Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuyogadvArAcArasUtrakatasthAnasamavAyADasArasaTTalanAtmikA sUtrArthamuktAvaliH (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) khaMDa : 2 tayogahArajhu anuyogag AcArAMgasu, sazaktAMgasUtra sthAnAMgasUtra, bavAyAga, : graMthakAra : jainaratna-vyAkhyAnavAcaspati-kavikulakirITa sUrisArvabhauma-jainAcArya zrImadvijayaladhisUrIzvarajI mahArAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo'tu tasmai jinazAsanAya RAHASREDIES paramAtmA mahAvIra prabhunA agiyAra garAdhara bhagavaMta HESH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AurapaccakakhANa pannA zrI mahApaccakakhANa pagannA zrI bhattaparinnA pannA zrI naMdulaveyAliya pannA zrI AcArAMga sUtra zrI sUtrakRtAMga sUtra zrI ThANAMga sUtra zrI samavAyAMga sUtra zrI gaNivijjA pagannA zrI caMdAvijaya pannA zrI devendrakuI pannA zrI maraNasamAdhi pannA zrI paramapAvana paMcamAMga zrI bhagavatIjI sutra zrI jJAtAdharmakathAMga sUtra zrI upAsakadazAMga sUtra zrI aMtakRtadazAMga sUtra zrI saMthArA pagannA zrI dazAzrutaskaMdha sUvA zrI bRhatkalpa sUtra zrI vyavahAra sUtra zrI anuttarovavAIdazAMga sUtra zrI prazna vyAkaraNAMga sUtra zrI vipAkAMga sUtra zrI uvavAI sUtra zrI jItakalpa sUtra zrI nizItha sUtra zrI mahAnizItha sUtra zrI Avazyaka sUtra zrI rAjapraznIya sUtra zrI jIvAbhigama sUtra zrI pannavaNA sUtra zrI sUrya prajJapti sUtra zrI dazavaikAlika sUtra zrI uttarAdhyayana sUtra zrI piMDa niyukti sUtra zrI naMdI sUtra zrI anuyogadvAra sUtra zrI jaMbUdvIpaprajJapti sUtra zrI candraprajJapti sUtra zrI nirayAvalikA sUtra zrI kalpAvataMsikA sUtra zrI puSpitA sUtra zrI puSpagulikA sUtra zrI validazA sUtra zrI causaraNa pannA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ II devAdhideva zatruMjayamaMDana zrI AdIzvarAya namaH | II pragaTaprabhAvI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | | zrI zAMtinAthAya namaH | zrI OMkArAya namo namaH | // pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUrIzvarebhyo namaH | zrI bhadraMkarasUrIzvarajI graMthamAlAyA anuyoga dvArAcArasUtrakRtasthAnasamavAyA sArasaThThalanAtmikA - sUtrArthamuktAvali (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) 3 khaMDa: 2 ? : saMkalana : jainaratna-vyAkhyAnavAcaspati-kavikulakirITa-sUrisArvabhauma-jainAcArya zrImadvijayaladhisUrIzvarajI mahArAja saMpAdana: gaNivara vikramasenavijaya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) : khaMDa-2 : zrI labdhibhuvana jaina sAhitya sadana - chANI zrI kAra jaina tIrtha - padamalA (bhadraMkaranagara) prakAzaka prakAzana mUlya : vI.saM. 2542 / vi.saM. 2072 I.sa. 2016 | labdhi saM. 54 H 1500/- 6 (paMda2zo rUpiyA) prAptisthAna : rAjezabhAI ena. zAha kApaDanA vhepArI, meIna bajA2, po. chANI-391740 (gujarAta) zrIkAra jaina tIrthaM padamalA, vAyA-chANI, ji. vaDodarA namra vinaMtI A graMtha jJAnakhAtAnI rakamamAMthI chapAyela che. pU. gurubhagavaMtone tathA jJAnabhaMDAra mATe bheTa prApta thaze... zrAvakoe kiMmata jJAnakhAtAmAM mUkI prApta karavo. mudraka : kirITa grAphiksa - 09898490091
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakahone cikisItAhI sevakatAharosvAmIjAhA hI koIvArIcAvAaSTama bhAsamosI gomIpAsamuraMtasataNanigAha MINnAsana bAmAtA harAsavabacha rA BegetaiTECLca Beret-GHARELetter ubejs74252sette UBettes c zatakAdhAra pathamadAdAsarAja viravAnI yasaradetAna nitAlAsalIkamaTahAnuna sadhana ppAMgararAnajanattAra nikAmavAnavajayamahAdAna ratAnAhAnavayanakamadhyapodacAradhIna tadhanuSapAvanasatAkapAgapamahasayahi ArithikthakariS roapamakAmA jimizrAelarama vikoNamA -rImA karigAna kIvAyuyAnamAra phira nikamAkaregArakalI rAja sAtArakazAhanavAr3I devasImagarIkako jivemAbaruvAmade savApAra pyana baTasadasasada :006mANamAsamara kampAvakekA tasmA 34 mApanamA kabAbatapananAdara natApAtA banatIjA vajApatApAlApatAra ratAsamAcabAnAnayAAparama karakaMdavAekarajAsana ghayasamavAsasaMhApanA bapurabaparamANA tabhArITI maarjiivtii| masalanyAmarukSa yoanAsara shjnmpaayaa| mAdhIka kAjala bhAratakA niyama utpAdana 2rAgaragahIsaM. nideo isIcchA 224 viyolA / udo disadAna nAmakranavAlA nAkAtalAkamAna disamadA BAR navayAma maulA taparatatAnA kupanamA nura TanAMvara dArokiMje disatosta najakavima.maItavIkSavIcakanIlagirasa saMskanavAtalI magara ovarAjAyagA bhanidiiupakA ThevajIravinavalI thAlIsA phAvazyakAvAraphire makSikAdikosirAyA jAlAredhitApajApaliyastarAvara suMdatAvAtIlA lAzyikataliphAyA pAvatApalapala aneTAle banar3IjAyagA karasIpukAramAdhivakanesameta ji anIztAka jhakaramatAMghalAMne jAnanIsajAegAyokasaM kavAde kAgalAdhyannapAkara sItAMgarajasarAyamA gahiTa sTAnakonamazavaSyarajarAjAnnebirayAnakIrajazna llaa.tasrAyajamazaTavAyA AMARnA mAtAkhatatagosakeralAknAlajInAmavInusantariyAla rAjpavizAlarizAdatavAlokatamanatAvIyAzIparanitarAyamA maaraadivdaasNghkniipreshvinshliilypaarii||manaavyaa dinadivaratAra nikAkIratavastAkAmadhyAnanidAnaNAra savyAtinirAvadhAtAramAdadhItavAsalAtajasiAhAyaDakI havAmAnyAyAdAtalAzAnaulAkhatayAziratA samAjakAnadAzadepaliijAyAtitaNItagarathIkAhI tarAjaNiyora,jAvitAmanijastadane sAhitya sarjaka guruva...
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / zrI pragaTaprabhAvI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH || / / devAdhideva zrI munisuvratasvAmIne namaH / // pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadraMkarasUrIzvarebhyo namaH / / tooN zrI sthAnAMgasUtra muktAsarikA : bhAvAnuvAda : pUjyapAda kavikulakIriTa AcAryadeva zrImadvijaya labdhisUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pU. zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya vikramasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pU. prAcIna tIrthoddhAraka AcAryadeva zrImadvijaya rAjayazasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI ekAdazAMgapAThI jJAnAnaMdI pU. sAdhvIvaryA ratnacUlAzrIjI ma.sA.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - zrI sthAnAMga sUtra (3000 zloka pramANa) zrI abhayadevIyA TIkA - 14250 zloka pramANa A ThANAMga sUtramAM jagatanA bhinna bhinna padArthonuM vargIkaraNa 1 thI 10 sudhInI saMkhyAmAM karyuM che. Atmatattvane oLakhavA upayogI-anupayogI padArthonuM vivaraNa karI kutuhala vRttinuM zamana thayA pachI tattvajJAnanI bhUmikA sthira thAya che. A Agama sacoTa rIte siddhAMta samajAve che. ene AyA', rAga-dveSanA baMdhana, traNa zalya, cAra kaSAya, cAra saMjJA, cAra vikathA, cAra prakAranA zrAvaka vagerenuM varNana karatAM chevaTe daza accherA sudhI vAta karI che. zreNika rAjA jeo padmanAbha tIrthaMkara thavAnA che. temanuM caritra paNa A AgamamAM che. 6 prathama zrutaskaMdha 3 prathama sthAna, uddeza-4 * AtmA, daMDa, kriyA, loka Adi alaga alaga padArthonuM alaga alaga dRSTikoNathI varNana tathA pudgalanuM varNana. dvitIya sthAna, uddeza-4 * lokanA mukhya 2 padArtha jIva-ajIvanuM varNana. * jIvamAM sayoni-ayoni tathA ajIvamAM dharma-adharmanuM varNana. * kriyAnA 2 prakAra, jJAnanA 2 prakAra, saMyamanA 2 prakAra, AtmAnA 2 prakAra, bhaktapatinA 2 prakAra tathA zabdanA 2 prakAra AdinuM vizada varNana. * ra4 daMDakomAM vedanA vagere 19 vastuonuM varNana. tRtIya sthAna, uddeza-4 * 3 prakAranA Indra, 3 prakAranA bhAvaloka, duHkhanA saMbaMdhamAM 3 prakAranA uttara, 3 kAraNothI mAyAyukta AlocanA, 3 prakAranI kathA, 3 prakArano nizcaya, pratimAdhArI 3 upAzrayonuM varNana, 3 pradezI saMghanI vAta tathA 3 prakAre vividha vastuonuM vistRta varNana.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sUrya-caMdra-jaMbudvIpa prajJaptinI vAto. * AlocanA, pratikramaNa, niMdA, gaI, kharAba vicArono nAza, vizuddhi Adi na karanAranuM varNana. * anyatIthikonuM maMtavya tathA tenuM nirAkaraNa. caturtha sthAna, uddeza-4 * 4 anya kriyAthI siddhigatInI prApti * 4 prakArano saMyama, 4 prakArano tyAga, 4 prakAranI akiMcanatA, 4 prakArano krodha, 4 prakAranuM gaNita. * 4 sUrya, caMdra, 4 prakAranA pravAsI, 4 prakAranA AhAra tathA 4 prakAranI gatinuM varNana. * zuddha-azuddha pariNata mananuM varNana tathA satya-asatyanuM varNana. paMcama sthAna, udeza-3 * 5 mahAvrata, 5 aNuvrata, 5 atizaya, 5 karaNa, 5 astikAya, AdinuM varNana. * upacayana, baMdha, udIraNA, vedanA nirjarA tathA pudgalanI vAto. * padmaprabha Adi 14 paramAtmAnA eka ja nakSatramAM thayela 5 kalyANakanI vAto. SaSTha sthAna, uddeza-1 * gaNamAM rahevA yogya 6 prakAranA aNagAranI vAta. * pRthvI, Adi 6 kAyonI gati-agati, 6 dizAomAM jIvonI gati-agati, 6 sthAnomAM pApakarmanI vedanA tathA 6 prAdezika skaMdhonuM vizada varNana. saptama sthAna, uddeza-1 * sAdhune gaNamAMthI kADhavAnA 7 kAraNonuM varNana. * saMgha vyavasthA, svaramaMDala tathA 7 prAdezika skaMdha pudgalonI vAta. aSTama sthAna, udeza-1 * ekAkI vihAra pratimAnA yogya 8 prakAranA aNagAranI vAta. * 8 prakAranI yoniyo batAvI e 8 sthAnonuM vistRta varNana. * ATha prAdezika skaMdha tathA pudgalonI vAta.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama sthAna, uddeza-1 * nigraMthIne saMbhogImAMthI visaMbhogI karavAnA 9 kAraNa, 9 prakAre brahmacarya, 9 adhyayana, 9-9 sthAnonuM vistRta varNana. * 9 prAdezika-skaMdha tathA pudgalonuM varNana. dazama sthAna, uddeza-1 * 10 prakAranI lokasthiti, 10 prakAranA zabda, 10 prAdezika skaMdha, 10 samayanI sthitivALA pudgala Adi 10-10 sthAnonuM vistRta varNana. zrI ThANAMga sUtranI sevanA sArajo, karIe re bhavi tariye bhavajaLa vAridhi re lola daza adhyayane vadhatA che daza bola jo, suNIye re bhavi muNiye thuNie sAradhI re lola 1 - artha :- zrI ThANAMga sUtranI sArabhUta sevanA karIne he bhavya ! bhava samudrane tarIe. A AgamamAM dasa adhyayanamAM kramasara vRddhi pAmatA eka-be-traNa ema dasa bola che. bhavya AtmAe zreSTha buddhithI tene sAMbhaLavA joIe, jANavA joIe ane tenI stuti karavI joIe.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI pArzvanAthAya namaH // // zrI labdhi gurave namaH // zrutajJAnanA AdhArastaMbha pUjya sUrimaMtraArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI namo namo nANadIvAyarassa -: anumodaka :zrI jaina zvetAmbara tapAgaccha saMgha gaDhasivANA, (rAjasthAna)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sarvodaya pArzvanAthAya namaH zrutapremInI anumodanA zrI sarvodayanagara zrAvikA saMghanI jJAnakhAtAnI upajamAMthI... sarvodayanagara muluMDa-vesTa, muMbaI zrI zAMtinAthAya namaH zrI zAMtinAtha jaina zve.mU. saMgha peDhI-zAhapurI, hIrAbhavana, vyApArI peTha, kolhApura 8 zrI mahAvIrasvAmine namaH pU. sAdhvIvaryA sudhAMzuyazAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI vardhamAna hAITas saMgha bhAyakhalA, muMbaI jJAnapremI gurubhakto muMbaI zrI mahAvIrasvAmine namaH zrI zAhapurI zrAvikA saMghanI jJAnakhAtAnI upajamAMthI... subhadrAbhavana, vyApArI peTha, zAhapura, kolhApura
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vAsupUjyasvAmine namaH // . // pU. labdhi-bhuvana-bhadraMkarasUri gurubhyo namaH // namo namo nANadIvAyarassa OMkAratIrtha sthApaka, sUrimaMtra ArAdhaka, dakSiNabhUSaNa, pU. AcArya zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. AdiThANA-5 tathA pU. sAdhvIvaryA kalpanaMditAzrIjI AdiThANA-4nI pAvananizrAmAM jJAnanI ArAdhanA nimitte jJAnadravyano kIdho sadupayoga... anumodanA... zrI rAjasthAnI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha bAvane galI, icalakaraMjI zrI rAjasthAnI jaina zrAvikA saMghanI jJAnadravyanI upajamAMthI anumodanIya sahayoga...
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ // namo namo jiNazAsanassa || 10 AtmAmAM vadhAryo zubha yoga // namo namo nANadIvAyassa // jJAnadravyano killo sadupayoga... zrI sumatInAtha jaina zve.mU.pU. saMgha ratnAgiri, koMkaNa zrI maNidhArI jinacaMdrasUri dAdAvADI saMgha IcalakaraMjI sAdhvIvaryA bhanendra zrIbhunI preraNAthI zrI dhAnerAbhavana, pAlitANA sAdhvIvaryA padmalatAzrIjInI preraNAthI zrI dAMtarAI dharmazALA, pAlitANA sAdhvIvarcA saumyaratnAzrIjInI preraNAthI zrI zivam epA., navAvADaja saMgha, amadAvAda sAdhvIvaryA sarasvatIzrIjI ma.nA ziSyA sAdhvI viratipUrNAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI saubhAgya lakSmIvRddhi zve.mU. jaina saMgha vAghoDiyA roDa, vaDodarA sAdhvIvaryA sarasvatIzrIjI ma.nA praziSyA sA. harSaprajJAzrIjI, sA. vairAgyarasAzrIjI, sA. mokSarasAzrIjI ma.nI preraNAthI / jaina saMgha - vaDodarA zrI jyusamA zrI puNyapavitra jaina saMgha - vaDodarA zrI kalikuMDa jaina saMgha - haraNI, vaDodarA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sthAnamuktAsarikA viSayAnukramaNikA viSayAH viSayAH sthAnAGgasArArambhapratijJAnam upayogalakSaNatvAdAtmana ekatvavarNanam dravyArthatvAdvA tadekatvavarNanam avayavidravyaM nAstIti pUrvapakSaH bhedAbhedAtmakAvayavisamarthanam nAstyAtmA'nupalambhAditi pUrvapakSaH anupalabhyamAnatvahetorvikalpato dUSaNam tadastitvasAdhanam Agamato'pi tadastitvaprakAzanam Atmano niravayavatve doSadAnam, ekAnekatAvarNanam daNDakriyayorekatvavarNanam, daNDakriyayorbhedAH lokAlokAdInAmapyekatAprakAzanam lokasyaikAnekatAprakaTanam, lokAlokayoH sAdhanam dharmAdharmayorekAnekatAprarUpaNam bandhamokSayorekAnekatAsAdhanam bandhasya sAditAnAditAvicAraH puNyapApayorekAnekatA, karmasAdhanam pApapuNyayordvayorvyavasthApanam AsravasaMvarayorekAnekatvakathanam, nirjarAyA ekAnekatA bhavadhAraNazarIrAdInAmekAnekatA vaikriyazarIradvaividhyapradarzanam ekadA kAyayogadvayAbhAvavarNanam, jJAnAdInAmekAnekatA darzanasya jJAnatvavyapadezakathanam rUpAdInAmekAnekatA avratakaSAyAdInAM bhedAH SaDarakaprarUpaNam nairayikAdivargaNAH jIvAjIvayoH pratyekaM sthAnadvayAbhidhAnam kriyAdvaividhyam kAyikyAdikriyANAM bhedAH gahyAdvaividhyaprakAzanam gardA kasya ? kasmin karmaNIti vyAvarNanam prakArAntareNa gardAbhedaH pratyAkhyeyabhedaH ArambhaparigrahajJAnAbhAve dharmAdharmaprAptivarNanam tajjJAne kathaM kadA kevalaM bhavatItyatra samAdhAnam darzanajJAnabhedAH jJAnAzrayeNa bhedAH vyaJjanAvagrahasya jJAnatvasamarthanam zrutajJAnabhedAH cAritrApekSayA dvaividhyaprakaTanam ekendriyabhedadvayAbhidhAnam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 viSayA: paryAptivicAraH zarIradvaividhyaM caturviMzatidaNDakAzrayeNa pravrAjanAdikriyAyogyadigvarNanam devadvaividhyAbhidhAnam nArakAdInAM gatyAgatI H teSAM bhavasiddhikAdibhedAH Atmano lokazabdAdijJAnaprakAra: jIvopagrAhakapudgaladharmavarNanam AcAradvaividhyam kSetrAzrayeNa sthAnadvayavarNanam jambUdvIpavarNanam bharatAdau kAlaparyAyAbhidhAnam kuruvarSAdau manujaddhipradarzanam jambUdvIpe candrasUryAdidvitvavarNanam samayAvalikAdInAM jIvAjIvaparyAyatAvarNanam rAgadveSanimitta: pApabandha ityAkhyAnam mithyAtvAdInAmapi taddhetutvAt kathaM kaSAyamAtraM heturityatra samAdhAnavidhAnam jIvasya zarIrAnnirgamanaprakAravarNanam IlikAkandukagatyAzrayeNa tannirUpaNam kevaliprajJaptadharmazravaNAdilAbhahetuprakaTanam addhaupamikabhedakathanam aupamikabhedatrayAbhidhAnam prazastAprazastamaraNanirUpaNam aprazastamaraNAbhidhAnam prazastamaraNaprarUpaNam bodhimohAzrayeNa dezasarvabhedaprakaTanam sAtAdyAzrayeNa bhedadvayAkhyAnam viSayAH tristhAnakamAzrityendrabhedaprakAzanam nAmasthApanAdravyabhedenendravarNanam ekabhavikAdibhavyazarIradravyendrabhedAH bhAvendravarNanam devAsuramanuSyendrapradarzanam . vikurvaNAtribhedAH vikurvaNAdhikAriprakaTanam yogaprayogAdInAM nimittatrayAkhyAnam alpadIrghAyurnibandhanapradarzanam guptyaguptidaNDavarNanam puruSabhedapradarzanam lezyAsaMklezAditrairUpyam devajyotiSkANAM calanahetuvarNanam lokAndhakAroyotAdikAraNavarNanam duSpratikarasupratikaravarNanam saMsArAtikramahetuprakAzanam caturviMzatidaNDakApekSayopadhipradarzanam apraNidhAnasupraNidhAnakathanam yonibhedAdarzanam apratiSThAnanarakasarvArthasiddhabhAjAM varNanam lokatraividhyaprakArA: dharmAdilAbhasamayasUcanam pravrajyAbhedaprakaTanam nirgranthatraividhyaprakArAH pRthivyAzrayakathanam loke gatyAgativyutkrAMtyAdivarNanam acchedyAbhedyAdAhyavastuvarNanam kriyAviSaye matabhedapradarzanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAH pUrvapakSavidhAnam taddUkaraNam AlocanAdyapratipattikAraNavarNanam nirgranthAnAM yogyavastrapAtraprakAzanam nirgranthasyA''jJAnullaGghanasthAnatraividhyam vAGmanasoH traividhyAdarzanam devAnAM manuSyalokAgamane zaktyazakti pradarzanam devAnAmabhilASapazcAttApavizeSaprakAzanam nijacyavananimittajJatAsaMsUcanam nArakAdyAzrayeNa samyagdRSTyAdivarNanam nayavizeSeNa narakAzrayavarNanam mithyAtvasyAkriyAdibhedAH dharmabhedanirUpaNam upakramabhedAkhyAnam upakramanikSepaH vaiyAvRttyatraividhyam kathAbhedaprakAzanam zramaNaparyupAsanaphalaprakAzanam jJAnAdInAM prajJApanAdivarNanam pravrAjanAyogyAbhidhAnam avAcanIyAnAM pradarzanam samyaktvAyogyAnAM prakaTanam sAmAyikAdikalpasthitibhedatrayavarNanam nirviSTAdibhedena kalpasthitikathanam AcAryAdInAM pratyanIkatAprakAzanam anukampanIyabhedatrayaprakAzanam sthavirakalpasthasya viziSTanirjarAkAraNaM pudgalapratihananaprakaTanam 13 viSayAH cakSustraividhyAbhidhAnam tridhA vastuparicchedAbhidhAnam RddhibhedAkhyAnam lezyAbhedAH bAlamaraNatraividhyam nirgranthasya parISahAbhibhavasthAnam pRthivIveSTanapradarzanam antakriyAcAturvidhyam dravyabhAvAbhyAmunnatapraNatApekSayA puruSabhedAH pariNAmamAzritya puruSabhedAH RjuvakrAdibhedApekSayA puruSabhedAH atijAtAdiputrabhedAH tvakkhAdAdisamAnAM bhikSUNAM sArakhAdAdisa matapobhedavarNanam nArakasya satyAmapIcchAyAM naralokAgamanAsA marthyakAraNabhedaprarUpaNam ArttadhyAnagamakacatuSTayaprakAzanam caturdhA ArttabhedaH raudradhyAnavyaJjakasUcanam dharmadhyAnasya svarUpAdivarNanam AjJArucyAdi tadvyaJjakaprarUpaNam vAcanAditadAlambanAkhyAnam ekAdyanuprekSAvarNanam zukladhyAnakathanam zukladhyAnasvarUpabhedAH zukladhyAnalakSaNam AlambanAnuprekSAbhidhAnam kaSAyasthAnaprakAzanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 viSayAH viSayAH krodhAdibhiH karmacayanAdikathanam ApAtasaMvAsabhadrakApekSayA puruSabhedAH vaya'sya svaparAzrayeNa darzanAdibhedAH caturvidhasaMsAravarNanam dRSTivAdacatuHsthAnam jJAnAdibhedena prAyazcittacAturvidhyam pratiSevaNAdibhedataH prAyazcittabhedAH pramANakAlAdibhedAH bharatAdau dharmaprajJApanAvicAraH abhiprAyasphuTIkaraNam durgatisugatibhedAH pratisaMlInApratisaMlInabhedAH dInatA'dInatAbhyAM bhaGgacatuSTayaprakaTanam vikathAdharmakathAbhedAH strIkathAvarNanam bhaktakathA'bhidhAnam dezakathAkathanam rAjakathAprakAzanam AkSepaNIkathA vikSepaNIkathA saMvedanIkathA nivedanIkathA zarIrasya kRzadRDhatvAbhyAM jJAnadarzanavarNanam jJAnadarzanavyAghAtaprakAzanam svAdhyAyAyogyakAlavarNanam puruSacAturvidhyam gardAbhedAdarzanam kaSAyabhedaprarUpaNam mAyAbhedAH mAnabhedAH lobhabhedAH baMdhopakramabhedAH bandhabhedAH upakramabhedAH alpabahutvavicAraH saGkramabhedAH nAmAdibhedena satyavarNanam tapovizeSaprakAzanam bhAvacAturvidhyasphoraNam rutarUpAbhyAM prItyaprItibhyAM puruSANAM caturbhaGgaH AzvAsaprakAzanam uditoditavarNanam uditAstamitavarNanam astamitoditavarNanam astamitAstamitavarNanam jAtikulAdyAzrayato bhaGgacatuSTayasphuTIkaraNam AtmaparApekSayA vaiyAvRttyakartRtvecchAbhyAM bhaGgAH gaNasyArthakAritvAdibhedAH rUpadharmayorhAnAhAnAbhyAM bhedAH dharmamaryAdayorhAnAhAnAbhyAM bhedAH zramaNopAsakAnAM mAtrAdisamatAvarNanam andhakArabhedAH duHkhazayyAvarNanam AtmabhariparambharivarNanam | durgatasugatavarNanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAH durgatasuvratanirUpaNam durgatadurgatigAmikathanam parijJAtakarmasaMjJAdibhaGgAH ekena dvAbhyAM hAnivRddhivarNanam zayyAdiviSaye caturvidhAH pratimAH jIvaspRSTazarIraprakAzanam kArmaNamizrazarIraprakaTanam lokavyAptavastuvarNanam sukhAvedyazarIravarNanam jIvapudgalasvabhAvaprakAzanam dRSTAntabhedAH AharaNadRSTAntaH taddezadRSTAntaH toSadRSTAntaH upanyAsadRSTAntaH lokAzrayeNAMdhakAroyotakArivarNanam bhogasukhAzrayeNa prasarpakavarNanam nArakAdInAmAhAraprarUpaNam cikitsakAnAM caturbhaGgA: antarbahirbhyAM zalyaduSTatvatazca puruSabhedAH pravrajyAyA ihalokapratibaddhAdibhedAH avapAtapravrajyAdibhedAH vapanavatIprabrajyAdibhedAH upasargaprabhedAH autpattikyAdibuddhibhedAH nArakatvAdisAdhakakarmaprarUpaNam sthUlamahAvratapaJcakaprakAzanam vratasyANutvamahattvaprayojakAbhidhAnam 15 viSayA: durgatisugatisAdhanapaJcakam nArakAdInAM zarIravarNAdiprakAzanam prathamapazcimajinAnAM kRcchravRttikathanam zramaNAnAM sadAkarttavyAnAM kIrtanam visAmbhogikaM kurvato nirgranthasyAjJAbAhya tvAbhAvAbhAvaprakAzanam paJcavigrahasthAnaprasphoTanam pratighAtapaJcakasvarUpANi AkrozAdyakarttavyatAkathanam kevalino'nuttarajJAnAdiprakAzanam nirgranthAnAM nirgranthInAmakalpyavarNanam prAvRSi kalpyAkalpyaprakAzanam prathamaprAvRdzabdArthaH varSAvAsasyaM jaghanyotkRSTapramANakathanam paryuSaNAkalpakathanam grAmAntaragamanaM jJAnAdyartha kalpata ityAkhyAnam karmadvAratannirodhadvArakathanam parijJAbhedAH vyavahArabhedAH Agamazrutayorbhedakathanam upaghAtabhedAH avarNavAdabhedAH varNavAdakathanam atizaye vartamAnasyAcAryasya dharmAnatikramaNa kathanam prasphoTane saptabhaGgapradarzanam AcAryasya gaNAnnirgamanakAraNavarNanam paJcAstikAyAnAM dravyAdipaJcabhedAH
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 viSayAH viSayAH nirgranthabhedAH jAGgamikAdivastrabhedAH auNikAdirajoharaNabhedAH nizrAsthAnavarNanam zaucabhedAH hIsattvAdipuruSabhedAH bhikSAkabhedAH vanIpakabhedAH nakSatrasaMvatsarabhedAH sapramANaM nakSatrasaMvatsarabhedavarNanam jIvasya zarIranirgamaprakArakathanam jJAnAvaraNakSapaNopAyanirUpaNam gaNadhArakANAM SaTsthAnam jIvAnAM durlabhyaparyAyaprakaTanam sammUrcchanajAdibhedAH RddhimatAM bhedAH saMhananabhedA''darzanam saMsthAnabhedavarNanam jIvAzrayeNa zubhAzubhAnubandhaprakAzanam jIvAnAM gatyAdidigvarNanam vyutkrAntyAdayo'pi tatheti varNanam saMyatAnAmAhAragrahaNakAraNakathanam pramAdapratyupekSA'bhidhAnam ArabhaTyAdInAM svarUpavarNanam apramAdapratyupekSA''khyAnam bAhyatapaso bhedAH anazanAdisvarUpANi AbhyantaratapobhedAH SoDhA bhikSAcaryAvarNanam peTArdhapeTAdInAM svarUpANi akalpyavacanaprakAzanam prAyazcittasya prastArAH prANAtipAtaviSaye'nvayanam mRSAvAde tatsamanvayanam adattAdAne saGgamanam avirativAde saGgatikaraNam aparuSavAde dAsavAde ca samanvayanam AyurbandhaprakArAH ghaDvidhAyurbandhAdhikArikathanam gaNApakramakAraNasaptakam tatsphuTIkaraNam yonyAzrayeNa jIvabhedAH bhayasthAnanirUpaNam chAsthagamakahetvabhidhAnam mUlagotravibhAgakaraNam nayasaptakasvarUpANi Ayurupakramasaptakakathanam ayaM bhedaH sopakramAyuSAmeveti kathanam darzanabhedA''darzanam vinayabhedaprakaTanam jJAnavinayAdisvarUpANi samuddhAtabhedAH vedanAdisamuddhAtasvarUpavarNanam pravacananihavabhedAH aSTasthAnenaikAkivihArapratimAyogyakathanam anAlocanAkAraNavarNanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 viSayAH viSayAH lulullah! | tadbhAvArthasphuTIkaraNam gaNitasaMpadbhedAH saprabhedamAcArasampadAdinirUpaNam AlocanAdAnayogyakathanam doSAlocanAhavarNanam akriyAvAdibhedAH ekatvavAdisvarUpAbhidhAnam anekatvavAdimatam mitavAdimatam nirmitatvavAdimatam sukhavAdimatam samucchedavAdimatam nityatvavAdimatam paralokAbhAvavAdimatam vacanavibhaktibhedAH sodAharaNaM tadvyAkhyAnam AyurvedabhedavarNanam prathamasamayanairayikAdibhedAH saMyamibhedAH apramAdasthAnabhedAH kevalisamuddhAtavicAraH tatra zarIrayogavarNanam nava brahmacaryANi tadvyAkhyAnam maithunavratasya guptivarNanam satpadArthanavakAkhyAnam tacchabdArthaprakaTIkaraNam rogotpattikAraNaprakAzanam darzanAvaraNakarmabhedAH vikRtibhedaprarUpaNam puNyabhedanirUpaNam utpAtAdipApazrutAkhyAnam nipuNapuruSAbhidhAnam AyuSaH pariNAmasUcanam navanokaSAyasphuTIkaraNam sadA lokasthitinivedanam zabdAdIndriyArthAnAM dazatvavarNanam pudgalasvarUpavizeSavizadIkaraNam saMyamAsaMyamaviSayAdarzanam pravrajyAbhedaprakaTIkaraNam gatIndriyAdijIvapariNAmapariSkaraNam dravyArthaparyAyArthanayabhedena pariNAmajalpanam ajIvapariNAmaprapaJcanam gurulaghuparyAyavizeSe nayabhedakathanam AntarikSakAsvAdhyAyaprakhyApanam audArikasambandhyasvAdhyAyAH asthyAdinimittAsvAdhyAye kSetrakAlabhAva pramANaprakAzanam sUkSmajIvabhedAH bhaGgasUkSmajIvakathanam dravyAnuyogaprakAraprakAzanam anuyogabhedacatuSTayaTaGkanam dharmAdau viparyayamatilakSaNamithyAtvabhedAH ArogyAdisukhabhedavarNanam udmAviSayopaghAtabhedAdarzanam tadvizuddhibhedAH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAH viSayAH janapadAdisatyabhedaprakAzanam krodhAdiviSayamRSAbhedAH utpannAdiviSayabhizrabhASAbhedAH zastrabhedanirUpaNam tajjAtAdidoSaprakArAH matibhaGgadoSaprakAzanam prazAstrAdidoSavarNanam rUDhakSaNadoSaprakAzanam kAraNadoSAbhidhAnam prakArAntareNa svalakSaNAdidoSatrayavarNanam saMkramaNAdidoSAH dAnabhedAkhyAnam anukampAdidAnabhedavyAkhyAnam pratyAkhyAnabhedAH anAgatAdipratyAkhyAnabhedavyAkhyAnam sAmAcArIbhedAH icchakArAdibhedavyAkhyAnam sarAgasamyagdarzanabhedAH nisargasamyagdarzanAdibhedavyAkhyAnam saMjJAbhedAH AhArAdisaMjJAbhedavarNanam dharmabhedAH grAmadharmAdibhedanirUpaNam sthavirabhedAH grAmasthavirAdibhedavarNanam dazAbhedAH bAlAdidazAvarNanam AzcaryabhedAH upasargavarNanam garbhaharaNaprakAzanam strItIrthavarNanam abhavyaparSadvarNanam kRSNAparakaMkAvarNanam candrasUryAvataraNakathanam harivaMzakulotpattikathanam camarotpAtavarNanam aSTazatasiddhavarNanam asaMyatapUjAkathanam sthAnamuktopasaMhAraH sarikopasaMhAraH trividha avaMcakayogathI, pUjo trIjuM aMga ! ThANa Asana mudrA karI, laho zivavadhU nava raMga ! artha:- traNa prakAranA avaMcaka yogathI yogAnaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka e traNa prakAranA avaMcaka yogathI trIjA aMganI pUjA karo. sthAna, Asana ane mudrA sAcavavApUrvaka dharmakriyA karIne zivavadhUnI prApti karo.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA atha sthAnAGgasArArthaM varNayitumArabhateatha sthAnAGgasAraH // 1 // atheti, maGgalArtha Anantaryadyotakazca, sAratayA sUtrakRtAGganirUpaNAnantaramityarthaH, kramaprAptatvAt, trivarSaparyAyasya hyAcAraprakalpanAmAdhyayanaM caturvarSasya sUtrakRtaM nAmAGgam, dazAkalpavyavahArAH saMvatsarapaJcakadIkSitasyaiva, sthAnAGgasamavAyAvapi cAGge aSTavarSasya deye iti kramaH / sthAnAGgasAra iti, sthAnAGgasArArtha ucyata ityarthaH / tiSThantyAsate-vasanti yathAvadabhidheyatayaikatvAdibhirvizeSitA AtmAdayaH padArthA yasmin tatsthAnam, athavA sthAnazabdenehaikAdikaH saMkhyAbhedo'bhidhIyate, tatazcAtmAdipadArthagatAnAmekAdidazAntAnAM sthAnAnAmabhidhAyakatvena sthAnam, sthAnaJca tat pravacanapuruSasya kSAyopazamikabhAvarUpasyAGgamivAGgaJceti sthAnAGgaM tasya sAramiti // 1 // have sthAnAMga sUtranA sAra rUpa arthanuM varNana zarU kare che. atha zabda maMgala mATe ane anaMtarapaNAne (tarata ja) pragaTa karanAra zabda che. sAra rUpe sUtrakRtAMga sUtranuM nirUpaNa karyA pachI tarata kramathI sthAnAMga sUtra prApta thAya che. traNa varSanA paryAyavALAne AcAraprakalpa nAmanuM adhyayana, cAra varSanA paryAyavALAne sUtrakRtAMga nAmanuM aMga, pAMca varSanA paryAyavALAne ja dazAkalpa vyavahAra sUtra, ATha varSanA paryAyavALAne ThANAMga ane samavAyAMga sUtra ApavuM joie tevo krama che. sthAnAMga sAra :- have sthAnAMganA sArarUpa artha kahevAya che. sthAna :- jemAM yathAvat ekatvAdi vaDe vizeSatAne pAmelA AtmAdi padArtho rahelA che te sthAna athavA eka, be Adi saMkhyAno vibhAga karAya che tethI AtmAdi padArthomAM rahela ekathI laIne daza sudhInA sthAno (padArtho) kahevAze mATe sthAna. sthAna rUpa aMga :- kSAyopathamika bhAva rUpa je pravacana purUSa (siddhAMta) tenA aMganI jema aMga te sthAnAMga. sthAnAMgano sAra te sthAnAMga sAra. 1il.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA atha samutpannakevalajJAnena sakalapadArtheSvavyAhatavacanatayA''pratItAptena tIrthaMkaranAmakarmAdiparamapuNyaprAgbhAreNASTamahAprAtihAryanikhilasampatsamanvitena zrImahAvIreNaikatvAdiprakAreNa samastavastuvistAravyAptyA''khyAtamAtmAdivastujAtaM dizA pradarzayitukAma ekatvenAtmAdi 20 vyApanaprakAramAdarzayati-- syAdeka AtmA, upayogalakSaNatvAddravyArthatvAdvA // 2 // syAdeka iti, jIvaH kathaJcideka ityarthaH, atati satataM gacchati jAnAtItyAtmA, siddhAvasthAyAM saMsAryavasthAyAJcopayogabhAvenAnavaratamavabodhasya sadbhAvAt, satatamupayogalakSaNAvabodhAbhAve hi jIvo'jIvaH syAt, yastvajIvaH sa na jIvabhAvamApadyate, anyathA''kAzAdInAmapi jIvatvaM prasajyeta, evaJca jIvAnAdyanantatvAbhyupagamAbhAvaprasaGgaH / athavA svakIyAn jJAnAdiparyAyAnnirantaramupayAtItyAtmA, na ca svasvaparyAyeSu gaganAdInAmapi gamanAdAtmatvaprasaGga iti vAcyam, upayogalakSaNatvAt, upayogo lakSaNamasAdhAraNo dharmaH pravRtti- . nimittaM yasyAtmapadasya sa upabhogalakSaNastasya bhAvastattvam, tasmAdityarthaH, satataM paryAyagamanaM hi vyutpattinimittamAtram, na tu pravRttinimittaM sa copayoga eva sarvAtmasAdhAraNo'tastadapekSayA''tmA eka iti bhAvaH, ekAtmadravyApekSayA'pyekAnekatvaM pradarzayati-dravyArthatvAdveti, avayavidravyatvAdityarthaH, pradezArthatA cAvayavalakSaNArthatA, tadapekSayA tvanekatvaM tasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAt / nanu nAstyavayavidravyaM vikalpadvayena tasyAghaTamAnatvAt, kharaviSANavat, avayavidravyaM hi yadyavayavebhyo'bhinnaM tadA'vayavivadavayavAnAmapyekatvaM syAdavayavavadvA'vayavidravyamanekaM bhavet, anyathA bheda eva syAt, viruddhadharmAdhyAsasya bhedanibandhanatvAt / yadi cAvayavebhyastadbhinnaM tarhyavayaveSu kiM pratyekaM sarvAtmanA vA samavaiti, dezato vA, yadi sarvAtmanA tarhyavayavI nAnA bhavet, pratyekaM paryAptatvAt, yadi dezaiH samaveti tadA yairdezairavayaveSu tadvarttate teSvapi dezeSu tathaiva vikalpaprasaGgena taddoSatAdavasthyAt, atrocyate, ekAntena bhedo'bhedo vA taryornAbhyupagamyate kintvavayavA eva tathAvidhaikapariNAmAdavayavidravyatayA vyapadizyante, ta eva ca tathAvidhavicitrapariNAmApekSayA avayavA iti / avayavyabhAve tvete ghaTAvayavA ete paTAvayavA ityevamasaGkIrNavyavasthAyA asambhavaH prasajyeta / na ca tayorbhedaH syAdviruddharmAdhyAsAditi vaktavyam, ekasyaiva pratyakSasaMvedanasya tvayA paramArthApekSayA bhrAntatvena saMvyavahArApekSayA tvabhrAntatvenAbhyupagamAt, atrApi yadi bhrAntaM tattarhi kathamabhrAntamiti
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra paryanuyogasya sambhavAt, tathA cAstyavayavidravyam, avyabhicAritayA tathaiva pratibhAsamAnatvAt, avayavavat, nIlavadvA, tathA pratibhAsasyAnubhUyamAnatvAdeva na heturasiddhaH, nikhilavastUnAM vyavasthAyAH pratibhAsAdhInatvAnnAnaikAntikatvaviruddhatve, anyathA na kiJcidvastu siddhayet / nanu nAstyAtmA'nupalabhyamAnatvAt na hyasau pratyakSeNopalabhyate, atIndriyatvAt, nApyanumAnena, liGgaliGginoH sAkSAt sambandhAdarzanAt, na vA''gamavedyaH AgamAnAmanyo'nyaM visaMvAdAditi cenna, vikalpAnupapatteH, anupalabhyamAnatvaM kimekapuruSApekSayA, sakalapuruSApekSayA vA, nAdyaH, satyapi vastuni tasya sambhavAt na hyekasya kasyacidghaTAdigrAhakapramANApravRttau sarvatra sarvadA tadabhAvo nirNetuM yujyate, nApi pramANanivRttau prameyaM nivarttate, pramANasya prameyakAryatvena kAryAbhAve kAraNAbhAvasyAdRSTatvAt / na dvitIyaH pakSaH, asiddheH, sakalapuruSAzritAnupalambhasyAsarvajJadurjJeyatvAt / kiJca vidyate AtmA, pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt, ghaTAdivadityanumAnena tatsiddhiH, asmadAdipratyakSeNa hyAtmA gamyate, jJAnAbhinnatvAttasya, tadabhinnatvaJca jJAnasya taddharmatvAt, jJAnantu svasaMviditarUpam, nIlajJAnamutpannamAsIditi smRteH na hyasvasaMvidite smRtirudeti, anyathA puruSAntarajJAnasyApi smRtiviSayatAprasaGgAt, tasmAttadavyatiriktajJAnaguNapratyakSatve guNyapi pratyakSa eva, rUpaguNapratyakSatayA ghaTAdiguNipratyakSavat / zarIramidaM vidyamAnakartRkam, bhogyatvAdodanavadityanumAnagamyo'pyAtmA, na caudanakartRvanmUrtta AtmA syAditi vAcyam, saMsAriNo mUrttatvenAbhyupagamAt / 'ege AyA' ityAgamagamyo'pyAtmA, na cAyamAgama AgamAntarairvisaMvAdIti vaktavyam, asya sunizcitA''ptapraNItatvAt / so'yamAtmA sapradezaH, niravayavatve hastAdyavayavAnAmekatvaprasaGgaH pratyavayavaM sparzAdyanupalabdhiprasaGgazca syAt, evazca dravyArthatayA eka Atmeti, eka AtmA kathaJciditi vA vyavasthitam / pratikSaNaM sambhavadaparAparakAlakRtakumArataruNanaranArakatvAdiparyAyairutpAdavinAzayoge'pi dravyArthatayAsyaikatvAt, kAlakRtaparyAyairutpAdavinAze'pi sarvathA na nAzaH svaparaparyAyarUpAnantadharmAtmakatvAdvastunaH / pratikSaNaM sarvathA vinAze hi 'pratikSaNaM kSayiNo bhAvA:' iti vacanAt kSaNabhaGgavijJAnaM na syAt, asaMkhyAtasamayaireva vAkyArthagrahaNapariNAmAt, ekaikamapyakSaraM hi padasatkaM saMkhyAtItasamayasambhUtaM saMkhyAtAni cAkSarANi padaM, padasaMghAtaJca vAkyam, tadarthagrahaNapariNAmAcca sarvaM kSaNabhaGguramiti vijJAnaM bhavet, tacca na samayavinazvarasya sambhavati, tasmAdAtmotpAdavyayadhrauvyAtmakaH, sthirarUpApekSayA nityo nityatvAccaikaH, utpAdavyayApekSayA tvanityatvAdaneka 21
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA iti / eka AtmA kathaJciditi prathamavyAkhyAne ca sAmAnyavizeSarUpatvAdvastunaH sAmAnyApekSayA eko vizeSApekSayAtvaneka iti, sarvAtmanAM tulyaM rUpamupayogaH, sarvAtmasUpayogAbhAve'nAtmatvaprasaGgAditi // 2 // have utpanna thayelA kevalajJAnavALA, sakala padArthomAM avyAhata (akhaMDita) vacanathI AptarUpe prasiddhi pAmela, tIrthakara nAmakarmAdi parama puNyanA samUharUpa aSTa mahAprAtihAryarUpa samasta saMpattivALA zrI mahAvIra bhagavAna vaDe ekatvAdi prakArarUpe samasta vastunA vistArane vyApIne kahevAyela AtmAdi vastunA samUhane batAvavAnI icchAvALA ekatvAdi prakArane batAve che..... (ThANAMga sUtramAM kaI kaI vastu eka che, be, traNa...... yAvat 10 vastu keTalI che te batAve che temAM pahelAM "eka "eka vastu batAvatA kahe che. jIva koIka apekSAe (saMgraha nayanI apekSAe) eka che. kaI apekSAe? upayoga lakSaNanI apekSAe sarva jIvo eka che. AtmA zabdanI vyutpatti - atati = satata prApta kare yAvat jANe. at dhAtuno artha satata gamana karavuM. je gatyarthaka hoya te jJAnArtha hoya. mATe jANe che evo artha thAya. je niraMtara jANe te AtmA ! siddha avasthA ke saMsArI avasthA baMne avasthAmAM upayoga che ja. have jo AtmAmAM "satata - niraMtara bodha' evuM na mAno to jIva, ajIva thaI jAya. jyAre bodha (upayogI che tyAre jIva. niraMtara bodhanA abhAvamAM ajIva thAya. ajIvapaNAno prasaMga Ave. vaLI je ajIva che te jIvabhAvane prApta karato nathI. ajIva jIva banI zake nahI. have jo ajIva paNa jIva bane evuM mAno to AkAzAdi ajIva che tene paNa jIvatvano prasaMga Avaze. A rIte to jIva "anAdi anaMta che te paNa svIkArI zakAze nahI. "anAdi anaMta jIva' che evA svIkArano abhAva Avaze. jIva anAdithI che je che te ghaTI zakaze nahI. athavA matati je niraMtara paoNtAnA jJAnAdi paryAyone prApta kare te AtmA. jo Avo artha karIe to AkAzAdi paNa pota potAnA paryAyone niraMtara prApta kare che. temAM paNa "AtmA' zabdano vyavahAra thaze. AkAzAdimAM paNa Atmatvano prasaMga Avaze. uttara :- evuM nahIM bane. kAraNa ke AtmAnuM "upayoga' lakSaNa che. upayoga lakSaNa e asAdhAraNa dharma che. "AtmA' padanI pravRttinuM nimitta upayoga lakSaNa che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 23 'satata paryAyanuM gamana' 'satata paryAyonI prApti' A to mAtra vyutpattinuM nimitta che. paNa pravRttinuM nimitta nathI. pravRttinuM nimitta to 'upayoga' che. je badhA AtmAmAM sAdhAraNa lakSaNa upayoga che. AthI te apekSAe 'AtmA' eka che. dravyArthavAd vA kRti :- dravyarUpe AtmA eka che. kathaMcit dravyArtharUpe AtmA eka che ane teja AtmAnA asaMkhyAta pradeza hovAthI anekatva batAve che. dravyArthavAt :- AtmA avayavI dravya che. dravyArthathI eka pradezArthatA che te avayava svarUpa che. te apekSAe anekatva che. AtmA asaMkhyAta pradezarUpa che. tethI tenI apekSAe anekatva che. pUrvapakSavAdI zaMkA :- AtmA avayavI dravya nathI. kAraNa ke AgaLa kahevAtA be vikalpa temAM ghaTatA nathI. dA.ta. gadheDAnA zIMgaDA. avayavI dravya avayavothI bhinna che ke abhinna ? judu che ke eka che ? have jo vikalpa - 1 avayavI dravya avayavothI abhinna che. AvuM jo mAno to (1) avayavo aneka che to avayavI dravya paNa aneka thaze. (2) avayavI eka che to avayavo paNa eka thaze. Ama avayavInuM anekapaNuM ane avayavonuM ekapaNuM thaze.... ekatva ane anekatva virUddha dharma che. virUddha dharma hoya tyAM bheda hoya. eTale have vikalpa - 2 avayavI dravya avayavothI bhinna che e ja pakSa siddha thaze. have jo avayavothI avayavI dravya bhinna che tevuM mAnazo to punaH be prazna UbhA thAya che. (1) avayavI avayavomAM sarvAtmanA (sarvathI) rahe che ke (2) avayavI avayavomAM dezathI rahe che ? jo 1. avayavI avayavomAM sarvAtmanA (sarvathI) rahe che A pramANe kahezo to avayavI ghaNA (aneka) thaze. 2 jo avayavI potAnA avayavamAM dezathI rahe che to jeTalA dezathI rahe che te sarvathI rahe che ke dezathI ? sarvathI rahe che ema mAnazo to pUrvokta doSa Avaze. avayava ghaNA che to avayavI ghaNA thaze ane dezathI rahe che ema mAnazo to je dezathI rahe che te dezathI ke sarvathI ? te dezathI ke sarvathI ? mATe sarvathI kaho to pUrvokta doSa che ane dezathI kaho to pharI prazna..... anavasthA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA | siddhAMtavAdI - samAdhAna - be vikalpothI tame avayavI dravya nathI evuM kahI rahyA cho, A tamArUM kathana yukta nathI. kAraNa ke ame ekAMtathI bheda ke abheda svIkAratA nathI. avayavo ja tevA prakAranA eka pariNAmathI avayavI dravyarUpe vyavahAra karAya che, ane te avayavo ja tevA prakAranA vicitra pariNAmanI apekSAe avayavo kahevAya che. vaLI avayavI dravyano abhAva svIkArazo to A ghaDAnA avayavo che, A vastranA avayavo che AvI avayavonI judI vyavasthA nahIM rahe. tevI rIte pratiniyata ghaTa Adi kAryanI icchAvALAne te ghaTa AdimAM niyata (nakkI) je vastunuM upAdAna grahaNa paNa nahIM thAya. badhuM ja asamaMjasa thaze. koI paNa jAtanA kAryano niyama ja nahIM rahe. saMniveza (racanA) vizeSathI ghaTa - paTa AdinA avayavonuM niyamapaNuM thaze. arthAt A ghaTanA avayavo, A paTanA avayavo AvuM niyata thaze evuM kaho to te sAcuM che. kAraNa ke te ja saMniveza vizeSa avayavI dravya che. vaLI tame pahelA kahyuM hatuM ke - avayavI eka che ane avayavo aneka che. aneka avayava avayavI sAthe abheda mAnazo to be virUddha dharma ekatva ane anekatva eka jagyAe mAnavAnI Apatti Avaze. be virUddha dharma hoya tyAM be dharmI judA judA ja hoya. A vAta barAbara nathI. jaina mate avadhijJAna, manaH paryavajJAna, ane kevaLajJAna A traNa pratyakSa che. (prati + akSa = pratyakSa akSa = AtmA) ane matijJAna, zrutajJAna parokSa che. jyAre bIjA darzanakAro matijJAna - cakSu Adi indriyathI thatA jJAnane pratyakSa mAne che. (prati + akSa = pratyakSa akSa = indriya) jaino cakSu Adi indriyathI thatA jJAnane sAMvyAvahArika pratyakSa kahe che. (vyavahArathI pratyakSa) cakSu Adi indriyathI thatuM jJAna kevaLajJAnanI dRSTithI bhrAnta ghaTI zake che. ane cakSu AdithI thatuM jJAna vyavahAra apekSAe abhrAnta jJAna che. Ama cakSu Adi jJAnamAM bhrAntatva ane abhrAntatva be virUddha dharma eka sAthe TakI zake che. 1. jainonA matamAM tAMtaNAthI kapaDuM bhinna nathI. pahelA tAMtaNA hatA. temAM ThaMDI rokavA rUpa arthakriyA kAritva nahotuM paNa tAMtaNAno viziSTa saMyoga thayA pachI ThaMDI rokavArUpa artha kriyA kAritva tenAmAM AvyuM. tethI viziSTa taMtu saMyogane ja kapaDuM kahIe chIe. 2. je tAMtaNAmAM viziSTa saMyoga utpanna thayo nathI ane ThaMDI rokavArUpe arthakriyAkAritva jenAmAM nathI te avayavonuM avayavI tarIke nAma apAtuM nathI paNa te avayava ja kahevAya che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 25 te ja pramANe avayava ane avayavIno abheda mAnavAmAM avayavamAM raheluM anekatva ane avayavImAM raheluM ekatva be virUddha dharma eka sAthe rahevAmAM koi doSa nathI. avayava ke nIlavarNanI jema avyabhicArIpaNe pratibhAsamAna hovAthI avayavI dravya vidyamAna che. te A rIte - 'pratibhAsano anubhava thato hovAthI' A hetu asiddha nathI. jevI rIte avayava pratibhAsamAna thAya che tevI rIte avayavI pratibhAsamAna thAya che. samasta vastunI vyavasthA pratibhAsane AdhIna hovAthI hetu virUddha nathI ke anekAMtika nathI. samasta vastunI vyavasthA pratibhAsane AdhIna che AvuM mAnazo nahIM to koi vastu siddha thaze nahI. pUrvapakSavAdI :- avayavI dravya che paNa AtmA nathI. AtmA pratyakSa pramANathI sAkSAt thato nathI. kAraNa ke atIndriya che. atIndriya hovAthI AtmA pratyakSa pramANathI grahaNa karavA yogya nathI. anumAna pramANathI :paNa AtmA grAhya nathI. liMga (hetu) liMgI (pakSa) e baMneno sAkSAt saMbaMdha dekhavAthI anumAnanI pratIti thAya che. te liMga liMgIno saMbaMdha sAkSAt dekhAto nathI. AgamathI paNa H- AtmA jANI zakAto nathI. kAraNa ke AgamomAM paraspara visaMvAda che. siddhAMtavAdI :- AvI dalIlothI AtmA upalabdha nathI AvuM kahI zakAya nahI. kAraNa, AgaLa batAvyA che te be vikalpo ghaTatA nathI. prazna :- AtmA upalabdha thato nathI, AtmAno sAkSAtkAra thato nathI to te (1) eka purUSane Azrita che ke (2) badhA purUSone Azrita che ? uttara H- koi eka vyaktine ghaTanuM jJAna na thAya eTalA mAtrathI ghaTanuM astitva nathI ema kahI zakAya nahI. ane eka vyaktine ghaTanuM jJAna na thAya eTalA mAtrathI sarvatra ane sadA kALa badhI vyaktimAM ghaTanuM jJAna nathI mATe ghaTa viSaya ja nathI ema kahI zakAya nahI. pramANa = jJAna. prameya viSaya, padArtha, vastu. koi eka vyaktinA pramANanI nivRtti eTale jJAnano abhAva hoya eTalA mAtrathI prameya - viSayano abhAva siddha thato nathI. kemake bIjI vyaktine, sarvajJa Adi ane atIndriya avadhijJAnI Adi bIjI vyaktione AtmAnA astitvanuM pramANa - pratyakSa jJAna che ane tethI ja te jJAnano viSaya AtmA paNa che. pramANa = jJAna e kArya che. prameya = viSaya e kAraNa che. =
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA viSaya hoya to ja jJAna thAya. paNa koI ghaTa) vastunA jJAna (pramANa) koI vyaktine na thAya eTalA mAtrathI (prameya) ghaTa viSayano abhAva na thaI jAya. kAryanI nivRttithI - kAryanA abhAvathI kAraNano abhAva thato nathI. ghaTakArya utpanna na thAya e jagyAe daMDa kAraNa na ja hoya evuM nathI. koI eka vyaktimAM pramANa = jJAnano abhAva hoya eTale prameya = viSayano abhAva, ghaTa kAryano abhAva hoya to daMDa kAraNano abhAva thAya tevo niyama nathI. ghaTa jJAnamAM ghaTa viSaya kAraNa che. ghaTa ja na hoya to jJAna konuM thAta? mATe jJAnamAM viSaya kAraNa che. jJAna kArya che, ane ghaTa viSaya kAraNa che. jJAna = pramANa, pramANa kArya che, ghaTa jJAna kArya che. viSaya = prameya, prameya kAraNa che, ghaTa viSaya kAraNa che. A rIte ghaTAdi kAryanA abhAvamAM kAraNa daMDAdino abhAva dekhAto nathI, pramANanA abhAvamAM prameyano abhAva nathI. mATe tamAro "anupalaMbha hetu anekAMtika doSavALo che. bIjo pakSa badhA purUSone Azrita "anupalaMbha' pakSa asiddha che mATe hetu asiddha che. asarvajJapaNAthI, durrIya hovAthI AtmA nathI e siddha thatuM nathI. asarvajJa hovAthI badhA manuSyo sarvadA ane sarva sthaLe AtmAne jotA nathI mATe AtmA nathI e siddha thatuM nathI. viziSTa jJAnIne jaNAya che. vaLI AtmA che. pratyakSa Adi pramANa vaDe sAkSAtkAra hovAthI ghaTAdinI jema AtmA che. A pramANe anumAnathI AtmAnI siddhi che. ApaNane pratyakSathI AtmA jaNAya che. AtmA jJAnathI bhinna nathI. kAraNa ke jJAna AtmAno dharma che. jJAna to svasaMvidita rUpa che. jJAna dIpaka jevuM che. sva prakAzaka che ane paraprakAzaka che. dIpaka ghaDAdino prakAzaka che ane svano paNa prakAzaka che. dIpakane jovA mATe bIjA dIpakanI jarUra nathI. tema jJAna paNa sva - para prakAzaka che. jJAna ghaTAdi viSayane jaNAve che tema jJAna potAne paNa jaNAve che. jJAnanA be viSaya che. (1) ghaTrAdi (2) jJAna pote. dIpaka be vastuno prakAzaka che. (1) ghaTAdi (2) dIpaka potAne. pahelA anubhava jJAna thAya che pachI smRti thAya che. jJAna svaprakAzaka che. jJAnanuM sva saMvedanapaNuM che. pahelA nIlanuM jJAna utpanna thayuM hatuM. ItyAdinI smRti thavA pAme che. pahelAM nIlanA jJAnano anubhava thayo hato ane pachI smRti thaI. anubhava ane smRtinuM adhikaraNa eka ja hovuM joIe. eka anubhava kare ane bIjA vyaktine smaraNa thAya evuM bane nahIM.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 pakSa daSTAMta sthAnAMgasUtra dareka jIvane evuM jJAna thAya che. huM sukhI chuM, huM duHkhI chuM. A jJAnanuM saMvedana che. A jJAna guNa pratyakSa thAya eTale guNavAna-guNI jIva paNa pratyakSa ja che. jJAna guNa pratyakSa che. jJAnathI AtmA abhinna che. eTale AtmA paNa pratyakSa che. dA.ta. ghaTano rUpa guNa pratyakSa thaye chate guNI je ghaTAdi te pratyakSa che. A rIte pratyakSathI AtmA siddha che. anumAnathI paNa AtmA gamya che. zarIra vidyamAnakartA vaDe bhogya che. bhogyapaNuM hovAthI bhAtanI jema sAdhya hetu bhAta bhogya che to tene bhogavanAra koI vidyamAna karyA che. tema A zarIra paNa bhogya che to tene bhogavanAra koI hovo joIe ane te AtmA che. A rIte AtmA anumAna gamya paNa che. vAdI odanano kartA mUrti che. tema A zarIrano kartA AtmA paNa mUrta thaze. bhogatva hetu AtmAnI siddhi karavAmAM virUddha hetu che. samAdhAna: A tamAruM kathana yogya nathI. mUrta = rUpa, rasa, gaMdha, sparzavALuM.... saMsArI jIva zarIravALo che. eTale rUpa, rasa, gaMdha sparzavALo che. mATe mUrta che. mATe hetu sAdhya sAdhaka che. virUddha nathI. AtmA Agama pramANathI paNa gamya che. je mAyA zaMkA A Agama bIjA AgamonI sAthe visaMvAdI che. samAdhAna : evuM na kahevuM. A Agama sunizcita Ama puruSathI praNIta che. mATe bIjA AgamonI sAthe visaMvAdi nathI. A rIte AtmA pratyakSa pramANa, anumAna pramANa ane Agama pramANathI siddha che. eTale AtmA che. te AtmA kevo che? AtmA pradezavALo che. sapradeza che. jo ema na mAno to avayavanA abhAvamAM hastAdi avayavonA ekatvano prasaMga Avaze ane dareka avayava prati spardhAdinI anupalabdhino prasaMga Avaze. A pramANe dravyArthapaNe (saMgraha nathI) eka AtmA che. athavA kathaMcit eka AtmA che. te pratikSaNa saMbhavatA judA judA kAla vaDe karAyela kumAra, tarUNa, nara, nArakatvAdi paryAyo vaDe utpAda ane vinAzanA yogamAM paNa dravyArthapaNe AtmA eka che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 atha sthAnamuktAsarikA manuSya marI gayo. marIne deva thayo. deva paryAyanI utpatti manuSya paryAyano nAza paNa jIva dravya dhrauvya che. nitya che. kAlakRta paryAyo vaDe utpAda ane vinAza hovA chatAM paNa AtmAno sarvathA nAza nathI kAraNake sva ane para paryAyarUpa anaMta dharmAtmaka vastu hoya che. kSaNika vijJAnavAda khoTo che. pratikSaNa sarva prakAre vinAzamAM paNa "pratikSai kSayo bhAvA" A vacanathI tamArA pratipAdya viSayanuM kSaNabhaMgurarUpa vijJAna thaze nahIM. kAraNake vAkyarthanuM jJAna ane pariNAmamAM asaMkhyAta samaya thAya. kemake eka eka akSara paNa asaMkhyAta samayamAM utpanna thAya che. saMkhyAta akSaravALuM pada che. ane saMkhyAta padanA samudAyavALuM vAkya che. tenA arthanA grahaNa (jJAna) pariNAmathI samayamAM kSaNabhaMgura vijJAna thAya. A barAbara nathI. A kSaNabhaMgura vijJAnavAda ayogya che. tethI AtmA utpAda, vyaya, dhrauvya svarUpa hovAthI sthirarUpanI apekSAe nitya che. ane nitya hovAthI eka che. utpAda-vyayanI apekSAe anitya hovAthI aneka che. kathaMcit eka AtmA e saMgraha nayanI apekSAe che. vastu sAmAnya-vizeSarUpa hovAthI sAmAnyanI apekSAe eka che. vizeSanI apekSAe aneka che. | sarva AtmAo upayogarUpe tulya che. ekarUpavALA che. badhA AtmAmAM upayogano abhAva mAnavAmAM Ave to anAtmapaNAno prasaMga Ave. || 2 || evamAtmana ekatvamabhyupagacchanto'pi kecana taM niSkriyaM vadanti tannirAkaraNAya kriyAvattvaM tatkAraNaJcAha tasya daNDaH kriyA caikA vadhakaraNasAmAnyAt // 3 // tasyeti, ekAnekarUpasyAtmana ityarthaH, AtmA jJAnAdyaizvaryApahArato daNDyate niHsArIkriyate'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca, dravyato yaSTyAdirbhAvato duSprayuktamanaHprabhRti / tatprayukta AtmA kriyAmAcarati, sA ca kAyikyAdirUpA, daNDaH kriyA caikA svasvavizeSAvivakSaNAt, yadvA daNDakriyAzabdAbhyAM trayodazasthAnAni grAhyANi, tatrArthAnarthahiMsA'kasmAddRSTiviparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH, tasya caikatvaM vadhasAmAnyAt, mRSApratyayAdattAdAnapratyayA''dhyAtmikI mAnapratyayA mitradveSapratyayA mAyApratyayaH lobhapratyayairyApathikI cetyaSTavidhA kriyA, tadekatvaJca karaNamAtrasAmAnyAt, etenAtmanaH kriyAvattvamuktaM bhavati, paraiAtmano'kriyatve'pi bhoktRtvamabhyupagatam, tacca bhujikriyAnivartanasAmarthya sati sambhavati
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 29 tasmAtkriyAvattvaM siddhameva, na ca prakRtiH karoti, puruSAzca pratibimbanyAyena bhuGkta iti vAcyam, kriyAmantareNa pratibimbasyApyasaMbhavAt, pratibimbo hi rUpAntarapariNamanarUpaH, prakRtivikArabhUtabuddhereva sukhArthapratibimbanatve tu sutarAmAtmano bhogAbhAvaH prasakta iti // 3 // A pramANe AtmAnuM ekatva svIkAra karavA chatAM paNa keTalAka darzanakAro AtmAnuM niSkriya paNuM svIkAra kare che. tenA nirAkaraNa mATe AtmAnuM kriyAvAna paNuM kahevAnI icchAvALA sUtrakA2 kriyAnA kAraNarUpa daMDanuM svarUpa prathama kahe che. te eka-anekarUpa AtmAnuM. AtmA jJAnAdi aizvaryanA nAzathI daMDAya che, jenA vaDe niHsAra karAya che te daMDa. daMDa dravya ane bhAvathI be prakAre che. dravyathI - lAkaDI vagere. bhAvathI - kharAba rIte pravartAvela mana vigere. te daMDa vaDe prerAyela AtmA kriyA kare che. kAyikI Adi tenA prakAro che. daMDa ane kriyA potapotAnA vizeSanI avivakSAthI eka che. A sUtra vaDe akriyApaNAnA niSedha vaDe AtmAnuM sakriyapaNuM kahe che. te kAraNathI daMDa ane kriyA zabda vaDe tera kriyAsthAno grahaNa karavA. temAM daMDa pAMca prakAre che. (1) artha daMDa, (2) anartha daMDa (3) hiMsA daMDa (4) akasmAta daMDa (5) dRSTi viparyAsa daMDa. paranA prANaharaNa svarUpa daMDa zabdathI A pAMca daMDa grahaNa karAya che. tathA vadhanuM samAnapaNuM hovAthI daMDanuM ekapaNuM jANavuM. kriyA ATha prakAre che. (1) mRSA pratyayA (2) adattAdAna pratyayA (3) AdhyAtmikI (4) mAna pratyayA (5) mitra dveSa pratyayA (6) mAyA pratyayA (7) lobha pratyayA (8) aipathikI, kriyAnuM ekapaNuM karaNa mAtranA samAnapaNAthI jANavuM. AnAthI AtmAnuM kriyAvAnapaNuM kahyuM. jeoe (bIjAoe) AtmAnuM akriyatva svIkArela che tema bhoktatva paNa svIkAryuM che. bhoktatva svIkAravAthI bhogakriyAnI utpattinuM sAmarthya hovAthI AtmAnuM bhoktApaNuM siddha thAya che. te ja kriyApaNuM che. tethI AtmAnuM kriyAvatva siddha thAya che. prakRti kare che ane puruSa bhogave che e pratibiMba nyAya vaDe bhoktatva che ema kahevuM ayogya che. kriyA vinA (prakRtino saMbaMdha thaye chate) pratibiMbano saMbhava nathI. kemake pratibiMba rUpAMtaranA pariNamanarUpa che. vaLI jo kahezo ke prakRtinA vikArarUpa buddhithI sukhAdi arthanuM pratibiMba paDe che paNa AtmAthI sukhArtha pratibiMba paDatuM nathI tyAre AtmAnuM te sthitimAM rahevApaNuM hovAthI bhoktatva ghaTI zakaze nahIM. AtmAnA bhoktatvano abhAva thaze. bhogAbhAva thaze. II 3 II
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 atha sthAnamuktAsarikA Atmana AdhArapradarzanamukhenAjIvAnAmekAnekatvaM tathaiva darzayatilokAlokadharmAdharmabandhamokSapuNyapApAstravasaMvaravedanAnirjarA apyekarUpAH sAmAnyAt // 4 // loketi, dharmAdharmAstikAyavyavacchinno nikhiladravyAdhArabhUta AkAzavizeSa:, AkAzastu lokarUpo'lokarUpazca, tatra caturdazarajjupramANo loko'saMkhyAtapradezAtmako'pi tatpradezAvivakSayA dravyArthatayA vaikarUpaH, alokazcAnantapradezAtmako'pi tatpradezAvivakSayA dravyArthattayA vaikaH / athavA nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedenASTadhA, nAmasthApane, prasiddhe, dravyaloko jIvAjIvarUpa:, kSetraloko' 'nantapradezAtmakamAkAzamAtram, kAlalokaH samayAvalikAdi, bhavalokaH, svasmin svasmin bhave varttamAnA nArakadevamanuSyatiryagyonikAH sattvAH bhAvaloka audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikarUpaH paryavalokazca paryAyamAtram, eteSAmekatvantu kevalajJAnAvalokanIyatvasAmAnyAt / nanu nikhiladravyAdhArabhUtAkAzasadbhAve kiM mAnamiti cenna, astyAkAzam, jIvAdipadArthAnAM sAdhAratvAnyathAnupapatteriti mAnasadbhAvAt, na ca dharmAdharmAstikAyAveva tadAdhArau, tayostadgatisthitisAdhakatvAt, na cAnyasAdhyaM kAryamanyaH sAdhayatyatiprasaGgAt, ayamAkAzAstikAyaH sarvadravyANAM sAdhAraNAvakAzadAtA lokAlokaprakAreNocyate, sa ca sAvayavaH pradezavyavahArasya tatra darzanAt, na cAyaM vyavahAro mithyA, tannimittasyAbhAvAt / nanu lokaikadezasya pratyakSatvAttaddezAntaramapi syAdbAdhakapramANazUnyatvAt, alokastu kathaM syAttasya dezato'pyapratyakSatvAditi cenna, asti lokasya vipakSo vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAt, yadvyutpattimatA zuddhazabdenAbhidhIyate tasya vipakSo'sti tathA ghaTasyAghaTa:, lokazca vyutpattimacchuddha-padAbhidheyaH, tasmAtsavipakSaH, yazca lokasya vipakSa: so'loka iti tatsiddheH / na cAloko ghaTAdireva bhavet kiM vastvantareNeti vAcyam, lokAnurUpasyaivAlokasyA'' ''vazyakatvAt, niSedhyasadRzasyaiva paryudAsanaJAbodhAt / yathA'paNDita ityukte viziSTajJAnavikalazcetana eva gamyate na ghaTAdiH / dharmAdharmeti, dharmAstikAyo'dharmAstikAyazceti bhAva, jIvapudgalAnAM svabhAvata eva gatisthitipariNatAnAmapekSAkAraNaM dharmAstikAyo'dharmAstikAyazca, alokalakSaNAkAzAbhyupagame ca dharmAdharmau lokaparimANakAriNAvavazyaM syAtAm, anyathA''kAzasya nirviziSTatayA loko'loko veti vizeSo na syAt, tathA cAviziSTa evAkAze gatimatAmAtmanAM pudgalAnAJca pratighAtAbhAvAdanavasthAnena sambandhAbhAvAtsukhaduHkhabandhAdisaMvyavahAro na syAt sa cAyaM dharmo'dharmazca pratyekaM
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 31 pradezArthatayA'saMkhyAtapradezAtmako'pi dravyArthatayaikarUpa iti bhAvaH athAtmano lokavRttaiH sadaNDasya sakriyasya karmabandhAdbandhamAzritya saGgrahamAha bandhamokSeti, sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte yasmAtsa bandhaH, sa ca prakRtisthitipradezAnubhAvabhedAccaturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaM ityarthaH, nanu bandho jIvasya karmaNA sayogaH, sa kiM sAdirAdirahito vA, prathame kiM pUrvaM jIvaH pazcAtkarma prasUyate, kiM vA pUrvaM karma pazcAjjIvaH, athavA dvAvapi yugapat / tatra na prathamaM jIvasambhUtiH, nirhetukatvAt, kharaviSANavat, jIvasya nityatve'pi karmabandho na syAdakAraNatvAdgaganavat, yadi tu niSkAraNameva bhavet syAnmuktasyApi punaH saH, karmayogAbhAve ca nityamukta eva syAt, athavA bandhAbhAve muktatAvyapadezo'pi na syAt, na dvitIyaH, jIvasya karttustadAnImabhAvAt pUrvaM karma na bhavedakriyamANatvAt kartrabhAve'pi tasya bhAve vinAzo'pi tathaiva bhavet nApi tRtIyaH, yugapadutpannayoH kAryakAraNabhAvAbhAvena jIvaH karttA jJAnAvaraNAdikaM tasya karmeti vyapadezo na syAt / karmaNazcAnAditve mokSo na syAt, anAditvasyAnantatvavyApyatvAt, tasmAnAsti bandho mokSo veti ceducyate sAdipakSo'nabhyupagamAnnirastaH, anAdipakSasyAzrayaNAt, anAditvasyAnantatvavyApyatve mAnAbhAvAt, kAJcanopalayoH saMyuktayoH sAntatvadarzanAt, bIjAGkurasantAnasya tanmadhyagatasyaikasya dAhAdinA vinAze ca sAntatAdarzanAt, tathaiva jIvakarmasaMyogo'nAdisantAnagato'pi tapaH saMyamAdyupAyAdvyavacchidyate'to na mokSAbhAvaH, evamanAdijIvakarmayogaH kathaJcidanantaH yathA'bhavyAnAm, kathaJcitsAnto yathA bhavyAnAm / jIvatvasAmye'pi hi bhavyAbhavyatvavizeSo narakatiryagAdivizeSa iva bhaviSyatIti na vaktavyam, dravyatvAdisAmAnye'pi yathA cetanAcetanabhedaH, svabhAvatastathA bhavyAbhavyatvabhedo'pi, na caivaM jIvatvavadbhavyatvasyAvinAzitvaM syAttathA ca sati na nirvANam, siddho na bhavyo nApyabhavya iti vacanAditi vAcyam, ghaTaprAgabhAvasyAnAdisvabhAvatve'pi ghaTotpattau vinAza iva jJAnatapazcaraNakriyopAyato bhavyatvasyApi vinAzasambhavAditi / karmapAzaviyojanaM mokSaH, sa ca jJAnAvaraNAdikarmApekSayA'STavidho'pi mocanasAmAnyAdekaH, muktasya punarmokSAbhAvAt, kAraNasya karmaNo'bhAvAt, dravyatve satyamUrttatvAdvA gaganavannityo muktAtmA, na cAmUrttadravyatvAdAkAzavanniSkriyatvaM vaktavyam, cetanatvavatsakriyatvasya tadAnImapyaGgIkAre bAdhakAbhAvAdanyathA cetanatvamapi na syAditi mokSasya puNyapApakSayAdbhAvAtpuNyapApayoH saGgrahamAha - puNyapApeti, puti zubhaka punAti vA pavitrIkarotyAtmAnamiti puNyam, sadvedyAdizubhakarma dvicatvAriMzadvidhamapi puNyAnudhapApAnubandhibhedena dvividhamapi pratiprANivicitratvAdanantabhedamapi vA puNyasAmAnyAdekam,
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA pAtayatyAtmana Anandarasamiti pApamadha: patanakAritvAdvApApam, taccASTAdazavidhamapi dvayazItibhedamapi puNyAnubandhipApAnubandhibhedAdvividhamapyanantasattvAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmAnyAdekam / nanu karmaiva na vidyate pramANAviSayatvAdgaganakusumavaditi cenna, yadidaM jagatyAtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM devAsuranaratiryagAdirUpaM narapatiraGkamanISimandamaharddhidaridrAdirUpaM vA vaicitryaM tanna nirhetukam, nityabhAvAbhAvadoSaprasaGgAt, yadeva ca nimittaM tatra tatkarmetyucyate, na ca dRSTa eveSTAniSTaviSayaprAptimayo heturbhaviSyati, kimadRSTakarmakalpanayA, na hi dRSTe'dRSTakalpanA nyAyyA, atiprasaGgAditi vAcyam, iSTasAdhanazabdAdiviSayasametayordvayorekasya duHkhAnubhUteraparasya ca sukhAnubhUterdarzanAt evaM duHkhasAdhanasametayorapi phalavaicitryadarzanAnna taddhetuka evAsau phalavizeSa:, sAdhanAnAM viparyAsAt yacca tatra viziSTa hetustadeva karma / evaM bAlazarIraM zarIrAntarapUrvakam, indriyA dimattvAt, yuvazarIravadityanumAnena zarIrAntarasya karmaNaH siddhiH, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakameveti zakyate vaktum, tasyApAntarAlagatAvasattvena tatpUrvakatvAnupapatteH, na cAzarIriNo niyatagarbhadezasthAnaprAptiH, niyAmakAbhAvAt, tathA ca yaccharIrapUrvakaM bAlazarIraM tatkarmamayamiti, tacca paudgalikam, AtmanaH pArataMtryanimittatvAt, nigaDAdivat, na ca krodhAdinA vyabhicArastannimittabhUtasya paudgalikatvAt / nanu bhavatu karma, tacca pAparUpameva, na tu puNyarUpamapi paramaprakarSAvasthaM pApaM karmotkRSTaduHkhaphalaM janayati tasyaiva ca taratamayogAddhAni krameNApakarSeNa sukhakAraNam, yathA'pathyasya krameNa vRddhau rogavRddhiH krameNa ca tasyApakarSe rogazamanalakSaNaM sukhaM tathA prakRte'pi, evaM pApAnabhyupagame puNyakarmaNo'pacayopacayabhAvena sukhaduHkhe cintanIye, maivam, sukhaduHkhe svAnurUpakAraNake kAryatvAddhaTAdivat, ghaTasya hyanurUpaM kAraNaM paramANavaH, tathehApi sukhasya puNyaM duHkhasya pApamanurUpaM kAraNamityanumAnAttayoH siddheH / na cAnurUpakAraNatve sAdhye sukhaduHkhayorAtmapariNAmatvAtpuNyapApAtmakaM karmApi tathA syAt yadi ca tadrUpavattarhi nAnurUpaM mUrttatvena vilakSaNatvAditi vAcyam, kAryakAraNayoH sarvathA sArUpyatAyAH sarvathA virUpatAyA vA'niSTatvAt, sarvathA'nurUpatve kAryakAraNayorbheda eva na syAt sarvathA bhede ca ghaTasya mRttikaiva kAraNaM na pASANAdiriti niyamo na bhavettasmAtkAryakAraNayostulyAtulyarUpataiveti / puNyapApakarmaNorbandhakAraNamAhAstraveti, Asravanti pravizanti yena karmANyAtmanItyAsravaH karmabandhaheturiti bhAvaH, sa cendriyakaSAyAvratakriyAyogarUpaH krameNa paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatitribhedaH, tadevaM dvittvAriMzadvidho'pi dravyabhAvabhedAd dvividho'pyAstravasAmAnyAdekaH / 32
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra AsravapratipakSasaMvaramAha-saMvareti, saMviyate karmakAraNaM prANAtipAtAdi niruddhayate yena pariNAmena sa saMvaraH, Asravanirodha ityarthaH, sa ca samitiguptidharmAnuprekSAparISahacAritrarUpaH krameNa paJcatridazadvAdazadvAviMzatipaJcabhedo dravyato bhAvatazca dvividho vA tathApi saMvarasAmAnyAdekaH / saMvaravizeSe cAyogyavasthArUpe karmaNAM vedanaiva na bandha iti vedanAsvarUpamAha vedaneti, vedanaM vedanA svabhAvenodIraNAkaraNena vodayAvalikApraviSTasya karmaNo'nubhavanam, sA ca jJAnAvaraNIyAdikarmApekSayA'STavidhApi vipAkodayapradezodayApekSayA dvividhApi vedanAsAmAnyAdekaiveti / anubhUtarasaM karma pradezebhyaH parizaTatIti nirjarAsvarUpaM saGgrahamAhanirjareti, nirjaraNaM nirjarA parizaTanamityarthaH, sA cASTavidhakarmApekSayA'STavidhApi dvAdazavidhatapojanyatayA dvAdazavidhApi nirjarAsAmAnyAdekavidhaiva / dezataH karmakSayo nirjarA sarvatastu mokSa iti tayorbheda iti // 4 // tevI rIte AtmAnA AdhArane batAvavA dvArA ajIvonuM ekatva, anekatva batAve che. toti : dharmAstikAya, adharmAstikAyathI yukta sarva dravyonA AdhArabhUta AkAzavizeSa te loka che. AkAza 1) lokarUpa, 2) alokarUpa che....temAM (1) cauda rajupramANa loka asaMkhyAta pradezarUpa che. tenA pradezonI vivakSA na karatA dravyArthapaNe loka AkAza eka che. (2) aloka AkAza anaMta pradeza svarUpa hovA chatAM paNa tenA pradezanI avivakSAthI dravyArthapaNe aloka AkAza eka che. athavA loka nAmAdi ATha prakAre che. (1) nAma, (2) sthApanA (3) dravya (4) kSetra (5) kAla (6) bhava (7) bhAva (2) paryAya. (1) nAma (2) sthApanA prasiddha che. (3) dravyaloka-jIva ajIva svarUpa che. (4) kSetraloka - anaMta pradeza svarUpa AkAza mAtra. (5) kAlaloka - samaya, AvalikAdi. (6) bhavaloka - pota potAnA bhAvamAM rahela nAraka, deva, manuSya, tiryaMcayoni vALA jIvo. (7) bhAvaloka - audayika, aupathamika, kSAyika, lAyopathamika, pAriNAmika, sAMnipAtika bhAvarUpa. () paryAyaloka - paryAyamAtra paryAya loka. AThenuM ekatva sAmAnyathI kevaLajJAna vaDe jovA yogya hovAthI ekapaNuM che. zaMkAH sarva dravyanA AdhArabhUta AkAza che. emAM pramANa zuM?. samAdhAna : AkAza che. jIvAdi padArthonuM AdhArapaNuM, nahIM to anupapatti hovAthI. jIvAdi padArthanuM adhikaraNa AkAza che. ema na mAno to jIvAdi padArtha kyAM raheze? enuM koi adhikaraNa ja nathI. ane adhikaraNa na hovAthI jIvAdi padArthonuM astitva paNa na rahe.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA dharmAstikAya ane adharmAstikAya jIvAdi padArthano AdhAra na bane. kAraNake te baMne gati ane sthitinA sAdhaka che. dharmAstikAya jIvAdi padArthanA gati upakAraka che. tene jIvAdi padArthanA avagAhadAtA mAnavAthI atiprasaMga Ave. adharmAstikAya jIvAdi padArthanI sthiti upakAraka che tene jIvAdi padArthano avagAhadAtA mAnavAthI atiprasaMga Ave. anyathI sAdhya kArya anya kare to atiprasaMga Ave. mATe dharmAstikAya, adharmAstikAya AdhAra nathI. A AkAzAstikAya sarva dravyono sAdhAraNa (sAmAnya) rIte avakAza ApanAra loka ane alokanA bheda vaDe kahevAya che. ane te AkAza avayava sahita che. kAraNake temAM pradezono vyavahAra che. A vyavahAra khoTo nathI. kAraNa ke A vyavahAra khoTo che evA nimittano abhAva che. praznaH lokano eka deza pratyakSa hovAthI teno bIjo deza-dezAMtara paNa hoya. kAraNake bAdhaka pramANano abhAva che. mATe bAdhaka pramANano abhAva hovAthI lokano dezAMtara paNa che. paNa aloka kevI rIte hoI zake? teno deza paNa pratyakSa nathI. uttara : AvuM kahevuM nahIM. kemake lokano vipakSa che. kAraNake vyutpattivALA zuddha pada vaDe kahevAya che. je vyutpattivALo zuddha zabda hoya teno vipakSa hoya ja (evI vyApti che) evo sAhacarya niyama che. jemake "ghaTa' zabda zuddha che. ane vyutpativALo che teno vipakSa aghaTa che. tema loka zabda paNa zuddha che ane vyutpattivALo che to teno paNa vipakSa hovo joIe. te vipakSa aloka che. mATe aloka che. praznaH have na to manova ema kahevAthI ghaTa, paTAdi ja koI vastu hoI zake. bIjI vastu arthAt alokanI kalpanA vaDe zuM? uttara : lokane anurUpa ja aloka hovo joie. loka AkAzarUpe che to aloka paNa AkAzarUpa hoya. niSedhya sadeza ja paryadAsa namUnA bodhathI loka AkAza vizeSarUpa che to aloka paNa AkAza vizeSarUpa hoya. dA.ta. "apaMDita' kahevAthI viziSTa jJAna rahita cetana ja jaNAya che paNa acetana ghaTAdi nahIM. tenI jema aloka paNa loka samAna hovo joie. thathatiH svabhAvathI ja gati ane sthitimAM pariNata thayela jIva ane pudgalonuM apekSA kAraNa dharmAstikAya ane adharmAstikAya che. vaLI alokarUpa AkAza svIkAre chate lokanA parimANane karanArA dharma, adharma avazya hovA joie. nahIM to AkAza samAna hovAthI loka, aloka evo bheda nahIM rahe. ane mAtra AkAza
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 35 chate gativALA jIva ane pudgalone pratighAta (aTakAva)no abhAva hovAthI cokkasa sthAna nahIM rahe. kAraNake saMbaMdhanA abhAvathI sukha, duHkha, baMdhAdi vyavahAra nahIM thAya. ane te A dharmAstikAya, adharmAstikAya baMne pradezArthapaNe asaMkhyAta pradeza svarUpa hovA chatAM paNa dravyArthatA eka ja che. lokavartI saMsArI jIva daMDa sahita ane sakriya che. ane te karmathI baMdhAya che. mATe have baMdhane AzrayIne saMgraha kahe che. vaLyoti : kaSAyavALo hovAthI jIva karmane yogya pagalone grahaNa kare che te baMdha kahevAya che. te baMdha (1) prakRti (2) sthiti (3) pradeza (4) anubhAvanA bhedathI cAra prakArano hovA chatAM paNa badhAnuM samAnapaNuM hovathI baMdha eka che. pUrvapakSavAdI jIvano karmanI sAthe saMyoga te baMdha. to te baMdha (1) sAdi che ke (2) Adi rahita che? (anAdi che?) jo sAdi kahezo to (1) pahelAM zuM jIva ane pachI karma lAge che? ke (2) pahelA karma ane jIva (3) athavA baMne eka sAthe che? 1) pahelA jIvanI utpattino saMbhava nathI. kAraNake koI hetu (kAraNa) nathI. dA.ta. gadheDAnA zIMgaDA, jIva nitya che eTale karmabaMdhana thAya. kAraNa ke tenuM kAraNa nathI. AkAza. AkAzane jema kAraNa nahIM hovAthI karmabaMdha nathI thato tevI rIte jIvane paNa kAraNa nahIM hovAthI karmabaMdha nahIM ghaTe. jo kAraNa vinA paNa jIvane karmabaMdha thAya to muktanA jIvana paNa karmabaMdha thAya. karmanA saMbaMdhanA abhAvamAM nitya mukta ja hoya. athavA jIva karmathI baMdhAto nathI to karmathI mukta kevI rIte thaze? eTale baMdhanA abhAvamAM mukta paNa kahevAze nahIM. 2) pahelA karma ane pachI jIva e vikalpa ghaTI zakaze nahIM. kemake kartA pahelA hoya. pachI kartutva kArya thAya. pahelA mA-bApa hoya pachI putrarUpa kArya thAya. "jIva karmano kartA che." A vAkya tyAre ja ghaTe ke jIva pahelA hoya ane pachI karma hoya. tethI pahelA karma ane pachI jIva e vikalpa ghaTato nathI. jema kartAnA abhAvamAM paNa karmabaMdha hoya to karmono nAza paNa tevI rIte thAya. arthAt kartA na hoya ane karmono nAza paNa thaI jAya. 3) jIva ane karma baMne ekasAthe utpanna thAya che A trIjo vikalpa paNa ghaTI zakaze nahIM.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 atha sthAnamuktAsarikA kAraNake jIva ane karma baMnenI utpatti eka sAthe mAno to kArya-kAraNa bhAvano abhAva thaze. ane tethI jIva jJAnAvaraNIya Adi karmano kartA che evo vyavahAra nahIM thAya. kAryakAraNa bhAva nahIM ghaTe. "maryAniyatapUrvavRttitva vAra" kAryanI cokkasapaNe pUrvamAM rahevApaNuM jenAmAM hoya te kAraNa kahevAya. jIva pahelA hoya ane pachI karmanI utpatti mAno to ja "jIva karmano karyA che te vAta ghaTe. mA-bApa pahelA, putra pachI. kAraNa pahelA, kArya pachI. paNa baMne sAthe utpanna thAya ema kaho to bane joDIyA bhAI che evuM siddha thaze. paNa baMnemAM eka kAraNa ane bIjuM kArya e vAta nahIM ghaTe. - karmane jo anAdi kahezo to mokSa thAya nahIM. kAraNa ke anAdipaNAnuM anantatva vyApya che. jyAM jyAM anAdita che tyAM tyAM anantatva che. eTale anAdinA karmano aMta thAya nahIM. mATe baMdha paNa nathI ane mokSa paNa nathI. siddhAMtavAdIH ame karmanI Adi svIkAratA nathI mATe sAdi pakSa nirasta che. karmono baMdha anAdithI che evuM ame svIkArIe chIe. anAdinuM anantatva vyApya che A pakSamAM koI pramANa nathI. dA.ta. sonuM ane mATI baMneno anAdithI saMyoga che. chatAM paNa teno aMta dekhAya che. agninA tApa Adi upAyathI mATI ane sonAnA anAdinA saMyogano nAza thAya che. bIjamAMthI aMkura thAya ane aMkuramAMthI bIja kADhIne pharI ugADavAmAM Ave che. Ama bIjA ane aMkuramAM paraspara kArya-kAraNabhAva che eTale baMne anAdinA che. tevI rIte jIva ane karmano saMyoga anAdino che. jIva kyAre paNa bhUtakALamAM karma vagarano na hato....paNa ekanuM eka vizeSa karma enAthI jIva anAdithI baMdhAyelo nathI. jUnA-jUnA karma nAza thAya che, ane navA navA karma jIvane lAge che. jema bIja ane aMkuramAM pravAhathI anAdipaNuM che. ekanuM eka bI anAdithI nathI ane ekano eka aMkuro anAdithI nathI paNa chatAM bIja ane aMkura paraMparAe anAdithI che. te ja pramANe jIva ane karmano saMbaMdha pravAhathI anAdi che. mATe teno aMta tapa ane saMyama dvArA thaI zake che. jema bIjane bALavAthI bIjano nAza thAya che. aMkurane bALavAthI aMkurano nAza thAya che. tevI rIte jIva ane karmano saMyoga anAdithI paraMparAmAM rahela hovA chatAM eTale ke anAdithI che te paNa tapa ane saMyamAdi upAyathI nAza pAme che. tethI mokSano abhAva nathI.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 37 abhavyone anAdithI jIva ane karmano saMbaMdha kathaMcit anaMta che. ane bhavyone sAMta che. Ama jIva ane karmano saMbaMdha apekSAe sAMta ane apekSAe anaMta che. avAMtara zaMkA : jIvatva samAna hovA chatAM paNa bhavyatva abhavyatva vizeSa che. nAraka, tiryaMcAdinI jema vizeSa thaze. samAdhAna: A pramANe na kahevuM. dravyavAdi samAna hovA chatAM jema cetana, acetana bheda svabhAvathI che tevI rIte jIvatva samAna hovA chatAM paNa bhavyatva, abhavyatva bheda svabhAvathI che. zaMkA : jo Ama na mAno to jIvatva jema avinAzI che tevI rIte bhavyatva paNa avinAzI thAya. bhavyatva avinAzI thAya to nirvANa na thAya. siddha bhavya paNa nathI, abhavya paNa nathI. evuM zAstra vacana che ema na kahevuM. siddhAMtakAra : (vaizeSikanA matamAM jema ghaTa prAgabhAva anAdi svabhAvavALo che chatAM ghaTa jayAre utpanna thAya che tyAre ghaTa prabhAva nAza pAme che mATe ghaTa prAgabhAva anAdi sAMta che. tema amArA matamAM bhavyatva anAdinuM che ane jyAre jJAna, tapa, cAritra, kriyA dvArA jIva mokSa pAme che tyAre bhavyatva nAza pAme che. Ama bhavyatva anAdi sAMta che. vaizeSikanI mAnyatA - abhAva cAra prakAre che. (1) prAgubhAva (2) pradhvasAbhAva, (3) atyaMtAbhAva (4) anyonyAbhAva... paTano prAgubhAva = pUrvano abhAva. paTano prAgU abhAva taMtumAM che. kemake evI pratIti thAya che. "tevu taMtuSa paTo viSyati' "A tAMtaNAmAMthI paTa thaze A pratIti paTa prAgabhAvanI siddhi kare che. paNa paTa banI gayA pachI evI pratIti thatI nathI ke "To viSyati.' mATe paTa kArya utpanna thatAM paTa prAgabhAva nAza pAme che. paTa prAgabhAva anAdithI kaI rIte ? paTano prAgabhAva taMtumAM rahe che. ane taMtu paNa cha mahinAthI ja utpanna thayA che to pachI taMtumAM rahenAra paTa prAgabhAva anAdikALathI zI rIte ghaTe ? vaizeSikanuM kahevuM che ke - svarUpa saMbaMdhathI paTa prAgubhAva taMtumAM che, kAlika saMbaMdhathI paTaprAgabhAva kAlamAM che...jo tame ema kaho ke - paTa prAgubhAva taMtumAM che ane cha mahinAthI ja che. tenI pahelA na hato to paTa prAgubhAva nathI. ema kahe to paTa batAvavo paDe. paTa prAgabhAvano abhAva = paTa ghaTAbhAvano abhAva = ghaTa. paTa batAvI zakatA nathI mATe vaizeSika kahe che ke kAladravyamAM anAdithI paTa prAgubhAva che. taMtumAM paTa prAgabhAva cha mAsathI che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 atha sthAnamuktAsarikA karmapAzanuM chUTA thavuM te mokSa che. ane te mokSa jJAnAvaraNAdi karmanI apekSAe ATha prakArano che. chatAM mocana = mUkavuM, chUTavuM. sAmAnyathI eka che mATe mokSa eka che. karmathI mukAyelA (mukta)ne pharI mokSano abhAva che. kAraNa ke kAraNarUpa karmano abhAva hovAthI mukAyelAno pharI mokSa thato nathI. muktAtmA nitya che. AkAza dravya hovA chatAM amUrta hovAthI nitya che tevI rIte muktAtmA paNa amUrta hovAthI nitya che. zaMkA - AkAza amUrta dravya hovAthI niSkriya che tevI rIte muktAtmA paNa amUrta dravya hovAthI niSkriya thaze. uttara :- AvuM kahevuM nahI. "AkAzanI jema amUrta dravya che jyAre AvuM kahIe chIe tyAre paNa muktAtmAmAM cetanatva to svIkAreluM ja che. AkAzanI jema acetana nathI. mATe jema cetanatva jIvamAM che tema sakriyatna paNa svIkAreluM che. A vAtamAM koI bAdhaka nathI. nahIM to muktAtmAmAM cetanatva paNa na manAya. puNya ane pApano kSaya thavAthI mokSa thAya che mATe puNya-pApa kahyuM che. puNya-pApano saMgraha karyo che. puNyapApeti puti - AtmAne zubha kare te puNya. punati - AtmAne pavitra kare te puNya. sAtA vedanIya Adi zubha karma 42 prakAranuM hovA chatAM paNa ane puNyAnubaMdhI ane pApAnubaMdhInA bhedathI be prakAranuM hovA chatAM paNa dareka prANImAM vicitratA hovAthI aneka bheda thAya chatAM paNa puNya sAmAnyathI eka che. pAtati - AtmAne AnaMda rasathI pADe te pApa. AtmAne nIce pADanAra hovAthI pApa. ane A pApa 18 prakAranuM hovA chatAM paNa, 82 bhedavALuM hovA chatAM paNa, puNyAnubaMdhI, pApAnubaMdhInA bhedathI be prakAranuM hovA chatAM paNa anaMta prANIomAM raheluM hovAthI anaMta prakAre che to paNa azubha sAmAnyathI eka ja che. mATe "pApa" eka che. zaMkA - karma che ja nahIM. kAraNa ke pramANano viSaya nathI. arthAt temAM pramANa nathI. dA.ta. AkAzakusuma. samAdhAna :- AvuM kahevuM nahIM. jagatamAM AtmatvathI sarva AtmA samAna hovAthI deva, asura, nara, tiryaMcAdirUpa tathA rAjA, raMka, buddhizALI, maMdabuddhi, mahAna RddhivALo tema ja daridra svarUpa je vicitratA dekhAya che te kAraNa vinA hotuM nathI.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 39 jo kAraNa (nimitta) vinA mAnazo to nitya bhAva (hovuM) nitya abhAva (na hovuM) doSano prasaMga Avaze. mATe nirhetuka nathI. je nimitta che te ja karma kahevAya che. zaMkA :- ISTa vastuthI sukha maLe che, aniSTa vastuthI du:kha maLe che. A kAryakAraNabhAva dRSTa che. ene choDIne sukha mATe puNya karma ane duHkha mATe pApa karmane hetu mAnavo e kalpanA khoTI che. kAraNa ke karma adRSTa che. dRSTa kArya-kAraNa bhAva hoya. pratyakSa dekhAtA nimittane choDIne adaSTanI kalpanA karavI te nyAyyA (ucita) nathI. anya nimittane mAnavuM te barAbara nathI. ISTa zabdAdi viSaya sukhanA sAdhanavALA manuSyane sAdhananA phaLamAM taphAvata dekhAya che. eka manuSyane du:khanI anubhUti thAya che. bIjA manuSyane sukhano anubhava thAya che. e ja pramANe aniSTa-duHkhanA sAdhanavALA baMne manuSyanA phaLamAM bheda dekhAya che. ekane sukhano anubhava thAya che, bIjAne duHkhano anubhava thAya che. ISTa vastunI prAptithI paNa koI manuSyane duHkhano anubhava thAya che ane aniSTa vastunI prAptithI paNa sukhano anubhava thAya che. mATe adRSTa karmanI kalpanA yogya che. DAyAbITIzanA dardIne ISTa evo lADavo paNa duHkhI kare che. jyAre aniSTa evuM kaDavuM kariyAtuM DAyAbITIzanA rogIne sukhI kare che. mATe sukha ane duHkhanA kAraNamAM adRSTa kArya-kAraNa mAnavuM jarUrI che. karmanI siddhi mATe bIjuM anumAna :- evI rIte bALa za2I2 IndriyaAdivALuM hovAthI bIjA zarIra pUrvakanuM che. yuvA zarIranI jema. jema yuvAna zarIra bALadeha pUrvaka che tema IndriyaAdivALuM A bALa zarIra che te anyaza2I2pUrvaka che. ane je anya zarIrapUrvaka A bALa zarIra che te karma che. te karma (kArmaNa zarIra). prazna :- janmAntaranA zarIrapUrvaka che e kahI zakAya nahIM. kAraNa ke vigraha gatimAM te nahIM hovAthI 'te zarIra' pUrvakanI asiddhi thaze. ane azarIrI AtmA niyata garbhadezasthAne pahoMcI zake nahIM. kAraNa ke niyAmaka nathI. koI niyAmaka na hovAthI azarIrI garbhasthAne pahoMcI zake nahIM. uttara H- je zarIrapUrvaka bALaza2I2 che e karmamaya kArpaNa zarIra che. ane te zarIra paudgalika che. kArmaNa zarIra niryAmaka che. azarIrI AtmAne niyata garbhasthAne kAryaNa zarIra pahoMcADe che. beDIvALAnI jema AtmA parataMtra che. beDIvALAnI jema AtmA kArmaNa zarIrathI parataMtra che ane kArmaNa za2I2 jyAM laI jAya tyAM AtmAne javuM paDe che. jema beDIvALA kedIne polIsa jyAM laI jAya tyAM javuM paDe tenI jema AtmAne javuM paDe che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA AtmA krodhathI parataMtra che. karmarUpa sAdhyanA abhAvamAM paNa AtmAmAM parataMtratA krodhathI che mATe vyabhicAra Avaze ema nahIM kahevuM. 40 krodhanuM nimitta paNa karma che ane karma paudgalika che. zaMkA :- karma bhale ho. paNa te pAparUpa che. puNyarUpa nathI. ekadama prakRSTa avasthAne prApta thayela karma te pApa che. pApakarma utkRSTa duHkhanA phaLane utpanna kare che ane te pApakarmanI taratama yogathI hAni thAya che ane te pApakarma kramathI apakarSane prApta thayela sukhanuM kAraNa bane che. jevI rIte kramathI apathyanI vRddhimAM roganI vRddhi thAya che tevI rIte kramathI apathyanA apakarSamAM rogazamanarUpa sukha thAya che. tevI rIte cAlumAM paNa pApakarmanA apakarSathI sukha thAya che. tema samajavuM. evI rIte pApa na svIkAro ane puNya svIkAro to puNyakarmanA upacayathI sukha ane puNyakarmanA apacayathI duHkha thAya che. evuM vicAravuM. samAdhAna :- evuM na kahevuM. sukha ane duHkha potAne anurUpa kAraNavALA hoya che. sukhane anurUpa kAraNa puNya che, ane duHkhane anurUpa kAraNa pApa che. A anumAnathI puNya ane pApathI siddhi thAya che sukhanuM kAraNa pApa mAno ane duHkhanuM kAraNa puNya mAno to A kArya-kAraNabhAva anurUpa nathI. ghaTa kAryanuM anurUpa kAraNa mATInA paramANuo che. ghaTa kArya nahotuM thayuM tyAre paNa mATInA paramANu hatA. ane ghaTa kArya thayA pachI mATInA paramANu ja ghaTarUpe thaI gayA. mATIno ghaDo thayo mATe mATIe ghaTanuM anurUpa kAraNa che. paNa ghaTanuM kAraNa taMtunA paramANu mAnavA te ghaTa mATe anurUpa kAraNa nathI. tema sukha mATe pApane kAraNa mAnavuM ane duHkha mATe puNyane kAraNa mAnavuM anurUpa kAraNa nathI. sukha-duHkha e AtmAno pariNAma che. sukhanuM anurUpa kAraNa puNyakarma che ane duHkhanuM anurUpa kAraNa pApakarma che. to pachI puNyakarma ane pApakarma paNa AtmAno pariNAma che. karma to mUrta che, rUpavALuM che. AtmA arUpI che. arUpI AtmA ane rUpI karma Ama karma vilakSaNa che. anurUpa nathI. ema na kahevuM. kArya ane kAraNamAM sarva prakAre samAnatA athavA sarva prakAre virUpatA aniSTa che. kArya-kAraNa bhAva sarvathA anurUpa hovA joIe evuM mAno to kArya-kAraNa bhAvano bheda ja nahIM rahe. kAraNa ke sarvathA anurUpa to ghaTa kArya ane ghaTa kAraNa pote ja mAno to ja ghaTe. (yatkiMcit anurUpa kAraNa mATInA paramANu ghaTe.) kAraNa ke ghaTa kArya banI gayA pachI paNa mATIno ghaDo che evo vyavahAra che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 sthAnAMgasUtra kArya ane kAraNa sarvathA bhinna hovA joIe evuM mAnazo to mATInA paramANu e ghaTanuM kAraNa nahIM bane. kemake ghaTa ane mATInA paramANumAM apekSAe abheda che. ane yatkiMcit anurUpatA che. ghaTa kArya thayuM na hatuM enI pahelA paNa mATInA 52mANu hatA ane ghaTa banI gayA pachI paNa mATInA paryAyano viziSTa saMyoga temAM jalAharaNarUpa arthakriyAkAritva prApta thayuM che e ja ghaTa che. ghaTa kAryanuM sarvathA bhinna kAraNa to pASANa ja che. e pASANane paNa ghaTa kAryanuM kAraNa kema na manAya AvI Apatti Ave. mATe kArya-kAraNanI tulyAtulyarUpatA ja che. puNya ane pApa karma che to tenA baMdhanuM kAraNa hovuM joIe mATe Azrava kahe che. jenA vaDe AtmAmAM karmo praveza kare che, karmo jhare che, karmo Ave che te Azrava kahevAya che. te Azrava karmabaMdhanuM kAraNa che. karmabaMdhanA kAraNo pAMca Indriya, cAra kaSAya, pAMca avrata, 25 kriyA, 3 yoga. A pramANe kula-42 prakA2no Azrava hovA chatAM paNa dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAre hovA chatAM paNa 'karmonuM AvavuM' e sAmAnyathI eka che mATe Azrava eka che. have AzravanA pratipakSa (virodhI)rUpa saMvara kahe che. karmanA kAraNa prANAtipAta Adi je pariNAmathI rokAya te saMvara kahevAya che. saMvara eTale Azravano nirodha. A saMvara pAMca samiti, traNa gupti, daza dharma, bAra bhAvanA, bAvIza pariSahajaya, pAMca cAritrarUpa saMvaranA 57 bheda tathA dravya ane bhAvathI be prakAre hovA chatAM paNa sAmAnyathI saMvara eka che. mATe saMvara eka che. ayogI avasthArUpa saMvara vizeSamAM karmanI vedanA ja che paNa baMdha nathI mATe have vedanA kahe che. vedavuM-anubhavavuM te vedanA che. svabhAvathI athavA udIraNAkaraNa vaDe udayAvalikAmAM pravezelA karmono anubhava karavo te vedanA che. te vedanA jJAnAvaraNIyAdi karmanI apekSAe ATha prakAranI hovA chatAM paNa vipAkodaya ane pradezodayanI apekSAe be prakAranI hovA chatAM paNa vedanA sAmAnyathI eka ja che. anubhavelA rasavALuM karma AtmapradezothI kharI jAya che mATe have nirjarAnuM svarUpa kahe che. kharI javuM khalAsa thavuM, nAza pAmavuM te nirjarA kahevAya che. te nirjarA ATha prakAranA karmanI apekSAe ATha prakAranI hovA chatAM paNa bAra prakAranA tapathI thatI hovAthI bAra prakAranI hovA chatAM paNa sAmAnyathI 'jharavuM' 'kharavuM' e apekSAe sAmAnyathI nirjarA eka che. dezathI karmano kSaya te nirjarA ane sarvathI karmano kSaya te mokSa. nirjarA ane mokSamAM A taphAvata (bheda) che. I // 4 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AtmadharmAzrayeNAha atha sthAnamuktAsarikA bhavadhAraNazarIravikurvaNAmanovAkkAyavyApArAdayo'pi tathA, sAmAnyAdekadaika syaiva bhAvAcca // 5 // bhaveti, vaikriyazarIraM dvividhaM bhavadhAraNIyamuttaravaikriyaJceti / tatra bAhyapudgalagrahaNamantareNa bhavadhAraNIyavaikriyazarIraracanA svasvotpattisthAne jIvaiH kriyate tacca viracanaM sarvaM tatsAmAnyAtkathaJcidekam, ekasmin samaya ekajIva ekasyaiva bhAvAdvaikam, uttaravaikriyaJca bAhyapudgalagrahaNAnnirvartyate sA ca racanA vicitrAbhiprAyapUrvakatvAdvaikriyalabdhimatastathAvidhazaktimattvActvaikajIvasyApyanekApi syAt / mananaM manaH, audArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasAcivyAjjIvavyApAro manoyoga iti bhAvaH, manyate'neneti vA mano dravyavizeSaH tacca manaH satyAdibhedAdanekamapi saMjJinAM vA'saMkhyAtatvAdasaMkhyAta bhedamapi mananalakSaNatvena sarvamanasAmekatvAdekam, yasmin vA samaye vicAryate tasmin samaya ekajIvApekSayA eka eva manoyogaH na kvacanApi samaye dvayAdisaMkhyaH sambhavati tato jIvAnAmekopayogAdekatvaM tasya, na ca naikopayogo jIvaH, yugapacchItoSNasparzaviSayasaMvedanadvayadarzanAttathAvidhabhinnaviSayopayogapuruSadvayavaditi vAcyam, bhinnasamayatvAcchItoSNopayogasya, yaugapadyapratItistu samayamana - soratisUkSmatvAt, na punaryugapadeva, anyathA'nyatra gatacetAH purovasthitaM hastinamapi kiM na viSayIkarotIti / satyAdisvarUpANAM vA manoyogAnAmekadaikasyaiva bhAvo na dvayAdInAM virodhAditi / vacanaM vAk, audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, sa ca satyAdibhedAdaneko'pyeka eva sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAt, ekasyaikadA bhAvAdvaikam / audArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNati - vizeSa: kAyayogaH, sa caudArikAdibhedena saptaprakAro'pi jIvAnantatvenAnantabhedo'pi kAyayogasAmAnyAdeka eva, saptAnAM kAyayogAnAmekadaikatarasyaivaikasya bhAvAdekadA sa eka eva / nanvekadA kathaM na kAyayogadvayam, AhArakaprayogakAle caudArikAvasthite: zrUyamANatvAditi cenna tatsattve'pi tasya vyApArAbhAvAt, tasyApi tadA vyApriyamANatve mizrayogataiva syAt, kevalisamudghAte saptamaSaSThadvitIyasamayeSvaudArikamizravat, tathA kevalAhArakaprayoktA na labhyeta, evaJca sati saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaM syAdata eka eva kAyayogaH / evaM cakravarttyAderapi kRtavaikriyazarIrasyaudArikaM nirvyApArameva, savyApAratve cobhayasya vyApAravattvena mizrayogatayA tathApyekatvasyAvyAhatatvAt, krameNa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra vyApriyamANatve'pi 43 yaugapadyapratIterbhrAntatvenaikatvasyAvyAhatatvAcceti / Adipadena kAyavyApAravizeSANAmutthAnabhramaNabalavIryapuruSakAraparAkramAdInAM grahaNam, eteSAM vIryAntarAyakSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyekajIvasyaikadA kSayopazamamAtrAyA ekavidhatvAdekatvaM vibhAvanIyam // 5 // AtmAnA dharmanA Azraya vaDe kahe che : vaikriya zarIra be prakAre che. (1) bhavadhAraNIya vaikriya (2) uttara vaikriya. bhavadhAraNIya vaikriya zarIra H- bahAranA pudgalone grahaNa karyA vinA vaikriya zarIranI racanA potapotAnA utpatti sthAnamAM jIvo vaDe karAya che te bhavadhAraNIya vidhurvaNA. (bhavadhAraNIya vaikriya zarIra) kahevAya che. vikurvaNA sAmAnyathI kathaMcit eka che. 'eka samayamAM' 'eka jIva' e pramANe eka hovAthI eka che. uttara vaikriya zarIra H- bahAranA pudgalone levAthI je banAvAya che te uttara vaikriya zarIra. te racanA vicitra abhiprAyapUrvaka hovAthI, vaikriya labdhivALA, tevA prakAranI zaktivALA hovAthI eka jIvanI aneka racanA paNa thAya che. arthAt eka jIva aneka uttara vaikriya banAvI zake che. mananaM ciMtana karAya te mana. manana karAya te mana. audArikAdi zarIranA vyApArathI lIdhelA manovargaNAnA pudgala dravyanI madadathI jIvano je vyApAra te manoyoga che. athavA mate anena jenA vaDe ciMtana karAya. manana karAya te mana. dravya vizeSa che. te mana satya Adi bhedathI aneka prakAranuM hovA chatAM paNa athavA saMjJIo asaMkhyAta hovAthI asaMkhya bhedavALuM hovA chatAM paNa badhA mananuM manana lakSaNa hovAthI eka mana che. athavA je samaye vicAra karAya che te samaye eka jIvanI apekSAe eka ja manoyoga che. koIpaNa samaye be, traNa Adi manoyogano saMbhava nathI. tethI jIvono eka upayoga hovAthI mananuM ekatva che. zaMkA :- eka upayogavALo jIva nathI. kAraNa ke ekI sAthe zIta, uSNa be sparzano anubhava thAya che. eka purUSane eka samaye zIta sparzano upayoga che te ja samaye bIjA purUSane uSNa sparzano upayoga che. tevI ja rIte eka ja purUSa nadI utarato hoya tyAre nadInA ThaMDA pANInA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA sparzano anubhava kare che ane sUrya tapato hoya tyAre sUryanA garama sparzano anubhava kare che. Ama uSNa sparza ane zIta sparzano anubhava ekI sAthe eka jIvane thAya che. samAdhAna - ema nahI kahevuM. eka sAthe be bhinna sAmagrI hoya. zIta sparzanI sAmagrI ane uSNa sparzanI sAmagrI hoya, paNa ThaMDA sparzano anubhava cAmaDIthI thayA pachI zIta sparzanuM jJAna ane sUryanA tApathI garama sparzanuM jJAna kramika ja thAya che. kAraNa ke mAtra viSayanI sAmagrIthI jJAna thatuM nathI. tenI sAthe AtmAno upayoga paNa bhaLavo joIe. upayoga kramika ja hoya che. ane ekI sAthe be upayoga hotA nathI. eTale zIta sparzanuM jJAna jyAre AtmAno upayoga hoya tyAre thAya che, ane uSNa sparzanuM jJAna paNa tenI sAthe AtmAno upayoga hoya tyAre thAya che. paNa ApaNane evo bhrama thAya che ke baMne jJAna-zIta sparzanuM ane uSNa sparzanuM jJAna sAthe thayuM. tenuM kAraNa evuM che ke so pAMkhaDIvALA kamaLane soyathI bhedIe to ema lAge che ke - so pAMkhaDI ekI sAthe soyathI bhedAI gaI paNa kamaLanI pAMkhaDI eka bhedAyA pachI ja bIjI bhedAya che. paraMtu jaldIthI kriyA thatI hovAthI eka sAtheno bhrama thAya che. samaya ane mana atisUkSma hovAthI eka sAthenI pratIti thAya che. paNa be upayoga eka sAthe hoya nahIM. jo ema na mAno to bIje ThekANe gayelA cittavALo AgaLa (sAme) rahelA hAthIno paNa zuM viSaya nahIM kare? kare ja. AthI eka samaye eka ja upayoga hoya. athavA satya Adi svarUpavALo manoyoga eka kALe eka ja hoya che. virodha Avato hovAthI be Adino upayoga hoto nathI. vAva vacana eTale bolavuM te vacana. audArika, vaikriya, AhAraka zarIranA vyApAra vaDe prahaNa karAyela bhASA dravyanA samUhanI sahAyatAthI jIvano vyApAra te vacanayoga che. te bhASA satya, asatya Adi bhedathI aneka hovA chatAM paNa vacana sAmAnyamAM aMtargata hovAthI vacana eka che. athavA eka kALe eka ja yoga hovAthI vacana eka che. vAya audArika Adi zarIravALA AtmAno vIrya-zakti pariNAma vizeSa te kAyayoga che. te kAyayoga sAta prakArano hovA chatAM paNa jIva anaMta hovAthI tenA anaMta bheda hovA chatAM paNa kAyayoga sAmAnyathI eka ja kahevAya che. sAta kAyayogamAMthI eka samaye koI eka ja hovAthI eka kALe eka ja hoya che. zaMkA - eka samaye be kAyayoga kema na hoya? AhAraka prayoganA samaye audArika hoya ja. che AvuM saMbhaLAya che to eka samaye be kAyayoga kema na hoya? samAdhAna - evuM na kahevuM. kAraNa ke be hovA chatAM paNa benA vyApArano abhAva che. mAno ke baMne yoga che to tenA vyApAra vakhate mizra yogatA ja che. dA.ta. jema kevalI samughAtamAM sAta, cha, ane bIjA samaye audArika mizra kAyayoga hoya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra vaLI, AhArakanA prayogakALe jo audArikano vyApAra mAnazo to AhAraka zarIrano prayoga karanAra nahIM maLe. | (AhAraka zarIra banAvatI vakhate audArika sAthe mizra hoya che. paraMtu prayoga karatI vakhatezarUAtamAM kevala AhAraka zarIrano ja vyApAra hoya che. tyAre te vakhate kevala AhAraka yoga hoya che. tyAre jo be mAno to mizra yogatA ja thAya.) Ama hovAthI sAta prakAranA kAyayoganuM pratipAdana nirarthaka thAya mATe eka ja kAyayoga che. evI rIte cakravartI Adi paNa vaikriya zarIra banAve tyAre audArika nivyapAra ja hoya che. ane jo vyApAravALuM mAno to baMnemAM vyApAra hovAthI mizra yoga thAya to paNa etva akhaMDita che. kramathI vyApAra thato hovA chatAM paNa eka sAthenI pratIti brAnca che. Ama hovAthI ekatva akhaMDita che. sUtramAM kahela Adi padathI kAya vyApAra vizeSa utthAna, bhramaNa, bala, vIrya, purUSakAra, parAkrama AdinuM grahaNa karavuM. varyAMtarAyanA kSayopazamanI vicitratAthI utthAnAdi pratyeka jaghanya, madhyama, utkRSTAdi bhedo vaDe anekapaNe hovA chatAM eka jIvane eka samaye (kALe) kSayopazamanI mAtrAnuM ekapaNuM hovAthI kAyayoganuM ekatva che. (kAraNa kAryanI mAtrA kAraNanI mAtrAne AdhIna hoya che.) //pI parAkramAdezca jJAnAdermokSamArgasya prApterjJAnAdInAM nirUpaNAyAhajJAnadarzanacAritrANi samayavizeSAzca tathA // 6 // jJAneti, jJAyante paricchidyante'rthA anenAsminnasmAdveti jJAnam, jJAnadarzanAvaraNayoH kSayaH kSayopazamo vA jJAtirvA, AvaraNadvayakSayAdyAvirbhUta AtmaparyAyavizeSaH sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNaH sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapaJcakAjJAnatrayadarzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmAnyAdupayogApekSayA vaikam, labdhito hi bahUnAM bodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva, ekopayogatvAjjIvAnAm / nanu kathaM darzanasya jJAnavyapadezo viSayabhedAditi cena, avabodhasAmAnyAttathokteH, 'AbhinibohiyanANe aTThAvIsaM havanti payaDIu' ityAgame jJAnagrahaNena darzanasyApi gRhItatvAcca, darzaneti, zraddhAnaJcAtra darzanam, jJAnAditrayasya samyakchabdalAJchitatve sati mokSamArgatayA vivakSitatvAt, mokSamArgabhUtaJcaitatrayaM zraddhAnaparyAyeNa darzanenaiva saheti / dRzyante zraddhIyante padArthA anenAsyAdasmin veti darzanaM darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazamo darzanamohanIyakSayAdyAvirbhUtastattvazraddhAnarUpa AtmapariNAmo
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 atha sthAnamuktAsarikA vA, taccopAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmAnyAdekam, ekasya jIvasya vaikadaikasyaiva bhAvAt, ruciH samyaktvaM tatkAraNantu jJAnamiti, cAritrANIti caryate mumukSubhirAsevyate taditi cAritraM yadvA cayasya karmaNAM riktIkaraNAccaritram, cAritramohanIyakSayAdyAvirbhUta Atmano viratirUpaH pariNAmaH, tasya sAmAyikAdibhedavattve'pi viratisAmAnyAdekasyaivaikadA bhAvAdvaikam, jJAnAdInyutpAdavyayasthitimanti sthitizca samayAdiketi samayaM prarUpayati samayavizeSAzceti, vizeSapadena niraMzatA sUcyate, paramaniruddhakAlaH samayaH sa caika eva varttamAnasvarUpa:, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenAbhAvAt, athavA'sAvekaH svarUpeNa niraMzatvAt, cazabdena niraMzabhUtayoH pradezaparamANvorgrahaNam, prakRSTo niraMzo dharmAdInAM dezo'vayavavizeSa: pradeza: sa caikaH svarUpataH, sadvitIyAdau dezavyapadezena pradezatvAbhAvAt / paramANuratyantasUkSmo dvayaNukAdInAM kAraNabhUtaH, sa ca svarUpata eko'nyathA paramANutvAsambhavAt / athavA samayAdInAM pratyekamanantAnAmapi tulyarUpApekSayaikatvamiti // 6 // " jJAnAdirUpa mokSamArga che. A mokSamArga parAkrama vigerethI prApta thAya che. mATe kahe che.- jenA vaDe, jenAthI ane jemAM artho jaNAya che, nirNaya thAya che te jJAna che. jJAna, darzananA AvaraNano kSaya e jJAna che. athavA kSayopazama e jJAna che. athavA je jANavuM te jJAna che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNanA kSayathI pragaTa thayelo AtmAno paryAya vizeSa e jJAna che. dareka vastu sAmAnya, vizeSa svarUpa che. vastunA vizeSa aMzane grahaNa karavAmAM tatpara te jJAna. ane vastunA sAmAnya aMzane grahaNa karanAra te darzana che. A rIte pAMca jJAna, traNa ajJAna, cAra darzana che. te aneka hovA chatAM paNa avabodha sAmAnya hovAthI athavA upayoganI apekSAe eka che. labdhithI ghaNA bodha vizeSono eka sAthe saMbhava hovA chatAM paNa upayogathI eka che kAraNa ke kahyuM che ke - jIvone eka upayoga hoya che. ke prazna :- darzanamAM jJAnano vyavahAra yukta nathI. kAraNa ke temAM viSaya bheda che. baMneno viSaya judo che. jJAna vastunA vizeSa dharmane grahaNa kare che. darzana vastunA sAmAnya dharmane grahaNa kare che. uttara H- A pramANe kahevuM nahIM. jJAna sAmAnyathI tevI rIte kahyuM che. "AbhinivodiyanALe aThThAvIsa dhvanti payaDIka" A pramANe AgamamAM jJAnanA grahaNathI darzananuM paNa grahaNa karyuM che. avagraha, IhA sAmAnyanuM grahaNa karatA hovAthI te darzana che. ane vizeSanuM jJAna karAvatA hovAthI apAya tathA dhAraNA jJAna che. A rIte AgamamAM jJAnathI darzana ane jJAna grahaNa karAyA che. mATe sAmAnyathI jJAna kahevAmAM vAMdho nathI.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 47 varNanaiti zraddhA eTale darzana. jJAnAdi trayane samyag zabdathI yukta kare chate mokSa mArga vivakSita che. mokSamArgarUpa A traNa samyagdarzana, samyajJAna, samyacAritra che. zraddhA paryAya evA darzananI sAthe ja A traNa mokSamArgarUpa che. jenA vaDe, jenAthI athavA jemAM padArtho dekhAya che, zraddhA karAya che te darzana che. darzanamohanIyanA kSaya athavA kSayopazamathI pragaTa thayelo tattvazraddhAnarUpa athavA AtmapariNAmarUpa darzana che. te AtmapariNAma upAdhi bhedathI aneka prakAre hovA chatAM paNa zraddhArUpa sAmAnyathI eka ja che. kAraNa ke eka jIvane eka samaye eka ja hoya che. rUci eTale samyaktva. tenuM kAraNa jJAna che. cAritrALi kRti mumukSu vaDe vidhipUrvaka AcaraNa karAya te cAritra che. sevAya te cAritra che. athavA karmanA samUhane khAlI kare tethI cAritra kahevAya che. cAritramohanIyanA kSayAdi eTale kSaya ane kSayopazamathI pragaTa thayela AtmAno pariNAma. te cAritranA sAmAyika Adi bheda hovA chatAM paNa virati sAmAnyathI eka samaye eka jIvane eka ja bhAva hovAthI te cAritra eka che. te jJAnAdi utpAdavALA, vyayavALA ane sthitivALA che. temAM sthiti samaya AdirUpa che. mATe have samayanuM nirUpaNa karAya che. samayavizeSAzruti :- vizeSa padathI niraMzatA batAve che. parama nirUddha kALa te samaya che. parama nikRSTakALa = atyaMta sUkSma. jenA be vibhAga na thAya te samaya. te samaya vartamAna svarUpa eka ja che. kAraNa ke atIta nAza thayo che. anAgata utpanna thayo nathI. mATe te baMne nahIM hovAthI vartamAna svarUpa samaya eka ja che. 'ca' zabdathI jeno aMza nathI tevA pradeza ane paramANunuM grahaNa thAya che. prakRSTa-niraMza dharmAdino deza-avayava vizeSa eka che. sadvitIyAvI be AdimAM dezano vyavahAra thAya che. tethI temAM pradezatvano vyavahAra nathI. hAtha e skaMdha che. AMgaLI hAthano deza che. veDhA e AMgaLInA deza che. skaMdhamAM rahelo nAnAmAM nAno deza - jenA vibhAga na thAya te pradeza. pradeza che. pradeza eka ja che. te svarUpathI skaMdhamAMthI chUTo paDela pradeza te paramANu kahevAya che. (eka) pradezamAM pradezatvano vyavahAra che. be AdimAM dezano vyavahAra che. dvitIya sahita deza hoya temAM pradezapaNAno abhAva che. paramANu atyaMta sUkSma ane hrayaNukAdinuM kAraNa che. te svarUpathI eka che. jo A rIte na mAno ne paramANune bIjI rIte mAno to paramANu nahIM kahevAya. athavA samayAdi pratyeka anekaanaMta hovA chatAM paNa tulyarUpanI apekSAe te eka ja che. IIFI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 atha sthAnamuktAsarikA atha pudgaladharmANAM tadAliGgitajIvAprazastadharmANAmekatAmAha rUpAdayo'vratakaSAyapremadveSakalahAbhyAkhyAnapaizunyaparaparivAdAratiratimAyAmRSAmithyAtvazalyAni savipakSANi ca // 7 // rUpAdaya iti, rUparasagandhasparzazabdA ityarthaH tatra rUpAdayaH svasvAvAntarabhedApekSayA'neke'pi svasvasAmAnyAdekarUpA iti bhAvaH / avratetyAdi, prANAtipAto dravyabhAvabhedena dvividhaH, vinAzapa- ritApasaMklezabhedena trividhaH, yogaiH karaNairnavavidhaH, krodhAdibhedAt SaTtriMzadvidho vA, mRSAvAdo dravyabhAvabhedena dvividhaH, abhUtodbhAvanabhUtanihnavavastvantaranyAsanindAbhedena caturvidhaH, adattAdAnaM vividhopAdhivazAdanekavidham, maithunamaudArikavaikriyaviSayaM karaNairyogairaSTAdazavidhaM vividhopAdhito bahutaraM vA, parigraho vAhyAbhyantarabhedena dvividhaH, vividhopAdhito vahuvidho vA / kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH, kaSAyamohanIyakarmapudgalodayasampAdyA jIvapariNAmAH, te cAnantAnubandhyAdibhedato'saMkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahuvidhAH / priyasva bhAvaH karma vA prema, taccAnabhivyaktamAyAlobhalakSaNabhedasvabhAvamabhiSvaGgamAtram, dveSaNaM dveSaH sa cAnabhivyaktakrodhamAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti / kalahaH, abhyAkhyAnaM-prakaTamasadoSAropaNam, paizunyaM pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvirbhAvanam, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanam, aratistanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNaH, ratistathAvidhAnandarUpA, aratiratItyekameva vivakSitam, yataH kvacana viSaye yA ratistAmeva viSayAntarApekSayA'ratiM tathA'ratimeva rati vyapadizantItyaupacArikamekatvamanayoH / mAyayA saha mRSA mAyAmRSA, idaM mAnamRSAdi saMyogadoSopalakSakam / premAdIni viSayabhedAdadhyavasAyabhedAdvA bahuvidhAni, mithyAdarzanaM viparyastadRSTiH, tadeva zalyaM duHkhahetutvAt, mithyAdarzanaM ca paJcadhA'bhigrahikAnabhigrahikAbhinivezikAnAbhogikasAMzayikabhedAt, upAdhibhedato bahutaraM vA, sarveSAmeSAM prANAtipAtAdInAM svasvasAmAnyAdekatvamavagantavyam / eSAmaSTAdazapApasthAnAnAM vipakSAH prANAtipAtaviramaNAdirUpA api tathaiveti darzayati savipakSANi ceti // 7 // pudgalanA dharmonuM ekapaNuM kahyuM... have pudgalone Azrita jIvonA aprazasta dharmonI ekatA 5 cha. rUpAdayo :- 35, 2sa., 5, sparza mAha pAtapAtAnA Aait2 mehanI apekSA 36 aneka hovA chatAM paNa potapotAnA sAmAnyathI ekarUpa che. mATe rUpAdi eka che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 49 annata :- prANAtipAta H dravya, bhAvathI be prakAre che. vinAza (jIva rahita karavuM), paritApa (duHkha) ane saMkleza (kheda) bhedathI traNa prakAre che. yoga (karaNa) vaDe nava prakAre che. krodhAdi bhedathI chatrIza prakAre che. mRSAvAda :- dravya ane bhAva bhedathI be prakAre che. temaja (1) abhUtodbhAvana = AtmA sarvagata vyApaka che ema kahevuM. (2) bhUtanindava = AtmA nathI ema kahevuM. (3) vastvantaranyAsa = gAya, baLada hovA chatAM ghoDo che ema kahevuM. (4) nivA tuM koDhiyo che ema kahevuM. = A cAra prakAre paNa mRSAvAda che. adattAdAna :- vividha upAdhi vazathI aneka prakAre che. dA.ta. svAmI, jIva, tIrthaMkara, gurU vaDe AjJA na ApI hoya tevI citta, acitta, mizra vastunuM grahaNa karavuM te adattAdAna. maithuna :- abrahmacarya, audArika vaikriya zarIranA viSayo vaDe mana, vacana, kAyAthI karavuM, karAvavuM, anumodavArUpa aDhAra prakAre che. athavA vividha upAdhithI ghaNA prakAre che. parigraha :- je svIkAra karAya te parigraha. bAhya, atyaMtara bhedathI be prakAre che. vividha prakAranI upAdhithI bahu prakAre che. kaSAya :- krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAya, mohanIya karmarUpI pudgalanA udaya vaDe prApta thayela jIvanA pariNAma. te pariNAmo anaMtAnubaMdhI Adi bhedathI temaja asaMkhyAta adhyavasAya sthAnanA bhedathI bahu prakAre che. prema :- priyano je bhAva priyasya bhAva. athavA kAraNa te prema che. te apragaTa mAyA ane lobhanA bhedasvarUpa rAga mAtra che. dveSa :- dveSabhAva te dveSa. athavA dUSaNa te dveSa che. apragaTa krodha, mAna, rUpa bhedanA svabhAvarUpa aprIti mAtra che. kalaha :- kalaha eTale kajIyo. abhyAkhyAna :- khoTA doSanuM AropaNa karavuM - ALa ApavuM. paizunya pizuna karma. gupta rIte chatA-achatA doSanuM pragaTa karavuM cADI-culagI karavI. paraparivAda :- bIjAonuM kharAba bolavuM, baDAI mAravI. : arita H- arita mohanIyanA udayathI thayela cittano vikAra. udvegarUpa te ati che. : rati :- rati mohanIyanA udayathI thayela cittano vikArarUpa je AnaMda te rati. --
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 atha sthAnamuktAsarikA te arati, rati baMne ekarUpa che. kAraNa ke koI viSayamAM AnaMda thAya te ja apekSAe bIjA viSayamAM arati thAya che. ane arati e ja bIjA viSayamAM rati kahevAya che. A pramANe baMnenuM aupacArika ekatva che. mAyAmRSA - mAyA eTale kapaTa. mRSA eTale juThuM bolavuM. mAyA sahita juThuM bolavuM te mAyAmRSA. mAyAmRSA e mAna mRSAdino upalakSaka che. jema mAyA sahita mRSA hoya che tema mAna sahita mRSA paNa hoya che. tema lobha sahita mRSA vigere paNa samajavuM. prema Adi, viSayanA bhedathI athavA adhyavasAyanA bhedathI paNa aneka prakAre che. mithyAdarzana - viparita daSTi. te zalyanI jema duHkhanuM kAraNa hovAthI mithyAdarzana zalya che. mithyAdarzana abhigrahika-1, anabhigrahika-2, abhinivezika-3, anAbhogika-4, sAMzayika-pa, bhedathI pAMca prakAre che. athavA upAdhi bhedathI aneka prakAre che. A prANAtipAtAdi badhA aDhAra vApasthAnakonuM anekapaNuM hovA chatAM paNa vadhu vigerenA sAmyathI ekapaNuM jANavuM. A aDhAra pApasthAnakonA vipakSa-prANAtipAta viramaNarUpe vipakSone paNa tevI ja rIte ekapaNe batAve che. INA. kAlasya sthitirUpatvena dravyadharmatvAttadvizeSAzrayeNAhaSaDarakA avasarpiNyutsarpiNI ca // 8 // SaDiti, avasarpati hIyamAnArakatayA, avasarpayati vA''yuSkazarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI, sUkSmAddhAsAgaropamANAM dazakoTIkoTyAtmakaH kAlavizepaH, atra ca samastA api zubhA bhAvAH krameNAnantaguNatayA hIyante, azubhA bhAvAzca krameNAnantaguNatayA parivarddhante, asya SaDarakAH, suSamasuSamA suSamA suSamaduHSamA duHSamasuSamA duHSamA duHSamaduHSamA ceti, suSTha zobhanAH samA varSANi yasyAM sA suSamA, suSamA cAsau suSamA ca suSamasuSamA, tatrAdyAnAM tisRNAM samAnAM krameNa sAgaropamakoTIkoTyazcatustridvisaMkhyAH, caturthyAstvekA dvicatvAriMzadvarSasahasronA, antyayostu pratyekaM varSasahasrANyekaviMzatiriti / utsarpati vardhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn vardhayatItyutsarpiNI, iyamapyavasarpiNIpramANA vaiparItyenAraka SaDyutA, eteSAM kAlavizeSANAM samayarAzInAM svasvasAmAnyAdekatvaM vibhAvanIyam / / 8 / / kAla sthitirUpe (sthitirUpapaNAe) dravyano dharma hovAthI tenA vizeSa AzrayathI kALanuM svarUpa kahe che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra paviti ochA thatA-ghaTatA ArA vaDe je ghaTe che te avasarpiNI che. athavA jemAM AyuSya, zarIra Adi bhAvone ochA kare - ghaTADe - TUMkA kare te avasarpiNI kahevAya che. te avasarpiNI 10 koDAkoDI sUkSma addhA sAgaropama pramANa che. A avasarpiNImAM badhA ja sArA bhAvo kramathI anaMtaguNapaNe hIna thAya che ane azubha bhAvo kramathI anaMtaguNapaNe vadhe che. A avasarpiNInA cha ArA che. (1) suSama suSamA, (2) suSamA, (3) suSama duSamA, (4) duHSama suSamA, (5) duHSamA, (6) duHSama duSamA. 1. suSama-suSamA - jemAM badhA varSe sArA hoya te suSamA. suSamA cAsau suSamA ca suSama suSamA sArAmAM sAro atyaMta sukharUpa evo suSama suSamA Aro che. temAM (1) suSama suSamA ArAnI sthiti 4 koDAkoDI sAgaropama. (ra) suSamA ArAnI sthiti 3 koDAkoDI sAgaropama. (3) suSama duSamA ArAnI sthiti 2 koDAkoDI sAgaropama che. (4) duSama suSamA ArAnI sthiti 42000 varSa jUnI eka koDAkoDI sAgaropama che. (5) duSamA, (6) duSama duSamA baMnenI sthiti 21000 varSanI che. utsarpiNI - ArAnI apekSAo je vadhe che, athavA AyuSya Adi bhAvone je vadhAre che te utsarpiNI kALa kahevAya che. A utsarpiNI avasarpiNInA pramANathI viparitatA vaDe cha ArAthI yukta che. arthAt avasarpiNImAM je pahelA ArAthI chaThThA sudhInA pramANa che te utsarpiNImAM UlaTA krame eTale ke che thI pahelA sudhInA krame che. pahelo Aro duSama duSamA 21000 varSa. bIjo Aro duSamA 21000 varSa trIjo Aro duSama suSamA 42000 varSa jUnuM eka koDAkoDI sAgaropama. cotho Aro suSama duSamA 2 koDAkoDI sAgaropama. pAMcamo Aro suSamA 3 koDAkoDI sAgaropama. chaThTho Aro suSama suSamA 4 koDAkoDI sAgaropama sthiti che. A kALa vizeSonI samayarAzinuM sva-sva sAmAnyathI ekatva vicAravuM. Indi
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 atha vargaNAzrayeNaikatvamAha nairayikAdicaturviMzativargaNA api // 9 // atha sthAnamuktAsarikA nairayikAdIti, nairayikAsuranAgasuparNavidyudagnidvipodadhidikpavanastanitakumArapRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyatiryaGnaravyantarajyotiSkavaimAnikasambandhicaturviMzativargaNA api pratyekaM sAmAnyAdekarUpAH, tatra nairayikAH pRthivIprastaranarakAvAsasthitibhavyAtvAbhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM samudAyovargaNA tasyAzcaikatvaM nArakatvaparyAyasAmyAt nArakAzca prakRSTapApakarmaphalabhoktRtayA siddhA yathA devAH prakRSTaSuNyaphalabhoktRtayA siddhAH / na ca devA apyasiddhA iti vaktavyam, deva iti sArthakaM padaM vyutpattimacchuddhapadatvAdghaTAdipadavaditi tatsiddheH na ye guNaddhisampanno nara eva devapadAbhidheya iti vAcyam, tatra devatvasyaupacaritatvAt, upacArazca satyAM tathyArthasiddhau bhavati, yathA'nupacaritasiMhasadbhAve mANavake siMhopacAraH / nArakAdistanitakumAraparyanteSu darzanatrayamasti samyagdRSTinairayikAdivargaNAH, mithyAdRSTinairayikAdivargaNAH, samyaGmithyAdRSTinairayikAdivargaNAH / pRthivyAdipaJcAnAM mithyAtvasyaiva sadbhAvAnmithyAdRSTipRthivIkAyikAdivargaNAH / dvIndriyAdInAM trayANAM mizratAyA abhAvena dvIndriyAdInAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vargaNA apyekaikarUpAH sAmAnyAt, zeSAH paJcendriyatiryaGnaravyantarajyotiSkavaimAnikAnAM trividhA api vargaNA bhavanti, kRSNapAkSikANAM zuklapAkSikANAJca nairayikAdicaturviMzatimArgaNA apyekarUpAH, SaDlezyAnAM vargaNA api / tatra bhavanapativAnavyantarapRthivyapkAyikavanaspatikAyAnAM prAthamikAzcatasro lezyAH, tejovAyukadvitricaturindriyANAM tisro lezyAH, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM SaDapi / jyotiSkANAM tejolezyA vaimAnikAnAmuttarAstisro lezyA bhavanti / tatastAdRzAnAM tA vargaNA ekaikAH / evaM yathAyathaM kRSNAdilezyAnAM bhavyAnAmabhavyAnAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM samyaGmithyAdRSTInAM kRSNapAkSikANAM zuklapAkSikANAJca vargaNA evaMrUpA vijJeyAH / tathA'nantarasiddhAnAM paramparAsiddhAnAM vargaNAH paramANUnAM dvyAdipradezAnAM yAvadanantapradezikAnAM pudgalAnAmekAdipradezAvagADhAnAM yAvadasaMkhyeyapradezAvagADhAnAmekAdisamayasthitikAnAM yAvadasaMkhyeyasamayasthitikAnAmekAdiguNakAlakAnAM yAvadanantaguNakAlakAnAJca pudgalAnAM vargaNA bhAvyA iti saMkSepaH / tadevaM sAmAnyanayAbhiprAyeNAtmAdInAmekatvamuktam, vizeSanayAbhiprAyeNa tu teSAmanekatvamapi, tathA ca jIvAdInAM syAdekatvaM syAdanekatvaJceti sthitam // 9 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 53 have vargaNAne laIne ekatva kahe che. (1) nArakI, (2) asurakumAra, (3) nAgakumAra, (4) suvarNakumA2, (5) vidyutakumAra, (6) agnikumAra, (7) dvipakumAra, (8) udadhikumAra, (9) dikumAra, (10) pavanakumAra, (11) stanitakumAra, (12) pRthvIkAya, (13) akAya, (14) teukAya, (15) vAyukAya, (16) vanaspatikAya, (17) beIndriya, (18) teIndriya, (19) caurindriya, (20) paMcendriya tiryaMca, (21) paMcendriya manuSya, (22) vyaMtara, (23) jyotiSka, (24) vaimAnika. A 24 vargaNA hovA chatAM paNa darekanI sAmAnyathI ekarUpa che. temAM nArakIo pRthvI, pratara, narakAvAsa, sthiti, bhavyatva, abhavyatvAdi bhedathI aneka prakAra hovA chatAM teono samudAya te vargaNA. nArakapaNAnA paryAyanI samAnatAthI te vargaNAnuM ekatva che. zaMkA :- nArako che nahIM to tenI vargaNAnI ekatvanI vAta ja kyAMthI saMbhave ? AkAzakusumanI jema nArakane siddha karanAra koI pramANa ja nathI ke je pramANathI nA2ka che evA tenA astitvanI siddhi thAya. samAdhAna :- pramALAmAvAt A tamAro hetu asiddha che. kAraNa ke 'nAraka che' tenI siddhinuM anumAna pramANa che. dA.ta. jema utkRSTa puNyanuM phaLa bhogavanAra deva che tema utkRSTa pApanuM phaLa bhogavanA2 nAraka che. mATe nAraka che e siddha thAya che. zaMkA :- devo paNa che ke nahIM ? samAdhAna :- upara mujaba utkRSTa puNyanA phaLa bhogavanAra koNa ? devo. mATe devo siddha che. vaLI je vyutpattivALuM hoya ane zuddha pada hoya te jagatamAM hoya ja che. A vAta siddha che. dA.ta. ghaTa, paTAdi vyutpattivALA che tathA zuddha pada (ekaluM pada) che. mATe devo siddha che. (zuddha pada = samAsa ane taddhita rahita te zuddha pada. kevala kriyApadathI baneluM hoya.) zaMkA :- 'deva' padathI guNa ane RddhithI yukta manuSya ja kahevA yogya che. mATe tame je deva (gatinA) 'deva' padanI vivakSA karo cho te artha nahIM thAya. samAdhAna :- guNa ane RddhithI yukta gaNadhara, cakravartI Adi manuSyamAM je 'deva' zabdano prayoga karIe chIe te upacArathI che. ane satya arthanI siddhi thAya temAM upacAra thAya che. dA.ta. jema svAbhAvika siMha hoya to 'mANavaka' nAmanA manuSyamAM 'siMha'no upacAra karAya che. tevI rIte 'deva' satya siddha hoya to guNa ane RddhithI saMpanna manuSyamAM 'deva' padano upacAra karAya che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA nAraka AdithI stanitakumAra sudhI traNa darzana che. (1) samyagdaSTi naraka Adi eka vargaNA. (2) mithyArdaSTi naraka Adi eka vargaNA. (3) samyag mithyArdaSTi (mizra) naraka Adi eka vargaNA. 54 = pRthvI Adi pAMcene mithyAtva ja hovAthI mithyArdaSTi. pRthvIkAyAdi vargaNA. mithyArdaSTi pRthvIkAyika eka vargaNA. mithyArdaSTi akAyika eka vargaNA. mithyAdRSTi teukAyika eka vargaNA. mithyArdaSTi vAyukAyika eka vargaNA. mithyArdaSTi vanaspatikAyika eka vargaNA. * beIndriya Adi traNamAM mizratAno abhAva hovAthI. (1) samyagdaSTi beIndriya vargaNA. (2) mithyAdaeNSTi beIndriya vargaNA. (3) samyagdaSTi teIndriya vargaNA. (4) mithyArdaSTi teIndriya vargaNA. (5) samyagdaSTi caurindriya vargaNA. (6) mithyAdaSTi caurindriya vargaNA. sAmAnyathI A eka ekarUpa vargaNA che. bAkInA paMcendriyatiryaMca, paMcendriyamanuSya, vyaMtara, jyotiSa, vaimAnikane traNe prakAranI vargaNA che. (1) samyagdaSTi, paMcendriya tiryaMca eka vargaNA. (2) mithyAdaSTi paMcendriya tiryaMca eka vargaNA. (3) mizrardaSTi paMcendriya tiryaMca eka vargaNA. samyagdaSTi paMcendriya manuSyanI - (1) samyagdaSTinI vargaNA, (2) mithyArdaSTinI eka vargaNA, (3) mizradRSTinI eka vargaNA. vyaMtara (1) samyagdaSTi (2) mithyAdaSTi (3) mizradaSTi vargaNA. jyotiSa - (1) samyagdaSTi (2) mithyArdaSTi (3) mizradaeNSTi vargaNA. vaimAnika - (1) samyagdaSTi (2) mithyArdaSTi (3) mizradRSTi vargaNA. kRSNapAkSika nArakI Adi, zukla pAkSika nArakI Adi covIza mArgaNA paNa ekarUpa che. evI rIte cha lezyAonI paNa vargaNA eka che. temAM bhavanapatI, vANa vyaMtara, pRthvIkAya, akAya, vanaspatikAyane pahelI cAra lezyA hoya che. teukAya, vAyukAya, beIndriya, teIndriya, caurindriyane traNa lezyA hoya che. - paMcendriya tiryaMca ane paMcendriya manuSyone cha e paNa lezyA hoya che. jyotiSI devone tejolezyA hoya che. vaimAnikone uttaranI traNa tejo, padma, zukla lezyA hoya che. tethI tevA prakAranAonI te eka eka vargaNA hoya che. A pramANe kRSNAdi lezyAvALA bhavyo, abhavyo, samyagdaSTi, mithyArdaSTi, mizrardaSTi, kRSNa pAkSika, zukla pAkSikanI vargaNA jANavI. te A pramANe -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA bhavyonI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA abhavyonI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA samyagdaSTinI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA mithyAdaeNSTinI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA mizrardaSTinI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezmAvALA kRSNa pAkSikonI eka vargaNA. kRSNAdi jene jeTalI lezyA che teTalI lezyAvALA zukla pAkSikonI eka vargaNA. tathA anaMtara siddhonI eka vargaNA. 55 paraMpara siddhonI eka vargaNA. paramANu, be Adi pradezonI yAvat anaMta pradezavALA pudgalonI eka Adi pradezamAM avagAhelA yAvat asaMkhya pradezamAM avagAhelA pudgalonI, eka Adi samayanI sthitivALA yAvat asaMkhyAta samayanI sthitivALA pudgalonI, eka Adi guNakALA yAvat anaMtaguNakALA pudgalonI vargaNA eka che tema vicAraNA karavI. A pramANe saMkSepa che. te A pramANe sAmAnya nayanA abhiprAyathI AtmAnuM ekatva kahyuM che. vaLI vizeSa nayanA abhiprAyathI to teonuM anekapaNuM paNa che. tevI rIte jIvAdinuM paNa ekatva ane anekatva che ema rahyuM. III atha vizeSamAzrityAnekatve pratipAdanIye saMkhyAkrameNa prathamopasthitAM dvitvasaMkhyAmAzrityAhatrasasthAvarasayonikAyonikAdayo jIvAH, aakaashnoaaNkaashdhrmaadhrmaadyognIvAAE z traseti, pUrvavyAvarNitamAtmAdivastu sarva vivakSitavastutadviparyayalakSaNayordvayoH sthAnayoravatArAdvisthAnakaM bhavati, yathA jIvo'jIvazcetyAdi, vastumAtraM hi jIvarUpamajIvarUpaJca, na tu rAzyantaram, na cAsti rAzyantaraM nojIvalakSaNamiti zaGkanIyam, nozabdasya sarvaniSedhakatve'jIvasyaiva pratIteH, dezaniSedhakatve tena zabdena jIvadezapratItAvapi jIvasyaiva bodhAt, dezadezinoravyatiriktatvAt / jIvasya dvibhedamAha - traseti trasanAmakarmodayAt trasyantIti trasA dvIndriyAdayaH, sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH pRthivyAdayaH, yonyA utpattisthAnena saheti sayonikAH saMsAriNaH, ayonikAH siddhAH, evaM sendriyAH saMsAriNaH, anindriyAH siddhAH, savedakAH strIvedAdyudayavantaH, avedakAH siddhA "
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA vijJeyAH / ajIvabhedamAha AkAzeti, AkAzaM vyoma, noAkAzaM tadanyaddharmAstikAyAdi, dharmaH, dharmAstikAyo gatyupaSTammaguNaH tadanyo'dharmaH, adharmAstikAyaH sthityupaSTambhaguNaH, evaM bandho mokSazca, puNyaM pApaJca, AsravaH saMvarazca, vedanA nirjarA ca bhAvyAH // 10 // - have vizeSane AzrayIne anekatva pratipAdana karavA yogya hote chate saMkhyAnA kramathI eTale ke eka eka kahyuM have eka pachI pahelA AvatI dvitva (be) saMkhyAne AzrayIne kahe che. arthAt eka eka saMkhyAvALI vastuo kahyA bAda be saMkhyAvALI vastu kahe che. trati :- pahelA varNana karelI AtmAdi vivakSita sarva vastu ane tenAthI virUddha lakSaNavALI be sthAnamAM rahelI vastune utAravAthI dvisthAnaka thAya che. - dA.ta. jema jIvo ane ajIvo. ItyAdi. vastu mAtra jIva ane ajIvarUpa che, paraMtu bIjI rAzi nathI. arthAt jIva ane ajIva sivAya trIjA rUpe nathI. nojIvarUpa trIjI rAzi nathI. "no jIvamAM "no' no artha sarvaniSedha eTale abhAva karIe to jIva nahIM eTale "ajIva'nI ja pratIti thAya. "jIva nahIM te ajIva." no jIva' no artha sarva niSedha evo na karIe ane deza niSedha karIe to "no' zabdathI jIvanA dezanI pratIti thAya che. eTale deza niSedhamAM paNa jIvanI pratIti thAya che. gati trasa nAma karmanA udayathI trAsa pAme te trasa. beIndriya Adi. sthAvara nAma karmanA udayathI sthira rahe te sthAvara pRthvI Adi. yonyA-utpattisthAnena saha rati sayonikAH / utpattisthAna sahita te sayAniko - saMsArI. ayonika - siddho. evI ja rIte Indriyo sahita te sendriyA saMsArI. Indriyo rahita hoya te ndriya siddho. savA: = strIvedAdi udayavALA, ave: = siddho. A rIte jIvatattvamAM balbanuM nirUpaNa karIne have ajIvamAM balbanuM avataraNa kare che. AkAza-noAkAza, dharma-adharmAdi. AkAza = vyoma. no AkAza = tenAthI judA dharmAstikAyAdi. dharmAstikAya = gatimAM sahAya karanAra guNa. tenAthI judo adharmAstikAya = sthitimAM sahAya karanAra guNa. eja pramANe baMdha ane mokSa, puNya ane pApa, Azrava ane saMvara. vedanA ane nirjarA A rIte babbe saMkhyAvALI vastu jANavI. /10nA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra kriyAsadbhAva Atmano bandhAt kriyAM nirUpayati jIvAjIvakriyAkAyikIprAdveSikIprANAtipAtikyArambhikImAyApratyayikIdRSTikIprAtItyikIsvAhastikyAjJApanikyanAbhogapratyayikIpremapratyayikIrUpeNa sadvitIyAH kriyA dvividhAH // 11 // jIvakriyeti, kriyA dvividhA, jIvakriyA'jIvakriyA ceti, jIvavyApAro jIvakriyA, pudgalasamudAyasyajIvasya karmarUpatayA pariNamanamajIvakriyA, jIvakriyA samyaktvamithyAtvakriyAbhedena dvIdhA, samyagdarzanamithyAtvayoH satostayorbhAvAt / evamairyApathikI sAmparAyikI cetyajIvakriyA dvividhA, kevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmatayA yadajIvasya pudgalarAzerbhavanaM sairyApathikI kriyA, sato'pi jIvavyApArasyAvivakSaNAt / ajIvasya pudgalarAzeH karmatApariNatirUpA sAmparAyikI, iyaJca sUkSmasaMparAyAntAnAM bhavati / prakArAntareNa kriyA dvaividhyamAdarzayati kAyikIti, kAyavyApAraH kAyikI, khaNDAdibhavA kriyA''dhikaraNikI ceti dvividhA kriyA / kAyikI ca dvividhA'nuparatakAyakriyA duSprayuktakAyakriyAbhedAt / sAvadyAdavitarasya mithyAdRSTeH samyagdRSTervA karmabandhanibandhanakAyakriyA prathamA, duSTaprayogavato duSpraNihitasyendriyANyAzrityeSTAmiSTaviSayaprAptau manAk saMveganirvedagamanena tathA'nindriyamAzrityAzubhamanaH saMkalpadvAreNApavargamArgaM prati durvyavasthitasya pramattasaMyatasya ca yA kAyakriyA sA dvitIyA / AdhikaraNikI dvidhA saMyojanAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI ca pUrvaM nirvartitayoH khaDgatanmuSTyAdikayo: saMyojanakriyA prathamA, mUlatastayornirvarttanakriyA dvitIyA / punardvividhA kriyA prAdveSikI pAritApanikI ceti, pradveSo matsarastena nirvRttA prAdveSikI / paritApanaM tADanAdiduHkhavizeSastena bhavA dvitIyA / AdyApa jIvAjIvAzritya dvitIyA ca svaparahastA zrayeNa dvividhA bhavati / tathA prANAtipAtikyapratyAkhyAnakIbhedena dvidhA kriyA, nirvedAdinA svaprANAn krodhAdinA paraprANAn vA svahastena parahastena vA'tipAtayataH prathamA, apratyAkhyAnamaviratistannimitto jIvAjIvaviSayaH karmabandho'pratyAkhyAnakriyA / ArambhikI pArigrahikI ceti dvidhA kriyA, jIvAn piSTamayajIvAdyAkRtIn vA''rabhamANasya karmabandho jIvAjIvaviSayA''rambhakI / jIvAjIvaparigrahaprabhavakarmabandhaH pArigrahikI / athavA mAyApratyayikI mithyAdarzanapratyayikI ceti kriyA punardvividhA, mAyAnimittakaH karmabandhaH prathamA, iyamAtmaviSayA paraviSayA ca, dvitIyA'pyUnAtiriktamithyAdarzanapratyayA, tadvyatiriktamithyAdarzanapratyayeti / AtmaparimANa 57
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ * atha sthAnamuktAsarikA viSaye zarIravyApakamapyAtmAnaM ko'pi mithyAdRSTiraGgaSThaparvamAtraM zyAmAkatandulamAtraM vA hInatayA'nyastu paJcadhanuHzatikaM sarvavyApakaM vA manyate, etannimittaH karmabandhaH prathamaH, aparastu nAstyevAtmeti yo vadati tasya ca yastannimittaH karmabandhaH sa dvitIyaH / punaH kriyA dRSTikI spRSTikI bhedena dvidhA, jIvasyAjIvasya vA darzanArthaM yA gatikriyA tannimittA''dyA, aparA ca jIvamajIvaM vA bAhyaM vastu pratItya rAgadveSodbhUtinimittA kriyA prathamA, dvitIyA jIvAjIvaviSayA, yathA kasyapi SaNDo rUpavAnasti taM ca jano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSyatIti jIvaviSayA, ajIvaviSayA tu rathAdau tathaiva hRSyataH / svAhastikInaisargikIrUpeNa punarapi sA dvidhA / ubhayavidhA'pi kriyA jIvAjIvaviSayA, svahastena jIvamajIvaM vA hiMsayataH prathamA / rAjAdisamAdezAdudakAdeyaMtrAdibhinisarjanam, kANDAdInAM dhanurAdibhinisarjanamiti vA dvitIyA / AjJApanikIdAraNikIbhedena punarapi sA dvidhA, dve api jIvAjIvaviSaye, anAbhogapratyayikyanavakAMkSapratyayikI ceti punarapi dvidhA, AdyA'jJAnanimittA'nAyuktAdAnatA'nAyuktapramArjanatAbhedadvayavatI, dvitIyA svazarIrAdyanapekSanimittA svazarIrAnavakAGkSapratyayikIparazarIrAnavakAGkSapratyayikIlakSaNabhedavatI / punarapi premapratyayikIdoSapratyayikIbhedena kriyA dvividhA, mAyAlobhaviSayA prathamA, dvitIyA tu krodhamAnaviSayeti // 11 // kriyA hote chate AtmAne baMdha thAya che mATe have kriyAne jaNAve che. kriyAnuM nirUpaNa kare che. kRyAle cha. (1) 94 yA, (2) yA . tebhA pano 4 vyApAra te (r)yA . pudgala samudAyarUpa je ajIva tenuM je karmapaNAe pariNamavuM te ajIva kriyA. 94 yA prA3 7. (1) sabhyatva35 uyA, (2) mithyAt535 yA. samyakatvanI hAjarImAM thatI kriyA te samyakatva kriyA. mithyAtvanI hAjarImAM thatI kriyA te mithyAtva kriyA. sa yA prAya che. (1) pithijI, (2) sAMpayi.. mAtra yoga pratyaya (yogathI ja thanArI), upazAMta moha, kSINa moha, sayogI A traNa guNaThANAvALAne sAtA vedanIya karmapaNe pudgala rAzinuM je pariNamavuM te aiyaMpathikI kriyA che. ahIM jIvano vyApAra hovA chatAM tenI mukhyapaNe) vivakSA karI nathI. mATe ajIva kriyA ajIva pudgala rAzinuM kamapaNe pariNamavuM (kaSAyomAM thayelI te sAMparAyikI) te sAMparAyikI liyA che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra A kriyA pahelA guNasthAnakathI te dazamA sUkSma saMparAya guNasthAnaka sudhInA jIvone hoya che. ahIM paNa jIvanA vyApAranI vivakSA karI nathI mATe te ajIvakriyA che. vaLI bIjI rIte be prakAranI kriyA batAve che. (1) kAyikI, (2) adhikaraNikI. kayikI kriyA - kAyAno vyApAra te kAyikI kriyA. adhikaraNikI kriyA - khaDraga AdithI thayela athavA khaDyAdimAM thayela je kriyA te AdhikaraNikI kriyA che. A baMne kriyA be prakAre che. kAyikI kriyA :- (1) anuparatakAya kriyA (2) duSpayuktakAya kriyA. anuparatakAya kriyA - sAvadya (pApa)thI nahIM aTakelA mithyAdaSTinI athavA samyagRSTinI karmabaMdhanA kAraNavALI je kriyA te anuparatakAya kriyA. duSpayuktakAya kriyA -duSTa prayogavALAnI (duSTa pravRtti viziSTa) Indriyone AzrayIne ISTa, aniSTa viSayanI prAptimAM kAMIka saMvega, nirvedamAM javA vaDe (prApta karavA vaDe) tathA atIndriya (mana)ne AzrayIne azubha mananA saMkalpa dvArA mokSamArga pratye kharAba rIte rahela evA pramatta saMyatanI je kAMI kriyA te duSpayuktakAya kriyA kahevAya che. AdhikaraNikI kriyA (1) saMyojanA AdhikaraNikI, (2) nirvartanA AdhikaraNikI. saMyojanA AdhikaraNikI - pahelA banAvela khagna ane tenI mUTha vagere vastunuM je joDANa karavuM te saMyojanA AdhikaraNikI. nirvartanA AdhikaraNikI - mULathI pahelethI ja khaga ane mUTha Adi taiyAra karI rAkhavuM. tene banAvavAnI je kriyA te nirvartanA AdhikaraNikI. vaLI kriyA be prakAre che. (1) prASikI kriyA, (2) pAritApanikI kriyA. prAaSikI kriyA:- praSi = matsara. matsarathI thayelI je kriyA te prAaSikI. pAritApanikI kriyA :- paritApana = mAravuM. Adi duHkha vizeSarUpa. tADana Adi duHkha vizeSathI thayela je kriyA te pAritApanikI kriyA. baMne kriyA be prakAre che. prASikI kriyA :- (1) jIva prASikI, (2) ajIva prASikI. jIva prAaSika - jIva viSe praSi karavAthI thayela je kriyA te jIva prASikI. 1. zaMkAH- duwyogavALI Indriyo ISTa ane aniSTanI pravRttimAM kAMIka saMvega, nirvedamAM jAya che to tene duzmayuktakAya kriyA kema kahI ? samAdhAna - saMpUrNa saMvega, nirvedamAM jatI nathI mATe.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 atha sthAnamuktAsarikA ajIva prASikI -pASANAdi ajIvamAM alanA pAmelAne viSe dveSa thavAthI je thayela kriyA te ajIva prASikI. pAritApanikI kriyA be prakAre che. (1) svahasta pAritApanikI. (2) parasta pAritApanikI. svahasta pAritApanikI - potAnA hAthathI potAnA zarIrane athavA bIjAnA zarIrane duHkha, klezAdi karatA je thayelI kriyA te svahastapAritApanikI. parahasya pAritApanikI :- bIjAnA hAthathI potAnA ke bIjAnA zarIrane paritApa karAvatA thayela je kriyA te parahasya pAritApanikI. vaLI kriyA be prakAre che. (1) prANAtipAtikI kriyA. (ra) apratyAkhyAnikI kriyA. * prANAtipAtikI kriyA - nirveda, kaMTALA AdithI potAnA prANone athavA krodhAdithI bIjAnA prANone potAnA hAthathI nAza karavAthI athavA bIjAnA hAtha vaDe nAza karavAthI prANAtipAtikI kriyA thAya che. apratyAkhyAnikI kriyA - aviratinA nimittathI jIva ane ajIvanA viSayaka madya Adi viSayanA paccakakhANa na karavAthI je karmabaMdha te apratyAkhyAna kriyA. vaLI be prakAre kriyA che. (1) AraMbhikI kriyA, (2) pArigrahika kriyA. AraMbhikI kriyAH- AraMbhavuM te AraMbha. AraMbhamAM thayela kriyA te AraMbhikI. te be prakAre che. (1) jIva AraMbhika - jIvonI hiMsA karanArane je karmabaMdha thAya te jIva AraMbhikI kriyA. (2) ajIva AraMbhikI - ajIvo jIvonA klevara, loTa AdithI banAvela jIvanI AkRtione nAza karatA athavA vastrAdi para rahela jIvanA citrone phADavAthI je karmabaMdha thAya te ajIva AraMbhikI kriyA. pArigrAdikI kriyA - jIva ane ajIvanA parigrahathI thayelo karmabaMdha te pArigrAhitI kriyA che. athavA be prakAre kriyA che. (1) mAyA pratyayikI, (2) mithyAdarzana pratyayikI. mAyA pratyayikI kriyA - mAyA nimitte thanAro je karmabaMdha te mAyA pratyayikI kriyA kahevAya che. te be prakAre che. (1) Atma viSayaka, (2) para viSayaka mithyAdarzana pratyayikI kriyA:- mithyAtva jenuM nimitta che te mithyAdarzana pratyayikI. te be prakAre che. (1) unAtirikta mithyAdarzana pratyayikI. (2) tadgatirikta mithyAdarzana pratyayikI.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 61 unAtirikta mithyAdarzana pratyayikI AtmAdi vastunA pramANathI hIna athavA adhika kahevArUpa je mithyAdarzana te jemAM nimitta che tevI kriyA te unAtirikta mithyAdarzana pratyayikI. dA.ta. zarIra vyApaka AtmA che to paNa AtmAne koI mithyAdaSTi aMguThAnA parva jeTalo (yava mAtra) athavA zyAmAka nAmanA cokhA jeTalo hInapaNe mAne che. vaLI koIka pa00 dhanuSya pramANa athavA sarvavyApaka che ema adhikapaNe mAne che. AvI rIte hIna-adhika mAnavAthI thato karmabaMdha eTale ke te nimitte karmabaMdha te prathama unAtirikta mithyAdarzana pratyayikI kriyA che. tavyatirikta mithyAdarzana pratyayikI :- 'AtmA nathI' AvuM je kahe che tenA nimItte thato karmabaMdha te bIjo karmabaMdha tadyatirikta (pahelA kahI tenAthI judI) mithyAdarzana pratyayikI che. vaLI be prakAre kriyA che. (1) dRSTikI, (2) spaSTikI. dRSTikI kriyA :- jIva ke ajIvane jovA mATe je gatikriyA athavA jovAthI-jovAnA nimitte karma utpanna thAya te dRSTikI kriyA. sRSTikI athavA pRSTikI :- jIva ke ajIvane rAga ane dveSathI jovAthI athavA sparzathI thatI je kriyA. vaLI be prakAre kriyA che. (1) prAtItyikI, (2) sAmaMtopanipAtikI. prAtItyikI kriyA :- bAhya vastune AzrayIne rAga-dveSanI utpatti nimitte thayela te prAtItyikI. te be prakAre che. (1) jIva prAtItyikI, (2) ajIva prAtItyikI. sAmaMtopanipAtikI :- ghaNA manuSyonI prazaMsAthI thayela kriyA te sAmaMtopanipAtikI. te kriyA be prakAre che. (1) jIva viSayaka, (2) ajIva viSayaka. jIva prAtItyikI :- jema koIno paNa SaNDa rUpavAna che, ane tene loka jema jema juve ane prazaMsA kare tema tema teno svAmI khuza thAya te jIva prAtItyikI. ajIva prAtItyikI :- tevI rIte ratha Adine paNa juve, prazaMsA kare tema tema teno svAmI paNa khuza thAya te ajIva viSaya sAmaMtopanipAtikI kriyA che. vaLI be prakAre kriyA che. (1) svAhastikI kriyA, (2) naisargikI kriyA. baMne kriyA be prakAre che. (1) jIva viSaya, (2) ajIva viSaya. jIva-ajIva viSaya svAhastikI kriyA :- jIva ke ajIvane potAne hAthe haNavAthI jIvAjIva viSaya svAhastikI kriyA thAya che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA naisargikI jIva viSaya - rAjAdinI AjJAthI maMtrAdi vaDe pANI choDavuM (phUvAro) te jIva viSaya naisargikI kriyA. ajIva viSaya :- bANane dhanuSa AdithI choDavuM te ajIva viSaya naisargikI kriyA che. vaLI kriyA be prakAre che. (1) AjJApanikI, (2) vaidAraNIkI. baMne kriyA be prakAre che. (1) jIva viSaya, (2) ajIva viSaya. AjJApanikI kriyA - hukama karavAthI thatI kriyA te AjJApanikI. vaidAraNikI kriyA :- cIravAthI thayela te vaidAraNikI kriyA. vaLI kriyA be prakAre che. (1) anAbhoga pratyayikI, (2) anavakAMkSa pratyayikI. anAbhoga pratyayikI:- ajJAnatAthI thayela kriyA te anAbhoga pratyayikI. te be prakAre che. (1) anAyukta AdAnatA, (2) anAyukta pramArjanatA. (1) anupayogathI (upayoga vagara) grahaNa karavuM. (ra) anupayogathI (upayoga vagara) pramArjana karavuM. anavakAMkSa pratyayikI - bedarakArIthI thayela. te be prakAre che. (1) sva-para zarIra anavakAMkSa pratyayikI :- potAnA zarIra AdinI apekSA nahIM karavAthI thayela, sva-bIjAnA zarIranI apekSA nahIM karavAnuM nimitta je che te kriyA, parazarIra anavakAMkSa pratyayikI. vaLI kriyA be prakAre che. (1) prema pratyayikI, (2) dveSa pratyayikI. (1) prema pratyayikI:- (1) mAyA pratyayikI, (2) lobha pratyayikI. (2) dveSa pratyayikI:- (1) krodha pratyayikI, (2) mAna pratyayikI. ||11|| kriyANAmetAsAM prAyo gItvAdrhAdvaividhyamAhamanovAgbhyAmalpadIrghakAlAbhyAM vaitA gAH pratyAkhyeyAzca // 12 // mana iti, gardA hi dvividhA svaparaviSayabhedAt, sApi mithyAdRSTeH, anupayuktasya samyagdRSTezca dravyagarhA, apradhAnabhUtatvAt, sUpayuktasya samyagdRSTezca bhAvagarhA, iyaJca gardA'tIte karmaNi bhavati, bhaviSyati tu pratyAkhyAnaM pratyutpanne ca saMvaraH, garhaNIyabhedAccaturvidhA'pi bahuprakArApi vA karaNavizeSApekSayA dvividhA manaHkaraNikA vacaHkaraNikA ceti, tatra prathamA manasaiva na vAcA, yathA kAyotsargastho durmukhasumukhAbhidhAnaSuruSadvayaninditAbhiSTutastadvacanopalabdhasAmantaparibhUtasvatanayarAjavArto manasA samArabdhaputrapIrabhavakArisAmantasaGgrAmo
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra vaikalpikapraharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMspRSTaluJcitamastakastataH samupajAtapazcAttApAnalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra ivaikaH ko'pi sAdhvAdirhate tadgam / dvitIyA ca vacasaiva na manasA bhAvato duzcaritAdiyuktatvAjjanaraJjanArthaM garhApravRttAGgAramardakAdiprAyasAdhuvadeko'nyo garhata iti / prakArAntareNa gardAbhedamAhAlpadIrghati, yAvadekaH ko'pi garhaNIyamalpakAlaM garhate na bRhatkAlam, anyathA vA vivakSayA'lpatvaM bhAvanIyam, ApekSikatvAddIrghahrasvayoH, evaM dIrghakAlaM yAvadeko garhata iti / bhaviSyatkarmApekSayA pratyAkhyAnamAcaSTe pratyAkhyeyAzceti, vidhiniSedhaviSayA pratijJA pratyAkhyAnam, tacca dravyato mithyAdRSTeH samyagdRSTervA'nupayuktasya, kRtacAturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNakadine mAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriva / bhAvapratyAkhyAnamupayuktasya samyagdRSTeriti / tacca dezasarvamUlottaraguNabhedAdanekavidhamapi kAraNabhedAt kAlabhedAdvA dvividham // 12 // A kriyAo prAyaH gaNA karavA yogya hovAthI be prakAre gartA kahe che. gaI eTale kharAba AcaraNanI niMdA. mana rUti sva ane paranA viSayanA bhedathI gaI be prakAre che ane te paNa. dravya gaha:- mithyASTi ane anupayukta samyagRSTinI dravya gaha che. kAraNa ke te apradhAna che. mATe dravya gaI che. bhAva gaha :- upayogavALA samyagudRSTinI bhAva gaI che. A gae niMdA karavA yogya bhUtakALa saMbaMdhI karmo (pApo)ne viSe hoya che. bhaviSyakALa saMbaMdhI pApanA paccakhANa hoya che. vartamAnakALamAM (pApanA) saMvara hoya che. A gaha niMdanIyatA bhedathI cAra prakAre athavA bahu prakAre paNa hoya che, tathA karaNa vizeSanI apekSAe be prakAre che. (1) mana-karaNikA, (2) vacanakaraNikA. (1) manaHkaraNikA gaha - manathI ja paNa vacanathI nahIM evI je gaha. dA.ta. kAyotsargamAM rahelA prasannacandra rAjarSi, durmukha ane sumukha nAmanA be mANasa vaDe niMdA karAyela ane stuti karAyela, teonA vacanathI jaNAyela che sAmaMto vaDe parAbhava pAmela putranI ane rAjyanI vAta ane tethI manathI putranA parAbhavane karanArA sAmaMto sAthe jeNe saMgrAma zarU karyo che evA manathI kalpala zastrano kSaya thaye chate potAnA mastaka para mAthAno mugaTa levA mATe UMce karAyelA hAthathI sparzelA locavALA mastakane sparza karavAthI utpanna thayela pazcAttAparUpI agninI javALAnA samUha vaDe atyaMta baLI gayA che. sakaLa karmarUpI IMdhana evA rAjarSi prasannacaMdranI jema koI eka sAdhu Adi manathI niMdita kAryanI gaha kare che te gaI. manaHkaraNikA gaIM.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA () vacana karaNikA gaha - vacanathI ja paNa manathI nahIM evI je gaha te vacana karaNikA ga. bhAvathI duSyarita, kharAba AcaraNa Adi yukta hovAthI lokone khuza karavA mATe gartA karI rahela aMgAramardaka Adi sAdhunI jema prAyaH koIka gaha kare che. vacanathI ja kare paNa bhAvathImanathI kare nahIM te vacana karaNikA gaI. bIjI rIte gaha be prakAre che. (1) alpakAlika, (2) dIrghakAlika. (1) alpakAlika gaha :- koI eka vyakti niMdanIya kAryanI alpakAla sudhI gaI kare. lAMbA kAla sudhI na kare. (2) dIrghakAlika gaha :- koIka pApanI gaha dIrdha-lAMbAkALa sudhI kare. dIrgha ane hrasva ApekSika che. bhaviSyakALanI apekSAe paccakakhANa che mATe have paccakakhANa kahe che. pratyAdhyeya rUti vidhi ane niSedhanA viSayavALI pratijJA te paccakhANa kahevAya che. te paccakakhANa dravya ane bhAvathI be prakAre che. dravya paccakakhANa :- mithyASTinuM athavA upayoga vagaranA samyagdaSTinuM paccakakhANa te dravya paccakakhANa che. dA.ta. cAturmAsamAM mAMsanA paccakakhANa karela evI rAjakumArI pAraNAnA divase mAMsanA dAnamAM pravartelI che. te rAjakumArInuM paccakakhANa te dravya paccakhANa. bhAva paccakakhANa :- upayogavALA samyagRSTinuM paccakhANa te bhAva paccakakhANa. A bhAva paccakhANa dezathI ane sarvathI, mULa guNa ane uttara guNanA bhedathI aneka prakAre hovA chatAM paNa kAraNabheda ane kAlabhedathI be prakAre che. I/12aa ___ nanu saMsArakAntAravyativrajanaM vidyayA caraNena ca yaugapadyena bhavati, ekaikazo vidyAkriyayoraihikeSvartheSvapi kAraNatvAdarzanAt, samyagdarzanasya ca jJAnabhedatvena vidyAyAmantarbhAvAnna samyagdarzanajJAnacAritrANAM mokSamArgatvoktiviruddhyate, te ca vidyAcaraNe kathamAtmA na labhate kathaM vA labhata iti darzayitumAdAvalAbhaM darzayati* avijJAyArambhaparigrahau dharmabodhipravrajyAbrahmavAsasaMyamajJAnAdInnAvApnoti // 13 // avijJAyeti, kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamardanamArambhaH, dharmasAdhanavyatirekeNa dhanadhAnyAdayaH parigrahastau jJaparijJayA'parijJAya yathaitAvArambhaparigrahAvanaya, alaM mamA''bhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA'pratyAkhyAya ca bhagavaduktaM zrutadharmaM zrotuM na labhate tathA darzanaM samyaktvaM na prApnoti, vizuddhAM pravrajyAmapi na pravrajati na vA brahmacaryamAsevate,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 sthAnAMgasUtra nApyAtmAnaM pRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamena saMvareNa ca rakSati na cApyAbhinibodhika zrutAvadhimanaHparyavakevalajJAnAnyavApnoti, kintvArambhaparigrahau jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya ca bhagavaduktaM dharmAdi labhate, tathA ca lAbhAlAbhAvAzritya dve sthAne ArambhaparigraharUpe iti bhAvaH // 13 // saMsAra jaMgala ekI sAthe rahela vidyA ane cAritrathI oLaMgAya che kAraNa ke ekalI vidyA (jJAna), ane ekalI kriyA A lokamAM paNa kAraNapaNe dekhAtI nathI. prazna :- samyagudarzana, samyajJAna ane samyagucAritra A traNa maLIne mokSa mArga che to ahIM to tame mAtra jJAna ane kriyA kaho cho. uttara :- samyagadarzana e jJAnano ja bheda hovAthI vidyAmAM aMtarbhAva thaI jAya che. mATe mokSa mArgamAM virodha Avaze nahI. te vidyA ane kriyA AtmA kema meLavato nathI athavA kevI rIte meLave che? te batAvavA mATe pahelA alAbha (kema maLatuM nathI, te batAve che. avijJAyeti, khetI vagere pRthvI Adi jIvonA upamardanarUpa AraMbha ane dharmanA sAdhana sivAyanA dhanadhAnyAdi parigraha. A baMnene jJaparijJAthI jANyA sivAya A baMne AraMbha ane parigraha anartha mATe thAya che. to mAre A AraMbha ane parigraha vaDe saryuM. A rIte choDavAnI sanmukha rahevA vaDe (tyAgavAnA sanmukha dvAre karI) pratyAkhyAna parijJA vaDe paccakhANa karyA sivAya bhagavAne kahela zrata dharma sAMbhaLavA mATe maLe nahI. tathA darzana-samyakatva prApta karato nathI. vizuddha pravrajayA paNa pAmato nathI. brahmacaryanuM paNa sevana karato nathI. vaLI AtmAnuM pRthvI AdinA rakSaNarUpa saMyama vaDe saMyama na kare. saMvara vaDe rakSaNa kare nahI. tema ja Abhinibodhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnane paNa prApta karato nathI... paraMtu AraMbha ane parigrahane jJaparijJA vaDe jANIne ane pratyAkhyAna parijJA vaDe paccakhANa karIne bhagavAne kahelA dharmAdi meLave che. tathA - vaLI lAbha ane alAbhane AzrayIne AraMbha ane parigraharUpa be sthAna che. 13 nanu pratyAkhyAtArambhaparigraho bodhiM yAvatkevalajJAnamutpAdayatItyuktaM tatkadA kathamityatrAha daNDadvayaprayojakonmAdamohanIyakSayAt kevalam // 14 // daNDadvayeti, kevalajJAnaM hi mohanIyonmAdakSaya eva bhavati, tatronmAdaH-graho buddhiviplava ityarthaH, sa ca yakSAvezena darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena ca bhavati, tatra prathamo mohajanita
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 atha sthAnamuktAsarikA grahApekSayA'kRcchrAnubhavanIyo'naikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasya, sukhavimocyatarakazca mantramUlAdisAdhyatvAt, mohajastu tadviparItaH, aikAntikAtyantikabhramasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenAnantabhavakAraNatvAt, tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAdyasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAt / unmAdAcca prANI prANAtipAtAdirUpe'rthadaNDe'narthadaNDe ca pravarttate, tatra nairayikAdicaturviMzatidaNDakAni pUrvoditAnyavalambyArthAnarthadaNDau vijJeyau / samyagdarzanAditrayavatAntu daNDo nAstIti // 14 // paccakakhANa karela AtmA bodhithI laIne kevaLajJAna sudhI (pravrayA, brahmacarya, saMyama, kevaLajJAna) prApta kare te pramANe kahyuM to te kyAre ane kevI rIte meLave che te kahe che. vAdati :- kevaLajJAna, mohanIya karmathI utpanna thayela unmAdanA kSayathI thAya che. unmAda = graha. (grahAyela), buddhinuM viparitapaNuM. te unmAda be prakAre che. (1) yakSAveza, (2) darzanamohanIya karmanA udayathI thayela. yakSAveza :- zarIramAM devanuM pravezavuM. tenAthI thayela unmAda. te yakSAveza che. darzanamohanIya karmanA udayathI thayela - te bIjo unmAda, te bemAM pahelo yakSAveza unmAda, bIjA mohathI thayela karmanA udayanI apekSAe sukhapUrvaka vedI (anubhavI) zakAya tevo che. arthAt ghaNo ja ocho anubhavI zakAya tevo che. kAraNa ke yakSAvezamAM anekAMtika ane anAtyaMtika bhramapaNuM hoya che. (yakSAvezavALI vyakti koIkavAra zuddhimAM hoya to DAhyA mANasanI jema pravRtti kare che.) eTale yakSAveza sukhe mukAvI zakAya tevo che. kAraNa ke maMtra, cUla, auSadhi Adi ane maMtrAdi vaDe sAdhya che. mohathI thayela unmAda AnAthI viparita che. ekAMtika ane AtyaMtika bhramanA svabhAvathI atyaMta anucita pravRttinuM kAraNa hovAthI anaMta bhavanuM kAraNa che. temaja AMtarika kAraNathI thatuM hovAthI maMtrAdithI asAdhya che. paNa karmanA kSayopazama vaDe ja sAdhya che. unmAdathI prANI prANAtipAtAdirUpa arthadaMDa ane anarthadaMDamAM pravarte che. temAM nArakI Adi 24 daMDako pUrve kahelA daMDakane AzrayIne arthadaMDa, anarthadaMDa jANavA. samyagudarzana Adi ratnatrayavALA jIvone daMDa hoto nathI. //14 atha darzanamAzritya dvaividhyaM bhAvayatinisargAbhigamasamyagdarzanamabhigrahikAnabhigrahikamithyAdarzanaJca // 15 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra ... nisargeti, darzanaM dvividham, samyagdarzanaM mithyAdarzanaJceti, jinoktAnusAritayA tattveSu ruciH samyagdarzanam, vaiparItyena tattveSu rucimithyAdarzanam / samyagdarzanaJca nisargasamyagdarzanAbhigamasamyagdarzanabhedena dvividham, svabhAvAdeva jAtamAdyam, gurUpadezAditaH prabhavaM dvitIyam, ubhayamapi pratipAtyapratipAti ceti dvividham, pratipAti samyagdarzanamaupazamikaM kSAyopazamika, apratipAti kSAyikam, aupazamikasya tasyAntarmuhUrttamAtrakAlatvAt sAsvAdane ca jaghanyataH samayamAtratvAdutkRSTatastu SaDAvalikAmAnatvAt, kSAyopazamikasyaca tasya jaghanyato'ntarmuhUrtasthitikatvAdutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAcca kSAyikantvapratipAtyeva siddhtve'pynuvRtteH| mithyAdarzanamapyabhigrahikAnabhigrahikabhedena dvividham, kumatayAthArthyagrahalakSaNamAdyaM sarvadarzanasamatAgrahalakSaNamaparam, ubhayamapi saparyavasitAparyavasitabhedena dvividham, bhavyasya samyaktyaprAptau tadapagamAt, abhavyasya tadaprAptyA tadapagamAbhAvAditi // 15 // have darzanane AzrayIne be prakAra vicAre che. darzana be prakAre che. (1) samyagadarzana, (2) mithyAdarzana.. jinezvara bhagavAne kahelA tattvane anusAra tattvomAM rUci te samyagdarzana che. tenAthI viparItapaNe (jinezvara bhagavAne nahIM kahelA) tattvomAM rUci te mithyAdarzana che. A samyagadarzana be prakAre che. (1) nisarga samyagadarzana, (2) abhigama samyagadarzana. nisarga samyagdarzana :- svabhAvathI ja thayeluM. abhigama samyagadarzana - gurUnA upadeza AdithI thayeluM. baMne samyagadarzana be prakAre che. (1) pratipAtI, (2) apratipAtI. pratipAtI samyagudarzana - paDavAnA svabhAvavALuM. (2) aupathamika, (2) kSAyopathamika. apratipAtI samyagudarzana:- AveluM jAya nahIM te kSAyika samyakatva. aupathamika samyagadarzanano kALa aMtarmuhUrta mAtra ja che. sAsvAdane (guNasthAnake) jaghanyathI samaya mAtra ja che. utkRSTathI cha AvalikA pramANa che. AthI ja pratipAtI che. lAyopathamika samyakatvano kAla jaghanyathI aMtarmuhUrta sthiti. utkRSTathI 66 sAgaropamanI sthiti che. AthI pratipAtI che. kSAyika samyakatva apratipAtI ja che. kAraNa ke siddhatva (siddha)mAM paNa anuvRtti che. (siddhapaNAmAM paNa sAthe che.) mithyAdarzana paNa be prakAre che. (1) abhigrahika, (2) anabhigrahika.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA abhigrahika mithyAtva :- kumatamAM yathArthapaNuM grahaNa karavArUpa che, te abhigrahika mithyAtva. anabhigrahika mithyAtva H- dareka dharmamAM samAnatAnI buddhi. badhA dharmo sarakhA che AvuM mAnavArUpa anabhigrahika mithyAtva. 68 jaMne prAranA mithyAtvanA je leha che. ( 1 ) saparyavasita, (2) aparyavasita. bhavyane samyaktvanI prApti thatAM te mithyAtvano aMta Ave che. mATe saparyavasita. abhavyane samyaktvanI prApti nathI mATe aparyavasita che. / 15 / jJAnamAzritya dvaividhyaM darzayati matizrute parokSe kevalanokevalajJAne pratyakSe // 16 // matIti, vizeSAvabodho jJAnaM tadddvividham, pratyakSaJca parokSaJca, parokSapyAbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnaJceti dvividham, atra prathamamapi zrutAzrutanizritabhedAd dvividham, yatpUrvameva zrutakRtopakArasyedAnIM tadanapekSamevAnupravarttate tadavagrahAdilakSaNaM zrutanizritam, yattu pUrvaM tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyadvA zrotrAdiprabhavaM tadazrutanizritamiti / ubhayavidhamapIdamarthAvagrahavyaJjanAvagrahabhedena dvividham, sAmAnyarUpasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirdezyasya rUpAderarthasya prathamaparicchedo'rthAvagrahaH, nirvikalpaka jJAnaM darzanamiti cAbhidhAnAntarANyasyaiva, ayameva naizcayikaH sAmayika ucyate, yastu vyAvahArikaH zabdo'yamityullekhavAn sa AntamauhUrtikaH / ayaJcendriyamanaHsambandhAt SoDhA / vyaJjanamupakaraNendriyaM zabdAditayA pariNatadravyasaGghAto vA, tathA ca vyaJjanenopakaraNendriyeNa vyaJjanAnAM zabdAditayA pariNatadravyANAmavagraho vyaJjanAvagrahaH indriyazabdAdidravyasambandho vA vyaJjanam ayaJca manonayanavarjendriyANAM bhavatIti caturdhA, nayanamanasoraprAptArthaparicchedakatvAt / nanu vyaJjanAvagrahaH kathaM jJAnaM, indriyazabdAdidravyasambandhakAle tadanubhavAbhAvAdbadhirAdInAmiveti cenna, vyaJjanAvagrahAnte tadvastugrahaNAdevopalabdhisadbhAvAt, iha yasya jJeyavastugrahaNasyAnte tata aiva jJeyavastUpAdAnAdupalabdhirbhavati tajjJAnaM dRSTam, yathA'rthagrahaparyante tata evArthAvagrahagrAhyavastugrahaNAdIhAsadbhAvAdarthAvagrahejJAnamiti / kiJca vyaJjanAvagrahakAle'pi sadapi jJAnaM sUkSmAvyaktatvAnnopalabhyate, suptAvyakta vijJAnavaditi / IhAdayo'pi zrutanizritA eva, na tUktAH, dvisthAnakAnurodhAt / azrutanizritamapyarthAvagrahavyaJjanAvagrahabhedena dvividham, idaJca zrotrAdiprabhavameva, yadautpattikyAdyazrutanizritaM tatrArthAvagrahaH sambhavati na tu vyaJjanAvagrahaH, tasyendriyAzritatvAt / buddhInAntu mAnasatvAt tato buddhibhyo'nyatra vyaJjanAvagraho
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 sthAnAMgasUtra mantavya iti / aGgapraviSTAnaGgapraviSTabhedena zrutajJAnaM dvividham / anaGgapraviSTaJca''vazyaka tadvyatiriktabhedena dvividham, tadvyatiriktamapi kAlikotkAlikabhedena dvividham, kAlikamuttarAdhyayanAdi, utkAlikaM dazavaikAlikAdi / pratyakSaJca kevalajJAnanokevalajJAnabhedena dvividham, bhavasyasiddhakevalajJAnabhedena prathama dvidhA, bhavasthakevalajJAnamapi sayogyayogyapekSayA sayogibhavasthakevalajJAnamapi prathamasamayAprathamasamayApekSayA caramAcaramasamayApekSayA vA dvidhA, evamayogibhavasthakevalajJAnamapi / siddhakevalajJAnamanantaraparamparApekSayA dvividham, ubhayamapyekAnekApekSayA dvidvibhedam / avadhimanaHparyavabhedena nokevalajJAnaM dvividham, bhavapratyayakSAyopazamikabhedenAvadhijJAnaM dvividham, bhavapratyayasyApi kSayopazamanimittakatve'pi tatkSayopazame bhavasyaiva nimittatvAttatprAdhAnyena bhavapratyayatvena pRthaguktam, bhavapratyayaM devAnAM nairayikANAJca, kSAyopazamikantu manuSyANAM paJcendriyatiryagyonikAnAm / Rjumativipulamatibhedato mn:paryavasAna dvividharmI ddA have jJAnane AzrayIne be prakAra batAve che. matIti vizeSa bodha te jJAna kahevAya che. te jJAna be prakAre che. (1) pratyakSa, (2) parokSa. parokSa jJAna be prakAre che. (1) Abhinibodhika jJAna, (2) zrutajJAna. pratyakSa jJAnapaNa be prakAre che. (1) zrata nizrita, (2) azruta nizrita. zruta nizcita - je pahelAM ja zrutavaDe upakAra karAyela che tenI apekSA vinA ja je pravarte che eTale ke - pUrve zruta vaDe saMskAravALI mativALAne je vartamAnamAM zrutanI apekSA vinA jJAna thAya che te avagrahAdi svarUpa je jJAna te zruta nizcita matijJAna che. vaLI je pahelAM zruta vaDe asaMskAravALI (aparikarmita) mativiziSTa kSayopazamanA atizaya nipuNapaNAthI autpAtikI Adi buddhirUpa je jJAna utpanna thAya che te athavA zrotrendriya AdithI thayeluM jJAna te azruta nizcita matijJAna che. baMne prakAranuM paNa A matijJAna (1) arthAvagraha ane (2) vyaMjanAvagraha bhedathI be prakAre che. arthAvagraha - sAmAnyarUpa samasta vizeSathI nirapekSa, nirdeza na karI zakAya tevA rUpAdinuM paheluM je jJAna te arthAvagraha che. vikalpa vinAnuM jJAna te darzana che. arthAvagrahanuM bIjuM nAma (darzana) che. A arthAvagraha eka samayano naiRRyika che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA vaLI je 'maye zabdaH' "A zabda che' AvuM ja kahevAya che te vyavahArika arthAvagraha aMtarmuhUrvakALa pramANa che. A arthAvagraha Indriya ane mananA saMbaMdhathI cha prakAre che. vyaMjanAvagraha - vyaMjana eTale upakaraNa Indriya athavA zArirUpe pariNata dravyano je samudAya te vyaMjana che. temaja vyaMjana eTale upakaraNa IndriyavaDe zabdAdirUpe pariNata thayelA dravyarUpa je vyaMjanano avagraha te vyaMjanAvagraha che. athavA Indriya ane zabdAdi dravyano saMbaMdha te vyaMjana che. A vyaMjanAvagraha mana ane cakSu Indriyane choDIne cAra prakAre che. kAraNa ke cahyuM ane mana saMbaMdha vinA arthane jANe che. arthAt aprApta padArthanuM jJAna kare che. aprApyakArI che. prazna :- vyaMjanAvagraha jJAna kevI rIte kahevAya? kAraNa ke zrotrAdi Indriya ane zabdAdi dravyano saMbaMdha thAya che tyAre tenA anubhavano abhAva che. baherAnI jema anubhavano abhAva che. uttara - tame kaho cho tevuM nathI. kAraNa ke vyaMjanAvagrahanA aMte te vastunuM grahaNa (jJAna)thI ja thAya che. padArthano sAkSAtkAra thAya che. tethI ja te jJAna che. ahIM je zeya vastunuM grahaNa thAya che tenA aMte zeya vastunA upAdAna (grahaNa)thI prApti thAya che te jJAna che. mATe vyaMjanAvagraha jJAna che. jema arthAvagraha pachI arthAvagraha vaDe grahaNa karavA yogya zeya vastunA grahaNathI IhA thAya che. tethI te arthAvagraha jJAna che. tevI ja rIte vyaMjanAvagraha pachI te zeya vastunA upAdAnathI arthAvagraha jJAna thAya che. mATe vyaMjanAvagraha jJAna che. vaLI vyaMjanAvagrahanA kALamAM paNa jJAna che ja paraMtu sUkSma ane avyakta hovAthI sUtelA mANasanA jJAnanI jema sAkSAt jaNAtuM nathI. ITAdi paNa zruta nizcita ja che. paraMtu be sthAnakanA anurodhathI kahyA nathI. azruta nizrita - azruta nizcita matijJAna paNa (1) arthAvagraha (ra) vyaMjanAvagrahanA bhedathI be prakAre che. A zrotrendriya AdithI thAya che. autpAtikI Adi je azruta nizcita che temAM arthAvagraha saMbhave che paNa vyaMjanAvagraha nahIM. kAraNa ke te Indriya Azrita che, ane buddhi mAnasa che. buddhino mana sAthe saMbaMdha che mATe teno vyaMjanAvagraha thato nathI. buddhi sivAya bIje vyaMjanAvagraha mAnavo joIe. zrutajJAna:- (1) aMgapraviSTa, (2) anaMga praviSTanA bhedathI be prakAre che. anaMgapraviSTaH Avazyaka ane AvazyakathI bhinna ema be prakAre che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra AvazyakathI vyatirikta - bhinna te paNa (1) kAlika, (2) utkAlika bhedathI be prakAre che. kAlika - uttarAdhyayana Adi. utkAlika - dazavaikAlika Adi. pratyakSa jJAna :- (1) kevalajJAna, (2) nokevalajJAnanA bhedathI be prakAre che. kevalajJAna :- (1) siddhastha, (2) bhavastha bhedathI kevaLajJAna be prakAre che. bhavastha kevaLajJAna :- (1) sayogI, (2) ayogI apekSAe be prakAre che. sayogI bhavastha kevaLajJAna paNa prathama samaya ane aprathama samayanI apekSAe athavA carama samaya ane acarama samayanI apekSAe be prakAre che. e ja pramANe ayogI bhavastha kevaLajJAna paNa beprakAre che. siddhastha kevaLajJAna - anaMtara ane paraMparAnI apekSAe be prakAre che. baMne paNa eka ane anekanI apekSAe be be bhedavALuM che. nokevalajJAna :- (1) avadhi ane (2) mana:paryavanA bhedathI be prakAre che. avadhijJAna :- (1) bhavapratyaya, (2) kSAyopathamika bhedathI be prakAre che. bhavapratyaya avadhijJAnamAM kSayopazama nimitta hovA chatAM paNa te kSayopazamamAM bhava ja nimitta hovAthI tenI pradhAnatAthI bhavapratyayarUpe juduM kahyuM. A bhavapratyaya avadhijJAna deva ane nArakIone hoya che. kSAyopathamika avadhijJAna - manuSya ane paMcendriya tiryaMca yoni vALAne hoya che. mana 5ryavajJAna:- (1) Rjumati ane (2) vipulamatinA bhedathI be prakAre che. ll16ll. zrutacAritrApekSayA dvaividhyamAhasUtrArthoM zrutadharmo'gArAnagAracAritre ca cAritradharmaH // 17 // sUtrArthAviti, durgatiprapatajjIvarodhakaH sugatiprApakazca dharmaH sa dvividhaH zrutadharmazcAritradharmazceti, dvAdazAGgarUpo dharmaH zrutadharmaH, mUlottaraguNakalAparUpazcAritradharmaH, tatra prathamaH sUtrArthabhedato dvividhaH, dvitIyo'pi gRhisAdhusambandhitvAdagArAnagAracAritrabhedena dvividhaH / rAgasadasadbhAvAbhyAmanagAracAritraM sarAgavItarAgacAritrabhedena dvividham / asaMkhyAtatamakiTTikAvedanataH sUkSmalobhAtmakakaSAyasthUlakaSAyAvAzritya sarAgasaMyamaH sUkSmabAdarasaMparAyabhedato dvividhaH, sUkSmasamparAyasaMyamazca prathamAprathamasamayAbhyAM caramAcaramasamayAbhyAM pratipAtyapratipAtibhyAM vA dvividhaH / upazAntakaSAyakSINakaSAyabhedato vItarAgasaMyamo dvividhaH, AdyaH
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA prathamAprathamasamayabhedena caramAcaramasamayabhedena vA dvividhaH, dvitIyazca chadmasthakevalibhedena dvividha:, atrApi prathamaH svayambuddhabuddhabodhitabhedena dvividhaH, ubhAvapi prathamAprathamasamayabhedena caramAcaramabhedena vA dvividhau / kevalikSINakaSAyavItarAgasaMyamastu sayogyayogibhedena dvividhaH, ubhAvapi ca prathamAprathamasamayApekSayA vA dvividhAviti ||17|| 72 have zruta ane cAritranI apekSAe dvividhatA kahe che. sUtrAAMviti : durgatimAM paDatA jIvane aTakAvanAra ane sugatine prApta karAvanAra dharma che. te dharma be prakAre che. (1) zruta dharma, (2) cAritra dharma. dvAdazAMgarUpa dharma te zruta dharma che. mULa guNa ane uttara guNanA samUharUpa cAritra dharma che. temAM pahelo zruta dharma te (1) sUtra ane (2) arthanA bhedathI be prakAre che. bIjo cAritra dharma gRhastha ane sAdhu saMbaMdhI hovAthI (1) agAra (2) anagAranA bhedathI be prakAre che. anagAra cAritra dharma :- rAga hovo ane rAga na hovo, tenAthI anagAra cAritra. te paNa be prakAre che. (1) sarAga cAritra, (2) vItarAga cAritra. asaMkhyAtatama kiTTIkAnA vedanathI sUkSma lobhasvarUpa kaSAya ane sthULa kaSAyone AzrayIne sarAga saMyama che, ane te paNa (1) sUkSma saMparAya, (2) bAdara saMparAyanA bhedathI be prakAre che. sUkSma saMparAya saMyama - prathama samaya ane aprathama samaya, carama samaya ane acarama samaya vaDe saMkleza pAmatuM ane vizuddhithI be prakAre che. bAda2 saMparAya paNa prathama samaya ane aprathama samaya, carama ane acarama samayathI athavA pratipAtI ane apratipAtIthI be prakAre che. (2) vItarAga saMyama H- upazAMta kaSAya ane kSINa kaSAyanA bhedathI vItarAga saMyama be prakAre che. upazAMta kaSAya vItarAga saMyama :- prathama ane aprathama samaya athavA carama, acarama samayanA bhedathI be prakAre che. kSINa kaSAya vItarAga saMyama H- chadmastha ane kevalInA bhedathI be prakAre che. chadmastha kSINa kaSAya vItarAga saMyama svayaMbuddha ane buDhDhabodhitanA bhedathI be prakAre che. A baMne prathama ane aprathama samaya tathA carama ane acarama samayanA bhedathI be prakAre che. kevalI kSINa kaSAya vItarAga saMyama :- sayogI ane ayogInA bhedathI be prakAre che. baMne prathama, aprathama samaya athavA carama-acarama samayanI apekSAe be prakAre che. II17nA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 sthAnAMgasUtra jIvavizeSAzrayeNaiva dvaividhyaprakAramAhaanantarAvagADhagatisamApannapariNataparyAptakasUkSmAH savipakSA ekendriyAH // 18 // anantareti, ekendriyAH pRthivyAdayaH, sUkSmabAdarApekSayA paryAptakAparyAptakApekSayA pariNatApariNatApekSayA gatisamApannAgatisamApannApekSayA'nantarAvagADhaparamparAvagADhApekSayA ca dvividhA bhavanti, sUkSmA bAdarAstattatkarmodayavartinaH, sUkSmAH sarvalokavyApino bAdarAH pRthivInagAdayaH, eSAM sUkSmabAdaratA nApekSikI kintu karmodayaprayuktaiva / aparyAptanAmakarmodayAdaparyAptakA ye svaparyAptIna pUrayanti, paryAptanAmakarmodayAcca paryAptA ye catasraH paryAptI: pUrayanti, paryAptizca pudgalopacayajaH zaktivizeSaH, sa cAhArazarIrendriyAnapAnabhASAmanobhedena SoDhA, tatraikendriyANAM catasraH, vikalendriyANAM paJca saMjJinAM SaT, etA yugapadArabdhA antarmuhUrtena nirvartyante, AhAraparyAptestu nirvRttikAlaH samaya eva / aparyAptakAzcocchAsaparyAptyA'paryAptA eva mriyante na tu zarIrendriyaparyAptibhyAm, AgAmibhavAyuSkabandhena maraNAttadvandhasya ca zarIrendriyAdiparyAptyA paryAptenaiva sAdhyatvAt / svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditAH pariNatA acittIbhUtA ityarthaH, tatra dravyataH zastrAdinA mizreNa dravyeNa, kAlataH pauruSyAdinA kAlena, bhAvato varNagandharasasparzAnyathAtvena kSetrato yojanazatAt parataH pariNatAH / ye pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyotpattisthAnaM vrajanti te gatisamApannAH, agatisamApannAstu sthitimantaH / sampratyeva samaye kvacidAkAzadeza AzritAsta evAnantarAvagADhAH, yeSAntu vyAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhAH / evaM dravyaM pariNatApariNatabhedena gatisamApannAgatisamApannabhedenAnantarAvagADhaparamparAvagADhabhedena dvividham, utsapiNyavasarpiNIbhedena kAlo lokAlokabhedenAkAzazca dvividho vijJeyaH // 18 // saMyama jIva, ajIvanA viSayavALuM hovAthI have jIva vizeSanA Azraya vaDe ja be prakAra kahe che. __ anantareti, bhendriyo pRthvI mAha sUkSma ane bA62, 5yapti bhane apti , parita bhane apariNata, gati samApanna ane agati samApanna, anaMtara avagAhela ane paraMpara avagAhelanI apekSAe be prakAre che. sUkSma nAma karmanA udayamAM rahelA te sUkSma. bAdara nAma karmanA udayamAM rahelA te bAdara. sUkSma sarvaloka vyApI che. bAdara pRthvI, parvata Adi. A jIvonI sUkSma ane bAdaratA apekSAe nathI paraMtu karmanA udayathI che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 atha sthAnamuktAsarikA aparyApta nAma karmanA udayathI jeo potAnI paryApti pUrI nathI karatA te aparyApta che. paryApta nAma karmanA udayathI jeo cAre paryApti pUrI kare che te paryAptA. paryApti eTale pudgalanA upacaya (puSTI, bhegA thavAthI) thayela zakti vizeSa. te paryApti AhAra, zarIra, Indriya, zvAsocchavAsa, bhASA, mananA bhedathI cha prakAre che. ekendriyane-cAra, vikalendriyane-pAMca, saMjJIne-cha, paryAptio hoya che. A paryAptio eka sAthe zarU karAyelI aMtarmuhUrtamAM thAya che. AhAra paryApti thavAno kALa eka samaya che. aparyAptAo zvAsocchavAsa paryApti vaDe aparyAptA ja mare che, paNa zarIra ane Indriya paryAptithI aparyApta nathI hotA. AgAmI bhavanA AyuSyanA baMdha vaDe maraNa thatuM hovAthI. eTale ke - AyuSya bAMdhIne mare che. zarIra ane Indriya Adi paryAptithI paryApta jIvo vaDe ja AyuSya baMdhAya che. pariNata -svakAyazastra athavA parakAyazastra vaDe pariNAmAMtara - bIjA pariNAmane pAmelA, pariNata thayelA, acitta thayelA. Ityartha... temAM dravyathI zastrAdi mizra dravya vaDe, kALathI paurUSI-porasI Adi kALa vaDe, bhAvathI varNa, gaMdha, rasa, sparza bIjArUpe pariNAmapaNe pariNata thayelA, kSetrathI so yojanathI AgaLa jatA pariNata thayelA te acitta thAya che. je pariNata thayelA) pRthvIkAyAdi AyuSya karmanA udayathI pRthvIkAyikAdi kahevAya che. te vigraha gati vaDe utpatti sthAne jAya che te gati samApannA kahevAya che. ane je gatimAM che te ja gatimAM rahelA (te ja sthitimAM rahelA) te agati samApanna kahevAya che. hamaNAM ja je koI AkAza pradezamAM Azraya karelA hoya te anaMtara avagADhaka kahevAya. jene je AkAza pradezamAM avagAhalAne be Adi samaya thayelA che te paraMpara avagAhelA kahevAya che. A pramANe dravya pariNata - apariNata, gati samApanna - agati samApanna, anaMtara avagADha - paraMpara avagADhanA bhedathI be prakAre che. kAlaH- utsarpiNI ane avasarpiNInA bhedathI kAla be prakAre che. AkAza - loka ane alokanA bhedathI (lokAkAza ane alokAkAzanA) AkAza be prakAre che jANavo. 18. atha caturviMzatidaNDakAzrayeNa zarIradvaividhyamAha devanArakANAM kArmaNavaikriye ekendriyavikalendriyatiryaGmanuSyANAM kaarmnnaurAvizeSa, sarveSa vipade varmapartinane
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 75 deveti, anukSaNaM cayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIraM tatra devAnAM nArakANAJca kArmaNaM vaikriyazca bhavataH, kArmaNazarIranAmakarmodayanirvartyamazeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhArabhUtaM saMsAryAtmanAM gatyantarasaMkramaNe sAdhakatamaM kArmaNaM taccAbhyantaramucyate, AbhyantaratvaJca tasya jIvapradezaiH saha kSIranIranyAyena lolIbhavanAt, bhavAntaragatAvapi jIvasyAnugamanasvabhAvatvAdapavarakAdyanta:praviSTapuruSavadanatizayinAmapratyakSatvAcca / vaikriyaJca bAhyam, bAhyatA cAsya jIvapradezaH kasyApi keSucidavayaveSvavyApterbhavantarAnanuyAyitvAnniratizayAnAmapi prAya: pratyakSatvAcca / pRthivyAdInAntu bAhyamaudArikamaudArikazarIranAmakarmodayAdudArapudgalanirvRttam, / tatraikendriyANAM kevalamasthyAdivirahitaM vAyUnAM vaikriyaM yattanna vivakSitaM prAyikatvAt / vigrahagatirvakragatiH, yadA vizreNivyavasthitamutpattisthAnaM gantavyaM bhavati tadgati samApannAnAM taijasakArmeNa dve zarIre bhavataH zarIrarasya cotpattI rAgeNa dveSeNa ceti dvisthAnairbhavatIti // 19 // have covIza daMDakane AzrayIne be prakAre zarIra kahe che. pratikSaNa caya vRddhi) ane apacaya (hAni) vaDe nAza pAme te zarIra. temAM devo ane nArIone kArpaNa ane vaikriya A be zarIra hoya che. kArpaNa zarIra:- kArpaNa zarIra nAma karmanA udayathI thavA yogya saghaLA karmonI utpanna thavAnI AdhArarUpa bhUmi tathA saMsArI jIvone bIjI gatimAM javAmAM atizaya sahAyaka zarIra te kArpaNa zarIra. te kArpaNa zarIra atyaMtara kAmaNa zarIra che. prazna:- A kAmaNa zarIra atyaMtara kema kahevAya che? uttara :- A kArmaNa zarIra jIvanA pradezo sAthe kSIra-nIranA nyAyathI eka thaI jatuM hovAthI atyaMtara kahevAya che... ane bhavAMtara (bIjA bhavamAM) jatA jIvanI sAthe te paNa jAya che. jIvanI sAthe javAno svabhAva hovAthI oraDAdimAM praveza karelA purUSanI jema anatizaya jJAnavALAne apratyakSa hovAthI atyaMtarapaNuM che. vaikriya zarIra - vaikriya bAhya zarIra che. A zarIranI bAhyatA jIva pradezonI sAthe koInA paNa koI paNa zarIranA keTalAka avayavomAM avyAptapaNuM hovAthI, bhavAMtaramAM sAthe na javAthI, atizaya jJAna vinAnAne paNa prAyaH pratyakSa che mATe che. pRthvIkAya Adine to bAhya audArika che. audArika zarIra nAmakarmanA udayathI udAra pudgalo vaDe thayela te audArika che. temAM ekendriyone kevaLa hADakA AdithI rahita. vAyukAyane je vaikriya che te prAyika hovAthI vivakSita nathI karela. vigrahagati = vakragati. jayAre vizreNImAM rahelA utpattisthAne javAnuM hoya tyAre te gatine-vigrahagatine prApta thayelAne taijasa-kArpaNa be zarIra hoya che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 atha sthAnamuktAsarikA zarIranI utpatti rAga ane dveSa A be sthAnathI thAya che mATe be kahyuM che. I // 19 // dvisthAnakAnupAtena yogyakriyAdizamAha pravrAjanamuNDApanazikSaNotthApanasambhojanasaMvAsasvAdhyAyoddezasamuddezAnujJAlocanapratikramaNAticAranindanagarhaNavyativarttanavizodhanAkaraNAbhyutthAnaprAyazcittapAdapopagamana sthitayaH prAcyAmudIcyAM vA // 20 // pravrAjaneti, nirgranthAnAM nirgranthInAM vA rajoharaNadAnena pravrAjayituM zirolocanena muNDayituM grahaNazikSApekSayA sUtrArthI grAhayitumAsevanAzikSApekSayA pratyupekSaNAdi zikSayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM bhojanamaNDalyAM nivezayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayituM yogavidhikrameNAGgAdi samyagyogenAdhISvetyupadeSTuM yogasamAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti samuddeSTuM samyagetaddharAya, anyeSAJca pravedayetyabhidhAtuM gurave'pAdharAnnivedayituM pratikramaNaM karttumaticArAn svasamakSaM jugupsituM gurusamakSaJca tAneva jugupsitumaticArAnubandhaM vicchedayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartuM punarna kariSyAmItyabhyutthAtuM prAyazcittaM nirvikRtikAditapaH pratipattuM pAdapopagamanaM pratipattuM tatrA''maraNaM yAvadanutsukatayA sthAtuJca pUrvottarA ca dik kalpata iti // 20 // be sthAnaka grahaNa karyA hovAthI have yogya kriyA ane tene yogya dizA kahe che. nirprantha ane nirpranthIone pUrva ane uttara dizA sanmukha ja dIkSA devI Adi kalpe che. (1) praprAbhna = dIkSA ApavI, (2) bhueDApana = bhAthAno soya 42vI, (3) zikSA sApavA mATe. grahaNa zikSAnI apekSAe sUtra ane artha zIkhavADavA, A sevana zikSAnI apekSAe paDilehaNa Adi zIkhavADavA mATe, (4) utthApana upasthApanA vaDIdIkSA-mahAvratomAM sArI rIte sthApavA mATe, (5) bhojananI mAMDalImAM praveza karAvavA mATe, (6) saMthArAnI mAMDalImAM praveza karAvavA (besADavA) mATe, (7) svAdhyAyanA uddeza eTale ke yogavidhinA kramathI aMga Adi sUtra 'tuM bhaNa' ema upadeza karavA mATe, (8) svAdhyAyanA samuddeza-yoganI sAmAcArIpUrvaka ja tuM A sUtrone sthira paricita kara ema samuddeza mATe, (9) svAdhyAyanI anujJA - te pramANe tuM A sUtrone dhAraNa kara ane bIjAne sArI rIte bhaNAva te kahevA mATe, (10) Alocana = gurUne aparAdha bhAvavA bhATe, (11) pratibhA 42vA bhATe, (12) svasamakSa atiyAronI nidhA ravA bhATe, (13) gu3nI samakSa aparAdhonI garhA ravA bhATe, (14) vyativartana = atiyAranA anubaMdhane chedavA mATe, (15) vizodhana = aticArarUpI kAdavamAMthI AtmAne zuddha karavA mATe, (16) pharI =
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 77 na karavArUpa sanmukha javA mATe - svIkAra karavA mATe, (17) yathAyogya prAyazcita nIvI AdirUpa tapa svIkAravA Adi sattara prakAranA kAryo pUrva ane uttara dizAmAM karavA joIe. tathA pAdapopagamana = jhADanI jema rahelA tathA maraNanI AkAMkSA na karanAra sAdhusAdhvIone sthira rahevA mATe pUrva ane uttara dizA kahyuM che. 20 devAzrayAdvividhamAha kalpopapannAH kalpAtItA devA jyotiSkAH sthitimanto'nuparatagatayazca tatrAnyatra vevanAmanuvanti rA kalpopapannA iti, ye devA vaimAnikA anazanAdevarutpannA UopapannakAste saudharmAdidevalokotpannA graiveyakAnuttaravimAnotpannAzca, samastajyotizcakrekSetra utpannA jyotiSkAH pAdapopagamanAderlabdhajyotiSkabhAvA samayakSetrabahirvatinaH kSetravartinazca te devA dvividhAH sadA yajjJAnAvaraNAdipApakarma badhnanti tasya karmaNo'bAdhAkAlAtikrame sati kecittatraiva devabhava eva vartamAnA vedenAmanubhavanti kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAt / kecicca devabhavAdanyatraiva bhavAntara utpannA vedanAmanubhavanti, kecittUbhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti // 21 // have devone AzrayIne be prakAra kahevAya che. (AgaLanA sUtramAM pAdapopagamana anazana kahyuM. tenAthI keTalAka jIvo marIne devapaNuM prApta kare che mATe have devonA prakAra kahe che.) je vaimAnika devo anazana AdithI UrdhvalokamAM utpanna thayelA che te devo UrdhvapapatrakA kahevAya che. te UrdhvapapannakA devonA be prakAra che. (1) kalpopapanna (2) kalpAtIta. kalpopapanna - saudharma Adi devalokamAM utpanna thayelA te kalpopapanna kahevAya che. kalpAtIta - raiveyaka ane anuttara vimAnomAM utpanna thayelA te vimAnopapatraka-kalpAtIta kahevAya che. pAdapopagamana anazana AdithI samasta jayotiSacakramAM utpanna thayelA jayotiSka devo be prakAranA che. 1) sthira, (2) cara. (1) sthira = samayakSetranI bahAra rahelA jyotiSka devo. (2) cara = samayakSetranI aMdara rahelA jayotiSka devo.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA A baMne prakAranA devo haMmezA jJAnAvaraNa Adi pApakarma bAMdhe che. teno abAdhAkAla pUrNa thatA kalpAtIta devone bIjA kSetramAM javAno asaMbhava hovAthI tyAM ja devabhavamAM ja vedanA anubhave che. keTalAka devo devabhavathI bIjA bhavamAM bhavAMtaramAM ja vedanA anubhave che. keTalAka devo devanA bhavamAM ane parabhavamAM baMne bhavamAM vedanA anubhave che. keTalAka devo vipAkodayanI apekSAe A devabhava tathA bIjA bhavamAM paNa vedanA anubhavatA nathI. 21 // nArakAdInAM gatyAgatI nirUpayati nArakA devA manuSyebhyastiryagbhyo vA pRthivyAdayaH pRthivIkAyAdibhyo nopRthivIkAyAdibhyo vA''gacchanti gacchanti ca tatraiva // 22 // 78 nArakA iti, uditanarakAyuSo nArakA manuSyebhyastiryakpaJcendriyebhyo vA''gatyotpadyante nArakatvaM parityajantazca tatraiva gacchanti, asurakumArAdayo devAstebhya evAgatyotpadyante parityajantazca tiryakSu gacchanti na tu trikpaJcendriyeSvepotpadyante, pRthivyAdiSvapi tadutpatteH / nopRthivIkAyikAdibhya iti pRthivIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnurodhAt tebhyo nArakavarjebhyaH samutpadyante, gamanamapi devanArakavarjApkAyAditayeti // 22 // have nAraka AdinI gati ane Agati jaNAve che. narakanA AyuSyanA udayavALA nArako manuSyamAMthI ke tiryaMca paMcendriyamAMthI AvIne utpanna thAya che; ane nArakapaNAne choDatA tyAM ja manuSya ane tiryaMca paMcendriyamAM ja jAya che. asurakumAra Adi devo manuSya ane tiryaMca paMcendriyamAMthI ja AvIne utpanna thAya che ane devapaNAne choDatA tiryaMcamAM jAya che. paraMtu tiryaMca paMcendriyamAM ja utpanna thAya che evuM nathI, pRthvI Adi (pRthvI, ap, vanaspati)mAM paNa utpanna thAya che. = pRthvI Adi pRthvIkAyAdimAMthI ane nopRthvIkAyAdimAMthI Ave che ane tyAM ja jAya che. ahIM 'nopRthivIkAyikAdibhyaH'mAM no niSedha. pRthvIkAyikanA niSedha dvArA akAyAdi samajavA. ahIM be sthAna grahaNa karavAnA che. mATe pRthvIkAya ane nopRthvIkAya (akAyAda) ema be samajavuM. pRthvI AdinuM gamana, Agamana deva ane nA2ka varjIne pRthvI ane nopRthvIAdimAM che. / / 22 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra teSAmeva bhavyatvAdInAha bhavasiddhyanantaraprathamasamayagatisamApannAhArakocchavAsendriyaparyAptasaMkSiptabhavasulabhabodhikRSNapAkSikacaramAH savipakSA nArakAdayo dvidvibhedAH // 23 // ___ bhavasiddhiti, nArakA bhavasiddhikAbhavasiddhikAbhyAmanantaropapatraparamparopapannabhedAbhyAM prathamasamayopapannAprathamasamayopapannAbhyAM gatisamApannAgatisamApannAbhyAmAhArakAbhyAmucchAsakAnucchAsakAbhyAM sendriyAbhyAM paryAptakAparyAptakAbhyAM saMkSiptabhavAnantasaMsAritvAbhyAM sulabhabodhidurlabhabodhibhyAM kRSNapAkSikazuklapAkSikAbhyAM caramAcaramAbhyAM ca dvibhedAH evaM yAvadvaimAnikA bhAvyAM / caramatvaM punarnArakabhAvenAnutpadAt, zuklapAkSikatvaJca kriyAvAditvAt, uktaJca 'kiriyAvAI bhavve No abhavve sukkapakkhie No kiNhapakkhie' iti // 23 // te nArakI AdinA bhavyatvAdi babbe sthAnako kahe che. bhavasiddhika Adi tenA vipakSa sahita nArakAdi be prakAre che. (1) mavasiddhi, samavasiddhi (2) anaMtara panna, 5252 75na (3) prathama samaya 75na, aprathama samaya upana. (4) gati samApana, mAti samApana (5) maa||24, anADA24 (6) 727pAsa5, anupAsa3 (7) indriya sahita, anindriya (8) 5yApta, aparyApta (8) saMkSiptama , anaMta mA -anaMta saMsA2i (10) sukhamapApi, humaNApi (11) kRSNapAkSika, zuklapAkSika (12) carama, acarama A rIte nAraka AdithI laIne vaimAnika sudhI vicAravuM. prazna :- nA2i 'ya2ma' vI ghaTe? uttara :- jeone nArakano chello bhava che. arthAt pharIthI te nArakAdimAM utpanna nahIM thAya. kAraNa ke mokSe javAthI te carama kahevAya che. zuklapAkSikatva kriyAvAdI hovAthI kahyuM che ke - kriyAvAdI bhavya hoya che paNa abhavya hotA nathI. zuklapAkSika hoya che paNa kRSNapAkSika hotA nathI. 23 AtmamAtramadhikRtyAhavaikriyAvekriyAbhyAmAtmA lokaM dezena sarveNa vA zabdAdIn jAnAti // 24 // vaikriyeti, AtmA yathAvadhi kadAcidvaikriyasamuddhAtagato'nyathA vA'dholokamUrdhvalokaM tiryaglokaM lokamAnaM vA'vadhijJAnato jAnAti, avadhidarzanena ca pazyati, tathA kRtavaikriyazarIreNAkRtavaikriyazarIreNa vikRvitAvikurvitena vA / evaM dezena zrRNoti, ekazrotropaghAte
