Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnadivAkara, prazAntamUrti, maryAdA ziSyottama AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja ke ArAdhanA mahotsava ke upalakSya meM zrI sammedazikhara mAhAtmya zrImad yativara devadatta viracitaM (zrI lohAcArya) anuvAda DaoN0 zreyAMsa kumAra siMghaI sampAdaka bra0 dharmacaMda zAstrI pratiSThAcArya arthasahayoga zrI haMsarAja saMjaya kumAra seThI hajArIbAga * bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya vIsaMtu jiNa variMdA, amarAsura iMdidA dhudakilesA / sammede giri sihare, NihANa gayA Namo tesiM / / calA jA rahA tIrthakSetra meM apanAe bhagavAn ko / sundaratA kI khoja meM maiM apanAe bhagavAn ko / / tIrtha kSetroM kI yAtrA bhakta jIvana kI eka abhilASA haM 1 4 sthAna aneka kalAtmaka mandira mUrtiyA~ Adi jIvanta smAraka haiN| muktAtmAoM ke, mahApuruSoM, ke dhArmika tathA smaraNIya ghaTanAoM kI yAtrA puNyavardhaka aura Atmazodhaka hotI hai| yaha eka sacAI hai jisakA samarthana tIrthayAtriyoM dvArA vahA~ bitAye jIvana se hotA hai| saMsAra se ghabarAye, parivAra kI jhaMjhaToM se klezita samAja ke thaper3oM se duHkhita Adhi vyAdhiyoM se pIr3ita manuSya ke lie tIrthakSetra amogha rasAyana hai / pApa maila ko dhone ke lie ye nirmala jharane ke samAna haiN| tIrthakSetra nirvANa bhUmi ke sparza mAtra se saMsAra tApa zAnta ho jAtA hai / duHkhI prANI ko apUrva ullAsa prApta hotA hai / azubha vicAroM kA nAza ho jAtA hai bhavabardvinI bhAvanA bhava nAzinI ho jAtI hai| pariNAma nirmala jJAna ujjvala, buddhi sthira, mastiSka zAnta aura mana pavitra ho jAtA hai / bhAratavarSa tIrthakSetroM kA janaka hai yadA yadA yAnti narAhi tIrtha, runyanti pApAni badanti caiva / Aho manuSyA adhamA hI nityaM, svayaM samutpAdya nihantu kAmAH / / arthAt tIrthakSetroM ke darzana mAtra se pUrvavaddha pApa azubha karma ko naSTa karate haiM / samI kSetroM kA prabhAva aciMtya hotA hai kintu digambara tIrtharAja sammedazikhara, siddhabhUmi kA alaukika mAhAtmya hai| tIrtha mAnyatA pratyeka dharma aura sampradAya meM tIrthoM kA pravacana hai / hara sampradAya ke apane tIrtha hai jo unake kisI mahApuruSa evaM unakI kisI mahatvapUrNa ghaTanA ke smAraka hote haiN| pratyeka dharma ke anuyAyI apane tIrthoM kI yAtrA aura vaMdanA ke lie bar3e bhaktibhAva se jAte haiM aura AtmazAnti prApta karate haiN| tIrthasthAna pavitratA, zAnti aura kalyANa ke dhAma mAne jAte haiN| jaina-dharma meM bhI tIrtha kA vizeSa mahatva rahA hai| jainadharma ke anuyAyI prati varSa bar3I zraddhAbhaktipUrvaka apane tIrthoM kI yAza karate haiN| unakA vizvAsa hai ki tIrthayAtrA se puNya saMcaya hotA hai| aura paramparA se mukti lAbha kI prApti hotI hai / isI vizvAsa ke kAraNa dRddha. strI,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) bAlaka, yuvA sabhI tIrthabhakta sammedazikhara jaise duHkhahaparvatIya kSetroM kI vaMdanA bhagavAn kA nAma smaraNa karate hue U~ce parvatoM para car3ha jAte haiM / tIrtha maMgala J tIrtha zabda kSetra yA kSetra maMgala ke artha meM bahu pracalita evaM rUr3ha hai| tIrthakSetra na kahakara kevala tIrtha zabda kahA jAya to usase bhI prAyaH tIrthakSetra yA tIrthasthAna kA Azaya liyA jAtA hai| jina sthAnoM para tIrthaMkaroM ke garbha janma, tapa, kevalajJAna aura nirvANa kalyANakoM meM se koI kalyANaka huA ho athavA kisI nirgrantha vItarAgI tapasvI muni ko kevalajJAna yA nirvANa prApta huA ho vaha sthAna vItarAgI sAdhuoM ke saMsarga se pavitra ho jAtA hai isalie pUjya bhI bana jAte haiM / pAvanAni hi Ayante sthAnAnyapi sadAzrayAt / arthAt mahApuruSoM ke saMsarga se sthAna pavitra ho jAte haiM / mUlata: pRthvI pUjya yA apUjya nahIM hotii| usameM pUjyatA mahApuruSoM ke saMsarga ke kAraNa AtI hai| pUjya to vastutaH mahApuruSoM ke guNa hote haiM kintu ve guNa jisa ( AtmA ) zarIra meM rahate haiM vaha zarIra bhI pUjya bana jAtA hai| saMsAra usa zarIra kI pUjA karake hI guNoM kI pUjA karatA hai I tIrtha tIrtha zabda tR dhAtu se niSpanna huA hai| vyAkaraNa kI dRSTi se tIrthante anena vA tR plavana taraNayoH iti thaka tR dhAtu ke sAtha dhAk pratyaya lagAkara tIrtha zabda kI niSpatti kI jisake dvArA athavA AdhAra se tirA jAye / saMsArAbdhe ra parasya taraNe tIrtha miSyeta 1 ceSThitaM jinanAthAnAM tasyakistArtha saMkathA / / jo isa apAra saMsAra-samudra se pAra kareM use tIrtha kahate haiM, aisA tIrtha jinendra bhagavAn kA caritra hI ho sakatA hai| AcArya samantabhadra ne bhagavAn jinendra deva ke zAsana ko sarvodaya tIrtha batAyA hai| sarvodayaM tIrthamidaM tadaiva saba kA kalyANa karane vAlA hI sarvodaya tIrtha kahalAtA hai| AcArya puSpadanta bhUtabalI svAmI ne dhavalA meM tIrthaMkara ko dharmatIrtha karttA batAyA / AdipurANa meM rAjA zreyAMsa ko dAna tIrtha kA karttA batAyA / mokSa prApti ke upAya bhUta samyakdarzana, jJAna, cAritra ko bhI tIrtha kI saMjJA dI /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) muni, AryikA zrAvaka zrAvikA isa cartuvidha saMgha athavA caturvarNa ko tIrtha mAnA hai. inameM gaNadharoM aura unameM bhI mukhya gaNadhara ko mukhya tIrthakarttA mAnA / tIrtho kA mAhAtmya 1 saMsAra meM pratyeka kSetra sthAna samAna hai kintu dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA prabhAva hara sthAna ko dUsare sthAna se pRthak kara detA hai| dravyagata vizeSatA kSetrakRta prabhAva aura kAlakRta parivartana hama nitya dekhate haiN| isase bhI adhika vyakti ke bhAvoM aura vicAroM kA cAroM ora ke vAtAvaraNa para prabhAva par3atA hai| jinakI AtmA meM vizuddha zuddha bhAvoM kI sphuraNA hotI hai unameM se zubha taraMgeM nikalakara AsapAsa ke sampUrNa vAtAvaraNa ko vyApta kara letI haiN| usa vAtAvaraNa meM zucitA, zAnti, nirvairatA aura nirbhayatA vyApta ho jAtI haiM / ye taraMgeM jitane vAtAvaraNa ko gheratI haiM isIlie yahI kahA jA sakatA hai, ki una bhAvoM meM usa vyakti kI zucitA Adi meM jitanI prabalatA aura vega hogA utane vAtAvaraNa meM ve taraMgeM phaila jAtI haiMsI prakAra aura viSayoM kI lAlasA hogI, utane parimANa meM vaha apanI zakti dvArA sAre vAtAvaraNa ke kAraNa dUSita ho jAtA haiM / usake azuddha vicAroM aura azuddha zarIra se azuddha paramANuoM kI taraMgeM nikalatI rahatI haiM jisase vahA~ ke vAtAvaraNa meM phailakara ve paramANu dUsare ke vicAroM ko bhI prabhAvita karate haiM / svarvatyAgI nirgrantha digambara jaina muni AtmakalyANa ke mArga ke rAhI ekAnta zAnti kI icchA se vanoM meM girI - kandarAoM meM suramya nadI taToM para AtmadhyAna lagAyA karate the aise tapasvI sAdhu janoM ke zubha paramANu usa sAre bAtAvaraNa meM phailakara use pavitra kara dete the / vahA~ jAti virodhI jIva Ate to na jAne unake mana kA bhaya aura saMhAra kI bhAvanA kahA~ tirohita ho jaatii| ve una tapasvI muni kI puNya bhAvanA kI snigdha chAyA meM paraspara killola karate aura nirbhaya vihAra karate the / jaba tapasvI aura RddhidhArI muniyoM kA itanA prabhAva hotA hai, to tIna loka ke svAmI tIrthaMkara bhagavAn ke prabhAva kA to kahanA hI kyA hai| unakA prabhAva aciMtya hai, alaukika hai, tIrthaMkara prakRtiyoM kA anubhAga sukharUpa pariNata ho jAtA hai| tIrthaMkara prakRti kI puNya vargaNAe~ itanI tejasvI aura balavatI hotI haiM ki tIrthakara jaba mAtA ke garbha meM Ate haiM usase chaha mAha pUrva hI ve deviyA~ aura indroM ko tIrthakaroM ke caraNoM kA vinamra sevaka banA dete haiM / siddhakSetra mahAtIrthe purANa puruSAdhite / kalyANa kali puNye dhyAnasiddhiH prajApate / / siddhakSetra mahAn tIrtha hote haiM, yahA~ para mahApuruSa kA nirvANa huA hai, yaha kSetra kalyANadAyaka haiM tathA puNyavarddhaka hotA hai| yahA~ Akara yadi dhyAna kiyA jAya to dhyAna kI siddhi ho jAtI hai| jisako dhyAna kI siddhi ho gaI, use Atmasiddhi hone meM vilamba nahIM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagatA / tIrtha bhRmiyoM kA mAhAtmya vastuta: yahA~ haiM ki vahAM jAne para manuSyoM kI pravRtti saMsAra kI cintAoM se mukta hokara usa mahApApa kI bhakti meM AtmakalyANa kI ora hotI hai / ghara para nAnA prakAra kI mAMsArika cintAe~ aura AkalatAeM rahatI haiN| use ghara para atmakalyANa ke lie nirAkula avakAza nahIM mila pAtA / tIrthasthAna prazAnta sthAnoM para hote haiM, prAya: to ve parvatoM para yA ekAnta vanoM meM nagaroM ke kolAhala se dUra hote haiM / phira bhI vahA~ ke vAtAvaraNa meM bhI preraNA ke bIja chitarAye hote hai| ataH manuSya kA mana vahA~ zAnta, nirAlAla aura nizcinta hokara bhagavAna kI bhakti aura AtmasAdhanA meM lagatA hai| tIrthakSetrA kA pAhAtmya AcAryoM ne likhA haizrI tIrtha pAntharajasA birajI bhavanti, tIrtheSu vibhramaNato na bhavebhamanti / tIrthavyayAdiha narA: sthira saMpadaH syu, bhavanti jagadIza mayA zrayantaH / / tIrthabhUmi ke mArga kI raja itanI pavitra hotI hai ki usake Azraya se manuSya raja rahita arthAt karma mala rahita ho jAtA hai / nAthoM para bhramaNa karane se arthAt yAtrA karane se saMsAra kA bhramaNa chUTa jAtA hai| mahApuruSoM ke zarIra kI pUjA bhakta kA zarIra karatA hai aura mahApuruSa ke AtmA meM rahana sAle gaNoM kI pUjA bhakta ko AtmA athavA usakA anta:karaNa karatA hai / isI prakAra mahApuruSa vItarAga tIrthakara athavA munirAja jisa mUkhaNDa para rahe vaha bhUkhaNDa bhI pUjya bana gayA / vastutaH pUjya to ve tIrthakara yA munirAja hai| digambara jaina vItarAgI tIrthaMkaroM aura maharSiyoM ne saMyama. samAdhi, tapasyA aura dhyAna ke dvArA janma, jaga, maraNa se mukta hone kI sAdhanA kI aura saMsAra ke prANiyoM ko saMsAra ke duHkhoM se mukta hone kA upAya batAyA, jisa mithyA mArga para calakara prANI anAdikAla se nAnA prakAra ke bhautika aura Atmika duHkha uThA rahe haiM usa mithyA mArga ko hI ina duHkhoM kA ekamAtra kAraNa batAkara prANiyoM ko samyaka mArga batAyA / ve mahApuruSa saMsArI prANiyoM ke upakAraka haiM, mokSa mArga ke netA mAne jAte haiN| unake upakAroM ke prati kRtajJatA pragaTa karane aura usa bhUmikhANDa para ghaTita ghaTanA kI satata smRti banAye rakhane aura isa sabake mAdhyama se una bItarAga devoM, guruoM ke guNoM kA anubhava karane ke lie usa bhUmi para mahApuruSoM kA koI smAraka banA dete haiN| sabhI tIrthakSetroM kI saMracanA meM bhaktoM kI mahApuruSoM ke prati yaha kRtajJatA kI bhAvanA hI hai / nirvANa kSetra ye ve kSetra kahalAte hai jahA~ tIrthaMkaroM yA kinhIM digambara tapasvI munirAja kA nirvANa huA ho / zAstroM kA upadaMza. vrata, cAritra, tapa Adi sabhI kucha nirvANa prApti ke lie hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) yahI aura parama puruSArtha hai| jisa sthAna para nirmANa hotA hai usa sthAna para indradeva pUjA ko Ate haiM tathA caraNa cihna sthApita kara dete haiM / tIrthakaroM ke nirvANa kSetra kula pA~ca haiM- kailAzaparvata, campApurI, pAvApurI, Urjayanta aura sammedazikhara / kailAza parvata se bhagavAn RSabhadeva, campApurI se zrI vAsupUjya svAmI, giranAra se neminAtha svAmI, pAvApurI se mahAvIra svAmI ne karmoM ko nAza kara zAzvata sukha ko prApta kiyaa| sammedazikhara se / 20 tIrthakaroM ne kaThAra Atma-sAdhanA kara karmoM ko nAza kara avinAzI sukha ko prApta kiyA / nirvANa kSetra ke darzana karane se Atmika zAnti, lAbha tathA usa kSetra kI vaMdanA ke sAtha una mahApuruSoM ke Adarza anupraNita hokara Atma-kalyANa kI bhAvanA bana jAtI hai / tIrthayAtrA kaise kareM ? yoM to tIrthayAtrA kabhI bhI kI jA sakatI hai| jaba bhI yAtrA ko jAye, puNya saMcaya hogA hI hogaa| kintu anukUla dravya, kSetra, kAla aura bhAva dekhakara yAtrA karanA adhika upayogI rahatA hai / dravya kI suvidhA hone para yAtrA karanA adhika phaladAyaka hotA hai| yadi yAtrA ke lie dravya kI anukUlatA na ho, dravya kA kaSTa ho aura yAtrA ke nimittaM karja liyA jAye to usase yAtrA meM nizcitatA nahIM A pAtI, saMkalpa-vikalpa bane rahate haiN| yAtrA para jAne ke bAda mana meM kisI bhI prakAra ke vicAra mana meM nahI Ane cAhiye tathA mana kI sthiratA cAhiye tabhI yAtrA karanA zubha evaM zreSTha haiN| yAtrA karane se pApoM se mukti aura AdhyAtmika zAnti prApta karanA hai| tIrthayAtrA meM vinaya, zraddhA bhakti Adi guNoM kA honA anivArya haiM | tIrthayAtrA jAte samaya krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa evaM kaSAyoM kI pUrti ho aise kArya mana, vacana, kAya se nahIM kreN| prANI mAtra ke kalyANa kI bhAvanA mana meM rakheM tathA saMsAra - mArga se chUTane kA prayatna kreN| jainadharma jo sadaiva kalyANa ke lie samarpita rahA hai, vizva ke globa meM cAhe jaise raMga badale hoM lekina ina raMgoM ko najaraaMdAja karate hue sadaiva pRthvIvAsiyoM ko zAnti aura prema kA saMdeza diyA hai, Aja hama vizva kI jo vyavasthAeM dekha rahe haiN| mAnava jAti na kevala AdhyAtmika dRSTi se apitu jIvana kI anya vyavasthAoM se bhI avikasita thiiN| yaha vizva kaise visarA paayeNgaa| tIrthaMkara RSabhadeva ko jinhoMne mAnava-jAti ko jIvana jIne kA suvyavasthita mArga diyaa| jisa vikasita yuga meM Aja hama raha rahe haiM unake vikAsa kA sabase bar3A zreya bhagavAn RSabhadeva ko hai| unhoMne mAnavatA ko eka ora jahA~ AdhyAtmika unnati kI prareNA dI vahA~ dUsarI ora loka-jIvana ke bahumukhI vikAsa meM bhI mArgadarzana diyA /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) jaina tIrthakaroM ne sarvaprathama manuSya ko manuSya banAne kA prayAsa kiyaa| itanA hI nahIM, kisI IzvarIya sattA meM bhagavattA ko nihArane kI bajAya manuSya meM chipI bhagavattA ko pragaTa karane kI koziza kI / jainadharmAnuyAyI sadaiva tortha nirmANa evaM saMrakSaNa ke prati sajaga rhe| unhoMne samayasamaya para tIrtha rakSA ke lie sarvasva nichAvara kiyaa| tIrtha sthAna ko pavitra banAne meM tIrthakaroM evaM muniyoM kI sAdhanA, tapa, tyAga evaM nirvANa se tIrthoM kI racanA huI / yuga thA jaba Atma sAdhaka mahApuruSoM ne ucca parvatamAlAoM meM manorama nadI taTa gambhIra guphAoM meM ekAnta sthAna para dhyAna evaM sAdhanA ke bala se AtmA ko khojA / jAnA tathA karmoM ko nAza kara parama pada meM sthita ho gaye / vahI sthala hamAre lie pUjanIya ArAdhanIya bana gaye tIrthabhUmiyA~ hamAre lie sirpha paryaTaka sthala taka hI sImita nahIM haiN| yahA~ vahasaba kucha hai jise pAkara manuSya kolAhalabharI viSailI jindagI meM zAnti kI kucha amRta bU~deM prApta karatA hai / prazna svAbhAvika haiM ki bIsa tIrthakara tathA anantAnaMta muniyoM ne antima sAdhanA ke lie sammedazikhara ko hI kyoM cunA? isake pIche eka manovaijJAnika tathya hai| hara tIrthaMkara ne apanI caitanya - vidyut dhArA se usa zikhara ko cArja kiyA hai| eka tIrthakara ne vahA~ apanI samAdhi lagAyo / unake hajAroM varSo bAda dUsare tIrthaMkara yA muni ne karmanAza kara vahA~ nirvANa prApta kiyaa| isa prakAra hara tIrthaMkara ne usa dhanatva zakti ko sacetana karane kA prayAsa kiyaa| eka tIrthakara ne use punaH abhisiMcita kara diyA / araboM kharaboM muniyoM ke dvArA lAkhoM varSoM se vaha sthAna spadinta jAgRta aura abhisiMcita hotA rhaa| cetanA kI jyoti vahA~ sadA akhaNDa banI rahI / nisargata: yaha kalpanA kI jA sakatI haiM ki sammedazikhara kitanA adbhuta, anUThA jAmat puNya kSetra hai / * nizcita rUpa se sammedazikhara vaha gauravamaya bhUmi hai| isa bhUmi kI vizeSatA hai, vyakti jaise hI zikhara kA prathama sIr3hI para eka kadama rakhatA hai, Age hI bar3hatA calA jAtA haiN| hRdaya Ananda se isa taraha sarAbora ho jAtA hai ki Age Ane vAlI thakAvaTa use thakAvaTa nahIM lagatI / ATha varSa kA baccA hai yA assI sAla kA vRddha, donoM samAna haiN| vaise bhI nirvANa kI jyotiyA~ kabhI talahaTI meM nahIM jalA karatI ise jalAne ke lie zikhara taka pahu~canA par3egA | hamArA hRdaya taba kitanA prasanna hotA hai jaba hama ina pAvana zikharoM para pahu~cate haiN| A~dhI-tUphAna jhaMjhAvAta, varSA teja havAyeM sabakucha calatI haiM, kabhI "
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI kabhI to aisA lagatA hai ki pUrA zikhara hI hila rahA hai taba bhI nirvANa kI ve jyotiyA~ akampa dikhAI detI haiN| ___kala vaha sabakucha nahIM thA jo Aja dikhAI de rahA hai, saMbhava hai kAla bhI na rahe / lekina isase prabhu kI zAzvata jyoti kI nizcalatA ko kahIM koI khatarA nahIM haiN| kAza, hama bhI ina jyottiyoM ke pAsa jAkara svayaM ko jyotirmaya kara vaha AtmadIpa jalAkA prakAza kI zAzvata kiraNoM ko prApta kara skte| isa pavitra tIrthadhAma kI yAtrA hamArA ahobhAgya hai / yahI to vaha parvata hai jisake kaNakaNa meM siddhatva kI AbhA hai| nirvANa kI jyoti hai / asaMkhya varSoM se mAnava hI nahIM varan devoM ne isakI pUjana-arcana kara jIvana ko pavitra kiyaa| yahA~ kA kaMkara-kaMkara siddha AtmA ke caraNa-kamaloM ke sparza se pavitra hai / yAtrA ke samaya hRdaya meM jo harSollAsa, praphullatA aura sahaja Ananda kI upalabdhi hotI hai vaha anyatra durlabha hai / isa pAvana tIrtha kI yAza, vaMdanA, darzana, saMkaTahArI, puNyakArI aura pApanAzinI hai| mArata kA atIta gauravamaya rahA hai| vizva ke ananta prANI janma ajJAna ke aMdhere meM rAste Toha rahe the taba isa deza ke anekoM mahApuruSa, tIrthakara, AcArya evaM muni gahana cintana kI atula gaharAiyoM meM pahuMca cuke the| sammedazikhara jainoM kA sabase bar3A evaM sabase U~cA tIrtha hai / isa kSetra ke darzana mujhaM san 1971 meM prathama bAra hue / rAste jJAta nahIM, phira bhI akelA hI cala diyaa| isa avasara para pUjya mAsopavAsI muni supArzvasAgara jI mahArAja saMgha sahita padhAre the| maiM unake sAtha AyA thaa| AcArya zrI vimalasAgarajI bhI saMgha sahita virAjamAna the / mahArAja jI kA AzIrvAda lekara cala diyA tathA dhIre-dhIre parvata kI coTI para pahuMca gayA / hRdaya gadgada ho gayA aura san 71 se 15 taka prativarSa yAtrA kA Ananda letA A rahA huuN| Aja bhI vahI citra A~khoM ke sAmane hai| bihAra prAnta ke girIDIha jile meM pArasanAtha sTezana se 14 ki0mI0 kI dUrI para madhubana hai, madhubana se 10 mIla dUra pAlagaMja nAmaka nAma hai jahA~ para eka zikharabaMda maMdira hai| usameM eka caturtha kAla kI bhagavAna kI pratimA vidyamAna hai / yaha kSetra pAlagaMja rAjA kI jamIMdArI meM jamIMdAra svayaM yAtriyoM kI sukha suvinA tathA yAtrA kA prabandha karane the / vartamAna meM sammedazikhara parvatarAja kI U~cAI 4579 phuTa hai| isakA kSetraphala (vistAra) 25 varga mI0 meM hai / sAdhAraNa digambara jaina yAtrIgaNa rAtri ko 1-2 baje snAna kara zuddha dhule vastra pahana kara girirAja kI vaMdanA ko jAte haiN|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) digambara jaina bIsa panthI koThI se 2 pharlAMga kI dUrI para kSetrapAla mahArAja kI gumaThI / inakA nAma mahAprabhuta kSetrapAla jo 10 lAkha vyantaro ke adhipati haiM, inakA satkAra kara vandanArtha jAne vAle kI sugamatA se yAtrA ho jAtI hai| yaha isakA adbhuta camatkAra hai yahA~ se DhAI mIla kI dUrI para gandharva nAlA AtA hai| yAtrIgaNa vizrAma tathA yAtrA se vApasI me jalapAna kiyA karate haiN| yahA~ se 1 mI0 kI dUrI para sItA nAlA bahatA hai| vahA~ para prabhUta mahAbala kSetrapAla yakSendra kI do gumaThiyA~ haiN| sItAnAlA para yAtrI bandhuoM ke lie zuddha jala se pUjana sAmagrI dhone kA jala haiN| isa nAle ke pAra se caupar3A 1 mIla dUra caupar3A kuNDa hai jahA~ digaMbara jaina mandira, vahA~ bhagavAn pArzvanAtha tathA bhagavAn AdinAtha tathA bAhubalI kI mUrti sthApita hai| AdhA mI0 kI dUrI para devAdhideva kunthunAtha svAmI tathA gaNadhara mahArAja kI ToMka zurU hotI hai| vaMdanA karate samaya yAtrI jUte, cappala, UnI vastra, camar3e kI banI vastuoM kA upayoga na kareM / pApa bandha kA kAraNa hai| jainAcAryoM ne kahA romajaM carmaNaM vastraM itiH parivarNayet / roma ke, camar3e ke kapar3oM ko tyAga kara khAne pIne kA tyAga kara vaMdanA karanI cAhie / - madhubana se bhagavAn kunthunAtha jI kI TauMka taka 6 mIla tathA Upara samasta TaukoM kI vandanA kA ghumAva 6 mIla tathA pArzvanAtha se nIce dharmazAlA tathA Ane meM 6 mIla isa prakAra 18 bhIla yAni 27 ki0mI0 kI yAtrA puNyabhUmi ke pratApa se kisI prakAra kI thakAvaTa pratIta nahIM hotii| yaha anAdikAla siddha prasiddha sammedazikhara mahAn siddhakSetra hai / isa girIrAja se asaMkhyAt caubIsI aura anantAnanta munizvaroM ne karma nAza kara mokSa pada prApta kiyA / isa kSetra ke kaNa meM ananta vizuddha ananta AtmAoM kI pavitratA vyApta hai, ve ananta siddha bhagavAn apane parama audArika zuddha zarIra kI samasta vargaNAoM ko bikharA gye| jaise kisI sugandhita vastu se sugandhita kiyA gayA pAtra usa sugandhita vastu kre pRthak ho jAne para bhI usa pAtra meM sugandhi kA aMza barAbara maujUda rahatA hai, vaise hI ananta kevalI bhagavantoM ke parama audArika zarIra sambandhI pudgala vargaNAoM kA astitva Aja bhI zrI sammedazikhara ko pavitra kara rahA hai| ve vargaNAe~ Aja bhI bhAvoM aura karmoM se TakarAkara hamako paramAtmA banane kI prareNA detI haiN| inake rajaH kaNoM meM AdhyAtmikattA kA digdarzana hotA hai| ekAnta zAnta saghana vanasthalI dRr3hatA evaM utsAha pradAna karatI hai| sanasanAtI vAyu bhavya AtmAoM ko puruSArtha kA sandeza detI hai /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ asya darzanamAtreNa kuSThAdyA nAzatAM gatAH / rogiNAM sakalAtakAH RddhiyApti: Rddhi kaaNkssinnaam|| putrakAMkSAvatAM caina mAsAhi celanA priyA / putrotpattidhanoppatti rAjyoH tpattiH zivasya ca / gautama svAmI rAjA zreNika se kahate haiM ki he rAjan, jo bhavya jIva isake darzana karatA hai karatA hai usake kuSTha Adi mayAnaka roga nAza ko prApta ho jAte hai, putrArthiyoM ko putra kI prApti hotI hai, tathA rAjya-prApti cAhane vAloM ko rAjya milatA hai / sabhI jIvoM ko sammedazikhara ke darzana-vaMdana-pUjana Adi se sabhI sukho kI prApti hotI hai| AcAryoM ne dharmagrantha meM likhA hai caturvidhena saMghena tathA zaktyanusArataH isa parvatarAja kI vaMdanA aura darzana ke puNya se mokSa sukha taka milatA hai / isaliye mokSa-sukha kA icchuka prANI muni, ArthikA, pAyaka, zrAvikAoM yAni caturvidha saMgha nikAla kara yAtrA karane evaM karAne se atizaya akSaya puNya saMcaya kara darzana ,vaMdana karo / kahA bhI sigjAM nArakI caiva na gati prAptunuyAt kiMcit / eka bAra bandai jo koI, tAhi naraka pazu gati nahi hoI / / ___ isa mahAn tIrtharAja kI vaMdanA karane mAtra se narakagati aura tiryazcagati chUTa jAnI hai arthAt jIva mara kara phira naraka kA evaM tiryazca gati meM janma nahIM letA thA usakA bIliMga kA bhI chedana ho jAtA hai| tIrtharAja sammedazikhara ke 20 TaukoM se 20 tIrthakaroM ke sAtha 86 araba 488 kor3Akor3I 140 kor3I 1027 karoDa 38 lAkha 50 hajAra tInasau teIsa mani karmoM ko nAza kara mokSa padhAre / isa kAraNa isa bhUmi kA kaNa pUjanIya evaM vaMdanIya haiN| sabhI pApo kA saMhAra karane vAlA tIrtharAja kI badanA mahAn puNya kA kAraNa hai / eka bAra isa tIrtha kI vaMdanA karane se 33 koTi 234 karoDa 74 lAkha upavAsa kA phala milatA hai| girirAja kA prabhAva hai ki vizAla jaMgala meM nAnA prakAra ke krUra jIva haiM kintu Aja taka kisI bhI tIrthayAtrI ko kisI prakAra kI koI bAdhA nahIM pahuMcAI / yahI to isakA prabhAva hai| tIrtharAja kI vaMdanA ke lie jaina AcAryoM ne vastroM kA vidhAna batAyA haisapheda vastra pahana kara vaMdanA karane se mokSa kI prApti hotI hai / lAla vastra pahana kr|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) putraratna kI prApti hotI hai| pIle vastra pahanakara vaMdanA karane se aparimita dhanya-dhAna prApti / hare vastra pahana kara vaMdanA karane se vairabhAva va saba prakAra kI cintAoM se mukti __ hotI haiM tathA kAle vastra pahanakara vaMdanA karane se saba prakAra ke asAdhya roga miTa jAte hai / sindrakSetra tIrtha parama hai samAna hai gumAna / zikhara sammeda sadA hoya pApa kI hAni / / dharma jyoti girirAja ke sakala zikhara sukhadAya | nizidina bandoM bhAva yuta karmakalaMka nazAya / / AcAryo ne Agama granthoM meM likhA hai ki isa. 12 yojana (86) mIla pramANa vistAra vAle siddhakSetra meM bhavya rAzi kaisI bhI ho, atyanta pApI jIva bhI isameM rahatA ho/janma letA ho to bhI 48 janmoM ke bIca meM karma nAza kara bandhana mukta ho jAtA hai| sammedazikhara tIrthakSetra anAdi nidhana sadaiva zAzvata hai isakA astitva kabhI bhI naSTa nahIM hogaa| anAdi kAla se hai tathA ananta kAla taka rhegaa| . dharmacaMda zAstrI pratiSThAcArya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 ran : parvatarAja para nirmita digambara jaina maMdira dharmazAlA (caupar3A kuNDa meM)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHRER Fun MER sammedazikhara parvata para aitihAsika jaina maMdira (caupar3A kuNDa) meM virAjamAna adbhuta manojJa pratimAeM. bha0 pArzvanAtha jI, bha0 candraprabha jI, bha0 bAhubalI jI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hIM zrIpArzvanAthAya namaH zrImaddevadattaviracitam zrIsammedazikharamAhAtmyam prathamo'dhyAya dhyAtvA yatpAdapAthojaM bhavyAH saMsArapAragAH / sArAtsAraM sadAdhAraM tamahantaM namAmyaham / / 1 / / anvayArtha - saMsArapAragAH bhavyAH = saMsAra sAgara ke pAra jAne vAle bhavya jana, yatpAdapAthoja = jinake caraNakamala se utpanna (kAnti kA), dhyAtvA = dhyAna kara, sArAtsAraM = sarvottama se sarvottama pada ko athavA satva yAnI vastu ke svarUpa ko, (labhante = pA jAte haiM), sadAdhAra tam arhantam = sajjanoM ke AdhAra una arhanta bhagavAn ko, aham == maiM, namAmi = namaskAra karatA zlokArtha - caturgati paribhramaNa rUpa saMsAra sAgara se pAra jAne kI yogyatA rakhane vAle bhavya jIva jina prabhu ke caraNa kamaloM se utpanna kAnti kA dhyAna kara sarvotkRSTa pada ko pA jAte haiM athavA vastu ke svarUpa ko samajha jAte haiM, sajjanoM ke AdhAra puruSa-zaraNadAtA una arhanta prabhu ko maiM kAvyakAra devadatta namaskAra karatA huuN| gurUM gaNezaM vANI ca dhyAtvA stutvA praNamya ca / sammedazailamAhAtmyaM prakaTIkriyate mayA / / 2 / / anvayArtha * mayA = mere dvArA, gurUM gaNezaM - muni samUha ke svAmI gurU gaNadhara ko, praNamya = praNAma kara, stutvA = usakI stuti
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya karake, dhyAtvA ca = aura usakA dhyAna kara, sammedazailamAhAtmyaM -- sammedAcala kA mahattva, prakaTI kriyate = prakaTa kiyA jAtA zlokArtha . samavasaraNa meM bhagavAna ke upadeza ko dhAraNa karane vAle muni samUha meM agraNI gurU gaNadhara aura jinavANI ko praNAma kara usakI stuti karake aura usakA ekAgracitta ho dhyAna karake maiM devadatta kavi sammedazikhara parvata kA mAhAtmya arthAt mahimA gAna pragaTa karatA huuN| jinendrbhuussnnytirmunirdhrmpraaynnH| tasyopadezAtsammedavarNane matirUtsukA / / 3 / / anvayArtha - dharmaparAyaNaH = dharma meM anurakta, muniH = munirAja. (nAmnA = nAma se), jinendrabhUSaNayatiH = jinendrabhUSaNayati, (AsIt = the), tasya = unake, lAdezAt = upadeza se, (me = merI), matiH = buddhi, sammedavarNane = sammedazikhara ke varNana karane ke viSaya meM, utsukA = prayatnazIla yA utkaNThita huI hai| zlokArtha - dharma sAdhanA meM anurakta va tatpara munirAja jinendrabhUSaNayati kA upadeza sunane se mujha kavi kI buddhi aba sammedazikhara gAmaka siddhakSetra kA varNana karane meM utkaNThita-utsAhita huI hai| bhaTTArakapadasthAyI sa yatiH satkavipriyaH / bhavAbdhitAraNAyeha satkathApotasajjakaH / / 4 / / anvayArtha - iha = mere isa sammedazikharamAhAtmya varNana meM, satkavipriyaH - sukaviyoM meM prazaMsanIya, bhaTTAraka padasthAyI = bhaTTAraka ke pada para pratiddhApita, sa yati = ve jinendrabhUSaNa yati, bhavAbdhitAraNAya = saMsAra rUpI samudra se tArane ke liye, (mahyaM = mere liye), satkathApotasajjakaH = samyaka kathA rUpI nAva ke nAvika, (syAt = hoM)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA zlokArtha - kavi bhAvanA kara rahA hai ki bhaTTAraka pada para supratiSThita sukaviyoM meM zreSTha ve jinendra bhUSaNayati mere isa sammedAcala arthAt zikharajI ke mAhAtya varNana meM mujhe saMsAra rUpI samudra se pAra lagAne ke liye isa uttama kathA ko dhAraNa karane vAlI merI buddhi rUpI nAva ke nAvika hoM arthAt jaise nAvika nAva ko surakSita apane gantavya taka pahuMcA detA hai vaise hI Apa bhI merI buddhi rUpI nAva ke saMrakSaka va pathapradarzaka baneM / mAhAtmyapUrtisiddhyarthaM vande siddhagaNaM hRdi / sabuddhiM te prayacchantu vANI me kAvyarUpiNIm / / 5 / / anvayArtha - (ahaM - maiM), mAhAtmyapUrti siddhyarthaM = safedazikharamAhAtmya varNana kI pUrNa likha ke liye. siddhagaNa -- siddha bhagavAnoM ke samUha ko, hRdi = hRdaya meM, (nidhAya = dhAraNa kara), vande = unakI vandanA karatA hUM, te = siddha bhagavanta, me = mere liye, sadbuddhiM = sadabuddhi ko, kAvyarUpiNI vANI ca = aura kAvya svarUpa vAlI vANI arthAt vacana sAmarthya ko, prayacchantu = pradAna kreN| zlokArtha - maiM apane isa kAnya sammedazikharamAhAtmya varNana ko pUrNa karane ke liye siddha parameSThI maMDala ko apane hRdaya meM rakhakara unheM namana karatA hUM tathA prArthanA karatA hUM ki ve mujhe sadbuddhi deM tathA merI vANI ko isa kathA ko kAvya rUpa pradAna karane kI zakti pradAna kreN| sammedazailavRttAnto mahAvIreNa bhASitaH / gautama prati bhUyaH sa lohAcAryeNa dhImatA / / 6 / / tatsadvAkyAnusAreNa devadantAkhyasatkaviH / sammedazaila mAhAtmyaM prakaTIkurUte dhunA / / 7 / / anvayArtha - (yaH = jo), sammedazailavRttAntaH = sammedAcala kA varNana. mahAvIreNa = bhagavAn mahAvIra dvArA, gautamaM prati = gautamagaNadhara ke sammukha, bhASitaH = kahI, (AsIt = thI),
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya sa eva = vahI sammedAcala kA vRttAnta, bhUyaH = punaH, dhImatA lohAcAryeNa = buddhimAn lohAcArya dvArA, (bhASitaH = kaha gayA), tatsadvAkyAnusAreNa = unake hI sadvAkyoM ke anusaraNa se, devadasArakhyasatkaviH = devadatta nAma kA yaha satkavi, adhunA = aba, sammedazailamAhAtmyaM = sammedAcala arthAt sammedazikhara parvata ke mahattva ko, prakaTIkurUte = prakaTa karatA hai| zlokArtha - isa kAvya kI prAmANikatA ke liye kavi kaha rahA hai ki tIrthaGkara mahAvIra ne gautamagaNadhara ke sammukha sammedazikhara kA vRttAnta kahA thaa| use hI phira se buddhisampanna aSTama. navama aura dazama aGgadhArI AcAryoM meM eka AcArya lohAcArya ne khaa| jinake sadvAkyoM ke anusAra apanI buddhi vyavasthita kara devadatta nAma kA yaha satkavi sammedazaila arthAt samme nAzikAra kI himmA ko hara hAla meM pragaTa kara rahA hai| tatrottame zailavare kUTAnAM viMzatirA / tatrasthAnsarvadA vande tatpramANAjinezvarAn / / 8 / / anyayArtha - tatra = vahA~ siddhakSetroM meM, uttame zailavare = uttama zreSTha parvata para, kUTAnAM viMzatiH = zikharoM kI (saMkhyA) bIsa, varA = zreyaskara, (vidyate = hai), tatrasthAn = una kUToM para sthita. tatpramANAn = usI pramANa vAle arthAt bIsa, jinezvarAna - jinezvaroM-tIrthaGkaroM ko. (ahaM = maiM), sarvadA = hamezA, vande = praNAma karatA huuN| zlokArtha - siddha kSetroM meM sarvottama zreSTha parvata sammedazikhara para zreyaskara bIsa phUTa haiM jina para arthAt bIsoM kUToM para bIsa tIrthakara ke caraNa cihna haiM kavi kahatA hai ki maiM una tIrthakaroM ko hamezA hara kSaNa namaskAra karatA huuN| ajitAdimahAsiddhatIrthakRviMzatiM hRdi / dhyAtyA pRthakpRthagvakSye kUTanAmAnyanukramAt / / 6 / /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA anvayArtha - (ahaM = maiM). hadi = hArA meM, ajitAdimahAsiddhatIrzakahipAti = mahAn siddha pada ko prApta ajitanAtha Adi bIsa tIrthaMkaroM ko, dhyAtvA = dhyAkara arthAt unakA dhyAnakara, anukramAta = anukrama se, pRthaka-pRthaka = alaga-alaga, kUTanAmAni = zikharoM ke nAma, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - sarvotkRSTa siddha avasthA ko prApta huye ajitanAtha Adi bIsa tIrthakaroM kA apane mana meM dhyAna kara maiM kramazaH alaga-alaga kUToM arthAt zikharoM ke nAma kahatA hUM - kahUMgA / yasya siddhasya yatkUTaM tattena syAdadhiSThitam / tatastannAma tatkUTanAma sambhASyate mayA ||10|| anvayArtha - yasya = siTvasya = jisa siddha kA, yat kUTaM = jo kUTa, (asti = hai), tat = vaha kUTa, tena = unake dvArA, adhiSThitam = adhikRta yA susthita kiyA huA, syAt = ho, tataH = isaliye. mayA = mujha kavi dvArA, tatphUTanAma = una kUToM ke nAma tannAma = una tIrthaGkaroM ke nAma (pUrvaka), sambhASyate = kahe jAte haiN| zlokArtha - jisa siddha arthAt siddhatva ko prApta tIrthaGkara kA jo kUTa yAne zikhara hai, vaha zikhara unhIM tIrthaGkara ke liye adhikRta samajhanA cAhiye / phalataH maiM bhI sammedazikhara ke kUToM ke nAma una tIrthaGkaroM ke nAma pUrvaka kahatA hUM jisa kUTa se jo tIrthakara siddhatva ko prApta huye haiM ajitezasya yaH kUTaH sa siddhavara ucyate / dattAlidhayalastadvacchambhavasya vidurbudhA / / 11 / / anvayArtha - ajitezasya = ajitanAtha prabhu kA, yaH kUTaH = jo kUTa, (vartate = hai), sa= vaha kUTa. siddhavaraH = siddhavara nAmaka kUTa. (budhaiH = vidvAnoM dvArA). ucyate = kahA jAtA hai, tadvat = usake hI samAna, zambhavasya = tIrthaGkara saMbhavanAtha kA, (kUTaH =
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya kUTa), dattadhavalaH = dattadhavala nAmaka kUTa, (asti = hai), (iti == aisA). budhAH = vidvajjana, viduH = jAnate haiN| zlokArtha - tIrthakara ajitanAtha prabhu kA jo kUTa siddhi sthAna hai use siddhavara kUTa kahA jAtA hai tathA isI prakAra tIrthaGkara saMbhavanAtha ke siddhatvagamana sthala svarUpa kUTa ko dattadhavala kahA jAtA hai| abhinandanakUTo yaH sa Ananda itiiritH| sumatIzasyAvicalaH sadAcalaramAlayaH / / 12 / / anvayArtha - yaH abhinandanakUTaH = jo tIrthaGkara abhinandana kA kUTa. (asti = hai), saH = vaha, AnandaH = Ananda nAmaka kUTa, (ca = aura), sumatIzasya = sumatinAtha tIrthaGkara kA, (kUTaH = kUTa), sadAcalaramAlayaH = nitya nizcala kevalajJAna lakSmI ke gRha svarUpa, avicalaH = avicala nAmaka kaTa, (asti = hai), iti = aisA, Irita: - mArAyA gayA hai| zlokArtha - tIrthaGkara abhinandananAtha ke kUTa kA nAma AnandakUTa aura tIrthakara sumatinAtha ke kUTa kA nAma nitya nizcala kevalajJAna lakSmI ke ghara svarUpa avicala kUTa kahA gayA hai| padmaprabhAbhidhAnasya mohano nAma kIrtyate / supArzvanAthasya tathA prabhAkUTaH samiSyate / / 13 / / anyayArtha - padmaprabhAmidhAnasya = padamaprabha nAmaka tIrthaGkara ke. (kUTasya = kUTa kA) nAma = nAma, mohanaH = mohana kUTa, kIrtyate = nAmoccarita kiyA jAtA hai, tathA = aura, supArzvanAthasya = tIrthaGkara supArzvanAtha kA, (kUTa: = kUTa), prabhAkUTa: = prabhAkUTa, samiSyate = cAhA-batAyA gayA hai| zlokArtha - padmaprabha nAmaka chaThaveM tIrthaGkara ke kUTa ko mohana kUTa aura supArzvanAtha tIrthakara ke kUTa ko prabhAkUTa kahA gayA hai| candraprabhasya lalitadhananAmA saH yarNitaH / suprabhaH puSpadantasya vaidhutaH / zItalasya ca / / 14 / /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA anvayArtha - saH = vaha kUTa, candraprabhasya = tIrthaGkara candraprabha kA. lalitaghananAmA = lalitaghana nAmaka kUTa, puSpadantasya = tIrthaGkara puSpadanta kA suprabhaH - suprabhakUTa, ca = aura, zItalasya = tIrthaGkara zItalanAtha kA, vaidyutaH = vaidyutakUTa varNitaH = varNita kiyA gayA hai| zlokArtha - tIrthaGkara candraprabha kA lalitaghana kUTa, tIrthakara puSpadanta kA suprabhakaTa aura tIrzaGkara zItalanAtha kA vaidyutakUTa kahalAtA hai, aisA varNita kiyA gayA hai| zreyasaH sakulastadvadvimalasya vIrasaGkulaH / anantasya svayambhUzca dhArmoM dattavarastathA / / 15 / / anvayArtha - zreyasaH = tIrthaGkara zreyAMsanAtha kA, sakulaH = saGkulakUTa, vimalasya = tIrthaGkara vimalanAtha kA. tadvat = usake hI sadaza, vIrasaphula: = vIrasakula kUTa, anantasya - tIrthakara anantanAtha kA, svayambhUH = svayaMbhUkUTa. tathA ca = aura, dhArmo : dharmanAtha kA yaha (kUTa vizeSa), dattavaraH = dattavara kUTa, (smRtaH = smaraNa kiyA jAtA hai)| zlokArtha - tIrthakara zreyAMsanAtha kA saGkulakUTa, tIrthakara vimalanAtha kA vIrasaGkulakUTa, anantanAtha tIrthaGkara kA svayaMbhUkUTa tathA tIrthaGkara dharmanAtha kA dattavarakUTa Aja bhI yAda kiyA jAtA hai| prabhAsI zAntinAthasya kauntho jJAnadharaH smRtaH / nATakazcAranAthasya mallinAthasya sambalaH / / 16 / / anvayArtha - zAntinAthasya = tIrthaGkara zAMtinAtha kA, prabhAsI = prabhAsI nAmaka kUTa, kaunthaH = tIrthaGkara kunthunAtha kA yaha (kUTa vizeSa). jJAnadharaH = jJAnadhara kUTa, aranAthasya = tIrthaMkara aranAtha kA. nATakaH = nATaka kUTa, ca = aura, mallinAthasya = tIrthakara mallinAtha kA sambalaH = sambalakUTa, smRtaH = smaraNa kiyA jAtA hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - tIrthaGkara zAMtinAtha, tIrthaGkara kunthunAtha, tIrthaGkara aranAtha aura tIrthakara mallinAtha ke kUToM ke nAma kramazaH prabhAsI kUTa, jJAnadhara kUTa, nATakakUTa aura sambalakUTa batAye gaye haiN| munisuvratakUTasya nirjarAkhyaH smRto budhaiH / suprabhAsI nameH kUTa: subhadraH pArzvakaprabhoH / / 17 / / anvayArtha - budhaiH = vidvajjanoM dvArA, munisuvratakUTasya = tIrthaGkara munisuvratanAtha ke kUTa kA, AkhyaH = nAma, nirjarA = nirjarAkUTa, namaH = tIrthaGkara naminAtha kA, kUTaH = kUTa, suprabhAsI = suprabhAsI kUTa, pArzvakaprabhoH = tIrthaGkara pArzvanAtha prabhu kA, (kUTaH = kUTa), subhadraH = subhadra kUTa, smRtaH = smaraNa kiyA gayA hai| zlokArtha - vidvajjana tIrthaMkara munisuvratanAtha, tIrthaGkara naminAtha aura tIrthaGkara pArzvanAtha ke kaToM ke nAma kramazaH nirjarA kUTa, suprabhAsI kUTa aura subhadrakUTa Aja bhI yAda kiye jAte haiN| viMzakUTA ime nityaM dhyeyAH sammedabhUbhRtaH / svasvasvAmisamAyuktA dhyAnAtsarvArthasiddhidAH ||18|| anvayArtha - sammedabhUbhRtaH = sammedazikhara parvata ke, svasvasvAmisamAyuktA - apane-apane svAmI tIrthaGkaroM ke nAma se saMyukta, (tathA = evaM), dhyAnAt = dhyAna karane se. sarvArthasiddhidAH = sabhI prayojanoM kI siddhi ko dene vAle, ime = yaha, viMzakUTAH = bIsa kUTa arthAt zikhara, nityaM = hara samaya, dhyeyAH = dhyAna karane yogya, vartante = haiN| zlokArtha - bIsoM hI tIrthaGkaroM ke apane-apane nAma se samalaGkRta aura dhyAna karane para sarvArthoM arthAt sabhI prayojana bhUta padArthoM kI .. siddhi ko dene vAle ye bIsoM hI kUTa nirantara, hamezA dhyAna karane yogya haiN|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA - = idAnIM cAlitaH saGgho yaiH pUrvaM sAdhubhiH / teSAM nAmAni vakSye'haM zRNutAkhilasajjanAH ||16|| anvayArtha yaiH bhavyasAdhubhiH - jina bhavya satpurUSoM dvArA pUrvaM pahile, = yAtrA saMgha cAlitaH = calAyA, teSAM - unake. nAmAni = nAmoM ko, akhilasajjanAH ! he sabhI sajjano, zRNuta = tuma saba suno, idAnIm = aba, ahaM maiM, vakSye - kahatA huuN| saGghaH = = zlokArtha pUrvakAla meM sammedazikhara siddha kSetra kI yAtrA hetu jina-jina bhavya satpurUSoM ne saMghoM kA saMcAlana kiyA unake nAma aba maiM kahatA hUM-- he sajjanoM! tuma saba suno| A prathamaH sagaraH prokto maghavAMzca tataH param / sanatakumAra AnandaH prabhAzreNika IritaH ||20|| 6 anvayArtha prathamaH = prathama saMghapati, sagaraH = sagara cakravartI, tataH param = usase Age, maghavAn = maghavAn, sanatakumAraH = sanatakumAra cakravartI, AnandaH = Ananda, prabhAzreNikaH = prabhA zreNika, IritaH - batAye gaye / - zlokArtha- sammedazikhara siddhakSetra para yAtrA saMgha lAne vAle prathama saMghapati sagara cakravartI the| unake bAda kramazaH maghavAn. sanatakumAra cakravartI, Ananda, prabhAzreNika Adi batAye gaye haiM / dyotako lalitAdizca dattaH kundaprabhastataH / zubhazreNikadattAdicarau somaprabhastataH / / 21 / / suprabhazca tatazcAruzreNiko bhAvadattakaH / tapAvicala AkhyAta AnaMdazreNikastathA ||22|| sundaro rAmacandrazcAmarazreNika ucyate / suvarAntA ime bhavyAH saMghAdhipatayaH smRtAH / / 23 / / anvayArtha tataH = usake bAda, dyotakaH lalitAdiH - lalitadyotaka, = - dattaH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI sammedazikhara mAhAtmya - datta. kundaprabhaH = kundaprabha, ca = aura, tataH -- tadanantara, suprabhaH = supraga. tatazca = aura usake bAda, cArUzreNikaH = cArUzreNika, bhAvadatakaH = gAvadattaka yA bhavadatta, avicalaH = avicala, tathA = aura, Ananda zreNikaH = AnandazreNika. sundaraH = sundara, rAmacandraH = rAmacandra, tathA amarazreNika: = aura amara zreNika, suvarAntA = sundara aura zreSTha hai anta jinakA, ime = aise ye, bhavyAH = bhavyajana. saMghAdhipatayaH = tIrthayAtrA saMgha ke adhipati-saMghapramukha, smRtAH = smaraNa kiye jAte haiN| zlokArtha - saMghapati prabhAzreNika ke bAda kramazaH lalitadyotaka, dattazreSThI, kundaprabha, dattazubha (carazreNika). datta zreNika, somaprabha, suprabha, cArUzreNika, bhAvadattaka yA bhavadata, avicala, AnaMdazreNika, sundara, rAmacandra, amara zreNika Adi suvarAnta arthAt jinakA aMtima samaya sundara va zreSTha hai, aise ye bhavya jIva tIrthayAtrA saMghoM ke saMghapati huye| ekaikasmistatrA kUTe muktAH siddhA hyanantakAH / sarvaH zailavarastasmAdayaM dvAdazayojanaH / / 24 / / anvayArtha - ayaM :- yaha, zailavaraH = parvatoM meM zreSTha sammedazikhara, sarvaH = sArA, dvAdazayojanaH = bAraha yojana vistAra vAlA, (proktaH = kahA gayA hai), tatra = vahA~, ekaikasmina kaTe = usa parvata para vimAna eka-eka kUTa arthAt zikhara para, anantakAH = ananta munivarya, muktAH = mukta arthAt jIvanamukta kevalI paramAtmA arhanta ke rUpa meM, (avartata = rahe), (ca = aura). tasmAt = usI parvata se, siddhAH = siddha paramAtmA. (babhUvuH - huye)| zlokArtha - sammedazikhara parvata jo sabhI parvatoM meM zreSTha hai, kA vistAra bAraha yojana hai| isa parvata kI pratyeka ToMka para ananta munirAja mukta huye haiM aura isI parvatarAja se siddhatva ko prApta hokara siddha huye haiN|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA 11 + bhavyA hi tatrA yAtrAIM abhavyA naiva saMsmRtAH / bhavyA bhAviziyAH proktAH kvacinmuktA na tatparAH / / 25 / / anvayArtha - tatra = usa sammedazikhara siddhakSetra para, bhavyAH = bhavya jIva, hi = hI, yAtrAharhAH = yAtrA ke liye yogya. (bhavanti = hote haiM), na = nahIM, eva = hI, abhavyAH = abhavyajIva, saMsmRtAH = mAne gaye, bhAvizivAH = bhaviSya meM mokSa jAne vAle, bhavyAH = bhavya jIva, proktAH = kahe gaye, (santi = haiM), tatparAH = bhavyoM se anya arthAta abhavya, kvacita na muktAH = kabhI bhI mukta na hone vAle, (proktAH = kahe. gaye, santi = haiN)| zlokArtha - jo bhaviSya meM mukta hoMge ve bhavya jIva tathA jo kabhI bhI mukta nahIM hoMge ye abhavya jIva kahe gaye haiN| sammedazikhara siddhakSetra para yAtrA karane kI pAtratA bhavya jIvoM kI hI mAnI gayI hai, abhavya jIvoM kI nhiiN| badanti munayazcaivaM kevalajJAnasaMyutAH / bhavyarAzeH kIdRgApi pApiSThastatra tiSThati / / 26 / / ekonapaJcAzajjanmamadhye so'pi pramucyate / ekendriyebhyaH saMsAra A paJcendriyajantayaH / / 27 / / ye tatra bhAgAdutpannA nAnAnAmAkRtiplutAH / gaNitavyAH bhavyarAzezcAnyeSAM tatra nodbhavaH / / 28 / / andayArtha - kevalajJAnasaMyutAH munayazca = aura kevalajJAnI munirAja, evaM = isa prakAra, vadanti = kahate haiM, tatra = sammedazikhara siddhakSetra para, kIdRka api = kisI prakAra kA bhI, pApiSThaH = pApI vyakti, tiSThati = baiThatA hai yA ThaharatA hai, saH = vaha, api = bhI, ekonapaJcAzajjanmamadhye= unancAsa janmoM / ke bIca meM, pramucyate = mukta hotA hai yA karmoM dvArA chor3a diyA jAtA hai, A ekendriyebhyaH = ekendriya jIvoM se AraMbha kara, nAnAnAmAkRtiplutAH = nAma karmodaya vazAt aneka
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya AkRti vAle. paJcendriyajantavaH = paMcendriya jIva. saMsAre = saMsAra meM, (vartante = vidyamAna haiM), ye ca = aura jo, bhavyarAzeH bhAgAt = bhavya rAzi ke hisse se. tatra = sammedazikhara siddhakSetra para, utpannAH = utpanna huye haiM. (te = unheM), uparyuktAH bhAvizivAH = Upara kahe gaye 46 bhavoM ke bhItara mokSa jAne vAle), gaNitavyAH = gina lenA cAhiye, tatra = vahA~ arthAt sammedazikhara siddhakSetra para, anyeSAM = anya jIvoM kA, udbhavaH = janma, na = nahIM, (bhavati = hotA hai)| zlokArtha - kevalajJAnI snAtaka munirAja aisA kahate haiM - "bhavyarAzi kA koI bhI, kaisA bhI pApI jIva sammedazikhara para ThaharatA hai yA baiThatA hai to 46 bhavoM ke andara hI vaha mukta ho jAtA hai| isa saMsAra meM ekendriya jIvoM se lekara paMcendriya jIvoM meM, jo nAmakarma kI vibhinnatA se anekAneka AkRti vAle haiM, ve bhavyarAzi ke bhAga se vahA~ arthAt sammedazikhara siddhakSetra para utpanna hote haiM ve nizcaya hI unacAsa bhavoM ke bhItara mokSa jAne yogya bhadhyajIva haiN| bhavya rAzi se anya jIvoM kA vahA~ janma hI nahIM hotA hai| kSAraM kSIraM khanau proktamiSTaM miSTaM khanau jalam / ratlAnAmeva sambhUtiH tathA dhAtuH khanauH smRtam / / 26 / / tathaiva jIvaH saMsArI ye bhavyAH karmabandhanAt / bhUmyAM tadAkarIbhUtaH sammedAkhyo nagezvaraH ||30 / / anvayArtha - (yathA = jaise), khanau = khAna meM, kSAraM = khArA, kSIraM = jala, (kvacicya = aura kisI), khanau = khAna meM, iSTaM = abhilaSita, miSTaM = mIThA, jalaM = pAnI (bhavatIti = hotA hai. aisA) proktam = kahA jAtA hai, tathA = vaise hI, khanau = khAna meM, ratnAnAm eva = ratnoM kI hI, sambhUtiH = utpatti, (bhavati = hotI hai), dhAtuH (ca) = aura dhAtu (api = bhI) (bhavatIti = hotI hai aisA), smRtaH = smaraNa kiyA jAtA hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA - zlokArtha jaise kisI khAna meM khArA jala hotA hai tathA kisI khAna meM mIThA jala hotA hai vaise hI kisI khAna meM ratnoM kI hI utpatti hotI hai to kisI khAna meM kevala dhAtu hI pAyA jAtA hai / = = tathaiva = vaise hI, karmabandhanAt saMsArI, jIvaH = karmabandhana ke kAraNa saMsArI jIva, (bhavati hotA hai), (teSu = unameM ), ye = jo, bhavyAH = bhavyajIva (santi haiM) tadAkarIbhUtaH = unake liye qhAna svarUpa bhUmyAma = bhUmi para sammedAkhyaH = sammedazikhara nAmaka nagezvaraH = parvatoM meM Iza svarUpa zreSTha parvata, ( vartate = hai ) | - = J uddhArakAH svasaMghasya prabhUtA yAtrikA H purA / tatpUjakAstathA coktAstAnvakSye zRNutAdhunA ||31|| anvayArtha - purA = prAcIna kAla meM, svasaMghazca apane-apane yAtrA saMgha ke, uddhArakAH - uddhAra karane vAle prabhUtAH = pracura arthAt bahuta sAre, yAtrikAH = yAtrIgaNa, saMghapati tatpUjakAH = siddha kSetra kI ArAdhanA karane vAle, (abhUvan ho gaye haiM), tathA ca = aura, (te = ve), uktAH = zAstroM meM kahe gaye haiM, adhunA = aba. (aMhaM = maiM), tAn = unako, vakSye = kahatA hUM, ( yUyaM = tuma saba ), zRNuta = suno| = bharatena sagareNa 13 isa saMsAra meM karmabandhana ke kAraNa saMsArI jIva haiM unameM jo bhavya jIva haiM unake liye isa pRthvI para sammedazikhara siddhakSetra sarvazreSTha evaM ratnoM kI khAna rUpa parvata hai / zlokArtha prAcInakAla meM siddhakSetra ke pUjaka aura apane-apane yAtrA saMghoM kA uddhAra karane vAle bahuta sAre yAtrI huye haiM, jo zAstroM meM bhI kahe gaye haiM, unako usI prakAra maiM kahatA huuN| tuma saba suno| kRtA tathA bhaktyA pUrva yAtreSA cakravartinA / siddhAnandarasepsunA / / 32 / /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - pUrva = pahile, prAcInakAla meM, siddhAnandarasepsunA = siddha dazA meM prApta AnandarUpI rasa ke abhilASI, cakravartinA = cakravartI, bharatena = bharata dvArA, tathA = aura, sagareNa = sagara dvArA. eSA = yaha sammedazikhara sambandhinI. yAtrA = yAtrA, bhaktyA = bhaktibhAva se, kRtA = kI gayI, (AsIt = thii)| zlokArtha - purA kAla meM hI siddha dazA meM hone vAle Ananda rUpI rasa ke abhilASI cakravartI bharata dvArA aura cakravartI sagara dvArA bhaktibhAva sahita sammedazikhara parvata kI yAtrA kI gayI thii| tato yatInAmAryANAM zrAvakANAM punaH punaH / zrAvikANAM ca sammAnaM kRtvA zreNika bhUpatiH / / 33 / / mahAvIraM ca papraccha mahAvIra dayAnidhe / sammedayAtrAbhAyo'dha vRddho mama hRdi dhruyam ||34 / / anvayArtha * : = sAra, ... = muniyoM kA, AryANAm = AryikAyoM kA, zrAvakANAM = zrAvakoM kA, ca = aura zrAvikANAM = zrAvikAoM kA, punaH-punaH = bAra-bAra, sammAnaM = Adara yA namana, kRtvA = karake, zreNikabhUpatiH = rAjA zreNika ne, mahAvIraM = tIrthakara mahAvIra ko. papraccha = pUchA, dayAnidhe mahAvIra! = he dayAnidhAna bhagavan mahAvIra!, adya = Aja, mama = mere. hadi = mana meM, sammedayAtrAbhAvaH = sammedazikhara yAtrA kA bhAva. dhruvam = nizcita hI, vRddhaH = bahuta bUr3hA arthAt adhika samaya se calA A rahA purAnA, (abhUta = ho gayA hai| zlokArtha - bharatAdi cakravartI kI zikhara jI siddhakSetra viSayaka bhakti bhAvanA upasthApita karane ke uparAnta rAjA zreNika kA vRtAnta prastuta hai- rAjA zreNika ne yatiyoM, AryikAoM, zrAvakoM evaM zrAvikAoM kA bAra-bAra yathocita sammAna karake bhagavAna mahAvIra se pUchA ki he bhagavan dayAnidhAna! mere mana meM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhU sammedazikhara yAtrA kA vicAra Aja bUr3hA hotA jA rahA hai, arthAt bahuta samaya se sammedazikhara siddhakSetra kI vandanA karane kI bAta maiM soca rahA huuN| kyA Aja maiM apanI bAta sAkAra kara sakUMgA ? abravIttaM mahAvIra : yAtrAkAlo'dhunA te na mayA saMvIkSyate zRNu prathamA zreNikabhUpate / zubhaH / / 35 / / = = = nahIM. anvayArtha mahAvIraH - bhagavAn mahAvIra ne taM usa rAjA zreNika ko, abravIt = kahA, zreNikabhUpate he zreNika rAjan ! (tvaM tubha), zRNu = suno, adhunA = isa samaya, te tumhArA, yAtrAkAlaH = sammedazikhara kI vaMdanA ke liye yAtrA kA samaya, bhayA = mere dvArA, zubhaH = kalyANaprada, na - saMvIkSyale dekhA jA rahA hai / zlokArtha - bhagavAn mahAvIra ne rAjA zreNika ko kahA ki he rAjan ! abhI tumhArA sammedazikhara kI yAtrA karane kA samaya zubha nahIM hai| mere dvArA yaha samyak dekhA jA rahA hai| = prathame narake sthAnaM nizcayAtte bhaviSyati / zrutvA'prItiprabhorvAkyaM sotkaNThayazato nRpaH / / 36 / / yAtrodyogaM cakArAsau sammedAkhyagiriM prati / parvatopari yakSo'bhUd bhUtako nAmato mahAn / / 37 / / dazalakSavyantarANAM bhUpatiH sa mahAbalaH / cAlitaH zyAmapavano dustarastimirAkRtiH / / 38 / / dRSTvA tamupasargaM sa rAjA yAtrAM nyavArayat / tasyAsIccelanA rAjJI sA tamAha priyaM nRpam || 36 | mahArAja ! mahAvIrakevalajJAnino vacaH / satyamevAcalaM manye te yAtrAyasaro na hi ||40|| anvayArtha nizcayAt = nizcaya hI, te tumhArA, sthAnaM sthAna, prathame narake = pahile naraka meM bhaviSyati = hogA, = (iti - isa =
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI sammedazikhara mAhAtmya = pramukha, yakSaH bhUtakaH = bhUtaka, abhUt prakAra), prabhoH = bhagavAna kA aprItivAkyaM = aprItikara vAkya ko, zrutvA = sunakara, asau = usa, nRpaH = rAjA zreNika ne, sotkaNThavazataH = atyadhika utkaNThA ke vazIbhUta hone se, sammedAkhyagiriM prati = sammedazikhara nAmaka parvata kI ora, yAtrodyogaM - yAtrA karane kA udyama, cakAra = kiyA, parvatopari : parvata ke Upara, mahAn = prabhAvazAlI, = yakSa devatA, nAmataH = nAma se, thA, saH = vaha yakSa, mahAbala: = mahAn balazAlI, dazalakSavyantarANAM = daza lAkha vyantaroM kA, bhUpatiH = svAmI, (AsIt = thA ). ( tena usa yakSa dvArA), dustaraH = kaThinAI se rokI jAne yogya asahya, zyAmapavanaH = kAle bAdaloM ko sameTatI huI havA, cAlitaH = calAyI gayI, (yataH = jisase), timirAkRtiH = andhakAramaya AkRti, (sarvatra = saba jagaha), (abhUta ho gaI), taM usa upasarga upasarga ko, dRSTvA = = 1 = dekhakara sa rAjA = usa rAjA ne yAtrAM = yAtrA ko, |nyavArayat = roka diyA, tasya = usakI, rAjJI = rAnI, celanA = celanA, AsIt = thI, sA = usane, taM priyaM nRpaM = una priya rAjA ko, Aha kahA, he rAjana! mahArAja ! mahAvIrakevalajJAninaH = kevalajJAnI bhagavAn mahAvIra ke, vacaH = vacana ko, ( ahaM = maiM ), satyaM = samyak arthAt saMzayahIna, = aTala, evaM hI, manye = mAnatI hUM, (idAnIm acalam abhI), te tumhArA, yAtrAvasaraH yAtrA karane kA kAla, na = nahIM, hi = hI. ( vartate hai ) | = = = = - H = = = zlokArtha nizcaya hI tumhArA agalA janma sthAna prathama naraka meM hogA - isa prakAra bhagavAn kI aprItikara bAta sunakara bhI siddhakSetra ke darzana kI tIvratama utkaMThA hone ke kAraNa usa rAjA zreNika ne sammedazikhara kI ora yAtrA karane kA udyama cAlU kara diyA arthAt prasthAna kiyA kintu parvata para rahane
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! prathamA atha - kathyate kavinAdhunA / zRNudhyaM sAdhayo janAH / / 41 / / = zreNikavRttAntaH lohAcAryAnukrameNa anvayArtha atha adhunA aba Age. lohAcAryAnukrameNa lohAcArya ke kathanAnusAra, zreNikavRttAntaH = rAjA zreNika kA varNana, kavinA - kavi devadatta dvArA, kathyate = kahA jAtA hai, sAdhavo janAH ! = bho sAdhu- sajjana puruSo, zRNudhvaM tuma saba suno| zlokArtha - isase Age aba kavi lohAcArya munIzvara ke kathanAnusAra rAjA zreNika kA vRttAnta kaha rahA hai, jise sunane kA nivedana sajjana puruSoM se usane kiyA hai| = = vAle eka prabhAvazAlI bhUtaka nAmaka yakSa jo mahAbalazAlI aura daza lAkha vyantaroM kA svAmI thA, ne asahanIya, kAle bAdaloM ko sameTatI gheratI havA calAI, jisa kAraNa sabhI jagaha aMdhakAra chA gyaa| taba usa yakSakRta upasarga ko dekhakara usa rAjA zreNika ne sammedagiri kI tIrthayAtrA roka dii| tabhI rAnI celanA ne apane priya rAjA ko kahA he mahArAja maiM kevalajJAnI prabhu bhagavAn mahAvIra ke vacanoM ko saMzayahIna, pUrNa satya aura sarvathA aTala hI mAnatI huuN| nizcita hI abhI tumhArA sammedazikhara kI tIrthayAtrA karane kA samaya yoga nahIM hai / -- - 17 lakSayojanavistAro vRttAkAro mahItale / jambUdvIpo mahAnAste sAdhuratnAkarassadA / / 42 / / sudarzanazca tanmadhye unnato lakSayojanaH / tatskandho dazasAhasrayojanairbhuvane sthitaH ||43|| merustadvattannikaTasthitaiH / bhUmeruparyasau dRSTo navatisAhasa yojanaistuGgatAM gataH // 44 // // anvayArtha mahItale = pRthvI para vRttAkAraH = vRtta ke AkAra vAlA gola thAlI jaisA, lakSayojanavistAraH = eka lAkha yojana vistAra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtya bAlA. (ekaH = eka) mahAn = bar3A, jambUdvIpaH = jambUdvIpa, Aste = hai, (yaH = jo). sadA = hamezA, sAdhuratnAkaraH = sAdhu purUSa rUpI ratnoM kA bhaMDAra athavA khanipradeza, (asti = hai), tanmadhye = usa jambUdvIpa ke madhya meM, lakSayojanaH = eka lAkha yoja, mA. .. scAI bAlA, sudarzanaH = sudarzana nAmaka merU, (vartate = hai), tatskandhaH ca = aura usakA skandha, dazasAhasrayojanaiH = daza hajAra yojana pramANa, bhuvane = pRthvI meM bhItara, sthitaH = sthita, (vidyate - hai). asau merU: = yaha merU parvata, bhUmeH = bhUmi ke, upari = Upara, navatisAharsa = nabbe hajAra, yojanaiH = yojana pramANa, tuGgatA = U~cAI taka, gataH = gayA hai. tannikaTasthitaiH = usake samIpa rahane vAle logoM dvArA, tadvat = kevalajJAniyoM gaNadharoM dvArA batAye pramANa-parimANa ke samAna (eva = hI) dRSTaH = dekhA gayA (syAt = hogaa)| zlokArtha - madhyaloka meM pRthvImaMDala para eka bahuta bar3A, thAlI ke AkAra vAlA gola vRttAkAra tathA eka lAkha yojana vistAra vAlA jambUdvIpa hai| yaha satpurUSoM kI khAna hai arthAt sAdhu-sajjana puruSoM kA janma yahAM hotA rahatA hai| isa jambUdvIpa ke bIcoMbIca eka lAkha yojana U~cA sudarzana merU hai jo daza hajAra yojana bhUmi ke bhItara tathA nabbe hajAra yojana bhUmi ke Upara batAyA gayA hai| kavi kahatA hai ki usake nikaTavartI janoM dvArA uparyukta merU kevalInirdiSTa aura gaNadharAdipraNIta parimANa ke samAna dekhA gayA hogaa| SaT tatra kulazailAH syussaritazca caturdaza / zUnyarandhaikabhAgaizca, dvIpasya guNitaiH kramAt / / 45 / / ekabhAgena SaDvizAdadhikaiH paJcabhiH zataiH / yojanaiH SaTkalAyuktaiH pramitaM sarvataH zuciH / / 46 / / bharataM kSetramAkhyAtaM karmasthalamanuttamam / zubhAzubhakramo yatra sukhito duHkhitastathA / / 47 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ r prathamA ekonaviMzatikalA yojanasya ca yA kRtAH / tAsveva SaTkalAdhikyaM bodhyaM tena tataH param / / 48 / / = = anyayArtha tatra = jambUdvIpa meM, SaT kulazailAH = chaha kulAcala arthAt parvata, catudaMza ca = aura caudaha, saritaH = nadiyoM, syuH hoM, dvIpasya = jambUdvIpa ke zUnyaranyaikabhAgaiH eka sau nabbe bhAgoM se guNitaiH kramAt ekabhAgena SaDviMzAt adhikaiH paJcabhiH zataiH SaTkalAyuktaiH yojanaiH eka bhAga lekara pAMca sau chabbIsa evaM eka yojana meM chaha bhAga arthAt chaha kalA sahita pAMca sau chabbIsa yojana, ca aura yojanasya = yojana kI, ekonaviMzatikalAH = unnIsa kalAyeM, yAH = jo, kRtAH = kI gaI haiM, tAsu eva = unameM hI, SaTkalAdhikyaM chaha kalAyeM adhika, bodhyaM = jAnanA cAhiye, tena = isase, arthAt 526 yojana parimANa se paraM pramitaM = parama pramANa vAlA, bharataM 1 = hara dRSTi se pavitra, kSetram = bharata kSetra, sarvataH zuci AkhyAtam : = kahA gayA hai, yatra = jahA~, anuttamam = anuttama, karmasthalam = karmabhUmi kSetra (vidyate = jahA~ zubhAzubhakramaH = = zubha evaM parimANoM ke krama vAlA jIva, sukhitaH aura, bhavati hotA hai) / - magadhAkhyastatra bhAnti yatra dukhI, (ca zlokArtha jambUdvIpa meM chaha kulAcala parvata evaM caudaha nadiyA~ haiN| isa jambUdvIpa meM bharatakSetra kA parimANa 526 arthAt pAMca sau chabbIsa guNita chaha bhAgita unnIsa (pAMca sau chabbIsa sahI chaha baTe unnIsa ) 526 / 6 / 68 yojana batAyA gayA hai| yaha bharatakSetra anuttama karmabhUmi hai, tathA yahA~ jIva zubha azubha karmodaya aura pariNAmoM ke vazIbhUta hokara sukhI athavA duHkhI hote haiN| = dezo mahArAmA = 1= " = hai ) tathA aura yatra azubha karmodaya evaM sukhI, duHkhitaH = = 16 varNyate'khilapaNDitaiH / manoharaNatatparAH // 46 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrI sammedazikhara mAhAtmya yeSvAmradhIjapUrAdyA nAnAvRkSAH sma bhAnti vai / bhUSitAH phalitAH kuJja vihaGgakulazabditAH / / 5 / / anvayArtha * akhilapaNDitaiH = sabhI vidvAnoM dvArA, tatra = bharatakSetra meM. magadhAkhyaH = magadha nAmaka, dezaH = deza. varNyate = varNana kiyA jAtA hai, yatra = jisa magadha deza meM. manoharaNatatparAH = mana ko harane meM tatpara, mahArAmAH = vizAla bagIce, bhAnti (sma) = suzogila hote the. yeSu = una sundara vizAla bagIcoM meM, AmrabIjapUrAdyAH = Ama, bijaurA (bIjapUra) Adi, nAnAvRkSAH = aneka vRkSa, phalitAH = phaloM se lade huye, bhUSitAH = vibhUSita ho rahe, bhAnti sma -- suzobhita dikha rahe the, kuJja (ca) = aura latAmaNDapAdi meM, vihaGgakulazabditA = ! pakSIkuloM ke zabda zabdAyamAna, (Asan = the)| zlokArtha - prAyaH sabhI vidvAnoM ne bharatakSetra meM magadha deza kA varNana kiyA hai| magadha meM mana ko haraNa karane meM mAnoM tatpara hI hoM aise bAga-bagIce haiM. jo Amra, bijaurA Adi aneka vRkSa phaloM se lade huye suzobhita hote the| unake kujoM arthAt latAmaNDapoM meM bhI pakSI samUha kI kalarava dhvani zabdAyamAna hotI thii| tasmindeze rAjagRhaM nAmataH purmuttmm| dvaadshairnvbhistdvyojnlmbitaaytm||51|| anvayArtha - tasmina deze = usa magadha deza meM, dvAdazaiH navabhiH yojanaiH / lambitAyatam = bAraha yojana lambA aura nava yojana caur3A, uttama = uttama, puraM = nagara, nAmataH rAjagRha = jo nAma se rAjagRha kahA jAtA thaa| zlokArtha - magadhadeza meM bAraha yojana lambA aura nau yojana caur3A eka uttama nagara rAjagRha thA / zreNiko nAma rAjAbhUttatpurasyeva rakSakaH / celanAkhyA tasya rAjJI rUpayauvanazAlinI / / 52 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA sarvalakSaNasampannA shiilaadigunnsNyutaa| dharmazIlA zuddhadehA priyacetoharA guNaiH / / 53 / / anyayArtha - tatpurasya = usa rAjagRha nagara kA, rakSakaH = rakSaka. rAjA = rAjA, zreNikaH = zreNika. nAma = nAmaka, abhUt = thA, tasya rAjJI = usakI rAnI, celanAkhyA = celanA nAma vAlI, (AsIt = thI) (sA ca = aura vaha), rUpayauvanazAlinI = rUpa-saundarga vaM gaivana sampanna thI, sarvalakSaNa sampannA sAmudrikazAstrollikhita sabhI yogya lakSaNoM se saMyukta thIM, zIlAdiguNasaMyutA = zIla. saMyama, vinaya. satyabhASaNa Adi guNoM se yukta thIM, dharmazIlA = dharmAcaraNa ke meM tatpara thI, zuddhadehA = pAvana deha vAlI. guNaiH priyacetoharA = apane guNoM se priya ke mana ko harane vAlI thii| zlokArtha - usa rAjagRha nagara kA rakSaka rAjA zreNika thaa| usakI rUpa saundaryavatI, yauvana se paripUrNa, sugaThita zubha lakSaNoM se yukta, zIla, saMyama, vinaya, satyabhASaNa Adi sadguNoM se yukta, dharmapAlana meM sAvadhAna, pAvana deha vAlI aura apane sadguNoM se priyatama ke mana ko haraNa karane vAlI celanA nAmaka rAnI thii| yasya rAjJo yazaH zubhaM jgtprthitmuttmm| grantheSu kayibhiH sarvaiH svavAgbhiH samudIritam / / 4 / / anvayArtha - yasya rAjJaH = jisa rAjA kA, zubhaM = ujjvala, uttamam = uttama, jagatprathitam = vizvaprasiddha, yazaH = kIrti, sarvaiH kavibhiH = sabhI kaviyoM dvArA, svavAgbhiH = apanI vANI se, grantheSu = granthoM meM samudIritam = acchI taraha se pratipAdita kiyA hai| zlokArtha - jisa rAjA kA vizva vikhyAta, ujjvala evaM uttama yaza sabhI kaviyoM ne apanI vANI se granthoM meM acchI taraha prazaMsita kiyA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pattanAntarbahiryasya bhAntyArAmAH samantataH / tindukadrumarAjayaH ||55 / / yeSyAmrabIjapUrAzca zrIvilyadADimAstadvadrambhAdyAH phalazAlinaH / panasAzca tathApare / / 56 / / kharjurAH sAlatAlAzca tilakAH kAvidArAzca devadArUdumAH zubhAH / tamAlAzcampakAzcaiva nArikelAdayastadvad 4 thabhuH sarvartuphaladA zlokArtha yasya = jisa rAjagRha, pattanAntarbahiH == nagara ke andara evaM = aura, = bAhara, samantataH = cAroM ora, ArAmAH = sundara bagIce, bhAnti (sma) suzobhita hote ( the), yeSu jina bagIcoM meM, AmrabIjapUrAH = Ama, bijaurA, tindukadrumarAjayaH = teMdU Adi vRkSoM kI paMktiyAM, tathA ca apare = aura anya, zrIbilvadADimAH unake samAna kadalI Adi, kharjurAH khajUra ke per3a, phalazAlinaH = phaloM se yukta, ca salitAlAH = sAla va tAla vRkSa, panasAH = kaTahala, tilakAH sundara phUloM vAle vRkSa, kovidArAH = kacanAra ke per3a, devadArUdumAH = devadArU Adi vRkSa tadvad bahavaH unhIM ke samAna bahuta se, tamAlAH = tamAla, campakAH = campaka, bakulAH = maulasirI vRkSa, kramukadrumAH supArI ke per3a, nArikelAdayazca = aura nAriyala Adi, bhUruhotamA uttama vRkSa, sarvartuphaladA = sabhI RtuoM meM phala dene vAle, himacchAyAhatAtapAH = zItala chAyA se tApa ko nAza karane vAle, babhuH = the| zobhAyamAna = - = bakulAH bahavo kramukadumAH / 57 / / bhUruhottamAH 1 himacchAyAhatAtapAH / / 56 / / = zrI sammedazikhara mAhAtmya M = * = zlokArtha jisa rAjagRha nagara ke andara bAhara evaM cAroM tarapha suzobhita sundara - sundara bagIcoM meM nAnA prakAra ke phaladAra, phaladAra vRkSa vizeSa jaise Ama, bijaurA, teMdU, bela, dADima (anAra), kelA, khajUra, sAla, tAla, kaTahala, tilaka, kovidAra,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA 23 devadArU, tamAla, campaka. bakula, supArI, nAriyala Adi the| jo sabhI RtuoM meM phala dene yo dazA zIta fAyA se tApa ko zAnta karane vAle hokara suzobhita hote the| sthalapaGkajamAlAzca mAlatyopAdhikAstathA / ketakAdisamAyuktA nRpArAmA manoharAH / / 5 / / nAnApuSpasugandhArakhyAH sudhAsvAdalasatphalAH / mAlAkAraprayatnaizca vardhitAste sadA babhuH / / 60 / / anvayArtha - mAlAkAraprayatnaiH = mAliyoM ke prayatnoM se, vardhitAH = bar3he huye, tathA = aura, sadA = hamezA, manoharAH = manohara arthAt cittAkarSaka, sthalapaGkajamAlAH = kamala paMkti suzobhita sthala vAle, mAlatyopAdhikAH = mAlatI puSpoM kI upAdhi se vibhUSita, ketakAdisamAyuktAH = kevar3A Adi puSpa latAoM se saMzliSTa, nAnAmuSpasugandhAkhyAH = aneka phUloM kI sugaMdha se vyApta, sudhAsvAdalasatphalAH = amRta tulya svAda dene vAle satphaloM vAle, te = ve, nRpArAmAH = rAjA ke sundara-sundara bagIce, baguH = zobhA bar3hA rahe the arthAt suzobhita ho rahe the| zlokArtha - mAliyoM ke prayatnoM se pragatizIla evaM nirantara vRddhi ko prApta tathA hamezA manohara lagane vAle, kamalapaGkita se AcchAdita sthala vAle, mAlatI puSpoM kI upAdhi se vibhUSita. kevar3A Adi puSSa latAoM se saMvyApta, sugaMdhita puSpoM ke parAga va sugandha kaNoM se yukta evaM amRtatulya svAda dene vAle satphaloM se sahita rAjA ke ve bagIce suzobhita hote the| kUpAH samudragambhIrAH vApikAzca tathaiva hi| vihaGgapathikotkRSTatRSAtapavinAzakAH / / 6 / / anvayArtha - (tatra = usa nagara meM), vihar3agapathikotkRSTaMtRSAtapavinAzakAH = pakSiyoM aura pathikoM kI pyAsa aura garmI janya kaSTa ko miTAne vAle, kUpAH - kuyeM, tathA ca = aura, samudragambhIrAH
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 mahadAkA zrI sammedazikhara mAhAtmya = samudra ke samAna gaharI-gambhIra, vApikAH = vAvar3iyA~, (Asana = thii)| zlokArtha - usa nagara meM pakSiyoM evaM rAhagIroM kI pyAsa evaM Atapa janya pIr3A ko samApta karane vAle pu aura samale samAna bhIra vAvar3iyA~ thiiN| taTAkA mahadAkAragambhIrajalapUritAH / praphullanAnAkamalA guJjabhramarazabditAH / / 6 / / jalayArivihaGgazca puline kRtakelayaH / uccalaiSizobhAdayA rAjante sma purAd bahiH / / 63 / / anvayArtha - mahadAkAragambhIrajalapUritAH = bar3e-bar3e AkAra vAle gahare taka jala se bhare, guJjabhramazabditAH = amaroM ke guJjana zabdoM se Andolita, praphullanAnAkamalAH = aneka vikasita kamaloM se pUrNa, puline = kinAre para, jalacArivihaGgaiH = jalacara pakSiyoM dvArA, kRtakelayaH = kI gaI krIr3AoM sahita, uccalaiH jhaSazobhADhyA = machaliyoM ke uchalane kI zobhA ko Aligita karane vAle, ca = aura. taTAkAH = tAlAba, purAta = nagara se, bahiH = bAhara, rAjante sma = suzobhita hote the| zlokArtha - rAjagRha nagara ke tAlAboM kA varNana karate huye kavi kahatA hai ki nagara se bAhara aneka tAlAba the jo bar3e-bar3e AkAra vAle, gahare taka jala se bhare huye, suvikasita kamala puSI se paripUrNa bhauroM kI guJjana se gujita, kinAroM para jalacara pakSiyoM dvArA kI gaI krIr3AoM se manorama aura machaliyoM ke uchalane se viziSTa zobhA ko prApta hokara suzobhita hote the| prAkAro bhUpatestuGgastatra bhAti sma cAdbhutaH / zikharaiH svairya AkAzaM spRzatIya mahojjvalaH ||64 / / anvayArtha - tatra = vahA~ rAjagRha nagara meM, svaiH = apane, zikharaiH = zikharoM se, AkAzaM = AkAza ko, spRzati iva = spRza karate huye
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA ke samAna, adbhutaH = AzcaryakArI, tuGgaH = atyadhika U~cA, mahojjvalaH = daidIpyamAna svaccha dhavalavarNIya, bhUpateH = rAjA kA, prAkAraH = koTa. bhAti sma = zobhAyamAna ho rahA thaa| zlokArtha - rAjagRha ke rAjabhavana kI zobhA evaM surakSA ke pratIka rAjA kA koTa apane zikharoM se mAnoM AkAza ko chU rahA thA Azcarya utpanna karane vAlA atyaMta svaccha daidIpyamAna U~cAI yukta thaa| jo zobhAyamAna hotA thaa| uccaharyasamuddivyatpuraM yatra mahAdhanAH / paurAH pravINA guNinaH svadharmanipuNA babhuH ||65 / / anvayArtha * (tat = vaha), puram = rAjagRha nagara, uccaharyasamuddivyat = U~ce-U~ce mahaloM kI dhavalima camaka se yukta, (AsIt = thA), yatra = jinameM mahAdhanAH = vipula dhana ke svAmI. pravINAH = pracura, guNinaH = guNoM se yuktta, svadharmanipuNA: = apane dharmAcaraNa ke pAlana meM kuzala. paurAH = nagaravAsI jana, babhuH = suzobhita the| zlokArtha - rAjagRha nagara U~ce-U~ce camakate-camakate prAsAdoM-mahaloM se yukta thA aura una mahaloM meM vipula dhana vaibhava ke svAmI. sadguNI, catura, apane-apane dharma karttavya ke paripAlana ke hoziyAra nagara nivAsI jana rahate huye zobhA ko prApta ho rahe the| sundaryaH sundarAkArAH zarAdvidhunibhAnanAH / guNalakSaNasampannA virejuryatra nirmalAH / / 66 / / anvayArtha - yatra = jahA~, sundarAkArAH = sundara-sugaThita AkAra vAlI, zaravidhunibhAnanAH = zarada Rtu ke candramA ke sadRza mukha vAlI. guNalakSaNasampannAH = acche guNa rUpI lakSaNoM se sahita. nirmalAH = vikAra rahita arthAt nirmala citta vAlI, sundaryaH = sundariyAM yA striyAM; virejuH = suzobhita thiiN|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha usa rAjagRha nagara meM sundara-sugaThita zarIra vAlI, zarada Rtu ke candra sadRza mukha vAlI sadguNoM ke lakSaNa se sampanna, nirvikAracitta vAlI sundariyA~ - striyA~ nivAsa karatI thiiN| tayostatra sutAvAstAM yau dvau sadbhAgyazAlinau / eko'bhayakumAronyo vAriSeNaH zubhAkRtiH / / 67 / / jyeSTho nyAyapravINo'bhUttadanyastApasottamaH / jo = - = 1 dvAbhyAM zuzubhe sUryacandrAbhyAmiva saMtatam ||68 / / anvayArtha tayoH = rAjA zreNika aura rAnI calanA ke, yA~ dvI do, sadbhAgyazAlinau acche bhAgyodaya vAle, sutau = putra, AstAm = huye, tatra = una donoM meM, eka eka, abhayakumAraH : abhayakumAra, anyazca aura dUsarA, vAriSeNa: vAriSeNa, zubhAkRtiH = sundara AkAra vAlA. (AsIt thA), jyeSThaH = bar3A putra nyAyapravINaH nyAyavidyA meM catura, tadanyaH = usase dUsarA, tApasottamaH = uttamatapasvI, (AsIt = thA). sUryacandrAbhyAmiva = sUrya aura candramA ke samAna, dvAbhyAM donoM ke dvArA, saMtatam vistAra ko prApta, sa= vaha deza, zuzubhe = zobhA ko prApta huaa| 11 = = zlokArtha rAjA zreNika aura rAnI celanA ke jo do putra huye the unameM abhaya kumAra jyeSTha the aura nyAya nIti meM nipuNa the / unase choTe the vAriSeNa jo zreSTha tapasvI the jaise sUryacandra se kAnti sarvatra phaila jAtI hai vaise hI una donoM rAjakumAroM se acchI taraha se vistAra ko prApta deza zobhA ko prApta huA / vane rAjagRhasyAnte ujjvalAH paMca parvatAH / vipulAcalanAmaiko vaibhArAkhyo dvitIyakaH ||66 // ratnAcalastRtIyazca caturthazcolaparvataH / 26 - - J 1 hemAcalaH paJcamazca paJcaite parvatAH smRtAH / / 701 / jambUdvIpe prasiddhAste teSAM yo vipulAcalaH 1 prabhoH samavasAraM zrImahAvIrasya taMtra vai / / 71 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA 27 anvayArtha - rAjagRhasya = rAjagRha nagara ke, ante vane = samIpavartI vana meM, ujjvalAH = ujale yA camakIle, paMca parvatAH = pA~ca parvata (Asan = the). ekaH = eka, vipulAcalanAmA - vipulAcala nAmaka, dvitIyakaH = dUsarA. vemArAkhya = vebhAra nAmaka. tRtIyaH = tIsarA, ratnAcalaH = ratnAcala, caturthaH = cauthA. colaparvataH = colaparvata yA cUlagiri, paJcamaH = pAMcavA~. hemAcalaH = hemAcala, (iti = isa prakAra), aite = yaha, paJca parvatAH = pAMca parvata, smRtAH = smaraNa kiye gaye haiM, te ca = aura ve, jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, prasiddhAH = suprasiddha, (Asana). teSAM - unameM yA unake, yaH = jo, vipulAcalaH = vimulAcala nAmaka prathama parvata. tatra = usa parvata para, prabhoH = prabhu, zrImahAvIrasya = zrI mahAvIra svAmI kA, samavasAraM = samavasaraNa (samAyAtaM AsIt = AyA huA thA), vai = pAdapUraka avyy| zlokArtha - jambUdvIpa meM prasiddhva yaha pAMca parvata haiM - pahalA vipulAcala parvata, dUsarA vaibhAra parvata, tIsarA ratnAcala, cauthA colaparvata yA cUlagiri aura pAMcavAM hemAcala / ina pAMcoM ujale camakIle parvatoM meM jo pahalA vipalAcala parvata hai, usa para bhagavAn mahAvIra kA samosaraNa AyA thaa| samAyAtaM kadAcittavarNanaM kriyate dhunA / ekayojanamAnena laMyo bhUdAyatastathA / / 72 / / anvayArtha - kadAcit = kisI samaya, kabhI, samAyAtam = samavasaraNa AyA thA. adhunA = isa samaya. tadvavarNanaM = samavasaraNa kA varNana, (mayA = mujha kavi dvArA), kriyate = kiyA jAtA hai, (tacca = aura vaha) ekayojanamAnena = eka yojana pramANa. lambaH = lambAI vAlA; tathA = usI rUpa arthAt ekayojanapramANa, AyataH = caur3AI vAlA, abhUta = thaa| zlokArtha - kisI samaya vipulAcala parvata para bhagavAna mahAvIra kA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtya samosaraNa AyA thA jisakA varNana karate huye kavi ne yahA~ usakI lambAI-caur3AI kA pramANa eka-eka yojana batAyA hai| eka yojana ke barAbara 2 kosa, eka kosa = 2 mIla tathA 1 mIla = 1/2 ki0mI0 mAnA gayA hai| prathamaM dhUlisAlo'sti tataH sAlatrayaM smRtam / tadvRttaM dhulisAlastu ratnareNumayI mataH / / 73 / / anvayArtha - (tatsamavasAre = usa samavasaraNa meM) prathamaM = pahalA, dhUlisAlaH = dhUlisAla nAmaka parakoTA, asti = hai, tataH = usa dhUlisAra nAmaka parakoTe se, sAlatrayaM = tIna parakoTe, smRtam = batAye gaye smRta haiM, tadvRttaM = una tInoM parakoToM ko ghere huye, dhUlisAlaH = dhUlisAla nAmaka parakoTA hai, (saH ca - aura vaha), ratlareNumayI = ratnadhUli se nirmita, mataH = mAnA gayA hai| zlokArtha - usa samavasaraNa meM pahalA parakoTA dhUlisAla nAmaka hai. tadanantara tIna parakoTe bhI haiM jinase dhUlisAla nAmaka parakoTA hai, yaha ratna reNu arthAt ratnoM ke cUrNa se nirmita mAnA gayA hai| tasmAt prathamasAlastu jAMbunadavinirmitaH / tato rUpyamadho jJeyo dvitIyaH sAla uttamaH / / 74 / / tRtIyaH sphaTikAkhyodhanmaNipracuratAM gataH / dhUlisAlAntare tatra caturdikSu hiraNyamayAH / / 7 / / mAnastambhAzca catvArasteSAM pArve shubhodkaaH| catuzcatuH sarovaryAzcaturdiA prabhAnti vai / 76 / / anvayArtha - tasmAt = usa dhUlisAla se, prathamasAlaH = pahilA parakoTA, jAMbunadavinirmitaH = svarNanirmita, tatazca = usase, dvitIyaH = dUsarA, rUpyamayaH = cAMdImaya, sAlaH = parakoTA, uttamaH = zreSTha, tRtIyaH = tIsarA parakoTA. sphaTikAkhyodyanmaNi
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA pracuratAM = sphaTika nAmaka daidIpyamAna maNiyoM kii| pracuratA ko, . gataH = prApta. jJeyaH = jAnanA cAhiye, tatra - unameM, dhUlisAlAntare = dhUlisAla nAmaka parakoTe ke bhItara, caturdikSu = cAroM dizAoM meM, hiraNyamayAH = svarNa racita, catvAraH = cAra, mAnastambhAH = mAna staMbha, (bhavanti = hote haiM), teSAM = una staMbhoM ke, pArve = pAsa meM, caturdikSu = cAroM dizAoM meM, catuzcatuHsarovaryAM - cAra-cAra sarovara, vai = sacamuca, zubhodakAH = acche, mIThe jala vAle, prabhAnti = suzobhita hote rahate haiN| zlokArtha - usa dhUlisAla nAmaka parakoTe se, jo tIna parakoTe haiM unameM pahilA parakoTA svarNanirmita, dUsarA parakoTA cA~dI se banA huA aura, tIsarA parakoTA camakatI- prakAzita hotIM sphaTika maNiyoM se banA huA jAnanA caahiye| dhUlisAla parakoTe ke bhItara cAroM dizAoM meM cAra svarNamayI mAnastaMbha hote haiM tathA pratyeka mAnastaMbha ke pAsa meM cAroM dizAoM meM cAra mIThe aura svaccha jala se bhare sarovara hote haiN| isa prakAra cAroM mAn staMbhoM ke pAsa kula solaha sarovara jAnanA caahiye| trimekhalAsanasthAste tritrisAlayutAH zubhAH / mAnastambhAzcaturdikSu teSu tatphaladAyakAH / / 77 / / catuzcatuH siddhabimbAH pratistambhaM smiikssitaaH| prathamaM hemasAlo yastayahiH khAtikA smRtA |78 / / anyayArtha * te = ve. mAnastambhAH = mAnastambha, zubhAH = zubhalakSaNoM se yukta, tritrisAlayutAH = tIna-tIna bhitti dIvAroM arthAt tIna-tIna kaTAna 2..heta, (bhavanti = hote haiM), teSu = una mAnastaMbho meM, satphaladAyakAH = samyaka uttama phaloM ko dene vAlI, nimekhalAsanasthA: = tIna mekhAlAoM ke Asana para sthita, catuzcatuH = cAra-cAra, siddhabimbAH = svata siddha
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya jinabimba, pratistambha = pratyeka bhAnastaMbha para, samIkSitAH = acchI taraha dekhe jAte huye, (vartante = rahate haiM), yaH prathama hemasAlaH = jo pahalA svarNaracita parakoTA hai. tadvahiH = usake bAhara, khAtikA = khAI, smRtA = batAyI gayI hai| zlokArtha - dhUlisAla parakoTe ke bhItara bane mAnastambha zubha arthAt atyaMta sundara. tIna-tIna kaTAnoM se yukta hote haiM, jinameM pratyeka gAnastampa para cAroM dizAoM meM uttama phala pradAna karane vAlI cAra-cAra jina pratibhAyeM acchI taraha dikhAyI dene vAlI hotI haiN| punazca dhUlisAla parakoTe se pahilA jo svarNamaya parakoTA hai usake bAhara khAI batAyI gayI jAnanI caahiye| tasyAmantargatA bhAti vicitrA vanavedikA | tadantarvividhotphullaprasUnA puSpavATikA / / 76 / / anvayArtha - tasyAm = usa khAI meM. antargatA = antarvartI, vicitrA banavedikA - eka vicitra vana vedikA, (bhavati = hotI hai), tadantaH - usake andara, vividhotphullaprasUnA = aneka prakAra ke khile phUloM se yukta, puSpavATikA = phaloM kI bagIcI, (bhavati = hotI hai| zlokArtha - usa khAI meM aMtaH sthita eka vicitra vana vedikA hotI hai jisake bhItara aneka prakAra ke suvikasita sumanoM se phalIphUlI puSpavATikA hotI hai| tadantargato vai bhAti svarNasAlo manoharaH / tatra caturadIpto'sti maGgaladravya saMcayaH ||8|| anvayArtha - tadantargataH = usake andara sthita, vai = nizcaya hI, manohara: = AkarSaka, svarNasAlaH = svarNa kI dIvAroM yukta taTa, bhAti = suzobhita hotA hai, tatra = vahA~, caturadvIptaH :- cAroM dvAroM para camakatA huA, maGgaladravyasaMcayaH = maGgaladravyoM kA saMgraha, asti = hotA hai|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA ____31 zlokArtha - usa puSpavATikA meM AkarSaka va sundara svarNa kI dIvAroM vAlA taTabhAga suzobhita hotA hai, vahA~ cAra dvAra haiM jahA~ maGgala dravyoM kA saMgraha bhI hotA hai| tatpratidvArakaM ve dve nATyazAle prakIrtite / tatazyopavanaM divyaM tatazcAdabhutaneTikA !::1!! anvayArtha * tatpratidvArakaM = usa puSpavATikA ke pratyeka dvAra para, dve dve = do do, nATyazAle = nATyazAlAyeM, prakIrtite = kahI gaI haiM, tatazca = aura usase Age, divyaM = devopanIta, upavanaM - udyAna, (bhavati = hotA hai), tatazca = aura usa upavana se Age, adbhutavedikA = AzcaryakArI vedI, (bhavati = hotI zlokArtha - usake pratyeka dvAra para do-do nATya zAlAyeM AcAryoM ne prakIrtita kI haiM tathA una nATyazAlAoM se Age eka divya upavana hai jisase Age eka adbhuta vedikA upalabdha hotI tadantargatadIptAzca padArthazca dhyajAdikAH / ekameva dvitIyopi rUpyasAlo'yadhAryatAm / / 2 / / anvayArtha - tadantargatadIptAH = usa vedikA ke bhItara jAjvalyamAna, dhvajAdikAH = dhvajA Adika, padArthAH = vastuyeM, ca = aura. (bhavanti = hotI haiM) (iti ekam = isa prakAra eka arthAt prathama parakoTe kA varNana huA), dvitIyaH = dUsarA parakoTa!, rUpyasAla: = rUpyasAla . api = bhI, ekam eva = eka sA hI, avadhAryatAm = avadhArita kiyA jAnA arthAt samajhA jAnA caahiye| zlokArtha - puSpavATikA meM upayukta vedikA para dhvajAdika dIptiyukta maGgala padArtha hote haiN| isa prakAra yaha prathama arthAt svarNanirmita parakoTe kA varNana huA dUsare parakoTe rUpyasAla ko bhI samajhanA caahiye|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrI sammedazikhara mAhAtmya vizeSaH kazcidastyatra varNyate lalitaiH padaiH / tacchAlA taH kalpavRkSANAM vanamuttamam ||3|| anvayArtha - atra yahA~ arthAt dvitIyA rUpyasAla nAmaka parakoTe ke varNana meM, kazcid = kucha, vizeSaH = viziSTa, asti = hai, (saH = vaha), lalitaiH = manorama, padaiH = padoM se. varNyate = kahA jAtA hai, tacchAlAntargata: = usa rUpyasAla parakoTe ke andara, kalpavRkSANAm = kalpavRkSoM kA, uttama = uttama, vanaM = vana, (bhavati = hotA hai)| zlokArtha - dUsare rUpyasAla parakoTe kA varNana bhI pahile parakoTe ke varNana ke samAna hI samajhanA cAhiye tathApi usameM jo kucha viziSTa hotA hai use lalita manorama padoM dvArA kahA jAtA hai| kavi kahatA hai ki usa rUpyasAla parakoTe ke bhItara kalpavRkSoM kA uttama vana pAyA jAtA hai| tasminstUpAvalI cAdhomukhadundubhisannibhA / darzanIyAspadAH siddhanimbAstadupari sthitAH / / 14 / / anvayArtha - tasmin = usa vana meM. ca = aura, adhomukhadundubhisannibhA = nIce kI ora mukha kiye huye dundumi vAdyoM ke samAna, stUpAvalI = stUpoM kI paMkti (bhavati = hotI hai) tadupari = jina stUpoM ke Upara. darzanIpArapadAH = darzana karane yogya, siddhabimbAH = jina pratimAyeM, sthitAH = virAjamAna, (bhavanti = hotI haiN)| zlokArtha - aura usa vana meM nIce kI ora mukha kiye gaye dundubhi vAdyoM kI zobhA ke samAna stUpoM kI paMkti hotI hai| jina stUpoM ke Upara ati ramaNIya evaM darzanIya jinendra pratimAyeM virAjamAna hotI haiN| tato hAvalI devakrIr3AsthAnamanUttamam / devA vicitrakrIDAbhirviharanti yatrAsthilAH / / 5 / /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA anvayArtha - tataH = usase Age, hAvalI = prAsAdoM mahaloM kI paMkti, anuttamam = starAnusAra uttama. devakrIDAsthAnam = devatAoM ke liye krIr3A sthala, (bhavati = hotA hai), yAtrAsthitAH = jahA~ sthita rahane vAle, devAH = devatAgaNa, vicitrakrIDAmiH = aneka prakAra kI krIr3AoM ke, (saha = sAtha), viharanti = vi. karate haiN| zlokArtha - kalpavRkSoM ke vana ke Age deva prAsAda aura krIDodyAna hote haiM jo devatAoM ke vaibhava ke anusAra hI uttama hote haiN| ina prAsAdoM meM rahane vAle devatAgaNa aneka prakAra kI krIr3AoM ke sAtha vihAra karate haiN| tataH sphaTikasAlo'pi pUrvavarNito budhaiH / vizeSo varNyate'smAbhiH saMkSepeNaiva sajjanAH / / 86 / / ancayArtha - tataH = usase Age, sphaTikasAlaH = sphaTika kI damakatI maNiyoM vAlA tRtIya parakoTA, api = bhI. pUrvavat = pUrva yarNita ke samAna hI, budhaiH - vidvajjanoM dvArA, varNitaH = varNita kiyA gayA hai, sajjanAH == hai sajjano!, asmAbhiH = hamAre dvArA, saMkSepeNa eva = saMkSepa se hI, vizeSaH = viziSTa, vAte -- varNita kiyA jAtA hai| zlokArtha - usa rUpyasAla parakoTe se Age sphaTika sAla nAmaka tRtIyA parakoTA hai jo pUrvavat varNita ke samAna hI vidvajjanoM ne batAyA hai| jo vizeSatA hai use kavi saMkSipta rUpa se yahA~ varNita kara rahA hai| koSThA dvAdaza samproktAstanmadhye vistRtAH zubhAH / tatra sthAnAzritAnvakSye gaNezAdyAnyathAkramam / / 87 / / anvayArtha * tanmadhye = usa sphaTikasAla parakoTe ke bhItara, vistRtAH = bahuta baDe yA lambe-caur3e, zubhAH = svaccha pAvana, dvAdaza : bAraha, koSTA = kakSa yA koThe, yathAnamam = jaisA krama hai
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya tadanusAra, tatra = una koToM meM, sthAnAzritAn = Azraya lekara baiThe huye, gaNezAdyAn = gaNadharAdika ko, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - usa sphaTika sAla nAmaka tRtIya parakoTe ke bhItara bahuta bar3e lambe-caur3e zubha arthAt svaccha bAraha prakoSTha batAye gaye haiN| una koThoM meM baiThane vAle gaNadharAdikA kA kathana kavi yathAkrama se kaha rahA hai| tatraiva prathame koSThe gaNezAzca munIzvarAH / dvitIye kalpavAsinyastRtIye cAryikAH smRtAH / / 88|| turye jyotiSkasundaryaH paJcarma vyantarastriyaH / SaSTe bhavanakAntAzca saptame bhAvanAmarAH ||86 / / aSTame vyantarAdevA jyotiSkA navame tathA / dazame kalpadevAzca tathA caikAdaze narAH / / 10 / / tiryaJce dvAdaze proktA evaM dvAdazakoSThagAH / svasvAdhikArasandIptAH prabhusaMvIkSaNotsave / / 11 / / anvayArtha * tatraiva = usI sphaTika nirmita parakoTe ke bhItara jo bAraha koTe haiM unameM hI, prathame = pahile, koSThe = koThe meM, gaNezAH = sabhI gaNadhara, ca = aura, AryikAH = AryikAyeM aura rAjapatnI Adi striyA~, turye = cauthe koThe meM, jyotiSkasundaryaH = jyotiSI deviyoM, paMcame = pAMcave koTe meM, vyantarastriyaH = vyantara deviyA~, SaSThe = chaThaveM koTe meM, bhavanakAntAH = bhavanavAsinI deviyA~, ca == aura, saptame = sAtaveM koThe meM. bhAvanAmarAH = bhavanavAsI deva, aSTame = AThaveM koThe meM, vyantarAH devAH = vyantaradeva, tathA = aura, navau = nauve koThe meM, jyotiSkAH = jyotiSI deva, dazame = dasaveM koThe meM, kalpadevAH = kalpavAsI vaimAnika deva, ekAdaze = gyArahaveM koThe meM, narAH = manuSya, tathA ca dvAdaze = bArahaveM koThe meM, tiryaJcaH = tiryaJcajIva, evaM = isa prakAra, pramusaMvIkSaNotsave - bhagavAna ko acchI taraha dekhane. rUpa utsava meM,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA svasvAdhikArasandIptAH = apane-apane adhikAra se uddIpta arthAt jAgarUka. dvAdazakoSThagAH = bArahoM koThoM meM sthita loga, proktAH = kahe gaye haiN| zlokArtha - samavasaraNa ke bAraha koThoM meM apane-apane adhikAra va sAmarthya se jAgRta jo loga bhagavAn ko acchI taraha dekhane-nihArane ke utsava meM baiThe huye zrotA gaNa yA darzaka gaNa jaise batAye gaye haiM vaha krama-vyavasthA isa prakAra hai - pahale koThe meM sabhI gaNadhara aura munivRnda, dUsare koTe meM kalpavAsinI deviyA~, tIsare koThe meM AryikAyeM aura rAjAdi kI patniyA~, cauthe koThe meM jyotiSI deviyoM, pAMcaveM koThe meM vyantaradeviyoM, chaThaveM koDhe meM bhavanavAsinI deviyA~, sAMtaveM koTe meM bhavanavAsI deva, AThaveM koThe meM vyantaradeva, navameM koThe meM jyotiSI deva, dasaveM koThe meM kalpavAsI vaimAnika deva, 'gyArahaveM koThe meM manuSya aura bArahaveM koThe meM sabhI tiryaJca jiiv| tataH zrImaNDapo nAnAjAtiratnavinirmitaH / tanmadhye suvicitraM hi pIThamasti trimekhalam / / 12 / / tasyoparyantarikSe sa bhagavAMzcaturagulaH / virAjate cAtyarthaM mahAvIro dayAnidhiH ||63 / / anvayArtha - tataH = dvAdaza koThoM se Age, nAnAjAtiratnavinirmitaH = aneka jAti ke ratnoM se nirmita kiyA gayA, zrImaNDapaH = zrImaNDapa. (bhavati = hotA hai), tanmadhye = usa zrImaNDapa ke bIca meM, suvicitraM = atyaMta sundara, trimakhalam = tIna mekhalAoM vAlI, pIThaM siMhAsana, asti = heAtA hai, hi = hI, tasya = usa pITha ke, upari = Upara, antarikSe = AkAza meM, caturaGgulaH = cAra aGgula U~cAI vAle, dayAnidhiH = karUNAsAgara dayAnidhAna. sa: = vaha. bhagavAn = bhagavAn, mahAvIra = mahAvIra svAmI, atyartha = ati zreSTha tattva ko
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zlokArtha zrI sammedazikhara mAhAtmya arthAt mukti ke rahasya ko batAne ke liye virAjate = virAjamAna hote haiM / una bAraha koThoM se Age anekavidha ratnoM se banAyA gayA zrImaNDapa hotA hai jisameM atyaMta sundara aura tIna mekhalAoM vAlI pITha bIcoM bIca hotI hai usa pITha ke Upara aMtarikSa meM cAra aGgula Upara hI dayAnidhAna bhagavAn mahAvIra sarvotkRSTa mukti mArga ko yA sarvazreSTha tatva ko batAne ke liye birAjamAna rahate haiM / tasyopari prabhAdIptaM 7 chatratrayamanuttamam / catuHSaSTipramANaughacAmarANAM pracAlanam ||64 / / azokAdIni bhAnti sma prAtihAryANi cASTa vai / dRzyante saptaparyAyAstrayobhUtAzca bhAvinaH || 65 / / trayastathA vartamAna ekaikamanukramAt / prabhAdhikyena divaso rAtrirna jJAyate kvacit ||66 || anvayArtha tasya = prabhu ke upari = Upara anuttamam = atyadhika uttama. prabhAdIptaM = kAnti sahita ujjvala, chatratrayam tIna chatra. catuHSaSTipramANaughacAmarANAM - causaTha caMvaroM kA pracAlanam = calAnA DhAranA, ca = aura, azokAdIni = azoka vRkSa Adi, aSTa = ATha, prAtihAryANi = pratihArya vai = nizcita hI bhAnti sma = suzobhita hote the, (tatra aSTaprAtihAryau meM jo bhAmaNDala hai usameM), trayaH tIna, bhUtAH = bhUtakAlIna bhava, trayaH = tIna, bhAvinaH bhaviSyakAlIna bhava, tathA ca aura vartamAnaH - eka vartamAna bhava. (iti isa prakAra ), saptaparyAyAH = sAta bhavoM kI vyaJjana paryAyeM, ekaikam eka-eka karake, anukramAt = kramazaH dRzyante = dikhAI detI haiM, tatra samavasaraNa meM prabhAdhikthena krAMti rUpa teja arthAt bhAmaNDala kI dIpti kI adhikatA se kvacit kahIM bhI, divasaH = dina, rAtriH rAta, jAtA hai| = - = = . na == nahIM, jJAyate = jAnA - = =
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA zlokArtha - prabhu ke Upara atyaMta kAMti sampanna atyuttama tIna chatra hote haiM, cauMsaTha yakSa samUha meM cAmaroM arthAt ca~varoM ko dArate haiN| azoka vRkSa Adi ATha pratihArya suzobhita hote rahate haiN| unameM jo bhAmaNDala hotA hai usameM tIna bhUtakAla ke. tIna bhaviSya ke tamA eka vartamAna kA bhava isa prakAra sAta bhava dikhAI dete haiN| samavasaraNa meM bhAmaNDala kI atizaya yukta prabhA kI adhikatA se rAtri evaM dina kA bheda hI jJAta nahIM hotA hai| kcadhijjinendapratimApUjanaM cAmaraiH kRtam / kvacinnRtyaM kvacidvAcaM kvadhinmaGgalamuttamam / / 17 / / kyacijjinaguNagrAmakIrtanaM sAdhubhiH kRtam / ke'pi zuklAgninA dagdhaM ghAtikarmANi cotsukAH / / 68 / / anvayArtha - kvacit = kahIM para, cAmaraiH = caMvaroM se. jinendrapratimApUjanam = jinendra bhagavAn kI pratimAoM kA pUjana, kRtam = kiyA jAtA huA, kvacit = 'kahIM para, nRtyaM = nRtya. (bhavati = hotA hai), kvacit = kahIM para, uttamam = uttama, maGgalaM = maGgalaprada, vAdyaM = vAdyoM ko bajanA, (bhavati = hotA hai), kvacit = kahIM para, sAdhubhiH = sAdhuoM sajjanapurUSoM dvArA, kRtaM = kiyA huA, jinaguNagrAmakIrtanaM = jinendra ke guNa samUhoM kA stuti gAna, kIrtana, bhavati = hotA hai, kvacit ca = aura kahIM para, ke'pi = kucha sAdhugaNa, zukladhyAnAgninA = zukladhyAna rUpI agni dvArA, ghAtikarmANi = ghAtiyA karmoM ko, dagdhuM = jalAne ke liye, utsukAH = utsuka, (dRzyanta = dikhAI dete haiN)| zlokArtha - samavasaraNa meM kahIM para ca~varoM se jinendra pratimAoM kA pUjana hotA huA dikhAI detA hai to kahIM nRtya, kahIM para maGgala prada uttama vAdya bajate rahate haiM to kahIM para sAdhuoM dvArA jinendra bhagavAn ke guNa samUhoM kA guNagAna kiyA jAtA huA dikhatA hai to kahIM para sAdhu parameSThI zuklAgni se ghAtiyA karmoM ko jalAne ke liye utsuka dikhAI dete haiN|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 sArdhaM dvAdazakoTyuktAH vAdyabhedAzca ye smRtAH / svasvarItyA te te mRdudhyanimanoharAH / / 66 / / nadanti - = anvayArtha ye jo dvAdazakoTi sAr3he bAraha karor3a. vAdyabhedAH = vAdyoM bAjoM ke bheda, uktAH = kahe gaye haiM, smRtAH ca = aura Aja bhI yAda rakhe gaye haiM, te ve, svasvarItyA apane-apane = = praNa, sArdhaM-sAtha, mRduSyanamanoharA madhura aura manoraJjaka cittAkarSaka dhvani sahita nadanti = bajate haiN| arthAt zabda karate haiM / TEL anvayArtha yatra = - zlokArtha jo bhI sAr3he bAraha karor3a vAdyayaMtra kahe gaye the tathA Aja bhI smRta haiM, ve samavasaraNa meM apanI-apanI vAdanarIti se madhura aura manohara dhvani sahita bajate rahate haiN| paMcAzcaryANi cAjarsa yatra devaprabhAvataH / nirIkSyante 'khilairdRSTA tatrAsthairbhAgyadundubhiH ||100 || - - = zrI sammedazikhara mAhAtmya = = jahA~, devaprabhAvataH = jinadeva ke prabhAva se, paMca pA~ca, AzcaryANi = Azcarya-camatkAra, ajarsa = nirantara hI akhilaiH sabhI, tatrasthaiH samavasaraNa meM baiThe huye logoM dvArA nirIkSyante = dekhe jAte haiM, ca = aura, bhAgyadundubhiH = bhAgya kI vijaya patAkA, dRSTA = dekhI gaI, (bhavati hotI hai) / bairabhAvavinirmuktA svabhAvavairiNo'nyonyaM anvayArtha yatra - jahA~, (kutra = zlokArtha samavasaraNa meM hamezA hI bhagavAn jinendra deva ke prabhAva se pAMca Azcarya yA camatkAra sabhI logoM dvArA dekhe jAte haiM tathA bhAgya kI vijaya patAkA bhI dekhI gaI hotI hai| nirIkSitAH / yatra sarve ye'tra zAntamahItale ||101 || = kahIM), api = bhI, ye = jo, svabhAvavairiNaH = svabhAva se arthAt janma jAta vaira rakhane vAle =
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA = = prANI, (bhavanti = hote haiM), te ve, atra yahA~, zAntamahItale zAnti se paripUrNa bhUmi svarUpa samavasaraNa meM, anyonyaM paraspara, nirIkSitAH = dekhate huye, bairabhAvavinirmuktAH vairabhAva se pUrI taraha mukta arthAt vairabhAva choDakara mitra (bhavanti = ho jAte haiN)| = V zlokArtha - jo jahA~ bhI svabhAvataH arthAt janmajAta bairI hote haiM ve zAMti ke sthala svarUpa samavasaraNa meM eka dUsare ko acchI taraha jAnate dekhate huye vairabhAva chor3akara mitra ho jAte haiN| gajendreNa zArdUlo'pi gavA saha / mRgendrazca viDAlo mUSakenAtha mayUro bhujagena ca / / 102 / / anye'pi sarve nirvedA: parasparavirodhinaH / viharanti zrIjinendraprabhAvataH ||103 / / anvayArtha yatra = sadA yantra = . jisa samavasaraNa meM, zrIjinendraprabhAvataH zrI jinendra bhagavAn ke prabhAva se bhRgendraH = zera gajendreNa saha hAthI ke sAtha, zArdUlaH - bAgha, gavA saha gAya ke sAtha viDAla = bilAva, bhUSakena saha = cUhe ke sAtha, mayUraH api = mayUra bhI, bhujaMgena saha = sarpa ke sAtha, atha ca = aura, anye anya sarve sabhI, api = bhI, parasparavirodhinaH = paraspara baira virodha rakhane vAle, (prANinaH = prANI), nirvairAH = baira rahita, ( santaH = hote huye), sadA - hamezA viharanti = vihAra- vicaraNa karate haiN| 36 PP itthaM mahApurANe * = samAsAdanuvarNitaH / draSTavyastadvistAro budhairyathA // 104 // / zlokArtha - samavasaraNa meM zrI jinendra bhagavAn ke prabhAva se mRgendra arthAt - siMha hAthI ke sAtha, bAgha gAya yA baila ke sAtha, bilAva cUhe ke sAtha, mora sarpa ke sAtha aura anya sabhI paraspara baira virodha rakhane vAle prANI hamezA baira rahita hokara vicaraNa karate haiN| samayasAro'yaM =
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - itthaM = aisA, ayaM = yaha, samavasAraH = samavasaraNa, yathA = jaisA. (varNitaH = varNita hai, tathA = vaisA, mayA = mujha kavi dvArA), samAsAt = saMkSepa se, anuvarNitaH = zAstrAnusAra varNana kiyA gayA, budhaiH = vidvajjanoM dvArA, tadvistAraH = usakA vistRta varNana, mahApurANe = mahApurANa meM, draSTavyaH = dekhanA caahiye| zlokArtha - kavi kahatA hai ki isa prakAra yaha jaisA hai vaisA samavasaraNa kA zAstrAnusAra varNana saMkSepa se mujha dvArA kiyA gyaa| usakA vistRta varNana mahApurANa meM vidvajjanoM dvArA dekhA jAnA caahiye| prabhoricchAnusAreNa mahAvIrasya dhImataH / sa svayaM yatra samprApto vipulAcalaparvate / / 105 / / anvayArtha - yatra = jisa, vipulAcalaparvate = vipulAcala parvata para. dhImataH = kevalajJAna ke svAmI dhImAna, prabhoH = prabhu, mahAvIrasya = mahAvIra kA, sa = vaha samavasaraNa, svayaM = svayameva, icchAnusAreNa = bhavya jIvoM kI icchA arthAt bhAgya ke anusAra, samprAptaH = prApta huaa| zlokArtha - bhavya jIvoM kI icchA arthAt bhAgya ke anusAra kevalajJAnI bhagavAna mahAvIra kA samavasaraNa svayaM vipulAcala parvata para A gayA arthAt prApta huaa| yatra prabhumahAvIraH svayaM bhavyajanAnprati / dharmopadezavyAkhyAnaM karoti karUNAmayaH / / 106 / / anvayArtha - yatra = vipulAcala parvata para Agata jisa samavasaraNa meM, karUNAmayaH = karUNA svarUpa, prabhu = bhagavAna, mahAvIraH = mahAvIra, svayaM = svayameva, bhavyajanAn prati = bhavya jIvoM ko, dharmopadezavyAkhyAnaM = dharmopadeza rUpa vyAkhyAna, karoti = karatA hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA vizeSa - zlokArtha vipulAcala parvata para Aye huye jisa samavasaraNa meM tIrthaGkara prakRti ke udaya ko prApta hone se karUNA svarUpa bhagavAn mahAvIra svayaM hI bhavya jIvoM ko dharma kA upadeza dete haiN| tIrthaGkara prakRti karUNA mAva se baMdhatI hai ataH usake udaya ko prApta bhagavAn ko bhI yahA~ karUNAsvarUpa kaha diyA gayA hai| vastutaH bhagavAn ke pUrNa rAga miTa jAne arthAta vItarAga hone se karUNA nahIM hotI hai| - vanasaMcayam / samupAgamat ||107 || cedamabravIt / samayasArakaH ||106 / / = bhUpAlaM vanapAlaH SaRtUnAM puSpANyapi tadAdAya zreNikaM tAni bhUpAgrataH saMsthApya vacanaM zRNu rAjan ! mahAvIra prabho prApto vipulazaile'smin mahAnandamayaH zubhaH / tadbodhanArthaM saMhRSTastvAmahaM samupAgataH ||106 / / anvayArtha - vanapAlaH = vanarakSaka mAlI ne SaTRtUnAM chahoM RtuoM ke. vanasaMcayam = vana sampadA ko, (dRSTvA = dekhakara). puSpANyapi = phaloM ko bhI, tadAdAya vahA~ se lekara, bhUpAlaM = rAjA, zreNikaM = zreNika ko. samupAgamat prApta huA, ca = aura, tAni = phaloM ko bhUpAgrataH = rAjA ke sAmane, saMsthApya = rakhakara, idaM = yaha vacanaM = vacana, abravIt kahA, rAjan ! = he rAjan zRNu =suno, asmin vipulazaile = vipulAcala parvata para mahAnandamayaH mahAn AnaMda rUpa, zubhaH = acchA hitakArI puNyasvarUpa, mahAvIraprabhoH = bhagavAn mahAvIra kA samavasAraka: samavasaraNa, prAptaH = prApta ho gayA hai, arthAt A gayA hai, tadbodhanArtha usakA jJAna karAne ke liye saMhRSTaH = harSita hotA huA, ahaM = maiM, tvAM samupAgataH = tumhAre pAsa AyA hUM / zlokArtha vanapAla arthAt vanarakSaka mAlI chahoM RtuoM meM phalane phUlane vAlI vana sampadA arthAt phala phUloM ko vanavRkSoM meM phalA phUlA = isa, , = = = 41 - =
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrutvA pulakito svasamAjasameto'yaM - anvayArtha mahAvIram bhagavAn mahAvIra ko, upAgatam samIpavartI vipulAcala parvata para AyA huA, zrutvA = sunakara, pulakitaH = prasanna hotA huA, ayaM yaha rAjA rAjA zreNika, svasamAjasametaH = apane parivAra athavA samAja janoM sahita, mahAnaMdamanaH = atyadhika AnaMdita mana vAlA, abhavat ho gyaa| . - zrI sammedazikhara mAhAtmya dekhakara, vahA~ se sabhI RtuoM ke vanavRkSoM meM phalA phUlA dekhakara, vahA~ se sabhI RtuoM ke phala lekara rAjA zreNika ke samIpa pahuMcA aura usane puSpa rAjA ke Age rakhakara kahA ki he rAjan ! suno apane isa vipulAcala parvata para mahAn AnandakArI aura zubha lakSaNoM vAlA bhagavAn mahAvIra kA samavasaraNa AyA hai| yahI bAta batAne ke liye harSita hotA huA maiM Apake sammukha upasthita huA hUM / rAjA zlokArtha samIpavartI vipulAcala parvata para bhagavAn mahAvIra Aye huye haiM yaha sunakara rAjA zreNika prasannatA se pulakita hokara apane parivAra samAja sahita mahAn AnaMda se bharapUra mana vAlA ho gayA / + * = -- mahAvIramupAgatam / mahAnaMdamano'bhavat / / 110 / / yasyAM dizi samAyAtaH prabhoH samavasArakaH / tatsaMmukhaM padaM sapta gatyA taM praNanAma saH / / 111 || anvayArtha yasyAM dizi = jisa dizA meM prabho: jisa dizA meM prabhoH = bhagavAn kA. samavasAraka: = samavasaraNa, samAyAtaH AyA thA, tatsaMmukhaM = usa dizA meM sammukha, sapta = = jAkara, saH = usa rAjA ne taM praNanAma = praNAma kiyA / zlokArtha bhagavAn mahAvIra kA samavasaraNa jisa dizA meM AyA thA, usa sAta, par3heM = kadama, gatvA bhagavAn mahAvIra ko,
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA bhUSaNAnyanapAlAya mahAvIramanudhyAya 43 dizA meM sAta pada-kadama sammukha jAkara usa rAjA ne bhagavAna mahAvIra ko praNAma kiyaa| rAjAnantasukhaM gataH / / 112 / / anvayArtha - vanapAlAya = vana rakSaka yA mAlI ke liye, bhUSaNAn = 4 AbhUSaNoM ko, dattvA = dekara taM prazasya - prazaMsA karake, (ca usakI, samyak = sahI, aura), mahAvIraM = bhagavAn mahAvIra kA anudhyAya dhyAna karake, rAjA = rAjA zreNika, anantasukhaM atyadhika harSa ko gataH = prApta huA / - samyagdattvA prazasya tam / = V = zlokArtha vanapAla ke liye apane AbhUSaNa dekara, usakI saccI prazaMsA karake aura bhagavAn mahAvIra kA dhyAna karake rAjA atizaya AnaMda ko prApta huA / samAdizat bodhakarAMstadAjJaptAzca te yadA / -- bheryAdivAdyasadghoSaM andayArtha (sa = usa rAjA ne), bodhakarAn = bherI tAr3ana kara sUcanA dene vAloM ko, samAdizat Adeza diyA, tadAjJaptAH ca = aura rAjA kI AjJA ko prApta huye, te = una bherI tAr3aka sUcanA dene vAloM ne zravaNasaukhyadaM kAnoM ko sukha pradAna karane vAlA, bheryAdivAdyasadghoSaM = bherI Adi ko bajAkara sadghoSaNA, cakruH = kara dii| cakruH zravaNasaukhyadam ||113 | | -- = = zlokArtha rAjA ne bherI bajAkara sUcanA dene vAloM ko Adeza diyaa| rAjA kI AjJA pAkara una logoM ne kAnoM ko sukha dene vAlI bherI Adi vAdya bajAkara sadghoSaNAyeM kIM / vAraNAzvarathAdIMzca sajjayitvA narezvaraH / dundubhermandranirghoSamakArayadanuttamam / / 114 / / = anvayArtha narezvaraH rAjA zreNika ne, vAraNAzvarathAdIn hAthI, ghor3e ratha Adi ko, sajjayitvA = sajAkara dundubheH = dundubhi
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya kA anUttamam = ati uttama, mandranirghoSam = gaMbhIra ghoSaNA, akArayat = karavAyA ! zlokArtha - rAjA zreNika ne hAthI, ghor3e, ratha Adi ko sajavAkara dundubhi kA atyuttama gaMbhIra ghoSa karavAyA / 44 * kumArAH sajjitAH sarve svadIptyAnaGgasannibhAH / sajjitA naranAryazca tadvadeva sukhodgamAt / / 115 / / anvayArtha tadvadeva = unake samAna hI sukhodgamAt - sukha kA udgama hone se, sarve = = sAre, svadIptyA = apanI kAnti se, anaGgasannibhAH = kAmadeva ke sadRza kumArAH = rAjakumAra, naranAryazca = aura nara-nArI, sajjitAH taiyAra ho gaye, (Asan = the) / 4 zlokArtha rAjA zreNika ke samAna hI rAjakumAroM aura sabhI nara-nAriyoM meM bhI sukha kA udabhava yA saMcAra hone se ve sajjita ho gaye the / yahA~ rAjakumAroM ko apane vilakSaNa teja ke kAraNa kAmadeva ke samAna varNita kiyA gayA hai| celanAdevikAyutaH / sarvAMstAnsarvagAnkRtvA aSTadravyANi sagRsya pUjArthaM zuddhabhAvataH ||116|| pulakodgamalakSyataH / mahAvIrekSaNAkAMkSI zreNikastatra samprApto devaM bhavyadayAnidhim ||117 || anvayArtha tAn = una rAjakumAroM aura nara nAriyoM, sarvAn = sabhI ko, sarvagAn (prati) = sarvajJa kI ora, kRtvA = karake, zuddhabhAvataH = zuddha bhAvoM se, pUjArthaM pUjA karane ke liye aSTadravyANi = jalacandanAdi AThoM dravyoM ko saGgRhya = lekara, pulako dgamalakSyataH- romAMcita arthAt gadgada hokara usase utpanna AnaMda ko lakSya karane se, mahAvIrekSaNAkAMkSI = bhagavAna mahAvIra ko dekhane kI AkAMkSA vAlA, celanAdevikAyutaH celanA devI se sahita, zreNikaH = rAjA zreNika, taMtra - = = = =
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA vahA~ samavasaraNa meM, bhavyadayAnidhi = bhavyajIvoM ke liye dayA ke bhaMDAra, devaM = bhagavAna mahAvIra ke pAsa, samprAptaH = pahuMca gyaa| zlokArtha - sabhI rAjakumAroM, naramAriyoM ko sarvajJa bhagavAna mahAvIra ke darzanoM ke liye unake samavasaraNa kI ora bhejakara vaha rAjA bhI zuddha bhAvoM se pUjA karane ke liye aSTamaGgala dravya lekara atyadhika romAMca hone para utpanna AnaMda ke lakSya se bhagavAn mahAvIra ke darzanoM kA AkAMkSI hokara celanAdevI ke sAtha samavasaraNa meM bhavya jIvoM ke liye dayAnidhi bhagavAna mahAvIra ke samIpa pahu~ca gyaa| triH parikramya taM bhaktyA jarAjanmamRtitrayam / bandIkRtya praNamyAtha saMpUjya vidhiyattataH / / 118 / / nRkoSThagaH zreNiko'sau vAkyamevamuthAca hi / dhanyohaM kRtakRtyohaM adya nAtha tvadIkSANAt ||116 / / matulyAkRtipApiSThaH tvayAnubhuvi iiritH| tvatsaGgamAnmahAbhAgyabhAjanatvaM mamAgatam / / 120 / / yato dInadayAlustvaM svabhAvAtparamezvara / karmaviddhe nate dIne, dayAM kurU mayi prabho / 1121 / / anvayArtha - taM = bhagavAn mahAvIra ko, triH = tIna bAra, parikramya = parikramA karake, jarAjanmamRtitrayam = janma. bur3hApA aura maraNa tInoM ko, bandIkRtya = bandI banAkara arthAt sImita yA maryAdita karake, bhaktyA = bhakti se, praNamya = praNAma karake, atha (ca) = aura, vidhivat = pUjA vidhi ke anurUpa. (taM = unako), saMpUjya = acchI taraha se pUjakara, asI = vaha, zreNikaH = rAjA zreNika, nRkoSThagaH = manuSyoM ke koThe meM sthita, (bhUtvA = hokara), evaM = isa prakAra. vAkyam = vacana. avAca = bolA. tvadIkSaNAt = tumhAre darzana se, nAtha! = he svAmI!, adya = Aja, mattulyAkRtipApiSTaH = mere samAna
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anvayArtha - zrI sammedazikhara mAhAtmya = isa samavasaraNa bhUmi para tvayA = = = viziSTa pApI. anubhuvi tumhAre dvArA, IritaH prerita huA, ahaM maiM dhanyaH = dhanya, kRtakRtyaH = kRtakRtya, (asmi ho gayA hUM), tvatsaGgamAt tumhAre isa saGgama arthAt sAtha se, mama = merA, mahAbhAgyabhAjanatvaM = mahAn bhAgya kI pAtratA, Agatam = A gayI hai, yataH = isaliye, prabho! he bhagavAn! svabhAvAt svabhAva se hI, dInadayAluH dInoM para dayA karane vAle, tuma, paramezvaraH = bhagavAn, karmaviddhe = karmoM ke baMdhana meM phaMse, nate - vinamra huye, dIne dInatA ke pAtra, mayi = para, dathAM = kRpA. kurU = tvaM = mujha kareM / = + = = zlokArtha bhagavAn mahAvIra kI tIna parikramA karake mAno janma, jarA aura mRtyu ko bandI banAkara arthAt sImita yA maryAdita karake. bhakti se praNAma karake aura pUjanavidhi ke anusAra bhagavAn kI pUjA karake vaha rAjA zreNika manuSyoM ke koThe meM baiTha gayA aura usane isa prakAra vacana bole - he bhagavan! tumhAre darzana se Aja mujha para tumhAre dvArA prerita huA maiM dhanya evaM kRtakRtya ho gayA hUM / he prabho ! tumhAre isa saGgama se arthAt ApakA sAtha mila jAne se merA bhAgya mahAn ho gayA hai mAnoM mahAbhAgyazAlI banane kI pAtratA mujhameM A gayI hai| isaliye svabhAva se hI dInoM ke liye kRpAlu bhagavan karmabandhana meM par3e kintu ativinamra mujha dIna para kRpA kIjiye / yasyodyatkRpayAtra bhavyanivahAH saMsAraghorAmbudhim / tIrtvA bhuktipadaM gatAzca kati te saddharmakarmAzritAH / / taM saMbhAvayitAdhunAkhilajano vIraM mahArthaM dhruvam / yaddhayAnodbhavazuddhabhAvavazataH siddhAya samprArthate / / 122 / / + 1 atra = isa saMsAra meM, yasya = jinakI, udyatkRpayA utkRSTakRpA se bhavyanivahAH = bhavyajanoM ke samUha, saMsAraghorAmbudhiMm = saMsAra rUpI ghora samudra ko tIrtvA = =
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA tairakara, muktipadaM = muktisthAna arthAt siddhadazA ko, gatAH = cale gaye athAMta prApta ho garya, ca = aura, kati = kitane hI, te - ve bhavya jIva, saddharmakarmAzritAH = samyak dharma arthAt jinendra praNIta ahiMsAmayI dharma ko pAlana karane rUpa karma ke Azrita ho gaye haiM arthAt saddharma kA pAlana karane vAle ho gaye haiM, yaddhayAnodbhavazuddhabhAvavazataH == jinake dhyAna se utpanna zuddha bhAvanA ke kAraNa, akhilajanaH = sArA bhavya janasamUha, taM = una, mahAghu = mahAna pUjya, vIraM = bhagavAn mahAvIra ko, saMbhAvayitA = samyaka bhAvanA se pUjatA huA, dhruvaM = nizcita hI, adhunA = aba, siddhAya = siddha hone ke liye, samprArthate - prArthanA karatA hai| zlokArtha - isa saMsAra meM jinakI utkRSTa kRpA se bhavyajanoM ke samUha saMsAra sAgara ko taira kara mukta ho jAte haiM tathA kucha mavyajIva samyak dharma kA pAlana karane meM tatpara ho jAte haiM / kavi bhAvanA karatA hai ki jinake dhyAna se zuddhabhAvanA utpanna hotI hai jisake vazIbhUta hokara bhavyajana una paramapUjya paramAtmA mahAvIra ko samyaka bhAvanA sahita pUjatA huA aba nizcita hI siddha hone ke liye prArthanA karatA hai| (iti devadattakRte sammedazikharamAhAtmye zrImahAvIra zreNikasamAgamavarNanaM nAma prathamo'dhyAyaH / ) (isa prakAra kavi devadattakRta sammedazikhara mAhAtmya meM zrImahAvIra zreNika samAgama kA varNana karane vAlA prathama adhyAya samApta huaa|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo'dhyAyaH atha praNamya devezaM mahAvIraM mahAprabhum / zreNika: samayaM prApya baddhAJjalirUyAca tam / / 1 / / anvayArtha - atha - anantara, deveza = devAdhideva jinendra deva, mahAprabhu = parama prabhu, mahAvIraM = mahAvIra ko, praNamya = praNAma karake (ca aura), samayaM = samaya ko, prApya = pAkara, baddhAJjaliH = hAtha jor3e huye, zreNikaH = rAjA zreNika, tam = unako, uvAca = bolaa| zlokArtha - samozaraNa meM rAjA zreNika ke pahuMca jAne ke bAda kavi kaha rahA hai ki devAdhideva jinendra bhagavAn mahAvIra mahAprabhu ko namana karake tathA yogya samaya pAkara rAjA zreNika hAtha jor3akara bhagavAn se bolaa| bhagavanmuktido'si tvamadvitIyo mhiitle| zaraNAgatajIvAnAmArtAnAM pAlakaH sadA / / 2 / / anvayArtha - bhagavan! = he bhagavan! tvam = tuma, mahItale = pRthvI para. advitIyaH = advitIya, zaraNAgatajIvAnAM = zaraNa meM Aye bhavya jIvoM ke liye. muktidaH = mukti dene vAle arthAt mukti kA mArga dikhAne vAle, ArtAnAM = duHkhI praNiyoM ke, sadA = hamezA, pAlakaH = pAlanakartA, asi = ho| zlokArtha - he bhagavana! isa mahItala para Apa advitIya ho, zaraNAgata bhavya jIvoM ko muktimArga ke pradarzaka muktidAtA ho, tazA dIna-dukhI janoM ke sadA pAlanakartA ho| saMsAriNo'trA ye jIvA nAnAbhramabharAkulAH / sarvadA yasamarthAste saMyamavratasAdhane / / 3 / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ajitanAtha svAmI- sivara kUTa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA teSAM = = = nirvANakalyANe saMzayo me mahAnprabho / jJAnaM vinA mahArAja ! durvArA karmaNAM gatiH ||4|| anvayArtha atra = isa saMsAra meM, ye jo, saMsAriNaH saMsArI, jIvAH = jIva, nAnAbhramabharAkulAH = aneka bhramoM se bhramita buddhi vAle aura vyAkula citta, (santi = haiM). te = ve saMyamavratasAdhane saMyama va vratoM kA pAlana karane meM, sarvadA = hamezA, hin hI asamartha asamartha, ( bhavAnta hote haiM), prabho! he prabhu. teSAM = unake nirvANakalyANe = nirvANa arthAt mokSa prApti rUpa kalyANa hone meM, me merA, mahAn - bahuta bar3A, saMzayaH saMdeha, (asti hai), mahArAja! he mahArAja!, jJAnaM vinA = jJAna ke binA, karmaNAM gatiH - karmoM kI gati, durvArA durnivAra arthAt kaThinAI se rokI jAne vAlI, (asti = hai ) / = = ? = = = = - - = - = zlokArtha isa saMsAra aTavI meM jo jIva nAnA bhramoM se bhare huye arthAt bhramabuddhi vAle tathA vyAkula citta haiM ve jIva saMyama kI sAdhanA karane meM evaM vratoM kA pAlana karane meM hara samaya asamartha hote haiM, he bhagavAn unheM mokSa prApti rUpa kalyANa ke hone meM mujhe bahuta bar3A saMzaya hai| he mahArAja! jJAna ke binA karmoM kI gati bar3I kaThinAI se rokI jAne vAlI hotI hai| corgaM tapo vinA jJAnaM naiva nAtha! prajAyate / saMyamaM vratarUpaM tatteSu te teSAM samIpavartI yaH svalpAyAso mahAprabho / tanna nirvANasanmArgo'dhunA sa copadizyatAm / / 6 / / nAdhikAriNaH // 15 // = anvayArtha nAtha! he svAmin!, jJAnaM vinA jJAna ke vinA, urga tapaH = utkRSTa tapa, ca = aura, tapaH vinA = tapa ke vinA, urga jJAnaM = utkRSTa jJAna, naiva nahIM hI, prajAyate = utpanna hotA hai, tat = vaha tapa, saMyamaM saMyama (ca = aura), vratarUpaM = vratapAlana rUpa, (bhavati hotA hai), teSu = saMyama, vratapAlana rUpa tapa karane aura jJAna pAne meM, te = ve saMsArI jIva, = 46 = = =
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya adhikAriNaH = adhikArI arthAt vrata saMyama dhAraNa karane meM samartha, na = nahIM (santi = haiM). mahAprabho! = he paramaprabho!, teSAM = unake samIpavartI = pAsa, yaH = jo, svalpAyAsaH = thor3A sA prayAsa. (asti = hai), (tebhyaH = unake liye), saH = vaha, nirvANaprApta karane kA upAya. upadizyatAm = upadeza se samajhAyA jaaye| zlokArtha * he svAmina, jJAna ke vinA una tapa nahIM hotA tathA sapa ke vinA utkRSTa kevala jJAna bhI utpanna nahIM hotA hai| he prabhu vaha tapa evaM kevalajJAna saMyama sahita vrata pAlana se hotA hai| unameM arthAt vrata. tapa, saMyama Adi meM saMsArI jIva samartha nahIM hote haiN| unake pAsa jo thoDA bahuta prayAsa hotA hai arthAt ve etadartha jo kucha prayatna karate vaha nirvANa pAne hetu sacyA upAya nahIM hai| isaliye he paramaprabho! aba Apa unheM vaha mArga upadeza dekara smjhaayeN| tadvAkyamevamAkarNya mahAvIrastamanavIt / saMsAriNAmapi zivaM yathA syAttat tathA zRNu / / 7 / / __ anvayArtha - evam = aise. tadvAkyam = zreNika ke vacanoM ko, AkarNya = sunakara, mahAvIraH = bhagavAna mahAvIra, tam = zreNika ko, abravIt = bole. saMsAriNAm = saMsArI jIvoM kA, api = bhI, zivam = mokSa, yathA = jisa prakAra, syAt = hove, tat = vaha mokSaprAptyupAya ko, tathA = usI prakAra, zRNu = suno| __ zlokArtha - rAjA zreNika ke aise vacanoM ko sunakara bhagavAna mahAvIra se bole, he rAjan! saMsAriyoM ko jaise mokSa prApta hotA hai use tuma vaise hI suno| yAtrA sammedazailasya bhApato yainaraiH kRtA / sarvArthasiddhisaMyuktA muktisteSAM kare sthitA / / 8 / / anvayArtha - yaiH naraiH = jina manuSyoM dvArA, bhAvataH = bhAvanA se,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ dvitIyA sammedazailasya = sammedazikhara parvata kI. yAtrA - tIrthavandanA, kRtA = kI gaI, (vartate = hai), teSAM = una manuSyoM ke, kare = hAtha meM, sarvArthasiddhisaMyuktA = sarvArthasiddhi meM ahamindra pada prApti pUrvaka, muktiH = mokSopalabdhi, sthitA = Thahara jAtI zlokArtha - bhagavAn mahAvIra ne kahA ki he rAjana! jo logoM dvArA saccI bhAvanA se sammedAcala zikhara kI tIrthavandanA kI jAtI hai, una manuSyoM ko sarvArthasiddhi meM ahamindra hone ke bAda mukti ho jAtI hai. mAnoM unake hAtha meM mukti sthita ho jAtI hai| Adau siddhayarastatra kUTaH prathitaH uttamaH / tatra sthito jitasvAmI kevalena zivaM gataH / / 6 / / __ anvayArtha - tatrA = usa sammedazikhara parvata para, Adau = prAraMbha meM, uttamaH = zreSTha, siddhavaraH = siddhavara kUTa nAmaka, kUTaH = ToMka, prathitaH = vikhyAta, (vartate = hai), tatra = usa ToMka para, kevalena = kevalajJAna sahita, zivaM gataH = mukta huye, siddha dazA ko prApta, ajitasvAmI = tIrthaGkara ajitanAtha, sthitaH = pratiSThita, (asti = hai)| zlokArtha - sammedazikhara parvata para sarvaprathama siddhavarakUTa nAmaka zreSTha ToMka vikhyAta hai| usa ToMka para hI, kevalajJAna sahita siddhAlaya ko gaye tIrthakara ajitanAtha svAmI ke caraNa pratiSThita haiN| sagareNa kRlA yAtrA prathamaM cakravartinA / tatkathAM zRNuM rAjendra! prathitAM bhUmimaNDale / / 10 / / anvayArtha - prathama = sabase pahile, cakravartinA = cakravartI, sagareNa = sagara dvArA, yAtrA = tIrthavandanA, kRtA = kI gaI thI, rAjendra! = he rAjan zreNika!, bhUmimaNDale = pRthvI para, prathitAM = prasiddha huI, tatkathAM = usa kathA ko, (tvaM = tuma), zRNu = suno|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - isa yuga meM sarvaprathama sammedazikhara kI tIrthayAtrA cakravartI sagara ne kI thii| he rAjana zreNika! pRthvI para suprasiddha usa kathA ko tuma suno| pUrvAkhyo'sti videho'tra jambUdvIpe mahottamaH | tatra sItA nadI ramyA darzanAtkalmaSApahA / / 11 / / tasyA dakSiNadigbhAge vatsAsyo deza uttamaH / tatra pRthvIpuraM dharmavArtAbhiH saphalaM kRtam / / 12 / / anvayArtha * atra = yahA~, jambUdvIye = jambUdvIpa meM, mahottamaH = atyadhika uttama, pUrvAga: videhaH = pUrva videha nAmaka, (kSetra = kSetra), asti - hai, tatra = usa videha kSetra meM, darzanAt = darzana se, kalmaSApahA = pApoM ko dUra karane vAlI, ramyA = ramaNIya, sItA = sItA nAma vAlI, nadI = eka nadI (asti = hai), tasyAH = usa nadI ke, dakSiNadigbhAge = dakSiNadizArUpI bhAga meM, vatsAkhyaH = vatsa nAmaka, uttamaH = zreSTha, dezaH = deza, (asti = hai), tatra = usa deza meM, pRthvIpuraM = pRthvIpura nAmaka nagara, (asti = hai), (tat = use), dharmavArtAbhiH = dharma sambandhI carcAoM se, (tatratyaiH = vahAM ke, janaiH = logoM dvArA), saphalAM = phala yukta yA sArthaka. kRtam - kiyaa| zlokArtha - isa jambUdvIpa meM atyadhika uttama videha kSetra hai| usameM sItA nAmaka eka atyaMta ramyA nadI hai jisake darzana se pApa dara hote haiN| usa nadI kI dakSiNa dizA meM vatsa nAmaka eka zreSTha deza hai jisameM pRthvIpura nagara hai| jise vahA~ ke logoM ne dharma carcAoM se saphala kara diyA hai| tatra samyaktvasampanno jayaseno mhiiptiH| dharmabhAvaH sadA yasya subuddhiH sa mahAn abhUt / / 13 / / anvayArtha - tatra = pRthvIpura meM, samyaktvasampannaH = samyagdRSTi, mahIpatiH = rAjA, jayasenaH = jayasena, yasya = jisakA, dharmabhAvaH = dharmabhAva, sadA = hamezA, (vRddhiMgato'vartata = bar3hatA huA thA).
