Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgendragacchIyapU.AcAryavaryazrIudayaprabhasUriviracitA karNikAvRttisamalaGkRtA pU.zrIdharmadAsagaNikSamAzramaNaviracitA upadezamAlA * sampAdakAH * suvizAlagacchAdhipatipUjyapAdAcAryadevazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTaprabhAvakavardhamAnataponidhipUjyapAdAcAryadevazrImadvijayaguNayazasUrIzvarANAM vineyaratnAH pravacanaprabhAvakapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mantrIzvaravastupAlasya guruvaryasattamanAgendragacchIya-pUjyAcAryazrIudayaprabhasUriviracitasaMskRtakathopetA karNikAvRttisamanvitA prabhuzrImahAvIrasvAmisvahastadIkSita-caturdazapUrvadhara avadhijJAni-pUjyazrIdharmadAsagaNikSamAzramaNaviracitA kIjizikAjAhI Feoss, bussf900 * sampAdana-saMzodhanakArAH * tapAgacchAdhipati-dIkSAyugapravartaka-pUjyapAdAcAryavarya-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvaracaraNareNu vardhamAnataponidhipUjyapAdAcAryazrImadvijayaguNayazasUrIzvaravineyAH pravacanaprabhAvakapUjyapAdAcAryazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH 96oSPOEPS.li * prakAzakau * sanmArgaprakAzanam -ahamadAbAdastathA zAsanaziratAjasUrirAmacandradIkSAzatAbdIsamitiH fore ifsubERS ANDIRTE raha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAma granthakartA TIkAkarttAraH nikI sampAdakAH saMzodhakAzca prakAzakau ki STOPISTAISTON AvRttiH pratayaH sAhityasevA patrANi zAsana zivAha rarAmala 100 Hents chIkSA zatAcchI OTGY __prAptisthAnam 3 akSarAMkana : nAgendragacchIya-pUjyAcArya zrIudayaprabhasUrIzvarAH : karNikAvRttisamanvitA upadezamAlA caturdazapUrvadhara-pUjyazrIdharmadAsagaNikSamAzramaNAH : pUjyAcAryadevazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH sanmArgaprakAzanam - ahamadAbAdastathA : 500/ : rUpakANi 500/- (paMcaHzatAni) 40+520 zAsanaziratAjasUrirAmacandradIkSAzatAbdIsamitiH prathamA, vi.saM. 2069, vI.saM. 2539, I. 2013 65 : sanmArga prakAzanam jaina ArAdhana bhavana, pAchiyAnI poLa, SYYNZB rilIpha roDa, ahamadAbAda- 380009 kara virati grAphiksa, ahamadAbAda mo. 8530520629 koNaka * kikSikArI E- PATOLOG * jAsa sUcanA * kA kA A pustaka jJAnakhAtAmAMthI chapAyeluM hovAthI gRhasthoe upayoga karavo hoya to saMpUrNa kiMmata jJAnakhAtAmAM cUkavI pachI ja mAlikI karavI athavA yogya nakaro jJAnakhAtAmAM bharIne upayoga karavo.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ / taravANI. 14) pAdaka mah vyAkhyAna vAcaspati, suvizAla tapAgacchAdhipati, saMghasanmArgadarzaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zAsanaziratAja, dIkSAyugapravartakazrIjInA zrIcaraNe AdarabharI aMjila nyAyAMbhonidhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI (AtmArAmajI) mahArAjAnA svargavAsanA varSe janmI cUkelA pAdarAnA mA samaratha ane pitA choTAlAla rAyacaMdanA ekameva suputraratna tribhuvanakumAre dIkSA mATenI sArvatrika viparIta avasthAonA vAdaLAMone svapuruSArthathI vikherI bharUca pAsenA gaMdhAratIrthanA AMgaNe pU.mu.zrImaMgalavijayajI mahArAjAnA varadahaste rajoharaNa prApta karI pU.mu.zrI premavijayajI mahArAja (tyArabAda sUrIzvarajI)nA prathama paTTaziSyarUpe pU.mu.zrI rAmavijayajI mahArAjanuM nAma dhAraNa karyuM. e vakhate dIkSito ane dIkSArthIone dIkSAnuM pradAna-AdAna karavA mATe je bhISaNa rIte jhajhUmavuM paDatuM hatuM te paristhitimAM pUrva-pazcima jevo pracaMDa palaTo lAvavAno dRDha saMkalpa karI enAM mULa kAraNo zodhI ene dharamULathI ukheDavAno bhISma puruSArtha teozrImade Adaryo. e puruSArthanI pAyAnI zilA pravacanadhArA' banI. anaMta tIrthaMkarone hRdayamAM vasAvI, jinAjJA-gurvAzAne bhAlapradeze sthApI, karakamaLamAM AgamAdi dharmazAstro dharI, caraNadvayamAM caMcalA lakSmIne cAMpI, jIllAnA agrabhAge mA zAradAne saMsthApita karI A mahApuruSe dIkSAvirodhanI sAme bhISaNa jehAda jagavI dIdhI. aneka bALa, yuvA, prauDha ane vRddhone dIkSA ApI. ekasAmaTA parivAro dIkSita thavA lAgyA. hIrA bajAranA vepArIo, mIlamAliko, DaoNkTaro, enjInIyaro ane cArTarDa ekAunTanTo paNa teozrInI vairAgya jharatI vANIne jhIlI vIrazAsananA bhikSuka banyA. A kArya kALa daramyAna teozrImadna kaMI jhaMjhAvAto, apamAno, tiraskAro, kAcanI vRSTio ane kaMTakonI pagathAra, kALA vAvaTAo, sthAna ane gAmamAM praveza paNa na maLe tevA kArastAnono sAmano karavo paDyo. pAMtrIsathI vadhu vAra to teozrIne sivila ke krimInala gunAnA AropI banAvI jaina veSadhArIoe ja nyAyanI korTa batAvI. mA samarathanA jAyA, ratanabAnA ghaDatarapAyA, sUridAnanI AMkhanI kIkI ane samakAlIna sarva vaDIla guruvaryonA hradayahArarUpe sthAna pAmelA pUjyazrIe jinAjJA ane satyavAditAnA jore e badhAM ja AkramaNone khALI vijayazrI prApta karI. pU.mu.zrI rAmavijayajI mahArAjAmAMthI pU.A.zrI. vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA rUpe vikhyAta banelA teozrImad vyAkhyAnavAcaspati, paramazAsanaprabhAvaka, mahArASTrAdi dezoddhAraka, dIkSAyugapravartaka, jainazAsanaziratAja, tapAgacchAdhirAja jevA 108thI ya vadhu sArtha birudone pAmI jainazAsanane ArAdhanA, prabhAvanA ane surakSAnA triveNI saMgamathI parisnAta karatA rahyA. TTaramAM kaTTara virodhI vargane paNa vAtsalyathI nihALatA ane potAnA pratye gaMbhIra guno AcaranArane paNa jhaTa kSamAnuM dAna karatA teozrIe potAnA 77-78 varSanA sudIrgha saMyamaparyAyamAM mukhyatve dIkSAdharmanI sarvAMgINa surakSA-saMvardhanA karI enAM bIja evAM sunakSatramAM vAvyAM ke teozrInAM nAma sAthe puNya saMbaMdha dharAvatA eka ja samudAyamAM Aje Azare
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 1400 jeTalA saMyamIo sAdhanArata che. anya anya samudAyo, gaccho ane saMpradAyomAM dIkSApravRttinA vegamAM paNa teozrImad asAmAnyakAraNarUpa che ema koI paNa niSpakSapAtIne kahyA vinA cAle tema nathI. pUjyapAdazrIjInA dIkSAsvIkAranI kSaNe vi.saM. 2068nA poSa suda 13nA dine 'zatAbdI'mAM maMgala praveza karIne pUrA varSabhara e nimitte dIkSAdharmanI prabhAvanAnAM vidhavidha anuSThAnonI hAramALA sarjI che. pAlitANA khAte 'sUrirAmacaMdra' sAmrAjyanA movaDI pUjyo gacchasthavira pUjaya AcAryadeva zrImadvijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjA, vAtsalyanidhi pUjya AcAryadeva zrImadvijaya mahAbalasUrIzvarajI mahArAjA, gacchAdhipati pUjya AcAryadeva zrImadvijaya puNyapAlasUrIzvarajI mahArAjA, pravacanaprabhAvaka pUjya AcAryadeva zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA Adi dazAdhika sUrivaro, padastho, zatAdhika munivaro ane paMcazatAdhika zramaNIvaronI nizrA-upasthitimAM paMcadivasIya mahAmahotsavanA Ayojana sAthe prAraMbhAyela 'dIkSAzatAbdI'nI bhAratabharamAM aneka sthaLe bhAvasabhara ujavaNI thaI che. pUjyazrI sAthe saMkaLAyelAM smRtisthAno, tIrthomAM paNa vividha ujavaNIo AyojAI che. samudAyanA anya anya sUrivaro AdinI nizrA upasthitimAM ya rAjanagara, surata, muMbaI vagere sthaLomAM prabhAvaka ujavaNIonAM Ayojano thayAM che. A sarve ujavaNIonA ziramora ane samApanarUpe pUjyapAdazrIjInA dIkSAsthaLa zrI gaMdhAratIrthanA AMgaNe vadhumAM vadhu saMkhyAmAM caturvidha zrIsaMghane AmaMtrI digadigaMtamAM gAje evo dIkSAduMdubhino puNyaghoSa karavAno ya manasUbo gurubhakto ane samitie sevyo hato, je devagurunI kRpAthI 14 AcAryo, 150 zramaNo, 300thI vadhu zramaNIo ane hajAro zrAvakazrAvikAonI nizrA-upasthitimAM, 17 dIkSAo, aneka vaDIdIkSAo, muhUrtapradAno, viziSTa devagurubhaktipa2ka pUjApUjano, parikarapratiSThA, sAlagIrI dhvajAropaNa, anekAneka graMthavimocana, viziSTa sAdharmikabhakti AdithI sabhara 11 divasIya saMsmaraNIya mahotsavanI ujavaNI sAthe zikharane sparzo hato. dIkSAzatAbdI varSamAM jinabhakti, gurubhakti, saMgha-zAsanabhaktinAM vividha anuSThAno jema yojavAnAM nakkI karAyAM hatAM tema vadhumAM vadhu saMkhyAmAM mumukSuo mahAtmAo bane evA dIkSAmahotsavo paNa yojavAnA nirdhArAyA hatA. sAthosAtha jJAnasurakSAvRddhi, anukaMpA ane jIvadayAdinAM saMgIna kAryo karI pUjyapAdazrIjInA dharmaprabhAvaka AjJAsAmrAjyane AdarabharI aMjali samarpavAnuM nakkI thayuM hatuM. A mahadyojanAnA ja ekabhAgarUpe prAcIna arvAcIna zrutaprakAzananuM suMdara ane sudRDha kArya hAtha upara levAyuM che. sUrirAmacandrasAmrAjyanA vartamAna gacchAdhipati pravacanapradIpa pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya puNyapAlasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJA-AzIrvAdane jhIlI pravacanaprabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnA zAstrIya mArgadarzana anusAre vividha zrutaratnonuM prakAzana 'zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI graMthamALAnA' upakrame nirdhAryuM che, tenA 34mA puSparUpe nAgendragacchIya pUjyAcAryavaryazrIudayaprabhasUrimahArAjAviracita 'karNikA'vRtti sahita pa.pU.zrutakevalI dharmadAsagaNivaraviracita upadezamAlA graMthanuM prakAzana karatAM atIva AnaMda anubhavIe chIe. A graMthanuM saMpAdana-saMzodhanakArya pravacanaprabhAvaka pU.A.zrI kIrtiyazasUrIzvarajImahArAjAe karI-karAvIne mahAn upakAra karyo che. akSaramudrAMkananuM jaTila kArya viratigrAphiksavALA akhilezamizrAe karyuM che to sanmArgaprakAzana-- amadAvAde paNa khUba ja jahematathI mudraNa-prakAzana vyavasthAmAM pUrepUro sahayoga Apyo che te badala amo teo sahunA upakRta chIe. sau koI A pustakanA paThana-pAThanAdi dvArA jJAnAvaraNIyAdi karmono kSayopazama pAmI muktimArgamAM AgaLa vadhI AtmazreyaH sAdhe e ja aMtarabhAvanA. vi.saM. 2069, phAgaNa suda-2 budhavAra, tA. 13-3-2013 rAjanagara zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI samiti
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam siMhasattvanA svAmI jinazAsanazitAja pUjyapAda AyAdita zrImadvijarArAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA zAstrapUta kamaLamAM eka sadI jeTalA virATa samayakhaMDamAM patharAyeluM, seMkaDo ghaTanAone samAvI letuM, hajAro paricito sAthe saMkLAyeluM ane lAkho vyaktione sparzatuM ApazrInuM jinazAsanasamarpita samagra jIvana eka vihaMgAvalokanathI nihALIe to ApazrInA mukhya be guNa najara sAme tarI Ave - bhIma ane kAMta ! vIrarasathI dhagadhagato bhImaguNa ane zAMtarasathI chalochala thato kAMtagunna ! potAne dajhADanArAone ApazrIe nirmaLa vAtsalyathI navaDAvI daIne sadA zAMtarasano anubhava karAvyo che ane jinazAsanane dajhADanArAone ApazrIne sadA dhagadhagatA aMgArA jevA vIrarasano paricaya karAvyo che.. potAnA aparAdhIone ApazrIe sadA mitra ja mAnyA che, paNa jinazAsananA aparAdhIone ApazrIe kyAreya mitra nathI mAnyA - varSothI nikaTatama hatA to paNa. devaguru pratye bhaktibhInAM ane bhakto-virodhIo sau pratye karuNAbhInAM ApazrInAM nirvikAra nayana zAsanarakSA ane coyaNApaDicoyaNAM Adi prasaMgomAM lAlaghUma paNa thaI zakatAM hatAM...jotAM veMta AkarSI le evuM mohaka smita sarjatA be hoThane ApazrI satyarakSA prasaMge sAmevALAne dhrujAvI de e rIte bhIDI paNa zakatA hatA...amRtinirjhara vahAvatA ApazrInA komala karakamala dharma uparanAM AkramaNone mArI haThAvatI karAla karavAla paNa banI zakatA hatA. sAthe koNa koNa che, keTalA che...sAme koNa koNa che, keTalA che ? - AvuM badhuM jovA besavAnuM ApazrInA svabhAvamAM ja nahotuM. ApazrInI nIti spaSTa hatI. jinamatanA AgrahI sau mArI sAthe ja che ane nijata ke janamatanA AgrahIo sau mArI sAme che - pachI bhale e pAse hoya ke dUra hoya ! ApazrInI AvI chApa virodhIomAM paNa hatI. zrIsaMghamAM utpanna thayelA prAyaH tamAma vivAdomAM pracaMDa lokamata ane prabala lohita sAma sAme TakarAyAM hatAM - AvI sthitimAM lokamata tarapha jhUkI jaIne lokapriya banavAno vicAra paNa ApazrIne