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA satyekena zrotreNa zRNoti, sarveNa vA'nupahata zrotrendriyaH, yo vA samminna zroto'bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiH zRNotIti sarveNeti vyapadizyate, evaM rUpAdInapi, kintu jihvAdezasya prasutpyAdinopaghAtAddezenAsvAdayati / evaM dezataH sarvatazcAtmano'vabhAsapradyotanavikurvaNamaithunasevanabhASaNAhAraNapariNamanAnubhavanaparityajanAni bhAvyAni ||24|| mAtra AtmAne laIne jaNAve che - jene je prakAre (jevuM-jeTaluM) avidhajJAna che tevo avadhijJAnI AtmA vaikriya samuddhAta karIne athavA vaikriya samuddAta karyA vinA, vaikriya zarIra banAvIne ke vaikriya zarIra banAvyA vinA, vikurvaNA karIne ke viSurvaNA karyA vinA adholoka, Urdhvaloka ane tIrkAlokane-lokamAtrane avadhijJAnathI jANe che ane avadhidarzanathI juve che. e ja rIte zabdAdine dezathI ke sarvathI sAMbhaLe che. 80 dezathI - eka kAnane upaghAta thayo hoya to bIjA upaghAta vinAnA kAnathI sAMbhaLe te dezathI. sarvathI - baMne kAnathI zabda sAMbhaLe to te sarvathI zabdane sAMbhaLe che. athavA saMbhinnazrota nAmanI labdhivALA sarva Indriyo vaDe sAMbhaLe to te sarvathI kahevAya che. A rIte rUpAdimAM paNa samajavuM. dezathI ke sarvathI rUpane juve che. dezathI ke sarvathI gaMdha sUMdhe che. dezathI ke sarvathI rasano AsvAda kare che. paraMtu jIbhamAM prasupti Adi doSathI harakata thaI hoya eTale ke jIbha jaDa thaI javAthI jJAnataMtu kriyA rahita thayA hoya to dezathI svAda le che tema samajavuM. sparzano paNa deza ane sarvathI anubhava kare che. viSaya Indriya deza 2 1 sparza sparzendriyathI eka bhAgathI sparza karavo. rasanendriyathI jIbhanA eka bhAgathI svAda levo. ghrANendriyathI eka nasakorAthI gaMdha levI. rasa 3 gaMdha cakSurindriyathI eka AMkhathI jovuM. zrotrendriyathI eka kAnathI sAMbhaLavuM. athavA 4 rUpa 5 zabda viSaya dezathI 1 sparza sparzendriyathI 2 rasa rasanendriyathI 3 gaMdha nAsikAthI 4 rUpa cakSuthI 5 zabda kAnathI sarva saMpUrNa zarIrathI sparza karavo. AkhI jIbhathI svAda levo. baMne nasakorAthI gaMdha levI. baMne AMkhathI jovuM. baMne kAnathI sAMbhaLavuM. sarvathI saMbhinnazrota labdhi dvArA sarva IndriyothI sAMbhaLavuM. saMbhinnazrota labdhi dvArA sarva IndriyothI AsvAda levo. saMbhinnazrota labdhi dvArA sarva IndriyothI gaMdha levI. saMbhinnazrota labdhi dvArA sarva IndriyothI rUpa jovuM. saMbhinnazrota labdhi dvArA sarva IndriyothI zabda grahaNa karavA.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra A ja rIte dezathI ane sarvathI AtmAnuM avabhAsana-prakAzavuM, pradyotana-vizeSa prakAzavuM, vidurvaNa-vidurvaNA karavI, paricAra-maithuna sevana, bhASaNa-bolavuM, AhAra-AhAra karavo, pariNamana-pariNamavuM, anubhavavuM-vedana, parityajana-choDavuM (nirjarA) paNa vicAravuM. (1) avabhAsana = AgiyAnI jema aMzathI ane dipakanI jema sarvathI prakAze che. athavA avabhAsa = jANavuM. jIva avadhijJAna dvArA dezathI ane kevaLajJAna dvArA sarvathI saMpUrNapaNe jANe che. (2) pradyotana = upara mujaba ja dezathI ane sarvathI vizeSa prakAze che. (3) vidurvaNA = hAtha AdinI vidurvaNA kare to dezathI ane AkhA zarIranI vikuvaNA kare to sarvathI vimurvaNA kahevAya che. (4) paricAra = maithuna sevana. koIpaNa eka yogathI maithuna sevana kare to dezathI ane traNe yogo dvArA maithuna sevana kare to sarvathI kahevAya che. (5) bhASaNa = jIbha, tAla Adi eka sthAnathI bhASA bolavI te dezathI ane jIbha, tAlu, Adi sarva sthAnathI bole to te sarvathI kahevAya. (6) AhAra = mukha dvArA AhAra grahaNa kare te dezathI ane sarvAgathI grahaNa kare to sarvathI kahevAya. * (7) pariNamana = grahaNa karelA AhArane khale, rasa, lohI Adi rUpe pariNAvavuM. jaThara, AMtaraDA Adi pAcana kriyAnA aMgomAM roga thAya ane koI aMga kAma na kare to eka dezathI gRhita AhAra rasAdirUpe pariName, rogAdi na hoya to sarvathI pariName. (8) anubhavana = anubhava karavo. pariNamita AhAranA pudgalone hAtha vagere avayava vizeSa dvArA anubhave te dezathI ane sarva avayava dvArA anubhave to sarvathI anubhavana kahevAya che. (9) parityajana = tyAga karavo, choDavuM. AhArita, pariNamita, vedita AhAra pudgalone apAna Adi mArgathI choDe to dezathI ane parasevAdi rUpe sarva zarIrathI choDe to sarvathI kahevAya "che. ll24. atha jIvopagrAhakapudgaladharmAnAha- .. pudgalAnAM zabdAdisaMghAtavighaTanapatanaparizaTanavidhvaMsanAdIni svataH parato vA // 25 // pudgalAnAmiti, abhrAdiSviva svayameva pudgalAH zabdAditayA saMhanyante tatrAkSarasambaddhanoakSarasambaddhabhASAzabdaH, AtodyAdyAbhUSaNAdi nobhASAzabdazca / paraprayatnenApi pudgalAH saMhatAH
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA kriyante, evaM bhidyante tathA parvatazikharAderiva paripatanti kuSThAdenimittAdaGgulyAdivat parizaTanti ghanapaTalavadvinazyanti ca, evaM bhiduratAbhidurate paramANutAskandhate sUkSmatAbAdarate baddhapArzvaspRSTatAnobaddhapArzvaspRSTate jIvAttatAnAttate iSTatAniSTate kAntatAkAntate priyatApriyate manojJatAmanojJate manoharatAmanoharate bhAvanIye // 25 // have jIvane upakAraka pudgalanA dharmo kahe che. jema vAdaLA vigeremAM pudgalo svayameva-svabhAvathI ja saMbaMdhavALA thAya che tevI rIte svataH-svayameva pudgalo zabdAdipaNe saMbaMdhavALA thAya che, tathA parataH purUSa Adi bIjAnA prayatnathI pudgalo saMbaMdhavALA karAya che. tevI rIte (ra) pudgalo bhedAya che - judA paDe che. (3) parvatanA zikhara AdithI jema paDe che tema pudgalo paDe che. (4) koDha vigerenA nimittathI jema AMgaLI Adi saDe che tema pudgalo saDe che, (5) tathA vAdaLAnA samUhanI jema pudgalo nAza pAme che. zabdanA be prakAra che. (1) bhASA zabda, (2) nobhASA zabda. (1) bhASA zabda - jIva bhASA yogya pudgalone grahaNa karI bhASArUpe pariNAvI vacanayogathI je zabda pragaTa kare te bhASA zabda. (2) nobhASA zabda - vacanayoganA vyApAra vinAno zabda te nobhASA zabda. bhASA zabdanA be prakAra che. (1) akSara saMbaddha, (2) noakSara saMbaddha. (1) akSara saMbaddha :- akSaranA uccAravALA, varNAtmaka, kakAra Adi varSo dvArA pragaTa thato zabda. (2) noakSara saMbaddha :- akSaranA saMbaMdha vagarano, akSaranA uccAra vinAno, beIndriya Adi jIvonA dhvanirUpa cokkasa varNa vinAnA te noakSara saMbaddha. nobhASA zabdanA be prakAra che. (1) Atodya, (2) AbhUSaNa. (1) Atodya - Dhola Adi vAjiMtrano zabda. (2) AbhUSaNa :- jhAMjhara Adi AbhUSaNano zabda-avAja. A ja pramANe pulo be prakAre che. (1) bhidura, (2) abhidura. (1) biduraH- svabhAvathI kSaNe kSaNe naSTa thavAnA svabhAvavALA. (2) abhidura:- svabhAvathI naSTa na thanAra. na bhedAya evA svabhAvavALA. vaja vigere.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 sthAnAMgasUtra vaLI pudgala be prakAre che. (1) paramANu, (2) skandha. (1) paramANu - skaMdhathI chUTo paDelo pudgala dravyano nivibhAga aMza te paramANu pudgala che. (2) skandha :- bhegA maLelA paramANuono samudAya te skandha pudgala che. vaLI pagalo be prakAre che. (1) sUkSma, (2) bAdara. (1) sUkSma - sUkSma pariNAmathI pariNata cAra sparzavALA pudgalo te sUkSma pudgala kahevAya che. (2) bAdara - bAdara pariNAmathI pariNata ATha sparzI pudgalo te bAdara pudgala kahevAya che. vaLI pudgala be prakAre che. (1) baddhapArzvaskRSTa, (2) nobaddhapArzvadhRSTa. (1) baddhapArzvasRSTa :- zarIranI cAmaDInI rajanI jema sparzAvelA te pArthaspaSTa. baddha eTale zarIramAM pANInI jema ati maLelA-sparzAvela ane saMbaddha. sArI rIte majabUta baMdhAyelA te baddhapArzvaskRSTa pudgala kahevAya che. (2) nobaddhapArzvadhRSTa - mAtra sparza karAyelA te nobaddhapArthaspaSTa pudgala kahevAya che. vaLI pudgala be prakAre che. (1) jIvAtta, (2) jIvAnAra. (1) jIvAtta - jIvo dvArA pariNata pudgala te jIvAtta pudgala kahevAya che. (ra) jIvAnAtta - jIvo dvArA apariNata pudgala te jIvAnAra pudgala kahevAya che. iSTa - vhAlA, prayojana athavA manorathane pUrNa karI zake tevA abhilaSita pudgalone ISTa pudgala kahevAya che. aniSTa :- koI paNa kArya mATe iSTa na hoya tevA pudgalo aniSTa pudgala kahevAya che. vaLI pudgalo be prakAre che. (1) kAnta, (2) akAnta. (1) kAnta - haMmezA suMdarabhAva vaDe kAMtivALA, viziSTa varNAdithI suMdara pugalone kAnta pudgalo kahevAya che. (2) akAnta - asuMdara pudgalo. vaLI pudgalo be prakAre che. (1) priya, (2) apriya. (1) priya - pratikara. Indriyone AphlAdita karanAra, sarvane dveSa karavA yogya nahIM tevA pudgalo te priya pudgalo che. (2) apriya - aprItikara. Indriyone AnaMda na Ape tevA pudgalo. vaLI pudgala be prakAre che. (1) manojJa, (ra) amanojJa. (1) manojJa - manane hitakArI kathana vaDe paNa manane ramADanAra.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA mana vaDe A sArA jaNAya che' evA vikalpane utpanna karanAra pudgalo te manojJa pusI che. (2) amanoza :- manane na me tavA pulo te manoja pula che. qNI mere pula che. (1) mano2, (2) mano32. (1) mano2 :- viyA2 pa 59mAnane vahatA. (2) amanohara :- manane vhAlA nahIM te amanohara pudgala. //rapI. punarjIvadharmAnAha tapovIryAtmakanocAritracAritraghaTitanodarzanadarzanAcAralakSaNo no jJAnAcAro jJAnAcArazceti dvividha AcAraH // 26 // tapa iti, jJAnAcAranojJAnAcArabhedAbhyAmAcAro dvividhaH, tatra jJAnAcAraH zrutajJAnaviSayo'STavidhaH kAlavinayabahumAnopadhAnAnihnavanavyaJjanArthatadubhayabhedAt / nojJAnAcAra etadvilakSaNo darzanAdyAcAraH, darzanaM samyaktvaM tadAcAro niHzaGkitaniSkAMkSitanirvicikitsitAmUDhadRSTyupabRMhaNasthirIkaraNavAtsalyaprabhAvanArUpeNASTavidhaH / nodarzanAcArazcAritrAdiriti paJcasu samitiSu tisRSu guptiSu praNidhAnayogayuktatvAdaSTadhA / nocAritrAcAro dvAdazadhA tapaAcAraH, vIryAcArazca jJAnAdiSveva zakteragopanam, tadanatikramazca, vIryAcArasyaiva vizeSaH pratimA samAdhipratimopadhAnapratimA lakSaNA, prazasta bhAvalakSaNasya samAdheH pratimA dazAzrutaskandhoktA zrutasamAdhipratimA sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca / dvAdazabhikSupratimA ekAdazopAsakapratimAzcopadhAnapratimeti // 26 // have jIvanA dharmo kahe che. jJAnAcAra ane nojJAnAcAra ema be prakAre AcAra che. nojJAnAcAra darzanAcAra ane nodarzanAcAra ema be prakAre che. nodarzanAcAra cAritrathI ghaTita hovAthI cAritrAcAra ane nocAritrAcAra ema be prakAre che. nocAritrAcAra tapa ane vIryarUpa che. AyAra ke 2 cha. (1) zanAyA2, (2) nozAnAyA2. (1) nAya :- zrutavAna viSaya 408 452no cha. (1) :- zrutazAnanA lamai (mAyuM te lA mAyA che. (2) vinaya :- vinayapUrva mApuM te vinaya mAyA2 che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra (3) bahumAna -aMtaraMga prItipUrvaka bhaNavuM te bahumAna AcAra che. (4) upadhAna :- je tapa vaDe sUtrAdika upa = najIka ane dhIyate = karAya che te upadhAna AcAra. (5) anidbhavaH- sUtrAdinuM utthApana karavuM nahI. jeNe bhaNAvyA che tene chupAvavA nahIM te aninava AcAra che. (6) vyaMjana - sUtra pATha jevo che tevo bolavo te vyaMjana AcAra che. (7) artha:- sUtrano yathArtha artha karavo te artha AcAra. (8) ubhaya:- sUtra, artha bane. sUtra temaja artha baMnenuM yathArtha kathana karavuM te ubhaya AcAra che. A rIte jJAnanA ATha AcAra che. (2) nojJAnAcAra - jJAnathI vilakSaNa (judo) darzanAdi AcAra te nojJAnAcAra che. (2) darzanAcAra:- darzana eTale samyakta. teno AcAra ATha prakAre che. (1) niHzaMkita - nirgastha pravacanamAM zaMkAno abhAva te niHzaMkita. (2) niSkAMkSita :- anyadarzanane grahaNa karavAnI IcchAno abhAva te niSkAMkSita. (3) nirvicikitsA - dharmanA phalamAM saMdeha na thavo te nirvicikitsA. (4) amUDhadRSTi - tattvonA arthamAM mUDhadaSTi na thavI te amUDhadaSTi. (5) upabRhaNA:- guNavAnanI prazaMsApUrvaka guNanI vRddhi karavI te upabRhaNA. (6) sthirIkaraNa:- dharmathI calita thanArane dharmamAM sthira karavo te sthirIkaraNa che. (7) vAtsalya :- sAdharmikonI sevA-bhakti karavI te vAtsalya. (8) prabhAvanA :- jinazAsananI prabhAvanA udyota karavo te prabhAvanA che. nodarzanAcAraH- cAritra Adi te cAritrAcAra pAMca samiti ane traNa guptirUpa ATha prakAre che. cAritrAcAra - pAMca samiti ane traNa gupti vaDe praNidhAna yogathI yukta ATha AcAra cAritranA che. nocAritrAcAra:- tamAcAra vagere. temAM tapAcAra bAra prakArano che. kuzala purUSoe joyela (kahela) atyaMtara sahita bAhya prakAranA tapamAM paNa glAni rahita. AjIvikAnI IcchA = AzaMsA rahita je tapa kare che te tamAcAra che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA viryAcAra :- jJAnAdine viSe zaktinuM gopana karavuM nahI arthAtu zaktine chupAvavI nahIM tema ja zaktinuM ullaMghana paNa karavuM nahIM te vIryAcAra che. arthAt viryaviziSTa ane upayogavALo, sAvadhAna evo jJAnAdimAM parAkrama kare ane yathAzakti joDAya te vIryAcAra che. viryAcAranuM ja vizeSa kathana karatA kahe che ke - pratimA ke prAre che. (1) samApi pratimA, (2) 75dhAna pratimA pratimA = pratijJA sudhI svIkAra karavo arthAt pratijJA vizeSa, abhigraha vizeSa te pratimA che. (1) samAvi pratimA = samApi bheTa prazasta bhAva35. Ailn te samApi. tenI pratimA te samAdhi pratimA kahevAya che. A pratimA dazAzrutaskaMdhamAM be prakAre kahI che. (1) zruta samAdhi pratimA, (2) sAmAyikAdi cAritra samAdhi pratimA. upadhAna pratimA - upadhAna eTale tapa, tenI je pratimA tene upadhAna pratimA kahevAya che. te bhikSunI bAra pratimA ane zrAvakanI agiyAra pratimArUpa che. jo kSetramAzritya dvaividhyamAha jambUdvIpe mandarasya dakSiNenottareNa bharatairavate varSe haimavatairaNyavate harivarSaramyakavarSe pUrvapazcimayoH pUrvAparavidehau dakSiNottareNa devakuruttarakuru bahusamatulyAvitaretaraM na laGghayataH // 27 // - jambUdvIpa iti, paripUrNacandramaNDalAkAraM hi jambUdvIpaM tanmadhye merodakSiNasyAmuttarasyAJca dve varSe staH, te ca pramANato'tyantasadRze naganagaranadyAdikRtavizeSarahite avasarpiNyAdikRtAyurAdibhAvabhedavajite dairyeNa pRthutvenAropitajyAdhanurAkAreNa saMsthAnena paridhinA ca parasparaM na lakyataH / jambUdvIpasya dakSiNe bhAge A himavato bharataM tasyaiva cottare bhAga airavataM zikhariNaH parataH / evaM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye haimavatamuttarato rukmizikhariNoranto hiraNyavataM tathA dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye haimavatamuttaro rukmizikhariNoranto hiraNyavataM tathA dakSiNato mahAhimavanniSadhayoranto harivarSamuttaratazca nIlarukmiNoranto ramyakavarSamiti / pUrvasyAM pazcimAyAJcapUrvavideho'paravidehazca varttate; mandarasyottarasyAmuttarakuravo dakSiNasyAM devakuravaH, tatrAdyAH vidyutprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAM gajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavadbhayAmAvRtAH, ubhaye cAmI ardhacandrAkArA dakSiNottarato vistRtAH / varSA iva
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra varSadharaparvatau mandarasyottaradakSiNato bharatAnantaro laghuhimavAn tathA zikharI yatparamairavataM vardhadharaparvatau staH, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAvabaddhau bharatadviguNavistArau yojanazatocchrAyau paJcaviMzatiyojanAvagADhau bhavataH / evaM dakSiNato mahAhimavAnuttarato rukmI ca, evameva niSadhanIlavantau / AyAmAdayastu kSetrasamAsAdavaseyAH / mandarasya dakSiNottareNa haimavatairaNyavatavarSayodvau vRttau vaitADhyanAmakau rajatamayau sarvataH sahasraparimANau staH, haimavate zabdApAtinAmA airaNyavate ca vikaTApAtInAmA parvataH, yatra ca krameNa svAtiprabhAsau devau vasataH, tadbhavanabhAvAditi / evaM harivarSe gandhApAtI ramyagvarSe mAlyavatparvataH krameNa cAruNena padmanAdhiSThito varttate / devakuruSu pUrvapArzve'parapArzve ca krameNa saumanasavidyutprabhAvazvaskandhasadRzAvAdyantayonimnonnattAvuttarakuruSu gandhamAdano'parapArzve pUrvapArzve mAlyavAniti, bharatairavatayostu dIrghavaitADhyau parvatau sta: tau ca tayormadhyabhAge pUrvAparato lavaNodadhiM spRSTavantau paJcaviMzatiyojanocchitau tatpAdAvagADhau paJcAzadvistRtAvAyatasaMsthitau sarvarAjatAvubhayato bahiHkAJcanamaNDanAGkau vijJeyau / eSu guhAkUTAdivicAro'nyatra draSTavyaH // 27 // have kSetrane AzrayIne be prakAra kahevAya che. paripUrNa caMdramaMDalanA AkAravALo jaMbUdvIpa che. tenI madhyamAM merU parvata che. te merU parvatanI dakSiNa dizAmAM bhArata ane uttara dizAmAM airAvata ema be varSa (kSetra) che. te baMne kSetra pramANathI atyaMta samAna che. paraMtu parvata, nagara, nadI AdinA vizeSathI rahita che. avasarpiNI AdithI karela AyuSya Adi bhAvanA bhedathI rahita che arthAt kAlacakranA parivartananI dRSTie koI vibhinnatA nathI. laMbAI, pahoLAI, AkAra (paNacha caDAvelA dhanuSyanA AkAra) ane paridhi (goLAkAra)thI paraspara ekabIjAne oLaMgatA nathI. baMne kSetra paraspara samAna che. jaMbUdvIpanA dakSiNa bhAgamAM bharata kSetra himavaMta parvata sudhI che. uttaramAM zikharI parvata sudhI airAvata kSetra che. e ja pramANe dakSiNamAM himavAnuM ane mahAhimavAnuM parvatanI vacce hemavaMta kSetra che. uttara dizAmAM rUkSmI ane zikharI parvatanI vacce hiraNyavaMta kSetra che. tathA dakSiNamAM mahAhimavaMta ane niSadha parvatanI vacce harivarSa kSetra che. uttaramAM nIla ane rUkSmI parvatanI vacce ramyapha varSa che. merU parvatathI pUrva ane pazcima dizAmAM anukrame pUrvavideha ane pazcima videha che. merU parvatanI uttara dizAmAM uttarakurU ane dakSiNa dizAmAM devamurU kSetra che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA devakarU hAthInA dAMtanA AkAravALA vidyu--bha ane saumanasa nAmanA be vakSaskAra parvata vaDe gherAyela che. bIjuM uttarakura kSetra gaMdhamAdana ane mAlyavAna parvata vaDe gherAyela che. devakara, uttarakurU A baMne kSetra ardhacandra AkAravALA che. dakSiNa ane uttara dizAmAM vistAravALA che. jevI rIte varSa-kSetro che tevI rIte varSadhara parvato che. merU parvatanI uttara ane dakSiNa dizAmAM be parvata che. merU parvatanI dakSiNamAM bharata kSetra pachI tarata - aMtara rahita laghu himavAnuM parvata che. tathA merUparvatanI uttaramAM airAvata kSetra pachI zikharI parvata che. baMne parvato pUrva ane pazcimathI laMbAI vaDe lavaNa samudra sudhI joDAyelA che. baMne parvato bharata kSetrathI bamaNA (Dabala) vistAravALA che. ekaso yojana UMcA che. paccIza jojana jamInamAM UMDA rahelA che. evI ja rIte merU parvatanI dakSiNe mahAhimavAnuM ane uttaramAM rUkmI parvata rahelA che. e ja pramANe dakSiNamAM niSadha, uttaramAM nIla parvata che. teonI laMbAI, pahoLAI Adi kSetra samAsa Adi granthathI jANavA. merU parvatanI dakSiNamAM hemavaMta ane uttaramAM hiraNyavaMta A be kSetramAM be vRtta vaitADhya nAmanA parvata che. baMne parvato rajata-rUpAya che. cAre taraphathI eka hajAra yojananA parimANavALA che. temAM dakSiNa dizAmAM hemavaMta kSetramAM zabdApAtI ane merUnI uttara dizAmAM hiraNyavaMta kSetramAM vikaTApAtI nAmanA parvata che. te be vRtta vaitADhyamAM kramathI svAti dakSiNamAM ane uttaramAM prabhAsa nAmanA be deva rahe che. kAraNa ke tyAM temanA bhavana che. e ja pramANe harivarSa kSetramAM gandhApAtI ane ramyapha varSamAM mAlyavaMta parvata che. kramathI gandhApAtI parvata arUNadeva ane mAlyavaMta parvata padhadevathI adhiSThita che. devagurUnA pUrva paDakhe saumanasa ane pazcima paDakhe vidyu--bha parvata che. te baMne azvanA skaMdha samAna zarUAtamAM namela ane cheDe UMcA che. uttarakurUmAM pazcima bAju gandhamAdana ane pUrva bAju mAlyavAna parvata che. bharata ane airAvata kSetramAM be dIrgha vaitADhya parvata che. te be parvata bharata, airAvatanA madhya bhAgamAM pUrva ane pazcimathI lavaNa samudrane sparza karIne rahela che. te baMne paccIsa yojana UMcA, paccIsa gAu UMDA, pacAsa yojana pahoLA Ayata saMDANavALA che. sarva rUpAya che ane baMne paDakhethI bahAra kAMcana maMDanathI aMkita che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra A badhAmAM guphA, phUTa Adino vicAra bIje joI levo joIe. ||27nA jambudvIpasambandhibharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyAnAha-- 89 bharatairavatayoH suSamaduHSamAyAH sthitirdvisAgarakoTIkoTimAnA, suSamAyAM manuSyANAM dvigavyUtiruccatA, dve palyopame paramAyuH, dvAvarhaccakravarttibaladevavaMzau, dvAvekasamaye'rhantau cakravartinau baladevau vAsudevau ca // 28 // bharateti, jambUdvIpe bharatairavatavarSeSvatItAyAmAgAminyAJcotsarpiNyAM suSamaduHSamAlakSaNasya caturthakAlasya sthitirdvisAgarakoTIkoTirUpA, evaM varttamAnAyA avasarpiNyAstRtIyArakasya suSamaduHSamAlakSaNakAlasyApi / tathA bharatairavatayoratItAyAmAgAminyAM varttamAnAyAJcotsarpiNyAM suSamAyAM manuSyANAmuccatA gavyUtidvayapramANA, Ayuzca dvipalyopamapramANam, evaM bharateSvairavateSu ekasmin samaye dvau dvArhatAM cakravartinAM vAsudevAnAJca vaMzo, ekamekasamaye bharata eko'rhan cakravarttI baladevo vAsudevazca, airavate'pyevamiti dvau dvArhantau cakravarttinau baladevau vAsudevau ca bhavata iti // 28 // jaMbudrIpamAM bharatAdi saMbaMdhI kAla, tenuM lakSaNa ane paryAyo kahe che. jaMbudrIpamAM bharata ane airAvata kSetramAM atIta utsarpiNImAM ane AgAmI utsarpiNImAM suSama du:SamA nAmanA cothA ArAnI sthiti be koDAkoDI sAgaropama che. e ja pramANe vartamAna avasarpiNInA suSama duSamA nAmanA trIjA ArAnI sthiti be koDAkoDI sAgaropama che. evI ja rIte bharata ane airAvata kSetramAM atIta utsarpiNInA pAMcamA suSamA nAmanA ArAmAM, anAgata utsarpiNInA pAMcamA suSamA nAmanA ArAmAM, vartamAna avasarpiNInA bIjA suSamA nAmanA ArAmAM manuSyo be gAunI UMcAIvALA ane be palyopamanA AyuSyavALA hoya che. A ja pramANe bharata ane airAvata kSetramAM eka yugamAM eka samaye be arihaMta, be cakravartI, be baladeva ane be vAsudevanA vaMza thayA che, thAya che ane thaze. athavA bIjI rIte A ja pramANe eka samaye bharata kSetramAM eka arihaMta, eka cakravartI, eka baladeva, eka vAsudeva ane airAvatamAM paNa e ja pramANe eka eka hoya che. A rIte be arihaMta, be cakravartI, be baladeva, be vAsudeva thAya che. A rIte bharatamAM babbe ane airAvatamAM babbe athavA bharatamAM eka ane airAvatamAM eka ema be samajavA. // 28 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 atha sthAnamuktAsarikA punarvizeSamAha kurudvaye sadA manujA: suSamasuSamottamaddhi harivarSaramyakavarSayoH suSamottamaddhi haimavateraNyavatayoH suSamaduHSamottamaddhi pUrvAparavidehayorduHSamasuSamottamaddhi bharatairavatayostu SaDvidhakAladdhiJcAnubhavanti // 29 // kurudvaya iti, devakuruSUttarakuruSu ca suSamasuSamAsambandhinI pradhAnavibhUtimuccastvAyu:kalpavRkSadattabhogopabhogAdikAM prAptAstAmevAnubhavanto viharanti, evamevAgre'pi yojanIyam, paSTa mUtam ra1il vaLI vizeSathI kahe che. devakara ane uttarakarU A baMne kSetramAM haMmezA manuSyo suSama suSamAnI jema (suSama suSamAnA saMbaMdhavALI) uttamaRddhine arthAt pradhAna aizvarya-ucca AyuSya, kalpavRkSe ApelA bhoga ane upabhogane prApta thayelA tene ja anubhave che, pAme che ane vede che. harivarSa ane ramyapha kSetramAM suSamA ArAnI uttama Rddhine pAme che. bhogavatA vicare che. himavaMta ane hiraNyavaMta kSetranA manuSyo sadA suSama-duHSamA (trIjA ArA)nI uttama Rddhine pAmIne bhogavatA thakA vicare che. pUrva ane apara videhanA manuSyo haMmezA duHSama suSama (cothA ArA)nI uttama Rddhine pAme che ane bhogavatA vicare che. bharata ane airAvata kSetramAM manuSyo sadA cha prakAranA kALa saMbaMdhI AyuSyAdi Rddhi meLave che ane anubhave che. l2lA kAlavyaJjakajyautiSkadvitvamAhacandrasUryanakSatrANAM dvitvam // 30 // candreti, jambudvIpe sadA dvau candrau prabhAsayataH, dvau sUryau tApayataH / tathA dve kRttike rohiNyau mRgazire Ardra punarvasU ityevaM dve dve nakSatre bhAvye, evameva vedikAdInA gavyutadvayamuccatvAdikamanyato vijJeyam // 30 // kAlane pragaTa karanAra jyotiSkanA be sthAnaka kahe che. jaMbudvIpamAM haMmezA be candra prakAza karatA hatA. prakAza kare che ane prakAza karaze. jaMbadvIpamAM haMmezA be sUrya tapatA hatA, tape che ane tapaze.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 91 tevI ja rIte be kRttikA, be rohiNI, be mRgazira, be ArdrA, be punarvaslR, A ja rIte badhA nakSatro babbe che. 1) ittia, 2) roDizI, 3) bhRgazira, 4) khArdrA, 4) punarvasU, 6) puSya, 7) AzleSA, 8) bhadhA, 8) pUrvAjhalgunI, 10) uttarAAlgunI, 11) hasta, 12) citrA, 13) svAti, 14) vizAkhA, 15) anurAdhA, 16) bhayeSThA, 17) bhUsa, 18) pUrvASADhA, 18 ) uttarASADhA, 20) amita, 21) zravA, 22) dhaniSThA, 23) zatabhiSA, 24) pUrvAbhAdrapa, 25) (uttarAbhAdrapa6, 26) revatI, 27) azvinI, 28) bharalI. A pramANe jaMbudvIpanI vedikA AdinI be gAunI uMcAi Adi bIjethI jANavA joie. 113011 tadevaM stokena pudgalajIvadharmAnabhidhAya sarvaM jIvAjIvAtmakamityetatsUcanAyAha-- samayAvalike AnapAnastokau kSaNalavau muhUrttAhorAtre pakSamAsau Rtvaya saMvatsarayuge jIvAjIvarUpe tatparyAyatvAt // 31 // samayeti, sarveSAM kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalazatavyatibhedAdyudAharaNopalakSitaH samayaH, asaMkhyAtasamayasamudAyAtmikA''valikA kSullakabhavagrahaNakAlasya SaTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA / tatra samaya ityAvaliketi vA yatkAlavastu tadavigAnena jIvo jIvaparyAyatvAt paryAyaparyAyiNozca kathaJcidabhedAt, pudgalAnAM paryAyatve cAjIva ityabhidhIyate, na tu jIvAdivyatirekiNaH samayAdayo jIvAjIvAnAM hi sAdisaparyavasAnAdisthitivizeSAH, sthitizca teSAM dharmatvAnnAtyantaM dharmiNo bhinnA, atyantabhede hi viprakRSTadharmamAtropalambhe pratiniyatadharmaviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, anubhUyate ca viTapivikaTazAkhAvisarAntarAle kimapi zuklaM pazyataH kimiyaM patAkA balAkA veti saMzayaH pratiniyatadharmiviSayaH / sarvathA'bhede'pi saMzayAnupapattireva, guNagrahaNe tadabhinnaguNino'pi grahAt / ucchAsaniHzvAsakAlAH saMkhyAtAvalikApramANA AnapAnau / saptocchvAsaniHzvAsapramANaH stokaH / saMkhyAtAnaH pAnalakSaNaH kSaNaH, saptastokapramANo lavaH / triMzanmuhUrttapramANamahorAtram / paJcadazAhorAtrapramANaH pakSaH / dvipakSa mAsa: / dvimAsamAno RtuH, RtutrayamAnamayanam / ayanadvayamAnaH saMvatsaraH / paJca saMvatsarANi - yugam, evaM caturazIti-varSalakSapramANaM pUrvAGgaM tadeva caturazItilakSaguNitaM pUrvaM evaM pUrvapUrvaM caturazItilakSaguNitaM truTitAGgAdikaM zIrSaprahelikAparyantaM bhAvyam / zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saMkhyAtakAla:, tena ca saMkhyAtAyuSAM prathamapRthivInArakANAM bhavanapativyantarANAM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA bharatairavateSu suSamaduHSamAyAH pazcime bhAge naratirazcAJcAyurmIyate / ataH paraM yaH saMkhyAtakAla: so'natizayinAM na vyavahAraviSaya iti kRtvaupamye prakSiptaH sa ca palyopamAdirUpa iti // 31 // jIva ane pudgalanA dharmone kahIne have sarva jIvAjIvAtmaka che te jaNAvavA mATe kahI rahyA che ke samayaH saghaLA ya kAla pramANamAM Adya (pahelo), parama (atyaMta) sUkSma, abhedya, avayava rahita, kamaLanI so pAMkhaDIne bhedavAnA udAharaNathI oLakhAto samaya che. koI puruSa kahe meM eka sAthe kamaLanI so pAMkhaDI vIMdhI. paraMtu soya eka pAMkhaDI pachI bIjI pAMkhaDImAM, pachI trIjImAM jAya che. A kALa eTalo sUkSma che ke ApaNane lAge eka sAthe A vIMdhAI. A je sUkSma kALa te samaya kahevAya che. AvalikAH asaMkhyAtA samayanA samudAyarUpa AvalikA che. je kSullaka bhava grahaNa kAlanA basone chappana bhAge che. arthAt 256 AvalikAno eka kSullaka bhava thAya che. sUtramAM samaya ane AvalikA be kahyA che. je kAlavastu che te sAmAnyathI (koI paNa vivAda vinA avinAnena) jIva che. kAraNa ke jIvano paryAya che. paryAya ane paryAyavALAno kathaMcita abheda che. tathA pudgalAdino paryAya hovAthI ajIva kahevAya che. jIvAdi sivAya samaya vagere nathI. kAraNa ke jIva ane ajIvonI sAdi, saparyavasAnAdi je sthiti vizeSa che arthAt sAdi vagere bhedavALI je sthiti che te sthitinA bhedo (vizeSo) samaya vagere che. sthiti (samaya) vagere che te jIva ane ajIvano dharma che. dharma ane dharmIno atyaMta bheda nathI. jo dharma ane dharmIno atyaMta bheda hoya to viprakRSTa eka aMzamAtra dharma (vastuno) jaNAve chate niyata-cokkasa dharmInA viSayamAM saMzaya ja nahIM thAya. kAraNa ke te dharmInA anya dharmothI paNa teno bheda avizeSa paNe che. . vaLI anubhavanI vastu che ke- jyAre koIka puruSa lIlA vRkSanI tarUNa zAkhAnA vistAranA madhyanA aMtarathI kaMIka paNa zukla vastune juve che tyAre ema vicAre che ke zuM A dhajA che? ke bagalAnI paMkti che? e pramANe cokkasa dharmanA viSayamAM saMzaya thAya che. jo sarvathA-kevala abheda hoya to saMzaya ja nahIM thAya. kAraNa ke guNanA prahaNathI tenAthI abhinna evA guNInuM paNa prahaNa thAya che. mATe sthiti Adi samayo jIvAjIvarUpa che. AnapAna ane sTroka : AnapAna eTale ucchavAsa-nizvAsa (zvAsocchavAsa) teno kAla saMkhyAtA AvalikA pramANa che. stoka sAta zvAsozvAsa pramANa stoka che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra kSaNa ane lavaH saMkhyAtA AnapAna (zvAsocchavAsa) pramANa kSaNa che. sAta stoka pramANa vALo kALa lava che. muhUrtAhorAtri muhUrta ane ahorAtra. 3773 zvAsocchavAsa pramANa eka muhUrta che. trIsa muhUrta pramANa eka ahorAtra kAla che. pakSamAsau : pakSa ane mAsa. paMdara ahorAtri pramANa pakSa che. be pakSa pramANa mAsa che. tuM ane ayanaH be mAsa pramANa eka vasaMta Adi Rtu che. traNa RtunA pramANavALA ayana che. saMvatsara ane yugaH be ayana pramANa varSa che. pAMca varSavALA yuga che. A ja pramANe 84 lAkha pUrva pramANavALA pUrvAga che. te ja pUrvAgane 84 lAkha vaDe guNavAthI eka pUrva thAya che. (pUrvanuM pramANa 70 lAkha kroDa ane 56 hajAra kroDa varSanuM hoya che. 84 lAkha X 84 lAkha 70560000000000) A ja rIte AgaLa AgaLa pUrva pUrvanI saMkhyAne 84 lAkha vaDe guNavAthI eka pUrva x 84 lAkha karavAthI eka truTitAMga thAya. evI rIte karatA karatA TheTha zIrSa prahelikA sudhI jANavuM. zIrSa prahelikA sudhI sAMvyAvahArika kAla che. tenA vaDe pahelI pRthvI ratnaprabhAnA nArakonuM, bhavanapati ane vyaMtaronuM (jaghanya, madhyama) AyuSya tathA bharata ane airAvatamAM suSamaduHSamA (trIjA) ArAnA utaratA bhAgamAM manuSya ane tiryaMcanA AyuSyanuM bhAna karAya che. AnAthI AgaLa eTale zIrSa prahelikAnI upara paNa je saMkhyAtakAla che te atizayajJAnI sivAyanA manuSyonA vyavahArano viSaya thato nathI. ema jANIne upamAmAM batAvAya che. (dAkhala karela che.) ane te palyopama vagere rUpa che. [31] baddhamuktabhedena jIvAnAM dvaividhyAdvaddhApekSayA bandhadvaividhyamAcaSTe rAgadveSanimittaH pApabandhaH, AbhyupagamikavedanayaupakramikavedanayA codIrayanti vedayanti nirjarayanti ca // 32 // rAgeti, mAyAlobhakaSAyarUpo rAgaH, krodhamAnakaSAyalakSaNo dveSaH, kAraNAbhyAmAbhyAmazubha bhavanibandhanasya pApakarmaNo bandho bhavati, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAnAM bandhahetutvena kathamatra kaSAyANAmeva bandhahetutvamuktam, yuktam, kaSAyANAM pApakarmabandhaM prati prAdhAnyakhyApanAya tathokteH teSAM prAdhAnyaJca sthityanubhAgaprakarSakAraNatvAt, atyantAnarthakAritvAt, dvisthAnakAnurodhAdvA bandhahetudezoktiH / sthAnadvayabaddhapApakarmaNazca zirolocanatapazcaraNAdikayA'GgIkaraNanirvRttayA svaicchikayA karmodIraNakAraNanittayA jvarAtisArAdijanyayA vA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA pIDayodIrayanti, aprAptAvasaraM sadudaye pravezayanti, udIritaM sadvipAkato'nubhavanti pradezebhyaH zATyanti = "pharA jIvonA baddha ane mukta ema be bheda che. baddha eTale karmathI baMdhAyela ane mukta eTale karmathI rahita (chuTela) temAM baddhanI apekSAe baMdhanA be prakAra kahe che. 94 jIvone be sthAnaka dvArA pApa karmano baMdha thAya che. (1) rAganimitta (2) dveSanimitta = dveSathI. = rAgathI, rAga e mAyA ane lobha kaSAyarUpa che. dveSa e krodha ane mAna kaSAyarUpa che. baMdha :- A be kAraNathI azubha bhavanA kAraNarUpa pApakarmano baMdha thAya che. prazna :- mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga A cAre karmabaMdhanA kAraNa hovA chatAM mAtra kaSAyone ja karmabaMdhanA kAraNapaNe kema kahyA ? uttara H- vAta sAcI che - yukta che. paraMtu kaSAyonuM pApa karmanA baMdha prati prAdhAnya jaNAvavA mATe te pramANe kahyuM che. teonI mukhyatA sthiti ane rasanA prakarSanuM kAraNa hovAthI che. sthitibaMdha ane anubhAga (rasa) baMdha kaSAyathI jIva kare che. kaSAyathI gADha baMdha thAya che... athavA atyaMta anarthane karanAra hovAthI kaSAyonuM pradhAnapaNuM che. athavA be sthAnakono anurodha hovAthI A sUtramAM dezathI baMdha hetu kahyo che. be sthAnathI bAMdhelA pApakarmanI jIva be prakAranI vedanAthI udIraNA kare che. te vedanA be prakAre che. (1) Alyupagamika vedanA, (2) aupakramika vedanA. A vedanAthI jIva karmonI udIraNA kare che, vipAkathI teno anubhava kare che, ane pradezothI nirjarA kare che - khapAve che. AlyupagamikI vedanA :- abhyapagama eTale svIkAra, aMgIkAra. svIkArathI thayelI vedanA athavA svIkA2 ka2vAmAM thayelI vedanA. te AbhyapagamikI vedanA che. te mastakano loca karavAthI tathA tapa-AcaraNAdithI thayelI vedanA che. svecchAthI karmanI udIraNAmAM kAraNathI thayela vedanA che. -- aupakramika vedanA :- karmanI udIraNAnA kAraNathI thayelI athavA karmanI udIraNAmAM thayelI vedanA te aupakramikI vedanA che. te tAva, atisAra Adi rogathI thayela pIDAthI bhogave che te aupakramikI vedanA. udIraNA :- udIraNA eTale avasara prApta na thavA chatAM udayamAM je lAve tene udIraNA kahevAya che.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra A be prakAranI vedanAthI jIva karmane vede che - udIraNA kare che, udirIta thayelA eTale ke udIraNAthI udayamAM AvelA karmane tenA vipAkathI bhogave che. ane te karmone AtmAnA pradezothI ni cha - te 8ne pAve che. // 32 // nirjaraNe ca karmaNo dezataH sarvathA vA bhavAntare siddhau vA gacchataH zarIrAnniryANaM bhavatItyAha zarIraM dezena sarveNa vA spRSTvA saspandaM sphuTaM vizIrNaJca kRtvA saMvartya nivartya niryAti // 33 // zarIramiti, jIvaH zarIrAnmaraNakAle dehaM katipayapradezalakSaNena dezena spRSTvA zliSTvA niryAti, keSAJcitpradezAnAmilikAgatyotpAdasthAnaM gacchatA jIvena zarIrAdvahiH kSiptatvAt / kandukagatyotpAdasthAnaM gacchatA zarIrAbahiH pradezAnAmaprakSiptatvAt sarvairjIvapradezaiH spRSTvA niryAti, athavA dezenApi sarveNApIti vAcyam, tadA'vayavAntarebhyaH pradezasaMhArAccharIradezaM pAdAdikaM spRSTvA niryAti, sa ca saMsArI, sarveNetyatrApi dezenetyapekSyate, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAti, sa ca siddhaH / zarIrasparze sphuraNasya bhAvAtsaspandamiti, IlikAgatikAle kiyadbhirAtmapradezairgendukagatikAle sarvairapi zarIraM saspandaM kRtvA niryAti / athavA pAdAdiniryANakAle zarIradezaM sphorayitvA sarvAGganiryANAvasare sarva zarIraM sphorayitvA niryAtIti / sphoraNAcca sAtmakatvaM sphuTaM bhavatItyAha sphuTamiti, Atmadezena zarIraM sacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvelikAgatau, gendukagatau sarvairapi zarIraM sphuTaM kRtvetyarthaH / tathA'kSyAdivighAtena sarvavizaraNena vA devadIpAdijIvavadvizIrNaM ca kRtveti vArthaH / zarIraM sAtmakatayA sphuTIkurvan kazcittatsaMvartanamapi karotItyAha saMvatyeti, saMkocya, zarIraM dezenelikAgatau zarIrasthitapradezaiH sarvAtmanA gendukagatau sarvAtmapradezAnAM zarIrasthitatvAt, athavA dezataH saMvarttanaM saMsAriNo mriyamANasya pAdAdigatajIvapradezasaMhArAt sarvatastu nirvANaM ganturiti, AtmanaH saMvartanaM kurvan zarIrasya nivarttanaM karotItyAha nivaryeti, IlikAgatau dezena gendukagatau sarveNa jIvapradezebhyaH zarIraM pRthak-kRtyetyarthaH, yadvA dezataH zarIraM nivartyAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganiryANavAniti, athavA paJcavidhazarIrasamudAyApekSayA dezataH zarIramaudArikAdi nivartya taijasakArmaNe tvAdAyaiva, tathA sarva zarIrasamudAyaM nivartya siddhyatItyarthaH // 33 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA karmonI nirjarAmAM to dezathI ke sarvathI, bhavAMtaramAM ke mokSe jatA jIvane zarIramAMthI nIkaLavuM thAya che te kahe che - zarIrane dezathI sparzIne ke sarvathI sparzIne AtmA nIkaLe che. evI rIte dezathI ke sarvathI zarIrane pharakAvIne (kaMpAvIne), dezathI ke sarvathI zarIrane phoDIne - nAza karIne AtmA nIkaLe che. tevI rIte dezathI ke sarvathI zarIrane saMkocIne, jIva pradezothI juduM karIne jIva zarIramAMthI nIkaLe che. te A pramANe samajavuM ke - dezathI paNa AtmA zarIrane sparzIne nIkaLe che, sarvathI paNa AtmA zarIrane sparzIne nIkaLe che. A dezathI:- maraNakAle jIva keTalAka pradeza vaDe keTalAka pradezone IlikAgati vaDe utpattisthAnamAM jatAM zarIrathI bahAra kADhelA hovAthI zarIrane sparzIne nIkaLe che. te dezathI sparza karIne athavA aDakIne maraNakAle zarIrathI nIkaLe che sarvathI - jIvanA sarva pradezo vaDe kaMduka (daDA) jevI gati vaDe utpattisthAne jatAM jIva zarIrathI pradezone bahAra nahIM kADhela hovAthI sarvapradezo vaDe sparzIne nIkaLe che. athavA dezathI kahyuM che tyAM paNa dezathI ane sarvathI paNa A baMne apekSA che tema samajavuM. eTale dezathI ane sarvathI zarIrane sparza karIne jIva nIkaLe che. Avo artha karIe tyAre - bIjA avayavomAMthI pradezone saMkocIne dezathI zarIranA dezane eTale ke paga vagerene sparza karIne (avayavanA aMtara vaDe pradezanA saMkocathI) jIva nIkaLe che. te saMsArI jIva jANavA. sarvathI :- sarva kahyuM che tyAM paNa sarvathI ane dezathI paNa baMne apekSA che. sarva zarIrane paNa sparza karIne nIkaLe che te siddha jANavA. AtmA vaDe zarIrano sparza karate chate phuraNA (kaMpana) thAya che mATe pRSTavA pachI sarva kahyuM che. dezathI spandana-skuraNa :- IlikA = IyaLa jevI gatinA samaye keTalAka Atmapradezone kaMpAvIne jIva nIkaLe che. tathA sarva Atmapradezo vaDe gaMduka-daDAnI jevI gatikAlamAM sarva zarIrane kaMpAvIne nIkaLe che. athavA dezathI zarIranA dezane phoDIne paga AdithI nIkaLavAnA samaye dezathI kaMpana hoya che. sarvathI saMpUrNa zarIrane pharakAvIne sarva aMgathI nIkaLavAnA samaye sarvathI kaMpana hoya che. phuraNathI sAtmakatva = AtmapaNuM phuTa = pragaTa thAya che mATe spandana pachI sphaTa kahe che. AtmAnA dezathI zarIrane sacetanapaNAthI huraNa liMgathI pragaTa karIne IlikAgatimAM che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 97 sarvathI AtmAnA sarva pradezo vaDe pragaTa karIne gaMduka gatimAM che. athavA zarIranA dezathI AtmakapaNAe pragaTa karIne paga vagerethI nIkaLavAnA samayamAM che. ane sarvathI sarvAgathI nIkaLavAnA prastAvamAM hoya che. athavA phoDIne arthAtu nAza karIne temAM dezathI AMkha vagerenA nAza vaDe ane sarvathI samasta nAza vaDe. devanA jIvanI jema dIpakanA jIvanI jema jANavuM. zarIrane sAtmakapaNAe pragaTa karato koI jIva te zarIranuM saMkocana paNa kare che. mATe saMvarya eTale saMkoca karIne e pramANe kahe che. dezathI IlikAgatimAM zarIramAM rahela pradezo vaDe zarIrane saMkocIne ane sarveNa sarvAtmavaDe - daDAnI jema gatimAM sarva Atmapradezo zarIramAM rahela hovAthI sarvAtmapaNe nIkaLe che. athavA dezathI saMkoca maratA evA saMsArI jIvone paga vageremAM rahela jIvanA pradezonA saMkocathI che. sarvathI saMkoca to mokSamAM janArane hoya che. AtmAnuM saMvartana-saMkoca karatA zarIranuM nivartana-juduM karavuM kare che mATe saMvarya pachI nivarya kahe che. nivarya = jIvanA pradezothI zarIrane alaga karIne. temAM dezathI IlikAgatimAM ane sarvathI gaMduka gatimAM jIvanA pradezothI zarIrane alaga kare che. athavA dezathI zarIrane AtmAthI pRthapha karIne paga vagerethI nIkaLanAra ane sarvathI sarvAMgamAMthI nIkaLanAra... athavA pAMca prakAranA zarIranA samudAyanI apekSAe dezathI audArika Adi zarIrane choDIne ane taijasa kAmaNa zarIrane to grahaNa karIne ja nIkaLe che. tathA sarvathI sarva (pAMca) zarIranA samudAyane choDIne nIkaLe che. arthAt siddha thAya che. 33 sarvaniryANasya paramparayA prayojakAni dharmazravaNAdInyAhakSayopazamAbhyAM kevaliprajJaptadharmazravaNAdilAbhaH // 34 // kSayeti, udayaprAptasya karmaNo jJAnAvaraNasya darzanamohanIyasya ca kSayeNa nirjaraNenAnuditasya copazamena-vipAkAnubhavanena, kSayopazameneti bhAvaH, tatazca kevaliprajJaptabodhimuNDanAnagAritAbrahmacaryavAsasaMyamasaMvarAbhinibodhikajJAnAderlAbhaH, kevalajJAnantu kSayAdeva, bodhyAdInAM samyaktvacAritrarUpatvAt kSayeNopazamena lAbhe'pi zravaNAbhinibodhikAdInAM kSayopazamenaiva bhAvAtsarvasAdhAraNyena kSayopazamaparatayA vyAkhyAtamiti // 34 // - pUrva sUtramAM sarvathI nIkaLavuM kahyuM te to paraMparAe dharmazravaNa AdinA lAbha mATe thAya che te jaNAvatA kahe che - kSaya ane upazama A be sthAna vaDe AtmA kevalI bhagavAne prarUpita dharmanA zravaNa Adi lAbha pAme che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA te A pramANe - (1) udayamAM AvelA jJAnAvaraNa ane darzanamohanIya karmanA kSayathInirjarAthI. (2) udayamAM nathI AvelA tenA upazamathI-vipAkano anubhava na karavAthI. arthAt kSayopazamathI. kSayopazamathI jIva kevalI bhagavAne prarUpela dharmanuM zravaNa karI zake che. kevala bodhine prApta kare che. muMDita thaIne gRhavAsathI aNagArapaNAne svIkAre che. kevala brahmacaryavAsamAM vase che. kevala saMyamamAM prayatna kare che. kevala saMvara vaDe saMvRta thAya che. kevala matijJAnane utpanna kare che evI rIte yAvatuM mana:paryavajJAnane utpanna kare che - meLave che. (Asarvatra para = saMpU[ artha 42vo.) kevalajJAna to karmanA kSayathI ja thAya che. bodhi Adi samyakatva ane cAritrarUpa hovAthI mAtra kSayathI ane upazamathI paNa thAya che. zravaNa ane AbhinibodhikAdi to kSayopazamathI ja thAya che. mATe sarva sAdhAraNa kSayopazama (kSaya ane upazama) be pada vaDe kahela che. 34 bodhyAdInAmutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAtsAgaropamasya ca palyopamAzritatvAttadvaividhyaM vakti sAgaropamaM palyopamaJcetyaddhaupamikaM dvidhA // 35 // sAgaropamamiti, yatkAlapramANamupamAnamantareNAnatizayinA grahItuM na zakyate tadaddhaupamikam, tacca dvidhA palyopamaM sAgaropamaJceti, palyavatpalyaH, tenopamA yasmistatpalyopamaM sAgareNo....... yasmiMstatsAgaropamam, aupamikaM tAvatsAmAnyenoddhArAddhAkSetrabhedena vidhA, punarekaikaM saMvyavahArasUkSmabhedAdvidhA, yAvatA kAlena yojanAyAmaviSkambhoccatvaH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAM vAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM bAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAM dazabhiH koTIkoTIbhirvyAvahArikamuddhArasAgaropamamucyate, teSAmeva vAlAgrANAM dRSTigocarAtisUkSmadravyAsaMkhyeyabhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saMkhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo bhavati tathaivoddhAre tatsUkSmamuddhArapalyopamaM tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam, anena ca dvIpasamudrAH parisaMkhyAyante, addhApalyopamasAgaropame api sUkSmabAdarabhede evameva / navaraM varSazate varSazate vAlasya vAlAsaMkhyeyakhaNDasya coddhAra iti / anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pi te dvividhe evameva, navaraM pratisamayamekaikAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezA uddhiyaMte sa kAlo vyavahArika iti yAvatA ca vAlAgrAsaMkhyAtakhaNDai spRSTA aspRSTAzcoddhiyaMte sa kAlaH sUkSma iti, ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, AbhyAJca dRSTivAde
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 sthAnAMgasUtra spRSTAspRSTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamiti zrUyate, bAdare ca trividhe api prarUpaNAmAtraviSaye eveti, tadevamiha prakrame uddhArakSetraupamikayonirupayogitvAdaddhaupamikasya copayogitvAdaddheti sUtre vizeSaNamupAttam // 35 // bodhi AdinI (matijJAna - zrutajJAna, avadhijJAnanI) to utkRSTa chAsaTha (66) sAgaropamanI sthiti hoya che ane sAgaropama to palyopamanA AzrayavALA che. tethI te benI prarUpaNA kare che. sAgaropama ane palyopama A be prakAre addhopamika kALa che. upamA vaDe thayeluM te aupamika. addhA eTale kALanA viSayanI upamAvALuM te addhopamika, atizaya jJAna vagaranA jIvo vaDe upamA sivAya je kALanA pramANane grahaNa na karI zakAya te addhopamika kahevAya che. te addhopamika kAla be prakAre che. (1) palyopama, (2) sAgaropama. palyanI upamA jene viSe che te palyopama. sAgaranI upamA jene viSe che te sAgaropama. sAgaranI jema moTA pariNAmavALuM palyopama ane sAgaropamarUpa aupamika kALa sAmAnyathI (1) uddhAra (2) addhA ane (3) kSetra nA bhedathI traNa prakAre che. vaLI eka ekanA (1) saMvyavahAra (2) sUkSma evA bhedathI be prakAre che. temAM uddhAra : (1) saMvyavahAra uddhAra palyopama - eka yojanAnA laMbAI, pahoLAI ane UMcAIvALA palya (palya eTale khADo athavA dhAnya mApavAnuM sAdhana) eTale khADAne mAthAnA muMDana karyA pachI ekathI sAta ahorAtra sudhImAM UgelA vAlAjho (vALanA TUkaDAo) thI ThAMsI ThAMsIne bharavAmAM Ave, tyAra pachI prati samaye vALanA (eka eka) TUkaDAne kADhatA jeTalA samayamAM te pAlo (khADo) khAlI thAya te kAla saMvyavahArika uddhAra palyopama kahevAya che. (1) vyavahArika uddhAra sAgaropama - tevA eTale ke saMvyavahArika uddhAra palyopamanA jevA daza koDAkoDI vyavahArika palyopamano eka vyavahArika uddhAra sAgaropama kahevAya che. (2) te vAlAjhanA ja dRSTi gocara ati sUkSma dravyanA asaMkhyAta bhAga mAtra sUkSma panaka nigodiyA jIva) nI avagAhanAthI asaMkhyAta guNarUpa avagAhanAvALA khaMDo karIne bharela palyane samaye samaye eka eka vAlAjhane kADhatA jeTalA samayamAM te palya khAlI thAya teTalA kALane sUkSma uddhAra palyopama kahevAya che. - (2) tevA dazakoDAkoDI sUkSma uddhAra palyopama vaDe sUkSma uddhAra sAgaropama thAya che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 100 atha sthAnamuktAsarikA A sUkSma uddhAra sAgaropama vaDe dvIpa ane samudronI gaNatrI karAya che. addhA :- addhA palyopama ane addhA sAgaropamanA paNa be bheda che. (1) sUkSma addhA palyopama ane (2) bAdara addhA palyopama. vizeSa e che ke - so so varSa pUrvokta vAlAjhane kADhavAthI bAdara addhA palyopama ane vAlAjhanA asaMkhyAta khaMDane so so varSe kADhavAthI sUkSma addhA palyopama thAya che. ane sAgaropama pUrvokta rIte thAya che. A sUkSma addhA palyopama ane sAgaropama vaDe nArakAdinI sthiti - AyuSyanuM bhAna karAya che. kSetra - kSetra palyopama ane sAgaropamanA paNa be bheda che. (1) sUkSma ane (2) bAdara. vizeSa e che ke - pUrvokta rIte vAlAjhane bharIne tene sparzIne rahelA AkAza pradezone prati samaye apahAra karatA jeTalA kALe te palya khAlI thAya teTalA kALane vyAvahArika bAdara kSetra palyopama kahevAya che. ane te vAlAjhanA asaMkhyAta khaMDa vaDe te palyane bharIne, tene sparzIne rahelA ane aspRSTa (nahIM pharaselA) AkAza pradezone prati samaye apahAra karatA jeTalA kALe te palya khAlI thAya teTalA kALane sUkSma kSetra palyopama kahevAya che. tema sAgaropama paNa jANI levuM. A kSetra palyopamAdinI prarUpaNA mAtra viSayamAM ja che. A kSetra palyopama ane sAgaropamano daSTivAdamAM dhRSTa ane aspRSTa pradezanA vibhAga vaDe dravyanA mAnamAM prayojana che ema saMbhaLAya che. traNa prakArano bAdara bheda prarUpaNA mAtra che. te kAraNathI A A prakaraNamAM uddhAra ane kSetra aupamikanuM nirUpayogIpaNuM hovAthI ane addhopamikanuM ja upayogIpaNuM hovAthI sUtramAM addhA evuM vizeSaNa kaheluM che. rUpA jIvasya prazastAprazastamaraNe nirUpayati valanmaraNavazArttamaraNe nidAnamaraNatadbhavamaraNe giripatanatarupatane jalapravezajvalanapravezau viSabhakSaNazastrapATane maraNe cAprazaste vaihAnasagRdhraspRSTe pAdapopagamanabhaktapratyAkhyAnamaraNe ca prazaste'nujJAte // 36 // valanmaraNeti, parISahAdibAdhitatvAtsaMyamAnnivartamAnAnAM maraNaM valanmaraNam, indriyAdhInatAM gatAnAM dIpakalikAvalokanAkulitapataGgAdInAmiva maraNaM vazArttamaraNam, ime dve maraNe nirgranthAnAmupAdeyadhiyA bhagavatA na kIrtite na vA prazaMsite, evamagre'pi, RddhibhogAdi
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 101 prArthanApUrvakaM maraNaM nidAnamaraNam, yasmin bhave janturvartate tadbhavayogyamevAyurbadhvA punarmiyamANasya maraNaM tadbhavamaraNam, etacca saMkhyAtAyuSkanaratirazcAmeva, teSAmeva hi tadbhavAyurbandho bhavati, vizuddhasaMyaminAntu devAyuSa eva bandhayogyatvena manujAyuSo bandhe satyaprazastatA, gIritastarutaH patitvA ca maraNe girimaraNatarumaraNe, jalapravezo jvalanapradezaH, jale jvalane vA pravizya maraNamiti bhAvaH, viSaM bhakSayitvA maraNaM viSabhakSaNam, svazarIrasya zastrAdinA vidArayitvA maraNaM zastramaraNametAni sarvANyaprazastAnyananujJAtAni ca / zIlabhaGgarakSaNAdikAraNe tu vaihAnasagRdhrapRSTe maraNe anujJAte, evaM viSabhakSaNazastrapATane api, vRkSazAkhAdAvudvaddhatvAnnabhasi bhavaM maraNaM vaihAnasam, gRdhairbhakSaNaM gRdhraspRSTam / atha prazastamaraNamAha pAdapeti-pAdapasya chidmapatitasyevAtyantanizceSTatayA'vasthAya maraNam, bhaktasyaiva na ceSTAyA api pAdapopagamana iva pratyAkhyAnaM yatra tadbhaktapratyAkhyAnam / pAdapopagamanaM dvividhaM nirhArimAnirhArimabhedAt, yadvasaterekadeze vidhIyate tattataH zarIrasya nissAraNAnirhArimam / yattu girikandarAdau tadanirharaNAdanirhArimam, niyamAccharIrapratikriyAvajaM pAdapopagamanaM bhavati / iGgitamaraNantviha noktaM dvisthAnakAnurodhAt // 36 // apanA bha29 re che. (1) prazasta. (2) aprazasta tenu ni355 42tA 3 cha - shrm| magavAna mahAvIre zrama niyanyAne (1) san bha298 (2) pazAta bha295 sAle maraNa svIkAravA yogya upAdeya buddhithI phaLa vaDe pravRtti karavA mATe sadA kahela nathI, svIkAravAnI buddhi vaDe nAmathI paNa uccAraNa karela nathI, sadA vakhANela nathI, sadA anumata nathI eTale ke tame karo ema paNa kahela nathI. (1) valanuM maraNa :- pariSahAdithI bAdhita hovAthI (pariSahAdine sahana na karavAthI saMyamathI patita - nivRta thayelAnuM je maraNa te valanuM maraNa kahevAya che. saMyamanI pravRttimAM kheda pAmelAo je maraNa kare te valanuM maraNa. (2) vazarta maraNa - tela sahita dIpakanI zikhAne jovAthI Akula thayelA pataMgIyA AdinI jema indriyone vaza thayelAnuM maraNa te vazArUM maraNa evI ja rIte zramaNa bhagavAna mahAvIre zramaNa nirjhanthone (1) nidAna maraNa, (2) tadbhava maraNa A be maraNa upAdeya buddhithI pravRtti karavA mATe sadA kahela nathI, svIkAravAnI buddhi vaDe nAmathI paNa uccAra karela nathI, sadA vakhANela nathI, tame karo ema AjJA paNa ApI nathI. (1) nidAna maraNa :- Rddhi ane bhoga vagerenI je prArthanA te nidAna - ane A nidAna - niyANA pUrvakanuM je maraNa te nidAna maraNa.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (2) tadbhava maraNa H- je bhavamAM jIva varte che te bhavane yogya ja AyuSya bAMdhIne maranAranuM maraNa che te tadbhava maraNa. A tadbhava maraNa saMkhyAta varSanA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcone hoya che, teone ja tadbhavanA AyuSyano baMdha thAya che. vizuddha saMyamIne to devanuM AyuSya ja baMdha yogya hovAthI, manuSyanA AyuSyanA baMdhamAM aprazastatA che. evI ja rIte zramaNa bhagavAna mahAvIre (1) giripatana maraNa (2) tarUpatana maraNa kahyA nathI yAvat upara mujaba AjJA ApI nathI. (1) giripatana maraNa H- parvata parathI paDIne maravuM te giripatana maraNa. (2) tarUpatana maraNa :- jhADa parathI paDIne maravuM te tarUpatana maraNa. Aja rIte (1) jalapraveza maraNa, (2) jvalana praveza maraNa zramaNa bhagavAna mahAvIre kahyuM nathI yAvat anujJA ApI nathI. (1) jala praveza maraNa H- pANImAM pravezIne maravuM te jalapraveza maraNa. (2) jvalana praveza maraNa H- AgamAM pravezIne (paDIne) maravuM te jvalana praveza maraNa. A ja rIte zramaNa bhagavAna mahAvIre nigraMnthone (1) viSabhakSaNamaraNa ane (2) zastrapATana maraNa kahyuM nathI yAvat anujJA ApI nathI. (1) viSa bhakSaNa maraNa :- jhera khAIne maravuM te viSa bhakSaNa maraNa. -- (2) zastrapATana maraNa :- charI - kaTArI Adi zastra vaDe potAnA zarIrano nAza karavo maravuM te zastra pATana maraNa. 102 A badhA maraNa aprazasta che bhagavAnathI anujJAta nathI. arthAt bhagavAnanI AjJA nathI. zIlanA bhaMga samaye tenI rakSA mATe (1) vaihAnasa maraNa, (2) gRdhasRSTa' maraNa A be maraNanI tathA A ja pramANe viSabhakSaNamaraNa ane zastrapATana maraNanI paNa bhagavAne AjJA ApI che. (1) vaihAnasa maraNa :- vRkSanI zAkhAmAM UMce baMdhAvAthI gaLe phAMso khAIne AkAzamAM thayeluM je maraNa te vaihAnasa maraNa. (2) gRdhasRSTa maraNa :- je maraNamAM gIdho vaDe sparzAvuM athavA gIdhone khAvA yogya je pITha ane upalakSaNathI hAthI, UMTa vagerenA peTa vagere avayava, zarIramAM pesIne maravAnI icchAvALA mahAsatvavAn jIvanuM je maraNa te gRdhasRSTa maraNa kahevAya che. A be maraNa prazasta che. bhagavAne kahyA che, prazaMsya che, AjJA ApI che. have prazasta maraNa kahe che. (1) pAdapopagamana maraNa, (2) bhakta pratyAkhyAna maraNa.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra (1) pApo5mana bha255 :- 565 meTa vRkSa.. chedAIne paDela vRkSanI jema atyaMta ceSTA rahita paNe je maraNa) mAM rahevuM te pAdapopagamana bha25. (2) bhakta pratyAkhyAna maraNa :- jemAM bhojanano ja tyAga che, pAdapopagamananI jema bhojananuM ja paccakhANa che, paraMtu pAdapopagamananI jema ceSTAnuM varjana nathI te bhaktapratyAkhyAna maraNa che. pApopamana bharanA 2 cha, (1) niribha (2) anirima. niharima pAdapopagamana :- je vasatinA eka bhAgamAM (anazana) karAya che. te sthAnathI zarIranuM nirharaNa - bahAra kADhavAthI agni saMskAra karavAmAM Ave che te nihArima pAdapopagamana maraNa kahevAya che. (2) anirima pAdapopagamana :- je parvatanI moTI gUphA vageremAM (anazana) karavAmAM Ave che tene tyAMthI bahAra kADhavAmAM ke saMskAra karavAmAM AvatuM nathI tethI te aniharima pAdapopagamana maraNa kahevAya che. niyamathI apratikarma - zarIranI pratikriyA rahita pAdapopagamana hoya che. ahIM be sthAnakanuM vi129|| yAdo cha mATe gata bha25 yuM nathI. |3|| punaH sAmAnyena bodhyAdInAha jJAnena darzanena ca buddhA mUDhA dezena sarvatazca jJAnadarzanAvaraNIye, sAtAsAte darzanacAritramohanIye addhAyurbhavAyuH zubhAzubhanAmanI uccairnIcairgotre pratyutpannavinAzipihitAgAmipathAvantarAyau premapratyayadveSapratyaye mUche zrutacAritre dharmArAdhane antakriyAkalpavimAnopapAte kevalyArAdhane ca // 37 // jJAneneti, jIvA bodhimohalakSaNadharmayogAdbuddhA mUDhAzca bhavanti, tatra kecijjJAnAvaraNakSayopazamasambhUtajJAnaprAptyA buddhAH, kecicca darzanamohanIyakSayopazamAdisampannazraddhAnaprAptyA, ete ca dharmata eva bhinnA na dharmitayA, jJAnadarzanayoranyo'nyAvinAbhUtatvAt / tathA jJAnAvaraNodayAt kecinmUDhAH kecittu samyagdarzanamohodayAt, mohazca jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti jJAnAvaraNAdInyAha-dezeneti, yatkarmAbhinibodhikAdimAvRNoti taddezajJAnAvaraNIyam, yacca kevalamAvRNoti tatsarvajJAnAvaraNIyaM kevalAvaraNaM hyAdityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti sarvajJAnAvaraNam, matyAdyAvaraNantu ghanAticchAditAdityeSatprabhAkalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulya
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 atha sthAnamuktAsarikA miti dezajJAnAvaraNam / athavA dezopaghAtisarvopaghAtiphaDDakApekSayA dezasarvAvaraNatvamasya / cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyaM dezadarzanAvaraNIyam, nidrAdipaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaJca sarvadarzanAvaraNIyam / sAtarUpeNAsAtarUpeNa ca dvividhaM vedanIyam / mithyAtvasamyaktvamizrabhedaM darzanamohanIyam, sAmAyikAdermohanIyaM cAritramohanIyaM kaSAyanokaSAyabhedam / catasRSvapi gatiSu yaduHkhaM sukhaJca na dadAti duHkhasukhayorAdhAraM jIvaM dehasthitaM dhArayati ca tadAyuH kAyasthitirUpaM bhavasthitirUpaJca / tIrthakarAdikarma zubhanAmakarma, anAdeyatvAdyazubhanAmakarma jIvasya vividhAni zubhAzubheSTAniSTarUpANi karoti / pUjyatvanibandhanamuccairgotraM tadviparItaM nIcairgotram / jIvaJcArthasAdhanaJcAntarA etItyantarAyaH pratyutpannArthavinAzakasvabhAvo labdhavyArthanirodhakazca / aSTavidhasyApi karmaNo mUAjanyatvAttadvaividhyaM darzayati premapratyayeti, mUrhopAttakarmaNaH kSaya ArAdhanayeti tAmAha zruteti, ArAdhanA jJAnAdivastuno'nukUlavartitvaM niraticArajJAnAdyAsevanA vA, dharmArAdhanAkevalyArAdhanAbhedato dvedhA, dharmArAdhanA zrutadharmArAdhanAcAritradharmArAdhanAbhedato dvidhA, ayaJca bhedo viSayabhedAt, kevalyArAdhanA tu phalabhedAt, bhavacchedahetuH zailezIrUpA''rAdhanA'ntakriyetyucyate, upacArAt / eSA ca kSAyikajJAne kevalinAmeva bhavati / kalpeSu devalokeSu na tu jyotizcAre vimAnAni-devAvAsavizeSAH yadvA kalpAH saudharmAdayo vimAnAni graiveyakAdIni teSUtpattirjanma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapAtA jJAnAdhArAdhanA, eSA ca zrutakevalyAdInAmiti // 37 // vaLI sAmAnyathI bodhi Adi kahe che. jIvo bodhilakSaNa ane moha lakSaNarUpa dharma-svabhAvanA yogathI buddha ane mUDha thAya che. temAM keTalAka jJAnAvaraNanA kSayopazamathI utpanna thayela jJAnanI prAptithI buddha che. keTalAka darzana mohanIyanA kSayopazamathI utpanna thayela zraddhAnI prAptithI buddha che. A baMne dharmathI ja bhinna che paNa dharmathI judA nathI. kAraNa ke jJAna - darzana paraspara avinAbhAvI che. bodhi = bodhavuM - bodha pAmavuM te bodhi. jinezvara bhagavAnanA dharmano lAbha te bodhi. jJAnAvaraNa karmanA kSayopazama vaDe thayela je jJAnanI prApti te jJAnabodhi. ane darzana mohanIya karmanA kSayopazamAdi vaDe samya rIte prApta thayela je zraddhA te darzana bodhi. arthAt zraddhAno lAbha. jJAna bodhi ane darzanabodhivALA buddha be prakAre che. e buddho dharmathI ja bhinna che paNa dharmIpaNAthI bhinna nathI. kAraNake jJAna, darzana baMnnenuM paraspara eka bIjA vinA astitva hotuM nathI. jJAnane laIne darzana ane darzanane laIne jJAna e sAhacarya niyama che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 105 jema bodhi ane buddha be prakAre che tema moha ane mUDha be prakAre che. keTalAka jJAnAvaraNIya karmanA udayathI mUDha che. keTalAka samya darzana mohanIyanA udayathI mUDha che. je jJAnane AcchAdana kare te jJAna moha. jJAnAvaraNano udaya jANavo. je samyagu darzana AcchAdana kare te darzana moha darzana mohanIya karmano udaya jANavo. jJAnAvaraNa karma jene udayamAM Avela che te jJAnamUDha. je mithyAdaSTi - mithyAtva jeone udayamAM Avela che te darzana mUDha ane moha e jJAnAvaraNAdi karmanuM kAraNa che. mATe have jJAnAvaraNAdi karma kahe che. - (1) jJAnAvaraNIya karma be prakAre che. (1) dezathI, (2) sarvathI. dezathI - je jJAnano deza matijJAnAdi cAra jJAnane Avare te deza jJAnAvaraNIya. sarvathI - je kevalajJAnane AvaraNa kare te sarva jJAnAvaraNIya. kAraNa ke, kevala jJAnAvaraNIya to sUrya samAna kevalajJAna svarUpa jIvane AcchAdakapaNAe je atyaMta ghana-vAdaLAnA samUha tulya te sarva jJAnAvaraNa ane matijJAna vagerenuM AvaraNa to vAdaLo vaDe atyaMta DhaMkAyela sUryanI alpa prabhA samAna kevalajJAnanA dezane kaTa-kuTyAdi ghAsanI sAdaDInA ghara AdirUpa je AvaraNa tulya te deza jJAnAvaraNIya che. athavA dezathI upaghAta karanAra ane sarvathI upaghAta karanAra phaDakonI apekSAe jJAnane dezathI ane sarvathI AvaraNapaNuM che. (phaka eTale karmanA tIvra rasa ane maMda rasavALA pudgalono samudAya) (2) darzanAvaraNIya karma :- sAmAnya arthanA bodhane AvaraNa kare te darzanAvaraNIya. darzanAvaraNIya karma be prakAre che. (1) deza darzanAvaraNIya, (2) sarva darzanAvaraNIya. cakSu darzanAvaraNIya, acakSu darzanAvaraNIya, avadhi darzanAvaraNIya A traNa deza darzanAvaraNIya che. nidrAdi paMcaka ane kevala darzanAvaraNIya te sarva darzanAvaraNIya che. (3) vedanIya karma - je vedAya che, anubhavAya che te vedanIya karma. te (1) sAtA ane (2) asAtArUpa be prakAre che. 1. sAtA vedanIya :- sAtA eTale sukha. je sukharUpe anubhavAya te sAtA vedanIya. 2. asAtA vedanIya - je duHkha rUpe vedAya te asAtA vedanIya. (4) mohanIya karma - je muMjhAve, bhAna bhUlAve te mohanIya karma che. tenA be bheda che. (1) darzana mohanIya, (2) cAritra mohanIya. 1. darzana mohanIya - je darzanamAM muMjhAve, bhAna bhUlAve te darzana mohanIya.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 atha sthAnamuktAsarikA tenA traNa prakAra che. (1) mithyAtva mohanIya, (2) samyakatva mohanIya, (3) mizra mohanIya. 2. cAritra mohanIya :- sAmAyikAdithI je muMjhave, bhAna bhUlAve te cAritra mohanIya. te be prakAre che. (1) kaSAya mohanIya, (2) no kaSAya mohanIya. (5) AyuSya karma :- je gati prApta karAve te AyuSya karma. cAra gatimAM jIvone AyuSya karma je duHkha ApatuM nathI. sukha paNa ApatuM nathI paraMtu duHkha sukhanA AdhArabhUta dehamAM rahelA jIvane dhAraNa kare che. dehamAM rokI rAkhe che. te AyuSya karma be prakAre che. (1).addhAyu - te kAyasthiti rUpa che. (2) bhavAyu - bhavasthiti rUpa che. (6) nAmakarma - je jIvane vicitra paryAyo vaDe namAve che - pariNAma pamADe che te nAma karma che. jema hoMziyAra citrakAra nirmala ane anirmala nIla, pItAdi varNo vaDe sArA ane naThArA aneka prakAranA rUpa citre che tema nAma karma jIvanA vividha zubha (sArA) azubha (kharAba), iSTa ane aniSTa aneka prakAre jIvanA rUpa kare che. A nAma karmanA be bheda che. (1) zubha nAma karma, (2) azubha nAmakarma. (1) zubha nAma karma - tIrthaMkara nAma karma Adi zubha nAma karma che. ISTa kare che. (2) azubha nAma karma - anodaya (januM vacana grAhya na thAya) Adi azubha nAma karma che. aniSTa kare che. (7) gotra karma :- A pUjya che, apUjya che ItyAdi kathanarUpa gaI = vANIne trAyate = rakSA kare che te gotra karma. tenA be bheda che. (1) uccagotra (2) nIcagotra, ucca gotra karma:- pUjayapaNAnuM kAraNa te ucca gotra che. nIcagotra karma - apUjayapaNAnuM kAraNa te nIca gotra che. (8) aMtarAya karma :- jIvane arthanA sAdhananA aMtarA = vacamAM je eti = paDe che te aMtarAya karma che. A aMtarAya karmanA be prakAra che. (1) pratyutpannArtha vinAzaka svabhAva, (2) labdhaOArthanirodhaka aMtarAya. (1) pratyutpannArtha vinAzaka svabhAva - vartamAna samayamAM maLela (dravyAdi) vastu je karma vaDe nAza karAya che te pratyutpavinAzaka aMtarAya karma athavA vartamAnamAM prApta karela vastune nAza karavAnA svabhAvavALuM te pratyutpannArthavinAzI aMtarAya karma che. (2) labdhavya artha nirodhaka aMtarAya - bhaviSya kAlamAM meLavavA yogya vastunA mArgane je roke - aTakAve te labdhavya artha nirodhaka aMtarAya.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 107 A ATha prakAranA karma mUchathI utpanna thAya che. mATe have mUchanuM svarUpa kahe che. mUcha be prakAre che. (1) prema pratyaya, (2) dveSa pratyaya. mUcha = moha sat ane asatunA viveka (pRththakaraNa) no nAza. (1) prema pratyaya mUcha:- rAganA nimitte thanArI mUcha te prema pratyaya mUcha. je mAyA ane lobharUpa che. (2) dveSa pratyaya mUcha - daiSanA nimitte thanArI mUcha te dveSa pratyaya mUcha je krodha ane mAnarUpa che. mUchathI utpanna thayela karmano kSaya ArAdhanAthI thAya che. mATe have ArAdhanA kahe che. ArAdhanA :- ArAdhavuM te jJAnAdi vastune anukUla vartavApaNuM arthAt aticAra rahita jJAnAdinI maryAdA vaDe sevA karavI te ArAdhanA che. A ArAdhanA be prakAre che. (1) zrata ane cAritrarUpa dharma ArAdhanA. (2) kevalI ArAdhanA. (1) dharma ArAdhanA - (1) zrata dharma ArAdhanA (2) cAritra dharma ArAdhanAnA bhedathI be prakAre che. te dhArmika - sAdhuo, teo saMbaMdhI je kriyA te dhArmikI, evI je ArAdhanA te dhArmika ArAdhanA. AmAM viSayanA bheda vaDe ArAdhanAno bheda kahela che. (2) kevalI ArAdhanA :- kevalIonI - je zrutajJAnI, avadhijJAnI, mana:paryavajJAnI ane kevalajJAnI saMbaMdhI je kriyA te kevalikI. evI je ArAdhanA te kevalI ArAdhanA. AmAM phalanA bhedathI ArAdhanAno bheda kahela che. A baMne bhedamAM aMta = bhavano aMta. tenI je kriyA te aMtakriyA. arthAt bhavano cheda - bhavano nAza. tenA kAraNarUpa je ArAdhanA zailezIrUpa arthAt yoganuM rUMdhana te upacArathI aMtakriyA kahevAya che. A antakriyA kSAyikajJAna hote chate ja kevalIone ja thAya che. tathA devalokane viSe paNa jyotiSacakramAM nahI. vimAna :- devonA AvAsa vizeSa (davone rahevAnA sthAnarUpa) vimAno, athavA ka5 = saudharmAdi bAra devaloka, vimAno = devalokanA upara rahelA raiveyaka vigere te kalpavimAna. A kalpavimAnomAM janma je ArAdhanAthI thAya te kalpavimAnopapAtA jJAnAdi ArAdhanA, zruta kevalI - vagerene hoya che. 37
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 atha sthAnamuktAsarikA atha tristhAnaMkamAzritya jIvadharmAnAhanAmasthApanAdravyabhedena jJAnadarzanacAritrabhedena devAsuramanuSyabhedena cendrastrividhaH // 38 // nAmeti, nAma saMjJA, aizvaryAdindra iti yathArtha indretyakSarAtmaka indro nAmendraH, yadvA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra iti nAma yathArtha kriyate sa nAmatadvatorabhedopacArAnnAmendraH / athavA nAmnaivendra indrArthazUnyatvAnnAmendraH / nAmalakSaNaJca yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyazca nAma yAdRcchikaJca tathA' iti / indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA lepyAdikarma saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH, akSAdinyAsastvitaraH, sthApanAlakSaNaJca yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNiH / lepyAdikarma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaJce 'ti / dravyalakSaNantu 'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke taddravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam' tathA 'anupayogo dravyamapradhAnaJce'ti / tattatparyAyagamanalakSaNaM dravyaM tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaJca tathAvidha indro dravyendraH / sa cA''gamato noAgamatazceti dvidhA, jJAnApekSayA tadviparyayApekSayeti yAvat, indrazabdAdhyetA'nupayukto dravyendraH prathamaH / dvitIyastu jJazarIrabhavyazarIratadubhayavyatiriktabhedAtrividhaH, indrapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhazilAtalAdigatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato dravyendra iti, indrajJAnakAraNatvAdindrajJAnazUnyatvAcca I bhAvinIM vRttimaGgIkRtyendropayogAdhAraM yaccharIraM madhughaTAdinyAyenaiva tadvAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra indrazabdArthajJAnayogyatvAt / tadubhayavyatiriktazca bhAvendrakAryeSvavyApRtaH, Agamato'nupayuktadravyendravat yaccharIramAtmadravyaM vA'tItabhAvendrapariNAmaM tadapi tathA jJazarIradravyendravat, yazca bhAvIndraparyAyazarIrayogyaH pudgalarAziryacca bhAvIndraparyAyamAtmadravyaM tadapi tathA bhavyazarIradravyendravat / sa cAvasthAnabhedena trividhaH, ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti, yo'nantarabhava evendratayotpatsyate sa AdyaH, sa cotkarSatastrINi palyopamAni bhavanti, devakurvAdimithunakasya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAt / sa evendrAyurbandhAnantaraM baddhAmAyuraneneti baddhAyurucyate sa cotkarSataH pUrvakoTItribhAgaM yAvat, tataH paramAyuSkabandhAbhAvAt, saMmukhe jaghanyotkarSAbhyAM samayAntarmuhUrttAnantarabhAvitayendrasambandhinI nAmagotre yasya so'bhimukhanAmagotraH, tathA bhAvaizvaryayuktatIrthakarAdibhAvendrApekSayA' pradhAnatvAcchakrAdirapi dravyendra eva dravyazabdasyApradhAnArthe'pi vRtteH / bhAvendrastviha
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 109 tristhAnakAnurodhAnnoktaH, tallakSaNaJca 'bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt' iti, sa cA''gamato noAgamatazca dvidhA, indrajJAnopayukto jIvo bhAvendraH, nanvindropayogamAtrAt kathaM tanmayatA, na hyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, tadarthakriyA'prasAdhakatvAditi cenna, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnamavagamo bhAva ityanAntaram, tatrArthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA iti sarvavAdinAmavisaMvAdasthAnam, yathA ko'yam ? ghaTaH, kimayamAha ? ghaTazabdam, kimasya jJAnam ? ghaTa iti / agniriti ca yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJAne'pi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat, puruSAntaravadvA / na cAnAkAraM tat, padArthAntaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt bandhAdyabhAvazca jJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmAnyatvAt / na cAnalaH sarva eva dahanAdyarthakriyAprasAdhakaH, bhasmacchannAgninA vyabhicArAditi / indranAmagotre karmaNI devayan paramaizvaryabhAjanaM noAgamato bhAvendraH, indravyapadezanibandhanatayendrapadArthajJAnasyAvivakSitatvAt, indanakriyAyA eva vivakSitatvAcca nAtra sarvaniSedhavacano nozabdaH / sthApanendra indrAkArasya lakSyamANatvAt, tatkartuH sadbhUtendrAbhiprAyatvAt, draSTustadAkArapratyayenendrapratyayAt praNatikRtadhiyaH phalArthinastatstutipravRttaiH, taddevatAnugrahAt phalaprAptezcAsya nAmadravyendrAbhyAM bhedaH / dravyendrasya ca bhAvendrakAraNatAprApteH bhAvibhUtApekSayA tadupayogavatvAcca nAmasthApanendrAbhyAM bhedaH / bhAvendraM tristhAnakAvatAreNAha-jJAneti, jJAnasya jJAne vendro jJAnendraH, atizayavacchRtAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvistaraH kevalI vA, darzanendraH kSAyikasamyagdarzanI, cAritrendro yathAkhyAtacAritraH / eteSAM ca sakalabhAvapradhAnakSAyikena bhAvena, vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA paramArthato vendratvAt, anyasakalasaMsAryaprAptA pUrvaguNalakSmIlakSaparamaizvaryayuktatvAdbhAvendratA'vaseyA / atha bAhyezvaryApekSayA prAha-deveti, devAH vaimAnikA jyotiSkavaimAnikA vA rUDhaH, asurA bhavanapativizeSA bhavanapativyantarA vA suraparyudAsAt, manujendrazcakravartyAdiriti // 38 // have traNa sthAnane AzrayIne jIvanA dharmone kahe che. traNa prakAranA indro kahyA che. (1) nAma vaDe indra te nAmeja, (2) indranI pratimA te sthApanA Indra, (3) bhaviSyamA 4 thanA2 Indra te dravya Indra cha. ___ nAma :- nAma meM saMza. iMdanAt = azvathA 4 ndra te nAma te 4 yathArtha indra nAma uvAya che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 atha sthAnamuktAsarikA indra evuM akSarAtmaka lakheluM (koI sthaLe patrAdimAM indra zabdanI akSara paMkti) te nAma indra. athavA sacetana ke acetana vastunuM indra evuM nAma yathArtha karAya che te - nAma ane nAmavALAnA abheda upacArathI nAmathI je indra te nAma indra. athavA Indrano je artha aizvarya te arthathI rahita mAtra nAmathI ja indra te nAma indra che. nAmanA lakSaNano zloka :yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyazca nAma yAdRcchikaJca tathA ||iti|| je vastunuM nAma dA.ta. aizvaryathI indra evuM yathArtha nAma, ayathArtha gopALa AdimAM "Indra' ityAdi sthApeluM nAma, (ahIM gopALa AdimAM te artha na hovAthI phakta nAmathI ja indra) vastunA paryAyo kahevA, dA.ta. indra zabdanA paryAyo cakra, puraMdara vigere arthAt yathArthapaNe bIje sthaLe zakra vagere (devendro) mAM ja (kharA arthathI) raheluM che. yAdacchika = artha vagaranuM "Ditya' Adi je nAma te nAma kahevAya che. sthApanA :- indrAdinA abhiprAyathI je sthApanA karAya che te sthApanA lepyAdikarma (citra Adi, mATI vigerethI banAvela) je indra te ja sthApanA indra. indranI pratimA - indranA AkAra sahita te sthApanA Indra ane indranA AkAra rahita je akSa vagerenuM sthApana karavuM te (thoDA kAlanI) sthApanA. sthApanAnuM lakSaNa :yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdi karma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // je (indrAdi zabda tenA paryAyo - zakra, puraMdara vagerethI na kahevAya) nA arthathI rahita ane sadbhUta indrAdinA Azaya vaDe tenI AkRti je lepyAdi karmarUpa te sthApanA alpakAla paryaMta karAya che. dravya dravyanuM lakSaNa :bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam // lokamAM je bhUtakALanA ke bhAvinA paryAyo bhAvanA kAraNa che tene sacetana, acetanane tattvanA jANakAroe dravya kahyuM che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 111 ghIno ghaDo khAlI chatAM paNa ghIno ja ghaDo kahevAya che te bhUta paryAya ane rAjakumAra je bhaviSyamAM rAjA thanAra che te bhAvi paryAya. lokamAM je kahevAya che te tattvanA jANanArAoe sacetana athavA acetana vastune dravya kahela che. tathA upayoga rahita ane apradhAna te dravya. te te paryAyone prApta karavuM AvuM dravyanuM lakSaNa che. ane te bhAvibhAvarUpa paryAya tathA bhUtabhAvarUpa paryAyane yogya je hoya te dravya kahevAya che. tevA prakArano je indra te dravya indra che. te dravyendra be prakAre che. (1) AgamathI ane (2) no AgamathI. (1) AgamathI dravya - Agamane cokkasa svIkArIne, jJAnanI apekSAe AgamathI indra zabdane jANanAra paNa upayoga rahita te AgamathI dravyendra. (2) no AgamathI dravyendra - Agamane cokkasa nahIM svIkArIne, jJAnanI apekSAthI viparIta apekSAe. no AgamathI dravyendra traNa prakAre che. (1) za zarIra dravyendra (2) bhavyazarIra dravyendra (3) za zarIra bhavya zarIra tadgatirikta dravyendra. (1) jJazarIra dravyendra - jANanAranuM zarIra te jJazarIra. indra padArthanA jANanAranuM jIva rahita je zarIra, te atIta kAlamAM (je zarIra vaDe) anubhavela padArthanA jJAnanI anuvRtti vaDe, je zilAdi upara anazana karIne je muni siddha thAya che te siddhazilA kahevAya che, te upara rahela - siddha thayela muninuM zarIra paNa dhRta ghaTAdi nyAya vaDe no AgamathI dravyendra kahevAya che. kAraNa ke zarIramAM indra zabdanA jJAnanuM kAraNa paNuM hoya che ane IndranA jJAnanuM zUnyapaNuM hoya che. no Agama zabdamAM "no' zabda sarvathA niSedhavAcaka che. (2) bhavya zarIra dravyendra - bhaviSya saMbaMdhI vRttine svIkArIne indra (zabdArtha) nA upayoganuM AdhArapaNuM hovAthI madhughaTa arthAt vartamAnamAM ghaDo khAlI che chatAM bhaviSyamAM madha bharavAmAM Avaze te madhuno ghaDo kahevAya che. ityAdi nyAyathI ja je bAlAdi avasthA sahita zarIra te bhavyazarIra dravyendra. bhavya = yogya. je indrazabdanA arthane vartamAnamAM jyAM sudhI nathI jANato, paraMtu bhaviSyamAM jANaze tenuM zarIra te bhavya zarIra. te ja dravyendra arthAt bhavyazarIra dravyendra. ahIM paNa "no' zabdano artha sarvathA niSedha vAcaka che. (3) jJazarIra bhavyazarIra tadgatirikta dravyadra - jJa zarIra = jANakAranuM zarIra, bhavya zarIra = jANanAranuM zarIra A baMnethI judu, te tadbatirikta evo dravyendra.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 atha sthAnamuktAsarikA AgamathI upayoga rahita te dravyendra tenI jema bhAvendranA kAryo (kriyAo) mAM pravRtti rahita. tathA atIta kAlamAM (thayela) bhAvendranA pariNAma (paraMtu vartamAna kSaNamAM tevA pariNAmathI zUnya) evuM jenuM zarIra athavA Atma dravya te tadubhaya vyatirikta dravyendra. jJazarIra dravyendranI mAphaka jANavuM. vaLI je bhaviSyamAM indra paryAyane yogya pudgalanI rAzi, ane je bhaviSyamAM indra paryAyane prApta thanAra je Atmadravya te tadubhayavyatirikta dravyendra. bhavya zarIra dravyendranI mAphaka jANavuM. te bhAvIndra paryAya yogya dravyendra avasthAnA bhedathI traNa prakAre che. (1) eka bhavika, (2) baddhAyuSpa, (3) abhimukhanAma gotrarUpa. temAM (1) eka bhavikA - eka te ja bhava gaye chate arthAt je anaMtara (AnA pachInA taratanA) bhavamAM ja Indra paNe utpanna thaze. te eka bhavika. te eka bhavika utkRSTathI traNa palyopama parvatanA AyuSyavALA hoya che. devagurU vagerenA yugalikane bhavanapati vagerenA indrapaNAne utpanna thavAno saMbhava che mATe. (2) baddhAyuSka - vaLI eka bhavika ja IndranA AyuSyane bAMdhyA pachI, amuka AyuSya bAMdhyuM mATe "baddhAyu" kahevAya che. kAraNa ke AgaLa A kAla vizeSathI (vadhAre kAla paryanta) AyuSyanA baMdhano abhAva hovAthI te utkRSTa kroDapUrvanA trIjA bhAga paryata hoya che. (3) abhimukha nAma gotra - abhimukha = sanmukha. sanmukha jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI aMtarmuhUrta pachI bhAvapaNAe Indra saMbaMdhI nAma ane gotra jene che te abhimukhanAma gotra. tathA bhAva aizvaryathI yukta tIrthaMkarAdi bhAvendranI apekSAe, apradhAnapaNAthI zakra vagere (indro) paNa dravyakta ja che. dravya zabdanI "apradhAna arthamAM paNa pravRtti che. bhAvendra to ahIM traNa sthAnakanA anurodhathI kahyA nathI. tenuM lakSaNa :- A bhAva aizvaryanI kriyAnA anubhava lakSaNanA pariNAmane AzrayIne athavA aizvaryanA pariNAma vaDe indra thAya che te bhAva ane bhAva evo je Indra te bhAvendra. kahyuM che. mAvo vikSata kiyADanubhUtiyu di vai samAdhyatiH | sarvajJairindrAdivadihendanAdi kriyAnubhavAt // vivakSita kriyAnI anubhUti yukta sarvajJo vaDe te bhAva kahela che. jema aizvarya Adi kriyAnI anubhUtithI Indra e bhAvendra kahevAya che. 1. AyuSyano baMdha vartamAna bhavanA trIjA bhAge paDe che. tethI AgaLa AyuSyano baMdha paDe nahIM. utkRSTa AyuSya kroDa pUrvanuM hoya, tethI vizeSa AyuSyavALA manuSya tiryaMco nirUpakrama AyuSyavALA yugalika hoya che. tenA AyuSyano baMdha cha mAsa zeSa AyuSya hoya tyAre paDe che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 sthAnAMgasUtra te bhAvendra be prakAre che. (1) AgamathI (2) no AgamathI. AgamathI bhAvendra - indra zabdanA jJAnanA upayoga sahita je jIva te bhAve. prazna :- indranA upayoga mAtrathI bhAvendramayapaNuM kema jaNAya che ? kAraNa ke agninA jJAnanA upayogavALo mANavaka agni na kahevAya kema ke mANavakamAM dahana (bALavuM), pacana (pakAvavuM) ane prakAza vagere arthakriyAnA sAdhakapaNAno abhAva che. agninI jema mANavaka bALato nathI, pakAvato nathI, prakAza Apato nathI. javAba:- ema kahevuM yogya nathI. kAraNa ke abhiprAya, Azaya jANyo nathI. saMvit, jJAna, avagama, ane bhAva A badhA zabdo ekAryavAcaka che. padArtha, zabda ane jJAna A traNe tulyamAnavALA che. ghaTa padArthanuM nAma ghaTa che. ghaTa zabdanuM nAma ghaTa che. ghaTa jJAnanuM nAma paNa ghaTa che. mATe sarvadarzanavALAone visaMvAdanuM sthAna nathI arthAt sarvasaMmata che. jema A zuM che? ghaDo. A padArtha koNa che? ghaDo. A zuM kahe che? ghaTa zabdane. AnuM zuM jJAna ? ghaDo che. agni e je jJAna, teno jANanAra abhinna che. te jJAtAnuM (jANanAranuM) agninA upayogarUpa lakSaNa grahaNa karAya che. anyathA (nahIM to). jJAna ne jJAtA judA mAno to agninuM jJAna chate paNa jJAtA nahIM jANI zake. kAraNa ke hAthamAM dIvo che ane AMdhaLo che eTale dIvAvALA AMdhaLAnI jema athavA bIjA purUSanI jema tanmayapaNuM nathI. vaLI jJAna, jJAtAthI jo bhinna hoya to AtmAne baMdha vigereno abhAva thAya. jJAna anAkAra nahIM kahevAya. kAraNa ke anya padArthanI jema vivakSita padArthane jANavAnA abhAvano prasaMga hoya che. vaLI jJAna, jJAtAthI jo bhinna hoya to jema jJAna, ajJAna, sukha ane duHkha vagere pariNAmathI bhinna hovAthI (jema AkAzane baMdha vagere thatA nathI) AtmAne baMdha vagere nahIM thAya. badhA ya agni dahanAdi arthakriyAnA sAdhaka thatA nathI. kAraNa ke bhasmathI DhAMkela agni vaDe vyabhicAra doSa Ave che. arthAt AcchAdita agni bALato nathI. no AgamathI bhAvendra - indranA nAmakarma ane gotrakarmane anubhavato thako parama aizvaryanuM pAtra che. kAraNa ke "no' zabda ahIM sarvathA niSedhAtmaka nathI. te kAraNathI temAM indrapadArthanuM jJAna, IndranA vyavahAranA saMbaMdha vaDe vivakSita nathI. indranI kriyAnI ja vivalA hovAthI athavA tathAvidha jJAna ane kriyA sahita je pariNAma te kevaLa Agama ja nahIM, tema kevaLa anAgama paNa nahIM.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 atha sthAnamuktAsarikA A kAraNathI mizra vacanapaNAthI "no' zabdane no AgamathI kahevAya che. (ahIM "no' zabda deza niSedha vAcaka che) zaMkA - nAma, sthApanA, ane dravyane viSe indra evuM nAma ane dravyapaNuM samAna varte che. kAraNa ke vivakSita bhAvathI zUnya hoya che. mATe te nAmAdimAM zuM vizeSa che ? samAdhAna :- jevI rIte sthApanA indramAM cokkasa Indrano AkAra jovAya che, tathA sthApanA karanArano sadbhUta indra saMbaMdhI abhiprAya hoya che. vaLI jonArane indrano AkAra jovAthI Indrano nirNaya thAya - vizvAsa thAya che, vaLI namaskAra karavAnI buddhivALA ane phaLanI icchAvALA jIvo stuti karavA mATe pravarte che ane keTalAka devatAnA anugrahathI phala pAme che. nAgendra ane dravyendrane viSe tevuM kAMI jaNAtuM nathI. mATe nAmendra ane dravyendrathI sthApanAno bheda che. jema sthApanA indramAM AkAra, abhiprAya - buddhi, kriyA ane phaLa prAyaH jaNAya che tema nAma indra ane dravya indramAM jaNAtuM nathI. jema dravyendra bhAvendranA kAraNapaNAne pAme che tathA upayogathI apekSAmAM paNa te bhAvendranI upayogItAne pAme che ane bhAvendranI upayogatAne prApta karela che tema nAma ane sthApanA Indra prApta karatA nathI. dravyendramAM A vizeSa che. jema dravya bhAvanuM kAraNa che ane upayoga ane pariNatamaya je bhAva te dravyano paryAya che, tema nAma ane sthApanA bhUta ane bhaviSyamAM paryAya thatA nathI. nAma, sthApanA ane dravyendra kahyA. have bhAvendrane traNa sthAnakanA avatAra vaDe kahe che. (1) jJAnendra (2) darzanendra (3) cAritrendra (1) jJAnendra - jJAna vaDe, jJAnanA athavA jJAna viSe je indra - je paramezvara te jJAnendra arthAt atizayavAnuM zruta vagere koI paNa jJAnAdhInanA vazathI vivecana karela vastunA vistAravALA te jJAnendra. athavA kevalI te jJAnendra. (2) darzanendra - evI rIte je kSAyika samyagu darzanavALA te darzanendra. (3) cAritredra - yathAkhyAta cAritravALA te cAritredra. A badhAnuM sarva bhAvamAM zreSTha kSAyika lakSaNa bhAva vaDe athavA vivakSita lAyopathamika lakSaNa vaDe athavA bhAvataH paramArthathI indrapaNuM hovAthI sarva saMsArI jIvo vaDe bhUtakALamAM nahIM prApta karAyela guNarUpa lakSmIsvarUpa paraaizvarya yukta hovAthI bhAvendrapaNuM jANavuM. AdhyAtmika aizvaryAnI apekSAe bhAvendranA traNa prakAra kahyA. have bAhya aizvaryanI apekSAe bhAvendra traNa prakAre kahe che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 115 (1) hevendra (2) asurendra (3) manuSyendra (1) hevendra :- hevo - vaimAni athavA bhyotiSDo ne vaimAnikI, 3DhithI samavA. (2) asurendra :- 3DhithI asurAM lavanapati vizeSo athavA lavanapati ane vyaMtarI. surano niSedha ka2vAthI arthAt sura nahIM te asura. (ahIM natatpurUSa samAsa paryudAsa vidhithI che paraMtu prasajya pratiSedha vidhithI niSedha nathI.) (3) manuSyendra :- yavartI vagere manuSyendra che. devendra, asurendra ane manuSyendra A traNe indronI vaikriya karavA vagerenI zakti hovAthI indrapasuM che. jA araeAthI vidurvazAnuM ni3pe| DaratA he che... // 38 // aivendrAdInAM trayANAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAmAhabAhyAbhyantaratadubhayapudgalAn paryAdAyAparyAdAyobhayathA vA vikurvaNA, ekendriyavarjA nArakAdayaH katyakatyavaktavyakasaJcitAH // 39 // bAhyeti, bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetra pradezavarttino vaikriyasamudghAtena bAhyAn pudgalAn gRhItvaikA vikurvaNA kriyate, yA tu bhavadhAraNIyarUpaiva sA'paryAdAya vikurvaNA, yattu bhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdanaM sA paryAdAyApyaparyAdAyApIti tRtIyA vyapadizyate / yadvA vikurvaNA vibhUSaNaM tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn, aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA, ubhayatastUbhayatheti / AbhyantarAn pudgalAn paryAdAya vikurvaNA bhavadhAraNIyenaudArikeNa vA zarIreNa ye kSetrapradezA avagADhAsteSveva ye varttante te'bhyantarapudgalA iti, tAnaparyAdAya vikurvaNA dvitIyA, ubhayatheti tRtIyA / bhUSApakSe niSThIvanAdaya AbhyantarapudgalA iti / tadubhayapudgalAn paryAdAyAparyAdAyobhayatheti traividhyam, ubhayeSAmupAdAnAdbhavadhAraNIyaniSpAdanaM tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaJca, anAdAnAcciravikurvitasyaiva bhukhAdivikArakaraNam, ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAJcAnAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetara - racanamiti / vikurvaNA cevaM nArakANAmapi bhavatyato nArakA zrayeNAha - ekendriyavarjA iti, ekendriyeSu pratisamayamasaMkhyAtA anantA vA'katizabdavAcyA evotpadyante na tveka: saMkhyAtA vA, atastadvarjanam, nArakAdItyAdinA caturviMzatidaNDakoktA vAcyAH, tatra nArakAH itisaMkhyAtA ekaikasamaye ye utpannAH santaH saJcitAH - katyutpattisAdharmyAd buddhayA rAzIkRtA katisaJcitAH / ekaikasamaye'saMkhyAtA utpannAH santastathaiva saJcitAste'katisaJcitAH, yaH pariNAmavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyakaH, sa caika iti tatsaJcitA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 atha sthAnamuktAsarikA avaktavyakasaJcitAH samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saMkhyeyAntA iti // 39 / / traNa prakAre vidurvaNA che. (1) bahAranA pudgalone vaikriya samudyAta vaDe grahaNa karIne vikurvaNA kare. (2) bahAranA pudgalone grahaNa nahIM karIne vidurvaNA kare. (3) bahAranA pudgalone grahaNa karIne ane grahaNa na karIne paNa Ubhaya rIte vidurvaNA kare. (1) bhavadhAraNIya (mUla) zarIrane avagAhIne nahIM prApta thayela (sparzIne nahIM rahela) bahAranA kSetra pradezamAM rahelA bAhya pudgalone vaikriya samuddAta vaDe grahaNa karIne je vidurvaNA (uttara vaikriya rUpa vidurvaNA) karAya che te pahelI vikarvaNA che. (2) bAhya pudgalone grahaNa nahI karIne je karAya che te bhavadhAraNIyarUpa (svAbhAvikI) bIjI vidurvaNA che. (3) bAhya pudgalone grahaNa karIne paNa tema ja nahIM grahaNa karIne paNa vaLI je bhavadhAraNIya zarIrane kaMika vizeSa karavArUpa karAya che te trIjI vidurvaNA che. athavA vidurvaNA = zobhA karavI. temAM (1) bAhya pudgalone grahaNa karIne AbharaNa vagerenI zobhA karavI. (2) bAhya pudgalone grahaNa na karIne keza, nakhanI suMdara racanAdi vaDe zobhA karavI. (3) UbhayathI bAhya pugalone grahaNa karIne te ja grahaNa nahIM karIne paNa je zobhA karavI te athavA grahaNa nahIM karIne kAkIDo ane sarpa vagerenI raktatA - rAtApaNuM ane phaNA vagere karavArUpa vidurvaNA karavI. vaLI traNa prakAre vidurvaNA che. (1) abhyattara pudgalone grahaNa karIne vidurvaNA kare. (2) abhyattara pugalone grahaNa nahIM karIne vidurvaNA kare. (3) abhyattara pudgalone grahaNa karIne ane grahaNa nahIM karIne vidurvaNA kare. abhyattara pudgalo = bhava dhAraNIya - mUla zarIra vaDe athavA audArika zarIra vaDe je avagAhelA kSetra pradezo che teone viSe ja je varte che arthAt mULa zarIra ke audArika zarIrathI je kSetra pradezo avagAyelA che tyAM ja rahelA che te atyaMtara pudagalo jANavA. have vikurvaNA = zobhA, vibhUSA arthamAM to ghUMkavuM vagere abhyattara pudgalo jANavA. vaLI traNa prakAre vidurvaNA che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 117 (1) bAhya ane abhyantara baMne pugalone grahaNa karIne (2) bAhya ane abhyattara Ubhaya pudgalone grahaNa nahIM karIne (3) bAhya ane abhyantara ubhaya pudgalone grahaNa karIne tema ja nahIM grahaNa karIne vidurvaNA kare. (1) bAhya ane abhyantara ubhaya pudgalone grahaNa karavAthI bhavadhAraNIya zarIranI racanA karavI, tyAra bAda bhavadhAraNIya zarIranuM ja keza vagerenuM racavuM thAya che. (2) bAhya ane abhyantara baMne pugalone nahIM grahaNa karavAthI ghaNA vakhatathI vimurvaNA karAyela zarIranAM ja mukha vagerenuM vikRti - vikAra karavArUpa vidurvaNA. (3) bAhya ane abhyattara ubhaya pugalone grahaNa karIne ane grahaNa na karIne aniSTa bAhya - abhyattara pudgalonuM grahaNa karavAthI ane iSTa bAhya - abhyattara pudgalonuM grahaNa na karavAthI bhavadhAraNIya zarIrathI juduM aniSTarUpa racavuM. hamaNAM ja vidurvaNA kahI. te nArakone paNa hoya che. tethI nArakonuM nirUpaNa karatA kahe che. nArako traNa prakAre che. (1) kati saMcita (2) akatisaMcita (3) avaktavyaka saMcita (1) kati saMcita nArako - eka samayamAM keTalA - saMkhyAtA utpanna thayelA te kati saMcita. saMkhyAne kahenAra "kati' zabdathI be, traNa, vagere saMkhyAvALA kahevAya che. A "kati' zabda bIje sthaLe prazna viziSTa saMkhyAnA vAcakapaNe rUDha che to paNa ahIM saMkhyA mAtramAM ja jANavo. saMcita = keTalAka utpattinI samAnatAthI buddhi vaDe ekatrita karelA. kati saMcita :- eka samaye eka sAthe saMkhyAtA utpanna thayelA nArako te kati saMcita che. akati saMcita - eka eka samaye asaMkhyAtA utpanna thayA thakA ekatra karelA te akati saMcita che. avaktavyaka saMcita - je pariNAma vizeSa kati - saMkhyAta ane akati = asaMkhyAta ke anaMta ema nirNaya karavAnuM zakya nathI te avaktavyaka. te eka evI rIte eka vaDe je saMcita eTale ekatrita karAyela te avaktavyaka saMcita. be thI laine saMkhyAta sudhInI saMkhyAne kati kahe che. asaMkhyAta ane anaMtane akati kahe che. ekane avyaktavyaka kahe che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA koi paNa saMkhyA sAthe ekano guNAkAra ke bhAgAkAra karavAmAM Ave to temAM kAMi pheraphAra thato nathI AthI te 'eka' saMkhyA nathI paraMtu saMkhyAnuM mULa che tethI tene avaktavyaka kahe che. samaye samaye eka paNe utpanna thayela te nArako avaktavyaka che. nArako eka samayamAM eka be, saMkhyAta vigerethI laine asaMkhyAta paryaMta ja utpanna thAya che. 118 ekendriyomAM prati samaya asaMkhyAta ke anaMtA utpanna thAya che tethI 'akati' zabdathI ja vAcya che eTale ke ati saMcita kahevAya che paraMtu eka ke saMkhyAtA utpanna thatA nathI mATe sUtramAM "ekendriyava" ekendriyane choDIne nAraka Adi kahyuM che. sUtramAM 'nArakAdayaH' kahyuM che tenAthI covIza daMDakamAM kahelA samajavA. ekendriyane choDIne vaimAnika sudhInA badhA daMDako traNa prakAranA jANavA. ||39NA atha yoganirUpaNAyAha vikalendriyavarjAnAM manovAkkAyanimittAni yogaprayogakaraNAnyArambhasaMrambhasamArambhakaraNAni ca / 40 // vikaleti, apaJcendriyeSu hyekendriyANAM kAyayogasyaiva dvitricaturindriyANAM kAyavAgyogayoreva sattvAnna trividhayogAdaya iti tadvarjanam, vIryAntarAyakSayakSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIryaM yogaH sakaraNAkaraNabhedaH / tatrAkaraNaH kevalino'lezyasya nikhilajJeyadRzyArthayoH kevalaM jJAnaM darzanAJcopayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratigho vIryavizeSaH sa neha vivakSitaH, kintu sakaraNa eva, vIryAntarAyakSayopazamajanitajIvapariNAmavizeSo yoga:, manasA karaNena yuktasya jIvasya yogo manoyoga:, durbalasya yaSTikAvadupaSTambhakaraH / sa caturvidhaH satyamanoyogo mRSAmanoyogaH satyamRSAmanoyogo'satyAmRSAmanoyogazceti / manaso vA yogaH karaNakAraNAnumatirUpo vyApAro manoyogaH, evaM vAgyogakAyayogAvapi vAcyau / kintu kAyayoga audArikatanmizravaikriyatanmizrAhArakatanmizrakArmaNakAyayogabhedAtsaptavidhaH, aparipUrNa audArika evaudArikamizra ucyate, yathA guDamizra dadhi na guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyate tAbhyAmaparipUrNatvAdevamaudArikamizraM kArmaNena naudArikatayA nApi kArmaNatayA vyapadeSTuM zakyamaparipUrNatvAditi / evamanyatrApi / manaHprabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetukartRbhUtena yadvyApAraNaM - prayojanaM sa prayogo manasaH prayogo manaH prayogaH evamanyatrApi / kriyate yena tatkaraNaM mananAdi kriyAsu pravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathAtathApariNAmavAn pudgalasaMghAtaH, mana eva karaNaM manaHkaraNa ,
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 119 mevamitare api / karaNatraividhyaM prakArAntareNAha Arambheti, pRthivyAdhupamardakaraNamArambhakaraNam, pRthivyAdiviSayaM manaHsaMklezakaraNaM saMrambhakaraNam, teSAmeva santApakaraNaM samArambhakaraNam / idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdivaimAnikAntAnAM bhavati, kevalaM saMrambhakaraNamasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyam // 40 // have yoganA nirUpaNa mATe kahe che. vikalendriya - apaMcendriyone traNa yoga hoya che. kAraNa ke ekendriyone kAyayoga ja hoya che ane beindriya, te indriya ane caurindriyane kAyayoga ane vacanayoga ja hoya che, paNa traNa yoga hotA nathI mATe vikalendriyane choDIne bIjA badhA daMDakomAM traNa yoga hoya che. yoga :- viryAtarAya karmanA kSaya ane kSayopazamathI prApta thayela labdhi vizeSanA pratyayarUpa abhisaMdhi ane anabhisaMdhi pUrvaka AtmAnuM je vIrya te yoga kahevAya che. te vIrya be prakAre che. (1) sakaraNa virya, (2) akaraNa vIrya. temAM akaraNa vIrya alezyI evA kevalIne samasta breya (jANavA yogya) ane dazya (dakhavA yogya) padArthane viSe kevalajJAna ane kevala darzanane joDanAra je aparispada (calana) rahita, pratighAta rahita je vIryavizeSa te akaraNavIrya che. ahIM A akaraNa vIryano adhikAra nathI. vivakSita nathI paraMtu sakaraNa vIrya ja vivakSita che. A sakaraNa viryamAM ja yoga zabdanI vyutpatti che. yoga :- eTale vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI utpanna thayela jIvano pariNAma vizeSa te yoga che. A yoga traNa prakAre che. (1) manoyoga (2) vacanayoga (3) ane kAyayoga. mana vaDe, vacana vaDe, athavA kAyAvaDe yukta jIvano AtmA saMbaMdhI je vIrya pariNAma te jinezvaroe yoga saMjJAvALo kahyo che. manoyoga - mana karaNathI yukta jIvano yoga - viryaparyAya te manoyoga che. durbala mANasane lAkaDInI jema je madadagAra thAya che te manoyoga cAra prakAre che. (1) satya manoyoga, (2) asatya manoyoga, (3) satyamRSA (mizra) manoyoga, (4) asatyAmRSA (vyavahAra) manoyoga. athavA manano yoga - karavuM, karAvavuM, ane anumatirUpa je vyApAra te manoyoga che. evI ja rIte vacana yoga ane kAyayoga paNa jANavo. 1. icchApUrvaka doDavuM vagere kriyA te abhisaMdhi vIrya 2. svAbhAvika, jema AhAranuM rasa vagere dhAturUpe pariNamavuM te anabhisaMdhi vIrya kahevAya che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 atha sthAnamuktAsarikA vacanayoga cAra prakAre che. paNa kAyayoga sAta prakAre che. (1) audArika (2) audArika mizra (3) vaikriya (4) vaikriya mizra (5) AhAraka (6) AhAraka mizra (7) kArpaNa kAyayoga. - temAM audArika sugama che. audArika mizra to aparipUrNa audArika ja audArika mizra kahevAya che. jema goLathI mizra dahIM eTale ke goLa vaDe vyavahAra nathI karAto ane dahIM vaDe paNa vyavahAra nathI karAto kAraNa ke guDamizra je dahIM che te goLa vaDe ane dahIM vaDe aparipUrNa hoya che. evI rIte audArika kArmaNanI sAthe mizra che te audArikapaNe vyavahAra karavAnuM zakya - yogya nathI ane kAmaNa paNAe paNa vyavahAra karavAne yogya nathI. kAraNa ke aparipUrNa hovAthI tene (kArmaNa sahita audArikane) audArika mizrano vyavahAra karAya che. evI rIte vaikriya mizra ane AhAraka mizra paNa jANavuM. prayoga:- vyApAra karatA thakI mana vagerenuM hetumAM karNArUpa jIva vaDe je prayojana te prayoga che, tenA traNa bheda che. (1) manano je prayoga te manaH prayoga. (2) vacanano je prayoga te vacana prayoga. (3) kAyAno je prayoga te kAya prayoga. karaNa:- je vaDe karAya che te karaNa che. te karaNa manana, ciMtana vagere kriyAone viSe pravartamAna AtmAnA upakaraNa bhUta, vaLI tathArUpa pariNAmavALA pudgalano samUha. mana e ja karaNa te manakaraNa, vacana e ja karaNa te vacanakaraNa, kAyA e ja karaNa te kAyakaraNa. bIjI rIte karaNa traNa prakAre che. (1) AraMbha (2) saMraMbha (3) samAraMbha. AraMbha - AraMbhavuM te AraMbha, pRthvI AdinuM upamardana karavuM athavA AraMbha karavo te AraMbha karaNa. saMraMbha - huM A jIvane prANathI rahita karUM Avo je vicAra te saMraMbha. samAraMbha :- anyane, pRthivI Adine saMtApa karavo te samAraMbha. A AraMbha Adi traNa karaNa nArakIthI laIne vaimAnika sudhI badhAne hoya che. mAtra saMraMbha karaNa asaMzIone pUrvabhavanA saMskAranI anuvRtti mAtrapaNAe vicAravuM kAraNa ke mana vinA saMkalpa thaI zake nahIM. l40gA.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 121 ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalaM darzayatiprANAtipAtamRSAvAdAkalpyAnnapAnAdivitaraNamalpAyuSe vaiparItyaM dIrghAyuSe // 41 // prANAtipAteti, prANAtipAto mRSAvAdo nirgranthebhyo'prAsukAnnapAnAdipradAnaM dAturalpAyuSaH karmaNo nimittaM bhavati, adhyavasAyavizeSeNaitatrayamuktaphalaM bhavati, yo vA jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya sarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayA'lpAyuSkatA vijJeyA / prANAtipAtaviratyAdInAJca zubhasyaiva dIrghAyuSo nimittatvamityAha vaiparItyamiti / devamanuSyAyuSI zubhe, prANAtipAtamRSAvAdanivRttinirgranthavandananamaskArasatkArasanmAnakalyANamaGgaladaivatabuddhipUrvakaparyupAsAditaH zubhadIrghAyuSo bandha iti bhAvaH // 41 // AraMbhAdi karaNa tathA annAdinA dAna rUpa bIjI kriyAnuM phaLa.... jIva hiMsA karanArA, asatya bolanArA, tathA nigraMtha gurU bhagavaMtone doSita gocarI pANI vahorAvanArAne alpa AyuSya karmano baMdha thAya che. pariNAmanI vizeSatAthI traNe kriyAnuM A phaLa jANavuM. jeo paramAtmA AdinI bhakti rUpa pakSapAta vaDe teonI pUjA - satkAra - sanmAna Adi prayojanathI pRthvIkAyAdi jIvonA AraMbha tathA nyAsApahAra (thApaNa oLavavI - koi paisA ApI gayuM hoya te pacAvI pADavA - pAchA na ApavA) AdithI jIva hiMsA Adi pravRttimAM jeo pravarte che te jIvone sarAga saMyama ane niravagha dAnanA nimitte je AyuSya baMdhAya che tenI apekSAe alpa AyuSya jANavuM. jIva hiMsAnI virati vigere zubha - dIrgha AyuSyanA nimitta che AthI sUtramAM 'vaiparItryaM' zabdano prayoga che. arthAt alpa AyuSya baMdhanA kAraNothI viparIta kAraNothI zubha dIrgha AyuSyano baMdha thAya che. deva tathA manuSyanuM AyuSya zubha gaNAya che. hiMsAmRSAvAda AdinI nivRtti tathA nigraMtha gurU bhagavaMtone vaMdananI buddhi pUrvaka, namananI buddhi pUrvaka, satkAra - sanmAnanI buddhi pUrvaka tathA kalyANanI buddhi pUrvaka, maMgalanI buddhi pUrvaka tathA devanI buddhi pUrvaka temanI sevA - bhakti karavAthI zubha dIrgha AyuSyano baMdha thAya che. II41 // prANAnatipAtAdikaM guptisadbhAva iti tAmAzrityAhaguptyaguptidaNDAstrividhA yogataH // 42 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 atha sthAnamuktAsarikA guptIti, gopanaM guptiH, manaHprabhRtInAM kuzalAnAM pravartanamakuzalAnAJca nivarttanaM manoguptivacoguptikAyaguptayaH, etAH saMyatAnAmeva / etadviparItAstisro'guptayaH, etA ekendriyavikalendriyasaMyatamanuSyavarjAnAm, ekendriyavikalendriyANAM yathAyogaM vAGmanasorasambhavAt, saMyatAnAJca guptyukteH / vikalendriyavarjAnAM trayo daNDAH pApakarmakaraNatayA svaparadaNDajugupsAlakSaNA gardApi trividhA bhAvyA tathA pratyAkhyAnamapi // 42 // jIva hiMsA AdinI viratimAM guptino sadbhAva che tethI tene AzrayIne gupti - agupti tathA daMDanuM svarUpa A sUtramAM jaNAvyuM che. guti eTale rakSA... manane zubha pravRttiomAM joDavuM tathA azubha pravRttithI rokavuM te manogupti... vacanane zubha - kuzala pravRttimAM joDavuM tathA azubha - akuzala pravRttimAM rokavuM te vacana gupti... kAyAne azubha pravRttithI rokavI tathA zubha pravRttimAM joDavI te kAya guti... A traNa prakAranI gumi saMyamI AtmAomAM ja saMbhave che. guNithI viparita te aguti.... mana agupti, vacana agupti tathA kAyA agupti A traNa prakAranI agumi che. ekendriya - vikasendriya tathA asaMyata manuSyane agupti saMbhave che. ekendriyone vacana yoga tathA manoyoga ane vikalendriyone manoyoga saMbhavato nathI mATe agupti jANavI saMyamI AtmAone guminuM vidhAna karyuM che mATe aguptino niSedha che. daMDanA traNa prakAra - mana daMDa - vacana daMDa tathA kAya daMDa vikalendriya sivAyanA jIvone traNa prakAranA daMDa saMbhave che. pApa karma punaH na karavA rUpa tathA potAne tathA parane daMDa thAya tenI niMdA rUpa gahanA traNa prakAra che. (1) mana vaDe gaha (2) vacana vaDe gaI tathA (3) kAyA vaDe gaI... te rIte paccakhANa paNa traNa prakAre jANavA... (1) mana vaDe paccakakhANa (2) vacana vaDe paccakakhANa tathA (3) kAyA vaDe paccakakhANa...//4rI pApakarmapratyAkhyAtAraH paropakAriNo bhavantIti puruSAn prruupytinaamsthaapnaadrvybhedaajjnyaandrshncaaritrbhedaavedcihnaabhilaapbhedaaduttmmdhymjdhnystrividhA: puruSA: jarA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 123 nAmeti, puruSa iti nAmaiva nAmapuruSaH, puruSapratimAdiH sthApanApuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo vA sa dravyapuruSaH / bhAvapuruSabhedAzca jJAnapuruSAdayaH jJAnAdiprAdhAnyAt / puruSavedAnubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, sa ca strIpuMnapuMsakasambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavati / zmazruprabhRtibhizcihnerupalakSitaH puruSazcihnapuruSaH, yathA napuMsakaH zmazrucihna iti, puruSavedo vA cihnapuruSastena cinyate puruSa iti kRtvA / puruSaveSadhArI vA stryAdiriti / abhilApaH zabdaH sa eva puruSaH pulliGgatayA'bhidhAnAt yathA ghaTaH kuTo arhantazcakravarttino vAsudevA uttamapuruSA bhagavato nAbheyasya rAjyakAle ya ArakSakA Asan ta ugrA: tatraiva ye guravaste bhogAH, tatraiva ye vayasyAste rAjanyA ete madhyamapuruSAH, dAsIputrAdayo mUlyataH karmakarA ete jaghanyapuruSA iti // 43 // / pApa karmanA paccakkhANa karanArA paropakArI hoya che tethI puruSonuM prarUpaNa prastuta sUtramAM che. (1) 'puruSa' e pramANe nAma te nAma puruSa... puruSanI pratimAdi te sthApanA puruSa... bhAvimAM 'puruSa' paryAya rUpe utpanna thanAra ke bhUtakALamAM 'puruSa paryAya' ne prApta karelA te dravya puruSa... ke nAma - sthApanA tathA dravya puruSa Ama traNa bheda... (2) bhAva puruSanA traNa bheda... (1) jJAna puruSa (2) darzana puruSa tathA (3) cAritra puruSa... jJAnAdinI pradhAnatA hovAthI A bheda jANavA. traNa bheda - (3) veda puruSa - cihna puruSa - abhilApa rUpa puruSa Ama traNa prakAra. - veda puruSa - puruSa saMbaMdhI manovikArano anubhava karanAra... ane te strI - puruSa ane napuMsaka saMbaMdhI traNe liMgamAM hoya che. cihna puruSa mUcha - dADhI vigere cihnothI yukta evo napuMsaka... puruSa cihno dvArA puruSa rUpe je oLakhAya te puruSa cihna... puruSa veSadhArI strI vigere... cihna puruSa che abhilApa puruSa :- puliMgavAcI zabdo dA.ta. ghaTa... kuTa vi. (4) arihaMta - cakravartI - vAsudeva vi. uttama puruSa... paramAtmA AdinAthanA rAjyakAlamAM prajAnuM rakSaNa karanArA ArakSaka puruSo... -- dADhI mUcha tathA puruSa cihnothI oLakhAya te....
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 atha sthAnamuktAsarikA teonA kulagurU vigere te bhoga puruSa... rAjAnA mitra samAna rAjanya puruSa ArakSaka puruSa - bhoga puruSa tathA rAjanya puruSa A traNe madhyama puruSa mUlya ApI kAma karanArA dAsI putra vigere jaghanya puruSa Ama uttama - madhyama tathA jadhanya Ama traNa prakAra...ll43I. atha lezyAstristhAnakAvatAreNa nirupayati tejovAyuvikalendriyanairayikANAmAdyAstisro lezyAH, kumAravAnavyantarANAM pRthivyabvanaspatInAJca saMkliSTAstA eva, paJcendriyatiryaGmanuSyANAM saMkliSTA asaMkliSTAzca tisraH, asaMkliSTAstisro vaimAnikAnAm // 44 // __ teja iti, AdyA iti kRSNanIlakApotA ityarthaH, tejovAyuvikalendriyeSu devAnutpattyA tejolezyAyA abhAvAt nirvizeSaNatayA lezyAstraya uktAH, pRthivyabvanaspatiSu devotpAdasambhavAttejolezyAsadbhAvAtsaMkliSTeti vizeSaNamupAttam, asurakumArANAM tejolezyA varttate paraM sA na saMkliSTeti / paJcendriyatirazcAM manuSyANAJca saMkliSTA asaMkliSTAstejaHpadmazuklalezyAH SaDapi, vaimAnikAnAmasaMkliSTA eva trayaH / jyotiSkANAM tejolezyAyA eva bhAvena te noktAH, tristhAnakAnavatArAditi // 44 // have traNa sthAnakanA avatAra rUpe vezyAnuM nirUpaNa.. teukAya - vAyukAya tathA vikalendriya tathA narakanA jIvone kRSNa - nIla tathA kApota Ama prathamanI traNa lezyA hoya che. tela - vAu - tathA vikasendriyamAM devo utpanna thatAM nathI tethI teone tejalezyAno abhAva che, AthI zubha - azubha vigere vizeSapaNa rahita traNa lezyA kahI che. pRthvIkAya - apakAya tathA vanaspati kAyamAM devo utpanna thaI zakatA hovAthI teone tejo lezyA jaNAvI che. "saMkliSTA' vizeSaNa mUkI teone prathamanI traNa azubhalezyA jaNAvI che. asurakumAra devone tejolezyA hoya che paNa te saMkliSTa nathI hotI tethI tevuM kathana na karatAM prathamanI traNa azubha lezyA jaNAvI che. paMcendriya tiryaMca tathA manuSyone kRSNa - nIla tathA kApota A traNa azubha lezyA tathA tejo - padma tathA zukla A traNa zubha lezyA che. Ama cha lezyA hoya che paNa zubha - azubhanA bhedathI traNa - traNa batAvI che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 125 vaimAnika devone tejo - padma ane zukla A traNa zubha lezyA hoya. jayotiSka devomAM mAtra tejo vezyA hovAthI tenuM ahIM kathana nathI. asura kumAranI jema vANavyaMtara devomAM paNa prathamanI traNa azubha legyA jANavI. 44 jyotiSkANAM devAnAJca calanAdikAraNAnyAha vaikriyakaraNaparicaraNasaGkramaNAni tArakANAM calanahetavaH, devasya vidyutstanitakriyayorvaikriyakaraNa paricaraNasamRddhayAdyupadarzanAni hetavaH // 45 // vaikriyakaraNeti, tArakamAtraM hi vaikriyaM kurvaccalet, paricaraNaM-maithunArthaM saMrambhayuktaM vA calet, sthAnAdvaikasmAtsthAnAntaraM saMkrAmadgacchet, yathA dhAtakIkhaNDAdi meruM pariharediti, athavA kvacinmaddhike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvati sati tanmArgadAnArthaM calet / devasyeti, vaikriyakaraNeti, etAni hi sadarpasya bhavanti, tatpravRttasya ca darpollAsavatazcalanavidyudgarjanAdInyapi bhavantIti calanavidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktam, vimAnaparivArAdiH samRddhiH, AdinA zarIrAbharaNAdInAM dhuteryazaso balasya parAkramasya ca grahaNam // 45 / / have prastuta sUtramAM jayotiSka devonA cAlavAnA kAraNo jaNAvAya che. tArAone cAlavAnA traNa kAraNa che... arthAt tArA cAlatA dekhAya che. (1) teo vaikriya rUpa kare tyAre... (2) paricaraNa eTale maithuna mATe abhilASAvALA thayA hoya tyAre... athavA saMbhrama thavAthI. (3) eka sthAnathI bIjA sthAne saMkramaNa kare tyAre cAle... jemake dhAtakIkhaMDa AdinA meru parvata choDe.. athavA camaranI jema koI mahA RddhivALA deva vigere vaikriyAdi rUpa karatA hoya tyAre temane mArga ApavA mATe cAle - khasI jAya tyAre. devone vijaLI tathA megha garjanAdi kriyA karavAnA traNa kAraNa che. (1) vaikriya rUpe karavuM hoya tyAre... (2) paricaraNa mATe arthAtu maithuna mATe abhilASAvALA jatA hoya tyAre tathA (3) potAnI samRddhi batAvavA mATe... A kriyAo abhimAna - garvavALA kare che. vaikriyAdi kriyAmAM pravRtta thayela ane abhimAnanA ullAsavALAone - calana, vIjaLI, ane garjanA vigere paNa hoya che, AthI A kAraNo batAvyA.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 atha sthAnamuktAsarikA taduparAMta potAnI Rddhi - vimAna vigerenI samRddhi... deha tathA AbhUSaNo vigerenI kAMti - yaza - bala tathA parAkrama vigere batAvavA mATe vijaLI -megha garjanA vigere kare che. japA atha lokAndhakArAdInyAha sarvatrAndhakAro'rhanirvANataddharmatacchutavyavacchedebhyaH, uddyotazca tajjanmapravrajyAjJAnotpAdamahimAsu, evaM devasannipAtAdayo'pi // 46 // sarvatreti, sarvatra kSetrAtmake loke'rhatsu nirvANaM gacchatsu tatprajJapte vA dharme tacchute vA vyavacchidyamAne dravyato lokAnubhAvAdbhAvato vA prakAzasvabhAvajJAnAbhAvAdandhakAro bhavet, azokAdyaSTaprakArAM paramabhaktiparasurAsuraracitAM janmAntaramahAlavAlavirUDhAnavadyavAsanAjalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahAprAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAtsiddhisaudhazikharArohaNaJcArhantItyarhantaH / rAjamaraNadezanagarabhaGgAdAvapi dRzyate dizAmandhakAramAnaM rajasvalatayA, bhagavatsvarhadAdiSu ca nikhilabhuvanajanAnavadyanayanasamAneSu vigacchatsu lokAndhakAraM bhavatItyetatkimadbhutam / tathodyotazcArhatsu jAyamAneSu pravrajamAneSu kevalajJAnotpAde devakRtamahotsaveSu ca / ebhireva tribhiH sthAnairdevAnAM bhuvi samavatAro devakRtaH pramodakalakalo devAbhyutthAnatadAsanacalanacaityavRkSacalanAdayo bhavanti // 46 // traNa kAraNothI lokamAM aMdhakAra phelAya che. (1) arihaMta bhagavAnanA nirvANa samaye - (2) arihaMta bhagavaMte prarUpela dharmanA viccheda samaye.. (3) cauda pUrvagata zrutanA viccheda samaye... dravyathI jagatanA svabhAvathI ane bhAvathI prakAza svabhAvavALA jJAnanA abhAvathI A aMdhakAra thAya che. arihaMtanA svarUpane jaNAvatAM kahyuM che... zreSTha bhaktimAM tatpara evA devo tathA asurothI racAyelI... janmAMtararUpa moTA kyArAmAM ugela tathA nirmaLa vAsanA rUpa jalathI sIMcAyela puNyarUpa mahAvRkSanA kalyANarUpa phala samAna azokavRkSa vigere aSTa mahA prAtihArya rUpa pUjAne yogya tathA samasta karma zatrunA kSayathI siddhirUpa mahelanA zikhara upara ArohaNa karavA je yogya che te arihaMta..! rAjAnuM maraNa, deza tathA nagaranA nAza samaye atizaya dhULanA goTA UDavAthI paNa dizAomAM aMdhakAra chavAI jAya che to samasta bhUvananA lokone mATe nirdoSa netra samAna paramAtmA arihaMta bhagavaMtonA viyoga samaye lokamAM aMdhakAra thAya temAM zuM Azcarya !
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra . 127 129thI. domai | 38cha... (1) arihaMta bhagavaMtAnA nma samaye.. (2) bhArita mAtonI Elan samaye.. (3) marihata matAna zAna samaye vo dvArA mahotsava samaye..! Ama A traNa kAraNe devo paramAtmAno mahimA karavA manuSya lokamAM Agamana kare che - te samaye harSa sabhara devono madhura kalakala avAja thAya che, devonA Asana calAyamAna thAya che... devo prabhu bhaktithI potAnA siMhAsana uparathI turata UbhA thaI jAya che. tathA caitya vRkSanuM calana vigere kriyAo thAya che. II46ll ___ arhatAM dharmAcAryatayA tatpUjAdyarthaM devAnAM manujaloka AgamaH, dharmAcAryA hyazakyapratyupakArA etadevAha pitarau bhartI dharmAcAryazca sevAsarvasvadAnasudezAdiprApaNairapi duSpratikarAH, dharmasthApanenaiva ca supratikarAH // 47 // pitarAviti, ete trayaH, duHkhena-kRcchreNa pratikriyante kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyante iti duSpratikarAH pratyupakartumazakyA ityarthaH, mAtA ca pitA ca pitarau, janakatvenaikatvavivakSaNAttasyaikaM sthAnam, bhartA poSakaH svAmItyarthaH, dharmadAtA AcAryo dharmAcAryaH, uktaJca 'duSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH' iti, yo hi kulIno mAnavo'haraharmAtApitarau zatapAkasahasrapAkAbhyAM tailAbhyAmabhyaGgaM gandhadravyeNodvalanazca kRtvA gandhodakoSNodakazItodakaiH snApayitvA manojJaM bhaktadoSarahitaM sthAlIpAkaM savyaJjanaM bhojayitvA yadi yAvajjIvaM skandha Aropya parivahettAvatA'pi tAvazakyapratIkArau bhavataH, kintu tau yadA bhagavaduditaM dharmamAkhyAya prabhedato bodhayitvA'nuSThAnano dharme sthApayati tadA'nenaiva dharmasthApanena mAtApitroH sukhainaiva pratyupakriyate dharmasthApanasya mahopakAratvAt / tathA ko'pi daridraH kenApi bharnA dhanadAnAdinotkRSTaH kRtaH sa tato bhartuH samakSamasamakSaM vA vipulabhogasamudayena yukto'bhUt, atha lAbhAntarAyodayenAsahyAyAmApadi sa bhartA daridrIbhUtaH sannananyatrANatayA pUrvadaridrasya samprati samutkRSTasya yadA pArzva Agacchati tadA'yaM pUrvopakAriNe bharne yadi sarvasvaM dadAti tadA'pi na kRtapratyupakAro bhavati, kintu bhagavaduditadharmasaMsthApanenaiveti / evameva kazcinmanujo dharmAcAryeNa kenaciddhArmikaM suvacanaM nizamya manasA'vadhArya kAlaM gato'nyatareSu deveSu devatvenotpannaH sa devo yadi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 : atha sthAnamuktAsarikA dharmAcAryaM durbhikSadezAtsubhikSadezaM kAntArAnniSkAntAraM dezaM vA nayet, dIrghakAlikAdrogAtaGkAdvA vimocayettathApi na sa kRtapratyupakAro bhavatyapi tu dharmasthApanenaiva kRtopakAro bhavatIti // 47 // A dharmAcArya e. dharmAcArya rUpe arihaMta bhagavaMtonI devI pUjA vigere mATe pRthvItala para Ave che, AvA dharmAcAryano upakAra vALavo azakya che jethI prastuta sUtramAM te viSaya jaNAvI rahyA che.. duSpatikAra traNa vyakti : mAtA - pitA AjIvikAmAM sahAya tevA svAmI tathA dharmadAtA evA dharmAcArya A traNa vyaktino kaSTa pUrvaka upakArano badalo vALI zakAya - arthAt teono pratyupakAra karavo azakya che. - pitarI - mAtA - pitA, janakapaNe baMnemAM ekatvanI vivakSA karI hovAthI te baMnenuM eka sthAna che. bhartA :- poSaka - svAmI - zeTha... dharmAcArya :- dharmamAM joDanAra... dharma pradAtA. 'duSpratikArau mAtA pitarau, svAmI guruzca lokesmin / tatra gururihAmutra ca, suduSkaratara pratIkAraH // ' mAtA-pitAnA pratyupakArano upAya - koI mAnava jo roja mAtA-pitAnuM zatapAka athavA sahasra pAka tela vaDe mAliza kare ane sugaMdhI cUrNathI coLe ane gaMdhayukta uSNa tathA zIta pANI vaDe snAna karAvI manapasaMda - nirdoSa - sArI rIte pakAvelA - aDhAra prakAranA vyaMjana yukta bhojana karAve... jIvana paryaMta pITha para besADI temane vahana kare. arthAt musApharI karAve to paNa te putra mAtA-pitAnA RNathI mukta thaI zakato nathI. paraMtu jo te putra paramAtmAno prarUpela dharma kahIne - vividha prakAre samajAvIne temane dharmamAM sthApita kare to A rIte dharmamAM sthApana karavA vaDe mAtA-pitAno sukha pUrvaka pratyupakAra thaI zake. dharmamAM joDavA e moTAmAM moTo upakAra che. svAmI pratyupakAraH- koI zrImaMta zeTha koIka garIba mANasane dhana vigere ApIne tene sArI sthitimAM lAve - teno samutkarSa kare pachI tene daridra svAmInI samakSa ke asamakSa vipula bhoga sAmagrIthI yukta thAya, A bAju te zrImaMta zeTha lAbhAMtarAya karmanA udayathI asahya Apatti Ave chate daridra thaI jAya tyAre bIjA koI zaraNanA abhAve pahelAno daridrI paNa vartamAnamAM zrImaMta thayelAMnI pAse jyAre Ave tyAre te pUrvanA upakArI svAmIne - zeThane jo potAnuM sarvasva ApI de to paNa tenA upakArano badalo vALI zakato nathI paraMtu paramAtmAe prarUpela dharmamAM sthApana karavA mATe - dharmamAM sthira karavA vaDe badalo vALI zake. dharmAcArya pratyupakAra :- koI manuSya dharmAcArya samakSa koI dhArmika sArA vacanane sAMbhaLIne - dhAraNa karIne mRtyune pAme ane koI devalokamAM devapaNe utpanna thayo, tyAra bAda te deva potAnA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 129 dharmAcAryane dubhikSavALA dezamAMthI subhikSavALA dezamAM laI jAya, jaMgalamAMthI vastIvALA sthAnamAM laI jAya - dIrdhakAlika kuSTa vigere roga rU5 AtaMkathI pIDitane rogamukta kare to paNa temanA upakArano badalo vALI zakAto nathI, paNa dharmAcArya kadAca dharmathI cuta thayA hoya to temane pharI dharmamA sthApana 42vAthI 4 temanA 75|2no 56so vANI zaya...! // 47 // dharmastha sthAnatraye'vatAramAhaanArtadhyAnasamyagdRSTitvayogavAhitvAni saMsArAtikramaNahetavaH // 48 // anArtadhyAneti, ArtadhyAnAbhAvaH, samyagdRSTitvarUpA saMpada, yogavAhitA-zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA, ebhistribhiranagArA anAdyanantaM saMsAraM vyatikrAmantItyarthaH // 48 // ve dhanI 1 sthAnamA avatAra 43vAya che... ArtadhyAnano abhAva, samyagudaSTi rUpa saMpatti, yogo dvahana - zrutagrahaNayogya upadhAna athavA to cittanI samAdhinI sthiratA A traNa guNonA saMyoge sAdhu bhagavaMto anAdi anaMta saMsArane pAra pAme che. 48. atha caturviMzatidaNDakApekSayopadhyAdInyAha ekendriyanArakavarjAnAM karmazarIrabhANDopadhayaH, tatparigrahAH, nArakAdInAM trividhopadhiparigrahau sacittAcittamizrarUpau // 49 // __ ekendriyeti, upadhIyate poSyate jIvo'nenetyupadhiH, karmaivopadhiH karmopadhirevaM zarIropadhiH, bhAjanopakaraNaM bhANDaM saivopadhirbhANDopadhiH / nArakaikendriyANAmupakaraNasyAbhAvAttadvarjanam, parigraho mU>>viSayaH, iha caiSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca nArakaikendriyANAM karmAdireva sambhavati na bhANDAdiriti tadvarjanam / prakArAntareNopadhiparigrahAvAha nArakAdInA. miti, sacittopadhiryathA zailaM bhAjanaM acitto vastrAdiH, mizraH pariNataprAyaM zailabhAjanamiti, nArakANAM sacittopadhiH zarIraM, acitta utpattisthAnAm, mizraH zarIramevocchAsAdipudgalayuktam, teSAM sacetanAcetanatvena mizratvAt // 49 // havo covIza daMDakanI apekSAe upadhi vigere jaNAve che. upadhiH - jenA vaDe jIva poSAya te upadhi. karma e ja upadhi karmopadhi, e rIte zarIra 75dhi, bhAjana e ja upakaraNa te bhAska.. bhAr3a e ja upadhi te bhAska upadhi, bhAMDa = mATInA (mAna...
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 atha sthAnamuktAsarikA nAraka tathA ekendriyone upakaraNano abhAva hovAthI upadhinuM varjana che. parigraha:- eTale mUcha - Asakti - ahIM "A AnuM che evo vyavahAra" te parigraha che. nAraka ane ekendriyone karma vigere saMbhave che paraMtu bhASThAdi upathi - parigraha saMbhave nahIM. A AnuM che evA vyavahAra" rUpa parigraha na hovAthI mULamAM nArakIne upadhi nathI tema jaNAvyuM. bIjA prakAra vaDe nArakIne upadhi tathA parigraha jaNAve che. sacitta upadhi jema pattharanuM bhAjana... acitta upadhi eTale vastrAdi... mizra upAdhi prAyaH zastrAdithI pariNata pattharanuM bhAjana. nArakone sacitta upadhi zarIra che... acitta utpattinuM sthAna hoya che. mizra upadhi ucchavAsa vigere pudgala sahita zarIra... teone sacetana - acetanapaNAthI mizra che... ll4lA jIvadharmAzrayeNAha__paJcendriyApraNidhAnaM saMyatamanuSyANAM supraNidhAnaM yogAstridhA // 50 // paJcendriyeti, paJcendriyamAtrajIvAnAM praNidhAnamekAgratA tacca manaHprabhRti sambandhibhedAstridhA, tacca sarveSAM paJcendriyANAm, tadanyeSAM na, sAmastyena yogAbhAvAt, tatra zubhapraNidhAnaM saMyatamanuSyANAmeva, asya cAritrapariNAmarUpatvAdityAzayenAha-saMyatamanuSyANAmiti // 50 // jIvanA dharmane AzrayIne prastuta sUtra kahevAya che. praNidhAna :- eTale mananI ekAgratA... mana praNidhAna - vacana praNidhAna - kAyA praNidhAna - Ama tenA traNa prakAra che. dareka paMcendriya jIvone traNa praNidhAna hoya che. ekendriya - vikasendriyane traNe praNidhAnano sadbhAva nathI - kAraNa ke temane traNa yoga nathI tethI tene varjIne bAkInA paMcendriyonuM kathana karyuM che. praNidhAnanA be prakAra (1) zubha praNidhAna (2) azubha praNidhAna- zubha praNidhAna cAritrano pariNAma hovAthI saMyata AtmAone ja hoya che. /5nA. atha yonitraividhyamAha zItoSNamizrabhedAtsacittAcittamizrabhedAtsaMvRtavivRtamizrabhedAtkUrmonnatazaMkhAvarttavaMzIpatrikAbhedAcca trividhA yoniH // 51 // zIteti, yuvanti taijasakArmaNazarIravantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmiti yonirjIvasyotpattisthAnaM zItAdisparzavat, tatra mizrayonikA garbhavyutkrAntAH sarve devAzca,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 131 tejaskAyA uSNayonikAH, dvidhA narake, ekendriyavikalendriyANAM paJcendriyatiryapade manuSyapade ca sammUrcchanajAnAM trividheti / prakAreNAnyena traividhyamAha sacitteti, nairayikANAM devAnAJcAcittA, garbhavasatInAM mizrA, zeSANAntu trividhA yoniriti / punaranyathA tAmAha saMvRteti, saMvRtA-saGkaTA ghaTakAlayavat, vivRtA vistRtA, saMvRtavivRtA tUbhayarUpA, ekendriyA nairayikA devAzca saMvRtayonayaH, vikalendriyA vivRtayonayaH, saMvRtavivRtA ca garbhe / prakArAntareNAha zaMkhAvarteti, kacchapavadunnatA kUrmonnatA zaMkhasyevAvarto yasyAM sA zaMkhAvartA, vaMzyA:vaMzajAlyAH patrakamiva yA sA vaMzIpatrikA, kUrmonnatAyAM yonAvarhaccakravattibaladevavAsudevA utpadyante, strIratnasya zaMkhAvartAyAM bahavo jIvAstadgrahaNaprAyogyAH pudgalAzcotpadyante vinazyanti natu jAyante / vaMzIpatrikAyAntu sAmAnyajanasyotpattiH // 51 // have traNa prakAranI yoni jaNAve che. yoni traNa prakAranI che. te A pramANe... (1) zIta yoni (2) uSNa yoni (3) zItoSNa yoni - mizra yoni (1) sacitta yoni (2) acitta yoni (3) mizra yoni (1) saMvRtta yoni (2) vivRtta yoni (3) saMvRtta - vivRtta yoni (1) mUtratA yoni (2) zaMkhAvata yoni (3) vaMzI patrikA yoni Ama vividha prakAre yoni jaNAvI. yoni - taijasa ane kAmaNa zarIravALA jIvo audArika zarIra sAthe mizra thAya che jemAM te yoni arthAt zItAdi sparzavALuM jIvanuM utpatti sthAna te yoni zIta yoni :- je utpatti sthAna zIta sparzavALuM hoya. uSNa yoni :- je utpatti sthAna uSNa sparzavALuM hoya... zItoSNa yoni - je utpatti sthAna zItoSNa sparzavALuM hoya... sacitta yoniH- je utpatti sthAna jIva yukta hoya.... acitta yoni :- je utpatti sthAna jIva rahita hoya... mizra yoni - je utpatti sthAna jIva-ajIvathI mizra hoya... athavA jIva jyAM prAraMbhamAM sacitta pudgalono AhAra kare te sacitta yoni. Ama kramazaH jANavuM... saMvRtta yoni - je utpatti sthAna DhAMkeluM hoya te ...DhAMkelI ghaTikAnA ghara jevI.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 atha sthAnamuktAsarikA vivRtta yoni :- je utpatti sthAna khulluM hoya... saMvRtta-vivRtta yoni :- je utpatti sthAna khulluM tathA DhAMkeluM hoya. kUrmonnatA yoni - kAcabA jevI yoni... zaMkhAvartA yoni :- zaMkhanI jema Avarta vALI vaMzI patrikA yoni - vAMsanA pAna jevI AkAravALI yoni... have yonine AzrayIne utpatti kahevAya che... zItoSNa (mizra) yoni - sarve devo - garbhaja manuSya tathA tiryaMcone A yoni.... uSNa yoni :- tejaskAyane A yoni hoya che. narakanA jIvone zIta tathA uSNa baMne yoni hoya che. teukAya jIvo sivAyanA ekendriya - vikalendriya - saMmUcchima tiryacapaMcendriya - ane saMmUcchima manuSyane traNe prakAranI yoni hoya che. acitta - nAraka ane devone acitta yoni mizra - garbhaja manuSya tathA tiryaMcone mizra yoni traNe yoni - ekendriya - vikalendriya - saMmUchima paMcendriyatiryaMca tathA manuSyone traNe yoni.. saMvRtta - ekendriya - nArakI tathA devone saMvRtta yoni spaSTa nahIM jaNAvAthI ekendriyone, DhAMkelA gokhanA jevI hovAthI nArakIone ane zayAmAM DhAMkela devadUSya vastrathI devono utpAda hovAthI A yoni che. vivRtta - vikalendriyone vivRtta yoni kAraNa ke teonA utpatti sthAno spaSTa jaNAya che. saMvRtta-vivRtta - garbhaja manuSyo ane garbhaja tiryaMcone A yoni hoya che, kAraNa ke garbha, aMdaranA svarUpe jaNAto nathI ane udaravRddhi vigere lakSaNathI jaNAya che mATe kaMIka DhAMkelI - kaMIka khullI samajavI. kUmatratA :- A yonimAM arihaMta - cakravartI - tathA baladeva - vAsudeva pedA thAya che. zaMkhAvartA - A yoni cakravartInA strI ratnane hoya che. A yonimAM ghaNA jIva ane pudgala utpanna thAya che, nAza pAme che paraMtu niSpanna thatA nathI. vaMzI patrikA :- A yoni sAmAnya lokonI mAtAne hoya che. A yonimAM aneka sAmAnya loko garbhamAM Ave che. palA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 133 jIvavizeSAzrayeNAha - zIlavratAdirahitA rAjAno mANDalikA mahArambhA apratiSThAnanarakabhAjaH, pari tyaktakAmabhogA rAjAnaH senApatayaH prazAstAraH sarvArthasiddha utpadyante // 52 // zIleti, zubhasvabhAvarahitAH prANAtipAtAdibhyo'viratAH pratipannAparipAlanAdinA nirmaryAdAH pratyAkhyAnapauSadhopavAsAdirahitAzca kAlaM kRtvA saptamapRthivyAmapratiSThAne narake nArakatvena rAjAna:-cakravarttivAsudevA mANDalikAzzeSA rAjAno mahArambhAH paJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmakAriNa utpadyante tatra pRthivyAdyekendriyatayA'nyeSAmapyutpAdAnnArakatvenetyuktam / ye ca suzIlAssuvratAssaguNAssamaryAdAssapratyAkhyAnapauSadhopavAsAste kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe mahAvimAne devatvena parityaktakAmabhogA rAjAnaH senApatayaH prazAstAro lekhAcAryAdayo dharmazAstrapAThakAzca samutpadyante // 52 // have jIva vizeSane AzrayIne gatinI vicAraNA che... sArA svabhAvathI rahita, prANAtipAtAdi viramaNathI avirata, svIkArela pratijJAnuM pAlana nahIM karavAthI maryAdA - paccakkhANa tathA pauSadhopavAsathI rahita AtmA te samaye kAla kare to sAtamI pRthvImAM apratiSThAna narakavAsamAM nArakI rUpe utpanna thAya che. rAjAo :- cakravartI ane vAsudevo - mAMDaliko - sAmAnya rAjAo temaja mahA AraMbha samAraMbha karanAra arthAt paMcendriya jIvAdino ghAta karanArA - mahApApa karma karanArAo narakamAM jAya che (ahIM sAtamI narakanuM kathana utkRSTanI apekSAe samajavuM joie. jIvahiMsAdi AzravomAM Asakta banI vratAdi grahaNa na kare to AvI gati samajavI - AsaktinI tIvratA - maMdatA tathA Ayu baMdha samayanI pariNatine anusAra game te narakamAM paNa te AtmA jAya.) ahIM 'nArakanvena' je kahyuM pRthvIkAyikapaNuM vigerenA vyavaccheda mATe che. ekendriya Adi gatimAM paNa pApI rAjA jAya che, tema ekendriya Adi gatimAM bIjA jIvo paNa jAya che tethI pApI rAjAo narakamAM jAya che tema kahyuM. sarvArthasiddha vimAnamAM utpatti H- sArA zIla - svabhAvavALA, sArA vratavALA, sadguNI, maryAdAvALA, pratyAkhyAna tathA pauSadhopavAsathI yukta AtmAo kAla samaye kAla karIne sarvArthasiddha nAmanA anuttaravimAnamAM deva rUpe utpanna thAya che. kAma bhogano parityAga karI sarvavirata banyA hoya tevA rAjA - senApati tathA maMtrI ane lekhAcArya dharmapAThako A gatine pAme che. II52
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 lokApekSayA prAhanAmasthApanAdravyabhedena jJAnadarzanacAritrabhedenordhvAdhastiryagbhedena lokaH // 53 // nAmeti, nAmalokaH sthApanAlokazca pUrvavat, ubhayavyatiriktadravyaloko dharmAstikAyAdIni jIvAjIvarUpANi rUpyarUpINi sapradezApradezAni dravyANyeva, bhAvalokaM tridhA''ha jJAneti, Agama- noAgamabhedena sa dvividhaH, lokaparyAlocanopayogaH, tadupayogAnanyatvAt puruSo vA''gamato bhAvalokaH, noAgamatastu jJAnAdilokaH, idaM hi trayaM pratyekaM parasparasavyapekSaM nAgama eva kevalo nApyanAgamaH, jJAnalokasya bhAvalokatA ca kSAyikakSAyopazamika bhAvarUpatvAt, evaM darzanacAritralokAvapi / kSetralokaM tridhA vakti Urdhveti, ratnaprabhAbhAge bahubhUmisamabhAge merumadhye'STapradezo rucako bhavati, tasyoparitanaprastarasyopariSTAnnavayojanazatAni yAvajjyotizcakrasyoparitalastAvattiryaglokaH, tataH parata Urdhvaloka UrdhvabhAgasthitatvAt, dezonasaptarajjupramANaH / rucakasyAdhastanaprastarasyAdho navayojanazatAni yAvattiryaglokaH, tataH parato'dholoko'dhaHsthitatvAt sAtirekasaptarajjupramANaH / tadubhayalokayormadhye'STAdazayojanazatapramANastiryaglokaH, tiryagbhAgasthitatvAt // 53 // have lokanI apekSA vaDe tenA bheda jaNAve che... lokanA traNa bheda che. atha sthAnamuktAsarikA nAma loDa, sthApanA sorDa, tathA dravya soDa... jJAna soDa, 6rzana sorDa, yAritra soDa.. (lAva soDa) urdhva loDa, adho loDa, tiryag soDa... (kSetra soGa) nAma loka tathA sthApanA loka pUrvanA 'indra' sUtra pramANe jANavo.. dravya so'mAM vizeSatA che... jJa zarIra ane bhavya zarIrathI bhinna je dravyaloka te dharmAstikAya vigere jIva-ajIva rUpa, rUpI-arUpI, sapradezo ane apradezo svarUpa dravyo ja, ane dravya e ja loka te dravya loka traNa prakAre bhAva loka :- A bhAva loka Agama ane no AgamanA bhedathI be prakAre che. lokanA ciMtanamAM upayoga athavA te upayogathI ananyapaNAthI puruSa jIva te AgamathI... no AgamathI sUtramAM kahela jJAna vigere bhAva loka che, kAraNa ke A jJAnAdi traNe anyonya sApekSa che, mAtra Agama paNa nathI ane anAgama paNa nathI. jJAna lokanI bhAva lokatA kSAyika ane kSAyopazamika bhAvarUpapaNAthI che A rIte darzana soDa - thAritra loDa bhaeAvo.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 sthAnAMgasUtra kSetra loka - bahu sama bhUmi bhAgarUpa ratnaprabhAnA bhAgane viSe meru parvatanI madhyamAM ATha caka pradeza' hoya che. tenI uparanA pratara upara navaso yojana sudhI jyotiSa cakranuM uparanuM tala che, tyAM sudhI tirya loka che. tiya lokanI AgaLa urdhva bhAgamAM rahevAthI urdhva loka kaMIka nyUna sAta rAja pramANa che. caka pradezanA nIcenA prataranI nIce navaso yojana paryaMta tirthagu loka che. tenI AgaLa nIcenA bhAgamAM rahevAthI kaMika adhika sAta rAja pramANa adholoka che. adho loka ane urdhva lokanI madhyamAM aDhAraso yojana pramANa tiya bhAgamAM raheto hovAthI tirya loka che. pasll dharmAdilAbhasamayamAhatribhiryAmairvayobhizca dharmazravaNabodhyAdilAbhaH // 54 // tribhiriti, yadyapi rAtrerdinasya ca caturthabhAgo'pi prasiddhastathApi tribhAga eva pUrvamadhyAparabhedena tristhAnakAnurodhAdvivakSitaH, dharmazravaNabodhimuNDanAnagArapravrajyAbrahmacaryavAsasaMyamasaMvarAbhinibodhikajJAnakevaladarzanAdayo dinasya rAtrervA yAmeSu bhavanti, tathA prathama madhyate pazcime vA vayasIti // 54 // have dharmAdi lAbhano samaya kahe che. traNa yAma tathA traNe vayamAM dharmazravaNa tathA bodhilAbha vi. thAya che. yAma traNa che.. yAma prahara...sAmAnya rIte rAtri ane divasano cotho bhAga te yAma kahevAya che, paNa ahIM traNa bhAga vivakSita che. pUrva rAtri - madhyama rAtri ane pAchalI rAtrine AzrayIne "triyAmA' kahevAya che. dharmanuM zravaNa - bodhi prApti - muMDana dvArA aNagAra pravrajyA - brahmacaryamAM vAsa - saMyamamAM prayatna - saMvara ArAdhanA - AbhinibodhikajJAna.. tathA kevala darzana vigere divasa ke rAtrinA traNe yAmamAM prApta thaI zake che. te ja rIte prathama - madhyama - ane pazcima vayamAM paNa A sarvenI prApti thAya che. 54. atha bodhyAdimAzrityAha buddhA mUDhAzca jJAnadarzanacAritreSu, ihaparadvidhApratibaddhabhedAt purato mArgato dvidhApratibaddhabhedAttodayitvA plAvayitvA sambhASyeti bhedAdavapAtAkhyAta saGkettabhedAcca tridhA pravrajyA // 55 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA buddhA iti, samyagbodhaviziSTAH puruSAstridhA jJAnabuddhAdayaH, mUDhA api jJAnamUDhAdirUpeNa trividhAH, cAritrabuddhAzca satyAM pravrajyAyAmatastAmAha- iheti, pApAccaraNavyApAreSu gamanaM pravrajyA, caraNayogagamanaM mokSagamanameva tatkAraNe taNDulAn varSati parjanya itivatkAryopacArAt / ihalokapratibaddhA aihalaukikabhojanAdikAryArthinAM paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAm, dvidhApratibaddhA cobhayArthinAm / pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdiSvagrata AzaMsanataH pratibandhAdagrataH pratibaddhA / mArgataH pratibaddhA pRSThataH svajanAdiSu snehAcchedAt, dvidhApratibaddha ubhayathApi / todayitvA pravrajyA sA yA vyathAmutpAdya dIyate yathA municandraputrasya sAgaracandreNa | plAvayitvA pravrajyA ca sA yA'nyatra nItvA dIyate yathA''ryarakSitasya / sambhASya pravrajyA gautamena karSakavat / avapAtaH-sadgurUNAM sevA tato yA sA'vapAtapravrajyA / AkhyAtena-dharmadezanena, AkhyAtasya-pravrajetyabhihitasya vA gurubhiryA sA''khyAtapravrajyA, phalgurakSitasyeva / saGketAdyA sA saMketapravrajyA metAryAdInAmiva athavA yadi pravrajasi tadA mayA pravrajitavyamityevaM yA sA tatheti // 55 // 136 have bodhine AzrayIne kahe che.. samyag bodha viziSTa puruSo traNa prakAranA che, ane mUDha puruSo paNa traNa prakAranA che. jJAna buddha - darzana buddha - cAritra buddha khA rIte bhUDha puruSo pa... cAritra buddha AtmA pravrajyAnI vidyamAnatAmAM hoya che. - pravrajyA :- pApathI caraNarUpa vyApAra tarapha gamana karavuM te pravrajyA caraNa yoga gamana te mokSa gamana ja che tethI 'megha taMdulo (cokhA) ne varasAve che tenI jema kAraNamAM kAryano upacAra yo che. 'meghataMdUla..' :- megha pANI varasAve to cokhA thAya Ama megha kAraNa cokhA kArya che. megha rUpa kAraNamAM cokhA rUpa kAryano upacAra karIne meghane 'cokhA' kahyuM - te rIte ahIM cAritra kAraNamAM 'mokSa' rUpa kAryano upacAra karIne cAritrane 'mokSa' kahela che. pravrajyA prakAra :- traNe prakAre iha loka pratibaddhA - paraloka pratibaddhA pratiSaddhA. - ubhaya loka iha loka pratibaddhA :- A lokamAM bhojanAdi kAryanI icchAvALAne hoya che. paraloka pratibaddhA :- bIjA bhavamAM kAma - bhogAdinI icchA vALAne hoya che. ubhaya loka pratibaddhA :- A loka tathA para loka saMbaMdhI sukha prAptinI icchAvALAne hoya che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 sthAnAMgasUtra bIjI rIte pravrajyAnA traNa prakAra.... purataH pratibaddhA - bhAvimAM dIkSA lenAra ziSyAdinI vAMchArUpa pratibaMdhathI.. mArgataH pratibaddhA :- svajanonA snehane kAraNe "svajanonuM poSaNa karIza' tevI bhaviSyanI icchA rUpa pratibaMdhathI... ubhayataH pratibaddhA :- pUrvokta baMne prakAranI icchA rUpa pratibaMdhathI levAtI dIkSA... anya rIte traNa prakAra... todayitvA:- pIDA upajAvIne apAtI dIkSA - jema sAgaracaMdra municaMdra nAmanA rAja putrane dIkSA ApI te rIte... plAvayitvA :- AryarakSitanI jema bIje sthaLe jaine je dIkSA apAya te... saMbhASya - sArI rIte samajAvIne apAtI dIkSA... dA.ta. gautama svAmIe hAlika kheDUtane ApI.. bIjI rIte traNa prakAra... apAta :- sadgurunI sevA mATe levAtI dIkSA.. AkhyAta - dharmanI dezanA vaDe samajAvIne athavA gurunA kahevAthI levAtI dIkSA...dA.ta. phAlyunaralitane AryarakSite ApI... saMketa - saMketathI je dIkSA levI te... arthAt pUrva pratijJAthI levAtI dIkSA.... tuM dIkSA le to huM paNa lauM.. A rIte levAtI dIkSA... metArya AdinI jema. papA nirgranthasvarUpamAha nosaMjJopayuktanirgranthAH pulAkanirgranthasnAtakAH, saMjJopayuktAzca bakuzapratisevanAkuzIlakaSAyakuzIlAH, utkRSTamadhyamajadhanyAH zaikSabhUmayaH, jAtizrutaparyAyasthavirAH viramUmaya: paddA nosaMjJeti, AhArAdyabhilASarUpasaMjJAyAM pUrvAnubhUtasmaraNAnAgatacintAdvAreNa naivopayuktA ye nirgranthAste tathA, te ca trividhAH, labdhyupajIvanAdinA saMyamAsAratAkArakaH pulAkaH, upazAntamohaH kSINamoho vA nirgrantho ghAtikarmamalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH snAtakaH / saMjJA AhArAdiviSayA nosaMjJA ca tadabhAvalakSaNA tayorupayuktAstrividhAH, tatra bakuzaHzarIropakaraNavibhUSAdinA zabalacAritrapaTaH / pratisevanayA mUlaguNAdiviSayayA kutsitaM zIlaM yasya sa pratisevanAkuzIlaH / kaSAyeNa kutsitazIlaH kaSAyakuzIlaH / nirgranthAzcAropitavratA
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 atha sthAnamuktAsarikA bhavanti kecit, ato vratAropaNakAlavizeSamAha-utkRSTeti, zikSAmadhIta iti zaikSastasya bhUmayo mahAvratAropaNakAlalakSaNA avasthApadavyaH zaikSabhUmayaH, utkRSTA SaDbhirmAsairutkarSata utthApyate na tAnatikramyata iti, madhyamA caturmAsikA jaghanyA rAtriMdivasaptakamAnA / zaikSaviparyayasthavirabhUminirUpaNAyAha-jAtIti, janmanA''gamena pravrajyayA ca the vRddhAste tathocyanta iti bhAvaH, tatra SaSTivarSajAtaH zramaNo jAtisthavIraH, sthAnAGgasamavAyadharo nirgranthaH zrutasthaviraH, viMzativarSaparyAyaH zramaNaH paryAyasthavira iti, ete trayaH krameNAnukampApUjAvandanAyogyA iti // 56 // pravajyA svIkAranArA nigraMtha hoya che tethI tenuM svarUpa jaNAve che. no saMjJopayukta nigraMthanA traNa bheda... (1) pulAka (2) nigraMtha (3) snAtaka.. saMjJopayukta - no saMjJopayukta nigraMtha (1) bakuza (2) pratisevanA (3) kaSAya kuzIla.. nigraMtha - bAhya tathA atyaMtara parigrahathI rahita... saMzopayukta - pUrve anubhavela AhArAdinuM smaraNa athavA bhaviSyamAM AhArAdinI ciMtAthI upayukta... no saMjJopayukta :- AhArAdinI saMjJAthI je joDAyelA nathI te... tenA traNa prakAra ... (1) mulAka-tapazcaryA vizeSathI pulAka labdhino upayoga karIne potAnA saMyamane je asAra kare te... (2) nigraMtha :- mohanIya karmane upazAMta karanArA 11 mA guNasthAnavartI ane mohanIya karmane kSaya karanArA 12 mA guNasthAnavardhI mahAtmAo (3) snAtaka:- ghanaghAtI cAra karmano kSaya dvArA kevalajJAnane prApta karanArA.. (pulAka saMyamI labdhinA upayoga samaye AhArAdi saMjJA rahita hoya che.) have saMjJopayukta - no saMjJopayukta (ubhaya) nA traNa prakAra : (1) bakuza - zarIra ane upakaraNanI vibhUSA vigere vaDe kAbara citaruM karela che cAritra rUpa vastra jeNe te (2) pratisevanA kuzIla:- mUlaguNo vigeremAM pratisevanA arthAt doSa lagAvavA vaDe azubha che AcAra jenA te.. (3) kaSAya kuzIla - kaSAya vaDe kutsita che AcAra jeno te... keTalAka nigraMtho AropaNa karela vratavALA hoya che AthI vratanA AropaNano kALa jaNAve che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 sthAnAMgasUtra zaikSa - zikSAne prAta 42nA2 - nUtana dIkSIta... zaikSanI traNa bhUmi che - arthAt mahAvrata AropaNanA kAlanI apekSAe traNa avasthA che. utkRSTa - cha mahinAmAM vaDI dIkSA karAya - cha mAsanA kALanuM ullaMghana na karAya. madhyama - cAra mahinA ane jaghanya - 7 divasa.. rAtri zAstranI paribhASAmAM tene chedopasthApanIya cAritra (vaDI dIkSA) kahevAya che. (prathama dIkSA grahaNa karI tene choDanAra pharI dIkSA grahaNa kare to tenI sAta rAtri - divasamAM vaDI dIkSA thaI zake tema jANavuM) zaikSano virodhI te sthavira... tenA me che. arthAt 15 sthavira bhUmi che. (1) ula (4nma) sthavira :- 60 varSanI yavAsa. - (2) zruta sthavira :- 8tion - samavAyain mArAma (mAyA - suyain sahita) n| Aldl.... (3) paryAya sthavira - vIsa varSanA saMyama paryAyavALA zramaNa A traNe prakAranA sthavironuM anukrame anukaMpA (bhakti), pUjA ane vaMdana karavuM joie. pI. atha lokasthiti digapekSayA jIvAnAM gatyAdi ca nirUpayati AkAzavAtodadhipratiSThitA pRthivI, UrdhvAdhastiryagdigbhyo gatyAgativyutkrAntyAdayaH // 57 // AkAzeti, AkAze ghanavAtatanuvAtalakSaNo vAto vyavasthitaH, sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt, vAtapratiSThito ghanodadhistatra pratiSThitA tamastamaHprabhAdikA pRthivItyarthaH / evaMvidhe loke jIvAnAM dizo'dhikRtya gatyAdibhAvAdAha-Urkheti, pUrvAditayA vastu yayA vyapadizyate sA dik, atra tiryakpadena pUrvAdyAzcatasra eva dizo gRhyante vidikSu gatyAgativyutkrAntInAmaghaTamAnatvAt, jIvAnAmanuzreNigamanAt, AdipadagrAhyAhAravRddhihAnicalanasamuddhAtakAlasaMyogadarzanajJAnAbhigamajIvAbhigameSu ca vidizAmavivakSitatvAt / gatiH prajJApaka sthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam, AgatiH prajJApakapratyAsannasthAne Agamanam, vyutkrAntirutpattiH, AhAraH prasiddhaH, vRddhihAnI zarIrasya, jIvata eva calanam, vedanAdilakSaNaH samuddhAtaH, kAlasaMyogo vartanAdikAlalakSaNAnubhUtirmaraNayogo vA, darzanAbhigamaH pratyakSapramANabhUtenAvadhyAdinA bodhaH, evaM jJAnAbhigamaH, jIvAnAM jJeyAnAmavadhyAdinaiva bodho jIvAbhigamaH / evaM jIvAnAmajIvAbhigamaH UrvAdhastiryagdigbhyaH / ete jIvAbhigamAntAH sAmastyena paJcendriyatiryakSu manuSyeSu sambhavanti, na tu nArakAdInAM dvAviMzaterjIvavizeSANAm, teSAM nArakadeveSU
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 atha sthAnamuktAsarikA tpAdAbhAvAdUrvAdhodizovivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, evaM darzanajJAnajIvAbhigamA guNapratyayA avadhyAdipratyakSarUpA diktraye teSAM na santyeva, bhavapratyayAvadhipakSe tu nArakajyotimkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrvAvadhayo vaimAnikA adho'vadhayaH, ekendriyavikalendriyANAntu nAstyevAvadhiriti // 57 // have lokasthita ane dizAnI apekSAe jIvonI gati AdinuM nirUpaNa karAya che... lokasthiti traNa prakAre che... te A pramANe... AkAza sarva dravyonA AdhAra rUpa che. tethI AkAzane AdhAre ghanavAta tathA tanavAta vAyu rahela che, vAyune AdhAre ghanodadhi rahela che ane ghanodadhine AdhAre sAtamI tamatamaprabhA vigere pRthvI rahela che. AkAza sva pratiSThita che tene koinA AdhAranI jarUra nathI. AvA prakAranA lokamAM jIvonI dizAne AdhAre gati vigere paNa thAya che. dizA traNa prakAranI che... urdhva dizA - adho dizA - tirya dizA... dizA - pUrvAdipaNAe jenA vaDe vastu vyavahAra karAya che te dizA ahIM tiryagu pada vaDe pUrva vigere cAra ja dizAnuM grahaNa karAya che. vidizAmAM gati - Agati - janma Adi saMbhavita nathI. kAraNa ke vidizAmAM jIvonuM anuzreNi anusAra gamana hoya che. "Adi' padathI grAhya AhAra, vRddhi, hAni, calana, samudyAta, saMyoga, darzana - jJAna abhigama ane jIvAbhigamamAM vidizAnI vivaphA nathI. gati :- prajJApaka sthAnanI apekSA vaDe marIne anyatra javuM. Agati :- prajJApakanI najIkanA sthAnamAM javuM. vyutkrAMti - utpatti... AhAra to prasiddha ja che. vRddhi - hAni :- zarIranuM vadhavuM tathA ghaTavuM.... gati paryAya (calana) jIvathI ja cAlavuM.. (labdhi janya zarIranI gati), samudyAta :- vedanAdi svarUpa... kAla saMyoga :- vartanAdi lakSaNa rUpa kALano anubhava athavA maraNa... darzana abhigama:- avadhi vigere darzana rUpa pratyakSa pramANa vaDe thato bodha jJAna abhigama :- jJAnathI thato bodha jIvAbhigama:- jIvonA zeyanuM avadhi vagere vaDe je abhigama te jIvAbhigama...
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 sthAnAMgasUtra ajIvAbhigama:- ajIvano bodha urdhva dizA - adho dizA tathA pUrvAdi cAra Ama chae dizAmAM pUrvokta gati vi. tera bola , saMbhave che. A jIvAbhigama sudhI sAmAnyathI jIva sUtro che. nArakAdi (deva) mAM A tera bolano samastapaNe asaMbhava che, paMcendriya tiryaMca temaja manuSyane viSe teno saMbhava che. nAraka ane devomAM nArakAdi bAvIza daMDakanA jIvo utpanna thatA nathI AthI urdhva ane adho dizAnI vivakSAe gati ane Agatino abhAva che. tathA darzana - jJAna ane jIvAbhigama A traNe abhigama guNa pratyayavALA avadhi vagere pratyakSa rUpa traNa dizAmAM na hoya. bhava pratyaya avadhi pakSamAM to nAraka ane jayotiSko tiryam avadhivALA, bhavanapati ane vyaMtaro urdhva avadhivALA ane vaimAniko adho avadhivALA hoya che. ekendriya tathA vikasendriyane to avadhi jJAna ja nathI. pachI pratyekaM pRthivyAdayaH prAyo'GgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAvagAhanatvAdacchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti nizcayena tatprastAvAdacchedyAdInAha samayapradezaparamANavo'cchedyAbhedyAdAhyAzca, pramAdena kRtaM duHkhaM bhIravaH prANino'pramAdena ca tadvadyate // 18 // samayeti, samayaH kAlavizeSaH, pradezo dharmAdharmAkAzajIvapudgalAnAM niravayavoM'zaH, paramANuH askandhaH pudgalaH, ete buddhyA kSurikAdizastreNa vA cchettumazakyAH, anyathA samayAditvAyogAt / sUcyAdinA'bhedyAH, agnikSArAdinA'dAhyAH cazabdenAnardhA vibhAgadvayAbhAvAt, amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt, apradezA niravayavAH, avibhAjyA vibhaktumazakyA ityete samuccIyante / prANinaH kuto duHkhaM bhavatItyatrAha pramAdeneti, ajJAnasaMzayamithyAjJAnarAgadveSamatibhraMzadharmAnAdarayogaduSpraNidhAnalakSaNapramAdena bandhahetunA jIvena kRtaM duHkhaM maraNAdirUpam, prANinazca duHkhabhIravaH, duHkhaJca bandhahetupratipakSabhUtenApramAdena vedyate kSipyata iti // 58 // ahIM pRthvI vi. prAyaH aMgulanA asaMkhyAta bhAga mAtra avagAhanAvALA hovAthI na chedAya tevA svabhAvavALA vyavahArathI hoya che, mATe tenA prastAvathI nizcaya vaDe achagha vigere sUtro kahe che. traNa achagha che. (1) samaya (2) pradeza (3) paramANu...
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 samaya :- kAla vizeSa, pradeza H- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane pudgalAstikAyano avayava rahita je aMza te pradeza. atha sthAnamuktAsarikA paramANu :- skaMdha rahita pudgala A traNe buddhi vaDe athavA churI vigere zastrothI chedavA mATe azakya che, mATe acchegha che kAraNa ke chedavApaNAmAM samaya vagereno ayoga hoya che. taduparAMta pradezAdi traNe soya Adi vaDe abhedya che, agni tathA kSAra vaDe adAhya = bALI na zakAya, hAtha vagere vaDe jeo ardha bhAga grAhya nathI te anardha che kAraNa ke be vibhAgano abhAva che. amadhya :- jeno madhya bhAga nathI traNa vibhAganA abhAvathI amadhyama che. apradezA H- avayava vagaranA... avibhAjya :- bhAga na pADI zakAya tevA che. - - prANIonA duHkhanuM kAraNa... prANIone duHkha kema thAya che ? tenA uttaramAM jaNAvyuM che. ajJAna - saMzaya - mithyAjJAna rAga - dveSa - mati bhraMza - (viparIta mati), dharmamAM anAdara, mana-vacana- ane kAyAnA yogonuM dupraNidhAna (azubha pravartana) rUpa pramAda e karma baMdhanuM kAraNa che - jIve pote ja karelA karmabaMdhanA pariNAme maraNAdi duHkha Ave che. jIvo duHkhathI Dare che, A duHkhanA kAraNabhUta karma baMdhanA je pramAda vigere kAraNo che tenA virodhI apramAda vaDe duHkha kSaya pAme che. 58aa atra tIrthAntarIyamatamAzaMkya niSedhati kRtA kriyate, kRtA na kriyate, akRtA na kriyata iti na vaktavyaM kintvakRtA kriyata iti vaktavyaM tanna, pratiniyatavyavahArAbhAvaprasaGgena kRtA kriyata iti yuktatvAt pA kRti, kRtA kriyA duHkhAya bhavatItyeko bhaGgaH, sa na yujyate pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA'sattvAt, kRtaM karma duHkhAya na bhavatIti dvitIyo bhaGgaH, ayaM na yujyate'tyantavirodhenAsambhavAt, yadi hi kRtaM karma kathaM na duHkhAya bhavati, yadi tu duHkhAya na bhavati tarhi kathaM kRtaM tat, kRtasya karmaNo'bhavanAbhAvAt / akRtaM karma duHkhAya na bhavatIti tRtIyo bhaGgaH, so'pi na yuktaH, akRtasyAsatazca karmaNaH kharaviSANakalpatvAt, kintvakRtaM pUrvamavihitaM karma duHkhAya sampadyata ityevaM caturtho bhaGgo vaktavyaH, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA'sattvena duHkhAnubhUtezca pratyakSatayA sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAt, yadi nirgranthA apyakRtameva
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 143 karma duHkhAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tarhi zobhanam, tathA cAkRtvA'kRtvA karma dehino vedanAmanubhavantInyanyatIthikAnAM prarUpaNA, tAM nirasyati tanneti, ajJAnopahatabuddhInAM tatprarUpaNaM mithyA, akRtakarmAnubhavane hi baddhamuktasukhitvaduHkhitvAdipratiniyatavyavahAro na bhavet, tasmAt kRtaM karma duHkhAya bhavati, kRtvA kRtvA dehinaH karmakRtazubhAzubhAnubhUtimanubhavantIti samyagvAdinAM vaktavyamiti bhAvaH / / 59 // have anyatIrthIkanA matanuM nirAkaraNa karAya che... prastuta sUtramAM anyatIrthako dvArA kathita kriyA saMbaMdhI cAra bhaMga che temAM traNa bhaMgano niSedha che, cothA "akRta karma no svIkAra karatAM te viSayaka prazna che. | nigraMtha mata : (1) kRtA kriyate :- kareluM karma duHkha mATe thAya che. (nirgatha mata) kRta eTale bhUtakALamAM karela, bhUtakALa apratyakSa che te avidyamAna che, tethI A mata teone amAnya che.) (2) kRtA na kriyate - "kareluM karma duHkha mATe thatuM nathI' ema kema kahevAya che? kAraNa ke atyaMta virodha vaDe asaMbhava hoya che. kareluM kArya duHkha mATe na thAya to kareluM kema kahevAya? kAraNa ke karelAM karmano na thavA rUpa abhAva hoya che arthAt karmo duHkha mATe thAya che. (3) akRtA na jiyate :- nahIM kareluM karma duHkha mATe thatuM nathI. nahIM karela ane avidyamAna karma gadheDAnA ziMgaDAnI jema hotuM ja nathI. Ama A mata paNa temane mAnya nathI nigraMtha mAnya A traNa bhaMganA niSedhane AzrayIne A sUtrano traNa sthAnakamAM avatAra karela che, ema saMbhAvanA karAya che. (4) akRtA kriyate :- te caturtha bhaMgane teo pUche che, pahelAM na kareluM karma duHkha mATe thAya che, arthAt karma mata teone svIkArya che. bhUtakALamAM karela karmanA apratyakSapaNAthI temaja avidyamAnapaNAthI ane duHkhano anubhava pratyakSa hovAthI vidyamAnapaNAe nahIM karela karmanuM duHkha thavuM A mata paratirthIkane mAnya che. teono abhiprAya che ke - jo nigraMtho paNa nahIM kareluM ja karma prANIone duHkhane mATe thAya che ema svIkAre to sAruM. Ama nahIM karelA karmane prANIo anubhave che tevA anya tirthIkonA matanuM nirAkaraNa karatAM kahe che. ajJAnathI haNAyela buddhivALA anya tirthakono A mata mithyA che nahIM karelA karmano jo anubhava thato hoya to baddha, mukta, sukhIpaNuM... duHkhIpaNuM ityAdi je nizcita vyavahAra thAya che tenA abhAvano prasaMga Ave.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 atha sthAnamuktAsarikA AthI nizcita thAya che ke karelA karma duHkha mATe thAya che, prANIo karma karI - karIne karmathI prApta thayela zubha tathA azubha pIDAno anubhava kare che A rIte samyaguM kahenArAonuM maMtavya che. ||plaa punarjIvadharmApekSayA tristhAnamAha kRtavAn kurvan kariSyan vA'kAryamakIrtyavarNAvinayairvA kIrtiyazaHpUjAsatkArahAnibhyo vA''locanapratikramaNanindAdIni na pratipadyate, ihaparalokopapAtagarhAprazaMsAbhistu pratipadyate // 60 // .. kRtavAniti, mAyAvI hi gopanIyaM yatkiJcidakAryaM kRravA'kArSamidamahamataH kathaM nindyamityAlocayiSyAmi svamAhAtmyahAniprApterityabhimAnAdathavA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi, yadvA kariSyAmi cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi tatkathaM prAyazcittaM pratipadya ityabhimAnAdurave nivedanalakSaNamAlocanaM na pratipadyate nApi mithyAduSkRtapradAnarUpaM pratikramaNaM na cAtmasAkSikAM nindA nApi gurusAkSikAM gahA~ na vA tadadhyavasAyavicchedanAtmakaM vitroTanaM nApi vA''tmanazcAritrasya vA'tIcAramalakSAlanasvarUpaM vizodhanaM nApyakaraNatAbhyutthAnaM na vA yathocitaM pApacchedakaM nirvikRtikAdi tapaH pratipadyate, ekadiggAminI prasiddhiH kIrtiH, sarvadiggAminI prasiddhirvarNastadabhAvabhItyA sAdhukRtAvinayabhItyA ca nAlocanAdi pratipadyate, idaJcAprAptaprasiddhipuruSApekSam / tathA kIrtiyazaHpUjAsatkArANAM hInatA syAditi nAlocanAdikaM pratipadyate, idantu prAptaprasiddhipuruSApekSayoktam / kintu sa kathamAlocanAdi pratipadyata ityatrAha-iheti, ihaloko garhito bhavati, AgAmI garhito bhavati, upapAto garhito bhavatItyAlocanAdi pratipadyate-tathehalokaH prazasto bhavati, AgAmilokaH prazasto bhavati, upapAtaH prazasto bhavatIti ca / akRtyakaraNakAla eva mAyI, na tvAlocanAdikAle, AlocanAnyathAnupapatteriti bodhyam // 60 // prastuta sUtramAM jIvanA dharmonI apekSA vaDe traNa sthAnaka kahevAya che. mAyAvI AtmA doSa karIne traNa kAraNathI tenI AlocanA vigere karatA nathI. . (1) bhUtabhA meM pArnu maay29|| ... (2) vartamAna mAM huM pArnu maay25|| 46 // 2yo chu... (3) bhaviSyamA 59 // maay29|| 7222... to prAyazcita zA mATe karUM? niMdA karavA yogya pApanI AlocanA kema karuM?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra mArA mAnanI hAni thAya to prAyazcita kema karUM ? hamaNAM pApa karI rahyo chuM to te sAruM nathI ema kema kahyuM ? bhaviSyamAM paNa A pApa karavAno chuM to prAyazcita - AlocanA zA mATe ? AvuM prakAranA abhimAnathI......... gurune nivedana ka2vA rUpa AlocanA... micchA mi dukkaDam ApavA rUpa pratikramaNa... AtmAnI sAkSIe niMdA... gurunI sAkSI rUpa gaI... pApanA vicArane dUra karavA rUpa vitroTanA... AtmAnA ke cAritranA aticAra rUpa malane dhovArUpa vizodhanaM... pharI AvuM pApa nahIM karUM tevA svIkArarUpa akaraNatAbhyutthAnaM pApane chedana karanAra yathAyogya vigainA tyAga rUpa tapakarma ne svIkAre nahIM... taduparAMta AlocanA karavAthI mArI apakIrti thaze... mAro apayaza thaze... sAdhuo mAro avinaya karaze AvA bhayathI AlocanAdi karato nathI. kIrti - eka dizAmAM vistAra pAmanArI... 145 varNavAda - yaza = sarva dizAmAM prasiddha pAmanAra... A sUtra jene prasiddhi prApta thai nathI tevA puruSanI apekSAvALuM che... taduparAMta AlocanA ka2vAthI mArI kIrti ochI thaze.. mAro yaza ocho thaze... mArA pUjA satkA2 ochA thaze AvA bhayathI AlocanAdi karato nathI... A sUtra jene prasiddhi prApta thai che tevA puruSanI apekSAvALuM che. have AlocanA - prAyazcita svIkA2 ka2vA rUpa traNa kAraNo jaNAvAya che... (1) mAyAvIne A loka gartita thAya che... (2) mAyAvIne paraloka gartita thAya che... (kilbiSika vigeremAM utpatti thAya) (3) mAyAvIne bhavobhava gartita thAya che... AvA kaTu pariNAmathI doSanuM sevana thai gayA bAda AtmA AlocanAdi kare che. taduparAMta (1) AlocanA karanArano A loka prazasta thAya che... (2) AlocanA karanArano paraloka prazasta thAya che...
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 atha sthAnamuktAsarikA (3) AlocanA karanAranA bhavobhava prazasta thAya che... AvA sArA pariNAma AvavAthI AtmA AlocanAdi kare che. AlocanAnI saphaLatA H- doSa sevana samaye mAyAvI, paraMtu AlocanA AdinA samaye amAyAvI saraLatA ja hoya jo te na hoya to AlocanA dvArA karma kSaya rUpa saphaLatA na maLe. // 6 // yastvamAyI sa AlocanAdikaM pratipadya niraticAro bhavati tathAbhUtasya jJAnAdIni svasvarUpaM labhante tatazca vizuddhasyAbhyantarasampattayo bhavantIti tAM tridhA kurvannAha-- sUtrArthatadubhayadharANAM nirgranthAnAM jaGgamikabhaGgikakSaumikANi vastrANyalAbUdArumRnmayapAtrANi ca dhartuM paribhoktuJca kalpante // 61 // sUtreti, sUtradharo'rthadharastadubhayadharazcetyarthaH yathottaraM pradhAnA ete, jaGgamikamaurNikAdi, bhaGgikamatasImayaM kSaumikaM kArpAsikam, vastragrahaNakAraNAni ca lajjAvivRtAGgadarzanajapravacanajugupsApariharaNAdIni / etAni vastrANi nirgranthAnAM nirgranthInAJca dhartuM paribhoktuM ca mukhyane, anne spaSTam // 6 // ' amAyAvI AlocanAdinAM svIkArathI niraticAra rUpa thAya che, ane tevo AtmA jJAna vigere sva-svabhAvane meLave che, ane AvA vizuddha AtmA atyaMtara saMpattine prApta kare che... AvI traNa prakAranI saMpatti ahIM jaNAve che. saMpatti traNa prakAre che... (1) sUtrane grahaNa karanAra (2) arthane grahaNa karanAra (3) tadubhayadhara... (sUtra tathA arthane grahaNa karanArA) A traNe uttarottara zreSTha che. nigraMtha sAdhu tathA sAdhvIjIne traNa prakAranA vastra rAkhavA tathA paheravA kalpe che... (1) jAMgika - unanA vastra (2) bhAMgika zaNanA vastra athavA rezamI vastra (3) kSaumika rUnA vastra... nigraMtha sAdhu - sAdhvIjI bhagavaMtone traNa prakAranA pAtra dhAraNa karavA kalpe che. (1) tuMbaDAnuM pAtra (2) kASTa - lAkaDAnuM (3) mATInuM pAtra nigraMtha sAdhu - sAdhvIjI bhagavaMtane vastra dhAraNa karavAnA upabhoga karavAnA traNa kAraNa... (1) lajjAnA nimitte (2) khullA zarIra dvArA zAsananI helanA na thAya te mATe. (3) zIta ThaMDI AdinA parihAra mATe. II61 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 sthAnAMgasUtra nirgranthadharmAnAcaSTe dRSTvA nizamya tRtIyamRSAvAdamAzrityA''locanaM ca nirgranthaH sAdharmikaM sAmbhogikaM visambhogikaM kurvannAtikrAmati, anujJAsamanujJopasampadAdaya AcAryopAdhyAyagaNitvaistridhA // 2 // dRSTveti, yo nirgranthaH sAdharmikaM samAnadharmacAriNaM sAmbhogikaM-saMbhogaH-sAdhUnAM samAnasAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAnagrahaNasaMvyavahAralakSaNaH sa vidyate yasya taM tathA visaMbhogo dAnAdibhirasaMvyavahAraH sa yasyAstIti taM visambhogikaM karoti sa tribhiH sthAnarAjJAM sAmAyikaM vA na laGghayati vihitakAritvAt, tristhAnaJca dRSTvA-sAkSAt sAMbhogikena kriyamANAmasAmbhogikadAnagrahaNAdikAmasAmAcArI vilokya, nizamya-zraddheyavacanAnyasAdhorvacanamavadhArya, akalpagrahaNapArzvasthadAnAdinA sAvadhaviSayapratijJAbhaGgalakSaNamekavAraM dvivAraM trivAraM vA''nAbhogataH kRtaM mRSAvAdamAzrityAlocanaM prAyazcittaM ca / caturthaM mRSAvAdamAzritya tu prAyo nAlocanayogyaH, tasya darpata eva bhAvAt, Alocane'pi nAsya prAyazcittaM dIyate, atrAdyaM sthAnadvayaM gurutaradoSAzrayam, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visaMbhogaH kriyate, tRtIyantvalpataradoSAzrayam, tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / anujJeti, anujJA-adhikAradAnam, samanujJA-autsargikaguNayuktatvenocitA''cAryAditayA'nujJA, upasampattiH-jJAnAdyarthaM bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathA hi kazcitsvAcAryAdisandiSTaH samyakzrutagranthAnAM darzanaprabhAvaka zAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNasthirIkaraNavismRtasandhAnArthaM cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRttyAya kSapaNAya vA sandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate seyamAcAryopasampat, evamupAdhyAyagaNinorapi / anujJAsamanujJopasampattrayaM pratyekamAcAryatvAdibhedena tridhaiva / AdipadagrAhya AcAryAdeH parityAgo'pi tridhA, sa ca svakIyapramAdadoSamAzritya vaiyAvRttyakSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavati, athavA''cAryAdirjJAnAdyarthamupasampannaM yati tamarthamananutiSThantaM siddhaprayojanaM vA yat parityajati, sa AcAryAdiparityAga iti // 62 // / dRSTavAla... sAMbhogika - je sAdhuomAM samAna sAmAcArIne kAraNe paraspara upadhi vigere levA-devA rUpa vyavahAra che teo sAMbhogika kahevAya. arthAt jeono samAna dharma che te sAMbhogika.. visAMbhogika - samAna sAmAcArInA abhAve jeono levA-devA rUpa vyavahAra nathI te visAMbhogika.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 atha sthAnamuktAsarikA traNa kAraNathI sAMbhogikane visAMbhogika karanAra sAmAyika ke AjJAnuM ullaMghana karato nathI, paNa AjJAnuM pAlana ja kare che. traNa kAraNa nIce pramANe. ' (1) sAMbhogika vaDe karAtI asAMbhogika sAthe dAna - grahaNAdi rUpa asAmAcArIne pote sAkSAt joIne... (2) zraddhA karavA yogya vacana hoya tevA anya sAdhunA vacanane avadhArIne... | (3) akalpanuM grahaNa - ane pAsatthA sAdhune ApavuM vigere sAvadya viSaya rU5 pratijJAnA bhaMgane AzrayIne ekavAra - be vAra ke traNa vAramAM irAdA vagara mRSA bolIne pAcho vaLe to tene AlocanA karAve ane yogya prAyazcita apAve. paraMtu cothI vAra mRSAvAdano AzrayI hoya te AlocanAne yogya nathI - kAraNa ke tenAmAM ahaMkArano sadbhAva rahelo che. tevo AtmA kadAca AlocanA kare to paNa tene prAyazcita apAtuM nathI. AmAMthI prathamanA be sthAna moTA doSanA Azraya rUpa che, tethI temAM jANavA mAtrathI ke sAMbhaLavA mAtrathI visAMbhogika karAya che. trIjuM sthAna to alpa doSavALuM che tethI temAM cothI vAre visAMbhogika karAya che. have anujJA - samanujJA tathA upasaMpadAnA traNa-traNa sthAna batAve che. anujJA :- adhikAra. koI guNanA abhAvamAM paNa anujJA hoya che tenA traNa prakAra... (1) AcAryatvanI (2) upAdhyAyatvanI (3) gaNitvanI guNonA dhAraka AtmAne AcAryAdi rUpe svIkAravAnI zAstrokta AjJAne anujJA kahevAya che... e rIte samanujJA - upasaMpadAnA paNa traNa prakAra jANavA. samanujJA - autsargikaguNa yuktane AcAryAdipaNAe je anujJA te samanujJA... arthAt samagra guNonI vidyamAnatAmAM samanujJA hoya che. vrata saMpanna - vratanA pAlaka - ucita kALamAM sUtrArthane grahaNa karavA vigere munionA A autsargika guNo che. upasaMpadA:- jJAna-darzana ane cAritranI viziSTa prApti mATe anya gaNanA AcAryAdi pAse jaIne alpakAla mATe "huM tamAro chuM tema kahI temanI nizrA svIkAravI.. te A rIte, potAnA AcAryAdi vaDe Adeza karAyela koIka sAdhu, samyapha zruta graMtho (Agamo) nA athavA darzana prabhAvaka zAstro (sammati tarka vigere) nA sUtra tathA arthanA abhyAsa mATe, sthirikaraNa karavA mATe, bhUlelAne sthira karavA mATe, cAritranI puSTi mATe, vaiyAvRtya mATe, athavA tapazcaryA mATe anya AcAryane svIkAre che. A rIte upAdhyAya - gaNinI paNa jANavI.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 149 vijahanA-parityAga Adi padathI AcAryAdinA bhedathI parityAga paNa traNa prakAre che. potAnA AcAryanA pramAda doSane AzrayIne vaiyAvRtya ke tapazcaryA mATe bIjA AcArya pAse jaI tenI upasaMpadA svIkAravI - A rIte potAnA AcAryano maryAdita samaya mATe tyAga thAya che. - jJAnAdi mATe upasaMpadAne svIkAranAra munino jJAnAdi mATe na rahenAra munino athavA jenuM jJAnAdi prayojana pUrNa thayuM che tevA munino AcArya tyAga kare arthAt tene potAnA AcArya pAse 41 va 2 te mAyArtha parityArA... ||62 // vAGmanasosvaividhyamAhatattadanyavacananoavacanarUpaM vacanaM tadviparyayAdavacanaM tathA manaH // 63 // taditi, vivakSitArthasya kathanaM tadvacanaM yathA ghaTArthApekSayA ghaTavacanam, vyutpattinimittabhUtadharmaviziSTapadArthakathanaM vA tadvacanam yathA jvalanatapanAdiH / AcAryAdervA vacanaM tadvacanam / vivakSitArthavyatiriktArthabodhakaM vacanaM tadanyavacanaM yathA ghaTApekSayA paTavacanam, vyutpattinimittadharmavyatiriktapravRttinimittadharmaviziSTabodhakaM vA tadanyavacanaM yathA maNDapAdivacanam, AcAryavyatiriktavacanaM vA tadanyavacanam / abhaNananivRttirvacanamAtraM vA noavacanam, yathA DitthAdivacanam, vyutpattipravRttinimittadharmaviziSTAnyavacanaM noavacanaM yathA DitthAdivacanam, avivakSitapraNetRvizeSaM vA vacanaM noavacanamiti / tadviparyayAditi, ghaTApekSayA paTavacanamatadvacanaM ghaTApekSayA ghaTavacanamatadanyavacanam, vacanamAtranivRttirna noavacanam, evaM vyAkhyAntarApekSayApi bhAvyam / devadattasya manastanmanaH, ghaTAdau vA manastanmanaH, devadattAnyayajJadattAdermanastadanyamanaH, ghaTApekSayA paTAdau vA manastadanyamanaH, avivakSitasambandhivizeSaM manomAtraM noamanaH, etadvaiparItyenAmano'pi bhAvanIyam // 63|| have vANI ane mananI trividhatA jaNAve che. tahata.... kyana prA2nA che. (1) ta6 kyana (2) tAnya kyana (3) no avayana..., tenAthI viparIta avayana nae re cha... (1) no ta6 kyana (2) no tanya kyana (3) avayana... bhAta mAnanA... " mananA 55! 71-31 12 che. bhAnanA 9 2... (1) tanmana (2) tanya mana (3) no samana. amananA ! 12 (1) no tanmana (2) no tanya mana (3) meM mana
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 atha sthAnamuktAsarikA 1 tad vacanaM :- vivalita vastunuM yathArthapaNe kathana... dA.ta. ghaTa mATe "ghaTa' zabdano prayoga... athavA zabdanI vyutpatti nimitta rUpa dharma viziSTa artha je zabda vaDe kahevAya che te ta vacana. dA.ta. agni... sUrya vigere... athavA AcArya AdinuM vacana te tad vacana... 2. tadanya vacana - vivakSita padArthamAM te padArthathI bhinna vastunuM kathana.. dA.ta. "ghaTa' mATe "paTa' evo prayoga karavo. athavA vyutpatti nimittarUpa dharma viziSTathI anya zabdanI pravRtti nimittarUpa dharma viziSTa artha je zabdo vaDe kahevAya che te... arthAtu vyutpatti sUcaka zabdanA badale anya zabda prayoga karavo. dA.ta. maMDapa vigere zabdanI jema... athavA AcAryAdithI anyanuM vacana te tadanyavacana... 3. no avacana :- nirarthaka vacana... vacana mAtra... dA.ta. DityAdi... athavA vyutpatti pravRtti nimitta dharma viziSTathI anya vacana... dA.ta. DityAdi. athavA nahIM vivakSA karela tevA kahenAranuM vacana... 1. ataddvacanaM :- ghaTane viSe "paTa' nuM kathana... atadanyavacanam - "ghaTa" ne "ghaTa' kahevo. avacanaM :- vacana nivRtti ema vyAkhyAMtaranI apekSAe jANavuM... tanmana :- devadatta vigerenuM mana athavA ghaTAdine viSe je mana te tanmana... tadanyamana - devadattathI anya yajJadatta vi. nuM mana athavA ghaTane apekSAe paTAdine viSe mana... no amana - devadattAdinI vivekSA vagaranuM manomAtra te no amana... arthAta manano lakSyahIna vyApAra.... A rIte "amana' nA paNa traNa prakAra jANavA. //63 devAzrayeNa sthAnatraividhyamAdarzayati divyaviSayaprasaktyA divyapremasaGkrAntyA'samAptakarttavyatayA ca devA icchanto'pi manujalokaM zIghramAgantumazaktAH, AcAryAdIn sanmAnayAmi bhagavato vande manujabhavIyamAtApitrAdisamIpe prakaTIbhavAmIti buddhayA cAgantumicchanti // 64 // divyeti, devalokeSu madhye kvaciddevaloke'dhunopapanno devo manujalokamAgantumabhilaSannapi tribhiH kAraNai gantuM zaknoti, tatra prathamaM kAraNaM divyaviSayaprasaktiH, dividevaloke bhavA divyAH ye viSayAH zabdarUparasagandhasparzAH, teSu prakarSeNA''saktiH-mUrchA tatsvarUpasyAnityatvAdevibodhAkSamatvAt, tato hetoH / ata eva tasya mAnuSakAmabhogeSu nAdaro
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 sthAnAMgasUtra na vA tAn vastubhUtatayA sa jAnAti, nApi teSAM kiJcit prayojanaM manyate na vA mamaite bhUyAsuriti nidAnaM prakaroti na vaite me sthirIbhavantviti kAmayate / divyapremasaGkrAntidvitIyaM kAraNam, svargagatakAmopabhogeSu mUcchitatvAdeva manuSyaviSayaH sneho vyucchino yena na manuSyalokamAgacchet, tRtIyaJca kAraNamasamAptakarttavyatA, divyakAmopabhogeSu mUcchitatvAdeva tasyaivaM mano bhavati yathA muhUrtenAsya kRtyasya samAptau yAsyAmi na tvidAnImeva, kRtakRtyo hi kvacidgantuM zakyaH, athavA mAnujA mAtrAdayo'lpAyuSaH yaddarzanArthaM jigamiSAmi, te ca kAladharma gatAH kasya darzanArthaM gaccheyamiti / divyakAmeSu kazciddevo'mUcchito'pi bhavati tasya ca mana evaM bhavati, manuSyabhave mamA''cArya upAdhyAyaH pravartakaH sthaviro gaNI gaNAvacchedo vA vidyate yeSAM prabhAveNa IdRzI divyaddhirdivyadhutidivyazaktidivyaparivArAdisaMyogo mayedAnImupalabdhastAn pUjyAn stutibhirvande praNAmena namasyAmyAdarakaraNena satkaromi vastrAdinA vA sanmAnayAmi kalyANaM maGgalaM caityamiti buddhayA seva iti hetoH, tathA bhagavataH siMhaguhAkAyotsargakAraNAdInAM madhye duSkaramanuraktapUrvopabhuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikAriNaH sthUlabhadravadvandanAdikaM kurva iti hetoH, evaM santi mama manujabhave mAtApitrAdayastatra gacchAmi teSAmantike prakaTIbhavAmi yena te mama divyarUpaddharyAdIn pazyantviti hetormAnuSaM lokaM zIghramAgantumicchati zakyate cAyAntumiti // 64|| have devane AzrayIne traNa sthAna kahevAya che. devalokamAM tatkAla utpanna thayela deva zIdhra manuSya lokamAM AvavA icche to paNa AvI zakatA nathI, tenA traNa kAraNo jaNAvAya che. (1) devaloka saMbaMdhI viSayonI Asakti - devalokamAM tatkAla utpanna thayelo koI deva devaloka saMbaMdhI zabda - rUpa - rasa - gaMdha ane sparza rUpa divya viSayomAM mUcchita thavAthI ane kAmabhogonI anityatAdi jANavAmAM asamartha hovAthI manuSya lokamAM AvatA nathI. devalokamAM rahelA devone manuSya saMbaMdhI kAma bhogamAM Adara thato nathI te viSayo vastubhUta che tema paNa te jANato nathI, te viSayomAM teone koI prayojana dekhAtuM nathI, athavA mane A viSayonI punaH prApti thAya e pramANe nidAna paNa karatA nathI, tathA A viSayo sthira rahe tevI icchA paNa karatA nathI... A kAraNe manuSya lokamAM AvatA nathI. (2) prema saMkrAMti - devaloka saMbaMdhI kAma bhogomAM mUcha thavAthI ja manuSya saMbaMdhI viSayono sneha nAza pAme che... rAga divya premamAM saMkrAMta thaI jAya che tethI manuSya lokamAM AvatA nathI.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (3) kArya asamApti :- devalokamAM tatkAla utpanna thayelo deva, divya kAma bhogamAM mUcchita thavAthI A kArya samApta thaye huM muhUrta mAtramAM - kSaNa mAtramAM manuSya lokamAM jaiza, hamaNAM nahIM e pramANe vicAre che. kRtakRtya thayelo huM javA mATe samartha thaiza... AvA vicArathI tathA manuSya lokanA mAtA-pitA vigere alpa AyuSyavALA mRtyu pAmI jAya che tethI jemanA darzana mATe icchA karuM chuM teo to mRtyu pAmI gayA have konA darzana mATe huM jAuM ? Ama AvA saMkalpa-vikalpathI devo mAnava lokamAM AvatA nathI. 152 traNa kAraNathI devonuM Agamana :- traNa kAraNathI deva zIghra manuSya lokamAM Ave che. (1) devalokamAM tatkAla utpanna thayela deva, divya kAmomAM mUrchA vagarano paNa hoya che ane tenuM mana A pramANe vicAra kare che ke - manuSya lokamAM mArA upakArI AcArya bhagavaMta - upAdhyAya bhagavaMta - pravarttaka - sthavira - gaNI athavA gaNAvacchedaka che. jenA prabhAve mane AvA prakAranI divya Rddhi - divya kAMti - divya zakti tathA divya parivAra Adino saMyoga atyAre prApta thayo che, AthI te upakArI pUjyone stuti vaDe vaMdana karUM, praNAma vaDe namaskAra karUM, Adara bhAva vaDe satkAra karUM ane vastrAdi vaDe sanmAna karUM... teo kalyANa svarUpa - maMgala svarUpa tathA caitya svarUpa che e pramANenI buddhi vaDe huM sevAparyuMpAsanA karUM... AvA bhAvathI manuSya lokamAM Ave che. (2) siMhaguphAmAM kAyotsarga karanArAonI madhyamAM duSkara... pUrvanA rAgI, pUrve bhogavelA bhogonI prArthanAmAM tatpara evA tarUNInA gharamAM vAsa karavA chatAM nidmakaMparIte -nizcala brahmacaryanuM anupAlana karanAra sthUlabhadra jevA bhagavaMtone huM vaMdanAdi karUM... ityAdi kAraNathI manuSya lokamAM Ave che. (3) manuSya bhavamAM mArA mAtA-pitA vigere che tyAM huM jAuM ane temanI samakSa pragaTa thAuM tethI teo mArI divya deva Rddhi - divya deva rUpa-divya deva kAMti Adine juve. A traNa kAraNathI deva manuSya lokamAM jaldI AvavA mATe icchA kare che ane kArya zakya paNa bane che. II64 / / punarapi devavizeSAzrayeNAha . manuSyajanmAryakSetrajanma sukulapratyAyAtiJca devA abhilaSanti pazcAttApaM kurvanti ca bahuzrutAnadhyayanAddIrghazrAmaNyaparyAyApAlanAdRddhirasasAtagurukatayA bhogAzaMsA gRddhatayA ca vizuddhacAritrAsparzanAt // 65 // manuSyajanmeti, AryakSetraM- ardhaSaDvazatijanapadAnAmanyataranmagadhAdi tatra janma, sukulapratyAyAtiM-ikSvAkvAdau sukule devalokAtpratinivRttiM tatra janmeti yAvat / pazcAttApa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 153 nimittaM prathamamAha-bahuzrutAnadhyayanAditi, balavIryapuruSakAraparAkramanirupadravasubhikSakAlanIrogadehAnAM sarvasAmagrINAM sadbhAve'pyaho nAcAryAdibhyo bahuzrutamadhItamato hetorityarthaH, dvitIyaM nimittamAha-dIrghazrAmaNyaparyAyApAlanAditi, viSayapipAsayehalokapratibandhaparalokaparAGmukhatayA na sudIrghakAlaM yAvacchrAmaNyaparyAya: pAlita iti hetorityarthaH, tRtIyamAha RddhItyAdinA, Rddhi:-AcAryatvAdau narendrAdipUjA, rasAH-manojJA madhurAdayaH, sAtaM-sukhamebhirgurukaH, teSAM prAptAvabhimAnato'prAptau ca prArthanAto'zubhabhAvopAttakarmabhAratayA'laghukaH, tasya bhAvastattA tayA, tathA bhogAzaMsAgRddhatayA, bhogeSu kAmeSvAzaMsAaprAptaprArthanaM, gRddhaMprAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRddhastasya bhAvastayA, na niraticAraM spRSTamiti hetorityarthaH // 65 // devone manuSya bhavanI jhaMkhanA. devo manuSya bhavamAM traNa sthAnanI jhaMkhanA kare che. (1) manuSya kSetra (2) Arya kSetramAM janma (3) zreSTha kulanI prApti. Arya kSetra = sADA paccIsa dezamAMthI mAgadha vi. koi Arya kSetramAM janma... devalokathI AvIne ikvAku Adi sukulamAM janma traNa kAraNe deva parita thAya che. pazcAttApa kare che. (1) bahuzruta anadhyayana :- zArIrika bala - Atmika vIrya - parAkrama - nirupadravatA - subhikSakAla - nIrogI deha A sarve sAmagrIonA sarbhAvamAM paNa AcArya - upAdhyAya Adi pAse "aho ! meM adhika adhyayana karyuM nahIM. ghaNuM zruta bhaNyo nahIM - A kAraNathI pazcAttApa kare che. (2) dIrtha grAmarthya paryAya apAlana :- viSayonI pipAsA vaDe A lokamAM Asakta - rAgI thaIne - paralokathI parAzamukha thaIne sudIrdhakAla paryata grAmarthya paryAyanuM pAlana karyuM nahIM. | (3) Rddhi - AcAryapaNA AdimAM narendroAdinI pUjA... madhurAdi suMdara raso-rasavALA padArtho... ane sAtA arthAt sukha.. Ama-Rddhi - rasa ane sAtAnA gaurava vaDe, teonI prAptimAM abhimAna thavAthI ane aprAptimAM tenI prArthanAthI azubha bhAva vaDe bAMdhelA karmanA bhArepaNAthI meM niraticAra cAritranuM pAlana karyuM nahIM. AzaMsA = aprApta padArthanI prArthanA, gRddhi = prApta padArthamAM atRpti. Ama kAma bhogomAM AzaMsA - gRddhipaNAthI mane niraticAra cAritrano sparza na thayo. A kAraNathI pazcAttApa kare che. llcpI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 atha sthAnamuktAsarikA prakArAntareNa tadapekSayaiva vaividhyamabhidhatte niSprabhavimAnAbharaNacaityavRkSaprakampanasvazarIradIptihAnibhirnijacyavanajJA devA itazcyavanaujaHzukrasaMzliSTAhArAbhyavahArAzucigarbhavAsebhya udvegaM yAnti // 66 // niSprabheti, tribhiH sthAnairdevAH svacyavanamito jAnanti, yathA vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtikaM taccakSurvibhramarUpaM vA tasmAttathA caityavRkSasya prakampanAdevaM nijazarIrasya dIpterhAnezca, evaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle'vazyaM bhavanti / tribhyaH kAraNebhyo udvegaM zokaM yAnti, mametazcyavanaM bhaviSyatItyekaM kAraNam, aparaJcaujaH zukrasaMzliSTAhArAbhyavahAro mAturojaH-ArtavaM pituH zukrastadubhayalakSaNaH parasparamekIbhUto ya AhAraH sa garbhavAsakAlasya prathamasamaya evAbhyavahartavyo bhaviSyatIti, anyattu jaTharagatamalasamUhalakSaNAyAmazucibhUtAyAmudvegakAriNyAM bhayAnakAyAM garbharUpAyAM vasatau vastavyaM hanta ! etAdRzyo diddhidyutayo devAnubhAvA labdhAH parityajanIyA iti // 66 // have bIjA prakAra vaDe devonI apekSAe trividhatA jaNAve che. devo traNa prakAre devalokathI potAnA avanane jANe che. ___ (1) potAnA vimAna tathA mAbhUSAne sila tine... (2) Guld saMdhASTinA vibhramane (brAMti) joIne - athavA kalpavRkSanuM kaMpana tathA (3) potAnA zarIranuM teja ochuM thavAthI AvA prakAranA cihno devone cyavana samaye avazya hoya che. 9 // 29 // 43 hevo 7632 // 43 cha... zo: pAme che. (1) bhAI mAthI. 24vana 26 4ze... (2) mo4 bhane zuthI yuti mA2 42vo 57ze. mAtAnuM oja tathA pitAnuM zukra (vIrya) nA samizraNa rUpa AhAra paraspara ekI bhAvane pAmelo te AhAra garbhAvAsa kAlanA prathama samayamAM grahaNa karavo paDaze. (3) vaLI jaTharamAM rahela malanA samUharUpa - azucimaya - uddhaga utpanna karanAra - bhayAnaka gana35 pAsamAM are ! 23 5ze. mane dhikkAra che ke AvA prakAranI divya Rddhi - divya zuti - ane prApta thayela devanA bhoga sukho paNa choDavA paDaze ! do nArakAdyAzrayeNAha vikalendriyavarjAH samyaGmithyAmizradRSTayaH, nairayikatiryaGmanuSyA duHsthAH, susthAzca siddhadevamanuSyAH // 17 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 155 vikaleti, ekendriyavikalendriyabhinnA ityarthaH, pRthivyAdInAM mithyAdRSTitvAt dvitricaturindriyANAM mizradRSTitvAbhAvAcca, trividhadarzanAzca sugatidurgatiyogAtsusthA duHsthAzca bhavantI, manuSyANAM duHsthatA vivakSayaiva, susthatAyA apyukteriti // 67 / / have nArakAdine AzrayIne kahe che. tra dRSTi che. (1) sabhya dRSTa, (2) mizra dRSTi, (3) mithyAtpaSTi... ekendriya ane vikalendriya sivAyanA jIvo traNe dRSTivALA hoya. pRthvIya vigaire vo mithyAtvI cha... beindriya - te indriya - caurindriya jIvone mizradaSTi saMbhave nahIM. traNe prakAranA darzanathI, durgati tathA sugatinA yogathI jIva duHkhI tathA sukhI thAya che. manuSyonI duHsthatA vivakSA vaDe jANavI Ama to temanI susthatA ja che. arthAt nArakI - tiryaMca tathA manuSyo duHstha - duHkhI che. siddha - 11 tathA manuSyo sustha - suSI cha. // 67|| atha pudgalaM narakaM cApekSyAha prayogamizravistrasApariNatAH pudgalAH, naigamasaGgrahavyavahArANAmRjusUtrasya zabdanayAnAJca narakAH pRthivyAkAzAtmapratiSThitAH // 68 // prayogeti, jIvavyApAreNa paTAdipudgalAH paTAditayA pariNatimupanItAH prayogapariNatAH, paTapudgalA eva prayogeNa paTatayA vistrasApariNAmena cAnupabhoge'pi purANatayA pariNata: mizrapariNatAH, abhrendradhanurAdirUpeNa pariNatAzca svabhAvalakSaNavisrasayA pariNatAH, visrasApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM nayApekSayA tristhAnapratiSThAnamAha naigameti, naigamasaGgrahavyavahArANAmazuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca tanmatena narakANAM pRthivIpratiSThitatvam, RjusUtrasya zuddhatvAdAkAzasya gacchatAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikAdhAratvAdbhuvo'naikAntikatvAccAkAzapratiSThitatvaM matam, zabdanayAnAM trayANAM zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAccAtmapratiSThitatvamiti, na hi svabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvAH kadAcanApi bhavanti // 68 // pudgalonA prakAra tathA narakAvAsanuM pratiSThAna.. pusa ! 451re cha...