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA (iti = isa prakAra), subuddhiH = buddhisampanna, saH = vaha rAjA jayasena, mahAn = mahAn. abhUt = ho gayA thaa| zlokArtha - pRthvIpura nagara meM samyagdRSTi rAjA jayasena rAjya karatA thA usatarbhAnurAga ninAmA dhiMgata hotA mA, jisase vaha buddhimAna rAjA mahAn bana gayA thaa| jayasenA tasya devI satI guNavatI tathA / dvayorbabhUvatuH putrau dvAveva zubhalakSaNau / / 14 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA kI, devI = patnI, guNavatI = guNoM se paripUrNa, tathA = aura, satI = zIlavatI, jayasenA = jayasenA rAnI, (AsIt = zI), dvayoH = una donoM arthAt jayasena aura jayasenA ke, zubhalakSaNau = zubha lakSaNoM vAle, dvau = do. eva = hI, putrI = putra, (AstAm = the)| zlokArtha - usa rAjA kI jayasenA nAmaka, zIlavatI aura guNavatI rAnI thii| rAjA jayasena aura rAnI jayasenA ke zubhalakSaNoM vAle do hI putra the| dhRtiSeNo'grajastadaviSeNo'nujaH dampatyAbhyAM prajAbhyastau dadhatuH sukhamuttamam / / 15 / / anvayArtha - (tatra = una donoM putroM meM). agrajaH = bar3A bhAI. dhRtiSaNaH = dhRtiSeNa, tadraviSeNaH = usakA raviSeNa, anujaH = choTA bhAI, smRtaH = yAda rakhe gaye haiM. tau = ve donoM, dampatyAbhyAM = rAjA rAnI ke liye, prajAbhyaH = prajA ke liye, uttama = uttama, sukhaM = sukha ko, dadhatuH = dhAraNa karate the| zlokArtha * rAjA ke donoM putroM meM dhRtiSaNa bar3A bhAI aura raviSeNa choTA thaa| ve donoM rAjA rAnI aura prajA ke liye uttama sukha ko dhAraNa karate the arthAt unake sukhI hone kA kAraNa the| dharmavantau bhAgyavantau bhogavantau babhUvatuH / tau karmavazato mRtyumeko'gAdanujastadA / / 16 / / smRtaH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 anvayArtha tau = ve donoM bhAI, dharmavantau = - zrI sammedazikhara mAhAtmya dharmavAna, bhAgyavantau = = bhAgyavAn, bhogavantau = bhoga vaibhava sampanna, babhUvatuH karmavazataH karmodaya ke anusAra, tadA = taba ekaH = akelA, anujaH = choTA bhAI raviSeNa, mRtyuM = maraNa ko, agAt = prApta ho gayA / - zlokArtha donoM hI bhAI dharma rUci vAle, bhAgyazAlI aura bhoga vaibhava Adi se sampanna the| tabhI karmodaya ke kAraNa se eka arthAt choTA bhAI raviSeNa mRtyu ko prApta ho gayA / tataH saMmUcchito rAjA mantribhiH pratibodhitaH / tadA samprApya caitanyaM viraktastadguNAdabhUt / / 17 / / anuprekSAM hRdi saMsthApya dvAdazAyaM tato'ciram / jyeSThaputrAya tadrAjyaM dattvA samagRhIttapaH || 18 || anvayArtha tataH usake mara jAne se, M = rAjA rAjA jayasena, sammUcchitaH tadA taba mantribhiH * upacAra kiyA huA punaH hoza maraNa ke kAraNa se viraktaH = virakta = behoza, ( abhavat = ho gayA) mantriyoM dvArA pratibodhitaH meM lAyA huA, caitanyaM - hoza ko samprApya = pAkara, tadguNAt = usI kAraNa arthAt putra athavA maMtriyoM ke samajhAne rUpa guNa se arthAt saMsAra se udAsIna, amUt = tadanantara, ayaM = isa rAjA ne aciraM hRdaya meM, dvAdaza = bAraha anuprekSAM bhAvanAoM ko, saMsthApya sthApita karake, jyeSThaputrAya = bar3e beTe dhRtiSeNa ke liye, tadrAjyaM = usa rAjya ko, dattvA = dekara, tapaH = tapazcaraNa, samagRhIt = aGgIkAra kara liyaa| ho gayA. tataH = jaldI hI, hRdi = = = the = + = zlokArtha raviSeNa ke bhara jAne para rAjA mUcchita ho gayA to vaha mantriyoM dvArA punaH pratibodhita kiyA gayA arthAt hoza meM lAyA gayA, taba hoza A jAne para yaha rAjA putra maraNa ke kAraNa se athavA maMtriyoM ke upadeza se saMsAra se udAsIna ho gayA aura usane
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA jaldI hI apane mana meM bAraha bhAvanAoM kA cintayana kara bar3e beTe dhRtiSeNa ko rAjya dekara tapazcaraNa aGgIkAra kara liyaa| samutsAhava vanaM gatyA yazodharasamIpataH / dIkSAM gRhItvA kezAnAM luJcanaM paJcamuSTibhiH / / 16 / / kRtyA paJca mahAdhyAni vratAni samitIstadA / paJca vAtha triguptIzca pramovAsa dhArayaH | tapaH kRtyAyuSazyAnte sanyAsaM prApya cottamam / devo'bhUtSoDaze kalpe nAmato'yaM mahAyala: / / 21 / / anyayArtha * atha = isake bAda, samutsAhya = samyak prayatna karake. (asau = rAjA), vanaM = jaGgala, gatvA = jAkara, yazodharasamIpataH = yazodhara munirAja ke pAsa. dIkSA = munidazA kI dIkSA ko, gRhItvA = lekara, paJcamuSTibhiH = pAMca muSTiyoM se, kezAnAM = bAloM kA. luJcanaM = luJcana, kRtvA = karake, paJca = pA~ca, mahAdhyAnivratAni = pramukha pUrNa mahAvratoM ko, paMca = pAMca, samitIH = samitiyoM ko, ca = aura triguptI: = tIna guptiyoM ko, pramodAt = pramoda-prasanna bhAva se, adhArayat = dhAraNa kiyA, vA = aura, ayaM = inhoMne. tapaH = tapazcaraNa, kRtvA = karake, AyuSaH = Ayu ke, ante = aMtima samaya meM, uttama = uttama, sanyAsaM = sanyAsamaraNa ko, prApya = prApta kara, SoDaza = solahaveM, kalpe = svarga meM, nAmataH = nAma se, mahAbalaH = mahAbala, devaH = deva, abhUta = huaa| zlokArtha - bar3e putra ko rAjya dekara usa rAjA ne, samyak prayatna pUrvaka vana meM jAkara yazodhara munirAja ke pAsa munidIkSA lekara, pAMca muSTiyoM se keza loMca karake pUrNatA prApta karAne vAle ahiMsAdi pramukha paMca mahAvratoM ko pAMca samitiyoM ko aura tIna guptiyoM ko aGgIkAra kiyA arthAt unake pAlana karane meM laga gayA tathA Ayu pUrNa hone ke samaya uttama saMnyAsa maraNa ko prAptakara solahaveM svarga meM mahAbala nAmaka deva ho gyaa|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya dvAtriMzatsAgarAyuzca tatpramANasahasrataH / varSebhyaH paramAhAraM mAnasaM samupAharat / / 22 / / dvAtriMzatpakSagamane zvAsocchavAsaM gatobhavan / itthaM tatra mahAnandabhRd bhUtvAnte sa cAyuSaH / / 23 / / tadbhogebhyaH mahadbhyo'pi DyanAkRSTaH sa devarAT / karmakSayaM vicintyApi bhUmAvavatitIrSutAm ||24 / / anvayArtha - ca = aura, tatra = vahA~, dvAtriMzatsAgarAyuH = battIsa sAgara kI Ayu vAlA hokara, tatpramANasahasrataH = Ayu ke barAbara pramANa meM utane hajAra arthAt battIsa hajAra, varSebhyaH = varSoM se. mAnasaM = kevala mAnasika. paramAhAraM = utkRSTa amRta AhAra ko. samupAharat = letA thA, dvAtriMzatpakSagamane = tetIsa pakhavAr3e bIta jAne para, zvAsocchavAsaM = zvAsocchavAsa ko, gataH = prApta, bhavan - hotA huA. saH = vaha mahAbala nAmaka deva, itthaM - isa prakAra, mahAnandabhRt = mahAn Ananda se paripUrNa, bhUtvA = hokara, AyuSaH = Ayu ke. ante = anta meM, mahadbhyaH bhogebhyaH = vipula bhogoM se, api = bhI, anAkRSTaH = AkRSTa na hotA huA, saH = vaha, devarAT = devarAja ahamindra, karmakSayaM = karmoM ke kSaya ko, api = bhI. vicintya = socakara, bhUmau = pRthvI para, avatitIrghatAm = avatarita hone kA icchuka huaa| zlokArtha - solahaveM svarga meM mahAbala battIsa sAgara pramANa Ayu vAlA thaa| battIsa hajAra varSoM ke bAda vaha mAtra icchArUpa utkRSTa amRta kA AhAra kiyA karatA thaa| bAIsa pakSa bItane para zvAsocchavAsa ko prApta huA vaha usa svarga meM mahAn Ananda se paripUrNa hokara rahatA thaa| isa prakAra Ayu kA antima samaya Ane para usa devarAja ne mahAna yA vipula bhogoM se bhI apane ko dUra rakhakara arthAt anAkRSTa rahate huye, karmoM ke kSaya kA vicArakara bhUtala para avatarita hone kI icchA vAlA huaa| '
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA jambUdvIpe kauzalAkhye - = - samudravijayo nAma subalA nAma taddevI saranehau tau babhUvatuH // 126 // ikSvAkuvaMzasambhUtaH so'yaM kAzyapagotrajaH / samudravijaya Hua devI mahAbalaH / / 27 / / svargAccyutazca samabhUt putraH paramadharmabhRt / nAmnA sagaraH ityuktastejasvI vikramAmbudhiH ||28|| lakSasaptatipUrvANAmasya cAyuH prakIrtitam | catuHzatAnAM sAdhanAM dhanuSAmucchritA smRtA / / 26 / / bAlye 'STAdazalakSokttapUrvANyasyAyuSo nRpaH / gatAni cakravartitvaM tadAsau prAptavAn kila ||30|| anvayArtha jambUdvIpe jambUdvIpa meM, zubhe zubha, bhArate bharata, kSetre kSetra meM, AryakhaNDake = Arya khaNDa meM, kauzalAkhye = kauzala nAmaka, mahAdeze = mahAn deza meM, ayodhyAnAmasatpure ayodhyA nAmaka uttama nagara meM samudravijayaH nAma = samudravijaya nAmaka, dhArmikaH = dhArmika vRtti vAlA, rAjA = rAjA, abhUta thA, kila = jaisA batalAyA gayA hai, tadevI = usakI rAnI, subalA nAma = subalA nAmaka, ( AsIt thI), tau = ve donoM, sasnehI = paraspara snehazIla, babhUvatuH the, saH ayaM = vahI yaha samudravijayaH samudravijaya. ikSvAkuvaMzasambhUtaH = ikSvAkuvaMza meM utpanna, kAzyapagotrajaH - kAzyapagotrIya, ( AsIt = thA), tasya = usa samudravijaya ke, gehe == ghara meM, mahAbalaH - mahAbala nAmaka devaH - deva, svargAt = svarga se, cyutaH cyuta hotA huA. putraH putra, samabhUt = huA, paramadharmabhRt = paramadharma ko dhAraNa karane vAlA, vikramAmbudhiH = parAkrama meM sAgara ke samAna, tejasvI kAntisampanna, (saH = = = = vaha), sagaraH = sagara, iti nAmnA = zubhekSetre mahAdeze = bhArate cAryakhaNDake / ayodhyAnAma ayodhyAnAma satpure / / 25 / / rAjAbhUtkila dhArmikaH / = * = -- " 1 =
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = isa nAma se, uktaH = kahA gayA, asya = usakI, Ayu: = Aga, lAti zAn: -: mAha pUrva kI, prakIrtitam - kahI gayI hai, ca = aura, ucchritA = U~cAI, sArdhAnAM = Adhe sahita, catuzatAnAM - cAra sau, dhanuSA = dhanuSa kI, smRtA = smaraNa kI gayI hai, bAlye = bAlyakAla meM, asya = isakI. AyuSaH = Ayu ke. aSTAdazalakSoktapUrvANi = kula ukta Ayu ke aThAraha lAkha pUrva. gatAni = bIta gaye, tadA - taba, asau = usa, nRpaH = rAjA ne, kila = nizcaya hI, cakravartitva = cakravartIpane ko prAptavAn = prApta kara liyA thaa| zlokArtha - jambUdvIpa ke bharatakSetra meM, zubha Arya khaNDa meM, kauzala nAmaka mahAn deza meM, ayodhyA nAmaka uttama nagara meM samudravijaya nAmaka eka dhArmika rAjA thA, usakI patnI subalA thI, donoM hI paraspara sneha ke sAtha rahate the| yaha samadravijaya rAjA ikSvAkuvaMza meM utAnna kAzyapagotrIya thaa| jisake ghara meM mahAbala nAmaka deva svarga se cyuta hokara putra huA / yaha dharma bhAvanA se bharapUra paramadharma ko dhAraNa karane vAlA thA, parama tejasvI aura parAkrama kA sAgara thA ataH yaha 'sagara isa nAma se kahA gayA arthAt usakA nAma sagara rakhA gyaa| isakI Ayu sattaralAkha pUrva kI batAyI gayI hai tathA zarIra kI U~cAI sAr3he cAra sau dhanuSa kI batAyI jAtI hai| isakI Ayu ke jaba aThAraha lAkha pUrva bAlyakAla meM vyatIta ho gaye to use cakravartI pada nizcaya hI prApta ho gayA thaa| pakrAdizubharatnAni caturdazamitAni ca / nidhayo nava talacca samprAptAstena cakriNA ||31|| SaDuttaramavatyuktasahasrapramitAH zubhAH / rAjJastasya samAkhyAtA rAjJayaH saundaryanirbharAH / / 32 / / anyayArtha - tena = usa, cakriNA = cakravartI ne, caturdazamitAni = caudaha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dvitIyA taka. cakrAdizubharatnAni = cakra Adi zubha ratnoM ko, ca = aura, tadvat = una ratnoM ke samAna zubha, nava = nau, nidhayaH = nidhiyAM, samprAptAH = prApta kI, tasya = usa, rAjJaH = rAjA kI, SaDuttaranavatyuktasahasrapramitA: - parimANa meM chiyAnaveM hajAra. saundaryanirbharAH = atizaya saundarya se sampanna, zubhAH = zubha lakSaNoM vAlI, rAjJayaH = ranirAI, samAkhyAtAH = kahI gayI haiN| zlokArtha - sagara cakravartI ne cakra Adi caudaha zubha ratna aura unake hI samAna zubha nava nidhiyAM prApta kii| usakI atizaya saundaryavatI aura zubhalakSaNoM vAlI chiyAnave hajAra rAniyAM kahI gayI haiN| SaSTisahasroktatatputrA mahAbalarAkramAH / lolAzyAH gaNitAH nityaM tatrASTAdazakoTibhiH ||3|| catuH parAzItilakSagaNitairmattavAraNaiH / sahajAzu zubhe dhAmagatairiva dharAdharaiH / / 34 / / anyayArtha - mahAbalaparAkramAH = mahAn bala aura parAkrama ke dhArI, SaSTisahasroktatatputrAH = sATha hajAra usake putra, (Asana = the), tatra = usake yahA~, nityaM = hamezA. aSTAdazakoTibhiH = aThAraha karor3a kI saMkhyAoM se, gaNitAH = gine gaye. lolAzcA: = caMcala ghoDe, (tathA ca = aura) dhAmagataiH = gajazAlA meM sthita, catuHparAzItilakSagaNitaiH = caurAsI lAkha kI saMkhyA se gine gaye, mattavAraNaiH = madonmatta hAthI, dharAdharaiH iva = mAnoM parvatoM ke samAna, sahajAzuzubhe = acchI taraha se suzobhita hote the| zlokArtha - sagara cakravartI ke mahAna bala aura parAkrama ke dhArI sATha hajAra beTe the tathA usake yahA~ hamezA hI aThAraha karor3a ghor3e aura caurAsI lAkha madonmatta hAthI the jo mAnoM cakravartI ke dhAma meM parvatoM ke praveza kI zobhA ko dhAraNa karate the arthAt suzobhita hote the|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya katiciddevatAsArtha tasya vidyAdharAstathA / mahAsamarthAstairyuktaH sagaro rAjyamancabhUt / / 35 / / anvayArtha - tasya = usa cakravartI kI. (AjJA = AjJA ko) devatAsArdha = devatAoM ke sAtha, katicit = kitane hI, mahAsamarthAH = atyadhika sAmarthya vAle, vidyAdharAH = vidyAdhara, (api = bhI), (svIkurvanti sma - svIkAra karate the) tathA = aura, taiH = una sabhI se. yuktaH = yukta arthAt milakara, sagaraH = sagara cakravartI, (api = bhI), rAjyam = rAjya ko, anyabhUt = anubhava karatA thA arthAt usake AnaMda ko bhogatA thA / zlokArtha - usa cakravartI kI AjJA ko devatAoM ke sAtha kitane hI atyadhika sAmarthya vAle vidyAdhara bhI mAnate the tathA vaha bhI unase mitratA rakhakara rAjya sukha ko bhogatA thaa| ekadA bhUtapodyAne cAraNau dvau samAgatau / ajitaMjaya eko'bhUnnAmnAnyazcAmitaJjayaH / / 36 / / anvayArtha - ekadA = eka bAra, bhUtapodyAne = gUtapa nAmaka udyAna meM, dvau = do, cAraNau - cAraNa RddhidhArI munirAja. samAgatau = Aye the. (tayoH = unameM), ekaH = eka, ajitaMjayaH = ajitaMjaya munirAja, anyazca = aura dUsare, amitaMjayaH = amitaMjaya munirAja, abhUt - the| zlokArtha - eka bAra bhUtapa nAmaka udyAna meM do cAraNa RddhidhArI munirAja aaye| jinameM eka munirAja ajitaMjaya aura dUsare munirAja amitaMjaya the| zrutvA tAvAgatau rAjA harSeNa mahatotsukaH / tatra gatvA ciraM bhUyaH zirasA praNanAma saH / / 37 / / anvayArtha - tau = ve donoM munirAja, Agatau = Aye haiM, (iti = aisA), zrutvA = sunakara, harSeNa - harSa se, mahotsuka. = mahAna huA, saH = usa, rAjA = cakravartI sagara ne, tatra = vahA~, 'bhUtapa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA - zlokArtha ve donoM munirAja tapovana meM Aye hai aisA sunakara harSa se atyadhika prasanna rAjA cakravartI sagara ne udyAna meM jAkara sira jhukAkara bAra-bAra una munirAjoM ko bahuta dera taka praNAma kiyaa| 61 udyAna meM, gatvA = jAkara, bhUyaH = bAra-bAra, zirasA = sira se, (tau = una donoM munirAjoM ko) ciraM bahuta dera taka. praNanAma = praNAma kiyA / - * praNamya baddhAJjalistau = = anvayArtha tau una donoM munirAjoM ko, praNamya praNAma kara, pazcAt - bAda meM vidhivat = vidhipUrvaka saMpUjya = pUjA karake, sukhaM sukha kA AzritaH = Azraya liye huye, baddhAJjaliH = hAtha jor3e huye, manobhAvaM = mana gata bhAva ko, prakAzayan = prakaTa karate huye, (saH usa rAjA ne), tau donoM munirAja se. papraccha zlokArtha donoM cAraNa RddhidhArI bhunirAjoM ko praNAma karake aura vidhisahita unakI pUjA karake prasannacitta hote huye, hAtha jor3e huye va mana kI bAta pragaTa karate huye usa rAjA ne munirAjoM se pUchA / pUchA / mokSaH pazcAtsaMpUjya 11 vidhivatsukhamAzritaH / papraccha manobhAvaM prakAzayan / / 38 / / = = yaddinAdajitezasya sammedaparvate / zruto mayA mune! tasmAddinAdatyutsukaM manaH || 36 || anvayArtha - = mune he munirAja ! yaddinAt = jisa dina se sammedaparvate = sammedazikhara para ajitezasya = tIrthaGkara ajitanAtha kA, mokSaH = nirvANa, mayA = mere dvArA, zrutaH = sunA gayA hai, tasmAt = usa, dinAt = dina se, (me = merA), manaH = mana, ati = atyadhika utsukaM atyadhika utsukaM = utkaMThita, bhavati = ho rahA hai /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha he munirAja ! jisa dina se sammedAcala parvata para tIrthaGkara ajitanAtha kA mokSa maiMne sunA hai, usI dina se merA mana sammedAcala kI yAtrA ke liye atyadhika utsuka ho rahA hai| yAtrAvidhirihocyatAm / sammedalayAtrAyai = kriyate kena vidhinA kathaM kiM phalamApyate ||40|| anvayArtha - iha = yahA~, munirAja ! he munirAja ! sammedazailayAtrAyai = sammedazikhara parvata kI yAtrA ke liye, yAtrAvidhiH tIrthavandanA kA tarIkA, ucyatAm = kaheM, kenavidhinA = kisa rIti se, (sA = vaha yAtrA), kriyate kI jAtI hai, kathaM = kaise, kiM = kyA, phalaM = phala, Apyate = prApta kiyA jAtA hai / = = zlokArtha he munirAja ! aba Apa yahA~ sammedazikhara yAtrA ke liye tIrthavandanA kI vidhi btaayeN| sammedazikhara tIrtha kI vandanA kisa rIti se kI jAtI hai tathA kaise aura kyA phala tIrthayAtriyoM dvArA pAyA jAtA hai| = nRpavAkyamiti zrutvA cAraNo munirabravIt / dhanyosi bhAgyajaladhe tvatsamaH ko mahItale / / 41 / / yataH sammedazailendrayAtrAyai tvaM mahotsukaH / tadyAtrAvidhiM phalamihottamam ||42 || zRNu rAjendra ! anvayArtha iti = isa prakAra, gRpavAkyam - rAjA ke vacana ko, zrutvA = sunakara, cAraNo muniH = cAraNa RddhidhArI munirAja, he bhAgyazAlI !, mahItale abravIt = bole, bhAgyajaladhe ! kauna, (syAt pRthvI para, tvatsamaH = tumhAre samAna, kaH = hogA ). dhanyaH = dhanyabhAga, asi = ho. (tyam = tum), yataH kyoMki, sammedazailendrayAtrAyai = sammedazikhara rUpI girirAja kI yAtrA ke liye, tvaM = tuma, mahotsukaH - atyadhika utkaMThita, (asi = ho), rAjendra ! = he rAjana tadyAtrAvidhiM = = =
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA = usakI yAtrA vidhi ko, (ca = aura). uttama = zreSTha, phalaM = phala ko, iha = yahA~, zRNu = suno| zlokArtha - isa prakAra rAjA ke vacana sunakara cAraNaRddhidhArI munirAja bole - he gaMbhIra bhAgya vAle! tumhAre samAna isa pRthvImaMDala para kauna hogA sacamuca tuma dhanyabhAgya ho kyoMki tuma sammedazikhara girirAjA kI yAtrA ke liye atyadhika utsuka ho| he rAjendra! aba yahA~ tuma usakI yAtrA vidhi ko aura yAtrA se prApta uttama phala ko suno / yAtronmukho bhavyajIvaH prathamaM siddhavandanAm / vidhAya vidhivad bhUpa catuHsaMmAn prAya ca !!!3!! satkAraiH sArdhagAn kRtvA kuryAdhAtrAM ca zaikharIm / yatayazcAryikAstadvacchrAvakAH zrAvikAstathA / / 44 / / catuH saMghAH samAkhyAtA: sAniyogAH shucivrtaaH| yastu mokSaphalAkAGkSI titIrSu mohasAgaram / / 4 / / anvayArtha * bhUpa! = he rAjana, yAtronmukhaH = yAtrA karane ke liye taiyAra aura utsuka, bhavyajIvaH = bhavyajIva, prathama = sabase pahile, siddhavandanA = siddhabhagavantoM kI vandanA, vidhAya = karake, ca = aura, vidhivat = vidhipUrvaka. catuHsaMghAn = cAroM saMghoM ko, prapUjya = pUjakara, satkAraiH ca = aura satkAroM se, (tAna = unako), sArdhagAn = sAtha calane vAlA, kRtvA = karake. zaikharI = sammedazikhara sambandhI, yAtrA = tIrthavandanA rUpa yAtrA ko, kuryAt = kre| yatayaH = munijana, AryikA: = AryikAyeM, tathA ca = aura, taMdvat = usake samAna, zrAvakAH - zrAvaka, zrAvikAH = zrAvikAyeM. (iti = isa prakAra), catuHsaGghAH = cAroM saGgha, sAniyogAH = niyoga arthAt niyamapAlana kI vRtti sahita. zucivratAH = nirmalavrata dhAraNa karane rUpa, samAkhyAtAH = kahe gaye haiM. yaH = jo, mohasAgaraM = moha rUpI samudra ko, titIrghaH
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sxe zrI sammedazikhara mAhAtmya = tairane kI icchA karane vAlA, mokSaphalAkAGkSI = mokSa rUpI phala ko cAhane vAlA, (asti = hai. saH = vh)| zlokArtha - he rAjan! sammedazikhara kI tIrthayAtrA ke liye taiyAra aura utsuka bhavyajIva sabase pahile siddhabhagavantoM kI vandanA karake aura vidhivat arthAt yathAyogya DhaMga se cAroM saMghoM kI pUjA karake bahuta satkAra sahita cAroM saMghoM ke sAtha hokara sammedazikhara parvata kI tIrthavandanA yAtrA kre| cAroM saMgha munirAja AryikA aura isI prakAra gRhastha kI moTA zrAvaka-zrAvikA se kAra meM kahe gaye haiN| ye cAroM hI saMgha niyama pAlana karane rUpa vRtti se sahita aura nirmalavrata dhAraNa karane vAloM ke kahe gaye haiM | jo koI bhI mohasAgara ko tairane kA icchuka hai aura mokSarUpI phala ko cAhane vAlA hai vaha isa prakAra Age batAye anusAra sammedAcala tIrtharAja kI vandanA kreN| sa zvetavastramAdAya kuryaatsmmedyaatrikaam| putrAbhilASI yo'nityaM sa bhUtyA pItavastrakaH / / 46 / / sammedayAtrAM kurvIta suputraprAptaye dhruvam / rogAtaH kRSNavastrANi dhRtvA cedyAtriko bhavet ||47 / / dinaiH katipayaireva sarogo'rogatAM vrjet| sammedayAtrikazceddhi zokaM kutrApi nApnuyAt / / 48 / / lakSmIkAmonaro yastu sa dhRtvA rktvaassii| sammedazailarAjasya yAtrAM kuryAtprayatnataH / / 46 / / anvayArtha * (yaH mokSaphalAkAGkSI = jo mokSaphala kA AkAMkSI, syAt = ho), saH = vaha, zvetavastraM = sapheda vastra ko, AdAya = pahinakara, sammedayAtrikA = sammedAcala kI vandanA karane vAlI yAtrA ko, kuryAt = kareM, yaH = jo, putrAbhilASI = putra kA icchuka, saH = vaha, nityaM = nizcaya hI. pItavastraka: = pIle vastra dhAraNa karane vAlA. bhUtvA = hokara, sammedayAtrAM
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA 65 = = = sammedazikhara tIrtha kI yAtrA ko suputraprAptaye suputraprAptaye = suputra kI prApti ke liye dhruvaM nizcita hI kurvIta kare, rogArtaH = roga se pIr3ita, cet = yadi, kRSNavastrANi = kAle vastra, dhRtvA dhAraNa karake, yAtrikaH = yAtrA karane vAlA, bhavat kucha hI dinaiH = dinoM, = J = = hoye, (tarhi = to), katipayaiH eva ( saha = ke sAtha), saroga: roga vAlA, arogatAM = rogarahita dazA ko brajet = pahuMca jAye yA pA jAye, ca = aura, cet = yadi, sammedayAtrikaH sammedazikhara kI yAtrA vAlA, ( kazcit = koI ). kutrApi kahIM para bhI, zokaM = zoka ko, na = nahIM, hi - hI, ApnuyAt = pAye, yaH = jo lakSmIkAmaH - dhana cAhane vAlA, naraH = manuSya, (asti == hai), tu to, saH = vaha, raktavAsasI = tAmravarNIya vastroM ko, dhRtvA = dhAraNa karake, sammedazailarAjasya = parvatarAja sammedazikhara kI yAtrAM yAtrA ko prayatnataH = prayatna se, kuryAt = kare 1 L r zlokArtha jo mokSaphala ko cAhane vAlA hai vaha zveta vastra pahanakara sammedazikhara kI yAtrA kre| jo putra cAhane vAlA hai yaha suputra kI prApti ke liye pIle vastra dhAraNa karake sammedazikhara kI yAtrA kre| yadi roga se pIr3ita kAle vastra dhAraNa kara yAtrA karane vAlA hove to kucha hI dina bAda vaha sarogI nirogatA ko prApta hoye / tathA yaha bhI ki jo sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA hai vaha kahIM para zoka ko prApta nahIM hove / jo lakSmI cAhane vAlA hai vaha tAmravarNIya vastra dhAraNa kara parvatarAja sammedazikhara siddhakSetra kI yAtrA prayatna pUrvaka kare / itthaM cAraNasadvAkyaM zrutvA harSasamanvitaH / sagarazcakravartyeSa punarvacanamabravIt / / 50 / / anvayArtha itthaM = isa prakAra, cAraNasadvAkyaM = cAraNa RddhidhArI munirAja ke samyak vacanoM ko, zrutvA = sunakara, harSasamanvitaH harSa se Anandita, eSa: yaha cakravartI = cakravartI, sagara = - = --
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtsya = sagara, punaH = phira se, vacanaM = vacana ko, abravIt = bolaa| zlokArtha - cAraNaRddhidhArI munirAja ke aise vacana sunakara harSa se Anandita yaha sagara cakravartI punaH vacana bolane lgaa| zrImato jitanAthasya kathAM saGkapato mune| zrotumutsAhavAnasmi kathayasva yathAkramam / / 51 / / anvayArtha - mune = he munirAja!, (ahaM = maiM), saMkSepataH = saMkSepa se. zrImataH = ananta lakSmI ke dhanI, ajitanAthasya = tIrthakara ajitanAtha svAmI kI, kathA = kahAnI ko, yathAkrama = kramAnusAra, zrotuM = sunane ke liye, utsAhavAn = utsAha rakhane vAlA, asmi = hUM, (tvaM = tuma). kathayasva = khiye| zlokArtha - he munirAja! maiM zrImAna anantalakSmIpati tIrtheza ajitanAtha svAmI kI kathA kramAnusAra saMkSepa se sunane ke liye Atura yA utsAhavAn hUM, kRpayA use kahiye / cakrivAkyAmiti zrutvA mukhenduradanAMzubhiH / halAdayantanmano nUnaM muniH punarUvAca tam / / 52 / / anvayArtha - iti = isa prakAra, cakrivAkyaM = cakravartI ke vacana ko, zrutvA = sunakara. mukhenduradanAMzubhiH = jaise candramA apanI svaccha kAMti se vaise hI mukha meM danta paMkti kI dhavalima kAnti se, tanmanaH = cakravartI ke mana ko, halAdayana = prasanna karate huye, muniH = munirAja, nUnaM = nizcita hI, punaH = phira se, taM = usa cakrI ko, uvAca = bole|| zlokArtha - isa prakAra cakravartI ke vacana ko sunakara jaise candramA apanI svacda kAMti se logoM ke mana ko prasanna karatA hai vaise hI apane mukharUpI candra meM vidyamAna dAMtoM kI svaccha kAnti se cakravartI ko prasanna karate huye munirAja nizcita hI usase bole| jambUdvIpe videhe vai pUrvasminsAdhusaphUle / sItAdakSiNadigbhAge vatsAkhyo deza uttamaH / / 53 / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA = anvayArtha jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, pUrvasmin pUrva, videhe = videhakSetra meM, sAdhusaGkule = sAdhuoM yA sajjanoM se bharA huA, sItA nadI kI dakSiNa dizA vAle bhUbhAga meM, vatsAkhyaH vatsa nAmaka uttamaH - uttama, dezaH = deza (AsIt = thA) / sItAdakSiNadigbhAge - zlokArtha jambUdvIpa ke pUrvavidehakSetra meM sAdhu sajjanoM se paripUrNa sItAnadI ke dakSiNa dizAvartI bhUbhAga meM, vatsa nAmaka uttama deza thA / - susImAnagaraM tasminrAjA zlokArtha - tatra mahAnAsIt mahAnAsIt anvayArtha tatra = usa vatsa deza meM, dharmabhRt = dharmAtmAoM se pUrNa, sajjanAvRttam = sajjanoM kA nivAsa sthAna susImAnagaraM = susImA nAmaka nagara (AsIt = thA), tasmin usa susImA nagara meM, mahAn = mahAn rAjA = rAjA, zrIvimalavAhanaH zrI vimalavAhana, (AsIt = thA ) | = - dharmabhRtsajjanAvRttam / zrImAnvimalavAhanaH || 54 || 67 = usa vatsa deza ke susImAnagara kA rAjA zrI vimalavAhana thA / isa nagara kA vAtAvaraNa dharmamaya thA aura isameM sajjanapuruSa rahate the / samayaM prApya bhUpo'sau virakttastapase gataH / munijanAkIrNa zuddhabhAvasamanvitaH / 55 / / vanaM anvayArtha asau bhUpaH = vaha rAjA, samayaM = samaya prApya = pAkara, viraktaH = virakta. (bhUtvA = hokara ), tapase = tapasyA ke liye, munijanAkIrNaM = munijanoM se bhare huye, vanaM = bana ko, gataH = calA gayA, zuddhabhAvasamanvitaH = zuddha bhAvoM se sahita hotA huA (muni: muni, abhavat = ho gyaa)| = sambhAvya bhAvanAstatra SoDazAyaM munIzvaraH / tIrthakRd gotrasampanno babhUvAkrasamaprabhaH ||56 / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tatra - usa vana meM, ayaM = yaha, munIzvaraH = munivarya, SoDaza - solaha, bhAvanAH = bhAvanAyeM, sambhAvya = acchI taraha se bhAkara. tIrthakRdgotrasampannaH = tIrthaGkara prakRti ko bAMdhakara usase sahita, akrasamaprabhaH = sUrya samAna prakhara teja vAle, babhUva - ho gaye the| zlokArtha - usa vana meM yaha munirAja solahakAraNa bhAvanA bhAkara tIrthakara prakRti ko bAMdhane vAle sUrya ke samAna teja se saMyukta ho gye| Ayurante sa sanyAsavidhinA tyaktadehakaH / ahamindratvamagamat vimAne vijayAmidhe / / 7 / / anvayArtha - Ayurante = Ayu pUrNa hone ke antima samaya meM, saH = vaha munirAja, sanyAsavidhinA = sanyAsamaraNa pUrvaka, tyaktadehaka: = deha ko chor3ane vAle hokara, vijayAbhidhe = vijaya nAmaka, vimAne = anuttara vimAna meM, ahamindratvam = ahamindra pada ko, agamat = prApta huaa| zlokArtha - una munirAja ne Ayu bItane para antima samaya meM sanyAsamaraNa pUrvaka deha chor3a dI aura vijaya nAmaka anuttara vimAna meM ahamindra pada prApta kara liyA / trAyastriMzatsAgarAyustasya tatra babhUva saH / tatpramANasahaseSu gateSveSu mAnasam / / 58 / / AhArameva jagrAha devaH paramadhArmikaH / tritriMzatpakSagamane zvAsocchvAsadharastathA / / 56 / / anvayArtha * tatra = usa vijaya nAmaka anuttara vimAna meM, tasya = usa deva kI, trayastriMzat = tetIsa, sAgarAyuH = sAgara Ayu, bamUva = thI, saH = vaha, paramadhArmikaH = parama dharmAtmA, devaH = deva, eteSu = ina, tatpramANasahasreSu = tetIsa hajAra, (varSeSu = varSa). gateSu = bIta jAne para, mAnasaM = mAnasa mAtra, AhAram = amRta AhAra ko, jagrAha - grahaNa karatA thA, tathA = aura,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA tritriMzatpakSagamane :- tetIsa pakSa bItane para, zvAsocchavAsadharaH = zvAsocchvAsa lene vAlA, (babhUva = hotA thaa)| zlokArtha - usa vijaya nAmaka anuttara vimAna meM usa deva kI Ayu tetIsa sAgara thii| vaha ramika devatA tetIsa hajAra varSa bIta jAne para mAnasika AhAra arthAt AhAra kI icchA hone para kaMTha se nisRta amRta rasa kA AhAra grahaNa karatA thA tathA tetIsa pakSa bItane para zvAsocchavAsa letA thaa| evaM vijayako devaH sarvakalmaSavarjitaH / anyabhUtparamaM modaM devamAnavadurlabham / / 6 / / anvayArtha * evaM = isa prakAra, (saH = usa), sarvakalmaSavarjitaH = sarvavidhapApa rahita, vijayakaH = vijaya vimAna meM utpanna, devaH = deva ne, devamAnavadurlabham = deva aura mAnavoM ko durlabha. paramaM = parama, modaM = harSa ko, anvabhUt = anubhUta kiyaa| zlokArtha - isa prakAra sarvavidha pApoM se rahita huye vijaya nAmaka anuttara vAle usa deva ne deva aura mAnavoM ko durlabha parama Ananda kA anubhava kiyaa| jambUdvIpe'ntha bharatakSetragaH kausalAbhidhaH / dezastatra purI ramyA ayodhyA nAma vizrutA / / 61 / / anvayArtha - atha = anantara, bharatakSetragaH = bharatakSetragata, kausalAbhidhaH = kausala nAmaka. dezaH = deza. (AsIt = thA), tatra = vahA~ ayodhyA, nAma = ayodhyA nAmaka, ramyA = ramaNIya. purI = nagarI, vizrutA = vizruta arthAt prasiddha thii| zlokArtha - jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kausala deza thA jahA~ ayodhyA nAmaka eka ramaNIya nagarI prasiddha thii| rAjA dRr3harathAkhyo'bhUttatra dharmAdhicandramAH / rAjJI vijayasenAsya svapnAnSoDaza vIkSya ca / / 2 / / ahamindraM svagarbha sA dadhAra sutamuttamam / SaNmAsaM ratnavRSTezca saukhyaM samprApya pUrvataH / / 6311
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya jyeSTamAse yamAyAM ca rohiNyAM garbhago'bhavat / tena sA zuzubhe devI subuddhirjJAnato yathA / / 4 / / mAghazukladazamyAM ca rohiNyAM bhAgyato'dbhutAt / AvirAsItprabhustasya gRhe sUryagrahopagame / / 65 / / anvayArtha - tatra = usa ayodhyA nagarI meM, dharmAdhicandramAH = dhamarUpI sAgara kA bar3Ana pAle candrabhA. (iva = ke samAna). dRr3harathAkhyaH = dRr3haratha nAmaka, rAjA - rAjA, abhUt - thA, asya = isa rAjA kI, rAjJI = rAnI, vijayasanA = vijayasenA, (AsIt - thI), sA = usane, ca = aura, SoDaza = solaha, svapnAn = svAnoM ko, vIkSya - dekhakara, svagarne - apane garbha meM, ahaminda - ahamindra ko. uttama = uttama, sutaM = putra ko. dadhAra = dhAraNa kiyA, ca = aura, pUrvataH = pahile se, SaNmAsaM rattavRSTeH = chaha mAha taka ratna varSA ke, saukhyaM = sukha ko, samprApya = pAkara, jyeSThamAse :: jyeSTha mAsa meM, amAyAM = amAvasyA ke dina, rohiNyAM :- rohiNI nakSatra meM, (sa::- deva), gargago = garbha meM rahane vAlA, abhavat = ho gayA, yathA = jaise, jJAnataH = jJAna se subuddhiH = samyak buddhi, zuzubhe = suzobhita hotI hai, (tathA = vaise), tena = usake garbha meM Ane se. sA = vaha, devI = rAnI, zuzubhe = suzobhita huI, ca = aura, adbhutAt = adbhuta, bhAgyAt = bhAgya se, mAghazukladazamyAM = mAgha sudI dazamI ke dina, rohiNyAM = rohiNI nakSatra meM, tasya = usa dRr3haratha rAjA ke. sUryagrahopame = sUrya graha kI upamA vAle, gRhe : ghara meM, prabhuH = bhagavAn, AvirAsIt = prakaTa huye| __ zlokArtha * usa ayodhyA nagara meM dharma rUpI samudra ko bar3hAne meM candramA ke samAna dRr3haratha nAmaka rAjA thaa| jisakI rAnI vijayasenA thii| usane solaha svapna dekhakara ahamindra ko uttama putra ke rUpa meM apane garbha meM dhAraNa kiyA / garbha meM Ane se chaha mAsa pUrva se ratnadRSTi karane kA sukha pAkara vaha ahamindra jyeSTha
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA 71 mAha kI amAvasyA ke rohiNInakSatra meM rAnI ke garbha meM aayaa| usake garbha meM Ane se rAnI vaise hI suzobhita huI jaise jJAna se subuddhi zobhita hotI hai tathA apane adbhuta gAgya se mAgha zuklA dazamI ke dina usa rAjA ke sUryagraha kI upamA vAle rAjabhavana meM prabhu pragaTa huye| tadaiva devaiH sAmodaiH surendrapramukhaiH prabhuH / snApitaH svarNazailendra kSIravAridhivAribhiH / / 66 / / anvayArtha - tadA = usa janma ke samaya, eva -- hI, sAmodaiH = moda arthAt prasannatA sahita, surendrapramukhaiH = devendra ko pramukha mAnane vAle, devaiH = devoM dvArA, svarNazailendre = svarNa nirmita parvatarAja arthAta svamarU para, kSArayAdhivArimiH = kSIrasamudra ke jala se, prabhuH = bhagavAn. snApitaH = nhavana kiye gye| zlokArtha - prabhu kA janma hote hI, indra kI adhyakSatA meM devoM dvArA atyaMta harSa ke sAtha merU parvata para banI pAMDukazilA para kSIrasAgara ke jala se prabhu kA nhavana kiyA gyaa| punastvayodhyAM samprApyAjitatvAdajitAmidhAm / prabhorvidhAya devendraH tadane bhaktibhAvataH / / 67 / / akarottANDavaM citraM devA harSasamanvitAH / vilAsAnvidhinA cakrurayodhyAyAmidamapyabhUt / / 68 / / sendrA devA yayuH svarga dampattIputravIkSaNAt / tabAlaceSTitaizcitrazcitrAnandaM prajagmatuH / / 66 / / anvayArtha - punaH = phira se, ayodhyAM = ayodhyA ko, samprApya = prApta kara yA Akara, ajitatvAt = kisI se na jIte jAne ke kAraNa, prabhoH - bhagavAn kA, ajitAbhidhAma - ajita nAmakaraNa, vidhAyya = karake, tadagre = unake sAmane, devendraH = devendra ne, bhaktibhAvataH = bhaktibhAva se, citraM = AzcaryakArI vicitra, tANDavaM = tANDava nRtya ko, akarot = kiyA, harSasamanvitAH = Ananda se prasanna huye, devAH =
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrI sammedazikhara mAhAma devatAoM ne, ayodhyAyAM = ayodhyA meM, vidhinA = acche DhaMga se, vilAsAn = aneka manoraJjana, cakruH = kiye, (iti = isa prakAra), idaM = yaha nagara, api = bhI, (vilAsayutaM = manoraMjana vAlA, abhUta = huA. sendrAH indra sahita, devAH = sabhI devatA, svarga - svarga ko. yayuH = cale gaye, putravIkSaNAt = putra ko nihArane se. dampattI = rAjA aura rAnI, citraiH = aneka prakAra kI vicitra, tabAlaceSTitaiH = usa putra kI bAla ceSTAoM se, citrAnandaM = aneka prakAra ke camatkArika Ananda ko, prajagmatuH = prApta huye| zlokArtha * pANDuka zilA para bhagavAna kA nhavana karane ke bAda indra punaH ayodhyA AyA aura usane kabhI kisI se na jIte jAne vAle hone se prabhu kA ajita yaha sArthaka nAma rakhA aura unake sAmane bhaktibhAva se AzcaryakArI camatkArika tANDava nRtya kiyaa| harSa se paripUrNa prasannacitta devoM ne bhI ayodhyA meM aneka prakAra se, samucita rIti se aneka manoraMjana kiye| isa prakAra sArA nagara hI manoraMjana se pUrNa ho gyaa| phira indra sahita sabhI devatA svarga cale gaye / apane putra ko nihArane se rAjA-rAnI bhI putra kI aneka pukAra kI vicitra bAla ceSTAoM se nAnAvidha AzcaryakArI AnaMda ko prApta huye| dvisaptatimitAnAM hi lakSANAmAyurIritam / pUrvANAmasya cotsedhaH zUnyavANa caturmitaH / / 70 / / anvayArtha - asya = isakI. AyuH = umra, dvisaptatimitAnAM = bahattara parimita. lakSANAM = lAkha, pUrvANAM = pUryoM kI, hi = hI. Iritam = kaha gayI, utsedhaH = U~cAI, zunyavANacaturmita: - cAra sau pacAsa parimita, (dhanuH = dhanuSa). (AsIt = thii)| zlokArtha - inakI Ayu bahattara lAkha pUrva kI batAyI gayI hai tathA zarIra kI U~cAI cAra sau pacAsa dhanuSa pramANa thii| kaumAraM sa yyatItyoktaM rAjyaM labdhyA ca paitRkm| rAjA samanubhUyAtha viraktaH sa babhUya hi |71 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitIyA anvayArtha - saH = usane. kaumAraM = kumArAvasthA ko. vyatItya = vyatIta karake, ca = aura, paitRka = pitA se prApta, rAjyaM = rAjya ko. labdhvA = pAkara, atha ca = aura isake bAda, (taM = usa rAjya ko), samanubhUya = acchI taraha saM bhAMgakara, saH = vaha, rAjA : rAjA, viraktaH = virakta, hi = hI, babhUva = ho gyaa| zlokArtha - usane kumArAvasthA vyatIta kara paitRka rAjya prApta kiyA tathA use bhogakara samaya gujArA / phira virakta ho gyaa| mAghazuklanavamyAM ca rohiNAM deyatArcitaH / dIkSAM jagrAha tapasA tapazcare mahezvaraH / / 72 / / anvayArtha - (viraktaH = virakta, rAjA = rAjA ne) mAghazuklanavamyAM = mAgha sudI navamI ke dina, rohiNyAM - rohiNI nakSatra meM, devatArcitaH = devatAoM se pUjita hotA huA, dIkSA = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kiyA, ca = aura, mahezvaraH = prabhu ne, tapasA :- tapazcaraNa se, tapaH = tapa, cakre = kiyA / zlokArtha - virakta huye rAjA ne mAgha sudI navamI ke dina rohiNI nakSatra meM devatAoM se pUjita hote huye dIkSA grahaNa kara lI tathA mahAn prabhutva kI ora agrasara prabhu ne tapazcaraNa se tapa kA AcaraNa kiyaa| ghAtikarmakSayaM kRtvA tapasogreNa tadvane / pauSamAse ca zuklAyAmekAdazyAM mahAprabhuH / / 3 / / tathAparAhnavelAyAM kevalajJAnamayApa saH | tadA samavasAraM sa zrImaddhanadanirmitam / / 74 / / anyayArtha - tadvane = usa dIkSA vana meM, saH = una, mahAprabhuH = mahAprabhu ne, ugreNa tapasA - ugra tapazcaraNa se, ghAtikarmakSayaM = ghAtikarmoM kA kSaya, kRtvA = karake. pauSamAse = pauSa mahine meM, zuklAyAm = zuklapakSa meM, ekAdazyAM = ekAdazI kI tithi meM, tathA = aura. aparAnhavelAyAM = dopahara ke samaya
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrI sammedazikhara mAhAtmya meM, kevalajJAnam = kaMvalajJAna lakSmI ko, avApa = prApta kiyA, tadA = taba, saH = unhoMne, zrImaddhanadanirmitam = zrIsampanna kubera dvArA banAye gaye, samavasAraM = samavasaraNa ko, (samprApya = prApta karake)1 zlokArtha . usa dIkSA vana meM ugra tapazcazcaraNa se ghAtiyA karmoM kA kSaya karake una mahAprabhu ne pauSa mAsa kI zuklapakSa kI gyArahavIM tithi ko dopahara ke samaya meM kevalajJAna upArjita kara liyaa| taba indra kI AjJA se kubera ne samavasaraNa kI racanA kI tathA prabhu ne use paakr.....| samprApya divyadhyaninA gaNezArdIzca tatragAn / saryAnAhalAdya dvAtriMzatsahasraiH sammiteSu ca / / 75 / / kSetreSu viharandevo dharmAnupadizansataH / sammedazailaM samprApya mAsamekaM basanprabhuH / / 76 / / saMhRtya divyanirghoSaM sahasramunibhiH sh| caitrasya zuklapaJcamyAM pratimAyogamAsthitaH / / 7 / / kUTe siddhavare tatra mohArivijayI tathA / dhyAnAgnidagdhakarmAsAvajito muktimavApa c| 176 / / anvayArtha - (samavasaraNaM = samavasaraNa ko), samprApya = prApta karake, tatragAn = vahA~ sthita, ca = aura, gaNezAdIn = gaNadharAdi. sarvAn = sabhI ko, AlhAdya = AlhAdita karake, dvAtriMzatsahasraiH = battIsa hajAra, (varSeH = varSoM dvArA), sammiteSu = samanukUla, kSetreSu = kSetroM meM, viharan = vihAra karate huye, ca = aura, sataH = sajjanoM ko. dharmAnupadizan = dharma kA anukUla upadeza karate huye, sammedazailaM = sammedazikhara ko, samprApya = prApta karake, eka = eka, mAsa = mAha taka, vasan = rahate huye, prabhuH = prabhu ne, divyanirghoSa = divyadhvani ko, saMhRtya = sameTakara yA rokakara. caitrasya = caita mAsa kI, zuklapaJcamyAM = zuklapakSa kI paMcamI tithi meM, sahasramunibhiH
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 dvitIyA saha = eka hajAra muniyoM ke sAtha, pratimAyogam - pratimAyoga meM, AsthitaH :- sthita ho gaye, tathA ca = aura, tatra = usa sammedazikhara parvata para, siddhayare = siddhavara nAmaka, kUTe = kUTa para, asau = una, mohArivijayI :- moha rUpI zatru ko jItane vAle, dhyAnAgnidAdhakarmA = cyAnarUpI agmi meM karmoM ko dagdha karane vAle, ajitaH = tIrthaGkara ajitanAtha ne, muktim = mukti ko, avApa = prApta kara liyaa| zlokArtha - samavasaraNa ko prApta kara prabhu ne samozaraNa meM gaNadharAdi sabhI jIvoM ko AlhAdita karake battIsa hajAra varSoM se samanukUla kSetroM meM vihAra karate huye aura sajjanoM ko dharma kA anukUla upadeza karate huye sammedazikhara ko prApta kiyaa| vahA~ eka mAsa taka rahate huye una bhagavAn ne divyadhvani ko rokakara caitramAsa kI zukla pakSa kI paMcamI ko eka hajAra mugiyoM ke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara liyA aura usI parvata arthAt sammedazikhara para siddhavara nAmaka kUTa para una moha rUpI zatru ke vijetA, dhyAgarUpI agni meM karmoM ko jalAne vAle una ajitanAtha tIrthaGkara ne mukti prApta kii| iti zrutvA munervAkyaM prasannavadanAmbujaH / zubhe muhUrte saMkalpya yAtrAyai sammukho'bhavat / 176 / / anvayArtha - iti = isa prakAra. muneH = muni ke. vAkyaM = vAkya ko. zrutvA = sunakara, prasannavadanAmbuja: prasanna = mukha kamala vAlA, (sagaraH = sagara cakravartI), yAtrAyai= yAtrA ke liye, saMkalpya = saMkalpa karake, zubhe= zubha, muhUrte = muhUrta meM, (siddhakSetrasya = siddhakSetra ke), sammukhaH = sAmane, abhavat = ho gyaa| zlokArtha - isa prakAra munirAja ke vacanoM se ajitanAtha ke caritra ko sunakara ati prasannatA ke kAraNa kamala ke samAna khile mukha vAle sagara cakravartI ne siddhakSetra kI vandanA ke liye saMkalpa karake siddhakSetra ko apane sammukha kara liyA arthAt vaha yAtrA karake siddhakSetra ke sammukha ho gyaa|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 .--.- -...... zrI sammedazikhara mAhAtmya trikrozaM prathame ghane ghacAla nRpasattamaH / sArdhagAMzca catuHsaMghAn vidhAyAtIva sAdaram / / 50|| anvayArtha - nRpasattamaH = zreSTha rAjA sagara ne, atIva = atyadhika, sAdaraM = Adara pUrvaka, catuHsaMghAn = muni-AryikA, zrAvaka-zrAvikA rUpa cAroM saMghoM ko, sArdhagAn = sAtha calane vAlA, vidhAya = karake, prathame = pahile. ghasre = dina meM. trikrozaM = tIna kosa, cacAla = claa| zlokArtha - zreSTha rAjA ne atyadhika Adara satkAra pUrvaka munirAjoM, AryikAoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke caturvidha saMgha ko sAthI banAkara arthAt unheM yAtrA ke liye sAtha lekara pahile dina vaha tIna kosa arthAt lagabhaga 6 ki0mI0 claa| gajAzcaturazItyuktA lakSasaMkhyAmitAH shubhaaH| vAtavegadharAratadvatkoTyo'STAdazavAjinaH / / 8 / / tathA hastipramANAzca pattInAM koTyaH smRtAH / vidyAdharAstathA celushckrisdvaakyrksskaaH||8|| anvayArtha - (tayAtrAyAM = usa yAtrA meM), caturazIti lakSasaMkhyAmitAH = caurAsI lAkha saMkhyA ke parimANa vAle, zubhAH = zubha lakSaNoM se yukta, gajAH = hAthI, aSTAdaza = aThAraha, koTyaH = karor3a, tadvat = hAthiyoM ke samAna hI zubha lakSaNoM vAle, vAtavegadharAH = vAyu ke vega ko dhAraNa karane vAle. vAjinaH = ghor3e, tathA ca = aura, hastipramANAH = hAthiyoM ke pramANa ke barAbara, pattInAM = padAtiyoM kI, koTayaH = koTiyAM, uktAH = kahI gayIM, smRtAH = smaraNa kI jAtI haiM, tathA ca = aura, cakrisadvAkyarakSakAH = cakravartI ke sadvAkyoM kI rakSA karane vAle, vidyAdharAH = vidyAdhara loga, celuH = cle| zlokArtha - cakravartI kI usa tIrtha yAtrA meM caurAsI lAkha zubha lakSaNoM vAle hAthI, aThAraha karor3a zubha lakSaNa sampanna evaM vAyu ke vega samAna dauDane vAle ghoDe tathA caurAsI lAkha padAti
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvittIyA sainikoM kI TukaDiyAM kahIM gayIM smaraNa kI gaI haiM | cakravartI ke sAtha yAtrA karane vAle cakrI ke sadAkyoM kI rakSA karane vAle vidyAdhara bhI yAtrA ke liye cle| ekakoTIdhvajAnAM ca tathAdundubhayo matAH / evaM vAdyadhvanirmArge khAtsarvAnpraharSayan / / 83 / / anvayArtha * dhvajAnAM = dhvajAoM kI, (saMkhyA = saMkhyA), ekakoTI = eka karor3a, tathA ca = aura, dundubhayaH :- nagADe, (api = bhI). ekakoTI = eka karor3a, matAH = mAnI gayI hai, evaM ca = aura, vAdyadhvaniH :- bAjoM kI dhvani, mArge = rAste meM, khAt :- AvAja se, sarvAn - sabhI ko, praharSayana = harSita karatI huI (jJeyaH = jAnanA caahiye)| zlokArtha - usa yAtrA meM dhvajAoM evaM nagAr3oM kI saMkhyA eka-eka karor3a mAnI gayI hai | mArga meM bAjoM kI dhvani sabhI ko prasanna karatI huI jAnanI caahiye| nRpaH sammedamevAsau kUTe siddhavare prbhoH| sthApanAmajitezasya kRtvA saMpUjya bhaktitaH / / 4 / / parikramya trivAAraM ca sarvasammedaparyatam / mahotsavaM cakArAsau jayadhyanivimizritam / / 5 / / anvayArtha * asau = usa, nRpaH = rAjA ne, bhaktitaH = bhakti se, sammeda meva = sammeda parvata ko hI, saMpUjya - pUjakara, siddhavare - siddhavara, kUTe - kUTa para, ajitezasya = ajitanAtha tIthaMkara kI, sthApanAM = sthApanA ko, kRtvA = karake, ca = aura, sarvasammedaparvatam = sAre sammedapavrata ko. tribAraM = tIna bAra, parikramya = parikramA dekara, jayadhvanivimizritam = jaya jaya ke nAroM se gUMjatA huA, mahotsavaM = mahAna utsava, cakAra = kraayaa| zlokArtha - usa rAjA ne atizaya bhakti se sammedaparvata ko hI pUjakara
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtya siddhavara nAmaka kUTa para AjatanAtha tIrthaGkara kI sthApanA karake aura sAre sammedaparvata ko tIna bAra pradakSiNA dekara jaya--jaya ke ghoSoM se guMjatA huA mahotsava kraayaa| paJcAzcaryANi tatrAsan devavRndakRtAni c| tAni dRSTvAkhilAstatra vismitA abhavankila / / 6 / / anvayArtha - tatra ca = aura vahA~, devavRndakRtAni devatAoM dvArA kiye gaye, paJca = pA~ca, AzcaryANi -- Azcarya, Asan = huye, tAni = una AzcayoM ko, dRSTvA = dekhakara, tatra = vahA~, akhilAH - sAre hI loga, kila = sacamuca, vismitAH = Azcaryacakita, abhavan = ho gye| zlokArtha - aura vahA~ devatAoM dvArA kiye gaye pA~ca Azcarya huye jinako dekhakara vahA~ sabhI loga sacamuca Azcaryacakita ho gye| sahasramunayastatra kUTe siddhayarAbhidhe / zrImatAjitanAthena sArdha muktipadaM gatAH / / 17 / / anvayArtha * tatra = vahA~, siddhavarAbhidhe kUTe = siddhavara nAmaka kUTa para, zrImatA - kevalajJAna, lakSmI se sampanna, ajitanAthena = tIrthaGkara ajitanAtha ke, sArdha = sAtha, sahasamunayaH = hajAroM munirAja, muktipadaM = mokSapada ko, gatAH = prApta huye / zlokArtha - sammedazikhara siddhakSetra para siddhavara kUTa para se hajAre munirAjoM ne anantajJAna sampanna bhagavAn ajitanAtha ke sAra hI muktipada prApta kiyaa| ekAvudapramANAstatpazcAduktamunIzvarAH / tatra vAtha cturyukttaashiitikottiprmaannkaaH||18|| paMcAntacatvAriMzabhiH lakSaiH parimitAstataH / zrIzambhavA tyatipraur3hA muktAH siddhAH syanantakAH / / 86 / / anvayArtha - tatpazcAt = unake bAda, ekArbudapramANAH = eka araba pramANa. caturyuktAzItikoTipramANakAH = caurAsI karor3a pramANa,
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA 76 paMcAntacatvAriMzabhiH lakSaiH = peMtAlIsa lAkha se. parimitAH = pani vA:), kAnunI ::. he gaye munirAja (muktipadra gatAH = mukti pada ko prApta huye) tataH = usase bhI pahile, atipraur3hA = atyaMta prAcIna, hi = pAdapUraka avyaya, anantakAH = ananta, zrIzambhavA = Ananda se paripUrNa, muktAH = mukta jIva, tatra = usI siddhavara kUTa para, hi = hI, siddhAH = siddha paramAtmA, (abhUvana = huye)| - zlokArtha - unake bAda araba caurAsI karor3a peMtAlIsa lAkha nirAja tathA usase bhI pahile ati prAcIna Ananda se pUrNa mukta jIva usI siddhavara kUTa se siddha paramAtmA bane yaha jAnanA cAhiye / ekakUTasya te sarve zakyA na gaNituM budhaiH / / sarveSAM muktisiddhAnAM kaH kuryAd gaNanAM kaviH / / 10 / / anvayArtha - budhaiH = vidvajjanoM dvArA, ekakUTasya = eka kUTa ke. te sarve = ve sabhI munirAja, gaNituM = ginanA, zakyA: = zakya, na = nahIM, kaH = kauna, kaviH = kavi, sarveSAM = sAre; muktisiddhAnAM = mukti pAkara siddha huye jIvoM kI, gaNanAM = ginatI ko, kuryAt = kre| * zlokArtha - usa eka kUTa ke sabhI munirAjoM ko ginane ke liye vidvajjana samartha nahIM haiN| kauna kavi sAre mukta huye siddha jIyoM kI ginatI ko kare? kyA koI kara sakatA hai? uttara hai nhiiN| sammedAthalayAtrAM yaH kuryAd bhAvena saMyutaH / tasya puNyaphalaM bhUpa! zRNu saMsAradurlabham / / 1 / / anvayArtha - yaH = jo. bhAvena = bhAva se, saMyutaH = sahita hokara, sammedAcala yAtrA = sammedazikhara kI tIrthavandanA rUpI yAtrA ko. kuryAt = kare, tasya == usake, saMsAradurlabham = saMsAra meM kaThinAI se prApta hone vAle, puNyaphalaM = ghuNyaphala ko. bhUpa = he rAjana zreNika!, (tvaM = tu). zRNu = suno|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - jo bhI bhAva se paripUrNa hokara sammedAcala parvata kI tIrthavandanA rUpI yAtrA ko kare to usake saMsAra meM kaThinatA se hone yogya puNya phala ko he rAjan zreNika! tuma suno| dvAtriMzatkoTisaMproSadhopavAsaphalaM viduH / yatphalaM tatphalaM nUnaM labhet sammedayAtrikaH / / 62 / / tiryanArakagatyozca nAzo bhavati nizcitam / mahAvIreNa kathitaM pramANaM tacca sAdhuvaH / / 63 / / anvayArtha - (jJAninaH = jJAnI jana) dvAtriMzatkoTisaMproSadhopavAsaphalaM = battIsa karor3a proSadhopavAsa kA phala ke barAbara, yatphalaM = jo phala, viduH = jAnate haiM, tatphalaM = usa phala ko. nUnaM = nizcita hI, sammedayAtrikaH = sammedagiri kI yAtrA karane vAlA, labhet = pAye, (sammedayAtrikasya = sammedazikhara kI yAtrA karane vAle ke), tiryanArakagatyoH = tiryaJca aura naraka gati kA, nizcitam = nizcita, nAzaH = nAza, bhavati = hotA hai, iti - isa prakAra. mahAvIreNa = bhagavAna mahAvIra dvArA, kathitaM = kahA gayA, (yat = jo), pramANaM = pramANa, (asti = hai). tat = vaha, vaH = tuma sabhI ke liye, sAdhu = sahI, syAt = ho| zlokArtha - jJAnIjana battIsa karor3a sacce proSaghopavAsa kA jo phala jAnate haiM vaha phala sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA yAtrI prApta kre| usake narakagati aura tiryaJcagati kA nAza hotA hai isa prakAra bhagavAna mahAvIra dvArA kathita jo pramANa hai vaha tuma sabhI ke liye sahI ho aisI kavi kI kAmanA hai| IdRk zrIjinarAjadharmakathanaM nAnAbhamadhvaMsanam / zrIsammedagiripramANaphalaM zrIvardhamAneritam / / lohAcAryayareNa bhUya uditaM zrutyAkhilAH sajjanAH / sammedaM prati yAntu bhAvasahitAH sarvArthasiddhipradam / / 64 / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATTE + - - zrI sambhavanAtha svAmI- suprabha kUTa _ . : mer: Titos
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA anvayArtha - zrIvardhamAneritam = bhagavAna mahAvIra dvArA batAyA gayA, zrIjinarAja-dharmakathanaM = zrIjinarAja praNIta dharma ke kathana vAlA. nAnAbhramarvasanam = aneka prakAra ke bhramoM kA nAza karane vAlA, IdRk = aisA (yataH = jo), zrIsammedagiripramANaphalaM = zrIsammedazikhara sambandhI prAmANika phala, lohAcAryavareNa = lohAcArya munivarya dvArA, bhUyaH = phira se. uditaM = pragaTa huA hai, tat = usako, zrutvA = sunakara, akhilAH sajjanAH = sabhI sajjana puruSoM, bhAvasahitAH = bhAvanA se paripUrNa hokara, sarvArthasiddhipradaM = sarvArthasiddhi pradAna karane vAle, sammedaM prati = sammedazikhara kI ora, yAntu = jAo arthAt sammedAcala kI yAtrA kro| zlokArtha - bhagavAna mahAvIra dvArA batAyA gayA, jinarAjoM dvArA batAye dharma kA kathana karane vAlA tathA uneka mramoM kA nivAraNa karane vAlA isa prakAra jo yaha sambhadazikhara kA prAmANika phala varNana munivarya lohAcArya ne punaH udita kiyA hai, usako samI sajjanapurUSa bhAvasahita arthAt tIrthavandanA kI saccI bhAvanA se paripUrNa hokara sarvArthasiddhi pradAna karane vAle sammedazikhara kI ora jaao| yahA~ kavi ne sammedAcala kI yAtrA hetu hama sabhI sajjanoM ko utsAhita kiyA hai tathA apane isa varNana ko lohAcArya dvArA udita huA thA' - aisA kahakara prAmANika banAyA hai| (iti devadattakRte sammedazikharamAhAtmye zrImadajitezakathAddhAratatparaH zrIsagaracakravartiyAtrA-vRtAnta nAmA dvitiiyo'dhyaayH|) isa prakAra devadatta kavi viracita sammedazikharamAhAtmya meM tIrthaGkara ajitanAtha kI kathA ko pragaTa karane vAlA tathA zrI sagara cakravartI kI yAtrA vRtta kI sUcanA dene vAlA dvitIya adhyAya samApta huA / }
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo'dhyAya atha zambhavanAthasya kathA saMvarNyate'dhunA | yo dattadhavalaM kUTamAsthAya prApa siddhatAm / / 1 / / anvayArtha - atha = anantara, yaH = jinhoMne, dattadhavalaM kUTaM = dattadhavala nAmaka kUTa para, AsthAya = baiThakara, siddhatAm = siddhadazA ko, prApa = prApta kiyA. (tasya = una) zambhavanAthasya = zambhavanAtha tIrthaGkara kI, kathA = kathA, adhunA = aba. saMvarNyate = varNita kI jAtI hai| zlokArtha - sagaracakravartI ke yAtrAvRtta aura ajitanAtha svAmI kI kathA ko batAne ke bAda kavi una zambhavanAtha tIrthaGkara kI kathA kA varNana kara rahA hai jinhoMne sammedazikhara ke dattadhavala kUTa para padyAsana se baiThakara siddhadazA prApta kI thii| jambUdvIpe pUrvasminvidehe bhAga uttre|| sItAnadhAH kacchanAmni deze kSemapuraM zubham / / 2 / / anvayArtha - atra = isa, jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, pUrvasmin = pUrva, videhe = videha meM. sItAnadyAH = sItA nadI ke, uttare bhAge = uttarabhAga meM, kacchanAmni = kaccha nAmaka, deze = deza meM, zubhaM = zubha, kSemapuram = kSemapura nagara, (AsIt = thaa)| zlokArtha - isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke uttarI bhAga meM eka sundara kSemapura nAmaka nagara thaa| rAjA vimalayAho'bhUttatrAsau kAlalabdhitaru / megha utpanno vinaSTazya nabhasi prekSya tatkSaNAt / / 3 / / saMsArasaukhyaM sakalamasAramayabuddhya vai / viraktastRNavadrAjyaM tyaktyA vimalakIrtaye / / 4 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dattvA // tRtIyA samavasAre'tha svyNprbhjineshituH| gatyA samagRhIddIkSAM vivekabharasaMkulAm / / 5 / / anvayArtha - tatra = usa nagara meM, vimalavAhaH = vimala vAhana nAmaka, rAjA = rAjA, abhUt = thA, kAlalabdhitaru = kAlalabdhi A jAne se, asau = isa rAjA ne nabhasi = AkAza meM, meghaH - bAdala, utpannaH = utpanna huye, ca = aura, naSTaH = naSTa ho gaye. (iti = aisA), prekSya = dekhakara, tatkSaNAt = usI samaya, sakalam = sArA, saMsAra-saukhyaM = saMsAra kA sukha, asAram = sAra rahita. avabuddhya = jAnakara, viraktaH = vairAgya sampanna, (tat = vaha rAjya), vimalakIrtaye = vimalakIrti ke liye, dattvA = dekara, atha = usake bAda, svayaMprabhanninezitu' -- svayaMvajinekara ke, samavasAre = samavazaraNa meM, gatvA = jAkara, vivekabharasaMkulAM = viveka-bhedavijJAna se hone vAle Ananda se bharI huI, dIkSAM - jainezvarI dIkSA arthAt muni dazA ko, samagRhIt = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - usa nagara meM vimalavAhana nAmaka eka rAjA thaa| kAlalabdhi A jAne se usane AkAza meM bAdaloM kA utpanna ikaTThA honA aura naSTa honA dekhakara usI samaya sArA sAMsArika sukha kSaNika jAnakara virakta hote huye usa rAjya ko tinake ke samAna chor3akara tathA use vimalakIrti ke liye dekara svayaMprabha jinezvara ke samavasaraNa meM pahuMcakara bhedavijJAna ke Anandarasa se paripUrNa jinendra dIkSA arthAt muni pada ko grahaNa kara liyaa| svIkRtyaikAdazAGgAni tataH SoDazabhAvanA / yaddhavA tIrthakaraM gotraM cakAra tapa uttamam / / 6 / / anvayArtha - (tatra = usa samavasaraNa meM, asau = una munirAja ne), ekAdazAGgAni = gyAraha agoM ko, svIkRtya = dhAraNa kara, tataH = usake bAda, SoDazamAvanAH = solaha bhAvanAyeM, (bhAvayitvA = bhA kara), tIrthaGkaraM = tIrthaGkara nAma karma, gotraM
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = uccapuNyaM ko, baddhvA = bA~dhakara, uttamam = utkRSTa, tapaH -- tapazcaraNa, cakAra = kiyaa| zlokArtha - svayaMprabha jinezvara ke samavasaraNa meM una munirAja ne gyAraha agoM kA jJAna prApta kara unheM dhAraNa kiyA aura solaha bhAvanAyeM bhAkara tIrthakara nAmakarma nAmaka ucca puNya ko bA~dhakara utkRSTa tapazcaraNa kiyaa| ante sanyAsavidhinA prANatyAgaM vidhAya saH / pUrvapraiveyake tatra sudarzanavimAnake / / 7 / / ahamindro babhUvAsya trayoviMzatisamuhakaiH / AyuH SaDagulonmAnaM zarIraM ca prakIrtitam ||8|| anvayArtha - ante = antima samaya meM, saH = vaha, sanyAsavidhinA = sanyAsamaraNa se, prANatyAga - prANoM kA tyAga, vidhAya = karake, pUrva graiveyake = prathama praiveyaka meM, tatra = usameM, sudarzanavimAnake :- sudarzana nAmaka vimAna meM, ahamindra = ahamindra, babhUva = huA, asya = isa deva kI, AyuH = Ayu, trayoviMzatisamudrakaiH = tevIsa sAgara ke pramANa se, zarIraM ca == aura deha, SaDaGgulonmAnaM = chaha agula unmAna vAlA, prakIrtitam = kahA gayA hai| zlokArtha - paryAya ke antima samaya meM ve munirAja sanyAsamaraNa kI vidhi se prANoM kA tyAga karake prathama praiveyaka ke sudarzana nAmaka vimAna meM ahamindra huye| vahA~ unakI Ayu tevIsa sAgara thI aura zarIra chaha aGgula unmAna vAlA thaa| zuklalezyAsamAyuktastrayoviMzatisahasrakaiH / gatairabdaiH saH jagrAha maansaahaarmuttmm||6|| anvayArtha - saH = vaha ahamindra, zuklalezyAsampannaH = zuklalezyA se / sampanna hokara, trayoviMzatisahasrake: = tevIsa hajAra, abdaiH = varSa, gataiH = bIta jAne se, uttamam = utkRSTa, mAnasAhAram = mAtra mAnasika amRta kA AhAra, jagrAha = grahaNa karatA thaa|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA 85 zlokArtha zuklalezyA se sampanna vaha ahamindra tevIsa hajAra varSoM ke bIta jAne ke bAda uttama amRta AhAra mAtra mana se arthAt manogata icchA se hI grahaNa karatA thaa| trayoviMzatsu pakSeSu vyatIteSu ca devarAT / brahmacaryabhogamanuttamam ||10|| = = = -- zvAsocchvAsadharo anvayArtha ca aura devarAT usa ahamindra deva ne trayoviMzatsu : tevIsa, pakSeSu pakSa, vyatIteSu bItane para zvAsocchvAsadharaH = zvAsocchyAsa dhAraNa karane vAlA, (bhUtvA = hokara). anUttamam = utkRSTa, brahmacaryabhogaM = brahmacarya ke AnaMda ko, ( labdhavAn prApta kiyA) / - / zlokArtha tathA usa devarAja ahamindra ne tevIsa pakSoM ke bItane para zvAsocchvAsa ko dhAraNa karane vAlA hokara atyuttama brahmacarya ke Ananda ko prApta kiyA / - anyayArtha - atha = anantara (saH = vaha ahamindra), sAtanarakaparyantAdhibodhadRk sAtaveM naraka taka kI maryAdA vAle avadhijJAna se jAnane-dekhane vAlA, (ca = aura), tAvatpramANavikRtiH = utane hI pramANa meM vikriyA sAmarthya vAlA, tejobala parAkramaH = tejasvI, balavAn aura parAkramI, (abhUt = huA ) / zlokArtha tathA vaha deva sAtave naraka taka kI maryAdA vAle avadhijJAna se sampanna huA, vaisI hI arthAt avadhijJAna ke samAna hI unake pramANa meM vikriyA sAmarthya vAlA, tejasvI, balazAlI aura parAkramI bhI huA / 1 = athAbhUtsapta narakaparyantAvadhibodhadRk / tAvatpramANavikRtistejobala parAkramaH / 9911 aNimAdyaSTasiddhInAmIzvaro'yaM ahamindasukhAsvAdI sarvAyuSye 'vaziSTeSu SaTsu punarbhUmyavatArAya taponidhiH / tatrAtiSThattapobalAt ||12|| mAseSu tatra vai / samayo'ntikamAgataH ||13||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 86 anvayArtha ayaM = yaha, taponidhiH = tapazcaraNa se svarga kI nidhi pAne vAlA, aNimAdyaSTasiddhInAM aNimAdi ATha siddhiyoM RddhiyoM kA, IzvaraH - svAmI hotA huA, tapobalAt - tapa ke bala se, ahamindra - sukhAsvAdI = ahamindra ke yogya sukha kA AsvAdI hotA huA, tatra vahIM prathama graiveyaka meM atiSThat = rahatA thA / sarvAyuSye = sArI Ayu meM atiSThat = rahatA thA, sarvAyuSye sArI Ayu meM, SaTsu chaha, mAseSu avaziSTeSu = zeSa rahane para tatra = vahA~, (saH = usane), punaH = = = mAha, phira se, bhUmyavatArAya = pRthvI para avatAra lene arthAt uttara kara janma lene ke liye samayaH samaya, antikam = anta ko, AgataH = prApta ho gayA hai, (iti = aisA, jJAtavAn jAna liyA ) / - - = zlokArtha tapazcaraNa se svarga meM ahamindra pada kI nidhi prApta karane vAlA yaha taponidhi aNimAdi ATha RddhiyoM kA svAmI hotA huA tapazcaraNa bala se hI ahamindra pada ke yogya sukha kA AsvAda letA huA vahA~ rahatA thaa| usane bhujyamAna Ayu meM chaha mAha zeSa rahane para yaha jAna liyA ki aba phira se bhUmi para janma lekara avatarita hone ke liye antima samaya A gayA hai| jambUdvIpoditakSetre bhArate viSayo mahAn / abhAra iti vikhyAtaH pavitro dharmakRddhitaH ||14|| = - = anvayArtha jambUdvIpoditakSetre = jambUdvIpa meM kahe gaye kSetra meM bhArate = bharata kSetra meM, abhAraH = abhAra, iti = isa, nAmnA = nAma se. vikhyAtaH = prasiddha dharmakRddhittaH dharma karane vAloM ke hita rUpa, pavitraH pavitra, mahAn = vizAla, viSaya: deza. (AsIt = thA) 1 = = = zlokArtha jambUdvIpa ke bharatakSetra meM 'abhAra isa nAma se prasiddha eka vizAla deza thA jo dharma karane vAloM ko anukUla hita svarUpa evaM pavitra thA /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA 87 zrAvastIpuramatrAle samAzupule mahAn / rAjA kAzyapagotrasya jitAriza sambabhUva hi||15|| anvayArtha - atra = isa abhAra deza meM, zrAvastIpuram = zrAvastIpura, Aste = thA. tatra = usa nagara meM, ikSvAkukule = ikSvAku kula meM, kAzyapagotrasya = kAzyapagotra kA, mahAna = mahAn. rAjA = nRpa, jitAriH = jitAri, sambabhUva = huA thA, hi = hI (pAdapUraka hai)| zlokArtha - isa abhAra deza meM zrAvastInagara thA jisameM ikSvAkuvaMza meM utpanna kAzyapagotrIya eka mahAn rAjA jitAri huye the| tasya rAjJI suSeNA ca zubhalakSaNasaMyutA / svaistaistaiH zubhabhAvaizca bhUpateH prANataH priyaa||16|| anvayArtha - tasya = usa jitAri rAjA kI, zubhalakSaNasaMyutA = zubhalakSaNoM se sampanna, rAjJI = rAnI, suSeNA = suSeNA, (AsIt = thI). ca = aura, (sA = vaha rAnI). svaiH = apane. taiH taiH = una una vinaya zIla Adi, zubhabhAvaiH = zubhaguNoM ke kAraNa, bhUpateH = rAjA ke liye, prANataH = prANoM se, priyA = pyArI, (AsIt = thii)| zlokArtha - usa jitAri rAjA kI zubhalakSaNoM vAlI eka suSeNA nAmaka rAnI thI jo apane una-una arthAt zIla vinaya Adi zubhaguNoM ke kAraNa rAjA ko prANoM se bhI pyArI thii| surendro'vadhitazcAhamindrasyAgamanaM pure / budhyA'tra ratnasaMvRSTyai dhananAthaM samAdizat / / 17 / / anvayArtha - ca = aura, atra pure = isa nagara meM, ahamindrasya = ahamindra kA, AgamanaM :- AnA, avadhitaH = avadhijJAna se, buddhavA = jAnakara, surendraH surendra ne, (tatra = vahA~), ratnadRSTye - ratnoM kI varSA karane ke liye, dhananAthaM = dhanapati kubera ko, samAdizat = Adeza diyaa|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha zrAvastInagara meM ahamindra kA Agamana avadhijJAna se jAnakara surendra ne usa nagara meM ratnoM kI varSA karane ke liye kubera ko Adeza diyaa| da - SaNmAsaM tena saMhRSTyA ratnavRSTistathA kRtA / sapradhAnaH sa bhUpAlaH sapauro vismayaM yayau || 16 || anyayArtha tena = kubera dvArA, saMhRSTayA = atyaMta harSa ke sAtha, SaNmAsaM chaha mAsa taka tathA = vaise hI, ratnavRSTiH = ratnoM kI varSA, kRtA = kI. (yathA = jaise), sapradhAnaH pradhAna puruSoM sahita, sapauro = prajAjanoM sahita, sa= vaha, bhUpAlaH = jitAri rAjA, vismayaM = Azcarya ko yayau = prApta ho gayA / A - zlokArtha indra kI AjJA se prasannatA sahita kubera ne usa nagara meM chaha mAsa taka vaise hI ratna varSA kI jaise rAjA jitAri, prajA aura pradhAna puruSa maMtrI Adi vismaya ko prApta huye / - ekadA phAlguNe mAse zuklapakSe mRgAGkabhe / sA devI SoDazasvapnAvasAne gajamAsyagam / / 16 / / dRSTvAdbhutayutA prAtaH priyavaktrAcca tatphalam / zrutvA pramuditA garbhe cAhamindraM dadhAra sA ||20|| anvayArtha ekadA = eka bAra, phAlguNe = phAlguna mAse - mAsa meM, zuklapakSe = zuklapakSa meM, mRgAGkabhe = candra nakSatra meM, SoDazasvapnAvasAne = solaha svapnoM ke samApta hone para, sA devI = usa rAnI ne Asyagam apane mukha meM jAte huye, gajam = hAthI ko, dRSTvA = dekhakara, adbhutayutA Azcarya se bharI huyI, (abhUt ho gaI), ca = aura, prAtaH savere, priyavaktrAt = priyatama ke mukha se tatphalam = unake phala ko, zrutvA = sunakara, pramuditA = prasanna ho gayI / ca = sA = usane, garbhe garbha meM, ahamindraM ahamindra ko, dadhAra = dhAraNa kiyA 1 = aura, = = = --
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA zlokArtha - eka bAra phAlguna mAsa ke zuklapakSa meM aSTamI ko mRgAka nakSatra meM solaha svapna dekhane ke bAda apane mukha meM prAvadhaH hote huye gaja ko dekhakara vaha rAnI Azcarya se bhara gyii| phira prAtaH apane priya ke mukha se unakA phala sunakara pramudita ho gayI aura usa rAnI ne ahamindra ko apane garga meM dhAraNa kiyaa| taM deyaM garbhagaM puNyaiH kRtvA sadambikA babhau / antarIkRtya bAlArka zAradI vA nu cAndrakA / / 21 / / anvayArtha - puNyaiH = puNyoM dvArA, sA = vaha rAnI, taM = usa, devaM = deva ko, garbhagaM = garbha meM rahane vAlA, kRtvA = karake, sadambikA = sacce arthoM meM mAtA arthAt jinamAtA, amUt = ho gayI (yathA = jaise). (iva = mAno) bAlArka = bAla sUrya ko. antarIkRtya = andara chipAkara, zAradI candrikA = zarada Rtu kI candra chaTA, babhau = suzobhita huI ho| zlokArtha - apane puNya karmoM ke udaya A jAne se vaha rAnI usa deva ko apane garbha meM dhAraNa karake sadambikA arthAt jinamAtA kahalAyI aura vaise hI suzobhita huI jaise bAla sUrya ko apane andara chipAne se zarada Rtu kI candrikA suzobhita hotI hai| mArgamAsi tataH zuklapaJcadazyAM mRgAGkabhe / AvirAsIt prabhuH prAtaH suSeNAyAM zubhAlaye / / 22 / / anvayArtha - tataH = garbha meM Ane ke bAda, mArgamAsi = mArgazIrSa mAha meM, zuklapaJcadazyAM = zuklapakSa kI pUrNimA ke dina, prAtaH = savere, mRgAGkabhe = mRgAGka nakSatra meM, prabhuH = bhagavAn. zubhAlaye = zubhabhavana arthAt rAjaprasAda meM, suSeNAyAM = suSeNA ke garbha meM se, AvirAsIt = utpanna huye| zlokArtha - garbha meM Ane ke bAda mArgazIrSa mAsa ke zuklapakSa kI pUrNimA ke dina prAtaHkAla mRgAGka nakSatra meM pramu rAjaprasAda meM suSeNA ke garbha meM se utpanna huye|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 - airAvatamasajjayat / tadbhAvaM viditaH zakraH lakSayojanamuttuGgo dvAtriMzadvadano hi saH / / 23 / / = jAne huye, zakraH - | anvayArtha tadbhAvaM prabhu ke janma ko, viditaH indra ne airAvatam airAvata hAthI ko asajjayat = taiyAra kiyA yA karavAyA, saH vaha hi - nizcita hI, lakSayojanam - eka lAkha yojana anukArAH U~cA dvAtriMzadvadanaH = battIsa mukha vAlA, (AsIt = thA ) | | - zlokArtha prabhu ke janma ko jAnakara indra ne airAvata hAthI susajjita kiyaa| jo eka lAkha yojana U~cA tathA battIsa mukha vAlA thA / nRtyanti smAGgahAraizca airAvataM samutsRjya surairazeSaiH saMyuktaH = anvayArtha (tasya - pratyAsyamaSTASTaradAH pratidantaM sarAMsi ca / ekaikaM prati kAsAraM sapAdazatasaMmitAH / / 24 / / ambhojinyaH zubhAstadvatpratyambhojini cAbhavan / paMcaviMzatpaMcaviMzatkamalAni varANi ca / / 25 / / aSTottara sahasroktapatrANi prativArijaM / pratipatraM surINi ca nRtyaM vizvamanoharam 1|26|| saptaviMzatikoTyuktAH evaM hastimukhopari / vyaJcakairnRtyakovidaiH / / 27 / / vimAnagaiH / zrI sammedazikhara mAhAtmya --- - = = usa hAthI ke), pratyAsyaM = pratyeka mukha meM, aSTASTaradAH - ATha-ATha dAMta, ca = aura, pratidantaM = pratyeka dAMta para ekaikaM eka-eka, sarAMsi = sarovara pratikAsAraM = pratyeka sarovara meM, sapAdazatasaMmitAH = savA sau kI saMkhyA meM sImita, zubhAH = zubha-zveta ambhojinya: kamalaniyA~, ca aura, tadvat = unake samAna zubha-zveta, pratyambhojini pratyeka kamalinI para, paMcaviMzatpaMcaviMzat - paccIsa-paccIsa, = evamindro zrAvastinagaraM yayau / / 28 / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA = varANi = zreSTha sundara, kamalAni = kamala, amavan prativArijaM - pratyeka kamala para, aSTottarasahasroktapatrANi eka hajAra ATha kamala ke patte arthAt paMkhur3iyA~, ca = aura, pratipatraM = pratyeka patra yA paMkhuDI para surINiH = eka devAGganA, vizvamanoharaM sabhI ko acchA lagane vAlA, nRtyaM = = nRtya, (akarot = karatI thI), evaM = isa prakAra, hastimukhopari = hAthI ke mukha para saptaviMzatikoTyuktAH = sattAIsa karor3a devAnAyeM, nRtyakovidaiH = nRtyavidyA ke jAnakAroM dvArA vyaJjakaiH vyaJjita hone yogya arthAt hAva bhAvoM sahita ayasaJcAlanoM dvArA nRtyanti sma nAca karatI thIM evaM = aise airAvataM airAvata hAthI ko samutsRjya = / acchI taraha se racakara, vimAnagaiH = vimAna se jAne vAle, azeSaiH bace huye sabhI, suraiH = devatAoM se, saMyuktaH = sahita - sAtha hotA huA, zrAvastInagaraM zrAvastI nagara meM, yayau = gyaa| zlokArtha airAvata hAthI ke pratyeka mukha meM ATha-ATha dAMta hote haiN| pratyeka dAMta para eka-eka sarovara hotA haiN| pratyeka sarovara meM savA sau zveta kamaliniyA~ hotI haiM pratyeka kamalinI para paccIsa-paccIsa sundara kamala hote haiN| eka kamala meM eka hajAra ATha paMkhur3iyA~ hotI haiN| tathA pratyeka paMkhur3I para eka-eka devAGganA manohara nRtya karatI hai| isa prakAra airAvata hAthI ke mukha para sattAIsa karor3a devAGganAyeM saMgIta pArakhiyoM se samajhe jAne yogya hAva-vilAsoM - aGgasaMcAlanoM sahita nRtya karatI haiM / aise airAvata hAthI kA nirmANa kara indra avaziSTa vimAna se gamana karane vAle sabhI devoM ke sAtha zrAvastI nagara meM aayaa| - = - = triH parikramya tadbhUyaH prabhuM saMgrAhya yuktitaH / sumeruparvataM gatvA cakre aSTottarazataiH kuMbhaiH pUrNaH devamastoSayadbhaktyA janmAbhiSecanam ||26|| kSorodavAribhiH / kAnakairativismitaH / / 30 / / 65 the / =
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI samgadazikhara mAhAtmya jayanirghoSapUrvaM ca tanAhurmagulaM paraM / devezelakSaNaM divyaM didIpe devtaarcite||31|| sahasrASTazatAdhikyagaNitAti zubhAni ca / bAhyAbhyantaracinhena babhUvastasya vahmaNi ||32 / / anvayArtha - bhUyaH = phira, tad = usako, triH = tIna bAra, parikramya = parikramA karake, yuktitaH = yukti se, prabhuM = prabhu ko, saMgrAhya = lekara, sumeruparvataM = sumeru parvata, gatvA = jAkara, kSIrodavAribhiH = kSIrasamudra ke jala se. pUrNaiH = bhare huye. aSTottarazataH = eka hajAra ATha, kAnakaH = svarNa se bane, kuMbhaiH = kalazoM se (prabhoH = prabhu kA) janmAbhiSecanam = janmabhiSeka, cakre = kiyaa| ca = aura, ativismitaH = atyadhika Azcaryacakita hotA huA, bhaktyA = bhakti bhAva se, devaM = prabhu ko, astoSayat = stuti se saMtuSTa kiyA, tatra = usa avasara para. devezaH = devendra, jayanirghoSapUrva = jayakAra kI ghoSaNA dhvani pUrvaka, paraM = utkRSTa, maGgalaM = maGgala vacana, AhuH = bolaa| devatArcite = devatAoM dvArA pUjita prabhu meM, divyaM = atyadhika kAntipUrNa suspaSTa dyotita, lakSaNaM = lakSaNa ko, didIpa = jAhira kiyA / ca = aura, tasya = unake. varNaNi = zarIra meM, vAhyAbhyantaracinhena = antaraGga bahiraGgacinha dvArA, (tAni = be), zubhAni = zubhalakSaNa, sahasrASTazatAdhikya-- maNitAni = eka hajAra aura eka sau ATha gine huye, babhUvuH = huye| zlokArtha - phira indra ne usakI tIna bAra parikramA karake tathA yukti se prabhu ko prApta karake, sumeru parvata para jAkara vahA~ kSIrodadhi ke jala se bhare huye svarNanirmita eka hajAra ATha kalazoM se prabhu kA janmAbhiSeka kiyA aura atizaya Azcarya se cakita hote huye usane bhakti bhAvanA se prabhu kI stuti kI, unheM prasanna--saMtuSTa kiyA tathA isa avasara para jayaghoSa kI dhvani pUrvaka deveza ne atyaMta utkRSTa maGgala vacana kahe evaM devatAoM /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA tatra: vaM darzayata 33 // = prabhu surendrastaM devaM bhUpAGgaNe samAropya anvayArtha - tataH = usake bAda, surendra = devendra, taM = una, devaM ko zrAvastipuraM = zrAvastIpura meM Anayat = lAyA, (ca aura), (devaM = prabhu ko ) bhUpAGgaNe = rAjA ke AMgana meM, samAropya = samAropita karake, (saH = usane). tANDavaM = tANDava nRtya, samadarzayat = dikhaayaa| == 1 zlokArtha usake bAda surendra prabhu ko zrAvastIpura vApisa laayaa| unheM rAjA ke AMgana meM sthApita karake unake sAmane hI usane tANDava nRtya dikhAyA / 63 se pUjita hote huye prabhu meM usane zubha lakSaNa dikhAye, jo unake zarIra meM ginane para eka hajAra eka sau ATha huye / zrAvastipuramAnayat / karake. prasannacetasA kRttvA tatastaM zambhavAbhidham / mAturaGke samarpyatha sadevaH svAM purIM yayau / / 34 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, prasannacetasA harSayukta mana se, taM = una prabhu ko zambhavAbhidham = sambhava nAma, kRtvA = atha ca = aura, mAtuH mAtA kI, aGke = goda meM, samarpya = samarpita karake, sadevaH = devatAoM sahita, (asau = vaha ). svAM = apanI pUrI nagarI ko, yayau = calA gyaa| zlokArtha - usake bAda arthAt tANDava nRtya karane ke bAda harSita mana se = vaha indra prabhu kA sambhavanAtha nAma nizcita karake tathA unheM mAtA ko sauMpakara apane devoM sahita apanI nagarI ko calA gayA ! kAle'tha ajitezAdabhUttatra kAle anyayArtha atha = anantara ajitezAt ajitanAtha ke samaya se, tritriMzatkoTisAgarasaMmite = tetIsa karor3a sAgara pramANa, gate M = -- tritriMzatkoTisAgarasaMmite / zrIzambhavaprabhuH / / 35 / / w
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 zrI sammedazikhara mAhAtmya kAle = kAla, gate = bIta jAne para, tatra kAle = usa kAla meM, zrIzambhavapramuH = zrI saMbhavanAtha bhagavAn, abhUt = huye the| zlokArtha - isake bAda kadhi kahatA ki ajitanAya sIkara ke samaya se tetIsa karor3a sAgara pramANa kAla aura bIta jAne para jo kAla thA usa kAla meM zrI saMbhavanAtha tIrthaGkara huye the| SaSTilakSoktapUrvAyustasya devasya dhAbhavat / catuHzatadhanurmAnaM kAyotsedhaH prakIrtitaH / / 36 / / anvayArtha - tasya = una, devasya = saMbhavanAtha pramu kI, SaSTilakSoktapUrvAyuH = sATha lAkha pUrva taka kI Ayu, abhavat = thI, ca = aura, catuHzatadhanuH = cAra sau dhanuSa, mAnaM = pramANapa, kAyotsedhaH = zarIra kI U~cAI, prakIrtitaH = prasiddha kI gayI hai| zlokArtha - una saMbhavanAtha prabhu kI Ayu sATha lAkha pUrva kI tathA zarIra kI U~cAI cAra sau dhanuSa pramANa thii| paMcottaradazaprokta lakSa pUrva pramANataH / kAlastasya vyatIyAya kaumAre tatkutUhalAt / / 37 / / anvayArtha - tasya = una prabhu kA, paMcottaradazaproktalakSapUrdapramANataH = pandraha lAkha pUrva pramANa, kAlaH = samaya, kaumAre = kumArAvasthA meM. (abhavat = ho gayA thA). tat = usako, kutuhalAt = kautuhala se arthAt khela-khela meM saralatA se, vyatIyAya = bitAkara, (tena - usane, rAjyalakSmI = rAjya sampadA, adhigatA = prApta kii)| __ zlokArtha - zrI saMbhavanAtha kA pandraha lAkha pUrva kA kAla kumArAvasthA meM bItA usake bAda unhoMne rAjyalakSmI prApta kii| tato rAjA babhUvAsau rAjye tasya sudharmiNaH / caturuttaracatvAriMzallakSapUryA bhogato gatAH / 38 / / __ anvayArtha - tataH = usake bAda, asau = vaha, rAjA = rAjA, babhUva = huye, rAjye = rAjya meM yA rAjakAja karane meM, tasya = usa, sudharmiNaH
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA = dharmAtmA rAjA kA, caturuttaracatvAriMzallakSapUrvA = cavAlIsa lAkha pUrva, bhogata: = bhoga se, gatA = vyatIta ho gye| zlokArtha - rAjya milane ke bAda zrIsaMbhavanAtha rAjA huye| rAjya kA saMcAlana karane meM una dharmAtmA rAjA ke cavAlIsa lAkha pUrva bhoga bhogane se hI vyatIta ho gye| ekadA siMhapIThe sa sukhAsInaH prajezvaraH / sAtapAtaM vadati yA vitta vyAMcantayat / / 36 / / - anyayArtha - ekadA = eka dina, siMhapIThe = siMhapITha nAmaka siMhAsana para, sukhAsInaH -- sukha se baiThe huye, saH = usa, prajezvaraH = rAjA ne, tArApAtaM = tAre kA TUTanA, dadarza = dekhA, tadA = taba, agre = Age, citte = mana meM, vyacintyat = vicAra kiyaa| zlokArtha - eka dina siMhapITha para baiThe huye usa rAjA ne tAre kA TUTanA dekhA to usane apane mana meM Age kI cintA kI, arthAt Age ke hita ko dhyAna meM rakhakara aisA vicAra kiyaa| nazvarazcaiSa saMsAraH sAro na hadi cintitaH / anuprekSAH dvAdazakA bhAvayAbhAsa mAnase ||40|| anvayArtha - eSaH = yaha, saMsAraH = saMsAra, nazvaraH = vinAzazIla, (asti = hai), ca = aura atra = isameM, sAraH = sAra tattva. na = nahIM, (asti = hai). (iti = isa prakAra). hRdi = mana meM, cintitaH = cintA karatA huA. (asau = usa rAjA ne), mAnase = mana meM, dvAdazakAH = bAraha, anuprekSAH = anuprekSAyeM - bhAvanAyeM, bhAvayAmAsa = bhaayiiN| zlokArtha - usa rAjA ne vicAra kiyA ki yaha saMsAra nazvara hai aura isameM kucha bhI sArabhUta nahIM hai tathA isa prakAra socate huye usane apane mana meM bAraha bhAvanAoM ko bhaayaa| sadA laukAntikA devAH prAptAH bhUpatisannidhau / jaguste tyAmRte deva vimarzayati ko bhuyi / / 4 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 66 anvayArtha tadA = tabhI bhUpatisannidhau = rAjA ke pAsa meM, laukAntikAH = laukAntika, devAH = devagaNa, prAptAH = upasthita huye. te = ve deva, jaguH = bole. deva = he rAjan binA, bhuvi pRthvI para, kaH ! tvAmRte = tumhAre aisA ), vimarzayati = = kauna, ( evaM vicAra kiyA karatA hai / -- - zlokArtha tabhI rAjA ke samIpa laukAntika deva A gaye aura bole he rAjan! tumhAre binA isa pRthvImaMDala para kauna hai jo aisA vicAra karatA hai f 1 viraktatAm / vizAlarAjyasampattAvapi prApto tadA rAjyaM svaputrAya dattvAsau sArvabhaumakam / / 42 / / anvayArtha vizAlarAjyasampattau = vizAla rAjya aura atyadhika sampadA virakti hone para, api = bhI, asau vaha rAjA viraktatAM ko, prAptaH = prApta huaa| tadA tabhI, sArvabhaumakam = sArI bhUmi sambandhI, rAjyaM = rAjya ko svaputrAya = apane liye, dattvA = dekara | - ke * 1 - putra zlokArtha vistRta rAjya aura vipula sampadA hone para bhI usa rAjA ne viraktibhAva ko prApta kiyA tathA usI samaya sArI pRthvI para phaile huye rAjya ko apane putra ke liye dekara dIkSA lene hetu tapovana calA gyaa| svayamAruhya siddhyarthaM zivikAmadbhutaprabhAm / nRpavidyAdharasurairuDhAM nUnaM devakRtotsavaH / 143 || tapovanamupAgacchat gIrvANagaNasaMstutaH / sahetukAbhidhAraNye mArge mAsi site dale / / 44 / / paMcadazyAM sa jagrAha tapodIkSAmanAkulaH / sahasraiH saha bhUpAlaidIkSito'yaM sahasraguH ||45 / / - anvayArtha nUnaM nizcita hI siddhyarthaM siddhi prApta karane ke liye, svayaM = khuda hI adbhutaprabhAM = AzcaryapUrNa kAnti vAlI, - = . nRpavidyAdharasuraiH = rAjAoM, vidyAdharoM aura devoM dvArA, UDhAM
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArga sAgara jI mahArAja ... Tal THAI . zrI abhinandananAtha svAmI-Ananda kara
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA -- hoyI jAtI huI. zivitA ... sAla kI para. mAraya = car3hakara devakRtotsavaH = devatAoM ne jisake liye utsava kiyA hai aisA vaha, gIrvANagaNasaMstutaH = devatAoM ke samUha se stuti kiyA jAtA huA, tapovanam = tapovana ke, upAgacchat = pAsa pahuMca gyaa| sahetukAbhidhAraNye = sahetuka nAmaka vana meM, mArge mAsi = mArgazIrSa mAha meM, site dale = zukla pakSa meM, paMcadazyAM = pUNimA ke dina, saH = usa, anAkulaH = AkulatA zUnya rAjA ne, tapodIkSAM = tapazcaraNa ke liye dIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| sahauH = hajAroM, bhUpAlaiH = rAjAoM ke, saha = sAtha, dIkSitaH = dIkSA lene vAlA, ayaM = yaha rAjA, sahasraguH :- sahasragu, (proktaH = kahA gyaa)| zlokArtha - tathA siddhi pAne ke liye svayaM hI adbhuta zobhA se sampanna aura rAjAoM. vidyAdharoM va devoM dvArA vahana kI jAtI huyI pAlakI para car3hakara devatAoM dvArA kiye gaye utsava vAlA vaha rAjA tapovana ke pAsa pahuMca gyaa| vahA~ sahetuka vana meM mArgazIrSa zuklA pUrNimA ke dina arukulacitta vAle usa rAjA ne tapa karane ke liye dIkSA le lii| eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita hone vAlA yaha sahasragu khlaayaa| mahAgratAni paJceti dhRtvA tejo'rksnnibhm| manaHparyayabodhAdayo babhUva kila tatkSaNAt / / 46 / / anvayArtha - iti= isa prakAra dIkSA lene ke krama meM, paJca = pAMca, mahAvratAni = mahAvratoM ko. (ca = aura), arkasannibham :- sUrya kI kAnti ke samAna, tejaH = teja ko, dhRtvA = dhAraNa karake, kila = nizcita hI, tatkSaNAt = usI kSaNa, (sa: = vaha munirAja), manaHparyayabodhAdayaH = manaHparyayajJAna ke dhanI, babhUva = ho gye| zlokArtha - dIkSA lene ke krama meM pAMca mahAvratoM ko aura sUrya ke teja ke samAna teja ko dhAraNa karake ve jaldI hI mana:paryayajJAna ke dhanI ho gye|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sAbhedazikhara mAhAtmya antarmuhUrte tajjJAnaM prAdurAsItprabhormahat / dvitIye divase devo nagaraM kanakAbhidham / / 47 / / gatvA bhikSAM samakarot kanakaprabhabhUpateH / AhArasamaye lebhe paMcAzcaryANi bhUpatiH / / 48|| anvayArtha - antarmuhUrte = eka antarmuhUrta bIta jAne para. prabhoH = prabhu ke, tat = vaha, mahat = vipulamati, jJAnaM = manaHparyayajJAna, prAdurAsIt = utpanna ho gayA thA, dvitIye = dUsare, divase :: dina, devaH = munirAja, kanakaprabhabhUpateH = rAjA kanakaprabha se, bhikSAM = AhAra-bhikSA ko, samakarot = prApta kiyaa| AhArasamaye :- AhAra hone ke kAla meM. nUpatiH -- sajI ne, paMca = pAMca. AzcaryANi = Azcarya, lebhe = prApta kiye| zlokArtha - eka antamuhUrta ke bAda prabhu ko vipulamati manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| dUsare dina munirAja ne kanakapura nagara jAkara rAjA kanakaprabha ke yahA~ AhAra mikSA lii| AhAra ke samaya rAjA ne pAMca Azcarya prApta kiye| samAgamaddevastapovanamanUttamam / dvisaptatisamaM devazcchadmasthastapa Acaran / 46 / / kArtikasya caturthyAM ca kRSNAyAmaparAnhakaiH / SaSThopavAsakRcchilAtale kevalamayApa saH / / 5 / / anvayArtha - devaH = munirAja prabhu, punaH = phira se, anuttamam = atyuttama. tapovanaM = tapovana meM, samAgamat = A gye| (iti = isa prakAra), dvisaptatisamaM = bahattara varSa taka, chadamasthaH = chadamastha athAta alpajJAnI rahakara, tapaH = tapazcaraNa ko, Acarana = pAlate huye yA karate huye. kArtikasya = kArtika mAsa ke. kRSNAyAM caturthyAM = kRSNa pakSa meM caturthI ke dina, aparAnhakaiH = dopahara bAda, SaSThopavAsakRt = chaha upavAsa karane vAle. saH = una, devaH = munirAja ne, zilAtale = zilAtala para, (AsInaH = baiThe huye), kevalaM = kevalajJAna ko, avApa = prApta kara liyaa| punaH
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA zlokArtha - AhAra lene ke pazcAt munirAja punaH usa atyuttama tapovana meM A gaye isa prakAra bahattara varSa taka alpajJAnI hokara munirAja tapazcaraNa karate huye, SaSTopavAsa kI pratijJA karake zilAtala para baiThe taba kArtika mAsa ke kRSNa pakSa meM caturthI ke dina dopahara bAda prabhu ne kevalajJAna prApta kara liyaa| tadA samayasAraH ca svayaM zakrAdinirmitaH / yathAsaMkhyaM gaNendrAdyAstiryagantAH praharSitAH / / 5 / / anvayArtha * tadA ca = aura tabhI. svayaM = svayaM, zakrAdinirmitaH = indrAdi dvArA racita, samavasAraH = samavasaraNa, (tatra = yahA~, prAptaH = prApta huA). (yatra =: jahA~), yathAsaMkhyaM = kramAnusAra apane apane kAra meM, gaNandrAdhAH = gaNadhara Adi, tiryagantAH = antima koThe vAle tiryaJca, sabhI jIva, praharSitAH = prasanna ho gye| zlokArtha - aura tabhI indrAdi dvArA racA gayA samavasaraNa vahA~ A gayA jisameM apane-apane koThoM meM baiThe huye kramAnusAra gaNadhara ko Adi lekara tiryaJca paryanta sabhI jIva Ananda se bhara gye| svasvakoSThe virAjante prbhustvnttpraaH| sahasasUryasadRzastatra siMhAsane zubhe / / 52 / / vibhUtisahitaH samyag vyarAjata taponidhiH / gaNendrAdyaizca sampRSTo divyadhvanimudAharat / / 3 / / anvayArtha - (gaNadharAditiryaJcaparyantAH = gaNadharAdi tiryaJcaparyanta sabhI jIva), sva-svakoSThe = apane apane koThoM meM, prabhustavanatatparAH = bharAvAna kI stuti vandanA Adi meM jAgarUka hokara, virAjante = suzobhita hote haiM / tatra = vahIM, zubhe = atyaMta zubha. siMhAsane = siMhAsana pITha para sahasasUryasadRzaH = hajAroM sUrya ke samAna, vibhUtisahitaH = kevalajJAnAdi antaraGga bahiraGga lakSmI se yukta, taponidhiH = tapa se nidhi pAne vAle bhagavAn, samyag = acchI taraha, vyarAjata = suzobhita the, ca
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrI sammedazikhara mAhAtmya = aura, gaNendrAdyaiH = gaNadhara Adi dvArA, sampRSTaH = vinayapUrvaka pUche gaye bhagavAn ne, divyadhvanim = divyadhvani ko, udAharat :- uccArita kiyaa| zlokArtha - apane apane koThoM meM baiThe tathA bhagavAna ke stavanAdi meM tatparatA se lage huye gaNadharAdi tiryaJcaparyanta sabhI jIva samosaraNa meM suzobhita hote haiM tathA vahIM zubha siMhAsana pITha para hajAroM sUrya kI kAnti ke samAna kAntimAn kevalajJAnAdi antaraGga bahiraGga lakSmI se saMyukta taponidhi bhagavAn bhI suzobhita the| gaNadharAdi dvArA pUche jAne para bhagavan kI divyadhvani khirI / nAnAdharmopadezaM sa kRtavAMstatra nirmalaH / vihAya dhA~cadezAn ziSTe mAsapramANata: / / 4 / / AyuSi svadivyanAdaM tadA samaharatprabhuH / sammedadattadhavalakUTa muniyaraiH saha / / 55 / / saMprApya tatra zuddhAtmA mAsamekamuvAsa cai / vaizAkhakRSNaSaSThyAM ca sahasamunibhiH saha / / 56 / / devAdhidevaH samprApa muktiM paramadurlabhAm / tatpazcAt koTikoTyazca nava caivaM dvisaptatiH / / 57 / / lakSAtsaptasahasrANi dvicatvAriMzaduttaram / zatAni paMca munayaH santi saMkhyApramANataH / / 58 / / abhinaMdanaparyantaM gatAstatraiva siddhatAm / taddattadhavalasyAsya samyagyAtrAvidhAyinaH / / 56 / / tiryaDnarakagatyozca nAzo bhavati nizcitam / dvicatvAriMzadudbhUtaM lakSapoSadhajaM phalam / / 10 / / anvayArtha - tatra = vahA~-bharatakSetra meM, nAnA = aneka, (dezeSu - dezoM meM). saH = una, nirmalaH = pUrNavItarAgI bhagavAn ne, dharmopadezaM = dharma kA upadeza, kRtavAn = kiyaa| mAsapramANataH = eka mAha ke barAbara, AyuSi ziSTe = Ayu zeSa rahane para, dharmopadezAna = dharma ke upadezoM ko, vihRtya = rokakara, prabhuH = bhagavAn
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 tRtIyA ne, svadivyanAdaM = apanI divyadhvani ko, samaharata = baMda kara diyaa| ca = aura, tadA = taba, munivaraiH saha = munirAjoM ke sAtha, sammedadattadhavalakUTaM = sammedazikhara kI dattadhavalakUTa ko, saMprApya - prApta karake. tatra = vahA~, vai = hI, (asau = una), zuddhAtmA = zuddhAtmA ne, ekam = eka, mAsa = mAha taka, uvAsa = nivAsa kiyaa| ca = aura, sahasramunibhiH saha = eka hajAra muniyoM ke sAtha, devAdhidevaH = devAdhideva saMbhavanAtha tIrthakara ne, vaizAkhakRSNaSaSThyA = vaizAkha kRSNa SaSThI ke dina, paramadurlabhAM = paramadurlabha, muktiM = mukti ko, samprApa = prApta kiyaa| tatpazcAt = usake bAda, abhinandanaparyantaM = cauthe tIrthakara abhinandana nAtha ke samaya taka, saMkhyApramANataH = saMkhyA pramANa kI apekSA, nava = nau, koTikoTyaH = kor3A kor3I, evaM ca = aura, dvisaptatiH = bahattara, lakSAt = lAkha se adhika = adhika samasahasrANi = sAta hajAra. uttaram = Age, dvicatvAriMzat -- bayAlIsa, zatAni = sau, paMca = pAMca, munayaH = munirAja, sAnA = haiM, ye = jinhoMne, tatraiva = usa dattadhavalakUTa para hI, siddhatA = siddhatva ko, gatAH = prApta kiyaa| tat = isaliye, asya = isa, dattadhavalasya = dazadhavala kaTa kI. samyaka - saccI, yAtrAvidhAyinaH = yAtrA rUpa vandanA karane vAle kI, tiryanarakagatyoH = tiryaJca aura naraka gati kA, nAzaH = abhAya, nizcitaM = sunizcita hI, bhavati = hotA hai, ca = aura. dvicatvAriMzat = bayAlIsa.. lakSaproSadhajaM = lAkha proSadhopavAsa se janita, phalaM = phala, udabhUta = utpanna ho jAtA hai| zlokArtha - una saMbhavanAtha nAmaka pUrNa vItarAgI bhagavAn ne bharata kSetra ke aneka dezoM meM dharma kA upadeza kiyaa| tathA eka mAha Ayu zeSa rahane para unhoMne dharmopadezoM ko rokakara apanI divyadhyani ko baMda kara diyA / aura tabhI munivaroM ke sAtha sammedazikhara ke dattadhavalakUTa ko prAptakara nahIM unhoMne eka mAsa taka
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI sammedazikhara mAhAtmya nivAsa kiyA aura eka hajAra muniyoM ke sAtha vaizAkha kRSNA SaSThI ke dina paramadurlabha mukti prApta kara lii| unakI mukti ho jAne ke bAda cauthe tIrthaGkara abhinandana nAtha ke samaya taka isI kUTa para nau koDA kor3I bahattara lAkha sAta hajAra bayAlIsa sau pAMca muniyoM ne mukta hokara siddha dazA ko prApta kiyaa| isIliye kavi kahatA hai ki isa dattadhavala kUTa kI saccI yAtrA karane vAle ke tiryaJca gati aura naraka gati kA nAza ho jAtA hai aura bayAlIsa lAkha proSaghopavAsa karane se jitanA phala hotA hai utanA phala utpanna ho jAtA hai| - anAyAsAdavApnoti tatkUTasya ca yAtrikaH / ekakUTaphalaM hotatsarvakUTaprapUjanAta !61 / / yatphalaM tatphalaM vaktuM vAgdevyApi na zakyate / mAdRzazcAlpamedhAstu tatkathaMH kathagitu kSamaH / / 2 / / anvayArtha * ca = aura, tatkUTasya = usa dattadhavala kUTa kA, yAtrikaH = vandanA karane vAlA yAtrI, anAyAsAt = vinA prayAsa se, (proktaphalaM = Upara kahe gaye phala ko), avApnoti = prApta kara letA hai / etat = yaha. ekakUTaphalaM = eka kUTa kI yAtrA kA phala, hi = hI, (jJeyam = jAnanA cAhiye), sarvakUTaprapUjanAta = sArI TokoM kI vandanA-pUjana karane se, yatphalaM = jo phala, (bhavati = hotA hai), tatphalaM = vaha phala, vAgdevyA = vAgdevI dvArA, api = bhI, vaktuM = kahA, na = nahIM, zakyate = jA sakatA hai| ca = phira, mAdRzaH = mere jaisA, alpamedhAH = alpa buddhivAlA, tu = to, tat = vaha phala, kathayituM = kahane ke liye, kathaM = kaise, kSamaH = samartha, (bhavituM zaknoti = ho sakatA hai)| zlokArtha - isa prakAra uparyukta phala ko dattadhavala kUTa kI yAtrA karane vAlA yAtrI sahaja rUpa se prApta kara letA hai| yaha to eka kUTa kA phala batAyA gayA hai| sabhI kUToM arthAt sammedazikhara
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 tRtIyA kI sArI TokoM kI pUjA-vandanA karane se jitanA phala prApta hotA hai usa phala ko to vAgdevI bhI nahIM kaha sakatI hai phira mujha jaisA alpabuddhi kavi usa ko kahane meM samartha kaise ho sakatA hai arthAta nahIM ho sakatA hai! jambUdvIpe'tha sukSetre . baMgadeze puraM varam / hemAkhyaM tatra rAjAbhUt hemadattaH sudhArmikaH ||63 / / anvayArtha - atha = aba aura. jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, sukSetre = AryakSetra meM, baMgadeze = baMgadeza meM, hemAkhyaM = hema nAmaka, varaM = zreSTha, puraM = nagara, (AsIt = thA), tatra = vahA~, hemadattaH = hemadatta. (eka: = eka), sudhArmikaH = dhArmika, rAjA = rAjA, abhUta - thaa| zlokArtha - uparyukta kathana ke bAda kavi kSetra kI mahimA batAne ke liye kahatA hai ki jambUdvIpa ke AryakSetra meM baMgadeza ke hemapura nAmaka nagara kA rAjA hemadatta thA, jo dharmAtmA thaa| tadrAjJI jayasenAkhyA putrahInA 7 sA babhau / mahAparAtmikApyeSA putravAJchAsamAkulA / / 64 / / anvayArtha - tadrAsI = usakI rAnI, jayasenAkhyA = jayasenA nAma vAlI (AsIt = thI). putrahInA = putravihIna, sA = vaha rAnI, na = nahIM, babhau = suzobhita huii| eSA = yaha rAnI, mahAparAtmikA - bahuta paropakAriNI athavA sva para bheda vijJAna ko samajhane yAlI parama viduSI hokara, api = bhI, putravAJchAsamAkulA = putra pAne kI utkaTa icchA se vyAkula, (AsIt = thii)| zlokArtha * usa rAjA kI jayasenA nAmaka rAnI thI jo putra na hone se duHkhI thI ataH suzobhita nahIM thI, udAsa rahatI thii| yaha bahuta hI paropakAra karane vAlI athavA AtmA aura para ko jAnane vAlI mahAn viduSI thI tathApi putra pAne kI icchA se vyAkula thii|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vyajijJapadudAradhIH / ekadA sA mahArAjaM = deva putranimittaM hi yatnaH kAryastvayAdhunA / / 65 / / anvayArtha ekadA = eka dina, udAradhIH = udAra buddhi vAlI, sA = usa rAnI ne mahArAjaM mahArAja se vyajijJapad = jijJAsA prakaTa kI yA nivedana kiyaa| deva he svAmI!, adhunA aba, tvayA = tumheM, putranimittaM = putra pAne ke nimitta, hi = avazya, yatnaH = prayAsa, kArya: zlokArtha - eka dina udAra buddhi vAlI usa rAnI ne rAjA se apane mana kI bAta kahI yA nivedana kiyA ki he svAmI! aba tumheM putra pAne ke liye avazya hI prayatna karanA cAhiye / karanA cAhiye / 104 - = sa prAha karmavazataH prApyate'tra zubhAzubham / uvAcaiSA tathApIza yatnAtsiddhiH smRtA budhaiH / / 66 / / anvayArtha saH = vaha rAjA, prAha - bolA, atra - yahA~, karmavazataH karmodaya ke vaza se arthAt karma ke udaya anusAra ( jIvena = jIva dvArA), zubhAzubham = zubha aura azubha phala prApyate = prApta kiyA jAtA hai / eSA yaha rAnI, uvAca bolI, Iza! he svAmI!, tathApi = phira bhI, (tvayA prayatno vidheyaH = tumheM prayatna karanA cAhiye). ( yataH = kyoMki), budhaiH - vidvAnoM dvArA, yatnAt = prayatna se siddhiH = saphalatA, smRtA = smRta hotI hai, batAyI jAtI hai| = J . = zikhara mAhAtmya - dvau tadAnIM ca vipine gatau campAzilopari / azokavRkSamUle cApazyatAM cAraNau zlokArtha uttara meM rAjA bolA isa loka meM karmodaya ke anusAra hI zubha aura azubha phala jIvoM dvArA prApta kiye jAte haiN| zubhodaya ke vinA kyA prayAsa kareM to rAnI bolI he deva! phira bhI Apako prayatna karanA cAhiye kyoMki vidvajjanoM ne "prayatna karane se kArya kI siddhi honA " kahA hai| * bhunI ||67 / / 1 1 :
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA 105 anyathArtha - tathAgoM gha .. aura usI 15 vI = ve donoM, gatau = cala diye, vipine ca = aura jaMgala meM, azokavRkSamUle = azokavRkSa ke mUlabhAga meM nIce, campAzilopari = campA nAmaka zilA ke Upara, cAraNau = cAraNa RddhidhArI, munI = do muniyoM ko, apazyatAm = dekhaa| zlokArtha - aura usI samaya ve donoM rAjA aura rAnI ghUmane cala diye| unhoMne vana meM azokavRkSa ke nIce aura campAnAmaka zilA ke Upara baiThe huye do cAraNa RddhidhArI munirAjoM ko dekhaa| parikramya ca to dhIrau yaMdete svasvabhAvataH / punastaM prAha bhUmIzo mune! zRNu vaco mama ||68 / / anyayArtha * ce - aura, tau = una donoM ne, svasvabhAvataH = apane namana karane yogya svamAva se hI, dhIrau = dhIra-gaMbhIra una donoM munirAjoM ko, vaMdete = namaskAra kiyaa| punaH = phira, mUmIzaH = rAjA, taM = unameM se eka munirAja ko, prAha = bolA, mune = he munivara! mama = mere, vacaH = vacana. zRNu = suniye| zlokArtha - una donoM rAjA-rAnI ne apane namaskAra karane vAle svabhAva se hI una donoM dhIra-gaMbhIra munirAjoM ko namaskAra kiyA, unakI vandanA kii| isake bAda phira rAjA ne eka munirAja se kahA munivara! Apa mere vacana suneN| aputro'haM jagatyasmin bhaviSyatyapi yA na me| vicAryAha munirbhUpaM rAjanmadvacanaM kurU / / 66 || anvayArtha - asmin - isa, jagati = jagata meM, ahaM = maiM, aputraH = putrahIna, (asmi = hU~), api = kyA?. me = merA, (putraH = putra) bhaviSyati = hogA, vA = athavA, na = nahIM, muniH = munirAja, vicArya = vicAra karake, bhUpaM = rAjA ko, Aha = bole, rAjan = he rAjana! mavacanaM = mere vacanAnusAra, kuru = tuma kro| zlokArtha - isa jagata meM maiM putrahIna huuN| kyA mere putra hogA athavA nahIM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrI sammedazikhara mAhAtmya hogA, rAjA ke ukta prazna para soca-vicAra kara munirAja ne rAjA se kahA-he rAjan mere kahe anusAra tuma kro| sammedazailayAtrAtastava putro bhaviSyati / putrasaukhyamanuprApya pazcAttvaM muktimeSyasi / / 7 / / anvayArtha - sammedazelayAtrAtaH = sammedazikhara kI yAtrA arthAt vandanA se, tava :- tumhArA, putraH = putra, bhaviSyati = hogA, putrasaukhyam = putra kA sukha, anuprApya = pAkara anubhava karake, pazcAt = bAda meM, tvaM = tuma, muktiM = mokSalakSmI ko. eNyasi = paaoge| zlokArtha - sammedazikhara kI tIrtha yAtrA arthAt vandanA karane se tumhAre putra hogaa| anukrama se putra kA sukha pAkara anubhava karake tatpazcAt tuma mokSa sampadA ko bhI prApta kroge| munerAzA samAdAya devyA saha mahIpatiH / raktAmbaradharastUrNa yAtrAyai sammukho'bhavat / 71 / / anvayArtha - muneH = munirAja se, AjJA = AjJA, samAdAya = lekara, mahIpatiH = rAjA, devyA saha = rAnI ke sAtha, raktAmbaradharaH = raktapUrNa ke lAla kapar3e dhAraNa kiye huye, tUrNa = zIghra, yAtrAyai = tIrtha vandanA ke liye. sammukhaH = samudyala-taiyAra, abhavat = huaa| zlokArtha - munirAja se AjJA lekara vaha rAjA apanI rAnI ke sAtha raktta varNa ke lAla vastra dhAraNa kiye huye zIghratA se tIrtharAja kI yAtrA karane ke liye taiyAra ho gayA hai arthAt tIrtha yAtrA karane ko nikala pdd'aa| koTimAnavasaMyuktaH catuHsaMghAnprapUjya saH / mahotsAhena saMyuktaH sammedamagamannRpaH / / 72 / / anvayArtha - catuHsaMghAn = cAroM saMghoM ko vidhivata pUjakara, koTimAnavasaMyukta: = eka karor3a manuSyoM ko sAtha letA huA, saH = vaha, tRpaH = rAjA. mahotsAhana saMyuktaH = mahAn utsAha se sahita hotA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA 107 huA. sammedaM = sammedazikhara kSetra ko, agamat = gyaa| zlokArtha - muni, AryikA, zrAvaka, zrAvikA ina cAroM saMghoM kI yathAyogya vidhipUrvaka pUjA karake eka karor3a logoM ko sAtha lekara vaha rAjA atyadhika utsAha ke sAtha sammedazikhara tIrtha kSetra para gyaa| saH siddhaparvataM bhUpa: saMpUjya vidhiyttdaa| triH parigrAmya harSeNa saha cAgApAla sam 63 / / A... anvayArtha - tadA ca = aura taba arthAt siddhaparvata para pahuMcane ke bAda, saH - vaha, bhapaH = rAjA, vidhivata = vidhiparvaka. siddhaparvataM = siddhaparvata ko. saMpUjya = pUjakara, harSeNa saha - harSa ke sAtha, (tasya = usakI) triH = tIna, parikramya = parikramA yA pradakSiNA karake, svaM = apane, AlayaM = ghara ko, agAta = A gayA / zlokArtha - aura taba arthAt sammedazikhara siddha kSetra para pahuMca jAne para rAjA ne vidhipUrvaka siddhaparvata kI pUjA kI evaM atyadhika harSa ke sAtha usakI tIna parikramAyeM yA pradakSiNAyeM kI evaM apane ghara A gyaa| ratnadattastatprabhAvAt tasya putro babhUva hi| tasyaiva vaMze samabhUnmaghavAn cakravartyapi 174 / / anvayArtha - tatprabhAvAt = sammedazikhara kI yAtrA ke pramAva se, hi = hI. tasya = usa rAjA ke. ratnadattaH = ratnadatta nAmaka, putraH = putra, babhUva = huA, tasya = usake, vaMze = kula meM, maghavAn = maghavAn nAmaka, cakravartI = cakravartI, api = mI, samabhUt = utpanna huA! zlokArtha - sammedazikhara kI usa tIrthayAtrA ke prabhAva se hI usa rAjA ke ratnadatta nAmaka putra huA aura usake vaMza meM maghavA cakravartI mI utpanna huaa| tenApi saMghaso yAtrA sammedasya kRtA zubhA / dvAtriMzallakSasaGghana vilAsasukhadAyinI / 75 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tenApi = maghavA cakravartI dvArA bhI, sammedasya = sammedazikhara kI, vilAsadAyinI = AnandakAriNI, zubhA = zubha phala vAlI. yAtrA - tIrtha vaMdanA rUpa yAtrA, saMghataH = saMgha kI apekSA, dvAtriMzallakSasaMghena = batIsa lAkha ke saMgha yA samUha ke, (saha = sAtha), kRtA = kI thii| zlogArtha - maghavaH bIvI ne sammedazikhara parvata kI zubha aura AnandakAriNI yAtrA saMgha kI apekSA battIsa lAkha manuSyoM ke samUha ke sAtha kI thii| yAtrA sammedazailasya sarvakAryaphalapradA / kartavyA satataM sujhaiH caturvargaphalArthibhiH / / 76 / / ancayAtha * caturvargaphalArthibhiH = cAroM varga arthAt dharma, artha, kAma aura mokSarUpI phala cAhane vAle, sujJaiH = jJAniyoM dvArA. sammedazailasya = sammedazikhara parvata kI, sarvakAmaphalapradA = kAmanA kiye gaye sabhI phala dene vAlI, yAtrA = tIrthavandanA rUpa yAtrA, satataM = hamezA yA avazya, kartavyA = kI jAnI caahiye| zlokArtha - dharma-karma-kAma-mokSa rUpI caturvarga purUSArtha ke phala ko cAhane vAle suvijJa janoM dvArA avazya hI sammedazikhara kI kAmanA kiye sabhI phaloM ko dene vAlI yAtrA kI jAnI caahiye| vardhamAnoklitaH pazyAllohAcAryeritaM ca yat / tadbhavyeSu pramANaM hi abhavyAnAdhikAriNaH / / 7 / / anvayArtha * vardhamAnoktitaH = vardhamAna bhagavAn ke upadeza ke bAda, pazcAt = pIche arthAt kucha samaya ke uparAnta, lohAcAryeritaM = lohAcArya dvArA batAyA yA prerita kiyA gayA, yat = jo sammedazikhara kA mAhAtmya (asti = hai), tat = vaha mAhAtmya, bhavyeSu = bhavya jIvoM meM, pramANaM = pramANabhUta. hi = hI, (vartate = hotA hai), (tatra = usameM), abhavyAH = amavyajIva, adhikAriNaH = adhikArI, na = nahIM, bhavanti = hAte haiN|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) tRtIyA 106 zlokArtha - bhagavAn mahAvIra ke upadeza ke uparAnta kucha samaya pIche lohAcArya dvArA kahA gayA yA prerita kiyA gayA jo sammedazikhara kA mAhAtmya hai, vaha bhavyajanoM meM pramANa hI haiM tathA agavya loga usameM adhikArI nahIM hote haiN| zrI sammedagirIndradattadhavala prakhyAta kUTasthitaH / kAyotsargavidhAnatatparamatiryogIndra vRndArcitaH / / yogAdAptanirAmayaH sukhamayodhyAnAgnidagdhAkhilavyAmohapravikarasa pAtu satataM zrIzambhavo vaH prabhuH / / 78 / / andhyArtha zrIsammedagirIndradattadhavalaprakhyAtakUTasthitaH = zrI sammedazikhara parvatarAja kI dattadhavala nAmaka prasiddha kUTa para susthita kAyotsargavidhAnatatparamatiH - kAyotsarga karane meM tatpara buddhi vAle, yogIndravRndArcitaH yogIndroM-munirAjoM ke samUha dvArA pUje jAte huye, yogAdAptanirAmayaH yoga se nirAmaya svarUpa ko prApta, sukhamaH = sukhasvarUpI dhyAnAgnidagdhAkhilavyAmohapravikaH = dhyAnAgni se sampUrNa moha samUha ko dagdha karane vAle, saH = vaha, prabhuH bhagavAn zrIzambhavaH zrIsaMbhavanAtha, tuma sabakI zlokArtha zrI sammedazikhara parvatarAja kI suvikhyAta dattadhavalakUTa para virAjamAna, kAyotsarga karane meM tatpara yogIndroM-munirAjoM se pUjita, yoga se nirAmayatA ko prApta, sukha svarUpa vAle aura dhyAnAgni se sampUrNa moha samUha ko dagdha karane vAle ve zrI saMbhavanAtha bhagavAn tumhArI sabakI rakSA kreN| vaH = pAtu rakSA kreN| - = - ( iti zrI sammedagirimAhAtmye dattadhavalakUTavarNanaM zrIzambhavanAthatIrthezavRttAntaM nAma tRtIyo'dhyAyaH samAptaH / ) (isa prakAra zrIsammedagirImAhAtmya meM dattadhavalakUTa kA varNana aura zrItIrthaGkara saMbhavanAtha kA vRtta vivecaka yaha tRtIya adhyAya samApta huA / )
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho'dhyAyaH koTisUryAdhikajyotiH kapilAJchanalAJchitaH / jayatyavirataM zrImAn paramezo'bhinandanaH / / 1 / / anvayArtha - koTisUryAdhikajyotiH = karor3oM sUryoM kI kAnti se adhika kAntimAna. kapilAJchanalAJchitaH = bandara ke cinha se cinhita arthAt pahicAne jAne vAle, paramezaH = parama devAdhideva bhagavAn, zrImAn = kevalajJAnAdi lakSmI se sahita. abhinandanaH = abhinandananAtha, avirataM = nirantara, jayati = jItate haiN| zlokArtha - karor3oM sUryoM kI kAnti se bhI adhika kAntimAn, bandara ke ha se pahicAne jAne vAle anaMta lakSmI ke svAmI paramaprabhu ____ bhagavAn abhinandananAtha satata jayazIla hote haiM, jItate haiM / jamyUdvIpe videhe'tra pUrvasminbhAti santatam / sItAnadhAzca tadbhAge dakSiNe maGgalAvatI / / 2 / / dezo'bhiramyastatrAste puraM zrIratnasaMcayam / mahAbalAkhyastatrAsIdAjA sukRtasAgaraH / / 3 / / anvayArtha - atra = isa. jambUdvIpe = jambUdvIpa meM. pUrvasmin videhe = pUrva videha meM, sItAnadyAH = sItA nadI ke, dakSiNe = dakSiNa, bhAge = bhAga meM, santataM = sadA. abhiramyaH = sundara va ramaNIya, maGgalAvatI = maGgalAvatI nAmaka. dezaH = deza, (asti = hai), ca = aura, tatra = vahA~, zrIratnasaMcayaM = zrIratnasaMcaya nAmaka, puraM = nagara, Aste = hai| tatra = usameM, mahAbalAkhyaH = mahAbala nAmaka, sukRtasAgaraH = puNyAtmA arthAt vipula puNya kA svAmI. rAjA = rAjA, AsIt = thaa| zlokArtha - isa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke dakSiNa mAga meM eka atisundara aura ramaNIya deza hai jisakA nAma maGgalAvatI hai| usa deza meM zrIratnasaMcayapura nAmaka eka nagara
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ I 1 : caturthaH mahAsenA ca tadAjJI kAntyAbhUdiva kaumudI / tayA saha mahIpAlaH paramaM sukhabhanvabhUt / / 4 / / zlokArtha = = anvayArtha - tadrAjJI ca aura usakI rAnI, mahAsenA = mahAsenA, kAntyA kAnti kI apekSA, kaumudI iva candra-kAnti ke samAna, abhUta thii| mahIpAlaH = rAjA ne, tathA saha = usa rAnI ke sAtha, paramaM = parama, sukhaM = Ananda ko, ancabhUt = bhogA yA anubhava kiyaa| -- zlokArtha -- hai jisakA rAjA mahAbala vipula puNyazAlI arthAt puNyAtmA thaa| ekadAdarzamadhye tahetunaiva anvayArtha -- = - 199 = usa rAjA kI rAnI mahAsenA thI jo kAnti kI apekSA. candramA kI kAnti ke samAna thii| usake sAtha rAjA ne parama Ananda ko bhogA arthAt atyadhika AnaMda kA anubhava kiyA / sa kiJcitpalitamaikSata / vairAgyamagamatsudRDhaM prabhuH / / 5 / / ekadA = eka dina, saH usa rAjA ne Adarzamadhye = darpaNa meM. kiJcit = thor3A yA koI, palitaM = pakA huA sapheda bAla ko, aikSata = dekhA / tadahetunA = usa kAraNa se, eva hI. prabhuH rAjA, sudRDhaM = sthira yA majabUta, vairAgyaM = vairAgya ko agamaMt = prApta huA / = - eka dina usa rAjA ne darpaNa meM apanA koI thor3A bahuta pakA huA bAla dekhA to usa kAraNa hI use susthira vairAgya ho gyaa| dhanapAlAkhyaputrAya tadA rAjyaM samarpya saH / mahAvivekasampannaH svayaM vanamupAyayau / / 6 / / anvayArtha tadA - taba arthAt vairAgya hone para, mahAvivekasampannaH atyadhika vivekazIla, saH vaha rAjA dhanapAlAkhyaputrAya dhanapAlanAmaka putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, samarpya arpita karake yA dekara svayaM = khuda hI vanaM bana ko, upAyayau = calA gayA / = = = =
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zlokArtha gatvA dIkSAM - zlokArtha anvayArtha - (bane = vana meM), vimalavAhasya svAminaH = munirAja vimalavAhana kI, pAdasannidhau = caraNasannidhi meM, gatvA = jAkara, tapase = tapazcaraNa ke liye, kRtanizcayaH = nizcaya kara lene vAle, rAjA = rAjA ne, dIkSAM = dIkSA ko samagrahIt = grahaNa kara liyA / - zrI sammedazikhara mAhAtmya vairAgya hone para tabhI vaha atyaMta vivekazIla rAjA dhanapAla nAmaka apane putra ko rAjya dekara svayaM hI vana meM calA gyaa| vimalavAhasya svAminaH pAdasannidhau / samagrahIdAjA tapase kRtanizcayaH / / 7 / / vana meM munirAja divAhana kI RNa sannidhi meM jAkara tapazcaraNa karane ke liye dRr3ha nizcayI usa rAjA ne muni dIkSA grahaNa kara lii| munizcaikAdazAGgAni tadvatSoDazabhAvanAH / = = bhAvaM kRtvA ca sandhArya rarAja 'dhumaNiryathA ||8|| anvayArtha - ca = aura, muniH ve munirAja ekAdaza = gyAraha, aGgAni aGgoM ko, sandhArya dhAraNa karake, SoDazagAvanAH solaha bhAvanAoM ko, tadvat = aGgoM ko dhAraNa karane ke samAna, (avabudhya = jAnakara ), ( tAsAM = una bhAvanAoM kI), bhAvaM kRtvA = bhAvanA karake (tathaiva vaise hI), rarAja = suzobhita huye, yathA jaise, dhumaNiH = dyumaNi, (rAjate suzobhita hotI hai)| - = - = zlokArtha aura ve munirAja gayAraha agoM ko dhAraNa karake solaha bhAvanAoM aura aGgoM ko dhAraNa karane ke samAna jAnakara unakI bhAvanA karake vaise hI suzobhita huye jaise dhumaNi suzobhita hotI hai| AyuSo'nte ca sanyAsavidhinA dehamutsRjan / savArthasiddhinAmavimAnaM anvayArtha - ca = aura, AyuSaH Ayu ke prAptavAnmuniH ||6|| ante : anta meM, sanyAsavidhinA = sanyAsa maraNa kI rIti se, deham = deha ko, utsRjan =
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH 113 chor3ate huye, muniH = munirAja ne, sarvArthasiddhinAmavimAnaM = sarvArthasiddhi nAmaka vimAna ko, prAptavAn = prApta kiyaa| zlokArtha - tathA Ayu ke anta meM sanyAsa maraNa kI vidhi se zarIra chor3ate huye una munirAja ne sarvArthasiddhi nAmaka vimAna ko prApta kiyaa| tatrAhamindrapadayIM samprApya sthatapobalAt / tritriMzatsAgarAyuSyaH bhUmApavadhilocanaH / / 10 / / anyayArtha - tatra = sarvArthasiddhi meM, ahamindrapadavIM = ahamindra padavI ko, samprApya = pAkara, tritriMzatsAgarAyuSyaH = tetIsa sAgara kI Ayu vAlA. (saH = vaha), svatapobalAt = apane tapa ke bala se. bhUmAvavadhilocanaH = bhUmiparyanta avadhijJAna se jAnane vAlA. (abhUt = ho gyaa)| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM ahamindra pada pAkara tetIsAgara kI Ayu vAlA vaha deya apane tapabala se sAtavI bhUmi paryanta maryAdA vAle avadhijJAna se jAnane vAlA ho gyaa| vitriMzaduktasAhasravarSopari sa mAnasaM / bhojanaM kRtavAMstatra syAnandaparitoSitaH / / 11 / / anvayArtha - svAnandaparitoSitaH = apane meM hI prApta Ananda se pUrNa saMtuSTa hotA huA, saH = vaha ahamindra, tatra = usa sarvArthasiddhi meM, tritriMzaduktasAhasravarSopari = tetIsa hajAra varSoM ke bAda, mAnasaM = mana kI icchAvAlA mAtra, mojanam = amRta bhojana, kRtavAn = karatA thaa| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM vaha ahamindra apane meM hI prApta Ananda se pUrNasaMtuSTi pAkara tetIsa hajAra varSa Ayu bIta jAne para kevala mana meM icchA karane se hI amRta bhojana kiyA karatA thaa| mana meM icchA hone para kaMTha meM se amRta jhara jAtA hai use muMha jhUThA nahIM karanA hotA hai yahI amRta AhAra hai| tritriMzatpakSagamane shvaasocchvaasdhrstthaa| caturagulakanyUnaH hastamAtrazarIrakaH / / 12 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 - brahmacaryadhaze nityaM siddhadhyAnasamArUDhaH 1 = anvayArtha tathA aura, (taH yaha ahamindra), tritriMzagamane tetIsa pakSa cale jAne para, zvAsocchvAsadharaH zvAsocchvAsa dhAraNa karane vAlA caturaGgulakanyUnaH = cAra aGgula kama. hastamAtrazarIrakaH = eka hAtha zarIra vAlA, saptatattvavrajAJcitaH = sAta tattvoM ke cintana meM buddhi ko vicaraNa karAtA huA, nityaM = sadaiva, brahmacaryadharaH = brahmacarya kA pAlana karane vAlA, siddhadhyAnasamArUDhaH - siddhabhagavantoM ke dhyAna meM samyak rUpa se ArUr3ha hotA huA arthAt, siddhadhyAnarataH apane svayaM siddha svarUpa meM lIna hokara arthAt dhyAna lagAkara lIna, abhavat = hotA thA / zrI sammedazikhara mAhAtmya - saptatattvaprajAJcitaH / siddhadhyAnarato'bhavat ||13|| = zlokArtha aura vaha ahamindra tetIsa pakSa cale jAne para zvAsocchvAsa dhAraNa karane vAlA cAra aMgula kama eka hAtha zarIra vAlA sAta tattvoM ke cintala meM buddhi ko vicaraNa karAtA huA sadaiva brahmacarya vrata kA pAlana karane vAlA siddhabhagavantoM meM samyak rUpa se ArUr3ha hotA huA apane svayaM siddha svarUpa meM lIna hotA thA / ahamindrasukhe'pyeSa mAsaSaTkAvaziSTAyuH tatrAbhavatprabhustasya - = mahattvAsaktivarjitaH / karmakSayasamutsukaH / / 14 / / bhUmyAgamanasatkathAM / zRNudhvaM sAdhvAH sarve zravaNAtpApapaGkahAm ||15|| anvayArtha - tatra = sarvArthasiddhi meM ahamindrasukhe ahamindra ko prApta sukha meM, api = bhI, mahattvAsaktivarjitaH - mahattva mAnane rUpa Asakti se rahita, mAsaSaTkAvaziSTAyuH = chaha mAha avaziSTa Ayu vAlA eSaH = yaha prabhuH = bhagavAn abhinandananAtha kA jIva, karmakSayasamutsukaH karmoM kA kSaya karane ke liye utsuka, abhavat = huaa| sarve = sabhI, sAdhavaH ! - he sAdhuo! (yUrya tuma), zravaNAt = sunane se pApapaGkahAM 1
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH = pApapaka naSTa karane vAlI, tasya = usa deva kI, bhUmyAgamanasatkathAM = bhUmi para Agamana hone kI satkathA ko, zRNudhvaM = suno| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM ahamindra ko prApta sukha meM bhI mahattvabuddhi na rakhakara unameM Asakti na rakhatA huA, chaha mAha zeSa Ayu vAlA yaha deva arthAt tIrthakara abhinaMdananAtha kA jIva karmoM kA kSaya karane ke liye samutsuka huaa| kavi kahatA hai ki he sAdhujanoM- sajjanoM tuma sabhI usakI bhUmi para Agamana kI satkathA ko suno jo sunane se pApoM rUpI kIcar3a ko naSTa karane vAlI hai| jambUdvIpe zubhe kSetre bhArate kausalAbhidhe / deze'yodhyApurI tatrekSvAkuvaMze'tha kAsya / / 6 / / gotre svayaMvaro rAjA babhUva sukRtAmyudhiH / siddhArthA tasya mahiSI bhUpacittavaMzakarI / / 17 / / anyayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, bhArate = bharata kSetra meM, zubhe = zubha arthAt Arya, kSetre = kSetra meM, kausalAbhidhe = kausala nAmaka, deze = deza meM, ayodhyApurI = ayodhyA nagarI, (AsIt = thI), tatra = usameM, ikSvAkuvaMze = ikSvAkuvaMza meM, atha - aura, kAzyape = kAzyapa, gotre = gotra meM, sukRtAmbudhiH = puNyAtmA arthAt puNya kArya karane meM sAgara ke samAna gaMbhIra va vizAla, rAjA = rAjA, svayaMvaraH = svayaMvara, babhUva = huaa| tasya = usa rAjA kI, bhUpacittavaMzakarI = rAjA ke mana ko vaza meM karane vAlI, siddhA-siddhArthA nAma kI rAnI AsIt-thI) zlokArtha --- jambUdvIpa ke bharatakSetra meM AryakSetra vartI kausala nAmaka deza thA jisameM ayodhyA nAmakI nagarI thii| usameM ikSvAkuvaMza samutpanna, kAzyapa gotrIya eka atizaya puNyazAlI rAjA svayaMvara huA thaa| usa rAjA kI siddhArthA nAmakI rAnI thI, jo rAjA ke mana ko vaza meM karane vAlI thii| tanmodArtha ca SaNmAsAgrataH svAyadhito vRSA / prabhorAgamanaM jhAravA * samAdizya dhanezvaram / / 18 / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrI sammedazikhara mAhAtmya akArayadatnavRSTiM tadagRhe tatpure tathA / tAmimAM vRSTikAM dRSTvA prajAH sarvAH zamaM gatAH / / 16 / / anvayArtha - tanmodArtha = rAjA-rAnI ko prasanna karane ke liye, vRSA = indra ne, svAvadhitaH = apane avadhijJAna se. prabhoH = prabhu ke. AgamanaM = mA ko, hAna' :khA . ca = agA, dhanezvaraM = kubera ko, samAdizya = Adeza dekara, SaNmAsAgrataH - chaha mAha pahile se, tatpure = unake nagara meM, tathA = aura, tadagRhe = unake ghara meM, ratnavRSTiM = ratnoM kI varSA, akArayata = kraayii| (yataH = jisase), sarvAH = sArI, prajAH = prajA, tAm = usa, imAM = isa prakAra, vRSTikAM = varSA ko, dRSTvA - dekhakara, zamaM = sukha-zAnti ko, gatAH = prApta huii| __ zlokArtha - rAjA-rAnI ko prasanna karane ke liye indra ne apane avadhijJAna se "prabhu kA unake yahA~ janma hone vAlA hai" - aisA jAnakara aura kubera ko Adeza dekara chaha mahine pahile se hI unakI gagarI meM aura unake ghara meM ratnoM kI varSA kraayii| jisase sArI prajA aisI usa varSA ko dekhakara sukha-zAnti ko prApta ..- .-- - tato vaizAkhamAsasya zuklaSaSThyAM punrvsau| rAjJI svapnAndadarzAsau SoDazAnte gajaM mukhe / / 20 / / praviSTaM sA samAlokya prabuddhA prAtaraJjasA / patyuH samIpamAgatya svapnAnakathayatsatI / / 21 / / anvayArtha tataH - usake bAda, vaizAkhamAsasya = vaizAkha mAsa kI, zuklaSaSTyAM = zuklapakSa meM SaSTI ke dina, punarvasau = punarvasu nakSatra meM, rAjJI = rAnI ne, SoDaza = solaha. svapnAn = svapnoM ko, dadarza = dekhA, ante = anta meM, mukhe = mukha meM, praviSTaM = praviSTa huye. gaja = hAthI ko, samAlokya = dekhakara, prabuddhA - prabuddha haI arthAta nIMda se jAga gyii| prAtaH - savere, sA = usa, satI = zIlavatI rAnI ne, patyuH = pati ke, samIpam = nikaTa, Agatya = Akara, aJjasA = yathAvat, svapnAn = svapnoM ko, akathayat = khaa|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH zlokArtha - usake bAda vaizAkha zuklA SaSThI ke dina punarvasu nakSatra meM usa rAnI ne solaha svapnoM ko dekhA tathA anta meM apane mukha meM praviSTa hote huye hAthI ko dekhakara yaha jAna gayo / prAtaH hone para usa zIlavatI rAnI ne pati ke samIpa pahu~cakara yathAvat dekhe huye solaha svapnoM ko kahA / teSAM taM zrutvA 'nandanirbharA / devamahamindrAkhyamuttamam / / 22 / / bhUpAnanAtphalaM dadhau pro anvayArtha - bhUpAnanAt = rAjA ke mukha se, teSAM = una svapnoM kA, phalaM = phala, zrutvA = sunakara, AnandanirbharA - Ananda se bharI huyI, (rAjJI = rAnI ne), ahamindrAkhyaM = ahamindra nAmaka, tam = usa, uttamaM uttama, deva = deva ko, garbheNa garbha dvArA, da ai = dhAraNa kiyaa| = rAjA ke mukha se una svapnoM kA phala sunakara rAnI Ananda se bhara gayI aura usane ahamindra nAmaka usa uttama deva ko apane garbha meM dhAraNa kiyA / zlokArtha = tataH 'sa' mAghamAsasya dvAdazyAM zuklapakSake / indrastadA sagIrvANaH samAgatya samAdAya gato meruM tatra devaM saMsthApya tatra pUrvAsthaM devendro modanirbharaH ||24|| kSIravAridhivAribhiH sa prabhuM mudA / / 23 / / mahAdyutim / jayanirghoSapUrvakam / abhiSicya punaH prApa sAketanagaraM anvayArtha mudA / / 25 / / = = tataH garbha meM Ane ke bAda, saH una prabhu ne, mAghamAsasya = mAgha mAha ke zuklapakSake zuklapakSa meM, dvAdazyAM dvAdazI tithi ke dina ( janimalabhata = janma liyA), tadA = taba, tatra vahA~, sagIrvANaH devatAoM ke sAtha. Akara, indraH = indra, mudA = prasannatA ke sAtha, prabhuM prabhu ko, samAdAya = lekara, meruM = meru parvata para gataH = gyaa| tatra = vahA~ meru kI pANDuka zilA para, saH = usa, modanirbhara: samAgatya = = prasannatA se bhare ha = - = 117
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118. zlokArtha zrI sammedazikhara mAhAtmya 1 devendraH = devendra ne, mahAdyutiM = atyadhika kAntimAn, pUrvAsyaM - pUrva dizA kI tarapha mukha vAle devaM prabhu ko saMsthApya = sthApita karake, jayanirghoSapUrvakaM jaya-jayakAra ke ghoSa pUrvaka, kSIravAridhivAribhiH = kSIrasAgara ke jala se abhiSicya abhiSeka karake, punaH - phira se, mudA harSa sahita, sAketa nagaraM = ayodhyA nagara ko bhApa prApta kiyaa| = - : garbha meM Ane ke bAda prabhu ne mAghazuklA dvAdazI ke dina janma liyA to devatAoM ke sAtha Akara indra prabhu ko lekara prasannatA se bharA huA meru parvata para gyaa| vahA~ pANDuka zilA para pUrva kI tarapha mukha karake una parama kAntimAn prabhu ko sthApita kara prasannatA se bharapUra usa devendra ne jaya jayakAra kI ghoSaNA pUrvaka kSIrasAgara ke jala se unakA abhiSeka kiyA aura prasannatA sahita sAketa nagara ko punaH prApta kiyA / prabhuM saMsthApya ratnasiMhAsanopari / bhUpAGgaNe prabhu = saMpUjya vidhivadbhUyaH tANDavaM saMvidhAya saH || 26 || abhinandananAmAnaM kRtvA taM devatezvaram / mAtre samarpya tridazaiH saha prApAmarAvatIm / / 27 / / anyayArtha bhUpAGagaNe = rAjA ke AMgana meM ratnasiMhAsanopari = ratnanirmita siMhAsana para bhagavAn ko, saMsthApya = sthApita kara yA baiThAkara vidhivat = vidhipUrvaka bhUyaH = bAra-bAra, saMpUjya pUjakara, tANDavaM = tANDavanRtya ko, saMvidhAya = karake, (ca aura), abhinandananAmAnaM abhinandana nAmakaraNa, kRtvA = karake, saH vaha indra, taM = una, devatezvaraM devoM ke svAmI prabhu ko mAtre = mAtA ke liye, samarpya = dekara sauMpakara tridazaiH saha = devatAoM ke sAtha, amarAvatIm = amarAvatI ko prApa = prApta ho gayA arthAt calA gyaa| = - * = = ---- zlokArtha rAjA ke AMgana meM ratnajar3ita siMhAsana para bhagavAn ko baiThAkara vidhipUrvaka unakI pUjA karake, unake sAmane tANDava nRtya karake aura unakA nAma abhinandana rakhakara vaha indra
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH 116 mAtA ke liye prabhu ko dekara devatAoM ke sAtha amarAvatI calA gyaa| dazalakSoktakoTyuktasAgareSu gateSu c| zambhavAtsa samutpannastadabhyantarajIvanaH / / 28 / / paMcAzallakSapUrvAyuH sArdhatrizatacApakaH / kAyotsedhaH svarNakAntiH sukhamAsAdAyanprabhuH / / 26 / / abhyanandayadIzo'bhinandanaH pitarau tdaa| bhUpAGgaNe riGkhayAmAsa svakIyairvAlaceSTitaiH / / 30 / / anvayArtha - zambhavAt = tIrthaGkara saMbhavanAza ke bAda, dazalakSoktakoTyuktasAgareSu = daza lAkha karor3a sAgara, gateSu = cale jAne para, saH = vaha abhinandana prabhu, samutpanna = utpanna huye, (AsIt = the), tadazyantarajIvanaH = unakA usa bhava meM janma se nivArNa taka ke bIca kA jIvana, paMcAzallakSaparvA yaH - pacAsa lAkha parva kI Ayu vAlA, kAyotsedhaH = zarIra kI U~cAI. sArdhatrizatacApaka: = sAr3he tIna dhanuSa. (AsIt = thI), tadA - tabhI. sukhaM = sukha ko, AsAdayan = prApta karate huye. svarNakAntiH = svarNa kI kAnti ke samAna gauravarNIya, IzaH - tIrthaGkara, abhinandana prabhuH = abhinandananAtha svAmI ne, bhUpAGgaNe = rAjA ke AMgana meM. svakIyaiH = apanI, bAlaceSTitaiH = bAlaceSTAoM dvArA, pitarau = mAtA-pitA ko, riGkhyAmAsa = rijhAyA. prasanna kiyaa| zlokArtha - tIrthaGkara saMbhavanAtha ke bAda dasa lAkha karoDa sAgara bIta jAne para abhinandana bhagavAna utpanna haye the| unakA usa bhava kA abhyaMtara jIvana arthAt janma se nirvANa ke bIca kA jIvana pacAsalAkha pUrva kI Ayu vAlA thaa| zarIra kI U~cAI sAr3he tIna hAtha thii| tabhI arthAt usa bAlyAvasthA meM hI svarNa kI kAnti samAna gauravarNa vAle tIrthar3akara bhagavAn abhinandananAtha ne rAjA ke AMgana meM apanI bAlocita ceSTAoM se mAtA pitA ko rijhAyA-AnaMdita kiyaa|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrI sammedazikhara mAhAtmya kumArakAlagamane rAjyaM samprApya paitRkam / anekastrIsamAyuktaH paramaM sukhamanvabhUt / / 31 / / anvayArtha - kumArakAlagamane = kumArakAla ke jAne para, anekastrIsamAyuktaH = aneka striyoM kA svAmI hotA huA, (asa = yaha), paitRkaM = pitA se prApta, rAjyaM = rAjya ko, samprApya = prAptakara. paramaM = utkRSTa, sukhaM = sukha ko. anvabhUt = anubhUta kiyaa| zlokArtha - kumAra kAla ke bIta jAne para aneka striyoM ke svAmI hokara una prabhu ne paitRka rAjya ko prApta kiyA tathA utkRSTa sukha ko bhogA. usakA anubhava kiyaa| ekadA saudhago rAjA siMhAsanagataH prabhuH / paJcavarNanaM dRSTyA vinaSTamuditaM ca khe / / 32 / / zIghravairAgyamApanno laukAntikanutastataH / suraiH kRtotsayo bhUyaH surodazivikAsthitaH / / 33 / / svayaMbhUryanago mAghe zukladvAdazake dine / punarvasau sa jamAha dIkSAM paramapAvanIm / / 34 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, saudhagaH = mahala ke Upara gaye huye. siMhAsanagataH = siMhAsana para sthita, rAjA = rAjA ne, khe = AkAza meM, paJcavarNaghanaM = paMcaraMgI bAdaloM ko, uditaM = utpanna hote huye, ca = aura, vinaSTaM = vinaSTa hote huye. dRSTvA = dekhakara. zIghravairAgyaM = jaldI hI vairAgya ko, Apanna: - prApta kara liyaa| tataH = tadantara, bhUyaH = bAra-bAra, laukAntikanutaH = laukAntika devoM dvArA namaskAra kiyA jAtA huA, suraiH :- devatAoM dvArA, kRtotsavaH = jisakA utsava kiyA gayA hai vaha, surodazivikAsthitaH = devatAoM dvArA le jAyI gaI pAlakI meM baiThA huA, (tathA = aura), vanagaH = vana ko gaye huye. saH = usane, svayaMbhUH = svayaM dIkSita hokara, mAghe = mAgha mAsa meM, zukladvAdazake: zuklapakSa kI dvAdazI ke, dine = dina, punarvasau = punarvasu nakSatra meM, paramapAvanI = parama pAvana svarUpa vAlI, dIkSAM = dIkSA ko, jagrAha = grahaNa kiyaa|
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 caturthaH zlokArtha ~~ eka dina mahala ke para gaye aura siMhAsana para baiThe rAjA ne AkAza meM paMcaraMgI bAdaloM ko utpanna hote huye aura naSTa hote huye dekhakara jaldI hI vairAgya ko prApta kara liyaa| laukAntika devoM ne isakI anumodanA kI tathA laukAntika devoM dvArA namaskAra kiyA jAtA huA evaM devoM dvArA jisakA utsava kiyA gayA hai aura jo devatAoM dvArA vahana kI gaI pAlakI meM baiThA hai usa rAjA ne svayaM dIkSita hokara mAgha zuklA ke dina punarvasu nakSatra meM parama pAvana svarUpa vAlI dIkSA ko grahaNa kara liyaa| matizrutyayadhijJAnastribhiH pUrvameva samujjvalan / dIkSAnantaramevAsI caturthajJAnamavApa ca / / 35 / / anvayArtha - ca = aura, tribhiH = tInoM, matizrutyavadhijJAnaiH = matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna se, pUrvameva = pahile se hI, samujjvalan = samyaka ujjvalita hote huye, asau = una prabhu ne, dIkSAnantaram = dIkSA lene ke bAda, eva = hI, caturthajJAnaM = cauthe manaHparyayajJAna ko, avApa = prApta kiyaa| zlokArtha .- tathA mati jJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna tInoM se pahile hI samyaka ujjvalita hote huye una prabhu ne dIkSA lene ke bAda hI cauthe manaHparyayajJAna ko prApta kara liyaa| dvitiiye'hingte'yodhyaayaamindrdttnRpaarcitH| kSIrAnnaM hi cakArAsau tapo'raNyaM gataH punaH / / 36 / / anvayArtha - dvitIye - dUsarA, ahilagate = dina bIta jAne para, indradattanRpArcitaH = rAjA indradatta se pUjita hote huye, asau = unhoMne, ayodhyAyAM = ayodhyA nagarI meM, hi = hI, kSIrAnnaM = kSIrAnna bhojana, cakAra = kiyA, punaH = phira. tapo'raNyaM = tapovana ko, gataH = cale gye| zlokArtha - dUsarA dina bIta jAne para una munirAja ne ayodhyA meM rAjA indradatta se pUjita hote huye kSIrAnna kA bhojana kiyA tathA panaH tapovana meM cale gye|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrI sammedazikhara mAhAtmya aSTAdazAbdamaunastho mahogratapaH Acaran / zirISatarUmUle ca pauSe mAsyasite dale / / 37 / / caturdazyAmanuprApa kevalajJAnamuttamam / . tatkSaNAdeva samprAptA sendrAstatra divaukasaH / / 38 / / sanamArtha - gaTAdazalda = ahamada varSa taka mauna rahate huye, mahogratapaH = ati ugra tapazcaraNa ko, Acaran = karate huye yA Acarate huye, zirISatarUmUle = zirISavRkSa ke mUla meM arthAt nIce, pauSe = pauSa. mAsi = mAha meM, asite = kRSNa, dale = pakSa meM, caturdazyAM = caturdazI ke dina. (asau = una prabhu ne), uttamam = sarvotkRSTa, kevalajJAnam = kevalajJAna ko, anuprApa = anusaraNa pUrvaka prApta kiyaa| tatra ca = aura vahA~ tatkSaNAdeva = usI kSaNa hI, sendrAH = indra sahita, divaukasaH = devatA, samprAptAH = upasthita ho gye| zlokArtha - aThAraha varSa taka mauna rahate huye aura atyaMta ugra tapazcaraNa karate huye una munirAja ne zirISa vRkSa ke nIce pauSa mAsa ke kRSNa pakSa meM caturdazI ke dina uttama kevalajJAna prApta kara liyA aura tatkSaNa hI vahA~ indra sahita devatAgaNa upasthita ho gye| tadA samavasAraM te viracyAdbhutamuttamam / devaM saMsthApayAmAsuH tatra bhaktyArcayantam / / 36 / / anvayArtha - tadA = jaba kevalajJAna ho gayA taba, te = una devoM ne. adbhutam = AzcaryakArI, uttamam = uttama. samavasAraM = samavasaraNa ko, viracya - racakara, tatra = usa samavasaraNa meM, bhaktyA = bhakti se, arcayantaM = pUje jAte huye, devaM = bhagavAn ko, saMsthApayAmAsuH = saMsthApita kiyaa| zlokAcaM - kevalajJAna ho jAne ke uparAnta devatAoM ne Azcarya utpanna karane vAle sarvottama samavasaraNa kI racanA karake usameM bhaktti se pUje jAte huye bhagavAn ko virAjamAna kiyaa|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH 123 purAdityA tatra deyaM bhakttinirbharamAnasAH / sarve gaNadharAste ca dadRzuH premataH prabhum / / 4 / / anvayArtha - devaM = bhagavAn ke prati, maktinirmaramAnasAH = bhakti se chalAchala bharA hai mana jinakA aise manuSyoM, sarve gaNadharAH = sAre gaNadharoM, ca = aura, te = una devatAoM ne, purAt = nagara se, tatra = samavasaraNa meM, itcA = jAkara, premataH = premapUrvaka. prabhuM = prabhu ko dadRzuH . dezA ! zlokArtha - bhagavAn ke prati bhakti rasa se chalAchala bhare huye mana vAle manuSyoM ne, gaNadharoM ne aura sabhI devatAoM ne nagara se samavasaraNa meM pahu~cakara bar3e prema se bhagavAn ko dekhaa| ghAtikarmakSayAddevaH paJcamajJAnasaMyutaH / catuSTayamanantAnAM prApa bhAnurivojjvalan / / 41 / / anvayArtha - ghAtikarmakSayAt = ghAtiyA karmoM kA kSaya ho jAne se. paMcamajJAnasaMyutaH = kevalajJAnasaMyukta, devaH = bhagavAn ne, bhAnuHzva = sUrya ke samAna, ujjvalan = camakate huye-ujjvalita hote huye, anantAnAM = anantoM ke, catuSTayaM = catuSTaya ko, prApa = prApta kiyaa| zlokArtha - sabhI ghAtiyA karmoM kA kSaya ho jAne se kevalajJAnI prabhu ne sUrya ke samAna bhAsvarita hote huye anantacatuSTaya ko prApta kiyaa| saMpRSTaH sa tadA devo munibhirvRddhayANibhiH / vicitradivyadhyaninA cakre dharmopadezanam / / 42 / / anvayArtha - tadA = tabhI, vRddhavANibhiH = vRddha arthAt gaMbhIra garIyasI vANI vAle, munibhiH = munirAjoM arthAt gaNadharoM dvArA, saMpRSTaH = pUche gaye, saH - una, devaH = prabhu ne, vicitra divyadhvaninA = nAnA bhASAoM meM samajhI jAne vAlI divyadhvani dvArA, dharmopadezanaM - dharma ke upadeza ko, cakre = kiyaa| zlokArtha - prabhu kI anaMta catuSTaya lakSmI jaba pragaTa huI tabhI gaNadhara munirAjoM dvArA pUche gaye una bhagavAn ne aneka bhASAoM meM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI sammedazikhara mAhAtmya samajhI jAne vAlI divyadhvani khirAkara dharmopadeza kiyaa| anvavocattattvavyAkhyAnaM zrutvA prabhumukhAmbujAt / Anandamabhijagmuste paramaM hi munIzvarAH / / 43 / / anvayArtha - (praguH = bhagavAna ne), (yat = jo), anvavocat = kahA, (tasya = usake), tattvavyAkhyAnaM = tAttvikavyAkhyAna ko, prabhumukhAmbujAt = prabhu ke mukha kamala se. hi = hI, zrutvA = sunakara, te - pe, munIzvarAH = munirAja, parama - utkRSTa, AnandaM = Ananda ko, abhijagmuH = prApta ho gaye yA utkRSTa Ananda meM pahu~ca gye| zlokArtha - prabhu ne jo kahA thA usakA tatva vyAkhyAna prabhu ke mukhakamala se hI sunakara munijana parama AnaMda ko prApta huye yA Ananda meM hI pahuMca gye| dharmopadezaM vyAkurvanpuNyakSetreSu sa prabhuH / vyAharatparamezAno divyanAdAmRtaM kirana !!44 || anvayArtha - puNyakSetreSu = puNyakSetroM meM, divyanAdAmRtaM = divyadhvani rUpa amRta ko, kirana = phailAte huye, (ca = aura), dharmopadezaM = dharmopadeza ko, vyAkurvan = vizleSita karate huye, sa = una, paramezAnaH = parama aizvarya sampanna, prabhuH = bhagavAna ne, vyAharat = vihAra kiyaa| zlokArtha - puNyakSetroM meM divyadhvani rUpa amRta ko phailAte huye aura dharmopadeza ko vizleSita karate huye una parama aizvarya sampanna __ bhagavAn ne vihAra kiyaa| aGga vage kaliGge ca kAzmIre mAlave tathA / hammIrakheTaghoTeSu mahArASTre . ca lATake / / 45 / / ityAdidharmakSetreSu prabhuNA dharma IritaH / yadRcchayAkhilaiH sArdhaM vihAraH kRta uttamaH / / 46 / / anvayArtha - tathA ca = aura, aGge = aGgadeza meM. varga = bar3A deza meM. kalige = kaliGga meM, kAzmIre = kAzmIra meM, mAlave = mAlavA meM, hammIrakheTa ghoTeSu = hammIra. kheTa aura ghoTa
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH zlokArtha - 125 = pradezoM meM, mahArASTra = mahArASTra meM, lATake = lATa deza meM. ityAdidharmakSetreSu = ityAdi dharmakSetroM meM prabhuNA bhagavAn ke dvArA, dharmaH = dharma, IritaH = phailAyA gayA susthira kiyA gyaa| ca = aura, akhilaiH sampUrNa munivRndoM ke sArdhaM = sAtha, yadRcchayaH apanI icchA se, uttamaH = uttama, vihAraH vicaraNa, kRtaH = kiyA gayA / = = mAsamAtrAvaziSTAyuryadAsItsaMharan sammedaparvataM gatvA sthito = = anvayArtha yadA jaba mAsamAtrAvaziSTAyuH kevala eka mAha Ayu zeSa. AsIt = thI; (tadA = taba ). dhvaniM divyadhvani ko, saMharan = sameTate huye. (prabhuH - bhagavAn) sammedaparvataM = sammedazikhara parvata para, gatvA = jAkara, AnandakUTake = Ananda kUTa para hi = hI, sthitaH - ruka gaye Thahara gaye / -- tathA prabhu ne aGga, baGga, kaliGga, kAzmIra, mAlavA, hammIra, kheTa, ghoTa, mahArASTra, lATa Adi dharmakSetroM meM dharma ko phailAyA susthira kiyA tathA jo icchA huI tadanusAra sabhI munivRndoM ke sAtha uttama vihAra kiyA / dhvanim / hyAnandakUTake / / 47 / / zlokArtha - jaba Ayu kevala eka mAha zeSa rahI to divyadhvani ko sameTate huye arthAt usakA saMkoca karate huye prabhu sammedazikhara pahuMcakara Ananda kUTa para hI sthita ho gaye / zukladhyAnadharo devazcaitrAsite dale zubhe / sahasramunibhiH anvayArtha caitrAsite = caitra mAsa ke kRSNa, dale SaSThI ke dina, zubhe zubha muhUrta meM zukladhyAnadharaH = zukladhyAna ko dhAraNa karane vAle, devaH = bhagavAn ne sahasramunibhiH = hajAra muniyoM ke sAtha, pratimAyogaM = pratimAyoga meM AsthitaH = sthita huye| SaSThyAM pratimAyogamAsthitaH / / 48 / / = pakSa meM SaSThyAM = ? = = zlokArtha - caitra kRSNA SaSThI ke dina zubha muhUrta meM zukladhyAna ko dhAraNa karane vAle prabhu hajAra muniyoM ke sAtha pratimA yoga meM sthita ho gaye /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI sammedazikhara mAhAtmya prabhuH / kevalajJAnadIptAgnidagdhakarmavanaH pUrvoktamunibhiH sArdhaM nirvANapadamavApa saH / / 46 / / anvayArtha - kevalajJAnadIptAgnidagdhakarmavanaH = kevalajJAna se pradIpta agni meM karmavana ko jalA dene vAle, saH - una, prabhuH = bhagavAn ne pUrvoktamunibhiH pUrvokta hajAra muniyoM ke sArdhaM = sAtha, nirvANapadam = nirvANapada ko, avApa prApta kiyaa| zlokArtha kevalajJAna se pradIpta kI gaI agni meM bace huye aghAtiyA karmoM ke bama ko jalA dene vAle una bhagavAn ne pUrvokta eka hajAra munirAjoM ke sAtha nirvANa pada prApta kara liyaa| = -- tatpramAdhiSThaH tatkUTayAtrAmAhAtmyamuttamam / = jJAtyA yena kRtA yAtrA tathA tatkathayAmyaham ||50 / / anvayArtha - tatkUTayAtrAmAhAtmyam = sammedazikhara ke AnandakUTa kI yAtrA ke mahattva ko, uttamam = uttama, jJAtvA = jAnakara, yena jisake dvArA, yAtrA = tIrthavaMdanA rUpa yAtrA, kRtA kI gayI, tathA usI prakAra tatpramAdhiSThaH = usake jJAna ke adhIna hotA huA yA usake jJAna meM apanI buddhi ko sthita karatA huA, aham = maiM kavi, tatkathAM sammedazikhara yAtrA ke mAhAtmya kI kathA ko, kathayAmi = kaha rahA hU~ / zlokArtha kavi svayaM kaha rahA hai ki sammedazikhara ke AnandakUTa kI yAtrA kA mahattva sarvottama jAnakara jisa ke dvArA tIrthavaMdanA rUpa yAtrA kI gayI usake jJAna ke adhIna hote huye yA usa yAtrA rUpa jJAna meM apanI buddhi ko sthita kiye huye maiM vaise hI usa sammedazikhara yAtrA ke mAhAtmya kI kathA ko kahatA = - = koTiH saptatikoTayaH / trisaptatyuktakoTInAM saptatiproktalakSaM ca sapta saMkhyAzatapramAn / / 51 / / sahasrANi dvicatvAriMzatparANi zatAni ca / paJcetyuktapramANA hi tatrasthAH siddhatAM gatAH / 52 / / anvayArtha - trisaptatyuktakoTInAM koTi = tihattara kor3A kor3I,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha: 17 saptatikoTyaH = sattara karor3a, saptatiproktalakSaM = sattara lAkha, dvicatvAriMzat = bayAlIsa. sahasrANi = hajAra, ca = aura, saMkhyAzatapramAn = saikar3A kI saMkhyA ko, sapta - sAta, (jJAtvA = jAnakara), zatAni = sau, ca = aura, paJca = pA~ca, iti = isa prakAra, uktapramANAH = kahe gaye saMkhyA pramANarUpa. tatrasthAH = AnandakUTa para sthita munirAja, siddhatAM = siddhapane ko, gatAH = cale gye| zlokArtha - tihattara kor3Akor3I aura sattara karor3a sattara lAkha bayAlIsa hajAra sAta sau pAMca munirAja AnandakUTa para virAjamAna hokara siddhatva ko prApta huye jaannaa| yahA~ saMkhyA pramANa pradarzita kiyA gayA hai| jambUdvIpe zucikSetre bhArate puurvmndre| rAjA pUrNapurasyAsInnAmato ratnazekharaH ||53 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, pUrvamandare = pUrvamaMdaramerU para, zucikSetre = pavitra sthAna rUpa Arya kSetra meM, mArate = bharatakSetra rUpa bhArata meM, pUrNapurasya = pUrNapura nagara kA, rAjA = rAjA, nAmataH = nAma se, ratnazekharaH = ratnazekhara, AsIt = thaa| zlokArtha - jambUdvIpa ke pUrvamandaramerU para pavitra AryakSetra meM bhArata meM pUrNapura nAmaka nagara thaa| jisakA rAjA ratnasena thaa| rAjJI tasya mahApuNyA nAmnA sA candrikAmatI / tadbhUpavaMze vijayabhadro'bhUdharaNIpatiH / / 54 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA kI, mahApuNyA = atizaya puNya vAlI. rAjJI = rAnI, (AsIt = thI), nAmnA = nAma se, sA = vaha, candrikAmatI = candrikAmatI, (ucyate sma = kahI jAtI thI). tabhUpavaMze = usa rAjA ke vaMza meM, (ekaH = eka), dharaNIpatiH = rAjA, vijayabhadraH = vijayabhadra, amUt = huA thaa| zlokArtha - rAjA ratnasena ko atizaya puNyazAlinI eka rAnI candrikAmatI thii| usa rAjA ke vaMza meM eka vijayabhadra nAmaka rAjA huA thaa|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI sammedazikhara mAhAtmya gurvAsakto guNanidhirbhayyo bhavyajanastutaH / svadharmasAdhane raktaH prajAsantoSakArakaH / / 55 / / sa ekadA nijecchAtaH sevakAnugataH prabhuH / protphullamRdumAlADhyaM mudA yukto panaM yayau / / 56 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, gurvAsaktaH = gurubhakti meM Asakta. guNanidhiH = guNoM kI khAna, bhavyajanastutaH = bhavyajanoM se stuti kiyA jAtA huA. bhavyaH = bhavya, svadharmasAdhane = apane dharma kA pAlana karane meM, raktaH = anurAgI, prajA santoSakArakaH = prajAjanoM ko saMtuSTa karane vAlA, saH = vaha, prabhuH = rAjA. nijecchAtaH = apanI icchA se, sevakAnugataH = sevakoM se anugamana karAyA jAtA huA, mudA = prasannatA se, yuktaH = sahita hokara, protphullamRdumAlADhyaM = khile huye komala phUloM aura phUlamAlAoM se samRddha, vanaM = vana ko, yayau = gayA ! zlokArtha - eka dina gurubhakti se pUrNa, guNoM kA pujja, bhavyajanoM dvArA stuti kiye jAne yogya, svayaM bhI bhavya, svadharma kA pAlana karane meM anurAgI, aura prajAjanoM ko saMtuSTa karane vAlA vaha rAjA apanI icchA se sevakoM kA anusaraNa karate huye aura prasannatA se phUlatA huA khile huye komala sundara phUloM aura puSpamaJjariyoM kI mAlAoM se samRddha vana ko gyaa| siMhaseno munistatra tatsamIpaM sa bhUmipaH 1 gatyA manovacaH kAyaistatpAdau cApyavandata / / 57 / / anyayArtha - tatra = vahA usa vana meM, siMhasenaH = siMhasena, muniH = munirAja, AsIt = the. saH = usa, bhUmipaH = rAjA ne, tatsamIpaM = unake nikaTa, gatvA = jAkara, api = bhI, ca = aura, manovacaHkAyaiH = mana, vacana aura kAya se. tatpAdau = unake caraNoM kI, avandata = vandanA kii| zlokArtha -- usa vana meM munirAja siMhasena virAjamAna the| vaha rAjA unake pAsa gayA aura usane mana-vacana-kAya se unake caraNoM kI vandanA kii|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha punarmuniM sa papraccha prasannamanasA nRpaH / tadvaktracandrakiraNairvikasannetrAbhyAmiva / / 58 / / anvayArtha - punaH mAnoM, netroM se, (ca = munirAja ko, = phira, saH = usa nRpaH = rAjA ne, iva tadvaktracandrakiraNaiH unake mukha rUpI candramA se nikalI kiraNoM se, vikasannetrAbhyAm = khile huye aura). prasannamanasA = prasannamana se, muni papraccha = pUchA / zlokArtha - phira usa rAjA ne mAno munizrI ke mukhacandra se nikalatI huI kiraNoM se apane netroM ko khilA liyA aura una khile huye netroM se aura prasanna mana se munirAja ko pUchA / - - qH 126 = = = = mahArAja mune zailarAjaH sammeda uttamaH / tayAtrotsukatA gurvI maccetasi sadA sthitA / / 56 / / anvayArtha - mune mahAna ! he muni mahArAja!, sammedaH sammeda nAmaka, ( yaH = jo ), uttamaH zreSTha, zailarAjaH = parvatarAja, (vidyate = hai), tayAtrotsukatA usa zailarAja kI yAtrA karane kI utsukatA, gurvI = atyadhika prabala, me mere cetasi = citta meM, sadA = hamezA, sthitA sthita rahatI. (asti = hai ) / zlokArtha he muni mahArAja! sammedazikhara nAmaMka jo uttama parvatarAja hai usa zailarAja kI yAtrA karane kI atyadhika prabala aura utkaTa icchA mere mana meM sadaiva vidyamAna rahatI hai| = - = mahAmune / = bhAvinI tasya yAtrA me kiM vA naiva sarvajJastvaM tadAcakSva zrutveti prAha taM muniH / / 60|| anvayArtha - mahAmune = hai. mahAmuni! tasya usa sammedazikhara zailarAja kI, yAtrA - tIrthavandanA rUpa yAtrA, kiM kyA, me = mujhe, bhAvinI = hone yogya hai, vA = athavA, naiva = tuma, sarvajJaH isaliye, AcakSva = kahiye, iti isa prakAra, zrutvA sunakara, muniH = munirAja, prAha = bole / nahIM, tvaM = saba kucha jAnane vAle, (asi = ho), tat = zlokArtha - he mahAmuni! usa sammedazikhara zailarAja kI yAtrA kyA mujhe w
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrI sammedazikhara mAhAtmya hone yogya hai athavA nahIM? Apa saba kucha jAnate haiM isaliye mujhe batAiye / rAjA ke aise vacana sunakara munirAja rAjA se bole| bhUpate'vadhibhUtena mayA citte vicAritaH / tava sammedazailasya yAtrA nUnaM bhaviSyati / / 61 / / anvayArtha ... bhUpatte = he rAjana! avadhibhUtena = avadhijJAna svarUpa, mayA -- mere dvArA, cite = mana meM, vicAritaH = vicAra liyA gayA hai| sammedazailasya = sammedazikhara zailarAja kI, tava = tumhArI. yAtrA = tIrthavandanA rUpa yAtrA, nUnaM = avazya hI. bhaviSyati = hogii| zlokArtha - he rAjana! avadhijJAna svarUpa vAle maiMne mana meM vicAra kara liyA hai ki sammedazikhara zailarAja kI tumhArI tIrthayAtrA avazya hI hogii| guNagambhIrasindhustvaM satyabhAvasamanvitaH / bhavyo'si bhavyajIyAnAM tasya yAtrA smRtA budhaiH / / 62 / / anvayArtha - budhaiH = vidvajjanoM dvArA, tasya = sammedazikhara kI, yAtrA = yAtrA. bhavyajIvAnAM = 'mavyajIvoM ke liye, smRtA = batAyI gayI hai, tvaM = tuma, guNagambhIrasindhuH = guNoM ke gaMbhIra sAgara. satyabhAvasamanvitaH = satyabhAvoM se yukta sAttvika, bhavya: = bhavyajIva, asi = ho| zlokArtha - vidvajjanoM ne batAyA hai ki sammedazikhara kI yAtrA bhavyajIvoM ke liye hI ho pAtI hai| he rAjana! tuma guNoM ke gaMbhIra sAgara, satyamAvoM ke jAnakAra sAttvika aura bhavya ho| munivAkyaM samAkarNya rAjA harSasamAkulaH / yAtronmukho babhUvAsI zrImatsammedabhUbhRtaH / / 3 / / anvayArtha - harSasamAkulaH = prasannatA se Andolita. asau = vaha, rAjA = rAjA, munivAkyaM = munirAja ke vacana ko. samAkarNya = sunakara, zrImatsammedabhUbhRtaH = zrI sampanna sammedazikhara parvata kI, yAtronmukhaH = yAtrA ke liye unmukha. babhUva = ho gyaa|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha 131 zlokArtha - harSollasita yA prasannatA se Andolita vaha rAjA munirAja ke vacana sunakara zrIsammedazikhara parvata kI yAtrA ke liye unmukha-agrasara ho gyaa| vArtA sammedayAtrAyAH gatA pRthvIpatestadA / abhavyastanmahIpAlaH so'pi yAtronmukho'bhavat / / 64 / / anvayArtha - pRthvIpateH = rAjA vijayabhadra kI, sammedayAtrAyAH = sammedazikhara kI yAtrA, vArtA - bAta, (sarvatra = saba jagaha), gatA -- pahuMca gayI yA phaila gayI, tadA = taba, tanmahIpAlaH = vahA~ rAja], (ekaH = eka). abhavyaH = abhavya, (AsIt = thA), saH = vaha. api = bhI, yAtronmukhaH = yAtrA ke sanmukha, abhavat = ho gyaa| zlokArtha - rAjA vijayabhadra kI sammedazikhara kI tIrthayAtrA karane vAlI bAta sabhI jagaha phaila gayI, vahA~ eka abhavya rAjA thA to vaha bhI tabhI sammedazikhara kI yAtrA karane ke sanmukha ho gayA arthAt usane bhI yAtrA prAraMbha kii| rAjA vijayabhadro'sau sasaMghazca sasainikaH / cacAla giriyAtrAyai kRtanAnAmahotsavaH / / 5 / / anvayArtha - asau = vaha, rAjA = rAjA, vijayabhadraH = vijayabhadra, sasaMgha: = saMghoM sahita, sasainikaH = sainikoM sahita, kRtanAnAmahotsavaH = aneka prakAra se atyadhika utsava karatA huA, giriyAtrAyai = sammedazikhara kI tIrtha yAtrA ke liye, cacAla = claa| zlokArtha - vaha rAjA vijayabhadra jise munirAja ne bhavya kahA thA, muni-AryikA, zrAvaka-zrAvikA una cAroM saMghoM ke sAtha aura sainikoM ke sAtha aneka-aneka mahAna utsava karatA huA sammedazikhara siddha kSetra kI tIrthavandanA rUpa yAtrA ke liye cala diyaa| so'pi rAjAcalad yAtrAmuddizya balasaMyutaH / svapne'pazyatsvaputraM sa mRtaM mohAnyavartata ||66 / / anvayArtha - (tathA ca = aura), saH = vaha, rAjA = abhavya rAjA, api =