nahoto Avyo, bake tamAma AkramaNo ane AkarSaNone avagaNIne ApazrI lokahitane vaLagI rahyA hatA. kAraNa ke ApazrI sAcA saMghahitaciMtaka hatA. saMghane sanmArge doravAnI bhAvanAsvarUpa saMdhavAsathathI ApazrInuM hRdaya chalochala hatuM ApazrInA vyaktitvanuM eka tejadAra pAsuM hatuM - spaSTa nirNayazakti. tulA rAzi ane tulA lagna laIne janmelA ApazrImAM trAjavAnA baMne pallAne nyAya ApavAnI klAkuzaLatA janmajAta hatI. vivAdAspada muddAonI carcAomAM dara vakhate pakSanuM sukAna tamAma vaDIlo ApazrIne ja soMpatA. ApazrInuM nivedana caturvidha saMghanA agraNIo khUba gaMbhIratApUrvaka sAMbhaLatA. bolAyelo zabda ApazrIe kyAreya pAcho levA paDavo nathI ke pheravI toLavI paDyo nathI ! AkSepo ane Aveza, Aropo ane Akrozo, apayazo ane apamAnonA jheranA ghUMTaDA gaLe utArIne jagatane to ApazrIe smitabharyAM cahere amRtabharyuM satya ja ApyuM che. are ! jhera reMDanArAo upara paNa ApazrIe to karuNArUpI amRta ja varasAvyuM che. ApazrIne nahi samajanArAoe Apane viSe phelAyela gerasamajanI totiMga ImArata ApazrInA phakta ekAda pravacanathI ke ApazrInI phakata ekAda mulAkAtathI kakaDabhUsa thaIne tUTI paDyAnAM daSTAMto saMkhyAbaMdha che. bhakto ane ziSyonA hradayamAM Asana jamAvavuM AsAna che. gurudevanA hRdayamAM sthAna meLavavuM kaThina che. jayAre virodhIonA hRdayamAM birAjamAna thavuM azaprAyaH che...ApazrIe ziSyo, bhakto ane gurudevonI sAthesAthe virodhIonA hRdayane paNa vaza karyuM hatuM. ApazrInA vazIkaraNa maMtro hatA-nyAyaniSThA, vinayazIlatA ane karuNA ! darzanamohanIyakarmanA kSaupazamathI pAvana banelA jJAnAvaraNIyakarmanA adbhuta kSayapazcame ApazrIne sarvottama gItArtha banAvyA. jJAna evuM pAmyA ke ApazrIe karelA zAstrArthane saphaLatApUrvaka koI paDakArI zakyuM niha ane darzanamohanIyakarma temaja cAritramohanIyakarmanA adbhuta kSIpazarma ApazrIne anupama sevigna banAvyA. zraddhA evI pAmyA ke game tevI pAkadhamakI ane zehazarama, svIkArelA satyane ApazrI pAsethI choDAvI zakI nahIM. jJAna-dvAnA A moMdherA parezAmAM maghamaghATa veryo pravacanalabdhie ! ApazrIno pUrNa paricaya eka ja paMktithI pAmavo hoya to gAtAM raho pUjyapAda mahopAdhyAyaracita samakita sajjhAyanI A kaDI 'saMvegaraMgataraMga jhIle mArga zuddha kle budhA I' atyaMta viparIta vAtAvaraNa vacce zAstrIya satno, saMyamarma, zuddharmavidhi ane sadravyavyavasthAnA saMrakSA-saMvardhananAM lagabhaga eklapaMDe ApazrIe karelAM ajita kAryo buddhinI pahoMcanI bahAra che... jayAM buddhi ja na pahoMcI zake, tyAM zabdonuM to zuM gajuM ? jIvananA prathama upadezathI laI aMtima mArgadarzana sudhI pratyeka sva-para-upakAraka vicAra-vacana-vartanamAM samyagdarzana'nI dharIne akabaMdha jALavanArA, mATe ja jainazAsazinAja, tapAgacchAdhirAja, dIkSAyugapravartaka, bhAvAcAryabhagavaMta jevAM seMkaDo sArthaka biruda dharAvanArA, sadAya jinAjJAnA dhA2ka ane vAhaka, suvizuddhaprarUpaka, darzanazuddhidhAraka, paramatAraka, paramazraddheya, paramagurudeva ApazrInA vizuddha karakamaLomAM ApazrInA dIkSAzatAbdIvarSe sAdara samarpaNam. li. - vijayakIrtiyazasUri
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya paramAtmA zrIarihaMtadevonA paramasukhadAyI zAsananI ArAdhanAnAM be mukhya aMgo che--1-zruta ane 2-zIla-cAritra. alabatta baMneya aMgo samyagdarzanathI saMlagna ane saMzuddha to joIe ja. uttamazIlane sAdhavA mATe uttamazrutajJAnano pAyo majabUta joIe sabhyajJAna, zruta ane abhinavazrutarUpe vIzasthAnaka ArAdhanAmAM traNa sthAnako khAsa A bAbatanI puSTi mATe rAkhyAM che, ethI paNa zrutanuM mahattva samajI zakAya tema che. zAsana sthapAya che zruta ane zIlathI, cAle che zruta ane zIlathI ane zruta ane zIla jyAM sudhI akabaMdha tyAM sudhI zAsananuM vaheNa paNa akabaMdha - ema apekSAe kahI zakAya tema che. jainazAsananA muktidAyI zrutajJAnanA vividha aMga-pratyaMgonA prasAra-pracAra dvArA caturvidha zrIsaMghane eka majabUta AlaMbana samarpavAno vinamra prayAsa sanmArgaprakAzane Adarelo che. mahAmahima zrI zaMkhezvarapArzvanAthaparamAtmAno asIma anugraha jhIlIne, zAsananAyaka prabhu zrIvIraparamAtmAnI 77mI pArTa AvelA vartamAnakAlIna mUrdhanyazrutadhara pravaraprAvacanika, dIkSAyugapravartaka, jainazAsanaziratAja, tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAvRSTimAM snAta thaIne, teozrInA AjIvanaaMtevAsI, gurugacchavizvAsadhAma, vardhamAnataponidhi pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjAnuM tapa-saMyama sAMnidhya meLavI temaja teozrInA ya ziSyAlaMkAra pravacanaprabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnA bahumUlya mArgadarzanathI amo chellAM vIza-paccIza varSanI TUMkI avadhimAM jainasaMghamAM noMdhapAtra kahI zakAya evAM zrutaratno prakAzita karavAmAM susaphaLa nIvaDyA chIe. vividha AgamagraMtho, prakaraNagraMtho, adyAvadhi apragaTa evA navasaMzodhita prAkRta-saMskRta graMtho, anuvAda graMtho, adhyayananA graMtho, vyAkhyAnavAcaspati pU.A.zrI vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA TaMkazALI pravacanapustako, pravacanaprabhAvaka pU.A.zrI vijayakIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnA pravacanonAM sAragrAhI avataraNanAM pustako, gujarAtI, aMgrejI ane hiMdI bhASAkIya vividhaviSayaka pustako, praznottara ane kathAgraMtho temaja prati paMdara divase gujarAtI ane hiMdIbhASAnI alaga-alaga AvRttirUpe bahoLI nakalomAM prakAzita thaI janajananA ghaTaghaTamAM jainatvanI jyotane jAgRta ane jvalaMta banAvatA 'sanmArga' patranuM niyamita prakAzana Adi anekavidha kAryo dvArA amone niraMtara zrutasevAno anupama lAbha maLI rahyo che - je amAruM saubhAgya che. A dareka kAryomAM pUjya AcAryAdi gurubhagavaMtono sadupadeza, bhAratavarSIya zrIsaMgho ane zaktimAna zrAvaka-zrAvikAvargano satata sahayoga maLato rahyo che - je amAruM preraka paribaLa banyuM che. vadhumAM 'smRtimaMdira aMjana-pratiSThAsamiti' hastakanAM tamAma prakAzano ane 'zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdIsamiti'nA upakrame prakAzita thayelAM - thatAM tamAma prakAzanonA mudraNa-vitaraNAdino puNyalAbha meLavavA paNa amo bhAgyazALI nIvaDyA chIe. paramaprabhu ane paramagurudevonA AzIrvAda A ja rIte kAyama ama para varasatA rahe ane caturvidha zrIsaMgha dvArA maLato bhAvasneha paNa akabaMdha banyo rahe - jenA baLe amo bhaviSyamAM paNa AvI suMdara zrutasevA karI sva-paranuM zreyaH sAdhI zakIe. prastutamAM prabhuzrI vIrasvahastadIkSita-zrutadhara avadhijJAnI pU. zrI dharmadAsagaNikSamAzramaNajI viracita 'upadezamALA' zAstragraMthaupara teramA saikAnA dharmaprabhAvaka zrIvastupALamaMtrIzvaranA gurupade birAjamAna, mahAkavi, samarthasAhityakAra pU.A.zrI udayaprabhasUrIzvarajI mahArAjAe racelI 'karNikA' vRttinuM sarvaprathama saMzodhitapAThapUrvaka amo zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI graMthamALAnA 34mA puSparUpe sahaprakAzana karI rahyA chIe. A graMthanuM nava hastapratonA AdhAre prathamavAra saMzodhana-saMpAdana karIne mudraNakAryanuM mArgadarzana ApIne pravacanaprabhAvaka pU.A.zrIvijayakIrtiyazasUrIzvarajImahArAjAe mahAna upakAra karyo che. akSaramudrAMkana mATe viratigrAphiksavALA akhilezamizrAe khUba dhIraja ane khaMtapUrvaka kArya karI ApyuM che ane sanmArgaprakAzana-amadAvAde paNa khUba ja jahematathI mudraNa-prakAzanavyavasthAmAM pUrepUro sahayoga Apyo che te badala amo teo saunA upakRta chIe. sau koI A ane AvA zrutaratnono prakAza e zrutaratnonA parakhanAra jhaverI samAna gItArtha gurubhagavaMtonA sAMnidhyamAM prApta karI paramasukhamaya - mokSane prApta karo e ja zubhAbhilASA. - sanmArgaprakAzana vi.saM. 2069, phAgaNa suda-2 budhavAra, tA. 13-3-2013 sUrirAmacaMdravaDIdIkSAzatAbdIdina
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya tIrthakarabhagavaMtono upadeza : anaMtaduHkhamaya saMsArathI choDAvI anaMtasukhamaya mokSane pamADavA mATe jainazAsananI saMsthApanA thayelI che. anaMta tIrthakaroe samaye samaye A jainazAsananI saMsthApanA karI jIvonA zAzvata sukhano srota saMjIvana rAkhyo che. zrI tIrthaMkarabhagavaMtono upadeza jainasaMghanuM saMcAlaka baLa banyuM che. A upadezavAkyone ja jainapravacana, Aptavacana, jinAjJA, siddhAMtavANI, AgamazAstra agara upadeza jevA bhinna-bhinna nAme oLakhavAmAM Ave che. enA saMgraharUpa graMtho paNa te te nAmathI oLakhAya che. jagatamAM je cAra puruSArtha kahevAya che, temAMthI artha ane kAma A be puruSArtho kevaLa nAmanA ja puruSArtho che. vAstavamAM jotAM e anarthakArI che. Ama chatAM anAdikALanA azubha saMskAronA kAraNe jagatanA moTA bhAganA jIvonI e artha-kAmamAM pravRtti koI paNa upadeza vinA sahaja thatI rahe che. jyAre mokSa puruSArtha ane mokSa mATenA asAdhAraNakAraNarUpa dharmapuruSArthane AcaravA mATe jIvane koIka upadezanI jarUra paDe che. baMdha mazInarIne cAlu karavA mATe jema IlekTrika karaMTano eka sparza kAphI thaI paDe che tema suyogya upadezavAkya paNa bhavyajIvane mokSArtha dharmapuruSArtha mATe preravA samartha bane che. A ja kAraNathI anaMta karuNAnA nidhAna evA zrIarihaMta paramAtmAo, teozrInA caraNane anusaranArA zrIgaNadharabhagavaMto ane e paTTaparaMparAmAM thayelA suvihita AcArya, upAdhyAya ane sAdhubhagavaMto paNa bhavyAtmAonA bhavanistAra ane bhAvavistAra mATe upadezAmRtano avirata varasAda karatA rahe che. upadezamAlA graMtharacanAkAra ane graMtharacanAno hetu : AvA upadezavAkyo ke hitavAkyonA saMgraharUpa prAcInatama graMthomAMno eka graMtha che "upadezamALA." "uvaesamAlA" enuM prAkRta nAma che. caramatIrthapati zramaNabhagavAna zrI mahAvIraparamAtmAnA svahastadIkSita ziSyo paikInA eka pU. zrI dharmadAsagaNikSamAzramaNajI' ke jeozrI avadhijJAnI ane pUrvadhara mahAtmA hatA teozrIe A graMthanI racanA karI che. pUrvakAlIna rAjyAvasthAno tyAga karIne teo paramavairAgyathI prabhu vIra pAse viratidhara banyA hatA ane enI vizuddhinA kAraNe pUrvagata zruta temaja avadhijJAnanI saMpatti pAmyA hatA. upadezamALAgraMthanI saMracanAno hetu pUrvAvasthAnA putra-rAjA raNasiMhane artha-kAmanA kalaNamAMthI bahAra kADhI dharmamahelamAM sthApita karI muktinA paMthe pragatizIla karavAno hato. jainazAsanamAM "kSamAzramaNa' vizeSaNa pUrvadhara maharSi mATe prayojAya che, ethI teozrIjI pUrvadhara hatA te nakkI thAya che, to vaLI TaMkazALI vacanamudrAnA svAmI pU.mahopAdhyAyajI zrIyazovijayajI mahArAje teozrInA vacana mATe "zrutakevalI jaNAve che ema kahI teozrInA zrutabodhane cauda-cauda pUrva sudhI vistAra che. "zrutakevalI' vizeSaNa caudapUrvadhara bhagavaMto mATe vaparAya che - e prasiddha che. aneka graMthakAro A upadezamALA' mahAgraMthane "Agama' samAna paNa gaNAve che. upadezamALA mahAgraMtha, sAdhanAjIvanamAM kevuM samartha AlaMbana pUruM pADe che te to tenI paMktie paMktio patharAyelI paramArthaparAgane koI zrata-cAritradharmAnurAgI bhramara ekatra karI enI sumadhura5 temaja soDamanA AdhAre paramapadanI paramasukhAsikAno satata anubhava kare tyAre ja khabara paDe. "AnaMda kI gata AnaMdaghana jAne," ane "jinahi pAyo hinahi chipAyo." jevI anubhavajJAnIonI vacanapaMktio tyAM sArthaka bane che. upadezamALA mahAgraMthamAM mokSamArganA jIvavizeSane anusAre upadezelA be upAyo : sAdhudharma ane zrAvakadharmane aNizaddha-niraticAra-nirdoSapaNe AcarI AtmavikAsane nirvighna ane vegavaMto banAvavA mATenAM sAdhanA sUtro jhaLakatA AdhyAtmika mauktiko rUpe birAjamAna che. suvihita sAdhubhagavaMtono samAgama jyAre upalabdha na hoya tyAre buddhidArikA agara kalyANamitranI jema hAtha pakaDIne sanmArge calAvavAnuM