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktasarakA (1) prayoga pariNata :- jIvanA prayoga vaDe paTAda pudgalo paTAda rUpe pariNata thAya te prayoga pariNata pudgala kahevAya. 156 (2) mizra pariNata :- prayoga ane svabhAva e baMnethI pariNata thanArA... paTa = vastra, vastranA pudgalo prayoga vaDe vastrapaNAe ane visrasA pariNAma vaDe bhoga na karavA chatAM junA thAya te mizra pariNata... (3) vignasA pariNata H- vAdaLA ane indra dhanuSanI jema jIvanA prayoga vinA svAbhAvika rIte pariNata pAmelA visrasA pariNata pudgala rUpa narakAvAsonuM nayonI apekSA vaDe tristhAna rUpa pratiSThAnane jaNAve che... (1) pRthvI pratiSThita (2) AkAza pratiSThita tathA (3) Atma pratiSThita ema traNa prakAre narakAvAsa che. naigameti - (1) pRthvI pratiSThita :- azuddha tathA prAyaH loka vyavahAramAM tatpara hovAthI naigama - saMgraha tathA vyavahAra A traNa nayanI apekSAe narakAvAsa pRthvI pratiSThita che. (2) AkAza pratiSThita :- cothA RjusUtra nayanuM zuddhapaNuM hovAthI... AkAza e jatAM athavA rahetAM sarva padArthonA ekAMte AdhArarUpa hovAthI ane pRthvInuM anaikAMtikapaNuM hovAthI te RjusUtra nayanI apekSAe narakAvAsa AkAza pratiSThita che. (3) Atma pratiSThita H- zabdAdi traNe nayo vizeSa zuddha hovAthI, sarve padArthonA svabhAva svarUpa AdhAranA aMtaraMgapaNAthI... temaja avyabhicArapaNAthI (samavAya saMbaMdhathI) te zabdanayonI apekSAe narakAvAsa sva pratiSThita che. kAraNa ke potAnA svabhAvane choDI bIjAnA svabhAvamAM adhikaraNavALA padArtho (bhAvo) hotA nathI, tethI svapratiSThita che. 685 narakeSu mithyAtvAjjIvAnAM gatermithyAtvasvarUpamAha yogaprayogakriyA, anantaraparamparatadubhayasamudAnakriyA matizrutavibhaGgAjJAnakriyA cAkriyA, dezatyAganirAlambanatA nAnApremadveSamavinayo dezasarvabhAvAjJAnamajJAnamiti mithyAttvam // 69 // yogeti, mithyAttvamakriyA'vinayAjJAnabhedena tridhA, atra mithyAttvaM kriyAdInAmasamyagrUpatvaM mithyAdarzanAnAbhogAdijanitaviparyAsarUpaM vA vivakSitaM na tu viparyastazraddhAnam, prayogakriyAdiSvasambadhyamAnatvAt, akriyA ca mithyAtvAdyupahatasyAmokSasAdhakAnuSThAnarUpA duSTakriyA, vinayaH pratipattivizeSastatpratiSedhAdavinayaH, ajJAnaJcAsamyagjJAnam, akriyA'pi
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 157 prayogasamudAnAjJAnakriyAbhedAtridhA, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate vyApAryata iti prayogo manovAkAyalakSaNastasya kriyA-vyApRtiriti prayogakriyA prayogairvA manaHprabhRtibhiH kriyate badhyata iti prayogakriyA sA ca karma, sA kriyA duSTatvAdakriyA, mana AdisambandhitvAcca vidhA, prayogakriyAgRhItAnAM karmavargaNAnAM prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayA ca samyak svIkaraNaM samudAnaH, saiva kriyA samudAnakriyA, iyaJca prathamasamayavarttinyantarasamudAnakriyA, dvitIyAdisamayavartinI tu paramparasamudAnakriyA, prathamAprathamasamayApekSayA ca tadubhayasamudAnakriyeti tridhA / ajJAnAcceSTA karma vA'jJAnakriyA sA matyajJAnA kriyA-anuSThAnaM matyajJAnakriyA, evaM zrutAjJAnakriyA, mithyAdRSTeravadhirevAjJAnaM tataH kriyA vibhaGgAjJAnakriyeti tridhA / janmakSetrAderdezasya yasmAdavinayAttyAgaH sa dezatyAgaH prabhugAlIpradAnAdirUpo'vinayaH / gacchakuTumbAderAzrayaNIyAdAlambanAnirgatastadbhAvo nirAlambanatA, puSTAlambanAbhAvenocittapratipattibhraMzo vA nirAlambanatA, ArAdhyatatsammataviSayaM prema, ArAdhyAsaMmataviSayo dveSaH, etau ca vinayau, nAnAprakArau etau-nAnApremadveSAvavinayaH, ArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSAnapekSatvenAniyataviSayatvAt, ityevaM vidhA'jJAnakriyA, ajJAnamapi dezasarvabhAvabhedena trividham, jJAnaM hi sarvadravyaparyAyaviSayo bodhaH, taniSedho'jJAnam, tatra vivakSitadravyasya dezato'jJAne dezAjJAnaM sarvato'jJAne sarvAjJAnaM, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamityetatsarvaM mithyAtvamiti bhAvaH // 9 // mithyAtvane kAraNe prANIonI gati nArakImAM thAya che tethI tenuM svarUpa jaNAvAya che. (1) mAyA (2) bhavinaya tathA (3) mAnanA me 43 mithyAtvanA ! 12 che. atre viparIta zraddhArUpa" mithyAtvanI vivaphA nathI... kAraNa ke prayoga kriyA AdinI sAthe teno asaMbaMdha che, tethI ahIM mithyAtvAdi kriyAdinuM ayathArtharUpapaNuM athavA mithyAdarzana ane anAbhogAdithI thayela viparyAsa - duSTapaNuM evI vivakSA karI che. (1) akriyA - mithyAtvAdithI haNAyela AtmAnI mokSa sAdhaka na bane tevI duSTa kriyA te mAyA... (2) bhavinaya :- vinaya bheTa... viziSTa pratipatti vizeSa arthAt mati vizeSa... teno pratiSedha arthAt tenAthI viparIta te avinaya.. (3) sana :- sabhyam zAnanI samAva te zAna... mAyAnA 29 pra.12... (1) prayoga yA (2) samuhAna yA tathA (3) mazAna yA...
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 atha sthAnamuktAsarikA -- (1) prayoga kriyA H- vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI pragaTa thayela vIrya dvArA AtmA vaDe je vyApAra karAya che te prayoga, mana, vacana ane kAyA rUpa kriyA - athavA tenuM vyApta thavuM te prayoga kriyA... athavA mana-vacana-kAyAnA prayogo vaDe je karAya - je baMdhAya te prayoga kriyA arthAt karma... ane te duSTa hovAthI ja akriyA jANavI. ane mana Adino saMbaMdha hovAthI tenA mana prayoga vigere traNa bheda jANavA. (2) samudAna kriyA :- prayoga kriyA vaDe grahaNa karelA kArmaNa vargaNAnA prakRtibaMdha, vigere bheda vaDe deza ghAti sarva ghAti - upaghAtirUpe je AdAna arthAt sArI rIte svIkAravuM te samudAna... ane te kriyA te samudAna kriyA... A samudAna kriyAnA traNa bheda che. (1) anaMtara samudAna kriyA :- prathama samayavartI samudAna kriyA... (2) paraMpara samudAna kriyA :- dvitIyAdi samayavartI samudAna kriyA... (3) tadubhaya samudAna kriyA :- prathama - aprathama samayavartI samudAna kriyA... ajJAna kriyAnA traNa prakAra :- ajJAna dvArA je kriyA karAya... karma karAya te ajJAna kriyA traNa prakAre. - (1) mati ajJAna kriyA :- mati - ajJAna dvArA je kriyA karAya te mati ajJAna kriyA... (2) zruta ajJAna kriyA H- zruta ajJAna dvArA je kriyA karAya te zruta ajJAna kriyA (3) vibhaga ajJAna kriyA :- mithyArdaSTi jIvonuM je avadhi te ja vibhaMga ajJAna, tenA dvArA thatI kriyA te vibhaga ajJAna kriyA... avinaya mithyAtva H- A mithyAtva traNa prakAre che. (1) deza tyAgI :- svAmIne gALa devI vigere avinaya karavo tathA avinayathI janma - kSetrAdi dezano tyAga karavo te deza tyAgI... (2) nirAlaMbanatA :- gaccha ke kuTuMba vigere AzrayarUpa AlaMbanano tyAga karanAra te nirAlaMbanatA... athavA puSTa AlaMbananA abhAve ucitanI pratipatti svIkArano bhraMza jemAM che te nirAlaMbanatA... (3) nAnA prema - dreSa avinaya :- ArAdhya sevA karavA yogya sevA karavA yogya je ArAdhya tathA tene je saMmata = mAnya hoya te viSayaka prema, ane ArAdhyane asaMmata viSayavALo dveSa che... A baMne vinaya che. A sivAyanA loko prati je vividha prakAre rAga-dveSa te avinaya che. = = ArAdhya tathA tene saMmatathI bhinna svarUpa vizeSa - apekSA rahitapaNA vaDe aniyata viSaya hovAthI te avinaya che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra ____ 159 ajJAna mithyAtvanA traNa prakAra che. (1) 12 mazAna (2) sarva mazAna (3) mA azAnana methI 49 5.12 . zAna = sarva dravya ane paryAya viSayaka bodha, tenAthI virUddha te ajJAna. deza ajJAna - vivalita dravyanuM dezathI arthAt koIka aMzanuM ajJAna... te deza ajJAna. sarva mazAna :- vivakSita dravyane saMpU[5o na ko te sarva mazAna... bhAva ajJAna :- vivakSita dravya paryAyathI nathI jaNAto tyAre bhAva ajJAna.. A pramANe traNe mithyAtvarUpa jANavA. dA. mithyAtvaviparyayaM dharmamAha zrutacAritrAstikAyadharmabhedo dharmaH, dhArmikAdhArmikamizrabhedaH svakIyaparakIyamizrabhedo vopakramaH tathA vaiyAvRttyAnugrahAdayo'pi // 70 // zruteti, zrutadharmaH svAdhyAyaH, cAritradharmaH kSAntyAdizramaNadharmaH, etau dvau bhAvadharmI vijJeyau, astizabdena pradezA grAhyAH, teSAM kAya-samUho'stikAyaH, tatsaMjJako dharmo'stikAyadharmaH, gatyupaSTambhako dharmAstikAya ityarthaH, ayaJca dravyadharmaH zrutacAritradharmavizeSAnAha-dhArmiketi, upakramaH-upAyapUrvakArambhaH, zrutacAritrArthaH Arambho dhArmikaH, azrutasaMyamArthaH Arambho'dhArmikaH, mizrazca dezaviratyArambhaH / nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAdvopakramaH SaDvidhaH, nAmasthApane sujJAne, dravyopakramastUbhayavyatiriktaH sacittAcittamizrabhedAtrividhaH, Adyo dvipadacatuSpadApadabhedavAn, pratyekaM parikarmavastuvinAzApekSayA dvividhaH, tatra parikarmadravyasya guNavizeSakaraNaM yathA ghRtAdhupayogena puruSasya varNAdikaraNam, zukasArikAdInAM vA zikSAguNavizeSakaraNam, catuSpadAnAM hastyAdInAmapadAnAJca vRkSAdInAM tadAyurvedopadezAdvArdhakyAdiguNApAdanam, vastuvinAzaH puruSahastyAdInAM khaDgAdibhirvinAzakaraNam / padmarAgAdimaNe: kSAramRtpuTapAkAdinA nairmalyApAdanaM vinAzazcAcittadravyopakramaH / kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasya tathA karaNaM mizradravyopakramaH / zAlikSetrAdeH parikarma vinAzo vA kSetropakramaH / candroparAgAdilakSaNakAlasyopAyena parijJAnaM kAlopakramaH / prazastAprazastabhAvasyopAyataH parijJAnameva bhAvopakramaH, tatrAprazasto DoDDinIgaNikAmAtyadRSTAntAvaseyaH, prazastazca zrutAdinimittamAcAryAdibhAvopakrama iti / evaJca dhArmikasya-saMyatasya cAritrAdyarthaM dravyakSetrakAlabhAvAnAmupakramo dhArmikopakramaH / asaMyatasyAsaMyamArthaM tathAvidhopakramo'dhArmikopakramaH, dezaviratasya tathAvidhopakramo mizropakramaH / svAmyantarabhedenopakramaM tridhA'bhidhatte-svakIyeti,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA svasya-Atmano'nukUlopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramaH - vaihAnasAdinA vinAzaH parikarma vA, athavA'nyavastuna AtmArthamupakramaH svakIyopakramaH parasya parArthaM vopakramaH parakIyopakramaH, svaparayostadubhayArthaM vopakramo mizropakramaH / evaM svaparamizrabhedena vaiyAvRttyAdayo'pi vAcyA ityAha tatheti, vaiyAvRttyaM-bhaktAdibhirupaSTambhaH, tatrAtmavaiyAvRttyaM gacchanirgatasyaiva, paravaiyAvRttyaM glAnAdipratijAgarakasya, ubhayavaiyAvRttyaM gacchvAsinaH / anugraho jJAnAdyupakAraH, AtmAnugraho - 'dhyayanAdipravRttasya, parAnugraho vAcanAdipravRttasya, ubhayAnugrahaH zAstravyAkhyAnaziSyasaGgrahAdipravRttasya / AdinA'nuzAsanopAlambhayorgrahaNam, anuzAsanamAtmanaH 'dvicatvAriMzadeSaNAsaGkaTe gahane jIva ! naiva chalitaH / idAnIM yathA na chalyase bhuJjAno rAgadveSAbhyAmi'ti / parAnuzAsanaM yathA 'tattvaM teSAM bhAvavaidyo bhavaduHkhanipIDitA ete tvAm / handi zaraNaM prapannA mocayitavyAH prayatnene 'ti / ubhayAnuzAsanaM yathA 'kathaM kathamapi mAnuSatvAdi prAptaM pravaraM cAritraratnaJca / tadbho ! atra pramAdo na kadApi yujyate'smAkamiti / upAlambha anaucityapratipAdanagarbhamanuzAsanameva, sa cAtmano yathA 'bhojanAdidRSTAntairdurlabhaM labdhvA mAnuSaM janma / yanna karoSi jinadharmaM AtmA kiM vairI tava ?' iti, paropAlambho yathA 'uttamakulasambhUta uttamagurudIkSitaH tvaM vatsa ! / uttamajJAnaguNADhyaH kathaM sahasA vyavasito'si' iti / ubhayopAlambho yathA 'ekasya kRte nijajIvitasya bahukA jIvakoTIH / duHkhe sthApayanti ye kecitteSAM kiM zAzvataM jIvitamiti // 70 // 160 mithyAtvanA viparyaya dharmane kahe che. dharmanA bhe| aAra che... (1) zruta dharma zruta dharma = svAdhyAya... yAritra dharma A baMne bhAva dharma jANavA. " (2) yAritra dharma tathA (3) astiprAya dharma... kSamA vi. 10 prahArano sAdhu dharma... asti = pradeza... teno aya = : samUha... arthAt pradezono samUha te astiDAya gatimAM je AghAra rUpa che te dharmAstikAya.. A dravya dharma che. hamaNAM zruta dharma tathA cAritra dharma jaNAvyA have tenA vizeSone kahe che. upAya pUrvaka upadrumanA bhe| prAra. (1) dhArmiGa (2) dhArmiGa ( 3 ) mizra upakrama AraMbha karavo. (1) dhArmiGa :- zruta tathA yAritra mATe ke khAraMbha te dhArmika upakrama... (2) adhArmiGa :- azruta tathA asaMyama bhATe ne AraMbha te dhArmika upakrama... (3) bhizra :- saMyama3pa tathA asaMyama 35 hovAthI mizra arthAt dezavirati khAraMbha...
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 161 nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa ane bhAvanA bhedathI cha prakAre upakrama... nAma tathA sthApanA sugama che. dravya upakrama:- zarIra - bhavya zarIra vyatirikta sacitta acitta - mizra bhedathI traNa prakAre che. sacitta dravya upakrama dvipada - catuSpada - tathA apada (vRkSa) nA bhedathI traNa prakAre che. vaLI te pratyeka parikarma tathA vastu vinAzanI apekSAe be prakAre che. parikarma dravya - dravyamAM guNa rahete chate tenA guNa vizeSane karavuM jema ke vRtAdi (ghI) nA upayoga vaDe puruSane varNarUpa vigere karavuM, e rIte popaTa - sArikA (manA) dine bhaNAvavA rUpa guNa vizeSanuM karavuM. tathA hAthI vigere catuSpadone ane vRkSAdi apadone AyurvedanA upadezathI vRddhi vigere guNonuM utpAdana karavuM. tathA vastuno vinAza eTale puruSa - hAthI vigere no khajJa AdithI nAza karavo. acitta dravya upakrama:- pArAgAdi maNine kSAra ane kRtikAnA puTapAkAdi vaDe nirmaLa karavA te parikarma ane ghaNa vigerethI nAza karavo te vinAza. mizra dravya upakrama.. kaDA vigerethI vibhUSita puruSAdi dravyanuM jANavuM. kSetra upakrama - tathA vinAza zAli kSetra vigereno parikarma tathA vinAza rUpa kSetra upakrama jANavo, kAla upakrama - caMdra grahaNa vigere kALano upakrama arthAt upAya vaDe jANavuM te kAla upakrama, bhAva upakrama- prazasta ane aprazastarUpa bhAvane upAyathI jANavo te bhAva upakrama... bhAva upakramamAM aprazasta bhAva upakrama brAhmaNI - gaNikA ane amAtyanA daSTAMtathI jANavo. zruta vigerenA nimitte AcAryAdino abhiprAya jANavo te prazasta bhAvapakrama A pramANe dhArmikano eTale saMyatano cAritrAdine mATe dravya-kSetra-kALa ane bhAvano je upakrama te dhArmika upakrama adhArmika upakrama - asaMyata AtmAno asaMyata mATe je upakrama te adhArmika upakrama... mizra upakrama - dezavirati AtmAno je upakrama te mizra upakrama... have bIjA svAmInA bheda vaDe traNa prakArano upakrama kahe che... (1) svakIya - AtmApakrama (2) parakIya upakrama tathA (3) tadubhaya upakrama...
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 atha sthAnamuktAsarikA Atma upakrama - anukUla upasarnAdimAM zIlanI rakSA nimitte AtmAno je prayatna te Atma upakrama.. vaihAnasa vagere vaDe vinAza karavo athavA parikarma karavo athavA AtmAne mATe bIjI vastuno je upakrama te Atmopakrama... para upakrama - bIjAno athavA bIjA mATe upakrama karavo te para upakrama.. tadubhaya upakrama - potAne athavA bIjAne athavA baMnene mATe je upakrama te tadubhaya upakrama. vaiyAvRjyanA prakAra :- upakrama sUtranI jema AtmA - para tathA ubhaya bheda vaDe vaiyAvRtyanA traNa prakAra che... te kahe che. tathati.. vaiyAvRjya-bhojana Adi vaDe bhakti - sahAya te vaiyAvRtya (1) Atma vaiyAvRtya :- gacchanI nIkaLelA jinakalpI vi. ne A vaiyAvRtva hoya che... potAnI vaiyAvRtya karavI te Atma vaiyAvRtya (2) para vaiyAvRtya :- glAna-tapasvI vigere prati jAgRta rahenArane para vaiyAvRtya hoya che. (3) ubhaya vaiyAvRjya - gacchavAsI munione ubhaya vaiyAvRtya arthAt sva tathA paranI vaiyAvRtya hoya che. vaiyAvRtyanI jema anugraha paNa traNa prakAre... anugraha jJAnAdino upakAra. (1) Atma anugraha - abhyAsa-svAdhyAya vigeremAM pravartelAne Atma anugraha... - (2) para anugraha - vAcanA vigeremAM pravRtta thayelane para anugraha. (3) tadubhaya anugraha - zAstranuM vyAkhyAna tathA ziSyanA saMgraha vageremAM pravRttane tadubhaya anugraha - arthAt sva tathA parano anugraha... mULa sUtramAM "manugrahAlayo' che. temAM AdithI anuzAsana tathA upAlaMbhanuM grahaNa karavAnuM che. anuzAsananA traNa prakAra. (1) Atma anuzAsana - anuzAsana eTale hitazikSA. temAM potAnA AtmAne hitazikSA A pramANe... "eSaNA viSayaka betAlIza doSa rUpa viSama saMTamAM he jIva! tuM calita thayo nahIM to hamaNAM bhojana karatAM rAga-dveSathI tuM lapAto nahIM. (2) para anuzAsanaH- vAstavamAM A bhavi jIvo mATe tuM bhAva vaidya che. saMsArarUpI duHkhathI pIDAyelA A badhA tAre zaraNe AvelA che, mATe prayatnapUrvaka teone tAre A saMsArathI duHkhathI mukta karavA joie. (3) ubhaya anuzAsana - kevI-kevI rIte arthAt muzkelIe mAnavabhava vigere prApta thayela che ane temAM paNa cAritra ratna prApta thayuM che. tethI te sAdhuo ! ApaNe ahIM cAritramAM kyAre paNa lezamAtra pramAda na karavo joIe.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 163 GuccmanA prAra :- (1) 25 pAlama (2) 52 75dama (3) tahumaya padama... Guick - zikSau... mA 75icima, ayogy55||nii prvRttin| pratipAina gamita cha. te upAlaMbha AtmAne A rIte ApI zakAya. (1) sva upAlaMbha - bhojana vigere daza daSTAMto vaDe durlabha evo manuSya janma prApta karIne jo tuM jina dharmanuM pAlana karato nathI to zuM che Atman ! tuM ja tAro vairI che. e pramANe... . (2) 52 Guice :- vatsa ! tuM uttama kurAmA utpanna thayeTa... uttama guru 43 hIkSita thayela, ane uttama jJAna rUpa guNa vaDe Akya che chatAM Ama kema vagara vicAryuM pravarte che? e pramA... (3) tadubhaya upAlaMbha :- je koi paNa prANIo eka potAnA jIvana mATe ghaNA jIvonI oTAne du:4ma sthApita 3 to zuM tamona (r)vana zvata cha ? |7|| atha zrutadharmabhedA ucyantearthadharmakAmakathAbhedA kathA, tadvinizcayabhedazca vinizcayaH // 71 // artheti, lakSmyupAyapratipAdakavAkyaprabandho'rthakathA, taduktaM 'sAmAdidhAtuvAdAdikRSyAdipratipAdikA / arthopAdAnaparamA kathA'rthasya prakIrtite'ti / tathA 'arthAkhyaH puruSArtho'yaM pradhAnaH pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke dhigartharahitaM narami'ti, iyaJca kAmandakAdizAstrarUpA / dharmopAyakathA dharmakathA, uktaJca 'dayAdAnakSamAdyeSu dharmAGgeSu pratiSThitA / dharmopAdeyatAgarbhA budhairdharmakathocyata' iti, tathA 'dharmAkhyaH puruSArtho'yaM pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM dhigdharmarahitaM narami'ti / iyaJcottarAdhyayanAdirUpA / evaM kAmakathApi, yadAha 'kAmopAdAnagarbhA ca vayodAkSiNyasUcikA / anurAgeGgitAdyutthA kathA kAmasya vaNite'ti, tathA 'smitaM na lakSaNa vaco na koTibhirna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyairhadayopagRhanaM na koTikoTyApi tadasti kAminAm' / itIyamapi vAtsyAyanAdirUpA / arthadharmakAmavinizcayAzca tattatsvarUpaparijJAnarUpAH, te ca 'arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAJca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhakAraNam / dhanado dhanArthinAM dharmaH kAmadaH sarvakAminAm / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH / zallaM kAmA viSa kAmAH kAmA AzIviSopamAH / kAmAnabhilaSanto'pi niSkAmA yAnti durgatimi'tyAdayaH // 71 // ve zruta dhana bheDevAya cha... . thAnA 2... (1) artha thA (2) dharma thA (3) 14 .
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 te rIte vinizcayanA paNa traNa bheda che. (1) artha vinizcaya (2) dharma vinizcaya (3) kAma vinizcaya... (1) artha kathA H- lakSmIne prApta karavA mATe upAyanA pratipAdanamAM tatpara je vAkyano prabaMdha te artha kathA... kahyuM che ke... sAma vigere nIti, dhAtuvAdAdi rasa siddhi, kRSi eTale ke khetI vagerene pratipAdana karanArI ane artha eTale ke dhanane utpanna karavAmAM utkRSTa evI arthanI kathA kahelI che. tathA 'artha' nAmano A puruSArtha uttama jaNAya che, kAraNa ke kahyuM che. 'tRNAdapi laghuM loke, dhigartharahita naram / ' dhanarahita mAnava ghAsathI paNa halako kahevAya che mATe dhana rahita puruSane dhikkAra che ! kAmandakAdi zAstra rUpa A artha kathA che. dharmakathA H- dharmanA upAya rUpa kathA te dharma kathA... kahyuM che... 'cAvAnakSamAdyeSu dharmAMdveSu pratiSThitA, dharmopAveyatAmAM, vadhadharmajyo--ta' kRti / tathA dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM, dhigdharmarahitaM narami' ti / atha sthAnamuktAsarikA dayA, dAna, kSamA vigere dharmanA aMgomAM rahelI, dharmanA svIkArapaNArUpa evI dharmakathA vidvAnoe kahelI che. tathA dharma nAmano A puruSArtha pradhAnarUpe varNavAya che, tathA pApamAM Asakta AtmA pazu samAna che, mATe dharma rahita manuSyane dhikkAra ho ! A dharma kathA uttarAdhyayanAdi rUpa jANavI. e pramANe kAmakathA paNa jANavI.. kahyuM che ke... AmopAvAnAAM ca, vayo kSigyamUttiA / anurAokRitAdyutthA vajjA jAmasya tei' ti // tathA smitaM na lakSeNa vaco na koTibha rna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyaihRdayopagUhanaM na koTikoTyApi tadasti kAminAm // kAmane utpanna karanArI, vaya tathA caturAIne sUcavanArI, anurAga tathA iMgitAdi ceSTAthI thayelI kathA 'kAma kathA' kahevAI che. tathA kAmionuM smita te bIjAo vaDe lakSa dravya dvArA, vacana te koTi dravya vaDe, vilAsa sahita jovuM te lakSa koTi dravya vaDe ane hRdayano je gupta bhAva che te koTi-koTi dravya vaDe paNa prApta karAto nathI. A vAtsyAyanAdi rUpa kAma kathA jANavI.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra vinizcaya :- vinizcayanA traNa prakAra - (1) artha vinizcaya (2) dharma vinizcaya (3) ma vinizcaya artha vigerenA svarUpane jANavA te vinizcaya kahevAya. te A pramANe - arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAJca rakSaNe nAze duHkhaM vyaye dukkhaM dhigarthaM duHkhakAraNam // paisAne meLavavAmAM duHkha che, prApta karela dhananI rakSA karavAmAM paNa duHkha che, dhananA nAzamAM duHkha che to dhanane vAparavAmAM paNa duHkha che, mATe duHkhanA kAraNabhUta evA dhanane - arthane dhikkAra ho...! dhanado dhanArthinA dharmaH, kAmadaH sarva kAminAm / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH // dharma dhananA arthIne dhana Ape che, sarva kAmione kAma Ape che, ane dharma ja paraMparAe mokSanuM sAdhana che. zallaM kAmA viSaM kAmAH, kAmA AzIviSopamAH / kAmAnabhilaSanto'pi, niSkAmA yAnti durgatimi' tyAdayaH // kAmo zalyarUpa che, kAmo viSa rUpa che, kAmo AzIviSa jhera vALA sarpa samAna che, kAmonI icchA karanArA jIvo, kAmone prApta nahIM karIne paNa durgatimAM jAya che. ityAdi traNenuM svarUpa auj |71 // arthAdivinizcayakAraNaparamparaphalamAhazravaNajJAnavijJAnAdi phalaM zramaNaparyupAsanasya // 72 // zravaNeti, zramaNasya sevAyAH phalaM zravaNaM, sAdhUnAM dharmakathAsvAdhyAyAdikAritvena tatsevAyAM tacchravaNalAbhAt, zravaNasya ca jJAnaM-zrutajJAnaM phalam, jJAnasya vijJAnaM-arthAdInAM heyopAdeyatAnirNayaH phalam, evaM vijJAnasya pratyAkhyAnaM-nivRttidvAreNa pratijJAkaraNaM tasya prANAtipAtAdhakaraNalakSaNaH saMyamastasya nUtanakarmAnupAdAnarUpAnAzravastasya ca laghukarmatvenAnazanAdibhedaM tapaH, tasyApi pUrvakRtakarmavinAzaH tasya yoganirodhalakSaNA'kriyA tasyAzca karmakRtavikArarahitatvalakSaNaM nirvANaM tasya tu siddhigatiH prayojanamiti // 72 // arthAdinA vinizcayanA kAraNa ane phalanI paraMparAne kahe che... zramaNanI sevAnuM phala zravaNa - jJAna ane vijJAna vigere jANavuM
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 atha sthAnamuktAsarikA (1) zramaNa arthAt sAdhunI sevAnuM phaLa che zravaNa. sAdhu bhagavaMto dharma kathA vigere svAdhyAya karatAM hovAthI temanI sevA karanArane te svAdhyAyAdi sAMbhaLavAno lAbha maLe che. (2) zravaNanuM phala che jJAna... eTale ke zrutajJAna... (3) jJAnanuM phaLa che vijJAna.. artha vigerenA heya ane upAdeyapaNAnA nizcayarUpa phala te vijJAna... vijJAnanuM phala pratyAkhyAna che... pApanA tyAgarUpa pratijJA karavI te pratyAkhyAna... pratyAkhyAnanuM prANAtipAta AdinA tyAga rUpa saMyama e phaLa che. navIna karmanA grahaNa na karavA rUpe je anAzrava thAya te saMyamanuM phaLa che. anAzravanuM phaLa tapa che... ladhukarmapaNuM hovAthI anazanAdibhedavALo tapa jANavo. tapanuM phaLa pUrve karelA karmano nAza che. karmanA nAzanuM phaLa che yoganirodha svarUpa akriyA. akriyAnuM phaLa karma vaDe karAyela vikArathI rahitapaNArUpa nirvANa che. nirvANanuM phaLa siddhigati che.. te siddhigati e ja prayojana che. II7rA atha jIvaparyAyAntarANyAhaprajJApanAsamyaktvArAdhanAdayo jJAnadarzanacAritrANAm // 73 // prajJApaneti, bhedAdyabhidhAnaM prajJApanA, sA ca paJcadhA jJAnaM darzanaM kSAyikAdi tridhA, cAritraM sAmAyikAdi paJcadheti / samyaktvamaviparitatA-mokSasiddhi pratyAnukUlyam, tadapi jJAnasamyaktvaM darzanasamyaktvaM cAritrasamyaktvaM ceti tridhA / ArAdhanA-jJAnAdeH, zrutasya kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSu pravRttyA niraticAraparipAlanA jJAnArAdhanA / niHzaGkitatvAdyAcAreSu pravRttyA darzanasya niraticAraparipAlanA darzanArAdhanA, cAritrasya samitiguptiSu pravRttyA niraticAraparipAlanA cAritrArAdhanA / sA cArAdhanA bhAvabhedAtkAlabhedAdvotkRSTAdibhedA bhavati / Adipadenaite grAhyAH tathAhi, jJAnAdeH saMklezaHsaMklizyamAnapariNAmAjjJAnAdipratipatanalakSaNo jJAnAdisaMklezaH, vizuddhayamAnapariNAmahetukajJAnAdivizuddhirjJAnAdyasaMklezaH, evameva jJAnAdiviSayA atikramavyutkramAticArAnAcArA vijJeyAH, jJAnAdyatikramAdInAlocayet pratikramenindedgarhet parivarjayecca III have jIvanA bIjA paryAyone kahe che. prajJApanA eTale bheda vagerenuM kathana tenA traNa prakAra. temAM jJAna prajJApanA -mati vigere pAMca prakAre che. A darzana - kSAyikAdi traNa prakAre che. cAritra:- sAmAyika vigere pAMca prakAre che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 167 samyakatva = aviparitanA. mokSa siddhi prati anukUla hoya te samyakatva. samyakatvanA (1) jJAna samyakatva (2) darzana samyakatva tathA (3) cAritra samyakatva ema traNa prakAra che. ArAdhanAnA traNa prakAra che. (1) jJAna ArAdhanA (2) darzana ArAdhanA (3) cAritra ArAdhanA.. jJAna ArAdhanA:- zrutanI ArAdhanA... kALanA samaye abhyAsa karavo vigere ATha AcArane viSe pravRtti karavA vaDe niraticAra pAlana karavA vaDe jJAna ArAdhanA... darzana ArAdhanA:- sabhya darzananA niHzaMkti vigere AcAronuM niraticAra pAlana karavuM te darzana ArAdhanA... cAritra ArAdhanA - cAritranA samiti - gumi Adi bhedo viSe pravRtti karavA dvArA niraticAra pAlanA karavI te cAritra ArAdhanA... bhAva bhedathI ane kAla bhedathI utkRSNadi bhedavALI ArAdhanAo che. "Adi' padathI je A grahaNa karavAnuM che te A pramANe che. jJAnAdi saMkleza - jJAnAdi patanarUpa svarUpavALo ane saMkilazyamAna pariNAmavALo te jJAnAdi saMkaleza... jJAnAdi asaMkaleza - jJAnAdinI vizuddhivALo ane vizudhdhamAna pariNAmano hetu te jJAnAdi asaMkaleza... e pramANe jJAnAdi viSayavALA ja atikrama, vyatikrama, aticAra tathA anAcAra jANavA, tathA A jJAnAdi viSayavALA atikrama vigerene AlocanA karavI, pratikramaNa karavuM, niMdA tathA gaI karavI tathA teno tyAga karavo. li7all pravrAjanAyogyAnAhapaNDakavAtikaklIbAH pravrajyAdyayogyAH // 74 // paNDaketi, paNDako napuMsakaH, sa ca mahilAsvabhAvasvaravarNabhedAdilakSaNAdinA parijJAya pariharttavyaH, svanimittato'nyathA vA kaSAyite mehane pratisevanamantareNa vedadhAraNAsamartho vAtikaH, sa ca tyAjyo niruddhavedasya napuMsakatayA pariNAmasambhavAt, dRSTizabdA''digdhanimaMtraNaklIbabhedAt klIbazcaturvidhaH, tatra yasyAnurAgato vivastrAdyavasthaM vipakSaM pazyato mehanaM galati sa dRSTiklIbaH, yasya tu suratAdizabdaM zrRNvatastathA sa zabdaklIbaH, yastu vipakSaNAvagUDho nimaMtrito vA vrataM rakSituM na zaknoti sa AdigdhaklIbo nimaMtritaklIbazca, caturvidho'pyayaM nirodhe napuMsakatayA pariNamati, ete ca sarve utkRSTavedanayA vratapAlanAsahiSNava
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 atha sthAnamuktAsarikA iti na pravrAjayituM kalpante pravrAjakasyApyAjJAbhaGgena doSaprasaGgazca / bAlavRddhajaDAdInAmanyeSAmapyayogyAnAM sattve'pi tristhAnakAnurodhAtte nAbhihitAH / evaM kathaJcicchalitena pravrAjitA apyete zirolocanena muNDayituM pratyupekSaNAdisamAcArIM grAhayituM mahAvrateSu vyavasthApayitumupadhyAdinA saMbhoktumAtmasamIpe saMvAsayituJca na kalpante ||74|| : have pravrajyAne ayogya kahe che... paMDaka eTale napuMsaka, vAyuvALo tathA klIba A traNa prakAranA AtmA dIkSA Adine mATe ayogya che. (1) paMDaka :- paMDaka eTale napuMsaka. strI jevo svabhAva, svara bheda eTale puruSa tathA strIthI judA prakArano svabhAva hoya... varNa bheda eTale zarIra saMbaMdhI cahero tathA gaMdha-rasa-sparza paNa strI tathA puruSathI vilakSaNa hoya... mehana arthAt puruSacihna moTuM hoya... vANI strinI jema komaLa hoya che... A sarva paMDakanA lakSaNa che, A lakSaNo jANIne teno tyAga karavo. (2) vAtika :- vAyunA vikArathI utpanna thayelI viSayanI icchAvALo te vAtika... potAnA nimittathI ke anyathA liMga kaSAyita arthAt vikAravALuM thAya che tyAre jyAM sudhI pratisevanA na karI hoya tyAM sudhI vedane dhAraNa karavA je samartha na thAya te vAtika kahevAya. A nahIM rokela vedavALo napuMsakapaNAe pariName che, AthI te tyAjya che. (3) klIba :- klIbanA cAra prakAra che. (1) dRSTi kliba (2) zabda kalIba (3) Adigdha kalIba ane (4) nimaMtraNa kalIba... -- (1) dRSTi kalIba H- anurAgathI vastrAdi rahita Adi avasthAmAM strIne jotAM jenuM mehana gaLe che te dRSTikalIba... (2) zabda kalIba H- suratAdi arthAt kAmotpAdaka vigere zabda sAMbhaLatA thakAM jenuM mehana gaLe te zabda kalIba... (3) Adigdha kalIba :- strI vaDe avagUDha = saMketa karAyela je vyakti vratane rakSaNa karavA mATe samartha na thAya te Adigdha lIba... (4) nimaMtrita kalIba :- strI vaDe AmaMtraNa karAyela je vyakti vratane rakSaNa karavA mATe samartha na thAya te nimaMtrita kalIba... Ama A cAra prakAre paNa A kriyA nahIM aTakavAthI te napuMsakapaNAmAM pariName che, ane A sarve utkaTa vedano udaya hovAthI vratanuM pAlana karavAmAM asamartha che mATe dIkSA ApavI kalpatI nathI. dIkSA dAtAne paNa AjJA bhaMga vaDe doSano prasaMga jANavo.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 169 bAla-vRddha-jaDa vigere bIjA paNa dIkSAne ayogya hovA chatAM ahIM traNa sthAnakanuM varNana cAlatuM hovAthI teone jaNAvyA nathI. taduparAMta prapaMcathI dIkSA apAI hoya to paNa te mastakanuM laMcana karavA mATe, paDilehaNAdi samAcArIne grahaNa karAvavA mATe, mahAvratone viSe sthApana karAvavA mATe, upadhi vigerethI vibhAga karavA mATe tathA potAnI pAse rahevA mATe kalpe nahIM. II74 avAcanIyAnAha avinItavikRtipratibaddhAvyavasitaprAbhRtA avAcanIyAH, duSTamUDhavyudgrAhitAzca dussaMjJApyAH // 75 // avinIteti, sUtrArthadAturvandanAdivinayarahito'vinItaH, tadvAcane hi bahavo doSA bhaveyuH / ghRtAdirasavizeSagRddho vikRtipratibaddhaH, asyApi vAcane tapoyogecchitaphalAdInAmabhAvo doSaH / anupazAntaparamakrodho'vyavasitaprAbhRtaH, etasya vAcana iha lokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt, prAntadevatA chalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra dattasya zrutasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavat / ato vinItaH, avikRtapratibaddhaH, vyavasitaprAbhRtazca sUtrArthavAcanayogyaH / samyaktvasyAyogyAnAha-duSTeti, tattvaM prajJApakaM vA prati dviSTo duSTaH sa cAprajJApanIyaH, dveSeNopadezApratipatteH / guNadoSAnabhijJo mUDhaH, kuprajJApakadRDhIkRtaviparyAso vyudgrAhitaH, so'pyupadezaM na pratipadyate, kintvetadviparItAH susaMjJApyAH prajJApitAnAmarthAnAmanAyAsato vijJAnAditi // 75 // have sUtra bhaNAvavAne ayogya vyakti jaNAvAya che. traNa prakAranA AtmA vAcanA arthAt sUtrArtha bhaNavA ayogya che. (1) avinIta - sUtra ane arthane bhaNAvanAranA vaMdanAdi vinaya rahita, avinItane zAstrArthanI vAcanAmAM ghaNA doSono saMbhava che. (2) vikRti pratibaddha :- ghI dUdha vigerenA rasamAM ati Asakta.. vigaImAM vRddha AtmAne vAcanA ApavAthI tapoyogathI icchita phala vigerenA abhAva rUpa doSa che. arthAta tapazcaryA vagara yoga - zrutano uddeza vigere vyApAra thAya nahIM, tathA tapazcaryA vagara rahaNa karela zratathI lAbhanA badale alAbha - anartha thAya che. (3) avyavasita - jeno krodha upazAMta nathI thayo tevo utkaTa krodhavALo... krodhI AtmAne vAcanA devAmAM AlokathI tyAga thAya che, kAraNa ke krodhIne preraNA karavAthI kalaha thAya ane samIpavartI devanuM chalana thAya arthAt te deva tenA zarIramAM praveza karIne upasarnAdi kare che
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 atha sthAnamuktAsarikA jethI paralokano paNa tyAga thAya che. tene Apela zrutanuM ukhara bhUmimAM vAvela bIjanI jema niSphaLapaNuM che. have sUtrArthanI vAcanAne yogya AtmA jaNAve che. (1) vinIta (2) vigaI sevanamAM anAsakta tathA (3) upazAMta krodhI AtmA sUtrArtha vAcanA mATe yogya che. have samyakatvane paNa ayogya AtmAne jaNAve che. traNa prakAranA AtmA samyakatvane paNa ayogya cha arthAt 75ddezane ayogya che. (1) dveSI (2) bhUDha (3) tathA Bisii... (1) huSTa :- tattva prati athavA tattva smvn|2| prati ne dveSa Doya te huSTa vAya, kAraNa ke dveSane kAraNe jaldI tattvane - upadezane svIkArato nathI. (2) bhUTa :- gura bhane hopane nahIM nA2. | (3) vyagrAhita - khoTo upadeza ApanArA dvArA AgrahamAM Avelo te vyakjhiAhita, AvI vyakti paNa upadezane svIkAratI nathI paraMtu AnAthI viparIta hoya te susaMjJApya kahevAya arthAt aduSTa, amUDha tathA akadAgrahI evA AtmA tattvanA bodhane saraLatAthI prApta kare che. II7pA atha kalpasthitimAha sAmAyikacchedopasthApanIyanirvizamAnakalpasthitibhedAnniviSTajinasthavirakalpasthitibhedAdvA tridhA kalpasthitiH // 76 // sAmAyiketi, saMyamavizeSaH sAmAyikaM tasya tadeva vA kalpa:-karaNamAcAraH, taduktaM 'sAmarthya varNanAyAJca karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca kalpazabdaM vidurbudhA' iti / sAmAyikakalpaH, sa ca prathamacaramatIrthayoH sAdhUnAmalpakAlaH, chedopasthApanIyasya sadbhAvAt, madhyamatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, chedopasthApanIyAbhAvAt, tadevaM tasya tatra vA sthiti:-maryAdA sAmAyikakalpasthitiH / sA ca niyamarUpA'niyamarUpA ca zayyAtarapiNDaparihAre caturyAmapAlane puruSajyeSThatve bRhatparyAyasyetareNa vandanakadAne ca niyamarUpA, acelatAyAmAdhAkarmikabhaktAdyagrahaNe rAjapiNDAgrahaNe pratikramaNakaraNe mAsakalpakaraNe paryuSaNakalpakaraNe cAniyamarUpA / pUrvaparyAyachedenAropaNIyaM chedopasthApanIyam, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tacca prathamacaramatIrthayoreva, tatkalpasthitizca pUrvokteSu dazasu sthAnakeSvavazyapAlanarUpA / ye parihAravizuddhitapo'nucaranti te nirvizamAnAsteSAM kalpe sthitinirvizamAnakalpasthitiH, tadyathA grISmazItavarSAkAleSu krameNa jaghanyaM caturthaSaSThoSTamAni madhyama SaSThAdIni, utkRSTamaSTamAdIni tapaH, pAraNaJcAyAmameva, piNDaiSaNAsaptake cAdyayorabhigraha eva, paJcasu punarekayA bhaktamekayA ca pAnakamityekaM dvayorabhigraha iti / AsevitavivakSitacAritrA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 sthAnAMgasUtra nirviSTAH, anupahArikA ityarthaH, tatkalpasthitiH, pratidinamAyAmamAtraM tapo bhikSA tathaiveti / nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante / gacchanirgatasAdhuvizeSA jinAsteSAM kalpasthitirjinakalpasthitiH, jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni satyutkRSTatastu dazasu bhinneSu prathame saMhanane jinakalpaM pratipadyate, divyAdhupasarga rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdi jIrNavastrANi ca tyajati, asya vasatiH sarvopAdhivizuddhA, tRtIyapauruSyAM bhikSAcaryA piNDaiSaNA cottarAsAM paJcAnAmekataraiva, mAsakalpena vihAraH, tasyAmeva vIthyAM SaSThadine bhikSATanamiti / gacchapratibaddhA AcAryAdayaH sthavirAsteSAM kalpasthitiH sthavirakalpasthitiH, sA ca pravrajyA zikSA vratAnyarthagrahaNamaniyatavAsaH ziSyANAM niSpattivihArassAmAcArIsthitizca / evazca sAmAyike sati cchedopasthApanIyaM tasmin nirvizamAnakaM tato nirviSTakAyikaM tatazca jinakalpaH sthavirakalpo vA bhavatIti kramaH // 76 // have kalpasthitine jaNAve che. sAmAyiketi, sAmAyika - chedo pasthApanIya ane nirvizamAna traNa prakAranI kalpa sthiti.. (1) sAmAyis :- meTa saMyama vizeSa... teno athavA te 4 485 - mAyA2... j cha ... sAmarthya varNanAyAJca, karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhA // iti A rIte sAmAyika paNa eka prakArano kalpa che. te prathama ane aMtima tIrthanA sAdhuone alpa kAla mATe che kAraNa ke te vakhate chedopasthApanIyano sadbhAva hoya che. madhyanA bAvIza tIrthanA sAdhuomAM ane mahAvideha kSetramAM to yAvat kathita arthAt zAzvatakAyama hoya che, kAraNa ke te samaye chedopasthApanIyano abhAva hoya che. te cAritranI evI rIte sthiti athavA temAM sthitinI maryAdA te sAmAyika kalpasthiti. A sthiti niyamarUpa paNa che, aniyamarUpa paNa che. (1) zapyAtara piMunI parihAra (2) yA2 mahAprata pAlana (3) puruSa pradhAnatA (4) saMyama paryAyamAM moTAne vaMdana karavuM. A cAra kalpanuM pAlana niyamarUpa che arthAt sarvee AnuM pAlana karavuM ja joie. (1) aye5j (2) mAyAmi mAhiy A1 (3) 24piMDa bhaAL (4) pratibhA (5) bhAsas85 (6) paryuSA 485... mA 7 385na pAlanamA maniyama cha.. (kSetra tathA vyaktine AzrayIne vidhAna hoya che.)
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA -- (2) chedopasthApanIya :- pUrva paryAyanA cheda vaDe upasthApana karavuM arthAt AropaNa karavuM te chedopasthApanIya... spaSTa rIte 'mahAvratonuM AropaNa karavuM' A artha che. A cAritranuM pAlana prathama ane aMtima tIrthamAM ja che. 172 pUrvokta dazeya kalpa - AcAranA pAlana karavArUpa A kalpanI sthiti che. (3) nirvizamAna kalpa sthiti :- jeo parihAravizuddhi tapanuM AcaraNa kare che te nirvizamAna... teonA kalpamAM sthiti A pramANe jANavI. jaghanya :- cotha bhakta, chaTTha akrama - grISma kAlamAM madhyama :- chaThTha vigere. utkRSTa :- aThThama vigere... darekanA pAraNAmAM AyaMbila ja hoya. varSAkAlamAM sAta piMDeSaNA paikI pahelI beno abhigraha ja hoya che. pAchaLanI pAMcamAM eka vaDe bhojana tathA eka vaDe pANI evI rIte beno abhigraha hoya che. (1) nirviSTA H- have nirviSTa - jinakalpI tathA sthavira kalpI Ama traNa prakAre kalpasthiti... sevela vivakSita cAritravALA arthAt anupahAra... tenA kalpanI sthiti A pramANe jANavI. da22oja AyaMbila mAtra tapa ane bhikSAmAM pahelI be piMDeSaNA choDIne bAkInI pAMcanuM grahaNa, temAM paNa eka amuka bhaktanI ane eka pANInI ema be vivakSita grahaNa kare, bAkInI nahIM. nirvizamAnako tathA nirviSTakAyiko baMne parihAravizuddhicAritravALA kahevAya che. (2) jinakalpa sthiti :- jina eTale gacchamAMthI nIkaLela sAdhu vizeSo, teonA kalpanI sthiti te jinakalpasthiti... te A pramANe jANavI. jaghanyathI paNa navamAM pUrvanI trIjI vastuno abhyAsa, utkRSTathI daza pUrva kaMika nyUna, prathama saMghayaNavALA tathA divyAdi upasarga ane roganI vedanAne je sahana karI zake te jina kalpa svIkAre che.. teo ekAkI ja hoya che. tathA daza guNa yukta sthaMDilamAM ja uccArAdi ane jIrNa vastrAdine tyaje che, vasati sarva upAdhi rahita vizuddha hoya che. bhikSAcaryA trIjI porisimAM hoya che. pAchaLathI pAMca piMDeSaNAmAM ekaja (abhigraha karelI) kalpa che. vihAra mAsakalpa vaDe. te ja vIthi arthAt zerImAM chaDhe dina bhikSATana hoya che. (3) sthavirakalpa sthiti H- gacchamAM rahelA AcArya vigere sthavira jANavA, teonI kalpasthiti te sthavirakalpasthiti. pravrajyA, zikSA, vrato, artha grahaNa, aniyata vAsa- ziSyonI niSpatti, ane tyAra pachI vihAra... A che sthavirakalpasthiti. A pramANe sAmAyika cAritra hote chate chedopasthApanIya hoya che... chedopasthApanIya hote chate nirvizamAna parihAra vizuddhi hoya che... nirvizamAna hote chate nirviSTakAyika hoya che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 sthAnAMgasUtra tyAra pachI jinakalpa athavA sthavirakalpa hoya che. mA prabhArI mi spasthiti hoya che. // 76|| kalpasthitivyatikrAmiNazca pratyanIkA api bhavantItyAha AcAryopAdhyAyasthavirANAmihaparobhayalokAnAM kulagaNasaGghAnAM tapasviglAnazaikSakANAM jJAnadarzanacAritrANAM sUtrArthatadubhayAnAM gurugatisamUhAnukampAbhAvazrutAnyAzritya pratyanIkA api kecit // 77 // - AcAryeti, AcAryAdInAM pratyanIkatA-pratikUlatA'varNavAdAdibhiH, iyaJca tattvAbhidhAyakaM gurumAzritya / mAnuSatvalakSaNaparyAyasyehalokasya pratyakSasya pratyanIkaH, indriyArthapratikUlakAritvAt, paJcAgnitapasvivat / bhogasAdhanAdInAmihalokopakAriNAM vopadravakArIhaloka pratyanIkaH / janmAntaraM prati pratyanIka indriyArthatatparaH, jJAnAdInAmupadravakArI vA paraloka pratyanIkaH / ubhayalokapratyanIkazca cauryAdibhirindriyArthasAdhanaparo bhogasAdhanajJAnAdInAmupadravakArI vA / tattallokavitathaprarUpaNA vA tattalokapratyanIkatA / iyaJca mAnuSatvAdigatyAzrayeNa / kulaM cAndrAdikaM koTikAdirgaNaH kulasamUhaH, gaNasamUhaH, saGghaH, eSAM pratyanIkatA'varNavAdAdibhiH, samUhamAzritya ceyam / anukampAmAzritya tapasvI kSapakaH, glAno rogAdibhirasamarthaH, abhinavapravrajitaH zaikSaH, ete'nukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAJca pratyanIkatA / bhAvaH paryAyo jIvAjIvagataH, tatra jIvagataH prazastaH kSAyikAdiraprazasto vivakSayaudayikaH, kSAyikAdizca jJAnAdirUpaH, tatazca bhAvaM jJAnAdi pratItya pratyanIko vitathaprarUpaNato dUSaNato vA / sUtraM vyAkhyeyam, arthastavyAkhyAnaM niyuktyAdistadubhayaM dvitayamiti zrutamAzritya tatpratyanIkatA tatra doSodbhAvanamiti // 77 // kahela kalpa sthitinuM ullaMghana karanArA pratyenIko paNa thAya che mATe tenuM svarUpa jaNAve che. have traNa-traNa prakAre pratyanIkapaNuM batAve che. mAyArtha - 6pAdhyAya tathA sthavira pratyanA... bhAdo - 528 tathA samaya do pratyanals... duda - 21 - tathA saMgha pratyanA... tapasvI - dAna tathA zaikSapratyanI... zAna - zana tathA yAritra pratyanA... sUtra - artha tathA tamaya pratyanA...
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA A pramANe guru gati - samUha - anukaMpA - bhAva ane zrutane Azritya pratyenIka jANavA. guru :- AcArya vigerenA avarNavAda Adi karavA vaDe pratyanIkatA... tattvane kahenArA gurune Azritya A pratyanIkatA che. pratikUlatA che... 174 gati :- Ihaloka :- pratyakSa manuSyatva lakSaNa paryAyano pratyanIka eTale indriyanA arthane pratikUlatA karanAra hovAthI paMcAgni tapasvInI jema ihaloka pratyenIka... tathA A lokamAM upakArI evA bhoganA sAdhanono upadrava karanAra te paNa Aloka pratyenIka... paraloka :- janmAMtara prati pratyenIka eTale indriyanA arthamAM tatpara (viSaya sukhamAM Asakta) athavA jJAnAdine upadrava karanAra te paraloka pratyenIka. ubhaya loka :- corI vigere vaDe indriyanA viSaya sAdhavAmAM tatpara athavA bhoganA sAdhano tathA jJAnAdine upadrava karanAra... athavA manuSya loka vigere A loka, narakAdi paraloka ane ubhayaloka eTale baMne tenI viparIta prarUpaNA karavI te pratyanIkatA jANavI. kula :- eka AcAryanI saMtati te kula... dA.ta. cAMdrAdika kula... gaNa :- kulano samUha te gaNa... dA.ta. koTika gaNa vi. saMgha H- gaNano samUha te saMgha... A sarvenA avarNavAda rUpa pratyanIkatA kahevAya... samUhane AzrayIne A pratyenIkatA che. anukaMpA :- tapasvI - zaikSa ane glAnanI pratyanIkatA... glAna :- roga vigerethI gherAyelo hovAthI kArya karavAmAM asamartha. zaikSa nava. dikSita A badhAM anukaMpA = madadane yogya che, teone madada na karavAthI tathA bIjA vaDe na karAvavAthI pratyenIkatA = zatrutA jANavI. = bhAva :- bhAva eTale paryAya - te jIva ane ajIva saMbaMdhI che. jIvamAM rahelo bhAva te prazasta... kSAyikAdi bhAva prazasta che. vivakSA vaDe audAyikAdi bhAva aprazasta che. kSAyikAdi bhAva jJAnAdi rUpa che. tethI bhAva arthAt jJAnAdine AzrayIne teonI viparIta prarUpaNA karavAthI athavA doSa ApavAthI pratyenIka thAya che. zruta :- sUtra eTale vyAkhyA karavA yogya. artha eTale sUtranuM vyAkhyAna.. niryukti vigere... tadubhaya te baMne Ama zrutane AzrayIne dUSaNa ApavA te pratyanIkatA jANavI. / / 7 /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 sthAnAMgasUtra sthavirakalpasthitipratipannasya viziSTanirjarAkAraNAnyAha manovAkAyairnigranthasya zrutAdhyayanaikAkivihArapratimopasampadapazcimamAraNAntika saMlekhanA''kAMkSaNaM mahAnirjarAyai // 78 // . mana iti, kathamahamalpaM bahu vA zrutamadhyeSyAmi, kathamekAkivihArapratimAmupasaMpadya vihariSyAmi kathaM vA'pazcimamAraNAntikasaMlekhanAvAn kRtabhaktapAnapratyAkhyAnaH pAdapopagataH kAlamanavakAMkSamANo vihariSyAmIti manasA vacasA kAyena paryAlocayati yastasya mahatI karmakSapaNA bhavati // 78 // sthavira kalpa sthiti svIkAranArane viziSTa prakAranI nirjarA thAya che tenA kAraNo kahe che... traNa manoratha vaDe zramaNa mahA nirjarAvALo bane che (1) syAre DaM thoDaM 3 pAre zruta mAza...? (2) syAre huM 55 pratimA svArIne viyarIza... (3) kyAre huM apazcima bhAraNAMtika saMlekhanAnI AcaraNa karato, AhAra - pANInA paccakakhANa karato, pAdapogamana anazanamAM rahelo... kALanI icchA nahIM karato vicarIza, A pramANe mana-vacana ane kAyAthI je vicAraNA kare tenI mahAna nirjarA thAya che. //78 karmanirjarAyAH pudgalapariNAmatvAttatpariNAmavizeSaM tadvattAraM cAha pudgalaH pudgalAntaraM prApya rUkSatayA lokAnte vA pratihanyeta, ekadvitribhedAccakSustridhA, UrvAdhastiryagbhedato vastuparicchedaH // 79 // ___pudgala iti, paramANupudgalo'nyaM paramANupudgalaM prApya gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAt pratihanyeta, lokAnte vA, parato dharmAstikAyAbhAvAt / sacakSuSAmeva tadavagamAccakSunirUpayati-eketi, cakSurlocanaM tadrvyato'kSi, bhAvato jJAnaM, tadyasyAsti sa tadyogAccakSureva, cakSuSmAn ityarthaH / sa saMkhyAbhedAtridhA, atizayavacchutajJAnAdivarjitaH chadmasthazcakSurindriyApekSayaikacakSuH, devo dvicakSuH, cakSurindriyAvadhibhyAm, AvaraNakSayopazamotpannazrutAvadhijJAnadarzanavAn tricakSuzcakSurindriyaparamazrutAvadhibhiH, sa hi sAkSAdiva samastavastUni heyopAdeyAnyavalokayati / kevalajJAnI tviha na vyAkhyAtaH, kevalajJAnadarzanalakSaNacakSudraMyakalpanAsambhave'pi cakSurindriyalakSaNacakSuSa upayogAbhAvenAsatkalpatayA cakSustrayAbhAvAt, dravyendriyApekSayA tu so'pi na nirudhyate / cakSuSmato'viparItatyA saMzayarAhityena vastuparicchedAjjJAnavizeSApekSayA''ha-Urveti, bhedatrayeNAyaM vastuparicchedaH
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 atha sthAnamuktAsarikA paramAvadhinA na tu kevalena, kramopayogAbhAvenorvAdikramotpAdAsambhavAt / jJAnotpAdAnantaraM prathamamUrvalokaM jAnAti tatastiryaglokaM tatazcAdholokamiti krameNa paryantAdhigamyatvAdadholoko durabhigama iti sAmarthyAt prAptam // 79 // hamaNAM je karmanI nirjarA jaNAvI te nirjarA pugalanA pariNAma vizeSa rUpa che mATe have pudgalanA pariNAma vizeSa jaNAve che. paramANuM vigere pudgalo gatimAM alanA pAme che A skUlanA (pratighAta)nA traNa prakAra che. (1) paramANu vigere pudgalo bIjA paramANu pudgalane pAmIne gatinI alanA pAme che. (2)rUkSa arthAt lukhApaNAthI athavA tathAvidha bIjA prakAranA pariNAma dvArA gatithI alanA pAme che. (3) lokanA aMte tenI gati aTakI jAya che, kAraNa ke tenAthI AgaLa dharmAstikAyano abhAva che. pulano pratighAta cakSu dvArA jaNAya tethI have cakSunuM nirUpaNa karAya che. eka-be ane traNa, ema traNa prakAre cakSu che. pati... cakSu eTale AMkha... te dravyathI AMkha ane bhAvathI jJAna... te jene che te eka cakSu. arthAt dravya ane bhAva cakSunA yogathI "vaphuga' arthAt cakSuvALo jANavo. cakSunI saMkhyAnA bhedathI te traNa prakAre che. eka cakSuH- eka cakSu jene che te eka cakSu... e rIte dvi cakSu - tricakSu jANavA. chadmastha AtmA "eka cakSu' kahevAya. jJAnAvaraNIyAdi karmathI yukta hoya te chabastha... joke kevalajJAna rahita badhAya jIvo chabastha kahevAya che to paNa ahIM "atizayavALA zruta jJAnAdi rahita vivakSita che... AthI "eka cakSu caurindriyanI apekSAe che. dvi cakSu - cakSu indriya ane avadhi jJAnanA yogathI devo 'ddhi cakSu che. tri caDyuM - AvaraNanA kSayopazamathI ja utpanna thayela zrata - avadhijJAna tathA avadhi darzanane je dhAraNa kare che te utpanna jJAna-darzanadhara kahevAya. AvA muni 'tri cakSu' kahevAya, arthAt (1) cakSurindriya (2) paramazruta (3) paramAvadhi A traNa cakSu jANavA. traNa cakSuvALA ja hoya ane upAdeyarUpa samasta vastuone juve che. ahIM kevalajJAnInuM vyAkhyAna karyuM nathI. kevalajJAna ane kevaladarzanarUpa "dvicakSu'no kalpanAno saMbhava hovA chatAM paNa cakSurindriya svarUpa cakSunA upayogano abhAva hovAthI asatkalpanA vaDe
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 sthAnAMgasUtra tene "traNa cakSu vidyamAna nathI ema kahIne kevalInuM grahaNa karyuM nathI. dravyandriyanI apekSAe to te paNa (kevalI paNa) ghaTI zake che - virUddha nathI arthAt "tricakSu' ghaTI zake che. cakSuvALA AtmAo ja aviparItapaNAe tathA saMzayarahitapaNAe vastune-padArthane jANI zake che, AthI jJAna vizeSanI apekSA vaDe traNa bheda jaNAve che. uddhaveMtiH- (1) upara (2) tihu~ ane (3) nIce ema traNa prakAre vastunuM jJAna thAya che. A traNa prakAre vastunuM jJAna paramAvadhi vaDe saMbhave che paNa kevalajJAna vaDe nahIM, kAraNa ke kevalajJAnIne kramika upayogano abhAva hovAthI udhvadi krama vaDe upayoga na hoya. jJAna utpanna thayA pachI paramAvadhivALA prathama urdhvalokane jANe che, tyArapachI ticchalokane ane tyArabAda adholokane Ama kramapUrvaka jANe che. A rIte sAmarthyathI prApta thayela adholoka dukhapUrvaka krama vaDe aMte jANavA yogya che - aMte jANI zakAya che tema nakkI thAya che. II79 jJAnalakSaNaddhisAdhAdRddhibhedAnAha vimAnavaikriyaparicAraNarddhayo devarddhayo'tiyAnaniryAnabalAvRddhayo rAjarddhayo jJAnadarzanacAritrarddhayo gaNyaddhayaH // 40 // vimAneti, indrAderaizvaryaM devaddhiH, tatra vimAnasamRddhibhatriMzallakSAdikabAhulyaM mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaJca, vaikriyaddhikriyakaraNaM vaikriyazarIrairhi jambUdvIpadvayamasaMkhyAtAn dvIpasamudrAn vA pUrayanti, kAmasevAyA RddhiH paricAraddhiH, anyAn devAnanyasatkA devIH svakIyA devIrabhiyujyAtmAnaJca vikRtya paricArayatItyevaMlakSaNA / nagarapraveze toraNahaTTazobhAjanasaMmardAdilakSaNA'tiyAnaddhiH, nagarAdinirgame hastikalpanasAmantaparivArAdikA niryAnaddhiH, caturaGgavAhanabhANDAgArAdirbalAddhiH, etA rAjasampadaH / viziSTazrutasampat jJAnaddhiH, pravacane niHzaGkitatvAdikaM pravacanaprabhAvakazAstrasampadvA darzanaddhiH niraticAritA cAritradhiH etA gaNina AcAryasya sampadaH // 80 // pUrve abhigamanI vAta kahI. jJAna ane RddhinuM sAdharma hovAthI have RddhinA bhedo jaNAve che. vimAneti. traNa prakAre Rddhi kahelI che. (1) devanI Rddhi (2) rAjAnI Rddhi tathA (3) gaNaddhi = AcAryavi.nI Rddhi. (1) devaddhi - iMdra vigerenuM je aizvarya te devaddhi... A devaddhi paNa traNa prakAre che. (1) vimAnanI Rddhi (ra) vidurvaNAnI Rddhi ane (3) paricAraNA-viSayasevanAnI Rddhi, vimAna Rddhi - 3ra lAkha vimAnarUpa bahulatA, mahattvapaNuM ane ratna vigerenuM suMdarapaNuM te vimAnaRddhi. (saudharma Indra 3ra lAkha vimAnanA adhipati che.)
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA vikurvaNA Rddhi :- vaikriya karavArUpa Rddhi te vaikriya Rddhi. vaikriya zarIra vaDe ja be jaMbudvIpane athavA asaMkhyAta samudrone pUre che - bhare che. 178 paricAraNA Rddhi :- paricAraNA eTale viSaya sevanAnI Rddhi. anya devo prati - bIjA devone AdhIna devIo prati - potAnI devIo prati - teone vaza karIne ane potAnA zarIrane vikurtIne paricAraNA-viSaya sevana kare che. (2) rAja Rddhi (1) atiyAna Rddhi (2) nirmAna Rddhi tathA (3) balAdi Rddhi. (1) atiyAna Rddhi :- atiyAna eTale nagarapraveza... praveza saMbaMdhI Rddhi te atiyAna Rddhi... toraNa-hAranI zobhA... manuSyono meLo-medanInI bahulatA... A che rAjAnI nagara pravezanI zobhA. (2) nirmAna Rddhi :- zaheramAMthI nIkaLavA saMbaMdhI Rddhi. hAthInI aMbADI ane sAmaMta parivAra te nirmAna Rddhi. (3) bala Rddhi :- bala = caturaMga senA, vAhano-ghoDA vi.., koza-bhaMDAra, koThAra Adi balaRddhi... A traNe rAjAnI Rddhi kahevAya. (3) gaNa Rddhi traNa prakAre :- (1) darzana Rddhi (2) jJAna Rddhi tathA (3) cAritra Rddhi. jJAna Rddhi :- viziSTa prakAre zrRtanI saMpatti te jJAna Rddhi. darzana Rddhi :- jinavacanamAM niHzaMkitAdipaNuM athavA zAsananI zobhA vadhAravArUpa zAstronI saMpatti (jainetara zAstranuM jJAna vi.) te darzana Rddhi. cAritra Rddhi :- niraticAra saMyamanI pAlanA te cAritra Rddhi. A gaNi arthAt AcArya bhagavaMtanI traNa prakAre Rddhi che. II80nA atha lezyAzrayeNAha-- durabhigandhalezyAH kRSNanIlakApotAH, surabhigandhalezyAstejaH padmazuklA:, sthitasaMkliSTaparyavajAtalezyAnAM bAlamaraNaM sthitAsaMkliSTaparyavajAtalezyAnAM paNDita - maraNaM sthitAsaMkliSTAparyavajAtalezyAnAM bAlapaNDitamaraNam // 81 // durabhigandheti, kRSNanIlakApotalezyAnAM pudgalAtmakatayA gandhavattvAddurabhigandhatA teja:padmazuklAnAJca surabhigandhatA vijJeyA / etAsAM varNAnAmAnurUpAH, tejolezyA lohitavarNA padmalezyA pItavarNeti, AdyA narakatiryaggatipradAH saMklezahetavo'manoharA varNato'vizuddhAH sparzataH zItarUkSAH, antyAstisro manuSyadevagatipradA asaMkliSTA manoharA vizuddhAH snigdhoSNAzca / maraNaJca bAlapaNDitamizrabhedam, viratisAdhakavivekarahitatvAdasaMyato bAlastasya maraNaM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 179 bAlamaraNaM phalavadvijJAnasaMyutatvAtpaNDitaH saMyatastasya maraNaM paNDitamaraNam, aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAtsaMyatAsaMyato bAlapaNDitastasya maraNamiti, tatra bAlamaraNasya tribhedamAha-sthiteti, avizuddhAsaMklizyamAnakRSNAdilezyAvasthitaH sthitalezyaH, saMklizyamAnalezyAvasthitaH saMkliSTalezyaH, vizuddhayA vardhamAnalezyAvasthitaH paryavajAtalezyaH, prathamaM kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva narakAdiSUtpadyate tadA prathamaM bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIyam / yadA ca kRSNAdilezya: san nIlakApotalezyeSatpadyate tadA tRtIyama, paNDitamaraNe saMyatatvAdeva lezyAyAH saMklizyamAnatA nAstIti bAlamaraNAdvizeSo bAlapaNDitamaraNe tu lezyAyAH saMklizyamAnatA vizuddhayamAnatA ca nAsti mizratvAditi vizeSaH / vastutaH paNDitamaraNaM dvividhameva, saMklizyamAnalezyAniSedhenAvasthitavardhamAnalezyatvAt, vyapadezamAtrAdeva ca trividhatvamuktAm, bAlapaNDitamaraNantvekavidhameva saMklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedhe'vasthitalezyatvAt traividhyantvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti // 8 // have vezyAne AzrayIne kahe che hudhavANI lezyA cha. (1) 9lezyA (2) nIla vezyA (3) pota vezyA. sugaMdhavAjI ra vezyA cha. (1) to vezyA (2) 55 lezyA (3) zubha vezyA. bh29|n| 19 // 2 che. (1) pAsa bh29|| (2) paMDita bha295 (3) bAla-paMDita bha251. dudha = 52 / 5 gaMdha. lezyAo pudgalAtmaka che. durgadhI pugalonA kAraNe kRSNa-nIla tathA kApota lezyA durgadhavALI vI. sugaMdhI pulonA kAraNe tejo-padma tathA zukla legyAmAM sugaMdhIpaNuM jANavuM. A vezyAono varNa nAma pramANe che. tejolezyA lohita - lAla raMgavALI, padmavezyA pIta varNavALI, zuklalezyA zveta varNavALI che. prathamanI traNa legyA narakagati ane tiryaMcagati tarapha laI janAra che, saMklezanA kAraNarUpa che, amanohara che, varNathI avizuddha che, sparzathI zIta ane rUkSa che. aMtima traNa lezyA manuSyagati ane devagati ApanAra che, asaMklezarUpa che, manohara che, vizuddha che, sparza snigdha ane uSNa che. * pr2|| bha25 :- (1) bAsa, (2) paMDita tathA (3) pAsa-paMDita ma255.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (1) bAla maraNa :- virati sAdhaka je viveka, te vivekathI je rahita hoya te 'bAla' kahevAya. asaMyata kahevAya. tenuM maraNa te 'bAla maraNa.' 180 (ra) paMDita maraNa :- phalanI jema viratirUpa vijJAnathI je yukta hoya te paMDita kahevAya. saMyata kahevAya. tenuM maraNa te 'paMDita maraNa.' -- (3) bAla-paMDita maraNa H- avirata hovAthI bAlapaNuM ane kAMIka virata hovAthI paMDitapaNuM hovAthI saMyatAsaMyata kahevAya, arthAt bAla-paMDita kahevAya. tenuM maraNa te 'bAla-paMDita maraNa.' have 'bAla' maraNanA traNa prakAra jaNAve che. (1) sthita lezya :- avizuddha bhAvavALI tathA saMkliSTapaNAne prApta na thatI kRSNAdi lezyA che je maraNane viSe te sthita lezya bAla maraNa... (2) saMkliSTa lezya :- saMklezane prApta thatI lezyA che je maraNane viSe te saMkliSTa lezya bAla maraNa... (3) paryavajAta lezya :- vizuddhi vaDe vadhatA pariNAmavALI lezyAmAM thatuM maraNa te paryavajAta lezyA bAla maraNa... ahIM pahelAM kRSNAdi lezmAvALo jo kRSNAdi lezyAvALA narakAdine viSe utpanna thAya tyAre tenuM prathama 'sthita lezya' maraNa hoya che. jyAre nIlAdilezyAvALo kRSNAdi lezyAvALAmAM utpanna thAya che tyAre bIjuM 'saMkliSTa' lezya maraNa hoya che. jyAre kRSNAdi lezmAvALo nIla-kApota lezyAvALAmAM utpanna thAya tyAre trIjuM paryavajAta lezya maraNa jANavuM. paMDita maraNane viSe saMyatapaNuM hovAthI lezyAnI saMklezatA nathI. bAla maraNathI A tenI vizeSatA che. bAla paMDita maraNane viSe lezyAnuM saMkvizyamAnapaNuM tathA vizuddhamAnapaNuM baMne nathI paNa lezyAnuM mizrapaNuM che - A tenI vizeSatA che. vAstavamAM paMDita maraNa be prakAre ja che, kemake - saMklizyamAna lezmAno niSedha hovAthI avasthita ane vardhamAna lezyatva hoya che. trividhapaNuM to mAtra kahevA puratuM kahyuM che.. kathana mAtrathI ja che. bAla paMDita maraNa to eka prakAre ja che. kAraNa ke tene saMkvizyamAna ane paryavajAta lezyAno niSedha hote chate mAtra avasthita lezyApaNuM hoya che - AnuM trividhapaNuM to Itara eTale ke saMklizyamAna ane paryavajAta lezyAnI vyAvRttithI traNanA kathananI pravRttimAtra che. II81 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 181 janmAntare'dhikArabhedAtprApyamAha pravacanamahAvratajIvanikAyeSu zaGkAkAMkSAvicikitsAdimAnnirgranthaH parISahAbhibhUtaH, viparItazca parISahAnabhibhavati // 82 // pravacaneti, prazastaM pragataM prathamaM vA vacanaM pravacanaM-AgamaH, mahAvratAni prasiddhAni, jIvanikAyo jIvasamUhaH, yo hyanagAritAM prapadya pravacanAdau dezataH sarvataH saMzayavAn matAntarasyApi sAdhutayA mantA phalaM prati zaGkopetastata eva dvaidhIbhAvamApanno naitadevamiti pratipattiko vA pravacanAdikaM na sAmAnyataH pratyeti na vA prItiviSayaM karoti nApi taduktaM cikIrSati taM pravrajitAbhAsaM kSudhAdayaH parISahA etya punaH punarabhibhavanti, tadevamanazciyavato'parAkramavataH pravacanAdIni trINi sthAnAni na hitAya na sukhAya na niHzreyasAya na zubhAnubandhAya bhavanti / yazca nirgranthaH pravacanAdau nizzaGkitaH niSkAMkSito nivicikitsito na vA kaluSitaH sa parISahAnabhibhavati na tu tairabhibhUyate tasya ca pravacanAdIni hitAya sukhAya niHzreyasAya zubhAnubandhAya ca bhavanti / / 82 / / janmAMtaramAM traNa vastu je kAraNathI prApta thAya che te jaNAve che. pravacana-mahAvrata ane jIvanikAya. A traNa sthAnamAM zaMkA-kAMkSA tathA vicikitsA karanAra nirjhanya pariSadothI parAjita thAya che. ane tenAthI viparIta arthAt A traNane viSe zaMkA-kAMkSA tathA vicikitsA na karanAra nirjhanya pariSahone jIte che. prazasta-pragata eTale yukta athavA prathama evuM je vacana te pravacana. arthAt Agama...! mahAvato - prANAtipAta viramaNa vi. pAMca mahAvrata. jIvanikAya:- pRthvIkAyAdi che jIva nikAya. je AtmA pravrayAne svIkArIne paramAtmAnA Agama viSe dezathI ke sarvathI saMzayavALo hoya. kAMkSita eTale matAMtarane paNa sArApaNAe mAnanAro hoya. vicikitsA eTale - phala prati zaMkA yukta hoya. ane A kAraNothI dvidhA bhAvane pAmelo hoya arthAt "A A rIte nathI', Ama svIkArato Agama Adine viSe sAmAnyathI zraddhA rAkhato nathI, tene prItino viSaya karato nathI, AgamamAM kahela AcArane karavAnI IcchAvALo thato nathI, AvA prakAranA sAdhunA AbhAsavALA prati (arthAt mAtra veSathI sAdhu) sudhA vigere pariSaho AvIne vAraMvAra teno parAbhava kare che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 atha sthAnamuktAsarikA - tathA AvA prakAra nizcaya vinAnA, aparAkramI-kAyara AtmAne pravacana vigere traNe sthAno lita bhATe thadi nathI... supa mATe thata nathI... 58yaa| mATe yatA nathI... zuma manu5 mATe thatAM nathI. je nirjhanya pravacana Adine viSe zaMkA rahita, kAMkSA rahita, vicikitsA rahita hoya, kaluSita na hoya tevo AtmA pariSadone paribhava pamADe che paNa pariSadothI pote parAbhava pAmato nathI, AvA AtmAne pravacana vigere hita mATe, sukha mATe, kalyANa mATe tathA zubha anubaMdha mATe thAya che. // 82 / / ayaJcaivaMvidhaH sAdhurihaiva pRthivyAM bhavatItyarthena sambandhena pRthivIsvarUpamAha ghanodadhighanavAtatanuvAtavalayitA pRthivI, tatrekendriyavarjAnAM trisAmayikavigraheNotpAdaH // 83 // ghanodadhIti, ratnaprabhAdikA pRthivI dikSu vidikSu ca ghanodadhyAdibhiH krameNA''veSTitA, tatrAbhyantaraM ghanodadhivalayaM tato ghanavAtavalayaM tatazca tanuvAtavalayamiti, etAsu pRthivISUtkarSeNa samayatrayabhAvinA vakragamanena nArakAdInAmutpAdaH, trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAdvakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAH, Agneyadizo nairRtadizamekena samayena gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhaH, tatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti / trasAnAmeva trasotpattAvevaMvidha utkarSeNa vigrahaH / ekendriyayAstvekendriyeSu paJcasAmayikenApyutpadyante, bahistAtrasanADIto bahirapi teSAmutpAdAta, tathAhi vidizo dizi prathame dvitIye lokanADya pravizati tRtIya upari dhAvati caturthe bahirnADyA nirgacchati vidizi paJcame gatvaikendriyatvenotpadyata iti, sambhava evAyam, catuHsAmayika eva bhAvasya bhagavatyAmuktatvAt // 83 // AvA prakAranA sAdhu A pRthvImAM ja hoya che, AthI A artharUpa saMbaMdha vaDe pRthvInA svarUpane kahe che. pRthvI ghanodadhi, ghanavAta ane tanuvAtathI vIMTaLAyelI che, tyAM ekendriyane choDIne bIjA jIvo traNa samayanI vigraha gati vaDe utpanna thAya che. ratnaprabhA vigere pRthvI dizA ane vidizAomAM ghanodadhi Adi vaDe kramathI vIMTaLAyelI che. temAM aMdara prathama ghanodadhi valaya tyArabAda ghanavAta ane tanuvAta valaya hoya che. A ratnaprabhAdi pRthvIomAM traNa samayamAM thanArI vakragati vaDe (vigraha gati) nAraka vigereno utpAda-utpatti che.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 183 trasa jIvono trasa nADImAM utpatti hovAthI be vaLAMka thAya che ane temAM traNa samaya thAya che, te khA prabhAze - agni khUNAthI naiRtya khUNAmAM jatAM eka samaya thAya che, te pachI bIjA samaya vaDe samazreNIe nIce jAya che, tyArabAda trIjA samaye samazreNIe ja vAyavya khUNAmAM jAya che. trasa jIvone ja trasa kAyanI utpattimAM A prakAre utkRSTathI vakra gati hoya che. ekendriyo to ekendriyone viSe pAMca samaya vaDe paNa utpanna thAya che, kAraNa ke trasa nADIthI bahAra rahelA teo trasa nADInI bahAra paNa utpanna thAya che. te A pramANe - prathama samaye vidizAmAMthI dizAmAM jAya che, bIjA samaye trasa nADImAM praveza thAya che, trIjA samaye UMce jAya che, cothA samaye trasa nADInI bahAra jAya che, pAMcamA samaye vidizAmAM jaIne ekendriyapaNAe utpanna thAya che. A saMbhava mAtra che, bAkI to cAra samaya ja hoya che, te pramANe zrI bhagavatIjI sUtramAM hetuM che. // 83 // atha catuHsthAnakaM vaktumupakramate tatra pUrvaM karma kAryaM bhavotpattiruktA, samprati tatkAryasya bhavasyAntakriyocyate-- tapovedanayostAratamyAdhusvadIrghAbhyAM pravrajyAparyAyAbhyAmantakriyA // 84 // tapa iti catasro'ntakriyAH, antakriyA bhavasyAntakaraNam, yo devalokAdau gatvA - 'lpakarmatayA mAnuSatvaM pratyAgataH sa dravyato bhAvatazcAnagAritAM pratipanno dravyabhAvasneharahitassamAdhibahulaH tapasvI so'lpakarmapratyAyAtatvAnnAtyantaghoraM tapaH karoti na vA tasyopasargAdisampAdyA'tighorA vedanA bhavati tatazca dIrgheNa pravrajyAparyAyeNa siddhigamanayogyo bhavati, sakalakarmanAyakamohanIyaghAtAt, tato ghAticatuSTayaghAtena kevalajJAnAtsamastavastUni buddhyante tato bhavopagrAhikarmabhyo muktvA sarvaduHkhAnAmantaM karoti, yathA bharata iti prathamasthAnam / yasya na tathAvidhaM tapo nApi parISahAdijanitA tathAvidhA vedanA dIrgheNa ca paryAyeNa siddhirbhavati saikAntakriyeti bhAvaH / yo gurukarmabhirmahAkarmA san pratyAyAto'ta eva tatkSapaNAya tathAprakAraM ghoraM tapaH karoti tathAvidhAmupasargAdivedanAmanubhavati sa gajasukumAra ivAlpenaiva pravrajyAparyAyeNa siddho bhavati tadddvitIyaM sthAnam / yo mahAkarmapratyAyAto mahAtapA mahAvedanazca dIrghataraparyAyeNa siddhayati yathA sanatkumAraH, tadbhave siddhyabhAvena bhavAntare setsyamAnatvAditi tRtIyam / yazcAlpakarmapratyAyAto'vidyamAnatapovedano'lpenaiva paryAyeNa siddho bhavati yathA marudevIti caturthaM sthAnam // 84 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 atha sthAnamuktAsarikA catuHsthAnaka prAraMbha H have saMkhyAnA krama vaDe catuHsthAnaka prAraMbha thAya che. AnI pUrve karma ane tenA kAryarUpa bhavamAM utpatti jaNAvI, have karma athavA tenA kAryabhUta bhavano aMta ka2vAnI kriyA kahevAya che. cAra prakAranI aMtakriyA che. bhavano aMta karanArI kriyA te aMtakriyA... (1) koI AtmA, devalokAdine viSe jaIne, alpakarmI hovAthI manuSyapaNAmAM pAcho Avelo hoya. dravya ane bhAva aNagArapaNAne pAmelo, dravya ane bhAva sneharAgathI rahita, samAdhinI bahulatAvALo tathA tapasvI evo te laghukarmI hovAthI atyaMta ghora tapa karato nathI. tevA prakAranA upasarga vigerethI thatI utkRSTa vedanA nathI hotI, paraMtu sudIrgha cAritra paryAya vaDe siddhi gamanane yogya thAya che. samasta karmonA nAyaka mohanIya karmano ghAta thAya. tyArabAda jJAnAvaraNAdi ghAti karmano nAza thavAthI nirmaLa kevalajJAnanI prApti thAya che ane kevalajJAna dvArA samasta vastuno bodha thAya che. tyArabAda bhavopagrAhI karmothI mukta thaI sarva duHkhono aMta kare che. jevI rIte bharata mahArAjA... A pahelI aMtakriyA thaI... jemane tevA prakArano ugratapa nathI, pariSaho AdithI utpanna thatI tevA prakAranI vedanA nathI, paraMtu dIrgha saMyama paryAya vaDe siddhi thAya che. A pahelI aMtakriyA jANavI. prathama sthAna. (2) jeo bahu bhAre karmo vaDe mahAkarmavALA thaye chate manuSyabhavamAM Avela hoya temane mahAkarmano kSaya karavA mATe tevA prakArano ugratapa hoya che, tevA prakAranA upasargAdi vedanA anubhave che ane te gajasukumAranI jema alpa saMyamaparyAya vaDe siddha thAya che - te bIjuM sthAna jANavuM. (3) je mahAkarmavALo manuSyatvane prApta thayela, mahAtapavALA tathA mahAvedanAvALA sanatakumAranI jema ghaNA lAMbA-dIrgha saMyamaparyAya vaDe siddha thAya che, te bhave siddhinA abhAvathI bhavAMtaramAM siddhi gatine pAmanAra hovAthI A trIjuM sthAna che... trIjI aMtakriyA che. (4) alpakarmavALA - manuSyabhavane pAmelA, jemane tapa nathI ane vedanA nathI ane alpa saMyama paryAya vaDe siddha thAya che. dA.ta. marudevA mAtA...! A cothuM sthAna che. cothI aMtakriyA 9.112811 puruSavizeSANAM svarUpamAha dravyabhAvAbhyAmunnatAH praNatAzca puruSAH // 85 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 185 dravyeti, agAryanagArI vA puruSaH kazcidravyabhAvAbhyAmunnataH kulaizvaryAdibhilaukikaguNaiH zarIreNa vA gRhasthaparyAye pravrajyAparyAye ca lokottarairjJAnAdibhirunnataH, athavottamabhavatvenonnataH zubhagatitvena connata iti dravyabhAvAbhyAmunnata ityekaM sthAnam / unnatastathaiva kazcit jJAnavihArAdihInatayA durgatigamanAdvA zithilatve praNato hInaH, yathA zailakarAjarSiriti dvitIyam / tRtIyantvAdau praNatastata AgatasaMvega unnataH zailakavat, metAryavadvA / caturthazca dravyabhAvAbhyAM praNataH, udAyinRpamArakavat kAlazaukarikavadvA / evaM pariNAmamAzrityApi bhAvyam, AkArabodhakriyAbhedAt sa tridhA, tathA manaHsaMkalpaprajJAdarzanalakSaNabodhApekSayA zIlAcAravyavahArAdikriyApekSayApyunnatatvapraNatve dravyabhAvAbhyAM veditavye, AkAro rUpamunnatatvaM tasya saMsthAnAvayavAdisaundaryAt / unnatamanA jAtyAdiguNairuccatvAt prakRtyaudAryAdiyuktamanastvAdvA, saMkalpo manovizeSa eva vimarza ityarthaH, tasyonnatatvamaudAryAdiyuktatayA sadarthaviSayatayA vA, prajJA sUkSmArthavivecakatvam, tasyAzconnatatvamavisaMvAditvAt, darzanaM cakSurjJAnaM nayamataM vA tadunnatatvamapyavisaMvAditvAdeva, zIlaM samAdhistatpradhAna AcAraH zIlAcArastasyonnatatvamadUSaNatvAt, vyavahAro'nyonyadAnagrahaNAdivivAdo vA, unnatatvamasya zlAghyatvAt sarvatronnataviparyayaH praNatatvamiti // 85 // | have puruSa vizeSanA svarUpane kahe che. yA2 5|2naa 535 che... (1) dravya tathA mAthI nata... oI sAdhu gastha athavA pu35... dravyathA zarIrathI UMco hoya ane bhAvathI kula-aizvaryAdi laukika guNo vaDe unnata hoya. saMyama paryAyamAM lokottara jJAnAdi guNo vaDe unnata hoya athavA uttamabhava vaDe unnata hoya ke zubha gati vaDe unnata hoya. Ama dravya ane bhAva unnatarUpa prathama sthAna. (2) dravyathI unnata-bhAvathI nIcA.... koI purUSa kula Adi vaDe unnata hoya paNa jJAna bhArAdhanA-vihAra vigeremA hAna hoya... athavA gati manathI hIna... athavA zithIlaquthI DIna Doya... 6.d. zaita 24rSi... mAma dravyathA unnata-mAthA DIna35 baTuM sthAna. __(3) dravyathA DIna-mAthI Gad... prathama zithIla loya bhane pachI utpanna thala saMvegavANo zaita 2|4rssinii 4 tathA bhetArya muninI ma unnata vo... mAtrauTuM sthAna...! (4) dravyathI jAna-mAthI 59DIna... yI ne bhAranAra vinayaratna tathA sau.24 5sAnI bhAI dravya-bhAvathI. DIna...! mA yo| sthAna .
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA A rIte pariNAmane AzrayIne jANavuM-vicAravuM. AkAra bodha ane kriyAnA bhedathI te traNa prakAre che. 186 bodha pariNAmanI apekSAe mana... saMkalpa... prajJA... ane darzanarUpa cAra prakAra. zIla-AcAra ane vyavahArAdi kriyAnI apekSA vaDe unnatapaNuM tathA hInapaNuM dravya tathA bhAvathI jANavA. AkAra = rUpa. zarIranI AkRti tathA avayavAdinA sauMdaryathI unnatapaNuM. jAtyAdi guNo vaDe athavA UMcAi vaDe unnata, svabhAve audAryAdi yukta manavALo. saMkalpa eTale manovizeSa-manano nirNaya vi... upara pramANe bhAMgA... AnuM unnatapaNuM audArya vigerethI yuktapaNAe tathA sat padArthanA viSayapaNA vaDe che. prajJA = * sUkSma arthanuM vivecakapaNuM.. tenuM unnatapaNuM avisaMvAdI hovAthI che. darzana-dRSTi paNAe che. zIlaM samAdhi. samAdhi pradhAna AcAra athavA samAdhino AcAra... zIlAcAra... AnuM unnatapaNuM nirdUSaNatAthI che. vyavahAra - paraspara levuM-devuM athavA vivAda... AnuM unnatapaNuM to prazaMsA yogyapaNAe che. sarvatra unnatathI virUddha praNatapaNuM-hInapaNuM vicAravuM...! 85I punarapyAha = = cakSujanya jJAna athavA nayano abhiprAya... tenuM unnatapaNuM avisaMvAdI evamRjuvakrAbhyAM zuddhAzuddhAbhyAM zucyazucibhyAM caturbhaGgakaH // 86 // evamiti, dravyabhAvAbhyAM yathAsambhavamityarthaH, Rjuravakro bahistAccharIragativAkceSTAbhiH, tathA RjurantarnirmAyatvena susAdhuvadityekaH, tathaiva RjurantarmAyitvena vakraH, kAraNavazaprayuktArjavabhAvaduHsAdhuvaditi dvitIyaH tRtIyastu kAraNavazAddarzitabahiranArjavo'ntarnirmAya iti, zAsanarakSApravRttasAdhuvat / caturtha ubhayato vakraH, tathAvidhazaThavaditi / kAlabhedena vA pUrvaM RjuH sampratyapi Rjuriti pUrvaM RjuH pazcAdvakra iti, pUrvaM vakra: pazcAdRjuriti pUrvaM pazcAcca vakra iti caturbhaGga / evaM pariNAmamAzrityApi vAcyam / zuddhAzuddhAbhyamiti, zuddho jAtyAdinA punaH zuddho nirmalajJAnAdiguNatayA etadvipakSo'zuddhaH, AbhyAmapi caturbhaGgaH / zucyazucibhyAmiti, atra zuciH puruSo'pUtizarIratayA punaH zucizca svabhAvena caturbhaGgaH / evaM pariNAmamAzrityApi // 86 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 187 pharI purUSa saMbaMdhI prakAra kahe che... A pramANe Rju-vakra, zuddhi-azuddhi tathA zuci-azuci vaDe cAra bhAMgA jANavA. dravya ane bhAvathI yathAsaMbhava bhAMgA jANavA. Rju eTale saraLa... (1) bahArathI zarIra-gati-vANI ane ceSTA vigerethI saraLa... tathA aMtarathI kapaTarahitapaNuMsusAdhunI jema... (2) bahArathI saraLa aMtaranA mAyAvIpaNAthI vakra, kAraNavazAt saraLatA batAvanAra... duSTa sAdhunI jema... (3) kAraNavazAt bahArathI batAvela vakrabhAva paNa aMtarathI kapaTarahita... zAsanarakSAmAM pravartela sAdhunI jema. (4) bahArathI tathA aMtarathI - baMne prakAre vakra.. zaTha-luccAnI jema.. athavA kAlabheda vaDe paNa vyAkhyA karavI. (1) pahelA saraLa... pachI paNa saraLa... (ra) pahelA saraLa... pachI vakra... (3) pahelA vakra... pachI saraLa... (4) pahelA vakra... pachI paNa vakra... A rIte caturbhAgI jANavI. A rIte pariNAmane AzrayIne paNa kahevuM. zuddhAzuddhAbhyAmiti... zuddha - jAti Adi vaDe.. vaLI nirmaLa jJAnAdiguNe karIne zuddha.. azuddha - zuddhathI virUddha te azuddha. (1) zuddha... zuddha... (2) zuddha... azuddha... (3) azuddha... zuddha... (4) azuddha... azuddha... A baMnenI A rIte caturbhagI.. ra - a dhyAti pavitra purUSa... durgadha rahita zarIra vaDe pavitra tathA svabhAva vaDe paNa pavitra.. (1) zarIra vaDe zuci, svabhAva vaDe paNa zuci... (ra) zarIrathI pavitra, svabhAvathI azuci... (3) zarIrathI azuci, svabhAvathI zuci. (4) zarIrathI azuci, svabhAvathI azuci... Ama caturbhAgI jANavI. A rIte pariNAma (parAkrama)ne AzrayIne caturbhagI jANavI. I86ll
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 punarapyAha atha sthAnamuktAsarikA atijAtAnujAtApajAtakulAGgArAH putrAH // 87 // atijAteti, pituH sampadamatilaMdhya jAtaH saMvRto'tijAtaH, atikramya vA tAM yAtaH prApto'tiyAta iti vA vAcyam / RSabhavat / anurUpaH sampadA pitustulyo jAto'nujAtaH, anuyAto vA vAcyaH, anugataH pitRvibhUtyA'nuyAtaH pitRsama ityarthaH, mahAyazovat, AdityayazasA pitrA tulyatvAttasya / apetyapasado hInaH pituH sampado jAto'pajAtaH pituH sakAzAdISaddhInaguNa ityarthaH, Adityayazovat, bharatApekSayA tasya hInatvAt / kula svagotrasyAGgAra ivAGgAro dUSakatvAttadupatApakatvAdveti kulAGgAraH kaNDarIkavat, ziSyeSvapi putrazabdaprayogadarzanAtso'pi caturvidhaH, tatrAtijAtaH siMhagiryapekSayA vairasvAmivat, anujAtaH zayyambhavApekSayA yazobhadravat, apajAto bhadrabAhusvAmyapekSayA sthUlabhadravat, kulAGgAraH kulavAlakavat, udAyinRpamArakavadveti // 87 // pharI purUSanA prakAro jaNAve che. putranA cAra prakAra che. (1) atijAta (2) anujAta (3) apajAta tathA (4) kulAGgAra... (1) atijAta :- pitAnI saMpattine ullaMghIne thayela arthAt pitAthI ativizeSa saMpattine pAmela... ati samRddhivALo... mATe atijAta ke abhijAta... RSabhadeva prabhunI jema... (2) anujAta :- anurUpa-saMpattithI pitAnI samAna thayela te anujAta... athavA anuyAta paNa kahI zakAya... arthAt pitAnI Rddhi vaDe anusaranAra... arthAt pitA tulya, mahAyazAnI jema... AdityayazA pitA vaDe tenuM tulyapaNuM hatuM. (3) apajAta :- pitAnI saMpattithI kaMIka hIna saMpatti - hInaguNavALo - AdityayazAnI jema... bharatacakravartInI apekSAe tenuM hInapaNuM hovAthI... (4) kulAGgAra :- potAnA gotramAM aMgAro... (aMgArA jevA hovAthI aMgAra) doSane karanAra hovAthI - saMtApa karanAra hovAthI - kaMDarIkanI jema kulAMgAra... A rIte ziSya paNa cAra prakAre jANavA... ziSyomAM paNa 'putra' zabdano prayoga dekhAto hovAthI te paNa cAra prakAre... (1) atijAta :- siMhagiri AcAryanI apekSAe vajasvAmInI jema... (2) anujAta H- zayyabhava AcAryanI apekSAe AcArya yazobhadranI jema... (3) apajAta :- bhadrabAhusvAminI apekSAe sthUlabhadra muninI jema...
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 189 (4) sAMgAra :- savAla sAdhunI prema athavA udhAyirAbhane bhAranAranI bhebha // 87 // punarapyAha tvakkhAdachallIkhAdakASThakhAdasArakhAdaghuNasamAnAM bhikSUNAM sArakhAdakASThakhAdachallikhAdatvakkhAdasamAnAni tapAMsi // 88 // tvakkhAdeti, tvacaM bAhyavalkaM khAdatIti tvakkhAdaH, challIrabhyantaraM valkaM, kASThaM prasiddham, sAraH kASThamadhyam, vyutpattiH pUrvavat, tvakkhAdena ghuNena samA atyantaM santoSitvAt, AcAmlAdiprAntAhArabhakSakatvAttvakkhAdaghuNasamA bhikSavaH, evaM challIkhAdaghuNasamAH, alepAhArakatvAt, kASThakhAdaghuNasamA nirvikRtikAhAratayA, sArakhAdaghuNasamAnAzca sarvakAmaguNAhAratvAt, eteSAM caturNAmapi bhikSukANAM kramatastapovizeSAnAha sArakhAdeti, tvakkalpAsArAhArAbhyavaharturnirabhiSvaGgatvAt karmabhedamaGgIkRtya vajrasAraM sArakhAdasamAnaM tapo bhavati, sArakhAdaghuNasya sArakhAdatvAdeva samarthAdvabratuNDatvAcca / challIkhAdaghuNasamasya karmabhedaM prati kASThakhAdasamAnaM tapaH, asya hi tvakkhAdaghuNasamAnApekSayA kiJcidviziSTabhojitvena kiJcitsAbhiSaGgatvAt sArakhAdakASTakhAdaghuNasamAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSvaGgitvAcca sArakhAdaguNavannAtitIvraM tvakchallIkhAdaghuNavannAtimandAdi tapo bhavati, kASThakhAdaghuNasamAnasya ca sAdhoH sArakhAdaghuNasamAnApekSayA'sArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAt tvakchallIkhAdaghuNasamAnApekSayA sAratarabhojitvena sAbhiSvaGgatvAcca chllIkhAdaghuNasamAnaM tapaH prajJaptam, karmabhedaM prati na sArakhAdakASThakhAdaghuNavadatisamarthAdi nApi tvakkhAdaghuNavadatimandam | sArakhAdasamAnasya tu sAbhiSvaGgatayA tvakkhAdasamAnaM karmasArabhedaM pratyasamarthaM tapaH syAt tvakkhAdaghuNasya hi tattvAdeva sArabhedanaM pratyasamarthatvAditi // 88 // purUSanA adhikAramAM ja A sUtra jaNAve che - cAra prakAranA ghaNA arthAt lAkaDAmAM utpanna thanArA jIvo che. (1) tvakkhAda :- tvayA bheTale jahAranI chAta. ardha DIDo jahAranI chAsane jAnAro hoya ... (2) challIkhAda :- DoI DIDA saMharanI chAsane jAnArA hoya... ( 3 ) kASThakhAda :- DoI DIDA sADaDAne jAnArA hoya... (4) sArakhAda :- ardha DIDA lAuDAnA sAra arthAt garbhane jAnArA hoya... lAkaDAnA kIDAnI jema sAdhunA paNa cAra prakAra
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (1) bahAranI chAlane khAnAra kIDA samAna :- atyaMta saMtoSI hovAthI AyaMbila vigere tapa kare ane temAM paNa aMta-prAMta AhAra vAparanAra hovAthI AvA prakAranA jANavA. (2) chAlane khAnAra kIDA samAna :- lepa rahita (caNA vi.) AhAra karanAra hovAthI AvA prakAranA jANavA. (3) lAkaDAne khAnAra kIDA samAna H- vigaI rahita AhAra karanAra hovAthI AvA prakAranA jANavA. 190 (4) lAkaDAnA sArane khAnArA kIDA samAna :- sarasa iMdriyone puSTa kare tevA bhojana karanArA AvA prakAranA jANavA. A cAre prakAranA sAdhuono kramapUrvaka vizeSa tapane jaNAve che. (1) bahAranI chAla jevA asAra AhAra vAparanArane AsaktipaNuM na hovAthI karmanA nAzane svIkArIne 'vajrasAra' sAra khAnAra samAna tapa hoya che. sAra khAnAra kIDAne sArane khAnAra hovAthI tenuM sAmarthya ane vajra jevuM mukha hoya che. (2) challI eTale aMtara chAlane khAnAra dhuNA jevA sAdhuno karmanAzane svIkArIne 'kAThakhAda' samAna tapa che, AvA prakAranA sAdhune bahAranI chAla khAnArA kIDA jevAnI apekSAe kaMIka viziSTa sArA bhojana karavA vaDe kaMIka sarAgapaNuM hovAthI sAra ane kASThane khAnArA kIDA samAna sAdhunI apekSAe to asAra-halakA bhojana karavA vaDe Asakti na hovAthI tathA sArane khAnAra kIDAnI jema ati tIvra tapa nahIM ane tvak ane chAlane khAnAra kIDAnI mAphaka atimaMda vigere tapa na hovAthI karmanA nAza prati kASThane khAnArA kIDA samAna tapa kahyo che. = (3) kASThakhAda kIDA samAna sAdhune sArane khAnAra kIDA jevAnI apekSAe sAra rahita bhojana karavA vaDe Asakti na hovAthI tva-bahAranI chAla ane aMtara chAlane khAnAra ghaNAkIDA jevA sAdhunI apekSAe vizeSa sArA bhojana karavA vaDe ane sarAgapaNuM hovAthI chAlane khAnAra kIDA samAna tapa kahyo che. karmanA nAza prati sArane khAnAra ane kASThane khAnAra kIDAnI jema ati samartha vigere tapa nathI, tvakne khAnAra kIDAnI jema ati maMda paNa nathI. (4) sArane khAnAra kahela lakSaNavALA sAdhunuM sarAgapaNAe bahAranI chAlane khAnAra samAna tapa hoya che, te tapa karmanA rasane bhedavA samartha thato nathI. bahAranI chAlane khAnAra kIDAne tattvathI tva-chAlanuM khAvApaNuM hovAthI kASThanA sArane bhedavA prati asamartha hovAthI A jANavuM. // 8 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 sthAnAMgasUtra jIvasAmyAnnArakAzrayeNAha nairayiko naralokamAyAtumicchati na ca zaknoti, tIvravedanAbhibhUtatvAt, nirayapAlaiH samAkramyamANatvAt, anijIrNanirayavedanIyatvAdaveditanirayAyuSkatvAcca // 89 // nairayika iti, adhunopapanno nirgatamayaM zubhamasmAditi nirayastatra bhavo nairayiko nAraka ityarthaH, sa tasmAnmAnuSaM kSetraM zIghramAgantumicchatyatiprabalatayotpannaMduHkhasyAnubhavAt, ata eva ca na samartho bhavatyAgantuM tIvravedanAbhibhUto hi nAgantuM zaktaH / ambAdibhirnarakapAlaiH punaH punaH samAkramyamANatvAdAgantumicchati tairatyantAkrAntasyAgantumazakyatvAnna zaknoti cAyAtum / tathA nirayayogyaM yadvedanIyamatyantAzubhanAmakarmAdyasAtavedanIyaM vA tasminakSINe'vedite'nijINe ca manuSyakSetrAgamanecchA jAyate, avazyavedyakarmanigaDaniyaMtritatvAcca na cAyAtuM samarthaH / evaM nIrayAyuSke karmaNyakSINe'vedite'nijINe ceti // 89 // jIvanA sAdharyathI have narakanA jIvone AzrayIne kahe che : nArakIo manuSyalokamAM AvavA mATe Icche che paNa cAra kAraNathI AvavA samartha banatAM nathI. tatkAla-hamaNAM ja utpanna thayela tathA jemAMthI zubha nIkaLI gayuM che te naraka... temAM utpanna thayela te nairayika-nAraka. (1) te narakamAM utpanna thayela duHkhane atyaMta prabaLatAthI anubhava karatAM tyAMthI zIdhra manuSya kSetramAM AvavA mATe Icche che paraMtu A kAraNathI ahIM AvavA mATe samartha nathI, tIvravedanAthI parAjaya pAmelo manuSya kSetramAM AvavA mATe zaktimAna thato nathI. (2) aMba vigere paramAdhAmIo vaDe vAraMvAra AkramaNa karAye chate manuSyalokamAM AvavA Icche che paraMtu teo vaDe atyaMta dabAyo hovAthI AvavA mATe samartha banato nathI. (3) narakabhUmine yogya je vedanIya karma athavA atyaMta azubha nAmakarma vigere athavA asAtA vedanIya, te karma kSINa na thaye chate, vipAka vaDe anubhava na thaye chate, jIvanA pradezothI dUra na thaye chate manuSyalokamAM AvavAnI IcchA kare. paraMtu avazya vedanA yogya karmarUpa beDI vaDe baMdhAyela hovAthI AvavA mATe samartha banato nathI. (4) naraka gatinuM AyuSyakarma kSINa na thaye chate, vipAkathI na vedAye chate, nirjarA na thaye chate manuSyalokamAM AvavA Icche paNa AvavA samartha banato nathI. IITalA nArakatvaM dhyAnavizeSAditi dhyAnAzrayeNAhakrandanazocanatepanaparidevanatAlakSyamArtam // 10 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA krandaneti, antarmuhUrttamAtramekatra vastuni mano'vasthAnaM chadmasthAnAM dhyAnam, taccaturvidhamArttaraudradharmazuklabhedAt, tatra RtaM duHkhaM tannimittajaM dhyAnamArttam / taccaturvidhamaniSTaviSayasaMyogayutasya tadviyogAya cintanamekam, dhanadhAnyAdimanojJaviSayasambaddhasya tadaviprayogAya cintanaM dvitIyam, rogayutasya tadviprayogAya cintanaM tRtIyam, parijuSitakAmabhogasamprayogasamprayuktasya tadaviprayogAya cintanaM caturtham / dvitIyaM priyadhanAdiviSayaM caturthaM tatsampAdyazabdAdibhogaviSayamiti tayorbhedaH / zAstrAntare tu dvitIyacaturthayorekatvena caturthaM nidAnamityuktam / evambhUtamArttadhyAnaM, krandanatA mahatA zabdena vivaraNaM, zocanatA dInatA, tepanatA azruvimocanam, paridevanatA punaH punaH kliSTaM bhASaNamityetaizcaturbhirlakSyata iti // 90 // nArakapaNuM dhyAna vizeSathI hoya che mATe dhyAnane AzrayIne kahe che. dhyAna :- koIpaNa eka vastumAM aMtarmuhUrta mAtra cittanI sthiratA te chadmastha jIvonuM dhyAna kahevAya che. dhyAnanA cAra prakAra... (1) Artta dhyAna (2) raudra dhyAna (3) dharma dhyAna tathA (4) zukla 192 dhyAna. (1) Artta dhyAna :- 'Rta' eTale duHkha, tenA nimitte thatuM dhyAna te Artta dhyAna... te cAra prakAre che. (1) aniSTa-aNagamatA padArthono saMbaMdha thAya tyAre tenA viyoga mATe ciMtana karavuM te pahelo prakAra... (2) dhana-dhAnya vigere managamatA viSayano saMbaMdha-saMyoga thAya tyAre te saMyogano viyoga na thAya tenuM ciMtana te bIjo prakAra... (3) rogano humalo thayo hoya to tenA viyoga mATenI ciMtA te trIjo prakAra (4) kAma-bhogamAM Asakta thayelane te saMyogano viyoga na thAya tenI ciMtA te cotho prakAra... A cAra prakAramAM bIjo prakAra priya evA dhanAdinA viSayavALo che, jyAre cotho bheda te dhanAdithI prApta thayela zabdAdi bhoganA viSayavALo che... Ama te baMne vacce bheda che. bIjA zAsramAM to bIjA tathA cothA prakArane eka karIne cotho bheda niyANuM tema jaNAvyuM che. AvA prakAranA ArttadhyAnanA cAra lakSaNa phrendranatA = moTA zabdo vaDe ucca svare bolatA rovuM... zocanatA = dInatA..., tepanatA = azru jharavA... vahAvavA... paridevanatA = vAraMvAra khedapUrvaka bolavuM - vilApa karavo.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 sthAnAMgasUtra A cAra lakSaNa vaDe ArtadhyAna jaNAya che. evI raudradhyAnamAzrityAhaosannabahvajJAnAmaraNAntadoSavyaGgayaM raudram // 11 // osanneti, doSazabdasya pratyekamabhisambandhaH, sattvAnAM vadhabandhanAdipIDAkaraNazIlaM pizunAsabhyAsadbhUtAdivacanAnubandhi tIvrakrodhalobhAkulatayA paradravyaharaNAnubandhi viSayasAdhanadhanasya sarvopAyaiH parirakSaNAnubandhi ca praNidhAnasvarUpaM raudradhyAnaM hiMsAnRtasteyasaMrakSaNeSu bAhulyenAnuparatilakSaNAdosannadoSAt sarveSvapi hiMsAdipravRttirUpAdbahudoSAt kuzAsrasaMskAreNAdharmasvarUpeSu hiMsAdiSu narakAdikAraNeSu dharmabuddhayA'bhyudayArthaM vA pravRttilakSaNAdajJAnadoSAdAmaraNAntamasaJjAtAnupatApasya kAlasaukarikAderiva hiMsAdau prvRttilkssnnaamrnnaantdossaavAminthata rUti zA raudra dhyAnane AzrayIne kahe che. doSa zabda dareka sAthe joDavAno che. (1) osanna doSa (2) bahu doSa (3) ajJAna doSa tathA (4) AmaraNAMta doSa. A cAra doSarUpa pravRttithI raudradhyAna jaNAya che. raudradhyAna :- prANIone vadha-baMdhana Adi vaDe pIDA karavAnA svabhAvavALuM, pizuna-aniSTa sUcaka, asabhya, avidyamAna Adi vacananA praNidhAnarUpa, tIvra krodha tathA lobhanI AkulatA vaDe pArakA dravyane coravAnA praNidhAnarUpa tathA viSayanA sAdhanabhUta dhananuM sarvaupAyo vaDe rakSaNa karavAnA anubaMdhavALuM-praNidhAna svarUpa raudradhyAna cAra prakAre che. osanna doSa - hiMsA-amRta-steya ane saMrakSaNamAM bahulatAe virAma na pAmavArUpa osanna doSa. bahu doSa :- hiMsAdi sarvamAM pravRttirUpa doSa te bahu doSa... ajJAna doSa :- kuzAstranA saMskArathI narakAdinA kAraNabhUta adharmasvarUpa hiMsAdine viSe dharmabuddhi vaDe abhyadaya-kalyANa mATe pravRttirUpa je doSa te ajJAnadoSa. AmaraNAMta :- maraNanA aMta sudhI te AmaraNAMta... maraNanA aMta sudhI pApano pazcAttApa jene nathI thayo tevA kAlasaukarikAdinI hiMsAdimAM je pravRtti te AmaraNAMta doSa... A doSothI raudradhyAna jaNAya che. 91 atha dharmadhyAnaM svarUpalakSaNAlambanAnuprekSAzrayeNAha AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayasvarUpamAjJAnisargasUtrAvagADharucilakSyaM vAcanApratipracchanAparivartanAnuprekSAlambanamekAnityAzaraNasaMsArAnuprekSaM dhyAnaM dharmyam // 12 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA AjJeti, A-abhividhinA jJAyante''rthA yathA sA''jJA pravacanaM sA vicIyate nirNIyate paryAlocyate vA yasmiMstadAjJAvicayaM dharmadhyAnam, apAyA rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH sA vicIyate yasmiMstadapAyavicayam, vipAko jJAnAdyAvArakatvAdi karmaphalaM sa vicIyate yasmiMstadvipAkavicayam, saMsthAnAni lokadvIpasamudrajIvAdInAM tAni vicIyante yasmistat saMsthAnavicayamiti catvAri dharmadhyAnasya svarUpANi / sUtravyAkhyAne niyuktyAdau zraddhAnamAjJAruciH, anupadezena zraddhAnaM nisargaruciH Agame AgamAdvA zraddhAnaM sUtraruciH, dvAdazAGgasya vistarAdhigamena zraddhAnamavagADharucirityetAni tallakSaNAni, ziSyAya nirjarAyai sUtradAnAdi vAcanA zaGkite sUtrAdau tadapanodanAya guroH pracchanaM pratipracchanam, pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarArthamabhyAsaH parivarttanA, sUtrArthAnusmaraNamanuprekSetyAlambanaM tasya I 'eko'haM na ca me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau bhAvIti yo mame'tyevamAtmano'sahAyasya bhAvanA ekAnuprekSA, 'kAyaH saMnihitApAyaH sampadaH padamApadAm / samAgamAssApagamAH sarvamutpAdibhaGgura' mityevaM padArthAnAM nityatvasya bhAvanA'nityAnuprekSA, 'janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke' ityatrANasyAtmano bhAvanA'zaraNAnuprekSA, 'mAtA bhUtvA duhitA bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAJcaiva' iti catasRSu gatiSu sarvAvasthAsu saMsaraNalakSaNasaMsArasya bhAvanA saMsArAnuprekSeti dhyAnAnantaraM paryAlocanAni // 92 // have svarUpa, lakSaNa, AlaMbana ane anuprekSAnA Azraya vaDe dharmadhyAna jaNAve che. dharmadhyAnanA yAra prAra... 194 , (1) AjJA viyaya :- 'A' = abhividhi-vyAptithI yAre jAnuthI artho bhenA vaDe bhagAya te AjJA-pravacana, te ciMtana karAya-nirNaya karAya ke jemAM vicArAya te AjJAvicaya dharmadhyAna... (2) apAya viyaya :- apAya = prANIone rAgAdithI utpanna thayelA A lokasaMbaMdhI ke paraloka saMbaMdhI je anartho te jemAM vicArAya te apAya vicaya... (3) vipAka vicaya :- jJAnAdine AvaraNa karanAra vigere je karma ane tenuM phaLa teno jemAM vicAra karAya te vipAka vicaya... (4) saMsthAna vicaya :- saMsthAna = loka-dvIpa-samudra ane jIvAdinA AkAra-svarUpanuM ciMtana jemAM karAya te saMsthAna vicaya... A cAra dharmadhyAnanA svarUpa jANavA.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 195 dharmadhyAnanA lakSaNa :(1) AjJArUci - sUtranA vyAkhyAnarUpa niyukti vigeremAM zraddhA te AjJArUci... (2) nisargarUci - upadeza vagara svAbhAvika rUci te nisargarUci. (3) sUtrarUci - AgamamAM ke Agama dvArA zraddhA te sUtrarUci... (4) avagADharUci - dvAdazAMgIne vistArathI jANavA vaDe je zraddhA te avagADha rUci... A cAra dharmadhyAnanA lakSaNa che. dharmadhyAnanA cAra AlaMbana :(1) vAcanA:- ziSyane karmanI nirjarA mATe je sUtrAdinuM ApavuM vigere te vAcanA... (2) pratipRcchanA - sUtra vageremAM zaMkA thaye chate zaMkAne dUra karavA mATe gurUne pUchavuM te pratipRcchanA.. (3) parivartanA - pUrva bhaNela sUtra vigerenI vismRti na thAya te mATe ane nirjarA thAya te mATe abhyAsa karavo - AvRtti karavI te parivartanA (4) anuprekSA - sUtranA arthanuM ciMtana karavuM te anuprekSA. A pramANe cAra AlaMbana che. dharmadhyAnanI cAra anuprekSA. (1) ekAnuprekSA:'ako'hN na ca me kazcitrAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama || huM ekalo chuM, mAruM koI nathI, huM bIjA koIno nathI, huM jeno chuM tene joto nathI, ane bhaviSyamAM koI mAro thAya tema nathI. A rIte ekAkI-asahAyabhUta AtmAnI anuprekSA te ekAnuprekSA... (2) anityAnuprekSA :kAyaH sannihitApAyaH, sampadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaMguram // kAyA, tarata nAza pAmavAvALI che, saMpattio ApattinuM sthAna che, saMyogo viyogavALA che, je utpanna thAya che te kSaNabhaMgura che. A pramANe padArthonA anityapaNAnI bhAvanA te anityAnuprekSA...
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 (3) azarazAnuprekSA janma - jarA - maraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra, nAsti zaraNaM kavacilloke // : atha sthAnamuktAsarikA janma-jarA ane maraNanA bhayo vaDe parAbhUta thaye chate, vyAdhinI pIDA vaDe grasta thaye chate, A lokamAM jIvane jinavaranA vacana sivAya bIjuM koI zaraNarUpa nathI. A rIte zaraNa rahita evA AtmAnI anuprekSA te azaraNAnuprekSA... (4) saMsArAnuprekSA : mAtA bhUtvA duhitA, bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAM caiva // A saMsAramAM mAtA thaIne dIkarI, bena ke srI thAya che, dIkaro thaIne pitA thAya che, bhAI thAya che vaLI zatru paNa thAya che. A pramANe cAre gatimAM sarva avasthAomAM bhramaNarUpa saMsAranI bhAvanA te saMsAra anuprekSA. have zukla dhyAnanI vicAraNA. II92 // atha zukladhyAnaM svarUpalakSaNAlambanAnuprekSaNAnyAzrityAha savicArapRthaktvAvicArakatvavitarkAnivarttisUkSmakriyApratipAtisamucchinna kSAntimArdavArjavamuktyAlambanamananta kriyasvarUpamavyathA'saMmohavivekavyutsargalakSyaM vRttivipariNAmAzubhApAyAnuprekSaM zuklaM dhyAnam // 93 // savicAreti, vicAra:- arthAdvyaJjane vyaJjanAdarthe tathA manaHprabhRtInAM yogAnAmanyatarasmAdanyatarasmin vicaraNam, tena yutaM tathaikadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM pRthaktvena bhedena pUrvagatazrutAlambano nAnA nayAnusaraNalakSaNo vitarko yasmiMstathAvidhamekaM svarupam / arthavyaJjanayoritarasmAditaratra manaH prabhRtInAJcAnyatarasmAdanyatra saJcaraNalakSaNavicAravidhuraM tathotpAdAdiparyAyANAmekatvenAbhedenAnyatamaparyAyAlambanatayA pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA vitarko yatra tathAvidhaM dvitIyam / pravardhamAnatarapariNAmAdanivarti kevalino nirvANagamanakAle niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyayogasya kAyikI ucchAsAdikA sUkSmA kriyA yasmiMstAdRzaM tRtIyam / anuparatisvabhAvaM tathA zailezIkaraNe niruddhayogatvAdyasmin kAyikyAdikA kriyA kSINA tathA svarUpaM caturtham / tasya lakSaNAni devAdikRtopasargAdijanitacalanAbhAva:, avyathA, devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasya ca mohAbhAvo -
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 'saMmohaH, dehAdAtmana Atmano vA sarvasaMyogAnAM buddhayA pRthakkaraNaM vivekaH, nissaGgatayA dehopAdhityAgo vyutsargaH, yAbhiH zukladhyAnaM samArohati tAH kSAntyAdaya AlambanAni, bhavasantAnasyAnantatayA'nuprekSaNamanantavRttitAnuprekSA, vastUnAM nAnAprakAreNa pariNamanabhAvanA vipariNAmAnuprekSA, saMsArasyAzubhatvabhAvanA'zubhAnuprekSA, AzravANAmapAya bhAvanA'pAyAnuprekSeti tasyAnuprekSA: / 13 / / 197 have prastuta sUtramAM zukladhyAnanuM svarUpa, lakSaNa, AlaMbana ane anuprekSAne AzrayIne kahevAya che... zukladhyAnanA cAra prakAra che. (1) pRtha vitarka savicAra :- vicAra - arthathI zabdamAM tathA zabdathI arthamAM saMkramaNa... tathA mana-vacana ane kAya yogonuM anya yogamAM saMkramaNa... utpAta-sthiti ane nAza vigere paryAyone bheda vaDe je eka dravyamAM pUrvagata zrutane anusAre aneka naya vaDe anusaravArUpa vitarka jemAM che te pRtha vitarka savicAra zukladhyAna... A prathama prakAra (2) ekatva vitarka -- artha ke zabdane viSe koI ekamAMthI bIjAmAM vicAra-gamana jemAM vidyamAna nathI tathA mana vigere koI eka yogamAMthI bIjA yogamAM saMcaraNathI rahita tathA ekatva-abheda vaDe utpAdi paryAyomAMthI koIpaNa eka paryAyanA avalaMbanapaNA vaDe vitarka-pUrvagata zrutanA AzrayavALo zabdarUpa ke artharUpa je hoya te ekatva vitarka. A zukla dhyAnano bIjo bheda. (3) sUkSmakriyA anivRtti H- nirvANa gamana samaye manoyoga ane vacanayogano nirodha karela che ane kAyayogano ardhanirodha karela che evA kevalajJAnIne sUkSmakriyA anivRtti dhyAna hoya che, tethI kAyA saMbaMdhI ucchvAsAdi sUkSma kriyA che jene viSe te sUkSmakriya... atyaMta pravardhamAna pariNAma hovAthI te anivRtti svabhAvavALuM che. A zukla dhyAnano trIjo bheda che. (4) samucchinnakriya apratipAti H- zailezIkaraNamAM yoganA nirodhapaNAe kAyikAdi kriyA nAza pAmI che jene viSe te samucchinna-kriya tathA nahIM aTakavAno svabhAva che jeno te apratipAti... AvI prakriyArUpa samucchinnakriya apratipAti nAmano zukladhyAnano cotho bheda che. have zukla dhyAnanA lakSaNo batAve che. (1) avyatha (2) asammoha (3) viveka (4) vyutsarga. (1) avyatha :- deva vagerenA karela upasargAdi utpanna thaye chate calita thavAno abhAva, te avyaya... (2) asammoha H- deva vigerethI karAyela mAyAjanya mohano tathA sUkSma padArtha viSayaka saMmoha-mUDhatAno niSedha te asaMmoha...
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 atha sthAnamuktAsarikA (3) viveka:- dehathI AtmAnuM tathA AtmAthI sarva saMyogonuM vivekabuddhi vaDe pRthaphakaraNa te vives... (4) vyutsarga :- manAsatithI hai bhane 75dhinI tyA te vyutsA. zukla dhyAnanA cAra AlaMbana : bhanA pa3 zubhasa dhyAna 52 bhArI ! 42|che te sAjana yA2 / 2 che. (1) siln. (2) bhAI4 (3) bhAva bhane (4) nimitA.. zusa dhyAnanI yAra anuprekSA :- (1) anaMta vRttitA (2) vipariNAma (3) azubhAnuprekSA (4) apAyAnuprekSA. (1) manatavRttitA anuprekSau :- saMsAra parilamAnI anaMtatAno viyA2 42vo. (2) vipariNAma anuprekSA - vastunA vividha pariNamanano - palaTAtI avasthAno vicAra 72vo.. (3) azumAnuprekSA :- mA saMsAranI zumatAno viyA2... (4) apAyAnuprekSA :- mAzravo vaa|| yatA apAyana viyaa25||... // 4|| atha mohavizeSakaSAyAzrayeNAha kaSAyA AtmaparobhayatadabhAvapratiSThitAH kSetravAstuzarIropadhyAzritA anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanazIlA AbhogAnAbhogopazAntAnupazAntAzca karmacayanaphalAH // 14 // kaSAyA iti, krodhamAnamAyAlobharUpA ityarthaH, kaSati hinasti dehina iti kaSaM karma tasyAyo lAbhahetutvAt kaSAyaH, krodhamohanIyodayasampAdyo jIvasya pariNAmavizeSaH krodhaH, krodhamohanIyakarmaiva vA, evaM mAnAdayo'pi, tatra sAmAnyataH kaSAyAzcatvArazcaturviMzatitame pade yAvadvaimAnikAnAM bhavanti / te catuHpratiSThitAH; yathA''tmAparAdhenaihikAmuSmikApAyadarzanAdAtmaviSayA AtmapratiSThitAH, pareNAkrozAdinodIritAH paraviSayA vA parapratiSThitAH, AtmaparaviSayA ubhayapratiSThitAH, AkrozAdikAraNanirapekSAH kevalaM krodhAdivedanIyodayAdye bhavaMti te'pratiSThitAH, ayaM ca caturthabhedo jIvapratiSThito'pyAtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita ukto natu sarvathA'pratiSThitaH / ekendriyavikalendriyANAM kopasyAdipratiSThitatvaM pUrvabhave tatpariNAmapariNatamaraNenotpannAnAmiti / te ca nArakAdInAM svaM svamutpattisthAnalakSaNaM kSetraM vAstu-gRhaM duHsaMsthitaM virUpaM vA zarIraM yadyasyopakaraNaM tadAzritya bhavanti, ekendriyANAntubhavAntarApekSayA / evamanantaM
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 199 bhavamanubadhnanti-avicchinnaM kurvantItyevaMzIlA anantAnubandhinaH, samyagdarzanasahabhAvikSamAdisvarUpopazamAdicaraNalavavibandhinaH, teSAM cAritramohanIyatvAt / na copazamAdibhireva cAritrI, alpatvAt, yathA'manasko na saMjJI kintu mahatA mUlaguNAdirUpeNa cAritreNa cAritrI, manaHsaMjJayA saMjJivat, ata eva trividhaM darzanamohanIyaM paJcaviMzatividhaM cAritramohanIyamiti, na vidyate pratyAkhyAnamaNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno dezaviratyAvArakaH, pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpameva AvRNotIti pratyAkhyAnAvaraNam / saMjvalayati dIpayati sarvasAvadyaviratimapi, indriyArthasampAte vA saMjvalayati dIpyata iti saMjvalano yathAkhyAtacAritrAvArakaH / Abhogo jJAnaM tena nirvatito yajjAnan kopavipAkAdi ruSyati sa AbhoganivartitaH krodhAdiH, itarastu yadajAnan ruSyati so'nAbhoganivartitaH, upazAnto'nudayAvasthaH, tatpratipakSo'nupazAntaH, ekendriyAdInAmAbhoganivartitaH saMjJipUrvabhavApekSayA, anAbhoganivartitastu tadbhavApekSayApi, upazAnto nArakAdInAM viziSTodayAbhAvAt, anupazAnto nirvicAra eva / ebhiH krodhAdibhizcaturbhirjIvaH karmaprakRtInAM kAlatraye'pi cayanaM, upacayanaM bandhanamudIraNaM vedanaM dezanirjaraNaJca karoti, tatra kaSAyapariNatasya karmapudgalopAdAnamAtraM cayanam, citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNAditayA niSeka upacayanam, tasyaiva niSiktasya punarapi kaSAyaparINativizeSAnnikAcanaM bandhanam, anudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye prakSepaNamudIraNam, sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNenavodayabhAvamupanItasyAnubhavanaM vedanam / karmaNo'karmatvabhavanaM nirjaraNaM tacca dezataH sarvanirjarAyAzcaturviMzatidaNDake'sambhavAt // 94 // have mohanA vizeSabhUta kaSAyane AzrayIne kahe che. krodha-mAna-mAyA ane lobharUpa cAra kaSAya che. kaSAya = prANIone je haNe che te kaSa-karma... tenA lAbhano hetu hovAthI te kapAya DevAya che. krodha = krodha mohanIyanA udayathI prApta thato jIvano pariNAma vizeSa.. athavA krodha bhoDanIya bha me 4 opa... A rIte mAna-mAyA tathA lobha kaSAyamAM paNa jANavuM. temAM sAmAnyathI cAre kaSAyo nArakathI mAMDI vaimAnika devo paryata arthAt 24 daMDaka sudhI Doya che... pAhinA yAra mAghAra cha... pAhi yAra sthAnamA 23naa2| che. (1) mAtma pratiSThita (2) 52 prasichita (3) maya pratiSThita (4) praticid.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 atha sthAnamuktAsarikA (1) Atma pratiSThita - potAnA aparAdha vaDe A loka tathA paralokamAM thatAM doSone jovAthI je krodhAdi utpanna thAya te Atma pratiSThita.. (ra) para pratiSThita :- anya vaDe Akroza AdithI udIraNA karAyelA athavA bIjAnA viSayavALo te para pratiSThita.. (3) ubhaya pratiSThita :- potAnA ane anyanA nimittavALo te ubhaya pratiSThita... (4) apratiSThita - AkrozAdi kAraNanI apekSA rahita, kevala krodhAdi mohanIyanA udayathI je krodha thAya che te apratiSThita. ekendriya ane vikalendriyone krodhAdinuM je AtmAdi pratiSThitapaNe kahela che te, pUrvabhavane viSe pariNAma pariNata maraNa vaDe utpanna thayelAne jANavuM. ane te nAraka vigerenuM kSetra potapotAnA utpattisthAnarUpa... ema vAstu = ghara te duHsaMsthita eTale pratikuLa hoya, kharAba AkAravALuM zarIra - je jenuM upakaraNa te upadhi... tene AzrayIne krodhAdi utpanna thAya che. ekendriyone upadhi bhavAMtarane AzrayIne jANavI. (kSatravAstu-zarIra ane upadhine AzrayIne krodhAdi utpanna thAya che.) kaSAyanA cAra prakAraH- (1) anaMtAnubaMdhI (2) apratyAkhyAna (3) pratyAkhyAna (4) saMjavalana... (1) anaMtAnubaMdhi :- anaMtabhavanI paraMparA je kare - anaMtabhavane je niraMtara bAMdhe AvA prakArano svabhAva jeno che te anaMtAnubaMdhI kaSAya. samyagadarzananA sahabhAvI kSamAdi svarUpa upazama vigere cAritranA lezane aTakAvanAra che, kAraNa ke anaMtAnubaMdhI cAritra mohanIyarUpa che. upazamAdi vaDe ja cAritravALA na kahevAya kemake jema alpa saMjJA hovAthI alpa saMjJAne kAraNe amanaska saMzI kahevAya nahIM, paraMtu mana saMjJA vaDe ja saMjJI kahevAya tema mUlaguNAdirUpa cAritra vaDe ja cAritravAna kahevAya. A kAraNathI ja darzana mohanIya traNa prakAre tathA cAritra mohanIya paccIsa prakAre che. (ra) apratyAkhyAna kaSAya:- aNuvratAdirUpa pratyAkhyAna jemAM vidyamAna nathI te apratyAkhyAna kaSAya, te dezaviratine AvaraNa karanAra che. (3) pratyAkhyAna kaSAya :- sarvaviratirUpa pratyAkhyAnane je Avare te pratyAkhyAna kaSAya. (4) saMjvalana kaSAya - sarva sAvaghanI viratine paNa saMjavalana kare - tapAve che arthAt aticArarUpa doSa lagADe che athavA indriyanA viSayanI prApti thaye chate pradIpta thAya che... tame che te saMjavalana kaSAya. A kaSAya yathAkhyAta cAritrane AvaraNa karanAra che. krodha-mAna-mAyA tathA lobha A cAre kaSAyanA A cAra-cAra bheda che. bIjI rIte kaSAyanA cAra prakAra:- (1) Abhoga nivartita (2) anAbhoga nivartita (3) upazAMta (4) anupazAMta.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra (1) Abhoga nivartita :- Abhoga = jJAna, jJAnapUrvaka thayela te Abhoga nivartita, krodhanA phaLane jANIne krodhAdi kare te Abhoga nivartita krodha vigere. (ra) anAbhoga nivartita - krodhAdinA phalane jANyA vinA krodhAdi kare te anAbhoga nivartita krodha vigere. (3) upazAMta krodhAdi :- udaya avasthAne prApta na thayela krodha vigere te upazAMta krodhAdi... (4) anupazAMta krodhAdiH- upazAMtano virodhI arthAt udayamAM Avela krodhAdi te anupazAMta krodhAdi. ekendriyathI asaMjJI paMcendriya parvatane Abhoga nivartita krodhAdi, saMzinA pUrvabhavanI apekSAe A kahela che. anAbhoga nivartita krodhAdi vartamAna bhavanI apekSAe paNa che. nArakAdine viziSTa udayanA abhAvathI upazAMta krodhAdi che. anupazAMta krodhAdi mATe vicAravA jevuM ja nathI. A krodhAdi cAra kaSAyo vaDe jIva karma prakRtionuM traNekALamAM cayana, upacayana, baMdha, udIraNa, vedanA ane dezathI nirjarA kare che. (1) cayana - kaSAyathI pariNata jIvane karmayugalonuM grahaNa mAtra te cayana. (2) upacayana - grahaNa karelA karmanA abAdhAkAlane choDIne jJAnAvaraNIyAdirUpe niSeka karavo te upacayana... (3) baMdha - jJAnAvaraNIyAdi svarUpe niSeka karela karma dalikane pharIthI kaSAyanI pariNati vizeSathI nikAcana-majabUta karavArUpa baMdhana che. (4) udIraNA - udayamAM nahIM Avela karma dalikane karaNa arthAt virya vaDe kheMcIne udayamAM lAvavuM te udIraNam... (5) vedanaH- karmanI sthitinA kSayathI sahajatAthI udayamAM Avela athavA udIraNA karaNa vaDe udaya bhAvane prApta thayela karmanuM anubhavavuM. (6) nirbharaNa - karmanuM akarma svarUpa thavuM te nirjarA... ahIM dezathI ja nirjarA grahaNa karavI, kAraNa ke covIza daMDakamAM sarva nirjarAno asaMbhava hoya che. II94 puruSavizeSAnadhikRtyaiva punarAha ApAtAsaMvAsabhadrakAH saMvAsAnApAtabhadrakA ApAtasaMvAsabhadrakA anaapaataasNvaasmaka: puruSA: pArakA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 atha sthAnamuktAsarikA ___ ApAteti, ApatanamApAtaH prathamamIlakastatra bhadrako bhadrakArI, saMvAsaH ciraM sahavAsastatra na bhadrako hiMsakatvAt saMsArakAraNaniyojakatvAdveti, saha saMvasatAmatyantopakAritayA saMvAsabhadrakastathA'nAlApakaThorAlApAdinA''pAtabhadrakazceti, evamevAnyau dvAvapi mAththI 11 purUSa vizeSane adhikAra karIne cAra prakAra jaNAvAya che. cAra prakAranA purUSo che. (1) ApAta saMvAsabhadraka (2) saMvAsa-anApAta bhadraka (3) ApAta saMvAsa bhadraka ane (4) anApAtA saMvAsa bhadraka. (1) ApAta = prathama milana... bhadraka = sukhakAraka... saMvAsa = sAthe vasavuM... lAMbo kALa sAthe rahevuM. (1) lAMbAkALanA sahavAsamAM kalyANakAraka nahIM kAraNa ke hiMsaka hovAthI... athavA saMsAranA kAraNamAM joDanAra hovAthI. arthAt koInI sAthenuM prathama milana kalyANakArI hoya paNa lAMbAkALano sahavAsa kalyANakArI na hoya. (ra) sAthe vasanArAone atyaMta upakArIpaNAe saMvAsa bhadraka - sAthe rahevuM kalyANakArI paraMtu prathama milanamAM kalyANakArI nahIM. kAraNa ke temAM bolavAnuM na hoya athavA kaThora bhASA hoya. A rIte trIjI-cotho bhAMgo jANavo. (3) koI purUSa prathama milanamAM paNa sAro ane saMvAsamAM paNa sAro. (4) koI purUSa prathama milanamAM paNa sAro nahIM ane saMvAsa paNa sAro nahIM. I95 punarapyAhaAtmaparAzrayeNa vaya'sya darzanodIraNopazamanAH // 16 // Atmeti, vayaM hiMsAnRtAdi pApaM karma tadAtmanaH sambandhi kalahAdau pazyati pazcAttApAnvitatvAnna parasya taM pratyudAsInatvAdityekaM sthAnam, anyastu parasya nAtmanaH sAbhimAnatvAditi dvitIyam, itara ubhayoH, niranuzayatvena yathAvadvastubodhAt, aparastu nobhayorvimUDhatvAt / evaM dRSTvA caika AtmanaH sambandhyavadyamudIrayati bhaNati yaduta mayA kRtametaditi, upazAntaM vA punaH pravarttayati, evamupazamayati nivarttayati pApaM karma veti // 96 / / pharI purUSane AzrayIne kahe che. potAnA ane paranA Azraya vaDe pApa karmanuM jovuM-udIraNA ane upazamanA hoya che... arthAt cAra-cAra prakAranA purUSo hoya che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra varjya eTale hiMsA-asatya vigere pApa karma... (1) koI purUSa pazcAttApa sahita hovAthI kalaha vigeremAM potAnA pApakarmane juve che paraMtu paranA pApa karmane tenA prati udAsIna hovAthI joto nathI. A prathama sthAna... 203 (2) anya koI purUSa abhimAnI hovAthI 52nA doSane juve che paNa potAnA doSane jotA nathI... A bIjuM sthAna... (3) anya purUSa svapa2nA doSane juve che, kemake pazcAttApa sivAya yathArtha vastuno bodha thavAthI. A trIjuM sthAna... (4) anya purUSa vizeSa mUDha hovAthI svaparanA baMnenA doSa jotA nathI. bIjI rIte cAra prakAranA purUSo. (1) koIka purUSa potAnA pApa karmanI udIraNA kare che, ane kahe che meM A pApa karyuM che athavA zAMta thayela klezAdinI pharIthI pravRtti kare che. (paNa bIjAnA pApanI nahIM... A rIte traNa bhAMgA kahevAnA) (2) koIka purUSa bIjAnA pApa-doSonI udIraNA kare che potAnA nahIM. (3) koIka purUSa potAnA ane paranA pApa karmonI udIraNA kare che. (4) koIka purUSa potAnA ane paranA baMnenA pApa karmonI udIraNA karato nathI. A rIte upazamanA paNa cAra bhAMgA nIce pramANe... (1) koI eka purUSa potAnA pApa karmone upazamAve che arthAt dUra kare che paNa bIjAnA nahIM. (2) koI eka purUSa bIjAnA pApa karmane dUra kare che paNa potAnA nahIM. (3) koI eka purUSa sva tathA para baMnenA pApa karma dUra kare che. (4) koI eka purUSa sva tathA para baMnenA pApa karma dUra karatA nathI. II96aa saMsArApekSayA catu:sthAnamAhadravyakSetrakAlabhAvalakSaNaH saMsAraH parikarmasUtrapUrvagatAnuyogarUpo dRSTivAdaH // 97 // dravyeti, itazcetazca paribhramaNaM saMsAraH, tatra saMsArazabdArthajJastatrAnupayuktaH, jIvapudgalAnAM dravyANAM vA yathAyogaM bhramaNaM dravyasaMsAraH / teSAmeva kSetre caturdazarajjvAtmake yatsaMsaraNaM sa kSetrasaMsAraH, yatra vA kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetramabhedopacArAt saMsAro yathA rasavatI guNaniketyAdi / kAlasya divasapakSamAsartvayanasaMvatsarAdilakSaNasya saMsaraNaM cakranyAyena bhramaNam, palyopamAdikAlavizeSavizeSitaM vA yatkasyApi jIvasya narakAdiSu sa kAlasaMsAraH,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 atha sthAnamuktAsarikA yasmin vA kAle pauruSyAdike saMsAro vyAkhyAyate sa kAlo'pi saMsAra ucyate abhedAt / saMsArazabdAbhijJastatropayukto jIvapudgalayorvA saMsaraNamAtramupasarjanIkRtasambandhidravyaM bhAvAnAM vaudayikAdInAM varNAdInAM vA saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAraH / ayaJca dravyAdisaMsAro'nekanayairdRSTivAde vicAryata iti dRSTivAdacatuHsthAnamAha parikarmeti, dRSTayo darzanAni nayA udyante'bhidhIyante'vataranti yasminnasau dRSTivAdo dvAdazamaGgam, tatra sUtrAdigrahaNayogyatAsampAdanasamarthaM parikarma, tacca siddhasenikAdi, sUtrANi RjusUtrAdIni dvAviMzatirbhavanti, iha sarvadravyaparyAyanayAdyarthasUcanAtsUtrANi / samastazrutAt pUrvaM karaNAt pUrvANi, tAni cotpAdamagrAyaNIyaM vIryamastinAstipravAdaM jJAnapravAdaM satyapravAdamAtmapravAdaM karmapravAdaM pUrvaM pratyAkhyAnaM vidyAnuvAdamavandhyaM prANAyuHkriyAvizAlaM pUrvaM bindusArazceti caturdaza, teSu praviSTaM zrutaM pUrvagataM pUrvANyeva, yojanaM yogaH, anurUpo'nukUlo vA sUtrasya nijAbhidheyena yoga ityanuyogaH, sa caikastIrthakarANAM prathamasamyaktvAvAptipUrvabhavAdigocaro yaH sa mUlaprathamAnuyogo'bhidhIyate / yastu kulakarAdivaktavyatAgocaraH sa gaNDikAnuyoga iti // 97 / / saMsAranI apekSAe cAra sthAna kahe che. dravya-kSetra-5tNa-bhAva35 yA2 5|2no saMsAra . dRSTivAnA yA vimA cha. (1) 52 (2) sUtra (3) pUrvata (4) anuyoga... saMsAra = mahI-ta parizrama 42 te saMsAra... (1) dravya saMsAra :- 'saMsAra' 206nA mane ena2 59 / vartamAnamA 'saMsAra' zamA jeno upayoga nathI te dravya saMsAra... athavA jIva ane pudgala lakSaNa dravyonuM yathAyogya bhramaNa te dravyasaMsAra... (2) kSetra saMsAra :- jIva ane pudgalonuM cauda rAjalokarUpa kSetramAM je paribhramaNa te kSetra saMsAra... athavA je kSetramAM saMsAranI vyAkhyA karAya che te ja kSetra abheda upacArathI kSetra saMsAra... (AdhAramA mAyano 75yA2) .ta. 2savANI guni (Bell). (3) saMsAra :- hisa-pakSa-mAsa-8tu-ayana-varSa-2135 lanu saMsa2j - 45 nyAya vaDe bhamavuM athavA - koIpaNa jIvanuM narakAdimAM palyopamAdi kAlavizeSa vaDe bhamavuM te kAla saMsAra... athavA parisi vagere je kAlamAM saMsAranI vyAkhyA karAya che te abheda upacArathI kAlane saMsAra kahevAya che. (4) bhAva saMsAra - "saMsAra" zabdanA arthano jANanAra ane temAM upayogavALo te bhAva saMsAra athavA jIva ane pugala saMbaMdhI dravya saMsaraNa mAtra gauNa karAyela che ane audAyikAdi bhAvono athavA varNAdino saMsaraNa pariNAma te bhAva saMsAra.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 sthAnAMgasUtra A vyAdi saMsAra aneka nayA vaDe dRSTivAdamAM vicArAya che tethI dRSTivAdanA cAra sthAna kahevAya che. dRSTivAda - jenA vaDe dRSTio-darzano arthAt nayo kahevAya che tathA jemAM no avatare che te dRSTivAda nAmanuM bAramuM aMga. (1) parikarma - sUtrAdinA grahaNa karavA mATe yogyatAnuM saMpAdana karavA samartha te parikarma... te siddhasenikAdi... (2) sUtra:- Rju sUtra vigere bAvIza sUtro che. sarva dravya-paryAya ane nayanA arthanuM sUcana karanAra hovAthI te sUtra kahevAya che. (3) pUrvagata - samasta zrutathI prathama racAyelA hovAthI pUrva kahevAya. pUrva cauda che - tenA nAma nIce pramANe... (1) utpAda pUrva (2) agrAyaNIya pUrva (3) vIryapravAda pUrva (4) asti-nAstipravAda pUrva (5) jJAnapravAda pUrva (6) satyapravAda pUrva (7) AtmapravAda pUrva (8) karmapravAda pUrva (9) pratyAkhyAna pravAda pUrva (10) vidyAnuvAda pUrva (11) avaMdhya pUrva (12) prANAyu pUrva (13) kriyA vizAla pUrva ane (14) lokabiMdusAra pUrva teone viSe gata eTale raheluM je zruta te pUrvagata arthAt pUrvoja. (4) anuyoga :- "yogane yoga:' joDavuM te yoga... te anurUpa ke anukULa hoya. sUtrano potAnA abhidheya arthAt viSaya sAthe yoga te anuyoga. tIrthakarone prathama samakitanI prApti ane pUrvabhava vagerenuM varNanarUpa je che te mUla prathamAnuyoga kahevAya che. vaLI je kulakara vagerenI vaktavyatA jaNAvanAra te gaMDikAnuyoga che. II9NI pUrvagate prAyazcittAbhidhAnAttasya catuHsthAnamAha jJAnadarzanacAritravyaktakRtyabhedAt pratiSevaNasaMyojanAropaNaparikuJcanabhedAdvA prAyazcittam // 18 // jJAneti, jJAnameva pApaM chinatti prAya:cittaM vA zodhayatIti niruktyA jJAnaprAyazcittam, evamanyatrApi, jIvo'tra cittazabdenocyate cittacittavatorabhedAt, vyaktasya bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM prAyazcittaM gItArtho hi gurulAghavaparyAlocanena yatkiJcit karoti, tatsarvaM pApavizodhakameva bhavati, athavA jJAnAdyaticAravizuddhayarthaM yAnyAlocanAdIni prAyazcitAni vizeSato'bhihitAni tAni tathA vyapadizyante, athavA vidattakRtyaM, vizeSeNAvasthAdyaucityena
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 atha sthAnamuktAsarikA vizeSAnabhihitamapi vitIrNamabhyanujJAtaM yatkiJcinmadhyasthagItArthena kRtyamanuSThAnaM tadvidattakRtyaM prAyazcittameva, prakArAntareNAha pratiSevaNeti, pratiSiddhasyAsevanamakalpyasamAcaraNaM pratiSevaNam, tacca dvidhA pariNAmabhedAt pratiSevaNIyabhedAdvA, bhAvaH pratiSevaNA sa punaH kuzalo'kuzalo vA bhavet, kuzalena bhavati kalpaH, akuzalapariNAmAddarpaH / pratiSevaNIyabhedAttu 'mUlaguNottaraguNeSu dvividhA pratiSevaNA samAsena / mUlaguNeSu paJcavidhA piNDavizodhyAdikA itarA' // tasyAM prAyazcittamAlocanAdi / saMyojanamekajAtIyAticAramIlanam, yathA zayyAtarapiNDo gRhItaH so'pyudakAhastAdinA so'pyabhyAhRtaH so'pyAdhArmikastatra yat prAyazcittaM tatsaMyojanAprAyazcittam, tathA''ropaNamekAparAdhaprAyazcitte punaH punarAsevanena vijAtIyaprAyazcittAdhyAropaNam, yathA paJcarAtriMdivaprAyazcittamApanaH punastatsevane dazarAtriMdivaM punaH paJcadazarAtriMdivamevaM yAvat SaNmAsAt tatastasyAdhikaM tapo deyaM na bhavati, api tu zeSatapAMsi tatraivAntarbhAvanIyAni, iha tIrthe SaNmAsAntatvAttapasa iti / AropaNayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittam / parikuJcanamaparAdhasya dravyakSetrakAlabhAvAnAM gopAyanamanyathA satAmanyathAbhaNanaM parikuJcanA parivaJcanA vA tasyAH prAyazcittamiti // 98 // pUrvagata zrutamAM prAyazcittanI prarUpaNA hatI tethI tenA cAra sthAna kahevAya che. prAyazcittanA yA2 me... (1) zAna prAyazcitta (2) zana prAyazcitta (3) yAritra prAyazcitta tathA (4) vyatikRtya prAyazcitta... (1) dhana prAyazcitta :- zAna the. 4 prAyazcitta... // 29 // OM zAna 4 pApane cha? che athavA prAyaH cittane zuddha kare che, mATe nirUkti vaDe jJAna prAyazcitta... A rIte (2) darzana prAyazcitta tathA (3) yAstri prAyazcitta tuj... (4) vyatatya prAyazcitta :- 'yitta' zathI '(r)4-mAtmA' upAya cha - 7 // 29 // 3 mAtmA ane AtmAvALAno abheda che. bhAvathI gItArthanuM je kRtya te vyakta kRtya prAyazcitta. gItArtha to gurU-laghunA vicAra vaDe je kaMI paNa kare che te badhuM pApanI vizuddhi karanAra ja Doya che... mAthI tamanA dvArA apAyesa prAyazcitta te vyakata kRtya prAyazcitta... athavA zanAhi aticAranI vizuddhi mATe je AlocanAdi vizeSarUpa je prAyazcitta apAya te... athavA avasthA vagerenI ucitatAe sUtramAM vizeSa rIte na kahyuM hoya chatAM paNa je ApyuM hoya - AjJA karI hoya, evuM je kaMI paNa madhyastha gItArtha vaDe karAyeluM anuSThAna te vidattakRtya prAyazcitta ja che. viera = vizeSa 35thA - avasthA vizeSathA apAyej prAyazcitta... have bIjA prakAra vaDe prAyazcitta jaNAve che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 207 cAra prakAre prAyazcitta che. (1) pratisevanA prAyazcitta (2) saMyojana prAyazcitta (3) AropaNa prAyazcitta ane (4) parikuMcana prAyazcitta... (1) pratisevanA prAyazcitta - pratiSedhanuM sevana karavuM - akalpa = akRtyanuM AcaravuM te pratisevanA... pratisevanA be prakAre che. pariNAmanA bhedathI athavA pratisevanAnA bhedathI be prakAra che. pratisevanA = bhAva arthAt jIvanA adhyavasAya-pariNAmarUpa che. te bhAva kuzala ane akuzala ema be prakAre che. kuzala bhAva vaDe thAya te kalpa pratisevanA... akuzala bhAva - pariNAma vaDe thAya te darpa pratisevanA... jJAnAdirUpa kuzalabhAva vaDe je bAhya vastunI pratisevanA... te kalpa pratisevanA... (viSNukumAra vagere munioe namuci vigerene zikSA karela te kalpa pratisevanA...) A pratisevanA mUla guNanA viSayavALI ane uttara guNanA viSayavALI ema saMkSepathI be prakAre che. temAM mUla guNanA viSayavALI prANAtipAta vigere pAMca prakAranI che. uttara guNanA viSayavALI pratisevanA piMDavizuddhi vigere pAMca prakAre che. A pratisevanAmAM AlocanA vi. daza prakAranuM prAyazcitta jANavuM. (2) saMyojana prAyazcitta - eka jAtivALA aticAronuM milana-ekatra thavuM te saMyojana. dA.ta. zayyAtara piMDa grahaNa karyo.. te zayyAtara piMDa paNa pANIthI bhInA hastAdi vaDe grahaNa karyo... vaLI te piMDa sAme lAvelo... vaLI te paNa AdhArmika... AvA prakAranA doSomAM je prAyazcitta apAya te saMyojanA prAyazcitta... (3) AropaNa prAyazcitta - eka aparAdhanA prAyazcittamAM pharI-pharI doSa sevavA paDe. vijAtIya arthAt anya prAyazcittanuM AropaNa karavuM. dA.ta. pAMca ahorAtra pramANa prAyazcittane pAmela, pharIthI doSane seve chate daza ahorAtra pramANa... pharIthI sevavAmAM paMdara ahorAtra pramANa... A rIte pharI-pharI doSa seve chate cha mAsa paryaMtano tapa AlocanAmAM apAya, tethI adhika tapa ApavA yogya nathI. bAkIno arthAt che mAsathI adhika tapa, cha mAsanA tapamAM ja aMtarbhata karavA yogya che. kAraNa ke vartamAnamAM mahAvIra svAmI bhagavAnanA zAsanamAM cha mAsano ja tapa kahelo che. Ama AropaNA vaDe prAyazcitta te AropaNA prAyazcitta...
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (4) parikuMcana prAyazcitta H- parikaMcana eTale dravya-kSetra kAla ane bhAva saMbaMdhI aparAdhane chUpAvavA... eka rIte pApa karyuM hoya chatAM tene bIjI rIte jaNAvavuM... te parikaMcana. parikuMcanAnuM prAyazcitta te parikuMcana prAyazcitta... ll985 prAyazcittasya kAlApekSatvAtkAlaM nirUpayati pramANayathAyurnirvRttimaraNAddhAkAlabhedaH kAlaH // 99 // pramANeti, pramIyate paricchidyate yena varSazatapalyopamAdi tatpramANaM tadeva kAlaH pramANakAlaH, sa cAddhAvizeSa eva divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvarttIti, yathA-yatprakAreNa narakAdibhedena AyuH-karmavizeSo yathAyuH, tasya raudrAdidhyAnAdinA nirvRttirbandhanaM tasyAH sakAzAdyaH kAlo nArakAdityeva sthitirjIvAnAM sa yathAyurnirvRttikAlaH, ayamapyaddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvasaMsArijIvAnAM varttanAdirUpaH / mRtyoH kAlo maraNakAlaH, ayamaddhAsamayavizeSa eva maraNaviziSTo maraNameva vA kAlaH maraNaparyAyatvAditi, addhaiva kAlo'ddhAkAlaH, kAlazabdo hi varNapramANakAlAdiSvapi varttate tato'ddhAzabdena viziSyate, ayaJca sUryakriyAviziSTo manuSyakSetravarttI samayAdirUpo'vaseya iti // 99 // 208 prAyazcitta kAlanI apekSAe apAya che mATe kAlanuM nirUpaNa karAya che. kAlanA cAra prakAra... (1) pramANa kAla (2) yathA AyuSya nivRtti kAla (3) maraNa kAla ane (4) annA kAla. (1) pramANa kAla :- jenA vaDe varSa zata, palyopama vagereno nirNaya karAya che te pramANa, te ja kAla te pramANa kAla. te divasa vigere lakSaNavALo ane manuSya kSetramAM vartanAra addhAkAla vizeSa ja che. (2) yathA AyuSyanivRtti kAla :- naraka-tiryaMcAdi bheda vaDe je AyuSya. karma vizeSa te yathAyu. raudradhyAna vigere dhyAnathI te narakAdi gatinuM AyuSya bAMdhavuM, tenA saMbaMdhathI je kAla eTale narakAdi svarUpe je sthiti te yathAyuH nivRttikAla. AyuSya karmanI sthiti pramANe narakAdi gatimAM avasthAna karavuM te yathAyu nivRttikAla... A kAla paNa AyuSyakarmanA anubhava viziSTa sarva saMsArI jIvonA vartanAdirUpa addhAkAla ja che. (3) maraNa kAla H- mRtyuno je samaya te maraNa kAla, A paNa aA samaya viziSTa ja che... athavA maraNa viziSTa kAla te maraNa kAla... athavA maraNa ja kAla che... kAraNa ke te kAlano paryAya vAcaka zabda che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 209 (4) mAsa :- 'bhaddhA' 4 te saddhA. 'ste' za6 to [-prbhaae| Ane vAlA mAhimA varte , tethI 'maddhA' za06thI vizeSa 428 cha. A addhAkAla sUryanI kriyA (bhramaNa) viziSTa manuSya kSetranI aMdara vartato samayAdirUpa jANavo. 99ii. atha jIvAzrayeNAha bharatairavateSu madhyamA dvAviMzatirarhantazcaturyAmaM dharmaM sarvataH prANAtipAtaviramaNaM mRSAvAdaviramaNamadattAdAnaviramaNaM bahirddhAparigrahaviramaNaM prajJApayanti sarveSu mahAvideheSvarhanto'pi // 10 // bharateti, madhyamAH pUrvapazcimavarjAH, catvAro yamA eva yAmA nivRttayo yasmistaM, bahirddhA maithunaM parigrahavizeSaH parigrahastayordvandvaikatvam, athavA bahistAtparigrahaviramaNaM dharmopakaraNAdvahiH parigrAhyaM vastu tato nivRttirityarthaH, atra pakSe maithunaM parigrahe'ntarbhavati, na hyaparigRhItA yoSidbhujyata iti pratyAkhyeyasya caturvidhatvAccaturyAmatA dharmasya / iyaM ceha bhAvanA, madhyamatIrthakarANAM videhakAnAJca caturyAmadharmasya pUrvapazcimatIrthakarayozca paJcayAmadharmasya prarUpaNA ziSyApekSayA paramArthatastu paJcayAmasyaivobhayeSAmapyasau, yataH prathamapazcimatIrthakaratIrthasAdhava RjujaDA vakrajaDAzceti, tattvAdeva parigraho varjanIya ityupadiSTe maithunavarjanamavaboddhaM pAlayituJca na kSamAH, madhyamavidehajatIrthakaratIrthasAdhavastu RjuprajJatvAttadvorlDa varjayituJca kSamA iti // 100|| have jIvane AzrayIne kahe che. bharata kSetra tathA airAvata kSetramAM prathama ane aMtima tIrthaMkarane choDIne vaccenA bAvIza 'tIrthakaro tathA sarva mahAvideha kSetramAM tIrthakaro cAra mahAvratarUpI dharmanI prarUpaNA kare che te A prabhArI - (1) sarvathA prAtipaya virbh| mAta, (2) sarvathA bhUSAvAda virabha mahAta, (3) sarvathA mahattahAna vi2bhe| mahAta, (4) sarvathA pAstAt (maithuna-pariyaDa) vi2bhae mahAta... madhyamA = prathama ane aMtima tIrthakarane varjIne bIjA bAvIza tIrthakaro cAra mahAvratanI prarUpaNA kare che. yama e ja yAma = cAra mahAvrata... hiMsAdinI nivRttirUpa che jemAM te caturyAma dharma. bahirtA e maithuna tathA parigraha vizeSa bheda che. A baMnenuM dvanda samAsathI ekatva che, athavA bahistAt = dharmanA upakaraNa sivAya je parigraha... parigrAhya = grahaNa karavA yogya
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 atha sthAnamuktAsarikA vastu... tenAthI nivRtti... A pakSamAM maithunano parigrahamAM samAveza thaI jAya che, kAraNa ke grahaNa na karAyelI strI bhogavAtI nathI. pratyAkhyAna karavA yogya prANAtipAtAdinuM caturvidhatva hovAthI dharmanI caturyAmatA - cAra mahAvratasvarUpa che. ahIM A bhAvanA che. madhyanA bAvIza tIrthakaro ane mahAvideha kSetranA tIrthakaronA cAra mahAvratarUpa dharmanI prarUpaNA tathA aMtima tIrthakaranI pAMca mahAvratarUpI dharmanI prarUpaNA ziSyonI apekSAe che, paramArthathI to baMnenI pAMca mahAvratanI prarUpaNA che. kAraNa ke prathama ane aMtima tIrthakaranA tIrthamAM sAdhuo Rju-jaDa tathA vakra-jaDa hoya che te kAraNathI tattvathI to parigraha varzanIya che ema upadeza kare chate maithunane tyajI devuM joIe ema jANavA mATe tathA pAlana karavA mATe teo samartha thatA nathI. madhyamanA bAvIza tIrthaMkaranA sAdhuo tathA mahAvidehanA tIrthakaronA tIrthamAM sAdhuo Rju ane prANa hovAthI maithunane jANavA mATe temaja tyajavA mATe samartha thAya che. II10Oaa hiMsAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgatisugatI bhavata iti tadbhedAnAha nairayikatiryagyonikamanuSyadevabhedA durgatiH, siddhadevamanujasukulapratyAyAtibhedA sutiH 20zA nairayiketi, spaSTaM ninditamanuSyApekSayA manuSyadurgatiH, kilbiSikAdyapekSayA devadurgatiH, devakulAdau gatvA sukule ikSvAkvAdau pratyAyAtiH pratyAgamanaM sukulapratyAyAtiH, iyaJca tIrthakarAdInAmeveti manuSyasugateoMgabhUmijAdimanuSyatvarUpAyA bhidyate // 101 // hiMsA vigerethI nahIM aTakelA tathA aTakelAonI je durgati tathA sugati thAya che tethI tenA bheda jaNAve che. nairayiketi, nairayika durgati, tiryaMca yonika durgati, manuSya durgati ane deva durgati A cAra prakAranI durgati che, ane siddha sugati, deva sugati, manuSya sugati tathA sukula utpattinA bhedathI cAra prakAre sugati che. niMdita manuSyanI apekSAe manuSya durgati. kilbiSika Adi devonI apekSAe deva durgati... devalokamAM jaIne IkvAku vigere sukulamAM AvavuM athavA pratyAyAti = janma levo... A tIrthakaro vigerene hoya che.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 211 yugalika vigere manuSyatvarUpa manuSyanI sugatithI A sukulamAM janmavArUpa manuSya sugatino bheda batAvela che. /101 punarjIvAzrayeNAhakrodhamAnamAyAlobhairmanovAkkAyendriyairvA pratisaMlInA apratisaMlInAzca // 102 // krodheti, krodhAdikaM vastu vastu prati samyaglInA nirodhavantaH pratisaMlInAH, tatra krodhaM pratyudayanirodhenodayaprAptaviphalIkaraNena ca pratisaMlInaH krodhapratisaMlInaH / evamagre'pi, kuzalamanaudIraNenAkuzalamanonirodhena ca manaH yasya pratisaMlInaM sa manaHpratisaMlInaH, zabdAdiSu manojJAmanojJeSu rAgadveSaparihArIndriyapratisaMlInaH, etadviparyayo'pratisaMlInaH // 102 / / pharI jIvane AzrayIne kahe che. cAra pratisalIna arthAt krodhAdinA nirodha karanArA kahelA che. (1) krodha pratisalIna (ra) mAna pratisalIna (3) mAyA pratisaMlIna ane (4) lobha pratisalIna. tathA (1) mAna pratisaMlIna (2) vacana pratisalIna (3) kAya pratisalIna tathA (4) iMdriya pratisaMlIna. pratisalIna = pratyeka para padArthathI dUra thaI AtmAmAM lIna thanAra arthAt pratyeka vastumAM krodhAdikano virodha karI potAmAM lIna rahe te pratisalIna. (1) krodha pratisaMlIna - krodhanA udayane aTakAvavA vaDe ane udayamAM Avela krodhane niSphaLa karavA vaDe krodhane aTakAvanArA te krodha pratisaMlIna. A pramANe mAnAdi pratisalInatA jANavI. (2) manaH pratisaMlIna - kuzala mananI udIraNA vaDe akuzala manano virodha karavA vaDe jenuM mana kAbuvALuM che te mana:pratisalIna... te rIte vacana pratisalIna-kAya pratisalIna jANavA. | (3) Indriya pratisalIna - manojJa tathA amanojJa zabdAdi viSayone viSe rAga-dveSane dUra karanArA te Indriya pratisaMlIna jANavA. AnAthI viparIta hoya te Indriya apratisalIna jANavA. /10rA asaMlInatAM prakArAntareNa darzayatidInAdInatAbhyAM parINAmarUpamanaHsaMkalpaiH puruSAzcaturvidhAH // 103 // dIneti, dIno dainyavAn kSINojitavRttiH pUrvaM pazcAdapi dIna eva, athavA bahirvRttyA dIno'ntarvRttyApi dIna ityeko bhaGgaH dIno'dInazceti dvitIyaH, adIno dInazceti tRtIyaH, ubhayathA'dIna iti caturthaH, pariNAmApekSayA bahirvRttyA mlAnavadanatvAdiguNayuktazarIreNa dInaH san punardInatayA pariNato'ntarvRttyA dInaH sannadInapariNataH, adInaH san dInapariNataH, adInaH
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 atha sthAnamuktAsarikA sannadInapariNatazceti evaM rUpAdyapekSayApi dInarUpaH malinajIrNavastrAdinepathyApekSayA, dInamanAH svabhAvata evAnunnatacetAH, dInasaMkalpaH unnatacittasvAbhAvye'pi kathaJciddhInavimarzaH evaM prajJAdRSTizIlasamAcArAdyapekSayApi bhAvyam // 103 // bIjA prakAra vaDe asaMlInatA jaNAve che. pariNAma, rUpa, mana ane saMkalpa vaDe dIna ane adInanI caturbhAgI dvArA cAra prakAre purUSo jANavA. dIna = garIbAIvALo.... upArjita dhana vaDe kSINa-garIba. (1) dIna-dIna = pahelAM paNa dIna pachI paNa dIna... athavA bahAranI vRttithI dIna tathA aMtavRttithI paNa dIna... (ra) dIna-adIna = bahArathI dIna aMdarathI adIna... (3) adInadIna = bahArathI adIne aMdarathI dIna... (4) adIna-adIna = bahArathI ane aMdarathI adIna.. pariNAmanI apekSAe purUSanA cAra prakAra-caturbhagI.. (1) pariNAmanI apekSA vaDe bAhyavRttithI plAnamukha vigere guNayukta zarIra vaDe dIna kahevAya... AMtarika guNathI rahita hoya te dInarUpe pariNata. (1) dIna-dIna pariNata = koI purUSa bAhyathI paNa dekhAvamAM hIna hovAthI dIna tathA aMtarathI paNa dInapaNAne pAmela eTale kAyara... (ra) dIna-adIna pariNata = bAhyavRtti vaDe dIna paNa aMtarathI adIrUpe pariNata eTale hiMmatavALo. (3) adIna pariNata - dIna pariNata = koI bAhyavRttithI adInapaNe pariNata arthAt puSTa paNa aMtavRttithI dInapaNe pariNata = kAyara. (4) adIna pariNata - adIna pariNata = aMtavRttithI paNa adanapaNe pariNata - arthAta zUravIra ane bAhyavRttithI paNa adIna pariNata = majabUta. rUpanI apekSAe cAra prakAranA purUSa... (1) koI purUSa zarIrathI dIna = rUparahita ane malina vastrAdinI apekSAe paNa dIna. (2) koI purUSa zarIrathI dIna paNa suMdara vastrAdi vaDe adIna rUpavALo. (3) koI purUSa zarIrathI adIna (rUpavALo) paNa malina vastrAdi vaDe dIna rUpavALo. (4) koI purUSa zarIrathI adIna (rUpavALo) tathA suMdara vastrAdi vaDe paNa rUpavALo. mananI apekSAe cAra prakAranA purUSa...
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 213 (1) koI eka purUSa svabhAvathI ja tuccha manavALo che - zarIrathI paNa dIna che. (2) oI pu31 zarIrathI hIna 59 saa2| svabhAvavANo che. (3) 05 : 535 zarIrathI sArI 55 tu27 manavANo cha. (4) o me 535 zarIrathI sArI ne bhanathI 59 unnata cha. saMkalpanI apekSAe cAra prakAranA purUSa... (1) koI eka purUSa zarIrathI dIna ane svAbhAvika mana udAra chate paNa kaMIka nyUna viyAravANo - saM'lyavANo. (2) koI zarIrathI dIna paNa daDha saMkalpavALo. (3) ts zarIrathI bhabhUta 555 28 saMse5vANo. (4) o zarIrathI 59 mahIna ane 18 saMyavANo. A pramANe prajJA - dRSTi - zIla - samAcArI Adi paNa apekSApUrvaka vicAravA. /103l vAcaHsvarUpabhaNanAya vikathAkathAprakaraNamAha strIbhaktadezarAjakathA vikathAH, AkSepaNIvikSepaNIsaMvedanInirvedanIkathA dharmakathAH // 104 // strIti, saMyamabAdhakatvena viruddhA kathA vacanapaddhatirvikathA, strINAM strISu vA kathA strIkathA, evaM bhaktasya bhojanasya dezasya janapadasya rAjJo nRpasya katheti / tatra strIkathA jAtikularUpanepathyAzrayeNa, tatra 'dhigbrAhmaNIrdhavAbhAve yA jIvanti mRtA iva / dhanyA manye jane zUdrIH patilakSe'pyaninditAH' iti brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAyA yA prazaMsA nindA vA sA jAtikathA / 'aho caulukyaputrINAM sAhasaM jagato'dhikam / patyurmRtyau vizantyagrau yAH premarahitA apI'tyugrAdikulotpannAnAmanyatamAyA yat prazaMsAdi sA kulakathA / 'candravaktrA sarojAkSI sadgIH pInadhanastanI / kiM lATI no matA sA'sya devAnAmapi durlabhe'tyAndhrIprabhRtInAmanyatamAyA rupasya yatprazaMsAdi sA rUpakathA / 'dhiGnArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAt / yadyauvanaM na yUnAJcakSurmodAya bhavati sade'ti tAsAmevAnyatamAyAH kacchAvandhAdinepathyasya yatprazaMsAdi sA nepathyakatheti / strIkathAyAJcaite doSA: 'AtmaparayormohodIraNoDDAhaH sUtrAdiparihAniH / brahmacaryasyAguptiH prasaGgadoSAzca gamanAdi' iti / AvApanirvApArambhaniSThAnakathAzrayeNa bhaktakathA bhavati, zAkaghRtAdInyetAvanti tasyAM rasavatyAmupayujyanta ityevaM rUpA''vApakathA, etAvantastatra pakvApakvAnnabhedA vyaJjanabhedA veti
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 atha sthAnamuktAsarikA nirvApakathA, tittirAdInAmiyatAM tatropayoga ityArambhakathA, etAvadraviNaM tatropayujyata iti niSThAnakathA, tatra doSA: 'AhAramantareNApi gRddhayA jAyate sAGgAram / ajitendriyataudarika vAdastvanujJAdoSazce'ti / dezavidhidezavikalpadezacchandadezanepathyakathAzrayA dezakathA, deze magadhAdau vidhiviracanA bhojanamaNibhUmikAdInAM bhujyate vA yadyatra prathamatayeti dezavIdhiH tatkathA dezavidhikathA, evamagre'pi, vikalpa: sasyaniSpattiH, vaprakUpAdidevakulabhavanAdivizeSazceti, chando gamyAgamyavibhAgo yathA lATadeze mAtulabhaginI gamyA, anyatrAgamyeti, nepathyaM strIpuruSANAM veSaH svAbhAviko vibhUSApratyayazceti, iha doSAH 'rAgadveSotpattiH svapakSaparapakSatazcAdhikaraNam / bahuguNa eSa iti dezaH zrutvA gamanaM cAnyeSAmi'ti / atiyAnakathA niryANakathA balavAhanakathA kozakoSThAgArakathA ca rAjakathA rAjAdernagarAdau pradezakathA'tiyAnakathA, yathA 'sitasindhuraskandhagataH sitacAmaraH zvetachatrachannanabhAH / jananayanakiraNazveta eSa pravizati pure rAje'ti / nirgamakathA niryANakathA, yathA 'vAdyamAnAyudhamamandabandizabdaM milatsAmantam / saMkSubdhasainyamudbhUtacihna nagarAnnRpo niryAti' iti / balaM hastyAdi, vAhanaM vegasarAdi tatkathA yathA 'heSaddhayaM gadjaM ghanaghanAyamAnarathalakSam / kasyAnyasyApi sainyaM nirnAzitazatrusainyaM bhoH' iti, bhANDAgAraM kozaH, dhAnyAgAraM koSThAgAraM tatkathA yathA 'puruSaparamparAprAptena bhRtavizvambhareNa kozena / nijitavaizravaNena tena samaH ko nRpo'nya' iti / tatraite doSAH 'cArikacaurAbhimarA hRtamAritazaMkAM kartukAmA vA / bhuktAbhuktayoravadhAvanaM kuryAdvA''zaMsAprayogami'ti / atha dharmakathA prAha AkSepaNIti, AkSipyate mohAttattvaM pratyAkRSyatezrotA'nayetyAkSepaNI, vikSipyate sanmArgAt kumArge kumArgAdvA sanmArge zrotA'nayeti vikSepaNI dharmakathAdhikArAdatrottarapakSa eva grAhyaH, saMvegayati saMvegaM karoti saMvejyate saMvegaM grAhyate vA zrotA'nayeti saMvedanI saMvejanI vA, nirvidyate saMsArAdeniviNNaH kriyate'nayeti nirvedanIkathA / AcAravyavahAraprajJaptidRSTivAdAzrayeNAdyA kathA bhavati, AcAro locAsnAnAdiH, tatprakAzanenAkSepaNI, vyavahAraH kathaJcidApannadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH saMzayApannasya zroturmadhuravacanaiH prajJApanam, dRSTivAdaH zrotrapekSayA nayAnusAreNa sUkSmajIvAdibhAvakathanam, AcArAdayo granthA vA / vikSepaNIkathA ca svasiddhAntaguNAnuddIpayitvA tataH parasamayadoSakathanam, tathA parasamayakathanapUrvakaM svasamayaguNavyavasthApanam, evaM parasamayeSu ghuNAkSaranyAyena yo yAvAn jinAgamatattvavAdasadRzatayA samyagvAdastaM kathayitvA teSveva yo jinapraNItatattvaviruddhatvAnmithyAvAdastasya doSadarzanapUrvakaM varNanam, parasamayeSvevamithyAvAda
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 215 kathayitvA samyagvAdasthApanamiti / ihaparalokasvaparazarIrAzrayeNa saMvedanI, tatrehaloko manuSyajanma, sarvamidaM mAnuSatvamasAramadhruvaM kadalIstambhasamAnamityAdirUpatayA tatsvarU saMvegotpAdanam, devA apIrSyAviSAdabhayaviyogAdiduH khairabhibhUtAH kiM punastiryagAdaya iti devAdibhavasvarUpakathanarUpA paralokasaMvedanI, yadetadasmadIyaM zarIraM tadazucyazucikAraNajAtamazucidvAravinirgatamiti na pratibandhasthAnamityAdikathanarUpA''tmazarIrasaMvedanI kathA / evaM parazarIrasaMvedanyapi bhAvyA / ihaloke duzcIrNAni karmANIhaloke duHkhaphalavipAkayutAni bhavanti, kAnicit paraloke duHkhAnubhavayutAni ca paraloke duzcIrNAni cehaloke duHkhaphalavipAkasaMyuktAni kAnicicca paraloka iti vyAvarNanaM nirvedanI kathA evaM sucIrNakarmAzrayeNApi caturbhaGgo vAcyaH // 104 // vacananuM svarUpa kahevA mATe 'vikathA-kathA' prakaraNane kahevAya che. vikathA cAra prakAre che - (1) srI kathA (2) bhakta kathA (3) deza kathA tathA (4) rAja kathA. dharmakathAnA cAra prakAra - (1) AkSepaNI (2) vikSepaNI (3) saMvedanI tathA (4) nirvedanI. vikathA - saMyamane bAdhaka je hoya te vikathA... vacananI rIti te vikathA... temAM - strIonI athavA srI viSayaka je kathA te srI kathA, bhojana saMbaMdhI kathA te bhakta kathA, deza saMbaMdhI je kathA te deza kathA, rAjA saMbaMdhI je kathA te rAja kathA. (1) srI kathA cAra prakAranI che. (1) jAti viSayaka (2) kula viSayaka (3) rUpa viSayaka tathA (4) nepathya viSayaka. jAti kathA - brAhmaNI vigeremAMthI koIpaNa ekanI prazaMsA athavA niMdA karAya te jAti kathA. dA.ta. dhik brAhmaLIdhavAmAve, yA nIvanti mRtA va / dhanyA manye nane zUdrI:, pati lksse'pyniNditaaH| patinA abhAve je brAhmaNI marelAnI jema jIve che tene dhikkAra che, ame manuSyamAM zudra strIone dhanya mAnIe chIe ke je lAkha pati karyA chatAM paNa aniMdita che. kula kathA - aho vautulyaputrInAM, sAhasaM gAto'dhim / patyunRtyau vizanyano yA: premarahitA pi|| aho jagatamAM caulukya vaMzanI putrIonuM sAhasa adhika che, patinuM maraNa thaye chate je strIo premarahita che to paNa agnimAM praveza kare che. A rIte ugrakula vigeremAM utpanna thayelI strIomAMthI koIpaNa strInI je prazaMsAdi karAya che te kulakathA.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 atha sthAnamuktAsarikA rUpa kathA - vatrA sonAkSI sIH pIna netanI I fkaM tArI no matA,sADaca TevAnAmapi hurtamAM || caMdra jevA mukhavALI, kamala jevA netrovALI, sArA vacanavALI, pIna ane kaThaNa stanavALI lATa dezanI strI devone paNa durlabha che, to evI strI zuM A purUSane ISTa nathI? - A rIte AMdha vageremAM utpanna thayela strIomAMthI koIpaNa strInA rUpanI je prazaMsAdi te rUpa kathA. nepathya kathA - dhignArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAd / yadyauvanaM na yUnAM, cakSurmodAya bhavati sadA // uttara dezanI strIone dhikkAra che, kemake ghaNA vastra vaDe DhaMkAyela zarIrarUpa latikA hovAthI jenuM yauvana (sauMdaya) yuvAna purUSonI AMkhane haMmezA AnaMda mATe thatuM nathI. A rIte te strIomAMthI koIpaNa eka strInA kacchAbaMdha (kAchaDI) vagere paheravAnA vastranI je prazaMsAdi te nepathya kathA. strI kathAnA doSo :- strI kathA karanArane potAne ane parane mohanI udIraNA thAya che, lokomAM helanA-niMdA thAya che. sUtra vigerenI hAni thAya che, brahmacarya vratanI agupti-arakSA thAya che, ane prasaMgathI doSo gamana vigere thAya che. bhakta kathA:- bhojana saMbaMdhI AvApa-nirvApa-AraMbha-pUrNAhuti viSayaka kathA te bhakta kathA. AvApa kathA - rasoInI ghI-tela-zAka vi. sAmagrI te AvAya A rasavatImAM ATalA ghIzAka vagere upayogI thAya che, AvA prakAranI kathA te AvApa kathA. nirvApa kathA - A rasavatImAM ATalA pakavAnna ane apakva anna athavA zAkano upayoga thAya che - AvI je kathA te nirvApa kathA. AraMbha kathA :- A rasavatImAM agni-pANI Adi amuka pramANamAM joIe evI AraMbhasamAraMbha vAto te AraMbha kathA. niSThAna kathA -so-hajAra vagere saMkhyaka dhanane niSThAna kahevAya che. A rasavatImAM ATalA rUpiyAno kharca - amuka vyaktie bhojana samAraMbhamAM ATalo kharca karyo vi. kathA te niSThAna kathA. bhakta kathAnA doSo:- AhAra karyA vinA paNa Asakti vaDe aMgAra doSa thAya che, A sAdhu jItendriya nathI - peTabharA che evo lokomAM apavAda thAya che. anujJA doSa (eSaNAne TAlI na zakavArUpa doSa lAge.) (3) deza kathA - deza vidhi, deza vikalpa, dezaccheda tathA dezanepathya saMbaMdhI kathA te deza kathA.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 217 deza vidhi kathA :- magadhAdi dezamAM vidhi, racanA = maNi ane bhUmikA vagerenI racanA, athavA amuka dezamAM prathama amuka bhojana khavAya che - tevI aneka deza saMbaMdhI vidhinI vAto te deza vidhi kathA. A rIte bIjI kathAomAM paNa jANavuM. deza vikalpa kathA :- vikalpa dhAnyAdinI utpatti... amuka dezamAM dhAnyanI utpatti, gaDhakUvA vigere devakula ane mahela vagerenI je kathA te deza vikalpa kathA. dezachaMda kathA H- chaMda = gamya ane agamyano vibhAga. = dA.ta. lATa dezamAM mAmAnI putrI gamya-paraNavA yogya hoya che, jyAre bIjA dezamAM. paraNavA yogya nathI. AvI je kathA te dezachaMda kathA. -- deza nepathya :- bhinna-bhinna dezanA paheravezanI carcA. strI ane purUSanA svAbhAvika veSa ane zobhAnA nimittarUpa veSa tenI je kathA te nepathya kathA. deza kathAnA doSo :- deza kathA dvArA rAga-dveSanI utpatti thAya che. potapotAnA pakSa tathA para pakSa saMbaMdhI kleza thAya che. dezanI prazaMsA sAMbhaLIne AkRSTa thavAthI anyanuM te dezamAM gamana thAya vi. doSo. (4) rAja kathA H- rAja kathAnA cAra prakAra - (1) atiyAna kathA (2) nirvANa kathA (3) balavAhana kathA tathA (4) koza-koSAgAra kathA. (1) atiyAna kathA H- rAjAno nagarAdikamAM praveza, tenI je kathA te atiyAna kathA. dA.ta. zveta hAthInA skaMdha upara beThelo, zveta cAmarathI vIMjhAyelo, zveta chatra vaDe DhaMkAyela AkAzavALo ane manuSyonA nayana kiraNo vaDe ujjavala thayela evo A rAjA nagaramAM praveza kare che. AvA prakAranI vAta te atiyAna kathA. (2) nirvANa kathA H- rAjAnI nagara bahAra nIkaLavArUpa prayANa rUpa kathA te nirmANa kathA. vAjiMtro vAgate chate, moTA avAje bhATa cAraNo birUdAvalI bole chate, sAmaMto sahita, kSobha pAmela sainiko sahita, dhAraNa karyA che rAja cihno jemaNe tevA rAjA nagaranI bahAra nIkaLe che. athavA yuddha vijaya Adi mATe prayANa kare che. AvA prakAranI vAta te nirmANa kathA. (3) balavAhana kathA H- bala = te balavAhana kathA. hAthI vigere... vAhana = azva vigere vAhana. tenI je kathA dA.ta. lAkho ghoDAonA haNa-haNATa zabdavALuM, lAkho hAthIonA garjA2vavALuM, lAkho rathanA ghaNaghaNATavALuM ane zatrunA lazkarano nAza karanAruM AvuM sainya zuM bIjA koI rAjAnuM che ?
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 atha sthAnamuktAsarikA (4) koza-koThAgAra kathA - koza = bhaMDAra. koThAgAra = dhAnyanuM ghara. te saMbaMdhI vArtA te koza koThAgAra kathA. dA.ta. purUSanI paraMparA vaDe prApta karela arthAta bhaMDAra vaDe samagra vizvanA jagatanuM poSaNa karavAthI vaizramaNane jItavA vaDe, te rAjA samAna bIjo kayo rAjA che ? rAjakathAnA doSo - rAjakathA karanArA sAdhune joI rAja purUSone zaMkA thAya che. te A pramANe veSa parAvartana karanArA A guptacaro che athavA coro che athavA chUpI rIte ghAta karanArA che. A sthAne pahelAM paNa rAjAnA atharatnanuM haraNa karela hatuM. ane koIke rAjA ke tenA svajanane mArela hato, temAMthI te ja koIka che, athavA pUrvokta kAryane karavA mATe Avela che. AvA prakAranI zaMkA thAya. vaLI rAjakathAne sAMbhaLanAra bhakta bhogI rAjAne pUrvasukhanI smRti thAya tathA abhakta bhogI anya sAdhune nIyANuM karavAnuM mana thAya. athavA dIkSAno tyAga kare. have dharmakathA (1) ApaNI - je kathA vaDe zrotA mohathI tattva pratye AkarSAya che. te ApaNI (2) vikSepaNI - je kathA vaDe zrotA sanmArgamAMthI kumArgamAM athavA kumArgamAMthI sanmArgamAM laI javAya che te vikSepaNI. (3) saMvejanI :- je kathA saMvega-vairAgyane pragaTAve. athavA je kathA vaDe zrotA sArI rIte bodha pAme. je kathA vaDe zrotAne saMvega thAya, tathA saMvegane pAme te saMvedanI athavA saMvejanI kathA. (4) nirvedanI - je kathA vaDe saMsAra vagerethI zrotA udAsIna karAya che te nirvedanI kathA. AcAra, vyavahAra, prajJapti ane daSTivAdane AzrayIne prathama ApaNI kathA che. AcAra AkSepaNI - loca-asnAna vagere AcaravAnA prakAza vaDe AcAra ApaNI... vyavahAra AkSepaNI :- kaMIka thayela doSanA nivAraNa mATe prAyazcitta lakSaNa je kathana te vyavahAra ApaNI... prajJapti ApaNI - saMzayane prApta thayela zrotAne madhura vacano vaDe samajAvavuM te prajJapti ApaNI. dRSTivAda AkSepaNI :- zrotAnI apekSAe nayane anusarIne jIvAdi sUkSmabhAvanuM je kathana te dRSTi ApaNI. athavA AcAra vigere graMtho grahaNa karAya che.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 219 (2) vikSepaNI kathA H- (1) prathama svasiddhAMtanA guNonuM kIrtana karIne tyArabAda 52 siddhAMtanA doSo dekhADavArUpa vikSepaNI kathA. (2) paranA - anya darzananA siddhAMtane kahevApUrvaka sva siddhAMtanA guNonuM sthApana karavArUpa vikSepaNI kathA. (3) 52-anya darzananA siddhAMtamAM paNa ghuNAkSara nyAya vaDe jinAgamanA tattvo samAna je samyavAda che tene kahIne temAM je jinapraNIta tattvothI virUddha hovAthI mithyAvAda che tenA doSa darzAvavApUrvaka kathana karavArUpa vikSepaNI kathA. (4) 52 siddhAMtamAM rahela mithyAvAdane kahIne samyavAdane sthApavApUrvakanI kathA te vikSepaNI kathA. (3) saMvedanI kathA H- (1) Ihaloka saMvedanI (2) paraloka saMvedanI (3) svazarIra saMvedanI (4) parazarIra saMvedanI... Ama cAra prakAre saMvedanI kathA che. Ihaloka saMvedanI :- Ihaloka eTale manuSya janma, A manuSyapaNuM asAra che... adhruva che. keLanAM sthaMbha samAna che. AvA prakAre tenA svarUpane kahevA vaDe saMvega utpanna thAya che. paraloka saMvedanI :- devAdi bhavanA svarUpanA kathanarUpa paraloka saMvedanI. arthAt devo paNa IrSyA-viSAda-bhaya ane viyogAdi duHkho vaDe parAbhava pAmelA che, to tiryaMca vagerenuM to kahevuM ja zuM ? A pramANe devAdibhavanA svarUpa kahevArUpa paraloka saMvedanI... - AtmazarIra saMvedanI :- A ApaNuM zarIra azuci-apavitra che. azucirUpa kAraNathI utpanna thayeluM che. azuci dvArathI janmeluM che. mATe A zarIra prati rAga karavA jevuM kaMI ja nathI. ItyAdi kathanarUpa AtmazarIra saMvedanI kathA. A rIte paraza2I2 saMvedanI kathA vicAravI... anyanA zarIranI azuci... mRtaka zarIranI azucinA kathanarUpa parazarIra saMvedanI kathA jANavI. (4) nirvedanI kathA H- (1) keTalAkane A lokamAM corI vi. duSkRtyonuM phaLa A janmamAM ja maLe che. (2) keTalAkane A lokamAM zikAra vi. duSkRtyonuM phaLa parabhavamAM maLe che. (3) keTalAka pUrvabhavanA pApa kRtyanuM phaLa A bhavamAM bhogave che.. daridratA-roganA kaSTone sahe che. (4) keTalAka pUrvabhavamAM upArjana karelA azubha karmanA udaye kAgaDA-gIdhaDA Adi bhavamAM pApa karmano baMdha karI parabhavamAM narakAdi duHkhone bhogave che. AvA varNanavALI kathA nirvedanI kathA. A rIte puNyanA phalarUpa caturthaMgI paNa jANavI. (1) tIrthaMkarone dAna ApanAra A bhavamAM pAMca divyarUpa Rddhine prApta kare che. (2) sAdhu bhagavaMto saMyamanI sAdhanAnA prabhAve paralokamAM sukha bhogave che.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 (3) pUrvabhavamAM bAMdhelA puNyanA phaLane tIrthaMkaro A lokamAM bhogave che. (4) pUrvabhavamAM bAMdhelA puNya karmanA phaLa rUpe devabhavamAM sukha bhogavI pachInA bhavamAM tIrthaMkara janma pAmI puNya phaLa bhogave che. 104 vAgvizeSamabhidhAya kAyavizeSamAha - zarIrasya kRzadRDhatvAbhyAM jJAnadarzanam // 105 // zarIrasyeti, kecitpUrvaM pazcAdapi kRzAH, anye pUrvaM kRzAH pazcAddRDhAH, apare pUrvaM dRDhAH pazcAt kRzAH, itare tu pUrvaM pazcAdapi dRDhAH / bhAvena kRzo hInasattvAditvAt, punaH kRza: zarIrAdibhiriti caturbhaGgaH / tathA kRzazarIrasya vicitratapasA bhAvitasya zubhapariNAmasambhavena tadAvaraNakSayopazamAdibhAvAt, jJAnadarzanaM - jJAnaJca darzanaJca, jJAnena saha vA darzanaM chAdmasthikaM kaivalikaM vA tatsamutpadyate na dRDhazarIrasya tasya hyupacitatvena bahumohatayA tathAvidhazubhapariNAmAbhAvena kSayopazamAdyabhAvAdityekaH, tathA'mandasaMhananasyAlpamohasya dRDhazarIrasyaiva jJAnadarzanamutpadyate, svasthazarIratayA manaHsvAsthyena zubhapariNAmabhAvataH kSayopazamAdibhAvAt, na kRzazarIrasya, asvAsthyAditi dvitIya:, tathA kRzasya dRDhasya vA tadutpadyate viziSTa - saMhananasyAlpamohasyobhayathApi zubhapariNAmabhAvAt kRzatvadRDhatve nApekSata iti tRtIyaH / kRzazarIrasya dRDhazarIrasya ca na tadutpadyata iti caturtha:, tathAvidhapariNAmAbhAvAt // 105 // vacana vizeSane kahIne have kAya vizeSane kahe che. cAra prakAranA purUSo kahelA che. (1) koI eka purUSa pahelAM kRza atha sthAnamuktAsarikA patalo hoya che. pachI paNa patalA hoya che. hoya ane pachI dRDha hoya. majabUta hoya pachI kRza hoya. (4) koI purUSo pahelAM paNa dRDha hoya ane pachI paNa dRDha hoya che. A rIte bhAvamAM paNa jANavuM. (2) koI purUSo pahelAM kRza (3) ardha puruSo pahelA dRDha = bhAvathI kRza eTale hIna sattvavALo... (1) koI purUSa zarIrathI paNa kRza tathA hIna sattvavALo hoya. (2) koI purUSa zarIrathI kRza paNa majabUta sattvavALo hoya. (3) koI purUSa zarIrathI majabUta ane alpa sattvavALo hoya. (4) koI purUSa zarIrathI paNa majabUta ane manathI paNa sattvavALo hoya.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 221 caturthaMgI vaDe jJAna-darzananI utpatti jaNAve che. (1) vividha tapa vaDe bhAvita kRza zarIravALAne zubha pariNAmanI saMbhAvanA hovAthI tajJAnAvaraNa vagerenA kSayopazamAdi bhAvathI jJAna ane darzana... athavA jJAnanI sAthe darzana. te jJAnadarzana te chadmastha saMbaMdhI jJAna athavA kevalI saMbaMdhI jJAna utpanna thAya che... jyAre dRDha zarIravALAne utpanna thatuM nathI, kAraNa ke atyaMta moha vaDe teNe zarIrane puSTa kareluM hovAthI tathAvidha zubha pariNAmanA abhAva vaDe kSayopazamAdino abhAva hoya che. A prathama bhaMga... (2) saMghayaNa viziSTa alpa mohavALA dRDha zarIravALAne ja jJAna-darzana utpanna thAya che, kAraNa ke svastha zarIra hovAthI mananI svasthatA vaDe zubha pariNAmanA prabhAve kSayopazamAdi bhAva hoya che. paNa kRza zarIrIne cittanI asvasthatA hovAthI kSayopazamAdibhAva utpanna na thAya. (3) kRza athavA dRDha zarIravALAne jJAna tathA darzana utpanna thAya che. kAraNa ke viziSTa saMghayaNa sahita alpa mohavALAne baMne rIte zubha pariNAmanI saMbhAvanA che, paNa kRzatva ane dRDhatva pratinI apekSA nathI. A trIjo bhaMga. (4) maMda saMghayaNavALA ane bahumohavALA kRza ke dRDha zarIrIne jJAna tathA darzana utpanna thatuM nathI tevA prakAranA pariNAmano abhAva hovAthI. / / 105 jJAnadarzanavyAghAtamAha stryAdikathAvAdino vivekavyutsargAbhyAM na samyagAtmAnaM bhAvayituH pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye na dharmajAgarikayA jAgRtasya prAsukasyaiSaNIyasyoJchasya sAmudAnikasya samyaG na gaveSayiturnirgranthasyAtizayavajjJAnaM na bhavati // 106 // stryAdIti, AdinA bhaktadezarAjagrahaNam, viveko'zuddhAdityAgaH, vyutsargaH - kAyavyutsargaH, pUrvarAtra: rAtreH pUrvo bhAgaH, apararAtraH rAtreraparo bhAgaH, tAveva kAlaH, sa eva samayo'vasaraH, tasmin kuTumbajAgarikAvyavacchedena dharmapradhAnA jAgarikA - nidrAkSayeNa bodho dharmajAgarikA bhAvapratyupekSetyarthaH, tayA jAgRta:- jAgarakastasya, prAsuko nirjIvaH, eSaNIyaH kalpyaH, udgamAdidoSarahitatvAt, uJcha: bhaktapAnAdiH, alpAlpatayA gRhyamANatvAt, samudAne bhikSaNe yAJcAyAM bhavaH sAmudAnikaH, ityevaMprakAraiH-nirgranthasyetyupalakSaNaM, tena nirgranthasya nirgranthyA vetyarthaH, atizayavajjJAnaM - kevalamityarthaH, matyAdito'tizayavattvAt / evametadviparyayeNa tavutpattivyiA / / 10 / / have jJAna-darzananA vyAghAtane kahe che. vAraMvAra strIkathA, bhaktakathA, dezakathA tathA rAjakathA A cAra kathA karanArA... viveka ane vyutsarga dvArA AtmAne samyak rIte bhAvita nahI karanArA... pUrva rAtri tathA apararAtrinA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 atha sthAnamuktAsarikA samaye jAgaraNa karIne AtmAne jAgRta nahIM karanArA... prAsuka-eSaNIya-uMcha ane sAmudAnika gocarInI gaveSaNA nahIM karanArA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone kevalajJAna tathA kevaladarzananI prApti thatI nathI. tyAdi - AdithI bhakta kathA - deza kathA tathA rAja kathAnuM grahaNa karavuM. viveka - azuddhAdino tyAga. azuddha bhAvono tyAga karI zuddha bhAvamAM sthira rahevuM. azuddha gocarIno tyAga karI zuddha gocarI mATe prayatna karavo te viveka. vyutsarga - kAyotsarga karavo. pUrvarAtra-apararAtra:- rAtrino pUrva bhAga tathA pAchalo bhAga... arthAt rAtrino pahelo tathA cotho prahara dharma jAgarikAno che. AtmA sAthe vAta karavA mATe che. te samaye kuTuMba saMbaMdhI jAgaraNano niSedha karI dharma jAgarikA arthAt bhAvapUrvaka AtmAnI vicAraNA karavAnI che. prAsuka:- nirjIva-acitta AhAra, eSaNIya - udgamAdi doSathI rahita AhAranI gaveSaNA. uMcha - aneka gharomAMthI thoDo-thoDo AhAra grahaNa karavo. sAmudAnika - gocarI-pANInuM samudAnarUpa yAcana te sAmudAnika... arthAt uMca-nIca ane madhyama kula vageremAM bhedabhAva vagara gocarInI gaveSaNA karavI. - uparokta rIte je nirgastha ane upalakSaNathI nigraMthI arthAt sAdhvIjI bhagavaMta zuddha gocarInI gaveSaNA vi. nathI karatAM teone atizaya jJAna arthAt kevalajJAna - kevaladarzana prApta thatAM nathI. matijJAna Adi karatAM A kevalajJAna vizeSa che. uparokta cAra vidhAnathI viparyaya karanArane arthAt strIkathA vi. cAra vikathAnA tyAgI, viveka-butsarga dvArA AtmAnI samyagu rIte bhAvanA karanAra... pUrva-apara rAtrie dharma jAgaraNa karanArA tathA prAsuka, eSaNIya gocarInI gaveSaNA karanArA sAdhu bhagavaMta tathA sAdhvIjI bhagavaMtane kevalajJAnanI prApti thAya che. ll106ll nirgranthAnAmakRtyaniSedhAyAha ASADhAzvinakArtikacaitrapratipadaH prathamapazcimasaMdhyAmadhyAhnArdharAtrayo na svAdhyAyayogyAH // 107 // ASADheti, etA mahApratipadaH, mahotsavAnantaravRttitvenotsavAnuvRttyA zeSapratipaddharmavilakSaNatvAt, ata evASADhasya paurNamAsyA anantarA pratipadASADhapratipadevamanyatrApi, iha ca yatra viSaye yato divasAnmahAmahAH pravarttante tatra taddivasAnmahasamAptidinaM yAvat svAdhyAyo
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 223 nandyAdisUtraviSayo vAcanAdirna vidhIyate, anuprekSA tu na niSidhyate, tacca paurNamAsyeva, pratipadastu kSaNAnuvRttisambhavena varNyante, tathA prathamA saMdhyA anudite sUrye, pazcimA cAstasamaye, akAlasvAdhyAye'mI doSAH-'zrutajJAne'bhaktirlokaviruddhatA pramattachalanA ca / vidyAsAdhanavaiguNyadharmatA iti mA kuru' iti // 107 // nirjhantha sAdhuone nahIM karavA yogyano niSedha mATe kahe che. sAdhu bhagavaMta tathA sAdhvIjI bhagavaMtone cAra mahApaDavAmAM svAdhyAya karavo kalpa nahIM... te A pramANe - aSADha punama pachIno paDavo... aSADha vada-1 Aso punama pachIno paDavo... Aso vada-1 kArtika punama pachIno paDavo... kArtika vada-1 caitrI punama pachIno paDavo.... caitra vada-1 sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtane cAra kAlaveLAe svAdhyAya karavo kalpe nahIM. (1) sUryodayanI pahelAMnI eka ghaDI... pachInI eka ghaDI. (2) sUryAsta pahelAMnI eka ghaDI... pachInI eka ghaDI. (3) madhyAhana... (4) madhyarAtri.. koIno abhiprAya che ke prathama saMdhyA sUryodaya pahelAMnI be ghaDI levI. potAnA gacchanI praNAlikA pramANe karavuM. aSADha pUrNimA vigere mahotsava ujavAyA pachI thatI anuvRtti vaDe bIjA paDavAothI vilakSaNa svarUpa hovAthI mahApratipada-paDavo kahevAya che. aSADha mAsanI pUrNimA pachInI pratipadA te aSADha pratipadA. (aSADha vada-1) evI rIte bIjA paDavAone viSe paNa jANavuM. ahIM je dezamAM je divasathI mahotsava pravarte che te dezamAM te divasanI zarUAtathI mahotsavanI samApti paryata svAdhyAya na karavo joIe... naMdi sUtrAdi sUtra viSayaka vAcanA paNa na karavI joIe. anuprekSAno niSedha nathI, te mahotsava pUrNimA paryata ja samApta thAya che, pratipadAo to kSaNanI anuvRtti vaDe varjAya che. - sUryodaya na thaye chate pahelI saMdhyA, sUryaasta pAmavAnA samayamAM te pazcimI saMdhyA kahevAya che. akAla svAdhyAyanA doSo : zrutajJAnanI abhakti-virAdhanA thAya che... lokavirUddha thAya che... tathA pramAdI munione najIkanA kSetravAsI devo chaLe che = parezAna kare.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 atha sthAnamuktAsarikA jema vighAnA sAdhanathI virUddha sAmagrI vaDe vidyA saphaLa thatI nathI tema akAle svAdhyAya karavAthI zrutajJAna paNa saphaLa thatuM nathI, mATe he ziSya ! tuM akAlamAM svAdhyAya na kara...! /10 puruSavizeSAnevAhaAtmaparAntakarA AtmaparatamA AtmaparadamAzca puruSAH // 108 // Atmeti, Atmano bhavasyAntaM kurvantItyAtmAntakarA na parasya bhavAntakarA dharmadezanAnAsevakAH pratyekabuddhAdirityeko bhaGgaH, parasya bhavAntaM kurvanti mArgapravarttanena, nAtmAntakarA acaramazarIrA AcAryAdayaH, svaparAtmAntakarAstIrthakarAdayaH, na svaparAtmAntakarA duSSamAcAryAdayaH / yadvA''tmano'ntaM maraNaM kurvantItyAtmAntakarAH, atra prathamaH AtmavadhakaH, dvitIyaH paravadhakaH, tRtIya ubhayahantA, caturthastvavadhakaH / evamAtmAnaM tamayati khedayatItyAtmatamaH, AcAryAdiH, Atmani tamo'jJAnaM krodho vA yasya sa AtmatamAH, AtmAnaM damayati zamavantaM karoti zikSayati vetyAtmadamaH, AcAryo'zvadamakAdirvA parazcAtra ziSyo'zvAdirvA // 108 // have purUSa vizeSone ja kahe che... cAra prakAranA purUSo che. (1) koI purUSa potAnA bhavano - saMsArano aMta kare che te AtmAMtakara paraMtu bIjA bhavano aMta karatA nathI. dA.ta. dharmadazanA nahIM ApanAra pratyeka buddha vagere... (bhAga-1) (2) koI purUSa mArgane pravartAvavA vaDe bIjAnA bhavano aMta kare che te parAMtakara paraMtu potAnA bhavano aMta karato nathI. dA.ta. acarama zarIrI AcArya bhagavaMto vi. (bhAga-2) (3) koI purUSa potAnA tathA bIjAnA paNa bhavano aMta kare che. dA.ta. tIrthakara tathA sAmAnya kevalI vi. (4) potAnA bhavano aMta na kare, bIjAnA bhavano paNa aMta na kare. dA.ta. duSamakALanA AcArya. anya rIte purUSanA cAra prakAra (1) AtmAno aMta karanArA paNa bIjAno nahIM te AtmAMtakara... Atmavavaka. (2) bIjAno vadha karanAra - potAno nahIM te paravadhaka. (3) sva-para baMnene vadha karanAra te ubhayahattA. (4) sva-para ekeyano vadha na karanAra te avadhaka.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra ___225 anya rIte purUSanA cAra bhAMgA... (1) Atmatama :- AtmAne kheda pamADe - pIDA pamADe te Atmatama. dA.ta. AcAryAdi... athavA AtmAne viSe tamaH eTale ajJAna ke krodha jenAmAM che te AtmatamAH... (cAra bhAMgA jANavA.) AtmadamaH - AtmAnuM damana kare che... AtmAne samatAvALo kare che... athavA AtmAne zikSA Ape che... te Atmadama:... AcArya athavA azvano damaka - ghoDesvAra... para eTale ziSya athavA ghoDA vigerene je dame te paradama. (pUrvokta rIte cAra bhAMgA jANavA.) I/108nA damazca gardAgarhAtaH syAditi garhAmAhaupasampadye vicikitsAmi yatkiJcana mithyA me evamapi prajJapteti gardA // 109 // upasampadya iti, .gurusAkSikA''tmano nindA gardA, tatropasampadye guruM svadoSanivedanArthamAzrayAmi, abhyupagacchAmi vocitaM prAyazcittamityevaMprakAraH pariNAma ekA gare / asyA garhAtvantu tathAvidhapariNAmasya gardAhetutvena kAraNe kAryopacArAt, gA~samAnaphalatvAcca / vizeSeNa vividhaprakArairvA cikitsAmi garhaNIyAn doSAn pratikaromi nirAkaromItyevaM vikalpAtmikA'nyA gardA / yatkiJcanAnucitaM tanmithyA-viparItaM duSTa me-mama, ityevaM vAsanAgarbhavacanarUpA'parA gardA, evaM svarUpatvAdeva garhAyAH / evamapi prajJaptA-anena svadoSagarhaNaprakAreNApi jinairdoSazuddhirabhihiteti pratipattizcAparA gardA, evNvidhprtipttergiiRUtvaviti 20 gaha karavA yogya kAryanI gaha karavAthI dama thAya che mATe gaha sUtra kahe che. cAra prakAranI ga.. (1) upasaMpadA rUpa (2) vicikitsA rUpa (3) micchAmi rUpa tathA (4) evamapi prajJapti rUpa... gaI = gurU sASie potAnA doSonI niMdA karavI te gaha. (1) upasaMpargha :- potAnA doSanuM nivedana karavA mATe gurUno Azraya karuM athavA ucita prAyazcittano svIkAra karuM. AvA prakAranA pariNAmarUpa eka gaI che. gahanuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryano upacArathI ane gaha jevuM ja phala hovAthI uparokta pariNAmanuM goMpaNuM samajavuM.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA vicikitsAmi :- vizeSathI athavA vividha prakArothI niMdanIya doSone dUra karavA upAyo 13... ghoSone dUra 5... pratihAra ruM khAvA prahAranI vihasyAtma khA jIbha prahAranI garhA. 226 je kiMci micchAmi iti :- meM je kaMI anucita karyuM hoya te mAruM duSkRtya mithyA thAo. AvA prakAranI vAsanA garbhita vacanarUpa trIjA prakAranI garhA... garlDanA svarUpapaNAthI ja A pramANe che. evamapi praza`ti :- svadoSanI gardAnA prakAra vaDe paNa 'prajJaptA' arthAt 'jinezvaroe doSanI zuddhi kahelI che', AvA prakAranA kathanano svIkA2vArUpa cothA prakAranI garha che, kAraNa ke AvA prakAranA svIkAranuM gahyuM kAraNa hoya che. / / 109 atha kaSAyAzrayeNAha-- vaMzImUlameSazRGgagomUtrikAvalekhanikAketanasamA mAyA zailAsthidArutinizalatAstambhasamAno mAnaH kRmikardamakhaJjanaharidrArAgaraktavastrasamo lobhaH parvatapRthivIreNujalarAjisamaH krodhaH // 110 // vaMzImUleti, ketanaM sAmAnyato vakraM vastu, vaMzImUlaJca tatketanaJca vaMzImUlaketanaM, meSazRGgaM gomUtrikA ca pratItA, avalikhyamAnasya vaMzazalAkAderyA pratanvI tvak sA'valekhaniketi, vaMzImUlaketanAdisamatvaJca mAyAyAstadvatAmanArjavabhedAt, tathA hi yathA vaMzImUlamatigupilavakramevaM kasyacinmAyApItyevamalpAlpatarAlpatamAnArjavatvenAnyApi bhAvanIyA, iyaJcAnantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanarUpA krameNa jJeyA, vaMzImUlaketanasamAnamAyAmanupraviSTo jIvo mRtvA nairayikeSUtpadyate, meSaviSANaketanasamAnamAyAmanupraviSTastiryagyoniSu gomUtrikAketanasamAnamAyAmanapraviSTo manuSyeSu, avalekhanikAketanasamAnamAyAmanupraviSTazca deveSu, evaM mAnAdyanupraviSTo'pi / anupraviSTa udayavarttItyarthaH / zailastambhaH zilAvikArabhUtaH sthANuH, evamagre'pi, tinizo vRkSavizeSaH tasya latA - kambA, sA cAtyantamRdvI, mAnasyApi zailastambhAdisamAnatA tadvato namanAbhAvavizeSAjjJeyA, mAno'pyanantAnubandhyAdirUpaH krameNa dRzyaH, kRmirAge vRddhasampradAyo'yam, yathA manuSyAdInAM rudhiraM gRhItvA kenApi yogena yuktaM bhAjane sthApyate tatastatra kRmaya utpadyante, te ca vAtAbhilASiNaH chidranirgatA AsannA bhramanto nirhAralAlA muJcanti tAH kRmisUtraM bhaNyate tacca svapariNAmarAgaraJcitameva bhavati, tatra kRmINAM rAgo raJjakarasaH tena raktaM kRmirAgaraktamevaM sarvatra, kardamo govATAdInAm, khaJjanaM dIpAdInAm, haridrA pratItaiva / kRmirAgAdiraktavastrasamAnatA ca
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 227 lobhasyAnantAnubandhyAditadbhedavatAM jIvAnAM krameNa dRDhahInahInatarahInatamAnubandhatvAt, tathAhi kRmirAgaraktaM vastraM dagdhamapi na rAgAnubandhaM muJcati tadbhasmano'pi raktatvAt, evaM yo mRto'pi lobhAnubandhaM na muJcati tasyAbhidhIyate lobhaH kRmirAgaraktavastrasamAno'nantAnubandhI ceti, evaM sarvatra mauvanA + I12mAM have kaSAyane AzrayIne kahe che... cAra prakAranI vakratA che. (1) vAMzanA mULanI (2) gheTAnA zIMgaDAnI (3) gomUtrikAnI ane avalekhanikA eTale vAMzanI jhINI chAlanI... A cAra prakAranI vakratA che ane tenA samAna cAra prakAranI mAyA che. ketana = sAmAnyathI vakra vastu. vAMzanA mULarUpa je ketana vaMzImUla ketana - vAMzanA mULanI vakratA. meSaga ketana - gheTAnA zIMgaDAnI vakratA. gomUtrikA ketana - gomUtranI vakratA. avalekhanikA ketana - cholAyelI vAMsanI saLI vagerenI je pAtaLI chAla te avalekhanikA. vaMzIyUla vagerenI vakratA samAna mAyAnuM vakrapaNuM to mAyAvALAnA asarala = vakrapaNAnA bhedathI che, te A pramANe... jema vAMsanuM mUla atyaMta gupta-vakra che evI rIte koIka jIvanI mAyA paNa atyaMta guptavakra hoya che, evI rIte alpa-alpatara ane alpatama asaralatA vaDe anya mAyA paNa vicAravI, A cAre mAyA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNI, pratyAkhyAnAvaraNI ane saMvalanI rUpe anukrame jANavI. vaMzImUlanI vakratA samAna mAyAmAM pravezelo jIva marIne nairayika gatimAM utpanna thAya che. meSa-gheTAnA zIMgaDAnI vakratA samAna mAyAmAM pravezelo jIva tiryaMga yonimAM utpanna thAya che. gomUtrikAnI vakratA samAna mAyAmAM pravezelo jIva manuSya yonimAM utpanna thAya che. avalehikAnI vakratA samAna mAyAmAM pravezelo jIva devagatimAM jAya che. A rIte mAna vigeremAM praveza pAmelAne paNa jANavA... anupraviSTa eTale te te kaSAyano udaya... kaSAyanA udayavALo jIva... cAra prakAre mAna che... (1) pattharano thAMbhalo (2) hADakAno thAMbhalo (3) lAkaDAno thAMbhalo ane (4) netarano thAMbhalo A daSTAMtanI jema cAra prakArano mAna che.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 atha sthAnamuktAsarikA zailastaMbha = zilAnA vikArarUpa zaila, te ja sthaMbha arthAt zailastaMbha. asthistaMbha = hADakAno thAMbhalo. dAru = lAkaDAno thAMbhalo. tiniza e eka vRkSa vizeSa che. tenI latA te tinizilatA arthAtu netaranI soTI... te atyaMta komaLa hoya che. mAna paNa zaila staMbha vagerenI samAnatAvALo che, kAraNa ke mAnavALAne namana-jhUkavAno abhAva hoya che AthI samAnatA che. mAna paNa anukrame anaMtAnubaMdhI - apratyAkhyAnIya - pratyAkhyAnIya tathA saMjavalana Ama cAra prakAre che. - cAra prakAranA vastra samAna cAra prakArano anaMtAnubaMdhi Adi lobha che. (1) kiramajI raMgathI raMgAyeluM (2) kardama = kAdavathI raMgAyeluM (3) khaMjanathI raMgAyeluM ane (4) haLadarathI raMgAyeluM. kiramajI - kRmi raMgamAM vRddha saMpradAya A pramANe che. manuSyAdinA rUdhirane laIne koIpaNa vastu vaDe saMyukta karIne bhAjanamAM rAkhe che, tyArabAda temAM kRmi utpanna thAya che, te kIDAo vAyunI IcchAvALA thayelA chidro dvArA nIkaLIne bAjumAM phare che. pharatAM-pharatAM mukhamAMthI lALa bahAra kADhe che, te "kRmisUtra' kahevAya che, te potAnA svAbhAvika raMga vaDe raMgAyelA ja hoya che. temAM kRmiono rAga-raMganAra rasa te kRmirAga ane tenA vaDe raMgAyeluM te kRmirAgarakta. A rIte sarvatra jANavuM. (2) kardama = gAyanA rastA vigereno kAdava. (3) khaMjana = dIvA vigereno mela. (4) haLadara = prasiddha ja che. lobhanI kRmirAga vagerethI raMgAyela vastranI sAthe samAnatA che, kAraNa ke anaMtAnubaMdhI vagere je lobha kaSAyanA bheda che tene samAna jIvonuM krama veDa daDha, hIna, hInatara ane hInatama anubaMdhapaNuM hoya che. te A pramANe. kRmirAga vaDe raMgAyela vastra bALavA chatAM paNa raMganA anubaMdhane choDe nahIM, tenI bhasma paNa rakta ja hoya che. e pramANe jeo maravA chatAM paNa lobhanA anubaMdhane muktA nathI teono lobha kRmirAga vaDe raMgAyela vastra samAna anaMtAnubaMdhI kahevAya che. A pramANe sarvatra bhAvanA karavI. krodha cAra prakAre che : (1) parvatanI tirADa (2) pRthvInI tirADa (3) retImAM karelI rekhA tathA (4) pANImAM karelI rekhA samAna anaMtAnubaMdhI vigere cAra prakArano krodha che. anaMtAnubaMdhI cAre kaSAyanI sthiti mAvajIva che ane narakagatimAM gamana karAve che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 229 apratyAkhyAnIya kaSAyanI sthiti eka varasanI che... tiryagu gatimAM gamana karAve che. pratyAkhyAnIya kaSAyanI sthiti cAra mAsanI che... manuSya gatimAM gamana karAve che. saMjavalana kaSAyanI sthiti paMdara divasanI che - devagatimAM gamana karAve che. (110mAM karmasAmyAdAha prakRtisthityanubhAvapradezabhedo bandho bandhanodIraNopakramaNAvipariNAmanAbheda upakramaH prakRtisthityanubhAvapradezaviSayamalpabahutvaM saMkramanidhattanikAcitAnyapi // 111 // prakRtIti, sakaSAyajIvasya karmayogyapudgalagrahaNaM bandhaH, tatra karmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdyaSTabhedAnAmavizeSitasya karmaNo vA bandhaH prakRtibandhaH / tAsAmeva jaghanyAdibhedena sthitenivarttanaM sthitibandhaH, anubhAvo vipAkaH, tIvrAdibhedo rasa ityarthastasya bandho'nubhAvabandhaH, jIvapradezeSu karmapradezAnAmanantAnantAnAM pratiprakRti pratiniyatapariNAmAnAM bandhaH pradezabandhaH parimitapariNAmaguDAdimodakabandhavaditi / evaJca modakadRSTAntaM varNayanti vRddhAH, yathA kila modako nAgarAdidravyabaddhaH san ko'pi vAtaharaH ko'pi pittaharaH ko'pi kaphaharaH ko'pi mArakaH ko'pi buddhikaraH ko'pi vyAmohakaraH, evaM karmaprakRtiH kAcijjJAnaM kAciddarzanamAvRNoti kAcitsukhaduHkhAdivedanamutpAdayati, tathA tasyaiva modakasya yathA'vinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitirevaM karmaNo'pi tadbhAvena niyatakAlAvasthAnaM sthitibandhaH, yathA modakasya snigdhamadhurAdirekaguNadviguNAdibhAvena raso bhavatyevaM karmaNo'pi dezasarvaghAtizubhAzubhatIvramandAdiranubhAvabandhaH, tasyaiva modakasya yathA nAgarAdidravyANAM parimANavattvamevaM karmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradezabandha iti / karmaNo baddhatvodIritatvAdinA pariNamanaheturjIvasya zaktivizeSa upakramo yo'nyatra karaNamiti rUDho bandhAdInAmArambho vopakramaH / tatra karmapudgalAnAM jIvapradezAnAJca parasparaM sambandhanaM bandhanaM tasyopakramaH, idaJca sUtramAtrabaddhalohazalAkAsambandhopamam / asaMkalitAvasthasya vA karmaNo baddhAvasthIkaraNaM tadevopakramo bandhanopakramaH, vastuparikarmavastuvinAzarUpasyApyupakramatvAt / evamaprAptakAlaphalAnAM karmaNAmudayapravezanamudIraNA, udayodIraNAnidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamupazamanA karmaNAM vividhaiH prakAraiH sattodayakSayakSayopazamodvartanApavartanAdibhiH pariNamanaM girisaridupalanyAyena dravyakSetrAdibhirvA karaNavizeSeNa vA'vasthAntarApAdanaM vipariNAmanA, iyaM bandhanAdiSu tadanyeSvapyudayAdiSvapyastIti sAmAnyarUpatvAdiha bhedenoktA / bandhanopakramazcaturdhA prakRtyAdibhiH, tatra prakRtibandhanopakramo jIvapariNAmo yogarUpaH, tasya
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA prakRtibandhahetutvAdevaM pradezabandhanopakramo'pi, sthitibandhanopakramo'nubhAvabandhanopakramazca pariNAma eva kaSAyarUpa:, tayoH kaSAyahetukatvAt / evamudIraNopakramaNAvipariNAmanA api caturvidhAH prakRtyAdibhiH, mUlottaraprakRtInAM dalikaM vIryavizeSeNAkRSyodaye yaddIyate sA prakRtyudIraNA, vIryAdeva ca prAptodayayA sthityA sahAprAptodayA yA sthitiranubhUyate sA sthityudIraNA, tathaiva prAptodayena rasena sahAprAptodayo raso yo vedyate sA'nubhAgodIraNA, tathA prAptodayairniyatapariNAmakarmapradezaiH sahAprAptodayAnAM niyatapariNAmAnAM karmapradezAnAM yadvedanaM sA pradezodIraNA, ihApi kaSAyayogarUpaH pariNAma upakramArthaH / prakRtyupazamanopakramAdayazcatvAro'pi sAmAnyopazamanopakramAnusAreNa prakRtivipariNAmanopakramAdayo'pi sAmAnyavipariNAmanopakramalakSaNAnusAreNa cAvagantavyAH, upakramastu prakRtyAditvena pugalAnAM pariNamanasamarthaM jIvavIryamiti / alpaM stokaM bahu prabhUtaM tadbhAvo'lpabahutvam, prakRtiviSayamalpabahutvaM bandhAdyapekSayA, yathA sarvastokaprakRtibandhaka upazAntamohAdiH, ekavidhabandhakatvAt, bahutarabandhaka upazamakAdisUkSmasamparAyaH SaDvidhabandhakatvAt bahutarabandhakaH saptavidhabandhakastato'STavidhabandhaka iti / sthitiviSayamalpabahutvaM yathA saMyatasya jaghanyaH sthitibandhaH sarvastokaH, ekendriyabAdaraparyAptakasya jaghanyaH sthitibandho'saMkhyAtaguNa ityAdi / anubhAgaM pratyalpabahutvaM yathA anantaguNavRddhisthAnAni sarvastokAni, asaMkhyeyaguNavRddhisthAnAnyasaMkhyeyaguNAni yAvadanantabhAgavRddhisthAnAnyasaMkhyeyaguNAnItyAdi, pradezAlpabahutvaM yathA'STavidhabandhakasyA''yurbhAgaH stoko nAmagotrayostulyo vizeSAdhiko jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM tulyo vizeSAdhiko mohasya vizeSAdhiko vedanIyasya vizeSAdhika ityAdi / jIvo yAM prakRti baghnAti tadanubhAvena prakRtyantarasthaM dalikaM vIryavizeSeNa yatpariNamati sa saMkramaH, tatra prakRtisaMkramaH sAmAnyalakSaNAvagamya eva, mUlottaraprakRtInAM sthiteryadutkarSaNamapakarSaNaM vA prakRtyantarasthitau vA nayanaM sa sthitisaMkramaH / anubhAvasaMkramo'pyevameva / yatkarmadravyamanyaprakRtisvabhAvena pariNamyate sa pradezasaMkramaH / udvarttanApavarttanAvarjitAnAM zeSakaraNAyogyatvena karmaNo'vasthApanaM nidhattam, karmaNaH sarvakaraNAyogyatvenAvasthApanaM nikAcitam athavA pUrvabaddhasya karmaNastaptasaMmIlitalohazalAkAsambandhasamAnaM nidhattaM taptamilitasaMkuTTitalohazalAkAsambandhasamAnaM nikAcitam, ubhayatrApi prakRtyAdivizeSaH sAmAnyalakSaNAnusAreNa jJeya iti // 111 // 230 durmanI sAmyatAthI uhe che... yAra prahAre baMdha che - (1) prakRti baMdha (2) sthiti baMdha (3) rasa baMdha (4) pradeza baMdha.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 sthAnAMgasUtra cAra prakAre upakrama che - (1) baMdhana upakrama (2) udIraNA upakrama (3) upakramaNa upakrama ane (4) vipariNAmana upakrama. alpabadutva cAra prakAre che - (1) prakRti alpabadutva (2) sthiti alpabadutva (3) anubhAva alpabadutva (4) pradeza alpabadutva. te pramANe saMkrama-nidhatta ane nikAcitanA cAra-cAra bheda jANavA. baMdha - kaSAyayukta jIva karmane yogya pugalonuM je grahaNa kare te baMdha. prakRtibaMdha - jJAnAvaraNIya vigere ATha prakAre karmanI prakRtio che. sAmAnyathI karmano baMdha te prakRtibaMdha. sthitibaMdha - karmanI AtmA sAthe rahevAnI kALamaryAdA... karma pravRtionuM jaghanyAdi bheda vaDe sthitine bAMdhavI te sthitibaMdha. anubhAva - vipAka.. karmano udaya.. karmanI tIvra-maMda phaLa ApavAnI zakti - tene yogya baMdha te anubhAva baMdha. pradezabaMdha - karmapudgalono jaththo.. (samUha) cokkasa pariNAmavALA anaMtAnaMta karma pradezono jIvanA pradezone viSe dareka prakRti prati je saMbaMdha thavo te pradezabaMdha. parimita parimANavALA goLa vigerenA lADavAnA baMdhanI jema A pradezabaMdha jANavo. lADavAnA dAMtane vRddha purUSo A rIte varNave che... jema nakkI mApavALA loTa-goLa-ghIzUThAdi dravyothI taiyAra karela koI modaka-lADavo vAyune haranAra - koIka kaphane haranAra - koI pittane haranAra - koIka mAranAra... koIka buddhine vadhAranAra... koIka vyAmoha pedA karanAra hoya che tevI rIte koI karmaprakRti jJAnane Avare che to koI darzanane AvaraNa kare che. koI sukhaduHkha vigere vedanane utpanna kare che. A che prakRtibaMdha vaLI te modakano nAza na thavArUpa svabhAva vaDe kAlanI maryAdA rUpa sthiti hoya che. arthAt koI ra divasa koI 4 divasa rahe che - te rIte karmano paNa tevA prakArano svabhAva hovAthI niyatakAla paryaMta rahe che te sthitibaMdha. jema te ja modakano snigdha-madhura vagere eka guNa - dviguNAdi bhAva vaDe rasa hoya che, te rIte karmano paNa dezaghAti, sarva ghAti, zubha-azubha, tIva-maMdAdi anubhAva baMdha hoya che. jema te modakane loTa vigere dravyanuM parimANa hoya che evI rIte karmanA pudgalonuM paNa nizcita parimANa-pramANarUpa pradeza baMdhapaNuM hoya che. upakrama - baMdhanapaNuM - udIraNApaNuM vagerethI karmanA pariNamavAnA hetubhUta jIvanI zaktivizeSa te upakrama.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 atha sthAnamuktAsarikA prAraMbha... baMdha anya sthaLe 'upakrama' e 'karaNa' arthamAM rUDha thayela che. athavA upakrama vigereno AraMbha te upakrama. = (1) karmapudgalo ane jIvanA pradezono paraspara saMbaMdha te baMdhana... teno upakrama arthAt prAraMbha... A saMbaMdha sUtramAtrathI bAMdhela lohanI zalAkA-saLInA saMbaMdha samAna jANavo. athavA bhinna-bhinna avasthAmAM rahela karmanuM baMdhanarUpa karavuM te ja upakrama te baMdhana upakrama... kAraNa ke vastunA saMskAra ane vinAzarUpa upakrama paNa kahela che. (2) udIraNa upakrama :- karmanA phaLano samaya prApta thayo na hoya chatAM tene udayamAM lAvavA te udIraNA. : (3) upazamanA karmone udaya, udIraNAkaraNa, nidhattakaraNa ane nikAcanAkaraNane mATe ayogyapaNAe sthApana karavA te upazamanA. (4) tathA vividha prakAro vaDe arthAt sattA-udaya-kSaya-kSayopazama urtana ane apavartanAdi vaDe karmonuM parvata u52thI paDatI nadI saMbaMdhI pattharanA nyAye athavA dravya-kSetrAdi vaDe ke karaNa vizeSa vaDe karmonuM avasthAntara-bIjI avasthArUpe karavA te vipariNAmanA. ahIM vipariNamanA baMdhanAdine viSe ane tethI anya udayAdine viSe hoya che te sAmAnyarUpe hovAthI vipariNamanA judI kahI che. baMdhana upakrama, prakRti-sthiti-rasa ane pradeza vaDe cAra prakAre che. temAM prakRti baMdhana upakrama jIvano yogarUpa pariNAma che, kemake yoga e prakRti baMdhano hetu hoya che. sthitibaMdhana upakrama ane anubhavabaMdhana upakrama jIvano pariNAma ja che, paraMtu te kaSAyarUpa che, kAraNa ke te baMneno kaSAya hetu che. A pramANe udIraNA upakramaNA ane vipariNAmanA paNa prakRti Adi cAra prakAre che. prakRti udIraNA H- mUla prakRti tathA uttara prakRtinA dalikane jIvanA vIrya vizeSa vaDe AkarSIne udayamAM lavAya che te prakRti udIraNA... sthiti udIraNA :- udayamAM Avela sthitinI sAthe udayamAM nahIM Avela sthitine vIrya vaDe je bhogavAya te sthiti udAraNA. anubhAga udIraNA :- udayamAM Avela rasanI sAthe udayamAM nahIM Avela 2sane vIrya vizeSa vaDe AkarSIne je bhogavAya che te anubhAga udIraNA... pradeza udIraNA :- udayamAM Avela niyata pariNAmavALA karmapradezonI sAthe udayamAM nahIM Avela niyata pariNAmavALA karma pradezanuM je bhogavavuM te pradeza udIraNA.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 233 ahIM paNa kaSAya ane yogarUpa pariNAma e upakrama che. prakRti, upazama ane upakrama Adi cAreya paNa sAmAnya upazamanarUpa upakramanA anusAra jANavA.. prakRti vipariNAmanA upakrama vagere paNa sAmAnya vipariNAmarUpa upakramanA lakSaNa anusAra jANavA. upakrama - pudgalone prakRtipaNAdi vaDe pariNamana mATe samartha je jIvanuM vIrya te upakrama. alpabadutva :- alpa = thoDuM, prabhUtaM = ghaNuM = alpabahu te baMnenA bhAva te alpabadutva che. prakRtinA viSayavALuM alpabadutva baMdhAdinI apekSAe che. jemake sarvathI alpa prakRtino baMdhaka upazAMta mohAdikavALo che, kAraNa ke te ekavidha baMdhaka che. (mAtra sAtA vedanIya) ghaNI prakRtino baMdhaka, upazamaka vagere sUkSma saMparAvALo che kemake te cha prakArano baMdhaka che. (AyuSya tathA mohanIya sivAya) tenAthI adhika baMdhaka saptavidha baMdhaka ane tenAthI paNa adhika baMdhaka AThe prakRtine bAMdhanAra che. sthiti viSayaka alpabadutvaH- navamA guNasthAnakavALA muni vigereno sarvathI alpa jaghanya sthitibaMdha - ekendriya bAdara paryAptA jIvone jaghanyathI asaMkhyAtaguNo karmanI sthitino baMdha hoya che. ItyAdi... anubhAga alpabadutva :- anaMta guNavRddhi anubhAganA sthAno sarvathI alpa che.. tenAthI asaMkhyAta guNavRddhinA sthAno asaMkhyAtaguNA che.. yAvat anaMtabhAgavRddhinA sthAno asaMkhyAtaguNA che. pradeza alpabadutva :- ATha mUla prakRtinA bAMdhanArane AyuSyakarma pradezono bhAga sarvathI alpa hoya che. tenAthI nAma ane gotra karmanA pradezano bhAga paraspara tulya ane vizeSAdhika. tenAthI jJAnAvaraNIya - darzanAvaraNIya ane aMtarAyakarmane vizeSAdhika ane paraspara tulya. tenAthI mohanIya karmane vizeSAdhika.. tenAthI vedanIya karmane vizeSAdhika karmadaliko prApta thAya che. saMkrama - jIva je prakRtine bAMdhe che tenA anubhAga arthAtu rasa vaDe anya prakRtimAM rahela dalikane vIrya vizeSa vaDe pariNAve che te saMkrama kahevAya. (1) prakRti saMkrama:- prakRti saMkrama sAmAnya lakSaNathI jANavA yogya che. (ra) sthiti saMkrama :- mUla prakRti ATha athavA uttara prakRtinI sthitinuM je utkarSaNa = vRddhi... athavA apakarSaNa = hAni... athavA bIjI prakRtinI sthitimAM laI javuM ema traNa prakAre sthiti saMkrama che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (3) anubhAva saMkrama :- anubhAva rasano saMkrama paNa e rIte ja arthAt sthiti saMkramanI jema bhAvo. 234 (4) pradeza saMkrama :- je karmanA daLIyA anya prakRtinA svabhAva vaDe pariNamana karAya che te pradeza saMkrama. : nidhatta H- urtana ane apavartanarUpa be karaNa sivAya bAkInA udIraNA Adi karaNonA ayogyapaNe karmanuM sthApavu te nidhatta kahevAya. arthAt jenA udIraNAdi thaI zake nahIM te nidhatta duhevAya che. nikAcanA :- sarva karaNanA ayogyapaNAe karmanuM sthApana karavuM te nikAcanA... athavA niddhattapaNAmAM urtana ane apavartana karaNa hoya che. paraMtu nikAcanAmAM koIpaNa karaNa hotuM nathI. athavA pUrve bAMdhelA karmane agni vaDe tapAvavAthI maLelI lohanI zalAkA-zaLInA saMbaMdhanI jema nidhatta che... ane tapAvavAthI maLelI ane ghaNathI phUTelI lohanI zalAkAnA saMbaMdhanA jevuM je karma te nikAcita che - A nikAcita karma bhogavyA vagara nAza thatuM nathI. nidhatta ane nikAcitane viSe prakRti - sthiti - 2sa ane pradezanuM svarUpa sAmAnya lakSaNane anusAre bhAvu // 111|| sarvamidaM pUrvoditaM jinoktatvAtsatyamiti tannirUpayati nAmasthApanAdravyabhAvabhedaM satyam, ugraghorataporasaparityAgajihvendriyasaMlInatA AjIvikAnAM tapAMsi manovAkkAyopakaraNabhedAH saMyamAH evaM tyAgAkiMcanate // 112 // nAmeti, nAmasthApanAsatye prasiddhe dravyasatyamanupayuktasya bhAvasatyantu svaparAnurodhenopayuktasyeti / AjIvikAnAM gozAlakaziSyANAmugratapaH aSTamAdi, ghoraM AtmanirapekSam / ghRtAdirasaparityAgaH, manojJAmanojJeSvAhAreSu rAgadveSaparihAro jihvendriyasaMlInatA / ArhatAnAntu dvAdazadhA / manovAkkAyAnAmakuzalatvena nirodhAH, kuzalatvena tUdIraNAni saMyamAH, upakaraNasaMyamo mahAmUlyavastrAdiparihAraH, pustakavastratRNacarmapaJcakaparihAro vA / vastrapaJcakaM dvidhA, apratyupekSitaduSpratyupekSitabhedAt, ajaiDakagomahiSImRgANAmajinaM carmapaJcakam / manaHprabhRtInAM tyAgaH pratIta eva, manaHprabhRtibhirazanAdeH sAdhubhyo dAnaM vA tyAgaH / upakaraNena pAtrAdinA bhaktAdestasya vA tyAga upakaraNatyAgaH / na vidyate kiJcana dravyajAtamasyetyakiMJcanastadbhAvo'kiJcanatA niSparigrahatetyarthaH // 112 // pUrvamAM jaNAvela A sarva siddhAMta paramAtmAe kahela che mATe satya che tethI tenuM nirUpaNa durAya che.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 235 nAma-sthApanA-dravya tathA bhAvanA bhedathI satya cAra prakAre che. temAM nAma satya tathA sthApanA satya to prasiddha ja che. dravya satya - upayoga rahita bolanAranuM satya te dravya satya.. bhAva satya - sva ke paranA uparodha vinA upayogayukta bolanAranuM je satya te bhAva satya... AjIvikA-gozAlAnA matavALAono tapa cAra prakAre che. (1) ugra tapa - AjIvika gozAlakanA ziSyono aThThama vigere tapa te ugra tapa. (2) ghora tapa - ghora = Atma nirapekSa... potAnA zarIranI darakAra karyA vagarano tapa te ghora tapa. (3) rasa parityAga tapa - ghI vigere vigaIonA rasanA tyAgarUpa tapa te rasa parityAga tapa. (4) jihendriya saMlInatA :- manojJa ke amanojJa AhArane viSe rAga-dveSano tyAga te jindriya saMlInatArUpa tapa. A cAra prakArano tapa che, arihaMta bhagavaMtanA anuyAyI-ziSyone to anazanAdi bAra prakArano tapa hoya che. saMyamanA cAra prakAra :- (1) manasaMyama (ra) vacanasaMyama (3) kAyasaMyama ane (4) upakaraNasaMyama. (1-2-3) mana-vacana ane kAyAno akuzalapaNAe nirodharUpa ane kuzalapaNAe pravRtti karavArUpa mana-vacana ane kAyAno saMyama che. (4) upakaraNa saMyama :- bahu mUlyavALA vastra vigerenA tyAgarUpa A saMyama che. athavA pustaka paMcaka, vastra paMcaka, tRNa paMcaka ane carma paMcakanA tyAgarUpa che, temAM vastra paMcaka be prakAre che. (1) apratyupekSita (2) duSmatyupekSita. carma paMcaka - bakarAnuM cAmaDuM, gheTAnuM cAmaDuM, gAyanuM cAmaDuM, bheMsanuM cAmaDuM ane haraNanuM cAmaDuM A carmapaMcaka jANavuM. tyAga :- mana-vacana-kAyA ane upakaraNa tyAga... ema cAra prakAre tyAga che. (1) azubha manano tyAga athavA manathI sAdhuone AhArAdinuM dAna te mana tyAga. (2) azubha vacanano tyAga athavA vacanathI sAdhuone AhArAdinuM dAna te vacana tyAga. (3) azubha kAyAno tyAga athavA kAyAthI sAdhuone AhArAdinuM dAna te kAyA tyAga. (4) pAtrAdi upakaraNa vaDe anna vigerenuM dAna te upakaraNa tyAga. akiMcanatAnA cAra prakAra : (1) mana akiMcanatA (2) vacana akiMcanatA (3) kAya akiMcanatA (4) upakaraNa akiMcanatA. koIpaNa prakAranuM suvarNa vigere jenI pAse nathI te akiMcana... teno bhAva te akiMcanatA... niSparigrahatA. ll112aa.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 atha sthAnamuktAsarikA atha bhAvacAturvidhyamAhakardamakhajanavAlukAzailodakasamo bhAvaH // 113 // kardameti, yatra praviSTaH pAdAdirnAkraSTuM zakyate kaSTena vA zakyate sa kardamaH, dIpAdikhajanatulyaH pAdAdilepakArI kardamavizeSa eva khaJjanaM, vAlukApratItA, sA tu lagnApi jalazoSe pAdAderalpenaiva prayatnenApaitItyalpalepakAriNI, zailAstu pASANAH zlaSNarUpAste pAdAdeH sparzanenaiva kiJcidduHkhamutpAdayanti na tu tathAvidhaM lepamupajanayanti kardamAdipradhAnAnyudakAni kardamodakAdIni, tatsamo bhAvo jIvasya rAgAdipariNAmaH, tasya kardamodakAdisAmyaM tatsvarUpAnusAreNa karmalepamaGgIkRtya mantavyam tattadbhAvayuto jIvo mRtvA krameNa nairayikAdiSUtpadyate // 113 / / have bhAvanA cAra prakAra jaNAve che. (1) kardama udaka samAna (2) khaMjana udaka samAna (3) vAlukA udaka samAna tathA (4) zaila udaka samAna. (1) kardama - jemAM khUMcelA paga vagere kheMcI na zakAya athavA kaSTa vaDe kheMcI zakAya te kardamakAdava.. (2) khaMjana :- dIpaka vagerenI mezanA jevo, paga Adine lepa karAya - coMTI jAya tevo je hoya te khaMjana. A khaMjana paNa kardama vizeSa ja che. (3) vAlukA:- vAlukA eTale retI.. te prasiddha ja che. bhInI A retI paga vagerene lAgI hoya to paNa pANI sUkAI javAthI alpa mahenate dUra thaI jAya che mATe alpa lepa karanArI che. (4) zaila:- zaila eTale komaLa pASANo... te paga vagerene sparza vaDe ja kaMIka duHkha upajAve che, paraMtu tevA prakArano lepane utpanna karatA nathI. - kAdava vagerenI pradhAnatAvALA udako te kardamodaka vagere kahevAya che. kardamodaka vigerenA jevo je rAgAdi pariNAma te bhAva... A bhAva-jIvanA pariNAmonuM kardamodaka vagerenI sAthe tulyapaNuM tenA svarUpane anusAra karmanA lepane aMgIkAra karIne mAnavuM. te-te bhAvathI yukta jIva marIne kramapUrvaka narakAdi gatimAM utpanna thAya che - te A pramANe. kardama udaka samAna bhAvane prApta thayela jIva kALa karIne narakamAM utpanna thAya. khaMjana udaka samAna bhAvane prApta thayela jIva tiryaMca gatimAM utpanna thAya. vAlukA udaka samAna bhAvane prApta thayela jIva kALa karIne manuSya gatimAM utpanna thAya. zaila udaka samAna bhAvane prApta thayela jIva kALa karIne deva gatimAM utpanna thAya. ll113
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra tadvataH puruSAn nirUpayati rutarUpAbhyAM prItyaprItibhyAM puruSANAM caturbhaGgaH // 114 // .. ruteti, rutaM manojJazabdaH rUpamapi tathA, tatra yathA kazcit pakSI manojJazabdena sampanno na ca rUpeNa manojJena, kokilavat, kazcidrUpasampanno na rutasampannaH prAkRtazukavat, ubhayasampanno mayUravat, anubhayasampannaH kAkavattathA puruSo'pi yathAyogaM manojJazabdaH prazastarUpazca priyavAditvasadveSatvAbhyAM sAdhurvA siddhasiddhAntaprasiddhazuddhadharmadezanAdisvAdhyAyaprabandhavAn locaviralavAlottamAGgatAtapastanutanutvamalamalinadehatA'lpopakaraNatAdilakSaNasuvihitasAdhUrUpadhArI vA yojyaH / evaM kazcit prItiM karomIti pariNataH prItimeva karoti sthirapariNAmatvAducitapratipattinipuNatvAt saubhAgyavattvAdvA / anyastu prItikaraNe pariNato'prItiM karotyuktavaiparItyAt / aparo'prItau pariNataH prItimeva karoti saJjAtapUrvabhAvanivRttatvAt parasya vA'prItihetuto'pi prItyutpattisvabhAvatvAt / kazciccAprItipariNato'prItimeva karoti / athavA kazcidAtmano bhojanAcchAdanAdibhirAnandamutpAdayati na parasya, AtmArthapradhAnatvAt, anyaH parasya parArthapradhAnatvAnnAtmanaH, apara ubhayasyApyubhayArthapradhAnatvAt, itaro nobhaya-syApi, ubhayArthazUnyatvAditi // 114 // cAra prakAranA purUSonuM nirUpaNa karAya che. ruta ane rUpa vaDe tathA prIti ane aprIti vaDe purUSonA cAra bhAMgA che. manojJa 35. rutaM = manojJa zabda-svara, rUpa 237 = pakSI yAra prahAre che, te khA pramANe... (1) DoI pakSI manohara svaravANI che pe| upasaMpanna nathI... zreyasanI prema. (2) koI pakSI rUpa saMpanna che paNa manohara svaravALo nathI... sAmAnya popaTanI jema. (3) oI pakSI upasaMpanna pe| che... manohara svaravAjo pe| che.. moranI bha. (4) ardha pakSI upasaMpanna pe| nathI... manohara svaravAjo pe| nathI... jhagaDAnI bha. pakSInI jema purUSo paNa cAra prakAranA che. (1) koI purUSa priya bolanAro hoya ane suMdara veSa vaDe rUpasaMpanna arthAt sAdhu paNa hoya. (2) koI purUSa priya bolanAro hoya paNa rUpasaMpanna sAdhu na hoya. (3) koI purUSa priya bolanAro na hoya paNa rUpasaMpanna sAdhu hoya. (4) koI purUSa priya bolanAro na hoya ane rUpasaMpanna sAdhu paNa na hoya.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 atha sthAnamuktAsarikA athavA siddha evA siddhAMtamAM prasiddha, zuddha dharma dezanAdi svAdhyAyanA prabaMdhavALo te zabda saMpanna. loca vaDe alpa kezavALuM uttamAMgapaNuM arthAt mastakanI suMdaratA. tapa vaDe kAyAnI kRzatA, mela vaDe malina kAyA, alpa upakaraNapaNuM vigere lakSaNa vaDe suvihita sAdhunA rUpane dhAraNa karanAra te rUpasaMpanna. athavA... koI purUSa (1) huM prIti karuM evA pariNAmavALo thayelo prItine kare che, sthira pariNAmavALo hovAthI... tathA ucita pravRtti karavAmAM catura ke saubhAgyavALo hovAthI. (2) koI purUSa prIti karavAmAM pariNata thayo thako aprItine ja kare che, kAraNa ke te sthira pariNAdi guNathI viparita hoya che. (3) koI purUSa aprItimAM pariNata thayo thako prItine ja kare che, kemake utpanna thayelA pUrvanA pariNAmathI nivRtta thavAthI... athavA bIjAnI aprItino hetu chatAM paNa prItinI utpattinA svabhAvavALo hovAthI prItine kare che. (4) koI purUSa aprItimAM pariNata thayo thako aprIti ja kare che. athavA (1) koI purUSa bhojana-vastrAdi vaDe potAnA AtmAne prIti-AnaMda utpanna kare che, paraMtu svArthamAM tatpara hovAthI bIjAne AnaMda utpanna karato nathI. (ra) koI purUSa parArthamAM tatpara hovAthI bIjAne AnaMda Ape che - paNa potAne nahIM. (3) koI purUSa svArtha ane paramArtha... baMnemAM tatpara hovAthI sva-para baMnene AnaMda Ape che. (4) svArtha tathA parArtha rahita koI purUSa svane tathA parane baMnene AnaMda Apato nathI. l/114ll. punarapyAha zIlavrataguNavrataviramaNapratyAkhyAnapoSadhopavAsapratipattuH sAmAyikadezAvakAzikAnupAlayituzcatuSpA samyak paripUrNa poSadhamanupAlayituH kRtasaMlekhanAbhaktapAnapratyAkhyAnapAdapopagatasya kAlamanavakAMkSamANasya ca shrmnnopaasksyaa''shvaasaashcvIra: 225 zIleti, zramaNopAsakaH sAdhUpAsakaH zrAvakastasyA''zvAsAH sAvadhavyApAralakSaNabhAravimocanena vizrAmAzcittasyAzvAsanAnIdaM me paralokabhItasya trANamityevaM rUpANi, sa hi jinAgamasaGgamAvadAtabuddhitayA''rambhaparigrahau duHkhaparamparAkArisaMsArakAntArakAraNabhUtatayA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 239 parityajyAvityAkalayan karaNabharavazatayA tayoH pravarttamAno mahAntaM khedasantApaM bhayaJcodvahati bhAvayati ca 'hRdaye jinAnAmAjJA caritraM mamedRzamapuNyasya / evamAlapyAlamAzcaryaM dUraM visaMvadati // hatamasmAkaM jJAnaM hatamasmAkaM manuSyamAhAtmyam / yatkila labdhavivekA api viceSTAmo bAlabAlA ive'ti / yadA zIlAni-samAdhAnavizeSAM brahmacaryavizeSA vA, vratAni sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni, guNavrate-digvratopabhogaparibhogavratalakSaNe viramaNAnyanarthadaNDaviratiprakArA rAgAdiviratayo vA, pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni, poSadhaH parvadinamaSTamyAdi tatropavasanamabhaktArthaH, etA yo'bhyupagacchati tadA tasyaika AzvAsaH / sAmAyikaM sAvadyayogaparivarjananiravadyayogapratisevanalakSaNaM yatra vyavasthitaH zrAddhaH zramaNakalpo bhavati, tathA deze digvratagRhItasya dik pariNAmasya vibhAge'vazakAzo'vasthAnamavatAro viSayo yasya taddezAvakAzaM tadeva dezAvakAzikaM digvratagRhItasya dikparimANasya pratidinaM saMkSepakaraNaM sarvavratasaMkSepakaraNaM vA yo'nupAlayati pratipattyanantaramakhaNDabhAvenAsevate tasyaika AzvAsaH / catuSparvI caturdazyaSTamyamAvAsyApUrNimArUpA tasyAM paripUrNamahorAtraM yAvadAhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryAvyApAralakSaNabhedopetaM poSadhamAsevate tasyApara AzvAsaH, saMlekhanA tapovizeSaH, sA cApazcimamAraNAntikI saMlekhanA kRtA yena, tathA bhaktapAnayoH pratyAkhyAnaM kRtaM yena, tathA pAdapopagamanamanazanavizeSa pratipannasya kAlaM maraNakAlamanavakAMkSanavasthAtuzcApara AzvAsa ityarthaH // 115|| punaH 53SanA praharI 4 // cha. zramaNopAsaka arthAt zrAvakanA cAra vizrAma sthAna che. (1) sAdhuonI je upAsanA kare che - sevA kare che te zramaNopAsaka-zrAvaka. AvA zrAvakone sAvadya kAryane choDavA vaDe cittane AzvAsanarUpa vizrAmo che. nizcita sthAne pahoMce te pahelAMnA vacce-vaccenA vizrAma che. paralokathI bhaya pAmela mane A trANarUpa che. zaraNarUpa che... AvA prakAranA A vizrAmo che. te zrAvaka jinAgamanA saMgathI nirmaLa buddhi vaDe, AraMbha ane parigraha e baMne duHkhanI paraMparAne karanAra ane saMsArarUpa kAMtAranA kAraNabhUta hovAthI tyAga karavA yogya che ema jANato iMdriyarUpa subhaTanA vazathI AraMbha ane parigrahane viSe pravartana karato ati kheda, saMtApa ane bhayane vahana kare che ane nIce pramANe bhAvanA bhAve che. hRdaye jinAnAmAjJA caritraM mamedRzamapuNyasya / evamAlapyAlamAzcaryaM dUraM visaMvadati // hatamasmAkaM jJAnaM, hatamasmAkaM manuSyamAhAtmyam / yatkila labdhavivekA api viceSTAmo bAlabAlA ive'ti //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 atha sthAnamuktAsarikA mArA hRdayamAM jinezvaranI AjJA hovA chatAM puNyarahita evo mAruM vartana to AvuM che. A Azcarya che. atyaMta virodha thAya che... to AvuM bolIne zuM ? amAruM jJAna haNAI gayuM che... amAruM manuSya saMbaMdhI mAhAlya haNAI gayuM che, jethI prApta thayelA vivekavALA paNa ame nAnI bALakanI jema ceSTA karIe chIe. (1) prathama visAmo - je avasare zIla = sadAcAra athavA brahmacarya vizeSa. vrato - sthUla prANAtipAta viramaNa vigere... guNavrato - dizA vrata ane upabhoga - paribhoga vratarUpa. viramaNa - anarthadaMDanI viratinA prakAro athavA rAgAdinI virati. pratyAkhyAna - navakArazI vigere. pauSadha - AThama-caudaza vagere parva divasomAM upavAsa - AhArano tyAga. A zIla vigeremAM je svIkAre che tyAre teno eka-prathama visAmo. (2) bIjo visAmo - je avasaramAM sAvadya yoganA tyAgapUrvaka niravagha yoganA sevanarUpa sAmAyikamAM rahelo sAdhu zramaNa jevo thAya che. dizA parimANavrata grahaNa karela zrAvakane dizAnA parimANanA vibhAgamAM avakAza arthAt avatAra viSayaka avasthAna je vratamAM che te dezAvakAza te ja dezAvakAzika arthAt dizAvratamAM grahaNa karela dizAnA parimANane roja saMkSepavArUpa athavA badhAMya vratonA saMkSepa karavArUpa vratanuM anupAlana kare che, arthAt vrata grahaNa karyA pachI akhaMDa rIte pALe che te paNa eka bIjo visAmo che. (3) trIjo visAmo:- caudaza-AThama-amAvAsyA tathA pUrNimArUpa cAra parvamAM paripUrNa eTale rAtri-divasano AhAra, zarIra satkAra tyAga, brahmacarya pAlana tathA avyApAra = sAvadya pravRttinA tyAgarUpa cAra prakAra yukta pauSadha kare che te paNa eka trIjo visAmo che. (4) cotho visAmo - saMlekhanA = tapa vizeSa... aMtima mAraNAntikI saMlekhanA karI che jeNe.. tathA bhakta-pAna (AhAra-pANI)nuM paccakhANa karyuM che jeNe... pAdapopagamana (vRkSanI jema nizreSTa) nAmanA anazana vizeSano svIkAra karyo che jeNe" tathA mRtyu samayane nahIM Icchato thako je vicare che... rahe che te paNa eka cotho visAmo che. 11pA punarapyAhauditodita uditAstamitostamitoditostamitAstamitazca // 116 // uditeti, uditazcAsau uditazca, unnatakulabalasamRddhiniravadyakarmabhirabhyudayavAn paramasukhasaMdohodayenoditazcoditoditaH, yathA bharataH, tathaivodito bhAskara ivAstamitazca sarvasamRddhi
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 241 bhraSTatvAddurgatigatatvAccetyuditAstamito yathA brahmadattacakravarttI, sa hi pUrvamudita unnatakulotpannatvAdinA svabhujopArjitasAmrAjyatvena ca, pazcAdastamito'tathAvidhakAraNakupitabrAhmaNaprayukta pazupAladhanurgolikAprakSepaNopAyaprasphoTitAkSigolakatayA maraNAnantarApratiSThAnamahAnarakamahAvedanAprAptatayA ceti / tathA'stamito hInakulotpattidurbhagatvadurgatatvAdinA, uditazca samRddhikIrttisugatilAbhAdinetyastamitodito yathA harikezabalAbhidhAno'nagAraH, sa hi janmAntaropAttanIcairgotrakarmavazAvAptaharikezAbhidhAnacANDAlakulatayA durbhagatayA daridratayA ca pUrvamastamita Aditya ivAnabhyudayavattvAdastamita iti, pazcAttu pratipannapravrajyo niSprakampacaraNaguNAvarjitadevakRtasAnnidhyatayA prAptaprasiddhitayA sugatigatatayA codita iti / astamito duSkulatayA duSkarmakAritayA ca kIrttisamRddhilakSaNatejovarjitatvAt punarastamito durgatigamanAdityastamitAstamitaH, yathA kAlAbhidhAnaH saukarikaH, sa hi sUkarairmRgayAM karoti duSkulotpannaH pratidinaM mahiSapaJcazatIvyApAdaka iti pUrvamastamitaH, pazcAdapi mRtvA saptamanarakapRthivI gata ityastamita eveti // 116 // punaH yAra prahAranA puruSane uhe che... yAra prahAranA pu3Sa che - te khA pramANe... (1) uhitohita (2) uhitAstabhito (3) astamitodita tathA (4) astamitAstamita. : (1) hitohita ucca kula, bala, samRddhi ane nirdoSa kAryo vaDe abhyudayavALo ane parama sukha samUhanA udaya vaDe aMta sudhI udaya pAmela te uditodita dA.ta. bharata cakravartI. (2) uditAstamito :- prathama udaya pAmela ane pachI asta pAmela sUryanI jema sarva samRddhi vaDe bhraSTa thavAthI ane durgatimAM javAthI uditAstamito... dA.ta. udaya pAmIne udaya rahita thayela brahmadatta cakravartI. ucca kulamAM utpanna thavA vagerethI ane potAnA bAhubaLathI prApta karela sAmrAjya vaDe prathama udaya pAmela ane tevA prakAranA kAraNathI kopa pAmela brAhmaNa dvArA preraNA pAmela govAla vaDe choDAyela dhanuSyanI goLIthI phUTI gayela AMkhanI kIkI vaDe ane mRtyu bAda apratiSThAna nAmanA mahA narakavAsanI mahA vedanAnI prApti vaDe asta pAmela-patana pAmela brahmadatta cakravartInI jema. (3) astamitodita :- hIna kulamAM utpatti... durbhAgya ane dAridraya vigerethI prathama astumita... ane pachI samRddhi-kIrti-sugatinI prApti vagerethI udita-udaya pAmela te astabhitohita....... chA.ta. hariDezajala nAmanA bhuni...