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrI sammedazikhara mAhAtmya bhI, yAtrAm = sammedazikhara kI tIrtha ko, udidazya = lakSya kara yA uddezya meM lekara, balasaMyutaH = senA sahita, acalat = cala diyA, saH = usane, svapne = svapna meM, svaputraM = apane putra ko, mRtaM = marA huA, apazyat = dekhA, (ca -- aura), mohAt = moha ke kAraNa, nyavartata = lauTa gyaa| zlokArtha - aura vaha abhavya rAjA bhI senA sahita sammedazikhara parvata kI tIrthavandanA karane kA lakSya lekara cala diyA kintu usane svapna meM apane mare huye putra ko dekhA to moha ke kAraNa vApisa lauTa gyaa| gato vijayabhadrastaM sammedaM sngghsNyutH| vidhivatkRtavAnyAtrA paramAnandasaMyutaH / / 67 / / anvayArtha - saMghasaMyuttaH = saMgha ke sAtha. paramAnandasaMyutaH = parama AnaMda se yukta. vijayamadaH = rAjA vijayabhadra, taM sammedaM = usa sammedazikhara parvata para. gataH = pahuMcA yA gayA, (ca = aura), vidhivat = vidhi sahita, yAtrAM = yAtrA, (api = bhI), kRtavAn = kara lii| zlokArtha - rAjA vijayabhadra saMgha ke sAtha atyadhika paramAnaMda rasa se tRpta hotA huA sammedazikhara para pahuMcA aura usane vidhi-vidhAna sahita tIrthayAtrA bhI kii| yAtrA hyabhavyajIvAnAM sammedasya na vai smRtA / bhavyA evaM suyAtrArhA ityuktaM nAlIkaM syAt / / 68 / / anvayArtha - vai = vAstava meM, abhavyajIvAnAM = abhavya jIvoM ke liye, sammedasya = samrmeda zikhara kI, yAtrA = yAtrA, na = nahIM, hi - hI, smRtA = mAnI gayI yA smRta kI gayI hai, bhavyAH = bhavyajIva, eva = hI, suyAtrAhIM = usa zubhayAtrA ke liye yogya. (bhavanti = hote haiM), iti = isa prakAra, uktaM = kahA gayA vacana. alIkaM = mithyA, na = nahIM. syAt = ho| zlokArtha - vAstava meM abhavya jIvoM ke liye sammedazikhara kI tIrthayAtrA nahIM hI mAnI gayI hai| usa zubhayAtrA ko karane ke pAtra bhavya hI hote haiM yaha kahA huA kathana mithyA nahIM hove /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH 133 . . - . / jayasenazcAbhavadrAjA so'pi saMghasamanvitaH / yAtrAM kRtvA vidhAnena sammedAcalabhUbhRtaH / / 66 / / rAjyaM vibhavasenAya dattvA rAjyAbhiSekataH / dvAtriMzallakSajIvaizca dIkSAM jagrAha dhArmikaH | 170 / / anvayArtha - ca = aura, rAjA = rAjA. jayasenaH = jayasena, abhavat - thA, saMghasamanvitaH = saMghoM se yukta hote huye, saH - usa, dhArmika: = dhArmika rAjA ne, api = bhI, vidhAnena - vidhipUrvaka, sammedAcalabhUbhRtaH = sammedAcala parvata kI, yAtrA = yAtrA ko, kRtvA = karake, ca = aura, rAjyAbhiSekataH = rAjyAbhiSeka se, vibhavasenAya = vibhavasena ke liye, rAjyaM = rAjya ko, dattvA = dekara, dvAtriMzallakSajIvaiH = battIsa lAkha jIvoM ke, (saha = sAtha). dIkSA = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - aura mI eka rAjA jayasena thaa| so usa dhArmika rAjA ne bhI vidhipUrvaka sammedazikhara parvata kI yAtrA ko karake phira apane putra vibhavasena ko rAjyAbhiSeka se rAjya dekara battIsa lAkha jIvoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lii| karmaNAM timiraM chittvA kevalajJAnabhAnunA / pUrvoktajIvaiH sahitaH siddhAlayamayApa saH / / 71 / / anvayArtha -- karmaNAM = karmoM ke, timiraM = andhakAra ko kevalajJAnabhAnunA = kevalajJAna rUpa sUrya se, chittvA = chedakara-miTAkara, saH = usane, pUrvoktajIvaiH = pUrvokta battIsa lAkha jIvoM, sahitaH = sahita. siddhAlayaM = siddhAlaya ko, avApa = prApta kiyaa| zlokArtha - kevalajJAna rUpI sUrya se karmoM ke andhakAra ko miTAkara una munirAja ne battIsa lAkha jIvoM ke sAtha siddhAlaya ko prApta kiyaa| vibhavasenavaMze'bhUdAjA vijayasenakaH / tena sammedayAtrA vai kRtA cakrayatinA saha / 72 / / anvayArtha -- vibhavasenavaMze = vibhavasena ke vaMza meM, vijayasenakaH =
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI sammedazikhara mAhAtma vijayasena nAmaka, rAjA = rAjA, abhUta = huA thA, tena = usake dvArA, cakravartinA = cakravartI ke, saha = sAtha, vai = Avazyaka rUpa se, sammedayAtrA - sammedazikhara kI yAtrA. katA = kI gyii| zlokArtha - rAjA vibhavasena ke vaMza meM eka vijayasena nAmaka rAjA huA / jisane cakravartI ke sAtha avazya kI jAne yogya sammedazikhara parvata kI tIrthayAtrA kI thii| AnandakUTamahimA ca kathitAsti bahuvistarAt / saGghabhaktiH kRtAnena bahudhA dharmadhAriNA / / 73 / / anyayArtha .. anena = isa. dharmadhAriNA = dharmadhArI arthAt dharmAtmA kavi dvArA. bahudhA = bahuta prakAra se, saMghabhaktiH = saMghoM kI bhakti, katA = kI gaI, ca = aura, bahuvistarAt = bahuta vistAra se, AnandakaramahimA - Ananda nAmaka kaTa kI mahimA, (api - bhI). kathitA = kahI gaI hai| zlokArtha -- isa dharmAtmA kavi dvArA bahuta prakAra se muni,AryikA Adi saMghoM kI bhakti kI gaI hai tathA sammedazikhara ke AnandakUTa kI mahimA bhI bahuta vistAra se kahI gayI hai| sammedAnandakUTasya darzanAd bhavyamAnavaH / phalaM lakSopavAsAnAM SoDazeti varaM labhet / 174 / / anvayArtha - bhavyamAnadha -- bhavya manuSya, sammedAnandakUTasya - sammedazikhara kI AnaMdakUTa ke, darzanAt = darzana se, SoDaza = solaha lakSopavAsAnAM = lAkha upavAsoM kA, varaM = zreSTha, phalaM = phala ko. labhet = pAtA hai, iti = aisI, (zrutiH = zruti hai)| zlokArtha . bhavya manuSya sammedAcala parvata kI AnandakUTa kA darzana karane se solaha lAkha upavAsoM kA zreSTha phala pAtA hai, aisI zruti tairazcI nArakI caiya na gatiM prApnuyAtkvacit / IdRgvidhaM phalaM cAsya kUTasya munibhiH smRtam / / 75 / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH 135 anvayArtha - (sammedayAtrikaH = sammedazikhara para yAtrA karane vAlA), = kvacit kisI bhI (kAle kAla meM). tairazcIM = tiryaJca nAmaka, ca == aura, nArakIM = naraka nAma vAlI, gatiM = gati ko, na nahIM, eva hI prApnuyAt = prApta kare, asya ca = = aura isa kUTasya = AnaMdakUTa kA IdRgvidhaM isa prakAra kA, phalaM = phala, munibhiH = munirAjoM dvArA smRtaM = smaraNa kiyA jAtA. (asti hai) / zlokArtha - sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA kabhI bhI tiryaJcagati aura narakagati ko nahIM hI prApta kre| sammedazikhara kI AnandakUTa kA isa prakAra kA phala munirAjoM dvArA smaraNa kiyA jAtA hai / = = naraH / yastu niHzeSakUTAnAM vidadhyAdvandanAM tasya puNyaphalaM vaktuM vANyApi na hi zakyate ||76 / / anvayArtha - yaH = jo, naraH = manuSya, niHzeSakUTAnAM - samI kUToM kI. vandanAM = vandanA ko, vidadhyAt = kare, (tarhi = to), tasya = usa vyakti ke, puNyaphalaM puNyaphala ko, vaktuM kahanA, vANyA = vAgdevI ke dvArA, api = bhI, na nahIM, hi = hI, zakyate - saMbhava hai / = H zlokArtha - jo manuSya sammedazikhara kI sabhI kUToM kI vandanA kare to usake phala ko vAgdevI ke dvArA bhI nahIM kahA jA sakatA hai / vare | yasminkUTavare'bhinandanavibhuzcAnandapUrve nAnAkalmaSabIjanAzanipuNo yo devadevo'bhavat / / zukladhyAnavidhAnazubhra hRdayaH siddhAlayaM prAptayAn / taM yatnaiH paripazyatottamajanAH yasyAsti zaile spRhA / / 77 / / anvayArtha yaH - jo, nAnAkalmaSabIjanAzanipuNaH = nAnA prakAra ke pApoM ke bIja moha ko naSTa karane meM nipuNa, devadevaH = devatAoM ke bhI deva bhagavAn arhan, abhinandanavibhuH = tIrthaGkara abhinandana nAtha, yasmin jisa kUTavare zreSTha kUTa para, = * 1
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya abhavat -- huye the, ca = aura, zukladhyAnavidhAnazubhrahRdayaH = zukladhyAna ko karane se zubhra-zuddha hRdaya vAle. (saH = unhoMne), siddhAlayaM = siddhAlaya ko, prAptavAna = prApta kiyA, yasya ca = aura jisa ToMka kI, zaile = parvata para, spRhA = prAtiyogika pratiSThA, (asti - hai), uttamajanAH :- he uttama jano!. (yUyaM - tuma sabhI), taM = usa sammedazikhara ko aura AnandakUTa ko, yatnaiH = prayatnoM se arthAt prayatna karake, paripazyata = acchI taraha se dekho, vandanA yA darzana kro| zlokArtha -- jo nAnA prakAra ke pApoM ke bIja arthAt moha ko naSTa karane meM nipuNa devAdhideva arhan tIrthakara abhinandananAtha jisa AnandapUra tAlakaToka para huye the aura zukladhyAna ko karake zuddha hRdaya vAle unhoMne siddhAlaya ko prApta kiyA tathA jisa ToMka kI usa parvata para spardhAtmaka pratiyogitA pratiSThA hai| he uttamajanoM tuma sabhI prayatna karake usa ToMka kI aura parvata kI vandanA karo, acchI taraha use dekho| (iti zrI sammedazikhara mAhAtmye AnandakUTavarNana nAma tIrthakarA'bhinandananAthakathoddhAratatparazca caturtho'dhyAyaH smaaptH|) (isa prakAra zrIsammedazikhara mAhAtmya meM dattadhavalakUTa kA varNana aura tIrthaGkara abhinandana nAtha kI kathA ko udghATita karane vAlA caturtha adhyAya samApta huA / )
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo'dhyAyaH tIrthakaraH paJcamo saH smarANAnsamaninaH / vande sumatinAthaM taM sumatidhyeyamIzvaram ||1|| anvayArtha - yaH = jo, smaraNAt = smaraNa karane se, sumatipradaH = sumatipradAna karane vAle, paJcamaH = pAMcaveM, tIrthaMkara: = tIrthakara, (vartate = hai). (ahaM = maiM kavi), taM = una, sumatidhyeyam = sumati dvArA dhyAna kiye jAne yogya, IzvaraM = tIrthaMkara bhagavAn. sumatinAthaM = sumatinAtha ko, vande = praNAma karatA huuN| zlokArtha - jo smaraNa karane se sumati pradAna karane vAle paMcama tIrthakara haiM maiM sumati dvArA dhyAye jAne yogya una tIrthakara sumatinAtha ko praNAma karatA huuN| sarvAtizayasampannamayyayaM zrIniketanam / sumatyAptyai sadA vande sumati kokalAJchanam / / 2 / / anvayArtha - (ahaM = maiM), sumatyAptyai = subuddhi kI prApti ke liye, sarvAtizayasampannam = sabhI prakAra ke atizayoM se pUrNa, avyayam = avinazvara, zrIniketanam = kevalajJAnAdi lakSmI ke dhAma, kokalAJchanam = cakavA-cakavI ke cinha vAle, sumatiM = sumatinAtha ko. sadA = hamezA, vande = praNAma karatA zlokArtha - maiM subuddhi kI prApti ke liye, sabhI prakAra ke atizayoM se pUrNa, avinazvara, kevalajJAnAdi lakSmI ke dhAma aura cakavA-cakavI ke cinha vAle sumatinAtha bhagavAn ko sadA praNAma karatA huuN| namastubhyaM bhagavate trailokyagurave nmH| namo bhavyAnandakatre sumatiprabhave namaH / / 3 / / anvayArtha -- tubhyaM bhagavate = bhagavAna tumhAre liye, namaH = namaskAra,
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrI sammedazikhara mAhAtmya trailokyagurave = tInoM loka ke guru ke liye, namaH = namaskAra, bhavyAnandakatre = bhavyoM ke liye Ananda ke kartA ke liye, namaH = namaskAra, sumatiprabhe = sumatiprabhu ke liye, namaH = nmskaar| zlokArtha - bhavya jIvoM ko Ananda ke kartA tathA tIna loka ke guru parama bhagavAna sumati prabhu tumhAre liye hamArA namaskAra hai| caturUttaralakSoktayojanairvizvato mahAn / dIvyate dhAtakIkhaNDo videhkssetrsNyutH||4|| anvayArtha - caturUttaralakSoktayojanaiH = cAra lAkha yojanoM se, vizvataH = sabase. mahAna = baDA, videha kSetra saMyutaH = videha kSetra se saMyukta, dhAtakIkhaNDaH = dhAtakIkhaNDa, dIvyate . dIptimAna zlokArtha - cAra lAkha yojana vistAra vAlA hone se dhAtakIkhaNDa dvIpa sabase bar3A hai tathA videha kSetra se saMyukta hokara dIptimAna tatra sItAnadI ramyA kaluSamI taduttare / samRddhadezaH sambhAti nAmataH puSkalAvatI / / 5 / / anyayArtha - tatra = usa dhAtakI khaNDa dvIpa ke videhakSetra meM, ramyA = ramaNIya, (ca - aura), kaluSaghnI = pApanAzinI, sItAnadI = sItA nadI, (vartate = hai), taduttare = usa nadI ke uttara meM, nAmataH = nAma se. puSkalAvatI = puSkalAvatI, samRddhadezaH = eka samRddhipUrNa deza, sambhAti = acchI taraha suzobhita hotA zlokArtha . usa dhAtakIkhaNDa dvIpa ke videha kSetra meM eka ramaNIya aura pApanAzinI sItA nadI hai, jisake uttara meM puSkalAvatI nAmaka eka samRddhi sampanna deza suzobhita hotA hai| puNDarIkapuraM tatra ramyaM rmyjnossitm| dhRtiSaNo mahAn rAjA pAti sma nagaraM ca tt||6|| anvayArtha - tatra = usa puSkalAvatI deza meM, ramyajanoSitam = ramaNIya
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH 136 arthAt milanasAra snehazIla logoM ke nivAsa svarUpa, ramyaM = ramaNIya--manohara, nagaraM = nagara, puNDarIkapuraM = puNDarIkapura. (Aste = hai), tat ca = aura usa nagara kA, mahAn rAjA = mahAn rAjA, dhRtiSeNaH = dhRtiSeNa, pAti sma = pAlana karatA thaa| zlokArtha - usa puSkalAvatI deza meM ramaNIya arthAt milanasAra snehI logoM ke nivAsa yogya eka manohara nagara puNDarIkapura hai jisakA pAlana eka mahAn rAjA dhRtiSeNa karatA thaa| mahApuNyaprabhAvAcya pratApamatulaM gataH / azeSavairivaMzaM sa samAkhaNDayadIzvaraH / / 7 / / anvayArtha - ca = aura, mahApuNyaprabhAvAt = mahAna puNya ke prabhAva se, atulaM = atulanIya. pratApa -- pratApa ko, gataH = prApta huye, saH = usa, IzvaraH = rAjA ne, azeSavairivaMzaM = sampUrNa zatruoM ke kula ko, sabhAkhaNDayat = samyaka rIti sa khaNDa-khaNDa kara diyaa| zlokArtha - mahAn puNya ke prabhAva se atulanIya pratApa arthAt sAmarthya ko prApta huye usa rAjA ne samasta zatru kuloM ko acchI taraha se chinna bhinna kara diyaa| pratApaH pratighanaM ca tasya rAjJo'pyavardhata / sAmadAmavacodaNDabhedAn rAjA vidhAya saH / / 8 / / syavaze nikhilAM cakre prajAzca samaraJjayat / pratipacandravattasya rAjyaM vRddhimupAgatam ||6|| anvayArtha - tasya = usa, rAjJaH = rAjA kA, pratApaH = parAkrama, api = bhI, pratighana = pratidina, avardhata = vRddhiMgata huA, ca = aura, sa: = usa. rAjA = rAjA ne, sAmadAmavacodaNDabhedAn = sAma, dAma, vacodaNDa aura bheda kI nItiyoM ko, vidhAya = karake, nikhilA = sArI, (pRthvI = pRthvI ko), svavaze = apane vaza meM. cakra = kara liyA, ca = aura, prajAH = prajAjanoM ko, samaraJjayat = anurajita-Anandita kiyA, tasya = usakA,
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 zrI sammedazikhara mAhAtmya rAjyam = rAjya , pratipaccandravat - pratipadA ke candramA ke samAna, vRddhimupAgatam = vRddhi ko prApta huaa| zlokArtha - usa rAjA kA parAkrama bhI pratidina bar3hatA hI gayA tathA usane sAma-dAma-vacodaNDa aura bheda kI nItiyoM ko lAgU karake sArI pRthvI ko apane AdhIna banA liyA evaM prajA ko anuraMjita va Anandita kiyaa| usakA rAjya pratipadA ke candramA kI bhAMti nirantara vRddhi ko prApta hotA gayA / varNAzramocitAMzcaiva rAjA dharmAnacAlayat / sarveSAmAvasadhyitte sa bhUmIzaH svasadguNaiH / / 10 / / anvayArtha ... rAjA = rAjA ne, varNAzramocitAn = varNAzrama vyavasthA ke yogya, eva = hI, dharmAn = dharmoM ko, acAlayat = calAyA, ca = aura, saH - vaha, bhUmIzaH = rAjA, svasadguNaiH = apane acche guNoM ke kAraNa, sarveSAm = sabhI logoM ke, citte = citta meM. Avasat = basa gyaa| zlokArtha - apane rAjya meM usa rAjA ne varNAzrama vyavasthA ke yogya hI dharmoM ko calAyA tathA apane sadaguNoM ke kAraNa vaha rAjA sabhI logoM ke mana meM basa gyaa| jitendriyasya tasyAsan jitendriyaguNAH prajAH / ItayaH sapta no dRSTAstasya deze sudharmiNaH / / 11 / / anvayArtha - tasya = usa, jitendriyasya = jitendriya rAjA ke, prajA: = prajAjana. (api = bhI), jitendriyaguNAH = jitendriyaguNa vAle, Asan = the, tasya = usa, sudharmiNaH = dharmAtmA rAjA ke, deze = deza meM, sapta = sAta, ItayaH = Iti-bhIti Adi vipattiyA~, no = nahIM, dRSTAH = dekhI jAtI thiiN| zlokArtha - usa jitendriya rAjA dhRtiSeNa kI prajA bhI jitendriya guNoM vAlI thii| usa dharmAtmA rAjA ke deza meM Iti-bhIti Adi vipattiyA~ kabhI bhI nahIM dekhI gayIM thiiN| nyAyanItikSamAyuktaH samyaktvaguNabhUSitaH / niSkaNTakaM svakaM rAjyamancabhUtsa mahodayaH / / 12 / /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH 545 anvayArtha - nyAyanItikSamAyukttaH = nyAya, nIti aura kSamA se yukta, samyaktvagaNabhUSitaH = samyaktva guNa se vibhUSita, mahodayaH = mahAn puNyodaya vAle, saH - usa rAjA ne, svakaM = apane, niSkaNTaka = niSkaMTaka, rAjyaM = rAjya ko, anvabhUt = bhogA, usakA anubhava kiyaa| zlokArtha - nyAya, nIti aura kSamA se yukta, samyaktvaguNa vibhUSita samyagdRSTi mahAna puNyazAlI usa rAjA dhRtiSeNa ne apane niSkaMTaka rAjya ko bhogA, usakA anubhava kiyaa| kadAcitsaudhamArUhya siMhAsanagataH prbhuH| apazyatsvapuraM ramyaM sarvasiddhisamRddhimat / / 13 / / anvayArtha - kadAcit = kabhI. saudham = mahala para, Aruhya = car3hakara, siMhAsanagataH := siMhAsana para baiThe huye, prabhuH = rAjA ne, sarvasiddhisamRddhimat = sArI siddhiyoM aura samRddhi se bharapUra, ramyaM == manohara, svapuraM - apane nagara ko, apazyat = dekhA / zlokArtha - kisI dina apane mahala ke Upara car3hakara siMhAsana para baiThe huye usa rAjA ne apane sarvavidhi siddhisampanna aura samRddhi se bharapUra nagara ko dekhaa| mRtaputraM samAdAya gacchantaM pathi mAnavam / kaJcinnirIkSya bhavyo'sau tatkSaNAdvirato'bhavat / / 14 / / anvayArtha - mRtaputraM = mare huye beTe ko, samAdAya = lekara, pathi = rAste para, gacchantaM = jAte huye, kaJcit = kisI, mAnavaM = manuSya ko, nirIkSya - dekhakara, asau = vaha bhavyaH - bhavya rAjA, tatkSaNAt = usI kSaNa, virato'bhavat = virakta ho gyaa| zlokArtha - apane mare huye beTe ko lekara rAste para jAte huye kisI manuSya ko dekhakara vaha bhavya rAjA usI samaya virakta ho gayA arthAt vairAgyabhAva ko prApta huaa| buddhyA sAraM hyasAraM tat tapaHkRte samutsukaH / putrAyAlirathAkhyAya rAjyaM datvA vanaM gataH / / 15 / / anvayArtha - (jagati = saMsAra meM. yat = jo). sAraM = sArabhUta hai. tat
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrI sammedazikhara mAhAtmya = = ( saH usako, asAraM asArabhUta, hi = hI, buddhvA = jAnakara, vaha rAjA ), tapaHkRte tapasyA ke liye, samutsukaH = acchI taraha utsuka hotA huA, atirathAkhyAya atiratha nAmaka putrAya = beTe ke liye, rAjyaM = rAjya ko, dattvA = dekara, vanaM = vana ko, gataH = calA gayA / = zlokArtha - isa saMsAra meM jo kucha bhI sArabhUta lagatA hai vaha sabhI asArabhUta hai aisA jAnakara vaha rAjA tapa ke liye utsuka hotA huA putra atiratha ko rAjya sampadA dekara vana ko calA gayA / zlokArtha = jagrAha caiva supranena cevasA / ekAdazAGgavid bhUtvA dehasnehaM samatyajat ||16|| anvayArtha - tatraiva = vana meM hI, (saH usane), suprasannena prasanna, cetasA = mana se, dIkSAM = muni dIkSA ko jagrAha grahaNa kara liyA, ( ca = aura), ekAdazAGgavid = gyAraha agoM kA jJAtA, bhUtvA hokara, dehasnehaM = deha ke rAga ko, samatyajat chor3a diyA | dIkSAM - - = = = = usa vana meM hI usa rAjA ne prasanna mana se muni dIkSA ko grahaNa kara liyA tathA gyAraha aGga kA jJAtA hokara usane zarIra ke rAga ko bhI chor3a diyaa| vijitya mohazatruM sa kAraNAni ca SoDaza / sambhAvya tapa ugraM ca dadhAra vanago muniH ||17|| = = anvayArtha saH = una, vanagaH = vana ko gaye huye, muniH munirAja ne. mohazatruM = moha zatru ko vijitya jItakara, ca = aura, SoDaza solaha kAraNAni = kAraNoM ko, sambhAvya = samyak bhAkara, ca = samuccaya sUcaka, ugraM = utkaTa-kaThina, tapaH = tapazcaraNa ko, dadhAra - dhAraNa kara liyaa| = zlokArtha - vana ko gaye huye una munirAja ne moha zatru ko jItakara tathA samyak rUpa se solaha kAraNa bhAvanAyeM bhAkara ugra tapazcaraNa dhAraNa kara liyA /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH 143 tIrthakRnnAma samprApya durlabhaM sarvamAnavaiH / sanyAsavidhinA dehaM tyaktyA zucisthale muniH / / 1 / / sarvArthasiddhau jAtazca samyaktvaguNAnvito hi saH / ahamindratvamApade sarvagIrvANasevitaH / / 19 / / anvayArtha - sarvamAnaH - sabhI--sAdhAraNa manuSyoM dvArA, durlabhaM = jisakA pAnA kaThina hai usa, tIrthakRnnAma = tIrthakara nAmakarma ko, samprApya = prApta karake, muniH = munirAja, zucisthale = pavitra sthAna para, sanyAsavidhinA = sanyAsa maraNa kI vidhi dvArA, dehaM = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, sarvArthasiddhau = sarvArthasiddhi meM, jAtaH = utpanna huA, ca = aura, samyaktvaguNAnvitaH = samyaktva guNa se yukta, saH = usa deva ne, sarvagIrvANasevitaH = sabhI devatAoM se sevita-pUjita hote huye, hi = hI. ahamindratvam = ahamindra pane ko, Apade = prApta kara liyaa| zlokArtha - sabhI sAdhAraNa manuSyoM dvArA jisakA pAnA kaThina hai usa tIrthaGkara nAmakarma nAmaka mahAn puNya prakRti ko pAkara munirAja pavitrasthAna para sanyAsamaraNa pUrvaka zarIra ko chor3akara sarvArthasiddhi meM utpanna huye aura samyaktva ke guNa se paripUrNa usa deva ne sabhI devatAoM se sevita hote huye hI ahamindrapane ko prApta kara liyaa| tritriMzatsAgarAyuH sa tritriMzatsammiteSu ca / sahasrAccheSu gacchatsu mAnasAhAramAharat / / 20 / / anvayArtha - tritriMzatsAgarAyuH = tetIsa sAgara kI Ayu vAlA, saH = vaha deva, tritriMzatsammiteSu sahasrAccheSu = tetIsa hajAra varSa, gacchatsu = bIta jAne para, mAnasAhAram = icchA se kaMThanisRta amRta-AhAra ko, Aharat = letA thaa| zlokArtha - tetIsa hajAra vAlA vaha deva tetIsa hajAra varSa bIta jAne para mana meM icchA hone mAtra se kaNThanisRta amRta-AhAra letA thaa|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrI sammedazikhara mAhAtmya tritriMzatyakSagamana prastho'yaM samucchAnAsan / caturagulakanyUnaM hastramAnaM zarIraka: / / 21 / / anvayArtha - tatrasthaH - sarvArthasiddhi meM sthita, ayaM = yaha deva, tritriMzatpakSagamane = tetIsa pakSa cale jAne para, samucchvasan = zvAsocchavAsa letA huA. caturaGgulakanyUnaM = cAra aMgula kama, hastamAtraM = eka hAtha pramANa, zarIraka: = zarIra vAlA (AsIt = thaa)| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM yaha deva tetIsa pakSa bItane para zvAsocchavAsa letA thA tathA cAra aMgula kama eka hAtha U~ce zarIra vAlA thaa| zuklalezyAnvitaH zrImAn avadhijJAnasAgaraH / tato narakaparyantaM jJAtuM yoddhartumapyasau / / 22 / / vikartuM sa prabhAvena, pUrNo kartuM ca cetasA / samarthaH satataM devo brahmacaryasukhAnvitaH / / 23 / / anvayArtha - asau = vaha. zrImAn = kAntisampanna deva. zuklalezyAnvitaH = zuklalezyA ke pariNAmoM vAlA, ca = aura, avadhijJAnasAgaraH = avadhijJAna kA samudra arthAt gaMbhIra aura atyadhika vistRta maryAdA vAle avadhijJAna kA svAmI, (AsIt = thA), tataH = usa avadhijJAna se, narakaparyanta - naraka taka. jJAta = jAnane ke liye, uddhartuM - kisI saMzayAdi ko prApta viSaya kA uddhAra karane ke liye, saprabhAvena = avadhijJAna ke prabhAva. se. vikartu = usakA vizeSa artha karane ke liye, ca - aura, tejasA = teja se. pUrNAkartuM - apUrNa artha ko pUrNa karane ke liye, api = bhI, samarthaH = samartha hotA huA, devaH = vaha deva, satata = nirantara, brahmacaryasukhAnvitaH = brahmacarya ke sukha se yukta, (amavat = huaa)| zlokArtha - vaha kAntisampanna deva zuklalezyA ke pariNAmoM vAlA aura avadhijJAna kA sAgara arthAt gaMbhIra aura vistRta maryAdA vAle avadhijJAna kA svAmI thaa| usa avadhijJAna se vaha deva sAtaveM naraka taka jAnane ke liye, saMzaya ko prApta kisI viSaya kA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH 145 uddhAra karane ke liye, usake prabhAva se vizeSa artha karane ke liye tathA apUrNa artha ko pUrNa karane ke liye samartha hotA huA sadA hI brahmacarya se prApta sukha ko bhogatA rhaa| vyAkhyAnaM saptatatyAnAM kurvannamitamodabhAk / SaNmAsAyuH samasyA samAdhudhi garI sati / / 7 / / anvayArtha - tatra = sarvArthasiddhi kI usa deva paryAya meM, AyuSi gate sati = Ayu bhoga kA krama calate rahane para, (saH = vaha deva), saptatattvAnAM = sAta tattvoM kA, vyAkhyAnaM = vyAkhyAna. kurvana = karatA huA, namitamodabhAk = vinamratA aura prasannatA kA pAtra, bhUtvA = hokara), SaNmAsAyaH = chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA, samabhavat = huaa| zlokArtha - sarvArthasiddhi vimAna meM prApta huI deva paryAya meM Ayu ko bhogane ke calate krama meM vaha sAta tattvoM kA vyAkhyAna karatA huA tathA vinamratA aura prasannatA kA pAtra hokara chaha mAha kI avaziSTa Ayu vAlA huaa| ananyalabhyasaukhye'pi sarvakarmakSayAya sH| anAsaktastadAtiSThatsiddhadhyAnaparAyaNaH / / 25 / / anvayArtha -- tadA = taba arthAt Ayu ke chaha mAsa zeSa rahane para, saH = vaha ahamindra deva, ananyalagyasaukhye = ananya sukha kI upalabdhi hone para, api = bhI, sarvakarmakSayAya - sabhI karmI ke kSaya kI bhAvanA ke liye, (tatra = usa sukha meM), anAsaktaH = anAsakta huA, siddhadhyAnaparAyaNaH = siddhabhagavanta ke dhyAna meM tatpara hokara. atiSThat = sthita rhaa| zlokArtha - Ayu ke chaha mAha zeSa rahane para usa ahamindra nAmaka deva ne anyatra prApta na hone vAle ananya sUkha kI upalabdhi hone para bhI sAre karmoM ke kSaya kI bhAvanA ke liye usameM Asakta nahIM huA apitu siddhabhagavantoM ke dhyAna meM tatpara hokara sthita rhaa| siddhanAmajapAsaktaH siddhapUjArataH prabhuH / siddhasaMvAdanipuNaH siddhakalpo pyadRzyata / / 26 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - siddhanAmajapAsaktaH = siddha prabhu ke nAma kI jApa karane meM Asakta, siddhapUjArataH = siddha bhagavantoM kI bhAva pUjA karane kaM vyApAra meM pravRtta, tathA ca - aura), siddhasaMvAdanipuNaH = siddha bhagavantoM se bAtacIta karane meM yA unakA guNAnuvarNana karane meM catura. (saH = vaha), prabhuH -- munirAja. api = bhI, siddhakalpa: - siddhasadRza, (eva = hI), adRzyata = dikhAyI diye| zlokArtha - siddha prabhu ke nAma kI jApa karane meM mana ko lagAne vAle, siddhabhagavantoM kI pUjA bhAva pUjA karane ke puruSArtha meM lage huyeM tathA siddhoM se vArtAlApa karane meM athavA siddhabhagavantoM kA guNAnuvarNana karane meM catura vaha munirAja bhI siddhoM ke samAna dikhAyI diye| jambUdvIpagate zuddhe bharatakSetra uttame / kausale viSaye'yodhyA purI vizvamanoharA / / 27 / / anvayArtha - jambUdvIpagate = jambUdvIpa meM sthita, bharatakSetre = bharatakSetra meM, zuddha = zuddha arthAt Arya khaNDa meM, uttame = uttama. kausale = kausala. viSaya = deza meM, vizvamanoharA = sabase sundara, purI =: nagarI. ayodhyA = ayodhyA. (AsIt = thii)| zlokArtha - jambUdvIpa meM sthita bharatakSetra ke AryakhaNDa meM kausala nAmaka deza thA usameM sabase sundara tathA jagatprasiddha nagarI ayodhyA thii| tatra megharatho rAjA maGgalAkhyA ca ttpriyaa| tayA saha sa dharmAtmA laukikaM sukhmnvbhuut||2811 anvayArtha - tatra = usa ayodhyA nagarI meM, rAjA = rAjA, megharathaH = megharatha, ca = aura. tatpriyA = usakI patnI, maGgalAkhyA = maGgalA nAma kI rAnI. (avartatAm = rahate the), saH = usa, dharmAtmA = dharmaniSTha rAjA ne. tayA = rAnI ke. saha = sAtha, laukikaM = laukika, sukhaM = sukha ko. anvabhUt = anubhUta kiyA, bhogaa|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 paJcamaH zlokArtha - usa ayodhyA nagarI meM rAjA megharatha aura usakI priya patnI, maGagalA thii| usa maGagalA rAnI ke sAtha vaha dharmAtmA rAjA laukika sukha ko bhogA karatA thaa| indraHsthAvadhitaH zrImadahamindrAgamanaM hRdi / buddhvA tadbhapabhavane nagare'pi tathaiva ca / / 26 / / ratnavRSTyAdimAdizat dhanadastannidezataH / vavarSa vavidhAnyAzu ratnAni kSitipAlake ||30|| anvayArtha - indraH = indra ne, svAvadhitaH = apane avadhi jJAna se, zrImadahamindrAgamanaM = zrIsampanna ahamindra kA pRthvI para Agamana, hRdi = mana meM, buddhvA = jAnakara, tadbhapabhavane = usa rAjA ke bhavana meM, tathA ca = aura, nagare = nagara meM, api = bhI, ratnavRSTyAdikam = ratnavRSTi Adi karane kA, Adizat = Adeza diyaa| vAnlaza: - indra ke Adeza se, dhanadaH = kubera ne, Azu = zIgha. eva = hI. kSitipAlake = rAjA ke bhavana aura nagara meM. vividhAni = aneka prakAra ke, ratnAni = ratnoM ko, vavarSa = barasAyA / zlokArtha - indra ne avadhijJAna se apane mana meM, zrIsampanna ahamindra kA Agamana pRthvI para hogA yaha jAnakara kubera ko rAjA ke ghara meM aura nagara meM ratnavRSTi karane ko khaa| indra kI AjJA se kubera ne rAjA ke ghara meM va nagara meM aneka prakAra ke ratnoM kI varSA kii| ekadA zrAyaNe mAse dvitIyAyAM site dale / maghAyAM ca nizAnte sA maGgalA tatra nidritA / / 31 / / ananyasulabhAn svapnAn SoDazaikSata bhAgyataH / svapnasyAnte ca mAtaGgaH praviveza tadAnanam / / 32 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, zrAvaNe = zrAvaNa, mAse = mAsa meM, site = zukla, dale = pakSe, dvitIyAyAM = dvitIyA ke dina, nizAnta = rAtri ke antima prahara meM, maghAyAM ca = aura maghA nakSatra meM, taMtra = usa bhavana meM, maGgalA = maGgalA rAnI, nidritA = so rahI (AsIt = thI), sA - usa rAnI ne, ananyasulabhAn
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. zrI sammedazikhara mAhAtma - ArA logoM ko mula na lene vAle ananyA sulama, SoDaza = solaha, svapnAm = svapnoM ko, bhAgyataH = bhAgyavaza, aikSat = dekhA, ca aura, svapnasya = svapna ke. ante = anta meM, tadAnanaM = usake mukha meM, mAtAH = hAthI, praviveza = praviSTa huaa| zlokArtha - eka dina zrAvaNa mAsa ke zukla pakSa kI dvitIyA ko rAtri ke antima prahara meM maghA nakSatra meM rAjabhavana meM so rahI maMgalA rAnI ne anya logoM ko sulabha na hone vAle arthAt dikhAyI na dene vAle solaha svapnoM ko dekhA tathA svapna dekhane ke bAda usa rAnI ke mukha meM eka gaja praviSTa huA, aisA lgaa| prAtaH prabuddhA sAzcaryA prbhorntikmaagtaa| apRcchat tatphalaM tasmai sa prAha zRNu yllbhe||33|| anvayArtha - prAtaH = subaha, prabuddhA = jAgI huI, AzcaryA = Azcarya vAlI, sA = vaha rAnI, prabhoH= rAjA ke, antikam = samIpa, AgatA = AyI, tatphalaM = svapnoM kA phala, tasmai = rAjA se, apRcchat = pUchA, saH = vaha rAjA, prAha = bolA, vallabhe = priye, zRNu = suno| zlokArtha - subaha-subaha jAga kara taiyAra huI tathA Azcaryacakita vaha rAnI rAjA ke samIpa gayI aura rAjA se svapnoM kA phala pUchane lgii| rAjA bolA priye! tuma suno| bhaviSyati sutaste hi bhagavAnaguNasAgaraH / zrutvA paramamodaM sA lebhe'bhUdgarbhavatyatha / / 34 / / anvayArtha - te = tumhArA, sutaH = putra. guNasAgaraH = guNoM ke sAgara, bhagavAn = tIrthaGkara prabhu, bhaviSyati = hogA, (iti = isa prakAra), zrutvA - sunakara, sA = vaha rAnI, paramamodaM = paramAnanda ko, lebhe = prApta huI. atha = anantara, garmavatI = garbhavatI, abhUta = huii| zlokArtha - tumhArA putra guNoM kA sAgara aura bhagavAna tIrthakara prabhu hogA yaha sunakara vaha rAnI parama Ananda ko prApta huI tathA usane garbhadhAraNa kiyaa|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH zlokArtha anvayArtha caitramAsi = caitra mAsa meM, site pakSe anvayArtha ekAdazyAM site pakSe caitramAsi caturdaze / nakSatre'sau trinayanaH prAdurAsIjjagatpatiH / / 35 / / zlokArtha -- -- zukla pakSa meM. ekAdazyAM gyArahavIM tithi meM caturTapaNe nakSatre = caudahaveM nakSatra meM, asau = vaha, trinayanaH = tIna jJAna netroM vAlA, jagatpatiH = jagat kA svAmI, prAdurAsIt = utpanna huA / caitra mAsa ke zukla pakSa meM gyArahavIM tithi ko caudahaveM nakSatra meM vaha trinetradhArI arthAt mati zruta evaM avadhijJAna kA dhArI jagatprabhu paramAtmA utpanna huA / = svAvadherjanma tasyAtha buddhvA devapatirmudA / sadevastatra cAgatya devamAdAya bhaktitaH ||36|| svarNAcalaM sa gatavAn tatra kSIrAbdhivAribhiH / abhiSekaM cakArAsya sahasrASTaghaTaiH zubhaiH / / 37 / / apane tastha = prabhu kA janma = janma ko, svAvadheH avadhijJAna se, buddhvA = jAnakara, sadeva - devatAoM sahita, saH = vaha, devapatiH = indra, mudA = prasanna mana se, tantra = rAjabhavana meM, Agatya = Akara, bhaktitaH bhaktibhAva se, devam = prabhu ko AdAya = lekara, svarNAcalaM svarNAcala meru parvata ko gatavAn = gyaa| tatra = vahA~ zubhaiH sahasrASTaghaTaiH = eka hajAra ATha ghaToM se kSIrAbdhivAribhiH asya prabhu kA, abhiSeka = 34 * = zubha, kSIrasAgara ke jala se, abhiSeka, cakAra ==kiyaa| - apane avadhijJAna se tIrthakara sumatinAtha ke janma ko jAnakara devatAoM ke sAtha usa indra ne prasanna mana se rAjabhavana Akara tathA bhaktibhAva se bhagavAn ko lekara svarNa nirmita meru parvata para prasthAna kiyA vahA~ usane pANDukazilA para bhagavAn kA eka hajAra zubha kalazoM meM bhare kSIrasAgara ke jala se abhiSeka kiyA / -- - = -- 146 = sambhUSyAne vastrAbharaNairdevaM veditaH / ayodhyAyAM bhUpabhavane saMsthApyAtha prapUjya tam / 38 / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrI sammedazikhara mAhAra tasya kRtvA sumatyAkhyaM devairdevaM niyeca saH / kRtotsavaH suraiH sArdhaM prApa devAlayaM tataH ||36 || anvayArtha -- saH = usa indra ne, vastrAbharaNaiH = vastra aura AbhUSaNoM se, devaM = bhagavAn ko, sambhUSya = acchI taraha se vibhUSita karake, ayodhyAyAM = ayodhyA nagarI meM, bhUpamavane = rAjA ke mahala meM, veditaH = siMhAsana dedI se, agre = Age, atha = aura, tasya = unakA, sumatiH = sumatinAtha, AkhyaM = nAma ko. kRtvA = karake. devaM = prabhu ko, nivedya = nivedana karake, devaiH = devatAoM ke sAtha, kRtotsavaH = kiyA hai utsava jisane aise usa indra ne, suraiH sArdhaM = devatAoM ke sAtha, naka - ayodhyA se, devAlayaM = devAlaya arthAt svarga ko, prApa = prApta kiyaa| zlokArtha - indra ne vastrAbhUSaNoM se deva ko arthAt tIrthakara zizu ko vibhUSita karake unheM ayodhyA meM rAjabhavana kI vedI se agrabhAga meM sthApita kiyA tathA unakA "sumatinAtha' nAmakaraNa karake unheM tathA unake pitA ko nivedana karake devatAoM ke sAtha utsava karane vAlA vaha indra devatAoM ke sAtha hI ayodhyA se svarga meM calA gyaa| nylkssottrkottyuktsaagressvbhinndnaat| gateSu sumatizcAsIt tanmadhyAyumahAprabhuH / / 40 / / catvAriMzatpUryalakSajIyI trizatadhanuHpramaH / zarIrotsedha AkhyAsaH tasya devasya cAgame / / 41 / / anvayArtha - abhinandanAta = abhinaMdananAtha se, navalakSottarakoTyuktasAgareSu = eka karor3a nau lAkha sAgara, gateSu = bIta jAne para, tanmadhyAyurmahAprabhuH = unase madhyama Ayu vAle mahAprabhu tIrthaGkara, catvAriMzatpUrvalakSajIvI = cAlIsa lAkha pUrva pramANa jIvana vAle, sumatiH = tIrthaGkara sumatinAtha, AsIt = huye the, ca = aura, tasya = una, devasya = bhagavAn ke, zarIrotsedhaH = zarIra kI U~cAI, trizatadhanuHpramaH = tIna sau dhanuSa pramANa, Agame = Agama meM, AkhyAtaH = kahI gaI hai|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ 151 paJcamaH zlokArtha - tIrthaGkara abhinandana nAtha ke pazcAt eka karor3a nau lAkha sAgara kAla bIta jAne para tIrthaGkara sumatinAtha huye / unakI Ayu cAlIsa lAkha pUrva zrI tathA zarIra kI U~cAI tIna sau dhanuSa pramANa kahI gaI hai| svarNakAntiH komalAGgaH puNyaprakRtirIzvaraH / saMdIvyan samacatuH syAmasobhAse ghurajUttamaH ||42 / / sa vajarSabhanArAghazarIro bAlacandravat / bAlakrIDAvilAsaizca vavRdhe bhUpasadmani / / 43 / / anvayArtha - ca = aura, bhUpasadamani : rAjA ke sadana meM, saH = vaha. svarNakAntiH = svarNakAnti yukta gauravarNa, komalAGgaH = komala zarIra vAlA. puNyaprakRtiH = puNya prakRtiyoM ke udaya vAlA, saMdIvyana = kAnti se prakAzita hotA huA, samacatuHsthAnazobhAsindhuH :. samacatura saMsthAna ke kAraNa atizaya zobhAyamAna, anUttamaH = atyadhika uttama, varSabhanArAcazarIraH = vajavRSabhanArAca saMhanana yukta zarIra vAlA, IzvaraH = prazu sumatinAtha, bAlakrIDAvilAsaiH = 'bAlocita krIr3AoM ke hAva bhAvoM se, bAlacandravat = bAla candramA ke samAna, vavRdhe = vRddhiMgata huye| zlokArtha - aura rAjA ke mahala meM ve sumatinAtha bhagavAn apanI bAlyocita krIr3AoM va hAva-bhAvoM se bAla candramA ke samAna nirantara vRddhi ko prApta huye / vaha sone kI AbhA jaise gauravarNa vAle, puNya prakRtiyoM ke udaya vAle, komala sukumAra deha vAle, samacaturasasaMsthAna ke kAraNa zobhA ke sAgara svarUpa, atizaya zreSTha arthAt sarvotama aura vajavRSabhanArAcasaMhanana ke kAraNa majabUta zarIradhArI the| unakA zarIra apanI kAnti se camakatA rahatA thaa| zyAmakezaH samuddivyacchIrSaH paGkarUhAnanaH / lalitonnatabhAlasthabhAgyollasita vaibhavaH / / 44 / / trijJAnasUcako bhAsvatkuNDalArcitakarNakaH / kAmacApabhRkuTiko nIlotpalavilocanaH / / 45 / /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrI sammedazikhara mAhAtya tasyottamazriyA yuktaH kapolAdarzakAntijit / bimbAdharaH suradanuH sukaNThaH suhanustathA / / 4611 subhujaH sukarastadvat suvakSAzcakracihinataH / gaMbhIranAbhiH sarvAGgasundara: zrIniketanaH / / 47 / / kUrmapRSThapadAmbhojaH sarvalakSaNalakSitaH / vibhuH kaumArasampattyA jayakAmazataM mudA / / 48 / / anvayArtha -- zyAmakezaH = kAle-kAle bAloM vAle, samuddivyacchIrSaH = acchI taraha se unnata va kAntimAn sira vAle, paGkarUhAnana: = kamala sadRza mukha vAle. lalitonnatabhAlasthabhAgyollasita vaibhavaH = lalita sundara va unnata bhAla para aMkita bhAgya rekhAoM ke utkarSa se prApta vaibhava vAle, bhAsvatkuNDalArcitakarNaka: = apanI kiraNoM se camakate huye kuNDaloM se arcita arthAt alar3akRta kAnoM vAle, kAmacApabhRkuTikaH = indradhanuSa ke samAna zAbhAyamAna bhauhoM cAle, nIlotpala kliocanaH = nIlakamala ke samAna sundara netroM vAle. trijJAnasUcakaH = tIna jJAna se jAnakara sUcanA dene vAle, tasyottamazriyA = usakI utama vaibhava rUpa jJAna lakSmI se, yuktaH = sahita, kapolAdarza-kAntijit = darpaNa kI kAnti ko jItane yogya gAloM vAle, bimbAdharaH = bimba phala ke samAna lAla oMDhoM vAle, suradanuH = sundara dAMtoM vAle, sukaNThaH = sundara gale vAle. suhanuH = sundara choDI vAle, subhujaH = sundara bhujAoM vAle, cakracihnitaH = cakra se cinhita, sukaraH = sundara hAthoM vAle, tadvat - vaise hI zubhalakSaNoM se yukta, suvakSaH = sundara vakSa sthala vAle. gaMbhIranAbhiH = gaMbhIra nAbhi pradeza vAle, tathA = aura, kUrmapRSTapadAmbhojaH = kachuye kI pITha kI bhAMti uThe huye suzobhiMta caraNakamala vAle, (iti = isa prakAra), sarvalakSaNalakSitaH = sAre zubha lakSaNoM se jAne jAne vAle. saryAGgasundara: = sabhI aGgoM se atIva zobhAyamAna-sundara, zrIniketanaH = lakSmI ke nivAsa svarUpa, vimuH = prabhu ne, mudA = prasannatA ke sAtha, kaumArasampattyA = apanI kumArAvasthA rUpa sampadA se hI, kAmazataM = saikar3oM kAmadevoM ko, ajayat = jIta liyaa|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH zlokArtha -- sumatinAtha bhagavAna kI kaumAryAvasthA kA varNana yahA~ hai| kAle-kAle kezoM vAle, unnata va daidIpyamAna mUrdhA vAle. kamala ke samAna suvikasita mukha vAle, lalita-manahara bhAla para aMkita bhAgyarekhAoM ke utkarSa ko pragaTa karate vaibhava vAle, camakara - mate kuNAloM se bhArata lAnoM vAle, indradhanuSa kI zobhA se zobhAyamAna bhauhoM vAle, nIlakamala jaise netroM vAle, matizrutAvadhinAmaka tInoM jJAna se jAnakArI kara sUcanA dene vAle, evaM jJAna kI uttama lakSmI se saMyukta hone vAle, darpaNa kI kAnti ko jItane yogya gAloM vAle, bimbAphala ke samAna raktavarNIya oMThoM vAle, sundara dAMtoM vAle, sukaNTha arthAt zobhana kaNTha vAle, sundara Thor3I vAle, sundara bhujAoM va cakracinhita vakSasthala vAle. gaMbhIra nAbhi pradeza vAle aura kachuye kI pITa jaise suzomita caraNakamala vAle sabhI zubha lakSaNoM se jAnane meM Ane vAle, sarvatobhadra arthAt sarvAGgasundara tathA lakSmI ke nivAsa svarUpa una sumatinAtha bhagavAn ne apanI kumArAvasthA meM hI prasannatA pUrvaka saikar3oM kAmadevoM ko jIta liyA thaa| hiMsAcauryavadhaM tasya rAjye svapna pi naiva hi / tadhazaH sukhinaH sarve gAyanti sma parasparam / / 4 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA ke, rAjye = rAjya meM, svapne'pi = svapna meM bhI, hiMsAcauryavadhaM = hiMsA, corI, vadha-bandhanAdika, naiva = nahIM hI, (AsIt = the), sarve = sabhI, hi = hI, sukhinaH = sukhI loga. parasparaM = Apasa meM, tadyazaH = usake yaza ko, gAyanti sma = gAte the| zlokArtha - una sumatinAtha rAjA ke rAjya meM hiMsA, corI, vadha-bandhanAdi ke kArya svapna meM bhI nahIM the tathA sabhI loga sukhI hokara paraspara rAjA kA yaza gAyA karate the| ekoncatvAriMzabhilakSapUrvaiH svarAjyabhAk | kenApi hetunA citte vairAgyaM prApa zuddhadhIH / / 5 / / anvayArtha - ekoncatvAriMzadimaH = unatAlIsa. lakSapUrvaiH = lAkha pUrva
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrI sammedazikhara mAhAtmya samayAvadhi taka, svarAjyabhAka = apane rAjya ke adhikAra se yukta, (sa: = una), zuddhadhIH = nirmala buddhi vAle rAjA ne. kenApi = kisI bhI. hetunA :- kAraNa se, citte = apane mana meM, vairAgyaM = vairAgya bhAva ko, pApa = prApta kara liyaa| zlokArtha -nirmala buddhi vAle una rAjA ne unacAlIsa lAkha pUrva taka kI avadhi meM apane rAjya kA adhikAra saMbhAlA tathA kisI kAraNavaza citta meM vairAgya ko prApta kara liyaa| asAraM saryasaMsAraM vicArya virato bhavat / sArasvatastuto bhUyastapaH sAraM vicintya saH / / 51 indropanItA zibikAM hyArUhya surasevitaH / sahetukavanaM prApa zRNvansurajayadhvanim / / 2 / / anvayArtha - saH - vaha rAjA, sarvasaMsAraM = sAre saMmAra ko. asAraM = sArahIna, vicArya = socakara, bhUyaH = bAra-bAra. tapaHsAraM = tapazcaraNa ke sAra ko, vicintya = soca vicAra kara, virataH = virakta, abhavat = ho gayA, sArasthatastuta: = sArasvata jAti ke laukAntika devoM se stuti kiyA jAtA huA, indropanItA - indra ke dvArA lAyI gayI, zivikAM = pAlakI para. ArUhA = car3hakara, surasevitaH : devatAoM dvArA sevita arthAt nirdezita hotA huA, (ca = aura), jayadhvani - jayakAra ke ghoSa ko, zRNvan = sunatA huA, sahetukavanaM = sahetuka nAmaka tapovana ko, prApa = prApta huaa| zlokArtha - vaha rAjA sAre saMsAra ko sArahIna jAnakara tathA tapazcaraNa kI sArthakatA acchI taraha samajhakara virakta ho gayA aura sArasvata jAti ke devoM dvArA stuti kiyA jAtA huA indra dvArA sAmane lAyI gayI pAlakI para car3hakara devatAoM se sevita huA evaM jayakAra dhvani sunate huye sahetuka nAmaka vana ko prApta ho gyaa| vaizAkhe zukladazamI-maghAnakSatravAsare | sahamabhUmipaiH sArsa dIkSAM jagrAha tApasIm / / 53 / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 paJcamaH anvayArtha - (saH = usa rAjA nai), vaizAkhe - baisAkha mAha meM, zukla dazamImaghAnakSatravAsare zukla pakSa kI dazamI ke dina maghA nakSatra hone para, sahasrabhUmipaiH eka hajAra rAjAoM ke, sArdhaM = sAtha. tApasIm = tapazcaraNa pradhAna, dIkSAM = dIkSA grahaNa kara liyA / ko jagrAha = zlokArtha - phira usa rAjA ne vaisAkha zuklA dazamI ke dina maghAnakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha tapasyA kI pradhAnatA vAlo muni dIkSA ko grahaNa kara liyA / = dIkSAnantaramevAsya turyajJAnamabhUdani dvitIye ina gataH pure saumanase padmAkhyastatra bhUpatiH / AhAraM dattavAMstasmai samprAptazcAzcaryapaMcakam / / 55 / / anvayArtha - dIkSAnantaram dIkSA lene ke bAda eva hI asya = munirAja ke manovArtA prabodhakam = mana kI bAta ko batAne vAlA, turyajJAnaM - cauthA mana:paryayajJAna, abhUt = ho gayA. dvitIye dUsare ahina dina, bhaikSyamAcaran = bhikSA pAne kA AcaraNa karate huye arthAt AhAra hetu caryA kA pAlana karate huye (saH vaha munirAja ) saumanase saumanasa nAmaka, pure = nagara meM, gataH = gaye, tatra = vahA~, padmAkhyaH = padma nAmaka, bhUpatiH = rAjA ne, tasmai = una munirAja ke liye AhAraM = bhojana dattavAn diyA. ca aura AzcaryapaMcakam = pA~ca AzcaryoM ko samprAptaH = = = = = = -- manovArtAprabodhakam | bhaikSyamAcarat / / 54 / / / = prApta huA / zlokArtha dIkSA le lene ke bAda hI munirAja ke manogata bAta ko jAnane yAlA mana:paryayajJAna ho gyaa| dUsare dina munirAja bhaikSya caryA arthAt AhAra hetu caryA kA pAlana karate huye saumanasapura meM pahu~ca gaye / vahA~ padma nAmaka rAjA ne unake liye AhAra dAna diyA tathA paMcAzcarya prApta kiye| 1 kRtvA sAmAyikaM bhaunamAsthitazca tapovane / sehe parISahAn sarvAndhairyamAlambya kevalam ||56 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya ca = , aura, tapovane = tapovana meM maunamAsthitaH = mauna se baiThe huye munirAja ne sAmAyikaM = sAmAyika ko, kRtvA = karake, kevalam = akele arthAt eka mAtra dhairyam = dhairya kA. Alambya == jalambana lekara sarvAn sAre padAn pariSahoM ko sehe = = sahA / * zlokArtha aura phira tapovana meM mauna pUrvaka baiThe huye una munirAja ne sAmAyika karake mAtra dhairya kA sahArA lekara sAre parISahoM ko sahana kiyaa| 156 anvayArtha -- -- == tapa ugraM samAdAya varSaviMzatirnirmalam / caitraikAdazikAdine / / 57 / / priyaGgutarUmUle ca anyayArtha = = tabhI. zuklapakSe magharkSe ca kevalajJAnamavApa saH / tadA samavasAre ca hIndrAdyaiH sthApitaH prabhuH / / 58 / / saH = una munirAja ne varSaviMzatiH bIsa varSa, ugraM = ugra. ca - aura, nirmalam = nirmala, tapaH = tapazcaraNa ko samAdAya lekara, priyaGgutarumUle = priyaGgu vRkSa ke nIce, caitraikAdazikAdine zuklapakSe = caitra mAsa ke zukla pakSa meM ekAdazI ke dina, magharkSe maghA nakSatra meM kevalajJAnaM kevala jJAna ko avApa = prApta kiyA, ca = aura, tadA hi hI, indrAdyaiH = indra Adi devatAoM dvArA prabhuH bhagavAn, samavasAre = samavasaraNa meM, sthApitaH = sthApita kiye gaye / zlokArtha - una munirAja ne bIsa varSa ke liye nirmala aura ugra-kaThora tapazcaraNa lekara priyaGgavRkSa ke mUla meM arthAt nIce caita sudI gyArasa ke dina maghA nakSatra meM kevalajJAna prApta kara liyA tathA tabhI indra hai mukhiyA jinakA aise devatAoM dvArA bhagavAn samavasaraNa meM pratiSThApita kiye gaye / = = = = = yathoktagaNapAdyaizca bhavyairdvAdazakoSThagaiH / bhaktyA samyak samArAdhyo yuvArka iva sa vyabhAt / / 56 / / anvayArtha - ca = aura dvAdaza koSThagaiH = bAraha koThoM meM sthita,
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH vapUrNa yathoktagaNapAdyaiH = jaisA kahe gaye haiM vaise gaNadhara Adi, 'mavyaiH = bhavya jIvoM ke dvArA, samyaka = saccI, bhaktyA = bhakti se, samArAdhyaH = paripUrNa ArAdhya huye, saH -- vaha sumatinAtha bhagavAna. yuvArka: iva = taruNa sUrya ke samAna, vyamAt = suzobhita huye| zlokArtha - samavasaraNa ke bAraha koThoM meM baiThe huye gaNadharAdi sabhI bhavya jIvoM dvArA apanI saccI bhakti se ArAdhya banAye gaye bhagavAna sumatinAtha taruNa sUrya ke samAna suzobhita huye| kirandivyadhvani deya: puNyAnyupadizansatAm | puNyakSetreSu sarveSu vijahAra yadRcchayA ||60 / / anvayArtha - (tathA ca = aura), (sa = una), devaH = bhagavAn sumatinAtha ne. divyadhvani - divyadhvani ko, kiran = khirAte huye. (ca = aura ), satAM = sajjanoM ke liye, puNyAni = pavitra vacanoM kA, upadizan = upadeza dete huye. sarveSu = sabhI, puNyakSetreSu = puNyazAlI jIvoM ke dezoM-nivAsanagaroM meM, yadRcchayA = svataMtrapane, vijahAra = vihAra kiyaa| zlokArtha - samavasaraNa meM suzobhita una bhagavAn sumatinAtha ne divyadhvani khirAte huye arthAt satpuruSoM ko pavitra dharmaniSTha vacanoM kA upadeza dete huye sabhI puNyAtmA jIvoM ke nivAsa svarUpa puNya kSetroM meM vihAra kiyaa| mAsAvaziSTAyuSi saMprApya sammedaparvatam / caturthyAM phAlguNe kRSNadale vidhalakUTagaH / / 61 / / shukldhyaansudhaasvaadaakssydevtvmaagtH| nirghoSo munibhiH sArdha saharagamacchivam / / 2 / / anvayArtha - mAsAvaziSTAyuSi = eka mAha Ayu zeSa rahane para, (saH =baha sumatinAtha kevalI), sammedaparvataM = sammedazikhara ko, saMprApya = prApta kara, (tatra = vahA~), avicalakUTaga; = avicalakUTa para sthita. zukladhyAnasudhAsvAdAkSayadevatvamAgata: = zukla dhyAna se utpanna anaMta sukha rUpa sudhA ke AsvAda se akSINadevapane ko prApta huye, sahasraiH = hajAroM, munibhiH =
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrI sammedazikhara mAhAtmya muniyoM dvArA sA = sAtha-sAtha, nirghoSaH = jayadhvani kI ghoSaNA kiye jAte huye, zivam - mokSa ko, agamat = cale gye| zlokArtha .- saMsAra meM aMtima paryAya kI Ayu eka mAha zeSa rahane para vaha prabhu sumatinAtha sammedazikhara' ko prApta kara vahA~ avicalakUTa para sthita huye| zukladhyAna se samutpanna sudhA svarUpa anaMtasukha kA AsvAdana karate huye akSINa devatva ko ujAgara karate huye tathA hajAroM munirAjoM dvArA sAtha-sAtha jaya nirghoSa se sambodhita kiye jAte huye unhoMne mokSa pada prApta kara liyaa| ekArbuda caturazItikoTitadanantaram / dvisaptalakSaM caikAzIti saptazatamuttamAH / / 63 / / tasmAdavicalAtkUTAtsiddhiM prAptA munIzvarAH / saMsAre durlabhAM bhavyajIvaiH prApyAM tapobalAt / / 64 / / anvayArtha - tadanantaram = unake mokSa jAne ke bAda, tasmAt = usa, avicalAt = avicala nAmaka, kUTAt = kUTa arthAt ToMka se. ekArbudaM = eka araba, caturazItikoTi = caurAsI karor3a, dvisaptalakSaM = caudaha lAkha, saptazatam = sAta sau, ekAzIti = ikyAzI, uttamAH = uttama zukla dhyAna se yukta hote huye, munIzvarAH = munIvaroM ne, saMsAre = saMsAra meM, bhavyajIvaiH = bhavyajIvoM dvArA, tapobalAt = tapazcaraNa ke bala se, durlabhAM -- durlabhatA se, prApyAM = prApta hone vAlI, siddhiM = siddhadazA ko, prAptAH = prApta kara liyaa| __ zlokArtha - sumatinAtha bhagavAn ke mokSa cale jAne ke bAda usI avicala kUTa se eka araba caurAsI karor3a caudaha lAkha sAta sau ikyAzI uttamapada ko prApta munirAjoM ne usa siddhapada ko prApta kara liyA jo saMsAra meM bhavyajIvoM dvArA tapazcaraNa karake durlabhatA se prApta karane yogya hotA hai| vandate calakUTaM yaH koTiproSadhasatphalam / sa prApnuyAdazeSANAM yandakena samo trakaH / / 5 / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ maJcamaH pakSa anvayArtha - yaH - jo, acalakUTa = avicalakUTa kI, vandate = vandanA karatA hai, saH = vaha koTiproSadhasatphalam = eka karor3a proSadhopavAsa ke satphala ko, prApnuyAt = prApta kare, atra = yahA~ sammedazikhara para. azeSANAM = sampUrNa kUToM kI, bandakena = vandanA karane vAle ke. samaH = samAna, kaH = kauna, (bhavitumarhati = ho sakatA hai)| zlokArtha - kavi kahatA hai ki jo isa avicalakUTa kI vandanA karatA hai vaha eka karor3a proSadhopavAsa se prApta hone yogya satphala ko prApta karatA hai phira sammedazikhara para vidyamAna sabhI kUToM kI vandanA karane vAle ke samAna kauna hogaa| arthAt usake phala ko kaise btaayeN| jambUsthe bharatakSetre yodhadeze manohare / ghakAsti padmanagaraM bhUpa AnandasenakaH / / 66 / / anvayArtha .. jambUsthe - jambUdvIpa meM sthita, bharatakSetre = bharatakSetra meM, manohare = sundara, yodhadeze = yodha nAmaka deza meM, padmanagaraM :: padama nAmaka nagara, cakAsti = suzobhita thaa| (tatra = usameM) bhUpaH = rAjA, AnandasenakaH = Anandasena, (AsIt = thaa)| zlokArtha . . jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sthita sundara yodha dezavartI padamapura nAmaka nagara zobhAyamAna thA jisakA rAjA Anandasena thaa| abhUttasya priyA nAmnA prasiddhA yA prabhAvatI / zubhaseno mitrasenastasya putrau babhUvatuH / / 67 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA AnaMdasena kI, yA = jo, prasiddhA = vikhyAta, priyA = priyapatnI, (AsIt = thI), (sA = vaha), nAmnA = nAma se, prabhAvatI = prabhAvatI. abhUt = thI, (tataH = usase). tasya = usa rAjA ke, zubhasenaH = zubhasena, (ca = aura), mitrasenaH = mitrasena, putrau = do putra, babhUvatuH = utpanna huye| zlokArtha - rAjA AnaMdasena kI priya patnI prabhAvatI se zubhasena aura mitrasena nAmaka do putra huye|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI sammedazikhara mAhAtmya ekadAnandaseno sau gato vanamuttamam / tatrasthazcAraNamunirdRSTastena mahIzitA / / 68 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, asau = vaha rAjA, AnandasenaH = Anandasena, uttamam = uttama, vanam = vana ko. gataH - gayA. tena = usa, mahIzitA = rAjA ne, tatrasthaH = vana meM sthita. cAraNamuniH = cAraNaRddhi munirAja ko, dRSTaH = dekhaa| zlokArtha - eka dina vaha rAjA eka uttama vana meM gayA jahA~ usane cAraNaRddhi dhArI munirAja ko dekhaa| triH parikramya taM natvA prAha bhUpaH kRtAJjaliH / kiyadAyurmama svAmin muniH zrutvAha sasmitam / / 66 / / mAsatrayodazamitaM tavAyaphsatapa / dIkSA grahItukAmo bhUtkRtveti dharaNItale |70 / / muniH proktaM na hi proktA dIkSA svalpAyuSo nRpa / rAjJoktaM tarhi bho svAmin bhave tatsaGgatiH katham / / 71 / / punastenoktamurvIza sammedagiriyAtrayA | muktiH zIghraM bhavatyeva tacchutyA harSamApa saH / / 72 / / anvayArtha - triH = tIna. parikramya = parikramA karake, taM = una munirAja ko, natvA = namana karake, kRtAJjaliH = hAtha jor3e huye, bhUpaH = rAjA ne, prAha = kahA, svAmin = he mahArAja!, mama = mero, AyuH = umra kiyat = kitanI, (asti = hai), zrutvA = rAjA kI bAta sunakara, muniH = munirAja. sasmitam = manda muskAna sahita, Aha = bole, nRpasattama = he nRpoM meM zreSTa rAjan!, tava = tumhArI, AyuH = umra, mAsatrayodazamitaM = teraha mahine. (avaziSyate = zeSa hai), iti kRtvA = aisA jAnakara, (saH = vaha rAjA). dIkSAM = munidIkSA ko grahItukAmaH = grahaNa karane kI kAmanA vAlA, abhUt = huA (tadA = taba), dharaNItale = pRthvItala para, muniH = muni ne, proktaM = kahA, nRpa = he rAjana!, svalpAyuSaH = thor3I Ayu
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH 161 vAle ke liye, dIkSA = munidIkSA, nahi = nahIM, proktA = kahI gayI hai, tarhi = to, rAjJA = rAjA dvArA, uktaM = kahA gayA, bho svAmin = he svAmI!, bhave = isa bhava meM, tatsaGgatiH = usa dIkSA kI saGgati, (me = mujhe), kathaM = kaise, (bhavet = hogI) punaH = phira, tena = munirAja dvArA, uktam = kahA gayA, urvIza = pRthvIpati rAjana!, sammedagiriyAtrayA = sammedazikhara kI tIrthavandanA rUpa yAtrA se, zIghra = jaldI. eva = hI, muktiH = mukti, bhavati = hotI hai, tacchrutvA = use sunakara, saH = vaha rAjA, harSa = prasannatA ko, prApa = prApta huaa| zlokArtha - munirAja kI tIna parikramA karake aura unheM praNAma karake hAtha jor3e huye rAjA ne munirAja se pUchA-svAmina! merI Ayu aba kitanI zeSa hai| munirAja muskurAte huye bole-he rAjan! tumhArI Ayu aba mAtra teraha mAha zeSa hai| munirAja se isa prakAra apanI alpa Ayu jAnakara rAjA munidIkSA grahaNa karane kI icchA vAlA ho gyaa| kintu pRthvItala para vidyamAna una munirAja ne kahA- rAjan alpa Ayu vAloM ke liye dIkSA nahIM kahI gayI hai| rAjA ne pUchA- to phira isa bhava meM mujhe usakI saGgati kaise hogI? uttara meM munizrI ne kahA-he urvIza! sammedazikhara kI tIrthacandanA karane se arthAt usake nimitta se jaldI hI mukti ho jAtI hai| munirAja ke aise una vacanoM ko sunakara vaha rAjA atyaMta harSa ko prApta huaa| satyaraM saGghasahita: zuklAmbaradharo nRpaH / mokSAbhilASayA yaatraaprsthaanmkrottdaa||73|| anvayArtha - tadA = taba, (saH = usa), nRpaH = rAjA ne, mokSAmilASayA = mokSa kI abhilASA se, satvaraM = jaldI hI, zuklAmbaradharaH = sapheda vastra dhAraNa karate huye, saGghasahitaH = caturvidha saMgha ke sAtha. yAtrAprasthAnaM = yAtrA ke liye prasthAna. akarot = kiyaa| zlokArtha - taba usa rAjA ne mokSa kI abhilASA se jaldI hI zveta vastra
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya dhAraNa karake caturvidha saMgha ke sAtha sammedazikhara kI yAtrA ke liye prasthAna kiyA / dvAtriMzallakSabhavyaizca sahito dundubhiH sthanam / zRNvan rAjA mahotsAhaH sammedagirimAyayau / 174 / / anvayArtha - dvAtriMzallakSabhavyaiH = battIsa lAkha bhavya jIvoM ke, sahita: sAtha calane vAlA, ca = aura, dundubhiH = nagAr3oM se, (nissRtaM nikalI), svanam = dhvani ko, zRNvan = sunatA huA. mahotsAhaH = mahAn utsAha dhAraNa karane vAlA, (saH = vaha), rAjA rAjA, sammedagiriM = sammedazikhara parvata para Ayayau pahu~ca gyaa| = 162 = = zlokArtha - battIsa lAkha bhavya jIvoM ke saMgha ko sAtha lekara tathA nagAr3oM kI dhvani ko sunatA huA mahAn utsAha yukta vaha rAjA sammedazikhara para pahu~ca gyaa| tatrAvicalakUTaM tamabhivandya samarcya ca | aSTadhA pUjayA siddhAn praNamya ca muhurmuhuH / 75 / / samarpya rAjyaM putrAya ghAtikarmakSayAnnRpaH / sammedayAtrApuNyena muktisthAnamavApa saH / / 7631 = anvayArtha - tatra = sammedazikhara para tam = usa avicalakUTaM = avicalakUTa kI, abhivandya = bahumAna pUrvaka candanA karake, ca = aura, samarcya - samyak arcanA karake, aSTadhApUjayA aSTavidhadravyoM se kI gayI pUjA se, muhuH muhuH bArambAra, siddhAn = siddhabhagavantoM ko praNamya praNAma karake, ca = = rAjya, samarpya aura, putrAya = putra ke liye rAjyaM sauMpakara sammedayAtrApuNyena sammedazikhara kI yAtrA svarUpa tIrthavandanA ke puNya se, saH usa nRpaH = rAjA ne, ghAtikarmakSayAt = ghAtikarmoM kA kSaya ho jAne se, muktisthAnam = muktisthAna arthAt siddhapada ko avApa prApta kiyA / = 4 = zlokArtha - sammedazikhara para atyadhika bahumAna pUrvaka usa avicalakUTa = =
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH vizeSArtha anvayArtha 163 kI vandanA karake, usakI samyak arcanA karake aura aSTavidha dravyoM arthAt jala, candana, akSata Adi se kI gayI pUjA dvArA bAra-bAra siddha bhagavantoM ko praNAma karake tathA putra ke liye rAjya sauMpakara sammedazikhara kI yAtrA svarUpa tIrthavandanA ke puNya se usa rAjA ne ghAtikarma kA kSaya ho jAne se muktisthAna arthAt siddhApta kara liyaa| yahA~ saMkSepa kathana kiyA gayA hai ataH nimna bAteM aura kahIM huyI samajha lenA cAhiye (1) putra ko rAjya dekara rAjA ne muni dIkSA lii| (2) phira tapazcaraNa pUrvaka zukladhyAna se hI cAra ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA / (3) ghAtikarmoM ke kSaya ke bAda aghAtikarmoM kA kSaya hone para hI siddha pAyA / -- isa prakAra sammedazikhara kI tIrthavandanA karane rUpa puNya ke dvArA rAjA ko munidIkSA aGgIkAra karane aura mukti ke liye Avazyaka puruSArtha karane kA suavasara prApta ho gayA / yogaM yatra vidhAya nirmalataraM karmAndhakArArkabham / kAyotsargavidhAnato munivaraiH sArdhaM sahasraiH prabhuH / / siddhasthAnamavApa nAma sumatiH sammedapRthvIbhRtaH / kUTAyAvicalAya santatanamaskAro vidheyo budhaiH / / 77 / / yatra yahA~, karmAndhakArArkabham - karma rUpI andhakAra ko dUra karane meM sUrya ke samAna, nirmalataraM = atyaMta nirmala pariNAmoM vAle yogaM zukladhyAna se mana, vacana, kAya ko ekAgra nizcala karane rUpa yoga ko, vidhAya = karake, prabhuH = prabhu, sumatiH = sumatinAtha ne sahasraiH = hajAroM, munivarai: munirAjoM ke, sArdhaM = sAtha, kAyotsarga vidhAnataH = kAyotsarga vidhAna se siddhasthAnam = siddha pada ko avApa = prApta kiyA (iti isaliye), nAma = niHsandeha hokara, budhaiH = vidvajjanoM dvArA sammedapRthvIbhRtaH = sammedazikhara nAmaka parvata kI, avicalAya = avicala, kUTAya kUTa-TaoNka ? F 1 1 =
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya ke liye, santatanamaskAraH = hamezA namana - praNAma, vidheyaH = karanA cAhiye / zlokArtha jisa avicalakUTa para tIrthakara sumatinAtha ne karmoM rUpI andhakAra ko dUra karane meM sUrya ke samAna atizaya nirmala yoga kI saMdhArita karake tathA kAma vidhAna se ayogI hokara hajAroM munivaroM ke sAtha siddha pada prApta kiyA sammedazikhara kI usa avicalakUTa ke liye nizcita hI vidvajjana praNAma kreN| vidvajjanoM ko sandeha rahita hokara satata namaskAra karanA cAhiye aisI yahA~ kAmanA hai| 164 -- = = = = * avicalakUTadhyAnAdavicalasiddhiM prayAti manujo hai / avicala bhAvAttasmAdavicalasiddha smarantu taM bhavyAH / / 78 / / anvayArtha - manujaH manuSya, avicalakUTadhyAnAt = avicalakUTa para dhyAna karane se, avicalasiddhiM = acala arthAt zAzvata siddhi ko, vai = prayAti vastutaH = pragaTa kara letA hai, tasmAt isaliye, bhavyAH - bhavyajana, avicalasiddhyai zAzvata siddha pada kI siddhi ke liye avicalabhAvAt avicala bhAva se, taM = usa avicala kUTa kA smarantu = smaraNa kreN| zlokArtha manuSya avicala kUTa para dhyAna karane se avazya hI zAzvata siddhapada kI prApti kara letA hai| isaliye bhavyajanoM ko avicala arthAt zAzvata siddha pada kI prApti ke liye susthira prabala pariNAmoM se avicalakUTa kA smaraNa karanA cAhiye (iti zrI sammedazikharamAhAtmye sumatinAthatIrthaGkaravRttapurassaramavicalakUTavarNanaM nAma paJcamo dhyAyaH samAptaH / isa prakAra zrI sammedazikhara mAhAtmya meM tIrthaGkara sumatinAtha ke vRtta ko ujAgara karatA huA avicalakUTa kA varNana karane vAlA pA~cavA~ adhyAya samApta huA ) --
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSTho'dhyAyaH zrImatpadmaprabhaM devaM divyatkamalalAJcanam / kAyena manasA vAcA vande'haM hRdi sarvadA / / 1 / / anvayArtha - ahaM = maiM. divyatkamalalAJchanam = kamala ke cinha se suzobhita. devaM = bhagavAn, zrImatpadyapramaM = antaraga bahiraGgalakSmI sahita padamaprabhu ko, hRdi = hRdaya meM, (saMsthitya = sthApita karake), manasA = mana se, dAcA = vacana se, (ca = aura), kAyena -- kAya se, ra.vA = hamezA, vande = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - maiM devadatta nAmaka kavi kamala ke cinha se suzobhita tathA anaMta catuSTya svarUpa aMtaraMga lakSmI evaM samavasaraNAdi bahiraGga lakSmI se yukta tIrthakara deva padmaprabhu ko apane hRdaya meM virAjamAna kara unheM satata praNAma karatA huuN| akhaNDe dhAtakIkhaNDe tatra pUrva videhake / sItA protasvinI tasyAH dakSiNe bhAga uttame / / 2 / / yatsAkhyo viSayaH zrImAn cakAsti sukhasaMpadA / susImAnagaraM tatra dhanadhAnyasamRddhimat / / 3 / / anvayArtha -- akhaNDe = akhaNDa, dhAtakIkhaNDe = dhAtakIkhaNDadvIpa meM, tantrA = vahA~. (api = bhI), pUrva videhake = pUrva videhakSetra meM, sItAsrotasvinI = sItA nadI. (asti = hai), tasyAH = usake, dakSiNe = dakSiNa meM, uttame = uttama, bhAge = sthAna para, sukhasaMpadA = sukharUpI sampadA se. zrImAna = lakSmI yukta, vatsAkhyaH = vatsa nAmaka, viSayaH = deza, cakAsti = suzobhita hotA hai, tatra = usa deza meM, dhanadhAnyasamRddhimata = dhana-dhAnya kI samRddhi se bharapUra, susImAnagaraM = susImA nAmaka nagara, (asti = hai)|
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zrI sammeda zikhara mAhAtmya lokArtha sampUrNa dhAtakIkhaNDa meM usameM bhI pUrvavideha kSetra meM sItA nadI pravAhita hotI hai| usa nadI ke dakSiNa meM uttama sthAna para sukhasampadA se zrIsampanna vatsa nAmaka deza suzobhita hotA hai / usa deza meM dhanadhAnya kI samRddhi se bharapUra susImAnagara hai | aparAjitabhUpAlastaM pAti sma svatejasA / yuvArkA iva caizvaryAtsurendra iva bhUmigaH // 4 // // zastrAstraiH sarvazatrUNAM jetAyaM bhUmimaNDale / cakravartisamo bhUtvA reje rAjagaNArcitaH ||5|| rAjyaM saptAGgasampannaM pUrvajanmArjitairvRSaiH / bubhojAkhyena sukhinAMta ziromaNiH ! 6 / / nanyayArtha - yuvAkaH iva = yuvArkA iva = yuvA sUryo ke samAna, ca = aura, aizvaryAt = aizvarya kI apekSA se, bhUmiga: bhUmi para rahatA huA, surendra iva devAdhipa indra ke samAna, aparAjitabhUpAlaH = aparAjita rAjA, svatejasA apane teja se, taM = usa vatsa deza ko, pAti sma = pAlatA thA / - = ayaM = yaha rAjA, zastrAstra zastroM aura astroM se, sarvazatrUNAM = sabhI zatruoM kA, jetA = vijetA, bhUtvA = hokara bhUmimaNDale = pRthvImaNDala para cakravartisamaH = cakravarti ke samAna (ca = aura), rAjagaNArcitaH = rAjAoM ke samUha se pUjita, (san hotA huA), reje = suzobhita huA / - = = = pUrvajanmArjitaiH = pUrvajanme meM upArjita, vRSaiH = puNyAcaraNa rUpa dharmoM se, saH = usa rAjA ne saptAGgasampannaM = sAta aGgoM se paripUrNa, rAjyaM = rAjya kA, bubhoja pAlana kiyA, (ca = aura), Arogyasaukhyena nirogatA ke sukha se, sukhinAM sukhiyoM kA ziromaNiH = ziromaNi (babhUva = huA ) / klokArtha aneka yuvA sUrya ke samAna va aizvarya meM mAnoM bhUmi para rahate huye devAdhipa indra ke samAna rAjA aparAjita ne apane parAkrama rUpa teja se vatsadeza kA pAlana kiyA / =
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 yaha zastrAstroM se sabhI zatruoM kA vijetA hokara sampUrNa pRthvI para rAjAoM ke samUhoM se arcanA kiyA jAtA huA cakravartI ke samAna suzobhita huaa| pUrvajanma meM upArjita apane puNyAcaraNa rUpa dharma ke bala se usa rAjA ne saptA goM se paripUrNa rAjya kA pAlana kiyA aura Arogya arthAt nirogatA ke sukha se sukhI logoM kA ziromaNi huaa| jANyAsasya viSaye kaSikadibhazca yAcitAH / satkSaNAdeya cAbhUgandhAridA vAridAH zubhAH / / 7 / / anyayArtha -- ca = aura, tatpuNyAt = usake puNya se, tasya = usake, viSaye = deza meM, kRSikRbhiH = kRSakoM dvArA, yAcitAH = prArthanA kiye gaye, zubhAH = zubha lakSaNa vAle, vAridAH = bAdala, tatkSaNAta = usa kSaNa, eva = hI, vAridAH = jala dene vAle, abhUvana = ho gye| zlokArtha - aura usake puNya pratApa se hI usa rAjA ke deza meM kRSakoM se prArthanA kiye jAte megha jaldI hI jala barasAne vAle hote the| tadAnAnnArthinAM gehe dAridayaM samadRzyata / sanmArgagAH prajAstasya daNDAhaH ko pi nAbhavat / / 8 / / anvayArtha - taddAnAt = rAjA ke dvArA dAna diye jAne se, arthinAM = yAcakoM ke, gehe = ghara meM, dAridrayaM = daridratA, na = nahIM, samadRzyata = dekhI jAtI thI, tasya = usakI, prajAH = janatA, sanmArgagAH = sanmArga para calane vAlI, (Asan = thI), (ataH = isaliye); ko'pi = koI bhI, daNDAhaH = daNDa ke yogya, na = nahIM, abhavat = hotA thaa| zlokArtha - usa rAjA dvArA nirantara dAna diyA jAtA thA jisase yAcakoM ke ghara meM daridratA dikhAI hI nahIM detI thii| usakI prajA sanmArga para calane vAlI thI isaliye usake rAjya meM aisA koI nahIM thA jo daNDa ke yogya hotaa|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 anvayArtha zlokArtha itthaM svasukRtaistatra rAjA avarNanIyaM saukhyaM sa le - -- - = itthaM isa prakAra, taMtra = vahA~, rAjyapade = rAjya ke pada para, sthitaH sthita rahate huye sa rAjA usa rAjA ne, svasukRtaiH = apane satkarmoM se, (ca = aura) bahuvibhUtibhiH = puNyodaya se prApta vipula vaibhava dvArA, avarNanIyaM varNanAtIta, saukhyaM = sukha ko lebhe sukha ko lebhe pAyA / = bahuvibhUtibhiH / rAjyapade sthitaH / / 6 / / isa prakAra usa susImAnagara meM rAjya pada para rahate huye usa rAjA ne apane satkarmoM aura puNyodaya se prApta vipula vaibhava se avarNanIya sukha prApta kiyA / = ekadA sa sukhAsInaH siMhapIThopari prabhuH / anoditaM dhanurdRSTyA vilInaM tatkSaNe kila // 10 // virakto'bhUdasAraM hi saMsAramanumanya saH / samAhUya svaputraM yai sumitrAkhyaM mahAmatim / / 11 / / prabodhya taM svarAjye'smai saMsthApya vidhivannRpaH / utkRSTapadasaMlabdhyai vanayAtrAM cakAra saH / / 12 / / anvayArtha ekadA eka bAra, siMhapITho pari siMhapITha ke Upara. sukhAsInaH = sukha se baiThA huA, saH = vaha, prabhuH = rAjA svAmI, abhoditaM AkAza meM utpanna huye, dhanuH = dhanuSa ko, dRSTvA : dekhakara, ( ca = aura), tatkSaNe = usI kSaNa, kila sacamuca vilInaM = naSTa (dhanuH dRSTvA dhanuSa ko dekhakara), viraktaH virakta, abhUt ho gayA, saMsAraM saMsAra ko, asAraM sArarahita, anumanya mAnakara hi = hI, sa usa, nRpaH = rAjA ne, mahAmatiM = mahAn buddhi vAle, sumitrAkhyaM = sumitra nAmaka svaputraM apane beTe ko samAhUya = CF = 7 1 - bulAkara, taM = usako prabodhya= saMbodhita karake, svarAjye = = apane rAjya meM vidhivat = vidhAnapUrvaka, saMsthApya = sthApita karake, asmai isa mukti rUpa, utkRSTapadasaMlabdhyai = sarvotkRSTa mokSasthAna ko pAne ke liye, vanayAtrAM = vana kI ora yAtrA, cakAra = kii| zrI sammedazikhara mAhAtmya = = = = = -
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....166 zlokArtha - eka bAra siMhapITha para sukha se baiThA huA vaha rAjA AkAza meM udita hote aura usI kSaNa naSTa hote dhanuSa ko dekhakara virakta ho gyaa| usane saMsAra ko hI sAra rahita mAnakara mahAn buddhimAna apane sumitra nAmaka putra ko bulAyA aura use saMbodhita karake vidhividhAna pUrvaka usako rAjya meM apane siMhAsana para sthApita karake nizcita rUpa se utkRSTa pada rUpa mokSa kI prApti ke liye vana meM prasthAna kiyaa| tatra natvA sa zirasA munIzaM pihitAmrapam / sahetukayane tasya sakAzAddIkSito'bhavat / / 13 / / anvayArtha - tatra = usa, sahetukavane = sahetuka vana meM, saH = usa rAjA ne. munIzaM = munirAja. pihitAsrava = pihitAmrava ko. zirasA = mastaka se, natvA = namaskAra karake, tasya = una munirAja ke, sakAzAt = pAsa, dIkSitaH = dIkSita, abhavat = ho gyaa| zlokArtha - usa sahetuka vana meM usa rAjA ne munirAja pihitAsrava ko mastaka jhukAkara namaskAra kiyA aura unake hI pAsa vaha dIkSita ho gayA arthAt muni bana gyaa| ekAdazAGgasandIpto dhRtvA SoDazabhAvanAH / abhUtsa tIrthakRdgotraM tapastejo'rkasannibhaH / / 14 / / anvayArtha - ekAdazAGgasandIptaH = gyAraha agoM ke jJAna se uddIpita, saH = una munirAja ne, SoDazabhAvanAH = darzanavizuddhi Adi solaha mAvanAoM ko, dhRtvA = bhAkara, tIrthakRdgotraM = tIrthaGkara nAmaka puNya ko, (babandha = bAMdhA), (ca = aura), tapastejo'rkasannibhaH = tapazcaraNa ke teja se sUrya kI sannibhA vAle, abhUt = ho gye| zlokArtha - gyAraha agoM ke jJAna se Alokita una munirAja ne darzana vizuddhi Adi solaha kAraNa bhAvanAoM ko bhAkara tIrthaGkara nAmaka mahApuNya kA bandha kiyA aura tapazcaraNa rUpI teja se sUrya ke samAna AbhA vAle ho gaye /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya Urdhvagraiveyake zreSThe ahamindro'bhavaddeyaH = = ante sanyAsavidhinA dehatyAgaM vidhAya saH / prItiMkaravimAnake / / 15 / / nUnaM devagaNArcitaH / ekatriMzatsAgarAyurhastadvayazarIrabhRt / / 16 / / ekatriMzatsahasroktAnvyatItyAsau ca vatsarAn / jagrAha mAnasAhAra samantAddevasaMstutaH 1 / 17 / / anvayArtha - ante = bhujyamAna Ayu ke anta meM, saH vaha munirAja, sanyAsavidhinA = sanyAsa maraNa kI vidhi se, dehatyAgaM zarIra kA tyAga vidhAya = karake, Urdhva graiveyake = Urdhva graiveyaka meM zreSThe = sarvottama prItiMkaravimAnake = prItiMkara nAmaka vimAna meM, ahamindraH = ahamindra devaH = deva, abhavat huye| (tatra = vahA~), nUnaM nizcita hI, devagaNArcitaH = devoM ke samUha se pUjita, asau vaha ekatriMzatsAgarAyuH = ikatIsa sAgara kI Ayu vAlA hastadvayazarIrabhRt = do hAtha zarIra vAlA (AsIt thA), samantAt = cAroM tarapha, devasaMstutaH = devoM se stuti kiyA jAtA huA vaha deva, ekatriMzatsahasroktAn = ukta ikatIsa hajAra, vatsarAn = varSo ko, vyatItya = bitAkara, mAnasAhAraM icchA se hI amRta AhAra ko, jagrAha grahaNa karatA thA / = = 250 = = - zlokArtha - bhujyamAna Ayu ke antima samaya meM ve munirAja sanyAsamaraNa kI vidhi se zarIra kA tyAga karake Urdhvagraiveyaka meM sthita sarvottama prItikara vimAna meM ahamindra deva huye| vahA~ vaha devoM ke samUhoM se pUjita rahate the unakI Ayu ikatIsa sAgara kI aura zarIra do hAtha pramANa thA / ikatIsa hajAra varSa bitAkara vaha deva icchA se hI amRta AhAra grahaNa kara letA thA tathA cAroM tarapha se devoM dvArA saMstuta hotA thA / SaTpaJcAzaccatuHzatya sahitAnvAsarAn prabhuH / nItyocchrayAsavidhAnaM sa kRtavAnbrahmacaryabhRt ||18|| anvayArtha - saH = vaha, brahmacaryabhRt = brahmacarya kA pAlana karane vAlA, prabhuH = samartha deva, SaTpaJcAzaccatuHzatyasahitAn = cAra sau
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 chappana, vAsarAn = varSoM ko, nItvA = bitAkara, ucchavAsavidhAnaM = zvAsocchavAsa ko, kRtavAn = karatA thaa| zlokArtha - brahmacarya kA pAlana karatA huA vaha sAmarthyazAlI deva cAra sau chappana varSa bItane para sAMsa letA thaa| tatra svAyadhiparyantaM jJAnatejaHparAkramaiH / vikriyAbhiH samartho'yaM yaM kartu hRdIpsitam ||16 / / tathApi kiJcidapi no kartumicchati tatra sa prabhuH / apArasukhasampanno vyarAjata svavibhUtibhiH / / 20 / / anvayArtha - tatra = usa prItikara vimAna meM, ayaM = yaha ahamindra deva, svAvadhiparyantaM = apane avadhijJAna kI sImA taka, jJAnatejaHparAkramaiH = jJAna, teja aura parAkrama se, vikriyAbhiH = vikriyAoM se, hadi = mana meM, Ipsitam = icchita, sarva - saba kucha. kartuM = karane ke liye samarthaH = sAmarthyavAn, (AsIt = thA), tathApi = phira bho, saH = vaha, prabhuH = samartha deva, kiJcid = kucha, api = bhI, kartu = karane ke liye, no = nahIM, icchati = cAhatA thA, svavibhUtibhiH = apAra sukha se sampanna hotA huA, vyarAjata = suzobhita huaa| zlokArtha - Urdhva graiveyaka ke prItiMkara vimAna meM yaha ahamindra deva apane avadhijJAna kI sImA ke bhItara jJAna, teja, parAkrama aura vikriyAoM se manobhilaSita saba kucha karane meM samartha thA phira bhI usa deva ne kucha bhI karane kI icchA nahIM kI vaha to kevala apane puNyodaya se prApta vaibhava dvArA hI apAra sukha se sampanna hokara suzobhita huaa| dhyAtvA siddhAnazeSAMzca tatpUjAratamAnasaH / SaNmAsapramitAyuH hi saryAyuSi babhUya saH / / 21 / / anvayArtha - sarvAyuSi = ahamindra kI sArI Ayu meM, SaNmAsapramitAyuH = chaha mAha pramANa Ayu vAlA, saH = vaha deva, azeSAn = sAre, siddhAn = siddhoM ko, dhyAtvA = dhyAkara, ca = aura, hi = nizcita hI, tatpUjAratamAnasaH = unakI pUjA meM apane mana ko lagAne vAlA, babhUva = huaa|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 172 zeSa zlokArtha - ahamindra kI deva Ayu meM se chaha mAha pramANa mAtra Ayu rahane para vaha dena samparNa siddha bhagavantoM kA dhyAna kara unakI pUjA meM dattacitta ho gyaa| anvayArtha tadA jaMbUmahAdvIpe bharatakSetre uttame / zubhe deze zubhapurI kauzAmbI nAmataH smRtA / / 22 / / yamunApUra sandIptA dharmavinmAnavagaNaiH dhanadhAnyasamAkulA / sarvatrAkRtamaGgalA / / 23 / / tadA = taba yA usa samaya jaMbUmahAdvIpe mahAn jambUdvIpa = zubha, meM, uttame = uttama, bharatakSetre bharatakSetra meM, zubhe deze = deza meM, dharmavinmAnavagaNaiH dharma ko jAnane vAle jana samudAya se sarvatrakRtamaGgalA = sarvatra maGgala kI jAtI huyI, dhanadhAnyasamAkulA = dhanadhAnya se bharapUra, ( ca = aura), yamunApUrasandIptA = yamunA nadI ke pUra se sandIpta, zubhapurI = sundara nagarI, nAmataH = nAma se kauzAmbI kauzAmbI, smRtA = smRta kI gayI hai| = zlokArtha - = -- usa samaya jambUdvIpa ke uttama bharata kSetra meM zubha deza meM eka sundara nagarI thI jo yamunA nadI ke pUra arthAt jalabhAga se suzobhita thI, dhanadhAnya se paripUrNa thI tathA dharma ke jJAtA janoM ke samUhoM dvArA maGgala svarUpa vAlI thii| vidvAnoM ne use kauzAmbI nAma se smaraNa rakhA hai| tatrekSvAkukule gotre kAzyape dharaNAbhidhaH / 'rAjA babhUva dharmajJo mahAbalaparAkramaH / / 24 / / * = dharaNa anvayArtha - tatra = usa kauzAmbI nagara meM, ikSvAkukule = ikSvAku vaMza meM, kAzyaye = kAzyapa gotre = gotra meM, dharaNAbhidhaH nAmaka, mahAbala parAkramaH = mahAn bala aura parAkrama kA dhArI, dharmajJaH : = dharmAtmA, rAjA = rAjA, babhUva huA / zlokArtha - usa kauzAmbI nagara meM ikSvAkuvaMza meM kAzyapa gotra meM eka dharaNa nAma kA mahA parAkramI balazAlI aura dharmAtmA rAjA huA karatA thA / =
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ baSThaH o tasya rAjJI susImAkhyA mahAbhAgyena saMyutA / ahamindraprasUryA ca bhavitrI samazobhata ||25|| anvayArtha - yA = jo, ahamindraprasUH = ahamindra ko utpanna karane vAlI. bhavitrI = hogI, ca = aura, mahAbhAgyena = mahAbhAgya se, saMyutA = sahita, susImAkhyA = susImA nAma vAlI, tasya = usa rAjA kI, rAjJI = rAnI, samazobhata = suzobhita hotI thii| zlokArtha - jo ahamindra ko janma dene vAlI hogI aura mahA bhAgyazAlinI hai aisI susImA nAma kI usa rAjA kI rAnI suzobhita hotI thii| tattuSTyai svAvadhijJAnAdAgarma paramezituH / jJAtvA tatraiva dhanadaM ratnadRSTyarthamindrakaH / 26 / / samAdizat samAdiSTastena yksseshyrstdaa| varSAbhravadvavarSAzu ratnAni vividhAni saH / / 7 / / anyayArtha - svAvadhijJAnAt = apane avadhijJAna se, paramezituH = paramezvara yA tIrthakara kA, AgamaM = AnA janma lenA, jJAtvA = jAnakara, tattuSTya = usa nagara ke nivAsI aura rAjA rAnI kI saMtuSTi ke liye, indraka: = indra ne, tatraiva = usa sAre nagara meM hI, ratnadRSTriyartham = ratnoM kI dRSTi karane ke liye, dhanadaM = kubera ko, samAdizat = Adeza diyA, tena = kubera dvArA, yakSezvaraH = yakSoM ke adhipati ne, samAdiSTaH = Adeza prApta kiyA, tadA = taba arthAt usake bAda. saH = usa yakSezvara ne, varSAbhravat = varSA Rtu ke bAdaloM ke samAna, vividhAni = aneka prakAra ke, ratnAni = ratnoM ko, Azu = zIghra hI, vavarSa = varSA diyaa| zlokArtha - apane avadhijJAna se padmaprabhu tIrthaGkara ke Agamana ko jAnakara indra ne usa nagara ke nivAsiyoM aura rAjA-rAnI kI saMtuSTi ke liye usa nagara meM ratnoM kI varSA karane ke liye kubera ko Adeza diyaa| kubera ne yakSoM ke svAmI ko Adeza diyA taba usa yakSapati ne usa prakAra se aneka prakAra
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrI sammedazikhara mAhAtmya ke ratna varSA diye jisa prakAra varSA Rtu ke bAdala pAnI barasAte haiN| mAghe kRSNadale SaSThyAM citrAyAM zubhavAsare / ratnaparyaGkasuptA sA susImA bhUpateH priyA ||28|| rAtrau pratyuSasi svapnAn SoDazaikSata bhAgyataH / svapnAnte sindhuraM vaktre praviSTaM samalokayat / / 26 / / anvayArtha - mAghe = mAgha mAsa meM, kRSNadale = kRSNa pakSa meM, SaSTyAM = SaSThI, zubhavAsare = zubha dina meM, citrAyAM = citrA nakSatra meM, ratnaparyaGkasuptA - ratnoM se nirmita palaGga para soyI huyI, bhUpaH - rAjA kI, mA - nApa, susImga = susImA nAmaka, priyA = priya rAnI ne, rAtrau = rAtri meM, pratyuSasi = prabhAtabelA meM, bhAgyataH = mAgya se. Sor3aza = solaha, svapnAn = svapnoM ko, aikSata = dekhA, svapnAnte = svapna dekhane ke anta meM, vaktre = mukha meM, praviSTaM = praviSTa hote huye. sindhuraM = hAthI ko. samalokayat = dekhaa| zlokArtha - mAgha kRSNA SaSThI ke zubha dina citrA nakSatra meM ratna khacita palaMga para soyI huI rAjA kI susImA nAmaka usa priya rAnI ne rAtri bItane kI prabhAta velA meM bhAgyavazAt solaha svapnoM ko dekhA tathA svapnadarzana ke anta meM apane mukha meM praviSTa hote huye eka hAthI ko bhI dekhaa| atha prabuddhA sA devI tatkSaNaM patyurantike / gatA prasannavadanA tenAgaccheti sAdaram / / 30 / / uktopaviSTA satpIThe baddhAJjalirUvAca tam / svAminmayoSasi svapnAH SoDazAdha samIkSitAH / / 31 / / anvayArtha - atha = usake bAda, prabuddhA = jAgI huI, sA = vaha, devI = rAnI, prasannavadanA = prasanna mukha vAlI hokara, tatkSaNaM = jaldI hI. patyurantike = pati ke pAsa meM, gatA = gayIM, tena = rAjA dvArA, Agaccha = Ao. iti = aisA. sAdaraM = Adara sahita, uktA = kahI gayI, satpIThe - uttama Asana para,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 175 upaviSTA = baiThI huyI, baddhAJjaliH = hAtha jor3atI huyI, taM = rAjA ko. uvAca = bolI. svAmin = he svAmI!, adya = Aja, mayA = mere dvArA, uSasi = prAtaH velA meM. SoDaza = solaha, svapnAH = svapna, samIkSitAH = dekhe gaye haiN| zlokAtha - danantara jAne ke bAda pAnI pramukha hotI huyI jaldI hI pati ke pAsa gyii| pati dvArA Ao aisA Adara sahita kahI gayI vaha yogya Asana para baiTha gayI aura hAtha joDakara kahane lagI-he svAmI! Aja maiMne prAtaHbelA meM solaha svapna dekhe haiN| svapnAnte mattamAttaGgaH praviveza bhadAnanam / zrutvA tAMstatphalaM brUhi yathArtha prANavallabha ||3| anvayArtha - svapnAta = svapna darzana ke anta meM, madAnanam = mere mukha meM, mattamAttaGgaH = madonmasa hAthI, praviveza = praviSTa huA, prANavallabha = he jIvana sAthI!, tAn = una svapnoM ko, zrutvA = sunakara, tatphalaM = unakA phala, yathArtha = yathArtha arthAt jaisA hai vaisA, brUhi = kaho / zlokArtha - svapna ke anta meM mere mukha meM madonmatta hAthI praviSTa huaa| he jIvana sAthI! una svapnoM ko sunakara unakA phala jaisA hai vaisA hI kho| zrutvodito nRpasvAmI prItyA pulakitastadA / provAca tAM zRNu prAjJe mahodyadbhAgyazAlinI / / 33 / / udare te samAyAto mahAndevo jagatpatiH / taM samIkSiSyate tvaM bhoH samayAdatule dine 1|34 / / anvayArtha - tadA = taba, zrutvA -- svapnoM ko sunakara, prItyA = prIti se, pulakitaH = romAJcita zarIra vAle, (ca = aura). uditaH = harSodaya ko prApta, nRpasvAmI = rAjA ne, tAM = usa rAnI ko, provAca = kahA. prAjJe = he buddhimatI!, zRNu = suno, (tvaM = tuma), mahodyabhAgyazAlinI = mahAna bhAgyazAlinI, (asi = ho), te = tumhAre, udare = peTa meM, jagatpatiH = saMsAra kA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zlokArtha zlokArtha - taba svapnoM ko sunakara prIti se romAJcita zarIra vAle aura harSodaya ko prApta rAjA ne rAnI ko kahA- he buddhimati! suno tuma sarvAdhika bhAgyazAlinI ho tumhAre peTa-garbha meM jagat kA svAmI tIrthaGkara hone vAlA puNyazAlI deva A gayA hai| are! tuma use samaya Ane para kisI zubha dina sAkSAt dekhogI / iti zrutvA tadA devI mahAnandamavApa sA / - garbhiNIM tAM siSeve'tha pratighanaM pulomajA | |35|| anvayArtha - iti = aisA zrutvA = sunakara, sA usa devI = rAnI ne, mahAnandam = vipula Ananda ko avApa = prApta kiyA, atha = phira. tadA = taba, pulomajA = indrANI ne pratighasraM = pratidina, tAM = usa, garbhirNI = garbhiNI rAnI kI, siSeve sevA kii| = zrI sammedazikhara mAhAtmya svAmI tIrthaGkara, mahAn sarvotkRSTa puNyavAlA, devaH = deva, samAyAtaH = A gayA hai, bhoH = are! tvaM tuma, samayAt = samaya se, atule = atulanIya, dine = dina, taM = usako, samIkSiSyase == acchI taraha sAkSAt dekhogI / 11 anvayArtha = rAjA se isa prakAra sunakara vaha rAnI pracura Ananda ko prApta huii| isake bAda tabhI se indrANI ne pratidina usa garbhiNI rAnI kI sevA kii| = zakrasevyo nRpazcAsIdAnanda dundubhisvanaH / ratnavRSTiH pratidinaM trikAle'pi ca varSati ||36|| ca = aura, nRpaH - rAjI, api bhI. zakrasevyaH = indra se sevita, AsIt = huA thA, (sarvatra = sabhI jagaha ), AnandadundubhisvanaH = AnandadAyaka nagAr3oM kI dhvani, ( AsIt = thI), ca = aura, pratidinaM = pratyeka dina, trikAle tIna samaya, ratnadRSTiH = ratnoM kI barasAta, varSati - = barasatI thI / zlokArtha - aura rAjA bhI indra dvArA sevita huaa| usa nagara meM sabhI jagaha AnandadAyaka nagAr3oM kI dhvani hotI thI tathA pratyeka dina tIna bAra ratnoM kI barasAta barasatI thii|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH evaM devyA layA mAsA nItA nava sukhena hi / devajyotidaidIpyamAnayA ||37|| svabhAvadIptayA anvayArtha - evaM zloka = isa prakAra sukhena = svabhAvadIptayA = svabhAvataH kAnti vAlI, ca = aura), devajyotidaidIpyamAnayA = deva ke prakAza se daidIpyamAna kAntivAlI, tayA usa devyA - rAnI ne, nava = nau, mAsAH = mahineM, sukhena sukha se, hi = hI, nItA = bitA diye| isa meM sundara va kAntisampanna tathA garbha meM deva ke jIva kI sthiti hone se usake prakAza se atyadhika damakatI sI usa rAnI ne nau mahine sukha se hI bitA diye| kArtike mAsi kRSNAyAM trayodazyAM zubhe dine / zrImadahamindramahezvaram ||38|| = = = = " asUta putraM putraM sA anvayArtha kArtike kArtika, mAsi mAsa meM kRSNAyAM = kRSNa pakSa meM. trayodazyAM = trayodazI tithi meM zubhe zubha dine dina meM sA= usa rAnI ne zrImat lakSmIsampanna, ahamindramahezvaraM = ahamindra se tIrthaGkara hone vAle putraM putra ko. asUta = janma diyA | zlokArtha- kArtika kRSNa trayodazI ke zubha dina usa rAnI ne ahamindra se tIrthaGkara hone vAle putra ko utpanna kiyA / tathaivAvadhito jJAtvA saudharmandro'tha harSitaH / aizAnendrasamAyuktaH sagIrvANaH samAyayau / / 36 / / anyayArtha - atha = phira, tathaiva vaisA hI avadhitaH avadhijJAna se, jJAtvA = jAnakara, saudharmendraH - saudharma svarga kA indra, harSitaH = harSita huA, aizAnendrasamAyuktaH = aizAna svarga ke indra ke sAtha, sagIrvANaH = devatAoM sahita, samAyayau = AyA ! = = = 177 = = zlokArtha - phira vaise hI prabhu kA janma avadhijJAna se jAnakara harSita citta saudharma indra aizAna svarga ke indra ke sAtha hokara devatAoM sahita vahA~ aayaa|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17c. zrI sammedazikhara mAhAtmya mAyAzaktito devaM mAtrAjJAtaM zacIkarAt / gato meruM jayanirghoSamuccaran ||40|| sahasrakaiH / kSIrasindhujalApUrNaizcASTottara hemakumbhaiH prabhuM tatrAsnApayad bhaktito'rcayat ||41 / / vastrAlaGkaraNairdivyaiH pazcAdAbhUSya taM prabhum / vezmani / / 42 / / punaH samAnayAmAsa mahArAjasya AropitaM siMhapIThe punaH saMpUjya tatra tam / vidhAya tANDavaM citraM bhUpAdyantarvazIkaram / / 43 / / tasya padmaprabhAbhikhyAM kRtvA mAtre samarpya ca / azeSadevataiH sArdhaM jagAma svAmamarAvatIm ||44 // / sa samAdAya anvayArtha mAyAzaktitaH = mAyAmayI zakti ke kAraNa, mAtrA = mAtA dvArA, ajJAnaM = nahIM jAne gaye, devaM prabhu ko zacIkarAt indrANI ke hAtha se, samAdAya = lekara, saH = vaha indra, jayanirghoSamuccaran = jaya jayakAra kI ghoSaNA karatA huA. vahA~. = = gayA. tatra = = - = = = = * me merU parvata para gataH aSTottarasahasrakaiH = eka hajAra ATha, kSIrasindhujalApUrNaiH = kSIra sAgara ke jala se paripUrNa, hemakumNaiH svarNakalazoM se, prabhuM prabhu ko asnApayat - nahalAyA, ca = aura bhaktitaH = bhakti se arcayat = arcanA kI, pazcAt phira, divyaiH = divya, vastrAlaGkaraNaiH vastroM aura AbhUSaNoM se, taM = una, prabhuM zizu tIrthaGkara ko AbhUSya alaGkRta karake. punaH phira se, mahArAjasya = mahArAja ke vezmani = mahala meM, samAnayAmAsa le AyA, tatra = vahA~, siMhapIde siMhapITha para AropitaM = Aropita kiye gaye, taM = prabhu ko punaH = phira se saMpUjya = acchI taraha se pUjakara, bhUpAdyantarvazIkaraM = bhUpAdi ke antarmana ko vaza meM karane vAlA, citraM AzcaryakArI, tANDavaM = tANDava nRtya ko. vidhAya = karake, tasya una zizu prabhu kA, padmaprabhAbhikhyAM = padmaprabha aisA nAmakaraNa, kRtvA = karake, ca = aura, mAtre = mAtA ke liye, samarpya samarpita kara yA dekara, azeSadevataiH = = = = = =
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH apanI, - sampUrNa devatAoM ke sArdhaM = sAtha, svAm amarAvatIm = amarAvatI ko jagAma = calA gyaa| zlokArtha - mAyAzakti se jaise mAtA ko jJAta na ho vaise zacI ke hAtha se deva prabhu ko pAkara vaha saudharma indra jaya jayakAra kA nirghoSa karatA huA merU parvata para gyaa| vahA~ usane kSIra sAgara ke jala se bhare huye eka hajAra ATha svarNakalazoM se prabhu kA havana kiyA aura bhakti ke sAtha unakI arcanA kii| phira prabhu ko divya vastroM aura alaGkaraNoM se suzobhita karake vaha punaH unheM rAjA ke mahala meM le AyA / vahA~ siMhapITha para virAjamAna kiye gaye una prabhu kI phira se pUjA karake, rAjA Adi sabhI ke antarmana ko vazIbhUta karane vAlA AzcaryakArI tAMDava nRtya karake, prabhu kA 'padmaprabhu' yaha nAmakaraNa karake aura prabhu ko mAtA ke liye dekara vaha indra sabhI devatAoM ke sAtha apanI amarAvatI ko calA gyaa| = devIdevakumArakaiH / sarvAGgAnupamo devo sevito bAlarUpeNa cikrIDa navasadmani / 45 / / anvayArtha - devIdevakumArakaiH deviyoM aura deva kumAroM dvArA sevita hotA huA, sarvAGgAnupamaH sabhI aGgoM se anupama, devaH = bAlaka prabhu, navasadmani = naye mahala meM, bAlarUpeNa = bAlarUpa se, cikrIDa = khelate the / = zlokArtha - deva aura deviyoM ke kumAra rUpa se sevita hotA huA sAre aGgopAGgoM se sarvAti sundara bAlaka prabhu apane nUtana mahala meM bAlocita krIr3AyeM karate the| = = -- navakoTisamudreSu sumatIzAd gateSu saH / tadabhyantarajIvI hi babhUvAdbhutarUktanuH ||46 || 1 J = anvayArtha sumatIzAt sumatinAtha tIrthaGkara se navakoTisamudreSu = nau karor3a sAgara, gateSu bIta jAne para, tadabhyantarajIvI = usake madhya meM hI antarbhUta jIvana vAle, adbhutarUktanuH AzcaryakArI jyotirmaya zarIra vAle, saH vaha padmaprabhu bhagavAn babhUva = huye the / =
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - samatinAtha tIrthakara se nau karoDa sAgara kAla bIta jAne para usameM hI jinakA jIyana antarbhUta hai aise AzcaryotpAdaka kAntimAn zarIra vAle bhagavAna padmaprabhu huye the| sa triMzallakSapUrvAyuH sameto bhAskaraprabhaH / sArdha dvizatakodaNDaH samutsedhaH zarIravAn / / 47 / / sArdha saptoktalakSoktapUrvAyustu gataM ydaa| kumArakAle krIDAbhistadA rAjA babhUva saH / / 48 / / anvayArtha - saH = vaha, triMzallakSapUrvAyuHsametaH = tIsa lAkha pUrva Ayu se yukta, bhAskaraprabhaH = sUrya kI prabhA ke samAna, sArdhaM = Adhe sahita, dvizatakodaNDaH = do sau dhanuSa, samutsedhaH = U~cAI, zarIravAn = zarIra vAlA (AsIt = thA), kumArakAle = kumAra avasthA meM sAdha = Adhe sahita, saptaktilakSoktapUrvAyuH = sAta lAkha pUrva Ayu. yadA = jaba, krIDAbhiH = krIDAoM se. gataM = kI gayI, du :: to..daH -: rAnA, sa: ::: TE, sAjA = rAjA, babhUva = huye| zlokArtha - vaha padmaprabhu tIsa lAkha pUrva Ayu se yukta the unakA zarIra sUrya kI prabhA ke samAna thA jisakI U~cAI do sau pacAsa dhanuSa thii| kumArapane meM jaba unakI Ayu sADhe sAta lAkha pUrva khela khelane se bIta gayI thI to taba vaha rAjA ho gaye the| arthAta sAr3he sAta lAkha pUrva kI umra meM ce rAjA banA diye gaye the| vikArAn jitavAn sarvAn dharmakAryavizAradaH / sarvebhyaH sukhadaH sa sarvadoSahartA pratApavAn 1146 / / sAnandaM rAjyamakarot rAjyabhogairanekadhA / vanakrIDArthamekasmin samaye gatavAnprabhuH / / 5 / / anvayArbha - sarvebhyaH- sabake liye, sukhadaH = sukha dene vAle, sarvadoSahartA = saba prakAra ke doSoM ko harane vAle, dharmakAryavizAradaH = dharma kAryoM ko karane meM catura, pratApavAn = pratApI-parAkramI, sarvAn = sAre, vikArAn = vikAroM ko. jitavAn - jItane vAle, sa = usa rAjA ne. anekadhA = aneka prakAra se,
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaSThaH 11 rAjyabhogaiH = rAjya ke bhorgoM ko bhogane ke sAtha, sAnandaM = Ananda sahita, rAjyaM = rAjya, akarot = kiyaa| ekasmina samaye = eka bAra, prabhuH = rAjA, banakrIDArtham = vana meM krIr3A ke liye, gatavAn = gye|| zlokArtha - sabake liye sukha dene vAle, sabhI prakAra ke doSoM ko dUra karane vAle. dharmakAryasampAdana meM catura sAre vikAroM ko jItane vAle usa pratApI rAjA ne aneka prakAra se rAjya ke vaimava ko bhogane ke sAtha AnandapUrvaka rAjya kiyaa| eka bAra vaha rAjA vana krIr3A ke liye vana meM gye| tatra gatyaikamAsaM taM mRtaM mAtaGgamaikSata | tatkSaNAtsa virakto'bhUt nazvaraM gaNayajagat / / 1 / / anuprekSA dvAdazaiva bhAvayitvA hRdi prabhuH / dattyA rAjyaM svaputrAya stuto brahmarSibhistadA / / 5 / / zakopanIlAmasulAmAnandazikSikA gataH / zRNvan devajayadhvani manoharavanaM yayau / / 53 / / anvayArtha - (sa = usane). ekamAsaM = eka mAha paryanta. (akrIDat = krIDA kI), (ca = aura), tatra = vana meM, mAtaGga = hAthI ko, aikSata = dekhA, taM = usako. mRtaM = marA huA, gatvA = jAnakara, tatkSaNAt = usI kSaNa, sa - vaha, jagat = jagat ko. nazvaraM = nazvara, gaNayana - ginatA haA, viraktaH = virakta, abhUta = ho gyaa| prabhuH = rAjA ne. hRdi = mana meM, dvAdazaiva = bArahoM hI, anuprekSAH = anuprekSAyeM, bhAvayitvA = 'mAkara,' svaputrAya = apane putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko. datvA = dekara, (yadA -- jaba), brahmarSibhiH = brahmarSi arthAt laukAntika devoM se, stutaH = stuti kiyA gayA, tadA = taba, zakropanItA = indra dvArA lAyI gayI, atulAM = jisakI tulanA nahIM kI jA sakatI aisI anupama, AnandazivikAM = Ananda nAmaka pAlakI ko, gataH = prApta ho gayA, devajayadhvani = devatAoM dvArA kI gaI jayadhvani ko, zRNvan = sunatA huA, manoharavanaM = manohara bana ko, yaya) = calA gyaa|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ paE2 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - usa rAjA ne eka mAha taka vana meM krIr3A kii| eka dina usane vana meM eka hAthI dekhA kintu vaha mara gayA hai' - aisA jAnakara usI samaya jagat ko nazvara ginatA huA vairAgya ko prApta ho gayA | una prabhu ne mana meM bAraha anuprakSAoM ko bhAkara arthAt unakA cinvana karake apane putra ko rAjya de diyA tathA jaba brahmarSi nAmaka laukAntika devoM dvArA unakI stuti kI gaI taba indra dvArA lAyI gayI Ananda nAmaka pAlakI meM baiTha gaye aura deva dvArA kI gayI jaya dhvani ko sunate huye manohara vana meM cale gye| kArtika kRSNapakSe ca trayodazyAM tithau prabhuH / citrAyAM bhUmipAlaizca sahasaiH saha tadvane / / 4 / / dIkSAM jagrAha sandhyAyAM samyak SaSThopavAsabhRt / tatkSaNAcca tribodho'pi caturthajJAnamApa saH / / 55 / / anvayArtha - kArtike = kArtika mAsa meM kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, trayodazyAM = terahavIM, tithau = tithi meM, ca = aura, citrAyAM = citrA nakSatra meM, sahakhaiH hajAroM, bhUmipAlaiH = rAjAoM ke, saha -- sAtha, prabhuH = rAjA ne, dIkSAM - dIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA. ca = aura, sandhyAyAM = zAma ko, tribodho = tIna jJAna ke dhArI. ca - aura, SaSThopavAsabhRt = SaSThopavAsa ke niyama ko dhAraNa karane vAle, saH = una munirAja ne. tatkSaNAt - jaldI hI, samyaka = zuddha, caturthajJAnam =: cauthA manaHparyayajJAna ko, api = bhI. Apa = prApta kara liyaa| zlokArtha - kArtikakRSNA trayodazI ko citrA nakSatra meM hajAroM rAjAoM ke sAtha rAjA ne muni dIkSA grahaNa kara lI tathA tIna jJAna ke dhArI va SaSThopavAsa ke niyama ko dhAraNa kiye huye una munirAja ne jaldI hI zuddha cauthA manaHparyaya jJAna prApta kara liyaa| dvitIye'hina gato deyo vardhamAnaM puraM prati / bhikSAyai somadattAkhyastatra rAjA sudhArmikaH / / 56 / /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha. tasmai dattvAzanaM prApa tadaivAzcarya paJcakam / SaNmAsaM maunamAsthAyatapazcAtapaduttamam / / 57 / / = = = H anyayArtha - dvitIye dUsare, ani dina, devaH = munirAja bhikSAyai = AhAra bhikSA ke liye, vardhamAnaM vardhamAna nAmaka puraM nagara, prati kI ora, gataH = gaye / tatra = usa nagara meM, somadattAkhyaH somadatta nAmaka, sudhArmikaH = dharmAtmA, rAjA = rAjA, (AsIt = thA), (sa = usa rAjA ne), tasmai munirAja ko azanaM = AhAra, datvA = dekara, tadaiva = usI samaya, paJcakam pAMca, Azcarya AzcaryoM ko prApta = prApta kara liyA, ca = aura, SaNmAsam maunavrata, AsthAya = lekara uttamaM = una = - chaha mAsa tarka, maunaM uttama tapaH = tapa, = = = = - 18. 3 atapat = tapA zlokArtha - dUsare dina ve munirAja bhikSA ke liye vardhamAna nagara kI tarapha gaye vahA~ somadatta nAmaka dharmAtmA rAjA rAjya karatA thaa| usane munirAja ko AhAra dekara usI samaya paMcAzcarya prApta kiye aura munirAja ne chaha mAha taka maunavrata lekara uttama tapazcaraNa kiyaa| ugreNa tapasA devo ghAtikarmakSayaM vyadhAt / yuktazcaturanantaiH sa caitramAse site dale / / 58 / / pUrNimAyAmavApoccaiH kevalajJAnamuttamam | tadA samavasAraM ca dhanezo vAsavAjJayA / / 56 / / atyadbhutaM vyaracayattatra sarvopari prabhuH / chatratrayasamuddIpto babhau sarvopari prabhuH / / 60 / / * anvayArtha ugreNa = ugra, tapasA = tapazcaraNa se devaH = munirAja ne ghAtikarmakSayaM = ghAtiyA karmoM kA kSaya, vyadhAt = kara diyA, (yadA = jaba), caitramAse = caitra mAha meM, site dale = zukla pakSa meM, pUrNimAyAm = pUrNimA ke dina, uccaiH = utkRSTa, caturanantaiH anaMta catuSTyoM se yuktaH yukta, sa= unhoMne, uttamaM = uttama, kevalajJAnam kevalajJAna ko, avApa = prApta = - =
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrI sammedazikhara mAhAtmya kiyA thaa| tadA = tabhI, vAsavAjhayA = indra kI AjJA se, dhanezaH = kubera ne, atyadabhutaM = atyadhika Azcaryajanaka, samavasAraM = samavasaraNa ko, vyaracayat = raca diyA, tatra = usa samavasaraNa meM, sarvopari = sabase Upara, yathA = jaise, khe = AkAza meM, pArakaH = pUrvA, (hayA -- ), praH . . bhagavAn. chatratrayasamuddIptaH = tIna chatroM se camakate-damakate huye. khe = AkAza meM, babhau = suzobhita huye| zlokArtha - ugra tapazcaraNa se una munirAja ne cAroM ghAtiyA karmoM kA kSaya kara diyA | jaba caitra zuklA pUrNimA ke dina utkRSTa anaMta catuSTayoM se yukta pramu ne uttama kevalajJAna prApta kiyA thaa| tabhI indra kI AjJA se kubera ne atyadhika AzcaryakArI samavasaraNa kI racanA kara dii| usa samavasaraNa meM sabase Upara bhagavAna tIna chatroM ke sAtha dIptimAna hote huye AkAza meM vaise hI suzobhita huye jaise AkAza meM sUrya damakatA hai| yathAsaMkhyaM gaNendrAdyaiH prabhudizakoSThauH / sampUjitastato dRSTo zAradenduriya vyabhAt / / 6 / / ___ anvayArtha - tataH = aura phira, yathAsaMkhyaM = kramaza:. dvAdazakoSTagaiH = bAraha koThoM meM sthita. gaNendrAdyaiH = gaNadharAdi zrotAoM dvArA, prabhuH = bhagavAna!, sampUjitaH = pUjA kiye jAte huye, dRSTaH = dikhe, iva = mAnoM, zaradenduH = zarad Rtu kA candramA hI, vyabhAt = suzobhita huA ho / zlokArtha - samavasaraNa meM kramazaH bAraha koThoM meM sthita gaNadharAdi zrotAoM ne bhagavAn kI pUjA kI, aisA dikhatA thA mAnoM zarada Rtu kA candramA suzobhita ho rahA ho| bhavyairdharmopadezAya sampRSTo bhgvaaNstdaa| uccarandivyanirghoSa sarvatattvaprakAzakam / / 2 / / saryadharmopadezAdya sarvArthatimirApaham / dvAtriMzaduktasahasrapuNyadezeSu devarAT / / 3 / / padmaprabho'sau viharanbhavyAn pratibodhayan / mAsamAtrAyaziSTAyuH sammedAcalamAyayau / / 64 / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH anvayArtha - (yadA = jaba), bhavyaiH = bhavya jIvoM dvArA, dharmopadezAya = dharma kA upadeza samajhane ke liye, bhagavAn = bhagavAn, sampRSTaH = pUche gaye. tadA = taba. sarvadharmopadezADhyaM = sabhI dharmoM ke upadeza se samRddha, satimirAmaha - sAre padArthoM ke sambandha meM vartamAna ajJAna ko nAza karane vAlI. sarvatattvaprakAzakam = sAre tattvoM kA prakAzana karane vAlI, divyanirghoSaM = divyadhvani ko, uccaran - uccarita karate huye, dvAtriMzaduktasahasrapuNyadezeSu = battIsa hajAra puNya dezoM meM, viharan = vihAra karate huye, bhavyAna = bhavyajIvoM ko, pratibodhayan = pratibodhita karate arthAt samajhAte huye. mAsamAtrAziSTAyuH = mAtra eka mAsa avaziSTa Ayu vAle, asau = vaha, devarAT = devAdhideva tIrthakara, padmaprabhuH = padmaprabhu. sammedAcalam = sammedazikhara para, Ayayau = A gye| zlokArtha - jaba bhavyajanoM dvArA dharmopadeza samajhane ke liye bhagavAn pUche gaye taba sabhI padArthoM ke sambandha meM vidyamAna ajJAna andhakAra ko nAza karane vAlI, sabhI dharmoM ke vivecana se samRddha, aura sAre tattvoM ko prakAzita karane vAlI divyadhvani kA uccAraNa karate huye, battIsa hajAra puNya dezoM meM vihAra karate huye vahA~ bhavya jIvoM ko pratibodha arthAt dharma kA jJAna dete huye eka mAha mAtra Ayu avaziSTa rahane para ve devAdhideva bhagavAn-tIrthakara padmaprabhu sammedazikhara para A gye| saMharandivyanirghoSa zukladhyAnaparAyaNaH / mohanAkhyaM mahAkUTaM svadhAmnA samapUrNayat / / 65 / / anvayArtha - zukladhyAnaparAyaNaH = zukladhyAna meM tatpara prabhu ne, divyanirghoSaM = divyadhvani ko. saMharan = sameTate huye arthAt divyadhvani ko baMda karate huye, mohanAkhyaM = mohana nAmaka, mahAkUTa = mahAn kUTa ko, svadhAmnA = apane dhAma arthAt teja se, samapUrNa yat = pUrNa kara diyaa| zlokArtha - apanI divyadhvani ko rokate huye zukladhyAna parAyaNa prabhu ne mohana nAmaka mahAkUTa ko apane teja se paripUrNa kara diyaa|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ............... -..-....-..- .- . zrI sammedazikhara mAhAtmya phAlgune mAsi kRSNAyAM caturthyAM munibhiH saha / sahasraiH pratimAyogamAdAyApAmRtaM prabhuH ||66 / / sandhyAyAM muktikalyANamasyApi siddhadhAmani / akhaNDAnandapIyUSarasAsthAdI babhUya saH / / 67 / / anvayArtha - phAlgune = phAlguna, mAsi = mAha meM, kRSNAyAM = kRSNapakSa meM, caturthyA = caturthI tithi meM. sahasraiH = hajAroM, munibhiH = muniyoM ke, saha = sAtha. prabhuH = bhagavAn ne, pratimAyogaM = pratimAyoga ko, AdAya = lekara, amRtaM = maraNa rahita mokSa ko, Apa = prApta kara liyA, sandhyAyAM = sAyaM belA meM, asya = ina bhagavAna kA, muktikalyANam = mokSa kalyANaka, api = mI, babhUva = huA, saH = vaha, sidbhadhAmani = siddhasthAna meM, akhaNDAnandapIyUSarasAsvAdI = akhaNDa AnaMda svarUpa amRta rasa kA anubhava karane vAlA yA vedana karane vAlA, babhUva = huA / zlokArtha - phAlguna kRSNA caturthI ke dina hajAroM muniyoM ke sAtha bhagavAn ne pratimAyoga lekara mokSa pada pA liyaa| unakA mokSakalyANa saMdhyA kAla meM huaa| vaha bhagavAn siddha sthAna meM khaNDarahita arthAt satat paripUrNa Ananda rUpa amRta ke rasapAna kA svAda lane vAle ho gye| ekonazatakoTyuktAH samudrAzItilakSakAH / netracatvAriMzatsahasrAstathA saptazatapramAH / / 68 / / sptviNshtisNkhyaataasttpshcaatmohnaabhidhaat| kUTAtsiddhapadaM prAptA munayo divyacakSuSaH / / 66 / / anvayArtha - tatpazcAt -- padaprabhu ke mokSa jAne ke bAda. ekonazatakoTyuktAH = ninyAnaveM karoDa, samudrAzItilakSakAH = caurAsI lAkha, netracatvAriMzatsahasrAH = bayAlIsa hajAra, saptazatapramA: - sAta sau, tathA = aura, saptaviMzatisaMkhyAtAH = sattAisa saMkhyApramANa, divyacakSuSaH = divyajJAna vAle, munayaH = muniyoM ne, mohanAbhidhAnAt = mohana nAmaka, kUTAt = kUTa se. siddhapadaM = siddhapada ko, prAptA = prApta kiyaa|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMSThaH 187 zlokArtha padmaprabhu ke mokSa jAne ke bAda ninyAnaveM karoDa caurAsI lAkha bayAlIsa hajAra sAta sau aura sattAisa saMkhyApramANa divyajJAna vAle muniyoM ne mohana nAmaka kUTa se siddhapada ko prApta kiyaa| anvayArtha -- kUTaM cAnandamAhAtmyaM mohanAkhyaM manoharam | yAtrAyAM yo'bhivandeta bhavAbdhiM sa tared dhruvam / / 70 / / -- = " yaH = jo, AnandamAhAtmyaM = AnaMda rUpa mahimA se saMyukta, ca aura manoharam manaharaNa-sundara, mohanAkhyaM = mohana nAmaka kUTa kUTa ko yAtrAyAM = tIrthavandanA rUpa yAtrA meM, abhivandeta = pUje, usakI vandanA kare, saH = vaha, dhruvaM nizcita hI, bhavAbdhiM = saMsAra sAgara ko, taret = taira leve arthAt usase pAra ho jAve / = - = zlokArtha - jo bhI tIrthavandanA rUpa yAtrA meM Ananda dene vAlI mahimA se yukta aura manohara, mohana nAmaka kUTa kI vandanA karatA hai vaha nizcita hI saMsAra sAgara ko taira letA hai arthAt usase pAra ho jAtA hai / proSadhavratako TyuktaphalaM tadvandanAllabheta / sarvakUTAbhivandAroH phalaM vaktuM na zakyate / / 71 / / 1 T kahane ke liye, anvayArtha - tadvandanAt usa mohana kUTa kI vandanA se, proSadhanatakoTyuktaphalaM eka karor3a proSadhopavAsa vrata ke phala ko labheta = prApta kare to, sarvakUTAbhivandAroH sabhI kUToM kI abhivandanA karane cAle bhakta kA, phalaM = phala ko, vaktuM (ko'pi = koI bhI), na = nahIM zakyate zlokArtha eka mohana kUTa kI vandanA karane se proSadhopavAsa vrata karane kA phala prApta ho jAye to sabhI kUToM kI vandanA karane vAle ke phala ko koI bhI nahIM kaha sakatA hai / = sakatA hai| jaba eka karor3a = pUrvaM suprabhabhUpAlaH kUTaM taM prANamanmudA / saMkSepataH kathAM tasya yakSye zRNuta sAdhavaH / / 72 / /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - pUrva = pahile, suprabhabhUpAlaH = suprabha rAjA ne, mudA - prasanna mana se, taM = usa. kUTa = kUTa ko, prANamat = praNAma kiyA thA, tasya = usakI, kathAM = kathA ko. saMkSepata: = saMkSepa se, vakSye = maiM kahatA hUM, sAdhavaH = he sAdhuoM!, zRNuta = tuma saba suno| zlokArtha - suprabha rAjA ne pahile prasanna mana se usa mohanakUTa ko praNAma kiyA thaa| usakI vaha kathA maiM saMkSepa se kahatA hUM- he sAdhuoM arthAt sajjanoM! tuma saba use suno| jamyUnAmni zubhe dvIpe bhArate kSetra uttame / baMgadeze pramAkayAM nagarcA suprabho'bhavat / / 73 / / anvayArtha - jambUnAmni = jambU nAmaka, zubhe = zubha, dvIpe = dvIpa meM, uttame = uttama, kSetre = kSetra meM, bhArate = bhArata meM, baMgadeze = baMgadeza meM, prabhAkaryA = prabhAkarI. nagaryA = nagarI meM, suprabhaH = suprabha rAjA, abhavat = huA thaa| zlokArtha - zuma lakSaNoM vAle jaMbUdvIpa ke uttama kSetra bhArata ke baMgadeza meM prabhAkarI nagarI kA rAjA suprabha thaa| tasya priyA suSeNAkhyA sundarI zIlazAlinI / guNADhyA lakSaNADhyA ca satyAkhyA sambabhUya sA / / 74 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA kI, suSeNAkhyA = suSeNA nAmaka, priyA = priya patnI (AsIt = thI). sundarI = rUpavatI, zIlazAlinI = uttama zIla kA pAlana karane vAlI, sA = vaha, guNADhyA = guNoM kI khAna. lakSaNADhyA = uttama lakSaNoM kI khAna, ca = aura, satyAkhyA = satya bolane vAlI, sambabhUva = huI-prasiddha huii| zlokArtha - usa suprabha rAjA kI eka priya rAnI thI jo atyaMta rUpavatI aura uttama zIla kA pAlana karane vAlI thii| vaha rAnI uttama lakSaNoM se sampanna aura aneka guNoM kI khAna thI tathA satya vAdinI ke rUpa meM prasiddha huI thii|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH 18 ekadA suprabho bhupaH parivArasamanvitaH / svecchayA harSasaMyuktaH krIDAyai gatavAn vanam / / 75 / / anvayArtha - ekadA = eka bAra, bhUpaH = rAjA. suprabhaH = suprabha, harSasaMyuktaH = harSa se bharA huA, parivArasamanvitaH = parivAra sahita, svecchayA = apanI icchAnusAra, krIDAyai = krIDA karane ke liye, vanaM = vana ko, gatavAn = gayA / zlokArtha - eka bAra harSa se bharA huA vaha suprabha rAjA apanI icchA se krIDA ke liye saparivAra vana ko gyaa| apazyaccAraNamuni triHparikramya taM tataH / prAha bhUpazcAraNaddhiH kutaH prAptA tava prabho / 76 / / anyayArtha .- (tatra = vana meM), cAraNamuniM = cAraNa RddhidhArI muni ko, apazyat = dekhA, tataH = usake bAda, taM = una munirAja kI, triH = tIna, parikramya = parikramA karake, bhUpaH = rAjA ne, prAha = kahA, prabho = he svAmI!. tava = tumhAre liye, cAraNaddhiH = cAraNa Rddhi, kutaH = kisa kAraNa se, prAptA = prApta huii| zlokArtha - rAjA ne vana meM cAraNa RddhidhArI munirAja ko dekhA tathA unakI tIna parikramA karake praNAma kiyA evaM pUchA he svAmI! Apake liye cAraNa Rddhi kisa kAraNa se prApta huii| muninoktaM mahIpAla sammedAdhalavandanAt / cAraNaddhiH mayA prAptA zrutvAha nRpatiH punaH / / 77 / / mune sammedayAtrAyai manmano'sti samutsukam / munistaM prAha bhUmIza tava yAtrA bhaviSyati |7|| anvayArtha - muninA = munirAja dvArA, uktaM = kahA gayA, mahIpAla = he rAjana!, sammedAcalavandanAt = sammedazikhara kI vandanA se, mayA = mere dvArA, cAraNaddhiH = cAraNa Rddhi, prAptA = prApta kI gayI (iti = aisA), zrutvA = sunakara, nRpaH = rAjA, punaH = phira se, Aha = bolA, mune = he muni, sammedayAtrAyai = sammedazikhara kI yAtrA ke liye, mama = merA, manaH = mana,
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI sammedazikhara mAhAtmya samutsukam = utsuka-utsAhita, asti = hai, muniH = munirAja ne. taM = usako, prAha = kahA. bhUmIza = he rAjana!. tava = tumhArI, yAtrA = tIrthavandanA rUpa yAtrA, bhaviSyati = ho jaayegii| zlokArtha - munirAja ne kahA-he rAjana! sammeda zikhara kI vandanA karane se mujhe yaha cAraNa Rddhi prApta huI hai| munirAja se yaha sunakara rAjA phira bolA- he muni merA mana soTamAra kI yAtrA karane ke liye utsuka ho rahA hai| taba munirAja ne kahA-he rAjana! tumhArI tIrthavandanA svarUpa yAtrA avazya ho jaayegii| tadA mudA samAgatya gRhaM yAtronmukho'bhavat / saMghasammAnakRdrAjA koTyuktamanujaiH saha ||7|| gAyakAnvAdakAMstadvat nartakIzca nartakAMstathA / sArthakAnsaMvidhAyAtha dundubhIzcabhinAdayan / / / / uttuGgadhvajazobhAyo mahotsavasamanvitaH / sammedayAtrAmakarot dinaiH katipayairnRpaH ||1|| anyayArtha - tadA = taba, gRhaM = ghara, samAgatya = Akara, saMghasammAnakadrAjA = caturvidhasaMgha kA sammAna karane vAlA rAjA, mudA = prasannatA ke sAtha, koTyuktamanujaiH = eka karor3a manuSyoM ke. saha = sAtha, yAtronmukhaH = sammedazikhara kI yAtrA ke liye tatpara, abhavat = ho gyaa| atha = phira, gAyakAn = gAyakoM ko, dAdakAn = tabalA Adi bajAne vAloM ko, ca = aura, nartakIH = nRtyAGganAoM ko nartakAna = nartakoM ko, sArthakAn = sAtha meM calane vAlA, saMvidhAya = karake, tathA ca = aura. dundubhIH = nagAr3oM ko, abhinAdayan = bajavAte huye, uttuGgadhvajazobhADhyaH = U~ce dhvaja kI zobhA se sampanna, mahotsavasamanvitaH = mahAn utsava se saMyukta hotA huA, nRpaH = rAjA ne, katipayaiH = kucha, dinaiH = dinoM se, sammedayAtrAm = sammedazikhara kI yAtrA ko, akarot = kara liyaa|
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH 161 zlokArtha -- munirAja se sammedayAtrA kA mahattva jAnakara vaha rAjA ghara A gayA aura caturvidha saMgha kA sammAna karatA huA prasanna mana se eka karor3a manuSyoM ke sAtha sammedazikhara kI yAtrA karane ke liye tatpara ho gyaa| phira usane gIta gAne vAloM ko, bAje bajAne vAloM ko, nAcane vAlI aura gatya karane vAlI striyoM ko sAtha meM calane vAlA karake tathA nagAr3oM ko bajavAte huye. U~ce dhvaja kI zobhA se sampanna hote huye aura mahAna utsava manAte huye, kucha hI dinoM meM sammedazikhara kI yAtrA kara lii| samprAptaM sarvataH prema kUTaM taM mohanAbhidham / abhivandyASTadhAM pUjAM vistArya vidhivattadA / / 2 / / virakto ratiSeNAya rAjyaM datvA ca tadane / munivrataM sa jagrAha tatraiva dRr3habhAvabhAk / / 3 / / caturyuktAzItilakSaiH munibhiH saha tapobalAt / ghAtinAM ghAtanaM kRtvA nirvANamagamattadA / / 84|| anvayArtha - sarvataH = sabhI tarapha se, prema = Ananda, sanprAptam = prApta kiyA, tadA = taba, vidhivat = vidhAnAnusAra, aSTadhApUjA = ATha prakAra ke dravyoM se yukta pUjA ko, vistArya = vistArita karake, taM = usa, mohanAbhidhaM = mohana nAmaka, kUTaM = kUTa ko, abhivandya = praNAma karake, ca = aura, viraktaH = vairAgya ko prApta huye, saH = usa rAjA ne, ratiSeNAya = ratiSeNa ke liye, rAjyaM = rAjya ko, datvA = dekara, tadvane = usI vana meM, munivrata = munidIkSA ko. jagrAha = grahaNa kara liyA, tatraiva = munivrata pAlana meM hI, dRDhabhAvabhAk = sthira bhAvanA vAlA hokara, tapobalAt = tapazcaraNa ke bala se, ghAtinA = ghAtikarmoM kA, ghAtanaM = ghAta nAza karake, tadA = tabhI, caturyuktAzItilakSaiH = caurAsI lAkha, munibhiH = munirAjoM ke, saha = sAtha, nirvANam = mokSa, agamat = prApta kara liyaa| zlokArtha - sammedazikhara kI yAtrA meM rAjA ne saba tarapha se Ananda prApta
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 - - zrI sammedazikhara mAhAtmya kiyA tathA vidhipUrvaka aSTa dravyoM se pUjA ko vistArita karake usane mohana nAmaka kUTa ko praNAma kiyA aura vairAgya / ko prApta ho gyaa| virakta rAjA ne ratiSeNa ko rAjya dekara usI vana meM munidIkSA grahaNa kara lI aura munidharma pAlana meM hI dRr3habhAvanA vAlA hokara usane tapazcaraNa ke bala se ghAtiyA karmoM kA nAza karake caurAsI lAkha munirAjoM ke sAtha nirvANa prApta kara liyaa| evaM prabhAvakUTo'sau mohanAkhyaH pravarNitaH / bhavyAH prayatnato jIvA dRSTvA taM praNamantu hi / / 5 / / anvayArtha - evaM = isa prakAra, prabhAvakUTa: = prabhAva vAlA kUTa, asau = saha, mohanArayyaH = mohana nAmaka, pavarNita: = varNita kiyA gayA hai, bhavyAH = bhavya, jIvAH = jIva, prayatnataH = prayatna se, taM = usa phUTa ko, dRSTvA = dekhakara, hi = avazya hI, praNamantu = praNAma kreN| zlokArtha - isa prakAra ke prabhAva vAlA yaha kUTa mohanakUTa ke nAma se varNita huA hai| bhavya jIva prayatna karake usa kUTa ko dekhakara use praNAma kreN| yo mohanAbhidhamidaM girivaryakUTam / bhAvAtsamIkSya paripUjya namecca bhaktyA / / svsyaabhilaassprilbdhisukhaanvito'smaat| muktto bhavet kaThinasaMsRtipAzabandhAt / / 6 / / anvayArtha - yaH = jo, idaM = isa, mohanAbhidhaM = mohana nAmaka, girivaryakUTaM = zreSTha parvata sammedazikhara kI kUTa ko, bhAvAt = bhAva se, samIkSya = dekhakara, ca = aura, bhaktyA = bhakti se, paripUjya = acchI taraha se pUja kara, namet = namaskAra kare, (saH = vaha), asmAt = isa, kaThinasaMsRtipAzabandhAt - bhayaMkara saMsAra rUpa phaMde ke bandhAna se, svasvAbhilASaparilabdhisukhAnvitaH = apanI abhilASA ko pAle arthAt pUrNa karane rUpa sukha se Anandita hotA huA, muktaH = mukta, bhavet = ho jAtA hai|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____ 163 zlokArtha - jo isa mohana nAmaka sammedazikhara ke kUTa ko bhAvoM se dekhakara aura bhakti se pUjA kara use namaskAra karatA hai, vaha isa kaThina bhayaMkara saMsAra rUpa phaMde ke bandhana se apanI abhilASA pUrNa karane rUpa sukha se Anandita hotA huA mukta ho jAtA hai| {iti dIkSitadevadattakRte sammedazikharamAhAtmye mohanakUTavarNanaM, tIrthaGkara padmaprabhavRtAnta samanvitaM nAma SaSTho'dhyAyaH samAptaH / ) (isa prakAra dIkSita devadatta dvArA racita sammedazikharamAhAtmya meM mohanakUTa kA varNana karane vAlA aura tIrthaGkara padmaprabha ke vRtta ko batAne vAlA chaThavAM adhyAya samApta huaa|
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamo'dhyAya: zrImatprabhAsakUTe yo niHzreyasapadaM gataH / tasmai supArzvanAthAya devdttnmskRtiH||1|| anvayArtha - yaH = jinhoMneM, zrImatprabhAsakUTe = zobhA sampanna prabhAsakUTa para, niHzreyasapadaM = mokSapada ko. gataH = prApta kiyA, tasmai = una, supArzvanAthAya = supArzvanAtha bhagavAna ke liye. devadattanamaskRtiH = devadatta kA namaskAra. (asti -. hai)| zlokArtha - jinhoMne zrI zobhA se sampanna prabhAsa kUTa para mokSapada pAyA ___ una supArzvanAtha ke liye mujha devadatta kavi kA namaskAra hai| tatprasAdAtkathAM tasya cturvrgphlprdaam| saGgraheNa pravakSyehaM bhavyAH zRNuta sAdaram / / 2 / / anvayArtha - tatprasAdAt = tIrthaGkara supArzvanAtha ke prasAda se, ahaM - maiM, saGgraheNa = saMgraha kI apekSA se, tasya = una supArzvanAtha kI, caturvargaphalapradAM = dharma-artha-kAma aura mokSa rUpa phala ko dene vAlI, kathAM = kathA ko, pravakSye - kahUMgA, bhavyAH -- he bhavya jIvo!, sAdaraM = Adara sahita tAM = usako), zRNuta = suno| zlokArtha - tIrthakara supArzvanAtha ke prasAda se maiM saMgraha kI apekSA una tIrthakara supArzvanAtha kI dharma, artha, kAma aura mokSa svarUpa phala ko dene vAlI kathA ko kahUMgA / usa kathA ko he bhavya jIvo! tuma saba Adara sahita suno| prasiddha dhAtakIkhaNDe pUrvasmin halAdinI zubhA / sItA taduttare * bhAge kacchadezazca dhArmikaH / / 3 / / anvayArtha - prasiddhe = suprasiddha, pUrvasmin = pUrva, dhAtakIkhaNDe = dhAtakI khaNDa meM, zubhA = zubhaMkara, halAdinI = AnaMdadAyinI, sItA = sItA nadI, (asti = hai), ca = aura, taduttare = usa nadI
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH zlokArtha suprasiddha pUrva dhAtakI khaNDa nAmaka dvIpa meM zubhakAriNI aura AnandadAyinI sItA nadI hai| usa nadI ke uttara bhAga meM dharmAtmAoM se pUrNa kacchadeza hai / anvayArtha zlokArtha anvayArtha zlokArtha - tatrA kSemapuraM bhAsvattasya rAjA supuNyakRt / bhUpa zIrSArcitapadadvayaH / / 4 / / nandiSeNo'bhavad taMtra = usa kaccha deza meM, bhAsvat = camaka-damaka se pUrNa, kSemapuraM = kSemapura nAmaka nagara ( AsIt = thA) tasya = usa nagara kA rAjA - rAjA supuNyakRt = uttama puNya kAryoM ko karane vAlA, bhUpazIrSArcitapadadvayaH = jisake donoM paira rAjAoM ke siroM se pUjita the aisA nRpativaMditacaraNa, nandiSeNaH nandiSeNa abhavat = thaa| -- -- 165 ke uttara bhAga = mAga meM dhArmikaH = dharmAtmAoM se yukta, kacchadezaH = kacchadeza (asti = hai ) / -- -- usa kaccha deza meM camaka-damaka yukta kSemapura nAmaka nagara thA jisakA rAjA nandiSeNa thA vaha uttama puNya kAryoM ko karane vAlA aura rAjAoM ke mastakoM se pUjita hai donoM caraNa jisake, aisA pUjanIya thA / nandiSeNA tasya rAjJI tayA saha mumoda saH / mahApratApadahanajvAlAdagdhAribhUruhaH / / 5 / / tasya usa rAjA kI, rAjJI rAnI, nandiSeNA nandiSeNA ( AsIt = thI ), saH = vaha, mahApratApadahanajvAlAdagdhAribhUruhaH mahAn pratApa rUpa agni kI jvAlAoM se dagdha kara diye haiM zatru rUpI vRkSa jisane aisA rAjA, tayA rAnI ke saha = = sAtha, mumoda = prasanna huA | = usa rAjA kI rAnI nandiSeNA thii| jisake sAtha vaha zatru rUpI vRkSoM ko apanI pratApavahina se dagdha karane vAlA rAjA prasannatA pUrvaka rahatA thA / putrAniya prajAH svIyA rarakSa paropakArI samyaktvasaMyutaH satataM nRpaH / paramodayaH / / 6 / /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrI sammedazikhara mAhAtmya bhaktaH zrIvItarAgasya guNavikramasAgaraH / buddhimAn ! sAhasI dhIra: sAhitA bandhubhiH sthaH / / 7 / / rAjyaM bubhoja dharmeNa dharmataH pAlayanmahIm / poSayannarthikedArAnakhaNDairdAnavAribhiH / / 8 / / anvayArtha - paropakArI = paropakAra karane vAlA, paramodayaH = puNya ke udaya se yukta, samyaktvasaMyutaH = samyaktva se saMyukta, nRpaH = rAjA ne. satataM = nirantara, svIyAH = apanI, prajAH = prajA kI, putrAniva ... putroM ke samAna, rarakSa = rakSA kii| dharmataH = dharma se, mahIm = pRthvI ko, pAlayana = pAlatA huA, akhaNDaiH = khaNDa rahita satata, dAnavAribhiH = dAna rUpI jala se, arthikedArAn = prArthI janoM ke khetoM ko poSate huye, guNavikramasAgaraH = guNoM aura parAkrama kA svAmI, zrIvItarAgasya = vItarAga bhagavAn jinendra kA, bhaktaH = bhakta, buddhimAn = vivekI jJAnavAn, sAhasI = sAhasa ke kArya karane vAlA, dhIra: = vIra, svakaiH = apane, bandhubhiH = bhAI Adi parivAra jatoM se. sahitaH = sahita, (asau = usa rAjA ne), dharmeNa = dharmamArga se, rAjyaM = rAjya kA, bubhoja = pAlana kiyaa| zlokArtha - paropakArI, puNyazAlI aura samyagdRSTi rAjA ne hamezA hI apanI prajA kI rakSA putroM ke samAna kii| dharma se pRthvI kA pAlana karate huye, nirantara akhaNDapane dAna rUpa vAri dvArA prArthiyoM ke khetoM ko poSita karate huye guNoM aura parAkrama ke svAmI, vItarAga jinendra ke bhakta, buddhimAna, sAhasI, pIra aura apane bandhujanoM se sahita usa rAjA ne dharmamArga se rAjya kA pAlana kiyaa| ekadA saudhago bhUpaH sukhAsIno yiyatpathe / vicitraraGgajIbhUtAn dRSTyA modamavApa saH ||6|| anvayArtha - ekadA = eka bAra, saudhagaH = mahala meM sthita, sukhAsInaH = sukha se baiThe huye, saH = usa, bhUpaH = rAjA ne, viyatpathe = AkAzamArga meM, vicitraraGgajIbhUtAna = vicitra raMgoM vAle meghoM ko, dRSTvA = dekhakara, modam = harSa yA prasannatA ko, avApa = prApta kiyaa|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 167 zlokArtha - eka bAra mahala meM sukha se baiThe huye usa rAjA ne AkAzamArga meM vicitra raMgoM ke bAdaloM ko dekhakara Ananda prApta kiyaa| dRSTA evaM vinaSTAsta etadadbhusamayekSya saH / buddhyA sAraM hi saMsAraM virakto'bhUnmahIpatiH / / 10 / / anvayArtha - te = ve megha, dRSTA eva = dekhe jAte huye hI, vinaSTAH = vinAza ko prApta ho gaye, etat = isa, adbhutaM = Azcarya ko, avekSya = dekhakara, saH = vaha, mahIpatiH = rAjA, saMsAraM = saMsAra ko, asAraM = sArahIna, hi = hI, buddhvA = jAnakara, viraktaH - virakta, abhUta = ho gyaa| zlokArtha - ce megha dekhe jAte huye hI vinaSTa ho gaye isa Azcarya ko dekhakara tathA saMsAra ko asAramUta hI jAnakara vaha rAjA vairAgya ko prApta ho gyaa| sukhenAtmasutAyAtha rAjyaM datvA tadeva hi / nirvANodyamasaMyuktaH tatkSaNaM sa yanaM yayau / / 11 / / anvayArtha - atha == isake bAda, tadaiva = usI samaya, saH = vaha rAjA, sukhena = sukhapUrvaka, AtmasutAya - apane putra ke liye, rAjyaM = rAjya, datvA = dekara, nirvANodyamasaMyuktaH = mokSa ke puruSArtha se jur3akara. tatkSaNaM = jaldI, hi = hI, vanaM = vana ko, yayau = calA gyaa| zlokArtha - virakta hone ke bAda vaha rAjA usI samaya sukhapUrvaka apane beTe ko rAjya dekara tathA mokSa pAne ke udyama se saMyukta hotA huA zIghra hI vana meM calA gyaa| tatrArhannandanamuni natvA tannikaTAdasau / dIkSAM jagrAha jainezvarI dazaikAGgadharo muniH / / 12 / / sambhAvya kAraNAnyuccaiH, SoDazoktAni dhairyataH / tIrthaGkaro babhUvAyaM paramaM tapa Acaran / / 13 / / anvayArtha - tatra = vana meM, arhannandanamuni = arhannandana muni ko, natvA = namaskAra karake, tannikaTAt = unake pAsa se, asau = usa rAjA ne, jainezvarI = jitendriya aizvarya se sampanna, dIkSAM
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrI sammedazikhara mAhAtmya = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA, dazaikAGgadharaH = gyAraha aGgoM kA jJAtA, ayaM = yaha, muniH = munirAja, dhairyataH = dhairya se, paramaM = utkRSTa, tapaH = tapazcaraNa, Acaran = pAlate huye, uktAni = kahe gaye, SoDaza = solaha, kAraNAni = kAraNoM ko sambhAvya = acchI taraha bhAkara, uccaiH = uccatama, tIrthaGkaraH = tIrthaGkara puNya vAlA, babhUva = huaa| zlokArtha - vana meM arhannandana manirAja ko namana karake usa rAjA ne unake hI pAsa se jainezvarI dIkSA grahaNa kara lI tathA gyAraha aGgoM kA jJAtA hokara yaha munirAja parama tapa kA dhairya pUrvaka pAlana karatI huye solaha sArA gAvanAyeM nAkaH uccatama tIrthaGkara puNya vAle ho gye| ante sanyAsarItyA ca prANAn tyaktvA sukhena hi | preyayake subhadrAkhye vimAne cAhamindratAm / / 14 / / samprApya saptaviMzatyA sAgarasyAyuSA yutH| sArdhadvihastakAyo'sau babhUva tapasojjvalaH / / 15 / / anvayArtha - ante = anta samaya meM, surkhana = sukha se, hi = hI, asau = una munirAja ne, sanyAsarItyA = sanyAsamaraNa dvArA. prANAn = prANoM ko, tyaktvA = chor3akara, ca = aura. graiveyake = graiveyaka meM, subhadrAkhye = subhadra nAmaka, vimAne = vimAna meM, ahamindratAm = ahamindratva ko, samprApya = prApta karake, sAgarasya = sAgara kI, saptaviMzatyA = sattAisa, AyuSA = Ayu se. yutaH = yukta. sArdhadvihastakAyaH = DhAI hAtha U~ce zarIra vAlA, tapasojjvalaH = tapasojjvala nAmaka ahamindra deva, bamUva = huaa| zlokArtha - anta samaya meM una munirAja ne sanyAsa maraNa lekara sukhapUrvaka prANoM ko chor3a diyA aura graiveyaka ke subhadra vimAna meM ahamindra pada prApta kara tapasojjvala nAmaka deva ho gye| vahA~ unakI Ayu sattAisa sAgara aura zarIra DhAI hAtha U~cA thaa|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 166 saptaviMzatisahasravarSopari sa mAnasam / AhAramagrahIttadvat saptaviMzatipakSakaiH / / 16 / / gatairnizvAsikocchyAsaH tasmAcca narakAyadhiH / svecchApramANakrodhAdi kiJcinna kurute saH / / 17 / / anyayArtha - saH = vaha deva, saptaviMzatisahasravarSopari = sattAisa hajAra varSa bItane para, mAnasaM- mAnasa, AhAraM = AhAra ko, agrahIt = grahaNa karatA thA, tadvat = vaise hI, saptaviMzatipakSakaiH gataiH = sattAisa pakSoM ke cale jAne se, nizvAsikocchavAsaH = zvAsocchavAsa lene vAlA, ca = aura tasmAt = vahA~ se arthAt subhadra vimAna se. narakAvadhi = naraka paryanta avadhijJAna vAlA, (amUt = huA), saH = vaha, svecchApramANakrodhAdi = svayaM kI icchA rUpa pramANa se. krodhAdi ko, kiJcit = kucha bhI, na = nahIM, kurute sma = karatA thaa| zlokArtha - vaha deva sattAisa hajAra varSa bIta jAne para eka bAra kaNTha nisRta mAnasAhAra svarUpa amRta ko grahaNa karatA thA tathA sattAIsa pakSa bIta jAne para eka bAra zvAsocchavAsa letA thaa| naraka paryanta avadhijJAna vAlA huaa| apanI icchA ke pramANa se hI vaha krodhAdi kaSAyeM kucha bhI nahIM karatA thaa| dhyAyan siddhAn sadA siddhavimyAn sNpuujynnmn| ssnnmaaskaavshissttaayumhaasukhbhugpybhuut||18|| anvayArtha - sadA = hamezA. siddhAn = siddha bhagavantoM kA, dhyAyana = dhyAna karatA huA, siddhabimbAn = siddhabimboM ko. saMpUjayana = pUjA karatA huA, ca = aura, namana = namaskAra karatA haA, SaNmAsakAvaziSTAyuH = chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA. (saH = vaha deva), api = bhI, mahAsukhabhuk = mahAn sukha kA anubhava karane vAlA, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - sadA hI siddhabhagavantoM kA dhyAna karatA huA, siddha bimboM kI pUjA karatA huA unheM praNAma karatA huA mAtra chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA hokara bhI vaha deva mahA sukha ko bhogane vAlA huaa|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2an zrI sammedazikhara mAhAtmya jambUnAmni tadA dvIpe bharase caarykhnnddke| kAzIdeze sunagarI yArANasyAbhidhA smRtA / / 16 / / anvayArtha / tadA = taba, usa samaya. jambUnAmni = jamdhUnAmaka, dvIpe = dvIpa meM, bharate = bharatakSetra meM, AryakhaNDake = AryakhaNDa meM, ca = aura, kAzIdeze = kAzI deza meM, vArANasI = banArasa, AbhidhA = nAma kI, sunagarI = sundara nagarI. smRtA = budhajanoM dvArA yAda kI gayI thii| zlokArtha - usa samaya jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sthita AryakhaNDa ke kAzI deza meM vArANasI nAma kI eka sundara nagarI budhajanoM dvArA yAda kI jAtI thii| svavibhUtyA hasantIva bhUmigApi surAlayam / smAniyAkumo ca gorakAzyapa uttame ||20|| supratiSTho'bhavadAjA tejasvI bhavyasAgaraH / tadrAjJI pRthivISeNA satI sA dharmazAlinI / / 21 / / anvayArtha - (sA = vaha nagarI), bhUmigApi = bhUmi para sthita hokara bhI, svavibhUtyA = apanI vibhUti se, hasantI = haMsatI huI. iva = mAno, surAlayaM - svarga. (syAt = ho), tasyAM = usa nagarI meM, ikSvAkuvaMze = ikSvAku vaMza meM, ca = aura, uttame = gotrakAzyape = kAzyapagotra meM, tejasvI = parA- ..., bhatyasAgara: == bhavyasAgara, supratiSThaH = supratiSTha nAmaka, rAjA = eka rAjA, abhavat = huA thA, tadrAjJI = usakI rAnI, pRthivISeNA = pRthivISeNA (AsIt = thI). sA = vaha, satI = pativratA, dharmazAlinI = dharma pAlana meM catura artha dharmavRtti parAyaNA. (AsIt = thii)| zlokArtha - vaha vArANasI nAmaka nagarI bhUmi para sthita huI bhI apane vaibhava ke kAraNa ha~satI huI mAnoM svarga hI thii| usameM ikSvAkuvaMza meM aura kAzyapagotra meM, eka bhavya va parAkramI rAjA supratiSTha huA thaa| usakI eka dharmaparAyaNA evaM pativratA rAnI pRthivISeNA thii|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 205 tasyAzzubhAGgaNe zrImaddeyAgamabudhena hi / AjJapto devarAjena dhanezo'myaramadhyagaH / / 22 / / meghayad bahudhA ratnavRSTiM pANmAsiI tadA / prasannamanasA cakre yakSavRndasamanvitaH / / 23 / / anvayArtha - tadA = tabhI, tasyAH = usa rAnI ke, zubhAGgaNe = sundara AGagana meM, hi = hI, zrImaddevAgamabudhena = zrI sampanna deva kA Agamana hogA yaha jAnane vAle, devarAjena = indra se, AjJaptaH = AjJA prApta kiye huye, ambaramadhyagaH = AkAza meM gamana karate huye, yakSavRndasamanvitaH = yakSoM ke samUha se saMyukta. dhanezaH = dhaneza-kubera ne, prasannamanasA = prasanna mana se, meghavad = patroM dvArA huI varmA ke pAsa bahudhaH = aneka prakAra se, pANmAsikI = chaha mAha taka, ratnavRSTiM = ratnoM kI varSA, cakre = kii| zlokArtha - tabhI, usa pRthivIrSaNA rAnI ke zubha-sundara AMgana meM hI kAntimAn zrI sampanna deva kA janma hogA yaha jAnane vAle indra se AjJA prApta kiye huye kubera ne AkAza meM gamana karate hurya yakSavRndoM se yukta hokara chaha mAha taka vaise hI ratnoM kI varSA kI jaise megha jala barasAte haiN| vaizAkhazuklaSaSTyAM sA vizAkhAyAM suvezmani / rAtrI suptA prabhAte lAn svapnAn SoDaza caikSata / / 24 / / anvayArtha - vaizAkhazuklaSaSThyAM = baisAkha zukla SaSThI ke dina, vizAkhAyAM = vizAkhA nakSatra meM, sA = usa rAnI ne, suvezmani = sundara bhavana meM, suptA = sotI huI, rAtrau = rAtri meM, prabhAte = prabhAtavelA meM, tAn = una, SoDaza - solaha, svapnAn = svapnoM ko, aikSata = dekhaa| zlokArtha - baisAkha sudI SaSThI ke dina vizAkhA nakSatra meM usa rAnI ne rAtri ko apane mahala meM sote huye prabhAta belA meM solaha svapnoM ko dekhaa|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 svapnAnte svamukhAmbhoje praviSTaM mattavAraNam / hRSTA devI prabuddheyaM mahAvismayamAyayau / / 25 / / -- svapna dekhane ke antima samaya meM. = = anvayArtha - ca = aura, svapnAnte svamukhAmbhoje = apane mukharUpa kamala meM praviSTaM praveza karate huye mattavAraNaM eka madonmata hAthI ko (aikSata = dekhA), prabuddhA jAgI huI (ca = aura), hRSTA harSita hotI huI, iyaM yaha devI rAnI, mahAvismayaM = mahAn Azcarya ko, Ayayau = prApta ho gyii| = = 1 zlokArtha anvayArtha zlokArtha - zrI sammedazikhara mAhAtmya = = tadaiva sAntikaM bhartuH gatA bhartrAnumoditA / tasmai jJAnAditaH svapnAn zrAvayAmAsa harSitA ||26|| tadaiva = taba hI bhartuH = svAmI ke sAntikaM = nikaTa, = gayI, (ca = aura) bhartrA = svAmI dvArA anumoditA anumodita kI gayI. sA usa rAnI ne harSitA = harSa sahita, tasmai = rAjA ke liye, AditaH zuru se, tAn svapnAn = svapnoM ko, zrAvayAmAsa taba hI vaha rAnI pati ke pAsa gaI aura pati dvArA Ane kI anumodanA kI jAtI huI usane harSita hokara zuru se una svapnoM ko rAjA ko sunA diyaa| * = = una, = sunA diyA -- tathA svapna dekhane ke antima samaya meM usa rAnI ne apane mukha rUpI kamala meM eka madonmatta hAthI ko praviSTa hote huye dekhA / jAgane ke bAda harSita huI yaha rAnI mahAn Azcarya ko prApta huI / I tatphalaM zrotukAmAM tAmuvAca dharaNIpatiH / devi tvadgarbhago devo devendrairapi vanditaH / / 27 / / te zubhAvasare sAkSAt rakSanti zrIniketanam / iti zrutvA tadA rAjJI paramAnandamApa sA / / 28 / / galA anvayArtha - dharaNIpatiH rAjA tatphalaM svapnoM ke phala ko, zrotukAmAM = = = sunane kI kAmanA vAlI, tAM = usa rAnI ko, uvAca bolA, devi = he rAnI! tvadgarbhagaH = tumhAre garbha meM AyA -
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 203 huA. devaH = deva, devendraH = devendroM dvArA bhI, vanditaH = vandanIya, (asti = hai), zabhAvasare = isa zubha avasara para, te - ve deva, zrIniketanaM = lakSmI ke dhAma prabhu kI, sAkSAt = pratyakSa rUpa se, rakSanti = rakSA karate haiM, tadA = taba, iti = aisA. zrutvA = sunakara, sA = usa. rAjJI = rAnI ne, paramAnandam = parama AnaMda ko, Apa = prApta kiyaa| zlokArtha -- svapnoM ke phala jAnane ko utsuka rAnI ko rAjA ne kahA he rAnI! tumhAre garbha meM AyA huA deva indroM dvArA bhI vaMdanIya hai| isa samaya usakI rakSA ve devagaNa kara rahe haiN| taba yaha saba sunakara rAnI parama Ananda ko prApta huii| adAdAnAni viprebhyo vacasA prArthitAni vai / SaTpaJcAzasmitA devakumAryoM sodhikA. IRRil tadbodhikAstadA tatra babhUvurvAvAsavAjJayA / sevA tasyAH pratidinaM cakrustaccittamodinIm / / 30 / / anvayArtha - (sA= usane), vai= nizcita hI, vacasA = vacana se, prArthitAni = mA~ge gaye, dAnAni = dAna yogya vastuyeM, viprebhyaH = brAhmaNoM ke liye, adAt = dI, tadA = taba, tadbodhikAH -- rAnI ko jagAneM vAlI, garbhazodhikAH = garma kA zodhana karane vAlI, SaTapaJcAzata = chappana, mitA = mitabhASiNI. devakamAryaH - devakumAriyA~, tatra = vahA~, babhUvuH = upasthita huIM. vAsavAjJayA = indra kI AjJA se, (tAH = unhoMne), tasyAH = rAnI kI, taccitamodinI = usake mana ko bahalAne vAlI, sevAM = sevA ko. pratidinaM = pratyeka dina, cakruH = kiyA / zlokArtha - usa rAnI ne nizcita hI brAhmaNoM ke liye unake dvArA vacanoM se mAMgI gayIM vastuyeM dAna meM diiN| tabhI garbhazodhana karane vAlI aura rAnI ko jagAne Adi ke liye chappana devakumAriyAM vahA~ upasthita huiiN| indra kI AjJA se unhoMne pratidina rAnI ke mana ko prasanna rakhane vAlI sevA kii| jyeSThe'tha zukladvAdazyAM sA devI puNyasaMcayAt / asUt paramezAnaM putraM traibhuvanapriyam / / 31 / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - atha := anantara, jyeSte = jeTha mahine meM zukladvAdazyAM = zukla pakSa kI dvAdazI ke dina, puNyasaMcayAt = saMcita puNyodaya se, sA = usa, devI = rAnI ne, paramezAnaM = parama Iza arthAt tIrthakara, vaibhuvanapriyam = tInoM lokoM meM sabako priya, putraM = putra ko, asUt = utpanna kiyaa| zlokArtha - isake bAda jyeSTha zuklA bArahavIM ke dina saMcita puNya ke kAraNa usa rAnI ne tIna loka meM sabhI ko priya parama Iza arthAt tIrthakara putra ko paidA kiyaa| svAvadhervAsavo jJAtvA bhagavajjanma tatkSaNam / tatrAgatassuraissArdha jayanirghoSanirbharaiH ||32|| sa mAyAbalatastasmAt prasUtibhavanAtprabhum / bAlAkRtimupAdAyAtha svarNazailaM tathAgamat / / 33 / / pUrNaiH kSIrodasalilaiH svarNakumbhaissuvistRtaiH / aSTottarasahanaizca sa cakre'bhiSavaM prabhoH / / 34 / / anvayArtha - svAvadhaH = apane avadhijJAna se, bhagavajjanma = bhagavAn kA janma, tatkSaNaM = usI kSaNa, jJAtvA = jAnakara, vAsavaH = indra, jayanirghoSanirbharaiH = jaya-jayakAra kI ghoSaNA se yukta, suraiH = devoM ke, sAdhU = sAtha, tatrA = vahA~, AgataH = A gayA, saH = vaha indra, mAyAbalataH = mAyA ke bala se, tasmAt = usa. prasUtibhavanAt = prasUtigRha se, bAlAkRtim = zizu svarUpa, prabhuM = prabhu ko, upAdAya -- lekara, atha = anantara. svarNazailaM = svarNa khacita merU parvata ko, agamat = calA gayA, tathA ca . aura, sa = usane, suvistRtaiH = vizAla. kSIrodasalilaiH = kSIrasAgara ke jala se, pUrNaiH = bhare huye, aSTottarasahasraiH = eka hajAra ATha, svarNakumbhaiH = sone ke kalazoM se, prabhoH = bhagavAna kA, abhiSavaM = abhiSeka, cakre = kiyaa| zlokArtha - bhagavAna kA janma ho gayA hai yaha samAcAra apane avadhijJAna se tatkSaNa jAnakara indra jaya jayakAra kI udghoSaNA karate
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH anvayArtha vArANasIpuramuttamam / punarAgatya harSeNa vAsavo devataissArdhaM tatrApyutsavamAkarot / / 35 / / - anvayArtha - ra01 devoM ke sAtha vahA~ pahuMca gyaa| mAyA ke prabhAva se prasUtigRha se bAlaka prabhu ko lekara indra sumerU parvata para calA gayA, vahA~ usane kSIrasAgara ke jala se bhare vizAla eka sau ATha sone ke ghar3oM se prabhu kA abhiSeka kiyaa| zlokArtha indra harSa ke sAtha phira se uttama nagara banArasa meM AyA aura usane vahA~ bhI devatAoM ke sAtha hara dRSTi se mahAn utsava kiyA / - Akara, vAsavaH = indra. harSeNa = harSa ke sAtha, punaH = phira se, uttamaM = zreSTha, vArANasIpuraM = vArANasI nagara ko, Agatya = vahA~, api = bhI, daivataiH devatAoM ke sArdhaM sAtha, utsavam = utsava, Akarot = kiyaa| tatra = = * J = supArzvanAmnA coktaM taM mAturake nidhAya ca / jayetyuktvA namaskRtya sa devo'gAtsurAlayam || 36 || ca = aura, supArzvanAmnA = supArzvanAma se, uktaM = kahe gaye, taM = una prabhu ko mAtuH = mAtA kI, ake goda meM, nidhAya rakhakara, jayeti = jaya ho isa prakAra, uktvA = kahakara, namaskRtya = namaskAra karake, saH = vaha, devaH indra devatA, surAlayaM svarga ko agAt = calA gyaa| zlokArtha bAlaka kA nAma supArzya rakhakara, supArzva nAma se kahe gaye prabhu ko mAtA kI goda meM rakhakara, tathA 'jaya ho' aisA kahakara aura unheM namaskAra karake vaha indra devatA svarga meM calA gayA ca = aura, -- = = = navasahasrako TyuktasAgareSu gateSu saH / padmaprabhAttadantaryattyAyussambhavatprabhuH / / 37 / / = - anyayArtha - padmaprabhAt = tIrthaGkara padmaprabha se navasahasrakoTyuktasAgareSu = nau hajAra karor3a sAgara, gateSu = bIta jAne para, tadantaryatrtyAyuH = unake madhya kI Ayu vAle saH = vaha, prabhuH tIrthakara supArzva, samabhavat = utpanna huye /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - tIrthakara padmaprabha se nau hajAra karor3a sAgara bIta jAne para, unake madhya kI Ayu vAle hI supArzva prabhu utpanna huye| lakSarvizatipUrvoktajIvanoyaM satAM patiH / zatadvayadhanuSkAyo bhUya jagadIzvaraH | 35 / / anvayArtha - satAM = sajjanoM ke, patiH = svAmI, ayaM = yaha, jagadIzvaraH = tIrthaGkara supArzvanAtha. lakSaviMzatipUrvoktajIvanaH = bIsa lAkha pUrva jIvana vAle, (ca = aura), zatadvayadhanuSkAya: = do sau dhanuSa pramANa zarIra vAle, babhUva = huye| zlokArtha - sajjanoM ke svAmI. tIrthaGkara supArzvanAtha kI Ayu bIsa lAkha pUrva thI tathA zarIra do sau dhanuSa pramANa U~cA thaa| paJcalakSoktapUrvAzca bAlakelividhaugatAH / gate kumArakAle ca sajAte yauvanAgame / / 36 / / labdhyA sa paitRkaM rAjyaM rarakSAkhilamedinIm / jitendriyo jitArAtinivikAro guNAmyudhiH / / 4 / / anvayArtha - ca = aura, 'bAlakelividhau = bAla krIDAoM ke karane meM, paJcalakSoktapUrvA: = pA~ca lAkha pUrva, gatAH = vyatIta huye, ca = aura, kumArakAle = kumArakAla, gate = samApta hone para, yauvanAgame = yuvAvasthA meM. sajAte = praveza hone para paitRkaM = pitA dvArA prApta, rAjyaM = rAjya ko, labdhvA = prApta karake, saH - uga, guNAnbudhiH = guNoM ke sAgara, jitArAtiH = zatruoM ko jItane vAle. nirvikAraH = vikAra rahita, jitendriyaH = indriya vijetA prabhu supArzva ne. akhilamedinI = sArI pRthivI kA, rarakSa = pAlana kiyA usakI rakSA kii| zlokArtha - bAlyAvasthA kI krIr3AoM meM prabhu kI pAMca lAkha pUrva Ayu bIta gayI thii| tadanantara kumAra kAla ke bIta jAne para aura yauvanAvasthA ke Ane aura usameM praviSTa ho jAne para paitRka rAjya pAkara guNoM ke sAgara, zatruoM ko jItane vAle, vikAra
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 207 - - - vihIna, jitendriya prabhu supArzva ne sampUrNa pRthvI kA pAlana kiyA, usakI rakSA kii| koTisUryendusaGkAza: vizvanetrAnumodakaH / azeSatApasaMhartA'varNanIyaH prabhurayam / / 4 / / saptAGgasaukhyaM ca siraM gatvA pratApa / kenApi hetunA nUnaM vivektuM samupAgataH / / 4 / / anvayArtha - koTisUryendusaGkAzaH = karor3oM sUrya aura candramA ke samAna prakAzamAna, kevalajJAna rUpa vizvanetra ke samarthaka, sampUrNa tApoM ko dUra karane vAle, avarNanIyaH = varNanAtIta, pratApavAn = parAkramI, ayaM = ina, prabhuH = rAjA supArzva ne, saptAgarAjyasaukhyaM = sapta agoM vAle rAjya sukha ko, ciraM = bahuta samaya taka, bhuktvA, kenApi = kisI bhI, hetunA = bAhya kAraNa se, nUnaM = nizcita hI, vivektuM = virakti bhAva ke liye, samupAgataH = prApta ho gye| zlokArtha - karor3oM sUrya candramAoM ke samAna prakAzamAna kevalajJAna svarUpa vizvanetra arthAt sarvajJatva ke samarthaka, sampUrNa tApoM ko miTAne vAle, avarNanIya aura parAkramI yaha rAjA supArzva bahuta samaya taka saptAGga susajjita rAjya ko bhogakara kisI kAraNa se niHsandeha vairAgyabhAva ko prApta ho gye| zarIrAdi cAkhilaM vastu tyanityena vyacArayat / pUrvaM sthabhuktabhogAn saH saMsmArya viSayocitAn / / 4 / / vRthA kAlAtyayaM mattyA sunirviNNena cetasA / dhiG mAmiti proktvA mahAvairAgyamApavAn / / 44 / / anvayArtha - saH = usa supArzva rAjA ne, pUrva = pahile, viSayocitAna = indriyoM se bhoge gaye bhogoM ko. saMsmArya yAda karake. akhilaM = sarva. hi = hI, zarIrAdi = zarIra Adi, vastu = vastuoM ko, anityena = kSaNika rUpa se. vyacArayat = vicArA. ca = aura, sunirviNNena - virakta, cetasA = mana se, vRthA = vyartha, kAlAtyayaM = samaya kI barabAdI, mattvA = mAnakara, mAm
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrI sammedazikhara mAhAtmya = mujhako. dhik = dhikkAra hai. iti = aisA, proktvA = kahakara, mahAvairAgyaM = atyadhika dRr3ha vairAgya ko, ApavAn = prApta ho gyaa| zlokArtha - usa rAjA ne apane dvArA pUrva meM moge gaye indriya ke viSaya poSaNa yogya bhogoM ko yAda karake zarIrAdi samasta vastuoM ko anityapane se socA aura vaha virakta mana se isameM vyartha hI samaya kI barabAdI hai - aisA mAnakara tathA mujhako dhikkAra hai - yaha kahakara atyadhika sudRr3ha vairAgya ko prApta ho gye| tadA sArasvatAstatrA prAptAste devamuttamam / prazaMzaMsuH priyavAkyaiH devarSigaNaharSitAH / / 4 / / anvayArtha - tadA = tabhI arthAt rAjA ko vairAgya hone para usI samaya, tatrA = vahA~, sArasvatAH = sArasvata jAti ke laukAntika deva. prAptAH = prApta huye arthAt Aye. devarSigaNaharSitAH = devarSiyoM ke samUha meM harSita hote. te = laukAntika deva. priyavAkyaiH = priyavacanoM se, uttama = zreSTha, devaM = prabhu kI, prazaMzaMsuH = prazaMsA kii| zlokArtha - rAjA ko vairAgya hone para usI samaya vahA~ sArasvata jAti 'ke laukAntika deva A gye| devarSigaNoM se harSita una laukAntika devoM ne prabhu kI khUba prazaMsA kii| saudharmendropi tajjJAtyA devaissaha samAyayau / manogatiM sadA devairUDhAM tAM zibikAM prabhuH / / 46 / / samArUhya tapastaptuM sahetukavanaM gataH / sahasrabhUmipaissAdhaM satrA velopayAsakRta / / 47 / / sarvasiddhAnnamaskRtya kezAnAluJcya muSTibhiH / paJcabhirvidhiyasa a dIkSAM jagrAha harSasaH ||4|| anvayArtha - tajjJAtyA - prabhu ke vairAgya ko jAnakara, saudharmendraH = saudharma svarga kA indra, devaiH = devatAoM ke. saha = sAtha, samAyayau = A gayA, tadA = taba, devaiH = devatAoM dvArA, UDhAM = lAyI gayI, manogatiM = manogati nAmaka. tAM = usa, zibikAM =
