAlataMtImuyaMgaghaNaghosaM / amararamaNImaNohara - kalamaMgalamuhaliyadiyaMtaM / / 10 / / samagaM sumaMgalAe devIe kiM ca taha sunaMdAe / kArei pANigahaNaM pahuNo vihiNA suNAsIro / / 109 / / hoUNaM kayakiyo bhikSu vva namaMsiUNa bhuvaNaguruM / sohammaM saMpatto lalaMtamaNikuMDalo sakko / / 110 / / bhayavaM pi hu bhogaphalaM kammaM bhogeNa ceva khaviyavvaM / iya vilasai tAhi samaM divve bhoe aNAsatto / / 111 / / tatto jiNassa jammAu puvvalakkhehiM chahiM aIehiM / caviuM samvaTThAo jIvo siribAhusAhussa / / 112 / / caudasasumiNuddiTTho devIi sumaMgalAi kukkhIe / uvavano pIDhassa vi jIvo itthittaNeNa tahiM / / 113 / / hohI cakkI tuha naMdaNu tti abhiNaMdiyA jiNiMdeNaM / ganbhaM ninbharaharisA uvvahai sumaMgalA devI / / 114 / / sAyarasuttI muttAhalaM va samae suvicchasacchAyaM / pasavai esA taNayaM dhUyaM pi ya lakkhaNoveyaM / / 115 / / dasaNaviNae Avassae ya sIlavvae niraiyAro / khaNalava tavacciyAe veyAvacce samAhI ya / / 2 / / apuvvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pabhAvaNayA / eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo / / 3 / / - A. ni. 179-180-181 / prava. sA. gA. 310-311-312 / / 6. vasaha - vRSabha UrvorvRSabhalAJchanamabhUdbhagavato jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAmAdau vRSabho dRSTastena vRSabhaH / usaha - RSabha RSati gacchati paramapadamiti "RSivRSilusibhyaH kit" / / (uNA. 331) / / ityabhe RSabhaH / - abhi. svo. nA. zlo. 26 / - A. ni. hA. vRttau / / 2010_02 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / 141 avasappiNIi bharahe cakkI paDhamo imo jao hohI / jagaguruNA teNaM ciya vihiyaM bharahu tti se nAmaM / / 116 / / baMbhANassa vi duddharamesA baMbhabvayaM dhuvaM dharihI / baMbhi tti teNa nAmaM viyarai dhUyAi dhuyamoho / / 117 / / itto aNuttaruttamavimANao ThiikhaeNa caviUNa / devIi sunaMdAe gabbhe jIvo subAhussa / / 118 / / puttateNuvavanno tahA mahApIThasAhuNo jIvo / dhUyattAe tattheva puvvakammANubhAveNa / / 119 / / kappadrumaM va uttarakurudharaNI naMdaNaM aha sunaMdA / pasavai uttamalakkhaNa - sahiyaM sohaNamuhuttammi / / 120 / / jaNamaNanayaNANandaM ditI samameva teNa taNaeNa / jAyA taNayA erAvaNeNa saha caMdaleha vva / / 121 / / akliybaahublokilhohiinnnuckkvttttinnaaviimo|iybaahublittisuysstssnaamNkyNphunnaa / / 122 / / jiyasuravahusuMdarA vi dehasohAi naMdaNI esA / suMdaratavacaraNarayA hohI iya suMdarI bhaNiyA / / 123 / / / sayalakusalikkajaNaNI jaNaNI bharahassa pasavai kameNa / egUNaM pannAsaM jugalANi pahANataNayANaM / / 124 / / aha bharahamAiNo te piuNA savvannuNA sayaM ceva / sayalaM kalAkalApaM lIlAe laMbhiyA kamaso / / 125 / / iya vissuyasaMtANassa tassa jagabaMdhavassa puvvANaM / vIikvaMtA vIsaM lakkhA komArabhAvammi / / 126 / / aha muNiUNaM samayaM bhuvaNajaNaM ThAviuM vavatthAe / sakko sayamAgaMtuM karei rAyAbhiseyaM se / / 127 / / ThAvai viNIyanayariM paripUrAvei maNidhaNakaNehiM / tattha Thio bhayavaM pi hu niravajaM pAlae rajaM / / 128 / / uppAiyANi sippANi paMca paDisippakappasahiyANi / saMThAvio ya loo sayalo vi hu dhammanIIe / / 129 / / saMgahiyA kariturayA gomahisipasU ya loyaseyatthaM / taha uggabhogarAyanna - khattiyANaM kayA merA / / 130 / / iya tevaTThilakkhA puvANaM rajamaNuhavaMtassa / volINA jayaguruNo khINaM kammaM ca bhogaphalaM / / 131 / / vinatteNaM kappu tti tayaNu logaMtiehiM tiyasehiM / saMvacchariyaM dANaM payaTTiyaM bhuvaNanAheNa / / 132 / / aha bharaho ahisitto viNIyanayarIi niyapae pahuNA / dinAya bAhubaliNotakkhasilA nAma varanayarI / / 133 / / annesi pi suyANaM dAUNa puDho puDho puhavikhaMDaM / kayasavvasaMgacAo pavvaio paDhamajiNarAo / / 134 / / saMvaccharaM aNasio vAsasahassaM ca rahiya chaumattho / patto kevalanANaM ghAittA ghAikammANi / / 135 / / sarabhasamiliyacaubbiha - devanikAehi kae samosaraNe / aJcabbhuyabhUyAi titthayarasirIi so sahai / / 136 / / uppanacakkarayaNo bharaho [vihu] vihiyasAmipayapUo / cakkANumaggalaggocalio disivijayamuddisiuM / / 137 / / gacchaMteNa ya puvvaM puvAi disAi magahatittheso / vihio niddesakaro amaro vi hu kiMkaru vva nio / / 138 / / evaM varadAmo dakkhiNAi avarAi taha pabhAsasuro / vihiyA ya siMdhudevI naradeveNaM nidesakarI / / 139 / / siMdhumilicchANa tao giNhai daMDaM payaMDabhuyadaMDo / paDivattiM ca paDicchai kameNa veyaDDakumarassa / / 140 / / kayasAgao ya tatto kayamAlasureNa kaMdaraM timisaM / ugghADAvai seNAhiveNa vihiovayAreNa / / 141 / / maggeNa teNa ullaMghiUNa lIlAi tayaNu veyarlDa / bhaMjai bhuyabhaDavAyaM parakUlanivAsimicchANaM / / 142 / / 2010_02 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne bAhumunicaritam / / rayaNukkarANi muttAhalANi kariturayakaNayarayaNAI / cirasaMciyAI te diti cakkiNo vikkamakkaMtA / / 143 / / cullahimavaMtakumaraM bANapaogeNa sevagaM kAuM / nikkhivai usabhakUDe usabhasuo tayaNu niyanAmaM / / 144 / / aha uttare niyaMbe veyaDDanagassa saMThaviyasibiro / namivinamIvijAharavaiNo sAhai daDhapainno / / 145 / / tatto gaMgAdevI pasAhiyA bharahamabbhuyasarUvaM / abbhatthiUNa ThAvai vAsasahassaM niyAvAse / / 146 / / aNukUliUNa deviM sAheuM puvvanikkhuDaM tIse / patto khaMDapayAvaM veyaDDaguhaM mahInAho / / 147 / / timisaM va taM pi ugghADiUNa ullaMghiUNa veyarlDa / gaMgApacchimakUle nihiNo uddisiya so ThAi / / 148 / / aha nesappappamuhA nihiNo tapputraperiyA purao / hoUNaM paJcakkhA sIsaANaM paDicchaMti / / 149 / / iya chakkhaMDaM bharahaM akhaMDaparakkamo pasAhittA / viNiyatto sa viNIyaM sadvisahassehi vAsANaM / / 150 / / culasIisayasahassA patteyaM tassa harikarirahANaM / chanauI koDIu pattINa parakkamadhaNANa / / 151 / / battIsaM ca sahassA baddhakirIDANa sevaganivANaM / taduguNA juvaINaM louttararUvarehANaM / / 152 / / solasatahayasahassAjakkhANakhaNaMpitassa aviuttaa|nvnihinnocuddsrynnaavsvttinnotss / / 153 / / puranayarakheDakabbaDa - maDaMbagAmAgarANa subahUNa / egapahU siribharaho kameNa patto viNIyapuriM / / 154 / / cakkittaNAbhiseo bArasavarisehiM tassa nivvaDio / jAo payaDapayAvo bharahavaI bhArahe vAse / / 155 / / ApuvvadakkhiNAvara-jalanihiNoAyacullahimavaMtaM / sarabhasamuvasappaMtInakhalaiseNavvatassANA / / 156 / / kiJcavararUvalaDahalAyana - laliyaveyaDbhAvasubhagAhiM / jaM kAmijai causaTThisahasavarakAmiNIhiM sayA / / 157 / / sevijai atthANe kirIDataDaghaDiraaMjaliuDehiM / surasAmiu vva sAmANiehi jaM mauDabaddhehiM / / 158 / / viyasiyakamalavaNaM piva gayaNasaravaraNi[ya] vimANamAlAhi / daMsaMtehi namijjai jaM nahayaracakkavAlehiM / / 159 / / saMkappANaMtarasaMghaDaMta - maNavaMchiyatthasatthehiM / ArAhijai animittameva jaM surasamUhehiM / / 160 / / appaDimapabhAveNaM battIsavimANalakkhapahuNA vi / Asijai sakkeNaM vi nie ya jaM AsaNaddhammi / / 161 / / tavajAvakaDhiNakiriyA - kalAvaAyAvaNAivirahe vi / jaM suddhaMtaThiyassa vi uppajai kevalanANaM / / 162 / / taM savvaM ciya siribharaha - cakkiNo bAhubhavaviDhattassa / veyAvazyAvasare supattadANassa muNaha phalaM / / 163 / / iti yadakRta bAhusAdhurucairakRtanidAnamasau supAtradAnam / / samajani sukRtena tena cakrI, paramapadaM ca vinA zramaM prapede / / 164 / / darzitaM bAhumunicaritam / adhunA puSpacUlAkathAnakamucyate - 2010_02 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 134 - supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / 143 / / supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / 1 sarveSAmantarIpANAM samudrANAM ca madhyame / jambUdvIpAbhidhe dvIpe kSetre'traiva ca bhArate / / 1 / / asti vistIrNazastaughanirastanikhilAzubham / surazrotasvinItIre puSpabhadrAbhidhaM puram / / 2 / / ullAsitaratirloke - ranullaGghitazAsanaH / kalAvatprItidastatra puSpaketurmahIpatiH ||3|| tasya puSpavatI devI divyairmauktikamaNDanaiH / azobhata lateva : smitapuSpavatI sadA ||4|| prAgbhavAropitasyAtha tapaH kalpamahIruhaH / rAjyaM phalamiva svAdu bubhuje sa tayA saha / / 5 / / devI puSpavatI garbhaM sA babhArA'nyadA mudA / vandhyAtvaM hi purandhrINAM vaidhavyamiva dussaham / / 6 / / sampUrNadohadA kAle yugalakSetrabhUriva / asUta yugalaM kAnti - jaTAlitadigantaram / / 7 / / sa tasyAM jAtayugmAyAM pipriye pRthivIpatiH / dviguNena hi lAbhena kasya na syurmanomudaH / / 8 / / utsAhenotsaveneva sarpyatA vidadhe nRpaH / puSpacUlaM sutaM nAmnA puSpacUlAM ca nandanIm / / 9 / / prayatnena piturmAturvAtsalyena ca lAlitam / avarddhata mudA tRptamivApatyayugaM tayoH / / 10 / / tamItamovat tasyA'tha zizutve zAntimIyuSi / bhAnuprabheva pratibhA manonabhasi didyute / / 11 / / vinItamabhiyuktaM ca tadapatyayugaM kramAt / kalAjalanidheH pAraM prajJApotena lambhitam / / 12 / / puSpAyudhadhanuHkelikhuralIsadRzaM ca tau / prApaturyovanaM svasvajAtyA saspRhamIkSitau / / 13 / / parasparAzrayA prItistayoH pravavRdhe'dhikam / dvandvena caratordvandvacarayoriva patriNoH / / 14 / / puSpaketunarendrasya pazyatastat tathA tayoH / tathAbhAvyavazAJcitte cintetthaM samupasthitA / / 15 / / tulyaM rUpaM vacastulyaM tulyaM lAvaNyametayoH / tulyaH kalAkalApazca tulyA ca manasaH sthitiH / / 16 / / daivAd yadi viyogo'pi syAt parasparametayoH / atyAhitamapi prAyastadA jAyeta karhicit / / 17 / / zrUyate ca purApyeSA vyavasthA yugmadharmiNAm / tathApi varttamAnAste na ca durgatigAminaH / / 18 / / yojayiSye mithunakaM dhruvaM tadahamapyadaH / anyAnyasaGgamenA'stu mA viDambanametayoH / / 19 / / kintu lokApavAdo 'yamamaryAdaH samudravat / prasaran vAryatAM kena vitatopAyasetunA / / 20 / / huM jJAtamathavA kArye'nAyeM mAyaiva jitvarI / pAtayiSyAmyataH paurAn kvApyahaM vacanacchale / / 21 / / iti nizcitya citte'rthamAsthAyAsthAnamaNDape / paurAnAhvAyayAmAsa vetrapAlena bhUpatiH / / 22 / / sasambhramopanamreSu namreSveSu kSitIzvaraH / dRzA madhurayA pazyan saprasAdamado'vadat / / 23 / / ho ! paurajanAH samyak paribhAvyAbhidhIyatAm / mamAkare pure koze zuddhAnte'nyatra vA kvacit / / 24 / / yadyadutpadyate ratnaM tasya kaH syAt kila prabhuH / kAryatattvaM vicAryaitad dIyatAM mama nirNayaH / / 25 / / nibaddhAlayo mUrdhni te'pyUcuH saralAzayAH / uttAnArthamidaM deva ! mImAMsAmapi nArhati / / 26 / / 2010_02 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / nRratna ! yAni ratnAni bhavanti bhuvane'pi hi / teSAmapi bhavAn bhoktA kiM punarnijanIvRti / / 27 / / tad bhajasva yathAkAmaM vizrANaya yathAruci / yaca yasyocitaM vastu kuru tat tena saGgatam / / 28 / / punaruktaM bruvANeSu teSvevamavanIpatiH / Avizcakre nijaM bhAvaM valmIka iva pannagam / / 29 / / nijavAkyachale magnAH picchile kalabhA iva / tataste'dhomukhAstasthurvilakSA mArgaNA iva / / 30 / / nRpaM kadAgrahAt tasmAt nivarttayitumakSamAH / yayuryathAgataM sarve nirvedamalinAnanAH / / 31 / / atha puSpavatI devI durvRttaM tanmahIpateH / nizamya bodhayAmAsa maulAmAtyairanekadhA / / 32 / / avajJAya nRpasteSAM vacanaM tat tathA vyadhAt / vyAlA iva mahIpAlA grAhyante kena vA na yam / / 33 / / yojitaM yugalaM taJca svAbhiprAyeNa bhUbhujA / reme, bhavasthiti: kAmaM svabhyastA hi zarIriNAm / / 34 / / vairAgyeNa ca tenaiva viraktA bhavavAsata: / pravavrAja gurormUle devI puSpavatI tadA / / 35 / / kiyatyapi gate kAle kAlajJaH pRthivIpatiH / puSpaketuH puSpacUlaM putraM rAjye nyavIvizat / / 36 / / ajaryamarjayAmAsa vAnaprasthaiH samaM svayam / sati zastrakSame putre kSatriyANAM kramo hyayam / / 37 / / paitRkaM puSpacUlo'pi rAjyaM prAjyaparAkramaH / pAlayAmAsa saumyena pratApena ca duHssahaH / / 38 / / puSpacUlA'pi paJcApi zabdAdIn viSayAn sukham / bhuJjAnA puSpacUlena samaM svairamaraMsta sA / / 39 / / viharanto'nyadA tatra pure paramanaiSThikAH / atrikAputranAmAna: sUrayaH samupAgatAH / / 4 / / tasthuH pratizraye kvApi jantubAdhAvivarjite / ratnatrayadharaidhIraiH sAdhubhiH sAdhu sevitAH / / 41 / / itazca sA puSpavatI devI vratamurIkRtam / pratipAlya ciraM kAle vipadya tridivaM yayau / / 42 / / dadarza cAvadheH pUrva - bhavA'patyayugaM nijam / saMsArasukhasarvasvaM vilasat tadanAratam / / 43 / / AH kathaM durgatipurI - pAnthAvetau bhaviSyataH / aparijJAya sarvajJa - zAsanaM klezanAzanam / / 44 / / cintayitveti vibudhaH pratibodhavidhitsayA / suptAyAH puSpacUlAyAH pratirAtramupetya saH / / 45 / / durddharadhvAntasaMruddhAn durgandhInatibhISaNAn / vilInapravahatpUya - pUrNavaitariNItaTAn / / 46 / / asipatravanIpatra - zastrasampAtadAruNAn / kRtrimAmbhodanipata - dulkAzaninirantarAn / / 47 / / vaikriyaGkarasiMhAhi - gRdhra kaGkakulAkulAn / paramAdhArmikakliSTa - raTanArakasaGkaTAn / / 48 / / kAMzcid vajrAnalAlIDhAn himAnIsantatAn parAn / darzayAmAsa narakAn svapne'tyantabhayaGkarAn / / 49 / / tAMstathA bhISaNAn prekSya saMkSubdhA pArthivapriyA / bhayabhrAntA jajAgAra vyAjahAra ca bhUbhuje / / 50 / / atha prAtarnRpaH zaiva - bauddhakApilavaiSNavAn / pAkhaNDinaH piNDayitvA papraccha narakasthitim / / 51 / / anyadanyad bruvANAste kadAgamavimohitAH / visaMvAdigiraH sarve visRSTAH pRthivIbhujA / / 52 / / gAthA-134 7. kaGka - kaGkanAmA pakSIvizeSaH, kaGkate gacchatIti kaGkaH / - abhi. svo. nA. zlo. 1333 / / 2010_02 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / 145 zrutvA bhagavato bhUpa - statrasthAn anikAsutAn / pradhAnapuruSairbhaktyA nijAvAsamanAyayat / / 53 / / dhRtvA kANDapaTachanAM puSpacUlAmilApatiH / tebhyo'pi pUrvavatratvA papraccha narakasthitim / / 54 / / yathA sAkSAtkRtAH svapne narakA: puSpacUlayA / tathaiva puratastasya munIndreNa niveditAH / / 55 / / praNipatya tataH sUriM puSpacUlA camatkRtA / vyajijJapadamI svAmin ! kiM mayeva tvayekSitAH / / 56 / / jagAda bhagavAn bhadre ! bhadramastu jinAgame / trilokI yadbalAdevaM karastheva vibhAvyate / / 57 / / saMvAdivacanaM sUriM prItacittaH kSitIzvaraH / sagauravaM namaskRtya visasarja kRtAJjaliH / / 58 / / atha puSpavatIdevaH sa tathaiva nizAntare / maNistomavinirmANa - vimAnacayabandhurAn / / 59 / / ziraHparisarapreGat - patAkAprakArAJcitAn / ratnatoraNatejobhiH sambhRtatridazAyudhAn / / 60 / / jAtyajAmbUnadaccheda - chAyakAyalasatsurAn / amlAnasumanodAma - sArasaurabhasambhRtAn / / 1 / / saGkalpAnantarodbhUta - nUtanAzcaryabandhurAn / divyasaGgItakAsakta - zakrasAmAnikA'marAn / / 62 / / sasambhramanamanmauli - maNimAlAmilatkramaiH / sUcitAvasaraM devaiH sevyamAnadivaspatIn / / 3 / / darzayAmAsa ca svargAn anargalasukhAspadAn / svapnAnta: puSpacUlAyai sA'pi bhatre zazaMsa tAn / / 64 / / anirNIte purevAtha tasminnarthe kutIrthikaH / anikAtanayAcAryAn puna: papraccha pArthivaH / / 65 / / nivedite zrutabalAt svaHsvarUpe tathaiva taiH / vyajijJapadidaM bhaktyA puSpacUlA kRtAJjaliH / / 66 / / bhagavan ! karmaNA kena gamyate narakAvanau / kena vA gamyate naiva prasIdA''diza me prabho ! / / 67 / / athovAca munIndrastAM zRNu vatse ! yadIcchasi / prarUDhagADhamithyAtvAH sattvAH saMsRtisaMzritAH / / 68 / / sadaivAtucchamUrchAlA: sAvadyArambhiNaH sadA / nisarganirdayAH kiM ca paJcendriyavadhe ratAH / / 69 / / madyamAMsAzinaH krUrAH paradravyApahAriNaH / abrahmaniratAH pApAH patanti narakAvaTe / / 70 / / ye tu tattvatrayobuddha - zraddhAnAH zuddhacetasaH / niHzeSadoSanirmukte saktAH sarvajJazAsane / / 71 / / amuktasannidhAnAzca dayAdayitayA sadA / tathyapathyapriyAlApA: paryastendriyacApalAH / / 72 / / pItasantoSapIyUSa - zAntalobhadavArciSaH / lokadharmaviruddha ca kRtyajAte parAGmukhAH / / 73 / / pApAzravebhyo viratA niratAH sarvasaMvare / mokSAbhilASiNo bhadre ! nipatanti na durgatau / / 74 / / vikasvaravivekAyAstattavApi hi sAmpratam / zvabhrAbhinandini bhave ratiH kartuM na sAmpratam / / 75 / / taraGgataralA sampadAyurvAyuvadasthiram / suracApopamaM rUpaM karikarNacalaM balam / / 76 / / svapnasaGgamavat prema jarA nityamavAritA / antakazcAntikastho'yaM svahitAya yatasva tat / / 77 / / nizamyA'tha yathArthAM tAM puSpacUlA giraM guroH / antastaraGgitodana - bhavavairAgyabhAvanA / / 7 / / vyajijJapanRpaM deva tava yadyasmi hRtpriyA / satyameva tadA mahyaM prasAdaya manaHpriyam / / 79 / / 2010_02 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / tvayi praNayini svAmin ! svapnadRSTeSu yadyaham / narakeSu patiSyAmi kiM priyatvaM tadA tava / / 8 / / na ca zvabhranipAtasya paritrANe'paraH prabhuH / vinA jainezvarI dIkSAmakSepAnmokSadAyinIm / / 8 / / tat prasIdAnumanyasva mAM vratAya dayAnidhe ! / na kSamA kSaNamapyatra bhave sthAtuM bhayAnake / / 82 / / evamatyantanirbandhAt prArthitaH pArthivastayA / jagAda yuktamevedaM svahitAya yadudyamaH / / 3 / / kintu jihemyahaM devi ! tvayi sAmAnyabhikSuvat / gRhItamuniveSAyAM paryaTantyAM gRhAd gRham / / 84 / / ataH zuddhAntamadhyasthA vrataM pAlaya nirmalam / AhAraireSaNIyaistvaM prINayantI nijaM vapuH / / 85 / / Uce sUrirapi dravya - kSetrAddhAbhAvavit tadA / bhadre ! mAnyo narendro'yamevamapyastu te vratam / / 8 / / AtmArAmatvamevAtra bhAvavratanibandhanam / vyavahAranayApekSA zeSA tveSA vyavasthitiH / / 87 / / tatheti pratipadyAtha sA prapede munivratam / krameNA'jani gItArthA gurUNAM paricaryayA / / 8 / / tatrA'nyadA madodrekaharaM paragRhAzinAm / sthUlalakSotkarSahetu - durbhikSamudapadyata / / 9 / / pIDyamAne jane tena phalena ca kukarmaNAm / cucumba cintA cittAni mahebhyAnAmapi kramAt / / 10 / / aneSaNAdoSabhayAd bhagavanto'nikAsutAH / tataste preSayAmAsuH svaM gacchaM svasthabhUmiSu / / 11 / / kSINajaGghAbalatvena vihartuM svayamakSamAH / tasthurekAkino'pyAptagiro naikAntikA yataH / / 12 / / vIryAcArAd bhramantaste bhikSAM gocaracaryayA / zrAmyanti vizrasA kasya na kAle balahAriNI / / 13 / / pazyantI tat tathA puSpacUlAryA kAryavedinI / praNamya sAdaraM sUrIniti bhaktyA vyajijJapat / / 14 / / jAnAmi pUjyapAdAnAmAdezAd bhagavannidam / bhujyate nAyikAlAbho yadutsargeNa sAdhubhiH / / 15 / / kintu sampadyate khedo mahAn gocaracaryayA / ato'hameva pUjyAnAM bhaktapAnAdyupAnaye / / 16 / / zrutveti vacanaM tasyAzcintayAmAsurAzu te / apavAdA''sevanena dhig dhig nazvarajIvitAm / / 17 / / ekAkitvaM purastAvad dvitIyA nityavAsitA / AryikAlAbhabhogo'yaM tRtIyaH samupasthitaH / / 18 / / kintvevameva pazyAmi nirvAhamahamAtmanaH / vimRzyeti ciraM sUri - ranujajJe tathaiva tAm / / 99 / / hRSTatuSTA tata: sA'pi vacasA tena dhImatI / yatnena mahatA sarvaM sUribhyaH taM prayacchati / / 100 / / zuzrUSamANA putrIva pitaraM sA munIzvaram / amanyata nijaM janma kRtakRtyamaninditA / / 101 / / prAsukaireSaNIyaizca bhaktapAnairgurorvapuH / puSNatI sA pupoSocairnijaM vratavapustadA / / 102 / / varddhayantI samAdhAnaM gurozcittAnuvarttanAt / guNAya doSamapyeSA nityavAsamamanyata / / 103 / / evamasyA: prasaktAyA vaiyAvRttye munIzituH / AtyantikazubhadhyAnA - dudapadyata kevalam / / 104 / / vyavahAranayaM kintu manyamAnaH sa kevalI / kRtakRtyo'pi bhagavAnAtmAnaM vyAkarojane / / 105 / / pUrvaprayuktaM vinayaM nirvAhayati cA'JjasA / pramANapuruSA''yattA yataH sarvA vyavasthitiH / / 106 / / 2010_02 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne puSpacUlAsAdhvIkathAnakam / / 147 vikAre zleSmaNo jAte sUrINAmatha kahiMcit / kaTutiktakaSAyAdi yat teSAM manaso matam / / 107 / / antarAyakSayAt prApya kevalI tadupAnayat / ajAyata camatkAraH sUrINAmatha mAnase / / 108 / / anyedyAride vAridhArAsAraM vimuJcati / bhaktapAnAdhupAdAya kevalI samupAgamat / / 109 / / AH kimevaM kRtaM hanta jalajantUpamardanam / sUriNevamupAlabdhA kevalI pratyabhASata / / 110 / / yeSu yeSu pradezeSu jJAtA pariNatirmayA / jIvAnAM jalakAyAnAM teSu teSvahamAgamam / / 111 / / kathaM jJAtamidaM jJAnAt kiM jJAnaM kSAyikaM nanu / zrutveti tatpadau sUriH praNamanityavocata / / 112 / / AzAtitaH kevalI hA kiyatkAlamaho mayA / ajJAnapaTalacchanna - tattvAlokena duddhiyA / / 113 / / atIcArarajobhirme puraiva malinaM vratam / avajJAyA'dhunA kA'stu gatiH kevalinaM punaH / / 114 / / bhUtvA'sau madvineyA'pi vimalaM prApa kevalam / ataH karmabhirevAhaM gururnAnyena hetunA / / 115 / / zocantamiti taM khedAdavAdIditi kevalI / mA viSIda munIndra ! tvaM na bhavAn gurukarmakaH / / 116 / / utpatsyate bhave'traiva gaGgAmuttaratastava / vimalaM kevalajJAnamataH kiM tapyase mudhA / / 117 / / tatheti pratipede tat sUriH kevalibhASitam / svayaM cA'cintayat tAvat pAlitaM suciraM vratam / / 118 / / ziSyAzcAdhyApitA gacchaH sthApitaH svavyavasthitau / iti me kRtakRtyasya pratibandho bhave'tra kaH / / 119 / / vimRzyeti tadaivAgAdupagaGgaM munIzvaraH / kaH zreyasi samIpasthe mando'pi hi vilambate / / 120 / / yAvadAruruhurnAvaM sUrayaH paratIragAm / tAvat teSAmudIyAyAvadyaM karmA'tidAruNam / / 121 / / tadvazAd devatA kApi mithyAdRSTirdurAzayA / nimajjayitumArebhe tAM tarI tadadhiSThitAm / / 122 / / viveza yatra yatrA'sau yatijyeSThastadantare / maGginyAstattadevAGgamantaHsalilamabruDat / / 123 / / kimetaditi sambhrAnte jane devI jagau divi / zreyaH sampatsyate bhikSI paryaste'ntarnadIha vaH / / 124 / / evamukte dhArmikeSu hAhAkArapareSvapi / vedAntarvatibhiH krUraiH sUriH paryasya pAtitaH / / 125 / / patantaM sA pratIyeSa trizUlena durAzayA / dIrghasaMsRtisaGgAnAmakRtyaM vA kimaGginAm / / 126 / / zUladAritadeho'tha sUrirantarjalaM bruDan / cintayAmAsa dhig dhig me dehotthaiH zoNitormibhiH / / 127 / / vipadyante koTizo'mI prANino jalakAyikAH / mRdyante dvIndriyAdyAzca saGghaTTAd vapuSaH pare / / 128 / / azakye'tra pratIkAre kA nAma paridevanA / vicintyeti namazcakre paJcApi parameSThinaH / / 129 / / dadAvAlocanAM siddhasamakSaM sa kSamAnidhiH / kSamayAmAsa sattvAMzca sattvasArazcarAcarAn / / 130 / / vizeSato devatAyAM tasyAM sAmyaM samudvahan / Aruroha mahAtmA'sau vizuddhAM dhyAnasantatim / / 131 / / kSapayitvA'tha karmANi kRtsnAni yugapat tadA / antaHkRtkevalI jajJe bhagavAnanikAsutaH / / 132 / / 8. maGginI - naukA-nAva / maGgo nauzIrSamastyasyAM maGginI / / _ 2010_02 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / mahimAnaM surAzcakrustasyAM siddhatanau tadA / tataH prabhRti tIrthaM tat prayAga iti gIyate / / 133 / / puSpacUlA'pi paryAyaM kevalasyA'nupAlya sA / zeSakarmmakSayAdante prapede paramaM padam / / 134 / / puSpacUlAcaritrasyA'nuvAdo'yaM mayA kRtaH / nA''ryAlAbhopabhogAya grAhyamAlambanaM tvadaH / / 135 / / apavAdapade'pi puSpacUlA, viracayyeti supAtradAnametat / alabhata paramaM padaM tad, anyaiH savizeSayatanIyamatra dAne / / 136 / / udIritaM puSpacUlodAharaNam / idAnIM mUladevAkhyAnamabhidhIyate / / zrIH / / / / supAtradAne mUladevakathAnakam / / atthittha gosvisa visayANa siromaNimmi varanayaraM / nayaraMjiyaporajaNaM jaNasuhayaM pADalIputtaM // 1 / / tattha ya khattiyataNao viNayAiguNehiM saMghaDiyapaNao / mUlaM kalAlayANaM nivasai sirimUladeva tti / / 2 / / cheesa chaillo viuso viusesu taha bhaDesu bhaDo / vAIsu dhAuvAI viDo viDesuM naDesu naDo ||3|| caMdu vva kalaMkeNa bhuyaMgasaMgeNa caMdaNataru vva / jUyavasaNeNa dUraM sa dUsio payaisuhao vi / / 4 / / kharakomalavayaNehiMpiuNA bhaNiovimuyaina hujUyaM / avamANiotao so na gaMjaNAkammassavasaNAo / / 5 / / tatto abhimANadhaNo viNiggao so purAu sutramaNo / sayalarasarAyahANi patto ya kameNa ujjeNi // 6 // tattha ya vAmaNarUvaM kAuM guliyApaogao loe / vimhayamuppAyaMto vivihaviNoehiM vilasei / / 7 / / nivasai ya tattha vararUvalaDahalAyannalaliyavinnANA / gaNiyA ya devadattA UsiyapattA sajAIe / / 8 / / sA vesattaM pattA vi kammavasao aNidiyAyArA / guNarAgiNI ya paDivanavacchalA payaNulA (lo) bhA ya / / 9 / / aha kayagavAmaNo so daMseuM tIi niyayakosalaM / avidUrammi payaTTo gAeuM tuMbaru vva sayaM / / 10 / / mucchaMtIsuM paDugAmarAgaghaNamucchaNAsu suijuyale / sahasa tti devadattA vihiyacittA bhaNai ceDiM / / 11 / / ko esa maMjughoso jo gAei muNiya sAhesu / vinnattaM tIi tao sAmiNi / so esa vAmaNago / / 12 / / aha mAhaviyaM nAmeNa khujjaceDiM tayaMtie esA / pesai ANayaNatthaM abbhatthai sA vi taM gaMtuM / / 13 / / to bhai mUladevo gaccha tumaM nAhamAgamissAmi / ko vesAsuM sajjijja saMbhalIparavasaThiIsuM / / 14 / / gaMtuM parivattaMtI sayalakalAjalahipArageNimiNA / apphAliUNa sahasa tti sarasadehA imA vihiyA / / 15 / / to tassa vaiyaraMmI vinatte tIi devadattA vi / savisesavimhiyAraM bhaNei jaha taha saName... ? / / 16 / / ghaNacADukoDighaDaNAhiM kahavi abbhatthiUNa uvaNIe / to tammi devadattA paDivattimakittimaM kuNai / / 17 / ! 148 9. chaila - (de ) vidagdha, catura, hoziyAra iti bhASAyAm / 10. gaMjaNa - gaJjana - apamAna, tiraskAra iti bhASAyAm / 2010_02 10 - prA. la. nA. / kumA. ca. / / vajjA / pA. sa. ma. pR. 282 / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / 149 aha geyanadRvinnANavirAya(yAra?)mesiM viyAramANANaM / vINAviNoyaniuNo samAgao tayaNu tatthego / / 18 / / tA savaNa [?] daMDatADiyataMtI-tala-maMdamajjhatArasaraM / so sayalajaNanikkalaM lahu vINaM vAeumAraddho / / 19 / / vanaMtI taM niuNaM bhaNiyA dhutteNa devadattA'vi / atto avaMtiloo niuNo sayalAsu vi kalAsu / / 20 / / tatto saMkiyacittAi devadattAi jaMpio dhutto / paDihAsai tuha hiyae asaMgayaM kimiha sAhesu / / 21 / / nibbaMdheNaM puTTho bhaNai sagabhA dhuvaM imA vINA / vanai kaha ti vutteNa takkhaNA teNa niuNeNa / / 22 / / keso taMtIhiMto pAhaNakhaMDaM ca taha ya daMDAo / avaNeUNaM vINA AlaviyA jhatti sajjeuM / / 23 / / to paDiuM pAesuM vINAkAro sagoravaM bhaNai / ajappabhiI taM ceva maha gurU pasiya sikkhavasu / / 24 / / itthaMtarammi patto naTTAyario vi tattha vasubhUI / bharahaniuNu tti dhuttassa saMsio devadattAe / / 25 / / aha bhArahe viyArammi patthue vAmaNu tti avagaNio / naTTAyarieNa imo vakkhANaMtassa tassa tao / / 26 / / putvAvarabhaNiINaM pADei virohasaMkaDe so taM / tA vasubhUI koveNa govae niyayamantrANaM / / 27 / / mA hou vilakkhattaM ii dakkhA jhatti devadattA'vi / vinavai mUladevaM karajualaM joDiUNa tao / / 28 / / nisuNesu vallahavayaNaM avadhArasamao tti devadatto haM / AgaMtavvaM tumae iya pabhaNaMto manue so / / 29 / / tatto ya devadattA ceDiM ANavai lahu uvaTThavasu / maddaNaniuNaM kaMpi hu samayaM tiya jeNa NhAe so / / 30 / / aha bhaNai mUladevo alamAhavaNeNa tassa ahameva / dAhAmi maddaNaM tuha jahasattIe bhavasu pauNA / / 31 / / eyaMpijaMpiuMtaMbaleNatahapariyareNaso kumaro |piv aannmaannpaasmmikiNkunniprNpipri(r)vsio||32|| to tIi samAeseNaM jhatti sayasahasalakkhapAgANi / samuvaTThiyANi tillANi vAmaNo tayaNu maddei / / 33 / / naharomesu "tayAeM'suesu maMsaMDiesu ainiuNo / miumaMdamajjhaniviDaM karappayAraM karemANo / / 34 / / maddei tIi aMgaM jaha sA suhapayariseNa niddAi / parisIliyANa sammaM kalANa kiM dukkaraM ahavA / / 35 / / to maddaNA'vasANe raMjiyacittAi devadattAe / bhaNio eso nUNaM na hosi taM vAmaNagamitto / / 36 / / tA kIsa mahA mohesi pasiya sAhesu niyayasabbhAvA / tuha ciTThiehiM suMdara jAyaM maha tammayaM hiyayaM / / 37 / / iya tIi jaMpirIe guliyaM osAriUNa vayaNAo / payaDei mUladevo niyarUvaM vammahasarUvaM // 38 / / taM aJcabbhuyabhUyaM sA gaNiyA tassa pikkhiuM rUvaM / ThANi ThANi ThANaM sayalakalANaM ti saMtuTThA / / 39 / / dAUNa maddaNaM sayamimIi so majaNaM pi kAravio / caMdaNavilittagatto vibhUsio devadUsehiM / / 40 / / kayamajaNovayArA sayaM pi varavatthabhUsaNasaNAhA / vanaMtI rAyaulaM pattheuM nei saha taM pi / / 41 / / kayarUvaparAvatto so dhuttadhuraMdharo tahiM patto / gahiyamuyaMgo raMgaMgaNaMmi laggo ya vAeu / / 42 / / karaNaMgahAraruire phuraMtarasabhAvabhaMgisubhagaMmi / naTaeNmi saMpayaTTA suvisaTTe devadattA'vi / / 43 // 11. tayAeM'suesu - tvacAyAM asRji ityarthaH jJAtavyaH / / ___ 2010_02 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / taha kahavi tattha tIe naravaiNo raMjiyaM tayA cittaM / viyarai varaM jahA se sA vi hu no sIkarei tayaM // 44 / / aha gAiDaM payaTTA samagaM pacchannamUladeveNa / saramahurimAi avagaNiyadivvagaMdhavageeNa / / 45 / / tuTTho puNo vi rAyA viyarai se aMgalaggamAbharaNaM / supasannamaNA pahuNo naNu jaMgamakapparukkha vva / / 46 / / aha pADalipurapahuNo duvAraolaggaeNa niuNeNa / sirivimalasIhanAmeNa nivaiNo tattha vinattaM / / 47 / / evaM gaMdhavvakalA pADaliputtaMmi mUladevassa / deva ! mae saJcaviyA bhuvaNe vi hu na uNa anassa / / 4 / / tA geyanaTTavitrANa - nANaputrAi devadattAe / bajjhau paTTo sirimUladevao duiyaThANaMmi / / 49 / / tatto "pisaMDipaTTa viyaraMte naravaiMmi sA bhaNai / uddisiya mUladevaM kalAgurU deva mama eso / / 50 / / eyassa to aNunA ittha pamANaM ti tIi saMlatte / pacchannamUladeveNa jaMpiyaM ginhasu pasAyaM / / 51 / / aha Alavei vINaM dhutto vissAvasu bva tattha sayaM / uppAyaMto mohaM so pasuvaiNo pasUNaM va / / 52 / / vinavai vimalasIho puNo vi so deva ! nicchiyaM eso / so ceva mUladevo kalA jamesA na annassa / / 53 / / aha mUladevavisayaM utkaMThaM patthivaMmi payaDaMte / osAriUNa guliyaM naDu bva so pAyaDo jAo / / 54 / / dullakkho vi hu dUraM sAhu tumaM lakkhio tti bhaNireNa / vimaleNa mUladevo sarabhasAmAliMgio kaMThe / / 5 / / paNamei pAyapaumaM tatto uvasappiUNa naravaiNo / teNA'vi sabahumANaM sammANaM laMbhio dUraM / / 56 / / aha raMgasamattIe rAyA parivaDDamANamaNaraMgo / kahakaha vi devadattAi patthio taM visajei / / 57 / / pUrijamANakAmo guNA'NurattAi devadattAe / na muyai durodaraM so dhI ! vasaNaviDaMbiyaM purisaM / / 58 / / itto ya tIi nayarIi dhaNayatullo dhaNeNa satthAho / ayalu tti devadattAi rattacitto sa paDhama pi / / 59 / / bhADIdANeNa gihami tIi vilasai ya sAmiu bva sayA / dhaNameva vasIkaraNaM rUvAjIvANa pAeNa / / 60 / / vaMciyataddiTThipaho ciTThai tattheva mUladevo vi / iyaro vi niyai chidaM viDaMbaNe tassa dhuttassa / / 61 / / hIlei devadattaM niddhaNadhuttammi tammi aNurattaM / sA tIi kuTTiNI vi hu vivihovAe payatI / / 2 / / bhaNai ya phuDarakkharaMciya muMca hale ! mUladevameyaM taM / sevaina pakkhiNI vihurukkhaM suhakaMkhirI ahalaM / / 3 / / aha bhaNai devadattA ammo egaMtao na me citte / vilasai dhaNANurAo guNANurAo vi naNu atthi / / 14 / / ke saMti guNA kira niddhaNassa najaMti naNu parikkhAe / kIrau nAma parikkhA evaM houtti sA bhaNiuM / / 5 / / pesai ayalasayAse ceDiM kira aja devadattAe / maha sAmiNIi suMdara ! acchai ucchUsu ahilAso / / 6 / / so vi hu parituTThamaNo mahApasAu tti jaMpiro jhatti / pesai bhariuM sagaDiM samUlapattANa ucchRNaM / / 67 / / te da8 saMtuTThA parijaMpai saMbhalI hale ! picch| kappatarussa va akaliya - mudAracariyattamayalassa / / 68 / / sA bhaNai aMba ! kimahaM kareNugA? maha kae jameeNa / upaNIyA evamime picchasu bIyassa vi vivegaM / / 69 / / __12. pisaMDi (de) kanaka-suvarNa iti bhASAyAm / - supA. 607 / kumA. pra. 92, 145 / pAiya sa. ma. pR. 599 / / 2010_02 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / 151 iya bhaNiya mUladevo taheva ceDImuheNa ANatto / ginhei so vi muNiuM ucchRNi suchittajAyANi / / 7 / / chittUNa mUlapattANi pavvasaMdhIu tayaNu tacchittA / aMguTThapavamANANi kuNai khaMDANi eesiM / / 71 / / cAujAyagaparivAsiyANi kAUNa tANi nikkhavai / ahiNavasarAvapuDae uvariM mudaM ca se dei / / 72 / / pesai hatthe ceDIi devadattA ya jaMpae tatto / picchasu aMba ! visesaM suvannarIrINa' va imesiM / / 73 / / to tADiya vva sIsaMmi dUmiyA vajaniTTharA ajU / ciMtai niddhaNameyaM nivvAsissaM kaha gihAo / / 74 / / aha egaMte ayaleNa miliya gururosakalusiyA esA / iNamiNamo kAyavvaM tumae evaM ti maMtei / / 75 / / to gaMtUNaM ayalovi devadattAi saha viNoehiM / khaNamAsiUNa pabhaNei devadatte vayaM gAme / / 76 / / amugammi satrivese visesakajeNa naNu gamissAmo / hohI kAlakkhevo kiJciro tattha amhANaM / / 77 / / aha harasiyA vi kira dUmiyavva sA bhaNai deva ! tubbhehiM / kAyanvo na vilaMbu tti saralahiyayA visajei / / 78 / / sAhu pauttho ayalu tti tuTThacittAi devadattAe / nIsaMkaM vAsagihe pavesio mUladevo vi / / 79 / / sacchaMdaM jA vilasai teNa samaM tAva kuTTiNipautto / bhaDacaDayareNa mahayA ayalo vi hu tattha saMpatto / / 8 / / daTThaNa ya taM iMtaM pallaMkatalammi govio tIe / sahasa tti mUladevo na pattakAlaM tahiM anaM / / 81 / / AgaMtUNaM ayalo uvaviTTho tammi ceva pallaMke / dhutto tale nilukko akkAe sanio tassa / / 82 / / bhaNiyaM ca satthanAheNa devadatte nimittamAsajja / amha na jAyaM gamaNaM parissamo taha vi aMgesu / / 3 / / tA paguNesu samaggaM majaNasAmaggiyaM ti teNutte / savvaM pi uvaTThaviyaM nimesamitteNa dAsIhiM / / 84 / / aha bhaNai devadattA satthAhaM ittha nhANavIDhammi / kuNaha pasAyaM jeNaM kIrai aMgesu abbhaMgo / / 85 / / so bhaNai devadatte ! ittha Thio ceva aja majissaM / pabhavai jeNa na eyaM animittakkiovaNayaM / / 8 / / dUsesi kIsa varadevadUsa - bhUsiyamarAladalatUliM / ko esa asaggAhu tti tIi vutto puNo bhaNai / / 87 / / ANAniddesakare mamAi uvvahasi kIsa kiviNattaM / rayaNAgaraMmi mitte lavaNassa kahaM asaMpattI / / 88 // aMnAi vilasiyamiNaM nUNaM sayalaM ti muNiyatattA vi / paDiyAramapicchaMtI tunhikkA ceva sA ThAi / / 89 / / pAraddhA majeuM ayalo ayalAsaNo tahiM ceva / khalimalajalehiM caMDu vva khavalio mUladevo vi / / 10 / / viyaliyasayalovAo vArIpaDiu vva tayaNu gayarAo / niyavasaNovahayamaI so dhutto ciMtaye tatto / / 11 / / "ko'rthAn prApya na garvito viSayiNaH kasyA''pado'staM gatAH, strIbhiH kasya na khaNDitaM bhuvi manaH ko nAma rAjJAM priyaH / kaH kAlasya na gocarAntaragataH ko'rthI gato gauravam ko vA durjanavAgurAsu patitaH kSemeNa yAtaH pumaan||12||" 13. rIrI - dhAtuvizeSa, pItala iti bhASAyAm / - supA. 142 / kumA. prA. 11 / - pAiya sa. ma. pR. 713 / / 14. 'mAtre' ityarthaH / _ 2010_02 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / - iya tammi ciMtire kuTTiNI vi ayalassa subhaDasaMghAyaM / paguNIkAuM ayalaM pi diTThisannAi perei / / 13 / / to kovakaMpirataNU ayalo kesesu mUladevaM taM / AyaDDiUNa evaM sakkhevaM bhaNiumADhatto / / 94 / / viuso si nANavitrANanIiniuNo si sattasAro si / eyaMmi avasare tuha tA bhaNa ko kIrae daMDo / / 95 / / jai devadattameyaM bhuttuM vaMchesi daviNasAhINaM / tA gAmapaTTagaM piva dhaNavuDIe na kiM lesi / / 16 / / iya tammi jaMpire garuyaparibhavubbhaMtacittavittissa / phuriyaM na kiMpi vitrANarAsiNo vi hu tayA tassa / / 97 / / to taM adinavayaNaM lajAmIlaMtaloyaNaM daTuM / ciMtai ayalo eso mahANubhAvo vi divvavasA / / 18 / / jai vi vasaNammi paDio taha vihu maha jujae na laMgheuM / egasarUvA ujae nahu~ti kassa vi dasAujao / / 19 / / iyaciMtiUNa bhaNio bhadda ! vimukkositaMkhu sappuriso / uvayariyavvaM samae tumae vi kayannuNA majjha / / 100 / / iya ayaleNa vimukko amukkamereNa mUladevo vi / niggaMtUNaM nhAo kammi vi kAsArasalilammi / / 101 // tA ayalassa'vayAre uvayAre taha ya baddhalakkhamaNo / binAyaDamuddisiuM sa patthio patthivakumAro // 102 / / gacchaMtassa ya magge saMghaDiyA se mahADavI egA / puvvA'NubhUyaguruAvayAi bhaiNi bva dullaMghA / / 103 / / aDavImuhami ciTThai pAheyasahAyavirahio jAva / Takko saddhaDanAmo tAva dio tattha saMpatto / / 104 / / saMbalathaiyAhatthaM taM daTuM so maNami Usasio / sAhu mahaM susahAo [hosu] jaTThi vva therassa / / 105 / / iya ciMtiUNa bhaNio teNa dio bhadda ! kattha gaMtavvaM / so bhaNai vIrabhadde gAme aDavItaDatthammi / / 106 / / teNAvi hu so puTTho jaMpai binAtaDaMmi jAmi ahaM / jai evaM tA jAo ego maggo ciraM amha / / 107 / / iya bhaNiUNa payaTTA parupparAlAvaavagaNiyakheyA / saMpattA majjhanhe egassa taDe taDAgassa / / 108 / / karacaraNavayaNasoyaM kAuM te dovi tarutale lINA / bhaTTo tao payaTTo bhuttuM bhUu vva egAgI / / 109 / / chuhio bhuMjai eso bhutto dAhii mamAvi iya iyare / ciMtaMtammi nibaddhA saMbalathaiyA dieNa tao / / 110 / / taNusaMbalu tti ajaM na dei kalle dhuvaM mahaM dAhI / iya tassa diNaM bIyaM taiyaM pi taheva volINaM / / 111 / / aha taiyavAsaraMte aMte aDavIi dovi te pattA / bhaTTo ya payarseto gAma pai jaMpio teNa / / 112 / / tuha AsAe esA bhadda ! mae laMghiyA mahAaDavI / uvayArI majjha tumaM tA niyanAmaM payAsesu / / 113 / / so pabhaNai loehiM nigghiNasamma tti dinnasanno haM / takko saddhaDanAmo tuma pi nAmaM niyaM kahasu / / 114 / / maM muNasu mUladevaM rAyasuyaM to jayA tumaM majjha / nisuNesi rAyariddhiM AgaMtavvaM tayA tumae / / 115 / / iya bhaNiya mUladevo vanaMto bhoyaNassa samayaMmi / egaMmi sanivese pavisai bhattAbhilAseNa / / 116 / / hiDaMtassa ya bhikkhApuDammi paDiyA imassa kummAsA / kayakiccho tehiM ciya eso viNiyattae jAva / / 117 / / tAva tavateyatavaNo aTThamayaTThANadappakapparaNo / vihuNiyavammahajoho bhabvANa viinnapaDiboho / / 118 / / sammattamAsakhamaNo pAraNaganimittameva pavisaMto / ego mahAtavassI uvaDhio sammuho tassa / / 119 / / ___ 2010_02 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / tattataM daNaM abbhapIyUsavuTThimiva tuTTho / viyasaMtanayaNanaliNo evaM ciMteumAro / / 120 / / ciMtAmaNikAmagavI - surataruNo vi hu kayAi labdhaMti / bhoyaNasamae labbhai na uNo eyArisaM pattaM / / 121 / / tAvasaNaM pi hu evaM mannAmi mahUsavaM va ahamahuNA / patte imaMmi patte bhavajalanihijANavattammi / / 122 / / iya ciMtiUNa namiUNa pAyajuyalaM lulaMtasIseNa / vitratto muNivasabho evaM sirimUladeveNa / / 123 / / bhayavaM ! jai vi hu ee kummAsA tumha aNuciyaM dANaM / pasiUNa taha vi ginhaha maha ceva aNuggahaTThAe / / 124 / / tatto davvaM khittaM kAlaM bhAvaM ca muNiya parisuddhaM / paDigAhai taM piMDaM arattaduTTho sa muNisIho / / 125 / / to muNiNA'NuggahiyaM mantraMto citraputramappANaM / ullasiyasuddhabhAvo so evaM bhaNiumAraddho / / 126 / / dhannANaM khu narANaM kummAsA huMti sAhupAraNae / muNidANaraMjiyamaNA pabhaNai gayaNaMmi aha devI / / 127 / / pacchaddheNaM maggasu jaM ruiyaM bhadda ! to bhaNai so vi / gaNiyaM ca devadattaM hatthisahassaM ca rajvaM ca / / 128 / / evaM hou tti paDicchiUNa devI adaMsaNaM pattA | kummAsehiM sesehiM pANavittiM kuNai so vi / / 129 / / vato tuTThamaNo kameNa binnAtaDassa savihammi / so desiyasAlAe sutto gaMtUNa rayaNIe / / 130 / / picchai pabhAyasamae paDiputraM caMdamaMDalaM sumiNe / muMcaMtamamayavuTThi pavisaMtaM niyayavayaNaMmi / / 131 / / iyayitaM sumiNaM diTTha egeNa desieNa tahiM / akkhaMDakhaMDamaMDaga - lAhaphalaM kahiyamiyarehiM / / 132 / / phaliyaM ca tassa katthai gihatthayaNamahUsavammi pattassa / tuTTho yavagUralAbhe vi ucchavo ahava pherussa / / 133 / citai ya mUladevo sumiNaM eyaM na eyamittaphalaM / tA sumiNapADhayAo pucchissamahaM phalamimassa / / 134 / / iyaM gaMtuM binnAyaDasavihujjANammi so'NukUlei / mAlAgAre kusalo pupphAvacayAiNA sammaM / / 135 / / ginhiya pupphaphalAI tehiMto sumiNapADhagagihammi / gaMtuM taM paripUyai paNamai sumiNaM ca sAhei / / 136 / / so vi camakkiyacitto taM pabhaNai sohaNe muhuttammi / sumiNaphalaM sAhissaM pariNasu tA kannagaM majjha / / 137 / / so bhai tAya ! annAyasIlakulaporisANa saMbaMdho / na hu jutto teNuttaM guNehiM tuha sAhiyaM majjha / / 138 / / iya puNaruttaM bhaNieNa teNa kannA imassa pariNIyA / kahiyaM ca sumiNayaphalaM sattadiNabdhaMtare rajjvaM / / 139 / / tattheva tao tuTTho ciTThato paMcamaMmi divasammi / gaMtuM taDAgatIre sutto sahayAratarumUle / / 140 / / aha tammi ceva divase divvavasA sannivAyadoseNa / patto samavattipuraM puranAho tattha niravacco / / 141 / / ahisittANi ya divvANi tayaNu kariturayachattapabhaINi / pattAiM bhamaMtAI mUle sirimUladevassa / / 142 / / gulaguliyo gayarAo haeNa hesAravo tahiM vihio / pattaM siraMmi chattaM DhaliyAo cAmarAo sayaM / / 143 / / gahiUNa kaNayakalasaM ahisitto karivareNa so sIse / sirimUladevakumaro Thavio niyapiTThibhAgaMmi / / 144 / aha paMcasaddapaDisadda - savaNasaMkhuddhasayalariucakko / surarAu vva paviTTho purammi varariddhiduddhariso / / 145 / / viTTho ya sahAe maNimayasIhAsaNe imo jAva / tAva gayaNaMmi jAyA divvA evaMvihA vAyA / / 146 / / 2010_02 153 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne mUladevakathAnakam / / vikkamarAo rAyA eso devehiM ittha saMThavio ! jo manissai na imaM tassa karissaMti te sikkhaM / / 147 / / tatto bhayapaNayanamaMta-molimaMDalamilaMtapayapIDhA / sAmantamaMtipamuhA sIseNa vahaMti se ANaM / / 148 / / iya mUladevarAyA kameNa pasaraMtaniruvamapayAvo / saMjAo bhuvaNayale muNiMdadANA'NubhAveNa / / 149 / / ujeNivaiyaraM taM sumaraMto niyamaNaMmi saMghaDai / tappahuNA saha eso mittiM jiyasatturAeNa / / 150 / / itto ya mUladeve ayaleNa tahA tayA parAbhUe / phuriyAharAi koveNa devadattAi so bhaNio / / 151 / / kiM re ! muNiyA tumae pariNIyA niyakuDuMbiNi bva ahaM / jaM maha gehe evaM viyaMbhase sAmiu vva tumaM / / 152 / / tamhA nA''gaMtavvaM ao varaM maMdiraMmi mama tumae / nivvAsiUNa iya taM sA pattA naravaisayAse / / 153 / / vinatto ya nariMdo purvi pi paDissuo varo deva ! dijau majjhaM rAyA vi bhaNai patthesu jaM ruiyaM / / 154 / / ayalo majjha gihamI ao varaM deva ! nANumaMtabbo / kAyavvA sAhINA ya kevalaM mUladevassa / / 155 / / kiM kAraNaM ti puDhe niveNa ciTThai ahomuhI jAva / tA rano vinatto sa vaiyaro mAhavIi tayA / / 156 / / to kuvieNa niveNaM ayalo ANAviuM imaM bhaNio / re ! rayaNajuyalameyaM tumae vicchohiyaM pAva ! / / 157 / / tA pANaharaNadaMDeNa daMDaissaM tumaM ti iya bhaNie / kahakahavi devadattAi moio tattha satthAho / / 158 / / bhaNio niveNa mukko si devadattAi vayaNao kiMtu / amha purIi paveso tuha tuDhe mUladevammi / / 159 / / nivvAsio sa evaM ayalo puhavItalaMmi pariyaDai / puranagaraAgarAIsu mUladevaM vimaggaMto / / 160 / / itto ya vikkamanivo ciMtai nillavaNabhoyaNeNaM va / kiM maha imiNA rajeNa devadattAviutteNa / / 161 / / tatto pahANapuriseNa viyaDapAhuDasahAyasahieNa / ajhaMtapaNayapuvvaM bhaNAvio iya avaMtIso / / 162 / / viiyaM ciya tumhANaM jaM paNao amha devadattAe / tA jai vaMchai esA tumhANa ya hoi maNaraMgo / / 163 / / tA ittha pesiyavvA iya vutte teNa bhaNai jiyasattU / kittiyamittaM evaM rajjaM pi hu me tadAyattaM / / 164 / / aha vAhariuM sammANapuvvayaM sAhiUNa vuttataM / binAyaDaMmi rannA visajjiyA devadattA sA / / 165 / / tuTTho ya tayAgamaNeNa mUladevo nivo samaM tIe / bhuMjai tivaggasAraM muNidANasamajjiyaM rajaM / / 166 / / itto ya satthavAho ayalo vi hu mUladevavRttaMtaM / katthai apAvamANo pArasakUlaMmi saMpatto / / 167 / / tattha ya vivihANi kayANagANi gahiUNa daviNasArANi / divvavasA vinAyaDavelAkUlaMmi oinno / / 168 / / avayariuM jANAo maNimuttAhalapavAlapaDahatthaM / gahiUNa pAhuDaM puhaipAlapayamUlamaNupatto / / 169 / / pavisaMtuchiya muNio niveNa nUNaM imosa ayalu tti / sumaraMti pubvajammaM pisumaiNo kimuya aNubhUyaM / / 170 / / ayalo vi hu amuNaMto tattaM muttuM uvAyaNaM purao / vinavai deva ! pesaha paMcaulaM suMkakaraNatthaM / / 171 / / vajarai patthivo satthavAha tatthathi kougaM amha / tA sayamAgacchAmo kuNaha pasAyaM ti so bhaNai / / 172 / / aha saha kAraNiehiM patto sayameva tattha naranAho / ko muNai tArisANaM maNaso kovaM pasAyaM vA / / 173 / / 2010_02 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / 155 diDhesu ya paNNesu maMjiTThApaTTasuttapamuhesu / bhaNai nivo satthAhaM ittiyamittaM ciya kimeyaM / / 174 / / vImaMsiUNa sammaM sAhijA satthavAha maha raje / jaM suMkacoriyAe daMDo pANesu aicaMDo / / 175 / / anaha na vinavijai jIviyakAmehiM deva ! devassa / iya teNutte juttA kAraNiyA patthiveNevaM / / 176 / / jai evaM tA muMcaha imassa naNu saJcavAiNo bho bho / dANaddhaM paribhAvaha te ya bhaMDANi ainiuNaM / / 177 / / muNiyanivamANasehiM niuNaM to tehiM maggamANehiM / lakkhiyamasArabhaMDesu goviyaM sArabhaMDavayaM / / 178 / / payaDIkayaM ca purao nivassa to so vi satthavAhaM taM / kopAnalapajalio baMdhAvai takkaraM va puro / / 179 / / tattheva ya paMcaulaM saMThaviu ginhiuM ca samamayalaM / patto pamuiyacitto niyayAvAsaM mahInAho / / 180 / / tattha ya baMdhe moAviUNa bhaNio niveNa satthAho / uvalakkhasi bhadda ! mamaM ti vinavai aha so vi / / 181 / / tihuyaNapayaDapayAvaM devaM divasesaraM bhavaMtaM ca / ko na muNai bhaNai nivo pucchAmi ahaM naNu visesaM / / 182 / / sumarAmi nAha nAhaM iya vutte teNa jhatti naranAho / payaDei devadattaM taM daTuM tayaNu ayalo vi / / 183 / / lajAi paribhaveNa ya bhaeNa AliMgio sa jugavaM pi / saMkhuddhamaNo bADhaM niveNa AsAsio evaM / / 184 / / Asi tae jaM bhaNiyaM uvayariyavvaM tae vi samayammi / so eso naNu samao uvayAro pANadANaM te / / 185 / / aha jAyahiyayasuttho satthAho patthivassa calaNesu / sIsaM nivesiUNaM evaM bhaNiuM samAraddho / / 186 / / amuNiyaniyayapamANeNa jaMmae deva ! tujjha avaraddhaM / sIhassa siyAleNa va taMkhamasu dayAi maha inheiM / / 187 / / phaliyaM taM taiya chiya pAvaM maha jaM niveNa nayarAo / nivvAsio labhissaM tumae tuDhe pavesamahaM / / 188 / / aha so sammANeuM mukko karuNAyareNa naravaiNA / niyayapahANanarehiM pavesio taha ya ujjeNiM / / 189 / / iya nivvUDhapaino kayantrucUDAmaNI naravariMdo / pAlei mUladevo jiNiMdadhammaM ca rajaM ca / / 190 / / sahAyazUnyo'pyatinirddhano'pi, vipatpayodhau patito'pyagAdhe / surendrarAjyopamamApa rAjyaM satpAtradAnAditi mUladevaH / / 191 / / kathitaM mUladevAkhyAnakaM / sAmprataM candanabAlopAkhyAnamucyate / / zrIH / / // supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / astIha vatsanIvRti kauzAmbItyabhidhayA purI pravarA / tasyAM ca zatAnIko nRpatirnirjitaparAnIkaH / / 1 / / mRganayanasadRzanayanA mRgalAJchanabimbatulyavaravadanA / sanmArgamArgaNaratA tasyA'sti mRgAvatI devI / / 2 / / sarvopadhAvizuddhaH subuddhinAmA'sti bhUpateH sacivaH / AnanditapatihRdayA nandAnAmnI priyA tasya / / 3 / / alakAyAmiva dhanadastatrAparimitadhano dhanaH zreSThI / mUlaM saMsRtivallermUleti sadharmiNI tasya / / 4 / / kSitidayitasacivapatnyostayomithaH sneharAga iva hRdaye / prasasAra jainadharme nIlIrAgopamo rAgaH / / 5 / / avanAdavanipatermantrabalAnmantriNazca tadrAjyam / akutobhayasaMcAraM dine dine pravavRdhe'bhyadhikam / / 6 / / 2010_02 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / campezena kadAcid dadhivAhanabhUbhujA saha virodhaH / kauzAmbIbharturabhUt parasparaprAtikUlyena ||7|| atinibhRticAranayanairanyonyaM pazyatostayozchidram / vatsA'dhipaH pramattaM dadhivAhanamanyadA bubudhe / / 8 / / akSepagamanadakSaM nausAdhanamatijavaM zatAnIkaH / praguNIcakAra campAM gantuM gAGgena mArgeNa / / 9 / / bhaTakoTibhiH parItaH sAyaM potAMzca tAnathAruhya / sa cacAla chalaghAtI javapAtI nAganAtha iva / / 10 / / gatvA ca rAtrizeSe rurudhe dadhivAhanaM madAdhmAtaH / vivizuzca purImadhyaM kRtatumulAH sainikAstasya / / 11 / / karituragakozazuddhAntasaJcareSvarigaNena ruddheSu / campAdhipamapaninyustadA tadAptA yuyutsu / / 12 / / savizeSaM jitakAsI campezapalAyanena vatsezaH / tasya nagarIvilope yadgrAhaM ghoSayAmAsa / / 13 / / saptAGgamapi prAjyaM rAjyaM campAdhipasya jagrAha / sa vinaiva yuddhakhedaM meduratarabhAgyasambhAraH / / 14 / / dhanakanakakoTikalitAM viluNThya madhyedinaM purImakhilAm / vyAvarttata kRtakRtyaH puSTAnIkaH zatAnIkaH / / 15 / / tasminnatha vidhvaMse patnI dadhivAhanasya nazyantI / vasumatyA saha sutayA bhayavidhurA dhAraNI devI / / 16 / / kArabhikeNaikena prAptA kAkena ratnamAleva / saMcAritA ca sainyaiH sahaiva vatsAdhipasya purIm / / 17 / / mArge gacchannaghRNaH pRSTo duSTauSTrikaH kaTakalokaiH / kathayatyenAM patnIM vidhAya putrIM dhanairdAsye / / 18 / / zrutvaivaM zrutiduHsahamazrutapUrvaM vacastatastasya / hA kathamidamapi mahyaM vidhApyate duSTadaivena / / 19 / / haihayakule'smi jAtA dadhivAhanabhUbhujA ca pariNItA / jinavacanabhAvitamatistadidaM zrutvA'pi jIvAmi / / 20 / / iti duHsahasaGghaTTAt sphaTikopalanirmalaM suzIlAyAH / duHkhAnalAvalIDhaM pusphoTa tadA hRdayamasyAH / / 21 / / tad dRSTvA kArabhikaH sa cintayAmAsa dhigidamApatitam / madvacanAzanipAtAllateva nUnaM vipanneyam / / 22 / / maivaM bhavatu sutAyA api jananIvirahavidhurahRdayAyAH / iti lAlayannimAM pathi sukhena ninye sakauzAmbIm / / 23 / / dattvA tRNaM ca mUrddhani dadhe ca catuHpathe sa tAM bAlAm / pratikUle hi vidhAtari vidhuraM kiM nopapadyeta / / 24 / / tatraiva daivayogAdupAgataH pUrvasUcitaH zreSThI / bhUridhano dhananAmA dadarza cainAmatho dadhyau / / 25 / / iyamAkRtiretasyAH kathayatyamale kule dhruvaM janma / vikrItAnupatiSyati tapasvinI kvApi nIcakule / / 26 / / tadiyaM taraGgataralA klezazatairarjitA yadi vibhUtiH / upayujyate kathaJcana paropakAre tadA saphalA / / 27 / / iti tAM nRpazostasmAdasau ca yadyAvadarthiterarthaiH / Aninye nijavezmani putrImiva vatsalastadanu / / 28 / / upaninye ca tadaiva hi mUlAyai sAdaraM sadayahRdayaH / pAlaya putrIvadimAmityenAmanvazAca dhanaH / / 29 / / AhAravastratAmbUla-bhUSaNAdyairnirantaraM ruciraiH / svayamudyuktazcainAmanindyacaritAmupacacAra / / 30 / / nAmAnvayAdi dakSA paryanuyuktApi nAcacakSe'sau / samaye hi samutkIrttanameSAmutkarSahetuH syAt / / 31 / / candanavadiyaM bAlA sakalajanAhlAdakAriNI yasmAt / candanabAlAM nAmnA zreSThI tAM vyAjahAra tataH / / 32 / / sadvRttairvinayena priyavAditayA ca sarvajanahRdyA / pitRvezmanIva reme svacchandaM vasumatI tatra / / 33 / / 156 2010_02 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / 157 atrAntare ca bhagavAn siddhArthanarendranandano vIraH / caramastIrthAdhipatistRNamiva santyajya rAjyasukham / / 34 / / bhavazatanibaddhadurdhara - karmabaloddalananizcalArambhaH / durgopasargavarga - vyatikaradurddharSagurutejAH / / 35 / / duSkarataravividhatapo - 'bhigrahanigRhItanUtanavikAraH / chadmastha eva viharaMstAmeva purImupeyAya / / 36 / / tatra ca pauSapratipadi kRSNAyAM bhuvanabAndhavo bhagavAn / savizeSakarmanirbharaNa-kAmyayA'bhigrahaM jagRhe / / 37 / / dravyaM kulmASAH khalu kauzAmbI puravarI tvasau kSetram / kAlo gocarakAlavyatikramaH kiJca bhAvo'yam / / 38 / / nRpatisutA paravezmani dAsI muNDitaziroruhA rudatI / aSTamatapo'vasAne nigaDainigaDitapadadvandvA / / 39 / / dehalyA bahirekaM caraNaM madhye paraM ca saMsthApya / kulmASAn kila mahyaM yadi dAsyati sUrpakoNena / / 40 / / tadahaM dhruvaM vidhAsye pAraNakaM nA'nyatheti jagadIzaH / dhRtvA citte durgrahamabhigrahaM tasthivAMstatra / / 41 / / prativAsaraMca vicarati gocarakAlavyatikrame'nugRham / aprApya kalpyamavikalpa-mAnasaH sustha evAste / / 42 / / evamadInamanaskasya tasya durjeyaniyamaniratasya / ekAhavad vyatItA mAsAH paJcA'prapaJcasya / / 43 / / anyedhurbhuvanagurubhavane sacivasya viharaNAya gataH / calitazcAkRtabhikSaH sAkSAJcakre'tha taM nandA / / 44 / / AH kimitikamapijagRhe jagadgururnAdya madgRhAtpiNDam / jalpantImiti nandAMpratyUcuzceTya ititatra / / 45 / / svAmini ! sameti nityaM devAryaH kintu dIyamAnamapi / nAdatte kimapi kuto'pi tannizamyAtha sA dadhyau / / 46 / / niyatamabhigrahadhArI jagadgururyena gocaragato'pi / nAdatte nanu bhikSAM kSAmatanuH kevalaM bhramati / / 47 / / dhidhikapramAdaparatAMmametitasyAM bhRzaMviSaNNAyAm |prtyaajgaamsdnNtdaivnRpmndiraatscivH / / 48 / / nalinImiva himapAtaglapitAM malinAnanAmimAM vIkSya / papraccha ta viSAdasya kAraNaM kAraNikamukhyaH / / 49 / / sopAlambhamathoce sacivaM nandApi mandamukharAgA / anyAnyazAstraparizIlanena dhik tAluzoSaste / / 50 / / kiM kAryaM tava buddhyA boddhavyaM budhyase yayA naiva / kharakarmaNAM pravRttau kevalamupayujyate yadi sA / / 51 / / yadyasti buddhivaibhavamavadAtaM kimapi tad bhuvanabhartuH / kRtvA kaJcidupAyaM cittasthamabhigrahaM viddhi / / 52 / / zrutveti tAmathoce sacivaH sthAne tvayAsmyupAlabdhaH / bAhubhyAmambha:patitaraNaprAyaM tu kAryamidam / / 53 / / caramAbdhipayo'JjalibhirmAtuMsaGkhyAtumuDugaNaMzaktiH / kasyApikadApi bhavetna jJAtumabhigrahamimaMtu / / 54 / / kintu kariSye yatnaM susthA bhava bhAvibhUribhadreNa / kenApi pUrNaniyamaH kariSyate'sau yathA svAmI / / 55 / / tatrasthA jalpamidaM sakalaM zuzrAva bhUpatibhujiSyA / devyAzca mRgAvatyAstadaiva sA'cIkathad gatvA / / 56 / / zrutvA'tha bhuvanabhartustattAdRgabhigrahAgrahavizeSam / antaHsphuradurukhedA pravRttasantaptani:zvAsA / / 57 // karatalakalitakapolA nizcalanIcairvimuktanayanayugA / sA dRSTA'vanipatinA pRSTA khedasya hetuM ca / / 58 / / sA sAkSepamathoce seyaM vRttistrivargasArA te / sAdhu sadAcAratvaM sAdhu purAcAraveditvam / / 59 / / chalaghAtAya ripUNAM rAjye tava cArasaMgraho niyatam / na punardhAdharma - pravRttilopAvalokArtham / / 10 / / _ 2010_02 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / jAnAsyapi yadi tadvada yadasti caramo jinaH purIha mama / tasyAbhigrahasaGgraha - samutthakhedasya kA vArtA / / 61 / / mAsAH paJca babhuvurbhuvanaguroranazitasya paryaTataH / kaThinahRdayo'si yastvaM pravRttimapi naiva jAnAsi / / 6 / / tasmAt tathA kathaJcana yatasva jIveza ! dezakAlajJa ! / vijJAyate yathA'yaM hRdayastho'bhigraho bhartuH / / 63 / / iti vacanaM dayitAyAstadanAkarNitacaraM samAkarNya / mandAkSavilakSamukhaH saviSAdamidaM jagAdainAm / / 64 / / devi ! nRdevatvaM mama dUre prasRtAkSi ! nRpazurevAsmi / yasya nirasya vivekaM vaikalyamatulyamullasitam / / 65 / / paradoSavIkSaNavidhau bhavanti khalu bhUbhujaH sahasrAkSAH / sanmArgamArgaNe punaranAhataM naikamapi cakSuH / / 66 / / ahaha subuddhirnAmnA mantrI mama tattvatastu nirbuddhiH / yasya pramAdanidrA nirmudrA vilasati mameva / / 67 / / tanmA viSIda sundari ! caritArthA kathanamAtratastvamasi / kRtayatno'smyadhunaiva hi vijJAtumabhigrahaM bhartuH / / 68 / / iti vAdini naranAthe sacivo'pi samAjagAma tatraiva / atyarthamupAlabdhastatrArthe'masta so'pi tathA / / 69 / / dharmAdhikAriNamatho tattvajJaM sarvadarzanAbhijJam / ityAdizanRpastvaM jainarahasyAni jAnISe / / 7 / / kIdRgabhigrahavarga: ke niyamAH kazca pAraNakakalpaH / nipuNaM nirUpya sAdhaya pAraNakavidhiM jinendrasya / / 71 / / so'pyAha deva niyatA bhavanti nAbhigrahA munIndrANAm / dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM vA''lambya te hi syuH / / 72 / / tadihAstu yogigamye bhAve nanu mAdRzasya ko viSayaH / vividhavidhAnairdAnaM pravartyatAM deva ! kintu puri / / 73 / / evaM kRte kadAcit ghaTeta yadi nAma pAraNaM bhartuH / vidadhe ca tattathaiva hi nRpeNa na tu sAdhyasiddhirabhUt / / 74 / / atha sA campAdhipatestanUdbhavA vasumatI purAbhihitA / dhanavezmani nivasantI bheje navayauvanArambham / / 75 / / sukumAraM vapurasyAH svabhAvasubhagAni hasitalalitAni / aGgAvayavavibhaktiM ruciratvaM cikurabhArasya / / 76 / / pazyantI dhanagRhiNI tucchaprakRtivicintayAmAsa / zreSThI putrItyenAM prakaTaM vyAharati sarvatra / / 77 / / sAdaramupacarati punarvastrAbharaNairnirantaraM ruciraiH / ko vetti cittavRttiM puMsAmatyantacapalAnAm / / 78 / / prodbhinayauvanAM yadi gRhiNIbhAve'dhiropayatyenAm / jIvanmRtA tadAhaM paribhavapAtraM bhaviSyAmi / / 7 / / iti nijavikalpakaluSA yoSAjanasulabhasambhRtAsUyA / chidrANi candanAyA vyAlIva vilokayati mUlA / / 8 / / anyedhurvipaNipathAnmadhyAhne sa samAgamat zreSThI / daivAnna tatra cAsIt sanihitaH ko'pi karmakaraH / / 81 / / dRSTvA ca candanA taM zramavivazaM pitaramAgataM purataH / dattvA''sanamupaninye caraNaprakSAlanAya jalaM / / 2 / / zreSThI babhANa vatse ! tiSTha tvaM karmaThA'si khalu nAtra / pitRbhaktacAsau tadapi prArebhe kSAlanaM padayoH / / 83 / / zramavazavisaMsthulo'syAH kAlindIsodarazcikurabhAraH / patayAlurabhUdyAvatpAdodakapicchilAvanyAm / / 84 / / uzikSepa tadA taM lIlAyaSTyA karasthayA zreSThI / vAtAyanopaviSTA dadarza mUlA'pi tadazeSam / / 5 / / cintitavatI ca tadidaM yazcintAgocare purA me'bhUt / patnIvyavahAro'yaM putrIceSTitamidaM na khalu / / 8 / / bhavatu vinaSTaM na kimapyupekSaNIyA'dhunApyaso naiva / kArya nakhavicchedyaM parazucchedyaM vidhatte kaH / / 87 / / 2010_02 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / 159 iti cintAsamamasyAH zreSThI punarapi jagAma vipaNipatham / uttIryoparibhUmerANi pidhAya sA caNDA / / 8 / / baddhvA'thacandanAMtAMnibiDaMparitADyasubahunirbhaya' |munndditmunnddaaNkRtvaanidhaaypdyoshcnigddaani||9|| nItvA gRhaikadeze guptiprAye'pavarakakoNe tAm / nikSipya sthagayitvA dvArANyatha tAlakaM dattvA / / 10 / / Uce parijanameSA yaH purataH zreSThina: svarUpamidam / kathayiSyati sa mariSyati madIyahastAdavibhrAntam / / 11 / / samaye dhano'pi sadanaM prApat tAM candanAmanAlokya / krIDantI kvApi bhaviSyatIti papraccha na vizeSam / / 12 / / zayanakSaNe'pyadRSTvA dadhyo suptA bhaviSyati puraiva / evamagAdasya dinaM dvitIyamapyAtmasaGkalpaiH / / 13 / / tAtIrthikadine'pi hi dadarza yAvana candanA zreSThI / zaGkitahRdayastAvat papraccha paricchadaM svIyam / / 14 / / re re kathayata kvAsti candanA mama nandanA ? / nA''khyAsyatha vidantazcetrigrahISyAmi vastadA / / 15 / / zrutvedaM sthavirA tatra kAcicheTItyacintayat / jIvitA'haM cirataraM pratyAsannA mRtirmama / / 16 / / kathite candanodante kiM mUlA me kariSyati ? / evaM vicintya tAmAkhyanmUlAcandanayoH kathAm / / 17 / / zreSThino'darzayad gatvA candanArodhavezma sA / dvAraM codghATayAmAsa svayaM zreSThI dhanAvahaH / / 18 / / tatra ca kssutpipaasaato davaspRSTAM latAmiva / nigaDairyantritAmahayornavAttAM kariNImiva / / 19 / / parimuNDitamuNDAM ca bhikSukImiva candanAm / azrupUritanetrAbjAmIkSAJcakre dhanAvahaH / / 100 / / (yugmam) vizvastA bhava vatse ! tvamiti jalpannudazrudRk / tadbhojyArthaM rasavatIM yayau zreSThI drutadrutam / / 101 / / viziSTaM tatra cA'pazyan bhojyaM daivAddhanAvahaH / kulmASAn zUrpakoNasthAMzcandanAyai samarpayat / / 102 / / bhuJjIthAstAvadetAMstvaM yAvat tvanigaDacchide / kAramAnayAmIti jalpitvA zreSThyagAd bahiH / / 103 / / candanordhvasthitA caivamacintayadaho kva me / tasmin rAjakule janma kva cAvastheyamIdRzI / / 104 / / bhave'sminnATakaprAye kSaNAdvastvanyathA bhavet / svAnubhUtamidaM me hi kiM samprati karomi hA / / 105 / / SaSThasya pAraNAyAmI kulmASAH santi samprati / yadyAyAtyatithistasmai dattvA bhuJje'nyathA na hi / / 106 / / evaM vicintya sA dvAre dadau dRSTimitastataH / tadA cA''gAnmahAvIro bhikSAyai paryaTan prabhuH / / 107 / / aho pAtramaho pAtramaho me puNyasaMcayaH / munirmahAtmA ko'pyeSa bhikSAyai yadupasthitaH / / 108 / / cintapitveti sA'cAlIdvAlA kulmASazUrpabhRt / ekamapriM nyadhAdantadehalyA aparaM bahiH / / 109 / / nigaDaidehalI sA tu samullaGghitumakSamA / tatrasthaivA''rdrayA bhaktayA bhagavantamabhASata / / 110 / / __15. 95 zlokataH 125 zlokaparyantakathAbhAgaH samprApte saMvegI-pATaNa-pratimadhye khaNDito'sti / ata eva sthAnazUnyatAnivAraNArthaM triSaSTizalAkAcaritrasya dazamaparvasya caturthasargasya 561 taH 598 paryantazlokA uddhRtyAtra saMsthApitAH santi / saMvegI-pATaNa-pratimadhye 126 Arabhya 128 zlokAH santi, atra kramabaddhAH kramAGkAH 133 taH 135 santi / / - sampA. / / ___ 2010_02 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 hitopadezaH / gAthA-134 - supAtradAne candanabAlAkathAnakam / / svAminnanucitaM bhojyaM yadyapyetattathApi hi / paropakAraikarata ! gRhANAnugRhANa mAm / / 111 / / dravyAdibhedasaMzuddhaM jJAtvA pUrNamabhigraham / tasyai kulmASabhikSAyai svAmI prAsArayat karam / / 112 / / aho dhanyA'hameveti dhyAyantI candanA'pi hi / cikSepa zUrpakoNena kulmASAn svAminaH kare / / 113 / / svAmyabhigrahasaMpUrtyA prItAstatrAyayuH surAH / vasudhArAprabhRtIni paJca divyAni ca vyadhuH / / 114 / / tutruTurnigaDAstasyAstatpade kAJcanAni ca / jajJire nUpurANyAsIt kezapAzazca pUrvavat / / 115 / / sarvAMgINaM ca tatkAlaM ratnAlaGkAradhAriNI / zrIvIrabhaktairvidadhe vibudhairatha candanA / / 116 / / utkRSTanAdaM vidadhU rodaHkukSibhari surAH / jaguzca nanRtuzcocai raGgAcAryA ivonmudaH / / 117 / / mRgAvatIzatAnIko sugupto nandayA saha / tatraiyuH saparIvArAH zrutvA taM dundubhidhvanim / / 118 / / Ayayo devarAjo'pi zakro muditamAnasaH / saMpUrNAbhigrahaM nAthaM namaskartuM drutadrutam / / 119 / / dadhivAhanarAjasya saMpulo nAma kaJcakI / campAvaskanda AnIto rAjA muktastadaiva hi / / 120 / / tatrAyAto vasumatIM dRSTvA tatpAdayornataH / vimuktakaNThamarudat sadyastAmapi rodayan / / 121 / / kiM rodiSIti rAjJoktaH sAzruH provAca kaJcakI / dadhivAhanarAjasya dhAriNyAzceyamAtmajA / / 122 / / tAdRgvibhavavibhraSTA pitRbhyAM rahitA ca hA / iyaM vasatyanyagRhe dAsIvattena rodimi / / 123 / / rAjA'pyUce na zocyeyaM saMpUrNAbhigraho yayA / jagattrayatrANavIraH zrIvIraH pratilAbhitaH / / 124 / / mRgAvatyapyabhASiSTa dhAriNI bhaginI mama / iyaM taduhitA bAlA mamApi duhitA khalu / / 125 / / paJcAhanyUnaSaNmAsatapaHparyantapAraNam / kRtvA dhanAvahagRhAniryayau bhagavAnapi / / 126 / / vasudhArAmathA''ditsuM lobhaprAbalyato nRpam / vyAjahAra zatAnIkaM saudharmAdhipatiH svayam / / 127 / / neha svasvAmibhAvo yadratnavRSTiM jighRkSasi / yasmai dadAti kanyeyaM sa eva labhate nRpa ! / / 128 / / / gRhNAtvimAM ka ityuktA rAjJA provAca candanA / ayaM dhanAvahaH zreSThI pitA hi mama pAlanAt / / 129 / / jagrAha vasudhArAM tAM tataH zreSThI dhanAvahaH / bhUyo'pyAkhaNDalo'vocacchatAnIkanarezvaram / / 130 / / bAlA caramadeheyaM bhogatRSNAparAGmukhI / bhaviSyatyAdimA ziSyotpanne vIrasya kevale / / 131 / / AsvAmikevalotpattiH rakSaNIyA tvayA hyasau / ityuktvA maghavA nAthaM natvA ca tridivaM yayau / / 132 / / iti zakrazAsanAt tAM ninye nRpatistadA nijAvAsam / mUlAM dhanazca sadanAt tadaiva nirvAsayAmAsa / / 133 / / tIvA'nijAMpratijJAM vijahArA'nyatrabhuvananAtho'pi |prnniptyctNjgmuH surAsurAdyA nijaMsthAnam / / 134 / / pANmAsikasya tapaso dinapaJcakena, nyUnasya pAraNamiti kSitipAlaputrI / nirmApya sA caramatIrthapateravApya ziSyAtvamasya ca padaM paramaM prapede / / 135 / / 134 / / _ 2010_02 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-135, 136, 137, 138 - zrAvaka-zrAvikAkSetre dAnam / / 161 __ vyAkhyAtaM sodAharaNaM sAdhusAdhvIlakSaNaM kSetradvayam / sAmprataM zrAvakazrAvikArUpe kSetradvaye kuTumbinAM vittabIjopayogitAmupadizannAha - ahigayajIvAjIvANa sammamuvaladdhaputrapAvANaM / cirapariNayadhammANaM kharakammaniyattacittANaM / / 135 / / nimmalatavorayANaM ajiyAhArANa baMbhayArINaM / AvassayanirayANaM samANadhammANa saDDANaM / / 136 / / rahatitthajatta-paDimApaiTTha-sammattaviraigahaNesu / pakkhacaumAsaMvacchara-tavauttarapAraNAIsu / / 137 / / sagihANaM sammANaM dANaM ca guNANurAgao kuNai / dhammathirattanimittaM ahiNavadhammANa savisesaM / / 138 / / evaMvidhAnAM samAnadharmANAM zrAddhAnAM tRtIyakSetrarUpANAM suzramaNopAsakaH sammAnAdi karotItyuttaragAthApadena sambandhaH / tatra samAnena tulyena dharmeNArhatena carantIti samAnadharmANaH, ekadharmAcAryopadiSTaviziSTasAmAcArIniratA vA, teSAm / tat kimekAkinAmeva? na, ityAha sagRhANAm, 'gRhiNI gRhamucyate' iti vacanAt sapatnIkAnAm, anena ca caturthakSetropakSepaH, upalakSaNaM ca gRhiNI yAvat ApitRmAtRbhrAtRputrAdyupetAnAmapi / tAneva vizinaSTi - kiMviziSTAnAm? adhigatajIvAjIvAnAm adhigatau yathAvat parijJAtau jIvA'jIvau uktalakSaNau yaiste tathA / viditajIvAjIvatattvAnAmityarthaH / tathA samyagupalabdhapuNyapApAnAm - samyak-jinoktayuktyA upalabdhe-avabuddhe puNyapApe yasteSAm / parizIlitapuNyapApaprakRtipariNatInAm, upalakSaNaM ca jIvAjIvapuNyapApAni AzravasaMvarAdInAm, yAvat samastatattvapratyalapratibhAnAmityarthaH / tathA ca bhagavatIsUtram - __ ahigayajIvAjIvA uvaladdhapunapAvA AsavasaMvarakiriyAhikaraNappamukhakusalA asahijjA devAsuranAgasuvanajakkharakkhasakinnarakiMpurisagAruDagaMdhabbamahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijjA / niggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA nikkaMkhiyA nivitigicchA laddhaTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA viNicchiyaTThA 'aTThimiMjapemaNurAyarattA / ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aTTho(Te) ayaM paramaTe gAthA-138 1. advimiMjapemaNurAyarattA - asthimiJjApremAnurAgaraktAH - asthIni ca kIkazAni miJjA ca 2010_02 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 hitopadezaH / gAthA-138 - zrAvaka-zrAvikAkSetre dAnam / / sese aNadve tti / / [bhaga. 2za. 5 u0] tathA ciraM pratipattitaH prabhRti pariNato jIvena sahaikIbhUto dharmaH prastAvAdArhato yeSAM te tathA / ata eva kharakarmabhyo'GgArakarmAdibhyo nivRttaM vyAvRttaM cittaM yeSAM te tathA / samyakpariNatajainadharmarahasyAnAM hi kutaH kharakarmasu pravRttiH / tathA nirmalataporatAnAM nirmalamAzaMsAdivirahitaM yat tapo dvAdazabhedaM, tatra ratAnAmAsaktAnAm / vinA hi tapaH kukarmaNAM duSkaramunmUlanam / tathA ajIvAhArANAmekAntataH parityaktasacittAnAM parimitasacittAnAM vA / tathA brahmacAriNAmAjanmaniyamitamaithunapravRttInAM svadArasantoSAdiviSayavibhAgavatAM vA / sarvathA saJcittaparihArabrahmacarya utkRSTazrAvakapakSe parimitikaraNaM tu jaghanyApekSam / tathA cAgamaH - ukkoseNaM sAvago ajiyAhArI baMbhayAri [ ] tti / tathA AvazyakaniratAnAM AvazyakeSu avazyakRtyeSu SaTsu sAmAyikAdiSu niratAnAM pratidinavyApRtAnAM, evaMbhUtAnAM sAdharmikANAM sanmAnAdi vidhatte / keSu avasareSu? ityAha - rathatIrthayoryAtrAyAm / yAtrAzabdasyobhayatra sambandhAt / rathayAtrAyAM tIrthayAtrAyAM pratimAprAsAdAdipratiSThAsu tathA grahaNazabdasya dvaye'pi yogAt samyaktvagrahaNAvasare dezaviratipratipattiprastAve ca / tathA pakSe caturmAsake saMvatsare ca yaJcaturthaSaSThA'STamAdivizeSatapastasyottarapAraNapAraNakAdiSu, na cAtra niyamaH sAdharmikavAtsalyasya pratidinavidheyatvAt / kevalaM rathatIrthayAtrAdiSUktAvasareSu vizeSataH pUrvoktaguNayuktAnAmanyeSAmapi sAmAyikasUtramAtradhAriNAM yAvat parameSThipadAnusAriNAmapi sammAnamaJjalibaddhAsanapradAnAdikaM dAnaM ca yathaucityena bhojanavastrAlaGkaraNAdivitaraNarUpaM karoti / kutaH? ityAha - guNAnurAgataH / guNAH-samyaktvAdayasteSu yo'nurAgaHprItivizeSastasmAt / guNAdhAratvAt sAdharmikalokasya na tu kRtapratikRtivAJchayA / tathA abhinavadharmANAmacirapratipannajinamatAnAM vizeSata: sammAnAdi nirmimIte / kutaH? ityAha - tanmadhyavartidhAturasthimijAstAH premAnurAgeNa sArvajJapravacana-prItirUpakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yeSAM te tathA / - bha. 2 za. 5. u0 / samyaktvAsitAntazcetaH / su. sUtra. 2 zru. 7 a. / "ayamAuso NiggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaDhe sese aNaDe" ityevamullekhena samyaktviSu jJA. 5. a. / laTThA gahiaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA ya / ahigayajIvAIyA acAlaNijjA pavayaNAo / / 1 / / taha aTThiaTThimijjANurAyaratto jiNiMdapannatto / eso dhammo aTTho paramaTTho sesagamaNaTTho / / 2 / / - darza. pra. - gA. 90-91 / / 2010_02 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-139, 140 - sAdharmikavAtsalyaphalam / / 163 dharmasthairyanimittaM yathA teSAM dharme sudRDhaM mano bhavatIti / / 135 / / 136 / / 137 / / 138 / / atha kimarthaM sAdharmikeSvevamAdaraH? ityAha - jamhA sulahA niyakajasiddhisaMbaMdhabaMdhuNo bhuvaNe / / dulahA u dhammasaMbaMdhabaMdhurA baMdhavA dhaNiyaM / / 139 / / yasmAt kAraNAt bhuvane jagati nijakAryasiddhisambandhabAndhavAH svaprayojananiSpattimAtradarzitasambandhAH sambandhinaH pade pade sulabhA eva svayameva, svakAryatAtparyaparyavasitatvAt prAyazaH puMsAm / tuH punararthe / dharmasambandhabandhurAH punaH sambandhena sutarAM durlabhAH duSprApAH, durlabhe ca vastuni kasya nAma nAdaraH / kimuktaM bhavati - kila pitRmAtRbhrAtRputrAdisambandhAH pratibhavasulabhA api bhavAbhinanditvena na khalu prANinAM pAramArthikaprItihetavaH, sAdharmikAstu aihikAmuSmikasakalasukhanibandhanasya dharmasya pravRttyaGgatvena sthairyotpAdakatvena ca lokadvaye'pi hitA eva / / 139 / / tamhA samANadhammANa vacchalatteNa dhammavacchallaM / tammi ya puNa vacchallaM atullakallANakulabhavaNaM / / 140 / / tasmAdevaM sati samAnadharmANAM vatsalatvena sammAnadAnAdilakSaNena tattvato dharma eva vAtsalyam, tasmiMzca dharme prastAvAdArhate vAtsalyamAntaraprItirUpam atulyAnAM nirupamAnAM kalyANAnAM zreyasAM kulabhavanam, saddharmAnurAgasyaiva samastazastasantatihetutvAt / / 140 / / gAthA-139 1. svaprayojananiSpattimAtradarzitAH pAThAntare / ___ gAthA-140 1. zrAvakeSu svadhanavapanaM yathA - sArmikAH khalu zrAvakasya zrAvakAH, samAnadhArmikANAM ca saGgamo'pi mahate puNyAya, kiM punastadanurUpA pratipattiH ? sA ca svaputrAdijanmotsave vivAhe'nyasminnapi tathAvidhe prakaraNe sAdharmikANAM nimantraNam, viziSTabhojana-tAmbUla-vastrAbharaNAdidAnam, ApananimagnAnAM ca svadhanavyayenApyabhyuddharaNam, antarAyadoSAJca vibhavakSaye punaH pUrvabhUmikAprApaNam, dharme ca viSIdatAM tena tena prakAreNa dharme sthairyAropaNam, pramAdyatAM ca smAraNa-vAraNa-codana-praticodanAdikaraNam, vAcanA-pracchanA-parivartanA'nuprekSA-dharmakathAdiSu yathAyogyaM viniyojanam, viziSTadharmAnuSThAnakaraNArthaM ca sAdhAraNapoSadhazAlAdeH karaNamiti / zrAvikAsu dhanavapanaM zrAvakavadanyUnAtiriktamunnetavyam / taJca jJAna-darzana cAritravatyaH zIla-santoSapradhAnAH sadhavA vidhavA vA jinazAsanAnuraktamanasaH sAdharmikatvena mAnanIyAH / - yo. zA. pra. 3/119 / dharma. saM. a. 2/59 / / 2010_02 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 hitopadezaH / gAthA-141, 142, 143, 144, 145, 146 - zrutasya mahimA / / bhaNiyaM khittacaukta paMcamakhittaM jiNAgamaM bhaNimo / kevalidiDhe bhAve jo payaDai dUsamAe vi / / 141 / / evaM ca pUrvoktayuktayA sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAlakSaNaM kSetracatuSkaM vittabIjopayogitvena bhaNitaM prarUpitam / sAmprataM jinAgamarUpaM paJcamaM kSetraM bhaNAmaH / yo hi jinAgamaH duHSamAyAM tIrthaGkaragaNadharAdisAtizayapuruSaproSite'pi kAle kevalidRSTAn bhAvAn tadathine janAya prakaTayatyavabodhayatIti / / 141 / / asya cAgamasya duHSamAyAM prAyaH pustakA evAdhAra ityuttaragAthayA bibhaNiSurAdizrutasyaiva paramapuruSapraNItatvena mahimAnamAropayannAha ummIliyakevalanANa-muNiyatihuyaNagayatthasatthehiM / tivaIdAreNa jiNehiM atthao jaM kilakkhAyaM / / 142 / / bhuvaNabbhuyabuddhidharehiM gaNahariMdehiM jaM ca gahiUNa / suttatteNa nibaddhaM jiNapavayaNavuDDikAmehiM / / 143 / / aha tesi vayaNapaMkayamayaraMdasamaM namaMtasIsehiM / caudasapuvvadharehiM jamahIyamahINamehehiM / / 144 / / tatto dasapuvvadharAiehiM kamahIyamANapannehiM / gIyatthagaNaharehiM jaM pAviyamittiyaM samayaM / / 145 / / tassa suyassa bhagavao tavihamehAvipattavirahAo / pAeNa dUsamAe AhAro putthayA ceva / / 146 / / tasyaivaMvidhasya zrutasya bhagavataH sarvAtizayanilayasya pustakA eva duHSamAyAmAdhAraH / yat kim? yajinairbhagavadbhirarthato'rthadvAreNa kiletyAptoktau AkhyAtaM prajJaptam / kiMviziSTaiH? unmIlitakevalajJAnajJAtatribhuvanagatArthasAthaiH / katham? tripadIdvAreNa utpAdavyayadhrauvya __ gAthA-141 1. jinAgama - jinAgamo hi kuzAstrajanitasaMskAraviSasamucchedanamahAmantrAyamANo dharmAdharmakRtyAkRtya-bhakSyAbhakSya-peyApeya-gamyAgamya-sArAsArAdivivecanahetuH santamase dIpa iva samudre dvIpamiva marau kalpataruriva saMsAre durApaH jinAdayo'pyetatprAmANyAdeva nizcIyante / - yo. zA. 3/119 vRttau / ___ 2010_02 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 143, 144, 145, 146, 147 - zrutasya mahimA / / pustakalekhanaM kartavyam / / 165 lakSaNapadatrayIparipATyA / / 142 / / tathA yaca gaNadharendraistIrthakRdanantaraziSyairjinebhya eva gRhItvA arthata upajIvya sUtratvena nibaddham / kiMviziSTaiH ? bhuvanAdbhutabuddhibhRddhiH ye hi kilArhatamukhAravindAt padatrayamAtramAdhAramavApyAntarmuhUrtta[kAlena ] dvAdazAGgIrUpaM zrutaM grathayanti / kaH kila tebhyo'pyaparo bhuvanAdbhutabuddhidhArIti / atha kimarthamamIbhiH zrutaM sUtratvena nibaddham ? ityAha - jinapravacanavRddhikAmaiH, vinA hi zrutaM kutaH pravacanasya pravRttiriti / / 143 / / atha gaNabhRdbhya eva yat zrutaM tadvineyaizcaturdazapUrvabhRdbhiradhItamAmnAtam / kiMviziSTam ? tesiM vayaNapaMkayamayaraMdasamaM teSAM gaNabhRtAM mukhAravindamakarandapratimam / kimbhUtaiH ? namantasIsehiM vinayavinamanmaulibhiH, anenAgamAdhyayane vinayo mUlAGgamiti darzitam / punaH kiMviziSTaiH ? ahInamedhaiH paripUrNArthAvadhAraNazaktiyuktaH, vinA hi tAdRzIM prajJAM kutaH pUrvapaThanasauSThavam ? / / 144 / / tatastebhyazcaturdazapUrvabhRdbhyo yacchratamupajIvya iyatIM bhUmiM prApitam / kaiH ? ityAha - dazapUrvadharAdibhirvajrasvAmiprabhRtibhirgItArthagaNadharaizcAparairapi cUrNikArAdibhiH / kathambhUtaiH ? kramahIyamAnaprajJaiH duHSamAnubhAvAdapacIyamAnapratibhairapIyatIM bhUmimidaM samayaM yAvat prApitam / / 145 / / tasyaivaMvidhasya tIrthakRdgaNadharAdipAramparyopanatasya bhagavataH zrutasya kimarthaM sAmprataM pustakA evAdhAra ityAha - tavvihamehAvipattavirahAo tadvidhamedhAvipAtravirahataH, pUrvaM hi bIjabuddhayaH koSThabuddhayaH padAnusAriprajJAzca sarvajJazAsane pAtrabhUtAH pumAMso'bhUvan, te ca sakaletaranaravilakSaNaprajJAguNena gurumukhAdeva zrutasAramavadhArayitumalambhUSNavo'bhUvan, aidaMyugInAzca munayaH saMhananasamayAdidoSAt prahIyamANaprajJAH kathamAgamasyAdhAratAmAkalayitumalaM, ataH pustakA evAgamagranthAnAmAdhAra iti suvyavasthitam / / 146 / / evaM ca sati kiM karttavyamityAha tamhA jidisamayaM bhattI putthasu lehei / avvacchittinimittaM sattANamaNuggahatthaM ca / / 147 / / 2010_02 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 hitopadezaH / gAthA - 148 - jinamatasya mAhAtmyam / / jinavacanazravaNaphale rauhiNeyakathAnakam / / 'tasmAdevamavagamya jinendrasamayaM sarvajJopajJamAgamaM suzramaNopAsakaH pustakeSvakSarAdhAreSu lekhayati / katham ? bhaktyA dhanyammanyatayA na tu paroparodha-prasiddhyAdikAmyayA / kimarthamitthaM vidhatte ? tadAha - avyucchittinimittaM kalikAlakaluSite'pi jagati yathA jinAgamo vyavacchedaM nApnotyetannimittam tathA sattvAnAM sulabhabodhInAmasumatAmanugrahArthaM ca / / 147 / / nanu bhavatu pustakalekhanenA'vyucchittirAgamasya sattvAnugrahastu kathaM jinAgamAdutpadyata ityAzaGkyAha - jiNamayapayamittaM pi ha pIyaM pIUsamiva jao harai / micchAvisa miha nAyaM rohiNiyacilAiputtAI / / 148 / / AstAM tAvadapArasaMsArapArAvAranistArapotapratimaH samasto'pi dvAdazAGgIrUpo jinAgamaH / yAvajjanamatasya padamAtramapi pItaM zrutipuTenopAttaM mithyAviSamasadgrahagaralaM haratyapanayati / kiMvat ? pIyUSamiva / yathA hi pIyUSamamRtaM pItamAsvAditaM viSaM halAhalaM galahastayati / kathamidamavasIyata iti cet ? ucyate - ihAsminnarthe jJAtamudAharaNam / kimekameva ? na, ityAha rohiNiyacilAi puttAI rauhiNeyacilAtIputrau tAvat prathamodAharaNamAdizabdAdanye'pyevaMprakArAH paribhAvyAH / sampradAyagamyau ca rauhiNeyacilAtIputrau / sa cAyam - / / jinavacanazravaNaphale rauhiNeyakathAnakam / / atha maga naraM rAyagihaM amaranayararamaNijjaM / tattha parakkamapaDihaya - paDivakkho seNio rAyA / / 1 / / tassa suA nayaporisabhavaNaM abhaotti bhuvaNavikkhAo / uppattiyAicauviha - nimmalavarabuddhiduddhariso / / 2 / / tas ya adUradese purassa vebhAragiriniuMjammi / nivasai kUrAyAro coro lohakkhuro nAma ||3|| laMpato dhaNanivahaM ramamANo rammaramaNiniyaraM ca / niyabhaMDAraM aMteuraM va mantrai sa rAyagihaM // 4 // bahumatra so taM ci takkaravittiM samaggavittIsu / pAvANa pAvacariesu ceva cittaM jao ramai / / 5 / / aNuruvo rUveNaM taNao teNassa taha ya cariehiM / bhajAi rohiNIe saMjAo tassa rohiNIo ||6|| niyayamavasANasamayaM muNiuM lohakkhuro aha kayAi / pabhaNai putta jaMpemi kiMpi jai kuNasi aviyappaM / / 7 / / vieNa bhai so vihu tAya samAisaha ko kira kulINo / laMghai ANaM piuNo visesao caramasamayammi / / 8 / / gAthA - 147 1. tulA 2010_02 - na te narA durgatimApnuvanti, na mUkatAM naiva jaDasvabhAvam / na cAndhatAM buddhivihInatAMca, ye lekhayantIha jinasya vAkyam / / 1 / / - yo. zA. pra. 3 / 119 vRttau / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale rohiNeyakathAnakam / / 167 harisacaleNa kareNaM parAmusaMto tao taNuM tassa / pabhaNai eso puttaya ! jai evaM to nisAmesu / / 9 / / jo so suraraiyaMmI osaraNe kuNai desaNaM vIro / mA tassa suNija giraM karina sesaM jahicchAe / / 10 / / iya taM panaviUNaM sakammapariNAmabhAyaNaM eso / saMjAo iyareNa vi kayANi se caramakizyANi / / 11 / / viyaliyasoo kamaso asAmiyaM piva sa rAyagihanayaraM / luTei jahicchAe ahiNavalohakkhuru vva tao / / 12 / / tammi ya samae sAmI caramo titthaMkaro mahAvIro / caudasasahassasaMkhehi samaNasIhehiM pariyario / / 13 / / saMcArijaMtesuM surehiM purao suvanakamalesuM / muMcaMto payakamale samosaDho rAyagihanayare / / 14 / / raiyaMmi samosaraNe caubbihehiM pi suranikAehiM / uvaviTTho so bhayavaM savvAisaehiM dippaMte / / 15 / / aha savvasattasAhAraNAe saMsayaharAi mahurAe / joyaNapasappiNIe vANIe kuNai dhammakahaM / / 16 / / itthaMtaraMmi coro rohiNio nayaravaiyaraM muNiuM / jA ei tattha picchai tAva tahiM taM samosaraNaM / / 17 / / aha sumaraMto vayaNaM piuNo ciMtei jai paheNimiNA / vaJcissaM nisuNissaM jiNassa tA nicchiyaM vayaNaM / / 18 / / nisue ya tammi bhajai piuNo paraloyapatthiyassANA / na ya atro gamaNapaho tA hou imo ihovAo / / 19 / / iya ThaiUNaM kanne gADhaM aMgulimuhehiM turiyapadaM / laMghei sa taM vasuhaM paidiyahaM mohio piuNA / / 20 / / annaMmi diNe pattassa tassa osaraNaparisare jhatti / viddho pAo pAvassa kaMTaeNaM siyamuheNaM / / 21 / / jai kaDissaM hatthaM kanAo suNissamassa tA vayaNaM / na uNa aNuddhiyasallo sakko caliuM payAu payaM / / 22 / / iya ciMtiUNa ego aNanagaiNA imeNa kannAo / osArio karo lahu uddhario kaMTao jAva / / 23 / / tAva jayavacchaleNaM jiNeNa sasurAsurAi parisAe / 'sAhippaM(jja)taM nisuyaM devasarUvaM imaM teNaM / / 24 / / aseyagattA animesanettA payaggabhAgehi bhuvaM apattA / / bhavaMti devA amilANadAmA saMkappasijhaMtasamaggakAmA // 25 // hA bahu suyaM ti citte samuvvahaMto sa takkaro kheyaM / turiyapayaM osario tao paesAo narapasuo / / 26 / / aha teNa tayA teNeNa nayaraloo uvaduo bADhaM / miliUNa seNiyanivaM uvaDio duTThadalaNakhamaM / / 27 / / puDhe suhanivvAhe niveNa nAyarajaNehiM vinattaM / dehesu deva ! kusalaM devapasAeNa amhANaM / / 28 / / kiM tu dhaNaM jaNavacchala ! chalappahANehiM deva ! teNehiM / daDhadaMDanigUDhaM pi hu hIrai niyapANiThaviyaM va / / 29 / / ja(su)ttIi uvAladdho rAyA nAyarajaNehiM ArakkhaM / vipphuriyativvakovo sAhikkhevaM imaM bhaNai // 30 // re ! re ! kiM maha riNio houM aha baMdhavo ahava coro ! ginhesi tumaM vittiM nizciMto supasi taha rattiM / / 31 / / saMkeiehiM tumae teNehiM musijai jaNo majjha / tA takkare vimaggasu maggasu vA appaNo ThANaM / / 32 / / aha daMDapAsieNaM vinattaM deva ! atthi iha coro / nAmeNaM rohiNio ko vi aNegarUvu bva / / 33 / / - pA. sa. ma. pR. 897 / / gAthA-148 1. sAhippaMtaM - sAha (kathaya, zAsa) ka. va. kR. / / 2010_02 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale rohiNeyakathAnakam / / luMTai sayalaM pi puraM aNudhAvaMtassa maha samittassa / ginhittu sArabhaMDaM uppayamANo gharAo gharaM / / 34 / / kira NeNa vijukheveNa jhatti vijAharu vva tivvajavo / ullihiyanahayalaM pi hu sAlaM lIlAi laMghei / / 35 / / mukko ya jai paeNa vi tA mukko deva ! payasahasseNa / tA so na majjha sajjho ginhau devo niyahigAraM / / 36 / / aha diTThisannieNaM rannA abhaeNa so imaM bhaNio / pavisija jayA nayaraM sa takkaro niyabalehiM tayA / / 37 / / pariveDDijasu sAlaM bAhiM aha hakkio tae majjhe / sayameva imo paDihI alakkhie bAhirabalammi / / 38 / / tatto laggaNaehi ca uvaNIo niyapaehiM so tesiM / hohI suheNa gijjho sajjho na hu annahA eso / / 39 / / teNa vi tahatti vihie sAliggAmAu AgaeNimiNA / rohiNieNa na muNio taiyA purarohavuttaMto // 40 / / aha pubbakameNaM ciyasa paviTThojA puraMmitA jhatti / ArakkhiehiM haNa haNa haNa tti bhaNirehiM vikkhitto / / 4 / / aha tesi niyaMtANa vi mayapoyANa va imo mayAri vca / ullaMdhiUNa sAlaM paDio bAhirabale pabale / / 42 / / to Agayamittu chiya baMdhittA jhatti suhaDasatthehiM / uvaNIo so ranno sa esa coru tti bhaNirehiM / / 43 / / jaha sAhupAlaNaM maha dhammo taha ceva duTThaniggahaNaM / tA uciyaniggaheNaM niggaha imaM ti nivabhaNie / / 44 / / vitrattaM abhaeNaM deva ! alutto imo jao patto / tamhA viyArapuvvaM arihai mAraM sunayasAro / / 45 / / aha puTTho soranA rohiNio taM si kattha vA vasasi / kassa suo kA vittI kimAgao ittha so bhaNai / / 46 / / sAmiya ! sAliggAme kuTuMbio duggacaMDanAmo haM / ajeva kajavasao samAgao tumha nayarammi / / 47 / / pikkhaNaakkhittamaNo Thio mhi rattiM kahiM pi devaule / tassa samattIi bahiM vajhaMto nAha ! sahasa tti / / 4 / / lallakkamukkahakkehiM hakkio daMDapAsiyanarehiM / pANabhaeNa palANo patto pAyAramUlammi / / 49 / / jai ThAmi dhuvaM maraNaM sAlaM laMghemi saMsao maraNe / iya ciMtiUNa phuDio vappo kaMpaMtagatteNa / / 50 / / bhaviyabvayAvaseNaM jIvaMto jAva nivaDio bAhiM / jAli jhasu bva tA puNa paDio eyANa kUDaMmi / / 51 / / eso maha vuttaMto avarAho esa ceva maha deva ! / tA nIinaliNanaliNIbaMdhava ! sammaM vibhAvasu / / 52 / / iya soUNaM ranA guttIe pesio tahA gAme / tassa pauttinimittaM niyapuriso takkhaNA ceva / / 53 / / tassa ya sAliggAme asthi gihaM bhAriyA tahA egA / taha duggacaMDanAmeNa muNai taM tattha gAmo vi / / 54 / / to patthivapuriseNaM puTTho gAmo payaMpae evaM / atthi iha duggacaMDo kuTuMbio so gao ya puraM / / 55 / / iya tassa sarUve teNa sAhie nivaiNA tao abhao / kArei surApANeNa paravasaM takkaraM eyaM / / 56 / / sajAvei ya egaM pAsAyaM maNimayaM vimANaM va / tattha kyasaMkeyaM rammaM naranArinivahaM ca / / 57 / / saMcArio ya coro mayaviyalo teNa tammi pAsAe / maNimayapallaMke sAio ya varadevadUsadharo / / 58 / / pariNayamao ya samae uvaviTTho jAva esa pallaMke / tAva jaya jIva naMdasu bhadaM tuha hou iya bhaNiro / / 59 / / sayalo vi hu parivAro uvaDhio tassa vinavai evaM / deva ! tumaM uppano kayaputro iha vimANammi / / 60 / / _ 2010_02 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale rauhiNeyakathAnakam / / 169 tA vilasasu sacchaMdaM eyAhiM varaccharAhiM saha suhaya ! / eso tuha parivAro vimANasAmI tumaM ceva / / 61 / / jA ciMtai rohiNio kiM sagaM suravaro ahaM jAo / tA tehiM lahu viinno saMgIyattheNa sa mahattho / / 62 / / aha kaNayadaMDamaMDiyapANI puriso bhaNei tatthego / kiM eyaM pAraddhaM bhaNaMti te pikkhaNaM pahuNo / / 63 / / ko saMgIyayasamao iyANi puccheha tA pahuM paDhamaM / putvabhavasaMciyAI sukayAiM dukkayAiM ca / / 64 / / to te bhaNaMti paDihAra ! sAmilAbheNa savvamamhANaM / vimhariyaM tA tubbhe kareha jaM ittha karaNijaM / / 65 / / aha viNayaraiyaMjalipuDeNa puriseNa teNa vinatto / rohiNio pahu ! sAhaha dukkayasukayANi niyayANi / / 66 / / tA lohakkhurataNao ciMtai sacaM kimeyamiha ahavA / vihio imo pavaMco abhaeNaM majjha muNaNatthaM / / 67 / / aha tahabhabvattaNao phuriyaM taM tassa mANase taiyA / kaMTayauddharaNakhaNe nisAmiyaM sAmiNo vayaNaM / / 68 / / savvannupaNIyAI tesuM suralakkhaNAI jA niyai / tAva na pikkhai ikkaM pi tayaNu so muNai taM kUDaM / / 69 / / kUDassa kUDameva hi NaNu juttaM uttaraM ti cintanto / bhaNio paDihAreNaM puNo vi so sAmi ! sAhesu / / 70 / / aha sa bhaNai rohiNio bhadda ! mae nimmiyAiM parajamme / kaMcaNarayaNamayAiM jiNiMdabhuvaNAiM rammAI / / 71 / / veruliyaphalihavidumamayAu paDimAu tesu ThaviyAo / ArAhiyA ya guruNo tigaraNasuddhIi aNavarayaM / / 72 / / dinaM ca mahAdANaM sIla parisIliyaM tavo cinnaM / bhAveNa titthajattAu taha ya titthesu vihiyAu / / 73 / / vayaNAmayaM ca [pIyaM] paramagurUNaM sayA sayanheNaM / taM natthi jaM na vihiyaM pAeNa mae sukayaThANaM / / 74 / / nAha ! niyadukkayaMpi hu sAhasu corikkamAiyaM kiMpi / na hu egadasAi jao taijajammu tti so bhaNai / / 75 / / kiha sAhuvaggasaMsaggasAliNo maha ghaDija duariyaM / kiM vA dukkayakammA uviMti naNu saggabhUmIsu / / 76 / / iya tammi vaiyare sAhiyaMmi abhaeNa bhaNai naranAho / mubau coro vi imo sakko ko laMghiuM nIiM / / 77 / / evaM niveNa mukko ciMtai cittaMmi tayaNu rohiNio / dhiddhI aNajatAeNa vaMcio kiciraM kAlaM / / 78 / / jai na mae taM vayaNaM vaijja maha katragoyare guruNo / tA aja vivihamArehiM mArio kiM na hujAhaM / / 79 / / maha bhAvavirahiyassa vi jAyaM saMjIvaNaM va taM vayaNaM / ceyannasunnayassa vi rasAyaNaM Aurassa jahA / / 8 / / dhiddhI maha vi viyAro jayaguruNo vayaNamavagaNeUNa / corassa tassa vayaNaMmi pazcao jaM kao evaM / / 81 / / ivAi viciMtaMto patto jayabaMdhavassa payamUle / paNamittu bhAvasAraM evaM vitraviumAraddho / / 2 / / tuha nikkAraNakAruNiya ! jayai joyaNapasappiNI vANI / ugghADaMtI daDhamohajaDDajaDiyANi savaNANi / / 83 / / dhannANa kanakuhare akhaliyapasaraM pasappae esA / hI hI mae ahantreNa ThaiyakatreNa parihariyA / / 84 / / nijjIvA jIvassa vipaDibhaggA bhaggavassa niyapannA / jIi puro sA vi mae viyalaviyA jaM abhayabuddhI / / 85 / / appaDihayappayAvo vi caMDadaMDovi seNiyanarindo / paJcAvio mae jaM taM tuha vayaNassa mAhappaM / / 8 / / tA jaha maraNAu ahaM jayavacchala ! pAlio tae ajja / taha ceva bhavAvaDanivaDiraM pimaM rakkha ittAhe / / 87 / / 2010_02 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale cilAtIputrakathAnakam / / iya vitratto karuNAmahanavo takkareNa teNa tayA / sirivIrajiNo bhayavaM dayAi se kahai jaidhammaM / / 88 / / vitravai puNo eso bhayavaM ! kimahaMimassa dhammasa / juggo na vatti sAhasu bhaNai jiNo bhadda ! juggo'si / / 89 / / jai evaM ginhissaM pavvajaM sAmi ! tumha payamUle / atthi paraM vattavvaM maha kiMcI seNiyaniveNa / / 10 / / jaMpai nivo payaMpasu nIsaMkaM bhaNai to imo deva ! / nisuo tumae coro jo rohiNio sa esa ahaM / / 11 / / musiyaM sayalaM pi puraM tujjha mae takkarassa avarassa / saMkA vi na kAyavvA tA pesaha niyapahANanaraM / / 12 / / daMsemi jeNa luttaM puvvaviluttaM tao aNunAo / tubbhehiM sAmimUle karemi niravajapavvajaM / / 13 / / to'NutrAo ranA abhao kougaparehiM porehiM / aNugammato patto rohiNiyAhiTThiyaM ThANaM / / 14 / / tatto susANavaNagiri - niuMjapamuhesu visamadesesu / khittAiM nihANAI daMsai so'bhayakumArassa / / 15 / / abhao vi nAyarANaM jaM jassa samappae sa taM tassa / ko tArisANa lobho pararamaNIsu va paradhaNesu / / 95 / / rohiNio vi hu niyamANusANa kahiUNa vatthuparamatthaM / saMbohiUNa to te samAgao sAmipayamUle / / 97 / / aha seNieNa kIraMta - sayalanikkhamaNasamayakAyavyo / pavvaio sa mahappA payamUle bhuvaNanAhassa / / 18 / / Arabbha cautthAu chammAsaM jAva tivvatavacaraNaM / dukkammamammanimmUlaNAya so kuNai egamaNo / / 19 / / ArAhiUNa samae duhA vi saMlehaNaM sa muNisIho / maraNArAhaNajutto patto tiyasAlayaM vimalaM / / 100 / / ekena vAkyena jinoditena, vinA'pi bhAvaM zrutisaGgatena / avApaditthaM nanu rohiNeyaH, saMpattimApattimapAsya dUram / / 101 / / udAhRtaM rauhiNeyodAharaNam / adhunA cilAtIputrA''khyAnamAkhyAyate - / jinavacanazravaNaphale cilAtIputrakathAnakam / / kamalAvilAsajuTuM dhammeNa naeNa taha ya paripuDhe / atthittha khiipaiTuM nAmeNa puraM guNagariSTuM / / 1 / / tatthAsi jannadevu tti mAhaNo mAhaNociyAcAro / jassa maNe duvvAro vilasai vijAahaMkAro / / 2 / / payaII pacaNIo eso jiNasAsaNassa mUDhappA / gurudevadhammaniMdA - parAyaNo gamai diyahAI / / 3 / / nisuNaMti sayA muNiNo niMdaM khisaM ca tassa vayaNAo / annANu tti uvikkhaMti khaMtiguNakaNayakasavaTTA / / 4 / / vArijaMto vi gurUhiM annayA tattha khuDDago ego / samuvaDio vivAe teNa samaM paJcaNIeNa / / 5 / / jAyA tattha painnA hArai jo ittha vayaNaraNaraMge / so tassa hoi sIso rAyAeso imo tattha / / 6 / / tatto ya sahAnAhe sabbhesu ya vAyamaMDavaThiesu / vAipaDivAiNo te kayapakkhapariggahA do vi / / 7 / / laggA uggAheuM akhaliyalaliyAi divvavANIe / dIsaMtA viusehiM vimhayavipphullanayaNehiM / / 8 / / 2010_02 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale cilAtIputrakathAnakam / / 171 chalajAiniggahehiM niggahio tayaNu jannadevadio / so vAyaladdhiduddharisa - buddhiNA teNa khulleNa / / 9 / / lajjAvilijamANobalAvipavvAviodiotaiyA |jiykaasinnaasmunninnaajinnpvynnpnycnniiutti / / 10 / / to gahiyadavvaliMgo sAsaNadevIi jannadevadio / saMbohio kameNaM paDivanno bhAvacArittaM / / 11 / / pAlei egacitto suttatthe paDhai kuNai tivvatavaM / taNuvatthavisayamalagoyaraM tu uvvahai vicikicchaM / / 12 / / sannAiNo vi kamaso uvasaMtA tassa desaNAIhiM / kiM sumaNasaMgameNaM na vahaMti tilA vi sorabbhaM / / 13 / / nIrAge vi hu rAgaM na jatradevaMmi paNaiNI muyai / visaehi velavijaMti muNiyatattA vi kimu anne / / 14 / / hou imo vasavattI mama tti pAraNagadivasapattassa / sA dei tassa vasiyaraNakammaNaM pimmasammUDhA / / 15 / / to teNa 'valakkheyara - pakkheNa va khIyamANataNulaTThI / caMdu vva jannadevo sa devabhUyaM samaNupatto / / 16 / / aha teNa virAgeNaM virattacittA imassa pattI vi / paDivanA pavvajaM niravajaM pAlae nijhaM / / 17 / / paivasaNapAkmesA apaDikkamiUNa sugurupayamUle / kAleNaM kAlagayA uvavanA devalogammi / / 18 / / itto ya magahavisae rAyagihe puravarammi dhaNanilao / siTTI nAmeNa dhaNo bhaddA se bhAriyA asthi / / 19 / / dAsI ya tassa gehe cilAiyA nAma tIi gabbhaMmi / so jannadevajIvo caviUNaM devalogAo / / 20 / / vicigicchAdoseNaM nIyakule dArao samuppanno / bhannai cilAiputtu tti jaNaNinAmeNa savvattha / / 21 / / kAleNa jannadevassa puvabhavabhAriyAi jIvo vi / paMcasuyANaM uvariM taNayA siTThissa saMjAyA / / 22 / / kayasusumAbhihANA vaDDai sA dhaNamaNorahehiM samaM / vihio cilAiutto bAlaggAho sa tIi tao / / 23 / / so uNa sahAvacavalo kalahai saha nAyarANa DiMbhehiM / siTThI ya uvAlaMbhaM lahai sayA tassa doseNa / / 24 / / aha dIhadaMsiNA so dhaNeNa nivvAsio niyagharAo / duvitto taNao vi hu dhADijai kimuya dAsero / / 25 / / patto ya pariyaDato sIhaguhaM nAma corapalliM so / saMghaDio ya nisaMso nisaMsacariehiM corehiM / / 26 / / kAlakkameNa patte samavattipuraM purANapallIse / su chiya payammi Thavio tayatthamiva nimmio vihiNA / / 27 / / itto ya suMsumA vi hu mayaraddhayarAyarAyahANiM va / suvibhattasayalagattA pattA navajuvvaNAraMbhaM / / 28 / / aha annayA cilAI - taNa niyatakkare payaMpei / vaJcAmo rAyagihaM pavisAmo tattha dhaNagehaM / / 29 / / tumhANa dhaNassa dhaNaM taNayA puNa susumA mahaM hohI / iya te kayasaMkeyA dukkA dhaNamaMdire rattiM / / 30 / / osoyaNIi sayalaM pi gharajaNaM nimmiUNa niziTuM / to luTiuM payaTTA dhaNassa te sArabhaMDAraM / / 31 / / UsariUNa dhaNo vihu paMcahiM taNaehiM saha Thio bAhiM / kiM kuNau purisayAro paDikUle hayakayaMtammi / / 32 / / gahiUNa dhaNaM teNA cilAItaNao vi suMsumAkanaM / turiyaturiyaM palANA te niyapalliM pavaNajavaNA / / 33 / / 2. dvijaH / 3. valakkheyarapakkha - valakkha-zuklapakSa, valakkheyara-kRSNapakSa iti bhASAyAm / 2010_02 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 hitopadezaH / gAthA-148 - jinavacanazravaNaphale cilAtIputrakathAnakam / / aha daMDavAsiyanare bhaNai dhaNo eha vazcimo piTuM / coraviluttaM vittaM tumhANa niyattaha suyaM me / / 34 / / tatto dhaNalobheNaM laggA te takkarANa aNumaggaM / paMcahiM suehiM sahio dhaNo vi tUNIradhaNuhattho / / 35 / / ittha gayA ittha ThiyA iha bhuttA AsiyA ihaM corA / iya payavisAraehiM ghippaMtA te gayA savihaM / / 36 / / davaNa suhaDasatthaM uvaTThiyaM piTThao aimahatthaM / pANabhaeNa palANA muttUNa dhaNANi te teNA / / 37 / / saha suMsumAi calio cilAitaNao vi aggao jAva / tAva ya gahiUNadhaNaM ArakkhanarApaDiniyattA / / 38 / / jAva na muMcai piDhei siTThI taNayAsiNehao sasuo / tA caliuM asamatthA sA teNAroviyA khaMdhe / / 39 / / maMdapayaM vajhaMto bhAravaMto cillAiputto to / diTTho sasueNa dhaNeNa dhAvamANeNa aNumaggaM / / 4 / / jaha maha na imA mA hou taha imesi pi iya vicitaMto / kamalaM va kaMThanAlAu luNai so suMsumAsIsaM / / 41 / / jaha nihao puvvabhave imIi neheNa jatradevo so / taha ihabhavaMmi teNa vi nihayA esA'NurAgeNa / / 4 / / vaggirakhaggo dAhiNakareNa vAmeNa dhariyasirakamalo / so jamanayaradvArassa khittavAlu bva sahai tayA // 43 / / siTThI vi taM kabaMdha daTuM taNayAi niTTharaM niyayaM / sIsaM vacchaM puDheM kuTuMto ruyai suyasahio / / 44 / / vilavai puNovimucchai puNovitaNayAi niyai aNgaaii| soyamahAgahagahio kiM kiMnadhaNotayA kuNai / / 45 / / aha niSphalappayAso taNayAnihaNeNa paDiniyattaMto / paDio mahADavIe siTThI pattaM ca majjhanhaM / / 46 / / bAhiM sameNa suDhio aMto soeNa sallio taiyA / iya ciMtiuM pavatto niyayaviveociyaM eso / / 47 / / picchaha maha asuhANaM kammANa vivAgamAgayaM sahasA / jaM savvassaM musiyaM gehAo takkaragaNeNa / / 4 / / pANehiMto ahiyA nihayA taNayA ya teNa pAveNa / maraNAvatthaM patto puttehiM samaM ahaM pi hahA / / 49 / / mUDhA niyamAhappaM kappaMti kayAi kajasiddhIe / tasseva asiddhIe niMdaMti niratyayaM ca paraM / / 50 / / jamhA suhakammehiM sijhaMti samIhiyAI sayalAI / vihaDaMti ya asuhehiM tA kesa paresi guNadosA / / 51 / / tamhA na ittha doso dassUNaM na ya cilAiputtassa / na hu daMDavAsiyANaM doso maha ceva kammANaM / / 52 / / evaM ca Thie taM kiMpi sucariyaM ahamao varaM kAhaM / jeNeriso na nivaDai puNo vi maha duddasAvatto / / 53 / / iya ciMtaMto patto rAyagihe tayaNu susamAi imo / kAUNaM mayakiche ThaviuM nIIi sakuDuMbaM / / 54 / / veraggeNaM teNeva caramatitthaMkarassa payamUle / pavvaio dhaNasiTThI cariyacaritto divaM patto / / 55 / / itto cilAiputto rAgeNaM susumAi muhakamalaM / puNaruttaM pikkhaMto saMpatto dakkhiNAhuttaM / / 56 / / duhatattasattasaraNaM pasamAmayapUrapUriyaM purao / pikkhai ussaggaThiyaM ghaNaM va cAraNamuNiM egaM / / 57 / / taM tassa pasamabhAvaM ruddattaM attaNo ya ciMtaMto / niyaduzcarieNa maNaM vilINahiyao muNiM bhaNai / / 58 / / saMkheveNaM dhamma maha sAhasu anahA tuha vi sIsaM / eeNa kivANeNaM evaM piva lahu luNissAmi / / 59 / / nANeNa ya muNai muNI nihittameyaMmi bohitarubIyaM / mukkhaphaleNaM phalihI acireNa vi to tayaM bhaNai / / 60 / / 2010_02 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH |gaathaa-148, 149 - jinavacanazravaNaphale cilAtIputrakathAnakam / / jinAgamasyalekhanaM kartavyam / / 173 uvasamaviveyasaMvaramittiyamiha muNasu dhammasavvassaM / iya pabhaNaMto gayaNe uppaio cAraNamuNiMdo // 6 // tatto cilAiputto payattayaM maMtapayasamaM eyaM / puNaruttaM sumaraMto iya vImaMseumAraddho / / 62 / / kohAINa kasAyANa niggahe uvasamo imo hoi / so kattha majjha duddama-kasAyadamiyassa aNavarayaM / / 63 / / tamhA kayAvarAhe vi pANinivahe vimukkakovo haM / iya majjha hou egaM uvasamarUvaM payaM paDhamaM / / 64 / / dhaNadhanAisu mucchAviccheo bhatrae kira vivego / so vi huna majjha naDiyassa viviharUvAbhilAsehiM / / 65 / / inhi na me dhaNamannaM khaggaM taha susumAsiraM muttuM / tamhA imesi cAeNa hou maha naNu vivego vi / / 66 / / paMcanhamiMdiyANaM maNaso ya nie nie jamiha visae / aNavArio payAro asaMvaro tAva kira eso||67|| tA karaNaniggaheNaM maNaso egaggayAi taha inhiM / maha bhAvasaMvaro vi hu naNu hou muNiMdaniddiTTho / / 68 / / iya ciMtiUNa savvaM kAUNa ya taM tahA mahAsatto / kAussagge sa Thio diTThamuNiMdANusAreNa / 69 / / jhANaTThiyassa tatto muNissa jaM tassa tattha saMjAyaM / iya pubasUribhaNiyA'-NusArao taM nisAmeha / / 70 / / jo tihiM paehiM dhammaM samabhigao saMjamaM samArUDho / uvasamaviveyasaMvara' cilAiputtaM namasAmi / / 71 / / ahisariyA pAehiM soNiyagaMdheNa jassa kIDIo / khAyaMti uttamaMgaM taM dukkarakArayaM vaMde / / 72 / / dhIro cilAiputto muyaMgalIyAhiM cAlaNi vva kao / jo tahavi khajamANo paDivanno uttamaM aTuM / / 73 / / aDDAijjehiM rAiMdiehiM pattaM cilAiputteNa / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM / / 74 / / itthaM cilAtItanayo vidhAya, dharmasya lokasya tathA viruddham / vAkyaikadezena jinAgamasya, suzIlitena tridivaM prapede / / 75 / / 148 / / evaM sati yad vidheyaM tadAha - tamhA sai sAmatthe vitthArai putthaehiM jiNasamayaM / vAyAvei ya vihiNA mehAguNasaMgayamuNIhiM / / 149 / / tasmAt rauhiNeyacilAtIputrAdidRSTAntAvaSTambhena jinamatAnugatapadamAtrasyApyevaM prabhAvAtizayamavagamya sAmarthya vittAdipuSkalatve sati vidyamAne suzramaNopAsakaH samastamapyaGgapraviSTAGgabAhyAdirUpaM zrIjinendrasamayaM pustakaivistArayati / kimuktaM bhavati - navInapustakAnAmAlekhanena, vikrIyamANAnAM saGgrahaNena, ubhayeSAmapi pratipAlanenetyarthaH / yadAha - lekhayanti narA dhanyA ye jinAgamapustakam / te sarvavAGmayaM jJAtvA siddhiM yAnti na saMzayaH / / 1 / / [yogazAstra pra. 3/119 vRttau] 4. prAkRtatvAd vibhaktipratyayalopaH / 2010_02 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 150, 151- samyak zrutasya svarUpam / / asAmarthya tu dazavaikAlikAdisUtramAtralekhanenApi pustakakSetramArAdhayati / tathA vAcayati caturvidhazrIzramaNasaGghasya mIlanena tAn jinAgamAn tadanusArINyaparANyapi tIrthakRdgaNabhRnmaharSicaritaprabhRtIni vyAkhyAnayati / kathaM ? vidhinA pustakapUjopacArasaGghasammAnamahotsavapurassaramityarthaH / kebhyo ? medhAguNasaMgati (ta) munibhyaH mahArthAvadhAraNakSamaprajJAguNazAlibhyo gurubhyastacchiSyAdibhyazca gurvAyattatvAdAgamAnuyogasyeti / / 149 / / 174 nanUcita eva svasamayalekhanena suzrAvakANAM jinapravacanavistAraH / atha parasamayAnugatamapi kimapyamISAM saMgrahItumucitaM na vetyAzaGkyAha sasamayaparasamayaviU te vi tayatthAvabhAsaNasamatthA / paratitthINaM pi tao pamANasatthANi niuNANi / / 150 / / vAgaraNachaMdalaMkAra - kavvanADayakahAi lehei / jaM savvaM sammasuyaM sammaddiTThIhiM parigahiyaM / / 151 / / kila medhAguNasaGgatebhyo munibhyaH samayazAstrANi vyAkhyAnayatItyuktam, te ca teSAM mahArthAnAmarthAvabhAsanasamarthAH kathaM syuH ? ityAha svasamayaparasamayavedinaH / aparizIlite hi parasamaye nAnAnayAnusaraNena keSAJcit kriyAvAdinAmanyeSAmakriyAvAdinAmapareSAmajJAnavAdinAM taditarANAM ca vainayikAnAmevaM triSaSTyadhikatrizatIsaMkhyAnAM pAkhaNDinAM nijanijanayavyavasthApanAya praznottaraparANAM viSayavibhAgamajAnAnAH kathaM te svasamayArthavyavasthApane paTavo bhaveyurataH paratIrthikAnAmapi tadupayogIni nipuNAni mahArthAni pramANazAstrANi nyAyadharmottarakamalazIlaprabhRtIni, tathA vyAkaraNAni pANinizAkaTAyanapramukhAni chandAMsi piGgalajayadevAdIni, alaGkArAn sarasvatIkaNThAbharaNaprabhRtIn tathA kAvyAni kAlidAsatrayIzizupAlavadhakirAtArjunIyAdIni, nATakAni zAkuntalavIracaritAdIni kathAH kAdambarIvAsavadattAdyAH, AdizabdAdanyadapi gurujanopayogiparasamayAnugatamapi suzrAddho lekhayati / nanvamISAM paratIrthigranthAnAM saGgrahaNena na kazciddoSAzleSa ityAzaGkyAha- yad yasmAt samyagdRSTibhirjinapravacanavizAradaiH parigRhItamaGgIkRtaM sarvaM parasamayAdyapi samyak zrutatvena pariNamati / sarvanayamayatvAjjina . gAthA - 149 1. tulA - likhitAnAM ca pustakAnAM saMvignagItArthebhyo bahumAnapUrvakaM dAnam, vyAkhyAyamAnAnAM ca pratidinaM pUjApUrvakaM zravaNaM ceti / * yo. zA. 3, pra. 119 vRttau / / 2010_02 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-152, 153, 154 - jainAgamalekhanasya phalam / / SaSThaM jinamandirakSetram / / 175 matasyeti / / 150 / / 151 / / na ca jainAgamalekhanaM kevalaM lekhayitustanmAtrasyaiva puNyasya nibandhanaM yAvaduttarottarasyApIti nidarzayannAha - je kei jappavattiya - putthayagaMthatthasavaNao jIvA / pAvAI pariharaMtI sa hoi tapputraphalabhAgI / / 152 / / ye kecana laghukarmANaH prANino yatpravartitapustakagranthArthazravaNataH pApAni prANivadhAnRtabhASaNaparadhanApahAramadyamAMsamaithunAsevanAdIni dezataH sarvato vA pariharanti / sa pustakapravartakastatparihArapuNyaphalavibhAgabhAjanaM sampanIpadyata ityaho jinamatasyA'tizaya iti / / 152 / / bhaNiyaM 'susAvagociya-miya putthayakhittamaha samAseNaM / jiNamaMdirakhittaM pi hu suyANusAreNa sAhemi / / 153 / / bhaNitaM vyAkhyAtaM suzrAvakocitaM suzramaNopAsakasamucitamiti pUrvoktaprakAreNa vittabIjopayogipustakAkhyaM paJcamaM kSetram |athaanntrN samAsena saMkSepeNa jinamandirakSetramapi SaSThaM zrutAnusAreNa samayanItyA kathayAmi / / 153 / / sammattadharo saDDo savisesaM bohisohaNasayaNho / kArei jiNAyayaNaM nIiviDhatteNa vitteNaM / / 154 / / evaMvidhaH zrAddho jinAyatanaM kArayati / kiMviziSTaH? puraiva samyaktvadhArI, vinA hi samyaktvaM na hi jinapravacanaprabhAvanAGgabhUteSu jinabhavananirmANAdiSu pravRttisambhavaH / punaH kiMviziSTaH? tasyA eva bodheH zodhane nairmalyotpAdane savizeSaM sutarAM satRSNaH sAbhilASaH / bhavatyeva hi jinAyatanabimbAdinirmANa sampratirAjAderiva nairmalyaM darzanasya / kaiH? vittairdravyaiH 'kimbhUtaiH? nItyupArjitaiH svAmimitradrohavizvastavaJcanacauryadurodarAdiparihAreNa svakulocitavRttyA nyAyopAttaiH, ___ gAthA-153 1. (0miya) sampAdakaH / saMvegI-pATaNa-mUlagAthAyAH pratamadhye susAvagociyaniyaputthayakhittam pATho vartate, kintu vRttimadhye suzrAvakocitaM iti pustakAkhyaM paJcamaM kSetram tadanusAreNa 'susAvagociyamiya, putthayakhittam pAThaH samucito jJAyate / ' gAthA-154 1. nyAyAjitavittezo matimAn sphItAzayaH sadAcAraH / gurvAdimato jinabhavanakAraNasyAdhikArIti / / - So. pr.6/2|| 2010_02 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 hitopadezaH / gAthA-155, 156 - jinAyatananirmANe adhikAryanadhikAriNoH varNanam / / anyAyopAttaM hi puSkalamapi vittaM sukSetreSu ghuNakSatamiva bIjaM na viziSTaphalAyeta ato nItyarjitairityuktam / / 154 / / nanu kimarthaM zrAddhaH kArayatItyuktam ucyate - ahigArI jaM eso doso puNa aNahigAriNo niyamA / ANAbhaMgAIo duraMtabhavabhamaNaperanto / / 155 / / yad yasmAdeSa tatra jinAyatananirmANAdau adhikArI bhagavadbhirjinarAjainiyukta: sAvadhayogeSu hi viratAviratarUpatvAt zramaNopAsakasya, sarvaviratatvenAnadhikAriNaH punaryateH pratyuta tannirmANe doSa eva / kaH? ityAha - AjJAbhaGgAdiH AdAveva tAvadarhadAjJAbhaGgaH / kathaM? dravyastavarUpatvAjjinabhavanAdividhAnasya, sAdhUnAM bhAvastava eva bhagavadbhiranujJAta iti, tasmAccAnavasthA, tasyAzca mithyAtvam, mithyAtvAJca saMyamavirAdhaneti doSastomaH samudeti, sa ca durantabhavabhramaNaparyavasAna iti kRtaM jinAjJAbhaGgena / / 155 / / atrAha paraH - naNu jiNabhavaNANamihaM mahayAraMbheNa hoi nimmANaM / AraMbhe kaha Nu dayA? jiNadhammo puNa dayAmUlo / / 156 / / nanviti prazne / yadyapi viratAviratasya zramaNopAsakasya nAstyevaikAntataH sAvadyayoganiyamastathApyastyeva mahArambhebhyo nivarttanam / jinabhavanAnAM ca nirmANaM kSitikhananadalapATakAnayanagarttApUraNeSTakAcayanajalaplAvanavanaspatitrasakAyavirAdhanArUpeNa mahArambheNa bhavati, Arambhe ca pUrvoditAnAM pRthivyAdInAM nirdayanirdalanena, nu iti vitarke, kathaM dayA ? dayayaiva kiM prayojanamiti cet, tanna yato jinadharmasya dayaiva mUlanibandhanam, paramakAruNikatvAt tadupadeSTraNAmiti gAthA-155 1. ahigAriNA imaM khalu kAreyavvaM vivaJjae doso / ANAbhaMgAu ciya dhammo ANAi paDibaddho / / - darza. zu. gA. 18 / / "chajjIvakAyasaMjamo davvatthae so virujjhae kasiNo / to kasiNasaMjamaviU pupphAIyaM na icchanti / / 1 / / akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto / saMsArepayaNukaraNo davvatthae kUvadiTuMto / / tathA dravyastavarUpatvAt pUjAyAH tasya ca bhAvastavahetutvAtpradhAnatvAJca yatInAM na dravyastave'dhikAraH / / - aSTa. pra. 2/5 vRttau / / 2010_02 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-157, 158 - jinabhavananirmANe gurulAghavaprekSA / / 177 / / 156 / / AcAryaH prAha - sacaM hoi vimaddo puDhavAINaM dhuvo samAraMbhe / .. kiMtu buhA gurulAbhe kajje sajaMti jaM bhaNiyaM / / 157 / / haMho ! para ! satyaM yathArthamevaitat bhavadvacanam, yad dayAmUlo jinadharmaH, ata evotsarganyAyena svayaMsiddhopalakASThAdidalasya grahaNena sUtradhArabhRtakAnatisandhAnena bhRtakAnAmadhikamUlyavitaraNena SaTjIvanikAyayatanApUrvakaM jinabhavanAnAM nirmANamucitam / asambhave tu niravadyadalAderitarathApi nirmimIte, tathA sati pRthivyAdInAM dhruvo nizcito vimaIH sambhavatyeva, kintu evaM satyapi budhA gurulAghavaprekSAvanto vidvAMsaH kArye karttavye saMsajyante / kimbhUte? gurulAbhe, sAmarthyAdalpavyaye ca / kathamidamavasIyate iti cet, tadAha - 'jaM bhaNiyaM' yad yasmAd bhaNitamAgame'pi / / 157 / / tadeva darzayati - kuNai vayaM dhaNaheuM dhaNassa vaNio vi AgamaM nAuM / / iya saMjamassa vi vao tassevaTThA na dosAya / / 158 / / [ ] AsatAM tAvaditare sattvasArAH kSatriyAdayaH, yAvat vaNigapi jAtisvabhAvAdalpasattvo naigamo'pi dhanasya bahukkezAyAsopArjitasya vittasya vyayaM karoti / kiM kRtvA? jJAtvA'vabudhya / kiM tat? AgamaM zatasahasraguNitaM lAbham / kasya? tasyaiva dhanasya / ata eva kiMviziSTaM vyayaM? dhanahetuM dhanasya kAraNam / dravyakSetrakAlAdisamyagvibhAvanena, kadApi vyayo'pi kriyamANo lAbharUpeNa pariNamati / dRSTAntamuktvA dArTAntikena yojayati / evamamunaiva prakAreNa kasminnapi deze kAle vA gurulaghubhAvavibhAvanenotsargApavAdaviduraiH saMyamasyApi vyayastasyaiva vivRddhaye kriyamANo na doSAya pratyuta guNAya / evamasminnapi jinabhavanAdiprArambhe yadyapi dezaviratAnAmArambhopamardAdijanitaH kiyAnapi pApamalalepaH saMkrAmati, tathApi jinabhavananiSpattAvuttaragAthAvakSyamANairduSkarmanirjarAhetubhirabhibhUyata evArambhasambhRtamenaH / / 158 / / gAthA-157 1. tulA - kAraNavidhAnametacchuddhA bhUmirdalaM ca dArvAdi / bhRtakAnatisaMdhAnaM svAzayavRddhiH samAsena / / 3 / / - So. pra. 6/3 / / jiNabhavaNakAraNavihI suddhA bhUmidalaM ca kaThThAI / / bhiyagANaisaMdhANaM sAsayavuDDI ya jayaNA ya / / - darza. zu. gA. 17 / / 2010_02 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 hitopadezaH / gAthA-159, 160, 161 - jinAyatananirmANe guNAH / / karmanirjarAhetUneva darzayati - saMtammi jiNAyayaNe vaMdaNavaDiyA muNINa dhammakahA / bhaddagabohI sammattasuddhi viraIdugAiguNA / / 159 / / 'sati hi jinAyatane ete guNA yathAsambhavaM sambhavanti, tadyathA - munInAmanagArANAM vandanavRttiH vihAraprasaGgasaGgatA hi sAdhavo vijJAya nagaragrAmAdiSu jinAyatanaM prAyo vandanArthamupanamanti, upanatAzca zrAddhAnAM zraddhAlutAmavadhArya dharmakathAyAM pravarttante, tadAkarNane ca svasvakarmakSayopazamAnumAnena kecit prANino bhadrakA bhavanti, apareSAM bodhilAbhaH, keSAJcit pUrvopAttasyaiva samyaktvasya zaGkAdidoSakaluSitasya vizuddhistadanyeSAM dezaviratisarvaviratilakSaNaM viratidvikamAdizabdAt saMzayocchedajAtismaraNAdyA guNAH saMpadyante, anena ca viziSTaguNagauravavibhAgena gRhyanta eva vidhicaityavidhAyinaH / / 159 / / kiJca - ikkassa vi tAva jiyassa bhavaduhAo vimoyaNaM dhammo / kiM puNa tattiyamittANa bhavvajIvANa jaM bhaNiyaM / / 160 / / ekasyApi tAvajIvasya saMsRtiklezebhyo vimocanaM mahate dharmAya / kiM punastAvanmAtrANAM pUrvoditAnAM bhadrakAdInAM bhavyajIvAnAmiti / / 160 / / yad yasmAd bhaNitametadeva zrIdharmadAsAcAryeNa - sayalaMmi vi jiyaloe teNa ihaM ghosio amAdhAo / ikkaM pi jo duhattaM sattaM bohei jiNavayaNe / / 161 / / [upadezamAlA gA. 268] ihAsmin jagati sakale'pi jIvaloke tena sukRtinA ghoSita udghoSita: 'amAghAo' gAthA-159 1. tulA - picchissaM ittha ahaM vaMdaNaganimittamAgae sAhU / kayapugne bhagavaMte guNarayaNanihI mahAsatte / / 1 / / paDibujhisaMti ihaM daTTaNa jiNiMdabiMbamakalaMkaM / anne vi bhavvasattA kAhiMti tao varaM dhammaM / / 2 / / tA eyaM me vittaM jamitthamuvaogamei aNavarayaM / iya ciMtAparivaDiyA sAsayavuDDI ya mukkhaphalA / / 3 / / - paJca va. 1126, 1127, 1128 / paJcA. 