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 atha sthAnamuktAsarikA janmAMtaramAM bAMdhela nIca gotra karmanA vazathI prApta karela harikeza nAmanA caMDAlakulapaNAthI, durbhAgyapaNAthI.. daridrapaNAthI prathama asta pAmelA - AthamelA sUryanI jema abhyadaya na pAmavAthI astamita paNa pachIthI pravrajayAnA svIkArathI, nizcala cAritranA guNo vaDe AkarSAyelA devo vaDe karAyela sahAya vaDe.. prApta thayelI prasiddhi vaDe ane sadgatimAM javA vaDe udita. astamitAstamita :- pahelAM kharAba kulapaNuM ane duSTa karma karavApaNAthI kIrti, samRddhirUpa tejathI rahita hovAthI astamita... ane pachIthI durgatimAM javAthI asta pAmela te astamitAstamita... dA.ta. kAla nAmano saukarika. A kAla saukarika suvaro vaDe zikArane kare che, duSTa kulamAM utpanna thayela ane dararoja pAMcaso pADAne mAranAra hovAthI prathama astamita... ane pachIthI paNa marIne sAtamI nArakImAM gayA mATe astamita. Ama astamitAstamita. 116ll puruSAzrayeNaivAhajAtikulabalarUpazrutazIlacAritreSu dvikayogAccaturbhaGgaH // 117 // jAtIti, kecijjAtisampannA na kulasampannAH, apare jAtisampannAH kulasampannAzca, anye na jAtisampannAH kulasampannAzca, itare na jAtisampannA na vA kulasampannAH, evaM jAtibalayogena jAtirUpayogena jAtizrutayogena jAtizIlayogena jAticAritrayogena kulabalayogena kularUpayogena kulazrutayogena kulazIlayogena kulacAritrayogenetyevaMrUpatayA puruSAzcaturbhaGgapAtino vijJeyA: punaH purUSane AzrayIne caturbhagI kahe che. jAti, kula, bala, rUpa, zrata, zIla ane cAritra A sAta padono dvika saMyogathI 21 (ekavIza) caturbhagI thAya che, te A pramANe... koI jAti saMpanna che paNa kula saMpanna nathI. koI kula saMpanna che paNa jAti saMpanna nathI. koI jAti saMpanna paNa che. kula saMpanna paNa che. koI jAti saMpanna paNa nathI kula saMpanna paNa nathI... e pramANe jAti ane kulanA yogathI... jAti ane balanA yogathI... jAti ane rUpanA yogathI.. jAti ane zrutanA yogathI... (cha dvi saMyoga).
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 243 jAti ane zIlanA yogathI... jAti ane cAritranA yogathI... tathA kula ane balanA yogathI... kula ane rUpanA yogathI... (pAMca dvika saMyoga) kula ane zrutanA yogathI... kula ane zIlanA yogathI... kula ane cAritranA yogathI... A pramANe caturbhagIrUpa purUSo jANavA. tathA bala ane rUpa, bala ane zruta, bala ane zIla, bala ane cAritra. (cAra dvika saMyoga) tathA rUpa ane zrata, rUpa ane zIla, rUpa ane cAritra. (traNa ddhika saMyoga) tathA zrata ane zIla, zrata ane cAritra. (be dvika saMyoga) tathA zIla ane cAritra. (eka dvika saMyoga) dvika saMyoga 21-21 caturbhagI thAya. /117. punaH puruSAzrayeNAhaAtmaparAbhyAM vaiyAvRttyetatkartRtvapratIcchAbhyAM ca // 118 // Atmeti, kazcitpuruSa AtmavaiyAvRttyameva karoti na parasya, alaso visambhogiko vA, parasyaiva vaiyAvRttyakaraH svArthanirapekSaH, svaparavaiyAvRttyakaraH sthavirakalpikaH ko'pyubhayanivRtto'nazanavizeSapratipannakAdiH / vaiyAvRttyaM karotyevaiko necchati niHspRhatvAt, anyaH pratIcchatyeva AcAryatvaglAnatvAdinA, aparaH karoti pratIcchati ca sthaviravizeSaH, ubhayanivRtto'nyo jinakalpikAdiH // 118 / / vaiyAvRjyanI apekSAe caturbhAgI... (1) koI purUSa potAnI sevA kare che bIjAnI nahIM. dA.ta. ALasu ke visaMbhogika. (2) koI purUSa bIjAnI sevA kare che. svayaMnI nahIM. (3) koI purUSa potAnI sevA kare che... bIjAnI paNa kare che. (sthavira kalpika) (4) potAnI paNa sevA karato nathI.. bIjAnI paNa karato nathI. dA.ta. anazana vizeSane aMgIkAra karanAra. jinakalpI sAdhu vi. anya caturbhagI :(1) koI purUSa vaiyAvacca kare paNa anyanI vaiyAvaccano svIkAra karatA nathI. (2) koI purUSa vaiyAvacca karatAM nathI paNa anyanI vaiyAvaccano svIkAra kare che. AcArya athavA glAnapaNAnA kAraNe vaiyAvacca Icche che. (3) koI purUSa anyanI vaiyAvacca kare ane bIjAnI vaiyAvaccano svIkAra paNa kare. dA.ta. vira vizeSa.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 atha sthAnamuktAsarikA (4) koI purUSa vaiyAvacca kare paNa nahIM ane anyanI vaiyAvaccano svIkAra paNa na kare. jinakalpika vigere. 118 tathAgaNasyArthasaGgrahazobhAzodhikartRtvamAnakartRtvAbhyAJca // 119 // gaNasyeti, sAmAnyena kazcidarthakAryarthAn hitAhitaprAptiparihArAdIn rAjAdInAM digyAtrAdau karoti, maMtrI naimittiko vA, sa cArthakaro na mAnakaraH kathamahamarthitaH kathayiSyAmItyavalepavarjitaH, evamitare trayaH / gaNasya sAdhusamudAyasyArthAn prayojanAnyAhArAdibhiH sa gaNasyArthakaro na ca mAnakaraH, abhyarthanAnapekSatvAt, evamanye trayo bhaGgA / gaNasyAhAropadhizayanAdikairjJAnAdinA ca saMgrahaM karoti saMgrahakaraH na mAnakartA na mAdyati, evamanye'pi / gaNasya zobhAkartA, anavadyasAdhusAmAcArIpravarttanena vAdidharmakathinaimittikavidyAsiddhatvAdinA vA, no mAnakartA, abhyarthanAnapekSitayA madAbhAvena vA, evamanye'pi / gaNasya yathAyogaM prAyazcittAdinA zogheH zuddheH kartA, athavA zaMkite bhaktAdau sati gRhikule gatvA'nabhyarthito yo bhaktazuddhi karoti sa prathamaH, yastu mAnAnna gacchati sa dvitIyaH, yastvabhyarthito gacchati sa tRtIyaH, yastu nAbhyarthanApekSI nApi tatra gantA sa caturtha iti // 119 // tathA anya yatubhA ... A sUtramAM arthakara, gaNArthakara, gaNa saMgrahakara, gaNa zobhAkara ane gaNa zodhikara A pAMca padothI sAthe "mAnakara' (mAnaka) pada joDI pAMca caturbhAgI batAvI che. (1) artha:2... na mAna42... higyAhine viSe 2hine hitanI prApti bhane mAutanA parihArarUpa kArya kare che paNa mAna karato nathI. dA.ta. maMtrI ke naimittika. 'hu~ 12 pUchaye ma hu~ ?' mema bhAna to nathI. (2) bhAna 73 - 59 // Arya na 43. (3) mAna 55 // 43 - Arya 59 // 43. (4) bhAna 55 na 42 - Arya 595 na. 63. gaNArthakara - gaNa eTale sAdhu samudAya.. tene mATe AhArAdi lAvavArUpa kArya kare paNa bhAna na 43... // 29 // 3 te prArthanAnI apekSAvANo hoto nathI... mA rIte jI L bhait. (1) 5 bhATe mA dAve - bhAna na 3. (2) 19 mATe mAha sApe - bhAna 73. (3) 25 bhATe mAha na sAve - bhAna 43. (4) mA nasAve - na bhAna .
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 245 gaNa saMgrahakara :- gaNa mATe AhAra-upadhi-zayyA tathA jJAnAdino saMgraha kare che paNa mAna karato nathI... garva karato nathI. A rIte bIjA traNa bhAMgA jANavA. gaNa zobhAkara :- gaNane nirdoSa sAdhu sAmAcArImAM pravartAvavA vaDe athavA vAdI-dharma kathA - naimittika - vidyA ane siddha vagerepaNAthI gacchanI zobhA karanArA paNa mAna karanArA nahIM, kAraNa ke prArthanAnI abhilASA nathI... athavA abhimAnano abhAva hoya che. A rIte bIjA traNa bhAMgA jANavA. gaNa zodhikara :- gaNane yathAyogya prAyazcittAdi ApIne zuddhine je kare che te gaNa zodhikara... athavA AhArAdine viSe doSanI zaMkA thaye chate gRhasthanA ghare jaIne tenI prArthanA sivAya je AhAranI zuddhi kare che, te prathama bhAMgo... prathama purUSa. je mAnathI jato nathI te bIjo purUSa. gRhasthanI prArthanAthI jAya te trIjo purUSa. ane je prArthanAnI apekSA paNa karato nathI ane jato paNa nathI te cotho purUSa. / / 119 / / tathA-- rUpadharmayordharmamaryAdayorhAnAhAnAbhyAJca // 120 // rUpeti, rUpaM sAdhunepathyaM tatkAraNavazAt kazcittyajati na dharmaM cAritralakSaNaM boTika - madhyasthitamunivat, anyastu dharmaM na rUpam, nihnavavat, ubhayamapi kazcit utpravrajitavat, nobhayaM kazcit susAdhuvat / dharmamaryAdayoriti, dharmaM tyajatyeko jinAjJArUpaM na maryAdAM svagacchakRtAm, iha kaizcidAcAryaiH tIrthakarAnupadezena maryAdA kRtA yathA nAsmAbhirmahAkalpAdyatizaya zrutamanyagaNasatkAya deyamiti, evaJca yo'nyagaNasatkAya na taddadAti sa dharmaM tyajati na maryAdAm, jinAjJAnanupAlanAt, tIrthakaropadezo hyevam- sarvebhyo yogyebhyaH zrutaM dAtavyamiti prathamaH / yastu dadAti sa dvitIyaH, yastvayogyebhyastaddadAti sa tRtIyaH / yastu zrutAvyavacchedArthaM tadavyavacchedasamarthasya paraziSyasya svakIyadigbandhaM kRtvA zrutaM dadAti tena na dharmo nApi maryAdA tyakteti sa caturthaH // 120 // tathA-- rUpaM = sAdhuno veSa. (1) kAraNavazAt koI sAdhunA veSane choDe che paNa cAritralakSaNa dharmane choDato nathI, boTika matamAM rahela muninI jema. (2) koI AtmA dharmane choDe che paNa veSane choDato nathI... nintavanI jema. (3) koI AtmA dharmane tathA veSane baMnene choDe che... dIkSAne choDanAranI jema.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 atha sthAnamuktAsarikA (4) koI AtmA dharma tathA veSa baMnene choDatA nathI... susAdhunI jema. rUpa sAthe dharmanI A caturbhagI jANavI. have dharma ane maryAdAnI caturbhAgI... (1) koI jinAjJArUpa dharmane choDe che paNa potAnA gacchamAM karAyelI maryAdAne choDatA nathI. ahIM keTalAka AcAryoe tIrthakaranA upadeza vinA gacchanI maryAdA A pramANe karI ke... mahAkalpAdi zruta anyagacchavALAo mATe ApaNe ApavuM nahIM, A maryAdAnA kAraNe je anya gaNavALAone zrata na ApyuM tethI jinAjJAnA pAlana na karavArUpa dharmane choDe che paNa gaNanI maryAdAne choDato nathI. tIrthakarano upadeza e che ke badhA yogya munione zrata ApavuM' AnAthI virUddha karanArane jinAjJA pAlana nathI... A prathama. (2) je yogya AtmAne zruta Ape che te dvitIya... jinAjJA pAlana che. (3) je ayogya AtmAne zruta Ape che te tRtIya... ayogyane zrata ApavAnI jinAjJA nathI, tethI dharma ane gacchanI maryAdAnuM ullaMghana che. (4) zrutano nAza na thAya mATe zrutanI rakSA karavAmAM samartha anya gacchanA ziSyane svakIya digbadha arthAt potAnA gacchanI kriyA karAvIne zruta Ape che. (bhaNanAre bhaNAvanAranA gacchanI kriyAnuM pAlana karavuM paDe.) tethI AmAM dharma ane gacchanI maryAdAnuM ullaMghana nathI. 12nA tathA mAtApitRbhrAtRmitrasapatnIsamA AdarzapatAkAsthANukharakaNTakasamAzca shrmnnopAsati: 22aa mAtApitriti, zramaNopAsako mAtApitRsamAnaH, upacAraM vinA sAdhuSvekAntenaiva vatsalatvAt, bhrAtRsamo'lpataraprematvAt tattvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH, tathAvidhaprayojane tvatyantavatsalatvAcca, mitrasamaH sopacAravacanAdinA prItikSateH, tatkSatau cApadyapyupekSakatvAt, sapatnIsamaH, samAnaH patirasyAH sA sapatnI yathA sA sapatnyA IrSyAvazAdaparAdhAn vIkSate, evaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa sapatnIsamo'bhidhIyate / evamAdarzasamo yo hi sAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAn bhAvAn yathAvat pratipadyate sannihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH, yasya bodhaH patAkevAnavasthito vicitradezanAlakSaNavAyunA sarvato'pahiyamANatvAtsa patAkAsamaH / yasya bodho'namanasvabhAvo gItArthadezanayA kuto'pi na cAlyate kadAgrahAt so'prajJApanIyaH sthANusamAnaH, yastu prajJApyamAno na kevalaM svAgrahAnna
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 247 calatyapi tu prajJApakaM durvacanakaNTakaividhyati sa kharakaNTakasamAnaH, kharAH niSThurA kaNTakA yasmistat kharakaNTakaM babbulAdizAkhA, sA ca vilagnA cIvaraM na kevalamavinAzitaM muJcatyapi tu tadvimocakaM puruSAdikaM hastAdiSu kaNTakaividhyati, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya zramaNopAsakAnAM saudharmakalpe'ruNAbhe vimAne catvAri palyopamAni sthitiriti // 121 // tathA- zramaNopAsakanA cAra prakAra che - (1) mAtA-pitA samAna (2) bhAI samAna (3) mitra samAna tathA (4) sapatnI samAna. zramaNopAsakanA anya rIte cAra prakAra... (1) darpaNa samAna (2) patAkA samAna (3) staMbha samAna tathA (4) kharakaMTaka samAna. (1) mAtA-pitA samAna - zrAvako koIpaNa prakAranA bheda-bhAva vinA sAdhuone viSe ekAMte vAtsalyavALA hoya che mATe mAtA-pitA samAna. (2) bhAI samAna :- zrAvakone tattvanI vicAraNAmAM kaThora vacana vaDe aprItine kAraNe alpatara prema hoya che, paraMtu tevA prakAranA prayojanane viSe to atyaMta vAtsalyavALA hovAthI bhAI samAna che. (3) mitra samAna :- upacArapUrvakanA vacanAdithI prItino nAza thavAthI ane prItino nAza thaye chate ApattinA samaye paNa upekSA karanAra hovAthI teo mitra samAna che. (4) sapatnI-zaukya samAna :- je be strIno eka pati hoya te baMne strIo sapatnI-zaukya kahevAya. jema zokya potAnI zokya pratyenI IrSyAne kAraNe tenA doSone juve che, te rIte je zrAvako sAdhuonA doSa jovAmAM tatpara hoya ane upakAra karanAro na hoya te zrAvako sapatnI samAna kahevAya. anya rIte zramaNopAsakanI caturbhagI... (1) Adarza samAna :- je zrAvaka sAdhuo dvArA varNana karAtA utsarga ane apavAdAdi AgamanA bhAvone yathAvat arthAt jema che tema grahaNa kare che, arthAt jema arIso samIpamAM rahela padArthone grahaNa kare che tema je tattvane grahaNa kare che te zrAvako Adarza samAna kahevAya. (2) patAkA samAna :- je dizAmAM vAyu vAto hoya te dizAmAM dhajA laherAtI hoya tema vicitra dezanAdirUpa vAyu vaDe cAre bAjuthI kheMcAto hovAthI - caMcala cittavALA te zrAvako patAkA samAna jANavA.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 - atha sthAnamuktAsarikA (3) sthANu-staMbha samAna :- je zrAvako gItArtha bhagavaMtonI dezanA vaDe pote kadAgrahI hovAthI bodha pAmatA nathI tevA nahIM jhUkavAnA svabhAvavALA zrAvako staMbha samAna che. (4) kharakaMTaka samAna :- je zrAvako samajAvavA chatAM mAtra potAnA kadAgrahathI calita thatA nathI eTaluM ja nahIM paraMtu samajAvanArane durvacanarUpa kaMTaka vaDe vIMdhe che teo kharakaMTaka samAna che. khara eTale niSphara kAMTA che jene viSe te khara kaMTaka - jemake bAvaLa vagerenI DAla... te kapaDAmAM bharAya to vastrane phADIne ja mUke tema nahIM paNa tene mUkAvanAra purUSa vagerenA hAtha paNa kAMTAo vaDe vIMdhAya che. II12nA zramaNopAsakanA adhikArathI kahevAya che ke... zramaNa bhagavaMta mahAvIrasvAmInA zrAvakonI saudharma devalokamAM arUNAbha vimAnamAM cAra palyopamanI sthiti che. andhakArAzrayata AhaarhaddharmapUrvagatajAtatejovyucchede'ndhakAraH // 122 // arhaditi, arhadbhirvyavacchidyamAnairloke tamisnaM bhavati tacca dravyataH, tasyotpAtarUpatvAt, chatrabhaGgAdau rajauddhAtAdivat, vahnivyavacchede'ndhakAramapi dravyata eva, tathAsvabhAvAt, dIpAderabhAvAdvA, bhAvato'pi vA ekAntaduSSamAdAvAgamAderabhAvAt / anyavyaktam / evaM lokodyoto'pyarhadbhirjAyamAnairarhadbhiH pravrajyamAnairarhatAM jJAnotpAdaparinirvANamahimAsu ceti / evaM devAndhakAradevo dyotadevasannipAtadevotkalikAdevakalakalAstathA devendrANAM manuSyaloke AgamanaJca bhAvyam // 122 // have aMdhakArane AzrayIne kahe che. cAra kAraNathI lokamAM dravya tathA bhAvathI paNa aMdhakAra thAya che. (1) arihaMtono viccheda thaye chate. (2) arIhaMta prarUpela dharmane viccheda thaye chate. (3). pUrvagata = utpAda vagere pUrvano viccheda thaye chate. (4) agnino viccheda thaye chate. arihaMtAdinA viccheda thavA vaDe lokamAM aMdhakAra thAya che te dravyathI aMdhakAra... kemake tenA utpAdarUpa che. chatra bhaMga vagere thaye chate AMdhI caDavAnI jema... agninA vicchedamAM dravyathI ja aMdhakAra thAya che, kAraNa ke tevA prakArano svabhAva hoya che.. athavA dIpaka vagereno abhAva che. athavA bhAvathI paNa aMdhakAra thAya che, kAraNa ke ekAMta duHSama vagere kALamAM Agama vagereno abhAva hoya che. (kSetrane AzrayIne A kathana jANI zakAya.. aDhI dvIpa - bharata-airAvata kSetra... mahAvideha kSetrane AzrayIne pharaka paDaze.)
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 249 lokamAM udyota paNa cAra kAraNe thAya che. (1) ritIna 4nma samaye. (2) saritInI dIkSA avasa2. (3) maritonA vAsAna prAptinA mahotsava samaye. (4) maritonA ni! mahotsava samaye. te ja rIte devAMdhakAra, devoghota, devonuM avataraNa, devonuM ekaThA thavuM ane devono kolAhala tathA devendronuM manuSya lokamAM Agamana cAra-cAra kAraNathI thAya che. deva sannipAta :- devonuM ekatrita thaI manuSyalokamAM AvavuM. devotkalikA :- utkalikA = taraMga, pANImAM pedA thatAM taraMganI jema pUrvokta cAra prasaMge devonI zreNi eka pachI eka manuSyalokamAM Ave che. manuSya lokamAM Avela paMktibaddha devonA samUha te devotkalikA. deva sannipAta :- devono meLApa. hevoli :- hevonI vaDe. (mAna64nya 48ele) devakahakahetti - devono pramodapUrvaka mahAdhvani. /122aa. arhatAM pravacane duHsthitasya sAdhorduHkhazayyA bhavatIti tadAzrayeNa catuHsthAnamAcaSTe pravacane zaGkAkAMkSAvicikitsAdibhirazraddhadhAnasya sAdhoH paralAbhAbhilASukasya divyamAnuSakAmabhogAkAMkSiNo'gAravAsagAtrasaMmaInAdyapekSiNazca duHkhazayyA // 23 // - pravacana iti, duHkhadA zayyA duHkhazayyAH, tAzca dravyato'nanukUlakhaTvAdirUpAH, bhAvatastu duHsthacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAH pravacanAzraddhAnaparalAbhaprArthanakAmAzaMsanasnAnAdiprArthanarUpAH, tatra yaH kazcidgurukarmA zAsane bhagavadukte zaGkita ekasminnapi bhAve saMzayitaH kAMkSAyuto matAntaramapi sAdhviti mantA phalaM prati zaGkAvAn bhagavacchAsanoktamidaM sarvamevamanyathA veti buddhidvaidhaM samAzrito naitadevamiti viparyasto vA san pravacanaM sAmAnyenaivamidamiti na zraddhatte na vA'bhilASAtirekeNA''sevanAbhimukho bhavati tathAvidhasya tasya mano'samaJjasaM yAti tato dharmabhraMzaM saMsAraM vA''padyata ityasau zrAmaNyazayyAyAM duHkhamAsta ityekA duHkhazayyA, yazca sAdhurna svakIyena lAbhena tuSyati parasya cAnnaratnAderlAbhasyAzAM karoti sa nUnaM me dAsyatIti labhate cedbhukta eva, tato'dhikataramapi vAJchati tadevaMbhUtasya manaso'navasthAnAddharmabhraMzaM saMsAraM vA prApnotIti dvitIyA / yastu pravrajito yadA'hamagAravAsamAvasAmi tadA zarIrasya mardanaM tailAbhyaGgamaGgadhAvanaM ca labhe na mAM kazciniSedhati yadA tu pravrajito'smi tadA nAhametAni labha ityevaM yadA gAtrasaMmardanAdhabhilaSati tadA tasya manaso'sthiratvAccaturthI / etadvaiparItyena sukhazayyA bhAvyA // 123 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 atha sthAnamuktAsarikA - arihaMta bhagavaMtanA ja pravacananA artha viSe duSTapaNe rahela sAdhune duHkha zavyAo hoya che tethI tene AzrayIne cAra sthAna kahe che. (1) nirjhanya pravacanamAM zaMkA - AkAMkSA - vicikitsA Adi vaDe tenA upara zraddhA na karanAra sAdhune. (2) anya dvArA lAbha prApti karavAnI IcchAvALA sAdhune. (3) divya-mAnuSya kAmabhogonI AkAMkSAvALA sAdhune. (4) gRhasthavAsanA zarIra coLavuM-mardana karavuM vigerenI abhilASAvALA sAdhune duHkha zavyA hoya che. duHkha ApanArI zayyA te duHkha zavyA. dravya duHkhazadhyA - ayogya khavA vigere zavyA. bhAva duHkhazapyA - duSTa cittavRtti vaDe duSTa zramaNapaNAnA svabhAvavALI (1) pravacana azraddhArUpa (2) paralAbha prArthanArUpa (3) kAmAzaMsanarUpa tathA (4) snAnAdi prArthanA rUpa duHkha zavyA che. (1) zaMkA :- koI bhAre karmI AtmA arihaMta paramAtmAe prarUpela zAsanane viSe tenA ekAda bhAvane viSe paNa zaMkAyukta hoya. kAMkSA - jainazAsana sivAya anya mata paNa sAro che evI buddhivALo. vicikitsA - phala prati zaMkAvALo. bheda samApanna :- buddhi vaDe dvidhA bhAvane pAmelo arthAt jinazAsanamAM kaheluM A badhuM A pramANe ja che ke bIjI rIte? kaluSa samApanna - jinazAsanamAM kahela "A A pramANe nathI ja' evI rIte viparIta buddhivALo AtmA "A ema che' evI rIte sAmAnyathI zraddhA karato nathI. atizaya abhilASA vaDe paramAtmAnA kathananA sevana mATe sanmukha thato nathI. tenuM mana asamaMjasa bane che. jethI dharmathI bhraza thAya che athavA to saMsArane prApta kare che. A pramANe sAdhu zayAmAM duHkhapUrvaka rahe che. A pahelI duHkha zavyA. (2) je sAdhu potAnA lAbhathI arthAt bhikSAmAM maLelA AhAra-pANIthI saMtoSa pAmato nathI paraMtu bIjA pAsethI annAdi ke ratnAdinI prAptinI AzA kare che. te nize mane Apaze - ane te Apaze to ja khAIza, ane bIjAthI prApta thaye chate adhikataranI IcchA kare che. tethI AvA prakAranI caMcala avasthAthI dharmathI bhraza thAya ke saMsArane prApta kare che. A bIjI du:kha zavyA. (3) daivI ane mAnavIya kAma bhogonI IcchA karanAranuM mana caMcala thAya che tethI te trIjI duHkha ApyA.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 251 (4) sAdhu mema viyAre yAre gharavAsamA to tyAre huM zarI2nu mahana... telathI abhaMga tathA zarIra prakSAlana (dhovuM) vigere karI zakato hato - koI niSedha karatA na hatA, paNa have meM dIkSA laI lIdhI tethI have A kaMI karI zakato nathI. have AvA vicArathI jayAre te zarIra saMmardana AdinI IcchA kare che tyAre tenuM mana asthiracaMcala thavAthI te duHkha zavyA che. A cothI duHkha zayyA jANavI. AnAthI viparIta cAra prakAranI sukha zavyA jANavI. 123. punaH puruSavizeSAnAha Atmambhariparambharayo durgatasugatA durgatasuvratA durgataduSpratyAnandA durgatadurgatigAminazca // 124 // AtmambharIti, AtmAnaM bibharti puSNAtItyAtmambhariH, tatra kazcit Atmambharina parambhariH yathA svArthakAraka eva, sa ca jinakalpiko'nyaH parambhanirmAtmambhariryathA parArthakAraka eva, sa ca bhagavAnarhan tasya vivakSayA sakalasvArthasamApteH parapradhAnaprayojanaprApaNapravaNaprANitatvAt, apara AtmambhariH parambharizca yathA svaparArthakArI, sa ca sthavirakalpiko vihitAnuSThAnaH svArthakaratvAt, vidhivatsiddhAntadezanAcca parArthasampAdakatvAt / itarastu nAtmambharirnApi parambhariryathobhayAnupakArI mugdhamatiH kazcidyathAcchando veti / ubhayAnupakArI durgata eva syAditi tadAzrayeNAha durgatasugatA iti, pUrvaM durgato daridro dhanavihInatvAt jJAnAdiratnavihInatvAdvA, pazcAdapi durgatastathaivetyekaH / durgataH sugato dvitIyAH sugato durgatastRtIyaH, ubhayathA sugatazceti caturthaH / atra sugato dravyato dhanI, bhAvato jJAnAdiguNavAn / durgataH ko'pi vratI syAdityata Aha durgatasuvratA iti, daridraH san durvRtaH, asamyagvrataH, durgataH san suvrato niraticAraniyamaH, itarau pratItau / durgataduSpratyAnandAH, kazcidurgatastathaiva duSpratyAnandazca, upakRtena kRtamupakAraM yo nAbhimanyata ityekaH, aparo durgatassan supratyAnando ya upakAraM manyate, itarAhyau / durgatadurgatigAmina iti, tathaiva durgataH san durgatiM gamiSyatItyekaH, durgataH san sugati gamiSyatItyaparaH, anyAvapyevam // 124 / / punaH purUSa vizeSane kahe che. mAtmanabharinI bhane 52mabharinI... hugatanI sugata sAthe... hutanI suvrata sAthe.... hutanI duSyatyAnanda sAthe ane durgatanI durgatigAmInI sAthe caturbhagI thAya che. AtmambharIti...
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 atha sthAnamuktAsarikA AtmAne bhare... poSaNa kare te AtmasmRri... bIjAnuM poSaNa kare te parambhari... AnA paraspara cAra bhAMgA thaze. (1) Atmasmarina parambhari - koI purUSa potAnuM poSaNa karanArA hoya che, bIjAnuM nahIM dA.ta. potAnA ja kArya karanAra evA jinakalpI mahAtmA.. (2) parambhari na Atmasmari - bIjAnuM poSaNa karanArA hoya che... paNa potAnuM nahIM... dA.ta. arihaMta bhagavaMta. parArthakArI arihaMta bhagavaMta potAnA samagra kAryanI samApti thaI gaI hovAthI bIjAne mukhya prayojana arthAt mokSa mArganI prApti karAvavA dakSatA-pravINatA batAvatA hoya che. (3) Atmabhari-parambhari :- sva tathA paranuM kArya karanArA... vikalpI mahAtmAo... kAraNa ke zAstrokta anuSThAnathI potAnuM kArya karanArA hoya che... ane vidhipUrvaka siddhAMtanI dezanAthI parArtha saMpAdaka che. (4) na Atmasmari na parambhari - sva tathA paranuM kArya nahIM karanArA. dA.ta. koIka muDhamati athavA svacchaMdAcArI. sva-parano upakAra na karanAra daridrI ja hoya che tethI tene AzrayIne kahe che. durgata-sugatanI caturbhagI :durgata = garIba (dravyathI) bhAvathI durgata = jJAnAdithI daridra. surata = dhanavAna (dravyathI) bhAvathI sugata = jJAnAdi guNavAna. (1) pahelAM daridra... pachI paNa durgata = daridra. dhanathI paNa daridra... jJAnAdi bhAvathI paNa daridra-hIna. (2) pahelA durgata-daridra... pachI sugata. (3) pahelAM sugata.. pachI durgata. (4) pahelAM sugata... pachI paNa sugata. koI durgata vatI paNa hoya che. tethI te jaNAve che. durgata = daridra... durvata = ayathArtha vratavALo. suvrata = niraticAra niyamavALo. (1) koI daridra hovA sAthe durvata - asamyaguvratavALo hoya. (2) koI daridra hovA sAthe suvrata - niraticAra niyamavALo hoya.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 253 (3) me sugata DovA sAthe duvrata. (4) sugata DovA sAthe suvrata 55 // che. durgata ane duwtyAnaMdanI caturbhagI - duwtyAnaMda - upakArInA upakArane svIkAre nahIM te. muzkelIpUrvaka AnaMda mAne. supratyAnaMda - upakArInA upakArane mAne. sahaja rIte AnaMda pAme. (1) o hunta khopA sAthe pratyAnaMha. (2) huti DovA sAthe supratyAnaMha. (3) o sutovA sAthe duSpratyAnaMha. (4) oI sugata hopA sAthe supratyAnaMha. durgata ane durgatigAminI caturbhagI - (1) sahuti Dote chate hutimA ze. (2) o rgata Dote chate sugatimA ze. (3) 05 suta hote. chate hutimA ze. (4) is surAta hote 7te. sugatimA 4the. // 124 / / tathAparijJAtakarmasaMjJAH parijJAtakarmagRhAvAsA ihaparArthAzca // 125 // parijJAteti, kazcit parijJAtakarmA na parijJAtasaMjJaH, jJaparijJayA svarUpato'vagatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAni karmANi kRSyAdIni yena saH, na ca parijJAtA AhArAdisaMjJA yena sa ityeko bhaGgaH, yathA'bhAvitAvasthaH pravrajitaH zrAvako vA / aparaH parijJAtasaMjJo na parijJAtakarmA yathA zrAvakaH, sadbhAvanAbhAvitatvAt, kRSyAdito'nivRttezca, tRtIyaH sAdhuH caturtho'saMyata iti / parijJAtakarmA sAvadhakaraNakAraNAnumatinivRttatvAt kRSyAdinivRttatvAdvA, na parijJAtagRhAvAso'pravrajita ityekaH, anyastu parijJAtagRhAvAso na tyaktArambho duSpravrajita iti dvitIyaH, tRtIyaH sAdhuzcaturtho'saMyataH, evaM tyaktasaMjJo viziSTaguNasthAnakatvAdatyakta gRhAvAso gRhasthatvAdityekaH, anyastu parihatagRhAvAso yatitvAt, abhAvitatvAnna parihatasaMjJaH, anya ubhayathA, anyo nobhayatheti bhAvyam / iha janmanyarthaH prayojanaM bhogasukhAdi yasya sa ihArtho na tu parArtha ityeko bhaGgaH, yathA bhogapuruSaH, paratra yasyArtho neha sa ityaparo yathA sAdhuH, iha paratra ca yasyArthaH sa suzrAvaka ityanyaH, ubhayapratiSedhavAn kAlasaukarikAdirityaparaH // 125 / /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 atha sthAnamuktAsarikA tathAparijJAta karma - tathA parijJAta saMjJA.. parijJAta karma tathA parijJAta gRhavAsa... tathA IhArtha ane parArthanI caturbhagI. (parijJAta karma tathA parijJAta saMjJAnI caturbhagI.) (1) koI parijJAta karyA hoya che parijJAta saMjJAvALA nathI hotA. A eka bhAgo. parijJAta karma :- pApa karmane jJaparijJAthI jANe ane pratyAkhyAna parijJA vaDe kRSi vigere pApakarmano tyAga kare te parijJAta karyA. parijJAta saMjJA :- sadbhAvanAthI bhAvita... AhArAdi cAra saMjJA jANanAra sadbhAvanAthI bhAvita. (1) abhAvita avasthAvALo pravrajita sAdhu athavA zrAvaka te parijJAtaka - aparijJAta saMjJAvALA jANavo. kRSi vigere pApakarmathI nivRtta che, paccakhANa karyuM che paNa sadbhAvanAthI bhAvita nathI AhArAdi saMjJAvALo che. (A prathama bhAMgo) (2) parijJAta saMjJA - na parijJAta karma - jemake zrAvaka... sadbhAvanA vaDe bhAvita hovAthI AhAra saMjJA vigerethI rahita paNa kRSi vigere karmathI nivRtta nahIM thayela zrAvaka. (3) parijJAta karma. parijJAta saMjJa:- dA.ta. sAdhu. (4) aparijJAta karma. aparijJAta saMjJa - dA.ta. asaMyata AtmA. parijJAta karmA tathA parijJAta gRhavAsanI caturbhagI :(1) parijJAta gRhavAsa = gRhavAsanA tyAgI. (2) parijJAta karyA - aparijJAta gRhavAsa :- sAvadhakArya karavuM - karAvavuM tathA anumodavuM. tenAthI nivRtta athavA kRSi kAryathI nivRtta paNa gRhavAsano tyAga nathI karela te apravrajita... (A prathama bhAMgo.) (2) parijJAta gRhavAsa na parijJAta karyA - gRhavAsane choDela che paNa AraMbhane tyajyo nathI te dA.ta. duSmadrajita - duSTa sAdhu. (A bIjo bhAMgo.) (3) parijJAta gRhavAsa - parijJAta karyA :- gharavAsano paNa tyAga - AraMbhano paNa tyAga. dA.ta. susAdhu. (4) aparijJAta gRhavAsa - aparijJAta karyA - gharavAsano paNa tyAga nahIM - AraMbhano paNa tyAga nahIM. dA.ta. asaMyata.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 255 parijJAta saMjJa - parijJAta gRhavAsanI caturbhagI : (1) parijJAta saMjJa-yakta saMjJa- atyakta gRhAvAsa - viziSTa guNasthAnaka hovAthI saMjJAne choDanAra... paNa gRhastha hovAthI gRhavAsane choDela nathI. (A eka bhAgo.) (2) parihaMta gRhavAsa - na parihaMta saMjJa :- sAdhu hovAthI gRhavAsano tyAga che paNa sadbhAvathI bhAvita na hovAthI AhArAdi saMjJAno tyAga nathI. (3) parihata gRhavAsa - parihaMta saMjJA :- bhAvita hovAthI gRhavAsano paNa tyAga che... AhArAdi saMjJAno paNa tyAga che. dA.ta. susAdhu. (4) aparihaMta gRhavAsa - aparihaMta saMjJa - gRhavAsano tyAga nathI. AhArAdi saMjJAno paNa tyAga nathI. dA.ta. asaMyata. IhArtha ane parArthanI caturbhagI : IhArtha = A janmamAM ja bhoga-sukhAdi prayojanarUpa lAge te IhArtha arthAt mAtra vartamAnanuM ja lakSya rAkhanAra. (1) IhArtho na parArtha:- A lokanA bhoga sukhanI IcchA... bhAvinI paralokanuM koI prayojana nahIM. jemake bhogapurUSa. bhAMgo-1 (2) parArtho na IhArtha - paralokamAM-janmAMtaramAM jene zraddhA che te parArtha... paNa A bhavamAM sukha bhoganuM prayojana jaNAtuM nathI. dA.ta. sAdhu. (bhAga-2) | (3) IhAthe-parArtha :- A loka tathA paraloka baMnemAM sukhanuM prayojana jene che te. dA.ta. zrAvaka. (4) na IhAthe-parArtha:- ubhaya lokanA prayojanathI rahita che. kAla saukarika athavA mUDha. ||12pa tathAeken dvAbhyAM hAnivRddhitazca // 126 // ekeneti, caturdhA puruSA iti zeSaH, kazcidekena zrutenaiva varddhate, ekena ca samyagdarzanena hIyate ityekaH, ekena zrutenaivAnyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAM hIyata iti dvitIyaH, dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAmanyo varddhate, ekena samyagdarzanena hIyata iti tRtIyaH, dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAmanyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAJca hIyata iti caturthaH, athavA jJAnena varddhate rAgeNa hIyata ityekaH, anyo jJAnena varddhate rAgadveSAbhyAM hIyata iti dvitIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgeNa hIyata iti tRtIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgadveSAbhyAM
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 atha sthAnamuktAsarikA hIyata iti caturthaH / athavA krodhena varddhate mAyayA hIyate, krodhena varddhate mAyAlobhAbhyAM hIyate, krodhamAnAbhyAM varddhate mAyayA hIyate krodhamAnAbhyAM varddhate mAyAlobhAbhyAM hIyata iti //7ra6AAM. tathA eka ane enI sAthe hAni ane vRddhithI caubhaMgI. cAra prakAranA purUSo hoya che. (1) koI eka = zrata vaDe vadhe che.. ane ekathI = samyagadarzanathI hIna thAya che. A eka bhAMgo. (2) bIjo eka vaDe eTale zrata vaDe vadhe che, ane bethI arthAt samyagadarzana tathA vinayathI hina thAya che. A bIjo bhAMgo. (3) trIjo be vaDe arthAt zrata ane anuSThAna vaDe vRddhi pAme che, paNa eka vaDe = samyagadarzana vaDe hIna thAya che. A trIjo bhAMgo. (4) cotho be vaDe = kRta ane anuSThAna vaDe vadhe che ane be vaDe = samyagudarzana ane vinaya vaDe hIna thAya che. e cotho bhAMgo. athavA - (1) jJAna vaDe vadhe che - rAga vaDe hIna thAya che. te eka bhAgo. (2) jJAna vaDe vadhe che - rAga-dveSa vaDe hIna thAya che. bIjo bhAMgo. (3) jJAna ane saMyama vaDe vadhe che - rAga vaDe hIna thAya che. trIjo bhAMgo. (4) jJAna ane saMyama vaDe vadhe che - rAga-dveSa vaDe hIna thAya che. cotho bhAMgo. athavA - (1) koI krodha vaDe vadhe che, mAyA vaDe hIna thAya che. pahelo bhAMgo (2) koI krodha vaDe vadhe che, mAyA-lobha vaDe hIna thAya che. bIjo bhAMgo (3) koI krodha-mAna vaDe vadhe che - mAyA vaDe hIna thAya che. trIjo bhAMgo (4) koI krodha-mAna vaDe vadhe che -mAyA-lobha vaDe hIna thAya che. cotho bhAgo /12ll saMyatapuruSAzrayeNAhazayyAvastrapAtrasthAnapratimAH pratyekaM catastraH // 127 // zayyeti, zayyate yasyAM sA zayyA saMstArakaH, tasyAH pratimA abhigrahAH, tatra uddiSTaM phalakAdInAmanyatamadgrahISyAmi netaradityekA, yadeva prAguddiSTaM tadeva yadi drakSyAmi tadA tadeva grahISyAmi nAnyadityanyA, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyata
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 257 AnIya tatra zayiSya iti tRtIyA, tadapi phalakAdikaM yadi yathAsaMstRtamevA''ste tato grahISyAmi nAnyatheti caturthI, Asu ca pratimAsvAdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagraha uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntargatAnAntu catasro'pi kalpanta iti / vastragrahaNaviSaye pratijJA: vastrapratimAH kArpAsikAdItyevamuddiSTaM vastraM yAciSya iti prathamA, prekSitaM vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA, antaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa paribhuktaprAyaM vastraM grahISyAmIti tRtIyA, tadevotsRSTadharmakaM grahISyAmIti caturthI / atha pAtrapratimA uddiSTadArupAtrAdi yAciSya iti prathamA, prekSitamiti dvitIyA, dAtuH svAGgikaM paribhuktAprAyaM dvitreSu vA pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAnaM pAtraM yAciSya iti tRtIyA, ujjhitadharmikamiti caturthI / kAyotsargAdyarthe sthAnapratimAH, tatra kasyacidbhikSorevambhUto'bhigraho bhavati yathA'hamacittaM sthAnamupAzrayiSyAmi tatra cAkuJcanaprasAraNAdikAM kriyAM kariSye tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSye tathA tatraiva stokapAdaviharaNaM samAzrayiSyAmIti prathamA pratimA, dvitIyA tvAkuJcanaprasAraNAdikriyAmavalambanaJca kariSye na pAdaviharaNamiti, tRtIyA tvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti, caturthI ca yatra trayamapi na vidhatta iti // 127 // have saMyata purUSane AzrayIne kahe che abhigraha te zayyA abhigraha. zayyA-vastra- pAtra ane sthAnanI yAra-yAra pratimA-pratijJAno nirdeza che. jenA upara sUvAya te zayyA-saMthAro... te saMbaMdhI pratimA (1) isa4 = pATIyuM vigeremAM koIpaNa eka uddiSTa-nakkI karela ja laIza, bIjuM nahIM. A prathama abhigraha. = (2) je prathama nizcaya karela che tene ja jyAre joIza tyAre te ja laIza. paNa bIjuM nahIM. A bIjo abhigraha. (3) temAM paNa te nizcaya karela zayyA zayyAtaranA ghare haze to tenI pAsethI laIza paNa bIjA sthAnathI lAvIne tenA upara zayana karIza nahIM. A trIjo abhigraha. (4) te phalaka vigere paNa jo jema joIe tema pAtharela haze to grahaNa karIza paNa bIjI rIte nahIM. khAyothI pratimA... yotho abhigraha. A cAra pratimA-abhigrahomAM pahelA be abhigraho gacchathI nIkaLela sAdhuone grahaNa karavA yogya nathI, pAchalI be pratimA-abhigrahamAMthI koIpaNa eka abhigraha kare. anya gacchamAM gayelA sAdhuone to cAre kalpe che.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 atha sthAnamuktAsarikA vajra grahaNanA viSayamAM je pratimA te vastra abhigraha : (1) pahelAM nizcita karela koIpaNa eka kapAsa vagerenuM vastra huM yAcIza. A prathama abhigraha. (2) joyelA vastrane yAcIza paNa bIjuM nahIM. A bIjo abhigraha. (3) nIce paheravA vaDe - ke khesa rUpe paheravA vaDe zayyAtare prAyaH sArI rIte vAparela hoya evA vastrane huM grahaNa karIza. A trIjo abhigraha. (4) pheMkavA-tyAga karavA yogya vastrane huM grahaNa karIza. A cotho abhigraha. pAtra viSayaka abhigraha : (1) nizcita karela kASThanA pAtra vigerene huM yAcIza. A prathama abhigraha. (2) joyela pAtrane yAcIza. te bIjo abhigraha. (3) dAtAnI mAlikInuM - prAyaH vApareluM. be-traNa pAtrAmAM kramapUrvaka vaparAtuM evuM pAsuM yAcIza. A trIjo abhigraha. (4) tyAga karavA yogya pAtrane yAcIza. A cotho abhigraha. sthAna viSayaka abhigraha : sthAna = kAyotsarga Adi mATe AzrayarUpa te sthAna. (1) temAM koI sAdhune evo abhigraha hoya che ke - 'huM acitta sthAnano Azraya karIza, ane tyAM paga vigerenuM AkuMcana ane vistAra karavArUpa kriyA karIza, tathA acitta bhIMta vagerenuM kaMIka AlaMbana laIza. tathA tyAM ja thoDA pAda viharavA-cAlavAnuM karIza. A prathama abhigraha. (2) acitta bhIMtanA AlaMbane hAtha-paganuM AkuMcana ane vistAra vigere kriyA karIza paNa cAlavAnuM nahIM karIza. A bIjo abhigraha. (3) AkuMcana ane prasAraNa ja karIza paNa bhIMta AdinuM AlaMbana tathA pAdaviharaNa nahIM karuM. A trIjo abhigraha. (4) sthAnamAM AkuMcana-prasAraNa... bhIMtAdinuM avalaMbana tathA pAdavihAra. A traNamAMthI kazuM karIza nahIM. A cotho abhigraha. I127nA pUrvaM zarIraceSTAnirodhasyoktatvAttatprasaGgenAha-- vaikriyAhArakataijasakArmaNazarIrANi jIvaspRSTAni, audArikavaikriyAhArakataijasAni kArmaNamizrANi, dharmAdharmajIvapudgalAstikAyairlokovyApto bAdarapRthivyambuvAyuvanaspatibhirutpadyamAnaizca // 128 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 259 vaikriyeti, spaSTam, jIvena vyAptAni jIvaspRSTAni, jIvena hi spRSTAnyeva vaikriyAdIni bhavanti, yathaudArikaM jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM na tu tathaitAnIti / kArmaNena zarIreNa mizrANi na kevalAni yathaudArikAdIni trINi vaikriyAdibhiramizrANyapi bhavanti naivaM kArmaNeneti / vyApta iti, pratipradezaM vyApta ityarthaH / bAdareti, sUkSmANAM paJcAnAmapi sarvalokAt sarvaloke utpAdAt, bAdarataijasAnAntu sarvalokAdudvRttya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA cotpadyamAnAnAM dvayorUddharvakapATayoreva bAdarataijastvavyapadezasyeSTatvAcca taijasaM vihAya bAdaretyuktam / bAdarA hi pRthivyambuvAyuvanaspatayaH sarvato lokAdudvRttya pRthivyAdighanodadhyAdighanavAtavalayAdighanodadhyAdiSu yathAsvamutpAdasthAneSvanyataragatyotpadyamAnA aparyAptAvasthAyAmatibahutvAtsarvalokaM pratyekaM spRzanti paryAptAstvete bAdarataijaskAyikAstrasAzca lokAsaMkhyeyabhAgameva spRzantIti // 128 // hamaNAM zarIranI ceSTAno nirodha kahyo, tethI tenA prasaMgathI vizeSa kahe che. vaikriya-AhAraka-taijasa tathA kArmaNa. A cAra zarIra jIvasRSTa che... cAra zarIra kArpaNa zarIrathI mizra hoya che. te A pramANe - (1) audArika (2) vaikriya (3) AhAraka tathA (4) taijasa. cAra astikAyathI sarvaloka vyApta che. te A pramANe - (1) dharmAstikAya (2) adharmAstikAya (3) jIvAstikAya ane (4) pudgalAstikAya. tathA utpanna thanArA cAra bAdarakAyanA jIvothI lokaspaSTa che. (1) bAdara pRthvIkAyika jIvo (2) bAdara aplAyika jIvo (3) bAdara vAyukAyika jIvo tathA bAdara vanaspatikAyika jIvo. vaiiita, jIva vaDe vyApta te jIva sRSTa zarIro. vaikriya vigere zarIro avazya jIva vaDe ja vyApta hoya che, paraMtu jema jIva vaDe tyajAyela chatAM mRtAvasthAmAM audArika zarIra hoya che tema A vaikriyAdi zarIro hotA nathI. kAmaNa zarIra vaDe audArikAdi zarIro haMmezA mizra hoya che, paNa ekalA nathI hotA, jema audArikAdi traNa zarIro vaikriyAdi zarIro vaDe amizra paNa hoya che, tema kArpaNa zarIrathI rahita hotA nathI. vyAta , dareka pradeza para vyApta hoya che. dharmAstikAya - adhamastikAya - jIvAstikAya tathA pudgalAstikAya sarvalokanA sarva pradeza para vyApta hoya che.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 atha sthAnamuktAsarikA bAdareti, pRthvI yA pAMye sUkSma pono sarvatobhAthI savalobha utpatti cha, pA62 taijasakAyanA jIvo to sarvalokathI udvartana karIne manuSya kSetramAM Rju gati ke vakragati vaDe utpanna thatAM te be urdhva kapATane viSe bAdara taijasakAyavarUpa vyapadezane iSTa hovAthI taijasa choDIne bAdaranuM vidhAna karyuM che. bAdara pRthvI-apa-vAyu ane vanaspatikAyanA jIvo samasta lokamAMthI udvartana karIne pRthvI Adi ghanodadhi vagere ane ghanavAta valayAdine viSe yathAyogya potAnA utpatti sthAnomAM Rju athavA vakragati vaDe utpanna thatAM aparyAptaka avasthAmAM atyaMta bahupaNAthI sarvalokane dareka sparza che. A pRthvI Adi paryAptAbAdara taijasakAyiko ane trasajIvo lokanA asaMkhyAtA bhAgane ja sparze che. ll128. pRthivIprasaGgAdAha pRthivyaptejovanaspatikAyazarIraM na sukhadRzyam, zabdagandharasasparzAindriyaspRSTA vedyAH jIvapudgalA gatyabhAvanirupagrahatvarUkSatvalokAnubhAvairalokagamanAsamarthAH // 129 // pRthivIti, bAdaravAyUnAM sUkSmANAM paJcAnAmapi pRthivyAdikAyAnAmekamanekaM vA zarIramadRzyamiti bodhyam, vanaspataya iha sAdhAraNA eva grAhyAH pratyekazarIrasyaikasyApi dRzyatvAt / na sukhadRzyamiti, na cakSuSaH pratyakSadRzyamanumAnAdibhistu dRzyamapItyarthaH / zabdeti, zrotrAdIndriyasambaddhA ete AtmanA jJAyante nayanamanovarjAnAM zrotrAdInAM prAptArthaparicchedasvabhAvatvAt, uktaJca 'spRSTaM zrRNoti zabdaM rUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaJca sparzaJca baddhaspRSTaM vyAkuryA'diti / jIvapudgalA iti, anyeSAM gatyabhAvAt / ete cAloke gamanAya na zankuvanti gatyabhAvAdihetubhiH, tatra gatyabhAvo lokAntAt paratasteSAM gatilakSaNasvabhAvAbhAvaH, yathA'dho dIpazikhAyAH / nirupagrahatvaM dharmAstikAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTambhAbhAvaH, gaMtryAdirahitapazuvat / rUkSatvaM-sikatAmuSTivat, lokAnteSu hi pudgalA rUkSatayA tathA pariNamanti yathA parato gamanAya nAlam, karmapudgalAnAJca tathAbhAve jIvA api, siddhAstu nirupagrahatayaiveti / lokAnubhAvo lokamaryAdA, viSayakSetrAdanyatra mArtaNDamaNDalavat // 129 // pRthvInA prastAvathI kahe che. pRthvI-apa-tela ane sAdhAraNa vanaspatikAya A cAra sthAvaranuM eka zarIra pratyakSa dekhAtuM nathI... bhAti sUkSma DopAthI.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 261 cAra indri spaSTa viSayane grahaNa kare che. arthAt zabda-gaMdha-rasa ane rasaindriyothI sRSTa jANavA. cAra kAraNe jIva ane pudgala alokamAM javA samartha nathI. pRthivIti, bAdara vAyukAya tathA pAMceya sUkSmajIvonA eka athavA aneka zarIro paNa adazya che tema jANavuM, AthI mULamAM vAyunuM varjana che. ahIM 'vanaspati' zabda vaDe sAdhAraNanuM ja grahaNa karavuM. kAraNa ke pratyeka vanaspatikAyanuM eka zarIra paNa dRzya che. 7 suhRdayam, cakSuthI pRthvI vigerenuM pratyakSa dezya nathI, anumAna vigerethI jANI zakAya che. zaddheti, zrotrAdi iMdriyo sAthe saMbaMdha pAmelA viSayo AtmAthI jaNAya che, kAraNa ke AMkha ane mana sivAya zrotrendriya vigereno prApta thayela viSayano bodha karavAno svabhAva che. kahyuM che ke, zrotrendriya sparza mAtrathI zabdane sAMbhaLe che, sparza vinA cakSurindriya rUpane juve che. tathA vizeSa rIte sparzAyela gaMdha, rasa ane sparzane prANendriya vigere grahaNa kare che - jANe che. jIvapudgalA :- jIva ane pudgalo (gati abhAva) dharmAstikAya Adino gatino abhAva Adi kAraNo hovAthI teo alokamAM gamana karavA mATe samartha nathI. lokAntathI AgaLa gati lakSaNa svabhAvano abhAva che, jema dIpakanI zikhA nIce na jAya tema teo jaI zakatA nathI. (2) nirUpagrahatva :- gatimAM sahAya karanArA dharmAstikAyanA abhAvanA kAraNe tenAthI thatI gati sahAyano abhAva hovAthI gADI vigerethI rahita pAMgaLAnI jema gamana thatuM nathI. (3) kSatva :- retInI mUThInI jema, lokAMtane viSe pudgalo rUkSapaNA vaDe pariNamana pAme che jethI tyAMthI alokamAM javA mATe samartha nathI, karmapudgalo paNa rUkSabhAva thaye chate jIvo ane pudgalo paNa alokamAM gamana karI zakatA nathI. (4) lokAnubhAva :- siddha bhagavaMto paNa nirUpagrahatA arthAt dharmAstikAyanI gatisahAyanA abhAve AgaLa-alokamAM jaI zakatA nathI. lokamaryAdAnA kAraNe potAnA viSaya kSetrathI bIje sthaLe sUrya maMDaLanI jema jIvonI gati alokamAM saMbhavatI nathI. 129 / atha dRSTAntataH prAya uktArthAnAM pratItestadbhedAnAha AharaNataddezataddoSopanyAsabhedaM jJAtam // 130 // AharaNeti, jJAyate'smin sati dASTantiko'rtha ityadhikaraNe ktapratyaye jJAtaM dRSTAntaH sa dvividhaH sAdharmyavaidharmyabhedAt, sAdhanasadbhAve sAdhyasyAvazyambhAvo yathA'gniratra dhUmAdyathA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA I mahAnasamiti prathamaH, sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvo yathA tatraivAgnyabhAve dhUmo na bhavati yathA jalAzaya iti dvitIyaH / yadvA AkhyAnakarUpaM jJAtaM tacca caritakalpitabhedAdvidhA, tatra caritaM yathA nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdIti dezanIyam, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitaM tathAhi 'jaha tubbhe taha amhe tubbhe'viya hohihA jahA amhe / appAhei paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM // ' iti, athavA upamAnamAtraM jJAtam, sukumAraH karaH kisalayamivetyAdivat / yadvA upapattimAtraM jJAtaM jJAtahetutvAt, kasmAdyavA: krIyante ? yasmAnmudhA na labhyanta ityAdivaditi, evamanekadhA sAdhyapratyAyanasvarUpaM jJAtamupAdhibhedAccaturvidhamAha AharaNeti, yatra samudita eva dArzantiko'rtha upanIyate yathA pApaM duHkhAya brahmadattasyeveti tadAharaNam / yatra dRSTAntArthadezenaiva dAntikArthasyopanayanaM kriyate tat taddezodAharaNam, yathA candra iva mukhamasyA iti, atra hi candre saumyatvalakSaNenaiva dezena mukhasyopanayanam, nAniSTena nayananAsAvarjitatvakalaGkatvAdineti / yatsAdhyavikalatvAdi-doSaduSTaM tat taddoSodAharaNam, yathA nityaH zabdo'mUrttatvAt ghaTavaditi, atra sAdhya sAdhanavaikalyaM nAma dRSTAntadoSaH / yaccAsabhyAdivacanarUpaM tadapi taddoSa:, yathA sarvathA - 'hamasatyaM pariharAmi gurumastakakarttanavaditi / yadvA sAdhyasiddhiM kurvadapi doSAntaramupanayati tadapi tadeva, yathA satyaM dharmamicchanti laukikamunayo'pi varaM kUpazatAdvApI varaM vApIzatAt kratuH / varaM kratuzatAt putraH satyaM putrazatAdvara'miti vacanavaktRnAradavaditi, anena ca zrotuH putrakratuprabhRtiSu prAyaH saMsArakAraNeSu dharmapratItirAhiteti / yathA vA buddhimatA kenApi kRtamidaM jagat sannivezavizeSavattvAt, ghaTavat sa cezvara iti anena hi sa buddhimAn kumbhakAratulyo'nIzvaraH siddhyatIti Izvarazca sa vivakSita iti / vAdinA abhimatArthasAdhanAya kRte vastUpanyAse tadvighaTanAya yaH prativAdinA viruddhArthopanayaH kriyate, paryanuyogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtramapi jJAtabhedaH, jJAtahetutvAdIti / yathA'karttA AtmA amUrttatvAdAkAzavadityukte anya Aha- AkAzavadevAbhoktetyapi prAptamaniSTaJcaitaditi / yathAva mAMsabhakSaNamaduSTaM prANyaGgatvAdodanAdivat, atrAhAnya:- odanAdivadeva svaputrAdimAMsabhakSaNamapyaduSTamiti / yathA vA tyaktasaGgA vastrapAtrAdisaGgrahaM na kurvanti RSabhAdivat, ha kuNDikAdyapi te na gRhNanti tadvadeveti, tathA kasmAt karma kuruSe yasmAddhanArthIti / iha prathamaM jJAtaM sarvasAdharmyarUpaM dvitIyaM dezasAdharmyarUpaM tRtIyaM sadoSaM caturthaJca prativAdyuttararUpamityeSAM svarUpavibhAgaH // 130 // 262
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 263 daSTAMtathI prANIone kahelA arthanI pratIti thAya che mATe tenA bhedo kahe che. daSTAMta cAra prakAranA kahyA che - (1) AharaNarUpa (2) AharaNa tadeza (3) AharaNa taddoSa tathA (4) upanyAsa upanaya. (1) mAdati , je hote chate daSTAMtika artha jaNAya che te jJAta-daSTAMta, ahIM adhikaraNamAM je pratyaya lAgavAthI "jJAta' zabda banyo che. sAdhamya ane vaidhaccenA bhedathI te be prakAre che. (1) sAdharma daSTAMta :- nyAyazAstra pramANe "sAdhana hote chate sAdhyano avazya sadbhAva" hoya, dA.ta. ahIM agni che - dhUmADo hovAthI. jemake mahAnasa = rasoDuM. () vaidharma daSTAMta H- "sAdhyanA abhAvamAM sAdhanano avazya abhAva. dA.ta. jayAM agni na hoya tyAM dhumADo na hoya. jemake taLAva. A vaidharma daSTAMta. bIjuM daSTAMta. (agni sAdhya - dhUmADo sAdhana). (2) AkhyAnaka - AkhyAnaka = kathAnakarUpa daSTAMta... te caritra ane kalpitanA bhedathI be prakAre che. (1) caritra:- niyANuM duHkhane mATe che, brahmadatta cakravartInI jema. (2) kalpita - pramAdI AtmAone yauvana vigere anitya che ema batAvavuM. kalpanA dvArA koI satya samajAvavuM. dA.ta. dhoLA pAMdaDAe kisalaya. komaLa patrone kahyuM - te A pramANe. hamaNAM tame jevA komaLa cho tevA ja ame paNa hatA... hamaNAM ame sUkAI gayA chIe, tevA tame paNa bhaviSyamAM thazo." (muja vItI tuja vItaze, dhIrI bApuDIA...) mATe garva na karo. paDatA-pAkI gayelA pAMdaDAo upara pramANe kizalayane bodha Ape che. athavA (3) upamAna:- upamAna mAtra dRSTAMta - AnA hAtha komaLa patra-kamaLanA jevA sukumAra che. ItyAdivatuM. (kamaLa upamAna che. hAtha upameya che.) athavA (4) utpatti :- jJAta = utpatti mAtra daSTAMtano hetu hoya che. jJAtanA heturUpa je hoya te. koI cokhA-50 kharIdanArane pUche - "zA zATe yava kharIdo cho ?' kharIdanAra javAba Ape... maphata nathI maLatAM mATe kharIdIe chIe. ItyAdinI jema. A pramANe sAdhyane jaNAvavA rUpa daSTAMta upAdhinA bhedathI cAra prakAre che. te batAve che. prastuta sUtramAM jJAnanA cAra bheda kahyA che - tenuM vivaraNa. (1) AharaNa :- apratIta arthane jenA vaDe pratItimAM laI javAya te AharaNa. jemAM sAmudAyika ja dASTAMtika artha levAya che.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 atha sthAnamuktAsarikA dA.ta. jemake pApa duHkhane mATe thAya che, brahmadatta cakrInI jema. A daSTAMtane AharaNa jJAta kahevAya. (2) AharaNa taddeza jJAta - daSTAMtanA eka dezathI dASTAMtika arthano upanaya karAya che. te tadezanuM udAharaNa samajavuM. dA.ta. AnuM mukha caMdramAM jevuM che. ahIM caMdranI saumyatA svarUpa eka deza vaDe mukhano upanaya karAyo che. paraMtu netra tathA nAsikAnuM rahitapaNuM tathA kalaMkAdirUpa aniSTa vaDe nahIM. | (3) AharaNa taddoSa jJAta :- je daSTAMta "sAdhya vikala' Adi doSothI duSTa hoya to te diSTAMtane taddoSa udAharaNa kahevAya. dA.ta. zabda nitya che, amUrta hovAthI - jemake ghaTa. ahIM A daSTAMta sAdhya-sAdhana vikalatA doSathI yukta che. (ghaTa manuSya banAve che te nitya nathI, ane rUpa vagerethI yukta che tethI amUrta paNa nathI.) vaLI je asabhya vagere vacanarUpa che te paNa tadoSa AharaNa che. jemake - "huM sarvathA asatyano parihAra karuM chuM, gurUnA mastakane kApavAnI mAphaka." athavA sAdhyanI siddhine karato thako paNa anya doSane lAve che te paNa tadoSa AharaNa.. jemake - laukika munio satya dharmane Icche che paNa. - "so kuvAthI eka vAvaDI sArI, so vAvaDIthI eka yajJa zreSTha, so yajJathI eka putra zreSTha ane so putrathI eka satya zreSTha." A pramANe nAradanI jema bole che. AvA vacanothI zrotAne prAyaH saMsAranA kAraNabhUta putra, yajJa vigerene viSe dharmanI pratIti batAvelI che, tethI AharaNa tadoSatA che. vaLI jema koI buddhimAna purUSa kahe ke - "sanniveza racanA vizeSa yukta A jagata ghaTanI jema koI buddhizALIe banAveluM che. ane te kartA Izvara che.' ukta vAkya vaDe te vivalita Izvara buddhimAna kuMbhAratulya anizvara purUSa vizeSa siddha thAya che. (4) upanyAsa upanaya :- vAdie potAne Icchita arthane siddha karavA mATe je dRSTAMtano upanyAsa karela hoya tenA khaMDana mATe prativAdi dvArA je virUddha arthano upanaya karAya che athavA paryanuyoga upanyAsamAM je uttararUpa upanaya te upanyAsa upanaya. uttararUpa upapattimAtra hovA chatAM te paNa daSTAMtano bheda che, kAraNa ke te teno-daSTAMtano hetu che. dA.ta. "AtmA akartA che, kAraNa ke amUrta che, jemake AkAza.' Ama vAdIe upanyAsa karyo.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 265 have prativAdI kaheze - "AkAzanI mAphaka AtmA abhoktA paNa thaze." A abhoktApaNuM tamane paNa ISTa nathI. (A sAMkhyamata che, teo AtmAne kartA nahIM paNa bhoktA mAne che.) vaLI prANInuM aMga hovAthI bhAta vagerenI jema mAMsabhakSaNa doSa rahita che. (vAdi) vAmamArgI mata :- odana vagerenI mAphaka potAnA putra vagerenuM mAMsabhakSaNa paNa nirdoSa thaze. (prativAdI) vaLI - vAdiH- RSabhadeva vigerenI jema saMgarahita munio vastra-pAtra vigereno saMgraha karatA nathI. (A digaMbara mata che) prativAdi:- kamaMDala vigere paNa teo vastrAdinI jema grahaNa karatA nathI. tathA vAdi :- zA mATe tuM kArya kare che. prativAdiH- dhananI IcchAvALo chuM mATe. ahIM prathama AharaNa nAmanuM jJAta saMpUrNa sAdharmarUpa che. bIjuM tardazAharaNa - dezathI sAdharmarUpa che. trIjuM taddoSAharaNa - doSa sahita che. cothuM upanyAsopanaya prativAdInA uttararUpa che. A pramANe cAra prakAranA jJAtanA svarUpano vibhAga che. 130nA lokAzrayeNAha narakanairayikapApakarmAzubhapudgalA adholokendhakArakArINaH, candrasUryamaNijyotIMSi tiryagloka udyotakArINi, devadevIvimAnAbharaNAnyUrdhvaloke // 131 // naraketi, narakA nArakAvAsAH, nairayikAH-nArakA ete kRSNasvarUpatvAdandhakAraM kurvanti, pApAni karmANi-jJAnAvaraNAdIni mithyAtvAjJAnalakSaNabhAvAndhakArakAritvAdandhakAraM kurvantItyucyante, athavA andhakArasvarUpe'dholoke prANinAmutpAdakatvena pApAnAM karmaNAmandhakArakartRtvam / azubhapudgalA:-tamisrabhAvena pariNatAH / zeSaM spaSTam // 131 // have lokane AzrayIne kahe che - adholokamAM cAra vastu aMdhakAra kare che... te A pramANe - (1) narakAvAso (2) nairayiko (3) pApakarmo tathA (4) azubha pudgalo. ticchalokamAM cAra vastu udyota kare che... te A pramANe - (1) caMdro (2) sUryo (3) maNi ane (4) agni. UrdhvalokamAM cAra vastu udyota kare che. te A pramANe - (1) devo (2) devIo (3) vimAno tathA (4) AbharaNo.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 atha sthAnamuktAsarikA nati, narakA = narakAvAso, nairayikA = nArakanA jIvo. A be kRSNasvarUpa hovAthI aMdhakAra kare che. tathA pApAni kamaNi = jJAnAvaraNIya vigere pApakarmo to mithyAtva ane ajJAna svarUpabhAva aMdhakArane karanArA hovAthI aMdhakAra kare che tema kahevAya che. athavA aMdhakAra svarUpa apolokamAM prANIone utpanna karanArA hovAthI pApakarmonuM aMdhakAra kartutva jANavuM. azubha pulo to aMdhakAra bhAva vaDe pariNAmane pAmelA che. anya artha spaSTa che. II13ml bhogasukhAzrayeNa prasarpakAnAha anutpannabhogotpAdanAya pUrvotpannabhogAviprayogAyAnutpannasukhopabhogAya pUrvotpannasukhAviprayogAya prasarpakAH // 132 // anutpanneti, prakarSeNa sarpanti gacchanti bhogAdyarthaM dezAnudezaM saJcaranti, Arambhaparigrahato vA vistAraM yAntIti prasarpakAH, anutpannAnasampannAn bhogAn zabdAdIn tatkAraNadraviNAGga nAdIn vA sampAdayitumanutpannAnAM vA bhogAnAmutpAdanArtham / uktaJca 'dhAvati rohaNaM tarati sAgaraM bhrAmyati nirinikuJjeSu / mArayati bAndhavamapi puruSo yo bhaveddhanalubdhaH // aTati bahuM vahati bhAraM sahate kSudhAM pApamAcarati dhRSTaH / kulazIlajAtipratyayasthitiJca lobhopadrutastyajati / " iti, pUrvotpannAnAJca bhogAnAmaviprayogAya rakSaNArthamiti, evamagre'pi sukhaJca bhogasampAdyAnandavizeSa iti // 132 // bhoga ane sukhane AzrayIne prasarpakanA bhedo kahevAya che. cAra prakAranA prasapako kahevAya che. (1) koI purUSa nahIM utpanna thayelA bhogone meLavavA mATe dezATana kare che. (2) koI purUSa pahelAM prApta thayela bhogonuM rakSaNa karavA dezATana kare che. (3) koI purUSa anutpanna sukhone meLavavA mATe dezATana kare che. (4) koIka pUrve meLavela sukhonI rakSA mATe dezAMtaramAM bhramaNa kare che. anutpannati, koI purUSo bhogAdikane mATe eka dezathI bIjA deza prati vizeSapaNe jAya che. athavA AraMbha ane parigrahathI vistArane pAme che te prasarpako.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 267 - (1) nahIM prApta thayela zabdAdi bhogone athavA tenA kAraNabhUta dhana ane strI vigerene saMpAdana karavA mATe athavA anutpanna bhogone utpanna karavA mATe saMcare che. kahyuM che ke - je purUSa dhanano lobhI hoya che te rohaNagiri prati doDe che, samudra tare che, parvatanI guphAone viSe bhaTake che ane bhAIne paNa mAre che, tathA dhRSTa evo purUSa bhArane vahe che, sudhAne sahe che, pApane Acare che, tathA lobhamAM Asakta evo te kula-zIla-sadAcAra ane jAtinI maryAdAne paNa tyaje che. (2) prathama meLavelA athavA vartamAnamAM prApta thayelA bhogAdikanuM rakSaNa karavA mATe tathA bhaviSyamAM paNa sukha tathA bhoga vaDe prApta karavA yogya AnaMda vizeSa mATe eka dezathI bIjA deza tarapha saMcare che. A rIte bIjA be gamananA-dezATananA kAraNo jANavA. 132. bhogAdyarthaM yatamAno baddhvA karma nArakatayotpadyata iti nAnA''hArato nirUpayati aGgAramurmuropamazItalahimazItalA nArakAhArAH, kaGkabilapANamAMsaputramAMsopamAstiryagyonikAhArAH, azanapAnakhAdimasvAdimAhArA manuSyAH varNagandharasasparzamayAhArA devAH // 133 // aGgAreti, alpakAladAhatvAdaGgAropamaH, sthirataradAhatvAnmurmuropamaH, zItavedanotpAdaka tvAcchItalaH atyantazItavedanAjanakatvAddhimazItalaH, adho'dha iti kramaH / kaGkaH pakSivizeSastasyAhAreNa samaH kaMkopamaH, yathAhi kaGkasya durjaro'pi svarUpeNAhAraH sukhabhakSyaH sukhapariNAmazca bhavati tathA yastirazcAM subhakSaH sukhapariNAmazca sa kaGkopamaH / tathA bile pravizadravyaM bilameva tenopamA yatra sa tathA, bile hyalabdharasAsvAdaM jhagiti kiJcidyathA pravizati tathA yasteSAM galabile pravizati sa tathocyate / pANo mAtaGgaH, tanmAMsaspRzyatvena jugupsayA duHkhAdyaM syAdevaM yasteSAM duHkhAdya: sa pANamAMsopamaH / putramAMsantu snehaparatayA duHkhAdyataraM syAdevaM yo duHkhAdyataraH sa putramAMsopamaH / krameNa caite zubhasamAzubhAzubhatarA veditavyAH , zeSaM sugamam // 133 // bhogAdi mATe saMcaranArA karma bAMdhIne narakapaNAe utpanna thAya che mATe nArakonA AhAranuM nirUpaNa kare che. nAono yA2 |2no mA2 cha - te yA pramANo... (1) aN||2dpo (2) bhubhura vo (3) zIta tathA (4) limapo zItala...
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 atha sthAnamuktAsarikA tiryaMcono cAra prakArano AhAra kahyo che - te A pramANe.... (1) kaMka pakSInA AhAra jevo (2) bilanA jevo (3) pANa-caMDAlanA mAMsa jevo tathA (4) putranA mAMsa samAna. manuSyono cAra prakArano AhAra kahyo che. (1) azana (2) pAna (3) khAdima tathA (4) svAdima. devono cAra prakArano AhAra kahelo che. (1) zubha varNavALo (2) zubha gaMdhavALo (3) zubha rasavALo ane (4) zubha sparzavALo. aGgAreti, (1) nArakIno AhAra - alpakALa baLatarA hovAthI aMgArA jevo... ghaNA kALa paryata baLatarA-dAha thavAthI muzmaranA jevo... zIta vedanAno utpAdaka hovAthI zItaLa ane atyaMta zIta vedanAnA utpAdaka hovAthI hima jevA zItaLa. uparyukta cAreya kramazaH eka-ekathI adhika vedanAvALA che. (1) tiryaMca AhAra - kaMka nAmanuM pakSI che, tenA AhAra samAna te kaMkopama. kaMka pakSIne svarUpathI durjara AhAra paNa sukhapUrvaka khAvA yogya ane sukharUpa pariNAmavALo thAya che - arthAt sukhapUrvaka pace che, e rIte je AhAra tiryaMcone subhakSa ane sukharUpa pariNAmavALo hoya che te kaMkopama. (2) bIlanA jevo - bilane viSe praveza karatuM dravya bila ja che, tenI upamA che jene viSe te bilopama, jema bilamAM rasano AsvAda prApta thayA sivAya jaldIthI kiMcit praveza thAya che, evI rIte je AhAra, gaLArUpa bilamAM praveze che te bilopama kahevAya che. (3) pANa mAMsa samAna - 'pANa' = cAMDAla, tenuM mAMsa, cAMDAlanuM mAMsa aspRzya tathA niMdanIya hovAthI dukhapUrvaka khAvAyogya hoya e rIte teone duHkhapUrvaka khAvA yogya AhAra te pANopama AhAra. (4) putranA mAMsa samAna :- putranuM mAMsa to atyaMta neharUpa hovAthI atizaya dukhapUrvaka khAvA yogya hoya, e rIte je AhAra teone atyaMta duHkhapUrvaka khAvA yogya hoya te putramAMsa tulya AhAra kramapUrvaka A AhAro zubha, sama, azubha ane azubhatara jANavA. ll133 atha cikitsAzrayeNAha vraNakartRtvatatparimarzitvAbhyAM tatkartRtvatatsaMrakSaNAbhyAM tatkartRtvatatsaMrohitvAbhyAJca caturbhaGgazcikitsakAnAm // 134 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 sthAnAMgasUtra vraNakartRtveti, cikitsakA dravyato jvarAdirogAn prati, bhAvato rAgAdIn pratIti, tatrAtmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsaka Atmacikitsaka ucyate tadbhedA atroktA grAhyAH / tatra kazcit vraNaM dehe kSataM svayaM karoti rudhirAdinirgAlanArthamiti vraNakaraH paraM na vraNaM parimRzati ityekaH, kecittvanyakRtaM vraNaM parimRzati na ca tatkarotIti dvitIyaH, aparaH parimRzati karoti ca, itarastu nobhayathA / evaM bhAvavraNamaticAralakSaNaM karoti kAyena, na ca tadena punaH punaH saMsmaraNena spRzati / anyastu tatparimRzatyabhilASAt, na ca karoti kAyataH saMsArabhayAdibhiH / evamitarau / vraNaM karoti na ca tatpaTTabandhAdinA saMrakSati kazcit, kRtaM saMrakSati na ca karotyanyaH, bhAvavraNatvAzrityAticAraM karoti na ca taM sAnubandhaM bhavantaM kuzIlAdisaMsargatannidAnaparihArato rakSatyekaH, anyastu pUrvakRtAticAraM nidAnaparihArato rakSati navaM ca na karoti, evamanyau bhAvyau / eko vraNakartA na vraNasarohI naiva vraNaM saMrohayatyauSadhadAnAdinA, bhAvavraNApekSayA prAyazcittApratipatteH / aparo vraNasaMrohI pUrvakRtAticAraprAyazcittapratipattyA, no vraNakaro'pUrvAticArAkAritvAditi // 134|| ve yittiAne AzrayAne 4 ... vaNakartutvanI traNa parimarzi sAthe.. vaNakartutvanI traNa saMrakSaNa sAthe. tathA vaNakartutvanI vraNasarohita sAthe cikitsakonI caturbhagI thAya che. vaNakartutveti, cikitsako dravyathI tAva vigere rogonI cikitsA kare. bhAvathI rAga-dveSa vigerenI. temAM Atma saMbaMdhI - javarAdinI athavA kAmAdinI cikitsA karanAra te Atma cikitsaka kahevAya che. tenA bhedo ahIM kahelA che te pramANe jANI levA - te A pramANe... (1) o potAnI yitsiA 43 cha - 59 jAnI 42tA nathI. (2) obInI yitsiA 73 cha - 59 // potAnI 42tA nathI. (3) potAnI tathA bInI 59 yitsiA 73 che. (4) 05 potAnI tathA jInI 55 yitsiA 42tA nathI. cAra prakAranA purUSo kahelA che. (1) koI vraNa arthAt zarIramAMthI rUdhirAdi kADhavA mATe chidrane pote kare che paNa vraNane sparza 52di nathI. mA me mAMgo. (2) koI bIjAe karelA vraNane sparza kare che paraMtu pote vraNa karato nathI. A bIjo bhAMgo. (3) 05 prano sparza 59 62 cha tathA pra. 5542 cha. lald wil. (4) koI vraNano sparza paNa karatA nathI tathA vaNa paNa karatA nathI. A cotho bhAMgo.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 atha sthAnamuktAsarikA evI rIte... (1) koI aticAra svarUpa bhAvavraNane kAyA vaDe kare che paNa te vraNane ja punaH punaH yAda karavA vaDe sparza karato nathI. (2) bIjo koI to aticArane vAraMvAra yAda karavA vaDe sparza kare che paNa kAyAthI abhilASAne karato nathI, kemake saMsArano bhaya vigere hoya che. (3) koI bhAvavraNane sparza paNa kare che tathA kAyA vaDe paNa kare che. (4) koI bhAvavraNane sparza paNa karatA nathI tathA kAyA vaDe paNa karatA nathI. cAra prakAranA purUSo kahelA che... (1) koI vraNa kare che paNa tene pATo vagere bAMdhavA vaDe saMrakSaNa karato nathI. (2) bIjo to karelA vraNanuM saMrakSaNa kare che paraMtu traNane karato nathI. (3) koI vraNane kare che vraNanuM saMrakSaNa paNa kare che. (4) koI vraNa paNa karatA nathI traNanuM saMrakSaNa paNa karatA nathI. bhAvaghaNane AzrayIne to aticAra kare che paraMtu anubaMdha karatA tevA kuzilAdino saMsarga ane tenA nidAnanA parihArathI rakSaNa karato nathI. A eka. koI pUrve karelA aticArane nidAnanA parihArathI rakSaNa kare che ane navIna aticAra karatA nathI. A be. koI pUrve karelA aticArane nidAnanA parihArathI rakSaNa paNa karato nathI ane navIna aticAra paNa karato nathI. A traNa. koI nidAnanA parihArathI rakSaNa kare che. aticAra paNa kare che. A cAra. cAra prakAranA purUSo kahelA che - (1) koI vraNane kare che paNa auSadha vigere vaDe vaNane rUjhavato nathI. (A rIte anya traNa bheda jANavA.) bhAva vraNanI apekSAe to prAyazcittane nahIM svIkAravAthI vraNa saMrohI nathI. bIjo pUrve karela aticAra saMbaMdhI prAyazcittano svIkAra karavA vaDe traNa saMrohI arthAt aticArane dUra karanAra che, kAraNa ke no vaNakara arthAt navIna aticArane karanAra nathI. ||134 punaH purussbhedaanaahsatahi zanyakuSTavaMta rUpaI
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 sthAnAMgasUtra antariti, eke'ntazzalyA na bahizzalyAH, yasyAnto madhye zalyaM tattathA, yacchalyaM vraNasyAntaralpaM bahistu bahu tadvahiriva bahirucyate tadvidyate yeSAM te bahizzalyAH, yadi punaH sarvathaiva tat tato bahiH syAttadA zalyataiva na syAt, uddhRtatve vA bhUtabhAvitayA syAdapIti, apare bahiHzalyA nAnta:-zalyAH, yeSAmantarbahu bahirapyupalabhyate te ubhayazalyAH, caturthaH zUnyaH, antarbahirtyAM bhinnasya zalyasyaivAbhAvAt / bhAvApekSayA gurusamakSamanAlocitatvenAntaHzalyamaticArarUpaM yasya sa tathA bahiHzalyamAlocitatayA yasya / antarbahizca zalyamAlocitatvAnAlocitatvAbhyAm, caturthaH zUnyaH / antarduSTaH zaThatayA saMvRtAkAratvAnna bahirityekaH, anyastu karaNenopadarzitavAkpAruSyAditvAbahirevetyUhyamanyat // 135 // punaH purUSanA prakAro jaNAve che... aMtaH ane bahinI sAthe zalya ane duSTanI caturbhAgI... mantati, cAra prakAranA purUSo kahyA che... (1) koI vraNa aMdaramAM zalyavALA hoya che.. bahArathI zalya vagaranA hoya che. arthAt jenA aMdaramAM zalya hoya te dekhAtuM na hoya te aMtaHzalya. (2) je zalya traNanI aMdara alpa dekhAtuM hoya ane bahAra vadhAre dekhAtuM hoya te bAhya zalya kahevAya. jo vaLI sarvathA traNathI bahAra hoya to zalyapaNuM ja na hoya. athavA zalyano uddhAra karyo chate paNa bhUtakALanuM zalya bhaviSyamAM paNa hoya. (3) je vraNamAM aMdara ghaNuM zalya che ane bahAra paNa dekhAya che te ubhaya zalya. (4) aMdara ane bahAra zalyathI rahita zalyano abhAva hovAthI A bhAMgo zUnya che. bhAvanI apekSAe caturbhagI :(1) gurUnI samakSa AlocanA na karavA vaDe aticArarUpa aMtaHzalya che jene te aMtaHzalya. (2) gurUnI samakSa AlocanA karavA vaDe bahAra zalya che jene te bahiH zalya. (3) Alocana na karavA vaDe aMtaH ane AlocanA karavA vaDe bahAra zalya che jene te aMtaH bahi zalya. (4) aMtaH ane bahArathI zalya rahita. duSTanI caturbhagI: (1) koI zaThapaNAthI aMdarathI dura che paNa AkArane chupAvavAthI bahArathI duSTa nathI. A eka bhAMgo.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 atha sthAnamuktAsarikA (2) bIjo kAraNavazAt vacananuM kaThorapaNuM vagere dekhADavAthI bahArathI duSTa che paNa aMtarathI duSTa nathI. (3) koI aMtarathI tathA bahArathI paNa duSTa nathI. (4) koI aMtara ane bahAra baMnethI duSTa che. ll135 atha pravrajyAM nirUpayati ihaparobhayalokapratibaddhApratibaddhasvarUpA agrataH pRSThata ubhayataH pratibaddhApratibaddhasvarUpA naTabhaTasiMhazRgAlakhAditArUpA ca pravrajyA // 136 // iheti, ihalokapratibaddhA pravrajyA nirvAhAdimAtrArthinAm, paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAm, ubhayArthinAmubhayalokapratibaddhA, viziSTasAmAyikavatAmapratibaddhA / agrataH pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAhArAdiSu yA pratibaddhA sA'grataH pratibaddhA / pRSThataH pratibaddhA svajanAdiSu, dvidhApi kAcidubhayataH pratibaddhA apratibaddhA tu pUrvavat / naTasyeva saMvegavikaladharmakathAkaraNopAjitabhojanAdInAM naTakhAditArUpA, tathAvidhabalopadarzanalabdhabhojanAderbhaTakhAditAsvarUpA, zauryAtirekAdavajJayopAttasya yathArabdhabhakSaNena vA khAditA siMhakhAditArUpA, vyAvRttyopAttasyAnyAnyasthAnabhakSaNena vA khAditA zrRgAlakhAditArUpeti // 136 / / have pravrayAnuM nirUpaNa kare che... cAra-cAra bheda vaDe pravajyAnuM vidhAna che. (1) Ihaloka pratibaddhA (2) paraloka pratibaddhA (3) ubhayaloka pratibaddhA tathA (4) apratibaddhA. (1) agrataH pratibaddhA (2) pRSThataH pratibaddhA (3) ubhayataH pratibaddhA tathA (4) apratibaddhA. (1) naTa khAditArUpA (ra) bhaTa khAditArUpA (3) siMha khAditArUpA tathA (4) zRMgAla khAditArUpA. ti, (1) Ihaloka pratibaddhA - mAtra udara bharavA vigerenI IcchAvALAnI je dIkSA te Ihaloka pratibaddhA. bhavAMtara saMbaMdhI kAmabhoganI IcchAvALAnI je dIkSA te paraloka pratibaddhA. ubhayalokamAM sukha prAptinI IcchAvALAnI je dIkSA te ubhayeloka pratibaddhA. viziSTa sAmAyikavALAnI je dIkSA te apratibaddhA. (ra) pravrajyA levAthI bhAvimAM thanArA ziSya ane AhArAdine viSe AgaLathI pratibaMdhavALI je dIkSA te agrataH pratibaddhA.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 273 svajanAdi ke pahelAM dIkSA lIdhI hoya temanA snehathI je pAchaLathI dIkSA levI te pRSThataH pratiSaddhA. AgaLathI ane pAchaLathI pratibaddhA te ubhaya pratibaddhA. koIpaNa prakAranA pratibaMdha vagaranI je apratibaddhA. (3) naTanI jema saMvega rahita dharmakathA kahevA vaDe meLavela bhojanAdinuM bhakSaNa jemAM che te naTakhAditA rUpA pravrajyA. subhaTanI jema baLa dekhADIne bhojanAdi meLavavuM te bhaTakhAditA. siMhanI jema zauryatAthI badhAnI avajJA karIne meLavela athavA bhakSaNa vaDe jema zarU karyuM che tema khAvuM che jemAM te siMhakhAditArUpA. ziyALanI jema dInatAthI prApta karela bhojana anya sthaLe jaI bhakSaNa karavArUpa jemAM che te zrRMgAla khAditArUpA. 5136 // punastasyA eva bhedAnAha avapAtAkhyAtasaMketavigrahagatipravrajyAlakSaNA todayitvA plAvayitvA saMbhASya pariplutayitvA ca pravrajyA // 137 // I avapAteti, sadgurUNAM sevA'vapAtastato yA pravrajyA sA'vapAtapravrajyA / AkhyAtasya pravrAjayetyAdyuktasya yA syAtsA''khyAtapravrajyA yathA''ryarakSitabhrAtuH phalgurakSitasya, saGketAdyA sA saGketapravrajyA metAryAdInAmiva, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA'hamapItyevaM yA sA tatheti / vigrahagatyA pakSinyAyena parivArAdiviyogenaikAkino dezAntaragamanena ca yA sA vigrahagatipravrajyA / tathA todayitvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sA tathocyate, plAvayitvA anyatra nItvA''ryarakSitavat, sambhASya gautamena karSakavat, vacanaM vA pUrvapakSarUpaM kArayitvA nigRhya ca pratijJAvacanaM vA kArayitvA yA sA tathoktA / ghRtAdibhiH pariplutabhojanaH paripluta eva taM kRtvA pariplutayitvA suhastinA raGkavat yA sA tathocyate // 137 // punaH tenA 4 lehone bhAve che... pravrajyAnA prakAra jaNAvatA kahe che. yAra prahAre abhyA uhelI che... (1) avapAta (2) AyAta (3) saMketa tathA (4) vigrahagati pravrajyA.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 atha sthAnamuktAsarikA tathA cAra prakAre pravajayA kahelI che... (1) todayitvA (2) plAvayitvA (3) saMbhASya tathA (4) pariskutayitvA pravrajyA. (1) avapAta pravrajyA - sadgurUonI sevA mATe je pravrajyA te apAta pravrajayA. (2) AkhyAta pravrajyA :- "tuM dIkSA le" ema kahevAthI dIkSA lenAranI je pravajayA te AkhyAta pravrajyA. (AryarakSitasUrinA bhAI phalyurakSitanI jema.). (3) saMketa pravajyA - saMketapUrvakanI je pravajyA te saMketa pravrajyA. (metArya muninI jema) athavA "jayAre tuM dIkSA laIza tyAre huM paNa laIza" ema saMketathI je dIkSA te saMketa pravrajayA. (4) vigrahagati pravajyA - vigrahagati vaDe arthAta pakSI jema bIje jAya che te nyAya vaDe parivAra vigerenA viyogathI ane dezAMtaramAM javA vaDe ekalAnI je dIkSA te vigrahagati pravrajyA. pravrajyAnA cAra prakAra : (1) todayitvA -pIDA-vyathA pedA karIne je dIkSA apAya te todayitA. sAgaracaMdramuni vaDe apAyela municaMdra nRpanA putranI jema. (2) plAvayitA - anyatra laI jaIne ArakSitanI jema je dIkSA apAya te plAvayitvA. (3) saMbhASyaH- jema gautamasvAmIe kheDUtane samajAvIne dIkSA ApI tema athavA pUrvapakSarUpa vacanane karAvIne ane tene jItIne athavA pratijJA karAvIne je dikSA apAya che te saMbhASya pravrajyA. (4) pariplatayitvA:- ghI Adi vaDe paripUrNa bhojana te pariplata... AvA prakAranA paributa bhojana mATe je rIte Aryasuhasti AcArya vaDe raMkane dIkSA ApI te rIte je dIkSA apAya te paributayitvA pravrajayA. ll137thA punarapi tadbhedAnAha vapanaparivapanazodhanaparizodhanavatI, dhAnyapuJjitavirellitavikIrNasaGkarSitasamAnA 2 238 vapaneti, yathA kRSiH sakRddhAnyavapanavatI dvistriA utpATya sthAnAntarAropaNataH parivapanavatI vijAtIyatRNAdyapanayanena zodhitA dvistrirvA tRNAdizodhanena parizodhitA bhavati tathA pravrajyApi sAmAyikAropaNena vapanavatI mahAvratAropaNena niraticArasya sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnataH parivapanavatI sakRdaticArAlocanena zodhitA punaH punazca tena parizodhitA ca bhavati / evaM khale lUnapUnavizuddhapujIkRtadhAnyasamAnA sakalAticArakacavaraviraheNa labdhasvasvabhAvatvAdekA / anyA khalaka eva yadvirellitaM visAritaM vAyunA pUnamapujIkRtaM
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 275 dhAnyaM tatsamAnA yA hi laghunApi yatnena svasvabhAvaM lapsyata iti / aparA tu yadvikIrNa gokhurakSuNNatayA vikSiptaM dhAnyaM tatsamAnA, yA hi sahajasamutpannAticArakacavarayuktatvAt sAmaNyantarApekSitayA kAlakSepalabhyasvasvabhAvA sA dhAnyavikIrNasamAnocyate, itarA ca yatsaGkarSitaM kSetrAdAkarSitaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi bahutarAticAropetatvAdbahutarakAlaprAptavyasvasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAneti // 138 // punaH dIkSAnA cAra prakAra kahe che... vapana-parivapana - zodhana-parizodhanavatI... pravrajayAnA cAra prakAra. dhAnyapaMjita-virellitavikIrNa-saMkaSita... pravrajayAnA A cAra prakAra che. vapaneti jema eka vAra dhAnya vavAya tevI bhUmi te vapanavatI. be athavA traNa vAra ukheDIne anya sthAnamAM ropavAthI parivapanavatI. anya jAtIya ghAsa vigerene dUra karavA vaDe zodhitA. be athavA traNa vAra tRNAdinA zodhana vaDe parizodhanavatI. kRSi che te rIte pravrajayA paNa - sAmAyikanA AropaNa vaDe vapanavatI. niraticAra cAritravALAne mahAvratanA AropaNa vaDe athavA sAticAra cAritravALAne mULa prAyazcitta devAthI parivapanavatI. ekavAra aticAranA AlocanathI zodhitA. tathA vAraMvAra aticAranA AlocanathI parizodhanavatI pravrajayA jANavI. punaH pravrajayAnA cAra prakAra... dhAnyapaMjita :- khaLAmAM tUsa vigere kacaro kADhIne nirmaLa karela dhAnyanA puMja samAna samasta aticArarUpa kacarAnA abhAva vaDe meLavela svasvabhAvapaNAthI A prathama dhAnyapuMjita pravrajyA. virellita - vAyu vaDe kacarAne dUra karela paNa Dhagalo nahIM karela. evA dhAnya samAna pravrajyA. je thoDA paNa prayatna vaDe svasvabhAvane prApta karaze. vikIrNa :- baLadanI khurA vaDe khUMdAvAthI chUTA thayela dhAnya samAna pravrajayA. je pravrajayA sahaja utpanna thayela aticArarUpa kacarAyukta hovAthI sApekSita-anya sAmagrI vaDe kALanA vilaMbathI svasvabhAvane meLavavA yogya thAya che te dhAnyavikIrNa samAna pravrajyA kahevAya che. saMkarSita :- kSetrathI lAvela ane khaLAmAM rAkhela dhAnyanA jevI je pravajayA te saMkarSita pravrajyA. A pravrayA ghaNA aticAra sahita hovAthI ghaNA kALa vaDe prApta karavA yogya svabhAvavALI che te dhAnyasaMkarSita samAna jANavI. /138.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 atha sthAnamuktAsarikA upasargabhedAnAhadivyamAnuSatiryagyonikAtmasaMvedanArUpA upasargAH // 139 // divyeti, upasRjyate dharmAt pracyAvyate janturebhirityupasargA bAdhAvizeSAH, te ca kartRbhedAzcaturvidhAH, tatra hAsyAt pradveSAdvimAdvimAtrAto vA divyA upasargA bhavanti, mAnuSyA hAsAt pradveSAdvimarzAt kuzIlapratisevanAtaH, bhayAt pradveSAdAhArAdapatyarakSaNArthaM vA tairazco ghaTTanastambhanaprapatanasaMleSaNato vA''tmasaMvedaH // 139 / / have upasargonA bhedo jaNAve che - 75so yAra nA cha - (1) visaMbaMdhI (2) manuSya saMbaMdhI (3) tirthayayoni saMdhI tathA (4) mAtmasaMvehana35 = pothI 4 2rAyeda.. upasargo = pAse AvavA vaDe dharmathI jeo vaDe prANIo bhraSTa karAya che te upasargo... pIDA vizeSa. kartAnA bhedathI te cAra prakAre che. (1) 45 saMdhI :- hAsyathA - pradeSathI - parIkSAthI mane hI- hI syAhathI heva saMbaMdhI upasargo thAya che. ___ (2) manuSya saMbaMdhI :- syathA - pradveSayI - 56 42pAthI tathA duzI sevanAnI 27tthI manuSya saMbaMdhI upasargo thAya che. ___(3) yi saMdhI :- (mayathA - pradveSathI - maahaarn| 129thI tathA pAnI 26 // mATe tiryaMca saMbaMdhI upasargo thAya che. (4) mAma saMvehana35 :- saMghaTana - Hina yoNA virathI, presavAthI 52US 4AthI, khADAvi.mAM paDI javAthI, ghaNo kALa paga saMkocIne besavAthI, vAyu vaDe paNa rahI jAya vigerethI AtmasaMvedanIya upasargo thAya che. ll13lA upasargasahanAjjJAnAvaraNIyAdikarmakSayAdbuddhibhedAnAhaautpattikI vainayikI karmajA pAriNAmikI ca buddhiH // 140 // autpattikIti, utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, nanu kSayopazamaH kAraNamasyAH, satyam, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyat zAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti / yadvA buddhayutpAdanAt pUrvaM svayamadRSTo'nyatazcAzruto manasApyanAlocitastasminneva kSaNe yathAvasthito'rtho gRhyate yayA sA lokadvayAviruddhaikAntika phalavatI buddhirautpattikI naTaputrarohakAdInAmiva / vinayo guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstatpradhAnA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra vA vainayikI, kiJca kAryabharanistaraNasamarthA dharmArthakAmazAstrANAM gRhItasUtrArthasArA lokadvayaphalavatI ceyam, naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiva / anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM kAdAcitkaM vA karma nityavyApArastu zilpam karmaNo jAtA karmajA, api ca karmAbhinivezopalabdhakarmaparamArthA karmAbhyAsavicArAbhyAM vistIrNA prazaMsAphalavatI ca hairaNyakakarSakAdInAmiva / pariNAmaH sudIrghakAlapUrvAparArthAvalokanAdijanya AtmadharmaH sa prayojanamasyAstatpradhAnA veti pAriNAmikI, api cAnumAnakAraNamAtradRSTAntaiH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca puSTIbhUtA'bhyudayamokSaphalA ca, abhayakumArAdInAmiva // 140 // 277 upasargone sahana karavAthI jJAnAvaraNIya vigere karmano kSaya thAya che - tenAthI pragaTa thatA buddhinA bhedone jaNAve che. buddhinA cAra prakAra che - (1) autpAtikI (2) vainayikI (3) kArmikI tathA (4) pAriNAmikI. utpatti ja jenuM prayojana che te autpAtikI buddhi. zaMkA :- autpAtikI buddhinuM kAraNa to kSayopazama che ne ? samAdhAna :- vAta sAcI che, paraMtu te aMtaraMga kAraNa hovAthI sarva buddhinuM sAdhAraNa kAraNa che, tethI tenI vivakSA ahIM karela nathI, tathA anya zAstra athavA zilpAdi karma ke abhyAsa vigerenI AmAM apekSA nathI. tathA buddhinI utpatti thayA pahelAM pote nahIM joyela, bIjA pAsethI nahIM sAMbhaLela ane mana vaDe paNa nahIM vicArela arthane te ja kSaNe yathAyogya artha jenA vaDe grahaNa karAya che tevI ubhaya avirUddha, ekAMta phaLavALI je buddhi te autpAtikI buddhi che. A buddhi naTaputra rohaka vigerenI jema jANavI. -- vainayikI :- gurUnI zuzruSA - sevA rUpa vinaya jemAM kAraNa che ane vinaya pradhAna che jemAM te vainayikI buddhi. tathA kAryanA bhArane pAra pamADavAnA sAmarthyavALI... dharma-artha ane kAmazAstro saMbaMdhI sUtrArthanA rahasyane grahaNa karanArI ane ubhaya lokamAM phaLavALI vainayikI buddhi che. A buddhi naimittika siddhaputranA ziSyAdinI jema jANavI. kArmikI :- AcArya sivAya anya pAsethI zIkheluM karma, AcArya pAsethI zIkheluM zilpa athavA koI prasaMge karavAmAM AvatuM karma, ane niraMtara vyApArarUpe karAtuM te zilpa jANavuM. karma-kAryathI utpanna thayelI buddhi te karmajA. vivakSita kAryamAM manane joDavAthI tenA paramArthane jANanArI, kAryanA abhyAsathI ane vicArathI vistAra pAmelI, prazaMsArUpa phaLavALI kArmikI buddhi-karmajA buddhi che.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 atha sthAnamuktAsarikA sonA-cAMdInI parIkSA karanAra vigerenI jema A buddhi jANavI. pAriNAmikI:- lAMbA samayaparyata pUrvApara padArthanA avalokanathI utpanna thayela AtmadharmarUpa prayojana che jenuM... athavA pariNAmanI pradhAnatA che jemAM te pariNAmikI buddhi tathA anumAna, kAraNamAtra ane dRSTAMto vaDe sAdhyane sAdhanArI, vayanI vRddhi vaDe puSTa thanArI, temaja abhyadaya ane mokSanA phaLavALI A buddhi che. abhayakumAra vigerenI jema A buddhi jANavI. 14 nArakatvAdisAdhanakarmANyAha mahArambhamahAparigrahapaJcendriyavadhakuNimAhArairnairayikaM karma prakaroti, mAyitvanikRtimatvAlIkavacanakUTatulAkUTamAnairastairyagyonikaM prakRtibhadrakatAprakRtivinItatAsAnukrozatA'matsarikatAbhirmAnuSaM sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamabAlatapaHkarmAkAmanirjarAbhirdaivikam // 141 // mahArambheti, nairayikaM karma nairayikatvAyAyuSkAdi karma, mahAn-icchAparimANenAkRtamaryAdatayA bRhannArambhaH pRthivyAdhupamaIlakSaNo yasya sa mahArambhaH, cakravartyAdistattvamekaM kAraNam / mahAn parigraho hiraNyasuvarNadvipadacatuSpadAdiryasya saH, tattvamaparam / paJcendriyANAM vadho'paro hetuH / kuNimaM mAMsaM tadevAhAraH so'pyanyo mAyitvaM manaHkuTilatA, nikRtiH kAyaceSTAdyanyathAkaraNalakSaNA abhyupacAralakSaNA vA tadvattvam, alIkavacanamapriyavacanamasatyavacanaM vA, kUTatulAkUTamAnena yo vyavahAraH sa kuTatulAkUTamAnaH, ete tiryagyonikAyuSkAdeH kAraNam / prakRtyA svabhAvena bhadrakatA-parAnupatApitA, prakRtivinItatA, anupadiSTavinItatvam sAnukrozatA-sadayatA, matsarikatA-paraguNAsahiSNutA tatpratiSedho'matsarikatA, ete manuSyotpattikAraNakarmahetavaH / sarAgasaMyamaH-sakaSAyacAritraM vItarAgasaMyaminAmAyuSo bandhAbhAvAt / saMyamAsaMyamo dezasaMyamaH, bAlA mithyAdRSTayasteSAM tapaHkriyA, akAmena-nirjarAM pratyanabhilASeNa nirjarA-karmanirjaraNaheturbubhukSAdisahanamityetAni devotpattikAraNAni // 141 // nArakapaNuM vigere gatinA kAraNabhUta karmo kahe che... cAra kAraNa vaDe jIvo nArakane yogya AyuSyAdi karma bAMdhe che te A pramANe... (1) mahAna AraMbha karavAthI, mahAna parigraha dhAraNa karavAthI, paMcendriyanA vadhathI ane mAMsAhAra karavAthI.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 279 cAra kAraNa vaDe jIvo tiryaMca yonipaNAne yogya karma bAMdhe che te A pramANe... (1) mananI kuTilatAthI (2) nivRtithI (3) juThuM bolavAthI tathA (4) khoTA tola ane mApa karavAthI. cAra kAraNathI manuSyapaNAne yogya AyuSyAdi bAMdhe che - te A pramANe... (1) saralatAthI (2) vinIta svabhAvathI (3) dayALutAthI tathA (4) matsara rahitapaNAthI. cAra prakAre jIva devagatine yogya AyuSyAdi karma bAMdhe che te A pramANe... (1) sarAga saMyamathI (2) dezaviratipaNAthI (3) bAlataparUpa kriyAthI tathA (4) akAma nirjarAthI. mahAra jori - nairayikapaNA mATe athavA nairayikapaNAe karma - AyuSyakAdi. (1) mahAAraMbha - moTI IcchAnA pariNAmathI maryAdArahita pRthivI vigerenA upamardana svarUpa moTo AraMbha che jemAM te mahAraMbha... cakravartipaNA vigereno bhAva te mahAraMbhatA. narakanA AyuSyabaMdhanuM A eka kAraNa che. (2) mahAparigraha :- hiraNya-suvarNa-dvipada-catuSpadAdi mahAparigraha jene che te mahAparigrahavALA. A bIjuM kAraNa che. (3) paMcendriyavadha :- paMcendriya jIvono vadha te trIjuM kAraNa che. (4) kuNimaM - kuNima = mAMsa, te mAMsano ja AhAra che jeno teo narakanuM AyuSya bAMdhe che A cothuM kAraNa. tiryaMcagati yogya kAraNa - (1) mAyitve - mAyitva = mananI kuTilatA. (2) nikRtimatva - nikRti eTale bIjAne ThagavA mATe zarIranI ceSTAnuM anyathA karavuM arthAt kAyA dvArA judI-judI ceSTA karavI athavA abhyapacAra karavo. (3) alIkavacana - apriya vacana bolavuM athavA asatya vacana bolavuM. (4) kUTatulA-kuTamAna - khoTA trAjavA tathA khoTA mApa vaDe je vyavahAra te kUTatulA-kuTamAna. A cAra kAraNa tiryaMcayoninA AyuSyanA kAraNarUpa che. manuSyagati yogya kAraNa : (1) prakRti bhadrakatA - prakRti eTale svabhAva vaDe bhadrakatA - saraLatA... bIjAne paritApa na pahoMcADavo te bhadrakatA.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 atha sthAnamuktAsarikA (2) prakRti vinItatA - svabhAvathI namratA. jhUkavAno svabhAva. koInA upadeza vagara ja namratA. (3) sAnuzatA - 6yaa-639||5j. (4) amatsarikatA - bIjAnA guNone nahIM sahana karavArUpa - te IrSyA. IrSAno abhAva jemAM che te amatsarikA. manuSya AyuSya karmabaMdhanA A kAraNo jANavA. devagatine yogya AyuSyabaMdhanA kAraNa: (1) sarAga saMyama - kaSAyayukta cAritra te sarAga saMyama. vItarAga saMyamIone AyuSyanA baMdhano abhAva hoya che. (2) saMyamasaMyama :- saMyama ane asaMyamarUpa svabhAva te saMyamasaMyama-deza saMyama. (3) pAsata5 :- pAlA bheTa mithyASTimI - monA ta535 yA te pAsata5 BiyA. (4) akAma nirjarA - nirjarA prati abhilASA na hovAthI je nirjarA tathA karmanI nirjarArUpa bhUkha vagerenuM sahana karavuM te akAma nirjarA. A devagatinA AyuSya baMdharUpa kAraNo jANavA. 141l saMyamasambandhAdAha sarvataH prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahaviramaNAni paJcamahAvratAni sthUlatastAnyaNuvratAni // 142 // sarvata iti, paJcamahAvratAni, saMkhyAntaravyavacchedAya paJceti, prathamapazcimatIrthayoH paJcAnAmeva bhAvAt, vratAni niyamAH, eSAM mahattvaJca sarvajIvAdiviSayatvena mahAviSayatvAt, yAvajjIvaM trividhaM trividheneti pratyAkhyAnarUpatvAt, dezaviratApekSayA mahato guNino vratarUpatvAcca, sarvataH-niravazeSAtrasasthAvarasUkSmabAdarabhedabhinnAt kRtakAritAnumatibhedAcca, athavA dravyataH SaDjIvanikAyaviSayAt kSetrata: trilokasambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSasamutthAcca, na tu paristhUlAdevetyarthaH / prANAnAmindriyocchAsAyurAdInAmatipAtaH-prANinaH sakAzAdvibhraMzaH prANAtipAta: prANiprANaviyojanamityarthaH, tasmAdviramaNaM samyagjJAnazraddhAnapUrvakaM nivarttanaM sarvataH sadbhAvapratiSedhAsadbhAvodbhAvanArthAntaroktigardAbhedAt kRtAdibhedAcca, yadvA dravyataH sarvadharmAstikAyAdidravyaviSayAt kSetrataH sarvalokAlokagocarAt kAlato'tItAde rAjyAdivatino vA bhAvataH kaSAyanokaSAyAdiprabhavAnmRSAalIkaM vadanaM vAdo mRSAvAdastasmAdviramaNaM sarvataH kRtAdibhedAt, yadvA dravyataH
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 281 sacetanAcetanadravyaviSayAt kSetravo grAmanagarAraNyAdisaMbhavAt kAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSasamutthAt, adattaM svAminA'vitIrNaM tasyAdAnaM tasmAdviramaNaM / sarvasmAt kRtakAritAnumatibhedAdathavA dravyato divyamAnuSatairazcabhedAt rUparUpasahagatabhedAdvA, tatra rUpANi nirjIvAni pratimArUpANyucyante, rUpasahagatAni tu sajIvAni, bhUSaNavikalAni vA rUpANi bhUSaNasahitAni rUpasahagatAnIti, kSetratastrilokasaMbhavAt kAlato bhAvatazca pUrvavat maithunAdviramaNaM / sarvasmAt pUrvavat parigrahAdviramaNamiti / aNUni ca tAni vratAnyaNuvratAni, aNutvaJca mahAvratApekSayA'lpaviSayatvAditi pratItameva, athavA anu mahAvratakathanasya paJcAttadapratipattau yAni vratAni kathyante tAnyanuvratAni, yadvA sarvaviratApekSayA aNorlaghorguNino vratAnyaNuvratAni, sthUlA dvIndriyAdayaH sattvAH, sthUlatvaJcaiSAM sakalalaukikAnAM jIvatvaprasiddheH sthUlaviSayatvAt, tasmAt prANAtipAtAdviramaNam / sthUla: paristhUlavastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhavastasmAnmRSAvAdAt / paristhUlaviSayaM cauryAropaNahetutvena prasiddhamatiduSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlaM tasmAdadattAdAnAt / svadArasantoSAtmIyakalAvAdanyatrecchAnivRttiH / dhanAdiviSayAbhilASaniyamanaM dezataH parigrahaviratiriti // 142 / / __ mahAta pAya che. (1) pratipAta vi2bhaemahAta. (2) mRSAvAda virama mahAvrata (3) adattAdAna viramaNa mahAvrata (4) maithuna viramaNa mahAvrata (pa) parigraha viramaNa mahAvrata. aNuvrata paNa pAMca che. (1) sthUla prANAtipAta viramaNa vrata (2) sthUla mRSAvAda viramaNa vita (3) sthUla adattAdAna viramaNa vrata (4) sthUla maithuna viramaNa vrata tathA (5) sthUla parigraha viramaNa vrata. paMca mahAvratAni' pAMca kahevAthI anya saMkhyAno niSedha thAya che, tethI cAra nahIM paNa pAMca... prathama ane aMtima jinanA tIrthamAM pAMcano ja sadbhAva hoya che. 'pratAni' bheTa niyamo... bhaDAna sevA niyamo te mahAto. sarve jIvAdino viSaya hovAthI - mahAviSayavALA hovAthI teonuM mahatva che... tathA jIvana paryaMta trividha-trividha pratyAkhyAna rUpa hovAthI teonuM mahatva che. athavA dezaviratinI apekSAe moTA - vizeSa guNI janonA vrato te mahAvrato. samasta = trasa - sthAvara - sUkSma ane bAdara bhedathI karela, karAvela tathA anumodanAthI 438 athavA dravyata: 7 9 niyn| viSayathA... kSetrathI nae dona saMdhI ... ApathI atIta vigerethI ane bhAvathI rAga-dveSa utpanna thavAthI paraMtu paristhUlathI ja nahI...
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 atha sthAnamuktAsarikA prANAtipAta viramaNa mahAvrata - indriya - ucchavAsa ane Ayu vigere prANono atipAta te prANAtipAta arthAt prANIonA prANano viyoga karavo. prANano braza karavo te prANAtipAta. tenAthI aTakavuM arthAt samyaguM jJAna ane zraddhA pUrvaka aTakavuM... te prANAtipAta viramaNa mahAvrata... (2) mRSAvAda viramaNa mahAvrata:- sadbhAvano niSedha - asad bhAvanuM pragaTa karavuM - anya arthanuM kahevuM ane gahanA bhedathI ane kRta - kAritAnA bhedathI athavA dravyathI sarva dharmAstikAyAdi dravyanA viSayathI - kSetrathI sarva lokAlokanA viSayathI - kALathI bhUtakALa vigerethI athavA rAtri vigeremAM vartanArathI bhAvathI kaSAya ane nokaSAyAdinA thavAthI mRSA = juThuM bolavuM te mRSAvAda... tenAthI aTakavuM te mRSAvAda viramaNa mahAvrata. (3) adattAdAna viramaNa mahAvrata- tathA sarvathA kRtAdi bhedathI athavA dravyathI sacetana - acetana dravyanA viSayathI kSetrathI :- grAma-nagara ane araNya vigerenA saMbhavathI... kAlathI :- atItAdi athavA rAtri vigeremAM thavAthI... bhAvathI - rAga-dveSa ane moha vigere pedA thavAthI adatta = mAlike na ApeluM tenuM je grahaNa karavuM te adattAdAna tenAthI aTakavuM te adattAdAna viramaNa mahAvrata. (4) maithuna viramaNa mahAvrata- tathA samasta kRta-kArita ane anumodanAnA bhedathI athavA dravyathI devasaMbaMdhI - manuSya saMbaMdhathI tathA tiryaMca saMbaMdhI bhedathI, athavA rUpa ane rUpa sahagatanA bhedathI rUpa eTale nirjIva pratimAnA AkAro kahevAya che... ane rU5 sahagata sajIva AkAro kahevAya che. athavA bhUSaNa sahita rUpa ane bhUSaNa vagaranA rUpa te rUpa sahagata AkAro kSetrathI traNe lokamAM saMbhava hovAthI. kAlathI - atItAdi traNe kALa athavA rAtri vigeremAM thavAthI. bhAvathI - rAga-dveSa utpanna thavAthI. maithunathI aTakavuM te maithuna viramaNa mahAvrata. (5) parigraha viramaNa mahAvata :- tathA samasta kRta-kArita ane anumodanAnA bhedathI athavA dravyathI sarva dravyanA viSayathI. kSetrathI - traNe loka... kAlathI - atItAti traNe kALa athavA rAtri vigeremAM thavAthI bhAvataH = rAga-dveSanI utpattithI... samastapaNe grahaNa karavuM te parigraha tenAthI aTakavuM te parigraha viramaNa mahAvrata. aNuvrata - nAnA evA je vrato te aNuvrato... mahAvratonI apekSAe alpapaNuM ane alpa viSaya hovAthI paNa aNu = nAnA - laghu kahevAya che. athavA anu eTale mahAvratonA kathana bAda
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 283 mahAvratono svIkAra na karyuM chate je vrato kahevAya che te aNuvrato athavA sarvavirati dharmanI apekSAe aNu-laghu guNavALAnA vrato te aNuvrato. sthUla :- beiMdriya vigere jIvo... samasta laukika jIvone jIvapaNAnI prasiddhithI teonuM zUlapaNuM che, sthUla viSaya hovAthI sthUla.. te sthUla prANAtipAtathI viramaNa - aTakavuM tathA paristhala-mahAna vastu viSayanA ati duSTa AzayathI thayela te sthUla mRSAvAda tenAthI aTakavuM.. paristhUla = moTI vastunA viSayarUpa sthUla adattAdAna tenAthI aTakavuM. temaja corapaNAnA AropaNanA hetu vaDe prasiddha ane duSTa adhyavasAya pUrvaka pUla = moTI vastunA viSayarUpa skUla adattAdAnathI aTakavuM... svadArA saMtoSaH- potAnI strI sivAya anyatra icchAthI nivRtti... tathA icchA-dhanAdi viSayanA abhilASanuM parimANa niyama te icchA parimANa arthAt dezathI parigrahanI virati. |142aaaa durgatisugatisAdhanAnyAha zabdarUpagandharasasparzaraparijJAtairjIvAH sajyante rajyante mUrcchanti gRdhyanti adhyupapadyante vinighAtamApadyante parijJAtAzca kalyANAya // 143 // zabdeti, zabdAdayo hi kAmaguNA abhilASasampAdakAH, svarUpato'navagatA apratyAkhyAtA narakAdibhavaprAptaye bhavanti, ebhirjIvA rAgAdyAzrayaiH saha sambandhaM kurvaMti, rAgaM yAnti tadoSAnavalokanena mohaM yAnti prAptasyAsantoSeNAprAptasyAparAparasyAkAMkSAM kurvati tadarjanAyAtizayena yatante tatazca saMsAramApadyante, ta eva yadA jJayarijJayA parijJAtAH pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAstadA te prANinAM hitAya zubhAya kalyANAya ca bhavanti // 143 / / have durgati tathA sugatinA sAdhano kahe che. ajJAnatAthI zabda-rUpa-gaMdha-rasa ane sparzonuM svarUpa nahIM jANavA vaDe jIvo tene viSe anurakta thAya che, raMjita thAya che, mUchita thAya che, gRddhi pAme che, ati Asakta thAya che, ane vinAzane pAme che. A pAMca guNonuM jJAna jIvonA kalyANa mATe thAya che. zabdati - zabda-rUpa-rasa-gaMdha ane sparza e pAMca kAmaguNo che. kAma saMbaMdhI icchA karAvanArA che. A kAma guNonA svarUpane nahIM jANelA ane pratyAkhyAna parijJA vaDe pratyAkhyAna nahIM karelA jIvone narakAdi bhavanI prApti mATe thAya che.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 atha sthAnamuktAsarikA rAgAdinA AzrayabhUta A pAMcane viSe athavA A pAMcanI sAthe jIvo saMbaMdha kare che, rAgane pAme che, tenA doSone nahIM jANavAthI mohane pAme che, prApta thayelA kAmaguNonA asaMtoSathI ane prApta nahIM thayelA bIjA-bIjA kAmaguNonI AkAMkSA kare che. tenI prApti mATe vizeSa prayatna kare che, jethI saMsAra vadhe che, jJa parijJA vaDe jeNe A jANyuM che te jIvo pratyAkhyAna parijJA vaDe teno tyAga kare to te prANIonA hita mATe, zubha mATe ane kalyANa mATe thAya che. 143 zarIraM nirUpayatinArakAdivaimAnikAntAnAM zarIrANi paJcavarNarasAnyaudArikAdIni ca // 144 // nArakAdIti, caturviMzatidaNDake nArakAdivaimAnikAntAnAM vaikriyazarIrANAM paJcavarNatvaM tacca nizcayanayAt, vyavahAratastvekavarNaprAcuryAt kRSNAdipratiniyatavarNataiva / kRSNanIlalohitahAridrazuklAH paJcaiva varNA apareSAM sAMyogikatvAt, evaM rasA api tiktakaTukaSAyAmlamadhurAH paJca / evamaudArikAhArakataijasakArmaNazarIrANyapi / kArmaNAtiriktAni sarvANyapi paryAptakatvena sthUlAkAradhArINi yadA bhavanti tadA tAnyavayavabhedena paJcavarNarasavanti surabhyasurabhigandhavantyaSTasparzANi ca, anyathA tu na niyatavarNAdivyapadezyAni, aparyAptatvenAvayavavibhAgAbhAvAditi // 144 // have zarIranuM nirUpaNa kare che. nArakathI mAMDIne vaimAnika sudhInA sarva daMDakonA zarIra pAMca varNa ane pAMca rasavALA hoya che, audArikAdi zarIra paNa pAMca varNa ane pAMca rasa yukta che. nArIti:- nizcaya nayanI apekSAe nArakathI prAraMbhI vaimAnika paryaMtanA covIza daMDakane viSe vaikriya zarIranuM paMca varNapaNuM che, jayAre vyavahArathI to eka varNanA bAhulyathI kRSNa vigere varNamAMthI cokkasa eka varNapaNuM ja hoya che. kALA-nIlA-ratA-pILA tathA dhoLA A pAMca ja varNo - raMga che. bIjA badhA saMyogathI bane che. e rIte raso paNa tIkhA-kaDavA-kaSAyI-khATA ane madhura A pAMca prakAranA ja che. . tathA audArika-AhAraka-taijasa ane kArpaNa A pAMca zarIra che. kAmaNa sivAyanA cAra zarIra paryAptapaNAe skUla AkArane dhAraNa karanArA jyAre hoya che tyAre avayava bheda vaDe te pAMca varNa - pAMca rasavALA surabhI - asurabhI be gaMdhavALA tathA ATha sparzavALA hoya che.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 sthAnAMgasUtra sthUla AkArane dhAraNa nahIM karanArA zarIro to niyata varNa vigerenA vyapadezavALA nathI, kAraNa ke aparyApta avasthAmAM avayavono abhAva hoya che. /144ll zarIrivizeSagatAn dharmavizeSAnAhaAkhyAnavibhajanadarzanatitikSaNAnucaraNeSu prathamapazcimajinAnAM kRcchravRttiH // 15 // AkhyAnetI, bharatairavateSu caturviMzaterya AdimAH pazcimAzca jinAsteSAmAkhyAnAdikriyAvizeSeSu vineyAnAmRjujaDatvena vakrajaDatvena ca kRcchravRttirbhavati, tatra vineyAnAM mahAvacanATopaprabodhyatvena bhagavatAmAyAsotpatterAkhyAne kRcchravRttiH / vyAkhyAte'pi vastutattvasya vibhAgenAvasthApanaM duHzakaM bhavati, ziSyANAmupapattibhiH pratItAvAropayitumutpannaM parISahAdikaM titikSayitumanuSThApayituJca duHzakam, teSAmRjuvakrajaDamatitvAt / madhyamajinAnAntu sugamaM bhavati, tadvineyAnAmRjuprajJatvenAlpaprayatnenaiva bodhanIyatvAt, vihitAnuSThAne sukhapravartanIyatvAcca I146II. jIva vizeSamAM rahelA dharma vizeSone jaNAve che. prathama ane aMtima tIrthaMkaranA zAsanamAM pAMca sthAnane viSe kaSTa thAya che. te A pramANe che. (1) dharma tatvanuM AkhyAna (2) vibhAga (3) tattvone batAvavA (4) pariSaha-upasarga sahana karavA tathA (5) saMyamanuM pAlana.. AcaraNa... (1) AdhyAti, bharata ane airAvata kSetramAM covIza tIrthakaromAMthI prathama ane aMtima tIrthakarone potAnA ziSyo anukrame Rju ane jaDa tathA vakra ane jaDa hovAthI AkhyAnAdi kriyA vizeSomAM muzkelI paDe che, kAraNa ke - ziSyone mahAna vacanamAM ATopathI samajAvavA vaDe ahaMtone kaSTa thavAthI AkhyAna - kathanamAM kacchavRtti kahI - kaSTa jaNAvyuM. (2) vibhajana :tattvanuM vyAkhyAna kare chate vastutatvanA vibhAga vaDe sthApavuM duHzakya che. (3) darzana - yuktio pUrvaka ziSyone pratIti thAya te rIte tattvanuM AropaNa karavA mATe duSkara che, tathA (4) utpanna thayela pariSahAdine sahana karAvavA mATe ziSyane temAM sArI rIte joDavA mATe duSkara thAya che. (5) ziSyone sArI rIte cAritra pAlanamAM joDavA - paNa duHzakya che. ziSyonI Rju - vakra ane jaDa mati hovAthI A pAMca kArya du zakya che. madhyamanA bAvIza tIrthakarone to A pAMce kArya sugama che. anAyAse thaI jAya che. teonA ziSyo Rju tathA prAza hovAthI alpa prayatna vaDe ja bodha pAme che, temaja kahelA anuSThAnamAM sukha pUrvaka pravartAvavA yogya bane che. ll14pA
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 atha sthAnamuktAsarikA tathA kSAntimuktimArdavArjavalAghavAni satyatapassaMyamatyAgabrahmacaryavAsA utkSiptanikSiptAntaprAntarUkSacarakatvAni ajJAtAnnaglAnakamaunacarakatvasaMsRSTakalpikatvatajjAtasaMsRSTakalpikatvAni aupanidhikazuddhaiSaNikasaMkhyAdattikadRSTalAbhikapRSTalAbhikatvAni AcAmlikanirvikRtikapurimaddhikaparimitapiNDapAtikabhinnapiNDapAtikatvAni arasavirasAntaprAntarUkSAhArANi ca zramaNAnAM nityaM kIrtitAni // 146 // kSAntIti, kSAntyAdayaH krodhalobhamAnamAyAnigrahAH, lAghavamupakaraNato gauravatrayatyAgo vA / satyaM caturvidhamanalIkam, taduktam 'avisaMvAdanayogaH kAyamanovAgajihmatA caiva / satyaM caturvidhaM tacca jinavaramate'sti nAnyatre'ti / tapo dvAdazavidham, saMyamo hiMsAdinivRttiH, tyAgaH saMvignaikasAmbhogikAnAM bhaktAdidAnam, brahmacarya maithunaviramaNe vAsa ityeSa pUrvoktaiH saha dazavidhaH zramaNadharmaH / atha vRttisaMkSepAbhidhAnasya bAhyatapovizeSasya bhedA ucyante, utkSiptaM svaprayojanAya pAkabhAjanAduddhRtaM tadarthamabhigrahavizeSAccarati tadgaveSaNAya gacchatItyutkSiptacarakastasya bhAva utkSiptacarakatvamevamagre'pi, nikSiptamanuddhattaM caratIti tathA, ante bhavamAntaM bhuktAvazeSaM vallAdi, prakRSTamAntaM prAntaM tadeva paryuSitam, rUkSaM nisnehamiti, tatrAdyau bhAvAbhigrahAvitare dravyAbhigrahAH / ajJAta:-anupadarzitasvAjanyaddhimatpravAjitAdibhAvaH san bhikSArthamaTatItyajJAtacarakaH, annaglAnakacarakaH, annaglAnako doSAnnabhuk, evaMvidhaH san carati, annaglAyakacarakaH, anyaglAyakacarako veti kvacid dRzyate, annaM vinA glAyakaH samutpannavedanAdikAraNa evetyarthaH, anyasmai vA glAyakAya bhojanArthaM caratIti tathA / maunena vratena caratIti maunacarakaH, saMsRSTena kharaNTitena hastabhAjanAdinA dIyamAnaM kalpikaM kalpavat kalpanIyamucitamabhigrahavizeSAdbhaktAdi yasya sa saMsRSTakalpikaH, tajjAtena-deyadravyaprakAreNa yatsaMsRSTaM hastAdi tena dIyamAnaM kalpikaM yasya saH / upanidhIyata ityupanidhiH pratyAsannaM yadyathA kathaJcidAnItaM tena carati tadgrahaNAyetyaupanidhikaH / zuddhA anaticArA eSaNA zaGkitAdidoSavarjanarUpA tayA caratIti zuddhaiSaNikaH / saMkhyApradhAnAH parimitA eva dattayaH sakRdbhaktAdikSepalakSaNA grAhyAH yasya saH saMkhyAdattikaH / dRSTasyaiva bhaktAderlAbhastena caratIti tathA / pRSTasyaiva sAdho dIyate ta ityevaMvidhena lAbhena yazcarati sa pRSTalAbhikaH / AcAmlena samayaprasiddhena yazcarati sa tathA / ghRtAdivikRtibhyo yo nirgataH sa nirvikRtikaH / purimArddha pUrvAhnalakSaNaM pratyAkhyAnavizeSo yasya sa tathA / parimito dravyAdiparimANataH piNDapAto
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 287 bhaktAdilAbho yasyAsti saH / bhinnasyaiva sphoTitasyaiva piNDasya saktukAdisambandhinaH pAto lAbho yasyAsti saH / arasaM hiMgvAdibhirasaMskRtamAhArayatItyaraso vigatarasaM virasaM purANadhAnyaudanAdi rUkSaM tailAdivarjitam evambhUtAni vastUni bhagavatA sadA varNitAni zlAghitAni karttavyatayA'numatAni ca // 146 // tathA- sAdhune nitya karavA yogya pAMca-pAMca kArya dharma jaNAve che. (1) kSamA-mukti-mUdutA-jutA tathA lAghava.. A pAMca dharma... krodha-lobha-mAna ane mAyAnA nigrahathI kSamA-mukti-mUdutA ane RjutAnI prAptithI thAya che. lAghava - upakaraNanI alpatA tathA traNa gAravanA tyAgathI laghutA guNa prApta thAya che. (2) satya-tapa-saMyama-tyAga tathA brahmacaryavAsa... satya - jUThano abhAva, tenA cAra prakAra che. (1) avisaMvAdana yoga - sarala pravRtti, (2) kAyAthI akuTilatA, (3) manathI akuTilatA, (4) ane vANIthI akuTilatA.. A cAra prakAranuM satya jinezvaranA matamAM che, paraMtu bIjA matamAM nathI. tapa - bAra prakArano tapa. saMyama :- hiMsA vigerethI nivRtti. tyAga :- saMvijJa - sAMbhogika munione AhArAdi ApavA. brahmacaryavAsa :- brahmacaryamAM vAsa karavo.. maithuna viramaNamAM vAsa karavo. kSamA vi. pAMca tathA satya vigere pAMca maLI daza prakArano sAdhu dharma che. bAhya tapa vizeSa vRttisaMkSepa nAmanA tapanA bhedo - kahevAya che... (1) utnicaraka (2) nizita caraka (3) AMta caraka (4) prAMta caraka tathA (5) rUkSa caraka. utsita caraka :- potAnA prayojana mATe pAkanA bhAjanamAMthI kADheluM che, te ja annAdi levA mATe abhigraha vizeSathI phare che, tenA gaveSaNa mATe jAya che, te utsita caraka... teno bhAva te uslipta carakatva.. A rIte badhe jANavuM. nizcima caraka - niSita eTale nahIM kADheluM. arthAt rAMdhavAnA bhAjanamAM ja rahela AhArane mATe phare te nikSipta caraka. aMta caraka - aMta eTale jamyA pachI baceluM te vAla vigere. tevA prakAranA AhArane mATe phare te aMta caraka. prAMta caraka - atyaMta prAMta - tuccha vAlAdi AhArane mATe phare te prAMta teja paSita. rUkSa caraka - rUkSa eTale cikAsa rahita.. rasa rahita lUkhA AhArane mATe phare te rUkSa caraka, AmAM prathamanA be bhAva abhigraha che. bAkInA traNa dravya abhigraha che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA pAMca abhigraha vizeSa. (1) ajJAta caraka (2) annaglAnaka caraka (3) mauna caraka (4) saMsRSTa kalpika (5) tajjAta saMsRSTa kalpika. (1) ajJAta caraka :- potAnA svajana saMbaMdhI Rddhine na jaNAvato - potAnI dIkSAnA vRttAMtane na jaNAvato bhikSA mATe je phare te ajJAta caraka. (2) annaglAnaka caraka H- doSavALA annane bhogavanAra.. AvA prakArano bhikSA mATe phare.. te annaglAnaka caraka. 288 annaglAyaka caraka :- AhAra vinA kheda pAmanAra. arthAt utpanna thayela vedanAdi karaNavALo. tevA prakArano bhikSA mATe phare.. anyaglAyaka caraka H- anya glAna - bimAra mATe bhikSA grahaNa karavA je phare te anyaglAyaka 2125... (3) mauna caraka :- mauna vrata vaDe bhikSA mATe care te mauna caraka. (4) saMsRSTa kalpika H- kharaDAyelA hAtha ke bhAjana vaDe apAtuM te kalpavALuM, kalpanIya ane ucita AhArAdi abhigraha vizeSathI je grahaNa kare te saMsRSTa kalpika. (5) tajjAta saMsRSTa kalpika H- devAnI vastu vaDe ja kharaDAyela hAtha vigere tenA vaDe apAto kalpanIya AhArAdi je grahaNa kare te tAta saMsRSTa kalpika. anya pAMca sthAna :- (1) aupaniSika. (2) zudvaiSaNika. (3) saMkhyAdattika (4) dRSTalAbhika tathA (5) pRSTalAbhika.. aupanidhika H- najIkamAM lai javAya te upanidhi... koi rIte je najIkamAM lAvelo AhAra hoya, tene grahaNa karavA mATe je phare te aupaniSika.. zudvaiSaNika H- zuddha - aticAra rahita - zaMkAdi doSonA varjanarUpa eSaNA tene mATe je phare - arthAt beMtAlIza doSa rahita AhAra mATe je phare te zudvaiSaNika... saMkhyAdattika H- saMkhyAnA pramANavALI ja tti - arthAt ekavAra AhArAdi je dhArAbaddha apAya tene ja grahaNa karanAra te saMkhyAdattika - akhaMDita dhArA vaDe jeTalI vAra AhArAdi apAya teTalI tti... dRSTalAbhika :- dRSTi vaDe joyela AhArAdinA lAbha mATe je phare te dRSTalAbhika. pRSTalAbhika :- dAtAre pUchela AhAranI prApti mATe je phare te pRSTalAbhika. -- anya pAMca sthAna :- (1) AcAmbika (2) nirvikRtika (3) purimardika (4) parimita piMDa pAtika ane (5) bhinna piMDapAtika. AcAmlika :- samaya prasiddha AyaMbila mATenA AhAra mATe je phare te AcAmlika... nirvikRtika H- ghI vagere vigaithI rahita AhAra mATe phare te nirvikRtika.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 289 puribhAI :- purimArddha - madhyAina.. ye pra32 paryaMta 4ne 5yyaae| che te purimarddhi. parimita piMDa pAtika - dravyAdinA parimANathI parimita AhAranI prApti je kare te parimita piMDapAtika bhinna piMDa pAtika - vibhAga karela arthAt judA karela sAthavA vigerenA saMbaMdhavALA dravyonI prApti je kare te bhinna piMDa pAtika. mADAra aDae pAhavI zata vA52vAno tanA pAMya sthAna :- (1) sarasa. (2) virasa (3). maMta (4) prAMta tathA (5) 32. sarasaM :- liMga ma masAlA 43 saM2712 2||yel. mArane se vApare che.. vi2saM :rasa rahita junA dhAnya cokhA vigerene je vApare che. aMta - lokoe jamI lIdhuM hoya pachI vadhelo AhAra, prAMta :- atyaMta tuccha AhArane je vApare che. rUkSa :- tela-ghI vigerethI rahita lekho AhAra je vApare che. AvA prakAranA AhAra vigere vastunI paramAtmAe prazaMsA karI che. zlAghA karI che tathA iirtvy59|| anuzA mApI cha. // 146 // tathA kriyAsthAnapratisevanAM pratisevyApyanAlocanaM labdhaprAyazcittAnArambhaNaM prasthApyApyanirveSTAraM sthitiprakalpyAnyapratisevanaJca kurvANaM sAmbhogikaM visAmbhogikaM kurvan nirgrantho nAjJAbAhyaH, kulabhedinaM gaNabhedinaM hiMsAprekSiNaM chidraprekSiNaM punaH punaH praznaprayoktAraJca pArAJcikaM kurvannapi // 147 // kriyAsthAneti, azubhakarmabandhakamakRtyavizeSalakSaNaM sthAnaM pratisevitAraM pratisevya tadgurave'nivedayitAraM Alocya gurUpadiSTaprAyazcittasyAnArambhakaM ArabhyApi na niSThAprApakaM sthavirakalpikAnAM samAcAre yogyAni vizuddhapiNDazayyAdInyatikramyAnyAni pratisevitAraJca sAmbhogikaM-ekabhojanamaNDalikAdikaM sAdharmikaM visAmbhogikaM-maNDalIbAhyaM vidadhannirgrantho na bhagavadAjJAmatikrAmati, ucitatvAt, tathA yo gacchavAsI san tasyaiva kulasya bhedAyAnyo'nyamadhikaraNotpAdanenAbhyutthAtA bhavati, tathA gaNe vasan tasyaiva bhedAya bhavati, evaM hiMsAMvadhaM sAdhvAdergaveSayati, hiMsArthamevApabhrAjanArthaM vA pramattavAdIni chidrANi prekSate tathA muhurmuhurasaMyamasyAyatanabhUtAni sAvadyAnuSThAnapraznAni prayukte taM sAdharmikaM pArAJcikaM-dazamaprAyazcittavizeSavantamapahRtaliGgAdikaM kurvan nigraMtho bhagavadAjJAM nAtikrAmatItyarthaH // 147 // tathA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA zramaNa nigraMtha bhagavaMto pAMca sthAnane viSe samAna dharmavALA sAMbhogikane asAMbhogika karatAM arthAt bhojana mAMDalImAMthI bahAra kADhatA jinAjJAnuM ullaMdhana karatAM nathI. (1) kriyAsthAna pratisevitAra :- (1) azubha karmanA baMdharUpa sthAna. arthAt akRtyane sevanArA hoya. 290 (2) pratisevyA'pi anAlocanaM :- pApa kAryanuM sevana karIne gurune nivedana na karanArA. (3) labdha prAyazcita anAraMbhaNa :- gurune nivedana karIne paNa gurue Apela prAyazcita rUpa tapa karavAno AraMbha na karanAra. (4) prasthApyA'pi anirveSTAra H- prAyazcita rUpa tapano AraMbha paNa pUrNa na kare. (5) sthiti prakalpyAnya pratisevanaM :- sthavira kalpavALAonI mAsakalpAdi sthiti ane vizuddha piMDa vigere prakalpya te sthiti prakalpyo, tene ullaMghI - ullaMghIne tethI anya ayogya kartavyone seve che. A pAMca sthAnane viSe samAna dharmavALA sAMbhogikane asAMbhogika karatAM arthAt bhojana mAMDalImAMthI bahAra kADhanAra nitha jinAjJAnuM ullaMghana karatA nathI. kulabhedi vigere pAMca sthAnakane sevanArane pArAMcika prAyazcitta ApanAra nitha jinAjJAnuM ullaMghana karatA nathI. (1) kulabhedI :- je kulamAM vase che te kulamAM - gacchamAM raheto chato te ja gacchamAM bheda paDAvavA mATe paraspara kalahane utpanna karavA vaDe taiyAra thAya. gaNabhedinaM :- je gaNamAM vase te gaNamAM bheda paDAvavA taiyAra thAya. tene hiMsAprekSiNa :- sAdhu vigereno vadha karavA mATe zodha karanAra. tene. chidra prekSiNaM :- sAdhu vigerene mAravA mATe athavA tenI niMdA thAya mATe tenA pramattAdi doSone jonAra - tene : punaH punaH praznaprayoktAra H- vAraMvAra asaMyamanA sthAnabhUta aMguSTha praznAdi athavA sAvagha anuSThAnanA prayogo kare. tene dazamA pArAMcita prAyazcita rUpa te sAdhunA veSa - liMga vigerene kheMcI levA rUpa pArAMcita karanAra nirgatha paramAtmAnI AjJAnuM ullaMghana karato nathI. I14nA tathA gaNe AjJAdhAraNayoH samyagaprayoktroH yathArAlikatayA vinayasya samyagaprayoktoH zrutaparyavajAtAnAM yathAvasaraM samyagapAThayitroH glAnazaikSavaiyAvRttyAnabhyupagaMtroH anApRchyacAriNorAcAryopAdhyAyayoH paJca vigrahasthAnAni // 148 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 291 I gaNa iti, gaNaviSaye he sAdho bhavatA vidheyamidamityevaMrUpAyA AjJAyA na vidheyamidamidamityevaMrUpAyA dhAraNAyA yo na samyagaucityena prayoktA bhavati yena parasparaM sAdhavaH kalahAyante asamyaGyogAddurniyaMtritatvAcca tasyAcAryasyopAdhyAyasya vA gaNe prathamaM vigrahasthAnam / ratnAni dvidhA dravyato bhAvatazca tatra dravyataH karketanAdIni, bhAvato jJAnAdIti, tatra ratnairjJAnAdibhirvyavaharatItirAtniko bRhatparyAyaH, yo yo rAniko yathArAtnikaM tadbhAvastattA tayA, yathArAtnikatathA-yathA jyeSThaM vinayasya vandanakAderna samyak prayojayitA tAdRzasya dvitIyaM sthAnam, zrutasya yAni paryavajAtAni sUtrArthaprakArAsteSAM yathAvasaraM kAle kAle yo na samyak pAThayitA tasya tRtIyam / yathA trivarSaparyAyasya AcAraprakalpanAmAdhyayanam, caturvarSasya sUtrakRdaGgam dazAkalpavyavahArAH paJcavarSasya sthAnAGgaM samavAyo'pyaSTavarSasya dazavarSasya vivAha ityAdirUpo'vasaraH / glAnazaikSavaiyAvRttyaM prati yo na samyak svayamabhyutthAtA tasya caturtham / yo gaNamanApRcchaya kSetrAntarasaMkramAdi karoti tasya paJcamam / etadvaiparItyena paJca tayoravigrahasthAnAni // 148 // tathA AcArya - upAdhyAyanA gaNane viSe pAMca vigraha (1) gaNane viSe vigrahasthAno - 'he muni ! tAre Ama karavuM' AvA prakAranI vidhi rUpa AjJA pratye tathA dhAraNA arthAt tAre Ama na karavuM AvA prakAranI niSedha rUpa dhAraNA pratye je muni yogya rIte joDAto nathI - pAlana karato nathI je kAraNathI sAdhuo paraspara kalahanI AcaraNA kare che, kAraNa ke teonI yathArtha vyApAra-pravRtti nathI ane duHkha pUrvaka joDAyelA hoya che. AcArya - upAdhyAyanA gaNane viSe A prathama vigraha sthAna che. - kalahanA sthAno kahelA che. (2) ratno be prakAre che, dravyathI ane bhAvathI. dravyathI - karmetanAdi ratno... bhAvathI - jJAnAdi ratno... jJAnAdi ratno vaDe vyavahAra kare che te rAtvika moTA paryAyavALo teno bhAva te yathArAtvikatA... te yathArAtvikatA vaDe yathA jyeSThane vaMdana karavuM joie. je A rIte ratnAdikane vaMdana Adine sArI rIte karato nathI temAM sArI rIte joDAto nathI.. A kalahanuM bIjuM sthAna... - (3) zrutanA je paryavajAtAni arthAt sUtrArthanA prakArone jeo dhAraNa kare che teone yogya avasare - yathAyogya samaye sArI rIte bhaNAvatA nathI... te kalahanuM trIju sthAna... -
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 atha sthAnamuktAsarikA vAcanAnI maryAdA A pramANe che. traNa varSanI dIkSAvALAne AcAra prakalpa - nizItha sUtranI vAcanA Ape... cAra varSanA paryAyavALAne sUyagaDAMga aMganI vAcanA Ape... pAMca varSanA paryAyavALAne dazAzrutaskaMdha.. bRhat kalpAdi ane vyavahAra sUtranI.. ATha varSanA paryAyavALAne ThANAMga tathA samavAyAMganI... daza varSanA saMyama paryAyavALAne vyAkhyA prajJapti - bhagavatIjI sUtranI vAcanA Ape. (4) dAna bhane zaikSa. (navakSita) nI vaiyAvayya bhATe 4 sArI rAta tat52 thatI nathI... te yoy 51s sthAna... (5) je gaNane pUchyA vagara anya kSetramAM gamana vigere kare che te pAMcamuM vigraha sthAna. A pAMca sthAnathI viparIta hoya te akalaha sthAna kahevAya. /148. duSTAdhyavasAyasya prANinastadgatisthityAdipratighAto bhavatIti tannirUpayatigatisthitibandhanabhogabalasambandhinaH paJca pratighAtAH // 149 // gatIti, devagatyAdeH prakaraNAcchubhAyAH pratighAtastatprAptiyogyatve sati vikarmakaraNAdaprAptirgatipratighAtaH, pravrajyAdiparipAlanataH prAptavyazubhadevagatenarakaprAptau kaNDarIkasyeva / sthiteH zubhadevagatiprAyogyakarmaNi baddhavaiva teSAM pratighAtaH sthitipratighAtaH, bhavati cAdhyavasAyavizeSAt sthiteH pratighAtaH / bandhanaM nAmakarmaNa uttaraprakRtirUpamaudArikAdibhedataH paJcavidhaM tasya prazastasya prAgvat pratighAto bandhanapratighAta:, bandhanagrahaNaM tatsahacaraprazastazarIratadaGgopAGgasaMhananasaMsthAnAnAmapyupalakSakam, tena teSAmapi pratighAto bodhya: / prazastagatisthitibandhanAdipratighAtAbhogAnAM prazastagatyAdyavinAbhUtAnAM pratighAto bhogapratighAtaH, bhavati hi kAraNAbhAve kAryAbhAvaH / prazastagatyAdevabhAvAdevabalasya upalakSaNAdvIryapuruSakAraparAkramANAM ca pratighAto bhavati, balaM zArIraM, vIryaM jIvaprabhavaM, puruSakAro'bhimAnavizeSaH puruSakarttavyaM vA, parAkramo niSpAditasvaviSayo'bhimAnavizeSa eva, balavIryayorvyApAraNaM vA // 149 // duSTa adhyavasAyavALA jIvone devanI gati tathA sthitino pratighAta thAya che mATe tenuM nirUpaNa karAya che. pAya 412 pratighAto cha, te mA prabhA... (1) gAla (2) sthiti (3) baMdhana (4) bhoga tathA (5) pasanI mali 35 pAya pratighAta...
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 293 (1) gati pratighAta :- deva gati vigerenuM prakaraNa hovAthI zubha deva gati vigereno pratighAta, arthAt zubha gati prAptinI yogyatA hovA chatAM paNa kharAba azubha karma karavAthI tenI prApti na thavAthI gati viSayaka pratighAta... pravrajyAnA paripAlanathI zubha gatinI prAptinAM badale kaMDarIka muninI jema naraka gatinI prApti - te gati pratighAta. (2) sthiti pratighAta :- zubha deva gati prAyogya karmanI sthiti bAMdhIne je teno pratighAta te sthiti pratighAta.. adhyavasAya vizeSathI sthiti pratighAta thAya che. arthAt dIrgha kAlanI sthitivALI prakRtine alpa sthitivALI kare che. (3) baMdhana pratighAta :- nAma karmanI uttara prakRttirUpa baMdhananA audArikAdi bhedathI pAMca prakAra che, tenA saMbaMdhathI prazasta baMdhanono pUrvanI jema je pratighAta te baMdhana pratighAta... baMdhanane grahaNa karavAnA upalakSaNathI tenA sahacara zarIra, tenA aMgopAMga. saMhanana ane saMsthAnono paNa pratighAta kahevo. (4) bhoga pratighAta :- prazasta gati - sthiti - baMdhanAdinA pratighAtathI prazasta gati Adi sivAya na maLanArA bhogono pratighAta te bhoga pratighAta, kAraNa ke kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva avazya hoya che. (5) bala pratighAta :- prazasta gatyAdinA abhAvathI ja bala upalakSaNathI vIrya, puruSakAra ane parAkramano pratighAta thAya che. bala :- zarIra saMbaMdhI, vIrya :- jIvanI Atmika zakti... puruSakAra :- abhimAna vizeSa... athavA puruSanuM kartavya... parAkrama :- sva viSayabhUta kArya pUrNa thAya te.. pUrNa karela che sva viSayabhUta kAryarUpa parAkrama.. athavA bala tathA vIryanI pravRttirUpa parAkrama. 149 // sarAgasya pravrajitasya parISahAdisahanamAha puruSasyAsyodIrNakarmatvaM yathAviSTatvaM svasya tadbhavavedanIyakarmaNa udayamasahamAnasya pApakarmasampattiM sahamAnasya nirjarAJca vibhAvya chadmasthaH AkrozAdi saheta // 150 // puruSasyeti, chAdyate yena tacchadma jJAnAvaraNAdighAtikarmacatuSTayam, tatra tiSThatIti chadmastha: sakaSAyaH, sa uditAn parISahopasargAn kaSAyodayanirodhapUrvakaM saheta tathAhi puruSo - 'yamuditaprabalamithyAtvAdimohanIyakarmA ata evAyamunmattasadRzaH, udIrNakarmatvAdevAsau mAmAkrozatyupahAsaM karoti nirbhartsayati durvacanairbadhnAti rajjvAdinA hastAdi chinatti mAraNasthAnaM nayati, pAtrakambalapAdaproJchanaprabhRtInyAcchinatti, tathA'yaM syAd yakSAviSTo'ta evAkrozAdi vidhatte, tathA'yaM parISahopasargakArI mithyAtvAdikarmavazavarttI mama punaretasminneva
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 atha sthAnamuktAsarikA janmanyanubhavanIyasya tathAvidhakarmaNa udayo vidyate naiSa mAmAkrozati, tathA karotu nAmaiSa bAlizatvAt, tathA mama punarasahamAnasya sarvathA pApaM karma asAtAdi sampadyate, mama cedaM sahato nirjarA kriyata iti vicintyAdhisaheta, iha prAya AkrozavadhAbhidhAnaparISahadvayamupasargavivakSAyAM mAnuSyakaprAdveSikAdirUpaM mantavyam // 150 // sarAga saMyamI AtmAo pariSahonuM sahana kevI rIte kare che te jaNAvatA pAMca sthAna kahe che. jenA vaDe DhaMkAya te chadma - jJAnAvaraNAdi cAra ghAti karma - tene viSe je rahe che te chabI arthAt kaSAya yukta jIva. Avo kaSAya yukta AtmA kaSAyonA udayane nirodha karavA pUrvaka udayamAM AvelA pariSado ane upasargone sahana kare... te A pramANe - (1) puruSasya udIrNa karmanaM :- A puruSa udayamAM Avela prabaLa mithyAtvAdi mohanIya karmavALo che jethI unmatta gAMDA jevo che, tethI te mane Akroza kare che. zrApa Ape che. upahAsa kare che. durvacano vaDe tiraskAra kare che. doraDI vagerethI bAMdhe che. hAtha vigere chede che. vadha sthAnamAM laI jAya che. pAtrA-kAmaLI-rajoharaNa vigere chInavI le che. A prathama sthAna. (2) yathAviSTavaM:- A puruSa yathAviSTa arthAt devanA AvezavALo che. tethI AkrozAdi kare che. A bIjuM sthAna. (3) svasya tadbhava vedanIya karmaNa udayam - tathA A puruSa je parISaha tathA upasarga karanAro che te mithyAtva vigere karmane vaza thayela che, tathA mArA paNa A bhavamAM vedavA yogya tevA prakAranA karmano udaya varte che tethI A mArA prati Akroza vigere kare che. A tRtIya sthAna (4) asahamAnasya pApakarmasampatti :- A ajJAnI hovAthI bhale Akroza kare, paraMtu jo huM sahana na karuM to pApa karmano baMdha thaze, asAtA udayamAM Avaze.. (5) sahamAnasya nirjarA :- ajJAnInA Akroza vigere sahana karatAM mane ekAMte nirjarA thaze, A pramANe vicArIne sahana kare. ahIM prAyaH karIne Akroza tathA vadha nAmanA be pariSaha jANavA. upasarganI vivakSAmAM prakveSa vigere manuSyanI vivakSAmAM jANavA. ll15nA atha chadmasthaprasaGgAt kevalinaM nirUpayatijJAnadarzanacAritratapovIryANyanuttarANi kevalinaH // 151 // jJAneti, sugamaM anuttaratvaJca yathAsvaM sarvathA''varaNakSayAt, tatra jJAnadarzane, tadAvaraNakSayAt, cAritratapasI mohakSayAt, tapasazcAritrabhedatvAt, tapazca kevalinAmanuttaraM zailezyavasthAyAM zukladhyAnabhedasvarUpam, dhyAnasyAbhyantaratapobhedatvAt, vIryantu vIryAntarAyakSayAditi // 151 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra have chadmasthanA prasaMgathI kevalInuM nirUpaNa kare che. kevalIne pAMca guNo anuttara kahyA che. jenAthI uttara yathAyogya potAnA sarvathA AvaraNano kSaya thavAthI. 295 pradhAna bIjA nathI te anuttara. temAM pahelA be jJAna ane darzana kramazaH jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNano kSaya thavAthI, pachInA be cAritra ane tapa mohanIyanA kSayathI, kema ke tapa e cAritrano bheda che, ane kevalIne anuttara tapa zailIthI avasthAmAM zukla dhyAnanA bheda (pAchalA be) svarUpa che. kAraNa ke dhyAna e atyaMta2 tapano bheda che. vIrya to vIryAntarAya karmanA kSayathI che. 151 nirgranthAnAM nirgranthInAJcAkalpyAnAha-- bhayadurbhikSapravAhaNaplAvanAnAryAbhibhavavyatirekeNa gaGgAyamunAsarayvairAvatImahImahAnadIrmAsAntardvitrivArAnuttarItuM nirgranthAnAM na kalpate // 152 // bhayeti, gaGgAdipaJcamahAnadIrgurunimnagA mAsasya madhye dvau vArau trivArAn vA sAdhUnAmupalakSaNAtsAdhvInAJcottarItuM bAhujaGghAnAvAdinA laGghayituM na kalpate, AtmasaMyamopaghAtasambhavAt, zabalacAritrabhAvAt / parantu rAjapratyanIkAdeH sakAzAdupadhyAdyapahAraviSaye bhaye sati durbhikSe bhikSAbhAve sati gaGgAdau kenacit pratyanIkena prakSipte sati tena plAvyamAne satyanAryaimrlecchAdibhirjIvitacAritrApahAribhirabhibhUte sati ca tattaraNe'pi na doSaH // 152 // have nigraMtha ane nigraMthI (sAdhu - sAdhvI) ne akalpya jaNAve che. gaMgA, yamunA, sarayu, airAvatI ane mahI A pAMca mahAnadIo, te UMDI nadIo eka mAsamAM be ke traNa vAra bAhu ane jaMghA vaDe ullaMghana karavA mATe potAno ane saMyamano ghAta hovAthI kalpe nahIM. vaLI zabala (malina) cAritra thavAthI akalpyatA che.... paraMtu (1) rAjA temaja dveSI vagerenA saMbaMdhathI udhi vagerenA apaharaNa viSayaka bhaya utpanna thaye chate, (2) bhikSAno abhAva hote chate, (3) koika dveSI te ja gaMgAdi nadIomAM nAMkhe, (4) gaMgAdi nadIo unmArgapaNAe AvatI chatI tenA vaDe pANInA samUhamAM taNAelAne (5) anAryajIvana ane cAritrano nAza karanAra mlecchAdi vaDe parAbhava pAmelAone nadIone taravAmAM doSa nathI. // 15 // tathA-- bhayadurbhikSaniSkAzanapravAhAgamanAnAryaparibhavavyatirekeNa grAmAntaraviharaNaM prathamaprAvRSi na kalpate, varSAvAsaM paryuSitAnAM grAmAntaraviharaNaJca, kalpate ca jJAnAditrayArthaM viSvagbhavanena preSaNena ca // 153 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 atha sthAnamuktAsarikA bhayeti, ASADha zrAvaNau prAvRT ASADhastu prathamaprAvRTa, RtUnAM vA prathamatvAt prathamaprAvRT athavA caturmAsapramANo varSAkAlaH prAvRDiti vivakSitaH, atra saptatidinapramANe prAvRSo dvitIye bhAge gantuM tAvanna kalpate eva, prathamabhAge'pi paJcAzaddinapramANe viMzatidinapramANe vA na kalpate jIvavyAkulabhUtatvAt, uktaJca 'atra cAnabhigRhItaM viMzatirAtri saviMzatiM mAsaM / tena paramabhigRhItaM gRhijJAnaM kArtikaM yAvat' // iti, atrAnabhigRhItaM-anizcitamazivAdibhinirgamabhAvAt / yatra saMvatsare'dhikamAso bhavati tatrASADhyA viMzatirdinAni yAvadanabhigrahikaH AvAso'nyatra saviMzatirAtraM mAsaM-paJcazataM dinAnIti / tatra prAvRSyekasmAdnAmAntaraM vihartuM na kalpata ityutsargaH, bhayAdikAraNe tvapavAdaH, uktaJca 'AvAhe durbhikSe bhaye mahati dakaudhe / paribhavanaM tADanaM vA yadA paraH kariSyati' iti / varSAvAsamiti, varSAsvAvAso'vasthAnaM sa ca jaghanyata A kAttikyA dinasaptatipramANo madhyavRttyA caturmAsapramANa utkRSTata SaNmAsamAnaH, tatra paryuSitAnAM-sAmastyenoSitAnAM paryuSaNAkalpena niyamavat vastumArabdhAnAM grAmAntaraviharaNaM na kalpate, paryuSaNAkalpazca nyUnodaratAkaraNaM vikRtinavakaparityAgaH pIThaphalakAdisaMstArakAdAnamuccArAdimAtrakasaMgrahaNaM locakaraNaM zaikSApravrAjanaM prAggRhItAnAM bhasmaDagalakAdInAM parityajanamitareSAM grahaNaM dviguNavarSopagrahakaraNadharaNamabhinavopakaraNAgrahaNaM sakrozayojanAt parato gamanavarjanamityAdIkaH / kalpate ceti, jJAnArthatayA grAmAntaraviharaNaM kalpate, tatrApUrvaH zrutaskandho'nyasyAcAryAderasti sa ca bhaktaM pratyAkhyAtukAmaH, tato yadyasau tatsakAzAna gRhyate tato'sau vyavacchidyate, atastadgrahaNArthaM grAmAntaragamanaM kalpata ityarthaH / tathA darzanArthatayA-darzanaprabhAvakazAstrArthitvena, cAritrArthatayA tu tasya kSetrasyAneSaNAstryAdidoSaduSTatayA tadrakSaNArtham, AcAryasyopAdhyAyasya vA viSvagbhAvo maraNaM tena kAraNena, tatra gacche'nyasyAcAryAderabhAvAdgaNAntarAzrayaNArtham / preSaNena-AcAryopAdhyAyAnAM varSAkSetrasya bahistAdvartamAnAnAM vaiyAvRttyakaraNAyAcAryAdinA preSitasya gamanaM kalpata ityarthaH // 153 / / tathA - aSADha ane zrAvaNa A mAsa prAvRt Rtu che. temAM aSADha mAsa te prathama prAvRd. athavA cAra mAsanA pramANavALo varSAkALa te prAvRt ema vivakSita che. temAM sIttera divasamAM pramANavALA prAvRnA bIjA bhAgane viSe to vihAra karIne javuM kalpa ja nahI. ane paccAza divasanA pramANavALA prathama bhAgane viSe kAraNe javuM kahyuM nahIM. temAM paNa vIsa divasanAM pramANavALA prathama bhAgamAM grAmAMtara javuM kalpe nahIM. kAraNa ke te samaye pRthvI jaMtuo vaDe vyAkula hoya che. hyu cha -
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 297 zrAvaNa bahula (gujarAtI aSADha vada) paMcamI vageremAM sAdhu rahe chate paNa gRhastho pAse rahevAnuM cokkasa nahIM karela hoI jo koI gRhastha pUche ke - he Aryo ! tame ahIM rahyA cho ke nahI ? tyAre hajI kAMI cokkasa kareluM nathI ema kahe. AvI rIte anizcita kyAM sudhI kahevuM? vIsa divasa athavA pacAza divasa sudhI. paryuSaNA bAda cokkasa karavuM. gRhasthone yAvat kArtika pUrNImA sudhI rahevAnuM jaNAvavuM. ahIM anabhigRhIta - anizcitapaNuM che. koI paNa aziva marakI vagere upadravo vaDe nIkaLavAno saMbhava hovAthI anizcitapaNuM kahyuM che. je saMvatsaromAM adhika mAsa hoya che te saMvatsaramAM ASADhI pUrNamAthI vIsa divasa sudhI anabhigRhika vase. adhika mAsa na hoya tyAre pacAsa divasa sudhI acokkasa rahe. varSARtumAM eka gAmathI bIje gAma vihAra karavA mATe kalpa nahIM A utsarga mArga che. bhayAdi kAraNe to apavAda che. (1) mAnasika pIDA chate athavA gAma bahAra koI kADhe chate (2) durbhikSA, (3) pANIno moTo pravAha Ave cha0 (4) bhaya Ave cha0 (5) koika dveSI jayAre parAbhava athavA tADana kare tema hoya tyAre varSAkALamAM vihAra kare. varSAkALamAM AvAsathI rahevArUpa varSAvAsa te jaghanya kArtika pUrNImA sudhI sittera divasa pramANa, madhyama vRttithI cAturmAsa pramANa ane utkRSTathI cha mAsa parvata che. ane bIjA gItArthanuM paNa te pramANe (tenA jaNAvyA mujaba) prAyazcittanuM ApavuM te AjJA. (4) gItArtha eTale sUtrane arthanA jANanAra. saMvijJa eTale kriyApAtra. evA puruSe dravyAdinI apekSAe je aparAdhamAM jevI rIte je vizuddhi karI hoya tene yAda rAkhIne je anya puruSa, te doSamAM tevI ja rIte vizuddhi karAve te dhAraNA. athavA gacchanA upakAra karanArAoe batAvelA samasta anucita pravRttinA ucita prAyazcita padone (tenI pAsethI) vaiyAvRtyanA karanArA vagerenuM je dhArI rAkhavuM te dhAraNA. (5) dravya (sacitta - acittAhi), kSetra (daza, mAgadi), kALa (subhikSa, dubhikSAdi), bhAva (rogI, puSTa vagere), puruSa (sahana karavA samartha che ke nahIM?), pratisevA (AkuTTI, pramAda, harSa ane kalpa) nI anuvRtti vaDe saMhanana, vairya vagerenI hAninI apekSAe je prAyazcita ApavuM athavA je gacchamAM sUtrathI bhinna (chatAM paNa) kAraNathI je prAyazcitano vyavahAra pravartela hoya ane bIjA ghaNA (gItArtha) puruSo vaDe paraMparAe anusarAyela hoya te jIta vyavahAra che. 153 akalpyAnAmAcaraNe karmabandhasambhavAtkarmadvAratanirodhadvArANyAcaSTe mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA AzravadvArANi, samyaktvaviratyapramAdAkaSAyitvAyogitvAni saMvaradvArANi, upadhyupAzrayakaSAyayogabhaktapAnabhedA parijJA // 154 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA mithyAtveti, spaSTam, AzravaNamAzravaH, jIvataDAge karmajalasya saGgalanam, karmanibandhanamityarthaH, tasya dvArANIva dvArANi - upAyA AzravadvArANi / saMvaraNaM saMvaraH, jIvataDAge karmajalasya nirodhanaM tasya dvArANi / karmaNo nirjaropAyabhUtAM parijJAmAha - upadhIti, parijJA vastusvarUpasya jJAnaM tatpUrvakaM pratyAkhyAnaJca eSA dravyato bhAvatazca dvidhA, dravyato'nupayuktasya, bhAvatastUpayuktasya / tatropadhiH rajoharaNAdiH, tasyAtiriktasyAzuddhasya sarvasya vA parijJA upadhiparijJA, evamagre'pi // 154 // akalpyanA AcaraNamAM karmabaMdhano saMbhava hovAthI karmanA dvAra ane tenA nirodhaka dvA2one uhe che. AvavuM te Azrava. jIvarUpa taLAvamAM karmarUpa jalanuM ekatra thavuM te Azrava. arthAt karmanuM bAMdhavuM. tenA daravAjAthI jema dvA2o - upAyo te AzravadvAro. tathA jIvarUpa taLAvamAM karmarUpa jaLanuM iMdhana - JaTaDAva 52vo te saMvara. tenA upAyo te saMvara dvAro. arthAt mithyAtva, avirati, prabhAha, kaSAya, yoga A kramathI viparyayarUpa samyaktva, virati, apramAda, akaSAyIpaNuM ane ayogIpaNuM. parikSA sArI rIte jANavuM. arthAt vastunA svarUpanuM jJAna ane jJAnapUrvaka pratyAkhyAna. A parikSA dravyathI ane bhAvathI ema be prakAre che. temAM upayoga rahitane dravyathI ane upayogavALAne bhAvathI kahyuM che. temAM upaSi - rajoharaNa vagere adhika, azuddha athavA sarva upadhinI parikSA te upadhiparIzA AvI rIte AgaLa paNa jANI levuM. 154 parijJA ca vyavahAravatAM bhavatIti tannirUpayati 298 = AgamazrutAjJAdhAraNAjitAni vyavahArAH // 155 // Agameti, vyavahAro mumukSupravRttinivRttirUpa:, tannibandhanatvAjjJAnavizeSo'pi, Agamo yena padArthAnAM paricchedaH, sa ca kevalamanaH paryavAvadhipUrvacaturdazakadazakanavakarUpaH / zrutaMAcAraprakalpAdizrutam, navAdipUrvANAM zrutatve'pyatIndriyArthajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevalavat / yadagItArthasya purato gUDhArthapadairdezAntarasthagItArthanivedanAyAticArAlocanamitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM sA''jJA / gItArthasaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAdhe yathA yA vizuddhiH kRtA tAmavadhArya yadanyastatraiva tathaiva tAmeva prayuktaM sA dhAraNA, vaiyAvRttyarAdrervA gacchopagrahakAriNo'zeSAnucitasyocitaprAyazcittapadAnAM pradarzitAnAM dharaNaM dhAraNA 1 dravyakSetrakAlabhAvapuruSapratiSevAnuvRttyA saMhananadhRtyAdiparihANimapekSya yatprAyazcittadAnaM yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravarttito bahubhiranyaizcAnuvarttitastajjitamiti // 155 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 299 A parijJA vyavahAravALAne hoya che mATe vyavahAranuM prarUpaNa karatA kahe che. - mumukSunI pravRtti ane nivRttirUpa vyavahAra che. tenuM kAraNa hovAthI jJAna vizeSa paNa vyavahAra che. (1) Agama :- jenA vaDe padArtho jaNAya te Agama. te kevaLa, manaH paryava, avadhi, caudapUrva, dazapUrva ane navapUrvarUpa che. (2) zrata - AcAra prakalpAdi zrata. nava vagere pUrvonuM zrutapaNuM che chatAM atIndriya - sUkSma jJAnanuM kAraNa hovAthI kevaLajJAnanI jema atizayavALuM hovAthI Agama (zabda) no vyapadeza karyo che. (3) AjJA :- je agItArthanI AgaLa gUDha arthavALA pado vaDe dezAMtaramAM rahela gItArthane nivedana karavA mATe aticAranuM (gItArthe) jaNAvavuM. temAM samastapaNAe rahelAone arthAt paryuSaNAkalpa vaDe niyamavALI vastu pratye grahaNa karanAra munione bIjA gAmamAM viharavuM kalyuM nahIM. paryuSaNAkalpa te UNodaratAnuM karavuM, nava vigaIno sarvathA tyAga, pITha, phalaka vagere saMstArakanuM grahaNa, uccArAdi saMbaMdhI mAtrakanuM grahaNa karavuM, loca karavo, ziSyane dIkSA na ApavI, pahelA lIdhela bhasma-rAkha, Dagala vagerenuM tajavuM, navInonuM grahaNa karavuM. varSAkALamAM madada karanAra Dabala upakaraNanuM dharavuM, navIna upakaraNanuM grahaNa na karavuM ane pAMca kozathI AgaLa javAnuM varjavuM. vicaravuM kalya :- jJAna e ja artha - prayojana che jene te jJAnArtha. teno je bhAva te jJAnArthatA. jJAnArthapaNA vaDe - anya AcAryAdi pAse apUrva zrutaskaMdha che. te AcArya AhAra pratyAkhyAna karavAnI icchAvALA che. te kAraNathI zrutaskaMdha tenI pAsethI jo grahaNa na karAya to te AcAryadithI zrutaskaMdhano nAza thAya. A kAraNathI tene grahaNa karavA mATe prAmAnugrAma pratye vicaravuM kahyuM. evI rIte darzananA prayojana vaDe arthAt darzana prabhAvaka zAstra (samyatyAdi) nA prayojanathI, ane cAritranA prayojanapaNAe to je kSetramAM rahela te kSetranI aneSaNA ane strI vagerenA doSa vaDe duSTatAthI cAritranI rakSA mATe, te sAdhunA AcArya ane upAdhyAya maraNa pAme, te kAraNathI te gacchamAM anya AcAryAdikanA abhAvathI anya gaNano Azraya karavA mATe, tathA varSAkSetra - comAsAnA kSetrathI bahAra rahenArA AcArya, upAdhyAyonuM vaiyAvRtya karavA mATe AcAryAdi vaDe mokalAyela sAdhune vihAra karavA kahyuM che. ll15pA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 atha sthAnamuktAsarikA saMyatAdhikArAdAha udgamotpAdanaiSaNAparikarmapariharaNabheda upaghAtaH, tathA vizuddhiH, arhatAM taddharmasyAcAryopAdhyAyayoH saMghasya vipakvatapobrahmacaryANAmavarNavAdinaH karmaNo bandhakA varNavAdinazca zubhasya // 156 // udgameti, upaghAto'zuddhatA, tatrodgamopaghAta udgamadoSairAdhAkarmAdibhiH SoDazaprakArairbhakta pAnopakaraNAlayAnAmazuddhatA, utpAdanayA-utpAdanAdoSaiH SoDazabhirdhAtryAdibhirazuddhatA, eSaNayAtaddoSaiH zaGkitAdibhirazuddhatA parikarma-vastrapAtrAdeH chedanasIvanAdi tenAzuddhatA, tadyathA 'tisRNAmupari thiggalikAnAM vastre yaH thiggalikAM tu saMsIvyet / paJcavidhAnAmekatarasmin sa prApnotyAjJAdIni // ' ityAdi, pariharaNA-AsevA upadhyAdestayA'zuddhatA, yathA-ekAkinA hiMDakasAdhunA yadAsevitamupakaraNaM tadupahataM bhavatIti samayaprasiddhireva vasatyAderapi cintyam / evaM vizuddhayo'pyudgamAdibhirbhaktAdInAM kalpyatArUpA vijJeyAH / upaghAtavizuddhivRttayazca jIvA nirdharmadhArmikatvAbhyAM bodheralAbhalAbhasthAneSu pravartanta iti karmabandhanasthAnAnyAha arhatAmiti, arhatAmavarNanazlAghAM vadantIti avarNavAdinaH / yathA 'nAstyarhan jAnAno vA kathaM bhogAn bhunakti / prAbhRtikAM vopajIvatItyAdi tu jinAnAmavarNaH' ityAdi / uttaramatra na ca te nAbhUvan, tatpraNItavacanopalabdheH, nApi bhogAnubhavanAdirdoSaH, avazyavedyasAtasya tIrthakaranAmAdikarmaNazca nirjaraNopAyatvAttasya / tathA vItarAgatvena samavasaraNAdiSu pratibandhAbhAvAditi / tatprajJaptasya dharmasya zrutacAritrarUpasyAvarNavAdI yathA prAkRtabhASAnibaddhametattathA kiM cAritreNa dAnameva zreya ityAdi, uttaraJcAtra prAkRtabhASAtvaM zrutasya na doSo bAlAdInAM sukhAdhyeyatvenopakAritvAt, tathA cAritrameva zreyaH nirvANasyAnantarahetutvAditi / AcAryopAdhyAyAnAmavarNaM vadan, yathA bAlo'yamityAdi, uttaraJca na ca bAlatvAdirdoSaH, buddhyAdibhirvRddhatvAditi / tathA saMghasya zramaNAdicaturvarNasyAvarNaM vadan, yathA-ko'yaM saMgho yaH samavAyabalena pazusaMgha ivAmArgamapi mArgIkarotIti pratividhAnaJca na caitatsAdhu, tasya jJAnAdiguNasamudAyAtmakatvAttena ca mArgasyaiva mArgIkaraNAditi / tathA vipakvaM supariniSThitaM prakarSaparyantamupagatamityarthaH, tapazca brahmacaryaJca bhavAntare yeSAm, vipakvaM vodayAgataM tapobrahmacaryaM taddhetukaM devAyuSkAdikarma yeSAM te tathA, teSAmavarNaM vadan yathA-na santyeva devAH, kadAcanApyanulabhyamAnatvAt, kiM vA tairviTairiva kAmAsaktamanobhiraviratairninimeSairaceSTaizca mriyamANairiva pravacanakAryAnupayogibhirityAdi, ihottarantu santi devAstatkRtAnugrahopaghAtAdi
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 301 darzanAt, kAmAsaktatA ca mohasAtakarmodayAdityAdi / tadviparyayeNAha-varNavAdinazceti, tatrArhatAM varNavAdo yathA-'jitarAgadveSamohAH sarvajJAstridazanAthakRtapUjAH / atyantasatyavacanAH zivagatigAmino jayanti jinAH // ' iti tatpraNItadharmavarNavAdo yathA 'vastuprakAzanasUryo'tizayaratnAnAM sAgaro jayati / sarvajagajjIvabandhurabandhudvividho'pi jinadharmaH // ' iti, AcAryAdervarNavAdo yathA 'tebhyo namastebhyo namo bhAvena punarapi tebhya eva namaH / anupakRtaparahitaratA ye jJAnaM dadati bhavyebhyaH // ' iti, saMghavarNavAdo yathA-'etasmin pUjite nAsti tadyanna pUjitaM bhavati / bhuvane'pi pUjanIyo na guNI saMghato yadanyaH / / ' iti, devavarNavAdo yathA 'devAnAmaho zIlaM viSayaviSamohitA api jinabhavane / apsarobhirapi samaM hAsyAdi ye na vaMti |' rUti uddA. saMyatano adhikAra hovAthI kahe che - upaghAta = azuddhatA. te pAMca prakAre che. (1) udgama upaghAta (2) utpAdana upaghAta (3) eSaNA upaghAta (4) parikarma upaghAta (pa) pariharaNa upaghAta. (1) udgama upaghAta :- AdhAkadi soLa prakAranA uddagama doSo vaDe bhAta, pANI, upakaraNa ne sthAnanI azuddhatA te uddagama upaghAta. (2) utpAdana upaghAta - potAnAthI utpanna thatA dhAtrI Adi soLa utpAdanA doSa vaDe azuddhatA te utpAdana upaghAta. (3) eSaNA upaghAta :- gRhastha ane sAdhu ubhayathI thatA aMkitAdi doSothI azuddha te eSaNA upaghAta. (4) parikarma upaghAta - vastra, pAtrAdinA chedana ane sIvavA vagerethI teno upaghAta - azuddhatA te parikarma upaghAta. te A pramANe - je sAdhu traNathI adhika thIMgaDA Ape ane Una vagere pAMca prakAranA vastramAMthI koI paNa eka prakAranA vastrane sIve te AjJAbhaMgAdi doSane pAme che. (5) pariharaNa upaghAta - pariharaNA = AsevA. tethI upadhi vagerenI azuddhatA che. temAM upadhinI azuddhatA A pramANe - ekAkI vicaranAra sAdhu vaDe je sevAyela upakaraNa te haNAyeluM - azuddha thAya che. e pramANe siddhAMtamAM prasiddha ja che. (A AcAranI vyavasthA che.) vasati AdimAM paNa te pramANe vicAravuM. azuddhatA kahI have vizuddhi kahe che. te paNa pAMca prakAre che. ugama, utpAdana, eSaNA, parikarma, pariharaNa vizuddhi.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 atha sthAnamuktAsarikA udgamAdi vaDe ja AhArAdinI kathvatArUpa ja vizuddhio jANavI. upaghAta ane vizuddhinI vRttivALA jIvo adhArmika ane dhArmikapaNAnA bodhinA alAbha ane lAbhanA sthAnomAM pravarte che. e pramANe karmabaMdhanA sthAno kahe che. (1) arihaMta, (2) arihaMta prarUpita dharma, (3) AcArya - upAdhyAya, (4) saMgha, (5) utkRSTa tapa ane brahmacarya pALavAthI thayela devonA avarNavAda bolavAthI jIva durlabhabodhipaNAe karmane bAMdhe che. avarNavAda = avarNa - azlAghA (prazaMsA nahIM) vAda = bolavuM. niMdA karavI. (1) arihaMtano avarNavAda - arihaMta pratyakSAdi pramANa vaDe grahaNa karavA yogya nathI - arihaMta nathI. athavA traNa jJAnathI yukta hovA chatAM gRhasthAvAsamAM bhogone kema bhogave che? kevalajJAna utpanna thaye chate devaracita samavasaraNAdi mahARddhine kema bhogave che ? athavA prAbhRtikA upajIve che ? ityAdi kathanarUpa jinezvarono avarNavAda che. Ano javAba che - arihaMto thayA nathI ema kadApi kahevuM nahIM. kAraNa ke temaNe kahelA pravacanano sAkSAtkAra che. vaLI bhogono anubhava karavo vagere temane doSarUpa nathI kema ke temane avazya vedavA yogya sAtavedanIya ane tIrthaMkaranAmAdi karmanI nirjarAno upAya hoya che. vaLI vItarAgIpaNAthI samavasaraNAdine viSe pratibaMdha (rAga) no abhAva hovAthI doSa nathI. (2) arihaMta paramAtmAe prarUpela zrata ane cAritrarUpa dharmano avarNavAda - "prAkRta bhASA vaDe guMthAyela zrata che. vaLI cAritra vaDe zuM phaLa che? dAna ja zreya che." ityAdi avarNavAda bolato thato karmabaMdha kare che. javAba :- zrutanuM prAkRta bhASArUpa doSapaNuM nathI. kAraNa bALa vagere jIvone sukhapUrvaka abhyAsa karavA mATe upayogI che. tathA mokSanuM anaMtara kAraNa hovAthI cAritra ja zreSTha che. (3) "A bALaka che' ityAdi AcArya, upAdhyAyanA avarNavAda - bolato thako karmabaMdha kare che. uttara :- buddhi vagerethI vRddhapaNuM hovAthI bAlatvAdi doSarUpa nathI. (4) saMghano avarNavAda - zramaNAdi cAra varNo - prakAro jemAM che te caturvarNa. te caturvarNarUpa saMghano avarNavAda bolato karmabaMdha kare che. dA.ta. A saMgha zo ? je samudAyanA baLathI pazunA saMghanI jema amArgane paNa mArgarUpa kare che. Ama kahevuM ucita nathI. kAraNake saMgha jJAnAdika guNano samudAya che. ane jJAnAdi guNa vaDe ja mArgane mArgarUpa kare che. (5) vipakva tapa brahmacarya :- vipakva = sArI rIte pariniSThita arthAt prakarSa paryata prApta thayela tapa ane brahmacarya bhavAMtaramAM (hatuM) jeonuM athavA vipakva - udayamAM Avela tapa brahmacaryanA hetupUrvaka devAyuSkAdi karma jeone te vipakva tapa brahmacaryavALA devonA avarNavAdane
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 303 bolato thako. dA.ta. devo nathI ja. koi vakhata paNa jovAmAM AvatA ja nathI. athavA kAmamAM Asakta cittavALA viTa jevA aviratio vaDe zuM ? arthAt kaMi ja nahIM. vaLI animeSa ane ceSTA rahita maraNa pAmatA evA ane zAsananA kAryamAM anupayogI evA devo vaDe zuM prayojana che ? ityAdi avarNavAda bolavo. ahIM teno javAba che ke - devo che. kAraNa ke tenA vaDe karAyelA anugraha ane upaghAta vagere jovAya che. kAmanI Asakti to moha ane sAtA vedanIya karmanA udayathI che. A pAMca prakAre avarNavAdathI jIva karma bAMdhe che. A pAMcanA varNavAda karanAra zubha karma bAMdhe che. (1) arihaMtanA varNavAda :- rAga, dveSa ane mohane jItelA, sarvajJa, devonA svAmI indro vaDe pUjA karAyelA, atyanta satya vacanavALA ane mokSagatimAM javAvALA jinezvaro jaya pAme che. (2) arihaMta praNIta dharmano varNavAda :- vastuone prakAzavAmAM sUrya, atizaya ratnono sAgara, samasta jagatamAM jIvono snehALa baMdhu samAna evo be prakArano jinadharma jaya pAme che. (3) AcAryAdino varNavAda :- teone namaskAra ho (2) bhAvathI pharI namaskAra ho. upakAra nahIM karela, bIjA jIvonA hitamAM tatpara je bhavya jIvone jJAna Ape che. (4) saMghano varNavAda :- saMghanI pUjA karye chate evo koi nathI je pUjita thato nathI. traNa bhuvanamAM paNa saMghathI anya pUjavA yogya guNI koi ja nathI. (5) devano varNavAda :- aho ! devonuM adbhuta zIla che. kema ke viSayarUpa viSathI teo mohita che paNa jinabhavanamAM apsarAonI sAthe paNa hAsyAdi karatA nathI. / / 156 // yeSvatizayeSu varttamAna AcAryo dharmaM nAtikrAmati tamAha pAdau nigRhya vasaterantaH prasphoTanapramArjane kArayannuccAraprazravaNayoH pariSThApanavizodhane kurvannicchAyAM vaiyAvRttyaM kurvannekarAtraM dvirAtraM vopAzraye ekAkI vasan bahirvaikAkyekarAtraM dvirAtraM vA vasannAcAryopAdhyAyo nAtikrAmati dharmam // 157 // pAdAviti, AcAryazcAsAvupAdhyAyazcAcAryopAdhyAyaH, keSAMcidarthadAyakatvAt pareSAM sUtradAyakatvAcca / AcAryopAdhyAyAviti vA, ete paJca sAdhusamudAye varttamAnasya varttamAnayorvA'tizayA:tatra prathamaH, kulAdikAryArthaM nirgataH pratyAgatazcAcArya: vasaterbahireva pAdau prasphoTayati, atha tatra sAgAriko yadi bhavettadA vasaterantarmadhye pAdau nigRhya-pAdadhUleruddhUyamAnAyA yathA'nye dhUlyA na bhriyante tathA nigrahaM vacanena kArayitvA prasphoTanaMAbhigrahikenAnyena vA sAdhunA svakIyarajoharaNenorNikApAdaproJchanena vA prasphoTanaM kArayan
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 atha sthAnamuktAsarikA pramArjanaM zanairleSaNaM vA kArayan dharmaM nAtikrAmati / prasphoTanaJca pramArjanavizeSaH, tacca cakSurvyApAralakSaNapratyupekSaNapUrvakamataH sapta bhaGgA bhavanti, tadyathA-na pratyupekSate na pramASTi cetyekaH, na pratyupekSate pramA_ti dvitIyaH, pratyupekSate na pramArTIti tRtIyaH, pratyupekSate pramASTi ceti caturthaH, caturthe bhaGge bhaGgAzcatvAraste yathA-yattatpratyupekSyate pramAya'te ca tadduSpratyupekSitaM duSpramAjitaM, duSpratyupekSitaM supramANitaM vA, supratyupekSitaM duSpramAjitaM vA, supratyupekSitaM supramANitaM vA karotIti, iha ca saptamaH zuddhaH zeSeSvasamAcArIti / yadi tu sAgArikazcalastataH saptatAlamAtraM saptapAdAvakramaNamAtraM vA kAlaM bahireva sthitvA tasmin gate pAdau prasphoTayettato vasatau pravizet / vasaterantaHpraviSTasya cAyaM vidhivipulAyAM vasatAvaparibhogasthAne saGkaTAyAJcAtmasaMstArakAvakAza upaviSTasya pAdau pramArjanIyau, anyasyApi gaNAvacchedakAderayameva vidhiH kevalamanyo bahizcirataraM tiSThatIti / etAvAneva cAyamatizayo yadasAvAcAryoM na ciraM bahirAste, anyathA 'tRSoSNabhAvitasya pratIcchato mUrchAdikAH / pracuradravapAne glAnatvaM sUtrArthavirAdhanA caiveti // doSaprasaGgaH / itareSAM tu sAdhUnAM na te doSAH, jitazramatvAt, ityeko'tizayaH / upAzrayasyAntaH purISaM mUtraM ca pariSThApayan pAdAdilagnaJca vizodhayanna dharmamatikrAmatIti dvitIyo'tizayaH, utsargato hyAcAryo na vicArabhUmiM gacchati doSasambhavAt, tathAhi zrutavAnayamityAdiguNataH pUrvaM vIthiSu vaNijo bahumAnAdabhyutthAnAdi kRtavantastato vicArabhUmau sakRvirvA AcAryasya gamane AlasyAttanna kurvanti parAGmukhAzca bhavanti, etaccetare dRSTvA zaGkante'yamidAnIM patito vaNijAnAmabhyutthAnAdhakaraNAdityevaM mithyAtvagamanAdayo doSAH syuriti / tathA vaiyAvRttyakaraNe yadIcchA bhavettadA bhaktapAnagaveSaNagrahaNataH sAdhubhyo dAnalakSaNaM vaiyAvRttyaM kuryAt, atha tadakaraNe icchA cenna kuryAt, bhAvArthazcAyamAcAryasya bhikSAbhramaNaM na kalpate, tatra doSAstvamI-'bhAreNa vedanA vA hiMDamAne uccanIcazvAso vA / AdAne pAnakachardanAdyAH glAnatve pauruSIbhaGga' iti / ete ca sAmAnyasAdhorapi prAyaH samAnAstathApi gacchasya tIrthasya vA mahopakAritvena rakSaNIyatvenAcAryasyAyamatizaya uktaH / tathA'ntarupAzraye ekarAtraM dvirAtraM vA vidyAdisAdhanArthamekAkyekAnte vasannAtikrAmati tava tasya doSAsambhavAt, anyasya tu tadbhAvAditi caturthaH, evaM paJcamo'pi, bhAvArthazcAyaM-antarupAzrayasya vakSArake viSvagvasati, bahirvopAzrayasya zUnyagRhAdiSu vasati yadi tadA'sAmAcArI / doSAzcaite-puMvedodayena janarahite hastakarmAdikaraNena saMyame bhedo bhavati, maryAdA mayA laMghiteti nirvedena vaihAnasAdimaraNaJca pratipadyata iti // 157||
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 305 AcArya je atizayone viSe vartatA thakA dharmane ullaMghatA nathI te atizayone kahe che - AcArya e ja upAdhyAya te AcAryopAdhyAya. te keTalAkone arthanA dAyaka hovAthI AcArya ane bIjAone sUtrapAThanA dAyaka hovAthI upAdhyAya. tenA athavA AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM sAdhunA samudAyamAM vartanAranA athavA vartanAra baMnenA A pAMca atizayo che. (1) upAzrayamAM praveza karatA AcArya, upAdhyAya baMne pagane grahaNa karI karIne khaMkherAtI dhUlIthI, jema bIjA sAdhuo dhULa vaDe na bharAya tema vacanadvArA zikSA ApIne abhigrahika muni dvArA athavA anya sAdhu dvArA potAnA rajoharaNathI athavA unanA pAdaproMcchanathI jhaTakAvato thako athavA pramArjana karAvato thako, dhIme dhIme sApha karAvato thako AjJAnuM ullaMghato nathI. ahIM bhAvArtha e che ke - ahIM rahela AcArya kula, gaNa vagerenA kArya prasaMge bahAra nIkaLela, te pAchA Avela te utsargamArge prathama vasatithI bahAra baMne pagane jhaTakAve che. jo tyAM sAgArika gRhastha hoya to vasatinI aMdara jhaTakAve. prasphoTana - jhaTakAvavuM te paNa pramArjana vizeSa che. te dRSTinA vyApArarUpa pratyupekSaNa pUrvaka che. tethI ahIM sAta bhAMgA thAya che. (1) daSTie joto nathI ane pramArjana karato nathI. (2) dRSTithI joto nathI paNa pramArjana kare che. (3) dRSTithI juve che paNa pramArjana karato nathI. (4) dRSTithI juve che ane pramArjana kare che. ahIM je te dRSTithI jovAya che ane pramArjana karAya che temAM cAra bhAMgA thAya che. mAThI rIte joyela ane mAThI rIte pramArjela, mAThI rIte joyela ane sArI rIte pramArjela, sArI rIte joyela ane mAThI rIte pramArjela ane sArI rIte joyela ane sArI rIte pramAla. A sAta bhAMgAomAM chello bhAMgo zuddha che. zeSa cha bhAMgAmAM sAmAcArI nathI. jo sAgarika jonAra hoya to sAta tAla mAtra athavA sAta pagalA bharavA mAtra kALa bahAra rahIne sAgArika gaye chate baMne pagane jhaTakAve. tyAra bAda vasatimAM praveza kare. vasatimAM aMdara pravezIne vizALa vasati chate nahIM bhogavela sthAne ane sAMkaDI vasatimAM potAnA saMthArAnA sthAnamAM beThelA AcAryanA baMne paga pramArjana karavA yogya che. gaNAvacchedaka vagere bIjAno paNa A ja vidhi che. phakta anya muni, bahAra ghaNI vakhata sudhI rahe che. eTalo ja A atizaya. AcArya, vizeSa vakhata bahAra na rahe. jo ghaNo vakhata rahe to tRSA ane tApa vaDe pIDAyela sukumAra AcAryane vizeSa samaya bahAra rahevAthI mUcha vagere thavA pAme. tRSA vaDe ghaNuM pANI pIve to glAnapaNuM thAya ane sUtrArthanI virAdhanA thAya. zeSa sAdhuo ghaNo vakhata bahAra rahe to paNa doSo na thAya. kAraNa ke teoe zramane jItela che. A eka atizaya.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 atha sthAnamuktAsarikA (2) upAzrayamAM vaDI nIti ane laghunItine badhuM ya paraThavato thako, paga vageremAM thayela azuddhine vizuddha karAvato thako ullaMghana karato nathI. A bIjo atizaya che. AcArya utsarga mArge doSanA saMbhavathI vicAra bhUmi - caMDila bhUmie na jAya. te A pramANe - A AcArya zrutavAna - zAstrajJa che ityAdi guNathI pahelA rastAmAM vyApArIo eka vakhata vicArabhUmi pratye javAmAM UbhA thavuM vagere vinayAdi karatA hatA. tyAra bAda bIjI vakhate AcAryanA javA, AvavAmAM ALasathI te vaNiko abhyasthAnAdi karatA nathI ane parAsta thAya che. A pramANe joine bIjA loko zaMkA kare che ke - jarUra A AcArya hamaNAM patita thayela haze kemake vyApArIo UbhA thavuM Adi abhyatyAnAdi karatA nathI. evI rIte anya jIvo mithyAtvane pAme vagere doSo thAya che. (3) samartha, jo vaiyAvRtya karavAmAM icchA - abhilASA thAya to vaiyAvRtya - bhakta, pAnanA gaveSaNa ane grahaNathI sAdhuone mATe devA rUpa kare ane jo vaiyAvRtya karavAmAM icchA na thAya to na kare. bhAvArtha e che ke - AcAryane bhikSA mATe bhramaNa karavuM kalpe nahI. bhikSA jAya to A doSo lAge che - AhAranA bhAra vaDe pIDA thAya. athavA TekarA uparanA gAmamAM UMcA - nIcA rastA hovAthI bhikSA mATe pharatA zvAsa - dama caDe ane mUcha AvavAthI vizeSa pANI pIvAne kAraNa zaradI, ulaTI vagere thAya. tathA glAna thavAthI sUtrArtha porisIno bhaMga thAya. A doSo sAmAnya sAdhune paNa prAyaH samAna hoya che. to paNa gacchanA athavA tIrthanA mahAna upakAra karanArA hovAthI AcAryano atizaya kahyo che. (arthAt bhikSA na jAya.) A trIjo atizaya che. (4) upAzrayanI aMdara eka rAtri parvata ke be rAtri paryata vidyAdinI sAdhanA mATe ekAkI ekAMtamAM vasatA thakA AcArya AjJAnuM ullaMghana karatA nathI. temane temAM doSono asaMbhava che. bIjAne to doSano sadbhAva che. A cotho atizaya jANavo. (5) A pramANe pAMcamo atizaya paNa jANavo. A baMneno bhAvArtha A pramANe che. - upAzrayanI aMdara vakSAraka - gupta sthAnamAM jo pRthapha rahe athavA upAzrayanI bahAra zUnya ghara AdimAM rahe to sAmAcArI nathI. A doSo che - puruSavedanA upayoga vaDe manuSya na hote chate hastakamadi karavAthI saMyamamAM bheda - doSa thAya che. ane meM maryAdAnuM ullaMghana karyuM ema udAsIna bhAva (kaMTALA) thI vaihAna sAdi maraNane svIkAre che. /15NA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 307 tasyaiva gaNAnnirgamanakAraNAnyAha gaNe AjJAyA dhAraNAyA vA samyagaprayoktA yathAjyeSThaM kRtikarmaNo vinayasya vA samyagaprayoktA yathAvasaraM zrutaparyAyANAM samyagananupravAcayitA svaparagaNasambandhinirgranthyAM bahirlezyaH, suhRdAdikRtagaNApakramaNazcAcAryopAdhyAyo gaNAdapakrAmet // 158 // gaNa iti, AcAryopAdhyAyasyAcAryopAdhyAyayorvA gacchAnnirgamaH kAraNairebhirbhavet, sahi gacchaviSaye yogeSu pravarttanalakSaNAmAjJAmavidheyebhyo nivarttanalakSaNAM dhAraNAM yathaucityaM yadA na prayojayati, idamuktaM bhavati durvinItatvAdgaNasya te prayoktumazaknuvan gaNAdapakrAmati kAlikAcAryavadityekam / tathA gaNaviSaye yathAjyeSThaM kRtikarma tathA vinayaM naiva samyakprayoktA bhavati, AcAryasampadA sAbhimAnatvAt, yataH AcAryeNApi pratikramaNakSAmaNAdiSu ucitAnAmucitavinayaH karttavya eveti dvitIyam / tathA'sau yAn zrutaparyAyaprakArAnuddezakAdhyayanAdIn dhArayati hRdyavismaraNatastAn yathAvasare gaNaM samyakpAThayitA na bhavati, tasyAvinItatvAt sukhalampaTatvAnmandaprajJatvAdvAcAryasyeti gaNAdapakrAmatIti tRtIyam / tathA'sau gaNe varttamAnaH svagaNasambandhinyAM paragaNasambandhinyAM vA nirgranthyAM tathAvidhAzubhakarmavazavarttitayA sakalakalyANAzrayasaMyamasaudhamadhyAdbahiH lezyA - antaHkaraNaM yasyAsau bahirlezya Asato bhavatItyarthaH sagaNAdapakrAmati iti caturtham / suhRtsvajanavargaH tasyAcAryAdeH kuto'pi kAraNAdgaNAdapakrAmet atastasya saMgrahAdyarthaM gaNAdapakrAmediti paJcamam // 158 // AcAryanA gaNane viSe atizayo kahyA. have tenA ja atizayathI viparyabhUta gaNathI nikaLavAnA kAraNo kahe che. AcArya, upAdhyAyanuM athavA AcArya ane upAdhyAyanuM gacchathI nIkaLavuM te gaNApakramaNa uhetuM che. khA jharazothI gacchanI, jahAra nIjavAnuM thAya che. te jharazo.... (1) AcArya, upAdhyAya gaNanA viSayanA yogone pravarttanarUpa AjJAe athavA nahIM karavAne yogyane viSe nivarjhanarUpa dhAraNAne yathAyogya pravartana karanArA te baMnemAM thatAM nathI. ahIM tAtparya e che ke - sAdhu samudAyanA durtinItapaNAthI AcArya, upAdhyAyo yogAdimAM teone joDavA mATe azakta thayA thakA gaNathI nIkaLe che. kAlikAcAryanI jema. A eka kAraNa. (2) gaNanA viSayamAM yathArAtvikapaNAe - yathAjayeSTha dIkSA paryAyAdi vaDe moTA pratye kRtikarma tathA vinayane sArI rIte prayuMjanAra thato nathI. kAraNa ke AcAryanI saMpadA vaDe abhimAnathI yukta hoya. A kAraNathI AcArye paNa pratikramaNa kSAmaNAdine viSe ucita muniono ucita vinaya karavo ja joIe. A bIjuM kAraNa.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 atha sthAnamuktAsarikA (3) mAyArya, upAdhyAya 4 zrutanA pAyo-7deza, madhyayana rone vism29|| na thavAthI hRdayamAM dhAre che te zruta paryAyone yathAvasare sAdhuone bhaNAvato nathI. gaNa pratye ocAryanuM avinItapaNuM hovAthI, sukhamAM laMpaTapaNuM hovAthI athavA maMdaprajJAvALo hovAthI 57nANe cha. bhAtrIhu~ // 29 // cha... (4) gaNamAM vartamAna, AcArya, upAdhyAya svagacchanI ane paragacchanI sAdhvIone viSe tevA prakAranA azubha karmanA vazavartipaNAne laIne sakala kalyANanA AdhArabhUta saMyamarUpa mahelanA madhyathI bahAra lezyAaMtaHkaraNa jenuM te bahirlezya arthAt Asakta thAya che. A pramANe te gaNathI nIkaLe che. A cothuM kAraNa che. (5) te AcAryAdinA mitra ane svajana varga koI paNa kAraNathI gacchathI nIkaLela hoya A kAraNathI te mitra ane svajananA saMgrahAdine mATe gacchathI nIkaLavuM kahela che. saMgraha-teono svIkAra ane upagraha-vastrAdi vaDe sahAya A pAMcamuM kAraNa che. I/158 jIvAjIvAzrayeNAhadravyataH kSetrataH kAlato bhAvato guNatazca dharmAstikAyAdayaH // 159 // dravyata iti, dharmAdharmAkAzajIvapudgalAH paJcAstikAyAH, tatra dharmAstikAyo dravyAditaH paJcadhA, dravyatAmadhikRtyAyamekaH, kSetramAzritya lokapramANaH, kAlApekSayA dhruvaH, yataH kadApi nAsIditi na, na bhavatIti na, na bhaviSyatIti na, kintu abhUdbhavati bhaviSyati ca / bhAvApekSayA varNagandharasasparzazUnyaH, guNApekSayA ca gatipariNAminAM jIvapudgalAnAM sahakAritayA gamana upakArakatvam / evamadharmAstikAyo'pi, parantu guNataH sthitipariNAminAM jIvapudgalAnAM sthitAvupakArakartRtvam / AkAzAstikAyaH kSetrato lokAlokapramANaH, guNato'vagAhanAguNaH, zeSaM pUrvavat / jIvAstikAyo dravyato'nantaH jIvAnAM pratyekaM dravyatvAt kSetrato lokapramANaH, kAlato nityaH, bhAvato'mUrtazcetanAvAn, guNataH sAkArAnAkArabhedopayogaguNaH, pudgalAstikAyo'pi dravyato'nantAni dravyANi kSetrato lokapramANaH, kAlato nityo bhAvato varNagandharasasparzavAn guNatazcaudArikazarIrAditayA grAhyatvAt, varNAdimattayendriyagrAhyatvAdvA grahaNarupaguNavAniti // 159 // have jIva ane ajIvane AzrayIne (tenA dharmo) kahevAya che. dharma, adharma, AkAza, jIva, pudgalo A pAMca astikAya che. temAM dharmAstikAya dravyAdithI pAMca prakAre che. dravyathI dhamastikAya eka dravya che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 309 kSetrathI dharmAstikAya lokapramANa che. kAlathI dharmAstikAya dhruva che. kyAre paNa na hato, nathI ke nahIM hoya. tevuM nathI paNa hato, hoya che ane haze evI rIte trikALabhAvathI hovAthI dhruva che. bhAvatI dharmAstikAya varNa, gaMdha, rasa, sparzathI rahita che. guNa apekSAe gati pariNAmane prApta thayela jIva ane pudgalaune sahakA2I kAraNapaNAthI gamanamAM upakAraka thAya che. evI rIte adharmAstikAya paNa samajavo. paraMtu. guNathI sthiti pariNAmane prApta thayela jIva ane pudgalone u5kA2paNuM che. AkAzAstikAya kSetrathI lokAloka pramANa che. guNathI avagAhanA guNa che. bAkI badhuM pUrvanI jema samajavuM. jIvAstikAya dravyathI jIvo anaMtA che. anaMta jIvonuM pratyekamAM dravyapaNuM hovAthI anaMta jIva dravyo che. kSetrathI jIva lokapramANa che. kAlathI jIva nitya che. bhAvathI jIva amUrta ane cetanAvAn-cetanavALo che. guNathI jIva sAkAra ane anAkAra bhedarUpa upayoga guNavALo che. pudgalAstikAya paNa dravyathI anaMtA dravyo che. kSetrathI lokapramANa che. kAlathI nitya che. bhAvathI varNa, gaMdha, rasa sparzavALo che. guNathI audArika zarIrAdi vaDe grAhya hovAthI, varNAdimAnapaNAthI indriyothI grAhyahovAthI grahaNarUpa guNavAna che. 159lA atha jIvAzrayeNAha-- pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH // 160 // pulAketi, granthAdAbhyantarabAhyabhedAnmithyAtvAderdhanAdezca nirgatA nirgranthAH / tatra pulAkaH sa yastapaHzrutahetukAyAH saMghAdiprayojane cakravartyAderapi cUrNanasamarthAyA labdherupajIvanena jJAnAdyaticArAsevanena vA saMyamasArarahitaH, jJAnadarzanacAritraliMgayathAsUkSmabhedabhinnaH / ayaJca bheda AsevApulAkasya, na tu labdhipulAkasya tasyaikavidhatvAt, bakuzaH zarIropakaraNavibhUSAnuvarttitayA zuddhayazuddhivyatikIrNacaraNaH, ayaM zarIropakaraNAnuvarttitayA dvividhaH, tatra zarIre'nAguptavyatirekena karacaraNavadanaprakSAlanamakSikarNanAsikAdyavayavebhyo vidUSikAmalAdyapanayanaM dantadhAvanalakSaNaM kezasaMskAraJca dehavibhUSArthamAcarantaH zarIrabakuzAH / akAla prakSAlitacolapaTTakAntarakalpAdicokSavAsaH priyAH pAtradaNDAdyapi tailamAtrayojjvalIkRtya
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 atha sthAnamuktAsarikA vibhUSArthamanuvartamAnA bibhratyupakaraNabakuzAH, ubhayeti RddhiyazaskAmAH sAtagauravamAzritA nAtIvakriyAsvabhyudyatA aviviktaparivArA bahucchedazabalayuktAzca uttaraguNapratiSevayA saMjvalanakaSAyodayenaM vA dUSitazIlA: kuzIlA:, pratisevanakuzIlakaSAyakuzIlabhedena dvividhAH, nairgranthyaM prati prasthitA aniyatendriyAH kathaJcitkiJcidevottaraguNeSu piNDavizuddhisamitibhAvanAtapaHpratimAbhigrahAdiSu virAdhayantaH sarvajJAjJollaMghanamAcaranti te pratisevanAkuzIlAH / yeSAntu saMyatAnAmapi satAM kathaJcitsaMjvalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH / mohanIyAkhyagranthanirgato nirgranthaH kSINakaSAya upazAntamoho vA / kSAlitasakalaghAtikarmama. lapaTalatvAt snAta iva snAtaH sa eva snAtakaH sayogo'yogo vA kevalIti // 160 // have jIvane AzrayIne kahe che. mithyAtva vagere (cauda) atyaMtara granthathI ane dharmopakaraNa sivAya dhana vagere (nava) bAhya granthathI je nIkaLelA-chUTelA te nirgaLyo. temAM (1) pulAka taMdula (cokhA)nA kaNathI zUnya pAlAla. tenI jema tapa ane zrutanA hetuvALI saMghAdinA prayojanamAM cakravartI vagerene paNa cUrNa karavAmAM sAmarthyavALI, labdhinA prayoga vaDe athavA jJAnAdimAM aticArane sevavA vaDe je saMyamarUpa sAra tenAthI rahita te pulAka. te jJAna, darzana, cAritra, liMga ane yathAsUkSma bhedathI pAMca prakAre che. A bheda AsevapulAkanA che. labdhipulAkanuM ekavidhapaNuM hovAthI bheda nathI. (2) bakuza - bakuza eTale zabala arthAt kAbaro - zarIra ane upakaraNa saMbaMdhI vibhUSAnI anuvartipaNAne laIne zuddhi ane azuddhi - mizrita cAritra hoya che. A zarIra ane upakaraNa anuvartitAthI bakuza be prakAre che. zarIramAM pragaTa vyatikara vaDe hAtha, paga ane mukha dhovuM, AMkha kAna ane nAsikAdi avayavomAMthI kharAba mela vagerenuM dUra karavuM, dAMtane sApha karavA ane kezonuM saMskAravuM te dehanI zobhA mATe AcAranArAo zarIra bakuzo che. upakaraNa bakuzo to akALe dhoyela colapaTTaka ane aMtarakalpAdi svaccha vastramAM prItivALA pAtra ane daMDa vagerene paNa telanI mAtrA vaDe ujaLA karIne zobhA mATe upakaraNane dhAraNa kare che. baMne prakAranA paNa bakuzo Rddhi ane yazanI IcchAvALA hoya che. vaLI sAtAgAravanA AzrayavALA hoIne divasa, rAtrimAM karavA yogya kriyAo karavAmAM udyamavALA hotA nathI. (3) kuzIla : avivikta parivAravALA - asaMyamathI judA nahIM (aMdhAne ghasanAra, tela vagerethI zarIrane zuddha karanAra ane kAtara vaDe kApela kezavALo jeno parivAra che A bhAva che.)