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 206 pAlakI para, samArUhya = caDhakara pramaH = gajA supAca. tapaH = tapa, taptaM = tapane ke liye, sahetukavanaM - sahetuka vana meM gataH = cale gaye, tatrA = vahA~, sahasabhUmipaiH = eka hajAra rAjAoM ke, saha = sAtha, velopavAsakRt = velA arthAt do dina kA upavAsa karane vAle prabhu ne, sarvasiddhAn = sabhI siddhoM ko, namaskRtya = namaskAra karake, paJcabhiH = pA~ca, muSTibhiH = muSTiyoM se, kezAna - kezoM ko, Alucya - loMca kara, vidhivat = niyamAnusAra, tatrA = vahIM, harSata: = prasannatA se. dIkSAM = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - rAjA supArzva ko vairAgya ho gayA hai aisA jAnakara saudharmendra bhI vahA~ devatAoM ke sAtha A gyaa| tabhI prabhu bhI devatAoM dvArA lAyI gayI manogati nAmaka pAlakI para car3hakara tapazcaraNa karane ke liye vana meM cale gye| vahA~ eka hajAra rAjAoM ke sAtha belA upavAsa karane vAle prabhu ne sabhI siddhoM ko namaskAra karake, aura paMcamuSTi keza loMca karake niyamAnusAra harSa pUrvaka munidIkSA grahaNa kara lii| jyeSThazukladale tadvat dvAdazyAM sutithau prabhuH / vizAkhAnAmni nakSatre dIkSito'bhavadajasA / / 46 / / anvayArtha - jyeSThazukladale = jyeSTha mAsa ke zukla pakSa meM, dvAdazyAM = bArahavIM, sutithau = sutithi ko. tadvat = usake samAna, vizAkhAnAmni = vizAkhA nAmaka, nakSatra = nakSatrA meM, ajasA = nirmala mana se, prabhuH = rAjA, dIkSitaH = dIkSita huye, abhavat = the| zlokArtha - jeTha sudI dvAdazI ke zubha dina vizAkhA nakSatra meM rAjA supArzva nirmala mana se dIkSita huye the| pare ni somavarmAkhyaM puraM bhikSArthamAgataH / mahendradattabhUpAla dattamAhAramuttamam / / 5 / / AzcaryapaJcakairdIptaM gRhItvA kRtakRtyatAm / tasminnAropya bhUyo'sau tapovanamupAgataH / / 51 / / anvayArtha - jyarahavA. sutithI vizAkhA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - parehila = dUsare dina. (saH = vaha munirAja), bhikSArtham = bhikSA svarUpa bhojana prApta karane ke liye, somavarmAkhyaM = sAmavarma nAmaka, puraM = nagaraM ko, gataH = gaye (tatra = vahA~. usa nagara meM), mahendradattabhUpAlaH = mahendradatta rAjA ne. uttama = uttama, AhAraM = bhojana, dattam = diyA, AzcaryapaJcakaiH - paMcAzcaryoM ke sAtha. dIptaM = dIpta, (tat = AhAra ko), gRhItvA = grahaNa karake, tasmin - rAjA meM yA dAtA meM, kRtakRtyatA = kRtakRtyatA rUpa kRtajJatA, Arogya = Aropita karake, asau = ve munirAja, bhUyaH = punaH, tapovanaM = tapovana meM, upAgataH = cale gye| zlokArtha - dUsare dina ve munirAja AhAra hetu somavarma nAmaka nagara meM gaye vahA~ rAjA mahendradatta ne unheM AhAra diyaa| paMca AzcaryoM ke sAtha AhAra grahaNa karake munirAja rAjA meM kRtakRtyatA Aropita karake punaH vana meM cale gye| maunabhadvividheSUccaiH tapodezeSu cApayat / mahogratapasA dIptA grISmArka iva sa vyabhAt / / 2 / / anvayArtha - maunamRt = mauna vrata dhAraNa karane vAle munirAja ne vividheSu = aneka prakAra ke, dezeSu = sthAnoM meM, uccaiH = utkRSTa, tapaH = tapa, atapata - tapA, mahogratapasA = atyadhika kaThina tapazcaraNa se, dIptaH = dIptimAna, saH = vaha munirAja, grISmArka iva = grISmavartI sUrya ke samAna, vyabhAt = suzobhita huye| zlokArtha - mauna vrata dhAraNa kiye huye una munirAja aneka prakAra ke sthAnoM para utkRSTa tapazcaraNa kiyA aura atyadhika kaThina ugra tapazcaraNa ke kAraNa aise dIptimAn ho gaye mAnoM grISma Rtu ke sUrya ke samAna suzobhita ho rahe hoN| phAlguNe kRSNaSaSThyAJca sandhyAyAM ghAti ghaatvaan| zukladhyAnAgninA devaH kepalajhAnamApa sH||53|| anvayArtha - saH = una, devaH = munirAja ne. phAlguNe = phAlguNa mAsa
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 211 kRSNaSaSThyAM kRSNa pakSa kI SaSThI ke dina, sandhyAyAM = sandhyA kAla meM, zukladhyAnAgninA = zukladhyAna rUpa agni se, ghAti ghAti karmoM ko, ghAtavAn = ghAta diyA arthAt unakA kSaya kara diyA, ca = aura, kevalajJAnam kevalajJAna ko Apa prApta kiyA / = = zlokArtha una munirAja ne zukladhyAna rUpa agni se ghAti karmoM kA kSaya phAlguNa kRSNA SaSThI ke sandhyAkAla meM kara diyA aura kevalajJAna paayaa| devaissamavasAro'pi nirmito sUryastatrenduvijayI vAsavAjJayA = indra kI AjJA se = samavasaraNa nirmitaH ra samavasaraNa meM jJAnatejasA anyayArtha anvayArtha - zlokArtha . rarAja -- y vAsavAjJayA / jJAnatejasA / / 54 / / zlokArtha - indra kI AjJA se devoM dvArA samavasaraNa racA gayA jisameM bhagavAn candrakAnti ko jItane vAle sUrya ke samAna suzobhita hone lage / = devaiH devoM dvArA samavasAra: diyA gayA taMtra - usa kevalajJAna rUpa teja se, (saH = prabhu), induvijayI = candrakAnti ko jItane vAle, sUrya iva = sUrya ke samAna, rarAja = suzobhita huye / = H devArcane ratAH / / 55 / / = dvAdazasvapyatra koSTheSu sarve babhuryathAsaMkhyaM sthitA - atra = samavasaraNa meM, dvAdazasu bArahoM, koSTheSu = koThoM meM, api = bhI, yathAsaMkhyaM yathAkrama se sthitAH = sthita, devArcane = deva kI pUjana meM ratAH = lage huye, zrImadgaNadharAdayaH = zrImAn gaNadhara Adi, sarve sabhI babhuH = suzobhita huye / = r H zrImadgaNadharAdayaH / samavasaraNa ke bArahoM koThoM meM bhI yathAkrama se apanA sthAna grahaNa karane vAle tathA bhagavAn pUjA Adi meM lage huye gaNadhara Adi sabhI loga suzobhita huye /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrI sammedazikhara mAhAtmya tatra sthitassa bhagavAn sampRSTo munibhistdaa| uccArya divyanirghoSaM kurvan dharmopadezanam / / 56 / / troTayan saMzayatarUM tamo gADhaM prabhedayan / jJAnaprakAzamatulaM varddhayan bhavyamAnase ||57 / / devairnayanavastotraiH stutassampUjito mudA / dharmakSetreSu sarveSu vijahAra dayAnidhiH / / 581 / anvayArtha - tadA - tabhI, munibhiH = munirAjoM dvArA, sampRSTaH = pUche gaye, tatra = vahIM samavasaraNa meM, sthitaH = baiThe huye. saH = una, bhagavAn = paramAtmA ne, divyanirghoSaM = divya nirakSara ghoSa kA, uccArya = uccAraNa karake. dharmopadezanaM = dharmopadeza karato huge, saMgata : saMzaya rUpI vRkSa ko, troTayan = tor3ate huye, gADhaM = gahana, tamaH = andhakAra ko, prabhedayan = bhedate arthAt chinna-bhinna karate huye, bhavyamAnase = bhavyajIvoM ke mana meM, atulaM = utkRSTa-anupama, jJAnaprakAzam - jJAna kA prakAza, varddhayana = bar3hAte huye, mudA = moda ke sAtha, devaiH = devatAoM dvArA, navanavastotraiH = naye-naye stuti mAnoM se, stutaH = stuti kI jAte huye, sampUjitaH = pUje jAte huye. dayAnidhiH = kRpAsindhu bhagavAn ne, sarveSu = sabhI, dharmakSetreSu = dharmakSetroM meM, vijahAra = vicaraNa-vihAra kiyaa| zlokArtha - usI samaya gaNadharAdi muniyoM dvArA pUche gaye samavasaraNa meM virAjamAna bhagavAn ne divyadhvani arthAt nirakSara divya udghoSa kA uccAraNa karake dharmopadeza karate huye, logoM ke saMzaya rUpI vRkSoM ko ukhAr3ate huye, unake ghora ajJAnAndhakAra ko chinna-bhinna karate huye. bhavya jIvoM ke mana meM jJAna kA anupama prakAza vRddhiMgata karate huye tathA prasannacitta devoM dvArA naye-naye stutivAnoM se stuta hote huye aura pUjA kiye jAte huye una kRpAsindhu bhagavAn ne sabhI dharmakSetroM meM vihAra kiyaa| ekamAsAvaziSTAyuH sammedAkhyAcalopari / prabhAsanAmni ca satkUTa nAdaM saMhatya saMsthitaH / / 5 / /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama anvayArtha ca aura ekamAsAvaziSTAyuH - - 213 parvata = eka mAha mAtra avaziSTa Ayu vAle vaha sammedAvyAcalopari = sameta ke Upara prabhAsanAmni = prabhAsa nAmaka satkUTe = prazaMsanIya ToMka- kUTa para, nAdaM divyadhvani ko, saMhRtya = sameTakara arthAt rokakara saMsthitaH sthita ho gye| - zlokArtha aura jaba kevala eka mAha hI Ayu zeSa rahI to ve bhagavAn sammedazikhara nAmaka parvata ke prabhAsa kUTa para divyadhvani ko rokakara sthita ho gaye / zukladhyAnadharastatra phAlgune cA'site dale / saptamyAmanurAdhoDusaMyutAyAM sa IzvaraH ||60 || pratimAyogamAzritya I kaivalyapadamAptavAn | zukladhyAnogravahinanA sarvakarmakSayaM kRtyA sahasramunibhissAdh ||61|| akhaNDa saukhyasaMyuktaM ekonapaJcAzatkoTikoTya: pazcAdamuSya vai / / 62 / / koTyazIticatuH proktA dvisaptatiyullakSakaH / sahasrasaptakaM tadvad dvicatvAriMzaduttarA / / 63 / / saptazatyugratapasA ca bahusaMkhyA pramANitA / kSapaka zreNimAzritya zukladhyAnogravaninA / / 64 / / prabhAsakUTAcca munayo dhItikarmasaMkSayAllaghu / samprApya kevalajJAnaM tasmAtsiddhAlayaM gatAH / 65 / / anyayArtha ca = aura tatra vahA~ sammedazikhara para zukladhyAnadharaH = zukladhyAna ko dhAraNa karane vAle saH = una IzvaraH kevalajJAnI bhagavAna ne phAlgune = phAlguna meM, asite azveta arthAt kRSNa, dale pakSa meM, anurAdho DusaMyutAyAM anurAdhA nakSatra se yukta, saptamyAM saptamI ke dina, pratimAyogam = pratimAyoga kA Azritya = Azraya lekara, zukladhyAnogravahinanA zukladhyAna rUpI ugra vahina se, sarvakarmakSayaM = sAre karmoM kA kSaya karake, sahasramunibhiH = eka hajAra muniyoM ke sArdhaM = sAtha, akhaNDasaukhyasaMyuktaM = = = - = =
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI sammedazikhara mAhAtmya akhaNDa sukha se paripUrNa, kaivalyaM = kevalajJAna se janita siddha. padaM = pada ko, AptavAn = prApta kara liyA, amuSya - unake, pazcAta = bAda meM, ekonapaJcAzata = unacAsa. koTikoTyaH = kor3Akor3I, koTyazIticatuH = caurAsI karor3a, dvisaptatiyullakSakaH = bahattara lAkha, sahasrasaptakaM = sAta hajAra, saptazatI = sAta sau, dvicatvAriMzat = bayAlIsa, (munInA = muniyoM kI), bahusaMkhyA = bahuta bar3I saMkhyA, pramANitA = pramANita, proktA = kahIM gayI hai, ca = aura, ti = una), munayaH = muniyoM ne, tadvata = unake hI samAna, kSapalazreNima = zAka zreNI kA Azritya = Azraya lekara, ghAtikarmasaMkSayAt =. ghAtikarmoM kA kSaya ho jAne se, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko. saMprApya = prApta karake, tasmAt = usI. prabhAsakUTAt = prabhAsa kUTa se. laghu = jaldI hI, siddhAlayaM = siddhAlaya ko, gataH = prApta kara liyaa| zlokArtha - vahIM sammedazikhara ke prabhAsa kUTa para, zukladhyAna ke dhArI una supArzvanAtha bhagavAn ne phAlguna kRSNA saptamI ke dina anurAdhA nakSatra meM pratimAyoga dhAraNa kara zukladhyAna kI ugravahni se sabhI karmoM kA kSaya karake eka hajAra muniyoM ke sAtha kaivalya arthAt muktipada prApta kiyaa| unake bAda zAstrokta saMkhyA arthAt 46 kor3Akor3I caurAsI karor3a bahattara lAkha sAta hajAra sAta sau bayAlIsa saMkhyA pramANa bahuta muniyoM ne bhI unake hI samAna kSapaka zreNI kA AlaMbana lekara ghAtikarmoM ke saMkSaya se kevalajJAna ko prApta kara jaldI hI usI prabhAsakUTa se siddhAlaya ko prApta kara liyaa| udyotakanarendreNa tatpazcAd bhAvatoH gireH / sammedasya kRtA yAtrA vakSye tasya kathAM zubhAm / / 6 / / anvayArtha - tatpazcAt = usake bAda, udyotakanarendreNa = udyotaka rAjA ne, bhAvataH = bhakti bhAva se, sammedasya = sammeda nAmaka, gireH = parvata kI, yAtrA = tIrthavaMdanA rUpa yAtrA. kRtA = kI, tasya = usa rAjA kI, zubhAM = zubha, kathAM = kathA ko, vakSye = maiM kahatA huuN|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 215 zlokArtha .. usake bAda udyotaka rAjA ne bhaktibhAva se sammedazikhara parvata kI yAtrA kI, usa rAjA kI zubha ko kathA maiM kahatA huuN| jambUdvIpe bhArale'smina kSetre vatsopavartane / kauzAmbI ramyA divyopavanazobhitA ||67 / / vicitravApikA tadvat ramyA hi sarasIyut / vAribhissahitA yatra paurAH puNyavizAradAH / / 68 / / zIlasamyaktvasampannAssarve sadguNazAlinaH | jainadharmojjvalA: zuddhA dayAdimalamAnasAH / / 66 / / anvayArtha - jambUdvIpe - jambUdvIpavartI, asmin = isa, bhArate = bhArata nAmaka, kSetre = Arya kSetra meM, vatsopavartane = vatsa deza meM, ramyA = ramaNIya, divyopavanazobhitA - divya jAnavaroM se suzobhita, kauzAmbInagarI = kauzAmbI nAmaka nagarI, (AsIt = thI), (tatra = vahA~). tadvat = nagarI ke samAna, hi = hI, ramyA - ramaNIya, sarasIyutA - jharanoM se yukta. vAribhiH = jala se, sahitA = sahita. vicitravApikA = AzcaryakArI bAbaDI, (AsIt = thI), yatra = jisa nagara meM, sarve = sAre, paurA: prajAjana. puNyavizAradAH = puNya kArya karane meM catura, zIlasamyaktvazAlinaH = zIla aura samyaktva kA pAlana karane vAle, sadguNazAlinaH- samyaka guppoM ke dhArI, dayAvimalamAnasAH = dayA ke kAraNa nirmala citta vAle, jainadharmojjvalA: - jainadharma kA pAlana karane meM ujjvala kIrti vAle, ca = aura, zuddhAH -- pavitra, (nyavasan - rahate the)| zlokArtha - jambUdvIpavartI isa bharatakSetra ke vatsa nAmaka deza meM atyaMta ramaNIya aura divya upavanoM se suzobhita eka kauzAmbI nagarI thii| vahA~ nagara ke samAna hI ramaNIya jharanoM se yukta tathA jala se bharI huI Azcarya kAraka bAvar3I thii| jisa nagara meM sAre prajAjana puNya kArya karane meM pravINa, zIla-samyaktva kA pAlana karane vAle. sadguNoM ke dhArI, dayA se nirmala citta vAle, jainadharma kA pAlana karane meM ujjvala kIrti vAle aura pavitra the|
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI sammedazikhara mAhAtmya = tasyAmudyotako rAjA sarvazAstravizAradaH / rAzI pativratA nAmnI suzIlA tasya cAbhavat / 70 / / anvayArtha tasyAm = usa kauzAmbI nagarI meM sarvazAstravizAradaH samI zAstroM meM pAraMgata, rAjA = nRpa, udyotakaH = udyotaka, ( AsIt = thA), tasya usa rAjA kI pativratA pativrata kA pAlana karane vAlI, suzIlA - suzIlA, nAmnI = nAma kI. rAjJI rAnI, abhavat = thI| zlokArtha usa kauzAmbI nagarI meM udyotaka nAmaka rAjA sarvazAstroM meM = nipuNa thA usakI suzIlA nAmaka eka pativrata kA pAlana karane vAlI rAnI thii| 216 - zlokArtha kenApi karmaNA caiva tasya pUrvA rjitena vai / kuSThotpattirabhUddehe santaptastena so'bhavat / / 71 / / = anyayArtha - pUrvArjitena = pUrva meM saMcita, kenApi = kisI bhI, karmaNA = karma ke kAraNa, vai nizcaya, eva hI, tasya = usa rAjA ke kuSThotpattiH kuSTharoga, abhUt = ho gayA thaa| ca = aura, tena usa kAraNa, saH vaha rAjA, santaptaH- saMtapta, abhavat ho gayA | usa rAjA ke zarIra meM kisI bhI pUrva saMcita karmodaya ke kAraNa kor3ha roga ho gayA jisase vaha rAjA nizcaya hI santApa ko prApta huA / 11 suduHkhitena manasA nAnAsaukhyarasAnvitam / rAjyaM vihAya rAjA'sau vanavAsaM cakAra tat / / 72 / / anvayArtha - suduHkhitena acchI taraha se duHkhita, manasA mana se, asau = usa, rAjA = rAjA ne, nAnAsaukhyarasAnvitam aneka sukhoM se AplAvita - bharapUra, tat = usa, rAjyaM = rAjya ko, vihAya = chor3akara, vanavAsaM = vana meM vAsa, cakAra = kiyaa| = -- = -- ** - lokArtha acchI taraha se duHkhita mana se usa rAjA ne aneka sukhoM se bharapUra usa rAjya ko chor3akara vana meM vAsa kiyaa| sApi pativratA devI gattvA tadanu kAnanam / patizuzrUSaNaM bhaktyA cakAra hRdi duHkhitA / / 73 / /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 217 anvayArtha - hRdi = mana meM, duHkhitA = duHkhI, sA = usa, pativratA = pativrata pAlana karane vAlI, devI = rAnI ne, api = bhI, tadanu - rAjA kA nAmakara, kAnanaM = vana meM, gatvA = jAkara, bhaktyA = bhakti se, patizuzrUSaNaM = pati kI sevA zuzruSA, cakAra = kii| zlokArtha - apane mana meM dukhI tathA pativrata kA pAlana karane vAlI usa rAnI ne bhI rAjA kA anusaraNa karate huye vana meM jAkara pati kI sevA kii| ekadArijayamitraJjayo dvau cAraNau munii| AyAntau vIkSya rAjAsau sapriyazcAbhyadhAvat / / 74 / / triH parikramya bhaktyA tau praNanAma zucAdRtaH / taM dRSTyA tau sakaruNau papracchaturimaM tadA / / 75 / / sthIyAM vyavasthA bhUpAla kathayasvAsmadagrataH / tacchutyA tau munI prAha bhUpo yASpAmbulocanaH / / 6 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, arijayamiRJjayau = ariJjaya aura mitrajaya nAmaka, dvau = do, cAraNau = cAraNa RddhidhArI, munI = munirAja, AyAntau = Ate huye, vIkSya = dekhakara, sapriya: = priyA sahita, asau = vaha, rAjA = rAjA. abhyadhAvat = una munirAja kI ora daur3A, ca = aura. zucAdRtaH = nirmala mana se utsAhita hote huye. tau = una donoM munirAjoM ko, bhaktyA = bhakti se. triHparikramya = tIna pradakSiNA karake. praNanAma = praNAma kiyA. tadA = taba, taM = usa rAjA ko, dRSTvA = dekhakara, tau = ve donoM. sakarUNau = karuNA yukta munirAjoM ne, papracchatam = pUchA, mUpAla! = he rAjana, svIyAM = apanI, imAM = isa, vyavasthAM = vizeSa avasthA ko. asmadagrataH = hamAre sAmane, kathayasva = kaho, tacchrutvA = munirAja ke aise vacana sunakara, vASpAmbulocanaH = azrujalapUrita netroM vAlA, bhUpaH = rAjA ne, tau = una donoM, munI = munirAjoM se. prAha = khaa|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrI sammedazikhara mAhAtmya | zlokArtha - eka dina arijaya aura mitraJjaya nAmaka do cAraNaRddhi dhArI munirAjoM ko Ate huye dekhakara priyA sahita vaha rAjA unakI aura daur3A aura pavitra mana se utsAhita hokara usane una munirAjoM kI tIna parikramAyeM karake unheM praNAma kiyA taba una donoM karuNAvanta munirAjoM ne use dekhakara pUchA he rAjan ! tuma apanI isa vizeSa dazA ko hamAre sAmane kaho / munirAja kI isa bAta ko sunakara taha rAjA azrujalapUrita netroM vAlA ho gayA aura una donoM munirAja se bolA / zrUyatAM munizArdUla! mayA kiM pUrvajanmani / kRtaM kaluSamatyugraM yenAhaM kuSTharogabhAk / / 77 / / anvayArtha - munizArdUla! = he munizreSTha! zrUyatAm = suniye pUrvajanmani pUrvajanma meM mayA = mere dvArA, kiM koI, atyugraM atyadhika pracaMDa ugra, kaluSam = azubhakarma kRtaM = kiyA gayA, yena jisa kAraNa se, ahaM maiM, kuSTharogabhAk = kor3ha = = = = roga kA bhAjana, (abhUt = huA ) / = zlokArtha ... he munizreSTha! suniye pUrvajanma meM maiMne koI aisA atyadhika ugra-- kaSTakAraka azubha karma kiyA jisake kAraNa maiM Aja kor3ha roga se grasita huA huuN| tacchrutvA taM muniH prAha zrRNu pUrvaM bhavaM nRpa / asminneva pure pUrva somadattAbhidho dvijaH / 78 / / abhUdvai paNDito dIrghavidyAgarvitamAnasaH / muniM kaJcidapi prekSya namaskAraM sa na vyadhAt / / 76 / / anvayArtha - tacchrutvA = usakI bAta sunakara muniH = munirAja, taM = usase, prAha = bole, nRpa rAjan pUrvaM pUrva bhavaM bhava ko, zrRNu = suno, asmin = = isa eva hI pure nagara - 1 meM, pUrva = pahile, somadattAmidhaH = somadatta nAmaka, dvijaH - = = = eka brAhmaNa, abhUt huA thA, vai = nizcaya hI, dIrghavidyAgarvitamAnasaH dIrgha kAla se vidyAoM ke abhimAna 1 -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH zlokArtha anvayArtha rAjA kI bAta sunakara munirAja usase bole- he rAjan! aba tuma apanA pUrva bhava suno| isI nagara meM eka somadatta nAmaka brAhmaNa rahatA thA vaha bahuta kAla se bahuta sArI vidyAoM ke abhimAna se pUrNa thA / nizcita hI usa paNDita ne kinhIM munirAja ko dekhakara bhI namaskAra nahIM kiyA / grISmartAvekadAhAranimittaM kazcinmunissamAyAto bhavyo bhavyajanArcitaH / / 80 / / ekadA = eka dina, grISmata grISma Rtu meM, tapasi = tapazcaraNa meM sthitaH = rata, bhavyajanArcitaH - bhavyajanoM dvArA pUjA kiye jAte huye, kazcit = koI, bhavyaH = bhavya muniH munirAja, AhAranimittaM AhAra ke hetu se (tatra = vahA~), tapasi sthitaH / = = . samAyAtaH = Aye / zlokArtha eka dina grISmakAla sambaMdhI tapazcaraNa meM rata tathA bhavyajanoM se pUjita koI bhavya munirAja AhAra hetu vahA~ usa nagara meM Aye / anvayArtha -- -- -- 216 se kaluSita citta vAle, saH = usa, paNDitaH = paNDita ne, kaJcid = kinhIM muniM = muni ko prekSya dekhakara, api bhI, namaskAra kiyA / nahIM vyadhAt = . nanaskAe : = =. == -- = = = zreSThI tatra prabhAcandraH tasmai bhojanamaparyat / namaskArArcanApUrya munibhaktiparAyaNaH / / 61|| = tatra = usa nagara meM, munibhaktiparAyaNa: muni bhakti meM tatpara citta vAlA, prabhAcandraH = prabhAcandra nAmaka zreSThI = seTha ne, namaskArArcanApUrva = namaskAra aura pUjana vidhi pUrvaka, tasmai = una munirAja ke liye, bhojanam = AhAra, arpayat = arpita kiyA / zlokArtha usa nagara meM muni bhakti meM pravINa evaM utsAhazIla eka prabhAcandra nAmaka seTha rahatA thA jisane namaskAra aura pUjanavidhi sampanna karake munirAja ke liye AhAra diyaa|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrI sammedazikhara mAhAtmya somadattena vipreNa tena sArdhaM kubuddhinaa| zreSThinaH priyatA tasya parasparamabhUttadA / / 2 / / anvayArtha - tadA = usa samaya, tara = ma kina : meDI- kI. kubuddhinA = kubuddhi vAle, tena = usa, vipreNa = brAhmaNa, somadattena - somadatta ke, sArdhaM = sAtha, parasparaM - Apasa meM, priyatA = priyatA-mitratA, abhUta = thii| zlokArtha - usa samaya usa seta kI aura kubuddhi sampanna usa brAhmaNa ke sAtha paraspara meM mitratA thii| zreSThinA so'tha sampRSTo munInAmazanArpaNAt / kiM phalaM mitra! tabrUhi vicArya hadi tattvataH 1183|| zrutvA ca vidyAgarviSThaH prahasyeti tamagravIt / zreSTinyotra dadyAttebhyo munibhyo bhojanaM bhuvi / / 14 / / kuSThavyAdhi sa labhate nizamyeti kubhAratIm / zreSTI dhairyaM vimucyAtha vimanA saMbabhUya saH / / 5 / / anvayArtha - atha = anantara, munInAm = munirAja ke liye, azanArpaNAt -- bhojana dene ke bAda, zreSThinA = seTha ke dvArA, saH = vaha paNDita, sampRSTaH = pUchA gayA, mitra! = he mitra. (asya = isa AhAra dAna kA). kiM - kyA, phalaM = phala, (asti = hai). tatvataH = paramArtha se, tat = vaha, hRdi = mana meM, vicArya = vicAra kara, brUhi = kaho / atha = taba, iti = isa prakAra seTha ke vacana, zrutvA = sunakara, ca = aura, prahasya = haMsakara, vidyAgarviSThaH = vidyAoM ke ahaMkAra meM sthita paNDita. taM = usa zreSThI ko, abrabIt = bolA, zreSThin - he seTha!, atra = isa, bhuvi - pRthvI para, yaH = jo, tebhyaH = una, munibhyaH - zramaNa muniyoM ke liye, bhojanaM = AhAra, dadyAt = deve, saH = vaha, kuSThavyAdhi = kor3ha roga ko, labhate - pAtA hai, iti = isa prakAra, kubhAratIm - mithyA vANI ko, nizamya = sunakara, saH = vaha, zreSThI dhairya = dhairya ko, vimucya = chor3akara, vimanA = khinna mana vAlA yA udAsa, saMbabhUva = ho gyaa|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 saptamaH zlokArtha - munirAja ko AhAra dAna dene ke bAda usa zreSThI dvArA vaha somadatta nAmaka paNDita pUchA gayA ki he mitra isakA phala kyA hogA, mana meM vicAra kara sAra rUpa se kho| taba seTha ke aise vacana sunakara vidyAoM ke abhimAna meM phUlA huA yaha paNDita bolA - he seTa! isa pathvI para jo bhI una zramaNa muniyoM ko mojana deve vaha kuSTha roga ko pAtA hai| paNDita kI isa mithyAvANI ko sunakara seTha dhairya ko chor3akara khinna mana vAlA va udAsa ho gyaa| anAdRtya munimyaivaM sa vipro durgatiM gataH / prathamAyAM tatra taduHkhamanvabhUdArtamAnasaH / / 86 / / anvayArtha - evaM = isa prakAra, muniM = munirAja kA, anAdRtya = anAdara karake, saH = vaha, vipraH = brAhmaNa, durgati = durgati ko, gataH = calA gayA. ca - aura, tatra = vahA~ durgati meM, prathamAyAM = pahilI bhUmi meM, ArtamAnasaH = ArtadhyAna vAle usane, tadukhaM = muninindA se prApta duHkha ko, anvabhUt = anubhUta kiyaa| zlokArtha - isa prakAra munirAja kA anAdara karake usa brAhmaNa ne durgati prApta kI aura vahA~ arthAt durgati svarUpa pahilI naraka bhUmi meM ArtadhyAna vAlA hokara usane muninindA se prApta hone vAlA dukha bhogaa| ante nijAzubhaM karma zrutvA''tmAnaM nininda saH / pazcAttApaM muhaH kRtvA durgatau mRtyumAptavAn / / 7 / / anvayArtha - ante = naraka paryAya ke anta samaya meM, nijAzubhaM = apane azubha, karma = karma ko, zrutvA = sunakara, saH = usa nArakI ne, AtmAnaM = apane ApakI, nininda = nindA kI, muhuH = bAra-bAra, pazcAttApaM = pazcAttApa ko, kRtvA = karake, durgatau = tiryaJca nAmaka durgati meM, mRtyuM = maraNa ko, AptavAn = prApta kiyaa| zlokArtha - naraka Ayu ke antima samaya meM usane apane usa azubha karma
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrI sammedazikhara mAhAtmya ko sunakara apanI niMdA kI tathA bAra-bAra pazcAttApa karake durgati meM arthAt tiryaJca gati meM jAkara mRtyu ko prApta huaa| pazcAttApajapuNyena bhUpa udyotakAbhidhaH / satyamevAtra saJjAto viddhayetannizcayAnnRpa / / 88|| anvayArtha - bhUpa! = rAjana!, pazcAttApajapuNyena - pazcAttApa kI bhAvanA se janita prApta puNya dvArA. (tvaM = tuma), atra = yahA~, udyotakAbhidhaH = udyotaka nAma vAle, saH = vaha, tvaM = tuma, eca = hI, saJjAtaH = huye ho, nRpa = he rAjana!. tvam = tuma, etat = yaha, viddhi = jaano| zlokArtha - he rAjana! pazcAttApa kI bhAvanA se janita puNya dvArA tuma yahA~ udyotaka nAma vAle jIva huye ho| he rAjana! tuma yaha nizcita hI jAna lo| munInAbhRtau kuSThaM proktastvaM kuSTharogabhAk / cintAM tyaja kRtaM karmAvazyaM bhoktavyameva bho! ||86 / / anvayArtha - munInAM = munirAjoM kI, AbhRtau = AbhRti karane arthAt AhAradAna se bharaNa karane para, kuSThaM = koDha, proktaH = kahane vAle, tvaM = tuma, kuSTharogabhAk = kor3haroga ke pAtra huye ho; cintAM = cintA ko, tyaja = chor3o, bho! = are!, kRtaM = kiye gaye, karma = karma, avazyameva = avazya hI, bhoktavyama = bhogane yogya (bhavati = hotA hai)| zlokArtha -- munirAjoM ko AhAra dene para kor3ha hotA hai aisA kahane vAle hone se tuma abhI kor3ha roga se grasita huye ho / aba cintA chor3o, are rAjana! kiyA huA karma to avazya hI bhogA jAne yogya hotA hai| kRtyAtmAnaM ca dhikkRtvA munervAkyaM sunizcitam / kRtAJjaliH punarbhUpo hi tamuvAca paramaM munim / / 6 / / anvayArtha - muneH = munirAja ke. vAkyaM = vacanoM ko, sunizcitam = sunizcita, kRtvA = karake, ca = aura, AtmAnaM = apane Apa
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 223 ko, dhikkRtvA = dhikkAra karake, kRtAJjaliH = vinamratA se hAtha jor3e huye, hi = hI, bhUpaH - rAjA ne, taM = una, paramaM = parama, muniM = munirAja ko, punaH = phira se, uvAca = khaa| zlokArtha - munirAja ke vacana nizcita rUpa se sahI hai aisA nirNaya karake aura apane Apako dhik arthAt dhikkAra karake vinamratA se hAtha jor3e huye vaha rAjA una parama munirAja se punaH bolaa| munivaryAdhunA me tamupAyaM darzaya sattvaram / kenAhaM kuSThato nAtha! bhuktasrayAM duHkhasAgarAt / / 61 / / anvayArtha -- munivarya = he mugirAja, adhunA = saba. satvaram = jaldI hI, me = mujhe, tam = usa, upAyaM = upAya ko, darzaya = dikhAo, gAtha! :- he svAmina!. ke kisa upAya se, ahaM = maiM, kuSThataH = kuSTha roga rUpa, duHkhasAgarAta = duHkha ke sAgara se, muktaH = mukta, syAm = hoU~ yA houuNgaa| zlokArtha - he munivarya! aba mujhe jaldI hI usa upAya ko btaao| hai svAbhI! kisa upAya se maiM koDha roga rUpa duHkha ke sAgara se chuTakArA paauuNgaa| muninoktaM tadA bhUpa! bhUtvA tvaM mecakAmbaraH / sammedabhUmibhRdyAtrAM kurU rogApanuttaye / / 12 / / anvayArtha - tadA = taba, muninA = munirAja dvArA, uktaM = kahA gayA, bhUpa = he rAjan!, rogApanuttaye = roga dUra karane ke liye, tvaM = tuma. mecakAmbaraH = paMcaraMgI vastra dhAraNa karane vAle. (bhUtvA = hokara), sammedabhUmibhRdyAtrA = sammedazikhara nAmaka parvata kI yAtrA ko, kurU = kro| zlokArtha - taba munirAja ne kahA - he rAjana! tuma apanA roga miTAne ke liye paMcaraMgI vastra pahina kara sammedazikhara kI yAtrA kro| tacchutyA harSapUrNo'sau saGghana sahito gataH / yathA zikhariNo yAtrA tatra gatvA subhAvakaH / / 63 / / gireH prabhAsakUTaM tamabhivandha jinezvaram / aSTadhA pUjayA pUjyaM prapUjya gadazAntaye / / 64 / /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zrI sammedazikhara mAhAtya tatkSaNAtkuSTharogasya na bhUta iva cAbhavat / buddhvA prabhAvamAhAtmyaM virakto'bhUtsa rAjyataH / / 5 / / anvayArtha - tacchutvA = muni ke vacana sunakara, harSapUrNaH = harSa se bharA huA, asau = vaha, yathA = jisa prakAra, zikhariNaH = zikhara kI, yAtrA = yAtrA, (bhavet = hove), (tathA = usI prakAra), saMghena = saMgha ke, sahitaH = sAtha, gataH = gyaa| tatra = vahA~, gatvA = jAkara, subhAvaka: = acche bhAvoM vAle usane, gireH = parvata kI. prabhAsakUTa = prabhAsa kUTa ko, abhivandya = namaskAra karake, taM = una, pUjyaM = pUjya, jinezvaraM = jinendra bhagavAn ko, aSTadhApUjayA = ATha prakAra ke dravyoM se yukta pUjA dvArA, gadazAntaye = roga zAnti ke liye, prapUjya = pUjA karake, (harSAncito'bhUt = harSa yukta huA), ca = aura, tatkSaNAt = usI samaya, saH = vaha, kuSTharogaH = kor3ha roga, na bhUta iva = nahIM huye ke samAna, abhavat = ho gyaa| saH = tada rAjA. prabhAsamAhAra - bhAsakara kI mahimA ko, buddhavA = jAnakara, rAjyataH = rAjya se, viraktaH = virakta, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - munirAja ke upadeza ko sunakara harSa se marA vaha rAjA saMgha sahita vaise hI zikhara jI kI yAtrA ke liye gayA jaise yAtrA karane kI vidhi hai| vahA~ jAkara aura sadbhAvoM se yukta hokara usane prabhAsa kUTa kI vandanA kI aura vahA~ pUjya paramAtmA una supArzvajinezvara kI aSTavidha dravyoM se pUjA kii| usakA vaha kuSTharoga usI samaya nahIM huye ke samAna ho gyaa| taba vaha rAjA prabhAsa kUTa kI mahimA jAnakara rAjya se virakta ho gyaa| dvAtriMzallakSamanujaiH saha tatraiva bhUpatiH / rAjyaM suprabhaputrAya dattvA dIkSAmagrahIt / / 16 / / anvayArtha - bhUpatiH = rAjA ne. supramaputrAya = suprama nAmaka putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, dattvA = dekara, tatraiva = usI prabhAsa kUTa para, dvAtriMzallakSamanujaiH = battIsa lAkha manuSyoM ke. saha = sAtha, dIkSA = muni dIkSA. agrahIt = grahaNa kara lii|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH 225 zlokArtha - rAjA ne apane putra suprabha ke liye rAjya dekara battIsa lAkha ___ manuSyoM ke sAtha usI prabhAsakUTa para munidIkSA grahaNa kara lii| munimArgAnusArI saH viraktto vizvamArgataH / tapaH prabhAvataH kRtvA kSayaM vai ghAtikarmaNAm / / 17 / / kevalajJAnasampannastIA ghorabhavAmbudhim / mohazatru ninirjiya prAmAssiddhi muniH / / 6 / / anvayArtha - vizvamArgataH = sabhI mArgoM se. viraktaH = virakta hokara, saH = vaha, munimArgAnusArI = muni mArga kA anusaraNa kara, tapaHprabhAvAt = tapazcaraNa ke prabhAva se. ghAtikarmaNAM = ghAtiyA karmoM kA, kSayaM = kSaya, kRtvA = karake. mohazatru - mohazatru ko, vinirjitya = jItakara, kevalajJAnasampannaH = kevalajJAna se sampanna, (abhUt = ho gaye), ghorabhavAmbudhim = ghora saMsAra sAgara ko, tIrcA = pAra karake, vai = nizcita hI, ayaM = ina, muniH = kevalajJAnI muni ne, siddhiM = siddhi ko, prAptaH = prApta kara liyaa| zlokArtha -- muni mArga ke alAvA sabhI mArgoM se virakta hokara kevala muni mArga kA anusaraNa karate huye ve tapa prabhAva se sabhI ghAtikarmoM kA kSaya karake aura moha zatru ko pUrNataH jItakara kevalajJAna se sampanna ho gaye tathA ghora saMsAra sAgara ko pAra karake ina kevalajJAnI munirAja ne nizcita hI siddha pada ko prApta kara liyaa| tena SoDazalakSoktAH sArdha muniyarA budhAH / muktiM prabhAsakUTAcca kevalAvagamAdgatAH / / 16 / / anvayArtha - tena = unake, sArdhaM = sAtha, SoDazalakSoktAH = solaha lAkha, munivarAH = munirAja, kevalAvagamAt = kevalajJAna hone se, budhAH = kevalajJAnI paramAtmA, prabhAsakUTAt = prabhAsakUTa se, muktiM = mokSa ko, gatAH = gye|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - unhIM munivara ke sAtha solaha lAkha munirAja kevalajJAna se yukta budha arthAt pUrva jJAnI paramAtmA huye isI prabhAsa kUTa se mukti ko prApta huye| phalaM prabhAsakUTasya candanAdatulaM smRtam / sarvakUTanamaskartuH phalaM vakttuM ka IzvaraH / / 10 / / anvayArtha - prabhAsakUTasya = prabhAsakUTa kI, vandanAt = vandanA karane se, atulaM = anupama, phalaM = phala, smRtam = smaraNa kiyA jAtA hai! sATanakA . sIToM ko namaskAra karane vAle ke. phalaM = phala ko, kaH = kauna, vaktuM = kahane ke liye, IzvaraH = samartha. (asti = hai)| zlokArtha - jaba prabhAvakUTa kI vandanA karane se hone vAlA phala atula hotA hai - aisA jJAniyoM ne yAda rakhakara kahA hai| taba sabhI kuToM ko namaskAra karane vAle ke phala ko kahane meM kauna samartha ho sakatA hai arthAt koI nhiiN| dvAtriMzatkoTisaMkhyAtaproSadhanatarja phalam / naraH prApnotyanAyAsAt sammedAcalayandanAt |101 / / anvayArtha - 'garaH = manuSya, sammedAcalavandanAt - sammedazikhara parvata kI vandanA se, anAyAsAt = akasmAt vinA prayAsa se hI, dvAtriMzatkoTisaMkhyAtaproSadhavratajaM = battIsa karor3a proSadhopavAsa vrata se utpanna, phalaM = phala ko, prApnoti = prApta karatA zlokArtha - kavi kahatA hai ki sammedazikhara kI vandanA kA itanA mahattva hai ki usakI vandanA karane vAle manuSya ko battIsa karor3a proSadhopavAsa se prApta hone vAle phala ke samAna phala milatA hai| yasmAtkUTAcchIsupAyo maheza: siddhisthAna prAptavAn yogirItyA / bhuktiM muktiM vandakAnAM dadAtu premNA nityaM taM prabhAsaM namAmi ||102 / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH rasa anvayArtha - yasmAt = jisa, kUTAt = kUTa se, zrIsupArzvaH = zrI sapArzvanAtha, maheza:= tIrthaGkara paramAtmA ne, yogirItyA - yogI ko paddhati se siddhisthAnaM = siddhapada arthAt nirvANa, prAptavAn = prApta kiyA, vandakAnAM = vandanA karane vAloM ke liye, bhuktiM = bhukti ko, (ca = aura) muktiM = mukti ko, dadAtu - dete. ahaM :- meM kavi) - lasa, sabhAsaM = prabhAsakUTa ko, nityaM = hamezA. premNA = bhakti se, namAmi = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - jisa kUTa se zrI supArzvanAtha tIrthaMkara ne yogI kI rIti se muktisthAna arthAt siddha pada prApta kiyA thA vaha prabhAsa kUTa candanA karane vAle sabhI yAtriyoM ko mukti aura mukti pradAna kare / maiM usa prabhAsa kUTa ko nitya hI bhakti sahita namaskAra karatA huuN| iti dIkSitadevadattakRte sammedazikharamAhAtmye zrIsupArzvatIrthakarasya vRtAntapurassaraM prabhAsakUTa varNanaM nAma saptamo'dhyAyaH smaaptH| (isa prakAra dIkSitadevadatta racita sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM zrI supArzvanAtha tIrthaGkara kA vRtAnta batAkara prabhAsa kUTa kA varNana karane vAlA sAMtavA adhyAya samApta huaa|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha aSTamo'dhyAyaH niSevitamanAratam / azeSabhavyabhRGgAli candraprabhapadAmbhojaM zreyase nostu sarvadA ||1|| hamezA hI azeSabhavyabhRGgAliniSevitam anvayArtha anAratam sadA hI, naH sampUrNa bhavya jIvoM rUpI bhramaroM dvArA sevita, candraprabhapadAmbhojaM = candraprabha bhagavAna ke caraNakamala, sarvadA = hamAre zreyase = kalyANa ke liye, astu zlokArtha - sampUrNa bhavya jIvoM rUpI bhramaroM se sadA kAla sevita zrI candraprabha bhagavAn ke caraNakamala hamezA hI hamAre kalyANa ke liye hoM / zrIcandraprabhadevasya vakSye pUrvabhavAn budhAH | eSAM zravaNamAtreNa pApahAnizca zubhodayaH // 2 // - - = = == = = = anvayArtha budhAH he vidvajjanoM! ahaM maiM, zrIcandraprabhadevasya zrI bhagavAn candraprabha ke pUrvabhavAn = pUrva bhavoM ko, vakSye kahatA hUM. eSAM = ina pUrvabhavoM ke zravaNamAtreNa = sunane mAtra se, pApahAniH = pApoM kI hAni, ca = aura, zumodayaH = zubhakarmoM kA udaya, (bhavati = hotA hai)| = hoM / = = zlokArtha - he vidvajjanoM! maiM bhagavAn candraprabha ke pUrvabhavoM ko kahatA hU~ kyoMki ina pUrvabhavoM ke zravaNamAtra se pApoM kI hAni aura zubha karmoM kA udaya hotA hai / zrIvarmA pUrvamabhavat zrIdharAkhyastatassmRtaH / tatazcAjitaseno'yaM mahArAjo'bhavad bhuvi / / 3 / / anvayArtha - ( zrI candraprabhaH = tIrthakara candraprabha) pUrva = pahile arthAt apane pUrva ke bhavoM meM zrIvarmA = zrIvarmA, abhavat = the, tataH usake bAda, zrIdharAkhyaH = zrIdhara nAmaka (devaH - deva), smRtaH smRta huA. ca aura tasaH = usake bAda, ayaM =
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama = yaha bhuvi pRthvI para mahArAjaH = mahArAja, ajitasena, abhavat huA / zlokArtha - tIrthakara candraprabha apane pUrva ke bhavoM meM pahile zrIvarmA the usake bAda zrIdhara nAmaka deva ke rUpa meM yAda kiye gaye haiM aura phira usake bAda isa pRthvI para yahI arthAt candraprabha bhagavAn kA jIva mahArAja ajitasena huA thA / tato dIkSAM gRhItvAsau tapaH kRtvA suduSkaram / tyavattvAsUn tatra sanyAsAt svarge SoDazame gataH / / 4 / / tataH = usake bAda, asau - vaha rAjA ajitasena, dIkSAM munidIkSA ko gRhItvA = grahaNa karake kintu kaThina- kaThora, tapaH = tapazcaraNa, = vahIM arthAt munidIkSA meM sanyAsAt asUn = grAmoM ko, tyAlA = svarge = svarga meM, gataH = cale gye| anyayArtha - 226 = ajitasena: = suduSkaraM = acchA kRtvA = karake, tatra sanyAsa maraNa se. goDazI - solahaveM, = dvAviMzatisamudAyuzca svargasaukhyaM samanvabhUt / devastrIkumudanIprodbodharajanIkaraH / / 5 / / zlokArtha - usake bAda vaha rAjA ajitasena munidIkSA ko grahaNa karake acchA kintu kaThina tapazcaraNa karake munidIkSA meM hI sanyAsa maraNa se prANa chor3akara solahaveM svarga meM cale gye| anvayArtha - dvAviMzatisamudrAyuH = bAvIsa sAgara kI Ayu vAle, ca = aura, devastrInetrakumudanIprodabodharajanIkaraH = devAGganAoM kI A~khoM rUpI kumudaniyoM ko praphullita karane ke liye candramA ke samAna, (saH = usa deva ne), svargasaukhyaM = svarga ke sukha ko samanvabhUt = acchI taraha se bhogaa| zlokArtha - bAvIsa sAgara kI Ayu vAle evaM devAGganAoM ke netroM rUpa kumudaniyoM ko khilAne vAle candramA ke samAna usa deva ne svarga ke sukha ko acchI taraha se bhogA / videhe dhAtakIkhaNDe tathaiva pUrva uttame / sItAdakSiNabhAge'sti viSayo maGgalAvatI ||6||
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tathA = aura, dhAtakIkhaNDe = dhAtakIkhaNDa dvIpa meM sthita, pUrve : pUrva, videhe = videha kSetra meM, uttame = utsama, sItAdakSiNabhAge - sItAnadI ke dakSiNavartI bhAga meM, maGagalAvatI = maGgalAvatI nAmaka, viSayaH = deza, asti zlokArtha -- tathA dhAtakIkhaNDadvIpa meM sthita pUrva videha kSetra kI sItA nadI ke zreSTha dakSiNa bhAga meM maGgalAvatI nAmaka eka deza hai| ratnasaJcayanAmnA ca prasiddhaM tatra tatpuram / tatra rAjA mahAnAsIt nAmnAsau kanakaprabhaH / / 7 / / andayArtha - tatra = usa maGgalAvatI deza meM, tatpuraM = usa deza kA eka nagara, ratnasaMcayanAmnA = ratnasaMcaya nAma se, prasiddhaM = prasiddha, (AsIt = thA), tatra = usa nagara meM, mahAn = eka mahAn, rAjA = rAjA, AsIt = thA, asau = vaha, nAmnA = nAma se, kanakapramaH = kanakaprabha, (uktaH = kahA gayA)1 zlokArtha - usa maGgalAvatI deza meM eka ratnasaMcaya nAma kA nagara thaa| usa nagara meM kanakaprabha nAma se mahAn rAjA kahA gayA hai| tasya rAjJI mahApuNyA nAmnA kanakavallabhA / tasya garbhe sa AgatyA'cyutasvasurottamaH / / 8 / / putro'bhavatpadmanAbhaH prasiddho nijasadguNaiH / suvidhAMsvalpakAlena papATha sukRtodayAt / / 6 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA kI, nAmnA = nAma se, kanakavatI = kanakavatI, rAjJI = rAnI, mahApuNyA = atyadhika puNyazAlinI, (AsIt = thI), tasyAH = usa rAnI ke, garbha = garbha meM, saH = vaha. surottamaH = deva, acyutasvaraH = acyuta svarga se, Agatya, padmanAbhaH = padmanAma nAmaka, putra = putra, abhavat = huA, nijasadguNaiH = apane sadguNoM se, prasiddhaH = prasiddha usa bAlaka ne, sukRtodayAt = zubhakarmoM ke udaya se, svalpakAlena = thor3e se kAla meM, suvidhAM = sukhakara vidyA ko. papATha = par3ha liyaa|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH ___231 zlokArtha -- usa rAjA kI kanakavatI nAmaka eka atizaya puNyazAlinI rAnI thI jisake garbha meM acyuta nAmaka solahaveM svarga se ca kara mindra deva Akara padmanAbha nAmaka usakA putra huaa| jo apane sadaguNoM se prasiddha thA usane zubhakarmoM ke udaya se alpakAla meM hI sukhakara vidyA ko par3ha liyA / rAjyaM tasmai sa tArUNye dattvA zrI kanakaprabhaH / svayaM viraktahRdbhUtvA manoharavanaM gataH / / 10 / / anvayArtha :- (putrasya = putra kI), tArUNye = taruNa avasthA prApta hone para, saH = vaha. zrIkanakaprabhaH = zrIsampanna kanakaprabha rAjA, tasmai = putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, dattvA = dekara, svayaM = khuda, viraktahRd - virakta mana vAlA, bhUtvA = hokara, manohara vanaM = manohara vana ko, gata: = calA gyaa| zlokArtha - putra ke tarUNa hone para usake liye rAjya dekara vaha rAjA ___ svayaM virakta mana vAlA hokara manohara vana ko calA gyaa| tatraiva zrIdharanAmAnaM muniM natvA prasannadhIH / tatsakAzAtsujagrAha jainI dIkSAM tapovane ||11|| anvayArtha - tatraiva = usa hI, tapovane = manohara vana meM, prasannadhIH = prasannacitta buddhimAn rAjA ne, zrIdharanAmAnaM = zrIdhara nAmaka. muni = muni ko. natvA = praNAma karake, tatsakAzAt = unake pAsa se, jainI = indriyoM para vijaya karAne vAlI, dIkSA = munidIkSA ko, sujagrAha -- acchI taraha grahaNa kara liyaa| zlokArtha - usI manohara tapovana meM una prasannacitta buddhimAn rAjA ne zrIdhara nAmaka muni ko praNAma karake unake pAsa se indriyoM para vijaya prApta karAne vAlI jainezvarI dIkSA ko aGgIkAra kara liyaa| tadA sa padmanAbho'pi yathoktAni jinAgame / zrAvakANAM vratAnyuccaiH tathApAlayadIzvaraH / / 12 / / anvayArtha - tadA = taba, saH = usa. padyanAbhaH = padyanAbha, IzvaraH = rAjA ne. api = bhI, zrAvakANAM = zrAvakoM ke, uccaiH = utkRSTa,
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya vratAni - vrata, yathA = jaise, jinAgame = jinAgama meM, uktAni = kahe huye haiM, tathA = vaise, apAlayat = pAlana kiye| zlokArtha - rAjA kanakaprabha ke dIkSA lene ke bAda usa padyanAma rAjA ne zrAvakoM ke utkRSTa vrata jaise jinAgama meM kahe gaye haiM vaise hI unakA pAlana kiyaa| niSpApaH pUrvapuNyaissaH rAjyaM niSkaNTakaM prabhuH / samprApya sarvakAryANi nyAyato'nudinaM vydhaat||13|| ___ anvayArtha - pUrvapuNyaiH - pUrvasaMcita puNya karmoM ke udaya se, niSkaNTakaM == niSkaNTaka, rAjyaM = rAjya ko, samprApya = prApta karake, niSpApaH :- pApa rahita, saH = usa, prabhuH = rAjA ne, anudinaM - pratidina, nyAyataH = nyAya mArga se, sarvakAryANi = sAre kArya, vyadhAt = kiye| zlokArtha - pUrvopArjita puNya karma ke udaya se niSkaNTaka rAjya prApta karake pApAcaraNa se rahita usa rAjA ne pratidina nyAyamArga se apane sAre kArya kiye| rAjArhAn nikhilAn bhogAnanubham parArthakRt / svabAhuvIryatazcakra nirbhayA nikhilAH prajAH / / 14 / / anvayArtha - parArthakRt = paropakArI, rAjA = usa rAjA ne, ani = apane yogya, nikhilAn = sabhI, bhogAn = bhogoM ko, anubhUya = bhogakara, svabAhuvIryataH = apanI bhujA ke bala se, nikhilA: = sampUrNa, prajAH = prajA ko. nirbhayAH = bhaya rahita, cakre = kara diyaa| zlokArtha - paropakArI usa rAjA ne apane yogya sAre bhogoM ko bhogakara Apane bAhu bala se sampUrNa prajA ko bhaya rahita kara liyaa| ekasmin samaye svAmI zrIdharo vnmaagtH| tasmai nekSaNotsave vanapAlena jJApitaH / / 15 / / anvayArtha - ekasmin = eka, samaye = samaya, jainekSaNotsave = jainamuni ke darzana ke liye utsuka, tasmai = usa rAjA ke liye,
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH 233 vanapAlena = vanapAla dvArA vanam = vana meM, AgataH = Aye huye, svAmI = munirAja, zrIdharaH = zrIdhara, jJApitaH = batAye gye| zlokArtha - eka dina munidarzana ke liye atyadhika utkaMThita usa rAjA ke liye vanapAla ne jJAna karAyA arthAta batAyA ki munimahArAja zrIdhara vana meM Aye huye haiN| ladaiva svakasamAjena sahitaH tatkSaNAnnRpaH / gato munessamIpaM sa: nanvA stunyA ca prabhum !!16|| tatsakAzAt jainadharmAn zruttvA saMsAramIzvaraH / asAraM ca manasA jJAtvA virakto'bhUtsyamAnase / / 17 / / anvayArtha -- tadA = taba, saH - vaha, nRpaH : rAjA. svakasamAjena = apanI samAja ke arthAt svakIya parivAra se, sahitaH = yukta huA. tatkSaNAta - jaldI se, evaM - hI, muneH = munirAja ke, samIpa = pAsa meM, gataH - calA gayA, ca = aura. prabhuM = munirAja ko, natvA = gamaskAra karake. ca = aura, stutvA = stuti karake, tatsakAzAt = unake pAsa se, jainadharmAn = jaina dharma ke siddhAntoM ko, zrutvA - sunakara ca = aura, manasA = mana se, saMsAraM = saMsAra ko, asAraM = sAra rahita, jJAtvA = jAnakara, IzvaraH = vaha rAjA, svamAnase = apane mana meM, viraktaH = virakta, abhUt = ho gayA | zlokArtha - taba arthAt munirAja Aye haiM isa samAcAra ko jAnane para vaha rAjA apane parivAra sahita jaldI hI munirAja ke samIpa gayA tathA unheM namaskAra karake evaM unakI stuti karake, unake pAsa se jainadharmo arthAt jainasiddhAntoM ko sunakara, mana se saMsAra ko sAra rahita jAnakara mana hI mana vairAgya ko prApta ho gyaa| rAjyaM suvarNanAbhAya svaputrAya samarpya saH / bahubhiH bhUmipaissArdha jainI dIkSAM samagrahIt / / 18 / / anvayArtha --- saH = usa rAjA ne. svaputrAya = apane putra, suvarNanAmAya
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrI sammedazikhara mAhAtmya = suvarNanAbha ke liye, rAjyaM = rAjya, samarpya = samarpita karake arthAt dekara, bahubhiH = aneka, bhUmipaiH = rAjAoM ke, sArdha = sAtha, jainI = jitendriyatA kI, dIkSA = dIkSA ko, samagrahIt = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - virakta huye usa rAjA ne apane putra suvarNanAbha ke liye rAjya dekara aneka rAjAoM ke sAtha jitendriya sAdhanA vAlI jainez ni dIsa, praha. kAhI zrutvaikAdazasaGkhyAni tatrAGgAni sa bhAvanAH / bhAvayitvA SoDazAntazca babaMdha kila tIrthakRt / / 16 / / anvayArtha - tatra = muni dazA meM, saH = unhoMne, ekAdazasaGkhyAni = gyAraha, aGgAni = aGgoM ko, zrutvA = sunakara, ca = aura.. SoDaza = solaha, bhAvanAH = bhAvanAoM ko, antaH = mana meM, bhAvayitvA = bhAkara ke, kila = nizcita rUpa se, tIrthakRta - tIrthakara nAma karma ko, babaMdha = baaNdhaa| zlokArtha - usa munidazA meM una munirAja ne gyAraha aGagoM ko sunakara solaha kAraNa bhAvAnAoM ko mana meM bhAkara nizcita hI tIrthakara prakRti ko bA~dha liyaa| uttamAni SaTpaJcAzanmitAni ca bratAni vai / jainAnyAdAya vipine tapa ugraM dhakAra saH / / 20 / / anvayArtha . saH = una munirAja ne, mitAni = maryAdita, ca -- aura. uttamAni = uttama, SaTpaJcAzat = chappana, jainAni = jitendriya sAdhanA viSayaka. vratAni = vratoM ko, AdAya = grahaNa kara, vipine = vana meM, ugraM = utkRSTa yA kaThinatama, tapaH = tapazcaraNa ko. cakAra = kiyaa| zlokArtha - una munirAja ne maryAdita aura sarvottama jitendriya sAdhanA viSayaka chappana vratoM ko lekara vana meM utkRSTa yA kaThinatama tapazcaraNa kiyaa| antye sanyAsavidhinA hi tanutyAgaM vidhAya saH / sarvArthasiddhivimAne ca prApAyamahamindratAm / / 21 / /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH 235. = anvayArtha - saH = una munirAja ne antye = aMtima samaya meM, sanyAsavidhinA = sanyAsa maraNa ke vidhAna se, hi zarIra kA tyAga, vidhAya karake, ca = aura, sarvArthasiddhivimAne - sarvArthasiddhi ke vimAna meM, ahamindratAM hI tanutyAgaM = * ahamindratva ko prApa prApta kiyA, ayaM = yaha (agale zloka se isakA sambandha hai) / zlokArtha RAJ = *una munirAja ne aMtima samaya meM sanyAsa maraNa vidhi se hI zarIra kA tyAga karake sarvArthasiddhi vimAna meM ahamindra pada prApta kiyA / = -- tritriMzatsAgaramAyuzca prApya hi tatpadocitam / sarva vidhAya siddhAnAM smaraNe tatparo'bhavat ||22|| ahamindrasukhaM dIrgha bhuJjAno'sau pratikSaNam / abhUt SaNmAsaziSTAyuH mahAnirmalakAntibhRt / / 23 / / anvayArtha ( ayaM = yaha ahamindra deva ), tritriMzatsAgaraM = tetIsa sAgara, AyuH = Ayu ko prApya = prAptakara, ca aura, tatpadocitaM - ahamindra pada ke yogya, sarva sabhI kArya, vidhAya = karake, siddhAnAM = siddha bhagavantoM ke, smaraNe = smaraNa meM, tatparaH = tatpara arthAt udyata, abhavat = ho gyaa| = = H = mahAnirmalakAntibhRt = mahAn svacchadhavala kAnti vAlA, asau = vaha deva, pratikSaNaM = eka-eka kSaNa karake, dIrghaM lambe kAla taka, ahamindrasukhaM ahamindra ke sukha ko bhuJjAnaH = bhogatA huA, SaNmAsaziSTAyuH chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA, abhUta ho gayA / zlokArtha yaha ahamindra deva tetIsa sAgara kI Ayu prApta karake aura apane pada ke yogya sabhI kArya karake siddha bhagavantoM ke smaraNa meM tatpara arthAt udyata ho gyaa| = vipuladhavala kAnti se sampanna vaha deva eka-eka kSaNa karake dIrghakAla taka ahamindra ke sukhoM ko bhogatA huA chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA ho gayA /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI sammedazikhara mAhAtmya. tadA hi jambUmati dvIpe zucikSetre tra bhArate / kAzIdeze candrapurI svasamRddhyAlakeca sA / / 24 / / anvayArtha - tadA = usa samaya, jambUmati = jambUvRkSa vAle, dvIpe = dvIpa meM, zucikSetre = pavitra Arya kSetra meM, atra = yahA~, bhArate = bhArata meM, kAzIdeze = kAzI deza meM, candrapurI = candrapurI, (AsIt = thI), sA = vaha, svasamRddhayA = apanI samRddhi se, sA - taha annakA it = alakA nagarI ke samAna (AsIt = thii)| zlokArtha - usa samaya jambUdvIpa ke isa bharatakSetravartI AryakSetra meM sthita kAzI deza meM candrapurI apanI samRddhi se alakA nagarI ke samAna suzobhita thii| tatrekSvAkumahAyaMze gotre kAzyapa uttme| mahAsenAbhidho rAjA babhUvAdbhutabhAgyabhRt / / 25 / / anvayArtha - tatra = usa nagarI meM, ikSvAkumahAvaMze = ikSvAku nAmaka mahAna vaMza meM, uttame = zreSTha, kAzyape = kAzyapa, gotre = gotra meM, adbhutabhAgyabhRt = adbhutabhAgya se pUrNa, mahAsenAbhidhaH = mahAsena nAmaka, rAjA - eka rAjA. babhUva = huA thaa| zlokArtha - usa nagarI meM mahAna ikSvAkuvaMza meM evaM uttama kAzyapa gotra ___ meM eka adbhuta bhAgyazAlI rAjA mahAsena huA thaa| lakSmaNAnAmatastasya devI proktA sulakSaNA / tasyAssadmani devendra nirdezAdalakAdhipaH / / 26 / / pANmAsisa ratnavRSTiM meghavatkhamupAgataH / cakAra yakSaissahitassArdhakairjaladairiva / / 7 / / anyayArtha - tasya = usa rAjA kI, sulakSaNA = zubha lakSaNoM vAlI, devI = rAnI, nAmataH = nAma se, lakSmaNA = lakSmaNA, proktA = kahI gaI. tasyAH = usa rAnI ke, samani = mahala meM, devendranirdezAt = devendra ke nirdeza se. khamupAgataH = AkAza meM sthita huye, alakAdhipaH = alakA nagarI ke koSAdhipati kubera ne, sArdhakaiH = sahavartI, jaladaiH = bAdaloM ke samAna,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH 237 yakSaiH = yakSoM se, sahitaH = hotA huA, meghavat -- megha ke samAna, SANmAsiI = chaha mAha taka, ratnavRSTiM : ratnoM kI barasAta, cakAra = kii| zlokArtha - usa rAjA kI zubha lakSaNoM vAlI lakSmaNA nAma kI eka rAnI thii| jisake mahala meM indra kI AjJA se AkAza meM sthita hokara indra nagarI alakA ke koSa ke svAmI kubera ne apane yakSoM se sahita hokara vaise hI chaha mAha taka ratnoM kI varSA kI jaise anya sahavartI bAdaloM se yukta hokara bAdala pAnI barasAte haiN| ekadA lakSmaNAdevI caitramAse sitetare / paJcamyAM zubhanakSatre jyeSThAnAmni prabhAtake ||28|| suptA vicitraparyaGka svapnAn SoDaza caikSata / svapnAnte tanmukhAmbhojamavizanmattavAraNaH / / 26 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, caitramAse = caitra mAsa meM, sitetare = kRSNa pakSa meM, paJcamyAM = paJcamI meM. jyeSThAnAmni = jyeSThA nAmaka, zubhanakSatre = zubhanakSatra meM, prabhAtake = prabhAta belA arthAt rAtri ke aMtima prahara meM. vicitraparya? = vicitra palaMga para, suptA - soyI huyI, lakSmaNAdevI = lakSmaNA rAnI ne. SoDaza = solaha, svapnAn = svapnoM ko. aikSata - dekhA, ca = aura, svapnAnte = svapna darzana ke anta meM, mattavAraNa: = eka madonmatta hAthI, tanmukhAmbhojam = usa rAnI ke mukha rUpI kamala meM, avizat = praviSTa huaa| zlokArtha - eka dina caitra kRSNA paMcamI ko jyeSThA nAmaka zubhanakSatra meM prabhAtakAla arthAt rAtri ke aMtima prahara meM apane ratna khacita AzcaryakArI palaMga para sotI huI lakSmaNA rAnI ne solaha svapna dekhe tathA svapna dekhane ke aMta meM eka madonmatta hAthI apane mukha kamala meM praviSTa huA- yaha dekhA / prabuddheyaM vilokyAdha matA sA patyurantikam / tasmAtsvapnaphalaM zrutvA jaharSAtIva mAnase / / 30 / /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - evaM = isa prakAra svapnoM ko, vilokya = dekhakara, prabuddhA = jAgI huyI, sA = vaha rAnI, patyuH = pati ke, antikaM = pAsa, gatA = gayI, atha = phira, tasmAt = pati se, svapnaphalaM = svapnoM kA phala, zrutvA = sunakara, mAnase - mana meM, atIva = atyadhika jaharSa = prasanna huii| zlokArtha - isa prakAra svajoM ko dekhakara jAgI huI vaha rAnI rAjA ke pAsa gayI tathA rAjA se svapnoM kA phala jAnakara-sunakara mana meM atyaMta prasanna huii| dhRtvA garbhe'hamindraM sA rarAja vizadadyutiH / rAkeva nitA vyoli sAdI nizIpAlA 131|| anvayArtha - vizadadyutiH = nirmala kAnti sampanna, garbha = garbha meM, ahamindraM = ahamindra ko, dhRtvA = dhAraNa kara, garbhitA = garga yukta, sA = vaha rAnI, vyomni = AkAza meM, zAradIyanizojjvalA = zaratkAla kI rAtriyoM meM camakatI-damakatI svaccha, rAkeva = pUrNimA kI rAtri ke samAna, rarAja = suzobhita huii| zlokArtha - apane garbha meM ahamindra ko dhAraNa kara garmayukta huyI nirmala kAnti se sampanna vaha rAnI usI prakAra suzobhita huI jaise AkAza meM zaratkAla kI rAtriyoM meM pUrNataH camakatI-damakatI pUrNa svaccha pUrNimA kI rAtri suzobhita hotI hai| sahasyazuklaikAdazyAM suSuve putramuttamam / sA devyatha trilokIzaM matizrutyavadhIzvaram / / 32 / / anvayArtha - sA = usa, devI = rAnI ne, sahasyazuklaikAdazyAM = pauSazuklA gyArasa ke dina, matizrutyavadhIzvaraM = mati-zruta aura avadhijJAna ke svAmI, uttama = uttama. trilokIzaM = tIna loka ke prabhu tIrthaGkara, putraM = putra ko, suSuve = janma diyA / __zlokArtha - usa rAnI ne pauSa zuklA gyArasa ke dina mati, zruta aura avadhijJAna svAmI, uttama, trilokInAtha tIrthaGkara putra ko utpanna kiyaa|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH anvayArtha caizAnendrasamanvitaH / saudharmandrastadAgatya tamupAdAya devezaM jagAma kanakAcalam ||33|| tadA = taba arthAt tIrthakara putra kA janma hone para, aizAna svarga ke indra sahita, saudharmendraH aizAnendrasamanvitaH - zlokArtha = = saudharma indra, (tatra vahA~), Agatya = Akara devezaM = una, devatAoM ke svAmI tIrthakara bAlaka ko AdAya = grahaNa karake, kanakAcalaM svarNamaya meru parvata yA sumerU para, jagAma = calA gyaa| H - 236 zlokArtha - tIrthaGkara putra kA janma ho jAne para tabhI saudharma svarga kA indra aizAna svarga ke indra ke sAtha vahA~ Akara aura una tIrthakara bAlaka ko lekara svarNamaya sumerU parvata para calA gyaa| = tatrAsau kAnakairkumbhaiH kSIrAbdhijalapUritaiH / devamasnApayad bhaktyA jayazabdaM samuccaran / / 34 / / anvayArtha - tatra = sumerU parvata para asau = usa indra ne jayazabdaM = jaya-jayakAra zabda, samuccaran = bolate huye, bhaktyA = bhakti se, kSIrAbdhijalapUritaiH kSIrasAgara ke jala se bhare huye, kAnakaiH = svarNa nirmita, kumbhaiH kalazoM se, devaM tIrthaGkara bAlaka kA asnApayat = snAna yA abhiSeka kiyA / = = - tatraiva usa sumerU parvata para usa indra ne bhakti bhAva se jaya jaya zabdoM kA udaghoSa karate huye kSIrasAgara ke jala se bhare huye svarNa nirmita kalazoM se bhagavAna kA abhiSeka kiyaa| punarAgatya yatrAbhUdIzvarodayaH / taM divyavastrAbharaNaiH saMpUjyAsau nRpAGgaNe / / 35 / / tadagre tANDavaM kRtvA sAGgahAraM mahAdbhutam / candraprabheti devasya nAmoccArya prasannadhIH ||36|| lakSmaNAGke prabhuM premNA saMsthApya saha devataiH / muhuH praNamya devezaM devezo'gAtsurAlayam / / 37 / /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - yantra = jahA~, IzvarodayaH - bhagavAn kA janma, abhUt = huA thA. tatraiva = vahIM, punaH = phira se, Agatya = Akara, divyavastrAbharaNaiH :: devopanIta vastra aura, AbhUSaNoM se. taM = usako, saMpUjya = pUjakara, bhUpAGgaNe - rAjA ke AMgana meM, tadagre - unake sAmane, mahAdabhutaM = atyadhika AzcaryakArI, sAGgahAraM = aGgahAra arthAt hAva vilAsa sahita. tANDavaM :: tANDava nRtya, kRtvA = karake, devasya = bhagavAn kA, candraprabheti = candraprama aisA, nAma = nAma, uccArya = kahakara, prasannadhI: = prasannacitta buddhimAna, asau = vaha, devezaH = tIrthaGkara, prabhu = candraprabha ko, lakSmaNAGka = lakSmaNA rAnI kI goda meM saMsthApya = sthApita karake. muhuH = bAra - bAra, praNamya - praNAma karake devataiH = devatAoM ke, saha = sAtha, surAlayaM = svarga ko, agAt = calA gyaa| zlokArtha - jahA~ bhagavAn kA janma huA thA vahIM phira se Akara divya vastroM aura AbharaNoM se unako pUjakara rAjA ke A~gana meM unake sAmane atyadhika AzcaryakArI hAvavilAsapUrNa tANDava nRtya karake aura bhagavAn kA candraprabha nAmakaraNa karake prasannabuddhi vAlA vaha deveza prabhu ko prema se mAtA lakSmaNA kI goda meM sthApita karake aura bAra-bAra unheM praNAma karake devatAoM ke sAtha svarga calA gyaa| candraM svakAntyA nirjitya devo'yaM candralAJchanaH / jagattApaharo bhUtvA didIpe raajveshmni||38|| anyayArtha - candralAJchanaH = candramA ke cinha se lAMchita, ayaM = yaha, devaH = tIrthaGkara candraprabha, svakAntyA = apanI kAnti se. candraM = candramA ko, nirjitya = jItakara, jagattApaharaH = jagat kA tApa harane vAle, bhUtvA = hokara, rAjavezmani = rAjamahala meM, didIpa = camake arthAt suzobhita huye| zlokArtha - candramA ke cinha se cinhita yaha deva tIrthaGkara candraprabha apanI kAnti se candramA ko jItakara jagat kA tApa harane vAle hokara rAjamahala meM suzobhita huye|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTramaH 241 navazatakoTyuktasAgareSu gateSu vai supArvataH / devazcandraprabhurabhavat mahAn dharmaprabhAvakaH / / 36|| anyayArtha - supArzvataH = tIrthakara supArzvanAtha se, navazatakoTyuktasAgareSu = nau sau karor3a sAgara, gateSu = bIta jAne para, vai = nizcaya hI, mahAn = mahAna, dharmaprabhAvakaH = dharma kI prabhAvanA karane vAle, devaH = bhagavAn, candraprabhuH = candraprabhu, abhavat = huye zlokArtha - tIrthakara supArzvanAtha ke mukta ho jAne para usase Age nau sau karoDa sAgara kAla bIta jAne para yarthAthataH mahAna dharma kI prabhAvanA karane vAle bhagavAn candraprabhu huye the| dazalakSoktapUrvANAmAyustasya ca kIrtitam / sArdhazatadhanutsedho hi kAyastasya nigIritaH / / 4011 sArdhadvilakSapUrvo hi vyatIto bAlakautuke | manohartA ca sarveSAM rUpalAvaNyasampadA / / 41 / / kumArakAlagamane sajAte yauvanAgame / abhiSekAbhidhAnena rAjya sampApa paitRkam / / 42 / / anvayArtha :- tasya - una candraprabhu kI, AyuH = umra, dazalakSoktapUrvANAma = daza lAkha pUrva kI, hi = hI, kIrtitam = kahI gayI hai. ca = aura, tasya = unakI, kAyaH = deha. sArdhazatadhanUtsedhaH = eka sau pacAsa dhanuSa U~cAI vAlI, nigIritaH = batAyI gayI hai, bAlakautuke = bAlakrIr3AoM ko karane meM, hi = hI. sArdhadvilakSapUrvaH = ar3hAI lAkha pUrva kAla, vyatItaH = bIta gayA, (prabhuH -- bhagavAna), rUpalAvaNyasampadA = rUpa lAvaNya kI sampadA se, sarveSAM = sabhI ke. manohartA = mana ko harane vAle, (AsIt = the), kumArakAlagamane = kumArakAla ke cale jAne para, yauvanAgame = yuvAvasthA kA Agama, saJjAte = ho jAne para. (saH = unhoMne), abhiSekavidhAnena = abhiSeka karane kI vidhi dvArA, paitRkam = prApta kiyaa| zlokArtha - candraprabhu kI Ayu dazalAkhapUrva kI batAyI gayI unake zarIra
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrI sammedazikhara mAhAtmya kI U~cAI eka sau pacAsa dhanuSa pramANa thii| unhoMne DhAI lAkha pUrva kA kAla bAlyakAla kI kautuka krIr3AoM meM hI vyatIta kara diyaa| apanI rUpa lAvaNya kI sampadA se ve sabhI kA mana haraNa karane vAle the| isa prakAra kamArakAla ke cale jAne para aura yauvana avasthA kA Agama ho jAne para unhoMne abhiSeka pUrvaka paitRka rAjya samAdA prApta kara lii| bhUpAsanasabhAsIno bhagavAn dharmavAridhiH / nyAyato'khilakAryANi cakAra saha mantribhiH / / 43 / / anvayArtha - 'bhUpAsanasamAsInaH = rAjA ke Asana para baiThe. dharmavAridhiH = dharma ke jAnakAra, bhagavAn = candraprabhu ne, mantribhiH = maMtriyoM ke, saha = sAtha, nyAyataH = nyAya mArga se, akhilakAryANi = sampUrNa kArya, cakAra = kiye| __ zlokArtha - rAjya siMhAsana para baiThe huye dharma ke jAnakAra bhagavAn tIrthakara candraprabhu ne maMtriyoM ke sAtha nyAyapUrvaka sAre kArya kiye| zakrAdapyadhikaM saukhyaM pratikSaNamasau prabhuH / ancabhUdvividhaM puNyaiH pUrvajanmani saJcitaiH / / 44 / / anvayArtha - pUrvajanmani = pUrvajanma meM, saJcitaiH = saMcita, puNyaiH = puNyoM ke kAraNa, asau = usa. prabhuH = rAjA ne. pratikSaNaM - hara samaya, zakrAt = indra se. api = bhI, adhika = atyadhika, vividhaM = aneka prakAra kA, saukhyaM = sukha ko, anvabhUt = bhogaa| zlokArtha - pUrva janma meM saMcita puNyoM ke kAraNa usa rAjA ne hara samaya indra se bhI adhika aneka prakAra kA sukha bhogaa| kadAcitsaudhamArUya sukhAsInaH prajApatiH / khAdulkApAtamAlokya virakto'bhUt sa tatkSaNAt / / 45 / / __ anvayArtha - kadAcit = kisI dina, saudham = mahala para, Aruhya = car3hakara, sukhAsInaH = sukha se baiThA huA. saH = vaha, prajApatiH
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH 243 = rAjA, khAt = AkAza se, ulkApAtaM = tAre ko giratA huA, Alokya = dekhakara, tatkSaNAt = usI samaya, virakta: - virakta, abhUta = ho gyaa| zlokArtha - kisI dina mahala para car3hakara sukha se baiThA huA vaha rAjA AkAza meM ulkApAta arthAt girate huye tAre ko dekhakara usI samaya virakta ho gyaa| brahmarSibhistadaivetyA vanditassaMstutaH prabhuH / rAjyaM zrIvaracandrAya suputrAya samAparyat ||46 / / anvayArtha - tadaiva = usI samaya arthAt rAjA ke virakta ho jAne para hI, brahmarSibhiH = brahmarSi nAmaka laukAntika devoM dvArA, vanditaH = namaskAra kiye jAte huye, (ca = aura), saMstutaH = stuti kiye jAte huye, prabhuH = rAjA ne, itvA = jAkara, suputrAya = suputra, zrIvaracandrAya = zrIvara candra ke liye, rAjyaM = rAjya, samAparyat = samarpita kara diyaa| zlokArtha - usI samaya arthAta rAjA ke virakta ho jAne para hI brahmarSi nAmaka laukAntika devoM dvArA namaskAra kiye jAte huye aura stuti kiye jAte huye, prabhuH = rAjA ne suputra zrIvara candra ke liye rAjya samarpita kara diyaa| devopanItAM zivikAmarUdhya surasundarIm / devairUDho vanaM gatyA vidhivaddIkSito'bhayat / / 47 / / anvayArtha - devopanItA = devoM dvArA lAyI gayI, surasundarI = surasundarI nAmaka, zibikAM = zivikA para, Aruhya = car3hakara, devaiH = devoM dvArA, UdaH = vahana kiyA jAtA arthAta le jAtA huA, vanaM = vana ko. gatvA = jAkara, vidhivat = vidhipUrvaka. dIkSitaH = dIkSita. abhavat = ho gyaa| zlokArtha - devoM dvArA lAyI gayI surasundarI nAmaka zibikA para car3hakara daivoM dvArA le jAtA huA, vana ko jAkara vidhipUrvaka dIkSita ho gyaa|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya ekAdazyAM kRSNAvAvasyAnurAdhopuni dhruvam / tatra caikopavAsena sahasrakSitipaissaha ||48 / / dIkSAM gRhItvA so'nyasmin divase nalinaM puram / caturthabodhasampanno bhikSAyai paryaTat prabhuH / / 46 / / somadatto nRpastatra bhaktyA saMpUjya taM prabham / adAdAhAramamalaM paMcAzcaryAni hi caikSata / / 50 / / punarmoM naM samAdAya tapoyanaM gato vibhuH / mahAgratAni paJcAsau pAlayAmAsa dharmavit / / 51 / / anvayArtha - tatra = vahA~, kRSNapauSasya = pauSa mAsa meM kRSNa pakSa kI, ekAdazyAM = ekAdazI ke dina, anurAdhoDuni = anurAdhA nakSatra meM, sahasrakSitipaiH = eka hajAra rAjAoM ke saha = sAtha, ekopavAsena. eka upavAsa ke niyama se. dhruvaM = dRr3hatA pUrva, dIkSAM - munidIkSA ko, gRhItvA = grahaNa karake, ca = aura, caturthayodhasampannaH = cauthejJAna se sampanna, saH = una, prabhuH = munirAja ne, anyasmin = anya, divase = dina meM, mikSAyai = AhAra ke liye, nalinaM = nalina, puraM = pura meM, paryaTat = bhramaNa kiyaa| tatra = usa nagara meM, nRpaH = rAjA, somadattaH = somadatta ne, bhaktyA = bhakti se, taM = una, prabhu = munirAja ko, saMpUjya = pUjakara, (taramai - unake liye), amalaM = zuddha-nirmala, AhAram -AhAra, adAt = diyA, ca = aura, paJca = pA~ca, AzcaryANi = Azcarya, aikSata = dekhe| maunaM - maunavrata, samAdAya = lekara, punaH = phira se, tapovanaM = tapovana ko, gaMtaH = gaye huye, asau = una, dharmavit = dharmavettA, vibhuH = munirAja ne, paJca = pA~ca, mahAvratAni = mahAvratoM kA pAlayAmAsa = pAlana kiyaa| lokArtha - vahA~ vana meM pauSa kRSNA ekAdazI ke dina anurAdhA nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha eka upavAsa ke niyama pUrvaka dRr3hatA sahita munidIkSA lekara aura caturtha manaHparyayajJAna se
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamA 245 sampanna una munirAja ne kisI anya dina AhAra ke liye AhAra hetu nalina pura meM bhramaNa kiyaa| vahA~ rAjA somadatta ne bhakti se una munirAja kI pUjA karake unheM zuddha AhAra diyA aura pAMca AzcaryoM ko dekhaa| maunavrata lekara munirAja punaH vana meM cale gaye aura paMca mahAvratoM kA pAlana karane lge| saMdhRtya paJcasamitI: guptitritayamIzvaraH / trayodazAvidhaM bhUTaH cArita mApura gAt / / 5 / / tataH svathitte saMdhArya zukladhyAnaM caturvidham / kRSNaphAlgunasaptamyAM paJcamaM jJAnamApa saH / / 53 / / anvayArtha - saH = una, IzvaraH = munirAja ne, paJcasamitI: = pA~ca samitiyoM, (ca - aura) guptitritayaM = tIna guptiyoM ko, saMdhRtya = dhAraNa karake, trayodazavidha = teraha prakAra kA. bhUyaH = pracura, cAritraM = samupAgamat = prApta kara liyA, tataH = usase Age. caturvidhaM = cAra prakAra kA. zukladhyAnaM = zukladhyAna ko, svacitte = apane mana meM, saMdhArya = dhAraNa karake, saH = unhoMne, kRSAphAlAnasaptamyAM = phAlguna kRSNA saptamI ke dina, paJcamaM = pA~caveM, jJAnam = kevalajJAna ko, Apa = prApta kara liyaa| zlokArtha - una munirAja ne pA~ca samitiyoM aura tIna guptiyoM ko dhAraNa karake teraha prakAra ke cAritra ko pracuratA se prApta kara liyA tathA usase bhI Age puruSArtha karate cAra prakAra ke zukladhyAna apane mana meM dhAraNa karake phAlguna kRSNA saptamI ke dina pA~caveM jJAna arthAt kevalajJAna prApta kara liyaa| tataH zakrAjJayA devanirmite prmaadbhute| gato samavasAre'sau vyarAjat raviryathA / / 54 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, zakrAjJayA = indra kI AjJA se, devanirmite = devoM dvArA banAye gaye. paramAdbhute = paramaAzcaryakArI, samavasAre = samavasaraNa meM, gataH = sthita. asau = vaha bhagavAn, (tathA = vaise), vyarAjata = suzobhita
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrI sammedazikhara mAhAtmya huye, yathA = jaise, raviH = sUrya, (nabhasi = AkAza meM), (zobhate = zobhita hotA hai)| zlokArtha - munirAja ko kevalajJAna ho jAne ke bAda indra kI AjJA se devoM dvArA banAye gaye parama Azcarya kArI samavasaraNa meM sthita bhagavAn vaise hI suzobhita huye jaise sUrya AkAza meM zobhatA hai| ythoktdttsenaakhygnnendraadyaistdaakhilaiH| pUjito muniH sampRSTaH sa divyadhvanimAkarot / / 55 / / anvayArtha ... akhilaiH = sampUrNa. yathoktadattasenAkhyagaNendrAdyaiH = zAstroM meM kahe gaye anusAra dattasena nAmaka gaNadhara munirAjoM Adi se, pUjina :- pUjA kiye jAte suI. suniH - kevalajJAnI bhagavAn, sampRSTaH = pUche gaye, tadA = taba, saH = unhoMne, divyadhvani -- divyadhvani ko, Akarot = kiyaa| zlokArtha - dattasena nAmaka zAstrokta gaNadharoM aura anya munirAjoM Adi dvArA pUje gaye vaha bhagavAn pUche gaye taba unhoMne divyadhvani dvArA upadeza diyaa| ghaTAntalalite kUTe sahasramunibhissaha / zuklASTamyAM sa bhAdrasya nirvANapadamAptavAn / / 56 / / anvayArtha / saH = unhoMne, bhAdrasya = bhAdoM mAsa kI, zuklASTamyAM - zuklASTamI ke dina, sahasramunibhiH = eka hajAra muniyoM ke sAtha, ghaTAntalalite = ghaTAoM arthAt meghoM se vyApta lalita, kUTe = kUTa para, nirvANapadaM = mokSapada ko, AptavAn = prApta kiyaa| zlokArtha - unhoMne bhAdra mAsa kI zuklA kI aSTamI ko eka hajAra munirAjoM ke sAtha meghAcchanna lalita kUTa para mokSa pada ko prApta kara liyaa| catuHparAkoTyarbudA dvisaptati gha koTyaH / azItilakSAzcaturazItisahasrakANi ca // 57 / /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH anvayAtha zlokArtha paJcapaJcAzat parANi tathA paJcazatAni ca / anvayArtha candraprabhavibhumanu ||58 // etatsaGkhyodIritAzca ghaTAlalitAtkUTAt zukladhyAnaM samAzritAH / kevalAvagamAcchuddhA munayastatpadaM gatAH / / 56 / / candramAma == candraprabha bhagavAn ke bAda. ghaTAntalalitAt - meghoM kI ghaTAoM se antarvyApta lalita, kUTAt = kUTa se catuH parAkoTyarbudAH = cAra parAkoTi arthAt araba, dvisaptatikoTyaH = bahattara karor3a, azItilakSAH = assI lAkha, caturazItisahasrakANi = caurAsI hajAra, paJcazatAni pA~ca sau parANi = Age taduttara, paJcapaJcAzat = pacapana, etatsaMkhyo dIritAH = isa saMkhyA se kahe gaye, zukladhyAnaM = zukladhyAna ko, samAzritAH samAzrita kiye arthAt dhAraNa kiye huye, kevalAvagamAt kevalajJAna se, zuddhAH = zuddha, mokSasthAna ko gatAH = munayaH = munirAja tatpadaM gaye / 1 = = -- = = 241 pazcAllalitadattena giriyAtrA kRtA zubhA / tatkathAsaGgrahaM vakSye zRNudhvaM sAdhavo janAH / / 60 / / pazcAt = bhagavAn ke mokSa gamana ke bAda, lalitadattena lalitadatta dvArA, zubhA zubhakArI, giriyAtrA sammedaparvata tIrthavandanA, kRtA = kI, sAdhavo janAH = he sAdhu manuSyo !, zRNudhvaM = suno, tatkathAsagrahaM usa kathA ke sArasaMkSepa ko, vakSye - maiM kahatA huuN| 1 candraprabhu bhagavAn ke bAda meghoM kI ghaTAoM se vyApta lalita kUTa se cAra araba bahattara karor3a assI lAkha caurAsI hajAra pA~ca sau pacapana munirAja jo kevalajJAna se zuddha aura zukladhyAna ke Azraya vAle the, mokSa sthAna ko gaye arthAt unhoMne nirvANa prApta kara liyaa| 1 = zlokArtha bhagavAn ke mokSagamana ke bAda lalitadatta ne zubhakArI sammedazikhara kI yAtrA kI thI maiM kavi usakI kathA kA sAra saMkSepa kahatA hUM he sAdhujano! tuma use suno|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrI sammedazikhara mAhAtmya prasiddha puSkaradvIpe caturthe merUmandare / tatra pUrvavidehe ca sItApazcimadiktaTe ||6|| viSaye puSkalAnAM punnddiikaamystpure| mahAseno'bhavadrAjA mahAbalaparAkramaH / / 2 / / anvayArtha - prasiddha = vikhyAta. puSkaradvIpe = puSkaravara dvIpa meM, caturthe - cauthe, merumandare = merumandira para, tatra = vahA~, pUrvavidehe = pUrva videha kSetra meM, ca = aura, sItApazcimadiktaTe = sItA nadI ke pazcima dizAvartI taTa para, puSkalAvatyAM = puSkalAvatI nAmaka, viSaye = deza meM. puNDarIkAkhyasatpure = puNDarIka nAmaka sundara nagara meM, mahAbalaparAkramaH = mahAn bala aura parAkrama vAlA, rAjA = rAjA. mahAsenaH = mahAsena, abhavat = huaa| zlokArtha - suprasiddha puSkaradvIpa meM caturthamerU mandara para sthita pUrvavideha kSetra meM sItA nadI ke pazcimadizAvartI taTa para puSkalAvatI deza hai vahA~ puNDarIka nAmaka eka sundara nagara hai jisameM mahA balavAn aura parAkramI rAjA mahAbala rAjya karatA thaa| rAjJI tasya mahAsenA shiilsaundryshaalinii| patyuH prANapriyA devI patyabhiprAyasAdhanAt / / 3 / / anvayArtha - tasya = usa mahAbala rAjA kI, mahAsenA = mahAsenA nAmaka, zIlasaundaryazAlinI = zIlavatI aura saundaryazAlinI, rAjJI = rAnI, (AsIt = thI), patyabhiprAyasAdhanAt = pati ke abhiprAya ko sAdhane vAlI hone se, (sA = vaha, devI = rAnI), patyuH - pati ke liye, prANapriyA = prANoM se bhI priya. (AsIt = thii)| zlokArtha - usa rAjA mahAbala rAjA kI mahAsenA nAmaka zIlavatI aura saundarya se paripUrNa rAnI thI vaha rAnI pati ke abhiprAya anusAra kArya sAdhane vAlI hone se pati ke liye prANoM se bhI adhika pyArI thii|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH 246 ekadA sa vanaM yAto mahAsenaH prtaapvaan| muniM dadarza tatrAsau tApasaM nirmalaprabham / / 64 / / taM pRSTyA ca praNamyAdha viraktaHsthIyarAjyataH / dIkSAM jagrAha dharmAtmA tapazcakre sa nirmalam / / 5 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, saH = vaha, pratApavAn = pratApI rAjA. mahAsenaH = mahAsena, vanaM = vana ko, yAtaH = gayA thA. tatra = vahA~, asau = usane, nirmalaprabha = nimala prabhA dhAla, tApasaM = tapasvI, muniM = munirAja ko, dadarza = dekhA, taM = una munirAja ko, praNamya = namaskAra karake, ca = aura, pRSTvA = pU~chakara, svIyarAjyataH = apane rAjya se, viraktaH = virakta huye usa, dharmAtmA = dharmAtmA ne, dIkSAM = jainezvarI dIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA, atha = aura, nirmalaM = mala rahita arthAt nirdoSa, tapaH = tapazcaraNa. cakre = kiyaa| zlokArtha - eka bAra vaha pratApI mahAsena vana meM gayA vahA~ usane nirmala svaccha kAnti vAle tapasvI munivarya ko dekhA unheM praNAma karake aura pUMchakara vaha dharmAtmA rAjA apane rAjya se virakta ho gayA aura usane munidIkSA grahaNa kara lI tathA nirdoSa tapazcaraNa kiyA / dehAnte paJcame svarge devobhUtsa tapobalAt / bubhoja devasaukhyaM sa devastrInetramodakaH / / 66 / / anvayArtha - dehAnte = deha kA aMta arthAt maraNa hone para, saH = vaha munirAja, tapobalAt = tapabala se, paJcame = pA~caveM, svarga = svarga meM, devaH = deva, abhUt = huA, devastrInetramodaka: - devastriyoM arthAt devAGganAoM ke netroM ko prasanna karane vAle. saH = usa deva ne, devasaukhyaM = devocita sukha ko, bumoja - bhogaa| zlokArtha - maraNa ho jAne para vaha munirAja tapa ke bala se paMcama svarga meM deva huye vahA~ usa deva ne devAGganAoM ko prasanna karate huye devatva sukha ko bhogaa|
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 tadA yodhAbhidhe deze pure ca surapure AsIdajitarAjAkhyo mahAdevI ca = anvayArtha tadA = usa samaya, yodhAmidhe = yodha nAmaka, meM, ca aura, surapure surapura nAmaka pure ajitarAjAkhyaH ajitarAja nAmaka nRpaH aura, tatpriyA = usakI priya rAnI, mahAdevI AsIt = thI / = zlokArtha - - - usa samaya yodha nAmaka deza meM evaM surapura nAmaka nagara meM ajitarAja nAmaka rAjA aura mahAsenA nAma kI rAnI thii| svargAccyutassaH tadgarbhaM samAgatyAbhavatsutaH / nAmnA lalitadattassaH babhUva zubhalakSaNaH / / 66 / / anvayArtha - svargAt = svarga se, cyutaH cyuta huA, saH vaha deva tadgarbha = usa rAnI ke garbha meM, samAgatya = A karake, sutaH putra, abhavat = huA, nAmnA nAma se, lalitadattaH lalitadatta, saH = vaha, zubhalakSaNaH = zubhalakSaNoM se yukta, babhUva = huaa| zlokArtha * svarga se hokara vaha deva usa mahAsenA rAnI ke garbha meM Akara unake putra huA / nAma se lalitadatta vaha zugalakSaNoM se sampanna 1 -- thA 1 anvayArtha = = zrI sammedazikhara mAhAtmya nRpaH / tatpriyA / / 67 / = = deze deza = = nagara meM, rAjyabhAraM vahanyogyaM putraM jJAtvA vicakSaNam / tadA tasmai svarAjyaM so'jitarAjA samarpya tat / / 66 / / saMsAradehabhogAtsa virakto'bhUdvanaM gataH / jAtarUpo'bhavad dhyAnabalAtkaivalyamApa saH / / 70 / / Dhote ajitarAja aura), tadA = taba, rAjyabhAraM = rAjya ke bhAra ko, huya arthAt pAlate huye, saH una, ajitarAjA rAjA ne, putraM putra ko, yogyaM yogya, (ca vicakSaNam = pratyutpannamati arthAt catura jJAtvA jAnakara, tasmai = usake liye, tat = vaha, svarAjyaM = apanA rAjya samarpya = dekara, saMsAradehabhogAt = saMsAra aura deha yogya bhogoM se, viraktaH virakta, abhUt = ho gayA, vanaM = vana = rAjA, ca = mahAdevI, = vahan = =
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTramaH 251 ko, gataH = gaye huye, saH = vaha, jAtarUpaH = yathAjAta nagna svarUpa vAle muni, abhavat = ho gaye, saH = unhoMne, dhyAnabalAta = dhyAna ke bala se, kaivalya - kevalajJAna aura nirvANa ko, Apa = prApta kara liyaa| zlokArtha - tabhI rAjya kA pAlana karate huye una ajitarAja rAjA ne apane putra ko yogya aura catura jAnakara apanA vaha rAjya usake liye de diyA vana meM cale gaye vahA~ yathA jAta nagna svarUpa vAle munirAja ho gye| dhyAna ke bala se unhoMne kevalajJAna prApta kiyA aura mokSa cale gye|| ekasminsamaye so'pi rAjA lalitadattakaH / samprAptazcAraNAnsAdhana paripUjyedamabatIta ! 01!! anyayArtha - ekasminsamaye = eka samaya, sa: = usa, lalidattakaH = lalitadatta nAmaka, rAjA = rAjA ne, cAraNAn = cAraNa RddhidhArI, sAdhUna = muniyoM ko, samprAptaH = prApta kiyA. (ca = aura). paripUjya = unako pUjakara, idaM = yaha, abravIt = bolaa| zlokArtha - eka samaya usa lalitadatta nAmaka rAjA ne cAraNa RddhidhArI sAdhuoM ko prApta kiyA aura unako pUjakara yaha bolaa| cAraNaddhipralAbho'tra kathaM syAnmunisattama / muninoyattaM tadA bhUpa zRNu tadvRttamuttamam / / 72 / / anvayArtha - munisattama = he muni zreSTha, atra = yahA~, cAraNaddhipralAbhaH : cAraNa Rddhi kA lAbha, kathaM = kaise, syAt = ho, tadA = taba, muninA = muni mahArAja dvArA, uktaM = kahA gayA, bhUpa = he rAjana!, uttama = zreSTha, tadvataM = usa Rddhi ke vRtAnta ko, zRNu = suno| zlokArtha - he munizreSTha! isa manuSya bhava meM cAraNa Rddhi kI prApti kaise ho - aisA rAjA dvArA pUchane para muni ne kahA he rAjana! tuma usakA sundara vRtAnta suno|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 sammedabhRbhRto yAtrAmaGgIkuru sunizcayAt / anyavArtAM hi parityajya yadi tyaM siddhimicchati / / 73 / / tatprabhAvAccAraNaddhiM bhUpate prApnuhi dhruvam / = = = " iti zrutvA sunervAkyaM bhUpate pramodaM nRpasattamaH / 174 / / yadi = agara, tvaM tuma siddhiM = siddhapada ko, icchasi cAhate ho, (tarhi = to), anyavArtA = anya kI bAta ko, parityajya = chor3akara, sunizcayAt - samyak nizcaya se, sambhedabhUbhRtaH = sammedazikhara parvata kI yAtrAM = yAtrA ko aGgIkuru = svIkAra karo, bhUpate he rAjan! tatprabhAvAt = usake prabhAva se, cAraNarddhi cAraNaRddhi ko, dhruvaM = nizcita hI prApnuhi = prApta karoge, iti = isa prakAra, muneH munirAja ke vAkyaM vacana ko zrutvA = sunakara, nRpasattamaH = zreSTha rAjA ne, pramodaM = harSa ko ( prAptavAn prApta kiyA) / = * anyayArtha = zrI sammedazikhara mAhAtmya -- zlokArtha - yadi tuma siddhi pAnA cAhate ho to anya sabhI bAteM choDakara nizcita mana se sammedazikhara kI yAtrA karanA svIkAra karo / he rAjan! usa yAtrA ke prabhAva se tuma nizcita hI cAraNa Rddhi ko prApta karoge isa prakAra munirAja ke vacana sunakara vaha rAjA harSa ko prApta huA / = atha saGghAdhipo bhUtyA caikakoTimitAnyarAn / dvicatvAriMzadAkhyAtalakSabhavyAn mahIpatiH / 75 / / vidhAya sArdhagAn yAtrAM cakre sammedabhUbhRtaH / ghaTAntalalitaM kUTaM vavande bhaktibhAvataH | 176 / / anvayArtha atha = isake Age mahIpatiH = vaha rAjA, saGghAdhipaH saMgha kA adhipati, bhUtvA = hokara ekakoTimitAn = eka karor3a parimita, ca = aura, dvicatvAriMzadAkhyAtalakSabhavyAn = bayAlIsa lAkha saMkhyA meM bhavyoM ko, varAn = zreSTha, sArdhagAn sAtha vAlA, vidhAya = karake, sammedabhUbhRtaH = sammedazikhara parvata kI yAtrAM yAtrA ko, cakre kiyA, bhaktibhAvataH = = =
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamA 253 bhaktibhAva sa, baTAntalalita = ghaTAnta lalita, kUTa = kUTa kI, vavande = vandanA kii| zlokArtha - isake bAda usa rAjA ne eka karor3a bayAlIsa lAkha saMkhyA pramANa zreSTha mavyoM ko sAtha karake sammedazikhara parvata kI yAtrA kI aura bhaktibhAva se ghaTAnta arthAt ghaTAoM se antarvyApta lalitakUTa kI vandanA kii| koTibhavyaiH saha kSoNipativairAgyabhAvasaMyutaH / tatraiva dIkSito bhUtvA cAraNarddhimayApa saH / / 77 / / pazcAdugratapaH kRtvA kevalajJAnavAnmuniH / sArdhaM pUrvoktabhavyaissa siddhAlayamayApa hi | GE! anvayArtha - koTibhavyaiH = eka karor3a bhavyoM ke, saha = sAtha, vairAgyabhAvasaMyutaH = vairAgya bhAvanA se yukta, kSoNipatiH = rAjA, tatraiva = vahA~ hI, dIkSitaH = muni dharma meM dIkSita, bhUtvA = hokara, saH = una munirAja ne, cAraNa RddhiM - cAraNaRddhi ko. avApa = prApta kara liyA, pazcAt = bAda meM, ugratapaH = ugra tapazcaraNa karake, muniH = munirAja, kevalajJAnavAna = kevalajJAnI, (abhUta - huye). saH = una kevalajJAnI munirAja ne. pUrvoktabhavyaiH = pUrva meM kahe bhavya jIvoM ke, sAdhU = sAtha, hi = hI, siddhAlayaM = siddhAlaya ko, avApa = prApta huye| zlokArtha - eka karoDa bhavya jIvoM ke sAtha vairAgya bhAvoM se yukta vaha rAjA usI lalitakUTa para muni dharma meM dIkSita ho gayA aura usane cAraNaRddhi ko prApta kara liyA phira ugra tapazcaraNa karake kevalajJAnI huye aura pUrvokta bhavya jIvoM ke sAtha hI nirvANa cale gye| tatkUTavandanAdbhavyaH gtidvyvivrjitH| SoDazaproSadhAnAM hi vratAnAM phalamApnuyAt / / 76 / / anvayArtha - tatkUTavandAt = usa lalitakUTa kI vandanA se, gatidvayavivarjitaH = do gatiyoM arthAt naraka aura tiryaJca gati se rahita, bhavyaH = bhavya jIva. SoDazoSadhAnAM = solaha proSadha, vratAnAM = vratoM kA, phalaM = phala, hi = nizcaya hI, ApnuyAt = prApta kare |
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - usa lalitakUTa kI vandanA karane se naraka aura tiryaJcagati se rahita hokara bhavyajIva solaha proSadhopavAsa vratoM kA phala nizcita hI prApta kare / avApyate phalaM cetthamekakUTasya vandanAt / sarvapraNAmajaM vindyAtphalaM zrIjina eva hi / / 60 / / = anvayArtha ekakUTasya eka lalitakUTa kI vandanAt = vandanA se, itthaM = aisA yA itanA, phalaM = phala, avApyate = prApta kiyA jAtA hai, sarvapraNAmajaM sArI kUToM ko praNAma karane se utpanna, phalaM = phala ko, zrIjinaH = zrI jinendra bhagavAn, eva = hI vindyAt = jAne / = / zlokArtha - jaba eka kUTa kI vandanA se itanA phala prApta kiyA jAtA hai to sabhI kUToM kI vandanA se utpanna hone vAlA phala to zrI jinendra bhagavAn hI jAneM hama asamarthoM kI kyA ginatI hai / zrIcandraprabha uditAtmatattvabodhAtsaMsiddhiM -- kila paramAM gato hi yasmAt / satata samarjitaprayAtaiH yo bhavyaiH tatkUTa yatsatkathAM lalitakUTavarasya bhaktyA, zraddhAnvito'tra zRNuyAdakhilo hi bhavyaH / cittepsitaM kSititale sa labheta sadya: pazcAdviraktahRdayo bhavato vimuJcet // 82 // anvayArtha kila = nizcita hI, uditAtmatattvabodhAt = Atma tattva kA bodha udita ho jAne se satatasamarjitaprayAtaiH = nirantara arthAt apane apane krama se lagAtAra prApta kI hai mukti jinhoMne aise bhavyaiH = bhavya munirAjoM ke (saha = sAtha). yasmAt = jisa lalitakUTa se zrIcandraprabhaH zrI candraprabha bhagavAn, paramAM = utkRSTa, saMsiddhiM = siddhadazA ko gataH = lalitavarAbhidhAnamIDe / 81 / /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTramaH 255 = prApta huye, lalitavarAmidhAnaM = lalita isa zreSTha nAma vAlI, tat = usa. kUTaM = kUTa kI, (ahaM = maiM). IDe = stuti karatA yaH = jo, akhilaH = sarva, hi : hI. bhavyaH = bhavya jIva, lalitakUTavarasya = zreSTha lalitakUTa kI, satkathA = saccI kathA ko, bhaktyA- bhakti se, zraddhAnvitaH = zraddhAspada hotA huA, zRNuyAt = sune, saH = vaha, cittepsitaM = manobhilaSita, yat = jo, (asti = hai). (tat = usako), atra = isa, kSititale - pRthvI para, sadyaH = zIghra, labheta = prApta kare, (ca :: aura) pazcAt = bAda meM, viraktahRdayaH = vairAgyasampanna huA, bhavataH = saMsAra se, vimuJcet = vimukta ho jaave| zlokArtha - apane Atma tattva kA bodha udita ho jAne se apane-apane kramAnusAra lagAtAra mukti pAne vAle bhavya munirAjoM ke sAtha jisa lalitakUTa se zrI candraprabha svAmI ne paramasiddhi arthAt nirvANadazA ko prApta kiyA usa zreSTha lalita pATa kI maiM suti karatA huuN| jo koI bhI, sabhI hI bhavya jIva zreSTha lalitakUTa kI isa satkathA ko bhakti se zraddhApUrvaka sunatA hai vaha apanI manovAMchita vastu ko isa pRthvI para zIghra hI prApta kara letA hai tathA bAda meM vairAgya sampanna hokara saMsAra se mukta ho jAtA hai| {iti dIkSitadevadattakRte sammedagirimAhAtmye, tIrthaGkara __ candraprabhavRtAntapurassaraM ghaTAntalalitakUTavarNanaM nAmASTamo'dhyAyaH smaaptH|} isa prakAra dIkSito devadattaracita sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaMkara candraprabhu ke vRtAnta ko prastuta kara ghaTAnta lalitakUTa kA varNana karane vAlA AThavAM adhyAya samApta huaa|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha navamo'dhyAyaH atha mokSazriyopetaM suraasurnissevitm| puSpadaMtaprabhuM bhakyA vande makaralAJchanam / / 1 / / anvayArtha - atha = isake bAda, mokSazriyopetaM = mokSalakSmI se yukta, surAsuraniSevitaM = sura aura asuroM se sevita. makaralAJchanaM = makara ke cinha se cinhita, puSpadaMtaprabhu tIrthakara puSpadaMta kI, ahaM - meM, bhaktyA = bhakti se. vande = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - candraprabha bhagavAn kA varNana karane ke bAda aba maiM mokSalakSmI ___ se yukta. devatAoM aura rAkSasoM se sevita evaM makara ke cinha se cinhita puSpadaMta bhagavAn ko praNAma karatA huuN| puSkarArdhavaradvIpe pradIpte puurvmndre| sItApazcimabhAge'sti viSayaH puSkalAvatI / / 2 / / puNDarIkapure tatra mahApadmAbhidho nRpaH / akhaNDa rAjyamakarot sa arakSat putravatprajAH / / 3 / / anyayArtha - puSkarArdhavaradvIpe = puSkarArdhavaradvIpa meM, pradIpte = jAjvalyamAna, pUrvamandare = pUrvamandara para, sItApazcimabhAge = sItA nadI ke pazcima bhAga meM. puSkalAvatI = puSkalAvatI nAmaka, viSayaH = deza, asti = thA, tatra = usa deza meM, puNDarIkapure = puNDarIka pura meM, mahApadamAbhidhaH = mahApadma nAmaka, nRpaH = rAjA. akhaNDaM = akhaNDa, rAjyaM = rAjya, akarot = karatA thA. saH = vaha, prajAH = janatA ko, putravat = putra ke samAna, arakSat = pAlatA thaa| zlokArtha - puSkarArdhavaradvIpa meM jAjvalyamAna mandara merU para sItA nadI ke pazcima bhAga meM eka puSkalAvatI deza thaa| usa deza meM puNDarIka pura meM mahApadma nAmaka rAjA akhaNDa rUpa se rAjya karatA thA vaha prajA kI rakSA putra ke samAna karatA thaa|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 257 mahAdAnAni sarvebhya yAcakebhyaH samarpayat / cAzeSarAjyasaukhyAni bubhuje nItito nRpaH / / 4 / / anvayArtha - nRpaH = rAjA ne, sarvezyaH = sabhI, yAcakebhyaH = yAcakoM ke liye, mahAdAnAni = dAna svarUpa mahAna vastuyeM, samarpayat = detA thA, ca = aura, azeSarAjyasaukhyAni = sampUrNa rAjya sukhoM ko, nItitaH = nIti nyAya se, bubhoja = bhogaa| zlokArtha - rAjA ne sabhI yAcakoM ke liye vipula dAna diyA tathA nItipUrvaka sampUrNa rAjya kA pAlana kiyA aura sukha bhogaa| ekadA dharmazeSAkhyaM manoharavane munim / zrutvAgataM darzanArthaM tasya bhuupo'clnmudaa||5|| triH parikramya taM tatra gatvA natyA muhurmuhuH / pAdau gRhItyA papRccha yatidharmAn sanAtanAn / / 6 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, manoharavane = mohara vana meM, dharmazeSAkhyaM = dharmazeSa nAmaka, muni - muni ko, AgataM = AyA huA, zrutvA = sunakara, tasya = unake, darzanArtha = darzana ke liye, bhUpaH = rAjA, mudA :: prasannatA se, acalat = calA. tatra = vahA~, gatvA = jAkara, taM = una muni ko, muha: muhaH = bAra-bAra, natvA = namaskAra karake, triH = tIna, parikramya = parikramA karake, (ca = aura), pAdau = donoM caraNoM ko, gRhItvA = pakaDakara, sanAtanAna = anAdinidhana, yatidharmAna = munidharmoM ko, papRccha = puuchaa| zlokArtha - eka dina rAjA mahApadma "manohara vana meM dharmazeSa nAmaka munirAja Aye haiM" - aisA sunakara prasannatA se unake darzana karane ke liye, cala diyA, vahA~ jAkara usane una muni ko bAra-bAra namaskAra karake unakI tIna parikramA karake aura unake donoM caraNa pakar3akara anAdinidhana muni ke dharmoM ko puuchaa| munistrAyodazavidhaM cAritraM svAgamoditam / zrAvayAmAsa bhUpAya prabRddhastanniSamya saH / / 7 / /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya AtmAnamekaM sarveSu jJAtvA bhUteSu bhUpatiH / pudgalAd bhinnabhmamalaM virakto'bhUtsa caihikAt / / 8 / / rAjyaM dhanadaputrAya dattvA bahunRpaiH saha / dIkSAM samagRhId gatvA danaM kila taporUciH ||6|| anvayArtha - muniH = munirAja ne svAgamoditaM = apane Agama meM kahe anusAra, trayodazabhiM teraha kAra kA sAra cAritra sunAyA, tanniSamya = = isa loka ko. bhUpAya = rAjA ke liye zrAvayAmAsa = use sunakara, saH vaha rAjA, pravRddhaH = vRddhi ko prApta huA, ca = aura, sarveSu sabhI bhUteSu prANiyoM meM, eka - eka jaise hI, AtmAnaM = AtmA ko, pudgalAt = pudgala se, bhinnam bhinna, pRthak, amalaM = malarahita, jJAtvA = jAnakara, saH = * vaha, bhUpatiH rAjA, aihikAt saMbandhI rAjyAdika se viraktaH = virakta, abhUta aura, dhanadaputrAya = dhanada nAmaka putra ko, rAjyaM = rAjya ko, datvA = dekara, taporUciH = tapazcaraNa karane kI rUci vAle usa rAjA ne, vanaM vana meM, gatvA = jAkara, bahunRpaiH = aneka rAjAoM ke, saha = sAtha, dIkSAM = munidIkSA ko, samagRhIt = grahaNa kara liyaa| ho gayA, ca 258 = -- = H = = = = = = zlokArtha munirAja ne jinAgama meM kahe anusAra teraha prakAra kA cAritra rAjA ko sunAyA jise sunakara rAjA vRddhi ko prApta huA aura sabhI prANiyoM meM eka jaise AtmA ko pudagala se bhinna aura nirmala jAnakara vaha rAjA rAjyAdi aihika sukha se virakta ho gyaa| ekAdazAGgadRgbhUtvA tadvatSoDazabhAvanAH | bhAvayitvA bavandhAsau gotraM tairthakaraM param ||10|| = anvayArtha - ekAdazAGgadRk = gyAraha agoM ko jAnane vAlA, bhUtvA = hokara, tadvat = usake samAna, SoDazabhAvanAH = solaha bhAvanAyeM, bhAvayitvA = bhAkara, asau una munirAja ne paramaM = utkRSTa, tairthakaraM = tIrthaGkara nAmaka gotraM = puNyavizeSa ko, babandha = bAMdha liyA / =
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 256 zlokArtha - gyAraha aGgoM ke jAnakAra hokara aura vaise hI solahakAraNa bhAvanAoM ko bhAkara una munirAja ne utkRSTa tIrthakara nAmaka puNya ko bA~dha liyaa| saMnyAsavidhinA cAnte tanuM tyaktvA tapojjvalaH / svarge hi paJcadazame muniH prApAhamindratAm / / 11 / / anvayArtha - ca = aura, tapojjvalaH = tapa se ujjvala kIrti vAle, muniH = una munirAja ne, ante = Ayu ke anta meM, sanyAsavidhinA = sanyAsamaraNa kI vidhi se, taj - zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, paJcadazame =pandrahaveM, svarge = svarga meM, hi = hI, ahamindratAM = ahamindratva ko, prApa = prApta kara liyaa| zlokArtha - tathA tapazcaraNa se ujjvala kIrti vAle una munirAja ne Ayu ke anta meM saMnyAsamaraNa pUrvaka zarIra chor3a diyA aura pandrahaveM svarga meM ahamindra pada prApta kiyaa| sindhuviMzatikAmuzca sArvatrikaradehabhRt / zuklalezyAyutaH zrImAn tejasArka ibojjvalaH / / 12 / / sahasraviMzatimitavarSopari sa mAnasam / AdAdAhAramamalaM svAnandodbhavatoSabhRt / / 13 / / anvayArtha - zrImAn = zrI sampanna arthAt kAntimAn, sindhuviMzatikAyuH = bIsa sAgara kI Ayu vAlA, sArdhatrikaradehabhRt = sAr3he tIna hAtha deha vAlA, zuklalezyAthutaH = zuklalezyA vAlA, tejasArka iva - teja se sUrya ke samAna, ujjvalaH = ujjvala arthAt jAjvalyamAn, ca = aura, svAnandodbhavatoSabhRt = nijAnanda se ,utpanna saMtoSa se pUrNa, saH = vaha ahamindra, sahasaviMzatimitavarSopari = bIsa hajAra parimita varSa Upara hone arthAt nikala jAne para, mAnasaM = manobhava amRta svarUpa, amalaM : nirmala, AhAraM = bhojana ko, AdAt = letA thaa| zlokArtha - zrIsampanna arthAt kAntimAna bIsa sAgara kI Ayu vAlA, sAr3he tIna hAtha U~cI deha vAlA, zuklalezyA vAlA, teja kI apekSA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrI rAmmedazikhara mAhAtmya sUrya ke samAna jAjvalyamAna aura apane AnandAnubhava se janita saMtoSa se pUrNa vaha ahamindra bIsa hajAra varSa Upara ho jAne para arthAt bIta jAne para manodbhava amRta svarUpa nirmala AhAra grahaNa karatA thaa| pakSeSu viMzatitameSu svayaM parigateSu saH / nyazvasat paramAnandAt siddhadhyAnaparAyaNaH / / 14 / / SaSThanArakaparyantaM tatsthAnAdavadhiM dadhan / sarvakAryasamartho'sAvutkRSTasukhamanvabhUt / / 15 / / anvayArtha - viMzatitameSu = bIsa, pakSeSu = pakhavAr3e, parigateSu = bItane sAMsa letA thA, para, saH = vaha svayaM svayaM nyazvasat tatsthAnAt = pandrahaveM svarga se SaSThanArakaparyantaM = chaTaveM naraka taka, avadhiM = avadhijJAna ko, dadhan = dhAraNa karate huye, sarvakAryasamarthaH = sabhI kAryoM ke karane meM samartha, paramAnandAt = parana aAnaMda ko unamonAne se, siddhadhyAnaparAyaNaH = siddhaparameSThiyoM ke dhyAna meM lage huye, asau = usa ahamindra ne utkRSTasukhaM utkRSTasukha kA, ancabhUt = anubhava kiyaa| bIsa pakSa arthAt pakhavAr3e bIta jAne para vaha deva svayameva sAMsa letA thA tathA usa ahamindra ne chaThaveM naraka taka kI maryAdA vAle avadhijJAna ko dhAraNa kiyA, sabhI kAryoM ke karane meM samartha tathA parama AnaMda kI prApti ke kAraNa siddha parameSThiyoM ke dhyAna meM lage huye usane utkRSTa sukha kA anubhava kiyaa| utkRSTaguNasaMyukto vyatItAyussukhena saH / SaNmAsakAvaziSTAyurabhavattatpade sthitaH ||16|| zlokArtha - = H = 1 anvayArtha -- utkRSTaguNasaMyuktaH = utkRSTa guNoM se yukta, sukhena= sukha se, vyatItAyuH - Ayu vitAne vAlA, saH = vaha deva, talpade ahamindra pada para sthitaH = sthita rahatA huA, SaNmAsakAvaziSTAyuH = chaha mAsa mAtra zeSa Ayu vAlA. abhavat = ho gayA /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaH 261 zlokArtha - ahamindra ke pada para sthita rahatA huA, utkRSTa guNoM se suzobhita aura sukha se Ayu bitAne vAlA vaha deva mAtra chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA huA | tadA jambUmatidvIpe kSetre bhAratike zubhe / kacchadeze sadA bhAti kAkandInagaraM zubham / / 17 / / anyayArtha - tadA = usa samaya, jambUmati = jambUvRkSa vAle, dvIpe = dvIpa meM, bhAratike = bharata kSetra sthita, zubhe == zubha arthAt Arya, kSetre = kSetra meM, kacchadeze = kacchadeza meM, zubhaM = zubha-sundara, kAkandInagaraM = kAkandI nAmaka nagara, sadA = hamezA, bhAti = suzobhita hotA hai| zlokArtha - usa samaya jambUdvIpavartI bharatakSetra ke Arya kSetra meM kacchadeza hai jisameM kAkandI nAmaka eka zuma nagara sadA zobhAyamAna hotA rahatA hai| ikSvAkuvaMze tatpuryAM kAzyape gotra uttame / sugrIvo nAma rAjAbhUt dharmAtmA bhAgyavAribhiH / / 18 / / anvayArtha - tatpuryAm = usa nagarI meM, ikSvAkuvaMze = ikSvAkuvaMza meM, uttama = zreSTha, kAzyape = kAzyapa, gotre = gotra meM, bhAgyavAridhiH = vipula bhAgyavAlA, dharmAtmA = dharmAcaraNazIla, sugrIvaH = sugrIva. nAma = nAmaka, rAjA = rAjA, abhUt = huA thaa| zlokArtha - usa kAkandI nagara meM ikSvAku kula aura zreSTha kAzyapa gotra meM utpanna eka sugrIva nAmaka rAjA huA thA, jo atyadhika bhAgyazAlI aura dharmAcaraNazIla thaa| jayarAmA tasya devI rUpasaubhAgyazAlinI / patyurmanoharA nityaM svairatyadbhutasadguNaiH / / 16 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA kI, jayarAmA = jayarAmA nAmaka, devI - rAnI, rUpasaubhAgyazAlinI = rUpavatI aura saubhAgyazAlinI. (ca = aura). svaiH = apane. adbhutasadaguNaH = camatkArika sadguNoM se, nityaM = hamezA, patyuH = pati ke. manoharA = mana ko harane vAlI, (AsIt = thii)|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - usa rAjA kI jayarAmA nAmaka rAnI rUpavatI, saubhAgyazAlinI tathA apane camatkArika guNoM se pati ke mana ko harane vAlI / arthAt mugdha karane vAlI thii| tadgRhe yakSapatinA vRSTiH pANmAsikI tathA / kRtA 'ratnamayI nityaM saudharmendramukhAjJayA / / 20 / / anvayArtha - tathA = aura, saudharmendramukhAjJayA :- saudharma indra kI maukhika AjJA se, yakSapatinA = yakSapati kubera dvArA, tadgRhe = usa rAnI ke ghara meM, nityaM = pratidina, pANmAsikI = chaha mahine taka, ratnamayI = ratnoM se bharapUra. vRSTiH = varSA, kRtA = kii| zlokArtha - tathA saudharma indra kI AjJA se kubera ne usa rAnI ke ghara meM pratidina chaha mahine taka ratnoM se bharapUra varSA kI arthAt ratna brsaaye| tatkAle cAnatAtsvargAt devAgamanavAsare / rAtrau suvarNaparyakhyo rA devI haniveza hisa anvayArtha - tatkAle - usa kAla meM arthAt ratnavRSTi ke kAla meM, ca = aura, AnatAt = Anata nAmaka, svargAt = svarga se, devAgamana vAsare = deva ke Ane arthAt cyuta hone vAle dina, hi = hI, rAtrau :- rAtri meM, sA = vaha, devI = rAnI, suvarNaparyaGke = svarNakhacita sundara palaMga para, saMniveza = praviSTa huI arthAt soyii| anvayArtha - usI samaya ratnavRSTi kAla meM aura usa deva ke Anatasvarga __ se cyuta hokara Ane ke dina rAtri meM vaha rAnI svarNakhacita sundara palaMga para soyii| phAlguNe kRSNapakSe ca navamyAM mUlabhe zubhe / svapnAnuSasi sA devI SoDazaikSata bhAgyataH / / 22 / / anvayArtha - phAlguNe = phAlguna mAha meM, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, navamyAM = navamI ke dina, ca = aura, zubhe = zubha, mUlabhe = mUlanakSatra meM, sA = usa, devI = rAnI ne, bhAgyata: = bhAgya se, SoDaza
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH = solaha, svapnAna = svapnoM ko, uSasi = prabhAta belA meM. aikSata = dekhe| zlokArtha - phAlguna kRSNA navamI ko zubha mUlanakSatra meM usa rAnI ne bhAgya se solaha svapnoM ko prAtaH belA meM dekhaa| tadante tanmukhe mattasindhuro'vizadujjvalaH / evaM svapnAnnirIkSyaiSA netrAjjalamudadhArayat / / 23 / / anvayArtha -- tadante = svapnadarzana ke anta meM, tanmukhe = usa rAnI ke mukha meM, ujjvalaH = ujjvala-dhavala, mattasindhuraH = madonmatta hAthI, avizat = praviSTa huA, evaM = isa prakAra, svapnAna = svapnoM ko, nirIkSya == jala ko, udaghATayat = udghATita kara diyaa| zlokArtha - solahU svaNa dekhane ke anta meM usa rAnI ke mukha meM eka dhavala ujjvala madonmatta hAthI praviSTa huA / isa prakAra svapnoM ko dekhabAra isarAnI ne apane netroM se jalabindu udghATita kiye arthAt A~sU chalaka aaye| utthitA vismitA devI pramAya' mukhavArijam / patyuH samIpe sA svapnAnavAdIdatidurlabhAn / / 24 / / anvayArtha - utthitA = uThI, (ca = aura), vismitA = vismaya yA Azcarya ko prApta huI, sA = usa, devI = rAnI ne, mukhavArijam = mukhakamala ko, pramAdyaM = dhokara, patyuH = pati ke. samIpe = pAsa meM, atidurlabhAn = atyadhika durlabha, svapnAn = svapnoM ko, avAdIt = khaa| zlokArtha - svapna dekhakara rAnI uTha gaI vismaya ko prApta usa rAnI ne apane mukha rUpI kamala ko dhokara rAjA ke pAsa meM una durlabha svapnoM ko khaa| yathokttaphalameteSAM zrutvA plimukhaatstii| kRtakRtyamiyAtmAnamamanyata sA dharmavatsalA ||25|| anvayArtha - eteSAM = ina svapnoM kA. yathoktaphalaM = jaisA kahA gayA vaisA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrI sammedazikhara mAhAtmya phala, patimukhAt = pati ke mukha se, zrutvA = sunakara dharmavatsalA = dharmAnurAgiNI, satI = pativratA, sA = usa rAnI ne, AtmAnaM = apane Apako, kRtakRtyamiva = kRtakRtya ke samAna arthAt siddha bhagavantoM jaisA sukhI, amanyata = mAna liyaa| zlokArtha - rAjA ke mukha se ina solaha svapnoM kA phala sunakara dharmAnurAgiNI evaM pativratA usa rAnI ne apane Apa ko kRtakRtya ke samAna siddhoM jaisA sukhI mAna liyaa| varNanIyaM kathaM bhAgyaM tasyAH devendrasevitaH / ahamindro garbhago'bhUd yasyAstIrthakRdIzvaraH / / 26 / / anvayArtha - devendrasevitaH = indrarAja dvArA sevA kiyA jAtA huA, ahamindraH = ahamindra kA jIva. tIrthakRta = tIrthakara, IzvaraH = paramAtmA, yasyAH = jisake, garbhagaH = garbha meM sthita, abhUta = huA, tasyAH = usakA, bhAgyaM = bhAgya, varNanIyaM = varNana kiye jAne yogya, kathaM = kaise, (syAt = ho)! zlokArtha - devendra jisakI sevA rakSA karatA hai aisA vaha ahamindra kA jIva tIrthaGkara bhagavAn banakara jisa rAnI ke garbha meM sthita huA ho usa rAnI ke bhAgya kA varNana kaise ho arthAt varNana nahIM ho sakatA hai| mArge zuklapratipadi mUlabhe jagadIzvaram / sA sutaM suSuve devI tribodhaparibhAsvaram / / 7 / / __ anvayArtha - sA = usa, devI = rAnI ne, mArge = mArgazIrSa mAha meM, zuklapratipadi = zuklA pratipadA ke dina, mUlabhe = mUla nakSatra meM, tribodhaparibhAsvaram = tIna jJAnoM se prasphurita hote-camakate huye. jagadIzvaram = jagat ke svAmI, sutaM = putra ko, suSuve = utpanna kiyaa| ralokArtha - usa rAnI ne mArgazIrSa zuklA pratipadA ke dina mUla nakSatra meM jagat ke svAmI tathA mati-zruta aura avadhi ina tIna jJAnoM se bhAsvarita-suzobhita putra ko utpanna kiyaa|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH tadA deyaM saudharmakalpezaH tatrAgatya suraissamam / svayuktyAdAya svarNAdvimupAgataH ||28|| zilAyAM pANDukAkhyAyAM tatra saMsthApya taM prabhum / vAribhirasnApad devaM kumbhasyaiH kSIravAridheH / 26 / / / andayArtha = = tadA = taba arthAt prabhu kA janma hone para, saudharmakalpezaH = saudharma nAmaka prathama vimAna kA svAmI indra ne, suraiH devatAoM ke samaM = sAtha, tatra vahA~, kAkandI nagarI meM mAtA ke ghara para, Agatya = Akara, svayuktyA = apanI yukti se, deyaM tIrthaGkara zizu ko AdAya = prApta karake. svarNAdriM = sumerUparvata para pANDuka nAma kI, zilAyAM = zilA para taM = una, prabhuM prabhu ko saMsthApya sthApita karake, kSauravAridheH == kSIrasAgara ke. kumbhasthaiH - kalaza sthita, vAribhiH = jala se devaM = tIrthaGkara zizu ko, asnApayat = nahalAyA arthAt unakA abhiSeka kiyA / zlokArtha - kAkandI nagarI meM tIrthakara zizu kA janma hone para saudharma svarga kA svAmI indra devatAoM ke sAtha vahA~ Akara aura yukti se tIrthaGkara zizu ko lekara sumerU parvata para A gayA, usa parvata para vidyamAna pANDuka zilA para prabhu ko sthApita karake usane kSIrasAgara ke kuMbha meM sthita jala se bhagavAn kA abhiSeka kiyA / - zlokArtha ca -- 265 = '= kAkandyAM punarAgatya kRtvA tatra mahotsavam / puSpadantAbhidhAnaM sa cakre mudA surezvaraH ||30|| = = anyayArtha - saH = usa, surezvaraH devendra ne punaH phira se, kAkandyAM kAkandI meM, Agatya = Akara ke, ca = aura tatra - vahA~, mahotsavaM = mahAn utsava ko, kRtvA = karake, mudA = prasannatA se puSpadantAbhidhAnaM = puSpadaMta nAmakaraNa, cakre = kiyA / - usa devendra ne punaH kAkandI meM Akara aura vahA~ mahotsava karake prasannatA se prabhu kA nAmakaraNa puSpadaMta kiyA /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zlokArtha bhAturaGge samarpyatha devaM bAlasvarUpiNam / jagAma tridazaissArdhaM saharSasso'marAvatIm ||31|| anvayArtha atha = phira, bAlasvarUpiNaM = bAla svarUpa vAle, devaM bhagavAn ko, mAtuH = mAtA kI, aGke = goda meM, samarpya samarpita karake, tridazaiH = devoM ke sArdhaM = sAtha, saharSaH harSa yukta hotA amarAvatI ko jagAma = calA gyaa| * huA, saH vaha indra, amarAvatI -- -- zrI sammedazikhara mAhAtmya = navakoTisamudrokttA'vasaravyatyaye candraprabhAttamyantarvartyAyussa ww == phira bAlasvarUpI bhagavAn ko mAtA kI goda meM samarpita karake devoM ke sAtha harSa yukta hote huye vaha indra amarAvatI ko calA gyaa| = prabhoH / babhUva hi / / 32 / / = anvayArtha - candraprabhAt tIrthakara candraprabha se, navakoTisamudroktAvasaravyatyaye = yathokta pramANa vAle nava karor3a sAgara kA kAla bIta jAne para, tadantarvartyAyuH - usa nau karoDa sAgara ke bhItara hI parigaNita hai Ayu jinakI saH vaha puSpadaMta prabhu babhUva 1 huye the| anvayArtha - saH = zlokArtha - tIrthaGkara candraprabha se nava karoDa sAgara kA kAla bIta jAne para usa kAla meM hI antarbhUta Ayu vAle vaha puSpadaMta prabhu huye the / saH kundakalikAbhAsaH zvetavarNo mahAdyutiH / dvilakSamitapUrvAyuH zatakodaNDadehabhRt / / 33 / / saH = vaha puSpadaMta, kundakalikAbhAsaH = kundapuSpa ke samAna, zvetavarNaH = zveta raMga vAle, mahAdyutiH = mahAn kAnti vAle, dvilakSamitapUrvAyuH do lAkha pUrva kI Ayu vAle, (ca = aura), zatako daNDadehabhRt = eka sau dhanuSa U~cI deha ko dhAraNa karane vAle, ( AsIt = the) / -m zlokArtha vaha puSpadaMta bhagavAn kundapuSpa kI AbhA ke samAna zveta raMga
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 navamaH 267 vAle, mahAn kAnti se yukta, do lAkha pUrva kI Ayu vAle aura eka sau dhanuSa U~cI kAyA ko dhAraNa karate the / ameyabalazca baalkelirgoH| tadA / / 34 / / = paJcAzaduktasAhasrapUrvoktAyurgataM yauvanAgamane tasmai janako rAjyamaparyat / rAjyaM samprApya devezaH svavibhUtyA samudajvalat / / 35 / / bAlakrIr3AoM meM lage huye prabhu kI, ca = aura, ameyabalabhartuH = asImita bala ke dhArI svAmI kI, (yadA == jaba), paJcAzaduktasAhasra pUrvoktAyuH = pacAsa hajAra pUrva Ayu, gataM = bIta gayI, tadA = taba, yauvanAgamane kA Agamana hone para, janaka: = pitA ne tasmai prabhu ke liye, rAjyam = rAjya, aparyat = arpita kara diyA, devezaH - devatAoM ke svAmI bhagavAn, rAjya = rAjya ko, samprApya = pAkara, svavibhUtyA = apanI vibhUti se samudajvalat acchI taraha va atyadhika prakAzamAna huye / yuvAvasthA = anvayArtha - bAlakelirataprabhoH = zlokArtha - bAlakrIDAoM meM lage huye prabhu kI aura asImita bala ke svAmI una bhagavAn kI pacAsa hajAra pUrva Ayu bItaM gayI to yuvAvasthA Ane para pitA ne unheM rAjya de diyaa| rAjya pAkara prabhu apanI vibhUti se acchI taraha va atyadhika prakAzamAn huye / vibhUtimadharIkRtya zakrAdInAmapi prabhuH / svavaibhavenAtulena = prajAH zazvadapAlayat ||36|| = = = anvayArtha - prabhuH puSpadaMta prabhu ne zakrAdInAM indra Adi kI, api bhI, vibhUtim vibhUtisampadA ko adharIkRtya hIna - halkA karake, atulena = atulanIya, svavaibhavena = apane vaibhAva se, zazvat = nirantara prajAH = pAlana kiyaa| prajA kA, apAlayat - Ad zlokArtha puSpadaMta prabhu ne indra Adi kI bhI vibhUti ko kama karake apane atulanIya vaibhava se nirantara prajA kA pAlana kiyaa|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrI sammedazikhara mAhAtmya ekadA saudhago devaH dikSu sampAtadRSTi saH / ulkApAlaM vilokyAzu vairAgyaM vizvato'gamat / / 3 / / anvayArtha - ekadA = eka dina. saudhaga: = mahala ke Upara gaye huye, dikSu = dazoM dizAoM meM, sampAtadRSTiH = DAla dI hai dRSTi jisane aise. saH = usa, devaH = rAjA ne, ulkApAtaM - ulkApAta ko, vilokya = dekhakara, Azu = zIghra hI, vizvataH = saMsAra se, vairAgyaM = vairAgya ko. agamat = prApta kiyaa| zlokArtha - eka dina vaha rAjA mahala ke Upara gayA huA dazo dizAoM meM duSTi DAla rahA thA taba usane ulkApAta ko dekhakara zIghra hI saMsAra se vairAgya ko prApta kiyaa| tadA laukAntikA devAH prabhossammukhamAgatAH / tuSTuvurataM zubhairvAkyaiH tadarzanasukhAnvitAH ||38|| anvayArtha - tadA = taya arthAt rAjA ko vairAgya hone para prabhoH = prabhu ke. sammukhaM = sAmane, AgatAH Aye huye, tadarzanasukhAnvitAH = unake darzana se sukhI hote huye. laukAntikAH = laukAntika, devAH = devoM ne, zubhaiH = zubha, vAkyaiH = vAkyoM se, taM = unakI, tuSTuvaH = stuti kii| zlokArtha - rAjA ko vairAgya hone para prabhu ke sammukha Aye huye aura unake darzana se sukhI hote huye laukAntika devoM ne zubha vAkyoM dvArA unakI stuti kii| devopanItAM zibikAmAruhya sa tataH prbhuH| tapovanaM jagAmAzuM zRNvan devajayadhvanim ||36|| anvayArtha - tataH = usake bAda, saH = vaha, prabhuH = prabhu, devopanItA = devoM dvArA lAyI gayI, zivikAM = pAlakI para, Aruhya = car3hakara, devajayadhvani - devoM dvArA kI gayI jayakAra dhvani ko, zRNvan = sunate huye, Azu - zIghra hI, tapovana = tapovana ko, jagAma - cale gye| zlokArtha - usake bAda vaha prabhu devoM TvArA lAyI pAlakI meM car3hakara aura
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH devoM dvArA kI gayI jayakAra dhvani ko sunate huye zIghra hI tapovana ko cale gye| mArgazukladale tatra ca mUlapratipattithau / sahasrabhUmipaissAdhU sa mudA dIkSito'bhavat / / 40 / / anvayArtha - tatra = vahA~ tapovana meM, saH = vaha, sahasrabhRmipaiH = eka hajAra rAjAoM ke. sAdhaM = sAtha, mArgazukladale = mAgaMzISa mAha ke zukla pakSa meM, ca = aura, mUlapratipattithau = mUla nakSatra sahita pratipadA tithi meM, mudA - prasannatA se, dIkSitaH = munidharma meM dIkSita, abhavat = huye| zlokArtha - tapovana meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha mArgazIrSa zuklA pratipadA ke mUla nakSatra meM prasannatA pUrvaka vaha munidharma meM dIkSita ho gye| antarmuhUrte tatraiva manaHparyayamAptavAn / bhikSAyai sa dvitIyeni tataH zailapuraM yayau / / 41 / / anvayArtha - tatra : usa tapovana meM, antamuhUrte = antamuhUMta meM, eva = hI, manaHparyayam = manaHparyayajJAna, AptavAn = prApta kara liyA, dvitIye = dUsare, ahihna = dina, saH = vaha, bhikSAyai = AhAra bhikSA ke liye, tataH = tapovana se, zailapuraM = zailapura ko, yayau = gye| zlokArtha - usa tapovana meM antarmuhUta meM hI unhoMne manaHparyayajJAna prApta kara liyA tathA dUsare dina vaha bhikSA arthAt AhAra lene hetu zailapura nagara meM gye| puSyamitrAbhidho bhUpaH satra satkRtya taM prabhum / dadAyAhAramasmai so'pazyadAzcaryapaJcakam / / 42 / / anvayArtha - tatra = usa zailapura meM, puSyamitrAbhidhaH = puSyamitra nAmaka, bhUpaH = rAjA ne, taM = una. prabhu = munirAja ko, satkRtya = satkAra karake, asmai = unake liye, AhAraM = AhAra-bhojana, dadau = diyA, saH = usa rAjA ne, AzcaryapaJcakam = pA~ca AzcaryoM ko, apazyat = dekhaa| aspai = janA pramaM - munirAja kapuSyamitra nAmaka bha
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 zrI sammedazikhara mAhAtya zlokArtha - usa zailapura meM puSpamitra rAjA ne munirAja kA satkAra karake vidhipUrvaka unheM AhAra diyA tathA paMcAzcaryoM ko dekhaa| punarvanamupAgatya caturvarSa sa maunabhRt / tapazcakAra bahudhA maho mahasojjvalan / / 43 / / anvayArtha - punaH = phira se. vanaM = vana ke, upAgatya = samIpa Akara, caturvarSa = cAra varSa taka, maunabhRt = mauna kA pAlana karane vAle, mahasA = teja se, ujjvalana = camakate-damakate huye, saH = una munirAja ne, bahudhA = bahuta prakAra se, mahograM - atyadhika kaThina-bhISaNa, tapaH = tapa. cakAra = kiyaa| zlokArtha - punaH vana meM Akara cAra varSa taka mauna dhAraNa karane vAle aura teja kI prabhA se camakate huye una munirAja ne bahuta prakAra atyadhika gISaNa tapazcaraNa kiyaa| ghAtikarmakSayaM kRtyA tapasogreNa kArtike / zuklapakSadvitIyAyAM sandhyAyAM vilyamUlake ||44 / / samprApya kevalajJAnaM prApto devavinirmite / tadA samayasAre'sau jvalatkoTiraviH prabhuH / / 45 / / yathAsaMkhyaM gaNendrAdyaiH stutaH sampUjitastathA / tatpRSTo divyanirghoSAdhcakre dharmopadezanam / / 4 / / anvayArtha - ugreNa = ugra bhISaNa, tapasA = tapazcaraNa se, kArtike = kArtika mAsa meM, zuklapakSadvitIyAyAM = zuklapakSa kI dvitIyA ke dina, sandhyAyAM = saMdhyA kAla meM, bilvamUlake = belavRkSa ke mUla bhAga meM arthAt nIce, ghAtikarmakSayaM = ghAtikarmoM kA kSaya karake, (ca = aura), kevalajJAnaM = kevalajJAna ko, samprApya = prApta karake, devavinirmite = devatAoM dvArA banAye gaye, samavasAre = samavasaraNa meM, jvalatkoTiraviH = karor3oM sUrya ke prakAzita hone ke samAna, asau = vaha, prabhuH -- bhagavAn, prAptaH = sthita huye. tadA = taba, yathAsaMkhyaM = kramAnusAra, gaNendrAdyaiH = gaNadhara Adi muniyoM, devoM. manuSyoM dvArA. stutaH -- stuti kiye gaye, tathA = aura, sampUjitaH = acchI taraha
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 271 se pUje gaye. tatpRSTaH = unake dvArA pUche gaye unhoMne, divyanirghoSAt = divya uccAraNa svarUpa udghoSa se, dharmopadezanaM = dharma kA upadeza, cakre = kiyaa| zlokArtha - bhISaNa tapazcaraNa se kArtika sudI dUja ke dina sandhyA kAla meM bela ke vRkSa ke mUlabhAga meM sAre ghAtikarmoM kA kSaya karake aura kevalajJAna prApta karake devatAoM dvArA racita samavasaraNa meM, karor3a sUryoM ke prakAzita hone ke samAna vaha bhagavAn kramAnusAra gaNadhara Adi dvArA stati kiye gaye aura pUje gaye unhI dvArA pUche jAne vAle bhagavAna ne divyadhvani ke uccAraNa pUrvaka dharmopadeza kiyaa| vihRtya puNyakSetreSu yathokteSu jinezvaraH / ekamAsAvaziSTAyuH sammedAcalamAgataH / / 47 / / suprabhaM kUTamAsAdya saMhRtadhvanirIzvaraH / bhAdrazuklatrayodazyAM ca munirmuktimApa saH / / 48 / / anvayArtha - jinezvara:- kevalajJAnI bhagavAn puSpadaMta ne, yathokteSu = jaise Agama meM kahe haiM una, puNyakSetreSu = puNya kSetroM meM, vihRtya = vihAra karake, ekamAsAvaziSTAyuH = eka mAha mAtra avaziSTa Ayu vAle, sammedAcalaM = sammedazikharaparvata ko, AgataH = Aye huye, muniH = kevalajJAnI muni ne, suprabha = suprabhanAmaka. kUTaM = kUTa ko, AsAdya = prApta karake. ca = aura, saMhRtadhvaniH = saMhRta kara lI arthAt baMda kara lI hai divya: dhvani jinhoMne, saH = vaha, IzvaraH = bhagavAn puSpadaMta ne, bhAdrazuklatrayodazyAM = bhAdo sudI terasa ke dina, muktiM = mokSa lakSmI ko, Apa = prApta kara liyaa| __ zlokArtha - kevalajJAnI jinezvara yathokta puNya kSetroM meM vihAra karake mAtra eka mAsa Ayu avaziSTa rahane para sammedazikhara para A gaye vahA~ supragaphUTa kA Azraya lekara divyadhvani sameTane vAle una kevalajJAnI bhagavAn arthAt snAtaka munirAja ne bhAdoM zuklA terasa ke dina mokSa lakSmI prApta kara lii|
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 suprabhAkhyo dhanyakUTaH anaMtamahimAdIpto puSpadaMtamahezituH | bhAti sammedaparvate / / 46 / / anvayArtha - puSpadaMtamahezituH = bhagavAn puSpadaMta kI, anaMtamahimAdIptaH anaMta mahimA se pradIpta, suprabhAkhyaH = suprabhanAmaka, dhanyakUTaH = dhanyatA ko prApta kUTa. sammedaparvate sammedazikhara parvata para, bhAti = suzobhita hotA hai / zlokArtha - mahAn Iza bhagavAn puSpadaMta kI anaMta mahimA se pradIpta aura dhanya huA suprabhanAmaka kUTa ummedazikhara parvata para Aja bhI suzobhita ho rahA hai / anvayArtha puSpadaMtAdanUktaM yat tadekonazatakoTyaH / lakSANAM navatiH saptasahasrANi catuzzataM // 50 // azItiH gaNitA evaM munayo divyacakSuSaH / tasmAtsuprabhakUTAcca padaM naiHzreyasaM gatAH / / 51 / / -- zrI sammedazikhara mAhAtmya = = yat = jo, uktaM = kahA gayA, tat vaha evaM isa prakAra, puSpadaMtAt anu puSpadaMta ke bAda, ekonazatakoTyaH - ninnyAnaveM karor3a, lakSANAM navatiH = nabbe lAkha, saptasahasrANi - sAta hajAra, catuzzatam = cAra sau, ca = aura, azItiH arasI, gaNitAH = saMkhyA meM parigaNita, divyacakSuSaH = kevalajJAnI, munayaH = munirAja tasmAt = usa, suprabhakUTAt = suprabhakUTa se naiHzreyasaM pUrNakalyANaprada mokSa, padaM sthAna ko, gatAH = cale gaye / = 1 -- == = = zlokArtha - jo zAstroM meM kahA hai vaha isa prakAra hai ki bhagavAn puSpadaMta ke bAda ninyAnaveM karor3a nabbe lAkha sAta hajAra cAra sau assI kI saMkhyA meM parigaNita kevalajJAna cakSu vAle munirAja usa suprabhakUTa se mokSapada ko prApta huye / vandeta suprabhaM kUTaM yo bhaktyA mAnavottamaH / koTiproSadhanAmnA sa vratAnAM phalamaznuyAt / / 5211 anvayArtha tataH = usake bAda, somaprabhAkhyena = somaprabha nAmaka rAjJA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH wwwwwww 273 - rAjA dvArA, zubhA zubhakAriNI, yAtrA sammedaparvata kI = = dharmavardhinIM yAtrA, kRtA = kI gayI, tAM = usa, manojJAM manojJa, dharmabhAva ko baDhAne vAlI yAtrAkathAM = yAtrA rUpa kathA ko, anu = anusaraNa karake, vakSye = maiM kahatA hU~ / AryakhaNDe mahAzuciH / zlokArtha usa somaprabha rAjA ne sammedazikhara kI zubhakAriNI tIrthayAtrA kI thI / kavi kahatA hai ki maiM bhI manojJa aura dharma bhAvanA ko bar3hAne vAlI usa yAtrA kI kathA kA anusaraNa karake. kucha kahatA huuN| jambUbharatasukSetre sumauktikAkhyazca viSayastatra zrIpuramuttamam / / 53 / / anvayArtha jambUbharatasukSetra jambUdvIpa ke bharata nAmaka sundara kSetra meM, AryakhaNDe = AryakhaNDa meM sumauktikAkhyaH sumauktika nAmaka mahAzuciH = atyaMta pavitra, viSayaH ( AsIt = thA), ca = aura tatra = usa deza meM, uttamaM zreSTha, zrIpuraM = zrIpura nAmaka nagara ( AsIt = thaa)| eka deza, 1 -- = - = = zlokArtha jaMbUdvIpa ke bharatakSetravartI AryakhaNDa meM sumauktika nAmaka eka atyaMta pavitra deza thA jisameM zrIpura nAmaka sundara aura zreSTha nagara thaa| hemaprabho babhUvAriman pure bhUpatirUttamaH / tatpriyA vijayAkhyAtA kAntyA saudAminIva sA ||54 || anvayArtha - asmin = = isa, pure = nagara meM, uttamaH = zreSTha, bhUpatiH rAjA, hemaprabhaH = hemaprabha, babhUva = huA thA, tapriyA usakI priya rAnI, vijayA vijayA (AsIt = thI), sA = vaha rAnI, kAntyA = kAnti arthAt zobhA se, saudAminI iva bijalI kI camaka ke samAna, AkhyAtA = kahI gayI hai | = = = zlokArtha - isa nagara meM zreSTha rAjA hemaprabha huA thA usakI priya rAnI vijayA thI vaha zobhA se bijalI kI camaka ke samAna kahI gayI hai|
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2074 zlokArtha tattanujo rUparAziH nAmnA somaprabho'bhavat / mahAmahapratApAbdhiH dharmavAn anvayArtha - tattanujaH = usakA putra, nAmnA = nAma se, somaprabhaH = somaprabha, rUparAziH = sundara, guNavAn = guNavAn, dharmavAn = dharmAtmA, tathA = aura, mahAmahapratApAdhiH mahAn yoddhA aura atyadhika pratApI, abhavat huA / -- = 81 usa rAjA kA putra somaprabha sundara rUpavAn guNI, dharmAtmA aura zUravIra pratApI yoddhA thA / ekadA vIraseno'nyo rAjA maNDaliko mahAn / kasmAccit kAraNAt kruddhaH prAptaH zrInagarAntikam / / 56 / / hemaprabhanarendreNa sArdhaM yoddhumasau nRpaH / mahatyA senayA yuktaH puramAvRtya susthitaH / 157 / / anvayArtha - ekadA eka bAra vIrasenaH vIrasena nAmaka anya = anya, maNDalikaH = mANDalika, mahAn = mahAn rAjA = rAjA. karamAccit = kisI kAraNAt kAraNa se, kruddhaH krodhita ho gayA, (gha= aura), zrInagarAntikam = zrIpura nagara ke samIpa ko, prAptaH prApta huA, mahatyA = vizAla, senayA = se, = senA yuktaH yukta, asau = vaha, nRpaH vIrasena rAjA, hemaprabhanarendreNa = hemaprabharAjA ke, sArdhaM = sAtha, yoddhuM = yuddha karane ke liye, puram = nagara ko, AvRtya = ghera kara susthitaH = sthita thA / zrI sammedazikhara mAhAtmya guNavAMstathA / / 55 / / = = = = zlokArtha eka bAra vIrasena nAmaka koI mahAn mANDalika rAjA kisI kAraNa se kruddha hokara zrIpura nagara ke samIpavartI bhAga ko prApta huA vaha hemaprabha rAjA ke sAtha yuddha karane ke liye vizAla senA lekara nagara ko ghera kara vahA~ ThaharA huA thA / 1 saH / tato hemaprabho'pyenaM yoddhukAmaMprabudhya sasenaH sanmukho bhUtvA tena sArdhaM yuyodha hi / / 56 / / anvayArtha tataH isaliye, saH = vaha, hemaprabhaH = hemaprabha rAjA, api | . |
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 275 - bhI, enaM = isa vIrasena ko. yoddhukAma = lar3ane kI icchAvAlA, prabudhya = jAnakara, sasenaH- senAsahita, sanmukhaH = sAmane, bhUtvA = hokara, tena == usake, sArdhaM = sAtha, hi = nizcita hI, yuyodha = yuddha karane lgaa| zlokArtha - ataH vaha hemaprabha rAjA bhI isa vIrasena ko lar3ane kI icchA vAlA jAnakara senA sahita usake sammukha hokara usake sAtha niyamataH yuddha karane lgaa| parasparaM yudhyamAnaM baladvayamudIkSya saH / pitRpakSaM samAzritya vIraH somaprabhastadA / / 5 / / gadAmAdAya mA yuddhAyAbhimukhoyA / vIryeNa tejasA yasya tulAM ko'pi na labdhavAn / / 60 / / rakSansa sainikAMstatra yuddhe mRtyuriva aman / gadayA saMjahArAzu vIrasenasya bhUpateH / / 6 / / anvayArtha - tadA = taba, parasparaM = Apasa meM, yudhyamAnaM = yuddha karatI haI, baladvayaM = donoM senAoM ko, uDIkSya = dekhakara. saH - vaha, vIraH = vIra yoddhA, somanabhAH = somaprabha, pitRpakSa = pitA ke pakSa ko, samAzritya = Azraya lekara, mahatI = vizAla, padA = gadA ko, AdAya = lekara. yuddhAya = yuddha ke liye, abhimukhaH = sanmukha yA taiyAra, abhavat = ho gayA, ko'pi = koI bhI, yasya = jisake, vIryeNa = parAkrama bala se, tejasA = teja se, tulAM = tulanA ko, na = nahIM, labdhavAn = pA sakA, saH = usane. (AtmAnaM = apane ko aura apane pakSa ko), rakSan = rakSA karate huye, tatra = usa, yuddhe = yuddha meM. mRtyuriva = mRtyu arthAt kAla ke sAmane, bhrama = bhramaNa karate huye, bhUpateH = rAjA, vIrasenasya = vIrasena ke, sainikAn = sainikoM ko, gadayA = gadA se, Azu = zIghra hI, jahAra = mAra ddaalaa| zlokArtha - taba Apasa meM lar3atI huI donoM senAoM ko dekhakara vaha somaprabha nAma kA vIra yoddhA pitA ke pakSa kA Azraya lekara
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 = * gadAcamatkRtiM tasya svapakSakSayakAriNIm / vIkSyAnivAritAM sadyo bhUdraNaparAnmukhaH // 62 // anvayArtha (vIrasena: = rAjA vIrasena), tasya = usa somaprabha kI. svapakSakSayakAriNI = apane pakSa kA kSaya karane vAlI, (ca aura), anivAritAM = jise rokanA saMbhava nahIM aisI, gadAcamatkRtiM = gadA ke camatkAra pUrNa gatizIlatA ko vIkSya = dekhakara, sadyaH = jaldI, hi = hI, parAnmukhaH parAnmukha yA vimukha, abhUt = ho gayA / zlokArtha - rAjA vIrasena somaprabha kI gadA saMcAlana kI camatkArapUrNa gatizIlatA jo svapakSa arthAt vIrasena ke pakSa kA vinAza karane vAlI thI aura jise roka pAnA zakya nahIM thA, ko dekhakara jaldI hI yuddha se parAnmukha yA vimukha ho gyaa| tadA koTibhaTassomaH prabho vijayalabdhitaH / jagarja saMyuge vIraH sthitastatrAdirADiva / 163 / / - zrI sammedazikhara mAhAtmya yuddha ke liye sanmukha ho gyaa| usake balavIrya arthAt parAkrama aura teja se tulanA karane vAlA koI nahIM huaa| mRtyu arthAt kAla ke samAna bhramaNa karate huye usane jaldI hI rAjA vIrasena ke sainikoM ko gadA se mAra DAlA / -- anvayArtha tadA = taba arthAt vIrasena ke yuddha se parAnmukha ho jAne para, vijayalabdhitaH = vijayalAbha ho jAne se, tatra = usa, saMyuge = yuddha sthala meM, adrirAT iva parvatarAja merU ke samAna, sthitaH = khar3A huA, koTibhaTaH = koTibhaTa, somaprabhaH = somaprabha nAmaka, vIraH = vIra yoddhA, jagarja garajane lgaa| = = = zlokArtha - jaba vIrasena yuddha se vimukha ho gayA to vijayopalabdhi se prasanna hokara usa yuddha sthala meM parvatarAja merU ke samAna sthita huA vaha vIrayoddhA koTibhaTa somaprabha garajane lagA / lakSAnbhRtamanuSyAMzca vIkSya koTibhadastadA / nirvighnaH prAptavairAgyamAtmAnaM dhik cakAra saH / / 64 / / anvayArtha - tadA = tabhI, lakSAn = lAkhoM, mRtamanuSyAn = mare huye manuSyoM
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH ko, vIkSya = dekhakara, nirvighnaH = vinA vighna vAle, saH = usa, koTibhaTaH = koTibhaTa somaprabha ne, prAptavairAgyaM = vairAgya ko prApta, AtmAnaM = apane Apako, dhik = dhikkArita, cakAra = kiyaa| zlokArtha - tabhI lAkhoM mRta manuSyoM ko dekhakara binA vighna vAle usa koTibhaTa somaprabha ne apane Apako dhikkArA aura vairAgya ko prApta huaa| hemaprabhaM tadovAca rAjan rAjapadAptaye / mayA bahUnAM nidhanaM kRtaM kRtyAghasaMcayam / / 65 / / ityuktyA sa jagAmAzu vanaM munijnaashritm| nirIkSitastatra tena svAmI vimalavAhanaH / / 66 / / anvayArtha - tadA = taba, (saH = vaha), hemaprabhaM = hemaprabha nAmaka pitA ko, uvAca = bolA, rAjana = he rAjana! rAjapadAptaye = rAjapada kI prApti ke liye, aghasaMcayaM = pApoM kA saMcaya, kRtvA = karake, mayA - mere dvArA, bahUnAM = atyadhika logoM kA, nidhanaM = maraNa, kRtaM - kiyA gayA, iti = isa prakAra, uktvA kahakara, saH = vaha, munijanAzritaM = munijanoM ke liye rahane yogya, vanaM :- vana ko, Azu = jaldI, jagAma = calA gayA. tatra = usa vana meM, tena = usa somaprabha dvArA, svAmI = svAmI. vimalavAhanaH = vimalavAhana, nirIkSitaH = dekhe gye| zlokArtha - tabhI vaha apane hemaprabha nAmaka pitA se bolA- he rAjana! sajapada kI prApti ke liye pApoM kA saMcaya karake maiMne bahuta sAre logoM ko mArA hai / isa prakAra kahakara vaha rAjA munijanoM ke rahane yogya vana meM calA gayA jahA~ usane svAmI vimalavAhana ko dekhaa| triHparikramya taM bhaktyA tadAsau zaraNonmukhaH / muniM provAca bho svAmin mayedaM kaluSaM kRttam / / 67 / / anvayArtha - tadA = taba, taM = una munirAja kI. bhaktyA = bhakti se, triH = tIna. parikramya = parikramA karake, zaraNonmukhaH = unakI
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zrI sammedazikhara mAhAtmya zaraNa ke liye utsuka. asau = vaha, muniM = munirAja ko, provAca - bolA, 'bho svAmin = he bhagavan, mayA = mere dvArA. idaM = yaha, kaluSaM = pApa, kRtam = kiyA gayA hai| zlokArtha - taba una vimalavAhana munirAja ko bhakti se praNAma karake unakI tIna parikramA karake unakI zaraNa meM jAne ko utsuka vaha rAjA muni se bolA- he bhagavan! maiMne yaha kaluSa pApa kiyA muniH prAha tadA rAjakumAra zRNu tatvataH / tapaso bhavati rAjyaM tatra magnamukho'tra yaH / / 68 / / sa nArakI bhavennUnaM tyaktvAmI svargabhAk tadA / kramAnmuktipadaM gacchennAtra kAryA vicAraNA ||66 / / anvayArtha - tadA 8 tabhI, muniH = munimahArAja, prAha = bole, rAjakumAra = he rAjakumAra, zRNu - suno, tattvataH = yathArtha meM, tapasaH = tapa se, atra - yahIM, rAjya = rAjya, bhavati = hotA hai, tatra = usa rAjya meM, magnamukhaH = magna, saMlagna, (bhavati = hotA hai), saH = vaha, nUnaM = nizcita hI, nArakI - nArakI, bhavet = hoce, amI - isa rAjya sampatti ko, tyaktvA = chor3akara, (mriyate = maratA hai), tadA - taba, svargabhAk = svarga kA pAtra, bhUtvA = hokara), kramAt = krama se, muktipadaM = muktipada ko, gacchet = jAve, atra = yahA~, vicAraNA = tarka vicAra, na = nahIM. kAryA = karanA caahiye| zlokArtha - tabhI munimahArAja kahane lage - he rAjakumAra! suno sacamuca meM tapazcaraNa ke phala se hI yahA~ rAjya milatA hai kinta jo usa rAjya meM magna ho jAtA hai vaha nArakI ho jAtA hai tathA jo usa rAjyalakSmI ko chor3akara bharatA hai vaha svarga kA bhAgI hokara kramazaH mokSa ho jAtA hai - isa bAta meM koI bhI saMzaya nahIM karanA caahiye| somaprabhastadA prAha bhIto pApAdatIya saH / anityatvaM zarIrAdiparArtheSyanumatya ca / / 7 / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH pUrvajanmani bho svAmin mayA kiM dAnamarpitam / yasmAtkoTibhaTatvaM ca prAptamatrAnyadurlabham / 71 / / zrutveti taM muniH prAha puresminneva cAbhavat / sukhadattAbhidhaH zreSThI pramatto dhanasaMcayAt |72 / / lobhAnnakaNaH kopi kasmaicinno samarpitaH / dAnodhAntaM thAnyamapi sa mUDhAtmA vyadarjayat / / 73 / / na manyate sma ladvArtA yastena kalimAkarot / sarvasminnagare tasyApakIrtiH prasRtA tadA / / 74 / / tannAmoccAraNaM ko'pi vyadhAnnAghazaGkayA / evaM tasya dinAnyatra vyatItAni bahUni ca / 75 / / anvayArtha - tadA = taba, pApAt = pApa se, atIva = atyadhika, bhIta: = DarA huA, ca = aura, zarIrAdipadArtheSu = zarIra Adi padArthoM meM. anityatvaM = kSaNikapane ko, anumatya = mAnakara, saH = vaha, somaprabhaH = somaprabha. prAha = bolA, bho svAmin = hai bhagavan!. pUrvajanmani = pUrvajanma meM, mayA = mere dvArA, kiM = kyA, dAnaM = dAna, arpitam = diyA gayA. yasmAt = jisa kAraNa se,anyatra = anya logoM meM, darlabhaM = kaThina, koTibhaTatvaM = koTibhaTapanA arthAt karor3oM yoddhAoM kI zakti ko, atra = isa jIvana meM, prAptam = prApta kiyA hai, iti = isa prakAra, zrutvA = sunakara, muniH = munirAja, taM = usako, prAha = bole, asmin = isa, eva = hI, pure = nagara meM, sukhadattAbhidhaH = sukhadatta nAmaka, zreSThI = seTha, dhanasaMcayAt = dhanasaMgraha ke kAraNa se. pramattaH = ahaMkArI va pramAdI, abhavat = huA thA, ca = aura, (tena = usa seTha dvArA), lobhAt = lobha ke kAraNa, ko'pi = koI bhI, annakaNaH = anna kA dAnA, kasmaicit = kisI ke liye, no = nahIM. samarpitaH = diyA, vA = athavA, aura, dAnodyAntaM = dAna dene meM udyata, anyaM = anya ko, api = bhI. saH = vaha, mUr3hAtmA = mUrkha jIva, vyavarjayat = roka detA thA, yaH = jo. tadvArtA = usakI bAta ko, na = nahIM, manyate sma- mAnatA thA, (sa:
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zrI sammedazikhara mAhAtmya = kalaha, Akarot = karatA thA, dA = = vaha seTha), tena = usake sAtha, kaliM taca. sarvasmin = sAre, nagare = nagara meM, tasya = usakI, apakIrtiH = apayaza, prasRtAH = phaila gayI, ko'pi = koI bhI, tannAmoccAraNAM usake nAma kA uccAraNa, aghazaGkayA = pApa kI AzaMkA se, na = vyadhAt: = karatA thA, evaM ca - aura isa prakAra, tasya = usake. bahUni = bahuta dinAni dina, atra = isI rUpa meM vyatItAni = bIta gye| nahIM, 1= * = zlokArtha taba arthAt munirAja ke kahane para pApa se atyaMta bhayabhIta aura zarIrAdi padArthoM meM nazvaratA arthAt kSaNikapane ko mAnakara vaha somaprama munirAja se bolA- he svAmin! maiMne pUrvajanma meM kyA dAna diyA thA jisake phalasvarUpa mujhe yahA~ anya logoM ko durlabha koTigaTatva prApta huA hai| usake ukta prazna ko sunakara munirAja usase bole isI nagara meM eka sukhadatta nAmaka seTha huA thA jo atyadhika dhana saMgraha se ahaMkArI aura pramAdI thaa| vaha lobha ke kAraNa eka anna kA dAnA bhI kisI ke liye nahIM detA thA tathA jo dAna dene meM udyata hote the unheM rokatA thaa| jo bhI usakI bAta nahIM mAnatA thA usase vaha kalaha karatA thaa| isaliye tabhI sAre nagara meM usakI apakIrti phaila gyii| koI bhI usake nAma kA uccAraNa pApa ke Dara se nahIM karatA thaa| isa prakAra isa rUpa meM hI usake bahuta sAre dina bIta gaye / - ekadA devavimAnAni nissRtAni hi cAtrapathi / tairvRSTI ratnapuSpANAM kRtA ca suravimAnagaiH / 176 / / nirjagAma tadaivAsau lobhAkrAnto gRhAddbahiH / tatrAjitAkhyamadrAkSIt muniM taM prati so'bravIt / 177 / 1 mune bahulapIno'si tvaJcAtra kena hetunA / tadA tena tathA yArtA kathitA caiva taM prati / 78 / / labdhvA cAhAralabdhiM hi pInosmi nAtra saMzayaH / bhuktvApi cAlpamannaM saH munerhi saMprabhAvataH / 76 / /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 28 lobhaM hityA'karoddAnaM puNyAtmA ca babhUva hi / ekadA zubhasenAkhyo guNImAdalena lazitaH I anvayArtha - ekadA = eka dina, atra = isa nagara meM, hi = hI, devavimAnAni = devatAoM ke vimAna, nissRtAni = nikale, ca = aura, suravimAnagaiH = devavimAnoM meM sthita, taiH = una devoM dvArA, pathi = rAste para, ratnapuSpANAM = ratnoM-kamaloM kI, vRSTiH = varSA, kRtA = kii| tadaiva = usa hI samaya, asau = vaha seTha, lobhAkrAntaH - lobha se AkrAnta huA. gRhAt = ghara se, bahiH = bAhara. nirjagAma = nikalA. tatra = vahA~, ajitAkhyaM = ajita nAmaka, maniM = mani ko, adrAkSIta = dekhA, saH = vaha seTha, taM = una muni ke, prati = prati, abravIt = bolA, mune = he munIza! tvaM = Apa, atra = isa avasthA meM. kena hetunA = kisa kAraNa se, bahulapInaH = atyadhika moTe, asi = ho, ca = aura, tadA = taba, tena = una munirAja dvArA, taM = usa seTha ke, prati = prati, tathA = vaisI, eva = hI, vArtA = bAta. kathitA = kahI gayI. AhAralabdhi = AhAralabdhi ko, labdhvA = pAkara, hi = hI, alpaM = thor3e, annaM -- anna ko, bhuktvA = khAkara, api = bhI, pInaH = moTA, asmi = hUM, atra = isameM, saMzayaH = sandeha, na = nahIM hai, muneH = muni ke, saMprabhAvataH = samyak vacanoM ke prabhAva se. saH = usa seTha ne, lobha = lobha ko, hitvA = chor3akara, dAnaM = dAna, akarot = kiyA, ca = aura, hi = nizcita hI, puNyAtmA = puNyazAlI, babhUva = ho gayA, ekadA = eka dina, tena = usa seTa ke dvArA, zubhasenAkhyaH = zubhasena nAmaka, munIzaH = munirAja. lakSitaH - dekhe gye| __ zlokArtha - eka dina isI nagara meM devatAoM ke vimAna nikle| una vimAnoM meM baiThe devoM dvArA mArga para ratna puSpoM kI varSA kI gii| usI samaya atyaMta lobha se grasita vaha seTha bhI ghara se bAhara nikalA / vahA~ usane ajita nAmaka muni ko dekhA unheM dekhakara vaha unase bolA - he munirAja! Apa kisa kAraNa se isa munidazA meM bhI itane adhika moTe ho / taba una munirAja
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zrI sammedazikhara mAhAtmya ne usa seTha se vahI bAta kaha dI ki AhAralabdhi rUpa Rddhi ko pAkara hI thor3e se anna ko khAkara bhI maiM bahuta moTA hUM isameM koI sandeha nahIM hai / munirAja ke ina vacanoM ke prabhAva se usa seTha ne lobha ko chor3akara dAna diyA aura sacamuca puNyazAlI ho gayA phira eka dina usa seTa dvArA zubhasena nAmaka munirAja dekhe gye| tadA suprabhakUTasya varNanaM muninA kRtam | yAtrAbhAvI sa tat zrutvA babhUva munidarzanAt ||1|| tadaiva koTibhaTatA yogyatA tasya cAbhavat / puNyavRddhibhUyAsya tadhAtrAbhAvanAdapi / / 2 / / anvayArtha - tadA = taba, muninA = munirAja dvArA suprabhakUTasya = suprabhakUTa kA, varNanaM - varNana, kRtam = kiyA gayA, tat = usa varNana ko. zrutvA = sunakara, saH = vaha seTha, yAtrAbhAvI = yAtrA karane kI bhAvanA karane vAlA, babhUva = huA, munidarzanAt = munirAja ke darzana se, tadaiva = usI samaya, tasya :- usa seTha kI, koTibhaTatA = koTibhaTa pane rUpa, yogyatA = yogyatA, abhavat = ho gayI, tadyAtrAbhAvanAdapi - usa samaya sammedazikhara kI yAtrA karanA hai isa bhAva ke kAraNa se, asya = isa seTha kI, puNyavRddhiH = puNya meM baDhottarI, babhUva = ho gayI thii| zlokArtha - tabhI munirAja dvArA suprabhakUTa kA varNana kiyA gayA jise sunakara vaha seTa sammeda parvata kI yAtrA karane kI bhAvanA vAlA ho gyaa| muni ke darzana se usI samaya usa seTa ke koTibhaTa hone kI yogyatA ho gayI thii| isa seTha ke puNya meM nirantara bar3hottarI 'sammedazikhara kI yAtrA karanA hai isa bhAvanA se hI ho gayI thii| saH vidarbhadezamArgeNa sammedAcalaM yAtayAn / tatraiva daivayogAcca sa zreSThI tanumatyajat / / 83|| anvayArtha - saH = vaha seTa, vidarbhadezamArgeNa = vidarbha deza ke rAste se,
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sammedAcalaM - sammedazikhara ko. yAtavAn = cala diyA, ca = aura, tatraiva = vahA~ hI, daivayogAt = bhAgyavazAt. saH = usa zreSThI ne, tanuM = deha ko. atyajat = chor3a diyaa| zlokArtha -- vaha seTha vidarbha deza ke rAste se sammedazikhara ko cala diyA kintu rAste meM hI bhAgyavazAt usa seTha ne deha ko chor3a diyA arthAt usakI mRtyu ho gyii| tataH somaprabho bhUtyA cAvA'bhavannRpaH / evaM prabhAsakUTa bho jJAtvA yAtrAM kurU tyaM / / 84|| anvayArtha - tataH ca = aura usake bAda, somaprabhaH = somaprabha, bhUtvA = hokara. atraiva = yahA~ hI. nRpaH = rAjA, abhavat = ho gayA. bho = are. evaM = isa prakAra, prabhAsakUTa = prabhAsakUTa ko. jJAtvA = jAnakara, tvaM = tuma, yAtrA = prabhAsakUTa kI yAtrA ko, kurU = kro| zlokArtha - yAtrA karane kI bhAvanA se marane ke bAda vaha seTha somaprabha hokara isI nagara meM hI rAjA ho gayA are! isa prakAra ke prabhAsakUTa ko jAnakara tuma usakI yAtrA kro| munivAkyamiti zrutvA gRhamAgatya satvaram / satsaMghasahito yAtrAM sammedasya cakAra saH / / 15 / / anvayArtha - iti = aisA, munivAkyaM = muni vacanoM ko, zrutvA = sunakara, satvaraM = zIgha hI, gRha = ghara ko. Agatya = Akara, satsaMghasahitaH = prazaMsanIya saMgha sahita, saH = usane, sammedasya = sammedaparvata kI. yAtrAM = yAtrA ko, cakAra = kiyaa| zlokArtha - munirAja ke aise vacana sunakara aura jaldI ghara Akara, prazaMsanIya saMgha ko sAtha lekara usane sammedazikhara kI yAtrA kii| tatra gasyA suprabhaM kUTaM bhaktyAbhinanditaH / rAjyaM ca laukikaM prApya bhuktvA bhogAnanekazaH / / 6 / /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zubhasenAkhyaputrAya rAjyaM dattvA tato dvAtriMzatkoTibhavyaizca sArdhaM cakre tapo -- = = kUTa = anyayArtha tatra usa sammeda zikhara kI yAtrA meM supabhaM suprabha nAmaka kUTa para, gatvA = jAkara bhaktyA - bhakti se, abhinanditaH = vandita kI gaI, (yena jisa kAraNa se ) rAjya - rAjapATa ko ca aura laukika laukika yaza ko, = aneka prakAra se, bhogAn = = - = prApya = prApta kara, anekazaH bhogoM ko, bhuktyA bhogakara, nRpaH rAjA ne, zubhasenAkhyaputrAya zubhasena nAmaka putra ke liye, rAjyaM rAjya, datvA = dekara, ca = aura, tataH = usake bAda, dvAtriMzatkoTibhavyaiH = battIsa karoDa bhavya jIvoM ke sArdhaM = sAtha, mahat = atyugra, tapaH = tapazcaraNa, cakre - kiyA / zrI sammeda zikhara mAhAtmya nRpaH / mahat / / 57 / / = -- zlokArtha - sammedAcala kI yAtrA meM suprabhanAmaka kUTa para jAkara usa rAjA ne usakI kUTa kI vandanA kI jisase rAjya evaM laukika yaza pAkara aura aneka prakAra ke bhoga bhogakara bAda meM zubhasena putra ke lie rAjya dekara battIsa karoDa bhavya jIvoM ke sAtha atyugra tapazcaraNa kiyA / = = kevalajJAnamAsAdya ghAtikarmakSayAnmuniH / svasaMdhasahito muktiM jagAma bhuvi durlabhAm ||6|| anyayArtha ghAtikarmakSayAt = ghAtikarmoM kA kSaya ho jAne se kevalajJAnam kevalajJAna ko AsAdya = pragaTa kara yA pAkara, 1 = svasaMghasahitaH = apane saMgha ke sAtha, muniH vaha muni, bhuvi = pRthvI para durlabhAM = durlabha, muktiM = mokSa ko jagAmaM = cale gaye / zlokArtha - ghAtikarmoM kA kSaya ho jAne se kevalajJAna ko prApta kara vaha munirAja apane saMgha sahita mukti ko cale gaye / mahAlubdho'pi maMdazca sammedaM bhAvayanmudA / bhasmIkRtyAkhilaM karma kaivalyapadamApa saH / / 86 / / anvayArtha - mahAlubdhaH - mahAlobhI, api = bhI, ca = aura, maMdaH = maMda
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH 285 buddhi-ajJAnI, saH = usa zreSThI ne, mudA = prasannatA se, sammedaM = sammedazikhara kI yAtrA karane kI, bhAvayana = bhAvanA karate huye, akhilaM = sampUrNa. karma = karma, bhasmIkRtya = bhasma karake. kaivalyapadaM = kevalajJAna se prApta nirvANapada ko, Apa = prApta kara liyaa| __ zlokArtha ... mahAlobhI aura maMdabuddhi ajJAnI hokara bhI usa zreSThI ne prasannatA se sammedaparvata kI yAtrA karane kI bhAvanA karate haye sampUrNa karmoM ko bhasma karake mukti pada pA liyaa| IdRkprabhAvassammedakUTo'yaM suprabhAbhidhaH / zrAvaNIyo mAnanIyaH sadA vandyo manISibhiH !!60|| anvayArtha - iMdRkprabhAvaH .. aise prabhAva vAlA, ayaM = yaha, suprabhAbhidhaH = suprabha nAma vAlA, sammedakUTa: = sammedAcala kA kUTa, manISibhiH = manISiyoM ke dvArA, sadA = hamezA, vandhaH = vandanIya, zrAvaNIyaH = sunane-sunAne yogya, (ca = aura), mAnanIyaH = manana yogya yA AdaraNIya, (asti = hai)| zlokArtha .- aise anupama prabhAva vAlA yaha suprabha nAmaka sammeda parvata kA kUTa buddhijIvI-vicArakoM dvArA sadaiva sunane-sunAne, manana karane yA Adara karane aura vandanA karane yogya hai| vandanAdekakUTasya phalamIdRkprakAzitam | vandanAtsarvakUTAnAM vaktavyaM kiM punarbudhA / / 61 / / anvayArtha .. ekakUTasya = eka kUTa kI, bandanAta = bandanA se, idRka = aisA, phalaM = phala, prakAzitam = batAyA gayA yA prakAzita huA, sarvakUTAnAM = sabhI kUToM kI, vandanAt = vandanA se. vaktavyaM = kahane yogya phala ko, punaH = phira se, budhAH = vidvAn gaNa, kiM = kyA. (bhASeran = kheN)| __ zlokArtha - jaba eka kUTa kI vandanA karane se aisA phala prakAzita kara diyA gayA hai to sabhI kUToM kI vandanA karane se kahane yogya phala kyA bacatA hai jise vidvajjana kheN|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2E6 zrI sammedazikhara mAhAsya akhilakaluSarAzidhyaMzasanAddhi pravINam / sukRtajaladhicandraM puSpadanta vidhAsam / / 12 / / timirgjmhiissvaatsNhaarsiNhm|| manasi nivi'bhaktyA suprabhaM kUTamIDe ||63 / / anvayArtha - (ahaM = maiM), manasi = mana meM, niviDabhaktyA = saghana bhakti se, puSpadantAdhivAsaM = puSpadaMta prabhu ke nivAsa sthAna svarUpa, sukRtajaladhicandraM = sukRta arthAt puNya ke sAgara ko vRddhiMgata karane meM candra ke samAna, timiragajamahISavAtasaMhArasiMha = andhakAramaya ajJAna rUpa balazAlI gajoM ke jhuMDa ke saMhAra maiM siMha sadRzaza, akhilakaluSarAzidhvaMsanAt = sampUrNa kaluSa rAzi arthAt karmoM ke dhvaMsa meM kAraNa hone se, pravINaM = kuzalasvarUpa. suprabha = suprabha nAmaka. kUTa = kUTa kI, IDe -- stuti karatA huuN| zlokArtha - apane mana meM sagha---ghanIbhUta arthAt atyadhika bhakti hone se maiM tIrthar3akara puSpavaMta kI nirvANasthala svarUpa, puNya ke sAgara ko vRddhiMgata karane meM candramA samAna, ajJAna svarUpa aMdhakAra ke pratIka kAle balazAlI gajoM ke jhuMDoM ke saMhAra karane meM siMha ke samAna aura sampUrNa kalmaSoM arthAt karma kAlimA ke vinAza meM kAraNa hone se pravINa mitra kI taraha suprabha kUTa kI stuti karatA huuN| [iti dIkSitadevadatakRte zrI sammedazikharamAhAtmye tIrthakRtpuSpadaMtavRtAntapurassaraM suprabhakUTadarzanasya phalavarNanaM nAma navamassargaH smaaptH| isa prakAra dIkSitadevadattaracita zrI sammedazikharamAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara puSpadaMta ke vRtAnta ko ujAgara karatA huA suprabhakUTa ke darzana ke phala kA varNana karane vAlA nauvA sarga samApta huaa|
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dazamo'dhyAyaH vidyudvarAkhyakUTAdyaH zreyassamprApa nirmalaH / jagatsantApahartAraM zItalanAthaM namAmyaham ||1|| anvayArtha - yaH = jina, nirmalaH = malarahita zItalanAtha ne, vidyadvarAkhyakUTAt = vidyudvara nAmaka kUTa se, zreyaH == mokSa ko, samprApa = prApta kiyA, (taM = una), jagatsantApahartAraM = jagat ke saMtApa ko harane vAle, zItalanAthaM = zItalanAtha ko, ahaM = maiM, namAmi' = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - jina nirmala zItalanAtha ne vidyudvarakUTa se mokSa prApta kiyA maiM jagat ke saMtApa ko harane vAle zItalanAtha ko namaskAra karatA huuN| puSkarAkhye mahAdvIpe mandare kAntimandire / nadyAH pUrvavidehesmin sItAyAH dakSiNe taTe / / 2 / / vatsadeze susImAkhyaM nagaraM kila zobhate / padmagulmastatrA rAjA babhUva sukRtAmbudhiH / / 3 / / anvayArtha - puSkarAkhya = puSkara nAmaka, mahAdvIpe = mahAdvIpa meM, kAntimandare = kAnti ke mandira svarUpa, asmin = isa, mandare = mandara merU para, pUrvavidehe = pUrvavidaha kSetra meM, sItAyAH = sItA, nadyAH = nadI ke, dakSiNe = dakSiNa, taTe - taTa para, vatsadeze = vatsadeza meM, susImAkhyaM = susImA nAmaka, nagaraM = nagara, zobhate = suzobhita hotA hai, kila = avyaya, tatra = usa nagara meM, sukRtAmbudhiH = puNya kA sAgara arthAt mahAn puNyAtmA, padmagulmaH = padmagulma nAmaka, rAjA = rAjA, babhUva = huA thaa| zlokArtha -- puSkaravara mahAdvIpa ke merUmandara parvata para sthita pUrvavideha kSetra ko sItAnadI ke dakSiNa taTa para vatsadeza meM eka susImA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrI sammedazikhara mAhAtmya nAmaka nagara hai| usameM atyadhika puNyazAlI mahAn puNyAtmA padmagulma nAmaka rAjA huA thaa| mahApratApavAn sarva nyAyataH karma sa vyadhAt / zrIkAntAkhyA tasya rAjJI babhUvAtIva sundarI / / 4 / / suzIlA guNarAzizca tasyAzcandanaputrakaH / ekasmindivase cApravibhramaM vIkSya so'mbare / / 5 / / syayaM munirbabhUyAsau vanaM gatvA tapasvinAm / bhUtvA ghAgrezvaro dhImAn tapaH taptvA vizeSataH / / 6 / / sAdhUnAmIzvaro bhUtvA dharmadezanamAkarot / dhRtvAcaikAdazAGgAni bhAvanAni ca SoDaza / / 7 / / dadhe tairthakara gotraM cAnte sanyAsarItitaH / tanuM tyaktvAraNe paJcadazame kalpa uttame / / 8 / / saMprApa so'hamindratvaM dvAviMzatyarNavAyuSaH / tatpramANasahasrAbdagamane mAnasa prabhuH / / 6 / / dvAviMzatpakSopari sa AhAramagrahId dhruvam / Azvasad dharmabhRdevaH paramAnandanirbharaH / / 10 / / jJAnalocanatastasmAnnarakAvadhi prAbodhayat / sarva kartuM samartho'bhUta siddhabimbAn samarcayan / / 11 / / anvayArtha - mahApratApavAn = mahApratApI-parAkramI, saH = vaha rAjA, nyAyataH - nyAya-nIti mArga se, sarva = sAre, karma = kArya, vyadhAta = karatA thA, 'tasya = usa rAjA kI, zrIkAntAkhyA = zrIkAntA nAmaka, atIva = atyadhika, sundarI = rUpavatI. suzIlA = zIlavatI, ca = aura. guNarAziH == guNoM kI khAna svarUpa, rAjJI = rAnI. (AsIt = thI) tasyAH = usakA, candanaputrakaH = candana nAmaka putra, babhUva = huA thA, ekasmin = eka, divase -- dina, saH = vaha, ambare, AkAza meM, abhravibhrama = bAdaloM ke vibhramotpAdaka svarUpa ko, vIkSya = dekhakara, svayaM = khuda hI, muniH = muni, babhUva = ho gayA, ca = aura, vanaM = vana meM, gatvA = jAkara, ca = tathA, vizeSataH - vizeSa