kAma saMbhALanAra "upadezamALA" suzrAvaka varga mATe parama hitakara bane che. zrAvakanA pAkSikAdi aticArasUtramAM "upadezamALA" graMthano samullekha eno sUcaka che ane khUba prAcIna paraMparA dvArA A mahAgraMthanI upAdeyatAno e paricAyaka paNa che. mAMDavagaDhanA mahAmaMtrI pethaDazA rAjadarabAre jatA tyAre hAthInI aMbADI para "upadezamALA'nI prati rAkhI emAMthI gAthAo gokhatA. rAjasabhAmAM paNa samayAvakAza pAmI A graMthano svAdhyAya karatA. zAsananI ArAdhanA, prabhAvanA ane surakSAnAM zuddha bIjako AmAMthI pade pade sAMpaDe che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezamAlAgraMthanI parama upAdeyatA : jaina jJAnabhaMDAromAM zrIkalpasUtra-bArasAsUtranI vividha prakAranI pratio kadAca sauthI vadhAre upalabdha thAya che, kAraNa ke e AgamagraMtha jainadharmanA graMthomAM ziramora sthAna-mAna dharAve che. tyArabAda vadhumAM vadhu saMkhyAmAM koI graMthanI pratio upalabdha thatI hoya to behIcaka kahevuM paDe ke te "upadezamALA' mahAgraMthanI che. suzrAvakonA gharomAM paNa dainika svAdhyAyAdi mATe A graMthanI lakhAvelI pratio upalabdha thatI hatI. A eka "lokamAnya' mahAgraMtha che, teno sabaLa pUrAvo, enA upara anekAneka mahApuruSoe TIkAgraMtho, vivaraNo, bAlAvabodha (TabbAo) vagerenI karelI saMracanA uparathI jema jANavA maLe che tema A graMthanI racanA-nirUpaNazailInA anukaraNa-anusaraNarUpe ya DhagalAbaMdha paravartI graMtho-mahAgraMthonI anekAneka pUrvarSio dvArA thayelI racanAothI paNa sArI rIte jANavA maLe che. | suvihitaziromaNi, samarthazAstrakAra pU.A.zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAje A mahAna graMthane viziSTa vRtti-alaMkArathI zobhAvyo hato evo eka ullekha teozrInA ja "yogazataka' graMthamAM prApta thAya che. saMghanuM sadbhAgya ochuM ke ullekhAnusArI e vRtti anupalabdha che. jema yogaviMzikA ane yogazataka jevA graMtho saMghanA sadbhAgyathI paraThavavA mATe mokalAyela pratiokAgaLomAMthI upalabdha thayA tema A vRtti paNa jo upalabdha thAya to kaMI keTalIya bAbato para maulika prakAza sAMpaDI zake. teozrImadune "upadezadAna'nA nimitte potAnA gurusthAne sthApita karanArA upamatibhavaprapaMcAkathA jevA kAlajayI saMskRta mahAgraMthanuM praNayana karanArA pU.zrIsiddharSigaNivare A ja "upadezamALA" upara "heyopAdeyA nAmanI pragaTa-padArtha vRtti (TIkA) banAvI...pUrvavRttivinAzanI khoTane mahadaMze pUrNa karI che. addabhuta arthoddaghATana ane sanmArmika kathAvinyAsathI e vRtti atyaMta tejasvI banI che. dharmopadezamALA'kAra pU.A.zrIjayasiMhasUrijI mahArAje paNa upadezamALAne svataMtra vRttithI surakSita karyAno ullekha maLe che. e vRtti paNa Aje maLatI nathI. "vAdidevasUrikulotpanna' pU.A.zrIratnaprabhasUrijI mahArAje prAkRta vistRta kathAo sameta "doghaTTI' nAmanI TIkA banAvI che, te saMghamAM khUba pracalita che. kharataragacchIya pU. munirAja zrIrAmavijayajI mahArAje gadya kathAo sameta saraLa bhASAmAM eka TIkA banAvI che, je prAraMbhika abhyAsuo mATe suMdara AlaMbana banela che. upadezamALAnI lokapriyatAthI AkarSAI aneka prAcIna-arvAcIna kRtopAsaka sUrivaro-munivaroe evAM ja nAmasAdezyavALA ke padArthanirUpaNazailIsadazyavALA aneka prakaraNagraMthonI saMracanA karelI che, temAM... mAladhArI pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA racita "upadezamALA-puSpamALA', pU. A.zrIjayasiMhasUrIzvarajI mahArAjA racita dharmopadezamALA', pU.A.zrIprabhAnaMdasUrIzvarajI mahArAjA racita "hitopadeza' agara "hitopadezamALA', e uparAMta dAnopadezamALA, zIlopadezamALA, dharmazikSAprakaraNa, AkhyAnakamaNikoza, upadezaratnAkara, upadezasAra, upadezasaptatikA, saMbodhasittarI jevA keTalAya graMtho jainasaMghamAM suprasiddha che. karNikAvRttikArazrIno paricaya : ahIM upadezamALA mahAgraMtha upara nAgendragathvIya pU.A.zrIudayaprabhasUrIzvarajI mahArAjAe racelI "karNikA' nAmanI vRtti (TIkA) sarvaprathama vAra saMzodhana-saMpAdana thaIne zrIsaMgha samakSa prakAzita thaI rahI che. vRttikAra maharSino abhyAkSarI paricaya "puruSavizvAse vacanavizvAsa' nyAye vRttinI vareNyatA upara mahorachApa mAravA samartha banaze. vikramanA bAramA-teramA saikAmAM thayelA jainazAsananA jhaLahaLatA nakSatromAMnA teozrIjI eka sunakSatra hatA. nAgendragacchanA prabhAvaka pU.AcArya zrIsenasUrIzvarajI mahArAja (jeoe revaMtagirirAsunI racanA karI che.) teozrInA gurudeva hatA. te kALanA samartha dharmaprabhAvaka mahAmaMtrI vastupAla ane daMDanAyaka tejapAlanA teozrI kuLaguru hatA. bAlyavayamAM ja dIkSita banelA teozrIno jIddA upara zAradAno vAsa hato. teozrInA prajJAvikAsa mATe teozrInA gurudeve temaja maMtrIzvara vastupALe jabaradasta jahemata uThAvI hatI. sAhityanA vividha aMgomAM teo vizArada banyA hatA, ema teozrInA jyotiSa viSaya AraMbhasiddhi, vastupAla mahAmaMtrInA sukatonI prazastirUpa sukatakIrtikallolinI temaja dharmAbhyadayamahAkAvya apara nAma saMghapaticaritra jevA graMtho sAkha pUre che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNikAvRttinI vizeSatA : prastuta "karNikA' vRttimAM mULa padArtha heyApAdeyAnA upajIvanarUpe ja vinyasta karyo hovAnuM vRttikArazrIjI svayaM jaNAve che-pUrvavistRta vRttimAM mahaddaaMze mUkAyelA saMkSipta zailInAM prAkRta kathAnakonA badale sAhityika sauSThavayukta vistRtazailInAM saMskRta kathAnakonI racanA karIne teozrIe vRttiyukta graMthane bALakathI laI vidvadvarga sudhInA harakoI mATe rasAnubhUtino suvarNakALa ja jANe pIrasI dIdho che. A vRttinI camatkRti to vAcana, manana ane anya vRttikAro dvArA varNita te ja viSayanI tulanAtmaka parIkSAthI ja anubhavAya tevI che. jyAre gAthAgata padArtha-upadezane svajIvanamAM jIvI virala ane viziSTa Atmikasiddhi pAmatA agara to e upadezanI avagaNanA karIne bhImabhavodadhimAM majjana karavA cAlyA jatA AtmAonA preraka ane bodhaka prasaMgo jayAre vAcIe-vicArIe chIe tyAre eka ajabanI jhaNajhaNATI AtmAnA pratyeka pradezane sukhAyita karI jAya che. AmAM je saMskRtapadalAlitya, arthanA bhAra vinAnuM gaurava, upamAo ane ubhekSAonI pezalatA ane kuzalatA AvA ghaNAM badhAM sAhityAMgo zloke zloke joIne thAya che ke zuM mahAkavi kAlidAsa, bhAravI ane daMDI ja nahi paNa e traNeneya saMmilita banAvI ziramora bananArA kavirAja mAghano ja zuM punaH avatAra vRttikArarUpe thayo che ! A graMthanA zloka zloka - triSaSTikAra kalikAlasarvajJa pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnuM saMsmaraNa karAve che. AmAM rasa che, dhvani che, chaMda che, alaMkAravaizisya che, vaividhya che, maulikatA che, madhuratA che, masuNatA che, prAsAdikatA che, prAsa che, anuprAsa che ane...evuM ghaNuM badhuM che sAthosAtha kaThina jaNAtI racanAomAM paNa karkazatA to jarA paNa nathI. je adhyAtma uparAMta sAhityanA rasAsvAdIonuM saMprINana karI zake che. saMzodhana-saMpAdana aMge : mArA graMtha-saMzodhanAdinA cAlu kArya daramyAna "upadezamALA-karNikAnuM nAma keTalIka vAra sAMbhaLavA-vAcavAmAM AveluM. prazastisaMgrahAdi itihAsanA graMthamAM paNa A graMthanI aMtima prazasti chapAyelI hatI evo khyAla che. bIjI koI vizeSatA tyAre jANI na hatI. khaMbhAtamAM paramazraddheya paramatAraka paramagurudevazrIjInA ziSyaratna siddhahastalekhaka pU.A. zrIvijayakanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAno paDachAyo banIne jIvatA pU. upAdhyAya zrImahimAvijayajI mahArAje "hitopadeza' graMthanuM saMzodhana karatAM mane joIne tyAMnA zrInItivijayajJAnabhaMDAranI upadezamALA-karNikAvRttinI prati uparathI lakhAyela eka presakaoNpI ApI. saMghane hitakArI bane e mATe enuM ya saMzodhanAdi karavAnuM jaNAvyuM. emaNe je likhaMtara karelI presakaoNpI ApI te ekadama suvAcya ane maroDadAra akSaromAM lakhelI hatI te jotAM ja mane kArya svIkAravAnuM mana thayuM ane meM svIkAryuM paNa kharuM. paNa jema jema e presakaoNpI vAcato gayo tema tema mArI muMjhavaNa vadhatI gaI. kemake presakaoNpI karanAra lekhake padavicchedo evI vicitra Dhabe karyA hatA ke jethI na to e lakhANa besI zakatuM ane na enA uparathI yathArtha arthabodha thato. eTale tenI mULa hastaprati kaDhAvI tenA AdhAre navI presakaoNpI taiyAra karI. joke A mULa prati paNa khUba ja azuddha hatI. tethI anya hastapratio meLavIne saMzodhana-saMpAdanane AgaLa vadhAravAnuM nakkI karyuM. anyAnya bhaMDAromAM tapAsa karatAM keTalIka hastapratio maLI AvI. te badhI ekatra karI enA AInAmAM joI joI zuddha pAThanirdhAraNAdi kArya prAraMvyuM. saMpAdana-saMzodhanamAM sahayogI banelanuM kRtajJabhAve smaraNa : kAryano vyApa ane UMDANa jotAM mArAthI ekalahAthe pahoMcAya tevuM na hatuM. anya-anya zAsananA kAryonI javAbadArIvaza paNa prakAzana laMbAyuM. mArI pAse jyAre samayano avakAza na rahyo tyAre paramatAraka, paramagurudevazrIjInA sAmrAjyavartI ane pU.pravartinI sAdhvIzrI rohitAzrIjI mahArAjanAM ziSyaratnA viduSI sAdhvIjI caMdanabALAzrIjI mahArAje mArI e javAbadArIne potAnA zire laIne potAnI nAdurasta tabiyatamAM paNa amApa parizrama laIne A kAryane khUba khUba AgaLa vadhAryuM. meTara kaMpoja thayuM. e vakhate prapha-saMzodhana paNa thayuM. navI maLelI hastaprationA AdhAre pAThabhedo noMdhavAmAM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ lo AvyA. emAM amuka samaya mATe temane paMDita zrI amRtabhAI paTelano paNa sahayoga sAMpaDyo. Ama chatAM kArya nAnuM-sUnuM na hatuM, maLelI pratiomAM azuddhio DhagalAbaMdha hatI, samaya laMbAto gayo, pharI bIjI pratio mATe tapAsa karAvatAM keTalIka zuddhaprAyaH prationI paNa prApti thaI tethI pharIthI ekaDe ekathI badhA ja pAThonuM saMkalana, zuddhikaraNa, pAThAMtara pRthakkaraNa, TippaNAMkana ane pAThanirNayAdi kArya zarU thayuM. saMyogavaza e kArya vaLI pAchuM aTakI gayuM. temanuM svAthya sAruM na hovAnA kAraNe ane vacce vacce anyagraMthonA saMpAdanAdi kAryane laIne ya kAmamAM rukAvaTa AvI. upadezamALA upara pravacano : vi.saM. 2065nI sAlamAM mArA paramopakArI pitA guruvara vardhamAnataponidhi pU.A.zrIvijayaguNayazasUrIzvarajI mahArAjAnI zubhanizrAmAM muMbaI-lAlabAga-zeTha motIzA lAlabAga jaina ceriTIjha saMghanA AMgaNe cAturmAsa thayuM. teozrInuM e aMtima cAturmAsa thayuM. tyAre cAturmAsika dainika pravacano A ja "upadezamALA' mahAgraMtha upara karavAnAM thayAM. roja pravacana karavA nIce jato tyAre teozrInA khoLAmAM mAthuM mUkI AjJA-AziSa laIne jato. teozrI kahetA ke huM paNa AvuM.' svAthya pratikULa hovAthI cikitsakonI sUcanA mujaba mAre nA kahevI paDatI. pravacanamAM apUrva saMvega-nirvedanA bhAvo pragaTatA. mArA divasa-rAta e bhAvone anubhavavAmAM pasAra thatA. pravacana sAMbhaLanArAne paNa AnaMdAnubhUti thatI. pravacana pUrNa karyA bAda pAchA teozrInA khoLAmAM mAthuM mUkIne nivedana karavAno mAro krama raheto. huM AvuM te pahelAM anya munivaro ane zrAvakonA mukhe te divasano vyAkhyAna-viSayAdi jANIne teo pramudita banelA rahetA. mane lakhIne pUchatA...Aje zuM viSaya Avyo ? huM TUMkamAM padArtha kaheto. teo gadgad banI jatA te huM roja anubhavato. - Aso vada 4nA divase paNa upara varNavelI dinacaryA kAyama rahI. te divase yogAnuyoge vyAkhyAnaviSayaka gAthA AvI : "se thanA te saddhi, tejasa namo ne avanapariyA | dhIrA vayamasidhAraM, caraMti, jaha thUlabhaddamuNI // 59 // " 'teo dhanya che, teo sAdhupuraSo che, teone namaznara thAo ! ke je dhIra sAdhuo sthUlabhadramuninI jema akaryathI dUra rahIne talavAranI dhAra upara cAlavA samAna vratane akhaMDa pALe che.' "vikasivaMgarIma , no sipaMnI tivadhi . siMhA va paMjaragayA, vasaMti tavapaMjare sAhU // 60 // " A jagatamAM, pAMjarAmAM purAyelA siMho jema tIkSNa evA talavAranA