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMga 311 bahu cheda ane zabala doSathI yukta arthAt sarva cheda ane deza chedane yogya aticAra vaDe utpanna thayela zabalatva doSa yukta tethI kutsita. uttaraguNanI prati sevA vaDe athavA saMjavalana kaSAyanA udaya vaDe dUSita zIlavALA te kuzIla tenA be-bheda che. (1) pratisevana kuzIla, (2) kaSAya kuzIla. (1) pratisevana kuzIla : je nirpranthapaNA pratye tatpara thayelA, indriyane kAbumAM nahIM rAkhanAra, koIpaNa prakAre kiMcit piMDavizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa, pratimA, ane abhigrahAdirUpa uttaraguNane viSe virAdhanA karatA thakA sarvajJanI AjJAnuM ullaMghana kare che te pratisevanA kuzIlo che. (2) kaSAya kuzIla : je satsaMyatone paNa kvacit saMjavalana kaSAyo udIrAya che arthAt kaSAyo kare che te kaSAya kuzIlo che. (4) nigrantha : mohanIya karmarUpa granthathI nIkaLela te nirprantha. te kSINa kaSAya athavA upazAMta moha (kaSAya) hoya che. (5) snAtaka : samasta ghAtIkarmarUpa maLanA samUhane dhoyela hovAthI snAna karelanI jema snAta-nhAyelo te ja snAtaka. te sayogI kevalI athavA ayogI kevalI hoya che. 160 upadhivizeSAzrayeNAha - jAGgamikabhAGgikasAnakapotakatvaGmayAni vastrANi sAdhUnAM yogyAni auNikauSTrikasAnakabalvajamauJjAni rajoharaNAni ca // 161 // " jAGgamiketi jaGgamAstrasAstadavayavaniSpannaM kambalAdijAGgamikam, bhaGgA-atasI tanmayaM bhAGgikam, sanasUtramayaM sAnakam, kArpAsikaM potakam, vRkSatvaGmayaJca vastra sAdhUnAM sAdhvInAJca dhArayitumAsevituM vA yujyate, utsargatastvamahAmUlye kArpAsikaNike eva grAhye, mahAmUlyatA ca pATalIputrIyarUpakASTAdazakAdArabhya rUpakalakSaM yAvaditi / rajo hriyate - apanIyate yena tadrajoharaNam, tadapyavilomamayamuSTralomamayaM sanasUtramayaM balvajastRNavizeSastasya kuTTitatvaGmayaM muJjaH zaraparNI tanmayaM yogyaM bhavati, autsargikaM rajoharaNaM paTTaniSadyAdvayayuktamApavAdikamanAvRtadaNDam, nirvyAghAtikamauNikadazakaM vyAghAtikantvitara dviti // 6 // upadhi vizeSanuM pratipAdana karavA mATe kahe che. jaMgama, trasa jIvothI utpanna thayeluM vastra te jAMgamika kaMbalAdi. bhAMgika : bhaMgA-atasI ane atasImaya vastra te bhAMgika.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 sAnaka H zaNanA sUtramaya te sAnaka. potaka : kapAsanuM vajra te potaka. atha sthAnamuktAsarikA tvamaya H vRkSanI chAlamaya vajra te tvagmaya. A pAMca prakAranA vastra sAdhu ane sAdhvIone paheravA mATe ane rAkhavA mATe yogya che. A pAMca prakAranA vastra kahevA chatAM utsargathI kapAsanuM ane unanuM ja grahaNa karavA yogya che. te paNa alpamUlyavALuM levA yogya che. pATalIputra (paTanA) saMbaMdhI aDhAra rUpiyAthI AraMbhIne eka lAkha rUpiyA sudhInuM vastra mahAmUlyavAna kahevAya che. (e samayamAM aDhAra rUpiyA sudhInuM vastra sAdhune levuM kalpatuM hatuM.) rajoharaNa :- jenA vaDe raja harAya che, dUra karAya che te rajoharaNa. te rajoharaNa paNa avi - gADaranA romathI baneluM (unanuM), UMTanA romathI baneluM, zaNanA sUtrathI baneluM, badhvaja nAmanA ghAsa vizeSanI phUTelI chAlathI baneluM, muMja za25rNI nAmanA ghAsathI baneluM A pAMca prakAre rajoharaNa yogya che. autsargika rajoharaNa be niSadyA paTTaka sahita - eka bahAra ane eka aMdara vastranA vIMTanarUpa che ane khullA daMDavALuM rajoharaNa te ApavAdika che. unanI dIvALuM te nirmAdhAtika ane te sivAyanuM vyAghAtavALuM jANavuM. 161 dhArmikANAmAlambanasthAnAnyAha-- SaTkAyagaNarAjagRhapatizarIrANi nizrAsthAnAni // 162 // SaTkAyeti zrutacAritradharmacAriNa upagrahahetavaH SaTkAyAdayaH, SaTkAyAH pRthivyAdayasteSAM saMyamopakAritvamAgamaprasiddham gacchasyopagrAhitvaM tatra vasatAM nirjarAvinayAdisambhavAt / narapaterdharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAt / gRhapaternizrAsthAnatvaM sthAnadAnena saMyamopakAritvAt, zarIrasya dharmopagrAhitvaM spaSTameva tadarakSaNe dharmahAneH // 162 // " dharmane AcaranAra dhArmika sAdhune AlaMbananA sthAno pAMca kahe che. zruta - cAritrarUpa dharmane sevanAra (munio) ne pAMca nizrAsthAno - AlaMbananA sthAno arthAt sahAyanA hetuo kahelA che. pRthvI vagere cha kAyo teonuM saMyamamAM upakArIpaNuM AgamamAM prasiddha che. gaNa H- gacchanI upakAritA. gacchamAM vasatA thakA ghaNI nirjarA thAya che. kemake vinayAdino saMbhava che. rAja :- duSTa manuSyothI sAdhunuM rakSaNa karavAthI rAjAnuM dharmamAM sahAyakapaNuM che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 313 gRhapati - gRhapati te zayA - vasatine ApanAra (zavyAtara) te paNa nizrAnuM sthAna che. te sthAnanA dAna vaDe saMyamamAM upakAra karanAra che. zarIra - zarIranI dharmamAM sahAyatA prasiddha ja che. zarIranuM rakSaNa na kare to dharmanI hAni spaSTa ja che. ll16rA zaucAnyAhapRthivyaptejomaMtrabrahmasambandhIni zaucAni // 163 // pRthivIti, zaucaM zuddhirdravyato bhAvatazca, tatra dravyazaucaM pRthivyAdicatuSTayasambandhi, bhAvazaucaM paJcamam, tatra pRthivyA-mRttikayA zaucaM zarIrAdibhyo gharSaNalepanAdinA jugupsitamalagandhayorapanayanam / iha ca 'ekA liGge gude tisrastathaikatra kare daza / ubhayoH sapta vijJeyA mRdaH zuddhau manISibhiH // etacchaucaM gRhasthAnAM dviguNaM brahmacAriNAm / triguNaM vAnaprasthAnAM yatInAJca caturguNam / iti paroktaM nAbhimatam, gandhAdhupaghAtamAtrasya zaucatvena vivakSitatvAt, tasyaiva yuktiyuktatvAcca / adbhiH prakSAlanamapzaucam / agninA tadvikAreNa bhasmanA vA zaucaM tejazzaucam zucividyayA maMtrazaucam / brahmacaryAdikuzalAnuSThAnaM brahmazaucam, anena ca satyAdizaucaM caturvidhaM saMgRhItam // 163 / / have zauca kahe che. zauca = zuddhi. te dravya ane bhAvathI ema be prakAre che. temAM dravyazauca - temAM pRthivI Adi cAra dravya zauca che. ane pAMcamuM te bhAvazauca che temAM pRthvIzauca :- mATI vaDe zauca arthAta ghasavuM ane lepana karavuM zarIrAdithI dugaMchanIya maLa ane gaMdhane dUra karavuM te pRthvI zauca. ahIM bIjAo vaDe pRthvIzaucanuM lakSaNa kahevAya che te batAve che - "mATI vaDe zuddha liMgane viSe eka vAra, gudA sthAnane viSe traNavAra, eka hAthamAM daza vAra ane baMne hAthamAM sAta vAra DAhyA puruSoe mATI vaDe zuddhi jANavI" A pramANe gRhasthone zauca che. brahmacArIne ethI bamaNuM, vAnaprasthone traNa gaNuM ane yatione caturguNa zauca che." A pramANenuM kathana anya mationuM che. te ahIM saMmata nathI. paraMtu gaMdha vagerenA nAza mAtrane zaucapaNAe vivakSita hovAthI ane tenuM ja yuktiyuktapaNuM hovAthI zauca che. pANI vaDe zauca te apazauca arthAt dhovuM. agni vaDe athavA agninA vikArabhUta bhasma vaDe zauca te taijasazauca. zuci vidyA vaDe zauca te maMtrazauca.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 atha sthAnamuktAsarikA brahmacaryAdi kuzaLa anuSThAnarUpa zauca te brahmazauca. A brahmanA kathana vaDe cAra prakAranuM zauca paNa saMgRhIta che. I/16all puruSabhedAnevAha hIhImanazcalasthirodayanasattvabhedAH puruSAH, anupratisrotAntamadhyasarvacAriNo bhikSAkAH, atithikRpaNabrAhmaNazvAnazramaNAzrayA vanIpakAH // 164 // hrIti, lajjayA sattvo'vicalatvaM sAdhoH parISaheSu parasya saGgrAmAdau yasyAsau hIsattvaH / hiyA manasyeva sattvaM yasya na dehe, zItAdiSu kampAdivikArabhAvAt sa hImanaHsattvaH, calaM bhaGguraM sattvaM yasya sa calasattvaH, evaM sthirasattvaH, udayanaM-udayagAmi pravardhamAnaM sattvaM yasyAsAvudayanasattvaH / sattvapuruSo'tra bhikSureveti tadAzrayeNAha-anviti, anusrotacArI pratizrayAdArabhya bhikSAcArI, pratisrotacArI, dUrAdArabhya pratizrayAbhimukhacArI, antacArI, pArzvacArI, evaM madhyacArI sarvacArI ca / bhikSAkAdhikArAttadvizeSamAhAtithIti, pareSAmAtmaduHkhatvadarzanenAnukUlabhASaNajJo yallabhyate dravyaM sA vanI, tAM pibatyAsvAdayati pAtIti vA vanIpaH sa eva vanIpaka:-yAcakaH, atra tu yo yasyAtithyAderbhakto bhavati taM tatpraMzasanena yo dAnAbhimukhaM karoti sa vanIpaka iti / bhojanakAlopasthAyI prAghUrNako'tithistaddAnaprazaMsanena tadbhAktAdyo lipsati so'tithimAzritya vanIpako'tithivanIpakaH, evamanye'pi // 164|| have puruSanA bhedo kahe che. hI sattva :- lajjA vaDe sAdhuone, pariSahone viSe ane anyane saMgrAmAdikane viSe avicalarUpa sattva che jene te hRI sattva. ahI manaH sattva - lajjA vaDe paNa manamAM ja sattva che jene paraMtu zIta vageremAM kaMpa vagere vikAranA bhAvathI zarIrane viSe satva nathI te hI manaH satta. calasattva :- cala (kSaNa bhaMgura) satva che jene te cala sattva. sthira sattva :- calathI viparIta - nizcala hovAthI sthira sattva. udayana sarvo:- udaya pAmatuM, vadhatuM jatuM satva jene che te udayana sattva. A pAMca prakAranA sattvavALA puruSo kahyA che te bhikSu (sAdhu) ja hoya che. mATe bhikSanuM svarUpa jaNAvatA kahe che - (1) anusatayArI :- 75||shrythaa 13 rIne mikSA 42nA2. (2) pratizatayArI :- dUranA parothI mAraMbhAna 75||shry sanmu5 goyarI 42nA2.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 315 (3) antayArI :- paDaghAnA dharamAM goyarI 42nAra. (4) madhyayArI :- madhyanA gharomAM bhikSA 12nAra. ( 4 ) sarvayArI :- sarva rIte bhikSA 42nAra. bhikSAkA eTale sAdhuonA adhikArathI bhikSuka vizeSane ja pAMca prakAre kahe che. vanIpaka :- bIjAone potAnuM duHkhitapaNuM darzAvavA vaDe, anukuLa bhASaNathI je dravya meLavAya che te 'vanI' pratIta che. tene AsvAde che athavA sAcave che te vanIpa. te ja vanIpaka arthAt yAcaka. ahIM prastutamAM to atithi vagereno je bhakta hoya che tenI prazaMsA karavA vaDe tene dAnathI sanmukha kare che te vanIpaka. (1) atithi vanIpaka :- bhojana samaye upasthita thayela mahemAna atithi tenA (dAtAranA) dAnanI prazaMsA vaDe te bhakta pAsethI meLavavAne icche che te atithine AzrayIne vanIpaka te atithi vanIpaka. sevI rIte (2) pAvanIpa5 (3) brAhmaNa vanIpaDa (4) zvAna vanIya, (4) zramaza vanIpa bhAvA // 164|| atha kAlAzrayeNAha-- nakSatrayugapramANalakSaNazanaizcarasaMvatsarAH paJca // 165 // 7 5 1 6 7 3 2 nakSatreNi, candrasya nakSatramaNDalabhogakAlo nakSatramAsaH, sa ca saptaviMzatirdinAni, ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA divasasyeti 27 / evaMvidhadvAdazamAso nakSatrasaMvatsaraH, sa ca trINi zatAnyanAM saptaviMzatyuttarANi, ekapaJcAzacca saptaSaSTibhAgAH yathA 327 I ekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dviSaSTibhAgA divasasyetyevaMpramANaH kRSNapratipadArabdhaH pUrNamAsIniSThitazcAndramAsaH, tadyathA-29 tena mAsena dvAdazamAsaparimANazcandrasaMvatsaraH, 6 2 tasya ca pramANamidam, trINi zatAnyahnAM catuHpaJcAzaduttarANi dvAdaza ca dviSaSTibhAgA yathA 63 evambhUtau candrasaMvatsarAvanukrameNa dvau tato'bhivarddhitasaMvatsarastatazcandrasaMvatsaraH tato'bhivarddhitasaMvatsara iti paJcabhirebhiH saMvatsarairekaM yugaM bhavati, tatrAbhivarddhitAkhye saMvatsare'dhikamAsaH patati, ekatriMzaddinAnyekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmabhivarddhitamAsaH yathA-31 ???, evaMvidhena mAsena dvAdazamAsapramANo'bhivarddhitasaMvatsaraH sa ca pramANena trINi zatAnyahnAM tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dviSaSTibhAgAH yathA - 383 6 3 iti / pramANaM parimANaM divasAdInAM tenopalakSito nakSatrasaMvatsarazcandrasaMvatsara RtusaMvatsara 1 2 354 124 44
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 atha sthAnamuktAsarikA AdityasaMvatsaro'bhivaddhitasaMvatsarazca pramANasaMvatsaraH, tatra nakSatrasaMvatsaraH pUrvoktalakSaNa eva kevalaM tatra nakSatramaNDalasya candrabhogamAnaM vivakSitamiha tu dinadinabhAgAdipramANamiti / tathA candrAbhivadhitAvapyuktalakSaNAveva kintu tatrayugAvayavatAmAtramiha tu pramANamiti vizeSaH / triMzadahorAtrapramANaiAdazabhirRtumAsaiH sAvanamAsakarmamAsaparyAyairniSpannaH SaSTyadhikAhorAtrazatamAno yathA 360 / AdityasaMvatsaraH sa ca triMzaddinAnyarddhazca yathA 30 3 evaMvidhamAsadvAdazakaniSpannaH SaTSaSTyadhikAhorAtrazatamAno yathA 366 / ayamevAnantarokto nakSatrAdisaMvatsaro lakSaNapradhAnatayA lakSaNasaMvatsara iti / yAvatA kAlena zanaizcaro nakSatramekamathavA dvAdazApi rAzIn bhuktaM sa zanaizcarasaMvatsara iti // 165 // have kAlanA AzrayathI kahe che. candrano nakSatra maMDaLa saMbaMdhI bhogakALa te nakSatramAsa che. te satyAvIza divasa ane eka divasanA saDasaTha bhAga karIe tevA ekavIza bhAga 27 21/67 evI rIte bAra mAsano A nakSatra saMvatsara che. te traNaso satyAvIza divasa ane saDasaThIA ekAvana bhAga 327 51/67 no thAya che. ogaNatrIsa divasa ane bAsaThIA batrIsa bhAga 29 32/62 A pramANavALo kRSNa (vada) pratipadAthI AraMbhIne pUrNImAe pUrNa thayela te candramAsa. te mAsanA pramANa vaDe bAra mAsanA parimANavALo caMdra saMvatsara hoya che. tenuM pramANa A pramANe - traNaso copana divasa ane bAsaThIA bAra bhAga 354 12/6ra A pramANavALA anukrame caMdra saMvatsara be jANavA. tyAra pachI abhivardhita saMvatsara, tyAra pachI candra saMvatsara, tyAra pachI abhivardhita saMvatsara. A pAMca saMvatsara vaDe eka yuga thAya che. temAM abhivardhita nAmanA saMvatsaramAM adhika mAsa paDe che. abhivardhita mAsa - ekatrIsa divasa ane eka divasanA ekaso covIza bhAga karIe. tevA ekaso ekavIza bhAga pramANa 31 121/124 che. AvA prakAranA mAsa vaDe bAra mAsanA pramANavALo abhivardhita saMvatsara che. te pramANa vaDe traNaso vyAzI divasa ane bAsaThIA cummAlIza bhAga 383 44/6ra A pramANavALo abhivardhita saMvatsara jANavo. A candrAdi pAMca saMvatsara vaDe eka yuga thAya che. A pAMca saMvatsaramAMthI abhivardhita nAmanA saMvatsaramAM adhika mAsa paDe che.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 317 pramANa - divasAdinA parimANa vaDe oLakhAto nakSatra saMvatsara vagere ja pramANa saMvatsara che. temAM nakSatra saMvatsara, caMdra saMvatsara, Rtu saMvatsara, Aditya saMvatsara ane abhivardhita saMvatsara pramANa saMvatsara che. -temAM nakSatra saMvatsara ukta lakSaNavALo che paraMtu tyAM kevaLa nakSatra maMDaLano candrabhoga mAtra vivakSita che. ane ahIM to divasa bhAga vagerenuM pramANa vivakSita che. tathA candra ane abhivardhita saMvatsara paNa ukta lakSaNavALA ja che paraMtu tyAM yuganA vibhAga mAtra kahela che ane ahIM to divasAdinA pramANa vaDe kahela che. A vizeSa (bheda) che. Rtu saMvatsara :- trIza ahorAtranA pramANavALo RtumAsa. tevA bAra RtumAsa vaDe sAvanamAsa ane karmamAsa nAmanA paryAya (apara nAma) vaDe thayela traNaso sATha (360) ahorAtra pramANavALo che. -- Aditya saMvara :- te sADAtrIza 30 1/2 divasano eka mAsa, evA bAra mAsa vaDe thayela traNaso chAsaTha (366) ahorAtra pramANavALo hoya che. anaMtara kahela e ja nakSatrAdi saMvatsara, lakSaNanI pradhAnatA vaDe lakSaNa saMvatsara kahevAya che. jeTalA kALa vaDe zanaizvara (graha) eka nakSatrane athavA bAre rAzione bhogave te zanaizcara saMvatsara kahevAya che. 165) kAlAtyaye zarIriNAM zarIrAnnirgamAt tanmArgamAha - pAdorUraHzirassarvAMgairjIvasya nirgamanaM krameNa nrktiryngmnussydevsiddhigtigamanapUvam II66aa pAdeti, maraNakAle zarIriNaH zarIrAnnirgamo niryANaM tacca pAdAdidvAreNa bhavati, tathA ca karaNabhUtAbhyAM pAdAbhyAM yadA jIvaH zarIrAnniryAti tadA sa nirayagAmI bhavati, evamanyatrApi // 6 // kALa vyatIta thaye chate prANIone zarIramAMthI nIkaLavAnuM thAya che. mATe tenA nIkaLavAnA mArgane kahe che. nirmANa - maraNanA samayamAM jIvano zarIramAMthI nIkaLavAno mArga te nirmANamArga. arthAt paga vagere. mArgabhUta ane karaNa (sAdhana) tAne pAmela baMne paga dvArA jIva zarIrathI nIkaLe che. evI rIte baMne sAthaLa dvArA chAtI, mastaka ane sarvAMgathI jIva nIkaLe che. baMne pagathI nIkaLato jIva narakagAmI - narakamAM janAro hoya che. baMne sAthaLathI nIkaLato jIva tiryaMcagAmI thAya che. hRdayathI nIkaLato jIva manuSyagAmI thAya che. mastakathI nIkaLato jIva devagAmI thAya che. ane sarvAMga - badhA ya aMgothI nIkaLato jIva siddhigatine pAme che. / / 166 / /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA atha jJAnAvaraNakSapaNopAyamAhavAcanApRcchanAparivartanA'nuprekSAdharmakathArUpaH svAdhyAyaH saGgrahopagrahaNanirjaraNazrutasphuTatA'vyavacchittinayArthaM zrutasya vAcanA // 167 // vAcaneti, vakti ziSyastaM prati guroH prayojakabhAvo vAcanA-pAThanam / gRhItavAcanenApi saMzayAdhutpattau punaH praSTavyamiti pUrvAdhItasya sUtrAdeH zaGkitAdau praznaH pracchanA / pracchanAvizodhitasya sUtrasya mA bhUdvismaraNamiti parivartanA sUtrasya gaNanamityarthaH, sUtravadarthe'pi sambhavati vismaraNamataH so'pi paribhAvanIya ityanuprekSaNamanuprekSA, cintanetyarthaH / evamabhyastazrutena dharmakathAvidheyeti zrutarUpasya dharmasya vyAkhyA dharmakatheti / zrutaM sUtramAtraM vA saGgrAhaH ziSyANAM zrUtopAdAnaM tadarthameSAM zrutasaGgraho bhavatviti prayojanena zrutaM vAcanIyaM zikSaNIyaJca, evamete bhaktapAnavastrAdyutpAdanasamarthatayopaSTambhitA bhavantvityupagrahArthamevaM me karmaNAM nirjaraNaM bhavatviti nirjarArthamevaM vAcayato me grantho jAtavizeSaH sphuTatayA bhaviSyatIti zrutasphuTatArthaM zrutasyAvyavacchityA kAlAntaranayanArthaJca vAcayet // 167 // have jJAnAvaraNa karmanA kSayanA upAyane kahe che. (1) bhaNavA mATe kahenAra ziSya pratye guruno prayojaka bhAva te vAcanA. arthAt bhaNAvavuM te vAcanA. (2) vAcanA lIdhela ziSya paNa saMzayAdi utpanna thaye chate punaH pUchavuM arthAt pUrve bhaNela sUtrAdi saMbaMdhI zaMkA vageremAM prazna karavo te pRcchanA. (3) pUchavAthI vizeSa zuddha thayela sUtranuM vismaraNa na thAya mATe parAvartana karavI. arthAt sUtranuM guNana karavuM te parAvartanA. (4) sUtranI jema arthamAM paNa vismRtino saMbhava che tethI artha paNa vAraMvAra vicAravA yogya che mATe anuprekSavuM te anuprekSA. arthAt vicAravuM. (5) e pramANe abhyAsa karela zrata vaDe dharmakathA karavA yogya che. dhRtarUpa dharmanI je kathA (vyAkhyA) te dharmakathA. pAMca kAraNothI gurU ziSyane sUtranI vAcanA Ape - bhaNAve. (1) saMgraha - zratane athavA sUtramAtrane bhaNAve. temAM saMgraha - ziSyone zratanuM grahaNa. te ja artha - prayojana mATe arthAt saMgraharUpa prayojanane mATe athavA saMgraha e ja prayojana che jene te saMgrahArtha. tenA bhAvarUpa saMgrahArthatA vaDe eTale ziSyone zrutano saMgraha thAo. mATe vAcanA ApavI joie, zIkhavADavuM joIe.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 319 (2). upagrahaNa - upagraha mATe. bhaNAvavAthI ziSyo, bhakta, pAna ane vastrAdine meLavavAmAM samarthapaNAe AdhArabhUta thAo. A bhAva che. (3) nirjarA - mane karmonI nirjarA ja thAo A hetuthI. (4) zrata phuTatA - vAcanA ApatA evA mane grantha vizeSa thaze. arthAt zAstra phUTapaNAe thaze. (5) avyavacchittinaya :- avicchinnapaNAe nayana - zratanuM kALAMtaramAM pamADavuM arthAt cirakALa paryaMta cAle te avyavacchittinaya (zAstranI paraMparA akhaMDIta cAle) te mATe. A pAMca kAraNothI vAcanA Ape. ll167 gaNaM dhArayituM yogyaM guNinamAhazraddhAsatyamedhAbahuzrutazaktyalpAdhikaraNavanto gaNadhArakASSaT // 168 // zraddheti, gacchaM maryAdAyAM dhArayituM pAlayituM vA yogyaH zraddhAvAna, azraddhAvato hi svayamamaryAdAvartitayA pareSAM maryAdAsthApanAyAmasamarthatvAdgaNadharArhatA na syAt / sadbhayo jIvebhyo hitaM satyaM tadvAn, pratijJAtazUro vA, evambhUto hi puruSo gaNapAlaka Adeyazca syAditi / medhAvAn zrutagrahaNazaktimAn, evaM bhUto hi zrutamanyato jhagiti gRhItvA ziSyAdhyApane samartho bhavatIti / bahuzrutavAn yasya sUtrArtharUpaM zrutaM prabhUtaM saH, anyathA hi gaNAnupakArI syAt / zaktimAn zarIramantratantraparivArAdisAmarthyayuktaH, sa hi vividhAsvApatsu gaNasyAtmanazca nistArako bhavati / alpAdhikaraNavAnalpamavidyamAnamadhikaraNaM svaparapakSaviSayo vigrahastadvAn sa hyanuvartakatayA gaNasyAhAnikArako bhavatIti // 168|| gaNane dhAraNa karavA yogya evA guNine kahe che. guNavizeSa cha sthAno vaDe yukta aNagAra - bhikSu gacchane maryAdAmAM dhAraNa karavA mATe athavA pAlana karavA mATe yogya che. (1) zraddhAvAn - azraddhAvALo to svayaM maryAdAmAM nahIM vartavAthI bIjAone maryAdA vaDe sthApavAmAM asamartha hovAthI gaNane dhAraNa karavA mATe ayogya che. (2) satyavAnuM - jIvo mATe hitapaNAe athavA karela pratijJAmAM zUrapaNA vaDe satya. AvA prakArano satyavALo puruSa gacchano pAlaka ane Adeya vacanavALo thAya. (3) medhAvI - zratane grahaNa karavAnI zaktivALo te medhAvI. Avo puruSa ja bIjA pAsethI zIgha zrutane grahaNa karIne ziSyone bhaNAvavAmAM samartha thAya che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 atha sthAnamuktAsarikA ghaNuM sUtra ane artha rUpa zruta che jene te bahuzruta. jo tevo na (4) jaDuzrutavAn :- jahu hoya to gaNane upakAra karanAra na thAya. ( 4 ) zaktimAna :- zaktivANo. zarIra, maMtra, taMtra ane parivAra vagerenA sAmarthyavANI. te vividha ApattiomAM gacchano ane potAno nistAraka thAya che. (6) asya adhiravANI :- asya - nathI vidyamAna svapakSa ane parapakSa viSayaka adhikaraNa - vigraha jene te alpa adhikaraNavALo. te anuvartakapaNAe gaNane ahAni - lAbhakAraka thAya che. = A pramANenA cha guNavAna gacchane dhAraNa karavA mATe yogya che. I168aa jIvAnAM durlabhyaparyAyavizeSAnAha mAnuSAryakSetrasukulajanmArhaddharmazravaNazrutazraddhAnasamyaksaMsparzanAni na sulabhAni // 169 // mAnuSeti, manuSyasambandhijanma sarvajIvAnAM na sulabhaM na suprApaM kRcchralabhyamityarthaH, na punaralabhyaM keSAMcijjIvAnAM tallAbhopalambhAt / uktaJca nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // ' iti / tathA''ryakSetre - 'rdhaSaDviMzatijanapadarUpe jananaM na sulabham uktaJca 'satyapi ca mAnuSatve durlabhataramAryabhUmisambhavanam / yasmin dharmAcArapravaNatvaM prApnuyAt prANI // ' iti, evamikSvAkvAdike sukule prabhavo na sulabhaH, uktaJca 'AryakSetrotpattau satyAmapi satkulaM na sulabhaM syAt / saccaraNaguNamaNInAM pAtraM prANI bhavati yatra // ' iti, tathA kevaliprajJaptasya dharmasya zravaNatvaM durlabham yato'mihitaM 'sulabhA suralokazrI ratnAkaramekhalA mahI sulabhA / nirvRtisukhajanitarucirjinavacanazrutirjagati durlabhA // ' iti zrutasya zraddhAnamapi durlabham uktaJca 'kadAcicchravaNaM labdhvA zraddhA paramadurlabhA / zrutvA nyAyopapannaM mArgaM bahavaH paribhrazyanti // ' iti, sAmAnyena zraddhitasyopapattibhiH pratItasya samyak kAyena sparzanaM durlabham yadAha 'dharmamapi tu zraddadhatAM durlabhA kAyena sparzanA / iha kAmaguNeSu mUcchitAnAM samayaM gautama ! mA pramAdye:' iti / eteSAM durlabhatvaJca pramAdAdiprasaktaprANinAmeva, na sarveSAm // 169 // jIvone durlabha evA paryAya vizeSone kahe che. cha vastuo, sarva jIvone sulabha - sukhe prApta thatI nathI arthAt duHkhe maLe che. paraMtu alabhya nathI. kAraNa ke keTalAka jIvone teno lAbha thAya che.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 321 (1) manuSya janma - manuSya saMbaMdhI bhava te sulabha nathI. kahyuM che ke - khadyota ane vijaLInA jhabakArAnA vilAsa jevuM caMcala A manuSyapaNuM agAdha saMsArarUpa samudramAM je gumAvyuM te pharIthI maLavuM ati durlabha che. 2) AryakSetra :- sADA paccIza dezarUpa AryakSetrane viSe janma thavo te paNa durlabha che. kahyuM che ke - manuSyapaNuM prApta thaye chate paNa AryabhUmimAM utpanna thavuM atyaMta durlabha che. je kSetramAM prANI dharmanA AcaraNathI rUcipaNAne prApta thAya. (3) sukulamAM janma - e ja pramANe ikvAku Adi kuLamAM janma sulabha nathI. kahyuM che ke - AryakSetramAM utpanna thaye chate paNa salphaLa maLavuM sulabha hotuM nathI. je kuLamAM prANI cAritranA guNarUpa maNIonuM pAtra thAya che. (4) ahaddharma zramaNa - kevaliprajJata dharmanuM zravaNa paNa durlabha che. kahyuM che ke - devalokanI lakSmI maLavI sulabha che. samudranA cheDA sudhI pRthvI maLavI sulabha che. paraMtu mokSasukhamAM utpanna thayela che rUci jenAthI evI jinavacananI zruti (sAMbhaLavuM) jagatamAM durlabha che. (5) zrata zraddhAna:- zravaNa karela dharmanI zraddhA thavI durlabha che. kahyuM che ke - kadAcita dharmanA zravaNane prApta karIne paNa zraddhA thavI parama durlabha che. kAraNake ghaNA jIvo nyAyI samyagu mArgane sAMbhaLIne paNa paribhraSTa thAya che. (6) samyagusparzana - sAmAnyathI zraddhA karela, yuktio vaDe nizcita karelane paNa samyagu - (aviratinI jema manoratha mAtra vaDe nahI) kAyA vaDe sparzavuM durlabha che. kahyuM che ke - sarvajJa praNIta dharmanI zraddhA karatA chatAM paNa kAyA vaDe sparzavuM - AcaraNA karavI durlabha che. kemake A jagatamAM jIvo zabdAdi viSayamAM vRddha che. AthI dharmanI sAmagrI pAmIne he gautama ! samaya mAtra pramAda na kara. manuSyabhava AdinuM durlabhapaNuM pramAda AdimAM Asakta prANIone ja hoya che. paraMtu saghaLAne nahIM. ll16thI manuSyabhedAnAha trividhAH sammUrcchanajAstrividhA garbhavyutkrAntikAzca manuSyAH, arhaccakravartibaladevavAsudevacAraNavidyAdharA RddhimantaH // 170 // trividhA iti, manuSyA dvividhAH sammUrcchanajA garbhavyutkrAntikAzca, tatra sammUrchanajA karmabhUmijA akarmabhUmijA antaradvIpagAzca tathaiva garbhavyutkrAntikAzca spaSTaM zeSam // 170 // manuSyanA bhedo kahe che. manuSyo be prakAre che. (1) samUrNima, (2) garbhaja. temAM samUrNima manuSyo traNa prakAre che. (1) karmabhUminA (2) akarmabhUminA (3) aMtaradvIpanA. tevI ja rIte garbhaja manuSyo paNa traNa prakAre che. (1) karmabhUminA (2) akarmabhUminA (3) aMtaradvIpanA. 17nA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 atha sthAnamuktAsarikA saMhananasaMsthAne Aha vajrarSabhanArAcarSabhanArAcanArAcArddhanArAcakIlikAsevArtAni saMhananAni, samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdikubjavAmanahuNDAni saMsthAnAni // 171 // vajeti, saMhananamasthisaJcayaH, zaktivizeSa ityanye, tatra vajraM-kIlikA RSabhaH pariveSTanapaTTaH, nArAca:-ubhayato markaTabandhaH, yatra dvayorasnorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedikIlikAkAraM vajranAmakamasthi bhavati tadvajrarSabhanArAcam / yatra tu kIlikA nAsti tadRSabhanArAcam / yatra tUbhayormarkaTabandha eva tannArAcam, yatra tvekato markaTabandho dvitIyapArve kIlikA tadardhanArAcam, kIlikAviddhAsthidvayasaJcitaM kIlikam / asthidvayaparyantasparzanalakSaNAM sevAmA sevAmAgatamiti sevArtam / zaktipakSe tvevaMvidhadArvAderiva dRDhatvaM saMhananam / saMsthAnaM avayavaracanAtmikA zarIrAkRtiH, tatra samAH-zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'srayo yasya tat samacaturasram / Azrayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAstatazca sarve'pyavayavAH zarIralakSaNoktapramANAvyabhicAriNo yasya na tu nyUnAdhikapramANAstattulyaM samacaturasram / nyagrodhavatparimaNDalaM nyagrodhaparimaNDalam, yathA nyagrodha uparisampUrNAvayavo'dhastanabhAge tu na tathedamapi nAbherupari vistRtabahulaM zarIralakSaNabhAk, adhastu hInAdhikapramANamiti / sAdi, AdirihotsedhAkhyo nAbheradhastano dehabhAgo gRhyate tena zarIralakSaNabhAjA saha vartate yattat sAdi, sarvameva hi zarIramaviziSTenAdinA saha vartata iti vizeSaNAnyathAnupapatteriha viziSTatA labhyate, ataH sAdi-utsedhabahulaM paripUrNotsedhamityarthaH / yatra pANipAdazirogrIvaM lakSaNavyabhicAri zeSaM lakSaNayutaM tatkubjam / tadviparItaM vAmanam, huNDantveko'pyavayavo yatra pramANayuto na bhavati taditi // 171 / / have saMghayaNa ane saMsthAna kahe che. saMhanana - hADakAno saMcaya. anya AcAryo saMghayaNane zakti vizeSa kahe che. (1) tabhai 48manArAya :- 14 = ATA5t (40l) 28 = yota26 vITayAno pATo, nArAya = jane 5pethI ma2i4. jemAM be asthi baMne paDakhethI markaTabaMdha vaDe baMdhAyela hoya ane paTTanI AkRtivALA trIjA hADakA vaDe vIMTAyela hoya, vaLI tenA upara te traNa hADakAne bhedanArUM khIlInA AkAravALuM vaja nAmanuM hADakuM hoya te vajaRSabhanArAMca nAmanuM paheluM saMghayaNa. .
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 sthAnAMgasUtra (2) jemAM phakta khIlI nathI te bIjuM RSabhanArA saMghayaNa. (3) jemAM baMne paDakhe markaTabaMdha hoya paraMtu paTTa tathA kAlikA na hoya) te trIjuM nArAca saMghayaNa. (4) jyAM eka paDakhAthI markaTabaMdha ane bIjA paDakhAmAM khIlI hoya te cothuM ardhanArAca saMghayaNa. (5) khIlIthI vIMdhAyela be hADakAnA saMcayavALuM te kAlikA nAmanuM pAMcamuM saMghayaNa. (6) be hADakAnA cheDAne sparzanarUpa sevA pratye prApta thayeluM (arthAt tela mardanAdi sevAnI AkAMkSAvALuM te sevArta nAmanuM chaThThuM saMghayaNa jANavuM. zakti vizeSa pakSamAM to zakti viziSTa lAkaDA vagerenI jema daDhapaNuM te saMhanana samajavuM. saMsthAna = avayavonI racanAtmaka zarIranI AkRtirUpa che. temAM (1) samacaturagna - samAH = zarIranA lakSaNarUpa kahela pramANathI avirodhI evI cAra agnI che jene te samacaturagna saMsthAna. ahIM agni eTale cAra dizAnA vibhAga vaDe jaNAtA zarIranA avayavo che. tethI jenA badhA ya avayavo zarIra saMbaMdhI lakSaNanA kahela pramANathI avyabhicAravALA che. paraMtu nyUnAdhika pramANavALA nathI tenA jevuM te samacaturagna saMsthAna. (2) cagrodha parimaMDala :- vaDanA jhADa jevA vistAra (gherAvA) vALuM te nyagrodha parimaMDala. jema vaDavRkSa uparanA bhAgamAM saMpUrNa avayavavALo hoya che ane nIcenA bhAgamAM tevo hoto nathI. tema A saMsthAna paNa nAbhithI upara bahula vistAra vALuM che ane nIcenA bhAgamAM to hInAdhika pramANavALuM hoya che. (3) sAdi :- ahIM "Adi zabdathI UMcAirUpa nAbhinI nIceno deha bhAga grahaNa karAya che. te zarIra - lakSaNanA kahela pramANane bhajanAra te Adi sAthe je varte che te sAdi. AkhuM zarIra aviziSTa Adi sAthe je varte che mATe A vizeSaNa che. anyathA (nahItara) upapatti - saMgati na thavAthI ahIM viziSTatA prApta thAya che. sAdi - utsadha bahula arthAt paripUrNa UMcAI. (4) kunja - adhastanakAya maDabha - nyUnAdhika. ahIM adhastanakAya zabdathI paga, hAtha, zira ane grIvA kahevAya che. te jemAM zarIra lakSaNanA kahela pramANathI vyabhicArI (asuMdara) hoya ane vaLI je zeSa zarIra (pITha, udara, hRdaya) yathokta pramANavALuM hoya te kunja saMsthAna. (5) vAmana - maDahakoSTha, jemAM hAtha, paga, zira ane grIvA yathokta pramANavALA hoya ane zeSa zarIra maDabha - nyUnAdhika pramANavALuM hoya te vAmana saMsthAna. (6) huMDa:- sarvatra ayukta hoya. prAyaH jenuM eka paNa avayava zarIra lakSaNanA kahela pramANanI sAthe maLatuM na hoya te asaMsthita huMDaka nAmanuM saMsthAna. jeno eka paNa avayava pramANa yukta na hoya. ll171II
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 azubhAnubandhAnAha-- atha sthAnamuktAsarikA paryAyaparivArazrutatapolAbhapUjAsatkArA anAtmavato'hitAya, Atmavatazca hitAya Imx725 paryAyeti, akaSAyo hyAtmA''tmA bhavati, svasvarUpAvasthitatvAt, yastadvAnna bhavati so'nAtmavAn sakaSAya ityarthastasya paryAyo janmakAlaH pravrajyAkAlo vA sa yadi mahAn tadA mAnakAraNaM bhavati, ata eva tasyaihikAmuSmikApAyajanakatvam, gRhasthApekSayA cAlpo'pi pravrajyAparyAyo mAnahetureva tatra janmaparyAyo mahAnahitAya, yathA bAhubalinaH evamanye'pi vAcyAH / parivAraH ziSyAdiH zrutaM pUrvagatAdi, uktaJca yathA yathA bahuzruta: saMmatazca ziSyagaNasaMparivRtazca / avinizcitazca samaye tathA tathA siddhAntapratyanIkaH // ' iti, tapo'nazanAdi, lAbho'nnAdInAm, pUjA stavAdirUpA tatpUrvakassatkAraH - vastrAbhyarcanaM pUjAyAM vA AdaraH, ete azubhAnubandhAya bhavanti / yastvAtmavAn - svasvarUpAvasthitastasyaite hitAyaiva bhavanti kaSAyazUnyatvAditi // 172 // azubha anubaMdhone kahe che. kaSAya rahita AtmA ja AtmA hoya che. kema ke potAnA svarUpamAM avasthita che. paraMtu je kaSAya rahita na hoya te anAtmavAn arthAt kaSAya sahita che teno paryAya - janmakALa ke pravrajyA kALa te jo mahAna (moTo) che to mAnanuM kAraNa thAya che. athavA mahAna mAnanuM kAraNa che, AthI ja tene Aloka saMbaMdhI ke paraloka saMbaMdhI doSane utpanna karanAra che. (1) paryAya :- gRhasthanI apekSAe alpa dIkSA paryAya paNa mAnano hetu ja thAya che. temAM mahAn janma paryAya mahAn ahita mATe thAya che. jema bAhubalIne thayuM. (bAhubalI dIkSA paryAyamAM nAnA hovA chatAM paNa janma paryAya moTA hovAthI mArAthI nAnA aTThANuM bhAIone vaMdana kema karAya ? evuM mAnanuM kAraNa thayuM hatuM) A rIte janma paryAya ke dIkSA paryAya mAnanuM kAraNa bane che. A pramANe bIjA paNa kahevA. (2) parivAra :- ziSyAdi samudAya parivAra sahita hoya te paNa mAnanuM kAraNa bane che. (3) zruta :- pUrvagatAdi zruta. kahyuM che ke - "jema jema bahuzruta hoya, bahu janane saMmata hoya, ziSyanA samudAya sahita hoya paraMtu jo siddhAMtanA viSayamAM anizcita, tattvano jANanAra na hoya to siddhAMtano pratyanIka - zatru thAya che.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 325 (4) ta5 :- anazana (5) dAma :- sanahino vAma (6) pUjA satkAra :- stutyAdi pUjA pUrvaka satkAra te vastrAdi vaDe abhyarcana athavA pUjAne viSe Adara te pUjAsatkAra. A cha e azubhanA anubaMdha mATe thAya che. vaLI je AtmavAnuM che - sva svarUpamAM rahela che tene A hita mATe ja thAya che kAraNa ke upAyathI rahita cha. // 172 // sakarmaNA dikSveva gatyAdaya ityAhapUrvapazcimadakSiNottarordhvAdhodigbhirjIvAnAM gatyAdiH pravarttate // 173 // pUrveti, SaTsthAnakAnurodhena vidizo'vivakSitAH, AbhiH SaDbhirdigbhiH jIvAnAM gati:utpattisthAnagamanaM pravartate, teSAmanuzreNigamanAt, evamAgativyutkrAntyAhAravRddhinivRddhivikurvaNAgatiparyAyasamuddhAtakAlasaMyogadarzanAbhigamajJAnAbhigamajIvAbhigamAjIvAbhigamA vAcyA: kintu gatyAgatI prajJApakasthAnApekSiNyau prasiddha eva, vyutkrAntiH-utpattisthAnaprAptsyotpAdaH, sApi Rjugatau SaTsveva dikSu, AhAraH pratItaH, so'pi SaTsveva dikSu, etadvayavasthitapradezAvagADhapudgalAnAmeva jIvena sparzanAt, spRSTAnAmeva cAharaNAt, tathA zarIrasya vRddhiH, nivRddhirhAniH, tasyaiva vikurvaNA-vaikriyakaraNaM gatiparyAyo gamanamAtraM na paralokagamanarUpaH, tasya gatyAgatigrahaNenoktatvAt, samuddhAto vedanAdikaH saptavidhaH, kAlasaMyoga:-samayakSetramadhye AdityAdiprakAzasambandhalakSaNaH, darzanaM sAmAnyagrAhI bodhaH, tacceha guNapratyayAvadhyAdipratyakSarUpaM tenAbhigamo vastunaH paricchedastatprAptirvA darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamo'pi, jIvAbhigama:sattvAdhigamo guNapratyayAvadhyAdipratyakSataH, ajIvAbhigamaH-tathaiva pudgalAstikAyAdyadhigama iMti paJcendriyatiryagyonikAnAM mAnuSyANAmamI gatyAdayaH sAmastyena jJeyAH // 173 // karmavALA jIvonI dizAone viSe ja gatyAdi hoya che mATe dizAo ane teone viSe gati vagerene prarUpatA kahe che. cha sthAnanA anurodhathI vidizAonI vivakSA karI nathI. mATe pUrva pazcima, dakSiNa, uttara, urdhva, adho A cha ja dizAo kahelI che. cha dizAo vaDe jIvanI gati arthAt utpatti sthAna pratye javuM pravarte che. kemake teonuM anuzreNI - samazreNI vaDe gamana che. ___ mA prabhArI mAta, vyuttAnti, mAra, zarIranI vRddhi, nivRddhi, vivau, ti 5yAya, samudyAta, kALasaMyoga, darzanAbhigama, jJAnAbhigama, jIvAbhigama, ajavAbhigamAdi jANavA kahevA yogya che.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (1,2) paraMtu gati, Agati baMne prajJApakanA sthAnanI apekSAvALA prasiddha ja che. (3) vyutkrAnti :- utpatti sthAnane pAmelAnuM upajavuM. te paNa RjugatimAM cha dizAone viSe ja hoya che. 326 (4) AhAra H- pratIta che, te paNa cha dizAomAM ja che. kemake A cha dizAonA pradezomAM avagAhIne rahelA pudgalonuM ja jIva vaDe sparzana che ane sparzela pudgalono ja AhAra che. (5) zarIranI vRddhi, (6) zarIranI hAni, (7) zarIranI ja vipurvaNA - vaikriya karavuM. - (8) gati paryAya :- gati paryAya te gamana mAtra paNa paraloka gamanarUpa nahIM kemake tenuM gati ane Agati zabda vaDe grahaNa karela che. (9) samuddAta :- vedanAdi sAta prakAranA samuddAta. (10) kALa saMyoga :- samaya kSetranI aMdara AdityAdi prakAzanA saMbaMdha lakSaNavALo. (11) darzanAbhigama :- darzana te sAmAnyagrAhI bodha. te ahIM guNapratyaya avidha vagere pratyakSarUpa levA. tenA vaDe abhigama vastuono pariccheda athavA vastunI prApti te darzanAbhigama. (12) jJAnAbhigama :- evI rIte jJAnAbhigama paNa jANavo. (13) jIvAbhigama :- guNa pratyaya avadhi vagere pratyakSathI jIvone jANavuM. (14) ajIvAbhigama :- pudgalAstikAyane jANavo. te paNa avadhi AdithI pratyakSa jANavo A rIte paMcendriya tiryaMca ane manuSyonI gati Adi samastapaNe jANavA. 5173 // atha saMyatamanuSyANAmAhAragrahaNakAraNAnyAha-- vedanAvaiyAvRttyeryAsaMyamaprANapAlanadharmacintArthaM nirgranthasyAhAraM gRhNato na doSAya, AtaGkopasargatitikSAprANidayAtapaHzarIravyavacchedArthaJca tyajataH // 174 // vedaneti, ebhirnimitairazanAdikamabhyavaharannirgantho nAjJAmatikrAmati puSTakAraNatvAt, anyathA tvatikrAmatyeva, rAgAdibhAvAt, kSudvedanopazamanArthamAcAryAdivaiyAvRttyakaraNArthamIryAvizuddhyarthaM prekSotprekSAmArjanAdisaMyamArthaM prANasaMdhAraNArthaM guNanAnuprekSaNArthaJca bhuJjIta / AhAraparityajananidAnamAha AtaGketi, AtaGke- jvarAdau, upasarge - rAjasvajanAdijanite pratikUlAnukUlasvabhAve, titikSAyAM - maithunavratasaMrakSaNasyAdhisahane, AhAratyAgino hi brahmacaryaM surakSitaM bhavatIti / prANidayAyAM - saMpAtimatrasAdisaMrakSaNe, tapasi - caturthAdiSaNmAsAntasvarUpe, zarIravyavacchedArthaM-dehatyAgAyAhAraM parityajannAtikrAmatyAjJAmiti // 174 // saMyata manuSyone AhAra grahaNa ane agrahaNa karavAnA kAraNo kahe che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 327 A kAraNo vaDe azanAdika AhArane vAparato thako nigraMtha puSTa kAraNapaNAthI AjJAne ullaMghato nathI. paraMtu puSTa kAraNa vinA rAgAdi bhAvathI to ullaMghana kare che. te puSTa kAraNa A pramANe - (1) vedanA :- bhUkhanI vedanA (bAdhA) ne zamAvavA mATe (2) vaiyAvRtya :- AcAryadinA kAryane karavuM te vaiyAvRtya karavA mATe (3) iryA :- gamana. tenI vizuddhi - yuga mAtra rAkhela dRSTipaNuM te iryA vizuddhi tene mATe. bhUkhyo hoya to iryAnI vizuddhi viSe azakta thAya mATe iryA vizuddhi mATe. (4) saMyama :- prekSA, utprekSA ane pramArjanAdi rUpa saMyamane mATe (5) prANa pAlana H- ucchavAsAdi prANo athavA balarUpa prANa teonI athavA tenI vRtti - pAlana mATe arthAt prANone sArI rIte TakAvavA mATe. (6) dharma ciMtA H- dharmanI ciMtA mATe. arthAt guNana (parAvartana) ane anuprekSA mATe. A cha kAraNe AhAra karavAno kahelo che. have AhArane choDavAnA kAraNa kahe che. (1) AtaMka H- tAva Adi roga utpanna thaye chate. (2) upasarga H- rAjA ane svajanAdithI thayela pratikuLa ane anukuLa svabhAvavALA upasarga thaye chate. (3) titikSA :- vizeSa sahana karavAmAM kono ? brahmacarya guptino. arthAt cothA vratanA saMrakSaNano. kAraNake AhAranA tyAga karanAranuM ja brahmacarya surakSita thAya. (4) prANI dayA :- saMpAtima AvIne paDatA (cotaraphathI) AvIne paDatA trasAdi jIvonuM saMrakSaNa ane (5) tapa :- eka upavAsathI AraMbhIne cha mahinA sudhI tapa. prANInI dayA ane tapa te baMneno hetu te dayAnA nimitte tapanimitte. (6) zarIra vyavacchedArtha :- dehanA tyAga (anazana) mATe A cha kAraNe AhArane choDato thako AjJAne ullaMghato nathI. I174nA pramAdA hi madyanidrAviSayakaSAyadyUtapratilekhanApramAdarUpAH zramaNAdeH sadupayogAbhAvahetava iti te nirUpayitavyAstatra madyAdInAM spaSTatayA pratyupekSApramAdaM SaSThaM nirUpayati--- ArabhaTA samma mosalI prasphoTanA vikSiptA vedikA ca pramAdapratyupekSA, apramAdapratyupekSaNA tu anarttitA, avalitA, ananubandhinI, amosalI, SaTprasphoTakanavakhoTakAH prANiprANavizodhanA ca // 175 // ArabhaTeti, pratyupekSaNaM pratyupekSA, sA ca dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA, tatra dravyapratyupekSaNA vastrapAtrAdyupakaraNAnAmazanapAnAdyAhArANAJca cakSurnirIkSaNarUpA, kSetrapratyupekSayA
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 atha sthAnamuktAsarikA kAyotsarganiSadanazayanasthAnAnAM sthaNDilAnAM mArgasya vihArakSetrasya ca nirUpaNA, kAlapratyupekSaNA ucitAnuSThAnakaraNArthaM kAlavizeSasya paryAlocanA, bhAvapratyupekSA dharmajAgarikAdirUpA, tatra pratyupekSAyAM pramAdaH zaithilyamAjJAtikramo vA pratyupekSApramAdaH, anena ca pramArjanAbhikSAcaryAdiSvicchAkAramithyAkArAdiSu ca dazavidhasAmAcArIrUpavyApAreSu yaH pramAdo'sAvupalakSitaH, tasyApi sAmAcArIgatatvenaitatpramAdalakSaNAvyabhicAritvAt / ArabhaTAvitathakaraNarUpA, athavA tvaritaM sarvamArabhamANasya, athavA'rdhapratyupekSita evaikatra yadanyAnyavastragrahaNaM sA''rabhaTA, sA ca varjanIyA sadoSatvAdevaM sarvatra / yatra vastrasya madhyapradeze saMvalitAH koNA bhavanti yatra vA pratyupekSaNIyopadhiveNTikAyAmevopavizya pratyupekSate sA saMmardA / mosalI pratyupekSyamANavastrabhAgena tiryagUrdhvamadho vA ghaTTanarUpA / prasphoTanA prakarSeNa dhUnanaM reNuguNThitasyeva vastrasyeti, vikSiptA-vastra pratyupekSya tato'nyatra yavanikAdau yatprakSipati vastrAJcalAdInAM vA yadUrdhvakSepaNaM sA / vedikA paJca prakArA tatrordhvavedikA yatra jAnunorupari hastau kRtvA pratyupekSate, adhovedikA jAnvoradho hastau nivezya, tiryagvedikA jAnvoH pArzvato hastau nItvA, dvidhA vedikA bAhvorantare dve api jAnunI kRtvA, ekato vedikA ekaM jAnu bAhvorantare kRtvA, iti / uktaviparItapratyupekSaNamAhApramAdeti, vastramAtmA vA na nartitaM-na nRtyavadiva kRtaM yatra tadanartitam, tatra vastraM nartayati AtmAnaJca, vastraM na nartayatyAtmAnantu nartayati, vastraM narttayati nAtmAnam, na vastraM nartayati na vA''tmAnamiti catvAro bhaGgAH / vastraM zarIraM vA na valitaM kRtaM yatra tadavalitamatrApi catvAro bhaGgAH / na vidyate'nubandhaH sAtatyaprasphoTakAdInAM yatrAsAvananu-bandhinI / na vidyate uktalakSaNA mosalI yatrAsAvamosalI / vastre prasArite sati cakSuSA nirUpya tadarvAgbhAgaM tatparAvartya nirUpya ca trayaH prasphoTakAH kartavyAH, tathA tatparAvRttya cakSuSA nirUpya ca punarapare trayaH prasphoTakA evamete SaT, tathA navakhoTakAH te ca trayastrayaH pramArjanAnAM krameNa trayeNa trayeNAntaritAH kAryA iti padadvayenApi paJcamI apramAdapratyupekSaNA, tayoH sadRzatvAt / tathA pANe:-hastasyopari prANAnAM-prANinAM kunthvAdInAM vizodhanA-pramArjanA pratyupekSyamANavastreNaiva navaiva vArAH kAryA iti // 175 // zramamAhine sa675yoganA mabhAvanA // 29 // 35 7 prabhAha cha. (1) 3 (2) nidrA (3) viSaya (4) SAya (5) // 2 (6) pratirapanA ta ni3555 421 // yogya cha. tamA bhadha-3 Adi spaSTa hovAthI chaThThA pratyupekSA pramAdanuM nirUpaNa kare che. sArI rIte tapAsavuM te pratyupekSA. ane te pratyupekSA dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranI che. temAM
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 329 dravya pratyupekSaNA - vastra, pAtrAdi upakaraNonI ane azana, pAnAdi AhAronI cakSuthI jovArUpa. dravyapratyupekSaNA. kSetrapratyupekSaNA - kAyotsarga ane besavA ke sUvArUpa sthAnanI, aMDilonA mArganI ane vihAra kSetranI cokkasa karavA rUpa kSetrapratyupekSaNA. kALapratyupekSaNA :- ucita - yogya anuSThAna karavA mATe kALa vizeSanI vicAraNA te kALa pratyupekSaNA. bhAva pratyupekSaNA - dharma jAgarikAdi rUpa bhAva pratyupekSaNA. pratyupekSaNAmAM pramAda - zithilatA athavA AjJAnuM ullaMghana te pratyupekSaNA pramAda che. A kathana vaDe pramArjanA, bhikSAcaryAdine viSe ane IcchAkAra, mithyAkArAdi daza prakAranI sAmAcArIrUpa vyApArone viSe je pramAda thAya che te batAvela che. kAraNa ke tenuM paNa sAmAcArImAM aMtargatapaNAne laine chaThThA pramAda lakSaNane viSe avyabhicArIpaNuM che. A pratyupekSA pramAda kahyo have taviziSTa tene ja - pramAda yuktAdi paDilehaNAne kahe che. pramAda paDilehaNA (1) ArabhaDA - ayathArtha karavArUpa athavA zIdha badhuMya zarU karanAranI athavA eka vastra arva paDilehaNa kIdhe chate je anya anya vastrane grahaNa karavuM te ArabhaDA. te sadoSa hovAthI varjanIya che. A pramANe sarvatra saMbaMdha karavA yogya che. (2) sampardhA - jemAM vastranA madhyabhAge saLa paDelA khUNA thAya che. athavA jemAM pratyupekSaNIya upadhinA vIMTalA para besIne paDilehaNa kare che te sampardhA. (3) mosalI - paDilehaNa karAtA vastranA bhAga vaDe tIccha, Urdhva athavA nIce saMghaTTanarUpa pramAda yukta pratyupekSaNA te mosalI. (4) prasphoTanA - rajathI kharaDAyela vastranI jema vizeSa kaMpAvavA rUpa te prasphoTanA. (5) vikSiprA - vastrane paDilehIne tyAra bAda anyatra - vastranA paDadA vagere upara je mUke che athavA vastranA cheDA vagerenuM je UMce uchALavuM te vikSiptA kahevAya che. (6) vedikA :- vedikA pAMca prakAre che. temAM (2) UrvedikA - jemAM baMne jAna upara baMne hAtha rAkhIne paDilehaNa kare che te UrdhvavedikA (2) adhovedikA - baMne jAnunI nIce baMne hAtha rAkhIne paDilehaNa kare te adhovedikA. (3) tiryam vedikA - baMne jAnunI paDakhe baMne hAtha laIne kare te tiya vedikA. (4) dvidhA vedikA - baMne bAhunI aMdara baMne jAnune karIne kare te dvidhA vedikA. (5) ekatovedikA - eka jAnune baMne bAhunI aMdara karIne kare te ekatovedikA. A pAMca prakAre chaThThI pramAda pratyupekSaNA che.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 atha sthAnamuktAsarikA have cha prakAre pramAdathI viparItarUpa apramAdavaDe pratyupekSaNA te apramAda pratyupekSaNA. te A pramANe - (1) anartitA - jemAM vastra athavA AtmA (zarIra) nAcanAranI jema nAcela nathI te anartita pratyupekSaNA. temAM cAra bhAMgA thAya che. (1) vastra nahIM nacAvela ane zarIra nahIM nacAvela. (2) vastrane nahIM nacAvela paNa zarIrane nacAvela. (3) vastrane nacAvela paNa zarIrane nahIM nacAvela. (4) vastra ane zarIra baMnene nacAvela. A cAra bhAMgAmAM prathama bhAMgo zuddha che. (2) avalitA:- jemAM vastra athavA zarIra vALeluM karyuM nathI te avalita. ahIM paNa cAra bhAMgA samajavA. (1) jemAM vastra ke zarIra vALeluM karyuM nathI. (2) jemAM vastrane nahIM vALela paNa zarIrane vALela, (3) vastrane vALela zarIrane nahIM vALela, (4) jemAM vastra ane zarIra baMnene vALela. (3) ananubandhinI :- jemAM niraMtara prasphoTaka vagereno anubaMdha vidyamAna nathI te ananubandhinI. athavA anubaMdhI nahI te ananubaMdhI. (4) amosalI - kahela lakSaNavALI mosalI jemAM nathI te amosalI. (5) prasphoTaka nava khoTakA - temAM vastra prasArita (khullu) kare chate tenA prathama bhAgane cakSu vaDe joine, tene pAcho pheravIne ane joine traNa purimA - prasphoTako karavA tathA tene punaH pheravIne AMkho vaDe joine pharIthI bIjA traNa prasphoTako karavA. evI rIte A che tathA nava khoTako te traNa traNa pramArjananA traNa traNa aMtara vaDe aMtarita karavA. ema be pada vaDe pAMcamI apramAda pratyupekSaNA purima ane khoTakonA sadezapaNAthI kahI. (6) pANiprANa vizodhanA - hAtha upara kuMthuA vagere jIvonI vizodhanA rUpa pramArjanA te pratyupekSaNA karAtA vastrathI ja ukta nyAya vaDe khoTakothI aMtarita nava vAra ja karavI. A chaThThI apramAda pratyupekSaNA che. ll175ll tapa AzrayeNAha anazanAvamodarikAbhikSAcaryArasaparityAgakAyaklezapratisaMlInatArUpaM bAhyaM tapaH prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyadhyAnavyutsargalakSaNamAbhyantaram // 176 // anazaneti, AhAratyAgo'nazanam, itvaraM yAvatkathikaJca, itvaraM caturthAdi
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 331 SaNmAsAntamidaM tIrthamAzritya / yAvatkathikantvAjanmabhAvi vidhA-pAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAbhedAt / UnodarakaraNamavamodarikA sA ca dravyata upakaraNabhaktapAnaviSayA, bhAvataH krodhAdityAgaH / bhikSAcaraNaM bhikSAcaryA saiva tapo nirjarAGgatvAdanazanavat, vicitrAbhigrahayuktatvena vRttisaMkSeparUpA vA sA, bhikSA caryAyAM dravyAdiviSayatayA caturvidhA abhigrahAH, alepakAryAdheva dravyaM grahISya iti dravyataH, paragrAmagRhapaJcakAdilabdhaM dravyaM grahISya iti kSetrataH, pUrvAhlAdAviti kAlataH, gAnAdipravRttAllabdhamiti bhAvataH / kSIrAdInAM parityAgo rasaparityAgaH / zarIraklezanaM kAyaklezaH sa ca vIrAsanAdiranekadhA / guptayA pratisaMlInatA, sA cendriyakaSAyayogaviSayA viviktazayanAsanatA vA bAhyaM tapaH, AsevyamAnasyAsya laukikairapi tapastayA jJAyamAnatvAt, prAyo bahizzarIrasya tApakatvAdvA / AbhyantaratvaJca tapaso laukikairanabhilakSyatvAt tantrAntarIyaizca paramArthato'nAsevyamAnatvAt mokSaprAptyantaraGgatvAcca, prAyazcittamAlocanAdi, vinayo jJAnAdibhedaH, vaiyAvRttyaM dharmasAdhanArthamannAdidAnam, svAdhyAyo vAcanAdiH, dhyAnamekAgratA-cittanirodhaH, vyutsargaH parityAgaH, sa ca dravyato gaNazarIropadhyAhAraviSayaH, bhAvataH krodhAdiviSayaH // 176 / / have tapa kahe che. (1) mAhArano tyAga te anazana. te je 3. cha. (1) tvara (alpAlIna) bhane thAvatkathita. A tIrthane AzrayIne ivara te eka upavAsathI AraMbhIne cha mAsa parvata che. yAvaskathita to jIvana parvata che. te traNa prakAre che. (1) pAdapopagamana (2) iMgita maraNa ane (3) mata parizA. (2) avamoR :- avama = j, 62 = 442 te avamo62. tenuM 42j te avamodarikA. te dravyathI upakaraNa ane bhakta pAnanA viSayavALI pratIta che ane bhAvathI to krodhAdinA tyAgarUpa che. (3) mikSAyaryA :- bhikSAne bhATe ya2 te bhikSAyA. te 4 ta5 nirAnA aMgabhUta DovAthI anazananI jema athavA sAmAnyathI grahaNamAM paNa vicitra abhigraha yuktapaNAne lIdhe viziSTa vRtti saMkSeparUpa A (bhikSAcaryA) grahaNa karavI. A bhikSAcaryAmAM dravyAdi viSayapaNAne cAra prakAre abhigraho che. temAM dravyathI alapakArI (vAla vagere) dravyane ja grahaNa karIza. kSetrathI paragrAma, pAMca ghara vagerethI meLavela dravyane ja grahaNa karIza. kALathI pUrvAhana vagere (AgalA be praharAdimAM) maLela tathA bhAvathI gAyana vageremAM pravRtta thayela pAsethI meLavela dravyane grahaNa karIza.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 atha sthAnamuktAsarikA (4) rasa parityAga kSIra vagere rasono parityAga. (5) kAyakaleza zarIrane kaleza Apavo te vIrAsanAdi aneka prakAre che. (6) prati saMlInatA guptatA te indriya, kaSAya ane yoganA viSayavALI athavA vivakta (pRthak) zayana ane AsanatAvALI che. A bAhya tapa che. bAhya eTale tapa pratye AcaranArane laukiko vaDe paNa tapa rUpe jaNAtuM hovAthI prAyaH bAhya tapa che. zarIrane tapAvanAra hovAthI bAhya tapa che. atyaMtara tapa laukiko vaDe (tapa svarUpe) nahIM jaNAtuM hovAthI taMtrAntarIo - jainetaro dvArA paramArthathI nahIM sevAyela hovAthI ane mokSanI prAptimAM ataraMga hovAthI atyaMtara tapa che. te cha prakAre che. (1) prAyazcitta :- kahela viziSTa svarUpavALuM AlocanAdi daza prakAre che. * (2) vinaya :- vizeSe karI jenA vaDe karma dUra karAya te vinaya. te jJAnAdi bhedathI sAta prakAre che. (3) vaiyAvRtya :- tallInatA (sevA) no bhAva te vaiyAvRtya. dharmanA sAdhanane mATe annAdinuM ApavuM. bhaNAvanArane vidhi pUrvaka anna - vastrAdi ApavA. -- (4) svAdhyAya H- vAcanAdi. sArI rIte maryAdA pUrvaka adhyayana karavuM te svAdhyAya. te svAdhyAya vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathAdi pAMca prakAre che. (5) dhyAna :- ekAgratA cittavRttinA nirodharUpa dhyAna che. (6) vyutsarga :- parityAga, choDavuM te be prakAre che. (1) dravyathI, (2) bhAvathI. dravyathI - gaNa, zarIra, udhi ane AhAranA viSayavALo tyAga. bhAvathI - krodhAdinA viSayavALo arthAt krodhAdino tyAga. 176 // sattvAnAmanapAyataH sAdhunA bhikSAcaryA kAryeti SoDhA tAM darzayati peTArdhapeTA gomUtrikA pataGgavIthikA zaGkhavRttA gatvApratyAgatA ca gocaracaryA {775 peTeti, gozcaro gocarastadvaccaryA gocaracaryA, yathA goruccanIcatRNeSvavizeSeNa caraNaM pravarttate tathA yatsAdhoraraktadviSTasyoccanIcamadhyamakuleSu dharmasAdhanadehaparipAlanAya bhikSArthaM caraNaM sA gocaracaryA, iyamekasvarUpA'pyabhigrahavizeSAt SoDhA, tatra prathamA peTA - vaMzadalamayaM vastrAdisthAnaM janapratItam, sA ca caturastrA bhavati, tatazca sAdhubhirabhigrahavizeSAdyasyAM caryAyAM grAmAdikSetraM peTAvaccaturastraM vibhajan viharati sA peTetyucyate, evamarddhapeTApi / gomUtraNaM gomUtrikA tadvadyA sA, iyaM hi parasparAbhimukhagRhapaMktyorekasyAM gatvA punaritarasyAM
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra punastasyAmevetyevaM krameNa bhAvanIyA / pataGgasya zalabhasya vIthikAmArgastadvadyA sA, pataGgagati niyatakramA bhavati, evaM yA'nAzritakramA sA tathA / zaMkhavat-zaMkhabhramivadyA vRttA sA zaGkSavRttA, dvividhA sA, yasyAM kSetrabahirbhAgAt zaMkhavRttatvagatyA'Tan kSetramadhyabhAgamAyAti sA'bhyantarazaMkhA, yasyAM tu madhyabhAgAdvahiryAti sA bahiHzaMkhA / upAzrayAnnirgataH sannekasyAM gRhapaMktau bhikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punadvitIyAyAM gRhapaMktau yasyAM bhikSate sA gatvApratyAgateti // 177 // jIvone pIDA karyA vinA sAdhuone bhikSAcaryA karavA yogya che ane te cha prakAre che ema batAvavA mATe kahe che. jo = gAya. gAyanuM caravuM te gocara. tenI jema je caryA - pharavuM te gocara caryA. jema baLada (gAya) UMca - nIca tRNane viSe sAmAnyathI caravAmAM pravarte che tema rAga, dveSa rahita sAdhunuM UMca - nIca - madhyama kuLone viSe, dharmanA sAdhanabhUta dehanA paripAlana mATe bhikSArthe je karavuM te gocaracaryA che. A eka svarUpavALI chatAM paNa abhigraha vizeSathI cha prakAre che. (1) peTA:- vaMzanA dalamaya vastrAdinA sthAnabhUta loka prasiddha (peTI) che. te corasa hoya che. sAdhu, abhigraha vizeSathI je caryAmAM grAmAdi kSetrane viSe peTInI jema corasa vibhAga karato thako vicAre che te peTA kahevAya che. (2) ardha peTA :- evI rIte ardhapeTo paNa AnA anusAra kahevI. (3) gomUtrikA - go - baLadanuM mutaravuM te gomUtrikA. tenI jema je caryA te gomUtrikA. A paraspara sanmukha gharonI paMktimAMthI eka paMktimAM jaine vaLI bIjI paMktimAM, vaLI pahelI paMktimAM evI rIte krama vaDe bhAvavuM. (4) pataMgavIthikA - pataMga - zalabha, pataMgIyuM. tenI vithikA (mAga) nI jema je caryA te pataMgavIthikA. pataMgIyAnI gati ja anitaya kramavALI hoya che. evI rIte je acokkasa kramavALI caryA te tenA jevI ja samajavI. (5) zaMkhavRttA - zaMkhanI jema - zaMkhanI bhraminI jema goLAivALI je caryA te zaMkhavRttA. te be prakAre che. temAM je caryAne viSe kSetranA bahAranA bhAgathI zaMkhanI jema goLAIvALI gati vaDe bhamato thako kSetranA madhya bhAgamAM Ave che te atyaMtara zaMkhA ane jemAM madhya bhAgathI bahAra jAya te bahiH zaMkhA. () gatyA pratyAgatyA - upAzrayamAMthI nIkaLIne gharonI paMktimAM bhikSA karato thako kSetranA cheDA sudhI jaIne pAcho AvIne pharIthI bIjA gharonI paMktimAM je bhikSA mATe phare che te gatyApratyAgatA che. ||17thI
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 atha sthAnamuktAsarikA sAdhoryAni vacanAni vaktuM na kalpante tAnyAha-- alIkahIlitakhiMsitaparuSAgArasthitavyupazamitodIraNavacanAni nirgranthasyA kalpyAni // 178 // alIketi, pracalAyase kiM divetyAdiprazne na pracalAye ityAdi alIkavacanam, sAsUyaM vacanaM hIlitavacanam yathA gaNin ! vAcaka ! jyeSThAryetyAdi / khisitaM janmakarmAdyudghaTTanataH, parUSaM yathA kaulikaH ityAdi yathA duSTa zaikSetyAdi / gRhiNAM vacanamagArasthitavacanaM yathA putra, mAmaka, bhAgineyetyAdi / vyupazamitasya - upazamitasya punarudIraNamiti // 178 // sAdhune je vacana kahevA mATe kalpe nahIM te kahe che. alIka :- divase tuM kema pracalA kare che ? arthAt UbhA ke beThA nidrA kema le che ? ityAdi prazromA 'huM prayatA urato nathI' ityAhi mhevuM te khalI (bhuhu) vayana. hIlita :- irSyApUrvaka he gaNi, vAcaka, jyeSThArya ityAdi kahevuM te. khisita :- janma umahine udhADavAthI. paruSa :- huSTa, zaikSa, praisiGa Ahi uhe te khagAra :- gRhamA rahelA te gRhastho. tekhonuM ke vayana te agAra sthitavayana putra, bhAbhA, lAze4 hatyAhi vyupazamita udIraNa vacana :- upazAMta thayelAne pharIthI udIravA mATe bolavuM kalpe nahIM... udIraNa vacana nAmanuM A chaThThuM avacana kahyuM. A rIte cha prakAranA vacano sAdhue kahevA kalpe nahIM. II178 // avacaneSu prAyazcittaprastAro bhavatIti tAnAha prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnAviratyapuruSadAsavAdinAM kalpaprastArAH // 179 // prANAtipAteti prANAtipAtasya vadanazIlaH prANAtipAtasya vAcaM vadati sAdhau prAyazcittasya prastAro bhavatItyekaH / yathA'nyajanavinAzitadardure nyastapAdaM bhikSumupalabhya kSullaka Aha- sAdho ! darduro bhavatA mArita iti, bhikSurAha - naivam, kSullaka Aha- dvitIyamapi vrataM te nAsti, tataH kSullako bhikSAcaryAto nivRttyAcAryasamIpamAgacchatItyekaM prAyazcittasthAnam, tataH sAdhayati yathA tena darduro mArita iti prAyazcittAntaram, tato'bhyAkhyAtasAdhurAcAryeNokta:-yathA darduro bhavatA mArita:, asAvAha - naivamiha kSullakasya prAyazcittAntaram, punaH kSullaka AhapunarapyapalapasIti, bhikSurAha - gRhasthAH pRcchayantAmiti, vRSabhA gatvA pRcchantIti prAyazcittAntaramityevaM yo'bhyAkhyAti tasya mRSAvAdadoSa eva, yastu satyamAritaM nihanute tasya doSadvayamiti / mRSAvAdasya vadanazIlaH, mRSAvAdaM vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatItyarthaH,
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 335 tathA hi-kvacit saMkhaDyAmakAlatvAt pratiSiddhau sAdhU anyatra gatau, tato muhUrttAntare ratnAdhikenoktam-vrajAmaH saMkhaDyAmidAnIM bhojanakAlo yatastatreti, laghurbhaNati pratiSiddho'haM na punarvrajAmi, tato'sau nivRttyAcAryAyedamAlocayati yathA - ayaM dInakaruNavacanairyAcate, pratiSiddho'pi ca pravizatyeSaNAM prerayatItyAdi, tato ratnAdhikamAcAryo bhaNati-sAdho ! bhavAnevaM karoti ? sa Aha-naivamityAdI, pUrvavat prastAraH / evamadattAdAnasya vAdaM vadati, atra bhAvanA-ekatra gehe bhikSA labdhA sA avamena gRhItA yAvadasau bhAjanaM saMmASTi tAvadranAdhikena saMkhaDyAM modakA labdhAstAnavamo dRSTvA nivRttyAcAryasyAlocayati-yathA'nenAdattA modakA gRhItA ityAdi, prastAraH prAgvaditi / evamaviratirabrahma tadvAdaM vArttA vA, athavA na vidyate viratiryasyAssA'viratiH strI, tadvAdaM tadAsevAbhaNanarUpAM vA vArtAM vadati, tathAhi - avamo bhAvayati eSa ratnAdhikatayA mAM skhalitAdiSu prerayati, tato roSAdabhyAkhyAti sa 'jyeSThAryeNAkAryaM sadya AryAgRhe kRtamadya / upajIvitazca bhadanta ! mayA'pi saMspRSTakalpo'tra' // iti, prastArabhAvanA prAgvat / apuruSo napuMsaka ityevaM vAdaM vArtAM vA vadati, bhAvanAtra - AcAryaM pratyAha-ayaM sAdhurnapuMsaka iti, AcArya Aha- kathaM jAnAsi ? sa Aha - etannijakairahamuktaHkiM bhavatAM kalpate pravrAjayituM napuMsakamiti, mamApi kiJcittalliGgadarzanAcchaMkA astIti, prastAraH prAgvat / tathA dAsavAdaM vadati, bhAvanA - kazcidAha - dAso'yam, AcArya Aha- katham ? sa Aha-dehAkArAH kathayanti dAsatvamasyeti, prastAraH prAgvat evaM SaDvidhAn prastArAn mAsagurvAdipArAJcikAnabhyupagamata Atmani prastutAn vidhAyAbhyAkhyAnadAyakasAdhurabhyAkhyeyArthasyAsadbhUtatayA'bhyAkhyAnasamarthanaM kartumazaknuvan svayamapi prANAtipAtAdikartureva sthAnaM prAptaH prANAtipAtAdikArIva daNDanIyaH syAditi // 179 // AvA akalpsa - avayavone viSe prAyazcittono prastAra thAya che. mATe tene kahe che. sAdhunA AcAranI vizuddhi mATe cha prastAro - prAyazcittanI racanAnA vizeSo kahelA che. te khA prabhAze - (1) prANAtipAta no vAda - vArtA athavA vAcAne bolatA sAdhune viSe prAyazcittano prastAra thAya che. jema bIjA manuSyo vaDe nAza pAmela deDakA upara mUkela pagavALA sAdhune joine kSullaka (nAno-laghu) sAdhu polyo - he sAdhu ! tamArA vaDe heDaDI bharAyo ? sAdhukhe 'dhuM - nathI bharAyo. (prathamathI ja marAyela che) kSullaka bolyo - tamAre viSe bIjuM vrata paNa nathI ? tyAra bAda kSullaka bhikSAcaryAthI nivRtta thaine AcArya pAse Ave che. A eka prAyazcittanuM sthAna che. tyAra bAda sAdhuthI deDako marAyo che A prAyazcittAMtara che. tyAra pachI abhyAkhyAta (doSa apAyela) sAdhune
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 atha sthAnamuktAsarikA AcArye pUchyuM ke - tamArA vaDe deDako marAyo che? tyAre te sAdhu bolyA - nathI marAyo. ahIM kSullakane prAyazcittAMtara che. vaLI kSullaka kahe che - te sAdhu pharIthI paNa juThu bole che. tyAre sAdhu bolyA - gRhasthone pUcho. vRSabha - samartha munione jaine pUche che, A prAyazcittAMtara che. e pramANe je khoTuM bole che tene mRSAvAda doSa ja che ane je kharekhara mArelane gopave che tene baMne (hiMsA ane mRSA) doSa che. (2) mRSAvAda saMbaMdhI vAda - vikalpane athavA vArtAne bolatA sAdhune viSe prAyazcittano prastAra thAya che. te A pramANe - koIka saMkhaDI (jamaNavAra) mAM akALapaNAthI niSiddha karAyela be sAdhuo bIje sthaLe gayA. tyAra bAda muhUrtAntare ratnAdhike kahyuM - ame saMkhaDImAM jaie chIe. kemake tyAM hamaNA bhojanano samaya che. tyAre laghu muni kahe che - niSiddha karAyela huM have pharIthI tyAM javA icchato nathI. tyAra bAda laghu muni nivRtta thaIne AcAryanI pAse Aloce che ke - A ratnAdhika (jayeSTha) muni dIna, karUNa vacana vaDe yAce che, niSiddha karAyA chatAM paNa praveze che. eSaNA pratye prere che - nAza kare che ItyAdi. tyAra pachI ratnAdhikane AcArya pUche che - he sAdhu! Apa AvuM karo cho ? tyAre te bolyA - ema nahIM ja. ityAdi pUrvavat prastAra jANavo. (3) adattAdAna evI rIte adattAdAnanA vAdane bole che. ahIM bhAvanA e che ke - eka gharamAM bhikSA maLI, te laghu munie grahaNa karI. pAtrane dhove che tyAM ratnAdhika vaDe jamaNavAramAMthI lADUo lavAyA. eTalAmAM A laghu muni lADavA joIne tyAMthI nivRtta thaIne AcAryanI AgaLa nivedana kare che ke - A ratnAdhika munie adatta modako lIdhela che. ityAdi prastAra pUrvavatu. (4) avirati abrahma. teno vAda ke vArtA athavA nathI vidyamAna virati jeNIne te aviraMtikA - strI, teNIno vAda ke vArtA. teNInI A sevAnA kathanarUpa vAdane kahe che. te A pramANe - avama (laghu muni) vicAre che ke - A muni ratnAdhikapaNA vaDe mane alitAdi sthAnamAM prere che - vAraMvAra kahe che tethI roSathI tenA upara khoTuM ALa Ape che. he bhadanta ! jayeSThAryo - ratnAdhika munie Aje AryAnA gharamAM hamaNAM (maithuna sevArUpa) akArya karyuM. tethI saMsargavazAt meM paNa spaSTakalpa - maithuna sevA Acarela che. arthAt teNe bhogavelI AryAne bhogavI che. prastAranI bhAvanA pUrvanI jema samajavI. (5) apurUSa "A napuMsaka che' evI rIte vAda - vArtA bole che. ahIM bhAvanA e che ke- AcArya pratye kahe che ke- A sAdhu napuMsaka che. AcArya pUche che tuM kema jANe che? te kahe che ke e muninA nijaka - saMbaMdhIoe mane kahyuM che ke- zuM tamone napuMsakane dIkSA devI kahyuM? mane paNa zaMkA che, kema ke UbhA rahevuM, cAlavuM, zarIrano dekhAva ane bhASAdi lakSaNa vaDe teo napuMsaka sadaza dekhAya che. evI rIte apurUSa vacanane viSe ghaNA prastAranA AropaNa kare.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 337 (6) savA:- ve savAhane cha. bhAvanA se che - 4 - sAhasa che. AcArya pUche che ke kevI rIte ? te kahe AnA dehanA AkAro dAsapaNAne kahe che. prastAra pUrvavat. A pramANe A anaMtara kahela cha kalpa - sAdhunA AcAra saMbaMdhI prastAra - prAyazcittanI racanAH vizeSone mAsagurU vagere pArAcika parvatane prastArya - svIkArathI AtmAne viSe prastuta prastArone karIne athavA prastAra karanAra - khoTuM ALa ApanAra sAdhu, samyapha nahIM pUrato thako arthAt kahevA yogya arthanA asatyapaNAne laIne abhyAkhyAna (kathana) nA samarthanane karavA mATe zaktimAna na thayo thako UlaTI vANIne karato thako. tenA ja prANAtipAtAdinA karanAranA ja sthAnane prApta thAya che. arthAt prANAtipAtAdine karanAranI jema daMDa karavA yogya thAya che. I17lA athAyurbandhaprakArAnAhajAtigatisthityavagAhanApradezAnubhAvanAmanidhattAyUMSyAyurbandhAH // 180 // jAtIti, jAtirekendriyajAtyAdiH paJcadhA sa eva nAmakarmaNa uttaraprakRtivizeSojIvapariNAmo vA, jAtinAmnA saha nidhattaM-niSiktaM yadAyustajjAtinAmanidhattAyuH, niSekazca karmapudgalAnAM pratisamayamanubhavanaracanA / evaM gatirnArakAdikA caturdhA zeSaM pUrvavat, tathA sthitiH yatsthAtavyaM kenacidvivakSitena bhAvena jIvenAyuH karmaNA vA, saiva nAmaH pariNAmo dharmaH sthitinAma, tena viziSTaM nidhattaM yadAyurdalikarUpaM tatsthitinAmanidhattAyuH / athavA jAtinAmagatinAmAvagAhanAmabhirjAtigatyavagAhanAnAM prakRtimAtraM vivakSitam, sthitipradezAnubhAganAmabhistAsAmeva sthityAdayo vivakSitAH, te ca jAtyAdinAmasambandhitvAnnAmakarmarUpA eveti nAmazabdaH sarvatra karmArtho ghaTata iti, sthitirUpaM nAmakarma sthitinAma, te na saha nidhattaM yadAyustat sthitinAmanidhattAyuriti / tathA avagAhate yasyAM jIvaH so'vagAhanA zarIramaudArikAdi, tasyA nAma-audArikAdizarIranAmakarmetyavagAhanAnAma, tena saha yannidhattamAyustadavagAhanAnAmanidhattAyuriti / tathA pradezAnAM-AyuHkarmadravyANAM nAma tathAvidhA pariNatiH, tena saha yannidhattamAyustatpradezanAmanidhattAyuH / tathA'nubhAga AyurdravyANAmeva vipAkaH sa eva nAma pariNAmastena saha nidhattaM yadAyustadanubhAganAmanidhattAyuriti / atha kimarthaM jAtyAdinAmakarmaNA''yurviziSyate, ucyate, AyuSkasya prAdhAnyopadarzanArtham, yasmAnArakAdyAyurudaye sati jAtyAdinAmakarmaNAmudayo bhavati nArakAdibhavopagrAhakaJcAyureva, etaduktambhavati nArakAyuHsaMvedanaprathamasamaya eva nAraka ityucyate tatsahacAriNAJca paJcendriyajAtyAdinAmakarmaNAmapyudaya iti / iha cAyurbandhasya SaDvidhatve upakSipte yadAyuSaH
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 atha sthAnamuktAsarikA SaDvidhatvamuktaM tadAyuSo bandhAvyatirekAdvaddhasyaiva cAyurvyapadezaviSayatvAditi, SaDvidho'yamAyurbandho nairayikAdivaimAnikAntAnAm / nairayikA niyamena SaNmAsAvaziSTAyuSkAH parabhavikAyurbadhnanti, evamasurakumArAdistanitakumArAntAH / tathA 'nairayikasurA asaMkhyeyAyuSastiryagmanuSyAH zeSake tu SaNmAse / ekavikalA nirupakramAyuSastiryagmanuSyA AyuSka tRtIyabhAge // avazeSAH sopakramAstRtIyanavamasaptaviMzatitame bhAge / parabhavAyurbaghnanti nigamave sarve nIvA: | ti II18|| - have AyuSyanA baMdhanA prakAro kahe che. AyuSyano baMdha te Ayu baMdha. te ja prakAre che. (1) jAti te ekendriya jAti Adi pAMca prakAre che. te ja nAma - nAma karmanI uttara pravRtti vizeSa athavA jIvano pariNAma. te jAti nAma karmanI sAthe nidhatta (niSeka karela) je AyuSya te jAti nAma nidhattAyu. niSeka - karma pudgalonI pratisamaya anubhavanarUpa racanA. (2) evI rIte gati narakAdi cAra prakAre. gati sAthe niSeka karela Ayu te gatinAma nidhattAyu. (3) sthiti = koIka vivakSita bhAva vaDe athavA AyuSya karma vaDe je sthira rahevuM te sthiti. te ja nAma - pariNAma (dharma) te sthiti nAma. te vaDe viziSTa nidhatta je dalikarUpa Ayu te sthitinAma nidhattAyu. athavA A sUtramAM jAtinAma, gatinAma, avagAhanA nAmanA grahaNathI jAti, gati ane avagAhanAne prakRti mAtra kahyuM ane sthiti pradeza ane anubhAga nAmanA grahaNathI teonI ja sthiti vagere kahyA, ane te sthiti vagere, jAti vagere nAmanA saMbaMdhIpaNAthI nAmakarmarUpa ja che. evI rIte "nAma" zabda sarvatra karmanA arthamAM ghaTe che. mATe sthitirUpa nAma karma te sthitinAma tenI sAthe je nidhatta Ayu te avagAhanA nAma nidhattAyu. (4) avagAhanA :- jemAM jIva avagAhe che (rahe che, te avagAhanA. te audArikAdi zarIra. teNInuM nAma te audArikAdi zarIra nAma karma te avagAhanA nAma. tenI sAthe je nidhatta Ayu te avagAhanA nAma nidhattAyu. (5) pradezaH- AyuSya karma - dravyarUpa pradezonuM nAma - tevA prakAranI pariNati te pradezanAma. athavA pradezarUpa nAma karma vizeSa te pradezanAma. tenI sAthe je nidhattAyu te pradezanAma nidhattAyu. (6) anubhAga - anubhAga AyunA dravyono ja vipAka - rasa tasvarUpa ja nAma - pariNAma te anubhAga nAma athavA anubhAgarUpa nAma karma te anubhAga nAma. tenI sAthe je nidhattAyu te anubhAva nidhattAyu. prazna :- zA mATe jAti Adi nAma karma vaDe AyuSya vizeSAya che ?
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra uttara :- AyuSyanuM pradhAnapaNuM batAvavA mATe. je kAraNathI nArakAdi Ayano udaya thaye chate jAti vagere nAma karmano udaya thAya che ane nArakAdi bhavano upagrAhaka AyuSya ja che. kahyuM che ke- nArakAyunA anubhava rUpa prathama samayamAM ja nAraka kahevAya che ane tenA sahacArI paMcendriya jAti vagere nAmakarmono paNa udaya thAya che. ahIM AyuSyanA baMdhano nikSepa kare chate je pavidhapaNuM kahyuM te AyuSya baMdhanA abhinnapaNAthI ane baMdhAyelane ja AyuSyano vyapadeza che. baMdhAyela ja vyapadezano viSaya che. mATe AyuSya baMdhanA cha prakAra kahyA che. A ja prakArano AyuSyano baMdha narakathI laIne vaimAnika sudhInAone hoya che. nArako avazya cha mahinAnuM AyuSya bAkI rahe tyAre parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. e ja pramANe asurakumArAdithI svanitakumAra sudhInA bAMdhe che. tevI rIte nairayiko, devo ane asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA tiryaMca tathA manuSyo-yugalIko potAnuM cha mAsa AyuSya bAkI rahe tyAre parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. ekendriya, vikalendriya ane nirUpakrama AyuSyavALA tiryaMca, manuSyo (saMkhyAta varSanA AyuSyavALA) potAnA AyuSyano trIjo bhAga bAkI rahe tyAre tathA bAkInA sopakrama AyuSyavALA manuSya ane tiryaMco potAnA AyuSyano trIjo bhAga bAkI rahe tyAre athavA navame ke sattAvIzame bhAge parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. /18nA atha gaNApakramakAraNAni sapta prAha sarveSAM keSAJcidvA dharmANAmabhirucivicikitsAdAnebhya ekAkivihArapratimAmupasampadya vihArAyaM ca gaNApakramaH prajJaptaH // 181 // sarveSAmiti, prayojanabhedena gaNAnnirgamastIrthakarAdibhiH prajJaptaH, tadyathA-sarveSAM dharmANAM nirjarAhetubhUtAnAM zrutabhedAnAM sUtrArthobhayaviSayANAmapUrvagrahaNavismRtasandhAnapUrvAdhItaparAvartanarUpANAM kSapaNavaiyAvRttyarUpANAM cAritrabhedAnAJcAbhirucizcikIrSA tatprayojanenetyekaM sthAnaM bahuzrutAdisAmagryabhAvena svagaNa eteSAmasaMpatteH paragaNe sampattezca gurUnApRcchaya gacchAnirgacchet / tathA keSAJcideva zrutadharmANAM cAritradharmANAM vA cikIrSayA na tu sarveSAmiti dvitIyam / evaM sarvadharmaviSayasaMzayApanodanAya svagaNAdapakramaNamiti tRtIyam, keSAJciddharmaviSayasaMzayavyapohAyeti caturtham, anyebhyaH sarveSAM dharmANAM dAnAya svagaNe pAtrAbhAvAditi paJcamam, keSAJciddharmANAM dAnAyeti SaSThama tathaikAkino gacchanirgatasya jinakalpikAditayA yo vihArovicaraNaM tasya yA pratimA-pratijJA tAmaGgIkRtya vihartumiti saptamam / iha sarvatra svaguruM pRSTvaiva visarjitenApakramitavyam, uktakAraNavazAt pakSAdikAlAt parato'visarjito-'pi gacchenniSkAraNantu gaNApakramaNaM na vidheyamiti // 181 / /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 atha sthAnamuktAsarikA have gaNathI nIkaLavAnA sAta kAraNo kahe che. gaNa = gacchathI, apakramaNa - nIkaLavuM te gaNApakrama prayojana vizeSathI gacchathI nIkaLavuM te tIrthaMkara Adie kaheluM che. te A pramANe - nirjarAnA kAraNarUpa sarva dharmone sUtra ane artharUpa ubhaya viSayavALA zrutabhedone arthAt apUrvazrutanuM grahaNa, vismaraNa thayelAnuM saMdhAna (punaH smaraNa) ane pUrve bhaNelAnA parAvartanarUpa zrutanA dharmone ane kSapaNa - tapa, vaiyAvRtyarUpa cAritra dharmo pratye huM icchuM chuM. te amuka para gacchamAM prApta thAya che paraMtu ahIM sva gacchamAM maLe tema nathI tethI tene meLavavA mATe he bhadanta ! huM sva gacchamAMthI nIkaLuM chuM. A rIte zruta ane cAritra dharmamAM abhirUci ane karavAnI icchA prayojana che. A eka sthAna bahuzrutAdi sAmagrInA abhAve kahyuM. A rIte gurUne pUchavA dvArA eka gaNApakramaNa karyuM. koI eka zratadharmo pratye athavA cAritradharmo pratye rUci karUM chuM - icchuM chuM paraMtu sarva zruta dharmo pratye athavA cAritra dharmo pratye icchato nathI. A kAraNathI icchita dhane svagacchamAM karavAnI sAmagrInA abhAvathI he bhadanta ! huM nIkaLuM chuM. A bIjuM gaNApakramaNa. A pramANe sarva dharmanA viSayamAM huM saMzaya karuM chuM. tethI saMzayanuM nirAkaraNa karavA mATe svagaNathI nIkaLuM chuM. A trIjuM gaNApakramaNa. evI rIte koika dharmonA viSayamAM saMzaya karuM chuM tene dUra karavA mATe huM svagaNathI nIkaLuM chuM A cothuM gaNApakramaNa. bIjAone sarva dharma ApuM chuM. paraMtu svagaNamAM pAtra nathI mATe sarva dharma bIjAone ApavA mATe gaNamAMthI huM nIkaLuM chuM. A pAMcamuM gaNApakramaNa. keTalAka dharmo bIjAne ApavA mATe huM gaNathI nIkaLuM chuM. A chaThTha gaNApakramaNa. tathA he bhadanta ! ekAkIpaNe gacchamAMthI nIkaLIne jinakalpAdipaNA vaDe je vihAra - vicaravuM tenI je pratimAnI pratipatti - pratijJA te ekAkI vihAra pratimA. tene aMgIkAra karIne vicaravA mATe huM nIkaLuM chuM. A sAtamuM gaNApakramaNa. ahIM sarvatra potAnA gurUne pUchIne ja gurU dvArA AjJA apAyela ziSya nIkaLavuM joie. ukta kAraNavazAt pakSAdi kALathI upara gurUe AjJA na ApI hoya to paNa ziSya jAya. (A vidheya che) kAraNa sivAya gacchamAMthI nIkaLavuM te avidheya che. AcaravA yogya nathI. |181. atha yonyAzrayeNa jIvAnAhaaNDajapotajajarAyujarasajasaMsvedajasaMmUchimodbhijjA jIvAH // 182 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 sthAnAMgasUtra aNDajeti, yonibhedAtsaptadhA jIvAH, yathA'NDajAH pakSimatsyasarpAdayaH potaM-vastra tadvajjAtAH, potAdiva vA bohitthAjjAtA ajarAyuveSTitA ityartho hastivalgulIprabhRtayaH, jarAyujA manuSyA gavAdayazca, rase-tImanakAJjikAdau jAtA rasajA IlikAdayaH saMsvedajA yUkAdayaH, sammUcchimAH kRmyAdayaH, udbhijjA bhUmibhedAjjAtAH khaJjanakAdayaH / eSAM pratyekaM gatyAgatI saptasveSu bhavataH // 182 // have yoninA AzrayathI jIvone kahe che. yoni (utpatti sthAna) nA bhedathI sAta prakAranA jIvo che. (1) is :- pakSI, matsya bhane sa vagere. (2) potaja - pota = vastranI mAphaka utpanna thayelA athavA vahANathI utpanna thayelAnI jema (purA) nbhedA. arthAt 42|yu (42) thI. vITAyedA nahI te poto. hAthI, pAguna vagaire. (3) 42rAyu04 :- 42mA garma (Apa) na veSTanamA nbhelA arthAt mogathI vIrayelA te 42yuTa - manuSya vagaire. 2||y mA. (4) 244 :- 2sa- tAmana bheTalepo, si(r) 473mA utpanna thayela te 2504 7yaNa mAhi. (calita rasamAM beIndriya jIvo upaje che.) (5) saMsvaDa :- 52sevAthI utpanna yetA te saMspe44 - TU mAha yU. (6) sambhUrchima :- saMbhUchana 43 utpanna yetA te mi vagaire. (7) mideg4 :- bhUminA methI utpanna yeta. te midegdeg4. vix13 mA. A darekanI gati ane Agati A sAtamAM hoya che. temAM marelAone aMDajAdi yonilakSaNa sAta timI cha. // 182 // uktajIvasAdhAraNatvAdbhayasya tannirUpayatiiha paralokAdAnAkasmAdvedanAmaraNAzlokA bhayasthAnAni // 183 // iheti, bhayaM mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmaH tasya sthAnAnyAzrayAH, yathA manuSyAdikasya sajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAdyadbhayaM tadihalokabhayam, ihAdhikRtabhItimato jAtau loka ihalokastato bhayamiti vyutpattiH / tathA parAdvijAtIyAttiryagdevAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM tatparalokabhayam, AdAnaM dhanaM tadarthaM caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayam, akasmAdeva bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayam vedanA-pIDA tadbhayaM vedanAbhayam, maraNabhayaM pratItam, azlokabhayaM akIrtibhayaM, evaM hi kriyamANe mahadayazo bhaviSyatIti tadbhayAna pravarttata iti // 183 //
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 atha sthAnamuktAsarikA aMDajAdi jIvo kahyA te jIvone sAdhAraNa rIte bhaya hoya mATe have bhayanuM nirUpaNa kare che. bhaya = mohanIyanI prakRtithI utpanna thayela AtmAno pariNAma te bhaya. tenA sthAno - Azrayo te bhayasthAno. (1) iha loka bhaya-manuSyAdine svajAtiya anya manuSyAdithI thayela bhaya te ihaloka bhaya. ahIM adhikRta bhayavALI jAtine viSe je loka te Ihaloka. tethI je bhaya te Ihaloka bhaya. A vyutpatti che. (2) paralokabhaya - para - vijAtIya - tiryaMca, devAdithI manuSyAdine je bhaya thAya te paraloka bhaya. (3) AdAna bhaya - grahaNa karAya che te AdAna. arthAt dhana. tenA mATe corAdithI thato bhaya te AdAnabhaya. (4) akasmAd bhaya :- akasmAtathI ja bAhya nimittanI apekSA sivAya ghara vageremAM ja rahelAne rAtri vigerene viSe je bhaya thAya te akasmAt bhaya. (5) vedanA bhaya - pIDAthI je bhaya thAya te vedanA bhaya. (6) maraNa bhaya :- maraNabhaya to pratIta che. (7) azlokabhaya-apakIrtino bhaya. arthAta A pramANe kArya karavAmAM mahAna apayaza thAya che tema vicArI tevA bhayathI akAryamAM pravarte nahIM. 183 chadmasthajJAnopAyAnAha prANAnAmatipAtayitA mRSAvAditA'dattagRhItA zabdAdInAsvAdayitA pUjAdyanumodayitA sAvadhapratisevitA'nyathAkArI ca chadmasthaH // 184 // __ prANAnAmiti, yato'yaM prANAnatipAtayatyato'sau chadmastha ityevaM saptabhirhetubhUtaiH sthAnaiH chadmasthaM jAnIyAt, atra prayogo'yaM chadmasthaH prANAtipAtanAditi / kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratisevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavatIti, sarvatraivaM bhAvanA kAryA / tathA mRSAvAditvAdadattAnAM grahaNAcchabdasparzarasarUpagandhAnAmAsvAdanAt pareNa svastha kriyamANasya pUjAsatkArAderanumodanAt sAvadhamAdhAkarmAdikaM sapApamityevaM prajJApya svayaM tasyaiva pratisevanAdanyathA'bhidhAyAnyathAkaraNAcca chadmastho gamyata iti / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavantIti // 184 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 343 bhaya to chadmasthane ja hoya che ane te je sthAno vaDe jaNAya te sthAno kahe che. chadmasthane jANavAnA upAyo kahe che. kAraNa ke A prANono nAza karanAra che mATe A chadmastha che. A pramANe hetubhUta sAta sthAno vaDe chadmasthane jANe. ahIM prayoga A pramANe - (1) A chadmastha che. prANono nAza karato hovAthI. prANIone (kyAreka nAza karanAra hoya che.) mAravAthI A chadmastha che. ema nizcaya karAya che. kevalI to cAritrAvaraNa karmanA kSINapaNAthI niraticAra cAritrapaNAne laine apratisevI hovAthI kyAreya paNa prANIono nAza karanAra hoya nahIM. evI rIte sarvatra bhAvanA jANavI. (2) chadmastha asatya bolanAra hoya che. (3) chadmastha adattane lenAra hoya che. (4) chadmastha zabdAdi viSayone AsvAdanAra hoya che. (5) chadmastha pUjA - satkAra - puSpa vaDe arcana ane vastrAdi arcanamAM bIjAe potAnuM sanmAna karavAthI tenuM anumodana karanAra arthAt pUjAdimAM harSa pAmanAra. (6) chadmastha A 'AdhAkarmAdi sAvagha pratisevana karanAra hoya che. - pApa sahita che' evI rIte prarUpIne tenuM ja (7) sAmAnyathI jema bolanAra che tema karanAra nathI. judI rIte kahIne judI rIte karanAra hoya che. A sAta sthAno viparyastapaNAe kevalIne jaNAvanArA hoya che. / / 184 kevalinaH prAyo gotravizeSavanta eva bhavantIti mUlagotravibhAgamAhakAzyapagautamavatsakutsakauzikamaNDavavAziSThA mUlagotrANi // 185 // kAzyapeti, tathAvidhaikaikapuruSaprabhavA manuSyasantAnA gotrANi, uttaragotrApekSayA''dibhUtAni gotrANi mUlagotrANi tAni sapta, yathA kAze bhavaH kAzyo rasastaM pItavAniti kAzyapaH, tadapatyAni kAzyapAH, munisuvratanemivarjA jinAzcakravartyAdayazca kSatriyAH saptamagaNadharAdayo dvijA jambUsvAmyAdayo gRhapatayazca / gotragotravadbhayo'bhedAdevaM nirdezo 'nyathA kAzyapaM gotramiti vaktavyaM syAt / gotamasyApatyAni gautamA kSatriyAdayo yathA suvratanemI jinau nArAyaNapadmavarjavAsudevabaladevA indrabhUtyAdigaNanAthatrayaM vairasvAmI ca / vatsasyApatyAni vatsAH zayyambhavAdayaH, kutsAH zivabhUtyAdayaH, kauzikAH SaDulukAdayaH, maNDorapatyAni maNDavAH / vaziSThasyApatyAni vAziSThAH SaSThagaNadharAryasuhastyAdayaH / evaM kAzyapAdInAmavAntarANi sapta sapta gotrANi bhavanti // 185 //
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 atha sthAnamuktAsarikA kevalIo prAyaH gotravizeSavALA ja hoya che mATe mUla gotranA vibhAgane kahe che. gotra = tevA prakAranA eka eka puruSathI utpanna thayelA manuSya saMtAno. uttara gotranI apekSAe mULabhUta - AdibhUta gotro te mULagotro. te sAta che. (1) kAzyapa - kAzamAM thayela te kAzya - rasa. tene pIdhela te kAzyapa. tenA apatyo - vaMzajo te kAzyapo. zrI munisuvrata bha. ane zrI neminAtha bha. ne choDIne zeSa jino, cakravartI vagere kSatriyo, sAtamA gaNadhara (mauryaputra) vagere brAhmaNo ane jaMbUsvAmI vagere gRhapatio (vaizyo) kAzyapa gotravALA che. ahIM gotrano gotravALA sAthe abheda karIne A pramANe nirdeza (kAzyapo) karela che. anyathA "kAzyapa' ema kahevuM thAta. evI rIte sarvatra samajavuM. (2) gautama :- gautamanA apatyo te gautamo. kSatriyAdi zrI munisuvratasvAmI ane zrI neminAtha jina, nArAyaNa (lakSmaNa) ane padma (rAmacandra) sivAya zeSa vAsudeva ane baladevo (kSatriya), indrabhUti Adi traNa gaNadharo (brAhmaNo)ane vaira (vaja) svAmI (vaizya) che. je gautama gotravALA che. (3) vatsa - vatsanA apatyo te vatso zayaMbhava (dazavaikAlikanA kartA) vagere vatsa gotranA che. (4) kutsa:- zivabhUti Adi kutsa gotravALA che. (5) kauzika - kauziko paDalUka (trarAzika matane utpanna karanAra) vagere che. (6) maMDava:- maMDanA apatyo te maMDavo. (7) vAziSThA - vaziSThanA apatyo te vAziSTho. chaThThA gaNadhara (paMDita) ane Aryasuhasti (saMprati rAjAnA gurU) vagere. A pramANe kAzyapa AdinA avAMtara sAta sAta gotra hoya che. ll18pA ayaM gotravibhAgo nayavizeSamatAdbhavatIti nayAnAhanaigamasaGgrahavyavahArarjusutrazabdasamabhirUDhavambhUtA nayAH // 186 // naigameti, ete mUlanayAH sapta, uttaranayAstu saptazatAni bhavanti / tathAyaM saGgrahazlokAH "zuddhaM dravyaM samAzritya saGgrahastadazuddhitaH / naigamavyavahArau staH zeSAH paryAyamAzritAH / / anyadeva hi sAmAnyamabhinnajJAnakAraNam / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nayaH / sadrUpatAnatikrAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarvaM saGgrahNan saGgraho mataH // vyavahArastu tAmeva prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAdvayavahArayati dehinaH // tatrarjusUtranItiH syAt zuddhaparyAyasaMsthitA / nazvarasyaiva bhAvasya bhAvAtsthitiviyogataH //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 345 atItAnAgatAkArakAlasaMsparzavarjitam / varttamAnatayA sarvamRjusUtreNa sUtryate // virodhiliGgasaMkhyAdibhedAdbhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSThate // tathAvidha tasyApi vastunaH kSaNavRttinaH / brUte samabhirUDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // ekasyApi dhvanervIcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevambhUto'bhimanyate // " iti // 186 // A gotrano vibhAga nayavizeSanA matathI thAya che mATe nayo kahe che. sAta mULa nayo che. naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. A pramANe mULa nayo sAta che ane uttara nayo to sAtaso che. mULa dareka nayonA so so bheda karavAthI sAta nayanA sAtaso bheda thAya che. A tenA saMgraha zloko che te TIkAmAM darzAvelA che... zuddha dravyane AzrayIne saMgraha naya che ane tenI (dravyanI) azuddhithI naigama ane vyavahAra A be naya che. zeSa cAra nayo paryAyane AzrayelA che. abhinna jJAnanA kAraNabhUta sAmAnya juduM ja che ane vizeSa paNa juduM ja che. (bhinna jJAnanuM kAraNa che) evI rIte naigama naya (ubhayane judA judA) mAne che. svasvabhAvalakSaNa 'sat' rUpatAne nahIM ullaMghana karAyela A jagata che ema sattArUpapaNA vaDe sarvane saMgraha - ekatra karato thako saMgraha naya mAnela che. vyavahAra naya, pratyeka vastumAM rahela 'sat' ne ja (bhinna) mAne che. kemake tema ja dekhAtuM hovAthI prANIono vyavahAra thAya che. (eka rUpa hoya to vyavahAra na thAya) temAM RjusUtranI mAnyatA zuddha paryAyamAM ja rahelI che. vinAza bhAvanA bhAvathI sthitinA viyogathI ja atIta ane anAgata AkArarUpa kALanA saMbaMdha varjita (mAtra) vartamAnapaNA vaDe sarva RjusUtra nayathI jaNAya che. te ghaTAdi vastune ja strIliMgAdi virodha liMga ane eka vacanAdi saMkhyAdi bhedathI bhinna svabhAvane mAnato thako A zabda naya rahe che. tevA prakAranI - liMga ane saMkhyAnA bhedavALI ane kSaNavRttivALI ghaTAdi - vastuone paNa (kuTa-kuMbhAdi) saMjJAnA bheda vaDe bhinnatAne samabhirUDha naya mAne che. sadA eka dhvanino vAcya artha hoya tene paNa kriyAnA bheda vaDe bhinna hovAthI e naya abheda svIkArato nathI. evI rIte evaMbhUta naya (kriyAkArIpaNAe) vastune mAne che. II186 aNDajAdijIvAH saMsAriNasteSAM saMsaraNamAyurbhede bhavatIti taddarzayatiadhyavasAyanimittAhAravedanAparAghAtasparzazvAsocchvAsA AyurupakramAH // 187 //
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 atha sthAnamuktAsarikA adhyavasAyeti, AyuSo jIvitavyasya upakramAH sa ca saptavidhanimittaprApitatvAtsaptavidhaH, tatrAdhyavasAnaM-rAgasnehabhayAtmako'dhyavasAyaH, nimittaM-daNDakazAzastrAdIni, tatra satyAyubhidyate, tathA bhojane'dhike sati, tathA vedanA-nayanAdipIDA, parAghAto garbhapAtAdisamutthaH, tathA sparzaH tathA vidhabhujaGgAdisambandhI, ucchAsaniHzvAsau niruddhAvAzrityAyuSo bhedaH, ayaJcAyurbhedaH sopakramAyuSAmeva, netareSAm, na ca tathAsati kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca syAt, saMvatsarazatamupanibaddhasyAyuSo'pAntarAla eva hi vyapagamAt kRtanAzaH, yena ca karmaNA tadbhidyate tasyAkRtasyaivAbhyAgamaH, evaJca mokSAnAzvAsaH tatazcAritrApravRttyAdayo doSAH syuriti vAcyam, yathAhi varSazatabhogyabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuMjAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti // 187 // aMDajAdi saMsArI jIvonuM saMsaraNa AyuSyano bheda thaye chate hoya che mATe tene batAvavA thakA sUtrakAra kahe che - AyuSa - jIvitavyano bheda - upakrama te Ayurbheda. te sAta prakAranA nimittane prApta karela hovAthI sAta prakAre ja che. temAM (1) adhyavasAna - rAga, sneha ane bhayAtmaka adhyavasAya te adhyavasAna. (2) nimitta :- daMDa, cAbuka ane zastrAdi. adhyavasAna ane nimitta prApta thaye chate AyuSya bhedAya che. (3) AhAra :- bhojana adhika kIdhe chate. (4) vedanA - AMkha vagerenI pIDA. (5) parAghAta - khADAmAM paDavuM vagerethI uThela. garbhapAtAdithI uThela. (6) sparza - tevA prakAranA sarpa vagere saMbaMdhI sparza thaye chate. (7) zvAsocchavAsa - rUMdhAyelA zvAsa ane ucchavAsane AzrayIne. A pramANe sAta prakAre AyuSya bhedAya che. A sAtane AzrayIne AyuSyano bheda thAya che. athavA adhyavasAna, nimittAdi AyuSyanA upakramanuM kAraNa che. A AyuSyano bheda, sopakrama . AyuSyavALA jIvone ja hoya che, paraMtu bIjAone - nirUpakrama AyuSyavALAne hoya nahIM. zaMkA - jo evI rIte AyuSya bhedAya che to tethI kRtanAza - karelano nAza ane nahIM karelanuM AvavuM thAya, kevI rIte? eka so varSanA bAMdhela AyuSyano, madhyamAM ja nAza thavAthI kRtanAza ane je karma vaDe te bhedAya che te nahIM karela karmanuM AvavuM ja thAya che. evI rIte mokSano avizvAsa thAya ane tethI cAritramAM apravRtti vagere doSo thAya.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 347 samAdhAnaH- jema eka so varSa vaDe bhogavavA yogya bhojanane paNa agnika (bhasmaka) vyAdhi vaDe bAdhitane thoDA kALa vaDe paNa bhogavavA thakA kRtanAza paNa nathI ane akRtAgama paNa nathI. tenI jema ahIM paNa samajavuM. 187thI " atha darzanabhedAnAhasamyamithyAsamyamithyAdarzanacakSuracakSuravadhikevaladarzanabhedaM darzanam // 188 // samyamiti, samyagdarzana-samyaktvaM mithyAdarzanaM-mithyAtvaM samyamithyAdarzanaM mizraM, etacca trividhamapi darzanamohanIyabhedAnAM kSayakSayopazamopazamodayebhyo jAyate tathAvidharucisvabhAvaJca, cakSurdarzanAdi tu darzanAvaraNIyabhedacatuSTayasya yathAsambhavaM kSayopazamakSayAbhyAM jAyate sAmAnyagrahaNasvabhAvaJca, tadevaM zraddhAnasAmAnyagrahaNayordarzanazabdavAcyatvAddarzanaM saptadhoktamiti // 188 // have darzananA bheda kahe che. (1) samyam zana (2) mithyAzana (3) sabhya mithyA - mizra zana (4) yakSuzana (5) ayazana (E) api zana (7) 11 zana. A sAta prakAre darzana che. samyagu darzana te samyakatva. mithyAdarzana te mithyAtva. samya mithyAdarzana te mizra. A traNa prakAranuM darzana paNa traNa prakAranA darzana mohanIya karmanA kSaya, kSayopazama, upazama ane udayathI thAya che, ane tevA prakAranI rUcirUpa svabhAvavALuM che. cakSudarzanAdi to darzanAvaraNIya karmanA cAra bhedanA yathAsaMbhava kSayopazama ane kSayathI thAya cha. tathA sAmAnya nA 5535. (414) svabhAvAmu cha. te pramANe - 3 zraddhAna ane sAmAnyagrahaNane darzana zabda vaDe vAcya hovAthI sAta prakAre zana yuM che. // 188 // atha vinayabhedAnAhajJAnadarzanacAritramanovAkAyalokopacArAzrayo vinayaH // 189 // jJAneti, vinIyate'STaprakAraM karmAneneti vinayaH, jJAnamAbhinibodhikAdi paJcadhA tadeva vinayaH, tasya vA vinayo bhaktyAdikaraNaM jJAnavinayaH, 'bhattI taha bahumANo taddidrutthANa saMma bhAvayaNA / vihigahaNabbhAso'viya eso viNao jiNAbhihio // ' iti / darzanaM samyaktvaM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 atha sthAnamuktAsarikA tadeva tasya vA vinayaH darzanaguNAdhikAnAM zuzrUSaNA'nAzAtanArUpo darzanavinayaH, 'sussUsaNA aNAsAyaNA ya viNao u daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhieK kajjai sussUsaNAviNao // sakkArabbhuTThANe sammANA saNaabhiggaho taha ya / ANasamaNuppayANaM kIkammaM aMjaligaho ya // iMtassa'NugacchaNayA Thiyassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA / gacchaMtANuvvayaNaM eso sussUsaNAviNao // ' iti, anucitakriyAvinivRttiranAzAtanAvinayaH, ayaM paJcadazavidhaH 'titthagara dhamma Ayariya vAyage thera kulagaNe saMghe / saMbhogiya kiriyAe mainANAINa ya taheva' iti / cAritrameva vinayazcAritrasya vA zraddhAnAdirUpo vinayazcAritravinayaH 'sAmAiyAdicaraNassa saddahaNayA taheva kAraNaM / saMphAsaNaM parUvaNa maha purao bhavvasattANaM // iti / manovAkkAyavinayAstu manaHprabhRtInAM vinayArheSu kuzalapravRttyAdiH / 'maNavaikAiyaviNao AyariyAINa savvakAlaMpi / akusalANa niriho kusalANamuIraNaM tahaya // ' iti, lokAnAmupacAro vyavahAraH tena sa eva vA vinayo lokopacAravinayo lokopacArazca zrutAdyarthinA''cAryAdisamIpe AsitavyaM parAbhiprAyAnuvartitA zrutaM prApito'hamaneneti tasya vinaye vartanaM bhaktAdinopacAre kRte prasannA guravaH pratyupakaraNaM sUtrAdidAnataH kariSyantIti bhaktAdidAne prayatitavyaM duHkhArtasauSadhAdigaveSaNamavasarajJatA sarveSvartheSvAnukUlyamiti // 189 // have vinayanA bheda kahe che. jenA vaDe ATha prakAranuM karma dUra karAya che te vinaya. te vinaya sAta prakAre che. (1) jJAna vinaya (2) zana vinaya (3) yAritra vinaya (4) mana vinaya (5) kyana vinaya (6) Aya vinaya (7) dona 35yA2 35 vyaqsuRs vinaya. (1) vinaya :- zAna mAminiyopi - mati vagaire pAMya pAre DeTA che, te 4 vinaya te jJAna vinaya athavA jJAnano vinaya - bhakti vagere karavuM te jJAna vinaya. ___ - (1) mati - Glu 65yA235 (2) bahumAna - aMtaraM prema (3) zAna 43 zela pArthanA sabhya bhAvanA - viyaa29|| (4) viSapUrva AI. mane (5) vAraMvAra salyAsa karavo. A pAMca prakArano vinaya jinendroe kahela che. (2) darzana vinaya :- darzana - samyakatva. te ja vinaya te darzana vinaya. athavA darzanano vinaya te darzana vinaya. darzanathI abhinna hovAthI darzana - samyakatva guNathI adhika puruSonI zuzruSaNA - sevA ane anAzatanA rUpa vinaya te darzana vinaya. kahyuM che ke zuzraSaNA ane anAzAtanA rUpa darzana vinaya be prakAre che. temAM darzanaguNamAM adhika che teno zuzruSaNA Adi vinaya karavo joIe.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 349 (1) stavana, vaMdanAdi vaDe satkAra (2) vinayane yogya puruSone joine AsanathI UThavuM te abhyatthAna (3) vastra, pAtrAdi vaDe pUjA karavI te sanmAna (4) AsanAbhigraha vaLI beThA pachI Adara pUrvaka Asanane lAvIne "ahIM beso' ema nimaMtraNa karavuM (5) AsanAnuM pradAna Asanane eka sthAnathI bIjA sthAnamAM laI javuM (6) kRtikarma dvAdazAvarta vaMdana karavuM (7) aMjaligraha - hastAMjalinuM joDavuM (8) AvatAnI sanmukha javuM (9) beThelAnI paryApAsanA - vizeSa sevA karavI (10) jatAnI pAchaLa mUkavA javuM A daza prakAre zuzruSaNA vinaya che. ucita kriyArUpa A darzanamAM zuzraSaNA vinaya che. anAzAtanA vinaya to anucita kriyAnI nivRtti (tyAga) rUpa che. te paMdara prakAre che. 1. tIrthaMkara 2. dharma 3. AcArya 4. upAdhyAya 5. sthavira 6. kula 7. gaNa 8. saMgha 9. sAMbhogika - eka sAmAcArIvALA sAdhu 10 kriyA - AstikatA 11 thI 15 mati vagere pAMca jJAna. A paMdara sthAno che. ahIM bhAvanA e che ke tIrthaMkaranI anAzAtanAmAM tathA tIrthaMkara prarUpita dharmanI anAzAtanAmAM vartavuM. evI rIte samajavuM. (3) cAritra vinaya - cAritra ja vinaya athavA cAritrano ja zraddhAnAdirUpa vinaya te cAritra vinaya. kahyuM che ke- (1) sAmAyikAdi cAritranuM zraddhAna karavuM (2) tema ja kAyA vaDe sparzavuM - karavuM (3) bhavya jIvonI AgaLa prarUpavuM - sabhAnA prabaMdhathI vistArathI vyAkhyAna karavuM. A pramANe traNa prakAre cAritravinaya che. (4,5,6) mana, vacana ane kAyAno vinaya :- to mana vagerenA vinayane yogya sthAnane viSe kuzala pravRtti vagere che. kahyuM che ke AcAryAdino sarvakAlamAM paNa mana, vacana ane kAyA vaDe vinaya to akuzala yogano nirodha ane kuzala yogonI udIraNA - pravRtti karavArUpa samajavo. (7) lokopacAra vinaya :- lokono upacAra - vyavahAra tenA vaDe athavA te ja vinaya te lokopacAra vinaya che. zrutAdinA arthI jIvoe AcAryAdinI samIpa rahevuM. bIjAnA abhiprAya pramANe vartavApaNuM. huM emanI pAsethI zruta pAmyo chuM mATe vizeSataH temanA vinayamAM vartavuM joie ane temanuM anuSThAna karavuM joIe. bhojanAdi vaDe upacAra kIdhe chate gurUo prasanna thayA thakA sUtrAdinA dAnathI mArA para pratyupakAra karaze mATe bhakta AdinA dAna pratye mAre prayatna karavo joIe. duHkhathI pIDAyelane auSadha AdinuM gaNavuM te ja ArtagaveSaNatA. arthAta pIDitane upakAra karavo athavA pote ke Ama (svajana bhUta) thaIne gajavuM - sArI ke mAThI sthitinuM zodhana karavuM. deza kAlajJatA - avasarane jANavApaNuM sarva arthamAM anukuLapaNuM. 18lA
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 atha sthAnamuktAsarikA vinayAt karmaghAto bhavati sa ca samuddhAte viziSTatara iti tatprarUpayativedanAkaSAyamAraNAntikavaikurvikataijasAhArakakevalibhedaH samuddhAtaH // 190 // vedaneti, hananaM ghAtaH, samityekIbhAve, uditi prAbalye, ekIbhAvena prAbalyena ca ghAta:nirjarA samuddhAtaH, Atmano vedanAkaSAyAdyanubhavapariNAmenaikIbhAvagamanam, yadA hyAtmA vedanIyAdyanubhavajJAnapariNato bhavati tadA nAnyajJAnapariNata iti, prAbalyena kathaM ghAtaH ? yasmAdinIyAdisamuddhAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSyodaye prakSipyAnubhUya nirjarayati, AtmapradezaiH saha saMzliSTAn zAtayatItyarthaH / sa ca vedanAdibhedena saptadhA bhavati yathA-asadvedyakarmAzrayo vedanAsamuddhAta, kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH kaSAyasamuddhAtaH, antarmuhUrtazeSAyuSkakarmAzrayo mAraNAntikasamuddhAtaH, vaikurvikataijasAhArakamuddhAtAH zarIranAmakarmAzrayAH kevalisamuddhAtastu sadasavedyazubhAzubhanAmoccanIcairgotrakarmAzrayaH, tatra vedanAsamuddhAtasamuddhata AtmA vedanIyakarmapudgalazATaM karoti, kaSAyasamuddhAtasamuddhataH kaSAyapudgalazATaM mAraNAntikasamuddhAtasamuddhata AyuSyakarmapudgalaghAtaM vaikurvikasamuddhAtasamuddhatastu jIvapradezAn zarIrAbahiniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAtramAyAmatazca saMkhyeyAni yojanAni daNDa nisRjati nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn nAzayati, evaM taijasAhArakamasamuddhAtAvapi / kevalisamudghAtena samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati, evaM taijasAhArakasamuddhAtAvapi / kevalisamuddhAtena samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmapudgalAn zAtayatIti / ihAntyo'STasAmayikaH zeSAstvasaMkhyAtasAmayikAH / manuSyANAmeva sapta samuddhAtA bhavanti // 190 // - vinayathI karmano ghAta thAya che ane te karmano ghAta samuddhAtamAM viziSTatara thAya che mATe samudyatanuM prarUpaNa kare che. samuddhAta - haNavuM te ghAta. sam = ekIbhAvamAM ud = prAbalyu. ekIbhAva vaDe ane prabaLatAthI ghAta - nirjarA te samudyAta. prazna :- nonI sAthe bheDAmA ? uttara :- AtmAno vedanA, kaSAya AdinA anubhavarUpa pariNAma arthAt jyAre AtmA vedanA AdinA anubhavarUpa jJAna vaDe pariNata thAya che tyAre anya jJAnathI pariNata hoto nathI. A rIte AtmAnuM vedanA Adi sAthe ekIbhAva thavuM. prazna :- prabalatAthI ghAta vA ta ?
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 351 uttara :- je hetuthI vedanA Adi samuddAta vaDe pariNata (jIva) kAlAMtaramAM anubhavavA yogya, ghaNA vedanIyAdi karma pradezone udIraNAkaraNa vaDe AkarSIne (kheMcIne) udayamAM prakSepI anubhavIne nirjare che. arthAt AtmAnA pradezonI sAthe maLI gayela karma pradezone sADe che - dUra kare che. pUrva karela karmanuM zATana - nAza te nirjarA che. A rIte prabalatAthI ghAta samajavo. te samuddAta sAta prakAre che. (1) vedanA samuddAta asAtA vedanIya karmanA AzrayavALo che. (2) kaSAya samuddAta kaSAya nAmanA cAritra mohanIya karmanA AzrayavALo che. (3) mAraNAMtika samuddAta aMtarmuhUrta zeSa AyuSya karmanA AzrayavALo che. (4-5-6) vaikurvika, taijasa ane AhAraka A traNa samuddAta zarIranAmakarmanA AzrayavALA che. (7) kevalI samuddAta sAtA ane asAtA vedanIya, zubha ane azubha nAma tathA ucca ane nIca gotra A traNa karmanA AzrayavALo che. temAM vedanIya karmanA samuddAta vaDe joDAyela AtmA vedanIya karma pudgalano nAza kare che kaSAya samuddAta vaDe joDAyela AtmA kaSAya pudgalanuM zATana kare che. mAraNAMtika samuddhAta vaDe joDAyela AtmA AyuSya karmanA pudgalono ghAta kare che. vaikriya samuddAta vaDe joDAyela AtmA to jIvanA pradezone zarIrathI bahAra kADhIne zarIranA vikhuMbha (pahoLAI) jeTalo pahoLo ane laMbAIthI saMkhyAta yojananA daMDane kare che. karIne pUrve bAMdhela vaikriya zarIra nAma karmanA yathA sthUla pudgalone zATana kare che. evI rIte taijasa ane AhA2ka samuddAta paNa vyAkhyA karavA yogya che. kevalI samuddAta vaDe joDAyela kevalI, vedanIyAdi karmanA pudgalono nAza kare che. ahIM chello (kevalI) samuddAta ATha samayano che. bAkInA cha samuddhAto to asaMkhyAta samayanA che. covIza daMDakanI vicAraNAmAM sAte samuddhAto manuSyone ja hoya che. II190aa samudghAtAdIn bhagavaduktAnanyathA prarUpayan pravacanabAhyo bhavatIti nihnavAnAha-- bahuratajIvaprAdezikAvyaktika sAmucchedika dvai kri yatrai rAzikAbaddhikAH pravacananihnavAH // 191 // bahurateti, pravacanamAgamamanyathA prarUpayantIti pravacananihnavA:, yathA-bahuratA:- bahuSu samayeSu saktA dIrghakAlena dravyamutpadyataH iti prarUpiNaH, ekena samayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayena cotpatteriti / jIvaprAdezikA jIvaH pradeza eva yeSAnte jIvapradezikAzcaramapradezajIvaprarUpiNaH / avyaktamasphuTaM vatsvabhyupagamato vidyate yeSAnte
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 atha sthAnamuktAsarikA 'vyaktikAH saMyatAdyavagame saMdigdhabuddhayaH / samucchedaH prasUtyanantaraM niranvayavinAzastaM bruvata iti sAmucchedikAH, kSaNakSayikabhAvaprarUpakAH / dve kriye samudite vedino dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNaH / jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhattAstrirAzi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikA rAzitrayakhyApakAH / spRSTaM jIvena karma na skandhabandhavadvaddhaM tadeSAmastItyabaddhikAH spRSTakarmavipAkaprarUpakA iti // 191 // - jinezvara bhagavAne kahela A samuddhAtAdi vastunuM bIjI rIte anyathA (viparItapaNe) prarUpaNa kare te pravacana - saMgha bahAra thAya che. dA.ta. jema ninkavo. mATe have ninDavo kahe che pravacana eTale AgamanI utthApanA - bIjI rIte prarUpaNA kare te pravacana ninTava che. tenA sAta prakAra che. (1) bahurata ninyava - ghaNA samayomAM rata eTale ke Asakta thayelA dIrghakAle - lAMbA samaye dravya utpanna thAya che tevI prarUpaNA karanArA. te bahurata nicva che. eka eka samaya vaDe (kriyAkAla rUpa eka samayamAM) vastunI utpatti na mAnavAthI ane ghaNA samayo vaDe utpattine mAnavAthI ghaNA samayomAM Asakta thayelA te bahurata. arthAta dIrghakAle dravyanI utpatti mAnanArA che. (2) jIva prAdezika nivaDava - chellA pradezamAM jIvatvane mAnanArA. pradeza ja jIva che jeone te jIvapradezo. te ja jIva prAdezika. (3) avyaktika nihava:- sAdhu vigerene jANavAmAM saMdehavALA. avyakta = apragaTa vastu svIkAravAthI avyakta (vAda) vidyamAna che jeone te avyaktiko. arthAt saMyatAdine jANavAmAM saMdigdha buddhivALA. koNa jANe A saMyamI che ke asaMyamI? ityAdi saMzayavALA. . (4) sAmucchedika nindava - kSaNika bhAvane mAnanArA. samuccheda = utpatti thayA pachI tarata ja niranvayapaNe samastapaNe ane prakarSathI cheda te samuccheda. arthAt kSaNamAM kSaya pAmanAra bhAvo che ema prarUpaNA karanArA te sAmucchedika nindava. (5) aikriya nindava - eka samayamAM be kriyA mAnanAra. be kriyA ekatrita thAya te saikriya. tene - be kriyAne kahe athavA anubhave te saikriya. arthAt kAlanA abhedathI (eka samaye) be kriyAno anubhava thAya che tevI prarUpaNA karanArA te daikriya nindava. (6) vairAzika nindava - jIva, ajIva ane nojIva ema traNa rAzinI prarUpaNA karanArA. 1. niranvaya nAza eTale zuM? ghaDo phUTI gayA pachI mATI rahe che te sAnvaya nAza paNa bauddho niranvaya nAza mAne che. niranvaya nAza eTale kazuM rahe nahI.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 353 jIva, ajIva, nojIvanA bhedarUpa traNa rAzino samudAya te trirAzi tenuM prayojana che jeone te bairAzika. arthAt traNa rAzinI prarUpaNA karanArA. (7) abaddhika nintava :- jIvane karma mAtra sparzela che - sparza mAtra che paNa baddha nathI - baMdhAyela nathI tevI prarUpaNA karanAra. jIva vaDe karma sparzAyeluM che paraMtu skaMdhanA baMdhanI jema bAMdheluM nathI te abaddha che jeonA matamAM te abaddhiko arthAt jIvane sparzela karmanA vipAkane (anubhavane) prarUpanArA. 191|| athaikAkivihArapratimAyogyamaSTasthAnAzrayeNAha zraddhAsatyamedhAbahuzrutazaktiniSkalahadhRtivIryasampanna ekAkivihArapratimAyogyaH 51120 zraddheti, ekAkino vihAro grAmAdicaryA sa eva pratimA'bhigraha ekAkivihArapratimA jinakalpapratimA mAsikyAdikA vA bhikSupratimA tadAzrayeNa grAmAdiSu carituM yogya ityarthaH / zraddhA-tattveSu zraddhAnamAstikyamityarthaH, anuSThAneSu vA nijo'bhilASastadvat sakalanAkinAyakairapyacalanIyasamyaktvacAritramityarthaH / satyaM satyavAditvaM pratijJAzUratvAt sadbhyo hitatvAdvA satyam, medhA-zrutagrahaNazaktiH, bahuzrutaM pracura Agama: sUtrato'rthatazca, taccotkRSTato'sampUrNadazapUrvadharaM jaghanyato navamasya tRtIyavastu, zaktiH paJcavidhA tulanA 'tapasA sattvena sUtreNaikatvena balena ca / tulanA paJcadhA uktA jinakalpaM pratipadyamAnasya' iti / niSkalahamalpAdhikaraNam, dhRtizcittasvAsthyamaratiratyanulomapratilomopasargasahatvaM, vIryamutsAhAtirekaH, evaMvidhaguNaviziSTo'nagAraH sarvaprANinAM rakSaNakSamo bhavati sa tvekAkiyogyaH // 192 // viziSTa guNavALo aNagAra ekala vihArInI pratimAne svIkArIne vicaravA mATe yogya che te ATha sthAnane AzrayIne ATha puruSa jaNAvatA kahe che. ekAkIpaNe vihAra eTale gAma AdimAM vicaravuM te. pratimA eTale abhigraha. te ja ekAkI vihAra pratimA, jinakalpa pratimA athavA mAsikI (mahinAnI) Adi bhikSunI pratimAne svIkArIne gAma AdimAM vicaravA mATe yogya che. te (1) zraddhAvALo purUSa :- zraddhA eTale tattvomAM Astikya - zraddhAvALo. athavA anuSThAnomAM potAnI rUcivALo. sakala devanA nAyako vaDe paNa calAyamAna karAvI zakAya nahIM evA samyaktva cAritravALo. (2) satyavAdI purUSa :- satya eTale pratijJAmAM zUra hovAthI (pratijJAno nirvAha karanAra) athavA jIvone hitakara evuM satya bolanAra.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 atha sthAnamuktAsarikA (3) medhAvI 535 :- zrutane ! 42vAnI zatipaNo DovAthI bhedhAvI. ... (4) bahuzruta pu35 :- gaI = 59 // zruta = mAgama. sUtra sane arthathA nI pAse ghaj zAna che te bahuzruta. te utkRSTathI kaMika nyUna daza pUrvadhara ane jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI (AcAra) vastune jANanAra. (5) zati :- niyAhinI tulanA 42nAranI ta5, satya, zruta, me'tpa, zAnti pAMya prakAranI kahelI che. ane balathI ema pAMca prakAre jinakalpa svIkAranArane tulanA kahI che. (E) Asts :- alpa aghi 29vANo, na 42nAra. (7) dhRtimAna - dhIrajavALo, cittanI svasthatA pUrvaka arthAt arati, rati anukuLa ane pratikULa upasargane sahana karanAra. (8) vIryavAna :- GtsAuna matire'thI yukta. atyaMta utsavANo. evA prakArano aNagAra badhA ya prANIonA rakSaNamAM samartha hoya che. te ekAkI vihAra bhATe yogya cha. / / 182 // uparyuktaguNAbhAve mAyA bhavati tadbhAvAdanAlocanA bhavedityata Aha kRtavattAkurvattAkariSyattA'kIrtyavarNApanakIrtiyazaHparihANibhyo'ticAraM kRtvA'nAlocayati mAyI // 193 // kRtavatteti, ahamaparAdhaM kRtavAn kRtatvAcca kathaM tasya nindAdi yujyate tathA sAmpratamapi tamaticAraM karomIti kIdRzyanivRttasyAlocanAdi kriyA ? tathA kariSyAmyahamiti na yuktamAlocanAdi, tathA'kIrtiH-ekadiggAminyaprasiddhiH, avarNo'yazaH-sarvadiggAminyaprasiddhiretadyamavidyamAnaM me bhaviSyatyAlocanAdau kRte, tathA'panayaH pUjAsatkArAdeH syAt tathA kIrteH yazasazca vidyamAnasya hAniH syAdityaticAraM vidhAyA'pi mAyAvAn nAlocayati-na gurave nivedayati, na mithyAduSkRtaM dadAti nAtmAnaM garhate nAticArAnnivarttate na cAticArakalaGkasya dhAvanaM zubhabhAvajalenApunaH karaNenAbhyutthAnaM karoti na vA yogyaM prAyazcittaM pratipadyate / yastvAsevAvasara eva mAyI nAlocanAdyavasare sa tvaparAdhaM vidhAya janmedaM garhitaM sAticAratvena ninditatvAta, devajanmApi mama garhitaM kilbiSikAdirUpatvAt, manuSyajanmApi garhitaM jAtyaizvaryarUpAdirahitatvAt, na vA ya ekamapi bahvapi vA kRtvA nAlocayati tasya jJAnAdimokSamArgArAdhanA, yastvAlocanAdi vidhatte tasyaivA''rAdhanA phalavatI, tathA''cAryopAdhyAyasya me'tizeSaM jJAnadarzanaM samutpadyeta sa ca mAmAlocayediti bhItyA vibhAvyAlocanAdi karotyeveti // 193 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 355 upara batAvyA te guNonA abhAvamAM mAyA thAya che. ane mAyA hovAthI mAyAvI mAyA karIne AlocanA na kare mATe kahe che... ' meM aparAdha karela che ane aparAdha karela hovAthI tenI niMdA Adi kevI rIte yukta thAya ? vaLI hamaNAM paNa te aticAra huM karuM chuM. to pachI nivRtta nahIM thayelAne AlocanAdi kriyA kevI rIte ? tathA bhaviSyamAM huM karIza, to pachI AlocanAdi karavuM yukta nathI. akIrti = eka dizA vyApI aprasiddhi, avarNa = sarva dizAmAM vistaranArI aprasiddhi. jo huM AlocanA karIza to A baMne mATe avidyamAna thaze. tathA pUjA, satkArAdi dUra thaze, vidyamAna kIrti ane yazanI mATe hAni thaze. A pramANe vicArIne) aticAra sevIne (karIne) paNa mAyAvI AlocanA na kare. gurU samakSa nivedana kare nahIM, micchA mi dukkaDam Ape nahIM. Atma sAkSIe niMdA kare nahIM. aticArathI nivarle (pAcho phare) nahIM. zuddha bhAvarUpa jaLathI aticArarUpa kalaMkane zuddha kare nahIM. pharIthI na karavA vaDe uThe nahIM - taiyAra thAya nahIM. tathA yathAyogya prAyazcitta rUpa tapa karmane svIkAre nahIM. vaLI AsevA = doSa karavAnA ja avasare mAyAvI che paraMtu AlocanAdinA avasare nahIM, kAraNa ke mAyAvInI AlocanAdimAM pravRtti hotI nathI. vaLI te mAyAvIne ja AlocanA na karavAmAM anartha che. te batAve che - A loka (janma) gahita thAya che. aticAra sahitapaNAne laIne niMdita hovAthI A janma gahita thAya che. paralokamAM kibliSikAdi deva rUpe utpatti thavAthI deva janma paNa mAro gahita thAya che. manuSya janma paNa jAti, aizvarya rUpAdi rahita hovAthI gahita - niMdita thAya che. vaLI je mAyAvI eka aticArarU5 mAyA ke bahu aticArarUpa mAyA karIne AlocanA na kare tene jJAnAdi mokSamArganI ArAdhanA nathI. vaLI je AlocanAdi kare che tenI ja ArAdhanA phaLavALI thAya che. tathA jo mArA AcArya, upAdhyAyane atizayavALA jJAna, darzana utpanna thAya to mane jJAnathI jANe ke eNe aticAro karyA che evA bhayathI AlocanAdi kare ja (tene paNa ArAdhanA che) 19all AcAryAdisamakSamAlocanA kAryeti tatsamRddhimAhaAcArazrutazarIravacanavAcanAmatiprayogasaGgrahaparijJAviSayA gaNisampat // 194 // AcAreti, samudAyo guNAnAM sAdhUnAM vA bhUyAnatizayavAn gaNaH, so'syAstIti gaNI AcAryastasya sampat, samRddhirbhAvarUpA gaNisampat, tatrAcaraNamAcAro'nuSThAnaM sa eva
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 atha sthAnamuktAsarikA sampadvibhUtiH, tasya vA sampat sampattiH prAptiH AcArasampat sA ca caturdhA-yathA saMyamadhruvayogayuktatA, caraNe nityaM samAdhyupayuktatetyarthaH, asaMpragrahaH-Atmano jAtyAdhutsekarUpagrahavarjanam, aniyatavRttiH-aniyatavihAraH, vRddhazIlatA-vapurmanaso nirvikAratA, evaM zrutasampadapi caturdhA yathA-bahuzrutatA-yugapradhAnAgamatA, paricitasUtratA, vicitrasUtratA svasamayAdibhedAt, ghoSazuddhikaratA codAttAdivijJAnAditi zarIrasampaccaturdhA yathA-ArohapariNAhayuktatA-ucitadairghyavistAratetyarthaH, anapatrapatA-alajjanIyAGgatetyarthaH, paripUrNendriyatA, sthirasaMhananatA ceti / vacanasampaccaturdhA yathA-AdeyavacanatA madhuravacanatA, anizritavacanatA-madhyasthavacanetyarthaH, asaMdigdhavacanatA ceti / vAcanAsampaccaturdhA yathA-viditvoddezanaM, viditvA samuddezanaM pariNAmikAdikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH / pArinirvApya vAcanA-pUrvadattAlApakAnadhigamayya ziSyaM punaH sUtradAnamityarthaH / arthaniryApaNA-arthasya pUrvAparasAGgatyena gamaniketyarthaH / matisampaccaturdhA, avagrahehApAyadhAraNAbhedAt, prayogasampaccaturdhA iha prayogo vAdaviSayaH, tatrAtmaparijJAnaM vAdAdisAmarthyaviSaye, puruSaparijJAnaM kiMnayo'yaM vAdyAdiriti, kSetraparijJAnam, vastuparijJAnaM vastviha vAdakAle rAjAmAtyAdi / saGgrahaparijJA saGgrahaH svIkAraNaM tatra parijJA-jJAnaM sApi caturvidhA tadyathA-bAlAdiyogyakSetraviSayA, pIThaphalakAdiviSayA yathAsamayaM svAdhyAyabhikSAdiviSayA, yathocitavinayaviSayA ceti // 194 // AcArya AdinI pAse AlocanA karavI joie to te AcArya AdinI bhAva samRddhi 5 che. gaNa = ghaNo athavA atizayavALo samudAya. te guNono ke sAdhuono samudAya jenI pAse che te gaNI - AcArya. tenI saMpatuM eTale bhAvarUpa samRddhi te gaNisaMpan kahevAya che. te ATha mAre che. temA - (1) mAyAra saMpat :- mAyara te mAyA - manuhAna. te 4 saMpat - vibhUti athavA tenI prApti te AcAra saMpatuM. te AcAra saMpa, cAra prakAre che. (1) saMyama vyo| yatA :- yAritramA 2. samApi pUrva sAvadhAnatA. (2) asaM :- mAtmAne jAta. varenA m||235 mAunu pa. (3) mAnayatavRtti :- aniyata vihAra. (4) vRddhazIta :- zarIra bhane manathI viratA. (2) zruta saMpat :- zruta saMpat 555 yA2 5 / . (1) bahuzrutatA - yugapradhAna AgamatA. je yugamAM jeTalA Agamo mojUda hoya te AgamonuM pAragAmIpaNuM.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 357 (2) paricita sUtratA (3) vicitra sUtratA :- sva samaya (siddhAMta) AdinA bhedathI vicitra sUtratA. (4) ghoSavizuddhikaratA :- udAtta AdinA jJAnathI ghoSa (uccAra) nI vizuddhi karavApaNuM. (3) zarIra saMpat H- zarIranuM yogya pramANa ane saMpUrNa avayavAdi. (1) Aroha pariNAhayuktatA :- yogya laMbAI ane pahoLAI. (2) anayatrayatA :alajjanIya aMgapaNuM. (3) paripUrNa indriyatA :- paripUrNa indriyapaNuM. (4) sthira saMhananatA H- sthira saMghayaNapaNuM. (4) vacana saMpat H- vacana saMpan cAra prakAre che. (1) ArdrayavacanatA (2) madhuravacanatA. (3) anizritavacanatA madhyasthapaNuM (4) asaMdigdhavacanatA niHsaMdeha vacanatA. (5) vAcanA saMpat :- cAra prakAre che. (1) ziSyanI yogyatA jANIne uddezana karavuM. (2) pAkI buddhivALo ziSya jANIne samuddezana karavuM. (3) parinirvAyavAcanA - pUrve Apela AlApakone paripakva karAvIne ziSyane pharIthI sUtra ApavuM. (4) artha niryApaNA :- pUrvAparanI saMgati vaDe arthanI gamanikA - vicAraNA karAvavI. (6) mati saMpat H- avagraha, ihA, apAya ane dhAraNAnA bhedathI cAra prakAre che. : (7) prayoga saMpat H- cAra prakAre che. prayoga eTale vAdano viSaya. (1) vAdAdi sAmarthyanA viSayamAM potAnI zaktinuM parikSAna. (2) purUSa parijJAna - vAdi vagereno kyo naya (mata) che tenuM jJAna. (3) kSetra parizAna(4) vastunuM parijJAna - ahIM vastu eTale vAdanA samayamAM rAjA, amAtya vagerenuM jJAna. (8) saMgraha parikSA :- saMgraha eTale svIkAravuM. temAM parikSA = jJAna. te paNa cAra prakAre che. (1) bAlAdine yogya kSetranA viSayavALI. (2) pITha, phalaka AdinA viSayavALI. (3) yathAsamaye svAdhyAya ane bhikSAnA viSayavALI. (4) yathocita vinayanA viSayavALI. 1196811 punarapi tasyaiva svarUpamAlocanayogyaM tathA''locakasAdhusvarUpamAha AcArAdhAravyavahArajJA'pavrIDakaprakAryaparizrAviniryApakApAyadarzino 'nagArA AlocanAdAnayogyAH, jAtikulavinayajJAnadarzanacAritrasampannakSAntadAntA anagArA doSAlocanArhAH // 195 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA AcAreti, jJAnAsevanAbhyAM jJAnAdipaJcavidhAcAravAnAlocakenAlocyamAnAnAmatIcArANAmavadhAraNAvAn, AgamazrutAjJAdhAraNAjItalakSaNAnAM paJcAnAM vyavahArANAM vettA, yo lajjayA samyaganAlocayantaM sarvaM yathA samyagAlocayati tathA vidhAyA'pavrIDakaH, prakArIAlocite sati yaH zuddhiM prakarSeNa kArayati saH, aparizrAvIya AlocakadoSAnupazrutyAnyasmai na pratipAdayati saH, niryApaka:-yastathA karoti yathA gurvapi prAyazcittaM ziSyo nirvAhayati saH, ziSyacittabhaGgAnirvAhAdIn durbhikSadaurbalyAdikRtAnapAyAn pazyatItyevaM zIlo'pAyadarzI, samyaganAlocanAyAM durlabhabodhikatvAdInapAyAn ziSyasya darzayatIti veti / jAtikule mAtApitRpakSau, tatsampanna: prAyo'kRtyaM na karoti, kRtvApi pazcAttApAdAlocayatIti tathAvidhaH, vinayasaMpannaH sukhenaivAlocayati, jJAnasampanno doSavipAkaM prAyazcittaM vA'vagacchati, darzanasampannaH zuddho'hamityevaM zraddhatte cAritrasampanno bhUyastamaparAdhaM na karoti samyagAloca prAyazcittaJca nirvAhayati kSAntaH paruSaM bhaNito'pyAcAryairna ruSyati dAntaH prAyazcittaM dattaM voDhuM samartho bhavatIti // 195 // 358 ', pharI paNa tenA ja svarUpane vicAravA yogya che tema ja AlocanA karanAra sAdhunA svarUpane kahe che...... jJAna ane Asevana zikSA vaDe jJAnAdi pAMca prakAranA AcAravALo, AlocanA karanAra vaDe AlocanA karAtA aticAronI avadhAraNAvALo Agama, zruta, AjJA, dhAraNA, jIta svarUpa pAMce ya vyavahArano je jJAtA che, je zaramathI sArI rIte (khullA dilathI) AlocanA nahIM ka2nA2ne badhuM jema sArI rIte AlocanA karAve tevuM karanArane apavrIDaka kahevAya che. AlocanA kare chate je vizeSe karIne zuddhine karAve che te prakArI che. je AlocanA lenAranA doSone sAMbhaLIne bIjAne na kahe te aparizrAvI kahevAya che. je te pramANe kare che - niryApaNA karAve che ke - jema ziSya moTA paNa prAyazcitano nirvAha kare che te niryApaka che. dukALa ane durbalatAdi vaDe karAyela ziSyanA cittabhaMga ane anirvAhAdirUpa apAyone jovAnA svabhAvavALo je che te apAyadarzI che. athavA sArI rIte AlocanA na karavAmAM durlabhabodhipaNuM vagere apAyo ziSyone batAve che te apAyadarzI che. apAyadarzI evA sAdhuo AlocanA ApavA mATe yogya che. jAti = mAtAno pakSa, kuLa pitAno pakSa. jAtikuLasaMpanna evo te prAyaH akRtyane karato nathI ane kadAca thai jAya to karIne paNa pazcAttApathI AlocanA kare che. tevA prakArano vinaya saMpanna sukhethI - sahelAIthI AlocanA kare che. =
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 359 jJAnasaMpanna doSanA phaLane athavA prAyazcitane jANe che. darzanasaMpanna huM zuddha chuM e pramANe zraddhA kare che. cAritrasaMpanna pharI vAra te aparAdhane karato nathI ane sArI rIte AlocanA ane prAyazcittano nirvAha che. kSAnta kSamAvALo hoya te AcArya vaDe kaThora ke karkaza vacano vaDe kahevAyela paNa gusso karato nathI. dAnta Apela prAyazcittane karavA mATe samartha hoya che. 195 AlocanA ca madAbhAve syAttatra zrutamado'ntargata: sa ca prAyo vAdinAM bhavatIti vAdivizeSAnAha-- ekatvAnekatvamitanirmitatvasukhasamucchedanityatvaparalokAbhAvavAdino'kriyAvAdinaH // 196 // ekatveti, sakalapadArthasArthavyApinyastItyevaMrUpA kriyA, saiva kutsitA ayathAvastuviSayatvAdakriyA tAM vadantItyevaMzIlA akriyAvAdina:, yathAvasthitaM hi vastvanekAntAtmakaM tannAstyekAntAtmakameva cAstIti pratipattimanta ityarthaH evaMvAditvAccaite paralokasAdhakakriyAmapi paramArthato na vadanti tanmatavastusattve hi paralokasAdhakakriyAyA ayogAdakriyAvAdina eva te / tatra eka evAtmAdirartha ityevaMvadatItyekatvavAdI, uktaJca tanmatAnusAribhiH 'eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // ' iti, aparastvAtmaivAsti nAnyaditi pratipannaH, taduktaM 'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya'mityAdi, tathA 'nityajJAnavivartto'yaM kSititejojalAdikAH / AtmA tadAtmakazceti saGgirante pare punaH // iti, zabdAdvaitavAdI tu sarvaM zabdAtmakamidamityekatvaM pratipannaH, uktaJca 'anAdinidhanaM brahma zabdatattvaM yadakSaraM / vivarttate'rthabhAvena prakriyA jagato yataH // ' iti, athavA sAmAnyavAdI sarvamevaikaM pratipadyate sAmAnyasyaikatvAdityevamanekadhaikatvavAdI, akriyAvAditA caiSAM tadanyasyAbhAvapratipAdanAt tattadvAdAnAM yuktyanupapannAnAmabhyupagamAcca, evamagre'pi / tathA satyapi kathaJcidekatve bhAvAnAM sarvathA'nekatvaM vadatItyanekatvavAdI, yathA parasparavilakSaNA eva bhAvA:, tathaiva pramIyamANatvAt, yathA rUpaM rUpatayeti, abhede tu bhAvAnAM jIvAjIvabaddhamuktasukhitaduHkhitAdInAmekatvaprasaGgAddIkSAdivaiyarthyamiti / kiJca sAmAnyamaGgIkRtyaikatvaM vivakSitaM paraiH, sAmAnyaJca bhedebhyo bhinnAbhinnatayA vicAryamANaM na ghaTate, evamavayavebhyo'vayavI dharmebhyazca dharmItyevamanekatvavAdI, asyApyakriyAvAditvaM sAmAnyAdirUpatayaikatve satyapi bhAvAnAM sAmAnyAdiniSedhena tanniSedhanAditi, na ca sAmAnyaM sarvathA
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 I atha sthAnamuktAsarikA nAsti, abhinnajJAnAbhidhAnAbhAvaprasaGgAt, sarvathA vailakSaNye caikaparamANumantareNa sarveSAmaparamANutvaprasaGgAt tathA'vayavinaM dharmiNaJca vinA na pratiniyatAvayavadharmavyavasthA syAt, bhedAbhedavikalpadUSaNaJca kathaJcidvAdAbhyupagamena niravakAzamiti / jIvAnAmanantAnantatve'pi parimitAna yo vadati sa mitavAdI, 'utsannabhavyakaM bhaviSyati bhuvanamityabhyupagamAt / aGguSThaparvamAtraM zyAmAkatandulamAtraM vA mitaM vadati na tvaparimitamasaMkhyeyapradezAtmakatayA, aGgulAsaMkhyeyAdArabhya yAvallokamApUrayatItyevamaniyatapramANatayA vA, athavA mitaM saptadvIpasamudrAtmakatayA lokaM vadatyanyathAbhUtamapIti mitavAdIti, tasyApyakriyAvAditvaM vastutattvaniSedhanAdeveti / nirmitamIzvarabrahmapuruSAdinA kRtaM lokaM vadatIti nirmitatvavAdI, pramANa va- buddhimatkAraNakRtaM bhuvanaM saMsthAnavattvAn, ghaTAdivadityAdi, akriyAvAditvaM cAsya 'na kadAcidanIdRzaM jagaditi vacanAdakRtrimabhuvanasyAkRtrimatAniSedhAt, nacezvarAdikartRkatvaM jagato'sti, kulAlAdikArakavaiyarthyaprasaGgAt, kulAlAdivaccezvarAderbuddhimatkAraNasyAnIzvaratAprasaGgAt, IzvarasyAzarIratayA kAraNatvAsambhavAt sazarIratve taccharIrasyApi sazarIrakartrantareNAsambhavAttathAvidhasya kalpane'navasthAprasaGgAcca / tathA sukhasyaiva vAdI, sukhameva hyanuzIlanIyaM sukhArthinA na tu duHkharUpaM taponiyamabrahmacaryAdi, kAraNAnurUpatvAt kAryasya, na hi zuklaiH tantubhirArabdho raktaH paTo bhavati, api tu zukla eva, tathA sukhAsevanAtsukhameveti, akriyAvAditA cAsya saMyamatapasoH pAramArthikaprazamasukharUpayorduH khatvenAbhyupagamAt kAraNAnurUpakAryAbhyupagamasya ca viSayasukhAdananurUpasya nirvANasyAbhyupagamena bAdhitatvAditi / samucchedavAdI - utpattyanantarameva niranvayavinAzitAvAdI kSaNikavAdItyarthaH nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAkAritvAsambhavenArthakriyAkAritvalakSaNasattvasya tatrAsambhavAditi, akriyAvAditvaJcAsya kSaNikatvAbhyupagame paralokAbhAvaprasaGgAt phalArthinAJca kriyAsvapravRtteH, sakalakriyAsu pravarttakasyAsaMkhyeyasamayasaMbhavyanekavarNollekhavato vikalpasya pratisamayakSayitve ekAbhisandhipratyayAbhAvAt sakalavyavahArocchedAcca / evaM nityatvavAdI - nityo hi lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpAdavinAzayoH asato'nutpAdAcchazaviSANasyeva, satazcAvinAzAddhaTavat, na hi sarvathA ghaTo vinaSTaH, kapAlAdyavasthAbhistasya pariNatatvAt, tAsAJcApAramArthikatvAnmRtsAmAnyasyaiva pAramArthikatvAttasya cAvinaSTatvAditi, akriyAvAditA cAsyai - kAntanityasya sthiraikarUpatayA sakalakriyAvilopAbhyupagamAditi / evaM paralokAbhAvavAdI tu na vidyate mokSo janmAntaraM vA, AtmA hi nAsti pratyakSAdipramANAviSayatvAttadabhAvAcca na
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 361 puNyapApalakSaNaM karma tadabhAvAnna paraloko mokSo veti, akriyAvAditA cAsya pratyakSAdyapravRttyA''tmAdInAM nirAkartumazakyatvAt, satyapi vastuni pramANApravRttidarzanAt, AgamavizeSasiddhatvAcca, nApi caitanyamupalabhyamAnaM bhUtadharmo bhavitumarhati vivakSitabhUtAbhAve'pi jAtismaraNAdidarzanAditi, matAnAmeSAmaSTAnAM vistarato nirUpaNaM pratividhAnaJca tattvanyAyavibhAkarasammatitattvasopAnAdau draSTavyam // 196 // AlocanA madanA abhAvamAM thAya che. madamAM zrutano mada che. ane te prAyaH vAdIone hoya che. mATe vAdI vizeSane kahe che. ATha akriyAvAdI che. 1. ekavAdI, 2. anekavAdI, 3. mittavAdI, 4.nirmitavAdI, 5. sAtavAdI 6. samucchedavAdI 7. kSaNikavAdI 8. paralokavAdI. samasta padArthamAM samUhamAM vyApIne rahela 'asti' e rUpavALI kriyA te ja kutsita che - te ja ayathArtha vastunA viSayapaNe kutsitA niMditA te akriyA. te akriyAne jeo bole che evA svabhAvavALA te akriyAvAdI che. yathAvasthita vastuto anekAMtAtmaka nathI paraMtu ekAtAtmaka ja che. e pramANe svIkAravAvALA arthAt nAstiko e rIte bolanArA hovAthI teo paraloka sAdhaka kriyAne paNa 52mArthathI kahetA nathI. teonA matamAM vastuono sadbhAva chate paNa paralokane sAdhaka kriyAnA ayogathI teo akriyAvAdI ja che. temAM (1) ekatvavAdI :- eka ja AtmAdi padArtha che ema bole che te ekatvavAdI che. te matAnusA2Io vaDe kahevAyuM che eka ja bhUtarUpa AtmA, pratyeka pratyeka bhUta-jIvamAM vyavasthita rahela che. paraMtu te eka prakAre ane aneka prakAre jala - caMdranI jema dekhAya che. arthAt jema eka candra chatAM jalamAM tenA pratibiMbo paDavAthI aneka candra dekhAya che. - bIjo eka vAdI to AtmA ja che. paraMtu bIjo koI padArtha nathI ema svIkAranAro che. kahyuM che ke- "A badhuM purUSa ja che. je sarva thayela ane thaze" ityAdi. vaLI bIjA vAdIo kahe che - "haMmezA jJAnathI yukta, pRthvI, teja, jala vagerevALo A AtmA tadAtmaka ja che. vaLI zabdAdvaita (eka) vAdIo to badhuM ya vizva zabdAtmaka che evI rIte ekatvane mAne che kahyuM che ke zabda tattvarUpa je akSara, arthabhAva vaDe varte che te anAdi - anaMta brahma che jethI A jagatanI prakriyA che.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA athavA sAmAnyavAdI badhuM ya eka ja svIkAre che. kema ke sAmAnyanuM ekapaNuM che evI rIte aneka prakAre ekatvavAdI che. enuM akriyAvAdIpaNuM to tenAthI anya sadbhUta - rahelA chatAM bhAvone 'nAsti' nathI ema pratipAdana karavAthI ane yuktio vaDe aghaTamAna (AtmAdvaita, purUSAdvaita ane zabdAdvaitAdinA astipaNAno svIkAra karavAthI) hovAthI che. 362 (2) tathA kathaMcita ekapaNuM chate paNa sarvathA - ekAMte bhAvonuM anekapaNuM kahe che te anekAMtavAdI : paraspara vilakSaNa - judA ja bhAvo che. te ja pramANe pramANa karAya che. jema rUpa, rUpapaNAe (bhinna che) bhAvonA abhedamAM to jIva, ajIva, baddha, mukta, sukhI, du:khI vagereno ekapaNAno prasaMga thavAthI dIkSAdi nirarthaka thaze. vizeSa kahe che - sAmAnyane aMgIkAra karIne bIjA vAdIoe ekapaNuM vivakSela che. paraMtu sAmAnya bheda - vizeSathI bhinna ane abhinnapaNAe vicArAtuM ghaTatuM nathI. evI rIte avayavothI avayavI, dharmothI dharmI A pramANe anekavAdI kahe che. enuM paNa akriyAvAdIpaNuM sAmAnyAdi rUpapaNAe karI bhAvonuM ekatva hote chate paNa sAmAnyAdinA niSedha vaDe che. teno niSedha karavAthI. kAraNake sAmAnya sarvathA nathI ema (yukta) nathI. kemake abhinna jJAnanA kathananA abhAvano prasaMga AvavAthI, vaLI sarvathA bhinnapaNuM (svIkAryuM) chate eka paramANu sivAya badhAya paramANuone apara paramANupaNAno prasaMga Ave. tathA avayavI ane dharmI sivAya pratiniyata dharmanI vyavasthA nahIM thAya. (arthAt A konA avayavo che ema nahIM kahI zakAya. tethI sarva saMkarapaNuM prApta thAya) ane bheda, abheda vikalparUpa dUSaNa to kathaMcit vAdanA svIkAra vaDe avakAza rahita che. = - (3) mitavAdI :- jIvonuM anaMtAnaMtapaNuM hovA chatAM paNa mita pariNAmavALA kahe che 'uccheda pAmavAvALuM jagata thaze - pralaya thaze.' e pramANe svIkAravAthI athavA pramANavALo aMguThAnA parva mAtra ke zyAmaka taMdula mAtra jIvane kahe che paraMtu aparimita asaMkhyeya pradezAtmakapaNAe ke aMgulanA asaMkhyeya bhAgathI AraMbhIne yAvat lokane pUre che. evI rIte aniyata pramANapaNe svIkArato nathI. athavA mita-saptadvIpa samudrapaNAe lokane kahe che. anyathA bhUta paNa kahe che te mitavAdI. tenuM paNa akriyAvAdIpaNuM vastutattvanA niSedhathI jANavuM. (4) nirmitavAdI :- Izvara, brahma, purUSAdivaDe karAyela loka che. evuM kahe che te nirmitavAdI che. temAM pramANa Ape che - buddhimAna (purUSa)rUpa kAraNavaDe karAyeluM A jagata che. kemake ghaTanI jema saMsthAna-AkAravALuM hoya che. ItyAdi. akriyAvAdIpaNuM to enuM "kyAre paNa anirdeza jagata na hatuM arthAt evuM ja hatuM" A vacanathI akRtrima jagatanI akRtrimatAno niSedha karyo che. kAraNa ke IzvarAdi vaDe jagatanuM kartApaNuM
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 363 nathI. (tema mAnavAthI) kuMbhArAdine kartApaNAno prasaMga vyartha thaze ane kuMbhArAdinI jema buddhimAna kAraNabhUta IzvarAdine anizvaratAno prasaMga Avaze. arthAt kuMbhArAdi sadaza Izvara thaze. vaLI azarIrapaNAne laIne Izvarane kAraNanA abhAvathI kriyAmAM apravRtti thAya ane zarIrapaNuM chate IzvaranA zarIranuM paNa anyakartAvaDe thavuM joIe. e pramANe to anavasthAno prasaMga thaze. (5) sAtavAdI - sAta = sukha bhogavavuM ema kahe che te sAtavAdI. sukhanA arthI jIvoe sukha bhogavavuM paraMtu asAta-duHkharUpa tapa, niyama ane brahmacaryAdinuM karavuM nahI, kemake kAryanuM kAraNane anurUpapaNuM hoya che. sapheda taMtuo vaDe AraMbheluM vastra, lAla thatuM nathI paraMtu zukla ja thAya che. evI rIte sukhanA sevanathI sukha ja thAya che. akriyAvAdIpaNuM to enuM pAramArthika prazama sukharUpa saMyama ane tapane duHkhapaNe svIkAravAthI ane kAraNane anurUpa kAryanA svIkAranuM to viSayasukhathI ananurUpa mokSasukhane mAnavA vaDe bAdhitapaNuM hovAthI. (6) samucchedavAdI - utpatti pachI tarata ja dareka kSaNamAM niranvaya-saMbaMdha rahita nAzane je kahe che arthAta kSaNikavAdI te samucchedavAdI che. satanuM lakSaNa che arthakriyAkAritva. nitya vastumAM kramathI ke ekI sAthe paNa kAryano saMbhava nathI. tethI temAM athakriyAkAritva lakSaNano paNa saMbhava nathI. jo kArya na karavAmAM paNa vastupaNe svIkAra karAya to kharaviSANa (gadheDAnA zIMgaDA)ne paNa sapaNAno prasaMga Avaze. ane nityavastu kAryane kramazaH kare nahI. kemake nitya = che che che. eka svabhAvapaNuM hoI kAlAMtaramAM thanAra badhA ya kAryanA bhAvano prasaMga Ave che. jo ema nahIM svIkArazo to dareka kSaNamAM anya anya svabhAvanI utpatti thavA vaDe nityatvanI hAni thaze. nitya vastu ekI sAthe paNa kAryane kare nahIM. kAraNa ke ekI sAthe kArya nahIM karavAnuM pratyakSathI siddha che. A hetuthI kSaNika vastu ja kArya kare che. e rIte arthakriyAkArIpaNAthI kSaNika vastu che. A akriyAvAdI evI rIte jANavo - saMbaMdha rahita nAzano svIkAra arthAt mAnavAmAM ja paralokanA abhAvane utpanna kare che. tathA phalanA arthI jIvone kriyAmAM apravRtti utpanna kare che. tathA samasta kriyAmAM pravartakane asaMkhyaya samayamAM thanAra aneka akSaranA ullekhavALA vikalpanuM pratisamaya kSayapaNuM thaye chate eka Icchita pratyayanA abhAvathI samasta vyavahArano uccheda thAya. A kAraNathI ja ekAMta kSaNika matathI kuMbhArAdi pAsethI arthakriyA ghaTI zakatI nathI. mATe vastu paryAyathI samuccheda-nAzavALI che, paraMtu dravyathI nAzavALI nathI. (7) nityavAdI - vastune je nitya kahe te nityavAdI che. te A pramANe - loka nitya che kemake utpAda ane vinAzanA AvirbhAva-pragaTa thavuM ane tirobhAva-aMtarbhAva mAtrapaNAthI sasalAnA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 atha sthAnamuktAsarikA zIMgaDAnI jema "asatano utpAda na thavAthI ane ghaTanI jema "sat'no vinAza na thavAthI. kAraNa ke ghaTa sarvathA nAza pAmela nathI. kapAlAdi avasthA vaDe tenuM pariNatapaNuM hovAthI. vaLI kapAlAdi avasthAnuM apAramArthikapaNuM hovAthI ane mATIrUpa sAmAnyanuM ja pAramArthikapaNuM hovAthI ane mRttikArUpa sAmAnyanA avinaSTapaNAthI. (A nityavAdIno pakSa che.) sthira ekarUpapaNe ekAMta nityane svIkAravA vaDe sakala kriyAno lopa svIkAravAthI A akriyAvAdI che. (8) paraloka abhAvavAdI-mokSa nathI, janmAMtara arthAt bIjo janma - paraloka nathI ema je kahe che te paraloka abhAvavAdI che. te A pramANe - AtmA nathI kAraNa ke pratyakSAdi pramANano viSayabhUta nathI. ane AtmAno abhAva che mATe puNya, pAparUpa karma nathI. ane karmano abhAva che mATe paraloka nathI ane mokSa paNa nathI. vAdInI akriyAvAditA skuTa ja che. eno mata saMgata (yogya) nathI. kAraNa ke pratyakSAdinI apravRtti vaDe AtmAdinuM nirAkaraNa-khaMDana karavA mATe azakya hovAthI. vastu hovA chatAM pramANanI apravRtti jovAthI ane AgamavizeSathI vastu siddha thatI hovAthI. tathA bhUtadharmatA paNa caitanyanI nathI. kAraNa ke vivalita bhUtonA abhAvamAM paNa jAtismaraNa Adi dekhAya che. ahIM ATha vAdIonuM paNa sUcana mAtra batAvyuM che. vistArathI nirUpaNa ane pratividhAna (javAba) tattva nyAyavibhAkara, sammatitattvasopAna Adi anya granthathI jANavuM ane vicAravuM. I/196ll. ete vAdinaH zAstraparikarmitamatayo bhavanti, zAstraM ca vacanavibhaktiyogenArthapratipAdaka miti vacanavibhaktIrAha prathamAdayo'STau vacanavibhaktayaH // 197 // prathamAdaya iti, ekatvadvitvabahutvalakSaNo'rtha ucyate yaistAni vacanAni, vibhajyate kartRtvakarmatvAdilakSaNo'rtho yayA sA vibhaktiH, vacanAtmikA vibhaktirvacanavibhaktiH su au jasityAdi, karmAdikArakazaktibhiradhikasya liGgArthamAtrasya yatra pratipAdanaM tatra prathamA bhavati, yathA sa vA ayaM vA''ste ahaM vA Ase ityAdi / kartuH kriyayA vyAptumiSyamAtraM karma tatra dvitIyA yathA bhaNa imaM zlokaM ghaTaM dadAti grAmaM yAtItyAdi / kriyAM prati sAdhakatamaM karaNaM, tatra tRtIyA yathA-dAnena labhate dharmamityAdi / yasmai satkRtya pradApyate yasmai vA sampradIyate sa sampradAnaM, tatra caturthI yathA-bhikSave bhikSAM dApayati dadAti vetyAdi / sampradAnasyopa
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 365 lakSaNatvAnamaHsvastisvAhAsvadhA'laMvaSaDyogAcca caturthI namaH zAkhAyai ityAdi / apAdIyate apAyato-vizleSata A-maryAdayA dIyate khaNDyate AdIyate-gRhyate vA yasmAttadapAdAnaM avadhimAtramityarthaH, tatra paJcamI yathA-apanaya gRhAddhAnyaM kuzUlAdgRhANeti / svasvAmisambandhe SaSThI bhavati, yathA tasyAyaM bhRtya ityAdi / sannidhIyate kriyA'sminniti sannidhAnamAdhArastatra saptamI viSayopalakSaNatvAccAsya kAle bhAve ca kriyAvizeSaNe'pi, tatra sannidhAne yathA tadbhaktamiha pAtre, tatsaptacchadavanamiha zaradi puSyati, atra puSyanakriyA zaradA vizeSitA, tatkuTumbakamiha gavi duhyamANAyAM gatam, atra gamanakriyA godohanabhAvena vizeSiteti / AmaMtraNe prathamA, iyaM vibhaktirAmaMtraNalakSaNArthasya karmakaraNAdivalliGgArthamAtrAtiriktasya pratipAdakatvenASTamI vibhaktiruktA yathA he yuvannityAdi // 197 // A badhA vAdIo zAstraparikarmita buddhivALA hoya che, ane zAstra vacana-vibhaktinA saMbaMdhathI arthanuM pratipAdana karanArA hoya che mATe vacana ane vibhaktio kahe che. eka, be athavA bethI vadhAre jenA vaDe kahevAya che te vacana che. kartA, kadi svarUpa artha jenA vaDe vibhAga karAya che te vibhakti che. vacanasvarUpa vibhakti te vacana vibhakti kahevAya che. su, jas ItyAdi. karmAdikAraka zakti vaDe adhika, liMgAryamAtranuM jayAM pratipAdana karAya che tyAM (temAM) prathama vibhakti thAya che. jemake - "te" ke "A che ne "huM chuM'. - kartAnI kriyA vaDe je prApta karavA mATe IcchAya te karma. temAM bIjI vibhakti thAya. dA.ta. A zlokane bhaNa, te ghaDAne Ape che, te gAma jAya che. kriyA mATe atyaMta upayogI sAdhana te karaNa. ane temAM-karaNane tRtIyA vibhakti thAya che. dA.ta. dAna vaDe dharma meLave che. jene satkAra karIne apAya che athavA to jene apAya che tene saMpradAna kahevAya che. temAM caturthI vibhakti thAya che. dA.ta. bhikSukane bhikSA apAve che athavA Ape che. saMpradAnanA upalakSaNathI namaH, svasti, svAhA, svadhA, alaM, vaSanA yogamAM caturthI vibhakti thAya che. dA.ta. zAkhAne namaskAra thAo. vizleSaNa kare che. judA karavAthI maryAdA vaDe apAya che - A vacanathI TUkaDo karAya che, levAya che, grahaNa karAya che jemAMthI te apAdAna avadhimAtra maryAdA pramANa che. temAM pAMcamI vibhakti thAya che. dA.ta. gharathI dhAnya laI le. koThImAMthI grahaNa kara. svasvAmI saMbaMdhamAM chaThThI vibhakti thAya che. sva eTale pote ane svAmI te baMnenuM vacanakathana te svasvAmInA vacanamAM arthAt saMbaMdhamAM SaSThI vibhakti thAya che. dA.ta. teno A nokara che. ItyAdi.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 atha sthAnamuktAsarikA jemAM kriyA karAya te saMnidhAna ke AdhAra temAM saptamI vibhakti thAya che. viSayanA upalakSaNathI kALa, bhAvarUpa kriyA vizeSaNa (kriyA viSayomAM paNa saptamI thAya che. dA.ta. saMnipAnamai (AdhAramA) - mo4 mA pAtramA cha. zaradaRtumAM saptacchadanuM vana khIle che. ahIM khIlavAnI kriyA zarada (kAla) Rtu vaDe vizeSita karAyela che. tenuM kuTuMba gAya dohate chate gayuM. ahIM javAnI kriyA godohanarUpa bhAva vaDe vizeSita karAyela che. AmaMtraNamAM prathama vibhakti thAya che. A vibhakti AmaMtraNa svarUpa arthane, karma, karaNAdinI jema liMgAthe mAtrathI bhinna pratipAdakapaNAe karIne aSTamI vibhakti kahI che. dA.ta. ke yuvan ! tyAhi. // 187 / / viziSTavacanaracanAyAH zAstratvAttadvizeSAyurvedavibhAgamAha kumArabhRtyadehacikitsAzAlAkyazalyahatyAjAgulibhUtavidyAkSAratantrarasAyanatantrabhedA AyurvedAH // 198 // kumArabhRtyeti, AyurjIvitaM tadvidanti rakSitumanubhavanti copakramarakSaNe vidanti vA labhante yathAkAlaM tena tasmAttasmin vetyAyurvedazcikitsAzAstraM tadaSTavidham, yathA kumArabhRtyaMbAlakAnAM poSaNe yogyaM taddhi tantraM kumArabharaNakSIradoSasaMzodhanAya duSTazUnyanimittAnAM vyAdhInAmupazamanArthaJca bhavati / dehacikitsA jvarAdirogagrastasya dehasya cikitsApratipAdakaM tantram, taddhi madhyAGgasamAzritAnAM jvarAtIsAraraktazophonmAdapramehakuSThAdInAM zamanArthamiti / zalAkAyAH karma zAlAkyaM tatpratipAdakaM tantrametaddhi UrdhvavakragatAnAM rogANAM zravaNavadananayanaghrANAdisaMzritAnAmupazamanArthamiti / zalyasyoddhAraH zalyahatyA, tatpratipAdakaM tantramapi tathA, tattRNakASThapASANapAMsulohaloSTAsthinakhaprAyAnAntargatazalyoddharaNArtham / jAgulIti viSavighAtatantram, taddhi sarpakoTalUtAdaSTaviSanAzanArthaM vividhaviSasaMyogopazamanArthaJca / bhUtAdInAM nigrahArthaM vidyA bhUtavidyA sA hi devAsuragandharvayakSarakSaHpitRpizAcanAgagrahAdyupasRSTacetasAM zAntikarmabalikaraNAdigrahopazamanArthA, kSaraNaM kSAraH zukrasya, tadviSayaM tantraM kSAratantramidaM hi suzrutAdiSu vAjIkaraNatantramucyate, avAjino vAjIkaraNaM retovRddhayA'zvasyeva karaNamityanayoH zabdArthaH sama eveti, tattantraM hyalpakSINavizuSkaretasAmApyAyanaprasAdopajanananimittamiti / raso'mRtarasastasya prAptiH rasAyanam, taddhi vayaHsthApanamAyurmedhAkaraNaM rogApaharaNasamarthaJca tatpratipAdakaM zAstraM rasAyanatantramiti // 198 //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 367 viziSTa vacananI racanAthI ja zAstra vizeSa bane che. temAM te zAstra vizeSa AyurvedanA vibhAgane kahe che. Ayu = jIvana. tenA rakSaNa karavAnuM je jANe che athavA anubhave che. upakrama = upAya ane rakSaNane jANe che ane yathAsamaye jenA vaDe, jenAthI athavA jenA viSe (jemAM) meLave che te Ayurveda eTale cikitsAzAstra che te ATha prakAre che. (1) kumArabhRtya :- bALakonA poSaNamAM je yogya hoya te zAstra. kumAranA bharaNa-poSaNa mATe dUdhanA doSanA saMzodhana mATe tathA duSTarahita nimittavALA vyAdhionA upazamAvavA mATe racAyeluM je che te kumArabhRtya zAstra. (2) dehacikitsA - tAva Adi rogathI grasta zarIranI cikitsA (sAravAra) jaNAvanAruM zAstra te dehacikitsA zAstra. te madhyAMga (gaLAthI nIcenuM aMgone AzrayIne thayelA javara (tAva) atIsAra (jADA) lohI, sojo, unmAda (gAMDapaNa), DAyAbITIza, koDha AdinA rogone zAMtazamAvavA mATe racAyeluM zAstra te dehacikitsA zAstra. (3) zAlAkya :- zalAkAnuM kArya te zAlAkya. tene jaNAvanAruM zAstra te zAlAkya. A zAlAkya zAstra te UMce (gaLAthI uparanA bhAganA) gayelA, vAMkA thayelA kAna, moMDha, AMkha, nAka Adi tenAthI saMbaMdhita rogonA upazamana mATe racAyeluM A zAlAkya (zaLInuM kArya zAstra che. (4) zalmahatyA - zalyane uddharavuM arthAt kAMTAne kADhavuM yAne kAMTAno nAza batAvanArUM zAstra te zalmahatyA. dA.ta. ghAsa, lAkaDuM, paththara, dhULa, loDhuM, Dhephu, hADakA, nakha vagere aMganI aMdara rahela zalyanA uddhAra mATe je racAyeluM zAstra te zalyahatyA zAstra che. (5) jAMguli - viSanA nAzanuM taMtra te jAMguli zAstra. te sApa, kIDA, karoLIyAthI sAyelA viSanA nAza mATe temaja vividha prakAranA jherane upazamAvavA mATe racAyela te jAMguli zAstra che. (6) bhUtavidyA - bhUtAdinA nigraha mATe je vidyA che te bhUtavidyA. te zAstra deva, asura, gaMdharva, yakSa, rAkSasa, pitA, pizAca, nAga, prahAdithI upadrava pAmelA - prasta thayelA cittavALAne zAMtikarma, balikarma karavuM Adi ane grahonA upazamana karanArI vidyA jemAM che te bhUtavidyA zAstra. (7) kSArataMtra - zarIramAMthI zukranuM jharavuM tenA viSayanuM zAstra te kSArataMtra che. A suzruta AdimAM vAjIkaraNanuM zAstra kahevAya che. avAjIne vAjI karavuM arthAt vIryanI vRddhi vaDe ja ghoDA jevo nathI tene) ghoDA jevo puSTa banAvavo. A baMneno (kSArataMtra ane vAjIkaraNa taMtra) zabdArtha samAna che. te viSayavALuM zAstra to alpa, kSINa ane sukAI gayelA vIryavALA purUSone vRddhi, prasAda ane upajanana (pedA karavuM) rUpa vizeSa harSane utpanna karavA mATe racAyeluM zAstra te kSArataMtra che.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 atha sthAnamuktAsarikA (8) rasAyanataMtra :- rasa = amRta rasa. tenuM ayana = prApti. amRtarasanI prApti te rasAyana. te rasAyaNa kharekhara juvAnIne TakAvanArUM, AyuSyanI vRddhi karAvanAruM, buddhine vadhAranAruM, roga dUra karavA mATe samartha che. tene pratipAdana karanArUM zAstra te rasAyanazAstra che. /198 Ayurvedastu sarvajIvopayogIti jIvAzrayeNAha prathamAprathamasamayabhedAnnairayikAdayo jIvAH sAMsArikAH / jIvAstu nairayikAH strIpuMsatiryagyonikamanuSyadevAH siddhAzca, matizrutAvadhimanaHparyavakevalajJAnino matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavantazca vA // 199 // prathameti, spaSTam, prathamasamayanairayikA narakAyuHprathamasamayodaye, itare tvitarasminnevaM tiryaGmanuSyadevA api, nairayikAnAmekavedavattvAdekabhedaH zeSasaMsAriNAM vedadvayavattvAdvirUpatvaM siddhastveka eva yadyapi manuSyANAM tRtIyavedasattve'pi nArakAntargatanapuMsakavedasamAviSTatvAnna pRthaggRhIto'lpatvenAvivakSitatvAdvA // 199 // Ayurveda sarva jIvone upayogI che mATe jIvanA AzrayathI kahe che. prathama samayanA nArako eTale narakanA AyuSyanA prathama samayanA udayavALA. vaLI bIjAo yAne tiryaMca AyuSyanA prathama samayanA udayamAM rahelA tiryaMco, manuSya AyuSyanA prathama samayanA udayamAM rahela manuSyo, deva AyuSyanA prathama samayanA udayamAM rahela devo paNa saMsArI samajavA. ane aprathama samayanA paNa badhA samajavA. nArakIo phakta napuMsakadavALA hovAthI eka bhedarUpe che. bAkI saMsArIono purUSaveda temaja strIveda hovAthI be vedavALA che. vaLI siddha bhagavaMta virUpANAthI eka ja bheTavALA che. jo ke manuSyone traNa veda hovA chatAM paNa be veda kema kahyA? narakamAM napuMsakavedano samAveza thaI jato hovAthI judo grahaNa nathI karyo, athavA alpa hovAthI vivakSA nathI karI. sUtrArtha - deva, manuSya, tiryaMca ane naraka A badhA jIvo potapotAnA AyuSyanA prathama samayanA udayamAM ane anya samayanA udayamAM saMsArI che. ane teo strIveda, purUSaveda ane napuMsakavedavALA che. siddhanA jIvo virUpI che. te saMsArI jIvomAM keTalAka matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAnavALA che, ane keTalAka matiajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAnavALA che. //199aaaa jJAninAM prakamAtsaMyaminaH prAha prathamAprathamasamayAbhyAM sUkSmasamparAyasarAgabAdarasaMparAyopazAntakaSAyavItarAgakSINakaSAyavItarAgasaMyamabhedAH saMyaminaH // 200 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra sa prathameti, saMyamazcAritraM sarAgavItarAgabhedAdviprakAram, sarAgo dvidhA sUkSmabAdara- kaSAyabhedAt, punastau prathamAprathamasamayabhedAdvidhA, evaM caturdhA sarAgasaMyamaH, tatra prathamaH samayaH prAptau yasya sa prathamasamayaH sUkSmaH kiTTIkRtaH samparAyaH kaSAyaH saMjvalanalobhalakSaNo vedyamAno yasmin tathA saharAgena-abhiSvaMgalakSaNena yaH sa sarAgaH, sa eva saMyamaH tathA ca karmadhAraye prathamasamayasUkSmasamparAyasarAgasaMyama ityekaH, dvitIyo'prathamasamayavizeSita iti / bAdarA akiTTIkRtAH samparAyAH saMjvalanakrodhAdayo yasmin sa bAdarasamparAya iti / vItarAgasaMyamastu zreNidvayAzrayaNAdddvividhaH, prathamAprathamasamayabhedenaikaiko dvividha iti caturvidhaH, sAmastyena nAddhetti 200 // 369 jJAnIonA prakramathI saMyamIonuM kahe che. saMyama eTale cAritra, sarAgasaMyama ane vItarAga saMyamanA bhedathI be prakAre che. sarAga saMyama be prakAre che. sUkSmakaSAya ane bAdarakaSAya. te baMnenA be bheda che. (1) prathama samaya sUkSmakaSAya sarAga saMyama. (2) aprathama samaya sUkSmakaSAya sAga saMyama. (3) prathama samaya bAdarakaSAya sarAga saMyama. (4) aprathama samaya bAdarakaSAya sarAga saMyama. A pramANe cAra prakAre sarAga saMyama che. temAM prathama samaya (saMyamanI) prAptimAM che jeno te prathama samaya saMyama, sUkSma-kiTTIkRta kiTTIkarAyela sUkSmakhaMDa rUpe karela, saMparAya-kaSAya, saMjvalana lobhalakSaNa vedAya che je saMyamamAM te sUkSma saMparAya. temaja rAgasahita je saMyama te sarAga saMyama. tathA karmadhA2ya samAsamAM (1) prathama samaya sUkSmasaM5rAya svarUpa sarAga saMyama e pramANe ekane. (2) aprathamasamaya sUkSma saMparAya svarUpa sarAgasaMyama e pramANe bIjo bheda. cUrNarUpe nahIM karAyelA, kaSAyo-saMjvalana krodhAdi jemAM (je saMyamamAM) te bAdara saMparAya. (1) prathama samaya bAdara saMparAya svarUpa sarAga saMyama. (2) aprathama samaya bAdara saMparAya svarUpa sarAga saMyama. bAdara = vItarAga saMyama to be zreNinA AzrayathI be prakAre che. upazama zreNinA be bheda - (1) prathama samaya sUkSmasaM5rAya vItarAga saMyama. (2) aprathama samaya bAdarasaMparAya vItarAga saMyama. = kSapaka zreNinA be bheda - (1) prathama samaya kSapaka vItarAga saMyama. (2) aprathama samaya kSapaka vItarAga saMyama. badhA maLIne kula ATha bheda che. (1) prathama samaya sUkSma saMparAya svarUpa sarAga saMyama. (2) aprathama samaya sUkSma saMparAya svarUpa sarAga saMyama. (3) prathama samaya bAdara saMparAya svarUpa sarAga saMyama. (4) aprathama samaya
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 atha sthAnamuktAsarikA bAdara saMparAya svarUpa sarAga saMyama. (5) prathama samaya sUkSma saMparAya vItarAga saMyama. (6) aprathama samaya sUkSma saMparAya vItarAga saMyama. (7) prathama samaya kSapaka vItarAga saMyama. (8) aprathama samaya kSaya vItarAga saMyama // 200 saMyamasiddhizca zubhAnuSThAneSvapramAditvAdbhavatItyapramAdasthAnAnyAha-- azrutadharmazravaNAya zrutadharmaparipAkAya saMyamenapApakarmavizodhanAya prAkkarmaNAM tapasA nirjarAyai parijanasaGgrahAya zaikSasyAcAragocaragrahaNatAyai glAnasya vaiyAvRttya - karaNAyAdhIkaraNasyopazamanAya ca parAkramo vidheyaH // 209 // azruteti, anAkarNitAnAM zrutadharmANAM samyak zravaNAyAbhyutthAtavyaM na pramAdaH kAryaH, zrutAnAJcAvicyutismRtivAsanAviSayIkaraNAya pApAnAM karmaNAM saMyamena vizuddhikaraNAya, prAcInAnAJca karmaNAM tapasA vizodhanAya anAzritasya ziSyavargasya saMgrahaNAyAbhinavapravrajitamAcAro jJAnAdiviSayaH paJcavidho gocarazca bhikSAcaryA tau grAhayituM glAnasyAglAnabhAvena vaiyAvRttyakaraNAyAdhikaraNasya virodhasyopazamanAya cAbhyuttiSThet // 201 // saMyamanI siddhi zubha anuSThAnomAM apramAdIpaNAthI thAya che. tethI apramAdanA sthAno uhe che. (1) nahIM sAMbhaLelA zrutadharmone sArI rIte sAMbhaLavA mATe ughata rahevuM joIe. paNa pramAda na karavo joIe, (2) sAMbhaLelA zrutadharmonI avicyuti, smRti ane vAsanArUpa viSaya karavA mATe, (3) saMyama vaDe pApakarmonI vizuddhi karavA mATe, (4) tapa vaDe jUnA karmonI vizuddhi-nirjarA mATe, (5) Azraya nahIM karela tevA ziSyavarganA saMgraha mATe anAzrita ziSyonI upasaMpadA mATe, (6) navA dIkSitane jJAnAdi pAMca AcAra ane bhikSAcarcAno viSaya te baMne grahaNa karAvavA mATe, (7) glAna-bImAranI aglAnapaNe - kheda rahita sevA-vaiyAvRtya karavA mATe-tatparatAthI vaiyAvRtya karavA mATe, (8) jhaghaDA vagere virodhanI zAMti mATe adhikaraNa (virodha)nI upazAMti mATe parAkrama karavuM joIe. arthAt ughata rahevuM joIe. tatpara rahevuM joIe. I201 evaMguNavizeSaviziSTo'pramAdI kazcitkevalIbhUtvA vedanIyAdikarmasthitInAmAyuSkasthityA samIkaraNAya kevalisamuddhAtaM karotIti tamAha daNDakapATamanthAnalokapUraNakaraNalokapUraNamanthAnakapATadaNDopasaMharaNAnyaSTasAmayikAni 1 kevalisamudghAtaH // 202 // daNDeti, samuddhAtaM prArabhamANaH prathamamevAntamauhUrttikamudIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamAvarjIkaraNaM prathamamevAbhyeti tataH samudvAtaM gacchati tatra ca prathamasamaye
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 371 svadehaviSkambhamUrdhvamadhazcA''yatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaMghAtaM daNDamiva daNDaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmi kapATamiva kapATaM karoti, tRtIye tadeva dakSiNottaradigdvaye prasAraNAnmanthAnaM lokAntaprApiNaM karoti, evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNigamanAjjIvapradezAnAmiti, caturthe tu samaye manthAntarANyapi sakalaloka niSkuTaiH saha pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavati, tadanantarameva paJcame samaye yathoktapratilomaM manthAntarANi saMharati-jIvapradezAn sakarmakAn saMkocayati, SaSThe manthAnamupasaMharati, ghanatarasaMkocAt saptame kapATamupasaMharati daNDAtmani saMkocAt, aSTame daNDamupasaMhRtya zarIrasya eva bhavati tatra ca "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye ca tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // " iti, vAGmanasostvaprayoktaiva, prayojanAbhAvAditi, ityevamaSTasAmayikaH kevalisamuddhAto na zeSa iti // 202 / / AvA prakAranA guNa vizeSathI viziSTa apramAdI evo koI kevalI thaIne vedanIya Adi karmanI sthitione AyuSya karmanI sthitinI sAthe samAna karavA mATe kevalI samuddAta kare che mATe kevalI samuddAta kahe che. samuddhAtano prAraMbha karanAra pahelA avazya AvarjIkaraNa kare che. arthAt aMtarmuhUrta pramANa, udayAvalimAM nahIM Avela karmone udayAvalimAM prakSepavArUpa vyApAra-prayoga kare che. tyAra pachI samudyAta pAme che - kare che. temAM pahelA samaye potAnA deha pramANe pahoLo ane UMca-nIce lAMbo baMne tarapha lokAMta sudhI javAvALo jIvanA pradezonA samUharUpa daMDanI jema daMDane kevalI jJAnanA upayogathI kare che. bIje samaye to te ja daMDane pUrva ane pazcima e be dizAmAM phelAvavAthI baMne paDakhe lokAMtagAmI kapATanI jema kapATa kare che. - trIjA samaye te ja daMDane dakSiNa ane uttara e be dizAmAM prasAravA maMthAna (ravaiyo) kare che. te lokAMta sudhI pahoMcanAro ja hoya che. e pramANe karavAthI prAyaH lokane bahu pUreluM hoya che. paraMtu maMthAnanA AMtarAo pUrelA hotA nathI. jemake jIvanA pradezonuM gamana samazreNIe hovAthI te ravaiyAnA AMtarAo khAlI rahe che. cothA samaye maMthAnanA AMtarAone paNa samasta lokanA niSphaTonI sAthe pUre che. tethI samasta loka pUrAyelo thAya che.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 atha sthAnamuktAsarikA - tyAra pachI tarata ja pAMcamA samaye jema kahela che tenAthI pratiloma = UlaTA kramathI maMthAnanA AMtarAone saMhare che. karmasahita jIvanA pradezone saMkoce che. cha samaye maMthAnane saMhare che. ghanatara atizaya-saMkocathI sAtame samaye kapATane saMhare che. daMDanI aMdara saMkoca karavAthI AThame samaye daMDane saMharIne zarIramAM rahela ja (pUrvanI jema) thAya che. - temAM pahelA ane AThamA samayamAM audArikanA prayogavALo A hoya che. bIjA, chaThThA ane sAtamA samayamAM audArikamizra yogavALA hoya che. trIjA, cothA tathA pAMcamA samayamAM kArpaNa zarIranA yogavALA hoya che. A trIjA, cothA tathA pAMcamA A traNa samayamAM jIva avazya anAhAraka hoya che. prayojenano abhAva hovAthI vacana ane manoyoganA prayogathI to rahita hoya che. A pramANe ATha samayavALo kevalI samudyAta che. paraMtu bIjA (samudyAta) nahIM. // 202 / / kevalI ca brahmacArivizeSa eveti brahmacaryapratipAdakanavAdhyayanAnyAcAraprathamazrutaskandharUpANyAcaSTe zastraparijJAlokavijayazItoSNIyasamyaktvalokasAradhUtavimohopadhAnazrutamahAparijJA nava brahmacaryANi // 203 // ___ zastraparijJeti, zastraM dravyabhAvabhedAdanekavidham, jIvavighAtanimittasya tasya parijJAjJAnapUrvakaM pratyAkhyAnaM yatra varNyate sA zastraparijJA, rAgadveSalakSaNasya bhAvalokasya vijayo nirAkaraNaM yatra sa lokavijayaH, anukUlAn pariSahAn zItAn pratikUlAMzcoSNAnAzritya yatkRtaM tacchItoSNIyam, samyaktvamacalaM vidheyaM na tApasAdInAM kaSTatapa:sevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSya dRSTimohaH kArya iti pratipAdanaparaM samyaktvam, ajJAnAdyasAratyAgena lokasAraratnatrayodyuktena bhAvyamityevamarthaM lokasAraH, dhUtaM saGgAnAM tyajanaM tatpratipAdakaM dhUtam, mohasamuttheSu parISahopasargeSu prAdurbhUteSu vimoho bhavettAnU samyak saheteti yatrAbhidhIyate sa vimohaH, mahAvIrasevitasyopadhAnasya tapasaH pratipAdakaM zrutamupadhAnazrutamiti, mahatI parijJA-antakriyAlakSaNA samyagvidheyeti pratipAdanaparaM mahAparikSeti nava brahmacaryANi, brahma kuzalAnuSThAnaM tacca taccaryamAsevyaJca brahmacarya-saMyamaH, tatpratipAdakAdhyayanAni AcAraprathamazrutaskandhapratibaddhAni brahmacaryANIti // 203 // kevalI bhagavaMta brahmacArI vizeSa ja hoya che tethI brahmacaryanuM pratipAdana karanAra nava adhyayano AcArAMganA prathama zrutaskaMdharUpa che tene kahe che -
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 373 (1) zasra = dravya ane bhAvanA bhedathI aneka prakAranuM che. jIvanA nAzanuM nimitta evuM je zastra tenuM parikSA = jJAnapUrvaka paccakkhANa jemAM kahevAya che te zastraparijJA adhyayana. (2) rAga, dveSarUpa bhAvalokano vijaya-nirAkaraNa jemAM kahevAya che te lokavijaya adhyayana. (3) anukUla parISaharUpa-zIta ane pratikUla pariSaharUpa-uSNane AzrayIne je kareluM che te zItoSNIya adhyayana. (4) samyaktvane nizcala karavuM paraMtu kaSTatapane sevanArA tApasAdinA aSTaguNarUpa aizvaryano dRSTimoha karavo nahIM. arthAt prazaMsA karavI nahIM evI rIte pratipAdanamAM tatpara evuM adhyayana te samyaktva adhyayana. (5) ajJAnAdi asArano tyAga karIne lokanA sArabhUta ratnatrayamAM udyama karavo. AvA prakAranA arthavALuM te lokasAra adhyayana che. (6) parigrahAdi saMgano tyAga karavo tenuM pratipAdana karanArUM dhUta adhyayana che. (7) mohathI utpanna thayela parISaha, upasargono prAdurbhAva-udaya thaye chate vimoha thAya tene sArI rIte sahe ema jemAM kahevAya che te vimoha adhyayana che. (8) mahAvIra prabhue sevela upadhAna-tapanuM pratipAdana karanAra zruta-grantha te upadhAna zruta adhyayana. (9) aMtakriyAsvarUpa moTI rijJA sArI rIte karavI evuM pratipAdana karavAmAM tatpara evuM je adhyayana te mahAparijJA adhyayana. brahma = kuzala (sArUM) anuSThAna tenuM sevana = brahmacarya. te brahmacarya sevavuM joIe. brahmacarya = saMyama. tenuM pratipAdana karanAra adhyayano je AcArAMgasUtramAM prathama zrutaskaMdharUpe guMthAyelA che te brahmacarya adhyayano (nava) che. II203aa brahmacaryazabdena maithunaviratirapyabhidhIyata iti tadguptIrAha viviktasthAnasevanastrIkathAparivarjanastrIniSadyAnAsevanamanoharendriyAcintanapraNItarasAbhojanAtimAtrAhAravarjanapUrvakrIDitAsmaraNazabdAdyananupAtitvasAtasukhApratibaddhatvAni tanuptaya: gAr045 vivikteti, strIpazupaNDakebhyaH pRthagvarttinAM zayanAsanAdisthAnAnAmAsevako bhava brahmacArI, anyathA tadbAdhAsambhavAt, tasmAddevInAryAdisamAkIrNasthAnAsevanaM manovikArasambhavAnna kAryamityekaM sthAnam / strIkathAparivarjanam, kevalAnAM strINAM dharmadezanAdilakSaNavAkyaprabandharUpAM jAtirUpAdiviSayAM vA kathAM yo na kathayati sa brahmacArIti dvitIyam /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 atha sthAnamuktAsarikA strIniSadyAnAsevanam-yeSu sthAneSu striyastiSThanti tatraikAsane nopavizet, utthitAsvapi tAsu muhUrtaM yAvannopavizediti tRtIyam / manoharendriyAcintanam-strINAM nayananAsikAdIni dRSTamAtrato'nucintanAdapi vA manoharANi nAtizayena cintayitA bhavet kimaho lAvaNyaM tannayanayorityevamiti caturtham / praNItarasAbhojanam-na galasnehabindubhoktAsyAditi paJcamam / atimAtrAhAravarjanam-pAnabhojanasya rUkSasyApi 'ardhamazanasya savyaJjanasya kuryAdravyasya dvau bhAgau / vAyupravicAraNArthaM SaSThaM bhAgamUnaM kuryAdi'ti pramANAtikrameNa nAhArako bhavet khAdyasvAdyayorutsargato yatInAmayogyatvaM vijJeyamiti SaSTham / pUrvakrIDitAsmaraNamgRhasthAvasthAyAM kRtasya strIsambhogAdyanubhavasya dyUtAdiramaNasya ca na smartA bhavediti saptamam / zabdAdyananupAtitvam-marmabhASitAdikamabhiSvaGgahetuM rUpAnupAtinaM khyAtyanupAtinaM vA na vadedityaSTamam / sAtasukhApratibaddhatvaM-sAtAkhyapuNyaprakRteH sakAzAdyatsaukhyaM gandharasasparzalakSaNaM viSayasampAdyaM tatparo na bhavet, upazamasaukhyapratibaddhatvasyAtra niSedha iti navamamityevaM nava brahmacaryasya maithunavratasya guptayo rakSAprakArAH // 204 / / brahmacarya zabdathI maithunanI virati paNa kahevAya che mATe brahmacaryanI guptionuM pratipAdana 42tA cha - (1) strI, pazu temaja napuMsakothI alaga rahenAra, zayana, AsanAdi sthAnone sevanAra brahmacArI hoya che. jo tema na kare to tene bAdhAno saMbhava hovAthI tathA devI, strI AdithI vyApta evA sthAnonuM sevana karavAthI manamAM vikAro utpanna thavAnI saMbhAvanA hovAthI strI Adi je sthAnamAM rahyA che tyAM brahmacArIe na rahevuM joIe. A paheluM sthAna. (2) strIkathAnuM varjana - phakta strIone dharmadazanArUpa vAkyanA prabaMdharUpa kathAne na kahe. athavA jAti, rUpAdi viSayavALI kathAne je kaheto nathI te brahmacArI che. A bIjuM sthAna. (3) zrIniSadha sevana :- 4 sthAno (bhAsanahi 52)maya sImA kehI Doya te 5 deg4 Asana para na bese. te Asana parathI strIo UThI jAya to paNa muhUrta sudhI tenA para bese nahI. A trIjuM sthAna. __ (4) manorendriyArthitanaM :- sImonA netra, nAsiltan mAtrayI 4 (05. thAya che.) tethI joyA pachI A manohara che ema ciMtavana karavAthI paNa AphlAdaka lAge che.) atizaya ciMtana karanAra paNa na thAya "are AnA nayanonuM zuM lAvaNya che?' e pramANe A cothuM sthAna.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 375 (5) praNItarasAbhojana :- jharatA-tarabatara cIkAzavALA biMduvALA bhojanane karanAro na hoya. arthAt AvI rasavALI vastune khAnAra na hoya A pAMcamuM sthAna. * (6) atimAtrAhAravarjana : lUkhA paNa pANI ane bhojanano mAtrAthI vadhAre AhAra kare nahIM. ahIM udarane cha bhAga vaDe vaheMcavo. temAM ardha = traNa bhAga vyaMjana = zAka. chAza Adi sahita cokhA, maga vagere annanA karavA, ane dravya pANInA be bhAga karavA ane eka bhAga vAyuno pracAra thAya - pharI zake tenA mATe ocho karavo. arthAt khAlI rAkhavo. evI rIte pramANanA atikrama vaDe AhAra karanAra hoya nahIM. utsargathI khAdya-sukhaDI mevo vagere ane svAdya-laviMga, sopArI, elacI vagere A baMne sAdhuone yogya nathI. baMne vastunuM sAdhuone ayogyapaNuM jANavuM. A chaThuM sthAna che. (7) pUrvakrIDitAsmaraNa :- gRhasthAvasthAmAM karela strI saMbaMdhI saMbhoganA anubhavane ane jugArAdi ramavArUpa krIDAne yAda kare nahIM. A sAtamuM sthAna che. (8) zabdAdi ananupAtitvam - marma bolela Adi rAganA kAraNarUpa evA svabhAvavALo te zabdAnupAtI, evI rIte rUpAnupAtI, khyAti-zlokAnupAtI evA zabdAdi bole nahIM. A AThamuM sthAna che. (9) sAtasukhApratibaddhatva :- sAtA nAmanI puNya prakRtithI saukhya-gaMdha, rasa, sparzarUpa viSayathI prApta thavA yogya sukhamAM brahmacArI tatpara hoya nahIM. ahIM upazamathI utpanna thatA sukhamAM pratibaddha baMdhAyelAno niSedha che. (arthAt sAdhuone sAta = upazamathI thatuM je sukha temAM niSedha nathI.) tema samajavuM. A pramANe A navamuM sthAna che. A rIte brahmacaryanI nava guptio che. guptio = rakSAnA prakAro (vADa) che. 204ll samyagjIvAdipadArthavijJAne brahmacaryasya niSpatteH padArthavibhAgamAhajIvAjIvapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbandhamokSA nava satpadArthAH // 205 // jIveti, sadbhatAH padArthAH satpadArthAH pAramArthikavastUnItyarthaH, sukhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, jJAnadarzanasukhAdiparyAyavAnityarthaH, tena siddhAnAmapi saGgrahaH, na tu dazavidhaprANadhArI siddhe tadabhAvAt, tadviparIto'jIvo rUpyarUpisvarUpaH, pudgalA rUpavanto'jIvAH, dharmAdayo'rUpiNo'jIvAH / puNyaM zubhaprakRtirUpaM karma, pApaM tadviparItam, AzrUyate gRhyate karmAnenetyAzravaH zubhAzubhakarmAdAnahetuH / saMvaro guptyAdibhirAzravanirodhaH, vipAkAttapasA vA karmaNAM dezataH kSapaNA nirjarA, AzravagRhItasya karmaNa AtmanA saMyogo bandhaH, kRtsnakarmakSayAdAtmanaH svAtmanyavasthAnaM mokSaH / nanu jIvAjIvavyatiriktAH puNyodayo na
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 atha sthAnamuktAsarikA santi, tathA'yujyamAnatvAt, tathA hi puNyapApe karmaNI bandho'pi tadAtmaka eva, karma ca pudgalapariNAmatvAdajIva eva, Azravastu mithyAdarzanAdirUpaH pariNAmo jIvasya, sa cAtmAnaM pudgalAMzca virahayya ko'nyaH ?, saMvaro'pyAzravanirodho dezasarvabheda AtmanaH pariNAmo nivRttirUpo nirjarA tu karmaparizATo jIvaH karmaNAM yatpArthakyamApAdayati svazaktyA, mokSo'pyAtmA samastakarmavirahitaH, tasmAjjIvAjIvau satpadArthAviti, satyametat, kintu yAveva jIvAjIvapadArthoM sAmAnyenoktau tAveveha vizeSato navadhoktau, sAmAnyavizeSAtmakatvAdvastunaH, tatheha mokSamArge ziSyaH pravartanIyo na saGgrahAbhidhAnamAtrameva karttavyama, sa yadaivamAkhyAyate Azravo bandho bandhadvArAyAte ca puNyapApe mukhyAni tattvAni saMsArakAraNAni, saMvaranire ca mokSasya tadA saMsArakAraNatyAgenetaratra pravarttate nAnyathetyataH SaTkopanyAsaH, mukhyasAdhyakhyApanArthaJca mokSasyeti / / 205 // samyagu jIvAdi padArthanuM jJAna hote chate brahmacaryanI niSpatti hovAthI have padArthanA vibhAgane kahe che. sadbhAvathI arthAt paramArthathI (paraMtu upacArathI nahIM) evA padArtho-vastuo te satpadArtho. " jIva - jIvo sukha duHkha) ane jJAnarUpa upayoga lakSaNavALA che. arthAt jIva jJAna, darzana ane sukhAdi paryAyavALo che. tethI siddhono paNa samAveza thAya che. paraMtu dezaprANane dhAraNa kare te jIva ema kahevuM nahIM. kAraNa ke siddhomAM prANano abhAva che. ajIva - tenAthI viparIta te ajIva che. je rUpI, arUpI svarUpa che. temAM pudgalo rUpavALA ajIvo che. dharmAdi arUpI evA ajIvo che. puNya :- puNya zubha prakRtirUpa karma che. pApa:- tenAthI viparIta azubha prakRtirUpa karma che. Azrava :- jenA vaDe karma grahaNa karAya che te Azrava. arthAt zubha, azubha karmane grahaNa karavAno hetu. saMvara :- gupti vagerethI AzravanA virodharUpa te saMvara. nirjarA - vipAkathI (bhogavavAthI) athavA tapa vaDe dezathI karmonuM khapAvavuM te nirjarA che. baMdha :- Azrava vaDe grahaNa karAyelA karmono AtmAnI sAthe saMyoga te baMdha che. mokSa :- samasta karmanA kSayathI AtmAnuM potAnA AtmAmAM ja sthira thavuM te mokSa che. zaMkA :- jIva ane ajIvathI judA puNya vagere padArtho che nahIM kemake tevI rIte ghaTamAna nathI. te A pramANe - puNya ane pApa e baMne karma che ane baMdha paNa tadAtmaka-karmasvarUpa ja che. ane te karma, pudgalano pariNAma che. ane te pudgalo ajIvo che. Azrava to mithyAdarzanAdirUpa jIvono pariNAma che. AtmA ane pudgalone choDIne enAthI bIjo koNa che ? saMvara paNa
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 377 AzravanA nirodharUpa deza ane sarvanA bhedarUpa AtmAno nivRttirUpa pariNAma che. nirjarA to karmanA parizATana (nAza) rUpa che je potAnI zakti vaDe jIva ane karmonuM judApaNuM saMpAdana kare che, tarUpa che. ane mokSa paNa samasta karmathI rahita AtmArUpa che te kAraNathI jIva ane ajIvarUpa be sadbhAva padArtha che ema kahevA yogya che. samAdhAna : tamArUM A kathana satya che. paraMtu je A jIva ane ajIva padArtha ja sAmAnyathI be prakAre kahela che te ja ahIM vizeSathI nava prakAre kahela che. kAraNa ke vastu sAmAnya-vizeSAtmaka che. vastunuM sAmAnya-vizeSAtmaya che. tema ja ahIM ziSya mokSamArgamAM pravartAvavA yogya che, paraMtu nAma mAtra ja saMgrahavA yogya nathI. e to jyAre AvI rIte (gurU) kahe ke - Azrava, baMdha ane baMddhAra Ave chate puNya, pApa. A cAra mukhya tattvo saMsAranA kAraNabhUta che, tathA saMvara ane nirjarA A be mokSanA kAraNa che. tyAre (ziSya), saMsAranA kAraNabhUta cAra tattvanA tyAgapUrvaka bIje-saMvara ane nirjarAmAM pravarte che. paraMtu anyathA nahIM. A kAraNathI cha tattvanuM sthApana che, mokSanuM mukhya sAdhana batAvavA mATe. I205 / atha jIvasya bAhyAbhyantararogotpattikAraNavizeSAnAha atyAsanAhitAsanAtinidrAtijAgaraNoccAranirodhaprasravaNanirodhAdhvagamanabhojana pratikUlatendriyArthavikopanaiH rogotpattiH, nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnarddhicakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNAni darzanAvaraNIyaM karma // 206 // atyAsaneti, satatopavezanamatyAsanam, ananukUlAsanaM TolapASANAdikamahitAsanam, prakRtyananukUlabhojanaM bhojanapratikUlatA, indriyArthAnAM zabdAdiviSayANAM vipAka indriyArtha - vikopanam, spaSTamanyat / rogotpattiH zArIrarogotpattirityarthaH / AntararogakAraNabhUtakarmavizeSabhedAnAha - nidreti, sukhaprabodhA svApAvasthA nidrA nakhacchoTikA mAtreNApi yatra prabodho bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrA, kAryeNa vyapadezAt / duHkhaprabodhA svApAvasthA nidrAtizAyitvAnnidrAnidrA, tasyAM hyatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvAdduHkhena bahubhirgholanAdibhiH prabodho bhavatyataH sukhaprabodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam, tadvipAkavaidyA karmaprakRtirapi tathA, yasyAM svApAvasthAyAmupaviSTa Urdhvasthito vA pracalati sA pracalA, sA hyupaviSTasyordhvasthitasya vA ghUrNamAnasya svapturbhavati, tathAvidhavipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA / pracalApracalA hi caGkramaNAdi kurvataH svapturbhavati, ataH sthAnasthitasvaptRbhavAM pracalAmapekSyAtizAyinI, tadvipAkagamyA karmaprakRtirapi tathA / yasyA jAgradavasthA
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA 'dhyavasitArthasAdhanaviSayA bahvabhikAMkSA bhavati sA styAnarddhiH, tasyAM hi satyAM jAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati, tadbhAve hi svaptuH kezavArddhabalasadRzI zaktirbhavati, tadevaM nidrApaJcakaM darzanAvaraNakSayopazamAllabdhAtmalAbhAnAM darzanalabdhInAmAvArakam, darzanalabdhInAM mUlata eva lAbhasyAvArakaM cakSurdarzanAdikam, cakSuSA sAmAnyagrAhI bodhazcakSurdarzanaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNam, tadvarjendriyacatuSTayena manasA vA yaddarzanaM tadacakSurdarzanaM tadAvaraNamacakSurdarzanAvaraNam, karaNanirapekSarUpidravyaviSayaM darzanamavadhidarzanaM tadAvaraNam, sakalavastudarzanaM kevaladarzanaM tadAvaraNamityevaM navavidhaM darzanAvaraNam // 206 // 378 have jIvanA bAhya ane atyaMtara roganI utpattinA kAraNa vizeSone kahe che - (1) satata-niraMtara besI rahevuM te atyAsana che. (2) pratikULa evuM je Asana te Tola, pASANAdi te ahitAsana che. (3) atinidrA, (4) ati jAgavuM, (5) ThallAne rokavo, (6) mAtrAne rokavuM, (7) atipravAsa ke ativihAra, (8) prakRtine anukUla nahIM tevuM bhojana, (9) indriyonA artho-zabdAdi viSayono vipAka te indriyArtha vikopana. A rIte zarIranA roganI utpatti thAya che. A bAhyaroganI utpattinA nava kAraNo batAvyA. have atyaMtara roganA kAraNabhUta karmavizeSa bhedone kahe che. (1) sukhe jAgavArUpa supta avasthA, sUtelAne sukhethI uThADI zakAya te nidrA. capaTI vagADavA mAtrathI UMghamAMthI UThI jAya te nidrA. tenA vipAkane anubhavavA yogya karmaprakRti paNa nidrA. e pramANe kAryathI vyapadeza karAya che. (2) du:khe jAgI zakAya tevI UMdhanI avasthA, nidrAthI caDhIyAtI hovAthI te nidrAnidrA che. temAM atyaMta aspaSTa caitanya hovAthI duHkhethI ghaNuM halAvavA vaDe jAge che. khUba DhaMDhoLIe tyAre jAge che AthI nidrAnI apekSAe ghaNuM suvApaNuM che. tenA vipAkane anubhavanA yogya karma prakRti paNa kArya dvArAe nidrAnidrA kahevAya che. (3) jemAM - je sUtelI avasthAmAM beThelo ke Ubhelo jholA khAya che. UMghe che te pracalA che. te beThela te UbhA rahela DolAyamAna thatA UMghanArane hoya che. tevA prakAranI vipAkathI anubhavavA yogya karmaprakRti paNa pracalA che. (4) cAlatA cAlatA UMdhanArane A pracalApracalA hoya che. sthAnamAM rahela UMdhanArane thayelI pracalAnI apekSAe atizAyI che - vadhAre che. tenA vipAkane anubhavavA yogya karmaprakRti paNa pracalApracalA che.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 379 (5) jAgrata avasthAmAM ciMtavela kAryane sAdhavAnA viSayavALI, ghaNA abhilASavALI je nidrA te sthAnaddhi. te nidrA hote chate jAgrata avasthAmAM ciMtavela kAryane UThIne (nidrAmAM) kare che. AvI thINaddhI nidrA jene hoya che tenI vAsudevanA ardhA bala jevI zakti hoya che. te ja A nidrApaMcaka darzanAvaraNa karmanA kSayopazamathI meLavela AtmalAbharUpa darzanalabdhione AvaraNa karanArUM-rokanArUM che. have je darzanalabdhionA lAbhane mULathI ja AvaraNa karanAra che te cakSudarzanAdi che. -- cakSu vaDe sAmAnyagrAhI bodha te cakSudarzana. tenuM AvaraNa te. (6) cakSudarzanAvaraNa :- alaga cakSu sivAyanI cAra Indriyo vaDe athavA mana vaDe je darzana te. (7) acakSu darzana tenuM AvaraNa te acakSudarzanAvaraNa. (8) IndriyonI apekSA sivAya (Indriyo vinA) rUpI dravya viSayano je sAmAnya bodharUpa darzana te avadhidarzana. tenuM AvaraNa kare te avadhidarzanAvaraNa. (9) sakala vastunA sAmAnya bodharUpa je darzana te kevaladarzana. tenuM AvaraNa kare te kevaladarzanAvaraNa. (karma.) A pramANe nava prakAre darzanAvaraNa karma kahyuM. 206 // uparyuktakarmaNAM vikRtibhogAdhikyAdbhAvAdvikRtIrAha kSIradadhinavanItasarpistailaguDamadhumadyamAMsAni navasrotaH parisravalakSaNazarIrasyopacayahetavo vikRtayaH // 207 // kSIreti, kSIraM paJcadhA ajaiDakAgomahiSyuSTrIbhedAt, dadhinavanItaghRtAni caturdhaiva, uSTrINAM tadabhAvAt tailaM caturdhA tilAtasIkusumbhasarSapabhedAt, guDo dvidhA dravapiNDabhedAt madhu tridhA mAkSikakauntikabhrAmarabhedAt, madyaM dvidhA kASThapiSTabhedAt, mAMsaM tridhA jalasthalAkAzacarabhedAditi, etAni nava puruSApekSayA navabhiH srotobhizchidaiH karNanayananAsikAsyopasthapAyusvarUpaiH parisravatimalaM kSaratIti navasrotaH parisravalakSaNaM zarIramaudArikameva, tasyopacayahetavo vikRtayo vikArakAritvAditi // 207 // upara kahela karme vikRti (kare tevA)nA bhogonI adhikatAthI hoya che mATe have vigaIo kahe che. kSIra = dUdha. dUdha pAMca prakAre che. bakarI, gheTI, gAya, bheMsa ane UMTaDInA bhedathI pAMca prakAre dUdha che. dahIM, mAkhaNa ane ghInA cAra ja prakAra che. kAraNa ke UMTaDInA dUdhanA dahIM, mAkhaNa, ghI banatuM nathI. tenA dUdhamAM teno abhAva che.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 atha sthAnamuktAsarikA tela cAra prakAre che. talanuM, alasInuM, kusuMbha ane sarasavanuM. goLa be prakAre che. pAtaLo (pravAhI) ane kaThaNa ema be bhedathI be prakAre goLa che. madha traNa prakAre che. (1) mAkhInuM, (2) kauttika = caurindriya jIvanI jAti vizeSanuM ane (3) bhamarInuM. madha = dArU. be prakAre che (1) kASThano (tADa vagereno) (2) piSTa = lATe Adino mAMsa traNa prakAre che. (1) jalacara, (2) sthalacara, (3) khecaranA bhedathI traNa prakAre che. A nava vigaIo che. je zarIranI vRddhinA kAraNarUpa che. (temAMthI pAMca bhakSya che ane madha, mAMsa, mAkhaNa, madirA cAra abhakSya che.) zarIranI puSTi karanAra vigaIo kahI to have zarIra kevuM che? te kahe che. purUSanI apekSAe nava chidrothI mela nIkaLe che. (te nava chidra - be kAna, be AMkha, be nAsikA (nasakora), mukha, mUtrasthAna, apAna (gudAdvAra). AvuM nava chidrothI nIkaLatA melavALuM audArika zarIra tenI puSTinuM kAraNa vigaIo che. vikAra karatI hovAthI. 20thI evaMvidhazarIreNa kadAcit puNyamapyupAdIyata iti tadbhedAnAhaannapAnavastragRhasaMstArakamanovacaHkAyanamaskArapuNyAni puNyabhedAH // 20 // anneti, pAtrAyAnnadAnAdyastIrthakaranAmAdipuNyaprakRtibandhastadannapuNyamevaM sarvatra, manasA guNiSu toSAdvacasA prazaMsanAt, kAyena paryupAsanAnnamaskArAcca yatpuNyaM tanmanaHpuNyAdIni, uktaJca 'annaM pAnaJca vastraJca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSA vandanaM tuSTiH puNyaM navavidhaM smRta' miti // 208 // AvA prakAranA zarIra vaDe kadAcita puNya paNa upArjana karAya che mATe puNyanA bheda kahe che. pAtrane annadAna ApavAthI je tIrthakara nAmakarmAdi puNya prakRtino baMdha te annapuNya ja che. A rIte sarvatra samajavuM. arthAt pAna, vastra, vasati, saMthAro, AsanAdi, ApavAthI je puNya prakRtino baMdha te pAna puNya, vastra puNya, gRha-vasati puNya, saMstAraka - zayanAdi saMsmAraka puNya. mana vaDe guNIjanone viSe saMtoSa thavAthI, je puNya thAya te manaHpuNya. vacana vaDe prazaMsA karavAthI je puNya thAya te vacana puNya. kAyA vaDe paryApAsanA - sevA karavAthI je puNya thAya te kAya puNya. ane namaskAra-vaMdanAdi vaDe je puNya thAya te namaskAra puNya che. kahyuM che ke - (1) anna, (2) pANI, (3) vastra, (4) sthAna, (5) zayana, (6) Asana, (7) sevA, (8) vaMdana (stuti), (9) tuSTi-khuzI thavuM. A nava prakAranuM puNya kaheluM che. ll208
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381 sthAnAMgasUtra puNyaviparyayarUpasya pApasya kAraNabhUtAni zrutAnyAhautpAtanimittamantramAtaGgAyurvedakalAvAstvajJAnamithyApravacanAni pApazrutAni // 209 // utpAteti, utpAta:-prakRtivikArarUpaH sahajarudhiravRSTyAdi tatpratipAdanaparaM zAstramapi tathA rASTrotpAtAdi, nimittaM-atItAdiparijJAnopAyaM zAstraM kUTaparvatAdi, mantrI mantrazAstraM jIvoddharaNagAruDAdi, mAtaGgavidyA-yadupadezAdatItAdi kathayanti DoNDyo badhirA iti lokapratItAH, AyurvedazcikitsAzAstram, kalA-lekhAdyA: gaNitapradhAnAH zakunarutaparyavasAnA dvAsaptatistacchAstrANyapi tathA, vAstuvidyA-bhavanaprAsAdanagarAdilakSaNazAstraM, etacca sarvamapi zrutaM pApopAdAnahetuH saMyatena puSTAlambanena tvAsevyamAnasapApazrutameveti // 209 / / puNyanA viparyayarUpa pApanA kAraNabhUta zrutane kahe che. (1) utpAta - prakRtinA vikArarUpa sahaja lohIvRSTi Adi tenuM pratipAdana karavAmAM tatpara rASTrotpAta vagere zAstra paNa utpAta kahevAya che. ___() bhitta :- matAta (bhUta) hn| parizAnanA 60435, jhUTa parvataha nimitta zAkha. (3) maMtra :- maMtra // . arthAt pay 3625-yA 5035 // 37 vaha. (4) mAtaMgavidyA - jenA upadezathI atIta Adi (vRttAMta)ne kahe che te DoDI ane baherA somai prasiddha cha. (5) Ayurveda :- yitsA (vai66) zAkha. (6) kalA - gaNita pradhAna lekhathI AraMbhine zakunarUta-pakSIonA zabdanA zukana paryaMta boMtera kalAo che tenA zAstro paNa kalAzAstra. (7) vAstuvidhA :- bhavana, prAsAha, n||2 13 tenA pakSa viziSTa zAstra te vAstuvidhA. (8) mazAna :- bhArata, DAvya, nATa vagere dI zAsa.. () mithyAvayana :- bauddha mAha tArthihIna zAsana-kha.. A badhuMya pApakRta-pApanA upAdAnanuM kAraNa che paNa sAdhue puSTa AlaMbanathI sevyuM thayuM sapApakRta ja che. ||209 etacchutAvalambino nipuNA bhavantIti nipuNapuruSAbhidhAnAyAha saMkhyAnanimittakAyikapurANaprakRtidakSaparapaMDitavAdibhUtikarmacikitsakA naipuNikAH // 210 //
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 atha sthAnamuktAsarikA ___saMkhyAneti, saMkhyAnaM-gaNitaM tadyogAtpuruSo'pi tathA, gaNitaviSaye nipuNa ityarthaH, evamagre'pi, nimittaM-cUDAmaNiprabhRti, kAyikaM-zArIrikamiDApiGgalAdiprANatattvamityarthaH, purANo vRddhaH sa ca cirajIvitvAdRSTabahuvidhavyatikaratvAnnaipuNikaH, zAstravizeSo vA purANaM tajjJo nipuNaprAyo bhavati, prakRtyaiva dakSaH sarvaprayojanAnAmakAlahInatayA karteti, parapaNDito bahuzAstrajJo yasya mitrAdiH paNDitaH sa vA, ayaM hi vaidyakRSNakavannipuNasaMsargAnipuNo bhavati, vAdI-vAdalabdhisampanno yaH pareNa na jIyate, maMtravAdI vA dhAtuvAdI vA, jvarAdirakSAnimittaM bhUtidAnaM bhUtikarma tatra nipuNaH, cikitsakaH, cikitsAyAM nipuNaH, ete nipuNaM sUkSmaM jJAnaM tena carantIti naipuNikAH // 210 // A utpAtAdi RtavALA nipuNa hoya che mATe nipuNa purUSone kahevA mATe kahe che - (1) saMdhyAna :- saMdhyAna- tenA yogathA pu35 55 // saMjyAna upAya che. arthAt gaNita (saMkhyAna)nA viSayamAM nipuNa te saMkhyAna. (2) mitta :- yUDAmaNi hi (prabhu5) zAkhamA nipu! te nimitta. (3) yi :- zArIri: 61, piMgalA pratitvamA nipu te yi.. (4) purANa - vRddha. te lAMbA jIvanavALo hovAthI ghaNA prakAranA vRttAMtane joyela hovAthI naipuNika athavA purANa zAstravizeSane jANanAra prAyaH nipuNa hoya che. (5) prakRtidala - prakRtithI ja dakSa. badhAya kArya akAlahInapaNAe arthAt yogya samaye karanAra hoya che. (6) parapaMDita :- ghaNA zAstrone jANanAra athavA mitra vagere paMDita che jenA te parapaMDita. te paNa nipuNanA saMsargathI nipuNa hoya che. vaidya kRSNakanI jema. (7) vAhI :- pA6 sayathA saMpanna 4 thI tI na ya te athavA maMtrI , dhAtuvAhI. (8) bhUti :- pahanI 26bhATe bhUtina Apa ta tima. tamA napu. (4) cikitsaka - cikitsA karavAmAM nipuNa te cikitsaka. A badhA nipuNa = sUkSma jJAna, tenAthI vicare che mATe naipuNiko che. 210nA satyAyuSi naipuNyaM bhavatIti tatpariNAmAnAha gatitadvandhanasthititadvandhanordhvAdhastiryagdIrghahasvagamanapariNAmA AyuSaH pariNAmAH // 211 // gatIti, gatirdevAdikA tAM niyatAM yena svabhAvenAyurjIvaM prApayati sa AyuSo gatipariNAmaH, yenAyuHsvabhAvena pratiniyatagatikarmabandho bhavati tathA narakAyuHsvabhAvena
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 282 manuSyatiryaggatinAmakarmaNI badhAti na devanarakagatinAmakarmaNIti sa gatibandhanapariNAmaH, AyuSo yA antarmuhUrttAdi trayastriMzatsAgaropamAntA sthitirbhavati sa sthitipariNAmaH, yena pUrvabhavAyuHpariNAmena parabhavAyuSo niyatAM sthiti badhnAti sa sthitibandhanapariNAmaH, yathA tiryagAyuHpariNAmena devAyuSa utkRSTato'pyaSTAdazasAgaropamANIti, yenAyuHsvabhAvena jIvasyo @dizi gamanazaktilakSaNaH pariNAmo bhavati sa UrdhvagamanapariNAmaH, evamadhogamanapariNAmatiryaggamanapariNAmau bhAvyau, yata AyuHsvabhAvAjjIvasya dIrgha-dIrghagamanatayA lokAntAllokAntaM yAvadgamanazaktirbhavati sa dIrghagamanapariNAmaH / yasmAcca husvaM gamanaM sa husvagamanapariNAmaH, ityete karmaprakRtivizeSasyAyuSaH pariNAmaH-svabhAvaH zaktidharma iti // 211 // AyuSya hote chate hoMziyAra thAya che mATe AyuSyanA pariNAmone kahe che. AyuSya nAmanI karmaprakRti vizeSa che. teno pariNAma eTale svabhAva, zakti, dharma te AyuSyano pariNAma. temAM - (1) gati = devAdi, tene (te gatine) niyata (cokkasa), je svabhAva vaDe - je zaktithI AyuSya jIvane prApta karAve che te AyuSyano gati pariNAma arthAt je svabhAvathI AyuSya jIvane devAdi niyata gati prApta karAve che te AyuSyano gati pariNAma che. (2) je AyuSyanA svabhAvathI pratiniyata gatinA karmano baMdha thAya che, dA.ta. narakAyunA svabhAvathI manuSyagati nAmakarma ane tiryaMcagati nAmakarma baMdhAya che paraMtu devagati ke narakagati nAmakarma baMdhAya nahIM te gatibaMdhana pariNAma. (3) AyuSyanI je aMtarmuhUrta vagerethI mAMDIne tetrIza sAgaropama sudhInI sthiti thAya che te sthiti pariNAma. (4) je pUrvabhava saMbaMdhI AyuSyanA pariNAma vaDe parabhavanA AyuSyanI niyata sthiti bAMdhe che te sthitibaMdhana pariNAma. jema tiryaMca AyuSyanA pariNAma vaDe devanuM AyuSya utkRSTathI paNa aDhAra sAgaropama sudhI ja bAMdhe che. (5) je AyuSyanA svabhAva vaDe jIvane Urdhva dizAmAM gamana zaktirUpa pariNAma hoya che te Urdhvagamana pariNAma. (6) evI rIte je AyuSyanA svabhAva vaDe jIvane adho dizAmAM gamana zaktirUpa pariNAma hoya che te adhogamana pariNAma. (7) je AyuSyanA svabhAva vaDe jIvane tirya dizAmAM gamana zaktirUpa pariNAma hoya che te tiryagUgamana pariNAma.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (8) je AyuSyanA svabhAva vaDe jIvane dIrgha-dUra gamanapaNAe yAvat lokAMtathI lokAMta sudhI gamana karavAnI zakti hoya che te dIrghagamana pariNAma. 384 (9) evI rIte hrasva eTale thoDuM gamana karavAnI zakti hoya che te hrasvagamana pariNAma. A pramANe A pariNAmo karmaprakRti vizeSa AyuSyanA pariNAma-svabhAva-zakti-dharma che. / / 211 / / yAvannokaSAyamAyuSa:pariNAmA bhavantIti tAnAha-- strIpuruSanapuMsakavedahAsyaratyaratibhayazokajugupsA nava nokaSAyAH // 212 // strIti, kaSAyaiH krodhAdibhiH sahacarA nokaSAyAH, kevalAnAM naiSAM prAdhAnyaM kintu yairanantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti tadvipAkasadRzameva vipAkamAdarzayantIti nokaSAyavedanIyabhedA ityarthaH, yadudayena striyAH puMsyabhilASaH pittodayena madhurAbhilASavat sa phuMphakAgnisamAnaH strIvedaH, yadudayena puMsaH striyAmabhilASaH zleSmodayAdamlAbhilASavat sa tRNAgnijvAlAsamAnaH puMvedaH, yadudayena napuMsakasya strIpuMsayorubhayorabhilASaH pittazleSmaNorudaye majjitAbhilASavat sa mahAnagaradAhAgnisamAno napuMsakavedaH / yadudayena sanimittamanimittaM vA hasati tatkarma hAsyam / yadudayena sacittAcitteSu bAhyadravyeSu jIvasya ratirutpadyate tadratikarma, yadudayena teSvevAratirutpadyate tadaratikarma, yadudayena bhayavarjitasyApi jIvasyeha - lokAdisaptaprakAraM bhayamutpadyate tadbhayakarma, yadudayena zokarahitasyApi jIvasyAkrandanAdiH zoko jAyate tacchokakarmeti, yadudayena ca viSThAdibIbhatsapadArthebhyo jugupsate tajjugupsAkarme // 212 // nokaSAya sudhI AyuSyanA pariNAmo hoya che mATe nokaSAyone kahe che. krodhAdi kaSAyonI sAthe rahenArA nokaSAyo hoya che. mAtra (ekalA) nokaSAyonuM prAdhAnya nathI - pradhAnapaNuM nathI paraMtu je anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyonI sAthe udayamAM Ave che tenA vipAka jevA ja vipAkane batAve che. A rIte nokaSAyapaNAe je karma vedAya che te nokaSAyavedanIya che. temAM - jenA udayathI strIne purUSane viSe abhilASa thAya che. pittanA udayathI madhura khAvAnA abhilASanI jema te phuMkuma agni (chANanA agni) samAna srI veda che. jenA udayathI purUSane srIne viSe abhilASa thAya che. zleSma (kapha)nA udayathI khATuM khAvAnA abhilASanI jema. te ghAsanA agni-dAvAgninI jvAlA samAna purUSa veda che.