7 gA. 26-27-28 / / gAthA-161 1. tulA - sakale'pi samaste'pi jIvaloke tena mahAtmanA iha ghoSito vAkpaTahena amAghAto 2010_02 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadeza: / gAthA - 162, 163 - jinAyatananirmANe guNAH / / jinagRhANAM jIrNoddharaNaM kartavyam / / 179 amAripaTahaH / yaH kiM ? yaH ekamapi bhavaduHkhArttaM sattvaM jinavacane jinavacanopadezamantreNa mohoragaviSamUrcchitaM bodhayati jAgarayati, upadiSTajinavacanA hi bhAvibhadrAH prANinaH kiyatAmasumatAM rakSArthaM nodyacchanti / / 161 / / punaH prakRte yojayati tA bhAvuvayArakaraM siribharahAIhiM sayamihAinnaM / vihiNA kAravaNaM ceiyANaM sivakAraNaM biMti / / 162 / / - tat tasmAd vidhinA samayasamucitena caityAnAmarhadAyatanAnAM kAraNaM nirmApaNaM zivakAraNaM paramparayA mokSahetukaM vadanti pUrvamunaya iti zeSaH / yataH pUrvoditanyAyena viratyAdilAbhahetutayA bhAvopakArakaraM / tathA zrIbharatacakravarttiprabhRtibhiH pramANapuruSaiH svayamAcIrNam / zrUyate hi kilAvasarpiNIprathamapArthivasya prathamatIrthAdhipateH prathamanandanena cakravarttinA bharatabhUbhujA zrImadaSTApadagirivaropariSTAt kAritamekayojanAyAmaM trigavyUtocchrAyaM anekamaNinirmANaM caturgopuropazobhitaM pratidvArottambhitaratnatoraNavinissaratprabhApaTalajaTAlitasakaladikcakravAlaM vimalamaNisAlabhaJjikAjanitApsarogaNAvataraNabhramaM mastakanyastazastatapanIyakalasazreNizobhitaM uparipreGkholadamalavaijayantIrAjivirAjitam nijanijavarNapramANepetAbhirvicitraratnasughaTitattadaGgAvayavAbhiH pratyaGgasaGgatamahArghyamaNibhUSaNaprabhodbhAsitAbhiH aSTaprAtihAryavaibhavajanitacittacamatkArAbhiH puro vinyastamaNimayadarpaNAdyaSTASTamaGgalAbhiH svarNamaNImayasakalapUjopakaraNapaTalAzUnyaparisarAbhiH zrIRSabhasvAmiprabhRticaturviMzatijinarAjapratimAbhirantaradhiSThitaM sarvasvamiva samagrasvargavimAnasampadAm, rahasyamiva bhavanAdhipabhavanavibhUtInAm, praticchanda iva mandaranandIzvarAdizAzvatArhaccaityAnAm, anyataradiva vijayavaijayantAdivimAnAnAm, siMhaniSadyAsaMsthAnasaMsthitaM caturviMzatijinAyatanamiti / tadevamevamprakArairmahAtmabhirnarazArdUlaiH svayaM karaNena anyeSAmapi karttavyatayopadarzitamarhaccaityAnAM vidhinA vidhAnaM kathaM na muktaye saMpadyeta ? / / 162 / / evaM ca navInajinAyatananirmANaviSayakSetramabhihitam / sAmprataM jIrNoddhAramadhikRtyAha - uddharaNaM puNa jitrANa jiNaharANaM visesao hoi / ihaparaloyasuhayaraM jaha vagguraseTThiNo tassa / / 163 / / amArirityarthaH / ekamapi kiM punarbahUn, yo duHkhArttaM sattvaM jIvaM bodhayati jinavacane bhagavadvacoviSaya iti, sa hi buddhaH san sarvavirato mokSaMgato vA yAvajjIvaM sakalakAlaM vA sarvajantUn rakSatIti bhAvanA / / upa. mA. heyo. vR. gA. 268 vRttau / / 2010_02 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 hitopadezaH / gAthA-163 - jIrNoddharaNaviSaye vaggurazreSThikathAnakam / / jIrNazIrNAnAM kAlaparyAyeNa parizaTitapatitAnAM punarjinagRhANAmuddharaNaM punarnavIkaraNaM vizeSataH savizeSamihA'mutra ca sukhasarvasvasaMpradAnapravaNamupapadyate / kathamidamiti cet, tadAha - yatheti dRSTAntopanyAse yathA tasya kathAnakoktasya vagguranAmnaH zreSThino jIrNoddharaNamubhayalokasukhAvahamajAyata sampradAyagamyazcAyamarthaH, sa cAyaM - // jIrNoddharaNaviSaye vaggurazreSThikathAnakam / / atthittha nayavisAlaM koDIsaragharaphuraMtajhayamAlaM / gayaNaggalaggasAlaM nAmeNa puraM purimatAlam / / 1 / / tatthAsi sayalasatthattha - satthaparamatthavittharavihannU / nayapaDihayapaDisattU rAyA nAmeNa jiyasattU / / 2 / / pasaraMtacAgabhogo savivego payaibhaddago tattha / nAyarajaNesu nayariddhivaggiro vagguro seTThI / / 3 / / paNaIyaNaakkhuddA bhaddA nAmeNa tassa varabhajjA / gurudevadhammapaIsayaNa-samuciyAyaraNa sai sajjA / / 4 / / so pubajammanimmiya - sucariyasaMbhArapUrasaMghaDie / saha tIi viulabhoe bhujaMto gamai diyahAI / / 5 / / saphalA se vavasAyA pasAyasamuho sayA vi naranAho / aNukUlo nayarajaNo tahavihu paDikUlakammavasA / / 6 / / aNurUvapaNaiNIsaMgao vi navajubbaNo vi suhio vi / vaTTai aNabhinnu chiya avaJcamuhadasaNasuhANaM / / 7 / / gaMbhIro vi hu siribhAyaNaM pi so viulasattanilao vi / vaDavAnaleNa jalahi bva tappae teNa dukkheNaM / / 8 / / saMgacchai gaNaehiM sammANai maMtavAiNo sayayaM / saMsajjai vijehiM ujutto uvayarai dhutte / / 9 / / osahivalae dhArai navaM navaM vahai maNigaNaM sIse / achei devayAo bahussue pajuvAsei / / 10 / / viyarai viulavalIo payaTTae taha ya bhUridANAiM / kiM kiM saMtANakae na ciTThae vagguro siTThI / / 11 / / bhaddA vi hu pikkhaMtI porapuraMdhIo baMdhuratarehiM / sacchaMdahasirakIlira - dharadhUlIdhUsaraMgehiM / / 12 / / pavisaMtehiM lahu bAhumUlavacchayalajANuvivaresu / mammaNapayaMpirehiM niyayAvazchehiM suhayAu / / 13 / / dUmijai hiyayammI dIhaM nIsasai muyai aMsUNi / sunaM niyai disAo vutraM vayaNaM samubahai / / 14 / / sevei osahAI ovAyai devayAu sayalAu / titthesu saha pieNaM abhinnaputtIi majei / / 15 / / ginhai abhiggahAI bhUmIe suyai sevai saIo / jaM jaM suNai jaNAo taM tamavaJcatthiNI kuNai / / 16 / / evaM te aNavarayaM agaNaMtA daviNahANiM taNupIDaM / vivihovAe payaDaMti vinaDiyA suyadurAsAe / / 17 / / aha atrayA sameo siTThI suhisayaNapaNaivaggeNa / kayasuinevatthAe bhaddAi sapariyaNAi juo / / 18 / / viulANa asaNakhAimasAimapANANa bhariya sayaDIu / sagaDamuhe ujANe saMpatto kIlaNanimittaM / / 19 / / kayabhoyaNovayArA taMbolujoiyANaNamayaMkA / mayamayakayamuhavaTTA varamallamahalladhammillA / / 20 / / niyaniyapiyAsameyA laggA jA tattha kIliuM taruNA / tA vagguro vi bhaddAsamanio niyai vaNalacchiM / / 21 / / komaladalalaliyapasUNa - sarasaphalalolaloyaNA jAva / jAyApaiNo vayaMti kijhiraMpi hu vaNuddesaM / / 22 / / 2010_02 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-163 - jIrNoddharaNaviSaye vaggurazreSThikathAnakam / / 181 tA pAsAyaM egaM siharasihAlhasiragurusilAjAlaM / parituTTabhAravaTuM bhUmigayathaMbhasaMbhAraM / / 23 / / uppaTTakuTTimatalaMviyaliyapAyAraluliyakavisIsaM |pikkhNtikaalprinnaam-visrisNthvissiriiyN / / 24 / / aha kougeNa pavisaMti jAva te tassa gabbhagihamajjhaM / tA mallinAhapaDimaM niyaMti loyaNasuhAvaDiM / / 25 / / tatto tatkAlasamullasaMta - guruharisaviyasiyacchijuyA / bhaddagabhAvattaNao pUyaMti namaMti puNaruttaM / / 26 / / muNiuM sapADiheraM sohAisaeNa taM tao paDimaM / saMghaDiyaaMjaliuDA saviNayamevaM payaMpaMti / / 27 / / jai deva ! tuha pabhAveNa kahavi amhaM suo suyA vA vi / hohI tA tuha bhavaNaM asaMsayaM uddharehAmo / / 28 / / tappabhiI AjammaM dhammaM tuha sammayaM ca kAhAmo / uttamapUyAi tuma pUissAmo taha tisaMjhaM // 29 // iya bhaNiuM bhattIe puNaruttaM paNamiUNa mallijiNaM / saha sayaNapariyaNehiM saMpattA te niyAvAsaM / / 30 // aha tahabhavvattaNao jiNasAsaNadevayANubhAveNa / pAunbhUo gabbho aNabbhavuTThi vva bhaddAe / / 31 / / tatto amaMdaANaMda-pUrapUrijamANahiyaeNa / bhaddApieNa gehe AhUyA thavaiNo sabve / / 32 / / aha tehiM samaM vinANanANakusalehiM jhatti saMpatto / sirimallinAhabhavaNaM vaNasaMDapaiTThiyaM siTThI / / 33 / / sammANiUNa bhaNiyA teNatao vissakammanimmAyA / bho ! bho ! uddharaha imaM acireNa jiNiMdapAsAyaM / / 34 / / jaM uvajujai itthaM mahagghamavi uvaladArumAIyaM / taM maha sAhaha savaM avilaMbaM jaha paNAmemi / / 35 / / aha phalihavayaravaraiMdanIlaveruliyavihumAIhiM / uttamadalehiM vihiyaM puNanavaM tehiM taM bhavaNaM / / 36 / / sammANiyadohalayA bhaddA vi hu pasavae suyaM samae / jaNanayaNANaMdakaraM candaM khIroyavelavva / / 37 / / jaM tArisariddhIe tassa pamoyassa samuciyaM jaM ca / taM puttajammavaddhAvaNammi siTThI kuNai sab / / 38 / / sirimallisAmiNA se maNoraho jaha pamANamuvaNIo / kalasapaDAyAsImaM taha teNa vi tassa pAsAo / / 39 / / aha puttajammaNamahe saMjAe mAsaparimie siTThI / saha sayalanAyarehiM samagganiyabaMdhuvaggeNa / / 40 / / bhariUNaM bhaMDIu caubiheNAvi bhakkhabhujeNa / sagaDamuhe saMpatto varNami puvvuttajuttIe / / 41 / / tattha ya sirimallijiNaM abbhuyabhUyAi paramabhattIe / nhavaNavilevaNapUyA-paNihANapurassaraM namiuM / / 42 / / aNivAriyaM ca dAUNa bhoyaNaM goraveNa savvesiM / taMbolavatthasammANapuvvayaM bhaNai te siTThI / / 43 / / / haMho ! suNaMtu tubbhe nAyarasuhisayaNabaMdhavA sabve / viiyaM ciya tumhANaM jaha vaMjhA Asi me bhajjA / / 44 / / ko vA mae imIe saMtANakae uvakkamo na kao / uvayAru bva khalesuM taha sayalo nipphalo jAo / / 45 / / saMpai sirimallijiNesarassa eyassa naNu pabhAveNa / saMputro maha eso maNoraho dullaho vi daDhaM / / 46 / / tA maha ajappabhiI esu chiya naNu jiNesaro devo / dhammo imassa saraNaM guruNo eyassa daMsaNiNo // 47 / / jAo susAvago haM ao varaM cattasayalamicchatto / iya souM samaNovAsagehiM uvavUhio eso / / 48 / / gamaNAgamaNapavittI jAyA se maMdire muNINaM pi / tesiM saMsaggAo saMjAo so vi gIyattho / / 49 / / saha bhaddAi tisaMjhaM pUyaMto mallisAmiNo paDimaM / jiNadhammasaMgayamaNo vaggurasiTThI gamai kAlaM / / 50 / / 2010_02 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 hitopadezaH / gAthA - 163, 164 - jIrNoddharaNaviSaye vaggurazreSThikathAnakam / / saptamaM jinabimbakSetram / / itto ya taMmi samae sAmI siddhatthanaMdaNo vIro / siricaramatitthanAho chaumatthavihArugo tattha / / 51 / / samuha purimatAlANa aMtare saMThio ya paDimAe / vaggurasiTThI ya tayA nhAo kayavimalanevattho / / 52 / / pUovagaraNapaDalaga karehiM kiMkaranarehiM pariyario / sirimallinAhabhavaNaMmi patthio pUyaNanimittaM / / 53 / / itthaMtarammi aDavIsalakkhasaMkhANa varavimANANaM / samasamayaM sAmIhiM sevijjanto suravarindo / / 54 // IsANakappasAmI vasahagaI sUlapaharaNo tattha / sirivaddhamANasAmissa vaMdaNatthaM samoitro / / 55 / / diTTho ya teNa vaggurasiTThI avaganniUNa bhagavaMtaM / vayaMto jiNapaDimANa pUyaNatthaM pasannamaNo / / 56 / / pariciMtiyaM ca dhiddhI muddhattamimassa dhammiyassAvi / paJcakkhaM titthayaraM avahatthiya jo vayai evaM / / 57 / / tamhA bohemi imaM ti ciMtiuM divvarUvanevattho / viyaDamaNimauDakuMDala- gevijjadharo surAhivaI / / 58 / / aries ari bhadda ! kattha taM patthio si egamaNo / bhaNai sasaMbhamameso vi deva ! vaccAmi jiNabhavaNaM / / 59 / / kaM tattha gaeNa tae kAyavvaM nivviyappamaNa ! bhaNasu / vinnavai imo pUyA jiNidapaDimANa rammANaM / / 60 / / paDimA vi jesi pujjA pujjA te kinna nAma jiNacaMdA / so bhaNai deva niyameNa sAmiNo pUyaNijjA te / / 61 / / jai evaM tA evaM siddhatthanariMdanaMdaNaM sAmiM / pacakkhaM titthayaraM avahatthiya kiM puro vayasi / / 62 / / iya suravaiNA bhaNio sasaMbhamo niyai vagguro sAmiM / paMcaMgacuMbiyadharo pareNa viNaeNa to namai / 63 / / vitravai sAmi ! ahiNavadhammo haM amuNiUNa paramatthaM / chaumatthatitthanAhANamevamavahatthiuM calio / / 64 / / tA khamasu maha mahAyasa ! avarAhamiNaM puNo vi na hu kAhaM / iya ajjaveNa bhaNiraM taM suranAho payaMper3a / / 65 / / bhadda ! gayarAgadoso bhayavaM eso hu paramakAruNio / na hu tUsai no rUsai pUyAvannAhiM kassAvi / / 66 // suMdara ! tumaM pi dhanno ihalogatthe vi jeNa jiNadhammo / paDivajjiUNa evaM pAlijjai egacitteNa / / 67 / / tamhA logaduge vihu suhAyare ramasu ittha jiNadhamme / iyaM ta aNusAsiya namiya sAmiyaM vacai suriMdo / / 68 / / aha vagguro vi pUyAvicchaDDeNa pareNa sirivIraM / paripUiUNa so mallinAhabhavaNammi saMpatto / / 69 / / tappabhi savisesaM thiracitto so jiNidadhammammi / sammattamUliyAI paDivanno bArasavayAI / / 70 / / sammaM kammAdANe paricayaMto pavattae vittiM / sattasu khittesu niyaM ca vittabIyaM nioei / / 71 / / taha tassa dhammarAo nimmAo mANase samullasio / jaha suciya bhayaNijjo saMjAo maMdadhammANaM / / 72 / / iya AjammaM paripAliUNa so sAvagattamakalaMkaM / mariuM paMDiyamaraNeNa thirasamAhI divaM patto / / 73 / / itthaM kilaihikamapi pratipadya hetuM, valgad vivekagarimA nanu valguro'yam / uddhRtya jainasadanaM bhavavArirAzerAtmAnameva sukRtI dhruvamuddadhAra / / 74 / / 163 // evaM pradarzitaM sanidarzanaM SaSThaM jinAyatanakSetram / adhunA saptamaM jinabimbakSetramabhidhitsurAha - nimmavie jiNabhavaNe jiNabiMbaM tattha ThAvae maimaM / ANandasandiracchA hatthaM picchaMti jaM bhavvA / / 164 / / 2010_02 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-165 - vidhinA'rhabimbasya nirmANam / / ____ 183 evaM pUrvoditena nyAyena nirmite jinabhavane, tatra tasmin matimAn vizuddhabuddhirjinabimbamahatpraticchandaM sthApayati / prabhAvanApurassaramiti yat bimbaM bhavyAH samAsanamuktaya: prekSante vilokayanti / kiMbhUtAH? hatthamatyarthamAnandasyanditAkSAH paramAnandavigalatpramodAzrunayanAH bhavati hi sarvottamavastudarzanAt paritoSAzruvarSA iti / / 164 / / vihiNA tannimmANaM vihiNA kArija tappaiTThANaM / vihipUyAivihANaM vihiNA thuithuttapaNihANaM / / 165 / / tasya jinabimbasya tAvadAdau nirmANaM vidhinA laukikalokottarazAstrasaMvAdapUrvaM nirdoSadalena mAnonmAnapramANalakSaNavyaJjanopetasya prasAdanIyasya kartuH kArayituH pratiSThApakasya vApyudayahetorarhadvimbasya nirmANaM vidadhIta / / yataH - . pAsAIyA paDimA lakkhaNajuttA samattakattavvA / jaha palhAei maNaM taha nijaramo viyANAhi / / 1 / / [vyavahArabhA. gAthA-2635] tathA vidhinaivAgamoktaprakAreNaiva tasya pratiSThApanaM pratiSThAvidhiM kArayet / vidhihIne hi pratiSThAkarmaNi bimbAnAmasakalatvAnna khalUttarottarapUjAvidhiredhate / tathA pUjAvidhiH pUjAvidhAnaM pUrvAcAryanidarzitena vidheyaM / tadyathA - gandhairmAlyairviniryadbahalaparimalairakSataiSUpadIpaiH 'sAnAjyaiH [yyaiH] prAjyabhedaizcarubhirupahitai: pAkapUtaiH phalaizca / ambhaHsampUrNapAtrairiti hi jinapaterInAmaSTabhedAm / kurvANA vezmabhAjaH paramapadasukhastomamArAllabhante / / 1 / / [ gAthA-164 1. tulA - jinagehaM vidhAyaivaM zuddhamavyayanIvi ca / drAktatra kArayed bimbaM sAdhiSThAnaM hi vRddhimat / / - dvA. dvA. 5/10 / / gAthA-165 1. chAyA - prAsAdikA pratimA lakSaNayuktA samastAlaGkakaraNA / yathA prahlAdayati manaH tathA nirjarAM vijAnIhi / / "lakkhaNajuttA pAsAdIyA samattalaMkArA palhAyati jaha maNaM taha nijjaramo viyANAhi / / 189 / / iti vyavahArabhASye SaSThoddezake gAthA / sambodhaprakaraNe-1/322 / / 2. tulA - yogazAstratRtIyaprakAze 119 zlokasya vRttau / 3. tulA - "sAnAyyaiH yo. zA. 3/119 mu. / "saMpUrvAd nayaterhaviSi samo dIrghatvaM ca - sAnnAyyaM haviH" iti siddhahema0 bRhadvRttau 5/1/24 "haviH sAnnAyyam ... ||831 / / ... havyapAkaH punazcaruH / / 833 / / havyasya pAko havyapAkaH / caryate bhakSyate caru: pakkaM hotavyam" - iti svopajJavRttisahite abhidhAnacintAmaNau / / 2010_02 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 hitopadezaH / gAthA-166, 167 - vidhau AdaraH kartavyaH / / jinapratimAyAH nirmANaphalam / / tathA vidhinaivAptapraNItayuktyaiva te zrIjinastutistotrapraNidhAnaM vidadhyAt, tatra stutayaHpraNipAtadaNDakacaturviMzatistavazrutastavasiddhastutiprabhRtayo yAzca caityavandanAvasare kAyotsargaprAnteSu dIyante, stotrANi ca mahArthAnyudArabandhAni sadbhUtaguNAnugatAni bhaktAmarAdIni, praNidhAnaMjinAnAmeva bhagavatAM chadmasthakevalisiddhatvAdyavasthA'nusmaraNaM, sarvametadanyadapi yAtrAsnAtrAdikRtyajAtaM vidhipUrvameva kurvIta / avidhinA hi vidhIyamAnaM satkApi mandAgneH paramAnnabhojanamiva pratyutAnarthAya jAyate / / 165 / / atha kimarthamayamiyAn vidhividhAne kilAdara iti cet? tadAha - dhannANaM vihijogo vihipakkhArAhagA narA dhannA / vihibahumANI dhannA vihipakkhaadUsagA dhannA / / 166 / / [darzanazuddhiprakaraNa gA. 28] vidhizabdo'tra sarvatra samayoktayuktivAcI, ato dhanyAnAM sucaritasukRtAnAmeva paripUrNo vidhiyogaH saMpadyate / tathA tasya vidhipakSasyArAdhakA yathoktakAriNazca narA dhanyAH / tathA yeSAM tathAvidhakusAmagrIsaGgamena vidhiyogavidhipakSasamArAdhanalakSaNaM dvitayaM nopapadyate, kevalaM vidhau bahumAnamanumodanaM vidadhati, te'pi vidhibahumAnino dhanyA eva / atha kathaJcit karmagurutvAdinA vidhibahumAnavidhAnamAtrasyApyasambhavaH kevalamadUSakatvamAtrameva vidhipakSasya yeSAM te'pi dhanyA eva / vidhihInA vidhyanArAdhakA vidhyabahumAnino vidhipakSadUSakAzca narAH sarvathA'pyadhamA eveti, kathaM mA'stu vizuddhadhiyAM vidhAvAdaraH ? iti / / 166 / / tathA - suyasaMghatitthapamuhaM savvaM titthaMkarahiM tAva kayaM / tassa paDicchaMdaMmI kayaMmi sukayaM kayaM sayalaM / / 167 / / kila sarvamapyetad bhagavadbhistIrthakaraistAvatkRtam / kiM tad? ityAha - zrutasaGghatIrthapramukham / tatra zrutaM-dvAdazAGgagaNipiTakam, saGghaH-sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikArUpaH, tIrthaM-pravacanaM prathamagaNadharo vA / tadetadakhilaM tIrthakRdbhirnirmitam, arhanmUlatvAdetatpravRtteH, tasya ca bhagavatastIrthapateH praticchande pratimArUpe nirmite kila pratimAkArakeNaiva sakalamapi pUrvoditamanyadapi sukRtaM pravartitamityaho 'jinabimbakArayituH sukRtasantatiH' iti / / 167 / / gAthA-166 1. tulA - sambo0 sa0 gA. 124 / / ___ 2010_02 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-168, 169 - jinapratimAyAH nirmANaphalam / / atha kiMmayya: kilAmUrarhatpratimAH karttavyAstadAha - veruliyaphalihavidduma - pamukkharayaNehiM seladhAUhiM / dhannA jayaMmi kAriyajiNapaDimA hu~ti appaDimA / / 168 / / evaMvidhA: kecana jagati dhanyAH pumAMso bhavanti / kiMviziSTAH ? kAritajinapratimAH vinirmitArhatpratikRtayaH / kairdalaiH? ityAha - vaiDUryasphaTikavidrumapramukhaiH SoDazajAtirUpairapi ratnaiH tathA zailadhAtubhiH / tatra zaila:-pASANaH, dhAtavaH-svarNarUpyapittalAdyAstaiH, prastAvAd dArumRdAdibhizca yaduktam - 'sanmRttikAmalazilAtalarUpyadAru - sauvarNaratnamaNicandanacArubimbam / kurvanti jainamiha ye svadhanAnurUpam, te prApnuvanti nRsureSu mahAsukhAni / / 1 / / [ ] ata etatprAyairdalaiH kAritajinapratimAH sukRtino'pratimA nirupamA bhavanti / virodha chAyayA caitat padadvayam, ye kila kAritajinapratimAste kathamapratimA bhavantIti parihArastu vyAkhyAta eva / / 168 / / kiJca - aidullahaM pi bohiM jiNappaDimAkAriNo laha lahaMti / devAhidevapaDibimbakArao jaha suvanayaro / / 169 / / na kevalaM jinapratimAkAriNAM jagatyananyasAmAnyatvameva guNaH, kintu te bodhi samyaktvalAbharUpAmapi laghu zIghraM labhante / kimbhUtAm? atidurlabhAM suduSprApAmapi / kathamidamavasIyata iti cet? tadAha - yatheti dRSTAntopanyAse / yathA sa devAdhidevapratibimbakArakaH kumAranandIsuvarNakArastadvaditi / sampradAyagamyazca suvarNakRt / sa cA'yam - // jinabimbakArakakumAranandIsuvarNakArakathAnakam / / asthittha bharahavAse vAse nIsesauttamanarANaM / paracakkanippakaMpA caMpAnAmeNa varanayarI / / 1 / / tattha ya kumAranaMdI maMdIkayadhaNayadhaNaphaDADovo / nivasai suvanayAro payaIe ceva saviyAro / / 2 / / gAthA-168 1. tulA - jinabimbasya tAvadviziSTalakSaNalakSitasya prasAdanIyasya vajendranIlA-jana-candrakAntasUryakAnta-riSTA-'Gka-karketana-vidruma-suvarNa-rUpya-candanopala-mRdAdibhiH sAradravyaividhApanam / / - yogazAstratRtIyaprakAze zloka-119 vRttau / / 2. tulA - yogazAstratRtIyaprakAze-119 zlokasya vRttau / 2010_02 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 hitopadezaH / gAthA-169 - jinabimbakArakakumAranandIsuvarNakArakathAnakam / / jaM jaM kannaM pAsai rUvavaI tIi tIi piyarANaM / dAUNa kaNayasayapaMcayaM sa pariNei avititto / / 3 / / evaM pariNaMteNaM teNa varapiyayamANa saMghaDiyA / paMcasayA pAsAe saMThaviyA egathaMbhammi / / 4 / / kassa vi avIsasaMto IsAlutteNa cattaparakiyo / ratiMdiNamaNu jai tAhiM samaM jubbaNarahassaM / / 5 / / itto ya paMcaselagadIvAo duni vaMtarasurIo / hAsA tahA pahAsA kayAi naMdIsare dIve / / 6 / / niyapiyayameNa saha vijumAliNA pikkhaNakkhaNaM kAuM / purao vemANiyasuravarANacaliyAu Thiivasao / / 7 / / gaMtUNa niyattANaM AusamattIi piyayamo tANaM / sahasa chiya nivvANo paDupavaNeNaM paIvu vva / / 8 / / tavirahavihuriyAo tAo cintanti maNuyalogammi / thIlolaM kapi naraM vuggAhemo sarUveNaM / / 9 / / acireNa hoi jeNaM ahaM sAmi tti pehamANIo / pikkhaMti egathaMbhe pAsAe taM suvanayaraM / / 10 / / paMcahiM saehiM saha piyayamANa kariNINa jUhanAhaM va / vilasaMtaM ciMtaMti ya juggo eso dhuvaM amhe / / 11 / / jo ittiyamittAhiM kAmijuto vi kAmiNIhiM sayA / na hu tippai so khubbhai nibbhaMtaM daMsaNeNa mhaM / / 12 / / iva ciMtiUNa divvaM niyarUvaM payaDiUNa tassa puro / bahuhAvabhAvavinbhamaputvaM pikkhaMti taM tAo / / 13 / / tatto taggayacitto pucchai tujhe kaovakAo vA / pabhaNaMti tAo naNu devayAo amhe muNasumaNuya ! / / 14 / / tatto patto moha jhatti imo laddhaceyaNo puNo puNavi / azvatthaM patthiMto to gacchaMtIhiM so bhaNio / / 15 / / jai amhehiM kajaM to ijasu paMcaseladIvammi / iya bhaNiuM gayaNayale uppaiyAo suravahUo / / 16 / / dAuM kumAranaMdI vi maharihaM pAhuDaM narindassa / ugghosAvai paDahaM erisaugghosaNApuvvaM / / 17 / / jo paMcaseladIve kumAranaMdi kahaM pi pAuNai / dINArANaM koDiM so lahai iheva avilaMbaM / / 18 / / soUNa taM ca chitto paDaho egeNa tattha thereNa / kArAviyaM ca paguNaM suvanakArAu bohityaM / / 19 / / pUrAviyaM ca bahuvihapatthayaNehiM maNunarUvehiM / daviNaM ca niyasuyANaM davvAviyaM teNa savvaM pi / / 20 / / ArUDhesuM dosu vi uttaMbhiyasiyavaDaM tao jhatti / jalahijalaMmi payaTTa jANaM gayaNe vimANaM va / / 21 / / aha dinadiNe bhaNio suvannakAro sa teNa thereNa / picchasi purao naggohapAyavaM selapAyammi / / 22 / / khaNamitteNaM jANaM talammi eyassa vagrihI eyaM / taiyA tumamuvautto laggija imassa sAhAe / / 23 / / rayaNIe ittha tipayA bhAruDA pakkhiNo mahAkAyA / dIvAu paMcaselAu iMti nijhaMpi sayaNatthaM / / 24 / / egassa kassai tumaM majjhimacaraNami tANa laggija / niviDakaDacchiyakanno kayagADhapariggaho bADhaM / / 25 / / uDDINesu pabhAe tesu tumaM paMcaseladIvammi / vaJcihisi nivilamba uvautto egacitto ya / / 26 / / eyaM ca jANavattaM tao paraM nivaDiyaM mahAvatte / niyamA viNassihI tA apamatto hosu taM bhadda ! / / 27 / / iya jaMpirANa tANaM saMpattaM jhatti tattha taM jANaM / vihiyaM taheva savvaM suvanayAreNa theruttaM / / 28 / / patto ya paMcasele hAsapahAsANa maMdire ya imo / daTThaNa tANa RddhiM savisesaM vimhio hiyae / / 29 / / _ 2010_02 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-169 - jinabimbakArakakumAranandIsuvarNakArakathAnakam / / 187 bhaNio ya tAhiM bhaddaya ! imeNa deheNa novabhujAmo / amhe tA muyasu imaM aggipavesAiNA dehaM // 30 // hoUNa pANanAho amhANaM tayaNu divvarUvadharo / vilasasu sicchAi tuma bhoe maNavaMchie ittha / / 31 / / iya souM soyaMto hA kaha vadyAmi kaha karissAmi / to karauDeNa kAuM mukko so tAhi caMpAe / / 32 / / puTTho savimhaeNaM jaNeNa to bhadda ! kaha tumaM patto / kaha va niyatto dinuM ca kiM tae bhaNai to so vi / / 33 / / didvaM jaM daTThavvaM jaM vittaM paMcaselae dIve / pasayacchicaMdavayaNe hA hAse pahAse ya / / 34 / / iya viyalaM vilavaMto iMgiNimaraNatthamujamaMto ya / mitteNa nAgileNaM susAvageNaM imo bhaNio / / 35 / / mitta na juttaM evaM mariuM tuha nidieNa naNu vihiNA / tucchANa kAmabhogANa kAraNe dAruNaphalANaM / / 36 / / ko nAma kira sayano rayaNaM piva mANusattaNaM eyaM / hArai kANavarADagasamANa bhogANa kajeNa // 37 / / bhogesu ceva vaMchA jai tuha tahavi hu samAyarasu dhammaM / mukkhaphalo navaramimo kAmatthaphalo vijaM hoi / / 38 / / tamhA jiNiMdadhammaM rammaM sammaM samAyarasu mitta ! / muzasi jeNa duhANaM suhANa taha bhAyaNaM hosi / / 39 / / iya pannavijamANo vi teNa so visayamohio bADhaM / mariuM iMgiNImaraNeNa paMcaselAhivo jAo // 40 / / daTThaNa nAgilo vi hu pasumaraNaM taM niyassa mittassa / paricattasavvasaMgo pavvaio sugurupayamUle / / 41 / / cariUNa nikkalaMka sAmannaM daDhavirattacitto so / mariuM samAhimaraNeNa ajhue suravaro jAo / / 42 / / itto dIve naMdIsaraMmi saMpatthiyANa jattAe / gAuM surANa purao hAsapahAsAu caliyAo / / 43 / / bhaNio ya vijumAlI niyayapio tAhiM ginhasu muyaMgaM / sakkAeso eso so jaMpai keriso sakko / / 44 / / jo dei mamAesaM iya bhaNirasseva tassa to murao / sayameva gale paDio muttu vva sakammapariNAmo // 45 / / puNaruttaM tammaMto UsAreuM sa lajjiro murayaM / bhaNio imAhiM piyayama ! mA lajjasu sajjasu sakaje // 46 / / eyArisakammANaM eyArUvaM jao phalaM hoi / gAyavvaM amhehiM vAeyavvo tae murao / / 47 / / tahavihu aNicchamANassatassahatthAsayaMciyapayaTTA / kmsosiddhiliyljosovihutNvaaiuNlggo||4|| itthaMtarammi nAgilasureNa jattAgaeNa so diTTho / muNio ya ohinANeNa esa so majjha mittu tti / / 49 / / to neheNa dayAe ya perio jAva so tamalliyai / tAva ulUu vva ravissa tassa teyaM asahamANo / / 50 / / dUraM imo palANo teNa vi hemaMtadiNayareNeva / saMhariuM niyateyaM bhaNio so bhadda ! maM muNasi / / 51 / / pabhaNai imo vi ko haM mahaDie jo sure na yANissaM / tatto nAgilarUvaM payaDiya so taM puNo bhaNai / / 52 / / he mitta ! tayA tumae jiNiMdadhammo na jaM samAino / vArijaMteNa tahA aMgIkayamiMgiNImaraNaM / / 53 // tassa vivAgeNa tumaM pADahio eriso samuppaNNo / tuha veraggeNa mae paDivanA puNa sumuNidikkhA / / 54 / / taM pAliUNa sammaM devo haM ajhue samuppano / iya suNiya vijumAlI vajAbhihau vva jaMpei / / 54 / / hAkahamaenavihiorammojiNanAhadesiodhammo |ghiddhiivisypsttennniysirejaaliojlnno||55|| 2010_02 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 hitopadezaH / gAthA-169 - jinabimbakArakakumAranandIsuvarNakArakathAnakam / / AmaraNantaM evaM parapesattaM uvaTThiyaM inheiM / hI kaha nivvAhissaM kassa va purao niveissaM / / 57 / / iya palavaMto aayasureNa AsAsio imo evaM / mitta ! aikvaMtapayatthasoyaNe ko Nu paramattho / / 58 / / eyamiha pattayAlaM khattiyakuMDaMmi vaJca taM nayare / tattha ya pAsAyavaDiMsayassa varacittasAlAe / / 59 / / savvAlaMkAraphuraMtakaMtadehaM pi niggahiyamohaM / gihavAsagayaM pi vimukkasayalagharakajavAvAraM / / 60 / / siddhatthapatthivasuyaM picchasu pacchimajiNaM mahAvIraM / bhAvajaitteNa ThiyaM uvarohA jiTThabaMdhussa / / 61 / / sammaM vibhAviUNaM egamaNo tassa sAmiNo rUvaM / jahadiTuM kuNasu tumaM caMdaNakaTeNa ladveNa / / 62 / / tassa pabhAveNa bhavaMtaraMmi lahiuM sudullahaM bohiM / viyarasu bhavubbhavANaM dukkhANa jalaMjaliM mitta ! / / 3 / / aMguTThapamANaM pi hu paramiTThINaM viNimmiyaM biMbaM / tirinarayagaINa dhuvaM raMbhai ruMdANi dArANi / / 64 / / dogacaM dohaggaM kumANusattaM kudevabhAvaM ca / suhabhAveNaM jiNabimbakAriNo mitta ! na lahaMti / / 65 / / tA sajasu iha kajje tumaM pi ii vijumAliNaM bhaNiuM / ajhuyasuro saThANe saMpatto dittateillo // 66 / / khattiyakuMDaggAme hAsapahAsApaI tao gaMtuM / picchai paNamai bhattIe dhammajjhANaTThiyaM vIraM / / 67 / / niuNaM nirUviUNaM jagaguruNo taM tahAvihaM rUvaM / hariyaMdaNadalamamalaM lei mahAhimavao tayaNu / / 68 / / nimmavai cArurUvaM paDimaM jIvaMtasAmiNo teNa / achei kaMThadesammi divyamaMdAramAlAe // 69 / / aha annacaMdaNeNaM saMpADai saMpuDaM sa nivivaraM / ThAvei tattha devAhidevapaDimaM payatteNa / / 70 / / karakaliyasaMpuDo jAva jalahimaggeNa ei tA niyai / AchammAsaM uppAyabhamiramegaM mahAjANaM / / 71 / / uvasaMhariUNa tao uppAyaM jhatti divvasattIe / gayaNagaeNaM bhaNio poyavaI teNa tiyaseNa / / 72 / / bho bho bhamiraM evaM kulAlacakkaM va pavahaNaM tujjha / saMThaviyaM tAva mae tuma pi naNu kuNasu maha vayaNaM / / 73 / / ginhasu saMpuDameyaM vazvasu desaM ca siMdhusovIraM / tattha pure vIyabhae rAyapahe saMThaviya eyaM / / 74 / / ugghosaNaM karijasu labbhai devAhidevapaDima tti / ginhei sAyaraM jo tassa tae appaNijjamiNaM / / 75 / / na ya bhAyavvaM tumae eyassa pabhAvao jalahimagge / khemeNa tumaM gamihasi lahihasi lAbhaM ca jahai8 / / 76 / / so vi hu mahApasAo tti jaMpiro saMpuDaM paDicchei / sIseNa joDiyakaro vinavai imaM ca taM tiyasaM / / 78 / / tujjha pasAeNa mae tiyasuttama ! paramakAruNiya ! eso / uppAyamahApalao lIlAe laMghio aja / / 78 / / tA nAha ! tuhAesaM saMpuDavisayaM taheva viraissaM / ano vi majjha dijau niyassa pesassa Aeso / / 79 / / bhaNiyaM ca paMcaselAhiveNa tuha huMtu sivayarA maggA / saMpuDagahaNeNa tae savvaM pi hu majjha naNu vihiyaM / / 8 / / iya taM visajiUNaM tiyaso saMpaTThio niyayadIvaM / vaNio jalahimullaMghiUNa kusalA taDaM patto / / 81 / / gaMtUNa ya vIyabhae rAyapahe saMpuDaM ca ThaviUNa / ugghosaNAi savvaM tiyasAiTeM kayamimeNa / / 82 / / tAvasabhatto rAyA patto ya udAyaNo sayaM tattha / miliyA ya saivakApilamImaMsagasugayadaMsaNiNo / / 8 / / 2010_02 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 169 - jinabimbakArakakumAranandI suvarNakArakathAnakam / / bhANuharu vindu tti ya taha tahAgau tti imo / pabhaNaMtA taM saMpuDamugdhADeuM payaTTaMti / / 84 / / aikaDhaNA vi kuDhArA siyadhArA sArasArasaMghaDiyA / tammi pattA bhavaMti jhatti navaMgaghaDiya vva / / 85 / / 'acchoDaMti ya saMpuDamege salilehiM maMtapUehiM / juMjaMti maMtajuttiM pare tadugghADaNapaTTiM / 86 / / tahavi rahassaM va kulINagoyaraM pAyaDaM na taM hoi / kajjuMmi divvasajjhe vaMjhA naNu mANusI kiriyA / / 87 / / AdiryarodayAo majjhanhe vi hu na jA mahInAho / bhuvaNammi ei tAva ya devIi pabhAvaIi tahiM // 88 / / nijjuttA paDihArI rannA vi hu taM visajjiDaM devI / tattheva samAhUyA kahio sayalo vi vRttaMto / / 89 / / sA puNa vivittacittA jANiyajiNasAsaNuttanavatattA / ceDaganariMdadhUyA ahiNavadhammANa gurubhUyA / / 90 / / bhaNiyaM ca tIe sAmiya visse vi hu esa vissuo maggo / annassa nAmagahaNe na hu anno daMsaNaM dei / / 99 / / devAhidevameyaM hariharabaMbhAinAmadheehiM / pabhaNaMtA daMsaNiNo pAvaMti na daMsaNaM teNa / / 92 / / jiyarAgadosamoho ariho devAhidevasaddeNaM / bhannai jayaMmi natro jahatthasanno ya so bhayavaM / / 93 / / jaMpa nivo pamANaM kimittha devI bhaNei pakkhaM / tA ko ittha vilaMbo devAesassa sA bhaNai / / 94 / / to rannA'NunnAyA suibhUyA jakkhakaddamaraseNa / acchoDeuM saMpuDamiya vinnaviDaM samAraddhA / / 95 / / duTThaTThakammaniTThavaNa ! aTThavarapADiherasupaiTTha ! / varanANanilaya ! devAhideva ! maha daMsaNaM desu / / 96 / / iya bhaNie tIi mahAsaIi sahasa tti saMpuDhaM eyaM / ugghaDiyaM diNayarakiraNasaMgame kamalakosaM va / / 97 / / amilANadivvadAmA paDimA caramassa titthanAhassa / pAubbhUyA tatto jaNanayaNANaM amayavuDI / / 98 / / jayai jiNasAsaNaM ciya jassa pabhAvA paripphurai evaM / iya tattha samugghuTTha muiyahiyaeNa loeNa / / 99 / / jaya tihuyaNikkavacchala ! chalavajjiya ! jiyakasAyabhaDavAya ! / jarajammamaraNavirahiya ! hiyadaMsaNa ! jiNavai ! namo te / / 100 / 189 iya thoUNaM devI pabhAvaI paNamiUNa puNaruttaM / jaMpar3a poyAhivaraM taM ciya dhanno si he bhAya ! / / 101 / / jeNesA uvaNIyA tihuyaNaciMtAmaNissa jiNapahuNo / appaDimA varapaDimA kaha Nu tae pAviyA esA / / 102 / / to teNAvi hu savvo kahio tallAbhavaiyaro tIe / divvapaDima tti tatto savisesaM pamuiyA devI / / 103 / / vinnaviUNa narindaM ussuMko ukkaro sa kAravio / sayale vi hu niyadese dinaM annaM pi se vittaM / / 104 / / sammANiNa evaM visajjio poyavANio ratrA / paramavibhUIi tao paDimA vi pavesiyA gehe / / 105 / / vinnaviDaM rAyANaM devIe kArio ya pAsAo / phalihadalehi devAhidevapaDimAkae tattha / / 106 / / tikkAlaM pi hu parimalamilaMtaphullaMdhaehiM phullehiM / ghusiNaghaNasAramayamayakAlAgurucaMdaNehiM ca / / 107 / / gAthA - 169 1. acchoDa - (A+choTya) siMcanA, chiTakanA iti bhASAyAm / - pA. sa. ma. pR. 22 / / 2. mayamaya mRgamadaH / 2010_02 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 170, 171 - saptakSetrasya nigamanam / / pUei paramabhattIi geyanaTTAiyaM ca sayameva / payaDei tassa purao pabhAvaI bhAvao niyaM / / 108 / / sAsayapUyAheDaM viyarai rAyA vi sAsaNe tassa / devAhidevabiMbassa bhUmigAmAga iyaM / / 109 / / evaM pabhAvaIe pUijjatI vicittapUyAhiM / sA vijjumAlipaDimA vIyabhae puravarammi ThiyA / / 110 / / pajjoyapaogeNaM ThANaMtarasaMkamo jaha imIe / appatthuyaM ti taM ittha na bhaNiyaM neyamatratto / / 111 / / itthaM bimbaM jIvataH svAmino'yam, mitrAdezAt kArayitvA'tibhaktyA / utpanno'pi preSyarUpe suratve, vidyunmAlI bodhibIjaM prapede / / 112 / / 169 / / evaM saptakSetrIM vyAkhyAya tAmeva nigamayannAha - 190 iya sattasu khittesuM suyapannattesu vittabIyaM jaM / uppara gihIhiM taM bhAvasalilasittaM sivapphalayaM / / 170 / / ityanantaroditeSu saptasu kSetreSu zrutaprajJapteSu samayapraNIteSu vittabIjaM yat gRhamedhibhirupyate, tat bhAvasalilena zraddhAjalena siktaM sadanantaraparamparaprakAreNa zivaphaladaM sampadyata iti / evamiyatA prapaJcenottamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre vyAkhyAtamabhayA'nukampAjJAnabhaktilakSaNaizcaturbhirbhedaiH sodAharaNaiH sahitamAdyaM dAnapratidvAram / tatazca - AdyaM teSvasumatsamUhamanugRhNAti priyotpAdanAd, dInAnAthasamuddhRtau dhRtadhuraM dAnaM dvitIyaM punaH / tAtayikamapAkaroti ca jagatyajJAnajADyaM mahat turyaM syAdanuzIlitaM ca vidhinA svargApavargapradam / / 1 / / kiJca prapaJcayati cAturIM prathayati prabhAvodayam, mudaM vitanute parAmupacinoti zubhraM yazaH / zamaM nayati matsaraM subhagatAM ca datte'JjasA, nidAnarahitaM kRtaM nanu tanoti dAnaM na kim / / 2 / / zrIH / / iti navAGgavRttikArasantAnIya - zrIrudrapallIya - zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa - zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita - zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvarttini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre prathamaM dAnapratidvAraM samAptamiti / / 170 / / zrIH / / gataM dAnadvAram / adhunA dvitIyaM zIladvAramucyate / / - guNasaMgao vihu garuyAraMbho vi bhaddajAI vi / sIle sohai naro kari vva kamapIvarakareNa / / 171 / / 2010_02 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-172, 173 - zIlasya svarUpam / / zIlasya anurupakaiH yojanam / / naraH pumAn pUrvoditadAnaguNasaMgato'pi pravartitacaturvidhadAnaprakAro'pi, tathA gurutarArambho'pi gurutarA mahecchajanocitA ArambhAH satkarmopakramA yasya sa tathA / tathA bhadrajAtirapi zazadharakarAvadAtakuladvayopeto'pi zIlena vakSyamANalakSaNena zobhate zriyamudvahati / ka iva kena ? karIva kramapIvareNa kareNa / yathA hi vAraNapatirdAnaguNena nirantaramadadhArAdhoraNIvarSeNa saGgato'pi parvatanitambapariNamanAdimahArambhasubhago'pi bhadrajAtirapi kramapIvareNoparyuparyupacIyamAnena zuNDAdaNDena dIpyate tathA zIlena pumAnapIti bhAvaH / / 171 / / zIlameva svarUpanivedanapurassaramupavarNayannAha - sIlaM ababhacAo nAo iva caraNahariNarAyassa / pasarai jassa maNavaNe na haNai taM mayaNamAyaMgo / / 172 / / zIlazabdena yadyapi sadAcArAdayo'pi nigadyante, tathApyatra 'zIlamabrahmatyAgo maithunavivarjanam, taJca caraNameva duSkarmakuraGgabhaGgasubhagatvena hariNarAjaH siMhastasya nAda iva guJjitamiva / yasya sukRtino manovane svAntakAntAre prasarati, taM madana eva zIlavanoddalanaprabalaparAkramatvena mAtaGgo madakala: sa nAkrAmati / kimuktaM bhavati - yathA pazcAnananAdameduramaraNyaM mAtaGgo nAbhibhavati, tathA vimala-zIlAlaGkRtacittamaGginamanaGga iti manobhavatvAt kAmasya / / 172 / / punaH zIlamevAnurUpakairyojayati - sIlaM suhatarumUlaM sIlaM nAlaM va nANanaliNassa / sIlaM vammahasUlaM sIlaM sAlo vayapurassa / / 173 / / aihikAmuSmikasukhameva tarustasya zIlaM mUlam, tanmUlatvAt sukhazAkhivistArasya / tathA jJAnameva tattadatizayasaurabhyasubhagambhAvukatvena munimadhukaranikarasevyatvena [ca] nalinamiva tasya zIlaM nAlaM, tadAyattatvAt tatzobhAyAH / tathA manmathasya saukhyapramathanasamarthatvena zUlaM zIlam / tathA vratAni prANAtipAtaviramaNAdIni, tAnyeva sulabhasamastazastavastustomasaMbhRtatvena puraM tasya sakalopadravavidrAvaNapravaNatvena zIlaM zAlaH prAkAra iti / / 173 / / gAthA-172 1. zIlaM - maithunaviratirupamaSTAdazavidham / - dharmasaM0 kA. zlo. 13 vRttau / / divyaudArikakAmAnAM kRtAnumatikAritaiH / manovAkkAyatastyAgo brahmASTAdazadhA matam / / 1 / / - yo. zA. pra. 1/33 2010_02 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 hitopadezaH / gAthA-174, 175 - zIlasya duSpAlyatA / / sAmprataM zIlasyaiva duSpAlyatAmullAsayannAha - bAhAhi jalahitaraNaM huyavahajAlolikavalaNaM taha ya / asidhArAcaMkamaNaM tulAi suraselatulaNaM ca / / 174 / / annaM pi dukkaraM jaM taM pi hu sukaraM kayAi kassAvi / pAlaNamikkaM ciya nikkalaMkasIlassa na hu sukaraM / / 175 / / kiletAvadapi tAvajjagati niratizayapuMsAmatyantaduSkaraM / kiM tad ? ityAha-yat bAhubhyAM dordhyA jaladhitaraNaM pArAvAraparapArayAnam / tathA hutavahajvAlAvalikavalanaM jvalanakIlAvalIlihanam / tathA asidhArAcaGkramaNaM nistUMza(nistriMza)nemikramanyAsaH / tathA tulayA surazailatulanam dhaTena hATakAcalonmAnavidhAnam / tathA anyadapyuktaduSkaravargAdatyantaduSkaramapi yattadapi kadApi kasminnapi deze kAle vA kasyApi divyazaktayAdipuraskRtasya puMsaH sarvameva sukaraM sunirmANam / kevalamekasya niSkalaGkasya vAGmanovikArairapyamalImasasya zIlasyAbrahmaparihAralakSaNasya pAlanamAmaraNAntaM nirvAhaH kasyApi vivekaparipAkapezalamaterapi prAyo na sukaram, brahmaNo'pyatra jisitaprabhAvatvAt / / 174 / / 175 / / atha kathamevaM zIlasya duSpAlyatvamiti cet tadAha - sasiNehahiyayajalie vammahadahaNe'bhimANaghaNadhUme / sahasakkho vi na pikkhai kicakicaM kimu duyakkho / / 176 / / strIpuMsAM parasparAzrayakAmarAgasnehavat yat hRdayaM, tatra manmatha eva zIlakAnanaploSapaTutvena dahana iva dahanastasmin jvalite / kiMbhUte? abhimAnaghanadhUme abhimAna eva ghano dhUmo yasya sa tathA tasmin, AbhimAnikarasAnuviddhatvAt kAmapravRtteH, evaMvidhe ca manmathadhUmadhvaje jvalite sahasrAkSo'pi vidyamAnadazazatalocanaH purandaro'pi idaM kRtyamidaM cA'kRtyamiti na pazyati, kimuta vyakSaH, locanadvayadusthaH sAmAnyaH pumAn, snigdhe hyAzraye dviguNaM dIpyate vahniH sadhUmazca bhavati, yuktaM ca dhUmadhyAmalitadazadizi kRzAnAvudayini locanAnAM svaviSayagrahaNApaTutvam / evaM ca kRtyAkRtyayorupAdeyatvaheyatvAnavagame samIcInaiva duHzIlateti / / 176 / / kAminya eva vimalazIlapratikUlasya kelatI(keli)kAntasya saMjIvanamataH pratibhayotpAdanena tAsu prasaktimapAkurvannAha - 2010_02 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 177, 178, 179- zIlasya duSpAlyatA / / pINapaoharacaJcarativalItipahammi jai mayacchINaM / puriso maNaM pi khalio tA chalio mayaNabhUeNa / / 177 / / pInapayodharacatvare trivalItripathe ca yadi mRgAkSINAM puruSo manAgapi manovikAramAtreNApi skhalitaH prabuddhAnurAgo jAtastadA nizcitaM madanabhUtena manmathapizAcena chalita eva, spRhaNIyatamatvAt pUrvoditasImantinIjanAvayavAnAM, praskhalatyevAvivekinAM sarAgaM cetaH, samucitazca catvaratripathakeSu saMcalane puruSasya pizAcacchalaH / yaduktam - madhyatrivalItripathe pIvarakucacatvare ca capaladRzAm / chalayati madanapizAcaH puruSaM hi manAgapi skhalitam / / 1 / / [ punaH kAmavikArasyaiva sphUrti darzayati - gaMthatthaviyAre patthuyaMmi ege pasU pare viusA / mAraviyAmi puNo bhae vi pasu vva dIsaMti / / 178 / / 193 viraMmi huMti saraNaM jaM sabalA esa vissuo maggo / vammahaviharammi puNo abalA saraNaM ti acchariyaM / / 179 / / granthArthavicAre prastute zAstrAbhidheyamImAMsAyAM prakrAntAyAm / eke anabhyastazAstrA vizeSaparijJAnazUnyatvena pazava iva lakSyante, apare tu durbhedyagrantharahasyaprakAzanena vidvAMsaH pratIyante, ataH zAstravicArAvasare pazutvapaNDitatvajanitaM sphuTAmevA'sti tayorantaram / mAravikAre manmathotthavisaMsthulatAyAmupasthitAyAM punaH pazuH paNDitazca dvAvapi pazU iva dRzyete / dvayorapi nirvizeSaM pazukriyApravRttidarzanAt, ataH zAstravicArapANDityaM sadapyasat, prodbhUtaM hi mAravikAraM yo mukulayitumISTe sa eva tattvato vidvAniti bhAvaH / kiJca 'nikAmaM vAma eva kRtsno'pi kAmavyavahAraH ' / / 178 / / tathAhi ] iti / / 177 / / yadabalAH nikhile'pi jagatyeSa vakSyamANo mArgo vizruta: pratIta eva / yat vidhure saGkaTe saGghaTite sabalA balavattarAH kilAbalAnAM zaraNaM bhavanti / asya tu satpathapramathanasya manmathasya vidhure prodbhUte zaraNaM prapadyante tadAzcaryam, jagatpravRttivaiparItyAnmahaccitram, atha ca sImantinIcaraNazaraNA eva prAyaH kAmino manmathavyathAM yApayanti, atastattvataH kiM teSAM mAhAtmyamiti / / 179 / / 2010_02 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 hitopadezaH / gAthA-180, 181, 182 - zIlasya duSpAlyatA / / punaH smarasyaiva nistUMzatAM (nistriMzatAM) vyanakti - kayakesavesapariyaraparivattA ninhavaMti appANaM / daMsaNiNo hA taha vi hu vammahavAheNa hammati / / 180 / / kilAmI darzanino na khalu darzanamudrAnimittaM kezaveSaparikaraparivartta prakAzayanti / tatra kezaparivarto muNDatvazikhAjaTAdhAraNAdiH, veSaparivartastu pItazvetaraktakaupInanivasananagnatvAdiH, parikaraparivarttastu daNDakamaNDalusphaTikapuSkarabIjAkSamAlAdiH, ato neyaM teSAM darzanamudrA, kintu manobhavabhayenAtmAnaM nihnotuM veSaparivarttaH / tat kiM syAt? tathA vidhAnena teSAM kiJcit paritrANaM netyAha - tathApi kRtakezaveSaparikaravaikRtA api pAkhaNDino, hA iti khede, manmathavyAdhena smaramRgayunA hanyante brahmavrataprANebhyaH pRthak kriyante, ato manaso vItarAgatvameva manobhavA'bhibhavamUlabIjaM na punadarzanamudrAGgIkAra iti bhAvaH / / 180 / / na cAjJAnopahatAnAmeva viSayeSu prasaktiryAvat jJAnavatAmapIti darzayannAha - amuNiyavisayavivAgA chAgA iva vavaharaMtu kimajuttaM / ahaha guruttaM kammANa muNiyatattA vi mujhaMti / / 181 / / ajJAtaviSayavipAkA: pariNAmadAruNatvaM viSayANAmajAnatazchAgA iva pazava iva yad vyavaharanti viSayeSu pravarttante, tatra kimayuktam, ajJAnasyaiva teSAM pravartakatvAt / ahaha iti khede / mahadidaM manasaH klezakAraNaM, yat jJAtatattvA api yathAvad viditaviSayavipAkavairasyA api muhyanti mohaM yAnti, tatra karmaNAM gurutvaM, karmagurutaiva teSAM viSayapravRttau hetuH, ata evAkANa eva vItarAgA iti / / 181 / / evamapratihate'pi smarazAsane laghukarmatayA yeSAM sarvasaMyamodyogastAn prastauti - dhannANa maNe ramaNIamaliyasIlaMgarAgasubhagammi / vilasai cArittasirI paricattasavattisaMtAvA / / 182 / / dhanyAnAmAsanapara[ma]padAnAmeva manasi saMyamalakSmIvilasati / kathambhUte? ramaNIbhiramalitamanupamarditaM yat zIlamabrahmatyAgastadeva svabhAvasurabhitvenAGgarAgo vilepanaM, tena subhage spRhaNIye / kimbhUtA cAritrazrIH? parityaktasapatnIsantApA itarAGganArAgavyAsaGgavivarjite hi 2010_02 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 183, 184, 185 - zIlasya duSpAlyatA / / zIlapratipAlane dRSTAntAH / yaminAM manasi niHsapatnametasyA vilasanamiti / / 182 / / ajihmabrahmavratopaniSanniSa (Spa) nnamatInevaM punaH stauti - duddharamayaraddhayabhilla - bhallisalliyamaNe jaNe jANa / bhinnaM na sIlakavayaM avayaMsA ti ciya jayassa / / 183 / / durddharaH surAsurairapi durvAro yo makaradhvajaH puSpadhanvA sa eva vicitra patrAvalIvalayitakucazailanilayakAntAkAntArAvaninityanivAsadurlalitatvena bhilla iva bhillastasya bhallayaH pakSmalAkSIkaTAkSazreNayaH, tAbhiH zalyitamanasi viddhahRdi jane carAcare, yeSAmudagravairAgyataraGgitacetasAM zIlameva brahmavapuH pAlanapravaNatvena kavacaM kaGkaTaM na bhinnaM, ta evA'sya sasurA - 'sura-narasya jagato'vataMsA maNDanAni, taireva bhuvanamidaM bhrAjata iti / / 183 / / atha kimevaMvidhAH pumAMsaH ke'pi jagatyabhUvanna vetyAzaGkyAha - sa pahINarAgA bhayavaMto Asi ittha titthayarA / tayaNuguNo tesi jao payAsae saMghasaMtANo / / 184 / / satyaM niHsaMzayamihAsmin jagati bhagavantaH paramaizvaryasaMpannalayAstIrthakRtaH prahINarAgAH prakSINapremANo'bhUvan / yat teSAM saGghasantAnastadanuguNaH pratanurAgaH prakAzate sarvatra prakaTamevopastUyeta / / 184 / / tameva darzayati - suvvaMti thUlabhaddo rAyamaI taha sudaMsaNo siTThI / sussAviyA subhaddA taMmi ime sIladiTTaMtA / / 185 / / 195 tasmin arhatAM saGghasantAne amI procyamAnasvarUpAH zIlapratipAlane dRSTAntAH samaye zrUyante / katham ? sthUlabhadraH sAdhuSu / sAdhvISu ca rAjImatI / zrAvakeSu sudarzana zreSThI / zrAvikAsu ca subhadreti upalakSaNaM caite yAvadevamprakArAH kilAnye'pi bhUyAMso'bhUvanniti vividhasaMvidhA[na] kapavitraM ca zrIsthUlabhadrasvAminazcaritramatastat sAmastyenAvazyakacUrNyAdigranthebhyo'vaseyam, iha tu zIlapAlanadRSTAntamAtrameva saGghaTayiSyate / tathAhi - 2010_02 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIsthUlabhadrakathAnakam / / / / zIlapratipAlane zrIsthUlabhadrakathAnakam / / uvIsarvasvabhUtAyAM pUrvasyAM dizi pattanam / asti pATaliputrAkhya - manAkhyeyasukhAspadam / / 1 / / tatra vizvajanAnandI nanda ityavanIpatiH / pativratAvrataM yatra vyadhatta vasudhA ciram / / 2 / / rAjye'sya svarpatervAcaspativat sacivo'bhavat / zakaTAla iti khyAto vizAlamativaibhavaH / / 3 / / vizvaprakAzajanaka - mudayAdreriva kramAt / puSpadantanibhaM tasmAt putradvayamajAyata / / 4 / / sthUlabhadrastayojyeSThaH praSThaH zreSThaguNazriyAm / zrIkaraNoIDhAlAna: kanIyAn zrIyakaH punaH / / 5 / / dantIva dantayugmena netradvandvena vaktravat / zuzubhe sacivastena tanayadvitayena saH / / 6 / / puNyapAdapasambhUtaM bhogyakarmaphalaM mahat / bhuJjAna: sthUlabhadro'sthAdupakozAniketane / / 7 / / pUryamANadhanaH pitrA tayA cikrIDa so'nvaham / nalakUbaravat kAmaM rambhayevAkutobhayaH / / 8 / / tathA vilasatastasya yayau dvAdazavatsarI / tadA vararuciH sehe pitaraM nAsya matsarI / / 9 / / anAryo vipratAryAtha taM nandaM medinIpatim / buddhizastreNa vidadhe yazaHzeSaM sa dhIsakham / / 10 / / vipanne'smin viSaNNo'tha mahInAthastadAtmajam / babhANa zrIyakaM bhrAtargRhANa svapituH padam / / 11 / / so'bravIdasti me jyAyAn sthUlabhadraH sahodaraH / na me'dhikAraH satyasmin pradIpasyeva bhAsvati / / 12 / / dvAHsthena sthUlabhadro'tha samAnItaH kSitIzvaram / praNanAma narendro'pi tasmai mudrAmaDhaukayat / / 13 / / devAlocya grahISyAmi mudrAmiti tadIrite / jagAda nRpatiH krIDopavane me'tra mantryatAm / / 14 / / gatastatra vivikte'sau cintayAmAsa dhIdhanaH / dharmArthakAmAH saMsAraphalaM tAvaccharIriNAm / / 15 / / aihikAmuSmikasvArtha-prathanapravaNeSu tu / ghumartheSveSu naiko'pi nRpavyApAriNAM yataH / / 16 / / bhinnasandhAnadurdhyAnAt sandhivigrahasaGgrahAt / nItau chalapradhAnAyAM kathaM syAd dharmasambhavaH / / 17 / / sAmAdhupAyacintAyAM pizunacchidramudraNAt / naktandinaM nRpopAstyA kutastyA kAmasaGkathA / / 18 / / utpAdya kRtrimAgAMsi tairyadapyayaMte dhanam / duruda4 jalaukAnAmasRkpAnamivAtra tat / / 19 / / pumarthasArthazUnyena tIvrapApAnubandhinA / tadalaM me niyogena viyogena sukhazriyaH / / 20 / / parArthAnAmapi cedAtmA parAyattaH kariSyate / svArthasya siddhaye kinna svAyattastad vidhIyate / / 21 / / tAtapAdeSu jIvatsu yat sukhaM svairiNo mama / idAnImAttamudrasya kutaH paravazasya tat / / 22 / / sukhAya sevyate tAvat sAvadyo'yaM gRhAzramaH / na cetadasti kAryaM me gRhavAsena kiM tataH / / 23 / / iyatkAlaM yathA kSepo mamAbhUt bhogabhuktaye / tathA sAmpratamapyastu nanu saMsRtimuktaye / / 24 / / vimRzyeti mahAtmA'tha svayamevoJcakhAna saH / paJcabhirmuSTibhiH kezAn klezAniva bhavodbhavAn / / 25 / / svaratnakambalaprAntaM chittvA cakre rajohatim / gRhItayatimudro'tha narendramidamabravIt / / 26 / / _ 2010_02 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 185 zIlapratipAlane zrIsthUlabhadrakathAnakam / / - rAjan ! gRhItA mudreyamalaM me mudrayA'nyayA / idamAlocitaM dharme bhUyAstvamapi tatparaH / / 27 / / sAdhu sAdhu tvayA sAdho suparyAlocitaM kRtam / iti harSAd bruvANena praNeme sa mahIbhujA / / 28 / / dharmalAbhAziSaM dattvA sattvAbAdhAvivarjite / pathi pratasthe sthiradhIH sthUlabhadrastataH tataH / / 29 / / viplAvyAsmAnasau vezyA'vasathaM na prayAsyati / ityAlokagateno-rAluloke mahIbhRtA / / 30 / / durgandhazabasAnnidhye'pyavikUNitanAsikaH / sa pudgalaparINAma - vijJastenaikSi saJcaran / / 31 / / nIrAgaM tamatho jJAtvA pipriye pRthivIpatiH / gatvA sambhUtapAdAnte sthUlabhadro'pyadhAd vratam / / 32 / / sAmAcArIpravINo'tha nirapekSo vapuSyapi / dustapaM sa tapastepe karmmakakSAzuzukSaNim / / 33 / / kiyatyapi gate kAle zakaTAlAtmajo muniH / Ayayau pATalIputraM viharan gurubhiH saha ||34|| tadA pravavRte tatra trAsitaproSitAGganaH / anaGgaraGgajIvAtuH kramaprAptastapAtyayaH / / 35 / / praNipatyAtha sambhUtavijayaM munayastrayaH / gRhItvA durgrahAn jagmuH pRthag pRthagabhigrahAn / / 36 / / siMhaguhAmekasteSu sapabilaM paraH / tRtIyaH kUpamaNDUkaM caturmAsImupoSitAH / / 37 / / dvayostapa:prabhAvena zAntau pArIndrapannagau / apramattatayA'nyasya mumude jaladevatA ||38|| tatazca sthUlabhadro'pi sambhUtavijayaM gurum / gurubhaktyA namaskRtya kRtAJjalirado'vadat / / 39 / / bhagavadbhiranujJAtaH praNItarasabhojanaH / varSAsu sthAtumicchAmi kozAvezmanyahaM prabho ! / / 40 / / jJAtvA'sya praNidhAnena yogyatAM rAganigrahe / tenAnujJA dade dhurye dhuramAropayenna kaH / / 41 / / sa munIndostadAdAya vacanaM zakunopamam / yayau kozAgRhaM sA'pi samAyAntaM dadarza tam / / 42 / acintayaca bhagno'yaM nUnaM vratamahAhavAt / sasmAra tena mAM vindhyAvanImiva mataGgajaH / / 43 / / bhogalAlitametasya sukumAraM svabhAvataH / vapuH kva sahate kaSTaM 'kukUlAgnimivAmbujam / / 44 / / atyantakarkazenAsau tapasA karzito'pi hi / muJcati svaM na lAvaNyaM bAlenduH kaumudImiva / / 45 / / sAdhvasau vidadhe bhagno vratAdatra yadAgamat / mamevAyamamuSyAhameva vizrambhabhAjanam / / 46 / / ityAdi cintayantI sA gavAkSAduttatAra ca / gRhagopurametasyAH sa muniH praviveza ca / / 47 / / sasambhramathAdUrAdupasRtya smitAnanA / mUrdhni baddhAJjaliH svAmipratipattyA tamabravIt / / 48 / / svAgataM svAmipAdAnAmadya me sudinaM dinam / tvaddarzanamabhUd yatra manorathapathAtigam / / 49 / / 2010_02 gAthA - 185 1. pArIndra pAriH pazuH tasya teSu indraH pArindraH / pRSodarAditvAt pArIndro'pi / abhi. svau. nA. zlo. 1284 / / 2. kukUla - tuSAnala - photarAno agni iti bhASAyAm / kUyate kukUlaH puMklIbaliGga "dukUlakukUla" / / (uNA491) / / iti sAdhuH / abhi. svo nA. zlo. 1901 / / - 197 - Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIsthUlabhadrakathAnakam / / yathaivAnugRhIto'yaM janaH svairdarzanAmRtaiH / kRtyAdezena kenApi tathaivAzvanugRhyatAm / / 50 / / sthUlabhadro'bravId bhadre ! tvadA'''krIDavanAlaye / varSAsu sthAtumicchAmi tavAbAdhA na ced bhavet / / 51 / / pratyUce nAtha ! sarvasvanAthenedaM kimIritam / prANA yasya vaze tasya bAhyavastvarthanA vRthA / / 52 / / anujJAtastayaivaM sa gRhopavanasaMzrayam / vilAsasadanaM tasyA bheje saMyaminAM varaH / / 53 / / bhojanAvasare prApte prArthitaH sa tayA'grahIt / sarvendriyAhlAdakaramAhAramapi tadgRhe / / 54 / / vratAdhArasya dehasya dattAdhAre munIzvare / dharmadhyAnanilIne'tha kozA cetasyacintayat / / 55 / / mano me hRtametena pUrvamasyApi tanmayA / dhanairgRhamivApUri hRdayaM cAsya me guNaiH / / 56 / / vimuktagurugacchaH satrekAkI madgRhAlayaH / sarasAhArasaktazca viraktaH prAyaso vrate / / 57 / / kevalaM lajayA bhAvaM nAvirbhAvayati svakam / ahamevApaneSyAmi vrIDAvaraNamasya tat / / 58 / / vicintyeti ciraM sAyameva yoSAjanocitam / vihitodArazRGgArA zRGgArarasavAhinI / / 59 / / puSpAGgarAgatAmbUlaprabhRtiprAbhRtAJcitA / kSobhAya sthUlabhadrasya sthUlabuddhirathAcalat / / 60 / / yugmam / / dadarza ca muniM dUrAdantarmukhavilocanam / mathite manmathe jeyaH ko'ntarAriSvitIkSitum / / 61 / / luThantI munipAdAnte sAlasaM zuzubhe'tha sA / bhallIvAtmabhuvo vyastapatitA munihuGkatteH / / 62 / / sasaMbhramaM snehaga sopAlambhamatho munim / gaNikAgrAmaNIreSA vaktumityupacakrame / / 6 / / diSTyAdya nAtha ! dRSTo'si dRzoramRtadRSTivat / sRSTiradya mama zlAghyA jaghanyA'pyaghanAzana ! // 64 / / vihAya mAmazaraNAmekAM virahaviklavAm / iyatkAlaM paribhrAntaH kva prANeza ! kRzo'si kim / / 65 / / takSitaM me vapustIkSNaiH kRzamastu smarAzugaiH / tava niSThuracittasya kRzatve heturasti kaH // 66 // yoSidantaracintA vA citte tatra gato na kim / dhigayaM me'thavA jalpaH kalpadrurasi jaGgamaH / / 67 // tathApi nAtha ! ruSTAsmi mAM viplAya gatastadA / dRSTvA narendrameSo'hamAgato'smIti yat kila / / 68 / / yadi vA'lamupAlambhairbhAgyairme tvamihAgataH / nirvApaya viyogAgnimataH svaiH saGgamAmRtaiH / / 69 / / iti cATUktipIyUSakulyAbhiH plAvito'pyalam / vavRdhe tasya dhIrasya dharmadhyAnadhanaJjayaH / / 70 / / smarajyAravatulyeSu vyarthIbhUteSu cATuSu / Avizcakre vikAroghAn "rUpAjIvAGgikAnatha / / 71 / / dRDhameva dRDhIkartuM dhammillaM mAlyagarbhitam / utkSipantI bhujalate sA dormUlamadarzayat / / 72 / / sajayantIva kUrpAsasandhibandhanajAlikAH / sAkSAcakre mumukSoH sA vakSaH pInonnatastanam / / 73 / / 3. AkrIDa - AkrIDante'sminnAkrIDaH / krIDodyAna, pramadavana iti bhASAyAm / - abhi. svo. nA. zlo. 1111 / / 4. rUpAjIvA - rUpaM saundaryamAjIvo yasyAH athavA rUpeNA''jIvati rUpAjIvA / vezyA iti bhASAyAm / - abhi. svo. nA. zlo-532 / 2010_02 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIsthUlabhadrakathAnakam / / 199 aGgabhaGgopadezena tena madhyasya tAnavam / sItkAriNIva dazanairdadaMza dazanacchadam / / 74 / / nIvInibiDanavyAjAd gambhIraM nAbhimaNDalam / rateriva nidhAnaM sA sorumUlamadarzayat / / 75 / / karAGgulIdalasphoTa - karNakaNDUtijRmbhaNaiH / niHzvAsazuSkaruditairhAvabhAvAnabhAvayat / / 76 / / smarasaJjIvanarevaM bhAvairasyAH zarIrajaiH / grAvANo'pi hi bhidyante kiM punazcetano janaH / / 77 / / sthUlabhadre smaravyAlavainateye tu te tadA / mudgazaile jalAnIva nAbhUvan kAryakAriNaH / / 78 / / anukUlAnupasargAn kAraM kAraM divAnizam / nirvinA svayamevAsau munimevaM vyajijJapat / / 79 / / nakhollikhanavad vajra vajrakarkazamAnase ! / tvayya'bhUd viphalo'yaM me nikhilo'pi hyupakramaH / / 8 / / atastvameva dhanyo'si stutyaM vRttaM tavaiva hi / tvayaiva ratnagarbhA bhUH manobhavamadApaha ! / / 1 / / anuraktAM pUrvabhuktAmekAmeko nizAntare / ko'nyaH kirati mAmevaM tvAmRte durddharavrata ! / / 8 / / ajJAnaceSTitaM tanme kSamasva kSamiNAM vara ! / nAtaH paramahaM kiJcit pratikUlaM karomi te / / 8 / / prazAntAM tAmiti muniH karuNAvaruNAlayaH / viSayagrAmavarasyaM prakAzya pratyabodhayat / / 84 / / samyak samyaktvamUlAni vratAni gRhiNAmasau / jagrAhAbhigrahaM bhUpAbhiyuktAditare nare / / 85 / / anugrahAt munestasya zAntamithyApathagrahA / evaM suzrAvikA jajJe kozAvezyA'pi sA tadA / / 86 / / itaste munayaH siMhaguhAsarpabilAvaTAn / payodasamayaprAnte parityajyAyayurgurum / / 87 / / / AsanAdutthitaiH kiJcidete duSkarakArakAH / ityAlApasudhAvRSTyA gurubhiste'bhinanditAH / / 88 / / tIrNaH pratijJApAthodheH sthUlabhadro'pi kArtikIm / rAkAtithimatikramya jagAma gurusannidhau / / 89 / / suhitAGgamamuM nityapraNItarasabhojanAt / dRSTvA sasaMbhramaM dUramutthAya guravo'vadan / / 10 / / ehyehi vatsa ! loke'sminnatiduSkarakAraka / sthUlabhadramahAsAdho ! smarApasmArahAraka ! / / 11 / / tacchrutvA munayo dadhyuH pUrvAbhigrahiNo hadi / aho lokasthitI prItiH kApi dharmavatAmapi / / 12 / / duSkaraM kimasau cakre nityAzI citravezmagaH / huM jJAtamathavA mantriputro'yamiti kIrtyate / / 13 / / itIrthyAkaluSeSveSu viharatsu tathaiva hi / varSAkAlo dvitIyo'pi krameNa samupAyayau / / 14 / / tataH siMhaguhAsAdhuH sthUlabhadragateya'yA / gurUna papraccha varSAsu sthAtuM kozAniketane / / 15 / / anirvAhaM vidanto'mI tUSNIM yAvadavasthitAH / tAvadautsukyanuno'yamagamad gaNikAgRham / / 16 / / vasatiM yAcitA tena dadau pUrvavadeva sA / dadhyau ca sthUlabhadrasya matsareNAyamAyayau / / 9 / / draSTavyamasya tad dhairyamiti sA vibhramaikabhUH / vilAsakaNikAmekAmAvizcakre muni prati / / 18 / / tAvataivollasadbhUkaM dRSTvA yAvad yayau nizi / visRjya lajjAM muninA bhogArthaM tAvadarthitA / / 19 / / bodhayAmyamumityeSA babhASe svakulocitam / paNastriyo vayaM mugdha ! svAdhInA dhaninAM param / / 100 / / 2010_02 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIrAjImatIkathAnakam / / . arthaste kiyatArthena lakSaNeti tayodite / AcacakSe punarbhikSuH kva lakSaM bhakSyabhakSiNAm / / 101 / / kleze prapAtayAmyenamiti sA taM punarjagau / nepAlaM gaccha tatrAsti bhUpAla: zrAvakaH kila / / 102 / / so'pUrvamunaye datte lakSAghu ratnakambalam / zrutvaivaM so'pyagAt kiM na kuryuH kAmaviDambitAH / / 103 / / dinaiH katipayaiH prAtaH kRtakRtyastato muniH / prayatnagopitaM tasyai hRSTo'dAdratnakambalam / / 104 / / cikSepa tatkSaNaM voMgRhazrotasi sA'tha tam / tad dRSTvA munirapyenAM saviSAdamado'vadat / / 105 / / prApta klezazatairenaM pratyUhazatapAlitam / ratnakambalamevaM kiM vinAzayasi bAlize ! / / 106 / / labyAvakAzA kozApi munimUce smitAnanA / etajjAnAsi yat jJeyaM tanna jAnAsi kiM mune ! / / 107 / / vogRhasamA sA'haM vrataM te ratnakambalaH / kaSTAt prAptaM pAlitaM ca vinikSipasi kiM mayi ? / / 108 / / vacasA tena kozAyA mantreNeva mahaujasA / zazAmAsya muneH sadyo'pyapasmAraH smarodbhavaH / / 109 / / sAdhu sAdhu mahAbhAge ! bodhito'haM tvayA'dhunA / viSameSuviSAvega - mUrchitaH svavaco'mRtaiH / / 110 / / dhIreNa sthUlabhadreNa kA spardhA viklavasya me / sthireNa surazailena tUlapUlasya kA tulA / / 111 / / mithyAstu duSkRtaM tanme durdhyAnasyAsya mimitaH / anumanyasva gacchAmi guruM tvamapi me guruH / / 112 / / iti saMpratipannaM taM kSamayitvA mahAmunim / sA praNamya ca varSAnte visasarja kRtAJjaliH / / 113 / / Alocya duSkRtaM so'pi gurumUle nijaM muniH / kSamayitvA sthUlabhadraM saMyame susthito'bhavat / / 114 / / sthUlabhadracaritraistaiH prabodhya rathakArakam / kozApi susthitA dharme kramAt sugatimAsadat / / 115 / / caraNaviTapimUlaM pAlayitveti zIlam, sakalasamayakozaM bhadrabAhoH prapadya / gaNadharamahimAnaM prApya ca svAyuSo'nte, tridivapadamudAraM sthUlabhadraH prapede / / 116 / / dezitaM lezataH sthUlabhadracaritam / sAmprataM rAjImatIjJAtamucyate - / / zrIH / / // zIlapratipAlane zrIrAjImatIkathAnakam / / atthittha lavaNajalanihi - laharilihijjaMtakaMtapAyArA / sirivAravaI nayarI suravaiviNiuttadhaNayakayA / / 1 / / tattha ya veyaDDanagiMdakaMdarApayaDapasariyapayAvo / sirinavamavAsudevo kanho nAmeNa naranAho / / 2 / / paDhamassa dasArANaM samuddavijayassa naMdaNo tattha / bAvIsamatitthayaro ariTThanemI vasai kumaro / / 3 / / tattheva jAyavakule taNubbhavo bhoyavahniNo vasai / vagaMtauggaseNo rAyA siriuggaseNu tti / / 4 / / paipimmaviDavipIUsasAraNI dhAraNI piyA tassa / aimuttakaMsasirisaJcabhAmapamuho ya saMtANo / / 5 / / avarAiyAu caviUNa puvvabhavajasamaIsuro taiyA / dhUyattAe dhAriNidevIkucchIi oinno // 6 // sammANiyadohalayA paDiputradiNesu sohaNamuhutte / lakkhaNalaMchiyagAyA jAyA varakannagA tatto / / 7 / / JainEducation International 2010_02 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIrAjImatIkathAnakam / / 201 suyajammapamoyAo vi ahiyamahamahiyamANaso rAyA / vaddhAvaNayaM kArai tIi kumarIi jammammi / / 8 / / sammANadANapuvvaM samae paripUiDaM sayaNavaggaM / dina ranA nAmaM sirirAyamai tti kannAe / / 9 / / parikIlaMtI vivihaM savayAhiM naravariMdakannAhiM / sA muyai bAlabhAvaM siyapakkhe caMdaleha vva / / 10 / / gahiUNa kalAkosaM sayalaM pi hu aha sarassaI tIe / saMkaMtA maNabhavaNaM bhuvaNanbhuyabhAvasaMvaliyaM / / 11 / / dalR ahiTThiyaM bhAraIi to tIi vayaNamaMgAI / AliMgai savvAiM juvvaNalacchI vi sacchaMdaM / / 12 / / disi disi visappirehiM tIe lAvanalaharipUrehiM / cAmIyararasarasiyaM va sahai satrihiyagayaNayalaM / / 13 / / kAraNavaseNa lIlAi kuNai sA jattha cakkhuvikkhevaM / nIluppaladalapayaraM va nivaDae tattha nivivaraM / / 14 / / tIe muhiMdumaMDala - lulaMtajunhAjaleNa vimalammi / bahuladhavalANa pakkhANa aMtaraM najai na bhuvaNe / / 15 / / nikkhivai tIi diTThi aMgAvayavaMmi jammi jammi jaNo / maMDaliyacAvadaMDaM tahiM tahiM vammahaM niyai / / 16 / / iya tIi uvvaNe jubbaNami samuvaTThiyaMmi ciMtei / siriuggaseNarAyA juggo eIi ko Nu varo / / 17 / / itto ya sivAdevIsamuddavijaehi pabhaNio kanho / jaha taha ariTThanemi paDivajAvesu pariNayaNaM / / 18 / / teNa vi niyadaiyAu siriruppiNisaJcabhAmapamuhAo / bhaNiyAo niyadiyaraM uvarohaha pANigahaNatthaM / / 19 / / to tAhiM vivihaveyaDDabhaMgisubhagAhiM laDahabhaNiIhiM / taha kahavi hu panavio uvarohamahoahI bhayavaM / / 20 / / jaha mantrai pariNayaNaM muNiyaM taM vaiyaraM tao kanho / patthei uggaseNAu rAyamaikatrayaM aNahaM / / 21 / / kasseyaM na hu ruiyaM kassa vi hiyae maNoraho na imo / kiMtu thiraM niyabaMdhuM karija iya bhaNiya so dei / / 22 / / souM rAyamaI vi hu puvvabhavabbhatthanehamoheNa / tammayahiyayA jAyA vihiyA ya vivAhasAmaggI / / 23 / / suraasurakheyarehiM naranaranAhehiM tayaNu pariyario / calio pariNayaNatthaM ariTThanemI akAmo vi / / 24 / / daguNa puro vADaM kaDuraDirakuraMgasamayapasujAlaM / jANato vi hu sArahimiya pucchai paramakAruNio / / 25 / / pasuNo ime kimevaM avaruddhA nAha ! bhoyaNanimittaM / naNu kassa tumha pANiggahaNe miliyANa sayaNANaM / / 26 / / taM souM te savve moyAvai baMdhaNAu bhuvaNagurU / niyayarahaM ca niyattai lahu sArahiNA parAhuttaM / / 27 / / to dasahiM dasArehiM kesavarAmehiM ThAiuM purao / bhaNio jiNo kimevaM kumAra ! naNu ciTThiyaM tumae / / 28 / / jaMpai jayappaIvo pasuNo jaha moiyA mae ee / tumhANa baMdhaNAo taha appANaM pi moissaM / / 29 / / baMdhaNamukkho puNa savvasaMgacAeNa so ya dikkhAe / tamhA paDivajissaM pavvajaM ceva niravajaM / / 30 / / iya tammi jaMpire mucchirehiM ruirehiM palavirehiM bahuM / ruddho khaNaM sa baMdhUhiM tattha bhavabaMdhaNasamehiM / / 31 / / bhaNio dasArasIheNa tayaNu kanheNa komalagirAe / kumara ! na jutto evaM baMdhujaNo tujjha avagaNiuM / / 32 / / jappacayA jugucchA tuha jAyA te vimoiyA pasuNo / tA kuNasu pANigahaNaM pUresu maNorahe amha / / 33 / / kamaso ya bhuttabhoo pavvajaM pi hu karija kimajuttaM / taM souM bhuvaNagurU vi jaMpae suNasujaunAha ! / / 34 / / 2010_02 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIrAjImatIkathAnakam / / *saMsArammi aNaMte aNaMtaso maraNajammaNaparANa / ke ke na baMdhuNo naNu jIvA jIvANa iha jAyA / / 35 / / jaha saMjhAe sauNANa saMgamo jaha pahe ya pahiyANaM / sayaNANaM saMjogA taheva khaNabhaMgurA rAya ! // 36 / / sabbe sakajakaMkhI savve sakaDovabhoiNo jIvA / ko kassa ittha sayaNo mamattamiha baMdhaNanimittaM / / 37 / / tamhA mamattamucchiMdiUNa mahiUNa mohamAhappaM / paramapayaMmi pasajaha mA rajaha nigguNami bhave / / 38 / / iya bhavavirAgajaNaNIhiM paramasaMvegasAraNIhiM tayA / pannavaNAhiM pannavai baMdhuvaggaM jiNo kahavi / / 39 / / tatto logaMtiyasuravarehiM vinaviyasaMjamAvasaro / saMvacchariyaM dANaM nemijiNo dAumAraddho / / 40 // soUNa vaiyaraM taM muNiUNa ya jiNavaraM vayAbhimuhaM / dussahavirahAsaNinibiDatADiyA rAyamaikumarI / / 41 / / puNaruttaM mucchaMtI puNaruttaM palavirI imaM bhaNai / hA nAha ! ahanAe purAvi muNiyaM mae evaM // 42 / / jamahaM tujjha ajuggA tiNamaNimAla vva rAyahaMsassa / paDivanavivAheNaM tumai chiya kiM nu velaviyA / / 43 / / kinno payalai merU jalanihiNo na hu muyaMti kiM meraM / tumhArisA vi hu jae jai paDivannaM na pAlaMti / / 44 / / jaNiUNaM vissAsaM AsA musumUriyA tae majjha / varamiha jagaMdha ciyana hu ukkhayacakkhuNo maNuyA / / 45 / / ahavA na tujjha doso doso saMkappadaiya maha ceva / tuha paNaiNittajuggaM na tavaM taviyaM purA jIe // 46 / / ivAi palavamANI bhaNiyA AlIhiM alamalaM muddhe ! / kiM teNaM nIraseNaM loiyavavahArabajjheNa / / 47 / / eyaM pi naNu ayane sayatrajaNasamuciyaM ThiyaM tammi / jaM erisaciTTeNaM pariNiya na viDaMbiyAsi tumaM / / 48 / / pajjunnasaMbapamuhA saMti mahAbAhuNo jaukumArA / abbhatthaNAsaehi patthissaMtI tumaM te vi / / 49 // iya soUNa sarosA ubbhaDabhiuDI sahIu sA bhaNai / ko esa naNu palAvo kulappasUyANa tumhANaM / / 50 / / saMkappio maNe jo vayaNeNa ya jaMpio piyayamutti / muttUNa taM pi annaM pi kaMpi daiyaM ahaM kAhaM / / 51 / / iyaratarUNaM kappadrumeNa erAvaNeNa ya gayANaM / ciMtAmaNiNA upalANa sAmiNA kiM ca bhizANaM / / 52 / / kA anakumArANaM samasIsI neminAhakumareNaM / tA mA puNo bhaNijaha sumiNevi hu dussavaM evaM / / 53 / / jai majjha ahannAe laggo pANI na pANigahaNaMmi / vayasamae vi hu tasseva navari maha laggae hattho / / 54 / / iya kAUNa painnaM rAyamaIe ThiyAi moNeNaM / ohayasaMkappAo ThiyAu se sahayarIo vi / / 55 / / rAyamaIi painnaM nANeNaM taha ya loyavAeNaM / jANato vi hu nemI nIrAgo ciTui taheva / / 56 / / dAUNaM vacchariyaM dANaM suraasurakhayarapujaMto / paDivano pavvajaM uciMtanagiMdasiharammi / / 57 / / caunANadharo dhIro desesu Ariesu iyaresu / viharai nemI dukkAma - mammanimmahaNatalliccho // 58 / / itto kaNiTThabhAyA ariTThanemissa tattha rahanemI / aNuratto rAyamaI vivihovAehiM uvayarai / / 59 / / 6. tulA - vairAgyazataka gA. 38 / / tasyA gAthAyAH caturthapAdaH - taheva khaNabhaMguro jIva ! iti / / 7. samasIsI (de) spardhA barAbarI iti bhASAyAm / - pA. sa. ma. pR. 867 / / 2010_02 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane zrIrAjImatIkathAnakam / / 203 diyaru tti saralacittA paDicchai sA vi tassa uvayAraM / aNurattA mama ginhai esa tti viciMtae so vi / / 60 / / aha annayA vivitte bhaNai imo suyaNu baMdhuNA majjha / jaM tumamevaM cattA annANaM kAraNaM tattha / / 61 / / ko nAma kira sayanno caija diTuM suhaM adiTThakae / mA huja tArisi biya tumaM pi suviyAracittAsi / / 62 / / tA ginhasu maha pANiM uvabhuMjasu dibbajuvvaNAraMbhaM / saMsArakaDuyaviDavissa mahuraphalamittiyaM muddhe ! / / 63 / / taM souM sA ciMtai iya saMkappo imo mamaM pAvo / olaggai uvayarai ya dhiratthu tA eyacariyassa / / 64 / / juttIi nivArissaM imaM ti pariciMtiUNa annadiNe / sA piyai mu[suddhaduddhaM agghAyai tayaNumayaNaphalaM / / 65 / / vamiUNa kaNayathAle rahanemi bhaNai pivasu duddhamiNaM / so bhaNai maMDalo haM kiM jaM vaMtaM pivissAmi / / 66 / / aha jaMpai rAyamaI jai evaM muNasi muddha ! tA kIsa / niyajiTThabhAuvaMtaM pi patthase maM vivAhatthaM / / 67 / / hoUNa tassa bhAyA pAgayajaNasamuciyaM payaM patto / kiM re mUDha ! na lajasi vimukmajAya ! tassAvi / / 68 / / tA mA ijjasu imiNA maNeNa maha maMdiraMmi ii bhaNio / niyavasahapADio iva rahanemI jAi niyagehe / / 69 / / aha caupanadiNehi vayagahaNAo gaehiM jayaguruNo / paDimAThiyassa revayagiriMdasiharammi rammaMmi / / 70 / / sukkajhANAnalasaMpalitta - ghaNaghAikammakakkhassa / vigayAvaraNamaNaMtaM kevalanANaM samuppannaM / / 71 / / caliyAsaNehiM causaTThisuravariMdehiM kayasamosaraNo / sasurAsurAi parisAi jayaguru kuNai dhammakahaM / / 72 / / ujANapAlaehi vitratte neminANavuttaMte / suvvanassa duvAlasa koDIo tesi saDDhAu / / 73 / / dAUNa pIidANeNa sayalaharikulanariMdapariyario / vaMdaNavaDiyAi gao saha rAmeNaM tayaNu kanho / / 74 / / souM ariTThanemissa duTThakammaTThagaMThiniTThavaNiM / varadhammadesaNaM bhavvapANiNo ke na paDibuddhA / / 75 / / varadattappAmukkhA jAyA gaNahAriNo tayA tattha / ajAu ajajakkhiNipamuhAo nijiyamohAo / / 76 / / sussAvayA ya jAyA samuddavijayAiNo naravariMdA / sivadevippamuhAo susAviyAo nemissa / / 77 / / rAyamaI pavvaiyA virattacittA bhavAu pudi pi / rahanemippamuhA vi hu sIsA sirinemiNo jAyA / / 7 / / titthaM pavattiUNaM sAmI annattha vihari suiraM / kAlakkameNa puNarAva saMpatto revayagirimmi / / 79 / / vAsAratto patto tayA ya to samaNasamaNipariyario / tattheva Thio bhayavaM bohito bhavvapANigaNaM / / 8 / / aha anayA gaesuM goyaracariyAi samaNisamaNesu / duddharadhArAsAro vAriharo varisiuM patto / / 81 / / tarutalaselaguhAsuM jalajIvanikAyarakkhaNaraesu / samaNisamaNesu sahasA io tao lIyamANesu / / 8 / / pavvayaguhAi jIe rahanemi puvvameva saMlINo / bhaviyabvayAvaseNaM rAyamaI vi hu tahiM pattA / / 83 / / amuNiya taM tattha ThiyaM sA uvagaraNAI aMgalaggAiM / uvvAviuM pavattA ramaNIyaNapattajayapattA / / 84 / / to tIi aMguvaMgAI laDahalAyanalacchilaliyAiM / daTThaNa mayaNatakkara - parimusiyaviveyasavvasso / / 85 / / rahanemimuNI lahu payaDiUNa appANayaM puro tIe / kAmijaNasamuciyAiM payaDai cADUNi bhogatthaM / / 8 / / daTThaNa taM akamhA pamhaTThavivegamAgayaM purao / saMgoviaMguvaMgA rAyamaI bhaNiumAraddhA / / 87 / / ___ 2010_02 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / kahanu kujA sAmanaM jo kAme na nivAraI / pae pae visIyaMto saMkappassa vasaM gao / / 08 / / vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi ya / acchaMdA je na bhuMjaMti na se cAi tti vuai / / 89 / / je ya kaMte pie bhoe laddhe vi ppiTThi kubaI / sAhINe cayai bhoe se hu cAi tti vujhai / / 10 / / samAi pehAi parivvayaMto siyA maNo nissaraI bahiddhA / na sA mahaM novi ahaM pi tIse iseva tAo viNaija rAgaM / / 11 / / AyAvayAhI caya sogamalaM kAme kamAhI kamiyaM khu dukkhaM / chiMdAhi dosaM viNaijja rAgaM evaM suhI hohisi saMparAe // 92 / / pakkhaMde jaliyaM joiM dhUmakeuM durAsayaM / necchaMti vaMtayaM bhottuM kule jAyA agaMdhaNe / / 13 / / dhiratthu te jasokAmI jo taM jIviyakAraNA / vaMtaM icchasi AveuM seyaM te maraNaM bhave / / 14 / / ahaM ca bhogarAyassa taM ca si aMdhagavanhiNo / mA kule gaMdhaNA homo saMjamaM nihuo cara / / 15 / / jai taM kAhisi bhAvaM jA jA dicchasi nArIo / vAyAiddho bva haDho aTThiappA bhavissasi / / 16 / / tIse so vayaNaM sudyA saMjayAi subhAsiyaM / aMkuseNa jahA nAgo dhamme saMpaDivAio / / 97 / / evaM kariti saMbuddhA paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyadRti bhogesu jahA se purisuttamu tti / / 18 / / gaMtUNa jiNasayAse AloeUNa niyayaduariyaM / rahanemimuNisIho nihuo sAmantramaNucariuM / / 19 / / samae ya ghAikammakkhaeNa uvaladdhakevalAloo / kayakiyo sa mahappA sAsayaThANaM samaNupatto / / 100 / / rAjImatyapi saGkaTe'tivikaTe nirvAhya zIlaM tathA, nirvyAjavratavAriNA ca suciraM prakSAlya cetomalam / zukladhyAnadhanaJjaye jvalitavatyAdhAya karmendhanam, labdhvA kevalamAsasAda padavImadvaitasaukhyAspadAm / / 101 / / vyAhRtaM rAjImatyudAharaNam / adhunA sudarzanopAkhyAnamucyate / / zrIH / / // zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / astyaGgaviSayavasudhA - sudhAMzuvadanAlalATikApratimA / campeti purI tasyAM dadhivAhanabhUpatiratIndraH / / 1 / / prathitapriyaprasAdAdaparasapatnIjanAt sadApyabhayA / paralokAdapyabhayA nAmnApyabhayA priyA tasya / / 2 / / niHzeSapauramukhyaH zreSThI tatrAbhavad RSabhadattaH / anvitasaMjJA cAsIdarhadAsI priyA tasya / / 3 / / bhRtako'bhUt tadgehe subhagaH sa pratidinaM vane gatvA / cArayati tasya mahiSI: sukhena nirvahati tadvRttyA / / 4 / / sa kadApi dantavINAvAdanavidyAgurau tuSArattau / saha mahiSIbhiH pravizan pradoSasamaye purImadhyam / / 5 / / 8. tulA - 88 ta: 99 paryantAni zlokAni dazavaikAlikasUtre zrAmaNyapUrvikAdhyayane gAthA-1-11 / / 9. haDho vanaspativizeSa: uttarAdhyayanasUtra - a. 22/44 gAthAmadhye vAyA iddho vva haDho pAThaH / dazavaikAlikazrAmaNyapUrvikAdhyayanasya gAthA-9 madhye vAyAviddha vva haDo pAThaH / / 2010_02 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / 205 parisarabhUmAvekaM kAyotsargasthitaM nirAvaraNam / upazamamiva piNDasthaM mahAmuniM vIkSya hRdi dadhyau / / 6 / / ahaha himAnIpAte sattvAnAmazanipAtatulye'smin / kathamAcchAdanavirahAd yApayitA yAminImeSaH / / 7 / / iti tasya munezcintAM cintAmaNisanibhA hadi dadhAnaH / zatayAmAmiva kathamapi sa tAM triyAmAmatIyAya / / 8 / / avibhAtAyAmeva hi sa vibhAvaryAmupAttamahiSIkaH / samupetya sattvanilayaM tathaiva vazinAM varamapazyat / / 9 / / paritoSahRSitaromA saMyaminaM yAvadayamupeyAya / draSTuM munimiva tAvat sahasrakiraNo'pyudIyAya / / 10 / / dhyAnAvadhisaMpUrtAvatha padamAdyaM namaskRterucaiH / uJcArayan munInduH samutpapAta drutaM nabhasi / / 11 / / nanu gaganagamanavidyA - padameveti cintayan subhagaH / nizi divase pathi gehe gacchaMstiSThan zayAnazca / / 12 / / zucirapyucchiSTo'pi hi niviSTahRdayaH sa tatpadaM paThati / pazusahacaritamatInAM vivekitA tAdRzI kAstu / / 13 / / zreSThI kadAcidenaM proce zrutamidamaho tvayA kasmAt / tallAbhavRttamakhilaM so'pyAkhyat tadanu tuSTo'yam / / 14 / / parameSThinamaskAraM samastamadhyApya cAnvazAdenam / bhadra ! na kevalamasmAd gaganagatirmantrata: kimuta / / 15 / / svargApavargayorapi gatirasmAdeva dehinAM bhavati / kintUtsi(cchi)STenA'yaM paThanIyo na tvayA mantraH / / 16 / / vyasanI vyasanamivAsau na mumocA'dhyayanamasya tu tathaiva / vyarthaH khalUpadezaH kadAgrahagrahilite manasi / / 17 / / anyedhurambuvAhavyatikarasubhagAMbarAsu varSAsu / mahiSIrAdAya yayau sa yAvadupanadi tato'kasmAt / / 18 / / jalapUreNApUryata nadyAH zrotastataH sa bhItamanAH / yAvat pazyati tAvat sairabhyaH parataTaM jagmuH / / 19 / / AkAzagamanavidyAbuddhyA'thochArayan namaskAram / drutamutpapAta nipapAta cAntarA vAriNi sa nadyAH / / 20 / / tIkSNamukhenAkhaNDyata khAdirakIlena hRdayamasya tadA / parameSThinamaskAraM mumoca na tu vednaato'pi / / 21 / / marmaNi nihataH kIlena tena sa vipadya paJcapadazaraNaH / arhadAsIkukSAvutpannastanayabhAvena / / 22 / / tArtIyike mAse samajani garbhAnubhAvatastasyAH / jinapatipUjanamunijanadAnAdau dohadaH pravaraH / / 23 / / kalpadruma iva sadyaH zreSThI tadakhilamakArayattuSTaH / sampUrNadohado'syA garbha: zubhasaMbhRtirvavRdhe / / 24 / / mAseSu navasu divaseSu cArddhanavameSu sA vyatIteSu / grahanivahe zubhazaMsinyudayini kAmaM muhUrte ca / / 25 / / malayamahI candanamiva nandanavanamedinIva mandAram / arhaddAsI suSuve zubhalakSaNalakSitaM tanayam / / 26 / / vardhApanake zreSThI mAsapramite pravarttamAne'tha / zubhadarzana iti tanayaM nAmnA'pi sudarzanaM vidadhe / / 27 / / nyAyopAttaM dhanamiva sukSetrAropitaM ca bIjamiva / dharma iva zuddhacitte vavRdhe'tha sudarzana: kramazaH / / 28 / / dinapatiriva madhyAhne vimuktabAlyaH kramAdRSabhatanujaH / suvizuddhayA sa buddhyA bheje kSamayeva jainamuniH / / 29 / / sa kalApIva kalApaM kalAkalApaM kulocitamavApya / savizeSameva zuzubhe valakSapakSe sudhAMzuriva / / 30 / / vanamiva vasantalakSmIgaMganaM jyotistatizca sAyamiva / madakalamiva madalekhA tAruNyazrIramuM bheje / / 31 / / vayasA kulena rUpeNa guNagaNeH saMjJayA svabhAvena / kanyAM manoramAmatha pariNinye RSabhadattasutaH / / 32 / / 2010_02 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / pitroreva na kevalamAnandakaraH sudarzanaH so'bhUt / purabhartuH paurANAmapi nijanirmalaguNagrAmaiH / / 33 / / bhUpatipurodhasA saha kapilenAkRtrimA'bhavat prItiH / tasya na kasya sudhAMzuH priyAkaraH kimuta kumudasya / / 34 / / vipaNau gRhe'tha goSThe narapatisadane dine ca rAtrau ca / aviyuktaH kapilo'bhUt tena chAyeva dehasya / / 35 / / kapilasyacAsti kapilAnAmnIdayitA nisargatazcaphlA / sAtamuvAcakadAcitkAlamiyantaMnayasi kutra / / 6 / / so'pyUce priyasuhRdaH sudarzanasyAntike sadaivAsmi / ko'yaM sudarzano nanujajalpa kapilo'pi tAM tadanu / / 37 / / kiM nAlikeravasateIpAt tvaM nAlike ! samAyAtA / yA vetsi no sudarzanamapi vizrutamaddhataizcaritaiH / / 38 / / purahUta iva mahimnA yaH kandarpazca rUpasampattyA / vAcaspatiriva buddhyA zaradindurivAntaravizuddhayA / / 39 / / unnatiguNena giririva gambhIratayA taraGgiNIramaNaH / cintAmaNiriva dAnaiH sudheva madhurAkSarAlApaiH / / 40 / / guNaratnarohaNagirevaravaNini varNyate kiyadathA'sya / yasyaikameva zIlaM tulanAM nApnoti kenApi / / 41 / / zrutvA kapilAdevaM kapilA capalendriyA svabhAvena / dadhe zrutAnurAgAt sudarzane darzanotkaNThAm / / 42 / / anyedhuravanibhartunidezataHpracalitekvacitkapile / chalamApyacirAtkapilAsadanecasudarzanasyayayau / / 43 / / avadacainaM suhRdastavAdya kenApi gadavikAreNa / mahadapaTutvaM vapuSo nApnoti kathaJcanApi ratim / / 44 / / tenaivAhaM prahitA tavAntike tvAM drutaM samAnetum / AkarNya taduttasthau sudarzana: sambhramodbhrAntaH / / 45 / / ajJAyi mayA nAyaM kaSTaM mitrasya vedanAtaGkaH / jalpaniti kapilagRhaM sudarzanastvaritapadamApa / / 46 / / kka nu me'sti mitraratnaM sudarzaneneti jalpite kapilA / pratyUce madhyegRhamastIti viveza so'pyantaH / / 47 / / tatrApazyantrenaM papraccha svacchamAnasa: kvAsti / antagarbhApavarakamasti nivAte prasupto'yam / / 48 / / praviveza tatra yAvat sudarzanaH sannirudhya tAvadaso / dvArANi madhyalInA pRSTA tena kka kapila iti / / 49 / / kapilena kiM vidheyaMpratijAgRhitAvadatramAMkapilAm |kiNprtijaagrnniiyNkpilaayaa:sititaamvdt / / 50 / / vakSojabAhumUle gabhIranAbhinitambajaghanAni / sulalitavicalitanetravyAjena vyaJjayantI sA / / 51 / / smarazarajarjaritAGgIskhaladakSaramArSabhiMbabhASe'tha / kapilAdguNanivahaste yadAdi sundara !mayA'zrAvi / / 52 / / puSpAyudhastadAdyapi maNDalitoddaNDacaNDakodaNDaH / subhaga ! tvadekazaraNAmazaraNavanmAM hahA hanti / / 53 / / diSTyA tadadya sundara ! kapaTenApi pravezitaH sadanam / madanonmAdaM tanme svasaGgamantreNa nigRhANa / / 54 / / dadhyo sudarzano'pihidhidhikpaTukapaTanATakamamuSyAH |kenvyaajenaahN kiyatIMsaThThAmito bhUmim / / 55 / / pratyutpannamatiH sa pratyUce kimiha sundari ! viruddham / anurAgavatAM kiM punaranabhijJA tvamasi macarite / / 56 / / AkAramAnacitre tvamarkazalabhopame mayi prItim / pratipannAsi vRthA nanvapaNDite paNDako'smi yataH / / 57 / / tacchrutvA sahasaiva hi vigalitarAgA vivRtya sA dvAram / tamuvAca gaccha gaccha bhrAntAsmi kiyaciramapAtre / / 58 / / apacakrame tvaritaM kUTAcchuTitaH kuraGga iva so'tha / dadhyau ca sAdhu muktaH kiyataiva hi durgatinipAtAt / / 59 / / 2010_02 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / 207 tadataH paraM paraukasi kadAcidekAkinA na gantavyam / na pratyayasya kAryaH strIvAci svayamanAlocya / / 60 / / krUrAsu rAkSasISviva nItiSviva ca prapaJcabahulAsu / capalAsu ca vidyutsviva na strISvatigatiH kAryA / / 61 / / vimRzatriti sa mahAtmA jagAma nijamandiraM niraticAraH / savizeSadhA dharmApramadvaraH samayamanayaJca / / 2 / / anyedyurindramahasi pravarttamAne vane'calad bhUpaH / ArSabhikapilopetaH zazIva gurubhArgavAnugataH / / 3 / / Aruhya naravimAnaM rAjJI tatrA'bhayA sakapilA'gAt / putraiH SaDbhiH sahitA manoramA cArSabhe: patnI / / 64 / / dRSTvA manoramAmatha vismayavismaralocanA kapilA / avadat keyaM dhanyA nirupamarUpA saputrA ca / / 5 / / abhayoce kiM mugdhe ! sudarzanasyApi vallabhAmenAm / no vetsi bhartRmitrasya tasya vizvaprakAzasya / / 66 / / kapiloce yadyeSA sudarzanapreyasI tadA hyasyAH / vipulaM kalAsu kauzalamevaM yA nandanAn suSuve / / 67 / / abhayA prAha kimetat prakAzitaM kauzalaM tvayA'muSyAH / svAdhInabhartRkANAM strINAM sulabho hi santAnaH / / 68 / / kapilApyavadat satyaM syAdevaM yadi patiH pumAn bhavati / SaNDhe bhartari yadabhUdevaM tanme mahacitram / / 69 / / abhayAha paNDakatvaM kathamasyAH priyatamasya te viditam / kapilApi svAnubhavaM sarvaM rAjya tadAcakhyo / / 70 / / upahasya sA'vadat tAM SaNDhaH sa paraM parapraNayinISu / asyAM tu puSpaketuzchalitAsi tataH pravINApi / / 71 / / kapilA prAha vilakSA dakSAyAM kimadhikaM sakhi ! tvayi tat / yadyasti kauzalaM te sudarzanaM tadramasva nanu / / 72 / / avadadavanIzapatnI savibhramaM vIkSito mayA'zmA'pi / bhajate madanonmAdaM sacetanaH kimu pumAn kAmI / / 73 / / nItvA vaze sudarzanamarhasi vaktuM sakhi ! tvamidameva / kapile ! jAnIhi mayA sudarzanaM dAsatAM nItam / / 74 / / ratipatipatAkinIbhirlalanAbhiraraNyavAsino'nazanAH / munayo'pyavatAryante viSayAdhvani viSayiNaH kimuta / / 75 // na karomi ced vaze'muMjvalanaM pravizAmi kiM bahUktena / iti te mitho bruvANe vanaM gate tadanu sadanaM ca / / 76 / / abhayA'tha paNDitAyAstadeva dhAtryAH pratizrutaM svasya / kathayAmAsa tataH sA pidhAya karNAvado'vAdIt / / 77 / / putri ! na sundarametat tvayA pratijJAtamAtmano'nucitam / calati sumeruH sthAnAt sudarzano na tu sadAcArAt / / 78 / / brahmAcaraNopaniSaniSaNNamatayaH susAdhavo guravaH / yasya sa guruzIlaH sannabrahma niSevate kimiti / / 79 / / yuvatijvalanasamIpe vilIyate madanamiva mano yeSAm / nanu te'nye pavikaThinaH sudarzano'yaM mahAsattvaH / / 8 / / anye'pi jinamatajJAH paranArI sodareti manyante / svakalatramAtratuSTaH suzrAddhaziromaNiH kimayam / / 8 / / nigRhItendriyavikRtiryatiriva gRhavAsamAzrito'pyeSaH / zakyeta kathaya tat kathamabhisartumatho'bhisArayitum / / 8 / / bAhubhyAmambhaHpatitaraNaM vidhudhAraNaM ca hastena / pratijAnIte bhuvi yaH sa saGgamopAyametasya / / 83 / / 2010_02 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / kuzakAzAlambanavat pravAhapatane tathApyupAyo'yam / yadayaM parvadineSu pratipadya vizeSato niyamam / / 84 / / zUnyAgAramaThAdiSu tiSThatyekaH tataH kathaJcidapi / saJcAryate'tinibhRtaM kenApi chadmanA gehe / / 85 / / abhayAha sundaro'yaM nanu prakAraH prapaJcite cAsmin |mm hastagataH sthAsyati kiyazciraM nirvikAro'yam / / 86 / / mAtaryatasva tasmAdasmin kArye dhRtAvadhAnA tvam / tvadupAyasyAsAdhyaM nedaM mama kauzalasyeva / / 87 / / svIkRtya paNDitAyAM tatheti tatrAtha sAvadhAnAyAm / samupasthitaM svasamaye tasyAM puri kaumudIparva / / 88 / / paTahAghoSaNapUrvakamurvIzaH purajanAnathAdikSat / sarvA sarvairapyanugamyo'haM mahasyasmin / / 89 / / tacchrutvA hRdi dadhyau sudarzanaH kimidamAH parApatitam / ayamiha rAjAdezazcAturmAsikamitaH parva / / 10 / / jinabimbAnAM pUjanamarhacaityeSvatho parIpATI / samatA pauSadhamAvazyakAni kathamatra bhAvIni / / 11 / / upadAmAdAya tato vyajijJapad bhUpateH svasaGkalpam / samanujJAtastasthau ca bhUbhujA bhrAtRkalpena / / 12 / / kRtvA samAhitamanAH pUjAcaityAyanopavAsAdi / dhRtapoSadhaH sa sAyaM catuHpathe pratimayA tasthau / / 13 / / jJAtvA ca paNDitA tat sarvamuvAcAbhayAM bhavati te'dya / yadi punarupAhitaM hRdi kintu nRpo nAnugantavyaH / / 14 / / sadyaH zirovibAdhAM vidhAya sA'pyuttaraM dharAbhartuH / tasthau vyAjavidhAne nirvyAjA yoSitAM hi matiH / / 15 / / sAntaHpurapaurajane vanaM gate tadanu medinIdayite / lepyamayIM smaramUrti nidhAya yAne puruSadezyaM / / 16 / / AcchAdya paNDitAgAd siMhadvAre'tha yAmikaiH pRSTA / kimidaM gacchati sApi proce devI vanaM na gatA / / 97 / / apaTutayA dehasya smarAdidevAn tato gRhasthaiva / sA pUjayiSyati tataH pratimeyaM yAti madanasya / / 18 / / anyeSAmapyAstridazAnAmiha samAgamiSyanti / tepyUcurimAmekAM darzaya yAyAstato'skhalitam / / 19 / / kRtvA tatheti sAgAd evaM dvitrIninAya suramUrtIH / askhalitA'tha sudarzanamapi ninye yAnamAropya / / 100 / / dharmadhyAnanilInaM mumoca sAtaM puro'bhayAdevyAH / smarajIvAtUni tataH prArebhe sA'pi cATUni / / 101 / / subhagA ! svAmigamanaM te bhAgyastvamabhaGgarairihAnItaH / ciraropito manorathataruradya mamAstu phalamAlI / / 102 / / aparicite'pyasukhArtekurvIta kRpAM bhavAdRzAHsantaH |smrvidhuritaaNtvdrthe kiMmAMnazamayase kaThina ! / / 103 / / atyAhitaM yadi syAnmama tvadarthe tadA tapaHkaSTaiH / vanitAvadhodbhavAdapi na pApmano mucyase mUDha ! / / 104 / / muJca tapo'tikaThoraM sukumArAM mAmupAssva suvicAra ! / idameva phalaM tapasaH svAdhInAH syuryadeNadRzaH / / 105 / / iti sA svacATujalpairapyavikalpAntaraM tamAlokya / komalabAhumRNAlIdvayena pariSasvaje sapadi / / 106 / / maNDalitastanamaNDalamAliGganamanu tadaGgamaGgAni / vinyasya sA smarAta kadarthayAmAsa bhRzamenam / / 107 / / AvizcakAra yaM yaM kAmasyoddIpanAya sA bhAvam / sa sa dharmadhyAnasya pradIpanAyArSabherabhavat / / 108 / / jagRhe sa tadA'bhigrahamasmAnme saGkaTAd vimuktasya / pAraNakamanyathA'haM maraNAvadhi nirazano jAtaH / / 109 / / abhayA'pyathovilakSAdadhyojajJe kRzAnizAtAvat / tasmAdyadinaprItyA bhItyA'pivazaMnayAmyenam / / 110 / / _ 2010_02 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / 209 iti viracitAtivikaTa - bhRkuTIbhISaNamukhI babhASe sA / re durvidagdha ! madhuraiva sarvathA'haM tvayA dRSTA / / 111 / / kimiha bahubhiH pralApairanukUlAM cATukAriNImevam / yadi mAmare na bhajase bhajase yamamandiraM tarhi / / 112 / / evaM sthite'pyakampitahRdaye'tha sudarzane nijAgaH sA / gopAyituM nakhAgraivililekha nijaM vapuH pApA / / 113 / / iti pUcakAra ca hahA parAbhavatyeSa ko'pi mAM duSTaH / tacchrutvA ca sasambhrama-mamilanatha yAmikAstatra / / 114 / / dRSTvA sudarzanaM te'pyasminnidamahaha naiva sambhavati / iti cakitAH kSitibhartuLajijJapana vyatikaramazeSam / / 115 / / AkarNya tanarezaH sasambhramaH svayamupAgatastatra / abhayA'pyavAditA'pi hi rudatI jagatIzamidamUce / / 116 / / svAmin yAvadihAhaM pUjAkarmaNi bhRzaM prasaktAsmi / tAvat pizAcavadasau praviSTa evAtra hI duSTaH / / 117 / / anavApya cATukoTibhirabhISTamevaM vyaceSTata ca duSTaH / uditaM mayA'pi ruditaM balamabalAnAM kimanyadiha / / 118 / / asmAdidamatidurghaTamamRtadyutimaNDalAdivolkArciH / iti papraccha narendraH sudarzanaM hanta kimidamaho / / 119 / / dadhyau dayAparo'yaM mayodite sUnRte mriyetAsau / akRtasukRtA varAkI nipatedapi durgatiM ghorAm / / 120 / / upakAriNyupakAraH kriyate nanu laukikI vyavastheyam / apakAriNyupakAraH kriyate yaH sa khalu sukRtaH syAt / / 121 / / jinavacanabhAvito'haMsamAdhimaraNenaparabhavagato'pi |praayHsukhiibhvissyaamytonkinycidvdissyaami / / 122 / / iti kRtamaune tasminazaGkata kSitipatistadA doSam / prAyeNa pAradArikacaurANAmuttaraM maunam / / 123 / / AdikSadathArakSAn kopATopena pATalitanayanaH / udbhAvya doSamakhile pure'mumAropayata zUlAm / / 124 / / utpATitastato'sau kSitidayitanidezataH purArakSaiH / grahakallolAllabhate kSaNaM zazI kimiha nAniSTam / / 125 / / maNDitamukhaH sa maSyA kRtAGgarAgazca candanaiH zoNaiH / karavIrapuSpamAlI dhRtasUrpo rAsabhArUDhaH / / 126 / / antaHpure'parAdhI nigRhyate nanu sudarzana: so'yam / doSo na nAma nRpateriti vihitAghoSaNaH purataH / / 127 / / bhrAmyati pure sa yAvat tAvanmuktAravairjanairUce / nRpatirnocitakArI nAsmin sambhavati doSo'yam / / 128 / / saMbhrAmyamANa evaM purato nijamandirasya saMprAptaH / dadRze ca manoramayA paviprahAraprahatayaiva / / 129 / / ahaha sadAcAro'yaM patirmama kSitipatiH priyAcAraH / vidhiratra durAcAraH kevalamathavA na so'pi nanu / / 130 / / pUrvabhavasambhRtAnAM kukarmaNAmeva pariNatiH seyam / mama dayitasyopanatA tadastu ko'tra pratIkAraH / / 131 / / huM jJAtamayamupAyaH pravizya sadanodaraM zucirbhUtvA / arhatpratimApUjAM vidhAya vidadhe pratijJAM sA / / 132 / / bhagavatyo jinazAsanadevyaH zRNvantu me pratijJAtam / atyAhitaM yadi syAnirdoSasyApi me bhartuH / / 133 / / tyaktAhArA tadahaM kAyotsargaM na pArayiSyAmi / patidharmavirahitAyAH kiM me nanu jIvitavyena / / 134 / / iti saGkalpenAsyAM kAyotsargeNa nizcalAGgAyAm / ninyurvadhe niyuktAH sudarzanaM zUlikA'bhyaNe / / 135 / / Aropayanti tasyAM klizyanmanaso'tha yAvadete tam / zUlAgre tAvadabhUt sauvarNaM kamalamatiramyam / / 136 / / 2010_02 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane sudarzanakathAnakam / / mumucuH khaDgAghAtaM nRpatibhayAd yAvadasya te kaNThe / sa papAta tAvadamaraprasUnamAlAtvamApadya / / 137 / / athacakitAstadazeSaMkSoNInAthasyatetadAcakhyuH / sambhrAntaHso'pitataH sindhuramadhiruhyatatrA''gAt / / 138 / / dUrAt prasAritabhujaH parirabhya sudarzanaM mahInAthaH / mandAkSavilakSamukhaH sakhedamidamabravIdenam / / 139 / / diSTyA nAsi vinaSTaH prakRSTanijapuNyapauruSeNa sakhe ! / sucaritaduzcariteSvapi samavartini mayi viruddhe'pi / / 140 / / vyApAdya puruSaratnaM bhavAdRzaM bhuvanabhUSaNamadoSam / kaM pratidarzayitAhe nijamukhamapavAdamalamalinam / / 141 / / paTukapaTanATikAnAM vanitAnAM vacasi vihitavizvAsAH / paJcatvaM paJcajanA: pratipadyante kimapavAdam / / 142 / / ko'nyo vinA bhavantaM sattvadhano yaH svamRtyumAdRtya / rakSitavAnaparAdhinamagAdhakaruNArasAmbhodheH / / 143 / / alamiha bahubhirjalpairasamIkSitakAriNAmahaM mukhyaH / kSamiNAM tvamagraNI: punarataH kSamasvAparAdhaM me / / 144 / / iti bahuvidhamabhidhAyAdhiropya taM gandhasindhuraskandhe / ninye nRpaH svavezmanyapaninye dasyuveSaM ca / / 145 / / gandhAmbubhiH sugandhibhirabhiSicya zucIni divyadUSyANi / paridhApya bhUpatistaM svabhUSaNairbhUSayAmAsa / / 146 / / abhayAgataM ca sarvaM papracchopAMzu tacchazaMsAsau / krodhAjighAMsumenaM niSiSedha padonidhAya ziraH / / 147 / / atha pArthivAnumatyA samastanRpakakudameduritatejAH / sa jagAma nijaM mandiramudAramaGgalagaNodbhAsi / / 148 / / abhayA bhayena bharturmumoca pAzaprayogataH prANAn / naSTvA ca paNDitAgAt kusumapuraM devadattAM ca / / 149 / / itivipulazIlasetu-vyatikaratovipadapAMnidhiMtIN / zreSThIsudarzano'bhUtsavizeSaMsusthitodharme / / 150 / / sa kadAciJcaturantAniviNNo dIrghasaMsRtibhramaNAt / apunarbhavAya bheje jinamunidIkSAmanAkAGkSaH / / 151 / / vihitavividhopadhAnaH parizIlitavimalasamayazAstrodhaH |svishessmvighaatprytshcaikaakitaambhjt / / 152 / / viharanapratibaddhaH kadApi sa jagAma pATalIputram / yatrAsti devadattAsadmani sA paNDitA pUrvam / / 153 / / sA caitayA puraiva hi puMsAmupavarNanAprabandheSu / taistaiH sudarzanaguNairakuNThamutkaNThitA'sti kRtA / / 154 / / sa gato gocaracaryAM paNDitayA vIkSya dakSayA'lakSi / sambhramasambhRtayA'tha pradarzito devadattAyai / / 155 / / bhaktayA nimantrito'sau bhikSAvyapadezatastayA gehe / gaNikAsadanamajAnan munirapyoghAd gatastatra / / 156 / / dvArANyatho pidhAya prakaTitavezyAnurUpavaidagdhyA / madhurairupasargastaM kadarthayAmAsa sA'tyartham / / 157 / / dRSadupaklupta ivAsau na manAgapi vikriyAM yayau yAvat / nirviNNayA tayA'tho sAyaM tAvat parityaktaH / / 158 / / niravadhisamRddhatejAstapovivRddhyA taponidhiH so'tha / gatvodyAne tasthau rAtripratimA pratijJAya / / 159 / / tamatha dadarza tathAsthitamabhayA sA vyantarItvamApannA / prAgjanmamatsareNa prArebhe yAtanAstadanu / / 160 / / na dveSaM pratikUlairna rAgamanukUlaceSTitaistasyAH / abhajata muniH kharadyutisudhAMzudhAmabhirivAdripatiH / / 161 / / ___10. upAMzu avya. (upa+aMz+Da) nirjana, ekAMta, mauna iti bhASAyAm / __ 2010_02 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlapratipAlane subhadrAkathAnakam / / 211 upasargeSu yathA'syAH pravarddhate manasi gADhamAvezaH / samacittasya munerapi zukladhyAnAntareSu tathA / / 162 / / nirbiNNA surayoSA doSAzeSe kaThoratAmamucat / prakSINaghAtikA kevalakamalAM ca munirabhajat / / 163 / / sanihitaiH suranivahaiH kevalimahimAtha munipatervidadhe / kanakakamalopaviSTazca kevalI dharmAmAcaSTa / / 164 / / amRtarasasAraNIbhirvANIbhistasya kaTukaSAyavanI / bhavyAGginAM prapede zoSaM poSaM zamavanI ca / / 165 / / bhUyAMsaH pratibuddhAH prANigaNA vyantarI ca sApyabhayA / gaNikA ca devadattA dhAtreyI paNDitA ca tadA / / 166 / / itthaM prApa sudarzana: kSititale zIlaprabhAvAt param, gArhasthye'pi samutratiM nRpatibhirdevaizca kRptAnaH / muktvA saGgamabhaGgureNa manasA svIkRtya cAtha vratam, kAle kevalasampadaM ca vizadAmAsAdya bheje zivam / / 167 / / udAhataM sudarzanodAharaNam / adhunA subhadrAvRttAntamudIryate / / zrIH / / / zIlaparipAlane subhadrAkathAnakam / / atthittha viuladIvodahINa lahuo vi savvamajjhattho / sappurisu vva suvitto jaMbudIvu tti dIvavaro / / 1 / / tassa ya bhArahavAse majjhimakhaMDe ya aMgadesammi / alaya bva purI caMpA cujaM bahudhaNayakayasohA / / 2 / / tattha jiyasayalasattU rAyA nAmeNa Asi jiyasattU / kayadANajalapavAho sayA vi nayaporisasaNAho / / 3 / / nIsesanayaramitto jiNadatto vasai tIi satthAho / salilehiM salilarAsi vva viulavihavehiM atthAho / / 4 / / jiNadAsIi piyAe uyarasarovaramaMgalavAla bva / viNayAiguNaamuddA varataNayA tassa ya subhaddA / / 5 / / suisIlasaJcanilayAi rUvalAvannaguNamaNunAe / nivasai jIi sarIre samagaM dhammo ya kAmo ya / / 6 / / taniyabhatteNaM satthAhasueNa buddhadAseNaM / kIlaMtI niyayaghare diTThA sA atrayA kannA / / 7 / / to tIi rUvasohaggavibbhamehiM sa vibbhamiyahiyao / ciMtai aho saNAho imo imIe maNuyalogo / / 8 / / uttamavaMsappabhavA saguNA nai(?)sAliNI sumajjhA ya / dhanassa pANipaNayaM lahija essA dhaNulaya bva / / 9 / / iya ciMtaMto patto tammayahiyao sa maMdire niyae / saMpesiyA ya varagA teNa tayA siTThiNo savihe / / 10 / / bhaNiyA ya teNa te naNu samANakularUvajubbaNadhaNANa / uciu chiya saMbaMdho vattavvaM kiM tu iha kiMpi / / 11 / / niyaniyakulAgaehiM viruddhadhammehiM vAsiyamaNANaM / eyANa kaha Nu pII ghaDija paDikUlaciTThANaM / / 12 / / tIe ya viNA dhammatthakAmanivvAhaheubhUyAe / mihuNANa maNaharANa vi viDaMbaNA ceva gharavAso / / 13 / / tamhA viruddhadhammassa tassa niyakannayaM na demi ahaM / itthatthe sayaNehi na rUsiyavvaM maNAgapi / / 14 / / iya souM so ciMtai kavaDeNa vi jA mae na jiNadhammo / paDivanno tAva imAi saMgamo dullaho majjha / / 15 / / to so alakkhio chiya jiNasamaNovassayaMmi saMpatto / vaMdittu bhAvasAraM ca bhaNiumevaM samAraddho / / 16 / / bhayavaM nimvinnamimaM imAu bhavabhamaNao maNaM majjha / tA pasiUNa niveyaha jiNadhammaM nimmalaM niyayaM / / 17 / / jaha teNa taraMDeNa va tariUNa bhavodahiM agAhaM pi / vazyAmi mukkhadIvaM tumhAmaNuggaheNAhaM / / 18 / / 2010_02 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 185 - zIlaparipAlane subhadrAkathAnakam / / tehi vi se jiNadhammo saralasahAvehiM sammamuvaiTTho / kavaDeNa ya paDivanno imeNa aigUDhahiyaeNaM / / 19 / / aha tahabhavvattaNao parisIlaMtassa tassa taM dhammaM / ullasio suhabhAvo jAyaM tattatthasaddahaNaM / / 20 / / to gaUNa gurUNaM purao viNaeNa vinavai evaM / jiNadattasuyAlobheNa esa dhammo mae puvviM / / 21 / / chameNaM paDivanno iya sammaM muNaha saMpayaM kiMtu / iya majjha maNaMmi ThiyaM esattho esa paramattho / / 22 / / tApasiUNaM puNaravi aNuggahaM kuNaha majjha savisesaM / jaM jaM dhammarahassaM taM taM savvaM pi uvaisaha / / 23 / / tatto gurukulavAsaM sevaMto sammameva thiracitto / saMjAo gIyattho kameNa sahavAsao tassa / / 24 / / vivihovayArapuvvaM jiNapaDimAo gihaMmi ache / vacai jiNidabhavaNaM guruNo vaMdei viNaNa / / 25 / / pUei samaNasaMghaM vacchalaM kuNai tulladhammANaM / iya eso saMjAo kamaso sussAvago ceva ||26|| suNiuM jiNadatto vi hu puvvAvaravaiyaraM tameyassa / sAhammiu tti tuTTho viyarai se kannayaM niyayaM / 27 / / to dohi vi pakkhehi pamuiyahiyaehiM sohaNamuhutte / pANiggahaNamimesi vicchaDDeNaM viNimmaviyaM / / 28 / / pariNIyA vi subhaddA puvvaM piva maMdiraMmi niyapiuNo / ciTThai suhaMsuheNaM kIlaMtI vivihakIlAhiM / / 29 / / vinatto jiNadatto tayaNu viNIeNa buddhadAseNaM / tAya ! pasiUNa pesaha niyadhUyaM sasuragehaMmi / / 30 / / bhaNio ya siTTiNA so vaccha na itthatthi patthaNAjuggaM / kiM puNa dhammaviroheNa gharajaNo tujjha paDikUlo / / 31 / / tattha TTiyAi imIe viyarissai jaM va taM va avavAyaM / tA jayasu taha kahaM pi hu siNehahANI jaha na hoi ||32|| muNiyatayAbhippAo payaMpae tayaNu buddhadAso vi / bhintraghare ThAvissaM aj ahaM naMdRNi tumha ||33 // bhAvavaladdhituNa siTTiNA tayaNu pesiyA dhUyA / ThaviyA ya puDho gehe dhaNakaNayasamAule teNa / / 34 / / savisesaM IsAnalapajvalio tayaNu gharayaNo tassa / sAiNijaNu vva maggai pae pae chiddameI / / 35 / / aha tIi subhaddAe susAviyAe gharammi jiNasamaNA / pavisaMti pANabhoyaNaosahabhesajjakajjreNa ||36|| asahaMtIo sAhUNa bhattibahumANapuvvayaM dANaM / jaMpaMti jaNaNibhaiNIu buddhadAsaM uvaMsu tao / / 37 / / vaccha ! na maccharamamhANa jaM tae niyayapaNaiNI evaM / saMThaviyA bhinnaghare pUresi ya vaMchiyaM tIe / / 38 / / kiM tu na juttaM evaM aippasaMgo jamittha samaNANaM / balavaM hi iMdiyagaNo kayAi viusa pi dharisei / / 39 / / taM soUNa subhaddApiyo ya rosA imaM payaMper3a / ammo ! na ciMtiuM pi hu juttamimaM tumha kiM vRttaM // 40 // api jalai jale jalaNo jalaNAo lulijja aha jaluppIlo / aviralagaraluggAro amayakarAo vi viyalijja / / 41 / / pavaNo vi hujja paMgU mayaraharo pi hu caijja majjAyaM / na u eII viyAro maNe vi maNayaM pi jAija / / 42 / / tahAna ittha saMkA keNa vi sumiNe vi kahavi kAyavvA / taM souM tusiNIyAo tAo ciTThati khuddhAo ||43|| savisesaM ca subhaddAi chiddamaNumavi suniuNamUhaMti / paradosapicchaNaM ciya kuladhammo dujjaNANa jao / / 44 / / 212 2010_02 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlaparipAlane subhadrAkathAnakam / / aha anayA paviTTho khavagamuNI maMdire subhaddAe / tassa ya bhUreNukaNo kharapavaNapaNullio nayaNe / / 45 / / dUmijaMto vi daDhaM sa muNI avaNei tanna nayaNAo / appaDikammattaNao niravikkho niyayadehe vi / / 46 / / ciMtai sA taM daTuM ciTThato diTThiyAyago esa / tA jAva nAvaNIo na tAva maNanibuI majjha / / 47 // vImaMsiUNa evaM bhikkhaTuM tassa Isi namirassa / rasaNaggeNaM kaNugo avaNIo jhatti dakkhAe / / 4 / / bhaviyavvayAvaseNaM muNibhAle tIi bhAlavaTTAo / ghaNapiTThacunnatilao alakkhio ceva saMketo // 49 / / dunhaM pi aNAbhogeNa tammi taha ceva saMThie tilae / gihiuM sAhU bhikkhaM nikkhaMto tIi gehAo / / 5 / / daTuM satilayabhAlaM muNiM hasaMtIhiM dinakaratAlaM / jaNaNibhaiNIhiM bhaNio tao subhaddApio evaM / / 51 / / e ehi vaccha ! picchasu sayameva saittaNaM sapattIe / uvabhuttamuttamuNibhAlatilayapayaDaM paDuppannaM / / 52 / / pubabhaNiyANi amhaMmaccharagaNaNAigaNasitaMtAva / nimmaccharo kimuttaramiha kAhisi sAhutilayammi / / 53 / / daDhapazcaeNa teNaM maNammi tassa vi vilIyamuppannaM / kiM kasiNarayaNachAyA na laMchaNattaM gayA sasiNo / / 54 / / ciMtai ya imo evaM nimmalakulajuyalasaMbhavA vi imA / sabbappaNA vi savvassasAmiNI nimmiyA vimae / / 55 / / dhamme ya jiNuTThimmi aTThamiMjANurAyarattAvi / jai evaM kira vavasai dhiratthu tA juvaIjAIe / / 56 / / iya jAyamaNaviyappo tappabhiI siDhilapemmasammANo / vavahAramittau chiya aNuyattai ciTThiyaM tIe / / 57 / / muNiyasarUpA sA vi hu ciMtai dhiddhI pamAyao majjha / taM kiM pi samAvaDiyaM jeNiha muhalA khalA huMti / / 58 / / evaMvihe "vilIe sakkhaM ciya cakkhugoyareM kaha Nu / na piyassa vippiyAhaM jaMpaMti na dujaNA kiM vA // 59 / / kiMtu na citte vi imaM paipisuNA jamiha majjha paDikUlA / aNukUlA ikka jhiya maNasuddhI hou maha dhamme / / 60 // kiM ca gihavAsavasirIi visayavAsaMgaraMgiyamaNAe / ja majjha kila kalaMko na dUmae so tahA hiyayaM / / 61 / / kiM puNa aNagAravarassa tassa maNavayaNakAyasuddhassa / maha ceva nimitteNaM jo avavAo sa dUmei / / 62 / / na ya tassa ceva ikkassa dUsaNe uvaramija vayaNijaM / sayalaM pi hu jiNasAsaNamimAu pAuNai mAlinnaM / / 63 / / tA jIviyaniravikkhA taM kAhamuvakkama ahaM jatto / maraNaM va pAuNissaM kalaMkameyaM va avaNisaM / / 64 / / iya kayaviNicchayA sA suibhUyA dhariyadhavalanevatthA / paramagurUNaM paDimAo pUiDaM paramabhattIe / / 65 / / kayasAgArANasaNA jiNabimbANaM puro imaM bhaNai / devo vA devI vA jiNapavayaNapADiherakaro // 66 // jo asthi so nisAmau na jAva evaM kalaMkamavaNIyaM / tA maha ihaTThiyAe aNasaNamaha kAussaggo ya / / 67 / / parivattaMtI ciTThai paramiTThipayANi sA khaNaM jAva / tA niyataNuteeNaM ujjoyaMto dasa disAo / / 68 / / pAunbhUo purao lalaMtamaNikuMDalo suro ego / bhaNai subhadaM bhadde ! jiNasAsaNapADiherakaro / / 69 / / sammaTThiI amaro tuhappabhAveNa Agao ittha / Aisasu jaM mae iha kAyavvaM niviyappamaNA / / 70 / / 11. vilIe (vyalIka) apriya, vipriya, vipriyakartA iti bhASAyAm / / - pA. sa. ma. pR. 799 / / 2010 02 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 hitopadezaH / gAthA-185 - zIlaparipAlane subhadrAkathAnakam / / pAyaDie saMkappe tIi suro bhaNai sayaNu ! mA tappa / muddissamahaM gose purIduvArANi savvANi / / 71 / / atte jaNe bhaNissaM jA ittha saittagavvamubahai / ugghADau kavADe sA cAlaNikaliyajalasitte / / 72 / / tuha ceva paogeNaM evaM savvaM bhavissai susIle ! / iya bhaNiya gae tiyase sA tuTThA volae rayaNiM / / 73 / / saMghaDiyAsu pabhAe ainibbhacaM purIpaolIsu / aMto bahiM ca loo saripUreNa va tao ruddho / / 74 / / gomahisikharuTTAisu nirohasuDhiesu kaDuraDatesu / jAo samAulamaNo niruddhasAsu bva nayarijaNo / / 75 / / muNiyasarUvo rAyA sasaMbhamo sayamuvAgao tattha / vivihapaoge kArei tayaNu gourapayAratthaM / / 76 / / tA kiMpi payAraMtaramapAuNaMto samAisai bhikcha / re ! kaDhiNakuDhArehiM taDatti lahu toDaha kavADe / / 77 / / mayaNamaya vva na kammaM kuNaMti siyaparasuNo vijA tattha / tA muNiyaM naravaiNA divvapakovo imo kovi / / 78 / / tatto vimukkakeso ullapaDo pUyapaDalapaDahattho / uDDamuho ghaDiyakaro sanAyaro naravaI bhaNai / / 79 / / devassa dANavassa gaMdhavvassa va gaNassa jakkhassa / jassa pureNa'varaddhaM ahava mae so khamau inhiM / / 8 / / to bhaNiyacaro amaro phuraMtadeho payaMpae gayaNe / taM puvvuttapaogaM sayalaM pi hu purapahussa puro / / 81 / / ahamahamigAi tatto uttANAo saittagabbeNa / kaya suinevatthAo cAuvvatrAu nArIo / / 8 / / nivanAyarANa purao khivaMti jA cAlaNIsukila salilaM / tAva rahassaM vamaNaMmitANa taMThAi nahu tAsu / / 83 / / tatto vilakkhavayaNAsu namiranayaNAsu annamatreNaM / pacchAyaMtIsu palAirIsu lahu nayarinArIsu / / 84 / / kayarolo hasai jaNo jahA jalaM cAlaNIsu eyAhiM / saMThaviyaM dArANi vi ugghADIhaMti taha ceva / / 85 / / itthaMtare subhaddA sAsunaNaMdAu bhaNai suviNIyA / vinAsemi ahaM pi hu appANaM tumha AesA / / 86 / / hasirIhiM tAhi bhaNiyA saittaNaM tuha muNaMti na muNiNo / tA kIsa muhA rovesi upari cUlaM kalaMkassa / / 87 / / eyaM tA tumha maNe saJcaM taha vi hu tulissamappANaM / iya bhaNiuM kayasamuciyanevatthA lei cAlaNiyaM / / 88 / / sumaraMtI paramiTTippayAI niyasIlanimmalayareNa / salileNa pUrai tayaM jaNaM ca guruvimhayaraseNa / / 89 / / aha selabhAyaNammi va payaTThie cAlaNIi salilammi / aMdhAriyAo sahasA sAsunaNaMdAo bhaddAe / / 10 / / uddisiya puvvagouramaha caliyA sA mahAsaI jAva / tA muNiuM naranAho sanAyaro ei paJcoNiM / / 11 / / daNa taM tahaTThiyamaha bhaNai sasaMbhamaM mahInAho / e ehi putti ! pUrisu maNorahe nayariloyassa / / 12 / / sajhaM tuma sai chiya kahanahA ThAi cAlaNI jalaM / ugghADiya puradAre tahavi hu payaDesu niyacariyaM / / 13 / / iya ucchAhijaMtI niveNa sA puvagouraM gaMtuM / sumariyaparamiTThipayA jaleNa acchoDai kavADe / / 14 / / tikkhuttotaha vihieruDaMti (jhaDatti) kuNcaarvNkunnNtaaii| ugghaDiyAiMkavADAiMkamalakosavvagosammi / / 15 / / ullasio jayasaddo naMdau esA mahAsai tti tao / esA sA baMbhANI esa giya taha mahAdevI / / 16 / / paNavatrakusumavuTThI mukkA sIsammi tIi tiyasehiM / pahayAu duMduhIo gayaNe gaMbhIrasaddAo / / 17 / / laggo calaNesu tao nAyaro naravaI subhadAe / bhaNai tae uddhario vasaNasamuddAu esa jaNo / / 18 / / 2010_02 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-185 - zIlaparipAlane subhadrAkathAnakam / / 215 iha kAhiM kAhiM appA lahUkao na hu saittabhaMtIe / AroviyA paDAyA tumae niyavaMsapAsAe / / 19 / / dhanno so jiNadatto jassa ghare putti ! taM samuppannA / naMdau sa buddhadAso vi jassa gharaNittamuvvahasi / / 10 / / ikku ciya jiNadhammo nicchammo ahava jayau tijae vi / jassa pabhAveNevaM juvaINa vi huMti mAhappA / / 101 / / iya thuvvaMtI esA pae pae nivaiNA saloeNa / dakkhiNapacchimapolIu payaDae lahu taha cheva / / 102 / / nirahaMkArA vi maNe visesao dhammaunnainimittaM / gaMtuM uttarapolIi aha subhaddA imaM bhaNai / / 103 / / jA kAvi majjha tullA juvaI iha hoi tIi naNu esA / emeva payaDiyavvA ia bhaNie sA taheva ThiyA / / 104 / / tatto niveNa kariNIpiTe AroviyA dhariyachattA / vajaMtapurassarapaMcasaddaravamuhariyadiyaMtA / / 105 / / aNugammaMtI siMdhurakhaMdhArUDheNa dharaNinAheNa / sA pattA jiNabhavaNe thuvvaMtI baMdiviMdehiM / / 106 / / tattha ya paramiTThINaM pUyApaNihANamAiyaM kAuM / taha ceva gurusamIpe saMpattA bhattitallicchA / / 107 / / AgamabhaNiyavihANeNa paNamiuM pAyapaMkae tesiM / ThANe ThANe ditI dANaM pattA niyagihammi / / 108 / / samuciyauvAyaNehiM sanAyaraM pUiUNa naranAhaM / sA bhaNai sAmiya ! imo jiNiMdadhammassa mAhappo / / 109 / / pasamaMti vigghasaMghA imAu vilasaMti maMgalAlIo / tamhA pasaMsaNijo esu ciya kA ahaM ittha / / 110 / / aha sAhu sAhu bhaNireNa bhUminAheNa pIidANammi / taM dinnaM jaM tIe bhujai AsattapajjAyaM / / 111 / / AmaMtiUNa patte sanAyare naravare niyAvAsaM / hoUNa buddhadAso puro subhaddAi iya bhaNai / / 112 / / amuNiyamAhappeNaM tujjha mae dubbiyappanaDieNaM / jaM payaDiyamavamANaM avaraddhaM taM khu tA garuyaM / / 113 / / taha vi hu bahukkhamAe khamiyavvaM savvameva maha tumae / ko tujjha samo jIe surA vi iya pADiherakarA / / 114 / / bhaNiyaM ca tIi suMdara ! na ittha thovo vi tujjha avarAho / maha kammapariNaIe uvaTThiyaM niTThiyaM ca imaM / / 115 / / to mukkamacchareNaM sasurakuleNaM guNANuratteNaM / sammANiyA subhaddA savisesaM devaya vva tayA / / 116 / / cirakAladaDhaparUDhaM hatthaM ucchiMdiUNa micchattaM / paDivanaM tehiM tayA sammattaM mukkhatarumUlaM / / 117 / / unnayasIso vihiojiNadatto vi hu suyAi jaMjuvaI / masikuzzayaM kusIlA ghaDai susIlA ya kulakalasaM / / 118 / / bhAvANurattacitteNa buddhadAseNa paricarijaMtI / aha sA gamei samayaM mahAsaI dhammakammarayA / / 119 / / itthaM subhadrA gurubhAvibhadrA, zubhraM yazaH prApa mahItale'smin / yasya prabhAvAd bhajanIyametana kasya zIlaM zivasaukhyamUlam / / 120 / / [upajAti] tadevaM samAptaM subhadrAprabandhapradarzanena turyaM zIlodAharaNam / / kiJca - rUpaM darpakarUpadarpadalanottAlaM yadasmin jane, saubhAgyaM ca kuraGgazAvakadRzAM netrAmRtasyandi yat / kiJca-nyaJci vizvavIranikaSaM yat pauruSoSmAyitam / yaJcAyuH kulaparvatapratibhaTaM tacchIlalIlAyitam / / 1 / / tathA - 2010_02 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 hitopadezaH / gAthA-186, 187 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre tRtIyaM tapaHpratidvAraM / / sadA zAntaM svAntaM sakalakuvikalpavyapagamA - dupAdeyaM vAcaM madhumadhurahRdyAkSaramucam / pratiprANiprItipracayacaturaM ceSTitamapi, prapadyante dhanyAH paricaritazIlA: pratibhavam / / 2 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvartini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre dvitIyaM zIlapratidvAraM samAptamiti / / 185 / / zrIH / / / evamuttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre vyAkhyAtaM sodAharaNaM dvitIyaM zIlapratidvAram / sAmprataM kramaprAptaM tRtIyaM tapaHpratidvAraM prastAvayannAha - sIlaM ca paNIyAhAra - suha(hi)yadehassa dullahaM pAyaM / tA dehasohaNakae jahasattIe tavaM tavasu / / 186 / / zIlaM ca pUrvopavarNitaM praNItAhArasuhitadehasya sarasabhojanopacitagAtrasya prANinaH prAyo bAhulyena durlabhaM duSpAlam, kvacit sthUlabhadrAdau vyatirekasyApi darzanAt prAyaHzabdopAdAnam / tat tasmAt zakteranatikrameNa he ziSya ! tapo vakSyamANaM tapasva / kimartham ? ityAha - dehazodhanakRte / dehasya zodhanaM rasazoSaNena dhAtUnAmapacayaH, sa ca tapasaiva bhavati / upaciteSu hi dehadhAtuSu prAyaH prAdurbhavanti mAnmathA vikArAH / / 186 / / sAmprataM tapaHzabdasyaiva niruktamAha - tAvei jeNa kammaM tavijae jaM ca sivasuhatthIhiM / teNiha tavaM ti bhanai taM duvihaM bArasavihaM ca / / 187 / / ihAsmin jinapravacane tenedaM tapo bhaNyate, yad yasmAt karma jJAnAvaraNAdirUpaM tApayati pratanUkaroti, tathA tapyate parizIlyate / kaiH ? zivasukhArthibhirmokSasukhAbhilASukaiH, taJca dvividhaM dvAdazavidhaM ca vakSyamANanyAyena / / 187 / / gAthA-187 1. tapastu tapyante rasAdidhAtavaH karmANi cAnenetyanvayAt, yadAha - "rasa-rudhira-mAMsa-medo-'sthimajja-zukrANyanena tapyante / karmANi cAzubhAnItyatastapo nAma nairuktam" / / 1 / / - yo. zA. pra. 4/88 vRttau / / 2010_02 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-188, 189 - tapasaH bhedAH / / bAhyatapasaH svarUpam / / 217 tadeva dvaividhyaM dvAdazavidhatvaM ca darzayatrAha - bAhira-abhiMtarabheyao duhA te ya do vi patteyaM / chabbheyA iya evaM bArasabheyaM suebhihiyaM / / 188 / / bAhyAbhyantararUpeNa bhedadvayena tAvat tapo dvedhA, tau ca dvAvapi pratyekaM SaDbhedau, ityevametad dvAdazabhedaM zrute samaye'bhihitam / / 188 / / tatrAdau bAhyaM bhedaSaTkaM pradarzayannAha - 'aNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaJcAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi / / 189 / / (tatra azanamAhArastatparihAro anazanam, taJca namaskArasahitAdi SaNmAsAntaM zrImanmahAvIratIrthe, prathamajinatIrthe ta saMvatsaraparyantam, madhyamatIrthakRttIrtheSvaSTau mAsAn yAvat / gAthA-189 1. tulA - dazavai. ni. 47 / / - paJcA. 19/1 / / paJcava. gA. 845 / / prava. sA. gA. 270 / / anazanamUnodaratA vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam / / - prazamarati gA. 175 / / anazanamaunodaryaM vRtteH saMkSepaNaM tathA / rasatyAgastanuklezo lInateti bahistapaH / / - yo. zA. pra. 4/89 / / 2. tulA - (1) azanamAhAraH, tatparityAgo'nazanam / tad dvidhA-itvaraM yAvajjIvikaM ca / itvaraM namaskArasahitAdi zrImanmahAvIratIrthe SaNmAsaparyantam, zrInAbheyatIrthe tu saMvatsaraparyantam, madhyamatIrthakaratIrtheSu tvaSTau mAsAn yAvat / yAvajjIvikaM tu pAdapopagamaneGginIbhaktapratyAkhyAnabhedAt trividham / tatra pAdapopagamanaM dvidhA-savyAghAtamavyAghAtaM ca / tatra sato'pyAyuSaH samupajAtavyAdhividhureNotpannamahAvedanena vA dehinA yadutkrAntiH kriyate tat savyAghAtam / nirvyAghAtaM tu - "nipphAiA ya sIsA gaccho paripAlio mahAbhAgo / anbhujao vihAro ahavA abbhujayaM maraNaM / / 1 / / iti dazA-vayaHpariNAme sati trasa-sthAvararahite sthaNDile pAdapavad nizceSTasya yena tena saMsthAnena prazastadhyAnavyApRtAntaHkaraNasya prANotkrAnti: yAvadavasthitiriti / tadetad dvividhamapi pAdapopagamanam / iGginI zrutavihitaH kriyAvizeSaH, tadviziSTamanazanamiGginI / asya pratipannA tenaiva krameNAyuSaH parihANimavabudhya tathAvidha eva sthaNDile ekAkI kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnazchAyAta uSNamuSNAcchAyAM saGkrAman saceSTaH samyagdhyAnaparAyaNaH prANAn jahAti ityetadiGginIrUpamanazanam / yastu gacchamadhyavartI samAzritamRdusaMstArakaH samutsRSTazarIropakaraNamamatvatrividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAya svayamevodgrAhitanamaskAraH samIpatisAdhudattanamaskAro vodvartanaparivartanAdi kurvANa: samAdhinA kAlaM karoti, tasya bhaktapratyAkhyAnamanazanam / __ (2) athaunodaryam - UnamavamamudaraM yasya sa UnodaraH, tasya bhAva aunodaryyam / taJca caturdhA alpAhAraunodaryyam, upAdha/nodaryyam, adhInodaryam, pramANaprAptAt kiJcidUnaunodayaM ca / tatrAhAraH puMso dvAtriMzatkavalapramANaH / kavalazcotkRSTAvakRSTau varjayitvA madhyama iha gRhyate / sa cAvikRtasvamukhavivara-pramANaH / tatra kavalASTakAbhyavahAro'lpAhAraunodaryyam / ardhasya samIpamupArdhaM dvAdaza kavalAH, yataH kavalacatuSTayaprakSepAt sampUrNamardhaM bhavati, tato dvAdaza ___ 2010_02 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 hitopadezaH / gAthA-189 - bAhyatapasaH svarUpam / / idamitvaram, yAvatkathikaM tu bhaktapratyAkhyAna-iGginIpAdapopagamarUpam / tatra bhaktapratyAkhyAnakavalA upAaunodaryam / SoDaza kavalA adhaunodaryyam / pramANaprAptAhAro dvAtriMzat kavalAH sa caikAdikavalairUnazcaturvizatikavalAn yAvat pramANaprAptAt kiJcidUnaunodaryyam / caturvidhe'pyasminnekaikakavalahAnena bahUni sthAnAni jAyante / sarvANi cAmUnyaunodaryavizeSAH / yoSitastu aSTAviMzatiH kavalA AhArapramANam, yadAha - "battIsaM khalu kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA / / 1 / / tasyAH puruSAnusAreNa nyUnAhArAdikaM bhAvanIyam / __ (3) tathA vartate'nayeti vRttibhaikSam, tasyAH saGkramaNaM hrAsaH / tacca dattiparimANakaraNarUpam eka-dviz2yAdyagAraniyamo rathyA-grAmArdha-grAmaniyamazca / atraiva dravya-kSetra-kAla-bhAvAbhigrahA antarbhUtAH / (4) tathA rasAnAM matulopAt viziSTarasavatAM vRSyANAM vikArahetUnAm ata eva vikRtizabdavAcyAnAM madya-mAMsamadhu-navanItAnAM dugdha-dadhi-ghRta-taila-guDA-'vagAhyAdInAM ca tyAgo varjanaM rasatyAgaH / (5) tathA tanuH-kAyaH, klezaH-zAstrAvirodhena bAdhanaM tanuklezaH / nanu tanoracetanatvAt kathaM klezasambhava: ? ucyate zarIra-zarIriNoH kSIranIra-nyAyenAbhedAdAtmakleze tanuklezasyApi sambhavAt tanukleza ityuktam / sa ca viziSTAsanakaraNenA'pratikarmazarIratva-kezolluJcanAdinA cAvaseyaH / nanu parISahebhyaH ko'sya vizeSa: ? ucyate svakRtaklezAnubhavarUpastanuklezaH parISahAstu svaparakRtaklezarUpA iti vizeSaH / __ (6) tathA lInatA viviktazayyAsanatA / sA caikAnte'nAbAdhe'saMsakte strI-pazu-paNDakavivarjite zUnyAgAradevakula-sabhA-parvata-guhAdInAmanyatamasmin sthAne'vasthAnaM mano-vAk-kAya-kaSAyendriyasaMvRtatA ca / iti SaTprakAraM bahistapo bAhyaM tapaH / bAhyatvaM ca bAhyadravyApekSatvAt, parapratyakSatvAt, kutIthikairgRhasthaizca kAryyatvAJca / asmAt SaDvidhAdapi bAhyAt tapasaH saGgatyAga-zarIralAghava-indriyavijaya-saMyamarakSaNa-karmanirjarA bhavanti / / - yo. zA. zlo. 89 vRttau / / tulA - atha tapobhedAn darzayannAha - 'aNe'tyAdi, (1) - anazanaM-abhojanaM yAvatkathiketvarabhedaM, tatra yAvatkathikaM pAdapopagamanamiGgitamaraNaM bhaktaparijJA ceti tridhA, tatrAdyaM sarvathA parispandavarjitapratikarma caturvidhAhAratyAganiSpannaM ca, dvitIyamapi tathaiva, navaramiGgitadeze caGkramaNAdyaparihAravat, tRtIyaM tu sapratikarma trividhacaturvidhAhAratyAganiSpannaM ceti, itvaraM punazcaturthabhaktAdiSaNmAsAntaM (2) - tathonodarasya - stokAhArAbhyavahArAdaparipUrNodarasya karaNamUnodarikA, sA ca dravyato dvAtriMzatkavalamAnapUrNAhArApekSayaikAdikavalanyUnAhAragrahaNato- 'nekavidhA, bhAvenonodarikA tu kaSAyatyAgaH / (3) - tathA vRtteH-bhikSAcaryAyAH sakSepaNaM-alpatAkaraNaM vRttisakSepaNaM dravyAdyabhigrahagrahaNaM, tatra dravyato lepakRdeva itaradeva vA dravyaM mayA grAhyamityAdi, evaM kSetrataH svagrAma eva paragrAma eva vA etAvatsveva vA gRheSu yallapsyata ityAdi, evaM kAlata: pUrvAhna madhyAhne'parAhne vA, bhAvataH punarutkSiptameva vA nikSiptameva vA gAyato vA rudato vA yallapsyata ityAdi / (4) - tathA rasAnAM-dugdhadadhyAdInAM sarveSAmanyatareSAM vA tyAgaH tyajanaM rasatyAgaH / (5) - tathA kAyasya dehasya klezaH-aucityena vibAdhanaM kAyaklezo vIrAsanotkaTakAsanagodohikAzItavAtAtapa ___ 2010_02 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-189 - bAhyatapasaH svarUpam / / manazanaM gacche sthitasyaiva tIvravedanIyodayAdudbhUta dussahavedanasyAhAraparihAreNa bhavati, yadi vA vaya:pariNAme kRtakRtyasya yadAha - 'nipphAiyA ya sIsA gaccho paripAlio mhaabhaago| abbhujao vihAro, ahavA abbhujaaM maraNam / / [ ] iti / iGginIpAdapopagame tu ekAkinaH zUnyAraNyatIrthAdiSu jAyate, kevalamiGginI saceSTasya, pAdapopagamaM tu niruddhabAhyaceSTasya / ___(2)UnodaratA dvAtriMzataH kavalebhyo yathAzakti zanaiH zanairAhAraM nyUnayati yAvadaSTakavalAhAra iti / idaM puruSApekSaM, strINAMstvaSTAviMzatikavalA AhArapramANamatastAsAmaSTAviMzaterArabhyonodaratA bhAvanIyA / yadAha - 'battIsaM khalu kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA / / 1 / / [pravacanasAro0 gA0 866] (3)vRttisakSepaNam - vRttirvarttanaM bhikSA, tasyAH sakSepaNaM parimitagrahaNaM, dattibhirbhikSAbhizca / atraiva dravyakSetrakAlabhAvAbhigrahA antarbhAvanIyAH / (4rasatyAga: - rasAH kSIradadhighRtatailaguDAvagAhyaprabhRtayo vikArahetavastenaiva vikRtizabdavAcyAH, teSAM tyAgo varjanaM dharmabuddhayA karaNanigrahAya ca rasatyAgaH / (5)kAyakleza: kAyo dehastasya zAstrAvirodhena bAdhanaM klezaH / durlabhalAbhabuddhyA kAyotsargotkaTikAsanakezolluJcanAtApanAdiSu duSkarakRtyeSu varttanam / sahanazirolocAdiranekavidhaH / __ (6) - tathA saMlInasya-saMvRtasya bhAvaH saMlInatA, sA cendriyakaSAyayogaviviktacaryAbhedAJcaturdhA, tatrAdyatrayaM pratItaM, viviktacaryA tu strIpazupaNDakakuzIla-varjAnavadyAzrayAzrayaM cazabdaH samuccaye, bAhya-anAbhyantaraM, AsevyamAna-syAsya lokairapi jJAyamAnatvAt sthUladRSTInAmapi ca kutIthikAnAM tapastathA pratItatvAt, tapaH pratItaM bhavatisyAt / / - paJcA. zrI abhaya. 19/2 vRttau / / svopajJavRttiyute dharmasaGgrahe tRtIyAdhikAre gA. 125 vRttau tapAcArasvarUpam proktaM tad dRzyatAm / / dRzyatAM tattvArthasUtre (9/19) tadbhASye siddhasenagaNiviracitAyAM tavRttau ca / / dRzyatAM paJcavastuke gA. 845 vRttau bAhyatapasvarUpam / / 3. chAyA - niSpAditAzca ziSyA gaccha: paripAlito mahAbhAgaH / abhyudyato vihAraH athavA abhyudyataM maraNam / / tulA - yo. zA. pra. 4/89 vRttau / / dharma saM. tRtIyAdhikAre gA. 150/151 vRttau / / 4. chAyA - dvAtriMzat khalu kavalA AhAraH kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahilAyA aSTAviMzatirbhaveyuH kavalAH / / 2010_02 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 190 AbhyantaratapasaH svarUpam / / (6) saMlInatA indriyanoindriyasaMguptatA / tatra rAgadveSahetubhyo manojJAmanojJazabdAdibhyo saMhRtavyApArANAmindriyANAmAtmanyeva saMyojanamindriyasaMlInatA / tathA ArttaraudradhyAnaparihAreNa krodhAdInAmudayanirodhaH, udayaprAptAnAM ca vaiphalyApAdanaM noindriyasaMlInatA / 220 - tadidaM SaTprakAraM bAhyaM tapaH / bAhyatvaM ca bAhyadravyApekSatvAt, parapratyakSatvAt, kutIrthikairgRhasthaizca kriyamANatvAcca / asmAcca SaDvidhAdapi tapasaH saGgatyAga-zarIralAghava-indriyavijayasaMyamarakSA-karmmanirjarAguNodayAH / / 189 / / AbhyantaraM tapo'dhikRtyAha pAyacchittaM viNao veyAvacaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi ya abbhiMtarao tavo hoi / / 190 / / `tatra prAyo bAhulyena cittaM vizodhanA prAyazcittam, tacca dazavidham / 'AlocanaM pratikramaNaM mizra gAthA-190 1. tulA - dazavai. ni. 48 / / - paJcA. 