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 286 rUpa se, tapaH = tapazcaraNa ko, taptvA = tapa kara, asau = vaha, dhImAna = buddhimAna, tapasvinAM = tapasviyoM kA, agrezvaraH = agraNI, bhUtvA = hokara, ca = aura, sAdhUnAm = sajjanoM kA, IzvaraH = svAmI, prabhu, bhUtvA = hokara, dharmadezanaM = dharmopadeza ko, akarot = karane lagA, ca = aura, ekAdazAGgAni = gyAraha agoM ko, ca = aura, SoDaza = solaha, bhAvanAni = bhAvanAoM ko dhRtvA = dhAraNa kara va bhAkara, tairthakaraM = tIrthaGkara nAmaka, gotraM = mahApuNya ko, dadhe = dhAraNa kiyA arthAta bAMdhA, zAnte - Ayu ke anta meM, sanyAsarItitaH = sanyAsamaraNa kI vidhi se, tanuM = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, paJcadazame = pandrahaveM, uttame = uttama, AraNe = AraNa nAmaka, kalpe = vimAna meM, saH = usane. dvAviMzatyarNavAyuSaH = bAvIsa sAgara Ayu kA, ahamindratvaM = ahamindrapanA, saMprApta = prApta kara liyA, saH - vaha, prabhuH = samartha deva, tatpramANasahasrAbdagamane = Ayu pramANa arthAta bAbIsa hajAra varSa jAne para, mAnasaM = mAnasika arthAt mana dvArA utpanna amRta svarUpa, AhAraM = bhojana ko, agrahIt = letA thA, ca = aura, paramAnandanirbharaH = parama Ananda se pUrNa, dharmabhRda = dharmAtmA, devaH = ahamindra deva, dhruvam == nizcita hI, dvAviMzatipakSopari = bAbIsa pakhavAr3e arthAt gyAraha mAha Upara hone para arthAt bItane para, Azvasat = svAMsa letA thA, jJAnalocanataH = jJAna netra se, (saH = vaha), tasmAt = vahA~ se lekara, narakAvadhiM = naraka paryanta, prAbodhayata = jAnatA thA, (tathA ca = aura) siddhabimbAna = siddha bimboM kI, samarcayana = samyaka arcanA karatA huA. sarva = saba kucha, kartuM - karane ke liye, samarthaH = samartha, abhUta = thaa| tadA jambUmati dvIpe bharate kSetra uttame / AryakhaNDe zubhe deze nagare bhadranAmni / / 12 / / ikSvAkuvaMze rAjA'bhUnnAmnA dRr3haratho mahAn / sunandAkhyA mahArAjhI subhagA devatopamA ||13 / /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tadA = tabhI, jambUmati = jambUvRkSa vAle, dvIpe - dvIpa meM, uttame = uttama, bharate = bharata, kSetre = kSetra meM, AryakhaNDe = AryakhaNDa meM zume = zubha, deze = deza meM, bhadranAmni = bhadra nAmaka. nagare = nagara meM, ikSvAkuvaMze = ikSvAkuvaMza meM, nAmnA = nAma se, dRr3harathaH = dRr3haratha, mahAn = eka mahAna, rAjA = rAjA, abhUt = huA, (tasya = usakI), devatopamA = devAGganA tulya, subhagA = saundaryazAlinI, sunandAkhyA = sunandA nAma kI, mahArAjJI = mahArAnI, (AsIt = thii)| zlokArtha - usa samaya jambUdvIpa ke uttama bharatakSetra meM AryakhaNDavartI zubha deza meM eka bhadra nAmaka nagara hai jisameM ikSvAkuvaMza meM utpanna eka mahAna rAjA dRr3haratha huye the| unakI devAGganA tulya aura sundara sunandA nAma kI mahArAnI thii| prabhorAgamanaM tasya gRhe jJAtvA sa dhAsavaH / yakSarAjaM mahotsAhAt ratnadRSTyarthamAdizat / / 14 / / SaNmAsamekarItyA saH premajImUtavattadA / suvRSTi ca mudA cakre musalAkAradhArikAm / / 15 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA ke, gRhe = ghara meM, prabhoH = bhagavAn kA, AgamanaM = janma lenA, jJAtvA = jAnakara, saH = usa, vAsavaH = indra ne mahotsAhAt = ati utsAha se, yakSarAjaM = yakSAdhipati kubera ko. ratnavRSTyartha = ratnoM kI varSA karane ke liye, Adizata = Adeza diyA, tadA = taba, arthAt indra kA Adeza milane para, saH = usa kubera ne, SaNmAsaM : chaha mAha taka, ekarItyA = eka jaisI vidhi se, premajImUtavat = premapUrvaka bAdaloM ke samAna, musalAkAradhArikArikAm = bhUsala ke AkAra barAbara dhArA vAlI arthAt mUsalAdhAra, suvRSTi - sundara varSA-ratnoM kI barasAta. mudA = prasanna mana se, cakre = kii| zlokArtha - usa rAjA ke ghara meM prabhu kA Agamana hogA aisA jAnakara indra ne kubera ko ati utsAha se ratnoM kI varSA karane kI AjJA de dii| AjJA pAne para kubera ne lagAtAra chaha mAha taka
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 261 eka hI jaisI vidhi se premapUrvaka bAdaloM ke samAna, mUsalAdhAra ratnoM kI varSA kii| ekadA ratnaparyaGke devI smaavishtstii| caitra kRSNadale SaSThyAM pUrvASADhAmidhe zubhe / / 16 / / ardhayAmAvaziSTAyAM rAtrI svapnAMzca SoDazAn / dRSTvA'pazyadante sA vaktragaM mattasindhuraM / / 17 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, caitra kRSNadale = caitramAsa ke kRSNa pakSa meM, SaSTyA = SaSThI ke dina, zubhe = zubha. pUrvASAr3hAbhidhe = pUrvASADha nAmaka nakSatra meM, rAtrau = rAtri meM, sA :: vaha, satI = zIlavatI. devI = rAnI, ratnaparyaGke = ratnamaya palaMga meM, samAvizat = praviSTa huI arthAt soyo, ca = aura, ardhayAmAvaziAnAyAM = AdhA pahara rAti zoSa rahane para SoDaza = solaha, svapnAna = svapnoM ko, dRSTvA = dekhakara, ante = anta meM, vaktragaM = mukha meM jAtA huA, mattasindhuraM = unmatta hAthI ko, apazyat = dekhaa| __ zlokArtha - eka dina caitrakRSNA ko zubha pUrvASADha nakSatra meM vaha satI rAnI rAtri meM ratnamaya palaMga para soyI tathA AdhA prahara rAtri zeSa rahane para usane solaha svapnoM ko dekhakara apane mukha meM jAte huye ummatta hAthI ko dekhaa| evaM svapnAn samIkSyeyaM prabuddhA pulakAJcitA / praphullavadanA devI gatA sA svapatyurantikam / [18 / / sAdaraM sA zubhe pIThe bhUpAlenopavezitA | dRSTasvapnAn samuccAryA'pRcchatsvapnaphalaM tdaa||16|| anvayArtha - evaM = isa prakAra, svapnAn = svapnoM ko samIkSya = dekhakara, iyaM = yaha rAnI, prabuddhA = jAga gayI. (ca = aura). pulakAJcitA = romAJcita. praphullavadanA prasannamukha vAlI, sA = vaha. devI = rAnI, svapatyurantikaM = apane pati ke pAsa, gatA = gayI, bhUpAlena = rAjA dvArA, sAdaraM = Adara sahita, zubhe = zubha, pIThe = pITha para, upavezitA = baiThAyI gayI, tadA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrI sammedazikhara mAhAtmya = taba, sA = usa rAnI ne, dRSTasvapnAn = dekheM gaye svapnoM ko, samuccArya = kahakara, svapnaphalaM = svapnoM ke phala ko, apRcchat = puuchaa| zlokArtha - isa prakAra svapnoM ko dekhakara rAnI jAga gayI aura romAJcita zarIra aura praramana mukha vAlI hokara vaha rAnI apane pati ke pAsa gayI rAjA dvArA Adara sahita baiThAyI gayI taba usa rAnI ne dekhe gaye svapnoM ko kahakara rAjA se svapnoM kA phala puuchaa| tataH svapnaphalaM rAjA saMvicAryAha tAM priyAm / taya garbhe samAyAto devadevo mahAn dhuvam / / 20 / / anvayArtha --- tataH = usake bAda, svapnaphalaM = svapnoM ke phala ko, saMvicArya = acchI taraha vicAra kara, rAjA = rAjA, tAM = usa, priyAM - priya rAnI ko, Aha = bolA. tava = tumhAre, garbhe = garbha maiM, dhuvaM = nizcita hI, mahAn = eka mahAn, devadevaH = devoM kA bhI deva arthAt tIrthaGkara jIva, samAyAtaH = A gayA hai| zlokArtha - usake bAda svapnoM ke phala ko acchI taraha se socakara vaha rAjA apanI usa priya rAnI ko bolA- tumhAre garbha meM nizcita hI eka mahAn devoM kA bhI svAmI arthAt tIrthaGkara satvI jIva A gayA hai| iti zrutvA tadA devI paramAnaMdasaMplutA / dhanyatvaM svAtmani sthApyAtiSThadAjagRhe mudA / / 21 / / anvayArtha - iti = isa prakAra svapna phala ko, zrutvA = sunakara. tadA = taba, paramAnaMdasuplutA = paramAnaMda meM DUbI huI arthAt AnaMdita hotI huI, devI = rAnI ne, svAtmani = apane meM, dhanyatvaM = dhanyatA ko, sthApya = sthApita karake, mudA = prasanna mana se, rAjagRhe = rAjabhavana meM, atiSThata = vAsa kiyaa| zlokArtha - isa prakAra svapnoM ke phala ko sunakara usI samaya paramAnaMda meM DUbI huI usa rAnI ne apane Apa meM dhanyatA sthApita kara arthAta apane ko dhanya mAnakara vaha prasanna mana se rAjagRha meM rahatI thii|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH garbhAgato'hamindro'bhUtsarvadikSu prakAzakam / gaganaM nirmalaJcAsId vavurvAtA: sukhAvahAH / / 22 / / cakustasyAstadA garbhazodhanaM SaTkumArikAH / dAsye hi sthitA cAsan nAnAsevAtatparAH / / 23 / / mAghamAse tataH kRSNadvAdazyAM garbhagaH zubhe / jAvirAsISjagannAthaH tasyAM sindhI vidhuryathA ||24|| anvayArtha - (yadA = taba ). ahamindra = vaha ahamindra deva, garbhAgataH - garbha meM AyA, tadA = taba sarvadikSu = sabhI dizAoM meM, prakAzakam = prakAza karane vAlA, (tejaH = teja), abhUt = ho gayA, gaganaM = AkAza, nirmalaM = sApha-svaccha, AsIt thA, vAtAH = havAyeM - vAyu, sukhAvahAH = sukhaprada vaduH = baha rahI thiiN| SaTkumArikAH = chaha kumAriyoM ne, tasyA usa rAnI ke, garbhazodhanaM = garbha kA zodhana, cakruH nAnAsevAtatparAH = nAnAvidha sevA udyamazIla dAsye - dAsya karma meM, upasthita, Asana = rahatI thiiN| tataH = usake bAda mAghamAse = mAgha mahine meM, zubhe = zubha, kRSNadvAdazyAM = kRSNa pakSa kI bArahavIM ke dina, garbhagaH = garbha meM sthita jagannAtha = jagat ke svAmI tIrthaGkara, tasyAM = usa rAnI meM, (tathA vaise hI), AviH = utpanna, AsIt huye, yathA = jaise, sindhau samudra meM vidhuH = candramA / zlokArtha jaba vaha ahamindra rAnI ke garbha meM AyA, to sabhI dizAoM = 1 kiyA, ca = aura, karane meM tatparatA se hi = hI, sthitAH = = -- 263 = = meM prakAza karane vAlA teja vyApta ho gayA, AkAza svaccha huA aura sukhaprada havAyeM bahane lagIM / SaTkumArikAoM ne usa rAnI ke garbha kA zodhana kiyA aura nAnA prakAra se unakI sevA meM tatpara arthAt taiyAra hokara hamezA dAsI ke karane yogya dAsya karma ke karane meM hI prasanna rahane lagIM / dina usake bAda mAgha mahine meM kRSNapakSa kI dvAdazI ke zubha garbha meM sthita jagat ke svAmI bhagavAn kA janma hI huA jaise samudra meM candramA / rAnI meM vaise
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrI sammedazikhara mAhAtmya jaise candramA udaya hone para samudra meM laharoM kI gatizIlatA se vRddhi hotI hai vaise hI prabhu kA janma hone para rAnI meM prasannatA kI vRddhi huii| pravRdayAvadhitastasya prAbhavaM vizvamodakam / saudharmezastadA devaissAdhaM tatrAbhyupAyayau / / 25 / / anvayArtha - tadA = tabhI, saudharmezaH - saudharma indra, avadhita: - avadhijJAna se, vizvamodakaM = sabhI ko prasanna karane vAlA, tasya = una prabhu kA, prAbhava = janma ko, prabuddhaya = jAnakara, devaiH = devatAoM ke, sArdha = sAtha, tatra = usa bhadra pura nagara meM, abhyupAyayau = abhyutthAna kI bhAvanA se aayaa| zlokArtha - tabhI jagat ko modakArI bhI prasanna karane vAlA bhagavAna kA janma ho gayA hai- yaha avadhijJAna se jAnakara saudharma svarga kA indra devoM ke sAtha vahA~ A gyaa| taM samAdAya devendraH sAdaraM zrIpatiM prabhum / bAlarUpaM gato merUM jayazabdaM samuccaran / / 26 / / anvayArtha - devendraH = devoM kA svAmI indra, taM = una, zrIpatiM = lakSmIpati, bAlarUpa = zizusvarUpa, prabhuM = prabhu ko, samAdAya = lekara, jayazabdaM = jaya-jayakAra ke zabda, samuccaran = uccArita karatA huA, merU = merU parvata para. gataH = gyaa| zlokArtha - indra bAla svarUpa kAnti zobhA yA lakSmI ke svAmI una bhagavAn ko lekara jayaghoSa karatA huA merU parvata para gyaa| tatrAbhiSekamakarot pUrNeH kSIrodavAribhiH / kalazairhemaracitaiH . devadevasya sAdaram / / 27 / / anvayArtha - tatraH = vahA~ pANDukazilA para, kSIrodavAribhiH = kSIsAgara ke jala se, pUrNaH = bhare huye, hemaracitaiH = svarNaracita, kalazaiH = kalazoM se, sAdaraM = Adara sahita. devadevasya = devoM ke bhI deva tIrthakara kA, abhiSekam = abhiSeka, akarot = kiyaa|
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 dazamaH zlokArtha vahA~ pANDukazilA para usa indra ne kSIrodadhi ke jala se bhare huye svarNa nirmita kalazoM se tIrthar3akara bAlaka kA abhiSeka kiyaa| abhiSicyAtha saMbhUSya divyairAbharaNaiH prabhum / sa tamanayatpunarbhadrapure rAjagRhaM * anvayArtha - abhiSicya = abhiSeka karake, atha = aura, divyaiH = divya, AbharaNaiH = vastra AbhUSaNa se prabhu bhagavAna ko saMbhUSya = alaGkRta karake, saH vaha indra tam usa tIrthakara zizu ko punaH = phira se, bhadrapure bhadrapura meM, rAjagRhaM prati = rAjabhavana kI ora Anayat = le aayaa| = zlokArtha * abhiSeka karake aura prabhu ko divya vastrAbhUSaNoM se susajjita karake vaha indra bhagavAn ko punaH bhadrapura meM rAjabhavana taka le AyA / anvayArtha = = tatra saMpUjya bhaktyA taM tadagre'dbhutatANDavam / vidhAya tasya devasya zItalAkhyAM cakAra saH ||26|| tatra = usa rAjabhavana meM taM = zizu tIrthaMkara ko, bhaktyA = bhakti pUrvaka saMpUjya pUjakara, tadagre = unake Age, adbhutaM camatkArika, tANDavam = tANDava nRtya ko, vidhAya : karake, saH -- usa indra ne, tasya = una, devasya = tIrthaGkara zizu kA, zItalAkhyAM - zItala nAtha nAma, cakAra = kiyaa| zlokArtha usa rAjabhavana meM tIrthaGkara zizu kI bhakti bhAva se pUjA karake aura usake Age camatkArika tANDava nRtya ne unakA nAma zItalanAtha kara diyA / stutvA muhuH surendrastaM mAturake vidhAya ca / jayanirghoSaNaM kurvan sa svaryAtrAM mudA vyadhAt ||30|| aura, naM karake indra = -- anvayArtha prati ||26|| 1 = = stuti karake, ca = = bAra bAra stutvA = muhuH = mAtA kI goda meM, una tIrthaGkara zizu ko mAturake nidhAya = rakhakara saH = usa, surendraH surendra ne. =
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zlokArtha -- zrI sammedazikhara mAhAtmya jayanirghoSaNaM = jaya jaya kI ghoSaNA ko. kurvan = karatA = prasannatA se svaryAtrA svarga kI yAtrA, vyadhAt bAra-bAra prabhu kI stuti karake aura mAtA kI goda meM bAlaka prabhu ko rakhakara jayaghoSa kA uccAraNa karate huye usa surendra ne svarga kI yAtrA kI arthAt svarga calA gyaa| puSpadantAd gate kAle navakoTyabdhisammi zItalAkhyo'bhavannAthaH tadabhyantarajIvanaH ||31|| anvayArtha- puSpadantAda tIrthakara puSpadanta se navakoTyabdhisammite = nau karoDa sAgara ke barAbara, kAle = kAla, gate bIta jAne para, tadabhyantarajIvanaH = usa ukta kAla ke bhItara hI jinakA jIvana hai aise vaha, zItalAkhyaH nAthaH = zItalanAtha, abhavat huye the / = zlokArtha - tIrthaGkara puSpadaMta ke nirvANa kAla se nau karor3a sAgara ke barAbara kAla bIta jAne para isa kAla meM hI garbhita jIvana vAle zItalanAtha huye the / sa ekalakSapUrvAyuH dhanurnavatidehabhRt / kumArakAlaM krIDAbhiryathoktaM ca vyatItathAn ||32|| = anvayArtha eka lakSapUrvAyu eka lAkha pUrva kI Ayu vAle, ca = aura, dhanurnavatidehabhRt = nabbedhanuSa pramANa deha vAle, saH zItalanAtha ne yathoktaM = jaisA kahA gayA hai utanA, una kumArakAlaM kumArAvasthA ke samaya ko krIDAbhiH = krIr3AoM dvArA vyatItavAn = vyatIta kara diyA / zlokArtha eka lAkha pUrva kI Ayu vAle aura nabbe dhanuSapramANa zarIra dhAraNa karane vAle zItalanAtha ne zAstrokta kumAra kAla arthAt kumArAvasthA kA samaya bAlyakrIr3AoM ke sAtha vyatIta kara diyaa| -- huA, mudA kI / = = = tArUNye paitRkaM rAjyaM saMprApya hi rarAja saH / zatrUNAM garvahRddevo mitrANAM sukhavardhanaH ||33||
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 297 anvayArtha - tArUNye = taruNa avasthA ko prApta hone para. hi = hI, paitRka = pitA dvArA pradatta. rAjyaM = rAjya ko, saMprApya = prApta karake, zatrUNAM = zatruoM kA, garvahRt = garva haraNa karane vAle, (ca = aura), bhitrANAM :- mitroM kA, sukhavardhanaH = sukha bar3hAne vAle, saH = vaha, devaH = svAmI zItalanAtha, rarAja = suzobhita huye| zlokArtha - taruNa hone para pitA kA rAjyA pAkara zatruoM kA garva dUra karane vAle aura mitroM kA sukha bar3hAne vAle vaha zItalanAtha suzobhita huye| ekadA paTagaM dRSTyA tuSTAra tatkSaNAMdaveH / arkasya syAdvinaSTaM sa virakto'bhUtsvarAjyataH / / 34 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, raveH = sUrya ke. (puraH = sAmane), tuSTAraM = saMtuSTa karane vAle, paTagaM = AvaraNa svarUpa vastra ko, dRSTvA = dekhakara, tatkSaNAt = usake bAda, arkasya = sUrya ke. prakAza kA, vinaSTaM = vinAza. syAt = hogA, (iti = yaha), dRSTvA :: dekhakara. saH = vaha. svarAjyataH = apane rAjya se, viraktaH = virakta, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - eka dina sUrya ke sAmane karake para vastra se tuSTa karane vAle ko dekhakara usI kSaNa sUrya ke bhI prakAza kA vinAza hogA yaha jAnakara vaha rAjA apane rAjya se virakta ho gyaa| svaputrAya samarthAya rAjyaM saMdAya muktaye / laukAntikastutaH zakraprabhAmAruhya satvaram / / 35 / / devopanItAM zivikAM cendrAdikRtamaGgalaH ] svayaM jagAma tapase yana munijanAlayam / / 36 / / anyayArtha - samarthAya = samartha, svaputrAya = apane putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, saMdAya = dekara, laukAntikastutaH = laukAntika devoM se stuti kiyA jAtA huA, ca = aura, indrAdikRtamaGgalaH = indra Adi dvArA kiye gaye haiM maGgala jisake aisA vaha, muktaye = mukta hone ke liye, satvaram = jaldI hI. devopanItAM
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ - devoM dvArA para, ArUTya ke liye ghara zrI sammedazikhara mAhAtmya = devoM dvArA lAyI gayI, zakraprabhA = zakraprabhA nAmaka, zibikA ' = pAlakI para, Aruhya = caDhakara, tapase = tapa ke liye, munijanAlayaM = mugijanoM ke liye ghara svarUpa, vanaM = vana ko, svayaM = svayaM kI icchA se, z2amAma - cala diyaa| zlokArtha - apane samartha putra ko rAjya dekara laukAntika devoM se stuti kiyA jAtA huA tathA indrAdi dvArA jisake maGgala kiye jA rahe haiM aisA vaha rAjA mukta hone ke liye jaldI hI devoM dvArA lAyI gayI zakraprabhA nAmaka pAlakI meM car3hakara tapazcaraNa karane ke liye munijanoM ke liye ghara svarUpa vana meM calA gyaa| dvAdazyAM mAghamAse sa kRSNAyAM janmabhe zubhe / dIkSAM jagrAha zuddhAtmA jainI jainajanArcitaH / / 37 / / anvayArtha - mAghamAse = mAgha mAsa meM, kRSNAyAM = kRSNapakSa saMbaMdhI, dvAdazyAM = bArahavIM tithi meM, zubhe = zubha, janmabhe = janma nakSatra meM, jainajanArcitaH = jaina arthAt jina bhakta janoM dvArA pUjita hote huye, saH = usa. zuddhAtmA = zuddha-AtmA ne. jainI = jainezvarI, dIkSAM = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - mAgha kRSNA dvAdazI ke dina zubhasvarUpa janma nakSatra meM jaina janoM se pUjA kiyA jAtA huA usa rAjA ne jainezvarI munidIkSA grahaNa kara lii| sahetukayane dhRtyA dIkSAM velopavAsakRt / sahasakSitiSassArdhaM rarAjArkasamaprabhaH / / 38|| anvayArtha - velopavAsakRt = do dina ke upavAsa kI pratijJA vAlA vaha, sahetukavane = sahetuka vana meM, sahasrakSitipaiH = eka hajAra rAjAoM ke, sArdha = sAtha, dIkSA = munidIkSA ko, dhRtvA = dhAraNa karake, arkasamaprabhaH = sUrya ke samAna prabhA vAlA vaha. rarAja = suzobhita huaa| zlokArtha - sahetuka vana meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha munidIkSA ko dhAraNa kara do dina ke upavAsa kI pratijJA vAlA vaha sUrya kI prabhA samAna AbhA vAlA hokara suzobhita huaa|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH antarmuhUrte sa jJAnaM caturthaM prApya dhyAnataH | bhikSArthamariSTanagaraM hi dvitIye prAptayAn prabhuH / / 36 / / anvayArtha - sa prabhuH = una munirAja ne, dhyAnataH = dhyAna ke bala se, antarmuhUrte = antarmuhUrta meM, hi = hI, caturtha = cauthe manaHparyaya nAgA, jJAnaM ::: sAna ko, mA = prApta karake. dvitIye = dUsare dina, bhikSArtham = zikSA ke liye, ariSTanagaraM = ariSTa nagara ko, prAptavAn = prApta kiyaa| zlokArtha - una munirAja ne dhyAna ke bala se antarmuhUrta meM hI cauthe manaHparyaya jJAna ko prApta kara liyA aura dUsare dina AhAra ke liye ariSTa nagara ko prApta huye| punarvasunAmamahIpAlena satkRto muniH bhUrizaH / kRtvA''hAraM gataprAyaH tadaivAzcaryapaJcakam / / 4 / / anvayArtha - punarvasunAmamahIpAlena = punarvasu nAmaka rAjA dvArA, bhUriza: = pracuratA se, satkRtaH = satkAra kiye gaye, muniH = munirAja, AhAraM = AhAra, kRtvA = karake, gataprAyaH = gaye hI the ki, tadaiva = usI samaya, AzcaryapaJcakam = paMcAzcarya, (abhUt = huye)| zlokArtha - punarvasu nAmaka rAjA dvArA aneka prakAra se satkAra kiye gaye munirAja AhAra karake gaye hI the ki usI samaya vahA~ paMcAzcarya huye| chadmastho'bhUt trivarSa sa tapa ugraM samAcaran / puSyakRSNacaturdazyAM janmabhe bhagavAn vane / / 41 / / adhastAda bilvavRkSasya kRtyA ghAtikSayaM vibhuH / samprApya kevalajJAnaM sarvatattvaprakAzakam / / 42 / / anagAra gaNendrAdhaiH yathAsaMkhyaiH samAzritaH / sthitaidizakoSTeSu babhrAje dinarADiva / / 43 / / anvayArtha - saH = vaha munirAja. ugraM = ugra kaThora. tapaH = tapazcaraNa ko, samAcaran = karate huye. trivarSa = tIna varSa taka, chadmasthaH
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrI sammedazikhara mAhAtmya = chadmastha, abhUt = rahe, vane = vana meM, bilvavRkSasya = bela ke per3a ke, adhastAt = nIce, ghAtikSayaM = ghAtikarmoM ke kSaya ko, kRtvA = karake, puSyakRSNacaturdazyAM = pauSa kRSNa caturdazI ke dina, janmabhe :: anakSatra meM, sarvatatvaprakAzakam = sAre tattvoM ko jAnane vAle, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko, samprApya = prApta karake, vibhuH = sarvavid yA sarvavyApaka, bhagavAn = bhagavAn, dvAdazakoSTheSu = bAraha koThoM meM, sthitaiH = sthita, yathAsaMkhyaiH = jaisA krama hai usake anusAra, anagAragaNendrAdyaiH = anagAra gaNadhara Adi dvArA, samAzritaH = AzrayaNIya bhagavAna zItalanAtha, dinarADiva = sUrya ke samAna, banAje - prakAzamAna huye| zlokArtha - vaha munirAja ugra tapa karate huye tIna varSa taka chadamastha rhe| phira eka dina pauSa kRSNA caturdazI ke dina janma nakSatra meM belavRkSa ke nIce ghAtikarmoM kA kSaya karake sAre padArthoM ko yugapat samavasaraNa meM anagAra gaNadhara Adi dvArA yathAkrama se Azraya liye jAte huye vaha sarvajJa bhagavAn zItalanAtha svAmI sUrya ke samAna prakAzamAna huye| tadAsau bhavyasampRSTaH sarvatattvAvabodhakam / divyaghoSa samuccaran pIyUSakSepakaM mudA / / 44 / / puNyakSetreSvazeSeSu savilAsaM mahAprabhuH / zRNvan deva jayadhvani vijahAra ydRcchyaa||45|| anvayArtha ~ tadA = tabhI, bhavyasampRSTaH = bhavya jIvoM dvArA pUche gaye, asau = una, devaH - bhagavAn, mahAprabhuH = tIrthaMkara, zItalanAtha ne, sarvatattvAvabodhakaM = sAre tattvoM kA jJAna karAne vAlA, mudA = prasannatA ke hetu se, pIyUSakSepakaM = amRta barasAne vAlA, divyaghoSa = divya udghoSa yAne dharmopadeza ko, samuccaran = uccArita karate huye, savilAsaM = hAva vilAsa sahita, jayadhvani = jayadhvani ko, zRNvan = sunate huye, azeSeSu = sampUrNa, puNyakSetreSu = puNya kSetroM meM, yadacchayA = svataMtrapane, vijahAra = vihAra kiyaa|
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 301 zlokArtha - tabhI mavyajIvoM dvArA pUche gaye una mahAprabhu tIrthaGkara zItalanAtha ne sAre tattvoM kA jJAna karAne vAlA aura amRta barasAne vAlA divya udaghogha yAne dharmopadeza karate huye va hAva vilAsa sahita jayadhvani ko sunate huye sabhI puNyakSetroM meM apanI icchA se arthAt svataMtra vRtti se vihAra kiyaa| ekamAsAyaziSTAyuH sammedAkhyadharAdhare / vidyudvarAbhidhe kUTe'tiSThat saMhRtya taddhvaniM / / 46 / / anvayArtha - ekamAsAvaziSTAyuH = eka mAha hai avaziSTa Ayu jinakI aise vaha prabhu zItalanAtha, taddhvani = divyadhvani ko, saMsRtya = rokakara, sammedAkhyadharAdhare = sammeda nAmaka parvata para, vidarabhiH =: 'cakSuddhA nAmamA, kUra :- sUra para, atiSThata = Thahara gye| zlokArtha - eka mAsa mAtra Ayu zeSa rahane para vaha prabhu zItalanAtha divyadhvani ko rokakara sammeda parvata kI vidyudvara kUTa para Thahara gye| zrAvaNe mAsi zuklAyAM pUNimAyAM jagatpatiH / sahasramunibhissA) kaivalyapadamAptavAn / / 47 / / anvayArtha -- zrAvaNe = zrAvaNa, mAsi = mAha meM. zuklAyAM = zuklapakSa kI. pUrNimAyAM = pUrNimA ke dina, jagatpatiH = jagata ke svAmI tIrthakara zItalanAtha ne, sahasramunibhiH = eka hajAra muniyoM ke, sAdha - sAtha, kaivalyapadaM = nirvANa yA mokSasthAna ko, AptavAn = prApta kara liyaa| zlokArtha - zrAvaNa zuklA pUrNimA ko jagatpati tIrthaGkara zItalanAtha ne eka hajAra muniyoM ke sAtha mokSapada prApta kara liyaa| aSTAdazoktakoTInAM koTyuktastadvataH param / dvicatvAriMzaduktAzca koTyo dvAtriMzadIritAH / / 48|| lakSAstadvadvicatvAriMzatsahasrANyataH param / zatAni nava paJceti saMkhyoktAstApasA: girau / / 4 / /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zrI sammedazikhara mAhAtmya tasmAtkUTAcchiyaM yAtAH tadanyavithalo nRpaH / cAlayAmAsa satsacaM zItalAnantaraM mahat / / 5 / / anvayArtha - aSTAdazoktakoTInA koTyuktaH = aThAraha kor3A- kor3I, tadvataH param = usake bAda, dvicatvAriMzaduktAzca koTyaH = aura bayAlIsa karor3a, dvAtriMzadIritAH lakSAH = battIsa lAkha, tadvat = vaise hI Age,catvAriMzatsahasrANi = bayAlIsa hajAra, ataH paraM = isase Age, zatAni nava = nau sau. paJca = pA~ca, iti = isa prakAra, saMkhyoktAH = saMkhyA meM kahe gaye, tApasAH= tapasvI muni, girau = sammedazikhara parvata para, tasmAt = usI vidyutara nAmaka. kaTAt = kaTa se, zivaM = mokSa ko, yAtAH = gaye, zIta lAnantaraM = zItalanAtha bhagavAna ke mokSa jAne ke bAda, tadanu = unake hI pIche, avicalaH = avicala nAmaka, nRpaH = rAjA ne, mahat = vizAla, satsaMgha = caturvidha saMgha ko, cAlayAmAsa = claayaa| zlokArtha - aThAraha koDA-kor3I, bayAlIsa karor3a, battIsa lAkha, bayAlIsa hajAra nau sau pAMca kI saMkhyA se kahe gaye tapasvI muni bhI sammedazikhara kI isI vidyutara kUTa se mokSa gaye / tIrthaGkara zItalanAtha ke mokSa pAne ke bAda avicala nAmaka rAjA ne vizAla caturvidhasaMgha ko claayaa| bhadrAbhidhe pure dhImAn deze malayasaMjJake / abhUnmegharatho rAjA dharmakarmaparANaH / / 51 / / anvayArtha - malayasaMjJake = malaya nAmaka, deze = deza meM, bhadrAmidhe = bhadra nAmaka, pure = nagara meM, dharmakarmaparAyaNaH = dharma aura karma karane meM tatpara. dhImAn = buddhimAna, rAjA = rAjA, megharatha, amUt ___ = huA thaa| zlokArtha - malayadeza ke bhadrapura meM eka buddhimAna aura dharma evaM karma karane meM catura rAjA megharatha rAjya karatA thaa| ekasminsamaye siMhAsanasthe blvaaridhiH| papraccha mantriNaH zreyAn kiM dAnaM hi mahAphalam / / 52 / /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 303 anvayArtha - ekkAnina - eka. go. samma meM, siMhAsanAra - siMhAsana para baiThA huA, balavAridhiH = atyadhika balazAlI, zreyAna = kalyANakartA, (rAjA = rAjA ne) mantriNaH = mantriyoM ko, papraccha = pUchA, mahAphalaM = mahAphala svarUpa. dAnaM = dAna, kiM = kyA, (asti = hai)| zlokArtha - eka samaya siMhAsanArUr3ha balazAlI evaM hitakArI rAjA ne __ maMtriyoM ko pUchA ki jo dAna mahAphala detA hai vaha kyA hai? bhUpAlabhAratI zrutvA sumatirmantrisattamaH / prAha bhUpaM mahArAja! zRNu dAnacatuSTayam / / 53 / / anvayArtha - mantrisattamaH = zreSTha mantrI, sumatiH = sumati, bhUpAlabhAratI = rAjA kI vANI ko, zrutvA = sunakara. bhUpaM = bhUpa se, prAha = kahA, mahArAja = he rAjan!, dAnacatuSTayaM = cAra prakAra ke dAna ko, zRNu = suno| zlokArtha - zreSTha mantrI sumati ne rAjA kI vANI ko sunakara bhUpa se kahA he rAjana! cAra prakAra ke dAna ko suno| prathamamAhAradAnaM zAstradAnaM dvitIyakam / tRtIyamauSadhaM dAnaM caturthamabhayAbhidham / / 4 / / anvayArtha - prathamaM = pahalA, AhAradAnam = AhAradAna, dvitIyakam = dUsarA, zAstradAnaM = zAstradAna, tRtIyam = tIsarA, auSadhaM dAnaM = auSadhidAna, caturtham = cauthA. abhayAbhidham = abhaya nAma vAlA daan| zlokArtha - pahalA dAna AhAradAna hai, dUsarA dAna zAstra dAna hai, tIsarA dAna auSadhidAna hai aura cauthA dAna abhayadAna hai| caturdAnAni dAnAnAM pradhAnAni budhA jaguH / yebhyaH evAtra bhavyAnAM samyaktvaM jAyate dhuvam / / 55 / / anvayArtha - budhAH = vidvajjanoM ne. dAnAnAM = dAnoM meM, pradhAnAni = pradhAna, caturdAnAni = cAra dAna, jaguH = kahe haiM, yebhyaH = jinase, eva = hI, atra = yahA~, bhavyAnAM = bhavya jIvoM ke liye, dhuvaM
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zrI sammedazikhara mAhAtmya = nizcita hI, samyaktvaM = samyaktva, jAyate = ho jAtA zlokArtha ~ dAnoM meM pradhAna cAra dAna vidvajjanoM ne kahe haiM jinase hI yahA~ bhavyajIvoM ke liye samyaktva ho jAtA hai| iti zrutvA megharathaH punaH prAha sa mantriNaH / anyAni vipradAnAni cUta me dAnavittamAH / / 56 / / anvayArtha - iti = isa prakAra maMtri ke kathana ko, zrutvA = sunakara. saH / = vaha, megharathaH = megharatha rAjA. puna: = phira se, mantriNa: = maMtriyoM ko. prAha = bolA, dAnavittamAH = he dAnadharma ko jAnane vAloM meM zreSTha maMtriyo!, me = mujhako, anyAni = anya, vipradAni - brAhmaNadAna ko. brUta = kho| zlokArtha - maMtri ke isa prakAra kathana ko sunakara vaha megharatha rAjA punaH maMtriyoM se bolA he dAnadharma ko jAnane vAloM meM zreSTha maMtriyo! anya vipradAnoM kA kathana bhI mujhe kho| somazarmA dvijastatra prAha taM zRNu bhUpate / caturdAnAni pUrvoktAnIha santyadhanebhyo vai / / 57 / / anvayArtha - tatra = vahA~. somazarmA - somazarmA nAmaka, dvijaH = brAhmaNa ne, taM = rAjA ko, prAha = kahA, bhUpate = he rAjan! zRNu = suno, iha = yahA~, pUrvoktAni = pahile kahe gaye, caturdAnAni = cAroM dAna, vai = nizcita hI, adhanemyaH = nirdhanoM ke liye, santi = haiN| zlokArtha - vahA~ arthAt rAjA sabhA meM somazarmA brAhmaNa rAjA se bolA he rAjan! jo pahile abhI cAra prakAra kA dAna batAyA hai vaha nirdhanoM ke liye hai| bhUpAnAmanyadAnAni dazaproktAni cAgame / zRNu bhUpendra caitAni mayA saMbhASitAni vai / / 58 / / knyaashvgjdaasystrrthaalydhnaanypi| bhUrizastilagodhUmadazadAnAnyanukramAt / / 56 / /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 305 anvayArtha - ca = aura, bhUpAnAm =: rAjAoM ke liye, Agame = Agama meM, anya dAnAni = una cAra dAnoM se bhinna dAna, daza = daza, bhUrizaH = acchI taraha se. ghoktAni .. Toma, bhUgendra = he rAjan!, mayA = mere dvArA, vai = acchI taraha se, saMbhASitAni = kahe gaye, etAni = inako, zRNu = suno. anukramAt = kramazaH, kanyAzyagajadAsyastrarathAlayadhanAni = kanyA, azva, gaja, dAsI, astra, ratha, Alaya, dhana, tilagodhUmadazadAnAni - tila aura gehUM Adi daza dAna, (santi = haiN)| zlokArtha - tathA rAjAoM ke liye Agama meM pUrvokta cAra dAnoM se alaga anya daza dAna acchI taraha se kahe gaye haiM he rAjan! unheM suno kramazaH ve daza dAna isa prakAra haiM . . (1) kanyAdAna, (2) azvadAna, (3) gajadAna, (4) dAsI kA dAna, (5) astradAna, (6) rathadAna, (7) Alaya dAna, (8) dhana kA dAna, (6) tila kA dAna, (10) godhUma kA daan| zrutvA dAnAni saMdAtumudyato'bhUnmahIpatiH / kasmai deyAni dAnAni iti vAkyaM samuccaran / / 60 / / anvayArtha - dAnAni - dAnoM ko, zrutvA = sunakara, karama = kisake liye, dAnAni = dAna, dethAni = denA cAhiye, iti = isa, vAkyaM = vAkya ko. samuccaran = bolatA huA. mahIpatiH - rAjA, saMdAtuM - dAna dene ke liye, udyataH - taiyAra. abhUt = ho gyaa| zlokArtha - ina daza dAnoM ko sunakara, ye dAna kisako denA cAhiye isa vAkya ko bolatA huA vaha rAjA dAna dene ke liye udyata ho gyaa| somazarmA evato mUDhaH bAlastAnyatilobhataH / zAstrayatpratijagrAha dAnAnyuktAni duSTadhIH / / 61 / / svataH svIkRtya dAnAni nRpAttuSTo'bhavattadA / tanmegharathavaMze'bhUt bhUpo'vicalanAmakaH / 62 / /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zrI rAmbhedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tadA = taba, svataH = svayaM se, mUDhaH = mUrkha, bAlaH = bholA-mugdha, duSTadhIH = duSTabuddhi vAle. somazarmA - somazarmA ne, atilobhataH = atyadhika lobha se. tAni = ve, uktAni :- kahe gaye, dAnAni :- dAna, strayA : sAra ke samAna, pratijagrAha = grahaNa kara liye, nRpAt = rAjA se. dAnAni = dAna, svIkRtya = svIkAra karake, svataH = svayaM se, saMtuSTaH - saMtuSTa, abhavat = ho gayA, tanmeghasthavaMze = usa megharatha ke kula meM, avicalanAmakaH = avicala nAmaka, bhUpaH = rAjA, abhUt = huaa| zlokArtha - taba khuda hI mUrkha bana bhole ajJAnI usa somazarmA ne atyadhika lobha ke kAraNa kahe gaye una ko zAstra ke samAna grahaNa kara liyA tathA rAjA se dAna svIkAra karake svayameva saMtuSTa huaa| usI megharatha rAjA ke kula meM avicala nAma kA eka rAjA huA thaa| municAraNasaMgAcca nirmale tasya maanse| sammedabhUmibhRdbhaktirjAtA tyacirakAlataH / / 63 / / adbhuto mahimA tasya zrutaH zrutvA jaharSa saH / tadA saMghasameto'sau zailasaddarzanotsukaH / / 64 / / anvayArtha - tasya = usa rAjA ke, nirmale = nirmala nirvikAra, mAnase - mAnasa yA mana meM, sammedabhUmibhRdbhaktiH = sammeda parvata kI bhakti, jAtA = utpanna ho gayI. acirakAlataH = jaldI se. hi = hI, municAraNasaMgAt = cAraNa muniyoM kA saMga mila jAne se, tina = usa rAjA dvArA) tasya = sammedaparvata kI, adbhutaH = AzcaryakArI, mahimA = mahimA, zrutaH = sunI gayI, ca = aura. (taM = usako) zrutvA = sunakara, saH = vaha rAjA, jaharSa = harSita huA, tadA = taba, asau = vaha rAjA, saMghasameta: = saMgha ke sAtha, zailasadarzanotsukaH = parvata ke darzana acchI taraha se karane ke liye utsuka, (amUt = ho gyaa)| zlokArtha - usa avicala rAjA ke nirmala mana meM sammedAcala parvata kI bhakti utpanna ho gayI, jaldI hI cAraNa muniyoM ke samAgama
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH 307 se usa rAjA ne sammedaparvata kI adbhutakArI mahimA sunI, aura sunakara vaha atyaMta prasanna huA tabhI vaha rAjA saMgha ke sAtha sammedAcala parvata ke darzana acchI taraha se karane ke liye utsuka ho gyaa| dvAtriMzallakSamanujaiH samaM yAtrAM cakAra saH / prApya vidyudvaraM kUTamabhivandya samarcya ca / 65 / / SoDazaproktalakSoktabhavyajIvaiH nRpaH / dhRtvA zrI megharathavaMzajaH ||66 / / samaM dIkSAmavicalo dagdhvA'ghavanaM pUrNa zukladhyAnopravahinanA / samyaktvAdiguNopetaH padaM sa prApa zAzvatam / / 67 / / = anvayArtha - saH = usa rAjA ne dvAtriMzallakSamanujaiH = battIsa lAkha manuSyoM ke samaM = sAtha, yAtrAM = yAtrA ko, cakAra: = kiyA. vidyudvaraM = vidyudvara nAmaka kUTaM = kUTa ko, prApya prApta kare, abhivandya = vaMdanA karake, ca aura samarcya = pUjA karake, saH = usa, zrI megharathavaMzajaH zrImegharatha ke vaMza meM utpanna, avicalaH avicala, nRpaH = rAjA ne SoDazaproktalakSoktabhavyajIyaiH solaha lAkha bhavya jIvoM ke, samaM = sAtha, dIkSAM = muni dIkSA ko dhRtvA = dhAraNa karake, zukladhyAno vahinanA zukladhyAna rUpI ugra tapAgni se pUrNa = sArA, aghavanaM = pApa samUha ko, dagdhvA = jalAkara, samyaktvAdiguNopetaH samyaktvAdiguNoM se sahita hote, padaM = pada arthAt mokSa ko, prApa = prApta = zAzvataM = zAzvata, kara liyaa| zlokArtha = = ma - = usa rAjA ne battIsa lAkha manuSyoM ke sAtha sammedAcala kI yAtrA kI tathA vidyudvara kUTa ko prApta kara usakI vaMdanA kI, pUjA kI evaM zrImegharatha ke vaMza meM utpanna usa avicala rAjA ne solaha lAkha bhavya jIvoM ke sAtha munidIkSA dhAraNa karake zukladhyAna rUpa agni se sAre karmasamUha ko jalAkara samyaktva Adi guNoM se vibhUSita ho zAzvata siddha pada ko prApta kara liyaa|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = yasmAcchItalanAtha uttamatapaH tejaH kRzAnujvalajvAlAsamparidagdhakarmavipinaH siddhAlayezo'bhavat / dhyAnAdvandanato hi yasya manujaH kaivalyapAtraM bhavet / taM vidyudvarakUTamuttamataraM bhaktyA pravRMdAmahe | 168 || anvayArtha - uttamatapaH tejaH kRzAnujvalajvAlAsamparidagdhakarmavipinaH uttama tapa ke teja rUpI agni kI prajvalita jvAlAoM meM pUrNa rUpa se dagdha kara diyA hai karma rUpI vana ko jisane aise, zItalanAtha: - zItalanAtha bhagavAn, yasmAt = jisa kUTa se, siddhAlayeza: = siddhAlaya ke svAmI, abhavat = huye| manujaH manuSya, yasya = jisake dhyAnAt = dhyAna se, J vandanataH = vandanA se kaivalyapAtraM = nirvANa- mokSa kA pAtra, bhavet = ho jAve, taM = usa uttamataraM zreSThatara, vidyudvarakUTaM vidyuvara kUTa ko bhaktyA = bhakti se, pravRMdAmahe = hama saba praNAma karate haiM / = 1 308 - zlokArtha uttama tapazcaraNa se prasphurita teja rUpI agni kI pradIpta jvAlAoM meM pUrNataH dagdha kara diyA hai karma vana jina ne aise zItalanAtha bhagavAn jisa vidyudvarakUTa se siddhAlaya ke svAmI huye arthAt nirvANa ko prApta huye tathA manuSya jisa kUTa kI vandanA karane se evaM dhyAna karane se mokSa kA pAtra ho jAtA hai hama saba usa zreSThatara vidyuhara kUTa ko bhaktibhAva se praNAma karate haiN| [ iti dIkSitabrahmadevadattaviracite sammedazailamAhAtmye zrIzItalanAthatIrthezavRtAntAsahitaM vidyudvarakUTavarNanaM nAma dazamo'dhyAyaH samAptaH / ] (isa prakAra dIkSita brahmadevadatta viracita sammedazailamAhAtmya nAmaka kAvya meM zrIzItalanAtha tIrthakara ke vRtAnta sahita vidyudvara kUTa kA varNana karane vAlA dazama adhyAya samApta huA / }
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikAdazo'dhyAyaH athottamatapomUrti kevalajJAnasAgaraM / zreyaskaraM candakAnAM zreyAMsaM taM namAmyaham / / 1 / / anvayArtha - atha = aba, uttamatapobhUrti = uttama tapa kI mUrti svarUpa. kevalajJAnasAgaraM = kevala jJAna ke sAgara, vandakAnAM = vandanA karane vAloM ke liye), zreyaskaraM = kalyANakAraka, taM = una, zreyAMsaM = tIrthakara zreyAMsanAtha ko, ahaM = maiM kavi, namAmi = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - aba maiM kavi uttama tapa kI mUrtisvarUpa. kevalajJAna ke sAgara aura vandanA karane vAloM ko kalyANa prada bhagavAn zreyAMsanAtha ko praNAma karatA huuN| gataH saGkulakUTAdyo muktiM saMsAradurlabhAm / zreyasI tatkathAM puNyAM vakSye saMkSepato'dhunA ||2|| anvayArtha - yaH = jo. saMkulakUTAt = saMkulakUTa se. saMsAradurlamAM = saMsAra meM durlabha. muktiM = mukti ko, gataH = gaye, zreyasI = zreyaskarI, puNyAM = pavitra svarUpa vAlI, tatkathA = zreyAMsanAtha bhagavAn kI kathA ko, adhunA = aba, saMkSepataH = saMkSepa se, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha -- jo saMkulakUTa se saMsAra meM durlabha mukti ko prApta ho gaye una tIrthaMkara zreyAMsanAtha kI zreyaskarI aura puNyasvarUpA kathA ko aba maiM saMkSepa se kahatA huuN| dvIpe'sminpuSkarArdhAkhye zucau puurvvidehke| mandare zaivalinyAzca sItAyA uttare taTe ||3|| kacchadezo mahAn tatra bhAtikSemapuraM mahat / tasya rAjA mahAnAsIt nAmato nalinaprabhaH / / 4 / / anvayArtha - asmin = isa. puSkarArdhAkhye = puSkarArdha nAmaka, dvIpe = dvIpa
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zrI sammedazikhara mAhAtmya meM, zucau = pavitra, pUrva videhake = pUrva videha meM, mandare = mandara parvata para. ca = aura, sItAyAH = sItA, zaivalinyA: - nadI ke uttare = uttaravartI, taTe = taTa para, mahAn = vizAla. kacchadezaH = kacchadeza. (AsIt = thA) tatra = usa deza meM, mahat = baDA, kSemapuraM - kSemapura nagara, bhAti :suzogi hotA haitA :- usa para kA, mahAn = mahAn, rAjA = rAjA, nAmataH = nAma se. nalinaprabhaH = nalinaprabha, AsIt = thaa| zlokArtha - isa puSkarAdha dvIpa meM pavitra pUrvavideha kSetra ke mandara parvata para aura sItAnadI ke uttara taTa para eka vizAla kacchadeza thA jisameM kSemapura nAmaka eka bar3A nagara suzobhita hai isa nagara kA mahAna rAjA nalinaprabha thaa| nyAyakartA pratApAbdhiH sukhI dharmaratassadA / rAjyaM cakAra svakRtaiH sukRtaiH pUrvajanmani / / 5 / / anvayArtha - pUrvajanmani = pUrva janma meM, svakRtaiH = svayaM upArjita kiye, sukRtaiH = puNyoM ke kAraNa, nyAyakartA = nyAya karane vAle, pratApAridhaH = paramapratApI, sukhI = sukhI, sadA = hamezA, dharmarataH = dharma meM lage huye, (saH = usa rAjA ne), rAjyaM = rAjya. cakAra = kiyaa| zlokArtha - pUrvajanma meM svayaM kiye puNyakarmoM ke phala se nyAyapriya, paramapratApI. sukhI aura sadaiva dharma pAlana meM lage rAjA ne rAjya kiyaa| sahasravana ekasmin samaye nandanAmake / samAgato'jitasvAmI tapasA bhAskaropamaH / / 6 / / zrutvA tamAgataM rAjA parivArasamanvitaH / mudA taddarzanAkAkSI gatvA tatra nanAma tam |7|| yatidharmAstataH pRSTvA zrutvA vairAgyamAptavAn / rAjyaM samarpya putrAya sa svayaM dIkSito'bhavat / / 8 / / bahubhUpaissamaM tatra dIkSAM sandhArya pAyanIm / ekAdazAGgavibhUtyA tapaH SoDazabhAvanAH ||6||
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH 311 saMbhAvya tIrthakRdagotraM samprApyante taponidhiH / sanyAsena tanuM tyaktvA svarga SoDazamaM yayau / / 10 / / anvayArtha - ekasmin = eka, samaye = samaya, nandanAmake = nanda nAmaka, sahasravane = sahasravana meM, tapasA = tapazcaraNa se. bhAskaropamaH = sUrya ke samAna, ajitasvAmI = ajitasvAmI munirAja, samAgataH = Aye, AgataM = Aye huye, taM = una munirAja ko. zrutvA = sugakara, parivArasamanvitaH = parivAra sahita, rAjA = rAjA nalinaprabha ne, mudA = harSa se, taddarzanAkAMkSI = unake darzana kA AkAMkSI, tatra = vana meM, gatvA = jAkara, taM = una munivara ko, nanAma = namaskAra kiyA, tataH = usake bAda, yatidharmAn = muni ke dharmoM kA, pRSTvA = pUchakara, zrutvA = sunakara, vairAgyaM = viraktibhAva ko, AptavAn = prApta ho gayA, putrAya = putra ke liye, rAjyaM = rAjya. samarpya = dekara, saH = vaha svayaM = khuda, bahubhUpaiH = aneka rAjAoM ke, samaM -- sAtha, pAvanI = pavana svarUpa vAlI, dIkSAM = dIkSA ko, saMdhArya = dhAraNa karake, ekAdazAgavid = gyAraha aMgoM kA jJAtA, bhUtvA = hokara, tapaH = tapa ko, (ca = aura), SoDaza = solaha, bhAvanAH = bhAvanAoM ko. saMbhAvya = acchI taraha karake evaM bhAkara, tIrthakRt = tIrthaGkara nAmaka, gotraM = ucca puNya ko, saMprApya = prApta karake, ante = anta meM, taponidhiH = vaha tapasvI, saMnyAsena = saMnyAsamaraNa se. tanuM = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, SoDazamaM = solahaveM. svarga = svarga ko, yayau = cale gye| zlokArtha -- eka bAra nanda nAmaka sahasra vana meM munirAja ajita svAmI Aye ve tapazcaraNa ke kAraNa sUrya ke samAna kAnti sampanna the| munirAja ko AyA huA sunakara parivAra sahita rAjA nalinaprabha prasannatA se unake darzana kA AkAMkSI hokara aura vana meM jAkara unheM praNAma kiyA usake bAda unase yati ke dharmoM kA pUchakara tathA sunakara virakti ko prApta ho gayA tathA apane putra ke liye rAjya dekara vaha khuda aneka rAjAoM ke sAtha pAvana svarUpa vAlI dIkSA ko dhAraNa karake aura gyAraha
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 zrI sammedazikhara mAhAtmya anoM kA jJAtA hokara, 5 kA pAlana kara evaM solaha kAraNa bhAvanAoM ko bhAkara, tIrthaGkara nAmaka ucca puNya ko prApta karake Ayu ke anta samaya meM saMnyAsamaraNa se deha chor3akara solahaveM svarga meM calA gyaa| tatra puSyottarAkhye sa vimAne svatapobalAt / samprApya cAhamindratvaM reje zAradacandravat / / 11 / / anvayArtha - ca = aura, tatra - vahA~, saH = vaha, puSyottarAkhye = puSyottara nAmaka, vimAne = vimAna meM, svatapobalAta = apane tapa bala se. ahamindratvaM = ahamindrapane ko, samprApya = prApta karake, zAradacandravata - zarada Rtu ke candramA ke samAna. reje = suzobhita huaa| zlokArtha solahaveM svarga meM vaha deva apane tapobala se puSyottara nAmaka vimAna meM ahamindra pane ko pAkara zarada Rtu ke candramA ke samAna suzobhita huaa| dvAviMzatisamudAyuH zuklalezyAlasattanuH / trihastapramitotsedho babhUvAdbhutadarzanaH / / 12 / / gateSvabdeSu tatrAsau dvAviMzatisahasrakaiH / miteSu maansaahaarmgrhiitsukhsNplutH||13|| tathA gateSu pakSeSu dvAviMzatimiteSu saH / zvAsocchyAsadharaH zrImAn sarvakAryakSamo'bhavat / / 14 / / anvayArtha - (saH = vaha deva), adbhutadarzanaH = adbhuta saundarya ke kAraNa darzanIya, zuklalezyAlasattanuH = zuklalezyA se suzobhita zarIra vAlA, dvAviMzatisamudrAyuH = bAvIsa sAgara pramANa Ayu vAlA, trihastapramitotsedhaH = tIna hAtha pramANa U~cI deha vAlA, babhUva = huaa| tatra = vahA~ svarga meM, sukhasaMplutaH = sukha meM magna. asau : vaha deva, dvAviMzatisahasrakaiH = bAvIsa hajAra, niteSu = parimita, abdeSu = varSoM ke, gateSu = bIta jAne para, mAnasAhAraM = mAnasika amRta AhAra ko, agrahIt = grahaNa karatA thaa|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 zrI sammedazikhara mAhAtya zlokArtha - saMsAra meM dIpaka ke samAna prakAza karane vAlA vaha deva jisa prakAra se bhUmi para AyA vaha maiM kahatA huuN| jisake sunane se sAre pApoM kA kSaya hove|| jambUdvIpe zubhe kSetre bhArate kauzalAbhidhe / deze siMhapurI tatra cekSyAko vaMza uttame ||17 / / viSNurnAmAbhavadrAjA bhAgyasiMdhuH pratApavAn / satkIrtiH svavibhUtyA sa devendramapyalajjayat / / 18 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM. bhArate kSetre = bharata kSetra meM, zubhe = zubha Arya khaNDa meM, kauzalAbhidhe =: kauzala nAmaka, deze = deza meM. siMhapurI = siMhapurI nAmaka nagara, (AsIt = thA), tatra = vahauM, uttame = zreSTha, ikSvAkau = ikSvAku, vaMze = vaMza meM, viSNuH = viSNu, nAmA = nAma vAlA, rAjA = rAjA, abhavat = huA. bhAgyasindhuH = samudra sama apAra bhAgya vAlA, pratApavAn = parAkramI-pratApI, satkIrtiH = suyazasampanna. saH = vaha rAjA, svavibhUtyA = apanI vibhUti se, devendra = devendra ko, api = bhI, alajjayat = lajjita karatA thaa| zlokArtha - jambUdvIpa meM bharatakSetra ke AryakhaNDa meM zubha kauzala nAmaka deza hai usameM siMhapurI nAma kI nagarI hai| jisa siMhapurI meM uttama ikSvAku vaMza meM utpanna viSNu nAmaka rAjA the| apAra bhAgyazAlI atyadhika parAkramI aura suvikhyAta kIrti vAlA vaha rAjA apanI vibhUti se devendra ko bhI lajjita karatA thaa| naMdAkhyA tasya mahiSI zubhalakSaNalakSitA | prANezaprANasadRzA svakIyaiH sadguNairdhavam / / 16 / / tayA saha sa dharmAtmA zIlasampannayA tathA / reme rAjagRhe zacyA tridive devarADiva ||20|| anvayArtha -- tasya = usa rAjA kI, naMdAkhyA = naMdA nAma kI, mahiSI = rAnI, dhruvaM = nizcita hI, svakIyaiH = apane, sadguNaiH - sadguNoM dvArA, prANezaprANasadRzA = pati ke liye prANoM ke
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdezaH zlokArtha - usa rAjA kI naMdA nAma kI rAnI nizcita rUpa se apane sadguNoM ke kAraNa pati ke liye prANoM ke samAna priya aura sabhI zubha lakSaNoM se paripUrNa thii| vaha dharmAtmA rAjA usa zIlavatI rAnI ke sAtha rAjabhavana meM usI prakAra ramaNa karatA thA jaise indra zacI ke sAtha svarga meM ramaNa kiyA karatA thA / jJAtyA tayorgRhe devAgamanaM bhAvinaM tathA / zakrAjJayA dhanAdhIzo vasuvRSTiM cakAra saH / / 21 / / tAM dRSTvA vismitAH sarve santatApAtanirbharAm / anvamanyanta bhavane rAjJo bhAvi zubhaM mahat / / 22 / / anvayArtha tayoH = una rAjA-rAnI ke gRhe = ghara meM, bhAvinaM hone vAlA, devAgamanaM tIrthaGkara kA Agamana, jJAtvA = jAnakara, saH usa, dhanAdhIzaH kubera ne, zakrAjJayA - indra kI AjJA se basuvRSTiM maNiratnoM kI varSA ko cakAra = kiyA, santatApAtanirbharAM = nirantara girAte huye ratnoM se bharI, tAM - usa varSA ko dRSTvA = dekhakara, sarve = sabhI loga, vismitAH = Azcaryacakita huye, rAjJaH rAjA ke, bhavane = bhavana meM, bhAvi bhaviSyatkAla meM, mahat = bahuta, zubhaM Age * - = = zubha, ( syAt = hogA ). ( iti = aisA ), anvamanyanta = mAnane lage / 315 samAna priya, (ca = aura), zubhalakSaNalakSitA = zubha lakSaNoM se parilakSita, abhUt = thii| zIlasampannayA = zIlAcaraNa se sampanna, tayA = usa rAnI ke. saha = sAtha, saH vaha, dharmAtmA = dharmapriya rAjA, rAjagRhe = rAjabhavana meM tathA = usI taraha, reme ramaNa karatA thA, iva = yathA, devarAD = devendra, zacyA = zacI ke sAtha, tridive = svarga meM (reme = ramaNa karatA thA) | -- 1. = = = H zlokArtha una donoM rAjA rAnI ke ghara meM bhAvi tIrthakara ke Agamana ko jAnakara indra kI AjJA se usa kubera ne ratnoM kI barasAta kara dii| nirantara girAte huye ratnoM bharI usa varSA ko dekhakara
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 zrI sammedazikhara mAhAlya Azcarya se pUrNa sabhI loga mAnane lage ki rAjA ke bhavana meM bhaviSya meM bahuta kucha zubha hogA / = jyeSThe kRSNadale SaSTyAM zravaNarkSe nRpapriyA / nizAvasAne sA'pazyat svapnAn SoDazamandire ||23|| svapnAnte sA karaTinaM mattaM svamukhapaGkaje / pravizantaM samAlokya prabuddhA vismitA'bhavat / / 24 / / anvayArtha jyeSThe jeTha ke mahine meM, kRSNadale kRSNanayA meM, pAThya SaSThI ke dina, zravaNa = zravaNanakSatrA meM sA nRpapriyA rAjA kI, usa rAnI ne mandire apane mahala meM, nizAvasAne = rAtri ke aMtima prahara meM SoDaza svapnoM ko apazyat dekhA, svapnAnte svamukhapaGkaje = apane mukha kamala karate huye, mattaM = unmatta karaTinaM = = 4 dekhakara, sA = vaha rAnI prabuddhA jAga gayI, (ca = aura), vismitA - Azcaryacakita, abhavat = ho gii| = = == = solaha svapnAn = svapna ke anta meM, meM, pravizantaM = praveza hAthI ko samAlokya = = = zlokArtha - jeTha kRSNA SaSThI ko zravaNa nakSatra meM rAjA kI usa rAnI ne apane mahala meM rAtri ke aMtima prahara meM solaha svapnoM ko dekhA / svapnoM ko dekhane ke bAda apane mukha kamala meM praveza karate huye unmatta hAthI ko dekhakara vaha rAnI jAga gaI aura Azcaryacakita huii| tadaiva mukhamAkezaM saMmA vimalairjalaiH / gatA patisamIpaM sA svazrauSItsvApnikaM phalam ||25|| sandhArya daivatam / rarAja zrutvAdbhutaM phalaM teSAM garbhe mandire devI mahAsukRtabhUriva ||26|| anvayArtha - tadaiva = tabhI, vimalaiH - svaccha, jalaiH - jala se, AkezaM bAloM taka, mukhaM = mukha ko saMmA dhokara, sA = vaha rAnI patisamIpaM = pati ke pAsa, gatA = aura), svAnikaM svapna svapna sambandhI, phalaM svazrauSIt = acchI taraha se sunA, teSAM = = gayI, (ca = phala ko, unakA adbhutaM
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza: 39 - = = AzcaryapUrNa camatkArika, phalaM phala ko zunvA = sunakara, daivatam = deva se tIrthakara ke rUpa meM Aye jIva ko, garbhe garbha meM, sandhArya: = dhAraNa karake, devI = vaha rAnI, mandira mahala meM, mahAsukRtabhUH iva mahApuNyoM kI bhUmi ke samAna, rarAja = suzobhita hone lgii| / = = - zlokArtha - tabhI svaccha jala se keza paryanta apane mukha ko dhokara vaha rAnI pati ke pAsa gayI aura svapnaviSayaka phala ko dhyAna se sunane lagI / svapnoM ke phala ko sunakara tathA tIrthaGkara bAlaka ko garma meM dhAraNa kara vaha rAnI mahA puNyoM kI bhUmi ke samAna mahala meM suzobhita huI / dazame mAsi phAlguNakRSNaikAdazyAM cottame / bhUpagRhe janiM lebhe so'yaM tejasAM nidhiH / / 27 / / anvayArtha = ca = aura dazame dasavA~ mAsi = mAha hone para, phAlguNakRSNaikAdazyAM phAlguNa kRSNa ekAdazI ke dina, uttame = uttama. bhUpagRhe = rAjA ke ghara meM, saH usa, tejasAM = tejoM kA, nidhiH puJja svarUpa, ayaM = isa bAlaka ne, jani = janma, lebhe = prApta kiyaa| = zlokArtha - garbhakAla pUrA hone se dasavA~ mAha Ane para phAlguna kRSNA gyArasa ke dina tejonidhi isa bAlaka ne rAjA ke uttama gRha meM janma prApta kiyA / trijJAnalocanodadbhAsI = zubhalakSaNadIpitaH / taponidhiH prasannAtmA bhrAjate sma raviryathA ||28|| anvayArtha - zubhalakSaNadIpitaH = zubhalakSaNoM se suzobhita, trijJAnalocanodbhAsI tIna jJAna rUpI netroM se jAnane vAle, prasannAtmA = prasanna svarUpa vAle, taponidhiH taponidhi prabhu, (tathaiva = vaise hI), bhrAjate sma = zobhAyamAna huye, yathA - jaise, raviH = sUrya / = zlokArtha -- zubhalakSaNoM se suzobhita, tIna jJAna arthAt mati zruta aura avadhijJAna rUpI netroM se jAnane vAle prasannatA se paripUrNa, taponidhi prabhu vaise hI prakAzamAna huye jaise ravi hotA hai| IE
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 zrI sammedazikhara mAhAtya tadaivAvadhito zakro jJAtyA''yataraM prabhoH / jayetyuccArya sahasA sa devastatra cAgamat / / 26 / / anvayArtha - tadaiva = taba hI, avadhitaH = gavadhijJAna se. prabhoH = bhagavAna kA, avataraM = Agamana-janma. jJAtvA = jAnakara, ca = aura, jaya = jaya ho, iti = aisA, uccArya = kahakara, sahasA = acAnaka, utAvalIpUrvaka, saH = vaha, devaH = indra, tatra = vahA~, Agamat = A gyaa| zlokArtha - tabhI apane avadhijJAna se prabhu kA janma ho gayA hai aisA jAnakara aura jaya ho aisA uccAraNa karake vaha indra utAvalIpUrvaka vahA~ A gyaa| tataH prabhuM samAdAya sAdaraM bhaktinamradhIH / vimAne svAGkagaM kRtyA gataH svarNAcalaM mudA / / 30 / / zilAyAM pANDukAkhyAyAM tatassaMsthApya taM prabhu / cakre ghaTAbhiSekaM sa kSIrodadhijalaizzubhaiH / / 3111 anvayArtha - tataH = usake bAda, bhaktinamradhIH = bhakti se vinamra buddhi vaha indra, prabhu - prabhu ko, sAdaraM = Adara sahita, samAdAya = lekara, (ca = aura), vimAne = vimAna meM, svAGkagaM = apanI goda meM sthita, kRtvA = karake, mudA = prasannatA se, svarNAcalaM = sumerU parvata para, gataH = gayA, tataH = usake bAda, saH = usa indra ne, pANDukAkhyAyAM = pANDuka nAmaka, zilAyAM = zilA para. taM = una, prabhuM = bhagavAna ko, saMsthApya - sthApita karake, zubhaiH = sundara, kSIrodadhijalaiH = kSIra sAgara ke jala se, ghaTAbhiSekaM = ghaTAbhiSeka, cakre = kiyaa| zlokArtha - bhakti se vinanaM buddhi indra prabhu ko Adara sahita lekara tathA vimAna meM unheM apanI goda meM biThAkara prasannatA se merU parvata para gyaa| vahA~ pANDuka zilA para prabhu ko sthApita kare kSIrasAgara ke jala se bhare ghaToM dvArA unakA abhiSeka kiyaa| punargandhodakasnAnaM samApya vidhiyanmudA / divyairAbharaNairdevaM samAbhUSayadadbhutaiH / / 32|| /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH SE talo jayadhvaniM kRtvA punarAyAnnRpAlayaM / tatra saMpUjya devezaM cakre tANDavamuttamam / / 33 / / zreyaskaratvAt zreyAnityabhidhAM trijagadguroH / kRtyA mAtre samarthenaM gatassvarga sa vAsavaH / / 34 / / anvayArtha * punaH = phira, gandhodakasnAna = gaMdhodaka snAna ko. samApya = samApta kara, mudA :: harSa se, adbhutaiH = adbhuta, divyaiH = divya kAMtipUrNa, AbharaNaiH = vastrAbhUSaNoM se, vidhivat = yathAditra, 35 = pro , jamAbadhA :: alAla kiyA, tataH = usake bAda, jayadhvani = jayakAra ko, kRtvA = karake, punaH = phira se, nRpAlayaM = rAjA ke ghara ko, AyAt = A gayA, tatra = vahaoN. devezaM = devoM ke svAmI tIrthakara zizu kI, saMpUjya = pUjA karake, (saH = usane). uttama = uttama. tANDavam = tANDavanRtya ko, cakre == kiyA, zreyaskaratvAta = kalyANa ko karane vAle hone se, trijagadaguroH = tIna loka ke gurU kA, zreyAn = zreyAMsanAtha, iti = yaha, amidhA = nAma. kRtvA = karake. (ca = aura), enaM = ina bAlaka prabhu ko, mAtre = mAtA ke liye, samarpya = dekara, saH- vaha, vAsavaH = indra, svarga = svarga ko. gataH = calA gyaa| zlokArtha - phira prabhu kA gandhodaka snAna baMda karake, harSa se indra ne prabhu ko adbhuta divya vastrAbhUSaNoM se susajjita kiyA tathA usake bAda jayadhvani karake punaH rAjA ke ghara A gayA vahA~ tIrthaGkara zizu kI pUjA karake usane manohara tANDava nRtya kiyaa| kalyANa ko karane vAle hone se usane tInoM jagat ke svAmI kA nAma zreyAMsanAtha karake unheM mAtA ke liye de diyaa| phira vaha indra svarga ko calA gyaa| SaTkSaSThikoTisamproktasAgareSu gateSu vai / zItalezAdabhUcchreyAn tanmadhye prAptajIganaH / / 35 / / cturyuktaashiitilkssvrssaayurbhvtprbhuH| cApAzItyunnatiM vibhradivAkarajayIruciH / / 36 / /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 zrI sammedazikhara mAhAtmya ekaviMzatilakSa varSA yuHparyantaM bAlakeliSu / AsaktaH svecchayA deyaH sukhaM pitroda'daumahat / / 37 / / __ anvayArtha - zItalezAt = tIrthaGkara zItalanAtha se, vai = nizcaya hI, SaTSaSThikoTisamproktasAgareSu = chayAsaTha karor3a sAgara, gateSu = bIta jAne para, tanmadhye = ukta kAla ke bhItara hI. prAptajIvanaH = jinhoMne jIvanaprApta kiyA thA aise, zreyAn = zreyAMsanAtha, amUt =huye, caturyuktAzItilakSAvarSAyuSaH = caurAsI lAkha varSa paryanta Ayu vAle, cApAzItyunnatiM = assI dhanuSa kI U~cAI ko, vibhradivAkarajayIruciH - dhAraNa kara sUrya ko jItane vAlI krAnti se yukta, prabhaH = tIrthaGkara zreyAMsanAtha, abhavat = huye the, ekaviMzatilakSa-- varSAyuHparyantaM = ikkIsa lAkha varSa Ayu taka, bAlakeliSu = bAlakrIr3AoM meM, AsaktaH = lage huye, devaH = bAla tIrthaGkara ne, svecchayA = apanI icchA se. pitroH = mAtA pitA ke liye, mahat = atyadhika, sukhaM = sukha, dadau = diyaa| zlokArtha - tIrthakara zItalanAtha ke bAda chayAsaTha karor3a sAgara bIta jAne para isa kAla meM hI hone vAle tIrthaGkara zreyAMsanAtha huye the| inakI Ayu caurAsIlAkha varSa thI tathA zarIra kI U~cAI assI dhanuSa pramANa thI / yaha prabhu sUrya kI kAnti ko jItane vAlI kAnti se yukta the| ikkIsa lAkha varSa taka bAla krIr3AoM meM lage huye prabhu ne apanI icchA se mAtA-pitA ko atyadhika sukha diyaa| kumAravayasi zrImAn rUpalAdaNyasAgaraH / azeSasuramAnAM mano'haradavekSaNaH / / 38 / / anvayArtha - kumAravayasi = kumArAvasthA meM. rUpalAvaNyasAgaraH = sAgara ke samAna aparimita rUpa aura lAvaNya se yukta, avekSaNaH = sundara nayana dRSTi, zrImAn = zobhAsampanna, saH = yaha, azeSasuramAnAM = sabhI deva aura manuSyoM ke, manaH = mana ko, aharat = hara letA thaa| zlokArtha - kumArAvasthA meM vaha kumAra sAgara ke samAna aparimita rUpa
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH 325 aura lAvaNya se yukta, sundara nayana dRSTi aura zobhA sampanna hotA huA sAre devoM aura manuSyoM ke mana ko hara letA thaa| nItizAstroktakarmANi nItizAstrAdhyayanatatparaH / nItizAstroktakarmANi nItivinnItimAcarat / / 36 / / anvayArtha - nItizAstrapriyaH = nItizAstra ko acchA mAnane vAle, nItizAstrAdhyayanatatparaH = nItizAstra ke adhyayana meM tatpara, nItivid = nIti ke jAnakAra prabhu ne, nItizAstroktakarmANi = nItizAstra meM kahe gaye karmoM ko, (ca = aura), nIti = ko, Acarat = AcaraNa kiyaa| zlokArtha -- kumAra nItizAstra ko acchA mAnate the usake adhyayana meM tatpara the aura nIti ke dAtA ho ra nItigAtra ta mAya ke anusAra hI karmoM ko karate the tathA nIti kA pAlana karate the| prajAnurAgI satataM prajArakSaNakovidaH / prajAsaGgItikIyAMsau prjaanaathmmodyt||40|| anvayArtha - prajAnurAgI = prajA se sneha rakhane vAle, prajArakSaNakovidaH = prajA ke rakSaNa kArya meM dakSa, asau = una kumAra ne, prajAsaGgItikIrtyA = prajA janoM dvArA gAyI gayI kIrti se, prajAnAthaM - rAjA arthAt apane pitA ko, amodayat = prasanna kiyaa| zlokArtha -- prajA janoM meM sneha rakhane vAle, tathA prajA kI rakSA karane meM catura una kumAra ne prajAjanoM dvArA gAyI gayI apanI kIrti se apane pitA prajAnAtha arthAt rAjA ko prasanna kiyaa| tArUNyAgamane tasmai viSNubhUpatisattamaH / sarvathA yogyamAlakSya svayaM rAjyaM dadau mudA / / 4 / / anvayArtha - viSNubhUpatisattamaH = viSNu nAmaka zreSTha rAjA ne, tArUNyAgamane = kumAra kI taruNa avasthA A jAne para. sarvathA = sarva prakAra se yogya, AlakSya = samajhakara. svayaM = khuda hI, mudA =
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ -22 prasannatA se, tasmai = de diyA | = lokArtha - rAjAoM meM zreSTha viSNu nRpati ne putra kI taruNa avasthA A jAne para use sarvathA yogya samajhakara harSa pUrvaka svayaM hI usake liye rAjya de diyA / zrI sammedazikhara mAhAtmya usake liye, rAjyaM = rAjya ko dadau d samprApya paitRkaM rAjyaM siMhAsanasthitaH prabhuH / zuzubhe'titarAM dIptyA devendraM prIDayanniva / / 42 / / -M anvayArtha - paitRkaM = pitA ke, rAjya = rAjya ko, samprApya prApta karake, siMhAsana sthitaH siMhAsana para virAjamAna, prabhuH = rAjA zreyAMsanAtha dIptyA = apanI kAnti se iva = indra ko brIDayan = lajjita karate huye atyadhika zuzubhe suzobhita huye / = mAnoM, devendra atitarAM = / = = - lokArtha - pitA ke rAjya ko pAkara siMhAsana para virAjamAna rAjA zreyAMsanAtha apanI dIpti se mAnoM indra ko lajjita karate huye atizaya zobhA ko prApta ho rahe the / tasya rAjye'khilA pRthvI taskarairvaJcakairvinA / paramAnandamanvabhUt nirbhayA nirUpadravA ||43|| = = = * anvayArtha tasya unake rAjye rAjya meM akhilA sampUrNa, pRthvI dharatI ne taskaraiH = taskaroM ke vaJcakaiH = vaJcakoM ke, vinA = vinA, nirbhayA = bhaya se rahita, nirUpadravA = upadrava se rahita (bhUtvA hokara ), paramAnandaM = parama Ananda kA, anvabhUt = anubhava kiyaa| balokArtha unake rAjya meM taskaroM aura ThagoM ke vinA sArI pRthvI ne bhaya aura upadrava se rahita hokara paramAnanda kA anubhava kiyaa| vipakSAhatapakSA ca taM mattvA vijayezvaram / santAraNopAyanIkRtya zaraNyaM zaraNaMgalAH / / 44 / / = anvayArtha ca = aura, vipakSAhatapakSAH zatruoM dvArA khaNDita naSTa na kiye jAne yogya unake bhAgoM pakSoM ke rAjAoM ne taM una rAjA ko santAraNopAyanIkRtya = tIrtha svarUpa pAra lagAne = |
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdezaH zlokArtha 323 vAlA mAnakara aura bheMTa dekara, vijayezvaraM vijaya jinakA aizvarya hai aise vijetA, zaraNyaM = zaraNa pAne kA Azraya mAnakara, zaraNaM gatAH = unakI zaraNa meM cale gye| -- tathA zatruoM dvArA naSTa na ho sakane vAle unake pakSa vAle rAjAoM ne vividha vastuyeM bheMTa meM prastuta kara unheM vijetA aura zaraNa kA Azraya mAnakara unakI zaraNa meM calA gayA / parairakhaNDitaM rAjyaM saMprApya jagadIzvaraH / narendrakanyA sahitaH sukhamanyabhUt 45 paramaM anvayArtha - paraiH = zatruoM dvArA akhaNDitaM = khaNDita na kiyA jAne yogya, rAjyaM = rAjya ko, saMprApya = prApta karake, jagadIzvaraH jagat ke prabhu rAjA zreyAMsanAtha ne narendra kanyAsahitaH = / rAja kanyAoM se pariNaya karake unake sAtha rahate huye, paramaM = utkRSTa, sukhaM = sukha kA anvabhUt = anubhava kiyaa| zlokArtha - zatruoM dvArA khaNDita na kiye jAne yogya rAjya ko prApta karake jagat ke prabhu rAjA zreyAMsanAtha ne rAja kanyAoM se pariNaya karake unake sAtha rahate huye utkRSTa sukha kA anubhava kiyA 1 AdvicatvAriMzallakSavarSaM sukhamayaM nRpaH / kRtyA rAjyaM hatArAtirbasantatuM samaikSata ||46 / / anvayArtha - hatArAtiH = naSTa kara diye hai zatru jisane aisA yaha, nRpaH rAjA zreyAMsanAtha ne AdvicatvAriMzallakSavarSa bayAlIsa lAkha varSa paryanta, sukhamayaM sukhapUrNa, rAjyaM rAjya ko. kRtvA = karake, basantu vasanta Rtu ko, samaikSata = dekhaa| zlokArtha - zatruoM ko naSTa karane vAle rAjA zreyAMsanAtha ne bayAlIsa lAkha varSa taka sukhamaya rAjya ko karake eka bAra basanta Rtu ko isa prakAra dekhA / = = 1 = praphullAnbhUrUhAMstadvat phalitAn vIkSya nityazaH / kadAcitpunazca tAneya so'pazyat vivarjitAn 1 / 47 / / anvayArtha - praphullAn = vikasita khile huye, bhUrUhAn vRkSoM ko tadvat =
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 zrI sammedazikhara mAhAtmya = khile huye ke samAna, phalitAna = phalayukta, nityazaH = pratidina, vIkSya = dekhakara, caaura, kadAcit = kabhI, punaH = phira se, tAna = una vRkSoM ko, eva = hI, saH = usa rAjA ne, vivarjitAn = phala aura vikasita zobhA se rahita. apazyat = dekhaa| zlokArtha - basanta Rtu meM prAkRtika saundarya ko dekhate huye rAjA ne eka dina pratidina phUloM aura phaloM se yukta vRkSoM ko dekhakara kisI samaya unhIM vRkSoM ko phala aura phUloM se rahila dekhaa| evameva jagatsarvamiti matvA svamAnase / virakto'bhUttadA zreyAn saMsArAd duHkhavAridheH ||4811 anvayArtha - tadA = taba, sarva = sArA, jagat = saMsAra, evaM = aisA, eva = hI, iti = isa prakAra, mattvA = mAnakara, svamAnase = apane mana meM, zreyAn = tIrthaGkara zreyAMsanAtha,duHkhavAridheH = dukha ke samudra svarUpa, saMsArAta = saMsAra se viraktaH .. virakta, abhUta = ho gyaa| zlokArtha - tamba arthAt vRkSoM ko phUla Adi se zUnya dekhakara rAjA zreyAMsa sAre jagat ko bhI aisA hI mAnakara duHkhoM ke samudra svarUpa saMsAra se virakta ho gye| sArasvatAstadAgatya taM dRSTyA sphAritekSaNaH / tuSTuyurvividhairvAkyaiH vairAgyasAragarbhitaiH // 46 / / anvayArtha - tadA = taba arthAt rAjA ko vairAgya hone para. (tatra = vahA~), Agatya = Akara, (ca = aura), taM = usako, dRSTvA = dekhakara, sphAritekSaNAH = prasphuTa netroM vAle, sArasvatAH = sArasvata jAMti ke laukAntika devoM ne, vividhaiH = aneka prakAra ke, vairAgyasAragarbhitaiH = vairAgya ke sAra tattva aura mahattva ko batAne vAle. vAkyaiH = vAkyoM se. tuSTuvuH = stuti kii| zlokArtha - rAjA ke vairAgya ko prApta hone kA samAcAra jAnakara sArasvata jAti ke laukAntika devoM ne vahA~ Akara visphArita netroM
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH 325 se pUrNa hote huye vairAgyapUrNa sAragarbhita vacanoM se unakI stuti kii| devendro'pi jayetyuktvA tatrAgatyAnamatprabhum / devadevIgaNopetaH zirassandhArya bhUtale / 50 / / anvayArtha - devadevIgaNopetaH = deva aura deviyoM ke samUhoM se yukta. devendraH = indra ne, api = bhI, jaya = jaya ho, iti = aisA, uktvA = kahakara, tatra = vahIM, Agatya = Akara, gUtale = pRthvI para, ziraH = mastaka ko, sandhArya = lagAkara, prabhu = prabhu ko, anamat -- praNAma kiyA / zlokArtha - devandeviyoM ke samUha se sahita devendra ne bhI jaya zabda kA uccAraNa karake aura vahA~ Akara pRthvI para sira lagAkara bhagavAn ko namaskAra kiyaa| devopanItA vimalaprabhAkhyAM zikSikA prabhuH / samAsasya savaiSAzu sukadanaM yadI / / 51 / / anyayArtha - tadaiva = tabhI, prabhuH = prabhu, devopanItA = devoM dvArA lAyI gayI, vimalaprabhAkhyA = vimalaprabha nAmaka, zibikAM = pAlakI para, samAruhya = car3hakara, Azu = zIghra hI, sahetukavanaM = sahetuka vana ko, yayau = calA gayA / zlokArtha - tabhI prabhu devoM dvArA lAyI gayI vimalaprabha nAmaka pAlakI para car3hakara zIghra hI sahetuka vana ko calA gyaa| tatra dIkSAvidhAnena siddhAnsamabhivandya saH / kRSNaikAdazikAyAM ca phAlgune zrAvaNoDuni ||2|| jainI muktinidAnAM saddIkSA jagrAha tatvavit / sahasrapramilairbhUpaiH sArdhaM bhUtvAvadhIkSitaH / / 53 / 1 anyayArtha - tatra = usa sahetukavana meM, phAlgune = phAlguna mAha meM, kRSNaikAdazikAyAM = kRSNa pakSa kI ekAdazI ke dina, zrAvaNoDuni = zrAvaNa nakSatra meM, avadhIkSitaH = avadhijJAna se jAnate huye, mUtvA = hokara, tattvavit = tattvavettA-tatvajJAnI, saH = una prabhu ne, siddhAna = siddhoM ko, abhivandha = praNAma
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 zlokArtha anvayArtha zlokArtha - zlokArtha karake dIkSAvidhAnena = = eka hajAra, bhUpaiH = rAjAoM ke sArdhaM mukti ke liye kAraNabhUta, jairnI prazaMsanIya munidIkSA ko jagrAha . = siddhArthaM sa dvitIye'ni bhikSAyai gatavAnpuram / nandiSeNAbhidho rAjA tasmai sabhojanaM dadau / / 54 / / saH vaha munirAja, dvitIye = dUsare, ani AhAra ke liye siddhArtha siddhArtha, puraM gatavAn = gayA. (tatra - vahA~), nandiSeNAbhidhaH nAmaka, rAjA ne, tasmai sAtvika bhojana dadau unake liye, sabhojanaM diyA | vaha munirAja dUsare dina AhAra lene ke liye siddhArtha nagara gaye vahA~ rAjA naMdiSeNa ne unake liye sAtvika bhojana pradAna kiyA / anvayArtha - punaH zrI sammedazikhara mAhAtmya dIkSA lene kI vidhi se sahasrapramitaiH sAtha. muktinidAnAM jainezvarI, saddIkSAM grahaNa kara liyaa| === usa sahetukavana meM phAlguna kRSNA gyArasa ke dina zrAvaNanakSatra meM adhijJAna ke svAmI tattvajJAnI prabhu ne siddhoM ko namaskAra karake dIkSA grahaNa karane kI rIti se eka hajAra rAjAoM ke sAtha mukti ke liye kAraNa prazaMsanIya jainezvarI munidIkSA ko grahaNa kara liyA / - = = = dina, bhikSAyai nagara ko, nandiSeNa = acchA = dvivarSAvadhimaunabhAk / punarvanaM samAsAdya nAnAzucipradezeSu tapazcakre sudAruNam / / 55 / / pazcAt vanaM = vana ko, samAsAdya = prApta karake, dvivarSAvadhimaunabhAk = do varSa paryanta taka mauna dhAraNa karane vAle una munirAja ne nAnAzucipradezeSu = aneka pavitra sthAnoM para, sudAruNaM - kaThoratama tamaH = tapazcaraNa ko, cakre = kiyaa| phira usake bAda vana meM Akara do varSa taka mauna vrata dhAraNa karane vAle una munirAja ne aneka pavitra sthAnoM meM bhISaNakAla kaThora tapazcaraNa kiyA /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza: tapo'gnijvAlayA tadA / ghAtikarmamahAraNyaM bhasmIcakre tato mohazatrukSayamapi vyadhAt / / 56 / / anvayArtha tadA = taba tapo'gnijvAlayA = tapaH rUpa agni kI jvAlAoM se, ghAtikarmamahAraNyaM ghAtikarma rUpa bhayaMkara vana ko bharama kara diyA, tataH = usake bAda, mohazatrukSayam = moha rUpa zatru kA kSaya bhI, vyadhAt kara diyaa| zlokArtha - bhISaNa tapazcaraNa karane para una munirAja ne tapazcaraNa svarUpa agni jvAlAoM se ghAtikarmoM ke vizAla vana ko jalA diyA usase mohazatru kA bhI kSaya kara diyA gayA / amAyAM mAghamAsasya tindukadumatale prabhuH / lebhe sa kevalajJAnaM mokSasaMprAptikAraNam ||57 / / anvayArtha mAghamAsasya mAgha mAsa kI, abhAryA amAvasyA ke dina. tindukadrumatale te dU~ vRkSa ke nIce, saH una, prabhuH = bhagavAn ne, mokSasamprApti kAraNaM mokSa prApta karane meM kAraNa svarUpa, kevalajJAnaM - kevalajJAna ko lebhe prApta kara liyaa| zlokArtha mAgha mAha kI amAvasyA ko tedU~ vRkSa ke nIce munirAja zreyAMsanAtha ne mokSa ke kAraNa svarUpa kevalajJAna ko prApta kara liyA / = * A zlokArtha = 39 - devendraH sArdhaM nikhiladevataiH / = tadaivAgatya prabhozca samavasAramasau racayatyamarodbhutaM sma / / 58 / / anvayArtha - tadaiva = usa hI samaya, nikhiladevataiH sampUrNa devatAoM ke. sArdhaM = sAtha.. Agatya - Akara, asau - usa devendraH . = devendra ne prabhoH kevalajJAnI bhagavAn kA amarodadbhutam = devoM ke liye bhI AzcaryakArI, samavasAram = samavasaraNaM, - racayati sma = rcaa| usa hI samaya sabhI devatAoM ke sAtha Akara usa indra ne bhagavAn kA devoM ko bhI AzcaryakArI samavasaraNa raca diyA / kunthusenAdibhistatra yathoktaiH sarvakoSThagaiH / stutaH sampUjito devaH svatejobhirvyabhAttarAm / / 56 / /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tatra = usa samavasaraNa meM, yathoktaiH = jaise kahe gaye haiM vaise, sarvakoSThagaiH = sAre koThoM meM sthita, kunthusenAdibhiH = kunthusena Adi dvArA, stutaH :- stuti kiye jAte huye, sampUjitaH = prazaMsA se pUjita hote huye, devaH = bhagavAn, svatejobhiH = apane teja puJja se, vyabhAttarAm = atizaya zobhAyamAna huye| zlokArtha - samavasaraNa jisa prakAra kahe gaye haiM vaise hI sAre koThoM meM sthita kunthusenAdi ke dvArA stuta aura saMpUjita bhagavAn apane tejapuJja se atizaya zobhA ko prApta huye| sampRSTo'yaM gaNendrAyaistattvaM jijJAsubhistadA / yakre ca tattvavyAkhyAnaM sArvaM sarvaprakAzakam / / 6 / / anvayArtha - yadA = jaba, tatvaM = tatva, jijJAsubhiH = jijJAsu, gaNendrAdyaiH - gaNadharAdikoM dvArA, ayaM = yaha bhagavAna, sampRSTaH = pUche gaye, tadA -- taba, saH = bhagavAn ne, sArvaM = sabhI padArthoM se sambandhita, sarvaprakAzakam = sabhI kA prakAzana karane vAlA, tattvavyAkhyAnaM = tatva kA vyAkhyAna, cakre = kiyaa| zlokArtha - tabhI tattva ko samajhane ke jijJAsu gaNadharAdikoM dvArA yaha bhagavAn pUche gaye taba bhagavAn ne sabhI padArthoM ke tattva ko prakAzita karane vAlA sArabhUta vyAkhyAna kiyaa| harSayan divyani?SAt sarvAMstattvavyayasthitAn / vyAharatpuNyadezeSu paramAnandasAgaraH / / 1 / / anvayArtha - divyanirghoSAt = divyadhvani se, sarvAn = sabhI, tattvavyavasthitAna = tatva meM vyavasthita hai buddhi jinakI arthAt tattvajijJAsuoM ko, harSayan = prasanna karate huye, paramAnandasAgara: - parama Ananda ke svAmI bhagavAn zreyAMsanAtha ne, puNyadezeSu = puNya dezoM meM, vyAharat = vihAra kiyaa| gekArtha - tattva meM vyavasthita hai buddhi jinakI aise sabhI tattvajijJAsuoM ko apanI divyadhvani se harSita karate huye parama AnaMda ke sAgara bhagavAn zreyAMsanAtha ne sabhI puNyadezoM meM vihAra kiyaa|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH 326 AyurmAsAvaziSTatvaM jJAtvA saMhRtya tAnam / sammedaparvataM prApa sahanamunisaMyutaH / / 6 / / tatra saMkulakUTe'sau sthitvA bhAsAvadhiH prabhuH / mahAyogasamArUDho sarvakarmakSayaMkaraH / / 63 / / pratimAyogamAsthAya AvaNe paurNimAtithau / sAdhakairmunibhiH sArdhaM sukhaM siddhAlayaM gataH / / 64 / / anvayArtha - sahasramunisaMyutaH = eka hajAra muniyoM se yukta prabhu, AyurmAsAvaziSTatvaM - Ayu kI eka mAsa avaziSTatA ko, jJAtvA = jAnakara, tadadhvani = divyadhvani ko, saMhRtya = sameTakara, sammedaparvataM = sammedaparvata ko, prApa = prApta ho gaye, tatra = vahA~, saMkulakUTe = saMkulakUTa para, sthitvA = Thaharakara, asau = vaha, mahAyogasamArUDhaH = mahAyoga meM ArUr3ha, sarvakarmakSayaMkaraH = sAre kamoM kA kSaya karane vAle, mAsAvadhiH = eka mAha taka Thahare huye, prabhuH = bhagavAn, zrAvaNe = zrAvaNa mAsa meM. pUrNimAtithau = pUrNimA tithi meM, pratimAyogamAsthAya = pratimAyoga ko dhAraNa karake. sAdhakaiH = sAdhaka, munibhiH = muniyoM ke, sArdha = sAtha. sukhaM = sukha svarUpa, siddhAlayaM = siddhazilA para, gataH = cale gye| zlokArtha - eka hajAra muniyoM se yukta prabhu eka mAha Ayu zeSa rahane para divya dhvani ko rokakara sammedaparvata para cale gye| vahA~ saMkulakUTa para sthita hokara eka mAha kI saMsArAvadhi vAle, mahAn yoga meM saMlagna aura sAre karmoM kA kSaya karane vAle una zreyAMsanAtha bhagavAn ne pratimAyoga lagAkara sAdhaka munirAjoM ke sAtha zrAvaNa pUrNimA ko sukhamaya siddhAlaya ko cale gye| SaNNavatyukttakoTInAM koTyastAvantya eva ca / koTyasSaNNavatyuktA lakSoktanavatikArddhakam / / 65 / / sahasrANi tathA paJca zatAni tadanantaram / dvicatvAriMzatizcaivaM gaNitAH muninAyakAH / / 66 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmA prabhoranantaraM tasmAt kuuttaatsngkulnaamkaat| tapastejo'rkarUcirAH samprAptAH paramaM padam / / 67 / / anvayArtha - SaNNavatyuktakoTInAM koTyaH = chiyAnaveM kor3Akor3I, ca = aura. tAvatyaH = Una, eva = hI, bagAvatyukttA koTyaH = chiyAnaveM karoDa, lakSoktanavatikArddhakaM sahasrANi = eka lAkha peMtAlIsa hajAra, tathA ca = aura, paJcazatAni = pA~ca sau, tadanantaraM = usake Age, dvicatvAriMzatiH = bayAlIsa, evaM = isa prakAra itanI saMkhyA meM, gaNitAH = gine gaye yA parigaNita, tapastejorkarUcirAH = tapa ke teja se sUrya samAna kAntimAna, muninAyakAH = munirAja, prabhoH = candraprabhu bhagavAn ke, anantaraM = pIche yA bAda meM. tasmAt = usa, saMkulanAmakAt = saMkula nAmaka, kUTAt = kUTa se. paramaM = utkRSTa, padaM = siddha sthAna ko, samprAptAH = prApta ho gye| zlokArtha -- candraprabha bhagavAn ke bAda usa saMkulakUTa se chiyAnaveM koDAkor3I chiyAnaveM karoDa eka lAkha peMtAlIsa hajAra pAMca sau bayAlIsa tapazcaraNa ke teja se sUryasama kAntimAn munirAja mokSa gye| tatpazcAnnandiSeNAkhyo yAtrAM cakre girernRpaH / tatkathAM pAvanI dhIrAH zRNudhvaM zraddhayAnvitAH / / 68 / / anvayArtha - tatpazcAt - usake bAda, nandiSeNAkhyaH -- nandiSeNa nAmaka, nRpaH = rAjA ne, gireH = sammedazikhara parvata kI, yAtrA = yAtrA ko, cakre = kiyA, zraddhayAncitAH = zraddhA se yukta hote huye, dhIrAH = he! dhairyazIla buddhimAn loga, pAvanI = pavitra karane vAlI, tatkathAM = usa kathA ko, zRNudhvaM = suno| zlokArtha - tatpazcAt nandiSeNa nAmaka rAjA ne sammedagiri kI yAtrA kI | he dhIra puruSoM! zraddhA se yukta hokara tuma usa pAvana kathA ko suno|
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH jambUmati zubhe kSetre bhArate cAryakhaNDe / viSaye nalinAsyetiramyaM kalpapuraM mahat / / 66 / / nRpa Anandaseno'bhUt rAjhI vijayasenikA / satI lakSaNasampannA zaraccandanibhAnanA ||70 / / tayA saha sa dharmAtmA svapUrvakRtapuNyataH / abhuJjata paraM saukhyaM dharmo hi sukhakAraNam / / 71 / / anvayArtha - jambUmati = jambU vRkSa vAle, dvIpe = dvIpa meM, zubhe = sundara, bhArate - bharata, kSetra = kSetra meM, AryakhaNDake = AryakhaNDa meM. nalinAkhye = nalina nAmaka, viSaye = deza meM, atiramyaM = atyadhika manohara, mahat = vizAla. kalpapuraM = kalpapura nAmaka nagara, (AsIt -: thA). (tatra - usa nagara meM), nRpaH AnandasenaH = rAjA Ananda sena, ca = aura, rAjJI = rAnI. satI = pativratA, lakSaNasampannA = zubhalakSaNoM se yukta, zaraccandranibhAnanA = zarad Rtu ke candramA ke rAna mukha vAlI, vijayasenikA = vijayasenikA, abhUt = thI, tayA = usa rAnI ke. saha = sAtha, saH = usa, dharmAtmA = dharmazIla rAjA ne, svapUrvakRtapuNyataH = apane pUrvasaMcitapuNyodaya se, paraM - utkRSTa, sukhaM = sukha ko, abhujata = bhogA, dharmaH - dharma, hi = hI, sukhakAraNam = sukha kA kAraNa, (asti zlokArtha - jambUdvIpa ke sundara bharatakSetra meM AryakhaNDa ke nalina nAmaka deza meM atyadhika manohara aura vizAla nagara kalpapura thA jisameM rAjA Anandasena aura rAnI patidharma kA pAlana karane vAlI, zubhalakSaNoM se yukta aura zarada Rtu ke candramA ke samAna mukha vAlI vijayasenikA thii| usa rAnI ke sAtha usa dharmAtmA rAjA ne apane pUrva saJcita puNya karmo ke udaya se utkRSTa sukhoM ko bhogaa| sacamuca, dharma hI sukha kA kAraNa hotA hai| ekadApravane zrutvA guNabhadaM samAgatam / svAminaM zIlasampannaM draSTuM kevalinaM yayau / 72 / /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 mahAnubhAvaM guNitaM samIkSyAnandasenakaH | bhavadAjJayA / 74 / / triH parikramya taM bhaktyA natvA punaruvAca saH / / 73 / / svAmin! nirvANakAGkSA me tadarthaM yatanaM mune / kaSTaM kRtvA tapaH kartumutsahe anvayArtha - ekadA = eka dina, AmravanaM guNabhadra, svAminaM = svAmI ko, samAgataM sunakara, zIlasampannaM - utkRSTa zIla se sampanna, kevalinaM kevalI paramAtmA ko draSTuM dekhane ke liye yayau = gayA, Anandasena rAjA. mahAnubhAvaM saH = vaha, Anandasenaka: = Amravana meM, guNabhadraM = AyA huA, zrutvA = 1 = jitanA sunA thA usase kaI guNA taM unako bhaktyA = bhakti (ca = = = una mahApuruSa ko guNitaM adhika, samIkSya = dekhakara, se, natvA = namaskAra karake, aura), triH parikramya tIna parikramA karake, punaH phira se uvAca bolA, svAmin = he bhagavAn! me merI nirvANakAGkSA mokSa pAne kI abhilASA ( asti = hai), mune! he munivaryA ! tadarthaM = usake liye, yatanaM yatna ko, kRtvA = karake, kaSTaM = kaThora (kaSTa se karaNIya), tapaH = tapazcaraNa ko kartuM = karane ke liye, maiM, utsahe bhavadAjJayA = ApakI kRpA pUrNa AjJA se, ahaM = utsAhita hUM / - = = zlokArtha = = -- = H = = zrI sammedazikhara mAhAtma 1 = = = = tataH prAha munirbhUpaM yadi niHzreyasamabhivAJchasi / tarhi sammedazailasya yAtrAM kuru mahAmate / / 75 / / anvayArtha - tataH = rAjA ke vaisA karane ke bAda muniH munirAja, bhUpaM mokSa yadi, niHzreyasaM = rAjA se. bole, yadi prAha ko, abhivAJchasi tuma cAhate ho, tarhi = to, mahAmate = he buddhimAn, sammedazailasya sammedazaila kI yAtrAM = yAtrA = karo 1 = = ko = = kurU rAjA ke vaisA kahane para munirAja ne rAjA se kahA- he buddhimAn ! yadi tuma mokSa cAhate ho to sammeda parvata kI yAtrA karo /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH tvamasminneva payArye mukti thAsyasi nizcitam / iti zrutvA nandiSeNaH tadaivAnandabherikAm / 76 / / akArayatsa nirghoSaM saMghapUjAM vidhAya ca / dRDhabhakyA zikhariNo yAtrAM mahAmatiH / / 7 / / anvayArtha - tvam = tuma, asmin = isa, eva = hI, paryAye = paryAya meM, nizcitam = nizcita hI, muktiM = mukti ko. yAsyasi : jAoge. iti = aisA, zrutvA = sunakara, nandiSeNaH = nandirSaNa rAjA ne, tadaiva = usa hI samaya, AnandabherikA = AnandabherI ko, akArayat = bajavAyA, ca = aura, saH = usa, mahAmatiH mahAmati ne, nirghoSa = udaghoSa ko, (ca = aura), saMghapUjAM - saMghoM kI pUjA ko. vidhAya = karake, dRDhabhaktyA = sudRr3ha bhakti se, zikhariNaH = zikhara kI. yAtrAM = yAtrA ko, cakre = kiyaa| zlokArtha - he rAjana! tuma isI paryAya meM nizcita hI mokSa jaaoge| muni ke yaha vacana sunakara nandiSeNa rAjA ne usI samaya AnaMdabherI bajavA dI, tathA usane udghoSaNA karake evaM saMghoM kI pUjA karake sudRDha bhakti bhAva se zikhara kI yAtrA kii| tatra gatvA saGkulAkhyaM vavande kUTamuttamam / pazcAddigambaro bhUtvA koTibhavyaiH samanvitaH | 178 || dIkSito'yaM dagdhakarmA tapasA muktimApa saH / koTyuktaproSadhAnAM yatphalaM proktaM munIzvaraiH / / 76 / / anAyAsAllabhenmartyaH tatphalaM saGkulekSaNAt / vandanAt sarvakUTAnAM phalaM hi ko'nuvaryeta / / 8,0 / / anvayArtha - tatra = vahA~ arthAt sammeda parvata para, gatvA = jAkara, saMkulAkhyaM = saMkula nAmaka, uttama = zreSTha, kUTaM = kUTa ko, vavandaM = praNAma kiyA, pazcAt = phira, ayaM = yaha rAjA, koTibhavyaiH = eka karor3a bhavyoM ke, samanvitaH = sAtha, digambaraH = digambara nagna, bhUtvA - hokara, dIkSitaH = dIkSita huA, tapasA = tapazcaraNa se, dagdhakarmA = karmoM ko naSTa karane
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI sammedazikhara mAhAtmya vAle. saH = usane, muktiM - mokSa ko, Apa = prApta kara liyaa| munIzvaraiH = kevalajJAniyoM dvArA, koTyuktaproSadhAnAM = eka karor3a proSadhopavAsoM kA, yatphalaM = jo phala, proktaM = kahA gayA hai, tatphalaM = usa phala ko, martyaH = manuSya, saMkulekSaNAt - saMkula kUTa ke darzana se, anAyAsAt = vinA kisI prayAsa ke. labhet = prApta kara leve, sarvakUTAnAM = sArI kUToM kI, vandanAt = vandanA karane se. (yat = jo) phalaM = phala hai, (tat = usa phala ko). kaH = kauna, anuva]ta = varNita kare / zlokArtha - rAjA ne sammedazikhara parvata para jAkara saMkula nAmaka usa zreSTa kUTa ko praNAma kiyaa| phira yaha rAjA eka karor3a bhavyoM ke sAtha nagna digambara hokara dIkSita huA tathA tapazcaraNa se sAre karmoM ko dagdha karane vAle usane mukti prApta kara lii| eka karor3a proSadhopavAsoM kA jo phala munirAjoM ne kahA hai usa phala ko saMkulakUTa ke darzana se manuSya anAyAsa hI prApta kara letA hai| to sampUrNa kUToM kI vandanA se prApta hone vAle phala kA varNana kauna kara sake? zreyAn yataH prmdusshtiivrtejH| sUkSmapradagdhanikhilAyatakarmabandhaH / / mokSaM jagAma bahubhavyaziya prdaataa| zreyaskaro bhayatu me satataM sa kUTaH / / 8 / / anyayArtha - paramadussahatIvratejaH = atyadhika dussaha arthAt kaThora yA ugra tapazcaraNa se tIvra ho gayA hai teja jinakA aise vaha, sUkSmapradagdhanikhilAyata karmabandhaH = sUkSma dhyAna se jalA diyA hai sampUrNa vyApta karma bandha ko jinhoMne aise vaha, zreyAn = zreyAMsanAtha, yataH = jisa sakula kUTa se, mokSa = mokSa ko, jagAma = gaye, bahubhavyazivaM = aneka bhavya jIvoM ke liye mokSa ko. pradAtA = dene vAlA, saH = vaha, kUTaH = kUTa, me = mujhe, satataM = sadA, zreyaskaraH = kalyANa karane vAlA, bhavatu = hove|
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza 335 zlokArtha atyadhika kaThora tapazcaraNa vrata kA paripAlana karane se jinakA teja arthAt prabhAmaNDala bar3ha gayA hai aura jinhoMne sUkSma dhyAna se sampUrNa karmabandha samUha ko dagdha kara diyA hai aise zreyAMsanAtha bhagavAn jisa kUTa se mokSa gaye, vaha kUTa jo aneka bhavya jIvoM ko mokSa kA pradAtA hai, mujhe bhI nirantara kalyANakAraka arthAt zreyaskara hove / [ iti dIkSitabrahmadattaviracite sammedazailamAhAtmye tIrthaGkara zreyonAthavRtAntasamanvitaM saMkulakUTayarNanaM nAma ekadazamo'dhyAyaH samAptiGgataH / ] (isa prakAra dIkSita brahmadatta racita sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara zreyAMsanAtha ke vRtAnta se pUrNa saMkulakUTa kA varNana karane vAlA gyArahavAM adhyAya samApta huA / }
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvAdazo'dhyAyaH vimalo jJAnasampanno vimalo vimaladyutiH / mAnA pilalAyo naH kuzarAdvimalaM manaH / / 1 / / anvayArtha - vimalaH = vimalanAtha, jJAnasampannaH = jJAna se samRddha sampanna haiM, vimalaH = vimalanAtha, vimaladyutiH = vimala arthAta svaccha dhavala kAnti vAle haiM, nAmnA = nAma se. (api = bhI), vimalanAthaH = vimalanAtha, naH = hamAre. manaH = mana ko, vimalaM = nirmala arthAt rAga -dveSa se rahita, kurutAt = kreN| zlokArtha - vimalanAtha tIrthaGkara kevalajJAna se sampanna haiM tathA vimala arthAt svaccha dhavala kAnti se suzobhita haiM aise nAma se bhI vimalanAtha jI hamAre mana ko vimala kara deN| dhanyo jinastvaM vimalo dhanyo'sau jainadhArmikaH / dhanya ikSvAkuvaMzazca dhanyA sA kmpilaapurii||2|| anvayArtha - vimalaH = vimalanAtha. jinaH = jinendra, tvaM = tuma, dhanyaH = dhanya, (asi = ho), asau = vaha, jainadhArmika:= jainadharma kA pAlana karane vAlA, dhanyaH = dhanya. (asti = hai), ikSvAkuvaMzaH = ikSvAkuvaMza. dhanyaH = dhanya, (asti = hai), ca = aura, kampilApurI = kampilAnagarI nAmaka, sA = vaha nagarI, dhanyA = dhanya. (asti = hai)| zlokArtha - he vimalanAtha jinendra! tuma dhanya ho, vaha jainadhArmika ikSvAkuvaMze aura kamliAnagarI bhI dhanya hai| yadvAgAdarzamadhye'tra bhAsate nikhilaM jagat / tasmai vimalanAthAya praNAmo me trikAlataH / / 3 / / anvayArtha - atra = isa bhArata bhUmaNDala para, yahAgAdarzamadhye = jinake vacana rUpI darpaNa meM, nikhilaM = sampUrNa, jagata = saMsAra, bhAsate = pratimAsita hotA hai, tasmai = una, vimalanAthAya =
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza: zlokArtha 337 vimalanAtha ke liye me = merA, trikAlataH tInoM kAla kI apekSA se praNAmaH = praNAma hai| - isa bhArata bhUmaNDala para jinake vacana rUpI darpaNa meM sArA jagat pratibhAsita hotA hai una vimalanAtha prabhu ke liye merA trikAla vandanA kI apekSA se athavA hara samaya namaskAra hai / == prasiddhe dhAtakIkhaMDe merau dIpte'tha pazcime 1 tatpazcime videhAkhyaM kSetraM paramamuttamam ||4|| saritatrAsti sItodA pavitrataravAribhRt / tadbhAge dakSiNe bhAti mahAramyena pattanam ||5|| pure tatrAbhavadrAjA mahAnagare'tinAmni / padmasenaH sa bhikSUNAM gIrvANatarusannibhaH / svapUrvajanmasukRtaiH svamahiSyA samaM prabhuH / zakavad bubhuje svIyaM rAjyaM nihatakaNDakam ||7|| 1 = = anvayArtha - atha = anantara prasiddhe = suprasiddha dhAtakIkhaNDe = dhAtakIkhaNDa dvIpa meM dIpte = kAntipUrNa, pazcime = pazcima, merau sumerU parvata para tatpazcime = usake pazcima meM, paraM = utkRSTa, uttamaM = uttama, videhAkhyaM = videha nAmaka, kSetraM = kSetra, (asti hai), tatra = pazcima videha meM. pavitrataravAribhRt = pavitra jala se bharI, sItodA sItodA, sarita = nadI, (asti = hai) tadadbhAge dakSiNe = usa nadI ke dakSiNa meM mahAramyA iva atyadhika ramaNIya ke samAna, pattanam = eka nagara (AsIt = thA ) tatra usa mahAnagareti = mahAnagara isa nAmni = nAmaka, pure = nagara meM, padmasenaH = padmasena nAmaka rAjA = rAjA, abhavat = huA thA, bhikSUNAM bhikSuoM ke liye, gIrvANatarusannibhiH = devavRkSa arthAt kalpavRkSa ke samAna, saH usa prabhuH = rAjA ne, svapUrvajanmasukRtaiH apane pUrvajanma ke puNyoM ke kAraNa, svamahiSyA = apanI rAnI ke samaM = sAtha, svIyaM = apane, nihatakaNDakam : = kaNTaka rahita, rAjyaM - indra ke samAna, bubhuje = pAlana kiyaa| = = rAjya ko, zakravat 1 =
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 338. zlokArtha - suprasiddha dhAtakIkhaNDa dvIpa meM kAntipUrNa pazcima merU parvata para uttama aura sundara pazcima vidaha kSetra hai jahA~ pavitra jala se pUrNa sItodA nadI hai usa nadI ke dakSiNa meM atyadhika ramaNIya eka nagara hai usa mahAnagara nAmaka nagara meM padmasena rAjA rahatA thA vaha rAjA bhikSuoM ke liye devadArU kalpavRkSa ke samAna thA usane apane pUrvopArjita zubha karmoM ke kAraNa apane kaNTakavihIna rAjya kA pAlana apanI rAnI ke sAtha vaise hI kiyA jaise indra apane rAjya kA pAlana karatA hai| ekasminsamaye pItAmbaraM dhRtvA vane zubhe / bahubhirmunibhissArdhaM padsenaH samAyayau / / 6 / / zrutvA taM munizArdUlaM samAyAtaM mahAprabhuM / tadvandanArthaM bhUpAlaH pratyagAtsa janaiH samam ||6||| anvayArtha ekasmin eka samaye - eka samaye samaya meM, padamasenaH = padmasena rAjA, pItAmbaraM pIle vastra ko, dhRtvA = dhAraNa kara, zubhe = sundara, vane = dhana meM, samAyaya = gayA, bahubhiH = aneka, munibhiH = muniyoM ke sArdhaM sAtha, munizArdUlaM - muni zreSTha, una, mahAprabhu = mahAprabhu ko samAgataM AyA huA, zrutvA sunakara, tadvandanArthaM unakI vandanA karane ke liye, logoM ke samaM sAtha, = = J taM = rAjA, janaiH sa = vaha, bhUpAlaH pratyagAt = gyaa| zlokArtha eka samaya rAjA padamasena pIle vastra pahinakara eka sundara vana meM gyaa| usa vana meM munizreSTha mahaprabhu ko AyA huA sunakara unakI vandanA karane ke liye vaha logoM ke sAtha vahAM gyaa| - -- = 1 tatra gatvA bhivandyainaM caturvargAM kathAM zubhAm dharmArthakAmamokSAptiprayatnavaragarbhitAm / / 10 / / zrutvaiSaH satsakAddhi bhavanirviNNamAnasaH 1 jaina dIkSAM samutsaha rAjye putraM niyojya ca / / 1111 dhRtyaikAdaza 9911 agRhIcchraddhayAGgAni dhairyavAn / bhAvanAH / / 12 / / akhilA : jainazAstroktAH bhAvayAmAsa
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH anvayArtha zlokArtha - -- 336 tatra = = = = vahA~, gatvA - jAkara enaM = ina munirAja ko, abhivandya T namaskAra karake, dharmArthakAmamokSApti-prayatnavaragarbhitAM = dharma, artha, kAma aura mokSa prApti ke liye zreSTha prayatna se garbhita, caturvargA = caturvarga kI, zubhAM = zubha, kathAM = kathA ko, zrutvA = sunakara, bhavanirviNNamAnasaH saMsAra se virakta mana vAle eSaH = isa rAjA ne, rAjye = rAjya meM, putraM = putra ko niyojya = niyukta karake, ca aura, samutsahya = acchI taraha se utsAhita hokara (tasya = una munirAja ke), sakAzAt = pAsa se, hi = hI jainIM jainezvarI, dIkSAM dIkSA ko agrahIt = grahaNa kara liyA. dhairyavAn : dhairya sampanna una munirAja ne ekAdaza = gyAraha, aGgAni = aGgoM ko dhRtvA = dhAraNa kara zraddhayA = zraddhA se, jainazAstroktAH = jaina Agama meM kahI gayIM, akhilAH sArI, bhAvanAH = bhAvanAoM ko nAvayAmAsa gaayaa| vana meM jAkara vahA~ munirAja ko praNAma karake, dharma, artha, kAma aura mokSa ke prayatna ko batAne vAlI zubha kathA ko sunakara saMsAra se virakta mana usa rAjA ne apane putra ko rAjya meM niyukta karake aura acchI taraha se utsAhita hokara una munirAja ke pAsa se hI jainezvarI dIkSA ko grahaNa kara liyA tathA dhairya se pUrNa una munirAja ne gyAraha agoM ko dhAraNa kara zraddhA se zAstroM meM pratipAdita sArI bhAvanAoM ko bhAyA arthAt unakA cintavana kiyA / * baddhvA sa tIrthakRdgotramante sanyAsarItitaH / taponidhistanuM tyaktvA tapassukRtasaJcayAt ||13|| sahasrAre sukalpe sa ahamindro hi babhUva ca / aSTAdazasahasroktavarSopari sa mAnasam / / 14 / / AhAramagRhIdaSTAdazapakSopari dhruvam / azvasacchAnvabhUttatra divyodbhavasukhaM param / / 15 / / anvayArtha - saH = una, taponidhiH = tapasvI munirAja ne tIrthakRt tIrthaGkara nAmaka, gotraM = uttama puNya ko baddhvA - bAMdhakara. =
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 zrI sammedazikhara mAhAtmya antye = Ayu ke anta meM, sanyAsarItitaH = sanyAsa maraNa kI rIti se, tanuM = zarIra ko, tyaktvA = choDakara, tapaHsukRtasaMcayAt = tapazcaraNa se kiye gaye puNya baMdha se. saH = vaha, sahasrAra = sahasrAra nAmaka, sukalpe = uttama vimAna meM, ahamindraH = ahamindra, babhuva = ho gayA saH = vaha, hi = hI, aSTAdazasahasroktavarSopari = aTAraha hajAra varSoM bAda, mAnasaM = manobhilaSita' amRta svarUpa. AhAraM = bhojana ko, agRhIt = grahaNa karatA thA, ca = aura, aSTAdazapakSopari == aThAraha pakSa bItane para, azvasat = sAMsa letA thA, tatra vahA~, bhuvaM = sthAyI arthAt adhika kAla taka rahane vAle. param = utkRSTa, divyodbhavasukhaM = divyatA se utpanna sukha ko, sAnvabhUt = anubhUta kiyaa| zlokArtha - una tapasvI munirAja ne tIrthakara nAmaka mahApuNya ko bAMdhakara tathA Ayu ke anta meM sanyAsa maraNa kI rIti se zarIra chor3akara tapazcaraNa se kamAye gaye puNyodaya se vaha sahasrArasvarga meM ahamindra deva huye| vahA~ vaha aThAraha hajAra varSoM ke nikala jAne para eka bAra mAnasa AhAra arthAt amRta pAna karate the tathA aThAraha pakSa ke bAda sAMsa lete the| vahA~ unhoMne adhika kAla taka sthAyI rahane vAle utkRSTa divya sukhoM kA upabhoga kiyaa| sarvakAryakSamo devaH svAvadhezca pramANataH / siddhasmaraNakRttatra siddhavimbasamarcakaH / / 16 / / anvayArtha - tatra = usa svarga meM, siddhasmaraNakRta = siddhoM kA smaraNa karane vAlA, ca = aura, siddhabimbasamarcaka: = siddhabimboM kI arcanA karatA huA, devaH = vaha deva, svAvadheH pramANataH = apane avadhijJAna ke pramANa se, sarvakAryakSamaH = sAre kAryoM ko karane meM samartha, (abhUt = huaa)| zlokArtha - usa svarga meM siddhoM kA smaraNa karane vAlA aura siddha bhagavanto kI pUjana meM rata vaha deva apane avadhijJAna ke pramANa se sAre kAryoM ko karane meM samartha huaa|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH 341 AsIttatra sukhenAsau SaNmAsAvadhijIvanaH / tasyAvatAracaritaM zravaNAt kalmaSApaham / / 17 / / vakSye saMkSeparItyAhaM zrRNudhvaM purUSottamAH / jambUmAmA mAhIye mtdo| uttage || vidhuttareya sA zubhrA kAmpilAkhyA mahApurI / kRtavarmA mahIpAlaH tAM snehAt paryapAlayat / / 16 / / anvayArtha - tatra = usa svarga meM, sukhena = sukha se, asau = vaha, SaNmAsAyadhijIvanaH = chaha mAha zeSa Ayu vAlA, abhUt = huA, zravaNAt = sunane se, kalmaSApahaM = kalmaSa arthAta pApa ko dUra karane vAle, tasya = usa deva ke, avatAracaritaM = svarga se cyuta hone ke vRttAnta ko, saMkSeparItyA = saMkSepa rIti se, ahaM = maiM, vakSye = kahatA hUM, purUSottamAH = he purUSottamo!. zruNudhvaM = tuma use suno| jambUnAmni = jambU nAmaka, mahAdvIpe = mahAdvIpa meM, uttame = uttama, bharatakSetre = bharata kSetra meM, vidyuttareva = bijalI kI camaka ke samAna, zubhrA :- zubhra -zveta, sA = vaha, mahApurI = mahAnagarI, kampilAkhyA = kampilA nAma vAlI, AsIta = thI. mahIpAlaH = rAjA, kRtavarmA = kRtavarmA, tA - usakA. snehAt = sneha se. paryapAlayat = paripAlana karatA thaa| zlokArtha - usa svarga meM sukha se Ayu pUrNa karatA huA vaha chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA huaa| kavi kahatA hai ki maiM usake avatAra kI kathA ko kahatA hUM | he zreSTha purUSoM! tuma use suno yaha kathA sunane se pApoM kA nAza hotA hai| jambUdvIpa ke uttama bharatakSetra meM dhavalakAnti se pUrNa atyadhi zuma eka mahAnagarI thI vaha kampilA ke nAma se jAnI jAtI thI / kRtavarmA rAjA prema se usakA paripAlana kiyA karatA thaa| jayazyAmAbhidhA tasya rAjJI loketivishrutaa| bhaviSyatyavatAro yai tasya devasya nirmalam / / 20 / / buddhyA dhanezaM tatrAsau saudharmendrassamAdizat / indrAjJaptassa yakSendraH kSitIzAgara uttame / / 21 / /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 SANmAsikI ratnavRSTiM cakAra prabhadodgamAt 1 jyeSThakRSNadazamyAM sA jayazyAmA nRpapriyA ||22|| prasuptaharmukhe svapnAn SoDazaikSat tAn zubhAn / svapnAnte sindhuraM vaktre pravizantaM madoddhatam ||23|| saMvIkSyonmIlya nayane prabuddhAtha samutthitA / mukhaM prakSAlya vidhivatsugandhitajalena sA / / 24 / / patyussamIpamagamattAn svapnAn samprabhASitum / Agaccha sAdaraM tenetyuktA tatropavizya sA / / 25 / / svapnAnnivedya cApRcchat phalaM teSAM suvismitA / zrutasvapno mahIpAlaH sukhAzrukalitekSaNaH ||26|| darjI grAha zruSNu prAne! garbhe gatiH / nUnaM samAgatastena satputrA tyaM bhaviSyasi / / 27 / / anvayArtha tasya = usa rAjA kI, jayazyAmAbhidhA = jayazyAmA nAma kI. loke = loka meM, ativizrutA = atyadhika prasiddha, rAjJI = rAnI: (AsIt thI), tatra = usa rAnI ke garbha meM, tasya = usa, devasya ahamindra kA avatAraH = avataraNa, bhaviSyati = hogA, (iti - aisA ) vai = jAnakara, asau - usa, saudharmendraH = = = = = kubera ko, samAdizat - Adeza diyA, indrAjJaptaH indra se AjJA prApta, saH = usa, yakSendraH yakSoM ke svAmI kubera ne, uttame = uttama, kSitIzAgAre = rAjA ke ghara meM, pramadodgamAt = harSa ke udgama se SANmAsikIM chaha mahine taka hone vAlI, ratnavRSTiM ratnoM kI varSA ko cakAra = kiyA, jyeSThakRSNadazamyAM jeTha badI dazamI ke dina nRpapriyA = rAjA kI rAnI, sA usa jayazyAmA jayazyAmA ne, prasuptA = sote huye, arhamukhe = prabhAtabelA meM, SoDaza = solaha tAn = una, zubhAn - zubha svapnAn = svapnoM ko, aikSat = dekhA, svapnAnte = svapna dekhane ke anta meM, vaktre = apane mukha meM, pravizantaM = praveza karate huye, madoddhatam = = = == zrI sammedazikhara mAhAtmya = - nizcaya se, buddhvA saudharma indra ne, dhanezaM =
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 = 1 madonmatta, sindhuraM = hAthI ko saMvIkSya dekhakara, nayane = donoM netroM ko, unmIlya = kholakara, prabuddhA jAga gayI, atha = tathA phira, samutthitA = uThI huyI, sA = vaha. sugandhitajalena = sugandhitajala se vidhivat : vidhipUrvaka, bhukhaM = mukha ko prakSAlya = dhokara tAn = una svapnAna = svapnoM ko, saMprabhASituM = kahane ke liye patyuH = pati ke samIpaM pAsa meM, agamat = gayI, tena pati dvArA sAdaraM = Adara sahita Agaccha Ao iti = isa prakAra uktA = = 1 = kahI gayI, sA = vaha rAnI, tatra = vahA~, upavizya = baiThakara. ca = aura, svapnAn = svapnoM ko, nivedya nivedita karake. = unakA, phalaM suvismitA = Azcarya se bharI huyI, teSAM phala, apRcchat = pUchA, sukhAzrukalitekSaNaH = sukha ke kAraNa se nikale haiM A~sU jisake aise kSetroM vAle zrutasvapnaH = svapnoM ko sunane vAle, mahIpAlaH = usa rAjA ne deva = rAnI ko. prAha = kahA, prAjJe ! he buddhimate! zRNu = suno, tava tumhAre, garbhe garbha meM, nUnaM nizcita hI, jagatpatiH = jagat ke svAmI tIrthaGkara, samAgataH = A gaye haiM tena usa putra ke hone se, tvaM sArthaka vAlI mAtA, putra bhaviSyasi zlokArtha usa rAjA kI loka meM atyadhika prasiddha jayazyAmA nAma kI rAnI thii| usa rAnI ke garbha meM usa ahamindra kA avatAra hogA = = = = aisA jAnakara saudharma indra ne kubera ko Adeza diyA / indra ke Adeza se usa yakSapati kubera ne harSapUrvaka rAjA ke uttama ghara meM chaha mAha taka ratnoM kI barasAta kI / jeTha badI dazamI ke dina usa jayazyAmA nAmaka rAjA kI rAnI ne sote huye prabhAtabelA meM solaha zubha svapnoM ko dekhA tathA svapna darzana ke anta meM apane mukha meM praviSTa hote huye eka madonmatta hAthI ko dekhakara va apane donoM netroM ko kholakara jAga gayI phira uThakara sugandhita jala se apane mukha ko dhokara vaha rAjA ke pAsa gyii| rAjA dvArA Adara sahita Ao aisA kahI gayI vaha vahIM baiTha gayI aura Azcarya sahita una svapnoM ko pati dvAdazaH P = = tuma satputrA ho jaaogii|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 zrI sammedazikhara mAhAtmya se kahakara unake phala pUchane lgii| svapnoM ko sunakara rAjA bhI harSa ke kAraNa sAzrujala mukha vAlA ho gayA aura rAnI se bolA he saubhAgyazAlinI buddhimate! nizcita hI tumhAre garbha meM tIrthakara A gaye haiN| jisako janma dene se tuma sArthaka putra vAlI mAtA ho jaaogii| usa rAnI ne hRdi " = = pAyA, (tat = vaha ) hai), garbhAgatena = zrutyeti hRdi sA lebhe sukhaM yadvAgagocaram / garbhA gatena sA devI prabhuNAbhAnnRpAlaye // 28 // muktirmUrtimatIvaivaM paramAnandagarbhitA | atha mAgha caturdazyAM zuklAyAM uttarAdibhe / / 26 / rAjJa: prasUtibhavane devyAM devo'bhyajAyata / sarvAgamairgatA kIrtistrijJAnasahitaH prabhuH ||30|| anvayArtha - iti = aisA zrutvA = sunakara, sA mana meM, yat = jo, sukhaM sukha, lebhe vAgagocaraM vANI se agocara (asti garbha meM Aye, prabhuNA = prabhu ke dvArA sA vaha devI = rAnI, nRpAlaye = rAjA ke mahala meM, mUrtimatI mukti iva mUrtimatI mukti ke samAna, evaM aura, paramAnaMdagarbhitA = parama Ananda ko apane meM seme huyI, abhAt = suzobhita huii| atha = isake bAda, mAghacaturdazyAM mAgha mAsa kI caturdazI ke dina zuklAyAM = zuklapakSa meM, uttarAdibhe uttarASANa nakSatra meM, rAjJaH = rAjA ke prasUtibhavane prasUtibhavana meM, devyAM devI kI kokha meM devaH = bhagavAn, abhyajAyata = paidA huye, prabhuH = bhagavAn, sarvAgamaiH = sAre zAstroM se, gatAkIrtiH jAnI gayI hai kIrti jinakI aise, ca = aura, trijJAnasahitaH = tIna jJAna ke dhArI (AsIt = the) / = = - = = = = - = = zlokArtha - svapnoM kA phala sunakara usa rAnI ne apane mana meM vANI se na kahA jA sakane yogya sukha ko prApta kiyaa| garbha meM Agata prabhu . ke kAraNa vaha rAnI rAjA ke mahala meM mUrtisvarUpa mukti ke samAna parama Ananda ko apane meM sameTe huyI suzobhita huI /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH 345 isake bAda mAgha zuklA caturdazI ke dina uttarASANA nakSatra meM, rAjA ke prasUtigRha meM devI kI kokha meM. bhagavAn kA janma huaa| vaha pranu tI jJAna ke dhArI aura zAstroM se jinakI kIrti jAnI gayI thI aise the| devyAmAdhRta IzAnaH prAcyAmiva divAkaraH / tadAgatya surezAnaH taM deyaM devatArcitam / / 31 / / sthAgaiH kRtvA gato merUM svardevo jayaghoSayan / tatra kSIrodavAribhiH prapUrNairhemakumbhakaiH / / 32 / / devamasnApayadbhaktyA divyagandhodakaistataH / AvRtyAbharaNairdivyairatha taM bAlamIzvaram / / 33|| kAmpilAmagamad bhUpaH puruhUtaH sa sAmaraH / nRpAgaNe divyapIThe samAropya jagatpatim / / 34 / / natvA sampUjya tasyAne devendrastANDavaM vyadhAt / sarvArthavimalatvAttadvimalAkhyAM vidhAya saH / / 35 / / mAturaGke prabhu kRtvA gato'sau devatAlayam / muktiMgate vAsupUjye tritriMzatsAgaropari / / 6 / / tadabhyantarajIvI sa vimalo'bhAnnRpAlaye / SaSThicApamitotsedhaH SaSTilakSAbdajIvanaH / / 37 / / jAmbUnadaprabhaH zrImAn vividhairbAlaceSTitaiH / pitarau modayAmAsa bhAgyasindhurjagatprabhuH / / 38 / / anvayArtha - devyAm - rAnI meM, AdhRtaH = dhAraNa kiye huye, IzAna: - prabhu, prAcyAM = pUrva dizA meM, divAkaraH iva = sUrya ke samAna, rarAja = suzobhita huye), tadA = tabhI, svardevaH = svarga ke deva. surezAnaH = indra, Agatya = Akara, devatArcitam = devatAoM dvArA pUjya, taM = una, devaM = prabhu ko. svAGgaH kRtvA = apanI goda meM lekara. jayaghoSayan = jayakAra kI ghoSaNA karatA huA, merUM = merU para, AgataH = A gayA, tatra = vahA~, kSIrodavAribhiH = kSIrasAgara ke jala, divyagandhodakaiH =
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 zrI sammedazikhara mAhAtmya divyagandhayukta jala se, prapUrNaiH = bhare huye, hemakumbhakaiH = svarNakalazoM se, deva= tIrthaGkara zizu kA, asnApayat = snAna abhiSeka kiyA, tataH = usake bAda, bhaktyA = bhaktibhAva se. maraH :- calA sahita, saH = vaha, puruhUtaH = indra, divyaiH = devoM punIta, AbharaNaiH = vastrAbhUSaNoM se, taM = una, bAlaM = zizu. IzvaraM = tIrthaGkara ko. AvRtya - alaGkRta karake, kampilAma = kampilA nagarI ko, agamat = calA gayA, atha -: phira, nRpAGgaNe = rAjA ke AMgana meM, divyapIThe = divyapITha para, jagatpatiM = jagat ke svAmI prabhu ko, samAropya - virAjamAna kara, natvA = unheM praNAma kara, saMpUjya = unakI pUjA karake, saH - usa, devendraH = devendra ne, tasya = una prabhu ke. agre = sAmane, tANDavaM = tANDava nRtya ko, vyadhAta = kiyA, (ca = aura) sarvArthavimalatvAt = sAre arthoM meM nirmalatA hone se, vimalAkhyAM = vimala nAma ko, vidhAya = karake, mAtuH = mAtA kI, aGka = goda meM, prabhuM = prabhu ko. kRtvA = karake, asau :- vaha indra, devAlayaM = svarga ko, gataH = calA gyaa| vAsupUjye = tIrthaGkara vAsupUjya ke, muktiMgate = mokSa cale jAne para, tritriMzatsAgaropari = tetIsa sAgara bItane para. tadabhyantarajIvI = usI kAla meM jinakA jIvana antahiMta hai, saH = vaha, vimalaH == vimalanAtha, nRpAlaye = rAjA ke mahala meM, abhAt = suzobhita huye| SaSTricApamitotsedhaH = sATha dhanuSa pramANa U~cI deha vAle, SaSTilakSAbdajIvanaH= sATha lAkha varSa jIvana vAle, jAmbUnadaprabha: - svarNakAnti se pUrNa, bhAgyasindhuH = saubhAgya ke sAgara, zrImAn = zobhA sampanna pUjyanIya, jagatprabhuH = jagat ke svAmI vimalanAtha ne, vividhaiH = aneka, bAlaceSTitaiH = bAlocita keliyoM se. pitarau = mAtA -mitA ko, modayAmAsa = prasanna kiyaa| zlokArtha - rAnI kI goda meM dhAraNa kiye huye prabhu vaise hI suzobhita huye jaise prAcI meM sUrya suzobhita rahatA hai| - .- . . -
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH usI samaya svarga kA deva indra vahA~ Akara bhagavAn ko apanI goda meM biThAkara jaya ghoSa karatA huA merU parvata para A gayA vahA~ usane kSIra sAgara ke divya sugaMdhita jala se paripUrNa svarNa kalazoM se bAla tIrthayAra kA abhiSeka kiyA phira raktibhAva se devatAoM sahita vaha indra unheM divya vastrAbhUSaNoM se alaGkRta karake kampilA nagarI A gayA / vahA~ rAjA ke A~gana meM devopanIta siMhAsana para bAla prabhu ko sthApita karake unheM praNAma karake, unakI pUjA karake unake sAmane indra ne tANDava nRtya kiyA tathA sabhI arthoM meM vimalatA ke kAraNa unakA nAmakaraNa vimalanAtha karake phira mAtA kI goda meM bAlaka ko sauMpakara vaha svarga calA gyaa| tIrthakara vAsupUjya ke mokSa jAne ke bAda tetIsa sAgara ke kAla meM jinakA jIvana bhI zAmila hai aise vimalanAtha rAjA ke mahala meM suzobhita huye / inake zarIra kI U~cAI sATha dhanuSa pramANa tathA Ayu sATha lAkha varSa kI thii| svarNa ke samAna kAntimAna, saubhAgya ke sAgara, zrI zobhA se pUrNa pUjyanIya jagatprabhu vimalanAtha ne apanI aneka bAlakIr3AoM se mAtA -pitA ko prasanna kiyaa| kumArakAlakaM paMcadazalakSoktavatsarAn / vyatIyurasyAtha tanoH prApte tArUNya uttame / / 26 / / kRtavarmA dadAvasmai rAjyaM rAjyabharAlasaH / rAjasiMhAsane devo devamAnavasevitaH / / 40 / / zazAsa pRthivIM kRtsnA nirvipakSAM sa nItimAn / samyaktyarAjyabhogaM ca vicitraiH vastraratnakaH ||41 / / anvayArtha - paJcadazalakSoktavatsarAn = pandraha lAkha varSa paryanta. asya - inakA, kumArakAlakaM = kumArakAla, vyatIyuH = vyatIta huA, atha = phira, tanoH = zarIra kI, uttame = uttama, tArUNye - taruNa avasthA, prApta = prApta hone para, kRtavarmA = kRtavarmA rAjA ne, asmai = kumAra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, dadau - de diyA. rAjyasiMhAsane = rAjya siMhAsana para,
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI sammedazikhara mAhAtmya rAjyabharAlasaH = rAjya ke bhAra sahita, devamAnavasahitaH = devoM aura mAnavoM se pUjita sevita hote huye, vicitraiH = aneka prakAra se. vastraratnakaH = ratnajar3ita vastroM ko dhAraNa kiye, saH = una, nItimAna = nyAya aura nIti ko samajhane vAlA, devaH = rAjA vimalanAtha ne, nirvipakSAM = zatruoM se rahita, kRtsanAM = sArI, pRthivIM = pRthvI ko, ca = aura, samyaktvarAjya bhoga = samyaktva ke sAtha rAjya ke bhoga ko, zazAsa :- zAsana kiyaa| zlokArtha - pandraha lAkha varSa taka kA inakA kumArakAla vyatIta huA, taba zarIra kI tarUNAvasthA Ane para rAjA kRtavarmA ne inheM rAjya de diyaa| rAjyasiMhAsana para rAjya bhAra se yukta hokara devoM aura manuSyoM se sevA pUjA kiye jAte huye tathA ratnakhacita vividha vastroM ko dhAraNa kiye huye nIti -nyAya ke jAnakAra una vimalanAtha rAjA ne zatruvihIna sampUrNa pRthvI kA zAsana kiyA tathA samyaktva ke sAtha rAjya sampadA kA bhoga kiyaa| tuSArapaTalaM vIkSya viraktastatkSaNAdabhUt / dRSTanaSTahimAnIca dRSTanaSTamidaM jagat 1142 / / vicArya mokSasaMsiddhayai virakto dehabhogataH / tadA laukAntikAH deyAH svamAgatya jagatpatim / / 43 / / prazasya vividhairvAkyaiH mudamApustadIkSaNAt / sadevaH devarAjo'pi prabhorantikamAgataH / / 44 / / anvayArtha - (ekadA = eka dina), tuSArapaTalaM = himapaTala ko, vIkSya = dekhakara, tatkSaNAt = usI kSaNa, viraktaH = vairAgyabhAva ko prApta, abhUt = ho gayA, dRSTanaSTahimAnIva = dikhAI dekara arthAt pratyakSa naSTa hote hima khaNDoM ke samAna, idaM = yaha, jagat = saMsAra, dRSTanaSTam = dikhakara naSTa hone vAlA. (asti = hai), (iti = aisA), vicArya = vicAra karake. mokSasaMsiddhayai = mokSa kI siddhi karane ke liye, dehabhogataH = zarIra aura viSaya mogoM se. virakttaH = virakta, (abhUta = huA), tadA = tabhI, laukAntikAH = laukAntika, devAH =
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza: 346 = = deva, svamAgatya = svayaM Akara, jagatpatiM = jagat ke svAmI kI, prazasya prazaMsA karake, vividhaiH = anekavidha vAkyaiH vacanoM se, mudaM = prasannatA yA harSa ko, ApuH prApta kiyA, dIkSaNAt yaha jAnakara devoM ke sAtha, devarAjaH - devarAja indra, api = bhI, prabhoH = prabhu ke, antikam samIpa meM, AgataH - A gayA / zlokArtha eka dina himapaTaloM ko dekhakara vaha usI samaya virakta ho gayA, pratyakSa naSTa hote huye hima khaNDoM ke samAna yaha jagat bhI pratyakSa naSTa hai - aisA vicArakara deha aura bhogoM se virakta huaa| usI samaya laukAntika devoM ne svayaM Akara jagat ke svAmI kI prazaMsA kI aura aneka prakAra se vacana bolakara harSa ko prApta huye| yaha jAnakara devoM sahita indra bhI vahA~ prabhu ke nikaTa A gayA / 'uccaraJjayanirghoSaM pravandha vimalaM prabhuM / devopanItAM zivikAM devadattAbhidhAM tataH / / 45 / / samAruhya jagadbandhuH sahetukavanaM yayau / mAghazuklacaturthyAM sa janmarkSe kSitinAyakaiH / / 46 / / sahasrasaMmitaissArdhaM vidhivaddIkSito'bhavat / antarmuhUrte tatraiva caturthajJAnabhAgabhUt / / 47 dvitIye'ni sa bhikSAyai nandanapuramabhyagAt / taM sabhAgatamAlokya jayAkhyo nRpasattamaH ||48 || AhAramasmai paMcAsau tattvAzcaryANyavApa ca / trivarSamaunamAsthAya tataH sa munirAT prabhuH / 146 / / mahAghora tapastepe viviktAsanasaMsthitaH / ghAtikarmakSayAnmAghazuklaSaSThyAM mahAprabhuH ||50 // jambUvRkSatale so'bhUt kevalAvagamI tadA / tataH samavasAre'sau cakAdisuranirmite / / 51 / / vibhrAjamAnaprabhayA hi taruNArka ivAbabhau / tataH mandarasenAdyA yathAsaMkhyA pramANitAH / / 52 / / =
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya tadA dvAdazakoSTeSu sthitA devArcane ratAH / sAdaraM bhavyaka: pRSTaH tattvAjjijJAsubhiH prabhuH / / 53 / / cake divyadhvani mohadhyAntakSapaNakovidam / harSayaMstena bhayyaughAn puNyakSetreSyasI vibhuH ||54 / / vijahAra mahAnandasindhubhavyajanasamarthitaH / ekamAsapramANaM svamAyussamyudhya bhavyarAT / / 55 / / saM hRtya divyanirghoSaM sammedAcalamAyayo mahAmohajayI deva zukladhyAnaparAyaNaH / / 56 / / vIrasakulakUTAt sa sahasramunisaMyutaH / ASAr3havizadASTamyAM nirvANapadamAptavAn / / 7 / / anvayArtha - jayanirghoSa = jayakAra kI ghoSaNA karate huye, vimalaMprabhuM = vimalanAtha prabhu ko, pravandha - praNAma karake, tataH = usake bAda. jagabandhuH - jagat ke svAmI rAjA vimalaprabhu, devopanItAM = devoM ke dvArA lAyI gayI, devadattAbhidhAM = devadatta nAma vAlI, zivikA = pAlakI para, samAlaya = car3hakara, sahetukavanaM = sahetuka vana ko, yayau = cale gaye, mAghazuklacatujhaM = mAghazuklA caturthI ko, janmaH = janma nakSatra meM, saH = vaha, sahanasaMmitaiH = eka hajAra parimita, kSitinAyakaiH = rAjAoM ke, sArdha = sAtha, vidhivad = vidhi ke anusAra, dIkSitaH = dIkSA ko dhAraNa karane vAle, abhUt = huye, tatraiva = vahA~ hI, antarmuhUrte = antarmuhUrta meM, caturthajJAnabhAk = cauthe manaHparyayajJAna ke bhAgI, abhUta = huye, dvitIye = dUsare, ahina = dina, saH = vaha munirAja, bhikSAyai = mikSA ke liye, nandanaM = nandana, puraM = nagara ko, abhyagAt = gaye, taM = una munirAja ko, samAgataM = AyA huA. Alokya = dekhakara jayAkhyaH = jaya nAmaka, nRpasattamaH = zreSTha rAjA ne, asmai - ina munirAja ke liye, AhAraM = bhojana, datvA = dekara, paMca = pAMca, AzcaryANi = Azcarya, avApa = prApta kiye, ca = aura, saH = una, munirAT = munirAja, prabhuH = tIrthaGakara prabhu ne, viviktAsanasaMsthitaH = ekAnta meM
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH 351 Asanastha hote haye, trivarSamaunama = tIna varSa taka mauna, AsthAya = lekara, mahAghoratapaH = atyugra tapazcaraNa ko, tepe = tapA, tadA = tabhI, mAghazuklaSaSTyAM = mAghazuklA SaSThI ke dina, ghAtikarmakSayAt = ghAti karmoM kA kSaya ho jAne se, saH = vaha, mahAprabhuH = tIrthaGkara munirAja, jambUvRkSatale = jambUvRkSa ka nIce. kevalAvagamI = kevalajJAnI. abhUt = ho gaye, tataH = usake bAda, asau = vaha kevalajJAnI bhagavAna, cakrAdisaranirmite - caka Adi sampadA ke svAmI indra dvArA racita samavasAre = samavasaraNa meM vibhrAjamAnapabhayA = apanI suzobhita prabhA se, tarUNArka = yuvA sUrya ke. iva = samAna. Ababhau = pUrNatayA suzobhita huye, tataH :: Age, devArcane = deva kI pUjA meM, ratAH = lage huye, yathAsaGkhyApramANitAH = jaisI saMkhyA pramANita hai vaise, mandira. senAdyA = mandirasena Adi gaNadhara vagairaha, dvAdazakoSTheSu = bAraha koThoM meM, sthitAH = sthita huye, tattvAt = tattvataH arthAt yathArtha rUpa se, jijJAsubhiH = jijJAsu. bhavyakaiH = bhavyajanoM dvArA, sAdaraM = Adara sahita, pRSTaH = pUche gaye, prabhuH -- kevalajJAnI prabhu ne. mohadhvAntakSapaNakovidaM = moha ko naSTa karane meM kuzala, divyadhvani - divyadhvani ko, cake = kiyA, tena = usa divya vani se, bhavyaughAn = bhavya jIvoM ke samUha ko, harSayan = prasanna karate huye. asau = vaha, prabhuH = kevalajJAnI, puNyakSetreSu = puNyakSetroM meM, vijahAra = vihAra kiyA, bhavyajanArcitaH = mavyajanoM dvArA pUjita, mahAnandasindhuH = mahA AnaMda ke sAgara, bhavyarAT = bhavya samrATa prabhu, ekamAsapramANaM = eka mAha pramANa mAtra, svaM = apanI, AyuH = Ayu ko, sambudhya = jAnakara, divyanirghoSa = divyadhvani ko, saMhRtya = rokakara yA baMda karake, sammedAcalaM = sammedazikhara parvata ko, Ayayo = A gaye, sahasramunisaMyutaH = eka hajAra muniyoM se yukta. mahAmohajayI = mahAmoha ko jItane vAlA, zukladhyAnaparAyaNaH = zukladhyAna meM lage huye, saH= una, devaH = bhagavAn ne, vIrasaMkulakUTAt = vIrasaMkulakUTa se, ASADhavizadASTabhyAM
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 zrI sammedazikhara mAhAtmya = ASAr3hazukla aSTamI ke dina, nirvANapadam = mokSapada ko, AptavAn = prApta kara liyA / zlokArtha - tabhI jayakAra karatA huA indra vahA~ AyA aura vimalanAtha prabhu ko praNAma karake upasthita ho gyaa| usake bAda jagat ke hitakArI bandhu vaha rAjA devoM dvArA lAyI gayI devadatta nAma vAlI pAlakI meM car3hakara sahetuka bana meM cale gaye aura mAghazuklA caturthI ko janma nakSatra meM una rAjA ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha niyama pUrvaka muni dIkSA grahaNa kara lI vahA~ hI unheM antarmuhUrta meM cauthA manaHparyayajJAna ho gyaa| dUsare dina vaha mubhimAna miyA ke liye nandana pura gye| una munirAja ko AyA huA dekhakara jaya nAmaka zreSTha rAjA ne ina munirAja ke liye AhAra dekara pAMca Azcarya prApta kiye| usake bAda vaha munirAja prabhu ne tIna varSa taka kA mauna vrata lekara ekAnta meM Asanastha hote huye kaThina tapazcaraNa kiyaa| tapazcaraNa karane para sabhI ghAtikarmoM kA kSaya ho jAne para vaha mAghazuklASaSThI ko jambUvRkSa ke nIce kevalajJAnI ho gye| kevalajJAna ho jAne ke bAda vaha prabhu indrAdi dvArA racita samavasaraNa meM apanI ujjvala prabhA se yuvA sUrya ke samAna suzobhita huye| unakI pUjA meM lage huye pramANokta saMkhyA meM mandarasena Adi gaNadhara aura anya munijana, devatA, manuSya Adi apane -apane bArahoM koThoM meM sthita ho gye| tabhI yathArtha rUpa se jijJAsu bhavyajIvoM dvArA pUche gaye bhagavAn ne divyadhvani ko kiyaa| isa prakAra divyadhvani se bhavyajIvoM ke samUha ko harSita karate huye unhoMne aneka puNya kSetroM meM vihAra kiyaa| anta meM jaba mavyajanoM se pUjita hote huye mahAnanda ke sindhu bhavyajIvoM ke samrAT bhagavAn ne apanI vartamAna Ayu eka mAha zeSa jAna lI to ve divyadhvani rokakara sammedazikhara parvata para A gye| vahA~ vIra saMkulakUTa se eka hajAra muniyoM se yukta, moha ke vijetA aura zukladhyAna meM saMlagna una prabhu ne ASADha zuklA aSTamI ko nirvANa pada prApta kara liyaa|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza. tatpazcAt saptatiH proktA koTyaH SaSTyuktalakSakAH / SaTsahasrANi saptaiva zatAni kathitAni ca / / 58 / / dvicatvAriMzadityuktA bhavyA kUTAttataH zubhAt / prAptAstapasA dagdhakalmaSAH / / 56 / / subandhumunayaH kevalajJAnasampannA yAtrA tatkathAM tataH supramanAmnA vai saMghabhaktiH kRtA kRtA / / 60 / / anvayArtha -- tatpazcAt = tIrthaGkara vimalanAtha ke mokSa jAne ke bAda, saptatiH koTyaH sattara karor3a, paTyuktalakSakAH = sATha lAkha, SaTsahasrANi = chaha hajAra sapta zatAni = sAta sau, kathitAni - kahe gaye, ca = aura, dvicatvAriMzat = bayAlIsa, iti = isa prakAra, uktAH = kahe gaye, tapasA = tapa se, dagdhakalmaSAH pApoM yA karmoM ko naSTa karane vAle, bhavyAH = bhavya, subandhumunayaH subandhu munirAjoM ne, ghAtikarmakSayAt = ghAtikarma kA kSaya hone se kevalajJAnasampannA kevalajJAna se sampanna hote huye paraM prApta huye / = -- utkRSTa mokSa pada ko prAptAH 1 tataH = usake bAda suprabhanAmnA suprabha nAmaka, (nRpeNa rAjA dvArA), saMghabhaktiH = saMghoM kI bhakti, kRtA kI gayI, ( tathA = tathA ), kRtA = sammedazikhara kI yAtrA bhI kii| zlokArtha - tIrthakara vimalanAtha ke mokSa jAne ke bAda sAta karoDa sATha lAkha chaha hajAra sAta sau bayAlIsa kI saMkhyA meM kahe gaye bhavya va tapa se karmoM ko dagdha karane vAle subandhu munirAjoM ne ghAtikarma kA kSaya hone se kevalajJAna se sampanna hote huye parama pada nirvANa ko prApta kara liyA / .... = ghAtikarmakSayAtparam / = = koko = sammedazailasyAnantazaktirabhUdasau / zravaNAtpAtakApahAm / / 61 / / - Age suprabha nAmaka rAjA ne saMgha bhakti kI tathA sammedazikhara kI yAtrA kii| karNasukhadAM =
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya Song anantazakti = pAtakApahAm = vakSye'haM nirmalazlokaiH zruNudhyaM nirmalA janAH / jambUdvIpe'tra pUrvesmin videhe prathitA nadI / / 62 / / sItAkhyA taMtra dezo'sti kacchanAmarddhimo mahAn / manoramA purI tatra nAmnA yA viprakAvatI / 63 / / anvayArtha - sammedazailasya sammedazikhara parvata kI yAtrA yAtrA. (kRtA kI), asau = vaha rAjA, anantazaktiH sampanna, abhUt = ho gayA, zravaNAt = sunane se, pApoM ko naSTa karane vAlI, karNasukhadAM = kAnoM ko sukha = maiM dene vAlI, tatkathAM = usa rAjA kI kathA ko, ahaM kavi, nirmalazlokaiH - nirdoSa zlokoM se, vakSye = kahatA hUM, nirmalA janAH = nirmala mana vAle logoM ! zRNudhvaM = tuma use suno, atra = isa jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, pUrvesmin = pUrva, = sItA nAmaka nadI videhe = videha kSetra meM, sItAkhyA nadI, prathitA = prasiddha hai, tatra vahA~, kacchanAma = kaccha nAmaka RddhimaH Rddhi se pUrNa, mahAn = vizAla, dezaH = = manohara deza, asti hai, tatra = usa deza meM, manoramA .- ramaNIya, purI eka nagarI, (asti = hai), yA = jo, nAmnA viprakAvatI, proktA kahI gayI = nAma se, viprakAvatI = = = = hai| = = - = 1 zlokArtha - suprabha rAjA ne sammedazikhara kI yAtrA kI aura vaha anantazakti yukta ho gyaa| usa rAjA kI kathA, jisake sunane se pApa miTate haiM aura jo kAnoM ko sukha dene vAlI hai, nirmalazlokoM se maiM use kahatA hUM he nirmalacita vAle manuSyoM tuma use suno - jambUdvIpa ke pUrvavideha kSetra meM sItA nAmaka eka suprasiddha nadI hai| vahA~ para hI Rddhi se pUrNa eka kaccha nAmaka vizAla deza hai| usa deza meM viprakAvatI nAmaka manohara va ramaNIya eka nagarI hai| tasyAM vaizravaNo rAjA babhUva sukRtI mahAn / vijayantI tasya rAjJI zobhitA svIyasadguNaiH ||64 ||
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH 344 rUpazIlavatI tadvat mahAguNavatIpyabhUt / rAjA vijayasenAkhya ekadA kenacittadA / / 65 / / hetunA taM prati kodhAt prApto vaizravaNaM nRpam | tena vaizravaNaH . sAdha saMyudhya saha senayA / / 66 / / parAjayaM gataH kodhAttapto dIkSAM samagrahIt / AyuSyAnte tanuM tyaktvA caturthaM svargameva saH ||67 / / samprApya devatArUpaH tatrAsthAt svakRtAcchubhAt / tasmAcyuto mAlavAkhye sudaze'vantikApure // 68 / / rUdadatto'bhavadrAjA balavAn matimAMstathA / sudharmAkhyA tasya rAjJI ca dvisaMyogatastadA / / 66 / / putraH suprabhanAmAsIt kAntyA zazisamaprabhaH / surUpayAn zIlavAMzca jJAnavAMstejasannidhiH / / 7 / / anvayArtha -- tasyAM - usa viprakAvatI nagarI meM, vaizravaNaH = vaizravaNa nAmaka, sukRtI = puNyAtmA, mahAn = mahAn, rAjA = rAjA, bamUva = huA thA, tasya = usa rAjA kI, vijayantI = vijayantI nAmaka, svIyasadguNaiH = apane acche guNoM ke kAraNa, zobhitA = suzobhita, rUpazIlavatI = rUpavatI va zIlavatI. (ca = aura), tadvat = usake samAna. mahAguNavatI = atyadhika guNoM kI svAminI, api = bhI, abhUt = thI. ekadA = eka bAra, vijayasenAkhyaH = vijayasena nAmaka rAjA, kenacit = kisI, hetunA = kAraNa se, taM = usa, vaizravaNaM = vaizravaNa, nRpaM = rAjA ke prati = prati, krodhAt = krodha se, prAptaH = bhara gayA., senayA = senA ke. saha = sAtha. vaizravaNaH = vaizravaNa rAjA, tena = usa vijayasena rAjA ke, saha = sAtha, saMyudhya = yuddha karake, parAjayaM = parAjaya ko, gataH = prApta ho gayA, kodhAt = krodha se, taptaH = kheda khinna hokara dukhI huye, saH = usa rAjA ne, dIkSAM = dIkSA ko, samagrahIt = grahaNa kara liyA, svakRtAt = svayaM dvArA kiye gaye zubhAt = zubha karma se, AyuSyAnte = Ayu ke anta meM, tanuM = zarIra ko, tyaktvA
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokArtha zrI sammedazikhara mAhAtmya = (sa:: 1 = 1 = = chor3akara, caturtha = cauthe, eva = hI, svarga = svarga ko, samprApya = prApta karake, devatArUpaH = deva hokara tatra = vahIM, cyuta huA, asthAt = rahA, tasmAt = usa svarga se, cyutaH sundara = vaha deva), mAlavAkhye = mAlavA nAmaka, sudeze : deza meM, avantikApure avantikA pura meM, rUdradattaH = rUdradatta nAmaka, balavAn = balazAlI, tathA = aura, matimAn buddhimAn, rAjA rAjA, abhavat = huA thA, ca = aura, tasya eTA kI sudharmAkhyA - sudharmA nAmaka, rAjJI = rAnI, dvisaMyogataH = donoM ke saMyoga AsIt = thI, tadA = taba, se. surUpavAn = sundara, zIlavAn caritravAna, tejasannidhiH kAnti pratApapuJja, jJAnavAn = jJAnI, ca = aura, kAntyA = se, zazisamaprabhaH = candramA ke samAna AbhA vAlA, suprabhanAma4/ suprabha nAmaka putraH usa viprakAvatI nagarI meM vaizravaNa nAmaka eka puNyAtmA va mahAn rAjA huA usakI rAnI vijayantI apane guNoM se suzobhita hotI huI saundaryazAlinI, zIlavatI aura mahAn guNoM kI khAna thI / = = putra, AsIt huA thaa| = = tapasvI dhairyavAnekadA = = 1 eka bAra vijayasena nAmaka rAjA kisI kAraNa se vaizravaNa rAjA ke prati krodha se bhara gayA aura vahA~ senA sahita lar3ane A gayA / vaizravaNa apanI senA sahita usake sAtha yuddha karake parAjita ho gayA tathA krodha se khedakhinna hokara usane muni dIkSA grahaNa kara lii| apane zubha karmoM ke kAraNa usane Ayu ke anta meM zarIra chor3akara cauthe svarga meM deva paryAya prApta kara lI aura vahIM sukha se rahane lagA / vahA~ se cyuta hokara mAlava nAmaka sundara deza kI avantikA purI meM balavAn aura buddhimAn rAjA rUdradatta tathA sudharmA nAmaka rAnI ke saMyoga se unake yahA~ sundara, caritraniSTa, pratApI, jJAnI aura kAnti meM candramA ke samAna prabhA vAlA putra huA / guNagaMbhIra: sAhasI vIravanditaH / bhUpaH suprabho munimAgatam / / 71 ||
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza: saH 1 sudharmAkhyaM nizamyAtha gatastadvandanAya abhivandya stutiM kRtvA papRccha ca munisattamam / / 72 / / kva gAmino munIzAna bhavyAH saMsAriNastathA / adhiraM mokSasallabdhiH kathaM vada mahAmune / / 73 / / anvayArtha -- = - = ekadA = eka dina, saH = vaha, tapasvI tapasvI, guNagaMbhIra: guNoM ke kAraNa gaMbhIra, sAhasI, vIravanditaH = vIroM dvArA bandanIya, dhairyavAn = dhairyazIla, bhUpaH rAjA, suprabhaH supraga AgataM - Aye huye sudharmAkhyaM = sudharma nAmaka muniM munirAja ko, nizamya = sunakara, tadvandanAya unakI bandanA ke liye, gataH = gayA, atha = usake bAda, munisattamaM bhunivarya ko abhivandya praNAma karake, ca = aura, stutiM kRtvA = unakI stuti karale, papaccha pUchA, munIzAnaH = he munIza !. saMsAriNaH - saMsArI bhavyAH = bhavya jIva, kva = kahA~, gAminaH = jAne vAle, (bhavanti = hote haiM) tathA aura, mahAmune = he mahAmuni, vada = kahiye, aciraM zIghra mokSasallabdhiH = mokSa kI prApti, kathaM kaise (bhavati = hotI hai)| " == = = -- - tacchrutvA munirAhainaM zrRNu bhUpatisattama / saMsAriNo'tra ye jIvAste vai gaticatuSTaye / / 74 / / bhayyA mokSapadaM nUnaM prApnuvanti na saMzayaH / sammedagiriyAtrAtaH satyaraM muktirApyate / / 75 || 357 anvayArtha tacchrutvA zlokArtha - eka dina vaha tapasvI guNagaMbhIra, sAhasI, pratApI, vIroM dvArA pUjya, dhairyazIla rAjA suprabha nagara meM munirAja sudharma Aye haiM - aisA sunakara unakI vandanA ke liye gyaa| vahA~ pahuMca kara usane unako praNAma karake aura unakI stuti karake pUchA - he munIza ! saMsArI bhavya jIva kahA~ jAne vAle hote haiM? tathA he mahAn mahAtmA! mujhe batAiye jaldI hI mokSa kI prApti kaise hotI hai? -- . rAjA kI bAta sunakara muniH = munirAja ne enaM - isa rAjA ko, Aha kahA, bhUpatisattama he zreSTha rAjan!, =
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAramya zrRNu - suno, ye = jo, jIvAH = jIva, gaticatuSTaye = cAra gatiyoM meM arthAt manuSya, deva, tiryaJca aura naraka ina cAroM avasthAoM meM, (vartate = rahate haiM), te = ve, saMsAriNaH = saMsArI jIva. (bhavanti = hote haiM), atra = inameM, bhavyAH = bhavyajIva, nUnaM = nizcita hI, mokSapadaM = mokSapada ko, prApnuvanti = prApta karate haiM, (iti = isameM), saMzayaH = sandeha, na = nahIM hai, sammedgagiriyAtrAtaH = sammedazikhara kI yAtrA karane se, satvaraM = jaldI hI, muktiH = mokSa lakSmI, Apyate = prApta kI jAtI hai| zlokArtha - rAjA kI bAta sunakara munirAja usase bole - he rAjana! suno, jo jIva caturgati meM vAsa karate haiM ve saMsArI jIva haiM una jIvoM meM jo bhavya haiM ve avazya hI mokSapada ko prApta kara lete haiM isameM koI sandeha nahIM hai| sammedazikhara kI yAtrA karane se jaldI hI mokSa lakSmI prApta kara lI jAtI hai| sugama muktimArga ca iti jJAtyA jaharSa saH / ekAva'daM caturazItikoTisasmitajIvakaiH / / 6 / / mahitaH saMghabhakto'sau sammedagirimabhyagAt / tatrAbhyayandata nRpaH tatkUTaM vIrasaMkulam / 77 / / saMpUjyavidhivad bhaktyA jainI jagrAha dIkSikAm / ekArbudanavaproktaiH koTibhavyaiH samaM gataH / / 78 / / zAstroktavidhinA ghoraM tapaH kRtvA'STakarmaNAm / nAzaM kRtvA hi kUTAtte sAnandaM muktimApnuvan / 76 / / anvayArtha - ca = aura, iti = isa prakAra, saH = vaha suprabha rAjA, muktimArga = mukti ke mArga ko, sugama = sugama, jJAtvA = jAnakara, jaharSa = harSita huA, saMghabhaktaH = muni AryikA Adi saMghoM kI gakti meM tatpara, asau = vaha, ekArbuda = eka araba, caturazItikoTisasmitajIvakaiH = caurAsI karor3a prasannacitta jIvoM ke, sahitaH = sAtha, sammedagirim = sammedazikharaparvata ko, abhyagAt = gayA, tatra = vahA~, nRpaH
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH = rAjA ne, vIrasaMkulaM = vIra saMkula nAma, tatkUTaM = usa parvata kI kUTa ko. abhyavandata = praNAma kiyA, bhaktyA = bhakti se, saMpUjya = use pUjakara, vidhivat = niyamapUrvaka, jainI = jainezvarI, dIkSikA = munidIkSA ko, jagrAha := grahaNa kara liyaa| ekArbudanavaproktaH = eka araba nau, koTibhavyaiH = karor3a bhavyoM ke, samaM = sAtha, zAstroktavidhinA = zAstra meM kahe upAya se, ghoraM = ugna -kaThina, tapaH = tapazcaraNa ko, kRtvA = karake, aSTakarmaNAM = AThoM karmoM kA nAzaM = vinAza, kRtvA - karake, phUTAt = isa kUTa se, muktiM = mokSa ko, gataH = calA gayA, te - ve munirAja, sAnandaM = Ananda sahita, muktiM = mukti ko, Apguvana = prApta ho gye| zlokArtha - isa prakAra vaha suprabha rAjA muktimArga ko sugama jAnakara prasanna huaa| muni AryikA saMgha kI bhakti se pUrNa vaha eka araba caurAsI karor3a bhavya jIvoM ke sAtha sammedazikhara parvata para gyaa| vahA~ usane vIrasakula nAmaka kUTa ko praNAma kiyA bhakti se usakI pUjA kI aura usane niyamaparvaka eka araba nau karoDa bhavya jIvoM ke sAtha jainezvarI dIkSA ko grahaNa kara liyaa| phira zAstroM meM kathita upAya se kaThina tapazcaraNa karake aura AThoM karmoM kA nAza karake isa kUTa se mokSa calA gyaa| ve munirAja bhI Ananda sahita mukti ko prApta huye| yato gataH zrI vimalezvaraH zivam / tadanvitA vai bahavazzivAlayam / / subhaktimuktipradamarcanAd dhruvam / namAmi kUTaM kila vIrasakulam ||8|| anvayArtha - yataH = jisa kUTa se, zrIvimalezvaraH = zrI vimalanAtha prabhu, zivaM = mokSa ko, gataH = gaye, (ca = aura), bahavaH = bahuta sAre, tadanvitAH = unakA anusaraNa karane vAle munirAja, vai = nizcita hI. zivAlayaM = siddhAlaya ko. (gatA: = cale gaye). arcanAt = pUjana se, dhruvaM = niyama se, subhaktimuktipradaM =
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 zlokArtha - = zrI sammedazikhara mAhAtmya saccI bhakti karane vAloM ko muktiprada, vIrasaMkulaM vIrasaMkula nAmaka kUTa kUTa ko kila= dRr3hatA se, namAmi maiM namaskAra karatA huuN| = --- jisa kUTa se tIrthaMkara zrI vimalanAtha prabhu mokSa ko gaye tathA unakA anusaraNa kara bahuta sAre bhavya jIva munijana mokSa ko prApta huye to jo niyama se arcanA karane se sadabhaktoM ko mukti dene vAlI hai usa vIra saMkula nAmaka kUTa ko maiM namaskAra karatA hUM / [ iti zrIdIkSitabrahmanemidattaviracite sammeda zikharamAhAtmye tIrthaGkaravibhalanAthavRtAntasamanvitaM vIrasaMkulakUTavarNanaM nAma dvAdazamo'dhyAyaH samAptaH / } [ isa prakAra zrI dIkSita brahmanemidatta dvArA likhita sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthakara vimalanAtha ke vRtAnta se pUrNa vIrasaMkula nAmaka kUTa kA varNana karane vAlA bArahavAM adhyAya samApta huA | }
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha trayodazamo'dhyAyaH anntgunnsmpnnmnntjnyaansaagrm| anantasukhabhoktAramanantajinamAzraye / / 1 / / anvayArtha - (ahaM = maiM kavi), anaMtaguNasampannaM = anaMta guNoM se pUrNa, anantajJAnasAgaram = anaMtajJAna rUpI sAgara, anantasukhabhoktAraM = anantasukha ke moktA. anantajinam = anantanAtha tIrthakara kA, Azraye = Azraya letA huuN| zlokArtha - maiM kavi ananta guNoM ke svAmI, anaMtajJAna ke sAgara aura anaMtasukha ko bhogane vAle anaMtanAtha tIrthakara kI zaraNa meM jAtA huuN| svayaMbhUnAmakUTAdyo gataH siddhAlayaM prabhuH / tatkathApUrvaka sasya phUTaM stoSyaM yathAmatiH / / 2 / / anvayArtha - yaH = jo, prabhuH - bhagavAn, svayaMbhUnAmakUTAt = svayaMbhU nAmaka kUTa se, siddhAlaya ko gaye, tatkathApUrvakaM = una pramu kI kathA pUrvaka, tasya - usa sammedazikhara kI, kaTaM = kUTa kI. yathAmatiH = jitanI buddhi haiM, tathA = vaisA. ahaM - maiM, stoSye = stuti karatA huuN| zlokArtha - jisa svayaMbhU kUTa se jo pramu siddhAlaya ko cale gaye una prabhu kI kathA pUrvaka maiM apanI buddhi ke anusAra sammedazikhara kI kUTa kI stuti karatA huuN| prasiddha dhAtakIkhaNDe pUrvamerau mahAn kila / durgadezo'sti vikhyAtaH tatrAriSTapuraM mahat / / 3 / / anvayArtha - prasiddha = vikhyAta, dhAtakIkhaNDe = dhAtakIkhaNDa dvIpa meM, pUrvamerau = pUrvamerU parvata para. durgadezaH = durga nAmaka deza, mahAn = vizAla, vikhyAtaH = suprasiddha, asti kila = thA, tatra = usa deza meM, mahat = bar3A, ariSTapuraM = ariSTapura nAmaka nagara, AsIt = thaa|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - suprasiddha dhAtakIkhaNDa dvIpa meM pUrva merU parvata para sthita eka mahAn durga deza thaa| usameM ariSTapura nAmaka vizAla nagara thaa| tasya padbharatho rAjA guNajJo guNavAn syayaM / mhaaprtaapvaanaasiidneknRpsNstutH||4|| pUrvajanmodbhavaiH puNyaiH rAjyaM prApya mahAnRpaH / akarot rAjyabhogaM sa devendrasamavaibhavam / / 5 / / anvayArtha * tasya = usa ariSTapura kA, padmarathaH - padmaratha nAmaka, rAjA = rAjA, guNajJaH - guNoM kA jAnakAra, svayaM = svayaM, guNavAna = guNoM kA svAmI, anekanRpasaMstutaH = aneka rAjAoM dvArA saMstuta, mahApratApavAn = atyadhika parAkramI, AsIt = thaa| saH - usa, mahAnRpaH - mahAn rAjA ne, pUrvajanmodbhavaiH = pUrvajanma meM arjita, puNyaiH = puNyoM se. devendrasamavaibhavaM = devendra ke samAna vaibhava vAle, rAjyaM = rAjya ko prApya = prApta karake, rAjyabhogaM = rAjya kA bhoga, akarot kiyaa| zlokArtha - ariSTapura nagara kA rAjA padmaratha mahAn parAkramI, aneka rAjAoM se pUjita hotA huA guNoM kA jAnakAra evaM khuda bhI guNavAn thaa| apane pUrvajanma meM arjita puNya karma ke kAraNa usane devendra ke vaibhava se samAnatA rakhane vAle rAjya ko prApta karake usakA bhoga kiyaa| ekasminsamaye prAptasatIrthakartRsvayaMprabhaM / abhivandyArthya taM rAjA yatidharmAn sa pRSTavAn ||6|| anvayArtha * ekasmin = eka. samaye = samaya. saH = usa, rAjA = rAjA ne tIrthakartRsvayaMprabhaM = tIrthaGkara svayaMpnabha ko, prAptaH = prApta, (mUtvA = hokara), taM = unako, abhivandya = praNAma karake, Arya = pUjakara, yatidharmAn = munidharmoM ko, pRSTavAn - puuchaa| zlokArtha - eka samaya tIrthakara svayaMprabha ke sAmIpya ko prApta karake
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza: zrutvA tanmukhacandrAcca yatidharmAn sunirmalAn / mithyAtvavarjito rAjA viraktassambabhUva saH / / 7 / / anvayArtha ca = aura tanmukhacandrAt = una tIrthaGkara svayaMprabhu ke mukha kamala se, sunirmalAn = sunirmala, yatidharmAn = muni ke dharmoM ko, zrutvA sunakara, mithyAtvavarjitaH - mithyAtva se rahita, saH vaha rAjA - rAjA, viraktaH = vairAgya bhAva ko prApta. sambabhUva ho gayA / zlokArtha - tIrthaGkara svayaMprabhaM ke mukha se munidharma ke nirmala svarUpa ko sunakara vaha padmaztha nAmaka samyagdRSTi rAjA virakta ho gyaa| tadA ghanarathAyAsau rAjyaM datvAtmaputrAya / vanaM gatvA tapodIkSAM jagrAha paramArthavit / / 8 / / anvayArtha - tadA taba arthAt virakta hone para, asau = usa, paramArthavit = paramArtha ke jJAtA rAjA ne AtmaputrAya = apane putra, ghanasthAya = ghanaratha ke liye, rAjyaM = rAjya, datvA = dekara, ( ca = aura), vanaM = vana ko, gatvA = jAkara, tapodIkSAM tapa karane ke liye munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha virakta hone para paramArtha ke jJAtA usa rAjA ne apane putra ghanaratha ke liye rAjya dekara aura vana ko jAkara tapazcaraNa hetu munidIkSA grahaNa kara lI / 1 23 usa rAjA ne unheM praNAma kiyA unakI pUjA kI aura munidharma ko puuchaa| - " = = una, 1 ekAdazAGgabhRddhIro bhAvayitvA subhAvanAH / babandha tIrthakRdgotraM karmAsau svatapobalAt ||6|| anvayArtha svatapobalAt = apane tapazcaraNa ke bala se asau dhIraH = dhairyavAn, ekAdazAGgabhRt = gyAraha agoM ko dhAraNa karane vAle munirAja ne subhAvanAH = darzanavizuddhi Adi bhAvanAoM ko, bhAvayitvA = bhAkara, tIrthakRt tIrthaGkara nAmaka, gotraM = uncapuNya, karma = karma ko, babandha = bAMdhA | =
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - apanI tapazcaryA se dhIrabhAva ko prApta vaha munirAja gyAraha agoM ke dhArI ho gaye unhoMne solaha kAraNAdi sundara bhAvanAoM ko bhAkara tIrthaGkara nAmaka sarvotkRSTa puNya karma ko bhI bA~dha liyaa| ante saMnyAsavidhinA tanuM tyaktvA ca dhairyavAn / svAtmadhyAnabalAnmohavIrAriM sa vijitya hi / / 10 / / zuddhacitto hi SoDaze kalpe jajJe so'cyutanAmni / puNyAdindratvamA gunotara vimAnamaH / ' anvayArtha - svAtmadhyAnavalAt = apanI AtmA ke dhyAna se, mohavIrAri = moha rUpa balavAna zatru ko, vijitya = jItakara, ca = aura, ante = anta meM, saMnyAsavidhinA = saMnyAsamaraNa kI vidhi se, hi - hI, tanuM - zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, saH = baha, zuddhacittaH = nirvikAra mana vAle, dhairyavAn = dhIra vIra munirAja ne, acyutanAmni = acyuta nAmaka, SoDaze - solahave, kalpe = vimAna meM, jajJe = utpanna huye arthAt janma liyA, puSyottaravimAnagaH = puSyottara vimAna meM rahate huye, saH - usa deva ne, puNyAt - puNya se, hi = hI, indratvaM = indratva ko, Apede = prApta kiyaa| zlokArtha - apanI AtmA ke dhyAna se moharUpI balavAn zatru ko jItakara aura anta meM saMnyAsa maraNa pUrvaka deha ko chor3akara una zuddhacitta dhIra vIra munirAja ne solahaveM acyula nAmaka svarga meM janma liyaa| acyuta svarga ke puSyottara vimAna meM utpanna huye usa deva ne puNya se hI indra pada prApta kiyaa| dvAviMzatisamudAyuH samprApya surasattamaH | hAviMzatisahasrAbdaparaM so'bhUnmano zanaH ||12 / / anvayArtha . dvAviMzatisamudrAyuH = bAbIsa sAgara kI Ayu ko, samprApya = prApta karake, saH = vaha, surasattamaH = devottama indra, dvAviMzatisahasrAbdaparaM = bAbIsa hajAra varSa ke bAda, mano zanaH = mana se AhAra karane vAlA, abhUt = huA /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ RyodazaH zlokArtha * bAbIsa sAgara kI Ayu prApta karake vaha zreSTha deva bAbIsa hajAra varSa ke bAda mAnasika AhAra arthAt amRta AhAra karane vAlA huaa| dvAviMzatyuktapakSeSu gateSUcchayAsamagrahIt / / divyasvargIyasaukhyAt sa protphullavadanAmbujaH / / 13 / / anvayArtha - divyasvargIyasaukhyAt = svarga ke divya sukhoM se, protphullavadanAmbujaH = praphullita kamala sadRza mukha vAlA arthAt prasanna, saH = vaha deva, dvAviMzatyuktapakSeSu = bAvIsa pakSa arthAt pakhavAr3e, gateSu = bIta jAne para, ucchavAsam = sAMsa ko, agrahIta - grahaNa karatA thaa| zlokArtha - svarga ke divya sukhoM ke kAraNa praphullita mukha vAlA arthAt prasannavadana vaha deva bAvIsa pakSa bItane para zvAsocchvAsa letA thaa| svAvadhijJAnakSetreSu sarvakAryakRtikSamaH ! anAdisiddhAn sandhyAyan SaNmAsAyurbabhUva saH / / 14 / / anvayArtha . svAvadhijJAnakSetreSu = apane avadhijJAna kI maryAdA vAle kSetroM meM, sarvakAryakRtikSamaH = sAre kAryoM ko karane meM sakSama, saH = vaha deva, anAdisiddhAn = anAdisiddhoM ko, sandhyAyana = dhyAte huye, SaNmAsAyuH = chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA babhUva = ho gyaa| zlokArtha - apane avadhijJAna ke maryAdA kSetra meM sAre kAryoM ko karane meM sakSama vaha deva anAdisiddhoM ko dhyAte huye mAtra chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA ho gyaa| atha tasyAvatArasya kathA zravaNasaukhyadAm / kaluSaghnI pravakSye'haM mahAsukRtavardhinIm / / 15 / / anvayArtha - atha = aba, tasya = usa deva ke, avatArasya = avataraNa kI. zravaNasaukhyadAM = sunane meM sukhada, kaluSanI = pApa ko naSTa karane vAlI, mahAsukRtavardhinI = mahApuNya ko bar3hAne vAlI, kathAM = kathA ko, ahaM = maiM, pravakSye = kahatA huuN|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - aba maiM usa deva ke avataraNa kI kathA, jo sunane meM sukha dene vAlI, pApa ko naSTa karane vAlI aura mahApuNya ko bar3hAne vAlI hai, ko kahatA huuN| jambUdvIpe puNyabhUmau kSetre bhArata uttame / kauzale viSaye'yodhyA triSu lokeSu vizrutA ||16 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, bhArate = bharata, kSetre = kSetra meM, puNyabhUmau = pUNya bhUmi para, uttame = uttama, kauzale = kauzala nAmaka, viSaye = deza meM, triSu = tInoM, lokeSu = lokoM meM, vizrutA = vikhyAta. ayodhyA = ayodhyA nagarI. (asti = hai)| zlokArtha - jambUdvIpa ke bharatakSetra meM puNyabhUmi para sthita kauzala nAmaka uttama deza meM ayodhyA nagarI hai jo tInoM lokoM meM prasiddha hai| tasyAmikSvAkusavaMze kAzyape gotra ujjvale | siMhaseno'bhayadAjA mahApuNyasaritpatiH / / 17 / / anvayArtha * tasyAM = usa ayodhyA meM, ikSvAkusadvaze = uttama ikSvAkuvaMza meM, ujjvale = ujjvala, kAzyape = kAzyapa, gotre = gotra meM, mahApuNyasaritpatiH = mahApuNya kA sAgara samAna svAmI. siMhasenaH = siMhasena nAmaka rAjA = rAjA, abhavat = huaa| zlokArtha - usa ayodhyA nagarI meM uttama ikSvAkuvaMza meM ujjvala kAzyapa gotra meM mahApuNya ke svAmI siMhasena rAjA huye the| jayazyAmA tasya rAjJI rAjJaH tArAzaziprabhA / mahAsuzIlasandIptA rUpa saubhAgyazAlinI / / 18 / / anvayArtha - tasya = usa, rAjJaH = rAjA kI, jayazyAmA = jayazyAmA nAmaka, tArAzaziprabhA = tArAgaNoM meM candramA ke samAna prabhA vAlI, mahAsuzIlasandIptA = zIlavrata rUpa mahAn vrata kA pAlana karane ke teja se camakane damakane vAlI, rUpasaubhAgyazAlinI = saundarya evaM acche bhAgya se paripUrNa, rAjJI = rAnI. (AsIt = thii)| zlokArtha * usa rAjA kI jayazyAmA nAmaka rAnI thii| jo tArAmaNDala