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 385 jenA udayathI napuMsaka-strI tathA purUSa ubhayane viSe abhilASa thAya che. pitta mizrita kaphanA udayamAM majita (arthAt dahIMvaDA vagere mizrita) padArthanA abhilASanI jema. te mahAnagaranA dAhanA agni samAna napuMsaka veda che. jenA udayathI nimitta sahita athavA nimitta vinA hase che te hAsya karma. jenA udayathI sacitta ke acitta bAhya dravyone viSe jIvane rati utpanna thAya te rati karma. jenA udayathI te ja bAhya dravyone viSe arati utpanna thAya che te arati karma. jenA udayathI bhaya rahita jIvane paNa IhalokAdi vagere sAta prakArano bhaya utpanna thAya che te bhayakarma. jenA udayathI zoka rahita jIvane paNa AkraMda vagere zoka utpanna thAya che te zoka karma. jenA udayathI viSTAdi bIbhatsa padArthonI jugupsA (sUga) thAya che te jugupsA karma. 21rA/ nokaSAyavato loke puna:punarutpAdAvazyambhAvAt sadA lokasthitirityAha tatraiva punarjananaM satataM karmaNo mohanIyasya vA bandhanaM jIvAjIvAvaiparItyaM trasasthAvarAvyavacchedo lokAlokAvaiparItyaM tayoranyo'nyAnanupravezo jIvalokasamanaiyatyaM jIvAdigatiparyAyalokasamaniyatatvaM lokAnteSu pudgalAnAM rUkSatayA pariNamanaJceti dazadhA lokasthitiH // 213 // tatraiveti, yajjIvAnAM mRtvA tatraiva lokadeze gatau yonau kule vA sAntaraM nirantaraM vaucityena punaH punaH pratyutpAdaH saikA lokasthitiH, pravAhato'nAdyaparyavasitaM kAlaM yAvanirantaraM jIvairjJAnAvaraNAdipApakarmabandhanasya kriyamANatvAditi dvitIyA lokasthitiH, evameva sadA mohanIyakarmaNo bandhanaM tRtIyA lokasthitiH, mohanIyasya pradhAnatvAdbhedena nirdezaH / kadApi jIvAnAmajIvatayA'jIvAnAJca jIvatvenAbhavanamiti caturthI, kAlatraye kadApi trasAnAM sthAvarANAM vA vyavacchedAbhAva iti paJcamI, lokasyAlokatvenAlokasya ca lokatvena kadApyabhavanamiti SaSThI, lokAlokayoH parasparamanupravezAbhAva iti saptamI, yAvati kSetre lokavyapadezastAvati kSetre jIvAH, yAvati ca kSetre jIvAstAvati loka ityaSTamI, yAvati jIvAnAM pudgalAnAJca gatiparyAyastAvati lokaH, yAvati ca lokastAvati teSAM gatiparyAya iti navamI, lokAnteSu svabhAvAdeva pudgalAnAM rUkSatayA pariNamanAddharmAstikAyAbhAvAcca na zankuvanti lokAntAdvahirgantumiti dazamI lokasthitiriti // 213||
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 atha sthAnamuktAsarikA lokamAM nokaSAyavALAnI utpatti vAraMvAra avazya thavAnI che AthI have lokasthiti kahe che - (1) je jIvo marIne te ja lokanA dezamAM, gatimAM, yonimAM athavA kulamAM, aMtara sahita ke niraMtara ucitapaNAe pharI pharI utpanna thAya che te eka lokasthiti che. (2) sadA-pravAhathI anAdi anaMta kAla sudhI niraMtara jIvo vaDe jJAnAvaraNAdi pApa karmane baMdha karAya che. niraMtara karmanA baMdhanarUpa bIjI lokasthiti che. (3) A ja pramANe haMmezA mohanIya karmanuM baMdhana che te trIjI lokasthiti che. mohanIya karmanI pradhAnatA hovAthI mohanIya karmano baMdha e judo kahyo che. (4) kyAre paNa jIvonuM ajIvapaNA vaDe ke ajIvonuM jIvapaNA vaDe thatuM nathI. arthAt jIvo, ajIva na bane ke ajIvo jIvo na bane te cothI lokasthiti che. (5) traNe kALamAM kyAre paNa trasa ane sthAvara jIvonA vyavacchedano abhAva avyavaccheda abhAva na thavArUpa pAMcamI lokasthiti che. (kyAre paNa abhAva hoto nathI.) (tra-sthAvara jIvo hoya ja che.) (6) lokanuM alokarUpe na thavuM, ane alokanuM lokarUpe na thavuM te chaThThI lokasthiti che. (7) loka ane alokano paraspara praveza na thavo te sAtamI lokasthiti che. (8) jeTalA kSetramAM lokano vyapadeza che teTalA kSetramAM AvI che. jeTalA kSetramAM jIvo che teTalo loka che. A AThamI lokasthiti. | (9) jeTalAmAM jIvo ane pudgalono gatiparyAya che teTalo ja loka che ane jeTalo loka che teTalo teono gati paryAya che. A navamI lokasthiti. (10) lokAMte svabhAvathI ja pudgalo rUkSapaNe pariName che ane dharmAstikAyano abhAva hovAthI lokAMtathI bahAra javA mATe samartha thatA nathI. A dazamI lokasthiti che. 213 viziSTavaktRnisRSTAH zabdapudgalA lokAnta eva gacchantIti prastAvAcchabdAdiviSayAzrayeNAha dezasarvApekSAH zabdAdaya indriyArthA daza // 214 // dezeti, kAlabhedena kazcidvivakSitazabdasamUhApekSayA dezataH kAMzcicchabdAnazrRNot zrRNoti zroSyati ca, sarvata: sarvAn kadAcidindriyApekSayA vA kazcit zrotrendriyeNa dezataH sambhinnazrotolabdhiyuktAvasthAyAM sarvairindriyaiH sarvataH, athavaikakarNena dezataH, ubhAbhyAJca sarvata iti, sarvatraivam // 214 //
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 387 lokasthitithI ja viziSTa vaktA vaDe nIkaLelA zabda pudgalo paNa lokAMta sudhI ja jAya che. A prastAvathI zabdAdi viSayanA AzrayathI kahe che. kAlanA bhedathI koI vivalita zabdanA samUhanI apekSAe dezathI keTalAka zabdone sAMbhaLyA, sAMbhaLe che ane sAMbhaLaze. sarvathI sarva (zabdo)ne koIka IndriyanI apekSAe koIka zrotrendriya vaDe dezathI ane saMbhinnazrota nAmanI labdhithI yukta avasthAmAM badhI Indriyo vaDe sarvathI sAMbhaLela che. athavA dezathI eka kAna vaDe ane sarvathI baMne kAna vaDe sAMbhaLela che. AvI rIte sarvatra samajavuM. |214 indriyArthAnAM paudgalikatvAt pudgalasvarUpavizeSamAha acchinnatayA pudgalacalanamAhriyamANapariNamyamAnocchasyamAnaniHzvasyamAnavedyamAnanijIryamANavaikriyamANaparicAryamANayakSAviSTavAtaparigateSu satsu // 215 // ___acchinnatayeti, yadA pudgalaH AhriyamANa:-khAdyamAna:-AhAre'bhyavahriyamANo bhavati tadA'cchinnaH-apRthagbhUtaH zarIre utpATyamAno vivakSitaskandhe vA sambaddhassan sthAnAnAntaraM gacchet, evaM pariNamyamAna udarAgninA khalarasabhAvena, ucchAse kriyamANe sati, evaM niHzvasyamAnaH, vedyamAno nijIryamANazca karmapudgalaH, vaikriyamANa:-vaikriyazarIratayA pariNamyamAnaH, paricAryamANa:-maithunasaMjJAyA viSayIkriyamANaH, zukrapudgalAdiH, yakSAviSTaH-yakSAdyAviSTe sati puruSe yaccharIralakSaNaH pudgalaH, vAtaparigataH-dehagatavAyuprerito vAtaparigate vA dehe sati vadyivAna vakSipta rUti 221 IndriyanA viSayo paudgalika (pudgalanA dharmo) che mATe pugalanA svarUpa vizeSane kahe che. (1) jayAre pudgala AhAra karAto-khavAto, AhAramAM upayoga karAto hoya che tyAre acchinna = judo nahIM thayela zarIramAM athavA vivakSita skaMdhamAM saMbaMdhavALo. (arthAt zarIrathI abhinnarUpe upADAto, skaMdhamAM sArI rIte baMdhAyo hato) sthAnAMtaramAM jAya. arthAt pugala cale. (2) pariNAmane prApta karAto pula ja udaranA agni vaDe khala ane rasabhAva vaDe athavA bhojanamAM pariNAmane pamADato pudgala cale. (3) evI rIte ucchavAsa lIdhe chate, vAyuno pudgala cale. (4) nizvAsane levAto athavA niHzvAsa lIdhe chate pugala cale. (5) vedAto athavA karma vedate chate pugala cale. (6) nirjarAto ane nirjarAte chate karmayugala cale. (7) vaikriya zarIrapaNe parINAmane pAmato athavA vaikriya zarIra kare chate cale.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 atha sthAnamuktAsarikA (8) maithuna saMjJAnA viSayavALo karAto zukra (vIya) pudgalAdi athavA strInA zarIrAdino bhoga kIdhe chate zukrAdi ja cale. (9) bhUtAdi vaDe adhiSThita cale athavA yakSanA AvezavALo purUSa thaye chate teno zarIrarUpa pugala cale. (10) dehamAM rahela vAyu vaDe prerita pugala cale athavA vAyu vaDe vyApta deha thaye chate ke bAhyavAyu vaDe phekela pudgala cale. ra1pI. indriyArthAnAM manojJAmanojJarUpANAM zabdAdInAmapahAre upanayane vA krodhAdyutpattyA'saMyamabhAvaprAptestadabhAve ca saMyamabhAvaprApteH saMyamAsaMyamAvAha pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyadvitricatuHpaJcendriyAjIvakAyaviSayau saMyamAsaMyamau (ra1ddA. pRthivIti, sugamaM sUtram / saMyamyate niyamyate AtmA pApavyApArasambhArAdaneneti saMyamaH, pRthivyAdiviSayebhyaH saMghaTTaparitApanopadravaNebhya uparamo vA, ajIvakAyasaMyamazca pustakAdInAM grahaNaparibhogoparamaH / etadviparyayarUpo'saMyamaH // 216 / / IndriyonA suMdara ke asuMdara zabdAdi viSayone choDavAmAM ke levAmAM krodhAdinI utpattithI asaMyamabhAvanI prApti ane tenA abhAvamAM saMyamabhAvanI prApti hovAthI saMyama ane asaMyamane kahe che - jenA vaDe pApa vyApAranA samUhathI AtmA saMyamita karAya che, niyamita karAya che te saMyama kahevAya che. pRthvI, pANI, teja, vAyu, vanaspatikAya, beIndriya, Indriya, caurindriya, paMcendriya, ajIvakAya yAne jIva tathA ajIva baMnenA viSayavALuM saMyama ane asaMyama che. pRthvI Adi viSayothI, saMghaTTa = sparza. pIDA ApavI-paritApa upajAvavo, upadrava A badhAthI aTakavuM te pRthvI Adi jIva saMyama kahevAya che. pustaka AdinuM grahaNa, paribhoga tenAthI aTakavuM te ajIvakAya saMyama che. AnAthI viparIta virUddha (aTakavuM nahIM) te asaMyama che. ll216ll saMyamazca cAritrabheda iti pravrajyAbhedAnAhachandaroSaparidyusvapnapratizrutasmaraNarogAnAdaradevasaMjJaptivatsAnubandhaiH pravrajyAH / 217 / chandeti, svakIyAbhiprAyavizeSa: chandaH tasmAt pravrajyA gRhyate govindavAcakasyeva, sundarInandanasyeva vA, parakIyAdvA bhrAtRvazabhavadattasyeva / roSAt zivabhUteriva, paridhunAdArikSayeNa kASThahArakasyeva, svapnAt puSpacUlAyA iva, pratizrutAt-pratijJAnAt-zAlibhadra
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 389 bhaginIpatidhanyakasyeva, smaraNAt mallinAthasmAritajanmAntarANAM pratibuddhayAdirAjJAmiva, rogAt-sanatkumArasyeva, anAdarAt-nandiSeNasyeva, devapratibodhanAt-metAryAderiva, vatsaHputratadanubandhAt vairasvAmimAturiva / / 217 / / ane saMyama e cAritrano bheda che mATe pravrayAnA bhedone kahe che - (1) cha :- potAno abhiprAya vizeSa. tenAthA (52912ii) goviMda pAyI 4bha prayA grahaNa karAya che. athavA suMdarInA naMdana (putra)nI jema, pArakAnA abhiprAyathI bhAIne vaza evA (bhavAttanI bha. (2) roSa :- zivabhUtinI sebha roSathI yA add42|y cha ta roSathI. (3) paridhu :- haridrathA 58IyArAnI sebha yA add42||y te paridhuthI. (4) svapna :- svapnathI puSyacUlAnI jema pravrajayA grahaNa karAya che te svapnathI. (5) pratizruta :- pratisAtha. zAlimadranI paDenanA pati (manevI) pannAnI bha prajayA / karAya che te pratizrata. () sm25|| :- smarathI-zrImalsinA (ma. yA6 42rAveta. 4nmAMtara (pUrva 4nma)thI pratiyo5 pAmela (cha) rAjAonI jema pravrajayA grahaNa kare te smaraNathI. (7) roga :- sanatakumAranI 4ma rogathI 4yA ! 72rAya te rogathI. (8) sanA62 :- nahISenI 4. manA2thI 4yA 95 42rAya te sanA2. (c) heva :- vinA pratibodhavAthI bhetArtha mAhinI bhIkSA sevAya te visaMjJapti. (10) vatsa :- putranA snehathI vajasvAmInI mAtA sunaMdAnI jema dIkSA levAya che te vatsAnubaMdha pravrajayA. 21NA pravrajyAyA jIvapariNAmavizeSatvAdanyAnapi tatpariNAmavizeSAn tadviparItasvarUpasyAjIvasya ca paryAyavizeSAnAha gatIndriyakaSAyalezyAyogopayogajJAnadarzanacAritravedapariNAmA jIvasya, bandhanagatisaMsthAnabhedavarNarasagandhasparzAgurulaghuzabdapariNAmA ajIvasya // 218 // gatIti, pariNamanaM pariNAmastadbhAvagamanamityarthaH, yadAha 'pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // ' iti, dravyArthanayasyeti zeSaH 'satparyAyeNa nAzaH prAdurbhAvo'satA ca paryayataH / dravyANAM parINAmaH proktaH khalu paryayanayasya // ' iti, tatra jIvasya pariNAmo jIvapariNAmaH sa ca prAyogikaH, tatra gatireva pariNAmo gatipariNAmaH, evaM sarvatra, gatizceha gatinAmakarmodayAnnArakAdivyapadezahetuH,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 atha sthAnamuktAsarikA tatpariNAmazcAbhavakSayAditi, sa ca narakagatyAdizcaturvidhaH, gatipariNAme ca satyevendriyapariNAmo bhavati, sa cendriyapariNAmaH zrotrAdibhedAt paJcadhA, indriyapariNatau ceSTAniSTaviSayasambandhAdrAgapariNatiriti kaSAyapariNAmaH sa ca krodhAdibhedAccaturvidhaH, kaSAyapariNAme sati lezyApariNatirna tu lezyApariNatau kaSAyapariNati, yena kSINakaSAyasyApi zuklalezyApariNatirdezonapUrvakoTiM yAvadbhavati, sa ca lezyApariNAma: kRSNAdibhedAt SoDhA, ayaJca yogapariNAme sati bhavati yato niruddhayogasya lezyApariNAmo'paiti, sa yogapariNAmo manovAk kAyabhedAvidhA, saMsAriNAJca yogapariNatAvupayogapariNatirbhavati sa ca sAkArAnAkAra bhedAdvidhA, sati copayogapariNAma jJAnapariNAmo bhavati sa cAbhinibodhikAdibhedAt paJcadhA, tathA mithyAdRSTenimapyajJAnapariNAmo matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNastrividho'pi vizeSagrahaNasAdharmyAt jJAnapariNAmagrahaNena gRhIto draSTavyaH / jJAnAjJAnapariNAme ca sati samyaktvAdipariNatiriti darzanapariNAmaH, sa ca tridhA samyaktvamithyAtvamizrabhedAt, samyaktve sati cAritrapariNAmaH, sa ca sAmAyikAdibhedAt paJcadhA, stryAdivedapariNAme cAritrapariNAmo na tu cAritrapariNAme vedapariNatiryato'vedakasyApi yathAkhyAtacAritrapariNatirdRSTeti vedapariNAma uktaH sa ca stryAdibhedAttrividha iti / ajIvAnAM pariNAmAzca-bandhanaM-pudgalAnAM parasparaM sambandhaH saMzleSarUpaH, sa eva pariNAmaH evaM sarvatra, tallakSaNaJca 'samasnigdhatayA bandho na bhavati samarUkSatayApi na bhavati / vimAtrasnigdharUkSatvena bandhastu skandhAnAmi'ti, etaduktaM bhavati samaguNasnigdhena paramANvAdinA bandho na bhavati, samaguNarUkSeNa, yadA viSamA mAtrA tadA bhavati bandhaH, viSamamAtrAnirUpaNArthamucyate "snigdhasya snigdhena dvikAdhikena rUkSasya rUkSeNa dvikAdhikena / snigdhasya rUkSeNApaiti bandho jaghanyava| viSamaH samo vA // ' iti, gatipariNAmo dvividhaH spRzadgatipariNAma itarazca, tatrAdyo yena prayatnavizeSAt kSetrapradezAn spRzan gacchati, yenAspRzanneva tAn gacchati, na cAyaM na sambhAvyate gatimadrvyANAM prayatnabhedopalabdheH, tathAhiabhraGkaSaharmyatalagatavimuktAzmapAtakAlabheda upalabhyate anavaratagatipravRttAnAJca dezAntaraprAptikAlabhedazcetyataH saMbhAvyate'spRzadgatipariNAmaH, athavA dIrghahasvabhedAdvividho'yam / saMsthAnapariNAmaH parimaNDalavRttatryasracaturasrAyatabhedAt paJcavidhaH, bhedapariNAmaH paJcadhA, tatra khaNDabhedaH kSiptamRtpiNDasyeva, pratarabhedo'bhrapaTalasyeva, anutaTabhedo vaMzasyeva, cUrNabhedacUrNanam, utkarikAbhedaH samutkIryamANaprasthakasyeveti / varNapariNAmaH paJcadhA, gandhapariNAmo dvidhA rasapariNAmaH paJcadhA, sparzapariNAmo'STadhA, na gurukamadhogamanasvabhAvaM na laghukamUrdhva
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 391 gamanasvabhAvaM yadravyaM tadagurulaghukam, atyantasUkSmaM bhASAmanaHkarmadravyAdi sa eva pariNAmaH, etadgrahaNenaitadvipakSo'pi gRhIto draSTavyaH, tatra vivakSayA guru vivakSayA ca laghu yadravyaM tadgurulaghukamaudArikAdisthUlataram / idamuktasvarUpaM dvividhaM vastu nizcayanayamatena / vyavahAratastu caturdhA, tatra gurukamadhogamanasvabhAvaM vajrAdi, laghukamUrdhvagamanasvabhAvaM dhUmAdi, gurulaghukaM tiryaggAmivAyujye tiSkavimAnAdi, agurulaghukamAkAzAdi / zabdapariNAma: zubhAzubhabhedAdvidheti // 218 // pravajyA e jIvano pariNAma vizeSa hovAthI jIvanA bIjA paNa pariNAma vizeSone tathA tenAthI viparIta svarUpavALA ajIvanA paryAya vizeSone kahe che - pariNamavuM te pariNAma. arthAt te svarUpe javuM. te kahyuM che ke - "pariNAma ja arthAtara gamanarUpa che paraMtu sarvathA te rUpe rahevuM nathI. tema sarvathA vinAzarUpa nathI te pariNAma. tenA svarUpane jANanArA paMDitone ISTa che." A pramANe dravyArthika nayanA mate samajavuM. paryAyArthika nayanA matathI to dravyono chatA paryAya vaDe nAza tathA achatA paryAyo vaDe prAdurbhAva-utpanna thavArUpa pariNAma kahela che. temAM - evI rIte jIvano pariNAma te jIva pariNAma. te prAyogika che arthAt prayogathI che. temAM gati e ja pariNAma te gati pariNAma. evI rIte sarvatra samajavuM. (1) gati pariNAma:- ahIM gati to gati nAmakarmanA udayathI nArakAdi vyapadezanA hetubhUta che. (nArakAdi kahevAmAM kAraNarUpa che.) ane tenA pariNAma to A bhavanA kSayathI che. te narakagati cAra prakAre che. (2) Indriya pariNAma - gati pariNAma thaye chate ja Indriyono pariNAma thAya che. te Indriyono pariNAma zrotrAdi bhedathI pAMca prakAre che. (3) kaSAya pariNAma :- IndriyonI pariNatine viSe iSTa ane aniSTa viSayanA saMbaMdhathI rAga (DhaSa rUpa) pariNati thAya che tethI have kaSAyano pariNAma kahela che. te kaSAya pariNAma krodhAdi bhedathI cAra prakAre che. (4) lezyA pariNAma :- kaSAya pariNAma thaye chate vezyAno pariNAma thAya che. paraMtu lezyAnI pariNati hote chate kaSAyanI pariNati nathI. kAraNa ke kSINa kaSAya jIvane paNa zukla lezyAnI pariNati dezonapUrva krioDa varSa paryata hoya che. ane te vezyAno pariNAma kRSNAdi bhedathI cha prakAre che. (5) yoga pariNAma - lezyAno pariNAma, yoga pariNAma hote chate hoya che kAraNa ke rUMdhana karela yogavALAne vezyAno pariNAma dUra thAya che. te yoga pariNAma. mana, vacana, kAyAnA bhedathI traNa prakAre che.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 atha sthAnamuktAsarikA (6) upayoga pariNAma:- saMsArI jIvone yoganI pariNatimAM upayoganI pariNati hoya che mATe yoga pachI upayoga pariNAma kahyo. te upayoga (1) sAkAra, (2) anAkAra bhedathI be prakAre che. (7) jJAna pariNAma :- upayoga pariNAma hote chate jJAna pariNAma hoya che. te jJAna pariNAma Abhinibodhika (mati) jJAna Adi bhedathI pAMca prakAre che. tathA mithyASTinuM jJAna paNa ajJAna pariNAma mati ajJAna, zruta ajJAna, vibhaMga jJAna rUpe traNa prakAre che. paNa te vizeSa grahaNanA samAnapaNAthI jJAna pariNAmanA grahaNa vaDe grahaNa karela samajavo. | (8) darzana pariNAma :- jJAna ane ajJAna pariNAma hote chate samyaktAdinI pariNati che mATe jJAna pachI darzana pariNAma kahyo che. ane te darzana pariNAma samyakta, mithyAtva ane mizranA bhedathI traNa prakAre che. (9) cAritra pariNAma :- samyakta hote chate cAritrano pariNAma hoya che paraMtu cAritranA pariNAmamAM vedanI pariNati nathI kAraNa ke avedaka jIvane paNa yathAkhyAtacAritranI pariNati jovAyelI che. (kahela) che. mATe cAritra pariNAma pachI veda pariNAma kahyo. te veda pariNAma. strI Adi bhedathI traNa prakAre che. have ajIvonA pariNAma kahe che. (1) baMdhana pariNAma :- paraspara pudgalono saMbaMdha arthAt milana, tarUpa pariNAma te baMdhana pariNAma. evI rIte sarvatra jANavuM. baMdhana pariNAmanuM lakSaNa A che - samAna guNavALA snigdha (cIkaNA) paramANuono anya samAna guNavALA snigdha paramANu vagerenI sAthe baMdha thato nathI. tathA samAna guNavALA rUkSa paramANuono paNa samAna guNavALA rUkSa paramANu vagerenI sAthe baMdha thato nathI. jyAre viSama mAtrA hoya, arthAt vadhu, ochA guNa hoya tyAre snigdha, rUkSapaNe skaMdhono baMdha thAya che. zuM kahyuM? A pramANe kahyuM ke - samAna guNavALA snigdhanI sAthe paramANu Adino baMdha nathI thato. tevI rIte samAna guNavALA rUkSanI sAthe baMdha thato nathI. jyAre viSama mAtrA hoya tyAre baMdha thAya che. viSama mAtrAnA nirUpaNa mATe kahe che - snigdha paramANu vagereno snigdha paramANu vagerenI sAthe baMdha thAya to be guNa adhika paramANu sAthe baMdha thAya. rUkSa paramANu vagereno rUkSanI sAthe baMdha thAya to be guNa adhika paramANu vagere sAthe ja baMdha thAya. paraMtu rUkSa ane snigdha paramANu vagereno to jaghanya varjIne cAhe viSama mAtrAe hoya athavA sama mAtrAe - samAna guNavALA hoya to paNa baMdha thAya che. mAtra jaghanya eka guNa snigdha ane eka guNa rUkSa paramANu vagereno baMdha na thAya. (2) gati pariNAma - gati pariNAma be prakAre che.
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 393 (1) spRzadgati pariNAma - je prayatna vizeSathI kSetra (AkAza)nA pradezone sparzato (paramANu vagere) jAya che te spRzadgati pariNAma. (2) aspRzagati pariNAma - AkAza pradezone nahIM sparzato jAya che te. eTale ke manuSyalokamAMthI jIva siddha thAya che tyAre je samaye jIva AyupUrNa kare che te ja samaye sAta raju pAra karI siddhazilA pahoMce che. eka samayanI gati che. bIjA samaye sparzato nathI. te aspRzadgati. A saMbhavI zake nahIM, ema nathI arthAt saMbhavI zake che. gativALA dravyonI prayatnanA bhedathI upalabdhi hovAthI (koI dravyanI gati hoya che. koInI vadhAre hoya che.) te A pramANe - gaganacuMbI havelInA taLIyAmAM rahelane tyAMthI mukAyela paththaro kAlabhedathI meLavAya che. A paththara nIce paDe to koI jaldI paDe, koIne TAIma vadhAre lAge tema kAlano bheda thAya che. niraMtara gatimAM pravRtta thayelA judA judA dezane prApta thAya che. koIne eka samaya lAge che. to koIne asaMkhya samaya lAge che. A rIte dezAMtara prAptimAM kAlano bheda jaNAya che. AthI aspRzadgati pariNAma saMbhavI zake che. athavA dIrgha ane hrasvanA bhedathI be prakAre che. dIrgha gati pariNAma ane hrasva gati pariNAma. (3) saMsthAna pariNAma :- parimaMDala, vRtta, vyagna, caturagna ane AyatanA bhedathI pAMca prakAre saMsthAna pariNAma che. (4) bheda pariNAma :- bheda pariNAma pAMca prakAre che. temAM - khaMDabheda - mATInA piMDane pheMkavAthI je TUkaDe TUkaDA thAya che te khaMDabheda. pratarabheda - megha samUhanuM Apa meLe TUkaDe TUkaDA thaI javuM te. abhrakanA paDanI jema. anuta, bheda - voza phATavAnI je kriyA thAya che te. vAMsanI jema. (vAMzane cIravAthI tenI chAlano bheda thAya che te.) cUrNabheda - koI paNa vastuno ekadama bhUko thaI javo. utkarikAbheda - pahADanA bhedananI je kriyA thaI che. prasthaka-popaDo ukheDavAnI jema. (5) varNa pariNAma :- pAMca prakAre che. kRSNa, nIla, pIta, rakta ane zveta. (6) gaMdha pariNAma :- be prakAre che. surabhi ane durabhi. (sugaMdha ane durgadha) (7) rasa pariNAma - rasa pariNAma pAMca prakAre che. tikta, kaTu, kasAya, khATo, madhura rasa. (8) sparza pariNAma :- sparza pariNAma ATha prakAre che. (9) agurulaghu pariNAma :- nIce javAnA svabhAvavALuM je bhAre nathI ane UMce javAnA svabhAvavALuM halakuM nathI evuM je dravya te agurulaghu dravya che. atyaMta sUkSma bhASA, mana ane karma dravyAdi te ja pariNAma te agurulaghu pariNAma.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 atha sthAnamuktAsarikA AnA ja grahaNathI eno vipakSa gurulaghu paNa grahaNa karelo samajavo. temAM vivekSAthI je gurU ane vivekSAthI laghu evuM je dravya te gurUlaghu dravya. te audArikAdi atyaMta sthUlarUpe che. ___bhA praa2n| s135vANI vastu te nizcaya nayanA bhatathA che. (1) 138, (2) agurulaghu. vyavahAra nayanA mate vastu cAra prakAre che. gurU - bhAre, nIce javAnA svabhAvavALI vastu vaja vigere. laghu - halakuM, UMce javAnA svabhAvavALA dhUmADo vigere. gurulaghu - tIrtho janAra vAyu, jayotiSka vimAnAdi. agurulaghu - AkAza Adi. (10) 206 pariNAma :- 206 parimAnA me cha. (1) zuma za06 5riema. (2) azubha zabda pariNAma. 218 ajIvapariNAmAdhikArAdantarikSalakSaNAjIvapariNAmopAdhikamasvAdhyAyikavyapadezyaM pudgalapariNAmavizeSamAha ulkApAtadigdAharjitavidyunnirghAtamizraprabhAyakSAdIptadhUmikAmahikArajauddhAtA AntarikSakAsvAdhyAyAH // 219 // ulkApAteti, antarikSe bhava AntarikSakaH, svAdhyAyo vAcanAdiH paJcavidho yasminnasti sa svAdhyAyikastadabhAvo'svAdhyAyikaH, tatra ulkA-AkAzajA tasyAH pAta ulkApAtaH, dizo dizi vA dAho digdAhaH, idamuktambhavati-ekataradigvibhAge mahAnagarapradIpanakamiva ya udyoto bhUmAvapratiSThito gaganatalavartI sa digdAha iti, gajitaM-jImUtadhvaniH, vidyuttaDit, nirghAta: sAbhre nirabhre vA gagane vyantarakRto mahAgarjitadhvaniH, mizraprabhAsaMdhyAprabhA candraprabhA ca yadi yugapadbhavatastathAvidhA, tatra candraprabhA''vRttA saMdhyA'pagacchantI na jJAyate zuklapakSapratipadAdiSu dineSu, saMdhyAcchede vA'jJAyamAne kAlavelA na jAnantyatastrINi dinAni prAdoSikaM kAlaM na gRhNanti tataH kAlikasyAsvAdhyAyaH syAt / yakSAdIptamAkAze bhavati, eteSu svAdhyAyaM kurvatAM kSudradevatA chalanAM karoti, dhUmikA-mahikAbhedo varNato dhUmikA dhUmAkArA dhUmratyarthaH, mahikA-pratItA, etacca dvayamapi kArtikAdiSu garbhamAseSu bhavati, tacca patanAnantarameva sUkSmatvAtsarvamapyapkAyabhAvitaM karotIti, rajaudghAta:-vitrasApariNAmataH samantAdreNupatanamiti // 219 / / ajIva pariNAmanA adhikArathI AkAzalakSaNa ajIva pariNAmanA AdhAre (ajIva pariNAmarUpa upAdhika vyapadeza karavA yogya) asvAdhyAya saMbaMdhI pudgala pariNAma vizeSane kahe che -
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra AkAzamAM thayeluM te AMtarikSaka. svAdhyAya vAcanAdi pAMca prakArano jemAM che te svAdhyAyika. teno abhAva te asvAdhyAyika. temAM - 395 (1) ulkA H- AkAzamAM thanArI je (vijaLI Adi) tenuM paDavuM te ulkApAta. (2) digdAha :- dizAno athavA dizAmAM je dAha te digdAha. tAtparya e che ke - koI eka dizAnA vibhAgamAM mahAnagaramAM Aga lAgI hoya tema je pradeza bhUmi para na rahyo hoya ane AkAzamAM rahyo hoya te digdAha. (3) garjita :- medhano dhvani. (4) vijaLI :- vijaLIno camakAro thAya tyAre. (5) nirthAta :- AkAza vAdaLAothI gherAyeluM hoya ke vAdaLA vagaranuM hoya tevA AkAzamAM vyaMtare karela mahAgarjanA jevo avAja yAne kaDAkA thAya tyAre. (6) mizraprabhA :- saMdhyAnI prabhA ane caMdranI prabhA jemAM baMne ekI sAthe thAya che te mizraprabhA. temAM caMdranI prabhA vaDe DhaMkAyela (nAza pAmatI) saMdhyA dUra jatI saMdhyA, zukla pakSanA paDavAdi divasomAM jaNAtI nathI. athavA saMdhyAno vibhAga-cheda nahIM jaNAte chate kAlavelA jaNAya nahIM AthI traNa divasa prAdoSika kAlane grahaNa (kAlagrahaNa) na kare. tethI kAlika sUtrano asvAdhyAya thAya. (7) yakSAdIpta H- yakSAdIpta AkAzamAM thAya che. (koI eka dizAmAM rahI rahIne je vijaLI jevo prakAza AkAzamAM thAya che te yakSAdIpta.) A badhAyane viSe svAdhyAya karanArane kSudra devatA chale che. (8) dhUmikA :- mahikAno je bheda, varNathI dhUmikA dhUmanA AkAravALI dhUmrA hoya che. (9) mahikA :- jhAkaLa pratIta che. A bhUmikA ane mahikA baMne paNa kArtika Adi garbhamAsomAM hoya che ane te paDyA pachI tarata ja sUkSma hovAthI badhuM ja apakAyarUpa kare che. (10) rajauddAta :- visrasA (svAbhAvika) pariNAmathI cAre taraphathI dhULanuM paDavuM tene rajauddAta kahevAya che. A rIte AkAza saMbaMdhI daza asvAdhyAya kAla che. 2195 punarapyasvAdhyAyakAlamAha asthimAMsazoNitAzucizmazAnasamIpacandrasUryagrahaNapatanarAjavigrahavasatimadhyagazarIrANi audArikasyAsvAdhyAyAH // 220 // asthIti, audArikasya manuSyatiryakzarIrasya sambandhyasvAdhyAyAH, asvAdhyAye nimittabhUta maudArikamiti bhAvaH / tatrAsthimAMsazoNitAni pratItAni / tatra paJcendriya
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 atha sthAnamuktAsarikA tirazcAmasvAdhyAyikaM dravyato'sthimAMsazoNitAni carma ca, kSetrataH SaSTihastAbhyantare, kAlataH sambhavakAlAdyAvattRtIyA pauruSI mArjArAdibhirmUSikAdivyApAdane'horAtraJca, bhAvata: sUtraM nandyAdikaM nAdhyetavyamiti, manuSyasambandhyapyeyameva, navaraM kSetrato hastazatamadhye kAlato'horAtraM yAvat, ArtavaM dinatrayaM, strIjanmani dinASTakaM puruSajanmani dinasaptakam, asthIni tu jIvavimokSadinAdArabhya hastazatAbhyantarasthitAni dvAdazavarSANi yAvadasvAdhyAyikaM bhavati, citAgninA dagdhAnyudakavAhena vA vyUDhAnyasvAdhyAyikaM na bhavati, bhUminikhAtAnyasvAdhyAyikamiti / azucInyamedhyAni mUtrapurISANi, teSAM samIpamasvAdhyAyikaM bhavati / zmazAnasamIpaM-zavasthAnasamIpam, candragrahaNaM-candravimAnasya rAhuvimAnatejasoparaJjanamevaM sUryagrahaNamapI, iha kAlamAnaJca-yadi candraH sUryo vA grahaNe sati sagraho'nyathA vA nimajjati tadA grahaNakAlaM tadrAtrizeSaM tadahorAtrazeSaJca tataH paramahorAtraJca varjayanti / Acaritantu yadi tatraiva rAtrau dine vA muktaH tadA candragrahaNe tasyA eva rAtreH zeSaM pariharanti, sUryagrahaNe tu taddinazeSaM parihRtyAnantaraM rAtrimapi pariharantIti / candrasUryoparAgayozcaudArikatvaM tadvimAnapRthivIkAyikApekSayA'vaseyamAntarIkSakatvantu sadapi na vivakSitam / patanaM-maraNaM rAjAmAtyasenApatigrAmabhogikAdInAm, tatra yadA daNDikaH kAlagato bhavati rAjA vA'nyo yAvanna bhavati tadA samaye'nirbhaye svAdhyAyaM varjayantIti nirbhayazravaNAnantaramapi ahorAtraM varjayantIti grAmamahattare'dhikAraniyukte bahusvajane vA zayyAntare vA puruSAntare vA saptagRhAbhyantaramRte'horAtraM svAdhyAyaM varjayanti zanairvA paThanti, nirduHkhA ete iti gahA~ loko mA kArSIditi / rAjavigraho-rAjJAM saGgrAmaH, upalakSaNatvAtsenApatigrAmabhogikamahattarapuruSastrImallayuddhAnyasvAdhyAyikam, yata ete prAyo vyantarabahulAsteSu pramattaM devatAM chalayennirduHkhA ete ityuDDAho vA'prItikaM vA bhavedityato yadvigrahAdikaM yaccirakAlaM yasmin kSetre bhavati tatra vigrahAdike tAvatkAlaM tatra kSetre svAdhyAyaM pariharanti / vasati madhyagazarIrANi-upAzrayasya madhye vartamAnamaudArikaM manuSyAdisatkaM zarIraM yadyadbhinnaM bhavati tadA hastazatAbhyantare'svAdhyAyika bhavati, athAnudbhinnaM tathApi kutsitatvAdAcaritatvAcca hastazataM vaya'te, pariSThApite tu tatra tatsthAnaM zuddhaM bhavatIti // 220 / / pharI paNa asvAdhyAya kAlane kahe che. audArika manuSya ane tiryaMcanA zarIra saMbaMdhI asvAdhyAyakALa kahe che. asvAdhyAyamAM nimittabhUta mauhari zarIra cha. tema (1) 81351, (2) mAMsa, (3) dohI prasiddha che. temAM
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 397 paMcendriya tiryaMco saMbaMdhI asvAdhyAyika dravyathI - hADakA, mAMsa, lohI ane cAmaDuM A cAra asvAdhyAyika hoya che. kSetrathI - sAMiTha(60) hAthanI aMdara, kAlathI saMbhava kAlathI mAMDIne yAvat trIjI porisI sudhI. bilADI vagere dvArA uMdarAdinA nAzamAM ahorAtra parvata asvAdhyAya hoya che. bhAvathI naMdI Adi sUtranuM adhyayana karavuM nahIM. manuSya saMbaMdhI asvAdhyAya paNa ema ja che. paraMtu vizeSa e che ke - kSetrathI ekaso (100) hAthanI aMdaramAM, kAlathI-ahorAtra sudhI, yAvat Artava (aMtarAya) saMbaMdhI traNa divasa sudhI, putrInA janmamAM ATha divasa sudhI, putranA janmamAM sAta divasa sudhI. hADakAnA viSe to jIvanA vinAzanA (maraNa thAya) divasathI mAMDIne (AraMbhIne) ekaso hAthanI aMdara rahelA-dATelA hoya to bAra varSa sudhI asvAdhyAya hoya che. citAnA agni vaDe baLelA athavA pANInA pravAha vaDe taNAyelA hADakAo hoya to asvAdhyAya thAya nahIM, paraMtu bhUmimAM dATelA hADakAo hoya to asvAdhyAya thAya che. (4) azuci-viSTA ane mUtranI samIpe asvAdhyAya hoya che. (5) zmazAnanI najIkamAM (maDadAnA sthAnathI najIkamAM) asvAdhyAya che. (6-7) caMdra grahaNa ane sUrya grahaNa = caMdranA vimAnanuM ke sUryanA vimAnanuM rAhunA tejathI DhaMkAI javuM. ahIM kAlamAna che - jo caMdra athavA sUrya grahaNa thaye chate saMgraha (khagrAsa) athavA asaMpUrNa bUDe (DUbe) tyAre grahaNa kAla, te rAtri zeSa, ahorAtra zeSa ane tyAra pachI ahorAtra paryata varje che. AcAra evo che ke - jo te ja rAtri ke divasamAM caMdra grahaNa mukAyuM hoya to te ja rAtrinA zeSamAM (bAkInI rAtrimAM) svAdhyAyanuM varjana che. sUrya grahaNamAM te bAkI rahelA divasane choDIne pachInI taratanI rAtrine paNa choDe che. prazna :- sUrya ane caMdra to AkAzamAM che to pachI ahIM audArikamAM kema tenuM grahaNa karyuM ? uttara :- sUrya, caMdra AkAzamAM rahe che to paNa temanA vimAno pRthvIkAyanA hovAthI pRthvIkAyika jIvanI apekSAe audArikapaNuM kahyuM che. aMtarIkSapaNuM che to paNa tenI virakSA karI nathI. (2) patana :- patana eTale maraNa. rAjA, pradhAna, senApati, gAmanA mAlika vagerenuM maraNa. temAM jayAre daMDanAyaka athavA rAjA maraNa pAme che ane jayAM sudhI bIjo rAjA thato nathI tyAre nirbhayamAM svAdhyAyane choDe che. nirbhayanA zravaNa pachI paNa ahorAtra svAdhyAya choDe che. gAmanA moTA mANasa-mukhya purUSanuM, adhikArI (amaladAra)nuM, ghaNA kuTuMbavALAnuM, zayyAtara athavA upAzrayathI sAtamA gharanI aMdara sAmAnya purUSanuM paNa maraNa thayuM hoya to ahorAtra sudhI svAdhyAya varje che, athavA dhIme dhIme bhaNe che. kemake A sAdhuo duHkha vagaranA che evI rIte loko gaha na kare. mATe svAdhyAya varje.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 atha sthAnamuktAsarikA (9) rAja vigraha:- rAjAnuM yuddha, upalakSaNathI senApati, grAma bhogika, mahattara purUSa, strI, mallanA yuddhonA samaye svAdhyAya na kare. kAraNa ke AvA sthAnomAM prAyaH karIne ghaNA vyaMtaro kautukathI Ave che ane pramAdane devatA chaLe che. athavA A sAdhuo duHkha vinAnA che ema uDAha (apayaza-ThekaDI) thAya athavA aprIti thAya. mATe jyAM AgaLa jeTalo lAMbo samaya yuddha vagere thAya teTalo samaya te kSetramAM (te jagAe) svAdhyAya na kare. (10) vasati madhyaga zarIrANi - upAzrayanI aMdara (madhyamAM rahela) rahela audArika manuSyAdi saMbaMdhI zarIra zastra vagerethI bhedAyeluM hoya to so hAthanI aMdara asvAdhyAya thAya. ane jo bhedAyeluM na hoya to paNa kutsitapaNAthI ane AcaritapaNAthI (kharAba hovAthI ane kharAba AcaraNa thavAthI so hAtha sudhI svAdhyAya vajarya che. paraThavyA pachI tyAM te sthAna zuddha thAya che. I/220nI uparyuktAsvAdhyAyAvarjanena sukSmajIveSvavatarantIti tadbhedAnAhaprANapanakabIjaharitapuSpANDalayanasnehagaNitabhaGgasUkSmANi sUkSmANi // 221 // prANeti, prANasUkSma-anuddharitakunthuH, panakasUkSmaM ullIprabhRti, bIjasUkSmaM vrIhyAdInAM nakhikA, haritasUkSma-bhUmisamavarNaM tRNam, puSpasUkSma-vaTAdipuSpANi, aNDasUkSma-kITikAdyaNDakAni, layanasUkSma-kITikAnagarAdi, snehasUkSma-avazyAyAdI, gaNitasUkSma-gaNitaM jIvAdInAM saGkalanAdi tadeva sUkSmaM sUkSmabuddhigamyatvAt, zrUyate ca vajrAntaM gaNitamiti / bhaGgasUkSmabhaGgA-bhaGgakAH vastuvikalpAste ca dvidhA-tatrAdyAssthAnabhaMgakA yathA-dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH, anyA bhAvato na dravyataH aparA bhAvato dravyatazca, itarA ca na bhAvato nApi dravyata iti / itare kramabhaMgakAstu-dravyato hiMsAbhAvatazca, dravyato'nyA na bhAvataH, na dravyato'nyA bhAvataH, anyA ca dravyato na bhAvata iti, tallakSaNaM sUkSmaM bhaGgasUkSmam, sUkSmatA cAsya bhajanIyapadabahutve gahanabhAvena sUkSmabuddhigamyatvAditi // 221 / / upara kahyA mujaba asvAdhyAyane na choDavAthI sUkSma jIvomAM avatare che. mATe sUkSma jIvonA bhedone kahe che. (1) prANa sUkSma - uddharI na zakAya evA jIvo kuMthuA. je jIvo cAle tyAre ja najare paDe che te prANa sUkSma. (2) panakasUma - ullI Adi. varSA RtumAM jamIna, kASTha Adi para je paMcavarNI lIlaphUga thAya che te panakasUkSma. (3) bIjasUkSma - cokhA AdinI nakhikA = agrabhAga. jemAM aMkura utpanna thAya te bIjasUkSma. (4) haritasUkSma :- bhUminA jevA varNavALuM ghAsa te haritasUkSma.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 399 (5) puSpasUkSma :- vaDa AdinA phUlo te puSpasUkSma. (6) aMDasUkSma :- kIDI AdinA iMDA te aMDasUkSma. (7) layanasUkSma :- kIDInA nagarAdi. kIDIyArAmAM rahela kIDI Adi sUkSma jIvo te layanasUkSma. (8) snehasUkSma - hima, ThAra Adi te snehasUkSma. (9) gaNitasUkSma :- jIvAdinI saMkalanadi te ja sUkSma. kAraNa ke sUkSma buddhivALA jIvo vaDe samajI zakAya tevuM che. te gaNitasUkSma. te vaja sudhInuM gaNita saMbhaLAya che. (10) bhaMgasUkSma - bhAMgA eTale vastunA vikalpo. jemAM bhaMga = bhAMgA sUkSma hoya te bhaMgasUkSma. te vikalpo be prakAre che - (1) sthAna bhAMgA, (2) krama bhAMgA. sthAna bhAMgA - jemAM (1) dravyathI hiMsA che, bhAvathI nathI. (2) bhAvathI hiMsA che, dravyathI nathI. (3) bhAvathI paNa hiMsA ane dravyathI paNa hiMsA. (4) bhAvathI ke dravyathI hiMsA nahIM. bhAvathI paNa hiMsA nahIM. dravyathI paNa hiMsA nahIM. krama bhAMgA - (1) dravyathI hiMsA ane bhAvathI hiMsA. (2) dravyathI hiMsA ane bhAvathI nahIM. (3) dravyathI hiMsA nahIM paNa bhAvathI hiMsA. (4) dravyathI hiMsA nahIM ane bhAvathI paNa hiMsA nahIM. AvA prakAranA lakSaNavALuM sUkSma te bhaMgasUkSma. ane AnI sUkSmatA bhajanIya pada bahuta - ghaNA vikalpo hote chate gahanatAthI sUkSma buddhithI jANavA yogya - gamya hovAthI A pramANe che. ra21 | bhaGgadvayasya vyAkhyAnAdhInatvAdanuyogaprakArAnAha dravyamAtRkApadaikArthikakaraNArpitAnarpitabhAvitAbhAvitabAhyAbAhyazAzvatAzAzvatatathAjJAnA'tathAjJAnaviSayo dravyAnuyogaH // 222 // dravyeti, anuyojanaM-sUtrasyArthena sambandhanam, anukUlo vA yogaH-sUtrasyAbhidheyArthaM prati vyApAro'nuyogaH vyAkhyAnamiti bhAvaH, sa ca caturdhA vyAkhyeyabhedAt, tadyathA-caraNakaraNAnuyogo dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazceti, tatra dravyajIvAderanuyogo-vicAro dravyAnuyogaH, sa ca dazadhA, tatra yajjIvAderdravyatvaM vicAryate sa dravyAnuyogaH yathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAn, drUyate vA taistaiH paryAyairiti dravyaM guNaparyAyavAnityarthaH, tatra santi jIve jJAnAdayaH sahabhAvitvalakSaNA guNAH, na hi tadviyukto jIvaH kadAcanApi sambhavati, jIvatvahAneH, tathA paryAyA api mAnuSatvabAlyAdayaH kAlakRtAvasthAlakSaNAstatra santyeveti, ato'sau guNaparyAyavattvAt dravyamityAdidravyAnuyogaH / mAtRkeva mAtRkA, pravacanapuruSa
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 atha sthAnamuktAsarikA syotpAdavyayadhrauvyalakSaNA padatrayI tasyA anuyogo yathA utpAdavajjIvadravyaM bAlyAdiparyAyANAmanukSaNamutpattidarzanAt, anutpAde ca vRddhAdyavasthAnAmaprAptiprasaGgAdasamaJjasApatteH, tathA vyayavajjIvadravyaM pratikSaNaM bAlAdyavasthAnAM vyayadarzanAdavyayatve ca sarvadA bAlyAdiprApterasamaJjasameva, tathA yadi sarvathApyutpAdavyayavadeva tanna kenApi prakAreNa dhruvaM syAttadA'kRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprAptyA pUrvadRSTAnusmaraNAbhilASAdibhAvAnAmabhAvaprasaGgena ca sakalehalokaparalokAlambanAnuSThAnAnAmabhAvato'samaJjasameva tato dravyatayA'sya dhrauvyamityutpAdavyayadhrauvyayuktamato dravyamityAdimAtRkApadAnuyogaH / ekazcAsAvarthazcAbhidheyo jIvAdiH sa eSAmasti ta ekArthikAH zabdAstairanuyoga: kathanamityarthaH, ekArthikAnuyogo yathA jIvadravyaM prati jIvaH prANIbhUtaH sattva ityAdi / ekAthikAnAM vA'nuyogo yathA jIvanAt prANadhAraNAjjIvaH, prANAnAmucchAsAdInAmastitvAt prANI, sarvadA bhavanAdbhUtaH, sarvadA sattvAtsattva ityAdi / kriyata ebhiriti karaNAni, teSAmanuyogaH karaNAnuyogaH, tathA hijIvadravyasya kartuvicitrakriyAsu sAdhakatamAni kAlasvabhAvaniyatipUrvakRtAni, naikAkI jIvaH kiJcana kartumalamiti / mRdravyaM vA kulAlacakracIvaradaNDAdikaM kAraNakalApamantareNa na ghaTalakSaNaM kAryaM prati ghaTata iti tasya tAni karaNAnIti dravyasya karaNAnuyogaH / dravyaM hyapitaM vizeSitaM yathA jIvadravyaM kiMvidhaM ? saMsArIti, saMsAryapi trasarUpaM tadapi paJcendriyaM tadapi nararUpamityAdi, anarpitamavizeSitameva, yathA jIvadravyamiti tatazcArpitaJca tadanarpitaJcetyarpitAnarpitaM dravyaM bhavatIti dravyAnuyogaH / tathA bhAvitaM-vAsitaM dravyAntarasaMsargataH, abhAvitamanyathaiva / yathA jIvadravyaM bhAvitaM kiJcit, tacca prazastabhAvitamitarabhAvitaJca, prazastabhAvitaM saMvignabhAvitamaprazastabhAvitamitarabhAvitam / tadvividhamapi vAmanIyamavAmanIyaJca, tatra vAmanIyaM yatsaMsargajaM guNaM doSaM vA saMsargAntareNa vamati, avAmanIyantvanyathA, abhAvitaM tvasaMsargaprAptaM prAptasaMsarga vA vajratandulakalpaM na vAsayituM zakyamiti, evaM ghaTAdikaM dravyamapi, tatazca bhAvitaM cAbhAvitaJca bhAvitAbhAvitamevaMbhUto vicAro dravyAnuyoga iti / bAhyAbAhyam, tatra jIvadravyaM bAhyaM caitanyadharmeNAkAzAstikAyAdibhyo vilakSaNatvAt tadevAbAhyamamUrttatvAdinA dharmeNAmUrttatvAdubhayeSAmapi, caitanyena vA'bAhyaM jIvAstikAyAt, caitanyalakSaNatvAdubhayorapi, athavA ghaTAdidravyaM bAhyaM karmacaitanyAditvabAhyamAdhyAtmikamiti yAvat, evamanyo dravyAnuyogaH / zAzvatAzAzvatam, tatra jIvadravyamanAdinidhanatvAcchAzvatam, tadevAparAparaparyAyaprAptito'zAzvatamityevamanyo dravyAnuyogaH / yathA vastu tathA jJAnaM yasya
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 401 tattathAjJAnaM samyagdRSTi jIvadravyaM tasyaivAvitathajJAnatvAt, athavA yathA tadvastu tathaiva jJAnamavabodhaH pratItiryasmistattathAjJAnaM ghaTAdidravyaM ghaTAditayaiva pratibhAsamAnaM jainAbhyupagataM vA pariNAmi pariNAmitayaiva pratibhAsamAnamityevamanyo dravyAnuyogaH / atathAjJAnaM mithyAdRSTijIvadravyamalAtadravyaM vA vakratayA'vabhAsamAnamekAntavAdyabhyupagataM vA vastu, tathAhi ekAntena nityamanityaM vA vastu tairabhyupagataM pratibhAti ca tatpariNAmitayeti tadatathAjJAnamityevamanyo dravyAnuyoga iti / / 222 // be bhAMgAnA vyAkhyAno AdhIna hovAthI anuyoganA prakArone kahe che. dravyAnuyoganA daza (10) prakAra che. te A pramANe - (1) dravyAnuyoga (2) mAtRkAnuyoga (3) ekArthikAnuyoga (4) karaNAnuyoga (5) arpitAnarpitAnuyoga (6) bhAvitAbhAvitAnuyoga (7) bAhyAbAhyAnuyoga (8) zAzvatAzAzvatAnuyoga (9) tathAjJAnAnuyoga ane (10) atathAjJAnAnuyoga. dravyati :- anuyojana = sUtrano artha sAthe saMbaMdha... athavA anukUla yoga... sUtrano abhidheyArtha prati vyApAra te anuyoga... arthAt tenuM kathana karavuM evo bhAva che. te anuyoga kahevA yogya bhedathI cAra prakAre batAvela che, te A pramANe - (1) caraNakaraNAnuyoga (2) dharmakathAnuyoga (3) gaNitAnuyoga ane (4) dravyAnuyoga. temAM jIvAdi dravyono vicAra te dravyAnuyoga... te daza prakAre che. (1) dravyAnuyoga:- jIvAdinuM je dravyapaNuM vicArAya che te dravyAnuyoga. jemake dravati arthAt te-te paryAyone pAme che athavA dUyate eTale te-te paryAyo vaDe zrave che - jhare che te dravya arthAt guNa ane paryAyavALo padArtha te dravya. jIvamAM sahabhAvitvalakSaNavALA jJAnAdi guNo haMmezA vidyamAna hoya che. paraMtu te jJAnAdi guNothI rahita kyAre paNa jIva saMbhave nahIM, kAraNa ke guNarahitapaNAmAM jIvatvanI hAni che. mAnuSatva ane bAlyAvasthAdi kAlakRta avasthA tathA lakSaNa paryAyo paNa temAM che ja. AthI guNaparyAyavALA dravya hoya che - ItyAdi vicAraNA karavI te dravyAnuyoga. (2) mAtRkAnuyoga - mAtRkAnI jema mAtRkA arthAt pravacana-siddhAMtarUpa purUSanI utpAdavyaya ane prauvyarUpa trIpadI te mAtRkA ane teno anuyoga arthAt vicAra karavo, jemake - jIvadravya utpAdavALuM che, kemake bAlyAdi paryAyonI pratikSaNa temAM utpatti dekhAvAthI... jo jIvadravyamAM utpAda mAnavAmAM na Ave to vRddhatvAdi avasthAnI aprAptino prasaMga AvavAthI asamaMjasapaNuM arthAt aghaTitanI Apatti Avaze. tathA vyayavALuM jIvadravya che...
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 atha sthAnamuktAsarikA che kemake dareka kSaNamAM bAlyAvasthAdi vyayane jovAthI... avyayapaNAmAM to sarvadA bAlyAdinI prAptithI asamaMjasapaNuM ja thaze. arthAt bALaka, bALaka ja rahe... yuvA ke vRddha na bane.. tathA jo sarvathA ja utpAda ane vyayavALuM dravya hoya te koIpaNa rIte dhruva na thAya, tyAre akRtanuM AvavuM ane kRtanAzanI prApti thavAthI ane pUrve joyela vastunuM anusmaraNa tathA abhilASa vagere bhAvonA abhAvano prasaMga prApta thAya.. jethI A loka ane paraloka saMbaMdhI AlaMbanabhUta anuSThAnono abhAva thavAthI asamaMjasapaNuM ja thaze.. AthI dravyapaNAe AnuM dhruvapaNuM che... mATe utpAda-vyaya ane prauvyayukta dravya che - ItyAdi vicAraNA te mAtRkApadAnuyoga. (3) ekArthika anuyoga:- samAna arthavALA zabdo te ekarthika.. eka evo artha kahevA yogya je jIvAdi padArtha, te che jeone te ekArthika zabdo... te ekArthika zabdo vaDe je anuyoga vyAkhyAna thAya te ekArthikAnuyoga. jemake jIva dravyane jIva, prANI, bhUta ane sattva ityAdi zabdothI oLakhAvAya che. athavA eka arthikono je anuyoga... jemake - jIvanAt = prANane dhAraNa karavAthI jIva... ucchavAsAdi prANanA astitvathI prANI... traNe kALamAM tene sadUbhAva hovAthI bhUta. tenI vidyamAnatA kAyama rahetI hovAthI tene sattva paNa kahe che. (4) karaNAnuyoga :- jeo vaDe karAya che te karaNo teno anuyoga te karaNAnuyoga... te A pramANe - kartA evA jIva dravyanI judI-judI kriyAomAM kALa-svabhAva-niyati ane pUrvanA karmarUpa kAraNo sAdhakatamarUpe che, kAraNa ke ekalo jIva kaMI ja karavA mATe samartha nathI. mATIrUpa dravya te kuMbhAra-cakra-cIvara ane daMDa vigerenA samUha rahita ghaTa rUpa kArya mATe samartha thatuM nathI, tenA te kAraNo che - sAdhano che. evI rIte dravyano karaNAnuyoga che. (5) arpitAnarpitAnuyoga - arpita = vizeSita - vizeSaNathI yukta anarpita = avizeSita.. vizeSaNathI rahita. dravya ja arpita che arthAt vizeSita che. jemake -jIva dravya... jIva dravya kevA prakAranuM che ? saMsArI. saMsArI paNa trasa rUpa... trasa paNa paMcendriya rUpe... paMcendriya paNa manuSya rUpe... ItyAdi. anarpita - vizeSaNa rahita ja. jemake jIvadravya... Ama dravya arpita ane anarpita thAya che. A arpita ane anarpita dravyano anuyoga te arpitAnarpitAnuyoga.. (6) bhAvitAbhAvita :- bhAvita = anya dravyanA saMsargathI vAsita thayela... abhAvita = anya dravyanA saMsargathI vAsita na thayela. jemake jIvadravya kiMcita vAsita che. vaLI te jIva dravya prazasta bhAvita ane aprazasta bhAvita che. prazasta bhAvita = saMvijJa purUSa vaDe bhAvita ane aprazasta bhAvita = kumati purUSa vaDe bhAvita.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 403 te paNa be prakAre che - vAmanIya - vamI zakAya tevuM. saMsargathI utpanna thayela guNa athavA doSa anya saMsargathI vame che, tyAga kare che. avAmanIya - saMsargathI prApta thayela guNo ke doSonuM anya saMsargathI vamana na kare tyAga na kare. - abhAvita to saMsargane nahIM pAmeluM ke saMsargane pAmeluM vajra taMdulanI jema (koraDA maganI jema) vAsita thavA zakya nathI. e rIte ghaTa vigere paNa dravyane samajavuM. Ama bhAvita ke abhAvitano vicAra karavo te bhAvitAbhAvita dravyAnuyoga. (7) bAhyAbAhya :- bAhya eTale bhinna... abAhya eTale abhinna. jIva dravya caitanya dharmarUpa hovAthI AkAzAstikAyAdi dharmathI bhinna hovAthI bAhya che. temaja te ja jIva dravya amUrta hovAthI AkAzAstikAyAdi je amUrta che tenI apekSAe te baMnesamAna hovAthI abAhya che. athavA caitanya dharmathI jIvAstikAyathI jIva abAhya che kAraNa ke te baMnenuM caitanya lakSaNa che. athavA ghaTAdi dravya bAhya che - dekhAya che, ane karma-caitanya vigere to abAhya che kAraNa ke te AdhyAtmika che - dekhAtA nathI A rIte bAhyAbAhya dravyAnuyoga. (8) zAzvatAzAzvata :- jIva dravya anAdi anaMta hovAthI zAzvata che te ja navIna-navIna paryAyo pAmavAthI azAzvata che. A rIte zAzvatAzAzvata dravyAnuyoga. (9) tathAjJAnAnuyoga :- vastu jevI hoya tevuM tenuM jJAna te tathAjJAna. jIvadravyaviSe samyagdaSTa jIvonuM avitatha jJAna hovAthI tathAjJAna kahevAya. athavA je vastu jevI che tevuM ja jJAna-avabodha ke pratIti jemAM thAya te tathAjJAna. jemake ghaTAdi dravyane ghaTAdirUpe ja jaNAya... te tathAjJAna. athavA jaino vaDe svIkArAyeluM pariNAmI dravya pariNAmarUpe ja jaNAya te tathAjJAna. A rIte tathAjJAnanI vicAraNA te tathAjJAnAnuyoga. (10) atathAjJAnAnuyoga H- mithyASTi jIva dravya athavA alAta eTale ke UMbADiyuM te vakra na hovA chatAM goLa dekhAvAthI atathAjJAna. athavA ekAMtavAdIoe svIkAreluM jJAna te atathAjJAna. te A rIte... ekAMte nitya ke ekAMte anitya vastu teoe svIkArI che, ane je rIte svIkArI che te rIte arthAt ekAMte nitya ane ekAMte anitya rIte temane jaNAya che - AthI atathAjJAna. Ama atathAjJAnanI je vicAraNA te atathAjJAnAnuyoga. // 2225 athAjJAnaprastAvAnmithyAtvamAha dharmAdharmamArgAmArgajIvAjIvasAdhyasAdhumuktAmukteSuviparyayasaMjJAmithvAtvam // 223 // dharmeti, dharme-kaSacchedAdizuddhe samyak zrute AptavacanalakSaNe'dharmasaMjJA sarva eva puruSA rAgAdimanto'sarvajJAzca puruSatvAdahamivetyAdi pramANato'nAptAH tadabhAvAnnetadupAdiSTaM zAstraM dharma
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 atha sthAnamuktAsarikA ityAdikuvikalpavazAdanAgamabuddhiriti / adharme zrutalakSaNavihInatvAdanAgame'pauruSeyAdau dharmasaMjJA AgamabuddhirmithyAtvaM viparyastatvAditi / mArge'mArgasaMjJeti pratItam / amArge nirvRtipurIM prati anadhvani vastutattvApekSayA viparItazraddhAnajJAnAnuSThAnarUpe mArgasaMjJA-kuvAsanAto mArgabuddhiriti / jIveSu pRthivyAdiSvajIvasaMjJA yathA na bhavanti pRthivyAdayo jIvA ucchAsAdInAM prANidharmANAmanupalambhAt, ghaTavaditi / ajIveSu AkAzaparamANvAdiSu jIvasaMjJA puruSa evedaM sarvamityAdyabhyupagamAt, tathA 'kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzacandrasUryAkhyAH iti mUrtayo mahezvarasambandhinyo bhavantyaSTau iti / sAdhuSu brahmacaryAdiguNAnviteSu asAdhusaMjJA, ete hi kumArapravrajitA nAstyeSAM gatiraputratvAt snAnAdivirahitatvAdvetyAdivikalpAtmikA / asAdhuSu SaDjIvanikAyavadhAnivRtteSvauddezikAdibhojiSvabrahmacAriSu sAdhusaMjJA, yathA sAdhava ete sarvapApapravRttA api brahmamudrAdhAritvAdityAdivikalparUpA / mukteSu sakalakarmakRtavikAravirahiteSvanantajJAnadarzanasukhavIryayukteSu amuktasaMjJA, na santyevedRzA muktAH muktasya vidhyAtadIpakakalpatvAt, Atmana eva vA nAstitvAdityAdivikalparUpA / tathA'mukteSu sakarmasu lokavyApArapravRtteSu muktasaMjJA, yathA 'aNimAdyaSTavidhaM prApya yaizvaryaM kRtinaH sadA / modante nirvRtAtmAnastIrNAH paramadustara'mityAdivikalparUpeti // 223 // have ajJAnanA prastAvathI mithyAtvane kahe che - mithyAtva 62 52 cha te mA prabhArI - (1) dharma, (2) adharma, (3) bhAga, (4) samA, (5) (r)4, (6) A71, (7) sAdhu, (8) saMsAdhu, (8) bhuta tathA (10) abhuta. A sarvane viSe viparIta buddhi te mithyAtva kahevAya. (1) dharma saMbaMdhI viparIta buddhi :- 45-chaha parIkSAthI zuddha-sabhyazAna 135 - tathA Apta vacanarUpa dharmane viSe adharmanI buddhi... te A rIte - badhA ja purUSo rAgAdivALA che ane asarvajJa che, jemake purUSapaNAthI huM asarvajJa chuM... ItyAdi pramANathI anApta purUSo che ane AptanA abhAvathI temaNe upadezeluM zAstra dharmarUpa nathI, ityAdi kuvikalpanA vazathI anAgamabuddhirUpa mithyAtva. (2) adharmane viSe dharmanI buddhi - zrata lakSaNathI rahita-apauruSeya svarUpa-anAgamarUpa apabhamA mAma35 dhanI buddhi me mithyAtva cha... viparitatA DopAthI. (3) bhAbhi mAnI zuddhi :- mokSa mAni virSa arthAt mokSa prApti 42vn||2 2tnatrayIne. viSe amArganI buddhi te mithyAtva.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 405 (4) amArgamAM mArganI buddhi :- vastutattvanI apekSAe viparIta zraddhA-viparIta jJAna ane viparIta anuSThAnarUpa amArgamAM kuvAsanAthI mArganI buddhi karavI te mithyAtva. (5) jIvamAM ajIvanI buddhi :- pRthvIkAya vigere jIvomAM ajIvanI buddhi - te A pramANe. pRthvIkAya Adi jIvo ucchavAsAdi je jIvanA dharmo che tene dhAraNa karatA na hovAthI ghaTanI jema ajIva che - tevA prakAranI buddhi karavI te mithyAtva. (6) ajIvamAM jIvanI buddhi :- ajIvarUpa AkAza-paramANu vigeremAM jIva che kAraNa ke 'purUSa eva ida' A badhuM jaDa-caitanya purUSarUpe ja che ityAdinI mAnyatAthI... teo mAne che ke pRthvI, jala, pavana, agni, yajamAna, AkAza, caMdra ane sUrya A ATha mUrtio mahezvara saMbaMdhI che. (7) sAdhumAM asAdhunI buddhi :- brahmacaryAdi guNayukta sAdhuone viSe asAdhunI saMjJA te A rIte, kumAra avasthAmAM dIkSA lIdhelA A loko aputrIyA hovAthI teonI gati nathI. athavA to snAnAdi paNa teo karatA nathI mATe teonI gati nathI tevA vikalparUpa mithyAtva. -- (8) asAdhumAM sAdhunI buddhi :- cha jIva nikAyanI virAdhanAthI nahIM aTakelA, auddezikAdi AhA2ne vAparanArA ane abrahmacArI evA asAdhuone viSe sAdhupaNAnI buddhi, jemake sarva pApamAM pravartelA che to paNa brahmamudrAne dhAraNa karanArA hovAthI A sAdhuo che - ItyAdi vikalparUpa mithyAtva. : (9) muktamAM amuktanI buddhi H- samasta karmathI karAyela vikArathI rahita tathA anaMta jJAnadarzana-sukha tathA vIryathI yukta evA muktAtmAomAM amuktanI buddhi. te A pramANe - mukta jIvo bujhAyelA dIpaka samAna che - athavA AtmA ja nathI. mATe mukta jIvo nathI, ItyAdi vikalparUpa mithyAtva. (10) amuktamAM muktanI buddhi :- karmasahita ane lokavyApAramAM pravRtta jIvone viSe muktanI buddhi, jema aNimAdi ATha prakAranA aizvaryane pAmIne haMmezA puNyavAna nivRtta AtmA thayA thakA 52ma dustarane tarelA harSane pAme che... AvA prakArano vikalpa te mithyAtva. II223 // pUrvoditAnAM sukhaM na kadAcidapIti sukhaM nirUpayati ArogyadIrghAyurADhyatvakAmabhogasantoSAstitvazubhabhoganiSkramAnAbAdhAni sukhAni // 224 // Arogyeti, ArogyaM nIrogatA, dIrghamAyuH cirajIvitaM zubham, ADhyatvaM dhana-patitvaM sukhakAraNatvAt suravarUpam athavA ADhyaiH kriyamANA pUjA''Dhyatvam, kAma:zabdarUpa - lakSaNaH, bhogaH gandharasasparzasvarUpaH saMzleSapUrvakasukhajanakatvAt santoSaH - alpecchatA,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 atha sthAnamuktAsarikA tatsukhameva, AnandarUpatvAtsantoSasya, uktaJca 'AroggasAriyaM mANusattaNaM saccasArio dhammo / vijjA nicchiyasArA suhAI saMtosasArAI // ' iti, astitvaM yena yena yadA yadA prayojanaM tadA tadA tasya sattvam asyAnandahetutvAtsukharUpatA, zubhabhogaH aninditA viSayeSu bhogakriyA sA sukhameva sAtodayasampAdyatvAt niSkramaH avirati-jambAlAnniSkramaNaM pravrajyetyarthaH bhavasthAnAM hi niSkramaNameva sukhaM nirAbAdhasvAyattAnandarUpatvAt zeSa sukhAni ca duHkhapratIkAramAtratvAtsukhAbhimAnajanakatvAcca na tattvataH sukhaM bhavatItI / anAbAdhaM-janmajarAmaraNakSutpipAsAdyAbAdhArahitaM sarvottamaM mokSasukhamityarthaH // 224 / / pUrve udaya pAmelAone kyAreya sukha nathI AthI have sukhane kahe che. daza prakAranA sukha che... (1) Arogya, (2) dIrdhAyu, (3) AtyatA, (4) kAma, (5) bhoga, (6) saMtoSa, (7) astitva, (8) zubha bhoga, (9) niSkramaNa tathA (10) avyAbAdha. ArogyetiH- (1) Arogya = nirogIpaNuM. (2) dIrdhAyu = zubha evuM lAMbAkALa sudhInuM jIvana. (3) Ayatva = dhananuM svAmitva te sukhanuM kAraNa hovAthI sukha kahevAya. athavA dhanADhyo vaDe karAtI pUjA te AdyataM. (4) kAma = zabda ane rUpalakSaNa kAma te sukhanuM kAraNa hovAthI sukha che. (5) bhoga = gaMdha-rasa ane sparzarUpa bhogo AzleSapUrvakanA sukhanA kAraNarUpa hovAthI sukha che. (6) saMtoSa = alpa icchApaNuM te paNa sukha che. kAraNa ke saMtoSa AnaMdarUpa che. kahyuM che ke - manuSyapaNAno sAra Arogya che, dharmano sAra satya che, vidyAno sAra nizcaya che, ane sukhano sAra saMtoSa che, e pramANe. (7) astitva = je-je vastunuM jyAre-jayAre prayojana paDe tyAre tyAre tenI vidyamAnatA AnaMdano hetu hovAthI sukharUpa che. (8) zubha bhoga = aniMdita viSayomAM je bhoganI kriyA te sAtAnA udayathI prApta thatI hovAthI sukharUpa che. (9) niSkramaNa = aviratirUpa kAdavamAMthI bahAra nIkaLavuM te pravrayA. saMsAramAM rahelA jIvone dIkSA ja sukharUpa che, kAraNa ke dIkSA bAdhArahita, svAdhIna ane AnaMdarUpa che. bAkInA sukho duHkhanA pratIkAra mAtrathI sukhanA abhimAnane pedA karanAra hovAthI vAstavika sukharUpa nathI. (10) anAbAdha = janma-jarA-maraNa-sudhA-tarasa vigere pIDAthI rahita sarvottama mokSa sukha che... e pramANe jANavuM. //ra 24 niSkramaNasukhaM hi cAritrasuravaM taccAnupahatamanAbAdhasukhAya, ata: cAritrasyaitatsAdhanasya bhaktAderzAnAdezvopaghAtakaM nirUpayati udgamotpAdanaiSaNAparikarmapariharaNAjJAnadarzanacAritrAprItikasaMrakSaNaviSaya upaghAto vizuddhi8 rarakA
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 407 udgameti, AdhAkarmAdinA SoDazavidhenodgamena cAritrasya virAdhanaM bhaktAdervA akalpyatA udgamopaghAtaH, evaM dhAtryAdidoSalakSaNayotpAdanayA zaMkitAdibhedayaiSaNayA upaghAtaH, vastrapAtrAdisamAracanaM parikarma tenopaghAtaH, svAdhyAyasya zramAdinA zarIrasya saMyamasya vopaghAtaH parikarmopaghAtaH / alAkSaNikasyAkalpyasya vopakaraNasyA''sevA pariharaNA tayopaghAtaH, zrutajJAnApekSayA pramAdataH jJAnopaghAtaH, zaGkitAdibhirdarzanopaghAtaH, samitibhaGgAdibhizcAritropaghAtaH, vinayAderaprItikopaghAtaH saMrakSaNe zarIrAdiviSaye mUrchA tayA upaghAtaH parigrahavirateriti saMrakSaNopaghAtaH / vizuddhizca-bhaktAderniravadyatA udgamAdivizuddhiH, parikarmaNA vasatyAdisAravaNalakSaNena kriyamANena vizuddhiryA saMyamasya sA parikarmavizuddhiH pariharaNayAvastrAdeH zAstrIyayA''sevanayA vizuddhiH pariharaNAvizuddhiH jJAnAditrayavizuddhayastadAcAraparipAlanAtaH, aprItikasya vizodhistannivartanAt, saMrakSaNaM saMyamArthamupadhyAdestena vizuddhizcAritrasyeti saMrakSaNavizuddhiriti // 225|| niSkramaNa sukha cAritra sukha kahyuM, cAritranuM sukha akhaMDita-anAbAdha sukhane mATe thAya che, tethI sukhanA sAdhanarUpa cAritranA bhaktAdi ane jJAnAdi upaghAtanuM nirUpaNa kare che. cAritranI virAdhanArUpa daza (10) prakArano upaghAta kahela che, te A pramANe - (1) uddagama, (2) utpAdana, (3) eSaNA, (4) parikarma, (5) pariharaNA, (6) jJAna, (7) darzana, (8) cAritra, (9) aprItika tathA (10) saMrakSaNa viSayaka. e pramANe cAritrane nirmaLa karavArUpa virodhi paNa daza prakAre che. (1) ugama upaghAta :- uddagama eTale AdhAkadi soLa prakAranA doSa vaDe cAritranI virAdhanA athavA bhojana vigerenI akaththatA te udgama upaghAta. (2) utpAdana upaghAta :- dhAtrI doSa vigere soLa doSarUpa virAdhanA utpAdana upaghAta. (3) eSaNA :- zaMkti vigere daza eSaNAnA bheda vaDe je virAdhanA te eSaNA upaghAta. (4) parikarma - vastra-pAtra AdinuM goThavavuM athavA sAMdhavuM-sIvavuM vi. parikama - zramAdithI zarIrano ke saMyamano upaghAta te parikarma upaghAta. (5) pariharaNA - alAkSaNika ke akathya evA upakaraNonuM sevana karavAthI je virAdhanA te pariharaNA upaghAta. (alAkSaNika eTale odho-muhapatti vagere zAstrokta pramANathI viparIta lakSaNarUpa samajavA.). (6) jJAna upaghAta - zrutajJAnanI apekSAe pramAdathI thatI virAdhanA arthAt pramAdane kAraNe zrutajJAnamAM je khAmI Ave te jJAna upaghAta.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sthAnamuktAsarikA (7) darzana upaghAta :- zaMkA Adi vaDe samyaktvanI je virAdhanA thAya te darzana upaghAta. (8) cAritra upaghAta H- samiti AdinA bhaMgathI je virAdhanA te cAritra upaghAta. (9) aprItika upaghAta H- aprItine kAraNe je vinaya Adino upaghAta thAya te aprItika upaghAta. (10) saMrakSaeA zarIrAdinI mUrchAne kAraNe thato upaghAta. parigrahanI viratinI virAdhanA rUpa upaghAta te saMrakSaNa upaghAta. upaghAtanA vipakSabhUta daza prakAranI vizuddhi. vizuddhi :- bhakta-pAnAdi doSonI nirdoSatA te udgama-utpAda tathA eSaNAnI vizuddhi. parikarma :- vasati vigerenI sAravaNa arthAt kAjo kADhavArUpa je sArasaMbhALa tenA dvArA thatI vizuddhi te parrikarma vizuddhi. 408 pariharaNA :- zAsrIya AjJA-zAstrokta AsevanA vaDe je vizuddhi te pariharaNA vizuddhi. jJAna-darzana ane cAritrarUpa ratnatrayInA pAlanathI je vizuddhi te jJAna-darzana-cAritra vizuddhi. aprItikarUpa avinaya vigerenA tyAga dvArA vizuddhi te aprItika vizuddhi. saMyamanI pAlanA mATe upaSi vigerenA saMrakSaNa vaDe cAritramAM je vizuddhi pedA thAya te saMrakSaNa vizuddhi. 225/ 10 evaMvidhavizuddhiyutaH satyameva bhASata iti tannirUpayati janapadasammatasthApanAnAmarUpapratItyavyavahAra bhAvayogaupamyaviSayaM satyam / 226 / janapadeti, santaH prANinaH padArthA munayo vA tebhyo hitaM satyaM dazavidham, yathA- satyapadaM sarvatra sambandhanIyam, janapadeSu dezeSu yadyadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tattadarthavAcakatayA prayujyamAnaM satyamavitathamiti janapadasatyam yathA koGkaNAdiSu payaH picvaM nIramudakamityAdi, satyatvaJcAsyAduSTavivakSAhetutvAnnAnAjanapadeSviSTArthapratipattijanakatvA-dvyavahArapravRttaH, evamanyatrApi bhAvanA kAryA / sammatasatyaM - kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne paGkasamudbhave gopAlAdInAmapi sammatamaravindameva paGkajamiti, atastatra sammatatayA paGkajazabdaH satyaH kuvalayAdAvasatyaH asammatatvAt / sthApyata iti sthApanA yallepyAdikarmArhadAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthApanAsatyam, yathA'jino'pi jino'yamanAcAryo'pyAcAryo'yamiti, nAmasatyaM-yathA kulamavarddhayannapi kulavarddhana ucyate / rUpasatyaM yathA prapaJcayatiH pravrajitarUpaM dhArayan pravrajita ucyate na cAsatyatA'syeti / pratItyasatyaM - vastvantaramAzritya satyam / yathA'nAmikAyA dIrghatvaM hrasvatvaJceti, tathA hyanantapariNAmasya dravyasya tattatsahakArikAraNasannidhAne tattadrUpamabhivyajyata iti satyatA / vyavahArasatyatA - yathA dahyate giriH galati
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 409 bhAjanamityAdi, ayaM ca girigatatRNAdidAhe vyavahAraH pravartate, udake ca galati satIti / bhAvasatyaM bhUyiSThazuklAdiparyAyamAzritya zuklA balAketi, satyapi hi paJcavarNasambhave zuklavarNotkaTatvAt zukleti / yogasatyaM-sambandhato yathA daNDayogAddaNDI, chatrayogAcchatrI evocyate / aupamyasatyaM-upamevaupamyaM tena satyaM yathA samudravattaDAgaM devo'yaM siMhastvamiti // 226 / / AvA prakAranI vizuddhivALA AtmA sAcuM ja bole, tethI have tenuM nirUpaNa kare che. 10 prakAranA satya che... (1) janapada satya, (2) samata, (3) sthApanA, (4) nAma, (5) rUpa, (6) pratItya, (7) vyavahAra, (8) bhAva, (9) yoga tathA (10) aupama satya. prANIo-padArtho athavA munio teo mATe je hita te satya... tenA daza prakAra che... te A pramANe... "satya' padano sarvatra saMbaMdha karavA yogya che. (1) janapada satya - dezomAM je-je artha vAcakapaNA vaDe rUDha thayo hoya te-te artha vAcakapaNAe dezAMtaramAM prayoga karAto hoya to te avitatha che tethI te janapada satya kahevAya. jemake koMkaNAdi dezomAM pANI mATe payaH, picca, nIra, udakama vigere zabdono prayoga thAya che. aduSTa vivakSA hovAthI tathA vividha dezone viSe Icchita arthanI prApti karAvanAra hovAthI, tathA vyavahAranI pravRtti thavAthI A bhASAnuM satyapaNuM che. A rIte bIjA satyone viSe paNa bhAvanA karavI. (2) sammata satya :- saMmata evuM satya saMmata satya... jemake kumuda-kuvalaya-utpala tathA tAmarasanI samAnapaNe kAdavamAM utpatti che paNa AbAla-gopAla vigerene "araviMda' zabda ja paMkaja rUpe saMmata che, tethI temAM saMmatapaNuM hovAthI paMkaja' zabda satya che. jyAre "kuvalaya' vigere zabdomAM "paMkaja zabda saMmata na hovAthI asatya che. (3) sthApanA satya:- je sthapAya te sthApanA... je lepyAdi karma arihaMtAdinA abhiprAya vaDe sthapAya che. jemake A pratimA arihaMtanI che vi. sthApanA satya. AcArya na hovA chatAM paNa A AcArya che... jina na hovA chatAM paNa A jina che te rIte svIkAravuM te sthApanA satya. (4) nAma satya - mAtra nAmathI satya te nAma satya... jemake kulanI vRddhine na karato hoya to paNa kulavartana kahevAya che. (5) rUpa satya :- koI daMbhathI pravrajita thayelA muni saMyamanA veSane dhAraNa karato thako dIkSita kahevAya che, kAraNa ke enA veSanI asatyatA nathI. (6) pratItya satya - anya vastune AzrayIne je satya te pratIta satya... jemake anAmikA madhyamAnI apekSAe nAnI che ane kaniSThAnI apekSAe lAMbI che. tema anaMta pariNAmavALA dravyanuM te te sahakAri kAraNanI sAthe te te svarUpe pragaTa thavuM te satyatA.
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 atha sthAnamuktAsarikA - (7) vyavahAra satyatA :- vyavahAra paDe satya te vyavahAra satya...4bha parvata paNe cha, bhAjana gaLe che, ahIM parvatamAM rahela tRNAdinA baLavAmAM ane pAtramAM rahelA pANInA gaLavAmAM AvA prakArano vyavahAra thAya che. (8) mA satya :- aghi zusA paryAya ne mAzrayAne 4 satya te bhAva satya... bha3 bagalAo dhoLA che - bagalAomAM pAMca varNano saMbhava hote chate paNa zukla varNanI utkaTatAatizayatA hovAthI zukla kahevAya che. (c) yoga satya :- saMgha dvArA satya te yoga satya... sebha nA yogathI ... chatranA yogathI chatrI kahevAya che. (10) aupabhya satya :- 65mA me 4 aupanya... tenA paDe 4 satya te maupamya satya. bha. samudranAj taNAva cha - mAheva che... tuM siMDa cha. vigere... // 226 // satyavipakSaM mRSAM mizraJcAha krodhamAyAlobhapremadveSahAsabhayAkhyAyikopacopaghAtAzritA mRSA, utpannavigatamizrajIvAjIvamizrAnantaparIttAddhAddhAddhA viSayA mizrA bhASA // 227 // krodheti, krodhaviSayA bhASA mRSA, yathA krodhAbhibhuto'dAsamapi dAsamabhidhatte, mAnaviSayA yathA mAnAdhmAtaH kazcit kenacidalpadhano'pi pRSTaH sannAha-mahAdhano'hamiti, mAyAviSayA yathAmAyAkAraprabhRtaya AhuH-naSTo golaka iti, lobhAzrayeNa yathA vaNikprabhRtInAmanyathA krItamevetthaM krItamityAdi premAzrayeNa yathA atiraktAnAM dAso'haM tavetyAdi, dveSanizritaM yathAmatsariNAM guNavatyapi nirguNo'yamityAdi, hAsaviSayA yathA kandarpikANAM kasmiMzcitkasyacitsambandhini gRhIte pRSTAnAM na dRSTamityAdi, bhayAzrayA yathA taskarAdigRhItAnAM tathA tathA'samaJjasAbhidhAnam, AkhyAyikAzritA-yathA tatpratibaddho'satpralApaH, upaghAtaH prANivadhastadAzrayeNa yathA acaure cauro'yamityabhyAkhyAnamiti / satyAsatyayogAdyadvacanaM tadAha-utpanneti, utpannaviSayA mizrA yathaikaM nagaramadhikRtya asminnadya dazadArakA utpannA ityabhidadhataH, tannyUnAdhikabhAve vyavahArato'sya satyamRSAtvat, zvaste zataM dAsyAmItyabhidhAya paJcAzatyapi dattAyAM loke mRSAtvAdarzanAdanutpanneSvevAdatteSveva vA mRSAtvasiddheH, sarvathA kriyAbhAvena sarvathA vyatyayAt, evamagre'pi bhAvanIyam, vigataviSayA yathA ekaM grAmamadhikRtyAsminnadya dazavRddhA vigatA ityabhidadhato nyUnAdhikabhAve mizram / utpannavigatalakSaNaM mizraJca yathaikaM pattanamadhikRtyAsminnadya dazadArakA jAtAH daza ca vRddhA vigatA ityabhidadhatastannyUnAdhikabhAve / jIvaviSayaM mizraM yathA jIvanmRtakRmirAzau jIvarAziriti, ajIvAnAzrityamizraM yathA tasminneva
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 411 prabhUtamRta kRmirAzAvajIvarAziriti, jIvAjIvaviSayaM mizraM yathA tasminneva jIvanmRtakRmirAzau pramANaniyamenaitAvanto jIvantyetAvantazca mRtA ityabhidadhatastanyUnAdhikatve / anantaviSayaM mizraM yathA mUlakandAdau parItapatrAdimatyanantakAyo'yamityabhidadhataH / parItaviSayaM-yathA'nantakAyalezavati parItte parItto'yamityabhidadhataH / kAlaviSayaM satyAsatyaM yathA kazcit kasmiMzcit prayojane sahAyAMstvarayan pariNataprAye vA vAsare eva rajanI varttata iti bravIti / addhA divaso rajanI vA tadekadezaH praharAdiH addhAddhA tadviSayaM mitraM yathA kazcit kasmiMzcit prayojane praharamAtra eva madhyAhna ityAheti // 227 / / have satyanA vipakSarUpa mRSAne tathA mizra bhASAne kahe che. 10 prakAre mRSA bhASA che... (1) krodhathI, (2) mAnathI, (3) mAyAthI, (4) lobhathI, (5) premathI, (6) dveSathI, (7) hAsyathI, (8) bhayathI, (9) AkhyAyikAthI (10) upaghAta dvArA nIkaLeluM vacana. (1) krodha:- krodhamAM bolAyelI bhASA te mRSA bhASA che. jemake krodhathI parAbhava pAmyo thako dAsa na hoya tene paNa dAsa kahe che. (2) mAnaH-mAnane vaza thayelI bolAyelI bhASA te mRSA bhASA. jemake, mAnathI dhamadhamelo purUSa, koI vaDe pUchAye chate, alpa dhanavALo hovA chatAM paNa huM mahAjanavALo chuM ema kahe. (3) mAyA - mAyA dvArA mRSA te mAyA mRSA... jemake mAyA karanArA vigere kahe ke piMDanAza thayo che, e pramANe... (4) lobha - lobhano Azraya karIne je bolAya te lobha mRSA. jemake vANIyA-vepArI vigere ochA mUlya kharIdyuM hoya to paNa vadhAre mUlya kharIdyuM che ema kahe. (5) prema - prema-rAgane kAraNe je bolAya te prema mRSA bhASA. jemake atirAgavALo kahe ke "huM tAro dAsa chuM..." ityAdi. (6) dveSa :- dveSane AzrayIne je bolAya te dveSa mRSA bhASA. jemake IrSALuonuM vacanaguNavAna purUSone viSe "A nirguNa che.' evuM vacana... (7) hAsya - hAsyamAM bolAyeluM te hAsya mRSAbhASA.. jemake kAma purUSonuM vacana-koi purUSano koI saMbaMdhI pakaDAye chate puchavAthI- nathI joyuM e pramANe kahevuM. (8) bhaya - bhayane AzrayIne je bolAya te bhaya mRSA vacana. pakaDAyelA cora vigerenuM jema-tema bolavuM. (9) AkhyAyikAH- AkhyAyikA dvArA je bolAya te AkhyAyikA mRSA. kathAmAM racAyela je asat pralApa te AkhyAyikA mRSA bhASA.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 atha sthAnamuktAsarikA (10) upaghAta :- upaghAtarUpa vacana te upaghAta mRSA bhASA. prANivadhanA AzrayIne bolAya arthAt cora na hoya tene paNa mAravAnI buddhie cora kahevo te upaghAta mRSA bhASA. daza prakAranI mizra bhASA - satya ane asatya baMnenA yogathI bolAtI bhASA te mizra bhASA. (1) utpanna viSayaka :- utpatti viSayaka mizra bhASA - jemake eka nagarane AzrayIne "Aje A nagaramAM dasa bALako utpanna thayA che AvuM bolate chate nyUna ke adhikanI saMbhAvanA hovAthI vyavahArathI te mizra bhASA kahevAya. "prAtaH kAle tane huM so rUpiyA ApIza" ema kahIne paccAza - 50 rUpiyA Ape chate lokamAM tenuM mRSApaNuM na dekhAtuM hovAthI - tathA nahIM utpanna thayelane viSe tathA nahIM Apelane viSe mRSApaNAnI siddhi dekhAtI hovAthI kemake sarvathA kriyAnA abhAva vaDe sarvathA viparitapaNAthI e rIte vigatAdine viSe paNa jANavuM. (2) vigata viSayaka mRSA :- nAzanA viSayarUpa bhASA te vigata mizra bhASA. jemake koI gAmane AzrayIne "A gAmamAM Aje daza vRddho mRtyu pAmyA' A vacanamAM nyUnAdhikanI saMbhAvanA hovAthI vigata viSayaka mizra bhASA... (3) utpanna vigata mRSA :- utpatti tathA nAza saMbaMdhI mizra bhASA - jema ke A pattanamAM Aje daza bALako janmyA tathA daza vRddho maraNa pAmyA. nyUnAdhikanI saMbhAvanA hovAthI A utpanna - vigata mizra bhASA - (4) jIva mizra - jIva viSayaka mizra vacana te jIva mizra bhASA - jemake jIvita tathA mRta karamIyAonA samUhane viSe "A jIvarAzi che tevuM vacana te jIva mizra bhASA... (5) ajIva mizra bhASA :- ajIvone AzrayIne je mizra vacana te ajIva mizra bhASA jemake ghaNI marelI kRminI rAzi hote chate "A ajIva rAzi' che tevuM vacana te ajIva mizra bhASA... (6) jIvAjIva mizra bhASA - jIva ane ajIvavALuM je mizra vacana te jIvAjIvamizra bhASA - jemake - te ja jIvatA ane marelA kRmionI rAzine viSe pramANanA niyama vaDe "ATalA jIvatA che ke ATalA marelA che tevuM bolatA nyUna ke adhikanI saMbhAvanA hovAthI jIvAjIva mizra bhASA - (7) anaMta mizra - anaMtanA viSayavALuM mizra te anaMta mizra - jemake pratyeka pAMdaDAvALA kaMdamUlAdine viSe A anaMtakAya che ema bolAya te anaMta mizra bhASA (8) paritta mizra - pratyekane AzrayIne mizra te paritta mizra...
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 413 jema ke anaMtakAyanA lezavALA pratyekamAM A pratyeka che ema bolato thako paritta mizra bhASA (9) addhA mizra - kAla viSayaka satyAsatya te addhA mizra... jemake koI vyakti koI prayojana hote chate sahAyakone utAvaLa karAvato pariNata prAyaH arthAt svalpa divasa hote chate rAtri varte che ema kahe te addhA mizra bhASA. (10) addhAddhA mizra :- addhA eTale divasa ke rAtri teno eka bhAga praharAdi te addhAddhA - te viSayaka je mizra vacana te addhAddhA mizra bhASA. jema ke koI puruSa, koika prayojanamAM prahara mAtramAM ja madhyAhana thayo ema kahe te addhAddhA mizra. 22 satyabhASaNaM hi sakalaprANinAM sukhAvahamazastrarUpatvAt zastrameva hi duHkhAvahamiti tannirUpayati agniviSalavaNasnehakSArAmladuSprayuktamanovAkkAyAviratayaH zastrANi // 228 // agnIti, zasyate hiMsyate'neneti zastraM hiMsakaM vastu tacca dvidhA dravyato bhAvatazca, tatra dravyato yathA agni:-analaH, sa ca visadRzAnalApekSayA svakAyazastraM bhavati pRthivyAdyapekSayA parakAyazastram / viSaM sthAvarajaGgamabhedaM lavaNaM prasiddham snehastailaghRtAdiH, kSAro bhasmAdi, amlaM-kAJjikam, bhAvasvarUpantu zastraM yathA duSprayuktamakuzalaM manastathAvidhA vAk tathAvidhaM zarIraM, kAyasya hi hiMsApravRttau khaDgAderupakaraNatvAttadgrahaNaM vijJeyam / aviratirapratyAkhyAnamiti // 228 // azastrarUpa hovAthI satya bhASaNa ja sarve prANIone sukha mATe thAya che jayAre zastra ja kharekhara duHkha rUpa thAya che tethI have tenuM nirUpaNa kare che. daza prakAranA zastra che - te A pramANe (1) agni (2) viSa (3) lavaNa (4) sneha (5) kSAra (6) amla (6) duSyayukta mana (8) duSpayukta vacana (9) duSpayukta kAyA tathA (10) avirati. agnIti, jenA vaDe hiMsA karAya che te zastra arthAt hiMsaka vastu.. te be prakAre che - dravya ane bhAvathI. dravya hiMsA.. jemake (1) agni :- agni eTale anala... te agni vijAtIya agninI apekSAe svakAya zastrarUpa thAya che.. pRthvIkAyAdinI apekSAe te parakAya zastra svarUpa che. (2) viSa :- sthAvara ane jaMgamanA bhedathI viSa be prakAre che. (3) lavaNa - lavaNa prasiddha che. (4) sneha :- tela - ghI vigere - temAM paDavAthI jIva-jaMtu marI jAya mATe. (5) kSAra :- bhasma vigere. (6) azla:kAMjI vigere. A cha dravya zastra che. have bhAva zastra... (7) duSpayukta mana arthAt akuzala
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 atha sthAnamuktAsarikA bhUna... (8) huSprayukta l athAt 2 Izala kyana... (8) huSprayuta AyA arthAt duzala zarIra.... &isAnI pravRttimai tapA2 mahinA 75429 // 35 DovAthI yArnu / cha. (10) avirati = paccakhANa rahitatA - apratyAkhyAna. ll228. aviratyAderdoSatvAttatprastAvAddoSacizeSAnAha tajjAtamatibhaGgaprazAstRpariharaNakAraNasvalakSaNahetusaMkramaNanigrahavastudoSA doSAH // 229 // tajjAteti, ete hi doSA guruziSyayorvAdinorvA vAdAzrayA iva lakSyante tasya gurvAderjAta-jAtiH prakAro vA janmamarmakarmAdilakSaNaM tajjAtaM tadeva dUSaNamiti kRtvA doSastajjAtadoSaH tathAvidhakulAdinA dUSaNamityarthaH, athavA prativAdyAdeH sakAzAjjAtaH kSobhAnmukhastambhAdilakSaNo doSastajAtadoSAH / nijamatevinAzaH vismRtyAdilakSaNo vA doSo matibhaGgadoSaH / prazAstAanuzAsakaH maryAdAkArI sabhAnAyakaH sabhyo vA, tasmAddiSTAdupekSakAdvA doSaH prativAdino jayadAnalakSaNo vismRtaprameyavAdinaH prameyasmAraNAdilakSaNo vA prazAstRdoSaH / pariharaNamAsevA svadarzanasthityA lokarUDhyA vA anAsevyasya, tadeva doSaH pariharaNadoSaH, athavA sabhArUDhayA sevyasya vastuno'nAsevanaM pariharaNaM tadeva tasmAdvA doSaH, yadvA vAdinopanyastasya dUSaNasya samyakparihAro jAtyuttaraM pariharaNadoSa iti, yathA bauddhenoktamanityaH zabdaH kRtakatvAddhaTavaditi, atra mImAMsakaH parihAramAha-nanu ghaTagataM kRtakatvaM zabdasyAnityatvasAdhanAyopanyasyate zabdagataM vA, Adye'siddhatA, hetoH zabde'bhAvAt, dvitIye cAnityatvena tadvyAptamupalabdhamityasAdhAraNAnaikAntiko heturiti, ayaM na samyak parihAraH, sarvAnumAnocchedaprasaGgAt, anumAnaM hi sAdhanadharmamAtrAt sAdhyadharmamAtranirNayAtmakam, anyathA dhUmAdanalAnumAnamapi na siddhayet, tathAhi agniratra dhUmAt, yathA mahAnase iti atrApi vikalpyate kiM parvatagato dhUmo heturuta mahAnasagataH, Adye nAgninA dhUmasya vyAptiH siddhatyasAdhAraNAnaikontiko hetuH, dvitIye'siddhaH parvate tasyAvRtteriti, ayaM pariharaNadoSaH / lakSyate tadanyavyapohenAvadhAryate vastvaneneti lakSaNaM svaM ca tallakSaNaJca svalakSaNaM yathA jIvasyopayogaH, yathA vA pramANasya svaparAvabhAsakajJAnatvam / karotIti kAraNaM-parokSArthanirNayanimittamupapattimAtraM yathA nirupamasukha: siddho anAbAdhajJAnaprakarSAt, nAtra kila sakalalokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'stItyupapattimAtratA / dRSTAntasadbhAve'syaiva hetuvyapadezaH syAt, hinoti gamayatIti hetuH sAdhyasadbhAvabhAvatadabhAvatadabhAvAbhAvalakSaNaH,
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra athavA svalakSaNakAraNahetudoSANAmanyathA vyAkhyAnaM kArya - yathA lakSaNadoSo'saMbhavo'vyAptirativyAptirvA, tatra yasyArthasya sannidhAnAsannidhAnAbhyAM jJAnapratibhAsabhedaH tatsvalakSaNamiti svalakSaNasya lakSaNaM tadindriyapratyakSamevAzritya syAnna yogijJAnaM tatra hi na sannidhAnAsannidhAnAbhyAM pratibhAsabhedo'stItyatastadapekSayA na kiJcitsvalakSaNaM syAditi avyApterudAharaNam,ativyAptiryathA-arthopalabdhihetuH pramANamiti pramANalakSaNaM, iha cArthopalabdhihetubhUtAnAM cakSurdadhyodanabhojanAdInAmAnantyena pramANeyattA na syAt, yadvA lakSyate'neneti vyutpattyA dRSTAnto lakSaNaM taddoSaH sAdhyavikalatvAdiH, nityaH zabdo mUrttatvAt, ghaTavaditi sAdhyavikalatvam / kAraNa doSaH sAdhyaM prati tadvyabhicAra:, yathA'pauruSeyo vedo vedakAraNasyAzrUyamANatvAditi, azrUyamANatvaM hi kAraNAntarAdapi sambhavatIti / hetudoSo'siddhaviruddhAnaikAntikatvalakSaNaH, tatrAsiddhaH, anityaH zabdazcAkSuSatvAddhaTavaditi, atra hi cAkSuSatvaM zabde na siddham viruddho yathA nityazzabdaH kRtakatvAddhaTavadityatra ghaTe kRtakatvaM nityatvaviruddhamanityatvameva sAdhayati,anaikAntiko yathA nityaH zabdaH prameyatvAdAkAzavadityatra prameyatvamanityeSvapi varttate, tataH saMzaya eveti / saMkrAmaNaM prastutaprameye'prastutaprameyasya pravezanaM prameyAntaragamanamityarthaH, athavA prativAdimate AtmanaH saMkrAmaNaM paramatAbhyanujJAnamityarthaH, tadeva doSa iti / nigrahaH - chalAdinA parAjayasthAnaM sa eva doSa iti / vasataH sAdhyadharmasAdhanadharmAvatreti vastuprakaraNAt pakSaH, tasya doSa:-pratyakSanirAkRtatvAdiH, yathA' zrAvaNaH zabdaH, atra zabde'zrAvaNatvaM pratyakSanirAkRtamiti // 229 // 415 avirati vagere doSo zastrarUpa che, ema kahyuM, mATe doSanA prastAvathI doSa vizeSanA nirUpaNa mATe kahe che. daza prakAre doSa kahelA che. (1) tabhbhata ghoSa (2) bhati bhaMga hoSa ( 3 ) prazAstR ghoSa (4) pariharaeA ghoSa (4) sva lksse| ghoSa (6) are| ghoSa (7) hetu ghoSa (8) saMmbhA ghoSa (8) nigraha ghoSa tathA (10) vastu ghoSa... A doSo gurU ane ziSyanA athavA vAdi ane prativAdInA vAdano Azraya laine thatAM hoya che. temAM (1) tajjAta :- gurU vigerenI jAti athavA janma, marma karmAdi svarUpa temAM je dUSaNa te tajjAta te ja dUSaNa che e pramANe karIne je doSa thAya te tajjAta doSa... arthAt tevA prakAranA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 atha sthAnamuktAsarikA kulAdi vaDe dUSaNa devuM athavA- prativAdI dvArA utpanna thayelA kSobhane kAraNe vAdInA mukha thaMbhI jAya. cUpa thai jAya tevA prakArano doSa te tajjAta doSa... (2) mati bhaMga doSa H- potAnI ja buddhino vinAza te mati bhaMga arthAt vismaraNa rUpa doSa te mati bhaMga doSa. - (3) prazAstu doSa :- vAdI ane prativAdInA vAdano nirNAyaka hoya che te prazAstA kahevAya - arthAt anuzAsana karanAra - maryAdA karanAra - sabhAno nAyaka ke sabhya te prazAstA, tenA dvArA doSathI ke upekSAthI prativAdIne jaya ApavA rUpa doSa... athavA vIsarI gayelA prameya viSayavALA prativAdIne prameyanuM smaraNa karAvavA rUpa doSa te prazAstra doSa... .(4) pariharaNa doSa H- pariharaNa sevavuM... arthAt je vastunuM sevana karavAno sva zAstroe niSedha karyo hoya athavA lokarUDhi dvArA jenA sevanano niSedha hoya evI vastunuM sevana karyu hoya tenuM nAma pariharaNa doSa.. athavA pariharaNa = na sevavuM... arthAt sabhAnI rUDhi vaDe sevavA yogya vastunuM nahi sevavuM te ja doSa athavA tenA dvArA je doSa... te pariharaNa doSa. = athavA vAdIe sthApana karela dUSaNane je samyaparihArarUpa pratyuttara te pariharaNa doSa jemake bauddhe kahyuM che 'zabdaH anityaH kRtakatvAt ghaTavat' iti... (anumAna) ahIM mImAMsaka teno parihAra kare che he bauddhavAdI ! ghaTa saMbaMdhI mRtakapaNuM- tame zabdanuM anityapaNuM siddha karavA mATe sthApo cho ke zabdamAM raheluM anityapaNu siddha karavA mATe ? A baMne pakSamAM doSa ApatA mImAMsaka kahe che ke prathama pakSamAM doSa :- jo ghaTagata kRtakatAne AdhAre tame zabdamAM anityatA siddha karavA mAMgatA ho to te zabdamAM nahIM ghaTI zake kAraNake hetu asiddha che. kAraNa ke ghaTamAM rahela kRtakatA ghaTamAM che zabdamAM nathI tethI pakSamAM hetu na rahevAthI svarupAsiddha hetvAbhAsa rUpa doSa che. - bIjA pakSamAM doSa :- jo kahezo ke zabda saMbaMdhI anityapaNuM che, to anityapaNAe vyAptinI upalabdhi nathI, tethI tamArA hetumAM asAdhAraNa anaikAMtika doSa ghaTaze. 'yaMtra yaMtra (zabdaniSTha) kRtakatva tatra tatra anityatva' anitya sAthe A vyApti upalabdha nathI ghaTamAM kRtakatva siddha che ane anityatva paNa siddha che, paNa ghaTamAM raheluM kRtakatva zabdamAM nathI eTale anityatva paNa zabdamAM nathI. mImAMsake je A parihAra karyo che te asamyak che, kAraNake A parihAra rUpa kathana vaDe sarva anumAnanA ucchedano prasaMga Avaze A rIte mAnavAthI to koi anumAna ja nahIM thAya.
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 417 anumAna to sAdhana dharma mAtrathI sAdhya dharma mAtrano nirNayAtmaka che, jo ema na mAnIe to dhUmathI agninuM anumAna paNa siddha nahIM thAya. ahIM paNa be vikalpa karAya che. (1) prathama vikalpa :- parvato vaddhimAnuM dhUmA" thI je dhUma hetu che te zuM parvatIya dhUma che ? jo "parvatIya dhUma' hetu hoya to parvatIya dhUmamAM vahinanI vyApti nathI, vyAti to mahAnasIya dhUmamAM mahAnasIya vAhananI vyApti che. rasoDAmAM vAraMvAra joyuM che ke (rasoDAmAM) jyAM -jayAM rasoDAno dhUma che tyAM tyAM rasoDAno agni che. (2) bIjo vikalpa :- "parvato vaddhimAnuM dhUmAt' anumAnamAM je dhUma hetu che - tene "mahAnasIya dhUma' hetu che tema mAno to parvata upara tame je dhUmADo joyo te parvatIya dhUma che, paNa parvatamAM rasoDAno dhUmADo nathI. ane parvata pakSamAM hetu evo mahAnasIya dhUma nathI. Ama pakSamAM hetu na rahevAthI "svarUpAsiddha hetvAbhAsa che. pakSamAM hetu ja nathI to sAdhya vahi zI rIte siddha thAya. A rIte mImAMsake karelo parihAra asamyapha parihAra che. dhUmamAM vaddhinI vyApti che, Ama sAmAnya dharma dhUma mAtrathI sAdhya rU5 vaddhi dharmano nizcaya karavo. rasoDAmAM dhUma che tyAM vahni che, ema vAraMvAra joyA bAda "jyAM rasoDAmAM mahAnasIya dhUma che tyAM mahAnasIya vahni che' evI vyApti mAtra grahaNa karI nathI paNa sAmAnyathI jyAM dhUma che tyAM vaddhi che (sAhacarya niyama) evI vyApti grahaNa karI che. Ama jo na mAno to koi anumAna ja nahi thaI zake. Ama Ane pariharaNa doSa rUpa jANavo. (5) sva lakSaNa doSa - anyane dUra karIne cokkasa karAya che vastu jenA vaDe te lakSaNa potAnuM je lakSaNa te sva lakSaNa jemake "upayoga e jIvanuM lakSaNa che. athavA "sva ane paranA prakAza rUpa jANavApaNuM" e pramANanuM lakSaNa che. uparokta sva lakSaNamAM doSa te sva lakSaNa doSa. (6) kAraNa doSa :- karoti = kare te kAraNa... A kAraNa parokSa arthano nirNaya karAvavAmAM nimitta rUpa upapatti mAtra rUpa hoya che. jema ke - siddha bhagavaMto nirUpama sukhavALA hoya che, nirAbAdha jJAnanA prakarSathI, (anumAna) ahIM samasta lokamAM prasiddha sAdhya-sAdhana dharmane anurUpa evuM koI daSTAMta nathI tethI AvA kathanane upapatti rUpe ja samajavuM dRSTAMtanA sadbhAvamAM ene ja hetuno vyapadeza thAya che. (7) hetu doSa - hinoti = gamati iti hetuH je jaNAve te hetu.. sAdhyanA sadbhAvano bhAva ane tenA abhAvanA abhAvarUpa lakSaNane jaNAve te hetu... (athavA svalakSaNa-kAraNa ane hetu doSanI bIjI vyAkhyA.) ahIM sva lakSaNAdino kaMTha samAsa che. jethI sva lakSaNa doSa. kAraNa doSa ane hetu doSa Ama samAsa karAya - athavA lakSaNanI sAthe karaNa ane hetu te baMneno doSa...
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 atha sthAnamuktAsarikA jemake - asaMbhava - avyApti ke ativyApti rUpa lakSaNa doSa che. temAM sva lakSaNamAM avyApti A pramANe - arthanA samIpathI ane dUrathI jJAnanA pratibhAsanA bheda te svalakSaNa, A sva lakSaNa nAme lakSaNa che, A indriya vaDe pratyakSane AzrayIne hoya paraMtu yogI jJAnane AzrayIne na hoya. indriya pratyakSa rUpa jJAnamAM jema padArtha najIka hoya tema spaSTa jJAna thAya che ane padArtha dUra hoya to spaSTa jJAna thatuM nathI. paNa yogi jJAna eTale avadhijJAnAdimAM evuM nathI. avadhijJAnamAM to padArtha dUra hoya ke najIka.. DhAMkelo hoya ke khullo... to paNa spaSTa jJAna thAya che. Ama yogi jJAnanI apekSAe kaMipaNa svalakSaNa nahIM thAya - jethI avyApti. ativyAtiH- je lakSaNa lakSya sivAyanA alakSyamAM paNa ghaTe te ativyApti. ahIM ativyApti A pramANe arthanI upalabdhino hetu te pramANa' A pramANanuM lakSaNa che. ahIM pramANa lakSya che ane arthopalabdhi hetu te lakSaNa che. ahIM arthopalabdhinA hetu rUpa cakSu - dadhi - odana Adi anaMta vastuo paNa hoI zake che. pratyakSa jJAnamAM odana - dadhi Adi viSaya kAraNa che. kema ke viSaya hoya to ja jJAna thAya. ane cakSu Adi indriya vastunA jJAnamAM sAdhana che mATe te pramANa thaI jaze. Ama pramANanI anaMtatA thaI javAno prasaMga prApta thaI jaze. tethI pramANanI saMkhyAmAM avarodha AvavAthI A lakSaNa alakSyamAM javAthI ativyApti doSa. athavA "sva" zabda vaDe dAntika artha levAmAM Avyo che, tethI dAntika padArtha jenA dvArA jaNAya te sva lakSaNa che. A daSTAMtano je sAdhya vikalatA rUpa doSa che tenuM nAma "sva lakSaNa doSa..' jemake - "zabdo nitya: mUrtavAn paTava' (anumAna) ghaTanI jema mUrta hovAthI zabda nitya che. ahIM daSTAMtamAM "nityatva' sAdhya che - te raheluM nathI, tethI tene "sAdhya vikalatA' rUpa daSTAMta doSa karI zakAya. (6) kAraNa doSa :- sAdhya prati teno vyabhicAra. jema ke- "apauruSeyo vedo vedakAraNasyAzrayamANavAd iti..' vedanI racanA karanAra puruSarUpa kAraNa sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI - arthAt koipaNa puruSa dvArA temanI racanA thaI nathI, tethI vedo apauruSeya che. ahIM vedanA racanAranI azrumANatA anya kAraNone lIdhe paNa hoI zake che, tethI A prakAranA kathanamAM kAraNa doSa che. (7) hetu doSa :- hetu doSa traNa prakAre che (1) asiddha (2) viruddha tathA anekAMtika rUpa.. te A pramANe ...
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 sthAnAMgasUtra (1) asiddha - "zaH nitya vAsuSatvati ghaTava' (anumAna) ahIM cAmutva hetu doSarUpa che, kAraNa ke zabdamAM cakSuvaDe jovApaNuM siddha nathI. pakSamAM sAdhanano abhAva tenuM nAma ja asiddha doSa che. hetunA kAraNe doSa AvavAthI hetu doSa. (2) viruddha :- "zabdo nitya tatvati vaTava' (anumAna) zabda ghaTanI jema kRtaka hovAthI nitya che. A anumAnamAM kRtakatvarUpa hetu potAnA sAthe - "nityatva' thI viruddha evA anityatva sAthe vyApta hovAthI anityatvano sAdhaka thAya che, paNa nityatvano nahIM mATe viruddha doSa che. " (3) anaikAMtika doSa :- "zabdo nitya: prameyatvAn gAvat', prameya hovAthI zabda AkAzanI jema nitya che, A anumAnamAM "prameyatva' rUpa hetu nitya evA AkAzamAM rahe che, e ja pramANe anitya evA ghaTa-paTa vigeremAM paNa rahe che, Ama pakSamAM (sapakSa) rahevA chatAM vipakSamAM paNa hetu raheto hovAthI anaikAMtika doSa. (8) saMkramaNa doSa:- 1. prastuta prameyamAM aprastuta prameyano praveza arthAt viSayAMtaramAM javuM te saMkramaNa doSa athavA 2. prativAdInA matamAM saMkramaNa karavuM eTale ke tenA matamAM bhaLI tenuM samarthana karavuM, te saMkramaNa doSa. (9) nigraha doSa - chalAdi vaDe parAjaya sthAna te ja doSa... te nigraha doSa... (10) vastu doSa - sAdhya ane sAdhana rUpa dharma jyAM rahe che te vastu. vastunuM rUpa pakSa hoya che. pakSano je doSa te vastu doSa - pratyakSathI nirAkaraNapaNuM vagere.. jemake "zabda: azrAvaNaH" ahIM "zabda' pakSa che "azrAvaNatva' sAdhya che. zabdamAM azrAvaNatvanuM pratyakSa ja nirAkaraNa thaI jAya che. ra2lA ete doSA anuyogagamyAM,anuyogazca vacanato'rthatazca bhavati, tatra dAnalakSaNArthasya bhedAnAmanuyogamAha anukampAsaGgrahabhayakAruNyalajjAgauravAdharmadharmaviSayaM kariSyati kRtamiti buddhiviSayaJca dAnam // 230 // ___ anukampeti, anukampA-kRpA tayA dAnaM dInAnAthaviSayamanukampAdAnam, anukampAto yaddAnaM tadanukampaiva, upacArAt, uktaJca kRpaNe'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogazokahate / yaddIyate kRpArthamanukampA tadbhaveddAnam iti / saGgrahaNaM saGgrahaH-vyasanAdau sahAyakaraNaM tadarthaM dAnaM saMgrahadAnam, yadvA abhedAddAnamapi saMgraha ucyate, Aha ca 'abhyudaye vyasane vA yatkiJciddIyate
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 atha sthAnamuktAsarikA sahAyArtham / tatsaGgrahato'bhimataM munibhirdAnaM na mokSAya // ' iti, bhayAdyaddAnaM tadbhayadAnam, bhayanimittAdvA dAnamapi bhayamupacArAt, uktaJca 'rAjArakSapurohitamadhumukhamAvalladaNDapAziSu ca / yaddIyate bhayArthAttadbhayadAnaM budhairjeyam // ' iti, kAruNyaM-zokastena putraviyogAdijanitena tadIyasyApi talpAdeH sa janmAntare sukhito bhavatviti vAsanAto'nyasya vA yaddAnaM tatkAruNyadAnaM kAruNyajanyatvAdvA dAnamapi kAruNyamupacArAt, lajjayA hriyA dAnaM yattallajjAdAnam, uktaJca 'abhyarthitaH pareNa tu yaddAnaM janasamUhamadhyagataH / paracittarakSaNArthaM lajjAyAstadbhaveddAnam // ' iti / gauraveNa-garveNa yaddIyate tadgauravadAnam, uktaJca 'naTana- tamuSTikebhyo dAnaM sambandhibandhumitrebhyaH / yaddIyate yazo'rthaM garveNa tu tadbhaveddAnam // ' iti, adharmapoSakaM dAnamadharmadAnam, adharmakAraNAdvA'dharma eveti, uktaJca "hiMsAnRtacauryodyataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / yaddIyate hi teSAM tajjAnIyAdadharmAya // ' iti, dharmakAraNaM yattaddharmadAnaM dharme eva vA, uktaJca. 'samatRNamaNimuktebhyo yaddAnaM dIyate supAtrebhyaH / akSayamatulamanantaM taddAnaM bhavati dharmAya // ' iti, kariSyati kaJcanopakAraM mamAyamiti buddhyA yaddAnaM tatkariSyatIti dAnamucyate / kRtaM mamAnena tatprayojanamiti tatpratyupakArArthaM yaddAnaM tatkRtamiti, uktaJca 'zatazaH kRtopakAraM dattaJca sahastrazo mamAnena / ahamapi dadAmi kiJcitpratyupakArAya taddAnam // ' iti // 230 // anuyoga dvArA gamya doSo kahyA - vacananA anuyogathI arthano anuyoga pravarte che, mATe dAna svarUpa arthanA bhedo saMbaMdhI anuyogane kahe che. daza prakAranuM dAna kaheluM che - te A pramANe - (1) anupa (2) saMDa (3) maya (4) 1075 (5) 43deg0 (6) gaurava (7) adharma (8) dharma () riyAla tathA (10) tahAna... AvA prakAranI buddhi viSayaka A dAnanA prakAra che. anukampati, (1) anukaMpA :- anukaMpA eTale dayA vaDe dIna anAthanA viSayavALuM dAna te anukaMpAdAna athavA anukaMpAthI apAya te dAna upacArathI anukaMpA ja che. umAsvAti mahArAjAe kahyuM chekRpaNa - anAtha - daridra - kaSTamAM Avela - roga ane zokathI haNAyela evA puruSane dayAnA bhAvathI je devAya che te anukaMpA dAna (2) saMgraha saMgrahavuM te saMgraha. kaSTa vigeremAM madada karavI tenA mATe je dAna te saMgraha dAna athavA abhedathI dAna paNa saMgraha kahevAya che kahyuM che ke - abhyadaya - utkarSamAM athavA kaSTamAM je kaMI sahAya mATe dAna apAya che te dAna munioe saMgrahathI mAneluM che paraMtu mokSane mATe nahIM.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 421 (3) bhaya dAna - bhayathI je ApavuM te bhaya dAna athavA bhayanA nimittathI je dAna te paNa upacArathI bhaya dAna che. kahyuM che ke - rAjA, koTavAla, purohita, durjana, malla ane daMDapAzI arthAt thoDA aparAdhamAM bhAre zikSA karanAra evA puruSone viSe je bhayane laine dAna devAya che te bhaya dAna paMDitoe samajavuM. (4) kAruNya dAna - kAruNya eTale zoka.. putra viyogathI utpanna thayela zokathI te putrAdi bhavAMtaramAM sukhI thAo evI vAsanAthI tenI ja zavyA vagerenuM dAna athavA bIjI vastuonuM je dAna te kAruNya dAna athavA kAruNyathI utpanna thayela hovAthI te dAna paNa upacArathI kAruNya dAna kahevAya che. (5) lajjA dAna :- lajjAthI je dAna apAya te lajjA dAna... lokonI vacce rahela puruSanI pAse koie yAcanA karI tyAre bIjA lokonuM mana rAkhavA mATe - cittanI rakSA mATe je ApavuM te lajjA dAna. (6) gaurava dAna - garvathI je apAya te gaurava dAna. kahyuM che ke- naTa, nAcanAra, muSTi yuddha karanAra mallone, saMbaMdhione tathA mitrone yaza mATe garvathI je dAna apAya te gaurava dAna... (7) adharma dAna :- adharmane poSaNa karanAruM dAna te adharma dAna athavA adharmanuM kAraNa hovAthI adharma ja che. kahyuM che ke- hiMsA, asatya, corImAM tatpara, parabArAmAM laMpaTa, ane parigrahamAM Asakta evA lokone je dAna apAya te adharma dAna... (AvA lokone saMkaTamAM anukaMpA buddhithI apAya to te adharma nathI) (8) dharma dAna - dharmanA kAraNabhUta je dAna te dharma dAna.athavA dharmamAM ja je dAna te dharma dAna.. kahyuM che ke - jeone ghAsa ane maNi samAna che tevA nilabhI supAtrane je dAna apAya che te akSaya, atula ane anaMta evuM dAna dharmane mATe kahevAya. (9) kariSyati dAna - A mArA viSe kaMIka upakAra karaze evI buddhi vaDe je dAna karAya te kariSyati dAna... (10) kRta dAna :- mArA upara teNe upakAra karyo che, te prayojana rUpa pratyupakArane mATe je dAna te kRta dAna... kahyuM che ke - mArA upara teNe seMkaDo upakAra karyA che. ane hajAro vakhata teNe mane ApyuM che, tethI huM paNa tenA pratyupakAra mATe kaMIka ApuM evI bhAvanAthI je apAya che te kRta dAna. 23ii . dAnadharme'pi saMsthitatvAt pratyAkhyAnadharmamAha anAgatAtikrAntakoTIsahitaniyaMtritasAkArAnAkAraparimANakRtaniravazeSasaMketakAddhArUpaM pratyAkhyAnam // 231 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 atha sthAnamuktAsarikA anAgateti, pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, anAgatakaraNAdanAgataM-paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNam / atikrAntaM atIte paryuSaNAdau karaNAt / koTIbhyAM ekasya caturthAderantavibhAgo'parasya caturthAderevArambhavibhAga ityevaM lakSaNAbhyAM sahitaM-yuktaM koTIsahitaM militobhayapratyAkhyAnakoTezcaturthAdeH karaNamityarthaH / nitarAM yaMtritaM niyaMtritaM-pratijJAtadinAdau glAnatvAdyantarAyabhAve'pi niyamAt karttavyamiti hRdayam, etazca prathamasaMhananameveti / Akriyanta ityAkArAH pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdyAH, taiH sahitam / avidyamAnA AkArAH-mahattarAdayo viprayojanatvAt pratipatturyasmistadanAkAram, tatrApyanAbhogasahasAkArAvAkArau syAtAm, mukhe'GgulyAdiprakSepasambhavAt / parimANaM saMkhyAnaM dattika valagRhabhikSAdInAM kRtaM yasmistatparimANakRtam / nirgatamavazeSamapi alpAlpamazanAdyAhArajAtaM yasmAttanniravazeSaM niravazeSaM vA sarvamazanAdi tadviSayatvAnniravazeSamiti / ketanaM ketazcihamaGgaSThamuSTigranthigRhAdikaM sa eva ketakaH 'tatsahittaM saketakam / addhA kAlaH pauruSyAdikAlamAnamAzrityeti bhAvaH // 231 / / dAna dharmamAM paNa rahelo hovAthI have paccakakhANa dharmane kahe che. pratyAjyAna 62 . te mA pramANo... (1) anAgata (2) atikAnta (3) Ti sahita (4) niyaMtrita (5) sa.12. (6) snaa|2 (7) paribhA pRta (8) nirapazeSa (8) saMta tathA (10) addhA 35... pratyAdhyAna bheTale. nivRtti... (1) anAgata - bhaviSyakALa saMbaMdhI karAtuM hovAthI anAgata - arthAt paryuSaNa vigeremAM AcArya bhagavaMtAdinuM vaiyAvRtya karavAmAM aMtarAyanI saMbhAvanAthI prathama ja te tapa karI levo te anAgata tapa (2) atikrAMta:- paryuSaNAdi vyatIta thaye chate je paccakakhANa karAya te atikrAMta paccakakhANa. (3) koTi paccakakhANa - baMne koTithI je paccakakhANa te koTi paccakakhANa. eka upavAsAdino aMta vibhAga ane bIjA upavAsAdino AraMbha e rIte baMne koTithI sahita - yukta te koTi sahita arthAt pratyAkhyAnanI maLela koTi rUpa upavAsAdinuM karavuM. (4) niyaMtrita :- atyaMta. yaMtrita :26 te niyaMtrita.... pratijJA 426. hiksomA dAnapa - bimArI Adi aMtarAya Ave chate paNa avazya te nakkI karela paccakakhANa kare ja. te niyaMtrita.. A paccakhANa prathama saMghayaNavALAne ja hoya che.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 423 (5) sAkAra :- AgAra sahita te sAkAra arthAt chUTa - apavAda cAre taraphathI je karAya che te sAkAra. pratyAkhyAnanA apavAdanA hetubhUta je anAbhoga vigere AgAro che tenAthI sahita te sAgAra paccakakhANa. arthAt je paccakakhANamAM apavAdanuM sevana che te sAgAra paccakkhANa. (9) anAgAra :- AgAra rahita paccakakhANa te anAgAra.. prayojana na hovAthI mahattarAgAreNaM vigere bInajarUrI AgAro paccakhANa svIkAranArane nathI hotA te anAgAra.. temAM paNa anAbhoga ane sahasAkAra A be AgAra hoya ja, kAraNake mukhamAM AMgaLI nAMkhavA vigerenI saMbhAvanA rahelI che. AthI A be AgAra hoya. (7) parimANa kRta - je paccakakhANamAM AhArAdinI dattIonI - koLIyAonI-gharonI tathA bhikSA vigerenI maryAdA nakkI karavAmAM Ave te parimANa kRta... (8) niravazeSa:- je paccakakhANamAM cAre prakAranA je azanAdi AhAra che tenA nyUnAtinyUna aMzano paNa jemAM tyAga che. arthAt cAre prakAranA AhArano saMpUrNa tyAga te niravazeSa.. (9) ketana :- ketana eTale cita... je paccakakhANa aMgUTho - muDhi - gAMTha ke ghara Adi cihnathI sahita hoya te ketana paccakakhANa jema ke aMgUTho ke muDhi vALIne na kholuM tyAM sudhI paccakakhANa vigere. (10) addhAH- porisi vigere kAla mAnane AzrayIne kareluM paccakakhANa te addhA paccakhANa. // 231il. pratyAkhyAnasya sAdhusAmAcArItvAdanyAmapi sAmAcArI nirUpayati icchAmithyAtathAkArAvazyakInaiSedhikyApRcchanApratipRcchAchandanAnimaMtraNopasampadaH sAmAcAryaH // 232 // iccheti, saMvyavahAraH sAmAcArI, icchAkAraH balAbhiyogamantareNa karaNam, icchApUrvakaM karaNaM na balAbhiyogapUrvakamityarthaH / mithyAkAro mithyAkriyA tathA ca saMyamayoge vitathAcaraNe viditajinavacanasArAH sAdhavastatkriyAvaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate mithyAkriyeyamiti / tathAkaraNaM tathAkAraH sa ca sUtrapraznAdigocaraH yathA bhavadbhiruktaM tathaivedamityevaMsvarUpaH, ayaJca puruSavizeSaviSaya evaM prayoktavyaH / avazyakarttavyairyogairniSpannA''vazyakI, etatprayoga AzrayAnnirgacchata Avazyakayogayuktasya sAdhorbhavati / naiSedhikI-vyApArAntaraniSedharUpA, prayogazcAsyA Azraye pravizata iti / 'ApRcchanamApRcchA sA vihArabhUmigamanAdiSu prayojaneSu guroH kAryA / pratipRcchA-pratipraznaH, sA ca prAgniyuktenApi karaNakAle kAryA pUrvaM niSiddhena vA prayojanatastadeva kartukAmeneti / chandanA prAggRhItenAzanAdinA kAryA / nimaMtraNA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 atha sthAnamuktAsarikA agRhItenaivAzanAdinA bhavadarthamahamazanAdikamAnayAmyevambhUtA / upasampat-ito bhavadIyo'hamityabhyupagamaH sA ca jJAnadarzanacAritrArthatvAtridhA, tatra jJAnopasampat sUtrArthayoH pUrvagRhItayoH sthirIkaraNArthaM tathA prathamato grahaNArthaM upasampadyate darzanopasampadapyevaM kintu darzanaprabhAvakasammatyAdi zAstraviSayA, cAritropasampacca vaiyAvRttyakaraNArthaM kSapaNArthaJcopasampadyamAnasyeti // 232 // pratyAkhyAna to sAdhunI sAmAcArI rUpa che mATe tenA adhikArathI bIjI sAmAcArInuM nirUpaNa kare che. sAmAcArI daza prakAre che - te A pramANe - (1) icchAkAra (2) mithyAkAra (3) tathAkAra (4) AvazyakI (5) naidhikI () ApRcchA (7) pratipRcchA (8) chaMdaNA (9) nimaMtraNa tathA (10) upasaMpadA. sAmAcArI = sAdhuono sAro vyavahAra.. (1) icchAkAra sAmAcArI - icchA pUrvaka baLAtkAra vagara karavuM te icchAkAra..icchAkAraNa eTale ke "ApanI icchA hoya to mAruM A kArya karo" Ama icchA pradhAna kriyA vaDe, paraMtu balAtkAra pUrvakanI kriyA vaDe nahIM. (2) miththAkAra :- mithyA kriyA te mithyAkAra.. saMyama yogamAM akRtyanuM sevana thaI jAya to jAmyo che jina vacanano sAra jeNe evA sAdhu bhagavaMto te akRtyane niSphaLa banAvavA mATe micchAkAra arthAt micchA mi dukkaDam kahe che. (3) tathAkAra :- tathA eTale tahatti karavuM te "tathAkAra' gurUne sUtra saMbaMdhI prazno viSayaka tahatti karatA gurUne kahevuM ke - "Ape je kahyuM ke, te pramANe ja che. A puruSa vizeSa arthAt bahuzrutanA saMbaMdhamAM ja prayoga karavo yogya che. (4) AvazyakI - avazya karavA yogya yoga vaDe karAtI kriyA te AvazyakI. Avazyaka yogathI yukta evA sAdhune upAzrayathI bahAra nIkaLatA A "AvasahI' no prayoga hoya che. arthAt "Avazyaka kriyA mATe bahAra nIkaLuM chuM.." (5) naidhikI - bIjI pravRttinA niSedha rUpe naivikI kriyA che. upAzrayamAM praveza karatAM sAdhu bhagavaMto Ano prayoga kare che. arthAt "nIsihi' bolIne praveza kare che. (6) ApRcchanA:- ApRcchanA = pUchavuM. prayojanamAM vihArabhUmi (spaMDila bhUmi) mAM javA rUpa prayojanamAM gurUne pUchavuM arthAt koI paNa kArya karatAM gurUne jaNAvIne karavuM.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 425 (7) pratipRcchA :- punaH pUchavuM te pratipRcchA.. pUrve gurUe kArya karavA mATe kaheluM hovA chatAM kArya ka2vAnA samaye pharI pUchavuM. athavA pUrve niSedha karela kAryamAM prayojana hote chate te ja kArya mATe pharI pUchavuM. (8) chaMdanA H- sAdhu pote grahaNa karela azanAdi vaDe gurUnI AjJAthI anya sAdhuone lAbha ApavA vinaMti re.. khAnuM nAma chaMhanA.. (9) nimaMtraNA :- gocarI lAvatA pahelA azanAdi AhAra lAvavA mATe vinaMti karavI. 'ApanA mATe huM azanAdi lAvuM ? mane lAbha Apo. AvI vinaMti te nimaMtraNA.. (10) upasaMpadyA :- 'havethI huM Apano chu' se pramANe svIjara te upasaMpA. jJAna - darzana ane cAritranA bhedathI upasaMpadA traNa prakAre che. (1) jJAna upasaMpadA H- pUrve grahaNa karela sUtra ane arthanA sthirIkaraNa mATe... truTita sUtra ane arthanA anusaMdhAna mATe.. athavA to pahelethI navIna abhyAsa karavA mATe jJAna upasaMpadA... (2) darzana upasaMpadA H- darzana upasaMpadA paNa te rIte ja che, paNa darzana - prabhAvaka sammati tarka Adi zAstronA abhyAsa mATe levAtI A upasaMpadA che. (3) cAritra upasaMpadA H- vaiyAvacca karavA mATe athavA tapa dvArA karmakSayanI bhAvanA mATe 4 svIhArAya te yAritra upasaMpA. // 232 // darzanaviSayApyupasampadbhavati tacca darzanaM sarAgasamyagdarzanamapIti tannirUpayatinisargopadezAjJAsUtrabIjAdhigamavistArakriyAsaMkSepadharmarucayaH sarAgasamyagdarzanAni // 233 // nisargeti, sarAgasya - anupazAntAkSINamohasya yatsamyagdarzanaM tattvArthazraddhAnaM tattathA / tatra nisargaH-svabhAvastena ruciH- tattvAbhilASarUpA'syeti nisargato ruciriti vA nisargaruciH, yo hi jAtismaraNapratibhAdirUpayA svamatyA'vagatAn sadbhUtAn jIvAdipadArthAn zraddadhAti nisargaruciH / upadezo gurvAdinA kathanam tena ruciryasyetyupadezaruciH yo hi jinoktAneva jIvAdInarthAn tIrthakaraziSyAdinopadiSTAn zraddhatte sa upadezaruciH / AjJA-sarvajJavacanaM, tathAruciryasya sa tathA, yo hi pratanurAgadveSamithyAjJAnatayA''cAryAdInAmAjJayaiva kugrahA - bhAvAjjIvAdi tatheti rocate mASatuSAdivat sa AjJAruci: sUtreNa ruciryasya sa sUtraruci:, yo hi sUtrAgamamadhIyAnastenaivAGgapraviSTAdinA samyaktvaM labhate - govindavAcakavat sa sUtraruci: bIjamivabIjaM yadekamapyanekArthapratibodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruci:yasya hyekenApi jivAdInA padenAvagatenAnekeSu padArtheSu rucirupaiti sa bIjaruciH / yena hyAcArAdikaM
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 atha sthAnamuktAsarikA zrutamarthato'dhigataM bhavati so'bhigamaruciH / vistAro vyAsaH, tato ruciryasya saH, yena hi dharmAstikAyAdidravyANAM sarvaparyAyAH sarvairnayapramANairzAtA bhavanti sa vistAraruciH, jJAnAnusArirucitvAt / kriyAnuSThAnaM tatra ruciryasya, yasya darzanAdyAcArAnuSThAne bhAvato rucirasti sa kriyAruciH / saMkSepaH saMgrahaH tatra ruciryasya, yo hyapratipannakapilAdidarzano jinapravacanAnabhijJazca saMkSepeNaiva cilAtiputravadupazamAdipadatrayeNa tattvarucimavApnoti sa saMkSeparuciH / dharme zrutAdau ruciryasya, yo hi dharmAstikAyaM zrutadharmaM cAritradharmaM ca jinoktaM zraddhatte sa dharmaruciriti // 233 // darzana viSayaka paNa upasaMpadA hoya che, ane te darzana sarAga samyagadarzana paNa hoya tethI tenuM nirUpaNa kare che. sarAga samyagadarzana daza prakAre che - te A pramANe - (1) nisarga (2) upadeza rUci (3) AjJA ruci (4) sUtra ruci (5) bIja ruci (6) abhigama ruci (7) vistAra ruci (8) kriyA ruci (9) saMkSepa ruci tathA (10) dharma saci. upazAMta nahi thayela ane kSaya nahi pAmela evA mahAdhIna AtmAnuM je samyagadarzana... tathA tattva rUpa padArthanI je zraddhA te sarAga samyagudarzana.. (1) nisarga ruci - nisarga = svabhAva, tenA vaDe tattvanA abhilASa rUpa ruci che jene te nisarga ruci... athavA sahajathI ruci te nisarga ruci... arthAt je jAtismaraNa jJAnAdi rUpa potAnI buddhi vaDe jANelA sadbhUta jIvAdi padArtho prati zraddhA kare che te nisarga ruci.. (2) upadeza ruci - gurU Adi vaDe je kahevAya te upadeza. te upadeza dvArA ruci te upadeza ruci.. paramAtmAe kahela jIvAdi padArtho ke je tIrthakara ke temanA ziSyAdi vaDe kahevAyA hoya tenA uparanI zraddhA te upadeza saci... (3) AjJA ruci :- sarvajJanuM vacana te AjJA, temAM jenI ruci che te AzA ruci... maMda thayelA rAga-dveSa ane mithyA jJAna vaDe, AcAryanI AjJA vaDe, kugrahanA abhAvathI jIvAdi tattvo temaja che arthAt jinezvaroe kahelA satya che tema mApatuSAdi muninI jema svIkAravA tenA prati ruci karavI te AjJA ruci... (4) sUtra ruci - sUtra vaDe ruci te sUtra ci... sUtrAgamane bhaNatAM - bhaNatAM te ja aMga praviSTAdi vaDe goviMdavAcakanI jema samyakatvane pAme che te sUtra ruci. (5) bIja ruci - bIjanI jema bIja. arthAtu eka bIja jema bIjA bIjane pedA kare che tema eka paNa anekArtharUpa pratibodhane utpanna karanAruM vacana - tenA vaDe jenI ruci te bIja ruci... arthAt jene eka paNa jIvAdi padane jANavA vaDe aneka padArthane viSe ruci utpanna thAya che te bIja ruci...
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 427 (6) abhigama ruci - jenA vaDe AcArAMgAdi zruta jJAnano arthathI bodha thAya te abhigama ruyi... ___ (7) vistAra ruthi :- vistAra seTaTI ilAvo, tenA dvArA ruci cha nI te vistAra ruyi... jeNe dharmAstikAyAdi dravyonA sarva paryAyo, sarva naya ane pramANa vaDe jANelA hoya che te vistAra ruci che, kAraNake jJAnane anusaranArI ruci hoya che. (8) yA yi :- [ByA bheTale anuhAna... yiAma sathi cha nI ta yA ruthi... darzanAcArAdi anuSThAnamAM bhAvathI jenI ruci che te kriyA ruci.. (e) saMkSepa ruthi :- saMkSepa bheTale. saMgraha... tene viSe ruthi cha nI te saMkSe5 ruyi... jeNe kapilAdi darzana svIkAryuM nathI ane jinapravacanathI anabhikSa hoya te cilAtIputranI jema upazama - vivega ane saMvara rUpa mAtra traNa pada vaDe ja tattvanI rucine pAme che te saMkSepa ruthi. (10) dharma ruthi :- zruta vigaire yAMnI rayi hoya te dharma ruyi... bhane 4 chinota dharmAstikAya ane zrata dharma tathA cAritra dharmanI zraddhA rAkhe che te dharma ruci jANavI. 233 ayaJca samyagdRSTidazAnAmapi saMjJAnAM krameNa vyavacchedaM karotIti tA AhaAhArabhayamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhalokaughAH saMjJAH // 234 // AhAreti, saMjJAnaM saMjJA, Abhoga ityarthaH, manovijJAnamityanye, saMjJAyate vA AhArAdyarthI jIvo'nayeti saMjJA vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrA AhArAdiprAptaye kriyaivetyarthaH, sA copAdhibhedAdbhidyamAnA dazaprakArA bhavatIti, tatra kSudvedanIyodayAtkavalAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate'nayeti AhArasaMjJA, bhayavedanIyodayAdbhayoddhAntasya dRSTivadanavikAraromAJcojhedAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti bhayasaMjJA, puMvedAdhudayAnmaithunAya khAdyaGgAlokanaprasannavadanastaMbhitoruvepathuprabhRtilakSaNA ca kriyaiva saMjJAyate'nayeti maithunasaMjJA, lobhodayAt pradhAnabhavakAraNAbhiSvaGgapUvikA sacittetaradravyopAdAnakriyA ca saMjJAyate'nayeti parigrahasaMjJA, krodhodayAttadAvezagarbhA prarUkSamukhanayanadantacchadaceSTaiva saMjJAyate'nayeti krodhasaMjJA, mAnodayAdahaGkArAdhikotsekAdipariNa tireva saMjJAyate'nayeti mAnasaMjJA, mAyodayenAzubhasaMklezAdanRtasambhASaNAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti mAyAsaMjJA, lobhodayAllAlasatvAnvitAtsacittetaradravyaprArthanaiva saMjJAyate'nayeti lobhasaMjJA, matijJAnAdyAvaraNakSayopazamA'cchandAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayetyoghasaMjJA, tadvizeSAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayeti lokasaMjJA, tatazcoghasaMjJAdarzanopayogaH, lokasaMjJA jJAnopayoga iti // 234 //
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 atha sthAnamuktAsarikA samyagRSTi AtmA daze saMjJAno kramapUrvaka nAza kare che tethI have te saMjJAo jaNAve che. saMjJA daza che, te A pramANe (1) AhAra (2) bhaya (3) maithuna (4) parigraha (5) krodha (6) mAna (7) mAyA (8) lobha (9) loka tathA (10) ogha saMjJA... saMjJAna saMzA eTale ke Abhoga - saMkalpa. anya AcAryo mananA vijJAna rUpa kahe che, athavA AhArAdino abhilASI jIva jenA vaDe sArI rIte jaNAya che te saMjJA vedanIya ane mohanIya karmanA AzrayavALI ane jJAnAvaraNa - darzanAvaraNa karmanA kSayopazama rUpa vicitra prakAranI AhArAdinI prApti mATe je kriyA te saMjJA.. upAdhinA bheda vaDe bheda karatAM tenA daza - 10 prakAra thAya che. (1) AhAra saMjJA - sudhA vedanIyanA udayathI kavalAdi AhAra mATe pudgalane grahaNa karavAnI kriyA ja jenA vaDe jaNAya te AhAra saMjJA... (2) bhaya saMjJA :- bhaya vedanIya karmanA udayathI bhayathI atyaMta utkrAMta thayelanI dRSTi - mukhano vikAra - tathA romarAjI khaDI thaI javI vagere kriyA jenA vaDe jaNAya che te bhaya saMjJA. (3) maithuna saMjJA -puruSa vedAdinA udayathI maithuna mATe strI AdinA aMgonuM avalokana... prasanna vadana... thAMbhalAnI jema thIjI gayela sAthaLanuM kaMpana.. vigere lakSaNavALI kriyA jenA vaDe jaNAya che te maithuna saMjJA. (4) parigraha saMjJA - lobhanA udayathI mukhya bhavanA kAraNabhUta Asakti pUrvaka sacitta ke acitta dravyanA grahaNarUpa kriyA jenA vaDe jaNAya che te parigraha saMjJA. (5) krodha saMjJA - krodha mohanIyanA udayathI tenA AvezathI yukta mukha, nayana ane hoThanI ceSTA jenA vaDe jaNAya che te krodha saMjJA. . (6) mAna saMjJA :-mAnanA udayathI ahaMkArAtmaka adhika utkarSa vagere pariNati jenA vaDe jaNAya te mAna saMjJA. (9) mAyA saMjJA - mAyAnA udayathI azubha saMkalezathI asatya bolavAnI kriyA vaDe jaNAya che te mAyA saMjJA. (8) lobha saMjJA - lobhanA udayathI lAlasAthI yukta hovAthI sacitta - acitta dravyanI prArthanA ja jenA vaDe jaNAya che te lobha saMjJA. (9) ogha saMjJA - sAmAnya pravRtti te ogha saMjJA... mati jJAnAvaraNIya AdinA kSayopazamathI zabdAdi artha viSayaka sAmAnya bodha rUpa kriyA jenA vaDe jaNAya te ogha saMjJA...
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 429 (10) loka saMjJA :- loka dRSTi te loka saMjJA... tathA tenAthI vizeSa bodha rUpa kriyA ja jaNAya che jenA vaDe te loka saMjJA. tevI ja oghasaMjJA sAmAnya darzananA upayoga rUpa ane lokasaMjJA jJAnanA upayoga rUpa che. I234 // saMjJAvanto vyavasthAvanto'pi bhavantIti sAmAnyena dharmaM nirUpayati grAmanagararASTrapAkhaNDakulagaNasaMgha zrutacAritrAstikAyA dharmAH // 235 // I grAmeti, janapadAzrayA grAmAsteSAM teSu vA dharma:- samAcAro vyavastheti grAmadharmaH, sa pratigrAmaM bhinnaH, athavA grAmaH indriyagrAmo rUDhestaddharmo viSayAbhilASaH / nagaradharmo nagarAcAraH so'pi pratinagaraM prAyo bhinna eva, rASTradharmo dezAcAraH, pAkhaNDadharmaH pAkhaNDinAmAcAraH, kuladharma:ugrAdikulAcAraH, athavA kulaM cAndrAdikamArhatAnAM gacchasamUhAtmakaM tasya dharmaH sAmAcArI, gaNadharmo mallAdigaNavyavasthA, jainAnAM vA kulasamudAyo gaNaH koTikAdistaddharmaH tatsAmAcArI, saMghadharmo goSThIsamAcAraH, ArhatAnAM vA gaNasamudAyarUpazcaturvarNo vA saMghastaddharmastatsamAcAraH, zrutamevAcArAdikaM durgatiprapatajjIvadhAraNAddharmaH zrutadharmaH, cayariktIkaraNAccAritraM tadeva dharmazcAritradharmaH astayaH pradezAsteSAM kAyo rAzirastikAyaH sa eva dharmaH, gatiparyAye jIvapudgalayordhAraNAdityastikAyadharma iti // 235 // saMjJAvALA vyavasthAvALA paNa hoya che tethI sAmAnyathI dharmanuM nirUpaNa kare che. daza prakAre dharma che - te A pramANe - (1) grAma dharma (2) nagara dharma (3) rASTra dharma (4) pAkhaMDa dharma (5) kula dharma (6) gaNa dharma (7) saMgha dharma (8) zruta dharma (9) cAritra dharma tathA (10) astikAya dharma. (1) grAma dharma H- dezanA AzrayavALA je gAmo te gAmono dharma ke te gAmomAM dharma - AcAra vyavasthA te grAma dharma... dareka gAmomAM bhinna - bhinna dharma hoya che. athavA grAma eTale indriyo... grAma = samUha (rUDha che) tenA viSayAbhilASa svarUpa dharma te grAma dharma... (2) nagara dharma :- nagarano dharma - AcAra, te paNa dareka nagaramAM prAyaH bhinna ja hoya che. (3) rASTra dharma :- dezano AcAra (4) pAkhaMDa dharma :- pAkhaMDiyAono AcAra. (5) kula dharma :- ugra-bhoga vigere kula teno AcAra te kula dharma. athavA jaina muni bhagavaMtonA gacchanA samUharUpa cAMdrAdi kula. teno AcAra te kula dharma... - (6) gaNa dharma :- mallAdinA samUhanI vyavasthA.. athavA jainonA kulanA samudAya rUpa koTikAdi gaNa tenI sAmAcArI rUpa dharma te gaNa dharma.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 atha sthAnamuktAsarikA (7) saMgha dharma - mitra maMDaLanI vyavasthA.. athavA jainonA samudAyarUpa sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikA rUpa caturvidha saMgha teno dharma tenI sAmAcArI te saMgha dharma... (8) zrata dharma :- AcArAMgAdi Rta... durgatimAM paDatAM jIvone te bacAvanAra hovAthI te dharma te zrata dharma. (9) cAritra dharma - karmanA saMcayane khAlI kare te cAritra. teno je dharma te cAritra dharma. (10) astikAya dharma - astayaH eTale pradezo.. teono samUha te astikAya... te ja dharma. gati paryAya vaDe jIva ane pudgala e baMnene dhAraNa karato hovAthI - madada karato hovAthI astikAya dharma che. ra3pI so'yaM dharmaH sthaviraiH kRto bhavatIti tAnAhagrAmanagararASTraprazAstRkulagaNasaMghajAtizrutaparyAyasambandhinaH sthavirAH // 236 // grAmeti, durvyavasthitaM janaM sanmArge sthApayanti-sthirIkurvantIti sthavirAH tatra ye grAmanagararASTreSu vyavasthAkAriNo buddhimanta AdeyAH prabhaviSNavaste tattatsthavirAH, prazAsati zikSayanti ye te prazAstAra:-dharmopadezakAH, te ca sthavirAH / kulasya gaNasya saMghasya ca laukikasya lokottarasya ca ye vyavasthAkAriNaH tadbhatuzca nigrAhakAH sthavirAste tathA / SaSTivarSapramANajanmaparyAyA jAtisthavirAH / samavAyAdyaGgadhAriNaH zrutasthavirAH viMzativarSapramANapravrajyAparyAyavantaH paryAyasthavirA iti // 236 / / te A dharma sthaviro vaDe karelo hovAthI sthavironuM nirUpaNa kare che. daza prakAranA sthaviro che - te A pramANe - (1) grAma sthavira (2) nagara sthavira (3) rASTra sthavira (4) prazAstR sthavira (5) kula sthavira (6) gaNa sthavira (7) saMgha sthavira () jAti sthavira (9) zruta sthavira tathA (10) paryAya sthavira... unmArgamAM gayelA lokone sanmArgamAM lAve te sthaviro... kharAba sthitimAM rahelA lokone sanmArgamAM sthApe - sthira kare te sthaviro. (1) grAma sthaviro - gAmanI vyavasthA karanAra buddhizALI puruSo, Adeya arthAt jenA vacanano svIkAra thAya evA prabhAvavALA puruSo te grAma viro. (2) nagara sthaviro - nagaranI vyavasthA karanArA buddhizALI puruSo - jenuM vacana mAnya thatuM hoya tevA prabhAvI puruSo te nagara sthaviro. (3) rASTra sthaviro - rASTranI vyavasthA karanArA buddhizALI puruSo - jenuM vacana mAnya thatuM hoya tevA prabhAvI puruSo te rASTra viro.
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra (4) prazasta sthavize :- 443 - zikSA mApe te prAstA ... pn| 75:22 // 2 // lokone sthira kare te prazAstR sthaviro. (5) kula sthaviro - laukika ugrAdi tathA lokottara cAMdrAdi kulanI vyavasthA karanArA ane te vyavasthAno bhaMga karanArAone zikSA karanArA te kula sthaviro. (6) gaNa sthaviro - laukika tathA lokottara koTi vigere gaNanI vyavasthA karanArA ane te vyavasthAno bhaMga karanArAone zikSA karanArA te gaNa viro. (7) saMgha sthaviro :- laukika tathA lokottara saMghanI vyavasthA karanArA tathA vyavasthAno bhaMga karanArAone zikSA karanArA te saMgha sthaviro. (8) sthavirI :- 60 - sA5 varSanI bharavA te ti sthaviro. (8) zruta sthaviro :- samavAyaiumaMga sUtrane pA295 42nA te zruta sthaviro. (10) paryAya sthavize :- vI5 - 20 varSa prabhA dIkSA pAyavANA te pAya sthaviro. // 26 // gramasthavirAdayaH saMsAriNa iti tatparyAyavizeSAnAhabAlakrIDAmandabalaprajJAhAyanIprapaJcAprAgbhArAmumukhIzAyanIbhedAddazAM // 237 // bAleti, yatra kAle manuSyANAM varSazatamAyuH sa kAlo varSazatAyuSkaH, tatra yaH puruSaH so'pyupacArAdvarSazatAyuSko mukhyavRttyA varSazatAyuSi puruSe gRhyamANe pUrvakoTyAyuSkapuruSakAle varSazatAyuSaH puruSasya kasyacitkumAratve'pi bAlAdidazAdazakasamAptiH syAt, na caivam, tataH upacAra eva yuktaH, varSadazakapramANAH kAlakRtA avasthA dazA, varSazatAyurgrahaNaM viziSTataradazasthAnakAnurodhAt, viziSTataratvaJca varSadazakapramANatvAt, anyathA pUrvakoTyAyuSo'pi bAlAdyA dazAvasthA bhavantyeva, kevalaM dazavarSapramANA na bhavanti, bahuvarSA vA alpavarSA vA syuriti / tatra bAlasyeyamavasthA dharmadharmiNorabhedArAlA jAtamAtrasya jantoH prathamA dazA sukhaduHkhAnAmatyantavijJAnAbhAvAt / krIDApradhAnA dazA krIDA 'dvitIyA kAmabhogeSu tIvramatyanudayAt / viziSTabalabuddhikAryopadarzanAsamartho bhogAnubhUtAveva ca samartho yasyAmavasthAyAM sA mandA tRtIyA bhogopArjane mandatvAt / yasyAM puruSasya balaM bhavati sA balayogAdbalA caturthI baladarzanasAmarthyAt / IpsitArthasampAdanaviSayAyAH kuTumbAbhivRddhiviSayAyA vA buddheryogAddazApi prajJA paJcamI, hApayati-indriyANyapaTUni karoti yasyAM dazAyAM sA hAyanI SaSThI, kAmeSu virajanAdindriyANAM kSINazaktitvAcca / prapaJcayati-sraMsayatyArogyAditi prapaJcA saptamI
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 atha sthAnamuktAsarikA rogajAlodbhuteH, prAgbhAraM ISadavanataM gAtraM yasyAM bhavati sA prAgbhArA aSTamI saMkucitavalicarmatvAt mocanaM-muk jarArAkSasIsamAkrAntazarIragRhasya jIvasya mucaM prati mukhaM yasyAM sA muGmukhI navamI, zAyayati-nidrAvantaM karoti yasyAM sA zAyanI dazamI hInabhinnasvaratvAddInatvAddurbalatvAcceti // 237 // grAma sthaviro vigere saMsArI hoya che, tethI temanA paryAya vizeSone kahe che. daza dazA nIce pramANe jANavI. (1) bAla (2) krIDA (3) maMdA (4) balA (5) prajJA (6) hAyanI (7) prapaMcA () prAgabhArA (9) mukkhI, tathA (10) zAyanI. je kAlamAM manuSyonuM eka so varSanuM AyuSya hoya te kAla varSazatAyuSka kAla. te kAlamAM je puruSa te paNa upacArathI varSazatAyuSka.mukhyavRttithI so varSanA AyuSyavALA puruSanuM grahaNa karIe to pUrva kroDa AyuSyavALA puruSanA kALamAM so varSanA AyuSyavALA koika puruSane kumArapaNAmAM paNa balAdi dazA dazakanI samApti thAya, ema tame jo mAnatA ho to ema nathI, tethI phakta upacAra ja yogya che. varSa dazakanA pramANavALI kAlakRta avasthA jANavI - arthAt daza varSanI eka dazA... so varSanI daza dazA... ahIM varSa zatAyunuM grahaNa viziSTatara daza sthAnakanA anurodhathI ja che. daza sthAnakanuM viziSTatarapaNuM A pramANe che. so varSanI apekSAe daza varSanA pramANavALI dazA daza che, pUrva kroDa varSanA AyuSyavALAone paNa bAlAdi daza avasthAo hoya che. teonI dazA mAtra daza varSanA pramANavALI na hoya, paraMtu bahu varSavALI athavA alpa varSavALI hoya che, A tAtparya che. (1) bAla dazA - jemAM sukha duHkhanuM vizeSa jJAna na hoya te bAla dazA. bAlanI A avasthA dharma ane dharmomAM abheda mAnIne jANavI. mAtra janma pAmelA jIvanI je prathama dazA che, temAM sukha ke duHkhane bahu jANe nahIM, sAmAnyathI jANe mATe te bAla dazA che. (dharma eTale avasthA ane dharma eTale bAla) (2) kriIDA dazA - krIDA pradhAna je dazA te kriDA dazA... A bIjI dazAmAM jIva vividha kriIDA kare che paNa kAma bhogane viSe tIvra mati hotI nathI. (3) majA dazA - viziSTa bala ke buddhi pUrvaka kArya karI batAvavAmAM asamartha ane mAtra bhoga bhogavavA ja samartha je avasthAmAM hoya te trIjI mandI dazA. A avasthAmAM jIvo bhoga upArjana karavAmAM maMda hoya che.
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 433 (4) balA dazA :- je avasthAmAM puruSane bala-zakti hoya che te balanA yogathI balA kahevAya che... A avasthAmAM bala batAvavAnuM sAmarthya paNa hoya che. (5) prajJA dazA H- icchita arthane prApta karavAnA viSayavALI athavA kuTuMba vigerenI abhivRddhi karavAnA viSayavALI buddhinA yogathI pAMcamI prajJA nAmanI dazA. (6) hAyanI dazA :- jemAM puruSa kAmathI virakta thAya ane indriyonA balanI hAni thAya te hAyanI dazA... indriyone potAnA viSayane grahaNa ka2vAmAM apaTU - asamartha kare che.. bhogasukhamAM virakta thavAthI tathA indriyonI zakti kSINa thavAthI A dazA hAyanI kahevAya che. (7) prapaMcA dazA :- jemAM zleSmAdi nIkaLe - khAMsI vigere upadrava te prapaMcA dazA ArogyathI dUra kare te. ane rogonI utpatti kare te sAtamI prapaMcA dazA. (8) prAgmArA dazA :- vRddhAvasthAne kAraNe jarAka zarIra namI jAya te prAbhAra dazA... tathA jemAM zarIra para karacalIo paDI jAya te prAgbhArA dazA. (9) mukSukhI dazA :- mocanaM - mUk - arthAt jarA rUpa rAkSasIthI gherAyelA zarIrarUpa gharavALA jIvano tyAga karavA tarapha jenuM mukha che - tevI dazA. arthAt vRddhAvasthAne kAraNe jIvananA aMtanI icchA che jemAM tevI dazA te mumukhI dazA. (10) zAyanI dazA H- je dazAmAM sUto rahe che ane duHkhita hoya che, te zAyanI dazA. suvADe che. nidrAvALo kare che, jemAM te... tathA hIna ane bhinna bhedAyela svara thavAthI... dInapaNAthI tathA durbalapaNAthI A dazamI zAyanI dazA che. I237nA atha maMGgalarUpaM bhagavantaM mahAvIraM vighnavighAtAya smaran dazA''zcaryANyAhaupasargagarbhaharaNastrItIrthAbhavyaparSatkRSNAvarakaMkAgamanacandrasUryAvataraNaharivaMzakulotpatticamarotpAtASTazatasiddhAsaMyatapUjA AzcaryANi // 238 // upasargeti, A-vismayatazcaryante'vagamyante ityAzcaryANyadbhutAni, tatropasRjyate kSipyate cyAvyate prANI dharmAdebhirityupasargA devAdikRtopadravAH, te ca bhagavato mahAvIrasya chadmasthakAle kevalikAle ca narAmaratiryakkRtA abhUvan idaJca kila na kadAcidbhUtapUrvaM tIrthakarAdi anuttarapuNyasambhAratayA nopasargabhAjanamapi tu sakalanarAmaratirazcAM satkArAdisthAnameveti anantakAlabhAvyayamartho loke'dbhutabhUta iti / garbhasya - udarasattvasya haraNaM - udarAntarasaMkrAmaNaM garbhaharaNam, etadapi tIrthakarApekSayA'bhUtapUrvaM sadbhagavato mahAvIrasya jAtam, purandarAdiSTena hariNegameSidevena devAnandAbhidhAnabrAhmaNyudarAntrizalAbhidhAnAyA rAjapatnyA udare saGkramaNAt, etadapyanantakAlabhAvitvAdAzcaryameveti / strI yoSit tasyAstIrthakaratvenotpannAyAH tIrthaM =
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 atha sthAnamuktAsarikA dvAdazAGgaM saGgho vA, tIrthaM hi puruSasiMhA puruSavaragandhahastinastribhuvane'pyavyAhataprabhubhAvAH pravarttayanti, iha tvavasarpiNyAM mithilAnagarIpateH kumbhakarAjasya duhitA mallayabhidhAnA ekonaviMzatitamatIrthakarasthAnotpannA tIrthaM pravarttitavatItyanantakAlajAtatvAdasya bhAvasyAzcaryate / cAritradharmasyAyogyA parSat-tIrthakarasamavasaraNazrotRlokaH abhavyaparSat, zrUyate hi bhagavato varddhamAnasya jRmbhikagrAmanagarAdbahirutpannakevalasya tadanantaraM militacaturvidhadevanikAyaviracitasamavasaraNasya bhaktikutUhalAkRSTasamAyAtAnekanarAmaraviziSTatirazcAM svasvabhASAnusAriNA'timanohAriNA mahAdhvaninA kalpaparipAlanAyaiva dharmakathA babhUva, yato na kenApi tatra viratiH pratipannA, na caitattIrthakRtaH kasyApi bhUtapUrvamitIdamAzcaryam / kRSNasya navamavAsudevasyAparakaGkA- rAjadhAnI gati viSayA jAteti ajAtapUrvatvAdAzcaryam, zrUyate hi pANDavabhAryA draupadI dhAtakIkhaNDabharatakSetrAparakaMkArAjadhAnInivAsipadmarAjena devasAmarthyenApahRtA, dvArakAvatIvAstavyazca kRSNo vAsudevo nAradAdupalabdhatadvRttaH samArAdhitasusthitAbhidhAnalavaNasamudrAdhipatirdevaH paJcabhiH pANDavaiH saha dviyojanalakSapramANaM jaladhimatikramya padmarAjaM raNavimardena vijitya draupadImAnItavAn, tatra ca kapilavAsudevo munisuvratajinAtkRSNavAsudevAgamanavArttAmupalabhya sa bahumAnaM kRSNadarzanArthamAgatA, kRSNazca tadA samudramullaMghayati sma tatastena pAJcajanyaH pUrita: kRSNenApi tathaiva tata: parasparazaGkhazabda zravaNamajAyateti / bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavataraNamAkAzAtsamavasaraNabhUmyAM candrasUryayoH zAzvatavimAnopetayoH babhUvedamapyAzcaryameveti / hareH puruSavizeSasya vaMzaH-putrapautrAdiparamparA harivaMzaH tallakSaNaM yatkulaM tasyotpattiH, kulaM hyanekadhA ato harivaMzena viziSyate, etadapyAzcaryameveti zrUyate hi bharatakSetrApekSayA yattRtIyaM harivarSAkhyaM mithunakakSetraM tataH kenApi pUrvavirodhinA vyantarasureNa mithunakamekaM bharatakSetre kSiptaM tena puNyAnubhAvAdrAjyaM prAptaM tato harivarSajAtaharinAmnaH puruSAdyo vaMzaH sa tatheti / camarasyaasurakumArarAjasyotpatanamUrdhvagamanaM camarotpAtaH so'pyAkasmikatvAdAzcaryam, zrUyate hi camaracaJcArAjadhAnInivAsI camarendro'bhinavotpannaH sannUrdhvamavadhinA''lokayAmAsa tataH svazIrSopari saudharmavyavasthitaM zakraM dadarza, tato matsarAdhmAtaH zakratiraskArAhitamatirihAgatya bhagavantaM mahAvIraM chadmasthAvasthamekarAtrikIM pratimAM pratipannaM susumAranagarodyAnavarttinaM sabahumAnaM praNamya bhagavaMstvatpAdapaMkajaM me zaraNamariparAjitasyeti vikalpya viracitaghorarUpo lakSayojanamAnazarIraH parigharatnaM praharaNaM parito bhrAmayan garjannAsphoTayan devAMstrAsayan utpapAta, saudharmAvataMsakavimAnavedikAyAM pAdanyAsaM kRtvA zakramAkrozayAmAsa, zakro'pi kopAjjA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra jvalyamAnasphArasphuratsphuliGgazatasamAkulaM kulizaM taM prati mumoca, sa ca bhayAt pratinivRtya bhagavatpAdau zaraNaM prapede, zakro'pyavadhijJAnAvagatatadvyatikarastIrthakarAzAtanAbhayAt zIghramAgatya vajramupasaJjahAra, babhANa ca mukto'syaho bhagavataH prasAdAnAsti mattaste bhayamiti / aSTAbhiradhikaM zatamaSTazataM tacca te siddhAzca-nirvRtAH aSTazatasiddhAH, idamapyanantakAlajAtamityAzcaryamiti, asaMyatA asaMyamavantaH ArambhaparigrahaprasaktA abrahmacAriNasteSu pUjA-satkAraH, sarvadA hi kila saMyatA eva pUjArhAH, asyAntvavasarpiNyAM viparItaM jAtamityAzcaryamiti // 238 // have maMgalarUpa bhagavAna mahAvIrane vighnanA nAza mATe smaraNa karatAM daza Azcaryo kahe che. Azcarya daza che - te A pramANe - (1) upasarga (2) garbha haraNa (3) strI tIrthakara (4) abhavya parSadA (5) kRSNanuM aparakaMkAmAM gamana (6) caMdra-sUryanuM mULa vimAna dvArA avataraNa (7) harivaMzakulanI utpatti (8) camarAno utpAta (9) 108 AtmAnI siddhi tathA (10) asaMyata pUjA... mA - vismayathI paryanta = jaNAya.. vismayathI je jaNAya te Azcarya arthAt adabhUta ghaTanAo upasarjana karAya che, pheMkAya che, patita thAya che prANIo dharmathI jenA vaDe te upasargo, arthAt devAdi dvArA karAyela upasarga... (1) upasarga - bhagavAna mahAvIrane chabastha kALamAM tathA kevalI kAlamAM manuSya, deva tathA tiryaMco vaDe A upasargo thayA che, kevalI avasthAmAM AvA upasargo thAya tevuM kyAreya pahelA thayuM nathI, kAraNa ke tIrthaMkara paramAtmA vigere anuttara puNyanA samUhathI upasarganA sthAna svarUpe nathI hotA, paraMtu samasta manuSya-deva tathA tiryaMcone mATe satkArane yogya ja hoya che. tethI anaMtakAle thayela saMgama vigerenA upasargo lokomAM AzcaryabhUta gaNAya che. (2) garbhApahAra :- garbhApahAra eTale garbhamAM rahela jIvanuM haraNa thavuM arthAta eka udaramAMthI bIjAnA udaramAM saMkramaNa karavuM. A ghaTanA paNa tIrthakaronI apekSAe pahelAM nahIM thayela. chatAM bhagavAna mahAvIranuM garbhApaharaNa thayuM. iMdra mahArAjAnI AjJAthI hariNagameSi deve, devAnaMdA nAmanI brAhmaNInA udarathI paramAtmA mahAvIranA jIvanuM trizalA nAmanI rAjapatnIrANInA udaramAM saMkramaNa karyuM... A paNa anaMtakAle thavAthI Azcarya kahevAya che. (3) strI tIrthakara :- tIrthaMkarapaNAe utpanna thayela strInuM tIrtha.. dvAdazAMgI athavA saMgha paNa tIrthasvarUpa che, sAmAnya rIte purUSone viSe siMha samAna... zreSTha gaMdhahasti samAna, tribhuvanamAM paNa avyAhata sAmarthyavALA purUSo pravartAve che. paraMtu A avasarpiNImAM mithilA nagarInA svAmI kuMbhana rAjAnI putrI malli nAmanI ogaNIsamA tIrthaMkaranA sthAnamAM utpanna thayA ane tIrtha pravartAvyuM. AvuM paNa anaMtakAle banatuM hovAthI Azcarya gaNAya che.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 atha sthAnamuktAsarikA (4) abhavyaparSadA - cAritradharmane svIkAravA ayogya parSadA te abhavya parSada. parSadA eTale samavasaraNamAM tIrthaMkaranI dezanA sAMbhaLanArA zrotAo. saMbhaLAya che ke jaMbhaka grAmanA nagaranI bahAra bhagavAna vardhamAnasvAmIne kevalajJAna utpanna thayuM, tyAra pachI cAra nikAyanA devoe maLIne samavasaraNanI racanA karI. bhakti ane kutUhalathI AkarSAIne Avela aneka manuSyo, devo ane viziSTa tiryaMcone potapotAnI bhASAmAM samajAya tevI, ati manohara evI mahAdhvani vaDe AcAranA pAlana mATe ja dharmakathA thaI, temAM koIe paNa viratino svIkAra na karyo. Ama koIpaNa tIrthaMkaranI prathama dezanA niSphaLa jAya tevuM pUrve kadApi thayuM nathI, mATe A Azcarya che. . (5) kRSNa mahArAjAnuM aparakaMkAmAM gamana :- navamA vAsudeva zrIkRSNa mahArAjAnuM aparakaMkA rAjadhAnImAM gamana thayuM, AvI ghaTanA pahelAM na thaI hovAthI AzcaryarUpa che. saMbhaLAya che ke dhAtakIkhaMDa saMbaMdhI bharatakSetranI aparakaMkA rAjadhAnInA svAmI padma nAmanA rAjAe devanA sAmarthyathI pAMDavonI bhAryA draupadInuM apaharaNa karyuM. A bAju dvArakAvatI nivAsI kRSNa vAsudeve nArada dvArA teno vRttAMta jANIne lavaNa samudranA adhipati susthita devanI ArAdhanA karI, te devanI sahAyathI pAMca pAMDavonI sAthe be lAkha yojana pramANa lavaNa samudrane ullaMghIne padma rAjAne raNamAM vizeSa mardana karavA vaDe jItIne draupadIne laI AvyA. A bAju tyAM kapilanAmanA vAsudeva (te kSetranA) zrI munisuvrata nAmanA (te kSetranA) jinezvara pAsethI kRSNa vAsudevanA AgamananI vAta jANIne bahumAna sahita kRSNa mahArAjAnA darzana mATe AvyA. te samaye kRSNa mahArAjA samudranuM ullaMghana karatA hatA, tyAre teNe pAMcajanya nAme potAno zaMkha phUMkyo, kRSNa mahArAjAe paNa pratyuttararUpe potAno zaMkha phUMkyo. Ama baMne vAsudevano paraspara thayelo zaMkhano dhvani saMbhaLAyo. (6) sUrya-caMdranuM mULa vimAne avataraNa - paramAtmA mahAvIrane vaMdana karavA mATe sUrya ane caMdra zAzvata vimAna sahita devalokathI (AkAzathI) manuSyalokanI bhUmi para samavasaraNamAM AvyA. avataraNa karyuM te paNa eka Azcarya che. (mULa vimAne devo AvatA nathI.) (7) harivaMzanI utpatti :- hari nAmanA purUSano vaMza te harivaMza... vaMza eTale putrapautrAdinI paraMparA... AvA prakAranA kulanI je utpatti te harivaMza-kulotpatti... kula to aneka prakAre che, AthI harivaMza vaDe vizeSaNa apAya che. A paNa Azcarya ja che. saMbhaLAya che ke bharatakSetranI apekSAe trIjA harivarSa nAmanA yugalika kSetramAMthI koIka pUrvabhavanA virodhI vyaMtara deve eka yugalika bharatakSetramAM mUkyuM. tenA vaDe puNyanA prabhAvathI rAjaya prApta karAyuM, tethI harivarSakSetra vaMzamAM thayela hari nAmanA purUSano vaMza te harivaMza.
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra 437 (8) camarAno utpAta :- amara nAmanA asurakumAranA rAjA arthAt iMdranuM utpatana. UMce javuM te camarotpAta, te paNa akasmAta thayela hovAthI Azcarya che. saMbhaLAya che ke camacaMcA rAjadhAnI nivAsI camarendra ke je navo ja utpanna thayo hato ane teNe utpanna thatAM ja avadhijJAna vaDe UMce joyuM. tyAre potAnA mastaka upara saudharma devalokamAM rahela iMdrane joyo. IrSAthI dhamadhamelo - iMdra prati tiraskAranI buddhivALo te ahIM manuSyalokamAM AvIne chabastha avasthAmAM eka rAtrinI pratimAne svIkArelA, susumAranagaranA udyAnamAM rahelA bhagavAna mahAvIrane bahumAnapUrvaka namaskAra karIne... "he bhagavan ! zatruthI parAbhava pAmelA evA mane tamArA caraNa-kamaLanuM zaraNa ho." A pramANe vikalpa karIne bhayaMkara rUpavALo, lAkha yojana pramANa zarIravALo, parigharatna nAmanA potAnA zastrane cAre tarapha bhamAvato, garjanA karato, AsphoTana karato, devone trAsa pamADato UMce javA lAgyo. saudharmAvalaMsaka nAmanA vimAnanI vedikA upara paga mUkIne zakrendrane Akroza karavA lAgyo. zakrendra paNa kopathI, jAjavalyamAna, atizaya baLatA seMkaDo agninA kaNiyAo vaDe vyApta evA vajane tenA prati mUkyuM-phekyuM. ane te camarendra bhayathI pAcho pharIne bhagavaMtanA caraNanuM zaraNa svIkAryuM. zakrendra paNa avadhijJAnathI te vRttAMtane jANIne tIrthaMkaranI AzAtanAnA bhayathI jaldI AvIne vaja pAchuM kheMcI lIdhuM. ane kahyuM ke - "tuM paramAtmAnI kRpAthI Aje mukta thayo che, tane mArAthI koI bhaya nathI." A pramANe camarAnA utpAtarUpa Azcarya jANavuM. (9) ekazo ATha (108) AtmA utkRSTa avagAhanAvALA eka samayamAM siddha thayA te Azcarya. AvuM paNa anaMtakALe thatuM hovAthI Azcarya. (10) asaMyatanI pUjA - AraMbha-parigrahamAM Asakta, abrahmacArIne asaMyata kahevAya. teonA pUjA-satkAra te asaMyata pUjA... haMmezA kharekhara to saMyamI AtmAo ja pUjAne yogya hoya che, paraMtu A avasarpiNImAM viparIta thayuM te Azcarya. sthAnAGgajaladhimadhyAdvimalA muktAM samuddhRtA etAH / nUnaM bAlamatInAM mAnasamodaM vitanvantu // ThANAMga sUtra rUpa samudramAMthI A nirmala motIo uddhata karAyA che je kharekhara bAla-alpa buddhivALA mananA AnaMda-harSano vistAra kare.
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 atha sthAnamuktAsarikA -prazasti - iti zrItapogacchanabhomaNizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTAlaGkArazrImadvijaya kamalasUrIzvaracaraNanalinavinyastabhaktibhareNa tatpaTTadhareNa vijayalabdhisUrINA saGkalitAyAM sUtrArthamuktAvalyAM sthAnAGga ___ lakSaNA caturthI muktAsarikA vRttA / tapagaccharUpa gagana maMDalane viSe maNisamAna zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra zrImadvijayakamalasUrIzvarajImahArAjAnA caraNa-kamaLane viSe bhaktimAM tatpara temanA paTTadhara ziSya zrImadvijayalabdhisUrIzvarajI mahArAjA vaDe saMkalana karAyela sUtrArthamuktAvalI graMthanI sthAnAMgasUtrarUpa cothI motInI mALA gUMthAI...! pU. dAdAgurUdevazrI labdhisUrIzvarajI ma. sA. nA paTTadhara pU. nyAyatakanipuNa A. vikramasUrIzvarajI ma. sA. nA paTTadhara prAcIna tIrthoddhAraka mUrdhanya A. rAjayazasUrIzvarajI AjJAvartinI sAdhvIvarya sarvodayAzrIjI ma. nA ziSyA ekAdazAMgapAThI sAdhvI ratnacUlAzrIjI tathA sAdhvI nayapadhAzrIjI Adi AryAvRje pU. dAdAgurUdevazrInI svargArohaNa ardhazatAbdI varSamRtyarthe sthAnAMgasUtrarUpa cothI motInI mALAno gujarAtI anuvAda karyo.... zrI zubha bhavatu
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ II devAdhideva zrI zaMkhezvarapAnAthAya namaH | giranAramaMDana zrI neminAthAya namaH | // pu.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUrIzvarebhyo namaH | ( ------- 1 zrI samavAyAMgasUtra muktAsarikA : S--- --------- ------ : zubhAziSaH pU. prabhAvaka pravacanakAra AcAryadeva zrImadvijaya yazovarmasUrIzvarajI ma.sA. : bhAvAnuvAda : parama pUjya jainaratna vyAkhyAvAcaspati AcAryadeva zrImadvijaya ladhisUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pU. zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya vikramasUrIzvarajI ma.sA.nA AjIvana gurucaraNasevI tapasvI pU. AcAryadeva zrImadvijaya padayazasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna vidvatavarya pU. AcAryadeva zrImadvijaya ajitayazasUrIzvarajI ma.sA.
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam draviDadezAlaMkAra nyAyAcArya paMDitarAjazrI nArAyaNAcAryane temanuM sAMnidhya karanArA, temanI paraMparAmAM zAstronA adhiSThAtA gaNAtA 'zrI hayogrIva yakSe' jeo zrImadnI zAstrasarjanamAM thayelI anuprekSAo mATe 'azrutapUrva ke apUrva lAgatI paNa emanI anuprekSAo zAstrAnusArI ja mAnavI' ema jaNAvyu hatuM te svanAma dhanya zrutasAgara pUjyapAd dAdAgurUdevazrI labdhisUrIzvarajI mahArAjA dvArA thayelA anekAneka zAstronA sarjana, saMpAdana ane saMkalanamAM eka AgavuM sthAna ane sanmAna prApta karanAro graMtha eTale 'sUtrArtha muktAvali...' A graMthamAM - zrI anuyogadvAra sUtra, AcArAMga sUtra, sUtrakRtAMga sUtra, sthAnAMga sUtra, tathA samavAyAMga sUtra jevA gaMbhIra ane anekavidha navA padArthothI chalochala bharelA Agama sUtra - aMgasUtranA padArthono sAragrAhI sUtrAtmaka saMgraha che. je teo zrImanuM prauDha zAstra saMkalana darzAve che, to teo zrImaddna saMskRta bhASAmAM eja sUtro uparanuM vivaraNa e e pUjyanuM pAMDitya pUrNa zAstra sarjana sUcave che. jaina Agama sAhityamAM zrI paMcama gaNadhara bhagavaMta sudharmAsvAmIjI viracita dvAdazAMgInA caturtha aMga samavAyAMga sUtra vartamAna samayamAM cAra vibhAga dharAve che. prathama vibhAgamAM.. 1 thI 100 sudhInA padArtho, pachI 150, 200, 250, 300, 350, 400, 450, 500, 600, 700, 800, 900, 1000, 1100, 2000, 3000, 4000, 5000, 6000, 7000, 8000, 9000, 10,000, 100000, 10000000, tathA 100000000000000 ATalA padArthonuM varNana che. dvitIya vibhAgamAM... zrI dvAdazAMgInuM varNana che. tRtIya vibhAgamAM... ajIvarAzi tathA jIvarAzinuM ane jIvarAzimAM jIvonA AvAso, zarIra ityAdi aneka viSayonuM varNana che. caturtha vibhAgamAM... zrI tIrthaMkaro, zrI gaNadharo, kulakaro, cakravartIo, vAsudevo ane prativAsudevo AdinA mAtA pitA tathA nagaronuM varNana che. zrI samavAyAMga sUtramAM AvatA vividha viSayonuM vivecana jotA navAjJI TIkAkAra zrI abhayadevasUrIzvarajImahArAjAnuM jJAna keTaluM badhuM gaMbhIra tathA vyApaka hatuM e sahaja rIte jaNAvAi Ave che. pote saMvegI pakSanA hovA chatAM A mahApuruSe je samaye caityavAsi tathA saMvegI pakSa vacce kaTTara virodhanuM vAtAvaraNa hatuM te samaye caityavAsionA agresara mahAna vidvAna, odhaniyukti graMtha TIkAkAra zrI droNAcArya vigerenA sahakAra meLavI teo pAse paNa A graMthanI zuddhi karAvIne A tathA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441. ThANAMga Adi Agama graMthonA teo zrImade sakalazrI saMghamAM rahasyodghATana karyu. teo zrImamAM rahelI apUrva zrutabhakti tathA audAryanA samarthaka AthI vizeSa to kayA prasaMgo hoi zake ? mULa samavAyAMga Agama jevo bahoLo vistAra ahIM prastuta sUtrArthamuktAvalimAM nathI, paraMtu anya cAra Agama graMthonI jema ahIM paNa pUjyapAd dAdAgurUdevazrIe mahatvanA sAra bhUta padArthone saMgrahIta, saMkalita karyA che. jenI rajuAta teo zrImade lakhelI Aja graMthanI prastAvanAmAM kahI che. tatvArtha sUtra tathA tenA bhASya jevI lAgatI A graMthanI paNa racanAzailI viddhajjanone padArthopasthiti mATe tathA jijJAsujanone padArthabodha mATe avazyameva u5kA2ka banaze ja e vAta niHsaMdeha che. zAstronA sarjana ke anuvAda mATe Avazyaka jaNAtA be pAyAnA guNo, eka prauDha mati... ane bIjI prAgdhala abhivyakti A baMne khUbIonA svAmI pUjyapAda bhavoSitAraka guru mahArAjazrI ajitayazasUrIzvarajI mahArAjA dvArA zrI saMghanA karakamalamAM anuvAdita thai arpaNa karAyelI A graMtha aMtargata 'zrI samavAyamuktAsarikA' vidvajjagatamAM stutya, AdaraNIya tathA mananIya banaze ja e ni:saMzaya che. pUjyapAda dAdAgurudevazrI labdhisUrIzvarajI mahArAjAnA diggaja paTTadhara bahuzruta gItArtha pUjyapAda gurUdevazrI vikramasUrIzvarajI mahArAjAnA varadahaste bAlyavaye siddhigiri tIrthAdhirAjamAM saMyama prApta karI teo zrImadnA apUrvazrutano vAraso prApta karavAnuM saubhAgya pAmanArA, vidvarya adhyAtmamUrti pUjyapAda gurUbhagavaMta AcArya bhagavaMta zrI ajitayazasUrIzvarajI mahArAjAne, zrI labdhi-bhuvanatilaka-bhadraMkarasUrIzvara paTTAlaMkAra, saMyama, sAraNya ane saubhAgyanA nirmala pravAhe nija jIvanane ramaNIya tIrtharUpa banAvanArA pUjyapAd AcAryadevazrI puNyAnaMdasUrIzvarajI mahArAjA tathA zrutabhaktiparAyaNa pUjya gaNivaryazrI vikramasenavijayajI mahArAjanu samavAyamuktAsarikAno gurjara anuvAda karavA mATe AtmIya AmaMtraNa maLyuM. anekavidha vyastatA vacce paNa A AmaMtraNa sAme AnAkAnI na karI zakanArA pUjya gurUbhagavaMte samaya kADhI kADhIne paNa A anuvAda pUrNa karyo. zrI labdhi-vikrama paTTaratna samatAnidhi pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrI yazovarmasUrIzvarajI mahArAjAnA maMgala AzirvAdathI tathA zrI labdhi-vikrama paTTAlaMkAra saMyamanidhi pUjyapAd AcArya bhagavaMtazrI padmayazasUrIzvarajI mahArAjAnI maMgala preraNAthI karAyelo A anuvAda gurubhagavaMtanI virala zrutabhakti ane zruta abhivyaktinA saMvAda rUpa bano... prAnte pUjyazrI haju paNa jhaLahaLatA zruta vArasAne varasatA varasAdanI jema khUba khUba varasAvo... eja maMgala prArthanA saha viramuM chuM. gurukRpAkAMkSI mu. saMskArayazavijaya dIpAvalI parva-guru parva dina...
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 zrI samavAyAMga sUtra (160 zloka pramANa). zrI abhayadevIcA TIkA - 3575 zloka pramANa A samavAyAMga sUtramAM 1 thI 100 sudhInI saMkhyAmAM vastunuM nirUpaNa karI kroDA kroDI sudhInI saMkhyAvALA padArthono nirdeza karyo che. chevaTe samasta dvAdazAMgI (sarva Agamo)no saMkSipta paricaya, tIrthakaro, cakravartI, vAsudeva-baladeva-prativAsudeva vagere ghaNI vastuono saMgraha che. sthAnAMgasUtra AgamanI ane A AgamanI zailI samAna che. samavAya eTale bheguM karavuM. A AgamamAM saMkhyAnA mAdhyame je tattvo bhegA karIne rasALa zailIe varNavyA che. adhyayana-1, uddeza-1 * 1lA samavAyamAM AtmA-anAtmA, daMDa-adaMDa, kriyA-akriyA, loka-aloka, dharma-adharma, puNya-pApa, baMdha-mokSa, Azrava-saMvara, vedanA-nirjarA ane aMte keTalAka bhavya jIvo eka bhava pachI mukti pAme che tenuM varNana che. * 2 jA samavAyamAM be daMDa, be rAzi, be baMdhana vagerenuM varNana karI aMte be bhavamAMthI muktinI vAta karI che. 3jA samavAyamAM traNa daMDa, traNa gupti, traNa zalya, traNa gArava, traNa virAdhanA vagerenuM varNana karI traNa bhavathI muktinuM varNana che. * 4thA samavAyamAM cAra kaSAya temaja dhyAna, kriyA, saMjJA, baMdha, yojananuM parimANa vagerenuM varNana karI aMte cAra bhavathI muktinI vAta karI che. * 5 mA samavAyamAM pAMca kriyA, mahAvrata, kAmaguNa, AzravAra, saMvaradvAra, nirjarAsthAna, samiti, astikAya vagerenuM varNana karI aMte pAMca bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 6ThThA samavAyamAM cha vezyA, cha javanikAya, bAhyatA, AtyaMtaratapa, chAbasthika samudhAta ane arthAvagrahanuM varNana ane pachI bIjA cha-cha prakAranuM varNana karI aMte cha bhavanI muktivALAnI vAta jaNAvI che. * 7mA samavAyamAM bhavasthAna, samuddhAta, mahAvIrabhagavAnanI UMcAI vagerenuM varNana karI aMte sAta bhavathI muktinI vAta karI che.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 * 8mA samavAyamAM madasthAna, ATha pravacanamAtA vagerenuM vistRta varNana karI ATha bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 9mA samavAyamAM brahmacarya gupti, brahmacarya agupti, bhagavAna pArzvanAthanI UMcAI vagerenuM " vistRta varNana karI aMte nava bhavathI muktinI vAta karI che. * 10mA samavAyamAM zramaNadharma, cittasamAdhisthAna vagerenuM vistRta varNana karI dasa bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 11mA samavAyamAM upAsaka paDiyA, bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadharo ane aMte agiyAra bhavathI muktinI vAta che. * 12mA samavAyamAM bhikSupratimA, vaMdananA Avarta, jaghanya divasa-rAtrinA aMtamuhUrta ane aMte bAra bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 13mA samavAyamAM kriyAsthAna, sUryamaMDalanuM parimANa ane aMte tera bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. 0 14mA samavAyamAM bhUtagrAma, pUrvaguNasthAna, cakravartInA ratna, bhagavAna mahAvIranI utkRSTa saMpadA ane aMte cauda bhavathI muktinI vAta karI che. 15 mA samavAyamAM paramAdhAmI deva, bhagavAna neminAthanI UMcAI, vidyApravAdapUrvanI vastu. saMjJI manuSyamAM yoga ane aMte adhyayananI gAthAo, kaSAyanA bheda, meruparvatanA nAma ane aMte paMdara bhavathI mokSe janAranI vAta che. * 16mA samavAyamAM sUtrakRtAMganA soLa adhyayananI gAthAo, kaSAyanA bheda, meruparvatanA nAma ane aMte soLa bhavathI mokSe janAranI vAta che. * 17mA samavAyamAM sattara prakAranA asaMyama-saMyama ane aMte sattara bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 18mA samavAyamAM brahmacarya, bhagavAna neminAthanI utkRSTa saMpadA, brAhmI lipinA aDhAra prakAra ane aMte aDhAra bhavathI muktinI vAta karI che. * 19mA samavAyamAM jJAtAdharmakathA, prathama zrutaskaMdhanA adhyayana ane aMte ogaNIsamA bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 20mA samavAyamAM asamAdhisthAna, bhagavAna munisuvratasvAmInI UMcAI ane aMte vIsa bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 21mA samavAyamAM sabala doSa ane aMte ekavIsamA bhave mukti thavAnI vAta che.