19 / 3 / / paJcava. gA. 846 / / prava. sA. gA. 271 prAyazcittaM vaiyAvRttyaM svAdhyAyo vinayo'pi ca / vyutsargo'tha zubhaM dhyAnaM SoDhetyAbhyantaraM tapaH / / - yo. zA. pra. 4 / 90 / / prAyazcittadhyAne vaiyAvRttyavinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati / / - prazama zlo. 176 / 2. tulA - mUlottaraguNeSu svalpo'pyatIcArazcittaM malinayatIti tacchuddhyarthaM prAyazcittam, prakarSeNa ayate gacchatyasmAdAcAradharma iti prAyo munilokastena cintyate smaryyate'ticAravizuddhyarthamiti niruktAt prAyazcittamanuSThAnavizeSaH / athavA prAyo bAhulyena vratAtikramaM cetasi saJjAnIte cetaMzca na punarAcaratItyataH prAyazcittam / athavA prAyo'parAdha ucyate, sa yena cetasi vizudhyati tat prAyazcittam / prAyazcittaM ca dazavidham - Alocanam, pratikramaNam, mizram, vivekaH, vyutsargaH, tapaH, chedaH, mUlam, anavasthApyatA, pArAJcitakamiti / tatrA''locanaM guroH purataH svAparAdhasya prakaTanam / taJcAsevanAnulomyena prAyazcittAnulomyena ca / AsevanAnulomyaM yena krameNAticAra Asevitastenaiva krameNa guroH purataH prakaTanam / prAyazcittAnulomyaM ca gItArthasya ziSyasya bhavati / sa hi paJcaka- dazaka- paJcadazakrameNa prAyazcittAni gurulaghvaparAdhAnurUpANi vijJAya yo yo'parAdho gurustaM taM prathamamAlocayati, pazcAllaghu laghutaraM ca / atIcAramukhyaparihAreNa pratIpaM kramaNamapasaraNaM pratikramaNaM, mithyAduSkRtasaMprayuktena pazcAttApena 'punarevaM na kariSyAmi' iti pratyAkhyAnam / mizramAlocanapratikramaNarUpam, prAgAlocanaM pazcAd gurusandiSTena pratikramaNam / vivekaH saMsaktAnna - pAno-pakaraNazayyAdiviSayastyAgaH / vyutsarge'neSaNIyAdiSu tyakteSu gamanAgamana - sAvadyasvapnadarzana- nausantaraNoccAraprasravaNeSu ca viziSTa: praNidhAnapUrvakaH kAyavAGmanovyApAratyAgaH / tapastu cchedagranthAnusAreNa jItakalpAnusAreNa vA yena kenacit tapasA vizuddhirbhavati tat tad deyamAsevanIyaM ca / chedastapasA durdamasyAhorAtrapaJcakAdinA krameNa zramaNaparyAyacchedanam / mUlaM 2010_02 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-190 - AbhyantaratapasaH svarUpam / / 'viveko 'vyutsargaH tapaH "chedaH "mUlaM 'anavasthApyatA "pArAJcitakamiti / / mahAvratAnAM mUlata AropaNam / tathA avasthApyata ityavasthApyaH taniSedhAdanavasthApyaH, tasya bhAvo'navasthApyatA duSTatarapariNAmasyA'kRtatapovizeSasya vratAnAmAropaNam, tapaHkarma cAsyotthAnaniSadanAdikarmakaraNAzaktiparyantam / sa hi yadotthAnAdyapi kartumazaktastadA'nyAn prArthayate - 'AryAH ! utthAtumicchAmi' ityAdi / te tu tena saha saMbhASaNakurvANAstatkRtyaM kurvanti, yadAha - "udvijja nisIijja va bhikkhaM hiMDija mattagaM pehe / kuviapiabaMdhavassa va karei iyaro vi tusiNIo / / 1 / / " etAvati tapasi kRte tasyotthApanA kriyate / tathA pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTataraprAyazcittAbhAvAt, aparAdhAnAM vA pAramaJcati gacchatItyevaMzIlaM pArAJcitaM tadeva pArAJcitakam / taJca mahatyaparAdhe liGga-kula-gaNa-saGkebhyo bahiSkaraNam / etaca chedaparyyantaM prAyazcittaM vraNacikitsAtulyaM pUrvasUribhirabhihitam / tatra tanuratIkSNamukho rudhiramaprAptastvaglagnaH zalyo dehAduddhiyate, na tatra vraNasya mardanaM vidhIyate zalyAlpatvena vraNasyAlpatvAt / dvitIye tu lagnoddhRtazalye mardanaM kriyate na tu karNamalena pUryate / tRtIye tu dUrataragatazalye zalyoddhAra-mardana-karNamalapUraNAni kriyante / caturthe tu zalyAkarSaNa-mardana-rudhiragAlanAni vedanApahArArthaM kriyante / paJcame tu gADhatarAvagADhazalyoddharaNam, tato gamanAdiceSTA nivAryyate / yAvacchalyena mAMsAdi dUSitaM tAvat chidyate, gonasabhakSitAdau pAdavalmIke vA, pUrvoktakriyAbhiranupazamAd visarpati aGgacchedaH sahAsnA zeSarakSArthaM vidhIyate ca / evaM dravyavraNadRSTAntena mUlottaraguNarUpasya cAritrapuruSasyAparAdharUpo vraNa AlocanAdinA chedAntena prAyazcittavidhinA zodhanIyaH, yadAhurbhagavadbhadrabAhusvAmipAdAH / ""taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tayA laggo / uddhariuM avayajjhai sallo na malijjai vaNo u / / 1 / / lagguddhiyammi bIe malijjhai paraM adUrage salle / uddharaNa-malaNa-pUraNa-dUrayaragae taiyagammi / / 2 / / mA veyaNA u to uddharittu gAliMti soNia cautthe / rujjhau lahuM ti ceTThA vArijjai paMcame vaNiNo / / 3 / / rohei vaNaM chaThe hiamiabhoI abhuMjamANo vA / tattiyamettaM chijjai sattamae pUimasAi / / 4 / / taha vi aThAyamANe goNasakhA iyAe rapphae vA vi / kIrai tayaMgacheo saaTThio sesarakkhaTThA / / 5 / / mUlottaraguNarUvassa tAiNo paramacaraNapurisassa avarAhasallapahavo bhAvavaNo hoi nAyavvo / / 6 / / bhikkheriyAi sujjhai aiyAro koi viyaDaNAe u / bIo hA'samio mi tti kIsa sahasA agutto a / / 7 / / saddAiesu rAgaM dosaM ca maNe gao taiagammi / nAuM aNesaNijaM bhattAivigicaNa cautthe / / 8 / / ussaggeNa vi sujjhai aiyAro koi koi u taveNaM / teNa vi asujjhamANe cheyavisesA visohiti / / 9 / / " __ - Ava. ni. gA. 1434-1442 / / "'taNuo atikkhatuMDo' iti tanureva tanukaM kazamityarthaH, na tIkSNatuNDamatIkSNamukhamiti bhAvanA / nAsmin zoNitaM vidyata ityazoNitam, kevalaM navaraM tvaglagnam, uddhRtya avaujjhati sallo tti parityajyate zalyam, prAkRtazailyA tu pulliGganirdezaH sallo, 'na malijjai vaNo ya' na ca mRdyate vraNa: alpatvAt zalyasyeti gAthArthaH / prathamazalyaje ayaM vidhiH, dvitIyAdizalyaje punarayam - lagguddhiyammi, lagramuddhRtaM lagnoddhRtam, tasmin dvitIye, kasmin ? adUragate zalya iti yogaH, manAg dRDhalagna iti bhAvanA / atra 'malijjai paraM' ti mRdyate yadi paraM vraNa iti uddharaNaM zalyasya, mardanaM vraNasya, pUraNaM karNamalAdinA tasyaivaitAni kriyante dUragate tRtIye zalya iti gAthArthaH / 'mA veyaNA u to uddharettu gAlaMti soNiya cautthe / rujjhau lahuM ti ciTThA vArijjai' iti mA vedanA bhaviSyatIti tata uddhRtya zalyaM gAlayanti zoNitaM caturthe zalya iti / tathA ruhyatAM zIghramiti ceSTA parispandAdilakSaNA vAryate niSidhyate / paJcame zalye uddhate, vraNo'syAstIti vraNI ___ 2010_02 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 hitopadezaH / gAthA-190 - AbhyantaratapasaH svarUpam / / (1'tatrA''locanaM guroH purataH AsevanAnulomyena prAyazcittAnulomyena vA svAparAdhasya prakaTanam / pramAdadoSavyudAsa - bhAvaprasAda-naiHzalyA-'navasthAvyAvRtti-maryAdA'tyAga-saMyamadAya-''rAdhanAdi praayshcittphlm| atha vaiyApRttyam / vyApRto vyApArapravRttaH pravacanoditakriyAnuSThAnaparaH, tasya bhAvaH karma vA vaiyApRttyam / vyAdhiparISaha-mithyAtvAdyupanipAte tatpratIkAro bAhyadravyAsaMbhave svakAyena tadAnukUlyAnuSThAnaM ca / taJcAcAryopAdhyAyasthavira-tapasvi-zaikSa-glAna-sAdharmika-kula-gaNa-saGghalakSaNaviSayabhedena dazadhA / tatra svayamAcarati parAMzcAcArayati, Acaryate sevyata iti vA''cAryaH / sa paJcadhA - pravrAjakAcAryaH, digAcAryaH, uddezAcAryaH, samuddezAnujJAcAryaH, AmnAyArthavAcakAcArya iti / tatra sAmAyikavratAderAropayitA pravrAjakAcAryaH / sacittAcittamizravastvanujJAyI digAcAryaH / prathamata eva zrutamuddizati yaH sa uddezAcAryaH / uddeSTagurvabhAve tadeva zrutaM samuddizatyanujAnIte vA yaH saH samuddezAnujJAcAryaH / AmnAyamutsargA'pavAdalakSaNamarthaM vakti yaH sa pravacanArthakathanenAnugrAhako'kSaniSadyAdyanujJAyI AmnAyArthavAcakaH / AcAragocaravinayaM svAdhyAyaM cAcAryAllabdhAnujJAH sAdhava upa samIpe 'dhiiyte'smaadityupaadhyaayH| sthaviro vRddhaH / sa zrutaparyAya-vayobhedAt trividhaH / zrutasthaviraH samavAyAGgaM yAvadadhyetA, paryAyasthaviro yasya dIkSitasya viMzatyAdIni varSANi, vayaHsthaviraH saptatyAdivarSajIvitaH / vikRSTaM dazamAdikiJcinyUnaSaNmAsAntaM tapaH kurvaMstapasvI / acirapravrajitaH zikSArhaH zaikSaH / rogAdikliSTazarIro glAnaH / sAdharmikAH samAnadharmANo dvAdazavidhasambhogavantazca / bahUnAM gacchAnAmekajAtIyAnAM samUhaH kulaM cAndrAdi / gacchastvekAcAryapraNeyaH sAdhusamUhaH / kulasamudAyo gaNa: koTikAdiH / sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikA-samudAyaH saGghaH / eSAmAcAryAdInAmanna-pAna-vastra-pAtra-pratizraya-pITha-phalaka-saMstArakAdibhirdharmasAdhanairupagraha: zuzrUSA-bhaiSajakriyA, kAntArarogopasargeSu paripAlanam evamAdi vaiyApattyam / atha svAdhyAyaH / suSThu maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA'dhyayanaM svAdhyAyaH / sa paJcavidha: - vAcanam, pracchanam, anuprekSA, AmnAyaH, dharmopadezazceti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchanaM granthArthayoH sandehacchedAya nizcitabalAdhAnAya vA parAnuyogaH / anuprekSA granthArthayoreva manasA'bhyAsa: / AmnAyo ghoSavizuddhaM parivartanam, guNanam, rupAdAnamiti yAvat / dharmopadezo'rthopadezo vyAkhyAnamanuyogo varNanamiti yAvat / atha vinayaH / vinIyate kSipyate'STaprakAraM karmAneneti vinayaH / sa caturdhA jJAnadarzanacAritropacArabhedAt / tatra sabahumAnaM jJAnagrahaNA'bhyAsa-smaraNAdi-nivinayaH / sAmAyikAdau lokabindusAraparyante zrute bhagavatprakAzitapadArthAnyathAtvAsambhavAt tattvArthazraddhAniHzaGkitatvAdinA darzanavinaya: / cAritravatazcAritre samAhitacittatA cAritravinayaH, tasya vraNinaH raudrataratvAcchalyasyeti gAthArthaH / / rohei vaNaM chaThe' iti rohayati vraNaM SaSThe zalye uddhRte kim ? pUtimAMsAdIti gAthArthaH / tahavi ya aThAyeti tathApi ca aTThAyamANe tti atiSThati sati visarpati ityarthaH, gonasabhakSitAdau ruSka (rumpha) kairvApi, kriyate tadaGgacchedaH sahAsthikaH zeSarakSArthamiti gAthArthaH / evaM tAvad dravyatraNastacikitsA ca prtipaaditaa|| ____ adhunA bhAvavraNaH pratipAdyate - 'mUluttaraguNarUvassa' gAhA / iyamanyakartRkI sopayogA ceti vyAkhyAyate / mUlaguNAH prANAtipAtAdiviramaNalakSaNAH, piNDavizuddhayAdayastu uttaraguNAH, ete evaM rUpaM yasya sa mUlaguNottaraguNarUpastasya, tAyinaH, paramazcAsau caraNapuruSazceti samAsaH, tasya aparAdhAH gocarAdigocarAH, ta eva zalyAni, tebhyaH prabhava: sambhavo yasya sa tathAvidhaH bhAvavraNo bhavati jJAtavyaH iti gAthArthaH / - iti AvazyakasUtrasya hAribhavyAM vRttau pR. 765-766 / / 2010_02 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-190 -AbhyantaratapasaH svarUpama / / 223 (2)atIcArAbhimukhyaparihAreNa pratIpaM kramaNamapasaraNaM pratikramaNam, tacca mithyAduSkRtasamprayuktena pazcAttApena punarevaM na kariSyAmIti pratyAkhyAnam / / pratyakSeSvAcAryAdiSvabhyutthAnA-'bhigamanA-'alikaraNAdirupacAravinayaH, parokSeSvapi kAya-vAG-manobhiraJjalikriyAguNasaMkIrtanA-'nusmaraNAdirupacAravinayaH / ___atha vyutsargaH / vyutsarjanIyasya parityAgo vyutsargaH / sa dvividhaH-bAhya Abhyantarazca / tatra bAhyo dvAdazAdibhedasyopadheratiriktasya aneSaNIyasya saMsaktasya vA'nnapAnAdervA tyAgaH, mRtyukAle zarIrasya ca tyAgaH / nanu vyutsargaH prAyazcittamadhya evoktastat kiM punaratra vacanena ? satyam, so'ticAravizuddhyartha uktaH, atha tu sAmAnyena nirjarArtha ityapaunaruktayam / __ atha zubhadhyAnam / zubhamArtta-raudravivekena zubharUpaM dharmya-zuklarUpaM dhyAnaM zubhadhyAnam / atrAtaraudradhyAne uktapUrve, dharmya zuklaM ca zubhadhyAne vakSyete / ityanena prakAreNa SoDhA''bhyantaraM tapaH idaM cAbhyantarasya karmaNastApakatvAt, abhyantarairevAntarmukhairbhagavadbhirjAyamAnatvAJcAbhyantaram / dhyAnasya sarveSAM tapasAmupari pATho mokSasAdhaneSvasya prAdhAnyakhyApanArthaH, yadAha - "saMvara-viNijjarAo mokkhassa paho tavo paho tAsiM / jjhANaM ca pahANagaM tavassa to mokkhaheU taM / / 1 / / - dhyAnazatake gA. 96 / / yo. zA. pra. 4/90 vRttau / / tulA - uktaM bAhya tapaH, athAntaramAha - 'pAye'tyAdi, prAyazcittaM-uktazalyArthamAlocanAdiprAyuktaM tathA vinIyateapohrate karmAneneti vinayaH, sa ca jJAnadarzanacAritramanovAkkAyopacArabhedAt saptadhA, tatrAdyo matyAdInAM zraddhAnabhakti bahumAnataddaSTArthabhAvanAvidhigrahaNAbhyAsarUpa: 1, dvitIyastu samyagdarzanaguNAdhikeSu zuzrUSA'nAzAtanAbhedAt dvedhA, tayozcAdyaH 'satkArA-'bhyutthAna-sanmAnA-''sanAbhigrahA-'''sanAnupradAna- kRtikarmA-"'JjaligrahA-'''gacchadanugamana-sthitaparyupAsana-"gacchadanuvrajanabhedAddazadhA prasiddha eva, navaraM satkAro-vandanAdiH, gauravyadarzane viSTaratyAgaH, sanmAnovastrAdipUjanaM, AsanAbhigrahaH punaH tiSThata evAsanAnayanapUrvakamupavizatAtreti bhaNanaM, AsanAnupradAna-Asanasya sthAnAntarasaJcAraNaM, Agacchato'nugamanaM-abhimukhayAnamiti, anAzAtanAvinayastu paJcadazadhA, tadyathAjinadharmasUrivAcakasthavirakulagaNasaGghasAMbhogikakriyAjJAnapaJcakAnAmanAzAtanAbhaktibahumAnavarNavAdAzceti, atra ca kriyA Astikyamucyate 2, cAritravinayastu sAmAyikacAritrANAM zraddhAnakaraNaprarUpaNAni 3 manovAkkAyavinayAstu AcAryAdiSvakuzalAnAM cittAdInAM sadA nirodhaH kuzalAnAM punarudIraNeti 6, upacAravinayastu saptadhA - abhyAsAsanaM 1 chando'nuvarttanaM 2 kRtapratikRtiH 3 kAritanimittakAraNaM 4 duHkhArtagaveSaNaM 5 dezakAlajJAnaM 6 sarvatrAnumati 7 ceti, pratItazcAyaM, navaraM kRtapratikRti ma vinayAtprasAditAH sUrayaH zrutaM dAsyantItyabhiprAyeNAzanadAnAdiyatnaH, kArita-nimittakaraNaM tu - samyagarthapadamadhyApitasya vizeSeNa vinaye vRttistadarthAnuSThAnaM ceti, duHkhArtagaveSaNaM tu - duHkhitasya pratIkArakaraNamiti: 72 / tathA vyAvRttasya - azanAdidAnavyApAravato bhAvaH karma vA vaiyAvRttyaM, taJcAcAryopAdhyAyasthaviratapasviglAnazaikSasAdharmikakulagaNasaGghabhedAddazadhA / tathaiveti samuccaye, suSThu A - maryAdayA'dhyAyaH-adhyayanaM svAdhyAyaH, sa ca paJcadhA - vAcanApRcchanAparivartanAnuprekSAdharmakathAbhedAditi 4 / tathA dhyAtinaM-antarmuhUrtamAnaM cittaikAgratA, taJcArtaraudradharmyazuklabhedAJcaturdhA, tatrAdyayorbhavahetutvAditarayozca muktinimittatvAditare eva tapaH 5 / tathA utsarjanaMtyajanamutsargaH, sa ca dvedhA-dravyato bhAvatazca, dvAvapi caturdhA, tatra dravyatazcaturdhA gaNazarIropadhyAhArabhedAt, bhAvatastu caturdhA 2010_02 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 hitopadezaH / gAthA-190 - AbhyantaratapasaH svarUpam / / (3mizramAlocanapratikramaNarUpaM, prAgAlocanaM pazcAd gurusandiSTena vidhinA pratikramaNam / (vivekaH saMsaktAnapAnopakaraNazayyAdiviSayastyAgaH / (5)vyutsargo'neSaNIyAdiSu tyakteSu gamanAgamana-sAvadyasvapnadarzana-nausantaraNoJcAraprazravaNeSu ca viziSTapraNidhAnapUrvakaH kAyavAGmano-vyApAraparihAraH / (6)tapastu chedagranthAnusAreNa jItakalpAnusAreNa vA yena kenacittapasA vizuddhirbhavati tattad deyamAsevanIyaM ca / / 7 / / (7degchedastapasA durdamasya ahorAtrapaJcakAdinA krameNa zramaNaparyAyacchedanam / (8'mUlaM mahAvratAnAM mUlata AropaNam / (9'anavasthApyatA duSTapariNAmasyAkRtatapovizeSasya vratAnAmanAropaNam / tapaHkarma cAsyotthAnaniSadanAdikarmakaraNAzaktiparyantam / sa hi yadotthAnAdyapi kartumazaktastadA anyAn prArthayate, AryA ! utthAtumicchAmItyAdi / te tu tena saha sambhASaNamakurvANAstatkRtyaM kurvanti / yadAha - uTThija nisIija va bhikkhaM hiMDija mattagaM pehe / kuviyapiyabaMdhavassa va karei iyaro vi tusiNIo / / 1 / / [vyavahArabhASye pra. 3 gAthA-368] etAvati tapasi kRte tasyotthApanA vidhIyate / (10 tathA pAramantaM prAyazcittAnAM, tata utkRSTataraprAyazcittAbhAvAt / aparAdhAnAM vA pAramaJcati gacchatItyevaMzIlaM pArAJcitaM, tadeva pArAJcitakam / tacca mahatyaparAdhe liGgakulagaNasaGkebhyo bahiHkaraNaM / muktinimittatvAditare eva tapa: 5 / tathA utsarjanaM-tyajanamutsargaH, sa ca dvedhA-dravyato bhAvatazca, dvAvapi caturdhA, tatra dravyatazcaturdhA gaNazarIropadhyAhArabhedAt, bhAvatastu caturdhA cittakopAdhityAgarUpatvAdasya 6 / 'abhiMtarau' tti AbhyantarakaM-abAhyaM, laukikaiH, prAyo 'nabhilakSyatvAtaMtrAntarIyairbhAvato'nAsevyamAnatvAnmokSaprAptyantaraGgatvAJca tapo-nirjarAheturbhavati-syAditi gAthArthaH / / - paJcA. abhaya. 19/3 vRttau / / svopajJavRttiyute dharmasaGgrahe tRtIyAdhikAre gA. 125 vRttau tapAcArasvarUpaM proktaM tad dRzyatAm / dRzyatAM tattvArthasUtre (9/20-46) tadbhASye siddhasenagaNiviracitAyAM tadvRttau ca ? dRzyatAM paJcavastuke gA. 846 vRttau abhyantaratapasvarUpam / / 2010_02 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-190 - AbhyantaratapasaH svarUpam / / 225 etacchedaparyantaM prAyazcittaM vraNacikitsAtulyaM pUrvasUribhirabhihitam / tatra tanuratIkSNamukho rudhiramaprAptastvacAlagnaH zalyo dehAvuddhiyate / na tatra vraNasya mardanaM vidhIyate, zalyAlpatvena vraNasyAlpatvAt / dvitIye tu lagnoddhRtazalye mardanaM kriyate, na tu karNamalena pUryate / tRtIye tu dUrataragatazalye zalyoddhAramardanakarNamalapUraNAni kriyante / caturthe tu zalyAkarSaNamardanarudhiragAlanAni vedanA'pahArArthaM kriyante / paJcame tu gADhatarAvagADhazalyoddharaNaM tato gamanAdiceSTA nivAryate / SaSThe hitamitabhojano abhojano vA zalyoddhArAnantaraM bhavati / saptame tu zalyoddhArAnantaraM yAvacchalyena mAMsAdi dUSitaM tAvacchidyate / gonasabhakSitAdau pAdavalmIke vA pUrvoktakriyAbhiranupazamAd visarpati aGgacchedaH sahA'sthnA zeSarakSArthaM ca vidhIyate / evaM dravyavraNadRSTAntena mUlottaraguNarUpasya cAritrapuruSasyAparAdharUpo vraNa AlocanAdinA chedAntena prAyazcittavidhinA zodhanIyaH / yadAhurbhagavadbhadrabAhusvAmipAdAH -- taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tyaalggo| uddhariuM avaNijai sallo na malijai vaNo u / / 1 / / laggoddhiyammi bIe malijai paraM adUrage salle / uddharaNa-malaNa-pUraNa dUrayaragae taiyagammi / / 2 / / mA veyaNA u to uddharittu gAliMti soNiya cautthe / rujjhau lahuM ti ceTThA vArijai paMcame vaNiNo / / 3 / / rohei vaNaM chaTe hiyamiyabhoI abhuMjamANo vA / tittiyamittaM chijai sattamae pUimaMsAi / / 4 / / taha vi ya aThAyamANe goNasakhaiyAi rapphae vA vi / kIrai tayaMgacheo saaTThio sesarakkhaTThA / / 5 / / mUlottaraguNarUvassa tAiNo paramacaraNapurisassa / avarAhasallapahavo bhAvavaNo hoi nAyavyo / / 6 / / [Avazyakaniyuktau gAthA-1434-1439] pramAdadoSavyudAsa - bhAvaprasAda - naiHzalya - anavasthAvyAvRtti - maryAdA'tyAga-saMyamadAA''rAdhanAdi prAyazcittaphalam / / (2vinayastu vinayadvAra eva vyAkhyAsyate / / (3)vyApRto vyApArapravRttaH pravacanoditakriyAnuSThAnaparastasya bhAvaH karma vA vaiyAvRtyam / tacca 2010_02 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 hitopadezaH / gAthA - 191, 192 , - 'AcArya-'upAdhyAya-`sthavira - ' tapasvi - 'zaikSya - 'glAna- "sAdharmika- 'kula-gaNa- saGghalakSaNa bhedena dazadhA / I (1) tatra jJAnAdipaJcavidhamAcAraM svayamAcarati parAMzcAcArayatItyAcAryaH / (2) AcAragocaraM vinayaM svAdhyAyaM cAcAryallabdhAnujJAH sAdhava upa samIpe adhIyate asmAdityupAdhyAyaH / ( 3 ) sthaviro vRddhaH, sa zruta-paryAya- vayabhedAt trividhaH zrutasthaviraH samavAyAGgaM yAvadadhyetA, paryAyasthaviro yasya dIkSitasya viMzatyAdIni varSANi vayaHsthaviraH saptatyAdivarSajIvitaH / ( 4 ) vikRSTaM dazamAdi kiJcinyUnaSaNmAsAntaM tapaH kurvaMstapasvI / (5) acirapravrajitaH zikSArhaH zaikSyaH / (6) rogAdi - kRSTazarIro glAnaH / (7)sAdharmikAH samAnadharmANo dvAdazavidhasambhogavantazca / bahUnAM gacchAnAmekajAtIyAnAM samUhaH kulaM candrAdi, gacchastvekAcAryapraNeyaH sAdhusamUhaH / (9) kulasamudAyo gaNaH koTikAdiH / 10)sAdhu-sAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyaH saGghaH / eSAmAcAryAdInAmannapAnavastrapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArakAdibhirdharmmasAdhanairupagrahaH zuzrUSAbheSajakriyAkAntArarogopasargeSu paripAlanamevamAdivaiyAvRttyam / (4-5) -5) svAdhyAyadhyAne tu vAGmanoguptiprastAve purastAd vyAkhyAsyete / tapasaH phalavarNanam / (6) atha vyutsargaH / vyutsarjanIyasya parityAgo vyutsargaH, sa bAhyo Abhyantarazca / tatra dvAdazAdibhedasyopadheratiriktasyAneSaNIyasya saMsaktasya ca annapAnAdestyAgaH / AbhyantaraH kaSAyANAM mRtyukAle zarIrasya ca parihAraH, ityanena prakAreNa SoDhA AbhyantaraM tapaH / idaM cAbhyantarasya karmmaNastApakatvAdabhyantarairevAntarmukhairbhagavadbhirjJAyamAnatvAdAbhyantaram / / 190 / / sAmpratamidameva tapastapyamAnaM yathA sakAmanirjarAphalaM bhavati / tathAha bArasabheyaM pi imaM na tavijja tavaM imehiM kAmehiM / ihaparaloiyapUyA-pahuttajasakittipamuhehiM / / 191 / / puvviM ducitrANaM duppaDikaMtANa veyaNijjANaM / sakaDANaM kammANaM kevalamummUlaNaTThAe / / 192 / / idaM tu tapo dvAdazabhedamapi amIbhirucyamAnaiH kAmairabhilASairna tapyeta / kaiH ? ityAha aihikapAralaukikapUjA-prabhutva - yazaH - kIrtipramukhaiH / kimuktaM bhavati ihaloke mamAsmAttapasaH pUjAsatkArAdayo bhavantvitibuddhyA na tapastapyeta, tathA paraloke divyAni sukhAni me 2010_02 - Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-193, 194 - tapasaH phalavarNanam / / 227 jAyantAm, prabhutvamIzitvaM vA sampadyatAm, tathA yazaH sarvadigvyApakaM jIvatprasiddhirUpaM vA prabhavatu, kItirekadiggAminI lokAntaritaprasiddhirUpA vA prAdurbhavatu ityAdibhiranyairapyevamprakAraiH kAmaina tapaH kurvIta / / 191 / / tarhi kiMphalamAkaladuSkarasyAsya tapaso vidhAnamityAha - kevalaM svakRtAnAM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM samUlonmUlanAya / kimbhUtAnAM? pUrvamanAdau saMsAre duzcIrNAnAM duSTAdhyavasAyena nibaddhAnAM / tathA duSpratikrAntAnAM gurvAdInAM purato'nAlocitApratikrAntAnAm / ata eva vedanIyAnAmavazyavedyAnAm / evaMvidhAnAM karmaNAmAmUlata ucchedanArtham / yadAhuH - na ihalogaTThayAe tavamahiTThijjA / no paralogaTThayAe tavamihiTThijjA / no kittivannasaddasilogaTThayAe tavamahiTThijA / nanattha puJ iduJcinnANaM duppaDikaMtANaM veyaNijANaM kaDANaM kammANaM niz2araTThAi tti [ ] / / 192 / / nanu dayAdAnAdayo'pi karmanirmUlanopAyAH santi, tat kimatiduSkaratapaHklezenetyAzaGkyAha - na ya anno vi hu balavaM eyANa nikAiyANa kammANaM / duTThANa dalaNaheU havija sutte jao vuttaM / / 193 / / amISAM ca duSTAdhyavasAyanimittatvena duSTAnAM karmaNAM na cAnyo dayAdAnAdirdalanaheturviphalIkArakAraNaM / tarhi niSphalaiva dayAdAnAdipravRttiH na, ityAha - kimbhUtAnAM karmaNAM nikAcitAnAM bandhasya prakarSAvasthAmApannAnAm / ayamAzayaH - spRSTa ni]dhattabaddhAni hi karmANi vilIyanta eva yamadamAdibhiH, nikAcitAnAM tu karmaNAM dalane tapa eva balavattaram / kathamidamiti cet, 'sutte jao vuttaM' yad yasmAt sUtre samaye etadevoktam / / 193 / / tadeva darzayati - savvAsiM pagaDINaM pariNAmavasAduvakkamo bhaNio / ___pAyamanikAiyANaM tavasA u nikAiyANaMpi / / 194 / / sarvAsAmeva mUlottarakarmaprakRtInAM pariNAmavazAtzubhAdhyavasAyaprakarSAdupakramaH projjvalanaM gAthA-192 1. tulA - cauvvihA khalu tavasamAhI bhavai / taM jahA - no ihalogaTThayAe tavamahiTThijjA, no paralogaTThayAe tavamahiTThijjA, no kittivannasaddasilogaTThayAe tavamahiTThijjA, na'nnattha nijjaraTThayAe tavamahiTThijjA cautthaM payaM bhavai / bhavai a ittha silogo - vivihaguNatavorae ya niJcaM, bhavai nirAsae nijjaraTThie / tavasA dhuNai purANapAvagaM jutto sayA tavasamAhie / / - daza. 9 a. 43 / / 2010_02 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 hitopadezaH / gAthA-195, 196, 197 - tapasaH phalavarNanam / / bhagavadbhirabhihitaM / kintu prAyo bAhulyena anikAcitAnAM spRSTAdyavasthAsthitAnAM / tuH punararthe / tapasA punanikAcitAnAmapi prakRtInAmupakramaH saMbhavati / atra ca nikAcitAnAmiti nikAcitAnAmiva nikAcitAnAM, nikAcanayogyA'dhyavasAyaprakarSabhUmisAmIpyamAropitAnAmityarthaH / avazyanikAcitAnAM tu vedanAbhAvAnna saMkSaya iti / / 194 / / evaM ca tapa:prabhAvamavabuddhya kiM vidheyamityAha - tamhA ciracitrakukammasela - daMbholisacchahammi tave / sayayaM samaggamaMgala - mUle samma samujamaha / / 195 / / tasmAdevaM satyasmin tapasi samyak trikaraNazuddhayA satataM samudyacchata / kimbhUte ? ciracIrNakukarmazailadambholipratime bhUribhavopAttakukarmaziloccayadalanakarkazakulizasadRze, punaH kiMviziSTe? samagramaGgalamUle dUrvA'kSatAdimaGgalebhyaH prakRSTatame tapo maGgalamAdimamiti zruteH / / 195 / / tathA - pasamaMti vigghasaMghA dabaMtA iMdiyA ya dammati / sijhaMti vaMchiyatthA taveNa devA vase huMti / / 196 / / anena tapasA tadetad bhavati / kiM tad? ityAha-vighnasaGghAH pratyUhavyUhAH prazAmyanti / zrUyate hi hiMsrasattvasampAtabhayaGkare kAntAre nalaviprayuktAyA davadantyAstIvratapaHprabhAvAd vividhavighnopazAntiH / tathA durdAntAni itaropAyaiH prAyazo durnigrAhyANi indriyANyakSANi tapasA daamynti| tIvratapaHprakSINadhAtUnAM hi kutaH karaNacApalapravRttiH ? tathA sidhyanti niSpadyante vAJchitArthA mano'bhilaSitAni kAryANi / sulasA-devakyAdInAmiva tapaHpraguNitagIrvANAnugrahAdaGgajalAbhaH / tathA devAstridazA api tapasA vazIbhavanti kiGkaratvamAcaranti / kRSNasyeva aSTamatapo'vasAne susthito lavaNArNavapatiH / / 196 / / punastapomahimAnamudIrayannAha - Amosahi-vipposahi-khelosahi-jallaosahIpamuhaM / jaMjiNasamae summai taM tavataruNo phalaM sayalaM / / 197 / / gAthA-195 1. tulA - dhammo maMgalamukkiTuM, ahiMsA saMjamo tavo / devA vi taM namasaMti jassa dhamme sayA maNo / - daza. druma. a. gA. 1 / / 2010_02 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-197 - tapomahimA / / tadetat sakalamapi tapaHpAdapasya phalam / yat kim? yajinasamaye arhadAgame zrUyate, kiM tad ? ityAha - Ama SadhivipruDoSadhikhelauSadhijallauSadhipramukham / kimuktaM bhavati - kila tapasvinAM hi tIvratapa:prabhAvAd dehasya sparza-vigruT-khela-jallAH nakha-keza-radAdayazcAnye'pi dehAvayavAH sarvoSadhirUpatAM bhajante / kastUrikAkarpUrAdibhyo'pyadhikataraparimalAzca bhavanti / tathAhi - meghamuktaM nadIvApyAdigataM ca vAri tadaGgasaGgamamAtrAt sarvarogaharaM bhavati / tathA tIvraviSamUrchitA api tadIyAGgasaGgivAtasparzAdeva dehinaH sapadi nirviSIbhavanti / viSasaMpRktamapyannaM tanmukhapraviSTamaviSaM bhavati / ghorApasmArabhUtapretAdyAvezavisaMsthulA api tadvacaHzravaNamAtrAttaddarzanAJca vItavikArA bhavanti, evaM ca yathA tapasvinAM sparzanadarzanAdayo mahAmahimAnastathA vipuTakhelajallaprabhRtayo'pi / zrUyate hi mahAtmanA zrIsanatkumAracakravartimuninA galatpAmA nijakarakizalayAGgulI zleSmalavalepAt taptatapanIyazalAkAsundarA viraciteti / yathA ca nirupamatapo'nubhAvAnmahAtmanAmAmarzAdilabdhayaH sampadyante tathA aNutva-mahattva-laghutva-gurutva-prApti-prAkAmyagAthA-197 1. tulA - kaphavipuNmalAmarzasauSadhimaharddhayaH / / sambhinnazrotolabdhizca yogaM tANDavaDambaram / / - yo. zA. pra. 1/8 maharddhizabdaH pratyekamabhisambadhyate / kaphaH zleSmA / vipuDuccAraH purISamiti yAvat / malaH karNa-danta-nAsikAnayana-jihvodbhavaH zarIrasambhavazca / Amajhe hastAdinA sparzaH / sarve viNa-mUtra-keza-nakhAdaya uktA anuktAzca auSadhayo yogaprabhAvAnmaharddhayo bhavanti / athavA maharddhayo vibhinnA evANutvAdayaH / tathA zrotAMsIndriyANi saMbhinnAni saGgatAni ekaikazaH sarvaviSayaiH, teSAM labdhiH, yogasyedaM yaugaM tANDavaDambaraM vilasitam / kiJca - meghamuktamapi vAri yadaGgasaGgamAtrAd nadIvApyAdigatamapi sarvarogaharaM bhavati / tathA viSamUrchitA api yadIyAGgasaGgivAtasparzAdeva nirviSIbhavanti, viSasaMpRktamapyannaM yanmukhapraviSTamaviSaM bhavati, mahAviSavyAdhibAdhitA api yadvacaHzravaNamAtrAd yaddarzanAJca vItavikArA bhavanti, eSa sarvo'pi sarvoSadhiprakAraH / ete kaphAdayo maharddhirUpAH / athavA maharddhayo vibhinnA eva / vikriyAlabdhayo'nekadhA, aNutva-mahattva-laghutva-gurutva-prApti-prAkAmyezitvavazitvA-'pratighAtitvA-'ntardhAna-kAmarUpitvAdibhedAt / aNutvamaNuzarIravikaraNam, yena bisacchidramapi pravizati tatra ca cakravartibhogAnapi bhuGkte / mahattvaM merorapi mahattarazarIrakaraNasAmarthyam / laghutvaM vAyorapi laghutarazarIratA / gurutvaM vajrAdapi gurutarazarIratayA indrAdirapi prakRSTabalairdu:sahatA / prAptirbhUmisthasya aGgulyagreNa meruparkhatAgraprabhAkarAdisparzasAmarthyam / prAkAmyamapsu bhUmAvivA'pravizato gamanazaktiH, tathA apsviva bhUmAvunmajjananimajjane / IzitvaM trailokasya prabhutA tIrthakara-tridazezvaraRddhivikaraNam / vazitvaM sarvajIvavazIkaraNalabdhiH / apratighAtitvaM adrimadhye'pi niHsaGgagamanam / antardhAnamadRzyarUpatA / kAmarUpitvaM yugapadeva nAnAkArarUpavikaraNazaktiH ityevamAdayo maharddhayaH / - yo. zA. pra. 1/8 vRttau / 2010_02 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 hitopadezaH / gAthA-197 - tapomahimA / / Izitva-vazitva-apratighAtitva-antardhAna-kAmarUpitvAdayo'pi / tatra aNutvamaNuzarIravikaraNaM yena bizachidramapi pravizati, tatra ca cakravartibhogAnapi bhute / mahattvaM merorapi mahattarazarIrakaraNasAmarthyam / laghutvaM vAyorapi laghutarazarIratA / gurutvaM ca vajrAdapi gurutarazarIratvena indrAdibhirapi prakRSTabalairdussahatA / prAptibhUmiSThasya aGgulyagreNa meruparvatAgracandrArkamaNDalAdisparzasAmarthyam / prAkAmyamapsu bhUmAviva pravizato gamanazaktiH, apsviva bhUmAvunmajjananimajjanena ca / IzitvaM trailokyasya prabhutA, tridazezvara-tIrthakaraRddhervikaraNam / vazitvaM sarvajIvavazIkaraNalabdhiH / apratighAtitvaM parvatamadhye'pi nissaMgagamanam / antardhAnamadRzyarUpatA / kAmarUpitvaM yugapadeva nAnAkArarUpavikaraNazaktiH / ityAdayo'nyAzca prajJAzramaNatvAdilabdhayaH sarvAstapaHprabhAvAdudbhavantItyalaM prasaGgena / / 197 / / ___ 2. tulA - athavA prakRSTazrutAvaraNavIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtAsAdhAraNamahAprajJaddhilAbhA anadhItadvAdazAGgacaturdazapUrvA api santo yamarthaM caturdazapUrvI nirUpayati tasmin vicArakucchre'pyarthe'tinipuNajJAH prAjJazramaNAH / anye'dhItadazapUrvA rohiNIprajJaptyAdimahAvidyAdibhiraGguSThaprasenikAdibhiralpavidyAbhizcopanatAnAM bhUyasInAmRddhInAmavazagA vidyAvegadhAraNAt vidyAdharazramaNAH / kecid bIja-koSTha-padAnusArivRddhivizeSaddhiyuktAH / sukRSTasumatIkRte kSetre kSityudakAdyanekakAraNavizeSApekSaM bIjamanupahataM yathAnekabIjakoTIpradaM bhavati tathaiva jJAnAvaraNAdikSayopazamAtizayapratilambhAdekArthabIjazravaNe sati anekArthabIjAnAM pratipattAro bIjabuddhayaH / koSThAgArikasthApitAnAmasaGkIrNAnAmavinaSTAnAM bhUyasAM dhAnyabIjAnAM yathA koSThe'vasthAnaM tathA paropadezAdavadhAritAnAM zrotAnAmarthagranthabIjAnAM bhUyasAmanusmaraNamantareNAvinaSTAnAmavasthAnAt koSThabuddhayaH / padAnusAriNo'nusrota: padAnusAriNaH pratisrotaH padAnusAriNa ubhayapadAnusAriNazca / tatrAdipadasyArthaM granthaM ca parata upazrutya A antyapadAdartha-granthavicAraNAsamarthapaTutaramatayo'nusrotaH padAnusAribuddhayaH / antapadasyArthaM granthaM ca parata upazrutya tataH prAtikUlyenAdipadAd A arthagranthavicArapaTavaH pratisrotaH padAnusAribuddhayaH / madhyapadasyArthaM granthaM ca parakIyopa-dezAdadhigamyAdyantAvadhiparicchinnapadasamUhapratiniyatArthagranthodadhisamuttaraNasamarthAsAdhAraNAtizayapaTuvijJAnaniyatA ubhayapadAnusAribuddhayaH / bIjabuddhirekapadArthAvagamAdanekArthAnAmavagantA, padAnusArI tvekapadAvagamAt padAntarANAmavaganteti vizeSaH / tathA manovAkkAyabalinaH / tatra prakRSTajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSeNa vastUddhRtyAntarmuhUrtena sakalazrutodadhyavagAhanAvadAtamanaso manobalinaH / antarmuhUrtena sakalazrutavastUccAraNasamarthA vAgbalinaH / athavA padavAkyAlaGkAropetAM vAcamucairuJcArayanto'virahitavAkkramAhInakaNThA vAgbalinaH / vIryAntarAyakSayopazamAvibhUtAsAdhAraNakAyabalatvAt pratimayAvatiSThamAnAH zramaklamavirahitA varSamAtrapratimAdharA bAhubaliprabhRtayaH kAyabalinaH / ___ tathA kSIramadhusarpiramRtAsraviNaH / yeSAM pAtrapatitaM kadannamapi kSIramadhusarpiramRtarasavIryavipAkaM jAyate vacanaM vA zArIramAnasaduHkhaprAptAnAM kSIrAdivat santarpakaM bhavati te kSIrAsraviNo madhvAsraviNaH sarpirAsraviNo'mRtAsraviNazca / kecidakSINaddhiyuktAH, te ca dvividhA akSINamahAnasA akSINamahAlayAzca / yeSAmasAdhAraNAntarAyakSayopazamAdalpamAtramapi pAtrapatitamannaM gautamAdInAmiva bahubhyo dIyamAnamapi na kSIyate te'kSINamahAnasAH / akSINamahAlayarddhi ___ 2010_02 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-198 - tapasi ramadhvam / / 231 evaM ca tapaHprabhAvamavabudhya kiM vidheyamityAha - uttamapurisapaNIe uttamapurisehiM ceva Ainne / / nimmahiyabhAvaroge veraggakare tave ramaha / / 198 / / prAptAzca yatra parimitabhUpradeze'vatiSThante tatrAsaMkhyAtA api devAstiryaJco manuSyAzca saparivArAH parasparabAdhArahitAstIrthakaraparSadIva sukhamAsate / iti prajJAzramaNAdiSu mahAprajJAdayo maharddhayo darzitAH / / sarvendriyANAM viSayAn gRhNAtyekamapIndriyam / yatprabhAvena sambhinnasroto labdhistu sA matA / / 1 / / __- yo. zA. pra. 1/8 vRttau / / tathA - cAraNAzIviSAvadhimanaHparyAyasampadaH / yogakalpadrumasyaitA vikAsikusumazriyaH / / - yo. zA. pra. 1/9 / / atizayacaraNAJcAraNA atizayagamanAdityarthaH tatsampat tallabdhirityarthaH / aashiivisslbdhirnigrhaanugrhsaamrthym| avadhijJAnalabdhimUrtadravyaviSayaM jJAnam / manaHparyAyajJAnalabdhirmanodravyapratyakSIkaraNazaktiH / etA labdhayo yogakalpavRkSasya kusumabhUtAH / phalaM tu kevalajJAnaM mokSo vA / tathAhi - dvividhAzcAraNA jJeyA javA-vidyotthazaktitaH / tatrAdyA rucakadvIpaM yAntyekotpAtalIlayA / / 1 / / valanto rucakadvIpAdekenotpatanena te / nandIzvare samAyAnti dvitIyena yato gatAH / / 2 / / te cordhvagatyAmekena samutpatanakarmaNA / gacchanti pANDakavanaM meruzailaziraHsthitam / / 3 / / tato'pi valitA ekotpAtenAyAnti nandanam / utpAtena dvitIyena prathamotpAtabhUmikAm / / 4 / / vidyAcAraNAstu gacchantyekenotpAtakarmaNA / mAnuSottaramanyena dvIpaM nandIzvarAhvayam / / 5 / / tasmAdAyAnti caikenotpAtenotpatitA yataH / yAntyAyAntyUrdhvamArge'pi tiryagyAnakrameNa te / / 6 / / anye'pi bahubhedAzcAraNA bhavanti / tadyathA AkAzagAminaH paryaGkAvasthAniSaNNAH kAyotsargazarIrA vA pAdotkSepanikSepakramAdvinA vyomacAriNaH / kecittu jala-javA-phala-puSpa-patra-zreNya-gnizikhA-dhUma-nIhArA-'vazyAyamegha-vAridhArA-markaTatantu-jyotIrazmi-pavanAdyAlambanagatipariNAmakuzalAH / jalamupetya vApI-nimnagA-samudrAdiSvapkAyikajIvAnavirAdhayanto jale bhUmAviva pAdotkSepanikSepakuzalA jalacAraNAH / bhuva upari caturaGgulapramite AkAze jaGghAnikSepotkSepanipuNA jaGghAcAraNAH / nAnAdrumaphalAnyupAdAya phalAzrayaprANyavirodhena phalatale pAdotkSepanikSepakuzalAH phalacAraNAH / nAnAdruma-latA-gulma puSpANyupAdAya puSpasUkSmajIvAnavirAdhayanta: kusumataladalAvalambanAsaGgatayaH puSpacAraNAH / nAnAvRkSagulmavIrullatAvitAnanAnApravAlataruNapallavAlambanena parNasUkSmajIvAnavirAdhayantazcaraNotkSepanikSepapaTava: patracAraNAH / caturyojanocchritasya niSadhasya nIlasya cAdreSTaGkacchinnAM zreNimupAdAyoparyadho vA pAdapUrvakamuttaraNAvataraNanipuNAH zreNicAraNA: / agnizikhAmupAdAya teja:kAyikAnavirAdhayantaH svayamadahyamAnAH pAdavihAranipuNA agnizikhAcAraNAH / dhUmavarti tirazcInAmUrdhvagAM vA AlambyAskhalitagamanAskandino dhUmacAraNAH / nIhAramavaSTambhyApkAyikapIDAmajanayanto gatimasaGgAmaznuvAnA nIhAracAraNA: / avazyAyamAzritya tadAzrayajIvAnuparodhena yAnto'vazyAyacAraNAH / nabhovama'ni pravitatajaladharapaTalapaTAstaraNe jIvAnupAticaGkramaNaprabhavo meghacAraNAH / prAvRSeNyAdijaladharAdevinirgatavAridhArAvalambanena prANipIDAmantareNa yAnto vAridhArAcAraNAH / 2010_02 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / / evaMvidhe tapasi ramadhvam / kimbhUte? uttamapuruSaistIrthakRdgaNadharAdibhiH praNIte samupadiSTe / tathA tadvidhaireva puruSairAcIrNe svayamanuSThite / tathA nirmathitabhAvaroge viloDitaprabalAntarAriruji / vairAgyakare bhavavirAgotpAdini / / 198 / / uttamapuruSAcIrNatvameva tapaso dRSTAntaiH spaSTayannAha - baladevamuNI bhayavaM baMbhI ya susAhuNI tave tibve / ANaMdo ya mahappA susAviyA suMdarI nAyaM / / 199 / / tIvra tapasi baladevamunirbhagavAn muniSUdAharaNam, brAhmI ca sAdhvISu, Anandazca mahAtmA suzramaNopAsakeSu, sundarI ca suzrAvikAsu jJAtamiti / AmnAyasApekSAzca baladevAdayaH / sa cAyam - // tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / / asthittha bharahavAse vilAsabhavaNaM va bhuvaNalacchIe / soriyapuraM ti nayaraM nayaraMjiyanAyarajaNohaM / / 1 / / nIinaINa samuddo samuddavijau tti tattha naranAho / vasudevo lahubhAyA tassa ya sohaggakulagehaM / / 2 / / disivijayakougeNaM parihiMDateNa teNa pariNIyA / rano ruhirassa suyA sayaMvarA rohiNI nAma / / 3 / / tassa ya mahurAhivauggaseNataNaeNa kaMsanAmeNa / piiverieNa pII saMghaDiyA nicavAsAu / / 4 / / itto ya jarAsaMdhassa addhacakkissa koi sAmaMto / paDikUlo niddalio vasudevajueNa kaMseNa / / 5 / / parituTTeNaM dinA jIvajasA nAma tayaNu niyakanA / kaMsassa jarAsaMdheNa taha ya mahurAurIrajaM // 6 // puvabhavamacchareNaM kaMso vi ThaviUNa paMjare piyaraM / sayameva Thio rajje bhuyabhaDavAeNa gajuto / / 7 / / ajhaMtapaNayavasao vasudevo ThAvio tahiM teNa / mahurAurIi vilasaMti dovi doguMduga bva tao / / 8 / / vAridhArAcAraNAH / kubjavRkSAntarAlabhAvinabhaHpradezeSu candrArkagrahanakSatrAdyanyatamajyotIrazmisambandhena bhuvIva pAdavihArakuzalA: jyotIrazmicAraNAH / pavaneSvanekadigmukhonmukheSu pratilomAnulomavRttiSu tatpradezAvalImupAdAya gatimaskhalitacaraNavinyAsamAskandato vAyucAraNAH / tapazcaraNamAhAtmyAd guNAditarato'pi vA / AzIviSAH samarthAH syunigrahe'nugrahe'pi ca / / 1 / / dravyANi mUrtimantyeva viSayo yasya sarvataH / naiyatyarahitaM jJAnaM tat syAdavadhilakSaNam / / 2 / / syAnmanaHparyayo jJAnaM manuSyakSetravartinAm / prANinAM samanaskAnAM manodravyaprakAzakam / / 3 / / Rjuzca vipulazceti syAnmanaHparyayo dvidhA / vizuddhyapratipAtAbhyAM vipulastu viziSyate / / 4 / / -- yo. zA. pra. 1/10 vRttau / / 2010_02 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-198, 199 - tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / / 233 cauhiM mahAsumiNehiM taNao saMsUio ya baladevo / vasudevabhUmivaiNo rohiNidevII saMjAo / / 9 / / devairanno dhUyA variyA kaMseNa devaI itto / vasudevassa nimittaM pAraddho tIi vIvAho / / 10 / / [itto] aimuttamuNI viharato tattha kaMsalahubhAyA / saMpatto sabvaviU jIvajasAe ya diyaru tti / / 11 / / mayabhiMbhalAi AliMgio ya so tIi ehi ehi tti / sattA ya teNa esA tivvataveNaM mahAmuNiNA / / 12 / / nazasi jIi vivAhe evaM mayaparavasA tumaM pAve ! tIe sattamagabbho tuha piyapiyarANa khayakAlo / / 13 / / saMkiyahiyao kaMso vayaNachale pADiUNa vasudevaM / maggei sattagabbhe paDhami ciya devaII tao / / 14 / / jAesu chasu suesuM kaMsassa ya appiesu uppatro / devaigabbhammi harI sattamahAsumiNasaJcavio / / 15 / / kAUNa viNimayaM kannagAi naMdassa tayaNu vasudevo / niyagoulaMmi muMcai kanhaM baladevakayarakkhaM / / 16 / / nemittiyavayaNavisaMkireNa kaMseNa tassa muNaNatthaM / vAvArie nisuMbhai sisU vi so mesavisaturae / / 17 / / navajuvvaNeNa teNaM cANUraM haNiya bhAivahagu tti / nihao kaMso bhaiNI ya pariNIyA samabhAmA se / / 18 / / nemittiyavayaNeNaM sabve vi hu sabalavAhaNA tatto / jAyavabhUvA pattA pacchimajalarAsikUlammi / / 19 / / hariputtaperieNaM hariNA dhaNayaM tao samAisiuM / lavaNAhivadinamahIi kAriyA bAravainayarI / / 20 / / kAleNa jarAsaMdho muNiuM te tattha vilasire kuddho / cauraMgacamUkalio calio tA teNa so uvariM / / 21 / / savaDammuhA ya bhiDiyA te suhaDA tassa addhacakkissa / dappuddharANa dunha vi balANa jAo mahAsamaro / / 22 / / aTThAvIsAe naMdaNehiM magahAhivassa baladeve / egUNasattarIe ruDhe taha vAsudevammi / / 23 / / nimmahiuM harisinnaM paDihariNA balapahAriNA tatto / sAmaMtasayasahassaM niyayaM jugavaM samAiTeM / / 24 / / vidalijaMte jAyavakulammi aha tehi paribhavaM tassa / asihaMto tiyasehi vi akkhaliyaparakammo nemI / / 25 / / dhaNuguNaTaMkAreNaM sasaMkhasaddeNa mohiuM sahasA / cAve kavae chatte chiMdai karuNAparo tesiM / / 26 / / aha rAmakesavehi nihaesu suesu vaDDiyAmariso / jujjhai savvabaleNaM paDivinhU vinhuNA saddhiM / / 27 / / niTThiyasattho cakkaM muMcai magahAhivo tayaNu kanhe / karacaDieNaM teNeva tassa so chidae sIsaM / / 28 / / suranaravarakhayarehiM kayajayasaddehiM tayaNu ugghuTuM / baladevavAsudevA uppannA iha ime navamA / / 29 / / lIlAi ciya aha sAhiUNa khaMDAiM tinni bharahassa / vilasaMti rajalacchiM sacchaMdaM lacchihararAmA / / 30 / / itto sirinemijiNo samuddavijayaMgao gahiyadikkho / ghAikkhaeNa saMpattakevalo viharae vasuhaM / / 31 / / kaiyAi samosario ujANe revayaMmi so bhayavaM / daTuM niyanayarisiriM puTTho kanheNa gayatanho / / 32 / / bhayavaM ! bAravaIe evaMvihariddhibaMdhuratarAe / hohI kuo viNAso majjha ya to bhaNai savvatrU / / 33 / / gAthA-199 1. bhiMbhala - (vihvala) / 2. savaDammuha - (de) vi. abhimukha-saMmukha iti bhASAyAm / - pA. sa. ma. pR. 652 / / - pA. sa. ma. pR.882 / / 2010_02 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 199 - tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / / dIvAyaNAu niNaM nayarIe tujjha jarakumArAo / iya bhaNie jarakumAro patto tattu ciya annaM // 34 // dIvAyaNo ya kuviehiM tayaNu saMbAiehiM gaMtUNaM / daDhajaTThiliDDumuTThIhi nihaNio baMdhai niyANaM / / 35 / / muttuM savarAme mukkho nannassa puravarIhiMto / mariUNa ya uppanno aggikumAro imo balavaM / / 36 / / vasudevaM muttU pavvasuM purA dasAresu / rohiNidevaivajraM taheva vasudevapattI ||37|| uMbAra dhuvaM viNAsaM virattacittesu / pajjunasaMba' sAraNapamuhesuM gahiyadikkhe / / 38 / / nibbaMdheNaM moyAviUNa kanhAu kahavi appANaM / siriruppiNijaMbavaippamuhAsu pavanacaraNAsu / / 39 / / lahiUNa chalaM dIvAyaNo vi muMcai purIi vajjaggiM / chahiM mAsehi ya daddhA bAravaI dhaNakaNasamiddhA || 40 / / uddisiUNaM dakkhiNamahuraM to rAmakesavA caliyA / vayaMtA saMpattA kosaMbavaNaMmi te tattha / / 41 / / tanhAtaralaM kanhaM rAmo muttUNa tarutalapasuttaM / vanai salilassa kae patto aha tattha jarakumaro / / 42 / / pIyaMbarapacchAiyadehaM daTThUNa tayaNu so kanhaM / kaNayahariNu tti muMcai bANaM viMdhai ya pAyatale / / 43 / / payaDiyapajjAeNaM hariNA so muNiya palaviro bhaNio / mAparijhUrasubaMdhava ! na anahA hoi jiNabhaNiyaM / / 44 / / dAUNa kutthumaNi sa pesio paMDavANa savihaMmi / pariputrAU sayamavi kAlagao tattha navamaharI / / 45 / / ya balabhaddo taM taha nihaNaM gayaM niyayabaMdhuM / ummukkasIhanAo palavaMto bhamai vaNakhaMDaM / / 46 / / katthai apicchamANo viNAsagaM tassa nehaviyalamaNo / ruTuM ti mantramANo kanhaM Arovae khaMdhe ||47 || hiMDai ya vaNAu vaNaM jivvaM nhAvei tayaNu pUei / AliMgai saMbhAsai viyalamaNo jAva chammAsA / / 48 / / aha puvvabaMdhaveNaM siddhattheNaM sureNa so diTTho / paDibohio ya aghaDaMtavatthusaMghaDaNanAhiM / / 49 / / devA jarAkumarassa AgamaM kanhamaraNamaha nAuM / jaMpai piyabaMdhavavirahiyassa kiM juttaminhiM me / / 50 / / bhai suro vi hu sireMnemibhAuNo tujjha purisasIhassa / pavvajjaM parivajjiya jujjai anaM na ittAhe / / 51 / / to sAhu sAhu bhaNiro sIrI sarisaMgamammi rammaMmi / sakkArai kanhataNuM caMdaNakaTTehiM laTThehiM / / 52 / / kayavayacittaM nAuM savvannU nemijiNavaro rAmaM / pesai cAraNasamaNaM karuNArasasAyaro tattha / / 53 / / pApamUle sammaM paDivajjiUNa sAmantraM / tuMgiyagirimmi tatto baladevamuNI Thio bhayavaM / / 54 / / Arabbha cautthAo sa vigiTThe aTThamAsapajjantaM / tavai tavaM tAviMto kukammamammANI muNivasaho / / 55 / / puvvapaNaeNa taha tivvatavappahAveNa tassa hiyahiyao / muMcai na pAyamUlaM siddhatthavaro suro sayayaM / / 56 / / aha annadiNe nayaraM pavisaMto mAsapAraNe diTTho / avaDataDasaMThiyAe imo saDiMbhAi juvaIe / / 57 / / * abbhayabhUeNaM muNiNo rUveNa paravasA esA / baMdhiya rajju kaMThaMmi kuMbhabuddhIi DiMbhassa / / 58 / / pAraddhA pakkhiviDaM kUve taM vaiyaraM ca so daddhuM / ciMtei daMtacitto dhiddhI maha rUvamavi evaM / / 59 / / 234 3. sAraNa - eka yAdava kumAra - aMta. 3 / 2010_02 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye baladevakathAnakam / / 235 to rUva-jubbaNANaM aNiJcayaM sAhiUNa bohei / taM rAmaM rAmamuNI ginhai ya abhiggahaM eyaM / / 10 / / ajappabhiI vasime pavisissaM neva pAraNatthaM pi / satthAhakaTThahArayapasaMgao hou maha vittI / / 61 / / iya kayaviNicchao so tattheva ya selakANaNaMmi Thio / tappai dippaMtataNU adINahiyao tavaM tivvaM / / 2 / / taNakaTThahAraehiM uvaNIyaM phAsuesaNIyamasaNaM / ginhai kayAi eso niravikkho niyasarIre vi / / 63 / / kaTThAihAriNo te gaMtuM niyaniyapahUNa sAhiti / divvasarUvo puriso kovi vaNe tavai tivvatavaM / / 64 / / kiM amha rajaluddho tavai tavaM ahava sAhae maMtaM / ko vi imo ii bhIyA tucchamaNA te vi ciMteuM / / 65 / / muNiNo haNaNanimittaM sabve vi hu sabalavAhaNA miliuM / tatthAgayA viyAro ko vA anANanaDiyANaM / / 66 / / siddhatthasureNa viuviehiM sIhehiM lakkhasaMkhehiM / uttAsiyA tao te bhIyA muNisaraNamallINA / / 67 / / paNamittu bhAvasAraM puNo puNo khAmiUNa muNisIhaM / narasIhu tti ya nAma dAuM se te gayA sapuraM / / 68 / / savaNasuhayAi saMsayaharAi tassovaesavANIe / harihariNadIvisaddUlapabhiiNo jAyasaMbohA / / 69 / / keI susAvagattaM pattA jAyA ya bhaddagA kevi / avare samayAi ThiyA paDivanA aNasaNaM ane / / 70 / / ujjhiyapisiyAhArA vimukverA parupparaM sabve / te balamuNiNo aMte aMtevAsi vva ciTuMti / / 71 / / muNipuvabhavANucaro jAisaro tattha hariNago ego / savisesaM saMviggo egaggo sevae sAhuM / / 72 / / bhamiUNa vaNe taNakaTThahArae niyai bhoyaNasamae / daTTaNa ya tuTThamaNo muNiNo pAse samalliyai / / 73 / / sIse nivesiUNaM muNicalaNe daMsae paesaM taM / muMcai muNI vi jhANaM tassaNukaMpAi kAruNio / / 74 / / ginhai gaMtuM bhikkhaM niravikkho vi hu niyaMmi dehami / tesi aNuggahaTThA aNukaMpaTThA ya hariNassa / / 75 / / aha atrayA pahANaM dArudalaM ginhiuM tahiM pattA / rahakArA pAraddhA ya chiMdiuM saralatarataruNo / / 76 / / muNiUNa Agae te migo vi muNipuMgavassa vinavai / so mAsapAraNatthaM kuraMgamaggANugo ei / / 77 / / daTuM rahakArapurassaro vi sahasa tti rAmamaNisIhaM / vimhiyamaNo viciMtai ahaha mahaMtaM khu acchariyaM / / 78 / / nimmANuse vaNe kaha jaMgamakappaDumu vva esa muNI / maha ceva punapanbhAraperio nicchiyamuvei / / 79 / / abbhuyabhUyaM rUvaM imassa lAvannamanajaNadulahaM / louttaro ya pasamo dhanno haM atihiNA imiNA / / 8 / / iya ciMtaMto abbhuTThiUNa paMcaMgapuTThamahivaTTho / paNamiya pANanAiM uvaNAmai esaNijAI / / 81 / / / baladevo vi hu bhayavaM ciMtai saddhAparo imo koi / saggApavaggaheuM dANaM me dAumahilasai / / 82 / / tA jai na hu ginhissaM saddhAbhaMgo imassa tA hohI / vigyo ya suggaIe iya buddhIe paDicchei / / 83 / / hariNo vi hu uDDAho amaMdaANaMdasaMdiracchijuo / vachiMdayaM muNiM pi hu pikkhaMto ciMtaI evaM / / 84 / / dehe vi nirIheNaM tibbatavorAsiNA mahAmuNiNA / picchaha kaha rahayAro vi piMDaggahaNeNa]Nuggahio / / 85 / / 4. rAmaM - rAmA strI. dvi. e0 / 2010_02 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye brAhmIkathAnakam / / vaNachiMdao vi dhanno ucchiMdai anja kammavaNagahaNaM / eyArisaMmi pattami bhattidANaM pauMjaMto / / 8 / / ahameva paramadhano muNi vva jo na hu tavaM taviumIso / vaNachiMdau vva dAuM pi dUsio tiriyajAIe / / 7 / / iya jA tini vi ee dhammajjhANammi saMti saMlINA / tAva ya payaMDapavaNeNa perio addhachintratarU / / 8 / / paDio tesiM uvariM visuddhajhANA ya pAviyA nihaNaM / paumuttari vimANe ya baMbhalogammi uppanA / / 89 / / thevo vi paricao uttamANa na hu nipphalu tti balamuNiNA / appasama ciya vihiyA picchaha rahayArahariNA vi / / 10 / / varSANAM zatamityasau munipatizcAritramatyuttamaM, nirvAhyAtha tapobalena viphalIkRtyAntarArivrajam / prAptaH paJcamakalpamapratihataM tatrApi bhuktvA sukhaM, mokSaM yAsyati bhArate'tra bhagavAn zrIkRSNatIrthAntare / / 11 / / [zArdUlavikrIDitavRttam kathitaM baladevAkhyAnakam / adhunA lezato brAhmIjJAtamabhidhIyate - ||zrIH / / |tpdhrmvissye brAhmIkathAnakam / / lokalokottarAcArasphuTIkaraNavedhasaH / yugAdijinanAthasya yugAdijagatIpateH / / 1 / / jajJe sumaGgalAdevyAM devI brAhmIva dehinI / brAhmIti putrI trailokyalokampRNaguNojjvalA / / 2 / / yugmam / / vyatItazaizavA samyagaSTAbhirdhIguNairyutA / aSTAdazA'pi hi lipI: svAminA sA'tha zikSitA / / 3 / / amAnavalipau rUpe smarojIvini yauvane / anulepikalAkoze vartamAne manohati / / 4 / / gRhasthamapi cittena vItarAgatayAzritaM / dhyAyantyAH pitaraM tasyA vItarAgamabhUnmataH / / 5 / / atha trijagatIbharturvRSabhasya biDojasA / samaye samayajJena cakre rAjyapadotsavaH / / 6 / / Adizya dhanadaM ratnasvarNaprAkAramandirAm / acIkarad vinItAkhyAM purIM bhartuH purandaraH / / 7 / / jJAnatrayadharaH svAmI saMvidAnastathAsthitim / hastyazvagorathAdInAM vidadhe saGgrahaM tadA / / 8 / / ugrAn bhogAMzca rAjanyAn kSatriyAnapyasUtrayat / karmaNAmanumAnena tadA ca puruSAn prabhuH / / 9 / / zilpAni kalpayAmAsa daNDanItimadarzayat / pAzupAlyaM vaNijyAM ca kRSi zulkasthitiM ca saH / / 10 / / gotrazrotravyavasthAM ca pANipIDanakarma ca / zabdavidyAdividyAzca sarvAH prAvarttayat prabhuH / / 11 / / RjUn yuyoja vinaye duvinItAnazikSayat / piteva pAlayAmAsa sa dharmavijayI prajAH / / 12 / / evaM bhogyaphalaM karma bhuJjAnasya jagadguroH / tryazItiH pUrvalakSANAmaticakrAma janmanaH / / 13 / / cAritrAvArake karmaNyatha zAntimupeyuSi / prakSINaviSaye bharturdIkSonmukhamabhUnmanaH / / 14 / / atrAntare ca cittajJaiH suraiH sArasvatAdibhiH / tIrthapravRttaye svAmI preritaH prItamAnasaiH / / 15 / / vatsarAvadhibhirdAnairvanIpakajanepsitaiH / raudradAridradAvArtaM nirvApya jagatIjanam / / 16 / / 2010_02 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 199 - tapadharmaviSaye brAhmIkathAnakam / / yathaucityena rAjyAni vitIrya svAGgajanmanAm / niraJjanamanAH svAmI svayaM vratamupAdade / / 17 / / manAMsi saMjJijIvAnAM manuSyakSetravarttinAm / prakAzayadatha jJAnaM turyamAvirabhUt prabhoH / / 18 / / dravye kSetre ca kAle ca bhAve cApratibaddhadhIH / nirmamo niHkaSAyazca sahamAna: parISahAn / / 19 / / AryAnAryeSu dezeSu prakSINapremabandhanaH / sa dhIreSvekadhaureyo vijahAra nirAzrayaH / / 20 / / anAryAH prazamaM prApuH kRtamaunAdapi prabhoH / ajalpannapi kalpadruH kiM vA datte na kalpitam / / 21 / / vratAd varSaM nirazanazcIrNacitratapAstataH / chadmasthastasthivAn svAmI sahasraM parivatsarAn / / 22 / / kapATadvayavat zukladhyAnabhedadvaye'grime / vyaktIkRte prabhuH prApa jJAnaratnamanazvaram ||23|| tataH samavasaraNe surAsuravinirmite / niviSTaH prAGmukhaH svAmI cAmIkaramayAsane / / 24 / / sAntaH puraparIvArazcaturaGgacamUvRtaH / tatrAgAd bharatazcakrI namaskartuM jagadgurum / / 25 / / surAsuranikAyeSu nabhazcaranareSu ca / bhagavadvadanAmbhojanilInanayanAliSu // 26 / / jagaddrohakarIM mohanidrAM vidrAvayatratha / upadezAbhIzu pUraM mumoca jinabhAnumAn / / 27 / / anAdipratipanthitvaM mithyAtvasya jagatpatiH / prathayAmAsa vizvAsaghAtitAM ghAtikarmmaNAm / / 28 / / viSayANAM ca vairasyaM kaSAyANAM ca vaizasam / dAruNatvaM pramAdasyAvirateradhRtikriyAm / / 29 / / kliSTatvaM duSTayogAnAM daurAtmyaM cArttaraudrayoH / heyatvaM saMsRtermukterupAdeyatvamaJjasA / / 30 / / tayA dezanayA bharttuH puNDarIkapurassarAH / pradIpanamiva tyaktvA gRhavAsaM pravavrajuH / / 31 / / vizeSakam / / atrAntare jagadbhartuH putrI brAhmI sadaH sthitA / zrotrAJjalipuTe pItvA bhagavaddezanAmRtam / / 32 / / mAyendrajAlasadRzaM svapnasaMgamasannibham / harizcandrapurItulyaM suracApasamaprabham / / 33 / / dvijihvajihvAcapalaM karikarNacalAcalam / dhanayauvanarAjyAdi vibhAvya kSaNabhaGgaram / / 34 / / svAdhInAM paitRkIM tyaktvA kamalAM puSkalAmapi / svAminaH pAdapadmAnte pravavrAja niraJjanA / / 35 / / kalApakam / / abhyasya dvividhAM zikSAM nirapekSA vapuSyapi / dustapaM sA tapastepe karmmakakSAzuzukSaNi / / 36 / / sopadhAnAni sarvANi svocitAni zrutAni sA / adhIyAya dhiyAM dhAma sthavirANAmupAsanA [] / / 37 / / prAyazcittAdinA sArdhaM tapasA'bhyantareNa ca / vidadhe bAhyamapyuccairabAhyamalamuktaye ||38|| gAthA - 199 1. abhIzu - kiraNa iti bhASAyAm / (abhi+aza+un ata itvam) abhyaznAti tamAMsItyamIzuH pulliGgI / "kevayubhuraNaTavadhvaTarvAdayaH / (uNA- 746 ) iti udanto nipAtyate / abhISuriti gauDaH / abhi. ci. svo no. zlo. 99 / / 2. grahaNazikSArUpAM AsevanazikSArUpAM dvividhAM zikSAm / 3. upAste yA iti upAsanA / / 2010_02 237 - Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / aSTamAd dazamAt nityaM dvAdazAca caturdazAt / AcAmlAdibhizcakre mAsArddhAdapi pAraNam / / 39 / / ekAdIn dvAdazaprAntAn api mAsAnupoSitA / sA pAraNe'pi vikRtI datta tyaktavikriyA / / 40 / / sabAhyAbhyantareNAtha sA bAhyAbhyantaraM malam / tapo'nalena nirdA didIpe tapanIyavat // 41 // tanutvasya prakarSo'bhUd yathA'syAstapasA tanau / sarvatra sAmyabhAvena dhyAnazuddhastathA hRdi / / 4 / / Aruhya kSapakazreNimapUrvakaraNakramAt / sA prApa kevalajJAnamajJAnatamaso ravim / / 43 / / pazyantI vizvavizvAni karAmalakavat tataH / sahaiva svAminA svairaM vijahAra mahImasau / / 44 / / evaM tapobhiH paribhUya bhUyastarANi karmANi purArjitAni / tattvopadezairanugRhya bhavyAn brAhmI parabrahmapadaM prapede / / 45 / / zrIH / / evaM brAhmIdRSTAntamabhidhAya, sAmpratamAnandopAkhyAnaM likhyate - / tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthA / vanao / tattha jiyasattU rAyA / vnno| tattha ANaMde nAma gAhAvaI aDDe jAva aparibhUe / tassa NaM cattAri hiranakoDIo nihANapauttAu, cattAri vuDipauttAu, cattAri pavittharapauttAo, cattAri vayA, dasagosahessiyA / se ANaMde bahUNaM Isara jAva satthavAhANaM bahUsu kajesu maMtesu guljhesu nicchaesu vavahAresu ApucchaNijje paDipucchaNije / sayassa vi ya NaM kuDuMbassa meDhibhUe savvakajjavaTTAvae yAvi hutthA / tassa NaM sivanaMdA nAma bhAriyA / ahINa jAva surUvA tassa iTThA aNurattA / iDhe jAva paMcavihe mANussae bhoe teNa samaM aNubhavamANI viharai / tassa NaM vANiyagAmassa bahiyA uttarapuratthime disIbhAge kullAge nAma saMnivese / tattha ANaMdassa bahave mittanAiniyagasaMbaMdhiNo aDDA jAva aparibhUyA parivasaMti / tassa ya NaM vANiyagAmassa uttarapurasthime bhAge dUipalAse ceie / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie / parisA niggayA / kUNie rAyA / jahA jiyasattU niggacchai jAva pajjuvAsai / tae NaM se ANaMde imIse kahAe laddhaTe samANe evaM saMpehei / gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi pajuvAsAmi / tae NaM nhAe kayabalikamme mANussayaparivAraparikhitte pAyacAreNaM jeNAmiva dUipalAse ceie jeNeva bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai / tikkhutto vaMdai jAva pajuvAsai tae NaM se ANaMde bhagavao aMtie dhammaM suddhA haTTa / jAva evaM vayAsI saddahAmi 1. Anando vaNijagrAmAbhidhAnavAsI maharddhiko gRhapatirmahAvIreNa bodhita ekAdazopAsakapratimAM kRtvotpannAvadhijJAno mAsikyA saMlekhanayA saudharmamagamaditi vaktavyatApratibaddhe upAsakadazAyAH prathame'dhyayane ca / atra bahulatayA samAnArthakaH pATho dRzyate iti / 2. pravistaro - dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdivibhUtivistaraH / . 3. vrajAH - gokulAni 2010_02 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / 239 NaM bhaMte ! niggaMthaM jAva se jaheva tubbhe vayaha tti / jahA NaM devANuppiyA bahave rAIsara0 jAva pavvaiyA / no khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe jAva pavvaittae / ahaM NaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM satta sikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivaz2issAmi / ahAsuhaM devANuppiyA mA paDibaMdha karehi / tae NaM se ANaMde bhagavao mahAvIrassa aMtie tappaDhamayAe thUlaM pANAivAyaM thUlaM musAvAyaM thUlaM adinAdANaM pAkkhAi / sadArasaMtosi na'nnatthikkAe sivanaMdAe bhAriyAe avasesaM mehuNavihiM pazzakkhAi / icchAparimANaM karemANe nannattha cauhiM hiranakoDIhiM nihANapauttAhiM cauhiM buDDipauttAhiM cauhiM vittharapauttAhi avasesaM hirannavihiM palakkhAi / nannattha dasasAhassiehiM cauhiM vaehiM avasesaM cauppayavihiyaM / paMcahiM halasaehi avasesaM khittavihiM / paMcahiM sagaDasaehiM disAjattiehiM paMcahiM saMvahaNiehiM sesaM sagaDavihiM / cauhiM vAhaNehiM disAjattiehiM saMvahaNiehiM sesaM saMvahaNavihiM paJcakkhAi / bhogopabhogavihiM paJcakkhAyamANe egaM gaMdhakAsAie sesaM "ullaNiyAvihiM allamahulaTThIe sesaM daMtavaNavihiM / khIrAmalAo sesaM phalavihiM / "sayasahassapAgatillehiM sesaM abbhaMgavihiM / surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM sesaM uvaTTaNavihiM / "aTTahiM uTTiehiM udagassa ghaDehiM sesaM majaNavihiM / "khomajuyaleNa sesaM vatthavihiM / agurukuMkumacaMdaNamAiehiM sesaM vilevaNavihiM / suddhapaumeNa mAlaikusumadAmeNa vA sesaM puSphavihiM / maTThakatrijaehiM nAmamuddAe ya sesaM AbharaNavihiM / "agurukuMdurukkadhUvamAiehiM sesaM 4. 'tappaDhamayAe' tti teSAm aNuvratAdInAM prathamaM tadbhAvastatprathamatA tayA / 5. 'sadArasaMtosi' svadAraiH santoSaH svadArasantoSaH sa eva svadArasantoSika: svadArasantoSirvA svadArasantuSTiH, tatra parimANaM - bahubhirdArairupajAyamAnasya sakSepakaraNaM, katham ? 'nannattha ti na maithunamAcarAmi anyatra ekasyAH striyAH kimabhidhAnAyAH? zivanandAyAH, kimbhUtAyAH bhAryAyAH svasyeti gamyate, etadeva spaSTayannAha - avazeSaM tadvarja maithunavidhiM tatprakAraM tatkAraNaM vA tathAvRddhavyAkhyA tu 'nannattha'tti anyatra tAM varjayitvetyarthaH / 6. 'nannatyatti - naiva karomIcchAM hiraNyAdau, anyatra catasRbhyo hiraNyakoTIbhyaH, tAM varjayitvetyarthaH / 7. 'disAjattiehi' tti digyAtrA dezAntaragamanaM prayojanaM yeSAM tAni digyAtrikAni tebhyo 'nyatra / 8. 'bhogopabhoga' tti sakRdAsevyata iti bhogaH AhArakusumavilepanAdiH, upabhujyate paunaHpunyena sevyate ityupabhogo-bhavanavasanavanitAdiH / 9. 'gaMdhakAsAie' tti gandhapradhAnA kaSAyeNa raktA zATikA gandhakASAyI tasyAH / 10. 'ullaNiya' tti snAnajalAzarIrasya jalalUSaNavastram / 11. 'sayasahassapAgatillehiM' tti dravyazatasya satkaM kvAthazatena saha yatpacyate kArSApaNazatena vA tacchatapAkam, evaM sahasrapAkamapi / ___12. 'uTTiehiM udagasya ghaDehiM' tti uSTrikA-bRhanmRnmayabhANDaM tatpUraNaprayojanA ye ghaTAste uSTrikAH, ucitapramANA nAtilaghavo mahAnto vetyarthaH / 13. 'khomajuyaleNaM' tti kArpAsikavastrayugalAdanyatra, iha ca sarvatrA'nyatretizabdaprayoge'pi prAkRtatvAtpaJcamyarthe tRtIyA draSTavyeti / 14. agarukuMdurukka ityatra upAsakadazAGge mudrite agaruturukkaM pATho'sti / turukkadhUva' tti selhakalakSaNo dhUpaH / 2010_02 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / dhUvaNavihiM / egAe "kaTThapijjAe sesaM "pijavihiM / egehiM "ghayapunnehiM khaMDakhajaehiM vA sesaM bhakkhavihiM / "kalamasAlioyaNeNa sesaM oyaNavihiM / "kalAyasUveNa vA muggamAsasUveNa vA sesaM sUyavihiM / "sAraieNaM goghaeNaM sesaM ghayavihiM / chubbasutthiya[?] maMDukkiyasesaM "sAgavihiM / egaM pAlaMkAsesaM 2"mAhurayavihiM / siNehaM va dAliaMva sesaM temaNavihiM / ikkeNaM aMtalikkhodaeNaM sesaM pANiyavihiM / paMca sogaMdhieNaM taMboleNaM sesaM muhavAsavihiM paJcakkhAi / tayaNaMtaraM "caubvihamaNatthaM daMDaM paJcakkhAi / taM jahA - 28avajjhANAyariyaM, pamAyAyariyaM, hiMsappayANaM, pAvakammovaesaM / evaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM posahovavAsaM atihisaMvibhAgaM ca paDivajai / evaM paMcANubbaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM sAvagadhammaniraiyAraM paDivajjiya samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai / vaMdittA evaM vayAsI no khalu me bhaMte kappai ajappabhiI 2 aNNautthiyA vA anautthiyadevayANi vA anautthiyapariggahiyAI vA ceiyAI vaMdittae vA namaMsittae vA pudivaM __15. 'kaTThapeja' tti mudgAdiyUSo ghRtatalitataNDulapeyA vA / 16. 'pijavihi' tti peyAhAraprakAram / 17. 'ghayaputra' tti ghRtapUrAH prasiddhAH / 18. 'khaNDakhaja' tti khaNDaliptAni khAdyAni khaNDakhAdyAni / 19. 'bhakkha' tti kharavizadamabhyavahAryaM bhakSamityanyatra rUDham, iha tu pakvAnnamAtraM tadvivakSitam / 20. 'kalamasAli' tti pUrvadezaprasiddhaH, 'oyaNa' tti odanaH-kUra / 21. 'kalAyasUya' tti kalAyAH caNakAkArA dhAnyavizeSA mudgA mASAzca prasiddhAH / 22. 'sAraieNaM goghaeNaM' tti zAradikena zaratkAlotpannena goghRtena / 23. 'sAga' tti zAko vastulAdiH / 24. 'mAharaya' tti anamlarasAni zAkanakAni / 25. 'antalikkhodayaM' tti yajjalamAkAzAtpatadeva gRhyate tadantarikSodakam / 26. 'paMcasogaMdhieNaM' tti paJcabhiH - elAlavaGgakarpUrakallolajAtIphalalakSaNaiH sugandhibhirdravyairabhisaMskRtaM paJcasaugandhikama / 27. 'aNatthaM daNDaM' tti anarthena - dharmArthavyatirekeNa, daNDo'narthadaNDaH / 28. 'avajjhANAyariyaM' tti 'apadhyAnam'-ArtaraudrarUpaM tenAcaritaH-Asevito yo'narthadaNDaH sa tathA taM, evaM 'pramadAcaritama'pi, navaraM pramAdo - vikathArUpo'sthagitatailabhAjanadharaNAdirUpau vA, 'hiMsraM' hiMsAkArizastrAdi tatpradAnaMpareSAM samarpaNaM, 'pApakarmopadezaH' 'kSetrANi kRSata' ityAdirUpaH / / 29. 'aNNautthiyA va' tti jainayUthAd yadanyad yUthaM-saGghAntaraM tIrthAntaramityarthaH tadasti yeSAM te 'nyayUthikA: - carakAdikutIrthikAH tAn, anyayUthikadaivatAni vA - hariharAdIni, anyayUthikaparigRhItAni vA caityAni arhatpratimAlakSaNAni, yathA bhautaparigRhItAni, vIrabhadramahAkAlAdIni 'vandituM vA' abhivAdanaM kartuM, 'namaskartuM vA' praNAmapUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrtanaM kartuM, tadbhaktAnAM mithyAtvasthirIkaraNAdidoSaprasaGgAdityabhiprAyaH, tathA pUrva - prathamamanAlaptena satA anyatIrthikaH tAneva 'AlapituM vA' sakRtsambhASituM, 'saMlapituM vA' punaH punaH saMlApaM kartuM, 2010_02 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / 241 aNAlatteNaM Alavittae vA saMlavittae vA, tesiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA, dAuMvA aNuppayAuM vA, NaNNattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittIkaMtAreNaM / kappai me samaNe niggaMthe phAsuyaesaNijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vattha-paDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNa pIDhaphalagasijasaMthAraeNaM osahabhesajeNa ya paDilAbhemANassa viharittae tti kaTTa imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai, abhigiNhittA pasiNAiM pucchai, pucchittA aTThamAiyAi, AiyaittA puNo vaMdiya bhagavao aMtiyAo nikkhamiya jeNeva vANiyagAme jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sivanaMdaM bhAriyaM evaM vayAsI / evaM khalu devANuppie ! mae bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamme nisaMte / se vi ya me icchie paDicchie abhiruie / taM gaccha NaM tumaM devANuppie ! bhagavaMtaM vaMdAhi jAva pajuvAsAhi / tayaMtie duvAlasavihaM gihidhamma niraiyAraM paDivajAhi / tae NaM sA sivanaMdA teNa evaM vuttA haTTha0 jAva khippAmeva naravimANeNaM jeNeva bhagavaM teNeva gacchai vaMdai jAva pajuvAsai / tao bhayavao aMtie dhammaM succA haTTha0 jAva gihidhamma paDivajai / tameva jAva jANapavaraM duruhiya jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva paDigayA / tae NaM bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai jAva evaM vayAsI / pabhUNaM bhante ! ANaMde samaNovAsae devANuppiA NaM muMDe jAva pabvaittae / no iNaDhe samaDhe goyamA ! ANaMde NaM samaNovAsae bahUI vAsAiM samaNovAsayapariyAgaM pAuNohii, pAuNohittA jAva sohamme kappe aruNAbhe vimANe vimANiyadevattAe uvavajihi / tattha NaM cattAri paliovamAiM ThiI hohii tti / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre anayA jAva viharai / tae NaM tassa ANaMdassa samaNovAsayassa uJcAvaehiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANassa caudasavaccharAi viikvaMtAi panarasamassa aMtare vaTTamANassa kayAi puvvarattAvarattasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie samuSpajitthA / evaM khalu ahaM vANiyagAme bahUNaM Isara jAva sayassa vi kuTuMbassa AdhAro teNaM vakkheveNaM ahaM no saMcAemi bhagavao aMtiyaM dhammapannatti uvasaMpajjittA NaM viharittae / taM seyaM khalu mamaM kallaM jAva jalaMte vipulaM asaNaM 4 yataste taptAyogolakalpAH khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayazca karmabandhaH syAt, tathA ''lApAdeH sakAzAtparicayena tasyaiva tatparijanasya vA mithyAtvaprAptiriti, prathamAlaptena tvasambhramalokApavAdabhayAt "kIdRzastvam" ityAdi vAcyamiti, tathA 'tebhyaH' anyayUthikebhyo'zanAdi dAtuM vA sakRt, anupradAtuM vA punarityarthaH, ayaM ca niSedho dharmabuddhyaiva, karuNayA tu dadyAdapi, kiM sarvathA na kalpata ityAha - 'nanattha rAyAbhiogeNaM' ti 'na' iti na kalpata iti yo 'yaM niSedhaH so 'nyatra rAjAbhiyogAt, tRtIyAyAH paJcamyarthatvAd rAjAbhiyogaM varjayitvetyarthaH, rAjAbhiyogastu - rAjaparatantratA, gaNa: - samudAyastadabhiyogo - pAravazyatA gaNAbhiyogastasmAt, balAbhiyogo nAma rAjagaNavyatiriktasya balavata: pAratantryaM, devatAbhiyogodevaparatantratA, gurunigraho-mAtApitRpAravazyaM gurUNAM vA-caityasAdhUnAM nigraha:pratyanIkakRtopadravo gurunigrahaH tatropasthite tadrakSArthamanyayUthikAdibhyo dadadapi nAtikrAmati samyaktvamiti, 'vittikantAreNaM' tti vRttiH-jIvikA tasyAH kAntAram-araNyaM tadiva kAntAraM kSetraM kAlo vA vRttikAntAraM, nirvAhAbhAva ityarthaH, tasmAdanyatra niSedho dAnapraNAmAderiti prakRtamiti / - 30. 'duruhiya' - ityatra upA. mudrite durUhai durUhaittA pATho'sti / 2010_02 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / jahA pUraNo jAva jiTTaputtaM kuDuMbe ThavittA taM mittajiTuputtaM ApucchittA kullAe sannivese NAtakulaMsi posahasAlaM paDilehittA samaNassa bhagavao"mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannattiM uvasaMpajjittA NaM viharittae evaM saMpehei / gose ya taM savvaM taheva kAUNa jiTThaputtamittajAivaggaM Apucchai, ApucchittA sayAo gihAo paDinikkhamai / jeNeva kullAe sannivese jeNeva nAikule jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai / posahasAlaM pamajai / ujhArapAsavaNabhUmio paDilehei / dabbhasaMthArayaM saMtharai / dabbhasaMthArayaM duruhai / posahasAlAe posahie dabbhasaMthArovagae bhagavao dhammapanattiM uvasaMpajjittA NaM viharai / tae NaM se ANaMde "paDhama uvAsagapaDimaM ahAsuttaM sammaM kAraNaM phAsei jAva ArAhei / evaM "ducaM "tacaM 'cautthaM paMcamaM "chaTuM "sattamaM aTThamaM navamaM dasamaM "ikkArasamaM jAva ArAhai / taeNaM se imeNaM eyArUveNaM urAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM tavakammeNaM sukke jAva kise dhamaNisaMtae jAe / tae NaM tassa 31. 'mahAvIrassa aMtiyaM' ti ante bhavA AntikI mahAvIrasamIpAbhyupagatetyarthaH tAM / 32. 'dhammapaNNatti' ti dharmaprajJApanAmupasampadya aGgIkRtyAnuSThAnadvArataH / 33. durUhai durUhaittA iti pAThaH upA. mu. asti / / / 34. 'paDhama' ti - ekAdazAnAmAdyAmupAsakapratimAM-zrAvakocitAbhigrahavizeSarUpAmupasampadya viharati, tasyAzcedaM svarUpam - ''saGkAdisallavirahiyasammasaNajuo u jo jantU / sesaguNavippamukko esA khalu hoi paDhamA u / / 1 / / samyagdarzanapratipattizca tasya pUrvamapyAsIt, kevalamiha zaGkAdidoSarAjAbhiyogAdyapavAdavarjitatvena tathAvidhasamyagdarzanAcAravizeSapAlanAbhyupagamena ca pratimAtvaM sambhAvyate, kathamanyathA 'sAvekamAsaM prathamAyAH pAlanena dvau mAsau dvitIyAyAH pAlanena evaM yAvadekAdazamAsAnekAdazyA: pAlanena paJca sArdhAni varSANi pUritavAnityarthato vakSyatIti, na cAyamartho dazAzrutaskandhAdAvupalabhyate, zraddhAmAtrarUpAyAstatra tasyAH pratipAdanAt, 35. 'duoM' tti dvitIyAM vratapratimAm / idaM cAsyAH svarUpam - dasaNapaDimAjutto pAlento 'Nuvvae niraiyAre / aNukampAiguNajuo jIvo iha hoi vayapaDimA / / 1 / / 36. 'tajhaM' tti tRtIyAM sAmAyikapratimAma, tatsvarUpamidam - 'varadasaNavayajutto sAmAiyaM kuNai jo tisaJjhAsu / ukkoseNa timAsaM esA sAmAiyappaDimA / / 1 / / 37. 'cautthaM' tti caturthI pauSadhapratimAm, evaMrUpAm - ___"puvvodiyapaDimajuo pAlai jo posahaM tu sampuNNaM / aTThamicauddasAisu cauro mAse cautthI sA / / 1 / / 38. 'paJcamaM' tti paJcamI pratimApratimAM, kAyotsargapratimAmityarthaH, svarUpaM cAsyAH - "sammamaNuvvayaguNavayasikkhAvayavaM thiro ya nANI ya / aTThamicauddasIsuM paDimaM ThAegarAIyaM / / 1 / / 1. chAyA - zaGkAdizalyavirahitasamyagdarzanayuktastu yo jantuH / zeSaguNavipramukta eSA khalu bhavati prathamA tu / / 1 / / 2 - chAyA - darzanapratimAyuktaH pAlayan aNuvratAni niraticArANi / anukampAdiguNayuto jIva iha bhavati vratapratimA / / 1 / / 3 - chAyA - varadaMsaNavratayukta: sAmAyikaM karoti yastu trisaMdhyAsu / utkRSTena trIn mAsAn eSA sAmAyikapratimA / / 1 / / 4 - chAyA - pUrvoditapratimAyutaH pAlayati yaH poSadhaM tu sampUrNam / aSTamIcaturdazyAdiSu caturo mAsAn caturyuSA / / 1 / / 5. chAyA - samyaktvANuvrataguNavratazikSAvratavAn sthirazca jJAnI ca / aSTamIcaturdazyAH pratimAM tiSThatyekarAtrikIm / / 1 / / 2010_02 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / 243 kathAi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayamajjhathie samuppane / jaM naM ahaM imeNaM urAleNaM taveNaM jAva dhamaNisaMtae jAe / taM atthi tAmeva ajavi uTThANAisattI aNuttare ya saddhAdhiisaMvege jAva ya me dhammAyarie asiNANa viyaDabhoI (asnAno 'rAtribhojI cetyarthaH) maulikaDo (mutkalakaccha ityarthaH) divasabambhayArI ya / rAiM parimANakaDo paDimAvajesudiyahesu / / 2 / / jhAyai paDimAe Thio tiloyapujje jiNe jiyakasAe / niyadosapaJcaNIyaM aNNaM vA paJca jA mAsA / / 3 / / ' 39. 'chaTiM' tti SaSThIM abrahmavarjanapratimAma. etatsvarUpaM caivama - "puvvodiyaguNajutto visesao vijiyamohaNijjo ya / vajjai abambhamegantao ya rAiMpi thiracitto / / 1 / / siGgArakahAvirao itthIe samaM rahammi no ThAi / cayai ya aippasaGgaM tahA vibhUsaM ca ukkosaM / / 2 / / evaM jA chammAsA eso'higao u iyarahA diTuM / jAvajjIvaMpi imaM vajjai eyammi logammi / / 3 / / ' 40. 'sattami' tti saptamI sacittAhAravarjanapratimAmityarthaH, iyaM caivam - "saJcittaM AhAraM vajjai asaNAiyaM niravasesaM / sesavayasamAutto jA mAsA satta vihipuvvaM / / 1 / / 41. 'aTThamiM'tti aSTamI svayamArambhavarjanapratimAM tadrUpamidam - "vajai sayamArambhaM sAvajaM kAraveipe sehiM / vittinimittaM puvvayaguNajutto aTTha jA mAsA / / ' 42. 'navamiM'tti navamIM bhRtakapreSyArambhavarjanapratimAm, sA ceyam - "pesehiM ArambhaMsAvajaM kAraveino guruyaM / puvvoiyaguNajutto navamAsA jAva vihiNA u / / ' 43. 'dasami'tti dazamI uddiSTabhaktavarjanapratimAm, sA caivam - "uddiTThakaDaM bhattaMpi vajjae kimuya sesamArambhaM / so hoi ukhuramuNDo sihaliM vA dhArae koi / / 1 / / davvaM puTTho jANaM jANe ii vayai no ya no vetti / puvvodiyaguNajutto dasa mAsA kAlamANeNaM / / 2 / / 44. 'ekkArasaMmi' tti ekAdazamI zramaNabhUtapratimAm, tatsvarUpaM caivam - "khuramuNDo loeNa va rayaharaNaM oggahaM ca ghettuNaM / samaNabbhUo viharai dhammaM kAraNa phAsento / / 1 / / evaM ukkoseNaM ekkArasa mAsa jAva viharei / ekkAhAipareNaM evaM savvattha pAeNaM / / 2 / / iti / / asnAno divasabhojI mutkalakaccho divasabrahmacArI ca / rAtrau kRtaparimANaH pratimAvarjeSu divaseSu / / 2 / / dhyAyati pratimayA sthitaH trailokyapajyAna jinAna jitakaSAyAn / nijadoSapratyanIkamanyadvA paJca yAvanmAsAn / / 3 / / 6 - chAyA - pUrvoditaguNayukto vizeSato vijitamohanIyazca / varjayatyabrahmaikAntatastu rAtrAvapi sthiracitta: / / 1 / / zRGgArakathAvirataH striyA samaM rahasi na tiSThati / tyajati cAtiprasaGgaM tathA vibhUSAM yotkRSTam / / 2 / / evaM yAvat SaNmAsAn eSo'dhikRtastu itarathA dRSTam / yAvajjIvamapIdaM varjayati etasmin loke / / 3 / / 7 - chAyA - sacittamAhAraM varjayati azanAdikaM niravazeSam / zeSapadasamAyukto yAvanmAsAn sapta vidhipUrvam / / 1 / / 8 - chAyA - varjayati svayamArambhaM sAvadhaM kArayati preSyaiH / vRttinimittaM pUrvaguNayukto'STa yAvanmAsAn / / 1 / / 9 - chAyA - preSyairArambhaM sAvadhaM kArayati no gurukam / pUrvoditaguNayukto nava mAsAn yAvadvidhinaiva / / 1 / / 10 - chAyA - uddiSTakRtaM bhaktamapi varjayati kimuta zeSamArambham / sa bhavati tu kSuramuNDaH zikhAM vA dhArayati ko'pi / / 1 / / dravyaM puSTo jAnan jAnAmIti no vA naiveti / pUrvoditaguNayukto daza mAsAn kAlamAnena / / 2 / / 11 - chAyA - kSuramuNDo locena vA rajoharaNamavagrahaM ca gRhItvA / zramaNabhUto viharati dharma kAyena spRzan / / 1 / / evamutkRSTenaikAdaza mAsAn yAvat viharati / ekAhAdeH parataH evaM sarvatra prAyeNa / / 2 / / _ 2010_02 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye AnandakathAnakam / / jAva jiNe suhatthI viharai tAva me seyaM apacchimamAraNaMtiyasalehaNAe jhUsiyassa bhattapANaM paDiyAikkhiyassa kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittae taM ca savvaM taheva nivvattei / tae NaM tassa ANaMdassa annayA kayAi subheNaM ajjhavasANeNaM sohaNeNaM pariNAmeNaM lesAhiM visujjhamANIhiM tadAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM ohinANe samuppanne / purasthimeNaM lavaNasamudde paMcajoyaNasaiyaM khittaM jANai pAsai / evaM dakkhiNeNaM evaM paJcatthimeNaM / uttareNaM jAva cullahimavaMtaM vAsaharapabvayaM jANai pAsai / uDDe jAva sohammaM kappaM jANai pAsai / ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe loluyaayaM narayaM caurAsIivAsasahassaThiiyaM jANai pAsai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosarie parisA niggayA jAva paDigayA / tae NaM tassa jiTe iMdabhUi nAmaM gaNahare jahA pannattIe tahA bhikkhAyariyAe aNupavisai / jAva aDamANe ahApajaMtaM bhattapANaM paDigAhii, paDigAhittA vANiyagAmAo paDiniggacchai / kollAgasanivesassa adUrasAmaMteNaM vIivayamANe bahujaNaM annamannassa evamAikkhamANaM nisAmei / evaM khalu devANuppiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ANaMde nAma samaNovAsae posahasAlAe apacchimaM jAva aNavakaMkhamANe viharai / tae NaM tassa goyamassa ayameyArUve ajjhathie samuppanne / gacchAmi NaM ANaMdaM samaNovAsayaM pAsAmi / tao jeNeva kullAe jeNeva posahasAlA jeNeva ANaMde teNeva uvAgacchai / tae NaM se ANaMde bhagavaM goyamaM ijamANaM pAsai, pAsittA haTTha0 jAva hiyae bhagavaM goyama evaM khalu bhaMte ! ahaM imeNaM orAleNaM taveNa jAva dhamaNisaMtae jAe / no saMcAemi devANuppiyassa aMtiyaM pAubhavittANaM taM tubbhe NaM bhaMte ! icchAkAreNaM aNabhiogeNaM io ceva eha jeNaM tikkhutto muddhANeNaM pAesu vaMdAmi / tae NaM bhagavaM goyame jeNeva ANaMde jAva uvAgacchai / se vi ya NaM bhagavao tikkhutto muddhANeNaM pAe vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI / atthi NaM bhaMte ! gihiNo gihamAvasaMtassa ohinANe samuppajai / haMtA asthi / jai bhaMte ! evaM tA mama vi gihiNo ohinANe samuppanne / jAva loluyacayaM narayaM jANAmi pAsAmi / tae NaM se bhagavaM taM evaM vayAsI / asthi NaM ANaMdA jAva uppajai, no ceva NaM evamahAlae / taM NaM tumaM eyassa ThANassa Aloehi jAva tavokamma paDivajAhi / tae NaM se ANaMde bhagavaM evaM vayAsI / asthi NaM bhaMte ! jiNapannattANaM sabbhUyANaM bhAvANaM Aloijai / ANaMdA ! no iNaDhe samaDhe / taM NaM bhaMte ! tubbhe ceva eyassa ThANassa Aloeha jAva paDivajaha / tae se teNaM evaM vutte saMkie kaMkhie ANaMdassa aMtiyAo paDinikkhamma jeNeva bhagavaMto teNeva jAva ahaM saMkie ihaM havvamAgae / taM NaM bhaMte ! kiM ANaMdeNaM tassa ThANassa AloeyavvaM uyAhu mae / goyamA ! tumaM ceva NaM tassa ThANassa Aloehi jAva ANaMdaM samaNovAsayaM eyamaDheM khAmehi / se vi ya NaM taM savvaM taheva paDivajittANaM viharai / tae NaM ANaMde bahUhiM sIlavvaehiM jAva appANaM bhAvittA vIsaM vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA ikkArasa ya uvAsagapaDimAo samma kAeNaM phAsittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA, sahi~ bhattAI aNasie ThiyA, AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiyA sohamme kappe sohammavaDiMsagamahAvimANassa uttarapurathimeNaM aruNe vimANe devattAe uvavaNNe / tattha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA / tattha NaM ANaMdassa vi devassa cattAri _ 2010_02 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye sundarIkathAnakam / / 245 paliovamAI ThiI paNNattA / ANaMde NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM aNaMtaraM caittA kahiM gacchihi tti / kahiM uvavajihi tti / go. mahAvidehe vAse sijjhahi tti / / / ityAnandagRhI gRhItaniyamaH zrIvIrapAdAntike, sAvadyaM gRhakRtyajAtamakhilaM kRtvA kRtI putrasAt / kurvan tIvrataraM tapaH zucitayA cittasya labdhvA'vadhim, saudharme vibudhatvametya ca zivaM gAmI videheSvatha / / 1 / / _[zArdUlavikrIDitavRttam gatamAnandopAkhyAnaM, sAmprataM sundarIdRSTAnta ucyate - / tapadharmaviSaye sundarIkathAnakam / / osappiNI imIse taie arayammi sAvasesammi / kulagarakulaMmi sAmI uppanno paDhamatitthayaro / / 1 / / volINabAlabhAvo bhAvArivimaddabaddhakakkho vi / bhogaphalakammavasao vasai gihi ciya aNAsatto / / 2 / / kappadrumesu taiyA palIyamANesu samayadoseNa / pINei mihuNanivahaM jaMgamakappahumo bhayavaM / / 3 / / kaiyAi bAlajuyalagamegaM saphalassa tAlarukkhassa / jAva talaMmi nilINaM tA pavaNapaNulliyaM sahasA / / 4 / / paDiyaM tAlassa phalaM mihuNanaro teNa viNihao mamme / paMcattaM saMpatto paDhameNa akAlamaraNeNa / / 5 / / aha jUhaparinbhaTThA migIva migasAvaloyaNA kannA / nAbhissa samuvaNIyA mihuNehiM imA aNAha tti / / 6 / / saMgahiyA ya imeNaM usabhassa imA bhavissapatti tti / parivaDDiyA kameNaM pattA navajudaNAraMbhaM / / 7 / / suravaiuvaroheNaM samayaMmi sumaMgalA suNaMdA ya / sA pariNIyA pahuNA jaNANa ThiidaMsaNaTThAe / / 8 / / devIi sunaMdAe samagaM siribAhubalikumAreNaM / varalakkhaNapaDipunA dhanA kannA samuppannA / / 9 / / tIse ya tijayagayasAra - rUvaparamANusuMdarataNUe / sirisuMdari tti nAmaM viNimmiyaM bhuvaNanAheNaM // 10 // sA mukkabAlabhAvA bhuvaNajaNANaMdakaMdavaNamAlA / bAlA kalAsu kusalA vihiyA savvatruNA piuNA / / 11 / / karaDighaDa vva maeNaM sasaharamutti vva sarayasamaeNaM / pUreNa sari vva imA pasAhiyA jubbaNaguNeNaM / / 12 / / louttaraviNaeNaM piyaMvayatteNa laDahabhAveNaM / savvesi bahumayA sA visesao bharahacakkissa / / 13 / / kiMtu lahukammayAe pahINapAyami kAmarAgammi / hiyayaMmi nidiyArA ciTThai navajubbaNA vi imA / / 14 / / tesIi pubbalakkhe aha pAleuM gihatthapajAyaM / saMsAracArayAo virattacitto bhuvaNanAho / / 15 / / kayasavvasaMgacAo kAleNaM pattakevalAloo / paDhamosaraNammi Thio purammi siripurimatAlaMmi / / 16 / / aha dhammadesaNAe amohavayaNassa tassa jayaguruNo / suravaranaratirigaNe paramaM saMvegamAvanne / / 17 / / saMghassa mUlathaMbhe pavvaie usabhaseNakumaraMmi / bIyatthaMbhanibhAe baMbhIi pavatracaraNAe / / 18 / / bharahe susAvagattaM paDivatre gahiyasuddhasammatte / sA suMdarI kumArI bhavabhamaNAo sunimvinA / / 19 / / vinavai bAhubaliNaM saMjamajogunamAya aha teNaM / dinANunA bharahaM uvaTThiyA sayalakulasAmi / / 20 / / 2010_02 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye sundarIkathAnakam / / moyAviMtI savvAyareNa bhavacArayAu appANaM / bharaheNa nehamohiyamaNeNa na visajjiyA esA / / 21 / / ohayamaNasaMkappA vi sAsaNaM tassa laMghiumasattA / sammattamUliyAI paDivanA sAvayavayAiM / / 22 / / anattha bhuvaNanAhami viharie mohatimirakharakiraNe / cakkANumaggalagge calie bharahe disijayAya / / 23 / / nayarIi viNIyAe pariTThiyA suMdarI viciMtei / caraNAvaraNaM kammaM picchaha kaha majjha ainibiDaM / / 24 / / jaM tAyavayaNasavaNeNa muNiyanigguNabhavo vi bharahavaI / eyArisapaDibaMdhe pADai maM hI abaMdhu vva / / 25 / / vayasA vaeNa tavasA jiTTha ciya savvahA vi me baMbhI / jA tAyapAyamUle nimmUlai kammavaNagahaNaM / / 26 / / maha puNa jai vi virattaM cittaM bhavavAsapAsao taha vi / kira kittio gihitte havijja sAvajaparihAro / / 27 / / kiM vA aghaDiyasaMghaDaNaciMtaNeNaM imeNa maha inheiM / tAva tavu chiya sAro vae vi ihaI pi taM kAhaM / / 28 / / na ya egateNaM aNasaNeNa nibbahai dehajattA vi / dehaM ca viNA vihalo vayagahaNamaNoraho hohI / / 29 / / tA kAyavvaM ca tavaM dehaM pi hu saMjamo ya voDhavvaM / iya ciMtiUNa citte kayA painnA imIi imA / / 30 / / jaiyA maM bharahavaI vayAya aNumatrihI mahAbhAgo / taiyA haM viramissaM AyAmatavAo eyAo / / 31 / / iya kayaviNicchayA sA AyAmatavaMmi taMmi aikaDhiNe / [saMciTThiu] payaTTA kiM duggaM daDhapainnANaM / / 3 / / ninnehabhAyaNeNaM maNaM pi se nehavirahiyaM manne / teNaM ciya aipharusaM iya niyadehe vi saMjAyaM / / 33 / / hiyayAlavAlarUDhe rAgadume tIi tavadavo dino / tappallavuTThaaharo teNA'taMbolavicchAo / / 34 / / tivveNa teNa tavasA ummIlai paMDimA tayaMgesu / abhiMtaraM visuddhi sayarAhaM vAharaMtujhaM / / 35 / / jaNau kisattaM juttaM aJcaMtaM kakkasaM tavo tIe / dehammi so taha ciya tahavi hu lavaNimajaluppIlo / / 36 / / saddhiM vAsasahassAI carai sA taM tavaM mahAsattA / saMvaccharANasaNiNo jiNassa putti tti kimajuttaM / / 37 / / itto ya paDiniyatto bharahavaI sAhiuM bharahakhittaM / taha bArasavArisio saMjAo so'bhiseyamaho / / 38 / / tassaMte ya niuttehiM cakkiNo sayaNadaMsaNAvasare / sA suMdarI kumArI vi daMsiyA tArisarUvA / / 39 / / diTThA ya teNa anaMtakisataNU sA nidAhasariya bva / vicchAyA ya pakAmaM pabhAyamayalaMchaNataNu vva / / 4 / / tatto sAhikkhevaM chakkhaMDavaI nioiNo bhaNai / kiM re ! majjha vi gehe dariddagehi bva na hu annaM / / 41 / / saMtaM pi sUvayArA ahava pamAeNa no pakappaMti / hoUNa guttiyA te tA kiM bhuMjaMti maha vittiM / / 42 / / khajUrahArahUrA - dADimakayalIphalANa te rukkhA / kiM savve samagaM ciya tAvasateyaggiNA daDDA / / 43 / / gomahisINaM khIraM hIrai kimadiTThaceDagagaNehiM / jaM erisaM avatthaM paDivannA suMdarI kumarI / / 44 / / aha vA sAhINesu vi samatthavatthUsu AurA esA / tA kiM jIvai vijesu koi vajeNa aha nihayA / / 45 / / ke sAhiyA mae naNu bhArahavAse virohiNo avare / paJcakkhavivakkhesuM bhavArisesu Thiesu puro // 46 / / aha viNayaviraiyaMjalapuDehiM sabhaehi tehiM vinattaM / kuNau pasAyaM devo avahArau jamiha paramatthaM / / 47 / / 2010_02 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-199 - tapadharmaviSaye sundarIkathAnakam / / 247 deviMdassa va devassa atthi bhuvaNe vi kinna sAhINaM / suMdarikumarIi puNo kisattaNe kAraNaM iNamo / / 48 / / jappabhiI devI NaM vayagahaNAo nivAriyA esA / tappabhiI gihavAse nivasai uvarohamitteNa / / 49 // evaM Thie vi devassa vijayajattAdiNAo Arabbha / AyaMbilANi esA niraMtaraM kuNai jA aja / / 50 / / taM souM bharahavaI pabhaNai dhiddhI mae imIi imo / neheNa ajaveNa va saMjamajogujamo khalio / / 51 // AlavaitaM ca komalagirAi suMdari ! vayaM kimicchesi ? / AmaMti tIi bhaNie sappaNayaM bhaNiumAraddho / / 52 / / aNurUvaM khu avacaM taM ciya tAyassa teNa iya bhaNasi / visayAmisammi giddhA tattavimuddhAna uNa amho / / 53 / / jIyaMmi cale lolaMmi jubbaNe bhaMguresu bhogesu / ko nAma kira sayano bhavavAse vasiumahilasai / / 54 / / asuidalanimmieNaM asuisarUveNa asuipuDheNa / deheNa suI dhammo jaM dhippai taM khu dakkhattaM / / 55 / / taM ciya viyakkhaNA jA asArabhaMDeNa puggaleNimiNA / sayalasuhatilayabhUyaM sivasukkhaM vaMchase ghittuM / / 56 / / AbAlakAlao chiya alittacittAi visayapaMkeNa / uvvahai tujjha rehaM baMbhi chiya na hu jae anA / / 57 / / tamhA ittiyakAlaM vayavigyo tujjha jaM mae vihio / taM khamasu taha ya sajasu niravaje saMjamujjoge / / 58 / / iya sahariseNa bharahesareNa sA suMdarI kayANunA / UsasiyataNU jAyA tavadubbalaM va avaNeuM / / 59 / / saMkappiyaM ca tIe jai tAo kuNai saMpayaM karuNaM / tA avilaMbiyamitto pUremi maNorahaM niyayaM / / 60 / / itthaMtaraMmi sAmI suraasuranariMdaviMdanayacalaNo / aTThAvayaMmi sele samosaDho paDhamajiNanAho / / 61 / / guruharisapUrapUriyahiyayA aha suMdarI jiNAgamaNe / paDhama pi paTThieNaM citteNaMto ravicaMtA / / 62 / / saha bharahacakkavaiNA saMpattA sAmipAyamUlaMmi / taiMsaNamitteNa vi mannai muttaM va appANaM / / 63 / / puTviM pi bhavavirattA visesao dhammasavaNao taiyA / siraviraiyaMjaliuDA evaM vitravai jiNanAhaM / / 64 / / saMkappovaNaeNaMtAya ! taejaha ahaM aNuggahiyA / vayaviyaraNeNa saMpai taha pasiyasu paramakAruNiya ! / / 5 / / mA paDibajjhasu gehe ahAsuhaM kuNasu vaMchiyaM vacche ! / dinANunA evaM jayaguruNA sA pahiTThamaNA / / 66 / / azabbhuyabhUie bharaheNaM vihiyanikkhamaNamahimA / paDhamajiNapAyamUle pavvaiyA suMdarI kumarI / / 67 / / abbhatthaduvihasikkhA dikkhAdivasAo sA samArabbha / dukratavacaraNarayA mAyAmayavippamukkamaNA / / 68 / / ikkArasanhamaMgANa suttamatthaM ca bhAvirI sammaM / bhavavAsanippivAsA sivatthiNI caraNamaNucarai / / 69 / / gihavAse ziya tIe AyAmatavaM tahA tavantIe / payaiThiippaesA rasA ya kammANa saMkhiviyA / / 70 / / jaM kiM pi kammasesaM taM pi hu tavasaMjamehiM nimmahiuM / uppADiyaM aNantaM tIi tao kevalanANaM / / 71 / / ityacintyavibhavena tAdRzA, duzcareNa tapasA'tibhUyasA / karmabandhamavadhUya dUrataH sundarI padamavApadavyayam / / 72 / / samAptamidaM sundarItapovRttam / / evaM ca - 2010_02 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 hitopadezaH / gAthA-200, 201 - uttamaguNasaGgrahe dvitIyamUladvAre caturthaM bhAvapratidvAram / / mUlaM yasya vidurdurakSadamanaM skandhazca nissaGgatA, zAkhA dvAdaza bhAvanA: pravitatA maitryAdaya: pallavAH / tattallabdhivijRmbhitAni sumanaHzreNI ca mokSaM phalam, sevyaH kasya na vizvatApazamanaH so'yaM tapaHpAdapaH / / 1 / / api ca - moghatvaM na girAM sphuranti purato yazcintitArthavrajAH, nirvyAjAM ca bhujiSyatAM kSitibhujo'pyucairbhajante'tra yat / yat kurvanti ca kiGkaratvamamarA: keSAmapi mAtale, nizchadyAntarasaJcitasya tapasastad viddhi visphUrjitam / / 2 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntavartini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre tRtIyaM tapaHpratidvAraM samAptamiti / / 199 / / zrIH / / tadevaM tapaHpratidvAramabhidhAya bhAvanApratidvAramabhidhitsurAha - kajalarehArahiyaM cittaM jaha rasavaI viNA lavaNaM / pANiyahINu bva maNI viyaliyakalasu vva pAsAo / / 200 / / vayaNaM va nayaNahINaM lAyanavivajiyaM va tArunna / na viNA bhAvaM sohai eso dANAio dhammo / / 201 / / eSa dAnAdirdAnazIlatapolakSaNaH pUrvopavarNito dharmaH, 'bhAvaM vinA vizuddhavAsanAvyatirekeNa na zobhate / atropamAnAnyAha - kiMvat ? yathA citramAlekhyaM na zobhate, kimbhUtaM ? kajalarekhArahitaM maSIlekhanIsaMcArazUnyaM, tasyA eva tadavayavonmIlanahetutvAt / yathA ca rasavatI na bhAti, kathaM ? lavaNaM vinA, madhurAdirasasadbhAve'pi rasavatyAM prAyaH kSArarasasyaiva vizeSarucinimittatvAt / yathA ca maNimauktikAdirna dyotate, kiMviziSTa: ? pAnIyahInaH / mauktikAdiSa hi prAyo jalacchAyaiva tadvidbhirvicAryate / yathA ca prAsAdastridazAlayo vigalitakalaza: zAtakumbhAdi___ gAthA-201 1. bhAvyate bhavavairAgyAdisamutpAdanAya punaH punarmanasi smaraNenAtmA mokSAbhimukhIkriyate yayA sA bhAvanA'nityAdidvAdazavidhA maitryAdicaturvidhA / - zA. su. 1/2 / / bhAvazca satpariNAmapUrvakasarvavratAcAraparipAlanenAbhinavabandhanivRttipurANakarmakSapaNAtaH svasvarUpaprApaNaM / - zA. su. 10/1 / / 2010_02 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-202, 203 - bhAvanAyAH phaladarzanam / / 249 kumbhazUnyo manoramatvaM na bibharti / / 200 / / tathA - yathA vadanaM mukhaM suSamAM no vahati, kimbhUtaM ? nayanahInaM locanavinAkRtaM tayoreva tacchobhAnibandhanatvAt / yathA ca tAruNyaM yauvanaM na virAjate / kiMviziSTaM ? lAvaNyavivarjitaM lavaNimaguNavandhyaM / lAvaNyasyaiva prAyo rAgimanomohakatvAt / evaM ca bhAvazUnyo'nyo dAnAdidharmo'pi / zraddhAvikalA hi dAnAdayo niSphalAH svalpaphalA vA prAyaH sampadyeraniti / / 201 / / kathamidamiti cet, ucyate - jaM kaTThamaNuTThANaM dANaM sIlaM tavo viNA bhAvaM / tamakAmanijjarAe nivaDai savvaM pasUNaM va / / 202 / / yatzabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, ato yat kaSTamanuSThAnaM kaSTahetutvAt kaSTaM / anuSThAnamAvazyakacakravAlasAmAcArIkezolluJcanAtApanAdikam / yacca dAnaM pUrvopavarNitam / yaJca zIlaM prAk pradarzitameva / yaJca tapo'nantaroktam, tadetat sakalamapi bhAvaM vinA zraddhAvandhyam / akAmanirjarAyAmajJAnaklezAdhisahanarUpAyAM nipatati / keSAmiva ? pazUnAmiva / yathA hi tiryaJcaH svasaJcitaduSkarmapAravazyAt kSutpipAsAzItoSNAdivedanAM vedayanto'pyajJAnavazAna nirjarAbhAjastadvaditi / / 202 / / kiJca dAnAdiSu duSkarmapramathane prAyastapasaH prAdhAnyam / bhAvanAyAstu tato'pi koTiguNitanirjarAphalatvamupadarzayannAha - jaM jammakoDighaDieNa tivvatavasA na khijae kammaM / uyaha suhabhAvapasaro khayei taM pi hu khaNaddheNa / / 203 / / yat karma mohanIyAdi tIvraNa duSkareNApi tapasA dvAdazabhedena / prastAvAt bhAvazUnyena na kSIyate / kiMviziSTena? janmakoTisaGghaTitena bhavalakSazatasusaJcitenA'pi / 'uyaha' pazyata / yUyamiti prekSAvadAmantraNam / zubhabhAvaprasaraH vizuddhadhyAnaprakarSastadapi karma kSapayati, niSThAM nayati / yadi punaH pUrvasmAdapi puSkalena, na ityAha - kSaNArddhana kSaNaH paJcadazalezalakSaNastasyArddha sArddhasaptalezarUpaM, tanmAtreNAtijaghanyena kAlenetyarthaH / ataH sumahadantaraM taponirjarAbhAvanAnirjarayoriti / / 203 / / kiJca - _ 2010_02 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 hitopadezaH / gAthA-204, 205, 206, 207 - bhAvanAyA mahimA / / ege saMkappataraMgiehiM visaehiM velavijaMtA / sumiNe vi adiTThasuhA vihurA aharaM gaI jaMti / / 204 / / eke kecana nirvivekAH saGkalpataraGgitairmanomAtraprejoladbhirviSayaiH zabdAdibhirviplAvyamAnAstattvatastu svapnAvasthAyAmapyadRSTasukhAH / evaM satyapi duradhyavasAyavidhurA adharAM narakalakSaNAM gatiM yAnti kaNDarIkAdijJAtena / / 204 / / tathA - anne bhuMjaMtA vi hu viule mANussae mahAbhoge / taM kiMpi suddhabhAvaM dharaMti muccaMti lahu jeNa / / 205 / / anye tu vikasvaravivekaparipAkapezalamatayo vipulAn manuSyasambandhino mahAbhogAn bhuJjAnA api tat kimapi svagocaraM kevaligocaraM vA zubhabhAvanAprakarSamArohanti yena zIghraM karmabandhanebhyo mucyante / AdarzagRhAntarapUritazukladhyAnabharatacakravartyAdivat / / 205 / / evaM ca sati kimAyAtamityAha - tamhA na bajjhaciTThA asuhA va suhA va balavaI ittha / maNavittIi guruttaM samayaviU diti jaM biMti / / 206 / / tasmAdatrAvAsmin dharmavyavahAre bAhyA ceSTA kAyikI vAcikI vA na balavatI na kAryakAriNI / kimbhUtA? azubhA AzravarUpA, zubhA saMvararUpA vA / kintu samayavidaH siddhAntatattvajJAH manovRttezcetovyApArasyaiva gurutvaM kAryakAritvamAropayanti / / 206 / / yattayeva vadanti - vAvArANaM garuo maNavAvAro jiNehiM pannatto / jo nei sattamIe ahavA mukkhaM parANei / / 207 / / vyApArANAM kAyikavAcikamAnasikAnAM madhye manovyApAra eva jinaiH sarvavidbhiH guruH kAryakArI prajJaptaH / ya: prANinaM saptamI mAghavatyabhidhAnAM narakAvanIM nayati, yazca mokSamajarAmaraM padamapi lambhayati / anvayavyatirekAbhyAmatra rAjarSiprasannacandra evodAharaNamiti / / 207 / / sAmprataM siMhAvalokitanyAyena punastapasaH sakAzAt bhAvanAyA eva prakRSTatamatvaM dRSTAntena spaSTayannAha - ____ 2010_02 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvanAyAH prakRSTatamatvam / / bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / 251 ciraparicieNa na kayaM taveNa taM bAhubalimahAmuNiNo / jaM suddhabhAvaNAe vihiyaM takkAlamiliyAe / / 208 / / bAhubalermahAmunestapasA'nazanena tanna kRtaM nopanItaM / kimbhUtena ? ciraparicitena saMvatsaraM yAvat parizIlitena / yat kim ? yat zuddhabhAvanayA nirmalamanovAsanayA vihitaM nirmitam / kiMviziSTayA ? tatkAlamilitayA tadaiva manogocaramavatIrNayA / akSarArtho'yam / bhAvArthastu kathAnakagamyastaJcedam - / / zrIH / / // bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / atthittha bharahavAse viNIyanayarIi uttaradisAe / bahalInAmA visao visesao'sesavisayANaM / / 1 / / diTuMmi jammi nivasiranaravaMchiyakAmakAmadheNummi / tattiyamittA bhUmI paDihAsai divvabhUmi vva / / 2 / / putrajaNasevaNijjA dhaNaeNa susAmiNA vihiyarakkhA / alayAuri vva sakkhA takkhasilA nAma tattha purI / / 3 / / jIi samIvArAmA savvouyasAhisayasahassajuyA / paMcatarumittavittaM hasaMti kusumehiM tiasavaNaM / / 4 / / parisarabhUmI jIe phuraMtateeNa dhammacakkeNaM / udayagirisiharavasuha vva sai sannihiyasahasayarA / / 5 / / phalihamayA pAsAyA supaiTThA jIi siyamaUhehiM / joisavimANANi hasaMti ThANaviraheNa bhamirANi / / 6 / / abhayA akhINavibhavA ciMtANaMtaraghaDaMtamaNakAmA / javvAsijaNA tiyasehiM visarisA jai nimeseNaM // 7 // tIe ya pabalabhuyabala - galahatthiyasayalasuhaDabhaDavAo / siririsahasAmitaNaorAyA nAmeNa bAhubalI / / 8 / / sasiravimiseNa uDe tiriyaM khIroyavADavaniheNa / pAyAle vi hu pAyAlanAhavajAnalachaleNa / / 9 / / bhUsaMti addhaghusiNeNa tihuyaNaM jassa mittasattUNaM / raiaraikarA jugavaM jasappayAvA pasappaMtA / / 10 / / viMjhagiriroharohaNamahIu bhIyAo kariturayarayaNe / uvaNiMti tihuyaNaM pi hu jassa payAvaddiyaM daTuM / / 11 / / bhIyA haDhaggahAo suvannarayayAyalA vi paDhama pi / viyaraMti jassa daMDaM suvannarayayAgaramiseNa / / 12 / / kappaDumu ti paNaIhiM palayakAlAnalu tti verIhiM / paNaya bhayaparavasehiM sevijai jo sayAkAlaM // 13 // pINiyamaNo piyAhiM vasaMtasirisanihAhiM aNavarayaM / somajasappamuhehiM kumArarUvehiM kumarehiM / / 14 / / uvahAvisuddhabuddhI viNayanayavikkamappavINehiM / maMtigaNehi ya ciMtijamANachagguNasaMcAro / / 15 / / / pUyaMto ya tisaMjhaM rayaNamayaM risahasAmipaDibimbaM / sAhINanavanihANu vva dANasattiM payAsiMto / / 16 / / suvisaTTanaTTasaviveyAgayaniravajavajasajamaNo / surarAo iva sagge gayaM pi kAlaM na yANei / / 17 / / aha anayA niviTTho sevaganivanibbharammi atthANe / ghaDiyaMjaliNA evaM paDihAreNaM sa vinatto / / 18 / / gAthA-208 1. bahalI - dezavizeSaH / 2010_02 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / chakkhaMDabharahavaiNo bharahassa suveganAmao dUo / deva ! duvAre daMsaNamicchai ko ittha Aeso / / 19 / / sANaMdeNaM rannA dinANuneNa vittavAleNa / atthANaMmi vimukko vimhayathimio tao dUo / / 20 / / lolaMtakaNayasiMkhalaraveNa niyasAmiNo pasAyaM va / payaDaM sa vAharaMto sappaNayaM paNamai nariMdaM / / 21 / / samuciyaThANammi imaM dinne uciyAsaNammi uvaviDhe / diTThIi amayabuTThIi siMciro naravaI bhaNai / / 22 / / kusalaM suvega ! jiTThassa bhAuNo majjha bharahanAhassa / nivvattiyA ya teNaM niviggheNaM vijayajattA / / 23 / / kariturayakosakumarA suddhataM mantiNo camUvaiNo / porA jANavayA vi ya suheNa maha bhAuNo saMti / / 24 / / sAmAiNo uvAyA niravAyA lahu phalaMti ajassa / taha saMdhiviggahAINi suTTha ciMtaMti maMtigaNA / / 25 / / nisuNei appiyaM pi hu pariNaipatthaM ti viusajaNavayaNaM / hiyayaM na velavijai imassa paDucADuyArehiM / / 26 / / iMdiyadudaMtahayA nihiyA vi viveyavAhayAlIe / majAyarajjuviraheNa uppahe na hu payarTIti / / 27 / / nIiparipAliyAo pasavai gomaMDalAo se vimalo / baMbhaMDabhaMDapUraNapavaNo jasakhIrapabbhAro / / 28 / / taha lAliyAu taha pAliyAu taha gAhiyAu viNayapahaM / sumaraMti tAyapAyANa kiM payAo purANAo / / 29 / / kajeNa keNa suMdara ! ajeNa visajio si maha savihaM / saMbharai bharahanAho kiM saMpai baMdhuvaggaM pi / / 30 / / ivAi nehaganbhaM sovAlaMbhaM ca pabhaNio ranA / viNaeNa suvego vi hu bhAvanU vinavai evaM / / 31 / / jo tihuyaNassa vi khamo jogakhemaMmi niyayateeNaM / tassa sayaM ciya siddhaM kusalaM siribharahanAhassa / / 32 / / disivijaesevigghAhavijakahatihuyaNikkamallassa / ahiyAoghaDaivigghotullovinatassa bhuvaNammi / / 33 / / kariturayakosapamuhaM viddaviuM tassa kassa kira sattI / ko nAma jIviyatthI luMpai sesassa sIsamaNiM / / 34 / / payatalalulaMtasIsANa maNuyapuhaIsarANa kA gaNaNA / jaM devadANavA vi hu bhizna va bhayaMti bharahavaI / / 35 / / sAmAiNo uvAyA taha viggahasaMdhipabhiiNo bhuvaNe / teNaM ciya nimmaviyA kaha na phalissaMti tasseva / / 36 / / aviNayapahami pahiyaM bhuvaNajaNaMjopayaTTae viNae / niyakaraNavagganiggahaNaporisetassa kiM bhaNimo / / 37 / / uvajIvai viusajaNo taM ciya visamesu atthasatthesu / tehiMto ko ahio uvaeso tassa kira hohI / / 38 / / surakinnarIhiM gijai suravaipurao vi tassa jasapasaro / bhUmaMDalaMmi pasarai tassa pasiddhitti ko pasiNo / / 39 / / kaha tAyassa payAo bharahami susAmiyaM sumaraMti / sulahe sahayAraphale ahilasai na maMjariM ko vi / / 40 / / jai bhaggaviNayamaggA na baMdhuvaggA bhayaMti bharahavaI / kulamerAmayaraharo so vi hu tA tena saMbhario / / 41 / / baMdhu tti nibbhaehiM na baMdhavehiM pi taMmi ThAyavvaM / ANAsArANa viNA na sevagaM baMdhavo ko vi / / 42 / / kiMcasiribharahavaiNoculasIhayagayarahohanAhassa |chnnnnvikoddivrsuhdd-gaamsaamisskimsjjhN / / 43 / / kiM vA parehiM iko suseNaseNAvaI pasappaMto / khayasamayakuviyacaMDIsabhIsaNo rujjhae keNa? // 44 / / cakkaharo vi kareNaM toliMto cakkamikahelAe / sasurAsuraM pi bhuvaNaM Arovai saMsayatulAe / / 45 / / 2010_02 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / 253 kuvikappaM kiMpi maNe kAuM jai baMdhuNo viNikkhaMtA / ittiyamitteNaM ciya bhAyavvaM na hu tae tatto / / 46 / / parariddhimaccharillA pisuNA palavaMti tattha jaM kiMpi / paNaijaNavacchalo na hu bharahavaI dharai taM hiyae / / 4 / / tA cakkavaTTibhAve vi tassa sevA avassakAyavvA / tabbhUminivasirehiM kiM puNa baMdhussa jiTThassa / / 48 / / tA tujjha vi bAhubale ! rajeNa sajIvieNa jai kajaM / tA bhayasu bharahanAhaM aha hosu raNAya lahu sajjo // 49 / / tavvayaNapavaNasaMdhukviyaM pi kovAnalaM nigRhaMto / aha jaMpai bAhubalI ubbhaDabhuyadappaappaDimo / / 50 / / bho ! sAhu dUyadhammo tumae nivvAhio hu nicchammo / evaM akkhaliyapayaM payaMpireNaM puro majjha / / 51 / / sajhaM jaM sevijaI bharaho chakkhaMDakhoNivAlehiM / taha devadANavehi ya vimukkamAhappadappehiM / / 52 / / / laMghaina ko vi ANaM sakkassa va tassa avitahaM taM pi / jaMpuNa kAraNamitthaM taM suNasu suvega ! egamaNo / / 53 / / jANaMti bhUmivaiNo savve suraasurakheyarA ya tahA / majjha bhuyajuyalavilasira-payaMDacaMDimacamakkAraM / / 54 / / ArAhaMtA cittaM maha ceva tao kuNaMti bharahassa / maha jiTThabhAuNo sevaga vva sevAiyaM savvaM / / 55 / / tA jai majjha bhueNaM sevijai tehiM teyaviyalehiM / tittiyamitteNaM ciya uttANo kaha Nu tujjha pahU / / 56 // baMdhusiNeho teNaM payAsio soyaresu jArisao / tatto vi visiTThayaraM maha sAvakkassa daMsehI / / 57 / / mukkA ya aluddhehiM rajadhurA raNadhurA ya jai tehiM / tA kiM taheva mantrai mamaM pi bharaho nirAraMbhaM / / 58 / / kA esA naNu majjhaM bibhIsiyA tassa harikarirahANaM / ikko vihu teyassI nihaNai sUru vva tamanivahaM / / 59 / / jaMpaMtu tassa bhiyA jaM kiMpi adiTThabhuyabalA majjha / sayamaNubhUyaM pi imaM bharaho vi hu kiM na saMbharai / / 60 / / bAlattaNe mai chiya jaM so calaNesu dhariya lIlAe / rUvu bva mayagaleNaM gayaNe ucchAlio dUraM / / 61 / / mA paDiUNa viNassau imu tti karuNAi jhallio jehiM / maha ajja vi naNu ee suvega ! te ceva bhuyadaMDA / / 62 / / ahaha ! aNappehiM piva uvikkhio maMtimAiehiM imo / kArAvihI avajaM kajaM ajo mamAhito / / 3 / / seNA seNAnAho cakkaM tiyasA taDaMmi ThAhiti / ikku chiya naNu bharaho sahihI maha bhuyabalAmoDIM / / 64 / / evaM Thie ya gacchasu suvega ! vegeNa eutA bharaho / sajju chiya esa jaNo sayA vi kayapaDikayaM kAuM / / 65 / / iya so sAhikkhevaM takkhasilAsAmiNA sayaM bhaNio / saMbhaMtamaNo dUo viNiggao rAyabhuvaNAo / / 66 / / avilaMbapayANehiM gaMtuM bharahAhivassa taM savvaM / sAhei bAhubaliNo balAbale vociyaM bhaNiyaM // 67 / / / ucchAhio tao so suseNapamuhehiM lahu pahANehiM / vijayAya bAhubaliNo bharahavaI kuNai patthANaM / / 68 / / mayadhArAsAreNaM siMcaMtA meiNItalaM caliyA / culasIisayasahassA jaMgamasela bva mAyaMgA / / 69 / / tAvaiyA ya turaMgA tattiyamattA ya varatarasayaMgA / chaNNavaikoDisaMkhA pAikA vikkamikkadhaNA / / 7 / / iya sinnavimaddeNaM jalathalabhUmINa viNimayaM kamaso / kuNamANo saMpatto bharaho bahalIvisayasImaM / / 71 / / paNihimuhAo muNiuMbharahaM tatthAgayaMca bAhubalI / takkhaNapayANabhaMbhAravamuhaliyasayaladisivalao / / 72 / / 2010_02 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / ahamahamigAimiliehiM sabalasAmaMtacakkavAlehiM / surasAmiu vva sAmANiehiM parivArio sahasA / / 73 / / cauraMgacamUbharabhagga-bhogipuMgavaphaNAmaNIjAlo / kaalubvvivkkhaannNtkkhsilaasaamioclio||74|| AgaMtUNa ya kamaso adUradesaMmi bharahasinnassa / dinnAvAso matrai cakkibalaM ca luyapIyaM [pAyaM] va / / 75 / / diTuM taM jehiM tayA sinaM dunha vi nariMdacaMdANaM / saMpiMDiyatihuyaNadaMsaNammi na hu kougaM tesiM / / 76 / / aha baMdiviMdaviMdAraesu ubhao vi saMcaraMtesu / niyaniyapahukajasamujaesu sAmaMtasuhaDesu / / 77 / / sannaddhabaddhakavaesu devadANavabalesu va khaNeNaM / anunasammuhaM saMThiesu nivacakkisinnesu / / 7 / / jA saMpheDo hohI tAva ya ThAUNa gayaNamaggaMmi / viMdArayaviMdehiM naravasahA do vi te bhaNiyA / / 79 / / bhuvaNassa vi bhayajaNao pAraMbho esa ko Nu tumhANaM / tasathAvarajIvadayAvarassa risahassa taNayANaM / / 8 / / ahavA mANadhaNANaM dunha vi keNAvi kAraNeNa imaM / jAyaM taha vi na jujjai niratthao pANisaMmaddo / / 8 / / uttamajujjheNa tao tumhe do ceva jujjhaha iyANiM / evaM na hu bhijissai vajaM vajreNa kaiyA vi / / 82 / / taM juttijuttamAyatriUNa dohi vi taheva paDivatraM / ohaTTiuM ThiyAI balAI duni vi tayANAe / / 8 / / aha sahasA saMchanne gayaNe suraasurakheyaragaNehiM / sanbhesu va sinnesuM Thiesu majjhatthabhAveNa / / 84 / / acchoDiyammi gaMdhodaeNa suramukkakusumapayarammi / oinnA dharaNiyale siMdhurakhaMdhAu cakkinivA / / 85 / / kAUNa divijujjhe painnamatrunnasammuhA do vi / jAyA aNamisanayaNA sohammIsANasakka vva / / 8 / / naliNa vva diNe tesiM maNayaM pi na loyaNA nimIlaMti / atrunnaM savvuttamasattoloyaNasayanha bva / / 87 / / ciTThatANa taha chiya unbhaDataDipaDihaya vva sahasa tti / diTThI jiTThassa tayA ghaDiyA risahesataNayassa / / 88 / / aha uvari bAhubaliNo sumaNA sumaNA muyaMti sumaNAI / ANaMdakalayalo taha balaMmi tasseva saMjAo / / 89 / / vimaNammi ya cakkibale bAhubalI saharisaM bhaNai bharahaM / saMpai vAyAjuddhe dhuraMdharattaM dharasu dhIra ! / / 10 / / aha mathAyalapakkhevakhuhiyakhIroyapaDiravaraudaM / ummuyai sIhanAyaM bharahavaI kovadubbisahaM / / 11 / / aikaDhiNakummakappara-payaMDabaMbhaMDakhaMDaNuDDamaraM / taha bahalInAho vi hu muMcai nAyaM mahAkAyaM / / 12 / / evaM muMcaMtehiM anunnaninAyapADisiddhIe / kaMTharavaM tehiM tayA saddamayaM tihuyaNaM vihiyaM / / 13 / / dujaNamitti vva kameNa hIyae bharahasAmiNo saddo / ahiyAhiyaM pavaDDai baliNo puNa suyaNamitti vva / / 14 / / aha pakkhAipariggahapuvvaM sakkayagirA vivairANaM / chalajAiniggahehiM lahueNa parAjio jiTTho / / 95 / / aha kovaphuriyaaharo bharahavaI bAhujuddhamArabhai / abhiTTA te do vi hu papphoDiMtA daDhaM tivaI / / 16 / / khaNamuppayaMti gayaNe juDaMti vihaDaMti jaMti bhUvIDhaM / kovAu siNehAu va pIDaMti parupparaM aMga / / 17 / / aha kheiUNa suiraM cakkaharaM dhariya tayaNu caraNesu / ullAlai gayaNayale bAhubalI lidulIlAe / / 18 / / hAhAravamuharesuM suraasuranaresu saMkiyamaNesu / hI hI na suTTha vihiyaM mai tti bhaNireNa to baliNA / / 99 / / 2010_02 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / puraparihadIharehiM niyabhuyadaMDehiM jhallio jhatti / gayaNayalAu paDato dukoDinarabaladharo bharaho / / 100 / / mukkakusumukkarehiM surehiM aha sAhu sAhu bhaNirehiM / uciyannuttaM saha poriseNa parivanniyaM baliNo / / 101 / / tatto vilakkhavaNaMda jiTTaM payaMpai kaNiTTho / uvvahasi kIsa hiyae muhA visAyaM mahInAha ! / / 102 / / jujjhatANa aNiyayA kiyavANa va jayaparAjayA jamhA / tA dhariDaM dhIrataM nariMdasaddUla ! jujjhesu / / 103 / / jaha daTTho roseNa vajjagaThiM va niThuraM muTThi / susiliTTaM kAUNaM vacchayale haNai taM bharaho / / 104 / / uvayAri vva kayagghe moghIbhUyammi tammi ghAyammi / vacchatthalammi bahalInAho vi hu nihaNae bharahaM / / 105 / / daMDAhayaM va cakkaM pikkhaMto tihuyaNaM pi to bhamiraM / mucchAnimIliyaccho cakkaharo sarai dharaNiyalaM / / 106 / / saha niyasintreNa tayA akkhaMDachakhaMDasAmie lulie / mattaM va mucchiyaM piva saMjAyaM sayalamapi bharahaM / / 107 / / aha siMcaMto vacchatthalammi nayaNaMsuehiM bharahavaI / niMdaMto niyayabalaM vIyaMto aMcalehiM balI / / 108 / / citai kusalaM ajassa tAyapAyANubhAvao hou / annaha mae niyANaM pANANa jalaMjalI dino / / 109 / / suttaviddha vvatao sahasA abbhuTThiUNa bharahavaI / dappubbhaDo payaMDaM daMDaM tolai karaggeNa / / 110 / / bhaMjai teNa kirIDaM suhaDakIrIDassa niyakaNiTThassa / aha sAhu sAhu bhaNiro so vi kuNato kare daMDaM / / 111 / / kammaM va khavagasAhU vammaM niddalai bharahanAhassa / tassa viraheNa so vi hu dippaMto sahasakiraNu vva / / 112 / / daMDarayaNeNa sIse taDatti tADei takkhasilanAhaM / kulisakaDhiNammi so tammi laggiuM hoi sayakhaMDo / / 113 / / AjANuNI khutto ghAeNa teNa naranAho / mAhappaM cakkibalassa pAyaDaMtu vva puhavIe / / 114 / / tavviyaNAe yakhaNaM miliyanayaNo muNi vva jhANattho / ThAUNa viNikkhaMto kari vva paMkAu sa mahIo / / 115 / / aha saMbhaMtamaNehiM dIsaMto devadANavagaNehi / tADai bharahaM so vi hu sIsaMmi payaMDadaMDeNaM / / 116 / / AkaMThaM nibbuDDo mahIi cakkI vi teNa ghAeNaM / niyayakaNiTThassa balaM kahiuM caliu vva asurANaM / / 117 / / tatto asarisalajjA avamANavisAyaayasapamuhehiM / bhAvehiM bhAviyamaNo bharaho bhUmIo nIhariuM / / 118 / / ciMtai haMta kimeyaM asuyamadiTTha aciMtaNijjaM ca / sAmannapatthivAo parAjao jamiha cakkissa / / 119 / / na ya cakkarANa jugaM jugavaM egaMmi hoi khittaMmi / na khalu duve appANo egammi maNussadehammi / / 120 / / tA kiM eatthaM ciya chakkhaMDaM sAhiyaM mae bharahaM / ahavA eeNa jio cakki priya homi na hu ahayaM / / 121 / / iya ciMtirassa pacayamuppAyaMtaM imassa cakkitte / bhAvanueNa sahasA jakkhasahasseNa uvaNIyaM / / 122 / / tijayagayasayalateyasa - paramANuviNimmiyaM va dippaMtaM / caDiyaM cakkissa karaMmi cakkarayaNaM tao taiyA / / 123 / / uppannapacao aha niyacakkittammi tammi hatthagae / jAo duguNucchAho amohameyaM ti bharahavaI / / 124 / / taM taTThiyama bAhubalI vicitae hiyae / dhiddhI tAyasuyattaM imassa dhI vikkamukkariso / / 125 / / jaM devadANavANaM paJcakkhaM taha painnAmAruhiuM / mai daMDajohiNi imo jAo cakkAuho evaM / / 126 / / 2010_02 255 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / tA kerisiM vibhIsiM dAvei imo mahaM rahaMgeNa / kiM cunemi sacakkaM eyaM eeNa daMDeNa / / 127 / / iya ciMtirassa uttoliUNa hattheNa bhAmiuM gayaNe / savvabaleNa vimukkaM tassovari cakkiNA cakkaM / / 128 / / tassAmohattaNao jAo hAhAravo tayA bhuvaNe / tahavi asaMbhaMtamaNo bahalInAho viciMtei / / 129 / / kiM jinnakhapparaM piva daMDeNa imaM karemi sayakhaMDaM / caDayaM va upphaDataM seNo iva ahava jhaMpemi / / 130 / / ahavA imassa pahuNo mAhappaM tA mae purA diTuM / pikkhAmi taM imassa vi iya ciMtaMtassa tassa tayA / / 131 / / AgaMtUNaM cakkaM dAUNa payAhiNaM khaNaM ThAuM / puNaravi gaMtUNa ThiyaM karakamale cakkavaTTissa / / 132 / / sAmane vi hu pahavai cakkaM vaMsubbhave na cakkissa / kiM puNa caramasarIrammi tArise purisasIhammi / / 133 / / ummukkateyalesu vva tAvaso saMpayaM na kiM pi imo / tahavi painnAbhaMgassa tAva daMsemi phalamassa / / 134 / / iya kovakaDArakkho takkhasilAsAmio daDhaM muDheiM / uggIriUNaM patto jA savihe bharahanAhassa / / 135 / / tA tahabhavvattaNao vipphuriyaM tassa mANase evaM / dhiddhI maha vavasAo eyassa va iya amajAu / / 136 / / jai visayapasatteNaM jiTeNa imeNa ciTThiyaM eyaM / tA taM ciya kuNamANo kahameyAo ahaM anno / / 137 / / ahavA imassa doso na ittha paramatthao maNAgaM pi / sakka bva cakkiNo jaM appaDihayasAsaNA hu~ti / / 138 / / tA bhogibhogabhaMguratarehiM bhogehiM maha alaM itto / jANa aNajANa kae evamavajANi kIraMti / / 139 / / iya so pasantacitto bharahavaI bhaNai bhAya ! marisesu / jaM rajamattakajeNaM kheio taM mae evaM / / 140 / / rajeNa baMdhavehiM kalattaputtehiM kosadesehiM / pajattaM maha itto jesi vivAgo imo evaM / / 141 / / jiNanAhanaMdaNANa vi jANiyatattANa visayakajjeNaM / amhANa vi jai evaM havija tA kaha na anesi / / 142 / / to tAyapAyapaumANa esa kAhAmi aNugamaM inheiM / iya bhaNiuM muTThIe tIi ciya luNai so kese / / 143 / / to sAhu sAhu bhaNirehi puSphavuTThI surehiM se vihiyA / aNumoyai ko kammaM na uttamaM uttamanarANaM / / 144 / / aha ciMtai bAhubalI kiM itto jAmi tAyapAyaMte / ahavA na jAmi jaMtattha saMti maha bhAuNo lahugA / / 145 / / uppatrakevale te chaumattho kaha ahaM paNivaissaM / uppatrakevalo tA itto tAyaM gamissAmi / / 146 / / iya kAUNa painnaM Thio sa tattheva devaselu vva / mukko vi hu visaehiM caDio hatthe kasAyANaM / / 147 / / aha bharaho vihu niyaeNa teNa kammeNa lajio bADhaM / paNamiuM bAhubalimuNiM evaM vinavai aMsumuho / / 148 / / dhanno si tumaM baMdhava ! jeNa tae tihuyaNikkamalleNaM / maha ceva dayAi imaM rajaM raTuM ca paricattaM / / 149 / / taM ciya putto tAyassa carasi jo tAyatullamAyAraM / visayAmisarasagiddhA dhiddhI amhArisA purisA / / 150 / / iya jhUriUNa suiraM somajasaM ThAviUNa tassa pae / appaDihayappayAvo puNo vi patto viNIyapuriM / / 151 / / 2. bahalInAho - bahalI dezavizeSaH, bhAratavarSa kA eka uttarIya deza / bahalIa nAho iti bahalInAho Sa. ta. sa. / takkhasilAi purIe bahalIvisayAvayaMsabhUyAe kumA. pra. 212 / - pA. sa. ma. pR. 631 / / 2010_02 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-208 - bhAvadharmaviSaye bAhubalikathAnakam / / 257 bhayavaM pi bAhubalI cattamamatto niyaMmi dehammi / visahai parIsahohaM dubbisahaM sAhasikkadhaNo / / 152 / / sisirAnilehi sisirammitattanArAyadussahatarehiM |mnnyNpinsobhijivjdlennvvinnimmvio / / 153 / / gimhami tavaNasaMtattavasumaIkaNasaNAhapavaNehiM / tAvijai dAvAnalasihAhiM sihari bva so bhayavaM / / 154 / / girisaripUrehi ghaNAgamaMmi taNakaTTakaMTayaghaNehiM / dhaMdholijai vaNapAyavu bva jhaMjhAnilehiM ca / / 155 / / caraNaMtarAlasaMbhUya-bhUrivammIyasiharanIhariyA / vaDapAya bva vaDammI laMbaMti bhuyaMgamA taMmi / / 156 / / nicalataNusaMThANe vaNeyarA giriniyaMbabuddhIe / kuvvaMti gaMDakaDUviNoyamiha mahisamAyaMgA / / 157 / / taNavaNalayAvalIDhaMmi tammi vaNapAyavivva vihagagaNA / nimmiyanIDA kIDaMti kaTu raDaMtA savaNamUle / / 158 / / caraNatalubbhinnAo adaMbhacariyassa dabbhasUIo / taNuchAyAsaMlINA lihaMti migasAvagA tassa / / 159 / / iya nirasaNassa eyassa egaTThANaTThiyassa volINe / saMvaccharammi bhayavaM amUDhalakkho jugAijiNo / / 160 / / muNiuM vibohasamayaM baMbhiM taha suMdariM ca pesei / aNusAsiUNa te vi hu kameNa tassaMtiyaM patte / / 161 / / niuNaM nirUvirIhiM kaha kaha vi hu vaNalayAvalIDhaMgo / uvalakkhio sa tAhiM tipayAhiNio paNamio ya / / 162 / / bhaNio ya jahA jiTThaz2a tAyapAyA samAisaMti tumaM / na hu hatthivilaggANaM uppajai kevalanANaM / / 163 / / iya bhaNiUNa gayAhiM tAhiM so vimhio viciMtei / paricattasavvasaMgassa kaha Nu me gayavarAruhaNaM / / 164 / / na ya tAyanaMdaNIo imAu vitahaM vayaMti tA kimiyaM / huM nAyaM mANu chiya hatthI tatthAdhirUDho haM / / 165 / / dhiddhI mUDheNa mae kuvikappo kappio imo hiyae / jaM chaumattho lahue nANaDDe kaha Nu paNamissaM / / 166 / / na hu ittieNa jAyai jidruttaM jeNa puvvajAo haM / sa kaNiTTho vi hu jiTTho nANAiguNehiM jo puTTho / / 167 / / ko hou tANa tullo mahANubhAvANa nANanilayANaM / siririsahasAmIsIsANa chinnabhavavAsapAsANaM / / 168 / / hI kaha mae muha chiya ittiyakAlaM kilesio appA / atrANeNa va kUDAbhimANavinaDijamANeNa / / 169 / / pakkhAvahiNo vi haNaMti saMparAyA aNuttaraM nANaM / saMvaccharaTThiIsuM tesu kahaM kevalaM majjha / / 170 / / kiM vA Na soieNaM imiNA'ikkaMtakajajAeNaM / gacchAmi saMpayaM pi hu namAmi te haM mahAsatte / / 171 / / iya suddhabhAvaNAbhAvieNa uppADiyaM va teNa payaM / uppanaM ca aNaMtaM taiya liya tassa varanANaM / / 172 / / aha so titrapainno gaMtUNaM sAmiNo samosaraNe / tipayAhiNiUNa jiNaM kevaliparisAi AsINo / / 173 / / itthaM bAhubalI balIyasi purArUDho'bhimAnadvipe, tIvraNA'pi samAsasAda tapasA nAnuttarAM saMvidam / sadyo bhAvanayA vizuddhatarayA tAM prApa ca prINitaH, tad bhAvena dadhAtyayaM saphalatAM dAnAdidharmaH khalu / / 174 / / 208 / / _ 2010_02 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 hitopadezaH / gAthA-209 - bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / darzitaM bhAvanAyAM sAdhupratibaddhaM zrIbAhubalerudAharaNam / sAmprataM sAdhvIpratibaddhaM mRgAvatIjJAtamabhidhitsurAha - suhabhAvamaNupaviTTho doso vi kayAvi kuNai guNakajaM / jAo kinna pamAo migAvaIe sivovAo / / 209 / / kadAciditi pAtrApekSam kasminnapi pAtravizeSe doSo'pi guNakAryaM karoti / kimbhUtaH ? zubhabhAvaM vizuddhAdhyavasAyamanupraviSTaH zubhabhAvanArUpeNa pariNataH / idamevodAharati - mRgAvatyA vakSyamANasvarUpAyAH pramAdo doSarUpo'pi zivopAyaH siddhinibandhanaM kiM na jAtaH? api ta jAta eva, svapramAdadoSavigarhaNAvasare hi tasyAH kila kevalalAbhaH samabhUt / saGkSapArtho'yam / vyAsArthastu kathAnakagamyastaJcedam - / / zrIH / / / bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / atthittha bharahavAse vAsavaparipAliyaMmi digbhAge / sAgeyaM nAma puraM phuraMtanIsesapurisatthaM / / 1 / / tassa ya parisaradese visiTThavaNasaMDamajhayArammi / atthi phuDapADihero surappio nAma jakkhavaro // 2 / / paivarisaM cittijai so puNa sumaNunavanagayaNehiM / jattAmaho ya kIrai porehiM mahAriho tassa / / 3 / / cittANaMtarameso musumUrai cittakaranaraM niyamA / aha kaha vi