pAMjarAthI bhayabhIta banIne loDhAnA surakSita pAMjarAmAM purAIne jIvaMta rahe che, tema viSayorUpI talavArothI banelA tIkSNa pAMjarAthI bhIti pAmelA sAdhuo taponuSThAnarUpI pAMjarAmAM purAyelA rahI AtmAne surakSita kre che.' teozrInA jIvanamAM A upadezamALA pUrepUrI caritArtha thatI meM joI che. enA papadathI teozrIno aMtarAtmA paLepaLa bhAvita banelo hato. hAthamAMnuM samyagdarzana pustaka mane batAvIne kahyuM ke "AmAM A ja vAto che, mane ghaNo saMtoSa che.' tyArabAda acAnaka ja paristhitie palaTo lIdho ane caturvidha zrIsaMghanI samupasthitimAM "arihaMte saraNe pavAmi'nA zravaNa-uccAraNapUrvaka paramasamAdhibhAvamAM lIna banI bapore 3-00 vAge teozrI paramapadane pAmavA paralokanA paMthe prayANa karI gayA. upadezamALAno svAdhyAya A rIta paNa mane upakAraka banyo. AvI to aneka TaMkazALI gAthAo A graMtharatnamAM upalabdha thAya che, tethI manamAM satata bhAvanA rahyA karatI ke prAraMbheluM A kArya jaldI paripUrNa thAya to sAruM, emAM dIpakamAM sneha reDavArUpe nimitta maLyuM "dIkSAyugapravartaka zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI'nuM. pAlitANAnA cAturmAsa daramyAna (vi.saM. 2067) dIkSAzatAbdInI vArSika ujavaNInA vividha Ayojano aMge caturvidha zrIsaMghane mArgadarzana apAyuM. dIkSAzatAbdIno prAraMbha mahotsava paNa anupama rIte ujavAyo. tyAre vividha zrAvaka-zrAvikAvarge jema dravyAnuSThAnonA abhigraho karyA hatA, tema zramaNa-zramaNIvarge bhAvAnuSThAnonA abhigraho dhAryA hatA. te vakhate AdaryA adhUrAM rahelAM keTalAka kAryomAMnA eka - upadezamALA-karNikAnA saMzodhanAdi mATe meM preraNA karI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 hatI. paramatArakazrIjI pratyenI nirmaLa bhaktithI prerAIne teozrInAM sAmrAjyavartinI pU.pravartinI sA. zrIdarzanazrIjImahArAjanAM ziSyaratnA viduSI sA. zrItrilocanAzrIjImahArAjanAM parivAravartI sthavirA sAdhvIjI zrI jayamAlAzrIjImahArAjanAM sAMnidhyavartI viduSI sAdhvIjI mahArAje A kAryane pUrA utsAhathI upADI lIdhuM ane pUrA eka varSa sudhI satata, sakhata ane samyapha saMprayatna AdarI A mahAna graMthane prakAzanA banAvavAmAM temaNe mukhya phALo Apyo che, je anumodanIya ane AvakArya che. A saMzodhanakAryamAM chaMda-kAvyAdi saMbaMdhi truTio prasaMge tapAgacchAdhirAja paramagurudevazrIjInA ziSyaratna kavihRdaya munivara zrImokSarativijayajI mahArAje suMdara mArgadarzana pUruM pADyuM che. AdhyAtmika pravacanakAra AcAryazrI vijaya yogatilakasUrijI mahArAjanA ziSyaratna vidvAna munivarazrI zrutatilakavijayajI mahArAje graMtha jotAM ja pragaTela graMthAnurAgathI pUphasaMzodhanAdithI laIne pAThanirdhAraNAdimAM anekavAra amUlya yogadAna ApyuM che, eTaluM ja nahi atyaMta saraLa chatAM rasALa saMskRtamAM graMtha ane graMthakArano paricaya temaja graMthagata keTalIka viziSTatAonuM dhyAna ApatI prastAvanA AlekhI A kAmane zobhAvyuM che. vacanasiddha, paramataponidhi pU.A.zrIvijaya siddhisUrIzvarajImahArAjAnA samudAyavartI viduSI sAdhvIjI lalitaprabhAzrIjI mahArAje paNa A kAryamAM potAno amUlya samaya ApI sahayoga Apyo che. viduSIratnA sAdhvIjI caMdanabALAzrIjI mahArAje A badhuM kArya thayA pachI pharI AdithI aMta sudhI graMthanuM pUphavAMcanAdi karI zuddhikaraNa karI ApyuM ane pariziSTo vagere taiyAra karyA - karAvyAM che. A rIte prAraMbhathI aMta sudhInA pratyeka tabakke A saMzodhana-saMpAdanaprakAzananA vividha pAsAMone camakadAra banAvavAmAM teo pUrNarUpeNa sahAyaka banyAM che. te sarvenI zrutabhaktinI huM kharA. hRdayathI anumodanA karuM chuM. paramatAraka paramazraddheya paramagurudevazrIjInA dIkSAsvIkArakSaNanI zatAbdInA varSAraMbhe daDha pAye prakAzananuM praNidhAna pAmela A graMtharatna pUrA varSabhara A kArya sAthe saMkaLAyela mArA sameta pratyeka sAdhu-sAdhvIvRMdanA haiyAmAM uchaLatA saMveganirvedanA bhAvo janmAvyA che. te badala mULagraMthakAraparamarSi temaja vRttikAramaharSino keTalo upakAra mAnIe ! A vRttigraMthanA saMzodhana-saMpAdanAdimAM vividha rIte sahabhAgI bananAra dareke tenA vAcana-saMpAdanAdi kAmamAM apUrva bhAvo anubhavyA che, apAra tAttvika AnaMda anubhavyo che, A graMthanA saMzodhana-saMpAdanakAryamAM satata eka varSa sudhI pUrI dakSatAthI vyagra rahI mRtopAsanAjanya ananya AnaMdAnubhUti karanAra e sAdhvIjI mahArAje mane lakhyuM che ke, "A graMthanuM kArya karavAno lAbha ApI ApazrIe mArA-amArA upara moTo upakAra karyo che, kemake, A graMthanuM kArya karatI vakhate je saMvedano sparyA che, je AnaMda anubhavAyo che, vItarAgaparamAtmA temaja prabhunA zAsana pratye je ahobhAva pragaTyo che...enA kAraNe mArA-amArA keTalAya cIkaNAM karma tUTyAM hoya - tevI sAkSAt pratIti thaI che. te badhAnuM nimitta paramAtArakazrIjInI dIkSAzatAbdI ane ApazrIjI cho ! A kArya Ape ApyuM te badala huM ApazrInI RNI chuM. A rItanI hRtopAsanA karavAnuM saubhAgya maLyuM te badala jAtane dhanya mAnuM chuM. A badhA ja bhAvo zuddha ane nirmaLa anubhavyA che. A graMthamAM mAruM kyAMya nAma na Ave tevI ApazrIne khAsa vinaMti che, jethI mAna kaSAyanA poSaNa dvArA mArA nirmaLa bhAvo kaluSita na thAya. jyArathI dIkSA lIdhI tyArathI huM jinazAsanane ane jinazAsananA sUrivarone samarpita chuM to pachI mArA nAmane chApavAno avakAza ja kayAM rahe ? ApazrIne ati vinamra kAkalUdIbharI vinaMti karuM chuM ke mArI A bhAvanA jaLavAya. mArA hita mATe zrutanI upAsanA dvArA zAsanasevA thAya tevuM kArya soMpI kRpAdRSTimAM vadhAro karazojI. mArA gurubhagavaMto paNa A ja bhAvanA dharAve che jI." A graMtharatnanA svAdhyAyAdithI caturvidha zrIsaMgha paNa evA ja anupama AnaMdane anubhavaze - evo vizvAsa che. "upadezamALA-kaNikA'nA saMzodhana-saMpAdana-prakAzanAdi kAryamAM chadmasthatAvaza jinAjJAthI viparIta tathA mULa graMthakAra paramarSi ane ke vRttikAra maharSinA Azayaviruddha koI paNa akSaravinyAsa thayo hoya to te aMge trividha trividha micchA mi dukkaDa ApavA sAthe bahuzratone vinaMti ke A aMge je paNa truTio jaNAya te avazya jaNAve jethI bhAvI prakAzanomAM enuM nivAraNa thaI zake.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prAMte saMyamajIvananI adhyAtmakalpavelIne harI-bharI rAkhanArA mahAmahima zrIzaMkhezvara pArzvanAthaparamAtmA, jeozrInA vadanakamalathI niHsRta amRtanA kuMbhasamAna A upadezamALAnuM avataraNa thayuM te AsajJopakArI caramatIrthapati zramaNa bhagavAna zrImahAvIraparamAtmA, gaNadharabhagavaMto, graMthakAra paramarSi zrutakevalI pU.zrIdharmadAsagaNikSamAzramaNajI vRttikAra maharSi nAgendragacchIya pU.A.zrIudayaprabhasUrIzvarajI mahArAjA, graMthanuM Alekhana-saMrakSaNAdi karanAra-karAvanAra puNyAtmAo, gurakramathI e graMthano paramArtha pradAna karanArA paramatAraka, paramazraddheya, paramagurudeva, tapAgacchAdhirAja pU.A.zrI. vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA, mane A graMthanI prathama presakaoNpI samarpI kArya mATe saMprerita karanAra samarpaNatIrtharUpa pU.upAdhyAya zrImahimAvijayajIgaNivarazrI, jeozrInA tapa-saMyama-vAtsalya-anuzAsana sAmrAjyamAM ucharI A ane AvA aneka graMthapadhonI parAganuM AsvAdana karyuM te bhavodadhitAraka gurudeva, AjIvanagurucaraNasevI, gurugacchavizvAsadhAma, vardhamAnataponidhi pU.A.zrI vijayaguNayazasUrIzvarajImahArAjA Adi pUjayapuruSono paramopakAra satata smaraNapathamAM rAkhI AvA sanmArgapreraka zrataratnonAM saMzodhana-saMpAdanAdi karavA-karAvavA dvArA mArA ane sarva bhavyAtmAonA mohanIyAdi karmarAzine samULa naSTa karavA-karAvavAmAM huM samartha bane evI prArthanA karuM chuM. vi.saM. 2069 phAgaNa suda-2 budhavAra tA. 13-3-2013 dIkSAyugapravartaka zAsanaziratAja sUrirAmacaMdravadIdIkSAzatAbdIdina zrIbhorolatIrtha zrIjainazAsanaziratAja, vyAkhyAna vAcaspati, pU.AcAryadeva zrImavijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAno caraNacaMcarI vardhamAnataponidhi pUjya AcAryadeva zrImavijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjAno ziSyANa vijayakIrtiyazasUri
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainazAsanaziratAja, vyAkhyAnavAcaspati, dIkSAyugapravartaka suvizuddhasiddhAMtadezanAdAtA, tapAgacchAdhirAja, pUjyapAda AcAryadeva zrImavijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA - dIkSAzatAbdI varSamAM teozrImanA dIkSAyugapravartanAdi guNonI anumodanArthe zAsanaziratAja sUrirAmacaMdra dIkSAzatAbdI graMthamALAnA 34mA puSparUpe nAgendragacchIya, matrIzvaravastupAla-tejapAlanA gurupade sthApita pa.pU.AcAryavarya zrIudayaprabhasUrIzvarajI mahArAjAracita "kaNikA'vRtti sahita zrutakevalI caturdazapUrvadhara pa.pU. zrI dharmadAsagaNivaraviracita upadezamAlA pustakanA prakAzanano puNyalAbha saMprApta karanAra zrI siddhagirirAjanI chatrachAyAmAM vi.saM. 2067nI sAle jainazAsanaziratAja, dIkSAyugapravartaka, tapAgacchAdhirAja, pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna gurugacchavizvAsadhAma, vardhamAnataponidhi, pU.A.zrI.vijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pravacanaprabhAvaka pU.A.zrI vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnI nizrAmAM 60 zramaNo, 300 zramaNIo, 1700 jeTalA cAturmAsa ArAdhako, 1060 jeTalA upadhAna ArAdhako ane 585 jeTalA mALa ArAdhako AdithI sabhara aitihAsika cAturmAsa tathA upadhAnatapanuM Ayojana kuLadIpikA pU.sA.zrI rAjanaMditAzrIjI ma.nA sadupadezathI dhAnerA nivAsI mAtuzrI caMpAbena jayaMtilAla dAnasuMgabhAI ajabANI dhAnerA DAyamaMDasa parivAre karyuM hatuM e daramyAna thayelI jJAnakhAtAnI viziSTa upajamAMthI zAsanaziratAja sUrirAmacaMdradIkSAzatAbdInI smRtimAM vividha prAkRta saMskRta-anuvAdAdi graMthonA prakAzanano puNya lAbha levAmAM Avyo che. amo e sukRtanI bhAvapUrvaka anumodanA karavA sAthe bhaviSyamAM paNa AvAM suMdara kAryo thatAM rahe evI zubhakAmanA karIe chIe. lI. zAsanaziratAja sUrirAmacaMdradIkSAzatAbdI samiti
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNikAvRttisamanvitAyA upadezamAlAyA bhUmikA dehinAM duHkhavicchedakAriNI dharmadezanA // 1. vizvasya AdhAra: anAdikAlInA iyamicchA sarveSAmapi cetanAvatAM jantUnAM yad duHkhaM gacchet, sukhaM bhavet / yAvatparyantaM duHkhakAraNAni rAgAdIni Atmani saMsthitAni tAvatparyantaM tu duHkhaprahANecchA divAsvapnAyate / yAvatparyantaM ca rAgAdiniSkAsanopAyapratibandhakam ajJAnam Atmani vilasati tAvatparyantaM sukhAbhilASaH zazazRGgAyate / dharmadezanA tadeva karoti yena jIvasya ajJAnatimiraM dUrIbhavet / sakRd vayaM cintayema yad anantakaruNAsAgaraiH tIrthakaraiH yadi dharmadezanAmeghena jagajjIvAnAM kaSAyatApaH nirvApitaH na syAt tahi vizvasya citraM kIdRg syAt ? UhAtItaM taccitraM kalpyamAnamapi antaHkaraNaM kampayati / ata eva tIrthakarANAmupadezaH vizvasyApi vizvasya saukhyakRte ananyaH AdhAraH iti tu sarvathA saMsiddham / anenaiva hetunA dharmopadezamAhAtmyaM varNayadbhiH abhyadhAyi sUripurandaraiH zrIharibhadrasUribhiH yogazatake 31tamagAthAyAH vRttau yaduta "uttamaH zrutadharmaH, mohatamoraviH, pApavadhyapaTahaH, prakarSaH zravyANAm, setuH suralokasya, bhAvAmRtamayam, dezakaH zivagateH, jinabhAvabIjama, abhivyakto jinena, nAtaH paraM klyaannm|" 2. dharmopadezakAH zrIdharmadAsagaNina: kAlaH tu anAdiH anantazca / anantopakAriNaH tIrthaGkarAH tu kAlaikadezasthAyinaH / zeSakAle tattatkSetre tIrthakarazAsanaM saMcAlyate zuddhaprarUpakeNa dharmopadezakena / gItArthaH yatanAvAn bhavabhIruH mahAMzca dharmopadezaka: jinezvarANAmanupasthitau jinezvarAyate / upAdhyAyavaryAH zrIyazovijayAH spaSTaM bodhayanti yat kalikAle'pi tasyaiva prabhAvAd dharma edhate / etAdRzeSu sahasrazaH dharmopadezakeSu