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 * raramA samavAyamAM parISaha, daSTivAdanI vigato, pudagalanA prakAra ane aMte bAvIsa bhavathI muktinI vAta karI che. * 23mA samavAyamAM sUtrakRtAMganA be zrutaskaMdhonA adhyayana ane aMte trevIsa bhavathI mukti javAnI vAta jaNAvI che. * 24mA samavAyamAM covIsa tIrthakara temaja gaMgA, siMdhu, raktA, raktavatI vagere nadIonA pravAha, vistAra ane aMte covIsa bhave siddha thanAranI vAta che. ra5 mA samavAyamAM pAMca mahAvratanI bhAvanA, bhagavAna mallinAthanI UMcAI ane aMte paccIsamA bhavathI mukta thanAranI vAta jaNAvI che. * ra6mA samavAyamAM daza zrutaskaMdha, bRhakalpa ane vyavahAranA uddezakonI saMpadA ane aMte chavvIsa bhavathI muktie janAranI vAta che. * ra7mA samavAyamAM aNagAra guNo vagerenuM varNana karI aMte sattAvIsa bhavathI muktinI vAta jaNAvI che. * 28mA samavAyamAM AcAra prakalpa, maunanI prakRtio vagerenuM varNana karI aMte aThThAvIsa bhave muktie janAranI vAta kare che. * ra9mA samavAyamAM pApazruta, judA-judA mAsanA divasa-rAta, caMdra, divasanA muhUrta vagerenuM varNana karI aMte ogaNatrIsa bhavathI mukta thanAranI vAta che. * 30mA samavAyamAM mohanIyanA sthAna, trIsa muhUrtonAM nAma vagere varNana karI trIsa bhavathI mukta thanAranI vAta karI che. * 31mA samavAyamAM siddhonA guNa vagerenuM varNana karI aMte ekatrIsa bhavathI mukta thanAranI vAta jaNAvI che. * 32mAM samavAyamAM yogasaMgraha, devendra vagerenuM varNana karI aMte batrIsa bhavathI mukta thanAranI vAta karI che. * 33mA samavAyamAM AzAtanA vagerenuM varNana karI aMte sarvArthasiddhi vimAnanA devonA zvAsozvAsa, kALa, AhAra, IcchA aMte tetrIsa bhavathI mukti thanAranI vAta jaNAvI che. * 34mA samavAyamAM tIrthaMkaranA atizayo, cakravartInA vijayakSetro vagerenuM varNana che. ' * 35mA samavAyamAM satyavacanAtisaya, bhagavAna kuMthunAtha ane aranAthanI UMcAI vagerenuM varNana che.
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 445 0 36mA samavAyamAM uttarAdhyayananA adhyayana, mahAvIrabhagavAnanI saMpadA vagerenuM varNana che. * 37mAM samavAyamAM bhagavAna kuMthunAtha ane aranAthanA gaNadhara vagerenuM varNana che. "* 38mA samavAyamAM bhagavAna pArzvanAthanI utkRSTa zramaNI saMpadA vagerenuM varNana che. * 39mA samavAyamAM bhagavAna neminAthanA avadhijJAnI muni ane samayakSetranA kula-parvata vagerenuM varNana che. 40mAM samavAyamAM bhagavAna ariSTaneminI zramaNI saMpadA, bhagavAna zAMtinAthanI UMcAI vagere varNita che. * 41mA samavAyamAM bhagavAna neminAthanI zramaNI saMpadA vagerenuM varNana che. * 42mA samavAyamAM bhagavAna mahAvIra svAmIno zramaNa paryAya, nAma-karmanI uttarakriyAo vagere varNita che. * 43mAM samavAyamAM karmavipAkanA adhyayana vagere varNita che. * 44mA samavAyamAM RSi bhASitanA adhyayana vagerenuM varNana che. * 45mA samavAyamAM bhagavAna aranAthanI UMcAI vagere varNana che. * 46mA samavAyamAM daSTivAdanA mAtRkApada, brAhmIlipinA mAtRkAkSara vagerenuM varNana che. * 47mA samavAyamAM sthavira agnibhUtinA sahavAsa vagere varNita che. * 48mA samavAyamAM cakravartInA pramukha nagaro, bhagavAna dharmanAthanA gaNadhara vagerenuM varNana che. * 49mA samavAyamAM tri-IndriyonI sthiti vagere varNita che. * 50mA samavAyamAM bhagavAna munisuvratasvAmInI zramaNI saMpadA vagerenuM varNana che. * 51mA samavAyamAM AcArAMga prathama zrutaskaMdha, adhyayanonA uddezaka vagerenuM varNana che. * parama samavAyamAM mohanIya karmanA nAma vagere varNita che. * pa3mA samavAyamAM deva, kurukSetranA jIvonI tathA pAtALa kalazonI vAto che. * 54mA samavAyamAM bharatakSetramAM utsarpiNI - avasarpiNImAM thayelA uttama puruSo, anaMtanAthanA gaNadhara vagere varNita che. * papamA samavAyamAM bhagavAna mallinAthanuM AyuSya bhagavAna mahAvIranuM aMtima pravacana vagere varNita che.
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 * padamA samavAyamAM bhagavAna vimalanAthanA gaNa ane gaNadharonuM varNana che. * 57mA samavAyamAM AcArAMga (cUlikA choDIne) sUtrakRtAMga ane sthAnAMganA adhyayana vagerenuM varNana che. 58mA samavAyamAM pahelA, bIjA ane pAMcamAM narakanA AvAsanuM varNana che. * 59mA samavAyamAM cAMdra saMvatsaranA divasa-rAta, bhagavAna saMbhavanAthano gRhavAsa vagere varNita che. * 60mA samavAyamAM eka maMDaLamAM sUryane rahevAno samaya, bhagavAna vimalanAthanI UMcAI vagerenuM varNana che. * 61mAM samavAyamAM yuga, Rtu, mAsa vagerenuM varNana che. * daramAM samavAyamAM bhagavAna vAsupUjayanA gaNa ane gaNadhara, pAMcavarSIya yuganI pUrNimA ane amAsa zuklapakSa ane kRSNapakSa, bhAga-hAni vagerenuM varNana che. 63mA samavAyamAM bhagavAna RSabhadevano gRhavAsakALa vagere varNita che. * 24mA samavAyamAM asurakumAronA bhavana, cakravartInA muktAhAranI sero vagerenuM varNana che. * 65mA samavAyamAM jabUdvIpanA sUryamaMDaLa vagere varNita che. * 66mA samavAyamAM dakSiNadha manuSyakSetranA sUrya-caMdra vagerenuM varNana che. * 67mA samavAyamAM paMcavarSIya yuganA nakSatravAsa vagere varNita che. * 68mA samavAyamAM bhagavAna vimalanAthanI zramaNI saMpadA vagerenuM varNana che. * 69mA samavAyamAM mohanIya sivAyanI sAta karmonI uttara pravRtio varNita che. 70mA samavAyamAM bhagavAna mahAvIranA varSAvAsanA divasa-rAta, mohanIyakarmanI utkRSTa sthitinuM varNana che. 71mA samavAyamAM vIryapravAhanA prAbhRta, bhagavAna ajitanAtha ane sagara cakravartIno gRhasthakALa varNita che. (7ramA samavAyamAM svarNakumAranA bhavana, bhagavAna mahAvIranuM Ayu vagere varNita che. * 73mA samavAyamAM harivarSanA jIvo vagerenuM varNana che. * 74mA samavAyamAM sthavira agnibhUtinuM Ayu vagere varNita che. 7pamAM samavAyamAM bhagavAna suvidhinAthanA sAmAnya kevalI, bhagavAna zItalanAtha ane bhagavAna zAMtinAthanA gRhavAsakALa vagerenuM varNana che.
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 * 76mA samavAyamAM vidyutukumAra, dvIpakumAra, dizA, udadhi, svanita, agni vagere kumAronA bhavanonuM varNana che. * 77mA samavAyamAM bharata cakravartInI kumAra avasthA vagere varNita che. 78mA samavAyamAM sthavira akaMpitanA Ayu vagerenuM varNana che. 79mA samavAyamAM jaMbUDhIpamAM pratyeka kAronuM aMtara vagerenuM varNana che. * 80mA samavAyamAM bhagavAna zreyAMsanAthanI UMcAI vagere varNita che. * 81mA samavAyamAM nava navamIkA bhikSupratimAnA divasa vagerenuM varNana che. * 82mA samavAyamAM jaMbUdIpanA sUryanA maMDaLa vagere varNita che. * 83mA samavAyamAM bhagavAna mahAvIranA garbhaharaNadina vagerenuM varNana che. 84mA samavAyamAM bhagavAna RSabhadeva, bhagavAna zreyAMsanAtha, bharata, bAhubalI, brAhmI suMdarInA sarva AyunuM varNana ane aMte sarva vimAnonuM varNana che. 85mA samavAyamAM cUlikAsahita AcArAMganA uddezaka vagere varNita che. * 86mA samavAyamAM bhagavAna suvidhinAthanA gaNa-gaNadhara, bhagavAna supArzvanAthanA vAdamuni vagerenuM varNana che. * 87mA samavAyamAM meru parvatanA pUrva bhAgano aMta ane gokhaMbha AvAsa parvatanA pazcima bhAgano aMta - A aMtara vagere varNita che. * 88mA samavAyamAM eka caMdra-sUryanA praha, dRSTivAdanA sUtra vagerenuM varNana che. * 89mA samavAyamAM bhagavAna RSabhadeva ane bhagavAna mahAvIranA nirvANakALa vagere varNita che. * 90mA samavAyamAM bhagavAna zItalanAthanI UMcAI vagere varNita che. * 91mA samavAyamAM vaiyAvRtta pratimA, kAlodadhi samudranI paridhi vagerenuM varNana che. 92mA samavAyamAM sarvapratimA, sthavira IndrabhUtinA Ayu vagerenuM varNana che. * 93mA samavAyamAM bhagavAna caMdraprabhunA gaNa ane gaNadhara vagerenuM varNana che. * 94mA samavAyamAM bhagavAna ajitanAthanA avadhijJAnI munio, niSadha parvatanI AyAma vagere varNita che.. * 5mA samavAyamAM bhagavAna supArzvanAthanA gaNa ane gaNadhara sthavira mauryaputranA Ayu vagerenuM varNana che.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 * 96mA samavAyamAM cakravartInA gAma, vAyukumAranA bhavana, daMDa dhanuSanuM aMgula pramANa vagere varNita che. * 97mAM samavAyamAM ATha karmonI uttara pravRtio vagerenuM varNana che. * 98mA samavAyamAM naMdanavananA uparanA bhAgathI pAMDukavananA adhobhAganuM aMtara varNita che. * 99mA samavAyamAM meru parvatanI UMcAI vagere varNana che. * 100mA samavAyamAM bhagavAna suvidhinAthanI UMcAI, bhagavAna pArzvanAthanuM Ayu vagere varNita che. * 150mA samavAyamAM bhagavAna caMdraprabhunI UMcAI, AraNa, azrutakalpanA vimAna vagerenuM varNana che. * 200mA samavAyamAM supArzvanAthanI UMcAI vagere varNita che. * 250mA samavAyamAM bhagavAna padmaprabhunI UMcAI, asurakumAronA prAsAdonI UMcAI vagere varNita che. * 300mA samavAyamAM bhagavAna sumatinAthanI UMcAI, bhagavAna mahAvIra svAmInA cauda pUrvIya muni vagerenuM varNana che. 350mA samavAyamAM bhagavAna pArzvanAthanA cauda pUrvadhArI muni, bhagavAna abhinaMdananI . UMcAI vagerenuM varNana che. 400mA samavAyamAM bhagavAna saMbhavanAthanI UMcAI vagerenuM varNana karI aMte bhagavAna mahAvIranA utkRSTavAdI muninuM varNana che. 450mA samavAyamAM bhagavAna ajitanAthanI ane sagaracakravartInI UMcAI vagerenuM varNana che. * 500mA samavAyamAM bhagavAna RSabhadevanI, bharata cakravartInI tathA vividha parvatonI UMcAI vagerenuM varNana che. * 600mA samavAyamAM bhagavAna pArzvanAthanA Adimuni, bhagavAna vAsupUjyanI sAthe dIkSita thayelA munionuM varNana che. * 700mA samavAyamAM bhagavAna mahAvIranA kevalajJAnI ziSyo ane bhagavAna ariSTanemino kevalI-paryAya varNita che.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 449 * 800mA samavAyamAM bhagavAna ariSTaneminA utkRSTavAdI munio tathA vividha vimAnonI UMcAInuM varNana che. * 900mA samavAyamAM vividha vimAnonI UMcAI vagere varNana che. - 1000mA samavAyamAM sarva raiveyaka vimAnonI UMcAI vagerenuM varNana karI aMte padmadraha, puMDarIka drahanA varNananI vAta karI che. * 1100mA samavAyamAM bhagavAna pArzvanAthanA vaikriya labdhivALA ziSyonuM varNana che. * 2000mA samavAyamAM mahAprahmadraha, mahApuMDarIkadrahanA AyAmonuM varNana che. * 3000mA samavAyamAM ratnaprabhAnA vajakAMDanA caramAttathI lohitAkSa kAMDanA caramAnta sudhInA aMtaranuM varNana che. * 4000mA samavAyamAM tigicchadrahanA ane kezarIdrahanA AyAmonuM varNana che. * 5000mAM samavAyamAM dharaNItalamAM merunA madhyabhAgathI aMtima bhAga sudhInuM aMtara varNita che. 6000mAM samavAyamAM sannAra-kalpanA vimAnonuM varNana che. * 7000mA samavAyamAM uparanA talathI pulakakAMDanA nIcenA sthaLanA aMtaranuM varNana che. 8000mA samavAyamAM harivarSa ane ramyaphavarSanA vistAranuM varNana che. * 9000mA samavAyamAM dakSita ardha bhAratanI jIvAnuM AyAma varNita che. * 10000mA samavAyamAM meruparvatanA vikhaMbhanuM varNana che. * eka lAkhathI ATha lAkhanA samavAyamAM jaMbUDhIpanA AyAma ane vikhaMbhathI mAMDIne aMte mahendrakalpanA vimAnonuM varNana che. * koTi samavAyamAM bhagavAna ajitanAthanA avadhijJAnI, purUSasiMha vAsudevanuM Ayu vagerenuM varNana che. * koTAkoTi samavAyamAM bhagavAna mahAvIranA poTila bhavanA zramaNa-paryAya, bhagavAna RSabhadevathI bhagavAna mahAvIranuM aMtara tathA tera sUtromAM dvAdaza aMgono paricaya, be rAzi, covIsa daMDakamAM paryApta-aparyApta sarva narakAvAsa, sarva bhavanAvAsa, sarva vimAnAvAsa vagerenuM vistRta varNana karI, covIsa tIrthakaro, bAra cakravartIo, nava baladevo, nava vAsudevo, nava prativAsudevo vagerenA mAtA-pitA vagerenI gati-Agati, pUrvabhavanA dharmAcAryo ane aMte nava vAsudevonI nidAna bhUmio ane nidAnanA kAraNo jaNAvI upasaMhAramAM samavAyAMgamAM varNita viSayo saMkSiptamAM jaNAvyA che.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 zrI samavAyAMgasUtramuktAsarikA viSayAnukramaNikA viSayAH viSayAH uktAtidezAbhidhAnam tadvyAkhyAnam jIvAdyAzrayakSetramAnavarNanam jambUdvIpamAnAbhidhAnam apratiSTAnanarakAbhidhAnam pAlakavimAnamahAvimAnamAnavarNanam ekatArakanakSatrakathanam yugAdAvabhijiti prathamaM candrayoga iti varNanam devAnAM sthitivizeSakathanam vyAdipalyopamasthitikAnAmabhidhAnam sthityanusAreNa devAnAmucchAsAdikathanam ekAdisAgaropamasthityAzrayeNocchA sAdyabhidhAnaM cittasamAdhisthAnabhedAkhyAnam dharmacintAdidazasamAdhibhedaprakaTanam upAsakapratimAbhedAH darzanazrAvakAdibhedAnvAkhyAnam sambhogabhedAH vAratrayopari azuddhopadhigrahaNakartuH prAyazcittAbhidhAnam zrutaviSaye saMbhogyAsaMbhogyaprakAzanam bhaktapAnAJjalipragrahanikAcaneSu tatkathanam abhyutthAnAdiviSaye tadvarNanam kriyAsthAnabhedAH caturdazapUrvabhedAH pUrvasvarUpakathanam utpAdapUrvAdivarNanam paramAdhArmikabhedAH ambAditaddhedavarNanam SoDazakaSAyakathanam tatsphuTIkaraNam saMyamAsaMyamaviSayavarNanam saMyaminAmaSTAdazasthAnakathanam / sakSudrakavyaktapadasArthakyaprakAzanam jJAtAdhyayanabhedAH utkSiptAdhyayanAdivarNanam asamAdhisthAnavarNanam drutacAritvAditadbhedaprakAzanam zabalabhedAH hastakarmAditaddhedavarNanam parISahabhedAH bubhukSAditadbhedavarNanam sUtrakRtAGgAdhyayanabhedAH caturviMzatitIrthakarAH bhAvanAbhedAH prathamamahAvatabhAvanAH dvitIyamahAvratabhAvanAH tRtIyamahAvratabhAvanAH caturthamahAvratabhAvanAH paJcamamahAvatabhAvanAH bhAvanAbhAve mohanIyasadbhAvanaiyatyakathanam abhavasiddhikAnAmetAni sadaiveti kathanam
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayA: anagAraguNavarNanam vratapaJcakAdiguNavyAvarNanam devagatiyogyakarmabandhakathanam nairayikayogyakarmabaMdhakathanam pApazrutAkhyAnam bhaumAdizrutAbhidhAnam mahAmohanIyasthAnavarNanam triMzatAM teSAM saMkSepato varNanam siddhAdiguNakathanam prazastayogasaGgrahavarNanam teSAM dvAtriMzadbhedakathanam AzAtanAbhedavarNanam tIrthakRdatizayavarNanam ardhamAgadhyA dharmAkhyAnakathanam ardhamAgadhIsvarUpam vacanAtizayanirUpaNam zabdApekSayA'tizayasaptakavarNanam arthApekSayA mahArthAdyatizaya prakAzanam tIrthakRtAM sampattivarNanam mahAvIra zramaNakAlAbhidhAnam narakAvAsasaMkhyAnirUpaNam prathamapRthivyAM tadAvAsakathanam caturthapRthivyAM tadAvAsavarNanam paJcamapRthivyAM tadAvAsavarNanam RSibhASitAdhyayanasaMkhyAkathanam samayakSetrapramANAdivarNanam sImantakAdInAM pramANavarNanam . dRSTivAdasya mAtRkApadasaMkhyA brAhmIlipyAM mAtRkAkSarasaMkhyA agnibhUteragAravAsakAlasaMkhyAnam dharmajinasya gaNAdinirUpaNam 451 viSayA: bhikSupratimAvizeSasya kAlaprakAzanam bhikSunikSepAH bhAvabhikSubhedAH saptasaptakikA pratimA munisuvratasyA''rthikAmAnam muninikSepAH anantajinapuruSottamayordehamAnam ekapaJcAzatprakRtikakarmakathanam dvipaJcAzatprakRtikakarmavarNanam saMmUcchitoraH parisarpANAM sthityabhidhAnam paryAptakAparyAptakavivekaH bharatairavatayorutsarpiNyAmuttamapuruSasaMkhyA puruSanikSepA: uttamamadhyamajaghanyapuruSAbhidhAnam prathamadvitIyapRthivyornarakAvAsasaMkhyA tasyaiva sphuTIkaraNam jambUdvIpe nakSatracandrasaMkhyA tadvyAkhyAnam gaNipiTakAnAmadhyayanasaMkhyA dvizadIkaraNam prathamadvitIyapaJcamapRthivISu nirayAvAsasaMkhyA candravarSasya RtudinapramANam uditasthAne sUryasya punarudayakAlamAnam maNDalasaMkhyA ekamuhUrte sUryasya gativarNanam RtumAsaparimANaM yugasya candrasya pratidinAvasthAvarNanam candrasya vRddhyapavRddhibhAgavarNanam candramAsaparimANam niSadhe sUryamaNDalAkhyAnam nIlavati sUryamaNDalaprakAzanam aSTASTamikApratimAkathanam
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 viSayAH viSayAH tadvyAkhyAnam saudharmAvataMsakasya pratidizaM bhaumasaMkhyA tadabhiprAyaprakAzanam sUryacandraprakAzyakSetrakathanam mAnuSakSetrasvarUpanirUpaNam tatra candrasUryasaMkhyApratipAdanam candrasUryayormAnuSe paGktinirUpaNam yugasya nakSatramAsasaMkhyAvarNanam nakSatramAsamAnavarNanam dhAtakIkhaNDe'STaSaSTicakravAdInAmabhidhAnam cakravartivAsudevayorekadA tAvanmAnasyAsambha___vamAzaMkya samAdhAnavidhAnam samayakSetre varSAdInAM saMkhyAkathanam sAmAnyena kSetravarSavarSadharANAmabhidhAnam mohanIyasya sthitikathanam sthitibandhAbhidhAnam sthitidvaividhyam ubhayoH sthitimAnakathanam abAdhAkAlaprakAzanam karmaniSedhakakathanam sUryasyAvRttikathanam tasyAssaMghaTanam dvAsaptatikalAbhidhAnam lekhadvaividhyanirUpaNam akSaradoSAbhidhAnam gaNitAdikalAvarNanam vijayabaladevasya siddhatAkathanama agnibhUteH siddhatAkhyApanam zItalasya gRhAvAsamAnam zAnteH gRhAvAsakAlaH vidyutkumArANAM bhavanAvAsasaMkhyA bhavanamAtrasaMkhyAbhidhAnam asurakumArAdInAM bhavanasaMkhyA gardatoyatuSitAnAM parivArasaMkhyA tatsaMghaTanam vaizravaNasyAdhipatyam tadvyAkhyA vijayAdidvArAntaranirUpaNam tadvyavasthApanam zreyAMsAdInAM dehamAnavarNanam tadvimarzanam navanavamikApratimA tannirUpaNam mahAvIragarbhAntaragamanam tadvizadIkaraNam narakayonyoH saMkhyA narakAvAsasaMkhyAvibhAgaH yonisaMkhyAvibhAgaH kArikAvyAvarNanam utpattisthAnAnantyazaGkAnirAsaH AcArAGgasyoddezanakAlakathanam tadvyavasthApanam suvidhergaNAdikathanam tadvyAkhyAnam merUpUrvAntagostUbhacaramAntayorantarA bhidhAnam tatsamarthanam RSabhajinasya saMsArAduparamakAlaH tadvizadIkaraNam ajitazAntinAthayorgaNAdivarNanam paravaiyAvRttyakarmapratimAkathanam tannirUpaNam pratimAbhedAH tadvibhAgapUrvakavyAkhyA
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayA: viSamAhorAtrakRtsUryamaNDalavarNanam tadvimalIkaraNam ajitasyAvadhijJAnisaMkhyA kunthunAthasya paramAyuvarNanam vAyukumArANAM bhavanasaMkhyA tadvyAvarNanam karmASTakottara prakRtayaH tannirUpaNam nandanavanasyopariSTAt caramAntataH pANDu nandanavanasya pUrvacaramAntAtpazcimacaramAntaM kavanasyAdhastanacaramAntaM yAvadantarakathanam yAvadantarakathanam dazadazamikAbhikSupratimA tadUvyAkhyAnam AcArAGgapratipAdyaviSayAH sUtrakRtAGgapratipAdyaviSayAH sthAnAGgasthApanIyaviSayAH 453 viSayAH samavAyAGgasamavayanaviSayAH vyAkhyAprajJaptiprajJApyaviSayAH jJAtAdharmakathAkathanIyaviSayAH upAsakadazopAsyaviSayAH antakRtadazAjJApyantakRtaviSayAdayaH anuttaropapAtikadazAvaktavyam tadvyAkhyAnam praznavyAkaraNAbhidheyAH tadarthavyAvarNanam vipAka zrutaviSayAH dRSTivAdavaktavyatA dvAdazAGgasyAnityatAdi tadvirAdhakasya phalam tadArAdhakasya phalam samavAyopasaMharaNam muktAsarikopasaMhAraH namostu tasmai jinazAsanAya suassa bhagavao zrutajJAna e ja bhagavAna namo namo nANadIvAyarassa
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 454 64 zrI jJAnapada (rAga- siddhArathanA re naMdana vinavuM) vardhamAna jina tumase vinavuM, Apo mukti prakAza lAkha corAzI duHkha tama vArIne pAmuM zivapura vAsa, vardhamAna ... 1 jJAna barAbara guNa kola jaga nahi, tAraNa A saMsAra, aNajANyo jana kaho kima bhava tare, nahi jyAM dhyeya vicAra, vardhamAna... 2 jJAnI karma khape eka zvAsamAM, koTI koTI pramANa, ajJAnI je kroDo bhava karI, na kare jehanI re hANa, vardhamAna - 3 nANI AcAraja uvajajhAyanI padavI lahe sukha khANa, pUjA nija deza bhUpati lahe, nANI trijagamAM re jANa, vardhamAna... 4 nANe Atma kamala praphullatuM pAme AnaMda sAra, labdhisUrimAM e guNa AvatAM, jaldI he bhavapAra, vardhamAna .... 5
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha samavAyamuktAsarikA atha samavAyAGgasya sArArthamAkhyAtumAhaukto jIvAdInAmekatvAdikramaH // 1 // ukteti, sthAnAGgasAravarNanAvasara iti zeSaH, kathaJcidAtmA ekaH pradezArthatayA'saMkhyAtapradezo'pi pratikSaNaM pUrtasvabhAvatyAgaparasvabhAvagrahaNayogenAnantabhedo'pi dravyArthatayA kAlatrayAnugAmicaitanyamAtrApekSayA ekaH, ajIvo'pi pradezArthatayA saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezo'pi tathAvidhaikapariNAmarUpadravyArthApekSayA ekaH, evaM daNDakriyAdInAmapyekarUpatvaM trasasthAvarAdibhedena dvaividhyAdikamapyuktameva, atra ca yadanuktaM teSAmevAtra kiJcitsamavAyaH kriyata iti bhAvaH // 1 // have samavAyAMgano sAra kahevA mATe kahe che. zrI sthAnAMgasUtrano sAra varNavatA jIvAdino ekatva vigere krama kahyo hato. koika AtmA pradezothI asaMkhyAta pradezavALo hovA chatAM, pratyeka kSaNa pUrva svabhAvanA tyAgathI ane apara svabhAvanA grahaNathI anaMtabhedavALo hovA chatAM paNa traNe kAlamAM anugata rahenArA evA caitanyathI eka ja che. e ja pramANe ajIva paNa svapradezothI saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMta pradezI hovA chatA paNa tathAvidha dravyatAthI eka ja che. e pramANe daMDakriyAdinuM ekarUpatra ane trasasthAvarAdinA bhedathI dvividhatva paNa pahelA sthAnA sUtra vRttimAM jaNAvAyuM che. //nA have ahiMyA je nathI kahevAmAM AvyA tevA padArtho jaNAvIe chIe. jIvAdyAzrayabhUtaM kSetramavalambyAha jambUdvIpApratiSThAnanarakapAlakavimAnamahAvimAnAni ekayojanazatasahasramAnAni // 2 // jambUdvIpeti, jambvA sudarzanAparanAmnyA'nAdRtadevAvAsabhUtayopalakSito dvIpo jambUpradhAno vA dvIpaH sarvadvIpAnAM dhAtakIkhaNDAdInAM sarvasamudrANAM lavaNodAdInAM sarvAtmanA'bhyantaraH sakalatiryaglokamadhyavartI AyAmena viSkambhena ca yojanazatasahasrapramANaH jambUdvipAnAM
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 sUtrArthamuktAvaliH bahutve'pi uktapramANa eka evetyarthaH / apratiSThAnanarakaH saptamanarakapRthivIrUpa: paJcAnAM kAlAdInAM narakAvAsAnAM madhyavartI narakAvAsaH, yatra mahArambhAH kuTumbino cakravattino vAsudevAH tandulamatsyaprabhRtayo mANDaliko rAjAnazcAtizayena gacchanti so'pi AyAmaviSkanbhata ekayojanazatasahasramAnaH, pAlakaM yAnavimAnaM saudharmendrasambandhyAbhiyogikapAlakAbhidhAnadevakRtaM vaikriyaM pAriyAnikamiti yaducyate, idamapi tAvanmAnam tathA sarvArthasiddhamahAvimAnamapi tAvanmAnamiti // 2 // jIvAdi AzrayabhUta kSetrane avalaMbine kahe che. jenuM bIjuM nAma sudarzana che evA anAdatadevatAnA AvAsarUpa jAMbu vRkSathI upalakSita evo jaMbudvIpa, athavA dhAtakIkhaMDAdi sarva dvIpo ane lavaNasamudrAdi sarva samudronI vacce rahelo ane sakala tIchalokanI paNa vacce rahelo, laMbAI ane pahoLAIthI 1 lAkha yojananA pramANavALo hovAthI jaMbudvIpo ghaNA hovA chatAM paNa Avo jaMbudvIpa to mAtra eka ja che. - apratiSThAnanaraka e sAtamI narakasvarUpa che. jenuM sthAna kAlAdi pAMca narakAvAsonI madhyamAM rahela che. A apratiSThAnanarakamAM mahAAraMbhIo, cakravartIo, vAsudevo ane daMDalamasyAdi mAchalAo, maMDalika rAjAo jAya che. A narakAvAsanuM mApa paNa laMbAI ane pahoLAIthI eka lAkha yojananuM che. pAlaka e mahAvimAna che. A vimAna saudharmendranA AbhiyogIka (sevaka) gaNAtA pAlaka nAmanA devatA e vaikriya pudgalothI banAveluM eka lAkha yojananI laMbAI pahoLAIvALu ja hoya che. ane e badhAnI jema ja sarvArthasiddha vimAna paNa eka lAkha yojana pramANa ja hoya che. rA. jyotiSkAzrayeNAhaArdrAcitrAsvAtaya ekaikAH // 3 // AIti, nakSatrANyaSTAviMzatiH, abhijidAdInyuttarASADhAparyavasAnAni, sarveSAM kAlavikSeSANAmAdau candrayogamadhikRtyAbhijinnakSatrasya pravartamAnatvAt, sarveSAmapi hi suSamasuSamAdirUpANAM kAlavizeSANAmAdiryugam, tasya cAdiH zrAvaNe mAsi bahulapakSe pratipadi tithau bAlavakaraNe'bhijiti nakSatre candreNa saha yogamupagacchati, etAni sarvANi nakSatrANi pratyekaM dve dve, tArakApekSayA tu ArdrAdayaH sUtroktAH ekaikA tritArA azvinI bharaNI ca, SaTtArA kRttikA, rohiNI paJcatArA, mRgazirA tritArA, paJcatArA punarvasU, tritArA puSyA, AzleSA SaTtArA, saptatArA maghA, phAlgunIdvayamapi dvi dvi tArakam, paJcatArA hastA vizAkhA ca, catustArA anurAdhA, tritArA jyeSThA, ekAdazatArA mUlA, catustArA pUrvASADhA uttarASADhA ca,
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 457 tritArA abhijit zravaNA ca, dhaniSThA paJcatArA zatatArA zatabhiSA dvitArA pUrvAproSThapadA uttarAproSThapadA ca dvAviMzatitArA revatIti // 3 // have jyotipkone Azrayine jaNAve che. abhijita nakSatrathI uttarASADhA sudhInA aDhAvIza nakSatro che. temAM je paNa suSamasuSamAdi kAlavizeSo che te badhAnA prAraMbhamAM abhijita nakSatrano ja caMdra hoya che.. eTale ke A badhA ja kALa vizeSomAM abhijita nakSatra hoya che. ahiMyA ema jaNAve che ke badhA ja suSamasuSamAdi rUpa kAla vizeSonI Adi te yuga kahevAya che. ane teno pahelo zrAvaNa mAsa hoya che, bahula nAmanuM pakhavADIyuM hoya che. pratipadA (ekama) tIthi hoya che, bAlava nAmanuM karaNa hoya che, ane abhijita nAmanA nakSatramAM caMdrano yoga hoya che. A badhA ja nakSatro be benI joDImAM che.. tArAnI apekSAe ArdrA, citrA ane svAti ema traNa nakSatro ekeka ja che. traNa tArA vALA azvinI ane bharaNI nakSatro che, cha tArAvALuM kRttikA, pAMca tArA rohiNI, traNa tArAvALuM mRgazira, pAMca tArAvALuM punarvasu, traNa tArAvALuM puSya, cha tArAvALuM AzleSA, sAta tArAvALuM madhA, baMne phAlgunI be tArAvALuM, pAMca tArAvALuM hasta ane vizAkhA, cAra tArAvALuM anurAdhA, traNa tArAvALuM jyeSThA, agyAra tArAvALuM mULa, cAra tArAvALuM pUrvASADhA ane uttarASADhA, traNa tArAvALuM abhijita ane zravaNa, pAMca tArAvALuM dhaniSThA, so tArAvALuM zatabhiSA, be tArAvALuM pUrvAbhAdrapadA ane uttarabhAdrapadA ane bAvIza tArAvALuM revatI nakSatra hoya che. IIII nakSatrANAM devavizeSatvAt devAnAM sthitivizeSAnAcaSTe ekapalyopamasthitayaH ratnaprabhAnairayikA asurakumArAzcamarabalivarjabhavanavAsino - 'saMkhyeyavarSAyussaMjJipaJcendriyatiryagyonikA asaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikasaMjJimanuSyAH vAnavyantaradevAH saudharmakalpadevA IzAnakalpadevAzca // 4 // eketi, ekaM palyopamaM sthitiryeSAnte, kecana nairayikAH ratnaprabhApRthivyAmekapalyopamasthitayo varttante sA ca caturthe prastare madhyamA'vaseyA utkarSeNaiSAM sthitistu ekaM sAgaropamam / asurakumArANAntUtkarSeNa sthitiH sAdhikamekaM sAgaropamam / asurakumArendravarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM keSAMcit madhyamA ekapalyopamaM sthitiH, utkRSTA tu dezone dve palyopame tathAvidhatiryagyonikAnAmekaM palyopamaM sthitiH sA ca hemavatairaNyavatavarSayorutpannAnAM vijJeyA vAnavyantarA api devA eva grAhyAH, na tu devyastAsAmardhapalyopamasthititvAt saudharma kalpe devazabdena devA devyazca gRhItAH, saudharma hi palyopamAddhInatarA sthitirjaghanyato'pi nAsti, iyaJca prathamaprastare jaghanyA'vaseyA / IzAnakalpadevA ityatrApi devA devyazca grAhyAH tatra hi sAtirekapalyopamAdanyA jaghanyataH sthitireva nAsti ||4||
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH have uparokta nakSatro e devatA vizeSarUpa hovAthI devonI sthiti jaNAvI rahyA che. eka palyopamanI sthiti che jemanI tevA keTalAka nArakIo... AvI sthiti vALA nArako ratnaprabhA pRthvI nAmanI pahelI narakanA cothA prastara (pAthaDAmAM) rahe che. teonI sthiti sAdhika eka sAgaropamanI hoya che. asurakumAranA indrane choDIne bAkInA keTalAka bhavanapatinikAyanA devonI madhyamasthiti eka palyopama ane utkRSTa sthiti dezona dvipalyopamanI hoya che. haimavata ane airaNyavata ema be varSakSetromAM utpanna thayelA tiryaMconI paNa eka palyopama sthiti hoya che. A ja rIte eka palyopamanI sthitivALA vANavyantaranA devatAo ja samajavA, kAraNake devIonI to sthiti ardhapalyopamanI ja che. sUtramAM saudharma devalokanA deva zabdathI devIo paNa grahaNa karI che, kAraNake prathama devalokanI to jaghanya sthiti paNa palyopamathI ochI nathI. A 1 palyopamanI sthiti pahelA devalokanA pahelA pAthaDAnI jadhanya sthiti che. evI ja rIte mULa sUtramAM IzAnadevalokanA deva zabdathI devIonuM paNa grahaNa karavuM, kAraNake bIjA devaloke sAdhika palyopamathI ochI jaghanyathI paNa koi deva ke devInI Ayu sthiti hotI nathI. / / 4 / tathA 458 dvitripalyopamasthitikA api // 5 // dvIti, ratnaprabhAyAM nairayikANAM dvipalyopamAsthitizcaturthaprastare madhyamA asurendravarja - bhavanavAsinAM dve dezone palyopame sthitiraudIcyanAgakumArAdInAzritya tathAvidhatirazcAM manuSyANAJca harivarSaramyakavarSajanmanAM dvipalyopamA sthitiriti evamanyatrApi bhAvyam / ratnaprabhAnArakANAM asurakumArANAM saudharmezAnakalpadevAnAntu tricatuHpaJcaSaTsaptASTanavAdipalyopamAni sthitaya: IIII tathA-- ratnaprabhAnArakanA cothA prastaranA nArakIonI madhyamasthiti be palyopamanI hoya che. asuranikAyanA indrane choDIne bhavanavAsIonI dezona dvipalyopamanI sthiti hoya che. uttara dizAnA nAgakumArAdine Azrayine tathA harivarSa ane ramyavarSanA tiryaMca ane manuSyonI AyuSya sthiti be palyopamanI hoya che, ratnaprabhA nArakIo, asurakumAro, saudharma tathA izAnakalpanA devonI traNa, cAra, pAMca, cha, sAta, ATha, nava palyopamAdinI sthiti hoya che. ||pA sthityanusAreNa devAnAmucchvAsAdInAha yAvatsAgaropamasthitikasya devasya tAvadardhamAseSUcchvAsastAvadvarSasahastrairAhAraH // 6 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 459 samavAyAMgasUtra yAvaditi, yathA ye devAH sAgarAdilokahitAvasAnaM vimAnamAsAdya devatvenotpannA na tu devItvena tAsAM sAgaropamasthiterasambhavAt teSAM devAnAmekaM sAgaropamaM sthiti: vimAnametatsaptame prastare, yeSAJcaikasAgaropamaM sthitiH te devA ekasyArdhamAsasyAnte ucchasanti niHzvasanti vA teSAmekasya varSasahasrasyAnte AhArArthamAhArapudgalAnAM grahaNamAbhogato bhavati anAbhogatastu pratisamayameva grahaNaM vigrahagateranyatra bhavati / ye zubhAdi saudharmAvataMsakAvasAnaM vimAnamAsAdya devatvenotpannAH teSAmutkarSeNa dve sAgaropame sthitiH / tathAvidhAnAM dvayorardhamAsayorante ucchvAsAdayaH dvayorvarSasahasrayorante AhAra pudgalagrahaNam / ye devA AbhaGkarAdi candrottarAvataMsakAvasAnaM vimAnamAsAdya devatvenotpannAsteSAmutkarSeNa trINi sAgaropamANi sthitiH trayANAmardhamAsAnAmante uccchAsAdayaH trayANAM varSasahasrANAmante AhArapudgalagrahaNam / kRSTyAdi kRSTyuttarAvataMsakAvasAnaM vimAnamAsAdya ye devatvenotpannAsteSAmutkarSeNa catvAri sAgaropamANi sthitiH, tadanusAreNocchvAsAdayaH / vAtasuvAtAdi vAyuttarAvataMsakAvasAnaM vimAnamAsAdya ye devatvenotpannAsteSAmutkarSeNa paJca sAgaropamANi sthiti: / svayambhUsvayaMbhUramaNAdi vIrottarAvataMsakAvasAnaM vimAnamAsAdya devatvenotpannAnAmutkarSataH SaT sAgaropamANi sthiti: samasamaprabhAdi sanatkumArAvataMsakAntaM vimAne devatvenotpannAnAmutkarSeNa sapta sAgaropamANi sthitiH, arcirarcimAlyAdi anuttarAvataMsakAvasAne vimAne devatvenotpannAnAmutkarSeNa aSTa sAgaropamANi sthitiH / padmasupadmAdi rucilottarAvataMsakAvasAne vimAne devatvenotpannAnAmutkarSeNa nava sAgaropamANi sthitiH, ghoSasughoSAdi brahmalokAvataMsakAvasAne vimAne devatvenotpannAnAmutkarSato daza sAgaropamANi sthiti: evamagre'pi bhAvanIyam // 6 // have potAnI sthiti anusAra devonI zvAsocchvAsAdi kahe che. je devatAo 'sAgarAdilokahitAvasAna' (jyoti) vimAnamAM devI tarIke nahIM paraMtu deva tarIke utpanna thAya che teono sthiti eka sAgaropamanI hoya che. kAraNake devIonI sAgaropamanI sthiti saMbhavatI nathI. AvA eka sAgaropamavALA devatAo sAtamA prastaramAM rahyA hoya che. ane teo dara paMdara divase zvAsocchvAsa le che. tathA teo eka hajAra varSe icchApUrvaka AhAra ka2vA mATe AhA2vargaNAnA pudgalo grahaNa kare che. paraMtu A devatAo anAbhogathI vigrahagati vinA pratyeka samaye AhAra mATe pudgala grahaNa kare che. je devo saudharmAvataMsaka sudhInA devalokamAM deva paNe utpanna thayA che teonI be sAgaropamanI sthiti hoya che. tevA devatAonuM eka mahine ucchvAsAdi ane be hajAra varSe AhAra mATe puchgala graha hoya che..
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 sUtrArthamuktAvaliH je devo AbhaMkarathI laine caMdrAvataMsaka paryaMtanA devavimAnamAM utpanna thayA che temanuM utkRSTa AyuSya traNa sAgaropamanuM, doDha mahine ucchvAsAdi tathA AhAra arthe 3 hajAra varSe pudgala grahaNa kare che. kRSTithI laine kRSNuttara paryaMtanA vimAnamAM deva tarIke utpanna thayelAonuM AyuSya utkRSTathI cAra sAgaropama, be mahine zvAsocchvAsa ane 4 hajAra varSe AhAra mATenA pudgala grahaNa hoya che. vAtasuvAtathI laine vAyuttarAvataMsaka paryaMtanA vimAnamAM je devo hoya temanI utkRSTathI pAMca sAgaropamanI sthiti hoya che. svayaMbhU svayaMbhUramaNathI laine vIrottarAvataMsaka paryaMtanA devonI utkRSTa cha sAgaropamanI sthiti hoya che. samasamaprabhAthI laine sanatkumAra paryaMtanA devonI utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI hoya che. arci arcimAlithI laine anuttarAvataMsaka vimAna sudhInA devonI utkRSTathI ATha sAgaropamanI sthiti hoya che. padma supadmathI laine rUcilottarAvataMsaka vimAna sudhInA devonI utkRSTa Ayusthiti nava sAgaropamanI hoya che. ghoSa sudhoSathI laI brahmalokAvataMsaka paryaMta vimAnanA devonI utkRSTa sthiti daza sAgaropamanI hoya che. Aja rIte AgaLanA vimAno paNa samajI levA. // 6 // cittasamAdhimantareNa viziSTadevagatyabhAvAttatsthAnAnyAha - dharmacintAsvapnadarzanasaMjJijJAnadevadarzanAvadhijJAnadarzanamanaH paryavakevalajJAnadarzanakevalimaraNAni daza cittasamAdhisthAnAni // 7 // dharmacinteti, cittasya manasaH samAdhiH - samAdhAnaM prazAntatA tasya sthAnAni - AzrayA bhedA vA cittasamAdhisthAnAni, tapovizeSayutAnAM jJAnadarzanacAritralakSaNasamAdhiprAptAnAM dharmazukladhyAnaM dhyAyamAnAnAM sAdhUnAM kadApyatItakAle'samutpannapUrvANi dazacittasamAdhisthAnAni bhavantIti bhAvaH / tatra dharmo nAma svabhAvaH jIvAjIvadravyANAM tadviSayA cintA - satyaM dharma jJAtuM kimamI jIvAdayo nityAH utAnityAH, rUpiNa utArUpiNa ityAdirUpA, athavA dharmacintAyathA sarve kusamayA azobhanA anirvAhakAH pUrvAparaviruddhAH, ataH sarvadharmeSu zobhanataro'yaM dharmo jinapraNIta ityevaM rUpA ityekam / iyaJca yaH kalyANabhAgI tasya sAdhoH pUrvasminnatIte kAle'nupajAtA tadutpAde hyapArdhapudgalaparAvarttAnte kalyANasyAvazyambhAvAt, asyAzca prayojanaM
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 461 paroktadravyasvabhAvaM zrutAdi vA jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parihAraH / svapnadarzanaM yathA bhagavato vardhamAnasvAminaH prajJaptyAM pratipAditaM svapnaphalam, sarvathA nirvyabhicAraM tasya bhavanam, avazyambhAvino muktyAdeH zubhasvapnaphalasya anubhavanAya sAdho svapnadarzanamupajAyate, kalyANasUcakAvitathasvapnadarzanAcca cittasamAdhirbhayatIti dvitIyaM cittasamAdhisthAnam / saMjJijJAnaM saMjJA sA ca yadyapi hetuvAdadRSTidIrghakAlikopadezabhedena krameNa vikalendriyasamyagdRSTisamanaskasambandhitvAt tridhA bhavati tathApIha dIrghakAlikopadezasaMjJA grAhyA, sA yasyAsti sa saMjJI samanaskaH tasya jJAnaM saMjJijJAnam, taccehAdhikRtasUtrAnyathAnupapatterjAtismaraNameva, tasya tadasamutpannapUrvaM pUrvabhavAn smartuM samutpadyate, smRtapUrvabhavasya ca saMvegAt samAdhirutpadyate iti samAdhisthAnametat tRtIyam, devadarzanaM-devAhitasya guNitvAddarzanaM dadati, tacca tasyAsamutpannapUrvaM pradhAnaparivArAdirUpAM divyAM devarddhiviziSTAM zarIrAbharaNAdidIpti uttamavaikriyakaraNAdiprabhAvaM darzayituM samutpadyate, devadarzanAccAgamArtheSu zraddhAnadADhyaM dharme bahumAnaJca bhavatIti tatazcittasamAdhiriti devadarzanaM cittasamAdhisthAnaM caturtham / avadhijJAnaMtadapi tasyAsamutpannapUrvaM maryAdayA niyatadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa lokajJAnAya samutpadyate tatazcittasamAdhirbhavatIti paJcamam / evamavadhidarzanamapIti SaSTham / manaHparyavajJAnamtattasyAsamutpannapUrvaM ardhatRtIyadvIpasamudreSu saMjJinAM paJcendriyANAM paryAptakAnAM manogatabhAvajJAnAya samutpadyate iti saptamam / kevalajJAnaM tasyAsamutpannapUrvaM lokAlokasvarUpavastujJAnAya samutpadyate samAdhibhedatvAcca kevalajJAnasya cittasamAdhisthAnatA, iha cAmanaskatayA kevalinazcittaM caitanyamavaseyamityaSTamam / tathA kevaladarzanaM navamam / kevalimaraNaM tasyAsamutpannapUrvaM sarvaduHkhaprahANAya bhavet, idantu kevalimaraNaM sarvottamasamAdhisthAnameveti dazamamiti // 7 // have citta samAdhi vinA viziSTa devagatinI prApti na thatI hovAthI samAdhi sthAno batADe che. - cittanI - mananI prazAMtatA rUpa samAdhi mATenA sthAno, Azrayo te citta samAdhi sthAno. viziSTa tapothI yukta, jJAna darzana cAritra rU5 samAdhimAM rahelA, dharma athavA zukla dhyAna dharanArA, sAdhuone pUrve kyAre paNa na prApta thayelA daza prakAranA cittanA samAdhi sthAno hoya che. temAM sau prathama dharmaciMtA :- dharma eTale jIva ajIvAdi dravyono nityatva, anityatva, rUpi0, arUpitrAdi svabhAva. tevA svabhAvanuM satya dharmanI prApti mATenuM ciMtana te dharmaciMtA. athavA to sarve kudarzano pUrvA para viruddhavAcI hovAthI AbhAnA nirvAhaka banI zakatA nathI, mATe nirvAhaka banAvanAra mAtra jinezvara bhagavaMtano dharma che. je kalyANanA kAmI hoya tevA zramaNone pUrvakALamAM na utpanna thayelI evI A dharmaciMtA dvArA apAIpugala parAvartakAlanA aMte avazya kalyANa
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 sUtrArthamuktAvaliH thAya che. bIjA darzanomAM kahelA dravyano svabhAva, zrutavigerene jJaparijJAthI jANIne ane pratyAkhyAna parijJAnathI tyAga karavo te A dharmaciMtAnuM prayojana che. bIjuM samAdhisthAna svapnadarzana - jema paramAtmA mahAvIra devanA ravapnanuM phaLa vyAkhyAprajJaptimAM pratipAdita karAyeluM che. AvA svapno avazya mokSavigere zubhaphaLanA anubhava mATe sAdhune dekhAya che. kalyANanA sUcaka evA A sAcA svapnanuM darzana e cittanuM bIju samAdhisthAna kahevAya che. trIjuM samAdhisthAna saMjJijJAna che. yadyapi hetuvAdopadezikI, dRSTivAdopadezikI tathA dIrghakAlikI ema saMjJA vikasendriya, samyagRSTi ane saMjJIne Azrayine traNa prakAranI che, to paNa ahIMyA dIrghakAlikI saMjJA grahIta karavAnI che. AvI saMjJA jene hoya te ahIM saMjJI eTale samanaska kahevAyo che. AvuM saMjJijJAna e jAtismaraNa rUpa che. AvA jAtismaraNathI pUrve nahI smarAyelA evA potAnA pUrvabhavonuM smaraNa thAya che, ane AvA pUrvabhava smaraNa dvArA saMvega ane saMvegathI samAdhi prApta thAya che. tyAra bAda caturtha samAdhi sthAna devadarzana che. devatAthI adhiSThita thayelAne guNavattAdinA kAraNe devatAnuM darzana thAya che. AvuM darzana tene pUrve thayuM hotuM nathI ke jemAM, tene devatAonA maMtrI Adi virATa parivArAdi dIvya devatAI samRddhithI viziSTa tejasvI alaMkAro ane uttama koTInA vaikriya rUponuM darzana thAya che. AvA devadarzanathI AgamamAM kahelA devatA vigerenA varNana pratyenI zraddhA daDha thAya che ane dharmamAM bahumAnabhAvanI vRddhi thAya che. je cittanI samAdhinuM kAraNa bane che. have paMcama samAdhisthAna avadhijJAna che. A avadhijJAnathI paNa apUrva evuM maryAdita dravya, kSetra, kALa ane bhAva rUpa lokanuM jJAna thAya che. je jJAna cittasamAdhinuM kAraNa bane che. chaThThuM sthAna avadhidarzana che te paNa avadhijJAnanI jema ja cittasamAdhinuM kAraNa bane che. sAtamuM sthAna mana:paryavajJAna che. A mana:paryavathI aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya paryAptonA manogata bhAvonI apUrva jANakArI maLe che. te paNa cittasamAdhi kAraka bane che. kevalajJAna e AThamuM cittasamAdhisthAna che. A pahelA kyAreya prApta na thayelA jJAnathI lokAlokanI sarva vastuonuM jJAna prApta thAya che. jethI enI paNa cittasamAdhisthAnatA che. ahIMyA pUrve kahyA pramANe samanaskatA nahIM kintu amanaskatA hovAthI kevalajJAna viziSTa caitanya ja che ema samajavuM. navamuM kevaladarzanarUpa samAdhisthAna paNa Aja pramANe jANavuM. dazamuM kevalImaraNa rUpa samAdhisthAna e sarva duHkhanA nAzarUpa hovAthI sarvottama samAdhisthAna rUpa kahyuM che. IkA atha samAdhyantareNa zrAvakapratimAnAmabhAvAt tA Aha darzanazrAvakakatavratakarmasAmAyikapauSadhopavAsarAtriparimANaprakaTaprakAzabhuksacittArambhapreSyoddiSTabhaktaparijJAtazramaNabhUtA ekAdazopAsakapratimAH // 8 // darzanazrAvaketi, zramaNAn ye upAsante sevante te upAsakA:-zrAvakAsteSAM pratimA:pratijJA abhigraharUpA upAsakapratimAH, tatra darzanaM samyaktvaM pratipannaH zrAvako darzanazrAvakaH,
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 samavAyAMgasUtra pratimAprakaraNe'pyatra tadvato'bhidhAnamabhedopacArAt, evamuttaratrApi, samyagdarzanasya zaGkAdizalyarahitasyANuvratAdiguNavikalasya yo'bhyupagamaH mAsaM yAvat, sA pratimA prathamA, samyagdarzanAdipratipattizcAsya pUrvamapyAsIt kevalamiha zaMkAdidoSarAjAbhiyogAdyapavAdavarjitatvena tathAvidhasamyagdarzanAcAravizeSapAlanAbhyupagamena ca pratimAtvam / kRtavratakarmA-yenANuvratAdInAM zravaNajJAnavAJchApratipattiddhimAsaparyantaM kRtA sa pratipannadarzanaH kRtavratakarmA, pratipannANuvratAdiriti bhAva itIyaM dvitIyA / kRtasAmAyikaH yena dezataH sAvadyayogaparivarjananiravadyayogAsevanasvabhAvaM sAmAyikaM vihitaM sa kRtasAmAyikaH, tadevaM pratipannapauSadhasya darzanavratopetasya pratidinamubhayasaMdhyaM mAsatrayaM yAvatsAmAyikakaraNamiti tRtIyA pratimA / poSaM-puSTi dhatte kuzaladharmANAM yadAhAratyAgAdikamanuSThAnaM tatpauSadhaM tenopavasanamavasthAnaM ahorAtraM yAvaditi pauSadhopavAsaH, yadvA pauSadhaM parvadinamaSTamyAdi, tatropavAsa:abhaktArthaH pauSadhopavAsa iti, iyaM vyutpattireva, pravRttistvasya zabdasya AhArazarIrasatkArA brahmacaryavyApAraparivarjaneSviti, tatra kRtapauSadhopavAsa: pauSadhopavAse nirataH-AsaktaH ityarthaH, evaMvidhazrAvakasya caturthI pratimA, ayamatra bhAva: pUrvapratimAtrayopetaH aSTamIcaturdazyamAvAsyApaurNamAsISvAhArapauSadhAdi caturvidhaM pauSadhaM pratipadyamAnasya caturo mAsAn yAvaccaturthI pratimA bhavatIti / tathA paJcamIpratimAyAmaSTamyAdiSu parvasvekarAtrikapratimAkArI bhavati, tathA zeSadineSu kRtarAtriparimANaH rAtrau kRtaM strINAM tadbhogAnAM vA parimANaM-pramANaM yena tathAvidhaH, divA tu brahmacArI, ayambhAvaH darzanavratasAmAyikASTamyAdipauSaghopetasya parvasvekarAtrika pratimAkAriNaH zeSadineSu divA brahmacAriNo rAtrAvabrahmaparimANakRto'snAnasyArAtribhojino'baddhakacchasya paJca mAsAn yAvat paJcamI pratimA bhavati / prakaTaprakAzabhuk, na nizAyAmatti kintu prakaTe prakAze divA azanAdyabhyavaharati, ayambhAvaH pratipaJcakoktAnuSThAnayuktasya brahmacAriNaH SaNmAsAn yAvat SaSThIpratimA bhavatIti / sacittaparijJAtaH sacetanAhAraH parijJAtaH tatsvarUpaparijJAnAt pratyAkhyAto yena saH sacittaparijJAtaH zrAvakaH, pUrvoktapratimASaTkAnuSThAnayuktasya prAsukAhArasya sapta mAsAn yAvatsaptamI pratimA bhavatIti / ArambhaparijJAtaH, ArambhaH pRthivyAdhupamardanalakSaNaH parijJAtaH tathaiva pratyAkhyAtaH yenAsau, samastapUrvoktAnuSThAnayuktasyArambhavarjanamaSTau mAsAn yAvadaSTamIpratimeti / preSyaparijJAtaH, preSyA ArambheSu vyApAraNIyAH parijJAtAH tathaiva pratyAkhyAtA yena saH, pUrvoktAnuSThAnavata ArambhaM parairapyakArayato navamAsAn yAvannavamI pratimA bhavatIti / uddiSTabhaktaparijJAta:-tameva zrAvakamuddizya
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 sUtrArthamuktAvaliH kRtodanAderjJAnapUrvaM parityaktA, pUrvoktaguNayuktasya AdhArmikabhojanaparihAravataH kSuramuNDitazirasaH zikhAvato vA kenApi kiJcidgRhavyatikare pRSTasya tajjJAne sati jAnAmIti ajJAne ca sati na jAnAmIti bruvANasya daza mAsAn yAvadutkarSeNa evaMvidhavihArasya dazamI pratimeti / zramaNabhUtaH-zramaNo nirgranthaH, tadvadyaH tadanuSThAnAtsa zramaNabhUtaH pUrvoktasamagraguNopetasya kSuramuNDasya kRtalocasya vA gRhItasAdhunepathyasya IryAsamityAdikaM sAdhudharmamanupAlayato bhikSArthaM gRhikulapraveze sati zramaNopAsakAya pratimApratipannAya bhikSA datteti bhASamANasya kastvamiti kasmiMzcit pRcchati pratimApratipannaH zramaNopAsako'hamiti bruvANasyaikAdazamAsAn yAvadekAdazI pratimeti // 8 // have samAdhi vinA zrAvakanI pratimAo na hovAthI zrAvakanI pratimA kahe che. zramaNonI je upAsanA kare te upAsaka eTale ke zrAvaka kahevAya. temanI je pratijJA te upAsaka pratimA. temAM darzana eTale samyaktva, te jeNe prApta karyuM che te darzanazrAvaka. ahIMyA pratimA ane pratimA dhAraNa karanAra upAsaka banneyano abhedopacAra karyo hovAthI darzana zrAvaka pratimA ema kahyuM che. ahIMyA darzana zrAvaka e pratimA eTalA mATe che ke samyagadarzananI prApti to pUrve paNa hatI, paraMtu pratibhAvAna zrAvakanuM je samyagadarzana che te zaMkAdi doSo ane rAjAbhiyoga Adi je samyakatvanA apavAdo che tenAthI saMpUrNapaNe varjita eTale ke apavAda rahita ahIM samyaktvanI eka mAsa parvatanI pratipatti hoya che. bIjI pratimA vrata..... eTale ke je pratimAmAM aNuvratAdinu zravaNa, jANakArI icchA ane svIkAra be mAsa parvata hoya che. trIjI pratimA RtasAmAyika :- je pratimAmAM dezathI sAvaghayogonuM parivarjana ane niravagha yogonuM Asevana rUpa sAmAyika karavAnuM kahevAyuM che. AvuM sAmAyika e traNa mAsaparyata darzanavratavALA pauSadhayukta zrAvake nitya karavAnuM A pratimAmAM kahevAyuM che. have chUtapaNathopavAsa:- rUpa caturthI pratimAmAM "poSa' eTale ke kuzaladharmonI puSTi ane AhArAdi tyAga rUpa je anuSThAna te pauSadha. AvA pauSadha sAthe "upavAsa' eTale ke ahorAtra rahevuM te pauSadhopavAsa. athavA to bIjI paNa vyAkhyA kare che ke "pauSadha' eTale aSTamI vigere parvanA divaso temAM upavAsa eTale AhAra tyAga tenuM nAma pauSadhopavAsa. ahIM je vyAkhyA karAyI che te pauSadhazabdanI vyutpattithI karAyelI che. AmAM rahelA zrAvakanI pravRtti AhAra, zarIra satkAra, brahmacarya ane vyApAra parityAga rUpa hoya che. AvA pauSadhopavAsamAM nirata evA pUrvanI traNa pratimAothI yukta zrAvakanI je caturvidhA pauSadharUpa cAra mAsa sudhInI AThama, caudasa, amAsa ane pUname karAyelI pratimA te kRtapauSadhopavAsa rUpa pratimA che. pAMcamI pratimA tri parimALa pratimA che. A pratimAmAM aSTamI vigere parvatithiomAM eka rAtri pramANa pUrvokta cAra pratimAothI saMyukta hoya che, ane zeSa divasomAM divase saMpUrNa
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 465 brahmacArI, ane rAtre abrahmanA parimANavALo te snAna ane rAtribhojana levAnA paccakkhANa sAthe abaddhakacchapaNe pAMca mahinA sudhI paMcama pratimA dhAraNa kare che. chaThThI prada prANamud nAmanI pratimA che, jemAM uparokta pAMce ya pratimAnA pAlana pUrvaka cha mAsa sudhI saMpUrNa rAtribhojanano tyAga kare che, ane divasanA ja AhAra kare che. sAtamI acitta pratimA, e saMpUrNa sacittAhAranA tyAga vALI hoya che. A tyAga pUrvokta cha pratimAyukta zrAvake sAta mAsa paryaMta karavAnI hoya che. AThamI AraMbha pratimA che. jemAM pUrvokta sAteya pratimAthI yukta evA pratimAdhArI zrAvake pRthivyAdinA upamardana rUpa AraMbhano ATha mahinA sudhI tyAga karavAno hoya. navamI preSya parijJAta nAmaka pratimA. preSya eTale potAnA AraMbhAdimAM sahAyaka bananAra je sevaka hoya tene potAnA AraMbhamAM joDAvavA preraNA ke anumati 9 mAsa sudhI na ApavI, ane sAthe sAthe bIjI paNa AThe ATha pratimAonuM pAlana karavAnu A pratimAmAM hoya che. dazamI bhakta parijJAta rUpa pratimA che. A pratimAmAM pUrvokta naveya pratimA yukta zrAvake astrAthI muMDana karAvI 10 mahinA sudhI potAnA mATe banAvelo odanAdi AhAra na vAparavo, ane gRha saMbaMdhI koipaNa vArtAlApamAM jANakArI hoya to jANuM chuM ema kahevuM, ane na jANato hoya to 'A bAbatamAM huM ajJAna chuM. ema satya bolavAnuM hoya che. agyAramI zramaNabhUta pratimA che. zramaNa eTale nigraMtha, nigraMthanI samAna jenuM anuSThAna hoya te zramaNabhUta kahevAya. pUrvokta agiyAra pratimAonA saMpUrNa pAlana pUrvaka A bAramI pratimA vahana karanAre kyAM to astrAthI athavA hAthethI laMcita thai, zramaNaliMga - zramaNano veSa dhAraNa karI, iryAsamiti Adi sAdhudharmonu pAlana karatAM, bhikSA mATe gRhasthAna ghare 'zramaNopAsaka evA pratimAdhArI mane bhikSA dAna karo ema bolato A agiyAramI pratimA pratipakSa zrAvaka agiyAra mahinA sudhI A pratimAnuM pAlana kare. // 8 // vihitapratimasya sambhogasambhavAttAnnirUpayati upadhizrutabhaktapAnAJjalipragrahadAnanikAcanAbhyutthAnakRtikarmavaiyAvRttyasamavasaraNa sanniSadyAkathAprabandhA dvAdaza sambhogAH // 9 // upadhIti, sam - ekIbhUya samAnasamAcArANAM sAdhUnAM bhojanaM sambhogaH sa copadhyAdilakSaNaviSayabhedAt dvAdazavidhA, tatropadhirvastrapAtrAdistaM sAmbhogikaH sAmbhogikena sArddhadgamotpAdanaiSaNAdoSairvizuddhaM gRhNan zuddhaH, azuddhaM gRhNan preritaH pratipannaprAyazcitto vAratrayaM yAvatsaMbhogArhazcaturthavelAyAM prAyazcittaM pratipadyamAno'pi visambhogArha iti, visambhogikena pArzvasthAdinA vA saMyatyA vA sArdhamupadhi zuddhamazuddhaM vA niSkAraNaM gRhNan preritaH pratipannaprAyazcitto'pi
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 sUtrArthamuktAvaliH velAtrayasyopari na sambhogyaH, evamupadheH parikarma paribhogaM vA kurvan sambhogyo visambhogyazceti / sAmbhogikasyAnyasAmbhogikasya vopasampannasya zrutasya vAcanApracchanAdikaM vidhinA kurvan tathA zuddhaH, tasyaivAvidhinopasampannasyAnupasampannasya vA pArzvasthAdervA striyA vA vAcanAdi kurvan tathaiva velAtrayopari visambhogyaH / bhaktapAnamupadhidvAravadavaseyam, parantu bhojanaM dAnaM ca parikarma pIrabhogayoH sthAne vAcyamiti / sAmbhogikA nAmanyasAmbhogikAnAM vA saMvignAnAM praNAmamaJjalipragrahaM namaH kSamAzramaNebhya iti bhaNanaM AlocanA sUtrArthanimittaniSadyAkaraNaJca kurvan zuddhaH pArzvasthAderetAni kurvan tathaiva sambhogyo visambhogyazceti / dAnaM, tatra sAmbhogikaH sAmbhogikAya anyasAmbhogikAya vA ziSyagaNaM yacchan zuddhaH, niSkAraNaM visambhogikasya pArzvasthAdervA saMyatyA vA taM yacchaMstathaiva sambhogyo visambhogyazceti / nikAcanaM chandanaM nimaMtraNamityanantaram, tatra zayyopadhyAhAraiH ziSyagaNapradAnena svAdhyAyena ca sAmbhogikaH sAmbhogikaM nimaMtrayan zuddhaH, zeSaM tathaiva / abhyutthAnamAsanatyAgarUpam, tatrAbhyutthAnaM pArzvasthAdeH kurvaMstathaivAsambhogyaH, abhyutthAnasyopalakSaNatvAt kiMkaratAJcaprAghUrNakaglAnAdyavasthAyAM kiM vizrAmaNAdi karomItyevaM praznalakSaNAM, abhyAsakaraNaMpArzvasthAdidharmAccyutasya punastatraiva saMsthApanalakSaNaM, tathA avibhakti-apRthagbhAvalakSaNAM kurvanazuddho'sambhogyazcApi, etAnyeva yathA''gamaM kurvan zuddhaH saMbhogyazceti / kRtikarma-vaMdanaM vidhinA kurvan zuddhaH, itarathA tathaivAsambhogyaH / tatra cAyaM vidhi:-yaH sAdhurvAtena stabdhadeha utthAnAdikartumazaktaH sa sUtramevAskhalitAdiguNopetamuccArayati, evamAvarttazironamanAdi yacchaknoti tatkarotyevaM cAzaThapravRttirvandanavidhiriti bhAvaH / vaiyAvRttyaM-AhAropadhidAnAdinA prazravaNAdimAtrakArpaNAdinA'dhikaraNopazamanena sahAyadAnena vopaSTambhakaraNaM tasmiMzca viSaye sambhogAsambhogau bhavataH / samavasaraNaM-jinasnapanarathAnuyAnapaTTayAtrAdiSu yatra bahavaH sAdhavo milanti tatsamavasaraNam, iha ca kSetramAzritya sAdhUnAM sAdhAraNo'vagraho bhavati vasatimAzritya sAdhAraNo'sAdhAraNazceti, anena cAnye'pyavagrahA upalakSitAH, te cAneke-yathA varSAvagrahaH RtubaddhAvagraho vRddhavAsAvagrahazceti, ekaikazcAyaM sAdhAraNAvagrahaH pratyekAvagrahazceti dvidhA, tatra yat kSetraM varSAkalpAdyarthaM yugapad vyAdibhiH sAdhubhibhinnagacchasthairanujJApyate sa sAdhAraNI yattu kSetrameke sAdhavo'nujJApyAzritAH sa pratyekAvagraha iti, evaM caiteSvavagraheSu AkuTTayA'nAbhAvyaM sacittaM ziSyamacittaM vA vastrAdi gRhNanto'nAbhogena ca gRhItaM tadanarpayantaH samanojJA amanojJAzca prAyazcittino bhavantyasambhogyAzca, pArzvasthAdInAM cAvagraha eva nAsti tathApi yadi tat kSetraM
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 467 kSullakamanyatraiva ca saMvignA nirvahanti tatastatkSetraM pariharantyeva, atha pArzvasthAdInAM kSetraM vistIrNaM saMvignazcAnyatra na nirvahanti tatastatrApi pravizaMti, sacittAdi ca gRhNanti prAyazcittino'pi na bhavantIti / sanniSadyA-AsanavizeSaH, sA ca sambhogAsambhogakAraNaM bhavati, tathAhi saMniSadyAgata AcAryo niSadyAgatena sAmbhogikAcAryeNa saha zrutaparivartanAM karoti zuddhaH, athAmanojJapArzvasthAdisAdhvIgRhasthaiH saha tadA prAyazcittI bhavati, tathA'kSaniSadyAM vinA'nuyogaM kurvataH zrRNvatazca prAyazcittaM tathA niSadyAmupaviSTa: sUtrArthoM pRcchati aticArAn vA''locayati yadi tadA tathaiveti / kathAvAdAdikA paMcadhA tasyAH prabandhanaM-prabandhena karaNam-kathAprabandhanaM tatra saMbhogAsaMbhogau bhavataH, tatra matamabhyupagamya paJcAvayavena tryavayavena vA vAkyena yattatsamarthanaM sa chalajAtivirahito bhUtArthAnveSaNaparo vAdaH, sa eva chalajAtinigrahasthAnaparo jalpaH, yatraikasya pakSaparigraho'sti nAparasya sA dUSaNamAtrapravRttA vitaNDA, tathA prakIrNakathA caturthI, sA cotsargakathA dravyAstikanayakathA vA, nizcayakathA paJcamI sA cApavAdakathA paryAyAstika nayakathA veti, tatrAdyAstisraH kathAH zramaNIvajaiH saha karoti, tAbhiH saha kurvan prAyazcittI, caturthavelAyAJcAlocayannapi visambhogArha iti // 9 // pratimA svIkAranAranA bhoga viSayaka nirUpaNa kare che. samAna sAmAcArivALA sAdhuonA bhojanAdi te saMbhoga kahevAya. A saMbhoga upadhi Adi viSayanA bhedathI bAra prakArano che temAM upadhi eTale vastra pAtrAdi, tene sAMbhogikanI sAthe udgama, utpAdana ane eSaNAdi doSothI rahita jayAre grahaNa kare che tyAre te zuddha che. paraMtu te ja vastra pAtrAdi azuddha grahaNa karato, jyAre te sAMbhogika kokathI preraNA pAmIne prAyazcitta grahaNa kare che, tyAre tevI rItanA bhUla karanAra te traNavAra sAMbhogika rahevAne yogya che. kintu cothI vakhatano te jo AvI ja bhUla kare to prAyazcita grahaNa karavA chatA paNa sAMbhogika rahevAne yogya nathI raheto. je asAMbhogika evA pArthasthAdinI sAthe ke zramaNInI sAthe zuddha ke azuddha evA upadhi ke AhArAdi niSkAraNa grahaNa karato hoya te preraNA pamAyA pachI traNa vArathI vadhu eja bhUla karI ane prAyazcitta grahaNa kare to tevo paNa zramaNa asAMbhogya banI jAya. eja pramANe upadhinuM parikarma ke paribhoga karato paNa traNa vAra sAMbhogika ane cothI vakhata asAMbhogika bane che. vidhi pUrvaka sAMbhogika ke asAMbhogika pAse upasaMpadA svIkAranAranI pAse zratanI vAcanA, pRcchanAdine grahaNa karanAra zuddha kahevAya che. paraMtu tenI ja pAse avidhi pUrvaka upasaMpadA svIkAranAra ke na svIkAranAra tathA pArthasthAdi ke sAdhvI vAcanAdi grahaNa karanAra traNa vakhata pachI asAMbhogika banI jAya che. bhakta ane pAna viSe upadhi dvArA pramANe jANI levuM. paraMtu bhojana ane dAna e banne parikarma ane paribhogane sthAne levA. sAMbhogikonI ane anya
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 sUtrArthamuktAvaliH sAMbhogika saMvignone praNAma karavA pUrvaka khamAsamaNa, AlocanA athavA sUtrArtha vAcanAdinA kAraNe niSaghA pAtharavA mATe ApavuM te zuddha che. jyAre Aja badhuM jo pArthasthAdine karAya to pUrvavat karanAra sAMbhogika ane asAMbhogika bane che. sAMbhogika zramaNa sAMbhogikane ane anya sAMbhogika ke ziSyagaNane dAna ApatA teja rIte saMbhogya visaMbhogya bane che. have nikAcana, chaMdana ke nimaMtraNa A badhuM ja ekArthaka che. emAM zayyA, upAdhi ane AhArathI, ziSyagaNanA dAnathI ane svAdhyAyathI sAMbhogikane sAMbhogika nimaMtraNa Ape to zuddha, nahItara pUrvavat sAMbhogika asAMbhogika bane, abhutthAna eTale Asanano tyAga. temAM pArthasthAdinuM abhyasthAna kare to pUrvavat asAMbhogya, ahiMyA abhyatyAna upalakSaNa jANIne kiMkaratA eTale mahemAna sAdhuo ke glAnAdi avasthAmAM zuM vizrAmaNAdi karuM? ityAdi praznAtmaka che. abhyAsa karaNa eTale, pArthasthAdinA dharmathI ata thayelAne pharI pAchuM temAM sthApavuM. avibhakti eTale pArthasthAdi sAthe abhinnabhAvavALI avibhakti karato azuddha ane asAMbhogya che. ane A ja badhuM jo Agama anusAra kare to zuddha ane sAMbhogya che. kRtikarma eTale vaMdana, jo AvuM vaMdana vidhipUrvaka thAya to zuddha che ane avidhipUrvaka kare to azuddha A vaMdanano vidhi A pramANe che, je sAdhuno vAyu vigerenA kAraNe deha jakaDAI gayo hoya ane utthAnAdi karavAne je asamartha hoya te vaMdananA sUtronuM asmalitapaNuM uccAraNa kare eja pramANe AvartAdi, ziro namanAdi paNa jeTaluM zakya bane eTaluM kare. A pramANe azaThabhAvathI karAyelA vaMdanano vidhi kahyo. vaiyAvRtya - AhAra upadhi vigerenA dAnathI, laghunIti mATe mAtraka vigere ApavA vigere sahAyathI je upakAra karavo te viSayamAM sAMbhogika ane asAMbhogika thAya ema jANavuM. samavasaraNa - jinezvara bhagavaMtanA snAtra, abhiSeka, rathayAtrA, padayAtrAdi jemAM ghaNA badhA mahAtmA - zramaNo maLe te samavasaraNa - ahiMyA kSetrane Azrayine sAdhuone sAmAnya avagraha hoya che. ane vasatine Azrayane sAdhAraNa ane asAdhAraNa ema be prakAranA avagraha hoya che. Ama kahIne anya avagraho paNa upalakSaNathI kahevAI gayA. jemake, varSAvagraha, RtubaddhAvagraha, vRddhavAsAvagraha ityAdi. A pratyeka avagrahanA sAdhAraNa ane pratyeka ema be be bheda che, temAM je kSetra varSAkalpa mATe eka sAthe bhInna gacchanA be ke tethI vadhAre sAdhuonI anujJA apAyeluM hoya te sAdhAraNa, ane je kSetra eka ja sAdhuoe (anyagacchanAnaDI) anujJApita karyuM hoya te pratyakAvagraha, A ja pramANe A badhA avagrahomAMthI anAtApya evA sacittarUpa ziSyane ke acitta evA vastrAdine grahaNa karato athavA anAbhogathI grahaNa karAyelA te na Apato evo te zramaNa kramathI samanojJa ane amanojJa banavAthI eka prAyazcittanA bhAgI bane che ane bIjA asAMbhogya bane che. pArTI vigerenA to avagraha ja hoto nathI. chatAM paNa jo kSetra sullaka eTale ke sAmAnya hoya, ane saMvignono nirvAha anyatra paNa thaI jato hoya to te kSullaka kSetrane choDI de ane jo pArthasthAdinuM kSetra vizALa hoya, ane saMvignono nirvAha anyatra na thato hoya to saMvigno e pArthasthanA kSetramAM
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 469 paNa praveza kare, tyAMnA sacittAdi grahaNa kare. ane Ama to teo prAyazcittanA bhAgI banatA nathI. saMniSadyA eTale AsanavizeSa. te paNa sAMbhogika ane asAMbhogikapaNAnuM kAraNa che. te A pramANe ke, saMniSadyAmAM rahelA AcArya niSadyAsthita rahelA sAMbhogika AcArya sAthe zruta svAdhyAya kare te zuddha. ane jo amanojJa pArthasthAdi, sAdhvI ke gRhastho sAthe vAtacita kare to azuddha, prAyazcitta yogya bane che. ema ja sthApanAcArya sthApita karyA vinA anuyoga karanAra ke puchanArane prAyazcitta Ave che. tema ja niSaghA para beThA beThA ja sUtrArthanI pUchanA karanAra ke AlocanA karanArane paNa prAyazcitta Ave che. kathA vAda vagere pAMca prakAranI che.. te kathAno vistAra paNa sAMbhogika ane asAMbhogikapaNAnA kAraNabhUta bane che. vAda vagere pAMca prakAranI kathAmAM "svamata svIkArI chala jAti vagerethI rahitapaNe. sadbhUta padArthanA anveSaNa pUrvaka paMcAvayava vAkya ke triavayava vAkya dvArA svamata samarthana karavuM enuM nAma vAda che. te vAda paNa chala, jAti vagere nigrahasthAnathI yukta banatA jalpa che, jemAM (vAdI prativAdImAM..) eka jaNane potAno pakSano svIkAra che paNa anyane potAno koI pakSa ja nathI mAtra sImAne dUSaNa ApavAmAM mAtra pravRtta che te vitaSThA che.. (A traNa kathA thaI) prakIrNa kathA e cothI kathA che te utsargakathA athavA dravyAstikana kathA rUpa che.. temAM paNa. pahelI traNa (vAda jalpane vitaNDArUpa) kathA zramaNI sivAyanI vyakti sAthe karavI teNIo sAthe karanAra prAyazcittano bhAgI bane che.. traNavAra bhUla kare Aloce pachI cothIvAra A bhUla karIne Aloce to paNa te visaMbhogAI eTale ke asAMbhogika bane che. Ama 12 prakAre.. sAMbhogika asAMbhogika bane che tenuM varNana puruM thayuM. lA visaMbhogArheNa sAmbhogikatvaM pApAyAtaH kriyAsthAnAnyAha arthAnarthahiMsAkasmAdRSTiviparyAsamRSAvAdAdattAdAnAdhyAtmikamAnamitradveSamAyAlobhairyApathikapratyayadaNDAstrayodazakriyAsthAnAni // 10 // artheti, kriyA-karmabandhanibandhaceSTA tasyAH sthAnAni bhedAH kriyAsthAnAni, tatrArthAyazarIrasvajanadharmAdiprayojanAya daNDa:-trasasthAvarahiMsA arthadaNDaH, tadvilakSaNo'narthadaNDaH, hiMsAmAzritya hiMsitavAn hinasti hisiSyati vA'yaM vairikAdimityevaM praNidhAnena daNDo vinAzanaM hiMsAdaNDaH, akasmAt-anabhisaMdhino'nyavadhAya pravRttyA daNDaH-anyasya vinAzo'kasmAddaNDaH, dRSTerbuddheviparyAsikA, viparyAsitA vA dRSTidRSTiviparyAsikA matibhramaH tena daNDa: prANivadho dRSTiviparyAsikAdaNDaH, mitrAderamitrAdibuddhyA hananamiti bhAvaH, mRSAvAdaH-Atmaparo bhayArthamalIkavacanaM tadeva pratyayaH kAraNaM yasya daNDasya sa mRSAvAda
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 sUtrArthamuktAvaliH pratyayaH, evamadattAdAnapratyayo'pi, AdhyAtmiko bAhyanimittAnapekSaH manasi bhavaH zokAdibhava ityarthaH, mAnapratyayaH jAtyAdimadahetukaH, mitradveSapratyayaH-mAtApitrAdInAmalpe'pyaparAdhe mahAdaNDanivarttanam, mAyApratyayo mAyAnibandhanaH, evaM lobhapratyayo'pi, airyApathika:-kevalayogapratyayaH karmabandhaH-upazAntamohAdInAM sAtavedanIyabandha iti // 10 // have asAbhyogika sAthe sAMbhogikapaNuM karavuM e pApa mATe che... tethI (pAparUpa) (13) kriyA sthAno kahe che. artha = prayojana kriyA = karmabandhanIkAraNabhUtaceSTA te kriyAnA sthAno eTale ke bhedo.. enuM nAma che kriyAsthAno. (te 13 prakAranA che, temAM artha mATe... arthAt zarIra-svajana-dharma vagerenA prayojanathI je trasasthAvara hiMsA rUpa daMDa kare che... te arthadaMDa kriyA che. tenAthI vilakSaNa eTale ke tevA koI prayojana vinA je hiMsAdi daMDa karAya te anarthadaMDa kriyA che.. ANe mane mAryo hato athavA mAre che ke mAraze... tevo hiMsA saMbaMdhi vikalpathI athavA A mAro vairI che. evA praNidhAnathI koino vinAza karavo te hiMsAdaMDa che. manamAM jene mAravAno vikalpa nathI ne anyanA vadhanI pravRttithI koI anyano ja vinAza thai jAya te akasmAta daMDa che. dRSTi = buddhi enI viparItatA athavA viparIta evI dRSTithI matibhrama thakI koI prANivadha thAya te dRSTi viparyAsikA daMDa che. jema ke mitra vagerene amitra mAnIne mArI nAMkhavuM. potAnA mATe, anyanA mATe ke ubhayamATe juThuM vacana bolavAnA kAraNe je hiMsAdi daMDa thAya che te mRSAvAdapratyayadaMDa che. eja rIte adattAdAna = corI je daMDanuM kAraNa bane che tevo hiMsAdi daMDa adattAdAna pratyayadaMDa che. bAhyanimittanI apekSA vinA manamAM zokAdi utpanna thAya che te AdhyAtmika daMDa che. jAtimada vagere mada jemAM kAraNa banIne hiMsAdi daMDa thAya che te mAna pratyaya daMDa che. mAtapitAnA nAnA paNa aparAdhamAM moTI zikSA karavArUpa mitradraSa pratyaya daMDa che. mAyA jemAM kAraNa bane che te mAyA pratyaya daMDa che. ne eja rIte lobha jemAM kAraNa bane che lobha pratyaya daMDa che. mAtra kAyayoga je karmabaMdhamAM kAraNa bane che te aiyaMpathika daMDa che. jemake upazAMtamoha vagerene (guNasthAnIkone) sAtA vedanIyano baMdha iti. 10nA kriyAsthAnAbhAvAya pUrvajJAnaM bhavatIti tAnyAha utpAdAgrAyaNIyavIryAstinAstipravAdajJAnapravAdasatyapravAdAtmapravAdakarmapravAdapratyAkhyAnavidyAnupravAdAvandhyaprANAyuHkriyAvizAlalokabindusArANi caturdazapUrvANi teza ___ utpAdeti, tIrthakarastIrthapravartanakAle gaNadharAn sakalazrutArthAvagAhanasamarthAnadhikRtya pUrvaM pUrvagatasUtrArthaM bhASate tatastAni pUrvANyucyante, gaNadharAH punastatra racanAM vidadhate AcArAdi
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 471 krameNa sthApayanti, tatrotpAdapUrve-sarvadravyANAM sarvaparyAyANAJcotpAdamadhikRtya prarUpaNA kriyate, tasya padaparimANamekA padakoTI / agrAyaNIyaM agraM parimANaM tasyAyanaM gamanaM pariccheda ityarthaH, tasmai hitamagrAyaNIyaM, sarvadravyAdiparimANaparicchedakArIti bhAvArtha:, tatra hi sarvadravyANAM sarvaparyAMyANAM sarvajIvavizeSANAJca parimANamupavarNyate, tasya padaparimANaM SaNNavatipadazatasahasrANi / vIryapravAdaM-tatra sakarmetarANAM jIvAnAmajIvAnAJca vIryamucyate tasya padaparimANaM saptatipadazatasahasrANi / astinAstipravAdaM tatra yadvastu loke'sti dharmAstikAyAdi, yacca nAsti kharazrRGgAdi tatpravadati, athavA sarvaM vastusvarUpeNAsti pararUpeNa nAstIti prarUpaNaM kriyate, tasya padaparimANaM SaSTiH padazatasahasrANi / jJAnapravAdaM - matijJAnAdibhedabhinnaM jJAnaM, paMcaprakAraM saprapaJcaM vadati, tasya padaparimANaM ekA padakoTI padenaikena nyUnA / satyapravAdaM- satya saMyamo vacanaM vA tatsatyaM saMyamaM vacanaM vA prakarSeNa vadatIti satyapravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI SaDbhiH padairadhikA / AtmAnaM jIvamanekadhA nayamatabhedena yatpravadatI - tyAtmapravAdaM tasya padapramANaM SaDviMzatipadakoTyaH / karmajJAnAvaraNIyAdikamaSTaprakAraM prakRttisthityanubhAgapradezadibhedaiH saprapaMcaM vadatIti karmapravAdaM tasya padaparimANaM ekA koTI azItizca SaT sahasrANi / pratyAkhyAnaM saprabhedaM yadvadati tatpratyAkhyAnapravAdaM tasya pramANaM caturazItipadalakSANi / vidyAmanekAtizayasampannAmanupravadati sAdhanAnukUlyena siddhiprakarSeNa ceti vidyAnupravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI daza ca padalakSAH / vandhyaM niSphalaM na vidyate yatra tadavandhyaM, yatra sarve'pi jJAnatapaH saMyamAdayaH zubhaphalAH sarve ca pramAdAdayozubhaphalA varNyante, tasya padaparimANaM SaDviMzatipadakoTyaH / prANAH paJcendriyANi trINi mAnasAdIni balAni, ucchvAsaniHzvAsau cAyuzca yatra caitAni saprabhedamupavarNyante tadupacArata: prANAyuH, tasya padaparimANamekA padakoTI SaTpaJcAzacca padalakSANi / kriyA: kAyikyAdayaH saMyamakriyAchandaHkriyAdayazca tAbhiH prarUpyamANAbhirvizAlaM, kriyAvizAlam, tasya padaparimANaM navapadakoTyaH / lokabindusAraM - loke jagati zrutaloke vA akSarasyopari binduriva sAraM sarvottamaM sarvAkSarasannipAtalabdhihetutvAllokabindusAram, tasya padaparimANamarddhatrayodazapadakoTyaH // 11 // 13-13 dviyAsthAnanA khabhAva mATe pUrvanuM jJAna hoya che.. bhATe have te (14) pUrvI uhe che. 'utpAda" tIrthaMkara bhagavaMto tIrtha pravartana kAlamAM gaNadharone sakala zrutanA padArthonuM avagAhana ka2vAmAM samartha jANIne sahuprathama pUrvagata sUtranA artho kahe che. mATe (uparokta 14 zAstrone)
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 sUtrArthamuktAvaliH ene pUrva kahevAmAM Ave che. ane tyAM gaNadharo (sUtra) racanA kare che ane (dvAdazAMgIne) AcAra vagerenA kramathI sthApe che.. te caudapUrvomAM - utpAdapUrvamAM... sarvadravyo ane sarva paryAyonA utpattine azrayine prarUpaNA karAya che. te utpAdapUrvanuM pada parimANa eka karoDa pada che. agrAyaNIya = agra eTale parimANa. tenuM ayana e gAyana - jJAna. parimANanA jJAna mATe hitakArI tenuM nAma agrAyaNIya. sarva dravya -vagerenA parimANano bodha karAvanAra ema bhAvArtha thayo. temAM sarvadravyonuM sarva paryAyonuM sarvajIva vizeSonuM parimANa varNavAya che. te agrAyaNIya pUrvanA padanuM parimANa 96 lAkha pada che. vIryapravAda = karmayukta ane karmarahita jIvonuM temaja ajIvonuM vIrya jemAM varNavAya che te A vIryapravAda pUrvanuM pada parimANa 70 lAkha pada che. astinAstipravAda - lokamAM dharmAstikAya vagere je vastu che... ane kharazaMga (gadheDAnA zIMgaDA) vagere je vastuo nathI... arthAtu astitva dharAvatI ke na dharAvatI vastuonuM je varNana kare che athavA dareka vastu svarUpathI che parasvarUpathI nathI te prarUpaNA jemAM karAya te astinAstipravAda, pUrva che. tenA padanuM parimANa 60 lAkha pada che. jJAnapravAda pUrva :- matijJAna vagere bhejavALA (pAMceya prakAranA jJAnane vistAra sahita kahe che.. te jJAnapravAda pUrva che. tenuM parimANa 15ra nyUna evA eka karoDa pada che. satyapravAda - satya eTale saMyama athavA vacana - saMyamane athavA vacanane utkRSTatAthI je varNave che. te satyapravAda pUrva che. ane enuM pada parimANa eka karoDane cha padanuM che. AtmapravAdaH - AtmAne arthAt jIvane aneka prakAre naya ane matanA bhedathI je vizeSa rIte kahe che. te AtmapravAda pUrva che tenA padanuM parimANa 26 karoDa pada che. karmapravAda - karma - jJAnAvaraNIya vagere ATha prakAranA che. prakRti, sthiti, rasa ane pradeza vagere bhedothI te ATha prakAranA karmonuM vistArapUrNa varNana kare che. te karmapravAda pUrva che. tenuM pada parimANa 1 karoDa 86 hajAra pada . pratyAkhyAna pUrva :- bheda prabheda sahita pratyAkhyAna (paccakkhANa) ne je varNave che te pratyAkhyAna pravAda pUrva che. tenuM pramANa 84 lAkha pada che. vidyAnupravAda - camatkArIka prabhAvothI saMpanna aneka vidyAone je kahe che te paNa AmnAyo sAdhanonI anukuLatA dvArA ne siddhinA prakarSa dvArA, te vidyAnupravAda che tenA padanuM parimANa 1 karoDa ne 10 lAkha pada che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 473 avaSya (pUrva) - avadhya eTale je niSphala na hoya te avadhya (avadhya evAM) sarva jJAna tapa ane saMyama zubhaphalavALA jemAM varNavAya che. temaja jemAM azubhaphalavALA pramAdAdi jemAM varNavAya che. te avadhyapUrva. tenuM pada parimANa 26 karoDa pado che. prAya:pUrva :- pro... pAyandriya, 39 (bhana cayana Aya) 4 69vAsa nizvAsa bhane AyuSya jemAM bhedaprabheda varNavAya che te pUrvane paNa upacArathI prANAyu pUrva kahevAya che. tenuM padaparimANa 1 karoDa pa6 lAkha padanuM che. kriyAvizAlapUrva :- kAyikI vagere kriyAo... saMyamakriyA chanda:kriyA vagere. jemAM prarUpaNa karAtA je vizAla bane che. te kriyAvizAlapUrva che. ane tenuM pada parimANa 9 karoDa pada che. lokabiMdusAra - akSara upara jema biMdu sArabhUta ke sarvottama kahevAya che. tema A jagatmAM athavA zrutalokamAM sarva akSarasannipAta labdhinuM kAraNabhUta je pUrva hovAthI lokabiMdusArapUrva kahevAya che. tenuM parimANa 13 karoDa pada che. I/11 etadvirAdhakAH paramAdhArmikakRtapIDAM sahantIti tAnAha ambAmbariSIzyAmazabalaraudroparaudrakAlamahAkAlAsipatradhanuHkumbhavAlukAvaitaraNIkharasvaramahAghoSAH paJcadaza paramAdhArmikAH // 12 // ambeti, paramAzca te'dhArmikAzca paramAdhArmikAH saMkliSTapariNAmatvAt asuranikAyAntarvatino ye tisRSu pRthivISu nArakAn kadarthayanti, te ca vyApArabhedena paJcadaza bhavanti, tatra yaH paramAdhArmiko devo nArakAn hanti pAtayati badhnAti nItvA cAmbaratale vimuJcati so'mba ityabhidhIyate, yo nArakAnnihatAn kalpanikAbhiH khaNDazaH kalpayitvA bhrASTrapAkayogyAn karoti so'mbariSI, yastu rajjuhastaprahArAdinA zAtanapAtanAdi karoti varNatazca zyAmaH sa zyAmaH, yazcAMtravasAhRdayakAleyakAdInyutpATayati varNatazca karburaH sa zabalaH, yazzaktikuntAdiSu nArakAn protayati sa raudratvAdraudraH, yastu teSAmaGgopAGgAni bhanakti so'tyantaraudratvAduparaudraH, yaH kaNDvAdiSu pacati varNataH kAlazca sa kAlaH, yaH zlakSNamAMsAni khaNDayitvA khAdayati varNatazca mahAkAlaH sa mahAkAlaH, yaH khaDgAkArapatravadvanaM vikuLa tatsamAzritAnnArakAnasipatrapAtanena tilazazchinatti so'sipatraH, yo dhanurvimuktArdhacandrAdibANaiH karNAdInAM chedanabhedanAdi karoti sa dhanuH, yaH kumbhAdiSu tAn pacati sa kumbhaH, yaH kadambapuSpAkArAsu vajrAkArAsu vaikriyavAlukAsu taptAsu caNakAniva tAn pacati sa vAlukA; yaH pUyarudhiratraputAmrAdibhiratitApAt kalalAyamAnai tAM virUpaM taraNaM prayojanamasyA iti vaitaraNIti yathArthA nadI vikuLa tattAraNena nArakAn kadarthayati sa vaitaraNI, yo
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH vajrakaNTakAkulaM zAlmalIvRkSaM nArakamAropya kharasvaraM kurvantaM kurvan vA karSati sa kharasvaraH, yastu bhItAna palAyamAnAn nArakAn pazUniva vATakeSu mahAghoSaM kurvanniruNaddhi sa mahAghoSa kRti // 2 // 474 A caudapUrvanA virAdhako.. paramAdhArmikakRta pIDAone sahana kare che. mATe te 15 paramAdhArmikone... have kahe che. aMba - parama evA te saMkliSTa pariNAmathI adhArmiko, asuranikAyavartI evA teo (devo - asuro) (prathama) traNa nA2kIomAM nArakonI kadarthanA kare che. te asuro potAnA vividha vyApArone laine 15 prakAranA thAya che. temAM - je paramAdhArmika deva nArakone haNe che. pADe che bAMdhe che. lai jaine AkAza tale muke che. tene aMba (prakAranA 52mAdhArmika) kahevAya che. je mArelA evA nArakono tIkSNa charIo vagerethI TukaDA karIne bhaTThAmAM pakAvavA yogya banAve che te aMbariSI (prakAranA paramAdhArmika) kahevAya che. ane je cAbuka ke hAtha vagere dvArA nArakIone sAtana pAtana = (pIDA) pahoMcADe che. ane varNathI kALA che te zyAma (prakAranA paramAdhArmika) kahevAya che. je nArakIonA AMtaraDA, carabI, hRdaya, kalejuM vagerene ukhADI nAMkhe che varNathI kAbaracItarA hoya che te zabala (prakAranA paramAdhArmika) kahevAya che. je zakti ane bhAlAo vagerethI nArakIone (ArapAra) parovI de che. te rodrapaNAthI raudra (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je teono aMgopAMgone bhAMgI nAMkhe che te atyanta krUra pariNAmI hovAthI uparaudra (prakAranA paramAdhArmika) kahevAya che. je khAja vageremAM (nArakIone) pakAve che. ne varNathI kALo che. te kAla (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je mAMsanA jhINA TukaDA karIne (nA2kIne) khavaDAve che te mahAkAla. (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je khaDga AkAranA pAMdaDAvALA vanane vikurtIne tenA Azare AvelA nArakIone agnipatra pADavA dvArA tala tala jevaDA TukaDAnI jema chedI nAMkhe che. te asipatra (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je dhanuSyamAMthI choDelA ardha candrAdi bANo dvArA (nArakIonA) kAna vagere chedana bhedana kare che. te dhanu: (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra je kuMbha vageremAM teone pakAve che. te kuMbha (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je kadaMbapuSpa jevA AkAravALI vaja jevI baLabaLatI vaikriya vAlukA (retI) mAM caNAnI jema (nArakIone) bhuMje che. te vAlukA (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. je atyaMta tapelA tAMbA, sasA ne gaMdhAtA lohI vagerenA kaLaNathI bharelI ane jenuM atyaMta bhayaMkara taravA rUpe prayojano che evI yathArtha nAma vALI vaitaraNI nadIne vikrvIne temAM tarAvavA dvArA nArakIone bhayaMkara kadarthanA kare che te vaitaraNI (prakAranA paramAdhArmiko) kahevAya che. vaja jevA kAMTAthI bharelA zAlmalIvRkSone vikarvIne enA upara nArakone (parANe) caDAvIne ekadama karkaza svara karatA teone jhADa parathI ghasaDIne kheMce che te kharasvara (prakAranA paramadhAmiko) kahevAya che. je DarelA ane bhAgatA nArakIone.. pazuonI mAphaka moTethI avAja karI vADA vageremAM bAMdhe che te mahAghoSa (prakAranA paramadhArmiko) kahevAya che. I/1ra/ tIvrakaSAyairbhavanti paramAdhArmikA iti kaSAyAnAhaManantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAHSoDazakaSAyAH rUA __ ananteti, kaSyante bAdhyante prANino'neneti kaSaM karma bhavo vA tadAyo lAbha yataste kaSAyAH mohanIyapudgalavizeSodayasampAdyajIvapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, anantaM bhavamanubadhnAtyavicchinnaM karotItyevaMzIlo'nantAnubandhI ananto vA'nubandho yasyetyanantAnubandhI samyagdarzanasahabhAvikSamAdisvarUpopazamAdicaraNalavavibandhI cAritramohanIyatvAttasya na copazamAdibhireva cAritrI, alpatvAt, yathA'manasko na saMjJI, kintu manasaiva, tathA mahatA mUlaguNAdirUpeNa cAritreNa cAritrI / na vidyate pratyAkhyAnamaNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno dezaviratyAvArakaH / sarvavirati yo vRNoti sa pratyAkhyAnaH, saMjvalayati dIpayati sarvasAvadyaviratimiti saMjvalanaH // 13 // tIvra kaSAyo dvArA jIva paramAdhArmika bane che. mATe (16 bheda) kaSAyone kahe che. jenAthI prANIo pIDAya che tenuM nAma kaSAya athavA kaSa = karma, kaSa = bhavano jenAthI lAbha thAya te kaSAya che kAraNake mohanIya (karma) pudgala vizeSanA udayathI saMpanna evA jIva pariNAma vizeSa rUpa krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa A kaSAyo che. ananta bhavano anubaMdha avicchinnapaNe karAve evA svabhAvavALA kaSAyo anaMtAnubaMdhI che. athavA jeno anubaMdha anaMta che te anaMtAnubaMdhI che. anaMtAnubaMdhI cAritra mohanIya hovAthI e
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 sUtrArthamuktAvaliH samyagadarzananI sAthe rahenAra je kSamAdi guNarUpa upazama vagere cAritrAMzano pratibaMdhI che. (samyagadarzana sahabhAvI) upazama vagerethI ja e vyakti cAritrI nathI banato kemake cAritraguNanuM emAM alpatva che. jema (bhAvamana hovA chatAM) mana vinAno vyakti saMjJI nathI kahevAto, mana prApta thAya tyAre ja e saMjJI kahevAya che. tevI rIte mahAna evA (ahiMsAdi) mUlaguNarUpa cAritrathI ja jIva cAritrI kahevAya che. eja rIte je kaSAyanA udayamAM aNuvratarUpa pratyAkhyAnAdi nathI hotA te dezaviratino AvAraka apratyAkhyAna kaSAya che. je sarvaviratine vare che te pratyAkhyAna kaSAya che ane je sarva sAvadyarUpa viratine bALe che. (aticAra yukta banAve che) te saMjavalana kaSAya che. (anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI, saMjavalana ema cAre prakAre cAra prakAranA krodha mAna mAyA lobha kaSAyo.. 16 bhedane pAme che) II13ii tatsadbhAvAsadbhAvAbhyAM saMyamAsaMyamau bhavata iti tAvAha pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyadvitricatuHpaJcendriyAjIvakAyaprekSopekSApahRtyApramArjanamanovAkkAyaviSayau saMyamAsaMyamau // 14 // pRthivIti, pRthivyAdiviSayebhyaH saMghaTTaparitApopadrAvaNebhya uparamaH tattatsaMyamaH, tadviparIto'saMyamaH, ajIvakAyAsaMyamo vikaTasuvarNabahumUlyavastrapAtrapustakAdigrahaNam, taduparamaH tatsaMyama, prekSAyAmasaMyamaH sthAnopakaraNAdInAmapratyupekSaNamavidhipratyupekSaNaM vA, upekSA'saMyamo'saMyamayogeSu vyApAraNaM saMyamayogeSvavyApAraNaM vA, apahRtyAsaMyamaH avidhinoccArAdInAM pariSThApanato yaH saH, apramArjanAsaMyamaH pAtrAderapramArjanayA'vidhipramArjanayA veti, manovAkkAyAnAmasaMyamAsteSAmakuzalAnAmudIraNAnIti, asaMyamaviparItaH saMyama iti // 14 // te kaSAyonA sadUbhAvamAM saMyama ane asadbhAvamAM asaMyama thAya che mATe. (17 prakAranA) saMyama asaMyama kahe che. pRthivIti - pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati viSayaka saMghaTTo paritApa upadrava AdithI aTakavuM te pRthvI saMyama, apUsaMyama, tejaH saMyama, vAyusaMyama vanaspatisaMyama che. tenAthI viparita vartavuM te te te saMbaMdhI asaMyama che beIndriya, indriya, caurindriya, paMcendriyanA saMghaTTa paritApa upadrava AdithI aTakavuM te beIndriyasaMyama, teIndriyasaMyama, caurindriyasaMyama, paMcendriyasaMyama che. tenAthI viparita vartavuM te tatasaMbaMdhi asaMyama che. ajIvakAyano asaMyama vikaTa, suvarNa, bahumUlyavALA vastra-pAtra AdinA grahaNa karavArUpa che. tenAthI aTakavuM te
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra ajIvakAyasaMyama che. sthAna tathA upakaraNa vagerenuM apratyupekSaNa (samyak rIte jovuM nahIM te) athavA avidhithI jovuM te prekSAasaMyama. 477 upekSA asaMyama :- asaMyama yogamAM pravRtti ane saMyamayoga apravRttirUpa che. apahRtya asaMyama H- avidhithI sthaMDila mAruM vagerenuM je paraThavuM te che. apramArjanA asaMyama :- pAtra vagerenI apramArjanA athavA avidhithI pramArjanA karavA vaDe thAya che. manaH asaMyama, vacana asaMyama ane kAyaasaMyama :- akuzala (azubha) mana vacana ane kAyAnI udIraNA rUpa che A asaMyamathI viparIta (pravRtti + pariNati) e saMyama che. 14 // saMyaminAmetadaSTAdazasthAnAni bhavantIti tAnyAha vrataSaTkakAyaSaTkAkalpagRhibhAjanaparyaGkaniSadyAsnAnazobhAvarjanAni aSTAdazanirgranthAnAM sakSudrakavyaktAnAM sthAnAni // 15 // vrataSaTketi, saha kSudrakairvyaktaizca ye te teSAm, tatra kSudrakA vayasA zrutena vA'vyaktAH, vyaktAstu ye vayaH zrutAbhyAM pariNatAH teSAM sthAnAni parihArasevA zrayavastUni / tatra vrataSaTkaM - mahAvratAni rAtribhojanaviratizca, kAyaSaTkaM pRthivIkAyAdi, aklpH-aklpniiypinnddzayyAvastrapAtrarUpa:, vRttimAnanaM-sthAptyAti, paryatlR:-madmAvi, niSadyA-striyA sahAsanam, snAnaM - zarIrakSAlanam, zobhAvarjanaM prasiddhamiti // 15 // saMyamIonA A aDhAra sthAnaka hoya che... te have kahe che. kSudrako dvArA ane vyakto dvArA. sahita jeo che. teo sakSudraka vyakta kahevAya che. teonA sthAno arthAt parihAra karavAnA AzrayabhUta ne sevA karavAne AzrayabhUta vastuo (te aDhAra che) temAM uMmarathI tathA jJAnathI je avyakta che... apariNata che... kSudra kahevAya temaja vaya ane jJAnathI jeo pariNata che teo vyakta kahevAya che. te aDhAra sthAna paikI vrataSaTka pAMca mahAvrata ane rAtri bhojana viramaNa che. kAyaSaka pRthvI-ap-tejo-vAyu-vanaspati ane trasakAya rUpa che. akalpa akalpanIya piMDa-zayyA-vastra ane pAtra rUpa che. gRhibhAjana - thALI vagere, paryaMka mAMcI-palaMga-khATalA vagere rUpa che. niSadyA strInI sAthe (eka) Asane besavuM te. snAna zarIra dhovArUpa che. zobhAvarjana zaNagAra rUpa prasiddha che. (AmAM... kAyaSaTka akalpa gRhibhAjana-paryaMka-niSadyA-snAna ne zobhA vagere sthAnako parihAra yogya che. ane vrataSaka sevA yogya che) // 15 //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 sUtrArthamuktAvaliH saMyaminAM sthAnapuSTikaratvAdRSTAntapratipAdakAdhyayanAnyAhaupkSiptasaMghATakAMDaka kUrmazailekatumbarohiNImallImAkandIcandramodAvadravodakamaNDUkataitilInandiphalAparakaMkAkIrNasuMsamApuNDarIkajJAtAni jJAtAdhyayanAni // 16 // utkSipteti, jJAtAni dRSTAntAH tatpratipAdakAnyadhyayanAni SaSThAGgaprathama zrutaskandhavarttIni, tatra meghakumArajIvena hastibhave pravarttamAnena yaH pAda utkSiptastenotkSiptenopalakSitaM medhakumAracaritamutkSiptamevocyate, utkSiptameva jJAtamudAharaNaM vivakSitArthasAdhanamutkSiptajJAtam, jJAtatA cAsyaivaM bhAvanIyA, dayAdiguNavantaH sahanta evaM davadAhakaSTam, utkSiptaikapAdo meghakumArajIvahastI veti, etadarthAbhidhAyakaM sUtramadhIyamAnatvAdadhyayanamuktam / evaM sarvatra / saMghATakaH-zreSThicaurayorekabandhanabaddhatvam idamapyabhISTArthajJApakatvAd jJAtama evamaucityena sarvatra jJAtazabdo yojyaH, yathAyathaJca jJAtatvaM pratyadhyayanaM tadarthAvagamAdavaseyam / aNDakaM - mayUrANDam, kurmaH kacchapa:, zailako rAjarSiH, tumbaJcAlAbu, rohiNI zreSThivadhUH, mallI ekonaviMzatitamajinasthAnotpannA tIrthakarI, mAkandInAma vaNika, tatputrau mAkandIzabdeneha gRhItau candramA iti ca, dAvadravaH samudrataTe vRkSavizeSaH, udakaM nagaraparikhAjalaM, tadeva jJAtamudAharaNamudakajJAtam, maNDUkaH - nandanamaNihAri zreSThijIvaH, taitalIsutAbhidhAno'mAtya iti, nandiphalaM nandivRkSAbhidhAnataruphalAni, aparakaMkA- dhAtakIkhaNDa bharata kSetrarAjadhAnI, AkIrNA jAtyAH samudramadhyavarttino'zvAH, suMsamA - susamA'bhidhAnA zreSThiduhitA, aparaJca puNDarIkajJAtamekonaviMzatitamamiti ||16|| saMyamIone sthAnapuSTi karanArA evA dRSTAMtonA pratipAdaka adhyayano (19) have kahe che. utsimeti - jJAta eTale dRSTAMta.. chaTThA aMganA prathama zrutaskaMdhamAM rahelA dRSTAMtonA pratipAdaka adhyayano (19) che temAM meghakumAranA jIve hAthInA bhavamAM je paga uThAvyo hato. tethI utthita padathI oLakhAtuM meghakumAranuM caritra paNa utsima kahevAya che. A utthima dRSTAMta ja vivakSita (saMyama) rUpa padArthanuM sAdhaka hovAthI uttiSTha jJAta kahevAya che. enI dRSTAMtatA A rIte vicAravI ke dayA vagere guNavALA davadAhanA kaSTane sahana kare ja che. athavA uThAvela eka pagavALo bheghaThubhArano va = hAthI e arthane kahenAruM sUtra, e sUtra bhaNAtuM hovAthI adhyayana kahevAya che. (Ama meghakumAre hAthInA bhavamAM dayA pariNAmathI eka paga uThAvelo rAkhyo ane sahana karyuM ` A padArtha utsima adhyayanathI kahevAyo che) (Ama sarvatra zabdanA AdhAre AkhA dRSTAMto samajI levAnA)
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 479 saMghATaka - zreSThi ane cora eka baMdhanamAM baddhapaNAthI saMghATaka kahevAya che. A daSTAMta paNa icchita arthane kahenAra hovAthI saMghATaka jJAta kahevAya che. Ama sarvatra te te nAma sAthe jJAta zabda hovo.. ane je te adhyayanamAM raheluM jJAtatva eTale dRSTAMta padArtha te adhyayana arthothI jANI levo. 33 = bhognu cha'... kUrma = stico... zai1 = 244rSi, tuma = , roDaNI = zeThanI pUtravadhu mallI = 19mA jinezvaranA sthAne utpanna thayelA strI tIrthakara mAkandI = mAkandI nAmano vANIyo ane tenA be pUtro mAkandI zabdathI gRhIta che, candramA = caMdra dAvadrava = samudra taTa para thanAra eka vRkSa vizeSa, udaka = nagaranI khALanuM jala e jala ja jJAta = udAharaNa bane ene udaka jJAta kahevAya che. mahUka = nandamaNihArIno jIva vizeSa, taitilI = taitali suta nAmano maMtrI, naMdiphala = nanTi nAmanA vRkSanA phUlo, aparakaMkA = dhAtakIkhaMDanA bharata kSetranI rAjadhAnI AkIrNa = jAtimAna ane samudranA madhyavarti azva vizeSo, suMsamA = suMsamA nAmanI zreSThiputrI ane bIjuM puMDarIka jJAta ogaNIzamuM che. I/16ll pUrvoktAdhyayanAvAsitAntaHkaraNAnAM na samAdhiparipAka iti asamAdhisthAnAnyAha drutApramArjitaduSpramArjitacAryatiriktazayyAsanikarAnikaparIbhASisthavirabhUtopaghAtikasaMjvalanakrodhanapRSThimAMsAzikAvadhArayitRnavotpAdayitRpurAtanodIrayitrakAlasvAdhyAyisarajaskapANipAdakalahazabdabhedakarasUrapramANabhojyeSaNA'samitAasamAdhisthAnAni // 17 // druteti, samAdhizcetasaH svAsthyaM tadabhAvo'samAdhirjJAnAdibhAvapratiSedhaH, aprazasto bhAva ityarthaH, tasyAH sthAnAni padAni, yairhi AsevitairAtmaparobhayAnAmiha paratrobhayatra vA'samAdhirutpadyate tAnyasamAdhisthAnAni, tatra durgatau yo hi drutaM drutaM saMyamAtmavirAdhanAnirapekSo vrajati AtmAnaM prapatanAdibhirasamAdhau yojayati, anyAMzca sattvAn ghnannasamAdhau yojayati sattvavadhajanitena ca karmaNA paraloke'pyAtmAnamasamAdhau yojayati, ato drutagantRtvasamAkulatayA calAdhikaraNatvAdasamAdhisthAnam, evaM bhuJjAno bhASamANaH pratilekhanAJca kurvannAtmavirAdhanAM saMyamavirAdhanAJca prApnoti, tiSThan, AkuJcanaprasAraNAdikaM vA drutaM drutaM kurvan punaHpunaranavalokayannapramArjayan AtmavirAdhanAJca prApnoti, iti drutacAritvaM prathama sthAnam / apramANite'vasthAnaniSIdanatvagvartanazayanopakaraNanikSepoccArAdipratiSThApanaM kurvannAtmAdivirAdhanAM labhate ityapramArjitacArI, evaM duSpramArjitacAryapi / atiriktA-atipramANA zayyA vasatirAsanAni ca pIThakAdIni yasya santi so'tiriktazayyAsanikaH, sa cAtiriktAyAM zayyAyAM saGghazAlAdi
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 sUtrArthamuktAvaliH rUpAyAmanye'pi kArpaTikAdaya AvasantIti taiH sahAdhikaraNasambhavAdAtmaparAvasamAdhau yojayatIti, evamAsanAdhikye'pi vAcyam / rAttrikaparIbhASI - AcAryAdipUjyaguruparibhavakArI, anyo vA mahAn kazcijjAtizrutaparyAyAdvA zikSayati taM paribhavatyavamanyate jAtyAdibhedasthAnaiH, evaJca guruM paribhavan AjJopatApaM vA kurvan AtmAnamanyAMzcAsamAdhau yojayatyeva / sthaviropaghAtikaH-sthavirA AcAryAdiguravaH tAnAcAradoSeNa zIladoSeNAvajJAdibhirvA upahantItyevaM zIlaH / bhUtopaghAtikaH bhUtAnyekendriyAdInyupahantItyevaMzIlaH prayojanamantareNa RddhirasasAtagauravairvA vibhUSAnimittaM vA AdhAkarmAdikaM vA'puSTAlambane'pi samAdadAnaH, anyadvA tAdRzaM kiJcidbhASate vA karoti yena bhUtopaghAto bhavati / saMjvalanaH pratikSaNaM roSaNaH, sa ca tena krodhenAtmIyaM cAritraM samyaktvaM vA hanti jvalati vA dahanavat / krodhanaHsakRtkruddho'tyantakruddho bhavati, anupazAntavairapariNAma iti bhAvaH / pRSThimAMsAzikaHparAGmukhasya parasyAvarNavAdakArI, aguNabhASIti bhAvaH, sa caivaM kurvan AtmaparobhayeSAJca iha paratra cAsamAdhau yojayatyeva / avadhArayitA - abhIkSNaM zaGkitasyApyarthasya niHzaGkitasyeva evamevAyamityevaM vaktA, athavA avahArayitA - paraguNAnAmapahArakArI yathA tathA hAsyAdikamapi paraM prati tathA bhaNati dAsazcaurastvamityAdi adAsAdikamapi / navotpAdayitA- navAnAmanutpannAnAM prakaraNAdadhikaraNAnAM kalahAnAmutpAdayitA, tAMzcotpAdayannAtmAnaM paraJcAsamAdhau yojayati, yadvA navAnyadhikaraNAni yaMtrAdIni teSAmutpAdayitA / purAtanodIrayitA - purAtanAnAM kalahAnAM kSamitavyavazamitAnAM marSitatvenopazAntAnAM punarudIrayitA bhavati / akAlasvAdhyAyI - akAle svAdhyAyaM yaH karoti, tatra kAla::- utkAlikasUtrasya dazavaikAlikAdikasya saMdhyAcatuSTayaM tyaktvA'navarataM bhaNanam / kAlikasya punarAcArAGgAdikasyodghATapauruSIM yAvadbhaNanam, divasasya nizAyAzca AdyAvvasAnayAmo tyaktvA aparastvakAla eva / sarajaskapANipAdaH-yaH sacetanAdirajoguNDitena dIyamAnAM bhikSAM gRhNati tathA sthaNDilAdau saMkrAman pAdau na pramASTi athavA yastathAvidhakAraNe sacittAdipRthivyAM kalpAdinA'nantaritAyAmAsanAdi karoti, sa caivaM kurvan saMyame'samAdhinA AtmAnaM saMyojayati / kalahakara :- AkrozanAdinA yena kalaho bhavati tatkaroti, sa caivaMvidho hi asamAdhisthAnaM bhavati / zabdakaraH - supteSu praharamAtrAdUrdhvaM rAtrau mahatA zabdenollApasvAdhyAyAdikArako gRhasthabhASAbhASako vA vairAtrikaM vA kAlagrahaNaM kurvan mahatA zabdenollapati / bhedakaraH- yena kRtena gacchasya bhedo bhavati manoduHkhamutpadyate tathA bhASa vA / sUrapramANabhojI-sUryodayAdastasamayaM yAvadazanapAnAdyabhyavahArI, ucitakAle svAdhyAyAdi
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 481 na karoti pratiprerito ruSyati, ajIrNe ca bahvAhAre'samAdhiH saMjAyata iti doSaH / eSaNA'samitaH-eSaNAyAM samitazcApi saMyukto'pi nAnaiSaNAM pariharati, pratipreritazcAsau sAdhubhiH saha kalahAyate, aneSaNIyamapariharan jIvoparodhe varttate, evnycaatmpryorsmaadhikrnnaadsmaadhisthAnam IIII pUrvokta adhyayanathI abhAvita aMtaHkaraNavALAone samAdhino paripAka thato nathI ethI karIne (20) asamAdhisthAno batAve che. samAdhi = cittasvAsthya, teno abhAva e asamAdhi che, jJAna vagere bhAvono niSedha, arthAt cittano aprazastabhAva, A asamAdhinA sthAno - pado tenuM nAma asamAdhisthAna che. je sthAno sevavAthI potAne, bIjAne, ke ubhayane. ahiMyA athavA AvatA bhave ke A bhava parabhavamAM asamAdhi utpanna thAya tene asamAdhisthAna kahevAya che. temAM dru gatyarthaka dhAtu che. saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA ke ubhayavirAdhanAthI nirapekSapaNe je drutaMdutaM jaldI jaldI cAle che. ane potAne pADavA vagere dvArA asamAdhimAM joDe che temaja anya jIvone mArato anyane paNa asamAdhimAM joDe che ane prANivadha janita karmo dvArA paralokamAM tyAM paNa AtmAne asamAdhimAM joDe che. AthI karIne jaldI javA dvArA, AkulatAthI cAlavA dvArA adhikaraNapaNAthI e asamAdhinuM sthAna bane che. eja rIte jaldI jaldI khAnAro, bolanAro, paDilehaNAdi karanAro paNa AtmavirAdhanA ane saMyamavirAdhanA pAme che. teja rIte ubho rahyo, jaldI jaldI dehanA AkuMcana prasAraNa Adi karanAro, vAraMvAra dRSTipaDilehaNa ane pramArjana na karanAro AtmavirAdhanA ane saMyamavirAdhanAne pAme che. Ama vrutacAritva nAmanuM prathama asamAdhisthAna che. apramArjita sthAnamAM rahevAthI, besavAthI, paDakhu badalavAthI, suvAthI ke upakaraNa mUkavAthI ke sthaMDila vagere paThavAthI AtmavirAdhanA pAme che. Ama apramArjita cAritva e bIjuM sthAna che. eja rIte duSpramArjita cAritva = (barobara pramArjana na karelA sthAne uparokta bAbato karanAra) trIjuM sthAna che. pramANathI atirikta eTale zayyA eTale vasati pramANathI moTuM Asana - pITha phalaka vagere jenA che te atirikta zayyAsanika che. atirikta zayyA = moTI saMghazAlA vageremAM bIjA kApaDIyA vagere paNa AvIne vase ane tenI sAthe jhagaDo vagere thavAno saMbhava che. tethI potAne ane anyane paNa e asamAdhimAM joDe che (mATe mApasaranI vasatimAM rahevuM.) eja rIte adhika Asana-pIThaphalaka vageremAM paNa samajI levuM.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 sUtrArthamuktAvaliH rAtvikaparibhASI :- AcArya vagere pUjaya evA gurU bhagavaMtonA paribhava = (apamAnAdi) karanAra athavA bIjA paNa koI jAtithI zrutathI paryAya vagerethI vaDIla hovAthI hitazikSA Ape tene jAti vagere bheda sthAnothI apamAnita kare te rAtvika paribhASI kahevAya A rIte gurUne parAbhava karato, athavA AjJA vagerenuM utthApana karato potAne tathA bIjAone asamAdhimAM joDe ja che. mATe te pAMcamuM asamAdhisthAna che.) sthaviropaghAtika - sthavira = AcArya vagere gurUo (pUjayo) teone AcAranA doSa dvArA ke zIlanA doSa dvArA ke apamAnAdi dvArA je haNe che evA prakAranA svabhAvavALo te sthaviropaghAtika kahevAya che. (A chaThuM asamAdhisthAna che.) - bhUtopaghAtika:- bhUta = ekendriya vagerene haNavAnA svabhAvavALo koIpaNa prayojana vinA RddhigArava, rasagArava ne sAtAgArava dvArA ke vibhUSA mATe AdhAkarmI vagere bhojanane apuSTAlaMbanamAM paNa grahaNa karanAro athavA uparokta nimitta mATe, tevuM kAMIka bole ke jenAthI bhUta (ekendriyAdi) no ghAta thAya.. te bhUtopaghAtika kahevAya (A sAtamuM asamAdhisthAna che.) saMjvalana:- pratikSaNa gussAvALo te vyakti tevA prakAranA krodha dvArA potAnA cAritrane ane samyaktvane haNe che. athavA agninI jema bALe che. (A AThamuM asamAdhisthAna che) krodhana - ekavAra paNa gusse thayelo atyaMta krodhita bane che. eno vairabhAva upazAMta nathI thato. (A navamuM asamAdhisthAna che) pRSThimAMsAzika - virodhI evA anyano avarNavAdakArI arthAta avaguNa bolanAro te AvuM karato potAne ane parane asamAdhimAM joDe che. (A dasamuM asamAdhisthAna che) avadhArayitA - vAraMvAra zaMkita evA padArtha mATe paNa niHzaMkita vyaktinI jema A Ama ja che. ema avadhAraNa pUrvaka bolanAro athavA avahArayitA eTale ke bIjAnA guNono apahAra karanAro jema tema anyanI sAthe hAsya karato paNa adAsa ane acaurane paNa tuM to dAsa che tuM to cora che evuM bolanAro (A 11muM asamAdhisthAna che) navotpAdayitA - navA - anutpanna evA kalahone utpanna karanAro te kalahone utpanna karIne potAne tathA anyane asamAdhimAM e joDe che athavA navotpAdayitA eTalA navA adhikaraNone (yaMtra vagerene) utpanna karanAro (A 12muM asamAdhisthAna che) purAtanodIrayitA - jUnA kalaho eTale ke khamAvavA dvArA upazamita ane sahana karavAthI upazamita thayela jUnA kalahone vaLI pAchA udIrita karanAro - bhaDakAvanAro (A 13muM asamAdhisthAna che) akAlasvAdhyAyI - je akAlamAM svAdhyAya kare che. te utkAlika evA dazavaikAlika vagere sUtrane cAra saMdhyAnA samayone choDI satata svAdhyAya karI zakAya che te teno kALa che. temaja kAlika
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 483 evA AcArAMgAdi sUtrone ugvADA porisI eTale prathama porisI sudhI bhaNavuM. kAlika sUtro mATe divasano ane rAtrino prathama ane aMtima prahara choDI bAkI badho akAla che. akAlano svAdhyAya karanAro (A 14muM asamAdhisthAna che) sarajaskapANipAda :- je sacittarajaMthI kharaDAyela hAthavALA pAsethI bhikSA grahaNa kare che. temaja sthaMDila vagere bhUmimAM jato paga vagerene puMjato nathI athavA tevA prakAranA kAraNo hote chate je sacitta pRthvI upara kalpa (unanA Asana) vagerethI Avarita karyA vinA ja Asana (besavAnuM) kare che. te Ama karato saMyamamAM potAnA AtmAne asamAdhimAM joDe che (A 15muM asamAdhisthAna che) kalahakara :- jenA dvArA kalaha vagere thAya evA Akroza vagere je kare te kalahakara che. (A 16muM asamAdhisthAna che) zabdakara :- sUtA pachI ekAda prahara bAda rAtre moTA zabdothI vArtAlApa ane svAdhyAya karanAro, athavA gRhasthanI bhASA bolanAro athavA verattikAla grahaNa karato moTA zabdothI bole te zabdakara kahevAya (A 17muM asamAdhisthAna che) -- bhedakara :- je ka2vAthI gacchanI aMdara bheda utpanna thAya, manamAM duHkha utpanna thAya tevuM bole te bhedakara kahevAya (A 18muM asamAdhisthAna che) sUrapramANabhojI :- sUryodayathI mAMDI astanA samaya sudhI azana pAna vAparanAro, ucita samaye paNa svAdhyAya vagere nathI karato, preraNA karatA gusse thAya che ane ajIrNamAM paNa ghaNo AhAra vAparavAmAM asamAdhi vagere doSa thAya che. (A 19muM asamAdhisthAna che) eSaNAasamita :- eSaNAmAM joDAyo hovA chatAM paNa vividha prakAranI eSaNA nathI karato, e bAbatamAM preraNA karanAranI sAthe jhagaDo kare che ane aneSaNIya vastune nahI pariharato, jIvane pIDA pahoMcADavAmAM e vartato. Ama potAne-bIjAne asamAdhi karavA dvArA A paNa asamAdhisthAna che (A 20muM asamAdhisthAna che) 17NA asamAdhimAn zabalo bhavatIti zabalAnAha hastakarmamaithunarAtribhojanAdhAkarmarAjapiNDakritAdipunaHpunaHpratyAkhyAtabhuggaNAntara saGkramaNatryadhikodakalepakRnmAyAsthAnatrayakRtsAgArikapiNDabhugAkuTTiprANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnakRdanantaritasacittapRthivyupayogabIjAdimatsthitimUlAdibhukdazodakalepa kRddazamAyAsthAnakRcchItodakavyAptapANidattAhArabhojinaH zabalAH // 18 // hastakarmeti, yaiH kriyAvizeSairnimittabhUtaizcAritraM karburaM bhavati tedyogAtsAdhavo'pi zabalA iti vyapadizyante te evaM hastakarma - vedavikAravizeSamupazamaM kurvana kArayannanujAnan vA zabalo
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 sUtrArthamuktAvaliH bhavatItyekaH, maithunamatikramavyatikramAticAraistribhiH prakAraidivyAditrividhaM sevamAnaH zabalo bhavatIti dvitIyaH, rAtribhojanaM divAgRhItaM divAbhuktamityAdibhizcaturbhaGgakairatikramAdibhizca bhuJjAnaH zabalaH, AdhAkarma AdhAya sAdhupraNidhAnena yattu sacetanamacetanaM kiyate acetanaM vA pacyate tadAdhAkarma bhuJjAnaH zabalaH, rAjapiNDo nRpAhArastadbhuJjAnaH zabalaH krItAdi dravyAdinA krItaM sAdhvarthamuddhArAnItaM prAmityaM anicchato'pi puruSAdeH sakAzAt sAdhudAnAya gRhItaM nAnujJAtaM sarvasvAmibhiH sAdhudAnAya svasthAnAt abhimukhamAnIya dIyamAnaJca bhuJjAnaH zabalaH / punaH punaH pratyAkhyAtabhuk-abhIkSNaM pratyAkhyAyAzanAdi bhuJjAnaH / gaNAntarasaGkramaNa-SaNNAM mAsAnAmanta ekato gaNAdanyaM gaNaM saMkrAman zabalo nirAlambanatvAt / vyadhikodakalepakRtmAsasyAntaH trInudakalepAn kurvana, udakalepazca nAbhipramANajalAvagAhanam / mAyAsthAnatrayakRtmAsasya madhye trINi mAyAsthAnAni tathAvidhaprayojanamantareNAtigaDhamAtRsthAnAni kurvan / sAgArikapiNDabhuk-vasatidAtA sAgArikastatpiNDabhojI, AkuTTiprANAtipAtakRtupetya pRthivyAdikaM hiMsannityarthaH / AkuTTyA mRSAvAdakRt-tathA''kuTTyA''dattAdAnakRt / AkuTTyaivAnantaritAyAM pRthivyAM sthAnaM vA naiSedhikI vA cetayan kAyotsarga svAdhyAyabhUmi vA kurvan / AkuTTyaiva sacittasarajaskAyAM pRthivyAM sacittavatyAM zilAyAM leSTau vA kolAvAse dAruNi sthAnAdi kurvan, tathA tathaiva sabIz2Adau-bIjaharitanIhArAdisahite sthAnAdi kurvan / mUlAdibhuk-mUlakandatvakpravAlapatraphalabIjaharitAdInAM bhojanaM kurvan / dazodaka lepakRt-saMvatsarasya madhye daza udakalepAn kurvan / dazamAyAsthAnakRt, varSasyAntardaza mAyAsthAnAni kurvan / zItodakena vyApAritena hastenAgalabindunA bhAjanena vA dIyamAnaM azanAdi bhuJjAnaH // 18 // asamAdhivALo jIva - zabala (cAritravALo) vALo bane che. mATe have 21 zabala sthAno batAve che. je kriyA vizeSo nimitta banIne cAritrane kAbaracIta banAvI de che te zabala sthAna che. ane tenA yogathI sAdhupaNa zabala tarIkenA vyavahArane pAme che te sthAno A pramANe che. - hastakarma - (hasta vagere sAdhano dvArA) vedajanita vikAra vizeSano upazama karato karAvato ke anujJAta karato vyakti zabala bane che. (prathama sthAna che) maithuna:- atikrama, vyatikrama, aticAro dvArA traNa prakAre deva, manuSya, tiryaMca saMbaMdhi traNe 4512na! bhaithunane sevanArI zava bhane cha. (dvitIya sthAna)
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 485 rAtribhojana - divase gRhIta ane divase ja bhakta vagere caturbhagI vaDe atikrama-vyatikrama aticAra AdithI rAtre jamanAro zabala bane che. (tRtIya sthAna) AdhAkarma :- sAdhunA ja saMkalpathI je vastu grahaNa karI sacetanathI acetana karAya athavA acetana vastu ne paNa agni AdithI pakAvAya te AdhAkarma - AhAra karanAra zabala bane che. (caturtha sthAna) rAjapiMDa :- rAjAno AhAra (rAjA dvArA apAto AhAra) khAnAra zabala bane che. (paMcama sthAna) kritAdiH- paisAthI sAdhu mATe kharIdeluM krata, udhAra lAveluM te prAmitya sAdhune ApavA mATe. nahI icchatA vyakti pAse paNa gRhIta kareluM. temaja jenA ghaNA svAmI che. te sarva svAmIo dvArA jenI anujJA nathI maLe tevuM ane sAdhune ApavA potAne tyAMthI sanmukha lAvIne apAtuM vAparanAra zabala bane che. (chaThuM sthAna) punaH punaH pratyAkhyAtabhum - vAraMvAra azanAdinuM paccakakhANa kare tene vAparanAra zabala bane che. (7muM sthAna) gaNAntara saMkramaNa - 6 ja mahinAmAM eka gaNathI anya gaNamAM nirAlaMbanapaNe saMkramaNa kare te zabala bane che. (8muM sthAna) vyadhikodakalapakRt:- nAbhi sudhInA jalanuM avagAhana karavuM te udakalepa kahevAya eka ja mAsamAM traNathI adhika vAra udakalepa karanAranuM cAritra zabala bane che. (9muM sthAna) mAyAsthAnatrayakRta- tevA prakAranuM koI prayojana na hovA chatAM ati gUDha mAyAthI eka mahinAmAM ja traNathI adhika vAra karanAra zabala bane che. (10muM sthAna) sAgArika piMDabhupha - vasatine ApanAra sAgArika kahevAya che (zayyAtara) tenA piMDane (azanAdi vastune) vAparanAro zabala bane che. (11muM sthAna) AkuTTiprANAtipAtakRta-sAme caDIne (jANI bujhIne) pRthvIkAyanI hiMsA karanAro zabala bane che. (12 muM sthAna) AkuTiMmRSAvAdakRta - AkuTi vaDe. (jANI bujhIne) juThuM bolanAro zabala bane che. AkuTTiadattAdAna - (jANI bujhIne) AdithI adattAdAna karanAro zabala bane che. (13 muM 14 muM sthAna) AkuTTi anantarita pRthvI upayoga - AkaSTithI (jANI bujhIne) prAvaraNa (AsanAdi) vagara ja pRthvI para besavAthI suvAthI-kAussagga ke svAdhyAyAdi karavAthI zabala banAya che. (15 muM sthAna)
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 sUtrArthamuktAvaliH AkuSTi sacitta pRthvI upayoga - temaja sacitta sarajaska pRthvI upara sacitta zilA upara DhephA upara athavA kola (moTA uMdara) vagerenA dara upara lAkaDA vagere upara besavAthI paNa cAritra zapa bane cha. (16bhuM sthAna) bIjAdimatuM sthAnAdikRta :- te ja rIte sacitta bIja lIlIAlI vanaspati ke hima barapha vagere yukta bhUmi upara sthAna vagere karanAro zabala bane che. (17muM sthAna) ____ bhUdAhiy :- bhUla-58-914-sisaya-41831-31-74 sayitta dIpotarI vagaire maanaa| zama bane . (18bhuM sthAna) dazodakalepakRtu :- varasa divasamAM daza vakhata udaka lepa (nAbhithI vadhAre jala utaranAre) 72nArI zabalA bane che. (18bhuM sthAna) dazamAyAsthAnakRta - varasa divasamAM dazavAra mAyA sevana karanAro kapaTa prapaMca karanAro zasasa bane che. (204 sthAna) zItodaka vyApta pANidattAhAra bhojI - kAcuM pANI vAparelA, gaLatA jala biMduvALA, hAthathI ke bhAjanathI apAtA AhAra vagerene grahaNa karI vAparanAro zabala bane che. (21 muM sthAna) // 18 // zabalatvaJca kSudhAdiparISahANAM sahiSNutvAbhAve syAditi parISahasvarUpANyAcaSTe bubhukSApipAsAzItoSNadaMzamazakAcelAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkAraprajJA'jJAnadarzanaviSayAH parISahAH // 19 // bubhukSeti, parIti samantAtsvahetubhirudIritA mArgAccyavananirjarArthaM sAdhvAdibhiH sahyante ye te parISahAH, sugamam, bhoktumicchA bubhukSA, pAtumicchA pipAsA tRT zItoSNe pratIte, daMzAzca mazakAzca daMzamazakAH ubhaye'pyete caturindriyA: mahattvAmahattvakRtazcaiSAM vizeSAH, yadvA daMzo daMzanaM tatpradhAnA mazakA daMzamazakAH ete ca yUkAmatkuNamatkoTakamakSikAdInAmupalakSaNamiti / celAnAM vastrANAM bahudhananavinAvadAtasupramANAnAM sarveSAM vA'bhAvo'celatvam, sarvAbhAvo jinakalpikAnAm / aratirmAnaso vikAraH, strI pratItA, caryA-grAmAdiSvaniyatavihAritvam / niSadyA-sopadravetarA svAdhyAyabhUmiH, zayyA-manojJAmanojJavasatiH saMstArako vA, Akrozo durvacanam, vadho yaSTyAditADanam yAcanAbhikSaNaM tathAvidhe prayojane mArgaNaM vA, alAbharogau pratItau, tRNasparzaH saMstArakAbhAve tRNeSu zayAnasya, malaH zarIravastrAdeH, satkAraH vastrAdipUjanAbhyutthAnAdisampAdanena sanmAnanaM / prajJA-svayaM vimarzapUrvako vastuparicchedaH jJAnaM sAmAnyena matyAdi, tadabhAvo'jJAnam, darzana-samyagdarzanaM tadeva kriyAdivAdinAM vicitramata
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 487 zravaNe'pi samyakU pariSahyamANaM nizcalacittatayA dhAryamANo darzanaparISahaH, yadvA darzanazabdena darzanavyAmohaheturaihikAmuSmikaphalAnupalambhAdiriha gRhyate, tataH sa eva parISaho darzanaparISahaH //99l. zabalapaNuM sudhAdiparISaho pratye sahiSNupaNAnA abhAvathI prApta thAya che. mATe have parISahonA svarUpane kahe che. mArgathI smRta na thavA mATe ane nirjarA mATe potAnA hetuothI cArebAjuthI (pari) udIrita thayela bAbatone sAdhu vagere dvArA je sahana karAya che te parISaha che. te badhA parISaha sugama che.. bubhakSA khAvAnI icchA tarasa pIvAnI IcchA zIta ane uSNa garamI ane ThaMDI prasiddha che. daMza = DAMsa - mazaka = macchara te bane eTale daMzamazaka A banne caurindriya che. phakta DAMsa moTA hoya che macchara nAnA hoya che. eTalo bemAM phera che. athavA daMza = DasavuM te jemAM mukhya che. tevA maccharo te daMzamazaka kahevAya... A dezamazaka rUpa parISahathI ju-maMkoDA mAkhI vagere paNa samajI levA, acala = cela eTale vastra - bahumUlya, navIna, suMdara, sapramANa vagere vastrono abhAva - athavA sarva vastrono abhAva banne acela parISaha che... sarva vastrano abhAva jinakalpikone hoya che... arati = mAnasika vikAra (ajaMpo) strI = prasiddha che. caryA = gAma nagarAdimAM aniyata vihAripaNuM... niSaghA = upadrava yukta ane upadrava rahita evI svAdhyAya bhUmi. zadhyA = suMdara ke asuMdara evI vasati athavA saMthAro.. (suvAnI jagyA) Akroza = durvacana vadha = lAkaDI vagere dvArA tADana. yAcanA = bhikSA, tevA prakAranuM prayojana hote chate yAcanA karavI. alAbha, roga = (banne parISaho) prasiddha che. tRNasparza = saMthArAnA abhAvamAM ghAsamAM sunAra tRNano sparza sahe te. mala = zarIra ane vastra vagere para caDela mela. satkAra = vastra vagere dvArA satkAra tathA ubhA thavA dvArA sanmAna vagere ApavuM te. prajJA = svayaM vicAraNA karavA pUrvaka vastuno bodha, ajJAna = sAmAnyathI mati vagere jJAna che. teno abhAva enuM nAma ajJAna darzana parISaha = darzana eTale samyagudarzana. kriyAvAdI vagere vividha ane vicitramata sAMbhaLavA chatAM paNa sArI rIte cAre taraphathI sahavA chatAM paNa (prabhuvacana para) nizcalacitta dhAraNa karavuM. te darzanaparISaha (sahavA rU5) che. athavA darzana zabdathI darzana (sa. darzana) nA vyAmohanuM kAraNa evA aihika ane Amukhika phalanI aprApti eja svayaM parISaha rUpa che... mATe te darzanaparISaha che. 19 tadAdarzakAgamavizeSAzrayeNAha samayavaitAlIyopasargastrIparijJAnarakavibhaktivIrastutikuzIlaparibhASikavIryadharmasamAdhimArgasamavasaraNayAthAtmyagranthayamatItagAthApuNDarIkakriyAsthAnAhAraparijJA'pratyAkhyAnakriyA'nagArazrutArdrakIyanAlandIyAnisUtrakRtAGgadhyayanAni // 20 //
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH samayeti, sUtrakRtAGgasya prathame zrutaskandhe samayAdiSoDazAdhyayanAni, dvitIye ca puNDarIkAdisaptAdhyayanAni bhavanti // 20 // te 22 parISaha jItavAmAM... Adarza samAna che Agama vizeSo che.. (suyagaDAMga sUtranA 23 adhyayana rUpa) tene have kahe che. 488 sUtrakRtAMga - (suyagaDAMga sUtra) nA prathama zruta skaMdhanA samaya vagere 16 adhyayano che. (1 samaya 2 - vaitAsi 3 - upasargaparijJA 4 - strIparijJA 5 - nara vilati 6 - vIra stuti 7 - suzIlaparibhASiGa 8 vIrya 8 - dharma 10 sabhAdhi 11 - bhArga 12 samavasaraNa 13 - yAthAtmya 14 - graMtha 15 - yamatIta 16 * gAthA. ane dvitIya zrutaskaMdhanA puMDarIka vagere 7 adhyayana che. (1. puMDarI, 2. DiyAsthAna, u. AhAraparijJA, 4. apratyAkhyAna diyA tha anagAra zruta, 6 . khardraDIya, 7. nAvaMhIya) Ama A 23 adhyayano.. 23mAM samavAyamAM samajavA. aa2aa evaMvidhAgamopadeSTRn sakalajagadvandyAn nirjitanikhilArigaNAnAha - RSabhAjitasambhavAbhinandanasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhasuvidhizItala zreyAMsavAsupUjyavimalAnantadharmazAntikunthvaramallInAthamunisuvratanaminemipArzvavardhamAnA devAdhidevA stIrthakRtaH // 21 // RSabheti, tIryate bhavodadhiranena asmAdasminniti vA tIrthaM hetutAcchIlyAnulomato ye bhAvatIrthaM kurvanti guNataH prakAzayanti ca te tIrthakarAH, tatra hetau - saddharmatIrthakaraNahetavaH 'kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu' ( u 2.20 pANi0 ) ityAdinA TapratyayavidhAnAttIrthakarAH, yathA yazaskarI vidyetyAdi / tAcchIlye-kRtArthA api tIrthakaranAmakarmodayataH samagraprANigaNAnukampAparatayA ca saddharmatIrthadezakatvAttIrthakarAH, bharatAdikSetre prathamanaranAthakulakarAdivaditi / AnulomyestrIpuruSabAlavRddhasthavirakalpikajinakalpikAdInAmanurUpotsargApavAdadezanayA anulomasaddharmatIrthakaraNAttIrthakarAH, yathA vacanakara ityAdi, evambhUtAstIrthakarAH ata eva sarvAsumatAM hitasya mokSArthasya karaNAtsarvaprANyuttamatvAddevAdhidevA:-te ca RSabhAdayaH-caturviMzatitIrthakarAH // 21 // AvA prakAre AdarzabhUta AgamonA upadezako sakala jagatamAM vantha ane jeoesakala arigazone katI sIdhA che tevA (24) arihaMto che... tene have uhe che. jenAthI saMsArarUpI samudra tarAya jethI ke jemAM rahyA saMsAra samudra tarAya tene tIrtha kahevAya hetutAcchIlya ane anuloma dvArA jeo bhAvatIrthane kare che eTale ke guNathI prakAzita kare che. te tIrthane 2nAra tIrthara ahevAya che temAM...
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 489 saddharma rUpa tIrtha ne karavAnA kAraNabhUta tIrthaMkara prabhu che. mATe tIrthazabdathI para rahelA kR dhAtune. hetu arthamAM... 2 pratyaya, "go hetutI chIlyAnamALeSa" A uNAdi ra-20 pANinI vyAkaraNanA sUtra dvArA thayo che. ne tIrthakara zabda banyo che... jema yazaskarI vidyAmAM yazaskara zabdamAM yazanI hetu vighA hovAthI yazazabdathI kR dhAtune Ta pratyaya lAgI yazaskara zabda banyo tema... tAcchIlya arthathI paNa tIrthakara zabda banI zake che te A rIte - kRtArtha evA paNa prabhu tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI ane samagra prANigaNa para kAruNya bhAvathI prerAIne saddharma rUpI tIrtha (dvAdazAMgI rUpI tIrtha) nA dezaka bane che (tevA prakAranA svabhAvathI) mATe tAcchIlya arthamAM tIrtha zabdathI para kR dhAtune uparokta vyAkaraNanA sUtra dvArA Ta pratyaya lAgI tIrthakara zabda banyo che. jevI rIte bharatAdi kSetromAM prathama rAjA samAna kulakara zabda banyo che tAcchIlyArthamAM tevI rIte. Aja rIte AnulomyathI paNa tIrthakara zabda banI zake che te A rIte strI, puruSa, bAla, vRddha, sthavirakalpI jinakalpI vagere sarvane anurUpa utsarga-apavAda yukta dezanA vaDe. anuloma = anukuLa evA saddharma rUpa tIrthanA karanArA hovAthI anulomya arthamAM tIrtha zabdathI kR dhAtune Ta pratyaya lAgI tIrthakara zabda banyo che jema vacanakara zabda banyo tema. AvA prakAranA tIrthaMkara prabhu sarva jIvonuM hita evo mokSa rUpa padArtha ApanAra hovAthI sarva prANIomAM uttama hovAthI devAdhideva kahevAya che ane te RSabhAdi covIsa tIrthakaro che. (RSabhaprabhuthI vardhamAna svAmi sudhInA) Il21/l eteSAM tIrthakRtAM janmabhUmiSu niSkramaNacaraNajJAnotpattinirvANabhUmiSu devalokabhavaneSu mandireSu nandIzvaradvIpAdau pAtAlabhavaneSu yAni zAzvatAni caityAni teSu aSTApadAdau ca yathAsambhavamabhigamanavandanapUjAguNotkIrtanAdito maunIndrANAM tIrthakRtAM jJAnAtmanaH pravacanasya yathAvasthitAzeSapadArthAvirbhAvakatayA samyagbhAvayato'hiMsAdidharmANAmatraiva tIrthakRtpravacane zobhanatvamiti ca bhAvayataH prazastabhAvanAsadbhAvAsadbhAvanA nirUpayati IryAsamitirmanovAgguptI AlokitapAtrabhojanaM nikSepaNAsamitiranuvicintyabhASaNatA krodhalobhabhayahAsyavivekA avagrahAnujJApanA'nujJAte sImAparijJAnaM tatra svayamevAvagrahAnujJApanA sAdharmikAvagrahamanujJApya vAsastadanujJayA bhaktAdyupabhogaH stryAdisaMsaktazayanAdivarjanaM tatkathendriyavilokanapUrvakrIDitasmaraNavarjanAni praNItAhAravarjanaM paJcendriyarAgoparatayaH paJcaviMzatibhAvanA mahAvratasya // 22 // Iryeti, IryA gamanaM tatropayukto bhavet, asamito hi prANino hiMsyAt / saMyataH samAhitaH sannaduSTaM manaH pravarttayet, duSTaM hi manaH kriyamANaM kAyasaMlInatAdike'pi sati karmabandhAya
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 sUtrArthamuktAvaliH sampadyate, zrUyate hi prasannacandro rAjarSirmanoguptyabhAvitAhiMsAvrato hiMsAmakurvannapi saptamanaraka pRthivIyogyaM karma nimitavAniti / evaM vAcamapyaduSTAM pravartayet, duSTAM pravartayan jIvAn vinAzayet sAdhuH sarvakAlaM samyagupayuktaH sannavalokya bhuJjIta gRhNIta vA pAnabhojanam, ayamarthaH-pratigRhaM pAtramadhyapatitaH piNDazcakSurAdhupayuktena tatsamutthAgantukasattvarakSaNArthaM pratyavekSaNIyaH, Agatya ca vasatau punaH prakAzavati pradeze sthitvA supratyavekSitaM pAnabhojanaM vidhAya prakAzapradezAvasthitena mahati pAtre bhoktavyam, anavalokya bhuJjAnasya hi prANihiMsA sambhavIti / pAtrAderAgamAnusAreNa pratyavekSaNapramArjanapUrvamAdAnanikSepau kAryo, tatra pramAdI hi sattvavyApAdanaM vidadhyAditi prathamamahAvratasya paJca bhAvanAH / anuvicintyasamyagjJAnapUrvakaM paryAlocya bhASako vaktA, anAlocitabhASI hi kadAcinmRSApyabhidadhIta tatazcAtmano vairapIDAdayaH sattvopaghAtazca bhavet / tathA yaH krodhaM lobhaM bhayameva vA pariharet sa eva munidinarAtraM mokSamavalokanazIlaH san sarvakAlaM nizcayena mRSAparivarjakaH syAt, tatparavazo hi vaktA svaparanirapekSo yatkiJcanabhASI mRSA'pi bhASeta / evaM hAsyamapi varjayet, hAsyena hyanRtamapi brUyAditi dvitIyamahAvratasya / tRtIyasya tu avagrahAnujJApanA, tatra cAnujJAte sImIparijJAnam, jJAtAyAJca sImAyAM svayamevAvagrahasya pazcAtsvIkaraNam, sArmikANAMgItArthasamudAyavihAriNAM saMvignAnAmavagraho mAsAdi kAlamAnataH paJcakrozAdikSetrarUpatAmevAnujJApya tatra vasatau vastavyam, sAmAnyaJca yadbhaktAdi tadAcAryAdikamanujJApya tasya paribhojanamiti / caturthasya ca-strIbhissaha paricayaM na kuryAttatsaMsaktavasatitadupabhuktazayanAsanAdisevanena, anyathA brahmavratabhaGgaH syAt, tathA'vagatatattvo muniH kSudrAmaprazasyAM strIviSayAM kathAM na kuryAt, tatkathAsaktasya hi mAnasonmAdaH sampadyeta, tathA striyaM tadaGgAnyapi saspRhaM na prekSeta, nirantaramanupamavanitAvayavavilokane hi brahmabAdhAsambhavaH, pUrvaM gRhyavasthAyAM striyA saha kRtAn krIDAdIn na saMsmaret, tathA''hAre guptaH syAt, na punaH snigdhamatimAtraM bhuJjIta yato nirantaradRbdhasnigdhamadhurarasaprINitaH pradhAnadhAtuparipoSaNena vedodayAdabrahmApi seveta, atimAtrAhArasya tu na kevalaM brahmavratavilopavidhAyitvAdvarjanaM kintu kAyaklezakAritvAdapIti / paJcamavratabhAvanAzca-yo hi sAdhuH zabdarUparasagandhAnAgatAnindriyaviSayIbhUtAn sparzAzca samprApya manojJeSvabhiSvaGgaM pradveSaJcAmanojJeSu na karoti sa eva viditasattvo jitendriyaH, anyathA zabdAdiSu mUrchAdisadbhAvAvratavirAdhanA bhavediti // 22 // A tIrthaMkara paramAtmAnI janmabhUmi-vihArabhUmi-cAritra-kevalajJAna-nirvANabhUmi vageremAM jaIne temaja devalokanA bhavanomAM, maMdiromAM, naMdIzvara vagere dvipomAM pAtAlabhavanomAM je je
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 491 zAzvata caityo che temAM, aSTApada vagere tIrthomAM, jyAM jyAM paNa prabhunA caityo saMbhavita che tyAM sAmethI jaine vaMdana-pUjana-stavanA karavA dvArA kalyANakArI bhAvanAo utpanna thAya che, temaja maunIndra evA tIrthaMkara paramAtmAnA jJAna svarUpa pravacano ke je pravacana jevA che tevA sakala padArthonA prakAzaka che jene sArI rIte ciMtavavAthI spaSTa rIte ahiMsAdi dharmo A zAsanamAM ja sArI rIte ghaTe che ema samajAya che. AvA pravacanone bhAvavAthI paNa prazasta bhAvanA pedA thAya che mATe have 25 bhAvanA batAve che. IryA - gamana kriyA temAM upayogavALA thavuM (te IryAsamiti) asamitivALo prANIonI hiMsA kare che. saMyamI samAdhivALo hote chate manane aduSTa rAkhanAro hoya che. je vyakti manane duSTa banAve che. tenI kAyasaMlInatA vagere hovA chatAM paNa karmabaMdha thAya che. saMbhaLAya che ke prasannacaMdra rAjarSinI manogupti dvArA ahiMsA vrata bhAvita na rahyuM ane tethI hiMsA na karatA hovA chatAM 7 mI narakane yogya karma temaNe nirmANa karyA. eja rIte vANIne paNa aduSTa banAvavI duSTa vANI pravartAvanAro jIvono vinAza kare che. Alokita pAtra bhojana :- sAdhue sarvakALa sArI rIte upayogavALA banI sArI rIte joine- bhojanAdi karavuM joie athavA pANI ane AhArane grahaNa karavA joie arthAt dareka ghare pAtre paDelA piMDane cakSuAdi dvArA temAMthI utpanna thayela ke AgaMtuka jIvanA rakSaNa mATe upayoga pUrvaka jovuM joie, vahorIne vasatimAM AvIne vaLI prakAzita pradezamAM rahI sArI rIte pAna bhojanane joI prakAzavALA pradezamAM rahIne moTA pAtramAM vAparavuM joie, joyA vinA vAparanAra sAdhune prANi hiMsA saMbhave che. nikSepaNA samiti:- pAtra vagerene AgamAnusArI paddhatithI paDilehaNa pramArjanApUrvaka grahaNa karavA ane mUkavA te bAbatamAM pramAda karanAra jIva virAdhanA kare che. A prathama mahAvratanI pAMca bhAvanA thaI anuvicinya bhASaNatA - anuvicitya eTale ke samyagu samajaNapUrvaka = vicArIne bolanAra, vicAryA vinA bolanAro kyAreka khoTuM paNa bolI jAya che. potAne vaira ane pIDA vagere pedA kare che. sAme sattva = jIvano upaghAta thAya che. temaja je krodha, lobha ane bhaya ne parihare che teja rAta divasa mokSane jonAro muni sarvakAla cokkasa mRSAno choDanAro bane che. ane krodha, lobha, bhaya ne paravaza evo vaktA svapara nirapekSapaNe kAMipaNa bolanAro hovAthI mRSAbhASaNa paNa kare che. eja rIte hAsya paNa choDI devuM kemake hAsyathI paNa juThuM bolAya che. (Ama vicArIne bolavuM. krodha, lobha, bhaya, hAsyathI juThuM na bolavuM.) A pAMca bhAvanA bIjA mahAvratanI che.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 sUtrArthamuktAvaliH avagraha anujJApanA :- trIjA mahAvratamAM... mAlika pAse avagrahanI anujJA meLavavI, avagrahanI anujJA prApta thaye chate avagrahanI sImA maryAdAnuM barobara jJAna meLavavuM te sImA parijJAna che. sImA jaNAyA bAda svayaM poteja avagrahano pAcho svIkAra karavo te avagraha svIkAra che. sAdharmika = gItArtha nizrAe ke anujJAe samudAya sAthe viharatA saMvigna muniono je avagraha che mAsakalpamAM eka mAsa kAlano athavA pAMca kozanuM kSetra rUpa avagraha temAM, teonI rajA laIne ja vasati vageremAM vasavuM... "tadanujJayA bhaktAghupabhogaH" sAmAnyathI je AhArAdi vagere che te sarva te AcArya bhagavaMtonI rajAthI vAparavuM (Ama trIjA mahAvratanI A pAMca bhAvanA che.) caturthavratanI pAMca bhAvanA = strI sAthe paricaya na karavo arthAt strI yukta vasatimAM vAsa na karavo, temaja strIthI upamukta zayana Asana vAparavuM nahI, nahIM to brahmavratano bhaMga thaI zake che. temaja tattvano jANakAra muni zudra ane aprazasya evI strI viSayaka kathAo paNa na kare. tenI kathAmAM Asakta munine mAnasika vikAro thaI zake che. temaja strIne athavA tenA aMgone lolupatAthI jovA nahIM, satata suMdara strI ane avayavo jovAmAM brahmavratane bAdhA saMbhavI zake che. pUrvakALamAM gRhastha avasthAmAM strI sAthe karelA bhogonuM saMsmaraNa na kare. temaja AhAramAM paNa saMyamI bane, atyaMta rasALa ane atimAtra bhojana na kare. kemake satata bhAre snigdha madhura rasathI poSAyela vyakti pradhAnadhAtunA paripoSaNa dvArA vedodayathI abrahma paNa sevI le ane atimAtra AhAra mAtra brahmavratano lopa karanAra ja nathI paraMtu kAyakalaza karanAra paNa che mATe teno tyAga karavo. (Ama cothA mahAvratanI A pAMca bhAvanA che) pAMcamA mahAvratanI bhAvanA = je sAdhu AvelA ane indriyonA viSayabhUta banelA zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzIne pAmIne managamatA viSayomAM rAga na kare ane aNagamatA viSayomAM dveSa na kare eja sAdhu sattvazALI che, jitendriya che, nahIM to zabdAdi viSayomAM mUcha vagere thavAthI vratanI virAdhanA thAya. rA etadbhAvanA antareNa mohanIyaprakRtisadbhAvasya nityatvamAhamithyAtvamohanIyaSoDazakaSAyastrIpunasakavedahAsyAratiratibhayazokajugupsA abhavasiddhikAnAM jIvAnAm sadaivasattAyAm // 23 // - mithyAtvamohanIyeti, mohayati sadasadvikalaM karotyAtmAnamiti mohanIyam, yathA hi madyapAnamUDhaH prANI sadasadvikalo bhavati tathA'nenApi karmaNA mUDho jaMturapi tathA bhavati, tacca darzanacAritramohanIyabhedabhinnam / kaSAyAH pUrvoktAH SoDazavidhAH, yadvazAt striyAH puMsyabhilASaH puruSasya striyaM pratyabhilASaH napuMsakasya tadubhayaM pratyabhilASo bhavati te strIvedapuMveda
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 493 napuMsakavedAH / yadudayAtsanimittamanimittaM vA hasati tatkarma hAsyam, mohanIyakarmabhedaH / yadudayAjjIvasya sacittAcitteSu bAhyadravyeSu arati mohanIyajo manovikAraH ratirvotpadyate tadaratiratikarmaNI nokaSAyavedanIyakarmabhedau / yadudayena bhayavarjitasyApi jIvasyehalokAdisaptaprakAraM bhayamutpadyate tadbhayakarma mohAntargatA nokaSAyarUpA prakRtiH / yena zokarahito'pi priyaviprayogAdivikalacetovRttitayA''krandanAdi karoti tacchokakarma nokaSAyavedanIyakarmabhedaH / yadudayAt sanimittamanimittaM vA jIvasyAzubhavastuviSayA jugupsA bhavati tajjugupsAmohanIyam strIvedAdayaH sarvA nokaSAyaprakRtayaH, bhavairnAsti siddhiryeSAM teSAmetAni karmANi sadaiva syuryadyapi bhavasiddhikAnAmapi bhavAvasthAyAM bhavanti tathApi na sadaiva carame bhave tadabhAvAditi rarUA. A bhAvanAo vinA mohanIya (26) prakRtino sadbhAva kAyamI nitya rahe che... te ra6 prakRtio have kahe che. mohapamADe... arthAt sArA narasAthI jIvane vikala banAve, sArA narasAno bheda samajavA na de enuM nAma mohanIya (karma) che. jevI rIte madyapAna karIne mUDha banelA jIvane sArAsArano viveka nathI raheto tevI ja rIte A mohanIya karmathI mUDha banela jIva paNa sArAsAranA viveka vinAno thAya che. te mohanIya karma darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema be bhede che. (AmAM sArAsArane samajavA na de te darzanamohanIya che ane sArane grahaNa karI asArano tyAga na karavA de te cAritramohanIya che temAM mithyAtvamohanIya e darzanamohanIya che.) pUrvamAM kahelA (anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI, saMjavalana krodha, mAna, mAyA, lobha) evA soLa prakAranA kaSAyo che. temaja je mohanIyakarmane vaza thaI strI puruSano abhilASa kare che, puruSa strIno abhilASa kare che ane napuMsaka ubhayano abhilASa kare che te strIveda-puveda ane napuMsakaveda che. nimittathI ke vagara nimitte paNa je karmanA udayathI hAsya utpanna thAya che te hAsyamohanIya karma mohanIyano eka bheda che. sacitta ke acitta bAhyadravyomAM je karmanA udayathI arati = mohanIyathI utpanna manovikAra (ajaMpo aNagamo) thAya che athavA rati = mohanIyathI utpanna manovikAra (khuzIparitoSa) thAya che. te arati mohanIya ane rati mohanIya karma che je nokaSAya vedanIya (nokaSAya vedana) karma che. je karmanA udayathI bhaya varjita vyaktine paNa indraloka paralokAdi sAta prakAranA bhayano anubhava thAya che te mohanIya karma aMtargata nokaSAya mohanIyanI prakRti bhayakarma (bhayamohanIya) che.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 sUtrArthamuktAvaliH je karmanA udayathI zoka rahita hoya to paNa priya vyaktinA viyogathI Akula-vyAkula vRttipaNAe AkraMdana vagere jIva kare che te zokakarma (zoka mohanIya) nokaSAyavedanIya bheda che. (arthAt nokaSAya mohanIya) jenA udayathI sanimitta ke animitta azubha vastu pratye jIvane je arUci - jugupsA pedA thAya che te jugupsA mohanIya che. strIvedathI mAMDIne je jugupsA sudhInA 9 nokaSAya mohanIyanI prakRtio che. anaMta bhave paNa jeonI siddhi (mokSa) nathI thavAno te abhavasiddhiko (abhavyo) ne A mohanIyakarma sadaiva-haMmezA ja rahe che. jo ke bhavasiddhiko (bhavyone) ne paNa mohanIyakarma bhavAvasthAmAM hoya ja che. paraMtu caramabhavamAM teno abhAva thato hovAthI sadaiva nathI rahetuM... 23 tatsattAvirodhyanagAraguNAnAcaSTe vratapaJcakapaJcendriyanigrahakrodhamAnamAyAlo bhavivekabhAvakaraNayogasatyakSamAvairA gyamanovAkkAyasamAharaNatAjJAnadarzanacAritrasampannatAvedanAmAraNAntikAtisahanatAH anAnuLA: // 24 // vratapaJcaketi, anagArANAM sAdhUnAM guNAzcAritravizeSarUpAH, tatra mahAvratAni indriyanigrahAzca paJca krodhAdivivekAzcatvAraH, satyAni trINi, tatra bhAvasatyaM zuddhAntarAtmatA, karaNasatyaM - yatpratilekhanAkriyAM yathoktAM samyagupayuktaH kurute, yogasatyaM - yogAnAM manaHprabhRtInAmavitathatvam, kSamAdveSasaMjJitasyAprItimAtrasyAbhAva:, athavA krodhamAnayorudayanirodhaH, krodhamAnavivekazabdAbhyAM tadudayaprAptayostayornirodho'bhihita iti na punaruktatA, vairAgyaM abhiSvaGgamAtrasyAbhAva:, athavA mAyAlo bhayoranudayaH, manovAkkAyAnAM samAharaNatA akuzalAnAM nirodharUpAH, jJAnAdisampannatAH tisraH, vedanAtisahanatA zItAdyatisahanam, mAraNAntikAtisahanatAkalyANamitrabuddhyA mAraNAntikopasargasahanamiti ||24|| mohanIyakarmanI sattAnA virodhI evA aNagAraguNo sAdhunA (27) guNo have kahe che. aNagAra = sAdhuonA guNo arthAt cAritradharma vizeSo te 27 che. temAM 5 mahAvrato ane indriya nigraha 5 che. krodhAdiviveka cAra che. traNa satyo che. temAM zuddha antarAtmadazA te bhAvasatya che. je paDilehaNAdi kriyAo jevI kahI che tevI rIte samyag upayogapUrvaka karavI te karaNasatya che mana vacana kAyA rUpa yoga khoTA na karavA (zubhamAM pravartAvavA) te yogasatya che
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 495 kSamA - dveSarUpa je aprIti che. teno saMpUrNa abhAva athavA krodha mAnano udaya aTakAvavo te che. pUrve kahela krodha mAnanA vivekamAM, udayamAM AvelA evA krodha mAnane aTakAvavA te che. kSamAmAM-eno udaya ja na thavA devo eTalo taphAvata samajavo. tethI punarukti doSa nathI. vairAgya :- rAgamAtrano abhAva athavA mAyA ke lobhano anudaya. mana vacana kAyAnI samAdhAraNatA :- akuzala mana - vacana ane kAyAne aTakAvavA rUpa che. jJAnasaMpannatA darzanasampannatA cAritrasampannatA - e traNa che. vedanAti sahanatA :- zIta-uSNa vagere vedanAone atyaMta sahana karavI te. mAraNAntika sahanatA - mAraNAntika upasargone (upasarga karanAra pratye) kalyANamitranI buddhithI sahana karavA te che. Ama sAdhunA satyAvIsa guNa che. 24 anagAravizeSANAM viziSTadevagatisambhavAt tadgatiyogyakarmANyAha devagatipaJcendriyavaikriyataijasakArmaNasamacaturasravaikriyAGgopAGgavarNagandharasasparzadevAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsaprazastavihAyogatitrasabAdaraparyAptapratyekayazaHkIrtinirmANanAmAni sthirAsthirayoH zubhAzubhayorAdeyAnAdeyayoranyataracca devagati bandhannAmna uttaraprakRtIrbadhnAti, evaM nairayikA'pi nAnAtvaM tu aprazastavihAyogatihuNDAsthiradurbhagAzubhaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrtinirmANanAmabhiH // 25 // devagatIti, spaSTam, sthirAsthirayoH zubhAzubhayorAdeyAnAdeyayozca parasparaM virodhitvenaikadA bandhAbhAvAdanyataradityuktam, nArako'pi viMzatistA eva prakRtayo'STAnAntu sthAne'STAvanyA badhnAti // 25 // anagAra vizeSonI viziSTa devagati saMbhavatI hovAthI te devagati gata jIvone yogya karmo have kahe che. 1. devagatinAmakarma, 2. paMcendriya jAti nAmakarma, 3. vaikriya zarIra nAmakarma, 4. taijasa zarIra nAmakarma, 5. kArpaNa zarIra nAmakarma, 6. samacaturagna saMsthAna, 7. vaikriyAMgopAMga nAmakarma, 8. varNa nAmakarma, 9.gaMdha nAmakarma, 10. rasa nAmakarma, 11. sparza nAmakarma, 12. devAnupUrvanAma, 13. agurulaghunAma, 14.upaghAtanAma, 15. parAghAta nAma, 16 ucchavAsanAma, 17. prazasta vihAyogati nAma, 18. trasanAma, 19. bAdaranAma, 20. paryAptanAma, 21. pratyekanAma, 22. yaza-kIrtinAma, 23. uparAMta zubhanAma, 24. azubhanAma, 25. AdeyanAma, 26. anAdeyanAma.
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 sUtrArthamuktAvaliH 27. sthiranAma. 28. ke asthiranAma mAMthI koIpaNa eka, kemake sthira-asthira zubhAzubha Adeya anAdeya paraspara viruddha prakRti hovAthI eka baMdhAya tyAre anya baMdhAtI nathI Ama devagati ne bAMdhato jIva ATalI (28) nAmakarma uttara pravRtio bAMdhe che. Aja rIte nArakIo paNa vaikriya vagere. te ja vIsa vIsa prakRtio bAMdhe che. paNa ATha prakRtionA sthAne anya ATha bAMdhe che, je A pramANe.. 1. aprazasta vihAyogati, 2. huMDaka saMsthAna 3. narakAnupUrvI 4. apayazaH kIrti pa. asthira 6. azubha 7. anAdeya 8. narakagati. vagere bAMdhe che. mULa Agama ane mULa sUtra pramANe devatA karatAM nArakImAM narakagati bAMdhatA nIce pramANe prakRtinuM nAnAtva batAvyuM che. aprazasta vihAyogati, huMDaka saMsthAna, asthira, durbhaga, azubha, duHsvara, anAdeya, ayazakIrtine nirmANanAmakarma.. | (mULa AgamamAM kahela ATha prakRtinA sthAne anya AThaprakRti gaNavA jAvato A krama nathI besato paNa uparano krama bese che. A kramamAM nirmANa to bannene samAna che tethI nirmANa kADhI nAMkhIe to ATha prakRti bese paNa devagatine devAnupUrvI narakano jIva nathI bAMdhato tethI te na gaNIe ne uparokta devatAnI 28 prakRtimAM susvara ane subhaganAmakarma gaNatarImAM nathI lIdhuM tethI tenA viruddha durbhaga ane duHsvarano paNa ahiM samAveza na karAya ane devagati devAnupUrvInA sthAne narakagatine narakAnupUrvI gaNavI joIe ema lAge che) ||rapA proktanarakagatikarmabandhanidAnabhUtAni zAstrANyAha sUtravRttivArtikabhedAni bhaumotpAtasvapnAntarikSAGgasvaravyaJjanalakSaNazrutAni vikathAvidyAmaMtrayogAnyatIrthikapravRttAnuyogazrutAni pApazrutAni // 26 // sUtreti, pApopAdAnahetubhUtAni zrutAnyetAni, tatra bhauma-bhUmivikAradarzanAdevAsmAdidaM bhavatItyAdi phalAbhidhAnapravRttaM nimittazAstram-tacca sUtravRttivArtikabhedatrayavat, evamutpAtAdInyapi tribhedAni, tatrAGgavarjitAnAM sUtraM sahasrapramANaM vRttirlakSapramANA vArtikaM vRttervyAkhyAnarUpaM koTipramANam aGgasya tu sUtraM lakSaM vRttiH koTi: vArtikantvaparimitamiti / utpAtazrutaM sahajarudhiravRSTyAdilakSaNotpAtaphalanirUpakaM nimittazAstram / svapraM-svapnaphalaprakAzakam antarikSaM-AkAzajanyagrahayuddhAdibhAvaphalanivedakam, aGga-zarIrAvayavapramANaspanditAdivikAraphalodbhAvakam, svaraM-jIvAjIvAzritasvarasvarUpaphalAbhidhAyakam, vyaJjanaMmaSAdivyaJjanaphalopadarzakam lakSaNaM lAJchanAdyanekavidhalakSaNavyutpAdakamiti caturviMzatiH,
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 samavAyAMgasUtra tathA-vikathAnuyogaH-arthakAmopAyapratipAdanaparANi kAmandakavAtsyAyanAdIni bharatAdIni vA zAstrANi / vidyAnuyogaH-rohiNIprabhRtividyAsAdhanAbhidhAyakAni zAstrANi, maMtrAnuyoga:ceTakAdimaMtrasAdhakAbhidhAyakAni zAstrANi, yogAnuyoga:-vazIkaraNAdikAni haramekhalAdiyogAbhidhAyakazAstrANi, anyatIthikebhyaH kapilAdibhyaH sakAzAdyaH pravRttaH svakIyAcAravastutattvAnAM vicAraH so'nyatIrthikapravRttAnuyoga iti // 26 // uparokta narakagati karmanA baMdha kAraNabhUta 29 pApazAstro have kahe che. pApanA upAdAnanuM kAraNabhUta zruta enuM nAma pApazruta, temAM bhauma :- bhUminA vikAronA darzanathI (dharatIkaMpa Adi) AvA vikArathI AvuM thaze evuM phaLa kathana karavAmAM pravRtta evuM nimittazAstra bhauma kahevAya che. tenA traNa bhedo sUtra-vRtti ane vArtika traNabhedavALu bhauma zAstra eja rIte utpAda vagerenA paNa traNa traNa bhedo samajavA. te ATha ATha bhaumAdi zAstromAM aMga zAstrane choDI anya nimittazAstronA sUtra hajAra pramANanuM che. vRtti lAkha zloka pramANa che. ane vArtika karoDa zloka pramANa che jyAre aMga zAstranuM sUtra to lAkha zloka pramANa che. vRtti karoDa zloka pramANa che. jayAre vArtika aparimita che. utpAtazruta - svAbhAvika thayela rUdhira vagerenI vRSTi rUpa utpAta dvArA bhAviphalanuM kathana karanAru nimitta zAstra che. svapra - (vividha prakAranA) svapronA phalanuM prakAzana karanAruM zAstra. antarikSa :- AkAzamAM thatA grahayuddha vagere bhAvanA phalane jaNAvanAra zAstra. aMga :- zarIranA vividha avayava pramANa - skUraNa Adi rUpa vikArothI phala kathana karanAra zAstra. svara :- jIva ke ajIva Azrita svara (dhvani) nA svarUpathI phala kathana karanAruM zAstra. vyasjana :- masA vagere vividha cihnonA phaLane kahenAruM zAstra. lakSaNa :- zarIra para rahelA lAMchano cihno vagere anekavidha lakSaNonI vicAraNA karanAruM zAstra. A badhAnI sUtra-vRtti ne vArtika vagere ema traNa bheda karatA 24 pApagruta thayAM. temaja vikathAnuyoga - artha ane kAmanA upAya batAvanAra kAmadaka vAtsyAyana bharata vagere zAstro vidyAnuyoga :- rohiNI vagere vidyAnuM sAdhana batAvanArA zAstro. maMtrAnuyoga :- ceTaka (sudradevo) vagerenA maMtranI sAdhanA batAvanArA zAstro. yogAnuyoga :- vazIkaraNa vagere. hara mekhalA (haratAla vagere) nA vividha prakAranA yoga (taMtraprayogo) kahenArA zAstro. anyatIrthika pravRttAnuyoga :- anyatIrthika kapila vagerethI pravRtta thayelA pota potAnA AcAro ne tattvono vicAra kahenArA zAstro. (Ama 245 umeratA 29 pApakRta thayA) Il26 pApazrutapravaktA ca mahAmohanIyasthAnapAtyeveti mohanIyasthAnAnyAhatriMzanmahAmohanIyasthAnAni mahAvIreNa praveditAni // 27 //
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 sUtrArthamuktAvaliH triMzaditi, mohanIyamaSTaprakAraM karma vizeSatazcaturthI prakRtirvA tasya sthAnAni nimittAni, vakSyamANAni samavasaraNasthena mahAvIreNa praveditAni yAni sthAnAni tAni strI vA puruSo vA samAcaran punaHpunaH zaThAdhyavasAyitayA mohanIyaM karma prakarotIti bhAvaH, tatra strIpuruSagRhasthapASaNDiprabhRtIn trasAn vArimadhye pravizyodakena zastrabhUtena pAdAdinA Akramya mArayati mAryamANasya mahAmohotpAdakatvAtsaMkliSTacittatvAt bhavazate duHkhavedanIyamAtmanA mahAmohaM prakarotIti samAraNenaikaM mohanIyasthAnam / prANinAM mukhAdi hastena saMpidhAyAvarudhya cAntarnadantaM mArayati sa mahAmohaM prakaroti / vaizvAnaraM prajvAlya mahAmaNDapavATAdi janamavarudhya mArayati sa mahAmohakRt / uttamAGgAdau khaDgamudgarAdinA prahRtya prANinAzako mahAmohakaraH / ArdracarmAdimayena zIrSAveSTanena yaH kazcittrasAn veSTayitvA mArayati sa mahAmohavidhAtA / mAyayA yo vANijakAdiveSaM vidhAya pathi gacchatA saha gatvA vijane taM mArayati tata upahAsAdi ca karoti sa mahAmohakRt / yaH pracchannAnAcAravAn svakIyaduSTAcAragopanayA parakIyamAyAM jayet sa mahAmohaM vidhatte / yo'vidyamAnaduzceSTitaM nijakRtaRSighAtAdi duSTavyApArAropAbhraMzayati so'pi tathA / yo'nRtametaditi jAnAno'pi sabhAyAM kiJcitsatyAni vahvasatyAni satyamRSArUpANi vAkyAni bhASate sa tathA / yo vicakSaNo'mAtyo'nAyakarAjadArAn arthAgamadvArAn vA dhvaMsayitvA nAyakaM vA saMkSobhya tadbhogAn vidArayati anukUlayituM samIpamAgacchantamapi nAyakaM pratikUlairvacobhiravarudhya viziSTAn bhogAn vidArayati so'pi tathA / yo'kumArabrahmacArI san kumArabhUto'haM kumArabrahmacAryahamiti vadan strISu gRddhaH so'pyevam / yaH strIgRddhyA'brahmacArI san tatkAla eva brahmacArI sAmpratamahamityatidhUrtatayA parapravaJcanAya vadati sa tathA / yo jIvikAlAbhena rAjAdi sevate rAjAdeH satko'yamiti labdhapratiSThazca tasyaiva rAjAdevitte lubhyati so'pi tathA / rAjAdinezvarIkRto yo labdhasampattirupakArakArakarAjAdiviSaye duSTAntaHkaraNo'ntarAyaM karoti so'pyevam / yaH poSayitAraM senApati rAjAnaM vA 'mAtya vA dharmapAThakaM vA vihinasti so'pyevam, tanmaraNe bahujanaduHsthatA prasaGgAt / yo rASTrasya nAyakaM sati prayojane nigamasyAzAstAraM bahuyazasaM zreSThinaJca hanti sa mahAmohaM vidhatte / bahujananAyakaM prAvacanikAdipuruSaM heyopAdeyavastustomaprakAzakaM hatvA mahAmohaM prakaroti / pravijiSu pravrajitaM saMyataM susamAhitaM vratacAritradharmAdyo bhraMzayati so'pi tathA / jJAnAdyanekAtizayasampannatvena bhuvanatraye prasiddhAn jinAn pratyavarNavAdI yaH so'pi tathA / nyAyamArgasya samyagdarzanAdeDhiSTo'pakaroti yaH tathA'nyAMzca tatra dveSeNa vAsayati sa tathA / AcAryo
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 499 pAdhyAyAdIn nijazikSakAn alpajJAnA ete iti jJAnataH, anyatIrthikasaMsargakAriNa iti darzanataH, mandadharmANaH pArzvasthAdisthAnavarttina iti cAritratazca nindati sa tathA / zrutadAnaglAnAvasthApraticaraNAdibhirupakRtAnAcAryAdIn yo vinayAhAropadhyAdibhirna pratyupakaroti, nAsevate mAnavAMzca so'pyevam / abahuzruto yaH zrutavAnahamanuyogadharo'hamityAtmAnaM zlAghate sa mahAmohakArI / atapasvI ya AtmAnaM tapasvinaM kathayati sa tathA / yaH kazcidAcAryAdiH samarthaH glAne upasthite upadezenauSadhAdidAnena ca svato'nyatazcopakAraM 'samartho'pi sanna mamApyeSa kiJcanApi karotI ti vidveSeNa asamartho'yaM bAlatvAdinA kiM kRtenAsya ? punarupakartumazaktatvAditi lobhena na karoti' so'tathA kauTilIyAdihiMsApravartakazAstrANi rAjakathAdIni yaMtrAdIni ca punaHpunaH prayuMkte yaH so'pi sarvatIrthanAzanAya pravRttestathA / yaH zlAghAyai nimittavazIkaraNAdiprayogAn prayunakti so'pi tathA / ya: pAralokikabhogeSvatRpyan mAnuSyakAn bhogAnabhilaSati so'pi tathA / yo devAnAM RddhidyutiyazovarNabalavIryaprabhRtiSvavarNavAn so'pyevam / yo devAnapazyannapi pazyAmIti brUte jinasyeva ca pUjAmarthayate gozAlakavat so'pi mahAmohaM prakarotIti // 27 // pApazrutane kahenAro mahAmohanIya sthAnamAM paDanAro ja bane che mATe. 30 mohanIyasthAno have kahe che. ATha prakAranA karma che temAM mohanIya cothI karmaprakRti che. tenA sthAno eTale ke nimitto samavasaraNe birAjamAna prabhu mahAvIra svayaM nIce pramANe kahyA che. je je strI hoya ke puruSa hoya te A sthAnone AcaratA vAraMvAra azubha (zaTha) adhyavasAya dhAraNa karavAthI mohanIya karmane (prabaLarIte) bAMdhe che. strI puruSa gRhastha ke anyamatavALA trasa vagerene pANImAM pravezI pANIne zastra banAvI paga vagerethI dabAvI ne mArI nAMkhe te trasamAraNa rUpa 1. mohanIya sthAna AvI rIte mAranAro jIva mahAmohano utpAdaka che, saMkliSTa cittavALo che ne tethI so so bhava sudhI duHkhe karIne vedAya evA mahAmohane jAte bAMdhe... 2. prANIonA mukha vagerene hAthathI DhAMkI dAbIne aMdara ja bUma pADatA tene mArI nAMkhe te mahAmohanIya bAMdhe che. 3. moTA maMDapa ane vADA vageremAM lokone saMdhI agni peTAvI ne je mArI nAMkhe che. te mahAmohano baMdha kare che. 4. mastaka vagere para khaga ke mugara vagere dvArA prahAra karI prANIno nAza karanAro mahAmohanIya karma bAMdhe che. 5. lIlI cAmaDAnI vAdharane mAthAne pAghaDI vIMTALIne je koI trasa jIvane mArI nAkhe che te mahAmohane bAMdhe che. 6. kapaTathI vaNika vagereno veSa dhAraNa karI rastAmAM jatAM ekAMtamAM sAthe rahelA vizvAsune je mArI nAMkhe che haNIne teno upahAsa vagere kare che. te mahAmoha bAMdhanAro che. 7. je gupta
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH anAcAravALo potAnA duSTa AcArane chupAvavA dvArA anyanI mAyAne jIte che te paNa mahAmoha bAMdhe che. 8. svayaM karelA RSighAta vagerene koikanA duSTa vyApArane AgaLa karI ene Aropa daine bhAMgI nAMkhe che. potAnA pApane avidyamAna banAve che te paNa mahAmoha bAMdhe che. 9. je asatya che ema samaje che. te chatAM sabhAmAM kaMika sAcuM paNa ghaNuM badhuM khoTuM... (ardhasatya) evA satyamRSA rUpa vAkyone bole che. te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 10. koika hozIyAra maMtrI, rAjA ane enA dIkarA, patnI vagerenA arthAgamanA dvAro toDI nAMkhIne athavA AjubAjunA sAmanta vagere parikarano baLavo vagere karAvIne ane samajAvavA nikaTa AvatA evA sAmaMtone paNa pratikuLa vacano kahevA dvArA rAjAnA viziSTa bhogone vidArI nAMkhe che. te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 11. je kuMvAro nathI, brahmacArI paNa nathI te chatAM strImAM Asakta thayelo huM kuvAro chuM. brahmacArI chuM. evuM kahenAro paNa mahAmoha bAMdhe che. 12. abrahmacArI hovA chatAM ya strI pratyenI vRddhithI tAtkAlika maithuna sevIne paNa hamaNA huM brahmacArI chuM. ema atyanta dhUrtapaNAe bIjAne ThagavA je bole che, te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 13. je AjIvikAnA lAbha mATe rAjA vagerene seve che ane A rAjAno mANasa che. ema pratiSThA pAmelo pachIthI te rAjA vagerenA dhanamAM ja lobhAya che te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 14. rAjAe jene samRddha banAvyo hoya te chatAM saMpattivALo thaine upakArakAraka evA rAjAnI bAbatamAM duSTa aMtaHkaraNavALo rAjA vagerene aMtarAya karanAro thAya to te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 15. je potAne poSanAra senApatinerAjAne-maMtrIne-dharmapAThakane haNe che te paNa mahAmohanIya bAMdhe che kemake tevA moTA mANasanA motathI ghaNA mANaso muzkelImAM mukAya che. 16. kAraNa hovA chatAM paNa rASTranA nAyaka, ghaNA yazavALA, vepArI maMDaLanuM zAsana karavAvALA zreSThine je haNe che te paNa mahAmoha bAMdhe che. 17. ghaNAjanonA nAyaka prAvanikapuruSa ane heya upAdeya vastunA samUhane prakAzanAra vyaktine haNanAro paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 18. pravrajyAnA icchukane (mumukSune) temaja pravrujita samAdhimAn sAdhune je vrata ane cAritra dharmathI bhraSTa kare che, te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 19. jJAnAdi aneka atizayothI saMpanna, traNa jagatamAM prasiddha evA jinezvaro pratye avarNavAda (niMdA) karanAro paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 20. satya (nyAya) mArga evA samyagdarzana (jJAna, cAritra) pratye dveSa karanAro ane anyajIvone paNa dveSa karAvanAro paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 21. potAne bhaNAvanAra evA paNa AcArya ane upAdhyAyane Ato alpajJAnI che. ema jJAnanI bAbatamAM A badhA to anyadarzanIonA saMsarga karanArA che. ema darzananI bAbatamAM ane cAritradharmamAM manda thayelA pAsatthAnA sthAne rahelA che ema cAritranI bAbatamAM emanuM ghasAtu bolanAro mahAmohanIyane bAMdhe che. 22. bhaNAvanArA ane glAna avasthAmAM sevA karanArA vagere upakAra karanAra AcArya vagerene vinaya-AhAra ane upadhi vagerethI je pratyupakAra nathI karatA ane abhimAnI evo te AcArya-upAdhyAyanuM Asevana nathI karato te mahAmohane bAMdhe che. 23. je abahuzruta che. te chatAM potAne anuyogadhArI ane bahuzruta kahIne jAtanI prazaMsA kare che te 500
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 501 ,, paNa mahAmoha bAMdhe che. 24. atapasvI hovA chatAM paNa potAnI jAtane tapasvI kahe che te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 25. je koi samartha AcArya che jenI pAse glAna upasthita thaye chate "Ato samartha hovA chatAM mAruM kazuM nathI karato" evA dveSathI athavA "Ato bAlaka che asamartha che. mane pratyupakAra karavAmAM azakta che." mATe mAre zuM ? AvA lobhathI upadeza dvArA ke auSadhi ApavA dvArA pote ke bIjA pAse upakAra nathI karato to te paNa mahAmoha bAMdhe che. 26. cANakya vagerenA hiMsA pravartaka zAstrone, rAjakathA vagerene, yaMtro vagereno vAraMvAra prayoga kare che te paNa sarva tIrthanA nAza mATe pravRtti karato hovAthI mahAmohanIya bAMdhe che. 27. potAnI prazaMsA mATe je vyakti nimittazAstra, vazIkaraNa vagerenA prayoga kare che te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 28. je paralokamAM maLanAra divya bhogothI paNa tRpti na pAmato manuSyanA ja bhogone icche che te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. 29. je devatAonI Rddhi-zruti-yaza-rUpa-bala-sAmarthya vagere pratye avarNavAdI niMdA karanAro che te paNa mahAmoha bAMdhe che. 30. je devatAone na joto hoya chatAM paNa huM devone jouM chuM. ema kahe ane tIrthaMkaranI jema pUjAne icche, gozAlakanI jema te paNa mahAmohanIya bAMdhe che. I27nA mahAmohanIyasthAnAnAmanAsevI siddho bhavatIti tadguNAnAha Abhinibodhika zrutAvadhimanaH paryavakevalajJAnacakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNa nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnarddhisAtAsAtavedanIyadarzanacAritramohanIyanArakatiryaGmanuSyadevAyuruccanIcagotrazubhAzubhanAmadAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyakSayAH siddhAdiguNAH // 28 // Abhinibodhiketi, siddhAnAmAdau - siddhatvaprathamasamaya eva guNA: siddhAdiguNAH, te cAbhinibodhikAvaraNAdikSayasvarUpAH, darzanAvaraNanavakAyuzcatuSkajJAnAvaraNIyapaJcakAntarAyapaJcakavedanIyadvayamohanIyadvayanAmadvayagotradvayAni kSINazabdavizeSitatvena procyamAnAni ekatrizatsaMkhyAkAni siddhAdiguNarUpANi bhavantIti bhAvaH // 28 // A 30 mahAmohanIya sthAnanuM Asevana nahI karanAra vyakti siddha bane che. te siddhanA (31) guNone have kahe che. siddhonA Adi guNo arthAt siddhatvanA prathama samaye ja je guNo hoya che. siddhanA Adi guNo kahevAya che ne te AbhinibodhikAvaraNa vagerenA kSaya svarUpa hoya che. darzanAvaraNIya navaka, AyuSya catuSka, jJAnAvaraNIya pazcaka, antarAya paMcaka, vedanIya hraya, mohanIya hraya, nAmadraya, goya, Ama 9+4+5+5+2+2+2+2 = 31 prakRtio kSINa zabdathI yukta banAvo to te 31 saMkhyAvALA siddhanA Adi guNa rUpa bane che. 285
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH 502 te guNAH kathaM sambhavantItyatra kAraNabhUtAn prazastayogAnAcaSTeAlocananirapalApadRDhadharmatvAdayaH prazastayogasaGgrahAH // 29 // Alocaneti, yogA: manovAkkAyAnAM vyApArAste prazastA grAhyAH teSAM ziSyAcAryagatAnAM AlocananirapalApAdinA prakAreNa ye saGgrahAste dvAtriMzadvidhAH, tadyathA - prazastamokSasAdhanayogasaGgrahAya ziSyeNAcAryAya samyagAlocanA dAtavyetyAlocanA, AcAryo'pi mokSasAdhakayogasaMgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nAnyasmai kathayediti nirapalApa:, tadarthameva dravyAdibhedAsvApapsu sAdhunA sutarAM dRDhadharmiNA bhAvyamiti dRDhadharmatA, tadarthameva parasAhAyyAnapekSaM tapo vidheyamityanizritopadhAnatA, sUtrArthagrahaNarUpA pratyupekSAdyAsevanAtmikA ca zikSA''sevitavyeti zikSA, niSpratikarmazarIreNAsevanIyeti niSpratikarmatA, yazaH pUjAdyarthitvenAprakAzayadbhistapaH kAryaM yathA'nyo na jAnAti tathA tapaH kAryamityartha iti ajJAtatA, alobhena yatnaH kArya ityalobhatA, parISahAdijayaH kArya iti titikSA, ArjavaM karttavyamityArjavam, saMyamavatA bhavitavyamiti zucitvam, samyagdarzazzuddho bhavediti samyagdRSTitvam, cetasaH svAsthyaM kAryamiti samAdhiH, nirmAya AcAropagataH syAdityAcAraH, nirmAno vinayopagato bhavediti vinayitvam, dhRtipradhAnA matiradainyarUpA kAryeti dhRtimatitvam, saMsArAdbhayaM mokSAbhilASo vA bhavediti saMvegitvam, mAyAzalyaM na kuryAdityapraNidhiH, sadanuSThAnaM karttavyamiti suvidhiH, AzravanirodhaH kArya iti saMvaraH, svakIyadoSasya nirodhaH kArya ityAttadoSopasaMhAraH, samastaviSayavaimukhyaM bhAvayediti sarvakAmaviraktatA, mUlaguNaviSayamuttaraguNaviSayaJca pratyAkhyAnaM kAryamiti pratyAkhyAne, dravyabhAvabhedabhinno vyutsargaH kArya iti vyutsargitvam, pramAdavarjanaM kAryamityapramAditvam, kSaNe kSaNe sAmAcAryanuSThAnaM kAryamiti lavAllavaH, dhyAnaM kAryamiti dhyAnasaMvarayogaH, mAraNAntike'pi vedanodaye na kSobhaH kArya iti uditamAraNAntikatvam, saGgAnAJca jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhedabhinnA parijJAkarttavyeti saMgaparijJA, prAyazcittakaraNaJca kAryamiti prAyazcittakaraNam, maraNAntakAle ArAdhanA kAryetyArAdhanA, ete prazastayogasaGgrahanimittatvAt yogasaGgrahA iti // 29 // te siddhaguNo jIvane kevI rIte saMbhave emAM kAraNabhUta evA prazasta (32) yorgone have uhe che. yoga = mana vacana kAyAno vyApAra ane te prazasta grahaNa karavA ziSya ane AcAryagata evA (prazasta mana vacana kAyAnA vyApAro) Alocana, nirapalApa, vagere prakAre je yogano saMgraha che te (32) prahArano che te nIce pramANe che.
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 503 1. mokSa sAdhana mATe kalyANa kAraka evA yogano saMgraha karavA mATe ziSya AcArya bhagavaMtane sArI rIte AlocanA ApavI joie, A AlocanA nAmano prathama yoga saMgraha che. 2. ane AcArya bhagavaMtane paNa mokSa sAdhaka yogano saMgraha karavA kAje AlocanA Ape chate anyane kahe nahIM. A nirapalApa nAmano bIjo yoga saMgraha che. 3. mokSa mATe ja dravyAdi bheda (dravya-kSetra-kAla-bhAva) AvelI ApattiomAM paNa sAdhue cokkasa daDhadharmI rahevuM. 4. mokSanA mATe ja bIjAnI sahAyanI apekSA vinA tapa karavo. ene anizcita upadhAnatA kahevAya. 5. sUtra ane arthanI grahaNa rUpa zikSA (grahaNazikSA) ane paDilehaNa vagere kevI rIte karavuM tene zIkhavuM te Asevana rUpa zikSA banne zikSAnuM Asevana karavuM mokSa mATe. 6. zarIranI niSpatikarmatA sevavI arthAt zarIranI ALa paMpALa na karavI. sevAdi na karavA 7. yaza ane pUjAnA arthI banIne tapa vagere prakAzita karavo nahI arthAt bIjo na jANe te rIte tapa karavo ene ajJAtatA kahevAya 8. koipaNa sAdhanA, prayatna alobha bhAvathI karavo e alobhatA che. 9. parISaha para vijaya meLavavo parISaha sahavA (aglAna bhAve) e titikSA che. 10. saraLatA RjutA rAkhavI e Arjava che. 11. saMyamI rahevuM e zucitA che. 12. samyagadarzanathI zuddha banavuM te samyagRSTiva che. 13. cittane haMmezA svastha rAkhavuM te samAdhi che. 14. nirdabha AcaraNathI yukta banavuM te AcAra che. 15. mAnamukta banI vinayayukta banavuM te vinayitva che. 16. buddhine-vicAraNAne haMmezA dhRtivALI dhIrajavALI banAvavA e dhRtimattva che. 17. saMsArano Dara ane mokSano abhilASa rAkhavo. e saMvegIpaNuM che. 18. (pApa ke doSa laIne) mAyA rUpa zalya rAkhavuM nahI, e apraNidhi che. 19, haMmezA anuSThAna (kriyAdi) zuddha ane sArI rIte karavI e suvidhi che. 20. Azravano haMmezA nirodha karavo e saMvara che. 21. potAnA doSono nirodha karavo. e AttadoSo pasaMhAra che. 22. badhA ja indriyonA viSayothI vimukha thavuM e sarvakAma viratatA che. 23, 24. mUlaguNa saMbaMdhI ane uttaraguNa saMbaMdhI paccakakhANa karavuM te be pratyAkhyAna che. 25. dravya ane bhAva be bhede vyutsarga karavo. e vyutsarzitva che. 26. pramAdano tyAga karavo e apramAditva che. 27. kSaNe kSaNe sAmAcArInuM anuSThAna karavuM e lavAllava che. 28. dhyAna karavuM e dhyAna saMvara yoga che. 29. mAraNAntika vedanAmAM paNa kSobha na pAmavo, ucAra na karavo e uditamAraNAntitva che. 30. saMga viSe zaparijJA ane pratyAkhyAna parijJA rUpa be bhedothI parijJA karavI (arthAt saMgone samajavA ane tyAgavA) e saMga parijJA che. 31. prAyazcitta karavuM... e prAyazcittakaraNa yogasaMgraha che. 32. maraNAntakAlamAM ArAdhanA karavI e ArAdhanA yoga saMgraha che. (A 32 yoga mokSa mATe jIvanamAM apanAvavA e 32 yoga saMgraha kahevAya che.) rahelA prazastayogAbhAve AzAtanA bhavantIti tA AhazaikSasya rAtnike'vinayA AzAtanAstrayastriMzat // 30 //
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sUtrArthamuktAvaliH zaikSasyeti, A sAmastyena jJAnAdiguNAH zAtyate'padhvasyante yAbhistA AzAtanA:-tatra zaikSasya-zikSAyogyasya-alpaparyAyasya rAtrike bahuparyAye AcAryAdiviSaye ye'vinayA:ayogyavRttayastA strayastriMzadvidhAH-yathA, bahuparyAyasyA''sannagamanaM yathA rajo'JcalAdiH tasya laget, evaM tasya purato gamanaM tathA samapArzva yathA bhavati tathA samazreNyA gamanam, evamAsannasthitiH puraHsthiti: pArzvatasthitiH, tathA''sannaM niSIdanaM puro niSIdanaM pArzvato niSIdanam, vicArabhUmiM gatayoH zaikSasya pUrvataramAcamanam, pUrvaM gamanAgamanAlocanam, rAtrikena rAtrau ko jAgartIti pRSTe tadvacanAzravaNam, rAnikasya pUrvamAlapanIyaM kaMcana zaikSasya pUrvataramAlapanam, labdhAzanAdeH pUrvamevAlocanam, anyasya tadupadarzanam, anyasya nimaMtraNam, anApRcchayA'nyasmai dAnam, pradhAnatarasya svayaM bhojanam, kvacitprayojane vyAharato rAnikasya vacaso'pratizravaNam rAnikasya purato bRhatA zabdena bahudhA bhASaNam, vyAhRtena mastakena vande iti vaktavye kiM bhaNasIti kathanam, rAtnike prerayati sati kastvaM preraNAyAmiti bhaNanam, Arya ! glAnaM kiM na praticarasIti ukte tvaM kiM na taM praticarasItyabhidhAnam, dharmaM kathayati gurau anyamanaskatA''sevanam kathayati gurau na smarasIti kathanam, dharmakathAyA Acchedanam, bhikSAvelA vartata iti vadan parSado bhedanam, guruparSado'nutthitAyAstathaiva vyavasthitAyA dharmasya kathanam, guroH saMstArakasya pAdena ghaTTanam, gurusaMstArake niSIdanam, uccAsane niSIdanam, samAsane niSIdanam, Alapato rAtnikasya AsanAdi sthita eva pratizravaNaM Agatya hi pratyuttaraM deyamiti (tannadadAni) zaikSasyA''zAtanAH // 30 // prazasta yogano abhAva hoya to AzAtanAo thAya che, te (33) AzAtanAo have kahe che. samastatAthI jJAnAdi guNonuM je zAtana kare che. kharAba rIte dhvasta kare che. te AzAtanA cha. temA zaikSa = zikSA yogya - sapahImA paryAyavANo... zani = bahu payAyavANA mAyArya vagerenA viSayamAM je avinayo kare che. ayogya vartano kare che te tetrIza prakAranA che. jema ke 1. bahuparyAyavALA vaDIlanI khUba nikaTa javuM jethI ApaNI raja ane vastra vagere ene lAge 2. e ja rIte emanI AgaLa javuM 3. emanI barobara paDakhe samazreNIthI cAlavuM 4. eja rIte nikaTamAM ubhA rahevuM 5. emanI AgaLa ubhA rahevuM 6. emanI paDakhe samazreNie ubhA rahevuM 7. me zaniTabha besa 8. memanI mANasaj8. amn| 57... samazreNI meM saj. 10. sthaMDila gayesA vIla ane zaikSamA zaikSa... amanA 42tA paDeTA ya 50 vagaire dhuo. 11. emanA karatA pahelA ja gamaNAgama (iriyAvahIyA) Aloce. 12. vaDIla rAtre pUche. koNa jAge che? chatAM tenuM vacana na sAMbhaLyuM. (javAba na de) 13. vaDIle pahelAM bolAvavAnA hoya
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 505 tevI koI vyaktine zaikSa (nAno) ja pahelA bolAvI le.. 14. vaDIla karatA pahelA gocarI vagere maLI jatA pahelA ja AlovI le. 15. vaDIlane choDI gocarI Adi bIjAne dekhADe.. 16. gocarI mATe vaDIla sivAya anyane pahelA nimaMtraNa kare. 17. vaDIlane pUchyA vinA ja bIjAne gocarI Adi ApI de. 18. koIka prayojanathI vaDIla bolAve to paNa vaDIlanA vacana sAMbhaLe nahI. 19, vaDIlanI AgaLa moTA moTA avAje bahu bole. 20. vaDIla bolAve tyAre jI mayUeNa vaMdAmi kahevuM joIe ene badale zuM kaho cho ? ema bole.. 21. vaDIla preraNA kare chatAM "tame koNa preraNA karavAvALA" evuM kahevuM. 22. vaDIla kahe ke, "bhAI ! glAnanI sevA kema nathI karato?" tyAre "tame kema nathI karatA" ema sAmo javAba de.... 23. guru dharmanI vAta kahetA hoya chatAM paNa anya manaskatA rAkhe, dhyAna na Ape. 24. guru kaMi kahetA hoya tyAre "tamane yAda nathI" e kahevuM. 25. dharmakathAmAM bhaMgANa pADavuM. 26. cAlo have gocarI AvI gaI che ema kahI gurunI parSadA toDI nAMkhavI. 27. gurunI parSadA uThI na hoya ane tevIja beThI hoya tyAre gurune bAju rAkhI pote dharmano upadeza ApavA besI jAya, gurunA saMthArAne pagathI sparzavo. 28. gurunA saMthArAmAM besI jAya. 29. guru karatA uMcA Asane besavuM... 30. samAna Asane besavuM. 31. guru bolAve tyAre Asane beTho beTho ja sAMbhaLe... 32. AvIne pratyuttara Apavo joie te na Ape tyAM rahyo rahyo javAba Ape, te zaikSanI AzAtanA che. (Ama 33 AzAtanA) Il3nA AzAtanApratipAdakasyAtizayAnAhatIrthakarasyAtizayA avarddhamAnakezanirAmayazarIrapANDuramAMsazoNitAdayaH // 31 // tIrthakarasyeti, avRddhisvabhAvAstIrthakRtaH kezAH zmazrUNi romANi nakhAzca, nIrogaM nirmalaJca zarIram, gokSIrapANDuraM mAMsazoNitam, padmotpalagandhinAvucchvAsaniHzvAsau, abhyavaharaNamUtrapurISotsargau ca mAMsacakSuSA'dRzyau, AkAzagataM dharmacakram, AkAzagataM chAtrayam, prakAze prakIrNake zvetavaracAmare, sapAdapIThaM AkAzamivAcchasphaTikamayaM siMhAsanam atituGgalaghupatAkAtimanoharasyendradhvajasya jinasya purato gamanam, yatra yatra bhagavantastiSThanti tatra tatra tadaiva patrasaMchanapuSpaphalopazobhitachatraghaNTApatAkAlaGkRtAzokavarapAdapo'bhisaMjAyate, ISatpazcAdbhAge mastakapradeze prabhApaTalaM yena dazadizo'ndhakAre'pi prabhAsante, atisamamanoharabhUpradezaH, adhazziraH kaNTakAH, aviparItAssukhasparzA RtavaH, saMvartakavAtena sukhasparzena zItalena savAsitena yojanaM yAvat kSetrazuddhiH, ucitabindupAtena nihatarajoreNurgandhodakavarSAkaro meghaH, jAnUtsedhapramANamAtra: paJcavarNordhvamukhaprabhUtapuSpaprakaraH, kAlAgurvAdigandhadravyodbhUtAtisaurabhagandhAdatimanoharaM tanniSIdanasthAnam, uparyuktasthAnadvaye amanojJazabdAdyabhAvo manojJAnAM prAdurbhAva
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 sUtrArthamuktAvaliH zceti dvayaM vA, vyAkurvato bhagavato hRdayaMgamo yojAnAtivikramI svaraH, ardhamAgadhIbhASAto dharmAkhyAnam, SaNNAM bhASAvizepANAM madhye yA mAgadhI nAma bhASA sA'samAzritasvakIyasamagralakSaNA'rdhamAgadhItyucyate, tasyAzcAryAnAryadezotpannAnAM dvipadacatuSpadamRgapazupakSisarIsRpANAM Atmano bhASAtvena parINamanam, pUrvabaddhavairA api devAsurAdayaH prasannacittA dharmaM taM nizamayanti, anyatIrthikaprAvacanikA api bhagavantaM vandante, AgatAssanto'rhataH pAdamUle niSprativacanA bhavanti, yatra yatra bhagavAnAste tatra tatra paJcaviMzatiyojaneSu dhAnyAdyupadravakAri pracuramUSakAdiprANigaNabAdhA na bhavati na vA mArirbhavati, svakIyarAjasainyaM tadapakAri na bhavati, paracakramapi na bhavati, ativRSTyapi na bhavati, anAvRSTirapi na bhavati, durbhikSamapi na bhavatIti atrAdyAzcatvAro'tizayA janmaprabhRtita ekonaviMzatirdevakRtAH ekAdaza ghAtikarmaNAM kSayAdbhavantIti // 31 // A guru pratyenI 33 AzAtanA nuM pratipAdana karanAra tIrthaMkara prabhunA atizayo (34) have kahe che. 1. tIrthaMkara paramAtmAnA keza zmazna (dADhImuMcha) nakha ane roma na vadhavAnA svabhAvavALA hoya che. 2. roga ane malarahita zarIra hoya che. 3. gAyanA dUdha jevuM ujjavaLa mAMsa ane lohI. 4. kamaLa jevA sugaMdhI zvAsocchavAsa hoya che. 5. AhAra tathA mUtra purISa saMbaMdhI nIhAra e banne carmacakSuthI adezya hoya che. 6. AkAze cAlatuM dharmacakra. 7. AkAzagata chatra 8. prakAzamAna vIMjhAtA zvetojavala cAmaro. 9. pAdapITha sahita AkAza jevA svaccha sphaTIkamaya siMhAsana 10. aneka laghupatAkAthI yukta ati uMco evo indradhvaja prabhunI AgaLa cAle che. 11. jyAM jyAM tIrthakara prabhu ubhA rahe che. bese che. tyAM tyAM tyAre ja pAMdaDAothI DhaMkAyeluM, puSpa ane phulothI zobhatuM, chatra-gheTA-patAkAthI alaMkRta evuM zreSTha azokavRkSa taiyAra thAya che. 12. mastakanI pAchaLa kaMIka pAchaLanA bhAge prabhAnuM AbhAmaMDala ke jenAthI daza dizAo aMdhAre paNa camake che... 13. (prabhu jayAM vicare che tyAM) atyaMta samathaLa manohara bhUmi pradeza hoya che... 14. (prabhu jayAM vicare tyAM) kAMTA uMdhA thaI jAya che. 15. sukhasparzavALI anukuLa Rtuo hoya che. 16. (prabhu jyAM vicare tyAM) zItala sukhasparza suvAsita evA saMvartaka vAyuthI eka yojana jeTalA kSetranI zuddhi thAya che. 17. (prabhu jayAM vicare tyAM) raja ane reNune samAvI deto ucita jala biMduonA pAta vaDe sugaMdhI jala varasato megha varSe che. 18. (prabhu jyAM vicare tyAM) paMcavarNavALA urdhvamukha (cattA) puSkaLa evA puSpono ghuMTaNa pramANa Dhaga (samavasaraNamAM) thAya che. 19. prabhu jayAM bese che te sthAne kAlAga vagere sugaMdhI dhUpa dravyothI utpanna saurabhathI maghamaghatuM ne manohara hoya che. 20. amanojJa zabdAdi (pratikuLazabdAdi)no (prabhu pAse) abhAva hoya che. 21. to manojJa (anukuLa) evA zabdAdi paMca viSayano prAdurbhAva hoya che. 22. bolatA evA prabhuno hRdayane sparzI jAya tevo eka yojanane oLaMgI jato svara hoya che.