na cittijjai tA mAriM kuNai nayarammi / / 4 / / pAraddhA cittayarA tassa bhaeNaM palAiuM tatto / ruddhA ya te niveNaM niyanAyaramAribhIeNaM / / 5 / / gahiUNa ya laggaNae saMkaliyA te parupparaM ranA / nAmAiM pattaesuM ca lehiyAiM puDho tANaM / / 6 / / nikkhittANi ya ghaDae jamakkhavaDalovamaMmi savvAiM / nIharai jassa pattaM paDhamaM pi sa cittae jakkhaM // 7 / / iya vacaMte kAle kosaMbipurIo Agao ego / cittayarajuvA sa Thio gihami egAi therIe / / 8 / / tapputteNaM mittI samANasIleNa tassa saMjAyA / tammi ya varise pattaM nIhariyaM theriputtassa / / 9 / / muNiyasarUvA sA vi hu karuNasaraM ruyai bhAvisuyavirahA / AgaMtugeNa puTThA ya sAhae jakkhavuttaMtaM / / 10 / / bhaNiyA ya teNa ammo ! sutthamaNA hosu muMcasu visAyaM / cittayararakkhasaM taM jakkhaM ahameva cittissaM / / 11 / / jaMpai therI puttaya ! evaM pi hu veyaNA maha taheva / jaM puttanibbiseso tuma pi abbhAgao ya tahA / / 12 / / saMlattaM cittayareNa aMba ! nicchayaviNAsiNA imiNA / deheNa uvayarijai jaMtaM ciya sAsayaM bhuvaNe / / 13 / / to majjha jIvieNa vi maha bhAyA jiyau iya bhaNeUNa / samuvaTThiyaMmi samae chaTThatavaM kuNai so paDhamaM / / 14 / / nhAo suinevattho varacaMdaNadavavilittasavvaMgo / aTThauDeNa paDeNaM kayamuhakoso ya egamaNo / / 15 / / paJcaggavatraehiM apuTThapuvvAhiM lehaNIhiM tahA / cittai jahasattIe cittayarajuvA sa taM jakkhaM / / 16 / / ___ 2010_02 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-209 - bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / 259 aha cittasamattIe aTuMgasiliTThameiNIvaTTho / namiUNa viNayasAraM surappiyaM vinavai eso / / 17 / / bhayavaM ! gujjhaya ! tujhaM na vissakammA vi nimmiuM satto / aNurUvaM cittavihiM kiM puNa amhAriso kIDo / / 18 / / annANavilasiyamiNaM taha vihu me khamasu sAmi ! pasiUNaM / iya tassa ciTThieNaM tuTTho jakkho imaM bhaNai / / 19 / / bho ! varasuvaraM viNaeNa tujjha maha raMjiyaM daDhaM hiyayaM / so bhaNai sAmi ! evaM jai tA mArija mA loyaM / / 20 / / jaMpai jakkho tuha rakkhaNeNa siddhaM imaM varasu annaM / vinavai so vi sAmiya ! kayakilo ittieNAhaM / / 21 / / aha savisesaM tuTTho paratthapatthaNaparassa tassa suro / bhaNai niyakajasajaM varasu varaM kiMpi bho bhadda ! / / 22 / / jaMpai cittayarajuvA jai evaM deva ! tA tuha pasAyA / picchAmi jassa kassavi dupayassa cauppayassAvi / / 23 / / ega pi kira paesaM tayANusAreNa sayalamavi rUvaM / lihiuM maha hou maI evaM hohi tti bhaNai suro / / 24 / / aha nivainAyarehiM suiraM sammANio imo sario / niajammamahi puNaravi kosaMbipuravariM patto / / 25 / / tatthatthi sayANIo rAyA so annayA sahAsINo / pucchai pUeUNaM kimanaraje Na maha rajje / / 26 / / so bhaNai deva ! devassa vAsavasseva kiMpi na hu UNaM / navaraM na hu cittasahA pahAsae tArisI tujjha / / 27 / / iya suNiuM ANattA cittayarA takkhaNaM nariMdeNa / gahio sabhAvibhAgo savvo vi hu vibhaiuM tehiM / / 28 / / laddhavaro jakkhAo jo cittayaro samAgao tassa / suddhaMtasamIvagao sabhAvibhAgo vibhAgammi / / 29 / / diTTho pAyaMguTTho samudio jAlayaMtarAleNa / cittayareNaM teNaM devIi migAvaIi tayA / / 30 / / tattiyamitteNaM ciya teNaM saMbhAviUNa sayalaM pi / rUvaM migAvaIe lihiyaM surapADiherAo / / 31 / / nittummIlaNasamae masibiMdU lehaNImuhAu tao / gujjhapaese paDio avaNIo teNa sahasa tti / / 3 / / ducaM pi tahA paDio avaNIo teNa so vi hu taheva / tacaM pi tahA paDie cittayarajuvA sa ciMtei / / 33 / / hoyavamitthamamuNA puNaruttaM paDai teNa avaNIo / iyabuddhIe puNaravi na so tayA teNa avaNIo / / 34 / / nivvattiyaMmi citte pikkhaMteNaM sayANiyaniveNaM / rUvaM migAvaIe sAvayavaM taM tayA diTuM / / 35 / / hA kaha mamegagoyaramitthaThiyaM muNai esa masagaM ti / tA duTeNaM imiNA nUNaM viddhaMsiyA devI / / 36 / / iya kovakaDArakkho takkhaNamArakhie samAisai / re ! doseNaM imiNA mAraha evaM durAyAraM / / 37 / / tatto cittayarANaM seNI miliUNa vinavai bhUvaM / deva ! imo laddhavaro avi diDhe egadesammi / / 38 / / kuNai samaggaM rUvaM khuddamaNo patthivo tao tassa / dasai khujjAi muhaM jahaTThiyaM so vi taM lihai / / 39 / / uppannapaJcao vi hu amarisavasao naresaro tassa / dAhiNakaraaMguTuM chiMdAvai aMgulIsahiyaM / / 40 / / sovihutahaparibhUopuraojakkhassa aNasioThAi |bhnnioytennvaamennpaanninnaacittsujhicchN / / 41 / / tuTTho maNami so vi hu ruTTho kosaMbisAmie ya daDhaM / dosaM viNA vi jamahaM viDaMbio dummaeNimiNA / / 42 / / jo pAyahao utthAya caDai sIsaMmi so varaM reNU / avamANe vi hu suttho na uNo purisutti ciMtaMto / / 43 / / 2010_02 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 hitopadezaH / gAthA-209 - bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / cittaphalayaMmi rUvaM vicittanevatthabhUsaNasaNAhaM / vilihai migAvaIe jahasattIe sa cittayaro / / 44 / / gaMtUNa ya ujjeNiM pajoyanivassa juvailolassa / unbhaDabhuyajuyalabalassa daMsae tassa cittayaro / / 45 / / aha azabbhuyabhUyaM daTuM rUvaM avaMtinAho vi / viyasaMtavayaNanayaNo sappaNayaM bhaNai taM evaM / / 46 / / nUNaM niyavinANassa payariso daMsio imo tumae / na uNo bhuvaNucchaMge varaMgaNA erisI kA vi / / 47 / / abbo auvvavehA ko vi tumaM jo viNA paDicchaMdaM / apaDicchaMdaM daMsesi erisaM kAmiNIrUvaM // 48 // jaMmi niviTThA diTThI aMgAvayave imIi paDhama pi / na sarai anattha tao dubbalagoNi bva kalakhuttA / / 49 / / iyAi tammayamaNe ujeNInAyage pabhaNiraMmi / vinavai deva ! rUvassa lesamittaM imaM lihiyaM / / 50 / / rUvassa imIi puNo savvAvayavohasohamANassa / dappaNatalaMmi dIsai jai paDibiMbo na annattha / / 51 / / kiM bhaNasi ? atthi katthai erisarUvA vi kAmiNI kA vi / so bhaNai deva ! kosaMbisAmiNo paDupayAvassa / / 52 / / nivaissa sayANIyassa paNaiNI naNu migAvaI esA / jIe taNusuMderaM sirihaMti suraMgaNAo vi / / 3 / / bhaNai nivo jai evaM purao vi sayANIyassa tA tassa / paMcANaNuvva hariNassa esa ginhAmi taM inheiM / / 54 / / taM soUNaM tuTTho nieNa so paDikieNa cittayaro / sammANio niveNaM jahAgayaM paDigao jhatti / / 55 / / ciMtai pajoo vi hu haDheNa musumUriuM sayANIyaM / ginhAmi taM mayacchi lacchiM lacchIharu bva ahaM / / 56 / / ahavA karemi sAmaM paDhamaM tA taMmi mA nidesakaro / nivaDau imo varAo vasaNasamudde agAhammi / / 57 / / iya nicchiUNa dUo visajio lohajaMghanAmo se / gaMtUNa so vi pabhaNai sAhikkhevaM sayANIyaM / / 58 / / haMho kosaMbIsara ! sarabhasasAmaMtapaNayapayakamalo / Aisai avaMtIso bhavaMtamajhaMtaduddhariso / / 59 / / asthi migasAvanayaNA migAvaI nAma paNayaNI tujjha / itthI ahaM tamaNuratto peseu imaM tao tarae / / 60 / / ittiyakAlaMca imA vasiyA tuha maMdirammi divvavasA / ajhaMtamaNucie vi hu jaha kira riTThassa parapuTThA / / 61 / / saMpai saMboheDaM pesija imaM lahu mama samIve / jai kajaM rajjeNaM viuleNaM jIvieNaM ca / / 2 / / tabbayaNapavaNapajAliyassa rosAnalassa jAloliM / soNanayaNaMsumisao kosaMbIso vi payaDato / / 3 / / bhiuDIbhAsuravayaNo jaMpai re dUya ! kiM avajjhu tti / asamaMjasaM payaMpasi dhiddhI tuha sAmisaMdeso / / 64 / / jassa aNAyattaMmi vi mamAi emAivayaNavinnAso / sAyattAsu payAsuM kA hohI tassa kira nII / / 65 / / tA mA jaMpija puNo muMcasu lahu nayaNagoyaraM majjha / jaM tuha pahuNo jujai karija sajjo vi tamasesaM / / 66 / / iya dharisiUNa dUo kosaMbiniveNa pesio savvaM / gaMtUNaM mANadhaNassa sAhae 'vaMtinAhassa / / 67 / / aha so vimukkamero mayaraharo iva mahIyalaM sayalaM / pacchAyaMto caturaMgabalamahummIhiM saMcalio / / 68 / / caudasanivaseNIhiM baloyahI tassa uvacayaM patto / jaMbuddIvanaIhiM va tAvaiyAhiM lavaNajalahI / / 69 / / _ 2010_02 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-209 - bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / 261 avilaMbapayANehiM AgacchaMtaM imaM amiyasinnaM / soUNa sayANIo khuhio hiyayaMmi sahasa tti / / 70 / / thIloleNa na saMdhiM na viggahaM aibaleNa [saha juttaM] / [iya ciMtirassa] jAva kosaMbinivassa aitAvo / / 71 / / AyaMkaNaM teNeva patthiyA paDhamameva se pANA / aicaMDacaMDapajoyajAyaNAbhIyabhIya bva / / 72 / / tayaNudhasakkiyahiyayA miyAvaI ciMtae aho majjha / paDikUlakammavasao picchaha kaha saMkaDo paDio / / 73 / / dappuddhareNa ruddhA pajoyaniveNa puravarI tAva / mukko ya pANanAho pANehiM aNiTThiucchAho / / 74 / / kumaro khIrakaMTho aNuppaveso'hiyaMmi iya nII / so puNa imami cavale kIraMto kulakalaMkAya / / 75 / / tA maha abalAi ihaM saDhaMmi eyaMmi samuciyA saDhayA / iya nicchiUNa dUo pajoyapayaMtie pahio / / 76 / / gaMtUNa ya egate vinatto teNa mAlavAhivaI / vinavai deva ! devI migAvaI maha muheNevaM / / 77 / / saMpatte paraloyaM sakammapariNAmao sayANIe / savvappaNA vi saMpai tuha pAyA ceva maha saraNaM / / 7 / / kiM puNa udayaNakumaro duddhamuho satthadhAraNe akhamo / jaNayaviutto mukko mae vi savvappaNA abalo / / 79 / / pagaMtapatthivehiM sabalehiM chalappahArapauNehiM / paJcAijai nUNaM peiyarajaM aNajehiM / / 8 / / taM souM parituTTho pajoo bhaNai sAmie vi mae / ko udayaNassa satto bittaM pi hu haMta akkamiuM / / 81 / / vinavai tao dUo patthAvatrU puNo vi pajjoyaM / devIi deva evaM pubbiM pi viyakkiyaM kiMtu / / 12 / / dUraMmi devapAyA paJcAsatrA ya veriNo amhaM / osahigaNo giriMde sIsaMmi bhayaMkaro bhuyago / / 83 / / tA jai devo icchai nivigdhaM saMgamaM mae saddhiM / tA ujjeNIiTTAhiM ittha kAreu pAyAraM / / 84 / / kulisakaDhiNAhiMtAhiM acaMtadaDhe gadaminimmavie |tuy(h) bhuyaparihAvarie vilasaukumarojahicchAe / / 85 / / soUNa taM taha ciya pAraddhamavaMtisAmiNA ahavA / lobheNa va kAmeNaM kuNaMti naDiyA na kiM purisA / / 86 / / caudasasAmaMtanivA sabalA seNIi ThAviyA magge / hatthANuhatthiyAe yaMti avaMtIu iTTAu / / 87 / / jAo thevadiNehi vi nivivaratteNa egakhaMDu bva / kosaMbIi purIe laMkAvappu vva varavappo / / 88 / / dUyamuheNaM bhaNio migAvaIe puNo avaMtIso / ghayatilladhanataNakaTThasaMcayaM kuNaha iha deva ! / / 89 / / taM pi hu taheva vihie paviyAramUDheNa teNa to sA vi / ceDaganariMdadhUyA rohagasajA ThiyA majjhe / / 10 / / pihiyAiM gourAI suhaDA aTTAlaesu saMThaviyA / bANAvali bva dhaNujaMtA viyA paDai golAlI / / 11 / / pAlaMbAo mukku bva makkaDo vihalaphAla iva dIvI / sinehiM avaMtIso sAmariso rudhiuM nayariM / / 12 / / buddhibaleNaM mahilAi kahamahaM aibalo vi velavio / iya ciMtaMto ciTThai nicaM pi aNiTThiyAraMbho / / 13 / / aha atrayA virattA bhavAu ciMtai migAvaI devI / sAmI kuNai pasAyaM jai kaha vi hu caramatitthayaro / / 14 / / tA duggarohagAu va imAu bhavarohagAu appANaM / moemi pavanavayA payamUle tassa jayaguruNo / / 15 / / iya saMkappaM muNiuM savvatrU tIi tayaNu viharato / vacchesaranayarIe samosaDho bAhirujANe / / 16 / / ___ 2010_02 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 hitopadezaH / gAthA-209 - bhAvadharmaviSaye mRgAvatIkathAnakam / / muNiUNa paramaguruNo kArunamahanavassa AgamaNaM / abhayA pabhAvao se gouradArANi payaDeuM / / 97 / / cauraMgacamUkaliyaM kAUNaM udayaNaM suyaM purao / gururiddhIi sameyA miyAvaI tayaNu nIhariyA / / 18 / / gaMtUNa samosaraNe tipayAhiNiUNa tihuyaNikkaguruM / paNamiya uciyapaese egamaNA suNai dhammakahaM / / 19 / / pajoo vi hu rAyA pasaMtavero jiNANubhAveNa / AgaMtuM uvaviTTho payAle bhuvaNanAhassa / / 100 / / tatto bhavaubbiggA migAvaI vinavei jiNanAhaM / pajoyANunAyA bhayavaM ! icchAmi pavvajaM / / 101 / / iya bhaNiuM pajjoyaM uvaTThiyA taM pi bhaNai sANuNayaM / muMcasu kheyaM naranAha ! jamahameIi velavio / / 102 / / uttamapuriso khu tuma uttamamagge ahaM pi naNu caliyA / tA houM susahAo paDivajasu dhammabaMdhuttaM / / 103 / / udayaNakumaro vi imo tuha putto tA imassa voDhavvA / jogakkhemA tumae iya bhaNiuM muyai ucchaMge / / 104 / / louttaratitthayarANubhAvao mAlavAhivo vi tayA / savvaM pasantacitto matrai aNumannae ya imaM / / 105 / / gaMtUNa ya kosaMbiM ThAvai rajje sayANIyassa suyaM / tatto nikkhamaNamahaM migAvaIe sayaM kuNai / / 106 / / pajoyapaNaiNIhiM aTThahi aMgAravaipamukkhAhiM / samagaM migAvaI sAmipAyamUlaMmi pavvaiyA / / 107 / / caMdaNabAlAi pavattiNIi tatto samappiyA pahuNA / gahaNAsevaNasikkhaM sammaM parisIlae paDhamaM / / 108 / / pariNayacaraNA kamaso maNaso asamAhikAriNIM ciTuM / savvassa pariharaMtI pasaMtacittA tavaM tavai / / 109 / / guruguruNINaM maNakumuyakANaNaM savvayA viyAsaMtI / junha vva mayaMkaNaM viharai sA sAmiNA saddhiM / / 110 / / parivADIe puNaravi kosaMbIe jiNo samosario / suraasuravihiyavarapADiheradippaMtamAhappo / / 111 / / caramAi porasie caramajiNiMdassa vaMdaNAya tayA / oinnA sasisUrA sahAviehiM vimANehiM / / 112 / / ujjoijai bhuvaNaM dUracarehiM pi tabimANehiM / Asanoinnehi ya jAyaM sayalaM pi teyamayaM / / 113 / / tehi u tahaTThiehi vi diNAvahi niyayasamayasaMghaDiyaM / muNiuM caMdaNajAlA saparIvArA gayA vasahiM / / 114 / / ajA migAvaI puNa jagaguruNo dhammadesaNakkhittA / samae saparIvAraM na gayaM pi pavattiNi muNai / / 115 / / diNabuddhIi taha chiya jA ciTThai sAmiNo samosaraNe / tA vaMdiya jiNacaMdaM nikkhaMtA pupphadaMtA vi / / 116 / / tatto kuvalayakajalamalImase viluliyaMmi timiraMmi / hA kahameyaM ti imA pacchAhuttaM niyai jAva / / 117 / / tAva na picchai guruNiM na parIvAraM maNaMmi to khuddhA / turiyapayaM vasahIe migAvaI jAva saMpattA / / 118 / / vihiyAvassayajogaM kayasajjhAyaM pavattiNiM tAva / picchai saMthAragayaM paNamai pAe tao tIe / / 119 / / muNiUNa uvAladdhA caMdaNabAlAe sA jahA vacche ! / uttamakulajAyAe uttamagurudikkhiyAe ya / / 120 / / rattiM uvassayAo bAhiM kiM tujjha jujae ThAuM / sA bhaNai puNo evaM bhayavai ! nAhaM karissAmi / / 121 / / evaM puNa avarAhaM pamAyadoseNa AgayaM majjha / pasiUNa khamaha iya bhaNiya sA puNo paDai pAesu / / 122 / / taiA pavattiNI vi hu daMsaNavaraNodayAu niddANA / pazuttaramalahaMtI migAvaI puNa taheva ThiyA / / 123 / / ___ 2010_02 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-210 - bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / 263 pAe pavattiNIe paNaipareNaM sireNa sevaMtI / puNaruttaM niMdatI pamAyadosaM niyaM hiyae / / 124 / / veraggabhAvaNAo bhAvaMtI nANagabbhaveraggA / ajjhavasAyavisuddhiM apattapuvvaM ca pAvaMtI / / 125 / / lahiuM auvvakaraNaM Aruhiu~ takkhaNaM khavagaseNiM / pattA kevalanANaM migAvaI suddhabhAveNaM / / 126 / / aha kAlarattiveNIdaMDaM va bhuyaMgamaM tahiM bhImaM / nANanayaNeNa picchai savihaMmi pavattiNIi imA / / 127 / / bhUluliyaM bAhulayaM sahasA ukkhivai sA tao tIe / aha caMdaNA viNiddA migAvaI 'niyai taha ceva / / 128 / / dhiddhI pamAyavasao visajiyA na hu tuma mae bhadde ! / kiM vA puTTho bAhU sA bhaNai payAi iha sappo / / 129 / / kaha picchasi ? nANeNaM, kayareNaM ? kevaleNa iya bhaNie / pAesunivaDiUNaM khamAvae caMdaNA eyaM / / 130 / / AsAio mae hA kevalanANI kahaM ti garahaMtI / suvisujjhamANalesA sA vi hu lahu kevalaM lahai / / 131 / / itthaM pramAdAdhvani dhAvitena saddhyAnavIreNa nibarhiteSu / catuSu ghAtipratipanthiSu drAk mRgAvatI kevalamAsasAda // 133 / / 209 / / punarbhAvanAyAmeva zrAddhapratibaddha dRSTAntamabhidhitsurAha - viyaliyakulAbhimANo, vimukkamero vi kevalaM jatto / patto sa ilAputto, tassa namo suddhabhAvassa / / 210 / / tasmai vizuddhAya bhAvAya namo'stu / yasmAt sa kathAyAM vakSyamANa ilAputro mahebhyasUnuH kevalaM prAptaH / kimbhUtaH? vigalitakulAbhimAno'pi visrastagotrAhaGkAro'pi / tathA muktamaryAdaH samullavitAbhijanajanavyavastho'pi / gAthAkSarArtho'yam / bhAvArthastu kathAnakagamyastacchedam - / / zrIH / / // bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / jambUdvIpAbhidhe dvIpe kSetramatrAsti bhAratam / akhaNDamapi yat prAhuH SaTkhaNDamiti paNDitAH / / 1 / / tatra trivargakamalAvilAsaikaniketanam / ilAvarddhanamityasti puraM sarvaddhibandhuram / / 2 / / udvRttazAtravakSmAbhRtpakSanistakSaNakSamaH / sutrAmeva kSitau tatra jitazatrurmahIpatiH / / 3 / / zyAmalAsilatA yasya zoNapANitalAzrayA / 'reje gelaM ca mAleva raktotpalavisarpiNI / / 4 / / vizvAsabhAjanaM tasya manaH svamiva bhUpateH / nAmnA guNanidhistatra mahebhyaH sAnvayAbhidhaH / / 5 / / kulasImantinIyogya-samagraguNadhAriNI / sadA priyasadAcArA priyA tasyAsti dhAriNI / / 6 / / gAthA-209 1. niyai - Nia (dRz) Niai-jovU / - SaDa. he. 4/181 / / gAthA-210 1. reje'Gge'laM iti pAThaH samIcIno bhAti / - sampA . / / ___ 2010_02 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 hitopadezaH / gAthA-210 - bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / agaNyapuNyapracayopacitaM paJcadhA'pi tau / bhuJjAnau viSayagrAmamAsAte sAtanirbharau / / 7 / / tulye'pi vayasi premNi prarUDhe'pi mithastayoH / na santatirabhUd daivAdapi sallakSaNAGgayoH / / 8 / / bhavadguH kaTurapyeSa sevyastena budhairapi / lokadvayahitaM tAtasutaM ca sukRtaM ca yat / / 9 / / vicintyeti gRhItvA tau pUjopakaraNaM bahu / ilAbhidhAnAM sakalAM jagmatuH padradevatAm / / 10 / / sopacArAmathArcA tau vidhAya prayatAviti / upayAcitakaM tasyai cakratuH putrakAmyayA / / 11 / / devi ! tvadanubhAvena bhAvI yadyAvayoH sutaH / tadA tvanAma dAsyAvaH kariSyAvazca te'rcanAm / / 12 / / bheje'nukUlatAM karma prAktanaM ca tadA tayoH / prasAdasaumanasyaM ca sA babhAra surAGganA / / 13 / / tatastadanubhAvena sA dadhe dhAriNI kramAt / adabhramudare garbha hRdi harSaM ca nistuSam / / 14 / / suSuve cAvadhiM prApya dine'bhyudayazaMsini / ratnaM samudraveleva sutaM kAntitaraGgitam / / 15 / / amandanAndIninada-vAcAlitanabho'ntaram / mudA guNanidhiH so'tha vidadhe vRddhimaGgalam / / 16 / / samaye samayajJazca samaM svajanabAndhavaiH / ilAdevyAH puro'pyuzcakre vardhApanotsavam / / 17 / / ilAputra iti prItyA dadau putrasya nAma ca / kRtakRtyastataH zreSThI nijaM dhAma jagAma saH / / 18 / / varddhamAnaH pramodena saha pitrodine dine / ilAputro'tha samabhUt sa kramAdaSTavArSikaH / / 19 / / tatazconmIlitaprajJaM vijJAyAmuM kalAguroH / upaninye pitA sarvamanindyaM samaye kRtam / / 20 / / AvarjitakalAcAryaH prajJayA vinayena ca / acireNaiva jagrAha sa kalAH svakulocitAH / / 21 / / atha smaradhanurvedapravRttipraNavopamam / sa yauvanamanuprApa tApakRd dhanadharmayoH / / 22 / / tathApi cApalonmukto muktasaGga iva kvacit / mumoca locane naiSa yoSAdiSu vikAriNI / / 23 / / tathAvidhaM ca taM vIkSya viSayeSu zlathAzayam / cintayAmAsatuH snehakAtarau pitarAviti / / 24 / / Avayoreka evAyaM nandanazcittanandanaH / asaGkhyAni ca vittAni payAMsIva payonidheH / / 25 / / na datte nopabhuGkte ca svecchayA'mUni yadyasau / tadetatsaGgrahaH klIbastrIsaGgrahavadAvayoH / / 26 / / vicintyeti vinirmuktaH sa durlalitasaMsadi / pitrA rAtrindivaM sArddha tayA cikrIDa nirbharam / / 27 / / atrAntare ca vigalatpayodharabharAsvalam / atikrAntAsu varSAsu jaranArISviva kramAt / / 28 / / sarojavadanA cArucakravAkaghanastanI / prAdurAsIt zarat sindhurodhaHpRthunitambinI / / 29 / / yugmam / / nizIthinyAM sara: prekSya vikasatkumudAkaram / sphuTanakSatratArADhyaM sparddhayevAbhavanabhaH / / 30 / / kSetreSu varSaNaM kAle vimalatvanibandhanam / ityUcuriva nirmokanirmalA jaladAstadA / / 31 / / sevyAH svacchAntarA eva na tu kAluSyadUSitAH / sara:saritpayAMsyAsanupAdeyAnyatastadA / / 32 / / vanadvipamadAmodabhrAntAH kezariNa: krudhA / puccharAcchoTayAmAsuzchAyAH saptacchadAzrayAH / / 33 / / 2010_02 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-210 - bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / 265 sasyasampadamApadya vipakvapalapezalAm / jahAsa kAsacchalataH kRtakRtyo ghanAtyayaH / / 34 / / vAcAlitamarAle'smin vAcaMyamazikhivraje / zaratkAle samitro'gAdilAputrastadA vanam / / 35 / / krIDadbhirvividhaM tatra dhanayauvanagarvitaiH / nAgarairnaya'mAnAM sa pratyagrodbhitrayauvanAm / / 36 / / dRgvilAsadarzayantI lasadindIvarA dizaH / lAvaNyalaharIpUraiH plAvayantIM vanasthalIm / / 37 / / vidyAdharImiva hRtAM zApabhraSTAmivAmarIm / manobhuvaH prabhAvaddhimiva strIrUpadhAriNIm / / 38 / / aGgahArairnavanavairmanAMsi vazinAmapi / mohayantIM dadarzakAM naTaputrImilAsutaH / / 39 / / kalApakam / / tad dRSTvA tAdRzaM tasyA rUpamapratimaM tadA / zalabhasyeva tasyAtha dRgvimoho mahAnabhUt / / 40 / / mamAjJAM trijaganmAnyAmavAjJAsIdasau ciram / iti krodhAdivAvidhyat puSpadhanvA tadAtha tam / / 41 / / athAlikhitavacitre pustavinyastamUrtivat / dRSadIva samutkIrNaH sa jajJe nizcalAGgakaH / / 42 / / dAtuM kulAbhimAnasya jalAJjalimivAtha saH / AvizcakAra sarvAGga svedaM sattvasamudbhavam / / 43 / / pApadrumAGkarofeda iva romo'pyabhUt [tadA / akRtyacakitasyeva kampaH samudapadyata / / 44 / / sahaiva trapayA naSTA cetanApyasya cetasaH / kiM vA na rAgiNAM kuryAt smarApasmAraghasmaraH / / 45 / / tathAvidhaM ca taM prekSya bhAvamasyopalakSya ca / vicakSaNairmitragaNaiH sa tadeti nyagadyata / / 46 / / mahaciramabhUd gehAdihAsmAkamupeyuSAm / bhaviSyatyadhRtiH pitrostava komalacittayoH / / 47 / / prakRtyaivAryacittastvamanAryA vanabhUmayaH / sAmprataM tadiha sthAtumasAmpratamataH param / / 4 / / evamukto'pi saMsakta iva paGke mataGgajaH / tadrUpamohito yAvatra cacAla padAt padam / / 49 / / balAdapi sa ninye taistAvadAvasathaM prati / dhArayan manasA sArddhanakhavicchedavedanAm / / 50 / / gRhe'pi viluThastalpe svalpe'mbhasi sa mInavat / kathaJcinna ratiM prApa ratinAthavisaMsthulaH / / 51 / / vimuktanityakRtyaM taM nizvasantaM muhurmuhuH / dRSTvA vizaGkitaimitraistatpitre tanyavedyata / / 52 / / tato'nucitavRttena tena sUnoH zrutispRzA / vidIrNamiva tasyAbhUt hRdayaM nayazAlinaH / / 53 / / upetya sa drutapadaM dadhAnamapathe padam / vinetumevaM prArebhe tanayaM nayakovidaH / / 54 / / samutpanno'si vatsa ! tvaM kule prAleyanirmale / matistavAvajAnAti putra ! citrazikhaNDijam / / 55 / / samastazAstranisyandarahasyAnAM tvamAspadam / tvamevAlambyase lokaiH skhaladbhirnayavartmanaH / / 56 / / tadamISAM guNAnAM te kasyAnuguNamIdRzam / vatsa ! dhatse'nurAgaM yat tasyAM zailUSayoSiti / / 57 / / __ 2. zailUSayoSiti - 'naTakanyA' iti bhASAyAm / zailUSa - zilUSasya RSerapatyaM zailUSaH veSAntaramiti vA "koradUSATarUSa" / / (uNA-561) / / ityAdinA USAnto nipAtyate / / abhi. ci. nA. zlo. 328 svo. vR. / / zailUSasya yoSit tasmin / 2010_02 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 210 bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / sphuTIkRte'tra durvRtte tava karNejapavrajaiH / gRhNAtyahnAya sarvasvamapi me vatsa ! bhUpatiH / / 58 / / kurvanti paGkibAhyaM mAM dhruvaM sambandhibAndhavAH / evaM tvayaiva klRptaH syAt kalaGko'smin kule mama / / 59 / / tasmAdasmAdapasmArAnnivAraya mano nijam / zatazaH santi nanvetAH svAdhInAH kulakanyakAH / / 60 / / surUpayA'pi kiM vatsa ! jAtidUSitayA tayA / zvapAkakUpe yad vAri zizireNApi tena kim ? / / 61 / / lajjAmavagaNayyAtha sa proce pitaraM tadA / tAta ! jAnAmi yat tAtapAdairAdiSTamaJjasA / / 62 / / zatazo'pi vicinvAnaH kintu jAnAmi tannahi / pAtake pAtukaM yena hataM ceto nivartyate / / 63 / / vyAkaromi kiyanmAtramatrapo'haM purastava / kintu nApnomi yadi tAM tadA jIvAmi na dhruvam / / 64 / / evaM guNanidhirbuddhvA nirbandhamadhame'sya tat / yayAce taM naTaM putrIM putravyApattikAtaraH / / 65 / / koTyA'pi hATakasyainAM dehi mahyaM nijAtmajAm / iyameva yato daivAjjIvAturnandanasya me / / 66 / / raGgAjIvo'pyuvAcaivaM zreSThin ! suSThu vacastava / kiM tu syAd gaNitaM vittaM gaNitAneva vAsarAn / / 67 / / iyaM tu madgRhe bAlA sakaladvIpasampadAm / AkarSaNauSadhiH kozamakSINaM tadasau mama / / 68 / / suvarNenApi tulitAM tadenAM na dadAmyaham / etadarthI sutaste cejjAmAtA'stu gRhe mama / / 69 / / yuktiyuktaM tadAkarNya jAyAjIvasya jalpitam / abhyadhatta mahebhyastat sarvaM putrasya durmmanAH / / 70 / / ilAputro'pi tacchrutvA cintayAmAsa cetasi / akRtyamapi tAtena kRtaM matprItimicchatA / / 71 / / zaThasya sadanuSThAnamivAbhUt tat tu niHphalam / ahaM ca tAM vinA sthAtuM nimeSamapi na kSamaH / / 72 / / AcArapUtastAto me tena cAlaGkRtaM kulam / kalaGkastu mamaivAyaM maddurAcArasambhRtaH / / 73 / / pIDA pitroryAdRzI syAdenAmanusRte mayi / tataH zataguNA sA syAdalAbhe'syA mRte mayi / / 74 / / ityAdi cintayatreva smareNAcintyazaktinA / sa tadA zreSThinaH sUnuH mAtaGgacaritaH kRtaH / / 75 / / kulAbhimAnamAlAnastambhaM bhaGktvA'tha helayA / troTayitvA ca gotrasya suvyavasthitizRGkhalAm / / 76 / / avamatya mahAmAtrAn jJAnAGkuzakarAn gurUn / suhRtsambandhibandhUMzca vidhUya pratikAravat / / 77 / / 1 samAnaM puro'pazyat kIrttikauzeyamAtmanaH / lajjayA'balayA dUraM parityaktazca bhItayA / / 78 / / sa durbodhAdhvanA dhAvan naTIM vindhyATavImanu / jagAma madanonmAda - madavihvalalocanaH / / 79 / / kulakam / / tato bharataputreNa prokto'sau vatsa ! matsutA / caturvidhe'pyabhinaye paraM prAvINyamaznute // 80 // anabhijJastu tatra tvamevaM vAM saGgamo mudhA / adhISva tasmAdasmAkaM vidyAM vidyAvizArada ! / / 81 / / 266 3. raGgAjIva - 'naTa' iti bhASAyAm / zailUSo bharataH sarvakezI bharataputrakaH / dharmIputro raGgajAyA''jIvo raGgAvatArakaH / / naTaH kRzAzvI zailAlI / abhi. ci. nA. zlo. 328 / 329 / / raGgeNa jAyayA vA''jIvati raGgAjIvo jAyA''jIvaH / * abhi. ci. nA. zlo. 328 svo vR. / / 2010_02 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-210 - bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / 267 sa tatheti pratipadyAtha prArebhe'bhyAsamAzrutam / akRtyamapi kurvanti strIvazAH kimu tAdRzam / / 82 / / prauDhaprajJAbalAnnATye sa tathA prApa naipuNam / raGgAcAryatvamabhajad yathA raGgopajIviSu / / 83 / / / bhaNito'tha bhraGkuzena sa punaH zreSThinandanaH / AviSkuru kalAM svasya puraH kasyApi bhUpateH / / 84 / / upArjite tvayA tasmAt puSkale'rthe karomi te / vistareNAtimahatA pANigrahamahotsavam / / 85 / / yAcito'vasaraM tena tato vetrAtaTaprabhuH / sapaurAntaHpurastasthAvathAsthAnaM vibhUSya saH / / 86 / / ilAputro'tha zailUSaputryA saha tadA tayA / nanata nartayannuH prekSakANAM zirAMsyapi / / 7 / / raGgAjIvAGgajAyAM sa bhUbhujaGgo'tha raGgabhRt / ilAputravyayenAsyAH saGgamicchannanargalam / / 88 / / babhANa bhadra ! vaMzAgranRtyakautUhalaM hi naH / cirAdasti tataH tatra prAvINyaM prakaTIkuru / / 89 / / yugmam / / ragAvanyAmatho vaMzaM nicakhAna naTAgraNIH / tasyopari dadau dAruphalakaM kIlakAnvitam / / 10 / / nidhAya padayordArupAduke chidrasaMyute / nistriMzaphalakavyagra-pANiyugmaH kramAdatha / / 11 / / kurvANaH karaNAnyagre sapta vaMzasya sapta ca / pazcAddhAge sa vaMzAgraM yayau niravalambanaH / / 12 / / yugmam / / nidhAya pAdukArandhreSvatha kIlAnyavAsthita / viziSmAya janaH sarvastenAsyAdbhutakarmaNA / / 13 / / dAtuM praguNitAMzcAsmai hArakeyUrakaGkaNAn / adatte'rinRpe datte kintu pUrvaM na ko'pi hi / / 14 / / dhRtadroho mahInAthastasyAtha punarAdizat / nAvadhAritamasmAbhiH samyakkaraNakauzalam / / 15 / / tadbhUyo darzayetyukte sa tathaivAkarot punaH / nRpatinitrapaH kintu na dRSTamiti jalpati / / 16 / / hAhAravamukhe loke vidannapi nRpAzayam / ilAputraH punazcakre triH svaM karaNakauzalam / / 97 / / phalakAgrasthitaH so'tha cintayAmAsa cetasi / dhigandhaMkaraNaM kAmatamaH sazakSuSAmapi / / 18 / / kvAnyathA pRthivInAthaH prathitaH pRthubhirguNaiH / kAmaM vigarhitA ziSTaiH kva ceyaM naTakanyakA / / 99 / / apsaraHpratimAsvAsu svakAntAsu satISvapi / lubdho'dhamAyAmasyAM yad vadhe mama dhiyaM dadhe / / 100 / / upAlambho'thavA ko'sya mayaiva nanu kiM kRtam / jvalantaM parvate vahniM pazyAmi na padoH puraH / / 101 / / zayyAmiva paNastrINAmanekaviTasevinAm / ziSTeH puTImivocchiSTAM varjanIyAM ca dUrataH / / 102 / / naTakanyAmimAmekAmazaktena mayojjhitum / hA hA kalaGkitaM svIyaM sitAMzuvimalaM kulam / / 103 / / mayA gRhaprasUtena sarvathA'nupayoginA / pitroviSadrumeNeva santApaH pratyutApitaH / / 104 / / tamasvinA pradoSeNa kAmaM saGkocitAni ca / mukhapadmAni bandhUnAM bandhakIbandhunA mayA / / 105 / / bhazmanevodyotitAzca durjanAnanadarpaNAH / uddhUlitamidaM vizvaM duryaza:pAMzuvRSTibhiH / / 106 / / 4. bandhakIbandhunA - badhnAti cittaM bandhako "dRkR" - (uNA-27) ityakaH striyAM DIp / abhi. ci. nA. zlo. 528 svo. vR. / / badhnAti manaH snehAdino bandha+u bandhu / za. ra. ma. / / bandhakyAm bandhuH, tena iti samAsaH / / 2010_02 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 210 bhAvadharmaviSaye ilAputrakathAnakam / / 5 uttamAca kulAnnIcaM saGkrAntenAnyapuSTavat / bhakSyAbhakSyavibhAgazca vahnineva mayojjhitaH / / 107 / / gurUNAmupadezAzca badhireNeva na zrutAH / andheneva na dRSTazca purastAnnarakAvaTaH / / 108 / / sarvo'pi viSayAsaGgaH kalaGkastAvadAyatau / viruddhastrIsamutthastu kalaGkasyA'pi cUlikA / / 109 / / dhanyAsta eva loke'smin zucayo munipuGgavAH / AjanmA'pi na liptA ye viSayAzucikarddamaiH / / 110 / / iti cintayatastasya dRSTiH kvApIbhyavezmani / papAta tatra dRSTAzca tena jainendrasAdhavaH / / 111 / / dadhAnAH paJca samitIrguptitrayapavitritAH / zIlAGgabhAravoDhAraH prauDhasaMvarakaGkaTAH / / 112 / / santApitA na kopena mAnenottAnitA na tu / noluNThitAzca zAThyena lobhena kSobhitA na ca / / 113 / / kandarppasarppapakSIndrAH pramAdadavavAridAH / piNDaM cAritrayAtrArthaM gRhNantaH zuddhibandhuram / / 114 / / sarvAvayavaramyAsu lAvaNyajalasindhuSu / taddAtrISu ya jaitrAsu bhallISviva manobhuvaH / / 115 / / sopacAraM savinayaM deyavastugaNaM puraH / DhokayantISu nirvyAjaM bhaktivyaktiparAsvalam / / 116 / / vAtsalyalalitaizcittaiH kAruNyarasavAhinIm / dRzaM vyApArayantaH svAM svasRSviva sutAsviva / / 117 / / evaMvidhAMzca tAn vIkSya sadadhyaupunarapyaho / tulye'pi puMstve'mISAM ca mama ca sphItamantaram / / 118 / / kulakam / / amI hi yanmahAtmAnaH pAdAgraluThitAsvapi / evaMvidhAsu nArISu kulInAsvapi nispRhAH / / 119 / / akulInAmanAyattAM naTImanusaran punaH / abhijAto'pi jAto'hamavajAtaH svaceSTitaiH / / 120 / / mAnuSaM janma mANikyaM karkareNeva hAritam / mayA bhogAbhilASeNa tucchenAtucchavaibhavam / / 121 / / muhUrttaH ko'pi kiM so'pi mamAyAsyati sammukhaH / yasmin saGgavimukto'haM bhaviSyAmi nirAzravaH / / 122 / / iti cintayatastasya vizve'pi samatAjuSaH / svAvArakakSayAjjajJe yathAkhyAtaM vrataM tadA / / 123 / / vilInaM mohanIyaM ca kSINA viSayavAsanA / vizudhyamAnalezyo'dhAdapUrvakaraNe padam / / 124 / / yathA vaMzAgramArUDhaH pUrvaM dravyAdivAJchayA / kSapakazreNimArUDhastathA parapadecchayA / / 125 / / kSaNAt kSayamavApteSu yugapad ghAtikarmmasu / vimalaM kevalajJAnaM sa mahAtmA samAsadat / / 126 / / devairvitIrNaveSo'tha vaMzAduttIrya saMsadi / suvarNakamalAsInaH prArebhe dharmmadezanAm / / 127 / / yAnapAtramivAmbhodhau vidhure ca zaraNyavat / nidhAnamiva niHsvatve mahAvyAdhI suvaidyavat / / 128 / / andhakAre yathA dIpaH kAntAre mArgadezakaH / tRSNAyAM ziziraM vAri kSudhAyAM varabhojanam / / 129 / / mAnuSatvaM tathaivAsmin saMsAre'tyantadurlabham / kathaJcit prApya saphalaM kurudhvaM dharmmakarmmabhiH / / 130 / / 268 5. kaGkaTa - kaca, bakhtara iti bhASAyAm / sannAho varma kaGkaTaH / jagaraH kvacaM daMzastanutraM mAThyurazchadaH abhi. ci. nA. zlo. 766 / kavate kavacaM puMklIbaliGgaH, "kalyavi" / / ( uNA - 114 ) ityacaH kaM vaJcatIti vA / abhi. ci. nA. zlo. 766 svo vR. / / sarvAyudhaiH kaGkaTabhedibhizca - raghu. 7/5 / / 2010_02 - Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-210, 211 - bhAvadharmaviSaye ilAputra-kanakavatIkathAnakam / / 269 akRtyamiva mithyAtvaM parityajata dUrataH / satkRtyamiva samyaktvaM kurudhvaM sannidhau sadA / / 13 / / pAzabandhavad dUraM pratibandhaM vimuJcata / atucchamUrchAhetUMzca kaSAyaviSapAdapAn / / 132 / / viSayAmiSamizrAM ca pramAdamadirAmimAm / pItvAhamiva loke'smin bhajadhvaM mA viDambanAm / / 133 / / vyajijJapadatha mApastadA kevalinaM mudA / bhagavan ! bhavatA loke kathaM prAptA viDambanA / / 134 / / abravIt sarvavid rAjannanAdinidhane bhave / anubhUtA hi bhUyasyo viSayotthA viDambanAH / / 135 / / ataH kati nivedyante kintu prAgbhava eva hi / bhogecchAmAtrato me'tra yadajAyata tacchRNu / / 136 / / vasantanagare'bhUvamahaM SaTkarmmanirmala: / dvijanmA vibhavI jAyA'pyanurUpaiva me'bhavat / / 137 / / aviyuktastayA sArddhamekacitto divAnizam / anayaM samayaM devyA zivayeva zivaH sukham / / 138 / / bhave ca tatra gotre me jaino dharmaH purApyabhUt / nirvAhya suciraM taM ca viraktaH saMsRteH kramAt / / 139 / / gurumUle prapannohaM vrataM palyapi me tathA / pativratAnAM nArINAM kimanyaducitaM nanu / / 140 / / vairAgyabRMhakAnyuyaiH platAni prazamAmRtaiH / adhIyAno'pi zAstrANi santapto'haM smarAgninA / / 141 / / svapriyAgocaraM prema vyasmASa vratavanna hi / dharmapatnyapi me jAtimadaM naiva mumoca sA / / 142 / / tadanAlocya mRtvA ca dvAvapi tridivaM gatau / so'haM guNanidheH sUnuzcyutaH svargAdihA'bhavam / / 143 / / jajJe jAtimadAttasmAdeSA zailUSavezmani / phalanti vaiparItyena madasthAnAni yannRNAm / / 144 / / tenAvadhIrya maryAdAM dharmasya ca kulasya ca / anurakto'hametasyAM prAgbhavAbhyAsavAsitaH / / 145 / / seyaM viDambanA me'tra bhogecchAmAtrato'pyabhUt / upabhuktAstu viSayA viSAdapyatidAruNAH / / 146 / / tasmAdasmAdapasmArAt smarotthAchittamAtmanaH / nirvartya nirvRtimanu prayatadhvaM sumedhasaH ! / / 147 / / iti dezanayA tasya rAjA vennAtaTaprabhuH / tadrAjJI naTaputrI ca vizuddhadhyAnayogataH / / 148 / / yathAkhyAtaM vrataM prApya vimalaM kevalaM tathA / sarve'pi kRtakRtyAste prApuH padamanazvaram / / 149 / / tadevaM samprApya prathamamasamonmAdamadana-vyathAvasthAM dusthAM tadanu ca virAgopaniSadam / sphuTajJAnAlokaprakaTabhuvanaH so'tha bhagavAn, ilAputraH kSetraM zivamacalamakSayyamagamat / / 150 / / 210 / / punaH zramaNopAsikAjJAtena bhAvanAdharmamevotkarSayannAha - mattAhiyAu nUNaM, mattAhINo parAbhavaM lahai / picchaha kaNagavaIe, bhAveNa bhavo parAhUo / / 211 / / nUnaM nizcitamasmin jagati mAtrAdhikAdasAdhAraNaguNopacitAnmAtrAhIno jaghanyaguNaH parAbhavaM labhate / kathamiti cet tadAha - he prekSAvanto ! vilokayata yUyam / kanakavatyA vasudevavallabhAyA _ 2010_02 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 211 bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / bhAvena manaH zuddhiprakarSeNa bhavaH saMsAraH parAbhUtaH punaranAvRttyA tiraskRtaH / yato bhAvazabdAnmAtrayA AkAralakSaNayA bhavazabdo hIna iti / kanakavatIdRSTAntaM kathAnakena spaSTayati / / zrIH / / / / bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / 270 bhara iheva nayaraM peDhAlaM asthi poDhariddhillaM / niUNaM nirUviyaM jaM nu divvanayaraM ti paDihAi ||1|| ma maNikuTTime saMntA jAmiNIsu uDunivahA / chiSpaMti daMtatADaMkasaMkirIhiM kumArIhiM // 2 // sirinamijiNiMda osaraNa-lacchivicchaDDusaMgamadiNAo / cchiramaNaM ti gijjai ajja vi parisaravaNaM jassa ||3|| varavammadhAriNo vi hu maggaNagaNasaMgayA vi aNavarayaM / tahavi paraloyabhIyA avvo javvAsiNo loyA ||4 || nivanIilayAkaMdo ubbhaDabhaDavAyacAyasacchaMdo / jaNamaNakumuyANaMdo rAyA tatthAsi hariyaMdo // 5 // raNapavvesu auvvu vva asiviDappo pasappiro jassa / subahUNa sUrarAyANa kavalaNaM kuNai jugavaM pi / / 6 / / AyaDDAo daMDAhivehiM dUrAu dUyapaDimehiM / subhagaM va kAmiNIo lacchIo jamabhisappati / / 7 / / rairamaNasseva raI purUravasseva uvvasI Asi / lacchi vva lacchivaiNo lacchivaI nAma se devI / / 8 / / piyavayaNaviNayalajvA-saittadakkhattamAisuguNehiM / saMdANiyaM va paiNo maNaM na jatto avakkameva (i) / / 9 / / nivvAsiyArivAro amacaviNihittarajjapabbhAro / saha tIi tiyasanAhu vva vilasae esa sacchaMdaM / / 10 / iya vanaMte kAle bAleyaracaMdasuMdaramuhiM sA / sirilacchivaI devI pasavai varakannagaM egaM / / 11 / / tIse ya jammasamae viNimmiyA puvvajammasaraNeNaM / vesamaNeNaM tuTTheNa kaNayavuTThI ariTThaghare / / 12 / / to bArasammi divase niveNa niyasayaNabaMdhusahieNa / kaNagavai ti viinnaM nAmaM se tayaNusAreNa / / 13 / / parivaDDai sA bAlA valakkhapakkhammi caMdalehavva / jaNamaNanayaNANandaM diMtI kaMtAi muttIe / / 14 / / khaliyalaliyAiM payavibbhamAI taha jallamammaNullAve / sikkhijjatI dhAIhiM sahai sA duddhamuddhamuhI / / 15 / / iyasihaMDA sIse savaNesu lasaMtarayaNatADaMkA / maNikaMduyAiehiM vivihaM sA kIlae bAlA / / 16 / / ummIyibuddhiguNA kalAgurUNaM kameNa uvaNIyA / aTThArasa vi livIo ginhai lIlAi lahu esA / / 17 / / mehAviNa ti piuNA sakougeNaM kameNa kAraviyA / vAgaraNachaMdalaMkAra - kavvanADayakahabbhAsaM / / 18 / / takke acukkavakkA chasu bhAsAsuM kavittapattaTThA | panhuttarachaliyapaheliyAsu kusalA kalAsuM ca / / 19 / / suragurumai vva aha bhArai vva thIrUvapariNayA bhuvaNe / tannatthi janna jANai pAvAyaraNaM viNA esA / / 20 / / aviyaGkaM pi viyaGkaM payaivirUvaM pi jaM surUvaM va / kuNai jaNaM teNesA vibhUsiyA juvvaNeNa tao / / 21 / / veNa niruvamayi purA vi sA juvvaNeNa puNa taiyA / saraeNa caMdamutti vva laMbhiyA lavaNimullAsaM / / 22 / / kiM tanayaNa maNo sahassanayaNaM pi naNu vase kuNau / jassa kare kaNagavaI amohabhallI paripphurai / / 23 / / 2010_02 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 211 bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / sA kavi kalA tI abalAi vi lahu kayaM payaM jIe / sIsesu ca rUvavaINa bhUvaINaM pi hiyaesu / / 24 / / tahArUvaM niyadhUyaM pamuio maNe rAyA / ucio sayaMvaru yi imIi iya taM uvakkamai / / 25 / / aha atrayA kumArI kaNagavaI jAva niyayapAsAe / vINAviNoyalINA ciTThai tA jhatti gayaNAo / / 26 / / karacaraNanayaNacaMcUrAgeNa maNogayaM va aNurAgaM / kumarIi payAsiMto rasaMtamaNikiMkiNisaNAho / / 27 / / rAyamarAlo ego gokhIratusArahAradhavalaMgo / avayariUNa samIve tIe caMkamiumAro / / 28 / / vimyavipphullehiM viloyaNehiM paloirI taM sA / pabhaNai kassai dhannassa esa haMso viNoyapayaM / / 29 / / nahu sAmivirahiyANaM khagANa maNibhUsaNAiyaM ghaDai / tamhA ahaM pi saMpai imeNa appaM viNoissaM ||30|| iya bhaNitaM saNiyapayaM parisakkaMtIi tIi so haMso / karalAghaveNa gahio neheNa nihio niyaaMke / / 31 / / navaNIyakomaleNaM kareNa aMgaM parAmusaMtI se / vAharai sahiM ANasu cAmIyarapaMjaraM turiyaM / / 32 / / jaha tammi Thavemi imaM vihagA egattha ThAiNo na jao / iya bhaNie jAva gayA khagAlayaM ginhiuM AlI ||33|| tA pUrito vimhayaraseNa kumariM sa mANusagirAe / jaMpai haMso suMdari ! na suMdaro tuha samAraMbho / / 34 / / sAmanno vi hu atihI arihai rohaM na paMjarAIsu / tuha ceva ya piyakAmo visesao mArisa suyaNu ! / / 35 / / tA maMca mamaM sasimuhi ! ahaM pi tuha kiMpi naNu piyaM kAhaM / maha rohe apasiddhI na ya siddhI tujjha kajjassa / / 36 / / tat sabhamA kaNagavaIe karAu so mukko / ThAuM gayaNe muMbaI ucchaMge tIi cittapaDaM / / 37 // da abbhuyabhUyaM nararUvaM tattha saharisA esA / niSkaMdanayaNanaliNA egamaNA tammaya vva ThiyA / / 38 / / bhAvijtI bhAvehiM kaMparomaMcaseyapamuhehiM / cittatrueNa bhaNiyA puNo vi sA teNa haMseNa / / 39 / / nArIsu niruvamA taM suyaNu ! jahA taha imo vi hu naresuM / uciuciya aNurAo sarise sarisassa tA kAuM / / 40 / / to taM nariMdataNayA sasiNehaM sovarohamiya bhaNai / pasiUNa kahasu suMdara ! ko si tumaM ko ya paDalihio / / 41 / / riehiM divvarUvo tumaM ti jai vi hu niveiyaM ceva / tahavi visesaM nAuM sakougaM naNu maNo majjha / / 42 / / iyatI patthio so patthAvannU payAsiuM sahasA / divvaM niyayasarUvaM evaM bhaNiuM samAraddho || 43 // caMdAyanAmo haM suMdari ! vijjAharo paDagayassa / eyassa bhitrakappo aviyappo sappasAo ya // 44 // jo ya imo jammi kule uppanno jAriso ya cariehiM / taM savvaM aNukUle vihimmi tuha pAyaDaM hohI / / 45 / / jaha daMsio imo tuha imassa taha taM pi daMsiyA si mae / inhiM pi tujjha kajreNa ceva eso jaNo gamihI // 46 // tA jai tuha paDihAsai sasimuhi / maha sAmio imo hiyae / taha taha sayaMvaramahe vihivasao ei jai kahavi / / 47 / / tAlesamittameyaM paDalihiyaM tassa divvarUvassa / aNumiNiUNa kisoyari ! jANijja viyakkhaNA sijao / / 48 / / bIyaM puNa cinhamiNaM sayaMvarAhaMmi dUyavittIe / jo ei tuha samIve taM eyaM ceva jANi / / 49 / / 2010_02 271 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / ahabhaNaibhUvaisuyAvayaMsaavayaMsa! suyaNasirarayaNa! koanoaNuvakaouvayArItuhasamo bhuvaNe / / 50 / / jaM dukkaraM tai ciya taM vihiyaM daMsiyA ahaM jaM se / taha kahavi jayasu saMpai jaha mama so hoi sapasAo / / 51 / / na ya erisovayArissa tuha mae kiM pi tIrae kAuM / kiM tu tuha guNagaNANaM AjammaM gAyaNA hohaM / / 52 / / evaM hou tti payaMpiUNa khayaro khamaggamallINo / cittagayaM cittagayaM jhAyai kumarI vi taM ceva / / 53 / / taiyA puNa vasudevo vinhisuo desadasaNasayanho / kavaDeNa viNikkhaMto gihAu bhamiro samIru bva / / 54 / / pariNato narakheyaranariMdadhUyAu divvarUvAo / kosalavaiNo dhUyaM sukosalaM nAma pariNeuM / / 55 / / vilasaMto jA ciTThai tIi samaM tattha kosalapuraMmi / caMdAyaveNa gaMtuM niveiyaM tAva taM cittaM / / 56 / / bhaNiyaM ca nAha ! kumarI kaNagavaI vinavei iya sAmi / jANAmi jahA juggA na koilA rAyahaMsassa / / 57 / / tahavi maha jIvieNaM jai kajaM tA sayaMvara ijja / anaha niyahattheNaM jIvesa ! jalaMjaliM dijja / / 58 / / iya tIi pIigabbhaM vayaNaM AyatriUNa vasudevo / AmaMtiUNa kosalanAhaM peDhAlamaNupatto / / 59 / / / hariyaMdo vi hu rAyA ujANe lacchiramaNanAmammi / muNiUNa AgayaM taM sasaMbhamo kuNai paDivattiM / / 60 / / vaNajiNaharapaDimANaM pUyAI jAva jAyavo kuNai / tA gayaNAu egaM divvavimANaM samoinaM / / 6 / / parivario surehiM sahassasaMkhehiM tassa majjhammi / diTTho vasudeveNaM suriMdapaDimo vimANapahU / / 2 / / naNu ko imu tti puTTho teNa suro ko vi bhaNai bho bhadda ! / sakkassa devaranno uttaradisipAlago esa / / 63 / / dhaNao jakkhAhivaI kaNagavaIe nariMdakannAe / daTTha sayaMvaramahaM neheNa sayaM samoinno / / 64 / / to ciMtai vasudevo kaNagavaI chiya nArIsu naNu dhanA / devA vi jIi daMsaNakougamevaM vahati maNe / / 5 / / nihinAho vi hu kAuM jiNiMdapaDimANa tANa pUyAI / viNiyattato picchai vasudevaM divvarUvadharaM / / 66 / / nANeNa muNaMto vi hu tatthAgamaNami kAraNaM tassa / sattaparikkhAheU jakkhavaI taM samAisai / / 67 / / bhadda ! aNannasamo taM aNannasajhaM ca asthi me kajaM / taM tuha sAhijjeNaM sijjhau ajjeva naNu majjha / / 68 / / atthittha nivaithUyA kaNagavaI nAma niruvamasarUvA / gaMtuM tattha tumaM taM maha vayaNeNaM imaM bhaNasu / / 69 / / patthei pANigahaNaM uttaradisinAyago suyaNu tujjha / aNuhavasu devabhAvaM iheva niyasukayasaMghaDiyaM / / 70 / / pAeNa maNussesuM maNuo vissaMbhabhAyaNaM hoi / teNa tumaM pesijasi saMtesu vi tiyasasatthesu / / 71 / / akkhaliyaM ca gamissasi majjha pabhAvA tayaMtiyaMmi tumaM / tA tUrasu maha kajje aja aNaMgo jao'Najo / / 72 / / na mai kAlakkhevaM paMcasaro vi hu sahassavisihu vva / tA mA patthaNabhaMga karijasu kulappasUo si / / 73 / / iya dhaNaeNaM bhaNio uvarohamahoahI imo taiyA / paDivannadUyabhAvo bhUvaibhavaNaMmi saMcalio / / 74 / / keNa vi adissamANo aMjaNasiddha bva tayaNu vasudevo / kakkhaMtarANi laMghai rakkhagalakkhehiM guttANi / / 75 / / lIlovavaNagayaMmI pAsAe tattha pikkhae kumariM / caMdAyavovaNIe paDarUve nimiyanayaNajuyaM / / 76 / / _ 2010_02 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 211 bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / to puvvadiTTharUvANusArao tahaya niruvamattaNao / esa yi kaNagavaI ti nicchiuM jA puro ThAi / / 77 / / tA diTTho so tIe tihuyaNasohaggasAraghaDiu vva / aha ciMtai paDarUvaM saceyaNaM kiM imaM jAyaM / / 78 / / to khayarasaMkeyaM puvvakayaM sumariUNa saMtuTThA / abbhuTThiuM sasaMbhamamiya taM vinnaviumAradvA / / 79 / / ajja diNaM me sudiNaM ajjaM ciya loyaNA ya me sahalA / avayAro vi kayattho ajja tae subhaga ! diTThammi / / 80 / / aha jaMpara vasudevo eyArisasaMbhamassa na hu joggo / parapeso esa jaNo tA pesattaM kuNasu sahalaM / / 81 / / rUvaviNijjiyamayaNo samagganihinivahasAmio dhaNao / patthai pariNayatthaM sasimuhi ! taM majjha vayaNeNa / 82 / / tAjaM agoyaraM iha maNaso vi hu maNuyajAijAyANaM / akileseNovaNayaM pasayacchi ! paDicchasu tameyaM / / 83 / / tavajavapUyAIhiM kahaM pi maNuyANa je pasIyaMti / te vi hu tuha pyasAyaM mahaMti tiyasA aho cujjaM / / 84 / / aha Isi vihasiUNaM hariyaMdasuyA triyakkhaNA bhaNai / picchaha kelikilattaM suruttamANaM pi maNuesuM / / 85 / / jar3a kahavi kougeNaM evaM pi hu teNa maha samAiTThe / tA kIsa dUyabhAvo subhaga tae aNucio vihio / / 86 / / jo kheyareNa siTTho diTTho ya paDammi egacittAe / sumiNesu ya aNubhUyo su jhiya taM nAha ! na hu anno / / 87 / tAttAyaM vayaNaM pi na jaMpiyavvamittAhe / lajjAkaraM khu eyaM uttamapurisANa tumhANaM / / 88 / / eyaM ca maha girAe vinnaviyavvo tae kubero vi / kaha nAha ! savvaha ciya aNuciyamiNamo samAiTuM / / 89 / / siM paDimAo vi hu chuyaMti asuIbhaeNa na hu maNuyA / tesi surANaM kimavaramuciyaM pUovayArAo / / 90 / / tA taM paDimArUvaM pUissamahaM mahaMtapUyAe / hoUNa pasantreNaM dAyavvo maha varo ucio / / 11 / / tuma vinAha ! karuNA kAyavvA iha jaNammi sAhINe / ajja ! sayaMvaramaMDavamalaMkaraM teNa sayarAhaM / / 92 / / iya tIi viDDhA visajjio jAyavo gao tattha / nicchammadUyadhammaM maNussadhammA vi taM muNiuM / / 93 / / pacakkhaM savvesiM surANa suiraM pasaMsae eyaM / savvaMgINAharaNaM niyayaM divvaM ca se dei / / 94 / / aha saha vasudeveNaM ArUDho pupphae vimANaMmi / kaNagavaIi sayaMvaramaMDavamuttaravaI patto / / 95 / / ubbhiyasuvannathaMbhaM vicittavararayaNatoraNasaNAhaM / devaMgakaulloyaM muttAhalaviraioUlaM / / 96 / / disi disi ujjhatAguruparimalavAsiyanahaMgaNAbhogaM / kaNayamaNimaMcasaMcaya-kayadivvavimANamaNasaMkaM / / 97 / / vizeSakam / / 273 tatto hariyaMdeNaM niveNa hadveNa saMcie maMce / uvaviTTho gayaNagae maNimayasIhAsaNe dhaNao / / 98 / / tasya puro niviTTho kumaro nalakUbaru vva vasudevo / antre vi surasamUhA jahArihaM uciyaThANesu / / 99 / / tatto kuberadattA nANaM nAmamuddiyA niyayA / vasudevakare taiyA sioyareNaM sayaM ThaviyA / / 100 / / aMguliyA tI tullo dhaNayassa jAva so jAo / tAva payaMpar3a loo putramaho nivaikanAe / / 101 / / eIi daMsaNAmayapANe egeNa jaM sarIreNa / apahuppaMto kAuM dehadugaM Agao ghaNao / / 102 / / 2010_02 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / itthaMtarammi DiMDIrapiMDapaMDuraniyatthavatthajuyA / parihiyamuttAharaNA ghaNasAravihattapattalayA / / 103 / / mAlaikusumapasAhiya-siroruhA caMdakaMtatADaMkA / khIrajalarAsidevi vva dehirI mohirI bhuvaNaM / / 104 / / ArUhiya naravimANaM laliyaviyaDDAhiM sahayarIhiM samaM / dhAIkaraggadhAriya-duvvaMkamahUyavaramAlA / / 105 / / vajaMtapurassarapaMcasadda-ravamuharasayaladisivalayA / saMpattA kaNagavaI sayaMvarA maMDavaM aNahaM / / 106 / / kalApakam / / aha kakuhANa caunha vi pahUsu maMcaggabhAgalINesu / saMtesu baMdikalayala - kalamaMgalatUraghosesu / / 107 / / nIsesadesabhAsAvisesakusalA pagabbhataravANI / uddisiya pubvanAhaM paDihArI bhaNiumAraddhA / / 108 / / zazimukhi ! nimeSavimukhAM dRzaM vidhAya kSaNaM nirIkSasva / pUrvasyAH patimenaM mInadhvajavijayinaM vapuSA / / 109 / / tejasvitejovadhadurddharasya prakAmamasya sphurati pratApe / zaGke vivasvAn zaraNecchayeva devaH svayaM viSNupadaM jagAma / / 110 / / kiJca - manthArambhaviloladugdhajaladhivyAsapviIcicchaTA, vaizadyachidureNa cAsya yazasA vyApte trilokItale / dehArddha zithilIcakAra na bhayabhrAnteva zambhorumA, kastUrItilakaM vidhorapi dadhe tadvallabhAGkacchalAt / / 111 / / tathA - asya dAnasamayapravartita-sphItavAribharanirjharaiH samam / saMvadanti samarakSatAhitastraiNanetrajalakelinimnagAH / / 112 / / zubhrANyapi zaradabhrAt kadalIgarbhANi subhra ! paridhAya / abhyarNamabhrasarito bhaja bhAmini ! zaradi samamamunA / / 113 / / nalinImivoDunAthe zlathAdarAMpArthive'tratAMvIkSya / abhidakSiNakSitIzaM vicakSaNAvetravatyanayat / / 14 / / avadaJcavadananirjitasitarucibimbAmimAMpratIhArI / dakSe! dakSiNakakubhaH prabhumenaMnayanayanaviSayam / / 115 / / asya pratApena davAgnineva dandahyamAnena vipakSakakSam / bhavanti citraM ripumandirANi samullasatprauDhatRNAGkarANi / / 116 / / tathA - digdantAvaladarpakelidalana-prottAlakautUhalAm, dRSTvA cAsya kakubjaye gajaghaTAM nIrezatIrasthitAm / ekarAvaNadAnavaJcanaruSA zaGke nidhAvambhasAm vajraM vajradharaH sasarja vaDavAvaizvAnaravyAjataH / / 117 / / kiJca - tAtodbhavA ced bhaginI yadi syAd, AtmaprasUtA tadiyaM tanUjA / itthaM vicAryeSa vicAracaJcaH, pAtreSu lakSmI praNayIkaroti / / 118 / / elAlavaGgakakkola-parimalADhyaiH pramoditA pavanaiH / kAverItIravane ramasva ramaNaM vidhAyAmum / / 119 / / anunayamiva mAnavatI vacanaM tasyA na sA pratIyeSa / paTadRSTarUpalobhAt sasarja nayane paraM viSvak / / 12 / / uddizya pazcimApatimapazcimA vAgminAmatha dvAsthA / kAntikaTAkSitakanakAM kanakavatImityabhASiSTa / / 121 / / ___ 2010_02 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / 275 aparasyAM dizizazimukhi ! muJcanti mahasvino mahAMsyapare / tasyAmevAsya punaH prasaratyadhikAdhikaM tejaH / / 122 / / dhArArasajJAdvitayaM dadhAnA prANAnilaM pItavatI pareSAm / / asyAsilekhA bhujagI mumoca zubhraM yazaH kaJcakamunmadiSNuH / / 123 / / kiJca - yadvAhavrajavalguvalganabhavaiH preDDoladhUlIbhare - vyomaprAGgaNacumbibhirvyavahite bhAsAmadhIze sphuTam / kokastrIdviSadaGganeva vidhurA kokA iva dveSiNo, bhejubhUribhayAkulA kuladhiyo dikkAnanAni kSaNAt / / 124 / / kiJca - digvarge'sya yaza:paTena pihite devena digvAsasA, zaGke svavratabhaGgabhIrumanasA naktandinaM sthIyate / kiJcAnyat punaruktaklRptarajanIrAgairapi zvetatAm, bibhrANaiH sicayairamuSya yazasA pItAmbaraH khidyate / / 125 / / AstIrNAjinaratne mRdvIkAmaNDape yutA'nena / upabhukSva sindhutaTanIjalazIkaravarSiNaH pavanAn / / 126 / / dAnamivAdhamapAtre vetravatI viphalamAkalayya vacaH / muktvA taduttarAzAmathottarAzApatiM bheje / / 127 / / kRtvA tAM tadabhimukhIM lakSmImiva nayavataH pratIhArI / Uce vicAracature ! kuberakakubhaH patiH so'yam / / 128 / / dhArAdharaH saGgaramedinISu tathA'sya kIlAlabharaM vavarSa / yathA mamau viSTapamaNDape'pi kIrtilatA na sphuradindupuSpA / / 129 / / tathA - preGkSatpratApAnaladAhazaGkA-samAkuleva dviSatAM jayazrIH / raNe bhujacchAyamapAyavarjaM zizrAya cAsya kSitinAyakasya / / 130 / / kiJca - dRSTvA vegajitAruNAnujajavaM kAmbojavAjivrajam, sainye'muSya rahasyamAtmana ivodIcyA dizA dezitam / saptaivAvaniyAnamantharapadAn svasmiMzca rathyAnthe, pazyaMstIkSNakaraH kSaNoti niyataM tallipsayevottarAm / / 131 / / ghusRNAGgarAgasubhagA komalaromAGkapaTakRtAvaraNA / rajanISu haimanISu praviza bhujAbhyantaramamuSya / / 132 / / iti caturo'pi digIzAn pradarzayAmAsa vetravatyasyAH / hRdaye tvanyaniruddha naiko'pi padaM dadhe tasyAH / / 133 / / aha ciMtai kaNagavaI haMta ! kimeyaM na taM ahaM suhayaM / picchAmi imesu naresaresu rikkhesu va mayaMkaM / / 134 / / tA kiM majjha ahannAi patthaNA teNa nipphalA vihiyA / aha teNa kheyareNaM velaviyA evamevAhaM / / 135 / / jai vA na visaMvAo nahayaravayaNassa jaM 'kila'jjeva / saJcavio sa mai ciya saMpatto dhaNayadUyatte / / 136 / / igyAi viyappaMtI saMtappaMtI maNami sA bAlA / dINANaNA paloyai jA kira maMcaM kuberassa / / 137 / / rUvadugeNaM picchai to taM parisaMkiyA tao citte / hoUNaM tayabhimuhI sappaNayaM bhaNiumAraddhA / / 138 / / he deva ! kuNasu egaM sahalamiNaM patthaNaM paNayasAra ! / pasiUNa lahu payAsasutaM maha maNavaMchiyaM daiyaM / / 139 / / puvabhavANugaeNaM pamAyaleseNa esa kira koi / jo vihio maNamoho pajattaM ittieNimiNA / / 140 / / gAthA-211 1. kila vejjeva pAThAntaraH / / 2010_02 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / paNaijaNavacchalo taM paNaI ya imo jaNo sayA tujjha / tuha daMsaNaM amohaM ittiyamitteNa maha hou / / 141 / / iya bhaNie parituTTho nihinAho tayaNu bhaNai vasudevaM / majjha samappasu evaM kuberanAmaMkiyaM mudaM / / 142 / / taha vihie sahasa ziya jAyaM payarDa imassa niyarUvaM / ohAsiMtaM rUvANi sayalanaranAhanivahANaM / / 143 / / aha pulayaseyasajhasasarabhaMgapakaMpapamuhabhAvehiM / vammaharahassabhUmiM pae pae pAuNijjatI / / 144 / / mAlaikusumANugabhasala-seNilaliehiM taMsavalirehiM / pikkhaMtI tikkhehiM kaDakkhalakkhehiM vasudevaM / / 145 / / kaNagavaI gahiUNaM dhAikaraggAu jhatti varamAlaM / bhuyajuyalayaM ca kaMThe Thavei lahu vinhitaNayassa / / 146 / / _ vizeSakam / / aha saMtuTThamaNeNaM vesamaNeNaM vahUvarANuvariM / saha rayaNakaNayabuTThIi puSphavuTThI viNimmaviyA / / 147 / / bhaNiyaMca sajalajalahara-gaMbhIraraveNateNa sappaNayaM / bho bho sayaMvarAgaya-naranAhA ! suNaha maha vayaNaM / / 14 / / harikulagayaNamayaMka-vinhinariMdassa naMdaNo dasamo / aNuo samuddavijayassa rAiNo esa vasudevo / / 149 / / esA puNa kaNagavaI sirihariyaMdassa nivaiNo dhUyA / putvabhavesu bahUsuM maha maNapaNayappayaM daiyA / / 150 / / teNaM ciya neheNaM sayaMvare ahamimIi saMpatto / tA ittha uciyajoge na visAo ko vi kAyavyo / / 151 / / iya dhaNayavayaNasasahara-samunbhavaM vayaNamamayarasavarisaM / pAUNaM kaNagavaI hariyaMdo sesabhUvA ya / / 152 / / niyaniyabhAvANugayaM amaMdamANaMdapayarisaM pattA / kassa na jAyai toso jAe juggANa jogammi / / 153 / / aha tehiM janajattA-miliehi saharisehiM nivaIhiM / sahio hariyaMdanivo navamaMgalatUratUravio / / 154 / / patto vahUvarehiM saha gayaNagaeNa tahaya dhaNaeNaM / paguNiyasamaggavIvAha-juggasAmaggimAvAsaM / / 155 / / yugmam / / tatthatthanAhaperiya - varaccharAgIyamaMgalolUlaM / gujjhagagaNaghaNatADiya-suraduMduhimuharanahavivaraM / / 156 / / abhiNIyamANanaTTaM suhibaMdhusiNehakaNayakasavaDheM / dijaMtaturayathaTTaM paDhaMtasurakhayaranarabhaTTa / / 157 / / sarisasamAgamapamuiya-varavahumaNabhavaNamahamahiyamayaNaM / vittaM vicchaDDeNaM pANiggahaNaM nivasuyAe / / 158 / / vizeSakam / / aha kaNagavaIpiuNA pUyApuvvaM visajio dhaNao / ane vi mahInAhA pasAiuM pesiyA savve / / 159 / / vasudevo vi hu sahio kaNagavaIrohiNIpamukkhAhiM / patto pajAeNaM samuddavijayassa payamUle / / 160 / / kAlakkameNa harihalaharesu jAesu paDupabhAvesu / nihayaMmi jarAsaMdhe sabaMdhave addhacakkimmi / / 161 / / bharahaddhassa ya raje egacchattaMmi karagae jAe / uppanesu ya pajunna-saMbapamuhesu kumaresu / / 162 / / pacchimasamuddatIre bAravaipurIi tiyasaraiyAe / harikulapiyAmaho so vasudevo vilasai jahicchaM / / 13 / / devI vi hu kaNagavaI louttarapaipasAyadullaliyA / vivihaviNoyAsattA vivittacittA suhaM vasai / / 164 / / evaM ca tANa ciracitra-putrapabbhArapamuiyamaNANaM / uttamacariyarayANaM subahU kAlo aikvaMto / / 165 / / 2010_02 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / kaiyAi jAyavapurI parisaraparisaMThiyaMmi ujjANe / sirirevayaMmi bhayavaM samosaDho nemijiNanAho / / 166 / / muNiyasarUvA pattA kesavarAmA payaMtie pahuNo / vasudevo vi hu rAyA saha kaNagavaIi tattha gao / / 167 / / vihiyA ya tijayapahuNA kArunnamahatraveNa dhammakahA / virasAvasANayA taha payAsiyA bhavanivAsassa / / 168 / / veraggabhAvaNAo bhuvaNapaIveNa payaDiyAu tayA / saMbuddhA ya aNege bhavvA bhavasiddhiNo tattha / / 169 / / kaNagavaI vi hu bADhaM virattacittA vi gehavAsAo / nANunAyA rannA vayAya paDibaMdhabaddheNaM / / 170 / / tatto tihuyaNasAmi namaMsiUNaM gayA sagehammi / suhabhAvabhAviyamaNA evaM ciMteumAraddhA / / 171 / / veraggabhAvaNAo avvo savvannuNA paNIyAo / bhAvijjatAu maNe tahatti savvAu bhAsanti / / 172 / / tahAhi - acchau tA ayarehiM paliehiM puvvasayasahassehiM / antariyANaM bhAvANaM bhaMgurattaM jamiha bhuvaNe / / 173 / / kira gose dIsa majjhane hoi taM sumaraNijjaM / jaM majjhanhe diTTha vaMjhA saMjhAi tassa kahA / / 174 / / jar3a kira cakkarANa vi riddhIo havaMti diTThanaTThAo / tA sAmannadhaNANaM dhaNesu ko nAma paDibaMdha / / 175 / / kI mamattabuddhI riddhI kilesalakkhaladdhAe / jai kiMpi paNayamesA vi dAvae na uNa taM jamhA / / 176 / / ei na iMtaM jammaMtarAu aNujAi neva gacchaMtaM / maraNabhayAu na tAyai susaMciyA nei na hu sugaI / / 177 / / navaraM jaNayai mohaM pADai kugaIi pANisaMdohaM / ciraparicie vi vihaDai dujvaNamitti vva dhI lacchI / / 178 / / taha juvvaNaM piviguNaM khaNaramaNIyaM ca suravaidhaNuMva / mayabhibhalavva tahavihu bhamaMti tayahiTThiyAmaNuyA / / 179 / / na gaNaMti putrapAvaM kuNaMti amara vva taha akiJcAI / jararakkhasIkaDakkhiyamiNasu tti muNaMti na hu mUDhA / / 180 / / jo caiva kAmiNIhiM patthijjai surataru vva tArunne / visapAyavu vva su yi jarAhao dUhavo hoi / / 181 / / kiM vA parehiM jaM kira lAlijjai lAlaNAsahassehiM / dehassa tassa picchaha khaNe khaNe visarisaM rUvaM / / 182 / / muddharaM sisutte tArutre dhaNaviyAravipphAraM / kaMpirakhaliraM jaraDhattaNammi ikkaM ciya sarIraM / / 183 // fat kutthamUDhA maNimaMtarasAyaNehiM dehaM pi / navaNIyassa vi piMDaM thirayaramicchaMti jaM kAuM / / 184 / / jai vajjadalamayANi vi uttamapurisANa tANa dehANi / kAle viyalaMti tao asAradehesu ko moho / / 185 / / taha AuyaM pi evaM samayasamattIi vihaDiraM keNa / phalihavalayaM va sakkaM saMdheuM buddhimaiNA vi / / 186 / / jai nAma titthanAhA na samatthA'NaMtasattijuttA vi / saMdhAuM niyamAuM tA ko anno khamo hohI / / 187 / / evaM aNicayAe dhaNajuvvaNadehajIviyAIyaM / kavalijvaMtaM pi jaNo na samattho rakkhimasaraNI / / 188 / / anityabhAvanA / / 1 / / 1 ahaha asaraNaM bhuvaNaM Thiikkhae uvaNayaMmi sayalaM pi / keNAvi 'akayatANaM hI hIrai hayakayaMteNa / / 189 / / na gaNai nivaM na raMkaM viusaM mukkhaM kulINamakulINaM / rUvassiNaM virUvaM sabalaM abalaM ca jaM manU / / 190 / / 2. akRtatrANaM - bahuvrIhisamAso'yam / 2010_02 277 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / iyaravihuresu saraNaM bhavaMti je bhuyabaleNa bhuvaNassa / maraNabhayammi asaraNA chuhaMti te aMgulIu muhe / / 191 / / ovAiyAu kIvA kuNaMti devANa maraNabhayabhIyA / jai te rakkhaMti jaNaM jamAu tA kinna appANaM / / 192 / / suhisynndevguruynn-hrikrisuhddaannpicchiraannpuro|hiirijnnoasrnnokyNtsiihennhrinnuvv / / 193 / / evaM jaNe asaraNe saraNaM dhammo paraM jiNavarutto / jo sevio niraMbhai mUlAu jaramaraNajAlaM / / 194 / / azaraNabhAvanA / / 2 / / tassa ya sevA sammaM saMbhavai bhave virattacittANaM / veraggassa ya juggo bhavo avassaM imammi jao / / 195 / / devo vi hoi kIDo maNuo vi hu tiriyajAimaNusarai / rAyA vi hoi raMko cAuvveo vi caMDAlo / / 196 / / jaNaovihoitaNaojaNaNIvihupaNaiNittaNamuvei / navanavabhavaparivattekAkAnaviDaMbaNA ahavA / / 197 / / jaM caurAsIlakkhA saMkhA joNINa savvajIvANaM / puDhavAINaM caunhaM patteyaM satta satteva / / 198 / / dasa patteyatarUNaM caudasalakkhA havaMti iyaresu / vigaliMdiyANa do do cauro paMciMditiriyANaM / / 199 / / cauro cauro nArayasuresu maNuyANa caudasa havaMti / saMpiMDiyA u sabve culasI lakkhAo joNINaM / / 200 / / evaM ca - tannatthi ittha loe khittaM kesaggabhAgamittaM pi / jattha na jAo na mao aNaMtakhutto imo jIvo / / 201 / / kittimasaMbaMdhehi bhavammi iya nADayAbhiNayatulle / kaha jutto paDibaMdho ikkasarUvassa jIvassa / / 202 / / bhavabhAvanA / / 3 / / ikku ciya uppajai ikko ya vivajae imo jIvo / ikko baMdhai kammaM bhuMjai ikko phalaM tassa / / 203 / / jaha teNa viDhattANaM vittANa havaMti haMta bhuttAro / taha jai pAvANaM pi hu tA te naNu baMdhavA ceva / / 204 / / kiMtu imo dubbisahaM visahai bhavacArae duhaM ego / dasaNalaggaNayA iva dUri ciya ThaMti te sayaNA / / 205 / / iya jai suhadukkhANaM ikku chiya bhAyaNaM bhavai jIvo / tA paralogahie vi hu ikku chiya kinna ujjamai / / 206 / / ekatvabhAvanA / / 4 / / annannadesajAyA anavaniyANavaDDiyA sayaNA / annanarUvavesA juttaM jIvA u jaM anne / / 207 / / samagaM ciya jaM jAyaM samagaM ciya vaDiyaM ThiyaM samayaM / taM dehaM pi hu jIvAu nUNamannaM ciya tahAhi / / 208 / / jIvo aNAinihaNo nANI taha dasaNI arUvo ya / dehaM puNo aNicaM jaDaM ca muttaM ca kaha nannaM / / 209 / / tamhA visarisarUvesu sayaNadhaNadehamAivatthUsu / muMcasu re ! paDibaMdha saMsAranibaMdhaNaM jIva ! / / 210 / / anyatvabhAvanA / / 5 / / taha jIva ! suittagayaM sayA vigabbaM samuvvahasi hiyae / vasasi ya asuisarUve dehami kahaM na mUDho si / / 211 / / 3. tulA - zloka-198-199-200 / jIvavicAraprakaraNe / / - gA. 45-46-47 dRzyatAM / / 2010_02 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / 279 na ya asuittaM dehassa ninimittaM tahAhi kira eyaM / sukkAo soNiyAo uppajai asuirUvAo / / 212 / / taha parivaDDai jaNaNIAhArarasehiM asuirUvehiM / hoi au chiya asuI kajaM naNu kAraNANuguNaM / / 213 / / jai puNa na hoi asuI deho tA kaha suINa vatthUNaM / saMpakkamittau ciya asuittaM jaNayai tahAhi / / 214 / / avaraasaNapANataMbola - jakkhakaddamapasUNavatthAi / khaNamittasaMgameNa vi imassa malarUvayamurviti / / 215 / / evaM Thie vi maNanayaNamohaNaM jaM imaM sarAgANaM / tattha anivveu chiya uvAhighaDaNesu naNu heU / / 216 / / jaM puNa uvAhijogeNa kIrae kira imassa vi suittaM / taM voharaahivAsaNaM va naNu hAsakarameva / / 217 / / tA asuiNA vi imiNA ajeyabbo suI sayA dhammo / jeNajjieNa jIvo jujai na puNo sarIreNaM / / 218 / / ___ azucibhAvanA / / 6 / / ajijai puNa dhammo AsavadArANa rohao sammaM / ruddhasu ya jogesuM Asavaroho dhuvo hoi / / 219 / / maNavayaNakAyajogA aniruddhA kammamasuhamajaMti / asuheNa ya kammeNaM bhamai bhave bhIsaNe jIvo / / 220 / / AzravabhAvanA / / 7 / / jogANaM ca niroho hoi bhavatthANa ittieNeva / jaM aTTaruddacAeNa dhammasukkesu viNiogo / / 221 / / rujhaMti aTTaruddA niyameNaM saMvareNa vihieNa / so puNa vivakkhaghaDaNeNa bhAvasattUNa saMghaDai / / 222 / / tahAhi - khaMtIi kohajohaM nihaNasu taha maddaveNa mANaM ca / mAyaM ca ajaveNaM lobhaM saMtosasuhaDeNa / / 223 / / saMjamabaleNa visae guttIhiM dalija duTThajoge ya / sajjhAujogeNa ya pamAyapasaraM niraMbhesu / / 224 / / viraIi aviraI puNa micchattaM daMsaNeNa vimaleNa / iya kayasaMvarajogo na baMdhase ahiNavaM kammaM / / 225 / / saMvarabhAvanA / / 8 / / navakammapuggalANaM aggahaNe saMvaraTThio jIvo / nijarai ciraciyAI kammAiM taveNa tivveNaM / / 226 / / jaha viulammi taDAge ruddhasuM sayalajalapavesesuM / puvvapaviTTha salilaM sosijjai tavaNatAveNaM / / 227 / / taha jIvasaravarammI AsavadAresu saMniruddhesu / sosijjai kammajalaM puvapaviTuM gurutaveNaM / / 228 / / jaha maliNaM pihukaNayaM dahaNapaogeNa nimmalaM hoi / taha pAvapaDalamaliNo jIvo vi taveNa tivveNaM / / 229 / / maliNIkayaM pi gayaNaM ghaNehiM pavaNe jahA pahAsei / emeva ya jIvaM pi hu aniyANakaDaM tavokammaM / / 230 / / jaha paMkilaM mahIyalamamalaM sArayadivAyaro kuNai / dujjhANapaMkakalusaM jIvaM emeva ya tavo vi / / 231 / / evaM ca sakAmAe viNijarAe vilINakammamale / jIve sahAvavimalaM kevalateyaM samullasai / / 232 / / nirjarAbhAvanA / / 9 / / duvvArajIvavIriya-musumUraNapaJcalANakammANaM |nimmhnnmmiuvaaojinndhmmiciytvo'bhihio||233|| suTu imo dhamma ciya akkhAo ahava jiNavariMdehiM / savvavirayANa dasahA bArasahA desavirayANaM / / 234 / / tahAhi - 2010_02 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / 'khaMtI ya maddavajava-muttItavasaMjame ya bodhavve / sanaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo / / 235 / / paMca ya aNubbayAI guNabvayAiM ca huMti tineva / sikkhAvayANi cauro iya gihidhammo duvAlasahA / / 236 / / jai kira imo na huMto tA ko micchattapicchale bhuvaNe / bhavvANa bhavAvaDanivaDirANa AlaMbaNaM dito / / 237 / / jaNau bva avazyANaM tANaM dhammo duhattasattANaM / bhANu vva payatthANaM payAsao esa tattANaM / / 238 / / dIvu vva tamaMdhANaM anANaMdhANa loyaNaM dhammo / viju vva AurANaM esa gaI bhAvarogINaM / / 239 / / kammariNiyANa dhammo rayaNanihANu vva pAyaDo bhuvaNe / vaNadavataviyANa sarovaraM va saraNaM kasAINaM / / 240 / / baMdhu bva abaMdhUNaM taha ya anAhANa esa kira nAho / ukkaMThiyANa piyadaMsaNaM va nibbuikaro dhammo / / 241 / / jehiM purA jammajarA-maraNajalo rogasogatimimagaro / uttinno bhavajalahI tehiM dhuvaM dhammapoeNa / / 242 / / inheiM pi taraMti tahA bhavissasamae vi taha tarissaMti / tA suTTa imo dhammo akkhAo khINamohehiM / / 243 / / dharmasvAkhyAtatA / / 10 / / dhammeNa viNA jIvA sakammapariNAmalaharihIraMtA / asamaMjasamihaloe vivihAyAre pariyaDaMti / / 244 / / tahAhi - kaiyA vi ahomuhaguru-sarAvasaMThANasaMThiyammi ime / jAyaMti aholoe sattavihe viviharUvadharA / / 245 / / kaiyA vi taheva visAla-thAlarUvammi tiriyaloyammi / vivihAyAraMmi bhamanti kammanimmahiyamahimANo / / 246 / / kaiyA vi puNo mallaga-samutsayAbhaMmi uDDalogammi / sAmaneNaM panarasarUvaMmi vi saMkamaMti ime / / 247 / / tiriyapasAriyacaraNokar3iyaDavinatthahatthajuyaloya |jaarisokirpurisoloovihutaarisoeso||248|| paMcatthikAyamaio caudasarajjuppamANao uThe / nimmavio nahu keNa vino vA keNAvi uddhario / / 249 / / kiM tu sayaMsiddha chiya sAsayarUvo paiTThio gayaNe / pariveDhio alogeNa esa logo jiNuTThio / / 250 / / eyaMmi rUvidavvA je keI te samaggajIvANaM / AhArAisarUveNa pariNayANaMtaso sabve / / 251 / / tA ittiyamittehi vi na gayA je puggalehiM kila tittiM / egabhaviehiM te parimiehiM tippaMtu kaha sattA / / 252 / / lokabhAvanA / / 11 / / tA muttUNa mamattaM houM savvattha jIva ! samacitto / ginha phalaM dulahAe kahaMpi laddhAi bohIe / / 253 / / jeNa aNaMtANaMtaM kAlaM nivasaMti tA nigoesu / jIvA pasuttamatta vva mohiyA mohamairAe / / 254 / / kammakhaviUNa akAma-nijarAe ya kiciraMpitao / saMvavahArarUvarAsiM jIvA pavisaMti tattha viya / / 255 / / 4. tulA - navatattva prakaraNe / - gA. 29 dRzyatAM / / 5. tulA - sammattamUlamaNuvayapaNagaM tinni uguNavvayAiM ca / sikkhAvayAiM cauro bArasahA hoi gihidhammo / / 1 / / - darzana zu. pra. gA. 62 / / 2010_02 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-211 - bhAvadharmaviSaye kanakavatIkathAnakam / / 281 puDhavIjalAnilAnala-patteyANaMtatarusu vigalesu / ThAuM paNiMdiyattaM lahaMti kahakahavi tuDivasao / / 256 / / tattha vi tirinarayAisu bhavesu bhamirANa haMta sattANaM / sivamaMdiranisseNI dullahA ikkArasaMgIyaM / / 257 / / mANussakhittajAI-kularUvAruggamAuyaM buddhI / sama[va]NuggahasaddhA saMjamo ya iya samayapannattA / / 258 / / bodhibhAvanA / / 12 / / emAya uttaruttaradulahA vi hu puvvapunajogeNaM / saMghaDiyA kiMtUNA maha tAva tahAhi mANussaM / / 259 / / khittaM ca AriyamiNaM jAikulA maha mayaMkakaravimalA / appaDihayapaMciMdiya-paDiputraM rUvamavi tAva / / 260 / / AruggaM pi samaggaM AuguNo vi hu jugANumANeNa / maggANugAmiNI maha buddhI vi hu atthi pAeNaM / / 261 / / arihA ariTThanemI bhayavaM dhammovaesao suguru / saddhA vi baMdhurA maha teNa paNIesu bhAvesu / / 262 / / tappAyapaumamUle paDivatrA taha ya desaviraI vi / samvaviraI u rano aNaNunAe na saMpannA / / 263 / / dhannAu tAu harikulatilayassa imassa ceva pattIu / payamUle jayaguruNo jAu pavanAu sAmannaM / / 264 / / taha maha sunhAo vihuruppiNipamuhAu salahaNijAo / ubhayaM pi jANa jAyaM iMdiyasukkhaM ca mukkhaM ca / / 265 / / jai maM na nibiDapaDibaMdhabaMdhuro dhArae dharAnAho / tA ittiyadiyahehiM ahaM pi naNu hujja kayakichA / / 266 / / paDibaMdhu chiya jIvANa kAraNaM gurubhavubbhavaduhANaM / ittu Jciya sappurisA paDhama pi paDaMti na imammi / / 267 / / dhiddhI paDibaddhAe tucchesu mae imesu kAmesu / sAsayasuhikkaheU avagaNio saMjamujjogo / / 268 / / avi bhArasaMkalAo toDijaMtI taDatti baliehiM / aNumittamaNapasatto na uNo nehassa taMtU vi / / 269 / / ahavA imaM pi kIvANa ceva jIvANa dukkaraM manne / rAyamaIi amUDho maha dhammaguru ihAharaNaM / / 270 / / tA kIvasamuciyamiNaM muMcasu re jIva ! taM pi hu mamattaM / uttamapurisAinnaM saMgacAyaM samalliyasu / / 271 / / paricattammi ya saMge cattANi bhavubbhavANi dukkhANi / saMjogamUliyA jaM duhadaMdolIha jIvANaM / / 272 / / tittIyadivvasuhesuMjAnahusAmANusesu kaha hohI |maannssrmmitisiokh tippauchillaramminaro / / 273 / / tA pajjattaM itto dhaNapariyaNasayaNapiyayamAIhiM / saraNaM maha nemijiNo nissaMgasiromaNI bhayavaM / / 274 / / kassa vi na appaNA haM mamAvi na hu ko vi appaNo bhuvaNe / muttUNa nANadaMsaNa-caraNANi vimuttimaggANi / / 275 / / iya sA visuddhipayarisamArohaMtI kameNa jhANassa / kAuM apuvakaraNaM ArUDhA khavagaseDhIe / / 276 / / aha paDhamaM bheyadurga sukkajjhANassa laMghiuM jhatti / ghAiyaghAicaukkA kaNagavaI kevalaM pattA / / 277 / / to devaduMduhINaM gayaNammi viyaMbhio mahAnAo / jAo jayajayasaddo samagaM surakusumavuTThIe / / 278 / / tatto viinavesA surehiM jiNapAyapaumamuvaNIyA / tipayAhiNiUNa jiNaM 'titthassa namu'tti jaMpei / / 279 / / nAuM ca sesamAuM susacche thaMDile nihiyadehA mAsiyabhatteNa imA sivamayalamaNuttaraM pattA / / 280 / / 2010_02 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 hitopadezaH / gAthA-212, 213 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre paJcamaM vinayapratidvAram / / iti kanakavatIyaM prApya bhartuH prasAdAdanupamasukhalakSmImaihikImekarUpAm / vrataniyamasamutthAM klezacaryAM vinaiva, prasaradamalabhAvA jJAnamAptA zivaM ca / / 281 / / evaM ca - dAnaM yanirnidAnaM yadapi zazikarazreNilIlaM ca zIlam, yadurvArAntarArivrajavijayavidhau baddhakakSaM tapazca / yadyAnyanityanaimittikaviSayavibhAgArpitaM kRtyajAtam / nirvyAjaM sevyamAnaM bhajati saphalatAM bhAvanAbhAvitaM tat / / 282 / / kiJca - vittAyatto dAnadharmo'tha zIlaM cittAyattaM klezasAdhyaM tapazca / AyAsAyattaM ca nityAdikRtyaM svAyatto'yaM bhAvadharmastu ramyaH / / 283 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandasUriviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvatini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre caturthaM bhAvanA pratidvAraM samAptamiti bhadram / / 211 / / zrIH / / sAmprataM pUrvavyAkhyAtaM dAnAdidvAracatuSTayameva nigamayannAha - eso cauppayAro dhammo dANAio bhuvaNasAro / ArAhio niraMbhai, dArANi caunha vi gaINa / / 212 / / eSa pUrvoditasvarUpo dAnAdidharmazcatuSprakAro'pi samyagArAdhitazcatasRNAmapi gatInAM dvArANi niruNaddhi / 'bhavocchittinimittatvAd dAnAdidharmArAdhanasya', ata evAyaM bhuvanasAra iti / / 212 / / evaM dAnAdidvArANi nigamayyottaraM vinayadvAraM prastAvayannAha - kaha puNa imo muNijai ? gurUvaeseNa, te kahaM diti ? / viNaeNa, sevaNijo, tamhA eyatthiNA viNao / / 213 / / asau tu dAnAdidharmaH kathaM jJAyata ? ityAha - 'gurUvaeseNaM' gurUNAM dharmAcAryANAmupadezena / atha kathaM te guravastadupadezaM dadati ? tadAha - vinayena vakSyamANalakSaNena samyagArAdhitAH / evaM ca sati etadarthinA dharmAbhikAkSiNA niyataM vinayaH sevanIyo bhajanIya iti / / 213 / / 2010_02 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-214, 215, 216 - vinayasya niruktaM / / vinayasya bhedaprabhedAH / 283 vinayasyaiva niruktamAha - jamhA viNayai kammaM aTThavihaM cAuraMtamukkhAya / tamhA u vayaMti viU viNau tti vilINasaMsArA / / 214 / / yasmAdaSTavidhaM jJAnAvaraNAdirUpaM karma vizeSeNa nayati prApayatyantamiti zeSaH / tathA caturantaH saMsArastanmokSAya ca ghaTata iti gamyam / tasmAdenaM vinaya iti vidaH sarvavido vadanti / kimbhUtAH ? vilInasaMsArA: samucchinnabhavAstasmAdeva vinayasevanAd yato yuktiyuktaM vinayasya prAguktaM niruktam / / 214 / / vinayasyaiva bhedaprabhedAn darzayati - loiyalouttarabheyao duhA tattha loio viNao / loovayArabhayaatthakAmarUvehiM caubheo / / 215 / / sa cAyaM vinaya: sAmAnyena laukikalokottarabhedAd dvidhA / tatrApi laukiko vinayo lokopacAra-bhaya-artha-kAmarUpaizcaturbhirbhedairbhavati / / 215 / / lokopacArAdIneva laukikavinayabhedAn pratipadaM vyAcaSTe - taduciyaabbhuTThANaM aMjalibaMdho ya AsaNapayANaM / devAtihINa pUyA iya eso loio viNao / / 216 / / ityeSa laukikavinayo lokopacAralakSaNaH prathamo bhedaH / yat kim? yat taducitAnAM vinayArhANAM gurvAdInAM dUrAdapi darzane'bhyutthAnam sammukhamutthAnam / mitho dRSTimilane cAJjalibandhaH karakamalakuDmalIkaraNaM zirasi nidhAnaM ca / samIpopagamane cAsanapradAnaM svayaM taducitasanaDhaukanam / upalakSaNaM caitat sammukhagamanabhaktivandanaparyupAsanAnugamAdInAm / uktaM ca - 'abhyutthAnaM tadAloke'bhiyAnaM ca tadAgame / zirasyaJjalisaMzleSaH svayamAsanaDhaukanam / / 1 / / __ gAthA-214 1. vinIyate - kSipyate aSTaprakAraM karmAneneti vinayaH / - prava. sA. gA. 271 vRttau, dharma saM. gA. 125 vRttau / / vinIyate tena tasmin vA vinayaH / tattvA. svo. bhA. 9/23 / / / vinayazabdanirbhedapradarzanAyAha - vinIyate-kSipyate'nenASTaprakAraM karmeti vinayaH / pacAdyaci karaNasAdhanam / vinIyate cAsmin sati jJAnAvaraNAdirajorAziriti vinayaH / adhikaraNasAdhane ca / - tattvA. siddha. TIkA 9/23 / / gAthA-216 1. abhyutthAnaM sasambhramamAsanatyAgaH tadAloke gurUNAmAlokane sati, abhiyAnamabhimukhaM gamanaM 2010_02 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 hitopadezaH / gAthA-216, 217, 218 - laukikavinayasya prakArAH / / AsanAbhigraho bhaktavyA vandanA paryupAsanam / / tadyAne'nugamazceti pratipattiriyaM guroH / / 2 / / [yogazAstra pra. 3 zlo. 125-126] tathA devAnAM samuciteSTAdInAM atithInAM ca prAguktaniruktAnAM pUjA samucitaH pUjopacAra ityeSa lokopacAravinayaH / / 216 / / dvitIyaM bhayavinayamAha - corAbhimarAIsuM aMjalibaMdhAio u bhyvinno|| ayaM tu bhayavinayaH, yacorAbhimarAdiSu taskaraghAtakAdiSu samupasthiteSu tadbhayena dhanaprANAdirakSArthaM vAJjalibandhapraNAmakaraNazaraNapravezAdikaM vidhIyate / arthavinayamAha - ___atthaviNao ya patthivapabhiisu paDivattikaraNaM jaM / / 217 / / arthavinayazca pArthivottamarNaprabhRtiSu alabdhalAbhAya labdhasya ca paripAlanAya yat pratipattikaraNaM gauravakhyApanam / / 217 / / kAmavinayamAha - kAmaviNao ya kAmiNijaNammi kAmINa cADupabhiIo / eso loiyaviNao cauppayAro samakkhAo / / 218 / / kAmavinayazca anaGgakrIDArasasukhanirvAhArthaM kAminIjane lalanAloke kAminAM kAmukAnAM cATuprabhRtikaH, prakRtisukumAratvAt smaravyApArasya / yadAhuH kAmukAH - nUmaMti je pahuttaM kuviyaM dAsa vva je pasAyaMti / ti ciya piyA piyANaM sesA sAmi ciya varAyA / / 1 / / [ ityeSa catuSprakAro laukikavinayaH samAkhyAtaH / laukikatvaM cAsya loke vyApriyamANatadAgame gurvAgamane, zirasi mastake gurudarzanasamakAlamaJjali saMzleSaH karakorakakaraNaM 'namo khamAsamaNANaM' ti vacanoccArapUrvakam, svayamityAtmanA na tu parapreSaNena AsanaDhaukanamAsanasannidhApanam / / AsanAbhigrahaH Asana upaviSTeSu guruSu svayamAsitavyamityabhigraha: AsanAbhigrahaH, bhaktyA bhaktipUrvakaM vandanA paJcaviMzatyAvazyakavizuddhaM vandanakam, sthAnasthitAnAM ca gamanAdivyAkulatvAbhAve paryupAsanaM sevA, teSAM gurUNAM yAne gamane 'nugamanaM pRSThataH katipayapadAnyanusaraNam / iyaM pratipattirUpAcAravinayarUpA gurodharmAcAryasya / / / - yoga. zA. pra. 3 zlo. 125-126 vRttau / / 2010_02 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-219 - lokottaravinayasya prakArAH / / 285 tvAdeva / / 218 / / sAmprataM lokottaravinayamAha - louttaraviNao puNa paMcavigappo samAsao tAva / nANaMmi daMsaNami caraNami tavammi uvayAre / / 219 / / lokottaravinayaH puna: samAsataH saGkSapatastAvat paJcavikalpaH paJcaprakAraH / vistaratastu gAthA-219 1. tulA - 'viNae tti vinIyate - kSipyate aSTaprakAraM karmAneneti vinayaH, sa ca jJAnadarzanAdibhedAt saptadhA, yadAhuH - "'nANe-daMsaNecaraNe-maNa-vaya-kAovayArio viNao / nANe paMcavayAro mainANAINa saddahaNaM / / 1 / / bhattI taha bahumANo taddidvatthANa sammabhAvaNayA / vihigahaNabbhAso'vi ya eso viNao jiNAbhihio / / 2 / / " zuzrUSaNAdikazca darzanavinayaH, yadAhuH . "sussUsaNA aNAsAyaNA ya viNao u daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhiesuM kijai sussUsaNAviNao / / 1 / / sakkArabbhuTThANaM saMmANAsaNaabhiggaho taha ya / AsaNaaNuppayANaM kiikammaM aMjaligaho ya / / 2 / / iMtassa'NugacchaNayA Thiassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA / gacchaMtANuvvayaNaM eso sussUsaNAviNao / / 3 / / " / satkAraH-stavanavandanAdi, abhyutthAnaM-vinayArhasya darzanAdevAsanatyajanam, sanmAno-vastrapAtrAdibhiH pUjanam, AsanAbhigrahaH punastiSThata eva gurorAdareNA-sanAnayanapUrvakamatropavizateti bhaNanam, AsanAnupradAnaM - sthAnAtsthAnAntare Asanasya saJcAraNam, kRtikarma-vandanakam, aJjaligraha:-aJjalikaraNam, zeSaM prakaTam, anAzAtanAvinayaH punaH paJcadazavidhaH, tasya cedaM svarUpam - "titthayara-dhamma-Ayaria-vAyage thera-kula-gaNe-saMghe / saMbhoia-kiriyAe mainANAINa ya taheva" / / 1 / / sAmbhogikAH - ekasAmAcArikAH / kriyA-AstikatA / ""kAyavvA puNa bhattI bahumANo taha ya vanavAo ya / arahaMtamAiyANaM kevalanANAvasANANaM / / 1 / / bhaktiH - bAhyA pratipattiH, bahumAna: - AntaraH prItivizeSaH, varNavAdo-guNagrahaNam, cAritravinayaH punaH . "sAmAiyAicaraNassa saddahANaM taheva kAyeNaM / saMphAsaNaM parUvaNamaha purao savvasattANaM / / 1 / / " tathA - 1 - chAyA - jJAne darzane cAritre manasi vAci kAye aupacAriko vinayaH / jJAne paJcaprakAro matijJAnAdInAM zraddhAnam / / 1 / / 2 - chAyA - bhaktistathA bahumAnaH tadRSTArthAnAM samyaktvabhAvanA / vidhigrahaNamabhyAso'pi caiSa vinayo jinAbhihitaH / / 2 / / 3 - chAyA - zuzrUSaNA anAzAtanA ca vinayastu darzane dvividhaH / darzanaguNAdhikeSu kriyate zuzrUSaNAvinayaH / / 1 / / satkAro'bhyutthAnaM sanmAnamAsanAbhigrahazca tathA / AsanAnupradAnaM kRtikarmAJjaligrahazca / / 2 / / AyAto'nugamanaM sthitasya tathA paryupAsanaM bhaNitam / vrajato'nuvrajanameSa zuzrUSaNAvinaya: / / 3 / / 4 - chAyA - tIrthaMkare dharma AcArye vAcake sthavire kule gaNe saGke / sAmbhogike kriyAvati matijJAnAdInAM ca tathaiva / / 1 / / 5 - chAyA - karttavyA punarbhaktirbahumAnastathA varNavAdazca / arhadAdInAM kevalajJAnAvasAnAnAm / / 1 / / 6 - chAyA - sAmAyikAdicAritrANAM zraddhAnaM tathaiva kAyena / saMsparzanaM atha ca sarvasattvAnAM purataH prarUpaNam / / 1 / / 2010_02 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 hitopadezaH / gAthA-219 - lokottaravinayasya prakArAH / / granthAntareSu bahudhAbhidhAnAt / paJcadhAtvameva vyanakti nANaMmi jJAnaviSaye, daMsaNammi darzanaviSaye, caraNammi cAritre, tavammi tapoviSaye, uvayAre upacAregocaro vinaya iti / / 219 / / ""maNa-vaya-kAiyaviNao AyariyAINa savvakAlammi / akusalamaNAiroho kusalANamudIraNaM taha ya / / 2 / / " tathA upacAreNa - sukhakArikriyAvizeSeNa nivRtta aupacArikaH sa cAsau vinayazca aupacArikavinayaH, sa ca saptadhA"abbhAsa'cchaNaM chaMdANuvattaNaM kayapaDikiI taha ya / kArianimittakaraNaM dukkhattagavesaNaM taha ya / / 1 / / 'taha desakAlajANaNa savvatthesu taha ya aNumaI bhaNiyA / uvayArio u viNao eso bhaNio samAseNaM / / 2 / / " tatra 'abbhAsa'cchaNaM'ti sUtrAdyarthinA nityamevAcAryasyAbhyAse - pratyAsanne sthAtavyam, tathA chandaH - abhiprAyo gurUNAmanuvartanIyaH, tathA kRtapratikRtiH - kRte bhaktAdinA upacAre prasannA guravaH pratikRti-pratyupakAraM sUtrArthAdidAnato me kariSyanti, na nAmekaiva nirjareti bhaktAdidAne guroryatitavyam, tathA kAryanimittakAraNam, kArya-zrutaprApaNAdikam, nimittaM-hetuM kRtvA zrutaM prApito'hamaneneti hetorityarthaH, vizeSeNa tasya vinaye vartitavyam, tadanuSThAnaM ca kartavyam, yadvAkAritena-samyaksUtrArthamadhyApitena punastannimittaM karaNaM-vinayasya vidhAnaM kAritanimittakAraNam, guruNA samyak sUtrAdikaM pAThitena vineyena vizeSato vinaye vartitavyaM taduktArthAnuSThAnaM ca karttavyamiti bhAvaH, tathA duHkhArtasya duHkhapIDitasya gaveSaNam - auSadhAdinA pratijAgaraNaM duHkhArttagaveSaNam, pIDitasyopakArakaraNamityarthaH, tathA dezakAlajJAnamavasarajJatetyarthaH, tathA sarvArtheSu guruviSayeSvanumatiH - AnukUlyam / / - prava. sA. gA. 271 TIkAyAm / / dharma saM. tRtIyAdhikAre gA. 125 vRttau / / athavA dvipaJcAzadvidho vinayo yathA - "titthayara 1 siddha 2 kula 3 gaNa 4 saMgha 5 kiria 6 dhamma 7 nANa 8 nANINaM 9 / Ayaria 10 theru 11 vajjhAya 12 gaNINaM 13 terasa payAI / / 1 / / aNAsAyaNA ya 1 bhattI 2 bahumANo 3 vaNNavAyasaMjalaNA 4 / titthayarAi terasa, caugguNA hu~ti bAvannA / / 2 / / " [daza vai. ni. 325-6, pravacanasAroddhAra-549-550] / ___ - dharma saM. tRtIyAdhikAre gA. 125 vRttau / / vyavahArabhASye tu jJAna-darzana-cAritra-pratirUpabhedAJcaturthoktastathA ca tadgranthaH - "paDirUvaggahaNeNaM viNao khalu sucio cauvigappo nANe daMsaNe caraNe paDirUvacautthao hoi" tti / tatra kAle'dhyayanAdiraSTavidho jJAnavinayaH, nizaGkitAdiraSTavidho darzanavinayaH, samitiguptibhedAdaSTavidhazcAritravinayaH, kAyiko vAciko mAnasika aupacArikazceti pratirUpavinayazcaturvidhaH / Aha ca - "paDirUvo khalu viNao kAyavaimaNe taheva uvayAre / aTTha cauviha duviho sattaviha parUvaNA tassa" / / 1 / / tti / kAyiko'STadhA yathA - "abbhuTThANaM aMjalI AsayadANaM abhiggaha kiIa sussUsaNA ya abhigacchaNA ya saMsAhaNA ceva / " 7 - chAyA - manovAkkAyavinaya AcAryAdInAM sarvakAlo / akuzalamanaAdirodhaH kuzalAnAM tathodIraNaM ca / / 2 / / 8 - chAyA - abhyAsasthAnaM chando'nuvarttanaM kRtapratikRtistathA ca / kAritanimittakaraNaM duHkhArtagaveSaNaM ca tathA / / 1 / / 9 - chAyA - tathA dezakAlajJAnaM tathA sarvArtheSvanumatirbhaNitA / aupacArikastu vinaya eSa bhaNitaH samAsena / / 2 / / 2010_02 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-220, 221 - lokottaravinayasya prakArAH / / 287 jJAnAdivinayAneva pratipadaM vyAcaSTe - so hoi nANaviNao jaM sammaM nANapubbiyA kiriyA / sa bhavati jJAnavinayaH, yat samyakjJAnapUrvikA kriyA / jJAnasya ca samyaktvaM saGkSapAd vistarato vA jinoktatattvAnAM yathAvadavabodhaiH, tatpUrvikA ca kriyA dazavidhacakravAlasAmAcArIrUpA, saiva ca samyagAsevitA jJAnavinayaH / darzanavinayamAha - daMsaNaviNao puNa jiNavaruttatattANa saddahaNaM / / 220 / / teSAmeva jinavaroktAnAM sarvajJopajJAnAM jIvAdipadArthAnAM yat rucirUpaM zraddhAnaM tatheti pratyayaH sa darzanavinayaH / / 220 / / cAritratapovinayAvAha - caraNe tavammi ya imo viNao tesiM jahuttakaraNaM jaM / cAritre mahAvratasamitiguptikSAntyAdirUpe vakSyamANalakSaNe / tapasi bAhyAbhyantarabhedabhinne pUrvopavarNitasvarUpe / ayameva vinayaH - tayorubhayorapi jinoditena pUrvAcAryaprakAzitena ca vidhinA karaNamanuSThAnam / aupacArikaM vinayaM brUte - uvayArio u viNao AyariyAIsu iya neo / / 221 / / abhigraho guruniyogakaraNAbhisambandhaH / saMsAdhanA gacchato'nuvrajanam / vAgvinayazcaturvidho yathA - "hiamiapharusabhAsI aNuvAIbhAsi vAio viNao" 'aNuvAI' tti anuvicintyabhASI / mAnasiko dvividho yathA - "akusalamaNoniroho kusalamaNaudIraNaM ceva" tti / aupacArika: saptavidhastUkta eveti / dharmasaM. tRtIyAdhikAre gA. 125 vRttau / vinayasya cAturvidhyam - jJAnadarzanacAritropacArAH / / ___ - tattvA . 9/23 / / vinayazcaturbhedaH / tadyathA - jJAnavinayaH, darzanavinayaH, cAritravinayaH, upacAravinayaH iti / tatra jJAnavinayaH paJcavidho matijJAnAdiH / darzanavinayastvekavidha eva samyagdarzanavinayaH / cAritravinayaH paJcavidhaH - sAmAyikavinayAdiH / aupacArikavinayo'nekavidhaH - samyagdarzanajJAnacAritrAdiguNAdhikeSu abhyutthAnAsanapradAnavandanAnugamanAdiH / / / - tattvA . svo. bhA. 9/23 / / _ 2010_02 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 hitopadezaH / gAthA-222, 223 - lokottaravinayasya prakArAH / / upacAreNa vakSyamANena nivRtta aupacArikaH / sa cAsau vinayazca sa cAcAryAdiSu dazasu pUrvoditeSviti vakSyamANaprakAreNa jJeyo jJAtavyaH / / 221 / / tameva darzayati - maNavayaNakAyajoge supasatthe tesu dharai nijhaM pi / AsAyaNaM ca sammaM, vajaMto vahai bahumANaM / / 222 / / teSvAcAryAdiSu nityaM sadaiva manovAkkAyayogAn suprazastAnadviSTAn dhArayati / kimuktaM bhavati ? manasA teSAM pratikUlaM na cintayati, vacasA na vakti, kAyena ca na karotItyarthaH / tathA samyak trikaraNazuddhayA AzAtanAM jJAnAdyAyazAtanarUpAM 'trayastriMzandredabhinnAM varjayan pariharan bahumAnamAntaraprItiprakarSa prakaTayati / na tu mAyAsthAnena / / 222 / / lokottaravinayameva nigamayannAha - iya louttaraviNao bhaNio bhe paMcahA samayasAro / eyaMmi ceva sAsayasivasuhakaMkhINamahigAro / / 223 / / iti pUrvoktaprakAreNa bhe bhavatAmayaM lokottaravinayaH paJcadhA paJcaprakAro bhaNitaH / lokottaratvaM cAsya lokottaraistIrthakRdgaNadharairupadiSTatvAduttamanarAcIrNatvAJca / kimbhUtaH ? samayasAraH siddhAntopaniSadbhUtaH / atraiva ca lokottaravinaye zAzvatazivasukhAbhilASiNA madhikAraH kartavyaH / asyaiva mokSAGgatvAt / / 223 / / gAthA-222 1. purao' pakkhA' ''sanne gamaNaM 3 ThANa 3 nisIaNa 3 ti nava / sehe puvvaM Ayamai 10 Alavai 11 ya taha ya Aloe 12 / / 1 / / asaNAiamAloei 13 paDidaMsai 14 dei 15 uvanimaMtei 16 / sehassa tahAhArAiluddho niddhAi gurupurao 17 / / 2 / / rAo gurussa vayao, tusiNI suNiro vi 18 sesakAle vi 19 / tatthagao vA paDisuNai 20 bei kiMti va 21 tumaMti gurU 22 / / 3 / / tajjAe paDihaNai 23, bei bahuM 24 taha kahatare vayai / evamimaMti a 25 na sarasi 26, no sumaNe 27 bhiMdaI parisaM 28 / / 4 / / chiMdai kahaM 29 tahANuTThiAi parisAi kahai savisesaM 30 / gurupurao vi nisIai, ThAi samuJcAsaNe seho 31 / / 5 / / saMghaTTai pAeNaM, sijjAsaMthArayaM gurussa tahA 32 / tattheva ThAi nisIai, suai va seho tti 33 tettIsaM / / 6 / / ' dharma saM. dvitIyAdhikAre gA. 62 vRttau / / AsAyaNa tettIsa'tti dvAraM, prava. sAroddhAre gA. 129-149 avalokanIyA / / yogazAstre tRtIyaprakAze zlo. 129 vRttau trayastriMzadAzAtanAsvarUpaM vistareNa varNitam dRzyate / / AvazyakasUtrasya pratikramaNAdhyayanasya hAribhadryAM vRttau [pR.725-727] AvazyakacUrNI dazAzrutaskandhAdau cApi vistareNa varNitaM dRzyate / / ___ 2010_02 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-224, 225 - vinayasya mahimA / / 289 yathA cAyaM mokSAya pravarttate tathA darzayati - paDivakkhaviuDaNeNaM ghaDijja mukkhAya viNayapaDivattI / tA mANamalaNapuvvaM vaTTaha viNae jao bhaNiyaM / / 224 / / iyaM ca lokottarA vinayapratipattirmokSAya mahodayAya niyataM ghaTeta sAdhakatamakAraNatvena sampadyeta / kathamityAha - pratipakSaviyojanena vinayavipakSadUrotsAraNena / tataH kiM vidheyam ? ityAha - tat tasmAnmAnamalanapUrvamahaGkRtinikRntanapurassaraM vinaye proktasvarUpe vartadhvam / 'sati hi samuttAne mAne kautuskutI vinayapravRttiH' / na cedaM svabuddhyadhyavasitamityAha - 'jao bhaNiyaM' yat yasmAd bhaNitamAptoktau / / 224 / / mUlaM saMsArassa u huMti kasAyA aNaMtapattassa / viNao ThANapautto dukkhavimukkhassa mukkhassa / / 225 / / kaSAyAH krodhAdayaH SoDazApi saMsArasya mUlaM hetuH / kimbhUtasya ? anantatvaprAptasya anAdinidhanasya / kaSAyANAM hi mukhyatayA karmabandhahetutvAt / karmaNAM ca bhavahetutvAditi samIcInamidam / vinayasya kaSAyebhyo vyatirekamAha-vinayastu sthAnaprayuktaH sthAneSu zrImadAcAryAdiSu yathArhaM prayukto mokSasyApunarbhavasya mUlaM kAraNam / kimbhUtasya? duHkhavimokSasya AtyantikaduHkhavimokSalakSaNasya / prayukto hi vidhivad vinayaH zanaiH zanaithunoti karmabandhanibandhanAn samparAyAn / karmakSaye cAkSepalabhyo mokSa iti / / 225 / / punarvinayameva prastauti - payaDijai kulamamalaM kalAkalAvo vi payarisaM lahai / vittharai sAhuvAo viNayaguNe vipphuraMtammi / / 226 / / asmin vinayaguNe visphurati puMsAmetadetad bhavati / tadAha - amalaM nirmalaM kulamanvayaH prakaTIbhavati / 'naisargikI hi prAyo'bhijAtAnAM vinayavRttiH' / tathA kalAkalApaH prakarSa parabhAgaM labhate / 'sati hi vinayaguNe gauravabhAja: kalAH' / vistarati sarvatra sAdhu vinIto'yamiti ziSTajane vAdaH / / 226 / / 2010_02 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 tathA - huti gurU supasannA, vinnANamaNuttaraM uvaisaMti / durddatA vihu pahuNo, kuNaMti vayaNaM viNIyassa / / 227 / / hitopadezaH / gAthA - 227, 228, 229,230 vinayasya mahimA || 1 vinItasya puMso guravaH pitRmAtRkalAdharmAcAryaprabhRtayaH suSTvatizayena prasannAH prasAdabhAjo bhavanti / tathAvidhAzca kiM kurvantItyAha - vijJAnaM viziSTajJAnamupadizanti / kimbhUtamanuttaraM, na vidyate'nyaduttaraM yasmAttadanuttaraM sarvotkRSTamityarthaH / na khalu vinayAdaparApi parapurapravezavidyA, tena ca saumanasyabhAjo vyaJjayantyeva sarvamantastattvaM gurvAdayaH / tathA AsatAM tAvat kAntairguNairabhigamyAH / yAvat durdAntA api bhImairguNairadhRSyA api prabhavaH svAmino vinItasya vacanamanumanyate / kramAdanukUlamanasazca kalpatarava iva kaiH phalairna phalantIti na kiJcidasAdhyaM vinayasya / / 227 / / kiJca - niddhe vi baMdhave ubviyaMti, nayaNAI duvviNIyammi / suviNIe uNa diTThe, pare vi paramaM pamayamiti / / 228 / / evaM ca snigdhe snehanibandhane bandhau priyApatyaprAye'pi durvinIte vinayavyapete dRSTisAkSAtkR pitRprabhRtInAmapi nayanAnyudvijanti / kimarthamasau dRzyata ityaratibhAjo bhavanti ? suvinIte tu vinayaguNAnvite pare 'paricite udAsIne'pi dRSTe tAnyeva prekSakAkSINi paramaM prakRSTaM pramadamAntaraM prItiprakarSamutkarSayanti / tasmAdakAraNaM jJAtisambandhaH prItyaprItyorvinayasyaiva prAyastannibandhanatvAt / / 228 / / - - ciMtAmaNI maNINa va, amaratarUNaM ca pAriyAu vva / meru vva pavvayANaM, guNANa sAro paraM viNao / / 229 / / spaSTA / / navaramamarataravaH santAnakAdyAsteSu pArijAtasya prakRSTatamatvam / / 229 / / evaM vinayaguNamupastutya tadvantameva dRSTAntena spaSTayati - 2010_02 viNaeNa pucchaNijjo, jAyai visaMbhabhAyaNaM ca naro / jaha seNiyassa rano, pae pae piyasuo abhao / / 230 / / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / 291 vinayaguNena naraH sarvatra viSamakAryagahaneSu sarveSAM praSTavyaH samupajIvyo bhavati / tathA vizrambhabhAjanaM vizvAsasthAnaM ca jAyate / yatheti dRSTAntopanyAse / yathA zreNikasya magadhapateH pade pade priyasuto abhayakumAra iti / subahavazcAbhayakumArapratibaddhAH prabandhAste ca granthAntarebhyo'vaseyAH / iha ca sthAnAzUnyatArthaM digmAtramabhidhIyate - // vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / atthi magahesu nagaraM rAyagihaM savvamaMgalANugayaM / varabhUibhAsiyaM nIlakaMThalaliyaM harataNuM va / / 1 / / koDijjhayANi maNikuTTimesu paDibiMbiyAI sohaMti / jatthaMtaralINanihANa - kalasarakkhAbhuyaMga vva / / 2 / / jatthApari niyajiNabhavaNa - kaNayakalasesu biMbio bhANU / purariddhidaMsaNatthaM kayabahurUvuvva paDihAi / / 3 / / vitthinaatthavitthara - sutthiyaporammi jammi varanayare / dAyAra chiya vimaNA maggaNaviraheNa dIsaMti / / 4 / / tattha bhuvadaMDacaMDima - musumUriyaveridappamAhappo / samasamayanamiranaravara - siraseNI seNio rAyA / / 5 / / jassAhavesu khaggo pAuM mAyaMgakuMbhakIlAlaM / suddhiM ca appaNo kuNai daMtadalaNutthajalaNeNa / / 6 / / nayacAyasamunbhUo taha jasajalahI imassa ullasio / parakittinaIo jahA tattha samaggAu maggAo / / 7 / / micchattakAyarattehiM vajie jassa hiyayapAsAe / sirivIro vIraraso ya vilasae lasiravarateo / / 8 / / tassa sunaMdAdevI - uyarasarovaramarAlapaDibiMbo / nijiyabhavabhamaNabhao abhayakumAru tti varataNao / / 9 / / suviNIo saviveo cAI ya kayannuo kivAlU ya / nayavikkamadhammANaM samavAo muttimaMtu bva / / 10 / / sAmAiNo uvAyA cauro vi hu daMDanIimUlaMgA / uppattiyAirUveNa pariNayA jassa buddhIe / / 11 / / niuNaM nirUviyaM pi hu vihaDai kaiyA vi divvajoeNaM / chAumatthiyanANaM na uNo se buddhivitrANaM / / 12 / / sohAmittaM rano daMDAuhadaMDaduggapabhiIyA / dussajjhasAhaNe buddhi ciya paJcalA tassa / / 13 / / nikkhittarajaciMtA-panbhAro tammi seNio rAyA / saha cillaNAidevIhiM vilasae vivihabhaMgIhiM / / 14 / / aha annayA payaTTo hemaMto sUhavattamuvaNiMtoM / navaraMgavasaNadhusiNaMgarAgakAmiNihasaMtINaM / / 15 / / taiyA ya tattha bhayavaM caramo titthaMkaro mahAvIro / guNasilae ujANe samosaDho surakaosaraNe / / 16 / / suraasurasAmiehiM seNiyapamuhehiM patthivehiM tao / sevijaMto bohai bhavburuhe bhuvaNabhANU / / 17 / / aha annayA'varanhe magahavaI cillaNAi pariyario / namiuM surAsuraguruM jAva niyatto purAbhimuhaM / / 18 / / tApikkhai muNimegaM niruttarIyaMThiaMsa ussagge |tddinniitddmmi aisisira-samiradhuyadharaNiruhasihare / / 19 / / dussahaparIsahasahaM maharisimeyaM tao mahInAho / oyariUNaM jANAu paNamae cillaNAi samaM / / 20 / / to pajjuvAsiUNaM khaNamegaM taM muNiM mahAsattaM / jAyApaiNo pattA tagguNarattA niyAvAsaM / / 21 / / aha kayapaosakiyo allINo vAsamaMdiraM rAyA / dajhaMtAgurukappUra - bahaladhUmadhayArilaM / / 22 / / 2010_02 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 hitopadezaH / gAthA-230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / AlAvahAsaparitosiyAi devIi cillaNAi tao / aviutto pallaMke nivaI niddAsuhaM patto / / 23 / / pariraMbhabheiNIe nihAi bhareNa payaisukumAlo / uttarapaDAu bAhiM hattho devIi nIhario / / 24 / / alikaMTaeNa va tao bhinno sIeNa jAva se hattho / tA sahasa tti vibuddhA vibuddhavarasararuhamuhI sA / / 25 / / tatto tavihaaidusaha - sIyasIyaMtahatthakamalAe / saMbhario tIi tayA salilAkUlaTThio sAhU / / 26 / / tayaNu naranAhahiyae appANaM piva karaM nivesaMtI / eyArisaMmi sIe so kaha hohi tti jaMpantI / / 27 / / AvariUNa paDeNaM appANaM naravaraM ca ainihuyaM / suttA esA sulahA niddA hi akhuddacittANaM / / 28 // karakisalayaphAsAo uttamapayaittaNeNa rAyA vi / jhatti vibuddho nisuNai vayaNaM taM tIi takkAlaM / / 29 / / soUNa ya parikuvio ciMtai dhI baMdhaI dhuvaM esA / kayasaMkeyaM kaM pi hu sumaraMtI iya payaMpei / / 30 / / iya kovamisamisaMto jaggaMto so gamei nisi sesaM / piyapiyayamANa ahavA IsAluttaM payaisiddhaM / / 31 / / udie ya divasanAhe avarohe cillaNaM visajeuM / pabhaNai abhayaM re re jAo suddhaMtaviddhaMso / / 32 / / tA baMdhiuM duvAre pajAlasu savvaomuhaM jalaNaM / mA mAinehamohiya - hiyao laMdhijja maha ANaM / / 33 / / iya AisiuM abhayaM AruhiuM pavaNavegamaha turagaM / calio saparIvAro rAyA jiNarAyapayamUle / / 34 / / abhao vi sabhayahiyao ciMtai haddhI kimeyamAvaDiyaM / taha jaNaNIu saINaM lalAmabhUyAu savvAu / / 35 / / mai rakkhageya ko vA jIviyakAmo maNe viciMtijjA / phaNirAyaphaNamaNINa va eyANa vilovamamaro vi / / 36 / / saMbhAviyaM ca eyaM asaMbhavaMtaM pi tAyapAehiM / kuviyappAu kuo vi hu pisuNAu va chalapaviTThAu / / 37 / / egatto jaNaNijaNo annatto jaNayasAsaNamamohaM / maha ceva aunnehiM mane eyaM samAvaDiyaM / / 3 / / tAyassa paDhamakovo girisaripUru bva tAva duvvAro / siddhAeso ya imo maNasA vi na laMghiuM sakko / / 39 / / logaduge vi viruddhaM kajjaM eyaM ca AyarijjaMtaM / to ko ittha uvAo haM nAyaM eyamiha uciyaM / / 40 / / vittaM uppAissaM saccaM va maNami tAva tAyassa / asuhassa kAlaharaNaM karissameyassa iya inheiM / / 41 / / patthAve ya pasaMte kove tAyaM niyaM pasAissaM / guruvayaNaM pi hu gajhaM uttaM ti na kiM tu jaM juttaM / / 4 / / iya nicchiUNa hiyae avarohasamIvagAsu jinnAsu / moyAvai so dahaNaM narahatthA hatthisAlAsuM / / 43 / / ugdhosaMto ya sayaM palittamaMteuraM ti savvattha / jiNarAyapAyamUle calio seNiyasuo tayaNu / / 44 / / itto ya samosaraNe dhammakahAaMtaraM muNeUNaM / vinnatto sabvannU patthAve patthiveNevaM / / 45 / / bhayavaM ! kimegapattI aNegapattI ca cillaNAdevI / pasiUNa kahasu sAhai aha saMsayatamaravI vIro / / 46 / / ceDaganariMdadhUyA sIlAlaMkAradhAriNI esA / maNasA vi hu kuviyappaM na ittha patthiva ! ao kuNasu / / 47 / / taM souM saMtatto pacchAyAvAnaleNa so tatto / namiUNa jiNaM calio turiyapayaM puravarAbhimuhaM / / 48 / / gacchaMtassa ya milio abhao savaDaMmuho tao tassa / puTTho ya kiM palittaM tumae aMteuraM no vA / / 49 / / 2010_02 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam // 293 siraviraiyaMjaliuDo sabhao abhao vi vinavai evaM / ko deva ! jIviyatthI bhuvaNe laMghei tuha ANaM / / 50 / / pavipaDihauvvatattobhaNai nivopAva!niyajaNaNivaggaM / pajAliUNajalaNetumaMpikiMduTTha!napaviTTho / / 51 / / abhao abhao vitao jaMpai maha tAya ! tujjhataNayassa / suyajiNavayaNassa kahaM payaMgamaraNaMkhamaMevaM / / 52 / / jai AiTuM huMtaM taiyA evaM pi tAyapAehiM / tA taM pi kayaM hutaM saMpaisamae vayaM kAhaM / / 53 / / bhaNai nivo kiMmajjha vi AeseNaM akiJcamAyariyaM / hA hA imaM ti mucchAnimIliyaccho gao vasuhaM / / 54 / / sitto ya saMdacaMdaNarasehiM abhaeNa aha viNIeNaM / parivIio ya vatthaMcaleNa patto ya ceyanaM / / 55 / / calaNesu nivaDiUNaM bhaNio abhaeNa deva ! na hu dahaNo / pahavai maha jaNaNINaM nivvavio sIlasalileNaM / / 56 / / tuha seyaciMtirINaM seyaM ciya hoi deva ! naNutANaM / suratarusamassiyANaMlayANa kaha asaNiviNivAo / / 57 / / asuhamuhuttavaseNaM tAeNaM jai vi taha samAi8 / tahavi na hu tujjha taNao abhao aviyAriyaM kuNai / / 58 / / avaraddhaM junAo jaM karisAlAu kila palittAu / iya suNiya seNiyanivo sarabhasamAliMgae abhayaM / / 59 / / bhaNai ya harisacaleNaM parAmusaMto kareNa tassaMgaM / vaccha ! sukaeNa jeNaM paNAmiyaM majjha rajamiNaM / / 60 / / teNaM ciya taNao vi hu tuma samaM ceva nUNamuvarNa'o / so ceva sukayarAsI aha tuha rUveNa pariNavio / / 61 / / jai paguNiyaM na hu~taM putta ! taye niyayabuddhibohitthaM / tA paDiu chiya hu~to ayasasamudde imammi ahaM / / 62 / / haNiUNa niravarAha avarohaM vimalasIlaparikaliyaM / keNa sukaeNa ahayaM pAvAu imAu mujhaMto / / 3 / / asamIkkhiyakArINaMjaha paDhamo nimmio ahaM vihiNA / evaM ceva samikkhiyakArINataMciya jayammi / / 64 / / khitto vi kajagahaNe muharAyaM neva bhiMdasi kayAvi / kayavippio na rUsasi aho ! viNIyattaNaM tujjha / / 65 / / jai bhattI na hu sattI aha sattI hoi kaha vina hu bhattI / ko sattibhattijutto sacivo atro tumAhito / / 6 / / tA kiM tujjha iyANiM dAUNaM tuTThidANamahamaNahaM / majAyAi ThavissaM pamoyamayaraharamuvelaM // 67 / / tatto abhayakumAro piyaraM vitravai guruviNayasAro / niyasuyavacchalleNaM tAo Aisau jaM kiMci / / 68 / / tumhANubhAvau chiya buddhI maha erisI samubhavai / rayaNaMkurANi muMcai vidUrabhUmI ghaNaraveNaM / / 69 / / patte tuha puttatte susAvagatte ya sAmiNo laddhe / kiM majjha UNamavaraM jaM tAo dAumahilasai / / 7 / / aha tahavi na tuha tuTThI tA eyaM hou tuTThidANaM me / jaM samae sAmantraM paDivajaMto'NumaMtavyo / / 71 / / to taM tahatti paDivajiUNa ukkaMThio daDhaM citte / devIi cillaNAe bhavaNe seNiyanivo patto / / 72 / / abhao vi bhavaNabaMdhavapayapaumapaNAmapamhasiyapAvo / gaMtuM niyayAvAse puvvaM piva lalai lIlAe / / 73 / / aha seNio viciMtai purA vi maha cillaNA hiyayadaiyA / inheiM puNa savisesaMvaniyasIlA bhuvaNaguruNA / / 74 / / tA iyarapiyAhiMto jAva viseso na ko vi se vihio / tA sAhAraNavihiNA na hoi maNanivvuI majjha / / 75 / / _ 2010_02 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / iya ciMtiyasayalamaNogayattha - vitthArakappatarutullaM / sevAvasarAvaDiyaM uvaMsu abhayaM bhai evaM / / 76 / / vaccha ! tumaM maha jai vi hu loiyanIIi naMdaNo hosi / kajjAvikkhAi tahAvi vahasi vivihAI ruvAI / / 77 / / maMtAvasare maMtI dhammAhammANa viyaDaNe ya gurU / hiyayarahassapayAsaNa khaNaMmi mitto vi taM ceva / / 78 / / tA jANasi yi jayA piyAsu sAhAraNassa sayalAsu / appaDimo paDibaMdho maha ceDaganaMdaNAuvariM / / 79 / / tA maha pasAyasUyagamegatthaMbhaM pahANapAsAyaM / kAresu imIi kae jaha tattha gayA suhaM vasa / / 80 / / aha bhaNai viNayapaNao abhao maha ceva deva ! kajjamiNaM / jaM puNa iya AiTuM tattha pasAo paraM heU / / 81 / / avilaMbaM kajjamiNaM nipphannaM ceva tA muNau devo / tujjha payAvassa jae punnassa va kiM na sAhINaM / 82 / / gaMtUNaya AvAse sikkhaM dAUNa vaDDhaI ego / vaNagamaNatthaM lahu vissakammapaDimo samATTho / / 83 / / tuM saparIvAro abhayAeseNa so vi vaNasaMDaM / sayalaM pi hu avagAhai gaMtharahassaM va mehAvI // / 84 / / pikkhaMteNa ya teNaM suisaddalabhUyalaMmi sacavio / pAyAlasalilasaMkaMta - tiriyapasaraMtaghaNamUla / / 85 / / asirasusiNiddhamahappamANa-susiliTThalaTThathirathaMbho [ khaMdho ] / 294 disikkamakkamiMto visAlasAhAsahassehiM // 86 / / maragayamaNinIladalo disi disi pasaraMtasumaNagaNagaMdho / sumahallapallavillo aipesalaphalabharo sAhI / / 87 / / vizeSakam / / daNa yaso ciMtai uciya jhiya esa patthuyatthassa / kiM puNa sapADiherA bhavaMti eyArisA taruNo // 88 / / teNaM ciya abhaeNaM maha pahuNA dIhadaMsiNA bhaNiyaM / jaM kira pUyApaNihANapuvvayaM ginhasu taruM ti / / 89 / / tatto kaovavAso suibhUo so paosasamayammi / varagaMdhapupphanevejjamAiyaM sajjiDaM savvaM / / 90 / / paripUUNa ya dumaM kayaMjalI iya karei paNihANaM / chiMdissamahaM gose rAyAseNa tarumeyaM / / 91 / / tA ittha kayAvAsa jo koi rakkhaso ahava jakkho / gaMdhavvo va gaNo vA so aNujANeu pasiUNaM / / 92 / / iya kAuM 'kArunare sutte vaMtarasuro tarunivAsI / ciMtai aho vivego abhayakumArassa viNao ya / / 93 / / tassAeseNa imo na kariMto jai mamevamuvayAraM / tA maha kovapaIve avassa salahattaNamuvito / / 94 / / kiMtu na uttamapurisA asamikkhiyakAriNo khalu bhavaMti / tamhA bahu maMtavvo kajjami imammi maha abhao / / 95 / / iya ciMtiUNa gaMtuM nisIhasamayaMmi so bhaNai abhayaM / varadhammanIisaMdaNa ! seNiyanaMdaNa ! nisAmesu / / 96 / / jattha tara kira pahio varNami varNAchiMdao ahaM tassa / vaNasaMDassAhivaI suMdara ! vaMtarasuro pavaro / / 97 / / tuTTha mhi tappautteNa teNa viNaopayArakammeNaM / tA turiyaM viNivattasu taruvaracheyAu kArunare / / 98 / / ahameva nimmavissaM etthaMbhaM pahANapAsAyaM / savvouyaphalaphulleNa saMgayaM suMdaravaNeNaM / / 99 / / gAthA - 230 1. kAru - kArIgara, zilpI iti bhASAyAm / 2010_02 - prA. sUktaratnamAlA ||80|| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / 295 taMtaha pavajiUNaM abhaeNaM vahuI smaahuuo|jh bhaNiopAsAotiyasavareNa viviNimmavio / / 10 / / abhayakumAreNa tao vinnatto seNio naravariMdo / pikkhai aNabbhavuTTi va divvapAsAyamappaDimaM / / 101 / / pariveDhiyaM ca savvoueNa gayaNaggalaggasAleNaM / dibveNa uvavaNeNaM meruM piva bhaddasAleNaM / / 102 / / / daguNa taM amANavanimmANamakAlakhevasaMghaDiyaM / vimhayaviSphullamuheNa pucchio seNiyaniveNaM / / 103 / / sAhai jahaTThiyaM se vuttaMtaM viNayanayasiro abhao / to dhUNaMto sIsaM magahavaI bhaNiumAraddho / / 104 / / acchau dUre nII kAyavvA jaM na suyapasaMsa tti / eyArisassa hi guNA balA vi kuvvaMti muharattaM / / 105 / / atthavvao vi na kao bhUyA bhizcA ya no uvaddaviyA / paDikUliona devo kAravio kiMkarattaM ca / / 106 / / na kao kAlakkhevo jAyaM kajaM va ciMtiyabbhahiyaM / iya keNa guNeNa tumaM putta pasaMsaM na pAvesi / / 107 / / viNayAiNo guNA tuha payaM na kuvvaMtu kaha maNe amhe / jehiM surA vi hunaNu natthiya vva vasahA vase huMti / / 108 / / iya taM pasaMsiUNaM bhaNai tao cillaNaM mahAdeviM / devi ! tuha naMdaNeNaM tujjha kae kArio eso / / 109 / / ahilasie pAsAe egatthaMbhe vaNaM pi saMjAyaM / patthijaMte jaha avihavattaNe sUhavattaM pi / / 110 / / tA ittha ThiyA suMdari sacchaMdaM kheyari vva vilasaMtI / kuNasu kayatthaM niyayaM jammaM dhammatthakAmehiM / / 111 / / iya ratrANunAyA ceDaganivanaMdaNI saparivArA / egatthaMbhaMmi ThiyA vivihaviNoehiM vilasei / / 112 / / uchiNiehiM sayaM ciya divyovavaNassa tassa kusumehiM / bahubhaMgiguMphiehiM gharajiNapaDimAu pUei / / 113 / / sesehiM visesannU tehiM ciya sumaNasehiM niyapaiNo / kusumAharaNaM virayai rayaNAharaNAu savisesaM / / 114 / / tatto ubvariehiM ca appaNo tayaNu tIi naranAho / vaNalacchIi vasaMtu bva sohae sanihiThiyAe / / 115 / / iya se dhammaphaleNaM kAmaphaleNaMca tANi kusumANi / kuNai sahalAI devI acchariyaM uchiyANiM pi / / 116 / / abhao vi bArasavihe nariMdacakkammi sAvahANo vi / pAlei jahAgahiyaM gihidhammaM bArasavihaM pi / / 117 / / patthAve patthAve pasAyasumuheNa seNiyaniveNaM / dijaMtaM pi hu rajjaM saMtosaparo na ginhei / / 118 / / nibbaMdhaM kuNamANe azvatthaM patthive ya rajatthaM / ANAbhaMgabhaeNaM piuNo evaM viciMtei / / 119 / / jai caramo rAyarisI homi ahaM Ayaremi tA rajaM / eyaM ca bhuvaNaguruNo pucchAe nicchiyaM hoi / / 120 / / itthaMtaraMmi sAmI pacchimadesAu vIyabhayanAhaM / uddAyaNaM nariMdaM pavvAveuM tahiM patto / / 121 / / vihiyaM ca samosaraNaM cauvihehiM pi devanivahehiM / tattha Thio bhuvaNapahU payAsae paramapayamaggaM / / 122 / / suNiUNa jiNAgamaNaM moru vva tao ghaNAghaNAgamaNaM / guruharisaninbharaMgo magahavaI tattha saMpatto / / 123 / / abhayakumAro vi tayA tAyAraM bhavaduhAu bhavvANaM / patto sAmi namiuM samiuM taha saMsayaM niyayaM / / 124 / / muNiUNa ya patthAvaM patthivataNaeNa teNa bhuvaNagurU / puTTho bhayavaM bharahe ko hohI caramarAyarisI / / 125 / / uddAyaNarAyarisiM daMsaMto tayaNu bhaNai savvannU / eso rAyarisINaM apacchimo abhaya iha bharahe / / 126 / / 2010_02 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 hitopadezaH / gAthA-230 - vinayaguNaviSaye abhayakumArakathAnakam / / na hu eyAo ahiyA na eyatullA ya patthivA itto / paDivajissaMti vayaM kumAra ! dusamANubhAveNa / / 127 / / soUNaya jagaguruNo amohavayaNassatArisaMvayaNaM / rajaMmi niSpivAso abhaosabhaoyabhavabhamaNe / / 128 / / calaNesu nivaDiUNaM niyapiyara seNiyaM naravariMdaM / vinavai tAya ! jAo cirAya maha patthaNAvasaro / / 129 / / caramaM rAyarisittaM ittiyadivasANi ahilasaMteNa / vihio vayagahaNatthaM na mae tuha tAya ! nibbaMdho / / 130 / / tahabhavvattavaseNaM taM puNa maha tAva neva saMghaDiyaM / tA jai rajaM ginhAmi huja tA na khalu pavajA / / 131 / / tA pasiUNa visajasu saMjamajogujamAya maMtAya ! / moesu bhavaduhAo jai sadhaM tuha pio ahayaM / / 132 / / labhrUNa tumaM piyaraM dhammAyariyaM ca sirimahAvIraM / jai na caissAmi bhavaM tA ko kIvo mamAhito / / 133 / / aha manusannakaMTho bhaNai nivo ThAviuM kahavi vayaNaM / juttaM tujjha virattaM cittaM puttaya ! bhavaduhAo / / 134 / / sajaMti paMkapaDime saMsAre sUyarovamA jIvA / na ramaMti imaMmi puNo sappurisA rAyahaMsa vva / / 135 / / kuvvaMti akajaM pi hu jassa kae nivainaMdaNA ahamA / dijaMtaM pi hu rajaM taM ginhasi uttamo na tumaM / / 136 / / iyarA vinatuha vihiyA putta !mae patthaNA kaha vivihalA |taa kaha uttamakammeimammituha homi vigghohaM / / 137 / / nayavaccha ! neya jANAmi jaM tai ciya samaM pautthaM me / sayalaM pi hu rajasuhaM tahAvi tuha hou nivigdhaM / / 138 / / iya bhaNireNaM seNiyaniveNa naranAhanikkhamaNajuggA / sayalA vi hu sAmaggI niyapiyataNayassa tassa kayA / / 139 / / dhArAdharu bva tatto varisaMto bhUrikaNayadhArAhiM / baMdhu va cArayAo duhattasatte vimoiMto / / 140 / / aNuginhaMto nAyarajaNaM ca mahurehiM diTThivAehiM / sirivIracaraNamUle abhayakumAro samaNupatto / / 141 / / suvisujjhamANalesokhaNekhaNe tayaNu so mahAsatto / paricattasayalasaMgo jiNapayamUle viNikkhaMto / / 142 / / naMdA vihu pabvaiyA samagaM ciya teNa vihuNiyamamattA / sabbattha udayalacchI purassara ciya jao raviNo / / 143 / / uttamabuddhittaNao 'sAmAyArI dasappayArAvi / acireNa vi abbhatthA abhayakumArANagAreNa / / 144 / / payaiviNIo viNayaM gurutherabahussuyANa payaDaMto / sayalaM pi samayasAraM taraMgiyaM kuNai hiyayammi / / 145 / / sumaraMto kharakammaM pauttapuvvaM ca nivaniogeNaM / anaMtakharataraM ciya tavai tavaM tAviuM kammaM / / 146 / / sAmAiehiM vihiyA bAhirariuNo jahA vase puvvaM / evaM samAiehiM aMtarariuNo kayA teNa / / 147 / / loiyanIII purA akkhaliyaM jaha payaTTio loo / louttaranIIe teNa vayattheNa vi taheva / / 148 / / jaha buddhiguNeNa jaNe patto kittiM gihittaNami imo / viNayAiguNagaNehiM taheva aNagArabhAve vi / / 149 / / 2. dazadhA sAmAcArI iyaM - icchA - micchA - tahakkAro AvassiyA ya NisIhiyA / ApucchaNA ya paDipucchA, chaMdaNA ya NimaMtaNA / / uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasavihA u / eesiM tu payANaM, patteyaparUvaNA esA / / - paJcA. 