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 trayodazaH meM candramA ke samAna zobhAyamAna, zIlavrata ke teja se camakatI huyI saundaryavatI evaM sadbhAgya kI svAminI thii| tayorgRhe zrIbhagavadavasAraM ca bhAvinam / jJAtvA zakrAjJayA'muJcaddhanadA ratnasaMcayam / / 16 / / anvayArtha - tayoH = una donoM ke, gRha = ghara meM, bhAvinaM = bhaviSya meM hone vAlA, zrIbhagavadavatAraM = zrI sampanna bhagavAn ke avataraNa ko, jJAtvA :: jAnakara, zakrAjJayA = indra kI AjJA se, dhanada. = dhanada kubera ne, ratnasaMcayaM = ratnoM ke samUha, amuJcat = chor3e arthAt brsaaye| zlokArtha * una donoM arthAt siMhasena rAjA aura jayazyAmA rAnI ke ghara meM bhAvi tIrthakara kA avataraNa hogA aisA jAnakara indra ne muSa ko AjJA dI taka mujhe / rajoM kI rAzi brsaayii| SANmAsikI ratnavRSTiM tadA paurA hi sAMtatIm / vismitA bhAvisadbhadranRpagehaM prapedire / / 20 / 1 / / anvayArtha - tadA = taba, sAMtatI = lagAtAra--pratidina, hi = hI, pANmAsikI = chaha mAha taka hone vAlI, ratnavRSTiM = ratnavRSTi ko, (dRSTvA = dekhakara). vismitAH = vismaya ko prApta huye, paurAH = prajAjana bhAvisadbhadranRpageha = bhaviSya meM acche kalyANa kA kendra rAjA ke ghara ko, prapredire = mAnane lge| zlokAzaM . taba pratidina chaha mAha taka hone vAlI ratnavRSTi ko dekhakara Azcaryacakita prajA mAnane lagI ki rAjA kA yaha ghara bhaviSya meM sacce kalyANa ko batAne kA kendra hogaa| ekadA kArtike kRSNapakSe pratipadAtithau / suptA devI prabhAte sA svapnAnekSata SoDaza / / 21 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, kArtike = kArtika mAsa meM, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, pratipadAtithau = pratipadA kI tithi meM, suptA = soyI huI, sA = usa, devI = rAnI ne, prabhAte = prabhAta kAla meM, SoDaza = solaha, svapnAna = svapnoM ko, aikSat = dekhaa|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 368 zlokArtha eka dina kArtika kRSNA pratipadA ko soyI huI rAnI ne prabhAtabelA meM solaha svapnoM ko dekhA / svapnAnte mattamAtaGgaM zaraccandraprabhojjvalam / mukhaM praviSTamAlokya prabuddhA vismitA'bhavat / 122 / / anvayArtha svapnAnte = svapna darzana ke anta meM, zaraccandraprabhojjvalaM - zaratkAlIna candramA kI kAnti se ujjvala - dhavala, mukha mukha meM praviSTaM praviSTa hote huye mattamAtaGgaM = madonmatta hAthI ko, Alokya = dekhakara, prabuddhA Azcaryacakita abhavat = = t = jAga gayI, vismitA huI / * == zlokArtha- solaha svapnoM ko dekhane ke anta meM zarada Rtu ke candramA mukha maiM ke samAna ujjvala kAnti vAle matta hAthI ko apane praviSTa hotA huA dekhakara vaha rAgI jAga gayI aura Azcarya ko prApta huI / tataH patyuH samIpaM sA prApya svapnAnavocata / tanmukhAttaphalaM zrutvA mahAmodamavApa sA ||23|| = anvayArtha - tataH = usake bAda patyuH = pati kI samIpaM = samIpatA ko, prApya = prApta karake, sA= vaha rAnI, svapnAn = svapnoM se. = kahane lagI, tanmukhAt = rAjA ke mukha ko avocata tatphalaM svapnoM kA phala zrutvA = sunakara, sA = vaha, mahAmodaM = mahA Ananda ko avApa = prApta huI / = P zlokArtha - usake bAda vaha rAnI pati ke samIpa gaI tathA svapnoM ko kahane lgii| pati ke mukha se svapnoM kA phala sunakara vaha rAnI atyaMta harSa ko prApta huI T garbhAgatastrayajJAnendro yadA tadA maruto'bhayat / jagatprasAdamApede nirmalaM gaganaM bhUt / / 24 / / anyayArtha yadA = jaba, trayajJAnendraH = tIna jJAna kA svAmI indra, marutaH - vaha devatA, garbhAgataH = garbha meM AyA, abhavat tadA = taba, jagat = sAre jagat ne, prasAdaM 11 ho gayA. prasannatA ko
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 trayodazaH Apede = prApta kara liyA, gaganaM = AkAza, nirmalaM = nirmala arthAt svaccha, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - jaba tIna jJAna kA svAmI vaha deva garbha meM A gayA taba jagat ne prasannatA ko prApta kiyA tathA AkAza bhI svaccha ho gyaa| jyeSThamAse'tha kRSNAyAM dvAdazyAM bhuuptipriyaa| bhagavantaM sukhaM sUte trijJAnadharamIzvaram / / 25 / / anvayArtha - atha = isake bAda arthAt garbhakAla bItane para, jyeSThamAse = jeTha mAha meM, kRSNAyAM = kRSNa pakSa meM. dvAdazyAM = dvAdazI ke dina, bhUpatipriyA = rAjA kI rAnI ne, trijJAnadharaM = tIna jJAnoM ko dhAraNa karane vAle, IzvaraM = aizvarya sampanna, bhagavantaM = tIrthaGkara zizu ko, sukhaM = sukha pUrvaka. sUrta = janma diyaa| zlokArtha - garbhakAla bIta jAne ke bAda jeTa kRSNA dvAdazI ke dina rAjA kI rAnI ne tInajJAna ke svAmI aizvarya sampanna tIrthaGkara zizu ko janma diyaa| dhauzcandreNa yathA prAdhI bAlArkeNa sutejasA / tathA devena sA devI rarAja zizumUrtinA / / 26 / / anvayArtha - yathA = jaise, candreNa = candramA se, dyauH = AkAza, (ca = aura), bAlArkeNa = bAlasUrya ke dvArA, prAcI = pUrva dizA. rarAja = suzobhita huyI. tathA - vaise, sutejasA = zubha kAnti yukta, zizumUrtinA = zizu rUpa. devega = tIrthakara se. sA = vaha, devI = rAnI, rarAja = suzobhita huyii| zlokArtha - jaise candramA se AkAza tathA bAlasUrya se prAcI suzobhita hotI hai vaise hI zubhakAnti se pUrNa zizurUpa tIrthaGkara se vaha rAnI suzobhita huii| tadaivendro'vadhijJAnAd bhagavajjanma tadaram / / prabudhya devataissArdhaM tvarayA tatra samAyayau / / 7 / / anvayArtha - tadA = tabhI, eva = hI, indraH = indra, avadhijJAnAt = avadhijJAna se, tadvaraM = usa zubha, bhagavajjanma = bhagavAn ke
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya janma ko, prabudhya = jAnakara, tvarayA zIghratA se, devataiH = J devatAoM ke sArdhaM = sAtha, tatra = vahA~, samAyayau = A gayA ! zlokArtha tabhI avadhijJAna se prabhu kA vaha zubha janma jAnakara jaldI se devatAoM sahita vahA~ A gyaa| 370 - bAlaM prabhuM samAdAya sUryakoTisamaprabham / suvarNAdiM gataH zIghraM jayadhvAnaM samuccaran / / 28 / / pANDukAyAM zilAyAM taM saMsthApya jagadIzvaram / kalazAbhiSayaM cakre payonidhijalairmudA ||26|| 1 " anvayArtha sUryakoTisamaprabhaM karor3oM sUrya ke samAna prabhA vAle, bAlaM zizu, prabhuM = tIrthar3akara ko, samAdAya = lekara, jayadhvAnaM = jaya zabda ko, samuccaran = uccArita karate huye vaha indra, zI jaldI hI suvarNAdiM svarNa nirmita merU parvata para, gataH = gayA, pANDukAyAM pANDuka, zilAyAM = zilA para, taM - una, jagadIzvaraM = jagat ke Izvara arthAt zizu tIrthakara ko saMsthApya sthApita karake, payonidhijalaiH = kSIrasAgara ke jala se, mudA = prasannatA se, kalazAbhiSavaM kalazoM se abhiSeka, cakre = kiyA / = - - = A zlokArtha karor3oM sUrya ke samAna hai AbhA jinakI aise bAla tIrthaGkara ko lekara indra jaya dhvani karatA huA merU parvata para gyaa| vahA~ pANDukazilA para prabhu ko sthApita karake usane kSIrasAgara ke jala se unakA kalazAbhiSeka kiyA / punargandhAbhiSekaM sa kRtvA divyavibhUSaNaiH / sambhUSya devadevaM tAmayodhyAM punarAgamat ||30|| tatra bhUpAGgaNe deyaM siMhAsanavirAjitam / samarcya tatpurobhAge tANDavaM vidhivatkRtam ||31|| anantaguNabodhatvAdanantAkhyaM prabhoranu / kRtvA mAtre samarpyatha gato'yamamarAvatIm ||32|| - = = anvayArtha punaH dubArA gandhAbhiSekaM sugandhita jala se abhiSeka ko, kRtvA = karake saH = vaha indra divyavibhUSaNaiH divya 4 -
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 siMhAsana para sunake sAmane usa indra trayodazaH AbhUSaNoM se, devadevaM = devatAoM ke bhI svAmI jana prabhu ko, sambhUSya = alaGkRta karake, punaH = punaH. tAM = usI. ayodhyAM = ayodhyA meM, agamat = A gayA, tatra = usa ayodhyA meM, bhUpAGgaNe = rAjA ke A~gana meM, siMhAsanavirAjitam = siMhAsana para suzobhita, devaM = bAlaprabhu ko, samaya' = pUjakara. tatpurobhAge = unake sAmane ke bhAga meM, vidhivat = vidhi arthAt samucita rIti se. (tena = usa indra dvArA), tANDavaM = tANDava nRtya, kRtam = kiyA, anu = usake pazcAt, anaMtaguNabodhatvAt = anaMtaguNoM kA bodha karAne vAle hone se, prabhoH = prabhu kA, anantAkhyaM = anantanAtha nAmakaraNa, kRtvA = karake, mAtra = mAtA ke liye, samarpa = dekara, ayaM - yaha indra. amarAvatI = amarAvatI ko, gataH = calA gyaa| zlokArtha - prabhu kA dubArA sugandhita jala se abhiSeka karake aura divya AbhUSaNoM se prabhu ko alaGkRta karake vaha indra punaH ayodhyA meM A gyaa| vahA~ rAjA ke AMgana meM prabhu ko siMhAsana para virAjamAna karake tathA unakI pUjA karake usane prabhu ke sAmane sAGgo pAGgaka tANDavanRtya kiyaa| phira anaMtaguNoM ko jAnane vAle evaM unakA bodha karAne vAle hone se indra ne prabhu kA anaMta nAtha yaha nAmakaraNa kara diyA tathA bAlaka ko mAtA ke liye dekara amarAvatI ko calA gyaa| zrImadvimalanAthAcca gateSu navavArdhiSu / tadapUyantarajIvI sa babhUvAnanta IzvaraH / / 33 / __ anyayArtha - zrImadvimalanAthAt - zrI sampanna tIrthaGkara vimalanAtha se, navavArdhiSu = nau sAgara, gateSu = cale jAne para, tadabhyantarajIvI = usa nava sAgara meM antarbhUta jIvana vAle, saH = vaha, anantaH = anantanAtha, IzvaraH = tIrthaGkara. babhUva = huye| zlokArtha - tIrthaGkara vimalanAtha ke mokSa jAne ke bAda anantanAtha tIrthaGkara huye| inakI Ayu bhI uparyukta nau sAgara meM antarbhUta jAnanA caahiye|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 zrI sammedazikhara mAhAtmya triMzallakSamitAyuzya paJcAzaddhanurUnnataH / bAlakelibhiratyantaM pitarAvabhibhodayan / / kaumAraM so vyatIyAtha zarIre yauvanAgame / prApya tatpaitRkaM rAjyaM bubhuje bhogamuttamam / / 35 / / anvayArtha . triMzallakSamitAyuH -- tIsa lAkha varSa pramANa Ayu vAle. ca = aura, paJcAzad = pacAsa, dhanurUnnataH = dhanuSa U~cAI vAle, saH - una bAla tIrthakara ne, bAlakelibhiH = bAla krIr3AoM se, pitarau = apane mAtA-pitA ko, atyantaM = atyadhika, abhimodayan = prasanna karate huye. kaumAraM = kumAra kAla ko bitAkara, zarIre = zarIra meM, yauvanAgame = yuvAvasthA Ane para, tatpaitRka = usa paitRka, rAjyaM = rAjya ko, prApya = prApta kara, uttama = sarvottama, bhogam = bhoga ko, bubhuje = bhogA / zlokArtha - tIsa lAkha varSa pramANa Ayu vAle aura pacAsa dhanuSa U~cAI vAle una bAla tIrthaGkara ne apanI bAla krIDAoM se mAtA-pitA ko atyadhika prasanna kiyA aura kumArakAla bitAkara zarIra meM yauvana kA Agamana hone para paitRka rAjya ko prAptakara uttamottama bhogoM ko bhogaa| ekadA saudhamAruhya siMhAsanagataH prabhuH / tArApAtaM dadarzAdha viraktastatkSaNAdabhUt / / 3 / / tArApAtavadeSo'pi saMsAraH kSaNabhaGguraH / atra mUDhAH pramAdyante Atmavanto na thai yudhAH 1137 / / naratvaM durlabha prApya tapassAraM mahAtmanAm / tapasaH karmanAzaH syAt karmanAzAtparaM padaM / / 3811 iti cintayatastasya stavArtha surasattamAH / sArasvatAdayaH prAptAstejobhirbhAskarA iva / / 3 / / indro'pi svAvadhijJAnAttapaH kartuM samughatam / jJAtvA devaM tadA prApa sadevo devasannidhim / / 40 / / tadA sAgaradattAkhyAM zivikAM devasaMstutaH / samArUtya sa samutsahya sahetukaM vanaM yayau / / 41 / /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH 373 anvayArtha - ekadA = eka bAra, saudham = mahala para Aruhya = car3hakara, siMhAsanagataH - siMhAsana para baiThe huye prabhuH = svAmI ne tArApAtaM = tAre kA giranA, dadarza . = dekhA, atha = usake vairAgyabhAva ko prApta. bAda, tatkSaNAt = usI samaya, viraktaH abhUt ho gyaa| = = = = = = = = isa eSaH = yaha saMsAra saMsAra bhI tArApAtavat tAroM ke girane ke samAna, kSaNabhaGguraH = nAzavAn yA kSaNika, (asti - hai), atra = isa saMsAra meM, mUDhAH mUrkhajana, pramAdyante = prabhAva kA kArya karate haiM, AtmavantaH = AtmajJAnI, budhAH vidvajjana, na nahIM, vaisacamuca, durlabhaM = kaThinatA se prApta, naratvaM = manuSyapanA ko prApya = prApta karake, mahAtmanAM mahApurUSoM ke liye, sAraM = sArabhUta, tapaH = tapazcaraNa, ( asti - hai) tapasA = tapazcaraNa se, karmanAzaH karmoM kA nAza, syAt = hotA hai, karmanAzAt karmoM kA nAza ho jAne se. paraM = utkRSTa, parva sthAna ho) iti prakAra, cintayataH = vicAra karate huye, tasya = una prabhu kA, stavArthaM = stavana karane ke liye, sArasvatAdayaH - sArasvata Adi. surasattamAH zreSTha devagaNa, tejobhiH = prakAza se, bhAskarAH = sUrya ke iva = samAna, prAptAH = upasthita huye, tadA tabhI svAvadhijJAnAt = apane avadhijJAna se, tapaH = tapazcaraNa ko, kartuM = karane ke liye, samudyataM = taiyAra, deva prabhu ko jJAtvA = jAnakara indraH = indra, api = devasannidhiM = prabhu kI samIpatA ko prApa = prApta huA / tadA = usI samaya, sAgaradattAkhyAM = sAgaradatta nAma kI, zibikAM = pAlakI para, samAruhya = car3hakara (ca = aura), samutsaya = utsAhita hokara devasaMstutaH = devatAoM dvArA stuti kiyA jAtA huA, saH vaha deva sahetukaM sahetuka nAmaka, vanaM = vana ko, yayau cale gye| zlokArtha eka bAra una rAjA ne mahala ke Upara siMhAsana para baiThe huye tAroM kA giranA dekhA jisase vaha usI kSaNa virakta ho gaye aura vicAra karane lage yaha saMsAra bhI tArApAta ke samAna . = = - = H = - bhI
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 zrI sammedazikhara mAhAtmya hI kSaNabhaMgura arthAt vinAzIka hai| isa saMsAra meM mUrkhajana hI pramAda kA AcaraNa karate haiM AtmA ko jAnane vAle vidvajjana nahIM / sacamuca hI kaThinatA se prApta hone vAlA yaha manuSyatva hai ise prApta kara mahApuruSa tapazcaraNa karate haiM kyoMki tapazcaraNa se karmoM kA nAza hotA hai aura karmoM ke nAza ho jAne se parama pada arthAt mokSa kI prApti hotI hai|" anvayArtha jyeSThamAsasitAyAM hi dvAdazyAM bhUpipaiH saha / sahasrapramitairdIkSAM zlokArtha = 1 anvayArtha jyeSThamAsasitAyAM = jeTha mAsa ke zuklapakSa meM, dvAdazyAM bArahavIM ke dina, hi hI, sahasrapramitaiH = eka hajAra saMkhyA parimita, bhUmipaiH = rAjAoM ke saha= sAtha, (saH = sAtha, (saH = unhoMne ), zivakAraNAM = mokSa kI kAraNa svarUpa, dIkSAM munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA / = zlokArtha jeTha sudI bArahavIM ke dina eka hajAra rAjAoM ke sAtha usane mokSa kI kAraNa svarUpa munidIkSA ko grahaNa kara liyaa| tatastasyAntarmuhUrte tribodhanayanasya hi / AsIccaturthaM tajjJAnaM manaH paryayasaMjJakam ||43|| - isa prakAra vicAramagna virakta rAjA kI stuti karane ke liye sArasvata jAti ke deva vahA~ A gye| usI samaya apane avadhijJAna se prabhu ko tapazcaraNa hetu udyamazIla jAnakara indra bhI prabhu ke pAsa A gayA / - L taba sAgaradatta nAmaka pAlakI para car3hakara aura tapa ke liye utsAhita hokara devoM se stuti kiye jAte huye vaha prabhu sahetuka vana meM cale gaye / - jagrAha zivakAraNAm / / 42 / / tataH = munidIkSA lene ke bAda, tasya = una, tribodhanayanasya = tIna jJAna ke dhArI munirAja ke antarmuhUrte = antarmuhUrta meM, caturthaM = cauthA, tat = vaha, manaH paryayasaMjJakaM = mana:paryaya nAmaka jJAnaM = jJAna, AsIt = huaa| munidIkSA lene ke bAda antarmuhUrta meM hI una tIna jJAna ke dhArI munirAja ko cauthA mana:paryaya nAmaka jJAna ho gayA /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza: = dvitIyadivase'yodhyAyAM bhikSArthaM gatavAn prabhuH / vizAkho nRpatistatra prabhuM sampUjya sAdaraM / / 44 / / AhAraM kAzyAmAsa tasya sAzcaryapaJcakam / gRhItvAhAramAyAtastasminneva yame prabhuH / / 45 / / dvivarSa maunamAsthAya nAnAzucipadeSu saH ! mahograM dussahaM cakre tapazzivapadotsukaH | 246 // anyayArtha- dvitIyadivase dUsare dina, prabhuH = munirAja, ayodhyAyAM = ayodhyA meM, bhikSArthaM = bhikSA ke liye, gatavAn = gaye, tatra vahA~, vizAkhaH = vizAkha nAmaka nRpatiH rAjA ne sAdaraM = Adara sahita saMpUjya pUjakara, sAzcaryapaJcakam = pAMca AzcaryoM ke sAtha, tasya ( kRte ) = unake liye, AhAraM AhAra, kArayAmAsa karAyA, AhAraM = AhAra ko, gRhItvA = grahaNa karake, tasminneva = usa hI, vane = vana meM, prabhuH munirAja, AyAtaH = A gaye, dvivarSa do varSa taka, maunaM = mauna, AsthAya = lekara, nAnAzucipadeSu = aneka pavitra sthAnoM para, mahograM = atyadhika umra, dussahaM kaThinatA se sahaya, tapaH = tapazcaraNa ko saH = una, zivapadotsukaH zivapada pAne ko utsuka munirAja ne cakre = kiyaa| = = = = = = 1 * ww / zlokArtha dUsare dina munirAja ayodhyA meM bhikSA ke liye gye| vahA~ vizAkha nAmaka rAjA ne Adara sahita unheM pUjakara paMcAzcarya sahita AhAra karAyA / AhAra karake munirAja usI vana meM A gye| do varSa taka maunavrata lekara ziva pada pAne ke icchuka unhoMne atyadhika ugra aura durgamatA se sahe jAne vAle tapa ko kiyaa| caitramAse thamAyAM sa ghAtikarmANi bhasmasAt / kRtvA vaTavRkSatale prApa kevalajJAnamujjvalam / / 47 / / - 3275 = = anvayArtha caitramAse caitra mAha meM, amAyAM = amAvasyA ke dina hi = hI, saH = unhoMne, ghAtikarmANighAtikarmoM ko, bhasmasAt = bhasma, kRtvA karake, vaTavRkSatale = vaTavRkSa ke nIce,
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrI sammedazikhara gAhAtya ujjvalam = ujjvala, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko. prApa = prApta kara liyaa| zlokArtha - caitra mAha kI amAvasyA ko ghAtikarmoM ko bhasma karake vaTa vRkSa ke nIce unhoMne ujjvala kevalajJAna ko prApta kara liyaa| tajjJAnasya prakAzAtsa yajjagati tajjJAtavAn / na bhUtaM nAsti no bhAvi nAmarUpaguNAdibhRt / / 48 / / anvayArtha - tajjJAnasya = usa kevalajJAna ke, prakAzAt = prakAza se, saH - unhoMne nA .. jagata meM, mat / / jo hai, tat = usako. jJAtavAn = jAna liyA, nAmarUpAdiguNAdimRt = nAma rUpa Adi guNoM se yukta jagat, na bhUtaM = kevala bhUta nahIM rahA. na asti = kevala vartamAna nahIM rahA, no bhAvi = kevala bhaviSyat nahIM rhaa| zlokArtha * usa kevalajJAna ke prakAza se prabhu ne jagati meM nAmarUpaguNAdi se bharapUra jo kucha bhI thA use jAna liyA unheM aba bhUta-vartamAna aura bhaviSya saba yugapat jAnane meM Ate the| prabhoH kevalabodhAptiM jJAtvA devapatistadA / citraM samayasAraM sa tadaivAgatya saMyyadhAt / / 46 / / anvayArtha - devapatiH = indra ne, pramoH = pramu ke, kevalabodhApti = kevalajJAna kI prApti ko, jJAtvA = jAnakara, tadaiva = usI samaya, Agatya = Akara, citraM = vicitra AzcaryotpAdaka, samavasAraM = samavasaraNa ko, saMvyadhAt = raca diyaa| zlokArtha - devapati indra ne prabhu ko kevalajJAna ho gayA hai. aisA jAnakara usI samaya vahA~ A gayA aura usane AzcaryotpAdaka samavasaraNa ko raca diyaa| tasmin sahasraraviruk prabhuH sarvoparyudAradhIH / sarvopari sa bAja bhavyavRndasamarthitaH / / 5 / / anvayArtha - bhavyavRndasamarcitaH = bhavyajIvoM ke samUhoM se pUje jAte huye, sahasraraviruka = hajAra sUryoM ke teja se yukta, (ca = aura),
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH 3707 sarvoparyudAradhIH sabhI jIvoM para samAna buddhi rakhane vAle, saH = vaha, prabhuH sarvopari = bhagavAn, tasmin = usa samavasaraNa meM, sabase Upara, babhrAja = suzobhita huye / zlokArtha bhavyajIvoM ke samUhoM dvArA pUjita hote huye, hajAra sUryoM ke teja se yukta lagate huye aura sabhI para udAra buddhi rakhane vAle vaha prabhu usa samavasaraNa meM sabase Upara suzobhita huye / jayasenAdayastatra gaNendrAzca tadAdibhiH / yathoktairakhilairbhavyaiH stuto dvAdazakoSThagaiH / / 51 / / divyasvanena tattvAnAM prakAzaM vyadhAtprabhuH / sammedaparyataM prApya svayaMbhUkUTe'yasthitaH // 52 // - = - = anvayArtha tatra = usa samavasaraNa meM, jayasenAdayaH jayasena Adi, gaNendrAH : (Asana) tadAdibhiH = unako Adi lekara yathoktaiH = jaise kahe gaye haiM vaise, dvAdazakoSThagaiH = bAraha koThoM meM sthita, akhilaiH = sabhI, bhavyaiH = bhavya jIvoM dvArA, stutaH stuti kiye jAte huye, prabhuH = bhagavAn ne, divyasvanena = divyadhvani dvArA, tattvAnAM = tattvoM ke prakAza = prakAza ko, kiyA, ca = aura, sammedaparvataM vyadhAt = sammeda zikhara parvata ko prApya = prApta karake, svayaMbhUkUTe svayaMbhUkUTa para avasthitaH = avasthita ho gaye / = = zlokArtha usa samavasaraNa meM jayasena Adi gaNadhara the unako Adi lekara jaise kahe gaye haiM tadanusAra bAraha koThoM meM sthita sabhI bhavya jIvoM dvArA stuta hote huye bhagavAn ne divyadhvani se nikhila tattvoM kA prakAza kiyA aura sammedazikhara parvata ko prApta karake svayaMbhUkUTa para avasthita ho gaye / kRSNadvAdazikAyAM ca bhAghe mAsi taponidhiH / kAyotsargavidhAnena SaTsahasramunIzvaraiH || 5311 sArdhaM dhyAnaM samAruhya zuklAkhyaM yogavittamaH / nirAmayaM muktipadaM prApa sarvabhavyajanArcitam / / 54 / / anvayArtha ca = aura, mAghe = mAgha, mAsi mAsa meM, kRSNadvAdazikAyAM
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3678 zrI sammedazikhara mAhAtya = kRSNa pakSa kI dvAdazI ke dina, yogavittamaH = yogavid, taponidhiH = una taponidhi bhagavAna ne, SaTsahasamunIzvaraiH = chaha hajAra munirAjoM ke, sAdhU = sAtha, kAyotsargavidhAnena = kAyotsarga ke vidhAna se, zuklAkhyaM = zukla nAmaka, dhyAnaM = dhyAna meM, samArUtya = lagakara, sarvabhavyajanArcitaM = samI bhavya janoM dvArA pUjita, nirAmayaM = sarva AmayoM arthAt rogoM se rahita, muktipadaM = mokSapada ko, prApa = pA liyaa| zlokArtha - mAghakRSNA dvAdazI ke dina yoga ke jAnakAroM meM zreSTha una taponidhi bhagavAn ne chaha hajAra munirAjoM ke sAtha kAyotsarga ke vidhAna se zukla-dhyAna meM lagakara sabhI bhavyoM se pUjita aura rogarahita muktipada ko pA liyaa| svayaMbhUkUTatassarve gatA ye sAdhavaH zivam / naiSkarmasiddhisandIptAn vande tAn pratiyAsaram / / 5 / / anvayArtha - ye = jo. sarve = sabhI. sAdhavaH = munirAja, svayaMbhUkUTAt = svayaMbhUkUTa se, zivaM = mokSa ko, gatAH = gaye. tAn = una, naiSkarmasiddhisandIptAna : naiSkarmasiddhi se pradIpta arthAta kAnti sampanna sabhI siddhoM ko ahaM = maiM), prativAsaraM = pratyeka dina, vande = praNAma karatA huuN| zlokArtha - jo bhI sAdhu svayaMbhUkUTa se mokSa ko gaye. una sabhI siddha bhagavantoM ko maiM pratidina praNAma karatA huuN| tatpazcAtpraNavatyuktAH koTInAM kottiriiritaaH| saptatyuktAH koTyazca tathA saptatilakSakAH / / 56 / / saptayuktasahasrANi tathA saptazatAni ca / ityuktAramunayastasmAt kUTAsiddhiM gatA dhuvam / / 57 / / anyayArtha - tatpazcAt = usake bAda, arthAt anaMtanAtha bhagavAn ke mokSa jAne ke bAda, praNavatyuktAH = nabbe, koTInAM koTirIritAH = kor3A kor3I, saptatyuktAH koTyaH = sattara karor3a, tathA ca = aura, saptatilakSakA: = sattara lAkha, saptayukta sahasrANi = sAta hajAra, tathA ca = aura, saptazatAni = sAla sau. iti
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH 376 = isa saMkhyA meM, uktAH = kahe gaye, munayaH = munirAja, tasmAt = usI, kUTAt = kUTa se, dhruvAM = acala, siddhi = siddhi ko. gatAH = prApta huye|| zlokArtha - anaMtanAtha bhagavAn ke mokSa cale jAne ke bAda nabbe koDA kor3I sattara karoDa sattara lAkha sAta hajAra sAta sau munirAja usI svayaMbhUkUTa se acala-zAzvata siddhi ko prApta huye| teSAmanvabhavadAjA yArUsenaH sudhArmikaH / saGgha saMcAlayAmAsa yAtrAyai bhUpatirasau / / 58|| anyayArtha - teSAM = unake, anu = pazcAt = sudhArmikaH = dharmAtmA, rAjA = rAjA. cArUsenaH = cArUsena, abhavat = huA, asau = usa. bhUpatiH = rAjA ne, yAtrAyai = yAtrA karane ke liye, saMghaM = saMgha ko, saMcAlayAmAsa = claayaa| zlokArtha * unake pazcAt eka cArUsena nAmaka dharmAtmA rAjA huA / usa rAjA ne sammedazikhara kI yAtrA ke liye saMgha ko saMcAlita kiyA thaa| tatkathAM avaNAtpuNyavardhinAM zivadAyinIm / vakSye bhavyajanAssarve zRNudhvaM dharmavatsalAH / / 60 / / anyayArtha - zravaNAt = sunane se, puNyavardhinI = puNya ko bar3hAne vAlI, (ca = aura), zivadAyinI = mokSa dene vAlI, (ca = aura), tatkathAM = usa yAtrA kI kathA ko, (ahaM = maiM kavi), vakSye = kahatA hUM, sarve = samI, dharmavatsalAH - dharmasnehI, bhavyajanAH = bhavyajano ! zRNudhvaM = suno| suno| , zlokArtha - jisake sunane se puNya vRddhiMgata hotA hai aura jo mokSa dene vAlI hai aisI usa rAjA dvArA kI gayI yAtrA kI kathA ko maiM kahatA huuN| he bhavyajanoM ! tuma sabhI dharmasnehI hokara use suno| jambAkhye mahati dvIpe bhrtkssetrmdhygaa| kauzAmbI nagarI ramyA satra zreSThI prabodhavAn / / 61 / /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 vAtasenAbhidhastasya zubhasenA sudhArmiNI / tanayo'bhUdabhAgyavAn ||62 || tayossamudradattAkhyaH M = jambU nAmaka, mahati mahAn, dvIpe dvIpa meM, bharatakSetra ke bIca ramyA = ramaNIya, = anvayArtha jambvAkhye bharata kSetramadhyagA kauzAmbI = lauzAhI nagarI (AsIt = thI), tatra = usameM vAtasenAbhidhaH vAtasena nAmaka prabodhavAn = jJAnavAn, zreSThI seTha ( avasat = rahatA thA ), tasya usakI. zubhasenA = zubhasenA nAmaka sudharmiNI dharmapatnI - ( AsIt = thI) tayoH = una donoM ke. samudradattAkhyaH samudradatta nAmaka, abhAgyavAn = bhAgyahIna, tanayaH abhUt = huA / zlokArtha - jambU nAmaka mahAn dvIpe meM bharata ke andara eka ramaNIya kauzAmbI nagarI thii| usa nagara meM vAlasena nAmaka eka jJAnI seTha rahatA thA usakI dharmapatnI zubhasenA thI / una donoM ke eka bhAgyahIna samudradatta nAmaka putra huA / mahAdAridrayapAtraM sa jAtamAtro tra'paJcatAm / etasya pitarau yAtau bubhojAdau daridratAm ||62a || anvayArtha - atra = janma hone para etasya = usa putra ke pitarau mAtA-pitA, paJcatAm = mRtyu ko, yAtau = prApta huye, jAtamAtraH- = mAtra janma lene vAlA, saH = vaha, 'mahAdAridryapAtra = atyadhika daridratA kA pAtra, (abhavat = huA), Adau = bAlyakAla meM daridratAM garIbI ko, bubhoja bubhoja = bhogA zlokArtha janma hone para hI usa putra ke mAtA pitA mRtyu ko prApta ho = * | gaye isa prakAra mAtra janma lene vAlA vaha atyadhika daridratA kA pAtra ho gayA usane bAla avasthA meM daridratA garIbI ko hI bhogA / - 7 = zrI sammedazikhara mAhAtmya - ekadA munimekaM sa bhAgyataH samudradatto duHkhAbhibhUto = pariSasvaji / bhAgyavivarjitaH ||63 / / = = putra,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH vAkyamabravIt ||64 || AdhAya pAdayostasya mastakaM sa daridrakaH / karuNArdadRzAyaM dRSTastenedaM kimatra pAtakaM nAtha! kRtaM pUrvabhave mayA / yato'kiJcanatAM prApya bhuJje'haM dukhamulbaNam / / 65 / / - = = - = anvayArtha ekadA ekadA duHkhAbhibhUtaH duHkhoM se ghirA huA. (ca = aura), bhAgyavivarjitaH = bhAgyavihIna, saH usa, samudradattaH = samudradatta ne bhAgyataH = bhAgya se, eka - eka, muniM muni ko pariSasvaji nikaTatA se milA, saH usa daridrakaH = garIba samudradatta ne tasya = una munirAja ke, pAdayoH = caraNoM meM, mastakaM = sira ko, AdhAya = rakhakara. (praNanAma = praNAma kiyA), karUNAdradRzA = karUNA se nAma dRSTi vAle, tena una munirAja dvArA, ayaM yaha daridra, = = dRSTaH = dekhe gaye, (saH - usane) idaM = yaha, vAkyaM = vAkya, abravIt = bolA, nAtha! = he munirAja ! mayA mere dvArA, = pUrvabhave kyA pAtakaM = pApa kRtam pUrvabhava meM, kiM kiyA, yataH jisa kAraNa se, atra akiJcanatA arthAt garIbI ko ulbaNaM = bhayaMkara, atitIvra, duHkhaM rahA huuN| = isa bhava meM, akiJcanatAM prApya = prApta karake, dukha ko, bhuJje = bhoga = - = = - muniH prAhAnyaparyAye kRtaM puNyaM na ca tvayA / tato daridratAM prAptaH tvaM puNyAdeva zarmatA // 166 // anvayArtha - muniH munirAja prAha = = zlokArtha eka dina duHkhoM se ghirA huA aura bhAgyavihIna usa samudradatta ne bhAgya se eka munirAja se bheMTa kii| usa garIba ne una munirAja ke caraNoM meM mastaka ko rakhakara unheM praNAma kiyA / karUNA se nama dRSTi vAle una munirAja dvArA dekhA gayA vaha yaha vAkya bolA, he munirAja ! maiMne pUrva bhava meM kauna sA pApa kiyA hai jisase isa janma meM garIbI ko prApta karake atyaMta tIvra duHkha ko bhoga rahA huuN| = 381 - M bole anyaparyAye = anya paryAya *
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 zrI sammedazikhara mAhAtmya = tvaM meM, tvayA = tumhAre dvArA, puNyaM = puNya kArya, na nahIM, kRtam kiyA gayA, tataH = usI puNya nahIM karane rUpa kAraNa se. = tuma, daridratAM = garIbI ko prAptaH prApta huye ho, ca = aura, puNyAt = puNya se, eva hI, zarmatA = sukha yA saukhya, ( prApyate = prApta kiyA jAtA hai) / zlokArtha munirAja ne kahA- tumhAre dvArA anya paryAya arthAt pichale puNya nahIM kiyA gayA usa kAraNa se hI tuma yahA~ daridratA ko prApta ho gaye ho| nizcita hI yaha jAna lo ki sukha puNya se hI milatA hai| bhava meM - = = = punaH saH taM muniM prAha yato me duHkhasaJcayaH | nazyertayaM samAkhyAhi yadi bhayyasti te kRpA / / 67 / / anvayArtha saH = vaha samudradatta, punaH phira se, taM = una muniM munirAja se prAha bolA, yataH = jisa kAraNa se, me mere duHkhasaJcayaH = duHkhoM kA saMcaya, (abhUt = huA), tat = vaha kAraNa, nazyet = naSTa ho, (iti = aisA ), tvaM = Apa, samAkhyAhi = acchI taraha se kaho, yadi yadi te tumhArI, kRpA = kRpA-dayA, mayi mujha para, asti hai / zlokArtha vaha samudradatta phira se una munirAja se bolA- yadi tumhArI - = = = mujha para kRpA hai to Apa usa ko acchI taraha se batAiye jisase mere yaha duHkhoM kA saMcaya huA tathA vaha kaise naSTa hovegA yaha bhI btaaiye| zucArditam ||68 || tadovAca munIzastaM vivekarahitaM jaDam / tapovratajapAnkartumasamartha sammedazailarAjasya yAtrAM dAridryanAzinIm / dhRtvA pItAmbarANyaGge kurU tyamavicArayan / / 66 // dAridryaM na tavAgAre sthAsyatyatra na saMzayaH / iti zrutvA tadaivAsau gataH puNyAddhi parvatam / / 70 / / = = anvayArtha tadA taba munIzaH munirAja ne vivekarahitaM vivekahIna, jaDaM mUrkha, tapovratajapAn = tapazcaraNa, vrata, aura japa ko, = - V - =
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH kartuM = karane ke liye, asamartha = asamartha, zucA = zoka se, Aditam = dukhI, taM = usako, uvAca = kahA, tvam = tuma. avicArayana = vinA kucha vicAra kiye huye, sammedazailarAjasya = zailarAja sammeda zikhara kI. dAridrayanAzinI = dAridra ko naSTa karane vAlI, yAtrAM = yAtrA ko, age. = zarIra para, pItAmbarANi = pIle vastroM ko. dhRtvA = dhAraNa karake, kuru = karo, tava = tumhAre, AgAre = ghara meM, dArijyaM - sasTriI , nanahIM, mazarapati = ThaharegI, atra = isa meM, saMzayaH = sandeha, na = nahIM, (Aste = hai), iti = aisA, zrutvA = sunakara, asau = vaha, tadaiva = usI samaya. puNyAt = puNyavazAt, hi = hI. parvataM = parvata kI ora, gataH sA gyaa| zlokArtha - taba munirAja ne usa vivekahIna mUrkha aura vrata tapa japa karane meM asamartha dukhoM se pIr3ita samudradatta ko kahA, tuma binA kucha vicAra kiye dAridraya dukha miTAne vAlI sammedazikhara kI yAtrA ko apane zarIra meM pIta vastra dhAraNa karake kro| tumhAre ghara meM daridratA nahIM ThaharegI- isameM koI bhI saMzaya nahIM hai| munirAja ke aise vacana sunakara vaha usI samaya puNya ke phala se parvata kI ora cala diyaa| AmravRkSasthale sthitvA cintAM cakre svamAnase | kasyApi mahataH puMsaH sakAzAnme dhyayaM vidhiH / / 71 / / cintAM yAvaccakAremA tAvadvidyAdharastadA / suketAkhyo vimAnAccAyAttatraiva bhAgyalaH / / 72 / / anvayArtha - me = merI, ayaM = yaha, hi = hI, vidhiH = yAtrA karane hetu pIta vastra pahinane kA upAya, kasyApi = kisI, mahataH = mahAna, puMsaH = puruSa ke, sakAzAt = pAsa se, (bhaviSyati = hogA) (iti = isa prakAra), cintAM = cintA ko, AmravRkSasthale = AmravRkSa ke nIce sthala para, sthitvA = baiThakara, svamAnase = apane mana meM, cakAra = kara rahA thaa| yAvat = jitane samaya meM, imAM = isa. cintA = cintA ko,
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 - zrI sammedazikhara mAhAtmya cakAra = kiyA, tAvat = utane samaya meM, tadA. = tabhI, suketAkhyaH suketa nAmaka vidyAdharaH = vidyAdhara, bhAgyataH = bhAgya se, tatraiva vahIM, vimAnAt = vimAna se, AyAt = aayaa| zlokArtha merI yaha vidhi arthAt yAtrA ke liye pIta vastra pahanakara parvata para jAne kA upAya kisa mahApuruSa ke pAsa se arthAt kisa mahApuruSa kI sahAyatA se bana pAyegA isa prakAra kI ciMtA ko vaha apane mana meM Ama vRkSa ke nIce baiThakara kara rahA thaa| usane jitane samaya meM usa cintA ko kiyA utane samaya meM hI tabhI vahA~ eka suketa nAmaka vidyAdhara vahA~ vimAna se A gayA / - kanakAdidharA tasya priyA sArdhaM tayA hi saH / pUjAM padmaprabhasyaiva kartukAmaH kRtotsavaH / 73 / / abhyadhAvat taM dRSTvA tadbhAvena tadaiva tat / vimAnaM kIlitaM gaMtuM zazAka na kilAbhrataH / / 74 / / - = = vaha, padmaprabhasya anvayArtha tasya = usa vidyAdhara kI, priyA priyarAnI, kanakAdidharA kanakAdidharA, (AsIt = thI). tayA = usake sArdhaM = sAtha, hi = hI, saH = tIrthakara padma prabhu kI, pUjAM = pUjA ko eva = hI, kartukAmaH = karane kI kAmanA karatA huA, ( ca = aura) kRtotsavaH - utsava karatA huA, abhyadhAvat = daur3atA huA sA jA rahA thA. tadaiva usI samaya, tadbhAvena = usI icchA kI pUrti arthAt pIle vastra prApta karane ke bhAva se, taM = usa vidyAdhara ko, dRSTvA = dekhakara, (acintayat usa samudradatta ne socA ), tadaiva tabhI, kIlita = vaha, vimAnaM = vimAna, kIlitaM tat ho gayA, kila nizcita hI, abhrataH = AkAza se, gaMtuM = jAne ke liye, na - nahIM, zazAka = samartha huA / zlokArtha usa suketa vidyAdhara kI kanakAdidharA nAma kI priyA thI jisake sAtha vaha vidyAdhara padmaprabhasvAmI kI pUjA ko karane kI kAmanA aura utsava karatA huA dauDA sA jA rahA thaa| = = = = = = =
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 trayodazaH samudradatta ne usa vidyAdhara ko pItavastra prApta karane ke bhAva se dekhakara vicAra kiyA taMba usa hI samaya vaha vimAna kIlita ho gayA sacamuca hI AkAza se jAne ke liye samartha nahIM huaa| tadA vismitacitto'sau kAraNAnveSaNotsukaH / samudradattamAyAtaM dadarzAtIva duHkhitam / / 75 / / uttatAra tadA tatra vimAnaM tatspRheritam / vidyAdharaH prasanno'bhUt tasyopari dayAyazAt |76 / / pItAni vastraratnAni tasmai datvA svayaM tathA / vidyAdharairanekaizca tena sArdha cacAlaH / 77 / / anvayArtha - tadA = tabhI, vismitacitta: = Azcarya se cakita citta vAlA, kAraNAnveSaNotsukaH = vimAna ruka jAne ke kAraNa ko khojane ke utsuka, asau = usa vidyAdhara ne, AyAtaM = Ate huye. atIva = atyadhika, duHkhitaM = duHkhI hote huye, samudradattaM = samudra datta ko dadarza = dekhA, tadA = taba. tasspRheritam = usakI icchA se prerita, vimAnaM = vimAna ko, tatra = vahIM. uttatAra-utAra diyA, tasya = usa samudradatta ke, upari = Upara, dayAvazAt - dayA A jAne se, vidyAdharaH - vidyAdhara, prasannaH = prasanna. abhUt = ho gayA, tathA = aura, svayaM = svayaM hI, tasmai = usake liye, pItAni = pIle. vastraratnAni = ratna jar3ita vastroM ko, dattvA = dekara, anekaiH = anekoM, vidyAdharaiH = vidyAdharoM ke ca = aura, tena = usa samudradatta ke. sArdhaM = sAtha, saH = vaha suketa vidyAdhara, cacAla = calA / zlokArtha - tabhI arthAt vimAna ke kIlita hone se Azcarya cakita citta vAlA aura vimAna rukane ke kAraNa ko khojate huye usa vidyAdhara ne Ate huye tathA atyadhika duHkhI hote huye samudradatta ko dekhA taba usakI icchA se prerita vimAna ko vahIM utAra diyA. samudradatta ke Upara dayA A jAne se vidyAdhara prasanna ho gayA tathA svayaM hI usake liye pIle ratnakhacita vastra dekara anekoM vidyAdharoM aura usa samudradatta ke sAtha hI vaha vidyAdhara yAtrA ke liye cala diyaa|
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 zrI sammedazikhara mAhAtmya vidyAdharasya sAmarthyAt yAtrAM sammedabhUbhRtaH / kRtvA samudradatto'yaM viraktassambabhUva hi |78|| anvayArtha . ayaM = rAha, sAhakaH - samudadala, vidyAdharasya = vidyAdhara kI, sAmarthyAt = sAmarthya se, sammedabhUbhRtaH = sammedazikhara kI, yAtrA = yAtrA ko. kRtvA = hi = hI. viraktaH = virakta. sambabhUva = ho gyaa| zlokArtha - yaha samudradatta vidyAdhara kI sAmarthya se sammedazikhara kI yAtrA ___ ko karake hI virakta ho gyaa| svayaM dIkSAM gRhItvAsau jainI paramapAvanIm / bhAvaliGgI babhUvAsau durdharaM dvAdazaM tathA / 76 / / tapaH kRtvA mahogaM ca sanyAsavidhinA tataH / "tanuM tyaktvA SoDazame svarge prApadendratAm / / 10 / / anvayArtha - asau = vaha samudradatta, svayaM = svayaM hI, paramapAvanI = parama pavitra, jainI = jainezvarI, dIkSAM = dIkSA ko, gRhItvA = grahaNa karake, bhAvaliGgI = bhAvaliGgI muni, babhUva = ho gayA, tathA ca - aura, asau = usane, durdharaM = kaThinatA se dhAraNa kiyA jAne vAlA, mahograM = atyadhika ugra, dvAdazaM = bAraha prakAra kA, tapaH = tapazcaraNa. kRtvA = karake, saMnyAsavidhinA = saMnyAsamaraNa kI vidhi se, tanuM = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, tataH = vahA~ se, SoDazarma =: solahaveM, svarge = svarga meM, aindratAm = indratva ko, prApat = prApta kiyaa| zlokArtha - vaha samudradatta svayaM hI parama pavitra jainezvarI dIkSA ko grahaNa karake bhAvaliGgI muni ho gayA aura usane durdhara evaM atyadhika ugra bArahoM tapoM ko karake saMnyAsamaraNa kI vidhi se zarIra ko chor3akara vahIM se solahaveM svarga meM indratva ko prApta kara liyaa| dvAviMzatisamudrAyuzca prApaddhi bhavatArakaH / tatrAsau divyasaukhyaM hi tapasogreNa cAnvabhUt / / 8 / / anvayArtha - tatra = usa solahaveM svarga meM, bhavatArakaH = bhAva ko tarane
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 trayodaza vAle, asau = usa deva ne. dvAviMzatisamudrAyuH = bAvIsa sAgara kI Ayu ko, prApat = prApta kiyA, ca = aura ugreNa = ugra, tapasA = tapa ke kAraNa, divyasaukhyaM - devoM ko sulabha sukhoM ko, anvabhUta = bhogA arthAt unakA anumava kiyaa| zlokArtha - solahaveM svarga meM bhavatAraka una munirAja ne deva hokara bAbIsa sAgara kI Ayu prApta kI aura ugra tapazcaraNa ke kAraNa prApta divya sukhoM kA anubhava kiyaa| atha jambUmati dvIpe kSetre bhAratabhUbhRtaH / kurUjAGgaladezo'sti ramaNIyaH zubhAzrayaH / / 2 / / hastinAgapuraM tatra ratnaseno mahIpatiH / malayAkhyA tasya rAjJI mahAsukRtadIpitA ||83 / / anvayArtha - atha = isake Age, jambUmati = jambUvRkSa se yukta, dvIpe = dvIpa meM, bhAratabhUbhRtaH = bhArata mUbhAga ke, kSetre = kSetra meM, ramaNIyaH - manohara. (ca :- aura), zubhAzrayaH = sundaratA kA Azraya. kurUjAGgaladezaH = kurUjAGgala nAmaka deza, asti = hai, tatra = usa deza meM, hastinAgapuraM = hastinAgapura, (asti = hai), (tatra = usa nagara meM), ratnasenaH = ratnasena nAmaka, mahIpatiH = rAjA, ca = aura), tasya = usa rAjA kI, mahAsukRtadIpitA = atyadhika puNya se kAnti yukta, malayAkhyA = malayA nAmaka, rAjJI = rAnI. (AsIt = thii)| zlokArtha - jambUdvIpa ke bharatakSetra ke bhUmAga para eka ramaNIya aura sundaratA kA Azraya svarUpa kurUjAgala deza hai jisameM hastinAgapura nAmaka nagara hai jisake rAjA ratnasena the aura unakI rAnI malayA thI jo atyadhika puNyazAlI thii| tatsuto divijendro'bhUt cArUSeNAkhya uttamaH | mahApratApavAn dhIraH puNyavAn puNyakRtapriyaH ||84|| cArUsenasya mandire cakravartinRpAccApi / bahavo nidhayo jAtAH tatsukhaM sa nRpo'nyabhUt / / 85 / 1 anvayArtha - divijendraH = svarga kA vaha indra, cArUSaNAkhyaH = cArUSaNa
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32EUR zrI sammedazikhara mAhAtmya nAmaka. uttamaH = uttama. mahApratApavAn = atyaMta parAkramI, dhIraH = dhIra, puNyavAn = puNyodaya se yukta, puNyakRtapriyaH = puNya karane se priya, tatsutaH = rAjA ratnasena aura rAnI malayA kA putra, amUt = huA, cArUsenasya = cArUsena ke, mandire = mahala yA mandira meM, cakravartinRpAt = cakravartI rAjA se, api = bhI, bahavaH = adhika-bahuta, nidhayaH = nidhiyAM, jAtAH = utpanna huIM. ca .. aura, saH = usa, nRpaH = rAjA ne, tatsukhaM = usa sukha kA, anvabhUta = anubhava kiyaa| zlokArtha - svarga kA vaha indra ratnasena aura malayA kA uttama, atyaMta parAkramI, dhIra, puNyavAn aura puNya karane se priya putra huaa| cArUsena ke mahala meM cakravartI rAjA se bhI adhika nidhiyAM utpanna huIM tathA usa rAjA ne usa kA anubhava kiyaa| ekadA sa yayAtaH kIDAM kurvan sukhAnyitaH / daridramekaM dRSTyA ca pUrvajanma samasmarat / / 86 / / IdRgyidho bhaye pUrve'bhavaM cAhamapIkSitam / sammedazailayAtrAtaH kSitIzosmIha sAmpratam / / 8 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, saH = vaha rAjA, krIDAM = krIDA ko, kurvan = karatA huA. sukhAnvitaH = sukha se yukta huA. vanaM = vana meM, yAtaH = gayA, (tatra = vahA~), eka = eka, daridraM = daridra ko, dRSTvA = dekhakara, pUrvajanma = pUrva ke janma ko, samasmarat = acchI taraha se yAda kiyA, pUrve = pUrva, bhave = bhava meM, aham = maiM, api = bhI, IdRgvidhaH = isa prakAra hI athavA isake jaisA hI daridra, abhavam = thA. sAmprataM = aba vartamAna meM, sammedazailayAtrAtaH = sammedazikhara kI tIrthavandanA rUpa yAtrA se, iha = yahA~ yA isa nagara meM, kSitIzaH - rAjA, asmi = hUM, iti = aisA, IkSitam = vicAra kiyaa| zlokArtha - eka dina vaha rAjA krIr3A karatA huA aura sukha kA anubhava karatA huA eka vana meM gayA vahA~ usane eka daridra ko dekhA jise dekhakara use apanA pUrva janma yAda A gayA aho ! maiM pUrvabhava meM isake jaisA hI daridra thA abhI vartamAna meM
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH 386 sammedazikhara kI yAtrA ke kAraNa hI isa nagara meM rAjA bana gayA hUM- isa prakAra usa rAjA ne socA / parAdhInatayA yAtrA kRtA sammedabhUbhRtaH / IdRkphalaM svatantreNa kRtA kIdRkphalA bhavet / / 88 / / anvayArtha - (mayA = mere dvArA). sammedabhUmRtaH = sammedazikhara parvata kI. yAtrA = yAtrA, parAdhInatayA = dUsare kI adhInatA se, kRtA = kI gayI thI, (tasyAH = usa yAtrA kA), IdRkphalaM = aisA phala, (asti = hai), (tarhi = to). svatantreNa = svataMtra rUpa se, kRtA = kI gayI, yAtrA - sammedazikhara kI vandanA rUpa yAtrA), kIdRkphalA = kitane yA kaise phala vAlI, bhavet = hogii| zlokArtha - mere dvArA sammedazikhara parvata kI yAtrA vidyAdhara ke sahayoga rUpa parAdhInatA ko svIkAra karake kI gayI thI usakA itanA yA aisA phala milA hai taba svatantra rUpa se arthAt anya kisI ke sahayoga vinA kI gayI yAtrA kA phala kitanA aura kaisA hotA hogaa| iti saMcintya hRdaye sa yAtrAsammukho'bhavat / aSTAdazabhirakSoNI mitAn janavarAnnRpaH / / 86|| sArdhakAn ca vidhAyAsau saMghabhaktisamanvitAH / pIsavastradharo dhImAn zailayAtrAM cakAra hi / / 6011 anvayArtha - iti = isa prakAra, hRdaye = mana meM, saMcintya = vicArakara, saH = vaha rAjA, yAtrAsammukhaH = sammedazikhara kI yAtrA karane ke liye sammukha arthAt taiyAra, abhavat = ho gayA, saMghabhaktisamanvitaH = munisaMgha kI bhakti se pUrNa hote huye, asau = usa, dhImAn = buddhimAn, nRpaH = rAjA ne. pItavastradharaH = pIle vastra dhAraNa karate huye, aSTAdazabhiH = aThAraha, akSoNI = akSoNI, mitAna = pramANa, janavarAna = zreSTha arthAt bhavya manuSyoM ko, sArdhakAna = sAtha calane vAlA. vidhAya = karake, zailayAtrAM = sammeda parvata kI yAtrA ko. cakAra kiyaa|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - svataMtra rUpa se yAtrA usase bhI adhika phala dene vAlI hogI yaha apane mana meM socakara vaha rAjA sammedazikhara kI yAtrA karane ke liye sammukha ho gyaa| saMgha kI bhakti meM tatpara usa buddhimAn rAjA ne pIle vastra pahine huye aThAraha akSauhaNI saMkhyA ke barAbara pramANa meM zreSTha-bhavya manuSyoM ko sAtha calane vAlA karake sammeda parvata kI yAtrA ko kiyA / navamoktazatAnyeSa ratnAni prApya bhUmipaH / anekalokasamdhanno babhUvA'sya prathANataH / / 6 / / anvayArtha - eSaH = yaha, bhUmipaH = rAjA, asya = isa sammeda parvata ke, prayANataH = prayANa arthAt yAtrA ke udyama se, navamoktazatAni = nau sau, ratnAni = ratnoM ko prApya = prApta kara, anekalokasampannaH = aneka logoM meM sampanna, babhUva = ho gyaa| zlokArtha - yaha rAjA isa sammedazikhara parvata kI yAtrA se nau sau ratnoM ko pAkara ke aneka logoM meM sampanna ho gyaa| avarNanIyA tadbhUti: nAnAratnamayI kila | varNanAd granthavistAro bhavettasmAnna cocyate / / 12 / / anvayArtha - kila - sacamuca hI. nAnAratnamayI : aneka ratnoM se paripUrNa, tabhUtiH = usa rAjA kA vaibhava, avarNanIyA = varNanAtIta thA, tasmAt = usa, varNanAt = varNana se, granthavistAraH = grantha kA vistAra, bhavet = hogA, tasmAt = isaliye, na = nahIM, ucyate = kahA jAtA hai| zlokArtha - usa rAjA kA aneka ratnoM se paripUrNa vaibhava avarNanIya thA usakA varNana karane se grantha bar3ha jAyegA isaliye vaha varNana nahIM kiyA jA rahA hai| IdRgvidhamapi svIyaM cArUSeNassa bhavyarAT / rAjyaM tyaktyA virakto'bhUt jainI dIkSAmathAgrahIt / / 63 / / anvayArtha - saH = vaha usa, bhavyarAT = bhavya samrAT, cArUSaNaH = cArUSaNa
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 trayodazaH rAjA, IdRgvidhamapi - isa prakAra ke bhI, svIyaM = apane, rAjya = rAjya ko, tyaktvA = chor3akara, viraktaH = virakto,abhUt = ho gayA, atha = usake bAda, jainI = jainezvarI, dIkSA = munidIkSA ko, agrahIt = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - vaha bhavyoM kA samrAT rAjA cArUpeNa apane isa prakAra ke rAjya ko chor3akara virakta ho gayA phira usane jainezvarI dIkSA ko grahaNa kara liyaa| dhvani jayajayetyuccaiH zRNvan satatamAcaran / svayambhUnAma tatkUTamabhivandya mudAndhitaH / / 14 / / ekArbudaM cartuyuktAzItikoTimunIzvaraiH / sArdhaM saH zivapadaM prApya babhUva bhavanirvRttaH / / 15 / / anvayArtha - satataM = nirantara, Acaran = AcaraNa karate huye, jayajayeti = jaya ho, jaya ho isa prakAra, uccaiH = ucca svara vAlI teja, dhvani = dhvani ko, kara = sumo duye. svapaNanA = svayaMbhU nAmaka, tatkUTaM -"usa kUTa ko, abhivandya = praNAma karake. mudAnvitaH = prasannatA se bhare huye, saH = vaha munirAja, ekArbudaM - eka araba, caturyuktAzItikoTimunIzvaraiH =: caurAsI karor3a munirAjoM ke. sArdha = sAtha, zivapada = mokSa pada ko prApya = prApta karake. bhavanirvRttaH = saMsAra se mukta, - babhUva - huye| zlokArtha - nirantara AcaraNa karate huye tathA jaya ho, jaya ho aisI ucca svara vAlI dhvani ko sunate huye svayaMbhU nAma kUTa ko praNAma karake prasannatA se bhare huye vaha munirAja eka araba caurAsI karor3a munirAjoM ke sAtha mokSapada pAkara bhava se mukta huye| mahAmokSapadaM tasya kUTaM bhavyajanAzritam / zraddhayA yo'bhivandeta sa nirvANapadaM labheta / / 66 / / anvayArtha - tasya = sammeda zikhara parvata kI, bhavyajanAzritaM = bhavya janoM ke Azraya svarUpa, mahAmokSapadaM = mahAna mokSa kA kAraNa sthAna, kUTaM = kUTa ko, yaH = jo, zraddhayA = zraddhA se.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 abhivandeta ko, labheta zlokArtha - sammedazikhara kI kUTa, jo bhavyajanoM kA Azraya sthala evaM mahAn mokSa kI kAraNa hai, ko jo bhI zraddhA se praNAma kare vaha nirvANa pada ko paaye| * - = yasmAcca zrImAn vizvanAtho hyanantaH siddhasthAnaM vizvavAJchitaM jagAma / yo bhavyaughaiH pUjito vanditazca -anvayArtha yasmAt = = = kUTaM zuddhaM taM svayambhvAkhyamIDe / / 67 / / jisa kUTa se zrImAn = zrI arthAt aMtaraGga bahiraGga, lakSmI sahita vizvanAthaH = jagat ke svAmI, anantaH bhagavAn anaMtanAtha, hi nizcita rUpa se, vizvavAJchitaM sabhI ke liye icchita siddhasthAnaM mokSasthAna ko jagAma gaye, ca = aura, yaH = jo kUTa, bhavyaudhaiH = bhavya jIvoM ke samUhoM se pUjitaH pUjI jAtI hai, vanditaH = vandanA kI jAtI hai, taM - usa zuddhaM zuddha arthAt pavitra, svayamvAsvyaM = svayaMbhU nAmaka kUTa kUTa ko, ( ahaM maiM). IDe = namaskAra karatA hUM, usakI stuti karatA huuN| lokArtha jisa kUTa se antaraGga bahiraGga lakSmI ke dhanI arthAt kevalajJAnI bhagavAn anantanAtha nizcita hI vizvavAMchita pada mokSa sthAna ko gaye tathA jo kUTa bhavyajanoM ke samUhoM dvArA vandanIya pUjanIya hai usa pavitra svayaMbhU nAmaka kUTa ko maiM praNAma karatA hUM, usakI stuti karatA huuN| [iti dIkSitAnemidattaviracite zrI sammedazailamAhAtmye tIrthaGkarAnantanAthavRtAntapurassaraM zrIsvayaMbhUkUTavarNanaM = nAma trayodazamo'dhyAyaH samAptaH / } = = = zrI sammedazikhara mAhAtmya praNAma kare, saH = vaha, nirvANapadaM = nirvANapada pAye 1 = = 1 = isa prakAra dIkSitabrahmanemidatta dvArA racita zrI sammedazailamAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara anantanAtha kA vRtAnta batAtA huA zrI svayaMbhUkUTa kA varNana karane vAlA terahavAM adhyAya samApta huA / }
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturdazamo'dhyAyaH dharmAndazavidhAnona bhavyAnAM punnaakaalaa| upAdizattamIzAnaM dharmanAthaM sadA numaH / / 1 / / anvayArtha - yaH = jinhoMne, atra = yahA~, puNyakarmaNAM = puNya karane vAle, bhavyAnAM = bhavya jIvoM ke, (kRte = liye). dazavidhAn = daza prakAra ke, dharmAn = dharmoM ko, upAdizat = upadeza rUpa se kahA, tam = una, IzAnaM = tIrthaGkara, dharmanAtha = dharmanAtha ko. sadA = hamezA, numaH = hama namaskAra karate haiN| zlokArtha - jinhoMne yahA~ puNyAtmA bhavya jIvoM ke liye daza prakAra ke dharmoM kA upadeza diyA una tIrthaGkara prabhu dharmanAtha ko hama saba praNAma karate haiN| yo vai dattavarAtkUTAtadharmAdharmoM vibhajya ca / zukladhyAnAt gato mokSaM vakSye taccaritaM zubham / / 2 / / anvayArtha - yaH = jo, dattavarAt = dattavara nAmaka, kUTAt = kUTa se, dharmAdharmoM = dharma aura adharma ko, vibhajya = alaga karake, zukladhyAnAt = zukla dhyAna se, mokSaM - mokSa ko, gataH = gaye, taccaritaM = unake carita ko, vai = nizcita hI. zubhaM = zubha, vakSye = maiM kahatA huuN| zlokArtha - jo dharma aura adharma kA bheda karake yA dharma ko adharma se alaga batAkara dattavara kUTa se zukladhyAna ke vaza se mokSa cale gaye unake nizcita hI zubha carita ko maiM kahatA huuN| dhAtakInAmasadvIpe videhe pUrva uttame / sItAdakSiNabhAge'sti yatsadezaH zubhAlayaH ||3|| susImAnagaraM tatrA rAjA dazaratho mhaan| pratApavAn mitraagnnaahlaadkpuurnncndrmaaH||4||
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zatrUNAM kAlarUpazca svarNakAntivalattanuH / dharmakRddharbharUpo'sau zazAsa pRthivIM prabhuH / / 5 / / anvayArtha - dhAtakInAmasadvIpe - dhAtakIkhaNDa nAmaka sundara dvIpa meM, pUrve - pUrva, videhe - videha kSetra meM, uttame = uttama, sItAdakSiNabhAge - sItAnadI ke dakSiNa bhAga meM, zubhAlayaH = sundaratA kA ghara, vatsadezaH = eka vatsa nAmaka deza, (AsIt = thA) tatra = vahA~, susAmAnagaraM = susImA nagara. (AsIna = thA). (tatra - vahA~), dazarathaH = dazaratha nAmaka. pratApavAn = pratApI, mitrAgaNAlAdakapUrNacandramAH = mitra janoM ko prasanna karane hetu pUrNa candramA ke samAna, svarNakAntiH (ica) = svarNa kI kAnti ke samAna, jvalattanuH = prakAzita-tejasvI zarIra vAlA. ca = aura, 'zutruNAM-zatruoM ke liye, kAlarUpaH - kAla arthAt mRtyusvarUpa, mahAn = eka mahAn, rAjA = rAjA, (abhUt = huA), dharmakRt = dharma karane vAlA, (ca = aura) dharmarUpaH = dharma svarUpa, asau = usa, prabhuH = rAjA ne, pRthivIM = pRthvI para, zazAsa = zAsana kiyaa| zlokArtha - suMdara dhAtakIkhaNDa dvIpa ke videhakSetra meM sItA nadI ke dakSiNa dizA meM sthita uttama bhAga meM sundaratA kA ghara svarUpa eka vatsa nAmaka deza thA, jahA~ susImAnagara meM dazaratha nAmaka eka pratApI, pUrNamAsI ke candramA ke samAna mitroM ko khuza rakhane vAlA, svarNakAnti ke samAna tejasvI zarIra vAlA aura zatruoM ke liye kAla arthAt mRtyu svarUpa mahAn rAjA rAjya karatA thA / svayaM dharma karane vAlA aura dharmasvarUpa usa rAjA ne pRthvI para zAsana kiyaa| sa zaratpUrNimAM dRSTvA pUrNacandrasamujjvalAm / nazvarI tatkSaNAdeva virakto'bhUtsvarAjyataH / / 6 / / anvayArtha - pUrNacandrasamujjvalAM = pUrNa candramA ke kAraNa ujjvalatA ko prApta, zaratpUrNimAM = zarad Rtu kI pUrNimA ko, nazvarI = naSTa hone vAlI, dRSTvA = dekhakara, tatkSaNAt eva = usa hI samaya. saH = vaha rAjA, svarAjyataH = apane rAjya se, viraktaH = virakta, amUtaH = ho gayA /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 365 zlokArtha - pUrNa candramA ke kAraNa atyaMta ujjvalatA ko prApta zaratkAlIna pUrNimA ko naSTa hotA huA dekhakara tatkSaNa hI vaha rAjA apane rAjya se virakta ho gyaa| rAjyaM ca mahArathAyAtha dattvA hi jinasevitaH / tapo dIkSAM sa jagrAha vipine Sa munisevite / / 7 / / anvayArtha - atha ca = aura isake pazcAt, mahArathAya = mahAratha ke liye, rAjyaM = rAjya ko, datvA = dekara, hi = hI, saH = usa, jinasevitaH = jitendriyatA ko cAhane vAle jinendra bhagavAna ke bhakta ne, munisevite = muniyoM dvArA sanAtha, vipine = jagala meM, tapodIkSAM = tapazcaraNa karane ke liye munidIkSA ko. jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - isake bAda mahAratha ke liye rAjya dekara usa jinasevita rAjA ne muniyoM se yukta vana meM tapazcaraNa hetu munidIkSA grahaNa kara lii| ekAdazAGgadRkra cAtha SoDazAmalabhAvanAH / bhAvayitvA bayandhAsau gotrAM tIrthakaraM varam / / 8 / / anvayArtha - ca = aura, atha = phira, asau = una, ekAdazAGgadRka = gyAraha agoM ke jJAtA munirAja ne, SoDaza = solaha, amalabhAvanAH = nirmalabhAvanAoM ko, bhAvayitvA = bhAkara, varaM = zreSTha, tIrthakaraM = tIrthaGkara, gotrAM = puNya ko, bavandha = baaNdhaa| zlokArtha - phira gyAraha agoM ke jJAtA una munirAja ne solaha nirmala bhAvanAoM ko bhAkara sarvazreSTha tIrthakara prakRti nAmaka puNya ko bAMdha liyaa| ante sanyAsavidhinA prANatyAgaM vidhAya sH| sarvArthasiddhimagamat tatrA prApAhamindratAm ||6|| __ anvayArtha * ante = Ayu ke anta meM, saH = una munirAja ne, saMnyAsavidhinA = saMnyAsamaraNa kI vidhi se, prANatyAgaM = prANoM kA tyAga, vidhAya = karake, sarvArthasiddhim = ante vidhinA - saMnyAya -
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zrI sammedazikhara mAhAtmya sarvArthasiddhi ko, agamta :- cale mage, sasA :- 'nahA~, ahamindratAM = ahamindra pada ko, prApa = prApta kara liyaa| zlokArtha * Ayu ke anta meM saMnyAsamaraNa kI vidhi se prANoM kA tyAga karake vaha munirAja sarvArthasiddhi cale gaye aura vahA~ ahamindratA ko prApta kara liyA / tatrA prabhuryathoktAyurAhArocchavAsasaMyutaH / / tri jJAnAdhIzvaro bhUtvA sarvakAryakSamo'bhavat / / 10 / / anvayArtha - tatrA = usa sarvArthasiddhi meM, prabhuH = vaha prabhu, yathoktAyurAhArocchvAsasaMyutaH = jaisA zAstroM meM kathita hai vaise hI Ayu, AhAra aura ucchvAsa se yukta vaha ahamindra, trijJAnAdhIzvaraH = tIna jJAna kA svAmI, bhUtvA = hokara, sarvakAryakSamaH = sAre kAryoM ko karane meM samartha, abhavat = huaa| zlokArtha - usa sarvArthasiddhi meM una prabhu ne zAstrokta arthAt tetIsa sAgara kI Ayu, prApta kI tetIsa hajAra varSa meM amRta AhAra aura tetIsa pakSa meM zvAsocchavAsa lete the| isa prakAra tIna jJAna ke svAmI hokara vaha sAre kAryoM ko karane meM sakSama the| paramAnandabhoktA sa siddhadhyAnaparAyaNaH / tatrA SaNmAsaziSTAyuH tathAnAsaktamAnasaH / / 11 / / tatazcyuto yasmin deze yannRpasya zubhe gRhe / avatIrNo jagatsvAmI tadvakSye zrRNutAmalAH / / 12 / / anvayArtha - tatrA = vahA~, paramAnaMdabhoktA = parama Ananda ko bhogane vAlA, SaNmAsaziSTAyuH = chaha mAha mAtra avaziSTa Ayu vAlA, siddhadhyAnaparAyaNaH = siddhabhagavantoM ke dhyAna meM tatpara, tathA = aura, anAsaktamAnasaH = anAsakta mana vAlA, saH = vaha deva, tataH = sarvArthasiddhi se, cyutaH = cyuta huA, yasmin = jisa, deze = deze meM, yannRpasya = jisa rAjA ke, zubhe = zubha, gRhe = ghara meM, jagatsvAmI = jagat kA svAmI. avatIrNaH = avatarita, utpanna huA, tat = usa avataraNa ko, vakSye
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 397 caturdazaH = maiM kahatA hUM, amalAH = he nirmala mana thAle logoM, zrRNuta = tuma saba suno| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM parama AnaMda ko bhogane vAlA. chaha mAha zeSa Ayu vAlA, siddha bhagavantoM ke dhyAna meM atyaMta catura aura anAsakta cittavAlA vaha deva sarvArthasiddhi se cyuta hokara jisa deza meM, jisa rAjA ke zubha ghara meM jagatsvAmI banakara avatIrNa huA maiM usa avataraNa kathA ko kahatA hUM/he nirmalacitta vAloM tuma saba use suno| jambUmati mahApuNye dvIpe kSetro ca bhaarte| kauzalArace zubhe deza bhAti rApuraM mahat / / 13 / / anvayArtha - jambUmati = jambU vRkSa vAle, dvIpe = dvIpa meM, mahApuNye = mahApuNyazAlI. bhArate = bhArata, kSetro = kSetra meM, kauzalAkhye = kauzala nAmaka, zubhe = zubha, deze = deza meM, mahat = bar3A. ratnapura = ratnapura nAmaka nagara, bhAti = suzobhita hotA thaa| zlokArtha - jambUlIpa ke mahApuNyazAlI bharatakSetra meM kauzala nAmaka eka sundaraM deza thA jisameM ratnapura nAmaka eka bar3A nagara suzobhita hotA thaa| ikSvAkuvaMze sadgotro kAzyape bhAnubhUpatiH / abhavattatpuratrAtA cAdbhutoyaM nidhirmahAn ||14|| anvayArtha - tatpuratrAtA = usa ratnapura nagara kA pAlanahAra rakSaka, bhAnubhUpatiH - bhAnu rAjA, ikSvAkuvaMze = ikSvAkuvaMza meM, kAzyape = kAzyapa nAmaka, sadgotre = zubha gotra meM, abhavat = huA thA, ayaM = yaha rAjA, adabhuta = AzcaryakArI, nidhiH = puNyanidhi, ca = aura, mahAn - mahAn, (abhavat = thaa)| zlokArtha - usa ratnapura nagara ke rakSaka yA pAlana kartA rAjA bhAnu ikSvAkuvaMza ke kAzyapa nAmaka zubha gotra meM huye the yaha mahAn rAjA adbhuta puNya kI nidhi arthAt atyadhika puNyazAlI thaa| suvratA tasya mahiSI satI dharmaparAyaNA | trijagatsundarI mauliratnaM striirtnsNjnyitaa||15||
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 anvayArtha zlokArtha - anvayArtha zrI sammedazikhara mAhAtmya tasya = usa rAjA kI, suvratA = suvratA nAma kI, satI = satItva dharma kA pAlana karane vAlI zIlavatI, dharmaparAyaNA dharmazIlA, trijagatsundarI tInoM jagat meM sarvAdhika sundaratA ko dhAraNa karane vAlI, mauliratnam ( iva) = mukuTa meM jaDita ratna ke samAna, strIratnasaMjJitA = strIratna saMjJA se vibhUSita, mahiSI rAnI, (AsIt = thI ) / usa rAjA kI suvratA nAma kI zIlavatI dharmaniSThA sampanna dharmakriyAoM ko karane vAlI tIna loka meM sarvAdhika saundarya ko dhAraNA tathA niratna ke samAna strIratna kI saMjJA se vibhUSita eka rAnI thii| tayA saha sa dharmAtmA zAstravinnItivittathA / dharmyAnbhogAn yathAkAlaM bubhuje vAsavopamaH ||16|| * - anvayArtha tathA usa rAnI ke saha = sAtha, dharmAtmA = dharmAnurAgI yA dharma mArga para calane vAle zAstravit = zAstra ke jJAtA, tathA = aura nItivit nItiyoM ke jJAtA, saH = usa, vAsavopamaH indra ke samAna rAjA ne yathAkAlaM ucitakAla meM, dharmyAna dharma kI maryAdA ke yogya, bhogAn = bhogoM ko, bubhuje = bhogA / "" = devAvatAraM tadgehe jagatyavanamuttamam / jJAtvA zakrAjJayA cakre ratnavRSTiM dhanAdhipaH / / 17 / / = - = = = H jagati = jagat meM, uttamaM uttama, avanaM pAlanahAra svarUpa, devAvatAraM = prabhu ke janma ko jJAtvA = jJAnakara, dhanAdhipaH kubera ne. indrAjJayA = indra kI AjJA se, tadgehe = usa rAjA ke ghara meM, ratnavRSTi - ratnoM kI varSA, cakre = kii| zlokArtha - jagat meM uttama pAlanahAra prabhu kA janma jAnakara indra kI AjJA se usa rAjA ke ghara meM kubera ne ratnoM kI varSA kii| SaNmAsAvadhyahorAtramekarUpAM kilAdbhutAm / ratnavRSTiM samIkSyainAM bhAvi bharda jagurbudhAH || 18 || = =
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 366 anvayArtha - SaNmAsamadhyahorAtraM = chaha mAha taka dina rAta, ekarUpAma = eka jaisI, adbhutA = AzcaryakArI, enAM = isa, ratnadRSTi = ratnoM kI varSA ko, samIkSya = dekhakara, budhAH = vidvajjanoM ne, bhAvi = Age, marda = kalyANa-acchAI ko, jaguH = jAna liyaa| zlokArtha - chaha mAha taka dina rAta lagAtAra eka jaisI evaM AzcaryakArI isa ratnavRSTi ko dekhakara vidvajjanoM ne bhAvi kalyANa ko jAna liyaa| vaizAkhe mAsi zuklAyAM trayodazyAM ctusskoN| suptA devI prabhAte sA svapnAnaikSata SoDaza ||16 / / anvayArtha - vaizAkhe = zAstra, mArisa : masa meM, turana - zugala pakSa meM trayodazyAM = terasa ke dina, catuSkame = cauthe arthAt rohiNI nakSatra meM, prabhAte - pramAta belA meM, suptA = soyI huyI, sA = usa. devI = rAnI ne, SoDaza = solaha, svapnAn = svapnoM ko, aikSata = dekhA | zlokArtha - vaisAkha zuklA terasa ko cauthe rohiNI nakSatra ke hone para prabhAtabelA meM soyI huyI usa rAnI ne solaha svapnoM ko dekhaa| tadante mattamAtaGgaM praviSTaM mukhapaGkaje / samAlokya prabuddhA sA mAnasenAdbhutamalabhat / / 20 / / anvayArtha - tadante = svapna dekhane ke anta meM mukhapaGkaje = mukhakamala meM, praviSTaM = praviSTa hote huye, mattamAtaGgaM = unmatta hAthI ko, samAlokya = dekhakara, prabuddhA = jAgI huyI. sA = usa rAnI ne, mAnasena = mana dvArA, adbhutaM = Azcarya ko, alabhat = prApta kiyaa| zlokArtha - svapna dekhane ke anta meM usa rAnI ne apane mukha meM praviSTa hote huye unmatta hAthI ko dekhaa| jAgI huI usa rAnI ne mana meM kucha adbhuta AzcaryakArI anubhava kiyA arthAt vaha Azcarya ko prApta huii|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 patyussamIpaM gatvAtha tanmukhAsvapnasatphalam / zrutvA'nandamavApyoccaiH garbhavatyabhavatsalI / / 21 / / = * anyayArtha - atha = isake bAda, patyuH = pati ke samIpaM pAsa meM, gatvA = jAkara, tanmukhAt ! = pati ke mukha se svapnasatphalaM = svapna ke zubha phala ko zrutvA = AnandaM = Ananda ko, avApya salI = pativratA rAnI, garbhavatI abhavat = huii| sunakara, uccaiH - utkRSTa, prApta karake, (sA = vaha), garbhadhAraNa karane vAlI. - - zrI sammedazikhara mAhAtsya = zlokArtha svapna dekhane ke bAda pati ke pAsa jAkara, unake mukha se svapnoM ke zubha phala ko sunakara aura utkRSTa AnaMda prApta karake vaha pativratA rAnI garbhavatI huyii| - 1 anvayArtha mAghe mAgha, mAsi mAha meM. = mAha meM zuklAyAM = zukla pakSa meM, trayodazyAM = terasa ke dina zubhe= zubha, puSyame = puSya nakSatra meM, sA usa rAnI ne sarvadevagaNezvaraM sabhI devatA gaNoM ke svAmI, adbhutaM = vilakSaNa AzcaryotpAdaka, putraM = putra asUta = utpanna kiyA / ko mAghe mAsi trayodazyAM zuklAyAM puSyabhe zubhe / asUta sA'dbhutaM putraM sarvadevagaNezvaram / / 22 / / = zlokArtha - mAgha mAsa kI zuklA trayodazI ke dina zubhakArI puSya nakSatra meM sabhI devatAoM ke Izvara svarUpa adbhuta arthAt vilakSaNa putra ko janma diyaa| indrAdidevAstajjJAtyA jayazabdapurassarAH / tadaiyAgatya tatraiva samAdAyAdbhutaM zizum / / 23 / / sumerUparvataM gatvA cakrustatrotsavaM pRthum / abhiSicya prabhuM zakraH kSIravAridhivAribhiH / / 24 / / tadante prabhumAbhUSya divyabhUSaNamAlayA / punaH ratnapuraM prApya tatrApyutsavamAkarot / / 25 / / anvayArtha - tajjJAtvA = prabhu ke janma ko jAnakara, tadaiva usa hI samaya,
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza 401 jayazabdapurassarAH = jaya zabdoM ko puraskRta arthAt sAmane uccarita karate huye, indrAdidevAH = indra Adi devatA, tatraiva = vahIM, Agatya = Akara, adbhutaM = alaukika, zizu = tIrthakara zizu ko, samAdAya = lekara, (ca = aura), sumeruparvataM = sumerUparvata para, gatvA = jAkara, tatra = vahA~, pRthu = bahuta bar3A yA prazasta, utsava - utsava ko cakraH = kiyA, zakraH = indra ne, kSIravAridhivAribhiH = kSIrasAgara ke jala se, prabhu = prabhu kA, abhiSijya = abhiSeka karake, tadante = abhiSeka ke bAda, diH bhUmAtA - di. pAtAbhAbhUSaNoM kI mAlA se, prabhu = prabhu ko, AbhUSya = alaGkRta karake, punaH - phira se. ratnapuraM - ratnapura ko, prApya = prApta karake. tatrApi = usa ratnapura meM bhI, utsavaM = utsava ko, Akarot = kiyaa| zlokArtha - prabhu ke janma ko jAnakara usa hI samaya jayazabda karate huye indra Adi deva gaNoM ne vahA~ Akara tathA prabhu ko lekara aura sumerU parvata para jAkara vahA~ prazasta aura vizAla utsava kiyA / indra ne kSIrasAgara ke jala se prabhu kA abhiSeka karake aura usake anta meM prabhu ko divya AbhUSaNoM kI mAlA se alakRta karake punaH ratnapura A gayA jahA~ usane utsava kiyaa| dharmakRdvA dharmabhRdvA dharmavidvA surezvaraH / taddharbhanAthanAmAnaM kRtvA svargamathA'gamat / / 26 / / anvayArtha - atha = isake bAda, dharmakRtaM = dharma karane vAlA, vA -- athavA, dharmabhRda = dharma se pUrNa, vA = athavA, dharmavid - dharma ko jAnane vAlA, (saH = vaha), surezvaraH = devatAoM kA svAmI indra, taddharmanAthanAbhAnaM = unakA dharmanAtha nAma, kRtvA = karake, svargam = svarga ko, agamat = calA gyaa| zlokArtha - dharma karane vAle athavA dharma ko dhAraNa karane vAle athavA dharma ko jAnane vAle indra unakA nAma dharmanAtha rakhakara svarga calA gyaa|
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 zrI sammedazikhara mAhAtmya anantanAthAd gacchatsu caturvArdhiSu sa prabhuH / tanmadhye jIvI dharmAkhya nAthaH samabhavatkila / / 27 / / anvayArtha - ananatanAthAt = tIrthaGkara anaMtanAtha se, caturvAdhiSu = cAra sAgara, gacchatsu - cale jAne para, tanmadhye = usake madhya meM, jIvaH = jIvana kAle, nAthaH = dharmanAtha nAmaka, saH = vaha, prabhuH - tIrthaGkara, samabhavakila = huye| zlokArtha- tIrthaGkara anaMtanAtha ke mokSa jAne ke bAda cAra sAgara kA kAla bIta jAne para tIrthaGkara dharmanAtha huye ve ukta kAla ke antarjIvI huye the arthAt anaMtanAtha ke mokSa jAne ke bAda cAra sAgara bItane para tIrthaGkara dharmanAtha mokSa cale gye| dazalakSASTagIlAyuH utsedhastasya sattanoH / paJcacatyAriMzaduktadhanurmita udAhRtaH / / 28 / / anvayArtha - tasya = unakI, dazalakSASTragItAyuH = dasa lAkha ATha varSa kahI gayI Ayu, sattanoH = sundara zarIra kI, utsedhaH = U~cAI, paJcacatvAriMzaduktadhanurmitaH = peMtAlIsa dhanuSa pramANa, udAhRtaH = kahIM gayI hai| zlokArtha - unakI arthAt tIrthaGkara dharmanAtha kI Ayu dasa lAkha ATha varSa aura unake zarIra kI U~cAI peMtAlIsa dhanuSa pramANa zAstroM meM kahI gayI hai| modayitvA sa kaumAre pitarau bhAgyasAgarau / tArUNye paitRkaM rAjyaM prApya zarka rUcAjayat / / 26 / / anvayArtha * saH = unhoMne. kaumAre = kumArAvasthA meM, bhAgyasAgarau = atizaya bhAgya vAle, pitarau = mAtA pitA ko, modayitvA = prasanna karake, (ca = aura), tArUNye = tarUNAvasthA meM, paitRkaM = pitA ke, rAjyaM = rAjya ko, prApya = prApta karake, rUcA = apane teja se, zakra = indra ko, ajayat = jIta liyaa| zlokArtha - unhoMne kumArAvasthA meM atizaya mAgya vAle mAtA-pitA ko prasanna karake aura tarUNAvasthA meM paitRka rAjya prApta karake apane teja se indra ko jIta liyaa|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza: zakrAdapyadhikaM saukhyaM bhuktvA rAjye sa IzvaraH / prajAH ca pAlayAmAsa putrAniva sunItivit ||30|| anyayArtha - M = = saH = una, sunItivit = nIta ke jAnakAra, IzvaraH = rAjA dharmanAtha ne zakrAdapyadhikaM zakra se bhI adhika, saukhyaM sukha ko, bhuktvA = bhogakara, ca = aura, rAjye = rAjya meM, putrAn iva = putroM ke samAna, prajAH prajA ko, pAlayAmAsa = pAlA / zlokArtha nIti ke jAnakAra una rAjA dharmanAtha ne indra se bhI adhika sukha bhogakara rAjya meM putroM ke samAna prajA kA pAlana kiyaa| ekadA saudhago devaH sihAMsane virAjitaH / dhaneSu dhanurUdvIkSya nazvaraM nazvarIM zriyam ||31|| vicArya manasA taja vairAgyaM mokSakAraNam / agamattatkSaNAdeva bhavyazIrSazaromaNiH ||32|| = = = anvayArtha ekadA eka dina, saudhagaH = mahala ke Upara gaye, (ca aura), siMhAsane = siMhAsana para virAjamAnaH virAjamAna huye, bhavyazIrSaziromaNiH bhavyoM meM zIrSaziromaNi, devaH = una rAjA ne, dhaneSu = bAdaloM meM dhanuH naSTa hotA huA yA nazvara, udvIkSya = ko, nazvarIM naSTa hone vAlI, manasA mana se, vicArya vicAra karake, tatkSaNAdeva usa kSaNa se hI, tatra mokSakAraNaM = mokSa ke kAraNa, vairAgyaM - vairAgya ko, = prApta ho gye| dhanuSa ko nazvaraM = dekhakara, zriyaM = lakSmI, = 403 = te cakrurvimalavigrahAH ||33|| = = vahA~, agamat zlokArtha eka dina mahala kI chata para siMhAsana para baiThe huai bhavyoM meM zIrSa ziromaNi una rAjA ne bAdaloM meM, dhanuSa ko naSTa hotA arthAt nazvara dekhakara, lakSmI bhI nazvara hai aisA mana se vicAra karake, usI samaya hI vahIM para mokSa ke kAraNa bhUta vairAgya ko prApta ho gaye / laukAntikAstadAmyetya kalavarNAGkitaiH padaiH / tadvairAgyaprazaMsAM
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tadA = tabhI. te = ve, vimalavigrahAH = nirmalasvaccha zarIra vAle, laukAntikAH = laukAntika devoM ne, abhyetya = Akara, kalavarNADikataiH = madhura zabdoM se aMkita, padaiH = padoM dvArA. tadvairAgyaprazaMsAM = unake vairAgya kI prazaMsA, cakra = kii| zlokArtha - tabhI vimala va svaccha zarIradhArI laukAntika devoM ne Akara madhura zabdoM se akita-nirmita padoM dvArA unake vairAgya kI prazaMsA kii| indrAdayo'pi samprAptA devastutiparAyaNAH / praNemustaM mahezAnaM bhUmyAmAdhAya mastakam / / 34 / / anvayArtha - samprAptAH = vahA~ para prApta huye arthAta Aye, devastutiparAyaNAH = prabhu kI stuti karane meM lage huye, indrAdayaH = indra Adi devoM ne, api = bhI, bhUmyAM = bhUmi para, mastakaM = mastaka ko, AdhAya - lagAkara, taM = una, mahezAnaM = mahAprabhu ko, praNemuH = praNAma kiyaa| zlokArtha - vahA~ upasthita huye devabhakti meM tatpara indra Adi devoM ne bhI bhUmi para mastaka lagAkara una mahAprabhu ko praNAma kiyaa| tadA rAjyaM svaputrAya samal jagadIzvaraH / nAbhidattAbhidhAM devopanItA zivikAM varAm / / 35 / / surairUDhAM samArUtya proccarabhirjayasvanam / sapta sapta padAnyeva nRpairvidyAdharaistathA / / 36 / / skandhamAropya cacAla tAM zibikAM bhaktitastairhi / lavaNAkhyaM stuto devaiH vanaM sa samupAyayau / / 37 / / anvayArtha * tadA = tagI, jagadIzvaraH = jagat ke svAmI ne, rAjyaM = rAjya ko, svaputrAgna :- apane putra ke liye, samaW = dekara-sauMpakara, devopanItAM = devatAoM dvArA lAyI gayI, nAbhidattAbhidhAM = nAbhidatta nAma vAlI, vasaM = zreSTha, zibikAM = pAlakI ko, samArUhya = caDhakara, jayasvanaM = jaya-jayakAra dhvani ko, procyarabhiH = bolate huye, suraiH = devoM dvArA, UDhAM = DhoyI jAtI huyI, tA = usa, zibikAM = pAlakI ko. maktitaH =
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza 405 bhakti se, skandham - skandha para. Aropya = Aropita karake. vidyAdharaiH = vidyAdhara. nRpaiH = rAjAoM dvArA, sapta-sapta = sAta-pAta, 'gdAni = pada ani maddhama nacAla :- calAyI gayI, tathA hi = vaise hI, saH = vaha, devaiH = devoM dvArA, stutaH -- stuta hotA huA, lavaNAkhyaM = lavaNa nAmaka, vanaM - vana ko, samupAyayau = pahu~ca gyaa| zlokArtha - tabhI jagat ke svAmI dharmanAtha rAjya apane putra ke liye sauMpakara, devoM dvArA lAyI gayI nAbhidatta nAmaka zreSTha pAlakI para car3hakara devoM dvArA stuti kiyA jAta huA lavaNa nAmaka vana meM pahu~ca gye| unakI vaha pAlakI jayadhvani bolate huye devoM dvArA DhoyI gayI kintu bhakti ke kAraNa vaha pAlakI sAta--sAta kAma vidyAdhara rAjAoM aura unake dvArA kandhoM para Aropita karake ghalAyI gayI thii| mAghazuklatrayodazyAM puSyaH bhavyabhUmipaiH / sahasrapramitaissAdhU dIkSAM jagrAha tadane ||38 / / anvayArtha - mAghazuklatrayodazyAM = mAghazuklA trayodazI ke dina, puSyaH == puSya nakSatra meM, sahasrapramitaiH - eka hajAra saMkhyA pramANa, bhavyabhUmipaiH = bhavyarAjAoM ke, sArdha = sAtha, (saH = unhoMne), tahane = usa lavaNa kana meM, dIkSA = munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - mAgha zuklA terasa ke dina puSya nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha unhoMne usI lavaNa vana meM munidIkSA ko grahaNa kara liyaa| trijJAnasvAminastasya caturthajJAnamuttamam / tadaiyAvirabhUdantarmuhUrte jagardAzituH / / 36 / / anvayArtha - tadaiva = taba hI arthAt dIkSA le lene para hI, antarmuhUrte = / eka antarmuhUrta meM, trijJAnasvAminaH = tIna jJAna ke svAmI, tasya : una. jagadIzituH = jagat ke Iza munirAja ke. uttamam = uttama yA zreSTha, caturthajJAnam = cauthA manaHparyayajJAna, AviH = utpanna, abhUt = ho gyaa|
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - tabhI arthAt dIkSA lene ke tatkAla bAda antarmuhUrta meM hI tIna jJAna ke dhArI una jagadIzvara svarUpa munirAja ke cauthA uttama arthAt vipulamati nAmaka manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| puraM pATaliputrAkhyaM dvitIyehinagataH prabhuH / bhikSAyai dhanyasenAkhyo bhUpatistamapUjayat / / 40 / / anvayArtha - pramuH = munirAja, dvitIya = dUsare, Ahana = dina, bhikSAyai = bhikSA arthAt AhAra ke liye, pATaliputrAkhyaM = pATaliputra nAmaka, puraM = nagara ko, gataH = gaye, dhanyasenAkhyaH = dhanyasena nAmaka, bhUpatiH = rAjA ne, taM = unako, apUjayat = puujaa| zlokArtha * dUsare dina vaha munirAja AhAra ke liye pATaliputra nAmaka nagara meM gaye vahA~ rAjA dhanyasena ne unakI pUjA kii| paramezvarabuddhayA taM sampUjya vidhiynnRpH| datvAhAraM tadA tasmai paJcAzcaryANyavaikSata / / 4 / / anvayArtha - nRpaH = rAjA ne, paramezvarabuddhayA - paramezvara buddhi se, taM = unako, saMpUjya = acchI taraha pUjakara, vidhivat = vidhi ke anusAra, AhAraM = AhAra ko, dattvA = dekara, tadA = tabhI, paJcAzcaryANi = paMcAzcaryoM ko, aikSata = dekhaa| zlokArtha - rAjA ne unheM paramezvara mAnakara unakI pUjA karake vidhi ke anusAra unheM AhAra dekara tabhI paMcAzcarya dekhe| sa chadmasthaikavarSasya nAnAdezaM gataH prabhuH / mahAghoratapazcakre zItayAtAtapAn sahan / / 42 / / bhasmIkRtyAthaghAtIni pauSye stpuurnnimaadine| tUlIvRkSatale jhAnaM kevalaM prAptavAn prabhuM / / 43 / / anvayArtha * chadmasthaikavarSasya = chadmastha arthAt alpajJa avasthA meM sthita eka varSa ke kAla meM, nAnAdeza = aneka dezoM ko. gataH = gaye huye, saH = una, prabhuH = munirAja ne, zItavAtAtapAn = zIta, havA aura Atapa arthAt garmI ko, sahan = sahana karate huye, mahAghoratapaH = atyadhika ghora tapazcaraNa ko, cakre = kiyaa|
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yote caturdazaH atha = phira, prabhuH = munirAja ne, pauSye = pauSa mAha meM. satpUrNimAdine = zubha pUrNimA ke dina, ghAtIni = ghAtiyA karmoM ko, bharamIkRtya = bhasma karake, tUlIvRkSatale - zahatUta ke per3a ke nIce, kevalaM = kevala, jJAnaM = jJAna ko, prAptavAn = prApta kara liyaa| yogArtha - alpajJa aparAyo ela vAI parimita kAla meM aneka dezoM meM gaye huye una munirAja ne, zIta, havA aura garmI ko sahana karate huye atyadhika ghora tapazcaraNa kiyaa| phira una munirAja ne pauSya zuklA pUrNimA ke zubha dina ghAtiyA karmoM kA nAza karake tUla arthAt zahatUta vRkSa ke nIce kevalajJAna prApta kara liyaa| yathAdarza mukhAmbhojaM prApta samyak pradarzyate / lokAlokadvayaM tadvat vIkSyate tatra kevale / / 44 / / anvayArtha - yathA = jisa prakAra, Adarza = darpaNa, prApte = prApta hone para, mukhAmbhojaM = mukha rUpa kamala, samyak = sahI, pradarzyate = dekhA jAtA hai, tadvat = vaise hI. tatra = usa, kevale = kevalajJAna meM, lokAlokadvayaM = loka aura aloka donoM. vIkSyate = dekhe jAte haiN| zlokArtha . jisa prakAra darpaNa ke mila jAne para mukhakamala sahI dekha liyA jAtA hai vaise hI usa kevalajJAna ke ho jAne para lokAloka donoM hI dekha liye jAte haiN| tadA samavasAraM te samaracayajjagadIzvaram / tatrasthaM pUjayAmAsuH deyAzcendrapurogamA: / / 45 / / anvayArtha - tadA = tabhI arthAt prabhu ko kevalajJAna ho jAne para. te = una, indrapurogamAH - indra kI pradhAnatA vAle. devAH = devoM ne, samavasAraM = samavasaraNa ko, aracayat = raca diyA, ca - aura, tatrasthaM = usa samavasaraNa meM sthita, jagadIzvaraM = jagat ke svAmI bhagavAn ko, pUjayAmAsuH = pUjA kii| zlokArtha - prabhu ko kevalajJAna ho jAne para indra kI pramukhatA meM una devatAoM ne samavasaraNa kI racanA kI tathA usameM virAjamAna jagat ke bhagavAna kI pUjA kii|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 zrI sammedazikhara mAhAtmya bhayyAzvAriSTasenAdhAH gaNendrAzca tadAdikAH / sarve dvAdazakoSTheSu yathoktAstasthurUttamAH / / 46 / / anvayArtha - (tasya = usa samavasaraNa ke), dvAdaza koSTeSu = bAraha koThoM meM, yathoktAH = jaise zAstra meM kahe gaye hai tadanusAra, ariSTasenAdyAH = ariSTasena Adi, gaNendrAH - gaNadhara. ca - aura, tadAdikAH = unako pramukha yA Adi mAnakara jo, uttamAH = uttama, bhavyAH = bhavyajIva, (te = ve), sarve = sabhI, tasthuH - sthita the| zlokArtha - jaise zAstroM meM kahA gayA hai tadanusAra hI samavasaraNa ke bArahIM koThoM meM ariSTasena Adi gaNadhara aura unako Adi karake anya sabhI utama bhavya jIva sthita the| svAbhirvibhUtibhirdIptaH prabhuH pRSTo munIzvaraiH / divyanAdena sarvebhyaH cakre dharmopadezanam / / 47 / / anvayArtha - munIzvaraiH - gaNadharAdi munipramukhoM dvArA, pRSTaH = pUche gaye, svAbhiH = apanI, vibhUtibhiH = antarama-bahiraGga vibhUtiyoM se. dIptaH = kAntimAna prabhuH = bhagavAn ne, divyanAdena = divya dhvani se, sarvebhyaH = sabhI ke liye. dharmopadezanam = dharma ke upadeza ko, cakre = kiyaa| zlokArtha - gaNadhara Adi munirAjoM dvArA jaba bhgvaan|yuuche gaye to apanI svayaM kI vigUtiyoM dIpta arthAt tejomaya bhagavAn ne divyadhvani se sabhI ke liye dharma kA upadeza diyaa| uccaran divyanirghoSaM sarveSAM saMzayAna dahan / puNyakSetreSu dezeSu vijahAra jagatpatiH / / 48|| anvayArtha - jagatpatiH = jagat ke svAmI bhagavAna ne, divyanirghoSaM = divyadhvani ke ghoSa ko, uccaran = uccarita karate huye, (ca = aura), sarveSAM = sabhI logoM ke, saMzayAn = saMzayoM ko, dahana = jalAte naSTa karate huye, puNyakSetreSu = puNyakSetra svarUpa, dezeSu = dezoM meM, vijahAra = vihAra kiyaa| zlokArtha - jagatpati bhagavAn ne divyadezanA karate huye tathA sabhI logoM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 4ok ke saMzaya dUra karate huye puNyakSetra svarUpa sabhI dezoM meM vihAra kiyaa| jIvanaM mAsamAtraM svaM prabudhya paramezvaraH / saMhRtya divyanirghoSaM sammedAcalamadhyagAt / / 46 / / anvayArtha * paramezvaraH = kevalajJAnI arhana bhagavAn, svaM = apanA, jIvanaM = jIvana arthAt Ayu, mAsamAtraM = eka mAha mAtra, prabudhya - jAnakara, (ca = aura), divyanirghoSa - divyadhvani ko, saMhRtya = rokakara, sammedAcalaM = sammedAcala parvata para, adhyagAt = cale gye| zlokArtha - kevalajJAnI arhanta bhagavAn dharmanAtha apanI vartamAna Ayu eka mAsa mAtra jAnakara aura divyadhvani ko rokakara sammedazikhara para cale gye| zubhe saH dattavarakUTe zukladhyAnakRtAdaraH / jyeSThe zukladhaturthyAM hi pratimAyogamadhArayat / / 5 / / anyayArtha - zukladhyAnakRtAdaraH = zukladhyAna meM saMlagna, saH = una prabhu ne, jyeSThe = jeTha mAha meM. zuklacaturthyAM = zukla pakSa kI caturthI ke dina, hi = hI, zubhe = zubha, dattavarakUTe = dattavara nAmaka kUTa para, pratimAyogaM - pratimAyoga ko, adhArayata dhAraNa kiyaa| zlokArtha - zukladhyAna meM Adara se saMlagna una bhagavAn ne jeTa sudI caturthI ko dattavara nAmaka zubha kUTa para pratimAyoga dhAraNa kara liyaa| karmabandhavinirmukttaH sahasramunibhissamam / devo jagAma kaivalyaM durlabhaM munivAJchitam / / 51 / / anvayArtha * karmabandhavinirmukta: :: karma ke bandhana se mukta huye, devaH = una bhagavAn ne, sahasramunibhiH = eka hajAra muniyoM ke. sama = sAtha, munivAJchitaM = muniyoM dvArA cAhA gayA, durlabhaM = durlabha, kaivalyaM = kevalajJAna se prApta nirvANa ko, jagAma = cale gye|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - sAre karmoM ke bandhana se mukta huye una magavAn dharmanAtha ne eka hajAra muniyoM ke sAtha kaThinatA se prApta aura muniyoM ke liye iSTa mokSa ko prApta kara liyA | ekonaviMzanikoTIna. koTya staramA gor| ekonaviMzatikoTyastu navalakSAstatheritAH ||52 / / navaiva ca sahasrANi tathA saptazatAni ca / paJcottara navatyA saMyutA nityeva saGkhyAyA ||53 / / gaNitA dattadhavalAt bhacyAH muktipadaM gatAH / IdRzo dattadhavalaH kUTa: sAmmedikaH smRtaH / / 54 / / anvayArtha - tasmAt = usa, dattadhavalAt = dattadhavala nAmaka kUTa se, prabhoH = dharmanAtha bhagavAn ke, anu = pazcAt, ekona viMzatikoTInAM koTyaH = unnIsa kor3A kor3I, ekonaviMzatikoTyaH = unnIsa karoDa, navalakSAH = nau lAkha, tatheritAH = vaise hI kahe gaye, tathA ca = aura, nava sahasrANi = nau hajAra, saptazatAni = sAta sau, ca = aura, paMcottaranavatyA = nabbe se pAMca Upara arthAt paMcAnave, saMkhyayA = saMkhyA se. eva = hI, saMyutAH = yukta, nityA iva = hamezA kI taraha. gaNitAH = gine gaye yA parigaNita, bhavyAH = bhavya jIva, muktipadaM = mokSapada ko, gatAH = prApta haye, IdRzaH = aisA, datadhavala: = dattadhavala nAmaka, sAmmedikaH = sammedaparvata kA apanI. kUTa: = kUTa, smRtaH = yAda kI jAtI hai| zlokArtha - usa dattadhavala nAmaka kUTa se bhagavAn dharmanAtha ke bAda unnIsa kor3A-kor3I, unnIsa karor3a, nau lAkha, nau hajAra sAta sau paJcAnave bhavya munirAja mokSa ko gye| isa prakAra yaha sammedazikhara kI dattadhavalakUTa hai, jise vidvajjanoM ne yAda rakhA hai| atha zrI bhAvadattAkhyoM nRpaH sammedabhUbhRtaH / yAtrAM kRtyA gato muktiM vakSye ha tatkathAM zubhAm / / 55 / / __ anvayArtha - atha = aba, zrIbhAvadattAkhyaH = zrIbhAvadatta nAmaka. nRpaH =
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 415 rAjA, sammedabhUbhRtaH = sammedazikhara parvata kI, yAtrA = yAtrA ko, kRtvA = karake. muktiM = mokSa ko, gataH = calA gayA. ahaM = maiM, zumAM = zubha, tatkathAM = usakI kathA ko, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - aba sImAvayatta nAmaka rAjA zikhara gardana kI yAtrA karake mukti prApta kI isakI zubha kathA ko maiM kahatA huuN| dvIpe jambUmatikhyAte bharatakSetra uttame / pAJcAlaviSayo bhAti zrIpuraM zrIniketanam / / 56 / / anvayArtha - khyAte - suprasiddha, jamyUmati = jaMbUvRkSa se yukta, dvIpe = dvIpa meM. uttame = zreSTha, bharatakSetre = bharatakSetra meM pAJcAlaviSayaH = pAJcAla deza, bhAti = suzobhita hotA hai, (tatra = vahA~), zrIniketanam = lakSmI ke nivAsa svarUpa, zrIpura = zrIpura nAmaka nagara, (AsIt = thaa)| zlokArtha - suprasiddha jambUdvIpa meM bharatakSetra ke uttama pAJcAla deza meM lakSmI kA nivAsa svarUpa zrIpura nAmaka nagara thaa| bhAvadatto nRpastatra samyaktvAdiguNAnvitaH / mahendradattayA devyA rarAjeva harizriyA / / 7 / / anvayArtha - tatra = usa zrIpura nagara meM, samyaktvAdiguNAnvitaH = samyaktva Adi guNoM se vibhUSita, bhAvadattaH = bhAvadatta nAmaka, nRpaH = rAjA. harizriyA iva = indra kI lakSmI ke samAna, mahendratayA - = mahendradattayA nAmaka, devyA = sanI ke sAtha, rarAja = suzobhita huaa| zlokArtha - zrIpura nagara meM samyaktvAdi guNoM se vibhUSita bhAvadatta nAmaka rAjA indra kI lakSmI ke samAna mahendradattA rAnI ke sAtha suzobhita ho rahA thaa| ciramyubhoja rAjyaM sa sarvasaukhyarasAnvitam / dharmavinnItividvandhaH zAstraviddharmakArmukaH / / 58 / / anvayArtha - saH = usa, dharmavid = dharma ke jAnakAra, nItivida = nIti " kA kaa|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 zrI sammedazikhara mAhAtmya ke jAnakAra, zAstra vida = zAstra ke jAnakAra, dharmakArmukaH = dharmakArya karane ke yogya, vandyaH = vandanIya rAjA ne, sarvasaukhyarasAncitam - sabhI sukhoM se bharapUra, rAjyaM = rAjya ko. ciraM = cirakAla taka, bubhoja = bhogA. usakA pAlana kiyaa| zlokArtha * usa dharbhajJa. nItijJa. zAstrajJa, dharma kArya karane kA icchuka aura vandanIya rAjA ne sAre sukhoM se bharapUra rAjya kA bahuta samaya taka pAlana kiyaa| uvAca satsabhAmadhye saudharmendra sa ekadA / nAnAgIrvANadR'bhRGgasamArAdhyamukhAmdujaH / / 5 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, nAnAgIrvANadRgbhRGgasamArAdhyamukhAmbuja: = aneka devoM ke netra rUpa bhauroM se samArAdhita mukha rUpI kamala vAlA. saH = vaha, saudharmendraH = saudharma indra, satsabhAmadhye = sajjanoM kI sabhA meM. uvAca - bola rahA thaa| zlokArtha - eka dina aneka devoM ne netroM rUpI bhauroM se samArAdhita mukha rUpI kamala vAlA vaha saudharmendra sajjanoM kI sabhA meM bola rahA thaa| tatra prasaGgazcalitaH kSetre ko'pyasti bhArate / samyaktvaguNasampannaH tadA prAha svayaM hariH / / 6 / / bhAvadattAbhidho bhUpaH ekaH samyaktvasaMyutaH / kIrtyA bhUmitale bhAti kaumudyAH glaurivAmbare / / 1 / / anvayArtha - tatra = usa sabhA meM, prasaGgaH = eka prasaGga, calitaH = cala gayA, bhArate = bharata. kSetre = kSetra meM, samyaktvaguNasampannaH = samyaktva guNa se sampanna arthAt samyagdRSTi, ko'pi = kauna. asti = hai, tadA = taba, hariH = indra, svayaM = svayaM prAha = bolaa| eka: = eka, bhAvadattAbhidhaH = bhAvadatta nAmaka. mUpaH = rAjA. samyaktvasaMyutaH = samyagdRSTi, (asti = hai), ambare = AkAza meM, gloH iva = candramA ke samAna, bhUmitale = bhUmitala para,
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH kaumudyAH = kaumudI kI. kIrtyA - kIrti se, bhAti = suzobhita hotA hai| zlokArtha - usa sabhA meM eka prasaGga cala gayA ki bharata kSetra meM samyagdRSTi kauna hai taba indra ne svayaM kahA- eka bhAvadatta nAmaka rAjA vahA~ samyagdRSTi hai jo AkAza meM candramA ke samAna bhAmatala para apanI kIrti kaumudI se suzobhita hotA hai| iti zrutvAmbiko devaH Agato yatra bhUpatiH / navaratnamayaM pAtraM nRpAgre'dhatta so'dbhutam | 162 / / anvayArtha - iti = yaha saba. zrutvA = sunakara, ambikaH = ambika nAmaka, devaH = deva, yatra = jahA~. bhUpatiH = rAjA, (AsIt = thA). (tatra = vahA~), AgataH = AyA, saH = usa deva ne, adbhutam - Azcarya pUrNa, navaratnamayaM = nau ratnoM se yukta, pAtraM = eka pAtra, nRpAgre = rAjA ke Age, adhatta = rakha diyaa| zlokArtha - isa prakAra yaha saba sunakara vaha ambika nAmaka deva jahA~ bhUpati thA vahA~ A gyaa| usa deva ne eka adbhuta navaraloM se yukta eka pAtra--vartana rAjA ke sAmane rakha diyaa| apRcchatkimiti zrImAn tadA deva uyAca tam / indreNa preSitaM pAtraM pragRhANa tava prabho / / 63 / / caturdaza navoktAnAM ratnAnAM nidhInAM tathA / nidhAnaM kanakanAvi pAtrametanmahIzyara / / 64 / / anvayArtha - zrImAn = usa rAjA ne, apRcchat = pUchA, kimiti = yaha kyA hai?, tadA = taba. devaH - deva ne, tam = usa rAjA ko, uvAca = kahA, prabho! = he rAjan, tava = tumhAre, (kRte = liye), indreNa = indra dvArA, etat = yaha. pAtraM = pAtra, preSitam - bhejA gayA hai, caturdaza = caudaha, nava = nau, uktAnAM = kahe gaye, ratnAnAM = ratnoM ke, tathA = aura, nidhInAM = nidhiyoM ke, nidhAnaM = khajAne, kanakasrAvi = svarNa ko nikAlane vAle, pAtraM = pAtra ko, mahIzvara = he rAjan, pragRhANa = grahaNa karo / zlokArtha - bhAvadatta nAmaka rAjA ne pUchA-- yaha kyA hai? taba deva ne rAjA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 zrI samodazikhara mAhAtmA se kahA -- he rAjana! yaha pAtra indra ne tumhAre liye gejA hai| yaha pAtra caudaha ratnoM aura nava nidhiyoM kA khajAnA hai svarNa ko utpanna karane vAlA hai ataH he mahIpate! tuma ise grahaNa kro| iti zrutvA devavAkyaM bhAvadattastamabravIt / matkAryasya kimetena tadanyasmai dIyatAm / / 65 / / anvayArtha - iti = isa prakAra. devavAkyaM = deva ke vAkyoM ko, zrutvA - sunakara, bhAvadattaH = bhAvadatta rAjA ne, tam = usa deva ko, abravIt = kahA, matkAryasya = merai kArya ke liye, etena = isase, kima = kyA prayojana, anyasmai = anya rAjA ke liye, tat = vaha pAtra, dIyatAma = de do| zlokArtha - isa prakAra deva vacana ko sunakara vaha bhAvadatta rAjA deva se bolA- isa pAtra se mere kArya kA kyA prayojana tuma ise kisI anya rAjA ko de do| nirbandho bahudhA tena kRto devena taM prati / aGgIcakAra naivAsau pAtraM tallokadurlabham / / 66 / / anvayArtha - taM prati - usa pAtra ko grahaNa karane ke bAre meM, tena = usa, devena= deva dvArA. bahudhA - aneka prakAra se. nirbandhaH = Agraha, kRtaH = kiyA, asau = usa rAjA ne, lokadurlabham = loka meM kaThinatA se prApta, tata = vaha pAtraM = pAtra, naiva = nahIM hI. aGgIcakAra = grahaNa kiyaa| zlokArtha - usa pAtra ko grahaNa karane ke prati usa deva ne rAjA se bahuta prakAra se Agraha kiyA tathApi usa rAjA ne vaha lokadurlabha pAtra svIkAra nahIM kiyaa| parIkSya tasya sadbhAva bhUpaterAha so'maraH / dhanyastvaM bhUmigo rAjannedRzI yadakAmanA / / 67 / / anvayArtha - saH = usa, amara; = deva ne, tasya = usa. bhUpateH = rAjA ke, sadbhAva = sadbhAva kI, parIkSya = parIkSA karake. Aha
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 415 = bolA, rAjan - he rAjan, bhUmigaH = bhUmi para rahane vAle, tvaM = tuma, dhanyaH = dhanya, (asi = ho ), yat = kyoMki, IdRzI aisI akAmanA = nispRhatA, (anyathA = anya prakAra se arthAt samyaktva ke vinA), na nahIM, (bhavitumarhati sakatI hai)| = - ho - zlokArtha usa deva ne rAjA ke sadbhAva kI parIkSA karake kahA ki he rAjan ! bhUmigocariyoM meM tuma dhanya ho kyoMki aisI akAmanA arthAt nispRhatA samyaktva ke binA nahIM ho sakatI hai| samyaktvAnAM prasaGgitvaM devarAjena saMsadi / samyaktvavAn tvamevaikaH proktastanmukhena hi / / 68 / / yathoktastyaM tathaivAtra dRSTo bhUpaziromaNi / ivyuktvA somcikastasmai prArthanAM tasya bhUyasIm / / 66 / / dattvA bherI tathApyekAM yaddhvanizravaNAdatra anvayArtha saMsadi indra kI sabhA meM, samyaktvAnAM logoM kA prasaGgitve prasaGga Ane para dvArA, tvam = tuma eva - hI, eka: = samyagdRSTi, proktaH = kahe gaye, (asi = unake se, yathA jaise, hi mukha hI tvaM = tuma uktaH - kahe gaye tathaiva = vaise hI atra = yahA~, bhUpaziromaNe he bhUpaziromaNi (tvaM = tuma), dRSTaH = dekhe gaye, iti = aisA. uktvA = kahakara, saH = usa, ambikaH tasya = usa samyaktvI rAjA kI, bhUyasIM prArthanA prazaMsA, (kRtvA karake), tathA = aura, tasmai usake liye, ekAM = eka, uttamAm = sarvottama prabhAvadhvaniM = prabhAvaka dhvani bAlI, bherI bherI ko, datvA = dekara, ( avocata = kahA ), yaddhvanizravaNAt = jisakI dhvani ko sunane, atra yahA~, koTirogakSatirbhavet karor3oM rogoM kI hAni hove | samyaktva sampanna devarAjena indra akele. samyaktvavAn ho), tanmukhena = = ambika deva ne, atyadhika prArthanAM = = zlokArtha - indra kI sabhA meM samyaktvavAn logoM kA prasaGga upasthita = = prabhAvadhvanimuttamAm / koTirogakSatirbhavet / / 70 / / = = = = = T = =
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 zrI sammedazikhara mAhAtmya hone para svayaM indra ne kahA thA ki bharata kSetra meM abhI tuma hI akele samyagdRSTi ho| he rAjaziromaNi unake mukha se jaisA sunA thA yahA~ tuma vaise hI dekhe gaye ho - isa prakAra kahakara usa ambika nAmaka deva ne usa samyagdRSTI rAjA kI bahuta prakAra se prArthanA va prazaMsA kI tathA usake liye eka atyuttama evaM prabhAvotpAdaka dhvani cAlI eka bherI dekara kahA isa bherI kI dhvani ko sunane se yahA~ karoDoM rogoM kI hAni hogii| paropakArahetoH devanirbandhato nRpaH / tAM bherikAM ca jagrAha vizvarogopazAntaye / / 71 / / anvayArtha . devanirbandhataH = deva ke Agraha se. saH = usa, nRpaH = usa rAjA ne, paropakArahetoH = dUsaroM kA upakAra karane ke nimitta se, ca = aura, vizvarogopazAntaye = sabhI ke sAre rogoM ko miTAne ke liye, tA = usa, bherikAM = bherI ko, jagrAha = grahaNa kara liyaa| ralokArtha - deva ke Agraha se usa sajA ne paropakAra karane ke hetu se aura sabhI ke sAre rogoM ko zAnta karane ke liye vaha merI grahaNa kara lii| tasyA uparyasau rAjA caturo mAnavottamAn / saMsthApya sAdaraM devaM yambikaM visasarja vai / / 72 / / anvayArtha * tasyAH = usa bherI ke. upari = viSaya meM, asau = usa, rAjA = rAjA ne, caturaH = cAra, mAnavottamAna = uttama manuSyoM ko, saMsthApya = niyukta karake, vai = nizcita hI. sAdaraM hi = Adara ke sAtha hI, ambikaM = ambika nAmaka, devaM - deva ko, visasarja = vidA kiyaa| zlokArtha * usa bherI ko bajAne ke viSaya meM usa rAjA ne cAra uttama manuSyoM ko niyukta karake nizcita hI Adara sahita usa ambika nAmaka deva ko vidA kiyaa|
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 417 mAsa ekadina tasyAH pratiprAramuttamam / zabdo'bhUttena bahavo rogiNaH sukhino'bhavat / / 73 / / anvayArtha - mAse = mAha meM ekadine = eka dina, pratipraharam = pratyeka prahara, tasyAH = usa bherI kA, uttama = uttama, zabdaH = zabda, abhUt = hotA thA, tena = usase, bahavaH = bahuta. rogiNaH - rogI, sukhinaH = sukhI, abhavan = ho gye| zlokArtha * mAha meM eka dina pratyeka prahara usa bherI kA uttama zabda hotA __ thA usase aneka rogI sukhI ho gye| mahatI yAtrikI lagnA romibhirnilikhalaiH kRtaa| zrutastasyayAH prabhAvo yairAgcdanti tadupetatAm / / 74 / / Agatastatra yastayA zRNot ghoSabhuttamam / sa takSaNAdapApoccairAyogyaM ghiravAJchitam / / 75 / / anvayArtha - nikhilaiH = sampUrNa, rogibhiH = rogiyoM dvArA, kRtA = pracArita kI gayI, mahatI = bahuta baDI, yAtrikI = yAtrA karane vAloM kI bhIDa yA khyAti, (tatra = vahA~), lagnA - juDa gyii| yaiH - jina rogiyoM yA logoM ke dvArA, tasyA. = usa bherI kA prabhAva, zrutaH = sanA gayA, (te = ), lAdapaMtatA = usa merI kI sabhIyatA ko, (labdhuM = pAne ke liye), Agacchanti (sma) == A jAta the| yaH = jo. tatra = vahA~, AgataH = AyA, (ca - aura), tayA = usa merI se, uttamam = uttama, ghoSam = ghoSa ko, azrRNot = sunA, saH = vaha, tatkSaNAt = usI samaya, hi = hI. apApoccaiH = utkRSTa puNya ke kAraNa, ciravAJchitam = cira abhilaSita, ArogyaM = nirogatA ko, (labdhavAn = prApta huaa)| zlokArtha - jo usa bherI ke ghoSa ko sunakara nirogI ho gaye the una sabhI rogiyoM dvArA gerI kA pracAra kiyA gayA jisase usa bherI kI bahuta baDI khyAti phaila gayI aura yAtriyoM kI bhIDa vahA~ lagane lgii| jina logoM ke dvArA usa bherI kA prabhAva sunA gayA
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41. zlokArtha - eka vAta roga se pIDitAna pati zrI sammedazikhara mAhAtmya ve usa bherI kI samIpatA pAne ke liye vahA~ A jAte the| jo bhI vahA~ AyA aura jisane usa bherI se nikale uttama ghoSa ko sunA vaha usI samaya utkRSTa puNyoM se ciraabhilASita nirogatA ko prApta huaa| ekadA bhUpati: rAjagRhagrAmezvaro mhaan| mahendranAmato vAsapIr3itAGgo babhUva saH / / 76 / / anvayArtha - ekadA - eka bAra, rAjagRhagrAmezvaraH = rAjagRha grAma ke svAmI, mahendranAmataH = mahendra nAma se. (khyAtaH = prasiddha), sa:- vaha mahAna - mahAna, bhUpatiH -- rAjA, vAtapIDitAGagaH :: vAta roga se pIDita zarIra vAlA, babhUva = ho gyaa| zlokArtha . eka bAra rAjagaha gAmA svAmI tathA mahendra nAma se jAnA jAne vAlA vaha mahAna rAjA vAtaroga se pIr3ita ho gyaa| upAyA bayastena, kRtAH yAtopazAntaye / zAnto naivA bhavadvAyurdehapIr3Akaro dhuvam / 77 / / anvayArtha * tena = usa rAjA dvArA, bahavaH = bahuta, upAyAH = upAya, vAtopazAntaye -- vAyu kA zamana karane ke liye, kRtAH = kiye gaye, (tathApi = phira bhI), vAyuH = vAyu, zAntaH -- zAnta, naiva = nahIM hI, abhavat - huA, dhruvaM = nizcita hI, dehapIDAkara: = deha pIr3ita karane vAlA huaa| zlokArtha - usa rAjA dvArA vAyu kA upazamana karane ke liye bahuta sAre upAya kiye gaye tathApi usakA vaha vAyu roga zAnta nahIM huA apitu nizcita hI deha ko kaSTakara huA | bherIprabhAvamAkarNya tato sau'tatra cAptavAn / ekaghanAntare mAsAt cintAmApa garIyasIm / / 78|| anvayArtha - tataH - usake bAda, bherIprabhAvaM = bherI ke prabhAva ko, AkarNya = sunakara, asau = vaha rAjA, tatra = vahA~ zrIpura nagara meM, mAsAt = eka mAsa se, ekaghamrAntare = eka dina ke bhItara prati prahara eka bAra, (bherI = bherI), (tAhyate = bajAyI jAtI hai), (iti = isa), (vRtAntaM = samAdhAra ko), AptavAn = prApta kiyA, tata: - usase. garIyasI = bahuta bar3I bhArI, cintAM = cintA ko, Aga - prApta ho gyaa|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza: 416 zlokArthaM . usake bAda merI ke prabhAva ko naha rAjA zrIpura nagara meM AyA vahA~ usane samAcAra prApta kiyA ki bherI mAha meM eka dina hI bajAyI jAtI hai to vaha bahuta bhArI cintA meM par3a gayA / tadA purUSasenAkhyaM papraccha sacivaM nRpaH / ko vA yatno mayA kArya idAnIM maMtrisattama / 76 / / mAse gale dhvanizcAsyAH bhaviSyati nRpAlaye / = = = sameti durlabhaH kaSTAn tvayA'pyatra vicAryatAm ||80|| anvayArtha - tadA = taba nRpaH = rAjA ne purUSasenAkhyaM purUSasena nAmaka sacivaM = saciva ko, papraccha = pUchA, maMtrisattama = he maMtrizreSTha!, idAnIM aba, mayA mere dvArA, ko vA kauna sA, yatnaH = yatna. kArya: = karanA cAhiye, nRpAlaye = rAjA ke bhavana meM asyAH - isa bherI kI, dhvaniH dhvani, mAse = eka mAha, gate = bItane para bhaviSyati = hogI, durlabhaH yaha durlabha dhvani, kaSTAn = kaSToM ko sameti : zamana karatI haiM, atra = yahA~ tvayApi = tumhAre dvArA bhI vicAryatAm vicAra kiyA jaaye| = = / zlokArtha taba rAjA ne purUSasena nAmaka saciva se pUchA he maMtrizreSTha! aba mere dvArA aisA kauna sA prayatna karanA cAhiye rAjA ke mahala meM to isa bherI kI dhvani to aba eka mAha bIta jAne para hI hogI jaise yaha durlabha dhvani kaSToM ko zamana karatI hai vaisA karane hetu Apa yahA~ vicAra kareM / = mantriNoktaM mahIpAla / bahudravyavyayAd dhruvam / akAle'pi dhvaniM zrotuM zakyaH syAdanyathA nahi / / 61 / / anvayArtha mantriNA maMtrI dvArA kahA gayA, mahIpAla he mahIpAla !. dhruvaM nizcita hI bahudravyavyayAt = atyadhika dravya kharca karane se, akAle'pi = akAla meM bhI, dhvaniM = dhvani ko. zrotuM = sunanA, zakyaH = saMbhava, syAt = hove, anyathA = anya prakAra se, na hi = nahIM / * = =
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 420 zlokArtha maMtrI ne kahA- he mahIpAla ! nizcita hI bahuta dhana kharca karake akAla meM bhI dhvani ko sunanA saMbhava hai anyathA yaha saMbhava nahIM hai / - athavA zravaNAdyasyAH dhvaneH rogakSayo dhruvam / ghRSTAGge'sau vazaM lagnAM vyAdhiM na nAzayetkim / / 82 / / anvayArtha yasyAH = jisa bherI kI, dhvaneH = dhvani ke zravaNAt sunane * = ghisI se. dhruvaM nizcita hI, rogakSaya hotA hai). athavA thA, ar3age gayI ara = yaha bherI, vazaM gayI, vyAdhiM vyAdhi kA, roga kA nAza, (bhavati zarIra meM, ghRSTA jabarajastI, lagnAM = laga = kyA, na = 'nahIM, nAzayet - naSTa kreNgii| zlokArtha P = . 2 = ki zrutvaivaM sa nRpo bherIpAlamAhUya satvaram / prAhArdhaM bherInirghoSaM zrAvaya vyAdhinAzakam / / 83 / / = jisa bherI ke dhvani ko sunane se nizcita hI roga kA nAza hotA hai athavA zarIra meM ghisI gayI vaha bherI jabaradastI zarIra meM laga gayI vyAdhi ko naSTa nahIM karegI / = = = = anvayArtha evaM = aisA zrutvA sunakara, saH = usa nRpaH = rAjA ne, merIpAlaM - bherI pAlaka ko, kahA, AhUya bulAkara, prAha satvaraM jaldI hI, vyAdhinAzakaM vyAdhi ko dUra karane vAle, bherInirghoSaM = bherI ke nirghoSa ko, ardha = dhIre se, zrAvaya = sunA do| zlokArtha aisA sunakara usa rAjA ne bherI pAlaka ko bulAkara kahA ki jaldI hI tuma mujhe vyAdhi miTAne vAle bherI ke nirghoSa ko AdhI AvAja arthAt dhIre se sunA do| - = svarNakoTiM pradAsyAmi tubhyaM zrutyApi harSataH / tadvAkyaM bhUpasantrAsAt bherIpAlaH sa nAgrahIt // 84 // = anvayArtha tubhyaM bherIpAla tumhAre liye svarNakoTiM = eka karor3a svarNa mudAyeM pradAsyAmi dU~gA. (iti = isa prakAra ), harSataH = harSa se zrutvApi sunakara bhI bhUpasantrAsAt == rAjA ke bhaya - |
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 421 se, saH = usa, bherIpAlaH = bherI pAlaka ne, tadvAkyaM = rAjA ke vAkya ko. na = nahIM, agrahIt = grahaNa kiyaa| zlokArtha - tuma mujhe bherI kI dhvani dhIre se sunA do maiM tumheM eka karoDa svarNa mudrAyeM duuNgaa| harSa se sunakara bhI bherIpAla ne apane rAjA ke Dara se usa rAjA kI bAta nahIM mAnI / purastaM prAha nRpati saH cenna vAdayasIha tAM / kiJcicchitvA tarhi tAM me dehi madogazAntaye / / 5 / / anvayArtha - saH = usa, nRpatiH = rAjA ne, taM = usako, punaH = phira se, prAha - kahA, cet - yadi, iha = yahA~, tAM = usa bherI ko, na = nahIM. vAdayasi - bajAte ho, tarhi = to, tAM = usako, kiJcicchitvA = kucha chedakara yA tor3akara, madrogazAntaye = mere roga ko zAnta karane ke liye, me = mere liye, dehi = de do| zlokArtha - usa rAjA ne punaH usa bherIpAlaka ko kahA yadi tuma yahA~ abhI usa bherI ko nahIM bajAte ho to bherI ko kucha thor3A sA toDakara mere roga kI zAnti ke liye mujhe de do| lobhato'tha suvarNaraya. koTyuktasya sa bheriipH| uktaM hemaM gRhItvA tAM bhitvA kiJcitasmai dadau / / 6 / / anyayArtha- atha = usake bAda, saH = usa, bherIpaH - bherIpAla ne. koTyuktasya = kahe gaye eka karor3a mudrA, suvarNasya - svarNa ke. lobhataH -- lobha se. uktaM - uparyukta, hemaM = svarNa ko, gRhItvA = lekara, tAM = bherI ko, kiJcit = thor3A sA, bhitvA = tor3akara, tasmai = usa rAjA ke liye, dadau = de diyaa| __ zlokArtha- usake bAda usa bherIpAla ne eka karoDa svarNamudrAoM ke lobha se uparyuktta svarNa mudrAoM ko lekara usa bherI ko thor3A-sA tor3akara usa rAjA ke liye de dii| sadhRSya dehe liptvA tAM sa ca kSitinAyakaH / vyathAM saMhRtya sarvAGgo niya'thustatkSaNAdabhUt / / 7 / / anvayArtha- tAM = usa bherI ke TukaDe ko, saGghRSya = ghisakara, ca = aura, dehe = deha meM, liptvA = lipta karake. saH = usa.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 zrI sammedazikhara mAhAtmya kSitinAyakaH = rAjA ne, vyathAM = vyAdhi ko, saMhRtya = dUra kara. tatkSaNAt = usa kSaNa se. sarvAGago = sarva zarIrI. niya'thuH = vyathA rahita, abhUt = ho gyaa| zlokArtha- bherI ke Tukar3e ko ghisakara aura apane zarIra para lagAkara usa rAjA ne vyAdhi ko dUra kara usI kSaNa sAre zarIra meM vyAdhirahita ho gyaa| rItyAnayaiya sA bherI dravyalobhAnvitainaraiH / chittvA dattvA ca tasmAnna doSAya yathA bhavet 1158 / / tathA bherI navInaikA sthApitA raajmndire|| tannAdazravaNAdrogI rogazAntiM nAnyabhavat / / 8 / / anyArtha. anayA = isI, rItyA = rIti se, eva = hI, sA = vaha, bherI, datyalobhAnvitaiH = dravya ke lobha se prerita, naraiH = manuSyoM ke dvArA, chittvA = tor3a-tor3akara, dattA = de dI gaI, ca = aura, yathA :- go, merInAzaH -- ?rI kA naSTa ho jAnA) doSAya = doSa ke liye, na = nahIM, bhavet = ho, tasmAt = isaliye, tathA = vaisI hI, ekA = eka, navInA = naI, bherI -- bherI, rAjamandire = rAja mandira meM, sthApitA = sthApita kara dI gayI, (kintu =: kintu), tannAdazravaNAt = usa bherI ke nAda ko sunane se, rogI = rogI ne. rogazAntiM = rogazAnti ko, nAnvabhavat = anubhava nahIM kiyaa| zlokArtha- isI rIti se hI vaha bherI dravya ke lobha se prerita hokara manuSyoM ke dvArA tor3a-tor3akara naSTa kara de dI gayI aura jisa prakAra bherI kA naSTa honA doSa ke liye na ho isaliye vaisI hI eka naI bherI rAjamandira meM sthApita kara dI gayI kintu usake nAda ko sunane se rogiyoM ko rogazAnti kA anubhava nahIM kiyaa| tataH pratidinaM tarayAH mahimA nyUnatAM gataH / pUrvavaccaiva tadhAtrA rogahartuM na prAbhavat / / 10 / / anyayArtha- tataH = usa kAraNa se, pratidinaM = eka-eka dina, tasyAH
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH 423 = usa 'bhairI kI, mahimA = prasiddhi-khyAti yA prabhAva, nyUnatAM = nyUnatA ko. gataH = prApta ho gayA, ca = aura, pUrvavat = pUrva ke samAna, eva = hI, tadyAtrA = usake zabda sunane hetu kI gayI yAtrA. rogahartuM = roga dUra karane ke liye, na = nahIM, prAbhavat = samartha huI zlokArtha- roga na miTane ke kAraNa hara dina usa bherI kI mahimA kama hotI calI gayI aura pahile ke samAna aba usake zabda sunakara roga miTAne ke liye logoM kI yAtrA roga miTAne meM samartha nahIM huii| tavRttAntaH zruto rAjJA tadA duHkhamayApa saH / manasyacintayat kasmAddhetoH sA modyatAM gatA ||61 / 'anvayArtha- rAjJA = rAjA dvArA, tadvRtAntaH = bherI kA vaha samAcAra, zrutaH = sunA gayA, tadA = taba, saH = vaha rAjA, duHkhaM = dukha ko, avApa = prApta huA, (ca = aura), (saH = usane), manasi = mana meM, acintayat = socA, kasmAt = kisa, hetoH = hetu se, sA = vaha bherI, modyatA = nirarthakatA yA prabhAvahInatA ko, gatA = prApta ho gyii| zlokArtha- jaba rAjA dvArA bherI kA vaha samAcAra sunA gayA to vaha duHkha se bhara gayA usane socA kisa kAraNa se vaha bherI bekAra ho gyii| dhyAyato bhUpatestasya devaH pratyakSatAM gataH / kathitaH sarvavRttAntaH tena rAjJA zruto'khilaH / / 12 / / bhAvadattastadA bhUpo harSito devasaGgamAt / saMsArAd virakto'bhUt mumukSuH mokSasiddhaye / / 13 / / anvayArtha- tadA = tabhI, dhyAyataH = dhyAna karate huye, tasya = usa. bhUpateH = rAjA ke liye, devaH = vaha deva, pratyakSatA = pratyakSatA ko, gataH = prApta ho gayA, tena - usa deva dvArA, sarvavRtAntaH = sArI bAta, kathitaH = kaha dI gayI, rAjJA = rAjA ke dvArA, akhilaH = sArA, (vRtAntaH = samAcAra), zrutaH = sunA gayA,
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 zrI sammedazikhara mAhAtmya devasaGgamAt = deva kA saMga milane se, harSitaH = prasanna huA, (saH = vaha), mumukSuH = mokSecchu, bhAvadattaH = bhAvadatta nAmaka, bhUpaH = rAjA, mokSasiddhaye = mokSa pAne ke liye. saMsArAt = saMsAra se, dira... viramasa, anala = ho ma / zlokArtha- tabhI dhyAna karate usa rAjA ke liye vaha deva pratyakSa arthAt sAmane upasthita ho gayA aura usane sArA vRtAnta rAjA ko kaha diyA rAjA ne saba kucha sunA tathA deva ke saMga se prasanna ho gayA ataH mokSAbhilASI vaha mokSa pAne ke liye saMsAra se virakta ho gyaa| tritriMzatkoTibhavyaiH sa sAdhu saGghasamarcakaH / yAtrAM sammedazailasya zreSThAM cakre mahAmatiH / / 64|| anyayArtha- saH = usa, saGghasamarcakAH = caturvidha saMgha kI yathAyogya arcanA karane vAle, mahAmatiH = mahAn jJAnI rAjA ne, tritriMzatkoTimavyaiH sArdha = tetIsa karoDa bhavya jIvoM ke sAtha, sammedazailasya - sammedAcala parvata kI, zreSThAM = zreyaskara, yAtrAM = yAtrA ko. cakre = kiyaa| zlokArtha- saMgha ke samarthaka va prapUjaka usa buddhimAn rAjA ne tetIsa karoDa bhavya jIvoM ke sAtha sammedazikhara kI zreyaskara yAtrA ko kiyaa| tatra gatyA mahIpAlaH nAmnA dattavaraM gireH / kUTa bhAyena yavande muktaH saMsArabandhanAt / / 5 / / anvayArtha- mahIpAlaH = rAjA ne, tatra = vahA~, gatvA = jAkara, gireH = parvata kI. nAmnA = nAma se, datavaraM = dattavara nAmaka. phUTa = kUTa ko, bhAvena = bhAvasahita, vavande = praNAma kiyA, yena = jisase, saMsArabandhanAt = saMsAra ke bandhana se, (saH = vaha). muktaH = mukta, (syAt = ho)| zlokArtha- mahIpAla ne parvata para jAkara parvata kI dattavara nAmaka kUTa ko bhAva sahita praNAma kiyA jisase vaha saMsAra ke bandhana se mukta ho jaave|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 caturdazaH tatkUTavandanAd bhaktyA mAnavasya mhiitle| anAyAsAd bhavedeva koTiproSadhajaM phalam / / 6 / / anvayArtha- mahItale = pRthvI para, bhaktyA = bhakti se. tatkUTavandanAt = usa kUTa kI vandanA karane se, mAnarasya = manuSya ke liye, koTiproSadhajaM = eka karor3a proSadhopavAsa se janita, phalaM = phala, anAyAsAd = binA prayAsa se, eva = hI, bhavet = hove| zlokArtha- pRthvI para bhakti bhAva se usa kUTa kI vandanA karane se eka karor3a proSadhopavAsa se utpanna hone vAle phala kI prApti manuSya ke liye anAyAsa hI ho jaave| zrIdharmanAthaH kila dharmabhUpA dhrmaapdissttaakhildhrmdhaarii| yasmAd gato muktipadaM tameva kUTaM gireMrdattavaraM namAmi / / 67 / / anyayArtha- yasmAt = jisa kUTa se, kila = vastutaH, dharmabhUpaH = dharma ke rAjA, dharmopadiSTA = dharma kA hI upadeza dene vAle, akhiladharmadhArI = sampUrNa dharma ko dhAraNa karane vAle, zrIdharmanAthaH = zrI dharmanAtha tIrthaGkara, muktipadaM = mokSasthAna ko, gataH = gaye, taM = usa, gireH = parvata kI, dattavaraM = dattavara nAmaka, kUTaM = kUTa ko, eva = hI, namAmi = maiM namaskAra karatA huuN| zlokArtha- jisa kUTa se sacamuca meM dharma ke hI rAjA, dharma kA hI upadeza dene vAle, sarvadharma ke dhArI tIrthaGkara dharmanAtha mokSa ko gaye maiM sammedazikhara parvata kI usI dattavara kUTa ko hI namaskAra karatA huuN| {iti dIkSitabrahmanemidattaviracite zrIsammedazailamAhAtmye tIrthaGkaradharmanAthavRtAntasamanvitaM dattavarakUTavarNana nAma caturdazamo'dhyAyaH smaaptH|) isa prakAra dIkSita brahmanemidatta dvArA racita zrI sammedazaila mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara dharmanAtha ke vRtAnta se pUrNa dattavara kUTa kA varNana karane vAlA yaha caudahavAM adhyAya samApta huaa|}
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcadazamo'dhyAya siddhAspadakRttAvAsaM paramAnandavigraham / mahAzAntipradAtAraM zAntinAthaM smarAmyaham / / 1 / / anvayArtha - ahaM = maiM. paramAnandavigraha = parama AnaMda hI jinakA zarIra hai aise, mahAzAntipradAtAraM = parama zAnti ko dene vAle. siddhAspadakRtAvAsaM = siddha sthAna arthAt nirvANa pada meM jo pratiSThita haiM una, zAntinAthaM = zAntinAtha ko, smarAmi = prasannatA pUrvaka yAda karatA huuN| zlokArtha - maiM parama AnaMda hI hai zarIra jinakA aise Ananda zarIra vAle, mahA zAnti ke dene vAle aura siddhAlaya meM rahane vAle zAntinAtha bhagavAn ko prasannatA sahita yAda karatA huuN| zAntinAthaprasAdAya paJcakalyANadAyakam / vakSye'haM caritaM tasya zravaNAt sarvasiddhidam / / 2 / / anvayArtha .. ahaM = maiM, zAntinAthaprasAdAya = zAntinAtha jaisI prasannatA pAne ke liye, tasya = una zAntinAtha kA, paJcakalyANadAyaka = pA~ca kalyANakoM ke dene vAle, zravaNAt = sunane se, sarvasiddhidaM = sArI siddhiyoM ko dene vAle, caritaM - carita ko, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - zAntinAtha bhagavAn jaisI prasannatA pAne ke liye pA~ca kalyANaka svarUpa puNya ko dene vAle aura sunane se sabhI siddhiyoM ke dene vAle una zAMtinAtha bhagavAna ke carita ko kahatA huuN| yasmAtkUTAd galo muktiM zAntinAtho mahezvaraH / vakSye tasyApi mAhAtmyaM zRNudhvaM bhavyasattamAH / / 3 / / anvayArtha - yasmAt = jisa, kUTAt = kUTa se, zAntinAthaH = zAMtinAtha
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadaza: anvayArtha -- zlokArtha zlokArtha jisa kUTa se tIrthakara zAntinAtha mokSa ko gaye usa kUTa ke mAhAtmya ko maiM kahatA hUM- he bhavyoM meM zreSTha! tuma saba use suno| jambUdvIpe videhe'tha puNDarIkapuraM mahat / zrISeNo nRpatistatra babhUya guNasAgaraH ||4|| = = atha = prAraMbha sUcaka avyaya isa jambUdvIpe - jambUdvIpa meM, videhe = videha kSetra meM, mahat bahuta bar3A puNDarIkapuraM = puNDarIkapura nAmaka nagara ( AsIt = thA ) tatra = usa nagara meM guruguNoM ke sara arthAt atizaya guNazAlI, zrISeNaH = zrISeNa nAmaka nRpatiH - rAjA, babhUva = 277 | zlokArtha - isa jambUdvIpa ke videha kSetra meM eka vizAla puNDarIkapura nAmaka nagara thA usameM atizaya guNazAlI rAjA zrISeNa rAjya karatA thaa| - 427 mukti ko, gataH nAmaka, mahezvaraH = tIrthaGkara prabhu muktiM = gaye, tasya = usa kUTa ke mAhAtmyaM = mAhAtmya ko, vakSye : maiM kahatA hUM, bhavyasattamAH - he bhavyoM meM zreSTha jano!, zrRNudhvaM tuma saba suno| = 1 -- kenApi hetunA rAjA viraktaH saMsRteH kila / rAjyaM tyaktvA sa jagrAha dIkSAM jinamatocitAm / / 5 / / anvayArtha = = kenApi kisI bhI, hetunA = kAraNa se, rAjA = rAjA. saMsRteH = saMsAra se viraktaH virakta (babhUva ho gayA), rAjya - rAjya ko, tyaktvA chor3akara, kila nizcaya hI saH = usane jinamatocitAM jinamata ke yogya dIkSAM munidIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA / - kisI bhI kAraNa se vaha rAjA saMsAra se virakta ho gyaa| usane rAjya ko choDakara nizcaya hI jainamata ke siddhAntoM ke anurUpa muni dIkSA ko aGgIkAra kara liyaa| aGgAnyekAdazAraNye saMsAdhya munisattamaH / bhAvayAmAsa tattvena kAraNAni saH SoDaza // 6 / / = = = =
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - saH = una, munisattamaH = munirAja ne, araNye = vana meM, ekAdaza -- gyAraha, aGgAni - agoM ko, saMsAdhya = sAdhakara, tattvena = bhAva se, SoDaza : solaha, kAraNAni = kAraNoM ko, bhAvayAmAsa = maayaa| zloDa - na munirAja mala meM gyAraha agoM ko sAdhakara arthAta jAnakara tattva sahita solahakAraNa bhAvanAoM kA cintavana kiyaa| saMnyAsena tanuM tyaktvA svAyuSonte taponidhiH / sarvArthasiddhau saMlebhe durlabhAmahamindratAm |7|| anvayArtha - taponidhiH = tapasvI munirAja ne, svAyuSaH = apanI Ayu ke, ante = anta meM, saMnyAsena - saMnyAsa maraNa se, tanaM = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, sarvArthasiddhau = sarvArthasiddhi meM, durlabhA = durlabha, ahamindratAM = ahamindratA ko, saMlebhe = prApta kara liyaa| zlokArtha - tapasvI munirAja ne apanI Ayu ke anta meM saMnyAsamaraNa se zarIra ko choDakara sarvArthasiddhi meM durlabha ahamindrapada ko prApta kara liyaa| tritriMzatsAgarAyuH sa svatapovaibhavena c| tatroktadehanizyAsa Rddhivikrmvaanbhuut||8|| anvayArtha - svatapovaibhavena = apane tapa ke vaibhava se, saH = vaha ahamindra, tritriMzatsAgarAyuH = tetIsa sAgara kI Ayu vAlA, tatroktadehanizvAsaH = sarvArthasiddhi meM zAstrokta deha parimANa va ucchavAsa ko dhAraNa karane vAlA, ca == aura, RddhivikramavAnabhUt = vikriyA Adi Rddhi aura parAkrama vAlA huaa| __ zlokArtha - apane tapazcaraNa rUpa vaibhava se vaha ahamindra tetIsa sAgara kI Ayu vAlA, sarvArthasiddhi ke yogya zAstranirdiSTa dehaparimANa aura zvAsochavAsa dhAraNa karane vAlA tathA vikriyAdi RddhiyoM ko dhAraNa karane vAlA huaa|
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH atIndriyasukhaM tatra yanantAkhyaM bubhoja saH / tatvacarcAnimagno'sau nityaM zrIsiddhadhyAnataH / / 6 / / siddhArcAyAM sadAsakto nityAnandaparAyaNaH / tatra SaNmAsaziSTAyuH tathA vairAgyabhAjanam / / 10 / / anvayArtha - tatra = usa sarvArthasiddhi meM, hi = hI, saH = usa ahamindra ne, anantAkhyaM = ananta nAmaka, atIndriyasukhaM = atIndriya sukha ko, bubhoja :- bhorA, nitya : hamezA tanna nimagnaH - tattvacarcA meM magna, zrIsiddhadhyAnataH = zrI siddhabhagavantoM ke dhyAna se, sadA = hamezA, siddhArcAyAM = siddhoM kI pUjA meM, AsaktaH = lagA huA, nityAnandaparAyaNaH = hamezA Ananda meM tallIna, asau = vaha ahamindra deva, tatra = sarvArthasiddhi meM, SaNmAsaziSTAyuH = chaha mAha mAtra avaziSTa Ayu vAlA, tathA = aura, vairAgyabhAjanaM = vairAgya kA pAtra, abhUta -- ho gyaa| zlokArtha - usa ahamindra deva ne sarvArthasiddhi meM hI ananta nAmaka atIndiya sukha ko bhogaa| hamezA tatvacarcA meM magna, zrIsiddha bhagavantoM ke dhyAna se sadaiva unakI pUjA meM lagA huA aura zAzvata AnaMda meM tallIna vaha ahamindra sarvArthasiddhi nAmaka vimAna meM mAtra chaha mAha kI zeSa Ayu aura vairAgya kA pAtra ho gyaa| atha tasyAvatArasya kathAM kalmaSanAzinIm / zrotrAbhirAmAM zivadAM vakSye'haM jinabhASitaH / / 11 / / anvayArtha - atha = aba. ahaM = maiM, jinabhASitaH = jinendra kathita, nAzinI = pApa ko naSTa karane vAlI, zivadAM = mokSa ko dene vAlI, zrotrAbhirAmA = sunane meM acchI lagane vAlI. tasya = usa deva kI, avatArasya = avataraNa kI, kathAM = kathA ko, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - aba maiM jinendra bhagavAn dvArA kahI usa deva ke avataraNa kI, pApa ko naSTa karane vAlI. mokSa sukha dene vAlI aura sunane meM manorama, kathA ko kahatA huuN|
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 zrI sammedazikhara mAhAtmya jambUdrIpe'sti 'marasa viSayaH puruSAGgalaH / hastinAgapuraM tatra devendrapuropamam / / 12 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, bharate 8. bharata kSetra meM, kurUjAGgalaH = kurUjAGgala nAmaka viSayaH = deza, asti = hai. tatra = vahA~, devendrapuropama = devendra ke nagara ke samAna, hastinAgapuraM = hastinAgapura, asti = hai|| zlokArtha - jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kurUjADagala deza hai vahaoN devendra kI amarAvatI ke samAna hastinAgapura nagara hai| apAlayadvizvasenaH tatpuraM dharmakovidaH / airAkhyA tasya mahiSI rUpazIla guNAnvitA 1113 / / anvayArtha -- dharmakovidaH = dharma ko jAnane vAlA, vizvasenaH = rAjA vizvasena, tatpuraM - usa hastinAgapura ko, apAlayat = pAlatA thA, tasya -: usa rAjA kI, airAkhyA = airA nAmaka, rUpazIlaguNAnvitA = rUpazIla aura guNoM se yukta, mahiSI -- rAnI, (AsIt = thii)| zlokArtha - hastinAgapura kA pAlana dharmavettA rAjA vizvasena karatA thA usakI eka airA devI nAmaka rUpavatI, zIlavatI aura guNavatI rAnI thii| tayoH gRhe bhagavato jJAtyA'vataraNaM hariH / bhAvyathAdizadAnandAt ratnavRSTayai dhanezvaram 1114 / / anvayArtha - atha = isake pazcAt. hariH - indra ne, tayoH - una rAjA-rAnI ke, gRhe = ghara meM, bhAvi = bhaviSya meM, bhagavataH -- bhagavAna ke, avataraNaM = avatAra janma ko, jJAtvA -- jAnakara, AnandAt = Ananda se, ratnavRSTyai = ratnoM kI dRSTi karane ke liye, dhanezvaraM = dhanapati kubera ko, Adizat = Adeza diyaa| zlokArtha - rAjA vizvasena aura rAnI airAdevI ke ghara 'bhaviSya meM bhagavAna kA janma hogA' - aisA jAnakara ati AnaMda se bharakara indra ge dhanapati kubera ko ratnavRSTi karane ke liye Adeza diyaa|
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH 431 tadAjJapto yakSapatiH tadgRhe gaganAgataH / yasUnyavarSadatyuccai nAjAtInyaso mudA / / 15 / / anvayArtha - tadA = taba, gaganAgataH = AkAza se Aye, AjJaptaH = indra kI AjJA ko mAnane vAle, yakSapatiH = kubera ne, mudA - harSa ke sAtha, tadgRhe = una rAjA-rAnI ke ghara meM, nAnAjAtIni = aneka prakAra ke, atyucyaiH = ati utkRSTa. vasUni = ratnoM ko, avarSat = brsaayaa| zlokArtha - tabhI AkAza se Aye aura indra kI AjJA ko mAnane vAle yakSapati kubera ne bar3I prasannatA ke sAtha una rAjA-rAnI ke ghara meM aneka prakAra ke ati utkRSTa ratnoM ko barasAyA / ekadA bhAdrasaptamyAM kRSNAyAM bhUpatipriyA / bharaNyAmaikSata prAtaH sA svapnAn SoDazAdbhutAm / / 16 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, bhAdrasaptamyAM = bhAdamAsa kI saptamI ko. kRSNAyAM = kRSNa pakSa meM, bharaNyAM = bharaNI nakSatra meM, sA - usa, bhUpatipriyA = rAjA kI rAnI ne, SoDaza = solaha, adbhutAna = AzcaryakArI, svapnAn = svapnoM ko, prAtaH = prAtaH belA meM, aikSata = dekhaa| zlokArtha - eka dina bhAdoM vadI saptamI ko bharaNI nakSatra meM prAtaH belA meM usa rAnI ne solaha adbhuta svapna dekhe| svapnAntye vAraNaM vaktre praviSTamanuvIkSya sA / kuruvaMzodbhavaM bhUpaM prabuddhA prtygaattthaa||17|| anvayArtha - tathA = aura, svapnAntye :- svapna dekhane ke anta meM, vaktre = mukha meM, praviSTaM = praviSTa hote huye. vAraNaM = hAthI ko, anuvIkSya - dekhakara, prabuddhA = jAgI huyI, sA = vaha rAnI, kurUvaMzodbhavaM - kuruvaMza meM utpanna, bhUpaM = rAjA kI, prati = tarapha, agAt : gyii| zlokArtha - tathA svapna dekhane ke bAda apane mukha meM praviSTa hote huye eka hAthI ko dekhakara jAgI huyI vaha rAnI kuruvaMzIya rAjA kI ora gyii|
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 zrI sammedazikhara mAhAtmya syapnAn saMzrAvya tadvaktrAt zrutvA svapnaphalAni saa| vAgagodharamAnandamantaH prAptavatI satI / / 18 / / anvayArtha - svapnAna = svapnoM ko. saMpAkhya = sunAkara, tadvaktrAt = unake mukha se, svapnaphalAni = svapna ke phaloM ko, zrutvA -- sunakara, sA = usa, satI == pativratA rAnI, vAgagocaraM = vANI se nahIM kahA jA sakane yogya, antaH = antaraGga meM, AnaMdaM - AnaMda ko. prAptavatI = prApta kiyaa| zlokArtha svapnoM ko sunA kara aura unake mukha se svapnoM ke phala ko sunakara usa rAnI ne anirvacanIya antaHsukha ko prApta kiyaa| garbhAgatassa bhagavAn yastrijJAnavilocanaH / taponidhiH syatejobhiH sahasrArkasamaprabhaH / / 16 / / jyeSThe'tha kRSNacaturdazyAM bharaNyAM nRpavezmani / prAdurbabhUva tasyAM saH prAcyAniya dipAjaH : 20 anvayArtha - yaH = jo, trijJAnavilocanaH = tIna jJAna se jAnane vAlA, taponidhiH = tapazcaraNa se prApta phala kA khajAnA, ca = aura), svatejobhiH = apane teja se. sahasrArkasamaprabhaH- hajAra sUyoM ke samAna teja vAlA. (devaH = deva), saH = vaha, garmAgataH - garbha meM A gyaa| atha - garga kAla ke bAda, saH :- vaha, bhagavAn = prabhu, jyeSThe = jeTa mAha meM, kRSNacaturdazyAM = kRSNA caturdazI ko, garaNyAM = bharaNI nakSatra meM, nRpavezmani = rAjA ke mahala meM, tasyAM = una airAdevI rAnI meM, prAcyAM = pUrva dizA meM, divAkaraH iva = sUrya ke samAna, prAdubhUva :- utpanna huye| zlokArtha - jo tIna jJAna se jAnane vAlA tapazcaraNa ke phala ko bhogane vAlA aura apane teja se hajAra sUryo ke samAna kAntimAna jo deva thA vaha aba garbha meM A gyaa| garbhakAla bIta jAne ke bAda jeTa badI caturdazI ko bharaNI nakSatra meM rAjA ke bhavana meM usa rAnI kI kokha se bhagavAna kA janma pUrvadizA meM sUrya ke udaya hone ke samAna huA |
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zAntinAtha svAmI prabhAsa kUTa ***.***.. .... Sub Me avi 201 d 22 18:
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH 433 trayAdhIzaH tejasAM rAziH zrInivAsaH satAM patiH / sArvaH sarvaguNAmbhodhiH prabhuH sajjanavanditaH / / 21 / / anvayArtha - prabhuH = vaha bhagavAn, trayAdhIzaH = tIna jJAna ke svAmI, tejasA rAzi: = kAnti ke bhaNDAra, zrInivAsaH = lakSmI ke Alaya. satAM = sajjanoM ke, patiH = svAmI, sArvaH = sabhI ke apane hitaiSI, sarvaguNAmbhodhiH = sabhI guNoM ke sAgara, (ca = aura), sajjanavanditaH = sajjanoM dvArA vandanIya, (AsIt = the)| zlokArtha - vaha bhagavAn tIna jJAna ke svAmI, kAnti ke dhanI, lakSmI ke nivAsa, sajjanoM ke svAmI, sabake hitaiSI, sabhI guNoM ke samudra samAna svAmI, aura sajjanoM dvArA vaMdanIya the| athairAyatamAruhya sagIrvANasurezvaraH / tUrNa samAgamattatra mahAmodasamanvitaH / / 22 / / anvayArtha - atha = isake bAda, airAvataM = airAvata hAthI para. ArUhya -- car3hakara, mahAmodasamanvita: = atyadhika AnaMda se bharA huA, sagIrvANasurezvaraH = devatAoM ke sAtha indra, tatra = vahA~, tUrNa = jaldI hI samAgamat = A gyaa| zlokArtha - prabhu kA janma hone para atyadhika AnaMda se bharA huA indra airAvata hAthI para caDhakara devatAoM ke sAtha hastinAgapura meM rAjA ke ghara para A gyaa| yuktyA prabhumathAdAya zakra AkAzavamanA / udIrayaJjayadhvAnaM gataH svarNAdimaJjasA ||23|| anvayArtha - atha = tatpazcAt, yuktyA - yukti se, prabhu = tIrthaGkara zizu ko, AdAya = lekara, jayadhvAnaM - jayadhvani ko, udIrayana = bolate huye, ajasA = yathA rIti. AkAzavama'nA = AkAza mArga se, svarNAdriM = sumerU para, gataH = gyaa| zlokArtha - tatpazcAt yukti se tIrthaMkara zizu ko lekara jaya dhvani bolate huye yathAyogya AkAza mArga se sumerU parvata para calA gyaa|
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 zrI rAmmedazikhara mAhAtmya pANDukAyAmatho devaH saMsthApya bhuvanezvaram / kSIrodavArisampUrNaiH ghaTairasnApayat vibhum / / 24 / / anvayArtha - atha = phira. deva = indra ne. pANDakAyAM = pANDukazilA para, mubagera :: ga! . nako, saMkAya = saMsthApita karake, kSIrodavArisampUrNaH = kSIrodadhi ke jala se pUrNa ghaTai; = ghAToM se. viY = zizu prabhu ko. asnApagata :- nahalAyA. arthAt = unakA abhiSeka kiyaa| zlokArtha -- phira indra ne pANDuka zilA para jagat ke svAmI ko sthApita karake kSIrodadhi ke jala se pUrNa ghaToM se zizu prabhu kA abhiSeka kiyaa| gandhodakaiH punardevamabhiSicya sa sAdaram ! sambhUSya bhUSaNairbhUyaH taM divyaizcAbhivanditaH / / 25 / / hastinAgapuraM zakrastataH saMprApya satvaram / nRpAGgaNe tamAropya sampUjyAtha praNamya ca / / 26 / / tANDavaM saMvidhAyAsau vizvazAntipradAnvitaM / zAntinAthAbhidhAM kRtvA tasya vizvapatestathA / / 27 / / samarpa sAdaraM mAtuH paramotsavasaMyutaH / gIrvANaiH samaM prItyA jagAma tridazAlayam / / 28 / / anvayArtha -- saH = usa indra ne. gandhaudakaiH = gandhodaka arthAt sugaMdhita jala se, punaH = dubArA, dekheM - zizu prabhu kA, abhiSicya = abhiSeka karake, ca : aura, divyaiH = divya, bhUSaNaiH = AbhUSaNoM se, bhUSya = alaGkRtta karake, taM = una prabhu kI, bhUyaH -- khUba, abhivanditaH = abhivandanA kI. tataH = usake bAda, asau = usa, zakraH = indra ne, satvaraM = zIghra hI, hastinAgapuraM = hastinAgapura ko. saMprApya = prApta karake. napAgaNe = rAjA ke AMgana meM, taM - una prabhu ko, Aropya = Aropita-sthApita karake, saMpUjya -- unakI pUjA karake, praNamya = praNAma karake. atha ca - aura, vizvazAntipradAnvita = sabhI ko zAnti pradAna karane vAlA, tANDavaM = tANDava
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH 435 nRtya ko, saMvidhAya = karake tasya = una, vizvapateH = sabhI ke svAmI ko, zAntinAthAbhidhAM = zAntinAtha nAma, kRtvA = karake, tathA : aura, mAtuH - mAtA ke liye, sAdaraM - Adara sahita. samarmya = dekara, gIrvANaiH = devatAoM ke, sama = sAtha, prItyA = prIti se. paramotsavasaMyutaH = parama utsava se yukta hotA huA. tridazAlayaM = svarga ko, jagAma = calA gyaa| zlokArtha - usa indra ge sugandhita jala se punaH zizu prabhu kA abhiSeka karake aura divya AbhUSaNoM se alaGkata karake una pramu kI khUba vaMdanA kii| usake bAda indra zIghra hI hastinAgapura A gayA, tathA usane rAjA ke AMgana meM prabhu ko Aropita karake unakI pUjA karake. praNAma karake aura unake sAmane sabhI ko zAnti pradAna vAlA tANDava nRtya kiyaa| phira sabhI ke svAmI una zizu prabhu kA nAtinA rarakAH, mura: zizu ko mAtA ke liye dekara prItipUrvaka parama utsava bhanAtA huA devatAoM ke sAtha svarga ko calA gyaa| lakSavarSAyurabhavat sa devo devatArcitaH / catvAriMzaddhanuSko'yaM Izvaro jagatAM kila ||26 / / anvayArtha - devatArcitaH = devatAoM dvArA pUjita, saH = vaha, devaH = bhagavAn, lakSavarSAyuH = eka lAkha varSa Ayu vAle, amavat = the. ayaM - yaha jagatAM = tInoM loka ke, IzvaraH = svAmI, kila - nizcaya hI, catvAriMzaddhanuSkaH = cAlIsa dhanuSa pramANa, (agavat = the)| zlokArtha - devatAoM dvArA pUjita una bhagavAna kI Ayu eka lAkha varSa aura zarIra cAlIsa dhanuSa pramANa thaa| sarveSAM sukhado bAlye pitrozcAyaM vizeSataH / vavRdhe bhUmipAgAre bAlacandra iyAnizam / / 30 / / anvayArtha - bAlye = bAlyAvasthA meM, sarveSAM - sabhI ke liye, vizeSataH
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 zrI sammedazikhara mAhAtmya = vizeSa rUpa se, pitroH = mAtA-pitA ke liye, sukhadaH = sukha dene vAlA, ayaM = yaha bAlaka. bhUmipAgAre = rAjA ke ghara meM, anizaM = nirantara, bAlacandra iva = bAlacandramA ke samAna, vavRdhe = vRddhi ko prApta huye| zlokArtha - bAlAvasthA meM sabhI ke liye vizeSataH mAtA-pitA ke liye sukhada yaha nirantara rAjA ke ghara meM bAla candramA ke samAna vRddhi ko prApta huye| paJcaviMzatisahasravarSANi vyatItya jagadIzvaraH / kaitakena ninAyAsau kaumArye smarakoTimiH ||31|| pitRNAmatha rAjyaM prApya cakravartI babhUva saH / caturdazAsya ratnAni babhUvuH nidhayo nava / / 32 / / anvayArtha - asau = una jagadIzvaraH = jagat ke svAmI tIrthaGkara zAMtinAtha ne, paMcaviMzatisahasravardhANi = paccIsa hajAra varSa, vyatItya = bitAkara, smarakoTibhiH = karor3oM kAmadevoM yA madanoM kI apekSA se, kaitakena = khile huye kevar3e ke puSpa samAna, kaumArya = kumArAvasthA meM, ninAya = le jAye gaye yA phuNce| atha = kumArAvasthA prApta hone para, saH = vaha, pitRNAM = pitA ke, rAjyaM = rAjya ko, prApya = prApta karake, cakravartI = cakravartI samrAT, babhUva = huye, asya = inake, caturdaza == caudaha, ratnAni = ratna, nava = nau, nidhayaH = nidhiyAM, babhUvuH = thiiN| zlokArtha .. una jagadIza tIrthakara zAMtinAtha ne paccIsa hajAra varSa bitAkara karor3oM kI apekSA se khile huye kecar3e ke samAna kumArAvasthA meM praveza kiyaa| tatpazcAt vaha pitA ke rAjya ko prAptakara cakravartI samrAT bana gye| inake pAsa caudaha ratna aura nau nidhiyA~ thiiN| sarvazatrUnvazIkRtya vijayI sa narezvaraH / rAjyaM bubhoja dharmeNa devarAjasamaM vibhuH |33 / /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH 437 anvayArtha -. saH = una, vijayI = cakravartI, narezvaraH = rAjA. vibhuH = prabhu ne, sarvazatrUn = sAre zatruoM ko. vazIkRtya = vaza meM karake, dharmeNa = dharma mArga se, devarAjasamaM = indra ke samAna, rAjyaM = rAjya ko. bubhoja = bhogA, usakA pAlana kiyaa| zlokArtha - una cakravartI rAjA prabhu zAMtinAtha ne sAre zatruoM ko apane vaza meM karake indra samAna rAjya kA pAlana kiyaa| ekasmin diyase vidyullatAM dRSTvA kSaNaprabhAm / kSaNikaM vizvamAbudhya viraktassa saMsRterabhUt / / 34 / / anvayArtha - ekasmin = eka. divase = dina, kSaNaprabhA = kSaNika kAnti svarUpa, vidyullatAM = bijalI ko, dRSTvA = dekhakara, vizvaM == saMsAra yA sabhI ko, kSaNika = kSaNika-vinazvara, Abudhya = jAnakara, saH = vaha, saMsRteH = saMsAra se, viraktaH = niranta, AbhUta - ho gyaa| zlokArtha - eka dina kSaNabhaMgura kAnti vAlI bijalI ko dekhakara vaha sAre padArthoM ko yA saMsAra ko kSaNika jAnakara saMsAra se virakta ho gyaa| brahmarSayastadA prAptAH devaM saMvIkSya harSitAH / prazaMzaMsuH prabhu thAyayaiH viraktirasapardhakaiH / / 35 / / anvayArtha . tadA = tabhI, devaM = prabhu ko, saMvIkSya - dekhakara. harSitAH = harSita huye, brahmarSayaH = brahmarSi nAmaka laukAntika deva, (tatra - vahA~), prAptAH = upasthita huye, (ca = aura), viraktirasavardhakai: - vairAgya rasa ko bar3hAne vAle, vAkyaiH = vAkyoM se, praY = bhagavAn kI, prazaMzaMsu = prazaMsA kii| ralokArtha - tabhI prabhu ke vairAgya bhAva ko dekhakara brahmarSi jAti ke laukAntika deva vahA~ upasthita huye aura vairAgya bhAva ko bar3hAne vAle vAkyoM se prabhu kI prazaMsA kii| dvAdazAyamanuprekSAH saMbhAvya bhuvanAdhipaH / nArAyaNAtmajAyAtha dadau rAjyamanUttamam / / 36 / /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 anvayArtha zlokArtha anvayArtha -- anvayArtha atha = tatpazcAt, ayaM = isa bhuvanAdhipaH = rAjA ne, dvAdaza - bAraha anuprekSAH = anuprekSAyeM, saMbhAvya = bhAkara, anUttamaM = uttama, rAjyaM = rAjya ko nArAyaNAtmajAya = nArAyaNa J nAmaka putra ke liye, dadau -- sarvArthasiddhizivikAM samAruhya tataH prabhuH / tataH = = = devopanItAmatulAM jayazabdapurassaraH / / 37 / / jyeSThakRSNacaturthyAM sa sahasrakSitipaiH saha / yathoktavanamAsAdya dIkSAM jagrAha dharmavit / / 38 / / usake bAda, dharmavida - dharma ke jJAtA. (ca = aura), jayazabdapurassaraH = jaya zabda jinake Age ho rahe haiM aise. saH usa prabhuH = virakta rAjA ne devopanItAM devoM dvArA lAyI gayI, atulAM = anupama, sarvArthasiddhizivikAM = sarvArthasiddhinAmaka pAlakI meM, samAruhya car3hakara. jyeSTha kRSNacaturthyAM = jeTha kRSNA cautha ke dina, yathoktavanaM yathAyogya nirdiSTa vana ko AsAdya = prApta karake, sahasrakSitipaiH = eka hajAra rAjAoM ke, saha = sAtha, = dIkSA ko, jagrAha = grahaNa kara liyA / r J dIkSAM -- = = zrI sammedazikhara mAhAtmya tatpazcAt isa rAjA ne bAraha anuprekSAoM ko acchI taraha bhAkara - vicArakara apanA uttama rAjya putra nArAyaNa ko de diyA / - de diyA / zlokArtha usake dharmajJa aura jaya zabdoM se sammAnita usa virakta rAjA ne devoM dvArA lAyI gayI. anupama sarvArthasiddhi nAmaka pAlakI para caDhakara jyeSTha kRSNA caturthI ke dina yathAyogya vana meM jAkara eka hajAra rAjAoM ke sAtha munidIkSA grahaNa kara lii| manaHparyayanAmAsyodabhUt bodhazcaturthakaH | tena vizvamanoyArtAM jJAtuM sarvAmabhUt kSamaH ||36|| = = = asya = ina munirAja ke mana:paryayanAmA mana:paryayanAmaka, caturthakaH = cauthA, bodhaH = jJAna, abhUt = utpanna ho gayA, tena = usa jJAna se, vaha), sarvA = sArI, (saH
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH '436 vizvamanovArtA = sAre logoM ke mana meM sthita bAta ko, jJAtuM = jAnane ke liye, kSama: -- samartha abhata - ho gye| zlokArtha - una munirAja ke manaHparyaya nAmaka caturtha jJAna utpanna ho gayA / usa jJAna se vaha vizva meM sthita mA vAloM kI manogata bAta ko jAnane meM samartha ho gye| dvitIye'ni sa bhikSArthaM mandarAkhyaM puraM gataH / sumitrabhUmipenAyaM hi pUjitaH sAdaraM prabhuH / / 4 / / anvayArtha - dvitIye - dUsare, ahina = dina, saH = vaha munirAja, bhikSArtha = bhikSA ke liye, mandarAkhyaM = mandara nAmaka, puraM = nagara ko, gataH = gaye. (tatra = vahA~), sumitrabhUmipena= sumitra rAjA dvArA, ayaM = yaha. hi = hI, prabhuH = munirAja, pUjitaH = pUje gye| zlokArtha - dUsare dina vaha munirAja bhikSA ke liye mandara nAmaka nagara ko gye| vahA~ sumitra rAjA ne ina munirAja kI Adara sahita pUjA kii| jagrAhAhAramucitaM tadA tadbhapateguhe / paJcAzcaryANi divyAni babhUvurmodakAni vai / 41 / / anvayArtha - (saH = munirAja ne), ladbhapateH = usa rAjA ke, gRhe = ghara para. ucitaM = ucita. AhAraM = AhAra ko, jagrAha = grahaNa kiyA, tadA = taba (tatra = vahA~), vai = nizcita, divyAni = divya, modakAni = prasanna karane vAle, paJcAzcaryANi = pA~ca Azcarya, babhuvuH = huye| zlokArtha - una munirAz2a ne rAjA ke ghara para ucita AhAra grahaNa kiyaa| tabhI usake ghara meM divya aura AnaMdadAyI pA~ca Azcarya huye| tapovanamathAsAdya prabhurvelopavAsakRt / mahograM tapaH Arebhe vizvadurlabhaM bhuktaye / / 4 / / anvayArtha - atha = usake bAda, belopavAsakRt = velopavAsa kI pratijJA vAle, prabhuH = munirAja ne, tapovanaM = tapovana ko. AsAdya = prApta karake, muktaye = mukti ke liye, vizvadurlabhaM =
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya sabake liye kaThina, mahograM = atyadhika ugra-bhISaNa, tapaH = tapazcaraNa ko, AraMbhe = AraMbha kiyaa| zlokArtha - usake bAda belA arthAt eka dina ke upavAsa kI prati vAle una munirAja ne tapovana ko prApta karake mukti ke liye kintu sabhI ke liye kaThina aura atyadhika ugna-bhISaNa tapazcaraNa prAraMbha kara diyaa| tapo nAnApradezeSu kRtyA maunadharo vibhuH / dagdhyAsau nijakarmANi zukla dhyAnogravahinanA / / 43 / / tataH pauSadazamyAM hi zuklAyAM munivanditaH / kevalAnandasandohaM kevalajJAnamApa ca / / 44 / / anvayArtha - asau = una maunadharaH = mauna dhAraNa karane vAle, vibhuH = munirAja ne, nAnApradezeSu = aneka sthAnoM para, tapa: - tapazcaraNa, kRtvA - karake. zukladhyAnogravahinanA = zukladhyAna rUpa ugra agni se, nijakarmANi = apane karmo ko, dagdhvA = jalAkara, ca = aura, tataH = usake bAda, munivanditaH = munirAjoM se vandita hote huye, pauSadazamyAM zuklAyAM = pauSa zuklA dazamI ke dina, kevalAnandasandohaM = kevala AnaMda arthAt anaMta sukha ke sAtha hone vAlA, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko, Apa = prApta kara liyaa| zlokArtha .- usake bAda una mauna vratadhArI munirAja ne aneka sthAnoM para tapazcaraNa karake zukladhyAna rUpa ugra agni dvArA apane karmo ko jalAkara aura munirAjoM se vandita hote huye pauSa zuklA dazamI ke dina anaMta AnaMda se saMyukta kevalajJAna ko prApta kara liyaa| tadA zakrAdayo devAH prAptAstatraiva harSitAH / kRtassamavasAraratairadbhuto ratnanirmitAH / / 45 / / anvayArtha - tadA = tabhI, zakrAdayaH = indra Adi. devAH = devajana, harSitAH = prasanna hote huye, tatraiva = vahIM, prAptA = upasthita huye. taiH = unake dvArA, adbhutaH = atizaya AzcaryakArI.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadaza zlokArtha -- zlokArtha 441 ratnanirmitaH = ratnoM se banA, samavasAraH samavasaraNa, kRtaH = taiyAra kiyA gayA / -- cakrAyudhAdayastatra gaNendrAste tadAdibhiH / yathoktairdvAdazokteSu koSTheSu samavasthitaiH ||46 // sarvaiH sa saMstuto devo bhaktinamrakarairjanaiH | dharmopadezaM kRtavAn sarvebhyo divyanAdataH ||47 / / anvayArtha tatra = usa samavasaraNa meM, te Apake arthAt bhagavAn ke, = = -- cakrAyudhAdayaH = cakrAyudha Adi, gaNadharAH = gaNadhara ( Asan = the), tadAdibhiH = una gaNadharoM ko Adi karake. ukteSu kahe gaye. dvAdaza = bAraha, koSTheSu = koThoM meM, yathoktaH = jaise batAye gaye hai' tadanusAra, samavasthitaiH baiThe huye, sarvaiH = sabhI bhaktinamrakaraiH = bhakti se vinamra hAthoM vAle. janaiH = logoM ke dvArA, saMstutaH = stuti kiye jAte huye, saH = una devaH = bhagavAn ne divyanAdataH = divyadhvani se, sarvebhyaH = sabhI ke liye, dharmopadezaM dharmopadeza ko, kRtavAn = kiyaa| tabhI indra Adi deva prasanna hote huye vahA~ A gaye unake dvArA atizaya AzcaryakArI aura ratnoM se nirmita samavasaraNa kI racanA kI gyii| = usa samavasaraNa meM una prabhu ke cakrAyudha Adi gaNadhara the| unako Adi karake bArahoM koThoM meM yathokta krama se baiThe huye sabhI bhakti se hAtha jor3e huye logoM ke dvArA stuti kiye jAte huye una bhagavAn ne apanI divyadhvani se sabhI ke liye dharmopadeza diyaa| sammedaparvataM gatvA sahasramunisaMyutaH / prabhAsakUTe sthitavAn vizadadhyAnatatparaH / / 46 / / anvayArtha - jagadIzvaraH jagat ke svAmI bhagavAn zAMtinAtha ne sarveSu = sabhI upadezeSu = nikaTavartI dezoM meM, viharati sma =
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 zrI sammedazikhara mAhAtmya vihAra kiyA, ca = aura, ekamAsavaziSTAyuH = eka mAha mAtra Ayu zeSa, jJAtvA = jAnakara, taddhvani = divyadhvani ko. saMhRtya -- sameTakara-rokakara, sammedaparvata = sammedaparvata ko, gatvA = jAkara, vizadadhyAnatatparaH = vizada-nirmala dhyAna meM lage huye, sahasramunisaMyutaH = eka hajAra munirAjoM se yukta, (asau - vaha prabha), prabhAsakaTe = prabhAsa nAmaka kaTa para. sthitavAn = sthita ho gye| zlokArtha - jagat ke prabha tIrthakkara zAMtinAtha ne nikaTavartI sabhI dezA meM vihAra kiyA aura eka mAha Ayu zeSa jAnakara, divyadhvani ko rokakara aura sammedaparvata para jAkara nirmala jJAna saMyukta vaha prabhu eka hajAra muniyoM ke sAtha prabhAsakUTa para sthita ho gye| sthitvaikamAsaM tatrAsau pratimAyogayAnprabhuH / vaizAkhazuklapratipadyApa siddhapadaM mudA / / 50 / / anvayArtha - tatra = usa prabhAsakUTa para, ekamAsaM = ekamAsa taka, sthitvA = chahara kara, pratimAyogavAn = pratimAyoga dhAraNa kiye, asau - una. prabhuH = bhagavAna ne, mudA = prasannatA se, vaizAkhazuklapratipadi = vaizAkhazuklA pratipadA ke dina, siddhapadaM :- siddhapada ko, Apa = prApta kiyaa| zlokArtha - usa prabhAsakUTa para eka mAsa taka sthita rahakara pratimAyoga dhAraNa kiye huye una bhagavAn ne prasannatA se vaizAkha sudI prati padA ke dina siddhapada ko prApta kiyaa| tatazcaikakoTikoTInAM navakoTyastataH param / navalakSA sahasrANi navaiva tadanantaram ||51 / / saikonazatarandhroktA zatAnItyeva saMkhyayA / prabhAsakUTAnnirvANapadaM bhavyAH prapedire ||52 / / anvayArtha - tatazca = aura isake bAda, ekakoTikoTInAM = eka koDAkor3I, navakoTyaH = nau karor3a, tataH paraM = usase Age, navalakSAH = nau lAkha, nava eva = nau hI, sahasrANi = hajAra.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadaza' zlokArtha anvayArtha zlokArtha -- anvayArtha tataH sudarzano rAjA saGgha sampUjya bhaktitaH / sammedayAtrAM kRtavAn vakSye'haM tatkathAM zubhAm / / 53 / / zlokArtha 443 tadanantaraM = usase Age saikonazatarandhroktA zatAni = nau sau ninyAnce, ityevaM = isa prakAra hI saMkhyayA = saMkhyA se. (gaNitAH parigaNita) bhavyAH = bhavya munirAja prabhAsakUTAt = prabhAsakUTa se nirvANapadaM = mokSapada ko, prapedire gaye / .. H = 1 tIra zAMtinAtha ke bAda eka koDAkorI nau karoDa, nau lAkha nau hajAra nau sau ninyAnce bhavya munirAja isa prabhAsakUTa se mokSa gaye haiM / rAjA, sudarzanaH sudarzana ne. saMghaM -- tataH = usake bAda, rAjA bhaktitaH = bhakti se muni Adi saMghoM ko saMpUjya = pUjakara, sammedayAtrAM = sammeda zikhara kI tIrthavaMdanA rUpa yAtrA ko kRtavAn = kiyA, ahaM maiM, zubhAM = usakI kathA ko, vakSye = kahatA hUM | = = zubha, tatkathAM jambUdvIpe zucikSetre bharate viSayo viraJcinAmA tatrAsti khyAtaM mitrapuraM = = bhagavAn ke mokSa jAne ke bAda rAjA sudarzana ne bhaktibhAva se muni Adi saMghoM ko pUjakara sammedazikhara parvata kI yAtrA kii| maiM kavi usa rAjA dvArA kI gayI yAtrA kI kathA ko kahatA huuN| mahAn / mahat / / 54 / / = jambUdvIpe = jambUdvIpa meM bharate = bharata. zucikSetre = pavitra Arya kSetra meM viraJcinAmA viraJci nAmaka, mahAn mahAn viSayaH deza, tatra = usa deza meM, mahat = eka vizAla, mitrapuraM - mitrapura nAmaka nagara khyAtaM vikhyAta asti hai (thA) | = = A jambUdvIpa ke bharatakSetra meM pavitra Arya khaNDa meM viraJci nAmaka eka mahAn deza thA jahA~ eka prasiddha evaM vizAla nagara mitrapura thA /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya sudarzano nAma rAjA tatrAbhUt tasya tu priyA / nAmnA vijayasenA sA zIlazobhAkhanI smRtA / / 55 / / anvayArtha tatra = vahA~, sudarzanaH = sudarzana nAmaka rAjA rAjA, abhUt = huA thA, tasya = usa rAjA kI, priyA = priya rAnI, nAmnA = nAma se, vijayasenA = vijayasenA, (abhUt = thI), sA = vaha rAnI, zIlazobhAkhanI zIla aura saundarya kI khAna, smRtA mAnI gayI thI / 444 zlokArtha anvayArtha zlokArtha - anvayArtha - -- -- = ekadA sa gato rAjA vanakrIDArthamaJjasA / vane tatra dadarzAsau muniM jvalanasannibham / / 56 / / 11 = * vahA~ sudarzana nAmaka eka rAjA huA thA jisakI priya rAnI vijayasenA rUpa saundarya aura zIla kI khAna bhI / = ekadA = eka dina, saH = vaha, rAjA = rAjA, vanakrIDArtha = vana krIr3A ke liye, aJjasA = yathAyogya rUpa se zIghra hI, gataH = gayA, tatra - usa, bane = vana meM, asau - usa rAjA ne jvalanasannibham kAntipUrNa, muniM munirAja ko, dadarza = dekhA | = anantavIryanAmAnaM kevalajJAnadIpitam / triH parikramya taM rAjA praNanAma kRtAJjaliH / / 57 / / kRtAJjaliH = hAtha jor3e huye, rAjA = rAjA ne kevalajJAnadIpitaM = kevalajJAna se suzobhita, anantavIryanAmAnaM - anantavIrya nAmaka, taM munirAja ko, triHparikramya bAra parikramA lagAkara praNanAma praNAma kiyA / = = tIna eka dina vaha rAjA yathAyogya rUpa se zIghra hI vanakrIr3A ke liye vana meM gayA vahA~ usa rAjA ne jalate huye dIpaka ke samAna AbhA vAle munirAja ko dekhA / zlokArtha - hAtha jor3e huye rAjA ne kevalajJAna se Alokita anantavIrya nAmaka una munirAja ko tIna parikramA dekara praNAma kiyA /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH 445 tamabravInmunIzAbAda. nRpaH = rAjA ne . papRccha talo hapa. mArgamA vA dunisattamam / tamabravInmunIzAnaH svajanuSyavRtaM zRNu / / 8 / / anvayArtha - tataH - usake bAda, nRpaH = rAjA ne, munisattamaM = munirAja se, svaparyAyAn = apanI paryAyoM ko, papRccha = pUchA, munIzAnaH = munirAjoM ke svAmI kevalajJAnI ne, taM = usase, abravIt = kahA, svajanuSyavRttaM = apane janma sambaMdhI samAcAra ko, zRNu = suno| zlokArtha -- usake bAda rAjA ne una munirAja se apanI pUrva paryAyoM ko pUchA to vaha munizreSTa usa rAjA se bole- rAjan tuma apane janmoM se saMbaMdhita vRtta ko suno| pUrvajanmani bhUpAla tyayA sammedabhUbhRtaH / yAtrA kRtA manovAgbhyAM kAyena zraddhayA mudA / 156 / / anvayArtha - bhUpAla = he rAjana!, tvayA = tumhAre dvArA, pUrvajanmani = pUrva janma meM, sammedabhUbhRtaH = sammedazikhara parvata kI, yAtrA = yAtrA, mudA - prasannatA se, zraddhayA -- AsthA ke sAtha, manovAgbhyAM = mana vANI se, (ca = aura), kAyena = zarIra se. kRtA = kI thii| zlokArtha -. he rAjan! tumane apane pUrva bhava meM sammedazikhara parvata kI yAtrA prasannatA aura zrAddha ke sAtha mana,vacana,kAya kI zuddhi pUrvaka kI thii| tasmAttvamasminparyAye bhUposi he mhaanRp| kiJcidanyadapi kSoNIpale zRNu kathAnakam / / 6 / / anvayArtha - tasmAt = usI kAraNa se, asmin = isa paryAya meM, he mahAnRpa = he mahA rAjan!, tvaM = tuma, bhUpaH = sajA, asi = ho, kSoNIpate = he nRpazreSTa!, kiJcida = koI. anyadapi = dUsare bhI, kathAnakaM = kathAnaka ko, zRNu = suno| zlokArtha - he rAjan! usa sammedagiri kI yAtrA karane ke phala se tuma isa paryAya meM rAjA huye ho| he nRpazreSTha! tuma eka koI anya kathAnaka ko bhI suno|