zrIvIrazAsanApekSayA prathamapaGktigataM paramamahimopetaM puNyanAmadheyaM virAjate - zrIdharmadAsagaNinaH / eteSAM vaiziSTyaM kiJcid apUrvameva / zrIvIrabhagavatA svahastadIkSitAH caturdazapUrvajJAninaH ete / Am, susAdhyam eteSAM caturdaza bttvm| paThantu yogavizikAgatAmimAM paktim "tathA ca zrutakevalino vacanam-jaha saraNamuvagayANaM" [upadezamAlA gA0 518] tannAma zrIdharmadAsagaNinaM pUjyopAdhyAyavaryAH zrutakevalitvena nirdizanti anena ca pUjyapAdAnAM samayaviSayiNI paNDitammanyAnAm itihAsavidAM vividhA kalpanA dUrApAstA eva / caturdazapUrvavidAM [avadhijJAninAM ca] kRte tu samIpavartibhaviSyajjJAnaM karAmalakAyeta eva / ataH pazcAdvati pIsthUlabhadrAdInAM jIvanaprasaGganirUpaNajanyAyAH zrIdharmadAsagaNisamayaviSayAyA vipratipattyA naastyevaavkaashH| atra yA upadezamAlA saMpAdyate sA pUjyapAdaiH svaputrasya raNasiMhasya vairAgyotpAdanAya racitA iti bodhitaM zrIratnaprabhasUribhiH asyAH eva doghaTTITIkAprArambhe / svaputrasya mahAmuneH manakasya alpAyuSi paramArthasAdhanAya pUrvAbdheH dazavaikAlikaM samuddharadbhiH zrIzayyaMbhavasUribhiH kadAcitpUjyapAdebhyaH eva preraNA labdhA na syAnnu ? dazavaikAlikamAzAsanam - zAsanasya antaM yAvat sthAsyati / upadezamAlA AzAsanam - zAsanasya sthApanAyAH Arabhya sthitA'sti / dazavaikAlikasya adhikArI tu dvividhaH saGghaH / upadezamAlAyAH adhikArI tu caturvidho'pi saGghaH / zrIdharmadAsagaNibhiH svasya dharmopadezakatvena jainazAsanasya yA prabhAvanA kRtA sA nizcayena anitarasAdhAraNI eva / asmAdRzAM lekhanI tat paripUrNa pratipAdayituM paGga ev|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 3. upadezamAlAyAH anupamatA jainasAhityasya vizAlatA, vyApakatA, vizadatA, viziSTatA ca sarvaiH sujaiH viditA eva / tatra mahattamabhAgaH upadezasAhityasya eva ityapi suspaSTam / yataH tattvapradhAnaM padArthapradhAnaM vA sAhityaM tu vidvajjanagrAhyaM bhavati prAyaH, upadezapradhAnaM sAhityaM sarvagrAhyaM bhavati / tAdRzeSa sahasrazaH grantheSa aidamprAthamyena virAjamAnaH grantharAjaH kasya cittaM nAkarSet ? upadezamAlAmavalambya kaiH kaiH vidvadbhiH svalekhanI na pravarttitA khalu ! upadezamaNimAlA, upadezaratnamAlA, dharmopadezamAlA, upadezamAlA-puSpamAlA, upadezaratnakozaH, dAnopadezamAlA, upadezapadam, zIlopadezamAlA, upadezaratnAkaraH, upadezataraGgiNI, upadezasAraH, upadezaprAsAdaH, kiyanti nAmAni likhyeran ? ete granthAH tu nAmato'pi upadezamAlAmavalambante / zailitaH upadezamAlAmavalambamAnAnAM granthAnAmAvalI tu atidIrghA syAt / upadezamAlAyAH 544 gAthAsu vairAgyasya nidhiH eva samullasati / anekA gAthA: zrAvakajIvanasya sAdhujIvanasya ca kRte dIpastambhAyante / sAralyena sahaiva gAmbhIryasya yoga:-yaH prAyaH viralatayA eva dRzyate-sa atra sAdhito granthakAraiH / upadezamAlAyAH gAmbhIryasya tu idameva pramANaM yata bhinnaiH bhinnairanekavidavadbhiH upadezamAlAyA vivaraNe laghuH bRhad vA prayatnaH kRtH| paravarttigrantheSu upadezamAlAyA gAthAnAmuddharaNAni tu pRthak saMzodhanasya viSayaH asti / naikeSu grantheSu tAni labhyante / yogagranthaH bhavatu padArthagrantho vA, kathAgranthaH bhavatu upadezagrantho vA, upadezamAlAyAH uddharaNaM prAyastatra lapsyate eva / pUjyapAdAnAM vacanAni svataH pramANAni santi-ityetat anena spaSTaM bhavati / pUjyopAdhyAyavaryaiH (zrIyazovijayapAdaiH) tu gUrjarabhASAnibaddheSu stavanAdiSu api upadezamAlAyAH sAkSyaM bhUrizaH svIkRtam / upadezamAlAyA anupamatA etena suSTha abhilakSyate / upadezamAlAyA viSayavivaraNaM tu anukrameNa jJAsyate, ato na punrucyte| 4. upadezamAlAyAH TIkAgranthAH asya granthasya upari adyAvadhi yathA agre sUcitaM tathA prAyaH 32 TIkA'vacUri-bAlAvabodhAdikaM labhyate / sUripurandaraharibhadrasUribhiH TIkA racitA iti yogazatakasya 49tamAyAH gAthAyAH vivaraNena jJAyate, kintu daurbhAgyAt sA TIkA'dhunA nopalabhyate / dvitIyA vi.saM. 913 madhye zrIjayasiMhasUribhirapi TIkA racitA iti jJAyate kintu sA'pi nopalabhyate / upalabdheSu vivaraNeSu prAcInatamA utkRSTA ca heyopAdeyA nAmnI TIkA'sti, vizve'nupamAyA upamitikathAyAH sarjakAnAM zrIsiddharSivaryANAm / sA ca prAyaH vi.saM. 962taH prAgeva racitA syAt / eSaiva TIkA paravartinAM TIkAkArANAmAdhArabhUtA'sti / atra ca yA karNikA TIkA aidamprAthamyena saMpAdyate tasyAM prArambhe eva TIkAkartAraH zrImaudayaprabhasUrayaH spaSTIkurvanti "gAthAstAH khalu dharmadAsagaNinaH saMjAtarUpazriyaH kiJcaiSa sphuradartharatnanikaraH siddharSiNaivArpitaH" / tannAma, atra yad artharUpaM vivaraNaM likhyate tattu siddharSivaryAnusAritayaiva jJeyam / heyopAdeyATIkAyAM kathAnakAni saMskRtagadye atIvalAghavavatyA zailyA likhitAni santi / ataH vi.saM. 1055tame varSe zrIvardhamAnasUribhiH tasyAmeva TIkAyAM prAkRtabaddhAni dIrghANi kathAnakAni yojitAni santi / anena kAraNena kecana zrIsiddharSibhiH laghvI bRhatI ceti dve TIke racite iti manyante kintu anavadhAnajA sA mAnyatA / aparA TIkA'sti doghaTTInAmnI / sA ca 1238tame varSe zrIratnaprabhasUribhiH racitA / tasyAmapi prAkRtamayAni kathAnakAni santi / tasyAM prArambhe upadezamAlAyAH racanAhetaH savistaraM darzitaH asti| tadanu ca sthitA prastutA eva karNikATIkA yasyAH paricayaH adhaH savistaraM dAsyate / anyA ca zrIrAmavijayaiH racitA saralasaMskRtagadyakathAmayI TIkA'sti / aparaM ca bAlAvabodhAdikamapi vartate kintu tasya viSaye vizeSavivaraNaM granthAntarebhyo jnyeym|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 5. karNikAvRttyAH kartAra: atra yA TIkA saMpAdyate sA'sti karNikAnAmnI / tasyAH kartAraH santi zrImadudayaprabhasUrayaH / te nAgendragacchIyAH santi / TIkAyAH racanA vi.saM. 1299tame varSe jAtA'sti / ekaH mahadbhUtaH aMza: ayaM yad eSA TIkA prasiddhaiH saMzodhakaiH TIkAkArasamakAlInaiH zrIpradyamnasaribhiH sNshodhitaa| TIkAkAraiH svasya anyAsa katiSviva asyAmapi TIkAyAM prazasti: dattA / yayA pUjyAnAM samujjvalA guruparamparA jJAyate / 5.1. samujjvalA guruparamparA : nAgendragacche zrImahendraprabhasUrIzvarANAM paTTe zrIzAntisUrIzvarAH saMjAtAH / yeSAM SaDdarzanaviSayako bodhaH sAgarAyate sma / teSAM paTTe zrIAnandasUrIzvarAH zrIamaracandrasUrIzvarAzca jAtAH / tayoH sattarkakarkazadhiyoH akSobhyamagAdhaM ca jJAnaM dRSTvA zrIsiddharAjajayasiMhaH 'vyAghrazizuH siMhazizuH' iti upAhvAM (biruda) tAbhyAM dattavAn / satIzacandravidyAbhUSaNanAmA Adhunika: pratiSThitaH vidvAnevaM manyate yadetau sUrivarau eva manasi nidhAya nyAyadarzane yugapravartakaH paNDitaprakANDaM gaGgezopAdhyAyaH svasya maNibhUte tattvacintAmaNigranthe siMhavyAghralakSaNaM dattavAn / etadeva bodhayati yad sUrivarayoH jJAnaM kiyad viziSTaM syAt / tatpade 'kalikAlagautama'vizeSaNaviziSTAH zrIharibhadrasUrayaH jAtAH / teSAM paTTe jAtAH zrIvijayasenasUrayaH / ye mantrIzvaravastupAlasya kulaguravaH Asan / teSAM ziSyAH santi prastutAyAH karNikATIkAyAH sraSTAraH zrImadudayaprabhasUrIzvarAH / eSA samujjvalA guruparamparA eva dyotayati yad TIkAkAraiH vaiduSyaM tu garbhalabdhamAsIt / 5.2. vastupAlamantriNA saha sambandhaH : ___ yathA asmAbhiH adhunaiva dRSTaM tathA TIkAkArANAM guruvarAH zrIvijayasenasUrIzvarAH zrIvastupAlamantriNaH kulaguravaH Asan / ata eva mantrIzvarA pUjyAn prati paramabhaktimAn AsIt / purAtanaprabandhasaMgrahagatena prabandhena jJAyate yad zrImaudayaprabhasUrIzvarANAM prArambhike saMyamajIvane teSAM vidyAdhyayanArthaM mantrIzvareNa samagrasya bhAratasya pratyekaM koNebhyaH citvA citvA paNDitAH AhUtAH Asan / cAcaranAmnaH kasyacit kathAkArasya kathAkathanazailI munivarAH yathA jJAtuM zaknuyuH tadarthaM sahasrazaH suvarNamudrAH mantrIzvareNa vyayitAH Asan / mantrIzvaraiH kRtAnAM vividhAnAM saGghayAtrANAM prazastyAdika rcitmaacaaryH| mantrIzvaraH sarveSu kAryeSu gurUNAM mArgadarzanenaiva pravartate sma / ekadA zatruJjayatIrthasya dravyavyavasthAvalokanArthaM tat ekaH munivaraH niyuktaH / kintu kAlAdidoSAt sa sAdhvAcAre zithilaH jAtaH / zatruJjayaM gataH mantrIzvaraH yadA etad jJAtavAn tadA svadoSapazcAttApI sa munivara: anazanaM svIkRtavAn / dhavalakaM prati punarAgataH mantrIzvaraH AcAryebhyaH etad jJApitavAn / tadA zrIudayaprabhasUribhiH kathitamitaH paraM dravyavyavasthAvalokanAya kasyApi muneH yojanaM na kartavyam / yataH tatra tAdRzasya AtmAthino'pi muneH AcArazaithilyaM jAtamata: itareSAM kA kathA? evaM mantrIzvarasya jIvane pUjyAnAM prabhAvAtizayaH pUjyAnAM jIvane ca mantrIzvarasya bhaktyatizayaH nizcIyate / 5.3. TIkAkartRNAM kavanam : ___etAM TIkAM vihAya eteSAmeva pUjyAnAmanyAH kecana eva racanAH samupalabhyante / tAsu ekA'sti sukRtkiirtikllolinii| yasyAM mantrIzvarasya vastupAlasya saGghayAtrAdisukRtAnAM prazastiH savistRtaM varNitA / etAdRzI eva kintu ito'pi atIva vistRtA kathAnakAdimayI racanA'sti-dharmAbhyudayamahAkAvyam (aparanAma-saGghapaticaritram) / tasmin vastupAlasya mahAyAtrayA saha zrIRSabhajinAdInAM kathAnakAni api yathAyogyaM gumphitAni santi / pUjyAnAM nAmnA, neminAthacaritram ityapi kAcid racanA varNyate kintu sA vastutaH svatantrA racanA nAsti kintu dharmAbhyudayamahAkAvyAdeva pRthakkRtaM taccaritramasti / jainazAsane vidyamAneSu jyotiSaviSayeSu grantheSu sarvAdhikatayA pratiSThitaH pramANIkRtazca granthaH asti ArambhasiddhiH, eSA'pi pUjyAnAmeva racanA / ekataH alaGkArarasAdimayAni kAvyAni racayan kavivaraH anyataH etAdRzaM zAstramapi sRjed ityetat nizcayena cetazcamatkAri khalu / antimA ca eSA prastutaiva karNikAvRttiH / tAM vinA etAH sarvA api racanAH prakAzitAH /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. upadezamAlAyAH karNikAvRttiH asmAbhiH agre dRSTaM yad gAthAH khalu dharmadAsagaNinAm, arthazca zrIsiddharSivaryANAmeva / ataH prastutaTIkAracanAyAM TIkAkArANAM hetuH spaSTa eva / yathA " tenaitAmitivRttasaMskRtamayImAtanvataH karNikAm". : 17 tannAma, etAM karNikAm, kIdRzam ? itivRttasaMskRtamayIm / prAkRtakathAnakAni tu pUrvaM racitAni vartante eva / saMskRtakathAnakagumphanArthameva ayaM prayAsaH / tathA'pi keSucitsthaleSu TIkAkArai dattaM vivaraNaM pUrvaTIkAtaH nitAntaM vistRtaM viziSTaM c| yathA- 10-11 gAthAyAH TIkAyAM dharmAcAryasya guNasampavarNanam / kutracit svakIyaM cintanamAdau dattvA pazcAd vRddhaiH kRtA vyAkhyA darzitA yathA gA0 213 / TIkAyAH zlokamAnamasti - 12274 / asyAH TIkAyAH racanAtaH prAgeva dharmAbhyudayamahAkAvyasya racanA jAtA / ataH tatratyAni kAnicana kathAnakAni atra bahudhA samAnAni tata eva svIkRtAni vartante / yathA RSabhajinakathA, bharatabAhubalikathA, jambUsvAmikathA ityAdi / 6000 kiM kathyeta atratyAnAM kathAnakAnAM viSaye ? kavivarANAM zailI tAvatI prAsAdikI asti yathA kutrApi (punarapi, kutrApi ) vAcakaH tRptiM nAnubhavet / mukhyatayA kavivaraiH kRtasya utprekSAnuprAsetyalaGkAradvayasya upayogo niHsaMzayamatulanIyo'sti / utprekSAlaGkArasya kAnicana eva udAharaNAni sthAlIpulAkanyAyena atra darzyante / yadA navajAtena vardhamAnaprabhuNA aGguSThena meruH kampitaH tadA kulaparvatAnAM zikharANi bhUmau patitAni atra kavivarAH utprekSante "yatredRk prabhurutpannaH sA na vandyA kimadya bhUH ? praNipeturitIvAsyAM zirAMsi kulabhUbhRtAm // 307 // " [mahAvIracarite ] yadA saGgamakaH kAlacakraM kSipati tadA "jinastvamajjadAjAnu tadA tadghAtapAtataH / durgatisthAnivoddhartuM prasthAnaprasthitodyamaH // 891 // " [mahAvIracarite ] yadA kozAyAM lubdhaH siMhaguphAvAsI muniH cAturmAsyAM nepAlaM prati ratnakambalAya gacchati tadA "nepAlAya cacAlAyamakAle'pi drutaM tataH / paGke majjatpado'bhyasyannivAdhogamanaM muniH // 151 // " [ sthUlabhadrakathAnake] adhunA