12/2-3 gA. / / _ 2010_02 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-231, 232 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre SaSThaM paropakArapratidvAram / / 297 jaha pAviyaM paiTTha bhUvaDhe teNa peiyaM rajjaM / taha niyayaM pi hu saMjamarajaM niravajajogeNaM / / 150 / / samayamatha viditvA bhAvataH zodhayitvA, tanumanazanacaryAmujvalAM cAkalayya / nayavinayavivekacchekadhIH svAyuSAnte, munirabhayakumAraH prApa sarvArthasiddham / / 151 / / evaM ca - prasUte vizvAsaM zamayati ca tApaM manasijam / sRjatyantaH prItiM vipadamuditAM mantharayati / / zarajyotsnApANDaM prakaTayati kIti tribhuvane / prayukta: pUjyeSu prathayati nRNAM kiM na vinayaH / / 152 / / tatazca - saubhAgyadaivatagaNasmaraNazramaiH kiM, kiM vA vazIkaraNakArmaNayogacUNNaiH / abhyasyatAM vinaya eva vinaiva khedaM, yasmAjagantyapi bhavanti vazaMvadAni / / 153 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvatini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre paJcamaM vinayapratidvAraM samAptamiti / / zrIH / / 230 / / uktaM vinayadvAram, sAmprataM paropakAradvAraM vyAjihIrSurAha - jaNamaNanayaNANaMdaM jaNei emeva tAva suviNIo / jai puNa parovayArI vi huja tA kiMtra pajattaM / / 231 / / suvinItaH svabhyastavinayaH pumAnevameva paropakArAdivirahito'pi tAvat janamanonayanAnandaM janayati / yadi punastathAvidhazubhasambhAravazAd vinItatve sati paropakAritvamapi syAt tadA kiM na paryAptam ? kena guNenA'sau nyUna iti / / 231 / / evaM ca sati kiM vidheyamityAha - tamhA sai sAmatthe jaijja puriso parovayArammi / pasarai kittI jatto mayaMkakarakomalA bhuvaNe / / 232 / / tasmAt sati sAmarthya puruSaH puruSArthasArthasAdhanapaTuH pumAn paropakAre vakSyamANalakSaNe yateta yatnaM vidadhyAt / kim? ityAha - yato yasmAt paropakArAd bhuvane jagati kIrtiH prasarati prasiddhiH prollasati / kimbhUtA? mRgAGkakarakomalA hariNalAJchanajyotsnAchaviH / / 232 / / aparopakAriNAM tu jagati jaghanyatAmudbhAvayati - 2010_02 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 hitopadezaH |gaathaa-233, 234,235,236 - aparopakAriNAMjagatijaghanyatAm ||propkRteH puNyatamatvam / / ke ke jammaNajaramaraNasalilapaDalAule bhavasamudde / jalabubbuya vva niyakammapavaNapahayA narA na gayA / / 233 / / niyajaDharapiDharabharaNikka - mittajattANa tANa nAmaM pi / ko nAma muNai maNuyAhamANa aparovayArINaM / / 234 / / yato'smin bhavasamudre saMsArasarasvati jalabubudaprAyAH ke ke narAH purA nAticakramuH / kimbhUte? janmajarAmaraNasalilapaTalAkule utpAdavizrasAvyayavAripUrNe / narAH kimbhUtAH ? nijakarmapavanaprahatA: karmapAratantryeNa hi prANinAmehireyAhirAH kriyAH sampadyeran / samucitazca prabhaJjanAviddhe payasi bubudavilayaH / atastathAvidhAnAM manuSyAdhamAnAM nAmApi, nAmeti prasiddhametat ko vetti? api tu na ko'pi / kiMviziSTAnAM? nijajaTharapiTharabharaNaikamAtrameva yAtrA yeSAM te tathA / yadi vA svodarapiTharaparipUraNaikamAtrayatnAnAM / te hi sampUrNe svodare tribhuvanamapi paripUrNamAkalayanti / ata eva manuSyAdhamatvaM teSAmaparopakAriNAM sarvathaiva paropakRtimantharamanasAm / / 233 / / 234 / / sAmprataM paropakAriSu vyatirekamAha - je uNa parovayAraM kariMsu iha kei purisasai~lA / disivalaesu visappai tesiM jasapaDahanigyoso / / 235 / / ye punarihAsmin jagati ke'pi jagadvilakSaNasvarUpAstenaiva puruSazArdUlazabdasaMzabdanIyAH / paropakAraM dvibhedamapi vakSyamANalakSaNamakArSaH / teSAM digvalayeSu sampratyapi yazaHpaTahanirghoSaH prasarpati / koTIkoTisAgarapramitakAlAntaritA api vidyamAnA iva te sarvatrApi sAdaraM gIyanta ityaho paropakRteH puNyatamatvamiti / / 235 / / punaranupakAriNa eva tiraskurvannAha - jesiM parovayaraNe na phurai buddhI vi kIvapayaINaM / ubbiyai uvvahaMtI tesiM bhAraM dhuvaM dharaNI / / 236 / / yeSAM tu klIbaprakRtInAM sattvazUnyacetasAM paropakaraNe, AsAtAM vAgvapuSI, buddhirapi na sphurati, teSAmantarga/prAyANAM pusAM bhAramudvahantI dhruvaM nizcitaM sarvaMsahApi dharaNI kimamI durAtmAno 2010_02 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-237, 238 - aparopakAriNAM kArpaNyam / / paropakAriNAM dAnamanorathAH // 299 mayi svabhAramAropayantItyudvegamudvahati / uktaM ca - yAcamAnajanamAnasavRtteH pUraNAya bata janma na yasya / tena bhUmiratibhAravatIyaM na drumairna giribhirna samudraiH / / 1 / / iti [ ] / / 236 / / aparopakAritvaM tu prAyaH kArpaNyasamudbhavamataH paryAyeNa mitampacAn nindati - pAyAlAnalajAlApalittagattANi kiviNadaviNANi / khaNamUsasaMti pAvaMti jai karaM paruvayArINaM / / 237 / / anAdibhavAbhyastadustaralobhasaGkSobhitamanaso hi pumAMsaH prAyaH svasvasampattyanumAnena nandAdinarendravanmedinIsAtkurvvantyeva svavittAni / vizeSatastu mitampacAH, tathA ca sati taddhanadhanAni tyAgabhogazUnyAni kevalaM pAtAlAnalajvAlApradIptagAtrANi sutarAM duHkhamAvasanti / atastAni hi varAkANi kSaNamucchasanti rasAtalAnalakIlaklamavedanocchedaM manAganubhavanti / yadi paropakAriNAmudAracaritAnAM karaM prApnuvanti / 'udArahastanyastAni hi vittAnyaparAparapAtropabhogena mucyanta eva pUrvayAtanAtaH' iti / / 237 / / / kiyad vA svalpasevadhigatavittamAtravitaraNamudAracaritAnAM, yataH - navanihiNo vi nihINA suvannapuriso vi nUNa kAuriso / kaNayagirI vi aNU viva uvayArimaNorahassa puro / / 238 / / upakAriNAM dAnamanorathasya purastAditi padatraye'pi sambadhyate / navanidhayo'pi navasaGkhyA : zAzvatasvarUpA naisarpAdyA navayojanavistarAH dvAdazayojanAyAmAH asahAvyamaNimauktikasvarNAdiparipUrNAH santatavyaye'pyaparikSINAH / evaMvidhA api sevadhayo nihInA: nitarAmatizayena hInAstanusvarUpAH / tathA suvarNapuruSaH kAJcanamayaH siddhaputrakaH / yasya zirovirahitAni zeSAGgAni prayojanavazAllUtvA dattopabhuktAnyapi punarnavIbhavanti, so'pi nUnamudAracarite taddAtari kimahamasyaivaM dadAnasya zakSyAmi cAmIkaraM pUrayituM navetyataH kApuruSa iva samupasthite samiti vepate / tathA kanakagirirlakSayojanapramANazcAmIkarAcalo'pyaNuriva pratibhAti / na caitaduparivarti jagati kiJcidadhikamapi dyumnasthAnamasti / upakAriNAM tu dAnamanorathasya puro nidhiprabhRtayo'pi pUrvopavarNitasvarUpA eva / manoratheti sA'bhiprAyam / yato nidhyAdidAnaM manorathagocarameva na punaH sAkSAt / cakravartyAdivyatirekeNAnyasya nidhiprabhRtInAmasvAdhInatvAt / yadi ca daivayogAnidhi 2010_02 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 hitopadezaH / gAthA-239, 240, 241 - paropakAraH AtmopakAraH / / paropakArasya bhedadvayam / / svarNapuruSasvarNAcalaprabhRtayo'pyupakArikaragocaramavataranti / tadA na dAtA tAnapi niyataM dadAtyeveti / / 238 / / kiJca - uvayArakhaNe samuvaTThiyammi uvayAriNo taNudhaNassa / jaM hoi maNe dukkhaM muNai paraM pArago jai taM / / 239 / / upakAriNaH sthUlalakSasya kuto'pyantarAyAdidoSAt tanudhanasya kSINavibhavasya upakArakSaNe avazyavidheye samupasthite sati tanuvittatvena svamanorathAnurUpaM dAnaM dAtumasamarthasya / jIvati sa jIvaloke yasya gRhAd yAnti nArthino vimukhAH / bhRtakavaditarajano'sau divasAn pUrayati devasya / / 1 / / tathA - parapatthaNApavanaM mA jaNaNi ! jaNesu erisaM puttaM / uyare vi mA dharijasu patthaNabhaMgo kao jeNa / / 2 / / [ ] ityAdi sakhedaM cintayato manasi yaduHkhaM prAdurbhavati tad yadi pAragata eva bhavAkUpAraparataTaprAptaH sarvavideva jAnIte, nAnya iti / / 239 / / tathA - vihavAIhiM paresi jaM uvayaraNaM parovayAro so / aniuNavayaNamiNaM naNu eso attovayAro jaM / / 240 / / kiledaM paropakArazabdasya niruktam - yat vibhavAdibhirdhanadhAnyAdipradAnavipaduddharaNaprabhRtibhiH pareSAmupakaraNaM sa paropakAraH / idaM tu tattvarUpamapyanipuNavacanamiva pratibhAti / yato na khalvayaM paropakAraH, kintu paramArthabuddhyA AtmopakAra evAyam / uktaM ca - ___dAnapAtramadhamaNamihaikagrAhi koTiguNitaM divi dAyi / sAdhureti sukRtairyadi kartuH pAralaukikakusIdamasIdan / / 1 / / [ ataH kathaM nAyamAtmopakAra iti / / 240 / / sAmprataM paropakArasya pUrvoddiSTaM bhedadvayaM darzayati - uvayAro puNa duviho dabve bhAve ya divvanANIhiM / sayameva samAyario taha anesi pi uvaiTTho / / 241 / / ayaM tu upakAro divyajJAnibhirvimalakevalAlokabhAskarairbhagavadbhirarhadbhirdravyarUpo bhAvarUpa ___ 2010_02 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-242, 243, 244, 245 - paropakArasya bhedadvayam / / jinezvarANAM dravyopakAraH / / 301 zcAvasthaucityena svayamAtmanA samAcIrNastathA'nyeSAmapi muktyarthinAM karttavyatayopadiSTa iti / / 241 / / tatra tAvadAdau teSAM dravyopakAramAha - muNiUNa viraisamayaM jagappaIvANa jiNavariMdANaM / bhattibharabhariyahiyao sohammavaI suravariMdo / / 242 / / jiMbhagadevehito samaMtao naTThakeuseUhiM / bhUgolanilINehiM asAmiehiM nihANehiM / / 243 // pUrai kosAgAre jiNANa jagabaMdhavANamaNavarayaM / saMvacchariyaM karuNAi to payarTeti te dANaM / / 244 / / vizeSakam / / idaM tu gAthAtrayamapi nigadasiddhameva / kevalaM prathamagAthAyAM viratisamayamiti sarvaviratipratipattiprastAvamityarthaH / / 242 / / dvitIyagAthAyAM tu nidhAnairnaSTaketusetubhiriti - tatra ketavaH sevadhivasudhayorantarAle nikSiptAni sughaTitavRttatryasracaturasrarUpANi nAnAvarNAni pASANazakalAdIni cihnAni / setavastu gaganadigvibhAgabhUgolAvagAhAdayaH / / 243 / / / tRtIyagAthAyAM tu karuNayeti - karuNayA sarvasattvasAdhAraNyA kRpayaiva / na tu pratyupakRtiprasiddhibhogAdivAJchayA / ata eva jagadbAndhavAnAmiti bhagavadvizeSaNam / / 244 / / tacca sAMvatsarikaM dAnaM kathaM dIyata ? ityAha - akaliyapattApattaM avibhAviyasaguNanigguNavibhAgaM / agaNiyamittAmittaM dijai jaM maggiyaM dANaM / / 245 / / spaSTA / / navaraM 'jaM maggiyaM ti' varavarikAghoSaNapurassaraM yo yanmRgayate tasmai taddIyata iti yanmArgitam / / 245 / / gAthA-245 1. tulA - "'siMghADagatiyaM caukkacaJcaracaumuhamahApahapahesu dAresu puravarANaM racchAmuhamajjhayAresu - varavariyA ghosijjai kimicchiyaM dijjae bahuvihIaM sura asura devadANavanariMdamahiyANa nikkhamaNe tti / / - Ava. niryu. 219 / / 1. chAyA - zRGgATakatrikacatuSkacatvarazcaturmukhamahApathapatheSu dvAreSu puravarANAM rathyAmukhamadhyeSu varavarikA ghoSyate kimIpsitaM dIyate surAsuradevadAnavanarendramahitAnAM niSkramaNe / / 2010_02 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 evaM jiNA ghaNA iva viuladayA bhUrikaNayadhArAhiM / nivvAviMti sudussahadogaJcadavaddiyaM loyaM / / 246 / / hitopadezaH / gAthA - 246, 247, 248, 249 - jinezvarANAM dravyopakAraH / / evaM yanmArgitadAnena saMvatsaraM yAvajjinAstIrthakRtaH sudussahadaurgatyadavArditaM raudradAridryadAvAnalaglapitaM lokaM bhuvanajanaM nirvApayanti / kAbhiH ? bhUrikanakadhArAbhiH pracurasvarNacchaTAbhiH / upalakSaNaM caitat karituragakozadezAdInAm / kimbhUtA bhagavantaH ? vipuladayA niravadhikaruNArasasarasvantaH / ke iva ? ghanA iva / yathA ghanAH payodAH pracuravAridhArAbhiH sudussahadavArditaM lokaM nirvApayanti / te'pi vipuladakAH prabhUtAmbhaH sambhArasambhRtA bhavanti / / 246 / / evaM jinadAnasvarUpamabhidhAya prakRte yojayannAha - tAja nibaddhatitthayara - nAmagoyA avassasivagAmI / evaM davvayAraM kariMsu kira bhuvaNaguruNo vi / / 247 / / sai sAmaggivisese tamhA sesehiM tattha savisesaM / savvAyareNaM saMdiddhasiddhigamaNehiM jaiyavvaM / / 248 / / tad yadi bhuvanaguravaH zrImadarhanto'pyevaM pUrvoktaprakAreNa dravyopakAramakArSuH / kimbhUtAH ? nibaddhatIrthakaranAmagotrAH, nikAcitasarvottamatIrthakRtsampadaH / ata evAvazyazivagAminastasmAt sati sAmagrIvizeSe zeSaistaditaraistatra dravyopakAre savizeSaM sarvAdareNa yatnaH kAryaH / kim ? ityAha sandigdhasiddhigamanaiH / kimuktaM bhavati ? kila sakalAnyapi sacceSTitAni tAvaduttamapumbhirapunarbhavAyAdriyante tatprAptikRtanizcayAzca tIrthakRto'pi yadi dravyopakAramakArSustat kathaM saMzayitazivapadaprAptibhistaditaraistatra nirudyamairbhUyata iti / / 247 / / 248 / / idAnIM jinAnAM dravyopakAraM nigamayan bhAvopakAraM copakSipannAha eso davvayAro jiNANa saMkhevao samakkhAo / inhiM bhAvuvAraM pi kiMpi leseNa sAhemi / / 249 / / sugamA / / 249 / / 2010_02 - Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-250, 251, 252, 253 - jinezvarANAM bhAvopakAraH / / ____303 bhAvopakArameva darzayati - paDivajiUNa tivihaM tiviheNa jiNuttamA viraimaggaM / tivvatavataviyataNuNo dugguvasagge ahisahittA / / 250 / / tIrthanAthA vasudhAM viharantItyuttaragAthAyAM sambandhaH / kiM kRtvA ? viratimArga sarvasaMvarAdhvAnaM pratipadya / kathaM ? trividhaM trividhena manovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhizca sarvasAvadyaparihArapuraHsaraM yathA bhavati / kimbhUtAH? tIvratapastApitatanavazcaturthAdinA vatsaraparyantena tIvraNa taditaranaraduSkareNa tapasA glapitakArmaNatanavaH / punaH kiM kRtvA? durgAn klIbajanadurviSahAn suranaratiryagjanitAnupasargAn yAtanAvizeSAnadhisahya / / 250 / / tathA - sukkajjhANAnalasaMpalitta-ghaNaghAikammavaNagahaNA / appaDihayamappaDimaM kevalanANaM samaNupattA / / 251 // zukladhyAnAnalasampradIptaghanaghAtikarmavanagahanAH / ata eva kevalajJAnaM samanuprAptAH / kimbhUtam ? apratihataM dravyakSetrakAlabhAvairavyavahitam / ata evApratimam avadhijJAnAdibhiranupameyam / / 251 / / tathA - suraraiyakaNayamayakamala-kanikayAsanivesiyapayaggA / siradhariyadhavalachatta-ttayapayaDiyatihuyaNapahuttA / / 252 / / kila 'kevalotpattestIrthakarAtridazavihitacAmIkarasarasijeSveva caraNanyAsaM vidadhati, na bhUmau / tenedamuktaM - suraviracitakanakamayakamalakarNikAsatrivezitapadAgrAH / tathA zirovidhRtoddaNDavaiDUryadaNDamaNDitadhavalachatratrayaprakaTitatribhuvanaprabhutvAH / kila yo hi yAvatAM bhuvanAnAmadhipatistasya tAvantyAtapatrANi dhriyante, bhagavantastu bhuvanatrayAdhipataya iti tadupari chatratrayam / / 252 / / tathA - suravaikarakamalapaNulla-sasikarAyAracAmaruppIlA / dippaMtapurassaradhamma-cakkasappaMtaiMdajhayA / / 253 / / - gAthA-252 1. tulA - yatra pAdau padaM dhattastava tatra surAsurAH / kiranti paGkajavyAjAcchriyaM paGkajavAsinIm / / - vIta. sto. 4/3 / / 2010_02 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 hitopadezaH / gAthA-254, 255 - jinezvarANAM bhAvopakAraH / / surapatikarakamalapreritazazikarAkAracAmarotpIlAH / nirbharabhaktiprAgbhArabhUSitamanaso hi surapatayastIrthakRtAM svayamandolayanti vimalacAmaranikarAn / tathA dIpyamAnapurassaradharmacakrAH prasarpadindradhvajAzca vihArakSaNe hi bhagavatAmarhatAM dharmacakramahendradhvajau prasarpata puraH iti khaitihyam / / 253 / / tathA - niyateyatiNIkayacaMDabhANu-bhAmaMDalANugayadehA / rayaNamayapAyavIDhovaveya-sIhAsaNasameyA / / 254 / / kila brahmajJAnotpatteH prabhRti bhagavatAmarhatAmaGgAnulagnaM nijatejastiraskRtataraNimaNDalaM [bhAmaNDala] prAdurbhavati / tadarthamuktaM - nijatejastRNIkRtacaNDabhAnubhAmaNDalAnugatadehAH / tathA vihArakSaNe hyarhatAM zirasi zvetAtapatratrayamiva gaganagataM pRSThata: sapAdapIThaM maNimayaM mRgendrAsanamupaiti / tenaivamuktaM ratnamayapAdapIThopapetasiMhAsanasametAH / / 254 / / tathA - saMbhamacaliracaubiha-devanikAehiM koDisaMkhehiM / sevijaMtA ThANe ThANe nimmiyasamosaraNA / / 255 / / kila vimalakevalotpatteranantaraM lokottarArhantyamAhAtmyAd bhagavanto'rhanto naktandinaM bodhinimittaM saMzayazatApanodAya ca gamanAgamanaparairjaghanyato'pi koTisaGkhyai kinikarairamuktasannidhayo bhavantItyataH proktam-sambhramacaladbhizcaturvidhairapi devanikAyaiH koTisaGkhyaiH sevyamAnAH / tathA sthAne sthAne bhavyajanaprabodhArhe taireva tridazasamUhairbhagavatprabhAvapreritairdharmadezanApravRttinimittaM nirmitamaNisvarNarajatamayacaturgopuropazobhitagaganagatadivyasamavasaraNAH / / 255 / / tathA - gAthA-253 1. tulA - tavendudhAmadhavalA cakAsti camarAvalI / haMsAliriva vaktrAbjaparicaryAparAyaNA / / / - vIta. sto.5/4 / / 2. tulA - mithyAdRzAM yugAntArkaH sudRzAmamRtAJjanam / tilakaM tIrthakRllakSmyAH purazcakraM tavaidhate / / eko'yameva jagati svAmItyAkhyAtumucchritA / uccairindradhvajavyAjAttarjanI jambhavidviSA / / - vIta. sto. 4/1-2 / / gAthA-254 1. tulA - yanmUrdhaH pazcime bhAge jitamArtaNDamaNDalam / mA bhUdvapurdurAlokamitIvotpiNDitaM mahaH / / - vIta. sto. 3/11 / / 2. tulA - mRgendrAsanamArUDhe tvayi tanvati dezanAm / zrotuM mRgAssamAyAnti mRgendramiva sevitum / / - vIta. sto. 5/5 / / gAthA-255 1. tulA - jaghanyata: koTisaGkhyAstvAM sevante surAsurAH / bhAgyasambhAralabhye'rtha na mandAapyudAsate / / - vIta. sto. 4/14 / / 2010_02 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-256, 257, 258, 259- jineshvraannaaNbhaavopkaarH||bhgvdvaannyaa: paJcatriMzadguNAH / / 305 aTThappayAravarapADihera - pUocchavaM paDicchaMtA / viharaMti titthanAhA nagarAgaramaMDiyaM vasuhaM / / 256 / / aSTaprakAramazokavRkSAdikaM varaprAtihAryalakSaNaM viziSTaM surakRtaM pUjotsavaM pratIcchantaH sakalAryanagarAkaramaNDitaM medinImaNDalaM svapracAreNa pavitrayanti / / 256 / / sAmprataM teSAM bhAvopakAraM bhAvayannAha - paNatIsavayaNaguNasaMgayAi sAhAraNAi sattANaM / joyaNapasappiNIe vANIi kuNaMti dhammakahaM / / 257 / / evaMvidhayA vANyA girA dharmakathAM kurvanti / kimbhUtayA? saMskAravattva 1 audAttya 2 upakAraparItatva 3 meghagambhIraghoSatva 4 pratinAdavidhAyitva 5 dakSiNatva 6 upanItarAgatva 7 mahArthatva 8 avyAhatatva 9 ziSTatva 10 saMzayoccheditva 11 nirAkRtAnyottaratva 12 hRdayaGgamatva 13 mithaH sAkAGkSatva 14 prastAvaucitya 15 tattvaniSThatva 16 aprakIrNaprasRtatva 17 asvazlAghAnyaninditva 18 abhijAtya 19 atisnigdhamadhuratva 20 prazasyatva 21 amarmavedhitva 22 audArya 23 dharmArthapratibaddhatva 24 kArakakAlaliGgAdyaviparyAsitva 25 vibhramAdiviyuktattva 26 citrakRtva 27 adrutatva 28 anativilambitva 29 anekajAtivaicitrya 30 AropitavizeSatva 31 sarvapradhAnatva 32 varNapadavAkyaviviktatva 33 avyucchitti 34 akheditva 35 lakSaNapaJcatriMzadvacanaguNasaGgatayA / tathA sattvAnAM suranaratiryagapANAmarthAvabodhasAdhAraNayA / punaH kimbhUtayA ? yojanaprasarpiNyA yojanaparimaNDalakSetrAvagAhakSamayA / evamprakArayA girA dharmadezanAM kurvanti / / 257 / / tathA ca dharmamupadizantaH kiM vidadhati tadAha - bohiMti bhavvasatte micchattatamaMdhayAramavaNiMti / jaNayaMti bhavavirAgaM nivvANapahaM payAsaMti / / 258 / / saMsAracArayagayaM bhaviyajaNaM uddharaMti karuNAe / eso bhAvuvayAro bhuvarNami jiNiMdacaMdANaM / / 259 / / bhavyasattvAn muktigamanayogyAnaGgino jIvAjIvAdiSu padArtheSu bodhayuktAn kurvanti / tathA ca 2010_02 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 hitopadezaH / gAthA-260, 261, 262 - paropakArasya mahimA / / sati teSAmeva mithyAtvatamo'ndhakAramapanayanti / udite hi jIvAjIvAdijJAnabhAnumati vilIyata eva mithyAtvatamaH / tathA bhave durantaduHkhalakSAkSINakhanau saMsAre virAgamudvegaM bhavyAGginAmeva janayanti / tathA teSAmeva nirvANamArga jJAnadarzanacAritralakSaNaM prakAzayanti / evaM ca kurvANAH karmaRNavazAt saMsAracArakagataM sakalamapi samAsannazivapadaM bhavyajanaM karuNayA niSkRtrimayA kRpayA samuddharanti / sa eva jinendracandrANAM bhagavatAmasmin bhuvane bhAvopakAra iti / / 258 / / 259 / / evaM duviho vi imo uvayAro jai jiNehiM sayameva / Aino kahamane imammi sajaMti na sayannA / / 260 / / evaM pUrvoktaprakAreNa dvividho'pi dravyabhAvabhedabhinno'yaM paropakAro yadi jinararhadbhiH svayamevAcIrNastadA tanmArgAnuvartinaH sakarNAH prekSAvantaH kathamasmin na saMsajyante ? samucitaiva sahadayAnAM tatrAsaktirityarthaH / / 260 / / yataH - rUvaM cavaNasarUvaM dujIhajIhAcalaM jae jIyaM / taDitaralamatthajAyaM uvayAru ciya thiro ego / / 261 / / yasmAjagati yAni kila pratibandhahetUni teSAM tAvadiyaM gatiH tathAhi - rUpamadbhutasvarUpamapi tathAvidhAzubhasambhAravazAdakasmAdAtaGkakAribhirupanatai rogAdibhiH sanatkumArAderiva cyavanasvarUpam / tathA mAnuSyakAdisamagrasAmagrIsaphalIkAramUlabIjaM jIvitavyamapi vividhairadhyavasAnAdibhirnimittairdvijihvajihvAcalaM dvirasanarasanAgracaJcalam / tathA samastapuruSArthasArthaghaTanasamarthamarthajAtamapi taDittaralaM kSaNaprabhAprabhodbhedabhaGguram, tasmAt tattvavRttyA vicAryamANo dravyabhAvarUpaH paropakAra eva prAyaH sthirasvarUpatAmAkalayati / tathAhi - avasarpiNIprArambhasamayasamudbhUtaiH prathamatIrthanAthaprabhRtibhiH puruSaprakANDaiH koTIkoTIsAgaropamapramitakAlAt parato'pi ye dharmapravRttiprabhRtayaH paropakArAH kila kriyante, te'dya yAvadadyApi tairupakArairvidyamAnA iva jagatyupastUyanta iti / / 261 / / etadeva nigamayati - kaivayadiNapAhuNaeNa haMta deheNa dehiNo kahavi / uvayAradhaNaM jai ajiNaMti naNu sAsayA huMti / / 262 / / 2010_02 | Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-263, 264, 265 - acetanAnAM upakAraH / / 307 hanteti sopacArAmantraNe / amI dehinaH kathamapi yadyupakAradhanamarjayanti, tadA nizcitamavinazvarA bhavanti / kena? dehena / kimbhUtena? katipayadinaprAghUrNakena parimitavAsarAtithinA / utpattimatAM dehAdInAmavazyavinAzadharmitvAt / kimuktaM bhavanti? AyuHkSayeNa kSaNakSayiNi kSINe'pi bhautike piNDe svazaktyanumAnena sarvatra pravartitaparopakArA yazaHzarIreNAcandrArka sthAyinaste / / 262 / / evaM satyapi keciddurvidagdhA kadAcidevamapyudIrayeyuryat kRtopakAreSvevopakarttavyaM, 'kRte pratikRtaM kuryAd' iti vacanAdatastAn sAkSepamAkSipannAha - kaha tesi ceyaNattaM uvayariyA uvayaraMti je annaM / te ciya saceyaNA je aNuvakayA uvayaraMti paraM / / 263 / / AstAM tAvatteSAM jagati prakRtipuruSatvaM yAvadekendriyAdisAdhAraNam cetanatvamAtramapi kathaM teSAM jAghaTIti? / ye pUrvaM kRtopakArAH paramupakurvanti / upakRte chupakaraNaM svasya RNamocanameva, na punaH satpuruSatA / keSAM tarhi sacetanatvam ? ityAha - ta evAtra sacetanA ye anupakRtAH paramupakurvanti / / 263 / / na cAyamanupakRtopakAraH sakarNavijJAnAmeva dharmaH, kintu viziSTacaitanyazUnyaiH payodaprabhRtibhirapyAdRta ivAyamIkSyate / tathAhi - samae samunnaI pAviUNa jalapaDalamamalamujhaMto / uvayarai ghaNo loyaM kimuvakayaM tassa loeNa / / 264 / / kila na khalUpakRtinibandhanaiva ghanAdInAM pravRttiH, kintu tathAvizrasApariNAmavazAt svabhAva evAyamamISAM / tathApi kila paropakRtibaddhabuddhayaste tathA pravarttanta iti vitarkagocaramavatarati / tadeva darzayati - samaye tapAtyayalakSaNe samutrati sakalalokalocanAnandadAyinImuccaiH sthitiM prApya jalapaTalaM salilaprAgbhAramamalaM mauktikakSodasodaraM samujjhan samaviSamapAtrApAtraniHsvezvarAdiviSayavibhAgamavagaNayya samadRSTyA ghanAghanaH pravarSanupakarotyeva tAvat sasyAdisampattyA sakalamapilokam / lokena ca kAlatraye'pi yadi kimapyasyopakRtaM tadA sa eva sAkSI / / 264 / / tathA - tuMgagirisiharanivaDaNa - viyaDovalakhalaNanIyagAmittaM / aNuvakayAu naIo sahaMti loovayAratthaM / / 265 / / 2010_02 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 hitopadezaH / gAthA-266, 267, 268, 269 - acetanAnAM upakAraH / / nadyaH sarito'pyanupakRtA apyetadetad viSahante / kiM tad ? ityAha-tuGgagirizikharanipatanam / uccaistarazikharizikharaprAgbhAranipatanakaSTam / tathA vikaTopalaskhalanaM sthUlagaNDopalapratihatiklezam / tathA nIcagAmitvaM nimnasaJcArayAtanAM ca / kimartham? kila snAnapAnAvagAhanAdibhirlokopakArArthamiti / / 265 / / tathA - ravikaratAvaM pakkhINa caMcunahapaharapayabharakkamaNaM / / visahati maggataruNo pahiyANamapariciyANa kae / / 266 / / ravikaratApaM caNDakarapracaNDatApasampAtam / tathA pakSiNAM vihagAnAM caJcanakhaprahArapadabharAkramaNam / anyadapi zItavAtavRSTyAdikaM kaSTamaparicitAnAmapi pathikAnAmadhvanyAnAM nijachAyAdalaphalaprasUnAdibhirupakartumiva mArgataravo viSahante / / 266 / / tathA - bhUmI vi vahai bhAraM jalaNo vi hu osahIgaNaM payai / / AsAsai pavaNo vi hu loyaM keNuvakayaM tesiM / / 267 / / bhUmirvasundharA'pi sarveSAM sacetanAcetanAnAM bhAraM zubhAzubhAMzca sparzAn kila carAcarasya jagato'pyupakRtaye avagaNitasvakhedAvahati / tenaiva sarvaMsahetyabhidhIyate / tathA jvalano'pi vahnirapyauSadhIgaNaM tandulamudgamASAdisasyasamUhaM kSudhAtasya jantujAtasyopakRtaye kila pacati / tathA pavana: samIraNo'pi zramavazavivazaM janamAzvAsayati / ataH kiM teSAM bhUmyAdInAM kimapi kenApyupakRtamapi tu na kiJciditi / / 267 / / upakrAntameva nigamayannAha - iya jai aNuvakayA vi hu visiTThaceyanasunnayA vi ime / kira uvayaraMti tA jayaha davvabhAvovayAresu // 268 / / iti pUrvoditaprakAreNAmI payodaprabhRtayo viziSTacaitanyazUnyA api spaSTapaJcendriyatvagurujanopAstizAstrA'dhyayanajanasaMvyavahArAdivirahitAH / kenApyanupakRtA api yadi kilaivamupakurvanti, tadA he sacetanAstadvilakSaNA ! yUyaM dravyabhAvopakArayoH savizeSaM yatadhvam / / 268 / / etadeva dRSTAnopaSTambhayannAha - jaha te muNiMdanaranAhanaMdaNA bhAvadavvauvayAraM / kAuM parupparaM bhavaduhANa vivaraMmuhA jAyA / / 269 / / 2010_02 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / 309 yatheti dRSTAntopanyAse / yathA to munIndranaranAthanandanau kathAyAM vakSyamANasvarUpau parasparamanyonyaM prati bhAvopakAraM dravyopakAraM ca vidhAya krameNa bhavaduHkhAnAM saMsRtisamutthaklezajalAnAM parAGmukhAvabhAjanaM jAtAviti / / 269 / / sampradAyagamyau ca munIndranarendranandanau / sa cAyam - / paropakAraviSaye puSpacUla-puSpacUlAkathAnakam / / jambUdvIpe'tra bharate bhrAjitaM bhUribhUtibhiH / puraM zrIpuramityAsIt pauralokapriyAkaram / / 1 / / yadindranIlavaprosnai - rUrdhvamAbaddhamaNDaleH / purapraSThatayA reje dhRtanIlAtapatravat / / 2 / / abhraMlihagRhazreNisaGginInamRgIdRzAm / yatra vaktrendubhizcakre zatacandra nabhastalam / / 3 / / vizeSakam / / yasmin jinendrabimbAnAM mukhacandramarIcibhiH / nirastaM nisthitiM lebhe sabAhyAbhyantaraM tamaH / / 4 / / tatrAsId vimalayazAzcaritArthAbhidho nRpaH / nyAyadharmA vinA yasya nAnyat priyamajAyata / / 5 / / nRpasya mAnyo dveSyo'yaM durbalo'yamayaM balI / nAbhUt paureSu zabdo'yaM yasmin zAsati medinIm / / 6 / / vilasatkuntalA kAJcImadhyadezamanoharA / acalevAparA tasya priyA'jani sumaGgalA / / 7 / / bhuJjAnasya tayA sArddhaM tasya vaiSayikaM sukham / susvapnasUcitaH kAle puSpacUlaH suto'bhavat / / 8 / / kamalA kaustubhasyeva sudheva ca sudhAnidheH / vatsalA puSpacUleti svasA tasyAbhavat kramAt / / 9 / / adhIyAya tayA sArddhaM sa kalAH svakulocitAH / smarasaJjIvanaM prApya kramAd yovanamapyasau / / 10 / / sumedhAH satyasandhazca parAnAkramyavikramaH / udAraH sattvasArazca sa cacAra yathAsukham / / 11 / / vinayaM nIyamAno'pi sa durlalitaceSTitaH / kelIkilatayA kiJcit pauralokAnupAdravat / / 12 / / jAtyaiva masRNatvena bhUmibharturbhayena ca / AgAMsi sehire paurAstasyeti dhRtabuddhayaH / / 13 / / yauvanaM dhanasampattiH prabhutvamavivekitA / ekaikamapyanarthAya kimutAsya catuSTayam / / 14 / / mitho nibhRtamUcuste tenAtyantaM kadarthitAH / vakracUlo'pyasau puSpacUla: kimabhidhIyate / / 15 / / taJca tacaritaM cAranarebhyo'vedi bhubhujA / vyakSA api sahasrAkSAzcArAkSairhi kSitIzvarAH / / 16 / / mahAjanamathAhUya puSpacUlasya pazyataH / sAmantAdIn samuddizya jagAdeti mahIpatiH / / 17 / / haMho ! zRNuta sarve'pi pUrvajaiH pArthivairmama / nyAyadharmaparaiH svasya prajevApAlyata prajA / / 18 / / jaTAvalkalabhazmAkSasUtrAdInAM parigrahaH / na dharmo bhUbhujAM kintu prajApAlanameva hi / / 19 / / prajApIDanasambhUto virAgapavano nRpam / samUlamunmUlayati nadIraya iva drumam / / 20 / / gAthA-269 1. vaprasya uauH kiraNaiH vaprojhaiH / / 2010_02 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / sphuTameva ca zAste yad dazavezyAsamo nRpaH / kintu nistarati nyAyamanapAyaM pravartayan / / 21 / / ato'hamapi pUrveSAM nItikramamanusmaran / sarvAtmanApi prayate prajAbhyudayakAmyayA / / 22 / / tasmAt sacivasAmantamaNDalezAdibhiH kimu / putreNApi na me kArya yo na pAlayati prajAH / / 23 / / ityukte bhUbhujA jJAtaparamArthastadA'khileH / pazyadbhiH puSpacUlAsyaM nRpAjJA pratyapadyata / / 24 / / zrutvA tat puSpacUlo'pi cintayAmAsa cetasi / mAmuddizya dhruvaM sarvaM tAtenedamudIritam / / 25 / / tat pitrA jJAtadoSasya loke'pyakSigatasya me / vigarhitamavasthAnaM nagare'sminnataH param / / 26 / / nizcityeti nizIthinyA - mabhimAnadhano'tha saH / haste nizAtaM nistRtrizaM hRdyutsAhamivodvahan / / 7 / / nirgatya nagarAd bhillapallImekAmalIyata / asvAmikaizca zavaraiH svAmitve pratyapadyata / / 28 / / puSpacUlApi vijJAtatadudantA dhRtAratiH / tamevAzizriyad gADhasaubhrAtrasnehamohitA / / 29 / / prakRtyA sadayo'pyeSa pulindairnirdayairyutaH / tattulyo'bhUd dahatyeva jalaM jvalanayogataH / / 30 / / brAhmaNazravaNAyaiH sa samagaMsta na jAtucit / prerayanti kilate mAM sadbodhairdharmakarmaNi / / 31 / / niraGkuzatayA kAmaM raudro rasa ivAGgavAn / sa bAhyAbhyantarAn prANAn prANinAmaghRNo'harat / / 32 / / nagaragrAmasArthAdi samulluNTan asambhavaiH / vibhavaiH sa krameNAbhUt puSTakozaparicchadaH / / 33 / / duravasthAmathAnyedyuH sarasAM saritAmapi / bADhaM soDhumivAzaktaH prAvarttata tapAtyayaH / / 34 / / calantIbhirbalAkAbhiryathA kAdambinI babhau / kuTajAnAM sphuTantIbhiH kalikAbhistathA vanI / / 35 / / jaladacchannamajyotsnaM vIkSya candraM pravAsinaH / sasmaruH preyasIvakAmahAsaM lulitAlakam / / 36 / / prasthitAn pathikAn vIkSya tvarayA preyasIranu / dideza dayayA vidyunmArgAn meghAndhakAritAn / / 37 / / kAnanaM kekikekAbhirgaganaM ghanagarjitaiH / saraH zAlUrasitairvAcAlitamajAyata / / 38 / / ghanAndhakArite vyogni rAjahaMsAH pratasthire / eke mAnasamuddizya rAjadhAnImathApare [me] / / 39 / / tadA cAtakajIvAtau jImUte jalamujjhati / kadambavanavIthIva pRthivI samudazvasat / / 4 / / iti priyavatIprItiprade'smin jaladAgame / sUrayaH ke'pi tAM pallI samAjagmuH pathazcyutAH / / 41 / / dRSTvA dayApradhAno'tha haritAkuradanturAn / payaHplavaplatAn mArgAn vihAre'nadhikAriNaH / / 42 / / ativAhayituM varSAstatraiva munipuGgavaH / vasatyai prAhiNot pallayAM sannivezadhiyA munIn / / 43 / / yugmam / / anAryAstairathAyaiste vasatiM yAcitAstadA / sAdhu khelanamAyAtamevaM mumudire hRdi / / 44 / / pratyUcuH sopahAsaM ca bhagavanasti naH prabhuH / vakracUlo'tra sa zrAddho bhavatsvatyantavatsalaH / / 45 / / vasatiM bhaktapAnAdisametAM vaH sa dAsyati / ityuktAste mahAtmAnastaistamevopatasthire / / 46 / / pRSTAzca kAraNaM tena yathAvasthitamUcire / so'cintayana dhig dhUrtastairete vipratAritAH / / 47 / / ___ 2010_02 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / 311 kiJcidArdramanAzcAtha pratyUce tAn maharSayaH / IdRg nistR[triM]zaceSTasya kutaH zrAddhatvamasti me / / 48 / / dadAmi kintu vasatimekayA vo vyavasthayA / dharmopadezamAtmIyaM yadi yUyaM na datta me / / 49 / / tatheti pratipadyAtha sUrayaste'vatasthire / puSpacUlena dattAyAM vasatau vazinAM varAH / / 50 / asaMyamaikajiSNUnAM rAgadveSadvayadviSAm / jitadaNDatrayANAM ca samparAyodayagRhAm / / 51 / / paJcavratajuSAM SaTsu kAyeSu yatanAbhRtAm / bhayasaptakamuktAnAM madasthAnasthiticchidAm / / 52 / / navabhirguptibhirguptamajihyaM brahma cinvatAm / tatrAticakramurvarSAsteSAMkSAntyAdizAlinAm / / 53 / / vizeSakam / / atha prApte parINAmaM tRNavallIlatAgaNe / jalazrotasu zAnteSu nirjIve jagatItale / / 54 / / zakaTokSadvipAzcoSTaiH svairaM kSuNNeSu vartmasu / vihArasamayaM jJAtvA sUriH provAca pallipam / / 55 / / bhavatsAhAyyato bhadra ! bhadreNaivAtivAhitaH / asmAbhirdustaro'pyeSa ghanarturakutobhayaiH / / 56 / / icchAmastvadanujJAtA vihartuM sAmprataM vayam / zayyAtaro'si tadito dharmalAbho'stu bhostava / / 57 / / ityukte sUribhiH so'ntarbhUribhistadguNairbhRzam / bhAvitaH pratyuvAcaivaM praNamya racitAJjaliH / / 58 / / bhagavan ! kimu nAtraiva bhavadbhiH sthIyate sadA ? / zirasA'pi dhRtA yUyaM yato me na vyathApradAH / / 59 / / muninAtho'pyathovAca pArthivAtmaja ! yujyate / munInAM madhupAnAM ca vrajAnAmatha pakSiNAm / / 60 / / naikatrAvasthitirjAtu guNasaGgrahaNaiSiNAm / asmAkaM tu vizeSeNa nissagAdhvani dhAvatAm / / 61 / / yugmam / / ityuktaH so'pi tacittaM vItarAgaM vidannatha / tAn netuM nijasImAnaM cacAla saparicchadaH / / 2 / / krameNa prApya tatpalli - sImAnaM munipuGgavaH / Uce nRpAGgajanmAnamiti prakRtivatsalaH / / 63 / / rAjaputra ! pratijJA naH pUrNA pUrvapratizrutA / atastvAM prati vakSyAmaH kiJcid dharmAnugaM vacaH / / 64 / / upakAraH pare kAryo'nupakArapare'pi hi / kiM punastvAdRze sAkSAd darzitopakRtikrame / / 5 / / zAyayatyeva niHzeSaM samasuptirjanaM yataH / paropakAra evaikaH kintu jAgartyatandritaH / / 66 / / sa punarbhavati dvedhA dravyato bhAvato'pi ca / Adyastatra kRto'smAkaM tvayA vasatidAnataH / / 67 / / vayaM vidhAtumicchAmo dvitIyaM bhavataH punaH / Adatsva vatsa ! samyaktvaM mUlaM mokSatarorataH / / 68 / / aNuvratAni paJcApi guNazikSAvratAni ca / bhAvataH pratipadyasva zaktazcena munivratam / / 69 / / jajalpa puSpacUlo'pi mandAkSavinamanmukhaH / aho ! bhagavatAM pApe kRpA mayyapi kIdRzI ? / / 70 / / satyAtman ! satya evAyaM dharmaH pUjyaiH pradarzitaH / kintu dhArayituM nainamadhamo'haM kSamo yataH / / 71 / / ArttaraudrArdite citte zubhAtmadhyAnasambhavam / samyaktvaM sthiratAmeti sthale kamalavat katham / / 72 / / nirdayaM nighnataH sattvAn vadato'nRtameva hi / paravittaikajIvAtoH parastrIsaktacetasaH / / 73 / / atucchamUrchanmUrcchasya nizi mAMsAdibhojinaH / kharakarmakaniSThasya kathaM viratirastu me / / 74 / / 2010_02 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / aho ! jaghanyatA me yadakAraNakRpAlavaH / dharmopadezadA yUyamevaM vaconiyantritAH / / 75 / / ityAdi jalpatastasya yogyatAmupayogataH / viditvA pratyuvAcaivaM vAcaM vAcaMyamAgraNIH / / 76 / / nRpAtmaja ! tavAbhAti yadyetadatiduSkaram / tadAyatihitaM suSTu sukaraM ca vacaH zRNu / / 77 / / yeSAM phalAnAM tvatrAma svato vA parato'pi vA / na jAnAsi na bhakSyANi bhavatA tAni jAtucit / / 78 / / yatra vecchasi jIve tvaM prahartumatinirdayaH / dvitrANi tatra vyAvRttya padAni praharaH sadA / / 79 / / rAjJo riraMsamAnA'pi rantavyA na priyA tvayA / kAkamAMsaM na bhoktavyaM sumahatyapi saGkaTe / / 8 / / catuSTayamidaM vatsa ! niyamAnAmanAhatam / pAlayanacalazcitte vipulAM prApsyasi zriyam / / 81 / / tatheti pratipadyAtha praNamya ca munIzvaram / vyAvarttat svasImAntAd dhanyaMmanyo nRpAtmajaH / / 82 / / gurUniva gurUktAni vacanAni vahan hadi / sa bhUyo'pyabhajad vRttiM kalpitAM karmabhinijaiH / / 83 / / anyecurdezitaM cAranaraiH sArthaM pRthu prati / pratasthe mitapAtheyaH saha svaiH pArthivAtmajaH / / 84 / / daivAdanyena mArgeNa sArthe svasthAnamIyuSi / phAlacyuta iva dvIpI viSaNNaH satyavarttata / / 85 / / tatastruTitapAtheyaiH pathi taiH pAripanthikaiH / phalAni puSpacUlAya kSudhArtAyopaninyire / / 8 / / vIkSya tAnyatihadyAni svAdUni surabhINi ca / apRcchat puSpacUlastAn kAnyamUni phalAni bhoH / / 87 / / jaguste deva ! jAnImo nAmISAmabhidhAM vayam / kintu divyaphalAnIti dRzyamAnAni bhAnti naH / / 88 / / smaran guruvacaH so'tha satyavratamahAdhanaH / jagAda nAhamaznAmi phalAnyaviditAni bhoH / / 89 / / sopahAsamathocuste svAmin ! dhUtaH pratAritaH / pIyUSapezalAnyetAnyanAsi na phalAni kim / / 10 / / pratyUce so'pi dhig mUrkhAH kimakAraNavatsalAH / vaJcayanti kadAcit te janaM saMyaminAM varAH / / 11 / / pratipatraM ca muJcAmi na kadAcidahaM vacaH / narasya vAgavihInasya zavasya ca kimantaram / / 12 / / evaM kRtapratijJe'tha tasmiMstadanujIvinaH / phalAni tAni jaruste bubhukSAkSAmakukSayaH / / 13 / / kramAt phalarase tasmin pariNAmamupeyuSi / sahaiva nidrayA dIrghanidrAM te pratipedire / / 14 / / provAca puSpacUlastAn prayANAvasare yadA / naiko'pi teSu supteSu prativAcamadAt tadA / / 95 / / kimetaditi sambhrAntaH sa yAvadupasarpati / tAvadutkrAntacaitanyAnapazyattAMstapasvinaH / / 16 / / saviSAdamatho dadhyo dhruvaM viSaphalairamI / bhakSitaistairdazAmetAmavicArAH prapedire / / 97 / / pradatto gurubhirna syAd yadi me'bhigrahastadA / abhaviSyadasAveva mamApi hi dazA tadA / / 18 / / aho ! teSAM kRpAlutvamaho ! maitryamakRtrimam / aho ! paropakAritvamaho ! vijJAnazAlitA / / 19 / / ityAdi vimRzaMsteSAM kRtvA zastrANi bhUmisAt / divenduriva vicchAyo vigato/paricchadaH / / 10 / / kathamekaH svalokasya darzayiSye nijAnanam / iti trapAvazAnnaktaM so'tha pallImalIyata / / 101 / / ___ 2010_02 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / 313 nizIthasamaye yAvanijAvAsaM pravizya saH / dvAradezamupeyAya nibhRtaM vAsavezmanaH / / 102 / / tAvat puMsA sahaikena prasuptAM vallabhAM nijAm / dIpAlokenAluloke prakopATopapATalaH / / 103 / / tataH karighaTAkumbhasthalIdalanalAlasam / cakarSa kozAt kaukSeyaM bilAdiva mahoragam / / 104 / / nihanmi yugmamapyetadanAryamiti rAjasUH / jhaTityupATayan khaDgaM tAM sasmAra gurorgiram / / 105 / / yuyutsuriva meSo'tha yAvat pazcAdapAsarat / jhaNajjhaNiti cakre'sistAvadAsphalitastulAm / / 206 / / marAlapakSavat karNe tena zabdena sarpatA / puMveSA puSpacUlA sA jhagiti pratyabudhyata / / 107 / / jIvatAnandatAlloke puSpacUlo mamAgrajaH / sambhramAditi jalpantI talpamujjhAJcakAra sA / / 108 / / svasvasAramimAM jJAtvA harSazokasamAkulaH / nanAma puSpacUlastAM kimetaditi cAbravIt / / 109 / / sA'pyenamavadad bhrAtarvijayAya gate tvayi / naTAH kecidihAgatyAvasaraM mAM yayAcire / / 110 / / jane yAsyati madbhAturavaskandakathA prathAm / iti tvadveSadhAriNyA te mayaiva hi nartitAH / / 111 / / tatazca vihvalIbhUtA prekSAnte nidrayA bhRzam / samaM nijaprajAvatyA prasuptAsmyevameva hi / / 112 / / puSpacUlastadAkarNya dhunvan mUrdhAnamuzcakaiH / prazazaMsa muhuH sUrIn svasyAbhigrahadAyinaH / / 113 / / dadhyau caivamaho ! sAdhusamparkaH sarvakAmadaH / apavAdAza pApAca mukto'haM yatprabhAvataH / / 114 / / trAto mRtyumukhAt pUrvamadhunA narakAnanAt / anRNo'haM bhaviSyAmi kathaM teSAM mahAtmanAm / / 115 / / ityAdi bhAvayan bhAvazuddhyA so'bhigrahAn nijAn / pAlayAmAsa saJjAtapratyayaH sattvasAradhIH / / 116 / / vimuktaH kintu vRndenAvaskandAdAvanIzvaraH / sa vRttiM kalpayAmAsa sandhidAnAdisAhasaiH / / 117 / / avantI nagarI so'gAdanyedhuradavIyasIm / vicAradhavalAhna kSoNipAlena pAlitAm / / 118 / / tatra vezmadvayaM tena bahirlakSmImanoharam / kalpitaM sandhidAnAya sambhAvyaguruvaibhavam / / 119 / / atha nisaJcare rAjasaJcare virate rave / yAminIyauvanodbhede zUcIbhedye tamasyapi / / 120 / / gADhanidrAvagADheSu poreSu praviveza saH / ekasmin mandire rAjatanayo dinadRSTayoH / / 121 / / yugmam / / alakSyapadasaJcAraH kakSAntaragato'tha saH / dinAyavyayasaMvAdaM pituH putrasya cAzRNot / / 122 / / asmarantaM ca tatraikAM kAkiNIM tanayaM nijam / babhANa bhrakuTIbhaGgabhISaNAsyAH pitA tadA / / 123 / / re durAcAra ! gamayanekaikAM kAkiNImiti / kariSyasyacirAt tvaM mAM kulapAMsana ! nirddhanam / / 124 / / nissara tvaritaM tasmAdalakSmIkanda ! mandirAt / na sthitirmadgRhe'stIdRgayuktavyayakAriNAm / / 125 / / acintayattadAkarNya citte nRpatinandanaH / mitampacatvamasyAho ! satyaM vAcAmagocaraH / / 126 / / gRhabhArakSamaM dakSaM kSamiNaM vyavasAyinam / kAkiNIkAraNAt putraM nirvAsayati yo gRhAt / / 127 / / sarvasve muSite tasya paruSeNa mayA'dhunA / sphuTite hRdi niryAntamAtmAnaM ko nirotsyati / / 128 / / 2010_02 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / alaM tadasya vittena prANavyApattihetunA / iti nizcitya sattvaikagehaM tadgehato yayau / / 129 / / atha dvitIyaM sadanaM dinadRSTaM viveza saH / rajatasvarNasopAnaM vicitramaNikuTTimam / / 130 / / aho samRddhihasya bahirapyatizAyinI / asyAH sahasraguNitA dhruvamantarbhaviSyati / / 131 / / ityAdi vimRzan bhUmIlaGghayantruttarottarAH / antastaraGgitAnandazcandrazAlAmasI yayo / / 132 / / tatra mANikyavedyantarmaNipalyaGkasaGgatAm / devadUSyAvRtArdAGgImanarghyamaNibhUSaNAm / / 133 / / devadattA'bhidhAM vezyAM smarasaJjIvanauSadhIm / dadarza gADhamAliGgaya suptAM kuSThinamekakam / / 134 / / yugmam / / tasyAstazceSTitaM dRSTvA lobhasaGkSobhasambhavam / viSAdamAsasAdAsau meduraM medinIndrasUH / / 135 / / acintayaJca yasyArthe bhUyAMsyaMhAMsi dehinaH / AityApi sukhazreNI ghaTayanti nirantaram / / 136 / / tatrApi hi nije pApA nirapekSA vapuSyasau / yaivamarjayati dravyamavyAhatamanorathA // 137 / / apyantarAtmano dehAtmano'pi hyativallabham / vasu tasyAH samAdAya jIvenAnudgataM hRtam / / 138 / / vakSye kiM pauruSoSmANaM bhokSye kAM vA sukhazriyam / kasmai pAtrAya dAsyAmi yAsyAmi katamAM gatim / / 139 / / purandhrINAM dhanaM tAvadanyAsAmApi mAninAm / nAdAtumucitaM hanta ! kiM punaH paNayoSitAm / / 140 / / dhigimAmadhamAM tasmAd dhigasyAM ninditaM dhanam / tallipsayA samAyAtaM dhiGmAmapi narAdhamam / / 141 / / ityAlocya svacitte'tha vitte tasyAH sa nispRhaH / pathA yathAgatenaiva catuSpathamupAyayau / / 142 / / dadhyau tatrordhva evAyamaprameyaparAkramaH / klezArjitadhanairebhirmuSitaiH kiM purIjanaiH / / 143 / / aklezenAttamamitaM svApateyaM mahIpateH / kozAdAkRSya gRhNAmi kiM nAtmIyamivAdhunA / / 144 / / evaM kRte jIvato me bhavati zrIrakhaNDitA / kSatravRttyA mRtasyAtha jane kIrtiraninditA / / 145 / / nizcityeti vinikSipya guptavAtAyanaM prati / razmisaMyamitAM godhAM tadAdhAramavApya ca / / 146 / / gavAkSamantarikSasthaM lIlayaivAruroha saH / nibhRtaM madhyamadhyAsta nRpasodhasya ca kramAt / / 147 / / yugmam / / vicAradhavalasyAtha nRpasya mahiSI tadA / patipraNayakopena daivAttatra samAgamat / / 148 / / nIrandhre cAndhakAre'sya karasparzena cinvataH / sAravastUcayaM paJcazAkhastAmaspRzat tadA / / 149 / / sparzAnumAnatastasya pumAniti savismayA / sadyaH sapulakasvedA sA'bhUt prakRtipuMzcalI / / 150 / / hastAnusAratastUrNamabhisRtya smitAnanA / vRSasyantI vRSaskandhamabhyadhatta tamityasau / / 151 / / api yogidhiyAmasminagAdhe sodhasaGkaTe / kathaM praviSTaH ko vA tvaM sAhasaikamahAnidhiH / / 152 / / puSpacUlo'vadachauraM sAhasaikadhanaM vinA / pravizet kaH parAvAsaM vizeSAnRpamandiram / / 153 / / 2. svApateya - (napuM.) dhana-dolata iti bhASAyAm, svapatau sAdhu svApateyam "pathyAtithi" - 7/1/16 / / ityeyaN / / - abhi. ci. nA. zlo. 191 svo. TIkAyAm / / 2010_02 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / sakAmA sA'bhyadhAd bhrAntizcaura re ! tava kA nanu / spRSTamAtreNa me yenApahRtaM hRdayaM balAt / / 154 / / aho ! bhAgyAni te yasya sarpArthaM kSipataH karam / bilAntaH svarNamANikyakaGkaNaH patitaH kare / / 155 / / tamAM subhaga ! bhAgyaikalabhyAmabhyAgatAM svayam / bhajanIyAmupetyApi bhaja sArddhaM samRddhibhiH / / 156 / / itaro'pyabravIt kA'si zubhe ! tvaM kasya vA priyA / ajJAtakulazIlaM mAM kimarthaM bhajase'tha vA / / 157 / / sA'pyuvAca sakopeva tvaM mAmapi na vetsi kim / vicAradhavalakSoNipAlasya prANavallabhAm / / 158 / / tadAkarNya vacastasyAstatkSaNaM kSoNipAtmajaH / sasmArAbhigrahaM svasya pazyatriva guruM puraH / / 159 / / sadyastato nirAkRtya vikRtiM cetaso'pi hi / praNipatya padau tasyAH kRtAJjalirado'vadat / / 160 / / yadi tvaM bhUpateH patnI jananyasi tadA mama / nigRhANa durakSANAM mAtaH kAtaratAmimAm / / 161 / / avaruhya gajendrAt kaH kharamArodumicchati / kaH parityajya mANikyaM zikyaM svIkurute sudhIH / / 162 / / vizvambharamanAhRtya vicAradhavalaM nRpam / ko mAM prArthayate hanta ! svodarasyApyapUrakam / / 163 / / divyarUpA hi rAjAno'vataranti mahItale / atastadAzritaM vastu vandyamAdarataH param / / 164 / / itarasyApi bhoktavyA parasya strIrna dhImatAm / pAlanAt pitRkalpasya kiM punaH pRthivIzituH / / 165 / / lokadvayaviruddhaM tad garhitaM dharmmacAriNAm / apasmAramidaM muJca mAtaH ! pAtanibandhanam / / 166 / / vacasA tena sA tasya pratikUlena pIDitA / vailakSyahasitotkSepA sAkSepamidamabravIt / / 167 / / dhUrttito'si dhruvaM dhUrtermugdhamurddhanya kairapi / zaGkayA paralokasya saGkocayasi yanmanaH / / 168 / / adRSTasya sukhasyArthe yaH sukhaM dRSTamujjhati / unnataM jaladaM vIkSya jalakumbhaM bhinattyasau / / 169 / / dRSTaH kena paro lokaH ? ko vA tasmAdupAgataH / dhUrttAH pratArayantyeva dviSantaH sukhinaM janam / / 170 / / sambhogAya praklRpte'smin puMstrIrUpe jagajjane / nArINAM ca narANAM ca keyaM svaparakalpanA / / 171 / / vikalpakalpanAM muktvA sukhasya pratipandhinIm / pratyakSAM sampadaM tanmAmanukUlaya bAlizaH / / 172 / / puSpacUlo'vadatra tvaM sampadevaM pralApinI / mama ca svasya cAdhyakSA vipadevAsi kevalam / / 173 / / adRSTacarametanme yadIcchasi balAdapi / siMhIva jambukaM rAjapatryapi prAkRtaM janam / / 174 / aho tava kuvAkaH ko'pi veNerivekSyate / zirasA dhriyamANApi nimnamevAnudhAvasi / / 175 / / samutpannAsi yatra tvaM pANiryatra ca pIDitaH / tasya vaMzadvayasyApi davajvAleva jaGgamA / / 176 / anena duzcaritreNa tvadaGgIkArakAriNaH / vicAradhavalasyAkhyAM kuruSe kiM niranvayAm / / 177 / / ityAlApapayaH pItvA kuTilA sarpiNIva sA / punarvAggaralodgAramujjagAreti nistrapA / / 178 / / re durvidagdha ! svAdhInAM sudhAM pibasi cetra hi / tatpratyutenAmanyAnyadUSaNairdUSayasyalam / / 179 / / pArthivaiH prArthanIyAhaM prArthaye jagatIha kam / svayaMvarAM zriyaM tanmAM vimAnayasi mUDha ! kim / / 180 / / 2010_02 315 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / bhayena bhUpatenUnaM gRhNAsyanunayaM na me / cauratve'pi samAnaM tad viruddhAyAM mayIha te / / 181 / / asadgrahamato muktvA bhuktvA mAM bhaja nirvRtim / darzayiSye'nyathA sadyaH svApamAnataroH phalam / / 182 / / smitvoce puSpacUlo'tha hanta keyaM vibhISikA / na tvatto na ca bhUbharturnAntakAdapi me bhayam / / 183 / / kevalaM pratipannasya gurumUle mayA svayam / abhigrahasya bhanena durgatereva me bhayam / / 184 / / prAgeva pratiSiddhAsi mAtaraM bhaNatA mayA / atastvayA na vaktavyamasaGgatamataH param / / 185 / / iti sattvavatA tena sarvathA'sau nirAkRtA / caurazcauro'yamityucaizcakre kolAhalaM kudhIH / / 186 / / ayaM cAnyonyasaMvAdaH sakalo'pi tayostadA / priyAprasAdanaprAptenAzrAvi jagatIbhujA / / 187 / / apasRtya tataH kiJcid yAmikAnanvazAnRpaH / vinA prahAramenaM re ! cauraM gRhNIta yatnataH / / 188 / / DuDhaukire bhaTAste'tha kRtAntasubhaTA iva / Ucuzca muJca bhoH zastram abhayaM te puro bhava / / 189 / / prANaiH samaM vimuJcAmi zastraM na punaranyathA / ityAlapantamAvRtya tasthuste sarvato'pi tam / / 190 / / atrAntare jagatkarmasAkSI satkarmasAkSitAm / puSpacUlasya vizve'pi sAkSAtkartumivodyayau / / 191 / / vidhAya nityakRtyAni draSTumutko'tha bhUpatiH / sahaiva tena vRndena puSpacUlamanAyayat / / 192 / / nRpabhrUsaMjJayA dvAsthenAtha nirmAkSike kRte / enaM sarvAGgamAlokya dadhyAviti dharAdhipaH / / 193 / / aho rUpamaho dehAbhogaH ko'pyasya durddharaH / aho sallakSaNAnyasya sthAne tavRttamasya tat / / 194 / / vicintyeti kRtAkAraguptirbhUmipatistataH / ko'si bhadra ! bhavAnevamUce so'pi vyajijJapat / / 195 / / kathitaH karmaNaivAhaM deva ! kiM jalpitaiH paraiH / karasthe kaGkaNe kasya darpaNAya spRhA nanu / / 196 / / babhASe bhUpatiH karma nAkArasadRzaM tava / keyaM manoramA mUrtiH kva vRttiH paripanthinAm / / 197 / / alametena vA rAtrivRttaM tAvanivedaya / iti bhUpena sAkUtamukte so'pi vyacintayat / / 198 / / viditaM bhUpateH sarvaM niyataM rAtriceSTitam / pravRttiH sukumAreyaM taskare kvAnyathA mayi / / 199 / / bhaviSyati varAkI sA nRpakopAnalAhutiH / ko vA trAtumalaM jIvAn svakarmagalahastitAn / / 200 / / anugrahaH kRto na syAd yadi me tairmahAtmabhiH / gatireSaiva kiM na syAdaho ! dharmaH paraM jayI / / 201 / / ityAdi vimRzanneSa tUSNIM yAvadavAsthita / tAvat jvalitakopAnirArakSamAdizanRpaH / / 202 / / matpriyA'gresarAM re ! re ! vadhyanepathyavAhinIm / bhrAmayitvA pure tUrNaM nigRhANa durAtmikAm / / 203 / / puSpacUlastadAkarNya bhUpateH padapadmayoH / mUrdhAnaM praNidhAyAzu vyajijJapadidaM tadA / / 204 / / deva ! devasya citte cet kvacid guNakoNo'sti me / pramANIkuru tanAtha ! prathamaprArthanAM mama / / 205 / / mAteti sA mayA proktA tataH prANapradAnataH / anugRhNAtu devastAM mAM ca praNayapUraNAt / / 206 / / jagAda medinIndro'tha harSagadgadayA girA / vatsa ! dhanyasya kasyApi kule tvaM samavAtaraH / / 207 / / 2010_02 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / 317 tvAdRzairnaramANikyainirmalavratadhAribhiH / mahI mRtpiNDarUpApi ratnagarbheti gIyate / / 208 / / vivikte bhUpateH patnyAM prArthayantyAM caTUktibhiH / kasya vA na calecittaM vinA hi tvAdRzaM nanu / / 209 / / adhamA sA yathA strISu nareSu tvaM tathottamaH / adhamottamasImArthaM nirmitiryuvayodhruvam / / 210 / / na sundaramidaM kintu bhavatA tAta ! yAcitam / ziSTapAlanavad dharmo duSTanigrahaNaM hi naH / / 211 / / kintvanulladdhyavAkyo'sItyabhidhAya mahIbhujA / dezAnirvAsya jIvantI mumuce sA tapasvinI / / 212 / / kumAro'pi hi nirbandhAt pRSTaH pRthvIbhujA'nizam / vyAjahAra kathAM mUlAdArabhya racitAJjaliH / / 213 / / savizeSaM tataH prItazcitte vasumatIpatiH / nirvizeSaM svaputrasya tasmai jIvanakaM vyadhAt / / 214 / / dadau hastyazvadezAMzca tasya bhUyastarAn nRpaH / nibandhanAni sarvANi tadAyattAni cAkarot / / 215 / / puSpacUlAdikaM svIyaM parIvAraM nRpAtmajaH / tatraivAnAyayat prItiH kuto vAptaM janaM vinA / / 216 / / nibaddhavasatestasya tatra maitryamajAyata / jinadAsAbhidhAnena suzrAddhena sahAJjasA / / 217 / / saMsargavazatastasya suvratAcAryasannidhau / samyaktvamUlAnyAdatta dvAdazApi vratAni saH / / 218 / / upalabdhaprabhAvena pariNAmamupeyuSA / saptApi dhAtavastasya jinadharmeNa vAsitAH / / 219 / / suvarNakalazazreNimaNitoraNarAjitAn / manaHprasAdAn prAsAdAn sa jainendrAnacIkarat / / 220 / / sallakSaNAni hRdyAni teSu bimbAni ca nyadhAt / zuzrAva zuddhasiddhAntAn gurubhyazca svalekhitAn / / 221 / / caturantabhavocchittinimittamamitairdhanaiH / yathArhamarzayAmAsa saGghameSa caturvidham / / 222 / / vidadhe cArthasAmarthyarupaSTambhaM sadharmaNAm / daurgatyajaladherdInAnanAthAnuddadhAra ca / / 223 / / rathayAtrAdibhiH pratyanIkanirdalanairapi / unnatiM vidadhe jainazAsane zuddhavAsanaH / / 224 / / dharmakarmasu nirmAyaH prAvarttata tathA kramAt / upamAnapadaM jajJe yathA'sau dharmacAriSu / / 225 / / trivargasubhagaM saukhyaM bhavodbhavamakhaNDitam / bhuJjAnasyAsya bhUyAMsi varSANi vyaticakramuH / / 226 / / kAmarUpAdhipaM jetumanyeyuH saparicchadaH / vicAradhavalakSoNipAlena prerito yayau / / 227 / / anamrAtramayan namrAnanugRhNan pade pade / zatrumitrabhayaprItipradaH sa prApa tadbhavam / / 228 / / amanyamAnaM sAmAdiprayogatrayamuddhatam / dRDhadaNDaH sa taM daNDasAdhyameva hyamanyata / / 229 / / truTyatkulAcalakSoNisandhibandhAnyathocakaiH / raNatUryANyavAdyanta sainyayorubhayorapi / / 230 / / turaGgamattamAtaGgazatAGgasubhaTAstayoH / anurUpaiH paraiH sArddhamayuddhyanta madoddharAH / / 231 / / vavarSa zatadhArAbhivyoma dhUlImalImasam / prAvarttanta punazcitraM kSitau kSitajasindhavaH / / 232 / / vipakSe sammukhe gADhaprahAratruTitAyudhAH / abhyastaM bahvamanyanta niyuddhamapi sainikAH / / 233 / / bhautikAn bhUtale vIrAH kAyAnutsRjya nazvarAn / divyaistejomayairaGga-rAliliGgaH surAGganAH / / 234 / / 2010_02 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / puSpacUlena durvAravIravratabhRtA tadA / kAmarUpapatininye nidhanaM durddharaH svayam / / 235 / / tenApi sa pravIreNa prahAravidhurIkRtaH / Adade tasya saptAGgAM zriyaM praguNitAmiva / / 236 / / bhiSagbhiH pratyalairAptairRNakarmAsya nirmame / kramAt prAptA ca saMrohaM bahirasya vraNAvalI / / 237 / / samprApte tatra cAvantyAM vicAradhavalo nRpaH / amandAnandasandohaM mahotsavamacIkarat / / 238 / / upaninye zriyaM zatrostasmai sarvAM sa nispRhaH / lubhyanti kIrtiSu prAyo na bhUtiSu mahAzayAH / / 239 / / akAlajalade'nyedhurUrjitaM garjitonmukhe / edhoruriva varSAsu vidadre'sya vraNAvalI / / 240 / / prayuktAH kSitipenAptAstasya vaidyA vizAradAH / cikitsAM bahirantazca sAvadhAnA vitenire / / 241 / / tathA'pyasya vraNadvArANyabhidyanta punaH punaH / nyastAnIva rahasyAni hRdaye kSudrayoSitAm / / 242 / / tadvazAd vapuretasya kAryamApad dine dine / valakSetarapakSAntaH sitAMzoriva maNDalam / / 243 / / viSasAda paraM bhUbhRdupAlabdha cikitsakAn / vimuktarAjyakAryosthAt tasyAvAse divAnizam / / 244 / / athAyurvedino dInamukhAH kSamApaM vyajijJapan / devAsmAbhiH prayukto'sminnikhilo'pyauSadhavrajaH / / 245 / / upalabdho vizeSastu nAdyayAvanmanAgapi / kAkamAMsamihAstyekamamoghAstramataH param / / 246 / / tataH sapraNayaM bhUpaH puSpacUlaM samAdizat / vatsa ! dharmArthakAmAnAM zarIraM mUlakAraNam / / 247 / / ato'nucitamapyetad bhaja dehArthamauSadham / bhUyaH zreyAMsi bhUyAMsi satyetasmiMstavAnagha / / 248 / / munayo'pi niSevante dehayAtrArthamauSadham / prAyazcittena cIrNena mucyante ca tadaMhasaH / / 249 / / kumAro'pyavadad deva ! yathA mAnyaM vacastava / ihalokagurorevaM paralokagurorna kim / / 250 / / vizeSo'pyasti yad yUyaM pratyakSA roSitA api / punastoSayituM zakyAste tu dUrasthitAH katham / / 251 / / anulladhyamatasteSAM vacanaM niyamAnugam / aprasAdamihArthe tatra tAtaH kartumarhati / / 252 // nRpo'pyacintayad vAkyAjinadAsasya cedasau / kathaJcit pratipadyeta bhANayAmi tato'pyamum / / 253 / / AnAyayadatha grAmAnRpastaM nijapuruSaiH / Agacchan sa vane'pazyad prarudad devatAyugAm / / 254 / / rudite kAraNaM tAbhyAM pRSTAbhyAM tasya zaMsitam / AvAM saudharmakalpasya devyau pracyutabhartRke / / 255 / / na khaNDayati bhUpAlasUnuzceniyamaM nijam / bhavadvacanatastatsyAdAvayoH prANavallabhaH / / 256 / / asminnarthe prayatnaM tad vidadhyAH karuNAnidhe ! / tatheti pratipadyAtha so'pi prApa tadantikam / / 257 / / dRSTvA'tha jinadAsaM taM mumude nRpanandanaH / tathAvidhe hi vaidhurye suhRddarzanamauSadham / / 258 / / nRpoparodhatastena vivikte kartumauSadham / bhaNitaH puSpacUlo'tha sopAlambhamado'vadat / / 259 / / bravISi kimidaM mitra ! tvaM prAkRtajanocitam / prANAtyaye'pi muJcAmi niyamaM nAhamAtmanaH / / 260 / / sulabhA eva yat prANA: prANabhAjAM bhave bhave / durlabhastu gurUddiSTaviziSTaniyamakramaH / / 261 / / 2010_02 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-269 - paropakAraviSaye puSpacUlapuSpacUlAkathAnakam / / 319 yatprasAdAn mayottIrNAH kA: kA na vipadApagAH / vilupte vacane teSAM mattaH kaH syAt paro'dhamaH / / 262 / / ko hi nAma vidannevaM vapuH satvaragatvaram / tasyArthe pApamAdhAya tyajed dharmaM sanAtanam / / 263 / / vrataprANeSu jIvatsu jIvantyeva mRtA api / mRteSu teSu jIvAstu jIvanto'pi mRtA iva / / 264 / / uttame'bhUt kule janma dharmaH prApto jinodita: / pAlitazca yathAzakti mRtikRtiharA na me / / 265 / / bhaNanIyastadatrArthe mitra ! nAhamataH param / yatasva me paratrArthe satyamevAsi cet suhRt / / 266 / / nizcalaM nizcayaM tasya jJAtvA kSatrakulocitam / jinadAso'pi rAjAnamavadat prItikAtaram / / 267 / / deva ! muJcati maryAdAM jaladhizcalati kSitiH / puSpacUlastu na tveSa lumpati vratamAtmanaH / / 268 / / nipatacchatrasaGghAte bhISaNe'sya yathA raNe / maraNe'pi tathA naiva bhayaM samayasaGgate / / 269 / / zlathIkRtya mamatvaM tat paralokopayogiSu / asya kRtyeSu devena yatanIyamata: param / / 270 / / kathaJcit pratipane'tha tasminnarthe mahIbhujA / ucitaM tasya kAlasya puSpacUla: pracakrame / / 271 / / jinAlayeSu sarveSu pUjotsavamacIkarat / saGgha ca pUjayAmAsa cArakasthAnamocayat / / 272 / / dAnaM pravarttayAmAsa dInAdiSvanivAritam / abhayaM ghoSayAJcakre jalasthalakhacAriNAm / / 273 / / pApasthAnAni sarvANi vyutsRjya trividhena ca / kSamayitvA ca sattvaughaM prapede'nazanaM tataH / / 274 / / suhRdA jinadAsena dIyamAnAnuzAsanaH / muktAzaMsAnidAno'tha mamatvaparivarjitaH / / 275 / / smRtapaJcanamaskArazcatuHzaraNamAzritaH / dharmadhyAnena mRtvAsAvacyute tridazo'bhavat / / 276 / / yugmam / / gacchatA jinadAsena dRSTe devyau tathaiva te / pRSTe ca kAraNaM bhUyaH kathayAmAsaturyathA / / 277 / / bhadra ! bhAgyaviparyAsAdAvayormandabhAgyayoH / pariNAmavizuddhyA'gAt sa kalpe kvaciduttare / / 278 / / aho ! jainendradharmasya prabhAvaH ko'pyabhaGgaraH / iti dhyAyanabhUd dharme jinadAso'pi susthitaH / / 279 / / kRtvaivaM dravyabhAvopakRtimanupamA puSpacUlo munIndra-zcAnyonyaM puNyapaNyapracayaparicitau prApatuH sveSTasiddhim / matvaitat sarvasattvavyasananirasanairdarzitaM tIrthanAthai-rAnandAdvaitabIjaM bhajata kRtadhiyo dravyabhAvopakAram / / 280 / / yataH paropakAryeva bibhartyanindyatAm, paropakArI samupaiti vandyatAm / paropakArAt prabhavanti bhUtayaH, paropakArAt prasaranti kIrttayaH / / 281 / / kiJca - kUTAbhimAnena mudhAvamRSTAH, smayAt dvayaM hanta vahantu dhRSTAH / paropakArAya ya eva sRSTAH, kavIndravaktreSu ta eva dRSTAH / / 282 / / 3. prItikArakam pAThAntaraH / / 4. 'smayAdvayaM' iti pATho samIcIno bhAti / - sampA0 / / 2010 02 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 hitopadezaH / gAthA-270-71-72 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre saptamaM ucitAcaraNaM pratidvAram / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvatini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre SaSThaM paropakArapratidvAraM samAptamiti bhadram / / 269 ||shriiH||| evaM paropakAradvAraM vyAkhyAya sAmprataM tasya nigamanAyocitAcaraNadvArasya copakSepAyAha - uvayAraparo vi naro jo na muNai sammamuciyamAyariuM / salahijai so na jaNe tA muNiUNaM kuNaha uciyaM / / 270 / / nara: pUrvodite paropakAre kRtapravRttirapi yaH samyak procyamAnasvarUpamucitamAcarituM na jAnAti / sa jane loke na zlAghyate / tasmAt parijJAya tatprakAramucitaM kuruteti / / 270 / / atha kiM syAducitAcaraNeneti cet, tadAha - sAmanne maNuyatte jaM keI pAuNaMti iha kittiM / taM muNaha nibbiyappaM uciyAcaraNassa mAhappaM / / 271 / / ihAsmin jagati yat kecana narottamAH sAmAnye sarvasAdhAraNe manuSyatve kIttiM prApnuvanti prasiddhimadhyAsate / tanirvikalpaM niHsaMzayamucitAcaraNasya mAhAtmyaM jAnIta / kimuktaM bhavati ? kila dAnAdayo hi guNAH puMsAM prasiddhihetavaste caucityasahacaritA eva tattvato guNatvaM bhajante / yadAha - aucityamekamekatra guNAnAM rAzirakataH / viSAyate guNagrAma aucityaparivarjitaH / / 1 / / [ tasmAdaucityAcaraNameva guNavatAmapi prasiddhinibandhanamiti / / 271 / / sAmprataM yeSUcitAcaraNamAdheyaM tAn nAmato'bhidadhAti - taM puNa piimAisahoyaresu paNaiNiavaJcasayaNesu / gurujaNanAyaraparatitthiesu puriseNa kAyavvaM / / 272 / / gAthA-272 1. tulA - navadhA aucityasya svarUpam dharmasaGgrahe - adhi. 2 madhye gA. 63 vRttau hitopadezamAlAgAthAbhiH darzitam taJcedam / tathocitasyocitakAryasyAcaraNaM karaNam ucitAcaraNam, taJca pitrAdiviSayaM navavidham, ihApi snehavRddhikIrtyAdiheturhitopadezamAlAgAthAbhiH pradarzyate - _ 'sAmane maNuatte, jaM keI pAuNaMti iha kittiM / taM muNaha niviappaM, uciAcaraNassa mAhappaM / / 1 / / 2010_02 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-273 - pitRviSayam aucityam / / 321 tacaucityAcaraNaM puruSArthasArthasamarthanapaTunA puruSeNa 'pitR-'mAtR-'sahodara- praNayinI"apatya-svajana-"gurujana-'nAgara- 'paratIrthikalakSaNeSu navasu sthAneSu vakSyamANaprakAreNa kartavyamiti / / 272 / / tatrAdau pitRviSayamaucityamupadarzayannAha - piuNo taNusussUsaM viNaeNaM kiMkaru vva kuNai sayaM / vayaNaM pi se paDicchai vayaNAo apaDiyaM ceva / / 273 / / trividhaM hi kilaucityam / kAyaviSayaM vAgviSayaM manoviSayaM ca / tatrAdau kAyikamAha - piturjanakasya tanuzuzrUSAM caraNakSAlanAGgasaMvAhanotthApananivezanAdirUpAM dezakAlasAtmyaucityena taM puNa pii'-mAi-sahoaresu-paNaiNi-ava-sayaNesuM / gurujaNa-nAyara -parititthiesu'-puriseNa kAyavvaM / / 2 / / ' tatra pitRviSayaM kAyavAgmanAMsi pratItya trividhamaucityaM krameNAha - 'piuNo taNusussUsaM, viNaeNaM kiMkaru vva kuNai sayaM / vayaNaM pi se paDicchai, vayaNAo apaDiaMceva / / 3 / / ' tanuzuzrUSAM caraNakSAlana-saMvAhanotthApana-nivezanAdirUpAm, deza-kAla-sAtmyaucityena bhojana-zayanIyavasanA'GgarAgAdisampAdanarUpAM ca, vinayena na tu paroparodhAvajJAdibhiH, svayaM karoti na tu 'bhRtyAdibhyaH(bhiH) kArayati / yataH - "guroH puro niSaNNasya, yA zobhA jAyate sunoH / uccaiH siMhAsanasthasya, zatAMzenApi sA kutaH? / / 1 / / " apaDiaM ti vadanAdapatitamuccAryamANamevAdezaH pramANameSa karomIti sAdaraM pratIcchati, na punaranAkarNitazirodhUnanakAlakSepArddhavidhAnAdibhiravajAnAti / "cittaM pi hu aNuattai, savvapayatteNa savvakajesuM / uvajIvai buddhiguNe, niasabbhAvaM payAsei / / 4 / / " svabuddhivicAritamavazyavidheyamapi kAryaM tadevArabhate yatpiturmano'nukUlamitibhAvaH / buddhiguNAn zuzrUSAdIn sakalavyavahAragocarAMzcopajIvati abhyasyati, bahudRzvAno pitRprabhRtayaH samyagArAdhitAH prakAzayantyeva kAryarahasyAni, nijasadbhAvaM cittAbhiprAyaM prakAzayati - "ApucchiuM payaTTai, karaNijjesu nisehio ThAi / khalie kharaMpi bhaNio, viNIayaM nahu vilaghei / / 5 / / savisesaM paripUrai, dhammANugae maNorahe tassa / emAi uciakaraNaM, piuNo jaNaNIi vi taheva / / 6 / / " tasya pituritarAnapi manorathAn pUrayati, zreNikacilaNAderabhayakumAravat / dharmAnugatAn sudevapUjA-guruparyupAstidharmazravaNa-viratipratipattyAvazyakapravRtti-saptakSetrIvittavyaya-tIrthayAtrA-dInAnAthoddharaNAdInmanorathAn savizeSa bahAdareNetyarthaH / karttavyameva caitat sadapatyAnAmiha lokaguruSu pitRSu / na cArhaddharmasaMyojanamantareNAtyantaM duSpratikAreSu teSu anyo'sti pratyupakAraprakAraH, tathA ca sthAnAGgasUtram - ___ "tiNhaM duppaDiAraM samANAuso ! taM jahA-ammApiuNo 1, bhaTTissa 2, dhammAyariassa 3 / " (3-1-135) ityAdiH samagro'pyAlApako vAcyaH / 2010_02 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 hitopadezaH / gAthA-274, 275 - pitRviSayam aucityam / / - bhojanazayanIyavasanAGgarAgAdisampAdanarUpAM ca kiGkara iva svayaM sujAtastanayaH karoti / kathaM? vinayenAntaraprItiprakarSaNa, na tu paroparodhAvajJAdibhiH karmakarAdibhyo vA kArayatIti / [uktaM] pitustanugocaramaucityaM, vAgviSayamAha-'se' tasya piturvacanamAdezamapi vadanAdapatitamuccAryamANameva AdezaH pramANam, 'eSa karomi' iti sAdaraM pratIcchati / na punaranAkarNitakazirodhUnanakAlakSepA'rddhavidhAnAdibhiravajAnAti / / 273 / / manoviSayamAha - cittaM pi hu aNuyattai savvapayatteNa savvakajesu / uvajIvai buddhiguNe niyasabbhAvaM payAsei / / 274 / / tasya piturna kevalaM vAgvapuSI, cittaM mano'pyanuvarttayatyanukUlayati / kathaM? sarvaprayatnena sarvAdareNa / keSu? sarveSu kAryeSu samagrakaraNIyeSu, kimuktaM bhavati? svabuddhivicAritamapyavazyavidheyamapyaNvapi kAryaM yadevAsya mano'nukUlaM tadeva samArabhata ityarthaH / uktaM ca - ihaloyagurU piyaro tANaM sussUsaNaM kuNai / AhAravatthasayaNAiesu ujamai icchiyataresu / bhAve ya tANamaNukUla - maNusare dANamAisu / / tti / / [ ] tathA - 'uvajIvai buddhigunne'| tasmAt piturbuddhiguNAn zuzrUSAdIn sakalalaukikalokottaravyavahAragocarAMzcopajIvatyabhyasati / bahudRzvAno hi pitRprabhRtayaH samyagArAdhitA: prakAzayantyeva kAryarahasyAni / tathA - 'niyasabbhAvaM payAsei' / / tasya nijaM sadbhAvaM cittAbhiprAyaM prakAzayati / tathA kRte hi yathaucityena kRtyeSveSa vidhiniSedhAvAcarati / / 274 / / tathA - ApucchiuM payaTTai karaNijjesuM nisehio ThAi / / khalie kharaM pi bhaNio viNIyayaM na hu vilaMghei / / 275 / / gRhadharmasvajanapaurAdikRtyeSu pitaramApRcchayaiva pravarttate / tasyaiva guNAguNavibhAgavijJatvAt / tena 2010_02 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-276, 277 - pitRviSayam aucityam / / jananIgatavizeSakRtyam / / 323 ca niSiddhaH sannupakrAnte'pi kArye tathaivAvatiSThate / na punarulluNThatayA karotyeva / tathA skhalite'parAdhe kharaM karkazamapi bhaNito vinItatAmAzaizavAdabhyastAM na vilaGghayati kevalaM tAta ! pramAdAdidamAcaritaM mayA, na punarevaM vidhAsyAmIti sAnunayamamuM prasAdayatyeva / / 275 / / tathA - savisesaM paripUrai dhammANugae maNorahe tassa / emAi uciyakaraNaM piuNo jaNaNIi vi taheva / / 276 / / tasya janayituritaramapi manorathasArthaM na tAvadaphalatAM nayati / dhAnugatAMstu devapUjAsadguruparyupAsti-dharmazravaNa-viratipratipatti-AvazyakapravRtti-saptakSetrIvittavyaya-tIrthayAtrAdInAnAthoddharaNAdIna manorathAn savizeSaM sAdaraM paripUrayati / karttavyameva caitat sadapatyAnAmihalokaguruSu pitRSu / na cAhaddharmasaMyojanamantareNAtyantaduHpratikAreSu teSvanyo'pi upakRtiprakAraH / tathA ca sthAnAGgasUtram - tinhaM duSpaDiAraM samaNAuso ! taM jahA - 'ammApiUNaM, bhaTTassa, dhammAyariyassa / saMpAe viya NaM kei purise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehiM tillehiM anbhaMgittA, surahiNA gaMdhavaTTaeNaM uvaTTittA, tihi udaehiM majAvittA, maNunnaM thAlIpAgapamuhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoAvittA jAvajIvaM piTThivaDiMsayAe parivahijjA / teNAmeva tassa duppaDiyariyaM bhavai / ahe NaM se kevalipatratte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA bhavai, teNAmeva tassa supaDiyariyaM bhavai tti / / [ThANAMgasUtra 3 a./sU. 143] bhartRdharmAcAryAlApako tvatrAprastutatvAnna likhitau / tenedamuktaM dhAnugatAn manorathAn savizeSa pituH putraH pUrayatIti / tadevaM pUrvoktamAdizabdAt zAstrAntarapraNItaM ziSTajanAcIrNaM vAnyadapi piturucitakaraNaM vijJeyam / yathaiva ca janakasya tanuzuzrUSAdikaM dharmAnugatamanorathaparipUraNaparyantamucitamabhihitamevamaucityena jananyA api tathaiva sarvamavagantavyam / / 276 / / yaJca vizeSakRtyaM tadupadarzayannAha - navaraM se savisesaM payaDai bhAvANuvittimappaDimaM / itthIsahAvasulahaM parAbhavaM vahai na hu jeNa / / 277 / / gAthA-276 1. ammApiuNo, bhaTTissa, dhammAyariyassa iti pATho sthAnAGgasUtramudrite jainAgamagraMthamAlAyAm / / gAthA-277 1. tulA - atha mAtRviSayaucitye vizeSamAha - "navaraM se savisesaM, payaDai bhAvANuvittimappaDimaM / itthIsahAvasulaha, parAbhavaM vahai nahu jeNaM / / 7 / / " savisesaM ti janakAnmAtuH pUjyatvAd, api yanmanuH - 2010_02 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 hitopadezaH / gAthA-278 - sahodaraviSayam aucityam / / navaraM kevalaM 'se' tasyAH savitryAH savizeSaM piturapi sakAzAdapratimAM bhAvAnuvRttiM cittAnukUlatAM prakaTayati / atra kAraNamAha-sA jananI yena parAbhavamapamAnaM strIsvabhAvasulabhaM na vahati / samupanate'pi kuto'pyavajJAsthAne svabhAvagambhIratayA pumAMsastadbhAvaM na vyaJjayanti yathA prakRtikomalamanasaH sImantinyastasmAdanAgatameva tAsu tadapAsyamiti / / 277 / / evaM pitrorucitAcaraNamabhidhAya sahodaraM prati tatpravRtti prakaTayannAha - uciyaM eyaM tu sahoyaraMmi jaM niyai appasamameyaM / jiTuM va kaNiTuM pi hu bahumannai savvakajjesu / / 278 / / sahodare samAnaudarye bhrAtari punaretaducitam / yadenamAtmasamAnamAtmatulyaM pazyati / na punarvaNikaputra-bhRtyAdivadavagaNayati / tathA samagreSvapi gRhasvajanAdikAryeSu kaniSThamapyamuM "upAdhyAyAddazAcArya, AcAryANAM zataM pitA / sahasraM tu piturmAtA, gauraveNAtiricyate / / 1 / / [manusmRtau 2-145] gAthA-278 1. "uciaMeaMpi sahoaraMmijaM niai appasamameaM / jiTuM va kaNiTuM pi hu, bahumannai savvakajesuM / / 8 // " niai tti pazyati jiTuM vatti jyeSTho bhrAtA pitRtulyastamiva, tathA - "daMsai na puDhobhAvaM, sabbhAvaM kahai pucchai a tassa / vavahAraMmi payaTTai, na nigRhai thevamavi daviNaM / / 9 / / " payaTTai tti vyavahAre pravarttate na tvavyavahAre, nigRhaitti drohabuddhyA nApahRte, saGkaTe nirvAhArthaM tu dhanaM nidhi karotyeva / kusaMsargAdinA bandhAvavinIte kiM kRtyamityAha - "aviNIaM aNuattai, mittehiMto raho uvAlabhai / sayaNajaNAo sikkhaM, dAvai anAvaeseNaM / / 10 / / hiae sasiNeho vi hu, payaDai kuviaM va tassa appANaM / paDivanaviNayamaggaM, Alavai achammapimmaparo / / 11 / / " achammi tti nizcayapremavAn, evamapyagRhItavinayaM tu prakRtiriyamasyeti jAnan sannudAsta eva, "tappaNaiNiputtAisuM, samadiTThI hoi dANasammANe / sAvakkaMmi u itto, savisesaM kuNai savvaM pi / / 12 / / " samadiTThi tti svapalyapatyAdiSviva samadRSTiH, sAvakkaMmitti sApatne'paramAtRke bhrAtari, tatra hi stoke'pyantare vyaktIkRte tasya vaicityaM janApavAdazca syAt / evaM pitR-mAtR-bhrAtRtulyeSvapi yathArhamaucityaM 'cintyam / yataH - "janakazcopakartA ca, yastu vidyAprayacchakaH / annadaH prANadazcaiva, paJcaite pitaraH smRtAH / / 1 / / rAjJaH patnI guroH patnI, patnImAtA tathaiva ca / svamAtA copamAtA ca, paJcaitA mAtaraH smRtAH / / 2 / / sahodaraH sahAdhyAyI, mitraM vA rogapAlakaH / mArge vAkyasakhA yastu, paJcaite bhrAtaraH smRtAH / / 3 / / bhrAtRbhizca mitho dharmakAryaviSaye smAraNAdi samyakkArya, yataH - "bhavagihamaoNmi pamAyajalaNajaliaMmi mohanidAe / uTThavai jo suaMtaM, so tassa jaNo paramabaMdhu / / 1 / / " bhrAtRvanmitre'pyevamanusatavyam / 2010_02 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-279, 280, 281 - sahodaraviSayam aucityam / / 325 jyeSThamiva bahumanyate, tatpuraskAreNa saJcarate / kimuktaM bhavati ? - kaniSThabAndhavairhi jyeSThaH sadaiva viracitAJjalibhiH praNatiparaiH piteva tAvad bahumantavya eva / tena tu tAn pratIdamuktasvarUpamucitamAcaraNIyamiti / / 278 / / punastadeva darzayati - daMsai na puDhobhAvaM sabbhAvaM kahai pucchai ya tassa / vavahAraMmi payaTTai na nigUhai thevamavi daviNaM / / 279 / / tena samaM kvApi viSaye sa pRthagbhAvamAtmano vyatiriktatvaM na darzayati / tathA tasya puraH svaM sadbhAvamAntaravitarkamajutayA vyaJjayati / tasyApi ca hRdayAbhiprAyaM pRcchati / evamubhaya-saMvittyA hi vidhIyamAnAni kAryANyAyatisundarANi sampadyante / tathA vyavahAre krayavikrayAdAvevaM pravarttayati, yathA'sau tatra niSNAto na dhUrtAdivaJcanagocaramavatarati / tathA tasmai stokamapi draviNaM drohabuddhyA nApahRte / kvacicchaGkaTe nirvAhArthaM tu dhanaM nidhIkarotyeveti / / 279 / / idaM tAvat suvinItabhrAtRgocaramaucityamatha sa kadAcit kuzIlaSiDgAdisaMsargAdavinIto'pi syAdatastasmin kiM vidheyamityAha - aviNIyaM aNuyattai mittehiMto raho uvAlabhai / sayaNajaNAo sikkhaM dAvai anAvaeseNa / / 280 / / tathAvidhadurupAdhivazAdatikrAntavinayavRttiM bhrAtaramasaMvidAna iva tatpratikUlatAmanuvarttanena kharakarkazairvacobhirabhitarjayati / tathA vihite hi sa kadAcidunmaryAdo'pi syAt / kathaM tarhi vinItatAM grAhayed ? ityAha-tasyaiva mitrebhyo hRdayaGgamebhyaH suhRdbhyo rahasi vividhamupAlabheta / tathA svajanajanebhyaH pitRvyamAtulazvasuratatputrAdibhyastacchIlasyAnyasya vyapadezena zikSA vainayikI dApayati / / 280 / / tathA - hiyae sasiNeho vi hu payaDai kuviyaM va tassa appANaM / paDivanaviNayamaggaM Alavai achammapimmaparo / / 281 / / hRdi sasneho'pyavimuktasaubhrAtrasamucitapremapravRttirapi tasyAvinItatAM mukulayituM kupitamivAtmAnaM prakaTayati / ityAdibhirupAyaiH kramAt pratipanavinayamArgamenaM nizchadmapremA saumanasyavAn purevAlApAdibhirabhinandati / pUrvoktayuktyApyagRhItavinayaM tu prakRtiriyamasyeti jJAtatattvaH sanudAsta eveti / / 281 / / 2010_02 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 hitopadezaH / gAthA-282, 283 - sahodaraviSayam aucityam / / praNayinIviSayam aucityam / / tathA - tappaNaiNiputtAisu samadiTThI hoi dANasammANe / sAvakkammi u itto savisesaM kuNai savvaM pi / / 282 / / tasya kalatraputraprabhRtiSu vastrAbharaNAdInAM dAne vAcike ca sammAne samadRSTirbhavati / svakalavApatyAdiSviva teSvapi dAnasammAnAdi pravarttayatItyarthaH / athedaM sahodarabhrAtRgocaramaucityaM, sApatnye tu kiM vidheyam? ityAha - sApatnye'paramAtre bhrAtari punaridaM samAnodaryAt sarvamapi savizeSaM vidhatte / stoke'pi hyantare vyaktIkRte tasya vaicittyaM janApavAdazca prAdurbhavatIti / / 282 / / sAmprataM bhrAtRgatamaucityaM nigamayan praNayinIgocaraM copakSipannAha -- iya bhAigayaM uciyaM paNaiNivisayaM pi kiMpi jaMpemo / sappaNayavayaNasammANaNeNa taM abhimuhaM kuNai / / 283 / / iti pUrvoditaprakAreNa bhrAtRgatamucitamabhihitam / idAnI praNayinIgocaramapi lezenaucityaM bhaNAmaH / tadevAha - tAM praNayinImabhimukhIM prazasyasaumanasyavatIM karoti / kathaM? sapraNayavacagAthA-283 1. tulA - "ia bhAigayaM uciaM, paNaiNivisaMyapi kiMpi jaMpemo / sappaNayavayaNasammANaNeNa taM abhimuhaM kuNai / / 13 / / sussUsAi payaTTai, vatthAbharaNAi samuciaM dei / nADayapicchaNayAisu, jaNasaMmaddesu vArei / / 14 / / saMbhai rayaNipayAraM, kusIlapAsaMDisaMgamavaNei / gihakajesu nioai, na vioai appaNA saddhiM / / 15 / / " rajanyAM pracAraM rAjamArgavezmagamanAdikaM niruNaddhi, dharmAvazyakAdipravRttinimittaM ca jananIbhaginyAdisuzIlalalitAvRndamadhyagatAmanumanyata eva, na vioai tti na viyojayati, yato darzanasArANi prAya: premANi, yathoktam - "avaloaNeNa AlAvaNeNa guNakittaNeNa dANeNaM / chaMdeNa vaTTamANassa, nibbharaM jAyae pimmaM / / 1 / / asaNeNa aidaMsaNeNaM diTuM aNAlavaMteNa / mANeNa'pamANeNa ya, paMcavihaM jhijjae pammaM / / 2 / / avamANaM na payaMsai, khalie sikkhei kuviamaNuNei / dhaNahANivuDDigharamatavaiaraM payaDai na tIse / / 16 / / " apamAnaM nirhetukaM nAsyai pradarzayati, skhalite kiJcidaparAdhe nibhRtaM zikSayati, kupitAM cAnunayati, anyathA sahasAkAritayA kUpapAtAdyamapyanarthaM kuryAt, payaDaitti dhanahAnivyatikaraM na prakaTayati, prakaTite tu dhanahAnivyatikare tucchatayA sarvatra tadvRttAntaM vyaJjayati, dhanavRddhivyatikare ca vyaktIkRte nirargala vyaye pravarttate, tata eva gRhe striyAH prAdhAnya na kArya, 'sukuluggayAhiM pariNayavayAhiM nicchammadhammanirayAhiM / sayaNaramaNIhiM pIiM, pAuNai samANadhammAhiM / / 17 / / ' pAuNai tti prApayati / "rogAisu novikkhai, susahAo hoi dhammakajesu / emAi paNaiNigayaM, uciaM pAeNa purisassa / / 18 / / " 2010_02. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-284, 285, 286 - praNayinIviSayam aucityam / / ___ 327 nasammAnanena sasnehAlApapuraskAreNa / priyapraNayavacanaM hi saJjIvanaM samagrAparAparapremaprakArANAM prastAve ca prayuktaM dAnAdibhyo'pi gauravamAropayatyatastena tAmabhimukhayet / / 283 / / tathA - sussUsAi payaTTai vatthAbharaNAi samuciyaM dei / nADayapicchaNayAisu jaNasammaddesu vArei / / 284 / / zuzrUSAyAM svasya snAnadehasaMvAhanAdirUpAyAmenAM pravarttayati / tathA vihitA hyasau zanaiH zanairvizrambhaM bhajate, vizrabdhA ca nirupAdhimadhuraM prema dadhAti / premavatI ca na kadAcidapriyamAcaratIti / tathA dezakAlakuTumbavibhavAdInAM samucitamasya vastrAbharaNAdi dadAti / alaGkRtAvibhUSitA hi gRhiNyo gRhamedhinAM zriyamedhante / tathA puracatvarAdipravRtteSu nATakAbhinayaprekSAkSaNAdiSu janasamma Su pRthagjanamelakeSvenAM nivArayati / tatra hyaziSTajanaceSTitAzlIlAlApacApalapravRttivilokanAnnisarganirmalamapi jaladavAtAhatamukuratalamiva manaH prAyo vikAramAviSkaroti / / 284 / / tathA - saMbhai rayaNipayAraM kuzIlapAsaMDisaMgamavaNei / gihakicesu nioyai na vioyai appaNA saddhiM / / 285 / / rajanyAM pracAraM narapatipathaparavezmagamanAdikamasyAH prayatnena niruNaddhi / 'munInAmiva kulavanitAnAmapi mahate doSAya doSApracAraH' / dharmAvazyakAdipravRttinimittaM ca jananIbhaginyAdisuzIla lalanAvRndamadhyagatAmanumanyata eva / tathA kuzIlA naTaviTavezyApatiprabhRtayaH pAkhaNDinaH kaulAdyAsteSAM saGgaM dUrAdapanayati / tatsaMsarge hi kautaskutI kulAcAradharmAcArayo pravRttiH / labdhaprasarA hi kuzIlakaulAdayo vividhazAsraparimalitamanasaM pumAMsamapi satpathAt pracyAvayanti / kiM punaH prakRticapalacetasaH striya iti / tathA gRhakRtyeSu dAnasvajanasammAnarasavatIprayogAdiSu niyamAdenAM niyungkte| aniyuktA hyasau sarvathodAste / udAsInAyAM ca gRhiNyAM sIdantyeva gRhakRtyAni / tathA AtmanA sArddha kadAcidapi pRthak dezAvasthApanAdinA na viyojayati / tathA kRte hi darzanasArANi hi prAya: premANi tato'tyantapravAsavaimanasyAdanucitamapi kadAcidAcaret / / 285 / / tathA - avamANaM na payaMsai khalie sikkhei kuviyamaNuNei / dhaNahANivuDDigharamaMta - vaiyaraM payaDai na tIse / / 286 / / apamAnaM nirhetukameva sapatnIsaMyojanAdikaM nAsyai pradarzayati / tathA skhalite pramAdAdApatite 2010_02 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 hitopadezaH / gAthA-287, 288, 289 - praNayinIviSayam aucityam / / putraviSayam aucityam / / kvacidaparAdhavizeSe nibhRtamenAM tathA zikSayati yathA na punastatra pravarttate / tathA kupitAM kuto'pi praNayabhaGgAdinimittAd virAgamApannAM punastanmanorathApUraNenAnunayati / tathA dhanahAnidhanavRddhigRhamantravyatikaraM ca na kadAcidasyAH prakaTayati / vyaktIbhUte hi dhanahAnivyatikare tucchaprakRtitayA sarvatra tad vRttaM vyaJjayantI cirArjitAyAH sambhAvanAto'pi pumAMsaM bhraMzayati / dhanavRddhivyatikare cAviSkRte nirargalaM vyaye pravarttamAnA kramAttanudhanaM gRhamedhinaM vidhatte / sphuTIkRtagRhamantrapracArA ca prakRtikomalahadayatayA mantroSmANaM dhArayitumasamarthA svavizrambhathAneSu prakAzyA''yaticintitAni kAryANi viphalayati / kadAcit rAjadviSTamapi saGghaTayatItyetat tritayamapi strIgocaraM na kAryam / / 286 / / tathA - sukuluggayAhiM pariNayavayAhiM nicchammadhammanirayAhiM / sayaNaramaNIhiM pII pAuNai samANadhammAhiM / / 287 / / evaMvidhAbhirbandhusadharmiNIbhiH sahainAM prItiM prApayati / kimbhUtAbhiH? sukulodgatAbhivimalakulotpannAbhiH / 'akulInasaMsargo hi kulavanitAnAM mUlabIjamapavAdapAdapasya' / tathA kulajA api kadAcidudIrNatAruNyavazAdasAmpratakAriNyaH syurata Aha-samAnadharmAbhirekagurUpadiSTaviziSTazuddhasAmAcArIniratAbhiH / evaMrUpAbhistAbhiH sakhyaM grAhitA hyasau prAyaH kuladharmAcArau na muJcati / / 287 / / tathA - rogAisu novikkhai susahAo hoi dhammakajesu / emAi paNaiNigayaM uciyaM pAeNa purisassa / / 288 / / rogAdiSu rogonmAdapAravazyAdiSUpanateSu nopekSate / yathAzakti pratIkArAdiSu prayatata eva / tathA dharmakAryeSu tapazcaraNodyApanadAnadevapUjAtIrthayAtrAdiSu susahAyaH sampadyate / na punarantarAyaH / tatpuNyavibhAgasya tasyApyaMzaharatvAt / evamuktasvarUpamanyadapyetatprakAraM puruSasya prAya: praNayinIgatamucitamavagantavyamiti / / 288 / / sAmprataM putrocitamabhidhitsurAha - puttaM pai puNa uciyaM piuNo lAlei bAlabhAvammi / ummIliyabuddhiguNaM kalAsu kusalaM kuNai kamaso / / 289 / / gAthA-289 1. tulA - puttaM pai puNa uciaM, piuNo lAlei bAlabhAvaMmi / ummIliabuddhiguNaM, kalAsu kusalaM kuNai kamaso / / 19 / / ___ 2010_02 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 290 - putraviSayam aucityam / / pituH putramAtmajaM prati punaridamucitaM, yadenaM bAlabhAve vRSyAhArasvecchAvihAravividhakrIDanakAdibhirlAlayati / tadA saGkocito hyasau na kadAcidaGgopacayamAkalayet / kramAdunmIlitabuddhiguNaM sphuTIbhUtazuzrUSAdyaSTavidhamedhAguNaM ca svakulocitAsu sakalAsvapi kalAsu kuzalaM nipuNamAdhatte / sa hi sakalaH kalAnidhirivezvaraziro'laGkAratAM bhajate, devateva ca sarvatra pUjyo bhavati / / 289 / / tathA - gurudevadhammasuhisayaNaparicayaM kAravei nicaM pi / uttamaloehi samaM mittIbhAvaM rayAvei / / 290 / / 329 guravo dharmAcAryAH / devazceSTadRSTo'rhadAdiH / dharmmastu durgadurgatinipatatprANigaNadhAraNakSamo ahiMsAdiH / suhRdaH priyahitopadezadezanapaTavo vayasyAH svajanAH pitRvyamAtulAdayaH / etaiH samaM nityamanavaratamenaM paricayaM kArayati / tathA kRte hi bAlyAt prabhRtyevAsau - amI me guravaH, ayaM devaH, ayaM me kula kramAgato dharmmaH, amI me suhRdaH, ete svajanasambandhibAndhavA iti sadvAsavAsita eva bhavati / tathA kulajAtivRttAdibhiruttamairlokaiH sama [ma]sya maitrIbhAvamArayati / yadyapi daivAduttamamaitrI nArthaM sampAdayet tathApyanarthaparihArAya jAyata eveti / / 290 / / tathAginhAvei ya pANi samANakulajammarUvakannANaM / gihabhArammi nijuMjai pahuttaNaM viyarai kameNa / / 291 / / kulenAnvayena janmanA vayasA rUpeNa cottamasaMsthAnasthitasarvAvayavalakSaNena samAnAnAM guNAnAM kanyAnAmanyagotrotpannAnAmenaM pANi grAhayati ananuguNayoge hi parasparamaparaktacittayordampatyoviDambanaiva gRhavAsaH gRhiNyAM ca virAgavAnpaNAGganAdiprasaGgavAnapi syAdataH samucitayoreva yogo yogyaH / tathA gRhabhAre krayavikrayAyavyayaviniyogalakSaNe cainaM yogyamavagamya niyuGkte / tathA sau gurudevadhammasuhisayaNaparicayaM kAravei niyaMpi / uttamaloehiM samaM, mittIbhAvaM rayAvei / / 20 / / gilAvei a pANi, samANakulajammarUvakantrANaM / gihabhAraMmi nijuMjai, pahuttaNaM viarai kameNaM / / 21 / / pacakkha na pasaMsai, vasaNovahayANa kahai duravatthaM / AyaM vayamavasesaM ca, sohae sayamimAhiMto / / 22 / " 'pratyakSe guravaH stutyAH, parokSe mitrabAndhavAH / karmAnte dAsabhRtyAzca putrA naiva mRtAH striyaH / / 1 / / ' iti vacanAtputraprazaMsA na yuktA, anyathA nirvAhAdarzanAdihetunA cetkuryAt tadApi na pratyakSam, guNavRddhyabhAvAbhimAnAdidoSApatteH / dyUtAdivyasaninAM nirddhanatvanyatkAratarjjanatADanAdiduravasthAzravaNe te'pi naiva vyasane pravarttante / AyaM vyayaM vyayAdutkalitaM zeSaM ca putrebhyaH zodhayati, evaM svasyAprabhutvaM putrANAM svacchandatvamapAstam, "daMsei nariMdasabhaM, desaMtarabhAvapayaDaNaM kuNai / isAi avagayaM, uciaM piuNo muNeavvaM / / 23 / / " 2010_02 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 hitopadezaH / gAthA-292, 293, 294 - putraviSayam aucityam / / svajanaviSayam aucityam / / nirantaraM taJcintAcAntacittatayA svAcchandyonmAdayorapadameva bhavati / bahuklezAyAsalabhyAni ca dhanAni jAnanAnacite vyaye dhiyaM dhatte / tathA kramAt parimalitamanase nyakRtAhaGkArAya vAsmai prabhutvaM tadAyattatvanisRSTArthatvalakSaNaM vitarati yathA'sau svasamAnamAnavebhyaH parAbhavaM na labhate / / 291 / / paJcakkhaM na pasaMsai vasaNovahayANa kahai duravatthaM / AyaM vayamavasesaM ca sohae sayamimAhito / / 292 / / tathAvidhasukRtasaMyogAdAtmano guNAnuguNamadhikaguNaM vA jAtamapyAtmajaM samakSameva na zlAghate / tathAkRte hi suvinIto'pi sa kadAci dAtmanyasamAnaM bahumAnamAvahan pUjyeSu pUjAvyatikramaM vidadhyAt / tena ca zreyaHpratibandhahetunA zanaiH zanaiH sampadbhirviyujyate / tathA sAdhuvAdAt sadgatimArgAcca / vyasanazIlairvyasanairdurodarapAparkhipaNAGganAsaGgamAdibhirupahatAnAmupaplutAnAM nirddhanatvanyakkAratarjanatADanopahAsAdikAM duravasthAmasmai sAkUtaM kathayati / kilaivaMvipAkAnyamUni vyasanAnyataH sudUramapAsyAnyeveti / tathA nyAyopArjitasya vittasyAgatirAyaH / tasyaiva devadharmabharttavyabharaNaprabhRtiSu niyojanaM vyayaH / vyayAdutkalitamavazeSametaJca padatrayamapyasmAt / svayaM zodhayati / tathA kRte hi svasyAprabhutvaM tasya svacchandatvamapAstaM bhavati / / 292 / / tathA - daMsei nariMdasabhaM desaMtarabhAvapayaDaNaM kuNai / icAi avaJcagayaM uciyaM piuNo muNeyavvaM / / 293 / / narendrasabhAmasmai darzayati aparicitarAjasabho hi daivAdatarkite samApatite vyasane kAndizIka eva syAt, tathAvidhazca niSkAraNadveSibhiH parasampadasahiSNubhiH khalajanairupahanyate / tathA dezAntaragatAnAM bhAvAnAmAcAravyavahArAdInAM tatpuraH prakaTanaM karoti / tadanabhijJo hi prayojanavazAddezAntaragatastatratyaivaidezika iti sukhaM vyasanAdau vinipAtyate / tadevaM pUrvopavarNitamAdizabdAdanyadapyevaMprakAramapatyagatamucitaM vijJeyamiti / / 293 / / svajanaucityaM bhaNAmaH - sayaNANa samuciyamiNaM jaM te niyagehavuDkijesu / sammANija sayA vi hu karija hANIsu vi samIve / / 294 / / gAthA-294 1. tulA - sayaNesu samuciamiNaM, jaM te niagehabuDDika suM / sammANija sayA vi hu, karija hANIsu vi samIve / / 24 / / 2010_02 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-295, 296 - svajanaviSayam aucityam / / 331 pitRmAtRpatnIpakSodbhavAH puMsAM svajanAH / atasteSAmidaM samucitam yatnAnijagRhavRddhikAryeSu putrajanmanAmabhadrAkaraNodvAhAdiSu sadaiva bhojanavastratAmbUlAdibhiH sagauravamAmantrya sammAnayet / tathA daivAdupanatAsu hAniSvapi tAn samIpavartinaH kuryAt / / 294 / / tathA - sayamavi tesiM vasaNUsavesu hoyavvamaMtiyaMmi sayA / khINavihavANa rogAurANa kAyabvamuddharaNaM / / 295 / / / svayamAtmanApi svajanAnAM daivarAjAdijaniteSu vyasaneSu sadaiva samIpavartibhirbhAvyam / 'rAjadvAre zmazAne ca yastiSThati sa bAndhava' iti vacanAt / evaM tatputrajanmAdyutsaveSvapi / tathA nirvyasanAnAM sadAcAravatAmapi kadAcid durantAntarAyadoSAt prakSINavibhavAnAM vedanIyodayAdudIrNarogAtaGkAnAM ca teSAM svazaktyanumAnenoddharaNaM vidheyam / taduddharaNaM ca tattvataH kilAtmoddharaNameva / yato'raghaTTaghaTInAmiva prANinAM prAyo naikAntikI riktatA pUrNatA ca / tataH kadAcid durdaivAdAtmano'pyupasthitAyAM duHravasthAyAmupakRtacarebhyastebhya evoddhRtiH syAdataH samayaM prApya svajanoddhAravidhividheya eveti / / 295 / / tathA - khAija piTThimaMsaM na tesi kujA na sukkakalahaM ca / / tadamittehiM mittiM na karija karija mittehiM / / 296 / / teSAM svajanAnAM pRSThamAMsAdanaM parokSe doSotkIrtanaM na kuryAt pizunadharmatvAt paradoSoddhoSaNasya / tathA taiH samaM zuSkakalahaM hAsyenApi vAgvAdaM na vidadhyAt / ciraprarUDhaprItilatAlavitrarUpatvAt tasya / tathA teSAmamitrairasuhRdbhiH saha maitrI suhaddhAvaM nAdadhIta / tathA kRte hi yadyapi tadamitrAsteSu pUrvapravRddhamatsaravazAdapakuryustathApi tanmanasyevaM syAd yadebhiretaditthaM kAritamiti / tasmAttanmitraireva maitrImAsUtrayet / / 296 / / kiJca - pitRmAtRpatnIpakSodbhavAH puMsAM svajanAH, vRddhikAryANi putrajanmAdIni / "sayamavi tesiM vasaNUsavesu hoavvamaMtiaMmi sayA / khINavihavANa rogAurANa kAyabvamuddharaNaM / / 25 / / khAiz2a piTThimaMsaM, na tesi kujA na sukkakalahaM ca / tadamittehiM mittiM, na karijna karija mittehiM / / 26 / / " zuSkakalaho hAsyAdinA, "tayabhAve taggehe, na vaija caija atthasaMbaMdhaM / gurudevadhammakajesu, egacittehiM hoavvaM / / 27 / / " na vaija tti na vrajet / 2010_02 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 hitopadezaH / gAthA - 297, 298 - svajanaviSayam aucityam / / dharmmAcAryaviSayam aucityam / / tayabhAve taggehe na vaijja caijja atthasambaMdhaM / gurudevadhammakajjesu egacittehiM hoyavvaM / / 297 / / teSAM svajanAnAmabhAve tadgehe na vrajet / kevaloSitayoSitsu proSitapuruSeSu ca tadAlayeSu nirnimittamekAkI na pravizedityarthaH tathA kRte hyaihikAzcauryapAradAryApavAdanRpanigrahAdayaH pAralaukikAzca dharmmabhraMzadurgatipAtAdayaH sphuTA eva doSAH / tathA ca zrAvakavaktavyatAyAM zIlavattvasya tRtIyamaGgam 'taiyaM ussaggeNaM paragharagamaNaM vivajjae eso / suttegitthIsahiyaM visesao dosasabbhAvA / / 1 / / ' [ ] tathA taiH svajanaiH sahArthasambandhaM dravyavyavahAraM tyajed varjayet / sa hi prathamArambhe kiJcit prapaJcayannapi praNayaM, paryante prathayatyeva pratipanthitAm tathA coktam - yadIcched vipulAM prItiM trINi tatra na kArayet / vAgvAdamarthasambandhaM parokSe dAradarzanam / / 1 / / [ ] iti / tathA svajanasambandhe bAndhavAdibhiraihikArthasamarthanAyApi tAvadekacittataivAyatihitA / gurudevadharmmakAryeSu punaH savizeSamekacittaireva bhAvyam / bahvadhInatvAt teSAM kAryANAm / tathaiva ca vidhIyamAnAni tAnyuttarottarANyataH sambhUya sarvasammatenaiva saJcAraNIyAni, yathA dharmmasyopahasanIyatA na syAditi / / 297 / / atha svajanaucityaM nigamayan dharmmAcAryaucityaM ca prastAvayannAha 'emAI sayaNociyamaha dhammAyariyasamuciyaM bhaNimo / bhattibahumANapavvaM tesiM tisaMjhaM pi paNivAo / / 298 / / gAthA - 298 1. tulA - "emAI sayaNociamaha dhammAyariasamuciaM bhaNimo / bhattibahumANapavvaM, tesiM tisaMjhaM pi paNivAo / / 28 / / tadvaMsianIIe, AvassayapamuhakicakaraNaM ca / dhammovaesasavaNaM tadaMtie suddhasaddhAe / / 29 / / bahumana, imesa maNasAvi kuNai nAvanaM / ruMbhai avannavAyaM, thuivAyaM payaDai sayAvi / / 30 / / na havai chiddappehI, suhi vva aNuattae suhaduhesuM / paDiNIapacavAyaM savvapayatteNa vArei / / 31 / / suvviti suhRdivAnuvartate / "khaliaMmi coio gurujaNeNa mannai tahatti savvaM pi / coei gurujaNaM pi hu, pamAyakhaliesu egaMte / / 32 / / " coi tti bhagavan ! kimidamucitaM saccaritravatAM tatrabhavatAM bhavatAmityAdinA / 2010_02 - Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-299, 300, 301 - dharmAcAryaviSayam aucityam / / evaM pUrvoktamAdizabdAdanyadapyevamprAyaM svajanaucityamabhyUhyam / athAnantaraM dharmAcAryANAM dharmopadezasamyaktvAdidAyakAnAM gurUNAM samucitaM kimapi lezena darzayAmaH / tadevAha - idaM tAvat prathamakRtyaM teSAM yat trisandhyaM sAyaMprAtarmadhyAhnalakSaNAsu tisRSvapi sandhyAsu praNipAta: paJcAGganamanAdividheyaH / kathaM - bhaktibahumAnapUrvam / tatra bhaktirAntarA prItiH / bahumAnastu vAcika: kAyikazca / tatpUrvaM tatpurassaraM / / 298 / / tathA - tadaMsiyanIIe AvassayapamuhakiJcakaraNaM ca / dhammovaesasavaNaM tadaMtie suddhasaddhAe / / 299 / / taddarzitayA nItyA sAmAcAryA AvazyakapramukhANAM sAmAyika-caturviMzatistava-vandanakapratikramaNa-kAyotsarga-pratyAkhyAnaprabhRtInAM kRtyAnAM karaNaM vidhAnaM, na tu svAcchandyAdagItArthopadezAd vA / tathA teSAmevAntike samIpe zuddhazraddhayA kSaNe kSaNe vizuddhyamAnAbhirlezyAbhirbhavavirAgopabRMhakAnAmarhatsiddhAntasambaddhAnAM dharmopadezAnAM zravaNamAkarNanaM karoti / 'savaNaM sutitthe' iti vacanAt / / 299 / / kiJca - AesaM bahumannai imesi maNasA vi kuNai nAvannaM / ruMbhai avanavAyaM thuivAyaM payaDai sayA vi / / 300 / / nisarganispRhANAmapyamISAM kiJciddharmyaprayojanAnugatamupanatamanavadyamAdezamaho !dhanyo'haM yamevaM mAmanugRhNanti guravo'pIti bahumanyate sAdaramurarIkaroti / tathA AstAM tAvad vacasA vapuSA ca, manasA'pi nAmISAmavajJAM na karoti, puNyapratibandhahetutvAt tadavajJAyAH / tathA bhavAbhinandibhiradhArmikairvidhIyamAnameteSAmavarNavAdamazlAghArUpaM sati sAmarthya niyamena ruNaddhi / nopekSate / 'na kevalaMyo mahatAM vibhASate, zRNoti tasmAdapi yaH sa pApabhAg' iti zruteH / stutivAdaMcArthavAdaM teSAM sadaiva samakSamasamakSa vA prakaTayati agaNyapuNyAnubandhitvAt tadarthavAdasyeti / / 300 / / tathA - na havai chiddappehI suhi vva aNuyattae suhaduhesu / paDaNIyapaJcavAyaM savvapayatteNa vArei / / 301 / / "kuNai viNaovayAraM, bhattIe samayasamuciaMsada / gADhaM guNANurAyaM, nimmAyaM vahai hiayaMmi / / 33 / / " savvaM ti sammukhAgamanA-'bhyutthAnA-''sanadAna-saMvAhanAdi, zuddhavastra-pAtrA-''hArAdipradAnAdikaM ca / "bhAvovayAramesi, desaMtariovi sumarai sayAvi / ia evamAi gurujaNasamuciamuciaM muNeavvaM / / 34 / / " bhAvopakAraH samyaktvadAnAdiH / 2010_02 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 hitopadezaH / gAthA-302 - dharmAcAryaviSayam aucityam / / amISAM mRdgalakhalAdivacchalAnveSI na bhavati / tathA sukhAvasthAyAM duHkhAvasthAyAM vA'mUn suhRdivAnuvartate / tatsukhena sukhI tadduHkhena duHkhI bhavatItyarthaH / nanu kimapramatteSu nirmamatveSu ca guruSu chidrAnveSisuhattvAdayo bhAvAH zrAvakANAM sambhavanti? satyamIdRzA eva mahAtmAno guravaH / kevalaM bhinnabhinnasvabhAvAnusyUtacetasAmupAsakAnAm teSvapi samunmIlantyeva svaprakRtisa-mucitA visrotasikAH / tathA ca sthAnAGgasUtraM - 'goyamA ! caubihA sAvayA pannattA, taM jahAmAyA-piyarasamANe bhAyasamANe, mittasamANe, savakkisamANe ya [adhya. 4, uddezo-3, sUtra-321] / tahAhi - ti. jaikajAI na diTThakhalio vi hoi ninneho / egaMtavacchalo jaijaNassa jaNaNIsamo saDDo / / 1 / / sutthAvatthe na namai muNINa maMdAyaro viNayakamme / bhAyasamANo sAhUNa paribhave hoi susahAo / / 2 / / mittasamANo mANA IsiM rUsai apucchio kaje / mantrai jo appANaM muNINa sayaNAu abbhahiyaM / / 3 / / thaddho chiddappehI pamAyakhaliyANi nizcamucarai / saDDo saukvikappo sAhujaNaM tiNasamaM gaNai / / 4 / / [ tasmAt mAtRpitRbhrAtRsamAnaireva gurujane zrAvakairbhAvyaM, na sapatnIsamAnairiti / tathA pratyanIkAnAM pratikUlaceSTitAnAmanAryANAM pratyavAyaM tajjanitamupaplavaM guruSu sarvaprayatnena vArayati |uktN ca - sAhUNa ceiyANa ya paDaNIyaM taha avatravAyaM ca / jiNapavayaNassa ahiyaM savvatthAmeNa vArei / / 1 / / tti [ ] / / 301 / / kiJca - khaliyaMmi coio gurujaNeNa manai tahatti savvaM pi / coei gurujaNaM pi hu pamAyakhaliesu egate / / 302 / / skhalite kvApyAgasi gurujanena preritaH, 'AH kimarthamidamevaM tvayA vihitamiti' sAkSepa proktaH / sarvaM svAparAdhaM kRtaM pramAdAnmayedaM na punaH kariSyAmIti manyate / na punarabhinivezAnnijakRtimeva puraskaroti / tathA gurujanamapi kadApi pramAdaskhaliteSu bhagavan ! kimidamucitaM gAthA-301 1. tulA - cauvvihA samaNovAsagA paNNattA, taM jahA-ammApiisamANe, bhAisamANe, mittasamANe, savattisamANe, ahavA cauvvihA samaNovAsagA paNNattA, taM jahA - AyaMsasamANe, paDAgasamANe, khANusamANe, kharaMTa(kharakaMTaya)samANe / ___- sthA. adhya. 4, uddezo-3, sUtra-321 2010_02 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-303, 304,305 - dharmAcAryaviSayam aucityam / / nAgaraviSayam aucityam / / 335 saccaritravatAM tatrabhavatAM bhavatAmiti prerayati / kathamekAnte vivikte / yathA na bhavatyapabhrAjanA bhagavatpravacanasyeti / / 302 / / tathA - kuNai viNaovayAraM bhattIe samayasamuciyaM savvaM / gADhaM guNANurAyaM nimmAiM vahai hiyayammi / / 303 / / teSAM dharmAcAryANAM samayasamucitaM prastAvasadRzamazeSamapi sammukhAbhyutthAnAsanapradAnakaracaraNadehasaMvAhanAdikaM vinayopacAraM bhaktyA nirvyAjayA mAnasaprItyA karoti, na tu nikRtiparatayA / tathA hadi gADhamanapAyinaM guNAnurAgaM jJAnadarzanacAritrAnugataM prazastamanurAgaM nirmAyamakRtrimaM vahati / / 303 / / aparaM ca - bhAvovayAramesi desaMtario vi sumarai sayA vi / iya evamAigurujaNasamuciyamuciyaM muNeyavvaM / / 304 / / amISAM samyaktvadAnAdikaM bhAvopakAraM dezAntarite'pi guruvirahite'pi deze nivasanirantaramanusmarati / iti proktasvarUpamAdizabdAdanyadapi sarvAcAryapraNItaM gurujanasamucitamucitaM vijJeyaM vidheyaM ceti / / 304 / / atha nAgaraucityaM prastAvayiSyaMstanniruktameva darzayati - jattha sayaM nivasijai nayare tattheva je kira vasaMti / sasamANavittiNo te nAyarayA nAma vujhaMti / / 305 / / gAthA-305 1. tulA - "jattha sayaM nivasivai, nayare tattheva je kira vasaMti / sasamANavittiNo te nAyarayA nAma vujhaMti / / 35 / / " svasamAnavRttayo vaNigvRttijIvinaH / "samuciamiNamo tesiM, jamegacittehiM samasuhaduhehiM / vasaNUsavatullagamAgamehiM nicaM pi hoavvaM / / 36 / / kAyavvaM karje vi hu, na ikkamikkeNa daMsaNaM pahuNo / kajo na maMtabheo, pesunnaM parihareavvaM / / 37 / / khamuvaTThie vivAe, tulAsamANehiM ceva hoyavvaM / kAraNasAvikkhehiM, vihuNeabbo na nayamaggo / / 38 / / " kAraNa tti svajanasambandhijJAteyalaJcopakArAdisApekSairnayamArgo na vidhUnayitavyaH, "bahiehiM dubbalajaNo, suMkakarAIhiM nAbhibhaviavvo / thevAvarAhadose vi, daMDabhUmiM na neabbo / / 39 / / " zulkakarAdhikyanRpadaNDAdibhiH pIDyamAnA janA mitho viraktAH saMhatimujjhanti, paraM na sA tyaktavyA, saMhatireva zreyaskarItibhAvaH / "kAraNiehiM ca sama, kAyavyo tA na asatthasaMbaMdho / kiM puNa pahuNA saddhiM, appahiaM ahilasaMtehiM / / 40 / / " 2010_02 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-306, 307 - nAgaraviSayam aucityam / / spaSTA / kevalaM svasamAnavRttayo vaNigvRttijIvina ityarthaH / / 305 / / tadaucityamevAha - samuciyamiNamo tesiM jamegacittehiM samasuhaduhehiM / vasaNUsavatullasamAgamehiM nicaMpi hoyav / / 306 / / teSAmidaM samucitaM yat taiH sahaikacittairabhinnAbhiprAyaiH / samasukhaduHkhaistatsukhasukhitaistahuHkhaduHkhitaizca / tathA vyasanotsavatulyasamAgamaiH tadvyasanAgame svayamapi vyasanAvalIdvairiva, tadutsave ca samucchaladatucchotsavotsAhairiva bhAvyam / ekacittatAdivyatireke tu parasparodAsInA nRpatiniyogimRgayUnAmAmiSameva pauralokAH / / 306 / / tathA - kAyavvaM kajje vi hu na ikkamikkeNa daMsaNaM pahuNo / kajjo na maMtabheo pesunnaM parihareyavvaM / / 307 / / mahati pArthivopasthAnIye'pi kArye pRthak pRthak prabhutvAbhilASeNaikaikazaH svAmino darzanaM na vidheyam / tathA kRte hi taditareSAM tadviSayo mahAnapratyayaH syAt, tadutthAzcopekSAdayo bhUyAMso doSAH / bahusvAmikaM ca vRndamavasIdatyeva / uktaM ca - sarve yatra vinetAraH sarve paNDitamAninaH / sarve mahattvamicchanti tad vRndamavasIdati / / 1 / / tasmAt samuditaireva nRpadarzanavijJApanAdi vidheyam / tathA kiJcidAyatikAryaM kAryamavadhArya nibhRtaM sambhRtasya mantrasya bhedo rAjagocarIkaraNaM na vidheyam / sphuTIbhUte hi mantre cintitArthavyarthatvapArthivaprakopAdayo doSAH prAduHSantyeva / tasmAt saMvRtamantrairbhAvyam / tathA paizunyaM rAjJastadupajIvinAM vA puraH saMharSavazAt parasparadUSaNoddhoSaNaM pariharttavyam / tathAkurvANA hi te teSAmakalpanIyA bhaveyurlabdhamadhyAzca tUlapUlAdapi laghutvAnna kAryakAriNaH / asArANAmapi bahUnAM samudaya eva yato jayavAn / / uktaM ca - bahUnAmapyasArANAM samudAyo jayAvahaH / tRNairAveSTitA rajjuryayA nAgo'pi badhyate / / 1 / / / tasmAna prakaTanIyA svamuSTiriti / / 307 / / anyacca - 2010_02 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-308, 309, 310 - nAgaraviSayam aucityam / / 337 samuvaTThie vivAe tulAsamANehiM ceva ThAyavvaM / kAraNasAvikkhehiM vi vihuNeyavvo na nayamaggo / / 308 / / vivAde dhana-dhAnya-vAstu-vasudhAdiviSaye pakSadvayasya visaMvAde samupasthite mahAjanapradhAnaistulAsamAnairmadhyasthatayA kharataranyAyadarzibhirevAvastheyam / svajanasambandhibAndhavajJAteyalaJcopacArAdikAraNasApekSaistu nayamArgo na vidhUnayitavyaH / vivAde hi kRtapakSatAyAM sapakSA api te kSitipatiprakopabhAjanatAM bhajante / / 308 / / tathA - baliehiM dubbalajaNo suMkakarAIhiM nAbhibhaviyavyo / thevAvarAhadose vi daMDabhUmiM na neyavyo / / 309 / / / vittanRpatiprasAdAdibhirbalavattarairdurbalastadvayavinAkRto janaH zulkAdhikyenodbhUtikakarAkrAntyA ca nAbhibhavanIyaH / tathA stokAparAdhadoSe svalpe'pyAgasi daNDabhUmiM nRpanigrahaNIyatAvasthAM na prApayitavyaH / zulkAdhikya-karopacaya-nRpanigrahAdibhirabhihanyamAnAste teSvacirAd virAgaM bhajante / viraktAzca zanaiH zanaiH saMhatimujjhanti / tatsaMhativinAkRtAzca balavattarA api vanasaMhativirahitAH siMhA ivAbhibhUyante eva / tasmAt parasparasaMhatireva zreyaskarI / uktaM ca - saMhatiH zreyasI pusAM svapakSe tu vizeSataH / tuSairapi paribhraSTA na prarohanti tandulAH / / 1 / / [ ] iti / / 309 / / kiJca - kAraNiehiM pi samaM kAyavvo tA na atthasaMbaMdho / kiM puNa pahuNA saddhiM, appahiyaM ahilasaMtehi / / 310 / / AtmahitaM svasyottarottarAM zreyaHsaMhatimabhilaSadbhiH pumbhistAvat kAraNikairapi zrIvyayarAjadevadharmopapadakaraNaniyuktaistadupajIvibhizcAnyairapi samamarthasambandho dravyavyavahAraH kadA'pi na karttavyaH / te hi dhanadAnAvasara eva prAyaH prasannamukharAgAH prakaTitakRtrimAlApasambhASaNAsanatAmbUlapradAnAdibAhyADambarAH saumanasyamAvirbhAvayanti, prastAve ca svadattamapi vittaM yAcitAstilatuSamAtramapi svopakAraM prakaTamuddhaTTayantastadeva dAkSiNyamunmuJcanti / sa ca svabhAva eva teSAm / yataH - 2010_02 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 hitopadezaH / gAthA-311, 312, 313 - paratIrthikaviSayam aucityam / / dvijanmanaH kSamA mAtuDheSaH prItiH paNastriyaH / niyoginazca dAkSiNyamariSTAnAM catuSTayam / / 1 / / / ] iti / pUrvopAttavittani manAzAya ca kRtrimAnapi doSAnutpAdya pratyuttAn nRpanigrAhyAn vidadhati / 'utpAdya kRtrimAn doSAn dhanI sarvatra bAdhyate' iti zruteH / ataH kAraNikairapi samamarthasambandhaH kriyamANaH kilaivaM durvipAkaH / prabhuNA svAminA sArddhaM dhanavyavahAramanidhanakAmaH ka iva kuryAt yataH sAmAnyo'pi kSatriyo vittArthamabhiyuktaH khaDgaM darzayati, kiM puna: prakRtyamarSaNA: kSoNibhujastasmAdAtmanaH kuzalamabhilaSatA rAjJA rAjavargeNa ca samamarthasambandhaH sarvathA tyAjya eveti / / 310 / / sAmprataM nAgaraucityaM nigamayan paratIrthikaucityaM copakSipannAha - eyaM parupparaM nAyarANa pAeNa samuciyAcaraNaM / paratitthiyANa samuciyamaha kiMpi bhaNAmi leseNa / / 311 / / etaduktaprakAraM parasparamanyonyaM nAgarANAM paurANAM prAyo bAhulyena samucitAcaraNamavaseyam / athAnantaraM paratIthikAnAM samucitamapi kimapi lezena bhaNAmi / / 311 / / nanu SaNNAmapi darzaninAM parazabdasya sAdhAraNatvAd yo yadA vaktA bhavati sa tadAtmavyatiriktAneva parazabdenAbhidhatte / ato'tra paratIrthikazabdena ke nAma vaktumabhISTA ityAzaGkayAha - kavibhAvo kira kavvaM kavI ya jiNadasaNI ihaM tAva / tadavikkhAe teNaM ee paratitthiNo neyA / / 312 / / idaM hi tAvat kAvyaM kavibhAvarUpaM / kaverbhAvaH kAvyamiti vyutpatteH / iha ca kavirjenadarzanI zvetAmbaraH / atastadapekSayA'tra tAvadete vakSyamANAH paratIthino vijJeyAH / / 312 / / tAnevAha - sugayabhayavaMtasaivA patteyaM tAva caucaubheyA / mImaMsago dubheo kAvilakolA ya daMsaNiNo / / 313 / / ete darzanino'tra paratIrthikazabdavAcyA: / ke? ityAha - sugatAH, bhagavantaH, zaivAH, mImAMsakaH, kApilaH, kaulazceti / tatra sugatA vaibhASika-sautrAntika-yogAcAra-mAdhyamikabhedAzcatuSprakArAH / bhagavanto'pi kurIcara-bahUdaka-haMsa-paramahaMsabhedAttAvantaH / zaivA api zaiva _ 2010_02 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-314, 315 - paratIrthikaviSayam aucityam / / 339 pAzupata-mahAvrata-kAlAmukhabhedaizcatuprakArAH eva / mImAMsakastu karmamImAMsakabrahmamImAMsakabhedAd dvidhA / tatra karmamImAMsakA dvijanmAno, brahmamImAMsakAzca bhagavanta eva / kApilAzca sAMkhyAsteSAM ca na kiJcinmudrAnaiyatyam / paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nAtra saMzayaH / / 1 / / [ ] iti tadarzanavyavasthiteH / kaulAzca nAstikA yogidarzanadRzyA iti darzaninaH / / 313 / / yaccAmISAM vidheyaM tadAha - eesi titthiyANaM bhikkhaTThamuvaTThiyANa niyagehe / kAyavvamuciyakiJcaM visesao rAyamahiyANaM / / 314 / / eteSAM pUrvoditAnAM tIthikAnAM darzaninAM bhikSArthaM bhaktAdinimittaM nijagehe samupasthitAnAmucitakRtyamAgatasvAgatavAJchitArthavizrANanAdikaM sAmAnyenaiva vidheyam / rAjamahitAnAM narapatyamAtyAdipUjitAnAM punastadeva savizeSamiti / / 314 / / atha kimarthamamISAmasaMyatAnAmevaM vidhIyata iti cet, tadAha - jaIvi na maNaMmi bhattI na pakkhavAo taggayaguNesu / uciyaM gihAgaesaM ti tahavi dhammo gihINa imo / / 315 / / gAthA-314 1. tulA - "eesi titthiANaM, bhikkhaTThamuvaTThiANa niagehe / kAyabvamuciakicaM, visesao rAyamahiANaM / / 42 / / " ucitakRtyaM yathArhadAnAdi / "jaivi maNami na bhattI, na pakkhavAo a taggayaguNesuM / uciaMgihAgaeK, tahavi hu dhammo gihINa imo / / 43 / / " pakSapAto'numodanA, dharma AcAraH / / "gehAgayANamuciaM, vasaNAvaDiANa taha samuddharaNaM / duhiANa dayA eso, savvesi sammao dhammo / / 44 / / " puruSamapekSya madhurAlapanA''sananimantraNAkAryAnuyogatannirmANAdikamucitamAcaraNIyaM nipuNaiH / anyatrApyUce - "savvattha uciakaraNaM, guNANurAo raI a jiNavayaNe / aguNesu a majjhatthaM, sammaddiTThissa liMgAI / / 1 / / muMcaMti na majAyaM, jalanihiNo nAcalAvi hu calaMti / na kayAvi uttamanarA, uciAcaraNaM vilaGghanti / / 45 / / teNaM ciajagaguruNo, titthayarAvi hu gihatthavAsaMmi / ammApiUNamuciaM, anbhuTThANAI kuvvaMti / / 46 / / " / itthaM navadhaucityam / - dharma saM. adhi. 2 gA. 63 vRttau / / navadhA aucitasya svarUpam zrAddhavidhiprakaraNe'pi hitopadezamAlAgAthAbhiH darzitam / dRzyatAM zrAddha vi. pra. pra. prakAza patrAGka-231-247 / / 2010_02 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 hitopadezaH / gAthA-316, 317, 318 - uttamanarANAM ucitAcaraNapravRttiH / / kila satpAtrANyamUnyavazyaM vizrANitadAnAni nistArayiSyantyeva saMsRtermAmityevaMrUpA manasi yadyapi tadviSayA bhaktirnAsti / na ca tadgataguNeSu samyagjJAnazUnyeSu kAyaklezAdiSu pakSapAto'numodanAlakSaNaH / tathApi gRhAzramiNAmayaM dharmaH / dharmazabdo'trAcAravacanaH / ato gRhAzramAcArapratipAlanAyAmISAmidamucitAcaraNamAcaraNIyam, na punarbhaktyAdibhiriti / / 315 / / na cAyamekadarzanAnugata eva vyavahAraH kintu sarvasammata iti pradarzayitumAha - gehAgayANamuciyaM vasaNAvaDiyANa taha samuddharaNaM / / duhiyANa dayA eso sabvesiM sammao dhammo / / 316 / / eSa dharmaH sarveSAmapi dharmAstikyavatAM sammataH / kaH ? ityAha gehAgatAnAM puruSamapekSya madhurAlapanAsananimantraNakAryAnuyogatannirmANAdikamucitAcaraNam / tathA vyasanapatitAnAmApadApagApatinimagnAnAM yathAzakti samuddharaNam / tathA duHkhitAnAM dInAnAthAndhabadhiravyAdhitAdInAM dayA taduHkhaduHkhitatvaM yathAzakti pratIkArazcetyayaM sarveSAM nirvivAdaH sammatazca dharma iti / / 316 / / sAmpratamucitAcaraNasya phalaM vyanakti - piimAINa samuciyaM pauMjamANA jahuttajuttIe / purisA pasaMtavasaNA jiNadhammAhigAriNo huMti / / 317 / / pitRprabhRtInAM pUrvoditAnAM navAnAmanyeSAmapyevamprakArANAM yathoktayuktyA samucitaM prayuJjAnAH puruSAH prazAntavyasanAH pitrAdisamucitAcaraNaprabhAvAdevApAstasamastapratyUhavyUhAH / jinadharmasyAhaddharmasya samyaktvadezasarvaviratyAdirUpasyAdhikAriNo yogyA bhavanti / kimuktaM bhavati ? ye kila laukike'pyucitAcaraNamAtre karmaNi na karmaThAste kathaM lokottare lokottaranarasUkSmamatigrAhye jainadharme pravINAH syustasmAdavazyaM dhArthibhirAdAvucitAcaraNanipuNairbhAvyamiti / / 317 / / naisargikI cottamanarANAmucitAcaraNapravRttirityupamAnapUrvaM pradarzayannAha - muMcaMti na majAyaM jalanihiNo nAcalA vi hu calaMti / na kayAvi uttamanarA uciyAcaraNaM vilaMghaMti / / 318 / / 2010_02 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-319-20 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre aSTamaM dezAdiviruddhaparihArapratidvAraM / / 341 jalanidhayaH samudrA maryAdAmavadhiM na muJcanti / vipulakallolamAlAvalIDhanabhastalA api velAM nAtivarttante / acalAH kSoNibhRto'pi vitatavAtyAdiprakampitA api na calanti / evamevottamanarAH pradhAnapumAMsaH kadAcidapyucitAcaraNaM pUrvoditaM na laGghayantIti / / 318 / / etadeva dRSTAntena spaSTayati - teNaM ciya jayaguruNo titthayarA vi hu gihatthabhAmi / ammApiUNamuciyaM abbhuTThANAi kuvvaMti / / 319 / / / tenaiva lokottamatvaguNena jagadguravastIrthakarA api bhogyaphalakarmavazAd gRhasthabhAve vartamAnA mAtApitrorucitamabhyutthAnAdikaM vinayakarma kurvate / ato yadi lokottarAM tIrthakRtpadavImAsedivAMsasta eva jagatAmapi guravo jinAH samaye samucitAcaraNaM caritavantastataH kathamitaraistatra na prayatitavyamityarthaH / / 319 / / yataH - vidyAH santu caturdazA'pi sakalAH khelantu tAstA: kalAH / kAmaM kAmitakAmakAmasurabhiH zrI: sevatAM mandiram / dordaNDadvayaDambareNa tanutAmekAtapatrAM mahIm / na syAt kIrtipadaM tathApi hi pumAnaucityacaJcurna cet // 1 / / api ca - AdeyatvamasaMstute'pi hi jane vistArayatyaJjasA / durvRttAnapi sAntvayatyavanibhRtprAyAnapAyodyatAn / tat saMvargayati trivargamiha cAmutrApi yasmAcchubham / kiM vA tana tanoti yat sukRtinAmaucityacintAmaNiH / / 2 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvartini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre saptamamucitAcaraNapratidvAraM samAptamiti / / 319 / / zrIH / / vyAkhyAtamucitadvAram / sAmprataM dezAdiviruddhaparihAradvAramAcikhyAsurAha - uciyAcaraNeNa naro laddhapasiddhI vi naMdae na ciraM / desAIviruddhAiM acayaMto te tao cayasu / / 320 / / 2010_02 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 hitopadezaH |gaathaa-321, 322, 323, 324 - paJcadezAdiviruddhAninAmAni ||deshviruddh tyAjyam / / naraH pumAnucitAcaraNena pUrvopavarNitena labdhaprasiddhirapi ciraM na nandati sthirazrIbhAjanaM na bhavati / kiM tu kurkhan ? dezAdiviruddhAni vakSyamANAni paJcAmuJcan / ato he ziSya ! tAni tyaja / / 320 / / tAnyevAha - desassa ya kAlassa ya nivassa logassa taha ya dhammassa / ___ vajaMto paDikUlaM dhammaM sammaM ca lahai naro / / 321 / / 'dezasya kAlasya nRpasya lokasya dharmasya ca pratikUlaM viruddhaM vakSyamANasvarUpaM varjayannaro dharmaM trivargasAraM zarma ca sarvendriyAhlAdakaM labhate / 'dharmAvinAbhUtatvAccharmaNaH' / / 321 / / tatrAdau dezalakSaNamAha - egassa bhUmivaiNo nayarassa va jo havija paDibaddho / bhUbhAgo so deso tassa viruddhaM tu paDikUlaM / / 322 / / ekasya bhUmipaternagarasya vA yo bhUbhAgaH pratibaddhaH sa dezastasya ca viruddhaM pratikUlaM / yathA lATAnAM surAsandhAnam, sauvIrANAM kRSikarma, ityAdyanyadapi yad yatra deze ziSTajanairanAcIrNaM tad viruddham / / 322 / / tasya ca kiM vidheyamityAha - taM puNa nareNa jatteNa buddhimaMteNa neva kAyavvaM / gihamittassa vi kIrai na viruddhaM kimuya desassa / / 323 / / tat punardezaviruddhaM buddhimatA nareNAyatihitArthinA naiva karttavyam / kimityAha - yato gRhamAtrasyApi viruddhaM na vidhIyate kimuta dezasya, tasya sutarAM pariharaNIyatvAt / / 323 / / na ya annadesiyANaM purao taddesakhisaNaM kuNai / savvesiM pakkhavAyANa desapakkho jao garuo / / 324 / / gAthA-321 1. tulA - tathA dezAdiviruddhaparihAro deza-kAla-nRpa-loka-dharmaviruddhavarjanam, yaduktaM hitopadezamAlAyAm - "desassa ya kAlassa ya, nivassa logassa taha ya dhammassa / vajaMto paDikUlaM, dhamma sammaM ca lahai naro / / 1 / / tatra yadyatra deze ziSTajanairanAcIrNaM tattatra dezaviruddham, yathA sauvIreSu kRSikarmatyAdi / athavA jAtikulAdyapekSayA dezaviruddham, yathA brAhmaNasya surApAnamityAdi 1 / - dharma saM. adhi0 2 - gA. 63 vRttau / / 2010_02 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 325, 326, 327 - kAlaviruddhaM tyAjyam / / na kevalaM dezaviruddhameva pariharati, yAvadanyadezikAnAM puratastaddezatiraskAraM na kurute / yataH sarvapakSapAtebhyo hi svadezapakSapAtasya guruttvAttasmiMzca tiraskriyamANe taiH saha dA kezAkezi-daNDAdaNDi-zastrAzastriprabhRtayo'pi sambhaveyurataH kiM tenAnarthadaNDena / / 324 / / evaM desaviruddhaM kAlaviruddhaM tu iha imaM neyaM / patthANamapatthAve taM kIrai kira nareNevaM / / 325 / / evamuktasvarUpaM dezaviruddham / 'kAlaviruddhaM tvihAsmin viruddhAdhikAre idaM jJeyam / yat kilAyatyaparyAlocanA nareNaivaM vakSyamANe'prastAve'samaye prasthAnaM vidhIyate / / 325 / / aprastAvameva vyanakti hemaMte himagiriparisaresu gimhe marutthalapahesu / vAsAsu avaradakkhiNasamuddaperaMtabhAgesu / / 326 // aidubbhikkhe naranAhaviggahe maggarohakaMtAre / asahAyassa paose patthANamaNatthapatthArI / / 327 / / 343 eteSu prastAveSu yadatyantalobhATa etubhiH prasthAnaM kriyate, tat kevalamAtmano'narthaprastaraNameva / keSu ? ityAha asahAyasyeti pratyekamabhisambadhyate / hemante zItata himagiriparisareSu tuSArabhUdharasannidhAnAdhvasu yat prasthAnam / grISma eva tatra prAyaH saJcArayogyatvAt / tathA grISme tapata marusthalamArgeSvatyantajAGgaleSu / varSAdAveva prAyasteSu caGkramaNopapatteH / tathA varSAsvaparadakSiNasamudraparyantabhAgeSu / tadA hi teSAmatyantapicchilapaGkAkulatvena durvigAhyatvAt / tathA atidurbhikSe sArvatrike'vame / naranAthavigrahe kSitibhujAM mithaH samprahAropakrame / mArgarodhe nRpatijanita evAdhvasaMrodhe / kAntAre nirmAnuSabhISaNAraNye / pradoSe yAminImukhe / anyatrApyevamprakAre prastAve asahAyasya svazarIramAtradvitIyasya puMsaH prasthAnaM dhanaprANobhayavyayahetutvAdanarthAyaiva / janasamudAye tu kadAciduttIryanta eva durgANi | | 326 / / 327 / / I - gAthA - 325 1. tulA - kAlaviruddhaM tvevaM zItartau himAlayaparisare, grISmartI maro, varSAsu aparadakSiNasamudraparyantabhAgeSu, mahAraNye yAminImukhavelAyAM vA prasthAnam / tathA phAlgunamAsAdyanantaraM tilapIlanam, tadvyavasAyAdi, varSAsu vA patrazAkAgrahaNAdi jJeyam 2 / dharma saM. adhi. 2 - gA. 63 vRttau / / 2010_02 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 hitopadezaH / gAthA-328, 329, 330 - rAjyaviruddhaM tyAjyam / / dezakAlaviruddhadvAre nigamayannAha - puriso desaviruddhaM kAlaviruddhaM ca muNiya muMcaMto / hoi purisatthabhAgI aNatthasatthe ya nittharai / / 328 / / dezaviruddhaM kAlaviruddhaM ca pUrvopavarNitaM samyak parijJAya muJcan pumAn dharmArthakAmAnAM bhAjanaM bhavati / ihaparalokapratibaddhAnanarthasArthAMzca nistarati / atastyAjya eva dezakAlapratikUle / / 328 / / sAmprataM nRpativiruddhaM heyatayopadarzayannAha - nivaiviruddhaM puNa niuNabuddhiNA niyamaso na kAyavvaM / sAmanajaNavilakkhaNa - teyasiribhAsurA jaM te / / 329 / / nRpativiruddhaM rAjadviSTaM punarnipuNamatinA caturacetasA niyamena na vidheyam / kimityAha - yataste kSitipatayaH sAmAnyajanavilakSaNatejo lakSmIlalitatanavaH syuH / / 329 / / tathA ca sati kimabhUditi cet, tadAha - iyaro vi naro na sahai appaMmi viruddhamAyarijaMtaM / kiM puNa louttaraviriya - duddharA dharaNidhAyAro / / 330 / / itaraH svodarambharirapi pumAnAtmaviruddhaM vidhIyamAnaM pratikartumasamartho na viSahate / nirviSo'pi bhujaGgama iva daNDAdighaTTitaH phaTATopamupakalpayati / dharaNibhRtaH punarlokottaravIryadurddharSAH kimityAtmanaH pratikUlamupakalpyamAnaM viSahiSyante / anAviSkRtazaktayastarasvino'pi niyatamabhibhavanIyA bhaveyuH / uktaM ca - aprakaTIkRtazaktiH zakto'pi janastiraskriyAM labhate / nivasannantardAruNi lavayo vahnirna tu jvalitaH / / 1 / / [ ] iti / / 330 / / gAthA-329 1. tulA - rAjaviruddhaM ca rAjJaH sammatAnAmasammAnanam, rAjJo'sammatAno saGgatiH, vairisthAneSu lobhAdgatirvairisthAnAgataiH saha vyavahArAdi, rAjadeyabhAgazulkAdikhaNDanamityAdi 3 / / - dharma saM. adhi. 2 - gA. 63 vRttau / _ 2010_02 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-331, 332, 333, 334 - rAjyaviruddhaM tyAjyam / / ____ 345 punaH prastutamevAha - saMte vi nivaidose na payAsai kahavi kassavi samakkhaM / appe vi guNe gurugoraveNa savvattha payaDei / / 331 / / sato'pi nRpatidoSAn kuto'pi hetostadvirAgavAnapi kathamapi kasyApi samakSaM na prakAzayati / durudarkatvAttadoSAviSkArasya / tadguNAMstu svalpAnapi gurutaragauraveNa sarvatra sapakSe vipakSe vA prakaTayati / tathA kRte hi niyataM prasIdanti tanmanAMsi / prasannAzca nRdevA devA iva kiM nAbhISTaM saGghaTayeyuH / / 331 / / kiJca - naranAhasammayANaM sammANaM kuNai subahu bahumANaM / tappaDikUlehiM samaM samaMtao cayai saMgaM pi / / 332 / / naranAthasammatAnAmamAtyapurodhazcamUpatipratIhAraprabhRtInAM subahubahumAnapurassaraM sammAnaM karoti / tatsammAnaM hi nRpatisammAnamiva phalatyevAvasareSu / tathA tatpratikUlaiH prabhupratipanthibhiH samamAstAmAdAnadAnavyavahatiM yAvat saGgaM samparkamAtramapi sarvAtmanA tyajati / tasyApi durudatvAt / / 332 / / tathA - na ya tayarijaNavaesuM bahulAbhesu vi gamAgamaM kuNai / saMghaDai na paDibhaMDaM taddesovaNayavaNiyANaM / / 333 / / na ca tasya svasvAmino'rijanapadeSu vairidezeSu bahulAbheSvapi sambhAvyapracuradravyAyeSvapi gamAgamaM yAtAyataM karoti / tathA taddezopanatAnAM vairijanapadAdupanatAnAM vaNijAM nigamAnAM pratibhANDaM tadAnItapaNyapratipaNyaM na saGghaTayati / ubhayasyApyetasya rAjApathyabhUtatvena pariNAmadAruNatvAt / / 333 / / kiJca - laddhaM pahubahumANaM appANaM ciya na manai pahuM ti / . nivateyataralio nAyarANa nAyarai paDikUlaM / / 334 / / kadAcit sukRtasantatisammukhIkRtAt prabhorbahumAnaM prasAdaM prApyApyAtmAnameva prabhumiti manyamAnastadvidheyeSu vidhiniSedhAdiSu svacchandatayA na pravarttate / tathA nRpatejasA rAjavarcasA taralitastanmayatAmApanno nAgarANAM paurANAM pratikUlaM viruddhaM nAcarati / pratikUlAcaraNena 2010_02 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 hitopadezaH / gAthA-335, 336, 337 - rAjyaviruddhaM tyAjyam / / viraktamahAjanaH kSitipatirapi na ciraM nandati / kiM punastadanujIvina iti / / 334 / / anyaJca - sattuppauttagUDhAbhimaracarehiM bahu pi velvio| ciMtai dinnaduhohaM maNasA vi na sAmiNo dohaM / / 335 / / kila nRpatInAmantaraGgamAsannacaraM naramupazrutya tadarAtayaH pracuradravyAdipralobhanapuraHsaraM taddvAreNa cikIrSati tIkSNAdiprayogamatastaniSedhAyAha-zatruprayuktairguDharabhimaraizcaraizca bahvapi vividhaprakAramupadAdibhirvipralabdho'pyAstAM vacaHkAyAbhyAM yAvanmanasApIhAmutra ca dattAsukhasandohaM na cintayati [svAminaH prabhoH drohamazubhamiti] / / 335 / / kuta iti cedityAha - kaha hIrai tassa jIyaM jIvaMte jammi jiyai jiyaloo / jaM causu AsamesuM guruM ti mantraMti daMsaNiNo / / 336 / / kathaM nAma mahatA'pi kozadezAdilobhena tasya jagatIpaterjIvitaM hiyate / yasmin jIvati sakalo'pi tadAzrito jIvaloko jIvati / zatasahasralakSambharitvAd bhUbhujAm / atastatprANaprahANe teSAM sarveSAmayatnasiddhameva vizasanam / tathA yaM rAjAnamAsatAM prakRtipaurAdayo darzaninaH pAkhaNDino'pi brahmacArigRhivAnaprasthayatilakSaNeSu caturvAzrameSu vihitasthitayo gurumiti manyante / idaM tasmai bhUyAd yo'smAn gopAyatIti bruvANA nIvArAdiSaSThAMzena svatapaHSaSThAMzena ca saMvibhajanti ca / / 336 / / nanu te te sagranthatayA nijAzramAdirakSArthaM pArthivAbhyudayAya prayatante / nirgranthamunInAM tu kiM teneti cet, tadAha - niggaMthA vi hu muNiNo chattacchAyAi jassa nivasaMtA / uvasaMtacittatAvA pAvANa kuNaMti niggahaNaM / / 337 / / AsatAmanye nirgranthA jainamunayo'pi yasya bhUpatezchatrachAyAyAM nivasantazciracitAnAM pApmanAM yamaniyamAdibhirnigrahaNaM nirasanaM kurvanti / kimbhUtAH ? upazAntacittatApAH / asati hi dharmavijayini rAjani sarvatropaplateSu saMyamayogyakSetreSu kutasteSAM cittasvAsthyaM, tadabhAve cAsukaraH kalmaSakSaya iti / / 337 / / 2010_02 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-338, 339 - rAjyaviruddha lokaviruddhaM ca tyAjyam / / 347 evaM ca sati yad vidheyaM tadAha - tamhA rAyaviruddhaM viddhaMsiyadhammakammasambandhaM / na kayAi kusalabuddhI buddhIi vi saMpahAriti / / 338 / / tasmAdevaM sati rAjaviruddhaM nRpatipratikUlaM kuzalabuddhayaH kalyANamatayaH AstAM karttavyatayA yAvad buddhyA'pi na sampradhArayanti manasA'pi na vyavasyanti / kimbhUtaM ? vidhvastadharmakarmasambandham / rAjaviruddhakAriNAM hi kutaH paratra hitena dharmeNa ihalokopayogibhizca dravyAdibhiH saha sambandha iti / / 338 / / evaM rAjaviruddhaparihAramabhidhAya lokaviruddhamapi tyAjyatvena bibhaNiSurAdau lokasvarUpamAha - loo jaNu tti vuJcai pavAharUveNa