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 507 23. prabhu ardhamAgadhI bhASAmAM dharmanuM kathana kare che 24. cha prakAranI bhASAmAM eka bhASA mAgadhI bhASA che... prabhu samagra svalakSaNothI yukta evI mAgadhI bhASA nathI vAparatA mATe e ardha mAgadhI bhASA kahevAya che. te prabhudvArA bolAtI ardhamAgadhI bhASA Arya ke anArya dezamAM utpanna thayelA tamAma manuSyone temaja be paga, copaga mRga pazu pakSI ke sarIsRpone potapotAnI bhASAmAM pariName che. 25. pUrvathI baMdhAyelA vairavALA evA paNa devo asuro vagere (prabhudvArA kahevAtA) dharmane prasannacitte sAMbhaLe che. 26, anyatIrthiko ane anya darzananA mukhya dharmopadezako paNa prabhune vaMde che. 27. AvelA evA teo... ahaMnta bhagavaMtanA caraNakamale nirUttara banI jAya che. 28 jayAM jyAM bhagavAna bese che. tenI cAre dizAe paccIsa paccIsa yojana sudhI dhAnyAdine upadrava karanArI puSkaLa uMdaraDA vagere prANionA samUhanI bAdhA (pIDA) naDatI nathI. 29. mArI vagere paNa thatI nathI 30. svakIya rAjasainya baLavo nathI karatuM tathA paracakrano paNa upadrava nathI thato. 31. ativRSTi thatI nathI 32. anAvRSTi paNa thatI nathI. 33. dukALa nathI paDato 34. utpanna thayelA vyAdhio, aniSTa sUcaka utpAtono abhAva thAya che. AmAM zarUAtanA cAra atizayo janmathI mAMDIne (sahaja) hoya che. 18 hepata atizayo choya che. 21 mAtazayo pAnisbhanA kSayI thAya che. // 31 // . tIrthakRtAM sAtizayavacanatvAdvacanAtizayAnAcaSTesaMskAravadudAttopacAropetagambhIrazabdAdayo vacanAtizayAH // 32 // saMskAravaditi, vacanaM hi guNavadvaktavyaM tadyathA-saMskAravattvaM lakSaNayuktatvam, udAttatvamuccairvRttitA, upacArApetatvaM-agrAmyatA, meghasyeva gambhIrazabdam, anunAditvaM-pratiravopetatA, dakSiNatvaM-saralatA, upanItarAgatvaM-mAlakozAdigrAmarAgayuktatA, ete sapta zabdApekSayA atizayAH anye tvarthApekSayA / mahArthatvaM-bRhadabhidheyatA, avyAhatapaurvAparyaM-pUrvAparavAkyAvirodhaH, ziSTatvaMabhimatasiddhAntoktArthatA vaktuH ziSTatAsUcakaM vA, asandigdhatvaM-asaMzayakAritvam, apahRtAnyottaratvaM-paradUSaNAviSayatA, hRdayagrAhitvaM-zrotRmanoharatA, dezakAlAvyatItatvaM-prastAvocitatA, tattvAnurUpatvaM-vivakSitavastusvarUpAnusAritA, aprakIrNaprasRtatvaM-susambandhasya sataH prasaraNaM athavA'sambandhAnadhikAritvAtivistarayorabhAvaH, anyo'nyapragRhItatvaM-paraspareNa padAnAM vAkyAnAM vA sApekSatA, abhijAtatvaM-vaktuH pratipAdyasya vA bhUmikAnusAritA, atisnigdhamadhuratvaM-amRtaguDAdivatsukhakAritvam, aparamarmavedhitvaM-paramarmAnuTTanasvarUpam, arthadharmAbhyAsAnapetatvaM-arthadharmapratibaddhatvam udAratvaM-abhigheyArthasyAtucchatvaM gumphaguNavizeSo vA, paranindAtmotkarSaviprayuktatvamiti pratItameva, upagatazlAghatvaM
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 sUtrArthamuktAvaliH uktaguNayogAt prAptazlAghatA, anapanItatvaM-kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayarUpavacanadoSApetatA, utpAditAcchinnakautUhalatvaM-svaviSaye zrotRNAM janitamavicchinnaM kautukaM yena tattathA, tadbhAvastatvam, adbhutatvaM, anativilambitatvaJca pratItam, vibhramavikSepakilakiJcitAdivipramuktaM vibhramovaktRmanaso bhrAntatA, vikSepaH-tasyaivAbhidheyArthaM pratyanAsaktatA, kilakiJcitaM-roSabhayAbhilASAdibhAvAnAM yugapatsakRdvA karaNaM AdizabdAnmanodoSAntaraparigrahastairvimuktatA / anekajAtisaMzrayAdvicitratvam, iha jAtayovarNanIyavastusvarUpavarNanAni, AhitavizeSatvaM-vacanAntarApekSayA DhaukitavizeSatA, sAkAratvaM-vicchinnavarNapadavAkyatvenAkAraprAptatvam, sattvaparigRhItatvaM-sAhasopetatA, aparikheditvaM-anAyAsasambhavaH, avyuccheditvaM-vivakSitArthAnAM samyak siddhi yAvadanavacchinavacanaprameyateti paJcatriMzAtizayAH // 32 // tIrthaMkara prabhunA vacano paNa sAtizaya hoya che tethI prabhunA (35) vacanAtizayo have kahe che. vacana paNa guNayukta kahevA joie te guNo... A pramANe che... 1. saMskAravandra = vyAkaraNa yukta (vyAkaraNa zuddha) bhASA... 2. ucca svara 3. upacArApetatva = agrAmyapaNuM... 4. gaMbhIra = megha jevo gaMbhIra avAja 5. anunAdita = paDagho paDe tevo dhvani 6. dakSiNatva = saralatA 7. upanItarAgata = mAlakoza vagere grAma ane rAgathI yuktapaNuM... A sAta guNo zabda = dhvaninI apekSAe atizayo che. anya atizayo arthanI apekSAe che... te A pramANe... 8. mahArNatA = mahAna padArtha kahenArI 9. avyAhata paurvAparya = pUrvA para vAkya vacce avirodha 10. ziSTatva = sva siddhAMta yukta padArtha kahevA athavA vaktAnI ziSTatAnA sUcaka padArtho hovA. 11. asaMdigdhatva = asaMzaya karAvanAruM 12. apahRtAnyottaratva = bIjo koi jemAM dUSaNa batAvI na zake tevuM 13. hRdayagrAhitva = zrotAnA manane harI le tevuM... 14. dezakAlAvyatItatva = dezakAlane anurUpa prastAvocita 15. tattvAnurupa = je padArtha kahevAnI icchA che enA svarUpane anusaranAruM. 16. aprakIrNa pravRtatva = susaMbaddha vastunuM prasaraNa athavA asaMbaddha ane anadhikAri vastunA ativistAranA abhAvavALuM... 17. anyonya pragRhItatva = paraspara pada ane vAkyanI apekSAvALuM... 18. abhijAtatva = vaktAnI athavA pratipAdya padArthanI bhUmikAne anusAra. 19. ati snigdha madhuratva = amRtane goLanI jema sukhAkArI 20. aparamarmavadhitva = paranA marmane prakAzita nahI karanAruM. 21. arthadharmAbhyAsAnapatatva = padArtha ane dharmane baMdhAyeluM. 22. udAratva = abhidheya padArthanuM atucchapaNuM - athavA arthaguMphanano guNavizeSa. 23. paraniMdA ane AtmotkarSa (Apa baDAI) thI rahitapaNuM. 24. upagatambhAdhatva = uparokta guNanA yogathI svAbhAvika rIte zlAghA eTale prazaMsA pAtra. 25. anapanItatva = kAraka ke kAla
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra = vacana ke liMga vagerenA vyatyaya (pherabadalAthI) rUpa vacananA doSa vagaranuM 26. utpAditAcchinnakautUhalatva sva pratipAdita viSayomAM zrotAone satata kautuka janmAvatuM 27. adbhutatva 28. anativilambitatva banne prasiddha che. (arthAt adbhuta Azcaryaprada ane ati jhaDapI nahIM ati dhImuM nahIM tevuM) 29. vibhrama vikSepa kilakignitAdi vipramukta vibhrama = vaDatAnA mananI bhrAntadazA (vagaranuM) vikSepa = te abhidheya padArtha pratyenI anAsaktatA eTale ke nirasatA (vagaranuM) kilakiScita = roSa, bhaya, abhilASa vagere bhAvo Adi padathI mana anya paNa doSo te ekasAthe badhA karavA ke ekAda vAra paNa karavAthI rahita jeonuM vacana che... 30. aneka jAti saMzrayathI vicitra ahiM jAti eTale varNanIya vastuonA svarUpa varNano - AvA aneka svarUpa varNanothI yuktatva eTale vicitratva. 31. Ahita vizeSatva jemAM anya vacano karatA vizeSatA rahelI che tevuM. 32. sAkAratva chuTA (spaSTa) varNo-pado ane vAkyo dvArA jeno koi AkAra baMdhAya tevuM. 33. satvaparigRhItatva sAhasathI yukta 34. aparikheditva jemAM prayAsa nathI karavo paDato tevuM. 35. avyuccheditva = vivakSita padArthonI jyAM sudhI siddhi na thAya tyAM sudhI satata anavacchinna vacana vALuM. (Ama prabhuvacana pAMtrIsa guNathI yukta hoya che) pAMtrIsa vAzI atizayo che. // 32 // vANyatizayavatAM saMpattivizeSAnAha = = 509 'mahAvIrasyA''ryANAM SaTtriMzatsahasrANi kunthoH saptatriMzadgaNA gaNadharAzca pArzvasyASTatriMzadArthikAsahasrANi namerekonacatvAriMzadAdho'vadhikazatAni ariSTanemezcatvAriMzadArthikAsahastrANi namerekacatvAriMzadArthikAsahastrANi bhavanti // 33 // mahAvIrasyeti, sugamam, mahAMzcAsau vIrazca karmavidAraNasahiSNurmahAvIraH, 'vidArayati yatkarma tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAdvIra iMti smRtaH // ' iti, itaravIrApekSayA mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH, asyAmavasarpiNyAM caturviMzatestIrthakarANAM madhye caramatIrthakaraH / tasya AryANAM SaTtriMzatsahasrANi zramaNIsaMpat, kuH pRthivI tasyAM sthitatvAt kunthuH saptadaza tIrthakaraH, yadyapi sarve'pi bhagavantaH pRthivyAM sthitA eva tathApi asya jananIsvapne kus manohare'bhyunnate mahIpradeze stUpaM ratnavicitraM dRSTvA pratibuddhavatI, tato hetorbhagavAnnAmataH kunthujinaH, tasya gaNAH saptatriMzat, gaNadharAzca saptatriMzan, Avazyake tu gaNadharAH trayastriMzat zrUyante / yuktikalApAt pazyati sarvabhAvAniti pArzvaH trayoviMzastIrthakaraH, tasya puSpacUlApramukhAH aSTAtriMzatsahasrA''ryikA abhavan / namezcaikonacatvAriMzat Adho'vadhikazatAni, Adho'vadhikAH niyatakSetraviSayAvadhijJAninaH, teSAM zatAnItyarthaH / dharmacakrasya nemivannemiH,
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 sUtrArthamuktAvaliH garbhasthe mAtrAriSTaratnamayanemerdarzanAdariSTanemiH, dvAviMzastIrthakaraH, tasya Arya-yakSiNIpramukhANi catvAriMzadAryAsahasrANi abhavan / namezcaikacatvAriMzadAryikAsahasrANi // 33 // pAMtrIsa vANInA atizayane dhAraNa karanArA (tIrthaMkaronA) saMpatti vizeSo have kahe che. mahAvIra = mahAn evA vIra... karma vidAraNamAM samartha te mahAvI2... jeo karmane vidAre che ane tapathI zobhe che. tapanA vIryathI je yukta che tethI karIne te mahAvIra che. anya vIronI apekSAe prabhuvIra mahAn vIra hovAthI mahAvIra che. te mahAvIra eTale covIsa tIrthaMkaromAM carama tIrthaMkara. te caramatIrthaMkara mahAvIra svAmIjInA 36000 sAdhvIjI bhagavaMtonI saMpadA che. huM eTale pRthvI temAM je sthita che. tenuM nAma kuMthu eTale sattaramAM tIrthaMkara... jo ke sarva tIrthaMkaro pRthvIpara sthita che. paraMtu sattaramA tIrthaMkaranI mAtAe svapnamAM pRthvI upara sthita manohara ane ati unnata bhUmipradeza upara ratnothI vicitra evo stUpa joyo ane jAgyA hatA te hetuthI bhagavAnanuM nAma paNa kunthujina rAkhavAmAM AvyuM. te kuMthunAtha bhagavAn nA 37 gaNa hatAM. ane 37 gaNadhara hatA Avazyaka sUtramAM to 33 gaNadharo (17mA jinanA) saMbhaLAya che. yuktinA samUhathI sarvabhAvone pazyati = je jue che te pArtha che je 23 mAM tIrthaMkara che. teonI puSpacUlA pramukha 38 hajAra sAdhvIjIo thai... minAtha bhagavAnanA 39 so.. Adhoavadhika sAdhuo thayA, Adhoadhika eTale niyatakSetra viSayaka avadhijJAnIo. tenI saMkhyA 3900 che. dharmacakranI zreNivALA neminAtha che.. neminAtha garbhamAM hote chate mAtA vaDe ariSTaratnanI zreNinA (neminA) darzana karAyA hovAthI 22 mA tIrthaMkara ariSTaneminAtha che te ariSTaneminAthanA AryA yakSiNI pramukha 40 hajAra sAdhvIjIo thayA. ane (21mA) naminAtha prabhujInA 41 hajAra sAdhvIjI bhagavaMto thayA. (Ama 36 thI 41 sudhInA samavAya pachI... AgaLa kahe che) II3NA uparyuktasaMpattidharamahAvIrasya zramaNakAlamAnamAha dvicatvArizadvarSANi sAdhikAni zrAmaNyaparyAyo mahAvIrasya // 34 // dvicatvAriMzaditi, chadmasthaparyAye dvAdazavarSANi SaNmAsA arddhamAsazceti, kevaliparyAyastu dezonAni triMzadvarSANIti dvicatvAriMzadvarSANi sAdhikAni mahAvIrasya zrAmaNyaparyAya iti // 34 //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 511 uparyukta (36 hajAra sAdhvIjI) nI saMpadA dhAraNa karanArA mahAvIrasvAmIjInA zramaNakAlane have kahe che. prabhu mahAvIrano chadmastha paryAya 12 varSa 6 mahinA ane ardhamAsa hato ane 6 mAsa uNAM 30 varSa prabhuvIrano kevalI paryAya hato. banne paryAya maLIne 42 varSa kaMika sAdhika mahAvIra prabhuno zrAmaNya paryAya dIkSAkAla edi. 113811 uparyuktazrAmaNyaparyAyavatA mahAvIreNoktA nArakAvAsasaMkhyA Aha prathamacaturthapaJcamapRthivISu tricatvAriMzatzatasahastrANi narakAvAsAH // 35 // prathameti, ratnaprabhApaGkaprabhAdhUmaprabhAbhidhAnAsu pRthivISvityarthaH, Avasanti yeSu te AvAsAH, narakAzca te AvAsAzca narakAvAsAH, tatra ratnaprabhAyAM prathamapRthivyAM trayodazaprastarAH, prastarA nAma vezmabhUmikAkalpAH, tatra prathame prastare pUrvAdiSu dikSu pratyekamekonapaJcAzannarakAvAsAH, catasRSu vidikSu pratyekamaSTacatvAriMzat, madhye ca sImantakAkhyo narakendrakaH, sarvasaMkhyayA prathamaprastare narakAvAsAnAmAvalikApraviSTAnAmekonanavatyadhikAni trINi zatAni zeSeSu ca dvAdazasu prastareSu pratyekaM yathottaraM dikSu vidikSu ca ekaikanarakAvAsahAnibhAvAt aSTakASTakahInA narakAvAsAH, tataH sarvasaMkhyayA ratnaprabhAyAM pRthivyAmAvalikAnarakAvAsAzcatuzcatvAriMzacchatAni trayastriMzadadhikAni zeSAsustu ekonatriMzallakSANi paJcanavatisahasrANi paJcazatAni saptaSaSTyadhikAni prakIrNakAH, ubhayamIlane triMzallakSA narakAvAsAnAm / paGkaprabhAyAM caturthapRthivyAM sapta prastarAH, prathame prastare pratyekaM dizi SoDazAvalikApraviSTA narakAvAsAH, vidizi paJcadaza, madhye caiko narakendrakaH, sarvasaMkhyayA ca paJcaviMzaM zatam, zeSeSu SaTsu prastareSu pUrvavatpratyekaM krameNAdho'dho'STakASTakahAniH, tataH sarvasaMkhyayA tatrAvalikApraviSTA nArakAvAsA saptazatAni saptottarANi, zeSAstu puSpAvakIrNakA navalakSA navanavatisahasrANi dve zate trinavatyadhike, ubhayamIlane narakAvAsAnAM dazalakSAH / dhUmaprabhAyAM paJcamapRthivyAM paJcaprastarAH, prathame ca prastare ekaikasyAM dizi navanava AvalikA praviSTA nArakAvAsAH, vidizyaSTau madhye caiko narakendrakaH, iti sarvasaMkhyayA ekonasaptatiH, zeSeSu ca caturSu prastareSu pUrvavat pratyekaM krameNAdho'dho'STakASTakahAni:, tataH sarvasaMkhyayA tatrAvalikApraviSTA narakAvAsA dve zate paJcaSaSTyadhike, zeSAH puSpAvakIrNakA dve lakSe navanavatisahasrANi saptazatAni paJcatriMzadadhikAni, ubhayaMmIlane sarvasaMkhyayA tisro lakSA narakAvAsAH, prathamacaturthapaJcamapRthivInarakAvAsasaMkhyAnAM mIlane ca tricatvAriMzacchatasahasrANIti // 35 //
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 sUtrArthamuktAvaliH uparokta zramaNya paryAyavALA mahAvIra prabhue (430000) narakAvAsanI saMkhyA kahI che. te have kahe che. prathama, caturtha ane paMcama pRthivI eTale ratnaprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA nAmanI pRthvImAM.. narakarUpa AvAsonI saMkhyA kahe che. jemAM (narakanA jIvo) vase te AvAsa kahevAya che. temAM ratnaprabhA pahelI naraka pRthvImAM 13 prataro che. pratiro eTale gharanA mALa jevA vibhAgo temAM pahelA prataramAM - pUrva vagere cAredizAmAM pratyekamAM 49-49 narakAvAso che. cAre ya dizAomAM pratyekamAM 48-48 narakAvAso che. madhyabhAgamAM - sImantaka nAmanuM mukhya narakAvAsa, che. prathama prastaramAM AvalikAmAM rahelA narakAvAso. ToTala 389 che. ane tyArabAda bAkInA 12 prastaromAM pratyeka dizA ane vidizAomAM eka eka ochA karavAthI pratyeka pratare ATha AThathI hIne narakAvAso che tethI ratnaprabhA pRthvImAM sarva saMkhyA meLavatA 4433 narakAvAso che. bAkI prakIrNaka narakAvAso 29 lAkha 95 hajAra pa67 che. 4433+29,95,567 ane meLavo to 30 lAkha narakAvAsa thAya. paMkaprabhA caturtha narakabhUmimAM 7 prastaro che. prathama prastaramAM pratyeka dizAmAM zreNibaddha 1616 narakAvAso che. ane vidizAmAM 15-15 narakAvAso che. ane madhyamAM eka narakendraka (narakAvAsa mukhya) hoya che. Ama badhI saMkhyA meLavatA prathama prastaramAM 125 narakAvAsa che. bAkInA 6 prastaromAM kramasara nIce nIce pratyekamAM ATha ATha narakAvAsa ochA karatA javAnA tethI sAte sAta prastaronA narakAvAsonI sarva saMkhyA 707 thAya che temaja puSpanI jema chuTA chavAyA verAyelA prakIrNaka narakAvAso 9,99, 293 thAya che. 700 ane 9,99,293 meLavavAthI (cothI narakamAM) 10,00000 (dasa lAkha) narakAvAsonI saMkhyA thAya che. dhUmaprabhA nAmanI pAMcamI narakabhUmimAM pAMca prastara che. tenA prathama prastaramAM pratyeka dizAmAM zreNibaddha 99 nArakAvAsa che pratyeka vidizAomAM zreNibaddha 8/8 narakAvAsa che. ane madhya bhAgamAM 1 narakendraka (mukhya narakAvAsa) che. Ama sarva saMkhyAthI 69 narakAvAsa thAya che. bAkInA cAra prastaromAM kramasara nIce nIce pratyeka prastare ATha ATha ochA narakAvAso dizA-vidizAmAM samajavA tethI pAMce pAca prastaranA bhegA thaI sarvasaMkhyAthI 265 narakAvAso che. ane puSponI jema chuTA chavAyA verAyelA prakIrNaka narakAvAsonI saMkhyA 2,99,735 che. 265 + 2,99,735 ema ubhaya saMkhyA meLavIe to sarva saMkhyAthI 3 lAkha narakAvAsa thAya che. prathama naraka bhUminA 30 lAkha narakAvAso caturtha naraka bhUminA 10 lAkha narakAvAso paMcama naraka bhUminA 3 lAkha narakAvAso
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 513 bhegA thai 43 lAkha narakAvAso thAya che. (sAma 43 khaMDano samavAya hyo) ||35|| RSibhASitAdhyayaneSvapi nArakAvAsavarNanAttAnyAha RSibhASitAdhyayanAni catuzcatvAriMzat // 36 // RSIti, pazyantIti RSayo'tizayajJAnavantaH, gaNadharavyatiriktAH zeSA niziSyAH, yadvA RSaya: pratyekabuddhasAdhavaH, te cAtra neminAthatIrthavarttino nAradAdayo viMzatiH, pArzvanAthatIrthavarttinaH paJcadaza, vardhamAnasvAmitIrthavarttino daza, tairbhASitAni adhyayanAni kAlikazrutavizeSabhUtAni aGgabAhyAni bhavantIti bhAvaH ||36|| RSibhASita adhyayanomAM paNa nArakAvAsanuM varNana hovAthI RSibhASita adhyayanonI saMkhyA kahe che. pazyanti iti RSayaH arthAt jJAnathI vizeSa rUpe jeo jue che RSio kahevAya che. eTale ke atizaya jJAnIo gaNadhara bhagavaMtone choDI jinezvara devanA anya ziSyo RSio kahevAya che. athavA pratyekabuddha sAdhu enuM nAma RSio che. neminAtha prabhunA tIrthavarti nArada vagere 20 sAdhu pratyekabuddha che pArzvanAthaprabhunA tIrthavarti 15 sAdhu pratyekabuddha che ne vardhamAnasvAmInA tIrthavarti 10 sAdhu pratyekabuddha che teoe kahelA. aMgabAhya kAlikazruta vizeSabhUta evA adhyayano te RSibhASita adhyayano che jenI saMkhyA 44 che. (uparokta traNa tIrthaMkaranA pratyeka buddhonI saMkhyA gaNatA 45 thAya che. ne vaLI - mULa samavAyAMgamAM... devalokathI cyavIne RSibhUta banelAne RSi kahevAya temanA bhASita adhyayano 44 che ma hyuM che. mATe RSine pratyebuddha buddhA samabhavA ? } khe ? ) || || RSayaH samayakSetre bhavantIti samayakSetrAdipramANamAha - samayakSetraM sImantaka uDuvimAnamISatprAgbhArapRthivI ca paJcacatvAriMzadyojanazatasahastrANyAyAmaviSkambheNa // 37 // samayakSetramiti, samayaH kAlastenopalakSitaM kSetraM samayakSetraM manuSyakSetramityarthaH, kAlo hi dinamAsAdirUpaH sUryagatisamabhivyaGgyo manuSyakSetra eva na parataH, parato hi nAdityA saJcariSNavaH, idaJca kSetramAyAmaviSkambheNa paJcacatvAriMzadyojanazatasahasram, parikSepeNa caikA yojanakoTI dvAcatvAriMzat zatasahasrANi triMzatsahasrANi kiJcidvizeSAdhikaikonapaJcAzadyute dve yojanazate / prathamapRthivyAM prathamaprastare madhyabhAgavarttI vRtto narakendraH sImantaka ucyate,
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 sUtrArthamuktAvaliH tasyApi pramANamAyAmaviSkambheNa tAvadeva saudharmezAnayoH prathamaprastaravarticatasRNAM vimAnAvalikAnAM madhyabhAgavatti vRttaM vimAnakendrakamuDuvimAnakam / ISadalpaH ratnaprabhAdyapekSayA prAgbhAra ucchrayAdilakSaNo yasyAH sA ISatprArabhArA, UrdhvalokAgrasthaH siddhAnAM nivAsabhUtaH pRthivIbhedaH, sa ca zaMkhadalacUrNavat zveta uttAnacchatrasaMsthAnasaMsthitaH zvetasuvarNamayaH / madhye bAhalyantu aSTayojanapramANam, sA ca pRthivI parito hIyamAnA caramAnteSu sakaladigvibhAgavartiSu paryantapradezeSu makSikApatrAdapi tanutarI, atraiva siddhA upari bhAgavizeSe nivasantIti siddhAlaya ityapyucyata iti // 37|| RSio haMmezA samayakSetramAM hoya che. tethI samayakSetra vagerenuM pramANa (45 samavAyamAM) kahe che. samaya eTale kAla.. kAlathI upalakSita kSetra eTale samayakSetra = manuSyakSetra kemake. sUryagatithI sArI rIte abhivyakta thato dina-mAsa vagere rUpa kAla manuSyakSetra = rA dvIpathI AgaLa nathI, kemake rA dvIpathI bahAranA sUryAdi sthira che. halana calana karatA nathI. A samayakSetra pahoLAI ane laMbAIthI 45 lAkha yojanAnuM che. pahelI narakamAM prathama pAthaDAmAM madhyabhAgavartI goLAkAra narakendra (mukhya narakAvAsa) sImantaka kahevAya che. tenuM paNa pramANa laMbAI ane pahoLAImAM teTaluM ja eTale ke 45 lAkha yojanAnuM che. saudharma ane izAnanA prathama prastaravartI cAra vimAnanI AvalikAnA madhyabhAgavarno goLAkAra vimAnakendraka (mukhya vimAna) e uDuvimAna kahevAya che tenuM paNa pramANa laMbAI-pahoLAImAM 45 lAkha yojana jeTaluM che. to iSad eTale alpa. ratnaprabhA pRthvI vagerenI apekSAe jeno prAbhAra eTale ke uMcAI vagere kaMIka alpa che evI pRthvI eTale iSa~AgubhArA = urdhvalokanA agrabhAga para rahelA siddhonA nivAsasthAna svarUpa pRthvIno bheda te. zaMkhadalanA cUrNa jevI zveta che uMcA karelA (uMdhA karelA) chatranA AkAra jevA AkAra vALI che. zvetasuvarNa (arjuna) maya che. madhyabhAga tenuM bAhalya eTale jADAi ATha yojana pramANa che. te pRthvI cArebAju hIyamAna thatI thatI enA ekadama aMtima cheDe sakala dizAonA cheDAnA pradeza, mAkhInI pAMkha karatA paNa vadhu patalI che.. A pRthvI para ja uparanA bhAga vizeSamAM siddho vase che. eTale ke siddhonuM sthAna che mATe e siddhAlaya ema paNa kahevAya che. A pRthvInuM paNa pramANa laMbAI ane pahoLAimAM 45 lAkha yojana pramANa che. II37ii samayakSetra eva dRSTivAdAdeH prAdurbhAvAttamAhadRSTivAdasya mAtRkApadAni brAhmIlipyAM mAtRkAkSarANi ca SaTcatvAriMzat // 38 //
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 515 samavAyAMgasUtra dRSTivAdasyeti, jinapraNItavastutattvapratipattidRSTiH, tasyA vAdo dRSTivAdaH dvAdazAGgarUpaH, tasya sakalavAGmayasyAkArAdimAtRkApadAnIva dRSTivAdArthaprasavanibandhanatvena mAtRkApadAniutpAdavyayadhrauvyalakSaNAni tAni ca siddhazreNimanuSyazreNyAdinA viSayabhedena kathamapi bhidyamAnAni SaTcatvArizadbhavantIti sambhAvyate / brAhmI RSabhadevasya sumaGgalAyAM devyAM bharatena saha jAtA putrI, lipi: pustakAdAvakSaravinyAsaH, sAcASTAdazaprakArApi brAhmayA yA darzitA'kSaralekhanaprakriyA sA brAhmIlipiH, tasyAM lekhyavidhau mAtRkAkSarANi SaTcatvAriMzat, tAni cAkArAdIni hakArAntAni kSakArasahitAni R R la la La ityevaM tadakSarapaJcakavarjitAni saMbhAvyanta iti // 38 // samayakSetramAM ja dRSTivAda vagereno prAdurbhAva thAya che mATe tenA prAdurbhAvanuM kAraNa evA mAtRkApadone) te kahe che. - jinezvara prabhu dvArA praNIta vastu ane tattvano svIkAra (zraddhA) enuM nAma daSTi, e daSTino vAda enuM nAma che dRSTivAda, je dvAdazAMga rUpa che. jema sakalavAyanuM bIja a-A vagere mAtRkApado che. te mAtRkApadanI jema daSTivAdanA padArthanA janmanA kAraNabhUta mAtRkApado che. utpAda-vyaya-dhrauvya rUpa A utpAda-vyaya ane dhrauvyarUpa mAtRkApado siddhazreNi, manuSyazreNi Adi judA judA viSayonA bhedathI bhinna bhinna gaNatA 46 thAya che. evuM saMbhave che. __(ve prAmA sipin|| 59bhUNAkSarI (mAtRkSa) 46 cha, ta cha) prAhI. = zrI RSabhadevanI sumaMgalA patnIne viSe bhAratanI sAthe utpanna putrI ane lipi = pustaka vageremAM je akSarano vinyAsa A lipi 18 prakAranI che. temAM paNa brAhmI vaDe je akSara lekhananI prakriyA batAvavAmAM AvI te brAhmIlipi che. te lipimAM mAtRkAkSaro (mULAkSaro) 46 che. te akSaro a'thI mAMDIne "ha" sudhInA samajavA temAM paNa thI yukta ane R ka lU la ane 8 Ama pAMca akSara varjita samajavA to 46 saMbhave che. If38 sUtrarUpeNa tasya pratipAdakamAhaagnibhUtiH saptacatvAriMzadvarSasyAnto'nagArI // 39 // agnibhUtiriti, zrImato mahAvIrasya dvitIyo gaNadharo magadhadezajo gautamagotraH kRttikAnakSatrajo'gnibhUtiH, pitA'sya vasubhUtirmAtA pRthivI tasyAgAravAsaH saptacatvAriMzadvarSANi, Avazyake tu SaTcatvAriMzadvarSANyuktAni, saptacatvAriMzattamavarSasyApUrNatvAttatrAvivakSA kRtA, samavAyAGge cApUrNasyApi pUrNatvavivakSayA saptacatvAriMzadvarSANyuktAni / sUtre'ntazzabdo madhyaparaH / asya chadmasthaparyAyo dvAdazavarSANi jinaparyAyaH SoDazavarSANi // 39 //
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 __sUtrArthamuktAvaliH sUtrarUpe dvAdazAMgInA pratipAdaka (gaNadhara che, tethI) ne have kahe che. zrImAn bhagavAna mahAvIrasvAmIjInA bIjA gaNadhara agnibhUti che. teo magadhadezamAM utpanna thayela che. gautamagautra vALA che. kRttikA nakSatramAM janmelA che. emanA pitA vasubhUti che. ane mAtA pRthivI che. teono gRhasthavAsa 47 varSano che. AvazyakasUtramAM 46 varSano agAravAsa kahyo che. temAM 47 muM varSa apUrNa hovAthI 47 nI vivaphA tyAM nathI karI jyAre samavAyAMgamAM apUrNa evA 47 mAM varSanI paNa pUrNatvanI vivakSA karI che. tethI 47 varSa agAravAsano paryAya kahyo che. sUtramAM lakhela "anta" zabda madhya arthano vAcaka che. (tathI 47 varSanA madhyamAM anagArI thayA e artha karavo) e agnibhUti gaNadharano chadmastha paryAya 12 varSano che. ane kevalI paryAya soLa varSano che. ll39lA gaNadharaviSayakavaktavyatvAdatrApi tadevAhadharmajinasyASTacatvAriMzadgaNA gaNadharAzca // 40 // dharmajinasyeti, ayaM paJcadazatIrthaMkaraH durgatau prapatantaM sattvasaMghAtaM dhArayatIti dharmaH, garbhasthe'smin jananI dAnAdidharmaparA jAteti nAmnA dharmaH, asya gaNAstAvanmAnAH, gaNazcaika vAcanA''cArakriyAsthAnAm / gaNadharA api tAvantaH, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dharantIti gaNadharAH, Avazyake tu tricatvAriMzad gaNA gaNadharAzca paThyante // 40 // gaNadharanI viSaya vaktavyatA cAlatI hovAthI A sUtramAM paNa teja vAta kahe che. dharmajina... e paMdaramAM tIrthakara che. durgatimAM paDatA janasamuhane dhAre te dharma. (e emanA nAmano artha che) AvuM nAma pADavAnuM kAraNa e che, jayAre paMdaramA prabhujI mAtAnA garbhamAM hatAM tyAre mAtA dAna vagere dharmamAM khUba tatpara banI gaI tethI te prabhunuM dharma nAma pADavAmAM AvyuM. e dharmanAtha prabhujInA gaNo 48 che. ane gaNadharo paNa aDatAlIsa che. gaNa eTale jeonI vAcanA ane sAmAcArI eka che. te ane anuttara evA jJAna ane darzana rUpa dharmane gaNa = samUhane dhAraNa kare te gaNadharo che. (AvazyakamAM to 43 gaNa ane gaNadharo dharmanAthaprabhunA kahevAya che.) I4nA gaNadharaprakAzitapratimAvizeSamAhasaptasaptakikAbhikSupratimA ekonapaJcAzadrAtriMdivaiH // 41 // saptasaptakiketi, yamaniyamavyavasthitaH kRtakAritAnumoditaparihAreNa bhikSate ityevaMzIlo bhikSuH-pacanapAcanasyAvadyAnuSThAnarahitatayA nirdoSAhArabhojI sAdhuH, nAmasthApanAdravyabhAvaiH sa nikSepyaH, nAmasthApane sugame, dravyabhikSuH Agamato noAgamatazca, jJAtA'nupayukta
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 517 AdyaH, dvitIyastu trividhaH, jJazarIraM bhavyazarIraM tadubhayavyatiriktazca, bhikSupadArthajJasya jIvApetaM zarIraM jJazarIram, bhUtabhAvatvAt / yastu bAlako nedAnI bhikSuzabdArthamavabudhyate bhotsyate'nenaiva zarIreNa tasya zarIraM bhavyazarIraM bhAvibhAvatvAt / tadubhayavyatiriktazca tridhA, ekabhavikaH, baddhAyuSkaH, abhimukhanAmagotrazca, yo nairayikastiryaGmanuSyo vA devo vA'nantarabhave bhikSurbhAvI sa ekabhavikaH / yena bhikSuparyAyanimittamAyurbaddhaM sa baddhAyuSkaH, yasya bhikSuparyAyapravartanAbhimukhe nAmagotre karmaNI sa cA''ryakSetre manuSyabhave bhAvibhikSuparyAye samudyamAnaH, yadvA svajanadhanAdi parityajya gurusamIpe pravrajyApratipattyarthaM svagRhAdbahirgacchati so'bhimukhanAmagotraH / bhAvabhikSurdvidhA, Agamato noAgamatazca, Agamato bhikSuzabdArthavettA tatra copayuktaH / noAgamatastu samyak trividhaM trividhena samastasAvadyAduparatassaMyataH / gRhasthA anyatIthika liGgino vA na noAgamato bhAvabhikSavaH, bhikSuzabdapravRttinimittasya tatrAbhAvAt, bhikSuzabdasya hi dve nimitte, vyutpattinimittaM pravRttinimittaJca, bhikSata ityevaMzIlo bhikSuriti vyutpattyA bhikSaNaM vyutpattinimittam, tena bhikSaNenaikArthe samavAyitayA yadupalakSitamiha paralokAzaMsAvipramuktatayA yamaniyameSu vyavasthitatvaM tatpravRttinimittam, tena bhikSamANe'bhikSamANe vA bhikSau bhikSuzabdaH pravartate, ubhayyAmapyavasthAyAM pravRttinimittasadbhAvAt, anyatra ca gRhasthAdau na pravartate, navakoTyaparizuddhAhArabhojitayA teSu yathoktasya pravRttinimittasyAbhAvAt, nahi gamanakriyAmAtrAgauH, kintu gamanenaikArthasamavAyitayA yadupalakSitaM sAsnAdimattvaM tadyogAdeveti / teSAM pratimA-abhigrahavizeSaH, sapta saptakadinAni yasyAM sA saptasaptakikA, saptasu saptakeSu sapta sapta dinAni bhavantIti sA ekonapaJcAzatA dinairbhavati, tatra prathame saptake pratidivasamekaikAM bhikSAM gRhNAti, dvitIye saptake pratidivase dve dve bhikSe, tRtIye saptake pratidivasaM tisrastisraH, caturthe catasrazcatasraH, paJcame paJca paJca, SaSThe SaT SaT, saptame sapta sapteti saptasaptakikAyAM bhikSAparimANaM SaNNavataM zatam // 41 // gaNadhara prakAzita pratimA vizeSa have kahe che. yama ane niyama mAM rahelo, kRta-kArita-anumoditanA parihArapUrvaka je bhikSA grahaNa kare che. te bhikSu che. pakAvavuM ane pakAvaDAvavurUpa pApAnuSThAna rahitapaNe nirdoSa AhArane khAnAro sAdhu cha. te bhikSunA nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ema cAra nikSepa karavA temAM nAma ane sthApanA sugama che. dravyabhikSu = AgamataH ane noAgamata be bheda che. emAM bhikSuno artha jANato hovA chatAM e arthamAM jyAre e upayukta nathI e Agamato dravya bhikSu che. (Agha) dvitIya -
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 sUtrArthamuktAvaliH noAgamataH dravyabhikSu trividha che 1. zarIra 2. bhavyazarIra 3. tadubhayavyatirikta, bhikSu padArthanA jJAtA jIvathI rahita je zarIra che. e bhUtabhAva hovAthI noAgamato jJazarIra dravyabhikSu, je bAlaka che hajI bhikSu padArthane jANato nathI paNa Aja zarIrathI bhikSupadArthane jANaze tenuM zarIra bhavyazarIra che bhAvi bhAvatva che. mATe te 2- noAgamato bhavya zarIra dravyabhikSu che. tadubhayavyatirikta dravyabhikSu - traNa prakAre che 1. ekabhavika 2. baddhAyuSka 3. abhimukhanAmagotra 1- je nAraka-tiryaMca-manuSya ane deva pachInA taratanA ja bhavamAM bhikSu banavAno hoya te ekabhavika tadubhayavyatirikta dravya bhikSu 2- jeNe bhikSunA paryAyanuM nimitta AyuSya bAMdhyuM che. te baddhAyuSka tadubhayavyatirikta dravya bhikSu che. 3. jenA nAma ane gotra banne karma bhikSaparyAyanA pravartana tarapha varte che te- AryakSetramAM manuSya bhavamAM bhikSuparyAya tarapha samyakrarIte udyamazIla hoya tene abhimukha nAmagotra tadubhayavyatirikta dravyabhikSu che. athavA vajana ane dhanano parityAga karI guru samIpe pravajayA meLavavA mATe potAnA gharathI bahAra nikaLelo te abhimukhanAmagotra tadubhayavyatirikta dravyabhikSu che. bhAvabhikSu paNa be prakAre che. 1. AgamataH 2. noAgamataH bhikSu zabdano arthavettA ane emAM upayogavALo je hoya te AgamataH bhAvabhikSu che. noAgamataH bhAvabhikSu te che je sarvasAvadyathI mana-vacana-kAyAthI karavA karAvavAne anumodavA rUpe (trividha trividha) aTakelo hoya tevo sAdhu. gRhastho ke anyatIrthika ke anyaliMgI sAdhuo e noAgamataH bhAva bhikSu nathI. kemake bhikSu zabdathI temAM pravRtti thavAnA nimittano temAM abhAva che. arthAt bhikSu zabdanA be nimitto che 1. vyutpattinimitta 2. pravRttinimitta je bhikSA mAMge evA prakArano svabhAvavALo che e bhikSu, A vyAkhyA vyutpattinimittaka che. emAM bhikSAe vyutpattinuM nimitta che. te bhikSA sAthe eka ja padArthamAM samavAyIrUpe rahIne oLakhAtuM paralokanI AzaMsAthI rahitapaNA dvArA yama niyamamAM vyasthitapaNuM e pravRttinimitta che. (arthAt bhikSumAM rahela je bhikSaNa che te vyutpatti nimitta che te enA sAthe bhikSumAM ja rahela paralokAzaMsAthI mukta yama niyamanI vyasthitatA e pravRttinimitta che) A viziSTa yama niyamanI vyavasthitatA bhikSu bhikSA mAge tyAre ane na mAMgato hoya tyAre ubhaya avasthAmAM bhikSane viSe maLe che te. tethI bhikSAnA abhAvamAM paNa bhikSumAM bhikSu zabda pravarte che. jyAre gRhasthamAM te nathI pravartato kemake navakoTI azuddha AhAra bhojI evA gRhasthamAM yathokta pravRttinimittano abhAva rahelo che. mAtra gamanakriyA karavAthI gAya-gau nathI kahevAtI paraMtu gamanakriyAnI sAthe ekArtha samavAyI rahIne oLakhAtuM sAsnAdiva- (eTale ke gAyanA gaLe rahela godaDIvALApaNuM) enA yogathI ja
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 519 gAya gau kahevAya che. (eja rIte bhikSA mAMgavA mAtrathI nahIM paNa bhikSA sAthe paraloka AzaMsA rahitapaNe yama niyamamAM sthiratA dvArA ja sAdhu bhikSu kahevAya che) te bhikSunI pratimA = abhigraha vizeSa, jemAM 7 aThavADIyA hoya che. te satasaptakikA kahevAya che. A 7 saptaka (aThavADIyAmAM) mAM 7-7 divaso hoya che badhA maLIne te 49 divaso thAya che. A pratimA mAM pahelA 7 divasamAM eka eka bhikSAnuM grahaNa thAya che. bIjA 7 divasamAM be be, trIjA 7 divasamAM dararoja traNa traNa bhikSAnuM grahaNa thAya che. cothA saptakamAM cAra cAra, pAMcamAM pAMca pAMca ane chaThThAmAM cha cha temaja sAtamA saptakamAM 7 7 bhikSAnuM grahaNa A sAta sAtikAmAM thAya che. Ama bhikSAnuM parimANa 196 thAya che. ll41TI (ahIMyA bhikSA zabdathI dattI samajavI) eTale dattI ToTala 196 thaze. pratimAvahanenonnatAcAradehavanto bhavantIti tathAvidhAnAhamunisuvratasya paJcAzadAryikAsahasrANi, anantajinaH puruSottamazca paJcAzaddhanudehamAnaH // 42 // ___ munisuvratasyeti, manute jagatastrikAlAvasthAmiti muni jIvAjIvalakSaNaM lokaM yathArthopayogena dravyAstikaparyAyAstikasvabhAvaguNaparyAyairnimittopAdAnakAraNakAryabhAvotsargApavAdapaddhatyA jAnAti muniH, (nAmamuniH sthApanAmuniH sugamaH, dravyamuniH jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikta bhedAstrividho'nupayuktaH liGgamAtradravyakriyAvRttisAdhyopayogazUnyasya pravartanavikalpAdiSu kaSAyanivRttasya pariNaticakre'saMyamapariNatasya dravyamunitvam / bhAvamuniH cAritramohanIyakSayopazamakSAyikotpannasvarUparamaNaparabhAvanivRttaH pariNativikalpapravRttiSu dvAdazakaSAyodrekamuktaH, naigamasaGgrahavyavahAranayaiH dravyakriyApravRttadravyAsravaviraktasya munitvam, RjusUtranayena bhAvAbhilASasaMkalpopagatasya, zabdasamabhirUdvaivambhUtanayaiH pramattAt kSINaM mohaM yAvat pariNatau sAmAnyavizeSacakre svatattvaikatvaparamazamatAmRtaratasya munitvam) zobhanAni vratAni yasya sa suvrataH, munizcAsau suvratazceti tathA, evaM garbhasthe'sya jananI munivatsuvratA jAteti munisuvrataH viMzatitamastIrthakaraH, asya pitA sumitraH, mAtA padmA, asau navame bhave jino jAtaH, asya zramaNAH triMzatsahasrANi, AryikAH paJcAzatsahasrANi, triMzadvarSasahasrANi sarvAyuH viMzatidhanurdehamAnaJceti / anantakarmAMzajayAt anantAni vA jJAnAdInyasyetyanantaH asya jananyA ratnavicitramatipramANaM dAmasvapne dRSTamato'nantaH, caturdazastIrthakaraH, asya pitA'yodhyAlaGkAraH siMhasenaH, mAtA suyazAH, triMzadvarSalakSANi sarvAyuH, SaTSaSTisahasrANi zramaNAH, lakSamekamaSTau
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 sUtrArthamuktAvaliH zatAnyAyikAH, paJcAzaddhanurdehamAnaJca / puruSottamo'yaM caturtho vAsudevaH, vAsudevAzcAvasarpiNyAM nava bhavanti, anantajinakAlabhAvI puruSottamo vAsudevaH paJcAzaddhanurdehamAna iti // 42 // have pratimA vahana karanAra unnata AcAravALo ane unnata dehavALo paNa thAya che. tethI (50 samavAya) have tevAnI vAta kahe che. jagannI trikAla avasthAne je mAne te muni kahevAya che. athavA jIva ajIva rUpa A lokane yathArtha upayogathI eTale ke dravyAstika-paryAyAstika-svabhAva-guNa ane paryAyodvArA nimitta upAdAna kAraNa kAryabhAvane utsarga apavAda paddhati dvArA je jANe te muni. muninA cAra nikSepa = nAmamuni, sthApanAmuni, dravyamuni ane bhAvamuni emAM nAmasthApanA prasiddha che. dravyamuni = jJazarIra, bhavya zarIra, tavyatirikta ema traNa bhede che. jJAtA chatAM anupayukta dravyamuni kahevAya che. khAlI liMgamAtra (veSamAtra) dravyakriyAnI vRttithI sAdhya te kriyAmAM upayoga zUnya ane (asaMyamanA) pravartana vikalpamAM kaSAya nivRtta paraMtu pariNatinA cakramAM asaMyamamAM pariNata vyaktinuM dravyamunitva che. jyAre bhAvamuni e che je cAritra mohanIyanA kSayopazama ke kSayathI utpanna svarUparamaNatAthI parabhAvamAM nivRtta thayo hoya, pariNati vikalpane pravRttine viSe bAreya kaSAyanI utkaTatA vinAno hoya. niMgama-saMgraha ne vyavahAranayathI dravyakriyAmAM pravRtta ane dravyAgnavathI virakta e muni che. RjusUtranayathI bhAvane pAmavAnA abhilASane saMkalpathI yukta hoya te muni che. zabda-samabhirUDha ne evaMbhUtanayathI pramatta guNaThANAthI kSINamoha guNaThANA sudhI pariNatimAM sAmAnya ke vizeSa cakramAM svatattvamAM ekatvamAM paramazamabhAvanA amRtamAM rata vyakti muni che. suMdara jenA vrato hoya te suvrata kahevAya muni evA suvrata = munisuvrata (20 mA tIrthaMkara) ke je A prabhu garbhamAM hatA tyAre mAtA muninI jema suvrata (sArAvratavALI) thaI gaI hatI, mATe temanuM nAma munisuvrata paDyuM. A vIsamA tIrthakara munisuvratasvAmInA pitA sumitra rAjA che mAtA padmA (devI) che. e navamA bhave jinezvara thayA. emanA sAdhuo 30 hajAra che ane sAdhvIjIo 50 hajAra che. savayuSya 30 hajAra varSa che. 20 dhanuSyanuM dehamAna che. ananta evA karmone aMzone jItanAra hovAthI caudamA jinanuM nAma anaMtanAtha che athavA anaMta evA jJAna vagerene dharanAra hovAthI eo anaMta che. emanI mAtAe ratnacita atipramANavALI mAlAne svapramAM joI hovAthI e anaMta che. e anaMtanAtha 14mA tIrthaMkara che. emanA pitA ayodhyAnA alaMkAra siMhasena rAjA che ane mAtA suyazA che. trIsa lAkha varSanuM Ayakhu che. 66 hajAra zramaNo che ekalAkha ne 8) zramaNIo che ane 50 dhanuSyanuM dehamAna che. A puruSottama je cotho vAsudeva che. avasarpiNImAM 9 vAsudeva thAya che.
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 521 emAM anaMtanAtha jinezvaranA kAlamAM thanAra puruSottama nAmano vAsudeva paNa 50 dhanuSyanA dehamAnavALo che. (Ama 50 no samavAya thayo) // 42 // ete karmaNAM kSayaM kariSyantIti tAnyAha darzanAvaraNanAmakarmaNorekapaJcAzatprakRtikatvam // 43 // darzaneti, sAmAnyArthabodho darzanaM tadAvRNoti yattaddarzanAvaraNIyam, tacca cakSurdarzanAvaraNIyAdibhedena navavidham, nAmakarmApi dvicatvAriMzaditi militvobhayakarmaNI ekapaJcAzaduttaraprakRti bhAvaH // 43 // A badhA vyakti karmono kSaya karaze. eTale 51 mA samavAyanI vAtamAM karmane lagatI bAbata kahe che. sAmAnya arthabodhane darzana kahe che. te darzanane je Avare te darzanAvaraNIya karma che, te darzanAvaraNIya cakSudarzana vagere 9 prakA2nuM che. nAmakarma paNa beMtAlIsa prakAranuM che. 42+9 banne maLIne be karma 51 prakRtivALA thayA (51 bhAvavALA thayA) / / 43 // tathA-- jJAnAvaraNanAmAntarAyANAJca dvipaJcAzatprakRtikatvam // 44 // jJAneti, vizeSArthaviSayaM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNaM dezasarvajJAnAvaraNarUpaM matijJAnAvaraNAdipaJcavidham, nAma dvicatvAriMzadvidham, antarA - dAtRpratigrAhakayorantarbhANDAgArikadvighnatutayA ayate gacchatItyantarAyam pratyutpannavinAzi AgAmilabdhavyapathapratirodhakaJca dAnAntarAyAdi paJcavidhamiti sarvamelane dvipaJcAzadbhavantIti // 44 // have karmanI bAbatamAM (52) bAvanano samavAya kahe che. vizeSa arthabodha viSayavALuM jJAna che AvA jJAnane je Avare te jJAnAvaraNa che. dezathI jJAna rokanAra ke sarvathI jJAnane rokanAra ema banne prakAre AvanAra jJAnAvaraNIya karmo matijJAnAvaraNa vagere pAMca prakAre che, nAmakarma 42 prakAre che ane antarA = vacce dAtA ane gRhItAnI vacce denAra lenAranI vacce bhaMDArInI jema vighnanuM kAraNa lAbhane (naDanArA) tarIke je jAya che te antarAya che. je tatkAlamAM vinAza karanAruM ane bhAvimAM prApta thanArAnA mArgane rokanArA dAnAntarAya vagere pAMca prakAranuM che. 5+425 = (sarvamalIne) 52 thAya che. / / 44 kliSTakarmaNAmudayAtsammUcchimA bhavantIti tadvizeSamAha sammUcchimoraH parisarpANAM tripaJcAzadvarSasahastrANi sthitiH // 45 //
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 sUtrArthamuktAvaliH sammUchimeti, saMmUrcchanaM saMmUrchA tathA nirvRttAH sammUcchimAH, tathAvidhakarmodayAt garbhamantareNaiva ye utpadyante te saMmUcchimAH, prasiddhabIjAbhAvena pRthivyAM varSodbhavAstathAvidhatRNAdayaH, na caite na sambhavaMti, dagdhabhUmau bIjAsattve'pi teSAM sambhavAt, tathA padminIzrRGgATaka pADhAzaivalAdivanaspatayaH, zalabhapipIlikAmakSikA''zAlikAdayazca, urasA-vakSasA ye parisarpanti saJcaranti te uraHparisarpA uragAdayaH, sammUcchimAzca te uraHparisAzca teSAM tripaJcAzadvarSasahasrANi sthitirutkarSataH, jaghanyena tvantarmuhUrtam, iyaJca sthitiH tAdRzAM paryAptakAnAm, aparyAptakAnAntu teSAM jaghanyenotkarSeNa cAntarmuhUrtam, evaM sammUcchimasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAmapi tAvatyeva sthitiH // 45 // kliSTa karmanA udayathI jIvo saMmUrNima bane che. te saMmUchimanI vizeSatA pa3mA samavAyathI kahe che. samUIna pAmavuM (vicAra zUnyatA pAmavI) te samUcha che. tenAthI nivRttA eTale ke vicArazUnyatAe utpanna jIvo saMmUIima kahevAya che. tevA prakAranA karmodayathI garbha vinA ja jeo utpanna thAya che te saMmUchima che. prasiddha bIjano abhAva hovA chatAM pRthvImAM varasAda vagerethI utpanna thatA tevA prakAranA tRNa vagere paNa saMmUrNima che. teo bIjathI utpanna thAya che mATe saMmUrNima nathI ema na kahevuM kemake dagdhabhUmimAM - bIja na hoya toya tRNAMkuro utpanna thAya che. teja rIte kamalinI, sighoDA, pADhA, sevAla vagere vanaspatio ane pataMgIyA, kIDI, mAkhI, AzAlikA vagere paNa saMmUrNima che. ura eTale ke chAtI tenAthI jeo ALoTIne cAle che teo uraH parisarpa kahevAya che. sarpa vagere, saMmUrNima evA ura:parisarpa (sapadi) teonI utkRSTa AyuSya sthiti pa3000 varSa jaghanyathI aMtamuhUrta che. A sthiti paryApta evA ura parisarpanI che aparyApta ura parisarpanI utkRSTa ke jaghanya sthiti attamuhUrtanI ja che. Ama saMmUrNima sthalacara ane paMcendriya tiryaMcanI paNa teTalI ja sthiti samajavI. li4pA sammacchimA adhamAstadviparyayeNottamAnAhabharatairavatayoH pratyekamutsarpiNyAM catuHpaJcAzaduttamapuruSA evamavasarpiNyAmapi 4ddA
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 523 samavAyAMgasUtra bharateti / jambUdvIpagatabharatairavatahaimavatahairaNyavatahariramyakamahAvidehalakSaNasaptavarSaghaTake bharatavarSe airavatavarSe cetyarthaH, utsarpanti vardhayantyarakApekSayA bhAvAnityutsarpiNI zubhabhAvavardhako'zubhabhAvahAnikArako dazasAgaropamakoTIkoTiparimANaH kAlavizeSaH, evamavasarpayati bhAvAnityavasarpiNI tAvanmAnaiva, atrApi samastAH zubhA bhAvA: krameNAnantaguNatayA hIyante, azubhA bhAvAzca krameNAnantaguNatayA parivarddhante, uttamAzca te puruSAzcottamapuruSAH, pU: zarIraM tatra zayanAnnivasanAt puruSaH, tatra nAmapuruSaH, puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH pratimAdi, dravyapuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo vA, ubhayavyatiriktazca mUlaguNanirmita:-puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitaH-tadAkAravanti tAnyeva / evamabhilApapuruSaH-yathA puruSa iti, pulliMgavRttyabhidhAmAtraM vA, yathA ghaTaH paTa ityAdi / cihnapuruSaH-puruSAkRtirnapuMsakAtmAzmazruprabhRtipuruSacihnayuktaH / vedapuruSaH-puruSavedAnubhavanapradhAnaH sa ca strIpuMnapuMsaka sambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavatIti / evamuttamapuruSo madhyamapuruSo jaghanyapuruSazca, tatrottamapuruSo dharmapuruSo bhogapuruSaH karmapuruSazceti trividhaH, dharmaH kSAyikacAritrAdistadarjanaparaH puruSo dharmapuruSaH arhahAdiH, bhogA manojJazabdAdayastatparo bhogapuruSaH cakravartyAdiH, karmANi mahArambhAdisampAdyAni tatparaH karmapuruSo vAsudevAdiH, ete uttamapuruSAH pratyekamutsarpiNyAM caturviMzatitIrthakarAH, dvAdazacakravartino, nava vAsudevA, nava baladevAzceti militvA catuHpaJcAzadbhavanti, evamavasarpiNyAmapi / ugrA bhogA rAjanyAzca madhyamapuruSAH, dAsA bhRtakA bhAgavantazceti jaghanyapuruSAH iti // 46 // saMmUrNima to adhama kahevAya che tenA viparIta uttamone have kahe che. jaMbudvIpa gata bharata, airAvata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa, ramaka, mahAvideharUpa sAta varSakSetranA ghaTaka bharatavarSa ane airavatavarSamAM ArAnI apekSA vividha bhAvonI vRddhi karatI evI utsarpiNI = zubhabhAvanI vRddhi karanAra ane azuddhabhAvanI hAni karanAro daza koDAkoDI sAgaropama pramANano kAla vizeSa eja rIte bhAvonuM avasarpaNa karatI avasarpiNI paNa eTalAja pramANanI che (10 koDAkoDI sAgaropama) emAM paNa samasta zubhabhAvo. krame krame anaMta guNa hAni pAme che. ane azubha bhAvo krame krame anaMta guNe vRddhi pAme che. (Ama bharata, airAvata kSetramAM pratyeka utsarpiNI avasarpiNI kAlamAM 54 uttama puruSo thAya che) uttama evA puruSa = uttama puruSa pUra eTale zarIra temAM zayana karavAthI nivAsa karavAthI puruSa kahevAya che. te puruSanA nAma, sthApanA, dravya bheda paDe che. puruSa e pramANe nAma e nAma puruSa puruSanI pratimA e sthApanA puruSa che. atyAre puruSa tarIke je nathI paNa puruSa tarIke
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 sUtrArthamuktAvaliH utpanna thaze te, tathA je pahelA puruSa tarIke utpanna thayelo hoya te dravyapuruSa che ane A bethI vyatirikta = alaga puruSane prAyogya dravyo athavA puruSAkAra evA dravyo... te dravyapuruSa che. abhilApapuruSa eTale puruSa, pulligamAM vartatuM nAma mAtra ghaTaH paTaH vagere abhilApapuruSa che. cihnapuruSa puruSAkRti dharAvato. napuMsaka vyakti jene dADhI vagere badhA puruSa cihno che. vedapuruSa pradhAnapaNe puruSavedane anubhavato vyakti. te strI puruSa napuMsaka traNe ligomAM hoI zake che eja rIte uttamapuruSa, madhyamapuruSa, jaghanyapuruSa AvA paNa puruSanA bheda che. tema uttamapuruSa traNa prakAre che. 1. dharmapuruSa, 2. bhogapuruSa, 3. karmapuruSa. dharma kSAyika cAritra vagere che tenuM sarjana karavAmAM tatpara te dharmapuruSa che. arihaMta paramAtmA vagere. bhoga = suMdara zabda vagere upabhogamAM tatpara te bhogapuruSa che. cakravartI vagere. karma = mahAAraMbha vagerethI saMpAdana yogya narakAdI AyuSyano baMdha karavAmAM tatpara evo puruSa te karmapuruSa che. vAsudeva vagere. A uttamapuruSonI saMkhyA utsarpiNImAM 54 nI che je A pramANe 24 tIrthakaro 12 cakravartIo nava vAsudevo ane nava baladevo badhAM maLIne 54 thAya che. jema utsarpiNImAM 54 uttama puruSo thAya che tema avasarpiNImAM paNa 54 uttamapuruSo thAya che. ugra-bhoga ane rAjanyakuLanA vyaktio madhyamapuruSo gaNAya che. dAsa, nokara cAkaro, bhAgIyA vagere jaghanyapuruSo kahevAya che. I46ll. uttameSvapi vAsudevA narakameva yAntIti tadAvAsAnAhaprathamadvitIyapRthivyoH paJcapaJcAzannarakAvAsazatasahasrANi // 47 // prathameti, prathamAyAM pRthivyAM triMzannarakalakSANi pUrvaM vyAvarNitAnyeva, zarkarAprabhAyAM dvitIyapRthivyAmekAdaza prastaTAH, narakapaTalAni adho'dho dvandvahInAnIti vacanAt, tatra prathame prastare catasRSu dikSu SaTtriMzadAvalikApraviSTA narakAvAsAH, vidikSu paJcatriMzat, madhye caiko narakendrakaH, sarvasaMkhyayA dve zate paJcAzItyadhike, zeSeSu dazasu prastaTeSu pratyekaM krameNAdho'dho'STakASTakahAniH pratidik ekaikanarakAvAsahAneH, tatastatra sarvasaMkhyayA''valikApraviSTA narakAvAsAH SaDviMza tAni paJcanavatyadhikAni, zeSAzcaturviMzatilakSAH saptanavatisahasrANi trINi zatAni paJcottarANi puSpAvakIrNakAH / ubhayamIlane paJcaviMzatilakSANi narakAvAsAnAmiti pRthivIdvayasaMkhyAyojanena paJcapaJcAzannarakAvAsazatasahasrANi bhavantIti // 47||
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 525 samavAyAMgasUtra uttamapuruSomAM paNa je vAsudevo hoya che. te narakamAM ja jAya che tethI ahi te narakAvAsonI saMkhyAo kahe che. pahelI (naraka) pRthvImAM 30 lAkha narakAvAso pahelAM ja varNavyA ja che. ane zarkarAmabhA nAmanI bIjI (naraka) pRthvImAM 11 prastaro che. narakanA paDalA... uparathI nIce nIce tarapha jatA dvandra hIna karatA javA e vacanathI prathama pAthaDAmAM cAre dizAmAM 36 zreNibaddha narakAvAso che. ane vidizAomAM pAMtrIza ane madhyamAM eka narakendra sarva saMkhyA 285 thaI. bAkInA 10 narakAvAsomAM pratyeka dizA (vidizAmAMthI eka eka narakAvAsanI hAni karavAthI ATha ATha nI hAni pratyeka pAthaDAmAM (uparanA pAMthaDA karatA) thaze. tethI tyAM AvalikA baddha narakAvAso sarva saMkhyAthI 2695 thaze. temaja bAkI puSpAvakIrNaka narakAvAsonI saMkhyA 24 lAkha 97 hajAra 305 che. 24,97,305+2695+285 = 25 lAkha narakAvAso thAya che. prathama narakanA 30 lAkha ane bIjI narakanA 25 lAkha ema banne pRthvInA narakAvAsonuM saMyojana karatA 55 lAkha narakAvAso thAya che. II4chA nArakiNo'pi bahirAgatya kRtadharmANo yAnti caMdrAdiSviti tadvaktavyatAmAhajambUdvIpe SaTpaJcAzannakSatrANi candrayuktAni // 48 // jambUdvIpa iti, samayakSetrabahirvartyasaMkhyeyajambUdvIpavyAvRte dhAtakIkhaNDAdisarvadvIpAnAM lavaNodAdisarvasamudrANAM sarvAtmanA'bhyantare sakalatiryaglokamadhyavartini sarvadvIpebhyaH kSullake yojanalakSapramANe puSkaraNikAsaMsthAnasaMsthite'smin jambUdvIpe dvau candrau prabhAsete, sUryAkrAntAbhyAmanyatra zeSayodizozcandrAbhyAM prakAzyamAnatvAt, ekaikasya ca candrasyASTAviMzatinakSatraparivArabhAvAt, tAni nakSatrANi svayaM niyatamaNDalacAritve'niyatAnekamaNDalacAriNA nijamaNDalakSetramAgatena candreNa saha prAptavanti prApnuvanti prApsyanti ca, tatazca candradvayApekSayA SaTpaJcAzannakSatrANi yogakartRNIti // 48 // - nArakIo paNa narakamAMthI nIkaLI dharma karIne caMdra vageremAM utpanna thAya che tethI tenI vAta kahe che. samayakSetranI bahAra rahelA asaMkhya jaMbudvIpothI bhinna, ane dhAtakIkhaMDa vagere sarvadvIpone lavaNodadhi vagere sarva samudronI atyaMtaramAM sarvarUpe rahelo, sarvadvIpo karatA nAno, eka lAkha yojana pramANano... kamaLanI karNikA samAna saMsthAna vALo... jaMbudvIpa che. e jaMbudvIpamAM be caMdro prakAze che. sUrya AkrAMta evI be dizAthI bAkInI be dizAo be candro vaDe prakAze che. eka eka caMdrano 28 nakSatrano parivAra che. te nakSatro... niyatamaMDala cAri hovA chatAM... aniyata aneka maMDalathI cAlanArAne potAnA maMDalakSetramAM AvanArA caMdranI sAthe prApta thayA che,
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 sUtrArthamuktAvaliH prApta thAya che, ane prApta thaze. tethI be caMdranI apekSA 28-28 = 56 evA nakSatro yoga 72 / 2 / che. // 48 // candrAdInAM vaktavyatAgaNipiTTakestIti tadvizeSamAha gaNipiTakAnAmAcAracUlikAvarjAni saptapaJcAzadadhyayanAni AcArasUtrakRtasthAnAGgAnAm // 49 // gaNIti, gaNaH-gaccho guNagaNo vA'syAstIti gaNI AcAryaH, tasya piTakamiva piTakAni sarvasvabhAjanAni, athavA gaNinAmarthaparicchedAnAM piTakameva piTakAni sthAnAni teSAmAcArasUtrakRtasthAnAGgAnAmadhyayanAnI, AcAre prathamazrutaskandhe navAdhyayanAni, dvitIye SoDaza, nizIthAdhyayanasya prasthAnAntaratvenehAnAzrayaNAt / sUtrakRte dvitIyAGge prathamazrutaskandhe SoDaza, dvitIye sapta, sthAnAGge daza, parantu AcArasya prathamAGgasya cUlikA sarvAntimamadhyayanaM vimuktyabhidhAnaM tadvarjanAt saptapaJcAzadadhyayanAni bhavanti // 49 // | caMdra vagerenI vaktavyatA gaNipiTTakamAM che... AthI teno vizeSa (57 mA samavAyamAM) have 53 cha. gaNa eTale gaccha athavA gaNa eTale guNono gaNa (samUha) jeno hoya te gaNi eTale ke AcArya kahevAya che. teno piTaka eTale paTAro (khajAno) samAna sarvasva samAna je che te gaNipiTaka che. athavA gaNi eTale AcAryonA artha parichedanA piTaka eTale sthAno. enuM nAma gaNipiTaka, tenA AcArAMga sUyagaDAMga tathA ThANAMganA adhyayano, temAM AcArAMganA prathama zrutaskaMdhamAM nava adhyayano ane bIjAnA 16, nizIthanA adhyayano anya prasthAnanA hovAthI ahIM gaNavAmAM nathI AvyA. sUyagaDAMga bIjA aMganA prathama zrutaskaMdhanA 16 ane bIjA zrutaskaMdhanA 7 ane sthAnAMganA 10 adhyayano che. &+1+16+7+10 = 58 adhyayana thAya che mAmA mAyA prathama aMgarnu savantima adhyayanarUpa cUlikA vimukti adhyayanane na gaNavAthI 57 thAya che. II4lI AcArAGgAdInAM nihnavAdikarturnarakagatiprAyogyakarmabandhAnarakAvAsatabaMdhakarmANyAha prathamadvitIyapaJcamapRthivISu nirayAvAsA aSTapaJcAzat zatasahasrANi jJAnAvaraNavedanIyAyurnAmAntarAyANAJcASTapaJcAzaduttaraprakRtikatvam // 50 // prathameti, prathamAyAM trizallakSANi dvitIyAyAM paJcaviMzatiH paJcamyAstrINIti sarvANyaSTapaJcAzallakSANi / jJAnAvaraNasya paJca vedanIyasya dve AyuSazcatasro nAmno dvicatvAriMzat antarAyasya paJceti sarvA aSTapaJcAzaduttaraprakRtayaH // 50 //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 527 AcArAMga vagerenA padArthone na mAnavAthI ke chupAvavAthI narakagati prAyogya karmabaMdha thAya che. tethI (58 mA samavAyamAM) nArakAvAsa ane narakAvAsamAM laI janAra karmabaMdho have kahe che. prathama narakamAM 30 lAkha, dvitIya narakamAM 25 lAkha ane pAMcamI narakamAM 3 lAkha narakAvAso che. ToTala 58 lAkha narakAvAso thayAM. teja rIte jJAnAvaraNIya 5, vedanIyanI 2, AyuSyanI 4, nAmanI 42, aMtarAyanI 5, Ama sarva maLIne 58 uttarapravRttio thAya che. (ATalI prakRttio narakamAM che evuM nahI paNa ATalA karmanI 58 uttarapravRttio che ema samajavuM) 50mAM karmaNAM sthitiniyatatvena sthitezca kAlaniyaMtritatayA tadvizeSamAhacandravarSasya pratyekamRtava ekonaSaSTirAtriMdivamAnAH // 51 // candravarSasyeti, nakSatracandrAdityAbhivaddhitasaMvatsareSu yazcandrasaMvatsaraH candragatimaGgIkRtya bhavati tatra dvAdazamAsAH SaD Rtavo bhavanti, tatra kRSNapratipadamArabhya paurNamAsIparisamApti yAvattAvatkAlapramANazcAndro mAsaH, sa ca mAsa ekonAtriMzadvAtriMdivAni dvAtriMzacca dviSaSTibhAgA, ahorAtrasyetyevaM pramANaH, dvAbhyAM tAbhyAJca mAsAbhyAmRturbhavati tata ekonaSaSTirahorAtrANyasau bhavati, yacceha dviSaSTibhAgadvayamadhikaM tanna vivakSitam // 51 // karma badhA sthitithI baMdhAyela che. ane sthiti kAlathI niyaMtrita che mATe kAla vizeSane have kahe che. nakSatra, caMdra, Rtu, Aditya, abhivardhita Ama pAMca saMvatsaromAM je caMdra saMvatsara che. te caMdranI gatine AzrayIne thAya che. temAM 12 mAsa ane 6 Rtuo hoya che. kRSNapratipada (vada1thI) mAMDI (suda) punama sudhInuM kAla pramANa e caMdramAsa che. te caMdramAsa 29 rAtridivasa ane eka ahorAtranA 32/62 (batrIsa bAMsaThIyA bhAga)no hoya che. tevA be mahinA (be caMdramAsa dvArA) eka Rtu bane che. tethI te Rtu pa9 ahorAtrinI bane che. je ahi be bAMsaThIyA bhAga adhika rahe che. vadhArAnA rahe che tenI ahi vivalI nathI karavAmAM AvI (Ama 59 mo samavAya pUrNa thayo) li51) sUryagatiparimANavizeSAdapi RtUnAM bhAvAtsUryAzrayeNa gativizeSamAhaudite sthAne SaSTimuhUrterudeti savitA punaH // 52 // udita iti, sthAnaM cArabhUmirmaNDalam, tAni maNDalAni sarvasaMkhyayA caturazItyadhika maNDalazatam, jambUdvIpe paJcaSaSTiH lavaNe samudre ekonaviMzatyadhikaM zatam, ekaikasya maNDalasya viSkambho'STacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, maNDalatvaJcaiSAM maNDalasadRzatvAt, na tu
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 sUtrArthamuktAvaliH tAttvikam, maNDalaprathamakSaNe yadvyAptaM kSetraM tatsamazreNyeva yadi puraH kSetraM vyApnuyAt tadA tAttvikI maNDalatA syAt, tathA ca sati pUrvamaNDalAduttaramaNDalasya yojanadvayamantaraM na syAt, sUryamaNDalakSetraJca cakravAlaviSkambhato'vaseyam, tatra sUryaH sarvAbhyantaraM sarvabAhyaJca sakRdeva saMkrAmati zeSANi tu dvau vArAn, sUryaH paJcapaJcayojanasahasrANi dve caikapaJcAze yojanazate ekonaviMzataJca SaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati, sarvamapi hi maNDalamekenAhorAtreNa dvAbhyAM sUryAbhyAM parisamApyate, pratisUryaJcAhorAtragaNane paramArthato dvAvahorAtrau bhavataH, dvayozcAhorAtrayoH SaSTi muhUrtAH, tato maNDalaparirayasya SaSTyA bhAge hRte yallabhyate tanmuhUrtagatipramANam, sarvAbhyantaramaNDalaparirayaH trINi lakSANi paJcadazasahasrANi ekonanavatyadhikAni yojanAnAmiti / asmin sarvAbhyantare maNDale divaso'STAdazamuhUrttapramANaH, bharatakSetragatAnAJca manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahasrAbhyAM triSaSTyadhikAbhyAM yojanazatAbhyAM ekaviMzatyA ca SaSTibhAgairyojanasya sarvAbhyantaramaNDalacAracaraNakAle sUrya udayamAnaH cakSurgocaramAyAti // 52 // sUryagatinA parimANa vizeSathI paNa Rtuo thatI hoya che. tethI sUryane AzrayIne je gati che te have kahe che. udita sthAna eTale ke sUryanA bhramaNanI bhUmi sUryanuM maMDala.... AvA sUryanA maMDalo ToTala 184 che. 65 jaMbudvIpamAM 119 lavaNa samudramAM thAya che. eka eka maMDalano viSkanma (vistAra) yojananA 48/61 (ekasaThIyA 48 bhAga) hoya che. sUryanA maMDalane goLAkAra paribhramaNathI maMDala kahevAya che paraMtu tAttvika rIte maMDala nathI. maMDalanA prathama kSaNe je kSetra vyApta hatuM. tenI barobara samazreNimAM AgaLanuM kSetra vyApta thAta to tAttvika rIte maMDalatA ghaTI zakata ne jo AvI tAttvika maMDalatA hota to pUrvamaMDala ane uttaramaMDala vacce be yojanAnuM aMtara na hota. sUryanuM maMDalakSetra cakravAlaviSkammathI jANavuM temAM sUrya sarva atyaMtarane ane sarva bAhyamaMDaLamAM eka ja vAra saMkramaNa kare che jayAre bAkInA maMDaLomAM be vAra saMkramaNa kare che. sUrya ekamuhUrtamAM pa251 yojana tathA 19/60 (sAiThIyA 19 bhAga) jAya che (cAle che) AkhuM maMDala eka ahorAtramAM be sUrya vaDe parisamApta thAya che. pratyeka sUryane maMDalamAM keTalA ahorAtra thAya che. tema vicAro vAstavika rIte pratyeka sUryane be ahorAtra thAya che. be ahorAtranA 60 muhUrta thAya che. tethI maMDalanA paribhramaNane 60 bhAgathI bhAgo to eka muhUrtanI sUryanI gatinuM pramANa maLe che.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 529 sarva abhyantara maMDalanuM paribhramaNa 3 lAkha 15 hajAra 89 yojanothI adhika che. A sarvAtyaMtara maMDalamAM divasa 18 muhUrta pramANa che. bharatakSetranA manuSyone sarvAbhyantaracAranA vicaraNa kAlamAM 47263 yojane tathA yojananA sAIThIyA 19 bhAga 1960 sUryanuM udayamana cakSuno viSaya bane che. //parA kAlavizeSamAzrityaivAhaRtumAsena yugasyaikaSaSTi RtumAsAH // 53 // RtumAseneti, Rtuhi lokarUDhyA SaSTyahorAtrapramANo dvimAsAtmakastasyArddha mAso'pi Rturavayave samudAyopacArAt, Rtureva mAsaH paripUrNatriMzadahorAtrapramANaH RtumAsaH karmamAsaH sAvanamAsa iti vA vyavahiyate, yugazca candrazcandro'bhivaddhitazcandro'bhivaddhitazceti paJcabhiH saMvatsarairmIyamAnaH kAlavizeSaH sa ca pramANenASTAdazazatamitaH triMzaduttarANyahorAtrANAM bhavati, tasya ca pramANasya triMzatA bhAgAhAre labdhA ekaSaSTiH RtumAsA iti // 53 // kAlavizeSane AzrayIne ja have (61 mA samavAyamAM) kahe che. lokasaDhithI Rtu e 60 ahorAtra pramANanI hoya che. be mAsarUpa, paraMtu avayavamAM samudAyano upacAra karI zakAya e nyAye teno ardhabhAga eTale 1 mAsamAM paNa te te Rtuno upacAra thAya mATe eka mAsane Rtu mAsa kahI zakAya... Rtu evo mAsa eTale paripUrNa trIsa divasano RtumAsa jeno karmamAsa sAvanamAsa vagere paNa vyavahAra thAya che. eka caMdra saMvatsara punaH eka caMdra saMvatsara pachI abhivardhita saMvatsara punaH caMdrasaMvatsara ane vaLI pAcho abhivardhita saMvatsara Ama pAMca saMvatsarathI mapAto kAla vizeSa eTale yuga kahevAya che. (AmAM adhikamAsathI yukta varSa eTale abhivardhita saMvatsara samajavuM) Ama pAMca saMvatsaronuM pramANa 1830 ahorAtra che. tene 30 dvArA bhAgavAthI 61 RtumAsa thAya che. //pa3. yugasya candramAsagarbhitatvena candrasya pratidinAvasthAmAhapakSayoH pratyahaM candro dviSaSTibhAgAn hIyate varddhate ca // 54 // pakSayoriti, kRSNazuklapakSayorityarthaH, candramaso vRddhyapavRddhI aSTau muhUrtazatAni paJcAzItyadhikAni, ekasya muhUrtasya triMzataM dvASaSTibhAgAn yAvat / ekasya candramAsasya madhye ekasmin pakSe candramaso vRddhirekAsmiMzcApavRddhiH, candramAsasya parimANamekonatriMzadrAtrindinAni
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 sUtrArthamuktAvaliH ekasya rAtriMdivasya dvAtriMzadvASaSTibhAgAH, rAtriMdivaM ca triMzanmuhUrttakaraNArthamekonatriMzatA guNyate, jAtAnyaSTau zatAni saptatyadhikAni muhUrtAnAm / ye'pi dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya te'pi muhUrttasatkA bhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni navazatAni SaSTyadhikAni teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate labdhAH paJcadaza muhUrttAH te muhUrttarAzau prakSipyante jAtAni muhUrtAnAmaSTau zatAni paJcAzItyadhikAni zeSAzca triMzadvASaSTibhAgA muhUrtasya / tatra candrazcatvAri muhUrttazatAni dvAcatvAriMzadadhikAni SaTcatvAriMzataJca dvASaSTibhAgAn muhUrttasya yAvadapavRddhiM gacchati - rAhuvimAnaprabhayA rajyate, pratipattithau parisamApnuvatyAM paripUrNaM prathamaM paJcadazaM bhAgaM yAvadrajyate, evaM dvitIyAditithiSu yAvatpaJcadazyAM tithau parisamApnuvatyAM paripUrNaM paJcadazabhAgaM yAvat, tasyAzca paJcadazyAzcaramasamaye candraH sarvAtmanA rAhuvimAnaprabhayA rakto bhavati, yastu SoDazo bhAgo dvASaSTibhAgadvayAtmako'nAvRtya tiSThati sa stokatvAdadRzyatvAcca na gaNyate // 54 // yuga caMdramAsathI garbhita che. mATe caMdranI pratidina avasthAne have (62mA samavAyathI) kahe che. pakSa eTale kRSNapakSa ane zuklapakSamAM candranI hAni ane vRddhi 885 muhUrta ane ekamuhUrtanA bAMsaThIyA 30 bhAga eTale ke 30/62 jeTalI thAya che. (vRddhi ne hAni banne thaine) eka caMdramAsamAM eka pakhavADIyAmAM caMdranI vRddhi thAya che ane eka pakhavADIyAmAM caMdranI hAni thAya che. eka caMdramAsanuM parimANa / mApa 29 rAtridivasa ane eka rAtridivasanA 32 bAMsaThIyA bhAga. (arthAt 32/62 bhAga) have (29) rAtridivasa trIsa/trIsa muhUrto karavA mATe 29 rAtridivasane trIsa vaDe guNavAthI 870 muhUrta thayA. uparokta candranI vRddhihAninuM gaNita nIce pramANe samajavuM... 1. caMdramAsamAM caMdranI vRddhi hAni 885 muhUrta adhika, muhUrta 30/62 bhAga 1. caMdramAsa = 29 rAtridivasa adhika eka rAtridivasanA 32/62 bhAga 1. rAtridivasa = 30 muhUrta tethI 29 rAtridivasane 30 muhUrtano guNAkAra karatA 29 4 30 = 870 muhUrta thayA bAkInA 1 rAtridivasa 32/62 bhAgane muhUrtamAM pheravavA 32/ 62 30 = 960/62 ene 62 vaDe bhAgatA 15 muhUrta malyA 870 + 15 = 885 muhUrta thayA bAMsaThIyA bhAga zeSa bacyA te muhUrtanA 32/62 bhAga pramANa che tethI 885 muhUrta ane 1 muhUrtanA 32/62 bhAga e caMdranI hAni vRddhinuM mApa eka mAsamAM nIkaLyuM.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 531 have je rAtridivasanA 32/62 bhAga (bAMsaThIyA batrIsa bhAga hatA) teno muhUrta saMbaMdhI bhAga banAvavA mATe. 32/62 ne 30 thI guNatA 960 prApta thAya ene 960 ne 62 thI bhAgatA 15 muhUrta malyA. je 15 muhUrtanI saMkhyAne 870 mAM umeratA ToTala 885 muhUrta thayA. ane uparAMta zeSa tarIke 30/62 (bAMsaThIyA 30 aMza) 30/62 muhUrtanA malyA. eTale eka caMdramAsamAM caMdramAsanI vRddhi + hAni 885 muhUrtathI adhika muhUrtanA 30/62 aMza thaze. temAM caMdra 442 muhUrtathI adhika eka muhUrtanA 42/62 bhAga hAni pAme che eTale ke rAhunA vimAnanI prabhAthI DhaMkAya che. vada ekama parisamApta thaye chate paripUrNa pahelo 15mo bhAga caMdrano DhaMkAya che. Ama bIja (vada) vagere tithione viSe cheka paMdaramI tithi parisamApta thaye chate, (amAsa sudhI) paripUrNa 15 bhAga sudhI caMdra DhaMkAya che. amAsanA carama samaye caMdra Akho rAhuvimAnanI prabhAthI DhaMkAya che. je 16mI kalA / bhAga 2/62 bhAga pramANa che. te DhaMkAyA vinAnA rahe che paraMtu e ati alpa hovAthI ane adRzya hovAthI gaNAtA nathI tenuM aDadhu karo 442 muhUrta tathA 46/62 muhUrtanA vRddhi ane eTaluM ja hAninuM mApa thAya. // 54 // nanu jambUdvIpe paJcaSaSTiH sUryamaNDalAnAmuktA, tatra kutra kiyanti maNDalAni varttanta ityatrAha niSadhe nIlavati ca triSaSTissUryamaNDalAni // 55 // niSedha iti, mahAvidehasya dakSiNasyAM harivarSasyottarasyAM paurastyalavaNodasya pazcimAyAM pazcimalavaNasamudrasya pUrvasyAM jambUdvIpe niSadho nAma varSadharaparvatazcatvAriyojanazatAni Urdhvocvatvena yojanazatAnyudvedhena bhUpravezena meruvarjasamayakSetragiriNAM svoccatvacaturthAMzenodvedhatvAt, SoDazayojanasahasrANi dvicatvAriMzadadhikAni aSTau ca yojanazatAni dvau cekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNa varttate, mahAhimavato dviguNaviSkambhamAnatvAt, yatra bahUni kUTAni niSadhasaMsthAnasaMsthitAni, yatra ca niSadho nAma devo'dhipatitvamudvahati, tatparvatasya copari tathA mahAvidehasyottareNa ramyakavarSasya dakSiNena pUrvalavaNasamudrasya, pazcimena pazcimalavaNodasya pUrveNa niSadhasamAnamAno nIlavannAma varSadharaparvato nIlavannAmakadevAdhiSThito varttate tasya copari triSaSTiH sUryamaNDalAni bhavanti, harivarSajIvAkoTyAM ramyakajIvAkoTyAJca dve maNDale bhavataH kA kharekhara jaMbudvIpamAM 65 sUryamaMDalo kahyA che. temAM keTalA maMDalo kyAM vartI rahyA che te 63mA samavAyamAM have kahe che.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH mahAvidehathI dakSiNe... harivarSa kSetranI uttare... pUrvIya lavaNa samudra jalanA pazcimamAM.. ane pazcimIya lavaNa samudrajalanA pUrvamAM... jaMbudvIpamAM niSadhanAmano varSadhara parvata che. je bhUpradezamAM 100 yojana gaDAyelo che. ane urdhvamAM cAraso yojana UMco che. kemake merune choDIne samaya kSetranA sarva parvato potAnI bahAranI uMcAInA cothA bhAga jamInamAM gaDAyelA hoya che. vaLI 16 hajAra 842 yojana tathA eka yojana 2/19 bhAga laMbAimAM che kemake mahAhimavAnuM parvata karatA dviguNa laMbAIvALo niSadha che. AkhAya niSadha parvatanA saMsthAnamAM ghaNA kuTo eTale ke zikharo rahelA che. vaLI niSadhanAmano deva A parvatano adhipati che. te parvatanI upara ane tevI ja rIte mahAvidehathI uttaramAM ramyaphavarSa kSetrathI dakSiNamAM pUrva lavaNa samudrathI pazcima tarapha ane pazcima lavaNa samudrathI pUrva tarapha niSadha jevA ja samAna pramANavALo nIlavatu nAmano varSadhara parvata che. jeno adhiSThAyaka deva nIlavatu nAmano che. A nIlavat parvatanI upara... (Ama niSadha ane nIlavat parvatanI upara) sUryanA 63 maMDalo thAya che. jyAre 1 maMDala harivarSa nAmanA kSetramAM. ane eka maMDala ramyapha nAmanA kSetramAM sUryanuM thAya che. Ama 63+2=25 maMDala thAya che. papA kecitpratimAvizeSabhRto jyotiSkadevatvenotpadyanta iti pratimAvizeSamAhaaSTASTamikA pratimA catuHSaSTirAtriMdivapramANA // 56 // aSTeti, aSTAvaSTamAni dinAni yasyAM sA'STASTamikA, yasyAM hyaSTau dinASTakAni bhavanti, pratimA-bhikSUNAmabhigrahavizeSaH, aSTau aSTakAni yato'sau bhavati atazcatuSSaSTyA rAtriMdivaiH sA pAlitA bhavati, tathA prathame'STake pratidinamekaikA bhikSA dvitIye dve dve yAvadaSTame aSTAvaSTAviti saGkalanayA dve zate bhikSANAmaSTAzItyadhike bhavataH // 56 // keTalAka pratimA vizeSane dhAraNa karanArA jIvo jayotiSka deva tarIke utpanna thAya che. te pratimA vizeSane 64 mA samavAyamAM kahe che. jemAM (pratimAmAM) ATha AThamA divaso Ave che te aSTAbdikA nAmanI AThamI pratimA che. je pratimAmAM ATha ATha divasanA samUho hoya che. A pratimA eTale sAdhuno abhigraha vizeSa, jemAM divasonA ATha aSTaka hoya che. eTale 888 = 64 rAtri divasothI te paripAlita thAya che. A pratimAnA pahelA aSTakamAM eka eka bhikSA, bIjAmAM be be ema karatA AThamAM aSTakamAM ATha ATha bhikSAcaryA karavAnI hoya che badhI maLIne 288 bhikSA temAM thAya che. //pI. pratimAvAhakA avazyaM vaimAnikA bhavantIti tadvaktavyatAmAhasaudharmAvataMsakasya pratidizaM paJcaSaSTiIMmAni // 57 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 533 saudharmeti, saudharmaH zakrendrapAlitaH prathamadevalokaH, tasya madhyabhAgavati zakranivAsabhUtaM vimAnaM saudharmAvataMsakam, atra hi kalpe caturdikSu catvAri vimAnAni madhye ca paJcamaM saudharmAvataMsakam tasmAdekaikasyAM dizi prAkarAbhyarNavartIni nagarAkArANi bhaumAni paJcaSaSTirbhavanti // 57 // (sAmAnyathI) pratimA vahana karanArA (sAdhu) avazya vaimAnika tarIke utpanna thAya che te vaimAnika saMbaMdhi vaktavyatA 65 mA samavAyathI kahe che. saudharma devaloka eTale zakrendra dvArA pAlita prathama devaloka te devalokanA madhyabhAgamAM zakranA nivAsanuM sthAna evuM saudharmAvalaMsaka vimAna che. A prathama kalpamAM cAre dizAmAM cAra vimAnonI madhyamAM pAMcamuM saudharmAvalaMsaka vimAna hoya che e saudharmAvalaMsaka vimAna cAre dizAmAM prAkAra (killA) nikaTavarti nagara jevA AkAravALA bhauma hoya che. jenI saMkhyA 65 che. pachI vaimAnikeSu sUryacaMdraprakAzAbhAvAtprakAzyakSetraM tatsaMkhyAJcAhaSaTSaSTizcandrAH sUryAzca mAnuSakSetrasya dakSiNArdhamuttarArdhaJca prabhAsayanti // 58 // SaTSaSTiriti, jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArdharUpA dvIpA dvau ca lavaNodadhikAlodadhirUpau samudrau mAnuSaM kSetraM tatraiva manuSyANAmutpattermaraNAcca, atraiva suSamasuSamAdayaH kAlavibhAgAH, mAnuSakSetrAt paratastu sarvamapi devAraNyaM devAnAM krIDAsthAnam, na tatra janmato manuSyA nApi ko'pi tatra kAlavibhAgaH, mAnuSakSetre candrasUryagrahanakSatratArAgaNA vicaraNazIlAH zeSeSu dvIpasamudreSu jyotizcakraM sadA'vasthAnazIlam / tathA ca dvau candrau jambUdvIpe catvAro lavaNasamudre dvAdaza dhAtakIkhaNDe dvicatvAriMzatkAlodadhisamudre dvisaptatizca puSkarAdhe, sarve caite dvAtriMzadadhikaM zatam, etadardhaJca SaTSaSTidakSiNapaMktau SaTSaSTizcottarapaMktau sthitAH, evaM sUryA api, evaJcehaloke mAnuSe candrasUryANAM catasraH paMktayaH, dve paMktI candrANAM dve ca sUryANAm, ekaikA ca paMktiH SaTSaSTiH, ekaH kila sUryo jambUdvIpe merodakSiNabhAge cAraM caran varttate eka uttarabhAge, ekazcandramA meroruttarabhAge, eko'parabhAge, tatra yo merodakSiNabhAge sUryazcAraM caran varttate tadA tatsamazreNivyavasthitau dvau dakSiNabhAge sUryoM lavaNasamudre SaD dhAtakIkhaNDe ekaviMzatiH kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarAdhe, asyAM sUryapaMktau SaTSaSTiH sUryA jAtAH, uttarabhAge'pi tathA, candrA api pUrvabhAge'parabhAge ca tathA / ete sUryAzcandrAzcAnavasthitamaNDalA yathAyogamanyasminnanyasmin maNDale saJcarantaH pradakSiNAvarttamaNDalA meruM lakSIkRtya paribhramanti, teSAM pradakSiNAvartagateH pratyakSata evopalabhyamAnatvAt // 58 //
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH have vaimAnika vimAnomAM sUryacaMdranA prakAzano abhAva hoya che. mATe 66 mA samavAya sUryacaMdranI saMkhyAne tenuM prakAzya kSetra, banne kahe che. 534 jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa, puSkaravadvIpArdha ATalA dvIpo ane lavaNodiSa, kAlodiSa rUpa be samudro, ATaluM mAnuSakSetra che. temAM ja manuSyano janma ane maraNa thatuM hovAthI ane A manuSyakSetramAM suSama suSamA vagere kAlavibhAgo paNa che. A manuSyakSetra (2 / / dvIpa - 2 samudra) thI pachI badhuM ja devAraNya che arthAt devatAo mATenuM krIDA sthAna che. nathI tyAM janmathI manuSyo ke koipaNa prakArano kAla vibhAga. A manuSyakSetramAM rahelA candra, sUrya, graha, nakSatra ane tArAgaNo vicaraNa svabhAvavALA (pharatA) che. ane bAkInA badhA dvIpa samudra viSe raheluM AkhuMya jyotiSacakra (caMdra-sUrya-grahanakSatra-tArAo) sadAya sthira svabhAvavALuM che. (pharatuM nathI) temaja manuSyakSetramAM 2 candra jaMbudvIpamAM, 4 lavaNasamudramAM, 12 dhAtakIkhaMDamAM, 42 kAlodhi samudramAM, 72 puSkarArdhadvIpa badhA maLIne 132 caMdra thayAM. 132 nA aDadhA eTale ke 66 caMdro dakSiNapaMktimAM rahelA che. 66 caMdro uttarapaMktimAM rahelA che. Ama 66 sUryo paNa dakSiNapaMktimAM 66 sUryo uttarapaMktimAM rahelA che. Ama A lokamAM manuSyakSetramAM caMdra ane sUryanI cAra paMkti thai be paMkti caMdranI be paMkti sUryanI eka eka paMktimAM 66 nI saMkhyA che. eka sUrya jaMbudvIpamAM meruthI dakSiNa bhAgamAM bhramaNa karI rahyo hoya tyAre bIjo uttarabhAga (meruthI) bhramaNa kare ane eka caMdra jyAre merunI uttarabhAgamAM bhramaNa karI rahyo hoya che tyAre bIjo caMdra apara bhAgamAM eTale ke dakSiNa bhAgamAM bhramaNa kare che. jyAre dakSiNa bhAganA sUryanuM paribhramaNa cAlu hoya che tyAre eja samazreNimAM lavaNa samudramAM dakSiNabhAgamAM 2 dhAtakIkhaMDamAM 6 kAlodadhi samudramAM, 21 puSka2va2dvIpanA atyaMtara bhAgamAM 36 sUryo dakSiNa bhAgane prakAzita kare che. (A paMkti) jenI saMkhyA 66 thAya che. evI ja rIte 66 sUryo uttarabhAgane prakAzita kare che, ne tyAre 1 caMdra pUrvabhAgamAM ane eka caMdra apara bhAgamAM (pazcima bhAgamAM) (ne caMdranI paNa puSkarAvarta dvIpArdha sudhI ne banne paMktimAM 66/66 caMdro rahelA che, krama sUrya pramANe) A sUryo ane caMdro anavasthita maMDalavALA che. yathAyogya rIte judA judA maMDalamAM saMcaratA pradakSiNAvartonI jema merune lakSa (dharI) banAvI paribhramaNa kare che. teo pradakSiNA varte gati kare che te to pratyakSa ja dekhAya che. II58 nakSatrANAM candrasvAmitvAttadAzrayeNa mAsabhedamAha- nakSatramAsena bhIyamAnasya yugasta saptaSaSTirnakSatramAsAH // 59 //
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 535 samavAyAMgasUtra nakSatramAseneti, yena kAlena candro nakSatramaNDalaM bhuMkte sa nakSatramAsaH, sa ca saptaviMzatirahorAtrANi ekaviMzatizcAhorAtrasya saptaSaSTibhAgAH / saptaSaSTibhAgakaraNArthaM te saptaSaSTayA guNyante, jAtAnyaSTAdazazatAni navottarANi tata uparitanA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAstatra prakSipyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, yugasyApi sambandhinastriMzadadhikASTAdazazatapramANAnyahorAtrANi saptaSaSTayA guNyante, jAta eko lakSo dvAviMzatisahasrANi SaT zatAni dazottarANi, eteSAmaSTAdazazataistriMzadadhikainakSatramAsasatkaisaptaSaSTibhAgarUpairbhAgo hriyate, labdhAH saptaSaSTimAsAH // 59 // nakSatrono svAmi caMdra che. mATe have nakSatrane AzrayIne 67 mAM samavAyamAM eka yuganA keTalA mAsa bheda thAya che te have kahe che. je samaya dvArA caMdra samasta nakSatra maMDalano paribhoga kare te kAla nakSetra mAsa gaNAya che. ane te nakSatramAsa 27 ahorAtra ane eka ahorAtranA 21/67 (saDasaThIyA 21bhAga) bheTalo che. 27 ahorAtranA SaDasaThIyA bhAga banAvavA mATe 27 ne 67 vaDe guNatA 1809 thayA... ne 21/67 bhAgamAM upa2nA ekavIsa emAM umeratA 1830 saDasaThIyA bhAga pramANa nakSatramAsa thayo..... have pAMca saMvatsara rUpa yuganA ahorAtro paNa 1830 che. e darekane SaDasaThIyA bhAgamAM pheravavA 1830467 karavAthI 1 lAkha 22 hajAra 610 (1,22,610) SaDasaThIyA bhAga thAya. 1,22,610 saDasaThIyA bhAgone nakSatra mAsanA 1830 saDasaThIyA bhAgo dvArA bhAgAkAra karatA 67 no AMka prApta thAya che. tethI eka yugamAM 67 nakSatra mAsa hoya che te niSkarSa prApta thAya che. // 8 // nakSatramAsAnAM samayakSetrabhAvitvAtsamayakSetravizeSasya dhAtakIkhaNDasya vaktavyatAmAha-- dhAtakIkhaNDe'STaSaSTizcakravarttivijayA rAjadhAnya utkarSeNArhantazcakravarttibaladevavAsudevAzca // 60 // dhAtakIkhaNDa iti, yadyapi cakravarttinAM vAsudevAnAM naikadA'STaSaSTiH sambhavati, jaghanyato'pyekaikasmin mahAvidehe caturNAM caturNAM tIrthakarAdInAmavazyambhAvasya sthAnAGgAdAvabhihitatvAt, na caikakSetre cakravartI vAsudevazcaikadA bhavato yataH aSTaSaSTirevotkarSatazcakravarttinAM vAsudevAnAM cASTaSaSTyAM vijayeSu bhavati tathApIhaikasamayAvivakSaNAt kAlabhedabhAvinAM cakravatrtyAdInAM vijayabhedenASTaSaSTiraviruddheti // 60 //
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrArthamuktAvaliH nakSatramAso samayakSetramAM thanArA che. tethI samayakSetra vizeSa evA dhAtakIkhaMDanI 68 mA samavAyamAM vaktavyatA kahe che. 536 dhAtakI khaMDamAM 68 cakravartionI vijaya rAjadhAnI che. jemAM utkRSTathI 68 arihaMto cakravartIo baladevo ne vAsudevo thAya che. A sUtrArthanI spaSTatA karatA TIkAkAra TIkAmAM kahe che ke... joke cakravartIo ne vAsudevo eka ja samaye 68 hovA saMbhavatA nathI. ane jaghanyathI paNa eka eka mahAvidehamAM cAra/cAra tIrthaMkaro avazya hoya che evuM sthAnAMga vageremAM kahyuM che. eka ja kSetramAM, ekaja samaye cakravartIne vAsudeva nathI hotA kemake A ja 68 vijayomAM 68 cakravartIne 68 vAsudevo thAya che. (eka sAthe cakravartI 6 khaMDamAM Adhipatya kare ne. 3 khaMDamAM vAsudeva Adhipatya kare. vijayanA 6 khaMDa be Adhipatya saMbhavI na zake) to paNa eka ja samaye e vivakSA nathI. judA judA kAlanI apekSAe cakravartI 68 ne vAsudevo 68 A aDasaTha vijayomAM thAya che. bhinna kAlamAM cakravartI vAsudevanI 68 saMkhyA avirUddha che. II6nA samayakSetravizeSavaktavyatAnantaraM tatsAmAnyAzrayeNa varSAdInAha varSANi varSadharAzca meruvarjA ekonasaptatiH samayakSetre // 61 // varSANIti, bharatahaimavataharivAsamahAvideharamyakahairaNyavatairavatAni kSetrANi sapta, tatrAdyAni trINi merordakSiNena, antyAni trINi tasyottareNa mahAvidehazca meroH pUrveNa pazcimena ca, varSaM kSetravizeSaM dhArayaMte-vyavasthApyaMta iti varSadharAH, te ca himavAn mahAhimavAn niSadha nIlavAn rukmI (rUpyaH) zikharI mandarazceti sapta, AdyAstrayo merordakSiNena tatastrayaH tasyottareNa merurmadhye, ityekamervapekSayA varSANi varSadharaparvatAzca trayodaza, meruvarjanAt samayakSetre paJca mandarA iti tadapekSayA paJcaSaSTirvarSANi varSadharAzca catvAra eveSukArAH, sarvasaMkhyayA caikonasaptatiriti // 6 // samayakSetra vizeSa nA kathana bAda samayakSetramAM sAmAnyathI varSa kSetro varSadharo vagere 69 mA samavAyamAM have kahe che. bharata, haimavata, harivAsa, mahAvideha, ramyak, hairaNyavat, airavata ema 7 kSetro che. temAM 3 meruparvatanI dakSiNa tarapha che. chellA traNa tenI (merunI) uttaramAM che. ane meruthI pUrva ane pazcimamAM mahAvidehakSetra che. varSa = kSetra vizeSa e kSetra vizeSa ne je dhAraNa kare alaga kSetra tarIke sthApe te varSadharo (parvato) che. ane te varSadhara - himavAn, mahAhimavAn, niSadha, -
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 537 nIlavAnuM, rukamI, (pya) zikharI, maMdara Ama 7 parvato che. temAMthI 3 merunI dakSiNe ane 3 merunI uttaramAM, madhyabhAge meru che. Ama eka merunI apekSAe varSa ane varSadharo - 13 thayA. merune choDIne samayakSetramAM pAMca meru che. tethI tenI apekSAe 1345 = 65 + 4 IpukAra parvatIne ubhe2pAthI 65+4=68 parvato kSetro thayA. |6|| samayakSetra eva karmaNAmutkarSasthitilAbhAtsarvakarmamUlabhUtamohanIyasthitimAha mohanIyakarmaNo'bAdhonikAsthitiH karmaniSekaH saptatisAgaropamakoTIkoTyaH // 62 // mohanIyakarmaNa iti, zubhAzubhAnyatarAdhyavasAyI jIvo hi puNyapApAtmakasya karmaNo yogyaM nAtibAdaraM nAtisUkSmaM na vA svAvagADhapradezebhyo bhinnapradezAvagADhaM karmavargaNAgataM dravyaM tailAdikRtAbhyaGgaH puruSo reNumiva rAgadveSaklinnasvarUpo rucakavarje sarvAtmapradezairgRhNAti, zubhAzubhAdivizeSaNAviziSTameva tadgRhNan tatkSaNameva zubhamazubhaM vA kurute, pariNAmAzrayakarmaNAM tathAvidhasvabhAvatvAt, jIvasya hi zubho'zubho vA pariNAmastathAvidho'sti yadvazAt grahaNasamaya eva karmaNAM zubhatvamazubhatvaM janayati, jIvasyApi karmAzrayabhUtasya sa ko'pi svabhAvo'sti yena zubhAzubhatvena pariNamayannaiva karma gRhNAti, tathA karmaNo'pi sa svabhAvaH kazcidvarttate yena zubhAzubhapariNAmAnvitena jIvena gRhyamANamevaitadrUpeNa pariNamati, tathA prakRtisthityanubhAgavaicitryaM pradezAnAmalpabahubhAgavaicitryaJca karmaNo grahaNasamaya eva karoti tatrAdhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yatsthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH, sthitizca dvividhA karmatvApAdanamAtrarUpA, anubhavarUpA ca, tatra karmatvApAdanarUpAM sthitimadhikRtya mohanIyasya karmaNa utkRSTasthitiH saptatisAgaropamakoTIkoTyaH, anubhavarUpAmaGgIkRtya tu abAdhonikA, yeSAM hi karmaNAM yAvatyaH sAgaropamakoTIkoTyaH teSAM tAvanti varSazatAnyabAdhAkAlaH, sa ca kAlo mohanIyasya saptavarSasahasrarUpaH tadAnIJca karma nodayaM yAtIti tadUnA saptatiH sAgaropamakoTIkoTyo'nubhavarUpA sthitiH, karmadalikaniSeko'pi tadaiva, tAvanmAna eva, karmadalikaniSeko nAma jJAnAvaraNIyAdikarmadalikasya pUrvaniSiktasyAnubhavanArthamudaye pravezanam, tatra sarvasminnapi badhyamAne karmaNi nijamabAdhAkAlaM parityajya tato dalikanikSepaM karoti, tatra prathamAyAM sthitau samayalakSaNAyAM prabhUtataraM dravyaM karmadalikaM niSiJcati, tata UrdhvaM dvitIyasamaye vizeSahInaM tRtIyasamaye vizeSahInamevaM yAvadutkRSTasthitikarmadalikaM tAvadvizeSahInaM niSiJcati, ayaJca karmaniSekaH // 62 //
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 sUtrArthamuktAvaliH samayakSetramAM ja karmanI utkRSTa sthitino lAbha thAya che. tethI 70 mA samavAyamAM sarvakarmanA mULabhUta evA mohanIyakarmanI sthiti have kahe che. jema telanA vilepanathI lepAyelo puruSa mATInI rajakaNane potAnA deha para kheMce che. tevI ja rIte rAga dveSanI cIkAzathI bhIMjAyela svarUpavALo zubha ke azubha adhyavasAyavALo jIva. potAnA ATha rUcakapradezane choDIne sarva Atma pradezo dvArA, 1. puNya ane pApa rUpa karmane yogya 2. atisUkSma nahI ke ati bAdara nahI. 3. pote je pradezone avagAhIne rahyo che. tenAthI bhinnapradezone avagAhIne rahelA evA kArmaNa vargaNAnA dravyane nahI paNa eja pradezane avagAhIne rahelA kAmaNa vargaNAgata dravyane grahaNa kare che. kAmaNavargaNAgata e dravya zubha ke azubha vizeSaNathI viziSTa nathI hotuM paNa tene grahaNa karanAra jIva ene tatpaNa zubha ke azubhamAM pheravI nAMkhe che. jIvanA pariNAmanA Azraye karmano tevo zubhAzubha svabhAva bane che. jIvano zubhAzubha pariNAma ja tevo hoya che. je laIne grahaNa (karmanA) samaye ja karmonuM zubhAzubhatva janmAve che. karmayukta jIvano paNa tevo koI svabhAva che. jenA dvArA zubha ke azubha rUpe karmane pariNAvIne ja te karma grahaNa kare che. to karmano paNa tevo svabhAva koika varte che, jenA dvArA zubhAzubha pariNAmathI yukta jIva dvArA grahaNa karAtA ja te paNa zubhAzubha rUpe pariNamI jAya che. temaja karmanI prakRti-sthiti ane rasanu vaicitrya ane pradezanuM alpatva ke bahubhAgatvanuM vaicitrya paNa jIva karmanA grahaNa samaye ja karI de che. temAM adhyavasAya vizeSathI grahaNa karAyelA karmadalikano (eka) sthitikAla nakkI thavo te sthiti baMdha che. sthiti paNa be prakAranI che. 1. karmane karmapaNe sthApavA mAtra rUpa ane karmanA anubhava rUpa emAM mohanIya karmanI karmarUpe rahevAnI utkRSTa sthiti 70 koDAkoDI sAgaropamanI che. ane emAMthI abAdhAkAla rUpa sthitine bAda karatA bAkI rahelI sthiti e anubhava rUpa sthiti che. je karmanI jeTalA koDAkoDI sAgaropamanI sthiti hoya che. e karmanI eTalA so varSano abAdhAkAla hoya che. jemake, mohanIya karmanI 70 koDAkoDI sAgaropama to 70 so. eTale 7000 varSa rU5 eno abAdhAkAla hoya che. tyAre (7000 varSa sudhI) e mohanIya karma udayamAM nathI AvatuM. eTalA varSa nyUna evA 70 koDAkoDI sAgaropama anubhava rUpa sthiti che. karmadalikano niSeka paNa teTalA pramANano tyAre ja racAI jAya che. karmadalika niSeka eTale je pUrvakALamAM niSeka pAmyA che. viziSTa racanA) tevA jJAnAvaraNIyAdi karmonA daLIyAono anubhava karavA mATe udayamAM praveza karAvavo.
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 539 temAM badhA ja baMdhAtA karmomAM potAno abAdhAkALa choDIne pachI karmadalikano nikSepa (sthApanA) thAya che. temAM - pahelI eka samayanI sthitimAM sahuthI vadhu puSkaLa karma daLIyAnuM dravya nAMkhe che. te pachI bIje samaye vizeSahIna enAthI trIje samaye vizeSahIna karmadalika dravya nAMkhe che. Ama jayAM sudhI utkRSTa sthitivALuM kamaMdalika Ave che tyAM sudhI vizeSahIna - vizeSahIna karmadalikano niSeka (racanA vizeSa) thAya che. A ja karma niSeka che. mohanIya karmanI utkRSTa anubhava rUpa sthiti 7000 varSa (abAdhAkAlathI) nyUna e 70 koDAkoDI sAgaropama che ne karma niSeka paNa eTalI ja sthitivALo thAya che. darA sthitiH kAlavizeSaH sa ca sUryAvRtterbhavatItyAvRttimAnamAhasUryazcaturthacandrasaMvatsarasya haimante ekasaptatidine'tikrAnte AvRttiM karoti // 63 // sUrya iti, prathamatazcandrasaMvatsaratraye dinAnAM sahasraM dvinavatiH SaTviSaSTibhAgA bhavanti, AdityasaMvatsare dinAnAM zatatrayaM SaTSaSTizca bhavanti, tatritaye ca sahasramaSTanavatyadhikaM bhavati, candrayugamAdityayugaJcASADhyAmekaM pUryate'paraJca zrAvaNakRSNapratipadyArabhyate, evaJcAdityayugasaMvatsaratrayApekSayA candrayugasaMvatsaratrayaM paJcabhirdinaiH SaTpaJcAzatA ca dinadviSaSTibhAgairUnaM bhavatIti kRtvA''dityayugasaMvatsaratrayaM zrAvaNakRSNapakSasya candradinaSaTke sAdhike pUryate, candrayugasaMvatsaratrayantvASADhyAm, tatazca zrAvaNakRSNapakSasaptamadinAdArabhya dakSiNAyanenAdityazcaran candrayugacaturthasaMvatsarasya caturthamAsAntabhUtAyAM aSTAdazottarazatatamadinabhUtAyAM kArtikyAM dvAdazottarazatatame svakIyamaNDale carati, tatazcAnyAnyekasaptatirmaNDalAni tAvatsveva dineSu mArgazIrSAdInAM caturNA haimantamAsAnAM sambandhiSu carati, tato dvisaptatitame dine mAghamAse bahulapakSatrayodazIlakSaNe sUryaH dakSiNAyanAnnivRttyottarAyaNena caratIti // 63|| sthiti eTale kAlavizeSa: te sUryanI AvRtti dvArA sarjAya che. mATe (71 mA samavAya mAM) AvRttinuM pramANa kahe che. sUtrArtha - cotho candra saMvatsaranA hemanta mAsa saMbaMdhI 71 divasa vyatIta thaye chate (72 mA divasathI) sUrya dakSiNAyana pUrNa karI uttarAyaNathI cAle che. (A pAchA pharavuM. te ja AvRtti che) prathama to traNa caMdra saMvatsaranA divaso 1092 6/62 jeTalA thAya che. ane (3) sUrya saMvatsaranA divaso 1098 thAya che. kemake eka sUrya saMvatsaranA 366 divasa che. 1 caMdra yuga (5 varSa) ane 1 sUrya yuga banne aSADhamAM pUrNa thAya che. ane bIjA caMdrayugano ane sUryayugano prAraMbha zrAvaNa kRSNa pratipadA (zrAvaNa vada-1) thI zarU thAya che.
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 sUtrArthamuktAvaliH Ama AdityayuganA traNa saMvatsaro karatA caMdrayuganA traNa saMvatsaro. pAMca divasa ane dinanA pa6/62 bhAga jeTalA ochA (uNA) hoya che. 1098 = 3 sUryayuga saMvatsara 1092 662 = 3 caMdrayuga saMvatsara, AthI karIne 3 caMdrayuga saMvatsara aSADhamAM pUrA thAya che jyAre 3 Adityayuga saMvatsara zrAvaNa vadamAM adhika 6 caMdradina gayA bAda pUrNa thAya che. tethI zrAvaNa vadanA sAtamA divasathI mAMDI sUrya dakSiNAyanamAM pharavAnI zarUAta kare che. caMdrayuganA cothA saMvatsaranA cothA mAsamAM rahela kArtika mAsanI pUname 118 mAM divase sUrya potAnA 112 mAM maMDalamAM phare che. tyAra bAda mAgazara vagere cAra hemanta mAsa saMbaMdhI 71 divasamAM bAkI rahelA potAnA 71 maMDala sUrya pUrNa kare che. ane tyAra bAda 7ra mA divase eTale ke mahA vada 13 nA divase sUrya dakSiNAyananuM paribhramaNa pUrNa karI uttarAyaNanI AvRtti (AThamI AvRtti) zarU kare che. ll63. jyotizcAravijJAnamapi kalAtmakamatastA AhalekhagaNitarUpyanATyAdayo dvAsaptatikalAH // 64 // lekheti, kalA vijJAnaM sA ca kalanIyabhedAdvisaptatirbhavati, tadyathA-lekhanaM lekho'kSaravinyAsaH, tadviSayA kalApi lekha evocyate, evaM sarvatra, sa ca lekho dvidhA lipiviSayabhedAt, lATAdidezabhedatastathAvidhavicitropAdhibhedato vA lipiranekavidhA, tathAhi patravalkakASThadantalohatAmrarajatAdayo'kSarANAmAdhArastathA lekhanotkIrNanasyUtavyUtachinnabhinnadagdhasaMkrAntito'kSarANi bhavantIti / viSayApekSayA'pyanekadhA, svAmibhRtyapitRputraguruziSyabhAryApatizatrumitrAdInAM lekhaviSayANAmapyanekatvAttathAvidhaprayojanabhedAcca / akSaradoSAzcaite 'atikaayemtisthaulyN vaiSamyaM paMktivakratA / atulyAnAM ca sAdRzyamabhAgo'vayaveSu ce'ti / gaNitaM-saMkhyAnaM saGkalitAdyanekabhedaM pATIprasiddham / rUpyaM-lepyazilAsuvarNamaNivastracitrAdiSu rUpanirmANam / nATyaM-sAbhinayanirabhinayabhedabhinnaM tANDavam / gItaM-gandharvakalA-gAnavijJAnam / vAdyaM-tatavitatAdibhedam / svaragataM-gItamUlabhUtAnAM SaDjaRSabhAdisvarANAM jJAnam / puSkaragataM mRdaGgamurajAdibhedabhinnaM tadviSayakaM vijJAnam, pRthakkathanaM paramasaGgItAGgatvakhyApanArtham / samatAlaM-gItAdimAnakAlastAlaH sa samo'nyUnAdhikamAtrikatvena yasmAjjJAyate tatsamatAlavijJAnam / dhUtaM-prasiddham / janavAdo-dyUtavizeSaH / pAzakaM-pratItam / aSTApadaM-sAriphalaka dyUtam / dakamRttikA-dakasaMyuktamRttikA vivekadravyaprayogapUrvikA tadvivecanaphalApyupacArAttathA / annavidhiH sUpakArakalA / pAnavidhiH-dakamRttikAkalayA prasAditasya sahajanirmalasya tatsaMskArakaraNam / vastravidhiH-paridhAnIyAdirUpasya vastrasya navakoNadaivikAdibhAgayathA
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 541 sthAnanivezAdivijJAnam / zayanavidhiH-palyaGkAdividhAnam 'karmAmulaM yavASTakamudarAsaktaM tuSaiH parityaktam / aGgulazataM nRpANAM mahatI zayyA jayAya kRte'tyAdikaM vijJAnam / AryAsaptacatuSkalagaNAdivyavasthAnibaddhA mAtrAchandorUpA / prahelikA-gUDhAzayapadyam / mAgadhikArasavizeSaH / gAthA-saMskRtetarabhASAnibaddhA''ryeva / zlokamanuSTuDvizeSaH / gandhayukti:gandhadravyaviracanam / madhusiktaM-madhurAdiSaDsaprayogaH / AbharaNavidhiH-AbhUSaNAnAM viracanaghaTanaparidhAnAni / taruNIparikarma-yuvatInAmanaGgazatakriyA varNAdivRddhirUpA / strIpuruSahayagajagotvakukkuTameDhakacakrachatradaNDAsimaNikAkaNIcarmalakSaNAni, candrasUryarAhucArAH saubhAgyadaurbhAgyavidyAmaMtrarahasyavijJAnAni, sabhApravezavidhAnaM, jyotizcakracAraH, grahANAM vakragamanAdipraticAraH, vyUhaH-yuyutsUnAM sainyaracanA, prativyUhaH-tatpratidvandvinA tadbhaGgakaraNavidhiH / skandhAvArasya mAnam / nagaramAnaM-dvAdazayojanAyAmanavayojanavyAsAdiparijJAnam / vastusthApanavidhAnAm, kaTakavAsavidhAnam, vastunivezaH, nagaranivezaH iSuzAstram, tsaruprakatam khaDgazikSAzAstram / azvazikSA hastizikSA dhanurvedaH hiraNyAdipAkaH, bAhudaNDAdiyuddhaM nAlikAdikrIDA-dyUtavizeSaH / patracchedyAdi sajIvanirjIvakaraNam, zakunarutamiti // 64 // jyotizcakranuM paribhramaNa vijJAna e paNa eka kalArUpa che. mATe 7ra mA samavAyamAM te kalA ne kahe che. kalA eTale viziSTa jJAna-vijJAna te kalAnA viSayo. 72 hovAthI kalA paNa 72 hoya che. te 2 // pramo... 1. rojAnA lepa bheTale akSara vinyAsa = (2yanA) te viSaya sAne paNa lekhanakalA ja kahevAya che. mAma sarvatra sama4... te lekha - lipi ane viSaya ema be prakAre che. lATa vagere deza, dezanA bhedathI ane tevA prakAranA vicitra upAdhi bhedathI lipi aneka prakAranI hoya che. tema hain| 52. akSa2 5 vAmAM Ave che. te patra - chAla, 18, Eita, doDhuM, taij, yahI vagere. akSaranA AdhAro paNa anekavidha che. tethI lipi paNa aneka prakAranI che. vaLI te AdhAro 752 sapavAnI rIto. 595j, ta2j, sIaj, muMthay, chevu, me, pANa. pore bhane prakriyAthI akSaro te te AdhAra para pADavAmAM Ave che. arthAt kapaDA para chApIne, guMthIne, sIvIne ghaNI rIte akSaro pADavAmAM Ave che. te badhI upAdhi bhedo thayA tathA gujarAtI, kannaDa, devanAgarI, brAhmI vagere 18 deza-dezanA bhedathI lipibheda thayA Ama aneka rIte lipinA bhedo thAya che.
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 sUtrArthamuktAvaliH to svAmi-sevaka-pitA-guru-ziSya-patnI-pati-zatru vagere lekhanA aneka viSayone tevA tevA prakAranA prayojanothI paNa lekha eTale ke akSara vinyAso aneka prakAranA kahyA che. atipatalA, atijADA, nAnA, moTA, vAMkI paMktivALA, je asamAna akSaro che. te paNa samAna karavA, ane akSaranA avayavone bhegA bhegA lakhavA, A badhA akSaranA doSo che. 2. gaNitakalA - saMkhyA gaNatarI karavI te gaNita che saravALo, bAdabAkI, guNAkAra, bhAgAkAra vagere. vividha zailIothI prasiddha aneka prakAranuM gaNita che. te AvaDavuM te eka kalA che. 3. rUpya kalA - lekha = lAkha vagere patthara, suvarNa, rUpuM, vastra ke kAgaLa vagere citromAM rupanuM nirmANa karavuM. AkRtio banAvavI te rukhya kalA che. 4. abhinaya yukta ke abhinaya vinA tAMDava vagere (nRtya) (bharatanA nATya zAstrathI pradarzita) nATyakalA che. to gaMdharvonI kalA gAvAnI kalA te gItakalA che. to tata vitata zuSira ghana vagere vividha vAjiMtrone vagADavAnI AvaData te vAghakalA che. gItanA mULamAM rahelA par3aja RSabha vagere svaronuM jJAna te svaragata kalA che. mRdaMga muraja vagere bhedavALI puSkaragata kalA kahevAya che. mRdaMga, muraja vagere viSayaka vijJAna. A mRdaMga vagere parama saMgItanA aMga che te jaNAvavA vAdyakalAmAM hovA chatAM, A puSkaragata kalAnuM pRthakathana karAyuM che. gItAdi vagereno eka layAtmaka kALamAna eTalA tAla te tAla na nyUna ane na adhika mAtrAmAM che... te jenAthI jaNAya te samatAla vijJAna che. ghUtakalA = prasiddha che. janavAda = e cUtavizeSa pAzakalA paNa prasiddha che. aSTApadakalA = copATa (sAriphalaghuta), dakamRttikA = jalamizrita mATImAM nirmaLatA kare tevA viveka dravyathI pANI mATI judA karavA rUpa kalA. annavidhi = rasoiyAkalA. pAnavidhi = daka mRttikAkalAthI cokhkhuM kareluM jala saMskArita karavuM te. vastravidhi = paridhAnane lAyaka vastranA navakhuNe deva gaNa manuSyagaNa rAkSasagaNa vagerene yathAsthAna sthApita karavAnuM vijJAna. zayanavidhi = palaMga vagere kevI rIte banAvavo te kalA "thavASTavamurAsa tu: parityam | bakuttAtaMtRpApAM mRdatI zA napAya te." vagere vagere zayana-palaMga banAvavAnI kalA... AryA 7-4 laghu guru vagere gaNa vyavasthAthI baMdhAyelI mAtrA chanda rUpa AryA hoya che (te AryA racavAnI kalA) prahelikA = 1. choDAothI mukta aMdaranA udaramAM rahelA ATha yuvapramANa eka karmAgula che. tevA 100 aMgulanI moTI zadhyA rAjAo mATe jaya karanArI thAya che.
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 543 guDha AzayavALu kavita ApaNI bhASAmAM ukhANuM. (tenI kalA) mAgadhikA = rasa vizeSa gAthA = saMskRtathI bhinna bhASAmAM racelI Ane gAthA kahevAya che. (ta racavAnI kalA) zloka = anuSTapu vizeSa gandhayukti = sugaMdhi dravya racavAnI kalA madhukti = madhura vagere cha rasanA prayoga karavAnI kalA AbharaNavidhi = AbhUSaNo banAvavA ghaDAvavA ne paheravAnI (AvaData) tarUNIkarma = yuvatIonI vadi vRddhirUpa anaMgazata kriyA. temaja strInA puruSanA - gajanA - gAyanA - kukaDAnA - meMDhA (gheTAM) nA cakranA chatranA daMDanA talavAranA maNinA kAkiNI nA sUryanA - lakSaNo jANavA rUpa kalA caMdra sUryane rAhunA gamana (cAra) caNavAnI kalA, saubhAgya-durbhAgya nI vidyA ne maMtronA rahasyanI jANakArI rUpa kalA. sabhA praveza vidhAna - jayotizcakranI gati prahanI saralagati vakragatinuM vijJAna bhakalA = yuddhanA icchukonI sainya racanA pratibRha kalA = tenA pratiddhaddhionA dvArA bUhabhaMga karavAnI AvaData (evA prakAranI sainya racanA), chAvaNInA mApanI jANakArI nagaranA mApanI jANakArI jemake 12 yojana lAMbu ne nava yojanA pahoLu nagara hovuM joie ityAdi, vastuo sthApavAnI (rAkhavAnI) kalA sainyano vAsa karAvavAnI kalA, vastu niveza kalA nagara niveza kalA, saru = talavAranI muMTha te kevI hovI joie tenI jANakArI, khaga (talavAra) nI zikSAnuM zAstra. - azvazikSA, hastizikSA, dhanurveda, hiraNya (sapheda sonu) vagere ne pakAvavAnI kalA bAhuyuddha, daMDayuddha vagere yuddho. nAlikAkrIDA = juguru vizeSa patracchedya vagere temaja sajIvane nirjIva karavAnI kalA temaja zukunaruta - (vividha prakAranA pazu pakSInA avAjathI zukana apazukana jANavA) AvI 72 kalA che. ll64ll baladevagaNadharAH kalAdharA evAtastadAzrayeNAha vijayabaladevaH trisaptativarSalakSANi sarvAyuSamagnibhUtigaNadharazcatuHsaptativarSANi 2 pAyitvA siddhaH duhA vijayeti, dvArAvatyAM brahmarAjasya putraH subhadrAkukSisambhUto vijayo nAma dvitIyo baladevaH, sa ca svalaghubhrAtRdvisaptativarSazatasahasrAyurdvipRSThavAsudevamaraNAnantaraM zrAmaNyamaGgIkRtyotpAditakevalajJAna: trisaptativarSazatasahasrANi sarvAyurativAhya muktiM gataH / agnibhUtirmahAvIrasya dvitIyo gaNadharaH, tasyeha catuHsaptativarSANyAyuHSaTcatvAriMzadvarSANi gRhasthaparyAyaH, dvAdaza chadmasthaparyAyaH SoDaza kevaliparyAya iti // 65 // baladeva ne gaNadharo 72 kalAvALA ja hoya che AthI 73/74 mA samavAyamAM temanI vAta kare che. dvArAvatI nagarImAM brahmarAjanA subhadrAnI kukSithI utpanna thayela putra vijaya nAmanA bIjA baLadeva teo 72 lAkha varSanA AyuSyavALA potAnA laghubhrAtA dvipRSTa vAsudevanA maraNa bAda
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 sUtrArthamuktAvaliH dIkSA grahaNa karI kevalajJAna prApta karI 73 lAkha varSanuM potAnuM sarva AyuSya pUrNa karI muktine pAmyA. prabhu mahAvIranA bIjA gaNadhara - agnibhUti gaNadhara teonuM ahiM 74 varSanuM AyuSya hatuM. temAM 46 varSa gRhasthaparyAya 12 varSa chabastha paryAya ane 16 varSa kevali paryAya hato. pI. gaNadharAstIrthakarANAM bhavantIti tadvizeSavaktavyatAmAha zItalaH paJcasaptatiH pUrvasahasrANi zAntizca paJcasaptativarSasahasrANi gRhavAsamadhyuvAsa // 66 // zItala iti, dazamatIrthakaraH zItalaH, sarvasantApakAraNavirahAdAhlAdajananAcca zItalaH, asya hi piturasadRzaH pittadAho'bhavat, sa cauSadhairnAnAprakArairnopazAmyati, asmiMzca garbhagate devyAH parAmarza sa dAha upazAntastena zItala iti nAma / paJcaviMzatipUrvasahasrANi kumAratve rAjye ca paJcAzaditi gRhavAso'sya paJcasaptatiH pUrvasahasrANi, tataH pravrajya kevalIbhUtaH, vrataparyAyo'sya paJcaviMzatiH pUrvANAM sahasrANi / zAntiH bharatavarSe vartamAnAvasarpiNyAM jAtaH SoDazatIrthakaraH, asmin garbhagate pUrvaM yanmahadazivamAsIttasyopazamo jAtastena kAraNena zAntijinaH, asya bhagavataH kumAratve paJcaviMzativarSasahasrANi mANDalikatve'pi paJcaviMzativarSasahasrANi cakritve paJcaviMzatisahasrANi zrAmaNye ca paJcaviMzativarSasahasrANi dIkSAparyAyaH sarvAyuzca varSalakSamekaM jAtam // 66 // gaNadharo tIrthakaronA hoya che. tethI (75 mA samavAyamAM) te tIrthakaronI vizeSa vaktavyatA kahe che. dazamAM tIrthakara zItalanAtha bhagavAna che. sarva prakAranA saMtApanA kAraNano temanAmAM viraha hovAthI ane AhalA janmAvanAra hovAthI e zItalanAtha kahevAya... emanA pitAne asAmAnya pittadAha pedA thayo hato... nAnA prakAranA auSadhothI paNa te upazAMta nahoto thayo paraMtu A prabhu garbhamAM AvyA ne mAtAe sparza karyo ane te utkaTa pittadAha upazAMta thayo mATe emanuM zItala evuM nAma thayuM. teo 25 hajAra pUrva varSa kumArapaNAmAM ane 50 hajAra pUrva varSa rAjaya upara Ama 75 hajAra pUrva varSa gRhasthaparyAyamAM rahyA. tyAra bAda dIkSA laI kevalI thayA. dIkSA paryAya teono 25 hajAra pUrva varSa thayo. bharatakSetramAM vartamAna avasarpiNImAM 16mA tIrthaMkara zAMtinAtha prabhu thayA eo paNa garbhamAM AvatA ja pahelAnuM je moTuM aziva hatuM (marakI vagere) teno upazama thayo... te kAraNathI te prabhunuM nAma zAMtijina paDyuM.
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra A kumA2paNAmAM 25 hajAra varSa. mAMDalika rAjA tarIke 25000 varSa tathA cakravartIpaNAmAM 25 hajAra varSa (Ama gRhasthaparyAyamAM 75000 varSa) ne sAdhupaNAmAM 25000 varSa dIkSAparyAya teono che. ane sarva AyuSya 1 lAkha varSanuM thayuM. 66 // tIrthapatiproktabhavanAvAsAnAha 545 vidyutkumArANAM SaTsaptatirbhavanAvAsalakSANi // 67 // vidyuditi, bhavanavAsinAM devAnAM dazasvapi nikAyeSu saMpIDya cintyamAnAni sarvANyapi bhavanAni saptakoTyo dvAsaptatizca zatasahasrANi, etAni cAzItisahasrAdhikalakSayojanabAhalyAyA ratnaprabhAyAzcAdha upari ca pratyekaM yojanasahasramekaM muktvA yathAsambhavamAvAsA iti, zeSe'STasaptatisahasrAdhikalakSayojanapramANe madhyabhAge'vagantavyAni, anye tvAhurnavayojanasahasrANAmadhastAdbhavanAni, anyatra coparitanamadhastanaJca yojanasahasraM muktvA sarvatrApi yathAsambhavamAvAsA iti, tatrAsurakumArAdInAM dakSiNottaradigbhAvinAM sarvasaMkhyayA bhavanAni catuHSaSTizatasahasrANi, nAgakumArANAM caturazItilakSAH, suvarNakumArANAM dvisaptatilakSAH, vAyukumArANAM SaNNavatirlakSAH, dvIpakumAradikkumArodadhikumAravidyutkumArastanitakumArAgnikumArANAM SaNNAmapi dakSiNottaradigvarttilakSaNayugmarUpANAM pratyekaM SaTsaptatirlakSA bhavanti bhavanAnAm, eSAJca sarveSAmapyekatra mIlane prAguktAH saMkhyA bhavantIti // 67 // e tIrthaMkaro dvArA kathita bhavanAvAsonuM varNana have kahe che. (76 mA samavAyamAM) bhavanapati nikAyanA devonA 10 nikAyonA kula maLIne sarva bhavanonI saMkhyA vicAratAM 7 kroDane 72 lAkha thAya che. ratnaprabhA pRthvI 1 lAkha 80 hajAra yojananI jADAIvALI che temAM upara hajAra yojana nIcenA hajAra yojana choDI 1 lAkha 78 hajAra yojanamAM A AvAso yathAsaMbhava rahelA che. keTalAka kahe che ke 9 hajAra yojana nIce bhavano che. ane bIje kahyuM che upara ane nIce hajAra yojana choDI bAkInA madhyabhAgamAM sarvatra yathAsaMbhava AvAso jANavA. temAM asurakumAra nikAyanA dakSiNa ane uttarabhAgavartI sarva bhavano saMkhyA 64 lAkha che. nAgakumAranA 84 lAkha che. suparNakumAranI bhavana saMkhyA 72 lAkhanI che. vAyukumAranI 96 lAkha che. dvIpakumAra, udadhikumAra, vidyutsumAra, stanitakumAra, agnikumAra, A 6 e 6 nikAyanA dakSiNa uttara bhAgavartI bhavanonI saMkhyA pratyekamAM 76 lAkhanI che. sarva maLIne 7 kroDane 72 lAkhanI pUrvokta saMkhyA thAya che. dA
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 sUtrArthamuktAvaliH devAdhikArAgardatoyAdiparivAramAhagaItoyatuSitAnAM parivAraH saptasaptatisahasrANi // 8 // gatoyeti, brahmalokasyAdhastAt riSTAkhyo vimAnaprastaTo vartate, etasya AkhATakavat samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA aSTa kRSNarAjayaH kAlapudgalapaMktiyuktakSetravizeSA vartante, etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAmaSTasvavakAzeSu rAjIdvayamadhyalakSaNeSu aSTau lokAntikavimAnAni bhavanti, eSu cASTavidheSu lokAntikavimAneSu sArasvatAdityavahnivaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhAgneyanAmAno'STavidhA devanikAyA bhavanti tatra gardatoyAnAM tuSitAnAJca devAnAmubhayaparivArasaMkhyAmIlanena saptasaMptatirdevasahasrANi parivAraH // 68 / / devatAono adhikAra cAlI rahyo che... tethI gaItoya vagereno parivAra have kahe che (77 mA samavAyamAM). brahmaloka (pAMcamo devaloka) nI nIce riSTa nAmano eka vimAnaprastara rahelo che. enA AkhATakanI jema (DhAMkaNanI jema) samacaturagna saMsthAnamAM saMsthita gADha kALA pugalonI paMktithI yukta kSetravizeSa rUpa ATha kRSNarAjIo che. ATha kRSNarAjInA vacce vaccenA avakAzamAM eTale ke be kRSNarAjInA madhya bhAga rUpe sthAnomAM ATha lokAntikonAM vimAno che. e ATha lokAntika vimAnomA sArasvata, sAhitya, pAlana, 109, gahatoya, tuSita, avyAlA5, mAgneya, nAmanA ATha deva nikAyo che. temAM gaItoya ane tuSita nAmanA ubhaya devonA parivArane meLavavAthI 77 hajAra devono parivAra thAya che. 68 parivAraH svAmino bhavati ata: suvarNadvIpakumArAvAsasaMkhyApUrvakaM svAminamAhaaSTasaptatyAH suvarNadvIpakumArAvAsazatasahasrANAM vaizravaNo mahArAjA // 69 // aSTasaptatyA iti, somayamavaruNavaizravaNAbhidhAnAnAM lokapAlAnAM caturtha uttaradikpAlo vaizravaNaH, sa hi vaizravaNadevanikAyAnAM suvarNakumAradevadevInAM dvIpakumAradevadevInAM vyantaravyantarINAJcAdhipatyaM karoti, tadAdhipatyAcca tannivAsAnAmapyAdhipatyamasau karotItyucyate, tatra suvarNakumArANAM dakSiNasyAmaSTatriMzadbhavanalakSANi dvIpakumArANAJca catvAriMzadityevamaSTasaptatiriti // 69 // parivAra svAmIno hoya AthI suvarNadvIpakumAranA AvAsonI saMkhyA pUrvaka tenA svAminI pAta 595 (78 mA samavAyamai) 5.
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 547 soma-yama-varuNa ane vaizravaNa nAmanA cAra lokapAlo che temAM cotho lokapAla uttara dizAno dikapAla vaizravaNa che te vaizravaNa deva devIo ane vaizravaNa devanikAya gata suvarNakumAranA deva devIo ane dvIpakumAranA deva devIo ane vyantara vantarI rUpa deva devIonuM Adhipatya kare che. te deva devIonA AdhipatyathI teonA AvAsonuM paNa e Adhipatya kare che tema kahevAya che. temAM suvarNakumAranA dakSiNa dizAmAM 38 lAkha bhavano che ane dvIpakumAranA 40 lAkha Ama banne maLIne 78 lAkha AvAso thayA. llphulI digviziSTasthitatvAdvaizramaNasya digupasthitestadgatadvArAntaramAhavijayAdidvArANAmanyonyamantaraM sAtirekANyekonAzItiyojanasahasrANi // 70 // vijayeti, jambUdvIpasya jagatyAzcatvAri dvArANi vijayavaijayantajayantAparAjitAbhidhAnAni catuzcaturyojanaviSkambhAni gavyUtapRthuladvArazAkhAni krameNa pUrvAdidikSu bhavanti, teSAM dvArasya cAnyo'nyaM ekonAzItiyojanasahasrANi sAtirekANItyevaMlakSaNaM vyavadhAnarUpamantaraM bhavati, jambUdvIpaparidheH 316227 yojanAni krozAH 3 dhanUMSi 128 aGgulAni 13 sArdhAnItyevaMlakSaNasyApakarSitadvAradvArazAkhAviSkambhasya caturvibhaktasyaivaMphalatvAditi // 70 // vaizramaNa e viziSTa dizAno adhipati che. A dizAnI vAta upasthita thatA dizAgata anya dvAranI vAta have (79 mA samavAyamAM) kahe che. jaMbudvIpanI aMgatInA vijaya-vaijayanta-jayaMta ane aparAjita nAmanA cAra dvAro che. kramathI pUrva-dakSiNa-uttara-pazcima dizAmAM rahelA te cAra tAro cAra cAra yojana viSkasmavALA (pahoLA) ane eka gAu jADI bArazAkhavALA che. eka dvArathI bIjA dvAra sudhInuM tyAMthI trIjAne cothA dvAra sudhInuM vaccenuM vyavadhAna / AMtaruM kAMIka adhika 79000 yojananuM che. (A mApa eka dvArathI bIjA dvAra vaccenuM samajavuM) jaMbudvIpanI paridhi 3,16,227 yojana 3 koza 128 dhanuSya 13 aMgulanI che. temAMthI 4 dvAra ane dvArazAkhAnA viSkasmanuM mApa bAda karatA ne cAra vaDe bhAgatA sAdhika 79000 yojananuM mApa maLI jAya che. II70gA. dvArAntarasya parimANarUpatvena parimANavizeSamAhazreyAMsastripRSTho'calazcorddhatvenAzItidhanurdehamAnaH // 71 // zreyAMsa iti, asyAmavasarpiNyAM jAta ekAdazo jinaH zreyAMsaH, sa ekaviMzativarSalakSANi kumAratve tAvantyeva pravrajyAyAM dvicatvAriMzadrAjya iti caturazItimAyuH pAlayitvA
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 sUtrArthamuktAvaliH siddhaH, tasya dehamAnamutsedhAGgulenAzItidhanuH, AtmAGgulena ca sarve jinAzcaturviMzatirapi viMzatyadhikazatAGgulapramANadehAH, zreyAMsajinakAlabhAvI tripRSTho vAsudevaH prathama: caturazItivarSalakSAyuSkaH, catvAri lakSANi kumAratve, zeSantu mahArAjye / acalo baladevo'paravidehe salilAvatIvijaye vItazokAyAM nagaryAM jitazatroH rAjJo manohArIbhAryAyAmutpannaH // 71 // dvArathI dvAranuM aMtara eka parimANa vizeSa che. tethI karI have parimANa vizeSanI ja vAta (80 mA samavAyamAM) kahe che. A avasarpiNImAM thayelA 11 mAM jinezvara zreyAMsanAtha teo 21 lAkha varSa kumArapaNAmAM.. 21 lAkha varSa dIkSAvasthAmAM 42 lAkha varSa rAjayAvasthAmAM... Ama 84 lAkha varSanuM AyuSya pALI siddha thayA. teono deha utsadhAMgulanA mApathI 80 dhanuSyano hato. AtmAMgulathI to dareka tIrthakaro eTale ke 24 tIrthakaro 120 aMgula pramANa dehavALA hoya che. eja rIte zreyAMsajinanA samaye thayela tripRSTha nAmanA prathama vAsudeva paNa 84 lAkha varSanA AyuSyavALA thayA. cAra lAkha varSa kumArapaNAmAM ne bAkInA 80 lAkha varSa mahArAjayAvasthAmAM temanA thayA, teno deha paNa 80 dhanuSyano hato. eja rIte acala nAmanA prathama baladeva paNa 80 dhanuSyanI uMcAIvALA dehane dhAraNa karanArA hatA. simavAyAMga mULamAM acala baLadeva bharatakSetranA ja tripRSTha vAsudevanI sAthe prathama baLadeva hatA. tethI salIlAvatI vijayanA vItazokA nagarInA jitazatrune manohArI patnI dvArA utpanna thayelI che. apara videhanA ghaTI zakatA nathI A pATha pramANika che.] II7al dehasya sAraM vratadhAraNaM ceti vratAtmakapratimAvizeSamAhanavanavamikAyAM pratimAyAmekAzItirAtriMdinAni // 72 // naveti, nava navamAni dinAni yasyAM sA, navasu navakeSu nava navamadinAni bhavanti tasyAJca pratimAyAM ekAzItI rAtridinAni bhavanti, navAnAM navakAnAmekAzItirUpatvAt, tatra prathame navake pratidinamekaikA bhikSA, evamekottarayA vRddhayA navame navake nava naveti sarvAsAM piNDane catvAri paJcottarANi bhikSAzatAni bhavanti // 72 // dehano sAra vratanuM dhAraNa karavuM te che. mATe vratAtmaka pratimA vizeSanI vAta (81 mA samavAyamAM) kahe che. navamo divasa jemAM nava vAra Ave. enuM nAma nava navayikA.. nava navakavALI A pratimAmAM nava vAra nava divaso Ave che. AthI AkhI pratimAnA 81 rAtridivaso thAya che. 9 X 9 = 81
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 549 tabhA paDelA 8 simai... me me mikSA. (maIyA mikSA meTo hattI sama4vI) bIjAmAM 22 bhikSA Ama 9 mA 9 divasamAM nava nava bhikSA (dattI) kula maLIne 405 bhikSA (hattI) thaze. // 72 // pratimApratipAdakamahAvIrasya garbhasaGkramaNakAlamAhamahAvIro dvayazItyahorAtrAtikrame tryazItitame dine garbhAdgarbhAntaraM nItaH // 73 // mahAvIra iti, caturviMzatitamastIrthakaro mahAvIraH sa devAnandAbrAhmaNIkukSItaH trizalAbhidhAnakSatriyAkukSi ASADhazuklaSaSThayA Arabhya vyazItyAM rAtriMdiveSvatikrAnteSu tryazItitame dine vartamAne AzvayujakRSNatrayodazyAM arhadAdayaH antyAdhamatucchadaridrakRpaNabhikSAkakuleSu na kadApyutpadyante kintu ugrabhogarAjanyekSvAkukSatriyaharivaMzAdikuleSu vizuddhajAtikulavaMzeSveveti vicintitena devendreNa preSitena harinaigameSiNA nItaH // 73 // pratimAnA pratipAdaka prabhu mahAvIranA garbha saMkramaNano kAla (82 mA, 83 mA samavAyamAM) have kahe che. covIzamAM tIrthakara mahAvIra svAmI bhagavAna teo devAnaMdAnI kukSImAMthI trizalA nAmanI kSatriyANInI kukSImAM aSADha suda 6 thI mAMDI 82 rAtridivasa vyatikrAMta (vyatIta karyA bAda) 83 mo divasa vartamAna hato tyAre Aso vada 13 (gujarAtI bhA. va. 13) nA divase. ___ariDato... adhama, antya, tu7, haridra, 55, bhikSAya2 kuNamA syAre 55 utpanna thatA nathI, paraMtu , bhoga, 24nya, vAI, kSatriya, harivaMza vagaire pulomA vizuddha - kula-vaMzamAM ja utpanna thAya che." AvuM ciMtavelA devendra vaDe mokalela harizaigamelI deva vaDe laI 4vAyA. arthAtu devAnaMdAnI kukSImAM 82 rAtridivasa vyatIta thayA bAda 83 mA divase bhA.va. 13 zAstrIya A. va. 13 nA divase haribaigamethI deva dvArA zakranA AdezathI trizalA mAtAnI mukSImai as 4AyA. ||7|| taduktatvena narakAvAsayonipramukhAnAM saMkhyAmAhacaturazItilakSANi narakA yonipramukhAni ca // 74 // caturiti, 'tIsA ya paNNavIsA paNarasa daseva tinni ya havaMti / paMcUNasayasahassaM paMceva anuttarA nirayA // ' iti narakAvAsasaMkhyAvibhAgaH / yonayo jIvotpattisthAnAni tA eva pramukhAni dvArANi yonipramukhAni tAnyapi caturazItilakSapramANAni 'puDhavi daga agaNi mAruya ekkakke satta joNilakkhAo / vaNa patteya aNaMte daza caudasa joNilakkhAo // vigalidiesu
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 sUtrArthamuktAvaliH do do cauro ya nArayasuresu / tiriesu hoMti cauro coddasalakkhA u maNuesu / ' ityukteH, tathAhi yuvanti-bhavAntarasaMkramaNakAle taijasakArmaNazarIravantaH santo jIvA audArikAdi zarIraprAyogyapudgalaskandhairmizrIbhavantyasyAmiti yoniH, tatra pRthivyabagnimarutAM sambandhinyekaikasmin samUhe sapta sapta yonilakSA bhavanti, tadyathA-sapta pRthivInikAye saptodakanikAye saptAgninikAye sapta caturdaza, vikalendriyeSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyarUpeSu pratyekaM dve dve yonilakSAH, catasro yonilakSA nArakANAM catasro devAnAM tiryakSu paJcendriyeSu catasro yonilakSAH caturdaza yonilakSA manuSyeSu, sarvasaMkhyAmIlane ca caturazItiryonilakSA bhavantIti / na cAnantAnAM jIvAnAmutpattisthAnamapyanantaM syAditi vAcyam, sakalajIvAdhArabhUtasyApi lokasya kevalamasaMkhyeyapradezAtmakatvAt, yena pratyekasAdhAraNajantuzarIrANyasaMkhyeyAnyeva, tato jIvAnAmAnantye kathamutpattisthAnAnantyam / bhavatu tadyasaMkhyeyAnIti cenna kevalidRSTena kenacidvarNAdidharmeNa sadRSTAnAM bahUnAmapi teSAmekayonitvasyeSTatvAt, tato'nantAnAmapi jantUnAM kevalivivakSitavarNAdisAdRzyataH parasparabhAvacintayA ca caturazItilakSasaMkhyA eva yonayo bhavanti na hInAdhikA iti // 74 / / garbha saMkramaNa kAlanA kathanathI narakAvAsa yonipramukhonI saMkhyA (84 mA samavAyamAM) kahe che. 1lI narakathI 7mI naraka sudhI kramazaH narakAvAsanI saMkhyA 30 lAkha, 25 lAkha, 15 lAkha, 10 dAma, 3 dAma, 85 42, mane anuttara mevA 5 n27||vaas 55 maNIne (84,00000) coryAzI lAkha che. jIvanI utpatti sthAno eTale yonio. te yonioja pramukha eTale dvAra che tenuM nAma yonipramukha. te yonipramukho paNa 84 lAkha pramANanI che. pRthvI pANI agni vAyunI eka eka nI 77 lAkha vanaspatikAyanA pratyeka ane sAdhAraNa (anaMta)mAM kramazaH 10 lAkha ane 14 lAkha vikalendriyanA pratyekamAM (be. te. caurindriya) mAM 2/3 lAkha, cAra lAkha nArakI ne cAra lAkha devatA, cAra lAkha tiryaMca paMcendriya ne 14 lAkha manuSyanI, AvA kathanathI sarva maLI 84 lAkha yonimo thAya che." (yu dhAtu uparathI yoni zabda banyo che) yuvanti = mizra thavuM. anya bhavAMtaramAM saMkramaNa samaye taijasa kArpaNa zarIra vALA jIvo audArika vagere zarIra prAyogya pudgalo sAthe je sthAnavALA mizra thAya che. maLe che. tenuM nAma yoni (yoni zabdanI A vyAkhyA thai) temAM pRthvI, apu, agni ane vAyu saMbaMdhI eka eka samUhamAM 7/7 lAkha yonio che. te A pramANe pRthvIkAyanI 7 lAkha yoni, udakanikAyanI 7 lAkha yoni, agninikAyanI 7 lAkha,
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 551 ane vAyunikAyanI 7 lAkha yoni... vanaspatikAya be prakAranA che. pratyeka ane anaMtakAya temAM prathama nikAyamAM 10 lAkha yoni ane anya nikAyamAM 14 lAkha yoni, vikalendriyamAM beindriya, teindriya, caurindriya traNe prakA2nA eka ekamAM 2 lAkha 2 lAkha 2 lAkha yoni, cAra lAkha yoni nArakonI, cAralAkha yoni devatAonI ane 14 lAkha yoni manuSyomAM sarvasaMkhyA ne meLavatA 84 lAkha yoni thAya che. zaMkA ahiMyA e thAya che ke jIvo anaMta che to ene utpanna thavAnA sthAna paNa anaMta hovA joie paraMtu, ema na kahevuM anaMta jIvo hovA chatAM enA AdhAra bhUta loka mAtra asaMkhyAta pradezano ja che. jethI karIne pratyeka sAdhAraNa (anaMta jIvo) nA jIvonA paNa zarIro asaMkhyAta ja che. sAruM to pachI, anaMta jIvonI yoni asaMkhyAta mAno AvuM paNa nahI kahevuM kema ke... kevalI dRSTa keTalAka varNa dharmathI samAna jIvo. ghaNA (yAvat anaMtA) hoya to paNa teonuM eka ja utpattisthAna (yoni) mAnavuM iSTa che. tethI anaMta jIvo hoya to paNa kevali bhagavaMta dvArA vivakSita varNAdinI samAnatAthI ane paraspara bhAvanI ciMtAthI 84,00,000 (84 lAkha) ja yonio hoya che enAthI ochI paNa nahI ane enAthI adhika paNa nahI. II74 yoniparibhramaNanivartakaviziSTajJAnakriyodyotakoddezanakAlAnAha sacUlikAcArasya paJcAzItiruddezanakAlAH // 75 // sacUliketi, dvitIyazrutaskandhayutasyAcArAGgasya navAdhyayanAtmakaprathama zrutaskandhasya paJcAzItiruddezanakAlA bhavanti, tatra prathama zrutaskandhe navasvadhyayaneSu krameNa sapta SaT catvArazcatvAraH SaT paJcASTacatvAraH sapta ceti uddezanakAlAH, dvitIyazrutaskandhe tu prathamacUlikAyAM saptasvadhyayaneSu krameNaikAdaza trayastrayaH caturSu dvau dvau dvitIyAyAM saptaikasarANi adhyayanAnyevaM tRtIyaikAdhyayanAtmikA, evaM caturthyapIti sarvamIlane paJcAzItiriti, nizIthantu bhinnaprasthAnamiti na gRhyate // 75 // yonionA paribhramaNathI aTakAvanArA jJAna ane kriyAne prakaTa karanArA AcArAMgazAstrano uddezana kAlagrahaNo (85 mA samavAyamAM) kahe che. dvitIya zrutaskaMdha yukta AcArAMganA nava adhyayana rUpa prathama zrutaskaMdhanA 85 uddezAnA kAlagrahaNo che. temAM prathama zrutaskaMdhamAM kramasara 7+6+4+4+6+5+8+4+7 = ATalA uddezanA kAlagrahaNo che.
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 sUtrArthamuktAvaliH dvItIya zrutaskaMdhamAM (cAra cUlikA che) prathama cUlikAmAM 11+7+3 bAkInA cAra adhyayanomAM 2+2+2+2 bIjI cUlikAmAM sAta ekasarA adhyayana (satakiyA) nA 7 tRtIya cUlikAnuM 1 ane cothI cUlikAnuM paNa eka, ema 34 uddezana kAlagrahaNo thAya che. prathama zrutaskaMdhanA 51+34 dvitIyakRta skaMdhanI cAra cUlikAnA thaine 85 kAlagrahaNa udezAnA thAya che. II7pI uddezAnantaramanujJA bhavatIti tadviSayagaNadharAnAhasuvidhergaNA gaNadharAzca SaDazItiH // 76 // suvidheriti, bhArate'syAmavasarpiNyAM jAtaH puSpadantAparanAmako navamastIrthakaraH, garbhakAle'syamAtA samyagAcAre ratA'taH suvidhiriti nAma jAtam, zatadhanurdehamAnaH, asya zrAmaNyaparyAyaH aSTAviMzatipUrvAGgahInaikapUrvalakSapramANaH, asya gaNAH SaDazItirgaNadharAzca tAvantaH, pratigaNadharaM bhinnabhinnavAcanAcArakriyAsthatvAt // 76 / / uddeza bAda anujJA hoya che. e anujJAnA viSaya gaNadharo che. tethI tenI vAta (86 mA samavAyamai) he che. A bhAratamAM A avasarpiNImAM puSpadanta evA bIjA nAmavALA navamA tIrthaMkara thayA jyAre garbhakAla hato tyAre emanI mAtA sArA AcAramAM rakta rahetI hovAthI emanuM suvidhi evuM nAma thayuM. so dhanuSyanuM dehapramANa, emano zrAmaNya paryAya 28 pUrvAga hIna evA ekalAkha pUrva pramANa hato, emanA 86 gaNo ane 86 gaNadharo che. pratyeka gaNadharo bhinna vAcanA ane bhinna mAyAra mane hiyAmA 2DelA hoya che. // 7 // gaNadharoktamantaravizeSamAhamerupUrvAntagostUbhacaramAntayorantaraM saptAzItiraSTAzItizca yojanasahasrANi // 77 // meviti, meroH paurastyAntAdgostUbhasyAvAsaparvatasya pazcimacaramAntaM yAvadantaraM saptAzItiyojanasahasrANi, pUrvAntAjjambUdvIpAntaH paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi dvicatvAriMzadyojanasahasrANi lavaNajaladhimavagAhya gostUbho velaMdharanAgarAjAvAsaparvataH prAcyAM dizi varttate'ta uktamantaraM bhavati, gostUbhasya pUrvacaramAntavivakSAyAntu gostUbhasya sahasrayojanaviSkambhatvAttasyApi mIlanenASTAzItiyojanasahasrANyantaraM bhavatIti // 77 / / gaNadharo dvArA kathita eka aMtaravizeSanI vAta (87 mA 88 mA samavAyamAM) kahe che. meru parvatanA pUrva taraphanA cheDAthI gostRbha nAmanA AvAsa parvatanA pazcima cheDA sudhInuM aMtara 87 hajAra yojana che.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 553 merunA pUrvIya cheDAthI jaMbudvIpano cheDo 45 hajAra yojana che. ane tyAra bAda lavaNasamudrane 42 hajAra yojana avagAhIne velaMdhara nAgarAjano AvAsa parvata gostaMbha che. (arthAt lavaNasamudramAM 42000 yojanA gayA pachI A parvata che) A goTUbha parvata eka hajAra yojananA viSkalpa (pahoLAI) vALo che. tethI A bAjunA pazcima cheDAthI eno pUrvIya cheDo bIjA 1 hajAra yojana umeravAthI prApta thAya che mATe 87 mAM 1 umeravAthI 88 hajAra yojane eno aMtima cheDo (pUrva taraphano) Ave che. ll77thI merau RSabheti zAzvatanAmabhRnmUrteH sattvAttatsaMbandhAdRSabhanirvANakAlamAhaRSabhajino'vasarpiNIsuSamaduHSamAyAmekonanavatipakSazeSe saMsArAduparataH // 78 // RSabheti, RSabho'rhannaikaM varSasahasraM chadmasthaparyAyaM pUrayitvaikaM pUrvalakSaM varSasahasronaM kevaliparyAyaM prApya caturazItipUrvalakSANi sarvAyurupabhujya mAghamAsakRSNapakSatrayodazIdine dazabhiranagArasahasraiH sArdhaM saMparivRto'STApadazailazikhare caturdazena bhaktenApAnakena padmAsanena niSaNNo'syAmavasarpiNyAM suSamaduHSamAyAmekonanavatipakSeSu zeSeSu nakSatreNAbhijitA yogamupAgate candre pUrvAhnakAlasamaye kAlaM gataH sarvaduHkhaprahINo jAtaH // 78|| meru parvata upara RSabha evA zAzvata nAmane dhAraNa karanAra prabhunI mUrti hovAthI te saMbaMdhathI RSabhaprabhunA nirvANa kAla kahe che. (89 mAM samavAyamAM) (A avasarpiNInA prathama tIrthaMkara) zrI RSabhadeva arihaMta eka hajAra varSano chadmastha paryAya pUrNa karI eka hajAra varSa jUna 1 lAkha pUrvano kevali paryAya pALIne 84 lAkha pUrvanuM sayuSya bhogavI mahA mahinAnI kRSNapakSanI 13 nA divase 10,000 sAdhu sAthe parivarelA aSTApada parvatanA zikhara upara 6 divasa nirjalA upavAsa dvArA padmAsanamAM beThelA A avasarpiNInA suSamaduSanA nAmanA 3 jA ArAnA 89 pakhavADIyA bAkI rahyuM chate abhijitu nakSatramAM caMdrano yoga Ave chate pUrvArNakAlamAM kAla pAmI sarva duHkhathI mukta banI gayA. li78 tIrthaMkarasAmyAttadvizeSamAha ajitasya zAntinAthasya ca gaNA gaNadharAzca navatirnavativarSANi ca svayambhuvo vinaya: 7 ajitasyeti, sugamam, svayambhUrasyAmavasarpiNyAM jAtastRtIyo vAsudevastasya navativarSANi pRthivIsAdhanavyApAraH // 79 / / tIrthakara tarIke samAnatA hovAthI anya tIrthakaronI paNa (90 mA samavAyamAM) kaMIka vizeSa vAta kahevAya che.
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 sUtrArthamuktAvaliH ajitanAtha prabhu ane zAMtinAtha prabhunA 90 gaNo ane 90 gaNadharo hatA. ane A avasarpiNImAM thayela trIjA vAsudeva svayaMbhU, teone A pRthvI jItavAno kALa 80 varSanI cha. ||7|| tIrthakRtAmapi vaiyAvRttyaM bhavatIti vaiyAvRttyamAhaparavaiyAvRttyakarmapratimA ekanavatiH // 8 // pareti, pareSAM svavyatiriktAnAM vaiyAvRttyakarmaNi bhaktapAnAdibhirupaSTambhakriyAviSaye pratimA abhigrahavizeSAH, etAni pratimAtvenAbhihitAni kvacidapi nopalabdhAni kevalaM vinayavaiyAvRttyabhedA ete sambhavanti, tathAhi-darzanaguNAdhikeSu satkArAdirdazadhA vinayaH, tatra satkAro vandanAdiH, abhyutthAnaM-AsanatyAgaH, sanmAno-vastrAdipUjanam, AsanAbhigrahaH-tiSThata evAsanAnayanapUrvakamupavizatAtreti bhaNanam, AsanAnupradAnaM-Asanasya sthAnAt sthAnAntarasaJcAraNam, kRtikarma aJjalipragraho gacchato'nugamanaM sthitasya paryupAsanamAgacchato'bhimukhagamanam / tathA tIrthaMkarAdInAM paJcadazAnAM padAnAmanAzAtanAdipadacatuSTayaguNitatve SaSTividho'nAzAtanAvinayo bhavati / aupacArikavinayaH saptadhA abhyAsAnanaM-upacaraNIyasyAntike'vasthAnam, chando'nuvartanaM-abhiprAyAnuvRttiH, kRtapratikRtiH prasannA AcAryAH sUtrAdi dAsyanti na nAma kevalaM nirjareti manyamAnasyAhArAdidAnam, kAritanimittakaraNaM-samyak zAstrapadamadhyApitasya vizeSeNa vinaye varttanaM tadarthAnuSThAnaJca / duHkhArtagaveSaNam, sarvArtheSu dezakAlajJAnamanumatizceti, tathA vaiyAvRttyamAcAryAdInAM dazadhA, tatra pravrAjanAdiguddezasamuddezavAcanAcAryavinayaH paMcadhA tathA ca vaiyAvRttyamAcAryabhinnaM navadhA''cAryasya ca paJceti caturdazadhetyekanavativinayabhedA eta evAbhigrahaviSayIbhUtAH pratimA ucyanta iti // 80 // tIrthakara prabhunuM paNa vaiyAvacca hoya che. mATe vaiyAvRtya saMbaMdhI vAta (91 mA samavAyamAM) 53 che. svathI bhinna para = anya vyaktionA vaiyAvRtyanA kAmamAM eTale ke AhArapANI sevA vagere kriyAnA viSayamAM pratimA = abhigraha vizeSo 91 che. vaiyAvRtya saMbaMdhI kAryone pratimA tarIke kyAMya kahelA hoya tevuM prApta thatuM nathI tethI A 91 pratimA eTale vinaya ane vaiyAvaccenA bhedo hoya ema saMbhave che. te A pramANe 91 thAya che. (10 prakArano satkAra vagere vinaya, tIrthakara vagere 15 padano anAzAtanA vagere, 4 thI guNIne 60 prakArano anAzAtanAdi vinaya, 7 prakArano aupacArika vinaya ane AcArya vagere 10 emAM pAMca prakAranA AcArya gaNatAM 114 prakAranuM vaiyAvRtya maLIne ekANuM bheda thAya che)
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 555 temAM darzanAdi guNamAM adhika vyakti viSe satkAra vagere 10 prakArano vinaya che. temAM satkAra = vandana vagere. abhyasthAna = guNAdhika AvatA Asana vagereno tyAga karavo. sanmAna = vastrAdi dvArA pUjavuM. AsanAbhigraha = ubhA hoya tyAre ja Asana lAvavA pUrvaka Apa ahiyAM beso evuM kahevuM AsanAnapradAna = Asanane eka ThekANethI anya sthAne laI javuM. kRtikarma = (khamAsaNa pUrvaka vaMdana) aMjalipragraha (hAtha joDavA) jatA vyaktine anusaravuM ubhA hoya to temanI Aju bAju besavuM. AvatA hoya to sanmukha javuM... Ama 10 prakArano satkAra vinaya che. tIrthakara vagere 15 (tIrthakara, dharma, AcArya, upAdhyAya, sthavira, kula, gaNa, saMgha, sAMbhogika, kriyA, mati, zruta, avadhi, mana:paryava, kevalajJAna) sthAnonI anAzAtanA (AzAtanA na karavI) temaja temanI bhakti karavI, bahumAna karavuM, prazaMsA karavI Ama 15 x 4 = 60 prakArano anAzAtAdi vinaya che.. (60+10=70) sAta prakArano aupacArika vinaya - sevA karavAne lAyakanI pAse besavuM (abhyAsAsana). chandonuvartana = emanA mananA abhiprAyane anusaravuM. kRtapratikRti = mAtra nirjarA thaze evo bhAva nahI paraMtu prasanna thayelA AcArya sUtrAdi Apaze evA bhAvathI emane AhAra vagere ApavuM. kAritanimitta karaNa = sArI rIte zAstrapado bhaNAvyA hovAthI vizeSa rIte emano vinaya karavo emanA mATenA kAryo | anuSThAna karavA, duHkhArta gaveSaNa = (duHkhathI pIDAyela hoya to temane sAcavavA) badhI ja bAbatomAM dezakAlane anurUpa jJAna ane anumati ApatI Ama 7 prakArano aupacArika vinaya che 70+7 = 77. AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, sAdharmika, kula, gaNa, saMgha A dazanuM vaiyAvRjya karavuM... temAM pravrAjanAcArya, digAcArya, udezAcArya samudezAcArya, vAcanAcArya Ama AcAryanA pAMca bheda che tethI AcArya pa+9 = 14 nuM vaiyAvRtya karavuM. A vinayane vaiyAvRjyanA abhigraha vizeSa dhAraNa karavA te ja pratimA kahevAya che. 7714 = 91 - 1060+7+14 = 91 vinaya vaiyAvRjyanA bhedo che tenA abhigraha vizeSa ja 91 te pratimA kahevAya che. 18Oaa. pratimAprastAvAdAhadvinavatibhedAH pratimAH // 81 // dvIti, samAdhyupadhAnavivekapratisaMlInataikAkivihArapratimAbhedataH paJca pratimAvizeSAH, zrutasamAdhicAritrasamAdhipratimAbhedataH prathamA pratimA dvidhA, tatra zrutapratimA dviSaSTibhedA, AcAre
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 sUtrArthamuktAvaliH prathame zrutaskandhe paJca dvitIye saptatriMzat, sthAnAGge SoDaza vyavahAre catasra iti / etAzcAritrasvabhAvA api viziSTazrutavatAM bhavantIti zrutapradhAnatayA zrutasamAdhipratimAtvenopadiSTAH / sAmAyikachedopasthApanIyAdyAH paJca cAritrasamAdhipratimAH, bhikSuzrAvakabhedAdupadhAnapratimA dvividhAH, tatra bhikSupratimA 'mAsAisattaMtA' ityAdinA'bhihitasvarUpA dvAdaza, upAsaka pratimAstu 'daMsaNavaya' ityAdinA'bhihitasvarUpA ekAdazeti sarvAsrayoviMzatiH, vivekapratimA'pyekaiva, indriyasvarUpAyAH paJcavidhAyA noindriyasvabhAvAyAzca yogakaSAyaviviktazayanAsanabhedatastrividhAyAH pratisaMlInatAviSayAyA bhedenAvivakSaNAt / ekAkivihArapratimAtvekaiveti dviSaSTiH paJca trayoviMzatirekA ekA ceti sarvA dvinavatirbhavanti // 81 // pratimAno prastAva hovAthI (92 mA samavAyamAM paNa) pratimAne ja kahe che. (dazAzrutaskaMdha niyuktinA anusAre.) samAdhi, upadhAna, viveka, prati saMlInatA, ekAka vihAra, A pAMca bheda pAMca pratimA vizeSo che. samAdhirUpa prathama pratimA zratasamAdhi pratimA ane cAritra samAdhipratimA ema be prakAranI che temAM zrata (samAdhi) pratimA 62 prakAranI che. AcArAMganA prathama zrutaskaMdhamAM pAMca, bIjA zrutaskaMdhamAM 37, ThANAMgamAM 16 ane vyavahAramAM 4 pratimA (thaine 62 thAya che) thAya che. A 62 pratimAo che to cAritra svabhAvavALI paraMtu viziSTadyutavALAone ja te prApta thatI hovAthI zrutapradhAnatAe karI ene zrutasamAdhi pratimA upadezelI che. sAmAyika, chedopasthApanIya, vagere (pAMca cAritra rU5) pAMca cAritra samAdhi pratimA che. bhikSu pratimA ane zrAvaka pratimA ema be bhede upadhAnapratimA che. temAM bhikSupratimA mAsAI sataMttA" dvArA kahelA svarUpavALI 12 che. ane "daMsaNavaya" ityAdi zloka dvArA kathita svarUpavALI zrAvakanI upAsaka pratimA 11 che. 12+11 = 23 te banne maLIne thAya che. | viveka pratimA (vivecanIya vastunA tyAga rUpa) 1 che. indriya svarUpa pAMca ane noindriya svabhAvanA yoga, badhA kaSAya ane vivikta zayanAsana Ama traNa, A pAMca ane traNa e pratisalInatA viSayo che. mATe te badhAnA bhedathI vivakSA na karatA mAtra pratisalInatA pratimA 1 ja gaNavI ekAkI pratimA paNa 1 gaNavI te bhikSupratimAmAM aMtargata thAya che. AthI 62+5+3+1+1 = 92 pratimAo thAya che. I81aaaa pratimAvirAdhakasya jyotirlokotpattestadvizeSAzrayeNAhatrinavatimaNDalagassUryo viSamAhorAtrakRt // 82 //
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra , trinavatIti, sarvabAhyAtsarvAbhyantaraM sarvAbhyantarAtsarvabAhyaM prati vA gacchanniti zeSaH / divasasya rAtrezca samatA tadA bhavati yadA paJcadaza muhUrtA ubhayorapi bhavanti, tatra sarvAbhyantaramaNDale'STAdazamuhUrttamaharbhavati rAtrizca dvAdazamuhUrttA sarvabAhye tu vyatyayaH, tatra tryazItyadhikamaNDalazate dvau dvAvekaSaSTibhAgau varddhete hIyete ca, yadA ca dinavRddhistadA rAtrihAniH rAtrivRddhau ca dinahAniriti, tatra dvinavatitame maNDale pratimaNDalaM muhUrtaikaSaSTibhAgadvayavRddhayA trayo muhUrttA ekenaikaSaSTibhAgenAdhikA varddhante vA hIyante vA teSu ca dvAdazamuhUrtteSu madhye kSipteSvaSTAdazabhyo'pasAriteSu vA paJcadaza muhUrttA ubhayatraikenaikaSaSTibhAgenAdhikA hInA vA bhavanto dvinavatitamamaNDalasyArddhe samAhorAtratA tasyaiva cAnte viSamAhorAtratA bhavati // 82 // 557 pratimA virAdhakanI jyotiSma lokamAM utpatti thAya tenA vizeSanA Azraya dvArA (93 mAM samavAya) have kahe che. sarva bAhya maMDalathI sarva atyaMtara maMDala ta2pha jato ane sarva atyaMtara maMDalathI sarva bAhya maMDala tarapha jato sUrya... jyAre 93 mAM maMDalamAM praveze che tyAre viSama ahorAtrine karanAro thAya che. divasa ane rAtrinI samAnatA tyAre thAya che jyAre 15 muhUrtano divasa hoya ane 15 muhUrtanI rAtri hoya, sarvathI aMdaranA atyaMtara maMDalamAM 18 muhUrtano divasa ane 12 muhUrtanI rAtri hoya che. to sarva bahAranA maMDalamAM (vyatyaya eTaleke) 18 muhUrtanI rAtri ane 12 muhUrtano divasa hoya che. (sarvAzcaMta2 maMDalathI sarva bAhyamaMDala sudhI sarvabAhyamaMDalathI sarvaatyaMtara maMDala sudhI kare che) te 183 maMDalanA pratyeka maMDalamAM eka muhUrtanA 2/61 bhAga vRddhi ane hAni rAtri divasanI thAya che. temAM jyAre dinavRddhi thAya che. tyAre rAtrinI hAni thAya che ne rAtrinI hAni thAya che tyAre dina vRddhi thAya che. (atyaMtara maMDalathI bAhyamaMDalamAM jatA dinanI hAni ane rAtrinI vRddhi thAya che ane bAhyamaMDalathI atyaMtara maMDalamAM jatAM rAtrinI hAni ane dinanI vRddhi thAya che) Ama pratimaMDala vRddhi hAni pAmatA 92 mAM maMDalamAM sUryapraveze tyAre (kula) 3 muhUrta 1/ 61 thI adhika vRddhi hAninuM mApa prApta thAya che. have (bAhyathI atyaMtaramAM jato sUrya hoya tyAre) 12 muhUrtanI rAtrimAM. 3 muhUrta + 1/ 61 umeratA 15 1/61 bhAga 92 mAM maMDalanA pravezamAM maLe che. ane (atyaMtarathI bAhya tarapha sUrya jato hoya tyAre) 18 muhUrtanA dinamAMthI 3 muhUrta + 1/61 bAda karatAM 15 muhUrta 1/61 ocho prApta thAya che.
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 sUtrArthamuktAvaliH 92 muM maMDala ardha samApta thatA sama ahorAtratA eTale ke 15 muhUrtano dina ane 15 muhUrtanI rAtri thAya che. ne 93 mAM maMDalamAM sUrya AvatA ja A samAnatA viSama bane che eTale ke divasa ke rAtri nAnI moTI thaI jAya che. I8rA sUryacArasyAvadherapi viSayatvAttadAzrayeNAha ajitasya caturnavatiravadhijJAnizatAni, kunthunAthasya paJcanavatirvarSasahasrANi paramAyuH, mauryaputrasya paJcanavativarSANi // 83 // ajitasyeti, dvitIyatIrthakRto'vadhijJAninazcaturnavatizatAni, dvAdazasahasrANi kevalinastu viMzatiH sahasrANi, matAntareNa dvAviMzatisahasrANi, paJcazatAdhikAni manaHparyavajJAninaH / saptadazatIrthakarasya kumAratvamANDalikatvacakravartitvAnagAratveSu pratyekaM trayoviMzatervarSasahasrANAmardhaSTavarSazatAnAJca bhAvAtsarvAyuH paJcanavatirvarSasahasrANi bhavanti / mauryaputro mahAvIrasya saptamagaNadharastasya sarvAyuH paJcanavatirvarSANi, gRhasthatvachadmasthatvakevalitveSu krameNa paJcaSaSTicaturdazaSoDazAnAM varSANAM bhAvAt / / 83 / / sUryano cAra = gati e avadhijJAnano paNa viSaya hovAthI te avadhijJAnanA Azraya (adhizAnI) viSaya 43 ve (84, 85 mA samavAyamai) 4 che. dvitIya tIrthakara ajitanAtha prabhunA 9400 avadhijJAnIo che. 12 hajAra kevalajJAnIo che. ane 20 hajAra 500 athavA matAMtare 22 hajAra pAMcaso manaparyavajJAnIo che. 17 mA tIrthaMkara kumArapaNAmAM 23750 varSa, mAMDalika rAjA tarIke ra3750 varSa, cakravartI tarIke 23750 varSa ane sAdhu tarIke 23750 hovAthI emanuM kula maLIne AyuSya 95000 varSanu che. mauryaputra ke jeo mahAvIra prabhunA 7 mA gaNadhara hatA teonuM pUrNa AyuSya 95 varSanuM che. gRhasthapaNAmAM 65 varSa, chadmasthapaNAmAM 14 varSa, kevalipaNAmAM 16 varSa, hovAthI sarvAyu 95 varSanu cha. // 8 // bhavanAvAsAdapi gaNadharA AgacchantIti bhavanasaMkhyAvizeSamAhavAyukumArANAM SaNNavatirbhavanalakSANi // 84 // vArivati, asuranAgavidyutsuvarNAgnivAyustanitodadhidvIpadikkumArA dazavidhA bhavanavAsinaH, tatra bhavanAni dakSiNottaradigbhAvIni sarvasaMkhyayA catuHSaSTizatasahasrANyasurakumArANAm, nAgakumArANAM caturazItilakSAH, suvarNakumArANAM dvisaptatilakSAH, vAyukumArANAM SaNNavatilakSAH, zeSANAM pratyekaM SaTsaptatilakSA bhavanAnAM bhavanti // 84 / /
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 559 gaNadhara bhavanapatinA AvAsomAMthI paNa Ave che. mATe (96 mA samavAyamAM) bhavanapati vizeSanA AvAsonI saMkhyA kahe che. asurakumAra, nAgakumAra, vidyutakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vAyukumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikakumAra Ama 10 prakAranA bhavanavAsI devo che. temAM asurakumAranA dakSiNa ane uttara dizAmAM rahelA bhavano sarva saMkhyAe karI 64 lAkha che, nAgakumAranA 84 lAkha che, suvarNakumAranA 72 lAkha che. vAyukumAranA 96 lAkha che. pInA pratye: prtyeun| 76 lA bhavano cha. ||84 / / kumArANAmaSTavidhakarmAzrayatvAttaduttarabhedAnAcaSTeaSTAnAM karmaprakRtInAM saptanavatiruttaraprakRtayaH // 85 // aSTAnAmiti, yo mithyAtvAdikaluSitarUpatayA'sAtAdivedanIyAdikarmaNAmabhinivartakastatphalasya ca viziSTAsAtAderupabhoktA narakAdibhaveSu ca yathA karmavipAkodayaM saMsad samyagdarzanajJAnacAritrasampannaratnatrayAbhyAsaprakarSavazAcca niHzeSakarmAMzApagamataH parinirvAtA sa jIvaH, tena jIvena yena mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNasAmAnyakAraNena kriyate-vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgakavannirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vahnaya ya:piNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasambaddhaM yena tatkarma-AtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM devAsuramanujatiryagAdinRpatidaridramanISimandAdivaicitryahetutvena siddham, tacca karma yaimithyAtvAdibhizcaturbhi kriyate jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAntarAyAyurnAmagotrarUpeNASTavidham, karmaNAmeSAM mUlaprakRtirUpANAmuttaraprakRtayo yathA paJca jJAnAvaraNasya nava darzanAvaraNasya vedanIyasya dve mohanIyasyASTAviMzatirantarAyasya paJcA''yuSazcatasro nAmno dvicatvAriMzadgotrasya dve iti sarvasaMkhyayA saptanavatiriti // 85 // kumAro (bhavanapatio) paNa ATha prakAranA karmanA Azraya hovAthI te AThe karma prakRtionA uttara meho (87 mA samapAyamai) cha. - mithyAtva vagerethI kaluSita svarUpathI azAtAvedanIya vagere karmano sarjaka paNa jIva che, temaja te karma phala rU5 viziSTa evI azAtA vagerene bhogavanAra paNa A jIva che. to jevA kevA karmanA vipAko hoya tevA tevA naraka vagerenA bhavamAM bhamanAro paNa A jIva che ne samyagadarzana-jJAna ane cAritrathI saMpanna, te ratnatrayInA abhyAsathI tenI utkRSTatAne pAmI sakala karmanA aMzone potAnAmAMthI kheravI nAMkhanAro paNa A jIva che.
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 sUtrArthamuktAvaliH AvA A jIva vaDe mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga rUpa sAmAnya rIte karmabaMdhanA kAraNo dvArA je karAya te karma arthAt aMjanathI pUrNa bharelA DAbhaDA jevA pudgalathI bharelA A lokamAM kSIranIranyAya athavA agni ane loDhAnA goLAnI jema ekameka bhAve. kAzmaNa vargaNAnA dravyane AtmAnI sAthe mithyAtvAdi karmabaMdhanA kAraNo dvArA saMbaddha karAya te karma che. AtmArUpe sakala AtmA samAna che. paNa te AtmAomAM 1 deva 1 asura 1 manuSya koI tiryaMca vagere tathA koi rAjA koI raMka koi buddhizALI koI mUrkha vagere. je vicitratAo che. tenuM kAraNa tarIke A karma siddha thAya che. mithyAtvAdi 4 hetuo vaDe. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, aMtarAya, AyuSya, nAma ane gotra rUpe ATha prakAre karma baMdhAya che. A ATha e karmanI mULa prakRtio che. tenI uttara pravRtio paNa che. jema ke jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNanI 9, vedanIyanI 2, mohanIyanI 28, aMtarAyanI 5, AyuSyanI 4, nAmanI 42, gotranI 2 sarva maLIne 97 uttaraprakRti che. ITapA. pRthvImayanandanasya karmaprakRtijAtatvAttadAzrayeNAha nandanavanasyopariSTAccaramAntataH pANDukavanasyAdhastanacaramAntaM yAvadaSTanavatiryojanasahastrANyantaraM nandanavanasya pUrvacaramAntAtpazcimacaramAntaM yAvannavanavatiryojanazatAni ca TI8ddA nandanavanasyeti, nandanavanaM meroH paJcayojanazatocchritaprathamamekhalAbhAvipaJcayojanazatocchritaM tadgatatAvanmAnocchritakUTASTakasya tadgrahaNena grahaNAt, pANDukavanaM saumanasavanasya bahusamabhUmibhAgAdUrdhvaM SaTtriMzadyojanasahasrANyutplutyAsminmandaraparvate zikharatale vartamAnam, tatra navanavatyA meroruccastvasyAdye sahasre'pakRSTe yathoktamantaraM bhavati / meroviSkambho mUle dazasahasrANi, nandanavanasthAne tu navanavatiryojanazatAni catuHpaJcAzacca yojanAni SaT yojanaikAdazabhAgA bAhyo giriviSkambho nandanavanAbhyantarastu meruviSkamma ekonanavatiH zatAni catuHpaJcAzadadhikAni SaT caikAdazabhAgAstathA paJcazatAni nandanavanaviSkambhaH, tadevamabhyantaragiriviSkambho dviguNanandanavanaviSkambhazca milito yathoktamantaraM prAyo bhavatIti // 86 // naMdanavane e pRthvImaya che. ne e paNa karmaprakRtithI janmeluM che. tenA AdhAre (98 mA 99 mAM samavAyamAM) tenI vAta kahe che. naMdanavana e meru parvata mAM 500 yojana uMcAI para rahelI prathama mekhalAmAM raheluM 500 yojananI uMcAIvALuM che.
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ janana che. samavAyAMgasUtra 561 prathama mekhalAmAM rahelA 500 yojana uMcAI vALA ATha zikharonA grahaNathI naMdanavananuM grahaNa thAya che. arthAt meruparvatamAM 500 yojana uMcAithI naMdanavana zarU thAya che. te 500 yojana uMcA ATha zikharomAM vyasta che. mATe naMdanavana 500 yojanAnuM che. have pAMDukavana e meru parvatanA saumanasavananA bahu sama bhUmibhAgathI 36000 yojanA upara AvIne Aja maMdara | meru parvatanA zikhara para raheluM che. je meruparvatanA nIcenA bhAgathI 99 hajAra yojana upara zikhara para raheluM che. A 99000 yojanamAM prathama mekhalAnA 500 yojana ne naMdanavana 500 yojana eTale ke 1000 yojana bAda karatA naMdanavanathI pAMDukavananuM 98000 yojana AMtaruM rahe che. have 99 mA samavAyanI vAta zarU kare che. meruparvata mULamAM 10,000 yojana pahoLo che. upara jatA naMdanavananA sthAnamAM 9954 yojana + 1 yojana 6/11 bhAga jeTalo merugirinI bAhya pahoLAI che. ane naMdanavananI aMdara rahelA meruparvatanI pahoLAI 8954 yojana + 1 yojana 6/11 bhAga che ane naMdanavana 500 yojana pahoLAInuM che. naMdanavananI aMdarano merugirinI pahoLAI 8954 yojana + 1 yojananA 6/11 bhAgamAM pUrva taraphanA 500 yojananuM naMdanavana ane pazcima taraphanA 500 yojanAnuM naMdanavana ema dviguNanaMdanavananuM mApa umeratA prAyaH 9900 yojana jevuM thAya che. eTale naMdanavananA pUrva cheDAthI naMdanavananA pazcima cheDAnuM aMtara 9900 yojana lagabhaga che. ll86ll pratimayA labdhalabdhikA munayo nandanavanAdau yAntIti pratimAvizeSamAhadazadazamikA bhikSupratimA rAtriMdivazateneti // 87 // dazeti, daza dazamAni yasyAM sA dazadazamikA yasyAM hi dinAnAM dazadazakAni bhavanti, dazadazakAni zataM dinAnAM, tatra ca prathame dazake pratidinamekaikA bhikSA dvitIye dve dve evaM yAvaddazame daza dazetyevaM sarvabhikSAsaMkalane sArddhapaMcazatAni bhikSAmAnam / itizabdaH saMkhyAkrameNa sthAnavarNanasamAptisUcakaH, paJcAzatAdivRddhayA koTIkoTyantAnAM samavAyo'sya granthasya sArarUpatvAnna nirUpyata iti bhAvaH // 87 // pratimA dvArA labdhi prAptivALA munio naMdanavana vageremAM jAya che AthI have pratimA vizeSanI vAta (100 mA samavAyamAM) jaNAve che. 10 vAra jemAM dazamo divasa Ave tenuM nAma dazadazamikA - je pratimAmAM daza daza divasanA 10 jhumakhAM hoya te pratimA dazadazamikA che.
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 sUtrArthamuktAvaliH dazadazamikA pratimAnA 100 rAtri divasa hoya che. temAM prathama dazakamAM dararoja 1 bhikSA (1 dattIrUpa) bIjA dazakamAM 2 bhikSA evI rIte 10 mAM dazakamAM 10 bhikSA (10 dattIrUpa) hoya che. sarva bhikSAonuM saMkalana karatAM 550 bhikSAnuM pramANa thAya che. A sUtramAM iti zabda saMkhyA kramanA sthAna varNanonuM samApti sUcaka che eTale ke 100 sudhI samavAya varNavyA, have varNana samApta. bAkI to 500 sudhI vagere vRddhithI koTAkoTI anta sudhI samavAyo A samavAyAMga graMthanA sA2 35 7. 55 ni359| nathI 42tA. // 87 / / amISAM sthAnAnAM dvAdazAGge nirUpaNAdvAdazAGgAzrayeNAha AcAragocaravinayavainayikasthAnagamanacaMkramaNapramANayoganiyojanabhASAsamitiguptizayyopadhibhaktapAnodgamotpAdanaiSaNAvizuddhizuddhAzuddhagrahaNavrataniyamatapaupadhAnAnyAcArAGge // 48 // AcAreti, AcArAGge hi nirgranthAnAM zramaNAnAmAcAro vyAkhyAyate, tatrAcAro jJAnAdyaneka bhedabhinnaH, gocaro bhikSAgrahaNavidhiH, vinayo jJAnAdivinayaH, vainayikaM tatphalaM karmakSayAdi, sthAnaM-kAyotsargopavezanazayanabhedAntrirUpam, gamanaM-vihArabhUmyAdiSu gatiH, caGkramaNaM-upAzrayAntare zarIrazramavyapohArthamitastataH saJcaraNam / pramANaM-bhaktapAnAbhyavahAropadhyAdermAnam, yoganiyojana-svAdhyAyapratyupekSaNAdivyApAreSu pareSAM niyojanam, bhASA:-saMyatasya bhASAH satyA'satyA'mRSArUpAH, samitayaH-IryAsamityAdyAH paJca, guptayaH-manoguptyAdayastisraH, zayyAvasatiH, upadhirvastrAdikaH, bhaktaM-azanaM, pAnaM-uSNodakAdIni, udgamotpAdanaiSaNAnAM doSANAM vizuddhiH, tayA zuddhAnAmeva grahaNam tathAvidhakAraNe'zuddhAnAM grahaNam / vratAni-mUlaguNAH, niyamAH-uttaraguNAH, tapaupadhAnaM-dvAdazavidhaM tapaH, etatsarvaM suprazastamabhidhIyata iti // 88 // A sthAnonuM nirUpaNa dvAdazAMgamAM hovAthI dvAdazAMganA AdhAre have varNana kare che (dareka aMgomAM zuM che tenuM). AcArAMga (prathama aMgamAM) mAM nigraMtha sAdhuono AcAra vyAkhyAyita karAya che. temAM - jJAnAcAra vagere aneka bhedathI yukta AcAra hoya che. (1) gocara = bhikSA grahaNa karavAnI vipi (2) vinaya = zAna 403no vinaya (3) vainAya = vinyn| isa tarI bhakSaya vagaire. (4) sthAna = 172sa01 = 641-260 ne sUtA ma jaae| 2y (5) mana = vibhUmi vagere gati (kevI rIte karavI te) (6) cakramaNa = upAzrayanI aMdara ja zarIranA zramane dUra karavA bhATe mAmayI tema 42 32. (7) prabhA! = maahaar-paa9|-75dhi vagerena bhA5 (8) yoga
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 563 niyojana = svAdhyAya paDilehaNa vagere kAryomAM anyane (kevI rIte) joDavuM te (9) bhASA = sAdhunI bhASA = 1 satya ra asatya amRSArUpa bhASA. (10) samitio = IrSA samiti vagere pAMca. (11) gupti = manogupti vagere traNa, (12) zayyA = vasati (13) upadhi = vastra vagere. (14) bhakta = azana (bhojana) (15) pAna = (ukALeluM) uSNapANI vagere. (16) uddagamautpAdana-eSaNA saMbaMdhI doSonI zuddhi (17) udgama-utpAdana-eSaNA doSanI zuddhithI zuddha AhArapANI vagerenuM ja grahaNa karavuM temaja tevA prakAranA kAraNomAM azuddhanuM paNa grahaNa karavuM. (18) vrato = mUlaguNo (prANAtipAta viramaNa vagere) (19) niyamo = uttaraguNo (20) tapa upadhAna = 12 prakArano tapa (21) A badhI bAbato sArI rIte AcArAMgamAM kahevAya che. I88ii atha dvitIyAGgavaktavyatAmAhaacirapravrajitamunimanoguNavizodhanAya svasamayasaMsthApakaM sUtrakRtAGgam // 89 // acireti, cirapravrajitAstu munayo nirmalamatayo bhavanti, aharnizaM zAstraparicayAdbahuzrutasamparkAcceti / acirakAlapravrajitAzca kusamayazravaNena mohitAH sandigdhA vA bhaveyuH, so'yaM teSAM yo manoguNo buddhiparyAyaH sa viparyayasaMzayAtmakatvena kRtsitapravRttihetutvAdazubhakarmaphalaH, tasya vizodhanAya-nirmalatvAdhAnAya trINi triSaSTayadhikAni parasamayazatAni bahubhiH prakAraiH pratikSepaM kRtvA svasamayo-jainasiddhAntaH sthApyate sUtrakRtena // 89 // have bIju aMga (suyagaDAMga) (sUtrakRtAMga) temAM zuM vaktavyatA (kathano) che te kahe che. cirapravrajita = eTale lAMbA dikSA paryAyavALA to nirmala mativALA hoya che kemake rAta divasa zAstrano paricaya ane bahuzruta vyaktino saMparka satsaMga temane thayelo hoya che. paraMtu) acirakAla pravrajita = alpa samayanA dIkSita munie - kuzAstronA zravaNa (ke vAMcana) thI mohita banelA hoya che. saMdehavALA paNa hoya che. teono A manoguNa eTale buddhino paryAya viparItatAvALo ne saMzayAtmaka hovAthI - kharAba (khoTI) pravRttinuM kAraNa banato hovAthI azubha karma baMdhAvanAro hoya che. tethI tenI matine vizuddha nirmala ane cokhkhI karavA mATe 363 parasamayo = pAkhaMDI mato ne ghaNI rIte khaMDana karIne svasamaya = jaina siddhAMtanuM sthApana A sUtrakRtAMga Agama dvArA karavAmAM Ave che. teTalA atha tRtIyAGgavaktavyatAmAha jIvAdInAM dravyaguNakSetrakAlaparyavA ekAdividhavaktavyatAzca sthApyante sthAnena I60gA.
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 sUtrArthamuktAvaliH ... jIvAdInAmiti, yathAvasthitasvarUpapratipAdanAya jIvAdInAM dravyaguNakSetrakAlaparyavAH sthAnena sthApyante, tatra dravyaM-dravyArthatA yathA jIvAstikAyo'nantAni dravyANi, guNaH svabhAvo yathopayogasvabhAvo jIvaH, kSetraM yathA asaMkhyeyapradezAvagAhano'sau, kAlo yathA anAdyaparyavasitaH, paryavA:-kAlakRtA avasthAH, yathA nArakatvAdayo bAlatvAdayo veti, evamajIvAdInAmapi bhAvyam / evameteSAM padArthAnAmekavidhavaktavyatA-ekavidhatvenAbhidheyatA, evaM dvividhavaktavyatA trividhavaktavyatetyevaM dazavidhavaktavyatAM yAvaddavyAdayaH sthApyanta iti // 90 // have trIjA (ThANAMga) aMgamAM zuM vAta che te kahe che. jIva-ajIva vagerenuM yathAvasthita svarUpa jaNAvavA mATe tenA dravya kSetra kAla ane paryAyo sthAna (sueaion) dvArA sthApita 52 / 5 che. tamai - dravya = dravyAta. ma pastiya anaMtadravya 35 che. (mathAt anaMtA va dravyo che) guNa = svabhAva. jemake jIvano upayoga e svabhAva che. kSetra = jemake asaMkhyAta pradezanI avagAhanAvALo A jIva che. kAla = jemake anAdi aparyavasita = anaMta evo jIva cha. 5vo = sc. dvA22rAyedI vivi5 avasthAmA. ma. nA235j bhanuSyapa - tema4 bALakapaNuM yuvAnapaNuM vagere jIvanA paryAyo che. Aja rIte ajIva saMbaMdhI paNa vicAraNA samajI levI, Ama A badhA padArthone eka prakAre mare, ! prare, yAvat za re... vivi5 5 / ... (malA malA sApekSatAmothI) s4u... sthAvA. (mAma bhane are dravya-kSetra-5-mAthI (r)ALE parthonI sthApanA mAM rAya che. (athavA nAthI rAya cha) te sthAnAMga nAmanuMtrI aMga che.) |coll atha caturthAGgavaktavyatAmAhaekottarAdivRddhayA''gamasya paryavaparimANajJApakaH samavAyaH // 11 // ekottareti, samavAyaH samyakparicchedaH, taddhetuzca grantho'pi samavAyaH, AgamasyajagajjIvahitasya bhagavato dvAdazAGgalakSaNagaNipiTakasya paryavaparimANaM-abhidheyAditaddharmasaMkhyAnaM tacca zataM yAvadekottaraparivRddhyA samanugIyate tataH paramanekottarikayA parivRddhyA, evamekendriyAdibhedena paJcaprakArA jIvAH punaH paryAptAparyAptAdibhedena nAnAvidhA varNitA: tathA taddharmA apIti // 11 // have cothA (samavAyAMga) aMgamAM zuM kahevAmAM Ave che te kahe che. samavAya = sArI rIte jJAna karavuM, sArI rIte jJAnano hetu banato hovAthI graMthane paNa samavAya kahevAmAM Ave che. jagatajIvanA hitakArI bhagavAnanuM dvAdazAMga rUpa gaNipiTaka =
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra Agama ane tenA abhidheyo ane abhidheyonA dharmo vagerenI saMkhyA eTale paryavaparimANa (arthAt AgamomAM kahelA padArtho ne padArthanA dharmonI saMkhyA vagere) 565 te saMkhyA vagere so sudhI kramazaH eka, be... vagere uttara uttaranI parivRddhithI jemAM A padArtho kahevAya che ane tyAra bAda aneka uttara uttaranI parivRddhi dvArA padArtho jemAM kahevAya che. te samavAyAMga che. eja rIte ekendriya vagere bhedathI pAMca prakAranA jIvo te vaLI paryAptA-aparyAptA vagere bhedothI aneka prakAranA jemAM varNavAyA che. ane e jIvanA dharmo jemAM varNavAyA che. te samavAyAMga che. // 1 // atha paJcamAGgavaktavyatAmAcaSTe bhagavatA dravyaguNAdibhirvyAkRtAnAM saMzayitapRSTAnAM zrutArthAnAM vyAkhyAkRdvyAkhyAprajJaptiH // 92 // bhagavateti, atrApi svaparobhayasamayA jIvA ajIvA jIvAjIvAzca vyAkhyAyante, tathA nAnAvidhasuranarendrarAjarSibhirnAnAvidhasaMzayavadbhiH pRSTAnAM bhagavatA mahAvIreNa vistareNa bhASitAnAM SaTtriMzatsahasrANAM vyAkaraNAnAmatropanibandhanAt zrutaviSayA arthAH zrutA AkarNitA vA jinasakAze gaNadhareNa ye'rthAH zrutArthAste'tra nAnA prakArA vyAkhyAyante / bhagavatA kathaM vyAkRtA ityatroktaM dravyaguNAdibhiriti, dravyaguNakSetrakAlaparyavapradezapariNAmayathAsti bhAvAnugamanikSepanayapramANopakramairityarthaH, tatra dravyANi dharmAstikAyAdIni, guNAH - jJAnavarNAdayaH, kSetramAkAzam, kAlaH-samayAdiH paryavA: - svaparabhedabhinnA dharmAH, kAlakRtA avasthA navapurANAdayo vA, pradezAH-niraMzAvayavAH, pariNAmAH- avasthAto'vasthAntaragamanAni, yathAstibhAva:-yena prakAreNa sattA, anugama:-saMhitAdivyAkhyAnaprakAraH, uddezanirdezanirgamAdidvArakalApAtmako vA, nikSepaH-nAmasthApanAdravyabhAvairvastuno nyAsaH, nayapramANaM nayA naigamAdayaH sapta dravyAstikaparyAyAstikabhedAt jJAnakriyAbhedAnnizcayavyavahArabhedAdvA dvau ta eva tAveva vA pramANaMvastutattvaparicchedanaM nayapramANam, upakramaH- AnupUrvyAdiH // 92 // have paMthabhAMga (bhagavatI sUtra - vyAyyA prajJapti) nI vaktavyatA he che. vyAkhyAprajJapti ke jenuM bIju nAma bhagavatIsUtra che. temAM... jIvo-ajIvo-jIvAjIvo svasamaya (svasiddhAMto) parasamaya (paradarzananA siddhAMto) vagerenI vyAkhyA thAya che. A bhagavatIsUtramAM aneka prakAranA saMzaya (zaMkA) thI yukta aneka devo rAjA mahArAjAo rAjarSio vaDe bhagavAnane pUchavAmAM AvelI bAbatono bhagavAna mahAvIrasvAmIjI dvArA vistArathI
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 sUtrArthamuktAvaliH samAdhAna ApavAmAM AvyA che. jenI saMkhyA 36000 nI che. (arthAt 36000 zaMkAnA prabhuvIra dvArA apAyela samAdhAno) je A bhagavatIsUtramAM guMthAyelA che. vaLI kRtArtho = zrutaviSayaka artho eTale ke jinezvara prabhu pAse gaNadharoe zrata = sAMbhaLelA evA artho = padArtho te aneka prakAranA padArtho bhagavAna dvArA A bhagavatIsUtramAM raju thayelA che. prabhue kevI rIte e padArtho jaNAvyA che? to sUtrArthamuktAvalImAM kahyuM che ke dravya guNa AdithI prabhue A padArtho jaNAvyA che. dravya - guNa - kSetra - kAla - paryava - pradeza - pariNAma, yathAsthiti bhAva, anugama nikSepa - naya pramANa upakrama vagerethI prabhue A padArtho kahyA che. temAM dravya = dharmAstikAyAdi, guNa = jJAna, varNa vagere kSetra = AkAza, kAla = samaya vagere, paryava = svapara bhede rahelA dharmo athavA kAlakRta junI navI vagere avasthAo, pradeza = jenA vibhAga na thAya tevA avayava - niraMza avayavo, pariNAma = eka avasthAthI anya avasthAmAM gamana. yathAstibhAva = je prakAre je padArthanuM astitva che te, anugama = saMhitA vagere vyAkhyA karavAnI paddhati athavA uddeza-nirdeza-nirgama vagere dvArono samuha. nikSepa = nAma sthApanA-dravya ane bhAvathI padArthano nyAsa. nayapramANa = naya-naigama vagere 7. athavA dravAstika, paryAyAstika, jJAna, kriyA, nizcaya vyavahAra ema be bheda jANavA te sAtano samUha athavA banneno samUha tenA dvArA samagratAthI vastunuM jJAna karavuM tenuM nAma-pramANa ane upakrama = AnupUrvI vagere. (A badhA vyAkhyAno bheda prabhedo dvArA prabhuvIra vaDe aneka zaMkA samAdhAno ane zrutanA padArthonI vyAkhyA jemAM karI che. te vyAkhyAprajJapti nAmanuM pAMcamuM aMga che. rA. atha SaSTAGgavaktavyatAM nidarzayati jJAtAdharmakathAsu saMyamapratijJApAlane durbalAnAM ghoraparISahaparAjitAnAM viSaye gArthena virAdhitajJAnAdInAM paribhramaNaM vyAvarNyate // 13 // jJAteti, jJAtAni-udAharaNAni, tatpradhAnA dharmakathAH, athavA prathamazrutaskandhaH jJAtAbhidhAyakatvAt jJAtAni, dvitIyastu dharmakathAbhidhAyakatvAddharmakathAH, tatazca jJAtAni ca dharmakathAzca jJAtAdharmakathAH, dIrghatvaM saMjJAtvAt, tatrodAharaNabhUtameghakumArAdInAM nagarAdayo vyAkhyAyante tathA karmavinayakare vinayakaraNajinasvAmizAsanavare pravacane pravrajitAnAM saMyamapratijJApAlane ye dhRtimativyavasAyAsteSu durbalAnAM tatra dhRtizcittasvAsthyaM matirbuddhiH, vyavasAyo'nuSThAnotsAhaH, evaM taponiyamo niyaMtritaM tapaH, tapaupadhAnaM-aniyaMtritaM tapaH, tatra
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 567 parAGmukhIbhUtAnAM ghoraiH parISahaiH parAjitAnAmata eva pratiruddhasiddhAlayamArgagatInAM tuccheSu viSayasukheSvAzAvazadoSeNa mUcchitAnAM virAdhitajJAnadarzanacAritrANAM saMsAre'nantaklezarUpAsu nArakatiryakkumAnuSakudevatvarUpAsu durgatiSu paribhramaNaM vyAkhyAyate, tathA dhIrANAM sugatyAdIni 7 ||6|| have chaThThA aMga (jJAtAdharmakathAMga) nI vaktavyatA (vAto) jaNAve che. jJAta = udAharaNothI pradhAna dharmakathA enuM nAma che jJAtAdharmakathA athavA A aMgano prathama zrutaskaMdha jJAta = udAharaNone kahenAro che ane dvitIya zrutaskaMdha dharmakathAno kahenAro che. tethI jJAto ane dharmakathAo... ema banne maLI jJAtA dharmakathA zabda banyo. (jJAtAmAM dIrghatva che.) te jJAna - saMjJA (nAma) che mATe. (vyAkaraNanA niyamathI thayelo che) te jJAtAdharmakathAMgamAM udAharaNa rUpa banelA meghakumAra vagerenA nagara vagere varNananuM vyAkhyAna karAya che. karmanuM vinayana (nirjarA) karanArA arthAt vinayakaraNa (karma nirjarAkArI) evA jinezvara paramAtmAnA zreSTha zAsanamAM dIkSita banelA. paraMtu saMyamanI pratijJA pALavAmAM jeo dhRtithI durbala banyA che matithI durbala banyA che. vyavasAyathI durbala thayelA che. temAM dhRti eTale cittanuM svAsthya mati eTale buddhi ane vyavasAya eTale anuSThAnamAM (kriyA + pAlana) utsAha, A traNeya bAbatamAM durlabha banelA (te dIkSito..) vaLI tapaniyama niyaMtrita tapa, tapaupadhAna = aniyaMtrita tapa temAM... parAmukha banelA ane dhora parISahothI hArI gayelA ane ethI ja jemanI mokSamArgamAM gati rUMdhAI gaI che. (evA e dIkSito) = temaja "hamaNAM sukha maLaze hamaNAM sukha maLaze" evA prakAranI AzAne AdhIna thai tuccha evA viSayasukhamAM mUrchita banI / Asakta banI jemaNe jJAna darzana cAritranI virAdhanA karI che evA evA vyaktionuM A saMsAramAM anaMtakaleza rUpa nA2ka tiryaMca kumanuSya kudeva rUpa durgatiomAM paribhramaNa. A aMgamAM varNavAya che. temaja je dhIra vyaktio che teonI sugati vagere paNa varNavAya che. II93aa atha saptamAGgavaktavyatAmAviSkaroti upAsakAnAM nagarAdIni zIlavrataviramaNaguNapratyAkhyAnapauSadhopavAsazrutaparigrahatapaupadhAnapratimAdaya upAsakadazAsu // 94 //
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 sUtrArthamuktAvaliH - upAsakAnAmiti, vyAvarNyanta iti vacanavipariNAmenAnvayaH, evamagre'pi / upAsakAH zrAvakAH, tadgatakriyAkalApapratibaddhA dazA:-dazAdhyayanopalakSitA upAsakadazAstAsu upAsakAnAM nagarodyAnacaityavanakhaNDarAjAnaH, ambApitarau samavasaraNAni dharmAcAryA dharmakathA aihalaukikapAralaukikA RddhivizeSAH, tathA zIlavratAni-aNuvratAni, vIramaNAni-rAgAdiviratayaH, guNAH-guNavratAni, pratyAkhyAnAni namaskArasahitAdIni, pauSadhaH-aSTamyAdiparvadinaM tatropavasanaM-AhArazarIrasatkArAdityAgaH, zrutaparigrahAH pravrajyAtaH, tapaupadhAnAni pratItAni, pratimAekAdazopAsakapratimAH, upasargAH-devAdikRtopadravAH, saMlekhanAbhaktapAnapratyAkhyAnAni, pAdapopagamanAni, devalokagamanAni, sukulapratyAyAtiH, punarbodhilAbho'ntakriyA caite vizeSeNA''khyAyante // 9 // have 7 muM aMga (upAsakadazAMga) enI vAto kahevAya che. upAsakonuM varNana karAya che. upAsako eTale zrAvako, zrAvaka saMbaMdhI kriyA kalApamAM niSTha evA upAsakonA daza adhyayanathI. oLakhAtuM upAsaka dazA nAmanuM sUtra che. temAM upAsakonA nagara, dhAna, caitya, vana, 2%, vagaire bhAtapitA, samaksa25, payAryo, dharma thA, Aloka saMbaMdhI Rddhi vizeSa, paraloka saMbaMdhI Rddhi vizeSonA varNana che. tama4 zAkto = mAnato, virama! = 22 karenI viti, gu! = guNavato. pratyAbhyAno = 14 // 22 vagaire 5thyamA, pauSa5 = 46 vagaire vAhanamai. 75vAsa = AhAra zarIra satkAra (avyApAra, abrahma) vagereno tyAga, pravrayA vagerethI zruta - parIgraha tapa upadhAna vagere. temaja zrAvakanI agyAra pratimAo, upasarga = deva vagere dvArA karAyela upadravo. saMlekhanA = AhAra pANInA paccakakhANo, pAdapopagamana = aNasaNa devaloka gamana - sukula vageremAM janma vaLI pAcho samyakatva vagereno lAbha ane aMtima ArAdhanAo ATalI badhI bAbato vizeSathI vyAkhyAna karAya che. I94 athASTamAGgavaktavyatAmAdarzayati antakRtAnAM nagarAdIni kSamAmArdavAdIni kevalalAbhaH pAdapopagamanAdInyantakRtadazAsu // 15 // antakRtAnAmiti, anto vinAzaH sa ca karmaNastatphalasya vA saMsArasya, sa kRto yaiste'ntakRtAste ca tIrthakarAdayaH, teSAM dazAH dazAdhyayanopalakSitAH tAsu, antakRtAnAM nagarAdIni nagarodyAnacaityavanarAjAnaH ambApitarau samavasaraNAdIni ca, tathA kSamAmArdavArjavazaucasatyasaptadazavi,saMyamottamabrahmacaryAkiJcanyatapastyAgasamitiguptyAdayaH, sarvaviratiM prAptAnAM
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra jitaparISahANAM ghAtikarmakSaye sati kevalasya jJAnAderlAbhaH, yAvadvarSANi pravrajyAparyAyastapovizeSAzrayaNAdinA munibhiH pAlito yatra zatruJjayaparvatAdau yAvanti bhaktAni chedayitvA yo munirantakRto jAtaH tatsarvamatrAkhyAyate // 95 // have AThamuM aMga (aMtagaDadazA) nI vAto jaNAve che. 569 anta = vinAza ane te vinAza karma ane karmanA phaLa rUpa saMsArano jANavo. jeoe Avo (arbha saMsArano) aMtaryo che te antaddhRta = tIrtha2 vagere che. evA aMtakRtonA dazA = daza adhyayano tarIke oLakhAtA dazamuM jhumakhuM enuM nAma annakRtadazAMga che. te daza adhyayanomAM aMtakRtonA nagara vagere eTale ke nagara-caitya-vanakhaMDa-rAjA-mAtapitAsmvsrnn vagerenA varzanI che tema4 kSamA, mRdutA, saralatA zautha (pavitratA) satya 17 prakAranuM saMyama, uttama brahmacarya, akiMcanatA tapa tyAga vagerenA varNana che. temaja sarvaviratine pAmelA parISahane jItelA mahAmunione ghAtikarmano kSaya thatAM je kevalajJAnano lAbha thAya che tenA varNana tathA e mahAmunioe je tapa vizeSanA Azraye jeTalA varSo sudhI pravrajyA paryAya pALyo ane je zatruMjaya vagere 5rvato upara jeTalA upavAso vagere karIne e muni aMtakRta banyA te sarvanuM varNana karavAmAM Ave che. II5|| atha navamAGgavaktavyatAM prakaTIkaroti anuttaropapAtikAnAM nagarAdIni samavasaraNAni jinAtizeSAH zramaNottamAdInAM varNakA anuttaravimAnaviSayasukhaJcAnuttaropapAtikadazAsu // 96 // anuttaropapAtikAnAmiti, nAsmAduttaro vidyata ityanuttaraH, upapatanamupapAto janma, anuttaraH pradhAnaH saMsAre'nyasya tathAvidhasyAbhAvAdupapAto yeSAM te tathA, ta evAnuttaropapAtikAstadvaktavyatApratipAdakA dazAH dazAdhyayanopalakSitA anuttaropapAtikadazAH, tatrAnuttaropapAtikAnAM-sAdhUnAM nagarANyudyAnAni caityAni vanakhaNDA rAjAna evamAdayo varNyante tathA paramamAGgalyatvena jagaddhitAni tIrthakarasamavasaraNAni jinAtizeSA atraiva dvAtriMzasUtre uktA atizayAH jinaziSyANAM zramaNottamAnAM gaNadharAdInAM sthirayazasAM parISahavRndapramarddakAnAM tapodIptajJAnacAritradarzanAnAM prazastakSamAguNadhvajAnAM zlAghA AkhyAyante tathA ye yatra yAvanti ca bhaktAni chedayitvA labdhvA ca samAdhimuttamaM jinavara dhyAnayogayuktA upapannA munivarottamA yathA anuttareSu prApnuvanti cAnuttaravimAneSu yathA viSayasukhaM tatsarvamanuttaropapAtikadazAsvAkhyAyate // 96 //
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 sUtrArthamuktAvaliH have navamA aMga (anuttaropapAtika) nI vAto prakaTa kare che. jenAthI uttara = pachInuM nathI enuM nAma anuttara (ekane advitIya) ane upapAta = janma... A saMsAramAM tevA prakArano bIjo janma na hovAthI anuttara eTale sarva zreSTha upapAta janma jeono che. teo anuttaropapAtika che. tevA anuttaramAM janmanArA vyaktionI vaktavyatAnuM pratipAdana karanArA dasA = eTale ke daza adhyayanothI oLakhAtuM sUtra - aMga enuM nAma che anuttaropapAtikadazAMgasUtra te sUtramAM anuttaramAM utpanna thanArA sAdhu bhagavaMtonA nagaronuM udyAnonuM caitya vanakhaMDa ane rAjAo AdinuM varNana karAya che. temaja parama mAMgalika hovAthI jagat hitakArI tIrthaMkara prabhunA samavasaraNa ane jinAtizeSa = Aja sUtranA 32 mA sUtramAM prabhunA atizayo kahevAyA che. tathA zramaNomAM uttama sAkSAt jinanA ziSya-gaNadhara vagere mahAmunio ke jeo sthirayazavALA, parISahanA samuhane mardana karanArA ane tapathI dedIpyamAna jJAna-darzana ane cAritravALA kalyANakArI kSamAguNanA dhvajane dhAraNa karanArA che. te gaNadharo ne mahAmunionI prazaMsA A aMgamAM varNavAya che. temaja je mahAmuni jeTalA upavAsa karIne. uttama samAdhi varIne jinavaranA dhyAna yogathI yukta thaI jevI rIte anuttara vimAnamAM utpanna thayA che. ane e anuttara vimAnamAM je viSayasukhane anubhave che te badhuMja A anuttaropapAtikadazAMga sUtramAM kahevAya che. ll96ll atha dazamAGgavaktavyatAM vizadIkaroti praznA apraznAH praznApraznA vidyAtizayA yakSAdibhiH saMvAdAdayaH praznavyAkaraNeSu I67 praznA iti, praznaH pratItaH, tannirvacanaM vyAkaraNaM praznAnAM vyAkaraNAnAJca yogAt praznavyAkaraNAni, tatrAGguSThabAhupraznAdikA maMtravidyAH praznAH, yAH punarvidyA maMtravidhinA japyamAnA apRSTA eva zubhAzubhaM kathayanti tA apraznAH, tathA'GguSThAdipraznabhAvaM tadabhAvaM ca pratItya yA vidyAH zubhAzubhaM kathayanti tAH praznApraznAH, tathA anye vidyAtizayAH stambhastobhavazIkaraNavidveSIkaraNoccATanAdayaH, bhavanapativizeSairnAgasuparNairyakSAdibhizca saha sAdhakasya tAttvikAH zubhAzubhagatAH saMlApA evamAdayo'tra varNyante // 97|| have dazamAMga - praznavyAkaraNasUtranI vaktavyatA jaNAve che.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 571 samavAyAMgasUtra prazna to prasiddha ja che. te praznonuM kathana karavuM Ama prazna ane vyAkaraNanA yogathI praznavyAkaraNa zabda banyo. A praznavyAkaraNasUtramAM aMguTha bAhu prazna (aMguThAmAM joIne bAhu vageremAM prazno pUchavAthI tenA javAba maLe) vagere maMtravidyAo praznA kahevAya che. ane je vidyAo maMtra vidhi pramANe japo... ane pUchyA vinA paNa tamArA zubhAzubhane kahe che te vidyAo apraznA kahevAya che ne vaLI aMguSTha vageremAM pUchone javAba Ape. ane aMguTha praznano abhAva hoya to paNa jApa mAtrathI zubhAzubhane kahe evI vidyAo ne praznApraznA kahevAya che. temaja bIjA paNa vidyA atizayo (prabhAvo) jema ke stabbana karavuM, vazIkaraNa karavuM, vidveSIkaraNa karavuM, koInuM uccATana (mAraNAdi) vagere karavuM ane bhavanapati vizeSa nAga ane suparNanA yakSo sAthe sAdhakonA tAtvika zubha ane azubhane lagatA AlApa saMlApo A badhI bAbato praznavyAkaraNa nAmanA dazamA aMga varNavAya che. athaikAdazAGgavaktavyatAmAkhyAtizubhAzubhakarmaNAM phalavipAko vipAkazrute // 18 // zubheti, vipacanaM vipAka:-zubhAzubhakarmapariNAmastatpratipAdakaM zrutaM vipAkazrutam, tasmin phalarUpo vipAko dvividho duHkhavipAkaH sukhavipAkazceti, tatra duHkhavipAkAnAM nagarodyAnacaityavanakhaNDarAjAno mAtApitarau samavasaraNAni dharmAcAryA dharmakathA nagaragamanAni saMsAraprabandho duHkhaparamparA varNyante tathA sukhavipAkAnAM nagarAdayaH samavasaraNadharmAcAryadharmakathA ihaparalaukikarddhayaH pravrajyA zrutaparigrahAstapopadhAnAni parityAgAH pratimAH saMlekhanAH bhaktapratyAkhyAnAni pAdapopagamanAni devalokagamanAni sukulapratyAyAtiH, punarbodhilAbhontakriyA upavarNitA vistareNa // 98 // have agyAramuM aMga (vipAkasUtra) tenI vaktavyatA kahe che. vipIna - vipAka = zubha azubha karmanA pariNAmo... phalo... tenuM pratipAdaka zruta eTale vipAkahyuta te vipAkamAM phala rUpe vipAka be prakArano che eka to duHkhavipAka ane bIjo sukhavipAka. (vipAka zrutamAM) temAM duHkhavipAkanA saMbaMdhI nagaro, udyAno, vanakhaMDo, caityo, rAjA, mAtapitA, samavasaraNo, dharmAcAryo, dharmakathAo nagaragamano, saMsArano prabaMdha vagere duHkha paraMparA varNavAya che. temaja sukhavipAka saMbaMdhI nagara vagere samavasaraNa dharmAcArya dharmakathA vagere AlokanI Rddhi vagere. dIkSA gruta parigraha tapa upadhAna, vividha tyAga, pratimAo, saMlekhanA bhaktapratyAkhyAno
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 sUtrArthamuktAvaliH pAdapopagamano, devalokagamano, sukulamAM pratyAgamano, vaLI pAcho bodhilAbha ane antakriyA vagere vistArathI varNavAyA che. vipAka zrutamAM) II98 atha dvAdazAGgavaktavyatAM prarUpayatidRSTivAde sarvabhAvaprarUpaNA // 19 // dRSTiti, dRSTayo darzanAni, vadanaM vAdaH dRSTInAM vAdo yatrAsau dRSTivAdaH tatra sarvabhAvaprarUpaNA kriyate, sa samAsataH paJcavidhaH parikarmasUtrANi pUrvagataM anuyogaH cUlikA ceti, parikarma saptavidhaM siddhazreNikAparikarma manuSyazreNikAparikarma pRSTazreNikAparikarma avagAhanAzreNikAparikarma upasampadyazreNikAparikarma vipratyaktazreNikAparikarma cyutAcyutazreNikAparikarmeti SaDAdimAni parikarmANi svasAmayikAnyeva, gozAlakapravartitA''jIvikapAkhaNDikasiddhAntamatena punazcyutAcyutazreNikAparikarmasahitAni sapta, eteSAmuttarabhedataH tryazItividhatvam / sUtrANi RjukAdIni dvAviMzatiH, vibhAgato'STAzItiH, pUrvagataM pUrvamuktam / mUlaprathamAnuyogo gaNDikAnuyogazcetyanuyogo dvidhA, tIrthaMkarANAM prathamasamyaktvAvAptilakSaNapUrvabhavAdigocaro mUlaprathamAnuyogaH, ekavaktavyatArthAdhikArAnugatA vAkyapaddhatayo gaNDikA ucyante tAsAmanuyogaH sa anekavidhaH kulakaratIrthakaragaNadharAdibhedAt / cUlikA caturNA pUrvANAM cUlikAH zeSANi pUrvANyacUlikAnIti // 19 // have dvAdazAMga - bAramA aMganI vaktavyatA have kahe che. daSTio eTale vividhadarzano.... vAda = kathana aneka daSTionA vAda enuM nAma daSTivAda temAM sarvabhAvonI = padArthonI prarUpaNA karAya che. te daSTivAda - saMkSepathI pAMca prakArano che. 1. parikarma 2. sUtra 3. pUrvagata 4. anuyoga 5. yUli. sAta prakAranA parikarma che. 1. siddhazreNikAparikarma 2. manuSyazreNikAparikarma 3. pRSTazreNikA parikarma 4. avagAhanAzreNikAparikarma 5. upasapaghazreNikAparikarma 6. vipratyaktazreNikAparikarma 7. yutA'cyutazre1i52. A sAta parikarmamAM pahelA 6 parikarmamAM svasiddhAMta mata pramANe ja prarUpaNA che. jayAre 7 mA TutAgrutazreNikAparikarma. e gozAlaka dvArA pravartita AjIvaka pAkhaMDI matanA siddhAMta mujaba prarUpaNA che. 7 prin| uttarame 83 cha...
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 573 sUtra = dvAdazAMgano bIjo vibhAga sUtranA Rjuka vagere 22 bhedo che ne uttarabhedathI tenI saMkhyA 88 che. pUrvagata = dvAdazAMganA trIjA vibhAga pUrvagata 14 pUrva rUpa che te pahelA ja varNavAI gayA che. anuyoga = dvAdazAMgano cotho vibhAga che. temAM mUla prathamAnuyoga gaNDikAnuyoga ema enA be bheda che. tIrthaMkarone sahuprathama samyaktva prApti rUpa pUrvabhavo viSayaka mUla prathamAnuyoga che... eka vaktavyatAvALA arthAdhikArone anusaranArI vAkyapaddhatione gaNDikA kahevAya che. teono anuyoga / arthakathana e gaNDikAnuyoga che. kulakara, tIrthaMkara, gaNadhara vagere aneka prakArano gaNDikAnuyoga hoya che. cUlikA = dvAdazAMgano pAMcamo vibhAga che... 14 pUrvamAM... mAtra cAra pUrvanI cUlikAo che. bAkInA 10 pUrve cUlikA vinAnA che. (A saMpUrNa bAramu aMga atyAre ahIMyA viccheda pAmesuM che...) ||e8|| asya dvAdazAGgasya nityatvaM sammAnayiturvirAdhayituzca phalamAcaSTe acalaM nityaM dvAdazAGgaM virAdhyAtIte'nAgate cAnantAH pratyutpanne saMkhyeyAH saMsAramanuvarttanta ArAdhya vyativrajanti ca // 100 // acalamiti, idaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM na kadAcinnAsIdanAditvAt, na kadAcinna bhavati sadaiva bhAvAt, na kadAcinna bhaviSyatyaparyavasitatvAt kintvabhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti trikAlabhAvitvAdacalamata eva mervAdivaddhruvamata eva niyataM paJcAstikAyeSu lokavacanavat, niyatatvAdeva zAzvataM samayAvalikAdiSu kAlavacanavat, zAzvatatvAdeva vAcanAdipradAne'pyakSayaM gaMgAsiMdhupravAhe'pi padmahRdavat, akSayatvAdevAvyayaM mAnuSottarAdbahiH samudravat, avyayatvAdeva svapramANe'vasthitaM jambUdvIpAdivat, avasthitatvAdeva ca nityamAkAzavat / idaM dvAdazAGgaM virAdhya jIvAzcaturantaM saMsArakAntAramanuparivarttante, idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, virAdhanaJcAnAjJayA tatazca sUtrAnAjJayA'bhinivezo 'nyathApAThAdilakSaNayA'tItakAle'nantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAramanuparAvRttavanto jamAlivat, arthAnAjJayA'bhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA goSThAmAhilavat, ubhayAnAjJayA tu paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAderanyathAkaraNalakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat, varttamAna kAle viziSTa -
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 sUtrArthamuktAvaliH virAdhakamanuSyajIvAnAM saMkhyeyatayA saMkhyeyA ityuktam, trividhAmAjJAmArAdhya jIvAzcaturgatika saMsArollaGghanena muktimavAptA avApnuvanti, avApsyanti ca tAvanta eveti // 100 // samavAyAGgapayodherahamahamikayA samutthitA muktAH / kasya manasyutkaNThAM noddIpayati svasAtkartum // iti zrItapogacchanabhomaNizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTAlaGkArazrImadvijayakamalasUrIzvaracaraNanalinavinyastabhaktibhareNa tatpaTTadhareNa vijayalabdhisUriNA saGkalitAyAM sUtrArthamuktAvalyAM samavAyAGgalakSaNA pavamI muplsarA vRttA | A bAramA aMganuM nityatva che. enuM sanmAna karanArAone zuM phaLa maLe che tathA enI virAdhanA karanArAne zuM phaLa maLe te kahe che. A dvAdazAMga gaNipITaka kyAreya na hatuM evuM nathI kemake te anAdi che. ane kyAreya nathI hotuM evuM paNa nathI kemake sadAkALa enuM astitva che. temaja bhaviSyamAM kyAreya nahIM haze evuM paNa nathI kemake e aparyavasita eTale anaMta che. paraMtu A dvAdazAMgI bhUtakALamAM hatI, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM raheze. e trikALabhAvi che, mATe acala che ane AthI ja merunI jema dhruva = nitya che. AthI karIne paMcAstikAya viSe jema lokavacana zAzvata che, samaya AvalikA vagerene viSe jema kAlavacana zAzvata che, eja rIte dvAdazAMga paNa niyata = nitya zAzvata che. e zAzvata hovAthI ja vAcanA vagere ApavA chatAM e kSaya pAmatuM nathI jema gaMgAsiMdhuno satata pravAha vahevA chatAM padmahada akSaya che akSaya hovAthI ja mAnuSottara parvatathI bahAranA samudranI jema avyaya che. avyaya hovAthI ja jaMbudvIpanI jema svapramANamAM e avasthita che. avasthita hovAthI AkAzanI jema te nitya che. A dvAdazAMgInI virAdhanA karI jIvo cAturaMta, saMsAra rUpI kAMtAramAM rakhaDe che, A dvAdazAMgI sUtra, artha, ubhaya bhede trividha che enI virAdhanA anAjJA vaDe thAya che. sUtranI anAjJA eTale. potAnA abhiniveza | AgrahathI sUtranA khoTA pATha rUpa anAjJAdhArA bhUtakALamAM anaMtA jIvo A saMsAra rUpI jaMgalamAM bhamyA che jamAlinI jema ("kaDe mANe kaDe e sUtrano abhinivezathI eNe asvIkAra karyo) arthanI anAjJA potAnA matAgrahathI khoTo artha prarUpaNA karavI jema goThAmAhile karI...
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAMgasUtra 575 ubhaya anAjJA = paMcAcAranA jJAnI ane paMcAcAra pAlanamAM udyata evA gurunI AjJAno anAdara karavA rUpa che. - guru virodhI drohI aneka sAdhuliMgadhArI zramaNonI jema ( te badhA saMsAramAM bhame che) vartamAna kAlamAM viziSTa virAdhakonI saMkhyA saMkhyAtI hovAthI saMdhyeya zabda vAparyo che. A traNeya prakAranI zAstrajJA ArAdhIne jIvo cAragati rUpa saMsArane oLaMgI mukti pAmyA che. mukti pAme che... ane teTalA ja mukti pAmaze. Ama samavAyAMga rUpI samudramAMthI 'huM paheluM, huM paheluM' ema hoDa karatA vividha padArtharUpI motIo. konA manane utkaMThita nathI karatA ? prazastiH e pramANe zrI tapogacchanabhomaNi zrImadvijayaAnaMdasUrIzvara paTTAlaMkAra zrImadvijayakamalasUrIzvara caraNakamalamAM rahela bhaktivAna evA teozrInA paTTadhara vijayalabdhisUrIzvara vaDe saMkalita karela sUtrArthamuktAvalImAM samavAyAMgalakSaNA pAMcamI muktAsarikA pUrNa thaI... A pAMcamI muktAsarikAno gujarAtI bhAvAnuvAda pU. dAdAgurUdevazrInA prapraziSya A.zrI ajitayazasU.e pU. dAdAgurUdevazrInI svargArohaNa ardhazatAbdI smRtyarthe, jJAnAvaraNIyanA kSaya nimitte jJAnanI ArAdhanA karI.
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 sUtrArthamuktAvaliH | zrI labdhibhuvana jaina sAhityasadananA upayogI prakAzano abhyAsa pU. sAdhu-sAdhvI ma.sA.ne A prakAzano bheTa maLaze. adhyAtmasAra * saMskRtaTIkA adhyAtmopaniSat * saMskRtaTIkA vijayollAsamahAkAvya * saMskRtaTIkA lalitavistarA - saMskRta TIkA lalitavistarA * gujarAtI anuvAda uttarAdhyayanasUtra - mULa tathA gujarAtI anuvAda dazavaikAlikasUtra * mULa tathA gujarAtI anuvAda adhyAtmakalpadruma gujarAtI anuvAda stutitaraMgiNI * (bhAga-1-2-3) AcArAMga sUtra mULa tathA gujarAtI anuvAda (bhAga-1-2) bArasAsUtra * mULa phoTosaha (pratAkAre) bArasAsUtra - gujarAtI anuvAda (pratAkAre) kalpasUtra * citrasaMpUTa, tatpanyAyavibhAkara * (bhAga 1-2) mUrtimaMDana - hindI-gujarAtI dayAnaMdakutarkatimirataraNI nUtana stavanAvali paryuSaNA aSTAlikA * gujarAtI bhASAMtara (prata) labdhidevavaMdanamALA zAMtasudhArasa bhAvanA * saMskRta geya-kAvya anvayArtha saha zrI navasmaraNa gautamasvAmI rAsa * (prata) zrI kalpasUtra khImazAhI - (gujarAtI) (prata) : prAptisthAna : zrI labdhibhuvana jaina sAhitya sadanA naTavaralAla cunIlAla, bajAramAM, chANI-391740. gujarAta
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 0 pUjya gurUbhagavaMtonA caraNe vaMdanA : 2. mULa sUtrakAra - TIkAkAra pU. kavikulakIriTa AcArya zrImadvijaya. labdhisUrIzvarajI mahArAjA gujarAtI bhAvAnuvAda zrI anuyogadvAra sUtra (peja naM. 13 thI 116) (khaMDa-1) gaNivara vikramasenavijaya ma., muni siddhasenavijaya ma. zrI AcArAMga sUtra (peja naM. 117 thI ra94) (khaMDa-1) sAdhvI suvarNapadmAzrIjI ma. zrI suyagaDAMga sUtra (peja naM. 25 thI 460) (khaMDa1) pU.sva. AcArya zrImadvijaya amitayazasUrIzvarajI ma.sA. zrI ThANAMga sUtra (peja naM. 4 thI 438) (khaMDa-2) ekAdazAMgapAThI sAthvIvaryA ratnacUlAzrIjI ma. zrI samavAyAMga sUtra (peja naM. 439 thI pa75) (khaMDa-2) pU. AcArya zrImadvijaya ajitayazasUrIzvarajI ma.sA.
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI labdhi-bhuvana jaina sAhitya sadana dvArA prakAzita graMtho dazavaikAlika-mULa-anuvAda saha * uttarAdhyayanasUtra-mULa-anuvAda saha (pokeTa buka mULa) * AcArAMgasUtra-mULa-anuvAda saha (pokeTa buka mULa) paryuSaNA aSTAhikA pravacana prata * . * * zrI kalpasUtra khImazAhI-gujarAtI prata zrI bArasAsUtra mULa-citrAvalI saha zrI bArasAsUtra gujarAtI anuvAda-citrAvalI saha zrI navasmaraNa-gautamasvAmI rAsa-prata * * stutitaraMgINI-bhAga-1, gujarAtI (stutiono saMgraha) * labdhi covIzI labdhi devavaMdanamALA * * * * lalita vistarA-saMskRta TIkA, gujarAtI adhyAtmasAra-saMskRta TIkA, gujarAtI caityavaMdano no cAru caru * * labdhisUrIzvara mRtyukSaNakAvya-saMskRta zAMtasudhArasa-mULa-artha * adhyAtmakalpadruma-mULa-artha * ciMtanano caMdaravo * * * * cAMdanImAM ciMtana tu tane phona kara amRtAgamam (45 AgamapUjA) mahApuruSanI mahAnatA (pU. AtmArAmajI ma.sA. racita) pAlitANAe mana bhAvyuM jaina bAlapothI adhyAtmaupaniSat-saMskRta TIkA vairAgya gaMgA-gujarAtI anuvAda dayAnaMdakutarkatimirataraNI(hindI) mUrtimaMDaNa(hindI) * * sUrisArvabhaumanA zaraNamAM-hindI * caityavaMdana-stuti-caturvizatikA tattvanyAyavibhAkara (bhAga-1/2) *
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ ak KIRIT GRAPHICS 098 98490091