anuprAsaviSayANAmudAharaNAnAmavabodhAt prAg ekaH aMzaH jJAtavyaH asmAbhiH yad kAvye te eva alaGkArAH sahRdayAnAmiSTA ye rasasya poSakAH syuH, rasAnubhUtau hAnyutpAdakA alaGkArA neSTAH khalu sahRdayAnAM, kintu ye rasAnubhUtau hAnimanutpAdya camatkRtiM janayanti te anuprAsAdayaH abhimatAH sahRdayAnAm / atra prastutAyAM kaNikAvRttau ahaM nizcayena kathayituM zaknuyAm yad adhunAvadhi paThiteSu prAyaH 2,00,000 zlokamiteSu bhinnabhinneSu kAvyeSu sarvAdhikatayA anuprAsasya prayogaH dRSTo mayA / tathApi, ekasminnapi sthale prayukto'nuprAsaH rasAnubhUtau hAni na janayati / eSA manmatena sunizcitaM viralatamA siddhiH / punazca atra udAharaNopasthApane'pi ahaM bhItimanubhavAmi yad tena kavivarANAM siddhidarzanaM saMkucitaM bhaviSyati / yataH prAyaH pratitRtIyazlokaM cittahArI anuprAsaH rAjate / ataH kiyanti udAharaNAni dadyAma ? tathApi udAharaNadvayaM pradarzyate / yadA caNDakauzikaH prabhu dAhayituM sUryaM dRSTvA svIyAM dRzaM kSipati tadA viSAgnikIlayA'pyAptabhAnusAhAyyalIlayA / tayA'dAhi prabhoraGgaM... etAvatpaThitvA vayaM cakitA bhavema yat kimetat ? prabhoraGgaM tayA dRSTyA adAhi ? agre kavivarA yojayanti - kArmaNaM, na tu cArmaN // 525 // [ mahAvIracarite ]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 tannAma prabhoH kArmaNamaGgamadAhi na tu caarmnnm| yadA nandiSeNamuniH vezyAyA gRhe dharmalAbhaM dadAti tadA vezyAyA ukti pazyantuvezyApyAha sahAseyaM dharmalAbhena kiM mama / zarmalAbhaM dhanenAhamIheya pratyahaM yataH // 59 // [nandiSeNakathAnake] atra prAyaH dharmalAbhasthAne 'arthalAbha' zabdaH eva manasi sphuret / kintu prAsapremibhiH sUribhiH hRdayaGgamaH prAso'tra yojitaH / evaMrItyA bahuSu sthaleSu taiH yatzabdacayanaM kRtaM taccetazcamatkAri khalu / aparaM ca keSucitsthaleSu kavivaraiH kRtaM varNanaM hRdayamArdIkaroti yathA RSabhaprabhoH nirvANAnantaraM bharatacakriNaH sthitiH vilApazca, caNDarudrAcAryasya nUtanaziSyasya cintanam, vajrasvAmicarite duSkAlavarNanamityAdi / ____ atratyeSu kathAnakeSu kutracit sarvathA ajJAtapUrvaH aMzaH jJAyate asmAbhiH yathA - satyakividyAdharo'pi vajrasvAmivat sAdhvInAmupAzraye tiSThan ekAdazAGgavit jAtaH / - yadyapi ekaH prayatnaH tAdRzaH api karaNIyaH syAt yasmin upadezamAlAyAH vibhinnAsu TIkAsu yA yAH kathAH santi tAsu kutra kutra matAntarANi santi iti / sa ca kariSyate kenacitparizramazIlena adhyetrA iti aashaasmhe| evaM samyagdRSTyA upadezamAlAyAH karNikAvRttiH kAvyarasikAnAm, aitihyagaveSakAnAm, kathArasapipAsUnAM kRte ca mahatyupalabdhirUpeti sunizcitam / 7. upasaMhAraH : devalokIyamAlAto'pi viziSTAyAH upadezamAlAyAH saurabhyam anantato gatvA tu na zabdaviSayaM tattu anubhavenaiva vedyeta / sA devamAlA tu devasya cyavanAt prAgeva mlAnA bhavati / iyamupadezamAlA tu racatiyuH cyavanAnantaraM 2500to'pi adhikAni varSANi atItAni cedapi svasurabhinA dazApi dizo vAsayantI virAjate / na jAne adhunAvadhi kiyadbhiH sAdhakaiH asyA mAlAyAH saurabheNa kuvAsanAdaurgandhyaM dUrIkRtaM syAt ? tAdRzI mAlA, svataH prAyaH caturvizatiguNitapramANayA 'karNikayA' yuktA (mAlA 544 gAthApramANA karNikA 12274 zlokapramANA sAdhakAnAM kRte sulabhA bhavet tadidaM kasya paritoSAya na syAt / etadavadheyamasmAbhiH - yadete etAdRzA vA anye granthAH na kevalaM bhASAbhyAsAya kathAvastujJAnAya, kAvyarasapAnAya, aitihyasaMkalanAya, pravacanakaraNAya, cetovinodAya vA paThanIyA bhavanti / api tu etAni sarvANi AnuSaGgini eva phalAni iti na vismartavyam / pradhAnaM phalaM tu tadeva yad vayaM zrIRSabhavIrajinavat taponiSThAH zrIgautamagaNadharavat vinayapraSThAH, zrIsanatkumAravat zarIrarAgabahiSThAH, evaMkRtvA ca mokSanedISThAH bhaveta / vayaM sarve upadezamAlAM na kevalaM kaNThasthAmapi tu AtmasthAM kRtvA yAvacchIghraM zAzvatasaurabhyamayaM paramapadaM prApnuyAma ityeSa eka eva zubhAbhilASaH / pUjyAcAryavijayayogitalakasUrIzvaracaraNareNuH muniH zrutatilakavijayaH /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezamAlA karNikAvRttisaMpAdana-saMzodhananI veLAe yatkiMcit zrImAn pU.dharmadAsagaNivare racela upadezamALAgraMthane zrImAn pU.udayaprabhasUriviracita karNikAvRtti sAthe nava hastalikhita pratonA AdhAre saMpAdita saMzodhita karIne tattvajijJAsuvarga sAme prastuta karatAM ghaNo AnaMda thAya che. jema zrI zayyabhavAcAryajIe svaputra manaka mATe 'dazavaikAlikasUtra'nI racanA karI che tema zrIdharmadAsagaNie svaputra raNasiMhane bhaviSyamAM upayogI banaze ema avadhijJAnathI joIne-jANIne upadezamALAgraMthanI racanA karI che. upadezamAlAgraMtha ane graMthakAra zrIdharmadAsagaNI mATe jainasaMgha supere paricita che te aMge ahIM vizeSa ullekha karavo nathI paraMtu upadezamALA graMtha uparanI 'karNikA'vRtti je adyAvadhi aprakAzita hatI te prakAzita thaI rahela che tethI A avasare vRttikArazrIno paricaya Apavo jarUrI lAge che. nAgendragacchIya pUjyAcAryavarya udayaprabhasUrimahArAja : nAgendragacchanA vijayasenasUrimahArAjanA ziSyaratna ane mahAmaMtrI vastupAlanA guru che. temane vastupAlamaMtrIe sUripadathI samalaMkRta karAvelA hatA. temaNe sukRtakIrtikallolinI nAmanuM prazastikAvya racyuM che temAM vastupAla ane tejapAlanAM sukRtyo-dhArmikakAryo ane yazano guNAnuvAda karyo che. vastupAle zatruMjayanI yAtrA karI te prasaMge A kAvya racAyuM lAge che. vastupAle pote baMdhAvelA iMdramaMDapamAM eka moTI paththaranI takatI upara te kotarAvyuM hatuM. AmAM kAvyatvanA UMcA guNo hovA uparAMta aitihAsika dRSTie ApaNane ghaNI mAhitI maLe che. arisiMhanA sukRtasaMkIrtana kAvyanI mAphaka AmAM paNa vastupAlanI vaMzAvalI ApelI che ane cApotkaTa (cAvaDA) ane caulukyavaMzanA rAjAonuM varNana ApyuM che. vizeSamAM ukta sUrijIe bahu moTA graMtho racyA che H (1) dharmAbhyudayamahAkAvya vastupAlanA yAtrA prasaMge 'lakSyaka' racyuM che. tenuM bIjuM nAma saMghAdhipaticaritramahAkAvya che. temAM prathama tathA chellA sargamAM vastupAla tathA tenA guru ane bIjA jainAcAryo saMbaMdhI aitihAsika vRttAMta che, bAkInA bhAgamAM AdinAtha ane neminAtha vagere tIrthaMkaronA caritro che. pU. maladhArI naracaMdrasUrimahArAje tene saMzodhyuM che. (2) AraMbhasiddha - A jyotiSano adbhuta graMtha che. (3-4) SaDazIti ane karmastava e be karmagraMtho upara Tippana racela che. (5) upadezamAlAkarNikAvRtti - vi.saM. 1299mAM pU. dharmadAsagaNikRta upadezamAlA upara upadezamAlAkarNikA nAmanI TIkA dhoLakAmAM racI pUrNa karela che. (6) zabdabrahmollAsa - apUrNa-46 gAthA khetaravasIbhaMDAra pATaNamAM che. (jai.sA.saM.I. navI A. perA / 553-pR. 256) karNikAvRtti aMge : zaruAtamAM ja gAthA 2-3mAM Adijina ane caramajanane maMgalAcaraNarUpe namaskAra karIne tyArapachI vRttikAre kavivarazrI 671 zlokomAM Adijinacarita ane 1190 zlokomAM vIrajinacarita vizALa rIte varNavela che. emAM prathama AdijinacaritamAM AdinAthaprabhu zatruMjayagiri upara padhAre che tyAM kavivarazrIe zatruMjayagirinuM varNana karatAM be zlokomAM je utprekSA karI che te ati adbhuta che. jema ke, "atha prathamasarvajJaH sa vijJAya mahAdbhutam / tamadrimiha mAhAtmyanidhAnamiva piNDitam // 612 // samArohanmahAmohadrohAya bhavabhAjinAm / zatruvitrAsanAyeva kuJjaraM vIrakuJjaraH // 613 // " 621thI hu31 zlokomAM zatruMjayagirinuM ati suMdara mAhAtmya varNavyuM che, tyArapachI zloka-632mAM AdinAtha prabhu puMDarIkane kahe che ke, 1. maMtrIzvaravastupAlanA kulaguru nAgeMdragacchanA vijayasenasUrie revaMtagirirAso saM. 1287 AsapAsa racyo che. (jai.sA.saM.i. navI AvRtti perA / 505)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ** 'ata: zamasudhA<= ! punDarI ! tvayAmyatAm / asmin dhAdhare siddhitonumai: sAdhumi: samam // 632 / / '' svaziSya mATe 'zamasudhA'' A vizeSaNano prayoga prabhunI paramoccakakSAne sUcave che ane ziSye paNa kevI samatA AtmasAt karI haze ke traNalokanA nAtha prabhu AvA vizeSaNathI temane navAje che. prabhunA vacanathI puMDarIkasvAmI aneka siddhikAMkSI sAdhuo sAthe zatruMjayagiri upara anazana svIkAre che ane caitra suda-15nA puMDarIkasvAmIne kevalajJAnanI prApti thAya che te vakhate puMDarIkAdri upara bharatamahArAjA Ave che tenuM varNana suMdara prAsavALA zlokathI kavie karyuM che "mumukSupuNDarIkasya puNDarIkasya nirvRtau / nRpuNDarIko bharataH puNDarIkAdrimAgamat // 647 // " bharatamahArAjA tyAM ratnamaya caitya karAve che ane puMDarIkasvAmInI mUrti sahita yugAdi jinanAthanI pratimA bharAve che, te caityanuM varNana atisuMdara upamA dvArA kavi varNave che - " tatra ratnamayaM caityamuditaM mudito vyadhAt / udayAdrizirazumbiravibimbaviDambakam // 648 // jitastenaiva caityena prabhayA surabhUdharaH / prasvedabindusandohaM dhatte tArAvalicchalAt // 649 // " tyArapachI prabhu potAno nirvANakALa najIka jANIne dasa hajAra sAdhuo sAthe aSTApadaparvata upara jAya che. tyAM prabhu anazana svIkAre che 663thI 670 zlokomAM mana, vacana, kAyAnA yogonuM ruMdhana, zailezIkaraNa vagere prakriyA dvArA prabhunA nirvANanuM anupama varNana karela che. bIjA paNa 10 hajAra mahAtmAo kSapakazreNI upara ArohaNa karIne prabhunI jema muktine pAmyA. Adijinacaritano aMtima zloka mAlinI chaMdamAM rocaka Apela che - "prathamamayamudArAM prApya samyaktvalakSmIm, tadanu manujavargasvargasAmrAjyalakSmIm / atha nirupamasamyagjJAnacAritralakSmIm, tribhuvanapatirApa zreyasI zarmalakSmIm // 671 // " A rIte tribhuvanapati zreyaHkArI evI mokSalakSmIne pAmyA. mahAvIrajinacaritamAM vI25ramAtmAnA 1thI 27 bhavonuM varNana, prabhunI 12aa varSanI ghora sAdhanAnuM varNana, prabhunI mokSaprAptiparyaMtanuM varNana 1190 zlokomAM atyaMta saMvedanA pragaTAve che to cittane pariplAvita paNa kare che ane prabhu pratye atyaMta ahobhAva janmAve che. 25mA bhavamAM jitazatrurAjAno putra yuvarAja naMdana vairAgyarUpI jaLathI sIMcAyelo hovAthI janmathI 24 lAkha varSa vItyA pachI poTTilAcArya pAse dIkSA svIkAre che. 1 lAkha varSa sudhI sukha-duHkhamAM samAna rahIne tapa tape che. vIzasthAnaka tapanI ArAdhanA karI tIrthaMkaranAmakarma upArja che. zloka-173thI 179 A varNana karIne tyArapachI kavivare zloka 180thI 257mAM naMdanaRSinI aMtima dazadhA ArAdhanAnuM varNana viziSTa rIte karyuM che, temAM pAMca namaskAranuM mAhAtmya batAvatAM kavi jaNAve che ke, "paJcAnanavadhUH paJcaparameSThinamaskRtiH / vipadvipAnnipAtyoccairatrAmutrApi trAyate // 252 // avasAne munIzAnAM sarvapUrvavidAmapi / samagramaMhaH saMhartuM namaskAraH paraM kSamaH // 253 // tIkSNadAtrI vipadvalleH saMpradAtrI ca sampadAm / sA hi puNyazriyAM dhAtrI parameSThinamaskRtiH // 254 // bhAvataH smarataH paJcaparameSThinamaskRtim / yasya prANAH pratiSThante mRto'pi hi sa jIvati // 255 // " bhAvathI paMcaparameSThinA smaraNanuM mahattva ahIM kavie sUcavyuM che ane pachI kahyuM che ke A dasa prakAranI ArAdhanA mahodayane karanArI che. (pratyeka AtmArthIe avazya A dazadhA ArAdhanA vAMcIne bhAvana karavA yogya che. puNyaprakAzanA stavanamAM varNavelI dazadhA ArAdhanAnA mULa bIjako ahIM saMprApta thAya che.) caMdanAmahAsatInA prasaMganA varNanamAM mAthe muMDI, pagamAM beDI, chaTThatapArikA caMdanAne chaThTha tapanA pAraNe sUpaDAnA khUNe aDadanA bAkuLA bhojana mATe ApIne dhanAvahazreSThI beDI toDanArane bolAvavA jAya che te vakhate caMdanA vicAre che ke saMvibhAga karyA vagara kevI rIte bhojana karuM ? bahAra dRSTi kare che jagapUjya prabhu vicaratAM vicaratA caMdanAnA AMgaNe padhAre che. prabhune joIne caMdanAe je stuti karI che te stutinA zabdo parama AhlAdanI anubhUti karAve che (zloka-1067thI 1078) caMdanA