sAsayasarUvo / tassAyAraviruddha loyaviruddhaM ti vineyaM / / 339 / / lokazabdastiryaGnaranArakAmarasAdhAraNo'pyatra martyavAcI / sa eva ca janazabdAbhidheyaH / sa gAthA-339 1. tulA - lokaviruddhaM tu lokasya nindA viziSyasya ca guNasamRddhasyeyam, AtmotkarSazca, yataH"paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSAJca, badhyate karma / nIceotraM pratibhavamanekabhavakoTidurmocam / / 1 / / - prazamaratau-100 / / tathA RjUnAmupahAsaH / guNavatsu matsaraH, kRtaghnatvaM ca bahujanaviruddhaiH saha saGgatiH, janamAnyAnAmavajJA, dharmiNAM svajanAnAM vA vyasane toSaH, zaktau tadapratikAro, dezAdhucitAcAralaGghanam, vittAdyananusAreNAtyudbhaTAtimalinaveSAdikaraNam, evamAdilokaviruddhamihApyapakIrtyAdikRt / yadAha vAcakamukhya: - "lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam / / 1 / / - prazamaratau-131 / / tattyAge ca janAnurAgasvadharmanirvAharUpo guNaH / Aha ca - "eAI pariharaMto, savvassa jaNassa vallaho hoi |jnnvllhttnnN puNa, narassa sammattatarubIyaM / / 1 / / iti / hito0 349 / / -- dharma saM0 adhi0 2 gA. 63 vRttau / / lokaviruddhAni kAryANi dRzyatAM paJcA02 - gA08-9-10 abha0 vRttau / / 'ihalokaviruddhaM' paranindAdi, yaduktam - "savvassa ceva niMdA, visesao taha ya guNasamiddhANaM / ujjudhammakaraNahasaNaM, rIDhA jaNapUyaNijjANaM / / 1 / / bahujaNaviruddhasaMgo, desAdAcAralaMghaNaM taha ya / uvvaNabhogo ya tahA, dANAi vi payaDamannesiM / / 2 / / sAhuvasaNammi toso, sai sAmatthammi apaDiyAro ya / emAiyAI itthaM, logaviruddhAiM neyANi / / 3 / / " iti - paJcA0 2/gA. 8-9-10 2010_02 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 340, 341, 342, 343 - lokaviruddhaM tyAjyam / / ca piNDarUpeNa vinazvaro'pi pitRputrapautrAdipravAharUpeNa zAzvatasvarUpaH / tasya cAcAraH puruSArthapratibaddhaH ziSTajanAcIrNazca vyavahAraH / tasya viruddhaM vilomaM lokaviruddhamiti vijJeyam / / 339 / / tatra karttavyatAmAha 348 va taM pi kusalo asilogakaraM sayA sayAyAro / sAro imo vi dhammassa jeNa jiNasAsaNe bhaNio / / 340 / / dezakAlarAjaviruddhavat tadapi lokaviruddhaM kuzalaH kalAvAn sadAcArazca sadA sarvakAlaM varjayet / kim ? ityata Aha - azlokakaramakIrtinibandhanam / hetvantaramapyAha - yena jinazAsane ahiMsAsUnRtAdivadayamapi lokaviruddhaparihAro dharmmasya sAratayA tattvarUpatayA bhaNitastasmAdupAdeya eva / / 340 / / yataH loyAyAraviruddhaM kuNamANo lahu lahuttaNaM lahai / lahuyattaNaM ca patto tiNaM va na naro vi kajjakaro / / 341 / / lokAcAraviruddhaM kurvannaraH pumAn laghu zIghraM karaNasamanantarameva kimanena janasaMvyavahArabAhyeneti sarvatra laghutvamavajJAspadatvaM prApnoti / laghubhUtazca tRNavadakiJcitkara eva bhavati / / 341 / / kiJca - kaha lahau na bahumANaM loo louttarA narA jatto / hoUNa tihuyaNaM pi hu duhajalanilayAo tAriMsu / / 342 / / kathaM vAsau loko jagati bahumAnaM gauravaM na labhatAm / yato yasmAllokAt kecana lokottarAstIrthakRdgaNadharaprAyAH puruSapravarA bhUtvA samutpadya tribhuvanamapi trijagatIgataM yogyajantujAtaM bhavodbhavaduHkhAmburAzestArayAmAsuH || 342 / / anyacca tina visayA tisaTTA pAsaMDINaM saThANaparituTThA / jaM uvajIvaMti sayA kahaM sa loo lahU hou / / 343 / / sa lokaH kathaM nAma laghurbhavatu / yaM azItyadhikaM zataM kriyAvAdinAm / caturazItirakriyAvAdinAm / saptaSaSTirajJAninAm / dvAtriMzad vainayikAnAm / evamprakArANyamUni triSaSTyadhikAni trINyapi zatAni pAkhaNDinAm / uktaM ca - 2010_02 - Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-344, 345 - lokaviruddhaM tyAjyam / / 349 'asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasIi / annANi sattasaTThI veNaiyANaM tu battIsaM / / 1 / / [sthAnAGga sU0 4/4/345] etAni ca lokaM bhaktapAnavasropAzrayAdibhirupajIvanti / kiMviziSTAni ? svasthAnaparituSTAni svasvadharmAcaraNena kRtArthammanyAni / ataH kathaM sa loko laghuH ? kathaM vA tadviruddhamAcaritumucitam ? yadavAci vAcakamukhyena - lokaH khalvAdhAraH sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddha dharmaviruddhaM ca santyAjyam [prazamarati-gA0 131] / / 1 / / iti / / 343 / / kiJca - kA vA paresi gaNanA muNiNo paricattasavvasaMgA vi / dehassa saMjamassa ya rakkhaTThA jamaNuvattaMti / / 344 / / kA vA pareSAM kiJcidaGgIkRtasaGgAnAM pAkhaNDinAM gaNanA / yAvanmunayaH sarvajJaputratvena parijJAtavijJeyavastutattvAstata eva parityaktasarvasaGgAH / kevalaM kukSizambalAste'pi dehasya saMyamAdhArasya saMyamasya ca saptadazabhedabhinnasya rakSArthaM pAlanArthaM yaM lokaM madhukaravRttyA'nuvartante / yaduvAca vAcakapravara eva - deho nAsAdhanako lokAdhInAni sAdhanAnyasya / saddhAnuparodhAttasmAlloko'bhigamanIya ||1||[prshmrti-gaa.132] iti / / 344 / / evaM ca sati karttavyatAmAha - tamhA bahumaMtavvo loo kusalehiM nAvamaMtavyo / tassa ya viruddhameyaM puvvAyariehiM nirvhi / / 345 / / tasmAdazeSadharmacAriNAmAdhArabhUto'yaM lokaH kuzalairbahumAnAspadatvameva vidheyo, na punaravajJAspadatvam / tasya ca viruddha pratikUlametad vakSyamANaM pUrvAcAryanirdiSTam / / 345 / / tadevAha - gAthA-343 1. tulA - ayaM sAkSIpAThaH bhagavatIsUtra 30/1 / sthAnAGga sU0 4/4/345, tattvArthasUtra - sarvArthasiddhivRttiH 8/1, AcArAGgazIlAGkAcAryavRttitaH 1/1/3 / gommaTasArakarmakANDaH gA. 876 / / - prava0 sA0 gA. 1188 madhya dRzyatAM / / 2010_02 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 hitopadezaH / gAthA-346, 347, 348 - lokaviruddhaM tyAjyam / / 'savvassa ceva niMdA visesao taha ya guNasamiddhANaM / ujudhammakaraNahasaNaM rIDhA jaNapUyaNijANaM / / 346 / / [paJcAzaka-2/8] sarvasyottamamadhyamAdhamarUpasya janasamudayasya nindA sadasaddUSaNoddhoSaNarUpA / sA ca mahallokaviruddham / yataH-sarvasattvasAdhAraNA maitrI cet kartuM na pAryate tat kiM pratyuta tanindA vidheyA / tathA guNairjJAnAdibhiH samRddhAnAM parabhAgamApanAnAM puMsAM vizeSato nindA heyA / guNiSu pramodamiti vacanAt tathA prakRtikomalaprajJatvena tathAvidhacAturyavarjitAnAmata eva RjudharmakaraNapravaNAnAM prANinAM hasanaM tadapi viruddham / te hi zanaiH zanaiH dharmanaipuNamAropaNIyA na tUpahasanIyAH / tathA viziSTaguNasaGgraheNa jane pUjyatvaM prAptAnAmihaparalokaguruprabhRtInAM rIDhA'vajJA / / 346 / / tathA - bahujaNaviruddhasaMgo desAdAyAralaMghaNaM ceva / ubbaNabhoo ya tahA dANAi vi payaDamanne u / / 347 / / [paJcAzaka-2/9] bahavo maulAmAtyapauraprabhRtayaste ca te janAzca bahujanAstaiH saha kenApi prakRtisamutthena dUSaNena yo viruddhaH sambhRtamatsarastena saha saGgo bAhyAbhyantaraH paricayastadapi lokaviruddham / tathA dezAdA(dyA ?)cAralaGghanam / yo yatra deze viziSTajanAcIrNo vyavahAraH, sa dezAcArastasya laGghanamanyathAkaraNaM viruddham / tathA dezakAlavayovibhUtiprabhRtInAmanucitastata evolbaNa udbhaTo yo bhogastadapi janaviruddham / tathA prakaTannarapatisabhAdAvupazlokanIyaM yad dAnAdi tadapyanye sUrayo lokaviruddhamAcakSate / tathA coktam kenacit svaputrazikSA'vasare - sampado viSayakrIDA dAnaM ca channameva naH / alaM bhavati zobhAyai zarIramiva yoSitAm / / 1 / / [triSaSTi parva-1/2/36] iti / / / 347 / / kiJca - sAhuvasaNaMmi toso sai sAmatthaMmi apaDiyAro ya / emAiyAiM ittha logaviruddhAiM NeyAI / / 348 / / [paJcAzaka-2-10] sAdhUnAM gurudevadharmaparalokAstikyasadAcaraNavatAM kuto'pi kukarmaprAtikUlyAd vyasanopa gAthA-346 1. tulA - mUlagAthAyAH pratamadhye savvassa0 gAthA-346 kramAGkena, tadanantaraH sAhUvasaNaMmi0 gAthA-347 kramAGkena tadanantaraH bahujaNa0 gAthA-348, kramAGkena darzitAH santi / / 2010_02 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 349, 350, 351, 352 - dharmmaviruddhaM tyAjyam / / nipAte toSadhAraNamapi viruddham / yatastatra yathAzakti pratIkArAya yatanIyaM na punastadevAnumodanIyam / ataH sati sAmarthye tadapratIkAro'pi lokaviruddham / itthamamunA prakAreNetyAdInyanyAnyapi evamprakArANi lokaviruddhAni jJeyAni yAni ceti / / 348 / / etatparihAreNa yad bhavati, tadAha - eyAiM pariharaMto savvassa jaNassa vallaho hoi / jaNavallattaNaM puNa narassa sammattatarubIyaM / / 349 / / etAni pUrvAcAryanidarzitAni lokaviruddhAni pariharan pumAn sarvvasya janasya vallabho bhavati / janavAllabhyaM tu samyaktvatarormUlabIjam / samyaktvaM tu mokSavRkSasyeti / / 349 / / dharmmaviruddhaparihAraM prastAvayannAha desaviruddhAINi u imAiM muJcaMti dhammarakkhaTThA tamhA dhammaviruddhaM pareNa jatteNa muttavvaM / / 350 / / - dezAdiviruddhAnyamUni tu catvAryapi dharmarakSArthameva mucyante / tasmAd dharmmasyaiva yad viruddhaM tat pareNa yatnena matimatAM moktavyamiti / / 350 / / dharmmasya niruktamAha - dharai paDataM jo duggaIi dukkhattasattasaMghAyaM / so s gas dhammo tassa viruddhaM tu puNa iNamo / / 351 / / - hAsmin jagati duHkhArtta sattvasaGghAtaM tiryaGnArakAdirUpAyAM durgatI kukarmmapreraNAnnipatantaM yaH kila dhArayati / sugatau ca sthApayati sa eva dharmma iti procyate / anye tu dharmmAbhAsA eva / tasya punaviruddhamidaM vakSyamANam / / 351 / / tadevAha 351 AsavadArapavittI aNAyaro dhammakammanimmANe / muNijaNaviddesittaM ceiyadavvassa paribhogo / / 352 // gAthA - 351 1. tulA - durgatiprasRtAn jIvAn yasmAddhArayate tataH / 2010_02 dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH / / 1 / / - zrAva. dha. pra. gA. 3 vRttau / / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 hitopadezaH / gAthA-353, 354 - dharmaviruddhaM tyAjyam / / AzravadvAreSu prANAtipAtAdiSu nirdayaM yA pravRttistad dharmaviruddham, pApopAyarUpatvAdAzravapravRtteH / tathA dharmakarmaNAmAvazyakAdInAM nityakRtyAnAM karttavye'nAdaraH / tathA bhaktibahumAnAheSvanupakRtaparopakRtipareSu munijaneSu vidveSabhAvaH / tathA caityAnAmarhadAlayAnAM dravyasya paribhogo'pi mahad dharmaviruddham / dIrghabhavabhramaNahetutvAccaityavittopabhogasya / / uktaM ca - jiNapavayaNavuddhikaraM pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / bhakkhaMto jiNadavvaM aNaMtasaMsArio hoi / / 1 / / [zrAddhadinakRtya gA. 142] tti / / 352 / / tathA - jiNasAsaNovahAso liMgiNijaNasaMgasAhasikkaM ca / kolAyariyaparUviya - dhammaraI viraivacAso / / 353 / / durantasaMsRtisamudbhavaduHkhalakSavimokSakSamasya sarvavinmUlatvenetarakuzAsanairdurddharSasya mahAmahimnaH zrIjinazAsanasyopahAso mahad dharmaviruddham / tathA liGginyaH pAkhaNDinyaH tAbhiH saha saGgaH patipatnIbhAvastadavaziSTajanamanaHprakampajanakatvena sAhasikyamiva sAhasikyaM tadapi prastutaviruddham / tathA kaulAcAryAzcArvAkAstaiH prarUpito yo'sau dharmamArgaH - maMto na taMto na ya kiMpi jANaM jhANaM ca no kiMpi guruppasAdA / majaM pivAmo mahilaM ramAmo saggaM ca jAmo kulamaggalaggA / / 1 / / ityAdirUpastatra ratirAsaktiH / tathA viratedezasarvarUpAyAH samyagananupAlanalakSaNo vyatyAsastadapi dharmaviruddham / / 353 / / tathA - gurusAmidhammisuhisayaNa - juvaivIsatthavaMcaNAraMbho / parariddhimaccharitvaM ajhubbhaDalobhasaMkhobho / / 354 / / gAthA-352 1. tulA - atha dharmaviruddhaM caivaM - mithyAtvakRtyam, nirdayaM gavAdestADanabandhanAdi, nirAdhAraM yUkAderAtape ca matkuNAdeH kSepaH, zIrSe mahAkaGkatakSepaH, likSAsphoTanAdi, uSNakAle triH zeSakAle ca dvidRDhabRhadgalanakena saGghArAdisatyApanAdiyuktayA jalagAlane dhAnyendhana-zAka-tAmbUla-phalAdizodhanAdau ca samyag apravRttiH / akSata-pUga-khArika-vAlu-oli-phalakAdermukhe kSepaH / nAlakena dhArayA vA jalAdipAnam, randhana-khaNDana-peSaNagharSaNa-malamUtrazleSmagaNDUSAdijala-tAmbUlatyAgAdau samyag ayatanA / dharmakarmaNyanAdaro, deva-guru-sAdharmikeSu vidveSazcetyAdi / tathA deva-guru-sAdhAraNadravyaparibhogo, nirddharmasaMsargo, dhArmikopahAsaH kaSAyabAhulyam, bahudoSaH krayavikrayaH, kharakarmasu pApamayAdhikArAdau ca pravRttirevamAdi dharmaviruddham / dezAdiviruddhAnAmapi dharmavata AcaraNe dharmanindopapattedharmaviruddhataiva / 5 / tadevaM paJcavidhaM viruddhaM zrAddhana parihAryamiti dezAdiviruddhatyAgaH / ___- dharma saM. adhi. 2-gA. 63 vRttau / / 2010_02 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 355, 356, 357 - dharmmaviruddhaM tyAjyam / / gururdharmAcArya:, svAmI vRttidaH, dhArmikAH kAmArthayorguNIbhAvena kevaladharmmanirmitiratayaH, suhRdo mitrANi, svajanAH pitRmAtRpakSIyAH, yuvatyo'balAH, vizvastAH sarvAtmanApyAtmani dhRtAptatvabuddhayaH / eteSAM vaJcane'tisandhAne yaH kilArambhastadaupayikacintanametadapi lokadvayagarhitatvena dharmmaviruddham / tathA svasmAdanye parAsteSAM RddhiH satkarmmAnukUlyenopanatAsampat tatra matsaritvamasahanatvam / tathA atyudbhaTaH kRtyAkRtyavicArazUnyo yo lobhazcaturthasamparAyastajja nitaH kSobhazcetaso'svAsthyaM tadapi prastutaviruddham / 'lobhamUlAni pApAni' iti vacanAt / / 354 / / tathA " - kayavikkayANi nicaM kulajaNavayaaNuciyANa vatthUNaM / maNaso ya niddayattaM kharakamme vAvaDattaM ca / / 355 / / kuladezAcArAnucitAnAM vastUnAM krayavikrayAvapi dharmmaviruddham, tadAcaraNena dharmmanindo - papatteH / tathA manasazcetaso nirdayatvamanArdratvam / dharmmAdhiSThitamanaso hi prAyaH kRpAkomalamataya eva bhavanti / tathA kharakarmmasvArakSapadAdiSu vyApRtatvamapi prastutaviruddham / nirantaramArttaraudradhyAnAnubandhitvAt teSAM vyApArANAmiti / / 355 / / atra vidheyatAmabhidhatte eyAiM dhammatarumUla - jalirajAlAvalIsamANAiM / muttavvAiM narehiM sAsayasivasukkhakaMkhIhiM / / 356 / / 353 etAni pUrvoditAni viruddhAni zAzvatazivasukhakAGkSibhiH pumbhiH sudUraM moktavyAni / kim ? ityata Aha yato dharmma eva tarurdharmatarustasya mUlaM samyaktvAdi / tatrai jvalajvAlAvalIsamAnAni / kimuktaM bhavati ? yathA hi tarurmUladeze jvalajvalanajvAlAvalIDhaH prauDho'pyacireNa vinazyati, evaM dharmmadrumo'pyamIbhirviruddhAcaraNairiti / / 356 / / atha kimarthamayamiyAnabhiyogo dharmmaviruddhatyAgAyeti cet, tadAha kularUvariddhisAmittaNAi purisassa jeNamuvaNIyaM / dhammassa tassa jujjai kaha nAma viruddhamAcariuM / / 357 / / tasyaivaMvidhasya dharmmasya kRtajJAnAM kathaM viruddhamAcarituM yujyate / yena kim ? yena puruSasyaitadetadupanItam / kiM tad ? ityAha- kulamugrabhogAdikam / rUpaM samacaturasrasaMsthAnAdi / RddhayaH 2010_02 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 hitopadezaH / gAthA-358-59-60 - dharmaviruddhaM tyAjyam / / dezAdiviruddhaparihAradvArasya upasaMhAraH / / puruSArthopabRMhaNapaTavaH sampadaH / svAmitvamaskhalitAjJaizvaryaM prabhutvam / AdizabdAd balavidyAsadapatyAdikaM ca samyagArAdhitAd dhAdeva niyataM sukulotpattiprabhRtayaH prabhavanti / uktaM ca - yenAnItaH kulamamalinaM lambhitazcArurUpam / zlAghyaM janma zriyamudayinI buddhimAcArazuddhim / / puNyAn putrAnatizayavatIM pretya ca sva:samRddhim / dharmaM no cet tamupakurute ya: kuto'sau kRtajJaH / / 1 / / [ ] ataH kathaM tasyaivamupakAriNo dharmasya viruddhAcaraNamucitamiti / / 357 / / punardharmasyaiva mahimAnamudIrayati - jehiM purA jammajarAmaraNajalo rogasogatimimagaro / uttitro bhavajalahI tehiM dhuvaM dhammapoeNa / / 358 / / inhiM pi taraMti taha bhavissasamae vi taha tarissaMti / tamhA dhammaviruddhaM na kayAi kuNaMti buddhidhaNA / / 359 / / tasmAdevamucyamAnaM dharmasya mAhAtmyamavagamya tadviruddhaM buddhidhanA: kadAcidapi na kurvanti / kiM tad ? ityAha - bhava eva jaladhirbhavajaladhiH / kimbhUto ? janmajarAmaraNAnyeva jalaM yatra sa tathA / rogazokAdaya eva timimakarA yatra sa tathA / evaMvidhaH saMsRtisaritpati: purA yaiH sukRtibhiruttIrNastaidhruvaM dharmalakSaNenaiva potena vahitreNa / tathA - idAnImapi vartamAne'nehasi te tathaiva taranti bhaviSyatyanAgate'pi samaye tathaiva ca tariSyanti / na khalu dharmapotamantareNAnyo'pi bhavAmbha:pateH samuttaraNopAyaH / ato yatprabhAvAdevaM bhavaprabhavaduHkhebhyo bhavyAGginaH pronmucyante parihAryameva tadviruddhamiti / / 358 / / 359 / / sAmprataM dezAdiviruddhaparihAradvAramupasaMharannAha - desAiviruddhANaM ikko vi suhAvaho vimucaMto / kiM puNa sabce savvaM kusalakalApaM uvaNamaMto / / 360 / / - dezAdiviruddhAnAM pUrvoditAnAM paJcAnAmeko'pi vimucyamAnaH sukhAvahaH zubhAvahazca bhavati / kiM punaH sarve / kiM kurvantaH ? sarvamihaparalokAnugataM kuzalakalApaM kalyANasamudayamupana ___ 2010_02 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH |gaathaa-361-62- uttamaguNasaGgrahAkhyedvitIyemUladvArenavamaM AtmotkarSaparihArapratidvAram / / 355 mayantaH, tasmAd vimoktavyAnyevAmUni viruddhAnIti / yataH dezasya kAlasya tathA nRpasya lokasya dharmasya viruddhamevaM gurUpadezAt sudhiyastyajantastyajanti sarvavyasanAni dUram / / kiJca - prabalabalakhaloktidhvaMsane cenmanISA, mukharayitumazeSaM cArthavAdaiH sapakSam / kathamapi ca pumAnarthayuktAn vidhAtum; pariharata viruddhaM tad budhAH paJcadhA'pi / / 1 / / [ iti zrInavAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-prabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntatini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre aSTamaM dezAdiviruddhaparihArapratidvAraM samAptamiti / / bhadram / / 360 / / zrIH / uktaM dezAdiviruddhaparihAradvAraM, sAmpratamAtmotkarSatyAgadvAraM prastAvayannAha - dANAINa guNe kahakahiva hu punapuMjasaMghaDie / attukariseNa naro hArei khaNeNa naNu tamhA / / 361 / / viNayavaNadhUmakeuM vasaNagaNAgamaNaviulataraseuM / duggaipahapAheyaM attukarisaM cayaha eyaM / / 362 / / tasmAdevamavabuddhyaitamAtmotkarSaM tyajata / yasmAdanena naraH kathamapyagaNyapuNyapuJjasaGghaTitAnapi pUrvoditAn dAnAdiguNAMstvaritaM hArayati / sato'pyasatprAyAn vidhatte / kiMviziSTam AtmotkarSam ? vinayaH pUrvoditasvarUpaH / sa eva jJAnAdipAdapapezalatvena vanamiva vanaM / tasya dhUmaketumiva jvalanamiva, yathA hi dhUmadhvajaH prAptaprasaraH kSaNena mahadapi vanaM vinAzayatyevamAtmotkarSo'pi vinayam / kUTAbhimAnarUpatvAdAtmotkarSasya / vinayasya ca mArdavarUpatvAt / punaH kimbhUtam ? / vyasanAnyahaGkArasamutthAni vakSyamANAni, teSAM gaNaH samUhastadAgamane vipulatarasetum / yathA hi vistIrNe setau sukhamadhvanyagaNaH saJcarate, evamahaGkArasphAre nare vyasanasamUha iti / tathA durgatiH tiryaGnArakAdilakSaNA tasyAM gamane pAtheyamiva pAtheyam / tathAhi - pracurapAtheyasusthitaH pAnthaH pRthutaramapi panthAnamullandhya samIhitapadaM prApnotyevamAtmotkarSavAnapi durgatimiti / / 361 / / 362 / / _ 2010_02 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 hitopadezaH / gAthA-363, 364, 365 - AtmotkarSasya jaghanyatvam / / AtmotkarSe doSazreNI / / nanu klezazatArjitAnAM zaradindusundarANAM guNAnAmAvirbhAvAyAtmotkarSaH kriyate, na punarAtmabahumAnitayeti cet, tadAha - jai saMti guNA naNu abhaNiyAvi kAhiMti attaukkarisaM / __ aha te vi na saMti muhA attukkariseNa kiM teNa / / 363 / / guNA hi kila jJAnAdayaste ca svAvaraNakSayopazamAd yadi santi, tadoccaidhRtakandharamabhaNitA api svAdhArabhUtasyAtmanaH samutkarSa kariSyantyeva / kiyat kila tiSThati tirohitaH stanayitnubhistaraNiH / atha te guNA eva na santi tadA kevalaM laghutvahetunA kiM tenAtmotkarSeNa / guNazUnyasya hi garjitaM zaradgarjitamiva mudhaiveti / / 363 / / kiJca - mittA hasaMti niMdaMti baMdhavA gurujaNA uvikkhaMti / piyaro vi na bahumannaMti appabahumANiNaM purisaM / / 364 / / Atmani dhRtabahumAnaM puruSaM mitrANi suhRdaH samakSamasamakSaM vA hasanti / tathA bAndhavA api mAnottAnamenaM na kiJcidaneneti nindanti / gurujanA: kaulAcAryadharmAcAryaprabhRtayaste'pyavinItaM nAtaH paramasya bhaviSyati guNasaGkramaH ityupekSante / kiJcAparaiH, pitaro'pi jananIjanakAH puraskRtAhaGkRtimenaM na bahumanyanta ityaho jaghanyatvamAtmotkarSasya / / 364 / / sAmpratamasyaivottarottarakAraNabhUtAmanusyUtAM doSazreNI gAthApaJcakenodIrayati - attukkarisapahANe naraMmi na viNIyayA samalliyai / thaDDassa ya cAvassa va na hoi guNasaMkamo kahavi / / 365 / / AtmotkarSapradhAne hi nari tAvadAdAveva vinItatA na lIyate / vinayAbhimAnayostejastimirayorivaikatrAnavasthAnAt / nativirahitasya ca stabdhasya puMsaH ziJjAsaMyoga iva cApasya guNAnAM jJAnAdInAM saGkramaH kathamapi na bhavati / 'sati hyahaGkAre dUrasthaiva prAyaH prANinAM guNazreNiH' uktaM ca - ahaGkAre sphuratyevaM, vadatyeSA guNAvalI / ahaMkAre ! bhaviSyAmi samAyAtA tavAntikam / / 1 / / ] iti / / 365 / / JainEducation International 2010_02 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-366, 367, 368, 369 - AtmotkarSe doSazreNI / / 357 guNaireva kiM vidheyamiti cet, tadAha - guNaparimalaparihINo kusumaM va naro jaNaM na raMjei / jaNaraMjaNAvihINe na huMti kamalAu viulAo / / 366 / / guNaparimalaparihIno jJAnAdisaurabhyasubhagatvazUnyo naraH parimalavikalaM prasUnamiva na janaraJjanAyA'lam / lokottarA'bhirAmaguNagrAmamantareNa nAbhimukhayituM zakyo bhinnabhinnarucirjanaH / janaraJjanameva kvopayujyata iti cet ? tadAha - janaraJjanAvihIne puMsi vipulAH svaparayormanorathasArthaprathanapravaNAH kamalAH sampado na sampanIpadyante 'janAnurAgaprabhavA hi sampadaH' iti zruteH / / 366 / / zriyamantareNa ca yat syAt tadAha - kamalAvilAsarahio pae pae pAuNei avamANaM / avamANapayaM patto purisakkAraM paricayai / / 367 / / kamalAvilAsarahitaH samRddhisamudayazUnyaH pade pade sthAne sthAne'pamAnaM mAnabhraMzarUpaM prApnoti / 'dAridasamo ya paribhavo natthi' iti zruteH / apamAnapadaM ca prAptaH sarvathA na kiJcinmayeti naisargikaM pauruSoSmANamujjhati / / 367 / / puruSakAramantareNa ca yad bhavati, tadAha - paricattapurisayAro vihuNijai AvayAhiM vivihAhiM / AvayapaDio soyai soeNa ya hoi sutramaNo / / 368 / / parityaktapuruSakArazca vividhAbhiH svapakSaparapakSopakSiptAbhirdudaivasaGghaTitAbhirApadbhirvihanyate / aparityaktapauruSe tu puMsi prAyo daivamapi na niHzaGkamupaDhaukate / 'divyo vi tANa saMkai, jANaM teo paripphurai' tti zruteH / tejohInazcApatpatitaH sarvopAyaparikSINaH / kevalamidamidaM ca mayA na kRtamityanuzocati / zokena cA''cAntacaitanyaH zanaiH zanaiH zUnyamanAH sampadyate / / 368 / / tadvidhazca kimApnotItyAha - sunnamaNo viyalattaM pAuNai kameNa lahai nihaNaM pi / attukkarisAo vi hu tA ko atro vi iha sattU / / 369 / / 2010_02 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 hitopadezaH / gAthA - 370 371, 372 - AtmotkarSe doSazreNI / / AtmotkarSaH na vidheyaH / / zUnyamanA mukulitacittacaitanyo vaikalyamuktAnuzlIlA zlIladattAdattakRtazucyazucivibhAgavirahitaM prApnoti / kiM vA bahubhirabhihitairyAvat krameNa nidhanaM vinAzamapi labhate / atastattvavRttyA vicAryamANaH kilAtmotkarSAdaparo'pi dehinAM ka iha zatruH / na khalu maraNAdadhikaM kimapi zatrurapi karttumalam / tasmAdevamuttarottaradoSAzleSakaluSaH kaSaNIya eva viduSAmAtmotkarSa iti / / 369 / / kiJca - keNApi akayapuvvaM asuyamadiTThe aciMtaNijjaM ca / jaha kiMpi kIrai jae attukkariso vi tA hou / / 370 / / asmin jagati yadi kimapyevaM vakSyamANasvarUpaM kartuM pAryate / kiMviziSTam ? kenApyamAnavazaktiyuktenApyakRtapUrvam / kasmAdapi dezakAlaviprakRSTAdapi azrutacaram / kasyApi cirajIvi - no'pyadRSTapUrvam / kathamapi dhyAnaikatAnatayApyacintanIyam / yAvat kAyAvAGmanasAmapyagocaraH / tadA vidhAtumanucito'pi sudhiyAM, vidhIyatAM nAmAyamapyAtmotkarSa iti / / 370 / / tathAhi - tathAhItyAdinA pUrvoktamevArthaM samarthayati amayamakaMtataguNo AnaMdiyasayalajIvalogassa / caMdassa jai kalaMko avaNijjai hou tA gavvo / / 371 / / amRtamayIva pIyUSadalaprakRteva kAntA tanuryasya sa tathA / tata evAnanditasakalajIvalokasya samprINitAzeSacarAcarajagajjantujAtasya evaMvidhasya candrasya sudhAdIdhiteH kalaGko lAJchanaM svAbhAvikenaupAdhikena vA mahimnA yadi kathamapyapanIto bhavati tadA bhavatu nAma garvaH / etacca manaso'pyagocaram / zAzvatasvarUpatvAcchazalAJchanalAJchanasya / / 371 / / tathA bhUovamaddarahiehiM nIighaDiehiM niyayavihavehiM / mo bhuvaNajo riNAu jai hou tA gavvo / / 372 / / bhUtopamarddaH parAbhisandhAnAdistadvirahitairata eva nItighaTitairnyAyopArjitairnijakaiH svakIyairna punarmalimlucavRttyA haThA'pahatairevambhUtairvibhavairbhuvanajano yadi kathaJcidRNAnmocyate tadA bhavatvahaGkAro'pi etacca duSkarataram / janapadamAtre'pi tathA kartumazakteH, kiM punarvizvasmin vizva iti / / 372 / / tathA gAthA-369 1. 0nuktAzlIlAzlIladattAdattakRtAkRtazucyazuciM iti pATho samIcIno bhAti / - sampA0 / / 2010_02 - Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-373, 374, 375 - AtmotkarSaH na vidheyaH / / 359 gehesu gahirasatthatthasatthakusalANa jai ya viusANaM / AcaMdaM haja sirI thirIkayA hou tA gavyo / / 373 / / yadi ca gambhIrazAstrArthasArthakuzalAnAM viduSAM geheSu zrIlakSmIrAcandraM sthirIkRtA bhavet kumbhadAsItvamApAditA syAttadA bhavatu nAma svasminnabhimAno'pi / 'paNDite nirdhanatvam' ityAdi zruteH caitadapi durghaTameveti / / 373 / / kiJca - tihuyaNajaNamaNavilasira - maNorahAyaMDakhaMDaNuDDamaro / khalio akAlamaJcU jaNassa jai hou tA gayo / / 374 / / trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanam / tasya janAstribhuvanajanAsteSAM manAMsi cetAMsi, teSu vilasantaH, svairaM vistaranto ye manorathAH / idaM kRtamidaM vidhAsye, idamadyedaM zvaridaM mAsAnte, idaM vatsarAnte, ityAdirUpAsteSAmakANDe'prastAve yat khaNDanaM zakalIkaraNaM, tatroDDAmaro bhayAnako yo'sAvakAlamRtyuH / yadbhayAt kila viduSAmapyevamAlApAH zrUyante / / yaduta - adyedaM svaridaM tathA parudidaM kRtyaM parAri tvidam / cetazcintayasItthameva satataM nirvyAkulaM re ! sphuTam / / tatkAlaM vilasanmanorathalatAkAntAradAvAnale / yasmin daNDadharaH smariSyati sakhe ! so'pyasti ko'pi kSaNaH // 1 // [ ] ityAdayaH evaMvidhazcAkAlamRtyuryadi kenApi balena skhalayituM zakyastadA bhavatu nAma garva iti / etaJcAtulabalAnAM tIrthakRtAmapyasAdhyaM, kiM punaH sAmAnyamAnavAnAmiti / / 374 / / tathA dakkhA dakkhinnaparA parovayArI piyaMvayA saralA / ajarAmarA ya suyaNA jai vihiyA hou tA gavyo / / 375 / / dakSAH sahajanijaprajJA'vajJAtavAcaspatimativibhavAH / dAkSiNyaparA: paroparodhabandhuradhiyaH / paropakAriNo'nupakRtA api prakRtiparopakRtivatsalamanasaH / priyaMvadAH kRtavipriye'pi pare kSIramadhvAzraviNaH / saralA mAyAmithyAnidAnazalyarahitAH / evaM guNagaNaprAptagarimANaH svajanAH kenApi siddharasAyanAdiprayogeNa yadyajarAmarAH kalpAntA'vasthAyinaH kRtA bhaveyustadA bhavatu guNasarvasvasarvakaSaH kilAyaM garvo'pi / na caitat kasyApyanubhavasiddhamataH kiMmUlo'yamalIko'haGkAra iti / / 375 / / 2010_02 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 hitopadezaH / gAthA-376, 377, 378, 379 - AtmotkarSaH na vidheyaH / / etadeva nigamayannAha - iyAI kiMpi asarisamapayAsiya niyayacariyamacchariyaM / jo tiNamiva niyai jaNaM ko ano tiNasamo tatto / / 376 / / ityAdi pUrvoditamanyadapyevamprakAraM kimapyanirvacanIyamasadRzamananyasAmAnyamata evAzcaryahetutvAt / tadAzcaryamevaMvidhamAtmanazcaritramaprakAzya yaH kila kUTAbhimAnena naTitaH sakalamapi janaM tRNAya manyate / ko'nyo'pi tRNasamastataH, sa eva tRNatulya iti bhAvaH / / 376 / / kiJca - kiriyA kAyakileso suyaM ca sIlaM tavo javo sayalaM / vihalaM ikkapaichiya attukkarisaM vahaMtassa / / 377 / / / kriyA pratyupekSaNApramArjanA''vazyakavidhAnAdikA / kAyakleza: kezolluJcanAvIrAsanAtApanAdiH / zrutamaGgAnaGgarUpam / zIlamindriyanigrahaH sadAcArazca / tapo dvAdazabhedamanazanAdi / japaH paJcavidhasvAdhyAyarUpaH / tadetadAtmotkarSamAvahataH sakalamekapade viphalamavamaphalaM ceti / / 377 / / anyaJca kila yaH kazcidAtmaguNotkarSavAnanyApadezenApi svastutiM vistArayati, tenAvazyaM paranindakena bhAvyamiti vyaJjayannAha loyAvavAyabhIrU niuNo niMdeu mA paraM sakkhA / jai payaDai appathuI tA so paraniMdao nUNaM / / 378 / / aho ! paraguNAsahiSNuratucchamatsarAcchAdito'yamityAdilokApavAdabhIrunipuNaH sAkSAt mA sma paravigahIM karotu / tathApi yadi yuktyaivAtmastutiM prakaTayati tadA dhruvaM sa paranindaka eva / 'svazlAghAparanindayorjanimRtyoriva parasparAnugatatvAt' / / 378 / / nanu svarUpAkhyAnamAtramapi randhramadhigamya yadi paranindeyamavatarati tadA'vataratu keyametadviSayA bibhISiketi cet, tadAha - paraniMdA puNa bhaNiyA jiNehiM jiyarAgadosamohehiM / kugaigamamUlabIyaM saparesi kasAyaheu tti / / 379 / / paranindA punarjitarAgadveSamoherbhagavadbhirjinaiH kugatigamanamUlabIjatvena bhaNitA / kuta 2010_02 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-380, 381 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre dazamaM kRtaghnatvaparihArapratidvAram / / 361 ityAha - svaparayoH kaSAyaheturiti / iyamatra bhAvanA-kila svaguNAbhimAnena niyatamAtmastutimasumanta: prakaTayantIti sphuTamasti mAnodayaH / tAM ca vyAjena vyaJjayatAmupanataiva nikRtiH / tadvyapadezena ca yasya nindAmudIrayati, tasya dhruvaM krodhAdaya iti svaparayoH samparAyahetutvena kugatigamamUlabIjameveyaM paranindA / mithaH kaSAyodIraNaM ca niSiddhameva pUrvarSibhistathA cAhuH - taM vatthu muttavvaM jaM pai uppajaI kasAyaggI / taM vatthu ghetavvaM jatthovasamo kasAyANAm / / 1 / / [ ] iti sarvathA'pAsyaiva paranindA / / 379 / / evamAtmotkarSakaluSitAntaHkaraNAnAM doSamudbhAvya tannivRttiparAnupastauti - dhannA vinAyajahuttatatta - paricattaattaukkarisA / pasamAmayarasasittA havaMti suhiNo bhavaduge vi / / 380 / / dhanyAH kecana kila jAtyAdimadasthAnAnugato'yamAtmotkarSaH sa ca vivekavikalaividhIyamAnaH pratibhavaM prAtilomyena paryavasyatItyevaMrUpavijJAtayathoktatattvena parityaktAtmotkarSAsta eva prazamAmRtasekAnirvANakaSAyAgnitvena zItIbhUtasvAntaHvRttayo bhavadvaye'pi bhagavAn bAhubaliriva zAzvatasukhasarvasvabhAjanaM bhavantIti parityAjya evAtmotkarSaH / yataH - anayeneva rAjyazrI: kusaGgena kulAGganA / citrazAleva dhUmena pramAdenAvadhAraNA / / 1 / / nisaGganteva lobhena bhAvazuddhirmanobhuvA / nirmalApi guNazreNirAtmotkarSeNa dUSyate / / 2 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvartinI uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre navamamAtmotkarSaparihArapratidvAraM samAptamiti / / bhadram / / 380 / / zrIH / / vyAkhyAtamAtmotkarSaparityAgadvAramadhunA kRtaghtvamunmociyitumucyate - nirahaMkAro vi naro na rovae tAva guNisu appANaM / jAva samutraiheuM kayannuyattaM na payaDei / / 381 / / 2010_02 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 hitopadezaH / gAthA-382, 383, 384 - kRtaghnA jaghanyAH tathA kRtajJA uttamAH / / kila pUrvoditAtmotkarSadoSAnupazrutya nirahaGkAro'pi galitagarvo'pi naraH pumAMstAvadAtmAnaM guNiSu guNavatsu na ropayati / guNigaNagaNanArambhe sasambhramagaNanIyo na bhavati / yAvat kiM ? yAvat ! kRtajJatAM na prakaTayati kimbhUtAM? samunnatihetuM bhuvanAdbhutAbhyudayakAraNam / / 381 / / yata: labbhai na sahassesu vi uvayArakaro vi iha naro tAva / jo manai uvayariyaM so lakkhesuM pi dullakkho / / 382 / / ihAsmin jagati yaH kilAnupakRto'pyuttamaprakRtitvena paropakArAya pravarttate / so'pi sahasrasaGkhyeSvapi puruSeSu nipuNamapi nirUpyamANastAvat na labhyate / yastu paropakRtaM kRtajJatayA manyate sa prAyo lakSeSvapi durlakSa eva / uktaM ca - paJcaSAH santi te kecidupakartuM sphuranti ye / ye smarantyupakArasya taistu vandhyA vasundharA / / 1 / / [ ] iti / / 382 / / kila kadAcid uttamAdhamaparicchedAya vimarzaparAn vizAradAn vibhAvya kavirAha - uttamaahamaviyAre vImaMsaha kiM muhA buhA tubbhe / ahamo na kayagghAo kayanuNo uttamo natro / / 383 / / he budhA ! uttamAdhamavicAre sadasanmImAMsAyAM tattvaM vidanto'pi kiM mudhA yUyaM vimRzata / yataH zatazaH paricchinnamevaitat yat kRtaghnAdanyo jagati na jaghanyaH / kRtajJAca nAparo'pyuttama iti / / 383 / / atha kimarthamekasyA eva vasumatyA ratnagarbheti medinIti ca parasparavisadRzamabhidhAnadvayamiti vitarke samAdhatte - naNu teNa rayaNagabbhA dharai dharA jaM kayannuNo purise / jaM puNa vahai kayagghe teNa ciya meiNI vi imA / / 384 / / nanviti suprasiddhamevaitat yad yasmAdayau dhaga kRtajJapuruSaratnAni dhArayati / tena ratnAni gAthA-382 1. 'kRtajJa' - pareNa kRtamupakAramavismRtyA jAnAtIti kRtajJaH / bahumatraidhammaguruM, paramuvayAritti tassabuddhIe |ttto guNoNuvuDDI, guNArihoteNiha kayannU / / - dharmaratna pra0 gA.26 / gAthA-384 1. ratnagarbhA - ratnAni garbhe'syA ratnagarbhA, ratnavatIti bhAguriH pRthvItyarthaH / / - abhi. svo. nA. zlo. 937 / / 2010_02 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-385, 386, 387 - kRtaghno na bhaveyam / / kRtaghnazabdArtham / / 363 garbhe'syA iti vyutpattyA ratnagarbhetyabhidhIyate / cet punaH sarvaMsahAtvena kRtaghnAnapi nRjaghanyAnudvahati tenaiva tadupasparzamAlinyena medinyapyasAviti / / 384 / / punaH kRtaghnasyaiva jaghanyatvamAha - acchau pachuvayAro uvayArakarammi tA kayagghassa / eyaM pi bhaNai dhiTTho uvayarai bhaeNa mama eso / / 385 / / AstAM tAvannarAvakarasya kRtaghnasyopakArapare naramaNau pratyupakAro yAvadidamapi dhRSTaH sphuTaM sarvatra vyAharati / yadeSa na khalu svAjanyena mahyamupasnihyati / kintu matparAkramAkrAntaH pratibhayenaivopakarotIti / / 385 / / idAnIM kaviH kRtaghnatvAdatyantabhIruradRSTaM satkarma prArthayannAha - huja varamaNuvayArI pachuvayArammi maMtharo vA vi / jai maggiyaM pi labhai tA mA hujA kayagyo haM / / 386 / / he bhagavannadRSTa ! varamahamanupakArI tRNamAtreNApi kasyApyakRtopakAro bhUyAsam / yadi vA pratyupakAre upakRtapratyupakRtilakSaNe mantharo mandotsAhaH syAm / na ca svakRtakarmaNo'dhikaM kANavarATikAmAtramapi prArthanAzatairapi prApyate / kintu yadi kathamapi prArthitamapi labhyate tadA kadAcidapyahaM mA sma kRtaghno bhaveyam / idamatra hRdayam - kila prakRtyanupakArI kRtapratyupakRtimantharazca dvAvapyetau jagati jaghanyau / kRtaghnastvanayorapi sakAzAdatyantAdhama iti / / 386 / / kRtaghrazabdArthameva vivecayati - haNai kira parakayaM jaM teNa kayagro imu tti bhaNai jaNo / appakayaM ciya sukayaM nihaNai esu tti maha buddhI / / 387 / / kila kRtaM hantIti kRtaghna iti zAbdikavyutpattistAvadavitathaiva / kevalamatra janaH prAkRtaloko'yamevamabhidadhAti / yadasau parairuttamaprakRtibhiH kRtamupakArAdi nIcaprakRtitvenAmanyamAno hantIti kRtaghnaH / mama punarevaM buddhiryat teSAM mahAtmanAmanupakRtaparopakRtipratyalAnA gAthA-387 1. 'kRtaghna' - kRtaM hanti / kRtopakArasyApakArake / kRtaM vastrAbharaNapAtrAdi pradattaM ghnanti sarvathA nAzayantItyevaMzIlAH kRtaghnAH / / ___JainEducation International 2010_02 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 hitopadezaH / gAthA-388, 389, 390 - kRtajJatvaM dunirvAhyam / / kRtajJakRtaghnayoH mahadantaram / / mupakAre trijagatyapi sAkSAtsAkSiNI, ataH kathaM tadupakRtamanena tapasvinA hanyate / kevalamupAyAntaraistapodAnAdibhiH pratibhavaM yadanenArjitaM tadAtmana eva sukRtamasau hantIti kRtaghnaH / / 387 / / nanu yadi punaratyantadurnirvAhyaM kRtajJatvamato'sya tatra kAtaraM cittamiti cet, tadAha - sAmaggIsAvikkho parovayAro bhavija va na va tti / uvayariyaM manaMtANa huja kA nAma dhaNahANI / / 388 / / paropakAro hi puruSasya karhicit bhavati kadAciJca na bhavati / yato'sau puSkaladravyAdisAmagrIsApekSaH / sA ca pracurapacelimapuNyapracayaprApyA / upakRtaM punaH kevalaM vAGmanomAtrAyAsasAdhyaM manyamAnAnAM kA nAma dhanahAniH kAyaklezo vA bhavet, tasmAdaho ! tanmAtre'pi tandrAvatAM teSAmadhanyateti / / 388 / / kRtajJakRtaghnayorevaM mahadantaramudIrayati - avaNIyaM sIsAo tiNamuvayAraM ti mannai kayannU / picchaha purisavisesaM iyaro koDi pi pamhusai / / 389 / / samAne'pi mAnuSatve tulye'pi ca puruSasya puruSAntarAt pazyata kiyadantaraM yadekaH kRtajJaH zIrSAnmastakAt tRNamapyapanItaM koTidAnatulyamupakAraM manyate / itarastu kRtaghnaH prastAve koTimapi vitIrNAM tRNAyApi na manyate / tenaivoktam - vAjivAraNalohAnAM kASThapASANavAsasAm / nArIpuruSatoyAnAmantaraM mahadantaram / / 1 // [ ] iti / / 389 / / kiJca - uvayAriNaM nigUhai nIyajaNo riddhipayarisaM ptto|| uttamajaNo puNa tayA visesao taM payAsei / / 390 / / nIcaH kRtaghnaH kuto'pi mahAzayAd RddhiprakarSa prAptaH svAdhamatvena tmevopkaarimnnmpdbhute| uttamastu tadA samRddhisamudayAvasare taM prAk kRtopakAramucaiH sarvasamakSametasmAdahamevaMvidho'bhUvamiti prakAzayati / / 390 / / / 2010_02 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH |gaathaa-391-92- kRtajJakRtaghnayoH mahadantaram ||kRtjnytaavissyoprishbr-nrnaathkthaankm / / 365 gAthottarArdoktamevArthaM dRSTAntena spaSTayati - anaha kahamarihaMtA, titthayarasiriM aNuttaraM pattA / uvayArissa kayanU titthassa namu tti jaMpaMti / / 391 / / anyathA lokottamatvamantareNa bhagavanto'rhantastIrthasya caturvarNazramaNasaGgharUpasya kathaM namaH zabdamudIrayanti / kimbhUtAH ? tIrthakarazriyaM paramArhantyapadavI prAptA api / kiMviziSTAmanuttarAm, na vidyate anyA uttarA yasyAH sA tathA / kalpapatisampadAmapi tadapekSayA'tyantAlpatvAt / atha tathA paramaizvaryazAlinaste kimarthaM tIrthasya praNipAte pravartanta iti cet, tadAha - upakAriNaH / yatastIrthopAstiparaistairapyarhadAdisthAnAsevanenArhantyamarjitam / ata eva kRtajJaziromaNayaste tathA vidadhati / / 391 / / nanu kRtajJA api lokottaramevopakAraM manasyavismRtaM dhArayanto bahumanyante na punaralpataramiti cet, tadAha - thevaM pi hu uvayAraM, mannaMti kayannuNo aimahagdhaM / jaha'ranadinakhIrAmalassa sabarassa naranAho / / 392 / / stokamapyupakAraM kRtajJAH suSTu mahAdhaiM manyante / yatheti dRSTAntopanyAse / yathA'raNyavitIrNakSIrAmalakasya [zabarasya] naranAtha iti / sampradAyagamyau ca zabaranaranAthau / sa cAyam - // kRtajJatAviSayopari zabara-naranAthakathAnakam / / pukkhariNipavApAsAya-viulavaNasaMDamaMDiuddese / nayaraMmi vasaMtaure naranAho Asi jiyasattU / / 1 / / samaraviyAriyapaDikuMbhi-kuMbhakIlAlapADalacchAo / kuviyakayaMtakaDakkhu bva jassa khaggo kare sahai / / 2 / / kuMjaravaru bva pasaraMtabhUridANo vi mayavimukko jo / samapayaI vi sUro parovayArI kayant ya / / 3 / / so annayA nariMdo sahAi sAmaMtasayasaNAhAe / sakku vva suhammAe uvaviTTho dAravAleNa / / 4 / / aTuMgasiliTThamahIyaleNa siraraiyaaMjaliuDeNa / kakkhAnikkhittaphuraMta-kaNayadaMDeNa vinatto / / 5 / / deva ! duvAre ciTThai sudUradesaMtarAu saMpatto / kaNayamayakaviyahattho turaMgaheDAvaI ego / / 6 / / icchai ya devapAyANa daMsaNaM ko Nu ittha Aeso / to rannANunAo sa teNa takkhaNamuvaTThavio / / 7 / / payapaumajuyaM namiUNa nivaiNo DhoiUNa ya khalINaM / uciyAsaNe tatto viNIyavittI samuvaviTTho / / 8 / / khIroyalaharilaDahAI tayaNu diTThIi amayabuTThIe / avaloiUNa bhaNio sapasAyaM so mahIvaiNA / / 9 / / _ 2010_02 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 392 - kRtajJatAviSayopari zabara - naranAthakathAnakam / / bhaddamuha ! kahasu ke ke turaMgamA kesi kesi desANaM / uvaNIyA iha tumae kaisaMkhA kiMsarUvA ya / / 10 / / so bhai suNa devo kakkA sirivacchiNo ya khuMgAhA / serAhA ya kiyAhA hariyA taha ceva vullAhA / / 11 / / ukkaNAhA urAhA ya saMti kulAhA ya kei ya halahA / nIlA kavilA soNA paMgula taha aTThamaMgalayA / / 12 / / taha kaI paMcabhaddA vukkhArA kiMca kevi tukkhArA / kaMboyasiMdhupArasavalhIyavaNAudesutthA ||13|| ikksajAIe sayaM sayaM deva ! atthi turagANaM / savve vi savvalakkhaNa- alaMkiyA gahiyasikkhA ya / / 14 / / kiM vA maha vayaNaM devo pasiUNa tattha sayameva / AgaMtUNa paloyau visArao turayajAIe / / 15 / / taM souM naranAho samUsuo tANa daMsaNanimittaM / sAmaMtamaMtimaMDaliya parivuDo lahu gao tattha / / 16 / / aha turayanAyageNaM daMsijyaMte kameNa te tattha / gaMdhavvaguNavihannU picchai rAyA pasaMsai ya / / 17 / / to tANa majjhAre taNamajjhaM pINapacchimapaesaM / nimmaMsalamuhabhAgaM aiviyaDoratthalAbhogaM / / 18 / / maNaharabhaMguragIvaM lahukannaM niddhamuddhataNuromaM / susiliTThapiTTabhAgaM maNapavaNajavaM hayaM egaM / / 19 / / daNa koDageNaM ArUDho bhUmipariviDho sa sayaM / pajjANeNaM samamuggaDa vva sudiDhAsaNatteNa / / 20 / / tato dhAriyavaggiya - uppayaNutteiyAi turiyAe / utteriyAi taha paMcamIi dhArai aNukamaso / / 21 / / vAhaMto taM vAhaM sa vAhavAhociyAi vasuhAe / revaMtu vva virAyai nararUvadharo dharAnAho / 122 / / turayagaivibbhameNaM jaha jaha lolaMti kuMDalA stro / guruvimhaeNa taha taha sAmaMtAINa sIsANi / / 23 / / savisesavegavinAsaNattha maha patthiveNa so turao / katarAladese kasAi nivaDaM tayA pahao / / 24 / / to cauhiM vi pAehiM uppayamANo maNaM va pavaNu vva / garuDu vva gayaNamagge khaNaM khaNaM khoNivaTThami / / 25 / / ittha Thio iha diTTho esa gao ahaha jAi jAi ti / iya bhaNire nivaloe jhaDatti ahaMsaNaM patto / / 26 / / to veganihatthaM vaggaM sesaM gahei jAva nivo / tA savisesaM so coiu vva payaDei paDuvegaM / / 27 / / star kameNaM muMcato dhaNusayAiM saMpatto / jAmeNa duvAlasajoyaNANi so tikkhatukkhAro / / 28 / / aha suDhiyakaraMguliNA niveNa vaggA jhaDatti se mukkA / tehiM ciya pAehiM Thio tao thaMbhiu vva imo / / 29 / / vivayasikkhiyaM taM muttUNaM tayaNu meiNInAho / savvatto jA picchai tA ranagayaM niyaM niyai / / 30 / / anaMtavaNagamaNeNa teNa turaeNa kheio suiraM / payaIe somAlo savvaMgagalaMtaseyajalo / / 31 / / majjhanhadiNayareNaM tassa payAveNa pIDieNa purA / chattarahiu tti laddhUNamavasaraM saMtavijyaMto / / 32 / / sisiraghaNasArapArI - parigayataMbolasutravayaNu tti / sukkaMtatAludeso bADhaM tanhAi abhibhUo / / 33 / salilAsayamamuto micchaddiTThi vva jiNamayarahassaM / sammaggAu bhaTTho ceiyadavvovaogi vva / / 34 / kattha vi apAvamANo maNussa gaMdhaM pi saggavAsi vva / kiMkAyavvavimUDho ciMteumimaM samAraddho / / 35 / / picchaha muhamahureNaM pariNai aidAruNeNa divveNaM / visaovabhogatulleNa pilliuM pADio kattha / / 36 / / 366 2010_02 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-392 - kRtajJatAviSayopari zabara-naranAthakathAnakam / / 367 uppAiUNa raMgaM turaMgadaMsaNamiseNa khaNamegaM / egaMtanidaeNaM jaM chUDho bhIsaNaMmi vaNe / / 37 / / buddhI parakkamo vA saMkamai na kajasaMkaDe ittha / maMto vA taMto vA jaha DaMke kAladiTThammi / / 38 / / tanhAi ciya manne pattappasarAi pAvio nihaNaM / akayasukao gamissaM kugaI saMsArijIvu vva / / 39 / / kattha gharaM kattha puraM puttakalattAiNo ya te kattha / kattha ya sA rajasirI vihuraMmi na koi naNu saraNaM / / 4 / / dhammu chiya jIvANaM saraNaM tANaM pahU ya baMdhU ya / ihaparaloyasuhayaro tA su ciya hou saraNaM me / / 41 / / iya allINo saraNaM saraNAgayavacchaleNa dhammeNa / AsAsio jahA so naranAho taha nisAmeha / / 42 / / tammi paesammi tathA toravio tassa ceva sukaehiM / sabarajuvANo ego patto kodaMDakaMDakaro / / 43 / / daTuM durAu chiya abbhuyabhUyaM nivassa so rUvaM / vimhayathimiyacchijuo joi bva taheva jAva Thio / / 44 / / ranA vi tAva eso egaMtavimukkajIviyAseNa / saJcavio savvAyaracalaMtanittuppaladaleNa / / 45 / / khINasareNa ya bhaNio bho bhadda ! puliMdAviMdasaddUla ! / nimmANuse aranne vihivasao nivaDieNa mae / / 46 / / paDhama ciyaM taM diTTho paDhama ciya patthio si patthAvA / ANesu jalaM jAlaM maha haMsassuDDumaNassa / / 47 / / taM souMsabaro vihu savihaM uvasappiUNa naravaiNo / paNamiya pabhaNaimA kuNasupatthaNaMpurisapuMDarIya ! / / 4 / / eyAi AgiIe bhuvaNassa vi jeNa patthaNijjo si / kA patthaNA ya salilassa mai puliMde narapasummi / / 49 / / ANemi jAva salilaM tumha kae deva ! paumiNipuDeNa / ginheha tAva evaM sarasaM khIrAmalagamegaM / / 50 / / AsAieNa imiNA vi hoi AsAsaNA jao paramA / tuha cariyaM piva salilaM sunimmalaM jAva kira ei / / 51 / / iya bhaNiUNa samappiya khIrAmalagaM gao sa salilatthaM / AsAyaMto taM patthivo vi pariciMtae evaM / / 52 / / uyaha kaha savvaha ziya niMdijai kA vi kira jae jAI / jaM sabaro vi hu eso evaM uvayAratalliccho / / 53 / / pazuvayArasayanho uvayAraM kuNai ko vi kassAvi / muNiyasarUvassa paraM na uNo evaM amuNiyassa / / 54 / / AjammaM sevAe phalaMti kassa vi kayA vi kira pahuNo / sumariyamitto ikko dhammu ciya suppahU phalai / / 55 / / kaha maha imA avatthA kaha vA sabarassa ittha AgamaNaM / niyabhinanivisesaMmamAi kaha ciTThiyamimassa / / 56 / / gayagavayasahayareNaM viyaDDasaMsaggavippamukkeNaM / kaha sikkhiyameeNaM nAyaracariyaM vaNayareNaM / / 57 / / kiM kAUNaM kiJcaM kiM vA dAUNa deyameyassa / ariNo hohaM evaM kaovayArassa sabarassa / / 58 / / igyAi taggayaM ciya pariciMtaMtassa puhavinAhassa / patto ghittuM salilaM puliMdao paumiNipuDeNa / / 59 / / karacaraNavayaNasoyaM kAraviuM teNa meiNInAho / suisacchasIyaleNaM jaleNa AsAsio tayaNu / / 60 / / harisabharagabbhayAe girAi savaraM narasaro jAva / kira kiMpi jaMpihI tA kayahalabolAiM savvatto / / 61 / / niTTharaturaMgakhurakhaNiyakhoNivaTThAiM nivisinaaii| rAyArUDhaturaMgamapayANusAreNa pattAI / / 2 / / tAsabareNa parakkamadhaNeNaparacakkasaMkireNa tayA / ArovioviyAriyaharikariniyarosarocAve / / 3 / / 2010_02 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 392 - kRtajJatAviSayopari zabara - naranAthakathAnakam / / hasaNaM bhaNio bhUmInAheNa vaNayarajuvANo / alamittha saMbhrameNaM maha ceva imAI sinAI / / 64 / hayapayapayavIlaggAI ittha pattAI iya payaMpato / sAmaMtAIhi nivo mahiyalalulirehiM paNivaio ||65 / / da akkhayadehaM niyanAhaM harisiyAi sinAI / sakaDakkhapikkhirAI sasarasarAsaNakaraM sabaraM / / 66 / / bhaNiyA bhUminAheNa haMta ! tubbhe suNaMtu savve vi / eso sabaro bhAyA maha tAyA pANadANeNa / 67 / / kaha pahu ! imaM ti puTTeNa tehiM sayalo vi puvvavuttaMto / sAmaMtAINa puro kayantruNA sAhio rannA / / 68 / / tato devaMgadugUla-hArakeUrakuMDalakirIDA / sabarassa puro tehiM pakkhittA tuTThidANeNa / / 69 / / yo bhadda ! baMdhU dhuvaM tumaM ceva sAmiNo amha / eyArisaMmi vihure uvayAro jeNa iya vihio / / 70 / / pikkhatANa va savvANa vitticorANa turayarUveNa / divveNa duddasamiNaM amhANaM pAvio sAmI / 71 / / jai evaM na kariMto uvayAramakAraNovayArI taM / alamalamamaMgaleNaM tA ko amhaM gaI huMto / / 72 / / bhaNiyaM puNo 'rannA diMtassa imeNa avasare tammi / khIrAmalassa tullaM na hu me rajjaM pi sattaMgaM ||73 || tahavi uvayAraleso kIrau eyassa nayarapattassa / iya bhaNireNaM sabaro aNicchamANo vi naravaiNA / / 74 / / AroviDaM pahANe turaMga dhariyadhavalavarachatto / nIo nivalIlAe nayare niyayaMmi samameva / / 75 / / tattha ya palapurisA imassa nahadaMtakesaparikammaM / akariMsu nivAeseNa savvahA tayaNabhinnassa ? / / 76 / / abhaMgao ya tilehiM esa sayasahasalakkhapAgehiM / uvvaTTio ya varagaMdhavaTTibhaMgIhiM vivihAhiM / / 77 / / jAvio ya suvisuddhagaMdhapupphodaehiM suhaehiM / vihiyavivihaMgarAgo niyaMsio devadUsAI / / 78 / / nivabhUsaNociehiM vibhUsio maNivibhUsaNehiM ca / kiM bahuNA sa puliMdo vihio naravarapaDicchaMdo / / 79 / / niyapAsAyasamANe pAsAe dAvio sa viulammi / sussUsAinimittaM ANatto pariyaNo ya puDho / 80 / / gayaturayarahA johA ya vilahiyA viulakosadesA ya / appasamANo sabaro vihio sa kayanuNA ranA / / 81 / / iya tammarajvalacchiM uttamapurisovayArasaMghaDiyaM / bhuMjaMte volINo kAlo kira kijhiro jAva / / 82 / / tAva sariselakANaNa - vaNalayanavajavasajuvvaNubbheo / aviuttamihuNasuhao saMjAo pAusAraMbho / 83 / / kAsAra sarisarovara - mahimahiharagAmaguTThakhittAiM / picchaMto sa puliMdo pAusaTTha lacchIi sacchAyaM / 84 / / bhaviyavvayAvaseNaM puvvaM piva selakANaNAIsu / secchAvihArasaMbharaNa- bhiMbhalo jAyaraNaraNao / / 85 / / sutramaNo vutraho diTTho puhaIsareNa puTTho ya / saMkato kaha kahavi hu sAhai niyahiyayaukkaMTha / / 86 / / Isi hasiUNa tatto saMlatto so niveNa bho mitta ! / kaha mahasi saggacAeNa duggaiM puNaravi tameva / / 87 / / evaM kattha pahutaM DhalaMtacamaraM phuraMtasiyachattaM / mayasasayanivvisesA vaNayaravittI ya sA kattha / / 88 / / purisatthANaM saMpADaNeNa nivvaDai ittha purisattaM ! pasusahacariyaThiINaM pasuttaNaM ceva puNa tattha / / 89 / / picchaMto ya bhavaMtaM uvayAraM piva phuraMtamacaMtaM / pAvemi nivvuimahaM maNaso vi agoyaraM bhAyA / / 90 / / 368 2010_02 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-392 - kRtajJatAviSayopari zabara-naranAthakathAnakam / / 369 tAjaM tuha abhiruiyaM saMpAissaM iheva taM savvaM / egaMteNa ajuggaM vaNagamaNAsaggahaM muMca / / 11 / / iya puNaruttaM bhaNio vi vaNayaro so kayannuNA rannA / pAuNai tattha na raiM jhasu bva jalavirahio jAva / / 12 / / tAva ya siNehaganbhaM bhaNio bhUmIsareNa bho mitta ! / tuha sukkhakaMkhiro haM vaNe visajjAmi na bhavaMtaM / / 13 / / jai puNa tuha paDikUlaM eyaM tA kIsa kira ahaM kAhaM / kiM tu samAgaccha samaM tAva mae iya bhaNeUNa / / 14 / / mayarahiyANaM sadayANa suyasamuddANa payapaumamUle / suvvayasUrINa nivo saMpatto saha puliMdeNa / / 15 / / namiUNa viNayasAraM sUriM vinavai nAha maha eso / puTviM kaovayAro puliMdapuriso mahAbhAgo / / 96 / / ihaloyahio vihio pajhuvayAro mae sasattIe / paraloiyaM tu tubbhe pasiUNaM kuNaha eyassa / / 97 // uvaogeNaM muNipuMgavo vi AbhogiUNa taM juggaM / sammattaggahaNaMmI karuNAe bhaNai bho bhaddA ! / / 18 / / sulahAo samiddhIo baMdhurabaMdhUhiM saMgamo sulaho / ihaparabhavesu suhao jiNadhammo kevalaM dulaho / / 19 / / jaM tiyasavaI tiyasAlayaMmi vilasai lasaMtamAhappo / jaM pAyAle pAyAlasAmio kAmiuM lahai / / 100 / / jaM sattaMgasusajjaM rajjaM bhuMjaMti kei iha ceva / cirasucariyassa jANasu taM jiNadhammassa mAhappaM / / 101 / / tAvaccha ! sacchahiyaonicchayasAroyasuNasukaraNijaM |jennkennjyNmiisukyNtNntthijnkyN / / 102 / / dhuyasavvadosapAsa appaDihayanANadaMsaNapayAsaM / paDivajasu jiNanAhaM devaM sivapaMthasatthAhaM / / 103 / / jiyarAgadosamoheNa teNa jIvAiyAiM tattAI / jAI panattAiM tAI saddahasu thiracitte / / 104 / / duvvahapaMcamahavvaya-pavvayavahaNujae jiyakasAe / tassANAyaraNarae susAhuNo sarasu suguru tti / / 105 / / eyaM taM rayaNatiyaM tiloyasAraM tikAlavikkhAyaM / tihuyaNasirivasiyaraNaM saraNaM tuha hou tiviheNaM / / 106 / / eso vi haTThatuTTho ANaMdajalohavimaliyakavolo / jalaharadhArAsaMpAyapulaio nIvakusumaM va / / 107 / / ullasiyajIvavirio apuvakaraNakkameNa ya khaNeNa / kAUNa gaMThibheyaM sammattamaNuttaraM phusai / / 108 / / raMjiyarasu vva vAI sAhiyaviju vva kheyarakumAro / lAbheNa tassa mannai aNanasAmanamappANaM / / 109 / / iya sivapahapAhee sammatte teNa tattha paDivanne / louttarovayAreNa tassa tuTTho daDhaM rAyA / / 110 / / namiUNa paNayajaNavacchalassa muNipuMgavassa caraNajuyaM / sabareNa samaM patto niyapAsAe puhavinAho / / 111 / / tatto vAhariUNaM vaDDaiNo vissakammanimmAe / niyasAmaggisameo gao puliMdassa jassa bhuvaM / / 112 / / tattha ya nayaranivesaM gourapAyAramaMdirasaNAhaM / suhalakkhaNAi khoNIi khoNinAho rayAvei / / 113 / / uttuMgatoraNesu pAsAesuM jiNiMdacaMdANaM / kaMcaNamaNipaDimAo sapADiharAo ThAvei / / 114 / / sIhAsaNaMmi tatto nivesiuM taM vaNeyarajuvANaM / abhisiMcai sayameva hi mahayA rAyAbhiseeNaM / / 115 / / sabarapuraM purameyaM eso puNa ittha savararAu tti / ugghosAvai evaM savvattha vi tattha naranAho / / 116 / / vaNayaraloyaM savvaM nivesae tesu tesu gehesu / AriyaloyaM pi hu kicciraM pi ThAvei tattha nivo / / 117 / / 2010_02 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 hitopadezaH / gAthA-393, 394 - uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIyamUladvAre ekAdazamaM abhinivezanirasanadvAram / / kariturayAI savvaM puvvaviyannaM samappae tassa / iya kayakiyo houM patto rAyA puraM niyayaM / / 118 / / appaDihayappayAvo jAo kAleNa sabararAo vi / ko vanau mAhappaM uttamapurisovayArANaM / / 119 / / itthaM narendraH zabarasya tasya, tamalpamapyApya kilopakAram / kRtajJacUDAmaNirAtmatulya-menaM vidhAyAjani kIrtipAtram / / 120 / / vidvAMsaH zatazaH sphuranti bhuvane santyeva ca zrIbhRto, vRttiM vainayikI ca vibhrati kati prINanti vAgbhiH pare / dRzyante sukRtakriyAsu kuzalA dAtA'pi ko'pi kvacit kalporvIruhavad vane na sulabhaH prAyaH kRtajJo jane / / 121 / / kiJca - pramANavedIvavizAradeSurasAyinIvAthacikitsakeSu / brahmavratIva vratavatsu loke prakAzate hanta kRtajJa eva / / 122 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSTAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNAntarvatini uttamaguNasaGgrahAkhye dvitIye mUladvAre dazamaM kRtaghnatvaparihArapratidvAraM samAptamiti ||shriiH|| uddiSTaM sadRSTAntaM kRtaghnatvaparityAgadvAram, adhunA'bhinivezanirasanadvAramabhidhIyate - sammattAiguNoho aNabhiNiviTThassa mANase vasai / tamhA kugaipaveso nilaMbhiyavvo abhiNiveso / / 393 // . prakaraNe'sminnAditaH prabhRti yaH samyaktvAdirguNoghaH prajJaptaH sa prAya: anabhiniviSTasya kadabhinivezavirahitasyaiva mAnase nivasati / tasmAt samyaktvAdiguNagaNagRhayAlunA nareNa mUlAdevAbhinivezo niroddhavyaH / kimbhUtaH? kugatipravezaH / durgatipurIgopurapratimaH / / 393 / / yataH jaha ajinAu jaraM, jahaMdhayAraM ca taraNivirahAo / taha muNaha nisaMsAo, micchattaM ahiNivesAo / / 394 / / yathA ajIrNAt rasAparINAmalakSaNAt jvaraH samutpadyate / yathA ca taraNivirahAt bhAskaratirodhAnAdandhakAramavatamasaM tathaivAbhinivezAdasadgraharUpAt mithyAtvaM jAnIta / kimbhUtAt ? nRzaMsAt nRzaMsatvahetutvAdabhinivezo'pi nRzaMsastasmAt / / 394 / / kiJca - 2010_02 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 395, 396, 397, 398 - abhinivezavezasam / / pasarai gADhAvego jassa maNe abhiNivesavisavego / tammi patto vi gurU-vaesamaMto na saMkamai / 395 / / yasya dIrghasaMsRteH sattvasya manasyabhiniveza eva sadvicAracaitanyamukulanakSamatvena viSavega iva prasarati / kimbhUto gADhAvegaH ? pragADhataraH / tasmin gurUpadezamantraH prayukto'pi na saGkrAmati / etaduktaM bhavati - yathA gADhAvege viSe suprayukto'pi mantrastadvikAratiraskArAya nAlam, evamabhiniviSTe manasi sadgurUpadeza iti / / 305 / / tathA ikko vi abhiNiveso sadappasappu vva sappiro purao / ruMbhai viyaMbhamANaM nariMdasinnaM va guNanivahaM / 396 / / ekopyAtmotkarSakRtaghnatvAdisahAyavirahito'pyabhinivezaH puraH prasarppannakhilamapi nayavinayAdiguNaughaM vijRmbhamANaM prakarSonmukhaM ruNaddhi / kadabhinivezavisaMsthule hi manasi kutaH saralAzayatvavinItatvAdisAdhyo guNagaNaH, ka iva ? sadarppasarppa iva / yathA hi phaTATopavikaTaH phaNI puraH prasarpan vijRmbhamANamitastataH prasaraNaparaM narendrasainyamapyeko'pi ruNaddhi / darzanamapi pannagasyAzakunam, kiM punaH puraH prasarpaNamiti / / 396 / / anyacca 371 - jassa maNabhavaNamaNahaM tivvAbhiNivesasaMtamasachannaM / vittharai tattha na dhuvaM payatthapayaDaNaparA diTThI / / 397 / / kiJca, na kevalamiyadevAbhinivezavaizasaM yAvadanyadapItyAha - yasya gurukarmmaNaH prANino manobhavanaM cetogRhaM prAgavasthAyAmanavadyaM nirdoSaM, prabalamithyAtvodayAttIvrAbhiniveza eva zivapathapracchAdanaparatvena santamasamiva tena channaM vyAptam / tatra dhruvaM nizcitaM padArthAnAM jIvAjIvAdInAM prakaTanaparA dRSTirdarzanaM zraddhAnarUpaM na vistarati / abhinivezo hi mithyAtvaprakArastadvatAM ca kutastattvArthazraddhAnaM / atha coktiH - 'yat kila bhavanaM santamasachannaM bhavati, tatra ghaTapaTAdipadArthaprakaTanaparA dRSTiH kathaM prasarati' iti / / 397 / / kaTTamaNuTThANamaNuTThiyaM pi taviyaM tavaM pi aitivvaM / parisIliyamamalasuyaM hI hIrai abhiNiveseNa / / 398 / / kaSTahetutvAt kaSTaM, tacca tadanuSThAnaM naktandinavibhAgavyavasthApitaM kriyAkalAparUpaM anuSThitama 2010_02 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 hitopadezaH / gAthA-399, 400, 401 - abhinivezavaizasam / / luptavIryAcAreNa vihitamapi / tathA tIvrasattvavikalAsumatAM duSkaraM tapo dvAdazabhedaM taptamapi / tathA zrutamaGgAnaGgarUpaM kAlavinayAdyaSTaprakArajJAnAcArapuraHsaraM parizIlitaM svabhyastamalaMsphuradrUpam tadetadakhilamapyabhinivezenAsadgraheNa hiyate / kAryAkaratvena sadapyasadiva vidhIyate / hI iti khede / ayuktyA hi gatA kAkiNyapi dunoti, kiM punaH sarvasvamata eva kheda iti / / 398 / / aparaM ca - ahaha bhavanavapAraM, carittapoeNa kevi pattAvi / tammajjhamiti puNa ahiNivesapaDikUlapavaNahayA / / 399 / / ahahetyabhiniviSTajanAnuzocane / bhava evArNavo bhavArNavastasya pAraM dvitrAdibhavanirvRtiprAptilakSaNaM / tacaritrapotena cAritravahitreNa kecidanAsannaniHzreyasazriyaH prANinaH prAptA api punaH punarapi tasya bhavajalanidhermadhyaM prati / kimbhUtAH ? abhiniveza eva pratikUlaH sammukhApAtI pavanastena hatAH pazcAnmukhaM vikSiptAH / yathA kecidasukRtinaH sAMyAtrikAH potena pArAvArapAraM prAptA api pratikUlapavanapreritAH punaH payodhimadhyamadhyAsate / tadvadete'pi / / 399 / / tathA - muttUNa mukkhamaggaM niggaMthaM pavayaNaM hahA ! mUDhA / micchAbhiNivesahayA bhamaMti saMsArakaMtAre / / 400 / / muktvA vimucya mokSamArga zivAdhvAnaM nigraMthapravacanamarhacchAsanaM / haheti tadadhanyatAyAM / mUDhA mohopahatamatayastata eva mithyAbhinivezenAsadgraheNa hatAH saMyamaprANebhyaH pracyAvitAH santaH saMsAra eva duSkaraNahariNarAjapracAraduHsaJcaratvena kaSAyataskaragaNAkIrNatvena ca kAntAramiva kAntAraM tatra / bhrAmyanti svairaM vicaranti / tadutthAni ca duHkhalakSANyanubhavanti / / 400 / / yata: - kaha tAva jaNo sukkhI udaggakuggahadavaggitaviyaMgo / jAva na jiNavayaNAmayadahaMmi nivvavai appANaM / / 401 / / / kathaM tAvadayaM saMsArodaravivaravartI janaH sphuradugrakugrahadavAgnitaptAGgaH san sukhI sukhabhAjanaM bhavatu / yAvat kim? yAvajinavacanameva durabhinivezahutAzanaprazamanapravaNatvenAmRtahRdastasminAtmAnaM na nirvApayati / vinA hi jinavacanAmRtapAnaM kutaH kadabhinivezopazamaH / samucitaM ca dAvAgnisantaptAGgasya sudhAdrahe dehanirvApaNamiti / / 401 / / 2010_02 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-402, 3, 4, 5 - abhinivezavaizasam / / oghena dravyAdikasya svarUpam / / 373 evaM ca paratIthiMgatamabhinivezavaizasamabhidhAya sAmprataM svatIrthigocaramabhidhitsurAha - jiNamayarahassasuno, micchAbhiNivesamubahau anno / siyavAyakhAyabuddhI vi kuggahaM jaMti hI moho / / 402 / / jinamatamahatpravacanaM, tasya rahasyaM jIvAjIvAditattvaparijJAnaM, tena zUnyastattvajJAnavikalo'nyo jainAditara: kutIrthI mithyAbhinivezamasadgraharUpamudvahatAM nAma / na tatra citramatAttvikatvAdeva / yattu syAdvAdaH syAcchabdalAJchito'nantagamaparyAyanayahetubhaGgisaGgato jinAgamastatra khyAtabuddhayaH pravINamatayo'pi kugrahaM yAnti, tat sakalakarmamUrddhAbhiSiktasya mahAmahimno mohasyaiva vilasitamiti / / 402 / / tathAhi - jiNapannattassa suyassa, bhagavao bhAvavittimamuNaMtA / viyaliyanANAloyA, niraisayA saMpaiyapurisA / / 403 / / evaMvidhA aidaMyugInA: puruSA yat kugrahaM prakaTayanti tadabhinivezasya mAhAtmyamiti kalApakAntyagAthayA sambandhaH / kiMviziSTAH ? jinaprajJaptasya sarvajJopajJasya bhagavataH sarvAtizayakozasya zrutasya samayasya bhAvavRttimantastattvamajAnantaH / ajJAne hetumAha - vigalitajJAnAlokAstata eva niratizayAH / duHSamAnubhAvena viziSTajJAnAtizayAdervyavacchedAt / / 403 / / davvaM khittaM kAlaM bhAvaM taha nANakiriyanayajogaM / ussaggaM avavAyaM vavahAraM nicchayanayaM ca / / 404 / / tadetad dravyAdikamoghena sAmAnyena zrutvetyuttaragAthayA sambandhaH / kiM tadityAha - dravyaM sacittAcittamizrakamubhayarUpaM ca / kalpyamakalpyaM / glAnAderyogyamayogyaM ceti / tathA kSetramadhvA janapadapuragrAmAdi / kAlaM subhikSadurbhikSAdi / bhAvaM hRSTaglAnAdi / gADhakalpamagADhakalpaM ceti / tathA jJAnanayaM kriyAnayaM ca / sAmAnyarUpamutsarga vizeSarUpamapavAdaM ca / tathA pravRttirUpaM vyavahAranayaM bhAvarUpaM nizcayanayaM ca / / 404 / / AheNa suNiya sammaM, visayavibhAgaM ayANiya imesiM / jaM kiMci suttamittaM, juttisahaM saMgaheUNa / / 405 / / tadidaM dravyAdikamoghena sAmAnyavyAkhyAnena zrutvA samAkarNya amISAM ca samyak yathAvasthitaM 2010_02 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 hitopadezaH / gAthA-405 - oghato jJAnanayAdInAM svarUpam / / viSayavibhAgaM sacittAdikaM kiM dravyaM kasmai kasminnavasare kathaM kena vA deyam / tathA yasmin kSetre yena yAdRzaparIvAreNa yAvatkAlamavastheyam / yathA ca dezanAdi vidheyam / kAle ca subhikSadurbhikSAdau yad yathA samupAdeyaM yaJca heyam / kazca glAnAdiH kasminnaudayikAdike bhAve varttate / tathA jJAnanayamevaikamoghataH zrutvA, yathA - nANAhio varataraM hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / na ya dukkaraM karaMto suTTha vi appAgamo puriso / / 1 / / tathA - nANAhiyassa nANaM pujai nANA pavattae caraNaM / jassa puNa dunha ikvaM pi natthi tassa pUijae kAI / / 2 / / [upadezamAlA gA. 423-424] yadi vA sAmAnyena kriyAnayamevaikamAkarNya - yathA - subahuM pi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDI vi / / 3 / / [Avazyakaniyukti gA. 98] appaM pi suyamahIyaM pagAsayaM hoi caraNajuttassa / ikko vi jaha paIvo sacakkhuyassA pagAsei / / 4 / / [Avazyakaniyukti gA. 99] evaM ca zrutvA jJAnanayamevaikamekAntataH saGgrahIti kriyAnayaM vA / na punaranayorviSayavibhAgamubhayasaMyogalakSaNaM jAnIte / yathA - jaha cheyaladdhanijAmao vi vANiyagamaicchiyaM bhUmiM / vAeNa viNA poo na caei mahannavaM tariuM / / 1 / / [Avazyakaniyukti gA. 95] taha nANaladdhanijAmao vi siddhivasahiM na pAuNai / niuNo vi jIvapoo tavasaMjamamAruyavihUNo / / 2 / / [Avazyakaniyukti gA. 96] kiJca - hayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDo dhAvamANo ya aMdhao / / 3 / / [Avazyakaniyukti gA. 109] saMjoyasiddhii phalaM vayaMti na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiyA te saMpauttA nagaraM paviTThA / / 4 / / evaM ca - nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tinhaM pi samAjoge mukkho jiNasAsaNe bhaNio / / 5 / / [Avazyakaniyukti gA. 102/103] 2010_02 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-405 - oghata utsargAdInAM svarUpam / / 375 tathA utsargamapyoghataH samAkarNya / yathA - piMDaM asohayaMto acarittI ittha saMsao nasthi / cArittammi asaMte niratthayA tassa pavvajA / / 6 / / [yatidinacaryA gA. 210] evaM sijaM vatthaM pattaM vetyapi yojyam / ityAdyAkarNya utsargajaDatayA tameva ca bahumanyate / yadi vA yAvajIvaM guruNo suddhamasuddheNa hoi kAyavvaM / vasahe bArasa vAsA aTThArasa bhikkhuNo mAsA / / 1 / / / ] tathA - na hu kiMci aNunAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM / / 2 / / [pravacanasAro. gA. 552 vRttau] ityAdyapavAdAzrayaM ca zrutvA tatraiva ceto badhnAti / na tu dravyakSetrakAlAdyapekSamutsargasyApavAdasya ca prayoge viSayavibhAgaM vibhajate / yathA - saMtharaNami asuddhaM dunha vi ginhaMtaditayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe / / 1 / / [yatidinacaryA gA. 235] ityAdi / tathA nizcayanayamapi sAmAnyena zrutvA - yathA pAsattho osano hoi kusIlo taheva saMsatto / ahachaMdo vi ya ee avaMdaNijjA jiNamayaMmi / / 1 / / [pravacanasAro. gA. 103 vRttau tathA - paramarahassamisINaM samaggagaNipiDagajhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM / / 2 / / [oghaniryuktau gA. 761] ityAdyeva tattvarUpaM manyate / yathA - hINassa vi suddhaparUvagassa nANAhiyassa kAyav / jaNacittaggahaNatthaM kariMti liMgAvasese vi / / 1 / / [upadezamAlA gA. 348] ityAdi vyavahAranayagocaramAkarNya tadeva bahumanyate na punarevaM viSayavibhAgamavagRhNAti / yat tAvannizcayanayaH pramANameva, kA tatra mImAMsA / kintu - nicchayao dunneyaM ko bhAve kammi vaTTae samaNo / vavahArao u kIrai jo puvaThio carittammi / / 1 / / / yataH - 2010_02 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 hitopadezaH / gAthA-406, 407, 408 - abhinivezasya mAhAtmyam / / vavahAro vi hu balavaM jaM vaMdai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai suyavavahAraM pamANaMto / / 2 / / [puSpamAlA gA. 229] tadaivaM dravyAdInAM viSayavibhAgamavijJAya kugrahaM prakaTayanti / tathA 'jaM kiMci suttamittaM juttisahaM saMgaheUNa / ' yat kimapyaGgAnaGgagataM yuktisahaM vyAkhyAnadvayAvatArakSamaM sUtramAnaM pUrvAparAvicAreNa saMgRhya / / 405 / / tataH kiM kurvantItyAha - puvAyariyakamAgayatatthamavahatthiUNa mayavasao / jaM payaDaMti kumaggaM tamabhiNivesassa mAhappaM / / 406 / / tasya vyAkhyAnadvayAvatArakSamasya sUtrasya pUrvAcAryakramAgatArthaM pUrvagaNadharopajJamarthaM vyAkhyAnamavagaNayya apramANIkRtya / kasmAt ? madavazataH svavidyAbhimAnena / yadevamudagrakugrahagrahiladhiyaH ke'pi kumArgaM kumataM prakaTayanti tat kevalamanargalasyAbhinivezasyaiva mAhAtmyamityaho ! tasya vaizasam / / 406 / / yadi vA - ko vA dusamasamutthe mohahae iha jaNe uvAlaMbho / micchAbhiNivesahayA jamAsi jiNanAhasamae vi / / 407 / / vA athavA asminnadaMyugIne jane kumatAdiprakaTanapare ka upAlambhaH / kimbhUte ? duHSamAsamutthe paJcamArakasamutpanne, ata eva mohahate ajJAnaglapite / yad yasmAjjinanAthasamaye'pi vidyamAneSvapi kevalAlokabhAskareSu bhagavatsu jineSu mithyAbhinivezahatAH sphuradasadgrahanihatamatayaH kecanA'bhUvan / / 407 / / etadeva spaSTayati - uyaha hayamohamahimaM, jaM jiNajiNapavayaNesu saMtesu / payaDiMsu kei kupaha, diTuMto ninhavA ittha / / 408 / / 2010_02 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-408 - abhinivezasya mAhAtmyam / / sapta nihnavAH / / 377 - uyaha pazyata, hatasyAsya mohasya mahimAnam sphUrtimat / jine mohavijayini sugRhItanAmani bhagavati zrIvarddhamAne, tatpravacane cAcArAGgAdidvAdazAGgarUpe satyapi ke'pi dIrghasaMsRtayaH kumatAni prakaTayAmAsuH / kimatra pramANamiti cet atra nihnavA eva dRSTAntaH tathAhi - gAthA-408 1. ninhavakAriNAM nAmAnyAha - eesi NaM pavayaNaNinhagANaM satta dhammAyariyA hotthA - jamAlI, tissagutte, AsADhe, Asamitte, gaMge, challue, goTThAmAhile / - sthA. 7ThA. / ni. cU. / / atha yebhyo ye nihnavAH samutpannAstadetadAha - bahuraya jamAlipabhavA, jIvapaesA ya tIsaguttAo / avvattA''sADhAo, sAmuccheyA''samittAo / / 2301 / / gaMgAo dokiriyA, chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila, puTThamabaddhaM parUveMti / / 2302 / / bahuratA jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAtprabhava utpattiryeSAM te bahuratA jamAliprabhavAH 1 / jIvapradezAH punastiSyaguptAdutpannA 2 / avyaktA ASADhAt 3 / sAmucchedA azvamitrAditi 4 / gaGgAd dvaikriyAH 5 / SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH 6 / sthavirAzca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti 7 / 'karma' iti gamyate "parUviMsu vA" iti pAThAntaraM vA / tato goSThAmAhilAdabaddhikA jAtA iti sAmarthyAd gamyate iti / / 2301-2302 vize. bhA. ttiikaa|| yeSu sthAneSvete samutpannAstAni krameNA''ha - eesi NaM sattaNhaM pavayaNaniNhagANaM satta uppattinagare hotthA / sthA. 7ThA. tad yathA - sAvatthI usabhapuraM, seyaviA mihila ullugAtIraM / puramaMtaraMji dasaura, rahavIrapuraM ca nayarAI / / 2303 / / zrAvastI, RSabhapuraM, zvetavikA, mithilA, ullukAtIraM, puramantararaJjikA, dazapuraM, rathavIrapuraM ceti / etAnyaSTau nagarANi nivAnAM yathAyogamutpattisthAnAni boddhavyAni / aSTamaM nagaraM dravyaliGgamAtreNApi bhinnAnAM sarvApalApinAM mahAmithyAdRzAM vakSyamANAnAM boTikanihnavAnAM lAghavArthamutpattisthAnamuktamiti / / 2303 vize. bhA. TIkA / atha bhagavataH samutpannakevalajJAnasya parinirvRttasya ca kaH kiyatA kAlena nivaH samutpannaH ? ityetatpratipAdayannAha - coddasa solasa vAsA, coddA vIsuttarA ya donni sayA / aTThAvIsA ya duve, paMceva sayA ya coyAlA / / 2304 / / paMcasayA culasIo, chaJceva sayA navuttarA hoti / nANuppattIe duve, uppannA nivvue sesA / / 2305 / / caturdaza varSANi / tathA SoDaza varSANi / tathA - 'coddA vIsuttarA ya donni saya tti' caturdazAdhike dve zate, vizatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate / tathA - aSTAviMzatyadhike ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, paJca zatAni caturazItyadhikAni, SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / etAvatA vyavadhAnakAlena jJAnotpatterArabhyA''dyau dvau nihnavau samutpannau / zeSAstu SaD bhavanti / zrImanmahAvIre nivRtte nirvANakAlAdArabhya uktazeSeNa yathoktena vyavadhAnakAlenotpannAH / idamuktaM bhavati - zrIman mahAvIrasya kevalotpattezcaturdazabhivaratikrAntairbahuratAH samutpannAH / SoDazabhirvaSairvyatikrAntaiH jIvapradezAH samutpannAH / bhagavata eva nirvANakAlAccheSeNa caturdazAdhikavarSazatadvayA''dinA kAlenAtikrAntena zeSA avyaktA''dayo nivAH samutpannA iti / / - 2304-2305 vize. bhA. TIkA / / 2010_02 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 hitopadezaH / gAthA-408 - sapta nivAH / / bahurayara paesa2 avatta3 samuccha4 duga5 tiga6 abaddhiyA7 ceva / sattee ninhagA khalu titthammi u vaddhamANassa / / 1 / / [Ava. ni. gA. 778] bahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA u tIsaguttAu / avvattA''sADhAo sAmuccheyA''samittAo / / 2 / / [Ava. ni. gA. 779] gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila puTThamabaddhaM parUviMti / / 3 / / [Ava. ni. gA. 780] caudasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa nANassa / to bahurayANa diTThI sAvatthIe samuppanA / / 1 / / [Ava. mU. bhA. gA. 125] solasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa nANassa / jIvapaesiyadiTThI usabhapurammI samuppanA / / 2 / / [Ava. mU. bhA. gA. 127] caudasa do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / avvattagANa diTThI sevaiyAe samuppanA / / 3 / / [Ava. mU. bhA. gA. 129] vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / sAmuccheiyadiTThI mahilapurIe samuppanA / / 4 / / [Ava. mU. bhA. gA. 131] aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / do kiriyANaM diTThI ullugatIre samuppannA / / 5 / / [Ava. mU. bhA. gA. 133] paMcasayA coyAlA taiyA siddhaM gayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI samuppannA / / 6 / / [Ava. mU. bhA. gA. 135] paMcasayA culasIyA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / / / 7 / / [Ava. ma. bhA. gA. 141] evaM ee kahiyA osappiNie u nilagA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavayaNe natthi / / 8 / / [Ava. ni. gA. 784] evamasadgrahAdamI saptApi nihnavAH kumataprakaTane spaSTa eva dRSTAntaH / amISAM cetivRttAni AvazyakAdigranthebhyo'vaseyAni / iha tu granthagauravabhIrubhirnodAhRtAni / evaM ca - 2010_02 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-408 - uttamaguNAnAM stutiH / / 379 saJcAritrasuparvaparvataziraHprAgbhAramAruhya ye, manyante sma jagatpatInapi jinAn mUDhAH svatulyAniva / tasmiMste'bhinivezalezakulizacchinne jaghanyAH punaH nIcAmeva gatiM gatAH kRtadhiyA syuH zocanIyAH sadA / / 1 / / api ca - kvacidapi kalayanti nAptabuddhim, vidadhati pUjyajane'vadhIraNAM ca / / jagadapi janayanti pAparaktaM; durabhinivezavazaMvadAH pumAMsaH / / 2 / / evaM ca - atyuttamAn guNagaNAniti dAnamukhyAn, dvAre'tra darzitavata: parizIlayantaH / tatsaGgamena subhage hRdi tadvipakSAn; doSAnalabdhanilayAn galahastayantaH / / 3 / / udArAH zIlADhyAH sudRDhatapasaH zuddhahRdayA, vinItAH sarvatropakRtikaraNaucityacaturAH / viruddhaM muJcantaH prakRtinirahaGkAramanasaH, kRtajJAH prajJApyAH syuriha mahanIyAH sukRtinaH / / 4 / / iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita-zrIparamAnandaviracita-hitopadezAmRtavivaraNe uttamaguNasaGgrahAkhyaM dvitIyaM mUladvAraM samAptamiti / / 408 / / zrIH / / + + + 2010_02 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 hitopadezaH / gAthA-409 - uttamaguNasaGgrahAkhyadvitIyadvArasya upasaMhAraH viratidvArasya ca prArambhaH / / ||deshvirtyaakhyN tRtIyaM mUladvAram / / sAmprataM pUrvadvAraM nigamayanuttaradvAraM copakSipannAha - iya eso bhe ! kahio uttamaguNasaMgaho samAseNa / inhiM viraisarUvaM suyANusAriNa payaDemi / / 409 / / iti dAnAdyekAdazasodAharaNapratidvAraprakaTanenAyamuttamaguNasaGgraho dvitIyaM mUladvAraM bhe bhavatAM kathitaH / kathaM ? samAsena saMkSepeNa pUrvAcAryapraNItottamaguNagaNebhyaH katipayAn guNAnuddhRtyetyarthaH / vistarastu vistAryamANeSu teSu mahad granthagauravaM syAt / tathAcAsmadArAdhyapraNItA guNasaGgrahagAthAH - tA loyasa(ja)ttAvivaraMmuhehiM samujhiyAsesakadaggahehiM / ime guNA logaduge vi rammA sayaMmi dehammi nivesiyavvA / / 1 / / tathAhi - apuvapuvvAgamanANavaMchA gurUsu sussUsaNalaMpaDattaM / parovayArappauNAsayattaM vimUDhasaMsaggivivajaNaM ca / / 2 / / pagiTThadhammapaDibaddhaloe subaMdhubuddhI vimalAsayattaM / sayA vi attukkarissacAgo ajuttanevatthaaNicchaNaM ca / / 3 / / ahAsabhAsittamadINavittI aNuttaNattaM suyasIlayA ya / guNAhieK paramo pamoo saMsArakichesu parA virattI / / 4 / / sabvesu kajesu aNUsugattaM akhuddabhAvo ya aniddayattaM / sajjhAyasajjhANatavovahANa-AvassayAIsu samujamittaM / / 5 / / logassa dhammassa ya ja viruddhaM tavvajaNaMmI paramo'NubaMdho / paikkhaNaM dukkaDaniMdaNaMmI rAgo subhaTThANa pasaMsaNe ya / / 6 / / kAmappivAsAisamutthadosa-durantayAloyaNalAlasattaM / pamAyavAyAhayajIvaloya-jAyaMtadukkhohavibhAvaNaM ca / / 7 / / saMtosasArattamalajirattaM visiTTaciTThAsu viNIyayA ya / piyaMvayattaM nayasuMdarataM AgAmikAlassa paloyaNaM ca / / 8 / / kayaM mae kiM karaNijajAyaM kiM no kayaM kiM va kayaM na samma / kiM vA pamatto na sarAmi inheiM igyAi kizyANa vibhAvaNaM ca / / 9 / / 2010_02 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-410, 411, 412 - dezavirate: svarUpam bhedasaGkhyA ca / / 381 ityAdi / ataH samAsenetyuktam / idAnIM kramaprAptaM viratidvArasya svarUpaM zrutAnusAreNa samayanItyA prakaTayAmIti / / 409 / / tatrAdau viratizabdArthamevAha - viraI iha pannattA jiNehiM dukkammamammamahaNehiM / AsavadAraniroho so puNa dese ya savve ya / / 410 / / ihAsmin zAsane viratiH prajJaptA / kaijinararhadbhiH / kiMviziSTairduSkarmamarmamathanaiH / kiMsvarUpetyAha - AzravadvAranirodhaH / AzravadvArANAM prANAtipAtAdInAM nirodhaH saMvaraH / sa ca dezataH sarvatazceti / / 410 / / tatrAdau dezaviratisvarUpamAha - pANivahAIyANaM pAvaTThANANa desapaDiseho / desavirai tti samaNovAsagadhammu tti sA hoi / / 411 / / prANivadhAdInAM vakSyamANAnAM pApasthAnAnAM yaH kila dezataH pratiSedhaH sA dezaviratiH / zramaNopAsakadharmazca saiva bhavatIti / / 411 / / tasyaiva bhedasaGkhyAmAha - paMca ya aNuvvayAI guNabvayAiM tu huMti tineva / sikkhAvayANi cauro iya gihidhammo ime te ya / / 412 / / gAthA-410 1. tulA - hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / / __ - tattvA . sU. 7/1 viramaNaM viratiH / / ___- tattvA. si. TIkA a. 7 sU. 1 / / 2. tulA - AsravanirodhaH saMvaraH / / tattvA. sU. 9-1 / / AsUyate samAdIyate yaiH karmASTavidhamAsravAste karmaNAM pravezavIthayaH zubhAzubhalakSaNAH kAyAdayastraya indriya-kaSAyA-'vrata-kriyAzca paJca-catuH paJca-paJcaviMzatisaGkhyAsteSAM nirodho-nivAraNaM sthaganaM saMvaraH / / tattvA. si. TIkA 9-1 / / yathoktasya kAyayogAdedvicatvAriMzadvidhasyAsravasya nirodhaH saMvaraH / / - tattvA . bhA. 9/1 / / 3. tulA - dezasarvato'NumahatI / / tattvA. sU. 7/2 / / dezato viratiraNuvrataM, sarvato viratirmahAvratam / - tattvA. si. TIkA 7/2 / / ebhyo hiMsAdibhya ekadezaviratiraNuvrataM, sarvato viratirmahAvratamiti / / - tattvA . bhA. 7/2 / / gAthA-412 1. tulA - paMcaNhamaNuvayANaM, guNavvayANaM ca tiNhamaiyAre / sikkhANaM ca cauNhaM / / ___ - zrAddha pra. vRttau patrA. 56 / / 2010_02 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 hitopadezaH / gAthA-413, 414 - aNuvratAdInAM nAmAni / / prANAtipAtasvarUpam / / paJca dezataH prANivadhaviramaNAdInyaNuvratAni / sarvaviratisvIkRtamahAvratApekSayA ca dezaviratavratAnAmaNutvam / trINi digviratipratipattiprabhRtIni guNavratAni, catvAri sAmAyikAdIni pratidinA'bhyasanIyAni zikSAvratAni / ata eva guNavratebhyo'mISAM bhedaH / guNavratAni hi prAyo yAvatkathikAni bhavanti / ityaNuvrataguNavratazikSAvratabhedAd dvAdazadhA gRhamedhidharmo'yam / tAni cANuvratAdInyamUni / / 412 / / tAnyeva nAmataH prAha - 'pANivaha-'musAvAe-adatta- mehuNa-"pariggahe ceva / 'disi- bhoga-"daMDa-'samaiya-dese taha posaha-vibhAge / / 413 / / sAdhyAhAratvAdamISAM padAnAM prANivadha-mRSAvAda-adatta-maithunAkhyapadacatuSTaye viratizabdo'dhyAhAryaH / tathA parigraha - dizi-bhogAkhye padatraye parimANazabdaH / tathA bhImo bhImasena iti nyAyAdekadeze samudAyopacArAd daNDazabdenAnarthadaNDavratamabhidhIyate / evaM samaiyazabdena sAmAyikam / dezazabdena dezAvakAsikam / poSadhaM tu svarUpata eva / vibhAgapadena cAtithisaMvibhAgavratamityetAni dvAdazApi gRhavratAni / / 413 / / sAmpratamuddezakrameNAmISAM pratyekaM pratipattisvarUpamabhidhitsurAdau prANAtipAtasvarUpamAha - jAvajIvaM jIvaM thUlaM saMkappiyaM niravarAhaM / tivvakasAo maNavayataNUhiM na haNe na ya haNAve / / 414 / / iha hi pratipannaprANAtipAtaviratirdezayatiryAvajjIvamAmaraNAntaM jIvaM prANinaM svayaM na hanti, na cAnyena ghAtayati / kiMviziSTaH san ? tIvrakaSAya: pragADhakrodhAvegaH / kAbhiH? paMca u aNuvvayAI, thUlagapANavahaviramaNAINi / uttaraguNA va aNNe, disivyayAiM imesi tu / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 72 / / gAthA-414 1. tulA - thUlagapANavahassa, viraI duviho ya so vaho hoi / saMkappAraMbhehiM, vajai saMkappao vihiNA / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 78 / / 'sthUlakaprANavadhasya viratiH' sthUrAevasthUrakA: dvIndriyAdayaH teSAM prANAH zarIrendriyocchvAsAyulakSaNAH teSAMvadhaM jighAMsanaM tasya viratiH nivRttirityarthaH / dvividhAsau vadho bhavati / katham / saMkalpArambhAbhyAM tatra vyApAdanA'-bhisandhiH saGkalpaH, kRSyAdikastvArambhaH / tatra varjayati saGkalpataH' pariharatyasau zrAvakaH prANavadhaM saGkalpena na tvArambhato'pi, tatra niyamena pravRtteH / vidhinA' pravacanoktena varjayati, na tu yathAkathaJcit / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 78 / / vRttau / / 2010_02 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-415 - prathamANuvratAticArAH / / 383 manovAktanubhiH / manasA vadhasaGkalpaM na dhArayati / vacasA vadhopadezaM na dadAti / kAyena vadhaM na vidhatte / vadhAnumatestu na niyama: / putrAdiparigrahavato hi tasya svayamakarturanyenAkArayiturapi putrAdipravartitavadhapApAMzabhAjanatA bhavedeva / tadvidheyatvAt putrAdInAm / ata eva dvividhatrivedhenaiva prAyaH sarve'pi gRhamedhiniyamAH / kiMviziSTaM jIvaM ? sthUlaM sthUlai - laukikamunibhirapi jIvatvena pratipannatvAdekendriyApekSayA vA sthUlaM dvIndriyAdi / kimarthaM sthUlagrahaNamiti ceducyate SaDvidhajIvanikAyopamaIprasaktatvAdasukaraivAsyaikendriyavadhaviratirataH sthUlagrahaNam / nanu dvIndriyAdivadhanivRttirasya sarvAtmanA samIcInaiva / netyAha - saGkalpitam / anena dvIndriyAdinA nihatena mamaitadetaJca bhavatviti saGkalpapUrvaM tadvadhaM na vidhatte / ArambhapravRttasya sadayahRdayasya yatanAparasyApi paJcendriyaparyavasAnAnAmapi prANinAM vadhasambhavAdataH saGkalpitamityuktam / tarhi saGkalpapUrvake prANivadhe viratirasya nirvivAdA / netyAha - niraparAdham nirAgasameva jantujAtaM gRhI na hanti, na ca ghAtayati / pratipanavadhaviratInAmapi teSAmAtatAyiSu vadhapravRttyupalabdheriti niraparAdhamityuktam so'yaM prANAtipAtaviratiprakAraH zramaNopAsakAnAM samayasammataH pUrvAcAryasandiSTazceti / / 414 / / etAni ca gRhivratAni pratyekaM paJcAticAraparizuddhAni pratipAlyamAnAni yathoktaphaladAnyataste'pi jJeyA heyAzca / tatra prathamaM 'prathamANuvratAticArAnAha - vaha-baMdha'-chaviccheyaM aibhAraM bhattapANavuccheyaM / pANivahAo virao, vajija ime aIyAre / / 415 / / gAthA-415 tulA - tAnevAha - baMdhavahachaviccheyaM, aibhAraM bhattapANavoccheyaM / kohAidUsiyamaNo, gomaNuyAINa no kujA / / - zrA. gha. pra. gA. 80 / / (bandhavadhacchavicchedAnatibhAraM bhaktapAnavyavacchedam / krodhAdidUSitamanA, gomanuSyAdInAM na kuryAt / / ) "baMdhavaha" gAhA vyAkhyA - bandhavadhacchavicchedAn atibhAraM bhaktapAnavyavacchedaM krodhAdidUSitamanA gomanuSyAdInAM na kuryAt / tatra bandhanaM bandhaH - saMyamanaM rajjudAmakAdibhiH 1 / hananaM-vadhastADanaM kaSAdibhiH 2 / chaviH-zarIraM tasya cchedaH - pATanaM karapatrAdibhiH 3 / bharaNaM bhAraH atIva bharaNamatibhAraH prabhUtasya pUgaphalAdeH skandhapRSThyAdiSvAropaNamityarthaH 4 / bhaktaM-azanamodanakAdi, pAnaM-peyamudakAdi, tasya vyavacchedaH-nirodho'dAnamityarthaH 5 / etAn samAcaran aticarati prathamANuvratAn / etAn krodhAdidUSitamanA na kuryAditi / anenA'pavAdamAhaanyathAkaraNApratiSedhAvagamAt / tatra cAyaM pUrvAcAryokto vidhi: - "baMdho dupayANaM cauppayANaM ca aTThAe aNaTThAe a / aNaTThAe na vaTTai baMdhiuM / aTThAe duviho sAvekkho niravekkho ya / Niravekkho niJcalaM dhaNiyaM jaM baMdhai / sAvekkho dAmagaMThiNA, jaM ca sakkai palIvaNAisuM muMciuM chiMdiuM vA, Na saMsarapAsaeNa baMdhiavvaM / evaM tAva cauppayANaM / dupayANaM pi dAso 2010_02 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 hitopadezaH / gAthA-416 - dvitIyANuvratasvarUpam / / atra pUrvagAthAtastIvrakaSAya ityanuvarttate / atastIvrakaSAyaH san pratipannaprANivadhaviratihamedhI dvipadacatuSpadAdInAmetAni na karoti / kAnItyAha-vadhaM yaSTimuSTyAdibhistADanaM krodhAnna karoti / putrAdInAM gomahiSyAdInAM zikSAnimittaM bhayagrAhaNAya vA'dviSTihRdayaH karotyeva / vyatireke ta prathamo'ticAraH / bandhaM rajjvAdibhistamapi kaSAyAviSTo na vidhatte / vinayagrAhaNAya tu karotyeva / anyathA dvitIyo'ticAraH / chavi: zarIraM tvagvA, tasyAH chedo dvaidhIkaraNam / tadapi kaSAyodayAnna karoti / pAdavalmIkAdyupazamanimittaM tu priyApatyAderapi sa vidhIyata eva / itarathA tu tRtIyo'ticAraH / adhikasyodvoDhumazakyasya bhArasyAropaNaM dvipadacatuSpadAdeH skandhe pRSThe zirasi vA, tadapi lobhakaSAyAviSTa: kurvannaticaratyeva prathamANuvratamiti caturtho'ticAraH / bhaktapAnavyavacchedamapi samparAyodayAt teSAM sa na vidhatte / rasajvarAdyupazamanimittaM tvannapAnAdirodhaH putrAderapi vidhIyata eva / matsarAJca vidadhAnasya paJcamo'ticAraH / ata etAn paJcApyatIcArAn vratamAlinyahetUn prANivadhAd virata: zramaNopAsakaH parivarjayediti / / 415 / / dvitIyamaNuvratamAha - aliyaM paMcavigappaM kannA-go-bhUmi-nAsaharaNesu / kUDagasakkhijaMmi' ya iha aiyAre ime cayasu / / 416 / / dAsI vA coro vA putto vA'NapaDhaMtagAi jai bajhaMti to savikkamANi baMdhiavvANi rakkhiavvANi ya, jahA aggibhayAisu na viNassaMti / tANi kira dupayacauppayANi sAvageNa givhiavvANa jANi abaddhANi ceva acchaMti / vaho vi taha ceva / vadho nAma sADaNA aNaTThAe niravekkho niddayaM tAlei / sAvekkho puNa puvvAmeva bhIapariseNa hoavvaM / jai na karejA to mammaM mottUNa tAhe layAe doreNa vA eka vA doNNi vA vAre / chaviccheo aNaTThAe taheva / niravekkho hatthapAyakaNNanakkAi niddao chiMdai / sAvekkho gaMDaM vA arasaM vA chiMdejjA vA Dahejja vA / aibhAro na Aroeavvo / puliM ceva jA vAhaNAe jIviA sA mottavvA / na hojjA aNNA jIviA tAhe dupayaM jaM sayaM ukkhivai oArei vA bhAraM evaM vahAvijjai / bailANaM jahAsAbhAviAo vi bhArAo UNao kIrai, halasagaDesu vi velAe ceva muai / AsahatthIsu vi eseva vihI / bhattapANavoccheo na kassa vi kAyavvo, tikkhachuho mA marejjA / taheva aNaTThAe dosA pariharejjA / sAvekkho puNa roganimittaM vA vAyAe vA bhaNejjA, ajja te na demi tti / saMtinimittaM vA uvavAsaM kAravejjA / savvattha vi jayaNA, jahA thUlagapANAivAyassa aiyAro na havai tahA payaiavvaM / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 80 vRttau / / bandha-vadhachavicchedA'tibhArAropaNA'nnapAnanirodhAH tattvA. sU. 7/20 / / dharma vi. a. 3 sU. 23 / / vaha1 baMdhara chavicchee3 aibhAre 4 bhattapANavucchee5 / paDhamavayassa'iAre, paDikkame desi savvaM / / - zrA. pra. vR. gA. 10 / / gAthA-416 1. tulA - uktaM sAticAraM prathamANuvratam, sAMprataM dvitIyamucyate - 2010_02 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA - 417 - dvitIyANuvratAticArAH || alIkaM sthUlAsatyarUpaM paJcavikalpam / paJcabhedaM tAnevAha - kanyAviSayamalIkaM kanyAlIkam / bhinnakanyAmabhinnAM vinimayaM vA vadato bhavati / idaM ca sarvasya dvipadaviSayAlIkasyopalakSaNam / gavAlIkamalpakSIrAM bahukSIrAM viparyayaM vA jalpataH syAt / idamapi sarvacatuSpadaviSayAlIkasyopalakSaNam / bhUmyalIkaM parasatkAmAtmAdisatkAM viparyayaM vA vadataH / idaM cAzeSapAda - pAdyapadadravyagocarAlIkopalakSaNam / atha dvipadAdigrahaNameva sAkSAt kasmAnna kRtamiti cet, ucyate / kanyAdyalIkAnAM loke'tigarhitatamatvena prasiddhatvAditi / tathA nyasyate rakSaNArthamanyasmai samarpyata iti nyAsaH suvarNAdistasyApaharaNamapahnavastadvacanamapi sthUlAlIkam / kUTasAkSyaM ca vivAde pramANIkRtasya laJcAmatsarAdinA kUTaM vadataH yathA'hamatra sAkSIti / etAni ca paJcApi kliSTAzayasamudbhUtatvena sthUlAsatyAnyatastyAjyAni / atra ca dvitIyANuvrate amUnatIcArAMstyaja / / 416 / / 'tAnevAha - sahasA abbhakkhANaM, rahasA ya sadAramaMtabheyaM ca / mosovaesaNaM kUDalehakaraNaM ca nicaM pi / / 417 / / thUlamUsAvAyassa ya, viraI so paMcahA samAseNa kaNNAgobhUmAliyanAsaharaNakUDasakkhije / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 81 / / (sthUlamRSAvAdasya ca viratiH sa paJcadhA samAsena / kanyAgaubhUmyalIkanyAsaharaNakUTasAkSitve / / ) "thUla" gAhA vyAkhyA sthUlamRSAvAdasya ca viratirdvitIyamaNuvrataM bhavatIti gamyate / tatra dvividho mRSAvAdaH sthUlaH sUkSmazca / tatra paristhUravastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhavaH sthUlaH, viparItastvitaraH, na ca teneha prayojanam, zrAvakadharmAdhikArAt sthUlasya prakrAntatvAt / tathA cAha - 'sa paJcadhA mRSAvAdaH paJcadhA - paJcaprakAraH, 'samAsena' saMkSepeNa, zeSabhedAnAM kumArAnRtAdInAM sajAtIyatvenAtraivAntarbhAva iti hRdayam / paJcavidhatvamAha 'kanyAgaubhUmyalIkanyAsaharaNakUTasAkSitve' iti, alIkazabdaH pratyekaM kanyAdipadeSu yojanIyaH, tadyathA kanyAlIkamityAdi, "it pAnIyAdiSu" ityalIkazabda - Ita idAdezaH / tatra kanyAviSayamalIkamabhinnakanyAmitarAM vakti viparyayaM vA 1 / evaM gavAlIkamapi, alpakSIrAM bahukSIrAM viparyayaM vA vakti 2 / bhUmyalIkaM tu parasatkAmevAtmasatkAM vakti / vyavahAre vA niyukto'nAbhavadvyavahAreNaiva kasyacidekasya rAgAdyabhibhUto vakti, asyaivedamAbhavatIti 3 / nyasyata iti nyAsaH - rUpakAdyarpaNaM tasya haraNaM, yena vacanena nyAsamapalapati sa mRSAvAdaH, tadgrahaNaM tvadattAdAnameveti bhAvaH 4 / kUTasAkSitvaM tUtkocAmatsarAdyabhibhUtaH pramANIkRtaH san kUTaM vakti, yathA'smyahamatra sAkSI 5 / 2 / / - zrI. dha. vi. pra. gA. 81 vRttau / / - gAthA - 417 1. tulA - aticArAnAha 2010_02 385 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 hitopadezaH / gAthA-417 - dvitIyANuvratAticArAH / / sahasA anAlocyAbhyAkhyAnamasaddoSAropaNam / yathA cauro'yaM pAradAriko vetyAdi prathamo'ticAraH / tathA raha ekAntastatra bhavaM rahasyam / rahasyenAbhyAkhyAnamabhizaMsanamasadadhyAropaNaM rahasyAbhyAkhyAnam / yathA yadi jarati strI tatastAM prati brUte - tavAyaM patistaruNyAmanyasyAmatiprasakto'sti / atha yuvatI yoSit tatastAmAha - yathA'yaM te ramaNaH prauDhaceSTitAyAM madhyamavayasi yoSiti sthirAnurAga ityAdi hAsyakrIDAdinA vadataH syAt / abhinivezAJca jalpato vratabhaGga eva / yadAha - sahasabbhakkhANAI jANaMto jai karija to bhaMgo / jai puNa'NAbhogAIhiMto to hoi aiyAru tti / / 1 / / / dvitIyo'ticAraH / tathA svadArAH praNayinI, upalakSaNaM caitat vizvastamitrAdInAM, teSAM mantro'SaDakSINaM mantraNaM tasya bhedaH prakaTanam / nanvanuvAdarUpatvAt kathamasyAsatyateti cet, ucyate, yadyapyevaM, tathApyupAMzumantritArthaprakAzanasamudbhUtatrapAdinA kalatramitrAdermaraNAdisambhAvanayA tattvato mRSArUpatvAt, kathaJcid bhaGgarUpatvena tRtIyo'ticAraH / tathA mRSopadezo'sadupadezaH / pratipannasatyavratasya hi parapIDopapAdakaM vacanamasatyameva / pramAdAdinA ca tathA vadato'tIcAraH / yathA vAhyantAM kharoSTrAdayo, hanyantAM dasyava iti / yadi vA sandehApannena kenacit pRSTasya hAsyAdinA vitathamupadizato mRSopadezaH / tathA vivAdAdau parAtisandhAnAdyupadizato'pi tathA syAditi caturtho'ticAraH / tathA kUTamasadbhUtaM tasya lekhanaM kUTalekhaH / anyasarUpAkSaramudrAdividhAnam / iha sahasabhakkhANaM, rahasA ya sadAramaMtabheyaM ca / mosovaesayaM kUDalehakaraNaM ca vajejA / / - zrA. dha. vi. gA. 82 / / (iha sahasAbhyAkhyAnaM, rahasyena ca svadAramantrabhede ca / mRSopadeza-kUTalekhakaraNaM ca varjayet / / ) "iha" gAhA vyAkhyA - 'iha' mRSAvAdavirato sahasA anAlocyA'bhyAkhyAnaM 'sahasAbhyAkhyAnaM' asadadhyAropaNam / tadyathA - "caurastvaM pAradAriko vA" ityAdi 1 / raha: - ekAntaH tatra bhavaM rahasyaM, tena tasmin vA'bhyAkhyAnaM rahasyAbhyAkhyAnam, etaduktaM bhavati - ekAnte mantrayamANAnabhidhatte, ete hIdaM cedaM ca rAjaviruddhAdikaM mantrayanta iti 2 / 'svadAramantrabhedaM ca' svakalatravizrabdhabhASitA'nyakathanaM cetyarthaH 3 / 'mRSopadezaM' asatyopadezam, idamevaM caivaM ca brUhItyAdilakSaNam 4 / 'kUTalekhakaraNaM ca' anyanAmamudrAkSarabimbasvarUpalekhakaraNaM ca varjayet 5 / yata etAni samAcarannaticarati dvitIyANuvratam / / - zrA. dha. vi. gA. 82 vRttau / / mithyopadeza - rahasyAbhyAkhyAna - kUTalekhakriyA - nyAsApahAra - sAkAramantrabhedAH / / - tattvA. sU. 7/21 / / mithyopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyA-nyAsApahAra-svadAramantrabhedAH dharma bi. a. 3/24 / / sahassA rahassa dAre, mosuvaese a kUDalehe a / bIyaM vayassaiAre, paDikkame desi savvaM / / - zrA. pra. vR. gA. 12 / / 2010_02 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-418, 419 - tRtIyANuvratasvarUpam / / tRtiiyaannuvrtaaticaaraaH|| 387 nanu kAyenAsatyAM vAcaM na vadAmIti pratipannavratasya kUTalekhakaraNe bhaGga eva, kathamatIcAraH / satyaM / sahasAkArA'nAbhogAdinA tathA kurvato'ticAraH / yadi vA asatyabhaNanameva mayA pratyAkhyAtamidaM punarlikhanamiti vratasApekSatayA'ticAra iti paJcamaH / / 417 / / tRtIyANuvrataM brUte - duvihamadattAdANaM thUlaM suhumaM ca tattha suhumamiNaM / taruchAyAThANAI thUlaM nivaniggahAikaraM / / 418 / / adattasya tatsvAminA'nanujJAtasya vastunaH samAdAnamadattAdAnam / tacca sthUlasUkSmabhedAd dvividham / tatra vRkSAdyadhipatimananujJApya tacchAyAdyavasthAnamapi sUkSmamadattam / etacca prAyaH sarvavirataviSayam / sthUlaM tu sandhidAnAdyanyad vA yatazcauraGkAranRpanigrahAdayaH pravartanta iti / / 418 / / asyAticArAnAha - corovaNIyagahaNaM' takkarajogaM viruddharajjagamaM / kUDatulakUDamANaM tappaDirUvaM 'ca aiyArA / / 419 / / gAthA-418 1. tulA - uktaM sAticAraM dvitIyamaNuvratam, adhunA tRtIyamAha - thUlAdattAdANe, viraI taM duviha mo u niddiTuM / saJcittAcittesuM, lavaNahiraNNAivatthugayaM / / ___ - zrA. dha. vi. pra. gA. 83 / / (sthUlAdattAdAne, viratistattu dvividhaM nirdiSTam / sacittAcitteSu, lavaNahiraNyAdivastugatam / / ) "thUlAdattAdANe" gAhA vyAkhyA-ihAdattAdAnaM dvividhaM, sthUlaM sUkSmaM ca / tatra paristhUlavastuviSayaM cauryA''ropaNahetutvena pratItaM sthUlam, tadviparItaM tu sUkSmam / tatra 'sthUlAdattAdAne' tadviSayA 'viratiH' nivRttistRtIyamaNuvratamiti prakramaH / tattu 'dvividhaM' dviprakAram, 'mo' iti nipAta: pAdapUraNe, 'tuH' punararthe bhinnakramazca, tattviti yojita eva / 'nirdiSTaM' kathitamAgama iti gamyate / tadeva vaividhyamAha-sacittAcitteSu' saJcittaviSayamacittaviSayaM cetyarthaH / tadevAhalavaNahiraNyAdivastugatam iti, jIvA'jIvarUpatvAt tasya, AdizabdAdazvavastrAdiparigrahaH / mizrAdattAdAnaM tvanayorevAntarbhUtatvAnna pRthagvivakSitam, saMkSepasyaiva prastutatvAt 3 / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 83 vRttau / / gAthA-419 1. tulA - ihAticArAnAha - vanai iha tenAhaDa, takkarajogaM viruddharajaM ca / kUDatulakUDamANaM, tappaDirUvaM ca vavahAraM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 84 / / (varjayatIha stenAhRtaM, taskarayogaM viruddharAjyaM ca / kUTatulAkUTamAnaM tatpratirUpaM, ca vyavahAram / / ) 2010_02 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 hitopadezaH / gAthA-419 - tRtiiyaannuvrtaaticaaraaH|| caurAstaskarAstairupanItasya vastrasvarNacatuSpadAdermUlyena mudhikayA vA grahaNamAdAnam / nanvevaM kANakrayeNa pracchannaM gRhaMzcaura evAyaM, tathA ca vratabhaGgaH / satyam / vaNijyamevAhamevaM vidadhAmi, na cauryamiti vratasApekSatayA bhaGgAbhaGgarUpaH prathamo'ticAraH / tathA taskarAstenAsteSAM cauryopakaraNaiH kuzikAkatarikAghagharikAdibhiryojanaM yogastam / yadi vA kimadhunA yUyaM nirvyApArAH, yadi vA zambalAdikaM nAsti tadahaM pUrayAmi, bhavadAnItaM ca vastvahaM vikraSya ityAdivacanaistaskarANAM yuJjanaM preraNaM taskarayogaH / atrApi sAkSAJcauryaM pariharataH svakalpanayA'ticArateti dvitIyaH / tathA viruddhaH svasvAminA saha vihitavirodho yaH pratipakSakSitipAdistasya rAjyaM rAjadhAnIzibirAdi / tatrAdhikalAbhAdilobhena gamanaM viruddharAjyagamaH / atra ca yadyapi "sAmIjIvAdatta"miti bhaNite: svAmyadattAnujJasya vairizibirAdau vrajato daNDArhasya cauryameva, tathApi vaNijyameva mayA vihitaM na punaH kasyApyadattamAttamiti vratasApekSatayA, loke cauro'yamiti vyapadezAbhAvAJcAticArateti tRtIyaH / kUTe nyUnAdhike tulA sUtrAdimAnayantram / mAnaM kuDavAdi / tAbhyAM vyavaharati / nyUnAbhyAM dadAti, adhikAbhyAM ca gRhNAti evaM kurvatazcaturtho'ticAraH / tathA tatpratirUpaM / teSAM vrIhighRtahiGgutailajAtyasvarNAdInAM yathAkramaM pratirUpANi palaJji-vasA-khadira-veSTa-mUtra[phala]yuktisuvarNAdIni / ataH sadRzaM sadRzenaikIkRtya vrIhyAdimUlyena vikrINIte / yadi vA cauropanItagRhItagavAdInAM pariNatakaliGgaphalasvedAdinA zRGgAdyanyathAtvamAdhAya sukhena dhAraNavikrayAdi vidadhAti / evaM kurvato'ticAraH paJcamaH / mAnAnyatvaM pratirUpakriyA ca paradhanagrahaNaparavyasanAdinA'steya "vajai" gAhA vyAkhyA - 'varjayati' pariharate 'iha' adattAdAnaviratau 'stenAhatam' tatra stenAH - caurAstairAhatam - AnItaM kiJcit kuGkamAdi dezAntarAt tat samarghamiti lobhAna gRhNIyAt 1 / tathA 'taskarayogaM' taskarAH - caurAsteSAM yogaH - haraNakriyAyAM preraNam - abhyanujJA "harata yUyam" iti taskaraprayogastaM ca varjayet 2 / 'viruddharAjyaM' iti ca sUcanAt sUtramiti viruddharAjyAtikramaM ca varjayet, viruddhanRpayo rAjyaM tatrAtikramaH, na hi tAbhyAM tatra tadAgamanamanujJAtamiti 3 / tathA 'kUTatulAkUTamAnaM' tulA-pratItA, mAnaM kuDavAdi, kUTatvaMnyUnAdhikatvaM, nyUnayA dadAti adhikayA gRhNAti 4 / tathA 'tatpratirUpaM ca vyavahAram' tena-adhikRtena pratirUpaMsadRzaM tatpratirUpaM tena vyavahAram, yad yatra ghaTate vrIhyAdighRtAdiSu palaJjyAdivasAdi tasya tatra prakSepeNa vikrayastaM varjayet 5 / yata etAni samAcarannaticarati tRtIyANuvratam / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 84 vRttau / / stenaprayoga - tadAhatAdAna - viruddharAjyAtikrama-hInAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavahArAH / / - tattvA . sU. 7/22 / / dha. bi. a. 3/25 / / tenAhaDappaoge tappaDirUve ya viruddhagamaNe a / kUDatulakUDamANe paDikkame desiaMsavvaM / / - zrA. pra. vR. gA. 14 / / 2010_02 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-420, 421 - caturthANuvratasvarUpam / / 389 vratabhaGgarUpaiva / kevalaM sandhidAnAdikameva cauryatvena rUDhaM, idaM tu vaNijyakalAkauzalameveti vratasApekSasyAticAratA yadi vA cauropanItagrahaNAdayaH paJcApi sphuTacauryarUpA eva / kevalaM sahasAkArA'tikramavyatikramAdinA vidhIyamAnA'ticAratayA vyapadizyante / / 419 / / 'caturthANuvratamabhidhatte - mehunnaM pi hu duvihaM, thUlaM suhumaM ca suhumamiyamittha / iMdiyavigAramittaM thUlaM savvaMgasaMbhogo / / 420 / / puMstrIrUpaM mithunaM / mithunasya bhAvaH karma vA maithunam / tadapi dvividhaM sthUlaM sUkSmaM ca / tatra bhedadvaye idaM sUkSmaM / yaduta - indriyANAM cakSurAdInAM manovikArajanitaM kiJcid vikRtamAtramAvirbhavati, na punarvAkkAyikI kupravRttiH idaM ca prAyaH sarvathA'brahmavarjakaviSayaM / sthUlaM tu dampatyoH parasparaM sarvAGgasambhogaH / / 420 / / atra dezaviratavibhAgamAha - duvihaM tiviheNa divvaM egavihaM tivihaM tiriyamehunna / mANusse paradAraM vajija ramija va sadAre / / 421 / / dvividhaM hi maithunam / divyamaudArikaM ca / audArikamapi dvividham / tairazcaM mAnuSaM ca / tatra divyaM caturvidhadevanikAyodbhavam / tasmAd dvividhaM trividhena viratiM vidhatte / yathA manasA na gAthA-420 1. tulA - uktaM sAticAraM tRtIyANuvratam / sAmprataM caturthamAha - paradArassa ya viraI, orAlaviuvabheyao duvihaM / eyamiha muNeyavvaM, sadArasaMtosa mo ittha / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 85 // (paradArANAM ca viratiH, audArikavaikriyabhedato dvividham / etadiha jJAtavyaM svadArasaMtoSo'tra / / ) / "paradArA" gAhA vyAkhyA - pare - AtmavyatiriktAsteSAM dArA: - kalatrANi paradArAstebhyasteSAM veti, prAgvat SaSThI / ekavacanAntatA tu prAkRtatvAt / parakalatrasyaiva viratiH, na vezyAyA apItyarthaH / caturthamaNuvratamiti prakramaH / cazabdaH samuJcaye / svadArasaMtoSazcetyatra draSTavyaH / 'audArikavaikriyabhedato dvividhametad jJAtavyaM' iti, etaditi prAkRtatvena napuMsakanirdezaH, ete' paradArA iti draSTavyam, audArikavaikriyabhedata 'dvividhAH' dviprakArAH tatraudArikA nAryaH tirazcayazca / vaikriyA vidyAdharyo devyazca / svasya dArAH svadArAH - svakalatraM taiH saMtoSaH svadArasaMtoSaH, maithunA'sevanaM prati vezyAderapi varjanamiti hRdayam / svadArasaMtoSazcaturthA'Nuvratamiti yojitameva / atra caturthA'Nuvrate varjayatItyuttareNa yogaH / iti gAthArthaH / / 85 / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 85 vRttau / / 2010_02 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 hitopadezaH / gAthA-422 - caturthANuvratAticArAH / / karoti, na kArayati / vacasA na karoti, na kArayati / kAyena na karoti, na kArayati / anumatestu sarvatra sambhavAnna niSedhaH / tairazcaM tu maithunamekavidhatrividhena varjayati / yathA - manasA vacasA kAyena svayaM na karoti / yonipoSaNAdipravRttasya kAraNe na niyamaH / anumatistvapratihataiva / mAnuSe ca maithune dvividhA viratiH / svadArasantoSarUpA paradAranivRttirUpA ca / tatra svadArasantuSTasya svakalatramantareNa sarvatra niyamaH / paradAravarjakasya tu svastriyaM paNastriyaM ca vinA'nyatra niyamaH / / 421 / / 'asyAticArAnAha - vajai ittiri-apariggahiyAgamaNaM aNaMgakIDaM ca / __ paravIvAhakkaraNaM kAme tivvAbhilAsamiha / / 422 / / ihAsmin brahmavrate amUnaticArAn varjayati / tatra svadArasantuSTasya itvarIM pratipuruSamayana-zIlAM vezyAM bhATIpradAnAditvarakAlaM svakalatrIkRtya sevamAnasyAticAraH nanvevaM bhaGga eva kathaM na syAt ? ucyate - kileyaM dravyAdidAnena mayA svIkRtA, ato me svakalatramevedamiti kalpanayA vratasApekSasyAticArateti prathamaH / paradAravarjinastvanyaparigRhItAM vezyAM tathA svairiNI proSitapatikAmanAthakulAGganAM ca / kila yadyapi katiciddinAni gRhItAnyabhATI tathApi vezyA vezyaiva / mama tu parakalatrasyaiva niyama iti buddhyA vezyAM, tathA svairiNI proSitabhartRkA vinAthakulAGganAzca na kasyApi parigrahe / mama tu paraparigRhItAsveva niyama iti kalpanayA gAthA-422 1. tulA - uktaM sAticAraM tRtIyANuvratam / sAmprataM caturthamAha - paradArassa ya viraI, orAlaviuvvabheyao duvihaM / eyamiha muNeyavvaM, sadArasaMtosa mo ittha / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 85 // (paradArANAM ca viratiH, audArikavaikriyabhedato dvividham / etadiha jJAtavyaM svadArasaMtoSo'tra / / ) "paradArA" gAhA vyAkhyA - pare - AtmavyatiriktAsteSAM dArAH - kalatrANi paradArAstebhyasteSAM veti, prAgvat SaSThI / ekavacanAntatA tu prAkRtatvAt / parakalatrasyaiva viratiH, na vezyAyA apItyarthaH / caturthamaNuvratamiti prakramaH / cazabdaH samuccaye / svadArasaMtoSazcetyatra draSTavya: / 'audArikavaikriyabhedato dvividhametad jJAtavyaM' iti, etaditi prAkRtatvena napuMsakanirdezaH, 'ete' paradArA iti draSTavyam, audArikavaikriyabhedata 'dvividhAH' dviprakArAH tatraudArikA nAryaH tirazcyazca / vaikriyA vidyAdharyo devyazca / svasya dArAH svadArAH - svakalatraM taiH saMtoSaH svadArasaMtoSaH, maithunA'sevanaM prati vezyAderapi varjanamiti hRdayam / svadArasaMtoSazcaturthA'Nuvratamiti yojitameva / atra caturthA'Nuvrate varjayatItyuttareNa yogaH / iti gAthArthaH / / 85 / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 85 vRttau / / 2010_02 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-423 - paJcamANuvratasvarUpam / / 391 sevamAnasya vratasApekSatvena tattvatastu tAsAM parastrItvena bhaGgAbhaGgarUpo dvitIyo'ticAraH / tathA aGgaM dehAvayavo maithunApekSayA yonirmehanaM ca / tadvyatiriktAnyanaGgAni kucakakSoruvadanAdIni, teSu krIDA anaGgakrIDA / tRtIyo'ticAraH / tathA pareSAM svasvApatyavyatiriktAnAM vivAhanaM vivAhakaraNam / kanyAphalalipsayA snehasambandhAdinA vA pariNayanavidhAnam / idaM ca svadArasantoSavatA svakalatrAt paradAravarjana ca kalatravezyAbhyAmanyatra manovAkkAyaimaithunaM na kAryama, na ca kAraNIyamiti yadA pratipannaM vrataM bhavati, tadA anyavivAhakaraNaM maithunakAraNamarthataH pratiSiddhameva / tavratI tu manyate vivAha evAyaM mayA vidhIyate, na maithunaM kAryata iti vrtsaapeksstvaadticaarshcturthH| tathA kAme smaravyApAre parityaktAnyasakalakRtyajAtasya naktandinaM tIvrastIvramohodayajanito'bhilASastadvazAJca saJjAtabalakSayasya kilAnenauSadhaprayogeNa gajaprasekI turagAvamardI ca puruSo bhavatIti buddhyA vAjIkaraNAnyAsevamAnasya paJcamo'ticAraH / iha ca zrAvako'tyantapApabhIrurbrahmacaryaM cikIrSurapi vedodayA'sahiSNutayA tad vidhAtumazakto yApanArthaM svadArasantoSAdi pratipadyate / maithunamAtreNa ca sambhavantyAM yApanAyAmanaGgakrIDAkAmatIvrAbhilASAvarthataH pratiSiddhau / tatsevanena hi chidArAjayakSmAdayo rogA eva bhavantItyarthataH pratiSiddhAcaraNAd bhaGgo niyamAbAdhanAJcAbhaGga ityaticArAvetau / / 422 / / paJcamANuvratamAha - duviho pariggaho vi hu, thUlo suhumo ya tattha paradabve / mucchAmittaM suhumo thUlo u dhaNAinavabheo / / 423 / / gAthA-423 1. tulA - uktaM sAticAraM caturthamaNuvratam / sAMprataM paJcamamucyate - icchAparimANaM khalu, asayAraMbhaviNivittisaMjaNayaM / khittAivatthuvisayaM, cittAdavirohao cittaM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 87 // (icchAparimANaM khalu, asadArambhavinivRttisaMjanakam / kSetrAdivastuviSayaM, cittAdyavirodhAJcitraM / / ) "icchA" gAhA vyAkhyA - icchAyA icchayA vA parimANaM icchAparimANaM paJcamamaNuvratamiti prakramagamyam / taJcecchAparimANaM kiMphalam ? ityAha - 'asadA-rambhavinivRttisaMjanaka' asundarArambhapratyAkhyAnanibandhanam / tacca 'kSetrAdivastuviSayaM' kSetrAdIni vastUni viSayo'syeti samAsaH / taduktam - "dhaNaM dhaNNaM khettaM vatthu ruppaM suvaNNaM kuviaM dupayaM cauppayaM ca" [ ] ityAdi / atra cAdizabdaH prakAravacanaH / kSetrAdayaH kSetraprakArA dhanAdaya ityarthaH / 'cittAdyavirodhAt' cittavittadezavaMzAdyAzrayeNa 'citram' anekAkAram 5 / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gAthA-87 vRttau / / 2010_02 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 hitopadezaH / gAthA-424 - paJcamANuvratAticArAH / / parigrahaH parigrahapramANavratamapi sthUlasUkSmabhedAd dvividham / tatra paradravye yanmanomU mAtraM tat sUkSmaM sthUlaM tu dhanAdinavabhedam / dhana-dhAnya-kSetra-vAstu-rUpya-svarNa-catuSpada-dvipadakupyAdibhedAnnavadhA / tatra dhanaM gaNima-dhaDima-meyaparIkSyalakSaNam / yadAha - gaNimaM jAIphalapuSphalAi dhaDimaM ca kuMkumaguDAI / mijaM cuppaDaloNAi rayaNavatthAi parichijaM / / 1 / / tathA [saMbodha praka. zrA. vratAdhi. gA. 53] dhAnyaM vrIhyAdisaptadazavidham / kSetraM sasyotpattibhUmiH / tat setu-ketu-tadubhayabhedAt trividham / tatra araghaTTajalaniSpAdyasasyaM setukSetram / AkAzodakAnniSpAdyasasyaM ketukSetram / ubhayajala niSpAdyasasyamubhayam / vAstu gRhagrAmanagarAdi / rUpyaM rajatam / svarNaM kanakam / catuSpadaM gomahiSyAdi / dvipadaM dAsakarmakarAdi / kupyaM rUpyasuvarNavyatiriktaM kAMsyalohatAmrAdibhANDam / ayaM navavidho'pi sthUla: parigrahaH / asya ca mUrchAvicchedena itvaraM yAvatkathikaM vA parimANakaraNaM paJcamANuvratam / / 423 / / 'asyAticArAnAha - khittAI -hiranAI-dhaNAi-dupayAi-kuppamANakame / joyaNa-payANa-baMdhaNa-kAraNa-bhAvehi no kuNai / / 424 / / gAthA-424 1. tulA - atrA'ticArAnAha - khettAihiraNNAIdhaNAidupayAikuppamANakame / joyaNapayANabaMdhaNakAraNabhAvehiM no kuNai / / - zrA. dha, vi. pra. gA. 88 / / (kSetrAdihiraNyAdidhanAdidvipadAdikupyamAnakramAn / yojanapradAnabandhanakAraNabhAvairna karoti / / ) "khettAi" gAhA vyAkhyA - kSetrAdihiraNyAdidhanAdidvipadAdikupyamAnakramAn' kSetrAdigRhItaparimANAtikramAnityarthaH / 'yojanapradAnabandhanakAraNabhAvaiH' ebhiryojanAdibhiryathAsaMkhyaM na karoti' na vidhatte iti samudAyArthaH / tatra kSetravAstUnAM yojanena dvitrAdInAM gRhItaparimANabhaGgabhayAd vRttyAdyapanayanAdinaikatvAdyApAdanenetyarthaH 1 / evaM hiraNyasuvarNayoH pradAnena gRhItaparimANAvadhikAlAtparata udgrAhaNIyayorvRddhiprayuktA 2 / dhanadhAnyayorbandhanena - satyaGkArAdinA niyantraNena 3 / dvipadacatuSpadayo: kAraNena - garbhAdhAnaprayojanena 4 / kupyasya ca bhAvena - adhyavasAyena tadarthitvarUpeNa 4 / etattu sarvamapi pradAnAdi parimANAvadhIkRtacaturmAsakAdikAlAdarvAgevaM karoti, kila mamaitadavadhIkRtakAlAtparata eva parigrahaviSayIbhaviSyatItyadhyavasAyena / atra cAdizabdAd AgamapAThaprasiddhavAstvAdigrAhakAH / tathA cAgamaH - "dhaNadhaNNappamANAikkame khettavatthupamANAtikkame hiraNNasuvaNNappamANAikkame dupayacauppayappamANAikkame kuviapamANAikkame / "[ ] paJcasaMkhyAviSayatvaM ca sajAtIyatvena zeSabhedAnAmatraivA'ntarbhAvAcchiSyahitatvena ca prAyaH sarvatra madhyamagatervivakSitatvAt paJcakasaMkhyayaivAticAraparigaNanam, atazcatuSpaDAdisaMkhyayA'ticArANAma'gaNanamupapannam / iti gAthArthaH / / / - zrA. dha. vi. pra. gAthA-88 vRttau / / 2010_02 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-425 - prathamaguNavratasvarUpam / / 393 iha parigrahasaGkhyAtikramabhIroretadetat kurvANasya gRhiNaH paJcAticArAH sambhavati / tadyathA - atra kSetrAdi-hiraNyAdi-dhanAdi-dvipadAdi-kupyAdi paJcapadAni yojana-pradAna-bandhanakAraNabhAvalakSaNaiH paJcabhiruttarapadairyojyAni / tatra kSetravAstuprabhRtInAM saGkhyAtikramabhIro: sannihitakSetragRhAdiva gRhItvA ekIkurvatAM prathamo'ticAraH / hiraNyAdi ca saGkhyAdhika svakalatraputrIprabhRtInAM cAturmAsAdiniyamAvadhiparisamAptau tadanyavikraye vA punarAdAnabuddhyA pradadato dvitIyo'ticAraH / dhanadhAnyAdi ca pramANAdhikamavabudhya vratasApekSatayA niyamAvadhiM tadanyavikraya vA yAvadanyavezmAdau dhArayatastRtIyo'ticAraH / dvipadacatuSpadaparigrahe ca kAraNataH, tatra kAraNaM pitRmAtrAdi, kAryamapatyAdi / ato dvipadacatuSpadAdIni niyamitAdhikAni vratabhaGgabhIrurna gRhNAti / tajjAtAni vatsarUpANi saMkhyAdhikAnyapi kila nAmUni mayA niyamagrahaNAnantaraM gRhItAnIti buddhyA kAraNaM gaNayataH kAryaM cAgaNayataH caturtho'ticAraH / tathA kupyaM kAMsyatAmrAdibhAjanAni / tAni ca parimANakaraNAnantaraM vibhavAdisamudaye pracurANi cikIrSato vratabhaGgabhIrutayA cAkurvataH pUrvaparimitAni gaNanayA avarddhayato'pi taulyapramANAbhyAM varddhayataH paJcamo'ticAraH / / 424 / / vyAkhyAtAni sA'ticArANi paJcANuvratAni / atha ato guNavratAni vyAcikhyAsuH, prathama guNavratamAha - uDDAhotiriyadisiM, cAummAsAikAlamANeNa / gamaNaparimANakaraNaM guNavvayaM hoi paDhamamiha / / 425 / / kSetravAstu - hiraNyasuvarNa - dhanadhAnya - dAsIdAsa - kupya-pramANAtikramAH / / - tattvA. sU. 7/24 / / dha. bi. / / a. 3/27 / / dhaNadhannakhittavatthU, ruppasuvane a kuviaparimANe / dupae cauppayaMmi, paDikkame desi savvaM / / - zrA. pra. vR. gA. 18 / / gAthA-425 1. tulA - uktAnyaNuvratAni, sAMprataM guNavratAnyAha - tatrApi prathamaM digvratam, tadAha - uDDAhotiriyadisiM, cAummAsAikAlamANeNaM / gamaNaparimANakaraNaM, guNavvayaM hoi viNNeyaM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 89 / / (UrdhvAdhastiryagdizam cAturmAsyAdikAlamAnena / gamanaparimANakaraNaM guNavrataM, bhavati vijJeyam / / ) "uDDAho" gAhA vyAkhyA - 'UrdhvAdhastiryagdizam' iti UrdhvaparvatArohaNAdau, adhaH-kUpapravezAdau, tiryag-pUrvAdyAsu dikSu, dik zabdaH pratyekamabhisaMbadhyate; UrdhvAdidizamaGgIkRtya 'cAturmAsyAdikAlamAnena' caturo mAsAn, aSTau vA yAvat ityAdi / 'gamanaparimANakaraNam' abhipretakSetrAt parato gamananivRttirityarthaH / 'guNavratam' aNuvratAnAmeva 2010_02 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-426 - prathamaguNavratAticArAH / / UrdhvAdhastiryakkSaNAsu dikSu dazasvapi yacAturmmAsAdikAlamAnena gamanaparimANakaraNaM tadiha prathamaM guNavratamabhidhIyate / / 425 / / 'asyAticArAnAha - 394 vajra icchAikkamamuDAhotiriyadisipamANagayaM 23 1 taha ceva khittavuddhiM kahiMci saiaMtaraddhaM ca / / 426 / / atrAsmin vrate UrdhvAdhastiryagurUpANAM dizAM yadAttapramANaM tad gatamatikramaM sahasAkArAti - zrA. dha. vi. gA. 89 vRttau / / guNakaramityarthaH bhavati vijJeyaM prathamamiti gamyate / iti gAthArthaH / / ticAha gAthA- 426 1. tulA - vajjai uDDAikkamamANayaNappesaNobhayavisuddhaM / taha ceva khettavuddhiM, kahiMci saiaMtaraddhaM ca / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 90 / / (varjayati UrdhvAdikramamAnayanapreSaNobhayavizuddham / tathaiva kSetravRddhi, kathaJcitsmRtyantardhAnaM ca / / " vajjai" gAhA vyAkhyA 'varjayati' pariharate 'UrdhvAdikramam' iti, UrdhvAdiSu dikSu kramaH kramaNaM vivakSitakSetrAtparata iti gamyate, atikramo vA kramo'bhipretaH tam 3 / anena trayo'ticArAH pratipAditAH / tadyathA - " uDDadisipamANAikkame 1, ahodisipamANAikkame 2, tiri adisipamANAikkame 3 / " evaM cordhvAdidigatikramaM dvividhaM trividhena grahaNe 'AnayanapreSaNobhayavizuddhaM' varjayati, tatra AnayanaM pareNa vivakSitakSetrAtparataH sthitasya, preSaNaM tataH pareNa nayanam, ubhayam-uktadvayamapyekadaiva taiH vizuddhaM nirdoSam 4 / ' tathaiva' tenaiva prakAreNa 'kSetravRddhiM' pUrvAdidikparimANasya dakSiNAdidizi prakSepalakSaNAM varjayatItyanuvartate / 'kathaJcit' kena prakAreNa 'smRtyantardhAnaM ca smRteH gamanaparimANayojanAdisaGkhyopayogasyAntardhAnaM - tirodhAnaM bhraMzanamityarthaH 5 / smRtimUlaM hi niyamAnuSThAnam, tadbhraMze hi niyamata eva tadbhraMza ityaticAratA / iti gAthArthaH / tatra vRddhasaMpradAyaH - uDDuM jaM pamANaM gahiaM tassa uvariM pavvayasihare rukkhe vA makkaDo pakkhI vA sAvayassa vatthaM AbharaNaM vA giNhiuM pamANAiregaM bhUmiM vaccejjA tattha se na kappai gaMtuM, jAhe taM paDiaM aNNeNa vA ANia tAhe kappai, eaM puNa aTThAvayaujjetAsu havejjA / evaM ahe kUviAisu vibhAsA / tiriaM jaM pamANaM gahiaM taM tiviheNa vi karaNeNa nAikkamiavvaM / khettavuDDhI na kAyavvA, kahaM ? so puvveNaM bhaMDaM gahAya gao jAva taM parimANaM, tao pareNaM bhaMDaM agghai tti kAuM avareNa jANi joaNANi tANi puvvadisAe na chubhejjA / sia volINo hojjA niattiavvaM ti, jANie vA Na gaMtavvaM / aNNo na visajjiavvo / aNANAe koI gao hojjA jaM visumariakhettagaeNa laddhaM aNANA ti gaeNa vA taM na geNhejja" [ ] tti / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 90 vRttau / / dharma. bi. a. 3/28 / / UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni / / tattvA. sU. 7/25 / / gamaNassa ya parimANe, disAsu uDDuM ahe a tiriaM ca / vuDDhi sai aMtaraddhA, paDhamaMmi guNavvae niMde / zrI. pra. vR. gA. 19 / / 2010_02 - - - Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-427 - dvitIyaguNavatasvarUpam / / 395 kramAdibhirvidadhato'ticAratrayam / yatsUtram "uDDadisipamANAikkame, ahodisipamANAikkame, tiriyadisipamANAikkami"[ ] tti tathA kSetravRddhiH pUrvAdidikSvanyatarasyAM prayojanavazAt kRtapramANAdhikaM jigamiSordvitIyasyA dizaH pramANaM nyUnIkRtya gantumiSTAyAM snycaarytshcturtho'ticaarH| tathA kathamapi vyAkulatva - pramAditva - matyapATavAdibhissmRteryojanazatAdirUpadik-parimANaviSayAyA antardhAne / kiM mayA zataM pramANIkRtamuta paJcAzaditi zaGkAyAM paJcAzatamatikrAmato'ticAraH paJcamaH / / 426 / / 'dvitIyaM guNavrataM brUte - bhogovabhogaparimANakaraNamitto guNavvayaM bIyaM / taM bhoyaNao taha kammao ya duvihaM muNeyadhvaM / / 427 / / gAthA-427 1. tulA - uktaM sAticAraM prathamaM guNavratam, adhunA dvitIyamAha - vajaNamaNaMtagaMbariajhaMgANaM ca bhogao mANaM / kammAo kharakammAiyANa avaraM imaM bhaNiyaM / / __- zrA. dha. vi. pra. gA. 91 / / (varjanamanantakoTumbarA'tyaGgAnAM ca bhogato mAnam / karmata: kharakarmAdInAmaparamidaM bhaNitam / ) "vajaNa' gAhA vyAkhyA - 'varjanaM' parihAraH 'aNaMtaguMbari' tti anantakAyassa-ArdrakAderAgamaprasiddhasya, yaduktaM - "cakkAgaM bhaMjamANassa, gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisariseNa bheeNa, aNaMtajIvaM viyANAhi / / 1 / / gUDhasirAgaM pattaM, sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaM pi a paNaTThasaMdhi, aNaMtajIvaM viyANAhi / / 2 / / savvA