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrI sammedazikhara mAhAtmya podanAkhyapure vipra eka AsIt puro'dhanaH / somazarmAbhidhAno'sau mahAdAridrayapIr3itaH / / 61|| anvayArtha - podanAkhyapure = podanapura nAmaka nagara meM, ekaH = eka, vipraH brAhmaNaH - brAhmaNa, puraH = sabake sAmane arthAt spaSTatayA, adhanaH = nirdhana, AsIt = thA, somazarmAbhidhAnaH = somazAnAmaka, asau = vaha, mahAdAridyapIr3itaH = atyadhika dAridraya se pIDita, AsIt = thaa| _zlokArtha - podanapura nAmaka nagara meM nissandeha rUpa se garIba eka brAhmaNa rahatA thaa| somazarmA nAmaka vaha daridratA se atyadhika pIDita thaa| sa cAraNamuniM dRSTvaikadA tamabhivandha vai / prAha dAridayapIr3A me kathaM nazyed dayAnidhe / / 2 / / anvayArtha -- ekadA = eka dina, saH = urAne. cAraNamuni = cAraNaRddhidhArI, muni = muni ko, dRSTvA = dekhakara, taM = unheM, abhivandha - praNAma karake, yai - nizcita rUpa se. prAha = bolA, dayAnidhe! = he dayAsindhu!. me = merI, dAridryapIr3A = garIbI kA dukha, kathaM = kaise. nazyet = naSTa hogaa| zlokArtha .. eka dina usa brAhmaNa cAraNaRddhidhArI munirAja ko dekhakara unheM praNAma kiyA aura nizcita mana se unako pUchA hai kRpAsindhu merI garIbI kA duHkha kaise naSTa hogaa| muninoktaM tadA vipra gaccha sammedaparvatam / nizcayena gate tatra dAridrayaM gamiSyati / / 63 / / __ anvayArtha :- tadA :- taba, muninA = munirAja dvArA, uktaM = kahA gayA, vipra - he brAhmaNa! sammedaparvataM = sammedazikhara parvata ko. gaccha = jA, nizcayena = nizcita hI, tatra = vahA~, gate = jAne para. te = tumhArI. dAridrayaM = garIbI, gamiSyati = calI jaayegii| zlokArtha - taba munirAja ne kahA- he vipra! tuma sammedazikhara parvata para
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaMza jaao| vahA~ jAne para nizcita hI tumhArI garIbI naSTa ho jaayegii| iti vAkyaM muneH zrutvA tatkSaNAdeva siddhijam / acalacchalayAtrAyai dhanAvAptyai narottamaH / 164 / / anvayArtha - muneH = munirAja ke, iti = aise, siddhijaM = siddhi sampanna. vAkyaM = vAkya ko, zrutvA = sunakara. tatkSaNAdeva = usa samaya se hI, (saH = vaha), narottamaH = zreSTha brAhmaNa, dhanAvAptya :- dhana pAne ke liye, zailayAtrAyai = sammedaparvata kI yAtrA karane ke liye, acalat - cala diyaa| zlokArtha - munirAja ke isa prakAra siddhi pUrNa vAkya ko sunakara vaha narottama brAhmaNa zIghra hI dhana pAne ke liye sammedagiri kI yAtrA ke liye cala diyaa| pathi gacchan sa ekAkI bhUtvA guptisamanvitam / vidyAdharaM mahAsu tatrAgatamapazyat / / 65 / / anvayArtha - pathi = mArga para, gacchan = jAte huye, ekAkI = akele. bhUtvA = hokara, saH - usa brAhmaNa ko, guptisamanvitaM = gupta rahane yogya dhana Adi se yukta. mahAsujhaM = mahAn jJAnI, vidyAdharaM = vidyAdhara ko, tatrAgataM = vahA~ AyA huA. apazyat - dekhaa| zlokArtha - mArga para jAte huye usa ekAkI huye brAhmaNa ne gopanIyatA se pUrNa yA dhana vaibhava sampanna mahAna jJAnI eka vidyAdhara ko vahA~ AyA huA dekhaa| tadvibhUtiM sa dRSTvA taM nidAnamanubaddhakRt / etadeva phalaM me'stu yAtrAyAM manasArpayat / / 66 / / anvayArtha .- taM = usa vidyAdhara ko, (ca = aura), tadvibhUti = usake vaibhava ko, dRSTvA = dekhakara, nidAnamanubaddhakRta = nidAna arthAt icchApUrvaka phala kAmanA svarUpa baMdha se yukta, saH = vaha brAhmaNa, manasA =. mana se. Arpayat = prerita huA, yAtrAyAM
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAlya - yAtrA ke viSaya meM, me = merA, etat = yaha, eva = hI. phalaM = phala, astu = ho| zlokArtha - vidyAdhara aura usakI vibhUti ko dekhakara vaise hI phala kI pApti isa yAtrA se gujhe ho aise nidAna baMdha se yukta huA vaha brAhmaNa mana se prerita huaa| sammedayAtrAkartA'sau tataH samprApya paJcatAm / svarge caturthe devo'bhUt mahAbhUtipradIpitaH / / 67 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, sammedayAtrAkartA = sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA, asau = vaha brAhmaNa, paJcatAM = mRtyu ko, saMprApya = prApta karake caturthe = cauthe, svarge = svarga meM, mahAbhUtipradIpitaH = mahAn vibhUti se camakatA-prakAzita hotA huA, devaH . deva, abhUt = huA | __ zlokArtha - usake bAda sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA vaha brAhmaNa mara kara cauthe svarga meM mahAn vigRti yukta evaM divya jyoti pUrNa deva ho gyaa| tataH svargAcyuto bhUmyAM bhUpatiH sa mahAnabhUt / yAtrAM sammedazailasya cakAra vidhivatpunaH / 68 / / anvayArtha - tataH = usa. svargAt = svarga se, cyutaH = cyuta huA, saH = vaha, bhUmyA - pRthvI para, mahAn = eka mahAna, bhUpati: = rAjA, abhUta = huA. punaH = phira se, (saH = usane), vidhivat = vidhipUrvaka, sammedazailasya = sammedazikhara parvata kI, yAtra = yAtrA ko, cakAra = kiyaa| zlokArtha . usa cauthe svarga se cyuta huA vaha deva pRthvI para eka mahAn rAjA huaa| taba usane phira se sammedazikhara parvata kI yAtrA kii| yAtrAM kRtyA virakto'yaM dIkSAM dhRtvAtha pAyanIm / ekakoTicaturyuktA'zItilakSamunIzvaraiH / / 66 / / kevalajJAnamAsAgha zukladhyAnadharo'naghaH / abhivandha prabhAsAkhyaM kuTaM samprApa siddhatAm / / 70 / /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH anvayArtha zlokArtha A - 446 = atha - aba yAtrAM = sammedagiri kI yAtrA ko, kRtvA = karake, viraktaH = virakta huye, ayaM isa rAjA ne, pAvanIM = pAvana, dIkSAM = dIkSA ko dhRtvA = dhAraNa karake, eka koTicaturyuktA'zItilakSamunIzvaraiH = eka karor3a caurAsI lAkha munirAjoM ke sAtha, kevalajJAnaM kevalajJAna ko, AsAdya = prApta karake, atha = aura, prabhAsAkhyaM = prabhAsa nAmaka kUTaM = e ko abhicala karake, anagha karmarahita, zukladhyAnadharaH zukladhyAna ko dhAraNa kiye huye siddhatAM siddhatA ko, samprApa prApta kara liyA / sammedazikhara kI yAtrA karake virakta huye isa rAjA ne pavitra muni dIkSA ko dhAraNa karake eka karor3a caurAsI lAkha munirAjoM ke sAtha kevalajJAna prApta karake aura prabhAsakUTa ko praNAma karake siddha pada prApta kara liyA / = -- = = = ekakUTasya muninA phalamIdRk prakAzitam / tadvandako na narakaM na pazutvaM kvacillabhet / / 71 / / anvayArtha muninA = bhuni dvArA ekakUTasya eka kUTa kA, IdRk aisA, phalaM = phala prakAzitam = prakAzita kiyA hai, tadvandako = usa kUTa kI vandanA karane vAlA, kvacit kabhI bhI, narakaM naraka ko, na = nahIM, labhet = prApta kare, pazutvaM - pazutva ko, (api = bhI), na = nahIM. labhet = prApta kare | 1 zrIzAntinAthena vidhAya vAsaM, 4 zlokArtha munirAja dvArA eka koTi kA itanA aura aisA phala prakAzita kiyA hai ki usa kUTa kI vandanA karane vAlA kabhI bhI naraka aura pazupanA prApta nahIM kare | yasmiMzca mAsAvadhiyogasiddhaiH / siddhAlayo labdha udArabuddhayA = prabhAsakUTaM zirasA namAmi / / 72 / /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 450 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - ca = aura, yasmin = jisa kUTa para, zrIzAntinAthena = tIrthakara zaMtinAtha dvArA, mAsAvadhiyogasiddhaH = eka mAha taka yoga siddha purUSArtho se, vAsaM = nivAsa. vidhAya = karake, udArabuddhayA = vistRta kevalajJAna rUpa buddhi se, siddhAlayaH = siddhAlaya, labdhaH = prApta kiyA, (taM = usa), prabhAsaphUTa = prabhAsakUTa ko, zirasA = sira se, namAmi = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - jisa kUTa para tIrthakara zAMtinAtha ne eka mAha taka siddha yogoM se nivAsa karake siddhAlaya ko prApta kiyA usa kUTa ko maiM sira jhukAkara praNAma karatA huuN| {iti dIkSitabrahmanemidattaviracite sammedazailamAhAtmye tIrthaGkara zAtigAyatapuramA prabhAra kUTananaM nAma paMcadazamo'dhyAyaH smpuurnnH|) isa prakAra dIkSita brahmanemidatta dvArA racita sammedazailamAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara zAMtinAtha ke vRtta ko batAne vAle prabhAsakUTa kA varNana karane vAlA yaha pandrahavAM adhyAya sampUrNa huaa|
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SoDazatamo'dhyAyaH kUTaM jJAnadharaM vande kunthunAthamahezituH / yato muktipadaM yAtaH kunthunAtho jagatpatiH ||1|| anvayArtha - jagatpatiH = jagat ke svAmI, kunthunAthaH = tIrthaGkara kunthunAtha, yataH = jisa kUTa se muktipadaM = muktisthAna siddhAlaya ko, yAtaH = gaye, (taM = usa) kunthunAthamahezituH tIrthakara kunthunAtha kI, jJAnadharaM jJAnadhara nAmaka, kUTaM kUTa ko, vande = maiM praNAma karatA huuN| = zlokArtha zlokArtha jisa kUTa se tIrthaGkara kunthunAtha mokSa ko gaye maiM usa tIrtheza kunthunAtha kI jJAnadhara kUTa ko praNAma karatA huuN| bhavyarakSAkaro yastu ujjhitvA pApasaMcayam / = manasA vacasA mUrdhnA kunthunAthaM tamAzraye // 12 // | anvayArtha yaH = jo pApasaJcayaM pApa ke samUha ko, ujjhitvA chor3akara, bhavyarakSAkaraH bhavya jIvoM kI rakSA karane vAle haiM, taM = una, kunthunAthaM = kunthunAtha kA. ( ahaM = maiM), manasA mana se, vacasA = vANI se mUrdhnA - mastaka yA zarIra se, Azraye = Azraya letA huuN| = - = -- = jo pApoM ke samUha ko chor3akara bhavya jIvoM kI rakSA karane vAle haiM una kunthunAtha kA maiM mana-vacana-kAya se Azraya letA huuN| kunyozca kUTasya caritaM paJcasUcikam / mAhAtmyaM vimalazlokaiH vakSye zruNuta sajjanAH / / 3 / / anvayArtha - kunyoH kunyoH = kunthunAtha kA, paJcasUcikaM = paMcakalyANakoM se sUcita caritaM = caritra ko, ca = aura, tasya = unakI, kUTasya = kUTa arthAt jJAnadhara kUTa ke mAhAtmyaM = mAhAtmya *
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 zlokArtha -- zrI sammedazikhara mAhAtmya = ko, vimalazlokaiH nirdoSa zlokoM se, vakSye = kahatA hU~, he sajjano ! zruta tuma saba use suno| sajjanAH = = kunthunAtha svAmI ke paMcakalyANaka sUcaka carita ko aura usa jJAnadhara kUTa ke mahatva ko nirdoSa zlokoM se kahatA hUM hai sajjano ! tuma saba use suno| jambUdvIpe videhe'smin pUrve sItAsarittaTe / dakSiNe vatsaviSayo bhavyAnAmAkaro mahAn // 4 // // nAmnA siMharathastatrA tejorAzirmahAyazAH / rAjA babhUva dharmAtmA parAkramanidhirmahAn / / 5 / / anvayArtha - asmin isa jambUdvIpe jambUdvIpa meM pUrve pUrva videhe = = = = = vatsa = videha meM. dakSiNe = dakSiNa meM sItAsaritaTe = sItA naMdI ke taTa para, bhavyAnAm = bhavya jIva kA AkaraH = khajAnA yA srota svarUpa, mahAn eka vizAla, vatsaviSayaH nAmaka deza (asti = hai), tatra = usa deza meM. mahAn = eka mahAn, parAkramanidhiH = atyadhika parAkramI, tejorAziH = tejapuJja, mahAyazA: mahAna yazasvI dharmAtmA = dharmAtmA, rAjA = rAjA, nAmnA nAma se, siMhastha: siMharatha, = babhUva thaa| zlokArtha - isa jambUdvIpa meM pUrvavideha kSetra ke dakSiNa bhAga meM sItA nadI ke taTa para bhavya jIvoM se vyApta eka mahAn vatsa nAmaka deza thA / usa deza meM eka mahAn atizaya parAkramI, tejapuJja, mahAn yazasvI, dharmAtmA rAjA siMharatha rahatA thA / truTyattArAmekadA'sau dRSTvA prApya viraktatAm / rAjyaM samarpya putrAya bahubhiH saha dIkSAM gRhItvAGgAnyekA da zasaMdhArya vai pUrvAMzcaturdazAdhItyA bhAvayitA ca sa baddhvA tIrthakRdgotraM tapastaptvA vane saMnyAsenAyuSo'ntena tanuM tyaktvAtha bhUmipaiH | 16 || tataH / bhAvanAH / 7 / / mahat / dIpitaH || 6 ||
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadazaH tatsukhaM = = = 1 = +: + sarvArthasiddhAvabhavadahamindraH trayastriMzatsAgarAyuH anvayArtha - ekadA eka dina trudyattArAM TUTate huye tArA ko dRSTvA dekhakara, viraktatAM viraktatA ko prApya prApta karake. putrAya = putra ke liye, rAjyaM rAjya samarpya dekara, bahubhiH = bahuta, bhUmipaiH rAjAoM ke saha- sAtha, dIkSAM dIkSA ko. gRhItvA = grahaNa karake, tataH = aura usake bAda, ekAdaza = gyAraha, aGgAni = agoM ko, saMdhArya = dhAraNa karake caturdaza caudaha, pUrvAn = pUrvI ko, adhItya = jAnakara, ca = aura, bhAvanAH = bhAvanAoM ko bhAvayitvA bhAkara, tIrthakRt tIrthaGkara nAmaka gozraM utkRSTa puNya ko, baddhvA = bAMdhakara bane = vana meM, mahata - mahAn, tapaH = tapazvaraNa ko, tAtvA tapa kara, AyuSaH Azu ke. antena = anta hone ke kAraNa, saMnyAsena = saMnyAsa maraNa dvArA. tanuM = zarIra ko tyAcA = chor3akara, = sarvArthasiddhi meM ahamindraH = ahaminda, abhavata huA, (tatra vahA~), surArcisaH devatAoM dvArA pUjita, (ca aura). tryatriMzatsAgarAyuH = tetIsa sAgara Ayu vAle, (asau - utsa daMva ne), tatsukhaM = sarvArthasiddhi meM prApta devocita sukha ko, ramancabhUt bhogA arthAt usa sukha kA anubhava kiyaa| zlokArtha eka dina TUTate huye tAre ko dekhakara viraktta hokara evaM putra = = bala sarvArthasiddhau = = = * = 1 = surArcitaH / samamanyabhUt / / 6 / / = = 2 453 = ke liye rAjya daMkara bahuta sAre rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa karake, gyAraha aMgoM ko dhAraNa karake caudaha pUrvo ko par3akara unakA adhyayana karake aura bhAvanAoM ko gAkara tIrthakara nAmaka puNya ko bAMdhakara vana meM mahAna tapazcaraNa karake Ayu ke anta meM saMnyAsa maraNa se zarIra ko choDakara vaha sarvArthasiddhi meM ahamindra huaa| vahA~ devatAoM se pUjita hote huye aura tetIsa sAgara Ayu vAle usa deva ne usa sarvArthasiddhi ke sabhI sukhoM ko anubhava kiyA /
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrI sammedazikhara mAhAtmya ttroktaahaarnishvaassmpraaptpripuuritH| siddhAnyavanda taddhyAtvA samyagbhAvasamanthitaH / / 10 / / anvayArtha - tatra = vahauM, uktAhAranizvAsasamprAptaparipUritaH = zAstra meM nirdiSTa ke anusAra AhAra, zvAsocchavAsa ko prApta hote huye jisane Ayu pUrNa kara lI hai vaha, samyagbhAvasamanvitaH = samyaktva bhAva se sahita usa deva ne, taddhyAtvA = siddhoM kA dhyAna karake, siddhAn = siddhoM ko, vavanda = praNAma kiyaa| zlokArtha - vahA~ sarvArthasiddhi meM usa deva ne zAstra meM batAye anusAra / AhAra, zvAsocnAsa prArA dete huye Ayu pUrNa kara lii| usa samaya samyaktvabhAva se sahita usa deva ne siddha bhagavantoM ko dhyAna karake unheM praNAma kiyaa| punazcArya prakAreNAvataradvasudhAtale / tadvakSye saMgraheNAhaM dhyAtvA citte tameva hi / / 11 / / anyayArtha - punazca = aura phira, ayaM = yaha deva, (yena = jisa). prakAreNa = prakAra se, basudhAtale = pRthivI para, avatarat = avatarita haA, ahaM - maiM, tameva - unako hI arthAt tIrthaMkara kunthunAtha ko hI, citte = mana meM, dhyAtvA = dhyAkara, saMgraheNa = saMgraha rUpa se, hi = hI. tat = usa avataraNa ko. vakSye = kahatA zlokArtha - dubArA phira se yaha deva jisa prakAra se pRthvI para avatarita huA usako maiM kavi unhIM ko arthAt tIrthaGkara kunthunAtha ko hI mana meM karake usa deva kI tIrthakara ke rUpa meM avatarita hone kI kathA ko maiM kahatA huuN| jambUdvIpe mahAdvIpe bhAratakSetre uttame / kurUjAGgaladezo'sti prasiddho dharmasAgaraH / / 12 / / anvayArtha . jambUdvIpe = jambU vRkSa vAle, mahAdvIpe = mahAn dvIpa meM, uttame = zreSTha, bhAratakSetre = bharata kSetra meM, prasiddhaH = vikhyAta, (ca -- aura), dharmasAgaraH = dharma evaM dharmAtmA ke sAgara svarUpa, kurUjAGgaladezaH = kurUjAGgala deza, asti = hai yA thaa|
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 SaSThadazaH zlokArtha - jambU nAmaka mahAdvIpa ke uttama bharatakSetra meM kurUjAGgala nAmaka suprasiddha aura dharmAtmAoM kA sAgara svarUpa eka deza hai yA thaa| hastinAgapure tatra kuruvaMze'tinirmale / sUryaSeNo'bhavadAjA tejasA sUryasannibhaH / / 13 / / zrIkAntA tasya mahiSI bhUmigA zrIrivAparA / satI dharmayutA zIlarAziH sarvaguNAnvitA / / 14 / / anvayArtha - tatra = usa deza meM, hastinAgapure = hastinAgapura nagara meM, atinirmale = atyadhika vimala, kuruvaMze = kuruvaMza meM, tejasA = kAnti se, sUryasannibhaH = sUrya ke samAna prabhA vAlA, sUryaSeNaH = sUryaSeNa nAmaka, rAjA = rAjA. amavat = huaa| tasya = usa rAjA kI, zrIkAntA = zrIkAntA nAmaka. sarvaguNAnvitA = sAre guNoM se yukta, zIlarAziH = atizaya zIlavatI. satI = pativratadharma kA pAlana karane vAlI, dharmayutA = dharmAnurAgiNI, bhUmigA = bhUmi rahane vAlA, apr| - dUsarI, zrIH iva = lakSmI ke samAna, mahiSI = rAnI, abhavat = thii| zlokArtha .. kurUjAGgala deza ke hastinAgapura nagara meM atyadhika vimala kurUvaMzotpanna rAjA sUryaSeNa huye jo kAnti se sUrya ke samAna the| unakI rAnI zrIkAntA sarvaguNasampanna, zIlavatI, pativrata dharma kA pAlana karane vAlI, dharmAnurAgiNI, bhUmi para rahane vAlI dUsarI lakSmI ke samAna thii| SaNmAsasyAgratazcAsya bhavane dhanayaH svayam / zakrAjJaptaH suraratnAni vavarSa dhanavanmudA / / 15 / / anvayArtha - asya = usa rAjA ke, bhavane = bhavana meM, SaNmAsasya = chaha mAha ke, agrataH = pahile se, zakrAjJaptaH = zakra kI AjJA se yukta, svayaM = khuda. dhanadaH = dhanapati kubera ne, mudA = prasannatA se, ghanavat = bAdaloM ke samAna, suraratnAni = devatAoM ke amUlya ratna, vavarSa = barasA diye| zlokArtha - isa sUryaSeNa rAjA ke mahala meM chaha mAha pahile se hI indra
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya kI AjJA prApta svayaM kubera ne meghavRSTi ke samAna divya ratnoM ko brsaayaa| ekadA zrAvaNe mAse dazamyAM kRSNapakSake | kRttikAyAM svaparyaGke suptA sA bhUpatipriyA / 16 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, zrAvaNe = zrAvaNa, mAse - mAsa meM, kRSNapakSake = kRSNa pakSa meM, dazamyAM = dazamI ke dina, kRttikAyAM = kRtikA nakSatra meM, sA = vaha, bhUpatipriyA = rAjA kI priya patnI, svaparyaDke - apane palaMga para, suptA = soyii| zlokArtha - eka dina zrAvaNavadI dazamI ko kRtikA nakSatra meM vaha rAnI apane palaMga para soyI huI thii| nizAvasAne sA devI svapnAnaikSata SoDaza / svapnAnte prAvizatsvavaktrAnte bhattasindhuram / / 17 / / anyayArtha - nizAvasAne = rAtri ke anta meM, sA = usa soyI huyI, devI = rAnI ne, SoDaza = solaha, svapnAn = svapnoM ko, aikSata = dekhA, svapnAnte = svapna dekhane ke bAda, svavaktrAnte = apane mukha meM bhItara, prAvizatmattasindhuram = praviSTa hote madonmatta hAthI ko. aikSat = dekhaa| lokArtha - rAtri ke antima prahara meM usa sotI huyI rAnI ne solaha svapnoM ko dekhA tathA svapna dekhane ke aMtima kSaNoM meM apane mukha ke bhItara praviSTa hote huye eka madonmatta hAthI ko dekhaa| tataH prabuddhA sA devI vismitA patyurantike | svapnAnakathayattAnsaH tacchutvA jaharSa vai / / 18 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, prabuddhA = jAgI huyI, (ca = aura), vismitA = vismaya se bharI, sA = usa. devI - devI ne, patyuH = pati ke, antike = samIpa meM, tAn = una, svapnAna = svapnoM ko, akathayat = kahA, tacchutyA = unako sunakara, saH = vaha rAjA, vai = 'yarthAthataH, jaharSa = harSita huaa|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrI kunthanAtha svAmI-jJAnadhara kUTa
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadazaH 457 zlokArtha svapna darzana ke bAda jAgI huyI evaM vismaya se pUrNa usa rAnI ne pati ke samIpa meM una svapnoM ko kahA tathA unako sunakara vaha rAjA prasanna huA / zrutvA patimukhAtsvapnaphalaM bhAvi subhAminI / prApa sukhaM tArezvarAnanA / | 16 || vAcAmagocaraM anvayArtha zlokArtha anvayArtha -- - patimukhAt = pati ke mukha se bhAvi bhaviSya viSayaka. svapnaphalaM = svapna ke phala ko zrutvA = sunakara, tArezvarAnanA = candramukhI. subhAminI = sundara rAnI ne, vAcA = vANI ke agocaraM viSayAtIta, sukhaM sukha ko prApata 1 T = prApta kiyA / anvayArtha tatphalaprAptisiddhayarthaM trividhebhyo dhanaM mahat / supAtrebhyaH pratidinaM dadAvAnandasaMplutA / / 20 / / unakA phala prApta ho isakI siddhi AnaMda se bharI usa rAnI ne tatphalaprAptisiddhayarthaM ke liye AnaMdasaMplutA trividhebhyaH = tIna prakAra ke supAtrebhyaH satpAtroM ke liye, pratidinaM pratyeka dina mahat= vipula dhanaM dhana ko, * = dadau = diyA / pati ke mukha se bhAvi svapna phala ko sunakara usa candramukhI sundara rAnI ne zabdAtIta sukha ko prApta kiyA / = C zlokArtha -- svapnoM ke phala kI prApti ho isakI siddhi ke liye Ananda se bharI usa rAnI ne tIna prakAra ke supAtroM ko pratidina vipula dhana diyA / tadgarbhamAgate deve dizaH sarvAzcakAzire / gaganaM nirmalaM cAsIt bharUtastrividhA vavuH ||21|| E -- = rAnI ke garbha meM Agate Ane deve = deva ke, tadgarbha para, sarvAH - sArI, dizaH = dizAyeM, cakAzire camakane lagIM. gaganaM = AkAza, nirmalaM nirmala, AsIt = ho gayA. ca = aura, trividhAH = tIna prakAra kI marUtaH = havAyeM, vavuH = bahane lgiiN| --
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya 458 = = zlokArtha - ahamindra deva kA jIva rAnI ke garbha meM Ane para sArI dizAyeM prakAzamAna ho gayIM AkAza nirmala ho gayA, aura zItala sukhakara, manda aura sugandhita havAyeM bahane lagIM / vaizAkhamAse zuklAyAM garbhabhe pratipattithau / devaH prAdurabhUttasyAM tapastejonidhiH prabhuH / / 22 / / anvayArtha - vaizAkhe mAse vaizAkha mAha meM, zuklAyAM zukla pratipattithau pratipadA tithi meM, garma garma meM tapastejonidhiH = tapazcaraNa karane ke yogya teja se sampanna. prabhuH tIrthaGkara, devaH = vaha deva, tasyAM = usa rAnI ke kokha meM, prAdurabhUta = utpanna huA | vaizAkha zuklA ekama ke dina garmanakSatra meM tapazcaraNa karane hetu tejapuJja vaha tIrthaGkara ke rUpa meM samartha vaha deva usa rAnI se utpanna huA / = zlokArtha saudharmezastadaivAntarmudito'vadhitaH prabhoH / jJAtva'vataraNaM tatra prAptassaha surAsuraiH / / 23 || anvayArtha J tadaiva = usa hI samaya avadhitaH = avadhijJAna se prabhoH tIrthaGkara kA avataraNaM = janma, jJAtvA = jAnakara, antarmuditaH = mana meM prasanna huA, saudharmezaH = saudharma svarga kA svAmI indra, surAsuraiH sura aura asuroM ke saha sAtha, tatra = vahA~, prAptaH = prApta huA arthAt pahuMcA / = zlokArtha tabhI tIrthaGkara kunthunAtha kA janma apane avadhijJAna se jAnakara prasanna mana, saudharma indra devoM aura asuroM ke sAtha vahA~ A gayA | svayuktyA taM mahezAnaM samAdAya raviprabham / adbhutAkAramApede -- tatkSaNAtsvarNabhUdharam ||24|| ca pUritairAyatairghaTaiH | H4 = tatra kSIrodavAribhiH kAnakaiH pANDukAyAM so'smApayajjagadIzvaram ||25|| anvayArtha - adbhutAkAraM AzcaryakArI zarIrAkRti vAle. raviprabhuM = =
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSThadazaH 456 sUrya ke samAna AbhA vAle, taM = una, mahezAnaM = mahAprabhu tIrthar3akara ko. svayuktyA = apanI yukti se, samAdAya = lekara, tatkSaNAt = jaldI se, saH = vaha indra, svarNabhUdharaM = sumeruparvata ko, Apede = prApta huA, ca = aura, tatra = vahIM sumerU parvata para, pANDukAyAM = pANDukazilA para,kSIrodavAribhiH = kSIrasAgara ke jala se, pUritaiH = bhare huye, AyataiH = vistRta, kAnakaiH = svarNa se bane, ghaTai; = kalazoM ke dvArA, jagadIzvaraM = jagat ke svAmI tIrthakara kisukA, manApaya :- na karAyA arthAt unakA abhiSeka kiyaa| zlokArtha - adbhuta zarIrAkRti vAle tathA sUrya ke samAna kAnti se pUrNa una mahAprabhu tIrthakara ko apanI yukti prApta karake vaha indra jaldI se sumerU parvata para calA gayA aura vahA~ usane pANDukazilA tIrthakara zizu ko virAjamAna kara kSIrasAgara ke jala se pUrNa vizAla kalazoM se unakA nhavana kiyA arthAt abhiSeka kiyaa| punargandhodakaranAnaM kArayitvA'tha bhUSaNaiH / divyaissambhUSya taM devaM stutvA bhaktyAbhivanditaH / / 26 / / anvayArtha - atha = phira, punaH - dubArA, gandhodakasnAnaM = sugandhita jala se snAna ko, kArayitvA = karAkara, divyaiH :- divya. bhUSaNaiH = AbhUSaNoM se. taM = una. deyaM = prabhu ko, saMbhUSya = alaGkRta karake, bhaktyA = bhakti se, stutvA = stuti karake, abhivanditaH = praNAma kiyaa| zlokArtha - isake bAda punaH prabhu kA sugandhita jala se snAna karAkara tathA divya AbhUSaNoM se unheM alaGkRta karake bhakti se unakI stuti karake indra Adi ne unheM praNAma kiyaa| atha svAGke samAropya taM devaM devatAdhipaH / devaissaha jayadhyAnamuccaranmodanirbharAt / / 27 / / hastinAgapure bhUpaM samprApya manujezituH / hemAGgaNe tamAropya sampUjya vidhivattataH / / 28 / /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 anvayArtha pulakAGkitasarvAGgo vidhAyAdbhutatANDavam / AcakarSa manastatra sarveSAmaGgahAradaH ||26|| = = saha = 1 = kunthunAthAbhidhAM tasya sarveSAM pApakundhanAt / kRtvA mAtre samarpyadha hRSTo'gAdamarAvatIm / / 30 / / artha = isake bAda, devatAdhipaH = indra ne, taM una, devaM = prabhu ko svAGka apanI goda meM, samAropya Aropita karake arthAt baiThAkara modanirbharAt = prasannatA se mare hone se, devaiH devatAoM ke. sAtha, jayadhvAnam = jaya dhvani ko, uccaran = uccArita karate huye, hastinAgapure = hastinAgapura meM, bhUpaM = rAjA ko, samprApya = prApta karake, manujezituH = rAjA ke. hemAGgaNe siMhAsana yukta A~gana meM, taM = una zizu prabhu ko Aropya Aropita karake, vidhivat = vidhipUrvaka saMpUjya = pUjA karake, tataH = usase, pulakAGkita = romAJcita, sarvAGgaH zarIra, aGgahAradaH = aGgahAra dete huye, adbhutatANDavaM AzcaryakArI tANDava nRtya ko, vidhAya karake, tatra = usa nRtya meM sarveSAM sabhI kA, manaH = citta ko, AcakarSa = AkarSita kara liyA, atha phira, sarveSAM = sabhI logoM ke pApakundhanAt = pApoM kA nAza karane se, tasya = una prabhu kA, kunthunAthAbhighAM kunthunAtha nAma ko, kRtvA = karake, mAtre mAtA ke liye, samarpya dekara, hRSTaH = harSita hotA huA, amarAvatIm amarAvatI ko, agAt = calA gayA | n = r = zlokArtha - isake bAda indra ne una prabhu ko apanI goda meM baiThAkara va prasannatA se bhare hone se jaya dhvani bolate huye devatAoM ke sAtha hastinAgapura A gayA aura rAjA ke bhavana ko prApta karake rAjA ke AMgana meM siMhAsana para prabhu ko baiThAkara vidhipUrvaka unakI pUjA karake tathA pUjA se pulakita romAJcita zarIra vAle indra ne aGgahAroM kA prayoga darzAte huye AzcaryakArI tANDava nRtya kiyA usane usa nRtya meM sabhI ke mana ko AkarSita kara liyaa| phira sabhI ke pApoM kA nAza kA kAraNa hone se unakA nAma kunthunAtha karake aura zizu H zrI sammedazikhara mAhAtmya = = = =
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadazaH - ekapalyamite kAle zAntinAthAd gate vibhuH / tanmadhyajIvidevArcyaH kunthunAtho'bhavat tadA / / 31 / / anvayArtha - zAntinAthAt = tIrthaGkara zAntinAtha se ekapalyamite = eka palyaM pramANa, kAle = kAla, gate bItane para, tanmadhyajIvidevArcyaH = usa kAla meM hI antarbhUta jIvana vAle tathA devatAoM dvArA pUjya vibhuH prabhu, kunthunAthaH = tIrthaGkara kunthunAtha, abhavat = huye / zlokArtha tIrthaGkara zAntinAtha ke mokSa cale jAne ke bAda eka palya kAla bItane para meM hI jinakA kAla garbhita hai aise devatAoM se pUjita prabhu kunthunAtha huye / paMcottaranavatisahasramAyurAdAya sa prabhuH / paMcatriMzad dhanuSkAyo babhUva basudhAtale ||32|| anyayArtha anvayArtha - zlokArtha 461 prabhu ko mAtA ke liye sauMpakara harSita hotA huA amarAvatI calA gyaa| huye / zlokArtha - vaha kunthunAtha svAmI paJcAnve hajAra varSa Ayu lekara paiMtIsa dhanuSa pramANa deha vAle isa pRthvI para huye / kaumAre'sya trayoviMzatyuktasahasrayatsarAH / sArdhasaptazatoktAzca vyatIyurbAlakelitaH / / 33 / / = - saH yaha prabhuH kunthunAtha prabhu paJcottarasahasram - pancAnye hajAra, AyuH = Ayu, AdAya lekara basudhAtale pRthvI para, paJcatriMzaddhanuSkAya: peMtIsa dhanuSa kAyA vAle babhUva = = = -- AAR - y asya = ina prabhu ke kaumAre = kumArAvasthA meM, bAlakelitaH = bAlakrIDAoM se, trayoviMzatyuktaH sahasravatsarAH tevIsa hajAra varSa, ca aura, sArdhasaptazatoktAH = sAr3he sAta sau, vyatIyuH = vyatIta huye / = ina prabhu ke kumArakAla meM bAlakrIDAoM se tevIsa hajAra sAta sau pacAsa varSa vyatIta huye /
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 zrI sammedazikhara mAhAtmya rAjyaM saH paitRkaM prApya cAtha tArUNyadIpitaH / cakravartyabhavad bhUpo jitaH sarvavipakSakaM / / 34 / / anvayArtha - atha ca = aura isake bAda. paitRka = pitA se prApta, rAjyaM = rAjya ko prApya :- prApta karake, tArUNyadIpitaH - tarUNAI se suzobhita. saH - vaha prabhu kunthunAtha. sarvavipakSakaM = sAre vipakSa kI, jita: = jItane vAle, cakrapatI = cakravartI, bhUpaH = rAjA, abhavat = huye| zlokArtha - isake bAda tarUNAI se suzobhita vaha prabhu paitRka rAjya prApta karake sAre vipakSa ko vaza meM karAne vAle cakravartI samrATa ho gye| bhUbhRtkirITasaMlagnapradIpyadalarAjibhiH / sandIpitapadAmbhojaH paramaM sukhmnvbhuut| 35 / / anvayArtha - bhUbhRtkirITasaMlagnapradIpyadratnarAjibhiH = rAjAoM ke mukuTa meM lage camakate ratnoM kI kAnti se, sandIpitapadAmbhojaH = camaka rahe haiM caraNa kamala jinake aise usa kunthunAtha ne, parama = utkRSTa, sukhaM = sukha kA, anvabhUt = anubhava kiyaa| zlokArtha - rAjAoM ke mukuToM meM lage camakate huye ratnoM kI kAnti se jinake caraNa kamala camaka rahe haiM aise kunthunAtha ne parama sukha kA anubhava kiyaa| ekasmin samaye devaH svAtmadhyAnaparAyaNaH / dehAdvibhinnamAtmAnaM baddhaM hi vikRtistanoH ||36 / / vijhAya tatkSaNAddehAt virakto'bhUnmahAmatiH / tadA laukAntikAH. devAH AgatAstaM pratuSTuvaH / / 37 / / anvayArtha - ekasmin = eka, samaye = samaya meM, svAtmadhyAnaparAyaNaH = apanI AtmA ke dhyAna meM tatpara, mahAmatiH = buddhimAna, devaH = prabhu kunthunAtha, tatoH = zarIra ke kAraNa se, vikRtiH = vikAra, (asti = hai), baddhaM = baMdha ko prApta, AtmAnaM = AtmA ko, hi = hI; dehAta = deha se, bhinnam = bhinna, vijJAya
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadazaH zlokArtha " 463 = jAnakara, tatkSaNAt .. usI samaya dehAt = zarIra se, stuti karane lage / viraktaH = virakta, abhUt = ho gayA, tadA = tabhI. laukAntikAH laukAntika, devAH deva, AgatAH = A gaye, taM unakI, pratuSTuvaH eka samaya apanI AtmA ke dhyAna meM tatpara ati buddhimAn una prabhu kunthunAtha ne yaha vikAra zarIra ke kAraNa se hI hai, yaha baMdha ko prApta huA AtmA deha se bhinna hai... aisA vicAra karake usI samaya vairAgya prApta kara liyaa| tabhI Aye huye laukAntika devoM ne unakI stuti kii| anvayArtha * maghavApi tadA prApto devaiH saha mudAnvitaH / jayadeva samuccArya bhaktyA taM praNanAma ca / / 38 / / anvayArtha tadA usI samaya, devaiH devatAoM ke saha = sAtha, (tatra vahA~), prAptaH - prApta huye, maghavA jaya deva! = prabhu kI vijaya ho, (iti = kahakara, ca = aura, bhaktyA = bhakti se, taM praNanAma = namaskAra kiyA / = = bhI, indra ne, api isa prakAra ), samuccArya unako, - - - = = zlokArtha aura usI samaya devatAoM ke sAtha vahA~ upasthita huye indra ne bhI prabhu kI jaya ho isa prakAra kahakara aura bhakti se prabhu ko namaskAra kiyA / = = vijayAkhyAM tadArU sahetukavanaM bhUpaiH tadA tabhI, saH vijJayAkhyAM Aruhya = caDhakara, sahasraiH = eka hajAra, bhUpaiH rAjAoM ke sahitaH = sAtha, sahetukavanaM = sahetuka vana ko, yayau r = cale gye| = = = zivikAM sa jagatpatiH / sahasraiH sahito yayau | | 36 || vaha jagatpatiH jagat ke prabhu. vijaya nAmaka zivikAM = pAlakI para, = = - zlokArtha taba vaha kunthunAtha tIrthaGkara vijaya nAma kI pAlakI para caDhakara eka haz2Ara rAjAoM ke sAtha sahetuka vana ko cale gye|
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 tatra vaizAkhamAsasya zuklAyAM pratipadyAsau / sahasrakaiH bhUmipaiH sArdhaM jainIM dIkSAM samagRhIt / / 40 / / anyayArtha zlokArtha anvayArtha usa sahetuka vana meM vaizAkha sudI pratipadA ke dina eka hajAra rAjAoM ke sAtha jainezvarI dIkSA ko grahaNa kara liyA / mana:paryayamApAsau tadaiva jJAnamuttamam / dvitIye ghasre bhikSAyai hastinAgapuraM gataH / / 41 / / tadaiva = taba hI, asau - una munirAja ne uttamaM = zreSTha, manaH paryayam = mana:paryaya, jJAnaM jJAna ko, Apa = prApta kara liyA, dvitIye dUsare, ghasre = dina, bhikSAyai AhAra ke = liye, hastinAgapuraM hastinAgapura ko gataH gye| zlokArtha tabhI una munirAja ne uttama mana:paryayajJAna ko prApta kara liyaa| dUsare dina bhikSA ke arthAt AhAra ke liye hastinAgapura ko gaye / = = na anvayArtha - zlokArtha - -- zrI sammedazikhara mAhAtmya = tatra = usa sahetuka vana meM vaizAkhamAsasya = vaizAkha mAha kI zuklAyAM = zukla pakSa meM pratipadi ekama ke dina, sahasrakaiH == eka bajAra, bhUSiSairAja ke sArdhaM sAtha, jaina = jainezvarI dIkSAM dIkSA ko samagrahIt = grahaNa = 1 kiyA / - = = dharmamitro mahIpAlastatra tasmai mahAdarAt / dadau zuci tadAhAraM paJcAzcaryAnaikSata | | 42 // / tatra = usa hastinAgapura meM, dharmamitraH = dharmamitra nAmaka, mahIpAlaH = rAjA ne tasmai = una munirAja ke liye, mahAdarAt = mahAn Adara se zuci = pavitra, zuddha, AhAraM = AhAra ko, dadau diyA. tat = usa kAraNa se, paJca = pA~ca, AzcaryAn = Azcaryo ko ekSat = dekhA / " = usa hastinAgapura meM dharmamitra nAmaka rAjA ne una munirAja ke liye mahAn Adara se zuddha AhAra diyA jisase pA~ca Azcarya ko dekhA 1
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSThadazaH punarvanamasau prApya SoDazAbdaM ca maunabhAk / mahonaM tapa Arebhe duSkaraM prAkRtairjanaiH / / 43 / / anvayArtha = punaH phira se, vanaM = vana ko prApya = prApta karake, ca = aura, maunabhAk = maunadhAraNa karane vAle, asau una munirAja ne SoDazAbdaM = solaha varSa taka, prAkRtaiH sAdhAraNa sAmAnya, janaiH = logoM dvArA, duSkaraM kaThinAI se karane yogya, mahogeM = mahAn ugra tapaH = tapazcaraNa ko, Arebhe = kiyaa| phira se bala ko prApta gaura karake una munirAja ne solaha varSa paryanta atyadhika ugra kaThora tathA sAmAnya janoM dvArA kaThinAI se kiyA jAne yogya tapazcaraNa kiyA / tapasA ca dagdhakarmAsau tilakadumAdhaH prabhuH / caitrazukla tRtIyAyAM kevalajJAnamAptavAn // 144 // zlokArtha zlokArtha -- anvayArtha - anvayArtha - ca = aura, caitrazuklatRtIyAM = caitra sudI tRtIyA ke dina, tapasA = tapazcaraNa se, dagdhakarmA = karmoM ko jalAne vAle, asau una, prabhuH = munirAja ne tilakadrumAdhaH tilakavRkSa ke nIce, kevalajJAnaM kevalajJAna ko, AptavAn = prApta kara liyA / = -- tapa eva paraM zreyaH tapasA karmaNAM kSatiH / karmakSayAd bhavejjJAnaM jJAnAtmokSapadasthitiH / / 45 / / = 1 aura caitrazuklA tRtIyA ke dina tapazcaraNa se karmoM ko jalA dene vAle una munirAja ne tilakavRkSa ke nIce kevalajJAna prApta kara liyA / MA = 465 tapaH = tapazcaraNa, eva = = kSati hI paraM utkRSTa zreyaH = kalyANa ( asti hai ), ( yataH kyoMki ), tapasA = tapazcaraNa se karmaNAM = karmoM kI nAza, (bhavati = hotA hai), karmakSayAt = karma ke kSaya se, jJAnaM kevalajJAnaM bhavet = ho, (tathA ca = aura), jJAnAt = jJAna se, mokSapadasthitiH = nirvANa pada arthAt siddhasthAna meM sthiti, (bhavati hotI hai) / H www =
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 zrI samodazikhara mAhAtmya zlokArtha - tapazcaraNa parama kalyANakAraka hai kyoMki usase hI kevalajJajJAna kI prApti hotI hai tathA kevalajJAna se mokSapada milatA hai| tataH samavasAre'sau dhanadAdivinirmite / zakrAdisaMstuto devaH zuzubhe koTisUryarUk / / 46 / / anvayArtha - tataH = tatpazcAt asau = vaha, koTisUryarUka = eka karor3a sUrya ke tejaguJja, zakrAdisaMstutaH = indra Adi dvArA stuti kiye jAte huye, devaH = kevalajJAnI prabhu, dhanadAdivinirmite - kubera Adi dvArA banArya garI, samavasAre = samavasaraNa meM, zuzubhe = suzobhita huye| zlokArtha -- tatpazcAt vaha karoDa sUrya kI prabhA se sampanna tathA indra Adi dvArA stuta bhagavAn kunyunAtha kubera Adi dvArA racita samavasaraNa meM suzobhita huye| svayambhUgaNapAlAdyaiH yathoktairakhilaiH stutaH / sampUjito vanditazca rarAja paramezvaraH / / 47 / / anvayArtha - yathoktaiH = jaise kahe gaye haiM, (tathA - vaise). akhilaiH = sampUrNa, svayambhUgaNapAlAdyaiH = svayaMbhU gaNadharAdikoM dvArA, stutaH = stuti kiye jAte huye, sampUjitaH = pUjA kiye jAte huye, ca = aura. vanditaH = praNAma kiye jAte huye, paramezvaraH = bhagavAn, rarAja = suzobhita huye| zlokArtha - jaise kahe gaye haiM tadanusAra sabhI svayaMbhU nAmaka gaNadharoM aura devoM, manuSyoM Adi se stuta pUjita aura abhivandita bhagavAn suzogita huye| divyadhvani samuccArya dharmAnupadizansatAm / sarvakSetreSu viharan mAsAvadhi nijAyuSaH / / 4 / / pramANaM budhi sambudhya maunamAsthAya ca prabhuH / sammedaM prApya so'tiSThat kUTe jJAnadharAbhidhe / / 46 / / anvayArtha -- saH prabhuH = vaha kevalI pramu, divyadhvani = divyadhvani kA,
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadaza 567 samuccArya = uccAraNa karake, satAM = sajjanoM ke liye. dharmAna = dharma kA, upadizan - upadeza dete huye, sarvakSetreSu = sAre kSetra meM, viharana = vihAra karate haye. nijAyuSaH = apanI vartamAna paryAya kI Ayu kA, mAsAvadhi = eka mAha kAla, pramANaM = pramANa, budhi = apane jJAna meM, sambudhya = jAnakara, maunaM - mauna, AsthAya = lekara. ca = aura, sammedaM = sammedazikhara parvata ko, prApya = prApta karake, jJAnadharAmidhe = jJAnadhara nAmaka, kUTe = kUTa para, atiSThat = Thahara gye| zlokArtha - vaha kevalajJAnI prabhu divyadhvani khirAte huye, sajjanoM ko dharma kA upadeza dete huye tathA sAre kSetra meM vihAra karate huye apanI isa paryAya kI Ayu kA kAla eka mAsa jAnakara mauna lekara aura sammedAcala parvata ko prApta karake jJAnadhara nAmaka kUTa para sthita ho gye| pUrNayoga samArUya zukladhyAnadharo vibhuH / sahasramunibhiH sAMkaM niHzreyasapadaM gataH ||50 / / anthayArtha - zukladhyAnadharaH = zukladhyAna dhAraNa karane vAle, grabhuH = bhagavAn ne, pUrNayoga = pUrNataH yoga kA. samAruhya = ArohaNa karake, sahasramunibhiH = eka hajAra muniyoM ke, sAkaM = sAtha, niHzreyasapadaM = siddhapada ko. gataH = gaye ! zlokArtha -- zukladhyAna dhAraNa karane vAle gagavAna ne pUrNataH yoma kA ArohaNa karake eka hajAra muniyoM ke sAtha nirvANapada ko prApta ho gye| caitrAmAyAM gate tasmin mokSasiddhiM jagatpattau / tatpazcAt SaNNavatyuktakoTInA koTikAH smRtAH / / 5 / / SaNNavatyuktakoTyazca dvAtriMzanmitalakSakAH / SaNNavatyuktasa hamrayukttAsaptazatI tathA / / 52 / / dvicatvAriMzadityukttasaGkhyayA gaNitAH zivam / tasmAdeva gireH kUTAt gatA bhavyAstapojjvalAH / / 53 / / anvayArtha - caitrAmAyAM = caitra mAsa kI amAvasyA ke dina, tasmina =
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 zrI sammedazikhara mAhAtmya usa jJAnadhara kUTa para, jagatpatau = jagat ke svAmI bhagavAn ke. mokSasiddhiM = mokSapada ko, gate - cale jAne para, tatpazcAt = unake bAda, SaNNavatyuktakoTInA koTikAH = chiyAnce koDAkoDI, paNNavatyuktakoTyaH - chiyAnve karoDa, dvAtriMzanmitalakSakAH - battIsa lAkha, SaNNavatyuktasa hamrayuktA = chiyAnce hajAra se yukta, saptazatI sAta sau, tathA = aura, dvicatvAriMzat = bayAlIsa. ityuktasaMkhyayA = isa prakAra kahI gayI saMkhyA se, gaNitA: = gine gaye, ca = aura, smRtAH - smaraNa kiye gaye, bhavyAH = bhavya, tapojjvalAH = tapa se ujjvala arthAta pavitra munirAja, gireH = sammedazikhara parvata kI, tasmAt = usa, kUTAt = kUTa se, eva = hI, ziva - mokSa ko. gatAH -- gye| zlokArtha - caitra kI amAvasyA ko usa kUTa para se jagatpati kevalajJAnI kunthanAtha ke mokSa cale jAne para unake bAda chiyAnve koDAkor3I, chiyAnve karor3a, battIsa lAkha chiyAnve hajAra sAta sau bayAlIsa saMkhyA pramANa bhavya munirAja sammedaparvata kI isI jJAnadhara kUTa se mokSa ko gye| atha somadharo rAjA giriyAtrAM cakAra saH / tatkathAM bhavyAH maduktAM zrRNutAdhunA / / 54 / / andayArtha - atha - anantara, saH = usa, somadharaH = somadhara nAmaka, rAjA = rAjA ne, giriyAtrA = parvata kI yAtrA ko, cakAra - kiyA, bhavyAH - he bhavya jIvo!, maduktAM - mere dvArA kahI gayI, pAvanI = pAvana, tatkathA - usa yAtrA kI kathA ko, adhunA - aba, zruNuta = suno| zlokArtha - isake bAda usa rAjA somadhara ne sammedazikhara parvata kI yAtrA kI thii| usa yAtrA kI pAvana kathA jo mere dvArA kahI jA rahI hai| he bhavya jIyo! tuma saba use suno| jambUmati zubhe kSetre bharatasyopavartanam / vatsAkhyaM tatra cAbhAti sambalaM nagaraM mahat / / 55 / /
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThadazaH anvayArtha - jambUbhati = jambUvRkSa se yukta, (dvIpe = dvIpa meM), bharatasya = bharata ke, zubhe =: zubha, kSetre :- kSetre meM, vatsAkhyaM = vatsa nAmaka, upavartanam = rAjya, (asti = hai), ca = aura, tatra = usa rAjya meM, mahat = vizAla, sambalaM = sambala nAmaka, nagaraM = nagara, AbhAti = suzobhita hotA hai| __ zlokArtha .- jambUdvIpa ke bharatakSetra ke zubha Arya khaNDa meM vatsa nAmaka eka rAjya usa rAjya meM sambala nAmaka eka vizAla nagara suzobhita ho rahA hai| mahAseno'bhavadAjA tatvajJAnasamanvitaH / somazrI tasya mahiSI namo: somanaraH sutaH / !56 / / anvayArtha - tatra = usa nagara meM, tattvajJAnasamanvitaH = tattvajJAna se yukta, mahAsenaH = mahAsena nAmaka, rAjA - rAjA, abhavat = thA, tasya = usa rAjA kI, mahiSI = rAnI, somazrI = somazrI, (AsIt = thI), tayoH - una donoM kA. somadharaH = somadhara nAmaka, sutaH -- putra, abhavat = huaa| zlokArtha - usa nagara meM tatvajJAna se bhI pUrNa mahAsena nAmaka rAjA rAjya karatA thA usakI rAnI somanI thii| una donoM kA somadhara nAmaka putra huaa| sa tu puNyanidhirnityaM yAcakebhya udAradhIH / dadau dAnAni bahuzo yAcitAni ca yAcitaiH / / 57 / / anvayArtha - saH = usa, puNyanidhiH = puNyAtmA. udAradhIH = udArabuddhi vAle rAjA ne. yAcitaiH = yAMcoM dvArA. yAcitAni = mA~ge gaye. bahuzaH = bahuta prakAra se, dAnAni = dAna kI vastuyeM. nityaM = hamezA, pratidina, yAcakemyaH = yAcakoM ke lie, dadau = dii| zlokArtha- usa puNyAtmA aura udAra buddhi sampanna rAjA ne yAcakoM ke lie unake dvArA mauMgI gayIM bahuta prakAra kI vastuyeM pratidina = hamezA dAna meM diiN|
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4500 zIlasantoSitA'zeSaiH sadguNaiH samalaGkRtaH / tapasvI gRhamadhye'pi sa kadAcidvanaM yayau / / 58 / / anvayArtha zIlasantoSitA'zeSaiH = zIlasantoSa Adi sabhI, sadguNaiH acche guNoM se, samalaGkRtaH - alaGkRta, gRhamadhye = ghara meM, api bhI, tapasvI = tapasvI, saH = vaha, kadAcida : = = kabhI vanaM vana meM, yayau = gyaa| zIla-santoSa Adi aneka sadguNoM se alaGkRta tathA ghara meM bhI tapasvI vaha rAjA kisI samaya vana meM gyaa| tatraikaM munirAjaM sa vane saMvIkSya tApasam / apRcchanmuktimArga sa praNamya tamathAnagham / / 56 / / anyathArtha tatra --' usameM saH usa rAjA ne eka eka, tApasaM = tapasvI, munirAjaM = munirAja ko, saMvIkSya dekhakara atha = tadanantara, taM . una, anaghaM = pApazUnya munirAja ko, praNamya - namaskAra karake, muktimArga muktimArga ko apRcchat = pUchA / = =. zlokArtha usa vana meM usa rAjA ne eka tapasvI munirAja ko dekhakara aura pApazUnya munivarya ko praNAma karake unase mukti mArga ko pUchA ! zlokArtha - zlokArtha zrI sammedazikhara mAhAtmya -- - darzito ciraM tena muktimArgaH samujjvalam / punassammedamAhAtmyaM kathitaM muninA bhRzam // 160 / / anvayArtha tena una muninA munirAja dvArA, aciraM = jaldI hi hI, samujjvalaH = acchI taraha se spaSTa karate huye, muktimArgaH = mokSabhArga, darzitaH = dikhAyA punaH = phira. bhRzaM = atyadhikaM sammedamAhAtmyaM = sammedazikhara kI vandanA kA mahattva kathitam = kahA gayA | una munirAja dvArA jaldI hI suspaSTa muktimArga dikhAyA phira sammedazikhara kI vaMdanA kA atyadhika mahatva bhI khaa| 1 = tadaiva saH gRhamAgatya sammedadharaNIbhRtaH / yAtrodyogaM cakArAsau bherIdhvAnamakArayat || 61|| = =
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTadazaH 471 anvayArtha - tadA eva = usa hI samaya, gRham = ghara, Agatya - Akara, saH -- usane, sammedadharaNIbhRtaH = sammedaparvata kI. yAtrodyogaM = yAtrA kA udyoga prayatna, cakAra = kiyA, (prathamaM = pahile). asau : usane, merIdhvAnaM = bherI tAr3ana arthAt nagAr3e kI zabda dhvani pUrva sUcanA, akArayat = karA dii|| zlokArtha - usa hI samaya ghara Akara usa rAjA ne sammeda zikhara kI yAtrA kA prayatna kiyaa| sabase pahile usane nagAr3oM se dhvani pUrvaka sUcanA krvaayii| hastyazvasthapatIzca sambhUSya bahudhA nRpaH / sadhaM caturvidhaM tatra pUjayannamRtAmthudhiH / / 3 / / tataH sukhena mArge'sau basan katipayaidinaiH / prApa sammedazailendraM bhayyajIvanamaskRtam / / 64 / / anvayArtha - hastyazvarathapattIMzca = hAthI, ghor3e, ratha aura paidala sainikoM ko, bahadhA = bahata prakAra se, saMbhaSya - sajAkara, tatra = vahA~, caturvidhaM = cAra prakAra ke, sadhaM -- 8 ko jAnA = pUjate huye, asau = vaha, amRtAmbudhiH = amRtatva ke sAgara svarUpa anAdi nidhana AtmA ko mAnane vAlA, nRpaH = rAjA. mArge = mArga meM, sukhena = sukha se, basan = basatA huA arthAt rukatA huA, katipayaiH = kucha hI. dinaiH = dinoM se, bhavyajIvanamaskRtaM = bhavyajIvoM dvArA namaskAra kiye gaye. sammedazailendraM = sammedazikhara parvata ko, prApa = prApta kiyaa| zlokArtha - hAthI, ghor3oM. rathoM aura padAtiyoM kI senA ko aneka prakAra susajjita karake aura vahIM caturvidha arthAt muni, AryikA. zrAvaka evaM zrAvikA saMghoM kI vidhivat pUjA karate huye amaratva se pUrNa AtmA kI zraddhA meM sAgara jaisA gaMbhIra vaha rAjA mArga meM basatA-rukatA huA kucha hI dinoM meM sukhapUrvaka bhavyajIvoM se namaskAra kiye gaye sammedAcala parvata para pahu~ca gyaa| tatra jJAnadharaM kUTamabhivandya samarthya c| ekArbudacaturyuktA'zItikoTipramANitaiH / / 65 / /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 zrI sammedazikhara mAhAtmya bhavyaissaha tapodIkSAM gRhItvA tapa Acaran / dhAtikarmANi sarvANi dagdhyA ghoraM tapo'gninA / / 66 / / kevalajJAnasampannaH zukladhyAnaprayogataH / muniH somadharo muktipadaM prApa sudurlabham / / 67 / / anvayArtha - tatra = usa sammeda parvata para, jJAnadharaM = jJAnadhara nAmaka, phUTa = phUTa kA. abhivandya = praNAma karake, ca = aura, samarthya = acchI taraha se pUjakara, ekArbudacaturyuktA'zItikoTipramANitaiH = eka araba caurAsI karoDa pramANa, bhavyaiHbhavyoM ke, saha = sAtha, tapodIkSAM - tapa,zcaraNa ke liye munidIkSA ko. gRhItvA = grahaNa karake, tapaH = tapazcaraNa, Acaran = Acarate huye arthAt karate huye. ghora tapo'gninA = ghora tapazcaraNa svarUpa agni se. sarvANi = sAre, ghAtikarmANi = ghAtikarmoM ko, dagdhvA = jalAkara, kevalajJAnasamAnnaH = kevalajJAna se sampanna hote arthAta kevalajJAnI hote huye, zukladhyAna prayogataH = zukladhyAna ke prayoga se, muniH = munirAja. somadharaH = somadhara ne, sudurlabham = sunizcita durlabha, muktipadaM = mokSa pada ko, prApa = prApta kara liyaa| zlokArtha . usa sammedazikhara parvata para jJAnadhara nAmaka kUTa ko praNAma karake aura acchI taraha se usakI pUjA karake eka araba caurAsI karor3a saMkhyA pramANa bhavyajanoM ke sAtha tapazcaraNa kA AcaraNa karate huye ghora tapazcaraNa rUpa agni se sAre ghAtiyA karmoM ko jalAkara kevalajJAnI hote huye zukladhyAna ke prayoga se una munirAja somadhara ne jise pAnA nizcita hI durlabha hai aise mokSa pada ko prApta kara liyaa| itthamekasya kUTasya phalaM tatsarvaja phalam / jinendra eva jAnAti nAnyo laghumati yi / / 68 / / yathA zrutaM tathA coktaM sarvaphUTAbhivandanAt / yatphalaM tatphalaM satyaM prApyate naiva yAgbalAt / / 66 / /
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaSThadazaH 473 anvayArtha - ekasya = eka, kaTasya = kaTa kA. itthaM = aisA. phalaM - phala, (Aste = hai), tat = to, sarvaja = sArI kUToM kI vandanA se utpanna, phalaM = phala, jinendra = jinendra bhagavAna hI, jAnAti = jAnate haiM, bhuvi = pRthvI para, anyaH = anya koI, laghumatiH = alpabuddhi. na = nhiiN| sarvakUTAbhivandanAt = sArI kUToM kI vandanA se, yatphalaM = jo phala, yathA = jisa prakAra yA jaisA, (mayA = mere dvArA), zrutaM = sunA, tatphalaM = usa phala ko, tathA = usI prakAra yA vaisA hI, uktaM = kahA gayA. (vastutaH = vAstava meM), yatphalaM :- jo phala, (asti = hai), tatphalaM = vaha phala, satyaM - sacamuca. prApyate = prApta kiyA jAtA hai. (kintu = kintu), vAgbalAt = vANI ke bala se, (vaktuM = kahA), na = nahIM, zakyate = jA sakatA hai| zlokArtha - eka kUTa kI vandanA karane kA jaba aisA phala hai to sArI kUToM kI vandanA se utpanna hone vAlA phala jinendra bhagavAna hI jAnate haiM pRthvI anya koI bhI alpabuddhi nhiiN| mere dvArA to sArI kUToM kI vandanA kA jo phala jaisA sunA gayA hai vaisA hI kaha diyA gayA hai| vastutaH vo phala hai vaha sacamuca meM prApta kiyA jAtA hai kintu vANI ke bala se use kahA nahIM jA sakatA hai| prApyAntaH zucikevalaM svatapasA kRtvA kSayaM krmnnaam| sthityA yatra jagatpatiH ziyapadaM zrIkunthunAtho gataH / / tatpazcAdyata eva yatpraNamanAtsaMsAravArAMnidhim / tI| jJAnadharaM gatAzca bahavaH siddhiM tamIr3e sadA / 70|| anvayArtha .. svasapasA - apane tapazcaraNa se, antaH = antaraGga meM, zucikevalaM - pavitra kevalajJAna ko prApya = prApta karake, jagatpatiH = jagat ke svAmI, zrIkunthunAthaH -- tIrthaGkara prabhu kunthunAtha, yatra = jisa jJAnadhara kUTa para, sthitvA = Thaharakara, karmaNAM = karmoM kA, kSayaM = nAza, kRtvA = karake, zivapadaM
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 zrI sammedazikhara mAhAtmya = mokSa ko, gataH -- gaye, (ca = aura), tatpazcAt = unake, yataH - jisa kUTa se, eva = hI, yatpraNamanAta = jisako praNAma karane se, bahavaH = bahuta sAre bhavya jIva, saMsAravArAMnidhi = saMsAra sAgara ko, tIvA = tairakara, siddhiM = siddhi ko, gatAH = gaye, taM = usa, jJAnadharaM = jJAnadhara kUTa ko, (ahaM = maiM), sadA = hamezA. stuti se praNAma karatA hUM. arthAt unakI stuti karatA huuN| zlokArtha - apane tapazcaraNa se apane meM pavitra kevalajJAna ko prApta karake jagat ke kUTa para sthita hokara sAre karmoM kA nAza karake mokSa ko prApta kiyA aura unake pazcAt jisa kUTa se, jisakUTa ko praNAma karane se bahuta sAre bhavya jIva saMsAra sAgara ko taira kara siddhi ko cale gaye usa jJAnadhara nAmaka kUTa kI maiM sadaiva stuti karatA huuN| [iti dIkSitabrahmanemidattaviracite zrIsammedazailamAhAtmye tIrthaGkara kunthunAthavRtAntapurassaraM jJAnadharakUTavarNanaM nAma SoDazamo'dhyAyaH smaaptH|) (isa prakAra dIkSitabrahma midattaviracita zrIsammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara kunthunAtha ke vRtAnta ko ujAgara karate huye jJAnadharakUTa kA varNana karane vAlA solahavAM adhyAya samApta huaa|}
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptadazamo'dhyAyaH devIbhirdevavaryaizca taM padastutivandanaiH / pUjyaM siddhapadAdhIza jhyaranAthaM namAmyahaM / / 1 / / anvayArtha - padastutivandanaiH = caraNoM kI stuti aura vandanA karane vAle, devavaryaiH = uttama devoM dvArA, ca = aura, devIbhiH = deviyoM dvArA, pUjyaM = pUje jAne yogya, taM = una, siddhapadAdhIzaM = siddhapada ke svAmI, aranAthaM - tIrthaDakara aranAtha ko, hi = hI, ahaM = maiM, namAmi = namaskAra karatA huuN| zlokArtha - caraNoM kI bandanA aura stuti karane meM tatpara uttama vaimAnika devoM aura deviyoM dvArA jo pUjya haiM aise una siddhapada ke adhIzvara tIrthaGkara arahanAtha ko maiM praNAma karatA huuN| tatkathApUrvakaM tasya kUTasya giribhUpateH / mAhAtmyaM zravaNIyaM yacca tadvakSye'haM samAsataH / / 2 / / anvayArtha :- tatkathApUrvakaM - una tIrthakara arahanAtha kI kathA pUrvaka, giribhUpateH = parvatarAja sammedazikhara kA, ca = aura, tasya = usa, kUTasya = kUTa kA, yat = jo, zravaNIyaM = sunane yogya, mAhAtmyaM - mahimA pUrNa mahattva, (Aste = hai), ahaM = maiM, tat = usako samAsataH = saMkSepa se. vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - tIrthakara aranAtha kI kathA pUrvaka parvatarAja sammedazikhara kA aura usa nATaka kUTa kA jo sunane yogya mAhAtmya hai usako maiM saMkSepa meM kahatA huuN| jambUmati mahAdvIpe pUte pUrvavidehake | kacchanAmA mahAdezo sItAyAH sariduttare ||3|| astya hi sadA bhavyAH SaTkarmaniratAstathA / mokSaM yAnti ca yAsyanti nityaM tatrA na saMzayaH / / 4 / /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - jambUmati - jambUvRkSa vAle, mahAdvIpe = vizAla TvIpa meM, pUte = pavitra, pUrva videhake = pUrva videha meM, sItAyAH = sItA nAma kI, sariduttare = nadI ke uttara meM, kacchanAmaka = kaccha nAmaka, mahAdezaH = mahAna deza, asti - hai (thA), tathA = tathA. atra - isa deza meM, sadA = hamezA, SaTkarmaniratAH = chaha Avazyaka karmoM meM lage huye, bhavyAH = bhavya jIva, mokSaM = mokSa ko, yAnti = jAte haiM, ca = aura. nityaM = sadaiva, yAsyanti = jAte raheMge, tatra = usameM, saMzayaH = sandeha, na = nahIM, asti = hai| zlokArtha - jambU nAmaka vizAla dvIpa meM sthita pavitra pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke uttara bhAga meM kaccha nAmaka eka vizAla daza thaa| usa deza meM hamezA chaha Avazyaka karmoM ko karate huye bhavya jIva mokSa jAte haiM aura nitya mokSa jAte rheNge| usameM koI saMzaya nahIM hai| tatra kSemapuraM divyaM dhanadhAnyasamRddhibhiH / pUrNa puNyajanAkIrNa zobhate syarUcA sadA / / 5 / / anvayArtha - tatra = usa kaccha deza meM. puNyajanAkIrNa = puNyAtmA logoM se bharA, divyaM - divya arthAt prakAza ke samAna dhavala, (ca = aura), dhanadhAnyasamRddhibhiH = dhanadhAnya kI samRddhi se, pUrNa -- paripUrNa, kSemapuraM = kSemapura nAmaka nagara, sadA = hamezA, svarUcA = apanI ujjvala kAntirUpa zobhA se, zobhate = suzobhita hotA hai yA thaa| zlokArtha - usa kaccha deza meM puNyAtmA logoM se bharA prakAza ke samAna camakatA dhavala aura dhana dhAnya Adi se pUrNataH samRddha kSemapura nAmaka nagara sadaiva ApanI ujjvala kAnti se suzobhita hotA thaa| tasya rAjA dhanapatiH babhUva sukRtAlayaH / dhanasenA tasya rAjhI rUparAzirivojjvalA / / 6 / / anvayArtha - tasya = usa kSemapura kA. sukRtAlayaH = puNyAtmA, dhanapatiH
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH Andr zlokArtha zlokArtha 477 rAjA huA, tAmA = usa rUparAzi ke samAna ujjvalA = dhanapati nAmaka paNa rAjA kI, rUparAziH iva ujjvala, dhanasenA = dhanasenA nAmaka, rAjJI = rAnI, (AsIt thii| / -- - usa kSemapura nagara meM eka puNyAtmA rAjA dhanapati huA thA jisakI rAnI dhanasenA rUpa rAzi ke samAna ujjvala thI / saH dharmeNAkarodrAjyaM nItimAn nyAyavittamaH / sukhamatyaH prajAstatrasthAH dezasya puNyataH / 17 / / -- = = anvayArtha - nItimAn = nItimAn, nyAyavittamaH - zreSTha nyAya vettA, saH = usa rAjA ne, dharmeNa = dharma mArga se, rAjyaM = rAjya, akarot kiyA, dezasya deza ke. puNyataH = vahA~ sthita prajAH - prajA, sukhamatyaH (Asan = thI / = = = puNya se tatrasthAH sukha se pUrNa, = -- . zreSTha nyAya vettA aura nItipUrNa AcaraNa karane vAle usa rAjA ne dharma mArga se rAjya kiyaa| deza ke puNya se vahA~ kI prajA sukha se rahatI thI / prAtarutthAya tAH sarvAH sukhAdhiyayaM gatAstataH / vardhatAM vardhatAM bhUpa! ityAzIrvacanaM jaguH ||8| * anvayArtha sukhAdhikyaM atyadhika sukha ko gatAH = prApta tAH sarvAH usa sArI prajA ne prAtaH = subaha, utthAya = uThakara, bhUpaH he rAjan!, vardhatAM vardhatAm atizaya vRddhi ko prApta hoo, iti = isa prakAra, AzIrvacanaM - AzISa vacanoM ko, jagu spaSTa rUpa se kahate the| X = - zlokArtha - atyadhika sukha ko prApta unakI sArI prajA prAtaH uThakara - "he rAjan tumhArI vRddhi ho, vRddhi ho" isa prakAra AzISa vacana bolatI thI / tena rAjyaM dhanapatestathA mahIbharturavardhata | yathA nizApaterbimbaM prajAnetrAbhinanditam ||6||
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - tena = prajAjanoM ke AzIrvAda se, mahIbhartuH = rAjA, dhanapatiH = dhanapati kA, prajAnetrAbhinanditaM = prajA netroM ko Anandita karane vAlA, rAjyaM = rAjya, tathA = usa prakAra. avardhat = vRddhi ko prApta huA, yathA = jaise, nizApateH = candramA kA, bimba = bimba, (vardhate = vRddhi ko prApta hotA hai)| zlokArtha' - prajAjanoM ke AzIrvAda se rAjA dhanapati kA rAjya jo prajA ke netroM ko Anandita karane vAlA thA usI prakAra vRddhiMgata huA jaise candramA kA bimba pratidina vRddhiMgata hotA hai| ekadAnandavipine tIrthakRttapasannidhiH / nAmnArhannandanaH prApa jJAnavAn bhavAsevitaH !!1!! zrutvA tamAgataM rAjA sahasotthAya ghAsanAt / sasambhramaM punastatra prItyutpulakitaH gataH / / 11 / / abhivandya muni premNA dharmAn papRccha sArthakAn / zrutvA tAn tanmukhAdAjA viraktassaMsRterabhUt / / 12 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, Anandavipine = AnaMda nAmaka vana meM, jJAnavAn = jJAnI. bhavyasevitaH = bhavya janoM dvArA pUjita, tapasannidhiH = parama tapasvI, nAmnA = nAma se, arhannandanaH = arhannandana, tIrthakRta = tIrthaGkara, prApa = prApta huye arthAt Aye huye haiM, tam = unako, AgataM = AyA huA, zrutvA = sunakara, rAjA = rAjA, AsanAt = Asana se, sahasA = Akasmika rUpa se, utthAya = uThakara, ca = aura, punaH - phira se, sasambhrama = Azcarya ke sAtha, prItyutpulakita: = harSa se romAJcita zarIra, rAjA = vaha rAjA, tantra = vahA~ vana meM, gataH = gayA, muniM = munirAja ko, abhivandya = praNAma karake, premNA = prema se arthAt vinaya se, sArthakAn = sArthaka, upayogI, dharmAn = dharmoM ko, papRccha - pUchA, tanmukhAt = unake mukha se, tAna = una dharmoM ko, zrutvA = sunakara, rAjA = rAjA, saMsRteH = saMsAra se, viraktaH = virakta, abhUt = ho gye| zlokArtha - eka dina AnaMda nAmaka vana meM bhavyajanoM se sevA kiye jAte /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadaza rAjyaM tyaktvA sudharmAtmA saMyuto bahubhUmipaiH / dIkSAM jagrAha mohAkhyagrahasammocanocitAm // 113 // | 4OE huye arthAt pUjita, jJAnI, parama tapasvI tIrthaMkara arhannandana prApta huye- isa prakAra unako AyA huA sunakara vaha rAjA Asana se sahasA uThakara aura Azcarya se punaH harSa se romAJcita zarIra rAjA vana meM gyaa| vahA~ usane munirAja ko praNAma karake vinaya se sArthaka dharma viSayoM ko pUchA tathA unake mukha se una dharmoM ko sunakara vaha rAjA saMsAra se virakta ho gyaa| anvayArtha - bahubhUmipaiH = bahuta rAjAoM se, saMyuktaH = yukta, sudharmAtmA - dharmapAlaka rAjA ne, rAjyaM = rAjya ko, tyaktvA = chor3akara, mohAkhyagrahasammocanocitAm = moha nAmaka graha yA pizAca = ko choDane ke ucita arthAt yogya do munidIkSA ko jagrAha = grahaNa kara liyaa| 'lokArtha - aneka rAjAoM se yukta usa dharmAtmA rAjA ne rAjya chor3akara moharUpI pizAca ko chor3ane meM samartha jainezvarI munidIkSA ko grahaNa kara liyaa| ekAdazAGgavid bhUtvA pUrvAzcApi caturdaza / sandhArya jJAnavAn tadvat zIlavAn suvicAravAn ||14|| SaDuttaradazoktAni kAraNAni vibhAkhya saH / babandha tIrthakRdgotraM tIrthakRdgotraM tapasogreNa dIpitaH ||15|| anvayArtha - ekAdazAGgavid = gyAraha aGgoM ke jAnakAra, bhUtvA = hokara, ca = aura, tadvat = vaise hI, caturdaza = caudaha, pUrvAn pUrvI ko; sandhArya dhAraNa karake jJAnavAn = jJAnI, zIlavAn = cAritradhArI suvicAravAn = suvicAraka, ugreNa = kaThina, tapasA tapazcaraNa se, dIpitaH suzobhita saH = una munirAja ne, SaDuttaradazoktAni - solaha zAstrokta, kAraNAni = kAraNoM ko, vibhAvya acchI taraha se bhAkara, tIrthakRt = tIrthaGkara, gotraM = mahApuNya ko, babandha = bA~dhA | = = = 11
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 zrI sammedazikhara mAhAtmya zlokArtha - gyAraha agoM ke jAnakAra hokara aura vaise hI caudaha pUrvo ko dhAraNa karake jJAnI, cAritradhArI suvicAraka aura kaThina tapazcaraNa se suzobhita una munirAja ne solahakAraNa bhAvanAoM ko bhAkara tIrthakara puNya prakRti ko bAMdha liyaa| tato'ntye svAyuSaH prAjJaH dhRtvA saMnyAsamuttamam / jahI tapaHzucitarnu svAsthidharmAvazeSatAm / / 16 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, svAyuSaH = apanI Ayu ke. antye = aMtima samaya meM, prAjJaH = buddhimAna munirAja ne. uttama = uttama, saMnyAsaM - saMnyAsamaraNa kI vidhi ko, dhRtvA = dhAraNa karake, svAsthicamArcazeSatAm = haDDI-camar3A mAtra zeSa, tapaHzucitanuM = tapasyA se pavitra zarIra ko, jahI - chor3a diyaa| zlokArtha - usake bAda ApanI Ayu ke aMtima samaya meM una buddhimAna manirAja ne uttama saMnyAsa ko dhAraNa karake haDDI-camar3A hI zeSa bacA hai jisameM tapaHpUta zarIra ko chor3a diyaa| tataH sarvArthasiddhiM ca samprApya svatapobalAt / ahamindrapadaM lebhe durlabhaM devadAnavaiH / / 17 / / anvayArtha - ca = aura, tataH = usake bAda, sarvArthasiddhiM = sarvArthasiddhi ko, samprApya = prApta karake, svatapobalAt = apane tapazcaraNa ke bala se, devadAnavaiH = deva aura dAnavoM dvArA, durlabha = kaThinAyI se prApta kiye jAne yogya. ahamindrapadaM = ahamindra pada ko, leme = prApta kara liyaa| zlokArtha ~ aura usake bAda arthAt zarIra chUTa jAne para una munirAja ne sarvArthasiddhi ko pAkara vahA~ deva dAnavoM dvArA jise pAnA durlabha hai aise ahamindra pada ko prApta kara liyaa| AyuzcAtrAbhavattasya tritriMzatsAgaropamam / tatroktAhAranizvAsaH sArddhizca saH harSataH / / 18 / / anantasukhabhuk siddhadhyAnasalInamAnasaH / SaTkamAsAyurabhavat tatra devagaNaiH stutaH / / 16 / /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmadati ... ... . PR M ... - -.- .... E - - - zrI arahanAtha svAmI- nATaka kUTa
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! saptadazaH anvayArtha 48 1 = - = = = atra - isa sarvArthasiddhi meM, tasya = usa ahamindra kI AyuH = umra, tritriMzat tetIsa sAgaropamaM - sAgara pramANa, abhavata = thI, ca = aura tatra vahA~ uktAhAranizvAsaH = jitanA kahA gayA hai utane samaya meM AhAra aura nizvAsa vAlA, sArddhiH Rddhi sahita anantasukhabhuk = anantasukha ko bhogatA huA, ca = aura, siddhadhyAnasaMlInamAnasa: siddhoM ke dhyAna meM magna mana vAlA, saH yaha deva, harSataH harSa se, SaTkamAsAyuH = chaha mAha kI Ayu vAlA. abhavat usa dazA meM devagaNaiH devoM ke samUha se, stuti kiyA gyaa| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM usa ahamindra kI Ayu tetIsa sAgara pramANa thI vahA~ vaha zAstra meM kahe anusAra AhAra aura zvAsocchvAsa lene vAlA arthAt tetIsa varSa meM AhAra tathA tetIsa pakSa meM zvAsecchvAsa lene vAlA huaa| Rddhi sahita, akSINa sukha ko bhogane vAle aura siddha bhagavantoM ke dhyAna meM mana lagAne vAle usa deva kI mAtra chaha mAha Ayu zeSa rahI taba usa avasthA meM devatAoM dvArA vaha stuta huA / taMtra = athAvatAracaritaM vakSye tasya mahAtmanaH / zravaNAtpAtakaghnaM yat sarvamaGgalakAraNam ||20|| anvayArtha = huA, stutaH = = atha = aba, tasya usa, mahAtmanaH = tIrthaGkara satvI mahAn AtmA arthAt deva ke avatAracaritaM = sarvArthasiddhi se avatarita hone ke carita ko, vakSye = kahatA hUM, yat = jo, zravaNAt = sunane se, pAtakraghnaM pApoM ko naSTa karane vAlA, ( ca = aura), sarvamaGgalakAraNam = sAre maGgaloM kA kAraNa, ( asti = hai ) | = zlokArtha - aba maiM usa mahAn AtmA arthAt tIrthaGkara satcI ahamindra deva ke avatarita hone ke carita ko kahatA huuN| jisa carita ko sunane se pApoM kA nAza hotA hai aura jo sAre maGgala kAryoM kA kAraNa hai /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 zrI sammedazikhara mAhAtmsa jambUdvIpe zubhe kSetre bhArate kurUjAGgalaH | dezo mahAn hastinAgapuraM tatra mahojjvalam / / 21 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, zubhe = zubha. bhArate = bharata nAmaka, kSetre :- kSetra meM, kurUjAGgalaH = kurUjAr3agala nAmaka, mahAna = eka vizAla, dezaH = deza, (asti = hai) tatra = usa deza meM, mahojjvalaM = atyadhika cila, hastinAgapuraM = hastinAgapura, (asti = hai)| zlokArtha - jambUdvIpa ke zubha bharata kSetra meM kurUjAGgala eka mahAn deza hai jahA~ hastinAgapura nAmaka atyadhika ujjvala arthAt kIrti se dhavala eka nagara haiN| somavaMzodbhavastasya rAjA nAmnA sudarzanaH / mitrasenA'bhavatasya rAjJI sukRtasatkhanI / / 22 / / anvayArtha - tasya = usa, hastinAgapura nagara kA, rAjA = rAjA, somavaMzodbhavaH -- somavaMza meM utpanna, nAmnA = nAma se sudarzana, abhavat = huA thA. tasya = usa rAjA kI, sukRtasatkhanI = puNya kI khAna svarUpa arthAta atizaya puNyazAlinI, mitrasenA - mitrasenA nAmaka, rAjJI = rAnI, abhavat = thii| zlokArtha -- usa hastinAgapura nAgapura nagara kA somavaMza meM utpanna sudarzana nAmaka eka rAjA huA thA jisakI mitrasenA nAmaka rAnI atizaya puNyazAlinI thii| dhanadena kRtA ratnavRSTiH sadmani caitayoH punaH / SaNmAsebhyo hi pUrvaM ca prajAvismayakAriNI 1123|| anvayArtha - punaH ca = aura phira, etayoH = ina rAjA rAnI ke, sadmani = mahala meM, dhanadena = kubera dvArA, SaNmAsebhyaH = chaha mAsa se. pUrva = pahile. hi = hI, prajAvismayakAriNI = prajAjanoM meM vismaya-Azcarya utpanna karane vAlI, ratnavRSTiH = ratnoM kI varSA, kRtA = kI gyii| zlokArtha - phira ina donoM rAjA rAnI ke mahala meM kubera ke dvArA chaha
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAntadazaH 483 mAha pahile se hI prajAjanoM meM vismaya-Azcarya paidA karane vAlI ratnavRSTi kI gyii| phAlguNasya tRtIyAyAM zuklAyAmantyabhe zubhe / ekadA ratnaparya? suptA rAjhI sulakSaNA / / 24 / / aharmukhe dadazaiMSA svapnAn SoDazacottamAn / mukhe praviSTaM mAtaGga nidrAM jahA~ satI / / 25 / / bhUpAlanikaTaM harSAt gatA svapnaphalaM tataH / zrutvA pulakitAGgI sA garbhe'dhArayadIzvaram / / 26 / / taddinAnnavamAsAntaM devastrIkRtasevanA / prAsUta sottamaM putraM sarvaputraziromaNim / / 27 / / anvayArtha - ekadA - eka bAra, phAlguNasya = phAlguna mAsa ke zuklAyAM = zuklapakSa kI, tRtImAgAM - tRtImA timile jina, bhe :zubha, antya = aMtima abhijit nakSatra ke rahane para, ratnaparyar3ake = ratnakhacita palaGga para, suptA = soyI huyI, sulakSaNA = sadguNoM se lakSita, eSA = isa. rAjJI = rAnI mitrasenA ne, aharmukhe - dina ke mukha svarUpa prAta: kAla meM, uttamAn = uttama, SoDaza = solaha, svapnAna =: svapnoM ko, ca = aura, mukhe = mukha meM, praviSTaM = praveza karate huye, mAtaGga = hAthI ko, dadarza = dekhA, satI = zIlavatI usa rAnI ne, nidrA = nidrA ko, jahA~ = choDa diyA, harSAta = prasanna mana se, bhUpAlanikaTa : rAjA ke pAsa, gatA = gayI, tataH = una se. svapnaphalaM = svapnoM kA phala, zrutvA = sunakara, pulakitAGgI = romAJcita zarIra vAlI, sA = usa rAnI ne, garbha = garbha meM, IzvaraM = tIrthaGkara prabhu ko, adhArayat = dhAraNa kiyA, tadidanAt = usa dina se, navamAsAntaM = nau mahine taka, devastrIkRtasevanA = deviyoM dvArA kI gayI hai sevA jisakI aisI, sA = usa rAnI ne, sarvaputraziromaNi = sAre putroM meM siramaura arthAt sarvazreSTa, uttama = sarvottama. putraM = putra ko, prAsUta = janma diyaa|
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtya zlokArtha - eka bAra phAlguna sudI tRtIyA ko zuma abhijita nakSatra kA udaya hone para ratnakhacita palaMga para zubha lakSaNoM se lakSita tathA soyI huI rAnI mitrasenA ne prAtaH belA meM uttama solaha svapnoM ko aura apane mukha meM praviSTa hote huye hAthI ko dekhaa| usake bAda nidrA chor3akara jAgI huyI rAnI harSa se rAjA ke pAsa gaI / rAjA ke mukha se svapnoM kA phala sunakara romAJcita zarIra vAlI usa rAnI ne garbha meM tIrthaGkara prabhu ko dhAraNa kiyA / usa dina se nau mahine taka deviyoM dvArA jisakI sevA kI gaI aisI usa rAnI ne sAre putroM meM siramaura arthAt sarvazreSTha sarvottama putra ko janma diyaa| tadA devendra Agatya premavisphAritekSaNaH / sakautukaM suraiH sArdhaM samAdAya prabhuM mudA / / 28 / / hemAcalaM jagAmAtha pANDukAyAM jagatpatim / samAropya ghaTairdIdhairdevAnItaiH suvegataH / / 26 / / kSIrodasalilapUrNabhiSakaM jagadgurAH / cakAra vidhiyattatra jayanirghoSamuccaran / / 30 / / anvayArtha -- tadA = tabhI, premavisphAritekSaNaH = prema yA vinaya se khule haiM netra jisake aisA vaha, devendraH = indra ne, suraiH = devatAoM ke, sAdha = sAtha, (tatra = vahA~), Agatya = Akara. sakautukaM = kautuka sahita, prabhuM = tIrthakara zizu ko, samAdAya = lekara, mudA = prasanna mana se, hemAcalaM = sumerU parvata ko, suvegataH = teja gati se, jagAma = gayA. atha = isake bAda, pANDukAyAM = pANDuka zilA para, jagatpati = jagat ke svAmI ko, samAropya = virAjamAna karake, devAnItaiH = devoM dvArA lAye gaye, kSIrodasalilapUMrNaiH = kSIrasAgara ke jala se bhare, dIrghaH = bar3e-bar3e, ghaTaiH= kalazoM se, tatra = vahA~. jayanirghoSa - jaya jayakAra dhvani ko, uccaran = karate huye, vidhivat = vidhipUrvaka. jagadguroH = tIrthaGkara zizu kA. abhiSeka == abhiSeka, cakAra = kiyaa| zlokArtha - tabhI prema yA vinaya se sphArita netra vAle indra ne devatAoM
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH ke sAtha vahA~ Akara tathA kautukapUrNa hokara prabhu ko lekara teja gati se arthAt jaldI hI sumerU parvata para calA gyaa| isake bAda vahA~ pANDukazilA para jagatpati zizu ko baiThAkara devoM dvArA lAye gaye kSIra sAgara ke jala se bhare huye bar3e-bar3e kalazoM se jayadhvani kA uccAraNa karate huye jagatgurU tIrthakara zizu kA vidhipUrvaka abhiSeka kiyaa| punargandhodakairdevamabhiSicyAtha bhUSaNaiH / divyaiH sambhUSya devezaM kRtavAn tanmuti hariH / / 31 / / anvayArtha :- atha = aura, gandhodakaiH = sugandhita jala se. punaH = dubArA, devaM = prabhu kA, abhiSicya = abhiSeka karake, divyaiH = divya, bhUSaNaiH = AbhUSaNoM se, devezaM - una tIrthaGkara prabhu ko, sambhUSya = alaGkRta karake, hariH = indra ne, tannutiM = unakI vandanA stuti ko, kRtavAn = kiyaa| zlokArtha . sugaMdhita jala se punaH prabhu kA abhiSeka karake aura divya AbhUgoM ko unheM munAmija mArake indra ne TamakI vandanA kii| bhUyassamprApya devendro hastinAgapuraM mudaa| bhUpAGgaNe prabhuM premNA saMsthApyAdha samarcitam / / 32 / / tANDavADambaraM kRtvA tasyAgne sa pazyataH / tasyAranAma kRtavAn smaraNAtsarvasiddhidam / / 33 / / mAtre samarpya pazcAttaM sudarzanAbhimatena s| jayadevamaghoccArya gataH ravargaM sahAmaraiH / / 34 / / anvayArtha - atha = anantara, devendraH = devoM kA svAmI indra, mudA = harSa se, bhUyaH = punaH. hastinAgapuraM = hastinAgapura ko, saMprApya = prApta karake, bhUpAGgaNe = rAjA ke AMgana meM, premNA = sneha athavA vinaya se, samarcitaM = pUjA kiye jAte huye, prabhu = prabhu ko, saMsthApya = sthApita karake, pazyataH = dekhate huye, tasya = prabhu ke, agre = Age, tANDavaM = tANDava nRtya ko. kRtvA = karake, saH = usa indra ne, tasya = unakA, smaraNAt
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrI sammedazikhara mAhAtmya = smaraNa se, sarvAsiddhidaM = sArI siddhiyoM ko dene vAlA, aranAmaka = aranAtha nAma, kRtavAn = kiyA, pazcAt = isake bAda, taM = una zizu tIrthaGkara ko, mAtre = mAtA ke liye. samarpya = dekara, sudarzanAbhimatena = rAjA sudarzana ke. abhitena - anumati prApta kara lene se, atha = aura, jaya devam = prabhu kI jaya ho, (iti = aisA), uccArya = kahakara. amaraiH = devatAoM ke sAtha, saH = vaha, svarga = svarga ko, gataH = calA gyaa| zlokArtha - vaha devendra prasanna hotA huA punaH hastinAgapura A gayA vahA~ rAjA ke A~gana meM vinayapUrvaka pUjA kiye jAte huye prabhu ko sthApita karake dekhate huye una prabhu ke sAmane usa indra ne tANDava nRtya kiyA aura usakA ramaNa se gArvasiddhidAyaka nAma aranAtha kara diyaa| phira prabhu ko mAtA ke liye sauMpakara aura rAjA sudarzana se anumati le lene ke kAraNa prabhu kI jaya ho aisA kahakara devatAoM ke sAtha svarga ko calA gyaa| kunthunAthAccaturbhAgapalyakAle gate prabhuH / arastanmadhyasaJjIvI babhUva jagatAM patiH / / 35 / / anvayArtha * kunthunAthAt - tIrthaGkara kunthunAtha se. caturbhAgapalyakAle = cauthAI palyakAla. gate = bIta jAne para. tanmadhyasaJjIvI = usa kAla ke andara hI jinakA jIvana sammilita hai aise, jagatAM = jagat jIvoM ke. patiH = svAmI, araH = aranAtha, prabhuH = bhagavAna, babhUva = huye| zlokArtha -- tIrthaGkara kunthunAtha ke bAda cauthAI palya kAla bIta jAne para usa kAla meM hI jinakI Ayu antarbhUta hai aise aranAtha prabhu utpanna huye| caturyuktAzItizceti sahasrAyuH purIzvaraH / triMzadhyApazarIro'yaM babhUvAtIya sundaraH 1|36 / / anvayArtha - ayaM = yaha, purIzvaraH = prabhu, caturyuktAzItiH = caurAsI, sahasrAyaH = hajAra Ayu vAle. ca = aura, triMzaccApazarIraH
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48.19 saptadazaH = tIsa dhanuSa pramANa zarIra vAle, atIya = atyadhika, sundara = kAmadeva jaise sundara, babhUva = huye| zlokArtha - yaha prabhu caurAsI hajAra varSa kI Ayu vAle aura tIsa dhanuSa / pramANa zarIra vAle atyadhika sundara the| hepaka: zatakAmAnAM taptajAmbUnadadyutiH / pratyahaM mohayAmAsa pitarau bAlakelibhiH / / 37 / / anvayArtha - taptajAmbUnadadyutiH = tapAye huye svarNa kI kAnti ke samAna, (ca - aura), zatakAmAnAM = saikar3oM kAmadevoM ke liye, hepaka: = lajjAkAraka, (prabhuH = una prabhu ne), bAlakelibhi: = bAlakrIDAoM se, pratyahaM = pratidina, pitarau = mAtA-pitA ko. modAyAmAsa = prasanna kiyA / zlokArtha - tapAye huye sone kI kAnti samAna sundara aura saikar3oM kAma devoM ko lajjita karate huye una zizu prabhu ne apanI bAla krIDAoM se mAtA-pitA ko prasanna kiyaa| ekaviMzatisAhasravarSANi krIDanAdibhiH / bAlye tasya vyatItAni zAradIndusamadyutteH / / 38 / / anvayArtha - tasya = una, zAradIndusamadhuteH = zarada Rtu ke candramA ke samAna hai kAnti jinakI aise prabhu ke. ekaviMzatisAhasravarSANi = ikkIsa hajAra varSa, bAlye = bAlyakAla meM, krIDanAdibhiH = krIDA Adi ke dvArA, vyatInAni = bIta gye| zlokArtha - zarada Rtu ke candramA ke samAna kAnti vAle una zizu tIrthaGkara ke ikkIsa hajAra varSa bAlyakAla meM krIr3A Adi se vyatIta ho gye| pitRrAjyaM tato labdhaM cakravartyabhavatprabhuH / tatrApi mohajastasya mado nAbhUnnRpazriyA ||36 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, prabhuH = prabhu ne, pitRrAjyaM = paitRka rAjya, labdhaM = prApta kiyA, ca = aura, cakravartI = cakravartI samrAT, abhavat = huye, tatrApi = cakravartI hone para bhI, tasya = unake.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4E8 zrI sammedazikhara mAhAtmya nRpazriyA = rAjalakSmI ke kAraNa, mohajaH = moha se janita, madaH = ahaMkAra, na = nahIM, abhUt = huaa| zlokArtha - usake bAda prabhu ne pitA ke rAjya ko prApta kiyA aura cakravartI ho gaye | cakravartI hone para bhI unake rAjalakSmI ke kAraNa hone vAlA moha se janita hone vAlA ahaMkAra nahIM huaa| ekadAyaM nRpArAdhyaH cakravartI susaudhagaH / tatra payodharaghaTAmadhe kamanIyAM ca dadarza hi||4|| anvayArtha - ekadA = eka di| = yA mAdhyaH :: rAgA. se ArAdhita, cakravartI = cakravartI, susaudhagaH = mahala ke Upara baiThe huye, AsIta :- the, ca = aura. tatra = vahA~. (saH = unhoMne), abhre - AkAza meM, hi = hI, kamanIyAM = sundara acchI lagane vAlI, payodharaghaTA = bAdaloM kI ghaTA ko, dadarza = dekhaa| zlokArtha - eka dina yaha cakravartI rAjAoM se ArAdhita hotA huA mahala para baiThA thA vahA~ usane AkAza meM hI bAdaloM kI sundara kamanIya ghaTA ko dekhaa| tatkSaNAdeva khe lInAM dRSTvA tAM rAjabhogataH / viraktahRdayo bhUtvA tapassAramamanyata / / 41 / / anvayArtha tarakSaNAt = usa samaya. eva = hI, tA = usa meghoM kI badalI ko. khe = AkAza meM, lInAM = vilIna hotI, dRSTvA = dekhakara, rAjabhogataH = rAjya sambandhI bhogoM se, viraktahRdayaH = virakta mana vAlA, bhUtvA = hokara, tapaH = tapazcaraNa ko, sAraM = sArabhUta, amanyata = mAnane lgaa| zlokArtha - usI samaya vaha rAjA usa sundara badalI ko AkAza meM hI vilIna hotI dekhakara rAjya ke bhogoM se virakta mana hokara tapazcaraNa ko sArabhUta mAnane lgaa| tadA sArasvatAstatra prAptA devaM pratuSTuyuH / dhanyosi tvAM vinA ko'tra kuryAdevaM vivecanam / / 4 / / anvayArtha - tadA = tabhI, tatra = vahA~. prAptAH = upasthita huye, laukAntika
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH __456 devoM ne, devaM = prabhu kI, pratuSTuvuH = stuti kI, (tvaM = tuma), dhanyaH = dhanya, asi = ho, tvAM = tumhAre, vinA = vinA, atra = yahA~, evaM - isa prakAra, vivecanaM = bheda jJAna paraka vicAra ko. ka; - kauna, kuryAt = kre| zlokArtha - tabhI vahA~ upasthita huye laukantika devoM ne prabhu kI stuti kI aura kahA he prabhu! tuma dhanya ho tumhAre sivA yahA~ aura ___ kauna hai jo aisA bhedavijJAna paraka vicAra kre| indrastadaiva samprAptastadAnI lAM prabhAmayIm / vaijayantI samArUhya zibikAM bhAskaradyutiH / / 43|| sahetukavanaM ramyaM prApa devagaNastutaH / mAghe zukladazamyAM sa revatyAM sattapovane / / 44 / / sahasrabhUmipaiH sArdhaM dIkSAM dhRtvA sthamAnase / manaHparyayanAmAnaM prabodhaM labdhavAn prabhuH / / 45 / / anvayArtha - tadaiva :- taba hI, indraH = indra, samprAptaH = A pahu~cA, devagaNastutaH -- devatAoM ke samUha se stuta, (ca = aura), bhAskaradyutiH = sUrya ke samAna kAnti vAle prabhu, (api = bhI), tadAnI = usa hI samaya, pragAmI = kAntiyukta, vaijayantI . vaijayantI nAmaka, tAM - usa. pAlakI = pAlakI para, samAruhya = car3hakara, ramyaM = ramaNIya, sahetukavanaM = sahetukavana ko, prApa = prApta ho gaye, saH = una, prabhuH = prabhu ne, mAghe - mAgha mAsa meM, zukladazamyAM = zukla pakSa kI dazamI ke dina, revatyAM = revatI nakSatra meM, sattapovane = zuma tapovana meM, sahasrabhUmipaiH = eka hajAra rAjAoM ke, sAdha = sAtha, dIkSAM = muni dIkSA ko, dhRtvA = dhAraNa karake, svamAnase = apane mAnasa meM, manaHparyayanAmAnaM = manaHparyaya nAmaka, prabodha = jJAna ko, labdhavAn = prApta kara liyaa| zlokArtha - tabhI indra vahA~ A gayA tathA sUrya ke samAna kAnti vAle aura devoM ke samUha se stuti kiye jAte huye pramu bhI usI samaya kAntimayI vaijayantI nAmaka pAlakI para car3hakara ramaNIya
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 zrI sammedazikhara mAhAtmya sahetuka vana meM cale gye| usa zubha tapovana meM mAgha sudI dazamI ko revatI nakSatra meM una prabhu ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha munidIkSA dhAraNa karake apane aMtaraGga meM manaHparyaya nAmaka jJAna prApta kara liyaa| dvitIyadivase cakrapure bhikSArthamAgataH / aparAjitabhUpena bhojitaH zraddhayA mudaa||46|| paJcAzcaryeNekSaNAttena hRSTena bahuvanditaH / kRpAIyAdizA vIkSya taM punaH prApya tadvanam / / 47 / / chadmasthaH SoDazAbdaM sa tapa ugraM samAcaran / caturghAtIni saMhRtya sutIkSNena tapo'sinA / / 48 / / dvAdazyAM kArtike mAse zuklapakSe jgtprbhuH| rasAlatarUmUle ca kevalajJAnamAptavAn / / 46 / / anyayArtha - dvitIyadivase = dasare dina, (saH - vaha girAja). bhikSArtha = bhikSA ke liye, cakrapura = cakrapura nagara meM, AgataH = Aye. (tatra - vahA~). mudA = prasannacitta, aparAjitabhUpena = aparAjita nAmaka rAjA dvArA, zraddhayA = zraddhA ke sAtha, saH = vaha. gojitaH = bhojana karAye gaye, ca = aura, paJcAzcaryeNekSaNAt = pA~ca AzcaryoM ko dekhane se, hRSTena = harSita. tena = usa rAjA dvArA, bahavanditaH = cAra bAra praNAma kiye gaye. (saH = unhoMne), kRpAyA = kRpA se saMsikta AI, dizA = dRSTi se, taM = usa rAjA ko. vIkSya = dekhakara, punaH = dubArA, tadvanaM = usa vana ko, prApya = prApta karake. SoDazAbdaM = solaha varSa taka, ugraM = kaThina, tapaH = tapazcaraNa kA, samAcaran = samyaka AcaraNa karate huye. chadmasthaH = alpajJAnI, saH = una, jagatprabhuH -- munirAja ne. sutIkSNena = atyaMta painI, tapo'sinA = tapazcaraNa rUpI talavAra se. caturghAtIni = cAra ghAtiyA karmoM kA, saMhRtya = saMhAra karake. kArtika mAse = kArtika mAha meM, zuklapakSe = zuklapakSa meM, dvAdazyAM = dvAdazI ke dina, rasAlatarUmUle = rasAla arthAt
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 469 saptadazaH Ama ke per3a ke nIce, kevalajJAnam = kevalajJAna ko, AptavAn - prApta kara liyaa| zlokArtha - vaha munirAja dUsare dina bhikSA ke liye cakrapura nagara meM A gaye yahA~ prasannacitta rAjA aparAjita ne zraddhApUrvaka unheM bhojana karAyA aura paMcAzcaryoM ko dekhane se harSa se puSTa usa rAjA dvArA vaha munirAja bAra bAra praNAma kiye gye| kRpA se bhIgI dRSTi dvArA usa rAjA ko dekhakara punaH vana meM Akara, solaha varSa taka kaThina tapazcaraNa karate huye alpajJAnI una munirAja ne atyaMta painI yA tIkSNa tapa rUpI talavAra se cAroM myAtiyA~ kamoM kA saMhAra karake kArtika sudI bAraha ke dina Ama ke per3a ke nIce kevalajJAna ko prApta kara liyA / tadA samavasAre'tha zakrAdisuranirmite / yathokttakunthu'senAdijvaladvAdazakoSTake ||50 / / bahuzobhAsabhAyukte sthito'yaM jagadIzvaraH / divyaghoSeNa sampRSTo bhacyaiH sukRtamujjagau ||51 / / anvayArtha - atha = isake bAda, tadA = tabhI, zakrAdisuranirmite = indra Adi devatAoM dvArA nirmita, yathoktakunthu'senAdijvaladdvAdaza koSTake = jaise kahe gaye haiM una kunthusena Adi gaNadharoM evaM anya bhavyajIvoM se zobhita bAraha koThoM vAle, bahuzobhAsabhAyukte = anekavidhazobhA vAlI dharmasagA se yukta, samavasAre - samavasaraNa meM sthitaH = virAjamAna, ayaM - yaha, jagadIzvaraH = jagat ke prabhu tIrthaGkara aranAtha, bhavyaiH = bhavyajIvoM dvArA. sampRSTaH = pUche gaye, (tadA = taba), divyaghoSeNa = divyadhvani dvArA, sukRtaM = dharmopadeza yA puNyopadeza ko. ujjagau = utkRSTatayA aura suvizada rUpa se kahane lge| zlokArtha - kevalajJAna hone ke bAda usI samaya indra Adi devoM dvArA race gaye va jaisA krama kahA gayA hai tadanusAra kunthusena Adi gaNadharoM evaM bhavya jIvoM se zobhita bAraha koThoM vAle tathA uneka prakAra kI zobhA se yukta dharmasabhA rUpa samavasaraNa meM
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrI sammedazikhara mAhAtmya virAjamAna yaha jagat ke prabhu tIrthaGkara aranAtha bhavya jIvoM dvArA pUche gaye aura unhoMne divyadhvani dvArA dharmopadeza yA puNyopadelA ko unmA" : kiyA arthAt spaSTa rUpa se dharma kA upadeza diyaa| puNyakSetreSu viharan maasaavdhitnusthitiH| saMhRtya divyanirghoSa gataH sammedaparvatam / 52 / / anvayArtha - puNyakSetreSu = puNyakSetroM meM, viharan = vihAra karate huye, mAsAyadhitanusthitiH = eka mAha zarIra kI sthiti vAle prabhu, divyanirghoSaM - divyadhvani ko, saMhRtya = rokakara- sameTakara, sammaMdaparvataM = sammedazikhara parvata para, gataH = gye| zlokArtha - puNya kSetroM meM vihAra karate huye zarIra kI sthiti eka mAsa paryanta rahane para ye prabhu divyadhvani ko sameTakara yA rokakara sammedazikhara parvata para cale gye| tatra nATakanAmni kUTe sthitazca sa udAradhIH / zukladhyAnasamArUDhaH varaM yogaM prasAdhayan / / 53 / / caitrAmAyAM sahasaissaha munibhirmuditAzayaH / gatastannATakAtkUTAt nirvANaM vizvadurlabham / / 54 / / anvayArtha - tatra = usa sammedazikhara para, nATakanAmni = nATaka nAmaka, kUTe = kUTa para, saH = vaha, udAradhIH = vistRta dhuddhi arthAt kevalajJAnI aranAtha, sthitaH = sthita ho gaye, ca = aura. zukladhyAnasamArUDhaH = zukladhyAna meM ArUDha huye, varaM = zreSTha sarvottama yogaM = yoga ko, prasAdhayana = sAdhate huye, caitrAmAyAM = caitra mAsa kI amAvasyA ke dina. muditAzayaH = moda va sukha ke Azaya svarUpa srota arthAt anaMta sukhI vaha aranAtha, tannATakAt = usa sammedazikhara parvata kI nATaka kUTa se. vizvadurlabham = vizva ke liye durlabha, nivArNa = nirvANa ko, sahasaiH = eka hajAra, munibhiH = munirAjoM ke. saha = sAtha, gattaH = gye| zlokArtha - usa sammedazikhara kI nATaka nAmaka kUTa para kevalajJAnI prabhu
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH tIrthaGkara aranAtha sthita ho gaye aura zukladhyAna meM acchI taraha ArUr3ha hote huye evaM sarvottama yoga ko sAdhate huye caitramAsa kI amAvasyA ko anaMtasukha ke nidhAna yA parama moda ke Azaya aranAtha prabhu usa nATaka kUTa se hI eka hajAra muniyoM ke sAtha mokSa cale gye| ekonazatakoTyazca lakSAstAvanta eva hi / tAvantyeva sahasrANi ityuktA muninAyakAH / / 55 / / anye'pi bahavaH siddhi prAptAste'smAdanIzvarI / suprabhenAtha bhUpena saGghapUjanapUrvakam / / 56 / / yAtrA sammedazailasya kRtA tasya kathAM zRNu / jambUdvIpe videhe'sti pazcime sakalAbhidhaH / / 57 / / dezo mahAn bhadapuranAma tatra samyak prakAzate / tasya rAjA nandaseno mahAzUratamo'bhavat / / 58 / / anvayArtha - ekonazatakoTyaH = ninyAnave karor3a, tAvanta = utane, eva = hI, lakSAH = lAkha, tAvanti = uttane, eva = hI. sahasrANi = hajAra, iti = isa saMkhyA se, uktAH = kahe gaye, muninAyakAH -- munizreSTa, ca = aura, anyepi = anya bhI, bahavaH = aneka, te = bhavya jIva, asmAt = usa nATaka kUTa se, anazvarIm = zAzvat, siddhiM = siddhi arthAt mokSa ko, prAptAH = prApta huye| atha = isake bAda, suprabhena = suprabha nAmaka, bhUpena = rAjA dvArA, saGghapUjanapUrvakam = pahile saMgha kI pUjA karake, sammedazailasya = sammedazikhara parvata kI, yAtrA - yAtrA, kRtA = kI, tasya = usa rAjA kI, kathAM = kathA ko, zRNu = suno, jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, pazcime = pazcima. videhe = videha kSetra meM, sakalAbhidhaH = sakala nAmaka, mahAn = eka mahAn, dezaH = deza, asti = hai yA thA, tatra = usa deza meM, bhadrapuranAma = bhadrapura nAmaka, (puraM = nagara), samyak = acchI taraha se, prakAzate = suzobhita hotA hai, tasya = usa
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 zrI samodazikhara mAhAtmya nagara kA, nandasenaH = nandasena nAmaka, mahAzUratamaH = mahAn yoddhAoM se sarvazreSTha, rAjA = rAjA. abhavat = huaa| zlokArtha - ninyAnave karoDa, ninyAna lAkha. ninyAnave hajAra munirAja aura anya bhI aneka bhavya jIva isa kaTa se mokSa ko prApta huye haiM tathA isake bAda suprabha rAjA ke dvArA caturvidha saMgha kI pUjA karake sammedazikhara parvata kI yAtrA kI gyii| usa rAjA kI kathA ko suno| jambUdvIpa meM pazcimavideha kSetra meM sakala nAmaka eka mahAna deza hai usameM bhadrapura nAma kA eka nagara suzobhita hotA hai| usa nagara kA rAjA nandasena eka sarvazreSTha yoddhA thA | vijayAkhyA tasya rAjJI caturthA dAna tatparA / tayA saha sudharmAtmA bhujan bhogAnmahIpatiH / / 5 / / vicAryAsI bahudAnAni dattavAn prativAsaram / dUrIkRtya sa dInAnAM duHkhaM vAJchitadAnataH / / 60 / / sarvasadguNasampanno rarAja kSitimaNDale / ekadAsau sabhAmadhye siMhAsanagato nRpaH / / 61 / / sajjIkRtya svAtmAnaM babhau bhAnurivAparaH / vanapAlastadAbhyetya prasUnanicayaM varam / / 2 / / atha nRpasya purataH surabhIkRtaM vai diGmukham / ekaM kusumamAdAya kautukena mahIpatiH / / 63 / / bhAmayAmAsa vegena karasthaM harSitAnanaH / tasmAt prapAta bhramaro mRta eya sabhAbhuvi / / 64 / / anvayArtha .. tasya = usa rAjA kI, vijayAkhyA = vijayA nAmaka, rAjJI = rAnI, caturdhA - cAra prakAra se. dAnatatpara = dAna dene meM utsuka va pravINa, (AsIt = thI), tayA = usake, saha - sAtha. bhogAn = bhogoM ko, bhuJjan = bhogate huye, sudharmAtmA = saddharma kA pAlana karane vAle, asau = usa, mahIpatiH = rAjA ne, vicArya = soca samajhakara, prativAsaraM = pratyeka dina, bahudAnAni = bahuta dAna, dattavAn = diyA, (iti = isa || ||
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH prakAra), vAJchitadAnataH = cAhe gaye dAna se, dInAnAM = dIna yAcakoM ke, duHkhaM = duHkha ko. dUrIkRtya = dUra karake, sarvasadguNasampanna - sAre sadguNoM se yukta huA, saH = vaha rAjA bhitimaNDale - pathalI tara rAja = suzobhita huaa| ekadA = eka dina, svAtmAnaM = apane Apako, sajjIkRtya = susajjita karake, siMhAsanagataH = siMhAsana para baiThA huA, nRpaH = rAjA, sabhAmadhye = sabhA meM. aparaH = dUsare. bhAnuH iva = sUrya ke samAna, babhau = suzobhita huaa| atha = tatpazcAt, vanapAlaH = eka vanapAla ne, abhyetya = Akara, napasya = rAjA ke, purataH = sAmane, diDamakhaM - sabhI dizAoM ke kucha bhAga ko. ca = sacamuca, surabhIkRtaM = sugandhita kara dene vAle, varaM = sundara prasUnanicayaM = phUloM ke samUha ko. (kSiptavAn = rakha diyA), tadA = evaM, harSitAnanaH = grasannamukha, mahIpatiH = rAjA ne, kautukena - kautuka se, tataH = usa puSpa ke piTAre se, eka - eka, kusuma = phUla ko, AdAya = lekara, karasthaM = hAtha meM sthita, usa puSpa ko, vegena = gati se vegapUrvaka, bhrAmayAmAsa = ghumA diyA. tasmAt = ghumAne para usa phUla se, mRtaH = marA huA, bhramaraH - eka bhIrA, sabhAbhuvi = sabhA kI bhUmi para, eva = hI, prapAta = gira pdd'aa| zlokArtha - usa rAjA kI vijayA nAma kI rAnI thI jo cAra prakAra ke dAna dene meM tatpara rahatI thii| usa rAnI ke sAtha bhogoM ko bhogatA huA vaha dharmAtmA rAjA soca samajhakara pratidina bahuta dAna detA thaa| isa prakAra yAcakoM ke liye unake icchita dAna dene se dInoM ke duHkha dUra karake tathA sabhI sadguNoM se yukta vaha rAjA pRthvI maNDala para suzobhita hone lgaa| eka dina apane Apako alaGkRta karake siMhAsana para baiThA huA rAjA sabhA meM dvitIya sUrya ke samAna suzobhita ho rahA thaa| isI samaya eka vanapAla ne vahA~ Akara rAjA ke sAmane sabhI dizAoM ke hissoM ko sugandhita kara dene vAlI eka
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 __ zrI sammedazikhara mAhAtmya phUloM kI TokarI ko rakha diyA taba rAjA ne prasanna mukha hote huye usa TokarI me se eka pAla lekara aura hAtha meM sthita karake use vega se ghumA diyaa| aisA karane para usa phUla se eka marA huA bhauMrA usI sabhA kI bhUmi para hI gira pdd'aa| tenaiva hetunA rAjA tadaiva virto'bhvt| rAjyaM sundaraputrAya dattvAgAdaTavIM prabhuH / / 65 / anvayArtha / tena = usa, eva = hI. kAraNa = kAraNa se, rAjA = rAjA, tadaiva = usI samaya, virataH = bhogoM se virakta. abhavat = " ho gayA, (ca = aura), prabhuH = vaha prabhu, sundaraputrAya = sundara nAmaka putra ke liye. rAjyaM = rAjya ko, datvA = dekara, aTavIM -- araNya vana ko, agAt = cale gye| zlokArtha . usa hI kAraNa se usI samaya rAjA rAjabhogoM se virakta ho gayA aura vaha prabhu sundara nAmaka putra ke liye rAjya dekara vana prAntara ko cale gye| munirbhUtvA tapazcakre ghorasaMyamavAn kila | tatprabhAvena santyajya zarIraM tapasojjvalam / / 66 / / svarge SoDazarma gatvA devo'bhUnnijapuNyataH / tatazcyuto mahAdvIpe jambUmati sa bhArate 67 / / kSetre suramyadeze ca podanAkhyapure zubhe / bhUpasya zrImatIrAjJayAH zrIsenasya guNAmbudheH / / 68 / / putro babhUva sadbuddhiH suprabhAkhyo mahAprabhuH / pAThI sakalavidyAnAM prasiddho bhUmimaNDale / / 66 / / anvayArtha - (tatra = usa vana meM), ghorasaMyamavAn = ghora arthAt kaThina saMyama kA pAlana karane vAle, muniH = muni, mUtvA = hokara, tapaH = tapazcaraNa, cakre = kiyA, tatprabhAvena = usa tapa ke prabhAva se, tapasojjvalaM = tapa se pavitra, zarIraM = zarIra ko, santyajya = chor3akara. kila = nizcita hI, SoDazame = solahaveM, svarge = svarga meM, gatvA = jAkara, nijapuNyataH =
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadaza 467 se, devaH = deva, abhUt = ho gayA, tataH = usa apane puNya svarga se, saH vaha deva jambUmati jambU vRkSa vAle, mahAdvIpe kSetra meM, vizAla dvIpa meM, bhArate suramya = = = = = - bharata, kSetre deze = suramya deza meM, ca aura podanAkhyapure podanapura nAmaka zubhe= sundara, (nagare nagara meM), cyutaH = cyuta huA, guNAmbudheH = guNoM ke sAgara zrIsenasya = zrIsena nAmaka, bhUpasya = rAjA kI zrImatI rAgyA = zrImatI nAmaka rAnI se, putraH putra, babhUva vaha), suprabhAkhyaH = huA, (saH suprabhanAmaka sadbuddhiH subuddhi kA dhAraka mahAprabhuH sAmarthyazAlI, sakalavidyAnAM sArI vidyAoM ko par3hane vAlA, bhUmimaNDale pRthvItala para prasiddhaH = vikhyAta, (AsIt = thA), suprabhAkhyaH = suprabha nAmaka sadabuddhiH subuddhi kA dhAraka mahAprabhuH sAmarthyazAlI, sakalavidyAnAM = sArI vidyAoM ko paDhane vAlA, bhUmimaNDale pRthvI tala para prasiddhaH = vikhyAta, ( AsIt = thA ) / 1 samaye ekadA = = = = = 1 = = = zlokArtha unhoMne vana meM ghora saMyama ke pAlanakartA muni hokara tapazcaraNa kiyaa| usa tapa ke prabhAva se tapaHpUta zarIra ko chor3akara vaha apane puNya se solahaveM svarga meM jAkara deva ho gye| phira usa svarga se vaha jambUdvIpa ke bharatakSetra meM suramya nAmaka deza ke sundara podanapura nAmaka nagara meM cyuta hote huye guNoM ke sAgara zrISeNa nAmaka rAjA kI zrImatI rAnI se putra utpanna huye / vaha supraga nAmaka putra subuddhi sampanna mahAn sAmarthyazAlI aura sArI vidyAoM kA jAnakara ke rUpa meM pRthvI para prasiddha huA thA / = bhUpatAM prApya rarAja maghaveva saH / cAraNenAtha bhuninA bhuninA saha bhUbhRtaH / / 70 / / saMgamo'syAbhavaccainamapRcchacca bhUpatirasau / trilokyAM bho mune tatkiM yanna jAnAsi tatvataH / 71 / / tasmAnnivArNamArga meM darzayAdya dayAnidhe / mokSopAyapradhAnAM saH yAtrAM sAmmedika tadA ||72||
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. zrI sammedazikhara mAhAtmya kathayAmAsa bhUpAlaM prati sarvasamRddhidAM / munivAkyAtsamAtha saGgha yAtronmukho nRpaH / / 73 / / ekakoTyekarahitaiH zatalakSapramANitaiH / bhavyaiH saha gataH zailaM nATakaM kUTamuttamam / / 74 / / abhivandyAtha tairyuktastatrAsau dIkSito'bhayat / vandeta nATakaM kUTaM taretsa bhavasAgaram / / 75! / anvayArtha - saH = vaha rAjA, samaye - samaya para arthAt tarUNa hone para, bhUpatA = rAjApane ko, prApya = prApta karake, maghavA iva = indra ke samAna, rarAja = suzobhita huye, atha = kucha samaya pazcAt, ekadA :- eka dina, asya - isa, bhUbhRtaH = rAjA kA. cAraNena = cAraNa RddhidhArI, muninA = munirAja ke, saha = gama: = sAtha. abhavata = ho gayA ca = aura, asau = usa. bhUpatiH :- rAjA ne. enaM - ina munirAja ko, apRcchat = pUchA. go mune = he munirAja!, trilokyAM = tInoM lokoM meM, tata = vaha kiM - kyA, (asti = hai), yata = jo, (caM = tuma), 7 -- nahIM, jAnAsi = jAnate ho, tasmAt = isaliye, dayAnidhe! = he dayAnidhi!. adya = Aja. me = mujhe, nirvANamArga = nivArNa ke mArga ko, darzaya = dikhAo. tadA = taba, saH -- una munirAja ne, sAmmedikI = sammedazikhara sambandhI, yAtrAM = yAtrA ko, mokSopAyapradhAnAM = mokSa ke pradhAna upAya svarUpa. (ca = aura), sarvasiddhidAM = sArI siddhiyoM ko dene vAlI, bhUpAla prati = rAjA ko, kathayAmAsa = kahA, atha = isake bAda, muniyAkyAt = muni ke vacana se, yAtronmukhaH = yAtrA ke liye unmukha, nRpaH = rAjA ne, saGgha = caturvidhisaMgha ko, samaya' = pUjakara, zatalakSapramANitaiH = sau lAkha se pramANita, ekakoTayekarahitaiH = eka karor3a meM eka kama, bhavyaiH = bhavya jIvoM ke, saha = sAtha, zailaM = sanmedazikhara parvata para, gataH = gayA, atha = aura, uttama = sunAma. nATakaM = nATaka, kUTaM - kUTa ko. abhivandya = praNAma karake taiH = una bhavyoM se, yuktaH = sahita, tatra = usa parvata
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH zlokArtha -- 466 ho gayA, (yaH para, asau = vaha, dIkSitaH = dIkSita, abhavat jo), nATakaM = nATaka, kUTa kUTa ko vandeta kare, saH = vaha, bhavasAgaraM saMsAra sAgara ko taret = taira H = praNAma * le / - = = vaha samaya apane para arthAt taruNa hone para rAjA pada ko prApta karake indra ke samAna suzobhita huaa| kucha samaya pazcAt eka dina usa rAjA kA samAgama eka cAraNa RddhidhArI munirAja se ho gyaa| taba usa rAjA ne una munirAja ko pUchA- he munirAja ! tInoM lokoM meM vaha kyA hai jo Apa nahIM jAnate hoM / isaliye he dayAnidhAna! Apa mujhe mokSa kA mArga dikhaayeN| rAjA ke aisA pUchane para munirAja ne rAjA ko kahA ki sammedazikhara kI yAtrA mukti kA pradhAna upAya hai aura sArI siddhiyoM ko dene vAlI hai| isa prakAra muni vacanoM se vaha rAjA sammedazikhara kI yAtrA ke liye unmukha arthAt taiyAra huA saMgha ko pUjakara eka kama eka karoDa bhavya jIvoM ke sAtha sammeda zikhara parvata para gayA tathA uttama nATaka kUTa kI vandanA karake una bhavya jIvoM ke sAtha vahIM para dIkSita ho gyaa| jo bhI nATaka kUTa ko praNAma kare vaha bhavasAgara se tira jAye / = SaNNavatyukta koTyuktaproSadhavratapuNyataH / ekakUTanamaskAraphalamapIdRgbhavediha bhuvi / / 76 / / jina eva phalaM vindyAt sarvakUTAbhivandinaH / tadviSaye kathaM vaktuM zakyaM me cAlpamedhasA / / 77 11 anvayArtha - iha = isa bhuvi - pRthvI para SaNNavatyuktako TyuktaproSadhavratapuNyataH = chiyAnce karor3a proSadhavrata ke puNya se, (yAdRk = jitanI ), ( phalaM = phala ). mavet = ho, IdRka itanA. (eva = hI). ekakUTanamaskAraphalamapi eka kUTa ko namaskAra karane se hone vAlA phala bhI bhavet = hoye / sarvakUTAbhivandinaH = sArI kUToM kI vaMdanA karane vAle ke, phalaM = phala ko jina eva jinendra bhagavAn hI, vindyAt = = = .
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 zrI sammedazikhara mAhAtmya = jAneM, tadviSaye = usa phala ke viSaya meM, me = mujha, alpamedhasA = alpa buddhi vAle dvArA, kathaM = kaise, vaktuM - kahanA, zakyam = zakya, (Aste = hai)| zlokArtha - isa pRthvI para chiyAnave karoDa proSadhopavAsa kA jitanA phala ho itanA hI phala usa eka nATaka kUTa ko namaskAra karane kA bhI hove ! sArI kUToM kI vandanA karane vAle ke phala ko jinendra bhagavAna hI jAne mujha albuddhi ke dvArA use kaha pAnA kaise zakya arthAt saMbhava hai| aranAtho kevalaM prApya yasmAtsiddhaM sthAna prApa tejaH samudraH / bhavya vairvandanIyaM samantAt vande bhaktyA kUTakaM nATakAkhyam / / 8 / / anvayArtha - kevalaM = kevalajJAna ko, prApya = prApta karake, lejaH samudraH -- teja ke sAgara svarUpa, aranAthaH = tIrthakara aranAtha ne, yasmAta = jisa kara se. siddhaM - siddha, sthAnaM = sthAna ko, prApa = prApta kiyA, bhavyaiH = bhavya, jIvaiH = jIvoM ke dvArA, vandanIyaM = praNAma karane yogya, nATakAkhyaM = nATaka nAmaka, kUTakaM : kUTa ko, gaktyA = bhakti se, samantAt = hara dRSTi se, vande - praNAma karatA huuN| zlokArtha - kevalajJAna prApta karake tejapuJja tIrthaGkara aranAtha ne jisa kUTa se siddha pada ko prApta kiyA tathA jo sadaiva bhavya jIvoM dvArA candanIya hai usa kUTa ko maiM hara dRSTi se bhakti sahita praNAma karatA huuN| (iti dIkSitabrahmanemidatta viracite sammedazailamAhAtmye tIrthakarAranAthavRttAntapurassaraM nATakakUTavarNanaM nAma saptadazamo'dhyAyaH smaaptH|) isa prakAra dIkSita brahmanemiMdatta dvArA racita sammeda zaila mAhAtya kAvya meM tIrthaGkara aranAtha kA vRtAnta ujAgara karatA huA nATakakUTa kA varNana karane vAlA satrahavAM adhyAya samApta huaa|}
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ athASTAdazamo'dhyAyaH zrImallinAthapAdAbjaM bhavatApanivAraNam / samyagjJAnaprakAzAya bande munijanAzritam / / 1 / / anvayArtha - (ahaM = maiM). samyagjJAnaprakAzAya = samya jJAna kA prakAza pAne ke liye, bhavatApanivAraNaM = saMsAra ke duHkha ko dUra karane vAle, munijanAzritam - muni janoM ke Azraya svarUpa, zrImallinAthapAdAbja = zrI mallinAtha ke caraNakamaloM ko, vande = praNAma karatA huuN| zlokArtha - maiM samyagjJAna kA prakAza pAne ke liye saMsAra ke dukha ko niTane pAle aura nunijanoM ke Azraya svarUpa zrImallinAtha ke caraNakamaloM ko praNAma karatA huuN| sambalAkhyo tasya kUTo vandanAddharmavardhakaH / yasmAtsa jagadIzAnaH saMsiddhi paramAM gataH / / 2 / / anvayArtha * yasmAt = jisa kUTa se. jagadIzAna: = jagat ke svAmI tIrthakara mallinAtha, paramAM = utkRSTa, saMsiddhi = siddhagati ko, gataH = gaye, tasya = unakA, sambalAkhyaH = sambala nAmaka, kUTaH = kUTa, vandanAta = candanA karane se, dharmavardhaka: = dharmavardhaka, (asti = hai)| zlokArtha - jisa kUTa se jagat kI Iza tIrthaGkara parama siddhagati ko prApta ho unakA vaha sambala nAmaka kUTa vandanA karane se dharmavardhaka hai| tatkathApUrvakaM tasya kUTasya saralaiH padaiH / vakSye'haM kila mAhAtmyaM zrotavyaM tat sAdhubhiH / / 3 / / anvayArtha- tatkathApUrvakaM - una mallinAtha kI kathA pUrva meM kaha kara, tasya = usa, kUTasya = kUTa ke, mAhAtmyaM = mAhAtmya ko. ahaM = maiM kavi. saralaiH = sarala, padaiH = padoM se, vakSye =
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 zrI sammedazikhara mAhAtmya kahatA hUM, kila = nizcaya hI, tat = vaha, sAdhubhiH = sajjanoM dvArA, zrotavyaM = sunanA cAhiye / zlokArtha - una mallinAtha kI kathA pUrva meM kahakara maiM usa kUTa ke mAhAtmya ko sarala padoM se kahatA hU~ vaha sajjanoM dvArA sunA jAnA caahiye| jambUnAmni dvIparAje videhe pUrvake zubhe / virAjate svabhAvAcca viSayaH kcchkaavtii||4|| tatrAzokapuraM divyaM bhAti muktipuropamam / tatra vaizravaNe rAjA abhUdvaizravaNopamaH / / 5 / / anvayArtha - jambUnAmni = jambU nAmaka dvIparAje = dvIparAja meM, zubhe = sundara pUrvake - pUrva, videhe = videha kSetra meM, svamAvAt = svabhAva se, kacchakAvatI = kacchakAvatI nAmaka, viSayaH = deza, virAjate = suzobhita hotA hai, ca = aura, tatra = usa deza meM svabhAvAn = deza meM. azokaparaM = azokapura nAmaka. muktiparopamaM = muktipura ke samAna, divyaM = divya, (nagaraM - eka nagara), bhAti = suzobhita hai, tatra = usa nagara meM, vaizravaNopamaH = vaizravaNa arthAt kubera ke samAna, vaizravaNa = vaizravaNa nAmaka, rAjA = rAjA, abhUt = huaa| zlokArtha - dvIparAja jambUdvIpa meM sundarapUrva videha kSetra kA kacchakAvatI nAmaka deza suzobhita hai| usa deza meM svabhAva se azokapura nAmaka divya aura muktipura ke samAna eka nagara bhI suzobhita hai / usa nagara meM vaizravaNa arthAt kubera ke samAna hI vaizravaNa rAjA huaa| anekaguNasampannaH zIlasindhuH pratApavAn / prabhunAmajapAsakto rAjye zakra iva lasan / / 6 / / vanakrIDAnimittaM sa ekadA vanamadhyagAt / dadazaiMkavaTatarUM nUnaM mahAntaM tatra bhUpatiH / / 7 / / anvayArtha - rAjye = rAjya meM, zakra iva = indra ke samAna, lasan - suzobhita hotA huA, anekaguNasampannaH = aneka guNoM kA
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH zlokArtha - rAjya meM indra ke samAna suzobhita hotA huA. anekaguNoM kA svAmI, atizaya zIlavAn pratApI aura prabhu ke nAma kA japa karane meM Asakta vaha rAjA eka dina vanakrIDA ke liye vana meM gayA vahA~ usane eka atyadhika vizAla vaTa vRkSa ko dekhA / mahAghanahimacchAyAyakSavRndanivezitaH / zlokArtha 503 svAmI, zIlasiMdhuH atizaya cAritravAn pratApavAn = pratApI, ca = aura, prabhunAmajapAsaktaH = prabhu ke nAma kA japa karane meM Asakta, saH = vaha rAjA, ekadA = eka dina. vanakrIDAnimittaM = vanakrIDA ke liye, vanaM = vana meM, adhyagAta gayA, nUnaM = nizcita hI, mahAntaM = vizAla, ekavaTatarU eka vaTa vRkSa ko dadarza = dekhA / bhAtsAdhuH // anvayArtha - asau = vaha vRkSa, unnataH = U~cA, mahAdhanahimacchAyA yakSavRndanivezitaH = atyaMta saghana evaM zItala chAyA vAle tathA yakSoM ke samUhoM se nivezita arthAt unake nivAsa svarUpa, vanamadhye = bana ke bIca meM, mahAsAdhuH iva mahAn sAdhu ke samAna, bhAti rama suzobhita huA / - - - vaha vaTa vRkSa bahuta U~cA atyaMta saghana evaM zItala chAyA vAle tathA yakSoM ke samUha se yukta vana ke bIca meM mahAn sAdhu ke samAna suzobhita huA / taM dRSTvA vaTavRkSaM sa prazaMsya bahudhAgrataH / cacAla sabalo yAvat prasannavadanAmbujaH / / 6 / / tAvattasyoparyakasmAt bajrapAto babhUva hi / bhasmatAM tena samprApto vaTo'yaM pakSisaMyutaH ||10|| anvayArtha taM - usa, vaTavRkSaM = vaTavRkSa ko. dRSTvA = dekhakara, agrataH - usake Age. bahudhA = aneka prakAra se, prazaMsya = prazaMsA karake, sabala: = senAsahita, prasannavadanAmbujaH = kamala ke samAna prasanna mukha vAlA. saH = vaha vaizravaNa rAjA, yAvat : jyoMhI, cacAla = calA gayA, tAvat tyoMhI, tasya = usa - =
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 zrI sammedazikhara mAhAtmya vaTa vRkSa ke, upari = Upara, akasmAt = acAnaka, hi = hI, bajrapAtaH = baja arthAt bijalI kA giranA, babhUva = huA, tena = usa bajapAta se, pakSisaMyuktaH = pakSiyoM se saMyukta, arya = vaha, baTa: -- vaTa vRkSa. bhasmatAM = rAkha ke Dhera ko, samprAptaH = prApta ho gyaa| zlokArtha- isa vaTa vRkSa ko dekhakara evaM usake Age aneka prakAra sa usakI prazaMsA karake prasannamukha kamala vaha rAjA senA sahita jyoM hI vahA~ se calA gayA tyoMhI usa vRkSa ke Upara acAnaka hI vajapAta hai, maa| jisa pakSiyoM se hA daha baTa mudata bharamIbhUta ho gyaa| kRtvA tasyAtizokaM sa rAjA karUNayA hadi / tadaiva prAptavairAgyA rAjyaM tatyAja tanmahat / / 11 / / anvayArtha - saH = vaha, rAjA = rAjA, karUNayA = karUNA se, tasya - usa vRkSa ke nAza kA, atizokaM = atyadhika zoka, hRdi = mana meM, kRtvA = karake, tadaiva := usa hI samaya, prAptavairAgya: = vairAgya ko prApta karane vAle usa rAjA ne, tanmahat = usa vizAla, rAjyaM = rAjya ko, tatyAja = tyAga diyA / zlokArtha - vaha rAjA karUNA se usa vRkSa ke nAza kA atyadhika zoka mana meM karake usa hI samaya vairAgya ko prApta karane vAle usa rAjA ne usa vizAla rAjya ko tyAga diyaa| svaputrAya tadA rAjyaM dattyA vanamupAgataH / namisvAminassamIpe sa bahubhUpasamanvitaH / / 12 / / samutsahya sa jagrAha dIkSAM kalmaSanAzinIm / siddhAlayasya sopAnAM tAM prApyAtIva harSitaH / / 13 / / kramAdekAdazAGgAni pUNyapi caturdaza / dhRtvA sambhAvayAmAsa kAraNAni ca SoDaza / / 14 / / anvayArtha - tadA :- taba. svaputrAya = apane beTe ke liye, rAjyaM = rAjya. datvA = dekara, saH = vaha rAjA, bahubhUpasamanvitaH = aneka rAjAoM se yukta hokara, vanaM = vana meM upAgataH = pahu~ca gayA,
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMka -- AcArya zrI suvidha zrI mallinAtha svAmI - samvala kUTa
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH pU r = samutsaya acchI taraha se utsAhita hokara saH = usane, namisvAminaH = munirAja namisvAmI ke samIpe = pAsa meM, kalmaSanAzinIM = pApa ko naSTa karane vAlI dIkSAM munidIkSA ko jagrAha grahaNa kara liyA, siddhAlayasya siddhAlaya kI, sopAnAM = sIr3hI svarUpa tAM = usa munidIkSA ko, prApya = prApta karake, atIva atyadhika harSitaH prasanna, (sa: - una munirAja ne) kramAt = kramazaH ekAdazAGgAni gyAraha aGgoM caturdazapUrvaraMga = caudaha pUrvo ko api = bhI, dhRtvA = dhAraNa karake. SoDaza = solaha kAraNAni = kAraNoM ko, sambhAvayAmAsa = samyaka prakAra se bhAyA / ko, aura ca = = = - r sanyasatprabhuH / tanuM tyaktvA gataH sarvArthasiddhiM svatapobalAt / / 15 / / 4 zlokArtha taba apane putra ke liye rAjya dekara aneka rAjAoM se yukta huA vaha rAjA vana meM A gayA vahA~ acchI taraha se utsAhita hokara usane munirAja nami svAmI ke pAsa meM pApoM ko naSTa karane vAlI munidIkSA ko grahaNa kara liyA tathA siddhAlaya kI sIr3hI ke rUpa meM usa munidIkSA ko prApta karake atyadhika prasanna una munirAja ne krama se gyAraha aGgoM aura caudaha pUrvI ko dhAraNa karake solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana kiyA / tIrthakRnnAmasambadhvA'yuSo'nte = = anvayArtha tIrthakRnnAma = tIrthakara nAma karma ko sambadhvA = bAMdhakara, AyuSaH Ayu ke ante = anta meM sanyasatprabhuH = sanyAsamaraNa vidhi ko karate huye munirAja tanuM zarIra ko. tyaktvA = chor3akara, svatapobalAt apane tapa ke bala se. sarvArthasiddhiM = sarvArthasiddhi ko gataH = cale gaye / = = zlokArtha tIrthakara nAma karma kI prakRti ko bAMdhakara Ayu = ke anta meM saMnyAsa maraNa kI pratijJA vAle munirAja ne zarIra ko chor3akara apane tapazcaraNa ke bala se sarvArthasiddhi ko prApta kara liyA /
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = eka hAtha ekahastonnatistatra zuklalezyAdharo vibhuH / ahamindratvamApannaH so hi rarAja varavIyartaH ||16|| anvayArtha tatra - usa sarvArthasiddhi meM, ekahastonnatiH U~cAI pramANa vAle, zuklalezyAdhara = zuklalezyA ko dhAraNa karane vAle, saH = vaha, vibhuH prabhu, ahamindratvaM = ahamindrapane ko. ApannaH prApta huye, varavIryataH = zubhazakti se, hi = hI, rarAja = zobhita huye / = 506 - zlokArtha - usa sarvArthasiddhi meM eka hAtha U~cAI vAle zuklalezyA ke dhArI vaha prabhu ahamindra pada ko prApta huye zubhazakti se suzobhita huye / trayastriMzatsamudroktamAyuH samprApya tatra saH / zokanAzanajiyAsabalavIryasamanvitaH / / 17 || prakurvan saptatattvAnAM carcA tatra sthiteSu vai / anAdibhUtasiddhAnAM padAnyuccairvyabhAvayan / / 18 / / evaM vyatItyAyuSyaM SaNmAsAvadhijIvanaH | bhogAdapyatulAnnUnaM viraktastatra saMsthitaH / / 16 / / = anvayArtha - tatra = vahA~ sarvArthasiddhi meM trayastriMzat = tetIsa samudroktaM = sAgara pramANa kahI gayI, AyuH = Ayu ko samprApya = prApta karake yathoktAzananizvAsabalavIryasamanvitaH = jaisA kathita hai tadanusAra bhojana, zvAsocchavAsa aura bala vIrya Adi se yukta hotA huA, saH usa deva ne saptatattvAnAM = sAta sattvoM kI. carcA = carcA ko prakurvan karate huye. tatra = vahA~, sthiteSu sthita rahane vAle samaya meM, vai yathArtharUpa se, anAdibhUta siddhAnAM anAdi se huye sabhI siddhoM ke athavA anAdi se siddha svarUpa hai svabhAva jinakA aise svayaM siddha paramAtmAoM ke padaM svarUpa Adi padoM ko, uccaiH = utkarSa se vyabhAvayan = vizeSatA sahita vicArA arthAt cintavana kiyA evaM isa prakAra, AyuSyaM = apanI Ayu ko vyatItya = bitAkara SaNmAsAvadhijIvanaH = chaha mAha = - . = 1 - =
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 507 ko avadhi paryanta jIvana vAlA vaha deva, tatra = vahA~, saMsthitaH = rahatA huA, atulAt = atulanIya, bhogAt = bhoga se, api nizcaya hI viraktaH virakta, (abhUt = ho = bhI, nUnaM gyaa)| = zlokArtha - vahA~ sarvArthasiddhi meM tetIsa sAgara pramANa kahI gayI Ayu ko prApta karake yathAyogya bhojana, zvAsocchvAsa bala vIrya Adi se yukta huye usa deva ne saptatattvoM kI carcA karate huye vahA~ sthita apane AyuSkAla meM anAdi se huye siddhoM ke athavA anAdisiddha svarUpa vAle svayaM siddha athavA anAdisiddha svarUpa vAle svayaMsiddha paramAtmAoM ke padoM kA vizeSatA sahita va utkarSa sahita vicAra kiyA / = - isa prakAra apanI Ayu ko bitAkara chaha mAha zeSa jIvana vAlA vaha deva sarvArthasiddhi meM sthita huA atulanIya bhogoM se bhI nizcita hI virakta ho gyaa| avatIrya tato bhUbhau yathAyaM tapa Acaran / tato muktiM tathA tasya varNyate caritaM mayA ||20|| * anvayArtha - tataH = sarvArthasiddhi se bhUmau bhUmi para, avatIrya = utarakara arthAt pRthvI para janma lekara, ayaM - isane yathA = jisa prakAra se tapaH = tapazcaraNa kA Acaran = AcaraNa karate huye, tataH = vahIM se muktiM mukti ko ( prAptavAn = prApta kiyA), tasya = usake caritaM = caritra ko mayA = mere dvArA, tathA usI prakAra se varNyate = kahA jAtA hai | * = zlokArtha usa sarvArthasiddhi se pRthvI para avatarita hokara arthAt janma lekara isa deva ne jisa prakAra se tapa kA AcaraNa karate huye mukti ko prApta kara liyA usake caritra ko usI prakAra se mere dvArA kahA jAtA hai / jambUdvIpe bhArate'smin kSetro'sti mithilApurI / ikSvAkuvaMze tatrAsti kuMbhaseno kuMbhaseno mahAnRpaH ||21||
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 zrI sammedazikhara mAhAtmya mahAvivekasampanno mahAbhAgyo mahAmatiH / mahAsukRtarAzizca mahAbhayyo mahojjvalaH / / 22 / / prabhAvatI mahArAjJI tasya bhUmipaterabhUt / kAmastrI kaumudI rUpe prabhAyAmajayacca sA / / 23 / / anvayA - myUdvIpe :: janbUdvIpa meM, asin :: isa, bhArate = bhArata, kSetre = kSetra meM, mithilApurI = mithilApurI, asti = hai, tatra = usa nagara meM, ikSvAkuvaMze = ikSvAku vaMza meM, mahAvivekasampannaH = mahAvivekI, mahAbhAgyavAn = atyadhika bhAgyavAn, mahAmatiH = mahAn buddhizAlI, mahAsukRtarAziH = mahApuNyazAlI, mahojjvalaH = atyadhika tejasvI, mahAbhavyaH = bhavyottama, mahAnRpaH eka mahAn rAjA. kuMbhasenaH = kuMbhasena, asti = thA, tasya = usa, bhUpateH = rAjA kI, mahArAjJI = paTTarAnI, prabhAvatI = prabhAvatI, abhUta = thI, sA = vaha rAnI, rUpe = rUpa saundarya meM, ca = aura prabhAyAM = kAnti meM, kAmastrI = kAmadeva kI patnI rati ko, (ca = aura), kaumudI = candra kAnti ko, ajayat = jItatI thii| lokArtha. jambUdvIpa meM, isa bharata kSetra meM mithilApurI hai usameM ikSvAkuvaMza meM utpanna mahAvivekI atyadhika tejasvI. buddhizAlI, atyadhika puNyAtmA atyadhika tejasvI bhavyoM meM agraNI eka mahAn rAjA kumbhasena thaa| usa rAjA kI paTTarAnI prabhAvatI thI jo saundarya aura kAnti meM kAmadeva kI strI rati aura candra kI kAnti ko jItatI thii| tayorgRhe prabhotviAvatAraM dhanadAdayaH / vavarSuratimodena ratnAni vividhAni ca / / 24 / / anvayArtha - ca = aura, tayoH = una rAjA rAnI ke, gRhe = ghara meM, prabhoH = prabhu ke avatAraM = janma ko, jJAtvA = jAnakara, dhanadAdayaH = kubera Adi devoM ne, atimodena = atyadhika harSa se, vividhAni = aneka jAti ke, ratnAni = ratnoM ko, vavarSaH = brsaayaa|
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 506 zlokArtha- tathA una rAjA-rAnI ke ghara meM praNa ke janma ko jAnakara dhanada arthAta kubera Adi devatAoM ne anekajAti ke ratnoM ko brsaayaa| atha caitre zubhe mAse zuklAyAM pratipattithau / suptA prabhAvatI prAtaH svapnAnaikSata SoDazAn / / 25 / / anvayArtha - azna = isake bAda, zubhe = zubha, caitre = caitra, mAse = mAsa meM, zuklAyAM = zuklA, pratipattithau = pratipadA tithi ko. suptA = soyI huyI, prabhAvatI = prabhAvatI rAnI ne, prAtaH = prAtaHvelA meM, SoDazAna - solaha, svAnAn = svapnoM ko, aikSata - dekhaa| zlokArtha - tatpazcAt caitra zuklA pratipadA ke zubha dina soyI huI rAnI prabhAvatI ne prAtaH kAla meM solaha svapnoM ko dekhaa| mukhe madAdunmattaMbha pravizantaM nirIkSya sA / prabuddhA bhUpanikaTaM vai gatA svapnaphalAni ca / / 26 / / tanmukhAdavadhAryArtha mumude paGkajekSaNA | tadgarbhago'hamindro'bhUdindrAdisukhayanditaH / / 27 / / anvayArtha - mukhe = mukha meM, pravizantaM = praveza karate huye, madAt = mada se, unmattebha - unmatta hAthI ko, nirIkSya = dekhakara, prabuddhA = jAgI huyIM, sA = vaha rAnI, vai = niHsandeha rUpa se. bhUpanikaTa = rAjA ke pAsa meM, gatA = gayI, ca = aura. svapnaphalAni = svapna ke phala ko, tanmukhAt = rAjA ke mukha se, (zrutvA = sunakara), artha = artha ko. avadhArya = dhAraNa karake, (sA = vaha), paGkajekSaNA = kamalanayanI rAnI, mumude = prasanna huI, indrAdisuravanditaH = indra hai pramukha jinakA aise devatAoM se vandita, ahamindraH = ahamindra. tadgarbhagaH = usake garbha meM rahane vAlA, abhUt = huA / zlokArtha * mada se unmatta hAthI ko apane mukha meM praveza karate dekhakara jAgI huyI vahI rAnI nissandehatayA rAjA ke pAsa gayI ! rAjA ke mukha se svapna ke phala ko sunakara aura usake artha ko
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 zrI sammedazikhara mAhAtmya dhAraNa karake vaha kamalanayanI rAnI prasanna huI indra hai pramukha jinakA aise devatAoM se pUjita vaha ahamindra rAnI ke garbha meM rahane vAlA ho gayA / mArgetha zuklaikAdazyAmazvinyAM yoga uttame / prAdurAsIt prabhAvatyAM prAcyAM ravirivezvaraH ||26|| = = = = anvayArtha atha isake bAda mArge mArgazIrSa mahine meM, zuklaikAdazyAM zuklA ekAdazI ko, azvinyAM = azvinI nakSatra meM, uttame uttama, yoge - yoga hone para, prAcyAM : pUrva dizA meM, raviH ina sUrya ke samAna, IzvaraH = tIrthaGkara, prabhAvatyAM = prabhAvatI kI kokha meM se prAdurAsIt = utpanna huye / zlokArtha - isake bAda mArgazIrSa zuklA ekAdazI ko azvinI nakSatra meM zubha yoga banane para pUrva dizA meM sUrya ke samAna prabhAvatI kI kokha meM se prabhu kA janma huA / / - V Ad = samAdAya anvayArtha tadaiva = usa hI samaya, tatra = vahA~, Agatya = Akara, ca - aura jagatpatiM = jagat ke svAmI tIrthaGkara ko, lekara, prItivisphAritekSaNaH = prasannatA se vistRta AMkhoM vAlA, sUtrAmA = indra, devaiH devoM ke sAtha, meruM parvata para gataH = calA gyaa| merU tadaiva devaiH sUtrAmA tatrAgatya jagatpatim / samAdAya gato merU prItiviphAritekSaNaH ||26| = = X zlokArtha usI samaya vahA~ Akara aura jagat ke svAmI zizu tIrthaGkara ko lekara prasannatA se khilI va khulI A~khoM vAlA indra devatAoM ke sAla merU parvata para calA gyaa| tatra saMsthApya taM devaM pANDukAyAM mahodayam / kSIrAbdhivArisampUrNaiH jAmbUnadakRtaiH ghaTaiH ||30|| samasnapayadenaM saH tato gandhodakairvaraiH / abhiSicya jagatkAntaM tuSTAva parayA mudA ||31|| anyavArtha tatra usa sumerU parvata para gANDukAyAM = pANDukazilA para,
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 511 mahodayaM = mahAn puNyodaya ko prApta, taM una. deva = prabhu arthAta tIrthakara zizu ko, saMsthApya = sthApita karake. kSIrAbdhivArisampUrNaH = kSIrasAgara ke jala se bhare, jAmbUnadakRtaH -- sone ke bane hurya, ghaTaiH = ghoM se, sa: = usa indra ne, samasnapayat = acchI taraha snAna karAyA, tataH = usake bAda, varaiH - zreSTha, gandhodakaiH = sugaMdhita jala se, enaM = ina, jagatkAntaM = jagat ke svAmI kA. abhiSicya = abhiSeka karake, parayA = utkRSTa, mudayA = harSa ke sAtha, (taM = una prabhu kI), tuSTAva = stuti kii| zlokArtha - sumerU parvata para le jAkara unheM pANDukazilA para virAjamAna karake mahAn puNyodaya ko prApta prabhu kA indra ne snAna karAyA phira zreSTha sugaMdhita jala se una jagat ke svAmI prabhu kA abhiSeka karake atyaMta bhaktipUrNa harSotkarSa se unakI stuti kii| atha saMbhUSya devezaM divyairAbharaNehariH / Agatya mithilApuryA kSitIzabhavane prabhum / / 32|| siMhAsane samAropya samaya' vidhivaddhitam / akarottANDavIM lIlAM prabhorapre'dbhutAM tathA / / 33 / / malliAma tataH kRtvA mAtre cainaM samarpya hi / svayaM jagAma devendraH svarga suragaNaiH saha ||34 / / anvayArtha - atha = usake bAda, hari: - indra ne, divyaiH = divya, AbharaNaiH = AbhUSaNoM se, deveza = devatAoM ke svAmI tIrthaGkara zizu ko, saMbhUSya = bhUSita karake, mithilApuryA = mithilApurI meM, Agatya = Akara, kSitIzabhavane = rAjA ke bhavana meM, siMhAsane = siMhAsana para prabhuM = prabhu ko, samAropya = Aropita karake yA virAjamAna karake, vidhivat = vidhipUrvaka, hitaM = hitakAraka prabhu ko, samaya' = pUjakara, prabhoH = agre = Age, adabhutAM - AzcaryakArakta tANDavI -- tANDava nRtya sambandhI, lIlA - lIlA ko, akarot = kiyA, tathA ca = aura, malli: = mallinAtha, nAma = nAma, kRtvA = karaLa, mAtre - mAtA
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zrI sammedazikhara pAhAtmya ke liye, enaM - ina prabhu ko, samarpya = dekara, tataH = yahA~ se, svayaM = svayaM, hi = hI, suragaNaiH = deva samUhoM ke, saha = sAtha, devendra: :: devendra, svarga = svarga ko, jagAma :- calA gyaa| zlokArtha - isake bAda arthAt prabhu kA abhiSeka ho jAne para indra ne divya AbhUSaNoM se una deveza arthAt tIrthaGkara zizu ko vibhUSita karake mithilApurI meM Akara, rAjA ke bhavana meM siMhAsana para prabhu ko virAjamAna karake. vidhivat hita svarUpa unakI pUjA karake evaM prabhu ke Age tANDava nRtya sambandhI lIlA kI phira unakA nAma mallinAtha karake unheM mAtA ko dekara svayaM hI vahA~ se devatAoM ke sAtha vaha devendra svarga calA gyaa| sahasrakoTivarSeSu gateSvaramahezvarAt / tadantarAyurabhavat mallinAtho mahAprabhuH / / 35 / / anvayArtha- aramahezvarAt -- tIrthakara aranAtha ke pazcAt. sahasrakoTivarSeSu = eka hajAra karor3a varSa, gateSu = cale jAne para, tadantarAyuH ::. usake hI bhItara hai Ayu jinakI aise, mahAprabhuH = mahAna prabhu, mallinAthaH = mallinAtha, abhavat = huye| zlokArtha - tIrthaGkara aranAtha ke pazcAt eka hajAra karor3a varSa bIta jAne para usake hI bhItara hai Ayu jinakI aise mahAprabhu tIrthaGkara mallinAtha huye the| paJcapaJcAzatsahasrapramitAyuH sa IzvaraH / / paJcaviMzatikodaNDakAyo'bhUjjagatAM patiH / / 36 / / anvayArtha - jagatA = .jagat ke, patiH = svAmI, saH = vaha, IzvaraH = tIrthaGkara, paJcapaJcAzatsahasrapramitAyuH = pacapana hajAra varSa pramANa Ayu vAle, (ca = aura), paJcaviMzatikodaNDakAyaH = paccIsadhanuSa U~cI kAyA vAle. abhUt = huye| zlokArtha - tInoM jagat ke svAmI vaha tIrthaGkara pacapana hajAra varSa pramANa Ayu vAle tathA paccIsa dhanuSa pramANa U~cI kAyA vAle huye the|
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadaza 513 pramogha pitarau bAlye thAlakelibhirUttamaiH / yauvanAvezasamaye smarakoTiM bajatyataH / / 37 / / rUpalAvaNyajaladhiH jJAnatrayasamujjvalaH / paitRkaM rAjyamApede prajAbhyaH sukhamarpayat / / 38 / / anvayArtha - bAlye = bAlyakAla meM, uttamaiH = uttama, bAlakelibhiH = bAlakrIr3AoM se, pitarau = mAtA-pitA ko, pramodya = prasanna karake, yauvanAvezasamaye = yauvana se Avezita hone ke yA yauvana kA praveza hone ke kAla meM, smarakoTiM = kAmadeva kI koTi ko, brajati = prApta kara liyA, ataH = isake bAda, rUpalAvaNyajalAdhaH = rUpa saundarya va lAvaNya ke sAgara, jJAnatrayasamujjvalaH = tIna jJAna se suzobhita, (saH = una prabhu ne), paitRka = pitA ke, rAjyaM = rAjya ko, Apede = prApta kara liyA. (ca = aura), prajAbhyaH - prajA ke liye, sukhaM = sukha, arpayara - arpita kara diyaa| zlokArtha - bAlyakAla meM uttama bAlakrIr3AoM se unhoMne mAtA pitA ko prasanna karake yauvana meM praveza karate samaya kAmadeva kI koTi ko prApta kara liyaa| isake bAda rUpalAvaNya ke sAgara aura tIna jJAna se suzobhita jana prabhu ne paitRka rAjya prApta kiyA aura prajA ke liye sukha pradAna kiyA / avivAhita evAsau kadAcitsaudhagaH prabhuH / mokSabIjaM tapazcitte cintayatkarmadAhakam / / 36 / / anvayArtha * kadAcit = kisI samaya, avivAhitaH = avivAhita, eva = hI, asau = una. saudhana: = mahala meM baiThe huye, prabhuH = rAjA mallinAtha ne, citte = mana meM, karmadAhakaM = karma ko jalAne vAle, (ca :- aura), mokSabIjaM = mokSa ke bIja svarUpa, tapaH = tapa kA, acintyat = vicAra kiyaa| zlokArtha - kisI samaya apane mahala meM baiThe avivAhita hI una prabhu ne apane mana meM karmoM ko jalAne vAle va mokSa ke bIja svarUpa tapa kA vistAra kiyaa|
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 zrI sammedazikhara mAhAtmya brahmarSayastadA prAptAH bhaktyA te taM pratuSTuvaH / devA api surendrAdhAH praNemustaM samAgatAH ||40 / / anvayArtha - tadA = tabhI. brahmarSayaH - brahmarSi jAti ke laukAntika deva, prAptAH = upasthita huye, te = unhoMne, bhaktyA = bhakti se, taM = unakI, pratuSTuvaH = stuti kI. surendrAdhAH = surendra Adi, devAH = deva, samAgatAH A gaye, (te = unhoMne). api = bhI, taM = unako, praNemuH = praNAma kiyaa| zlokArtha . tabhI brahmarSi jAti ke laukAntika deva vahA~ upasthita ho gaye aura unhoMneM bhakti se pragu kI stuti kI tathA surendra Adi deva gI A gaye unhoMne bhI pra ko praNAma kiyaa| jayantAya tato rAjyaM dattvA'sau jagatAM patiH / sudhArakAla vAliga banekAnane / / 41 / / vaijayantyabhidhAM zivikAM samArUhya paramAdbhutAm / mArgazuklaikAdazyAM ye gatvA dIkSito'bhavat / / 42 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, jayantAya = putra jayanta ke liye, rAjyaM = rAjya ko. dattvA = dekara, asau = vaha, jagatAM - tInoM lokoM ke, patiH = svAmI. kumArakAle = kumArakAla meM, eva - hI, atiharSeNa = atyadhika harSa se, paramAdabhutAM = parama AzcaryakArI. baijayantyabhidhAM = vaijayantI nAmaka, zivikA = pAlakI para, samAlaya - car3hakara, zvetakAnane = zvetakAnana meM, gatvA = jAkara, vai = sandeharahita hokara, mArgazuklaikAdazyAM = mArgazIrSa mAha ke zuklapakSa kI ekAdazI ke dina, dIkSitaH = dIkSita, abhavat = ho gye| zlokArtha - usake bAda jayanta ko rAjya dekara vaha jagat ke svAmI prabhu kumArakAla meM hI atyaMta harSa se parama AzcaryakArI vaijayantI nAmaka pAlakI para car3hakara zvetakAnana meM jAkara mArgazIrSa mAha ke zukla pakSa meM ekAdazI ko dIkSita ho gye| tadanu kSitipA vai bhavyAH shsrprmitaastdaa| mumukSavo mahotsAhAcca jagrahuja'nadIkSikAm ||43 / /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH ___515 anvayArtha . ca = aura. tadA - taba, sahasrapramitAH :: eka hajAra pramANa, mumukSaya = mumukSa. bhAtyA -- matya kSitipAH = rAjAoM ne, tadanu = unake pIche, mahotsAhAt : atyadhika utsAha se, jainadIkSikAM = jaina dIkSA ko. jagrahuH = grahaNa kara liyaa| zlokArtha . tabhI eka hajAra mumukSu bhavya rAjAoM ne atyadhika utsAha se prabhu ke tatkAla bAda hI jainezvarI dIkSA ko grahaNa kara liyaa| caturthabodhasampannaH tadaiva paramaM prbhuH| dvitIyadivase zuddhabhikSArthaM mithilAM gataH / / 44 / / anvayArtha - tadaiva = tabhI. caturthabodhasampannaH = cauthe jJAna se sampanna, paramaM H parama, praguH = prabhu, dvitIyadivase = dUsare dina, zuddhabhikSArtha -- zuddha bhikSA arthAt AhAra ke liye, mithilA = mithilA nagarI ko, gataH = gye| zlokArtha- tabhI arthAt dIkSA lete hI cauthe manaHparyayajJAna se sampanna parama prabhu dUsare dina zuddha AhAra ke liye mithilA nagara ko gye| dhanya dhanya stutistatra samantAnnagare bhvt| sAdaraM nandiSeNastaM sampUjyAhAramuttamam / / 45 / / tasmai bhagavate dattvA'pazyadAzcaryapaJcakam / kRtakRtyamivAtmAnaM bane munizcAgamat / / 46 / / anvayArtha - tatra = usa, nagare = nagara meM, samantAt -- cAroM tarapha se. dhanya = dhanya prabho! dhanya = dhanya prabho !, (iti = isa prakAra). stutiH = stuti, abhavat = huI, gandiSeNaH = rAjA nandiSeNa ne, taM = unako, sampUjya = pUjakara, ca = aura, tasmai = una, bhagavate = munirAja ke liye, uttama = uttama, AhAram = bhojana ko, dattvA = dekara, AtmAnaM = apane Apako, kRtakRtyam iva = kRtakRtya kI taraha, AzcaryapaJcakam = pA~ca AzcaryoM ko, apazyat = dekhA. muniH = munirAja, vane = vane meM, agamat = cale gye| zlokArtha - he prabhu dhanya ho, he prabhu! Apa dhanya ho, isa prakAra usa nagara meM cAroM tarapha se stuti huI rAjA nandiSeNa ne unako pUjakara
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 zrI sammedazikhara mAhAtmya tathA una munirAja ke liye uttama AhAra dekara apane Apako kRtakRtya mAnane kI taraha hI pA~ca Azcaryo ko dekhaa| munirAja punaH vana meM cale gye| SaDdinAvadhimaunasthastapa urga vidhAya saH / azokamUle sampApa kevalajJAnamuttamam / / 4 / / anvayArtha - paDdinAvadhimaugasthaH = chaha dina taka maunadhAraNa kiye huye. saH = una munirAja ne. urga = ugra, tapaH = tapazcaraNa ko, vidhAya - karake, azokamale - azoka vRkSa ke mUla meM, uttama :: kAbha kecalalAna : kepAhA ko sAra = prApta kara liyaa| zlokArtha - chaha dina taka gauna vrata meM sthita una munirAja ne ugra tapazcaraNa karake azokavRkSa ke nIce uttama kevalajJAna prApta kiyaa| mecakAyAM dvitIyAyAM pauSe samprApya kevalam / yathoktaM bhUtvA samavasAre bhAti sma yogarAT / / 48, / / anvayArtha - pauSa -- pauSa mAsa meM, mecakAyAM = kRSNa, dvitIyAyAM = dvitIyA kaM dina, kevalaM = kevalajJAna ko, samprApya = prApta karake, yayA - jaisA, uktaM = kahA gayA hai, (tathA = vaise). bhUtvA -- hokara, samavasAre = samavasaraNa meM yogarAT = saMyoga kevalI pragu, bhAti sma = suzobhita huye| zlokArtha - pauSa kA dvitIyA ke dina kevalajJAna prApta karake jaisA kathita hai vaise hI hokara vaha saMyoga kevalI samavasaraNa meM suzobhita huye| uccaran divyaninAdaM sa kSetreSu vihrnmudaa| mAsamAtrAyurUdagAt bhUmirathaM svarNaparvatam / / 5 / / anvayArtha - sa. = vaha prabhu, divyaninAdaM - divyadhvani kA, uccarana = uccAraNa karate huye, (ca = aura), kSetreSu = kSetroM meM, mudA - harSa utsAha se, viharan = vihAra karate huye, mAsamAtrAyuH =
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadaza 517 eka mAha mAtra hai Aya jinakI aise vaha, bhUmisthaM = bhUmi para sthita, svarNaparvatam = sonAgiri para, udagAt = pahuMca gye| zlokArtha - vaha prabhu divya dhvani kA uccAraNa karate huye aura puNya kSetroM meM vihAra karate huye jaba eka mAha mAtra avaziSTa Ayu vAle huye to sonAgiri parvata para A gye| kiJcitkAlaM tatra devaH sthitvA cittaM prasAdya saH / samutsava gatastasmAt sammedaM dhvaniyarjitaH / / 5 / / kUTaM sambalanAmAnaM tatrAsAdya jagadguruH / dvAdazyAM phAlgune mAse kRSNAyAM siddhatAmagAt / / 52 / / anvayArtha - saH = vaha. devaH = prabhu. kiJcitkAlaM = thor3e samaya, tatra = usa sonAgiri para sthitvA = hokara, (bhavyAnAM = bhavya jIvoM ke), cittaM = mana ko. prasAdya - prasanna karake. (ca = aura), samutsa ya = utsAhita karake, dhvanivarjitaH = divyadhvani se rahita hote huye, tasmAt = vahA~ se, sammedaM = sammedazikhara parvata ko, gataH = gaye. tatra = usa sammedagiri para, sambalanAmAnaM = sambalanAmaka, kUTaM = kUTa ko, AsAdya = prApta karake. jagadgurUH = jagad ke gurU bhagavAn mallinAtha, phAlgane = phAlAna, mAse - mAsa meM, kRSNAyAM = kRSNA, dvAdazyAM = dvAdazI ko, siddhatAM = siddhatva ko, agAt = prApta kiye arthAt siddha zilA para cale gye|| zlokArtha - vaha prabhu kucha samaya usa sonAgiri para sthita hokara bhavyoM ke mana ko prasanna karake aura utsAhita karake, divyadhvani se rahita hote huye vahA~ se sammeda parvata para cale gaye tathA vahA~ sambalanAmaka kUTa ko prApta karake jagadgurU bhagavAn mallinAtha phAlAna badI bArasa ke dina siddha dazA ko prApta ho gye| atha campApure rAjA sambalAkhyo mahAnabhUt / mahAsenA tasya rAjhI zIlasadguNasundarI / / 3 / / anvayArtha - atha = prAraMbha sUcaka avyaya, campApura. = campApura meM.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 zrI sammedazikhara mAhAtmya sambalAkhyaH = sambala nAmaka, mahAna - eka mahAna, rAjA = rAjA, abhUt = huA thA. tasya = usa rAjA kI. zIlasadguNasundarI = zIla aura sadguNoM kI svAminI va sundarI, rAjJI = rAnI, mahAsenA = mahAsenA. abhUt = thii| zlokArtha - aba punaH kathA kA prAraMga hai | campApura meM eka mahAna rAjA sambala huA thA jisakI rAnI mahAsenA zIla, saundarya aura sadaguNoM kI svAminI thii| ekadA mandiravane cAraNo munirabhyagAt / dhRtiSaNA muniyutaH tamAkarNya sa AgataH / / 54 / / samAjasahitastUrNa vandanAyAbhyadhAyata / jainadharma tataH zrutvA dIkSAM jagrAha bhUpatiH / / 55 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, mandiravane = mandira dana meM. dhRtiSaNaH = dhRtiSeNa nAmaka, cAraNaH = cAraNaRddhidhArI, muniH= munirAja, muniyutaH = munirAjoM ke sAtha. abhyagAt = Aye huye haiM, (iti = isa prakAra), tam = usa samAcAra ko, AkarNya = sunakara, saH = vaha rAjA, samAjasahitaH = samAja ke sAtha, (tatra = vahA~), AgataH = A gayA, vandanAya = vandanA ke liye, tUrNa =zIghra hI, (tatsamIpe = unake pAsa), abhyadhAvat = daur3A, tataH = una munirAja se, jainadharma = jitendriya dharma ko, zrutvA= sunakara, (saH = usa ). (bhUpatiH = rAjA ne ), dIkSA = munidIkSA ko , jagrAha = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - eka dina mandira vana meM dhRtiSeNa nAmaka cAraNa RddhidhArI munirAja kaI muniyoM ke sAtha Aye, uneka Ane kA samAcAra sunakara samAja sahita vaha rAjA jaldI hI vahA~ A gayA aura munirAja kI vandanA ke liye daur3a pdd'aa| una munirAja se jitendriya dharma sunakara usa rAjA ne munidIkSA grahaNa kara lii| tataH samyakttapastaptvA tapasA dagdhakalmaSaH / sanyAse tyaktadehosau svargeSoDazame mudA / / 56 / /
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 516 indro babhUya dharmAtmA dvAviMzatyabdhijIyanaH / ante cAvAtaradbhUmau vakSye'haM tatkathAM zubhAm / / 57 / / anvayArtha - tataH = dIkSA grahaNa karane ke bAda, tapasA = tapazcaraNa se, dagdhakalmaSaH = pApoM-karmoM ko jalAne vAle, ca = aura, samyaktapaH = samIcIna tapa, taptvA = tapa kara, sanyAse = sanyAsamaraNa meM, tyaktadehaH = deha ko chor3ane vAle, asau = vaha munirAja, mudA = prasannatA se, SoDazama = solahaveM, svarge = svarga meM, dvAviMzatyadhijIvanaH = bAIsa sAgara Ayu vAle. dharmAtmA = dharmAcaraNazIla, indraH = indra, babhUva = ho gaye, ante = Ayu ke anta meM, (saH = vaha indra), bhUmau = bhUmi para, avAtarat = avatarita huA, ahaM = maiM, zubhAM = zuma, tatkathAM = usakI kathA ko. vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - dIkSA grahaNa karane ke bAda tapazcaraNa se pApoM ko naSTa karane vAle samyak tapa tapakara aura saMnyAsamaraNa pUrvaka zarIra choDane vAle vaha munirAja prasannatA se solahaveM svarga meM bAvIsa sAgara Ayu vAle dharmAtmA indra ho gaye / vaha indra Ayu ke anta meM bhUmi para avatarita huaa| kavi kahatA hai ki maiM usakI zubha kathA ko kahatA huuN| jambUdvIpe yodhadeze zrIpure pramadAkare | ambadezo'bhidho rAjA babhUvAtIya dhArmikaH / 158 / / mahiSI vijayA tasya tadgarbhe svaya'tastataH / samayAttatyasenAkhyaH putro'bhUd guNasAgaraH / / 6 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, yodhadeze = yodha nAmaka deza meM, pramadAkare - prakRSTa Ananda svarUpa, zrIpure = zrIpura nAmaka nagara meM, atIva = atyadhika, dhArmikaH = dharmAtmA, ambadezo'bhidhaH = ambadeza nAmaka, rAjA = rAjA. babhUva = huA. tasya = usa rAjA kI, vijayA = vijayA nAma kI. mahiSI = rAnI, (AsIt = thI), tadgarbha = usake garbha meM. svaryutaH = svarga se cyuta huA vaha deva, (avataritaH = avatarita huA), tataH = usake bAda, samayAt = garbha kAla pUrA ho jAne
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 zrI sammedazikhara mAhAtmya se, guNasAgaraH = guNoM kA sAgara, tattvasenAkhyaH = tattvasena nAmaka, putra: := putra, abhUt = huaa| zlokArtha - jambUdvIpa meM yodhadeza ke atyadhika Anandakara zrIpura nagara meM ambadeza eka atyadhika dhArmika rAjA huA thaa| usakI rAnI vijayA thii| jisake garbha meM vaha deva svarga se cyuta hokara AyA aura garbha ke nau mAha pUre ho jAne se tattvasena nAmaka guNavAn putra huaa| sadA puNyarUvidhImAn pratApeNAkrasannibhaH / iSTamantrajapAccakrI rahasyekAnamAnasaH / / 60 / / ekasmin samaye tattvasena eSa yadRcchayA / kausalAkhyaM girivaraM gataH suraniSevitam / / 6 / / anvayArtha - eSaH = yaha. sadA = hamezA. puNyarUciH = puNyAbhilASI. dhImAn = buddhimAna, pratApeNa = pratApa yA teja se, akrasannimaH = sUrya ke samAna, cakrI = cakravartI, iSTamantrajapAt = iSTa maMtra ke japane se, rahasi = ekAnta meM, ekAgramAnasaH = dhyAna karane vAlA. tavasenaH = tattvasena rAjA, ekasmin = eka, samaye = samaya, yadRcchayA = apanI svecchA se. suraniSevitaM -- devatAoM dvArA sevanIya pUjanIya, kausalAkhyaM = kausala nAmaka, girivaraM = parvatarAja para, gataH = gyaa| zlokArtha - sadaiva puNyAbhilASI, buddhimAna = pratApI, sUrya ke samAna tejasvI, cakrI tathA iSTamaMtra ke jApa vAlA hone se dhyAna karane vAlA yaha rAjA tattvasena eka dina svecchA se devoM ke liye sevanIya pUjanIya kausala nAmaka zreSTha parvata para gayA / tatra sulocanamuniM dRSTvA bhaktyA cAbhivandha tam / sammedazailacarcA yai tena sArdhaM cakAra saH / / 62 / / anvayArtha * tatra = usa kausalaparvata para, sulocanamuni = sulocana nAmaka munirAja ko. dRSTvA = dekhakara, ca = aura. bhaktyA = makti se, taM = unako, abhivandya = praNAma karake, saH = usa rAjA ne, tena = una munirAja ke. sArdhaM = sAtha, vai = yathArtha
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 521 sammedazailacarcA = sammedazikhara parvata kI carcA ko, cakAra = kiyaa| zlokArtha - kausala parvata para sulocana munirAja ko dekhakara aura unheM bhakti sahita praNAma karake usa rAjA ne una munirAja ke sAtha sammedazikhara nAmaka parvata kI yathArtha carcA kii| yadA zikharamAhAtmyaM zrutaM munimukhAnmahat / tadaivAtirUcistasya yAtrAyai cAbhavad hRdi / 163 / / anvayArtha - yadA = jaba. munimukhAt = munirAja ke mukha se, mahat = atyadhika, zikharamAhAtmyaM = sammedazikhara kI mahimA ko, zrutaM = sunA, tadA = tatha, eva = hI. tasya = usa rAjA ke, hRdi = mana meM, atiruciH = atyadhika ruci icchA, yAtrAyai = sammedazikhara kI yAtrA karane ke liye, amavat = ho gyii| zlokArtha - jaba munirAja ke mukha se usane sammedazikhara ke atizayapUrNa mahatva ko sunA taba hI usake mana meM yAtrA karane ke liye, atyadhika rUci ho gyii| satvaraM gRhamAgatya natvA saGghacatuSTayam / sArdhaM saH bahubhirbhayyaiH giriyAtrAM mudA vyadhAt / / 64 / / anvayArtha - saH = usane, satvaraM = zIghra. gRhaM = ghara, Agatya = Akara, saGghacatuSTayaM - caturvidha saMgha ko, natvA = namaskAra karake, bahubhiH = aneka. bhavyaiH = bhayo ke, sArdha = sAtha, mudA = prasannatA se, giriyAtrA = sammedazikhara parvata kI yAtrA ko, vyadhAt = kiyaa| zlokArtha - usane zIghra hI ghara Akara tathA caturvidha saMgha ko praNAma karake aneka bhavya rAjAoM ke sAtha prasannatA se sammeda zikhara parvata kI yAtrA ko kiyaa| yAtrA kRtvA yacinto'sau viraktaH saMsRtedhuvam / ekonazatakoTyuktairbhavyaiH saha sa bhavyarAT / / 65 / / dIkSA gRhItyA tatraiva tapaH kRtyA sudAruNam / nihatya ghAtikarmANi virAgo gatakalmaSaH / / 66 / /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya kevalajJAnamAsAdya zukladhyAnadharastadA / sarvaiH saha gato muktiM sarvasaMsAradurlabhAn / / 67 / / anvayArtha - asau = vaha, acintaH = cintArahita rAjA, yAtrAM = yAtrA ko, kRtvA = karake, saMsRteH = saMsAra se, dhruvam = dRr3hatA pUrvaka, viraktaH = virakta, (abhUt = ho gayA), ekonazatakoTyuktaiH = ninyAnve karor3a, bhavyaiH = bhavya jIvoM ke. saha = sAtha, dIkSAM = dIkSA ko, gRhItvA = grahaNa karake, tatra = usa parvata para, evaM = hI, sudAruNaM = ghora, tapaH = tapazcaraNa, kRtvA = karake, ghAtikarmANi = ghAtiyA karmoM ko, nihatya - naSTa karake, virAgaH = rAga rahita. (ca = aura), gatakalmaSaH = karmakalaMka rUpI kalmaSa se chUTe huye, asau = usa. bhavyarAT = bhavya munirAja, kevalajJAnama = kevalajJAna ko, AsAdya = prApta karake, zukladhyAnadharaH = zukladhyAna ke dhArI, (babhUva = huye). tadA = tabhI. sarvaiH = sabake. saha = sAtha, sarvasaMsAradurlabhAm = saMsAra meM sabhI ke durlabha. muktiM = mukti ko, gataH = cale gye|| zlokArtha - cintA se rahita vaha rAjA sammedagiri kI yAtrA karake saMsAra se dRDhatApUrvaka virakta ho gayA tathA ninyAnave karor3a bhavya jIvoM ke sAtha dIkSA grahaNa karake aura usI parvata para atyadhika kaThora tapazcaraNa karake va ghAtikarmoM ko naSTa karake rAgarahita niSkalaMka huye munirAja kevalajJAna prApta karake zukladhyAnake dhArI huye tathA tabhI saMsAra meM sabhI ko durlabha mukti ko sabhI ke sAtha cale gye| sambalAsyasya kUTasya bandane phalamIdRzam / na buddhigocaramevedaM sarveSAM vaktumarhati / / 68 / / anvayArtha - sambalAsyasya = sambala nAmaka. kUTasya = kUTa kI, vandane = vandanA karane meM, eva = hI,, IdRzaM = aisA, idaM = yaha, buddhigocaraM = buddhigocara, (bhavati = hotA hai), (tadA = taba), sarveSAM = sArI kUToM kI, (vandane = vaMdanA karane meM), (yat = jo), (phalaM = phala), (asti = hai), (tat = vaha). vaktuM = kahA, na = nahIM, arhati = jA sakatA hai|
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTadazaH 523 zlokArtha - jaba eka sambalanAmaka kUTa kI vandanA karane meM hI itanA phala buddhigocara hotA hai to sArI kUToM kI vandanA se hone vAle phala ko vANI se nahIM kahA jA sakatA hai| nizcayAdyo'bhivandeta kUTa sambalamuttamam / koTiSaNNavatiH vratajaM phalaM saH labheta dhruvam / / 66 / / anvayArtha - nizcayAt = nizcaya se, yaH - jo, uttama = uttama, sambalaM = sambala, kUTaM = kUTa ko, abhivandeta = praNAma kare yA usakI vaMdanA kare, saH = vaha, SaNNavatiH = chiyAnave, koTi = karor3a, vratajaM = proSadhopavAsa vrata se janita. dhruvaM = sthira, phalaM = phala ko, labheta = prApta kre| zlokArtha - nizcaya hI jo usa uttama saMbala kUTa kI vandanA kare vaha chiyAna kAroDa proSacApamAsa vrata se janita sthira phala ko prApta kre| vandanAccaikaphUTasya na tiryaGnarakayorgatiH / saMbhavati sarvanamaskAraphalaM prabhureyoccaret / / 70 / / anvayArtha - ca = aura, ekakUTasya = eka kUTa kI. vandanAt = vandanA se, tiryanarakayoH = tiryaJca aura naraka meM, gati = jAnA yA avasthA, na = nahIM, saMbhavati = saMbhava hotI hai, sarvanamaskAraphalaM = sArI kUToM ko namaskAra karane ke phala ko, prabhuH = prabhu, eva = hI, uccaret = kheN| zlokArtha- aura bhI kahate haiM ki eka kUTa kI vandanA karane se tiryaJca aura naraka meM gati arthAt jAnA saMbhava nahIM hotA hai tathA sArI kUToM ko namaskAra karane kA phala to bhagavAn hI kheN| mallinAthaprabhurmokSasiddhaM yatassattapodagdhakarmA gtrtiirthkrtaa| bhavyavRndaissamArAdhitaM pUjitaM sambalAkhyaM tvaM dAsa / / 70 / / anvayArtha - yataH = jisa sambala kUTa se, tIrthakartA = tIrthakara, mallinAthaprabhuH = mallinAtha svAmI. sattapodagdhakarmA = samyak tapa se karmoM ko jalAne vAle hokara, mokSasiddhiM =
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 zrI sammedazikhara mAhAtmya mokSasiddhi arthAt siddha sthAna meM, gataH = cale gaye. bhavyavRndaiH = bhavya janoM dvArA, samArAdhitaM = acchI taraha se ArAdhanA kI gayI, (taM = usa), pUjitaM = pUjya, sambalAkhyaM = sambala nAmaka kUTa ko, dAsa = he sevaka!, tvaM = tU, smara = yAda kara yA usakA smaraNa kr| zlokArtha - jisa sambalakUTa se tIrthakara mallinAtha bhagavAn samyakatapa dvArA karmoM ko jalAne vAle hokara siddha sthAna ko gaye / usa bhavya jIvoM se ArAdhita e pUjya sambala pAra ko he sevaka tuma yAda rakho arthAt usakA smaraNa kro| {iti dIkSibAnemidattaviracite zrIsammedazailamAhAtmye tIrthaGkara mallinAthavRttAntasamanvitaM sambalakUTa * varNanaM nAmASTa dazamo'dhyAyaH sampUrNaH ] isa prakAra dIkSita brahma nemidatta dvArA racita zrI sammeda zaila mAhAsya nAmaka kAvya meM tIrthakara mallinAtha ke vRtAnta se yukta sambala kUTa kA varNana karane vAlA yaha aThArahavAM adhyAya sampUrNa huA 1}