prabhunA karamAM aDadanA bAkuLA vahorAve che tyArapachI zloka 1084thI 1086mAM vinA udgAro je nIkaLe che te atisuMdara che -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 "stutyastasyAH prabhAvo'yamuta trijagatIguroH / athobhayasya kulmASA: paNo'jani zivasya yat // 1084 // kenApi kRtinA jJAtA siddhAnnasyApi bIjatA / siddhatvaphaladA kSetre puNyavallI yato bhavet // 1085 // dIpte mASAhutIrdattvA tapohutabhuji prabhoH / vipanmayIM nijagrAha zAkinI sA narendrasUH // 1086 // " caMdanAe prabhanI dIka evI taparUpI agnimAM aDadanA bAkaLAnI Ahuti ApIne vipattirUpI zAkinIne vaza karI. chelle kavivara zrIudayaprabhasUrimahArAja vIrajinacaritanA aMtima zlokamAM kahe che ke paramAtmA vIranI jema mahAsAdhuoe paNa parISaha-upasargasahana karavAmAM niSpakaMpa AzayavALA thavuM joIe - "itthaM niSThuraduSkare tapasi vA sRSTeSu duSTairjanaiH / durvRtteSu titikSayA'tha bhagavAn vIro'tidhIro yathA // kiM cAtyugramahopasargapavanAskandairakamprAzayaH / prAjJaistadvadihAparairapi sadA bhAvyaM mahAsAdhubhiH // 1190 // " prathamajina ane caramajinanA caritramAMthI namUnArUpe be vAnagIno AsvAda varNavyo che. graMthanA pratyeka kathAnako vividhatAsabhara che tenA aMzonuM paNa varNana karIe to eka svataMtra pustaka banI jAya tevuM che. zrIvajasvAmInA kathAnakamAM gautamasvAmI aSTApadaparvata upara jAya che ane tyAM covIsa jinanI je stuti kare che te upajAtivRttASTaka Apela che. (zloka 19thI 26 pR. 147). gAthA - 179nI TIkAmAM Apela marudevInuM daSTAMta "marudevIstotrama'rUpe vasaMtatilakASTaka kavie racyuM che (zloka 1thI 8 pR. 333). gAthA - 180mAM jaNAvela cAra pratyekabuddhanA daSTAMto 712 zlokomAM vizALa rIte ApyAM che. gAthA - 191mAM mathurAmaMgukathAnaka upajAtichaMdanA 20 zlokamAM Apela che. (zloka 1thI 20 pR. 370) gAthA - 153mAM jaMbusvAmicarita 843 zlokomAM vistRta rIte varNavela che eno aMtima zloka zAlinI chaMdamAM che. saMpAdana aMge : saMpAdakIya lakhANamAM jaNAvyA mujaba AjathI 16/17 varSo pUrve A graMthanuM kArya prAraMvyuM hatuM. pravacanaprabhAvaka pU.A. zrI kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjanI zubhabhAvanAnusAra hitopadezagraMthamAlAnA kAryanI pUrNAhuti pachI AvI 13mA saikAnI zreSTha aprakAzita kRtinA saMzodhanano avasara prApta thayela, te vakhate meTara je kaMpojha thayeluM hatuM te prathama prUphanuM kArya prAraMvyuM, liTIe liTIe aneka azuddha pATho, truTita padacchedo, khaMDita samAso A badhuM daSTigocara thavA lAgyuM, Ama chatAM saMpUrNa graMthanI TIkA to eka vAra zuddha karI paraMtu kathAnako kliSTa prAsAnuprAsavALA hovAthI padacchedo vagerenA joDANa mATe anya prationI AvazyakatA jaNAI te vakhate phakta eka prati khaMbhAtanI KH. zarUAtamAM sAme hatI te pratimAM paNa aneka azuddha pATho, bhraSTapako vagere dRSTigocara thavAthI pU.A.zrIne vAta karI ane teozrInA prayatnathI bIjI cAra pratio jenI saMjJA B. L. H. K. Apela che te prApta thaI. 5. amRtabhAI paTelanA sahayogathI pharIvAra bIjuM prUpha cAra prationA AdhAre zuddha karavAno prayatna karyo ane meLavyuM, zuddhapATho vAcanAmAM laI anya prationA pAThabhedo keTalAka noMdhyA. 50% jevuM zuddhikaraNanuM kArya A bIjA praphamAM thayuM. e cAra pratiomAM paNa B. sivAyanI traNe pratiomAM DhagalAbaMdha azuddhio rahelI hatI tethI kArya UbhuM rAkhyuM ane haju bIjI pratio mATe tapAsa karavA jaNAvyuM, te aMge tapAsa karatA pATaNa -saMghavIpADAnI DA.2nI tADapatrIya prata che ema jANa thaI tethI e pratinI jherokSa nakalanI paNa jherokSa nakala kobAthI prApta thaI. kula have 6 pratio thaI, 6 pratiomAMthI pAThabhedo noMdhavA-tADapatrIyanA AdhAre vAMcanA meLavavI A badhuM ekalA hAthe azakya prAya: jaNAyuM ane vadhu mAMdagImAMthI pasAra thavAnuM banyuM tethI ati parizramasAdhya kArya jaNAvavAthI kArya AgaLa vadhI na zakaryuM. be pUphonuM je vAcana kareluM ane pAThabhedo noMdhelA te emane ema paDyA rahyA. pharI varSo pachI A kAryano avasara sAMpaDyo. pU.A.zrI amadAvAda padhAryA ane paramArAdhdhapAdazrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI dIkSAzatAbdIno avasara Avyo. A avasare A graMthane prakAzita karavAnI bhAvanA vyakta karI ane kahyuM ke karNikAnuM kArya have AgaLa vadhAro. meM kahyuM ke Apa mane cha pratinA pAThabhedo noMdhAvI Apo. to enA AdhAre azuddhapAThonuM zuddhikaraNa thaI zake tethI A kArya aMge pU.A.zrIe pAlitANA cAturmAsamAM potAnI bhAvanA vyakta karI ane pU.sAdhvIjIzrI trilocanAzrIjIma.nA ziSyaratnA sthavirA sA. zrI jayamAlAzrIjIma.nA parivAranA eka sAdhvIjImahArAje e kArya saharSa svIkAryuM. tADapatrIya sahita kula 6
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prato ane tyArapachI maLelI bhAMDarakara-pUnAnI 3 prato kula 9 prato pApta thayelI. e nave pratonA pAThabhedo temaNe noMdhyA. tADapatrIya ane zuddha prAya: B. prati sAthe vAcanA meLavatA gayA emAMthI ghaNA zuddhapATho maLavA lAgyA, pUnA-bhAMDArakaranI c. pratamAMthI paNa zuddhapATho maLyA enA AdhAre yathAzakya zuddhikaraNa zakya banyuM. pharI navesarathI viratigrAphiksavALA akhilezamizrA pAse meTara kaMpojha karAvyuM. pAThabhedo alaga ane saMpAdakIya TippaNIo je navI banAvI che te baMnene alaga alaga seTIMga karAvI pharI navesarathI praphavAcana karIne pAMca pAMca prako sudhI pasAra thayA pachI Aje A graMtha caturvidha zrIsaMghanA caraNe arpaNa karatAM paramAnaMdanI anubhUti thAya che. bezaka, graMthane paripUrNa karavA mATe mukhya phALo hRtopAsikA e sAdhvIjI mahArAjano che. emane anekazaH abhinaMdana apuM chuM. huM to mAtra A graMthanA kAryamAM nimittarUpa chuM. hA, duHkha jarUra thAya che ke saMpUrNa graMthanuM kArya mArAthI zakya na banyuM, paraMtu saMpAdakIya lakhANamAM jaNAvyA mujaba aneka sAdhu-sAdhvIjIbhagavaMtonA sahayogathI A kArya paripUrNa thaIne cha pariziSTo vagerethI samRddha graMtha prakAzita thaI rahyo che teno AnaMda jarUra vyakta karuM chuM. kAMIka haiyAnI vAta : (1) 5. kSamAzramaNa dharmadAsagaNinI (graMthakArazrInI) mULati gAthA-gAthArthamAMthI pasAra thavAnuM banyuM che. saMpAdakIyamAM jaNAvyA mujaba muMbaI-motIzA lAlabAgasaMghamAM upadezamALA graMthanA pravacano thayA tyAre zrotAgaNane gAthAo kaMThastha karavA pustakanI AvazyakatA UbhI thaI. pU.A.zrIe mane jANa karI ane phakta 4 divasanA TUMkA gALAmAM e kArya karI ApavAno suavasara prApta thayo che. (2) upadezamAlA graMtha uparanI pU.siddharSigaNinI heyopAdeyATIkA enA paNa saMzodhanAdi kAryamAMthI pasAra thavAtuM banyuM che. be hastapratonA AdhAre saLaMga 1 varSa sudhI e kAryathI bhAvita thavAnuM banyuM che. (e graMtha zrutajJAnaprasAraka sabhAthI prakAzita thayela che.) (3) upadezamAlAkarNikAnA vRttikAra pU.zrIudayaprabhasUrimahArAjanI anya racanA dharmAbhyadayamahAkAvya ane vRttikArazrInI racelI prazastio sukRtakIrtikallolinyAdiprazastisaMgrahamAM che e baMne graMthanA navInasaMskaraNonuM saMpAdana karela hovAthI e kAryamAMthI paNa pasAra thavAnuM banyuM che. (A baMne graMtho bhadraMkaraprakAzanathI prakAzita thayela che.) aMte vRttikArazrInI ati abhuta kahI zakAya evI A upadezamAlAnI "karNikA' vRttinA kAryamAMthI paNa anekavAra pasAra thavAnuM banyuM che. te mATe pU.AcAryazrI kIrtiyazasUrijImano upakAra mAnuM teTalo ocho che ke mane AvI teramA saikAnI zreSTha kRtinA kAryamAM sahayogI banavAnI amUlya taka ApI. prAMte aMtaranI eka ja bhAvanA vyakta karuM chuM ke caturvidha saMghamAMthI sau koI prAkRta-saMskRta bhASAnA abhijJajano A graMthane vAcavAnuM rAkhe. jemane prauDhazelinA kathAnakonA artho na bese tevAo TIkAgraMthane vAce ane prAkRta-saMskRta bhASAnA anabhijJajano mULagAthA ane arthano svAdhyAya karavAnuM rAkhe to atyaMta parizramasAdhya karelo ama sauno A prayAsa saphaLatA pAmaze. vizeSa to viddhajjanone prArthanA ke pUrvanA mahApuruSo pratye bhaktithI prerAIne A saMzodhanakSetramAM pA pA pagalI AgaLa vadhI chuM. saMzodhana-saMpAdanAdi kAryamAM je kAMI paNa kSatio jaNAya te aMge jarUrathI jANa karajo. saMpUrNa graMthanA kArya daramyAna anekavAra saMvegagarbhita vairAgyanA bhAvo ullasita thayA che. graMthane pharI pharI vAMcyA ja karIe evo ahesAsa anubhavAyo che. AvA bhAvonI anubhUti graMtha vAMcanAra sau koIne anubhavAze evI anupama A kRti che ane e saMvegagarbhita vairAgyanA bhAvo dvArA asaMgadazAne pAmI kSapakazreNI upara ArohaNa karI huM ane sau koI laghukarmI bhavyAtmAo kaivalyadazAne pAmI aMte paramasukhamaya zAzvatasthAnamAM sAdi anaMtabhAge vAsa karIe e ja zubhakAmanA! vi.saM. 2069, phAgaNa suda-2 - paramArAdhdhapAdapU.A.zrIrAmacaMdrasUri ma.nA. budhavAra, tA. 13-3-2013 sAmrAjyavartI tathA pravartinI pU.sA. rohitAzrIjIma.nI ziSyA sAdhvI caMdanabAlAzrI 2. saMpAdana-saMzodhanamAM upayogamAM lIdhela nave hastapratono paricaya tathA nave hastapratonA Adi - aMta patro AgaLa pRSTha 23thI 34 upara ApavAmAM Avela che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdana-saMzodhanakArya mATe upayogamAM lIdhela hastapratono paricaya saMpAdana-saMzodhananuM A kArya hAtha upara lIdhA pachI alaga-alaga jJAnabhaMDAromAMthI amane upadezamAlA karNikA'vRttinI kula nava hastaprato prApta thayela che ane te nave pratono A saMpAdana-saMzodhanakAryamAM upayoga karela che. (1) zrI hemacaMdrAcAryajainajJAnabhaMDAra-saMghavI pADAno bhaMDAra-pATaNanI tADapatrIya prata che. amane prApta thayela nave pratomAM sauthI prAcIna A prata che, paraMtu A prata jIrNa-khaMDita che vi.saM. 2058mAM nAkoDAtIrthamAM AgamasaMzodhaka munirAjazrI jaMbUvijayajI ma.sA. dvArA karAvela AcArya hemacaMdrasUrijJAnamaMdira-pATaNanI jherokSa pratanI paNa jherokSa nakala kailAsasAgarasUrijJAnabhaMDAra - kobAthI amane prApta thayela che. A pratamAM upara kula patra-257 jIrNa DA. 2 A rIte lakheluM che. A prata jIrNa thayela hovAthI Adino bhAga nathI gAthA-1mAM vacanAtizayanuM varNana che tyAMthI pATha maLe che - atizayaaitopurutvAk vavanatizaya ti... aMte gAthA 329 sudhIno pATha maLe che. jherokSa nakalamAM 240 peja naMbara sudhInuM lakhANa che. temAM paNa vaca-vacamAM amuka patro prApta thatAM nathI. khaMDita prata hovAthI ghaNA sthAnomAM anusaMdhAna thaI zakyuM nathI. dareka patra upara 5 thI 6 paMktio lakhelI che aMtima pratilekhana saMvata-puSpikA vagere A pratanA maLyAM nathI. saMbhavita 14mA saikAmAM lakhAyelI A prata lAge che. A pratamAMthI ghaNA zuddhapATho maLyAM che tethI saMpAdanamAM A tADapatrIyaprata ghaNI upayogI banela che. A pratanI ame P. saMjJA Apela che. (2) A pratano le.saM. 1470 che, patro 249-250 pUrvArdha che. dareka patra upara 14 paMktio che aMtimapatra 250 pUrvArdha upara 9 paMktio che. dareka patra upara madhyamAM corasamAM goLa caMdraka Apela che. uparokta tADapatrIya prata pachI amane prApta thayela bIjI ATha pratomAM sauthI prAcIna ane bIjI sAtapratonI apekSAe ghaNI zuddhavAcanAvALI A prata che. AjathI lagabhaga 17 varSo pUrve A pratanI jherokSa nakala maLela hovAthI te aMge kayA jJAnabhaMDAramAMthI A prata maLI che tenI noMdha na hovAthI e mAhitI ApI zakAtI nathI. pratanI jherokSanakala upara koI bhaMDAranuM nAma ke kramAMkanaMbara kazuM noMdheluM nathI. A prata zuddhaprAyaH hovAthI ane saMpUrNa hovAthI saMpAdanamAM A prata vadhu upayogI banela che. graMthanA aMte A pratamAM puSpikA prApta thAya che te ame vAcanAmAM Apela che - "vI rAkhyuM prathamaM vAra"...puSpikAnA A zlokamAM pU.A.nannasUrima.no ullekha che - saMvat 1470mAM jeTha vada-10-budhavAranA staMbhanatIrthamAM mahArAjAdhirAja mulatAna zrIahimmadanA rAjyamAM zrIvRddhatapApakSamAM zrIjayazekharasUriziSya zrIjinaratnasUrinA abhyAsa mATe A prati lakhAyelI che. A pratanI ame B. saMjJA Apela che. granthAtra 3714, sarvagranthA 12274 che. (3) zrI jainazAlA sthApitanItivijayajainapustakAlaya mu. khaMbhAtanI A prata che. pothI 454 prata ka.3663 che. le.saM. 1478 che. kula patra 405 che dareka pRSTha upara 9 paMktio che, vacce corasa khAlI jagyA rAkhela che. akSaro suvAcya moTA che paraMtu saMpUrNa pratamAM ghaNI azuddhio che. - aMtima patra upara pratilekhakanI A pramANe prazasti che saM. 1478mAM bhAdaravA suda-13ne ravivAra, vasunakSatramAM pippalagacchamAM zrIguNadevasUrie A prata lakhela che. eka bAju hAMsIyAmAM ADI lAInamAM A rIte ullekha che - zrIkSaNamAyukSema0 zrIvIraprabhasUri / / graMthAgra 3714, sarvagraMthAga 12027 che. A pratanI KH. saMjJA rAkhela che. saMpAdakIya lakhANamAM jaNAvyA mujaba A prata uparathI livyaMtara karelI presakopI amane maLela. presakopI karanAre padacchedo vagere barAbara karela nahIM tethI e lakhANa upayogamAM AvyuM nahIM. pharI A pratanI mULa hastaprata meLavI enA AdhAre vAcanA taiyAra karI Ama chatAM lahIyAnI bhUlanA kAraNe aneka azuddhapATho, khaMDitapATho A pratamAM hovAthI e vAcanAnA AdhAre meTara kaMpojha karAvI jyAre saMzodhananuM kArya prAraMvyuM tyAre anya prationI AvazyakatA jaNAI tyArapachI bIjI prato mATe tapAsa karAvatAM anya anya jJAnabhaMDAromAMthI tADapatrIya sahita kula 5 pratonI jherokSa nakalo prApta thaI ane chelle hamaNAM be varSo pUrve pUnA-bhAMDArakaranI 3 pratonI jherokSa nakalo prApta thaI. saMpUrNa vAcanA pharIthI tADapatrIya ane