vi kaMdajAI, sUraNakaMdo a vajjakaMdo a / allahariddA ya tahA, allaM taha allakayUro / / 3 / / sattAvarI birAlI, thuhari giloI ca hoi naayvvo| gajara loNA loDhA, viruhaM taha lAlavaMtaM ca / / 4 / / [ ] ityAdi / evaM prasiddhasyAnantakasya varjanamiti yogaH / tathA udumbarIti-siddhAntaprasiddhAnAM vaTapippalodumbaraplakSakadumbaraphalAnAmatyaGgAnAm-atibhogAGgAnAM madyamadhumAMsAdInAm, casya tRttaratra yogaH, 'bhogataH' bhogamAzritya 'mAnaM ca' - parimANaM ca / idaM hi kila dvitIyaM guNavrataM upabhogaparibhogaguNavratAbhidhAnaM dvidhA bhavati bhojanataH karmatazca / tatropabhujyata ityupabhogaH-azanAdiH, sakRdarthatvAdupazabdasya, antararthatvAdanta go vA / paribhujyata iti paribhogaH vasrAdeH, AvRttyarthatvAt parizabdasya, bahirarthatvAdvA bahirmogaH / eSa cAtmakriyArUpo'pi viSayaviSayiNorabhedAdviSaya evopacaritaH, ata eva tannibandhanakarmaNyapyayamatropacaryata ityAha - 'karmata:' karmAzritya 'kharakarmAdInAM' koTTapAlakarmAdInAM varjanamiti prakRtam / 'aparam' anyad dvitIyaM guNavratamidaM 'bhaNitaM' pratipAditaM pUrvAcAryairiti gamyate / / __ tathA ca vRddhasaMpradAya: - "bhoaNao sAvago ussaggeNa phAsuaM esaNIaM AhAraM AhArejjA / tassAsai aNesaNIyamavi saJcittavajjaM / tassAsai aNaMtakAyabahubIyagANi pariharejjA / asaNe allayamUlagamaMsAdi, pANe maMsarasamajjAI, khAime paMcuMbarAI, sAime mahumAI / evaM paribhoge vi vatthAdau thulladhavalappamullANi parimiANi paribhujejjA / sAsaNagoravatthamuvari vibhAsA, jAva devadUsAiparibhoge vi parimANaM karejjA / kammao vi akammA ___ 2010_02 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 hitopadezaH / gAthA-428 - dvitIyaguNavratasvarUpam / / itaH prathamaguNavratAnantaram bhogopabhogaparimANakaraNAkhyaM dvitIyaM guNavratam / taca bhojanataH karmatazceti dvividhaM vijJeyam / / 427 / / tatra - bhoyaNao paDivane, imaMmi vajijaNaMtakAyAI / paMcuMbari mahaM merayaM ca rayaNIi bhattaM ca / / 428 / / asmin bhogopabhogavrate bhojanataH pratipanne etadetad varjayet / kiM tadityAha - zUraNakandana tarai jIviuM tAhe aJcaMtasAvajjANi pariharejjA / etthaM pi ekkasiM ceva jaM kIrai kammaM paharavavaharaNAi vivakkhAe tamuvabhogo, puNo puNo ya jaM taM puNa paribhogo tti / aNNe puNa kammapakkhe uvabhogaparibhogajoyaNaM na kareMti / uvanAso a eassuvabhogaparibhogakAraNabhAveNaM / " [ ] iti / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 91 vRttau / / gAthA-428 1. adhunA anantakAyikAnyAha - savvA hu kaMdajAI sUraNakaMdo ya vajakaMdo ya / allahaliddA ya tahA adaM taha 5allakaJyUro / / 236 / / sattAvarI virAlI kumAritaha thoharI "galoI ya / "lhasaNaM vaMsagarillA gajjara taha "loNao"loDho / / 237 / / girikanni"kisalapattA khariMsuyA "thega allamutthA ya / taha "loNarukkhachallI khelluDDo 22 amayavallI ya / / 238 / / 24mUlA taha 5bhUmiruhAvirUha taha "Dhakkavatthulo paDhamo / "sUyaravallo ya tahA "pallaMko komalaMbiliyA / / 239 / / 31AlU taha 32piMDAlU havaMti ee aNaMtanAmehiM / aNNabhaNaMtaM neyaM lakkhaNajuttIi samayAo / / 240 / / ghosADakarIraMkuratiMduyaaikomalaMbagAINi / varuNavaDaniMbagAINa aMkurAiM aNaMtAI / / 241 / / gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIrugaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM tavvivarIyaM ca patteyaM / / 242 / / cakkaM ca bhajjamANassa jassa gaMThI haveja cunaghaNo / taM puDhavisarisabheyaM aNaMtajIvaM viyANAhi / / 243 / / gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaMpi ya payAvasaMdhiM aNaMtajIvaM viyANAhi / / 244 / / 'savvA hu' ityAdigAthApaJcakam, huzabdo'vadhAraNe tataH sarvaiva kandajAtiranantakAyikA iti sambandhaH, kando nAma bhUmadhyago vRkSAvayavaH, te cAtra kandA azuSkA eva grAhyAH, zuSkANAM tu nirjIvatvAdanantakAyikatvaM na sambhavati, tAneva kAMzcitkandAn vyApriyamANatvAnnAmata Aha - sUraNakandaH arzoghnaH kandavizeSaH 1 vajrakando'pi kandavizeSa eva 2 ArdI-azuSkA haridrA pratItaiva 3 ArdrakaM-zRGgaberaM 4 ArdrakacUrakaH - tiktadravyavizeSa: pratIta eva 5 / / 236 / / __ satAvarI virAlike vallIbhedau 6-7 kumArI-mAMsalapraNAlAkArapatrA pratItaiva 8 thoharI-snuhItaruH 9 gaDUcI - vallIvizeSaH pratIta eva 10 lhasUna-kandavizeSaH 11 vaMsakarillAni-komalAbhinavavaMzAvayavavizeSAH prasiddhA eva 12 garjarakANi sarvajanaviditAnyeva 13 lavaNako - vanaspativizeSa: yena dagdhena sarjikA niSpadyate 14 loDhaka: padminIkandaH 15 / / 237 / / girikarNikA-vallIvizeSaH 16 kisalayarUpANi patrANi - prauDhapatrAdarvAk bIjasyocchUnAvasthAlakSaNAni sarvANyapya 2010_02 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-428 - dvitIyaguNavratasvarUpam / / 397 vajrakandAdyanantakAyAn / tathA udumbara-vaTa-plakSa-kAkodumbara-pippalAnAM kRmikulAkulAni phalAni / tathA mAkSika - kauntika - bhrAmarabhedAt trividhaM madhu / kASTha-piSTodbhavaM maireyam / nantakAyikAni na tu kAnicideva 17 khariMsukAH - kandabhedAH 18 thego'pi kandavizeSa eva 19 ArdrA mustA pratItA 20 lavaNanAmno vRkSasya challiH - tvak, tvageva na tvanye'vayavAH 21 khallUDakAH kandabhedAH 22 amRtavallI-vallIvizeSaH 23 / / 238 / / ___ mUlako - lokapratIta: 24 bhUmiruhANi - chatrAkArANi varSAkAlabhAvIni bhUmisphoTakAnItilokaprasiddhAni 25 virUDhAni-aGkuritAni dvidaladhAnyAni 26 DhakkavAstula:-zAkavizeSaH sa ca prathamaH - prathamodgata evAnantakAyiko bhavati na punazchinnaprarUDhaH 27 zUkasaJjhito vallaH zUkaravallaH sa evAnantakAyiko na tu dhAnyavallaH 28 palyaGkaH zAkabhedaH 29 komalA''mlikA-abaddhAsthikA ciJciNikA / / 239 / / __ Aluka 31 piNDAluko 32 kandabhedau, ete pUrvoktAH padArthA dvAtriMzatsaGkhyA anantanAmabhiH anantakAyikasaJjhitA AryadezaprasiddhA bhavantItyarthaH / na caitAnyevAnantakAyikAni, kintu anyAnyapi, tathA ceha anyadapi pUrvoktAtiriktamanantaM - anantakAyikaM jJeyaM lakSaNayuktyAvakSyamANatadgatalakSaNavicAraNayA 'samayAt' siddhAntAt / / 240 / / tAnyeva kAnicidAha - ghosADe'tyAdi ghoSAtakIkarIrayoraGkarAH tathA atikomalAni - abaddhAsthikAni tindukAmraphalAdIni tathA varuNavaTanimbAdInAM tarUNAmaGkarA anantakAyikAH / / 241 / / / __ anantakAyaparijJAnArthaM lakSaNayuktimAha - 'gUDhasire 'tyAdi gUDhAni-prakaTavRttyA ajJAyamAnAni sirAH - sandhayaH parvANi ca yasya patrakANDanAlazAkhAdestattathA, tathA yasya bhajyamAnasya zAkhAdesroTyamAnasya patrAdeH samaH - adanturo bhaGgaH-chedo bhavati tatsamabhaGgaM, tathA chidyamAnasyaiva na vidyante hIrakAH - tantulakSaNA madhye yasya tadahIrakaM, tathA chittvA guhAdAvAnItaM zuSkatAdyavasthAprAptamapi jalAdisAmagrI prApya gaDUcyAdivat punarapi yatprarohati tacchinnaruhaM, tadetairlakSaNaiH sAdhAraNaM zarIraM jJeyaM, anantakAyikamityarthaH / etallakSaNavyatiriktaM ca pratyekazarIramiti / / 242 / / punaranantakAyikasya lakSaNAntaramAha - 'cakkaM vetyAdi cakramiva-adanturatayA kumbhakAracakrAkAramekAntena samaM bhaGgasthAnaM yasya bhajyamAnasya mUlaskandhatvakzAkhApatrapuSpAdeH bhavati taM mUlAdikamanantajIvaM vijAnIhIti sambandhaH tathA granthi:-parva sAmAnyato bhaGgasthAnaM vA sa yasya cUrNaghano bhavati, ko'rthaH ? yasya - bhajyamAnasya grantheH zubhro ghanazcUrNo uDDIyamAno dRzyate sa vanaspatiranantajIvAnAM sAdhAraNamekaM zarIramityarthaH, kathaM punarasau samaM bhajyata ityatra dRSTAntamAha - pRthvIsadRzabhedaM, atra pRthvI - kedArAdyuparivartinI zuSkakoppaTikA zlakSNakhaTikAnirmitavartikA vA gRhyate, yathA tasyA bhajyamAnAyAH samaH - adanturo bhedo bhavati evaM vanaspatirapi cakrAkAraM samaM yo bhajyata iti bhAvaH / / 243 / / punarlakSaNAntaramanantakAyikasyAha - 'gUDhasire 'tyAdi, yatpatraM sakSIraM niHkSIraM vA gUDhasirAkaM alakSyamANasirAvizeSa bhavati, yadapi ca 'pratApasandhi-prakRSTastApaH - uSmA yeSu evaMvidhAH sandhayo yasya tatpratApasandhi, 'paNaTThasaMdhi' tti pAThe tu praNaSTasandhi sarvathA'nupalakSyamANapatrArdhadvayasandhi yat anantajIvaMtadvijAnIhIti / / 244 / / __ - prava. sA. gA. 236-244 svRttiH|| 2010_02 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-428 - dvitIyaguNavratasvarUpam / / upalakSaNaM caitanmAMsasya / tataH sthala-jala - khacarAdijantUnAM trividhaM mAMsam / tathA rajanIbhaktamanyadapyevamprakAraM pratyakSadRSTadoSaM kevalidRSTadoSaM ca varjanIyavastujAtaM varjayet / tathA ca tatsaGgrahagAthA - 'paMcuMbari" cauvigaI' hima"-visa" - karage" ya savvamaTTI ya / rAIbhoyaNagaM4 ciya bahubIya" - anaMta " - saMdhANA " / / 1 / / gholavaDA" vAiMgaNa" amuNiyanAmAiM pupphaphalayAI / tucchaphalaM" - caliyarasaM vajjaha vajjANi bAvIsaM ||2|| [ 398 ] iti tathA azana-khAdya-svAdya-pAna-vastra- AbharaNa-kusumAGgarAga-zayana- Asana- saccitta- dravyavikRtiprabhRtInAM pratidinopabhogyAnAmAhorAtrikIM pramitimatra vrate vidhatte / / 428 / / 2. abhakSasya saMgrahagAthA taccedam - paMcuMbari cauvigaI hima-visa- karage ya savvamaTTI ya / rayaNIbhoyaNagaM ciya bahubIya - aNaMta-saMdhANaM / / 245 / / gholavaDA vAyaMgaNa amuNiyanAmANi phulla-phalayANi / tucchaphalacaliyarasaM vajjaha vajjANi bAvIsaM / / 246 / / 'paMcuMbarI 'tyAdi paJcAnAmudumbarANAM samAhAraH paJcodumbarI - vaTa-pippalodumbara-plakSa- kAkodumbarIphalarUpA samayaprasiddhA, sA mazakAkArasUkSmabahujIvabhRtatvAdvarjanIyA, tathA catasro vikRtayo madya mAMsa-madhu-navanItarUpA varjyAH, sadya eva tatra tadvarNAnekajIva-sammUrcchanAt, tathA himaM zuddhAsaGkhyApkAyarUpatvAt, tathA viSaM mantropahatavIryamapi udarAntarvartigaNDolakAdijIvavighAtahetutvAt, maraNasamaye mahAmohotpAdakatvAcca, tathA karakA apyasaGkhyApkAyikatvAt tathA sarvApi mRttikA dardurAdipaJcendriyaprANyutpattinimittatvAt, sarvagrahaNaM khaTikAdi tadbhedaparigrahArtham, tad bhakSaNasyApi AmAzrayAdidoSajanakatvAt, tathA rajanIbhojanaM bahuvidhajIvasampAtasambhavena aihalaukikapAralaukikadoSaduSTatvAt, tathA bahubIjaM - pampoTakAdi pratibIjaM jIvopamardasambhavAt, tathA anantAni anantakAyikAni anantajantusantAnanirghAtananimittatvAt, tathA sandhAnam - astyAnakaM bilvakAdInAM jIvasaMsaktihetutvAt / / 245 / / tathA 'gholavaDe 'tyAdi, gholavaTakAni upalakSaNatvAdAmagorasasampRktadvidalAni ca kevaligamyasUkSmajIvasaMsaktisambhavAt, tathA vRntAkAni nidrAbAhulyamadanoddIpanAdidoSaduSTatvAt, tathA svayaM pareNa vA yeSAM nAma na jJAyate tAnyajJAtanAmAni puSpANi phalAni, ajJAnato niSiddhaphalapravRttau vratabhaGgasambhavAt viSaphale tu pravRttau jIvitavinAzAt, tathA tuccham - asAraM phalaM madhUkabilvAdeH upalakSaNatvAcca puSpamaraNi-zigu-madhukAdeH, patraM prAvRSi taNDulIyakAdeH bahujIvasammizratvAt yadvA tucchaphalam -ardhaniSpannakomalacavalakazimbAdikam, tadbhakSaNe hi tathAvidhA tRptirapi nopajAyate, doSAzca bahavaH sambhavanti, tathA calitarasaMkuthitAnnam, upalakSaNatvAt puSpitaudanAdi, dinadvAtItaM ca dadhi varjanIyam, jIvasaMsaktayA prANAtipAtAdilakSaNadoSasambhavAt etAni dvAviMzatisaGkhyAni varjanIyAni vastUni kRpAparItacetasaH santo he bhavyajanA ! varjayata pariharateti / / 246 | | - prava. sA. gA. 245-246 vRttau / / 2010_02 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 429 - dvitIyaguNavratAticArAH / / 'asyAticArA nAha saccittaM' paDibaddhaM' apaula - duppaula - tucchabhakkhayaM / bhoyaNao aiyArA, vajjeyavvA ime paMca / / 429 / / gAthA- 429 1. tulA - ubhayarUpe'pyatrAticArAnAha - sacittaM paDibaddhaM, apauladuppaulatucchabhakkhaNayaM / vajjai kammayao vi hu, etthaM iMgAlakammAI / (sacittaM pratibaddhamapakkaduSpakvatucchabhakSaNam / varjayati karmato'pi cAtrAGgArakarmAdi / / ) " saccittaM " gAhA vyAkhyA zrAvakeNa hi bhojanataH kila utsargato niravadyAhArabhojinA bhAvyam; karmatazca prAyo niravadyakarmAnuSThAnena bhavitavyam / atastadapekSayA yathAsaMbhavamamI aticArA dRzyAH, tatra ca bhojanatastAvadAha'saccittam' ityAdi / 'saccittaM' kandAdi, iha ca sarvatra nivRttiviSayIkRtapravRttAvapyaticArAbhidhAnaM vratasApekSapravRttAnAbhogAdinibandhapravRttyA dRzyam, anyathA bhaGga eva syAt / tathA tannivRttiviSayIkRtaM sacittaM varjayatIti yogaH 1 / pratibaddhamiti sacittapratibaddhaM vRkSasthagondAdi pakkaphalAdi vA 2 / 'apaulia (apaula ) ' iti 'apakkaM' kaNikAdi saMbhavatsacittAvayam 3 / 'duppaulia (duppaula)' iti 'duSpakkaM' ardhasvinnaprAyaM 'yavAvapUlakAdi 4 / tucchaM yatra bahunA'pi bhakSitena na kiJcit tathAvidhamAhArakAryam, saMbhavadavadyaM vA' niSpannamudgaphalAdi 5 / bhakSaNazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, sacittabhakSaNamityAdi / 'varjayati' pariharate 'karmato'pi ca' karmAzritya punaH 'atra' dvitIyaguNavrate'GgArakarmAdi varjayatIti yogaH / karmato hi dvitIyaguNavrate paJcadazAticArA bhavanti / taduktam - "iMgAlI 1 vaNa 2 sADI 3 bhADI 4 phoDIsu 5 vajjae kammaM / vANijjaM ceva ya daMta 1 lakkha 2 rasa 3 kesa 4 visavisa 5 / / 1 / / evaM khu jaMtapIlaNakammaM 1 nillaMchaNaM 2 ca davadANaM 3 saradahatalAyasosaM 4 asaIposaM ca vajjejjA" / / 2 / / - [ zrAddhaprati gA. 21-22] - 2010_02 399 zrA. dha. vi. pra. gA. 92 / / bhAvArthastu vRddhasaMpradAyAdavaseyaH, sa cAyam - - "iMgAlakammaM ti iMgAle DahiuM vikkiNai, tattha chaNhaM kAyANa vaho, taM na kappai / vaNakammaM jo vaNaM kiNai, pacchA rukkhe chiMdiuM molleNa jIvai, evaM pattagAi paDisiddhA hoMti / sAgaDikammaM sAgaDiattaNeNa jIvai, tattha baMdhavahAi dosA / bhADIkammaM saraNaM bhaMDovakkhareNaM bhADaeNaM vahai, parAyagaM na kappai, aNNessi vA sagaDaM baladde a dei, evamAi kAuM na kappai / phoDIkammaM uDattaNaM haleNa vA bhUmIe phoDaNaM / daMtavANijjaM puvviM ceva puliMdANaM mulaM dei, daMte dejjAha tti, pacchA puliMdA hatthiM ghAeMti, acirA so vANiao ei tti kAuM, evaM kammagarANaM saMkhamulaM de, puvvANiaM kiNai / lakkhavANijjaM lakkha-vANijje vi ee ceva dosA, tattha kimiA hoMti / rasavANijjaM kallavAlattaNaM, tattha surAi aNege dosA mAraNaAkkosavahAi jamhA tamhA na kappai / kesavANijjaM dAsIo gahAya aNNattha vikkiNai jattha agghaMti, ettha vi aNege dosA paravasattAdao / visavANijjaM visavikkao so na kappara, te bahUNa jIvANa virAhaNA / jaMtapIlaNakammaM telliajaMtaM ucchujaMtaM ca takkamAI ya na kappai / nilaMchaNakammaM 1. yavAvapUlakAdi - yava- java, avapUlaka- tucchadhAnya iti bhASAyAm / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 430 - aGgArakarmAdIni varjanIyAni / / asmin bhogopabhogavrate bhojanataH pratipanne amI paJcAticArA varjanIyAH / tadyathA - sacittaM phalAdiH pRthivIkAyAdirvA saccittavarjakasya sahasAkArAdinA bhuJjAnasya prathamo'ticAraH / pratibaddhaM prastAvAt saccittena kharjUraphalAdi / tadapi kila bIjamevAsya saccittamahaM punaH kaTAhameva bhakSayAmIti buddhyA pratibaddhamevA'bhyavaharato dvitIyo'ticAraH / apakkaM kATukAdi / tadapi saccittavarjas sahasAkArAdinA'bhyavaharatastRtIyaH / duSpakkaM pRthukAdi tadapyajIvAhArasya sambhavaccetanAvayavatvena pakvamitibuddhayA bhuJjAnasya caturthaH / tathA tucchamabaddhabIjaM zimbAdi, tadapi sahasAkArAnAbhogAdibhirbhakSayataH paJcama iti / / 429 / / 400 bhaNitaM bhojanato bhogopabhogavrataM, sAmprataM tadeva karmmataH prAha 'kammayao puNa itthaM, paDivanne savvameva kharakammaM / vajjeyavvaM nicaM, kiM puNa iMgAlakammAI || 430 // asmin dvitIyaguNavrate karmmataH pratipanne sakalamapi nRpaniyogalakSaNaM kharakarmma nityaM sadaiva durdhyAnanibandhanatvena varjanIyam / aGgArakarmmAdInAM tu paJcadazAnAM karmmAdAnAnAmabhinavAbhinavakarmmAdAnahetUnAM kimucyate / tAni sutarAM varjanIyAnIti bhAvaH / / 430 / / vaddheuM goNAI na kappai / davaggidAvaNayAkammaM vaNadavaM dei khettarakkhaNanimittaM jahA uttarAvahe, pacchA daDDhe taruNagaM taNaM uTThei, tattha sattANaM sayasahassANa vaho / saradahatalAgaparisosaNayA saradahatalAgAINi sosei, pacchA vAvijjai, evaM na kappai / asaIposa tti jahA gollavisae joNIposaNagA dAsINa taNiaM bhADiM geNhaMti / " [ ] pradarzanaM caitad bahusAvadyAnAM karmaNAmevaMjAtIyAnAm, na punaH parigaNanamiti / iha caivaM viMzatisaMkhyAticArAbhidhAnamanyatrApi paJcAticArasaMkhyayA tajjAtIyAnAM vratapariNAmakAluSyanibandhanavidhInAmapareSAM saMgraho draSTavya iti jJApanArtham, tena smRtyantardhAnAdayo yathAsaMbhavaM sarvavrateSvaticArA dRzyAH / kRtaM prasaGgena / iti gAthArthaH / / zrI. dha. vi. pra.gA. 92 vRttau / / sacitta-saMbaddha - saMmizrA 'bhiSava - duSpakvAhArAH / / dharma. bi. a. 3 / 29 / / tattvA. sU. 7/30 / majjuMmi ya maMsaMmi a, pupphe a phale a gaMdhamalle a / uvabhoge paribhoge, bIyaMmi guNavvae niMde / saccitte paDibaddhe, apoladuppoliaM ca AhAre / tucchosahibhakkhaNayA paDikkame desiaM savvaM / / zrI. pra. vR. gA. 20-21 / / gAthA- 430 1. tulA atra ca vrate bhogopabhogotpAdakAni bahusAvadhAni / karmato'GgArakAdIni paJcadaza karmAdAnAni, zrAvakeNa jJeyAni, na tu samAcaraNIyAni atasteSu yadanAbhogAdinA''caritaM tatpratikramaNAyAha - iMgAlI vaNasADI, bhADI phoDIsu vajjae kammaM / vANijjaM ceva ya daMtalakkharasakesavisavisayaM / / evaM khujaMtapIlaNakammaM nillaMchaNaM ca davadANaM / saradahatalAyasosaM, asaIposaM ca vajjijjA / / - zrA. pra. vR. gA. 22-23 / / 2010_02 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-431, 432 - paJcadaza karmAdAnanAmAni / / tRtIyaguNavratasvarUpam / / 401 tAnyeva nAmataH prAha - iMgAlI-vaNa'-sADI-bhADI-phoDIsu vajae kammaM / vANijjaM ceva ya daMta-lakkha-rasa-kesa-visa-visayaM / / 431 / / evaM khu jaMtapIlaNakarma nillaMchaNaM ca davadANaM3 / saradahatalAyasosaM4 asaIposaM5 ca vajijA / / 432 / / etAni paJcadazApi suzramaNopAsakaH parivarjayet / kAnItyAha - karmazabdo'tra vRttivAcI / vRttizca jIvikA / ato aGgAravRttiM vanavRttiM zakaTavRttiM bhATakavRttiM sphoTavRttiM ca varjayet / tathA danta-lAkSA-rasa-keza-viSaviSayaM vANijyaM pariharet / evaM pUrvoktanyAyenaiva tilekSusarSapAdipIlanayantranirlAJchanakarma davadAnaM sarohradataDAgAdizoSaM asatIpoSaM ca varjayediti / amISAM ca pratipadavyAkhyAnaM granthAtareSvapi suprasiddhamiti nAtra prapaJcitam / / 431 / / 432 / / tRtIyaM guNavratamAha - gAthA-431 1. tulA - zrA. pra. gA. 287-288 / / gAthA-432 1. tulA - uktaM sAticAraM dvitIyaM guNavratam / idAnIM tRtIyamAha - taha'NatthadaMDaviraI, annaM sa caubviho avajjhANe / pamayAyarie hiMsappayANa pAvovaese ya / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 93 / / (tathA'narthadaNDaviratiranyat sa caturvidho'padhyAne / pramAdAcarite hiMsApradAne pApopadeze ca / / ) "taha" gAhA vyAkhyA - 'tathA' tenaiva prakAreNa "gurumUle" ityAdinA nirdiSTena 'anarthadaNDaviratiH' iti artha: - prayojanam, na vidyate'rtho yasmin so'narthaH, daNDyate AtmA'neneti daNDaH-nigrahaH, anarthazcAsau daNDazcAnarthadaNDa:ihalokaprayojanamapyaGgIkRtya niSprayojanabhUtopamardainA'tmano nigraha ityarthaH, tasya viratiH-uparamaH 'anyat' aparaM tRtIyaM guNavratamiti hRdayam / sa cAnarthadaNDaH 'caturvidhaH' catuSprakAraH / tadAha - "apadhyAne" niSprayojanaduSTadhyAnaviSaya ityarthaH / taduktam - "kaiyA vaJcai sattho ?, kiM bhaMDaM ? kattha kettIA bhUmI ? / ko kayavikkayakAlo ?, nivvisaI kiM kahiM keNa ? / / 1 / / " [ ] ityAdi / pramAdAcarite' iti madyAdiH pramAdaH tadAcaritaviSayaH / anarthadaNDatvaM cAsyoktazabdArthadvAreNa svabuddhyA dRzyam / hiMseti - hiMsAhetutvAdAyudhAnalaviSAdayo hiMsetyucyante, kAraNe kAryopacArAt; teSAM pradAne-anyasmai tatsamarpaNe pApopadeze ca' sUcanAtsUtramiti 'pApakarmopadeze' kRSyAdyupadizane / taduktam - khette khaDeha goNe, dameha emAi sAvayajaNassa / uvadisiuMNo kappai, jANiajiNavayaNasArassa / / 1 / / " [ ] 'ca' samuccaye / evaM caturvidho'narthadaNDaH / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 93 vRttau / / hiMsrapradAnapramAdAcarite tu bahusAvadyatvAtsAkSAtsUtrakRdeva dvisUtryA''ha - satthaggimusalajaMtagataNakaTThe maMtamUlabhesajje / dinne davAvie vA paDikkame desi savvaM / / NhANuvvaTTaNavaNNaga-vilevaNe saddarUvarasagaMdhe / vatthAsaNaAbharaNe paDikkame desiaMsavvaM / / - zrA.pra.vR.gA. 24-25 / / 2010_02 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 hitopadezaH / gAthA-433, 434 - tRtIyaguNavratasvarUpam / / tRtIyaguNavratAticArAH / / avajjhANa-pamAyAyariya-hiMsadANe ya pAvauvaese / cauhA aNatthadaMDo, tattha'iyArA ime paMca / / 433 / / anarthadaNDaH / anarthadaNDAkhyaM tRtIyaM guNavratamapadhyAna-pramAdAcarita-hiMsradAnapApopadezabhedAt caturddhA / tatra khecaratvaM narendratvaM vA mama jAyatAmityArttAnugatam / tathA 'hanyantAM vairiNo dahyantAmaripurANI'tyAdiraudrAnugatamapadhyAnam / tathA gItanRttanATakAdiSu kutUhalavazAdatyantAsaktiH pramAdAcaritam / dAkSiNyAviSaye'pi zastrAgniprabhRtInAM dAnaM hiMsradAnam / svajanAdidmasambandhamantareNApi kRSikaraNa - vRSabhadamanAdipApavyApAreSu preraNaM pApopadezaH / ebhirapadhyAnAdibhiranarthakaM mudhaivAtmA daNDyata ityanarthadaNDastadviratirUpaM vratamanarthadaNDavratam / tatrAmI vakSyamANAH paJcAticArAH / / 433 / / tAnevAha -- kaMdappaM kukkuiyaM', mohariyaM saMjuyAhigaraNaM ca / uvabhogaparIbhogAiregayaM ceva vajijjA / / 434 / / gAthA-434 1. tulA - atrAticArAnAha - kaMdappaM kukkuiyaM, mohariyaM saMjuyAhigaraNaM ca / uvabhogaparIbhogAiregayaM cettha vajei / / zrA. dha. vi. pra. gA. 94 / / (kandarpa kaukucyaM maukharyaM saMyutAdhikaraNaM ca / upabhogaparibhogAtirekatAM cAtra varjayati / / ) "kaMdappaM" gAhA vyAkhyA - kandarpa kaukucyaM maukhayaM saMyutAdhikaraNaM copabhogaparibhogAtirekatAM cAtra varjayatIti padaghaTanA / kandarpaH - kAmaH taddheturviziSTo vAkprayogo'pi kandarpa ucyate, mohoddIpakaM vA narmeti bhAvaH 1 / iha ca sAmAcArI-"sAvagassa aTTaTTahAso na vaTTai / jai nAma hasiavvaM to IsiM ceva vihasiavvaM" [ ] iti / kaukucyaM - kutsitasaMkocanAdikriyAyukta: kukucaH, tadbhAvaH kaukucyam; anekaprakArA mukhanayanauSThakaracaraNabhUvikArapUrvikA parihAsAdijanitA bhANDAnAmiva viDambanakriyetyarthaH 2 / ettha sAmAyArI - "tArisANi bhaNiuM na kappaMti jArisehiM logassa hAso uppajjai / evaM gaIe ThANeNa vA ThAiuM" [ ] iti / mokhayaM - dhASryaprAyamasaMbaddhapralApitvamucyate 3 / "muheNa vA arimANei, jahA kumArAmaJceNa so cArabhaDo visajjio, raNNo niveiyaM, tAe jIviyAe vittI diNNA, aNNayA ruTeNa mArio kumArAmaJce / " [ ] 'saMjuttAhigaraNaM' adhikriyate narakAdiSvanenetyadhikaraNaM vAsyudUkhalazilAputragodhUmayantrakAdi, saMyuktaM - arthakriyAkaraNayogyam, saMyuktaM ca tadadhikaraNaM ceti samAsaH 4 / tattha sAmAyArI - "sAvageNa na saMjuttANi ceva sagaDAINi dhareavvANi, evaM vAsIparasumAIvibhAsA / " [ ] 'uvabhogaparibhogAiregayaM' ti upabhogaparibhogazabdArtho nirUpita eva, tadatirekatAtadAdhikyam 5, ettha vi sAmAyArI - "uvabhogAirittaM jai tellAmalae bahu giNhai to bahugA vhAyagA vaJcaMti, tassa loliAe aNNe vi NhAyagA vaJcaMti, pacchA pUtaraAukkAyavaho / evaM pupphataMbolamAivibhAsA / evaM na ? vaTTai / kA vihI sAvagassa uvabhoge pahANe ? ghare vhAiyavvaM, natthi tAhe tellAmalaehiM sIsaM ghaMsittA savve sADiUNaM talAgAdINaM taDe niviTTho aMjalihiM hAi / evaM 2010_02 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-435 - prathamazikSAvratasvarUpam / / 403 kandarpa: kAmastaddhetustatpradhAno vA vAkprayogaH kandarpaH / zrAvakeNa tanna vaktavyaM, yena svasya parasya vA mohodreko bhavati / pramAdAJca vadataH prathamo'ticAraH / kautkucyam bhrUnayanauSThanAsAdivikArairanekaprakArA bhaNDaceSTA yena ca paro hasati / yasmAzcAtmano lAghavaM bhavati, tajjAtu ziSTairna ceSTitavyam / pramAdAcca tathA vidhAne'ticAraH / mukharo'nAlocitabhASI tasya bhAvo maukharyam / dhASTaryam prAyamasabhyAsambaddhabahupralApitvam / tacca koraNTakakapAlabhikSoriva lokadvaye'pyahitatvena tyAjyameva / pramAdAcca kurkhato'ticAraH / tathA adhikaraNAnyudUkhalAdIni teSAM muzalAdibhiH saMyuktatvaM saMyuktAdhikaraNatvam / udUkhalena muzalasya, halena phAlasya, zakaTena yugasya, dhanuSA zarANAM yojane tadarthino niSedhumazakyatvAt pravRttirUpaM pApaM mudhaiva syAdato viyuktAnyevAmUni dhAryANi / pramAdAJca yojayato'ticAraH / tathA upabhogaparibhogAGgAnAM tailAmalakAdInAmatirekaH svabhogyebhyo'dhikatvamapyanarthadaNDa eva / tadAdhikyasadbhAve taTasthAnAmapi snAnAdipravRttiprasaGge jalAdijantUpamardasya sa eva nimittatAmApadyate, tataH parimitameva paribhogAGgamaGgIkAryam / pramAdAt tadAdhikye ca paJcamo'ticAraH / / 434 / / evamavasitAticArANi guNavratAni / sAmprataM zikSAvratAnAmavasaraH / teSvapi prathamamAha - sAvajeyarajogANa, vajraNAsevaNobhayasarUvaM / sikkhAvayANa paDhama, bhannai sAmAiyaM eyaM / / 435 / / talAgAdINaM taDe niviTTho aMjalihiM pahAi / evaM jesu a pupphesu kuMthumAi tANi ya pariharati" / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 94 vRttau / / kandarpa-kautkucya-maukharyA-'samIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni / / tattvA. sU. 7/27 / / - dharma bi. a. 3/30 / / kaMdappe kukkuie, mohari ahigaraNa bhogaairitte / daMDaMmi aNaTThAe taiaMmi guNavvae niMde / / - zrA. pra. vR. gA. 26 / / gAthA-435 1. tulA - uktaM sAticAraM tRtIyaM guNavratam / taduktau coktAni guNavratAni / adhunA zikSAvratAnyucyante, tatra zikSA-abhyAsastatpradhAnAni vratAni zikSAvratAni puna: punarAsevanArhANItyarthaH / tAni ca sAmAyikAdIni catvAri, tatra tAvat sAmAyikamAha - sikkhavayaM tu etthaM, sAmAiya mo tayaM tu viNNeyaM / sAvajeyarajogANa, vajraNAsevaNArUvaM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 95 / / (zikSAvrataM tvatra, sAmAyikaM tattu vijJeyam / sAvadyetarayogAnAM, varjanAsevanArUpam / ) "sikkhA" gAhA vyAkhyA - zikSA-paramapadaprApikA kriyA, tatpradhAnaM vrataM zikSAvrataM 'atra' zrAvakadharma 'sAmAyikam' iti samaH-rAgadveSaviyuktaH, AyaH - lAbhaH, samasyAyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvairjJAnadarzanacAritraparyAyairnirupamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikalpadrumaiyujyate, sa eva samAyaH prayojanamasya kriyAnuSThAnasyeti prayojana 2010_02 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 436 - prathamazikSAvratAticArAH / / etadevasvarUpaM zikSAvratAnAM prathamamagrimaM sAmAyikAkhyaM vrataM bhaNyate bhagavadbhirjinairiti / kiMsvarUpamityAha - sAvadyAnAM sapApAnAmitareSAM ca niravadyAnAM yogAnAM vyApArANAM yathAsaGkhyena varjanAsevanarUpaM sAvadyayogavarjanarUpamanavadyayogAsevanarUpamityarthaH / / 435 / / 404 'asyAticArAnAha - maNavayaNakAyaduSpaNihANaM iha jattao vivajjei / saiakaraNaM ca aNavaTThiyassa taha karaNayaM ca gihI / / 436 / / iti kim ? sAmAyikam, prAkRtatvAtsuplukA nirdezaH 'mo' nipAtaH pAdapUraNe / 'tattu' sAmAyikaM punaH 'sAvadyetarayogAnAM' sapApadharmavyApArANAM yathAsaMkhyaM varjanAsevanAsvarUpaM kAlAvadhineti gamyate / tasmin gRhIte ArambhAdiparihAraH svAdhyAyAdividhizca vidheyaH / iha sAvadyayogavarjanavad avadyayogA'' sevanamapyaharnizaM kartavyamiti jJApanArthamubhayopAdAnam / ettha puNa sAmAyArI "sAmAiyaM sAvaeNa kahiM kAyavvaM ti ?, iha sAvago duviho, iDDitto a aNiDDipatto a / jo so aNiDDipatto so ceiyaghare sAhusamIve karei, ghare vA posahasAlAe vA / jattha vA vIsamai acchai vA nivvAvAro savvattha karei / savvaM causu va ThANesu niyamA kAyavvaMceiyaghare sAhusamIve posahasAlAe ghare AvAsagaM kareMti tti / tattha jai sAhusagAse karei tattha kA vihi ? jai paraMparabhayaM natthi, jai via kei samaM vivAo natthi, jai kassai na dharei, bhA teNa aMchaviyaMchI kajjihi, jai dhAraNagaM davaNaM na giha mA bhajihi, jai ya vAvAraM na karei tAhe ghare ceva sAmAiyaM kAUNaM vai / paMcasamio tigutto iriyAduvautto, jahA sAhU, bhAsAe sAvajjaM parihareMto, esaNAe kaTTaM vA leTThagaM vA paDilehiuM pamajjiuM, evaM AyANe nikkheve e khela siMghANae na vigiMca, vicito vA paDilehei pamajjai ya, jattha ciTThati tattha vi guttinirohaM karei / eyAe vihIe gaMtA tiviheNaM maUNa sAhu pacchA sAmAiyaM karei, karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jogaM pakkhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviNaM ti kAuM, pacchA iriyAvahiyAe paDikkamai / pacchA AloettA vaMdai AyariAi jahArAyaNiyAe, puNo vi guruM vaMdittA paDalehittA niviTTho pucchai paDhai vA, evaM ceiesu vi / jayA sagihe posahasAlAe vA tattha navari gamaNaM / jo iDDitto so savviDDIe ei, teNa jaNassa atthA hoi, AdiA sAhuNo supurisapariggaheNaM / jai so kayasAmAio ei tAhe AsahatthimAI jaNeNa ahigaraNaM na vaTTai tAhe na karei, kayasAmAieNa ya pAehiM AgaMtavvaM teNa na karei / jai so sAvao to na koi uTThei / aha ahAbhaddao pUA kayA hou tti bhaNati tAhe puvvaraiyaM AsaNaM kIra, AyariyA yauTThaA acchaMti, tattha uta-aNuveMte dosA vibhAsiyavvA / pacchA so iDDipatto sAmAiyaM kare aNa vihiNA karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jogaM pakkhAmi duvihaM tiviheNaM jAva niyamaM pajjuvAsAmi, iti / evaM sAmAiyaM kAuM paDikkaMto vaMdittA pucchai / so a kira sAmAiyaM kareMto mauDaM avaNei, kuMDalAI nAmamuddaM pupphaM taMbolaM pAvAragamAI vosirai / eso vihI sAmAiyassa" [ ] 11 - zrA. dha. vi. pra. gA. 95 vRttau / / gAthA- 436 1. tulA - asyaivAticArAnAha . maNavayaNakAyaduppaNihANaM iha jattao vivajjei / saiakaraNayaM aNavaTThiyassa taha karaNayaM ceva || - zrA. dha. vi. pra. gA. 96 / / 2010_02 - Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-436 - prathamazikSAvratAticArAH / / 405 ihAsmin sAmAyike pratipannavrato gRhI etAnaticArAn yatnato varjayati / tadyathA - manoduSpraNidhAnaM vacanaduSpraNidhAnaM kAyaduSpraNidhAnamiti trayaH / tathA kRtasya sAmAyikasya smRtebhraMzazcaturthaH / tasyaivAnavasthitakaraNaM paJcamaH / yadAhuH - sAmAiyaM tu kAuM 'gharaciMtaM jo ya ciMtae saDDo / aTTavasaTTovagao niratthayaM tassa sAmAiyaM / / 1 / / kaDasAmAio pubbiM buddhIe pehiUNa bhAsijjA / saI niravajaM vayaNaM annaha sAmAiyaM na' have / / 2 / / anirikkhiyApamajiyathaMDille ThANamAi sevaMto / hiMsAbhAve vi na so kaDasAmaio pamAyAo / / 3 / / na sarai pamAyajutto jaM sAmaiyaM kayAi kAyav / kayamakayaM vA tassa u kayaM pi vihalaM tayaM neyaM / / 4 / / kAUNa takkhaNaM ciya pArei karei vA jahicchAe / aNavaTThiyasAmaiyaM aNAyarAo na taM suddhaM / / 5 / / [zrAvakaprajJa. praka. gA. 313-317] iti / / 436 / / (mana-vacana-kAyaduSpraNidhyAnamiha yatnato vivarjayati / smRtyakaraNanavasthitasya tathA'karaNaM caiva / ) __ "maNa" gAhA vyAkhyA - 'manovacanakAyaduSpraNidhAnaM' manaHprabhRtInAM sAvadhAnAM pravartanamityarthaH, 'iha' sAmAyike 'yatnataH' AdareNa 'vivarjayati' pariharate / trayo'mI aticArAH . 'smRtyakaraNaM' smRteH - sAmAyikaviSayAyA anAsevanam, etaduktaM bhavati - prabalapramAdAnnaivaM smarati, asyAM velAyAM sAmAyika kartavyaM kRtaM na kRtamiti vA, smRtimUlaM hi mokSAnuSThAnam 4 / anavasthitakaraNaM - karaNAnantarameva tyajati, yathAkathaJcidvA'navasthitaM karotItyanavasthitakaraNaM varjayatIti 5 / 'caH' samuccayArthaH / 'evaH' avadhAraNe / ayamatra bhAvArthaH - "sAmAiyaM ti kAuM, gharacitaM jo u ciMtae saDDho / aTTavasaTTovagao, niratyayaM tassa sAmaiyaM / / 1 / / kayasAmaio puTviM, buddhie pehiUNa bhAsijjA / sai niravajaM vayaNaM, aNNaha sAmAiyaM bhave / / 2 / / anirikkhiyApamajjiathaMDille ThANamAi seveto / hiMsA'bhAve vi na so, kaDasAmaio pamAyAo / / 3 / / na sarai pamAyajutto, jo sAmaiyaM kayA hu kAyavvaM / kayamakayaM vA tassa hu, kayaM pi viphalaM tayaM neyaM / / 4 / / kAUNa takkhaNaM cia, pArei karei vA jahicchAe / aNavaTThiasAmaiyaM, aNAyarAo na taM suddhaM" / / 5 / / [ ] / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 96 vRttau / / yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni / / tattvA. sU. 7/28 / / dharma bi. a. 3/319 tivihe duSpaNihANe, aNavaTThANe tahA saivihUNe / sAmAia (e) vitahakae paDhame sikkhAvae niMde / / - zrA. pra. vR. gA. 27 / / 2010_02 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 hitopadezaH / gAthA-437, 438 - dvitIyazikSAvratasvarUpam / / dvitIyazikSAvratAticArAH / / dvitIyaM zikSAvratamAha - disivayagahiyassa disAparimANasseha paidiNaM jaMtu / gamaNaparimANakaraNaM bIyaM sikkhAvayaM eyaM / / 437 / / digvrate prathamaguNavrate cAturmAsAdikAlamAnena yAvajjIvaM vA gRhItasya dizAM parimANasya saMkSepaNArthaM pratidinaM yad gamanaparimANakaraNaM tad dezAvakAzikAkhyaM dvitIyaM zikSAvratamiti / / 437 / / 'asyAticArAnAha - vajai iha ANayaNappaoga'-pesappaogayaM ceva / saddANuvAya-rUvANuvAya-bahipuggalakkhevaM / / 438 / / gAthA-437 1. talA - uktaM sAticAraM prathamaM zikSAvratam / sAmprataM dvitIyamAha - disivayagahiyassa disAparimANasseha paidiNaM jaM tu / parimANakaraNameyaM, avaraM khalu hoi vineyaM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 99 / / (digvratagRhItasya dikparimANasyeha pratidinaM yattu / parimANakaraNametadaparaM khalu bhavati vijJeyam / / ) "disivaya" gAhA vyAkhyA - digvratamuktasvarUpam, tatra gRhItasya dikparimANasya dIrghakAlikasyeti gamyate, 'iha' zrAvakadharma pratidinaM' anudivasam, etaJcopalakSaNaM pratipraharAdeH, 'yattu' yatpuna: 'parimANakaraNaM', saMkSiptataradikpramANagrahaNamityarthaH, 'etat' evaMvidhaM parimANakaraNaM 'aparaM' anyad-dvitIyaM zikSAvrataM dezAvakAzikaM deze - digvratagRhItaparimANavibhAge'vakAzo dezAvakAzaH, tena nirvRttaM dezAvakAzikaM bhavati vijJeyam / iti gAthArthaH / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 97 vRttau / / gAthA-438 1. tulA - atrA'ticArAnAha - vajai iha ANayaNappaogapesappaogayaM ceva / saddANurUvavAyaM, taha bahiyApoggalakkhevaM / / ___ - zrA. dha. vi. pra. gA. 98 / / (varjayatIha AnayanaprayogapreSyaprayogatAM caiva / zabdAnurUpapAtaM, tathA bahiHpudgalaprakSepam / / ) "vajai" gAhA vyAkhyA - varjayati 'iha' dvitIyazikSAvrate AnayanaprayogapreSyaprayogatAM caiva zabdAnupAtaM rUpAnupAtaM tathA bahiH pudgalaprakSepam iti sUtrAnuvRtteH prAkRtatvAJca padaghaTanA / bhAvArthastu - iha viziSTAvadhike bhUdezAbhigrahe parataH svayaM gamanA'yogAd yadanyaH sacittAdidravyAnayane prayujyate saMdezakapradAnAdinA tvayedamAneyam ityayamAnayanaprayogaH 1 / yathA preSyaprayogaH tathA - abhigRhItapravicAradezavyatikramabhayAdavazyameva gatvA tvayA mama gavAdyAneyam, idaM vA tatra kartavyam ityevaMbhUtaH 2 / tathA zabdAnupAta: - svagRhavRtiprAkArAdivyavacchinnabhUdezA'bhigrahe bahiH prayojanotpattau tatra svayaM gamanA'yogAt vRtiprAkArapratyAsannavartino buddhipUrvakaM kSutkAzikAdizabdakaraNena ___JainEducation International 2010_02 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-439 - tRtIyazikSAvratasvarUpam / / 407 ihAsmin zikSAvrate etadaticArapaJcakaM varjayati / kiM tadityAha-svayaM niyamitasya kSetrasya bahi:sthitAnAM sacetanAdidravyANAM kila svayaM gamane vratabhaGgo bhaviSyatItibuddhyA anyena bhRtyAdinA svasamIpe Anayanaprayoge prathamo'ticAraH / tathA evameva parimitakSetrAd bahiH prayojanArthaM mA bhUnme svayaM gamane vratabhaGga iti dhiyA preSyasya preraNaprayoge dvitIyaH / kila jantUpamaIpratiSedhArthaM dezAvakAzikaM kriyate / preSyAdiprayoge ca sa sutarAM syAdatastana vidheyam / pramAdAJca vidhAne'ticAraH / evameva ca gRhaprAkArAdyavadhIkRtya kRtadezAvakAzikasya kasmiMzcit prayojanArthini tadantikamAgate tadadarzanAJca pratinivartamAne AtmAnaM jJApayitumucairbhASaNena tatkaNe zabdAnupAtaM vidadhatastRtIyo'ticAraH / tathaiva coparibhUmikAdAvAruhya tad dRSTau svarUpAnupAtaM kurvatazcaturthaH / evameva cAtmAnaM tasmai bodhayituM karkarakAdipudgalakSepaM kurvANasya paJcamaH / sarvatrApi cA'tra vratasApekSatAyAM pramAdAdevaMvidhAne'ticArateti / / 438 / / tRtIyaM zikSAvratamabhidhatte - AhAradehasakkArAbaMbhavAvAracAganipphannaM / iha posaha ti vui taiyaM sikkhAvayaM pavaraM / / 439 / / samavasitakAn bodhayataH zabdAnupAta: - zabdasyAnupAtanaM - uccAraNaM zabdAnupAtaH tAdRg yena parakIyazravaNavivaramanupatatyasAviti 3 / tathA rUpAnupAta: - abhigRhItadezAd bahiH prayojanabhAve zabdamanuccArayata eva pareSAM samIpAnayanArthaM svazarIrarUpapradarzanaM rUpAnupAtaH 4 / tathA bahiH pudgalaprakSepa: - abhigRhItadezAdvahiH prayojanabhAve pareSAM prabodhanAya leSTvAdikSepaH pudgalaprakSepaH iti bhAvanA 5 / dezAvakAzikametadarthamabhigRhyate - mA bhUhirgamanA''gamanAdivyApArajanitaH prANyupamarda iti, sa ca svayaMkRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH, pratyuta guNaH svayaM gamane, IryApathavizuddheH, parasya punaranipuNatvAt tadazuddhiH / iti gAthArtha: / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 98 vRttau / / AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH / / - tattvA . sU. 7/26 / / dharma bi. a. 3/32 / / ANavaNe pesavaNe, sadde rUve apuggalakkheve / desAvagAsiaMmI bIe sikkhAvae niMde / / - zrA. pra. vR. gA. 28 / / gAthA-439 1. tulA - uktaM sAticAraM dvitIyaM zikSAvratam / sAmprataM tRtIyamucyate - AhAradehasakkArabaMbhavAvAraposaho annaM / dese sabve ya imaM, carame sAmAiyaM niyamA / / - zrA. dha. vi. gA. 99 / / (AhAradehasatkArabrahmA'vyApArapauSadho'nyat / deze sarvasmiMzcedaM, carame sAmAyikaM niyamA / / 99 / / ) "AhAra" gAhA vyAkhyA - 'AhAra-dehasatkAra-brahma-avyApArapauSadhaH' iti iha pauSadhazabdo rUDhyA parvasu vartate, parvANi cASTamyAditithayaH, pUraNAtparva dharmopacayahetutvAdityarthaH / pauSadhazabdazcAyaM pratyekamabhisaMbadhyate, AhArapauSadha ityAdi / 'anyat' aparaM tRtIyaM pauSadhopavAsazikSAvratamityarthaH / 'deze' dezaviSayaM 'sarvasmin' sarvaviSayam, 'caH' samuccaye, 'idaM' pauSadhopavAsazikSAvrataM 'carame' sarvato'vyApArapauSadhe'GgIkRte 'sAmAyikaM' uktasvarUpaM karaNIyamiti gamyate, 'niyamAt' avazyaMtayA, anyathA sAmAyikaguNA'bhAva iti padaghaTanA / tatrAhAra: - pratItaH, tadviSayastannimitto ____ 2010_02 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 hitopadezaH / gAthA-440, 441 - tRtIyazikSAvratasvarUpam / / tRtIyazikSAvratAticArAH / / ihAsmin vratAvasare pauSadhAbhidhAnaM tRtIyaM pravaraM zikSAvratamucyate / kiMbhUtamityAha - AhArasyAzanapAnakhAdimasvAdimarUpasya dezataH sarvato vA [dehasatkArasya] abrahmaNa: kuvyApArasya ca sarvatastyAgena parihAreNa niSpannaM cAtuSprAharikamAhorAtrikaM vA pauSadhamiti / / 439 / / etadeva bhedato'bhidhatte - duvihaM ca imaM neyaM dese savve ya tattha savvaMmi / sAmAiyaM pavanai niyamA sAhu vva uvautto / / 440 / / idaM ca pauSadhaM dvividhaM jJeyam / dezataH sarvatazca / tatra dezataH parvatithyAdivyatirekeNApi gRhagatAnAmapi vivekavatAM gRhiNAM pUrvoditAhArAdicatuSTayaparihAreNa bhavatyeva / sarvatastu pauSadhaM pratipattukAmaH sAdhuriva niyamenopayogapara: zramaNopAsakaH sAmAyikaM pratipadyate / tadantareNa sarvata: pauSadhasyAsaMbhavAditi / / 440 / / asyAticArAnAha - appaDiduSpaDilehappamajasijAi vajaI itthaM / sammaM ca aNaNupAlaNamAhArAIsu savvesu / / 441 / / vA pauSadha AhArapauSadhaH, AhArAdinivRttinimittaM dharmapUraNaM parveti bhAvanA / evaM zarIrasatkArapauSadhaH / brahmacaryapauSadhaH, atra caraNIyaM caryam, "aco yat" ityasmAdadhikArAt, "gadamadacarayamazcAnupasarge" (pA. 3-1-100) iti yat / brahma kuzalAnuSThAnam / yathoktam - "brahma devo, brahma tapo, brahma jJAnaM ca zAzvatam / "[ ] brahma ca taccaryaM ceti samAsaH, zeSaM pUrvavat / tathA'vyApArapauSadha iti, ettha bhAvatyo puNa imo - AhAraposaho duviho, dese savve ya / dese amugA vigaI AyaMbilaM vA ekkasiM vA do vA / savve caubviho AhAro ahorattaM paJcakkhAo / sarIraposaho NhANuvvaTTaNavaNNagavilevaNapuSphagaMdhataMbolANaM vatthAbharaNapariJcAgo ya, so vi dese savve ya / dese amugaM sarIrasakkAraM na karemi savve savvaM na karemi tti / baMbhaceraposaho vi dese savve a / dese divA rattiM vA ekkasiM vA do vA vAre tti / savve ahorattaM baMbhayArI havai / avvAvAraposaho vi dese savve ya / dese amugaM vAvAraM na karemi / savve savvaM vA vAvAraM ceva halasagaDagharaparikammAIyaM na karemi / ettha jo dese posahaM karei sAmAiyaM karei vA na vA / jo savvaposahaM karei so niyamA kayasAmaio / jai na karei tA niyamA vaMcijai / taM kahiM karei ? ceiyaghare vA sAhumUle vA ghare vA posahasAlAe vA ummukkamaNisuvaNNo paDhaMto potthayaM vA vAyaMto dhammajjhANaM jhAyai / jahA ee sAhuguNe ahaM na samattho maMdabhaggo dhAreuM vibhAsA" / / ___ - zrA. dha. vi. pra. gA. 99 vRttau / / gAthA-441 1. tulA - atrAticArAnAha - appaDiduSpaDilehiyapamajasejAi vajaI itthaM / saMmaM ca aNaNupAlaNamAhArAIsu savvesu / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 100 / / JainEducation International 2010_02 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-441 - tRtIyazikSAvratAticArAH / / 409 ihAsmin pauSadhavrate etadatIcArapaJcakaM varjayati / tadyathA - gRhItapauSadho gRhI apratilekhitaduSpatilekhite sthaNDile zayyAsaMstArAdi na karoti, pramAdAcca kurvato'ticAraH prathamaH / evamapramArjitaduSpramArjite'pi tathA kurvato dvitIyaH / tathA pauSadhI apratilekhitaduSpratilekhite sthaNDile uJcAraprazravaNAdi na karoti, pramAdAJca kurvatastRtIyaH / evamapramArjitaduSpramArjite'pi tathA kurvatazcaturthaH / atra ca pratilekhanaM dRSTikRtam, pramArjanaM mukhapotAdijanitam / duSpratilekhitaduSpramArjitatvaM ca kRtAkRtarUpam / yatsUtram - "appaDilehiyaduppaDilehiyasijjAsaMthArae / appamajjiyaduppamajjiyasijjAsaMthArae / appaDilehiyaduSpaDilehiyauyArapAsavaNabhUmI / appamajjiyaduppamajjiyaucArapAsavaNabhUmI / / [upA. sU. adhya. 1, sUtra6] tathA pauSadhagrahaNakAlaniyamitasyAhArAdicatuSTasya tadvatinA samyaganupAlanaM vidheyam, (apratiduSpratilekhitapramArjitazayyAdi varjayatyatra / samyag cA'nanupAlanamAhArAdiSu sarveSu / / ) "appaDi" gAhA vyAkhyA - "appaDiduppaDilehiapamajjasejjA" iti, sUcanAt sUtramiti nyAyAt prAkRtAnurodhAcAyamarthaH-apratyupekSitaduSpratyupekSitazayyA-saMstArako tathA'pramArjitaduSpramArjitazayyAsaMstArako varjayatItiyogaH / iha ca zayyA pratItA, saMstIryata iti saMstAraka:-pauSadhavrata upayogI darbhakuzakambalI-vastrAdiH, tayozcApratyupekSaNaMgocarApannayozcakSuSA'nirIkSaNaM duSTaM-udbhrAntacetasaH pratyupekSaNam, tatazcApratyupekSitaduSpratyupekSitau ca to zayyAsaMstArako ceti samAsaH, zayyaiva vA saMstAraka iti / evamanyatrApyakSaragamanikA kAryeti / upalakSaNaM ca zayyAsaMstArako upayoginaH pIThakAderapi / ettha puNa sAmAcArI - "kaDaposahio no appaDilehia sejjaM durUhai, saMthAragaM vA durUhai, posahasAlaM vA sevai, dabbhavatthaM vA suddhavatthaM vA bhUmIe saMtharai, kAiyabhUmIo vA Agao puNaravi paDilehei, aNNahA aiyAro / evaM pIDhagAisu vi vibhAsA / / " tathA pramArjanaM-zayyAdevasnopAntAdinA tadakaraNamapramArjanam, 'samyag cA'nanupAlanam' yathAvadavidhAnaM 'AhArAdiSu sarveSu' prAguddiSTeSu / iti gAthArthaH / / ettha bhAvaNA - kayaposaho athiracitto AhAre tAva savvaM desaM vA patthei, bIyadivase pAraNagassa vA appaNo aTThAe, ADhattiM karei kAravei vA, imaM imaM va tti kareha na vaTTai / sarIrasakkAre sarIraM uvvaTTei, dADhiAo kese vA romAI vA siMgArAhippAraNaM saMThavei, dAhe vA sarIraM siMcai, evaM savvANi sarIrabhUsAkAraNANi pariharai / baMbhacere ihaloie pAraloie vA bhoge patthei saMvAhei vA, ahavA saddapharisarasarUvagaMdhA abhilasai, baMbhaceraposaho kayA pUrihI, caiyAmo baMbhacereNaM ti / avvAvAre sAvajANi vAvArei, kayamakayaM vA ciMtei, evaM paMcaiyArasuddho aNupAliavvo iti / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 100 vRttau / / apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni / / - tattvA. sU. 7/29 / / apratyupekSitA0 dharma bi. a. 3/33 / / saMthAruJcAravihI pamAya taha ceva bhoyaNAbhoe / posahavihivivarIe taie sikkhAvae niMde / / - zrA. pra. vR. gA. 29 / / 2010_02 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 hitopadezaH / gAthA-442 - caturthazikSAvratasvarUpam / / pramAdAJcAvidadhataH paJcamo'ticAra iti / / 441 / / 'atithisaMvibhAgavatamAha - annAINaM suddhANa, kappaNijANa desakAlajuyaM / dANaM jaINamuciyaM, cautthasikkhAvayaM biMti / / 442 / / evaMvidhamatithisaMvibhAgAkhyaM caturthaM zikSAvrataM pUrvasUrayo vadanti / yat kim ? yad yatibhyo'tithibhyo'napAnavastrapAtrazayyAsaMstArakambalauSadhAdInAM dAnaM vitaraNam / kimbhUtAnAM ? zuddhAnAM prAsukAnAM, tathA kalpanIyAnAmeSaNIyAnAm / kiMviziSTaM dAnam ? dezakAlayutaM gAthA-442 1. tulA - uktaM sAticAraM tRtIyaM zikSAvratam, adhunA caturthamucyate - aNNAINaM suddhANa, kappaNijANa desakAlajuaM / dANaM jaINamuciyaM, gihINa sikkhAvayaM bhaNiyaM / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 101 / / (annAdInAM zuddhAnAM, kalpanIyAnAM dezakAlayutam / dAnaM yatibhya ucitaM, gRhiNAM zikSAvrataM bhaNitam / / ) "aNNAINaM" gAhA vyAkhyA - 'annAdInAM' bhojanAdInAm, AdizabdAtpAnavastrauSadhAdiparigrahaH, anena ca hiraNyAdivyavacchedamAha / 'zuddhAnAM' nyAyAgatAnAm, nyAyazca dvijakSatriyavaizyazUdrANAM svvRttynusstthaanm| anenApyanyAyA''gatAnAM niSedhamAha / 'kalpanIyAnAm' udgamAdidoSavarjitAnAm, anena tvakalpanIyAnAM pratiSedhamAha / 'dezakAlayutaM' prastAvocitaM 'dAnaM' vitaraNaM 'yatibhyaH' munibhya: 'ucitaM' saMgataM gRhiNAM zikSAvrataM 'bhaNitaM' uktamatithisaMvibhAgavratamityarthaH / iha bhojanArthaM bhojanakAlopasthAyI atithirucyate, tatrAtmArthaniSpAditAhArasya gRhiNa: sAdhurevAtithiH / taduktam - tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH / / 1 / / " tasyAtitheH saMvibhAgo'tithisaMvibhAgaH, saMvibhAgagrahaNAtpazcAtkarmAdiparihAramAha / iti gAthArthaH / / ___ 'ettha sAmAyArI - sAvageNa posahaM pAreMteNa niyamA sAhUNa dAuM pAreavvaM, aNNadA puNa aNiyamo - dAuM vA pArei pArie vA dei tti / tamhA puvvaM sAhUNaM dAuM pacchA pAreavvaM, kahaM ? jAhe desakAlo tAhe appaNo sarIrassa vibhUsaM kAuM sAhupaDissayaM gaMtuM nimaMtei bhikkhaM geNhaha tti / sAhUNaM kA paDivattI ? tAhe aNNo paDalaM aNNo muhaNaMtayaM aNNo bhAyaNaM paDilehei, mA aMtarAiyadosA ThavaNAdosA bhavissaMti, so jai paDhamAe porasIe nimaMtei atthi a namokkArasahiaittago gejjhai, aha natthi na gejjhai, taM vahiavvaM hoi, jai ghaNaM lagejjA tAhe gejjhai saMcikkhAvijjai / jo vA ugghADAe porasIe pArei pAraNaitto aNNo vA tassa dijjai, pacchA teNa sAvageNa samagaM saMghADago vaJcai, ego na vaTTai pesiuM, sAhU purao sAvago maggao gharaM neUNaM AsaNeNa uvanimaMtai, jai niviTThA laTThayaM, aha na nivisaMti tahAvi viNao pautto hoi tti, tAhe bhattapANaM sayaM ceva dei tti, ahavA bhANaM dharei bhajjA dei, ahavA Thitao acchai jAva diNNaM, sAhU vi sAvasesayaM davvaM gehaMti pacchAkammapariharaNaTThA, dAUNa vaMdiuM visajjei, visajjettA aNugacchai, pacchA sayaM bhuMjai / jaM ca kira sAhUNa na diNNaM taM sAvageNa na bhottavvaM / jai puNa sAhU natthi tAhe desakAlavelAe disAloo kAyavvo, visuddhabhAveNa ciMteavvaM jai sAhUNo hotA to mhi nitthArio hoto tti vibhAsA / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 101 vRttau / / 2010_02 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-443 - caturthazikSAvratAticArAH / / 411 dezocitaM kAlocitaM ceti bhAvaH / tadidamatithisaMvibhAgavatam / / 442 / / asyAticArAnAha - sacittanikkhivaNayaM', vajai sacittapihiNayaM ceva / kAlAikkama-paravavaesaM -macchariyaM ceha / / 443 / / / ihAsminnatithisaMvibhAgavate etadatIcArapaJcakaM pariharati / tathAhi-kazcinmandamatiryatibhyo gAthA-443 1. tulA - atrAticArAnAha - sacittanikhivaNayaM, vajai sacittapihaNayaM ceva / kAlAikkamaparavavaesaM macchariyayaM ceva / / - zrA. dha. vi. pra. gA. 102 / / (sacittanikSepaNaM, varjayet sacittapidhAnaM caiva / kAlAtikramaparavyapadezaM mAtsaryaM caiva / / ) "saJcitta" gAhA vyAkhyA - saJcittanikSepaNaM varjayet sacittapidhAnaM caiva kAlAtikramaparavyapadezaM mAtsaryaM caiva varjayediti padaghaTanA / tatra 'saJcittanikSepaNaM' sacitteSu-vrIhyAdiSu nikSepaNamannAderadAnabuddhyA mAtRsthAnata eva 1 / 'saJcittapidhAnaM' saJcittena-phalAdinA pidhAnaM-sthaganamiti samAsaH, bhAvanA prAgvat 2 / 'kAlAtikramaH' iti kAlasyAtikramaH kAlAtikramaH - ityucito yo bhikSAkAla: sAdhUnAM tamatikramya-atilaghyanAgataM vA bhuGkte, tadA ca kiM tena labdhenApi ? kAlAtikrAntatvAt 3 / taduktam - "kAle diNNassa paheNayassa agyo na tIrae kAuM / tasseva athakkapaNAmiassa gihatayA natthi / / [ ] 'paravyapadezaH' iti AtmavyatiriktaH paraH tasya vyapadezaH paravyapadeza iti samAsaH / sAdhoH pauSadhopavAsapAraNakAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatte parakIyamidamiti nAsmAkInamato na dadAmi kiJcit; yAcito vA'bhidhatte vidyamAna evAmukasyedamasti tatra gatvA mArgata yUyamiti 4 / mAtsaryamitiyAcitaH kupyati, paronnativaimanasyaM vA mAtsaryamiti tena tAvad dramakeNa yAcitena dattaM kimahaM tato'pi nyUna iti mAtsaryAddadAti, kaSAyakaluSitena vA cittena dadato mAtsaryam 5 / iti gAthArthaH / / __ - zrA. dha. vi. pra. gA. 102 vRttau / / sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH / / - tattvA. sU. 7/31 / / dha. bi. a. 3/34 / / saJcitte nikkhivaNe, pihiNe vavaesa macchare ceva / kAlAikkamadANe, cautthe sikkhAvae niMde / / - zrA.pra.vR.gA. 30 / / yogazAstrasya dvitIyaprakAze paJcANuvratasvarUpaM savistaraM prAsaGgikakathAsahitaM varNitam, tRtIyaprakAze trayANAM guNavratAnAM caturNAM zikSAvratAnAM ca prAsaGgikakathAbhiH saha svarUpam darzitam, guNavrateSu bhogopabhogaviramaNavrate bhakSyAbhakSyAdisvarUpaM sayuktikaM pradarzitam / dvAdazAnAM vratAnAmaticArAH vistareNa varNitAH, bhogopabhogavratAticAraprasaGge paJcadaza karmAdAnAni pradarzitAni / / dharmabindau dvAdazavratasya, vratasyAticArANi ca dRzyatAM - a. 3, sU. 16-34 / / zrAvakaprajJaptau dvAdazavratasya tathA vratasyAticArANAM svarUpaM gA. 258taH Arabhya 328paryantaM savistareNa pradarzitam / 2010_02 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 hitopadezaH / gAthA-444 - dvAdazavratasvarUpasya nigamanam / / deyasya vastujAtasya saJcitte pRthivIjalakumbhopacullIdhAnyAdau kSepaNaM karoti / iti cAsya kumatermatiryadahaM dAnopakramamapi kariSye saJcittasthaM ca na grahISyanti sAdhava iti lAbho'yaM mameti prathamo'ticAraH / tathA deyasyaiva vastunaH sacittena puSpaphalAdinA pUrvabuddhyaiva pidhAnaM vidadhato dvitIyaH / tathA kAla: sAdhUnAM yaH samucito bhikSAkAlastasya tayaiva buddhayA'tikramaM karoti, tamativAhya bhuGkte anAgataM vA bhuGkta iti tRtIyaH / tathA bhikSArthamupasthiteSu yatiSu khaNDaguDAdikaM tadupayogi vastujAtaM puraH pazyan zAThyena uccAharati / yathA he ! sAdhvidaM deyaM vastu, upasthitAzcAmI mahAtmAnaH, paraM kiM kriyate, parakIyamidaM, yadyAtmIyamabhaviSyat, tadaitad vitaraNena mahat puNyamupAttamabhaviSyaditi paravyapadezAJcaturthaH / tathA 'anena dramakeNa munibhirmArgitenaitad dattam kimahamito'pi hIna' iti mAtsaryAd dadataH paJcamaH / amI tvanAbhogAdinaiva vidhIyamAnAH paJcApyatIcArAH sambhavanti / anyathA tu bhaGgA eveti / / 443 / / evaM dvAdazApi vratAni sAticArANyabhidhAya tAni nigamayannAha - iya daMsaNamUlAI, bArasa vi vayAiM sugurupayamUle / ginhiya paripAlaMtA, niyamA sussAvagA huMti / / 444 / / iti pUrvoktaprakAreNa darzanamUlAni dvAdazApi prANAtipAtaviramaNamukhyAnyatithisaMvibhAgaparyavasAnAni gRhivratAni gItArthagurucaraNopAnte mithyAtvaparihArapurassaraM vidhivat pratipadya pari sAmastyena niraticArANi pAlayanto niyamAt suzrAvakA bhavanti / kila parameSThipadamAtrAnusAriNo'pi 'zrAvakazabdavAcyAH / pUrvoktavratapratipattiparAstu suzrAvakAH, iti vizeSaH / / 444 / / ___ gAthA-444 1. paraloyahiyaM sammaM jo jiNavayaNaM suNei uvautto / aitivvakammavigamA, sukkoso sAvago ettha / / paJcA. 1/2 / / sravaMti yasya pApAni pUrvabaddhAnyanekazaH / AvRtazca vratairnityaM zrAvakaH so'bhidhIyate / / 1 / / sampattadaMsaNAi paidiahaM jaijaNA suNeI a / sAmAyAriM paramaM, jo khalu taM sAvagaM binti / / 2 / / zraddhAlutAM zrAti padArthacintAddhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdatto'pi taM zrAvakamAhuruttamAH / / 3 / / yadvA zraddhAlutAM zrAti zrRNoti zAsanaM dAnaM vapatyAzu vRNoti darzanam / kRntatyapuNyAni karoti saMyamaM taM zrAvakaM prAhuramI vicakSaNAH / / 4 / / tathA - zraddhA samyag dharme'syAstIti 'prajJAzraddhAryAvRtterNaH (si. hai. 7-2-33) iti Napratyaye zrAddha iti, zrAddhazabdAnvartho'pi bhAvazrAddhatvApekSa evatyatroktaM bhAvazrAddhenAtrAdhikAra iti / - zrAddha vi. gA. 4 vRttau / / 2010_02 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / 413 atra ca dRSTAntamAha - eyANa niraiyArANa, sudiDhasammattamUlapeDhANaM / paripAlaNammi diTTho diTuMto ceDaganariMdo // 445 / / amISAM gRhivratAnAM niraticArANAM sudRDhasamyaktvamUlapIThAnAM paripAlane na khalu svalpArambhAH svodaraikabhRtikAryakadaryA eva kSamAH / yAvadetanirvAhe mahAnarendrAzceTakaprabhRtayo gaNarAjAno'pyudAharaNamiti / sampradAyagamyaM ceTakanarendravRttam / tacchedam - // vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / ittheva bharahavAse vAsavanayari bva dibvariddhIhiM / atthi suvisAlasAlA vesAlI nAma varanayarI / / 1 / / cAmIyaraseleNaM jaMbuddIvassa majjhavasuha bva / jA sahai mahariheNaM sirisubbayasAmithUbheNa / / 2 / / tattha bhuyadaMDacaMDimacamakkiyAsesavikkamikkadhaNo / ceDIkayapaDivakkho naranAho ceDao nAma / / 3 / / jo nisiyakhaggakhaMDia - arikarikuMbhucchalantamuttAhiM / dAvai diNevi tArAu savihanihaNANa sattUNaM / / 4 / / atthINa saMmuho jo parammuho savvahA paritthINaM / paDivakkhANa abhIrU bhIrU pAvANa nigaM pi / / 5 / / niyamerAvaTTiyaiMdiyatthapurisatthaporasatthassa / vanai suheNa kAlo amaliyamANassa tassa tahiM / / 6 / / aha anayA jiNiMdo varakevalateyasA diNiMdu bva / nivvAsiMto savvattha pasariyaM mohatimirohaM / / 7 / / purao pasappireNaM iMdajhaeNaM sadhammacakkeNa / bhAmaMDaleNa pacchA chatteNa va saMcaraMteNaM / / 8 / / gayaNe paholireNaM camarajueNaM saMduduhiraveNaM / suraviraiyacAmIyarakamalesu nihittakamakamalo / / 9 / / devehiM cauvihehiM sevikhaMto ya koDisaMkhehiM / goyamapamuhacauddasasamaNasahassehiM pariyario / / 10 / / bhavvAraviMdaviMdaMbohito niyayavayaNakiraNehiM / nayarIi tIi bhayavaM samosaDho sirimahAvIro / / 11 / / kulakam / / viSphuriyapADiheraM surehi aha nimmiyaM samosaraNaM / maNikaNayarayaNamayatuMga-pavarapAyAratiyakaliyaM / / 12 / / AsINo taM ca jiNo ghaNAghaNo rayaNasANusiharaM va / uvaesAmayavarisaM viuladao kAumAraddho / / 13 / / aha muNiyajiNAgamaNo maNorahANaM pi avisayaM harisaM / pulayapaDalacchaleNaM payaDato ceDayanariMdo / / 14 / / hayagayarahajohamaNorahAi niravajarajariddhIe / parikalio saMcalio viyaliyamohaM jiNaM namiuM / / 15 / / osaraNasavihavasuhaM saMpatto jhatti rAyakakuhohaM / muttuM pasaMtacitto viNayavittI paviTTho so / / 16 / / tipayAhiNiUNa jiNaM tikaraNasuddhIi namiya tikkhutto / uvaesAmayapANaM egamaNo kAumAraddho / / 17 / / gurudevadhammatatte pannatte tayaNu jiNavariMdeNa / taha micchattavivAge duraMtabhavabhamaNaperaMte / / 18 / / viraidugassa sarUve sivapurapahajANajANatulaMmi / ullasiyajIvavirio viyaliyaaitivvamohudao / / 19 / / 2010_02 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / siriceDaganaranAho tihuyaNanAhassa paNamiuM pAe / vitravai sAmiya ! mae sirikesigaNesapayamUle / / 20 / / saMmattAi duvAlasa paDivanAI vayAiM pulviM pi / tuha saMpai savvannussa hutu puNa tAiM payaDAiM / / 21 / / thUlagapANivahAo viramaMteNaM va teNa paricatto / samare vi satthamukkho ikkaM bANaM vimuttUNaM / / 22 / / thUlA'liyavayaNAo virao thUlAu taha adattAo / jAvajIvaM ca imo jAo sakalattasaMtuhro / / 23 / / mehuNavayAiyAraM paravIvAhaM ca pariharaMteNa / niyayAvazcANaM pi hu teNa nisiddho vivAhavihI / / 24 / / virao pariggahAo asarAlAo ya kugaimUlAo / uttaraguNANi satta vi paDivano niraiyArANi / / 25 / / iya daMsaNamUlAI bArasa vi vayAiM sAmipayamUle / paDivajiUNa jAo kayakiJco ceDaganariMdo / / 26 / / samare vi ikkasarapaharaniyamagahaNeNa tayaNu tuDhehiM / suraasuranAyagehiM vesAlIsAmio bhaNio / / 27 / / jo kira raNammi bANo ikku ciya mukkalo tae vihio / so hou tuha amoho amha pabhAveNa naranAha ! / / 28 / / iya dinnavarA suraasurasAmiNo niyaniyaM payaM pattA / jiNanAho vi hu samayammi vihario annadesesu / / 29 / / ceDaganaranAho vi hu vayANi aMgIkayANi niyayANi / sammaM paripAlaMto thiracitto bhuMjai rajjaM / / 30 / / itto ya seNiyanive nihaNaM pattaMmi koNio rAyA / piisoeNaM caMpaM nivesiuM rAyahANitte / / 31 / / kAlAikumArehiM sAvakkehiM sahoyarehiM ca / hallavihallehiM samaM bhuMjai viulaM mahArajaM / / 32 / / hallavihallANaM puNa divvo hAro ya seyaNayahatthI / seNiyaniveNa dino purA vi taha abhayajaNaNIe / / 33 / / naMdAi khomajuyalaM kuMDalajuyalaM ca pavvayaMtIe / aha do vi soyarA te parupparaM pIipaDibaddhA / / 34 / / nivasiyadivvadugUlA savaNaMtalalaMtakuMDalajugA ya / hArapasAhiyavacchA seyaNayagaiMdamArUDhA / / 35 / / kolaMti jahicchAe devA doguMdaga bva aNavarayaM / aha te taha pekkhaMtI koNiyarano mahAdevI / / 36 / / paumAvaI viciMtai jaM sAraM ittha amha rajaMmi / taM eyANAyattaM kiM maha paiNo pahutteNa / / 37 / / iya macchareNa rayaNANa tANa paJcappaNAya aNavarayaM / sA pabhaNai rAyANaM so vi hutaM jaMpae devi ! / / 3 / / ee sahoyarA maha rayaNANi imesi tAyapAehiM / puvvaM pi viinnAiM tA kaha jujaMti ghittuM je / / 39 / / itthIsahAvasulaheNa sA vi asadaggaheNa taha laggA / kanne nivassa jaha so vi maggae tANi tehiMto / / 40 / / ajjhavasAo eso imassa na hu suMdaru tti to te vi / rayaNIi tANi rayaNANi taha ya niyayaM parIvAraM / / 41 / / ghittUNaM vesAliM pattA mAyAmahassa lahu nayariM / aha so vi sabahumANaM ThAvei te niyayataNaya vva / / 42 / / taM muNiya kUNio vi hu itthImaMteNa dUmio vi daDhaM / abhimANadhaNattaNao dUeNaM ceDagaM bhaNai / / 4 / / hariUNaM rayaNAI hallavihallA samAgayA ittha / to bohiu~ visajasu jai vA dAvesu maha rayaNe / / 44 / / ceDaganivo vi dUyaM jaMpai saraNAgayaM na anaM pi / appemi ahaM ki puNa maha ceva suyAsue ee / / 45 / / rayaNANi vi eesiM labbhaMti imehiM ceva dinANi / dANArihANa gahaNaM karemi eyANa kaha Nu ahaM / / 46 / / 2010_02 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 445 - 2010_02 vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / Dibhai puNo dUo AvayabhUyA ime dhuvaM tujjha / tA eyANa nimittaM rajjabdhaMsaM bhayasi kIsa / / 47 / / sAmariso vesAlIsAmI vi hu bhaNai dUya ! kiM bahuNA / appemi na kassAvi hu hallavihalle haDheNAhaM / / 48 / / - muNiUNa nicchayaM se dUo caMpAhivassa sAhei / aha daMDaghaTTio visaharu vva vipphuriyakovabharo / / 49 / / dAvei takkhaNaM ciya payANaDhakkaM sa ceDagassuvariM / kAlAiNo kumArA sannaddhA dasa vi teNa samaM / / 50 / / hayagayarahANa sahasA patteyaM tinni tintri savvesiM / koDIo tini puDho pattINikkArasanhaM pi / / 51 / / iya ittiyamittehiM sinehi tadukkhaehiM ya raehiM / dharaNiM taraNiM ca tayA chAeMto kUNio calio / / 52 / / paNihimuheNaM muNiUNa ceDago vi hu samAvaDataM taM / aTThArasahiM sameo gaNarAIhiM tao calio / / 53 / / hayagayarahajohANaM saMkhA ikkArasanha jA vRttA / patteyaM patteyaM sa yi aTThArasanhaM pi / / 54 / / tAvaiehiM sameo vesAlIsAmio vi sinnehiM / sAgaravUhaM kAuM Thio sadesassa sImAe / / 55 / / akkhaMDapayANehiM caMpAnAho vi niyayasImAe / AvAsio balehiM garuDavUhaM rayAveDaM / / 56 / / kAlakumAro Thavio caMpAnAheNa sinasAmi tti / dosu vi balesu jAyA kamaso saMgAmasAmaggI / / 57 / / baMDakhaMDamaMDavavihaMDaDumaraghoraghosAiM / raNatUrAI pahayAI suhaDaromuggamakarAI / / 58 / / pAikA pAikahiM assavArA ya assavArehiM / rahiyA rahiehiM tayA gayAhirUDhA gayagaehiM / / 59 / / bhaTThA bhaTTehiM ughaTTiyakulabalehiM toraviyA / niyasAmikajjasaMsAhaNikkarasiyA raNe suhaDA / / 60 / / kuDiladhaNuperiehiM tikkhamuhehiM va mammamahaNehiM / dujjaNavayaNehi va maggaNehi ko sallio na tahiM / 61 / / suDehiM kaMkaMDA je dhariyA hiyayammi niddhabaMdhu vva / nittiMsehiM te ahaha ! bheiMyA baddhamuTThIhiM / / 62 / / asihattheNa vilU kuMtakareNaM ca kIlie sIse / to dovi nihaNiUNaM tappuvvahao gao nihaNaM / / 63 / / Brittaar kassa vi vAmeyare kare lUNe / asidheNUi haNaMto vAmakaro dakkhiNo jAo / / 64 / / johakaramukkagurusavvalohavaNavivaragaliraruhirohA / dIsaMti sageruyanijjhara vva giriNo raNe kariNo / / 65 / / kAlakUliNIhiM karigiridehubbhavAhiM saMruddhA / na milaMti kevi daDharUDhagADharAgA vi suhaDohA / / 66 / / evaMvihaMmi samare sAgaravUhaM vigAhiya sayalaM / pouvva kAlakumaro taDaM va ceDayanivaM patto / 67 / / kulisa piva akkhaliyaM tamantrapaharaNagaNehiM muNiUNa / tappANamaggaNaM divvamaggaNaM ceDago muyai / / 68 / / saha kUNiyavijayamaNoraheNa bANeNa teNa takkAlaM / kAlaM kAlassa muhe chuhei vesAlipurinAho / / 69 / / saha kAlakumAreNaM atthamie diNavaimmi timireNa / soeNa va caMpAhivasinaM channaM jayaM sayalaM / / 70 / / soyapamoyaparANaM rayaNI caMpesaceDayabalANaM / jaggaMtANa vilINA gosammi tao mahAkAlo / / 71 / / vihio seNAnAho caMpAnAheNa so vi jujjhato / vesAlisAmiNA lahu nihao divveNa bANeNa / / 72 / / iya dasa dasahi diNehiM seNiyanivanaMdaNA mahAbaliNo / ceDaganaranAheNaM amohavisiheNa niTTaviyA ||73 || 415 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / pakkhuhiyamaNo tatto caMpAnAho viciMtae evaM / divvapabhAveNa dhuvaM nihaNai mAyAmaho majjha / / 74 / / amuNiyamAhappeNaM imassa ee mae hayAseNa / appasamANA nihaNaM haddhI niyabaMdhuNo nIyA / / 75 / / avasariuM pi na juttaM maha mANadhaNassa saMpayaM itto / ArAhissaM deve ahaM pi tA pADiherakare / / 76 / / iya nicchiUNa kAUNa aTThamaM saMThio sa paNihANe / puvabhavaparicaeNaM tavappabhAveNa ya tao se / / 77 / / sakko camaro ya puro payaDIhoUNa bhaNai naranAhaM / kiM tujjha piyaM kIrei vajarasu maNavaMchiyaM niyayaM / / 78 / / so bhaNai jai pasannA tubbhe tA haNaha ceDayanariMdaM / sohammavaI jaMpai naravara ! avaraM varaM varasu / / 79 / / sAhamio khu majhaM ceDayarAyA na taM viNAsemi / kiM tu tuha deharakkhaM kAhaM tappaharaNehito / / 8 / / camaro vi silakaMTayarahamusale tassa dei do juddhe / paDhamaMmi kakkaro vi hu silAsamo paDai sattubale / / 81 / / taha kaMTao vi paharaNakajaM nivaDatao kuNai tattha / bIyammi ya rahamusalA bhamaMti sayameva riusinne / / 8 / / iya dAUNa varAiM aMtariesuM surAsurapahUsu / pamuiyamaNo payaTTo puNo vi koNiyanivo samare / / 83 / / suraasurasAmiehiM kayasatrijJaNa teNa pAraddhaM / paDivakkhapakkhavikkhevabaddhakakkhaM mahAsaMkhaM / / 84 / / itto ceDayaranA nAgassa rahissa nattuo varuNo / vihio seNAnAho susAvago bArasavayaDDo / / 85 / / nijhaM pi chaTThabhoI uvariM chaTThassa aTThamaM kAuM / rAyAbhiogavasao taMmi paviTTho raNe bhIme / / 8 / / hakkato jaMbuyapeDayaM va paracakkamikkahelAe / caMpesacamUvaiNo sIho iva sammuho jAo / / 87 / / teNAvi jaMpio so paharasu paDhamaM ti bhaNai aha varuNo / gahiyavvau mhi pubbiM akayapahAre na paharemi / / 88 / / aha sAhu sAhu bhaNireNa magahanAhassa so camUvaiNA / bANeNa daDhaM pahao kovakaDakkheNa va jamassa / / 89 / / uppannaamariseNaM varuNeNa vi rosaaruNanayaNeNaM / ikkeNa kaMkapatteNa so kayaMtAtihI vihio / / 10 / / sayamapahAravihuro raNaraMgAo viNiggao jhatti / kAUNa dabbhasaMtharamiya ciMteuM samAraddho / / 91 / / savvappaNA vi vihiyaM deheNa imeNa sAmiNo kajaM / kAuM niyakajaM pi u saMjAo avasaro inheiM / / 12 / / to siddhANa samakkhaM Aloyai sayalapAvaTThANANi / ucArei vayAI khAmei ya savvasattANi / / 13 / / paDivajiUNa tatto cauvihAhAramaNasaNaM dhIro / dhammajjhANanilINo sumariyaparamiTThipaMcapao / / 14 / / pazakkhaM piva purao pikkhaMto paNamiro ya puNaruttaM / dhammAyariyaM niyayaM caramajiNaM sirimahAvIraM / / 15 / / suhaleso mariUNaM caupaliyAU suro sa sohamme / aruNAbhaMmi vimANe saMjAo divvarUvadharo / / 16 / / ahatassa samaramahiyammitammi dehammi tiyasaniyarehiM / sAhu aho ! ArAhiyamimeNa iya jaMpirehiM tayA / / 97 / / mukko kusumukkero tayAi jAo jaNappavAo jaM / dhArAtitthammi hayA evaM saggaMmi vacaMti / / 18 / / tatto cuo videhe sa sijjhihI tayaNu se tayA mitto / ego pahAravihuro micchaddiTThI vi lahukammo / / 19 / / varuNassa jahAdihra sayalaM pi hu ciTThiyaM aNuTuMto / mariuM maNuo jAo mahAvidehammi sijjhihihI / / 100 / / _ 2010_02 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / 417 ahanimmahievaruNesavisesaMporisaMpayaDirANaM |ceddycNpesblaannjaaymaaohnnNghorN ||101||khNviy - pavaDaMtagayaM vihaDaMtahayaM pasaraMtasaraM nivaDaMtanaraM / pulayaMtabhaDaM nivaDatadhaDaM vidalaMtarahaM avahaMtapahaM / / 102 / / avi ya - hisaMtaAsaghaTTayaM paDhaMtabhUribhaTTayaM, dukkaMtamattavAraNaM bhaDANa tuTThikAraNaM / rasaMtatAratUrayaM joijamANasUrayaM, samullasaMtajohayaM ghaDaMtasaMdaNohayaM / / 103 / / DhalaMtacArucAmaraM paDatachattaDAmaraM, vajaMtajuddhaDhakkayaM anunamukkahakkayaM / phuraMtatikkhakhaggayaM balANa tANa laggayaM, payaMDakovakAraNaM parupparaM mahAraNaM / / 104 / / ceDayabaleNa tatto kavalitaM niyaM balaM daTuM / kolu bva vigAheuM sAgaravUhaM samaggaM pi / / 105 / / saMpatto caMpeso vesAlInAhasanihANammi / teNAvi dibbabANo puvvapaogeNa pammukto / / 106 / / sakkeNa vajrakavao viuvio koNiyassa aha purao / kAlAyasasatrAho camareNa vi piTThao vihio / / 107 / / aha kulisakakkaso vi hu khalio visiho sa tammi kavayammi / ceDagabaleNa taiyA muNio putrakkhao pahuNo / / 108 / / muMcai na saJcasaMdho bIyaM bANaM sa tammi ceva diNe / ohaTTi ThiyAI balAI to do vi rayaNIe / / 109 / / bIyadiNe vi hu jAo mohasaro ceDao mahInAho / evaM jAyai tesiM diNe diNe juddhamaighoraM / / 110 / / dosu vi balesu taiyA asIilakkhAhiyA suhaDakoDI / jA kira raNe vivannA sA tirinaraesu uvavannA / / 111 / / gaNarAyabalesu tao palAyamANesu ceDago rAyA / vesAlIi paviTTho ruddhA sA kUNieNa tao / / 112 / / seyaNayagayArUDhA hallavihallA nisAsu sattubalaM / AloDiUNa sayalaM kusaleNa purIi pavisaMti / / 113 / / dharaNe va mAraNe vA na khamA te tassa hatthimallassa / dIsai khaNaM na dIsai jaM so mAyAmayaMgu vva / / 114 / / bADhamuvatAvieNaM sacivA caMpAhiveNuvAladdhA / aigaMbhIraM khAyaM kAriti gayAgamaNamagge / / 115 / / khAiraaMgArehiM pUrittA taM ca uvari chAyaMti / aha nisi hallavihallA seyaNayagayA gayA tattha / / 116 / / muNiUNa vibhaMgeNaMkhAyaM avagaNiyaaMkuso hatthI |ncli payaM pijA tA kumarehitacchi[ji]o evaM / / 117 / / aMgIkao vi eso niyabaMdhU vihu abaMdhavo vihio / taha ana ceDago vi hu vasaNasamudaMmi pakkhitto / / 118 / / re pasuya ! tujjha kajje saMpai saMgAmakAyaro houM / avagaNasi amha kajaM aNaja ! avagaNiyamajAya ! / / 119 / / aviuttasAmibhattI sANo vi hu suMdaro tumAhito / arisaMkaDaMmi evaM paDikUlo kIva ! na uNa tumaM / / 120 / / nibbhacchio vi evaM aJcataM sAmibhattijutto so / oyAriUNa kumare balA vi niyapiTThabhAgAo / / 121 / / paDio jhaMpaM dAuM khAyaMmi sa taMmi jamamuhasamANe / mariUNa ya uvavano neraio paDhamapuDhavIe / / 122 / / daTuM taM taha kumarA aidussahasogapAvagapalittA / iya soiuM pavattA seyaNayagaiMdamuddisiuM / / 123 / / 2010_02 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / jAIi pasU eso amhe kammeNa puNa dhuvaM pasuNo / mAiMdajAlameyaM riUNa phuri[ya] maNe jassa / / 124 / / egaMtasAmibhatto vi sattubaladalaNapaJcalabalo vi / haddhI abuddhiehiM amhehiM dhaMsio eso / / 125 / / paritajio vi suira seyaNao seyameva vaMchaMto / uttAriUNa amhe sayaM kayaMtAtihI jAo / / 126 / / eyassa ceva kajeNa ana ceDagabalaM samaggaMpi / laggaNaehiM va gamiyaM nihaNaM amhehiM pAvehiM / / 127 / / mukkA imeNa pANA saMpai nibbhacchieNa amhehiM / tamhA khaNamavi na khamaM ao varaM jIviuM amhaM / / 128 / / jIvAmo jai kaha vi hu hoUNaM tihuyaNikkasaraNassa / sIso sirivIrajiNesarassa na hu annahA niyamA / / 129 / / iya bhAvasamaNabhAve paDivane tehiM dhIracariehiM / sAsaNasurIi nIyA te pavvaiyA jiNasagAse / / 130 / / evaM pavvaiesu hallavihallesu veramUlesu / muMcai abhimANadhaNo caMpAnAho na vesAliM / / 131 / / vihiyA ya iya painnA imeNa kharajuttanaMgaleNa imaM / jai na khaNAmi puriM tA nUNaM pANe vimuMcAmi / / 132 / / iya vihiyapaino vi hu giNheuM taM puriM acAyato / ciMtAuro nisIhe iya asarIriM suNai vANiM / / 133 / / "zamanejaikUlavAlaemAgahiyaMganiyaMlagissadi |laayaay asogacaMdaevesAliMnagaliMgahissadi / / 134 / / " upyAyavayaNameyaM sajhaM ciya iya maNe vicitaMto / niyamaMtigaNaM gose jaMpai caMpAhivo evaM / / 135 / / ko esa kUlavAlayasamaNo gaNiyA ya kA va mAgahiyA / iya muNiya kahaha sammaM bahudiTThabahussuyA tunbhe / / 136 / / pabhaNaMtitevisAmiya !mAgahiyAtAva tumhanayarIe / caMpAi atthigaNiyAsamaNaMtunajANimosammaM / / 137 / / aha addheNa baleNaM taheva pariveDhiUNa vesAliM / sesabaleNa sameo caMpAi sayaM gao rAyA / / 138 / / vAhariUNaya gaNiyA bhaNiyA sammANapuvvayaMranA / uvajIviyA khutumae suMdari ! brahaparisabuddhIo / / 139 / / sammaM ca vesiyaM chabvihaM pi jANesi amha tA kaje / sahalesu taM ramiuM paibhAve kUlavAlamuNiM / / 140 / / iya bhaNiUNaM AbharaNavatthapabhiIhiM bhUsiyA esA / aMgIkarei savvaM taM samaNagaramaNavuttaMtaM / / 141 / / aha tihuyaNagayamAyAparamANudaleNa nimmiya vva imA / kavaDeNa lahuM jAyA susAviyA samaNisevAe / / 142 / / pUei devaguruNo kuNai ya sAhammiyANa vacchallaM / suNai ya dhammapayAI tayaMtie chammadhammarayA / / 143 / / patthAve paripucchai sacchamaNaM kaM pi muNivaraM esA / ko esa kUlavAlagasamaNo bhayavaM ! vasai kattha ? / / 144 / / bhaNiyaM ca teNa bhadde ! eso muNipuMgavassa egassa / sIso payaidurappA gurupaDikUlo ya payaIe / / 145 / / sAraNavAraNacoyaNapamuhaM pi na ginhae tao ceva / saha teNa aha gayA te kayAi ujjaMtavaratitthaM / / 146 / / abhivaMdiUNa deve girimaggeNaM nivattamANANaM / gaMDovalo vimukko teNa vahatthaM niyagurUNaM / / 147 / / suNiUNa khaDakhaDAravamimehiM jaMghe pasArie jhatti / gaMDovalo vigalio tayaMtare tayaNu sa gurUhiM / / 148 / / 'tavaladdhisaMjuehiM satto re pAva ! pAvihasi nUNaM / itthIi sayAsAo vayabhaMgaM bhaggamajjAya !' / / 149 / / 1. tapolabdhisaMyutaiH zaptaH ityarthaH / - sampA0 / / 2010_02 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-445 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / 419 so bhaNai tujjha vayaNaM aliaMkAuMtahiM ahaM gamihaM / jattha na itthIvayaNaM pi picchihaM iya bhaNeUNa / / 150 / / girikANaNammi egammi saMThio tavai so tavaM ghoraM / pahiyAisayAsAo kayAi se pAraNaM hoi / / 151 / / giriNaikUlaM valiyaM tavappabhAveNa tassa vAsAsu / tappabhiI so bhitrai samaNo kila kUlavAlu tti / / 152 / / amugattha asthi saMpai iya bhaNie pamuiyA imA hiyae / kAUNa titthadaMsaNakavaDaM kamaso gayA tattha / / 153 / / aha vaMdiu~ muNiM taM titthe vaMdAviUNa ya pasatthe / abbhatthai bhikkhatthaM sA kavaDovAsiyA evaM / / 154 / / bhayavaM ! saMbalasesaM asthi maha kiMpi phAsuesaNiyaM / taM pasiUNaM ginhasu aNuginhasumaM mahAbhAga ! / / 155 / / iya tIi bhattibahumANaperio so gao tayAvAsaM / paDilAbhio ya sumaNunamoyage jogasaMjutte / / 156 / / aha tANa 'moyagANaM appaDihayaviriyajogamAhappA / jAo se aisAro duvvAro takkhaNA ceva / / 157 / / taha teNa kheio so jaha na khamo aMguvaMgacalaNe vi / aha mAgahiyAi imo bhaNio viNaeNa AgaMtuM / / 158 / / bhayavaM ! majjha nimitteNa tumha kheo imo samuppanno / tA sussUsAi imaM pAvaM parihariumicchAmi / / 159 / / asaheNa aNunAyA muNiNA sA nhANamaddaNAIhiM / savvaMgaM saMphAsaM imassa aNuvelamAyarai / / 160 / / saviyAraM ca paloyai Alavai hasei daMsae paNayaM / kiM bahuNA hiyahiyao vihio so tIe acireNa / / 161 / / so cattaloyajatto vi tivvatavasusiyasayalagatto vi / guruvayaNamaMtahINo chalio vesApisAIe / / 162 / / aha payaDiyapaibhAvo nIo so tIi nivaipayamUle / bhaNiyaM ca esa paNamai majjha paI kUlavAlo bhe / / 163 / / tA sappaNayaM bhaNio so caMpeseNa bhadda ! taha kuNasu / jaha kAlakhevarahiyaM ahaM vilupAmi vesAliM / / 164 / / so vi hu tahatti paDivajiUNa kAuMtidaMDiNo vesaM / guMmiyajaNaakkhalio vesAlIe lahu paviTThI / / 165 / / tattha ya ciMtai eso pahINabalasAmiyA vi naNu esA / kiM na viluppai nayarI dappiTeNa vi parabaleNa / / 166 / / aha bhamireNaM diTTho sirisuvvayasAmiNo thirapaiTTho / garuyAraMbho thUbho sappaDimo cujamappaDimo / / 167 / / muNai ya imassa nUNaM sumuhuttapaiTThiyassa thUbhassa / mAhappeNaM esA na viluppai parabalehiM purI / / 168 / / diTTho ya imo nayarIsaMrohakayatthiehiM porehiM / puTTho ya bhayaMta ! kayA muchissai parabalehi purI / / 169 / / vajarai so aNajo kiM ittiyamittieNa nimvinA / iha jAva imo thUbho akhaMDarUvo paripphurai / / 170 / / tAva na vAsasaeNa vi munissai rohao purI esA / avaNIe u imammI muJcai naNu saMpayaM ceva / / 171 / / eso ya pazcao iha imassa sihare'vaNijamANammi / paracakkamavakkamihI kameNa gamihI samaggaMpi / / 172 / / iya dhutteNaM teNaM payAriyA nivaiNA nisiddhA vi / tabbhaMgaMmi vilaggA logA hoUNa egaggA / / 173 / / itto kayasaMkeo samaNeNaM kUNio avakvaMto / jAo ya camakkAro jaNANa to tassa vayaNammi / / 174 / / aha jAyapazaehiM Akummanivesao tao tehiM / ummUlio sa thUbho nayarIe jIvabIyaM va / / 175 / / valiUNa kUNieNaM sAlo musumUrio purIi tao / thUbhassa ceva mahimA jaM so bhaggo kira na puvvaM / / 176 / / ___ 2010_02 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 hitopadezaH / gAthA-445, 446 - vratasya sudRDhaparipAlane ceTakanarendrakathAnakam / / dezavirateH phalam / / iya bArasavarisehiM gahiyA nayarI niveNa sA teNa / avasappiNIi jAyaM imIi na hu erisaM juddhaM / / 177 / / tatto dUyamuheNaM asoyacaMdeNa ceDao bhaNio / pujjo si ana ! ceDaga ! kiM te kIrau piyaM itto / / 178 / / paDibhaNio ya sa teNaM jaivi hu vijao suo si taM vaccha / / tahavi karija pavesaM nayarIi vilaMbiUNa khaNaM / / 179 / / itto ceDagataNayAi naMdaNo saJcaI sujiTThAe / supasiddhasiddhavijo gayaNaMmi samAgao taiyA / / 180 / / maha mAyAmahaloyaM eso kira luMpihI aNajju tti / ukkhittA gayaNayale sA teNa purI samaggA vi / / 181 / / neUNa nIlavaMte giriMmi mukkA ya lahu nirAbAhaM / ceDaganiveNa ya tayA jaM vihiyaM taM nisAmeha / / 182 / / kAUNa aNasaNaM baMdhiUNa kaMThaMmi lohapaMcAliM / atthAhammi jalammI mukko dhIreNa teNappA / / 183 / / nivaDato ya sa diTTho dharaNeNaM nAgarAiNA taiyA / sAhammiu ti turiyaM paDicchio niyayahatthehi / / 184 / / nIo ya rasAyalasaMThiyaMmi bhavaNaMmi maNimae niyae / savvattha vi kallANaM kallANaparANa purisANaM / / 185 / / tattha ya siriarahate aTThavihaM pADiharamarahaMte / siddhANaMtacaukke siddhe jaramaraNapaMmukke / / 186 / / sIlaMgubvahaNakhame sAhU pUyAvamANaNAsu same / kevalipaNIyadhammaM niddaliyAsesadukkammaM / / 187 / / ee kAuM saraNaM cauro cauraMtabhavabhayavimukke / aTThArasa Aloyai pAvaTThANANi aNukamaso / / 188 / / khAmito sattagaNaM paramiTThipayAI suTTha sumaraMto / dhammajjhANeNa mao patto ceDaganivo tidivaM / / 189 / / vesAlIe vasuhaM kharajutteNaM haleNa kheDiMto / titrapainno patto caMpAnAho vi niyanayariM / / 190 / / gRhivratAnIti gatAticArANyArAdhya yuddhAdyatisaGkaTe'pi / zrIceTakakSmApa iva zrayante bhavyAGgina sva:kamalAvilAsam / / 191 / / kiJca, na kevalamiyaM dezaviratirmAmartyasampatsampAdanaphalaiva yAvadavikalasevayA nirvRtipathopalambhaphalApIti gAthAkulakena darzayannAha - micchaddiTThisurAsuranaravaipamuhehiM pANaharaNe vi / khobheuM na samatthA, niggaMthAo pavayaNAo / / 446 / / kila gRhiNo'pi gRhAzramajuSo'pi evamucyamAnaprakAreNa ye vartante teSAM nirvRtipatho na durlabha iti kulakaprAntagAthayA sambandhaH / kimbhUtAH? mithyAdRSTibhirvitathadarzanaiH surAsuranarapatipramukhaiH prANAtyaye'pi nirgranthAt pravacanAdarhacchAsanAjhulanIpitRkAmadevAdivat kSobhayituM dharmato manazcalayituM na zakyA: / / 446 / / 2010_02 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-447, 448, 449 - dezavirate: phalam / / gRhiNo vizeSakRtyAni / / 421 tathA - pajjusaNe caummAse, pavvadiNadvAhiyAsu savisesaM / jiNapUyAi payaTTA, visidrutavabaMbhaceraDDA / / 447 / / paryuSaNe sAMvaccharike cAturmAsikeSu kArtikaphAlgunASADhaparisamAptivAsareSu / tathA parvadine'STamI-caturdazI - pUrNimAmAvAsyAsu / aSTAhnikAsvazvayuk-caitrazAzvatanandIzvarAdiyAtrAdineSu ca savizeSaM jinendrapUjAdiSu puNyakRtyeSu pravRttAH / kila jinapUjAdikRtyAni nityakRtyAnyeva kevalamuktaparvasu vizeSAt tatra yatanIyamiti savizeSamityuktam / tathA eteSveva paryuSaNAdiSu viziSTatapasA brahmacaryeNa cADhyAH / / 447 / / kiJca - ceiyajaisAhammiyakajesu ya jujai ya jaMmittaM / taMmittaM ciya atthaM sesamaNatthaM ti mannaMtA / / 448 / / caityAnyarhadbimbAni tatprAsAdAzca, yatayo jainamunayaH, sAdharmikAzcaikagurusAmAcArIpravRttAH zramaNopAsakAH / ata eteSAM kAryeSu yAvanmAnaM dravyAdhupayujyate, tAvanmAtramevArthavaccheSaM tvanAnubandhitvenAnarthamiti manyamAnAH / / 448 / / tathA - sai sAmatthe sammaM, rakkhaMtA ceiyANa davvAI / sAhAraNadaviNeNaM, satta vi khittAiM pINaMtA' / / 449 / / sati vidyamAne sAmarthya lakSmIparisyandanRpaprasAdAdisamutthe samyak svakAryanirapekSatayA gAthA-447 1. tulA -"saMvaccharacAummAsiesu, aTThAhiAsu atihIsu / / savvAyareNa laggai, jiNavarapUAtavaguNesu / / 1 / / - zrAddha vi. gA. 11 vRttau / / 2. yadAhuH - "do sAsayajattAo, tatthegA hoicittamAsaMmi / aTThAhiAimahimA, bIA puNa assiNe mAse / / 1 / / eAu dovi sAsaya, jattAu karaMti savvadevA vi / naMdIsaraMmi khayarA, narA ya niyaesu ThANesu / / 2 / / " taha caumAsiatigaM, pajjosavaNA ya taha ya ia chakkaM / jiNajammadikkhakevalanivvANAisu asAsaiA / / 3 / / - zrAddha vi. gA. 11 vRttau / / gAthA-449 1. tulA - evaM vratasthito bhaktayA saptakSetryAM dhanaM vapan / dayayA cAtidIneSu mahAzrAvaka ucyate / / - yo. zA. 3/119 / / 2010_02 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 hitopadezaH / gAthA- 450 dezavirateH phalam / / gRhiNo vizeSakRtyAni / / caityadravyamAdizabdAttadAyAdAnAdIni rakSantaH pAlayantaH / upalakSaNaM caitadanupekSaNasya / tathA sAdhAraNaM sarvadharmmapAtropayogi yad draviNaM tena saptApi pUrvopavarNitasvarUpANi kSetrANi prINayantaH || 449 / / tathA - - 'rahajattatitthajattApamuhehiM pavayaNaM pabhAviMtA / iya je vaTTeti gihI na tesi nivvuipaho dulaho / / 450 / / rathAnAM maNisvarNadantakASThAdimayAnAM jaGgamArhanmandirANAM yathAvasaraM vidhivad yAtrAbhiH / tathA tIrthAnyarhatAM janma- - niSkramaNa-jJAna-nirvANAdisthAnAni teSu caturvidhasaGghasamudayenAdbhutaprabhAvanApurassaraM ca yAtrAbhiH / etatpramukhairaparairapyarhacchAsanonnatihetubhiH prabhAvanAGgaiH pravacanaM prabhAvayantaH / iti bhaNitanyAyena gRhamedhino gItArthagurvAjJApurassaramAjanmA'pi pravarttante teSAmAsatAM svargAdisukhAni yAvannirvRtipathaH zivamArgo'pi na durlabhaH / bhavASTakAbhyantaraM prApya ityarthaH / / 450 / / ataH durantaM mithyAtvaM vidalayati mAlinyavikalam, vidhatte samyaktvaM saphalayati nRtvAdidazakam / akRtyaM kRtyaM copadizati ca bhakSyaM taditaram, samAnAtA samyak prathayati na kiM dezaviratiH / / 1 / / kiJca budhasaMsadi bhAti yathA budho vanacareSu yathA kila nAgaraH / tanudhaneSu yathAdbhutabhUtibhAgavirateSu tathA virato gRhI // 2 // 2010_02 iti navAGgavRttikArasantAnIya zrIrudrapallIya - zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa - zrIprabhAnandAcAryasodaryapaNDita - zrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNe dezaviratyAkhyaM tRtIyaM mUladvAraM samAptam / / zrIH / / 2. dRzyatAM gAthA-118taH 170 paryantaM saptakSetrANAM svarUpam / gAthA-450 1. yAtrA ca tridhA / yaduktaM, - " aSTAhnikAbhidhAmekAM, rathayAtrAmathAparAm / tRtIyAM tIrthayAtrAM cetyAhuryAtrAM tridhA budhAH / / - zrAddhavidhiprakAza-5 madhye gA. 12 - TIkAyAM dRzyatAM yAtrAtrikasvarUpam / / 2. jattA mahUsavo khalu, uddissa jiNe sa kIraI jo u / so jiNajattA bhaNNai, tIi vihANaM tu dANA / / 1 / / 3. yathA - dANaM tavovahANaM, sarIrasakkAramo jahAsatti / uciaM ca gIa-vAia - thui thottA pecchaNAiA / / 2 / / yAtrApaJcAzaka gA. 4-5 / / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-451, 452 - sarvavirate: svarUpam / / 423 // sarvaviratAkhyaM caturthaM mUladvAram / / darzitaM sodAharaNaM dezaviratyAkhyaM tRtIyaM mUladvAram / sAmprataM sarvaviratyAkhyaM caturthaM prastAvayannAdau tatsvarUpamAha - jaM puNa pANivahAINa tivihaM tiviheNa savvasaMvaraNaM / sA hoi savvaviraI viraI bhavabhamaNadukkhANaM // 451 / / punaH zabdo dezasaMvaraNApekSayA / ato yat prANivadhAdInAM paJcAnAM pApasthAnAnAM trividhaM trividhena manovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhizca sarvasaMvaraNamaikAntikaH parihAraH, sA yatidharmAparaparyAyA sarvaviratirbhavati / kimbhUtA ? bhavabhramaNaduHkhAnAM saMsRtisaraNasamutthAzarmaNAM viratihetutvAd 'viratiH / samyagAsevitasarvaviratayo hi vimucyanta eva bhavodbhavaduHkhebhya iti / / 451 / / yatidharmasyaiva samudAyArthamAha - paMca ya mahavvayAI, samiIo paMca tini guttIo / khaMtippamuhA ya guNA, iya jaidhammo samAseNa / / 452 / / ityucyamAnasvarUpeNAyaM yatidharmaH samAsato bhavati / kathamityAha - paJca mahAvratAni vakSyamANAni / samitayo'pi paJca puro varNyamAnA: / tisro guptayazca vakSyamANA eva / tathA kSAntyAdayaH krodhAdinigrahaprakArAH prastAvyamAnA eveti saGkSapato yatidharmaH / / 452 / / mahAvratAdInyeva yathoddezaM pratyekaM vyAcikhyAsurAdau prathamaM mahAvratamAha - gAthA-451 1. viramaNaM viratiH / / ___ - abhi. nA. zlo. 1522 svo. TI. 11 gAthA-452 1. sarva sAvadyayogAnAM tyAgazcAritramiSyate / kIrtitaM tadahiMsAdivratabhedena paJcadhA / / ahiMsAsUnRto'steya-brahmacaryA'parigrahAH / paJcabhiH paJcabhiryuktA bhAvanAbhirvimuktaye / / - yo. zA. 1/18-19 / / 2. IryA-bhASaiSaNA-''dAna-nikSepotsargasaMjJakAH / paJcAhuH samitIstisro guptIniyoganigrahAt / / - yo. zA. 1/35 / / 3. "khaMtI maddava ajjava, muttI tava saMjame a boddhavve / saJcaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo / / " - Ava. saGgrahaNI gA. 3 / / khaMtI muttI ajjava, maddava taha lAghave tave ceva / saMjama cAo 'kiMcana, boddhavve baMbhacere ya / / __- prava. sAro. gA. 554 vRttau / / 2010_02 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 hitopadezaH / gAthA- 453, 454 - prathamaM mahAvratam / / dvitIyaM mahAvratam / / 'chavijIvanikAyaM, jAvajjIvaM pi tivihaM tiviheNaM / maNavayatahiM rakkhar3a jaM tamiha mahavvayaM paDhamaM / / 453 / / SaDvidhamapi jIvanikAyaM pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpaM yAvajjIvamaGgIkArAt prabhRtyAmaraNAntaM trividhaM trividhena manovAk-tanubhiryatiryat pAlayati / tad yathA manasA SaDvidhajIvanikAyaM svayaM na hanti, na cAnyena ghAtayati, na cAnyaM ghnantamanumanyate / vacasA pRthivyAdIn na hanti, na ca ghAtayati, nAnumanyate / kAyena na hanti, na ghAtayati, nAnumanyate / iti navakoTivizuddhA prANAtipAtaviratiryat pratipAlyate, tadiha prathamaM mahAvratamiti / / 453 / / dvitIyaM mahAvratamAha 'maharamagavviyamaNaliyamavAhayaM kajjasAramaNavajjaM / jaM jaMpa vayaNaM, taM biMti mahavvayaM bIyaM // / 454 / / - gAthA - 4531. tulA - suhumAIjIvANaM, savvesiM savvahA supaNihANaM / pANAivAyavimaNamiha paDhamo hoi mUlaguNo || - paJca va. 651 / / ekaikasvarUpamAha - sUkSmAdInAM jIvAnAmiti, AdizabdAdvAdarAdiparigrahaH, yathoktaM - " se suhumaM vA bAyaraM ve " tyAdi, sarveSAmiti na tu keSAJcideva, 'sarvathA' sarvaiH prakAraiH kRtakAritAdibhiH 'supraNidhAnaM' dRDhasamAdhAnena, prANAtipAtaviramaNamiti, viramaNaM - nivRttiH, 'ihe' ti manuSyaloka eva pravacane vA prathamo bhavati mUlaguNaH, zeSAdhAratvAt sUtrakramaprAmANyAcca prathama iti gAthArthaH / / - paJcava. 651 vRttau / / prathamaM mUlaguNamAha - na yat pramAdayogena jIvitavyaparopaNam / trasAnAM sthAvarANAM ca tadahiMsAvrataM matam / / yo. zA. 1/20 / / / tadyogAt trasAnAM .yo. zA. 1/ 20 vRttau / / - - pramAdo'jJAna- saMzaya-viparyaya-rAga-dveSa-smRtibhraMza-yogaduSpraNidhAna-dharmAdarabhedAdaSTavidhaH sthAvarANAM ca jIvAnAM prANavyaparopaNaM hiMsA / tanniSedhAdahiMsA prathamaM vratam / / gAthA - 454 1. tulA - kohAipagArehiM, evaM cia mosaviramaNaM bIo / paJcava. gA. 652 / / krodhAdibhiH prakArairiti, AdizabdAllobhAdiparigrahaH, yathoktaM- 'se kohA vA lobhA vetyAdi, evameva - sarvasya sarvathA supraNidhAnaM mRSAviramaNaM dvitIyo mUlaguNaH, sUtrakramaprAmANyAdeva, paJca va. gA. 652 vRttau / dvitIyamAha priyaM pathyaM vacastathyaM sUnRtavratamucyate / tat tathyamapi no tathyamapriyaM cA'hitaM ca yat / / yo. zA. 1/21 / tathyaM vaco'mRSArUpamucyamAnaM sUnRtavratamucyate / kiM viziSTaM tathyam ? priyaM pathyaM ca tatra priyaM yat zrutamAtraM prINayati, pathyaM yadAyatau hitam / nanu tathyamevaikaM vizeSaNamastu satyavratAdhikArAt, priya-pathyayostu ko'dhikAraH ? ata Aha- tat tathyamapIti, vyavahArApekSayA tathyamapi yadapriyaM yathA cauraM prati 'caurastvam' kuSThinaM prati 'kuSThI 2010_02 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-455, 456 - tRtIyaM mahAvratam / / caturthaM mahAvratam / / 425 madhuraM zrutisukhadaM / agarvitamanahaGkAraM / analIkaM yathAvasthitaM / satyamapi mRgayupraznAdau dRSTamRgayUthAdikathanavad bAdhakaM syAdityAha - abAdhakaM iha paratra vA bAdhAvivarjitam / evaMvidhamapi kadApi pralApaprAyaM syAdata Aha - kAryasAramarthavat / yata eva pUrvoditazeSavizeSaNayuktamata evAnavadyaM nirdoSam / evaMvidhaM vacanaM munipuGgavairyajalapyate tad dvitIyaM mRSAvAdavyudAsarUpaM mahAvratam tIrthakRdgaNadharAdayo vadantIti / / 454 / / tRtIyaM mahAvratamAha - 'avi daMtamittasohaNamadinamanassa jaM na giNhaMti / samatiNamaNiNo muNiNo taM havai mahavvayaM taiyaM / / 455 / / AstAM tAvad dhanadhAnyahiraNyAdikam / dantazodhanAya tRNazalAkAdimAtramapyanyasya parasya sambandhi vastujAtamadattaM tatsvAminA'nanujJAtaM yanmunayo na gRhNanti / agrahaNe hetumAha - kimbhUtA munayaH ? samatRNamaNayaH / tRNe maNau, svarNe'zmani, zatrau mitre cAraktadviSTacetasastenaiva ca lobhasaMkSobhamuktAstadiha tRtIyamadattaparihAralakSaNaM mahAvrataM bhavati / / 455 / / caturthaM mahAvrataM brUte - suranaratirinArIsuM, maNasA vi viyAravajaNaM jamiha / baMbhANassa vi bhayayaM, bhaNaMti baMbhavvayaM taM tu / / 456 / / tvam' iti tadapriyatvAnna tathyam / tathyamapyahitaM yathA mRgayubhiH pRSTasyAraNye mRgAn dRSTavato 'mayA mRgA dRSTAH' iti, tajjantughAtahetutvAnna tathyam / / - yo. zA. 1/21 vRttau / / gAthA-455 1. tulA - evaM cia gAmAisu, appabahuvivajjaNaM taio / / - paJcava. gA. 652 / / evameva - yathoktaM grAmAdiSviti, AdizabdAnagarAdiparigrahaH, tathA coktaM - "se gAme vA nagare vA" ityAdi, alpabahuvivarjanaM tRtIyo mUlaguNaH sUtropanyAsakramAditi gAthArthaH / / - paJcava. gA. 652 vRttau / / tRtIyamAha - anAdAnamadattasyAsteyavratamudIritam / bAhyAH prANA nRNAmA haratA taMhatA hi te / / - yo. zA. 1/22 / / vittasvAminA adattasya vittasya yadanAdAnaM tadasteyavratam / tacca svAmi-jIva-tIrthakara-gurvvadattabhedena caturvidham / tatra svAmyadattaM tRNopalakASThAdikaM tatsvAminA yadadattam / jIvAdattaM yat svAminA dattamapi jIvenAdattam, yathA pravrajyApariNAmavikalo mAtA-pitRbhyAM putrAdirgurubhyo dIyate / tIrthakarAdattaM yat tIrthakaraiH pratiSiddhamAdhAkarmikAdi gRhyate / gurvvadattaM nAma svAminA dattamAdhAkarmikAdidoSarahitaM gurUnananujJApya yad gRhyate / nanvahiMsAparikaratvaM sarvavratAnAm, adattAdAne tu keva hiMsA yenAhiMsAparikaratvaM syAt ? ityuktam-bAhyAH prANA ityAdi / yadi steyasya prANaharaNaM svarUpaM mRgyate tadA tadastyeva / / ___- yo. zA. 1/22 vRttau / / gAthA-456 1. tulA - divvAimehuNassa ya, vivajjaNaM savvahA cauttho u / paMcamago gAmAisu, appabahuvivajjaNaM ceva / / - paJcava. gA. 653 vRttau / / 2010_02 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 hitopadezaH / gAthA-456 - caturthaM mahAvratam / / surANAM narANAM tirazcAM ca sambandhinyo yAH kila nAryaH pramadAstAsu AstAM vAkkAyAbhyAmitarasmaravyApArapravarttanaM yAvanmanasA cetasA'pi vikArasya sUkSmAkSasaGkSobhalakSaNasya yadiha varjanaM parihAraH, sa ca navabrahmaguptiguptAnAM yatInAmeva bhavati / kAstA brahmaguptaya iti cedAha - divyAdimaithunasya ceti, AdizabdAnmanuSyAdiparigrahaH, tathA coktaM - 'se divvaM vA mANusaM ve'tyAdi, vivarjanaM sarveSAM caturthastu mUlaguNaH / caturthamAha - divyaudArikakAmANAM kRtA-'numata-kAritaiH / manovAkkAyatastyAgo brahmASTAdazadhA matam / / - yo. zA. 1/23 / / divi bhavA divyAH, te ca vaikriyazarIrasambhavAH, audArikAzca audArikatiryagmanuSyadehaprabhavAH, te ca te kAmyanta iti kAmAzca, teSAM tyAgo'brahmaniSedhAtmakaM brahmacaryavratam / taJcASTAdazadhA - manasA abrahma na karomi, na kArayAmi, kurvantamapi paraM nAnumanye, evaM vacasA kAyena ceti divye brahmaNi nava bhedAH / evamaudArike'pItyaSTAdaza / yadAha - "divyAt kAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA, yad brahmASTAdazavikalpam / / " - (prazama0 177) iti / kRtA-'numata-kAritairiti manovAkkAyata iti ca madhye kRtatvAt pUrvottareSvapi mahAvrateSu sambandhanIyam / / - yo. zA. 1/23 vRttau / / 2. atha brahmaguptIrAha - 'vasahI'tyAdi, brahmacAriNA strI-pazu-paNDakavivarjitA vasatirAsevanIyA, tatra striyo devamAnuSabhedAt dvividhAH, etAzca sacittAH, acittAstu pustaka-lepya-citrakarmAdinirmitAH, pazavaH-tiryagyonijAH, tatra gomahiSI-vaDavA-vAleyAdayaH sambhAvyamAnamaithunAH, paNDakA:-tRtIyavedodayavartino mahAmohakarmANaH strI-puMsevanAbhiratAH, tatsaMsaktau hi tatkRtavikAradarzanAnmanovikArasadbhAvena brahmacaryabAdhAsambhavAt 1 / tathA strINAM kevalAnAmekAkinA kathA-dharmadezanAdilakSaNavAkyaprabandharUpA na kathanIyA, yadi vA strINAM sambandhinI kathA, yathA - 'karNATI suratopacAracaturA, lATI vidagdhapriyA' ityAdirUpA na kartavyA, rAgAnubandhinI hi deza-jAti-kula-nepathya-bhASA-gativibhrama-gIta-hAsya-lIlA-kaTAkSa-praNaya-kalaha-zRGgArarasAnuviddhA kAminInAM kathA avazyamiha munInAmapi mano vikriyAM nayatIti 2 / tathA niSadyA-Asanam, ko'rthaH ? - strIbhiH sahaikAsane nopavizet, utthitAsvapi tAsu muhUrta tatra nopavizet, tadupabhuktAsanasya cittavikArakAraNatvAt, yadAha - __ "itthIe maliyasayaNAsaNaMmi tapphAsadosao jaiNo / dUsei maNaM mayaNo kuTuM jaha phAsadoseNaM / / 1 / / 3 / tathA avivekijanApekSayA spRhaNIyAni strINAmindriyANi-nayana-nAsikA-mukha-karNa-dehAdIni upalakSaNatvAdaGgAni ca stanajaghanAdIni apUrvavismayarasanirbharatayA visphAritalocano na vilokayet, na ca vilokanAnantaramaho salavaNatvaM locanayoH, saralatvaM nAzAvaMzasya, spRhaNIyatvaM payodharayorityAdi tadekAgracittazcintayet, tadavalokanataJcintanayormohodayahetutvAt 4 / tathA kuDyAntaraM yatrAntarasthe'pi kuDyAdau dampatyoH suratAdizabdaH zrUyate brahmacaryabhaGgabhayAJca tatparityAgaH 4 / tathA pUrva-gRhasthAvasthAyAM krIDitaM-strIsambhogAnubhavalakSaNaM dyUtAdiramaNalakSaNaM vA nAnusmaret, tatsmaraNendhanakSepAtsmarAgniH saMdhukSyate 6 / tathA praNItam - atisnigdhamadhurAdirasaM bhaktaM na bhuJjIta, nirantaraM 2010_02 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 457 - caturthaM mahAvratam / / vasahikahanisijiMdiya kuDuMtarapuvvakIlie paNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo / / 1 / / [ pravacanasAroddhAra gAthA- 557] 427 tatra vasatiH strIpazupaNDakAkIrNAM sambhAvyamAnamanobhavavikArodbhavAM pariharataH prathamA guptiH / tathA rAgAnubandhinIM dezajAtikulanepathyabhASAgativibhrameGgitahAsyalIlAkaTAkSapraNayakalahazRGgArasAnuviddhAM kathAM strIsambandhinIM strIbhirvA saha pariharato dvitIyA / tathA niSadyA strIbhiH paribhuktamAsanazayanAdikamapi smaravikAroddIpanaM tyajatastRtIyA / tathA indriyANi strINAmavivekijanApekSayA spRhaNIyAni mukhanayanastanajaghanAdIni teSAmapUrvavismayanirbharatayA visphAritAkSamIkSaNaM pariharatazcaturthI / tathA kuDyAntaraM yatrAntarasthe'pi dampatyormohanAdizabdaH zrUyate, tadapi manmathodrekajana - katvAnmuJcataH paJcamI / tathA pUrvaM gRhasthAvasthAyAM strIbhiH saha yat krIDitaM tasya smaraNamapi smarAgnisandhukSaNaM varjayataH SaSThI / praNIto vRSyaH snigdhamadhurAdirasastadAsevanaM pradhAnadhAtuparipoSaNavedodayanimittaM parityajataH saptamI / atimAtrAhArazcAkaNThamudarapUraNaM tadapi madanonmAdajanakatvena muJcato'STamI | vibhUSAM svAGgasyaiva snAnAGgarAgadhUpapaTavAsakezanakhadantAdisamAracanA / tAmapi pariharato navamI / 'nAkAmI maNDanapriyaH' [ ] iti zruteH evamamUrnavApi brahmaguptaH samyagAsevamAnAnAM mahAtmanAM munInAmeva manaso'pi smaravikAraparihAraH sukaraH / ata eva kimbhUtaM brahmavrataM ? brahmaNaH pitAmahasya, loke parame brahmaNyavatiSThamAnatvAt parameSThizabdavAcyasyApi samartho'hamajihmabrahmavratanirvAhe navetyantarbhayapradam / pazu-pazupatisAdhAraNatvAt puSpAyudhAyudhavyApArasya / tadevamevaMsvarUpaM brahmopaniSanniSannAstIrthakRdAdayo brahmavratAkhyaM caturthaM mahAvrataM bhaNanti // 456 / / vRSya- strigdharasaprINito hi pradhAnadhAtuparipoSeNa vedodayAdabrahmApi sevate 7 / tathA rUkSabhaikSyasyApyatimAtra mAhAramAkaNThamudarapUraNaM varjayet, brahmakSatikAritvAt zarIrapIDAkAritvAcca 8 / tathA vibhUSaNA snAna-vilepana-dhUpana-nakhadanta-kezasaMmArjanAdiH svazarIrasya saMskArastAM na kuryAt, azucizarIrasaMskAramUDho hi tattadutkalikAmayairvikalpairvRthA''tmAnamAyAsayatIti 9 / etA brahmacaryasya-maithunavratasya guptayaH - parirakSaNopAyA brahmacaryaguptayo nava bhavanti // prava. sA. gA. 557 vRttau / / iha tulanAyAm AcArAGgasya dvitIyazrutaskandhasya tRtIyAcUlikAmadhye bhAvanAdhyayanasya caturthamahAvratasya bhAvanAH dRzyatAM / uttarAdhyayanasya baMbhacerasamAhiThANA SoDazamadhyayanam dRzyatAM / yogazAstraprathamaprakAzasya zloka-30-31 madhye caturthavratabhAvanA dRzyatAM / 2010_02 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 hitopadezaH / gAthA-457 - paJcamaM mahAvratam / / paJcamaM mahAvratamabhidhatte - . dhaNadhannahirannAisu, sAvayauvagaraNavasahipabhiIsu / mucchAviccheyaparaM, apariggahamihaM vayaMti viU / / 457 / / dhanadhAnyahiraNyAdiSu navasu parigrahAGgeSu / tathA zrAvakopakaraNavasatiprabhRtiSu / dvipadApadavAstuparigrahagrahaNena zrAvakopakaraNavasatInAmupAttAnAmapyagItArthamunimanomUrchAlambanahetutvena punarupAdAnam / ata eteSu mamatvAlambaneSu mUrchAvicchedaparamaparigrahAkhyaM paJcamaM mahAvrataM vidastattvajJA vadanti / nanUpakaraNAdiparihAra evAparigrahavratamityastu, kiM mUrchAvicchedena, tadabhAve niravakAzaiva mUcheti naivam, na khalu dharmopakaraNaparihAramAtreNa munInAmaparigrahatA kintu teSu mUrchAvicchedena sA syAt / yadAhuH - jaM pi vatthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajaTThA dhAraMti pariharaMti ya / / 1 / / na so pariggaho vutto nAyaputteNa tAiNA / .. mucchA pariggaho vutto iI vuttaM mahesiNa / / 2 / / tti [dazave. a. 6, gA. 20-21] tato mUrchAviccheda evAparigraha iti / / 457 / / tathA - gAthA-457 1. tulA - paMcamabhaMgo gAmAisu, appabahuvivajaNaM ceva / / - paJcava. gA. 653 / / paJcamo mUlaguNaH grAmAdiSu, AdizabdAnagarAdiparigraha eva, yathoktaM - "se gAme vA nagare ve'tyAdi, alpabahuvivarjanameva sarvathaiveti gAthArthaH / / - paJcava. gA. 653 vRttau / / paJcamamAha - sarvabhAveSu mUrchAyAstyAgaH syAdaparigrahaH / / yadasatsvapi jAyeta mUrcchayA cittaviplavaH / / - yo. zA. 1/24 / / sarvabhAveSu dravya-kSetra-kAla-bhAvarUpeSu yo mU yA garddhasya tyAgo na tu dravyAdityAgamAtraM so'parigrahavratam / nanu parigrahatyAgo'parigrahavrataM syAt, kiM mUrchAtyAgalakSaNena tallakSaNena ? ata Aha-yadasatsvapIti / yasmAdasatsvapyavidyamAneSvapi dravya-kSetra-kAla-bhAveSu mUrcchayA cittaviplavaH syAt / cittaviplavaH prazama-saukhyaviparyAsaH / asatyapi dhane dhanagarddhavato rAjagRhanagaradramakasyeva cittasaMklezo durgatipAtanibandhanaM bhavati / satyapi vA dravya-kSetra-kAla-bhAvalakSaNe sAmagrIvizeSe tRSNAkRSNAhinirupadravamanasAM prazamasukhaprAptyA cittaviplavAbhAvaH / ata eva dharmopakaraNadhAriNAM yatInAM zarIre upakaraNe ca nirmamatvAnAmaparigrahatvam / yadAha "yadvatturagaH satsvapyAbharaNavibhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaH / / " [prazama0 141] yathA ca dharmopakaraNavatAmapi mUrchArahitAnAM munInAM na parigrahagrahitvadoSastathA vratinInAmapi gurUpadiSTadharmopakaraNadhAriNInAM ratnatrayavatInAm, tena tAsAM dharmopakaraNaparigrahamAtreNa mokSApavAdaH pralApamAtram / / yo. zA. 1/24 vRttau / / paJcamahAvratasya svarUpam dRzyatAM pravacanasAroddhAre gA. 552 vRttau / / 2010_02 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-458, 459, 460, 461 - SaSThaM rAtribhojanavratam / / mahAvratAnAM upastutiH / / 429 diNarayaNigahaNabhoyaNa - bheyacaunbhaMgisaMgayaM jaM ca / taM rAIbhattaM pi hu, eyANugayaM cayaMti muNI / / 458 / / tadevaMvidhaM rAtribhuktaM nizAbhojanamapyetadanugataM mahAvratapratibaddhaM yatayastyajanti / kimbhUtam ? dinarajanIgrahaNabhojanabhedacaturbhaGgIsaGgatam / tadyathA - divA gRhItaM rAtrau bhuktamityeko bhaGgaH / rAtrau gRhItaM divA bhuktamiti dvitIyaH / rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktamiti tRtIyaH / divA gRhItaM divA bhuktamiti caturthaH / atrAdyatrayamazuddham, caturthastu suvizuddha iti / / 458 / / mahAvratAnyevopastauti - ee paMca muNINaM, mahabvayA pavvaya bva aigaruyA / dhIracariyANa suvahA, suduvbahA kIvapayaINaM / / 459 / / etAni pUrvoditAni paJcApi munInAM mahAvratAni parvatA ivAtigurutarANi / ata eva dhIracaritAnAmuttamaprakRtInAM suvahAni / klIbaprakRtInAM tu sutarAM durvahANIti / / 459 / / kiJca - ee dhammarahassaM, ei ciya savvaviraisavvassaM / ee paramaM nANaM ei ciya mukkhapahajANaM / / 460 / / etAni mahAvratAni dharmasya sarvajJopajJasya kSAntyAdilakSaNasya rahasyaM tAtparyam / etAnyeva ca sarvavirateyatidharmasya sarvasvaM mUlanIvI / etAni mahAvratAni dharmasya sarvajJopajJasyaiva paramaM prakRSTaM jJAnam / mahAvratAni hi yathAkhyAtaM cAritraM, tadeva cApratipAtino jJAnasya kAraNamata etAnyeva tattvato jJAnam / tata evaitAnyeva mokSapathe nirvRtivartmani yAnamiva / yAnaM vinA hyevaMvidhaM sudRDhavAhanaM duSprApamatyantadUrAntaritaM nirvANanagaramiti / / 460 / / tathA - eehiM aNuggahio damago vi guruttaNaM tahA lahai / ___jaha cakkavaTTINo vi hu mahaMti ahamahamigAi imaM / / 461 / / etaiH prANAtipAtaviramaNAdibhirmahAvratairanugRhIto'dhyAsito dramako raGkaprAyo'pi pumAMstathAkathamapi gurutvamApnoti yathainamAsatAM maNDalezvarAdayo yAvazcakravartino'khaNDaSaTkhaNDamedinImaNDalAkhaNDalA apyahamahamikayA'haMpUrvikayA mahanti pUjayanti / / 461 / / gAthA-458 1. tulA - asaNAibheabhinnassAhArassa cauvvihassAvi / Nisi savvahA viramaNaM, caramo samaNANa mUlaguNo / / - paJcava. gA. 654 / / __ azanAdibhedabhinnasyAhArasyaiva caturvidhasyApi svatantrasiddhasya, nizi sarvathA viramaNaM bhogamAzritya 'caramaH' pazcima eSaH, SaSTha ityarthaH, zramaNAnAM mUlaguNa iti gAthArthaH / / - paJcava. gA. 654 vRttau / / 2010_02 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 hitopadezaH / gAthA-462, 463, 464 - mahAvratAnAM upastutiH / / rorakathAnakam / / aparaM ca - picchaha viraiphalaM phuraMtamaNimayakirIDakoDIhiM / . payanahapaMtiM vilihaMti tiyasapahuNo muNijaNassa / / 462 / / pazyatAvalokayata virateH prastAvAt sarvavirateH phalaM mahimAnam / yena yanmunijanasya padayornakhapaGktiM tridazapatayo vRndArakavRndArakA api vilikhanti samuttejayanti kAbhiH ? preDholadratnakoTIbhirityaho! saMyamasya mAhAtmyamiti / / 462 / / evaM ca - ucchiMdiUNa gihavAsa-pAsamainisiyatavakivANeNa / dhannA appaDibaddhA, vihaga bva mahIi viharaMti / / 463 / / ucchindyonmocya gRhavAsapAzaM priyakalatraputrAdimamatvabandhanam / kena ? atitIkSNatapaHkRpANena samucitasvanizitAsinA pAzocchedaH / dhanyAH sucaritasukRtAH / prastAvAnirgranthayatayo'pratibaddhA dravyakSetrakAlabhAvapratibandhavandhyAH / kSititale svaM bhavyAGgivargaM ca saMsAracArakAnmocayanto viharanti / ke iva ? vihagA iva / yathA kenApi kRpAlunA kRpANAdichinnapAzA: kuntAH sarvatra svairaM vicaranti / / 463 / / evaM ca sati yad vidheyaM tadAha - tamhA mahabbayAI laddhaM kaha kahavi punajoeNa / pAlija payatteNaM, rayaNAI rorapurisu vva / / 464 / / tasmAdevaM prabhAvAnyamUni mahAvratAni kathaM kathamapi yugi samilAyoganyAyenAgaNyapuNyasya [yogena] prApyANi prApya mahatA prayatnena pAlayet / atrodAharaNamAhakAnIva ? rorapuruSo ratnAnIva / sampradAyagamyaM ca roraratnaprAptisvarUpam / ||sNskRtpraakRtbhaassaamyN rorakathAnakam / / astIha bharatabhUmau kamanIyapadArthasArthamaNikozaH / sirivaccho iva vaccho purisuttamamaMDaNaM deso / / 1 / / suracitaruciroddezA nandIzvaravasumatIva tatrAsti / kosaMbI nAmeNaM nayarI nayarIi ramaNIyA / / 2 / / jinamandireSu yasyAM sandhyAtritaye'pi paTupaTahaghoSaiH / saMtAsiya vva savihe vi iMti na hu vigghasaMghAyA / / 3 / / 2010_02 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-464 - rorakathAnakam / / 431 dandahyamAnakAlAgurughanasArotthadhUmapaTalAni / rehanti jesu namirANa vipalirA pAvapUra vva / / 4 / / tasyAM dAsIkRtasakalavairibhUpAlamaulimaNikiraNaiH / unoiyapAyaMgulivivaro rAyA jiyAri tti / / 5 / / arikaraTighaTAkuTTanapaTurapi kAmaM kRpANadaNDo'sya / riudaMtadhariyatiNamitta-cheyaNe ahaha ! na hucheo / / 6 / / tasyAM ca kalAnilayaH zazIva vasati suto mahebhyasya / nAmeNaM vasudatto mutto purisatthapiMDu bva / / 7 / / sa sadAcArarato'pi vyasanavihIno'pi daivayogena / mukko kayAi lacchIi lacchihINu vva vesAe / / 8 / / upahatadhRtistato'sAvanalpasaGkalpakalpanAkulitaH / pAvai na kahiM pi raiM vArIpaDio mayaMgu bva / / 9 / / yaM yaM vyavasAyamasAvarthArthI kRtacaraM samArabhate / so so imassa viyarai hatthAu aNatthapatyAriM / / 10 / / nipuNaM nirUpya zatazo lAbhAya yadeSa paNyamAdriyate / maTTIe vi hu mullaM na lahai taM tassa hatthagayaM / / 11 / / chandAnuvartanaparaH parasya jalpati yadeSa toSAya / vihivasao taM jAyai savisesaM tassa rosAya / / 12 / / upadizati pezalAkSaramapyeSa vaco hitaM yadanyasya / taM ceva tassa picchaha hiyae ahiyaM ti pariNamai / / 13 / / yeSAmupakArazatAnyacIkarat pUrvameSa sati vibhave / ti ciya atucchamaccharakhAraM dhAranti tammi tayA / / 14 / / api sukhagoSThIhetorupavizati samIpametya yoSa / maggissai kiM pi imutti jhatti muMcaMti taM sayaNA / / 15 / / te gRhametya gate'smin daivAd yadi kimapi vastu nekSante / nUNaM imeNa evaM gahiyaM hohi tti jaMpaMti / / 16 / / ciraparicayAd bruvANaM tamupahasati mitramaNDalI prakaTam / avamANaMti ya evaM pae pae poralogA vi / / 17 / / iti katipayairapi dinaiH sa tRNAdapyatilaghurjane jAtaH / jaMgaruyattanimittaM lacchi chiya nicchiyaM bhuvaNe / / 18 / / anubhUtacarAM rucirAM vibhavAvasthAmanusmaran sa nijAm / taha taMmijaNe taiyA avamANapayaM ca picchaMto / / 19 / / cintayati cetasIdaM durvAraviSAdasAditaH sa tadA / picchaha diNaparivatte kiM kiM purisA na picchaMti / / 20 / / ziSTajanaceSTite'pi priyasatyapare'pi mayi kRtajJe'pi / kaha paDikUlo jAo vihi vva niyabaMdhuvaggo vi / / 21 / / jaladheriva jalavAhAH zrImantaH sevayA mamAbhUvan / je te apariciyaM piva mamaM na picchaMti purao vi / / 22 / / manyante sma kRtArthaM ye mama mukhavIkSaNe kilAtmAnam / paDivAlemi ahaM hI tesiM payadasaNAvasaraM / / 23 / / apyanupakAriNi pare sudhiyaH kurvanti kecidupakAram / uvayariyA vi hu mahuraM vayaNaM pina diti maha ee / / 24 / / nopAlambhasya padaM yadi vA mama ko'pi sAmprataM yasmAt / maha ceva kammapariNAmavilasiyaM sayalamavi iNamo / / 25 / / evaM ca parAbhUtaH kimahaM dezAntaraM kimapi yAmi / paribhavamUlaM ee hayapANe ahava muMcAmi / / 26 / / alamathavA mRtyumanorathena nirmathitapuruSakAreNa / vasuhA hi rayaNagabbhA bhamAmi tA taM pi naNu paDhamaM / / 27 / / yadi punarupaimi kamapi bhrAmyannijakarmaNaH praNetAram / esA hu duddasA me na nAma anibaMdhaNA ceva / / 28 / / iti nizcitya sa cetasi calito'paravArirAzimuddizya / bhikkhAvittIi muNivva dehajattaM pavattaMto / / 29 / / 2010_02 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 hitopadezaH / gAthA-464 - rorakathAnakam / / janaparibhavena zazvad dAridryapratibhuvA samanuyAtaH / kAlakkameNa patto suraTThavisayammi so ramme / / 30 / / tatra naganagarakAnanavilAsavApIsaraHsaritkAnte / bhamireNa teNa diTTho siriujiMto girivariMdo / / 31 / / tuGgatarazikharaparisarasaJcaraduDunAthadinakaraM zyAmam / manaMti muddhasiddhaM-gaNAu jaM nIlavaMtu tti / / 32 / / sannihitajaladhivelAvikIrNamuktAphalAJcitaM mUlam / siharaM ca lasirarikkhaM lakkhijai jassa samarUvaM / / 33 / / vajrandanIlamarakatakarketanapadmarAgazikharotthaiH / kiraNakalAvehiM jahiM abhitticittaM sahai gayaNe / / 34 / / mRdumandramadhyatAraM kinnaramithunAni yatra gAyanti / rAyamainehamaNamohaNAI sirinemicariyAI / / 35 / / kutrApi vikacacampakakurabakasahakAratilakabakulavanaiH / jo navavasaMtasamayAvayAralacchiM payAsei / / 36 / / dhUlIkadambavicakilazirISakaravIrapATalApaTalaiH / saJcavai ayAli ciya kahiM pi jo gimhasamayaMpi / / 37 / / anyatra kuTajaketakaka(ba)kulaiH prakaTayati yaH payodatum / vihivasaviuttaaNurattamihuNamaNajaNiyaraNaraNayaM / / 38 / / banthUkakAzasarasijasaptacchadaparimalaizca yaH zaradam / dAvai katthai suisacchasurahisIyalajaluppIlaM / / 39 / / kvApi prathayati vikazitamarubakamacakundasundarAmodaiH / hemaMtaM pi hu vammahapayAvaparivaddhaNaM jo ya / / 4 / / anyatra sinduvAraprasUnanavakundaparimalodgAraiH / dasai vijAharamihuNabhuttamaNikaMdaraM sisiraM / / 41 / / iti sarvartumanojJe zukapikakAdambakekiravarucire / sirirevayammi roro sa jAva saMcArae diddhiM / / 4 / / tAvadanugamyamAnaH surAsuraiH khecaraizca zatasaGkhyaiH / suracAraNehi purao payaDiyapaDujayajayArAvo / / 43 // rAgavanadhUmaketurvRSArNavataraNavipulatarasetuH / kohAnalajalavAho lohoragarAyakhaganAho / / 44 / / upazama iva piNDastho vizvAsa ivAGginAM ca vidhitAGgaH / varadasaNanANacarittamittasaMkeyaThANaM va / / 45 / / pIyUSarasatuSArairavikArairmadhuradRSTisaJcAraiH / aNuginhato sannihiyapANiNo paramakaruNAe / / 46 / / jJAnacatuSTayakalitaH praNamya nemi nagAdhvanA calitaH / saJcavio teNa tayA sayaMpabho nAma sUrivaro / / 47 / / pazyata evAsya tato vismayavismeranayananalinasya / girinayarasaMThie so saMpatto risahajiNabhavaNe / / 48 / / praNipatya tatra surapatisamUhanatapadayugaM yugAdijinam / uvaviTTho muNinAho sa jAva muhamaMDave tassa / / 49 / / tAvadahampUrvikayA sametya viSvag vRtaH suranaraughaiH / apyuvasavaNasaMsayaviccheyaNacheyahiyaehiM / / 50 / / tadvadanAmbudavigalitamupadezAmRtamathotsukaH pAtum / vasudatto viniviTTho muNivaiNo caraNamUlammi / / 51 / / muninAtho'pi babhASe savizeSaM tadanu tasya bodhAya / kattha na viyarai karuNA muNINa samarAyaraMkANaM / / 52 / / tulye'pi mAnuSatve same'pi karacaraNakaraNasaMyoge / dIsai jaM jIvANaM vibhavAvibhavubbhavo bheo / / 53 / / hetvantarANi muktvA bhavyA: sambhAvyatAM tadiha sakalam / putvabhavattassa suhAsuhassa kammassa mAhappaM / / 54 / / vyavahitamapi vRkSAdeH phalAdibhirvyajyate yathA bIjam / anabhavaMtariyaM pi hu taha kammaM ihabhavaphaleNa / / 55 / / _ 2010_02 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-464 - rorakathAnakam / / 433 uptvA kodravabIjaM phalakAle yo'tra mRgayate zAlIn / zi(khi)viuM kose uvalaM veruliyaM maggae jo ya / / 56 / / sa bhavati yadopahAsasya bhAjanaM cintitaM ca nApnoti / evaM vihiyakukammA sukammaphalamaggirA jIvA / / 57 / / tasmAd yad yena purA zubhamazubhaM vA kilArjitaM karma / so jAyai iha jamme niyamA phalabhAyaNaM tassa / / 58 / / kaH kila tadupAlabhyaH ko vA sukhaduHkhaheturiha jantoH / muttUNaM niyakamme ummUlaha te tao bhavvA ! / / 59 / / anubhavasubhagamathaivaM nijasaGkalpocitaM ca tadvacanam / souM pamuiyacitto vasudatto vinnadai evaM / / 60 / / bhagavannArAdhyapadairyathA mamaiveha sarvamAdiSTam / niyapuvvajammakammaM muNiuM gurukougaM ca mama / / 61 / / tasmAdanugrahArthaM mamAnukampyasya kathaya tannAtha ! / muttUNa sahasakiraNaM tamabharaharaNe khamo na'tra / / 2 / / vijJAya tadupakAraM kAruNikastadanu munipatiruvAca / nisuNesu vaccha ! jai tuha niyacarie kougaM kiMpi / / 3 / / bharate'tra potanapure samudradattaH kuberadattazca / do ibbhasuyA anunnanehamohiyamaNA Asi / / 64 / / lobhAnuviddhabuddhistayoH samudraH kaThorahRdayazca / bIo u payaNulobho dakkhinaparo kivAlU ya / / 65 / / sampatsu puSkalAsvapi bhogatyAgopayogayogyAsu / tippai amuddalAbho na samuddo ninnayAsu vva / / 66 / / agaNitadharmAdharmaH karmAdAnAdiSu pravRtto'sau / atthaM ciya paribhAvai na vibhAvai bhAviramaNatthaM / / 67 / / naktandinamavitRptaH puruSArtheSvarthameva sa kilaikam / avagaNiyadhammakAmo bahumatrai thevamavi nannaM / / 68 / / bharaNaM bharttavyAnAmapi kathamapi lokalajayA kurute / dINAidANavisayaM na sahai so nAmamittaM pi / / 69 / / itarastyAge bhoge dharmasaMvargaNe ca bandhUnAm / nibbharamaNoraho vi hu bhaeNa na payaTTae tassa / / 70 / / evaM kiyatyapi gate kAle prAleyabhUdharAbhimukham / calio samuddadatto vittovAesu avititto / / 71 / / zItaM na vA'pi tApaM na vRSTikaSTaM na vA'dhvana: klezam / abhibhUyA lobheNaM maNuyA maNayaM pihugaNaMti / / 72 / / kurvan kuberadatto'pyarthopAyAn sukhAvahAneva / nayari ciya nayaniuNo bhUrivibhUIo ajjei / / 73 / / iticintayaticacetasivetasavRttiM vitanvatAhimayA |niybNdhvss vittaM aNuvattiyamittiyadiNANi / / 74 / / dezAntaraM ca calita: kuzalI samprati sa tAvadArtham / tA tassa vittajAyaM puvvaviDhattaM alupaMto / / 75 / / abhinavasaMghaTitamidaM vittaM pAtropayogi kurvANaH / ginhAmi phalamimIe taraMgataralAi lacchIe / / 76 / / iti nizcitya sa cakre krameNa dAnapravRttimucitajJaH / dINAIsu dayAe nibbharabhattIi pattesu / / 77 / / darzaninaH sadane'sya ca SaDapi pravizanti bhaktapAnArtham / pAeNa imo vimuho na hoi gehAgaesujao / / 7 / / sambhAvayati ca gRhajanamatha parijanamucitadAnasammAnaiH / nigaM viNIyavittI piyaMvao sazasAro ya / / 79 / / sa svajanabAndhavAnAmalpadhanAnAM ca mUladhanameva / viyarai vavahAratthaM uddharai ya te aNatthAo / / 8 / / dharmanRpanagarakAryeSvagresaratAM ca kalayati sadaiva / anutramabAhAe tini vi sAhei purisatthe / / 1 / / 1. nimnagAsu iva / - sampA0 / / _ 2010_02 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 464 - rorakathAnakam / / iti katipayairapi dinairjane prasiddhiM sa bandhurAM lebhe / dANaM uciyAcaraNaM ca do vi mUlaM pasiddhIe / / 82 / / jalpan vicaran vilasan jano'sya sarvatra nAma gRhNAti / kassa va na hoi suhao piyaMvao cAyasAlI ya / / 83 / / valitaH kuberakakubhaH kuberadattAgrajo'pyupAttadhanaH / sahala yi naNu AsA dhaNayAsAe payaTTANaM / / 84 / / Agacchannatha katibhiH prayANakaiH prApa potanoddezam / nisuNei ya savvatto kuberadattassa jasaghosaM / 85 / / dadhyau ca zaGkitamanA mamAnujo mAM vinA dhruvaM dhUrteH / velaviUNaM kehi vi payaTTao dANamAIsu / / 86 / / iti cintAcAntamanAH sArthaM tatraiva sa vyavasthApya / ikko alakkhiu yi rayaNIe poyaNaM patto / / 87 / / andhapaTAntaritatanustrikacatvaradevamandirasabhAsu / dANAiguNagaNaM so nisuNai bhamiro kuberassa / / 88 / / nijamandiramapi pazyati vicitracitrAJcitaM sudhAdhavalam / tatto dhasakkieNaM hiyaeNa vicitae evaM / / 89 / / mUDhena nUnamamunA mamAnujenArjitaM bahuklezaiH / lIlAi ciya daviNaM vihiyaM savvaM pi viDabhujaM / / 90 / / jJAtaM purA'pi caivaM vidhAsyatIdaM vinA hi mAM yadasau / ikko samuddadatto kittiyaThANesu kira hou / / 91 / / iti sarvasvavinAzAdiva hRdaye so'tha suciramanuzocya / rayaNIi ciya valio puNo viniyasatthamallINo / / 92 / / anuziSya cAptamekaM janaM dvitIye dine'tha sa preSIt / savihe kuberadattassa so vi taM bhaNai egaMte / / 93 / / vadati tvadagrastvAM zrutaM purA sAmprataM svayaM dRSTam / maha desaMtaragamaNe jaM kiMpi kayaM tae vaccha ! / / 94 / / na kRtamidaM na kariSye nedaM soDhaM na cApi viSahiSye / majjha vi gharaMmi jaM kira evamajutto vao hoi / / 95 / / kimatItopAlambhaiH saubhrAtraM kimapi yadi mama smarasi / tA muttuM niyanIiM maha nIiM ceva aNusarasu / / 96 / / atha nAbhimatamidaM tava tat premazlatha ! kathaya paramArtham / jeNAhaM ikkuciya uDDamuho jAmi vaNavAsaM / / 97 / / ityekAntakaThoraM nirapekSaM tasya vAcikaM zrutvA / vImaMsiuM pavatto so paDio dhammasaMdehe / / 18 / / ekatrAgrajavacanaM mAnyamathAnyatra dharmalopo'yam / eyaMmi kajjajuyale gurulahubhAvo bhavau kassa / / 99 / / avagaNitavacasi khedAd vanaM gate'smin jane'travacanIyam / hohI maha AjammaM caMdassa kalaMkapaMkavva / / 100 / / enaM pramANayantratha dharmAcaraNAnyamUni muJcAmi / tA sukaeNa vihINo paraloe dukkhio homi / / 101 / / evaM sthite'pi kathamiva vimAnayAmyagrajaM pitustulyam / paraloyaM sAhissaM tavajavapabhiIhiM pacchA vi / / 102 / / iti taduparodhabaddhaH sa saJjahArAtmanaH kRtiM sakalAm / mAiMdajAlabhujaM khaNaMtare iMdayAli vva / / 103 / / anujasya vinayavRttyA muditenApi hi samudradattena / dANaMtarAyajaNiyaM baddhaM niviDaM tayA kammaM / / 104 / / pUrvasthityaiva tataH sa dhanAdiSu mUrchito dinAnyanayat / gurukammANa jiyANaM dulaho suhabhAvasaMjogo / / 105 / / da tataH prabhRtyapi kuberadattastu saMsRtivirAgam / sulahA virAgaheU pae pae payaNumAhANaM / / 106 / / tRNamiva tataH sa tyaktvA gRhavAsaM zuddhavAsanollAsaH / pavvajjaM paDivatro pAliya tiyasesu uvavantro / / 107 / / cyutvA tato videhe setsyati bhavayoryugena gatakarmmA / aTTavasaTTovagao samuddadatto vi mariUNa / / 108 / / 434 2010_02 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-464 - rorakathAnakam / / 435 narakeSvatha tiryakSu ca saptabhavAnavirataM samutpannaH / ghoraMtarAyavasao savvattha vi dukkhio bADhaM / / 109 / / samprati sAvazeSeNa karmaNA punaranudrutastena / jAo so vasudatto vaccha tuma iya dasA esA / / 110 / / zrutvA tathAvidhamasAvanubhavaparyantamAtmanazcaritam / AlaMbiyaveraggo laggo aNusoiuM evaM / / 111 / / dhigadhanyena mayA nirbharalobhAbhibhUtacittena / kittiyamittANa kao jIvANaM vittiviccheo / / 112 / / kiyadetannarakAdiSu yadakArSamahaM gatAgatAnIti / evaMvihassa naraesu ceva maha jujae vAso / / 113 / / dhanyaH sa tu me bhrAtA mamApi yenAnuvartitaM cittam / niyakajaM pi hu sajjo pasAhiyaM nihayamoheNaM / / 114 / / saMzayatimiravirocana ! janalocanarocana ! prasIda vibho ! / sAhesu ahaM kammAu imAu mucissaM / / 115 / / bhagavAnapi kAruNikastamavIvadadavadhivAsaraste'dya / kammassa tassa vigame tA mA saMtAvamuvvahasu / / 116 / / sukulodgato'si samyak heyopAdeyavastuvijJo'si |lobhaaiinn kasAyANa muNiyaphuDakaDuvivAgosi / / 117 / / tasmAdataH paraM tvaM tathA kathaJcana vidhehi sacaritam / evaMvihadukkhANaM na hosi jaha bhAyaNaM bhadda ! / / 118 / / pramuditamanAstato'sau tatheti zirasi prapadya guruvacanam / sammattamUliyAI paDivano bArasa vayAI / / 119 / / vijJaptazca munIndraH punarapi tenAtha nAtha ! dattaM me / paraloiyapAheyaM tubbhehiM pasannahiyaehiM / / 120 / / sAmpratamihalokArthaM pAtheyaM kimapi pAthasAM nAthAt / pattheuM patthANaM kAhaM itto namo tujjha / / 121 / / atrAntare ca yatipatisevAhevAkicetasA tatra / puvvAgaeNa bhaNio sutthiyalavaNAhiveNa imo / / 122 / / eSo'smi bhadra jaladheradhidaivatamatra gaccha mA'nyatra / sAhammio si arihasi sammANaM patthaNAi alaM / / 123 / / ityuktvA ratnAkarapatirdadau tasya paJca ratnAni / ummillamahallamahANi koDimullANi patteyaM / / 124 / / kRtakRtyo vasudattastadanu samAruhya raivatakazirasi / ikkaM rayaNaM sirinemisAmiNo kuNaimolimaNiM / / 125 / / sattvena tasya tuSTazcakre paJcaiva susthitastAni / kiM kiM na hu satteNaM sIleNa va jAyai jayammi / / 126 / / muditamanAstadanu girerupatyakAmetya sapadi vasudattaH / ciMtei tAva itto kosaMbIpuravarI dUre / / 127 / / maNayaH spRhaNIyatamA mArgAstaskarakulAkulA: kAmam / tamhA viNA uvAyaM niravAyaM hou na hu gamaNaM / / 128 / / iti nizcitya vivikte sthAne saGgopya tAni ratnAni / tattullANi ya uvalANi paMca cittUNa so calio / / 129 / / samupetya caurapallIparisaramucaiH svaraMtato'vAdIt |rynnaannipNcpNcpicchhmhllmullaannibho !majjha / / 130 / / caurAH sametya ca javAna yAvadamUnyAdareNa pazyanti / tA pikkhaMtA uvale vilakkhavayaNA nivattaMti / / 131 / / evaM dvitrirjaladheH kauzAmbyAzcAntare tathA kurvan / gahilu tti takkarahiM uvikkhio sabbahA vi imo / / 132 / / paryAyeNa gRhItvA ratnAnyapi tAni tadanu nirapAyam / kosaMbIe patto vasudatto daliyadogayo / / 133 / / dvitrANi tatra vikrIya teSu ratnAni taduditairdravyaiH / vavahAresu payaTTo puvvaM va anidiesu imo / / 134 / / cintayati yatra cAso vyavasAye samamatho dviguNamAyam / lIlAi tatthataM lahai dasaguNaM vIsaguNiyaM vA / / 135 / / 2010_02 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 hitopadezaH / gAthA-464 - rorakathAnakam / / gRhNAti gauNavRttyA yAni ca paNyAnyasArarUpANi / aNuNayasaehiM loo lAhatthaM patthae tANi / / 136 / / yaM pazyati jalpati vA sauhArdAnirabhisandhyapi janaM saH / so mantrai appANaM kayakiJcaM laddharajaM vA / / 137 / / ghorAntarAyavigamAt subhagatvamiti prapadya sadyo'sau / pUrijai sariyAhiM sarinAho iva sirIhiM sayA / / 138 / / apamAnitazca yairvibhavabhraMze sa mandamedhobhiH / uvayArahae te te savisesaM kuNai nilaM pi / / 139 / / ................. / dRSTvA tasya tathAvidhamatyadbhutabhAgadheyasambhAram / / 140 / / ............... ................. / .................. ........................... / / 141 / / ..................... / .............. ................ // 142 / / .............. / niraiyArANi samaNadhammami vihiyamaNo / / 143 / / kramazazcApatyagaNe gRhabhAroddharaNadhuryatAmApte / posahasAlAi Thio gihipaDimAo pavajei / / 144 / / tathAhi - zaGkAdidoSarahitAM prazamasthairyAdiliGgaguNakalitAm / paDhamaM daMsaNapaDimaM paDivanno mAsamittamimo / / 145 / / samyaktvasthiracetA niratIcAraM gRhivratavAtam / pAlei bIyapaDimaM dumAsamANaM pavano so / / 146 / / samyaktvavrataniSThaH sAmAyikamubhayasandhyamapyeSa / taiyaM timAsamANaM kuNai ya paDivajiuM paDimaM / / 147 / / parvadineSu ca pauSadhamAdyapratimAkriyAnvitaH kurute / caumAsakAlamittaM cautthapaDimaM pavano so / / 148 / / evaM ca paJca mAsAn pUrvAnuSThAnanizcalaH kurute / pavvatihIsuM paDimaM cauppahAIsu sayalanisiM / / 149 / / SaSThapratimAniSThaH SaNmAsAn brahmacaryamadhikamasau / pAlei puvapaDimAkiriyakalAvaM amuMcaMto / / 150 / / varjayati sapta mAsAn sacittaM saptamI sthitaH pratimAm / bhuMjai na aTThamIe sayaM kaDaM aTThamAsANi / / 151 / / kArayati nacArambhaM navamAsAn svArthamAsthito navamIm / uddiTuMpina bhuMjai dasa mAse dasamapaDimattho / / 152 / / ekAdazamAsamitAM pratimAmekAdazImathAsthAya / paricattasavvasaMgo kayaloo gahiyarayaharaNo / / 153 / / babhrAma sa bhikSArthaM saJjAtikuleSu dharmalAbhamRte / paDimaTThiyassa saGkassa deha bhikkhaM ti jaMpaMto / / 154 / / evaM ca samayanItyA sattvAdhAraH sa dhArayAmAsa / sivamaMdiranisseNippaDimA ikkArasa vi paDimA / / 155 / / saMlekhanAM ca kRtvA samayamathAntyaM sudhIH samavagatya / vasudatto paDivatro bArasamiM bhikkhupaDimaM pi / / 156 / / sarvAdareNa ca maNIniva paJca pUrvaM sAdhuvratAni paripAlya sunirmalAni / mAsaM vimukkaasaNo mariUNa jAo so ajhumi tiyaso tiyasesatullo / / 157 / / 464 / / gAthA-464 1. saM. tathA pA. pratimadhye 140 taH 143 paryantaM zlokAH apUrNAssanti / / - sampA0 / / 2. pratimAyAH nAmAni - daMsaNa-vaya-sAmAiya-posaha-paDimA-abaMbha-saJcitte / AraMbha-pesa-uddiTThavajjae samaNabhUe ya / / - paJcA. 10 gA. 3 / / 2010_02 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-465, 466, 467 - aSTapravacana mAtaraH / / IryAsamiteH svarUpam / / 437 vyAkhyAtAni sodAharaNAni paJca mahAvratAni / sAmprataM samitiguptInAmavasaraH, tAzceha pravacanamAtRzabdavAcyA ityetadeva prastAvayannAha - eyaM ca vayasarIraM lAlijai jAhiM suTTa aNavarayaM / aTThappavayaNamAyAu tAu leseNa sIsaMti / / 465 / / . idaM ca pUrvoditaM mahAvratalakSaNaM yatInAM zarIraM yakAbhiH suSThu mAtRpremNA anavaratamaharnizaM lAlyate salIlamupacayaM prApyate / tAH pravacanamAtaro'STAvapi lezena samAsena kathyante / samucitaM ca mAtRjanasyA'patyAdervapuAlanamiti / / 465 / / tA eva nAmataH prAha - 'iriyA-'bhAsA-esaNa- AyANu-"ssagganAmadheyAo / __ samiIo paMca 'maNa vayaNa kAyaguttittayaM tAu / / 466 / / samitizabdasya pratyekamabhisambandhAdIryAsamiti-rbhASAsamiti-reSaNAsamiti-rAdAnasamitirutsargasamitinAmadheyAH paJca samitayastathA manogupti-vAggupti-kAyaguptilakSaNaM guptitrayaM ca tAH pravacanamAtara iti / / 466 / / tatrAdAvIryAsamitimAha - iriyAsamiyANa bhave parimaliyapahammi miha[hirakarapuDhe / aNavajakajamAsaja gamaNamegaggamaNanayaNaM / / 467 / / gAthA-466 1. tulA - mUlaguNarUpaM cAritramabhidhAyottaraguNarUpaM tadAha - athavA paJcasamiti-guptitrayapavitritam / caritraM samyakcAritramityAhurmunipuGgavAH / / - yoga zA. 1/34 / / samitiriti paJcAnAM ceSTAnAM tAntrikI saMjJA / athavA saM samyak prazastA arhatpravacanAnusAreNa itiH ceSTA samitiH, paJcAnAM samitInAM samAhAraH paJcasamiti / guptirAtmasaMrakSaNaM mumukSoryoganigraha ityarthaH / guptInAM trayaM guptitrayam / paJcasamiti ca guptitrayaM ca, tAbhyAM pavitritaM yaccaritraM yatInAM ceSTA sA samyakcAritramucyate / samyakpravRttilakSaNA samitiH, pravRtti-nivRttilakSaNA guptirityanayorvizeSaH / / - yoga zA. 1/34 TIkA0 / / atha samitiguptIzca nAmata Aha - IryA-bhASai-SaNA-''dAna-nikSepo-tsargasaMjJakAH / paJcAhuH samitIstisro guptIniyoganigrahAt / / - yoga zA. 1/35 / / IryAsamiti SAsamitireSaNAsamitirAdAnanikSepasamitirutsargasamitirityetAH paJca samitIbruvate tIrthakarAH / trisaMkhyA yogAstriyogA mano-vAk-kAyavyApArAH, teSAM nigraho nirodhaH pravacanavidhinA mArgavyavasthApanamunmArganivAraNaM ca / nigrahAditi hetau paJcamI, tena manoguptirvacanaguptiH kAyaguptiriti tisro guptI.vate / / - yoga zA. 1/35 TIkA0 / / _ 2010_02 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 hitopadezaH / gAthA-467 - IryAsamiteH svarUpam / / IryAsamitirhi na khalu kiJcidvastvantaraM, kevalaM trasasthAvarajantujAtA'bhayadAnadIkSitAnAM munInAM prANirakSAnimittamAtmarakSArthaM ca caraNAgrAdArabhya yugamAtrakSetraM yAvadavalokya yadIraNaM gamanaM saiveryAsamitistadupalakSitAzca munayo'pIryAsamitAsteSAm / kva tad gamanamityAha - karituraganarakharAdibhiH parimalite kSunne(NNe) pathi vartmani / anupamardite hi pathi pracalatAM yatInAmasukarA SaDjIvanikAyayatanA / punaH kiMviziSTe ? miha hi rakaraspRSTe bhAsvatprabhodbhAsite / iyatA ca parimalite'pyadhvani sampAtimasattvasammabhIrUNAM munInAmutsargato rAtrigamane niSedhaH / nanu tarhi divA svecchamastu teSAM saJcAro, netyAha - anavadyaM sAvadharahitaM kAryaM jJAnadarzanacAritrAdiviSayaM prayojanamavazyakRtyamadhikRtya / kathaM gamanamityAha - ekAgramanonayanaM manonayanaikAgrayamantareNa bhavatyeva saMyamAtmavirAdhanA / yadAhuH - purao jugamAyAe pehamANo mahiM care / vajaMto bIyahariyAiM pANe ya dagamaTTiyaM / / 1 / / ovAyaM visamaM khANuM vijalaM parivajae / saMkameNa na gacchijjA vijamANe parakkame ||2||tti [dazavai. a.5, u.1, gA. 3-4] / / 467 / / gAthA-467 1. tulA - IryAlakSaNamAha - lokAtivAhite mArge cumbite bhAsvadaMzubhiH / janturakSArthamAlokya gatirIryA matA satAm / / - yoga zA. 1/36 / / ___ basa-sthAvarajantujAtAbhayadAnadIkSitasya munerAvazyake prayojane gacchato janturakSAnimittaM svazarIrarakSAnimittaM ca pAdAgrAdArabhya yugamAtrakSetraM yAvat nirIkSya IraNamIryA gatiH, tasyAM samitirIryAsamitiH / yadAhuH - "purao jugamAyAe pehamANo mahiM care / vajaMto bIya-hariyAI pANe ya daga maTTiyaM / / 1 / / ovAyaM visamaMkhANuM vijjalaM parivajjae / saMkameNa na gacchijjA vijamANe parakkame / / 2 / / " (dazavai05/1 gA. 3-4) gatizca mArge bhavati, tasya vizeSaNaM 'lokAtivAhite', lokairativAhite atyantakSuNNe, cumbite spRSTe AdityakiraNaiH / prathamavizeSaNe parairvirAdhite mArge gacchato yateH SaDjIvanikAyavirAdhanA na bhavati, unmArgeNa na gantavyamiti cAha / tathAvidhe'pi mArge rAtrau gacchataH sampAtimasattvavirAdhanA bhavediti tatparihArArthaM dvitIyavizeSaNam / evaMvidhopayogavatazca gacchato muneH kathaJcit prANivadhe'pi prANivadhapApaM na bhavati / yadAha - "uccAliyammi pAe iriyAsamiyassa saMkamaTThAe / vAvajjeja kuliMgI marija taM jogamAsajja / / 1 / / " / "na ya tassa tannimitto baMdho suhumo vi desio samae / aNavajjo u paogeNa savvabhAveNa so jamhA / / 2 / / " (ogha ni0 gA- 749-750) / tathA - ___ "jiadu va maradu va jIvo ajadAcArassa nicchao hiMsA / payadassa Natthi baMdho hiMsAmetteNa samidassa / / " (pravacana0 3/17) - yoga zA. 1/36 TIkA0 / / 2010_02 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-468-69-70-71 - IryAsamiteH svarUpam / / bhASAsamiteH svarUpam / / 439 atrAha paraH - naNu kahamuvauttANa vi chaumatthamuNINa suhumajiyarakkhA / sacaM tahavi na vahagA uvaogaparA jao bhaNiyaM / / 468 / / nanviti pUrvapakSopanyAse / chadmasthAnAM viziSTajJAnAtizayarahitAnAM munInAmupayuktAnAM samyagIryAsamitAnAmapi sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM jIvAnAM kathaM rakSAsambhavaH ? / AcAryaH prAha - bhoH ! para ! satyamavitathamevaitad bhavadvacaH / tathA'pi vizeSajJAnazUnyA api te yadhupayogaparA: pUrvoktayuktyA cakramaNapravRttAstadA sambhavatyapi prANivadhe na te vadhakA vadhapApAMzabhAjaH / na caitat kAlpanikaM / yato bhaNitamAgame'pi / / 468 / / tadeva darzayati - uJcAliyammi caraNe iriyAsamiyassa saMkamaTThAe / vAvajija kuliMgI marija taM jogamAsajja / / 469 / / na ya tassa tannimitto baMdho suhumo vi desio samae / aNavajjo u paogeNa savvabhAveNa so jamhA / / 470 / / [ ] ucAlite samutkSipte caraNe pAde IryAsamitasya muneH saGkramArthaM gamanArthaM vyApadyeta mAraNAtmikI vyApattiM prApnuyAt / kuliGgI ekendriyAdi mriyeta prANAn vA jahyAt / kiM kRtvA ? tadeva tasya muneryogaM gamanalakSaNaM vyApAramAsAdya / na ca tasyeryAsamitasya munestatrimittastadvadhapratyayaH sUkSmaH svalpo'pi bandha: prastAvAt karmaNaH dezitaH kathitaH samaye jinAgame / kimityAha - yad yasmAt sa muniH sarvasvabhAvena sarvAtmanA tena prayogeNa gamanalakSaNena vadhako'pyapramattatayA'navadyo niravadyo nirdoSa eva / manaHpariNAmAyattatvAt karmabandhasya / / 469 / / 470 / / bhASAsamitimAha - bhayahAsakohalohehiM virahiyaM niuNabuddhisaMThaviyaM / siyavAyamaNupaviDhe bhAsaM bhAsaMti tassamiyA / / 471 / / gAthA-471 1. tulA - bhASAsamitimAha - avadyatyAgataH sarvajanInaM mitabhASaNam / priyA vAcaMyamAnAM sA bhASAsamitirucyate / / - yoga zA0 1/37 / / avadyAni bhASAdoSA vAkyazuddhyadhyayanapratipAditAH dhUrtta-kAmuka-kravyAda-caura-cArvAkAdibhASitAni ca, teSAM nirdambhatayA tyAgaH, tataH sarvajanInaM sarvajanebhyo hitam, mitaM svalpamapyatibahuprayojanasAdhakaM taJca tadbhASaNaM ca / yadAha - "mahuraM niuNaM thovaM kajjAvaDiyaM agavviyamatucchaM / puvviM maisaMkaliyaM bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM / / " [upadeza0 80] 2010_02 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 472- bhASAsamiteH svarUpam / / bhayena saptavidhena hAsyena nokaSAyodayarUpeNa krodhena prathamakaSAyeNa lobhena caturthasamparAyeNa carahitAM na punarbhayAdibhirvitathatvamApAditAm / tathA nipuNayA pUrvAparAvisaMvAdinyA buddhayA dhiyA saMsthApitAM, bhaNanakAlAt prathamameva idamitthamiti cetasi saGkalitAm / tathA syAdvAdasaptabhaGgImanupraviSTAm / na tUbhayakoTyavalambinyarthe idamitthamevetyavadhAraNarUpAm / evaMvidhAM bhASAM tatsamitA bhASAsamitisamitAH prastAvAnmunayo bhASante, na punaretadviparItAm / yadAhuH - 440 jAya saccA na vattavvA saccAmosA ya jA musA / jAya buddhehiM NAitrA na taM bhAsijja pantravaM / [dazavaikAlika adhya0 7 gA. 2] iti / / 471 / / evaM ca kuNamANo dhammaka suhamesu vi samayasAravatthUsu / bhAsAsamio sammaM na chalijjai vitahavAeNa / / 472 / / kurvANo vidadhAno 'dharmakathAmAkSepaNIM vikSepaNIM saMvejanIM nirvedanIM ca / tatrAkSipatyAvarjayaevaMvidhaM yad bhASaNaM sA bhASAsamitiH / bhASAyAM samyagitirbhASAsamitiH / sA ca priyA abhimatA vAcaMyamAnAM munInAm / yadAhuH - "jA ya saccA na vattavvA saccAmosA ya jA musA / jA ya buddhehiM NAiNNA Na taM bhAsejja paNNavaM / / " [dazavai0 7 / 2] iti / / yoga zA0 1 / 37 / / gAthA- 472 1. tulA - tRtIyAkSepaNI caikA tathA vikSepaNI parA / anyA saMvejanI nirvejanI ceti caturvidhA / / dvAdvA. 9/4 / / tRtIyA dharmakathA ca ekA AkSepaNI, tathA parA vikSepaNI, anyA saMvejanI, ca punarnivejanI iti caturvidhA / / - dvA. dvA. 9/4 TIkAyAm / / AkSepaNI - AcArAd vyavahArAJca prajJapterdRSTivAdataH / AdyA caturvidhA zrotuzcittAkSepasya kAraNam / / dvA. dvA. 9/5 / / AcAraM vyavahAraM prajJaptiM dRSTivAdaM cAzritya AdyAkSepaNI caturvidhA / / - dvA. dvA. 9/5 TI. 11 vikSepaNI - svaparazrutamithyAnyavAdoktyA saMkramotkramam / vikSepaNI caturdhA syAdRjormArgAbhimukhyahRt / / dvA. dvA. 9/9 / / svaparazrute svasamayaparasamayau, mithyAnyavAdau mithyAvAdasamyagvAdau tayoruktyA pratipAdanena / saMkramotkramaM pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvIsahitaM yathA syAttathA / caturdhA vikSepaNI syAt / / - dvA. dvA. 9/9 TI. / / saMvejanI -- matA saMvejanI svAnyadehehapretyagocarA / yayA saMvejyate zrotA vipAkavirasatvataH / / dvA. dvA. 9/13 / / " kathA / vipAkavirasatvato vipAkavairasyAt pradarzitAt zrotA saMvejyate saMvegaM grAhyate sA saMvejanI / svAnyadehehapretyagocarA svazarIraparazarIrehalokaparalokaviSayA caturvidhA matA / / - dvA. dvA. 9 / 13 TI. / / nivedanI - caturbhaMgI samAzritya pretyehaphalasaMzrayAm / pApakarmavipAkaM yA brUte nirvejanI tu sA / / dvA. dvA. 9 / 15 / / yA kathA pApakarmavipAkaM / pretyehaphalasaMzrayAmihalokaparalokabhogAzritAM catubhaMgIM samAzritya brUte / sA tu nivejanI caturbhireva bhaGgaH pratipAdyamAnaizcaturvidheti bhAvaH / / - dvA. dvA. 9 / 15 TI. / / 2010_02 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-473, 474, 475 - bhASAsamiteH svarUpam / / 441 tyabhimukhIkaroti yA sA AkSepaNI kathA zRGgArAdiprAyA / vikSipati bhogAbhilASAn yA kAmabhogeSu vaimukhyamApAdayati sA vikSepaNI / samyag vejyate bhayaM grAhyate zrotA yayA sA saMvejanI kathA / nArakatiryagAdiduHkhalakSopakSepaNIM yAM zrutvA bhavyaprANI caturvidhAdapi saMsArAdudvijate mokSArthaM ca ghaTata iti / nirvedaM nIyate yayA kathayA kAmabhogeSu sA nivedanI / yasyAH strIzarIrAdyazucitvakAmabhogAdibIbhatsatvapariNAmadAruNatvAdizravaNena nirviNNaH parityajya viSayAn nissaGgaH siddhivadhvArAdhanasajjaH pravartata ityevaMrUpAM kathAM prathayan sUkSmeSu nipuNamatigamyeSvapi samayasAravastuSu siddhAntopaniSatsu samyaguktanyAyena bhASAsamito munirvitathavAdenAyathArthaprarUpaNena na chale pAtyate / bhASAsamitipramattasyaiva tathAsambhavAt / / 472 / / vitathavAdina eva sarvajaghanyatAmAha - varamanANI vi muNI kaTThANuTThANavirahio vA vi / nANakiriyArao vi hu ajahatthaparUvago na varaM / / 473 / / ajJAnI samyakjJAnazUnyo'pi munirvaram / tathA kaSTAnuSThAnena naktandinAvazyavidheyena prekSotprekSAdinA kriyAkalApena virahitaH so'pi varam / yathoktajJAnakriyArato'pyayathArthaprarUpakaH sarvajJopajJA'rthA'nyathAbhASakastu na varam / jJAnakriyAzUnyayostu varatvamutsUtrabhASakApekSya (kSa)meva, na tu sAmAnyataH / / 473 / / ataH kimarthaM vitathaprarUpakasyaivaM vigarhaNIyatvamityAha - nANakiriyAsu siDhilA appANaM ciya bhavaMmi pADaMti / vitahA parUvagA puNa aNaMtasatte bhamADiMti // 474 / / yato jJAnAvaraNodayAJcAritrAvArakodayAJca jJAne kriyAyAM ca zlathAH pramAdinaH kevalamAtmanameva bhave saMsRtau pAtayanti / vitathaprarUpakAH punarAtmAnamanantAMzcAparAnapi tadvacanazraddhAlUn sattvAn bhrAmayanti, prastAvAdanantasaMsAra ityataH kathaM te nAnuzocyA iti / / 474 / / evaM ca sati yad vidheyaM tadAha - tamhA jahasattIe jaijja tavacaraNakaraNajogesu / ajahatthabhAsaNaM puNa caija jatteNa jaM bhaNiyaM / / 475 / / tasmAdevaM sati dravyakSetrakAlabalasaMhananAdyanumAnena tapo dvAdazavidhamanazanAdi, caraNAni ca "vaya-"samaNadhamma-saMjama-veyAvajhaM ca 'baMbhaguttIo / 'nANAitiyaM tava-kohaniggahAi caraNa 2010_02 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 hitopadezaH / gAthA-476, 477 - bhASAsamiteH svarUpam / / eSaNAsamiteH svarUpam / / meyam / / 1 / / [oghaniyukti bhA. gA. 3] iti saptatibhedAni / karaNAnyapi - "piMDavisohI "samiI 12bhAvaNa "paDimA u "iMdiyaniroho / 25paDilehaNa' guttIo "abhiggahA ceva karaNaM tu / / 1 / / [odhaniyukti bhA. gA. 3] iti saptatibhedAnyeva / ata eteSu saMyamayogeSu yathAzakti svazakteranatikrameNa yatiryateta / ayathArthabhASaNamutsUtraprarUpaNaM punaryatnena mahatA prayatnena tyajet / yato bhaNitamAgame'pi / / 475 / / tadeva darzayati - "ussuttabhAsagANaM bohInAso aNaMtasaMsAro / pANaJcae vi dhIrA tamhA na vayaMti ussuttaM" // 476 / / [ ] madAjJAnAdibhirutsUtrabhASakANAM bodhestattvArthazraddhAnarUpAyAH zivazAkhibIjakalpAyA nAzastatpratyayazcAnantasaMsArastataH prANAtyaye'pi dhIrAH sattvazAlinaH kadAcidutsUtraM na vadanti / turumiNIdattAnuyuktayajJaphalakAlikAcAryavat / / 476 / / eSaNAsamitimAha uggamauppAyaNaduvihaesaNAsuddhamatravatthAI / kAraNajAe jaiNo giNhaMtA esaNAsamiyA / / 477 / / gAthA-476 1. tulA - eSaNAsamitimAha - dvicatvAriMzatA bhikSAdoSainityamadUSitam / muniryadannamAdatte saiSaNAsamitirmatA / / - yoga zA. 1/38 / / dvAbhyAmadhikA catvAriMzat dvicatvAriMzad bhikSAdoSA udgamotpAdanaiSaNAlakSaNAH / tatrodgamadoSA gRhasthaprabhavAH SoDaza, tadyathA - AhAkammuddesiya pUIkamme a mIsajAe a / ThavaNA pAhuDiyAe pAoyara kIya pAmicce / / 1 / / . pariaTTie abhihaDe ubbhiNNe mAlohaDe ia / acchijje aNisaTTe ajjhoyarae a solasame / / 2 / / - [piNDani. gA. 92-93] 'AdhAya' vikalpya, yatiM manasi kRtvA sacittasyAcittIkaraNamacittasya vA pAko niruktAdAdhAkarma / / 1 / / uddeza: sAdhvarthaM saGkalpaH, sa prayojanamasya auddezikam, yat pUrvakRtamodana-modakakSodAdi tat sAdhUddezena dadhyAdinA guDapAkena ca saMskuto bhavati / / 2 / / AdhAkarmikAvayavasammizraM zuddhamapi yattat pUtikarma zucidravyamivAzucidravyasammizram / / 3 / / yadAtmArthaM sAdhvarthaM cAdita eva mizraM pacyate tanmizram / / 4 / / sAdhuyAcitasya kSIrAdeH pRthakkRtya svabhAjane sthApanaM sthApanA / / 5 / / kAlAntarabhAvino vivAhAde: 'idAnIM sannihitAH sAdhavaH santi, teSAmapyupayoge bhavatu' iti buddhyA idAnImeva karaNaM samayaparibhASayA prAbhRtikA, sannikRSTasya vivAhAdeH kAlAntare sAdhusamAgamanaM saJcintyotkarSaNaM vA / / 6 / / yadandhakAravyavasthitasya dravyasya vahni-pradIpa-maNyAdinA bhittyapanayanena vA bahiniSkAsya dravyadhAraNena vA 2010_02 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-477 - eSaNAsamiteH svarUpam / / 443 - evaMvidhamatravastrAdi yatayo gahantaH samAdadAnA eSaNAsamitA bhavanti / kimbhUtam ? prakaTakaraNaM tat prAduSkaraNam / / 7 / / yat sAdhvarthaM mUlyena krIyate tat krItam / / 8 / / yat sAdhvarthamannAdi udyatakaM gRhItvA dIyate tat prAmityakam / / 9 / / svadravyamarpayitvA paradravyaM tatsadRzaM gRhItvA yaddIyate tat parivartitam / / 10 / / gRha-grAmAdeH sAdhvarthaM yadAnItaM tadabhyAhRtam / / 11 / / kutupAdisthasya ghRtAderdAnArthaM yat mRttikAdyapanayanaM tadudbhinnam / / 12 / / yaduparibhUmikAtaH zikyAderbhUmigRhAdvA AkRSya sAdhubhyo dAnaM tanmAlApahRtam / / 13 / / yadAcchidya parakIyaM haThAd gRhItvA svAmI prabhuzcauro vA dadAti tadAcchedyam / / 14 / / yad goSThIbhaktAdi sarvairadattamananumataM vA ekaH kazcit sAdhubhyo dadAti tadanisRSTam / / 15 / / svArthamadhizrayaNe sati sAdhusamAgamazravaNAttadarthaM punayoM dhAnyAvApaH so'dhyavapUrakaH / / 16 / / utpAdanAdoSA api SoDaza, te ca sAdhuprabhavAH / tadyathA - "dhAI dUi nimitte AjIva vaNIvage tigicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe a havaMti dasa ee / / 1 / / pubviMpacchAsaMthava vijjA maMte a cuNNa joe a / uppAyaNAi dosA solasame mUlakamme a / / 2 / / " [piNDani0 408-409] bAlasya kSIra-majjana-maNDana-krIDanA-'GkAropaNakarmakAriNya: paJca dhAtryaH / etAsAM karma bhikSArtha kurvato munerdhAtrIpiNDaH / / 1 / / mithaH sandezakathanaM dUtItvam, tat kurvato bhikSArthaM dUtIpiNDaH / / 2 / / atItA-'nAgata-vartamAnakAleSu lAbhA-'lAbhAdikathanaM nimittam / tad bhikSArthaM kurvato nimittapiNDaH / / 3 / / jAti-kula-gaNa-karma-zilpAdipradhAnebhya AtmanastattadguNatvAropaNaM bhikSArthamAjIvapiNDaH / / 4 / / zramaNa-brAhmaNa-kRpaNA'tithi-zvAnAdibhaktAnAM purataH piNDArthamAtmAnaM tattadbhaktaM darzayato vanIpakapiNDaH / / 5 / / vamana-virecana-bastikAdi kArayato vaidya-bhaiSajyAdi sUcayato vA piNDArthaM cikitsApiNDaH / / 6 / / vidyA-tapaHprabhAvajJApanaM rAjapUjAdikhyApanaM krodhaphaladarzanaM vA bhikSArthaM kurvataH krodhapiNDaH / / 7 / / labdhi-prazaMsottAnasya pareNotsAhitasyAvamatasya vA gRhasthAbhimAnamutpAdayato mAnapiNDaH / / 8 / / nAnAveSa-bhASAparivarttanaM bhikSArthaM kurvato mAyApiNDaH / / 9 / / atilobhAd bhikSArthaM bahu paryaTato lobhapiNDaH / / 10 / / pUrvasaMstavaM jananI-janakAdidvAreNa pazcAtsaMstavaM zvazrU-zvazurAdidvAreNAtma-paravayo'nurUpaM sambandhaM bhikSArthaM ghaTayataH pUrva-pazcAtsaMstavapiNDaH / / 11 / / vidyAM mantraM cUrNaM yogaM ca bhikSArthaM prayuJjAnasya catvAro vidyAdipiNDA: - mantrajapa-homAdisAdhyA strIdevatAdhiSThAnA vA vidyA / / 12 / / pAThamAtraprasiddhaH puruSAdhiSThAno vA mantraH / / 13 / / cUrNAni nayanAJjanAdIni antardhAnAdiphalAni / / 14 / / pAdapralepAdayaH saubhAgya-daurbhAgyakarA yogAH / / 15 / / garbhastambha-garbhAdhAna-prasava-srapanaka-mUla-rakSAbandhanAdi bhikSArthaM kurvato mUlakarmapiNDaH / / 16 / / gRhi-sAdhUbhayaprabhavA eSaNAdoSA daza / tadyathA - 2010_02 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 hitopadezaH / gAthA-477 - eSaNAsamiteH svarUpam / / udgamautpAdanAdvividhaiSaNAvizuddham / tatrodgamadoSA gRhasthaprabhavAH SoDaza tadyathA - "saMkiya makkhiya nikkhitta pihiya sAharia dAyagommIse / apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa havaMti / / " [piNDani0 520] AdhAkarmakAdizaGkAkaluSito yadannAdyAdatte tacchaGkitam / yaM ca doSaM zaGkate tamApadyate / / 1 / / pRthivyudaka-vanaspatibhiH sacittairacittairapi madhvAdibhirgarhitairAzliSTaM yadannAdi tanmrakSitam / / 2 / / pRthivyudaka-tejo-vAyu-vanaspatiSu traseSu ca yadannAdyacittamapi sthApitaM tannikSiptam / / 3 / / sacittena phalAdinA sthagitaM pihitam / / 4 / / dAnabhAjanasthamayogyaM sacitteSu pRthivyAdiSu nikSipya tena bhAjanena dadataH saMhatam / / 5 / / bAla-vRddha-paNDaka-vepamAna-jvaritA-'ndha-mattonmatta-cchinnakaracaraNa-nigaDita-pAdukArUDha-kaNDaka-preSakabharjaka-karttaka-loThaka-vIMkhaka-piJjaka-dalaka-vyAloDaka-bhojaka-SaTkAyavirAdhakA dAtRtvena pratiSiddhA yA ca strI velAmAsavatI gRhItabAlA bAlavatsA vA ebhyo annAdi grahItuM sAdhorna kalpate / / 6 / / deyadravyaM khaNDAdi sacittena dhAnyakaNAdinA mizraM dadata unmizram / / 7 / / deyadravyaM mizramacittatvenApariNamadapariNatam / / 8 / / vasAdinA saMsRSTena hastena pAtreNa vA dadato'nnAdi liptam / / 9 / / ghRtAdi cchardayan yaddadAti tat charditam, chadyamAne ghRtAdau tatrasthasyAgantukasya vA sarvasya jantormadhubindUdAharaNena virAdhanAsambhavAt / / 10 / / tadevamudgamotpAdanaiSaNAdoSAH saMhatA dvicatvAriMzad bhavanti, te ca bhikSAdoSAH, tairadUSitamannamazana-khAdyasvAdyabhedam, upalakSaNatvAt pAnaM sauvIrAdi, tathA rajoharaNa-mukhavastra-colapaTTa-pAtrAdiH sthavirakalpikayogyazcaturdazavidho jinakalpikayogyazca dvAdazavidha audhika upadhiH, AryikAyogyazca paJcaviMzatividhaH, aupagrahikazca zayyA-pITha-phalaka-carma-daNDAdirupalakSaNAdeva parigRhyate / na hyaudhikarajoharaNAdyantareNa aupagrahikapIThaphalakAdyantareNa ca varSAsu hemanta-grISmayorapi jalakaNikAkulAyAmanUpabhUmau mahAvratasaMrakSaNaM kartuM kSamam / etaddoSavizuddhamannAdi yanmunirAdatte sA eSaNameSaNA yathAgamamannAderanveSaNam / atra "iSo'nicchAyAm" (si. 5/3/112) iti striyAmanaH / tasyAM ca samitireSaNAsamitiH / iyaM gaveSaNArUpA eSaNA / grAsaiSaNApyanayopalakSyate / tasyAM ca paJca doSAH, tadyathA - saMyojanA 1 pramANAtiriktatA 2 aGgAro 3 dhUmaH 4 kAraNAbhAvazca 5 / tatra rasalobhAd dravyasya maNDakAdevyAntareNa khaNDa-ghRtAdinA vasaterbahirantarvA yojanaM saMyojanA / / 1 / / dhRti-bala-saMyamayogA yAvatA na sIdanti tadAhArapramANam / adhikAhArastu vamanAya mRtyave vyAdhaye ceti taM pariharediti pramANAtiriktatA doSaH / / 2 / / svAdvannaM taddAtAraM vA prazaMsan yad bhuGkte sa rAgAgninA caritrendhanasyAGgArIkaraNAdaGgAro doSaH / / 3 / / nindan punazcAritrendhanaM dahan dhUmakaraNAd dhUmo doSaH / / 4 / / kSudvadanAyA asahanam, kSAmasya ca vaiyAvRtyAkaraNam, IryAsamiteravizuddhiH, prekSopekSAdeH saMyamasya cApAlanam, 2010_02 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-477 - eSaNAsamiteH svarUpam / / 445 AhAkammuddesiya pUIkamme ya mIsajAe ya / ThavaNA pAhuDiyAe pAoyara kIya pAmiche / / 1 / / pariyaTTie abhihaDubbhinne mAlohaDe ya acchijje / aNisaTThajjhoyarae solasa piMDuggame dosA / / 2 / / [paJcavastu gA. 741-742] utpAdanAyA api SoDaza / te ca sAdhuprabhavAstadyathA - dhAI dUI nimitte AjIva vaNImage tigicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa ee / / 1 / / pulliMpacchAsaMthava vijAmaMte ya cunajoge ya / uppAyaNAi dosA solasame mUlakamme ya / / 2 / / [piNDaniyukti gA. 408-409] eSaNA tu dvividhA - piNDaiSaNA grAsaiSaNA ca / tatra piNDaiSaNAdoSA gRhisAdhUbhayaprabhavA daza / tadyathA - "saMkiyamakkhiyanikkhitta-pihiyasAhariyadAyagummIse / apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa havaMti / / 1 / / [piNDavizuddhi gA. 77] grAsaiSaNAdoSAzca paJca / tathAhi - saMyojanA, pramANAtiriktatA, aGgAraH, dhUmaH, kAraNAbhAvazceti / ebhirudgamAdirdoSairadUSitamannamazanam / upalakSaNaM caitat khAdyasvAdyapAnAhArANAM tathA vastraM vasanamAdizabdAt pAtrAdezcaturdazavidhasyaudhikasya pIThaphalakAderaupagrahikasya ca grahaNam / etadAhArAdyapi kAraNavazata eva yatayo gRhNanti / kAraNAni cAmUni / yathA - 'chuhaveyaNa'-veyAvazya-saMjama'-sujjhANa-pANarakkhaTThA', iriyaM ca visohe bhuMjai no rUvarasaheuM / / 1 / / [piNDavizuddhi gA. 98] kSudAturasya prabalAgnyudayAt prANaprahANazaGkA, ArttaraudraparihAreNa dharmadhyAnasthirIkaraNaM ceti bhojanakAraNAni / tadabhAve bhuJjAnasya kAraNAbhAvo doSaH / / 5 / / yadAha - "utpAdanodgamaiSaNA-ghUmA-'GgArapramANa-kAraNataH / saMyojanAJca piNDaM zodhayatAmeSaNAsamitiH / / " [ ] iti / / - yoga zA. 1/38 TIkA0 / / 2. tulA - piMDavi. gA. 3-4 / / - piMDavidhi paJcA0 13/5-6 / / 3. tulA - piMDavi. gA. 58-59 / / - piMDavidhi paJcA0 13 gA. 18-19 / / 4. tulA - piMDavi. gA. 77 / / - piMDavidhi paJcA0 13 gA. 26 / / 5. tulA - veyaNaveyAvacche0 oghaniryu. gA. 582 / / - piMDaniyu0 gA. 662 / / 2010_02 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 hitopadezaH / gAthA-478, 479, 480 - eSaNAsamiteH svarUpam / / na punarakAraNena / akAraNAni cAmUni, yathA - ahava na jimija roge, mohudae' synnmaaiuvsgge| pANidayA-tavaheu~* aMte taNumoyaNatthaM ca / / 1 / / [piNDavizuddhi gA. 99] evaM ca saMyamadehayAtrAnirvAhArthamazanAdyAdadAnA munayo niyatameSaNAsamitA bhavanti / udgamAdidoSANAM tu pratipadavyAkhyAnaM piNDaniyuktitaH piNDavizuddhito vA vijJeyam / iha tu granthaprathAbhayAna prapaJcitam / / 477 / / piNDasamiterevAvazyapAlanIyatAmAha - khaNamittatittiheussa kaha Nu khuddassa bhoyaNassa kae ? / pillija piMDasamiiM saMjamasaMjIvaNiM viuso / / 478 / / kSaNa: kAlavizeSastadupalakSitaM muhUrttAdi / tanmAtrasamayatRptihetoH sauhityApAdakasyAta eva kSudrasya svalpakAryakAriNo bhojanasya vallasyApi kRte / nu iti vitarke / kathaM nAma vidvAna pUrvopavarNitAM piNDasamitiM paryasyet / kila kriyate tadapi yadi tadvidhAne svasyAjarAmaratvAdi syAt, na ca tathA / atha kimarthaM piNDasamiteH pratipAlanArthamiyAn yatnastadAha - yataH saMyamasaMjIvanI saMyamasya saptadazavidhasyApi jIvAtuM / vyavahArazuddhimantareNa gRhidharma ivAhArazuddhivinAbhUtaH sIdatyeva yatidharma iti / / 478 / / sAmprataM piNDasamitipramattAnanuzocati - khaMDaMti piMDasohiM chuhaveyaNavihuriyA vi je kIvA / duggovasaggaviyaNAviNivAe kA gaI tesiM ? // 479 / / ye klIbAstapasvinaH piNDavizuddhiM darzitasvarUpAM khaNDayanti paryasyanti / kimbhUtAH ? kSudvedanayA'pi vidhuritA: niHsattvatAmAropitAH / teSAM kadAcit prabalavedanIyodayAt tiryagnarAmarAdijanite durgopasargavedanAvinipAte samupasthite kA gatiH / kathaM te tatsoDhAro bhaveyuriti / / 479 / / anyaJca - rasagAravaMmi giddhA muddhA hAraMti tucchasuhaluddhA / divvAiM suhasayAI, accharagaNaghaNasiNehAI // 480 / / kecidalpamatayo rasagaurave gRddhA gArddhayamudvahantastucche tucchajanapralobhini sukhe dehasauhityAdirUpe lubdhA dhRtalampaTatvAH / divyAni devabhavasulabhAni sukhazatAni hArayanti / kimbhUtAni ? 2010_02 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-481, 482 - eSaNAsamiteH svarUpam / / AdAnasamiteH svarUpam / / 447 apsaraHsamUhanibiDapremaprapaJcapallavitAni / kila yadyapi divyasukheSu paJcaprakAro'pi viSayopabhogaH svAdhInastathApi vaiSayikasukhasarvasvabhUtAH kAminyaH ityapsarograhaNam / uktaM ca - anyonyaM viSayANAM gurulaghubhAvo na ko'pi yadi nAma / anyaiva tadapi rekhA gItInAM kAminInAM ca / / 1 / / ata eva svalpasukhahetorevaMvidhasukhotkarSavaimukhyamAkalayantaH kathaM na te mugdhA iti / / 480 / / evaM ca yad vidheyaM tadAha - tamhA sai saMtharaNe caija piMDesaNaM na maNasA vi / jAe ya asaMtharaNe jaija jayaNAi jahajuggaM / / 481 / / tasmAdevaM sati / sati vidyamAne saMstaraNe samayabhASayA nirvAhe munirAstAM vAkkAyAbhyAM, manasA'pi cetasA'pi piNDaiSaNAM na tyajennAvagaNayet / kAntAradurgarodhaviSamAdhvadurbhikSaglAnatvAdikAraNaizcAsaMstaraNe jAte yathAyogyaM gurvAdivicAraNayA yatanayA samayopadarzitApavAdAsevanarUpayA yateta yatna vidadhyAd gItArtha iti / / 481 / / AdAnasamitimAha - daTuM diTThIi, pamajiUNa rayaharaNamAiNA samma / AyANasamiisamiyA giNhaMti muyaMti uvagaraNaM / / 482 / / gAthA-482 1. tulA - AdAnanikSepasamitimAha - AsanAdIni saMvIkSya pratilikhya ca yatnataH / gRhNIyAnikSipedvA yat sA''dAnasamitiH smRtA / / - yoga zA. 1/39 / / AsanaM viSTaraH, AdizabdAd vastra-pAtra-phalaka-daNDAdeH parigrahaH / tAnyAsanAdIni saMvIkSya cakSuSA, pratilikhya rajoharaNAdinA, yatnata ityupayogapUrvakam, anyathA samyakpratilekhanA na syAt / yadAha - "paDilehaNaM kuNaMto miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paJcakkhANaM vAei sayaM paDicchai vA / / 1 / / puDhavI-AukkAe-teU-vAU-vaNassai-tasANaM / paDilehaNApamatto chaNhaM pi virAhago bhaNio / / 2 / / " [oghani0 273-4] yad gRhNIyAdAdadIta nikSipet sthApayet saMvIkSita-pratilikhitabhUmau sA AdAnanikSepasamitiH / bhImo bhImasena iti nyAyAdAdAnasamitiH / / __- yoga zA0 1/39 / / TIkA0 / / 2. chAyA - pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti janapadakathAM vA / dadAti vA pratyAkhyAnaM vAcayati svayaM pratIcchati vA / / 1 / / pRthivyapkAya-tejo-vAyu-vanaspati-trasAnAm / pratilekhanApramattaH SaNNAmapi virAdhako bhaNitaH / / 2 / / ___ 2010_02 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 hitopadezaH / gAthA-483, 484 - utsargasamiteH svarUpam / / manogupteH svarUpam / / munayaH pAtrapIThAdhupakaraNaM prayojanotpattau gRhNanti tatsamAptau ca muJcanti sthAna eva sthApayanti / kiM kRtvA ? dRSTyA prathamaM dRSTvA sunipuNaM nirUpya tadanu rajoharaNAdinA samyagupayogapUrvakaM pramRjya / na punaranyacittatayA / tathA hi na samyak pratilekhanA syAt / uktaM ca - paDilehaNaM kuNaMto miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va pazcakkhANaM vAei sayaM paDicchai vA / / 1 / / puDhaviAukkAe teuvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto chanhaM pi virAhago bhaNio / / 2 / / [oghaniyukti gA. 273-274] ataH samyagityuktam / evaM kurvANAzca mumukSavo niyatamAdAnasamitisamitA iti / / 482 / / utsargasamitimAha - malajalakhelAIyaM suppaDilehiyapamajjiyapaese / jayaNAi vosirAvaNapuvvaM, nisiraMti tassamiyA / / 483 / / malaM purISaM, jalamanupayogipAnAhAram / khela: zleSmA / AdizabdAdanyadapi pariSThApanAha vasrapAtrAdi pUrvoktayuktyA supratilekhite supramArjite pradeze sthaNDile yatanayA bhAvairbhUtvA vyutsarjanapUrvaM yathA'lpo'pi tatpratyayaH pApAnubandho na syAdevaM 'nisiraMti' vyutsRjanti tatsamitA utsargasamitisamitA sAdhava iti / / 483 / / evamavasitAH samitayaH / 'samprati guptInAmavasarastAsvapi manoguptimAha - paricattaaTTarudde maNami samabhAvabhAvie sammaM / varadhammasukkajhANANa saMkamo hoi maNaguttI / / 484 / / gAthA-483 1. tulA - utsargasamitimAha - kapha-mUtra-malaprAyaM nirjantujagatItale / yatnAdyadutsRjet sAdhuH sotsargasamitirbhavet / / - yoga zA. 1/40 / / ___ kapha: zleSmA mukha-nAsikasaJcArI, mUtraM prazravaNam, malo viSTA, prAyagrahaNAdanyadapi pariSThApanAyogyaM vastra-pAtrabhakta-pAnAdi gRhyate / nirjantusrasasthAvara-janturahitA svayaM ca nirjanturyA jagatI tasyAstalaM sthaNDilamityarthaH / tatra yatnAdupayogapUrvakaM yadutsRjet sAdhuH sotsargasamitiH / / - yoga zA. 1/40 TIkA / / gAthA-484 1. tulA - atha guptInAmavasaraH, tatra manoguptimAha - vimuktakalpanAjAlaM samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhRtA / / - yoga zA. 1/41 / / iha manoguptitridhA - Artta-raudradhyAnAnubandhikalpanAjAlaviyoga: prathamA / zAstrAnusAriNI paralokasAdhikA 2010_02 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-484 - manogupteH svarUpam / / 449 evaMvidhe munermanasi dharmazukladhyAnayoH saGkramo manoguptiH / kathambhUte ? parityaktAtaraudre / tatrArtaM caturddhA-amanojJAnAM zabdAdiviSayavastUnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH / kathaM nu nAma mamaibhirviyogaH syAditi cintanaM prathamo bhedaH / tathA dyUte zIrSAdivedanAghAtAt viprayogapraNidhAnam / kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo na syAdityanAgatAdhyavasAyAt pratIkArAkulatvaM ca dvitIyaH / tathA iSTAnAM zabdAdiviSayANAM samprayoge tadaviprayogacintanaM / kathaM mamaibhirmanojJaviSayAdibhirAyatyAM sambandhaH syAditi yogAbhilASazca tRtIyaH / tathA devendracakravartyAdInAM svarUpAdiguNAvabhUtiprArthanAtmakaM / ahamanena tapastyAgAdinA devendrazcakravartI vA syAmityadharma nidAnacintanaM caturthaH / raudramapi caturddhA - tatra sattvAnAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdihiMsAnubandhi praNidhAnaM prathama dharmadhyAnAnubandhinI mAdhyasthyapariNatidvitIyA / kuzalA'kuzalamanovRttinirodhena yoganirodhAvasthAbhAvinyAtmArAmatA tRtIyA / tA etAstisro'pi vizeSaNatrayeNAha-vimuktakalpanAjAlamiti, samatve supratiSThitamiti, AtmArAmamiti ca / evaMvidhaM mano manoguptiH / / ___ - yoga zA. 1/41 TIkA / / 2. tulA - Artasya prathamo vikalpaH / ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH / / - tattvA0 9/31 / / amanojJAnAM viSayANAM samprayoge teSAM viprayogArtha yaH smRtisamanvAhAro bhavati tadArtadhyAnamityAcakSate 1 / / - tattvA0 bhA. 9/31 / / Artasya dvitIyo vikalpa: - vedanAyAzca / / - tattvA. 9/32 / / vedanAyAzcAmanojJAyAH samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAra Artamiti 2 / / - tattvA . bhA. 9/32 / / Artasya tRtIya vikalpa: - viparItamanojJAnAm / / - tattvA0 9/33 / / manojJAnAM viSayANAM manojJAyAzca vedanAyA viprayoge tatsamprayogAya smRtisamanvAhAra Artam / / - tattvA0 bhA0 9/33 / / Artasya caturtho vikalpa: - nidAnaM ca / / - tattvA0 9/34 / / kAmopahatacittAnAM punarbhavaviSayasukhagRddhAnAM nidAnamArtadhyAnaM bhavati / / - tattvA bhA0 9/34 / / 3. tulA - hiMsA-'nRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH / / - tattvA0 9/36 / / hiMsArthamanRtavacanArthaM steyArthaM viSayasaMrakSaNArthaM ca smRtisamanvAhAro raudradhyAnaM tadaviratadezaviratayoreva bhavati / / - tattvA . bhA. 9/36 / / "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" / / (tattvA. a. 7, sU. 8) taJca sattvavyApAdanodvandhaparitApanatADanacaraNazravaNanAsikA'dharavRSaNaziznAdicchedanasvabhAvaM hiMsAnandam / tatra smRtisamanvAhAro raudradhyAnam / ye ca jIvavyApAdanopAyAH parasya ca duHkhotpAdanaprayogAsteSu ca smRtisamanvAhAro hiMsAnandamiti prathamo vikalpaH / prabalarAgadveSamohasya anRtaprayojanavat kanyAkSitinikSepApalApapizunAsatyAsadbhUtaghAtAbhisandhAnapravaNamasadabhidhAnamanRtaM tatparoghAtArthamanuparatatIvraraudrAzayasya smRteH samanvAhAraH / tatraivaM dRDhapraNidhAnamamRtAnandamiti / steyArthaM 2010_02 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 hitopadezaH / gAthA-484 - manogupte: svarUpam / / raudram / tathA pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacanapraNidhAnAtmakaM mRSAnubandhi dvitIyam / tathA tIvrakrodhalobhAkulasya bhUtopamardanaparadravyAdiharaNAtmakaM steyAnubandhi tRtIyam / tathA zabdAdiviSayadhanasaMrakSaNasarvAbhizaGkanaparopaghAtAdyAtmakaM viSayasaMrakSaNAnubandhi caturtham / ata etAbhyAmapadhyAnAbhyAM parityakte virahite cetasi, ata eva samabhAvabhAvite / Arttaraudrayoreva cittavisrosikAnimittatvAt / evaMvidhe tasmin yaH kila dharmazukladhyAnayoH saGkramaH / tatrAjJAvicaya-apAyavicaya-vipAkavicaya-saMsthAnavicayabhedAd dharmadhyAnamapi caturddhA-tatra stanaprayojanamadhunocyate tIvrasaGklezAdhyavasAyasya dhyAtuH prabalIbhUtalobhapracArAhitasaMskArasya apAstaparalokA-pekSasya parasvAditsorakuzalaH smRtisamanvAhAraH / dravyaharaNopAya eva cetaso nirodhaH praNidhAnamityarthaH / viSayasaMrakSaNArthaM ceti caturtho vikalpaH / viSayANAM ca saMrakSaNamuktaM parigraheSvaprAptanaSTesu kAGkSAzokau prApteSu rakSaNamupayoge cAvitRptiH / itthaM ca viSayasaMrakSaNAhitakrauryasya mlecchamalimlucAgnikSetramRddAyAdibhyaH samuditAyudhasyAnAyudhasya vA rakSataH tIvraNa lobhakaSAyeNAnuraktacetasaH tadgatapraNidhAnasya tatraiva smRtisamanvAhAramAcarato viSayasaMrakSaNAnandam raudraM bhavati dhyAnam / / - tattvA. si. TIkA. a. 9/37 / / 4. tulA - AjJA-'pAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya / / tattvA0 9/37 / / AjJAvicayAya apAyavicayAya vipAkavicayAya saMsthAnavicayAya ca smRtisamanvAhAro dharmadhyAnam / tadapramattasaMyatasya bhavati / / - tattvA bhA0 9/37 / / kSINarAgadveSamohAH sarvajJA nA'nyathAvyavasthitamanyathA vadanti bhASante vA'nRtakAraNAbhAvAt / ataH satyamidaM zAsanamanekaduHkhagahanAt saMsArasAgarAduttArakamityAjJAyAM smRtisamanvAhAraH / prathamaM dharmadhyAnamAjJAvicayAkhyam / apAyavicayaM dvitIyaM dharmadhyAnamucyate - apAyA: vipadaH zArIra-mAnasAni duHkhAnIti paryAyAsteSAM vicayaH raudradhyAnina: tIvrasaMkliSTAH kApotanIlakRSNalezyAstisratadanugamAJca nArakagatimUlametat / karmajAlaM durantaM dIrgharAtramapAyairyujyante / kecidihApi kRtavairAnubandhAH parasparamAkrozavadhabandhAdyapAyabhAjo dRzyante klizyante ityataH pratyavAyaprAye'smin saMsAre 'tyantodvegAya smRtisamanvAhArato'pAyavicayaM dharmadhyAnamAvirbhavati / tRtIyaM dharmadhyAnaM vipAkavicayAkhyAmucyate - vividho viziSTo vA pAko vipAka: anubhAvaH / anubhAvo rasAnubhavaH karmaNAM naraka-tiryaG-manuSyA'marabhaveSu tasya vicayaH anucintanaM mArgaNaM tadarthitacetAH / tatraiva smRti samanvAhatya vartamAno vipAkavicayAdhyAyI bhavati / jJAnAvaraNAdikamaSTaprakAraM karma-prakRti-sthityanubhAvapradezabhedamaSTAniSTavipAkapariNAmaM jaghanyamadhyamotkRSTasthitikaM vividhavipAkam / tadyathA-jJAnAvaraNAd durmedhastvam / darzanAvaraNAJcakSurAdivaikalyaM nidrAdyudbhavazca / asadvedyAd duHkhaM, sadvadyAt sukhAnubhavaH / mohanIyAd viparItagrAhitA cAritravinivRttizca / AyuSo'nekabhavaprAdurbhAvaH / nAmno'zubhaprazastadehAdinirvRttiH / gotrAduJcanIcakulopapattiH / antarAyAdalAbha iti / itthaM niruddhacetasaH karmavipAkAnusaraNa eva 2010_02 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-484 - manogupteH svarUpam / / 451 kSINAzeSarAgadveSamohasya bhagavato'rhataH zaGkAdirahitaM dvAdazAGgAgamarUpaM vacanamAjJA / tasyA vicayo gaveSaNaM guNavattvena nidoSatvena upAdeyatvena cArthanirNayaH / tathA apAyA AzravavikathAgauravaparISahAsamitatvAguptatvAdayaH / teSAM vicayo nArakatiryagnarAmarajanmasu vividhvednotpaadktvm| azubhaM[zubhaM] ca karma dvayoH koTyorvarttate / tasya pAko vipAko'nubhAvo rasa ityarthaH / tasyAnucintanam / azubhAnAM karmAMzAnAmayaM vipAkaH / zubhAnAM cAyamiti saMsArabhAjAM jIvAnAM tadanveSaNaM vipAkavicayaH / tathA dharmAdharmo gatisthityAtmako lokAkAzapramANau / AkAzaM tu lokAlokavyApakamavakAzadam / lokazcordhvAdhastiryakpa: / pudgaladravyaM sacittAcittANuskandhAdibhedAdanekaprakAram / jIvo'pi zarIrAdibhedenAnekAkAraH, samuddhAtakAle ca sakalalokAkAraH / kAlo'pi yadA kriyAmAtraH dravyaparyAyastadA dravyAkAra eva / yadA tu svatantraM kAladravyaM tadaika: samayo'rddhatRtIyadvIpasamudrAkRtirityeSa saMsthAnavicayaH / eSAmAjJAvicayAdInAM sarvajJopajJatayA'vitathatvenAnucintanaM dharmadhyAnam / zukladhyAnamapi caturvidham - pRthaktvavitarkasavicAram / saha vicAreNa varttate iti savicAram / smRtisamanvAhArato dharmyaM bhavati dhyAnamiti / / saMsthAnavicayaM nAma caturthaM dharmadhyAnamucyate - saMsthAnam AkAravizeSo lokasya dravyANAM ca / lokasya tAvat tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokaM sthAlamiva ca tiryag lokamUrdhvamadhobhallakasamudgam / tatrApi tiryagloko jyotiya'ntarAkulaH / asaGkhyeyA dvIpasamudrAvalayAkRtayo dharmA-'dharmA-''kAza-pudgala-jIvAstikAyAtmakA anAdinidhanasannivezabhAjo vyomapratiSThAH kSitivalayadvIpasAgaranarakavimAnabhavanAdisaMsthAnAni ca / tathA''tmAnamupayogalakSaNamanAdinidhanamarthAntarabhUtaM zarIrAd, arUpaM kartAramupabhoktAraM ca svakRtakarmaNaH zarIrAkAraM, muktau vibhAgahInAkAram / Urdhvaloko dvAdazakalpA asakalasakalanizAkaramaNDalAkRtayo nava graiveyakANi paJca mahAvimAnAni muktAdhivAsazca / adholoko'pi bhavanavAsidevAnArakAdhivasatiH / dharmA'dharmAvapi lokAkArau gatisthitihetU, AkAzamavagAhalakSaNaM, pudgaladravyaM zarIrAdikArya, itthaM saMsthAnasvabhAvyAnveSaNArthaM smRtisamanvAhAro dharmadhyAnamucyate / - tattvA. si. TIkA 9/37 / / 5. tulA - pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyaparatakriyAnivartIni / / - tattvA0 9/42 / / ucyate - pRthag ayutakaM bhedaH tadbhAvaH pRthaktvam-anekatvaM tena saha gato vitarkaH, pRthaktvameva vA vitarka: sahagataM vitarkapurogaM pRthaktvavitarkam / taJca paramANu-jIvAdAvekadravye utpAdavyayadhrauvyAdiparyAyAnekatayA'pi tattvaM tat pRthaktvaM pRthaktvena pRthaktve vA tasya cintanaM vitarkasahacaritaM savicAraM ca yat tat pRthaktvavitarkaM savicAraM tacca pRthaktvamarthavyaJjanayogAnAM vakSyati - tryekakAyayogAyogAnAM / / vitarkaH zrutaM / / vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAntiH / / (a. 9 sU. 43-46-47) / pUrvagatabhaGgikazrutAnusAreNArthavyaJjanayogAntaraprApti:-gamanaM vicAraH / arthAd vyaJjana 2010_02 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 484, 485 - manogupteH svarUpam / / vAggupteH svarUpam / / vicAro'rthavyaJjanayogasaGkramaH / artho dravyaM vyaJjanaM zabdaH / yogo manaHprabhRti / etadbhedena savicAramarthAd vyaJjanaM saGkrAmatIti prathamaM zuklam / ekatvavitarkamavicAram / ekatvenAbhedena vitarko'rtharUpo vyaJjanarUpo vA yasya tattathA / tadevaMvidhaM dvitIyaM zuklam / sUkSmakriyAnivRtti tRtIyaM zuklam / tacca kevalino nirvANagamanakAle manovAgyogadvaye niruddhe satyarddhaniruddhakAyayogasya bhavati / kAyayogastUcchvAsanizvAsAdilakSaNaH sUkSma evAsya vijJeyaH / vyavacchinnakriyaM tu caturthaM zuklam / tacca zailezIgatasya kevalinaH sarvAtmanaiva niruddhasakalayogasya zailezavanniSprakampasya bhavati / evaMvidhayoH pUrvopavarNitadhyAnadvayApekSayA varayoH pradhAnatamayordharmmazukladhyAnayormanasi yaH saGkramaH sA vimuktAzeSakuvikalpakalpanAjAlasyAtmArAmasya munermanoguptiriti / / 484 / / 'vAgguptimAha I 452 vigahAparihAreNaM sajjhAyaM paMcahA jahAjogaM / juMjaMtA vayaguttA huMti muNI ahava kayamoNA // / 485 / / saGkrAntiH, vyaJjanAdarthasaGkrAntiH, manoyogAt kAyayogasaGkrAnti-rvAgyogasaGkrAntirvA / evaM kAyayogAnmanoyogaM vAgyogaM vA saGkrAmati / tathA vAgyogAnmanoyogaM kAyayogaM veti / yatra saGkrAmati tatraiva nirodho dhyAnamiti / ekasya bhAva ekatvaM, ekatvagato vitarka ekatvavitarkaH / eka eva yogastrayANAmanyatamastathA artho vyaJjanaM caikameva paryAyAntarAnarpitamekaparyAyacintamutpAdavyayadhrauvyAdiparyAyANAmekasmin paryAye nivAtazaraNapratiSThitapradIpa-vanniSprakampaM, pUrvagatazrutAnusAri ceto nirvicAramarthavyaJjanayogAntareSu tadekatvavitarkamavicAram / / - tattvA0 si0 TIkA0 9/39 / / sUkSmA kriyA yatra tat sUkSmakriyam, tacca yoganirodhakAle bhavati / vedya-nAma- gotrakarmaNAM bhavadhAraNAyuSkAda-dhikAnAM samudghAtasAmarthyAdacintyaizvaryazaktiyogAdAyuSkasamIkRtAnAM manovAkkAyayogapariNatasyaudArikazarIratribhAgonasthasya kevalinaH saMjJipaJcendriyaparyAptakamano'saGkhyeyaguNakahInaM sUkSmayogitvamapratipAtyacyutasvabhAvamA vyuparatakiyAnivRttidhyAnAvApteH / trasabAdaraparyAptAdeyasubhagakIrtimanujanAmni paJcendriyatAmanyataraJca vedyam uccaistathA gautram / manujAyuSkaM ca sa ekAdazaM vedayati karmaNAM prakRtIH vedayati tu tIrthakaro dvAdazasahatIrthakRttvena satato dehatrayamokSArthamanivarti sarvagatamupayAti samucchinnakriyamataskaM paraM dhyAnaM vyuparatakriyamanivartItyarthaH / taddhi tAvannivartate yAvanna muktaH / / - tattvA0 si0 TIkA0 9 / 41 / / ayogAnAmiti zailezyavasthAnAM hasvAkSarapaJcakoccAraNasamakAlAnAM mano-vAk- kAyayogatrayarahitAnAM vyuparatakriyamanivarti dhyAnaM bhavati / / - tattvA0 si0 TIkA0 9/43 / / zukladhyAnasya prathamabhedasvarUpaM dRzyatAM zlo0 6 / 65 / dvitIyabhedasvarUpaM dRzyatAM zlo0 74/79 / tRtIyabhedasvarUpaM dRzyatAM zlo0 94, 95 / caturthabhedasvarUpaM dRzyatAM zlo0 104/105 guNasthAnakakramArohamadhye | gAthA- 485 1. tulA - vAgguptimAha saMjJAdiparihAreNa yanmaunasyAvalambanam / vRtteH saMvRtirvA yA sA vAgguptirihocyate / / yoga zA0 1 / 42 / / - 2010_02 - Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-485, 486 - vAggupteH svarUpam / / kAyagupteH svarUpam / / 453 evaMvidhA munayo vAgguptA bhavanti / kiM kurvANA: ? paJcadhA paJcaprakAraM svAdhyAyaM prayuJjAnAH / tadyathA - vAcanArUpaM praznarUpaM parAvartanarUpamanucintanarUpaM dharmakathArUpaM ca / tatra vAcanA vineyAya nirjarAyai sUtrArthadAnam / zaGkite sUtrAdau saMzayApanodAya gurupracchanaM praznaH / parAvarttanaM tu pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNaM nirjarAnimittamabhyAsakaraNam / anucintanaM manasaivAvismaraNanimittaM sUtrAdyanusmaraNam / dharmakathA svaparayoranugrahAya yathAvasthitasyAhaddezitasyArthasyaihikapUjAsatkArazlokAdyanabhilASeNaikAntato nirjarArthaM prathanaM / bhavati caivaM kathakasyAvazyaM svArthasiddhiH / uktaM ca - na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati / / 1 // [ ] tadevaMvidhaM paJcadhA svAdhyAyaM yathAyogyaM sthAnA[na]tikrameNa strIbhaktacaurajanapadanarendrAdipratibaddhavikathAparihAreNamunayaH prayuJjAnAvAgguptAbhavantItyekAvAgguptiH / dvitIyAmAha-'ahavakayamoNA' athavetibhedapradarzane |athvaa saMjJAdiparihArapurassaramekAntataH kRtamaunAvAgguptAH / / 485 / / kAyaguptimAha - vIrAsaNAiehiM agaNaMtA gimhasisiramasagAI / AyAviMtA muNiNo apamattA huMti taNuguttA / / 486 / / ___ saMjJA mukha-nayana-bhrUvikArAGgulyAcchoTanAdikA arthasUcikAzceSTAH, AdizabdAlloSTakSepolIbhAva-kAsita-huGkatAdIni gRhyante / saMjJAdInAM yaH parihArastena yanmaunamabhASaNaM tasyAvalambanamabhigrahaH / saMjJAdinA hi prayojanAni sUcayato maunaM niSphalamevetyekA vAgguptiH / vAcana-pracchana-pRSTavyAkaraNAdiSu lokA''gamAvirodhena mukhavatrikA-cchAditavaktrasya bhASamANasyApi vAgvRtteH saMvRtirvAgviniyantraNaM dvitIyA vAgguptiH / AbhyAM bhedAbhyAM vAggupteH sarvathA vAgnirodhaH samyagbhASaNaM ca rUpaM pratipAditaM bhavati, bhASAsamitau tu samyagvAkpravRttireveti vAgguptibhASAsamityorbhedaH / yadAhuH - "samio niyamA gutto gutto samiyattaNammi bhayaNijjo / / kusalavaimuIraMto jaM vaigutto vi samio vi" / / - bRhatkalpa bhA0 4451, nizIthabhA0 37, yoga zA0 1/42 TIkA / / gAthA-486 1. tulA - atha kAyaguptiH - sA ca dvidhA-ceSTAnivRttilakSaNA, yathAsUtraM ceSTAniyamalakSaNA ca / tatrAdyAmAha - upasargaprasaGge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya kAyaguptirnigadyate / / - yoga zA0 1/43 / / upasargA deva-mAnuSa-tiryakRtA upadravAH, upalakSaNatvAt kSutpipAsAdayaH parISahA api gRhyante, teSAM prasaGgaH ___ 2010_02 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA- 486, 487- kAyagupteH svarUpam / / samitiguptInAm upasaMhAraH vIravajrabhadradaNDapadmAsanAdibhigraSmaziziramasakAdyupadravapIDAmavagaNayya sakAmanirja rArthamAtApanAparA munayastanuguptA ityekA kAyaguptiH / yadAha AyAvayaMti gimhesu hemaMtesu avAuDA / vAsAsu paDilINA saMjayA susamAhiyA / / 1 / / [ dazavaikAlika a. 3, gA. 12] dvitIyAmAha - 'apamattA' vizeSAsanAtApanAdivirahe'pyaparAparasaMyamayogavyApRtAzcedapramattAstadA niyataM kAyaguptA eveti / / 486 / / samitiguptIrupasaMharannAha - 454 iya samiiguttivajjuMgiyAi saMvammio sumuNisuhaDo / na pamAyabhillabhallIsaMpAe khubhai maNayaM pi / / 487 / / iti pUrvoktaprakAreNa 'samitiguttivajjuMgiyAi' saMvarmmitaH kRtasannAhaH / sumunireva subhaTaH / sannipAtaH, apizabdAttadabhAve'pi, muneH sAdhoH kAyaH zarIram, tasyotsargastyAgastatra nirapekSatAlakSaNaH, taM jupate, tasya kAyotsargajuSo yaH sthirIbhAvo nizcalatA yoganirodhaM kurvataH sarvathA zarIraceSTAparihAro vA yaH sA *yoga zA0 1 / 43 TIkA0 / / / / dvitIyAmAha - yoga zA0 1 / 44 / / zayanA - SSsana - nikSepA''dAna - caGkramaNeSu yaH / sthAne ca ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA'parA / / zayanamAgamokto nidrAkAlaH, sa ca rAtrAveva, na divA, anyatra glAnA 'dhvazrAntavRddhAdeH / tatrApi prathamayAme'tikrAnte gurUnApRcchya pramANayuktAyAM vasatau saMvIkSya pramRjya ca bhUmiM saMhatyAstIrya ca saMstaraNapaTTakadvayamUrdhvamadhazca kAyaM sapAdaM mukhavastrikArajoharaNAbhyAM pramRjyAnujJApitasaMstArakAvasthAnaH paThitapaJcanamaskArasAmAyikasUtraH kRtavAmabAhUpadhAna AkuJcitajAnukaH kukkuTIvad viyati prasAritajaGgho vA pramArjitakSoNItalanyastacaraNo vA bhUyaH saGkocasamaye pramArjitasandaMzakaH udvarttanakAle ca mukhavastrikApramRSTakAyo nAtyantatIvranidraH zayIta / pramANayuktA tu vasatirhastatrayapramite bhUpradeze pratyekaM sabhAjanAnAM sAdhUnAM yatrAvasthAnaM sakalAvakAzapUraNaM ca syAt / AsanamupavezanaM tadyatra pradeze cikIrSitaM taM cakSuSA nirIkSya pramRjya ca rajoharaNena bahirniSadyAmAstIryopavizet, upaviSTo'pyAkuJcanaprasAraNAdi tathaiva kurvvIta, varSAdiSu ca vRSIpIThAdiSUktayaiva sAmAcAryopavizet / nikSepA''dAne ca daNDAdyupakaraNaviSaye, te api pratyavekSya pramRjya ca vidheye / caGkramaNaM gamanam, tadapyAvazyakaprayojanavataH sAdhoH purastAdyugamAtrapradezasannivezitadRSTerapramattasya trasa-sthAvarabhUtAni saMrakSato'tvarayA padanyAsamAcarataH prazastam / sthAnamUrdhvasthitilakSaNamavaSTambhAdi ca pratyavekSitapramArjitapradezaviSayam / eteSu ceSTAniyamaH svacchandaceSTAparihAro yaH sA aparA dvitIyA kAyaguptiriti / / yoga zA0 1/44 TIkA0 / / 2010_02 - Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-488, 489, 490, 491 - pramAdavaizasam / / kaSAyaprasaraM nirundhyAt 455 pramAda evAtarkitasampAtena zIlAGgasarvasvasaMyamaprANaharaNe kSamatvena bhilla iva bhillastasyAparAparapramAdasthAnAnyeva bhallayastAsAM sampAte manAgapi na kSubhyati / samucitA ca nibiDavarmasaMvarmitasya subhaTasya bhallInipAte nirbhayatA / / 487 / / tatra pramAdopanipAte niravadhAnairavastheyamityupadarzayannAha - kAyabbo ya pamAo muNIhiM sabappaNA hayapayAvo / eso hu laddhapasaro, kaM na vilaMghei jaM bhaNiyaM / / 488 / / munibhirmumukSubhirayaM pramAdaH sarvAtmanA sarvabalena hatapratApaH karttavya eva / atha kimityasyoparAgAt saMrambha iti cedAha - huravadhAraNe / eSa pramAdaH prAptaprasaraH kaM nAma guNagauravADhyamapi lIlayaiva na vilaGghayati / yad yasmAd bhaNitametadevAsmadarcyacaraNaiH kulakeSu / / 488 / / AhAragA vi maNanANiNo vi savvovasaMtamohA vi / / huMti pamAyaparavasA, tadaNaMtarameva caugaiyA / / 489 / / [ ] AhArakA: AhArakazarIralabdhisampannAH / manojJAnino RjurUpe manaHparyAyajJAnazAlinaH / sarvopazAntamohAkhyamekAdazaM guNasthAnakaM samArUDhAH / atastAvadAsatAM sAmAyikAdiyatayaH / ete'pi pUrvoditAH pramAdaparavazAstadanantarameva tasmAdeva bhavAdanantaraM caturgatikAH catasRSvapi gatiSu saMsaraNapravaNAH sampadyanta ityaho pramAdavaizasam / / 489 / / atha kathamanavadyasaMyamayogodhuktairmunibhirvihanyamAnasya pramAdasyodayasambhava ityAha - nihaNijuto vi imo, saMjamajogujaehiM sAhUhiM / uDhei puNo laddhaM hatthAlaMbaM kasAyANaM / / 490 / / ayaM ca paJcaprakAro aSTaprakAro vA pramAdaH saMyamayogodhuktairyatibhirnihanyamAno'pi na kiJcit kriyamANo'pi punaH punaruttiSThati / kiM kRtvA ? kaSAyANAM vakSyamANAnAM hastAlambamavaSTambhaM labdhvA / / 490 / / evaM ca yad vidheyaM tadAha - tamhA kasAyapasaraM raMbhija maNe maNaM pi naNu ee / cirakAlaviDhattaM pi hu, carittavittaM haraMti jao / / 491 / / 2010_02 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 hitopadezaH / gAthA-492, 493 - kaSAyasya svarUpam / / kaSAyANAM durvipAkAH / / tasmAdevaM sati pramAdopaSTambhasaMrambhakAriNAM kaSAyANAmeva prasaraM prasaGge munirmanasi manAgapi stokamapi nirundhyAt / kimityAha - yad yasmAdete samparAyAcirakAlArjitamapi yatInAM caritravittaM saMyamadhanaM haranti / / 491 / / kathamidamavasIyata iti cedatraivAgamikanidarzanamAha - jaM ajiyaM carittaM desUNAe vi puvakoDIe / taM pi kasAiyamitto hArei muNI muhutteNa / / 492 / / [sambodhasittarI gA. 68] yat kilArjitamupAttaM caritraM caraNaM dezonayA varSASTakanyUnayA pUrvANAM koTyA / tadapi tAvanmAnaM kaSAyitamAtraH svalpodIrNasamparAyo'pi munirmuhUrtaparimitinA'pi samayena hArayatItyaho ! samparAyadaurAtmyamiti / iha ca jinasamaye krodhamAnamAyAlobhAkhyAzcatvAraH kaSAyAH / kaSyante hiMsyante prANino'sminnaneneti vA kaSaH saMsAra: karma vA tasya AyA lAbhAH prAptaya iti vyutpatteH / te ca saMjvalana-pratyAkhyAnAvaraNa - apratyAkhyAnAvaraNa - anantAnubandhibhedAt pratyeka caturvidhAH / yathAkramaM ca pakSa-caturmAsa-saMvatsara - janmAvadhayaH / vItarAgatva-yatitva-zrAddhatvasamyagdRSTitvaghAtinaH / devatva-manuSyatva-tiryaktva-nArakatvapradAyinazceti / eteSAM saMjvalanAdibhedAnAM caturNAM kaSAyANAM spaSTadRSTAntakathanena svayaM pUrvasUribhirevamabhidhIyate / tathAhi - jalareNupuDhavipavvayarAisariso caubiho koho / tiNisalayAkaTThaTThiaselatthaMbhovamo mANo / / 1 / / mAyAvalehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA / loho halidakhaMjaNakaddamakimirAgasAriccho / / 2 / / [karmavi. gA. 19-20] / / 492 / / ete ca sarve durvipAkA eveti darzayannAha - saMjalaNA vi hu ee nayaMti nihaNaM carittamahakhAyaM / ___ anne puNo puNabbhavatarUNa sicaMti mUlAI / / 493 / / saMjvalanA api prathamAvasthAsthitA apyete krodhAdayo yathAkhyAtaM vimalakevalAlokagAthA-493 1. etaduktaM bhavati - anantAnubandhinaH kaSAyAH samyaktvaghAtakAH / yadAhuH zrIbhadrabAhusvAmipAdA: - paDhamillyANa udae, niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, bhavasiddhIyA vi na lahaMti / / - A. ni. gA. 108 / / 2010_02 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-494, 495 - krodhakaSAyasya svarUpam / / samprAptihetuM cAritraM nidhanaM vinAzaM nayanti / tadAvaraNarUpatvAtteSAm / anye pratyAkhyAnAvaraNAdayaH punaH samyaganigRhItAH punaH punarbhUyate samutpadyate sakarmakaiH prANibhirasminniti punarbhavaH saMsAraH sa eva tarustasya mUlAni mithyAtvAdIni siJcanti puSTiM nayanti / / yadAha - koho ya mANo ya aNiggahIyA mAyA ya lobho ya pavaDDamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA siMcaMti mUlAI puNabbhavassa / / 1 / / [dazavaikAlika adhya0 8 gA. 40] / / 493 / / sAmprataM yathAkramamamISAM vipAkaM vyAcikhyAsurAdau krodhasyAha - koho pIilayAe pavisaMpAo vva nimviyArattaM / payaDai paDupatrANa vi anANANa va viyaMbhaMto / / 494 / / krodhaH krodhAkhyaH prathamaH kaSAyaH prItilatAyAH snehaprarohasya pavisampAtapratimo vijRmbhamANa: paTuprajJAnAM vipulazAstrArtharahasyanisyandakandalitacetasAmajJAnAnAmiva puMsyazca[zva]tAmiva nirvicAratvaM prakaTayati, samucitaM ca vicAravigalanaM krodhAndhAnAm / yataH - vicAraH prANinAM yuktaM krodhodbodhena hIyate / vicAradarzitA buddhiH sA ca kruddhasya nazyati / / 1 / / 494 / / kiJca - ciMtai aciMtaNijaM vayai ya ja savvaha avayaNijaM / kuNai akipi naro rosapasatto vivitto vi / / 495 / / apratyAkhyAnAvaraNA dezaviratarghAtakAH, na samyaktvasyetyAllabdham / yadAhuH pUjyapAdA: - bIiyakasAyANudaye, apaJcakkhANanAmadhijjANaM / sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na ulahaMti / / - A. ni. gA.109 / / pratyAkhyAnAvaraNAstu sarvaviratarghAtakAH, sAmarthyAnna dezavirateH / uktaM ca - taiyakasAyANudae, paJcakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikkadesaviraI, carittalaMbhaMna ulahaMti / / - A. ni. gA. 110 / / saMjvalanAH punaryathAkhyAtacAritrasya ghAtakAH, na sAmAnyataH sarvavirateH / uktaM ca zrImadArAdhyapAdaiH - mUlaguNANaM laMbhaM, na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / saMjalaNANaM udae, na lahai caraNaM ahakkhAyaM / / - A. ni. gA. 111 / / iti karmavi. pra. ka. gA. 18 svo. TIkAyAm / / gAthA-494 1. tulA - tatropatApakaH krodhaH krodho vairasya kAraNam / durgatarvartanI krodhaH krodho zamasukhArgalA / / - yo. zA. 4/9 / / krodhaH paritApakaraH sarvasyodvegakArakaH krodhaH / vairAnuSaGgajanakaH krodhaH krodhaH sugatihantA / / - prazamarati gA. 26 / / ___ 2010_02 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 hitopadezaH / gAthA-496, 497 - krodhakaSAyasya svarUpam / / yadekAntataH satAM cintayitumapi nocitaM, tadapi pitR-mAtR-guru-svAmivinAzAdikaM * cintayati dhyAyati / yaJca ziSTAnAM sarvathA avacanIyaM tadapyazlIlAsabhyaM hiMsAnubandhi zrutamapyu dvegAvegajanakaM vadati / yacca dRzyamAnamapi kRpAvatAM hRdutkampasampAdanapravaNaM tadapi brahmastrIbhrUNagoghAtAdikamasakRt karoti / kaH ? ityAha - naraH pumAn / kimbhUto ? roSaprasakto durddharakrodhAdhmAtaH / yathaivamavicAro nRpazubhaviSyati / netyAha - viviktaH / 'sphuraduruvivekaparipAko kopAdityaho krodhasya vidheyatvam' / / 495 / / evaM ca yad vidheyaM tadAha - tA khaMtikhaggavaggirakarehiM dhIrehiM sAhusuhaDehiM / nihaNeyavvo koho vivakkhajohu bva dubbisaho / / 496 / / tasmAdevaM sati kSAntikhaDgavalgatkaraiH kSamAkRpANaprekholatpANibhiH dhIrairlokottaradhairyadhAribhiH sAdhusubhaTairanagArapravarairayaM krodhaH sarvAtmanA nihantavyaH / kimbhUto ? durvisahaH / prAptAvakAzaH san soDhumazakyaH / ka iva ? vipakSayodha iva / pratibhaTasubhaTa iva / so'pyevameva vijIyate / / 496 / / nanu yadyevaM satyaM tad durddharo'yaM krodhastat kathamamuSya vikSepe kSameyamekAkinI kSamA syAditi cet tadAha - uyaha khamAbalamatulaM calaMtabhaDakoDiparivuDA vi purA / je bhIyA te vihiyA khamAi egAgiNo abhayA / / 497 / / na nAma kSameyamekAkinyabaletyavajJeyA / yataH 'uyaha' pazyata kSamAyA atulamananyatulyaM balaM sAmarthya / kimityAha - ye kilAkhaNDaSaTkhaNDakSoNImaNDalAkhaNDalatvamudvahatastata eva viSvak caladbhaTakoTiparivRtAH SoDazayakSasahasravihitasannidhAnAH svayamapi puruSakoTIdvayabalazAlinaste'pi pUrvAparAddhebhyo virodhibhyaH satataM purA'sya bhayamabibharuH / te tathAvidhazubhasambhArasulabhavAsanodbhUtaprabhUtajJAnagarbhavairAgyavazAt paTaprAntavizrAntatRNavadavagaNayya sAmrAjyamaGgIkRtasarvasaGgaparityAgAstata evaikAkina: zUnyAraNyagirigahvarAdiSu naktandinavAsino'pyekayaiva kSamayA gAthA-496 1. tulA - krodhavatestadahnAya zamanAya zubhAtmabhiH / zrayaNIyA kSamekaiva saMyamArAmasAraNiH / / / - yo. zA. 4/11 / / ____ 2010_02 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-498, 499 - krodhakaSAyasya svarUpam / / mAnakaSAyasya svarUpam / / 459 sahacAriNyA surAsurasvAmibhyo'pi nirbhayA vihitAH / ata: kathaM nAzrayaNIyeyaM kSamA mumukSUNAmiti / / 497 / / idaM ca kSamAbalamatulamapi vicAracaturacetasAmeva cetasi camatkArakAri iti / alpadRzvAnastu manyate parAbhavAspadameveyaM kSametyatastanmatAbhyupagamenAha - jai vi khamA paribhUyA jai vi khamaMtassa Ayaro natthi / taha vi khamA kAyavvA khamAsamo baMdhavo natthi / / 498 / / kSamAkSamAvatorabhedopacArAt kSamA / kSamAvataH paribhave tattvataH kSamAyA eva paribhavaH / ato yadyapyaparamArthadRzvabhiH prAkRtajanaiH kSamA sarvAtmanA paribhUtA / yadyapi ca kSamAM kurvANasya jane sarvathaiva nAdaraH, tathApi paramArthavedinA karttavyaiva kSamA / yataH kSamAsamaH ko'pyaparo na tattvato bandhurasti / dazavidhasyApi yatidharmasyAdyAGgabhUtatvAt kSamAyAH / na cainAM vinA jagatyaparo'pi krodhavijayaprakAraH / svayamAdRtA ceyaM jagaddhvaMsana-rakSaNakSamaparAkramavadbhirapyarhadbhirato mokSAGgabhUtatvenAdaraNIyaiva tadarthibhiH kSameti / / 498 / / mAnakaSAyamadhikRtyAha - jAikularUvapamuhA bhave bhave visarisattaNamuviMtA / kaha huMtu mayanimittaM pattA vi hu muNiyatattANaM / / 499 / / kila jAtyAdimadasthAnAnyavalambya prANinAM mAnaH samutpadyate / tAni ca pUrvasucaritasukRtaprabhAvataH prAptAnyapi jJAtatattvAnAM kathaM madanimittaM bhavantu / kathambhUtAni bhave bhave janmani janmani vaisadRzyAt pariNamanazIlAni / etaduktaM bhavati - kila kriyetottamajAtikularUpabala gAthA-499 1. tulA - vinayazrutazIlAnAM trivargasya ca ghAtakaH / / vivekalocanaM lumpan mAno'ndhakaraNo nRNAm / / - yo. zA. 4/12 / / zrutazIlavinayasandUSaNasya dharmArthakAmavighnasya / mAnasya ko'vakAzaM muhUrtamapi paNDito dadyAt / / - prazamarati zlo. 27 / / 2. tulA - jAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapa:zrutaiH / kurvanmadaM punastAni hInAni labhate janaH / / - yo. zA. 4/13 / / jAtikularUpabalalAbhabuddhivAllabhyakazrutamadAndhAH / klIbAH paratra ceha ca hitamapyarthaM na pazyanti / / - prazamarati zlo. 80 / / 2010_02 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 hitopadezaH / gAthA-500, 501, 502 - mAnakaSAyasya svarUpam / / zrutatapolAbhaizvaryaviSayo madaH prANibhiryadyamUni sanAtanAni syuH / yadi punarbhavaparivarte vaiparItyamupayAnti tataH ko nAmaitadgocaro'pyahaGkAra iti / / 499 / / aparaM ca - jo jassa mayaTThANassa vahai niravaggahaM samukkarisaM / so taM ciya niyameNaM hINayare(raM) lahai paijammaM / / 500 / / yaH prANI yasya jAtyAdimadasthAnasya niravagrahaM niraGkuzaM samutkarSamahameva jAtyAdibhiH sarvotkRSTa ityevaMrUpaM vahati / sa tadeva niyamena hInataraM labhate / jAtimadena jAtihIno bhavati / kulamadena kulahInaH / evaM rUpAdiSvapi vAcyaM / tat kimekatraiva janmani, netyAha - pratijanma pratibhavamityaho durvipAka: kulAdimadasyeti / / 500 / / na caitacchAstra eva pratyakSaM, kintu loke'pItyAha - kulajAirUvamehA-balaviriyapahuttavittaparihINA / jaM huMti narA so naNu aTThamayaTThANa ya vivAgo / / 501 / / kulenogrAdinA pitRbhavena vA, jAtyA viprAdikayA mAtRpratibaddhayA vA, rUpeNa sarvAGgasaundaryeNa, medhayA'rthAvadhAraNakSamayA prajJayA, balena vapuHsAmarthyena, vIryeNAntaroSmAyitena, prabhutvena svAmitvena, vittenAdbhutabhUtisambhAreNa / etaiH kulAdibhiH, pari sAmastyena, hInA nyUnA, narA: prANino, yadatra jagati bhavanti, sa khalu aSTAnAM madasthAnAnAM vipAkastatastyAjyAnyeva tAni / / 501 / / kiJca - savisesaM je dosA hu~ti ahaMkArataraliyamaINaM / attukkarisaduvAre purA vi te payaDiyA pAyaM / / 502 / / 'ato na ca kulAdipratibaddho nAhaGkAreNa [ata: kulAdipratibaddhenAhaGkAreNa] taralitamatInAM prANinAM savizeSaM ye doSA bhavanti te puraivAtmotkarSadvAre prAyaH prakaTitA iti nAtra bhUyo'bhidhIyante / / 502 / / gAthA-502 1. ato na ca kulAdipratibaddho nAhaGkAreNa iti pATho ha. pratamadhye azuddho bhAti tatsthAne ataH kulAdipratibaddhena ahaGkAreNa iti pAThaH zuddho bhAti / / sampA. / / 2010_02 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-503, 504,505 - mAnakaSAyasya svarUpam ||maayaakssaaysy svarUpam / / 461 evaM ca yad vidheyaM tadAha - tamhA maddavapaviNA mANagiriM kuNaha lUNapakkhamiNaM / na vimaddai viNayavaNaM jeNe so sivasuhaphalahUM / / 503 / / tasmAdevaM sati mArdavameva pavivajraM tena mAnagirimabhimAnaparvatamenaM lUnapakSaM kuruta / kimityAha - yenaiSa zivasukhaphalADhyaM vinayavanaM na vimardayati / kila girayo hi purA sapakSA Asan / tatazcoDDIyoDDIyAnyatrAnyatra svecchayA saJcaranto grAmAkaranagarakAnanAdi vimarditavantastataH kulizapANinA kulizanipAtena lUnapakSAzcakrire / itIyamupamA tacchAyeti / / 503 / / mAyAmuddizyAha - 'mAiMdajAlamuvadaMsiUNa vaMcaMti kira paraM dhuttA / mUDhA na muNaMti imaM appaM ciya vaMcimo evaM / / 504 / / mAyA nikRtiH saivAnyathAvasthitAnAmarthAnAmanyathApratibhAsotpAdAttata indrajAlamivendrajAlaM, tadupadaye kiletyalIke dhUrtAH paramajJAnaM janaM vaJcayanti / alIkaM ca teSAM dhUrttatvaM / dhUrtAstu hi dakSAste cAtmaparihAreNa parAneva vazcayanti / mAyAvinastu paramArthato mugdhA eva / ye kilaivamapi na vidanti yadevaM parAtisandhAnaparairasmAbhirAtmaiva tattvato vaJcyate / kimuktaM bhavati - kila chalena mugdhajanaM vipratArya taDittaralaM dhanalavaM yAyAvarasya jIvitasyArthe prArthayanto lokadvayamapi hArayantyeva mAyAtastataH kiM teSAM dakSatvamiti / / 504 / / tathA - kiM evaM viusattaM vaMcijai jaM jaNo suvIsattho / jai asthi viyaDvattaM to vaMcaha jaramaraNajAlaM / / 505 / / kiM nAmaitad vaiduSyaM yat suSThavatizayena vizvastAnaGkaparyaGke ziro nidhAya prasupta iva jano gAthA-503 1. tulA - utsarpayandoSazAkhA, guNamUlAnyadhonayan / unmUlanIyo mAnadrustanmAdavasaritplavaiH / / ___- yo. zA. 4/14 / / gAthA-504 1. tulA - asUnRtasya jananI parazuH zIlazAkhinaH / janmabhUmiravidyAnAM mAyA durgatikAraNam / / kauTilyApaTava: pApA mAyayA bakavRttayaH / bhuvanaM vaJcayamAnA vaJcayante svameva hi / / - yo. zA. 4/15-16 / / mAyAzIla: puruSo na karoti kiJcidaparAdham / sarpa ivAvizvAsyo bhavati tathApyAtmadoSahataH / / - prazamarati zlo. 28 / / 2010_02 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 hitopadezaH / gAthA-506, 507, 508 - mAyAkaSAyasya svarUpam / / vaJcyate / pratyutaitadvizvastaghAtitvaM yadi vaidagdhyameva kimapyasti tadA gatimatizrutismRtihAri jarAjAlaM tattanmanorathamArgavyathAkaraNapravaNaM maraNajAlaM ca vaJcayata / bhavasthairavaJcitapUrve vaJcite cAsmin svataHsiddhameva vaiduSyam / avaJcite cAtra kimanena vilakSadakSatvAbhimAnena / / 505 / / kiM vA - annAyapavaMcehiM suTTha jaNo vaMcio ti hiyaeNa / kIsa hasaMti hayAsA dIsaMtA divvanANIhiM / / 506 / / kila 'suprayuktasya dambhasya brahmApyantaM na gacchati' iti nyAyenAjJAtaprapaJcaiH kenApyaviditanikRtiprakArairaho ! sAdhvasmAbhirasau vizvasto janazchalita iti hatAzAzchadminaH kimiti hRdaye nigUDhamantarhasanti / kimbhUtAH ? karatalakalitAmalakaphalavadakhilaM trailokyasvarUpaM vilokayadbhirdivyajJAnibhidRzyamAnA api / viditaprapaJcAnAM tu hasitaM vilakSahasitameva / tasmAdekaikaiH parSadbhUtairdivArAtrau ca nirvyAjasadAcaraNapravaNaireva sadbhiravastheyamiti bhAvaH / / 506 / / evamanyatrApi tAvallokadvaye sApAyA pariharttavyaiva mAyA dharme tu sutarAmityupadarzayannAha - vittAinimitteNaM kayamAe uddharija kira dhammo / / dhammaMsi jesi mAyA ko tAyA tesi tijae vi / / 507 / / kila vittAdinimittaM paradhanAdivilopanakAmena kRtamAyAn prakaTitakUTaprayogAn prANinaH kadApi sadgurUpadezAdizravaNaprabuddhavairAgyAn samyagAsevito dharmaH samuddharatyevoddhRtazalyAn saMsRteH / yeSAM tu duHkhArttasattvazaraNye dharme'pi mAyA teSAmAtmazatrUNAM ko nAma jagati durantasaMsRterduHkhebhyastrAtA ?, ataH sakalaihikAmuSmikasukhazAkhisandohadohadapratime dharme nizchadmamanobhireva bhAvyamiti / / 507 / / mAyAkaSAyaM nigamayannAha - to niviDaniyaDinigaDassa vihaDaNe paDuparakkamADovaM / ajjavamayakaMtamaNiM va kuNaha sanihiyamaNavarayaM / / 508 / / tasmAnibiDasyAnyena durbhedyasya nikRtinigaDasya mAyAhArasya vighaTane paTuparAkramATopaM gAthA-508 1. tulA - tadArjavamahauSadhyA jagadAnandahetunA / jayejjagadrohakarI mAyAM viSadharImiva / / - yo. zA. 4/17 / / 2. tulA - mAyAhiJjIrasya pATho bhAti / sampA0 / / ___ 2010_02 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-509, 510 - lobhakaSAyasya svarUpam / / 463 ArjavaM jJAnagocare caturatve satyapi satkarmasu saralAzayatvaM sadaivAtmanaH sannihitaM kurudhvam / kamiva ? ayaHkAntamaNimiva / yathA hi sannihitAyaHkAntamaNInAmaklezasAdhyaM nigaDavighaTanamevamArjavasahacaritAnAM nikRtikRntanamiti / / 508 / / sAmprataM lobhamabhisandhAyAha - gAhaMti gahiramuvahiM aDaMti viyaDADavIsu bhImAsu / pavisaMti ya vivaresuM rasakUiyaM ployNti||509|| yadetadete'GgabhAjaH kila kurvanti tat sakalamapi lobhasya vilasitamiti gAthAkalApakaprAntagAthayA sambandhaH / kiM tadityAha - gambhIramalabdhapAramaparamiva saMsAramudadhipArAvAramaparAparAyazataparItaM vittArthaM yad gAhante / yacca vikaTAsu vistIrNAsu vividhahiMsrasattvasaGkaTAsvata eva bhImAsu bhayaGkarAsvaTavISvaraNyAnISvaTanti / yaJca yakSAGganAsaGgaraGgataraGgitabileSu sarvatra candanakakSasodareSu zvabhravivareSu dhUrttakalpitakalpAnumAnena pravizanti / yaJca koTyAdivedhasuprasiddhAH rasakUpikA: pratyavalamAlokayanti / / 509 / / tathA - tihuyaNavijayaM vijaM javaMti rattiM bhamaMti peyavaNe / kubvaMti dhAuvAyaM khijaMti ya khatravAeNa / / 510 / / yaJca nisarganirdayahRdayakApAlikAdyupadezena puruSazatAdibalipradAnasAdhyAM tribhuvanavijayAkhyA vidyAM japanti / yaJca vividhisiddhinibandhanAsu bahalabhUteSTAdirAtriSu mahAmAMsAdivikrayamudIrayantaH prati pretavanamanekadurmanorathanaTitA: paryaTanti / yaJca nAgena nAgarAjena nAgavIjena suMdarikuIThena [?] prayogeNa pRthivyAM pade pade nidhAnAni dRzyanta ityAdi pustakapratyayena tadupaniSadupadezakAn gurun samyaganunIya khanyavAdena khidyante / / 510 / / tathA - gAthA-509 1. tulA - AkaraH sarvadoSANAM guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM lobhaH sarvArthabAdhakaH / / - yo. zA. 4/18 / / sarvavinAzAzrayiNaH sarvavyasanaikarAjamArgasya / lobhasya ko mukhagataH kSaNamapi duHkhAntaramupeyAt / / - prazamarati gA. 29 / / 2. rasakUiyAu pATho bhAti / sampA0 / / gAthA-510 1.TIkAmadhye 'kuvvaMti dhAuvAya' iti padaM vivRtaM na dRzyate, atra sthAne hastapratimadhye 'ta' iti kevalaM akSaraM dRzyata ataH khaNDitapATho bhAti / sampA0 / / 2010_02 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 464 hitopadezaH / gAthA-511, 512, 513, 514 - lobhakaSAyasya svarUpam / / pasiNaMti kinhacittayauppattiM dhuttadesiehito / niuNaM billapalAsapparohamagge vimaggaMti / / 511 / / yaJca zrIparvatAdisamAyAtebhyaH zasidladevAdisantAnIyebhyastathAvidhadhUrtebhyaH kilAnenAntanikSiptena santatavyaye'pyakSINA eva nidhayo bhavantIti durvAsanayA kRSNacitrakasyotpattisthAnAnyatyAdarapurassaraM pRcchanti / / yaJca - kSIravRkSAn vihAyoA pAdaM muJcanti ye drumAH / / teSu vittaM vijAnIyAd dhruvaM bilvapalAzayoH // 1 // [ ] ityAdi kuto'pyAkarNya bilvAnAM palAzAnAM ca prarohamArgAn nipuNaM nirUpayanti / / 511 / / vaMcaMti sAmigurujaNayataNayasayaNAiyaM ca jaM purisA / vilasiyamiNamo sayalaM nibbharalobhassa nibbhaMtaM / / 512 / / yaza pumAMsaH svAmigurujanakatanayasvajanAdivargaM tatkRtAmupakRtiparamparAM janApavAdaM cAvagaNayya kevalaM svakAryasiddhibaddhabuddhayo vaJcayanti / tadetadakhilamapi sarvadoSAkarasya sarvavyasanarAjamArgasya nirargalalobhasya vilasitamavagantavyamiti / / 512 / / yadi vA - kA gaNaNA aNNesiM jaM jiNamayabhAviesu vi maNesu / lahalahai lohalaiyA saMtosatusAravarise vi / / 513 // anyeSAmayuktalobhasakSubdhamanasAmatattvajJAnAnAM tAvat kA gaNanA / keSAJcidetadvilakSaNAnAmapi manassu hRdayeSu, nikhiladoSakAluSyavimukhena jinamatena bhAvite akSINalobhAzuzukSaNikSayahetau santoSatuSAravarSe satyapi lobhalateyamudbhidyamAnanavanavakandalollAsapezalA zADva laiva dRzyata ityaho lobhasya durabhibhavanIyateti / / 513 / / sAmprataM lobhakaSAyamupasaMharanAha - tA jhatti aTTaruddANaM, mUlabIyaM niraMbhiuM lobhaM / mucchAviccheyakaraM saMtosarasAyaNaM piyaha / / 514 / / gAthA-514 1. tulA - lobhasAgaramudvelamativelaM mahAmatiH / santoSasetubandhena prasarantaM nivArayet / / - yo. zA. 4/22 / / _ 2010_02 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-515, 516, 517 - kaSAyakaSaNe prayatnaM kuruta / / 465 tasmAdevaM samyagasyAtaraudrayoH pUrvopadarzitayordurdhyAnayormUlabIjaM lobhaM caturthasamparAyaM niroddhaM mUlAdunmUlayitumarhatpravacanarahasyabhUtaM santoSarasAyanaM pibata / kimbhUtam ? mUrchAvicchedakaraM . tRSNocchedananiSNAtaM, samucitazca rasAyanapAnena mUrchAdirogAtaGkAnAM vicchedaH / / 514 / / kiJca - . kohAie kasAe, uppajaMte vi jhatti rudhijaa| rogesu va kAyavvo, thova tti aNAyaro na jao / / 515 / / etAMzca pUrvoditAn krodhAdIn krodhamAnamAyAlobhalakSaNAn kaSAyAnutpadyamAnAnapi jhaTiti tvaritaM nirundhyAt / stokA saMjvalanAdyavasthA / kilate na tathA vikAriNa ityanAdaro na vidheyaH / keSviva ? rogeSviva pathyAdi / prathamodbhava evAnigRhyamANA rogAH kAlenAcikitsyatAM prayAnti / / 515 / / tathaite'pItyetadeva nidarzanAntarairdraDhayate - aNathovaM vaNathovaM, aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe ! vIsasiyavvaM thovaM pi hu taM bahuM hoi / / 516 / / [sambodhasittarI gA. 108] 'aNathovaM vaNathovaM aggIthove' tyamISAM caturNAM stokAnAM stokAnyeva kilAstanyAtaH[?] kimetannigraho yatkrameNeti 'bhe' bhava [bhave] hi vizvAso na vidheyaH / yataH - prathamaM stokatvAdanAdareNopekSyamANAni kAlena copacIyamAnAni nakhacchedyAvasthAmatikramya kuThAracchedyAvasthAmApannAni sumahati khede dehinaM pAtayantyataH prathamodbhava eva niroddhavyAni / / 516 / |ath kimarthamiyAn kaSAyakaSaNe prayatna iti cet tadAha - uvasaMtakasAyANaM, nicchayao hoi bhAvacArittaM / taM ciya vayaMti muNiNo avaMjhabIyaM sivatarussa / / 517 / / yasmAdupazAntakaSAyANAM tiraskRtasamparAyodayAnAmeva munInAM nizcayato nizcayanayAbhiprAyeNa bhAvacAritraM pAriNAmika: saMyamo bhavati tadA kSINarUpatvAt kaSAyANAm / atha bhAvacAritrameva kvopayogIti ced, ucyate / tadeva bhAvacaraNameva munayatrikAlavedinaH zivatarormokSavRkSasyAvandhyaM saphalabIjaM vadanti / / 517 / / gAthA-516 1. kila santyataH iti pATho saMgato bhAti / sampA0 / / 2. 'bhe' tvayA ityarthaH / / ___JainEducation International 2010_02 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 hitopadezaH / gAthA-518, 519, 520 - hitopadezaprakaraNArtharahasyanisyandabhUtamupadezaH / / te kusantu nAma kaSAyAH zANottIrNanizitAsidhArAcaGkramaNaprAyaH kharataracAritranirvAha eva nirvANaM sAdhayiSyantIti cet tadAha - saMtesu saMparAesu cariyamaidukkaraM pi sAmannaM / vAvannadaMsaNANa va na hoi sivasAhayaM kiM ca / / 518 / / satsu vidyamAneSu saMjvalanAdyanantAnubandhiparyavasAneSu samparAyeSu kaSAyeSvatiduSkarataramapi zrAmaNyaM caraNaM cIrNaM zivasAdhakaM niHzreyasavizrANanapravaNaM na bhavati / keSAmiva ? vyApanadarzanAnAmiva / yathA hyabhavyAnAM tANDavitAtiduSkaratarakriyAkANDAnAmapi bhAvacaraNamantareNa narasurasukhotkarSasamprAptimAtrameva phalaM, na punarmahodayasukhAni, tathAnyeSAmapi kaSAyiNAM mumukSUNAmiti / / 518 / / kiJcAnyadapyucyate - jaM aidukkhaM loe jaM ca suhaM uttamaM tihuyaNaMmi / taM jANa kasAyANaM vuDDikkhayaheuyaM savvaM / / 519 / / AstAmiha martyalakSaNe loke yAvat tribhuvane'pi jagattraye'pi yat kiJcidatiduHkhaM duHkhopaniSadpaM, uttamaM sarvotkRSTaM sukhaM sukhopaniSadbhUtaM, tat / he ziSya ! jAnIhi viddhi / kaSAyANAM pUrvoditAnAM vRddhikSayahetu / kaSAyavRddhau hi duHkhotkarSavRddhiH, kaSAyakSaye ca sukhotkarSopaniSaditi / / 519 / / evaM ca prakaraNakRdabhidhAya sAmprataM sakalaprakaraNArtharahasyanisyandabhUtamupadezamupAdeyatayAbhidhitsurAha - tamhA taha pariciMtaha taha jaMpaha taha ya ciTThaha susamaNA / jaha saparakilisakaro na hoi udao kasAyANaM / / 520 / / yathA kasmiMzcidavazyavidheye vidheye kenacidakRtrimopakRtipratyalena svavAH sAdaraM sambhASaNapuraHsaraM pravartyate tathehApi sambodhanapuraHsaramabhidhIyate / he ! suzramaNAstathA kathaJcit asamasamabhAvabhAvite svacetasi pari sAmastyena cintayata / tathA ca vAkyazuddhyadhyayanopadarzitanyAyena yUyaM jalpata tathA ca saMyamayogAnugatameva niravadyaM ceSTadhvam / yathaiSa svasya pareSAM 2010_02 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / gAthA-521, 522, 523 - prakaraNasya abhidhA / / 467 ca klezAvezakArI kaSAyANAmudayaH sarvathaiva na bhavatItyupadezarahasyam / / 520 / / punaranuguNamevopadezamAha - iya paDihaNiyakasAyA payaDaha mittiM samattasattesu / pAvacariyAu viramaha hiovaese sayA ramaha / / 521 / / iti pUrvoditaprakAreNa vipAkaM vijJAya pratihatakaSAyAH pratihatasamparAyAH santo he zivasukhArthino bhavantaH samastasattveSUpakAryapakArimadhyastheSu maitrI - mA kazcit pApaM kuryAt, mA kazcid duHkhamApnuyAt, jagadapi mucyatAM karmabhya ityevaMrUpAM tIrthanAthAdyanuguNAM bhAvazuddhiM prakaTayata / yathA pApacaritebhyaH prANivadhAnRtabhASaNaparadhanagrahaNamaithunAsevanamamatvAdirUpebhyaH sarvAtmanA viramata viratiM kurudhvam / tathA'sminneva prakaraNe samyaktvAdidvArarUpeNopadarzite evamapi tIrthakaragaNadharairupadiSTe lokadvayahite upadeze sadA parityaktAnyavikathAdivyApArA ramadhvam / evaM ca vidadhatAM bhavatAM sakaladuSkarmajAlavigalanena svataH siddhameva paramAnandAdvaitamiti / / 521 / / sAmprataM prakaraNakRt svAnvayAbhidhAne prakaraNasya ca mUlatAmabhidhAM cAbhidhitsurgAthAyugalamAha - iya abhayadevamuNivai - viNeyasiridevabhaddasUrINa / aniuNamaIhiM sIsehiM siripabhANaMdasUrIhiM / / 522 / / uvajIviUNa jiNamayamahatthasatthatthasatthasAralave / saparesi hio eso hiovaeso viNimmavio / / 523 / / iti candrakulAmbarAmbararatnasya anurUpapAtrasamprAptimuditaparameSThiputrIvitIrNanirupamakavitvavaktRtvAkSINamANikyakozaparamaizvaryazAlinaH nirvyAjasaMyamavatAmagragaNyasya, agaNyapuNyaprabhAvodbhAsitasya zrImadabhayadevasya munipatevinayavarANAM prazamAmRtazrota:patInAM zrImaddevabhadrasUrINAM ziSyAvataMsairvartamAnavidvatsamAjasajjitastutivAdairanalpavijJAnAtizayasevadhikalpapUrvavidvadapekSayA anipuNamatibhiH zrIprabhAnandAbhidhAnaiH sUribhirjinapravacanapratibaddhamahArthazAstrArthasArthasAralavAnupajIvya zrotRjanabhAvopakRtiprathanena dharmadhyAnAnubandhena ca svasya pareSAM ca puNyakRtyapravRttinibandhanatvena hito'yaM hitopadezAkhyo grantho vinirmita iti / / 522 / / 523 / / 2010_02 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 hitopadezaH / gAthA-524,525,526 - svAparAdhasya kSamAyAcanA / / phalavarNanamgAthAsaGkhyA ca / / kila durvAraduHSamAnubhAvAniratizayini sAmpratasamaye pramAdamadAjJAnAdiglapitatattvadRzAmasumatAM pade pade sulabhaiva vitathaprarUpaNA / sA cAyatyAmatyantadurantetyataH prakaraNakRdAtmano'parAdhamuddhartumAha - jaM iha suttuttinaM na sammayaM jaM ca puvvasUrINaM / taM suyaharehiM savvaM khamiyadhvaM sohiyavvaM ca / / 524 / / ihAsmin hitopadezAkhye prakaraNe yat sUtrottIrNaM pUrvoditahetubhirivotsUtraM mayAbhihitaM / yaJca sUtrAnugatamapi gItArthAnAM saMvignaziromaNInAM ca pUrvasUrINAM dravyakSetrakAlapuruSAdyapekSayA nopadeSTuM sammataM, tadaivaMyugInairyugapradhAnAgamairamatsaraiH zrutadharairmama sarvamapatyAparAdhavat kSantavyaM vizeSAnugrahaparaiH zodhyaM ceti / / 524 / / sAmprataM prakaraNasya jagati sucirapravRttinimittamAzaMsanamAha - jAva surasiharicUDA, cUDAmaNisanihe jiNAyayaNe / dhArei tAva naMdau hiovaeso imo bhuvaNe / / 525 / / surazikharI suparvaparvatastasya cUDA zikhA yAvad vicitraratnaruciruciratvena cUDAmaNiprAyANi zrIRSabhavarddhamAnavAriSeNacandrAnanAbhidhAnaiH zAzvatArhadvimbarudbhAsitAni jinAyatanAni dhArayati samucitaM ca cUDAyAM cUDAmaNidhAraNaM tAvad bhuvane / jambUdvIpabhAratavarSamadhyakhaNDalakSaNe vidvadhadi nirantaraM parizIlyamAno'yaM hitopadezo nandatAt / merostadAyatanAnAM ca zAzvatasvarUpatvAdayamapi tathA prathatAmiti bhAvaH / / 525 / / punaH prakaraNasyAbhyudayahetutAM parisaGkhyAM ca prathayituM parisamAptigAthAmAha - nisuNaMtapaDhaMtaguNatayANa, kallANakAraNaM eso / gAhANaM saMkhAe paMcasayA paMcavIsahiyA / / 526 / / kRpAvatAmapUrvavismayavismeranayanavadanagurugauraveNAsyArthamAkarNayatAM / tathA suvyaktayA vAcA vAkyapadavarNamAtrAdivizuddhyA tasya sUtraM paThatAM / tathA avismaraNArthaM punaH punarguNayatAM bhavyAGgabhAjAmayaM hitopadezo'vazyamatulyakalyANakAraNaM bhavatAt / adbhutAbhyudayanimittaM sarvavitsamayamUlatvAJcirantanazAstrakRtpaddhatinibaddhatvAJca bhavatyeva / saGkhyayA gAthAnAM paJcaviMzatyadhikAni paJcaiva zatAnIti / / 526 / / 2010_02 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / granthakArasya prazastiH / / 469 iti navAGgavRttikArasantAnIya-zrIrudrapallIya-zrImadabhayadevasUripaTTapratiSThita-zrIdevabhadrasUriziSyAvataMsa-zrIprabhAnandAcAryasodarya-paNDitazrIparamAnandaviracite hitopadezAmRtavivaraNe sarvaviratyAkhyaM caturthaM mUladvAraM samAptamiti / / bhadram / / tatsamApto samAptamidaM hitopadezavivaraNamiti ||shriiH|| cAndre kule'sminnamalazcaritraiH, prabhurbabhUvAbhayadevasUriH / navAGgavRtticchalato yadIya - madyApi jAgarti yazaHzarIram / / 1 / / tasmAnmunIndurjinavallabho'tha tathA prathAmApa nijairguNaudhaiH / vipazcitAM saMyaminAM ca varga dhurINatA tasya yathA'dhunApi / / 2 / / teSAmanvayamaNDanaM samabhavat saJjIvanaM duHSamAmUrchAlasya munivratasya bhavanaM niHsImapuNyazriyaH / zrImanto'bhayadevasUriguravaste yadviyuktairguNaidraSTuM tAdRzamAzrayAntaramaho dikSu kramAt kramyate / / 3 / / yatipatiriha devabhadro nAmA jayati, tadIyapadAvataMsa eSaH / viSamaviSayarogasannipAte dadhati rasAyanatAM vacAMsi yasya / / 4 / / samastazAstrAmbudhikumbhajanmA, kavitvavaktRtvaniruktikozaH / ziSyastadIyaH pratibhAsamudraH, zrImAn prabhAnandamunIzvaro'sti / / 5 / / sandarbho'yaM matasteSAmanujenAlpamedhasA / tairivA[revA]nugRhItena paramAtA ? [paramAnandasUriNA] / / 6 / / guNino guNAnuraktA gurubhaktAH sAdhavo vyadhuH sarve / sAhAyyamatra zAstre vizeSato harSacandragaNiH / / 7 / / 1. mUlapratau tairivAnugRhItena pATho'sti, kintu 'tairevAnugRhItena' pAThaH samyag bhAti / - sampA0 / / 2. mUlapratau paramAtA iti azuddhApUrNapATho dRzyate kintu sandarbhAnusAreNa 'paramAnandasUriNA' pAThaH sambhAvyate / -sampA0 / / 3. mUlapratau harSagaNiH pATho truTito'sti, atra 'harSacandragaNiH' iti pATho samyag bhAti / -sampA0 / / 2010_02 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 hitopadezaH / granthakArasya prazastiH / / navabhiH zlokasahastraiH paJcazatIsaMyutaiH parimiteyam / nandyAdAcandrArkaM hitopadezasya vivRtiriha / / 8 / / vikramanRpAdatItaizcaturbhiradhikaiH zataistrayodazabhiH / varSANAmanavadyaM zAstramidaM sUtritaM jayati / / 9 / / zrIH / / gacchanAyakabhaTTArakaprabhuzrIsomasundarasUri bhaTTAraka zrImunisundarasUri bhaTTArakazrIjayacandasUri- bhaTTArakazrIbhuvanasundarasUri bhaTTAraka zrIjinasundarasUri-mahopAdhyAyazrIjinakIrttigaNiprasAdAt zrIhitopadezavRttiH sampUrNA / / zubhaM bhavatu / / / / hitopadezAmRtavivaraNasamanvito hitopadezagranthaH samAptaH / / 2010_02 Wan Lin Wan Wan Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH gAthA kramAGkaH gAthA 376 106 359 kramAGka: gAthA kramAGkaH kramAGka: aidukkaraM pi caraNaM 20 | amayakaMtataNuguNo 371 | ikko vi abhiNiveso 396 aidubbhikkhe naranAha | amuNiyavisayavivAgA 181 | iccAI kiNpi| aidullahaM pi bohiM 169 aliyaM paMcavigappaM 416 | ittu cciya puvvabhave 29 akaliyapattApattaM 245 avaganniUNa niyataNu 104 | ittha ya suttatthANaM akkharasannippamuhA 87 avajjhANa-pamAyAyariya 433 ittha ya suyanANaM 100 akkhuddA ya akiviNA 13 | avaNIyaM sIsAo 389 inheiM pi taraMti accaMtaniraNukaMpA avamANaM na payaMsai 286 iya abhayadevamuNivai 522 accaMtabhattirAo 26 | avahI kila majjAyA 88 iya eso bhe! 409 acchau paccuvayAro 385 / avi daMtamittasohaNa 455 iya jai aNuvakayA 268 aTThapavayaNamAyANugayaM 110 aviNIyaM aNuyattai 280 | iya daMsaNamUlAI 444 aTThappayAravarapADihera 256 | aha tesi vayaNa 144 iya paDihaNiyakasAyA 521 aNathovaM vaNathovaM 516 | ahaha bhavannapAraM 399 iya bhaNiyamabhayadANaM 67 aNasaNamUNoyariyA 189 ahigayajIvAjIvANa iya bhAigayaM uciyaM 283 aNukaMpAdANamiNaM 77 | ahiMgArI jaM eso 155 iya louttaraviNao 223 aNugAmimaNaNugAmi 91 | aMdhANa ya paMguNa iya sattasu khittesuM 170 attukkarisa-kayagghatta 41 AesaM bahumannai iya samaNANaM dANaM 128 attukkarisapahANe 365 ApucchiuM payaTTai 275 iya samiigutti annaha kahamarihaMtA 391 AmaraNaMtaM ca bhave 92 iyaro vi naro 330 annAINaM suddhANa 442 AmANusuttarAo 94 iriyA-bhAsA-esaNa 466 annAyapavaMcehiM 507 Amosahi-vipposahi iriyAsamiyANa 467 anne payaMDabhuyadaMDa AraMbhaniyattANaM 132 iMgAlI-vaNa-sADI 431 anne bhuMjaMtA 205 AsAvadArapavittI 352 uggamauppAyaNa annaM pi dukkaraM AharagA vi 489 uciyAcaraNeNa naro 320 annaM pi hu jaM AhAradehasakkAra 439 / uciyaM eyaM tu 278 appaDiduppaDileha 441 / ikkassa vi tAva 160 | uccAliyammi caraNe 469 ___ 135 300 487 197 477 175 38 2010_02 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 hitopadezaH / pariziSTa-1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / gAthA kramAGka: gAthA kramAGkaH gAthA kramAGka: 401 kaha puNa imo 42 107 163 36 218 497 325 310 270 ucchidiUNa gihavAsa 463 | eyaM ca vayasarIraM 465 | | kassavi kallANa 131 ujuviulabheyao eyaM duvihaM pi kaha tAva jaNo uDDAhotiriyadisiM 425 eyaM parupparaM kaha tesi ceyaNattaM 263 uttamaahamaviyAre 383 | eyaM puNa kaTThayaraM 213 uttamapuruSapaNIe 198 eyaM paMcavigappaM kaha lahau na 342 uddIviyasayalaguNaM evamaNagArigoyara kaha hIrai tassa 336 uddharaNaM puNa evaM khu jaMtapIlaNa 432 | kA gaNaNA aNNesiM 513 ubbhaDadaMbholi evaM jiNA ghaNA iva 246 | kA vA paresi 344 ummIliyakevalanANa 142 evaM duviho vi imo 260 kAmaviNao ya uyaha khamAbalamatulaM evaM desaviruddhaM kAyavvo ya pamAo 488 uyaha hayamohamahima 408 evaM pi tAvakaheM 57 kAyavvaM kajje vi 307 uvajIviUNa jiNamaya 523 evaMvihahiMsAe 53 kAraNiehiM pi samaM uvayAra paro vi naro evaMvihANa pANINa __70 | kiriyA kAyakileso 377 uvayArakhaNe 239 eso cauppayAro 212 kiM itto kaTThayaraM 113 uvayAriNaM nigUhai eso davvuvayAro kiM eyaM viusattaM 506 uvayAro puNa 241 eso ya daMsaNamaNI 30 kiM titthasattha uvasaMtakasAyANaM 517 osahabhesajjAiM kiM nahayalAu ussuttabhAsagANaM 476 oheNa suNiya samma 405 kuNai vayaM dhaNaheuM ee dhammarahassaM 460 kaivayadiNapAhuNaeNa 262 | kuNai viNaovayAraM 303 ee paMca muNINaM 459 kajjalarehArahiyaM 200 | kuNamANo dhammakahaM 472 eesi titthiyANaM 314 kaTThamaNuTThANamaNuTThiyaM 398 | kulajAirUvamehA eehiM aNuggahio 461 kamalAvilAsarahio 367 | kularUvariddhi 357 egassa bhUmivayaNo 322 kammayao puNa 430 / ke ke jammaNa ege saMkappataraMgaehiM 204 kammANa khaovasameNa 90 keNApi akayapuvvaM 370 emAI sayaNociya 298 kayakesavesapariyara 180 kevalanANaM puNa 98 eyAI dhammatarumUla 356 / kayavikkayANi niccaM 355 / ko teyaMsI tavaNAu eyAiM pariharaMto 349 | karacaraNanayaNa ko vA dusamasamutthe 407 eyANa niraiyArANa 445 kavibhAvo kira 312 | kohAie kasAe 515 390 249 122 158 501 233 54 2010_02 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / 473 gAthA kramAGkaH gAthA kramAGkaH gAthA kramAGkaH 139 4. 4. 354 216 koho pIilayAe kaMdappaM kukkuiyaM khaNamittatittiheussa khaliyaMmi coio khAijja piTThimaMsaM khittAi-hiranAI khaMDaMti piMDasohiM ginhAvei ya pANiM ginhei payaNudose guNaparimalaparihINo gurudevadhammasuhisayaNa gurusAmidhammisuhi gehAgayANamuciyaM gehesu gahirasatthattha gaMthatthaviyAre caugaigattAvaDiyaM caraNe tavammi cAuvvanno saMgho cittaM pi hu ciraparicieNa ciMtai aciMtaNijjaM ciMtAmaNikAmagavI ciMtAmaNI maNINa va ceiyajaisAhammiya corAbhimarAIsuM corovaNIyagahaNaM chavvihajIvanikAyaM jai vi khamA paribhUyA 494 | jai saMti guNA 363 / jo jassa mayaTThANassa 500 434 jaijaNapAuggAI 125 jaM aidukkhaM loe 519 478 jaIvi na maNami 315 / jaM ajjiyaM carittaM 302 jaNamaNanayaNANaMdaM 231 jaM iha suttuttinaM 524 296 jattha sayaM nivasijjai 305 | jaM kaTThamaNuTThANaM 202 424 jamhA viNayai 214 jaM kiM pi suhaM 60 479 jamhA sulahA jaM jammakoDighaDieNa 203 291 jayai jiyakammasattho | jaM puNa paDhai 115 126 jassa maNabhavaNa 397 jaM puNa pANivahAINa 451 366 jaha ajjinnAu jaraM 394 tatto dasapuvvadharAiehiM 145 290 | jaha te muNiMdanaranAha 269 tattha ya abhayapayANaM 44 jaha teNa puliMdeNaM 66 | tattha ya jiNindasamaNA 120 316 jaha teNa siTThi 76 | taduciyaabbhuTThANaM 373 jahasaMbhavaM ime | tadaMsiyanIIe 299 178 jAikularUvapamuhA 499 | tappaNaiNiputtAisu 282 jAva sUrasiharicUDA 525 tamhA kasAyapasaraM 491 221 | jAvajjIvaM musAvAe 414 tamhA ciracinna 195 118 jiNapannatassa suyassa 403 | | tamhA jahasattIe 274 jiNapavayaNe thirattaM 25 tamhA jiNiMdasamayaM 147 208 jiNamayapayamittaM 148 tamhA taha pariciMtaha 520 495 jiNamayarahassasunno 402 tamhA na bajjhaciTThA 206 64 jiNasamayasAya(ga)rAo 6 | tamhA nANamahannava 102 229 / jiNasAsaNovahAso 353 / tamhA bahumaMtavvo 345 448 jiMbhagadevehito 243 tamhA maNasA vi 116 217 je uNa parovayAraM tamhA maddavapaviNA 503 419 / je kei jappavattiya 152 tamhA mahavvayAI 464 453 | jesiM parovayaraNe 236 | tamhA rAyaviruddhaM 338 498 | jehiM purA jamma 358 | tamhA sai sAmatthe 149 475 235 2010_02 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 hitopadezaH / pariziSTa-1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / gAthA kramAGkaH | gAthA kramAGkaH gAthA kramAGkaH 232 112 437 75 423 440 tamhA sai sAmatthe tamhA sai saMtharaNe tamhA samANadhammANa tayabhAve taggehe tassa suyassa tA khaMtikhaggavaggira tA jai nibaddha tA jhatti aTTaruddANaM tA bhAvuvayArakaraM tA micchapaDicchaMdaM tAvei jeNa kamma ti cciya jeNa tinni vi sayA tihuyaNajaNamaNa tihuyaNavijayaM vijjaM turiyaM tu bhattidANaM tulle tahAhi tuMgagirisihara teNAvi hu taM teNaM ciya jayaguruNo teyassiNo surUvA to niviDaniyaDi taM puNa nareNa taM puNa piimAi thevaM pi hu uvayAraM dakkhA dakkhinnaparA daTuM diTThIi daDhadhammarAyarattA davvaM khittaM kAlaM 404 481 dANaguNasaMgao 171 140 dANAINa guNe 297 dANaM nANassa 146 dANaM sIlaM ca 496 diNarayaNigahaNabhoyaNa 458 247 disivayagahiyassa 514 dINAIsu dayAe 162 dINANamaNAhANa duddharamayaraddhabhilla 183 187 | dubbhikkhaDamaraviDura 124 duvihamadattAdANaM 418 343 duviho pariggaho 374 duvihaM ca imaM neyaM 510 duvihaM tiviheNa 117 desaviruddhAINi 32 desassa ya kAlassa desAiviruddhANaM 105 daMsai na puDhobhAvaM 279 319 daMsei nariMdasabhaM 293 63 dhaNadhannahirannAisu 457 509 | dhannA gahiUNa imaM 65 323 dhannA vinnAyajahutta 380 272 dhannANa dANabuddhI 392 dhannANa maNe 182 dhannANaM vihijogo 482 dhammadumassa mUlaM dhammapaDikUlakulagaNa 14 dharai paDataM jo 351 na ya annadesiyANaM 324 na ya anno vi hu 193 na ya tattiyamitteNaM na ya tayarijaNavaesuM 333 na ya tassa 470 na havai chiddappehI 301 najjati jIvagai 101 najjati jeNa tattA 78 naNu jiNabhavaNANamihaM 156 naNu kahamuvauttANa 468 naNu teNa rayaNag2abbhA 384 namirasurAsura naranAhasammayANaM 332 navanihiNo vi 238 navaraM se savisesaM 277 nANAkiriyAsu siDhilA 474 nANaDDayANa kuNai 109 niggaMthA vi hu 337 niddhe vi baMdhave nimmalatavorayANaM 136 nimmavie jiNabhavaNe 164 niyajaDharapiDhara 234 niyateyatiNIkaya niyaniyavisayavibhAgaM 133 nirahaMkAro vi naro 381 nivaiviruddhaM puNa nisuNaMtapaDhaMtaguNatayANa 526 421 350 321 265 360 228 254 375 166 329 12 2010_02 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa - 1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / gAthA nihaNijjaMto vi nihato pANigaNaM daMtu te jiNaMdA paccakkhaM na pasaMsai pajjusaNe caummAse paDivakkhaviuDaNeNaM paDivajjiUNa tivihaM pasamaMti vigghasaMghA pasarai gADhAvego pariNati kinhacitta pANA saMti imassa pANivaha musAvAe pANivAIyA paDhamaM abhayapayANaM paDhamaM kira mainANaM paDhamaM jiNidacaMdehiM paNatIsavaNa paNamittu pAyapaume patte ya tammi khittAi pamhusai mukkhamagaM payaitthapayattha payaDijjaiM kulamamalaM paraniMdA puNa paricattaaTTa 484 paricattapuriyAro 368 paricattasayalaloiya 129 196 395 511 49 413 411 46 73 pANitI jIvaMtI pANINa pANasaMrakkha kramAGkaH 2010_02 gAthA 490 56 2 292 447 224 250 43 | puNaruttajammamaraNe 79 puttaM puNa 83 puriso desaviruddhaM 257 5 8 18 93 226 379 pAyacchittaM viNao pAyAlAnalajAlA piimAINa samuci piuNo taNusussU saM picchaha viraI phalaM piMDesaNa ajjhayaNaM pINapa oharacaccara vAyaramA viduccannA pUyaM pAta pUrai kosAgAre paMcaya aNuvvAI paMca havvA paMcidiyANi maNavayaNa phAyaNihiM phAsuyaesaNiyA baladevamuNI bhayavaM baliehiM dubbalajaNo bahujaNaviraddhasaMgo bArasabheyaM pi bAhAhi jalahitaraNaM bAhira abhitara bIyaM caudasadasapuvva bohiMti bhavvasatte bhaTThe (Na) carittAo kramAGkaH 190 237 317 273 462 111 177 gAthA bhaNiyaM khittacaukkaM bhaNiyaM susAvagociya bhattIi dei bhayavasanamaMtasAmaMta bhayahAsakohalo hiM bhavapaccaiyaM suranArayANa bhavasayasahassamahaNo bhAvijjai bhavvattaM bhAvovayAramesiM 7 289 328 balavidattavA 406 bhuvaNabbhuyabuddhidharehiM 192 39 244 412 452 bhUovari bhUmI viva bhUsajjai sammattaM yA dunniya cauro bhogovabhogaparimANa bhoyaNao paDivanne maiohinnANA maNavayaNakAya maNavayaNakAyajoge 475 mattahiyAu nUNaM malajalakhelAI kramAGkaH 141 153 123 34 471 89 114 72 304 427 50 428 127 97 121 436 199 222 309 211 347 483 191 maharagavviyamaNaliya 454 174 mAiMdajAlamuvadaMsiUNa 504 188 micchattapaDalasaMchanna 10 84 micchaddiTThisurAsura 446 258 micchAbhiNivesovasama 24 21 mijjai najjai jeNaM 80 35 143 372 267 28 81 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 gAthA mittA hati mucaMti na majjAyaM muNiUNa viraisamayaM muNiUNaM paramakarUNAi muttUNa mukkhamaggaM mUlaM saMsArasa naMdu rakkhati ya maraNabhayaM ravikaratAvaM rasagAravaMmi giddhA rahajattatitthajattA rahatitthajatta riddhIo viulAo ruMbhai rayaNipayAraM rUvaM cavaNasarUvaM rogAi novikkhai hubahumA ina sahasse loiyalouttarabheyao louttaraviNao oi loyAyAraviruddhaM loyAvavAyabhIrU vajjai icchAikamma vajjai ittiri vajjai iha ANayaNa je taM pi aria nayaNahINaM 2010_02 kramAGkaH hitopadezaH / pariziSTa - 1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / gAthA varamannANI viNI vaha baMdha- chaviccheyaM vAgaraNachaMdalaMkAra 364 318 242 85 400 225 viNaNa pucchaNijjo 420 vAvArANaM garuo vigahAparihAreNaM viNayavaNadhUmake vayAiguNagANaM vittAinimitte vithanno vi viyaliyakulAbhimANo viraI iha pattA 45 266 480 450 137 74 285 261 288 334 viraMmiti 382 vIrAsaNAiehiM 215 219 339 341 378 426 422 438 340 201 viraei uva visao imassa vihavAIhiM paresi vihiNA tannimmANaM veruliyaphalihavidduma ti sAmiguru sai sAmaggivisese sai sAmatthe samma sagihANaM sammANaM sacittanikkhivaNayaM saccittaM paDibaddhaM saccaM na ghaDai sacca pahINarAgA sacca hoi vimaddo kramAGkaH gAthA 473 415 151 207 485 230 362 17 508 19 210 410 108 96 240 165 179 486 168 512 248 449 138 443 429 48 184 157 sajaNAvi sattuppauttagUDhAbhimara samaNA samaNIo samasamayasasaMbhama samucimaNamo si samuTThie vivAe sammatta saDDa sammattA guNaha sayaNANa samuciyamiNaM sayamavi tesiM salaMmi vi savisesaM je dosA savisesaM paripUrai savvannupaNI suM savvassa ceva niMdA savvAsa paDaNaM sasae samunna sasamayaparasamayaviU sasiNehahiyayajalie sahasA abhakkhANaM sAmaggasAvikkho mant sAvajjeyarajogANa sAsayarUvAo sAhuvasaNaMmi toso sAhU bAhusAhU sIlaM abaMbhacAo sIlaM ca paNIyAhAra kramAGkaH 493 335 119 37 306 308 154 393 294 295 161 502 276 15 346 194 264 150 176 417 388 271 435 52 348 134 172 186 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-1 : hitopadezamUlagAthAnAmakArAdikramaH / / 477 gAthA kramAGka: | gAthA kramAGkaH gAthA kramAGkaH 185 331 518 255 259 313 220 387 sIlaM suhatarumUlaM sukuluggayAhiM sukkajjhANAnala sugayabhayavaMtasaivA sunnamaNo viyalattaM suyasaMghatitthapamuhaM suranaratirinArIsuM suraraiyakaNayamaya suravaikarakamala suvisuddhaM sammattaM 173 | suvvai ya nisAmijjai 82 | saMte vi nivaidose 287 suvvaMti thUlabhaddo saMtesu saMparAesu 251 / sussUsAi payaTTai 284 saMbhamacaliracaubviha suhabhAvamaNupaviTTho 209 saMsAracAragagayaM 369 so hoi nANaviNao haNai phira parakayaM 167 saMkAidosarahie 22 hiyae sasiNeho 456 saMkAkaMkhavigaM(gi)chA ___ 23 hiMsacciya naNu saMtammi jiNavayaNe 159 | hujja varamaNuvayArI saMtammi bhattirAe 27 | huMti gurU supasannA saMte vi cittavitte hemaMte himagiri 252 281 47 386 227 326 253 2010_02 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 83 pariziSTa-2 hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH sAkSipAThaH gAthAkramAGkaH granthanAma aTThAvIsA do vAsasayA 408 Ava. mU. bhA. gA. 133 aNuvakayaparANu saMbodha pra. dhyAnAdhikAra-50 atthaM bhAsai vizeSA. bhA. 1119 adyedaM svaridaM 374 anayeneva rAjyazrI: 380 anirikkhapamaJjiya 436 zrAvaka prajJa. gA. 315 anyonyaM viSayANAM 480 apuvvapuvvAgamanANavaMchA 409 appaDilehiya duSpaDilehiya 441 upA. sU. adhya. 1, sUtra-6 appaM pi suyamahIyaM 405 Avazyakaniyukti gA. 99 aprakaTIkRtazaktiH 330 abudhasaMsadi 451 abhiggahiyaM paJcasaM. gA. 186 abhyutthAnaM tadAloke 216 yogazAstra pra. 3 zlo. 125 avasesA vi hu asiyasayaM kiriyANaM 343 sthA. sU. 4/4/345 ahaGkAre sphuratyevaM ahava na jimijja 477 piNDavizuddhi gA. 99 ahAsabhAsitta 409 ahigayajIvAjIvA 135 bhaga. 2 za. 530 aMtomuhuttamittaM navatattva pra. gA. 53 AdeyatvamasaMstute 319 AyAvayaMti gimhesu 486 dazavai. a. 3, gA. 12 Alassa moha'vannA AsanAbhigraho bhaktyA 216 yogazAstra pra. 3 zlo. 126 15 23 365 19 2010_02 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / 479 sAkSipAThaH gAthAkramAGkaH granthanAma 477 paJcavastu gA. 741 110 uttarA bR.vR. gA. 160-161 ni. 274 51 136 zrAddhadinakRtya gA. 272 vyavahAra bhA. pra. 3 gA. 368 190 427 15 vize. Ava. gA. 2735 105 uttarA.bR.va. gA. 160-161 ni. ra0pa paJca va.gA.588 AhAkammuddesiya ittha kira karemi bhaMte iya aidullahalaMbhaM ihaloyagurU piyaro iMdiyabalaUsAsA ukkoseNaM sAvago uTThijja nisIijja uDDadisipamANAikamme uvasamaseDhigayassa uvahiyajogadavvo eehiM kAraNehiM ekataH kratavaH eguNavIsagassa eyAo aTThappavayaNa evaM ee kahiyA ovAyaM visamaM kaDasAmAio katthaI maidubballa kapilAnAM sahasraM kayaM mae kiM kAUNa takkhaNaM kAUNamaNegAI kAmappivAsAi kRtapApo'pi kevaiyA NaM bhaMte koho ya mANo ya kSIravRkSAn vihAyordhyA gaNimaM jAIphala 408 467 Ava. ni. mA. 784 dazavai. a. 5, u. 1, gA. 4 zrAvaka prajJa. gA. 314 saMbodha pra. dhyAnAdhikAra-48 436 23 59 409 436 zrAvaka prajJa. gA. 317 uttarA bR.vR. gA. 160-161 ni. 409 13 493 dazavai. adhya. 8 gA. 40 511 423 saMbodha praka./zrA.vratAdhi. gA. 53 2010_02 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sAkSipAThaH gandhairmAlyaiH goyamA ! cauvvihA sAvayA gaMgAo do kiriyA caudasa do vAsasayA caudasa vAsANi caudasavAsassa tahA candraH sudhAmaya ciMtai jaikajjAI cullagapAsagadhan chuhaveyaNa-veyAvacca jammaM dikhA reNupuDhavi jaha cheyaladdha jahantreNaM aTThappavayaNa jA ya saccA na jiNapavayaNavuDDhakaraM jIvati sa jIvaloke hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / juggANa kAlapat jaM pivatthaM va taiyaM ussaggeNaM o tapo maGgalamAdimam taha nANaladdha tahaviya aThAyamANe tA loyasattAvivaraM titthaMkare titthaM tithiparvotsavAH tinhaM duppa 2010_02 gAthAkramAGkaH 165 301 408 408 408 105 13 301 8 477 25-26 492 405 110 471 352 239 105 458 297 190 195 405 190 409 25-26 129 276 granthanAma sthA. adhya. 4, 303, sU. 321 Ava. ni. gA. 780 Ava. mU. bhA. gA. 129 Ava. mU. bhA. gA. 125 paJca va. gA. 586 upadezapada gA. 5/ piNDavizuddhi gA. 98 yo. zA. vRttiH 2/16 karmavi. ga. 19 Avazyaka niyukti gA. 95 dazavai. a. 7, gA. 2 zrAddhadinakRtya gA. 142 paJca va. gA. 570 dazavai. a. 6, gA. 20 Avazyaka ni. gA. 1434 Avazyaka niyukti gA. 96 Avazyaka ni. gA. 1438 bhagavatIsUtra - za. 2, u.8, sU. 14 dharma saM. gA. 40 vRttau ThANAMgasUtra 3 a. sU. 143 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / 401 sAkSipAThaH gAthAkramAGkaH granthanAma 105 paJca va. gA.582 14 tivarisapariyAgassa teNeva jo bIhai taM taha dullaha taM vatthu muttavvaM thaddho chiddappehI daTThaNa pANinivahaM 379 301 '24 zrAva. pra. gA. 58 dattamiSTaM 105 paJca va. gA.583 paJca va. gA. 584 105 240 367 368 451 344 prazamaratigA. 132 vize. bhA. gA. 434 15 310 477 piNDaniyukti gA. 408 dasakappavvavahArA dasavAsassa vivAhA dAnapAtramadhamarNa dAriddasamo divvo vi tANa durantaM mithyAtvaM deho nAsAdhanako do vAre vijayAisu dvijanmanaH kSamA dhAI duI nimitte dholavaDA vAiMgaNa na ihalogaTThayAe na taddAnAni na bhavati dharmaH zrotuH na sarai pamAyajutto na so pariggaho nahu kiMci naravibuhesarasukkhaM 'nAkAmI maNDanapriyaH nANAhio varataraM nANAhiyassa nANaM 428 485 436 458 zrAvaka prajJa. gA. 316 dazavai. a. 6, gA. 21 pravacanasAro. gA. 552 vRttau zrAva. pra. gA. 56 405 24 456 405 upadezamAlA gA. 423 upadezamAlA gA. 424 405 ___ 2010_02 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / sAkSipAThaH gAthAkramAGkaH granthanAma - - 405 24 Avazyakaniyukti gA. 103 zrAva. pra. gA. 57 405 189 380 218 50 409 313 382 108 45 483 nANaM payAsayaM nArayatiriya nicchayao dunneyaM nippAiyA ya sIsA nisaGgateva lobhena nUmaMti je puhuttaM neha bhUyastamo nehaloke pagiTThadhammapaDibaddhaloe paJcaviMzatitattvajJo paJcaSAH santi paThati pAThayati paThitaM zrutaM ca paDilehaNaM kuNaMto paDhai suNei guNei paNDite nirdhanatvam payaIi kasAyANaM parapatthaNApavanaM paramarahassamisINaM pariyaTTae abhihaDu pahasaMtagilANesuM pAvayaNI dhammakahI pAsattho osanno pAsAIyA paDimA piMDaM asohayaMto puDhaviAukkAe purao jugamAyAe puvvapurisA oghaniyukti gA. 273 upadezamAlA gA. 233 utta. 114 373 24 zrAva. pra. gA. 55 239 405 oghaniryuktau gA. 761 paJcavastu gA. 742 477 108 25-26 405 165 405 pravacanasAro. gA. 103 vRttau vyavahAra bhA. u. 6, gA. 189 yatidinacaryA gA. 210 oghaniyukti gA. 274 dazavai. a. 5, u. 1,gA. 3 zrA. dha. vi. pra. gA. 56 483 467 23 2010_02 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / 483 gAthAkramAGkaH granthanAma 477 piNDaniyukti gA. 409 uttarA. bR.va. gA. 159 ni. Ava. mU. bhA. gA. 141 Ava. mU. bhA. gA. 135 408 408 428 189 408 pravacanasAro. gA. 866 Ava. ni. gA. 779 Ava. ni. gA. 778 408 307 105 paJca va. gA. 585 Ava. mU. bhA. gA. 131 408 33 177 sAkSipAThaH puTviMpacchAsaMthava puvvaMte hujja yugaM paMcasayA culasIyA paMcasayA coyAlA paMcuMbari cauvigaI battIsaM khalu kavalA bahuraya jamAlipabhavA bahuraya paesa bahUnAmapyasArANAM bArasavAsassa tahA bIA do vAsasayA bhojyaM bhojanazaktizca madhyatrivalItripathe mannai tameva maraNabhayaM tu mahatAmapi dAnAnAM mA veyaNA u to mANussakhitta mAyAvalehigomutti micchattaM veyatiyaM micchAbhinivesassa mittasamANo mANA mUlottaraguNarUvassa maMto na taMto yadA lekhayanti yadi nAma na yadIcched vipulAM yAcamAnajanamAnasavRtteH 24 zrAva. pra. gA. 59 44 59 190 Avazyaka ni. gA. 1436 492 120 karmavi. gA. 20 pravacanasAro. gA. 721 24 301 190 Ava. ni. gA. 1439 353 149 yogazAstra pra. 3/119 vRttI 12 297 236 2010_02 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 sAkSipAThaH yAvaJjIvaM guruNo yenAnItaH kulamalinaM yo dadAti rAjadvAre zmazAne rohe vaNaM chaTThe laggoddhiyammi lokaH khalvAdhAraH logassa dhammassa nAimittatullo varamekasya sattvasya hAro vihu vasahikahanisijjidiya vAjivAraNa lohAnAM vikaTATavyAmaTanaM vicAra: prANinAM vicikiccha dese viNaoNaehiM vidArayati vidyAH santu vipadyucca stheyaM vIsA do vAsasayA hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / veei saMtakammaM teSu jAya zuSyanti sarito samRttikAmala samio niyamA sampadi vipadi sampado viSayakrIDA 2010_02 gAthAkramAGkaH 405 357 59 295 190 190 343 409 23 59 405 456 389 13 494 23 105 3 319 12 408 15 33 13 168 110 13 347 granthanAma Avazyaka ni. gA. 1437 Avazyaka ni. gA. 1435 prazamarati gA. 131 puSpamAlA gA. 229 pravacana sAro. gA. 557 dazavai. a. 8, gA. 8 zrI. dha. vi. pra. gA. 55 Ava. mU. bhA. gA. 131 vize. Ava. gA. 1293 bRhatkalpabhA. 4451 triSaSTiparva. 1-2-36 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-2 : hitopadezagranthasya sAkSipAThAnAmakArAdikramaH / / 485 sAkSipAThaH gAthAkramAGkaH granthanAma 307 14 zrA. dha. vi. pra. gA. 11 puSpa. gA. 111 oghaniyukti gA. 47 126 409 417 uttarA. bR.vR. gA. 159 ni. zrAvaka prajJa. gA. 313 436 301 84-85 301 bRhatsaM. pra. gA. 154 506 405 sarve yatra vinetAraH savvajaNavallahattaM savvattha uciyakaraNaM savvattha saMjamaM savvesu kajjesu sahasabbhakkhaNAI sA caMDavAyabII sAmAiyaM tu kAuM sAhUNa ceiyANa ya suttaM gaNahararaiyaM sutthAvatthe na namai suprayuktasya dambhasya subahuM pi suyamahIyaM sussUadhammarAo se ya sammatte solasa vAsANi solasavAsAIsu saMkiyamakkhiya saMjoyasiddhi saMtosasArattama saMtharaNaMmi asuddhaM saMtharaNami asuddhaM saMhatiH zreyasI hayaM nANaM kiyAhINaM hINassa vi suddha heUdAharaNAsaMbhave hemadhenudharAdInAM Avazyakaniyukti gA. 98 zrAva. pra.gA. 69 15 408 105 Ava. mU. bhA. gA. 127 paJca va. gA. 587 piNDavizuddhi gA. 77 Avazyakaniyukti gA. 102 477 405 409 405 yatidinacaryA gA. 235 nizItha bhA. gA. 1650 127 309 405 405 23 Avazyakaniyukti gA. 101 upadezamAlA gA. 348 saMbodha pra. dhyAnAdhikAra-49 2010_02 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA abhayakumArakathAnakam AnandakathAnakam AryarakSita-vajrasvAminoH kathAnakam ilAputrakathAnakam kanakavatIkathAnakam kumAranandI suvarNakArakathAnakam candanabAlAkathAnakam cilAtIputrakathAnakam ceTakanarendrakathAnakam narakesarinarapatikathAnakam puSpacUla-puSpacUlAkathAnakam puSpacUlAsAdhvIkathAnakam baladevakathAnakam bAhubalIkathAnakam pariziSTa - 3 hitopadezagranthasya kathAnAmakArAdikramaH bAhumunicaritam brAhmIkathAnaka mASatuSakathAnakam mUladevakathAnaka mRgAvatIkathAnakam kathA rauhiNeyakathAnakam varazreSThakathAnakam zabara- naranAthakathAnakam 2010_02 gAthAkramAGkaH 230 199 106 210 211 169 134 148 445 66 361 134 199 208 134 199 116 134 209 185 464 148 163 392 viSayaH vinayaguNaviSaye tapadharmaviSaye zrutasya grahaNa- vitaraNaviSaye bhAvadharmaviSaye bhAvadharmaviSaye jinabimbanirmANaviSaye supAdAnaviSaye jinavacanazravaNaphale dezavirativiSaye jIvadayA viSaye paropakAraguNaviSaye supAdAnaviSaye tapadharmaviSaye bhAvadharmaviSaye supAtradAnaviSaye tapadharmaviSaye zrutasya avajJAviSaye supAtradAnaviSaye bhAvadharmaviSaye zIlapratipAlanaviSaye sarvavirativiSaye jinavacanazravaNaphale jIrNoddhAraviSaye kRtajJaguNaviSa Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitopadezaH / pariziSTa-3 : hitopadezagranthasya kathAnAmakArAdikramaH / / 487 kathA gAthAkramAGkaH viSayaH zrIsambhavaprabhucaritam sudarzanakathAnakam sundarIkathAnakam subhadrAkathAnakam somadattakathAnakam sthUlabhadrakathAnakam bhaktirAgasya gauravaviSaye zIlapratipAlanaviSaye tapadharmaviSaye zIlapratipAlanaviSaye anukampAdAnaviSaye zIlapratipAlanaviSaye 185 76 185 2010_02 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 pariziSTa-4 hitopadezAmRtavivaraNasthakatipayAnAM sUktInAM saGgrahaH sUktiH .. gAthAkramAGkaH 'udite tu padArthapakAzanapare darzanabhAskare pragaTa eva mokSamArgaH' / 'durlabhA hi sarvatra brahmANDabhANDodare'pi dAnazauNDAH' / 'samastapApaprArambhANAM jIvavadhamUlatvAt' / 'sakalapuNyArambhapuNyAhamaGgalarUpatvAt prANidayAyAH' 'nikhilasyApi vAGmayasya zrutajJAnarUpatvAt' / 'AgamagrAhiNAM tUpaSTambho mahate puNyAya' / 'samyagArAdhito hi dharmaH sakalamapi saMsRtijAlaM lIlayaivocchindyAt' / 'jinabimbakArayituH sukRtasantatiH' / 167 'nikAmaM vAma eva kRtsro'pi kAmavyavahAraH' / 178 'bhavocchittinimittatvAd dAnAdidharmArAdhanasya' / 'sati hi samuttAne mAne kautuskutI vinayapravRttiH' / 'udArahastanyastAni hi vittAnyaparAparapAtropabhogena mucyanta eva pUrvayAtanAtaH' / 267 'munInAmiva kulavanitAmapi mahate doSAya doSapracAraH' / 285 'dhAvinAbhUtatvAccharmaNaH' / 321 'sati hyaGkAre dUrasthaiva prAya: prANinAM guNazreNiH' / 365 'svazlAghAparanindayorjanimRtyoriva parasparAnugatatvAt' / 'yat kila bhavanaM santamasachannaM bhavati tatra ghaTapaTAdiprakaTanaparA dRSTiH kathaM prasarati' / 397 'sphuraduruvivekaparipAko kopAdityaho krodhasya vidheyatvam' / 495 212 226 378 1. hitopadezAmRtavivaraNamadhye vRttikAraAcAryazrIparamAnandasUribhiH etAdRzAH anekasUktaya: nibaddhAH, etAdRzaiH sUktibhiH granthaH samRddhazAlI bhavati / 2010_02 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.A.zrI vijayarAmacandrasUrismRtisaMskRta-prAkRta graMthamAlA Sanmarg (079) 25352072 saMpUrNa prakAzana ISBN-81-87163-67-4 2016 02