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikonaviMzo'dhyAyaH athAto'haM baddhapANindai zrImunisuvratam / prasiddhatAmiha prAptaM trailokye yasya suvratam / / 1 / / anvayArtha * atha = aba, ataH = isase Age, ahaM = maiM, baddhapANiH = hAtha jor3e huye, zrImunisuvrataM = zrImunisuvratanAtha ko. vande = praNAma karatA haM yasya = jinakA, suvrataM = suvrata, iha = ina, trailokye = tInoM lokoM meM, prasiddhatAM = prasiddhatA ko, prAptam = prApta huA. (asti = hai)| zlokArtha - aba isase Age maiM kavi hAtha jor3e huye una tIrthaGkara munisuvratanAtha ko praNAma karatA hUM jinakA suvrata ina tInoM lokoM meM prasiddhi ko prApta huA hai| munisuvrtpaadaabjmpaarbhvvaaridheH| taraNAya sadA bhAti mahApota iva dhruvm||2|| anvayArtha - apArabhavavAridheH = apAra va sAgara ke taraNAya = tairane ke liye. sadA = hamezA, munisuvratapAdAbja = munisuvratanAtha ke caraNa kamala mahApota iva - nAva yA jahAja ke samAna, dhUvaM = nizcita hI, bhAti = suzobhita hotA hai| zlokArtha - apAra bhava sAgara ko tairane ke liye hamezA hI munisuvratanAtha ke caraNa kamala nAva yA jahAja ke samAna nizcita hI suzobhita hote haiN| tatkathAM tasya kUTasya mAhAtmyamadhunA budhAH / vakSye zruNuta tadbhaktyA yadi kalyANakAmitA / / 3 / / anvayArtha - adhunA = aba, tatkathAM = una tIrthakara munisuvratanAtha kI kathA ko, (ca = aura), tasya = usa, kUTasya = kUTa ke, mAhAtmyaM = mAhAtmya ko, vakSye = maiM kahatA hUM. budhAH = he vidvAno ! yadi = yadi, kalyANakAmitA = kalyANa karane kI
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 zrI sammedazikhara mAhAtmya kAmanA, (asti = hai), (tarhi = to), bhaktyA = bhakti se, tat - usako, aNata = suno| zlokArtha - maiM zrI munisuvratanAtha kI kathA ko aura usa nirjara kUTa ke mAhAtmya ko kahatA hUM yadi tumhAre mana meM kalyANa karane kI kAmanA ho to he vidvajjano! tuma use suno| dvIpe jambUmati khyAte bharatakSetrAmuttamam / tatrAGgadeze dhampAkhyaM puraM svargapuropamam ||4|| anvayArtha . jambUmati = jambUvRkSa vAle, khyAte = suprasiddha, dvIpe = dvIpa meM, uttama = uttama, bharatakSetraM = bharatakSetra, (asti = hai), tatra = usameM. aGgadeze = aGgadeza meM, svargapuropamaM = svarga ke nagara ke samAna, campAkhyaM = campA nAmaka, puraM = nagara. asti = hai yA thaa| zlokArtha - suprasiddha jambUdvIpa ke bharatakSetra meM aGgadeza hai usameM svarga ke nagara kI upamA vAlA eka campApura nAmaka nagara hai| tatrAbhUddharaNIpAlo harivarbhAbhidho mahAn / mahApratApasandIptaH sukRtAmbhodhiruttamaH / / 5 / / vajasenA tathA tasya mahiSI shiilshaalinii| sadguNA rUparAzizca zaraccandrasamAnanA / / 6 / / anvayArtha - tatra = usa campApura meM, harivarmAbhidhaH = harivarmA nAmaka, mahAn = eka mahAna, mahApratApasandIptaH = atyadhika pratApa se kAntigAn, sukRtAmbhodhi: = puNyazAlI, uttamaH = uttama, dharaNIpAlaH = rAjA, abhUt = thA. tathA = aura. zAlinI = zIlavatI, sadguNA = sadguNoM vAlI, rUparAziH = saundaryavatI. zaraccandrasamAnanA = zarad Rtu ke candramA ke samAna mukha vAlI, mahiSI = eka rAnI, (AsIt = thii)| zlokArtha - usa campApura meM harivarmA nAmaka mahAn pratApI, tejapuJja, puNyazAlI, uttama eka rAjA thA aura usakI bajasenA nAmaka zIlavatI, sadaguNoM vAlI, saundaryavatI, aura zaradakAlIna candramA ke samAna mukha vAlI eka rAnI thii|
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH aurasAniya putrAMzca rarakSa svaprajAH nRpaH / nyAyavAn guNavAn tadvat zIlavAn buddhisAgaraH / 17 / / = anvayArtha tadvat = rAnI ke hI samAna, nyAyavAn = nyAyavAn, guNavAn guNI, zIlavAn = zIlavAn, buddhisAgaraH = vizAla buddhi vAlA, nRpaH rAjA ne, aurasAniva apane jAye putroM ke samAna, svaprajAH = apanI prajA kI ca aura putrAn = putroM kI, rarakSa = rakSA kii| = . zlokArtha jaisI rAnI thI vaise hI rAjA bhI thA usa nyAyI, guNI, zIlavAn aura matimAn rAjA ne apane jAye huye putroM ke samAna apanI prajA kI aura putroM kI rakSA kii| ekadAnantavIryAkhyo zuddhasamyaktvasampannastejasA jvalanaprabhaH ||8|| munirvanamupAgataH / - r anvayArtha ekadA eka dina anantavIryAkhyaH anantavIrya nAmaka zuddhasamyaktvasampannaH = zuddha samyaktva se sampanna, tejasA tez2a se, jvalanaprabhaH = prakAzita hai prabhA yA kAnti jisakI aisA vaha kAntimAn muniH = munirAja vanam vana meM, |upAgataH = aaye| - 527 - = zlokArtha eka dina anantavIrya nAmaka zuddha samyagdRSTi aura tejomaya kAntisvarUpa munirAja vana meM Aye / tamAgataM samAkarNya parivArasamanvitaH / tadvandanArthaM bhUpAlastvaritaM tamupAyayau / / 6 / / se. = = anvayArtha taM = una munirAja ko, AgataM = AyA huA, samAkarNya - sunakara, parivArasamanvitaH parivAra sahita bhUpAlaH = rAjA, tadvandanArthaM unakI vandanA karane ke liye, tvaritaM zIghratA tam - una munirAja ke upAyayau = samIpa A gyaa| zlokArtha una munirAja ko AyA huA sunakara vaha rAjA parivAra sahita unakI vandanA karane ke liye zIghratA se unake pAsa A gyaa| =
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ lI sammedazikhara mAhAtmya muni dRSTvA prasannAtmA daNDavat praNipatya tam / / vidhivatpUjayAmAsa gandhAdyairbhakttito nRpaH / / 10 / / anvayArtha - muni = munirAja ko. dRSTvA = dekhakara, prasannAtmA = prasanna mana, nRpaH = rAjA ne, taM = unako, daNDavat = jhukakara, praNipatya := praNAma karake, bhaktitaH = bhakti se, gandhAdyaiH = gandha Adi se, vidhivat - vidhipUrvaka. pUjayAmArara = pUjA kii| zlokArtha - munirAja ko dekhakara prasannacitta rAjA ne unheM daNDavata praNAma karake bhakti gAva se gaMdha Adi dvArA unakI vidhipUrvaka pUjA kii| samagRjya dharma epa sAkhanDita tadA munivaraH prAha yathAvattAnsvatattvavit / / 11 / / anvayArtha - sampUjya = munirAja ko acchI taraha se pUjakara, saMsArAmayakhaNDitaM :- saMsAra rUpI roga ko khaNDa-khaNDa karane vAle, dharma - dharma ko, papRccha :- pUchA, tadA = taba, svatattvavit = nijatattva ke jJAtA tatvajJAnI, munivaraH = munirAja ne, yathAvat = yathArtha. tAn = dharma kA svarUpa evaM pAlana karane ke upAyoM ko. prAha = khaa| zlokArtha - rAjA ne munirAja ko acchI taraha se pUjakara saMsAra rUpI roga ko naSTa karane vAle dharma ko puuchaa| taba nijatatvavettA tattvajJAnI munirAja ne yathArtha rUpa se dharma kA svarUpa aura usakA pAlana karane ke upAyoM ko khaa| zrutvA viraktimApannaH saMsArAtsa mahIpatiH / dattvA rAjyaM svaputrAya. tatkSaNAd dIkSito'bhavat / / 12 / / anvayArtha - zrutvA = muni ke dharmopadeza ko sunakara, saMsArAta = saMsAra se, viraktiM = virakti ko, ApannaH = prApta huA, saH = vaha mahIpatiH = rAjA, svaputrAya = apane putra ke liye. rAjyaM = rAjya, datvA = dekara, tatkSaNAt = usI samaya, dIkSitaH = dIkSita, abhavat = ho gyaa|
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI munisuvratanAtha svAmI-nirjara kUTa
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekoviMzatiH zlokArtha - munirAja ke dharma vivecana ko sunakara saMsAra se virakti ko prApta vaha rAjA apane beTe ko rAjya dekara usI samaya dIkSita ho gyaa| bahavo naranAthAzca dIkSAM tena samAgatAH / tatsnehAdatha vairAgyAt zuddhAntakaraNA budhAH / / 13 / / anvayArtha - zuddhAntakaraNAH = jinakA mana zuddha hai aise. budhAH = budhajana, ca = aura, bahavaH = bahuta, naranAthAH = rAjA. tatsnehAt = rAjA ke sneha se, AH :- aura, pAya.:[ -- samma se, sena = usake sAtha, dIkSA = dIkSA lene ko, samAgatAH = A gye| zlokArtha * zuddha mana vAle budhajanoM ne aura aneka rAjAoM ne apane rAjA harivarmA ke prati sneha hone se yA vairAgya hone se unake sAtha hI dIkSA ko prApta kiyaa| dIkSito'yaM paJcamahAvratAni ca smaacrn| dharmadhyAnaparo bhUtvA saptatattvAnyacintayat / / 14 / / anvayArtha - ca = aura, paJcamahAvratAni = pA~ca mahAvratoM ko, samAcaran = samyaka Acarate huye, ayaM = ina, dIkSitaH = dIkSA prApta munirAja ne, dharmadhyAnaparaH = dharmadhyAna karane meM tatpara. bhUtvA = hokara, saptatattvAni = sAta tattvoM kA. acintyat = cintana kiyaa| zlokArtha - pA~ca mahAvratoM ko acchI taraha se pAlate huye ina munirAja ne dharmadhyAna meM tatpara hokara sAta tattvoM kA cintayana kiyaa| jIvAjIvo cAmravaJca saMvaraJcAtha nirjarAM / bandhamokSI tathA dhyAtvA tyaktvA dvedhA parigrahI 1115 / / apramattaguNasthAnaM prApta ekAdazAgabhRt / apUrvakaguNasthAnamArUDhaH zucimAnasaH / / 16 / / muktaye cAmitotsAhAt prAptaH SoDazabhAvanAH / ghoraM tapaH sa kRtavAnaticAravivarjitaH / / 17 / / anvayArtha - jIvAjIvI = jIva-ajIva ko, ca = aura, AsavaM = Amrava
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 zrI sammedazikhara mAhAtmsa. ko, saMvaraM - saMvara ko, nirjarA = nirjarA ko. ca = aura bandhamokSI = bandhamokSa ko, dhyAtvA = dhyAkara, tathA = aura vedhA = do prakAra ke. parigrahau : parigraha ko, tyaktvA = chor3akara, ekAdazAhAmRta - gyAra.goM ko mAra karane vAle, apramataguNasthAnaM = apramattaguNasthAna ko, prAptaH = prApta huye, apUrvakaguNasthAnamArUDhaH = apUrvakaraNa guNasthAna meM ArUr3ha huye. zucimAnasaH = pavitra mana vAle, aticAravivarjitaH = ati cAra doSa se rahita, ca = aura, SoDazabhAvanAH = solaha bhAvanAoM ko, prApta huye, saH = una munirAja ne, muktaye = mukti ke liye, amitotsAhAt = aparimita utsAha se, ghora = kaThinatama. tapaH = tapazcaraNa ko, kRtavAn = kiyaa| zlokArtha - jIva-ajIba, Amrava, saMvara, nirjarA, baMdhamokSa kA dhyAna karake aura dvividha parigraha ko choDakara, gyAraha agoM ko dhAraNa karane vAle apramatta guNa sthAna ko prApta, apUrvakaraNa guNasthAna meM ArUr3ha huye, pavitra hRdaya, aticAra doSa se rahita aura solaha bhAvanAoM ko prApta huye una munirAja ne mukti ke liye aparimita utsAha se kaThora tapa kiyaa| tIrthakRnnAma suprApya sa saMnyAsaM tataH prabhuH / saMsAdya vidhivadehaM tyaktvAyuSonte tataH / / 18 / / tatkSaNAtprANate svarge shkro'bhuutsvtpoblaat| viMzatiproktavArdhyAyuH tatroktAkhilabhAvadhRk / / 16 / / anvayArtha - tataH - solaha kAraNa bhAvanAoM ke cintavana se, saH = vaha prazuH -- munirAja, tIrthakRnnAma = tIrthaGkara nAma karma ko suprApya = prApta karake. vidhivat = vidhipUrvaka, saMnyAsaM = saMnyAsamaraNa ko, saMsAdha = grahaNa karake, AyuSaH = Ayu ke ante = anta meM, deha = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, tata = vahA~ se, tatkSaNAt = tatkSaNa hI, prANate = prANata nAmaka svarge = svarga meM, svatapobalAt = apane tapazcaraNa ke kAraNa se, viMzatiproktavAAyuH = bIsa sAgara Ayu vAle
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonavizatiH 531 ho gyaa| tatroktAkhilabhAvadhRk = vahA~ batAyIM gayIM sArI yogyatAoM ko dhAraNa karane vAlA, zakraH = indra, abhUt zlokArtha solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana karane se vaha munirAja tIrthakara nAmakarma ko prApta karake vidhivat saMnyAsamaraNa kI vidhi ko dhAraNa karake aura Ayu ke anta meM deha ko chor3akara vahA~ se prANata svarga meM bIsa sAgara kI Ayu vAlA indra ho gayA / vahA~ vaha una sArI yogyatAoM ko dhAraNa karatA thA jo vahA~ batAyIM gayIM hai| r - havyasaMcayam / padArthAnnava saMbhava caturdazaguNasthAnAnyasau vijJAya vai tattvataH // 20 // // dhyAyan siddhAnazeSAMzca tadvimbAnadbhutAMstathA / pUjayannAyuSaH pUrti pUrti cakArAtulamodabhAk ||21|| " = = anvayArtha (tatra = usa svarga meM) nava nau padArthAn = padArthoM ko, saMbhAvya = samyak bhAkara arthAt vicAra karake, dravyaSaTkaM SaDvidhadravyoM ko ca aura caturdazaguNAsthAnAni = caudaha guNasthAnoM ko, tattvataH yathArtha rUpa se, vijJAya = jAnakara, vai pAdapUraka avyaya azeSAn sampUrNa siddhAn = siddha 'bhagavantoM ko, dhyAyan = dhyAte huye, tathA ca = aura, adbhutAn - AzcaryakArI, tadvimvAn unake bimboM ko pUjayan = pUjate huye, atulamodabhAk anupama Ananda kA bhoga karane vAle, asau = usa indra ne Ayu kI pUrti pUrti ko cakAra kiyA / zlokArtha vahA~ usa svarga meM nau padArthoM ko acchI taraha vicAra kara, SaDvidha dravyoM aura caudaha guNasthAnoM ko yathArthataH jAnakara. sampUrNa siddha bhagavantoM ko dhyAte huye aura addbhuta siddha bimboM kI pUjA karate huye anupama AnaMda ko bhogate huye usa indra ne apanI Ayu pUrNa kii| AyuSaH = A - - - - = = SaNmAsamAtramastyAyuH jJAtvA svAvadhito hariH / tIrthakaro hyayaM bhavitA harSito'bhUditi bhRzam / / 22 / / =
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - (asya = usa prANata svarga ke indra kI), SaNmAsamAntraM = chaha mahine mAtra, AyuH = Ayu, asti = hai, (ca = aura), ayaM = yaha, hi = hI, tIrthakaraH = tIrthakara, bhavitA = hogA, iti = aisA, svAvadhita: = apane avadhi jJAna se, jJAtvA = jAnakara, hariH = saudharmendra, harSitaH = prasanna, abhUt = huaa| zlokArtha - prANata svarga meM usa indra kI Ayu mAtra chaha mahinA hai aura yaha hI tIrthakara hogA aisA apane avadhi jJAna se jAnakara saudharmendra harSita huaa| prasiddha dvIparAje'tra jambUmati ca bhArate / kSetre magadhradezo'sti tantra rAjagRhaM puraM / / 23 / / nava yojanamAnaJca vistRta dvAdazapramaiH / yojanaiH svarNadharaNI jyotibhI ratnacalat / / 24 / / indrAdinirmitaM yatra trailokyakamalAspadam / sumitro nAma tatrAsIt rAjA dharmadhuraMdharaH / / 25 / / harivaMzasamudbhUtaH surarAjArcitasya ca / somAkhyA tasya mahiSI zakravAmA niSevitA / / 26 / / tatsamAnyA kyApi na hi trilokyAM bhAsinIvarA / tayA sahAtulaM saukhyaM sa lebhe hi basudhAdhipaH / / 27 / / anvayArtha - prasiddha = vikhyAta, jambUmati = jambU vRkSa vAle, dvIparAje = zreSTha dvIpa meM, atra = isa, bhArate = bharata. kSetre = kSetra meM, magadhadezaH = magadha nAmaka deza, asti = hai, tatra = usameM. navayojanamAnaM = nau yojana caur3A, ca = aura, dvAdazapramaiH yojanaiH = bAraha yojana pramANa, vistRtaM = lambA, svarNadharaNI = svarNakhanI. ratnajaiH = ratnoM se janita, jyotibhiH = jyoti kAnti se, jvalat = prakAzita, rAjagRhaM = rAjagRha nAmaka, puraM - eka nagara, (asti - hai yA thA), tantra = usa nagara meM, indrAdinirmitaM = indra Adi dvArA racita, trailokyakamalAspadam = tInoM lokoM ke pratIka svarUpa kamala sadRza sthAna. (AsIt = thA), tatra = usa nagara meM, dharmadhuraMdharaH = dharma kI dhurA ko
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH 533 7 dhAraNa karane vAlA, harivaMza samudbhUtaH = harivaMza meM utpanna, sumitra: sumitra nAma nAmaka rAjA rAjA. AsIt = thA, ca = aura, surarAjArcitasya = indra dvArA pUjita tasya = usa rAjA kI, zakravAmAniSevitA = indra kI patnI se sevita, somAkhyA = somA nAmaka, mahiSI = rAnI, (AsIt thI), tatsamAnyA = usake samAna anya, varA = sundarI, bhAsinI kAntimayI, kyApi kahIM para bhI, trilokyAM = tInoM lokoM meM, na = nahIM, hi = hI, (AsIt = thI), tayA usa rAnI ke maha saH usa basudhAdhipaH = rAjA ne. atulaM anupama, saukhyaM = sukha ko lebhe = prApta kiyA / zlokArtha suprasiddha jambUdvIpa ke isa bharata kSetra meM magadhadeza hai| usameM 4 nau yojana caur3A aura bAraha yojana lambA ratnajanita jyotiyoM se prakAzita svarNakhanI rAjagRha nAmaka eka nagara hai| usa nagara meM indra Adi dvArA racita trailokya kA pratIka kamala sadRza sthAna thA / usa nagara meM dharmadhurA ko dhAraNa karane vAlA harivaMza meM utpanna sumitra nAmaka rAjA kI somA nAma kI eka rAnI thI jo indra patnI dvArA sevA kI jAtI thI usake samAna sundara aura kAntimatI anya koI bhI strI tInoM loka meM kahIM para bhI nahIM thii| usa rAnI ke sAtha usa rAjA ne anupama sukha ko prApta kiyA / - = = . = arvAk SaNmAsatastatra zakrAjJaptena sAdaram / dhanadena kRtA vRSTiH ratnAnAM dyutisadmanAm / / 28 / / = anvayArtha tatra = una rAjA-rAnI ke ghara meM, SaNmAsataH = chaha mAha se, arvAk = pahile, zakrAjJaptena indra kI AjJA ko prApta, dhanadena = kubera ke dvArA dyutisadmanAM = dIpti yA kAnti ke bhaNDAra svarUpa arthAt atyadhika kAntipUrNa, ratnAnAM = ratnoM kI vRSTiH = varSA, kRtA - kii| zlokArtha una rAjA rAnI ke ghara meM chaha mAha pahile se indra kI AjJA ko prApta dhanada arthAt kubera ke dvArA dIpti ke bhaMDAra svarUpa arthAt atyadhika kAntipUrNa ratnoM kI varSA kI /
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya tataH saudhagatA devI suptA ratnavinirmite / palyaDke yAminIturyayAmArdhe'dbhutabhAgyataH / / 26 / / apazyatSoDazAnsvapnAn zrAvaNe pratipattithau / zravaNakSye kRSNapakSe adbhutAnandasUcakAn / / 30 / / anvayArtha - tataH - usake bAda. ratnavinirmite - ratnoM se khacita, palyar3ake = palaMga para, suptA = soyI huyI, saudhagatA - bhavanastha, devI = rAnI ne, yAminIturyayAmArdhe = rAtri ke cauthe prahara kA AdhA bhAga hone para, zrAvaNe = zrAvaNa mAsa meM, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, pratipattithI = pratipadA tithi ko, zravaNarthe -- zravaNa nakSatra meM, adbhutabhAgyataH = Azcarya kara saubhAgya se, adabhutAnandasUcakAna = adamta Ananda kI sUcanA dene vAle, SoDazAn = solaha, svapnAn = svapnoM ko. mata = se rhaa| zlokArtha - usake bAda ratnoM se khacita palaMga para bhavanagatA rAnI ne rAtri ke caturtha prahara kA AdhA bhAga hone para zrAvaNamAsa meM kRSNapakSa kI pratipadA tithi ko zravaNanakSatra meM apane adbhuta saubhAgya se adabhuta AnaMda kI sUcanA dene vAle saulaha svapnoM ko dekhaa| pUrvaM mattagajaM pazcAt vRSabhaM mRganAyakam / lakSmI ca puSpamAle dve sUrya rAkApati tathA ||31 / / svarNakumbhadvayaM tadvanmatsyayugmaM sarovaram / sindhuM siMhAsanaM caiva vimAnaM bhujagAlayam / / 32 / / ratnarAziM tathA . divyatkRzAnuM dhUmavarjitam / ityAdisvapnakAndevI saMvIkSya tadanantaram / / 33 / / mukhe praviSTaM sA pazyat sindhuraM mattamadbhutam / tataH prAtaH prabuddhA sA sarva svapnaphalaM tadA / / 34 / / zrutvA patyurmukhAnnUnaM paramAnandabhAgabhUt / tataH svargAcyutazcAnte'hamindro bhagavAn svayam / / 35 / /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH 535 AvasallakSmaNAgarbha nayAdvAdadharmavat / vaizAkhe kRSNAdazamItithau ca zravaNabhe tathA ||36 / / prAdurbabhUva vizvezo lakSmaNAyAM surottamaH / devadevIsamAyuktaH saudharmendrastadaiva hi ||37 / / tatrAgatya samAdAya prabhuM trailokyabhUSaNam / hemAdimagamatUrNaM pUrNaiH premabharaiH kila / / 38 / / tatrAbhiSekamakarottasya kSIrodavAribhiH / abhiSicya punardevaM gandhavArbhiH surezvaraH ||36|| divyairAbharaNaiH pazcAdabhUSayadimaM prabhum / punastato'sau rAjagRhaM samAnIya jagatpatim / / 40 / / nRpAjaNe samAropya bhakyA sabUjya sANDapam / tadane saMvidhAyAtha munInAM suvratatvataH / / 41 / / munisuvratanAmAnamenaM cakre saH vAsavaH tatazcaturUttarapaJcASallakSavarSopari prabhuH / / 42 / / munisuvrto'bhuudvishvnaathstnmdhyjiivnH| janmotsavaM vidhAyAtha gate saudharmanAyake ||43 / / taM dRSTvA dampatI tatra prApa taM sukhamuttamam / triMzatsahasravarSAyurvizatyuktadhanustanuH / / 44 / / varNena harito devaH zobhAsindhurmahodayaH / bAlakrIDArato bAlye stuto devakumArakaiH / / 4 / / sAdhaM saptasahasrAyulilIlAM vyapoya saH / paitRkaM padamAsAdya prajAnAM saukhyamAkarot / / 46 / / anvayArtha . sA = usa. devI = rAnI ne. pUrvaM = pahile, mattagaja = unmata hAthI ko, pazcAt ka bAda meM, vRSabhaM = baila ko. mRganAyakaM = siMha ko, lakSmI - lakSmI ko, dve puSpamAle = do puSpa mAlAoM ko, sUryaM = sUrya ko, rAkAmatiM = candramA ko, svarNakumbhavayam = do sone ke kalazoM ko, tadvanmatsyayugmaM
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 zrI sammedazikhara mAhAtmya = matsya yugala ko, sarovaram = tAlAba ko, sindhu = samudra ko, siMhAsanaM = siMhAsana ko. vimAnaM = vimAna ko, bhujagAlayam = nAga bhavana ko, ratnarAziM = rAtnarAzi ko. tathA ca = aura, dhUmavarjitaM = dhUmarahita, divyat = bhAsvarita, kRzAnuM = agni ko, ityAdisvapnakAn = ityAdisvapnoM ko, saMvIkSya = dekhakara, tathA ca = aura, tadanantaraM = svapna dekhane ke bAda, mukhe = mukha meM, praviSTaM = praveza karate huye, adbhutaM = adbhuta, mata = unmatta, sindhuraM = hAthI ko, apazyat = dekhaa| tataH = usake bAda, prAtaH = prAtaHkAla meM, prabuddhA = jAgI hayI. sA = vaha rAnI, tadA = tabhI, patyuH = pati ke, mukhAta == mukha se, sarva = sArA. svapnaphalaM = svapnoM ke phala ko, zrutvA = sunakara nUnaM = nizcaya hI, paramAnandabhAka = parama AnaMda ko prApta karane vAlI, abhUta = huI, tataH = usake bAda, ante = Ayu ke anta meM, ahamindra = ahamindra deva, bhagavAn = bhagavAn tIrthaGkara kA jIva. svayaM = svayaM hI, svargAt = svarga se, cyutaH = cyuta huA. lakSmaNAga = zubha lakSaNoM vAlI usa zobhA rAnI ke garbha meM, Avasat = basa gyaa| tathA ca = aura, vaizAkhe = vaizAkha mAsa meM, kRSNAdazamItithau = kRSNapakSa kI dazamI tithi ke dina, zravaNabhe = zravaNa nakSatra meM, vizvezaH = jagat kA svAmI, lakSmaNAyAM = zubhalakSaNoM vAlI zobhA rAnI kI kokha meM se, nayaiH = nayoM ke dvArA, syAdvAdadharmavat = syAdvAda dharma ke samAna, prAdurbabhUva = utpanna huaa| tadaiva = usa hI samaya, devadevIsamAyuktaH = devatAoM aura deviyoM se yukta hote huye, surottamaH = devatAoM meM uttama, saudharmendraH = saudharma indra. tatra = vahA~, Agatya = Akara, trailokyabhUSaNam = tIna loka ke nAtha, prabhuM = tIrthakara zizu ko. samAdAya = lekara, tUrNaM = zIghra, hi = hI, hemAdriM = svarNagiri arthAt sumerU parvata ko, agamat = gayA, tatra -
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH 537 sAgara ke jala se, pUrNaH = paripUrNa, premabharaiH (ghaTaiH = kalazoM se ) tasya ko, akarot = kiyA / vahIM usa parvata para (saH = usane), kSIrodvAribhiH = kSIraparipUrNa, premabharaiH = snehasikta, una prabhu ke abhiSekaM = abhiSeka = = asau usa, surezvara se, devaM = una prabhu kA, punaH karake, imaM = ina, prabhuM = AbharaNoM se, abhUSayat indra ne, gandhavAbhiH sugandhita jala phira se, abhiSicya = abhiSeka divya, AbharaNaiH = prabhu ko divyaiH = * = Z = vibhUSita kiyA. pazcAt = bAda meM, tataH = vahA~ se, punaH = phira se, jagatpatiM = jagat ke svAmI ko, rAjagRhaM rAjagRha, samAnIya = lAkara, nRpAGgaNe rAjA ke A~gana meM samAropya Aropita karake, (ca aura), bhaktyA = bhakti se sampUjya pUjakara, tadagre = unake sAmane, tANDavaM = tANDava nRtya ko saMvidhAya karake, atha = isake bAda, saH = usa, vAsaH = indra ne munInAM muniyoM ke. suvratatvataH samyak vratatva ke kAraNa, enaM = isa, munisuvratanAmAnaM munisuvrata nAma ko, cakre = kara diyaa| = * = = = - = atha - isa prakAra, janmotsavaM - janma ke utsava ko, vidhAya = karake, saudharmanAyake saudharma indra ke, gate cale jAne para, dampatI = rAjA-rAnI dampati ne taM = una prabhu ko, dRSTvA dekhakara, tatra vahIM, taM usa, uttamaM - uttama, sukhaM prApa = prApta kiyA / = = S = sukha ko, = tataH = una tIrthaGkara mallinAtha se, caturUttarapaJcAzallakSavarSopari cauvana lAkha varSa Upara hone arthAt bIta jAne para, tanmadhyajIvanaH usa kAla meM antarbhUta hai jIvana jinakA aise, vizvanAthaH = jagat ke nAtha, munisuvrataH tIthaGkara munisuvratanAtha, amUt = huye / triMzatsahasra varSAyuH = tIsa hajAra varSa Ayu vAle ( ca = aura). viMzatyuktadhanustanuH = bIsa dhanuSa pramANa zarIra vAle, varNena = raMga se, haritaH = hare, zobhAsindhuH - sundaratA ke sAgara, mahodaya: = mahAn puNyodaya vAle, bAlye = bAlyAvasthA meM, =
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53. zrI sammedazikhara mAhAtmya devakumArakaiH = deva kumAroM dvArA, stutaH = stuti kiye jAte huye, bAlakrIDArataH = bAlakrIr3AoM meM rata, saH = una. devaH == tIrthaGkara prabhu ne bAlalIlA = bAnozita lIlA ko, (kRtvA = karake), sArdhaM saptasahasrAyuH = sAr3he sAta hajAra varSa Ayu ko, dhyapoya = bitAkara, paitRkaM = paitRka, padaM = sthAna arthAt rAjya siMhAsana para rAjA ke pada ko. AsAdya = prApta karake, prajAnA = prajAjanoM ke liye, saukhyaM = sukhI, akarot = kiyaa| zlokArtha - usa rAnI ne jina svapnoM ko dekhA ve isa prakAra haiM - (1) unmatta hAthI (2) baila, (3) siMha (4) lakSmI (5) do puSpa mAlAyeM, (6) sUrya, (7) candramA (E) do svarNa kalaza (6) matsya yugala (10) sarovara (11) samudra (12) siMhAsana (13) vimAna (14) nAgabhavana (15) ratnarAzi aura (16) nirdhUma prajvalita agni| uparyukta solaha svapna dekhakara rAnI ne apane mukha meM praviSTa hote huye eka madonmatta hAthI ko dekhaa| usake bAda jAgI huI rAnI ne pati ke mukha se svapnoM kA sArA phala sunakara usI samaya parama AnaMda ko prApta kiyaa| tadanantara Ayu ke anta meM vaha ahamindra deva arthAta tIrthaGkara kA jIva svayaM hI svarga se cyuta hotA huA zubha lakSaNoM se sampanna usa rAnI zobhA ke garbha meM Akara basa gayA tathA vaizAkha kRSNA dazamI ko zravaNa nakSatra meM jagat ke svAmI zubha lakSaNa sampanna zobhA rAnI kI kokha meM se vaise hI utpanna ho gaye jaise nayoM ke prayoga se syAdvAda dharma siddha ho jAtA prabhu kA janma hote hI devoM aura devatAoM yukta surottama saudharma indra vahA~ A gayA aura prabhu ko lekara zIghatA se sumerU parvata para gayA vahA~ usane prabhu kA kSIrasAgara ke jala se bhare aura snehasikta kalazoM se abhiSeka kiyaa| phira usa surendra ne sugandhita jala se duvArA abhiSeka karake tathA una prabhu ko divya AbhUSaNoM se vimUSita kiyA aura vahA~ se phira rAjagRha
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ eko vizatiH LIL Akara jagatpati tIrthaGkara ko rAjA ke A~gana meM Aropita karake aura bhakti se unakI pUjA karake unake sAmane usane tANDava nRtya kiyA phira usa indra ne unakA nAma muniyoM ke samyak vratatva ke kAraNa hone se munisuvrata rakha diyA / isa prakAra prabhu ke janma kA utsava karake saudharma indra ke cale jAne para rAjA rAnI dampati ne una prabhu ko dekhakara vahIM usa uttama sukha ko prApta kiyaa| tIrthar3akara mallinAtha se cauvana lAkha varSa bIta jAne para usI kAla meM antarbhUta hai jIvana jinakA aise jagatprabhu tIrthaGkara munisuvrata nAtha huye the | tIsa hajAra varSa Ayu vAle aura bIsa dhanuSa pramANa zarIra vAle, hare varNa vAle sundaratA ke sAgara mahAn puNyazAlI tathA bAlyAvasthA meM devakumAroM dvArA stuta va bAla krIDAoM meM rata una prabhu ne bAla krIr3AoM ko karake apanI Ayu ke sAr3he sAta hajAra varSo ko bitAkara arthAt bAlyAvasthA calI jAne para va taruNa hone para paitRka rAjA ke pada ko prApta karake prajAjanoM ke liye sukhI kiyaa| nityaM dharmakathAbhizca nItibhizca virAjitaH / anekarAjaputraiH sa nIto kAlakalAM mudA / 147 / / anvayArtha nityaM = sadaiva, dharmakathAbhiH := dharmakathAoM se, ca = aura, nItibhiH = nItiyoM se virAjitaH = suzobhita, ca = aura, anekarAjaputraiH = aneka rAjaputroM ke sAtha, saH vaha prabhu, mudA - prasannatA se, kAlakalAM - samaya ke kSaNoM ko, nItaH - lAye gye| - zlokArtha sadaiva dharmakathAoM aura nItiyoM se suzobhita huye aneka rAjaputroM ke sAtha vaha prabhu prasannatA se kAla ke vizeSa kSaNoM taka lAye gaye arthAt phuNce| magnaM taTAke vRSabhamasau dRSTvA viraktadhIH / rAjyaM samarpya putrAya tapase kRta nizcayaH / // 48 //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 547 zrI sambhedazikhara mAhAtmya sArasvatastuto devaH dRr3havairAgyasaMyutaH / ArUtya zivikAM ratnaprabhAkhyAM surasevitaH / / 46 / / kArtike zvetapaJcamyAM nIlAsye svajanmabhe / dharAdhipasahasraizca dIkSito munipuGgavaH / / 5 / / antarmuhUrte tatraiva caturtha jJAnamApa saH | atha tAlapurAdhIzaH prItyAhAraM dadau sudhIH / / 5 / / trilokagurave tasmai smygdRssttishiromnniH| pazcAddhanamasau prApya mahograM tapa Acaran / / 5 / / ghAtikaNi sandahya kevalajJAnamAptavAn / indAjJayA kubero'pi smvsRtimnyjsaa||53|| nirmAya dvAdazaiH kauSThaiH bhavyavRndaniSevitaH / munisuvratanAtho'pi tadA siMhAsanopari / / 54 / / gaNendraiH paripRSTassan divyadhvanimupAdizat / nAnAdezAnvihatyAsau dharmavRSTiM kiranmudA / / 55 / / mAsamAtrAvaziSTAyuH sammedAcalamabhyagAt / pratimAyogamAsthAya sopi nirjarakUTake ||56 / / divyadhvani copahRtya sahanamunipaiH samam / vaizAkhakRSNadazamIjanmabhe'gAtparaM padam / / 57 / / anvayArtha - taTAke = tAlAba meM magnaM = DUbate huye, vRSabhaM = baila ko, dRSTvA -- dekhakara, viraktadhIH = viraktabuddhi, asau = vaha rAjA, putrAya = putra ke liye, rAjyaM = rAjya ko, samarpya = dekara, tapase = tapazcaraNa ke liye. kRtanizcayaH = nizcaya kara lene vAle, dRr3havairAgyasaMyutaH = susthira vairAgya se yukta, surasevitaH - devatAoM se pUjita, ca = aura, sArasvatasaMstutaH = sArasvata jAti ke devoM se stuti kiye jAte huye, devaH - vaha tIrthaGkara prabhu. ratnapramAkhyAM = ratnaprabhA nAmaka, zivikAM = zibikA para, Aruhya = car3hakara, kArtike = kArtika mAsa meM, zvetapaJcamyAM = zuklA paJcamI ke dina, svajanmabhe = apane
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ .541 ekonaviMzatiH janma kAlIna arthAt zravaNa nakSatra meM, nIlAraNye = nIlavana meM, dharAdhipasahauH = eka hajAra rAjAoM ke sAtha, dIkSitaH = dIkSita huye. ca = aura, tatraiva = vahIM para, saH = una, munipuGgavaH = munizreSTha ne, antarmuhUrte = antamurhata ke bhItara, caturthaM = cauthe manaHparyayajJAna ko. Apa = prApta kara liyaa| atha = isake bAda, samyagdRSTiziromaNiH = samyagdRSTiyoM meM siramaura, sudhIH = buddhimAna, tAlapurAdhIzaH = tAlapura ke svAmI arthAta rAjA ne, tasmai = una, trilokagarave = tInoM lokoM ke gurU ke liye, prItyA = prema se, AhAraM = bhojana, dadau = diyA, pazcAt = usake bAda, vanaM = vana ko, prApya = prApta karake, mahograM : atyadhika ugna-kaThora, tapaH = tapa ko, Acarana = Acarate haye, asau = una manirAja ne. ghAtikarmANi = ghAtiyA karmoM ko, sandahya = acchI taraha se jalAkara, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko, AptavAn = prApta kara liyaa| indrAjJayA = indra kI AjJA se, kuberaH = kubera, api = bhI, aJjasA = zIghratA se, samavasRtim = samavasaraNa ko, nirmAya = racakara, (mumoda = prasanna huA), dvAdazaiH = vAraha, kauSTha: = koThoM se, (yukte = yukta), tatra = usa samavasaraNa meM, bhavyavRndaniSevitaH = bhavya jIvoM dvArA pUje jAte huye, munisuvratanAthaH = tIrthakara munisuvratanAtha, api = bhI, siMhAsanopari = siMhAsana se Upara, (virAjamAnaH = virAjamAna hote huye), gaNenTraiH = gaNadharoM dvArA, paripRSTaH = pUche jAte, san = huye, divyadhvanim = divyadhvani kA, upAdizat = upadeza diyA. mudA = harSa se, nAnAdezAn = aneka dezoM maiM, vihatya = vihAra karake, dharmavRSTiM = dharmopadeza kI barasAta ko, kiran = phailAte huye, mAsamAtrAvaziSTAyu: = eka mAha mAtra zeSa Ayu hai jinakI aise. asau = vaha pramu, sammedAcalam = sammedazikhara parvata ko. abhyagAt = gye| divyadhvanim = divyadhvani ko. upahRtya = rokakara yA baMda
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 zrI sammedazikhara mAhAtmya karake, ca = aura, nirjarakUTake = nirjara kUTa para, pratimAyogam = pratimAyoga ko, AsthAya = grahaNa karake, saH = vaha prabhu, sahasramunipaiH = eka hajAra muniyoM ke, samaM = sAtha. vaizAkhakRSNadazamIjanmabhe - vaizAkha kRSNadazamI ko janma arthAt zravaNa nakSatra meM, paraM- utkRSTa, padaM = mokSa sthAna ko, api = bhI, agAta = cale gye| zlokArtha - tAlAba meM DUbate huye baila ko dekhakara virakta buddhi vaha rAjA apane putra ko rAjya dekara, tapazcaraNa ke liye dRr3ha saMkalpa va susthira vairAgya se yukta ho gaye | devatAoM se sevita arthAt pUjita tathA sArasvata jAti ke laukAntika devoM dvArA stuti kiye jAte huye vaha tIrthakara prabhu ratnaprabhA nAmaka pAlakI para caDhakara kArtika zuklA paMcamI ko zravaNa nakSatra meM nIla vana meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita ho gye| vahIM para una munizreSTha ne antamuhUrta ke bhItara manaHparyayajJAna prApta kara liyaa| phira samyagdRSTiyoM meM agraNI siramaura tAlapura ke buddhimAna rAjA ne una triloka gurU ke liye premapUrvaka AhAra diyaa| usake bAda vana ko prApta karake una munirAja ne ugra tapazcaraNa karate huye ghAtiyA karmoM ko jalAkara kevalajJAna prApta kara liyaa| indra kI AjJA se kubera bhI zIghratA se samavasaraNa kI racanA karake prasanna huaa| bAraha koThoM se yukta usa samavasaraNa meM bhavya jIvoM ke samUhoM se pUjita prabhu munisuvratanAtha siMhAsana se cAra aMgula Upara virAjamAna the| gaNadharoM dvArA pUche gaye unhoMne divyadhvani khirAkara upadeza diyA tathA aneka dezoM meM vihAra karake, prasannatA ke kAraNa se dharmavRSTi ko phailAte huye jaba eka mAha mAtra Ayu zeSa rahI to vaha sammedazikhara parvata para cale gye| divyadhvani ko baMda karake aura nirjarakUTa para pratimAyoga lekara eka hajAra muniyoM ke sAtha vaha prabhu vaizAkhakRSNadazamI ko janma arthAt zravaNanakSatra meM utkRSTa pada arthAta mokSa ko cale gye|
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekoviMzatiH tatpazcAnnavakoTyukttacaturlakSaparimitAzca / triMzatsahasramunayaH nirjarAt nirjarAM gatAH / / 58 / / anvayArtha * tatpazcAt = tIrthakara munisuvratanAtha ke bAda. nirjarAt = usa nirjarakUTa se, navakArapustacaturlakSaparimitA: = nau karor3a cAra lAkha pramANa, ca = ora, triMzatsahasamunayaH = tIsa hajAra munirAja, nirjarAM = nirjarA arthAta sivadazA ko, gatAH - cale gye| zlokArtha . tIrthakara munisuvratanAtha ke bAda usI nirjarakUTa se nau karor3a cAra lAkha tIsa hajAra munirAja siddhadazA ko prApta huye| ayodhyAnagarI yatra sarvalokanamaskRtA / rAmacandro'bhavadAjA tarayAM zIlanidhirmahAn / / 5 / / anvayArtha - yatra = jahA~, sarvalokanamaskRtA = sarva loka se namaskRta, ayodhyAnagarI:- ayodhyAnagarI. (AsIt = thI), tasyAM = usa gagarI meM, zIlanidhiH = caritravAn, mahAn - mahAn, rAjA = rAjA, rAmacandraH - rAmacandra, abhavat -- huyaM / zlokArtha - jambUdvIpa meM sabhI logoM dvArA namaskAra kiye jAne yogya ayodhyA nagarI thii| usa nagarI meM eka caritravAn mahAna rAjA rAmacandra haye the| sItAdevIti vikhyAtA mahiSI tasya caabhvt| tayA sahaiva sa dharmAtmA bubhujendropamaM sukhm||60|| anvayArtha - tasya :- usa rAjA kI, mahirSI = rAnI, sItAdevI = sItA devI, iti -- isa, (nAmnA = nAma se), vikhyAtA = prasiddha. abhavat = huI thI. tayA = usa rAnI ke. sahaiva = sAtha hI. saH = usa, dharmAtmA = dharmAnurAgI rAjA ne, indropama = indra ke samAna, sukhaM = sukha ko. bubhuje - bhogaa| zlokArtha - usa rAjA kI rAnI sItA devI vikhyAta thiiN| usake hI sAtha usa dharmAtmA rAjA rAmacandra ne indra sukha ke samAna sukhoM kA upabhoga kiyaa|
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya duHkhabhibhUtastadrAjye nAsIttatra kazcana bhuvi / zrutoktAH nItayastatra sarvaiH pratyakSavIkSitAH / / 61 / / anvayArtha - tadrAjye = unake rAjya meM, tatra = usa, bhuvi = bhUmi para, kazcana = koI, duHkhAbhibhUtaH = duHkhI, na = nahIM, AsIt = thA, tatra = vahA~, zrutoktAH = zAstrokta, nItayaH = nItiyA~. sarvaiH = sabhI logoM dvArA, pratyakSavIkSitAH = sAkSAt hI dekhI jAtI thii| zlokArtha - una rAjA rAmacandra ke rAjya meM usa pRthvI para arthAt ayodhyA meM koI bhI du:khI vyakti nahIM thA vahA~ zAstrokta nItiyA~ sAre logoM dvArA pratyakSa dekhI jAtI thii| dvAvekadA samAyAtau tatra vidyAdharau tdaa| ariJjayastayorekaH paro mitraJjayaH smRtaH / / 62 / / anvayArtha - tadA = tabhI, ekadA = eka dina, hau = do, vidyAdharau = vidyAdhara, tatra = vahA~, rAmAyAtau = Aye, tayoH unameM, eka = eka, arijayaH = arijaya. paraH = dUsarA, mitrajayaH = mitrajaya, smRtaH - yAda rakhe gye| zlokArtha - tabhI eka dina do vidyAdhara vahA~ aaye| unameM eka arijarA aura dUsarA mitraJjaya thaa| to dIpitau mahAdIptyA ratnAbharaNabhUSitau / rUDhau ratnavimAnAne cAyodhyApuramAgatau / / 63 / / kvandAte mahArAjaM rAmacandraM mudAnvitau / munisuvratanirvANavRttametau tadocatuH / / 64 / / anvayArtha - mahAdIptyA - atyaMta dIpti kAnti se, dIpitau = camakate huye, ratnAbharaNabhUSitau = ratnoM ke AbhUSaNoM se suzobhita, ratnavimAnAgre = ratnakhacitavimAna ke agra bhAga meM. rUDhI = ArUr3ha, tau = una donoM vidyAdharoM ne, mahArAjaM = mahArAja, rAmacandra - rAmacandra ko, cavandAte = namaskAra kiyA, tadA = tabhI, mudAnvitau = prasannatA se yukta, etau = ina donoM 1 mA /
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonavizatiH 545 ne, munisuvratagirvANavRttaM - tIrthaGkara munisuvratanAtha ke nivAMNa kA caritra. UcatuH = khaa| zlokArtha - atyadhika kAnti se camakate ratnAbhUSaNoM se suzobhita. ratnakhacita vimAna ke Age bhAga para ArUr3ha aura ayodhyA Aye huye una donoM vidyAdharoM ne mahArAja rAmacandra ko namaskAra kiyA tathA tabhI harSa se bhare huye ina donoM vidyAdharoM ne tIrthakara munisuvratanAtha ke mokSa gamana svarUpa samAcAra ko sunaayaa| zrutvA zrIrAmacandrastu pramudyAnandabherikAm / pravAdayitvA sahito'sau parivAreNa bhavyarAT / 65 / / munisuvratapUjArthaM cacAlotsAhasaMyutaH / aSTAdazAkSauhiNIkadalena sahito vibhuH / / 66 / / pItAmbaravanaM gatvA zubhasthAnaM mudaanvitH| devaM samavasAre'tha munisuvrataM cArcayat / / 67 / / anvayArtha - zrutvA = sunakara, pramuya = prasanna hokara, (ca = aura). AnandabherikAm = Ananda bherI ko, pravAdayitvA = bajavAkara, parivAreNa = parivAra ke, sahitaH = sAtha, asau .. usa, bhavyarAT = bhavya rAjA, zrIrAmacandraH = zrI rAmacandra, utsAhasaMyutaH - utsAha yukta hotA huA. munisuvratapUjArtha = munisuvratanAtha kI pUjA karane ke liye, cacAla = calA, atha = tatpazcAt, aSTAdazAkSauhiNIkadalaina = aThAraha akSauhiNI sainya bala ke, sahitaH = sAtha, mudAnvitaH = prasannatA se sahita. vibhuH = rAjA ne, zubhasthAnaM = zubha sthAna svarUpa, pItAmbaravanaM = pItAmbara vana ko, gatvA = jAkara. ca = aura. samavasAre - samavasaraNa meM, devaM = bhagavAn. munisuvrataM = munisuvratanAtha ko, Arcayat = puujaa| zlokArtha - cAraNa RddhidhArI munirAjoM dvArA prApta tIrthakara munisuvratanAtha ke nirvANa samAcAra ko sunakara vaha bhavya rAjA zrI rAmacandra
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 pazcAnmadhuvanaM gatvA ca sabalaH prApyasatvaram / gataH sammedazailasyopari zrIrAmacandrakaH ||68 / / anvayArtha - pazcAt = usake bAda, madhuvanaM madhuvana ko, gatvA = jAkara, ca - aura, satvaraM zIghratA ko prApya pAkara, (sa: vaha ). zrI rAmacandrakaH - zrI rAmacandra sabala senA sahita. sammedazailasya sammedazikhara ke upari - Upara, gataH = pahu~ca gye| = * zrI sammedazikhara mAhAtmya prasanna hokara tathA Ananda bherI bajavAkara parivAra ke sAtha sotsAha pUrvaka munisuvrata nAtha kI pUjA karane ke liye cala diyA tathA aThAraha akSauhiNI senA sahita zubha sthAna svarUpa pItAmbara vana meM jAkara unhoMne harSAnvita hokara samavasaraNa meM munisuvratanAtha kI pUjA kii| zlokArtha - tatpazcAt madhuvana jAkara aura zIghratA karake vaha zrI rAmacandra rAjA sammedaparvata ke Upara cale gaye / tatra gatvA nirjarAkhyaM vavande kUTamuttamam / aSTadhA pUjayAmAsa zraddhayA paramaM prabhuH ||66 / / - anvayArtha tanna = usa sammedazikhara para gatvA = jAkara paramaM utkRSTa, (ca aura), uttamaM = uttama, nirjarAkhyaM = nirjara nAmaka kUTa ko prabhuH rAjA ne vavande = aura), zraddhayA = zraddhA se aSTadhA se, pUjayAmAsa jA kii| zlokArtha usa sammedazikhara para jAkara usa rAjA ne usa uttama aura parama nirjara kUTa ko praNAma kiyA tathA zraddhA sahita ATha prakAra ke dravyoM se usa kUTa kI pUjA kI / = - - = anvayArtha evaM = isa prakAra, r - evaM sampUjya sammedakUTaM taM nirjarAhvayam / kIrtisindhurabhUH zrImadrAmacandro mahIpatiH / / 70 / / = = praNAma kiyA. (ca ATha prakAra ke dravyoM usa nirjarAhvayaM = nirjarA nAmaka,
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH sammedakUTaM sammedazikhara kUTa ko, mahIpatiH = rAjA, zrImadrAmacandrakaH = kIrtisindhuH sampanna, abhUH = ho gaye / zlokArtha isa prakAra usa nirjara nAmaka sammeda zikhara kI kUTa ko pUjakara vaha zrIsampanna rAjA rAmacandra kIrti ke sAgara arthAt atyadhika vikhyAta ho gaye / - = - 547 = pUjakara, sampUjya zrIsampanna rAmacandra, = kIrti ke sAgara arthAt atyadhika kIrti ekakoTipaJcacatvAriMzallakSoktakAH smRtAH / sahasrabAhuprabhRtayo hi bhavyAH bhAgyazAlinaH / / 71 / / dIkSAM gRhItvA tatraiva tapastaptvA ca dAruNam / kevalajJAnadIpitAH / / 72 / / zukladhyAnasamArUDhAH karmanirmUlakAH sarve kUTAnnirjaranAmakAt / bhuktAH siddhapadaM prApya saMsArAcchokasAgarAt / / 73 / / anvayArtha sahasrabAhuprabhRtayaH bhavya * = sahasrabAhuprabhRtayaH = sahasrabAhu Adi, ekakoTipaJcacatvAriMzallakSoktAH eka karor3a paiMtAlIsa lAkha, smRtAH = yAda rakhe gaye, bhAgyazAlinaH bhAgyazAlI, bhavyAH jIva, dIkSAM munidIkSA ko gRhItvA = grahaNa karake, ca = aura tatra = vahA~, eva hI, dAruNaM = dArUNa kaThina, tapaH = tapazcaraNa ko taptvA = tapa kara zukladhyAnasamArUDhAH = zukladhyAna meM ArUDha huye, kevalajJAnadIpitAH = kevalajJAna se camakate- suzobhita huye, sarve = sabhI, hi = hI, zokasAgarAt = zoka - dukha samudra svarUpa, saMsArAt = saMsAra se. karmanirmUlakAH = karmoM ko mUla se ukhAr3ate huye. nirjaranAmakAt = nirjara nAmaka kUTa se siddhapadaM = siddha sthAna ko, prApya prApta karake, muktAH - mukta, (abhUvan huye ) | 1 = = = --- = zlokArtha - eka karor3a paiMtAlIsa lAkha kahe gaye sahasrabAhu Adi bhAgyazAlI bhavya yAda rakhe gaye jinhoMneM munidIkSA ko grahaNa
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54E zrI sammedazikhara mAhAtmya karake tathA vahIM dArUNa tapazcaraNa karake zukladhyAna meM ArUr3ha huye aura kevalajJAna se suzobhita hote huye ve sabhI loga zoka ke sAgara svarUpa saMsAra meM kAma ko mUla se ukhAr3ate huye nirjara nAmaka kUTa se siddhapada pAkara mukta ho gye| evaM prabhAvasampanno nirjraakhygiriishituH| kUTaH sadAvandanIyo bhavyairbhavamumukSubhiH / / 74 / / anvayArtha - evaM = isa prakAra ke prabhAvasampannaH = prabhAva se saMyukta, nirjarAkhyagirIzitu kUTa: - sammedazikhara kA nirjarA nAmaka kUTa, bhavamumukSubhiH = bhava se mukta hone kI icchA rakhane vAle. bhadhyaiH = bhavya jIvoM dvArA, sadA = hamezA, candanIyaH = praNAma karane yogya, (asti = hai)| zlokArtha . girIza samodazikhara kA isa prakAra ke prabhAva se sampanna yaha nirjarA nAmaka kUTa saMsAra se mukta hone kI icchA rakhane vAle mumukSu bhavya jIvoM dvArA sadA hI vaMdanA karane yogya hai| koTiproSadhaphalabhAk tadAvazAdekakUTamabhivandha / vandeta yo'khilAni prApnotyevAmRtAlayaM sujnyH||75 / / anvayArtha - yaH = jo, koTiproSadhaphalabhAka = eka karor3a proSadhopavAsa kA phala prApta karane vAlA, ekakaTa = eka mirjara kaTa ko, abhivandya = praNAma karake, akhilAni = sampUrNa kUToM ko, vandeta = praNAma kare, tat = to, AvazAt = avazya, eva = hI, (saH vaha), sujJaH = subuddhi, amRtAlayaM - mukti arthAt siddha pada ko, prApnoti = prApta kara letA hai| zlokArtha - jo koI bhI eka karor3a proSadhopavAsa ke phala ko prApta karane kA adhikArI hokara usa eka nirjara kaTa kI vaMdanA karake sampUrNa kUToM kI vandanA kare to avazya hI vaha buddhimAn mukti ko prApta kara letA hai| zrImunisuvrata udagAt yasmAtkUTAdanantasukhabhUmim / bhavyairvanditamanizaM nirjarakUTaM namAmi taM bhaktyA ||76 / /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzatiH anyayArtha - yasmAt = jisa, kUTAt = kUTa se, zrImunisuvrataH = tIrthaGkara munisuvratanAtha, anantasukhabhUmim = ananta sukhoM kI bhUmi svarUpa mukti ko, udagAt = Urdhvagati se cale gaye, taM = usa. naTarI ... ya jIvodAra, anizaM = sadA, vanditam = vandanIya. nirjarakUTa = nirjarakUTa ko, (ahaM = maiM), bhaktyA = bhakti se, namAmi = praNAma karatA huuN| zlokArtha - jisa kUTa se tIrthakara munisuvratanAtha ananta sukhoM kI zaraNa bhUmi mukti ko cale gaye aura jo satata bhavyoM dvArA vandanIya hai aisI nirjara kUTa ko maiM praNAma karatA huuN| (iti zrIdIkSitabrahma nemidattaviracite zrIsammedazikharamAhAtmye tIrthakara munisuvratanAtha vRtAntasamanvitaM nirjarakUTa varNanaM nAmaikonaviMzatitamo'dhyAyaH samAptaH / } (isa prakAra zrI dIkSitabrahma nemidatta dvArA racita zrI sammedazikhara mAhAtya kAvya meM tIrthaGkara munisuvratanAtha ke vRtAnta se yukta nirjarakUTa kA varNana karane vAlA unnIsavAM adhyAya samApta huaa|
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha viMzamo'dhyAyaH. natvA naminAthapAdAbje munizramarasevite / sadAbikasittapremNAhaM mUrdhA ca amarAyitam / / 1 / / naminAthacaritaM yakSye tatkUTagirivarNanam / varNanAtchUyaNAtpuMsaH koTikalmaSanAzinam / / 2 / / anvayArtha - ahaM = maiM, sadA = hamezA, vikasita premNA = vikasita prema se. mUrnA = mastaka se. munibhramarasevite = muni rUpI bhramaroM se pUje jAte huye, naminAthapAdAbje = tIrthaGkara naminAtha ke caraNa kamaloM ko, natvA = namaskAra karake, naminAthacaritaM = tIrthaMkara naminAtha ke carita ko, ca = aura, tatkUTagirivarNana = unake kUTa sahita giri ke varNana ko, vakSye = kahatA hUM (tat = vaha), varNanAt = varNana karane se, zravaNAt = sunane se, puMsaH = puruSa ke. koTikalmaSanAzinaM = eka karor3a pApoM kA nAza karane vAlA, (asti = hai)| zlokArtha - maiM sadA hI praphullita mana se sira jhukAkara tIrthaGkara naminAtha ke munijanoM dvArA pUje jAte huye caraNakamaloM ko praNAma karake unake hI carita ko tathA unake mitradharakUTa sahita parvalarAja ke varNana ko kahatA hUM| kavi ke anusAra usakA vaha kathana varNana karane se aura sunane se puruSa ke eka karor3a pApoM ko naSTa karane vAlA hai| jambUdvIpe mahApuNye bhArate kSetra uttame / viSayaH kausalAkhyo'sti prasiddho jagatItale / / 3 / / anvayArtha - jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, mahApuNye = atyadhika pavitra, mArate = bhArata, kSetre = kSetra meM, uttame = AryakhaNDa meM, viSayaH = deza. kausalAkhyaH = kausalanAmaka, asti = hai, jagatItale = pRthvI pr|
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatiH 551 zlokArtha jambUdvIpa ke ati pAvana bharata kSetravartI AryakhaNDa meM jagatItala meM vikhyAta eka kausala nAma kA deza thA / kauzAmbI nagarI yatra yamunApUrazobhitA | tasyAmikSvAkuvaMze'bhUt pArtho nAma mahIpatiH / / 4 / / siddhArthA tasya mahiSI mahApuNyA zucivratA / sundarINAM sundarI sA satkIrtiparizobhitA / / 5 / / anvayArtha yatra = jisa deza meM yamunApUrazobhitA = yamunA nadI se suzobhita, kauzAmbI = kauzAmbI nagarI nagarI, (AsIt = thI), tasyAM - usa nagarI meM ikSvAkuvaMze ikSvAkuvaMza pArtha, nAma = nAmaka mahIpatiH - rAjA abhUt : huA thA, tasya usa rAjA kI, siddhArthA = siddhArthAnAmaka, mahApuNyA = guNyAlinI, zucivrata trAla karane se pavitra mahiSI = rAnI (AsIt thI), sA satkIrtiparizobhitA = saundarya kI khyAti se acchI taraha suzobhita hotI huI, sundarINAM = sundariyoM kI sundarI : sundarI, ( AsIt = thI ) / = = meM, pArthaH = = vaha. = 1 - - * 4 zlokArtha jisa kausala deza meM hI yamunA nadI se suzobhita kauzAmbI nAmaka nagarI thii| usa nagarI meM hI ikSvAkuvaMza meM eka pArtha nAmaka rAjA huye| unakI siddhArthA nAmaka rAnI atyadhika puNyazAlinI aura vratoM ke pAlana se pavitra thii| vaha apanI sundaratA kI kIrti se acchI taraha suzobhita hotI huyI sundariyoM kI bhI sundarI arthAt sarvAdhika sundarI thI / tayA saha mahIpAlo nItivinnItivitpriyaH / sAMsArika sukhaM mukhyaM bubhoja ciramuttamam || 6 || anvayArtha tayA usake saha = sAtha, nItivit zreSTha, = nItijJa, nItivitpriyaH = nItijJoM ke liye priya mahIpAlaH = rAjA ne, ciraM = cirakAla taka, mukhyaM sAMsArikaM = sAMsArika sukhaM zlokArtha usa rAnI ke sAtha cirakAla taka usa nItimAn aura nItivid pramukha, uttamaM sukha ko bubhoja = bhogA / - - - = -- = =
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya puruSoM ke liye priya rAjA ne pramukha--uttama sAMsArika sukha ko bhogaa| manoharayane bhUpaH ekadAso samAgatam / jagArAbhidhaM zrutyA tamadhAvatpravanditum / / 7 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, manoharavane = manohara vana meM, jagadvarAbhidhaM = jagadvara nAmaka munirAja ko, samAgataM = AyA huA, zrutvA = sunakara, asau = vaha, bhUpaH = rAjA. tam = unako, pravandituM - namaskAra karane ke liye, adhAvat = dauddaa| zlokArtha - eka dina manohara vana meM jagadvara nAmaka munirAja ko AyA huA sunakara, unako praNAma karane ke liye daudd'aa| sammANa tadanaM dharma natyA yunirAjaM subhaktitaH / apRcchatzrAvakAnAM dharma svayaM sa zivakArmukaM / / 8 / / anvayArtha - tadvanaM -. usa vA ko, sampApya = prApta karake, subhaktitaH = samyaka bhakti se, munirAjaM = munirAja ko, natvA = praNAma karake, saH - usa rAjA ne, svayaM = svayaM hI, zrAvakAnAM zrAvakoM ke liye, zivakArmukaM = mokSa rUpI kArya karane ke yogya. dharma = dharma ko, apRcchat = puuchaa| zlokArtha - usa vana meM pahuMcakara samyaka bhakti se usa rAjA ne munirAja ko praNAma karake zrAvakoM ke liye mokSa kArya karane kI yogyatA vAle gRhastha dharma ko puuchaa| ekAdazapratimakadharmaH zrAvakAcAramuttamam / nirdhArya muninA prokto lokavyavahitAvahaH / / 6 / / anvayArtha - muninA = munirAja ke dvArA, uttamam = uttama, zrAvakAcAraM = zrAvakAcAra kA, nirdhArya nirdhAraNa karake, lokavyavahitAvahaH - loka vibhaktatA ko vahana karane vAlA, ekAdazapratimakadharmaH = gyAraha pratimAoM viSayaka dharma, proktaH = batAyA gyaa| zlokArtha - munirAja ke dvArA zrAvakoM ke uttama AcaraNa kA nirdhAraNa karake loka se bheda karAne vAlA dharma jo gyAraha pratimAoM ke pAlane se hotA hai use btaayaa|
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .MAY . Postale zrI naminAtha svAmI mitradhara kUTa MANTRIKA BIHASTOP - -- - 7650 .....: - ARRES ........... - B DHAMAKARINE PAASARAM? ...
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 553 viMzatiH taM zrutvA zrAvakAnAM sa vrataM jagrAha sAdaram / abhUtsamyaktvasampannaH pAlayan dharmamuttamam / / 10 / / anvayArtha - taM = usa dharma ko, zrutvA = sunakara, saH = usane. zrAvakAnAM - zrAvakoM ke vrataM = vrata ko, sAdaraM = Adara sahita, jagrAha = grahaNa kiyA, (tathA ca = aura), uttama = uttama, dharma = dharma ko, pAlayana = pAlate haye, samyaktvasampannaH = samyaktva se sampanna arthAt samyagdRSTi, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - uparyukta batAye gaye dharma ko sunakara usa rAjA ne zrAvakoM kaM vrata ko Adara sahita grahaNa kara liyA aura usa uttama dharma kA pAlana karate huye samyagdRSTi ho gyaa| cakre'sau nyAyato rAjyaM prajApAlastadArtihRt / ekadA punarapyAgAt vanaM zucimanoharam / / 11 / / anvayArtha - tadArtihRt = unake duHkha ko harane vAle, prajApAlaH = prajApAlaka asau = usa rAjA ne, nyAyataH = nyAya se, rAjya = rAjya ko, cakre == kiyA, ekadA = eka dina. (asau = vaha), zucimanoharaM = pavitrA manohara, vanaM = vana ko, punaH = dubArA, AgAt = AyA / zlokArtha - vahA~ Aye huye jagat ke liye hitakAraka yA dhanya svarUpa una muni zreSTha ko namana karake aura unake mukha se zuddha munidharma ko harSa sahita sunakara vaha rAjA sAvadhAna ho gyaa| zravaNAdeya vairAgyaM utpannaM tasya mAnase | tadA zrIdharaputrAya svarAjyaM dattavAn nRpaH / / 13 / / anvayArtha - zravaNAt = sunane se, eva = hI, tasya = usake, mAnase : mana meM, vairAgyaM = vairAgya, utpannaM = utpanna huA, tadA = tabhI, nRpaH = rAjA ne, svarAjyaM = apanA rAjya, zrIdharaputrAya = zrIdhara nAmaka putra ke liye, dattavAn = de diyaa| zlokArtha - munidharma sunane se hI usa rAjA ke mana meM vairAgya utpanna ho gayA aura usane usI samaya apanA rAjya zrIdhara nAmaka putra
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya ko de diyaa| svayaM bane tapodIkSAM dhRtvA niryANamAnasaH / ekAdazAgabhRnnUnaM dadhyau SoDazabhAvanAH / / 14 / / anvayArtha - svayaM = svayaM hI, nirvANamAnasaH = mokSa kI icchA ko mana meM rakhane vAle usa rAjA ne, vane = vana meM, tapodIkSAM - tapazcaraNa ke liye munidIkSA ko, dhRtvA = dhAraNa karake, nUnaM = nissandeha rUpa se, ekAdazAGgamRt = gyAraha ayoM ko dhAraNa karane vAlA, (bhUtvA = hokara), SoDazabhAvanAH = solaha kAraNa bhAvanAoM ko, dadhyau = mana meM dhArA arthAt socaa| zlokArtha - svayaM mokSecchA se sampanna mana vAle usa rAjA ne usa vana meM hI tapazcaraNa hetu dIkSA ko dhAraNa karake gyAraha agoM ke dhArI hokara solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana kiyaa| baddhvAsau tIrthakRnnAma svAyuSyAnte munIzvaraH / kRtvA zarIra tyajanaM hi prApa sa uttamaM padam / / 15 / / sarvArthasiddhidaM nAma nirmalAnantasAgaram / gatvA tatrAhamindro'bhUt devadevIkRtAdaraH / / 16 / / anvayArtha - tIrthakRnnAma = tIrthaGkara nAma karma ko, baddhvA = bA~dhakara, asau = una munirAja ne. svAyuSyAnta = apanI Ayu ke anta meM, zarIratyajanaM = zarIra kA tyAga, kRtvA = karake, nirmalAnantasAgaraM = nirmalatA ke ananta sAgara svarUpa, sarvArthasiddhidaM = sarvArthasiddhi nAma = nAmaka, uttamaM = uttama, padaM = sthAna ko, prApa = prApta kiyA, tatra = usa sarvArthasiddhi meM, gatvA = jAkara, saH = vaha, devadevIkRtAdaraH = deva deviyoM dvArA Adara pAne vAlA, ahamindraH = ahamindra, abhUt = ho gyaa| zlokArtha - tIrthakara nAmakarma ko bAMdhakara una munirAja ne apanI Ayu ke anta meM zarIra kA tyAga karake nirmalatA ke anantasAgara svarUpa sarvArthasiddhi ko dene vAlA uttama pada prApta kara liyaa| sarvArthasiddhi meM jAkara vaha munirAja deva deviyoM se pUje jAte
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizatiH huye ahamindra huye| tritriMzatsaridIzAyuH tatrAsau sukhsmplutH| tatroktAhAranizvAsaH sarvakAryakSamo'bhavat / / 17 / / anvayArtha - tatra = vahA~ sarvArthasiddhi meM, asau = vaha ahamindra, tritriMzatsaridIzAyuH tetIsa sAgara Ayu vAlA, sukhasamplutaH = sukha se pUrNa. tatroktAhAranizvAsaH = sarvArthasiddhi meM zAstrokta AhAra aura zvAsocchavAsa lene vAlA, (ca = aura). sarvakAryakSamaH = sAre kAryoM ko karane meM samartha, abhavat = huaa| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM vaha ahamindra tetIsa sAgara kI Ayu vAlA. sukha se paripUrNa sabhI kAryoM ko karane meM samartha tathA zAstrokta kathana ke anusAra AhAra aura zvAsocchavAsa lene vAlA huaa| tatroccaran saH dharmAna hi sidhyAnakRtAdaraH / SaNmAsiyAvaziSTAyuH tasthau jidIravaH / / 18 / / anvayArtha - tatra = vahA~, dharmAn = dharmoM ko. uccaran = uccArate huye. siddhadhyAnakRtAdaraH = siddhoM ke dhyAna meM Adara karane vAlA, trijagadIzvaraH = tInoM lokoM kA svAmI tIrthaGkara hone vAlA, saH : vaha deva, SaNmAsikAvaziSTAyuH = chaha mAha kI avaziSTa Ayu vAlA. tasthau = huaa| zlokArtha - sarvArthasiddhi meM dharmoM kI carcA karate huye aura siddha bhagavantoM kA Adara sahita dhyAna karate huye tInoM loka ke svAmI svarUpa tIrthaMkara kA jIva vaha deva mAtra chaha mAha kI zeSa Ayu vAlA huaa| tasyAvatAracaritaM zravaNAtpaThanAd dhruvam / sarvakAryakaraM vakSye'dhunAhaM siddhaye satAm / / 16 / / anvayArtha - adhunA = aba. ahaM = maiM, satAM = sajjanoM kI, siddhaye = siddhi ke liye. zravaNAt = sunane se, (ca = aura), paThanAt = par3hane se, dhruvaM = nizcita hI, sarvakAryakaraM = sAre kAryoM ko karane vAle, tasya = usa ahamindra ke. avatAracaritaM =
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 avataraNa ke caritra ko, vakSye = kahatA huuN| zlokArtha - aba maiM sajjanoM ko siddhi lAbha ke liye usa deva ke avataraNa kI usa kathA ko kahatA hU~ jo sunane aura par3hane se nizcita hI sAre kAryoM ko siddha karane vAlI hai / . dvIpe jambUmati khyAte kSetre bharatabhUbhRtaH / yaGgadeze purI ramyA mithilAkhyA matA satAm / / 20 / / anvayArtha jambUmati = jambU vRkSa vAle, dvIpe dvIpa meM khyAte vikhyAta, bhastabhUbhRtaH = bharata bhUbhAga ke kSetre kSetra meM. baMgadeze baGgadeza meM satAM sajjanoM ke liye, ramyA ramaNIya, mithilAkhyA - mithilA nAma kI, nagarI matA * = = = purI : mAnI gayI hai| zrI sammedazikhara mAhAtmya - = V H = = zlokArtha jambUdvIpa meM vikhyAta bharata kSetra ke bhUbhAga meM vidyamAna baGgadeza meM mithilA nAmaka nagarI sajjanoM ke liye parama ramaNIya mAnI gayI hai / = = ikSvAkuvaMze tatrAsIt kAzyape gotra uttame / rAjA vijayasenAkhyo mahAdharmadhurandharaH / / 21 / / yaprAkhyA tasya mahiSI pUrNendusadRzAnanA / vicitrabhAgyarAziH sA babhUva nRpavallabhA / / 22 / / anvayArtha tatra = usa mithilA nagarI meM ikSvAkuvaMze = ikSvAkuvaMza meM, uttame uttama kAzyape = kAzyapa gotre gotra meM, vijayasenAkhyaH = vijayasena nAmaka mahAdharmadhurandharaH = dharma kI dhurA ko dhAraNa karane vAlA mahAn rAjA rAjA, AsIt = thA tasya = usa rAjA kI, vaprAkhyA = vaprA nAmaka, pUrNendusadRzAnaMnA = pUrNamAsI ke candra samAna mukha vAlI, mahiSI = rAnI (AsIt = thI) vicitramAgyarAziH = vicitra bhAgya kI svAminI, sA = vaha rAnI, nRpavallabhA = rAjA ke liye priya, babhUva = huyI / = zlokArtha usa mithilA nagarI meM ikSvAkuvaMza meM uttama kAzyapa gotra meM vijayasena nAmaka eka mahAn rAjA huA jo dharma kI dhurA ko
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatiH 4dhuo dhAraNa karane vAlA thaa| usa rAjA kI pUrNamAsI ke candramA ke samAna mukha vAlI vaprA nAmaka eka rAnI thiiN| vicitra bhAgya kI svAminI vaha rAnI rAjA ke liya atyadhika priya thii| tayA saha mahIpAlaH zacyA saha hariyathA / anvabhUd bhogamatulaM pUrvapuNyodbhavaM tathA / / 23 / / anyayArtha * yathA = jaise, hariH = indra ne, zacyA saha = zacI ke sAtha, tathA = vaise, mahIpAlaH = rAjA ne, tayA = usa vaprA rAnI ke, saha = sAtha. pUrvapuNyodbhavaM = pUrvakAlikapuNya se udamUta, atulaM = atulanIya. bhogaM = bhoga ko, andhabhUta = bhogA / zlokArtha - usa rAjA ne vaise hI usa rAnI ke sAtha pUrva puNya ke udaya se utpanna atulanIya bhogoM kA anubhava kiyA jaise indra zacI ke sAtha karatA hai| aki SaNmAsatastasya vezmanIndranidezataH / ratnavRSTiM cakAroccaiH dhanezo dhanyabhAgabhUt / / 24 / / anvayArtha - tasya :- usa rAjA ke, vezmani = mahala meM, SaNmAsataH = chaha mahine se. arvAka = pahile hI. indranidezataH = indra kI AjJA se, dhanezaH = kubera ne, uccaiH = atyadhika, ratnavRSTiM = ratnoM kI varSA ko, cakAra = kiyA. (ca = aura), dhanyabhAga = dhanya bhAga ghAlA, abhUt = huA / zlokArtha - usa vijayasena rAjA ke mahala meM chaha mahine pahile se hI ___indra kI AjJA se kubera ne ratnoM kI barasAta kI aura svayaM dhanya ho gyaa| athAzvine kRSNapakSe dvitIyAyAM nRppriyaa| apazyat SoDazAnsvapnAn yAminyante svabhAgyata: / / 25 / / anvayArtha - atha = isake bAda, Azvine = AzvinamAsa meM, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, dvitIyAyAM = dvitIyA tithi meM. nRpapriyA = rAjA kI priya rAnI ne, svabhAgyataH = apane bhAgya se, yAminyante = rAtri ke aMtima prahara meM, SoDazAn = solaha, svapnAn = svapnoM ko, apazyat = dekhA /
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI sammedazikhara mAhAtya zlokArtha - isake bAda Azvina kRSNA dvitIyA ko rAtri ke aMtima samaya meM usa rAnI ne apane bhAgya se solaha svapnoM ko dekhaa| tadante dviradaM mattaM vizadaM subhagAkRtim / mukhe praviSTamAlokya prabuddhA patimanvagAt 1 / 26 / / anvayArtha - tadante - svapnadarzana ke anta meM, subhagAkRti = sundara AkAra vAle, vizadaM = svacchadhavala, mattaM = madonmatta, dviradaM = hAthI ko, mukhe = mukha meM, praviSTaM = praviSTa hotA huA. avalokya = dekhakara, prabuddhA = jAgI huyI, (sA = vaha), patim = pati ke, anvagAt = pAsa gayI / zlokArtha - svapna darzana ke anta meM eka sundara AkAra vAle dhavala aura madonmatta hAthI ko apane mukha meM praviSTa hotA huA dekhakara vaha rAnI jAga gayI aura pati ke pAsa gyii| tatroccArya kSitIT svapnAn tatphalaM pativaktrataH / / zrutyA sA vacanAnyatyantaM mahAmodamavApa hi / / 7 / / anvayArtha - tatra = vahA~ arthAt pati ke yahA~, kSitIT = rAjA ko, svapnAn = svapnoM ko. uccArya = kahakara, pativaktrataH = pati ke mukha se. tatphalaM = usake phala ko. (ca = aura), vacanAni = vacanoM ko. zrutvA = sunakara, sA = vaha rAnI. atyantaM = atyadhika. mahAmodaM = mahAnaMda ko, hi = hI, avApa = prApta kara liyaa| zlokArtha * pati ke sAmane una solaha svapnoM ko rAjA se kahakara pati ke mukha se usake phala ko aura pati ke vacanoM ko sunakara vaha rAnI atyadhika vipula AnaMda ko prApta huii| ahamindro'vatIryAsau tahine trijagatpatiH / tadgarbha dikkumAribhiH zodhitaM praayishdvibhuH||28|| anyayArtha - taddine = usa dina, trijagatpatiH = tInoM loka ke svAmI svarUpa, vibhuH - tIrthaGkara pramu. asau = vaha, ahamindraH = ahamindra kA jIva. avatIrya = utarakara, dikkumAribhiH = dikkumAriyoM dvArA, zodhitaM = zodhe gaye, tadagarma = usa rAnI ke garbha meM, prAviMzat = praviSTa huaa|
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 viMzatiH zlokArtha - usI dina tInoM loka ke svAmI svarUpa tIrthaGkara prabhu hokara vaha ahamindra kA jIva svarga se avatarita hokara dikkumAriyoM dvArA parizodhita usa rAnI ke garbha meM praviSTa huaa| garbhAgate bhagavati prasedurharitokhilAH / vayutAzca sukhadA abhUtsukhamayaM jagat / / 26 / / anvayArtha * bhagavati = bhagavAna ke, garbhAgate = garbha meM Ane para, akhilA: = sampUrNa, haritaH = dizAyeM, praseduH = prasanna huI, sukhadAH = sukha dene vAlI, vAtAH = vAyu-havAyeM, bavuH = bahane lagI, ca = aura jagat = saMsAra, sukhamayaM = sukhamaya, abhUta = ho gyaa| zlokArtha - bhagavAna ke garbha meM A jAne para sArI dizAyeM prasanna ho gayI. sukhada vAyu bahane lagI aura sArA hI jagat sukhamaya ho gyaa| dazamyAmatha cASAr3he kRSNAyAM yoga uttme| ajIjanajlagannAthaM prAdevI sulakSaNA / / 30 / / anvayArtha - ca .. aura, atha = isake bAda, sulakSaNA = zubha lakSaNoM se yukta, vaprAdevI = vaprA devI ne, ASAr3he - ASAr3ha mAsa meM, kRSNAyAM = kRSNA, dazamyAM = dazamI ke dina, uttame = uttama, yoge = yoga hone para, jagannAthaM = jagat ke svAmI tIrthaGkara ko, ajIjanat = utpanna kiyaa| zlokArtha - garbhakAla pUrA ho jAne ke bAda zubha lakSaNoM vAlI usa rAnI ne ASADha kRSNA dazamI ko uttama yoga hone para tIrthaGkara zizu ko janma diyaa| puruhUtastadavetyaya jayadhyAnaM prajalpakaH | sAmarastatra taM premNA samAdAya jagatprabhum / / 31 / / gatavAnsvarNazailendra tatra saMsthApya taM vibhum / vidhinAsnaphyadvArbhiH ghaTasthaiH kSIrasindhujaiH / / 32 / / anvayArtha - tad = prabhu ke janma ko, avetya = jAnakara, eva = hI, jayadhvAnaM = jaya dhvani ko, prajalpakaH = uccArate huye, sAmaraH
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 zrI sammedazikhara mAhAtmya = = = = devatAoM sahita, puruhUtaH indra tatra = vahA~. ( AgataH = AyA), ca = aura, taM una, jagatprabhuM = tIrthaGkara prabhu ko, premNA prema se, samAdAya = lekara svarNazailendraM = sumerUparvata para gatavAn = gayA, tatra sumerU kI pANDukazilA para taM = una vibhuM prabhu ko saMsthApya = susthApita karake pApoM meM sthita zrIrasindhuH = = 1 1 = kSIrasAgara janita vArbhiH : = jala se, vidhinA vidhipUrvaka, r = asnApayat = snAna karAyA / zlokArtha prabhu ke janma ko jAnakara hI jayadhvani ko uccArate huye devatAoM sahita indra vahA~ A gayA aura prema se jagatprabhu tIrthakara bhagavAn ko lekara vaha sumerU parvata para calA gayA / yahA~ pANDukazilA para una prabhu ko sthApita karake ghaToM meM sthita kSIrasAgara ke jala se prabhu kA snAna yA abhiSeka kiyaa| tato gandhodakasnAnaM samApyAtha vibhUSya ca / kRtvA taM svAGkagaM bhUpaM prApayanmithilAM hariH / / 33 / 1 anvayArtha tataH = usake bAda, gandhodakasnAnaM sugandhita jala se snAna ko, samApya = pUrNa karake, atha ca = aura, vibhUSya = alaMkAroM = : se vibhUSita karake, taM una bhUpaM tIrthaGkara zizu rAjA ko. svAGkagaM = apanI goda meM baiThAyA huA, kRtvA = karake, hari: = indra, mithilAM= mithilA nagarI ko prApayat = prApta huA / = zlokArtha - usake bAda arthAt kSIra sAgara ke jala se snAna yA abhiSeka ho jAne ke bAda punaH prabhu kA sugandhita jala se abhiSeka karake aura unheM vastrAbhUSaNoM se susajjita karake indra una zizu rAjA ko apanI goda meM biThAkara mithilA nagarI meM A gayA 1 nRpAGgaNe tabhAropya punaH sampUjya bhaktitaH / purastatra tANDavaM kRtvA prasAdyAkhilamaNDalaM ||34|| naminAthAbhidhAM kRtvA tasya trijJAnadhAriNaH / matena bhUbhRtaH svargaM jagAma sa surarSabhaH / / 35 / / 1
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'teM zAMta anvayArtha - nRpAgaNe = rAjA ke A~gana meM, taM = una prabhu ko, Arogya - virAjamAna karake, bhaktitaH - bhakti se, punaH = bAra - bAra, sampUjya = pUjakara, tatra = vahA~, puraH = unake Age, tANDavaM = tANDava nRtya ko, kRtvA = karake, (ca = aura). akhilamaNDalaM = sAre samUha ko, prasAdya = prasanna karake, tasya = una, trijJAnadhAriNaH = tIna jJAna ke dhArI prabhu kA, nAmanAthAbhidhAM = naminAtha nAma, kRtvA = karake, bhUbhRtaH = rAjA kI, matena = anumati se. saH - vaha, surarSabhaH - devatAoM meM zreSTha prabhu. svarga = svarga ko. jagAma = calA gyaa| zlokArtha . mithilA meM Akara rAjA ke AMgana meM prabhu ko virAjamAna karake tathA bAra-bAra unakI pUjA karake vahIM unake Age usa indra ne tANDava nRtya kiyA aura sabhI logoM ko prasanna karake tIna jJAna ke dhArI una zizu tIrthaGkara kA nAmakaraNa naminAtha karake rAjA kI anumati se vaha surendra svarga calA gyaa| SaDlakSAbdeSu yAteSu devAt zrImunisuvratAt / tanmadhyajIvI samabhUnnaminAtho jinezvaraH / / 36 / / anvayArtha - zrImunisuvratAt = tIrthaGkara munisuvratanAtha, devAt = bhagavAn se. SaTlakSAbdeSu = chaha lAkha varSa, yAteSu = bItane para, tanmadhyajIvI = usa kAla meM hI jinakA jIvana hai aise, jinezvara: - tIrthaGkara jinendra, naminAthaH = naminAtha. samabhUt = huye| zlokArtha - tIrthakara munisuvratanAtha paramadeva ke kAla se chaha lAkha varSa bIta jAne para tIrthaGkara jinendra naminAtha utpanna huye the| unakA kAla uparokta kAla meM hI antarbhUta hai| sahanadazakAbdAmurUnnato yaM zarAsanaiH / paJcAdhikadazaproktaisatatra jAmbUnadadyutiH / / 37 / / sArdhadvikasahasrAbdaM bAlakelIrataH prabhuH / samyagvyatItya kaumArya yauyanAbhigame tadA / / 38 / /
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 zrI sammedazikhara mAhAtmya paitRka rAjyamApAsau rAjye nItidharaH sadA / prajAH rarakSa dharmeNa pazyaMstAsAM viceSTitam / / 36 / / anvayArtha - ayaM - yaha tIrthaGkara naminAtha, paJcAdhikadazaproktaiH pandraha, zarAsanaiH = dhanuSoM se, unnataH = U~ce, jAmbUnadadyutiH = sone ke samAna kAMti vAle, sahanadazakAbdAyuH = daza hajAra varSa Ayu vAle, (AsIt - tha), tatra = usama, bAlakelIrataH - bAlakrIr3AoM meM lIna, prabhuH = bhagavAna ne, sArdhadvikasahasrAbdaM = DhAI hajAra varSa paryanta, kaumArya -- kumArakAla ko, samyak = acchI taraha se. vyatItya = bitAkara, yauvanAbhigame = yauvana ke Ane para, paitRka = paitRka, rAjyaM = rAjya ko, Apa = prApta kiyA. tadA = taba, asau = unhoMne, tAso = prajAjanoM kI, viceSTitam = ceSTAoM ko, pazyan = dekhate huye, sadA = hamezA, rAjye = rAjya pAlana meM, nItidharaH = nIti kA pakSa lete haye. dharmeNa = dharma se. prajAH = prajA kI, rarakSa - pAlana kiyaa| zlokArtha - yaha tIrthaGkara naminAtha pandraha dhanuSa unnata kAya vAle svarNa samAna kAntivAle aura daza hajAra varSa Ayu vAle the| bAlakrIDAoM meM rata una prabhu ne DhAI hajAra varSa paryanta kaumArya kAla ko acchI taraha se bitAkara yuvAvasthA Ane para paitRka rAjya prApta kara liyaa| taba unhoMne prajA janoM kI ceSTAoM ko dekhate huye tathA rAjya saMcAlana meM nIti ko dhAraNa kiye huge dharmapUrvaka prajA kA pAlana kiyA unakI rakSA kii| ekadA sa prabhurmodAgamyaM vanamagAtsvayam / basante puSpitAn tatra phalitAnaikSata dumAn / / 40 / / tataH sarovare devo nalinaM malinaM dRshaa| samIkSyAtha virakto'bhUt tadvatsarvaM vicArayan / / 4 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, saH = vaha. prabhuH - rAjA naminAtha, svayaM = svayaM hI, modAt = prasanna hone se, ramyaM = sundara, vanaM = vana meM, agAt = cale gaye, tatra = usa vana meM, (saH =
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatiH unhoMne). basante = basantaRtu meM, puSmitAn = phUle huye, phalitAna = phale huye. drumAn = vRkSoM ko, aikSata - dekhA. tataH = usake bAda, sarovare = eka tAlAba meM, nalina = eka kamala ko, dRzA = netra se, malinaM - mlAna hote, samIkSya = dekhakara, IN + aura usake Age garma - sabhI padArthoM ko. tadvat = usake samAna, vicArayana = vicAra karate huye. devaH = vaha rAjA, viraktaH = vairAgyasampanna, abhUt = ho gye| __ zlokArtha - eka dina vaha rAjA naminAtha prasanna hone se svayaM hI eka sundara vana meM cale gaye usa vana meM unhoMne hI vasantAgamana para phale phUle vRkSoM ko dekhA aura usake bAda eka tAlAba meM apanI AkhoM se eka kamala ko mlAna hotA dekhakara tathA usake samAna hI sAre padArtha hote haiM aisA vicAra karate huye virakta ho gye| tato lokAntikairIzaH stutaH zakrAdivanditaH / mudA vijayasenAkhyAmAruhya zibikAM varAm / / 42 / / gatvA tapovanaM zIghaM rAjyaM datvA svasUnave | sahasrAvanipaiH sArdhamASAr3hadazamI dine / / 43 / / kRSNapakSe svayaM dIkSAmagRhIt vizvananditaH / manaHparyayaktvaM sa lebhe tatkSaNato dhruvam / / 44 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, zIghaM = zIghra hI, svasUnave = apane putra ke liye, rAjya meM rAjya ko. dattvA = dekara. lokAntikaiH = lokAntika devoM dvArA, stutaH = saMstuta, (ca = aura). zakrAdivanditaH- indra Adi dvArA namaskRta, IzaH = prabhu, mudA = prasannatA se, varAM = zreSTha, vijayasenAkhyAm = vijayasena nAmaka, zivikAM = pAlakI para, Aruhya = car3hakara, tapovanaM = tapovana ko, gatvA = jAkara, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM. ASADhadazamIdine = ASAr3ha mAsa kI dazamI ke dina, sahasrAvaniH = eka hajAra rAjAoM ke, sArdha = sAtha, vizvananditaH = vizvanandi se, svayaM = khuda hI, dIkSAM = munidIkSA ko. agRhIt = grahaNa kara liyA, tatkSaNataH =
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sambhedazikhara mAhAtmya tatkSaNa hI arthAt dIkSA lene ke kSaNa se hI usI samaya, saH = unhoMne, dhurva = dhruva, manaHparyayatvaM = manaHparyayajJAna ko, lebhe = prApta kiyaa| zlokArtha . usake bAda jaldI hI apane putra ke liye rAjya dekara laukAntika devoM se stuta hote aura indra Adi devoM se namaskAra kiye jAte huye prabhu ne harSa se vijayasenA nAmaka zubha pAlakI para car3hakara aura vana meM jAkara ASADha vadI dazamI ke dina eka hajAra rAjAoM ke sAtha vizvanandi se svayaM dIkSA grahaNa kara lI tathA usI samaya unhoMne dhruva manaHparyayajJAna arthAt vipulamati manaHparyayajJAna ko prApta kara liyaa| tato vIrapuraM gatvA dvitIyadivase prbhuH| pUjito dattabhUpena tatrAhAraM samagrahIt / / 46 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, dvitIyadivase = dUsare dina. vIrapuraM = vIrapura nagara ko, gatvA : jAkara. dattabhUpena - datta nAmaka rAjA se. pUjitaH = pUjita hote huye, prabhuH = munirAja ne. tatra = usa rAjA ke ghara para. AhAraM - bhojana ko, samagrahIt = grahaNa kara liyaa| zlokArtha - usake bAda dUsare dina vIrapura jAkara vahA~ datta rAjA se pUjita hokara munirAja ne vahIM arthAt rAjA ke ghara para AhAra grahaNa kiyaa| prabhorAhArasamaye pazcAzcaryANi bhUpatiH / samIkSya manasA nUnamamanyata taM jagadIzvaram / / 46 / / anvayArtha - prabhoH = munirAja ke, AhArasamaye = bhojana karane ke kAla meM, bhUpatiH = rAjA ne, paJcAzcaryANi = pA~ca AzcaryoM ko, samIkSya - dekhakara, nUnaM = nizcita, manasA :: mana se, taM = unako, jagadIzvaraM = jagat kA svAmI, amanyata = maanaa| zlokArtha - munirAja ke AhAra kAla meM rAjA ne paMcAzcaryoM ko dekhakara nizcita mana se unheM jagat kA svAmI mAna liyaa|
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ zitiH velopavAsakRdevo navavarSANi maunabhAk / tapaH ugraM cakArasau ghAtikarmavinAzakam / / 47 / / tadaiva vanamAsAdya bhUyo'sau tapasojjvalam / pUrNimAyAM mArgazIrSe kevalajJAnavAnabhUt / / 4 / / anvayArtha - velopavAsakRt = velA upavAsa karane vAle. navavarSANi = nau varSa taka, maunabhAka = maunavrata dhAraNa karane vAle, asau = una, devaH = munirAja ne, ghAtikarmavinAzakaM = ghAtikarma kA nAza karane vAle, ugraM = kaThora, tapaH = tapazcaraNa ko, cakAra = kiyA. tadaiva -- usa hI samaya. asau = baha, bhUyaH = punaH tapasojjvalaM = tapasojjvala yA tapazcaraNa se pavitra, vanaM - vana ko. AsAdya = prApta karake, mArgazIrSe = mArgazIrSa mAha meM, pUrNimAyAM = pUrNimA ke dina, kevalajJAnavAn = kevalajJAnI, abhUt = huye| zlokArtha - velA nAmaka upavAsa karane vAle aura nau varSa taka maunavrata kA pAlana vAle munirAja ne ghAtikarmoM ko nAza karane meM samartha kaThora tapazcaraNa kiyaa| tabhI vaha prabhu tapa se ujjvala arthAt pavitra yA tapasojjvala nAmaka vana meM pahuMcakara mArgazIrSa mAha kI pUrNimA ko kevalajJAnI ho gye| tataH samavasAre'sau dhanadAdivinirmite / suprabhAyaistathA cAnyaiH bhavyaiAdazakoSThagaiH / / 46 / / stutaH sampUjito bhavyajanaiH sampRSTa IzvaraH / divyadhvaniM samutsArya cakre tattvAdivarNanam / / 50 / / anvayArtha - tataH = kevalajJAna hone ke bAda, dhanadAdivinirmite = kubera Adi dvArA racita. samavasAre = samavasaraNa meM, dvAdazakoSTagaiH = bAraha koThoM meM sthita, suprabhAdyaiH = suprabha Adi gaNadharoM dvArA, tathA ca = aura, anyaiH = anya, bhavyaiH = bhavyoM dvArA, stutaH = stuti kiye jAte huye, (ca = aura). sampUjitaH = pUje jAte huye, bhavyajanaiH = bhavya janoM se, sampRSTaH = pUche jAte huye. asau = una. divyadhvani = IzvaraH = bhagavAn ne,
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 zrI sammedazikhara mAhAsya divyadhvani ko, samutsArya = khirAkara, tattvAdivarNanam = tattvAdi kA varNana. cakre = kiyaa| zlokArtha - kevalajJAna hone ke bAda una prabhu ne kubera dhanada Adi dvArA racita samavasaraNa meM bAraha koThoM meM sthita suprabha Adi gaNadharoM aura anya bhavyoM dvArA stuta evaM pUjita hote huye tathA bhavya janoM dvArA pUche jAne para divyadhvani khirAkara tAva Adi kA varNana kiyaa| dharmakSetreSu sarveSu viharan svecchayA prabhuH / mAsamAtrAyuragamat sammedAkhyaM nagezvaram ||51 / / anvayArtha * sarveSu = sabhI, dharmakSetreSu = dharmakSetroM meM, viharan = vihAra karate haye, mAsamAtrAyaH = eka mAsa Aya vAle praH = bhagavAna, svecchayA = svAdhIna icchA se, sarmadAkhyaM -- sammeda nAmaka, nagezvaraM = parvata para, agamat = gye| zlokArtha . sabhI dharma kSetroM meM vihAra karate huye jaba eka mAha Ayu zeSa rahI to prabhu apanI svAdhIna icchA se sammedazikhara nAmaka parvata para cale gye| tatra mitradharAkhyaM satkUTaM samprApya saMsthitaH | samArUtya varaM yogaM prabhuH saddhyAnalInabhRt / / 52 / / niSkarmasiddhiM samprApya munibhiH saha dIkSitai / kevalajJAnato muktimadApa bhuvi saH durlabhAm / / 53 / / anyayA . tatra = usa sammedazikhara parvata para, mitradharAkhyaM = mitradhara nAmaka, sattUTa = sundara kUTa ko, samprApya = prApta karake, varaM = zubha, yogaM = yoga meM, samArUtya = lagakara, saMsthitaH = sthita huye, saddhyAnalInabhRt = zubha-zukladhyAna meM lIna, saH = una. prabhuH = magavAna ne, dIkSitaiH = dIkSita, munibhiH = muniyoM ke, saha - sAtha, kevalajJAnataH = kevalajJAna se, niSkarmasiddhiM = niSkarma siddhi ko, saMprApya = prApta karake, bhuvi = pRthvI para, durlabhAm = durlabha, muktiM = mukti ko, avApa = prApta kara liyaa|
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567 viMzatiH zlokArtha . usa sammedazikhara parvata para mitradhara nAmaka sundara kUTa para pahu~cakara prabhu sthita ho gye| vahA~ zreSTha yoga ko dhAraNa kara aura zubha-zukladhyAna meM tallIna una bhagavAna ne kevalajJAna se niSkarma siddhi ko prApta karake dIkSita huye muniyoM ke sAtha saMsAra meM durlabha mukti ko prApta kara liyaa| tadA tvekaarbudnvshtkottyuktkottyukttkottikaa| paJcacatvAriMzaduktalakSA saptasahamiNaH / / 54 / / nayoktazatikA dvayantacatvAriMzamudhutA tathA / etayA saMkhyayA proktA bhavyAstasmAcchivaM gatAH / / 55 / / anvayArtha - tadA = tabhI, ekArbudanavazatakoTyuktakoTikA = eka araba gau sau kor3A-kor3I, paJcacatvAriMzaduktalakSAH = paiMtAlIsa lAkha, saptasahasriNaH = sAta hajAra, navoktazatikAH = nau sau, dvayantacatvAriMzamudyutAH = bayAlIsa. prasannatA se yukta, etayA = isa, saMkhyayA = saMkhyA se, proktAH = kahe gaye, bhavyAH = bhavya jIva, tasmAt = usa kUTa se. zivaM = mokSa ko. gatAH -- gye| zlokArtha . tabhI eka araba nau sau koDA kor3I peMtAlIsa lAkha sAta hajAra bayAlIsa bhavya jIva harSa se yukta hote huye usI kUTa se mokSa ko gye| tatpazcAnmeghadattAkhyo nRpaH saGghaprapUjakaH / yAtrAM girivarasyAmuSya cakre tasya kathocyate / / 56 / / anvayArtha - tatpazcAt = usake bAda, saGghaprapUjakaH = caturvidhasaMgha kI pUjA karane vAle, meghadattAkhyaH = meghadatta nAmaka nRpaH = rAjA ne, amuSya = isa, girivarasya = girivara sammedazikhara kI. yAtrAM = yAtrA, cakra = kI thI, tasya = usakI, kathA = kathA. ucyate = kahI jAtI hai| zlokArtha - usake bAda caturvidhasaMgha ke pUjaka meghadatta nAmaka rAjA ne isa girivara sammedazikhara kI yAtrA kii| usakI kathA aba yahA~ kahI jAtI hai|
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrI sammedazikhara mAhAtmya jambUdvIpe zucikSetre bhArate yodhanAmabhRt / dezo sti zrIpure tatra rAjA nAmnA mahAvrataH / / 5 / / abhavattasya rAjJI tu zivasenAtisundarI / tayomniA meghadattaH suto vaMzapradIpaka: / / 58 / jJAnavAn guNasampannaH zIlavAn dharmakarmakRt / zrISeNA yallabhA tasya vikhyAtA rUpazAlinI / / 5 / / anvayArtha * jambUdvIpe = jambUdvIpa meM, zucikSetre = pavitra kSetra meM bhArate = bhArata meM, yodhanAmabhRt = yodha nAma vAlA. dezaH = deza, asti = thA, tatra = usa deza meM, zrIpure = zrIpura nagara meM, nAmnA = nAma se, mahAvata : mahAvrata, rAjA = rAjA, abhavata -- huA thA, tasya = usa rAjA kI. zivasenA = zivasenA nAmaka, atisuMdarI = atyadhika saundaryazAlinI. rAjJI = rAnI, (abhavat = thI). tayoH = una donoM kA, vaMza pradIpaka: - vaMza kA dIpaka, meghadattaH = meghadatta nAmaka, jJAnavAn = jJAnI, zIlavAna meM zIlasampanna, guNasampannaH = guNavAna, dharmakarmakRt = dharmakAryoM ko karane vAlA, sutaH = putra, (abhavat - huA), tasya = usa meghadatta kI. zrISeNA = zrISeNA nAmaka. vikhyAtA = vikhyAta, rUpazAlinI = saundaryavatI, vallabhA = priyA, (AsIt = thii)| zlokArtha - jambUdvIpa ke zubha bharatakSetra meM yodha nAmaka eka deza thaa| usa deza meM zrIpura nAmaka nagara thA jisameM mahAvrata nAma se eka rAjA huA thA usakI rAnI zivasenA atyaMta sundarI thI / una donoM kA meghadatta nAmaka eka atyaMta jJAnI, guNI, zIlavAna aura dharmakAryoM ko karane vAlA putra huA thA ! usa meghadatta kI eka atyaMta rUpavatI aura suvikhyAta priyA thii| ekadA vijayAkhye'sau yane krIDArthamAgamat / vasantasenanAmAnaM muniM tatra dadarza hi / / 60 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, asau = vaha meghadatta, vijayAkhye = vijaya nAmaka. vane = vana meM, krIDArtham = krIr3A karane ke liye.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatiH Agamat = AyA, tatra = vahA~ para, hi = hI. vasantasenanAmAnaM = basantasena nAmaka. muni = munirAja ko, dadarza = dekhaa| zlokArtha - eka dina vaha meghadatta vijaya nAmaka vana meM AyA jahA~ para usane basantasena nAmaka munirAja ko dekhaa| praNamya sAdaraM rAjA taM muniM tattvadarzinam | apRcchacchreyaso mArga mumukSurmokSasiddhaye ||61 / / anvayArtha - mumukSaH = mokSAgilASI, rAjA rAjA ne, taM = una, tattvadarzinaM - tattvadRSTA, muni = munirAja ko, sAdaraM = Adara sahita, praNamya : praNAma karake, mokSasiddhaye = mokSa pAne ke liye, zreyasaH = mokSa ke mArga = mArga ko. apRcchat = puuchaa| zlokArtha * usa mumukSu rAjA ne una tattva dRSTA manISI munirAja ko Adara sahita praNApa kArako mAtu ko bApa ko puuchaa| tadA tena munIzena smmedaakhymhiibhRtH| ukto mitradharAkhyasya kUTasya mahimA guruH / / 2 / / zrutvA bhUpo'pi sntussyaanndbheriimyaadyt| mahAsArthAnugaH zIghraM yAtrAyai sa cacAla hi / / 3 / / anvayArtha * tadA = tabhI, tena = una, munIzena = munirAja dvArA, sammedArakhyamahIbhRtaH = sammedazikhara parvata ke, mitradharAkhyasya = mitradhara nAmaka, kUTasya = kUTa kI, guru = atyadhika, mahimA - mahimA, uktaH = kahI, zrutvA - sunakara, (ca = aura), saMtuSya = saMtuSTa hokara, bhUpaH = rAjA ne. api = bhI, AnandabherIm = AnandabherI ko. avAdayat = bajavAyA, (tathA ca = aura), mahAsArthAnugaH = mahAsaMgha kA anugAmI, saH = vaha rAjA, zIghraM = jaldI, hi = hI, yAtrAyai = yAtrA ke liye, cacAla = cala diyaa| zlokArtha - taba una munirAja ke dvArA sammedAcala zikhara ke mitradhara kUTa kI atyadhika mahimA batAyI gayI jise sunakara aura saMtuSTa hokara rAjA ne bhI AnaMda bherI bajavA dI aura jaldI hI vaha rAjA mahAna saMgha kA anugAmI hokara yAtrA ke liye cala pdd'aa|
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 zrI sammedazikhara mAhAtmya namermitradharaM kUTaM tatra gatvA prasannadhIH / aSTadhA pUjayA pUjyaM pUjayAmAsa bhaktitaH / / 64 / / anvayArtha - tatra = vahA~, gatvA = jAkara, prasannadhIH = prasannacitta rAjA ge, namaH = tIrthakara naminAtha kI, mitradharaM = mitradhara nAmaka, pUjyaM - pUjya, kUTaM = kUTa ko, zaktitaH = bhaktibhAva se, aSTadhApUjayA = aSTavidhasAmagrIyukta pUjA se, pUjayAmAsa = pUjA arthAt usakI pUjA kii| 'lokArtha - usa sammedazikhara parvata para jAkara prasanna citta usa rAjA ne naminAtha tIrthaGkara kI pUjya mitradharakUTa kI bhaktibhAva se aSTavidhadravya sahita pUjA sAmagrI se pUjA kii| stuti bahuvidhAM tasya kRtvA bhavyaguNAnvitaH / dIkSAM tatraiva saGgAhya tapassantapya cottamam / / 65 / / pnycctvaariNshduktlkssyuktaarbudairyutaiH| bhavyaiH saha sa puNyAtmA kevalAvagamAdbhutAm / / 66 / / zukladhyAnasamarur3ho jitamoharipuH kRtI | anantAnantasukhadAM mokSasiddhibhavAptavAn / / 67 / / anvayArtha * bhavyaguNAnvitaH = bhavya jIvoM yA bhavya guNoM se yukta hote huye, saH = usa. puNyAtmA = pavitra AtmA rAjA ne, tasya = usa phUTa kI, bahuvidhAM = aneka prakAra, stuti = stuti ko, kRtvA = karake, tatraiva = usa hI kUTa para, dIkSA = munidIkSA ko, saGgrAhya = lekara, ca = aura, uttamaM = sarvottama, tapaH = tapazcaraNa ko, santapya = tapa karake, zukladhyAnasamArUDhaH = zukladhyAna meM saMlagna, jitamoharipuH = moharUpI zatru ko jItane vAle, kRtI = kRtakArya yA prasanna munirAja ne, paJcacatvAriMzaduktalakSayuktArbudairyutaiH = paiMtAlIsa lAkha araba, bhavyaiH = bhavyoM ke, saha = sAtha, kevalAvagamAdbhutAM = kevalajJAna ke camatkAra vAlI, anantAnantasukhadAM = anaMta sukha ko dene vAlI, mokSasiddhiM = mokSasiddhi ko, avAptavAn
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 571 vizatiH = prApta kiyaa| zlokArtha - bhavya jIvoM ke samUha se ghire usa pavitra AtmA svarUpa meghadatta rAjA ne aneka prakAra se usa kUTa kI stuti karake vahIM para hI munidIkSA ko aGgIkAra kara liyA tathA uttama tapazcaraNa tapa karake zukladhyAna meM tallIna, moha zatru para vijaya pAne vAle prasannacitta munnimAja ne paiMtAlIsa nArA araya elyoM ke sAtha kevalajJAna ke camatkAra se pUrNa evaM anantasukha ko dene vAlI mokSasiddhi ko pA liyaa| vandanAdekakUTasya siddhirevaM prkiirtitaa| tasmAtpravandantAM bhavyaH sarvakUTAn prayatnataH / / 68 / / anvayArtha - ekakUTasya = eka kUTa kI. vandanAt = vandanA karane se, evaM = isa prakAra, siddhiH = siddhi-upalabdhi, prakIrtitA = kahI gayI, (asti = hai); tasmAt = isaliye, bhavyAH = bhavya jIva. prayatnataH = prayatna se, sarvakUTAn = sArI kUToM kI, pravandantAm = vandanA kreN| zlokArtha - eka kUTa kI vandanA karane se isa prakAra kI siddhi kahI gayI hai isaliye hI bhavya jIva prayatna pUrvaka sArI kUToM kI vandanA kreN| tapaHprabhavapAvakaprakaTitAtulajvAlikA. pradAhitamahAtamaH paTalalabdhasatkevalaH / / 66 / / namiH sa bhagavAngataH zivapadaM yatastaM sadA / namAmi mitradharaM kUTaM zreyo'bhizabdAnvitam / 170 / / anvayArtha - yataH = jisa kUTa se, tapaHprabhavapAvakaprakaTitAtulajvAlikA pradAhitamahAtamaH paTalalabdhasatkevalaH - tapazcaraNa se utpanna agni meM prakaTa huyIM atulanIya jvAlAoM se dagdha mahAmoha rUpI aMdhakAra paTala ke kAraNa pAyA hai kevalajJAna jinhoMne aise, saH = vaha, namiH = naminAtha, bhagavAn = bhagavAn zivaM
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 zrI sammedazikhara mahAtmya = mokSa ko, gataH = gaye. (ahaM = maiM), taM = usa. zreyobhizabdAnvitaM = zreyazabdoM ko guMjAne vAlI, mitradharaM = mitradhara, kUTaM = kUTa ko, sadA = hamezA, namAmi = praNAma karatA hai| zlokArtha - tapazcaraNa se utpanna agni meM prakaTa hone vAlI anupama jvAlAoM se moha rUpa mahApaTaloM ko jalA dene se jinhoMne kevalajJAna prApta kiyA hai aise bhagavAna naminAtha jisa kUTa se mokSa gaye maiM zreyapAldoM ko guMjAyamA kAlo nAlI esa mitradhara kUTa ko sadaiva praNAma karatA huuN| {iti dIkSitabrahmanemidattaviracite sammedagirimahAtmye tIrthakRnnaminAthavRtAntapurassaraM mitradharakUTavarNanaM nAma viMzatimo'dhyAyaH samAptaH / ) isa prakAra dIkSita brahmanemidatta dvArA racita sammedagiri mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara naminAtha ke vRttAnta ko sAmane karate huye mitradhara kUTa ke varNana vAlA bIsavAM adhyAya samApta huaa|}
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikaviMzamo'dhyAyaH yatpadAmbhojarUhadhyAnAt pArzvagA siddhirUttamA / manasA taccaraNapArzvaH pArzvanAthamupAzraye / / 5 / / anvayArtha - yatpadAmbhorUhadhyAnAt = jinake caraNa kamaloM ke dhyAna se, uttamA = zreSTha, siddhiH = mukti, pArzvagA = nikaTavartI yA samIpastha. (bhavati = hotI hai), manasA = mana se, taccaraNapArzvaH = unake caraNoM kA pArzvavartI, (ahaM = maiM), pAzvanAtham = pAcItha bhagavAna ke, upAzraye = pAsa Azraya letA huuN| zlokArtha - jinake caraNakamaloM ke dhyAna se sarvazreSTha mukti nikaTavartI yA samIpastha ho jAtI hai una tIrthakara pArzvanAtha kA maiM mana se unake caraNoM kA pArzvavartI hokara Azraya letA huuN| mukaTaM saptaphaNikaM yasya bhUrdhni virAjate / nIlavarNaM tamIzAnaM pArzvanAthamupAsmahe / / 2 / / anvayArtha - yasya = jinake. mUrdhni = sira para, saptaphaNikaM = sAta phaNoM vAlA, mukuTaM = mukuTa, virAjata = suzobhita hotA hai, taM = una, nIlavarNa = nIlavarNa vAle, IzAnaM = prabhu, pArzvanAthaM kA pArzvanAtha kI. (ahaM = maiM), upAsmahe = upasanA karatA huuN| zlokArtha - jinake sira para sAta phaNoM vAlA mukuTa suzobhita hotA hai una nIla varNa vAle prabhu pArzvanAtha kI maiM upAsanA karatA huuN| kathAM tasya pravakSye'haM paJcakalyANadIpitAm / tataH tatkUTamAhAtmyaM zruNudhvaM bhavyasattamAH / / 3 / / anvayArtha - ahaM = maiMH tasya - unakI, paJcakalyANadIpitAM = paJcakalyANakoM se suzobhita, kathAM - kathA ko, tataH = usake bAda arthAt kathA varNana ke bAda, tatkUTamAhAtmyaM = unake kUTa kI mahimA ko, pravakSye = kahatA hUM yA kahUMgA, bhavyasattamAH = he bhavya puruSoM!, zruNudhvaM = suno| zlokArtha - aba maiM una pArzvanAtha kI paJcakalyANakoM se dIpita suzobhita
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 pA zrI sammedazikhara mAhAtmya kathA ko kahatA hUM tathA usake bAda pArzvanAtha kI kUTa ke mAhAtmya ko kahUMgA he bhavya puruSoM! tuma saba use suno| jambUnAmni mahAdvIpe bharatasya mahIyasaH / kSe kAsyabhidhI dezo satra pAsaNasI purI / / 4 / / maNibhirjaDitA sA tu paritaH sukhamAkarA | tatrAnandabhidho rAjA rAjyaM cakre sukhAnvitaH / / 5 / / anvayArtha - jamcUnAmni = jambUnAmaka, mahAhIpe = vizAla dvIpa meM, mahIyasaH - apekSAkata baDe, bharatasya = bharata, kSetre - kSetra meM, kAzyAbhidho = kAzI nAmaka, deza: = deza, tatra = yahA~, vArANasI - vArANasI, purI = nagarI, AsIt = thI. sA = vaha maNibhiH = maNiyoM se, jaDitA = khacita, paritaH = cAroM tarapha se, AkarA = saMdara, evaM khAna svastha (AsIta = thI), tatra = usa nagarI meM, sukhAnvitaH = sukha se pUrNa, AnandAbhidhaH -- Ananda nAmaka, rAjA = rAjA, sukhaM = sukhapUrvaka, rAjya = rAjya ko, cakre .. karatA thaa| zlokArtha - jambU nAmaka vizAla dvIpa meM apekSA kRta bar3e bharata bhUbhAga ke kSetra meM eka kAzI nAmaka deza thA usa deza meM eka vArANasI nagarI thii| vaha nagarI ratnoM se paripUrNa aura cAroM tarapha se sundara va zreSTha thii| usa nagarI meM sukha se paripUrNa Ananda nAmaka rAjA sukhapUrvaka rAjya karatA thaa| ekasminsamaye rAjA rAjyabhogasukhodgamAt / dadarza mukhamAdarza prItyutphullekSaNAmbujaH / / 6 / / zuklakezAnmukhe vIkSya virakto'bhUnmahIpatiH / muni samudradatAkhyamabhivandha tathaiva saH / / 7 / / sakAzAttasya bahubhiH bhUmipAlaissamaM mudA / dIkSAM jagrAha puNyAtmA paramArthaprasiddhaye / / 8 / / anvayArtha - ekasmin = eka samaye = samaya, rAjyabhogasukhodagamAt = rAjya bhoga sambandhI sukhoM ke udbhava se, prItyutphullekSaNAmbujaH = prasannatA se vikasita netra kamala vAle, rAjA - usa rAjA ne.. Adarza = darpaNa meM, mukhaM = mukha ko, dadarza = dekhaa| tathA = aura mukhe = mukha meM, zuklakezAn = sapheda bAloM
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH - mupUe = ko, vIkSya = dekhakara, mahIpatiH = rAjA, viraktaH = virakta, abhUt = ho gayA / saH usa puNyAtmA = pavitra AtmA vAle puNyazAlI rAjA ne samudradattAkhyaM = samudradatta nAmaka munirAja ko, abhivandya praNAma karake, paramArthaprasiddhaye = parama artha mokSa kI prasiddhi ke liye, tasya = unake. evaM hI sakAzAt = pAsa se, bahubhiH = aneka, bhUmipAlaiH rAjAoM ke samaM = sAtha, mudA = prasannatA se, dIkSAM = munidIkSA ko, jagrAha grahaNa kara liyaa| = 4 zlokArtha eka samaya rAjya ke mogopabhogasukhoM kA udgama hone ke kAraNa prasannatA se kamala sadRza khile netroM vAle usa rAjA ne darpaNa meM apanA mukha dekhA tathA mukha para sapheda bAloM ko dekhakara vaha virakta ho gayA tathA usa puNyAtmA rAjA ne samudratAraka sunina ko prama karake parama artha mokSa ko pAne ke liye unake hI pAsa se aneka rAjAoM ke sAtha harSapUrvaka munidIkSA grahaNa kara lI / ekAdazAGgadhArI vai kAraNAni ca SoDaza / bhAvayitvA babandhAsau gotraM tIrthakRtaM satAm / / 6 / / J anvayArtha - ca = aura. ekAdazAGgadhArI = gyAraha agoM ke dhArI, asau = una munirAja ne SoDaza = solaha kAraNAni = kAraNa bhAvanAyeM, bhAvayittvA = bhAkara, satAM - sajjanoM bhavyoM ke liye, tIrthakRta = tIrthaGkara, gotraM = mahApuNya ko babandha bA~dha liyA / - = zlokArtha tathA gyAraha aGgoM ke dhArI una munirAja ne solahakAraNa bhAvanAoM ko bhAkara sajjanoM ke kalyANArtha tIrthaGkara nAmaka mahApuNya bA~dha liyA / = = AyuSonte ca sanyAsAt prANatyAgaM vidhAya vai / prApya hi prANatAkhyaMsvarga cendratvaM sa samApnot ||10|| anvayArtha - ca tathA saH = una munirAja ne AyuSaH Ayu ke, ante = anta meM, saMnyAsAt = saMnyAsa maraNa se, prANatyAgaM kA tyAga, vidhAya = karake, ca = aura, vai = = prANoM -- : hI prANatAkhyaM prANata nAmaka, svargaM C nizcita, hi svarga ko, prApya
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = prApta karake, indratvaM = indra pada ko samApnot = prApta kiyaa| zlokArtha - tathA una munirAja ne Ayu ke anta meM saMnyAsamaraNa se prANoM kA tyAga karake aura prANata svarga ko pAkara indra pada prApta kara liyaa| tatra proktAyurAhArazvAsasAmarthyayAn prabhuH / tathaivendrasukhaM bhuJjan siddhasmaraNakRd babhau / / 11 / / anyayArtha * tathA = tathA, tatra = vahA~ arthAt prANata svarga meM, proktAyurAhArazvAsasAmarthyavAn = zAstrokta Ayu, AhAra aura zvAsocchvAsa kI sAmarthya vAlA. prabhuH = vaha indra, indrasukhaM : indra ke sukha ko. bhujan = bhogatA huA, siddhasmaraNakRd = siddha bhagavantoM kA smaraNa karane vAlA, (bhUtvA = hokara), babhau = suzobhita huaa| zlokArtha - tathA prANata svarga meM, nirdiSTa Ayu, AhAra aura zvAsocchvAsa Adi kI sAmarthyavAlA vaha indra indrocita sukhoM kA moga karate huye lathA siddha bhagavantoM kA dhyAna karane vAlA hokara suzobhita huaa| atha tasyAvatArasya kathAM kalyANapradAM satAm / zrotavyA paThitavyA ca yakSyehaM sAdaraM budhaiH / / 12 / / anvayArtha - atha = aba, satAM = sajjanoM-bhavyoM ke liye, kalyANapradA = kalyANaprada, tasya = usa indra kI. avatArakathAM = avataraNa kathA ko, ahaM = maiM, vakSye = kahatA hUM, budhaiH = vidvAnoM dvArA, (sA - vaha), sAdaraM = Adara sahita, zrotavyA = sunI jAnI cAhiye, ca = aura, paThitavyA = par3hI jAnI caahiye| zlokArtha - aba maiM sajjanoM ke liye kalyANaprada usa indra kI avataraNa kathA ko kahatA huuN| vaha kathA vidvAnoM dvArA sunI evaM par3hI jAnA caahiye| pUrvoktakAzIviSaye vArANasyAmabhUnnRpaH / vizvasenAbhidhastasya vAmAkhyA mahiSI varA ||13||
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ isrEWha. mArgadarzaka ya zrI / zrI pArzvanAtha svAmI svarNabhadra kUTa
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - --. gardarzaka : . . . Ans.AAPA NE : h zrI pArzvanAtha svAmI-svarNabhadra kUTa
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH 577 anvayArtha - pUrvoktakAzIviSaye = pUrva varNita kAzI nAmaka deza meM, vArANasyAM = vArANasI nagarI meM, vizvasenAbhidhaH = vizvasena nAmaka, nRpaH = rAjA, abhUt = huA thA. tasya = usa rAjA kI, vAmAkhyA = vAmA nAmaka, varA = eka zubha, mahiSI = rAnI, (AsIt = thii)| zlokArtha - pUrvokta kAzI deza kI vArANasI nagarI meM eka vizvasena nAmaka rAjA huA thaa| usakI zubha lakSaNoM vAlI eka vAmA nAmaka rAnI thii| tayA saha mahArAjo vizvaseno varaM sukham / anvabhUt pUrvasukRtaprabhAvAtprativAsaram / / 14 / / anvayArtha - tayA = usa rAnI ke, saha = sAtha, mahArAjaH = mahArAja, vizvasenaH = vizvasena ne, pUrvasukRtaprabhAvAt = pUrva saMcita puNya karma ke udaya rUpa prabhAva se. prativAsaraM = pratyeka dina, varaM = zreSTha-zubhaMkara, sukhaM = sukha ko, anvabhUt = bhogaa| zlokArtha - usa rAnI ke sAtha una mahArAja vizvasena ne apane pUrvasaMcita puNyakarmoM ke phala ke prabhAva se. pratidina zubhakArI sukha ko mogaa| tayordevAdhipAdezAta kinnarAdhipatistadA / vavarSa bahuratnAni gRhe suragRhoparma / / 15 / / anvayArtha - tadA = tI, tayoH = una donoM rAjA-rAnI ke, suragRhopame - devatAoM ke ghara ke samAna, gahe = ghara meM, devAdhipAdezAta = indra kI AjJA se, kinnarAdhipatiH = kinnaroM ke svAmI kubera ne, bahuratnAni = bahuta ratnoM ko, vavarSa = barasAyA / zlokArtha - rAjA aura rAnI donoM ke hI devagRhatulya ghara meM indra kI AjJA se kubera ne aneka prakAra ke ratnoM kI barasAta kii| tato vaizAkhamAse'tha zuklapakSe nRpapriyA / dvitIyAyAM nizAnte sA'pazyat svapnAzca SoDaza / / 16 / / anyayArtha - ca = aura, tataH = usake bAda, atha = zubha sUcaka avyaya, vaizAkhamAse = vaizAkha mAha meM, zuklapakSe = zukla pakSa meM, dvitIyAyAM = dvitIyA ke dina, nizAnta = rAtri ke antima
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya prahara meM, sA = usa rAnI ne, SoDaza = solaha, svapnAn = svapnoM ko. apazyat = dekhaa| zlokArtha - tathA usake bAda zubha vaisAkha sudI dvitIyA ko rAtri ke antima prahara meM usa rAnI ne solaha svapnoM ko dekhaa| mattastamberamaM teSAmante dRSTyA svayaktragam / prabuddhA bhartRnikaTaMsAgatA devI zubhAnanA / / 1711 anvayArtha - teSAM = una svapnoM ke, ante = anta meM, svavaktragaM = apane mukha meM gaye praviSTa huye, mattastambarama = madonmatta hAthI ko, dRSTvA = dekhakara, prabuddhA = jAgI huyI, sA = vaha, zubhAnanA = sundara mukha vAlI. devI = rAnI, bhartRnikaTa = pati ke samIpa, gatA :- gyii| zlokArtha - una svapnoM ke anta meM apane mukha meM praviSTa hote unmatta hAthI ko dekhakara jAgI huI vaha sundara mukha vAlI rAnI rAjA ke pAsa gaI utkAntA tatra sA zrutyA tatphalAni tadAnanAt / sandhArya jaThare devaM didIpe paramatviSA / / 18 / / anvayArtha - tatra = rAjA ke pAsa meM, utkAntA - prema se bharI, sA = | vaha rAnI, tadAnanAt = rAjA ke mukha se, tatphalAni = svapnoM ke phala ko, zrutvA = sunakara, (ca = aura), jaThare = garbha meM, - devaM = deva ko, sandhArya = dhAraNa karake, paramatviSA = parama teja se, didIpe = dIpta ho gyii| zlokArtha - rAjA ke pAsa meM prema se bharI vaha rAnI unake mukha se svapnoM kA phala sunakara tathA apane garbha meM deva ko dhAraNa karake parama - teja se suzobhita huIM tata: pauSasya kRSNAyAmekAdazyAM jagatpramuH / tasyAmAvirabhUtprAdhyAM bAlabhAnuriva jvalan / / 16 / / anvayArtha - tataH = garbhakAla bItane ke bAda, pauSasya = pauSa mAha kI, kRSNAyAm = kRSNA, ekAdazyAM = ekAdazI ke dina, prAcyA = pUrva dizA meM, bAlabhAnuH iva = zizu arthAt udita hote sUrya ke samAna, jvalan = prakAzamAna hote huye, jagatpramuH =
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ekaviMzati jagat ke svAmI tIrthakara, tasyAM = usa rAnI meM. arthAta usake garbha se, AvirabhUta = utpanna huye | zlokArtha - garbhakAla bIta jAne para pauSa kRSNA gyArasa ke dina pUrva dizA meM sUryodaya ke samAna prakAzita hote huye jagatpragu tIrthakara ne rAnI ke garbha se janma liyaa| tadA saudharmakalpeza: saraiH saha mudAnvitaH / tatrAgatya samAdAya prabhuM svaNA dimAptavAn / / 20 / / anvayArtha * tadA = tabhI. suraiH = devatAoM ke, saha = sAtha, tatra = vahA~, Agatya = Akara, mudAnvitaH - prasannatA se bharA, saudharmakalpeza: = saudharma svarga kA svAmI indra, prabhuM = tIrthakara prabhu ko, samAdAya = lekara, svarNAni = sumeru parvata ko, AptavAn = prApta huaa| zlokArtha . tabhI vahA~ Akara devatAoM ke sAtha prasannatacitta saudharma indra ne prabhu ko grahaNa kiyA aura sumerU parvata para lekara pahu~ca gayA / tatrAbhiSicya vidhivad vArmiH kSIrodasambhavaiH / bhUyo. gandhodakenAtha sambhUSya varabhUSaNaiH / / 21 / / punarANasIM prApya devaM bhUpAGgaNe hariH / mudA saMsthApya sampUjya vidhAyAdbhutatANDavam / / 22 / / pArzvanAthAbhidhAM tasya kRtvA bhUpamatena saH / jayadhvani samuccArya sadeyo divamanvagAt ||23 / / anvayArtha - tatra = vahA~ sumerU sthita pANDuka zilA para, kSIrodasambhavaiH = kSIrasAgara nikAle gaye, vArbhiH = jala se, vidhivad = vidhi ke anusAra, (prabhu = prabhu kA), abhiSicya = abhiSeka karake, atha - aura. gandhodaka = sugandhita jala se, bhUyaH = phira, (abhiSicya = abhiSeka karake), varabhUSaNaiH = zubha alaGkaraNoM se, sambhUSya = alaGkRta karake, punaH = phira se, vArANasI = vArANasI nagarI ko, prApya = prApta karake, bhUpAGgaNe = rAjA ke AMgana meM. devaM = pramu ko. saMsthApya = sthApita karake, mudA = harSa se, saMpUjya = pUjA karake, adbhutatANDavaM = AzcaryakArI tANDava nRtya ko, vidhAya = karake, (ca- aura). tasya = una prabhu kA, pArzvanAthAbhidhAM = pArzvanAtha nAmakaraNa, kRtvA = karake, jayadhvani = jayadhvani ko, samucyArya =
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 . samazikhara mAhAtmya uccArita karake. bhUpamatena = rAjA kI anumati se. sadevaH = devatAoM sahita, saH = vaha, hariH = indra. divam = svarga ko. anvagAta = calA gyaa| zlokArtha - sumerU parvata para sthita pANDuka zilA para kSIra sAgara se lAye jala dvArA vidhipUrvaka bhagavAna kA abhiSeka karake tathA punaH sugandhita jala se abhiSeka karake, divya AbhUSaNoM se unheM susajjita karake vaha indra punaH vArANasI A gyaa| vahA~ rAjA ke AMgana meM prabhu ko virAjamAna karake harSa sahita unakI pUjA karake, AzcaryakArI tANDava nRtya karake unakA pArzvanAtha nAma rakhakara, aura jayaghoSa karake vaha indra rAjA kI anumati se devatAoM sahita svarga calA gyaa| triyuktAzItisAhasrasArtheSu saptazateSu / gateSvabdeSu nemito jinAtpArzvezvaraprabhuH / / 24 / / tadantarAyuH samabhUta bhaktakalyANadAyakaH / zatavarSapramANAyuH saptahastonnataH tathA / / 25 / / anvayArtha - nemitaH = neminAtha, jinAt = jinendra se, triyuktAzIti sAhasrasArdheSu saptazateSu = tirAsI hajAra sAr3he sAta sau, abdeSu yaH varSa, gateSu = bIta jAne para. tadantarAyuH = usake hI andara Ayu vAle, maktakalyANadAyakaH = bhaktoM ko kalyANakAraka, zatavarSapramANAyuH = eka sau varSa pramANa Ayu vAle, tathA = au saptahastonnataH = sAta hAtha unnata deha vAle. pArzvezvaraprabhuH = pArzvanAtha jinezvara, samabhUt = utpanna huye| 'lokArtha - tIrthaGkara neminAtha se tirAsI hajAra sAr3he sAta sau varSa bIta jAne para usake andara hI jinakI Ayu parigaNita hai aise bhaktoM ko kalyANa svarUpa, sau varSa kI Ayu vAle aura sAta hAtha U~cI kAyA vAle pArzvanAtha jinezvara huye the| kaumArakAle krIDArthaM gato vipinamekadA / tatrApazyat trilokezaH kamaThAkhyaM tapasvinaM / / 26 / / paJcAgnitapasA taptaM vizuddhajJAnayarjitam / jinAgamabahirbhUtamAsuraM tapasi sthitam / / 27 / /
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH 581 nAganAganikAyuktaM kASThamekaM dhanaJjaye / jvalantaM vIkSya tajjJAtyA dagdhaM prANidvayaM prabhuH / / 28 / / avadhijJAnato caitamuktvA kaM cittapodharam / tatkSaNAt svayamIzAno vairAgyaM prAptavAn mahat / / 29 / / anvayArtha - ekadA = eka dina, kaumArakAle = kumAra avasthA meM. krIDAtha = krIDA ke liye, vipinam = vana meM, gataH = gaye. trilokeza: = tIna loka ke svAmI pArzvanAtha tIrthakara ne. vizuddhajJAnavarjitaM = samyagjJAna se rahita, paJcAgnitapasA = paJcAgnitapazcaraNa se, taptaM = tapta huye, jinAgamabahirbhUtaM = jinAgama se pRthaka anya, AsuraM = Aturi vidyA svarUpa, tapasi = tapa meM, sthitaM = sthita, kamaThAkhyaM = kamaTha nAmaka, tapasvinaM = eka tapasvI ko. apazyat - dekhA / (tatra = vahA~), dhanajaye = agni meM, nAganAganikAyukta = nAga nAginI se yukta, eka = eka. jvalantaM = jalate haye, kASThaM = kASTha ko, vIkSya = dekhakara, avadhijJAnataH = avadhijJAna se, tat = una, prANidvayaM = sarpa sarpiNI donoM prANiyoM ko, dagdhaM = dagdha jalA huA. jJAtvA =: jAnakara, etaM = isa, tapodharaM = tapasvI ko, kiMcit = thor3A kucha, uktvA = kahakara, svayaM - svayaM hI. IzAnaH = samartha, prabhuH = tIrthakara pArzvanAtha. tatkSaNAAt = usI kSaNa, mahata = atyadhika, vairAgyaM = vairAgya ko, prAptavAna = prApta huye| zlokArtha - eka dina kumAra avasthA meM krIr3A ke liye vana ko gaye tInoM lokoM ke svAmI prabhu ne samyagjJAna zUnya, paMcAgnitapa meM saMtapta, jinAgama bAhya Asuri vidyA vAle, tapa meM lIna eka kamaTha nAmaka tapasvI ko dekhaa| vahA~ agni meM nAga nAginI se yukta eka jalate huye kASTha ko dekhakara avadhijJAna se una donoM prANiyoM ko jalatA huA jAnakara tathA isa tapasvI ko thor3A kucha kahakara svayaM hI samartha prabhu pArzva kumAra tarakSaNa hI atyadhika vairAgya ko prApta huye| laukAntikAstadAgatya kaumArAvasare prabhum / viraktaM saMsRtervIkSya tuSTuyuH bahudhA prabhum / / 30 / /
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.2 _zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha . tadA = tabhI, laukAntikAH = laukAntika devoM ne. Agatya = Akara, kaumArAvasare = kumArAvasthA meM, saMsRteH = saMsAra se, viraktaM = virakta haye, prabhu - prabhu ko, vIkSya - dekhakara, bahadhA = aneka prakAra se, prabhu = svAmI kI. tuSTuvuH = stuti kii| zlokArtha - usI samaya laukAntika devoM ne Akara prabhu ko kumArAvasthA meM hI saMsAra se virakta jAnakara dekhakara aneka prakAra se unakI stuti kii| devendro'pi tadA prApto jayani?Samuccaran / vimalAM ziSikAM tasya puraskRtya nanAma tam ||3111 anvayArtha - tadA = usI samaya, (tatra = vahA~). prAptaH = upasthita huye, devendraH = indra ne, api = bhI, jayani?Sam = jayakAra ke ghoSa ko, uccaran = uccArate huye, vimalAM = vimalA, zibikA - pAlakI ko, tasya = una prabhu ke puraskRtya = sAmane karake, taM = unako, nanAma = praNAma kiyaa| zlokArtha - usI samaya vahA~ upasthita huye indra ne bhI jayakAra karate huye vimalA nAma kI pAlakI prabhu ke samane rakhakara unako praNAma kiyaa| tAmArUhya tato deyaH sahetukayanaM tadA / samprApto mokSadIkSAyai vairAgyazriyamudbahan ||32|1 pauSakRSNadazamyAM sa trizatairbhUminAyakaiH / dIkSA gRhItavAnsAdhaM tatra mokSapadaM satAm / / 33 / / anvayArtha - tataH = usake bAda, vairAgyazriyam = vairAgya lakSmI ko. udvahana = dhAraNa kiye huye, devaH = prabhu, tAm = usa pAlakI para, ArUhya = car3hakara, mokSadIkSAyai = mokSa dIkSA ke liye. tadA = tabhI, sahetukavanaM = sahetuka vana ko, samprAptaH = prApta huye, tatra = usa vana meM, saH = unhoMne, pauSakRSNadazamyAM = pauSakRSNA dazamI ke dina, trizataiH = tIna sau. bhUminAyakaiH = rAjAoM ke, sArdhaM = sAtha, dIkSAM = munidIkSA ko, gRhItavAn = grahaNa kara liyaa| mokSapadaM = mokSapada, satAM = sajjanoM-sAdhuoM ke liye, (bhavati = hotA hai)| zlokArtha . usake bAda vairAgya lakSmI ko dhAraNa kiye prabhu indra dvArA lAyI
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 583 ekaviMzatiH gayI pAlakI para car3hakara mokSa pAne hetu dIkSA ke liye sahetuka vana meM pahuMca gye| vahA~ unhoMne pauSa kRSNA dazamI ke dina tIna sau rAjAoM ke sAtha munidIkSA ko grahaNa kara liyA kyoMki sacamuca hI mokSapada sajjanoM sAdhuoM ko hI prApta hotA hai sAdhutAvihIna logoM ko nhiiN| caturthabodhaM samprApya tathaivAhihna dvitIyake / bhikSAyai gulmanagaraM samprApto'yaM yadRcchayA ||34 / / anvayArtha - tadaiva = tabhI hI, catarthabodhaM - cauthe mana paryayajJAna ko. samprApya = prApta karake, ayaM = yaha munirAja, dvitIyake = dUsare, ani = dina, yadRcchayA = svAdhIna saMyogavaza, bhikSAyai = AhAra ke liye, gulmanagaraM = gulma nagara ko, samprAptaH = prApta huye| zlokArtha - tabhI cauthe manaHparyayajJAna ko prApta karake yaha munirAja AhAra hetu sahaja saMyogavaza gulma nagara meM pahuMca gye| dhanyAkhyo nRpatistatra gokSIrAhAramuttamam / dadau sampUjya taM samAsA paTamadAratApAkam / / 3!! anvayArtha - tatra = vahA~ usa nagara meM, dhanyAkhyaH = dhanya nAmaka, nRpatiH = rAjA ne, bhaktyA = bhakti bhAva se, taM = unako, sampUjya = pUjakara, uttamam = uttama, gokSIram = godugdha, AhAram - AhAra ko, dadau = diyA, (ca = aura), AzcaryapaJcakama = paMcAzcaryoM ko, apazyat = dekhaa| zlokArtha - usa nagara meM dhanya nAmaka rAjA bhaktibhAva se una munirAja kI pUjA karake unheM godugdha kA uttama AhAra diyA aura paMcAzcaryoM ko dekhaa| tapovanamatha prApya vaSamekaM sa maunabhAk | mahattInaM tapastepe sahamAno parISahAn ||36 / / anyayArtha - atha - isake bAda, tapovanam = tapovana ko, prApya = prAptakara, parISahAn = parISahoM ko, sahamAnaH = sahate huye, maunabhAka = mauna vrata vAle, saH = una munirAja ne, eka = eka varSa = varSa taka, tIvra = tIvra ugra. mahat = mahAn, tapaH = tapazcaraNa ko. tepe = tpaa| zlokArtha - isake bAda una munirAja ne maunavrata sahita pariSahoM ko sahate
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.4 zrI sammedazikhara mAhAtmya hurya eka varSa taka ugra va mahAn tapazcaraNa kiyA / caitra kRSNapratipadi tapassandagdhakalmaSaH / devadArUtale jJAnaM kevalaM prAptavAn prabhuH ||37 / / anvayArtha - tapassandagdhakalmaSaH -- tapazcaraNa se jalA diye karma kalaMka jinhoMne aine i : -- ma ne, caitra kRSNapratipadi = caitra kRSNA ekama ke dina, devadArUtale = devadArUvRkSa ke nIce, kevalaM = kevala, jJAnaM = jJAna ko prAptavAna = prApta kara liyaa| zlokArtha * tapazcaraNa se apane karma kalaMka ko jalA dene vAle una prabhu ne caitra kRSNA ekama ko devadArU vRkSa ke nIce kevala jJAna prApta kara liyaa| kRte samavasAre'tha dhanadenAdbhute vibhuH / sahasrasUryasadRzaH svatejomaNDalAdvabhau / / 38 / / anvayArtha - atha = isake bAda, dhanadena = kubera dvArA, kRte = race gaye. adbhute = adbhuta arthAt AzcaryakArI, samavasAre = samavasaraNa meM, svatejamaNDalAt = apane teja prabhAmaNDala ke kAraNa, vibhuH = bhagavAn, saha sUryasadRzaH = hajAra sUryoM ke samAna, babhau = suzobhita huye| zlokArtha - isake bAda kubera dvArA race gaye adbhuta samavasaraNa meM apane prabhAmaNDala ke kAraNa bhagavAn hajAroM sUrya ke samAna suzobhita huye| tatroktagaNanAthAthaiH stuto dvAdazakoSThagaiH / yanditaH pUjitassarvaiH dadarza kRpayAkhilAn / / 36 / / anvayArtha - tatra = usa samavasaraNa meM, uktagaNanAthAdyaiH = zAstra meM jinake nAma kahe gaye haiM una gaNadhara Adi dvArA, stutaH = stuti kiye jAte huye, (ca = aura), dvAdazakoSThagaiH = bArahoM koThoM meM sthita, sarvaH = sabhI bhavya jIvoM dvArA, vanditaH = bandanA kiye gaye, pUjitaH = pUjA kiye gaye, (prabhuH = bhagavAn ne), kRpayA = kRpA se, akhilAn = sabhI ko, dadarza = dekhA | zlokArtha - usa samavasaraNa meM gaNadharoM dvArA evaM bArahoM koThoM meM sthita
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH 585 samI bhavya jIvoM dvArA stati kiye gaye, paje gaye aura vandanA kiye gaye prabhu ne apanI kRpA se sabhI ko dekhaa| vizeSArtha - bhagavAn ke kRpAbhAva nahIM hotA hai, tathApi kAvya camatkRti ke kAraNa kavi ne kRpayA zabda kA prayoga kiyA hai| ve kamA bhAva se nahIM kevalajJAna se sabhI ko yugapat jAnate haiN| gaNIpraznAtprasannAtmA divyadhvanimathodayan / vyAkhyAnaM saptatattvAnAM dhakAra paramezvaraH / / 4 / / anvayArtha - atha - isake bAda, gaNIpraznAt = gaNadharoM ke prazna se, prasannAtmA = anaMta sukha se prasanna AtmA svarUpa, paramezvara: :- bhagavAna ne, saptatattvAnAM = sAta tattvoM ko, vyAkhyAnaM - vizeSa, khulAsA svarUpa kathana, cakAra = kiyaa| viharanpuNyadezeSu svecchayA jagatAmpatiH / ekamAsAyurubudhya sammedoparyagAtprabhuH / / 41 / / anvayAtha - guNAneSu = puNaga kSetroM arthAta zubha dezoM meM, svecchayA = apanI icchA se, viharan - vihAra karate huye, jagatAM = tInoM lokoM ke patiH - svAmI, prabhuH = bhagavAn, ekamAsAyuH = eka mAha Ayu ko, udabudhya = jAnakara, sammedopari = sammedazikhara parvata para, agAt = cale gye|| zlokArtha - puNyazAlI dezoM yA zubha Arya kSetra ke dezoM meM apanI svAdhInatA se vihAra karate huye tInoM loka ke adhipati prabhu pArzvanAtha eka mAha Ayu kI avaziSTatA jAnakara sammeda zikhara parvata para gye| sudarzanabhadramAsAdya kUTaM tatra mahAyatiH / zukladhyAnayalAddevo pUrve mohArijitajinaH / / 42 / / kAyotsarga tataH, kRtvA trizatairmunibhi saha / siddhAlaye manaH samyak niyojyAtha tameva saH ||43 / / anvayArtha * atha = usake bAda, tatra = usa sammeda parvata para, sudarzanabhadram = sudarzanabhadra, kUTa = kUTa ko, AsAdya = prApta karake. mahAyatiH = mahAn yati. zukladhyAnabalAt = zukladhyAna ke bala se, pUrva - pUrva meM (hi = hI), mohArijitajinaH = moharUpI zutra ko jItane vAle jinendra, saH = una, devaH = pArzvanAtha
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 zrI sammedazikhara mAhAtmya bhagavAn ne, kAyotsarga = kAyotsarga ko. kRtvA = karake, (ca = aura), siddhAlaye = siddhAlaya meM, manaH = mana ko. samyaka = acchI taraha, niyojya = lagAkara, tataH = usI sudarzanabhadra kUTa se. trizataiH = tIna sau, munibhiH - muniyoM ke, saha = sAtha, tameva = usI siddhAlaya ko, (AptavAn = prApta kara liyaa)| zlokArtha - usake bAda usa sammedazikhara parvata para sudarzanabhadra (svarNabhadra) kUTa ko prApta karake mahAna yatIzvara jinhoMne pahile hI moha zatra ko jItakara jinendra padavI pAyI aise una pArzvanAtha prabhu ne kAyotsarga karake aura siddhAlaya meM mana lagAkara usa hI siddhAlaya ko prApta kara liyaa| vizeSa . arhanta bhagavAn arthAt jinendra paramAtmA ke bhAva mana nahIM hotA hai tazA te kekatAna se mAnane haiM mana se nahIM arthAt "siddhAlaya meM mana lagAkara* kA artha "siddhoM ke dhyAna se samajhanA caahiye| tatpazcAdbhAvasenAkhyo nRpassaGghasamarthakaH / tadhAtrAM kRtavAn tasya kathAM yakSye'tra pAvanIm / / 44 / / anvayArtha - tatpazcAt = pArzvanAtha prabhu ke mokSa gamana ke bAda, saGghasamarthaka: = caturvidha saMgha kI pUjA karane vAle, bhAvasenAkhyaH = bhAvasena nAmaka, napaH -- rAjA ne, tadhAtra = usa parvata kI yAtrA, kRtavAn = kI, atra = yahA~, tasya = usa rAjA kI, pAvanI = pavitra, kathAM - kathA ko, vakSye = maiM kahatA huuN| zlokArtha - bhagavAn pArzvanAtha ke mokSa cale jAne ke bAda caturvidha saMgha kI pUjA karane vAle bhAvasena nAmaka rAjA ne sammedAcala parvata kI yAtrA kI 1 maiM aba yahA~ usakI pavitra kathA ko kahatA jambUmati zubhakSetre bhArate cAryakhaNDake | anaGgadezevikhyAtaH tatra gandhapurI zubhA ||45 / / anvayArtha - jambUmati = jambUdvIpa meM, zubhakSetre = zubhakSetra meM, AryakhaNDake = AryakhaNDa meM, bhArate = bhArata meM, anaGgadezaH = anaGga
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH 587 deza, vikhyAtaH = prasiddha. (AsIt = thA), tatra = usa deza meM, zubhA ::: musasundara, sanayApurI - mAnI gamaka nagarI, (AsIt = thii)| zlokArtha - jambUdvIpa ke zubha kSetra svarUpa Arya khaNDa ke bhArata meM eka anaGga deza thA usameM eka sundara nagarI gandhapurI thii| zAntasenA rUparAziH sA smRtA putrayarjitA / ekasminsamaye rAjA rAjhA saha sa puNyabhAk / 46 / / gato vanavihArarthaM vanaM vikasitadrumam / somasenAbhidhaM tatra cAraNasimanvitam / / 4 / / muniM dRSTvA yavandhAsau taM punarbhaktito'bravIt / mahAnputrAbhilASo me kathaM sidhyati bho mune / / 48 / / anvayArtha . (tatra = vahA~, prabhAsenanRpaH = prabhAsena rAjA, AsIt = thA, tasya = usakI, rAjJI = rAnI), zAntasenA = zAntasenA, rUparAziH = rUpavatI-sundarI, AsIta = thI, sA - vaha, putravarjitA = putra rahita, smRtA = kahI gyii| ekasmin = eka, samaye = samaya meM, saH = vaha, puNyabhAka = puNyazAlI, rAjA = rAjA prabhAsena, rAjJayA = rAnI ke, saha = sAtha, vanavihArArthaM = vana krIDA ke liye, vikasitagumaM = khile huye vRkSoM vAle, vanaM = vana ko, gataH = gayA, tatra = usa bana meM, cAraNadhisamanvitama = cAraNa Rddhi se saMyukta, somasenAmidhaM -- somasena nAmaka. muniM = muni ko. dRSTvA = dekhakara, asau - usane, taM = unako, bhaktitaH - bhakti se, vavandha = praNAma kiyA, punaH = aura phira, abravIt = bolA. bho = he, mune = munirAja, me = merI. mahAn = atyadhika prabala, putrAbhilASa: = putra kI abhilASA, kathaM = kaise, sidhyati = siddha saphala hogii| zlokArtha - vahA~ prabhAsena nAmaka rAjA rAjya karatA thA usakI rAnI zAntasenA atIva sandarI thI kinta vaha patra rahita kahI gyii| eka dina vaha puNyazAlI rAjA rAnI ke sAtha vanakrIr3A ke liye phUloM se lade vRkSoM vAle vana meM gayA vahA~ usane cAraNaRddhi sampanna somasena nAmaka munirAja ko dekhA usane bhakti se unakI vandanA kI aura phira bolA - he munirAja ! merI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 zrI sammedazikhara mAhAtmya putra prApti kI utkaTa abhilASA kaise saphala hogI. kRpA kara btaaiye| pratyuvAca punazcainaM prasannamukhayArijaH / bhUpa sammedazailendaH saryazailAbhiyanditaH / / 46 / / tasya kUTAni sarvANi vandanIyAni sajjanaH / teSAM suvarNabhadrAkhyaM kUTaM sarvArthasiddhidam / / 5 / / anvayArtha - punazca = aura phira, prasannamukhavArijaH = prasannamukhakamala munirAja ne. enaM = una rAjA, prati = ko, uvAca = kahA, bhUpa = he rAjan!, sarvazailAbhivanditaH = sabhI parvatoM meM pUjanIya. sammedazailendraH = sammedazikhara, (asti = hai), tasya = usa parvata kI, sarvANi = sArI, kUTAni = kUTeM ToMka, sajjanaH = sajjanoM dvArA, vandanIyAni = vandanIya, (santi = haiM). teSAM = una kUToM meM, suvarNabhadrAkhyaM = suvarNabhadra nAmaka, jara = ka mAnasiddhiyam :: sabhI prayojanoM ko siddhi pradAna karane vAlI arthAt sarvArthasiddhiprada, (proktam = kahI gayI hai)| zlokArtha . aura phira prasannamukha munirAja ne usa rAjA ko kahA ki he rAjan ! sAre parvatoM meM pUjanIya parvata sammeda zikhara hai| usakI sArI kUTa arthAt ToMka sajjanoM dvArA vandanIya haiN| una kUToM meM suvarNabhadra nAmaka kUTa sAre prayojanoM ko pUrNatA-saphalatA pradAna karane vAlI kahI gayI hai| tatpratiSThAM tvamatraiva kRtyA prmbhktitH| caityAlayaM prabhuM bhaktyA pArzva saMsthApya sundaram / / 51 / / siddhacakravrataM rAjan pAlayAtmajamApyasi / munivAkyamiti zrutvA tadaiva dharaNIpatiH / / 52 / / tasminneva vane kRtvA tAn svarNacaityAlayAnmudA / nIlaratnamayaM pArzvapratimAnamatisundaram / / 53 / / saMsthApya tasmin tatkUTapratiSThAM kRtayAnasau / catussaGghamathApyAz2a dAnaM datyA caturvidham / / 54 / / ayAdhinaH sa kRtavAn yAcakAn tatra ghAgatAn / siddhathakrayataM samyak pAlayan kAlayogataH / / 5 / /
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 ekaviMzatiH bhAvasenAbhidhaM putra prAptavAn kulacitrakam / samayAdhauyane prApte hi rAjalakSaNalakSitam ||56 / / samIkSya taM sa bhUpAlo dadau rAjyamanuttamam / tasminneva cane rAjA svayaM dIkSAM gRhItavAn / / 5 / / anvayArtha - rAjan = he rAjana! tvam = tuma, atraiva = yahA~ hI, tatpratiSThAM = usa svarNabhadra kUTa kI pratiSThA ko, kRtvA = karake. (tatra = usa para). sundaraM = sundara, caityAlayaM = caityAlaya ko, (nirmApya - banavAkara), (tantra = usameM), paramabhaktitaH - parama bhakti se, pArzva - pArzvanAtha, prabhuM = bhagavAn ko, saMsthApya == zApita karake. middhamataM = siddhana ke vrata kA, pAlaya = pAlana karo, Atmaja = putra ko, Apsyasi = prApta kara loge, iti = isa prakAra, munivAkyaM = munirAja ke vacana ko, zrutvA - sunakara, asau = usa, dharaNIpattiH = rAjA ne, tadaiva = tabhI hI, tasmin = usI, vane = vana meM, eva = hI, mudA = prasannatA se. tAn - una, svarNacaityAlayAn = svarNacaityAlayoM ko. kRtvA = karake, tasmin :- usameM, nIlaratnamayaM = nIla ratnamaya, atisundaraM = atyadhika sundara, yAvapratimAnaM = pArzvanAthaprabha kI pratimA ko, saMsthApya = sthApita karake. tatkUTapratiSThA = sammedazikhara kI svarNabhadra kuTa kI pratiSThA ko, kRtavAn = kiyaa| atha = isake bAda, saH = usa rAjA ne, caturasaMghaM = caturvidha saMgha ko, Az2a = pUjakara, caturthidhaM = cAra prakAra kA. dAnaM = dAna, api = bhI, dattvA = dekara tatra = vahA~, AgatAna = Aye huye, yAcakAn = yAcakoM ko, ayAcinaH = ayAcaka arthAt nahIM mAMgane vAle, kRtavAna = kara diyA, ca = aura, samyaka = acchI taraha se, siddhacakravrataM = siddhacakra ke vrata kA, pAlayan = pAlana karate huye, kAlayogataH = kAla kA yoga bana jAne se, (saH = rAjA ne), kulacitrakam = vaMza meM AzcaryakAraka, mAvasenAmidhaM = mAvasena nAmaka, putraM = putra ko. prAptavAna = prApta kara liyaa| samayAta = kAlakrama se, yauvane - yuvAvasthA, prApte = prApta hone para, taM = usa putra ko, rAjalakSaNalakSitaM = rAjA ke lakSaNoM se lakSita, samIkSya =
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrI sammedazikhara mAhAtmya jAnakara, hi = hI, saH = usa. bhUpAlaH = rAjA ne. anuttamama = uttama, lagane vAle, rAjyaM = rAjyasampadA ko, (tasmai = usake liye), dadau = de diyaa| tasminneva = usa hI. bane = vana meM, rAjA = rAjA ne, svayaM = svayaM, dIkSAM = munidIkSA ko, gRhItavAna - grahaNa kara liyaa| zlokArtha - he rAjana! tuma yahA~ hI svarNabhadra kUTa kI pratiSThA karake, usa para sundara jinamaMdira banavAkara usameM parama bhaktibhAva se pArzvanAtha prazu kI pratimA sthApita karake siddhacakra ke vrata kA pAlana karo, tuma avazya hI putra ko prApta kroge| munirAja ke aise vacana sunakara usa rAjA ne tabhI hI usI vana meM prasannabhAva se svarNacaityAlaya banavAkara usameM nIlaratnamaya ati sundara pArzvanAtha kI pratimA ko sthApita karake vahA~ sammedAcala kI svarNabhadra kaTa ko pratiSThApita kara diyA aura isake bAda usane caturvidha saMgha ko cAroM prakAra kA dAna dekara vahA~ Aye sabhI yAcakoM ko ayAcaka banA diyA tathA siddhacakra vrata kA acchI taraha se pAlana karate huye kAlalabdhi kA yoga ho jAne se usa rAjA ne kula ke liye AzcaryakArI bhAvasena nAmaka putra ko prApta kara liyaa| kAlakrama se yuvAvasthA ko prApta karane para rAjA ne usa putra ko rAjacinhoM se lakSita samajhakara anuttama yA uttama lagane vAle rAjya ko use de diyA tathA usa hI vana meM rAjA ne khuda munidIkSA ko grahaNa kara liyaa| tapasA dagdhakarmAsau kevalajJAnamAptavAn / zukladhyAnAt manaH siddhapade saMyojya nizcalam / / 58 / jIrNasRjamiva tanuM tyaktvA siddhatvaM khalu saGgataH / tanazca so bhAvasenAkhyo nRpaH paramaM dharmabhRt / / 6 / / saMghaM prapUjya sadbhaktyA caikakoTipramANitAn / caturpoktA'zItilakSasammitAn bhavyajIvakAn / / 60 / / vidhAya sArdhagAn yAtrAM cakre sammedabhUbhRtaH / suvarNabhadrakUTaM taM tatra gatvA prapUjya sa ||61 / / vavande bhaktibhAvena tairUktaissAdhusattamaiH / sAdha digambaro bhUtvA tapaH kRtyA ca bhAvataH / / 2 / /
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH sAmarthyAcchukladhyAnasya dagdhyA karmANi sarvathA / muktiM jagAma taiH sArdhaM bhAvameno bhunIzavAH !!! anvayArtha - asau = una prabhAsena munirAja ne, tapasA = tapazcaraNa se, dagdhakarmA = karmoM ko jalAne vAle, (bhUtvA = hokara), zukladhyAnAt = zukladhyAna se, manaH = mana ko, siddhapade = siddhapada meM. nizcalaM = nizcala, saMyojya = lagAkara, kevalajJAnaM = kevalajJAna ko, AptavAn = prAptakara liyaa| (ca - aura), jIrNa sRjamiva = jIrNa kumhalAyI puSpamAlA ke samAna, tanu = zarIra ko, tyaktvA = chor3akara, khalu = nizcayArthaka pAda pUraka, siddhatvaM = siddhapada ko, saGgataH = cale gaye yA prApta ho gye| tatazca = aura usake bAda, saH = usa, bhAvasenAkhyaH - bhAvasena nAmaka, parama - utkRSTa, dharmabhRt = dharmAtmA, nRpaH = rAjA ne, saMgha = caturvidha saMgha ko, prapUjya = pUjakara, ca = aura, ekakoTipramANitAn = eka karoDa, catuproktAzItilakSasammitAn = caurAsI lAkha, bhavyajIvakAn = bhavyajIvoM ko sArdhagAna - sAtha calane vAlA, vidhAya = karake, sammedabhUbhRtaH = sammedAcala parvata kI, yAtrAM =: yAtrA ko, cakre = kiyaa| tatra = vahA~ gatvA = jAkara, saH = usane, laM = usa, suvarNabhadrakUTa = suvarNabhadra kUTa ko. prapUjya = pUjakara, bhaktibhAvena = bhakti bhAva se, vavande = praNAma kiyA, ca = aura, uktaiH = kahe gaye, taiH = una, sAdhusattamaiH = zreSTha sAdhuoM ke, sAdha = sAtha, bhAvataH -- bhAva se, digambaraH = digambara muni, bhUtvA = hokara tapaH = tapazcaraNa ko, kRtvA = karake, zukladhyAnasya = zukladhyAna kI, sAmarthyAt = sAmarthya se, karmANi - karmoM ko, sarvathA = sarva prakAra se, dagdhvA = jalA kara yA naSTa karake, manIzvaraH == munirAja, bhAvasenaH = mAvasena, taiH = una munirAjoM ke, sArdhaM = sAtha, muktiM = mukti ko, jagAma = prApta huye yA cale gye| zlokArtha . phira una munirAja (prabhAsena) ne tapazcaraNa se karmoM ko jalAkara va zukla dhyAna meM mana ko siddhapane meM nizcala karake kevalajJAna prApta kara liyA aura jIrNa puSSamAlA ke samAna
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya zarIra ko chor3akara siddhadazA ko prApta ho gye| usake bAda unake putra bhAvasena nAmaka rAjA jo dharmAtmA thA, ne bhI caturvidha saMgha kI pUjA karake evaM eka karor3a caurAsI lAkha bhavya jIvoM ko sAtha lekara, sammedazikhara parvata kI yAtrA kii| vahA~ pahuMcakara usane usa savarNabhadra kaTa kI pUjA karake use praNAma kiyA aura kahe gare zreSTha mAne ke sAmAlinI digambara muni hokara tapazcaraNa karane lgaa| una bhAvasena munirAja ne zukladhyAna kI sAmarthya se sAre karmoM ko pUrNataH naSTa karake una munirAjoM ke sAtha hI mukti ko prApta kara liyaa| ekkuuttnmskaaraadettphlmudiiritm| sarthakUTanamaskArI muktiM yAti na saMzayaH / 164|| anvayArtha - ekakUTanamaskArAt = eka kUTa ko namaskAra karane se, etat = yaha, phalam = phala, udIritam = kahA gayA hai, (tarhi = to). sarvakUTanamaskArI = sAre kUToM kI vaMdanA karane vAlA, muktiM = mokSa ko, yAti = jAtA hai, (iti = isameM), saMzayaH = sandeha, na = nahIM. (asti = hai)| zlokArtha - jaba ekakUTa ko namaskAra karane se yaha aura itanA phala batAyA gayA hai to sAre kUToM ko namaskAra karane vAlA mokSa ko jAtA hai isameM saMzaya nahIM hai| pazutvaM nArakittvaJca nAnAduHkhaphalapradam / iha nAstyeva nAstyeva sammedagirivandanAt / / 5 / / anvayArtha - sammedagirivandanAt = sammedazikhara parvata kI vandanA karane se. iha = isa saMsAra meM, nAnAduHkhaphalapradam = nAnA duHkha rUpa phala ko dene vAlA, pazatvaM = pazupanA, ca = aura, nArakitvaM = nArakIpanA, nAsti eva = nahIM hI hotA hai| zlokArtha - sammedazikhara parvata kI vandanA karane se isa saMsAra meM anekavidha dukhoM ko dene vAlA pazupanA va nArakIpanA prApta hI nahIM hotA hai|
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH vizeSa T ummedayAtriko gItAbhAvena saMyutaH / karAmalakavat pazyet trilokIM jJAnacakSuSA / / 66 / / anvayArtha bhAvena bhAva se saMyutaH = saMyukta, sammedayAtrikaH = sammedazikhara parvata kI yAtrA karane vAlA jIvaH = jIva, kramAt = kramazaH, jJAnacakSuSA apane jJAna netra se, hAtha para rakhe A~vale ke samAna, trilokIM tInoM lokoM ko yA tInoM loka jisake jJAna meM haiM aise trilokI nAtha paramAtmA ko pazyet = karAmalakavat = dekhe | . zlokArtha bhAvasahita sammedazikhara kI yAtrA karane vAlA jIva kramazaH apane jJAna netroM se trilokI paramAtmA yA tInoM lokoM ko hAtha para rakhe A~vale ke samAna dekha leveM / - 563 'yahA~ 'nAstyeiva' yaha pada punarukta kara usakA mahattva dviguNita karake sUcita kiyA gayA hai| jisase ukta kathana kA nizcaya dRDhatA se ho / atha sammedazailasya vanditasyAkhilairbudhaiH / yathA vidhIyate yAtrA vakSye'haM tatpramANataH / / 67 / / * = 17 anvayArtha atha = aba akhilaiH sabhI, budhaiH - namaskaraNIya, sammedazailasya tIrthavandanA svarUpa yAtrA, yathA kI jAtI hai. tatpramANataH unake pramANAnusAra, ahaM = maiM kavi, vakSye kahatA hU~ / vidvAnoM dvArA vanditasya sammedazikhara kI yAtrA = jisa prakAra, vidhIyate = - -- H zlokArtha sabhI vidvAnoM dvArA jisa prakAra sammedazikhara parvata kI yAtrA kI jAtI hai una vidvAnoM ke pramANa se aba maiM use kahatA hU~ / yahA~ aba yAtrA karane kI vidhi kA nirdeza kiyA jA rahA P zailayAtrotsuko bhavyaH nirlobhaH prathamaM bhavet / kuryAd dravyavyayaM samyak mAhAtmyaM zruNuyAd gireH / / 68 / / 'anvayArtha zailayAtrotsukaH = sammedazikhara parvata kI yAtrA karane ke liye utsuka, bhavyaH = bhavya jIva, prathamaM pahile, nirlobhaH = niloMbhI, bhavet = hove, gireH = parvata ke, samyak = sacce, = i
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmA mAhAtmyaM = mahattva ko, zruNuyAt = sune, dravyavyayaM = dravya ko kharca. (api = bhI), kuryAt = kre| zlokArtha . sammedazikhara parvata kI yAtrA karane ko utsuka bhavya jIva sarvaprathama nirlobhI ho. phira parvatarAja ke samyak mahattva ko sune aura dravya kA kharcA bhI kre| yAtrApatraM preSayitvA pratidezaM zubhAkSaram / azeSabhavyajIvAnAM yAtrAsUcakamuttamam / / 66 / / zrImadbhagavatastuGgavimAnaM racayetsudhIH / gajArUr3ha prabhuM kRtvA yAtrAM kuryAt prayatnataH / / 7 / / anvayArtha - azeSabhavyajIvAnAM : sabhI bhavya jIvoM ke, (kRle = liye), pratidezaM = pratyeka deza meM, zubhAkSaraM = sundara aura zuma akSaroM vAle, yAtrAsUcakaM = yAtrA viSayaka patra, preSayitvA = bhejakara, sudhIH = buddhimAna zrImadabhagavataH = zrIsamAnna bhagavAna kA tuGgavimAnaM = uttuGga U~cA vimAna, racayet = banAye yA banavAye, (ca = aura), prabhu = bhagavAn ko. gajArUr3ha = hAthI para ArUr3ha, kRtvA = kare, yAtrAM = tIrthavandanA svarUpa yAtrA ko, prayatnataH = prayAsa pUrvaka sAvadhAnI se, kuryAt = kare / zlokArtha * sabhI bhavyajIvoM ke liye pratyeka deza meM zubha aura sundara akSaroM vAle yAtrAsUcaka uttama yAtrA nimantraNa patra ko bhejakara buddhimAn zrIsampanna bhagavAna ke liye eka uttuGga vimAna banAye yA banavAye aura phira bhagavAna ko hAthI para ArUr3ha karake tIrthavandanA svarUpa yAtrA ko prayatnapUrvaka sAvadhAnI se kre| rathayAtrAM tathA cendradhvajAdizubhapUjanam / tathA bimbapratiSThAJca pratiSThAM gajapUrvikAm ||71|| Adau kRtvA bhavedyAtrA cAthavAgatya yatnataH / AdAvante tathA kuryAdrathayAtrAdikaM budhaH / / 72 / / anvayAtha - tathA ca = aura, pratiSThA gajapUrvikAM - gaja pratiSThA pUrvaka, rathayAtrAM = rathayAtrA ko. bimbapratiSThA : jina bimba kI pratiSThA ko, tathA ca = aura, indradhvajAdizugapUjanam = indra dhvaja Adi zubha pUjana ko, Adau = prAraMbha meM, kRtvA = karake,
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH yAtrA - tIrthavaMdanA rUpa yAtrA, bhaveta = ho, athavA = athavA, budhaH - vidvAna, yatnataH = yatna se, (atra = yahA~) Agatya : Akara, (yAtrAyAH = yAtrA ke), Adau = prAraMbha meM, tathA ca = aura, a - anta meM yAdikaM = ratha yAtrA Adi ko, kuryAt = kre| zlokArtha - aura phira gaja pratiSThA pUrvaka ratha yAtrA ko, jinabimbapratiSThA ko aura indradhvaja Adi zubha pUjana ko prAraMbha meM karake sammedazikhara kI tIrthavandanA rUpa yAtrA hove / athavA vidvAna yahA~ Akara yAtrA ke prAraMbha meM aura anta meM rathayAtrA Adi ko kre| yathAzaktyAthavA kRtyA yAtrAM kuryAd girIzituH / vastrAdivastusAhAyyaM vidadhyAtsArdhagAminAm / 73|| anvayArtha * athavA = athavA, yathAzaktyA = jaisI zakti hai usake anusAra se, (uparyuktaM = uparyukta ko) kRtvA = karake, girIzituH = girirAja kI, yAtrA = tIrthavaMdanA ko, kuryAt 8 kare / sArdhagAminAm = sAtha calane vAloM ke, (kRte -- kiye), vastrAdivastusAhayyaM = vastrAdika vastuoM kI sahAyatA ko, vidadhyAt = kre| zlokArtha - athavA apanI jaisI zakti hai usake anusAra hI uparyukta rathayAtrAdika ko karake girirAja kI vaMdanA rUpa yAtrA ko karanA cAhiye tathA sAtha meM calane vAloM ke liye vastrAdi vastuoM se sahAyatA karanI caahiye| bhAravATsu yathAyogyaM dadyAt bhAraM vicArya sH|| yathA duHkhI na ko'pi syAttathA kuryAtprayatnataH / / 74 / / anvayArtha - saH = vaha yAtrI, bhAraM = bhAra kA, vicArya = vicAra karake, bhAravATsu = bhAra uThAne vAloM meM, yathAyogyaM = ucita bhAra ko (hi = hI). dadyAt = deve, ca = aura, yathA = jaise, ko'pi = koI bhI, duHkhI - duHkhI, na = nahIM, syAt = hove, tathA = vaisA, prayatnataH - prayatna se, kuryAt = karanA caahiye| zlokArtha - sammedazikhara kA vaha tIrthayAtrI bhAra kA vicAra karake yathAyogya bhAra hI bhAravAhakoM ko deve aura jaise koI bhI duHkhI
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 na ho vaisA hI prayatna use karanA cAhiye / catuHpaJcakrozamAtraM anvayArtha budhaH gacchetpratidinaM budhaH / yato bAlAstathA vRddhA na kliznIyuH pathi zramAt / 75 / / budhaH = vidvAn yA caturavyakti, pratidinaM pratyeka dina, catuH = cAra, paJca = pA~ca, krozamAtraM = kosa mAtra, gacchet jAye, yataH = jisase bAlA: bAlaka, tathA aura, vRddhAH zramAt = parizrama se, na = = = bUDhe loga, pathi nahIM, kliznIyuH = kleza kreN| mArga meM zlokArtha vidvAn yA catura vyakti mAtra cAra pA~ca koza hI eka dina meM jAyeM jisase bAla vRddhAdi loga bhI mArga zrama ho jAne se kleza rUpa duHkha ko prApta na hoveM / - - - AhAradAnaM zAstrasya dAnamauSadhadAnakam | tathA cAbhayadAnaJca dAt saMghAna ktiH 76 / / anvayArtha tathA ca = aura, saMghAya caturvidhasaMgha ke liye, bhaktitaH = bhaktibhAva se. AhAradAnaM = AhAra dAna ko zAstrasya = zAstra ke dAnaM = dAna ko auSadhidAnakaM auSadhi dAna ko. ca = aura, abhayadAnaM = abhayadAna ko dadyAt deve / zlokArtha aura vaha yAtrI caturvidha saMgha ko bhaktibhAva se AhAradAna, zAstradAna, auSadhidAna evaM abhayadAna deve / 1 zrImadbhaTTArakAnAJca jainadharmavidAM - zrI sammedazikhara mAhAtmya anvayArtha - = = kila / yathAsthitAni dAnAni dadyAd dAtApramANataH / 77 / / = .. = jinAjJA ke pramANa se, (tathA = vaise) dAnAni 1 dAtA dAna dene vAlA, pramANataH = yathAsthitAni jaise jo sthita hai, - dAna ke liye deya vastuoM ko, kila nizcita hI, jainadharmavidAM jainadharma ke jJAtAoM ke, ca = zrImad bhaTTArakAnAM zrIsampanna bhaTTArakoM ke, (kRte = liye) dadyAt deve / - zlokArtha jina AjJA pramANa se hI yathA sthita dAna yogya vastuoM ko nizcita hI yogya logoM jaise bhaTTAraka evaM jainadharma ke jJAtA vidvAnoM ke liye deve|
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatiH yAtrAM yasmindine kuryAttaddine bhaktibhAvataH / paJcakalyANapUjAM vai vidadhyAdIziturbudhaH / 78 / / - * anvayArtha budhaH = catura yA vidvAn vyakti, yasmin = jisa dine = tIrthavandanA ko kuryAt = kare, taddine usa - 4 = dina, yAtrAM dina, bhaktibhAvataH bhaktibhAva se, IzituH = tIrthaGkara kI, paMcakalyANapUjAM paMcakalyANakoM ke guNAnuvAda svarUpa pUjA ko, vai yathArtha meM kuryAt = kreN| = = anvayArtha zlokArtha - catura yA vidvAna vyakti jisa dina parvatarAja kI tIrthavandanA kareM usa dina vaha tIrthakaroM kI paMcakalyANakoM ke guNAnuvAda svarUpa pUjA ko bhaktibhAva se avazya kare / mArge dInajanAn vRddhAn caturAMzca tathaiva saH / saMrakSetsarvabhAvena karuNArdakRtAzayaH / 176 / / saH vaha tIrthayAtrI, sarvabhAvena = sabhI bhAvoM so, karuNArda kRtAzaya: = karUNA se bhIge Azaya vAlA huA, mArge = mArga meM, dInajanAn = dIna logoM ko vRddhAn = vRddhoM ko. ca = aura, caturAna = caturoM ko tathaiva = vaise hI saMrakSet = rakSita kare / " - anvayAtha zlokArtha vaha tIrthayAtrI sarvabhAvoM se karuNArdra citta vAlA hokara mArga meM dIna logoM kI caturoM kI aura vRddhoM ko vaise hI rakSA kare jaise apanI karatA hai / - 567 = 4 kauna, evaM sammedayAtrAyAM kRtAyAM ko mahItale / padArtho'yaM na yAtrAkRt prApnuyAt manasArdhitam / 80 / / evaM = isa prakAra, sammedayAtrAyAM = sammedazikhara kI yAtrA, kRtAyAM kara lene para, mahItale = pRthvI para kaH = padArtha = padArtha, (asti = hai), (yat = jo ) manasArdhitaM = mana se cAhA gayA ho, (tat = use) yAtrAkRt vAlA, na = nahIM, prApnuyAt = prApta kare / = yAtrA karane = zlokArtha isa prakAra se sammedazikhara kI yAtrA kara lene para pRthvI para kauna sA padArtha hai jo mana se cAhA gayA hai aura vaha tIrthayAtrI prApta na kare arthAt prApta kare hI /
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 zrI sammedazikhara mAhAtmya athavA hetunA kenApyasau bhavyo girIzituH / yAtrAM kartuM na zaknuyAt phalaM labheta tadaihikam ||1|| anvayArtha - athavA = athavA, asau - vaha, "bhavyaH = bhavya jIva. kena - kisI. api = bhI, hetunA = kAraNa se, girIzituH = sammedazikhara parvata kI, yAtrA -- yAtrA ko, kartu - kara, na = nahIM, zaknuyAt = sake, tat = to, (asau = vaha) ehikam = isa loka sambandhI, phalaM = phala ko. eva = hI. labheta - prApta kre| zlokArtha - athavA bhavya jIva kisI bhI kAraNavaza sammedazikhara kI yAtrA meM nahIM kara sake to vaha kevala isa loka sambaMdhI phala ko hI prApta kre| iti sammedazailasya mAhAtmyaM zAstrasammatam / zruNuyAtsaMvidhAnena lohAcAryeNa bhASitam ||2|| anvayArtha - iti = isaliye, lohAcAryeNa = lohAcArya dvArA, bhASitam -: kahe gaye, zAsana :: zasta sammedazailasya = sammedazikhara parvata kA, mAhAtmyaM = mAhAtmya ko, saMvidhAnena - samyaka vidhi vidhAna se, zruNuyAt = sune / zlokArtha - isaliye bhavya jIva lohAcArya dvArA kahe gaye aura zAstra dvArA pramANita sammata sammedazikhara parvata ke mAhAtmya ko samyaka vidhi vidhAna se sunanA caahiye|| mAghe caitre tathA bhATe kArtike mAsi cottame / kRSNapakSe pratipattithau nAnotsayasamanvitaiH / / 83 / / kRtA ca kAritA yAtrA pairapIhAnumoditA / te yAtrAphalabhAjaH syuH satyaM satyaM na sNshyH||84 / / anyayArtha - caitre = caita, bhAdra = bhAdoM, kArtike = kArtika, tathA ca = aura, mAghe == mAgha, uttame = uttama, mAsi = mAha meM, kRSNapakSe = kRSNapakSa meM, pratipattiyoM = pratipadA tithi meM, nAnotsavasamanvitaiH = aneka utsavoM se samanvita, yaiH = jina logoM ke dvArA, iha = yahA~ sammedazikhara tIrthakSetra para, yAtrA - vandanA svarUpa yAtrA, kRtA = kI gayI, kAritA = karAyI gayI, ca = aura, anumoditA api = anumodita bhI kI gayI,
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsativisAdhAra jI mahArAja ekaviMzatiH te - ve, yAtrAphalabhAjaH = tIrthavandanA ke phala mAgI. syuH = hoM, (iti = yaha), satyaM satyaM = satya hI, (asti = hai). na saMzayaH = saMzaya nahIM hai| zlokArtha . caitra, bhAdrapada, kArtika aura mAghra nAmaka uttama mAsoM meM se kisI bhI mAsa meM kRSNapakSa kI pratipadA tithi meM anekavidha utsava se samanvita gAva vAle jina logoM ke dvArA isa sammedazikhara kSetra para tIrthavaMdanA kI gayI, karAyI gayI aura anumodita bhI kI gayI ve sabhI nizcita hI yAtrA ke phala ke bhAgI hoveM yaha satya hai, isameM saMzaya nahIM hai| idaM sammedabhAhAtmya lohAcAryoktisammatam / nirmitaM hi devadattena kavinA gurubhAvinA / / 5 / / anvayArtha - gurUbhAvinA = gurU bhakti se pUrNa va gurU bhAvanA ke anusAra use pUrA karane vAle, kavinA = kavi, devadattena = devadatta ne, hi = hI, lohAcAryoktisammatam = lohAcArya ke kathana - se sammata. idaM = yaha, sammedamAhAtmyaM = sammedazikharamAhAtmya nAmaka kAvya, nirmitam = nirmita kiyA hai| zlokArtha - gurubhakti se paripUrNa hRdaya vAle evaM gurU kI bhAvanA ke anusAra use pUrA karane vAle kavi devadatta dvArA hI lohAcArya ke kathana se sammata yaha sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya racA gyaa| yaH zraddhayA vidhAnena paTheddhA zruNuyAdapi / sarvakilviSanirmukttaH sa puNyaM labhate kSayam / / 6 / / anvayArtha - yaH = jo, api = bhI, zraddhayA : zraddhA se. vidhAnena = vidhAna se. paTet - par3he, vA -- athavA, zruNuyAt = sune, saH = vaha. sarvakilviSanirmuktaH = sAre pApoM se mukta huA, akSayaM = kSayahIna, puNyaM = puNya ko, labhate = prApta karatA hai| zlokArtha - jo bhI zraddhA bhakti se tathA vidhipUrvaka isa mAhAtmya ko par3he athavA sune vaha sAre pApoM se mukta hokara akSaya puNya ko prApta kre| yAyaccandradiyAkarau gaganagau yAvatsvargAdhIzvarau / yAvad bhUmiriyaM virAjitA tathA yAvatkRzAnurmarut / /
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sammedazikhara mAhAtmya = tAvad granthavaro'yamatra sakalAbhISTArthasiddhipradaH / zrI sammedamahIbhRtaH pratidinaM kaNThe satAM tiSThatAt / / 87 / / anvayArtha yAvat = jaba taka svargAdhIzvarau svarga ke adhIzvara, candradivAkarau = candramA aura sUrya, gaganagau AkAzagAmI, (staH = haiM), yAvat = jaba taka, iyaM yaha bhUmiH = pRthvI, virAjitA vidyamAna yA suzobhita (asti = hai), tathA = aura yAvat agni, marUt = (staH = jaba taka, kRzAnuH = havA, haiM), tAvat = taba taka, atra = isa jagata meM, saklAbhISTasiddhipraNaH abhISTa sidriyoM ko pradAna karane vAlA, ayaM = yaha zrIsammedamahIbhRtaH zrIsammedazikhara parvata kA granthavaraH = zreSTha grantha, pratidinaM pratidina, satAM sajjanoM ke, kaNThe - kaMTha meM tiSThatAt sthita rhe| zlokArtha- jaba taka svarga ke adhIzvara yA jyotiSI devoM ke adhipati candramA aura sUrya AkAza meM gamana karane vAle haiM, jaba taka yaha bhUmi vidyamAna hai yA suzobhita ho rahI hai aura jaba taka agni evaM havA vidyamAna haiM taba taka isa jagat meM sabhI abhISTa siddhiyoM ko pradAna karane vAlA yaha zrI sammedazikhara parvata ke mAhAtmya kA zreSTha grantha pratidina sajjanoM ke kaMTha meM vidyamAna rahe arthAt ve ise satata paDhate raheM, yAda rakheM yaha kavi kI bhAvanA hai| 600 - = = = E = = { iti zrIbhagavallohAcAryAnukrameNa zrImahArakajinendra bhUSaNopadezAt zrImaddIkSita brahma devadattakRte zrIsammedazikharamAhAtmye tIrthaGkara pArzvanAtha- vRtAntasamanvitaH / } { isa prakAra zrI bhagavAn lohAcArya ke anukrama se zrImaTTArakajinendrabhUSaNa ke upadeza se zrImAn dIkSita (brahmadatta) devadatta dvArA racita zrI sammedazikhara mAhAtmya nAmaka kAvya meM tIrthaGkara pArzvanAtha ke vRttAnta se saMyukta samApti kI sUcanA dene vAlA ikkIsavAM adhyAya pUrNa huA / }
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ cArya zrI suvidhisAgara H EREE . . .. .. -. :: zrI zreyAMsanAtha svAmI saMkula kUTa
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ $11M! darzaka:- AcAra zrI vimalanAtha svAmI suvIra kUTa
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI anantanAtha svAmI svayaMbhU kUTa
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ . SSER AHI" zrI dharmanAtha svAmI-sudatta kUTa
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ ::: Edivilal HAL . E ...-4 . . . R/416 HINSA P rem . .. - -in. ki. ... EHRE .! .. ....... zrI zAntinAtha svAmI-prabhAsa kUTa wat Sapairi... . ....... . .
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - / bhAratAlA nAra - - zrI zItalanAtha svAmI-vidyutabara kUTa
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kunyanAtha svAmI - jJAnadhara kUTa 16 9
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ LEA YEHEL ROMA RANJAN ''.. P zrI arahanAtha svAmI-nATaka kUTa
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mallinAtha svAmI samvala kUTa
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ NEER :. FFEOMARH %3D.14. zrI munisuvratanAtha svAmI-nirjara kUTa
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... satinisAra .. .. . pa.. zrI naminAtha svAmI-mitradhara kuTa
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracArya zrI suvidhisAgara zrI padmaprama svAmI- mohana kUTa
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI candraprabha svAmI lalita kUTa *
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI puSpadanta svAmI yavaladatta kUTa
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ - FIEL ....: ." :. MAJORTSmau-1 ..... ca * zrI supArzvanAtha svAmI-prabhAsa kUTa