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 saM.1470mAM lakhAyelI B. pratanA AdhAre meLavIne zuddha karela che, temaja anya pratiomAMthI paNa jyAM vadhu zuddha pATho jaNAyA teno vAcanAmAM samAveza karyo che. bIjA pAThabhedo nIce TippaNImAM ApyA che. amane prApta thayela 9 pratomAMthI eka mAtra khaMbhAtanI A pratanI mULanakala maLela che bAkInI dareka pratonI jherokSa nakalo maLela che ane enA AdhAre A saMpAdana-saMzodhanakArya karyuM che. (4) lAlabhAIdalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira-amadAvAdanI A prata che. prata upara lA.da.bhe. 11057 kramAMka che. le.saM. 1538 che kula patra 218 che. patra-1 pUrvArdha upara 16 liTI che, tyArapachI dareka patro upara 17 liTI che vacce aSTakoNAkAre khAlI jagyA che. aMtima patra 218 pUrvArdha upara saM. 1538 varSe phAgaNa vida 10 guruvAre A rIte le.saM. Apela che tyArapachI pratilekhananI prazasti zaru thAya che te A pramANe che - zrIprA vAvaMze parI vanAmAAM tAMpUbhuta parI. mahamudrAvaLa mAryA.....ATaluM lakhANa che tyArapachInuM 218 uttarArdha pRSTha prApta thayuM nathI tethI khaMDita pATha maLe che. graMthAgra - 12274 che. A pratanI ame L. saMjJA rAkhelI che. (5) hemacaMdrAcArya jainajJAnamaMdira-laheruvakIlajainajJAnabhaMDAra-pATaNanI A prata che. pratakra. 10351, DA. 222 che. le.saM. 1547 che. kula patro 254 che. A pratanI jherokSa nakala paNa pU.AgamasaMzodhaka jaMbUvijayajIma.nA AyojananI che ane te jherokSa nakalanI paNa jherokSanakala kailAsasAgarasUrijJAnabhaMDAra-kobAthI amane maLela che. dareka pRSTha upara 13 liTI che. akSaro suvAcya che. dareka pRSTha upara vacce aSTakoNAkAra khAlI jagyA che. aMtima patra-254 u5ra A pramANe pratilekhanasaMvat ane pratilekhakano ullekha che - saM. 1547 - phAgaNa suda - 2 guruvAre pATaNamAM upadezamAlAvRtti muni karmacaMdre lakhI che. A pratranI ame H. saMjJA Apela che. (6) kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira-kobAnI A prata che teno kra. 11987 che. A prata upara vijayalakSmIjJAnamaMdira AgarA 903 A pramANeno sIkko aMtimapatra u52 che. kula 5tra 244-245 pU. che. dareka patro upa2 vacce aSTakoNAkAra khAlI jagyA che. dareka pRSTha upara 15 liTI che. aMtimapatra 245 pU. upara chellI liTImAM mukttisAravAvanAya evo ullekha che A sivAya pratalekhana saMvat ke lakhanAra-lakhAvanArano koI ullekha karela nathI. A pratanI ame K. saMjJA Apela che. khAsa noMdha - upadezamAlAgraMthanI nAva ya AvaLasamuddo....gAthA-543 ane avavaramattAddInaM....gAthA-544 ane A be gAthAnI vRtti phakta A eka pratamAM prApta thAya che. A sivAyanI kula 7 pratomAM 'ttha samakhaNDa phaLamo....gAthA 542 sudhInI vAcanA prApta thAya che. (7) bhAMDArakara o.Ara.-pUnAnI A prata che prata naM. 1103, le.saM. 1566, kula patro-243 che. dareka peja u52 15 liTI che, aSTakoNamAM vacce caMdraka che pratanI sthiti sArI che. aMtima pRSTha 243 upara 3 liTI che temAM pratilekhana saMvat ane pratilekhakano A rIte ullekha prApta thAya che - saM. 1566 kArtika vadi 8 ravivAre, aNahillapuranagaramAM moDhajJAtIya cAturveda paM. mahAvae prata lakhela che. A pratanI ame A. saMjJA rAkhela che. graMthAtra 3714, Adito graMthAgra 12374 che. (8) bhAMDArakara o.Ara. - pUnAnI A prata che. prata naM. 369 che, kula patro 174, dareka peja upara 19 liTI che. aMtamAM....mAtAvizeSavRttau tRtIya: pariveSa: saMpUrNa: // sarvasaMgraMthAghra 62274 || 7 || saMpUrchA khijAvyA 3parezamAnAvizeSavRtti: // lekhanasaMvat ke pratilekhakanuM nAma vagere koI ullekha A vratamAM karela nathI. akSaro jhINA-maroDadAra suvAcya A. D. H. L. K. KH. A cha pratonI apekSAe A pratamAM vadhu zuddha vAcanA jaNAya che. saMpAdanamAM zuddhapATho A pratamAMthI paNa prApta thayAM che. saMbhavataH 17mA saikAmAM lakhAyelI prata lAge che. A pratamAM 170 A-B thI 174 A-B sudhInA patro khavAI gayelA hovAthI khaMDita prApta thAya che. A pratanI ame C saMjJA rAkhela che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 (9) bhAMDArakara o.Ara. - pUnAnI A prata che prata naM. 90, le.saM. 1681, kula patro 241-242 pU. dareka pRSTha upara 15 liTI che. aMtima patra 241 upa2 14 liTI che. dareka patro upara aSTakoNAkAramAM vacce 4-4 akSaro lakhyA che - suMdara rIte tenI goThavaNI karela che. aMtimapatra 242 pU. upara 5 liTImAM graMtha lakhAvanAranI prazastino A rIte sArAMzarUpe ullekha che - saM. 1681mAM zrAvaNa suda-6nA hastanakSatramAM saurASTradezamAM dvIpabaMdaranA rahevAsI somasI ane zrIbAInA suputra sUrajIe A pustaka tapAgacchAdhirAja zrIvijayadevasUrIzvaranA rAjyamAM lakhAvyuM che ane zrIkalyANakuzalagaNinA ziSya zrIdayAkuzaLagaNi-temanA ziSya bhaktikuzalagaNine svapuNyanI puSTi mATe vAMcavA arpaNa karyuM che. A pratanI ame D. saMjJA rAkhela che. A rIte A. C. D. traNe prato bhAMDArakara-pUnAthI prApta thayela che ane jarUra jaNAI tyAM A traNe pratono upayoga karIne pAThazuddhi karela che ane traNenA pAThabhedo paNa noMdhyA che. nava hastapratono saMkSipta paricaya bhaMDAra hemacaMdrAcArya jJAnabhaMDAra-pATaNa pratanaMbara prata naM.2 saMjJA P. B. KH. pothI 454/prata 3663 L. 6. 11057 H. *. 10351/DA.222 K. 4. 11987 A. prata naM. 1103 D. prata naM. 90 C. prata naM. 269 le.saM. saMbhavita 14mo saiko saM. 1470 saM. 1478 saM. 1538 saM. 1547 saMbhavita 16mo saiko saM. 1566 saM. 1681 saMbhavita 17mo saiko nItivijaya jainapustakAlaya-khaMbhAta lAlabhAI dalatapabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira laheruvakIla jainajJAnabhaMDAra-pATaNa kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira-kobA bhAMDArakara - pUnA bhAMDArakara - pUnA bhAMDArakara - pUnA A prato amane hemacaMdrAcAryajJAnabhaMDAra-pATaNa, nItivijayapustakAlaya-khaMbhAta, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIyasaMskRti vidyAmaMdira - amadAvAda, kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira - kobA tathA bhAMDArakAra o.Ara. insTiTyUTa-pUnAthI prApta thayela che. graMthAlayonA sadupadezaka sarve pUjyo, vahIvaTadAro ane meLavI ApanArA suzrAvakonI zrutabhaktinI ame anumodanA karIe chIe. zrutabhaktimAM karela sahAyanimitte AbhAra darzAvIe chIe. - saMpAdaka -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 atizUrekhAlA kAya satcAca nAtiyA tisagavAtA mUlAtizayasvaSTraya pramAnAnuvAdaparA pratikSAspayarUpAdAjJAnatirUpA toDanAvAtavikA kalpanAmA jhApAtabhaya rupAdAnAnitipAdana ditaHprayAjanaJcana guruparva kamala savAyA samimApAdama 'mAnasAgyAdASA kA pari dvArA yAra nAzapalunanirdiSTA jilA ka yA yA kAmAtalakavarUpa vIrarUpakadvayaspa pratyAsannasya sAnighATayama ninAsA kA gavA zAsanA! mAro // 3 sayUkreniyA tyAsaha praghamapamitIkavA vanalapAtila kAziza kA tAnAyA jhavA ekAvaha JOH tAvaddhamAnakhA! raskAragAva mAmADAmA dAghalA runa vikasvima dAga 24 mA macAkara prtirodhikH| dhanacAlopatyaviSu lAdyAvilApaya nA256 sarvasyAvadaTavAkAvyAzyApaka mArga evAsavasAvA (lAmudisamA mAyArA pakSarA vArAhadina zyAmalakakApImA ramAekA siDirisamAdate ||33paamaanogtaaraam nAgA sAdhyati hain| sisvAnA vAsitastrAstrotAcA rivAsA rikhAtasAghapatAtaca nAna sAdhe vA sine|| yA / mayAniTe vi yAsApure sArAlAaimaMDarAyAmapAla yAtrAkAricamaspa kispahaNyAvayAvAsamaya yA nikAmAni saciDU zirAma mAlyAsa pAlalelI sAtA sira khutila // yadI hanirAmayAva sakArapAtitAna // 46 *kAri sahacAriNI nArAja baMdima dizAmA hASTAtaHkAlyAtAH pratayAka sAcApakA zrA miyAmAnAnazAtApi vizeSataH pA siyAMkAra para manupAdAnAyAdA jJAnaparAyAma sapAda samala (tilAya siritisA HT tuvAlA kaspAmA nidrA nirA sinevizavaM kAmAta yA dAmI nigama vArasape yugAkho bhamakaraNa kA ratikA kAga maNmAsAn varddhamAna jAnA mAnanA mAnanAH paisA visarA sarAja vipara samasavAra bhArAdhArAzarAtarasapAna manApitamA // vvAzubhAra gAva nimajJA rAvatAnivAsphATa smAra smakiTA sArasAsa vidyA kamAna di 12nA kAlA karAtAyavi dhanaHkhA savitA mAsA zAkhAsArakhA samAramghAma spAna galapATha kii| udayAnuprAtaH prAta maMgala sAhi pAka vA vitatA yadAdA sudhAdAH kAlA dadyAma smRti upahezabhASA vRtti irziDA P. zrI hemacaMdrAcArya jainajJAnabhaMDAra, saMghavI pADAno bhaMDAra-pATaNa patra-257, 3. 2, charNa paMDita tADapatrIya prata, pAtA. saMghavI-2 Ayojaka : pU. gurudeva munirAja zrI bhuvanavijayAntavAsI 4vi4yaka bha.sA.saM. 2058, sthaNa : nAjheDAla tIrtha jherokSa nakala : kobA-kailAsasAgarasUri jJAnabhaMDAra
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 rANAyadAnanamaHparamavazaraNAcidAnaMdAyaka sAsvAmiAnasaratAyacAtrIgotamamudhammorayA zrIgIgusAcanamastAnAtucanAtakanAzAtrayaHphalaMniviDAbAdhasumapastAya spAdimAmasitaHAyatita sUnApallAyAtatrijagattAmadhirAjalakSmI yAdavasavajJAtamavacha khaamgdhnshdhaadhmtaachptiH|punaavmuktikrm renakilAkavalAvAlA kaanunikmopiy'ykmaamvttaati|2cittaattiit phalazdAsadizAniyo sugAditA jurjnmniysthklptrvHsrckpaa| dAnatInachAvanAkAma nyadhAvisamatInarimantalaMka tivAlAkAkagAronAgAcaranamAjamugabuzokhe gasatImamamitAvatAraNakarmazatavatenavinipAchatavATavAlAmukkAcatiniyamapriyadAtmAnA yAnayAnayAmatanutAMtanuttAMsadArAdhalAlAsaMvaraNIdhararaekArapriyaMvavAdadetAkAroM bbomaaniyvyaanrvgkloshmnyaakiNjlkaasnymnmnmaaulii2|| pracAra vyAvazeSahaniriniv4 bhivamahApAsAdarAjIgaNayAvajAtijagaddhArArtagavatAsAzivazAsanAtAvAvakasAsudharmavijayasaMsahayAlacinIlivaMdanI mAlikAvijayatotApAyAdazamanavAraNAsayapAradhavalAkaTayavIravAramevIdAdharaNavasAtovasAtAsAsAvAdhyAyaharavAsAkasI zilAditivApavizatilihitAtImAza ityAcAryapAdayapattAdavasaMgharitAyojayAdavAmAlAyAkAmikAyA vivAhAsAtIyayativa vAsasalAlAyisayatAyatAvasejhamAupAdacAmAlAyAkAlakAyAAASAmAhatAbahatAramAlAmAlAlAlA bAdikSatAyeya sarvasaMradyApayArAjyeSayamaMcakArajalavisavAvalilIlayAzAsAvAragae nihatyasakAlebAotAtAyatarAmanAmA kyAnanamadhikisimaciyAsAhasIyazvAkavazinAmadiha rAthAnanamusinurajevAlayakapAkAyArasudinaMjayAanal vaahnoddlkhtaahshelivirtmyaayvihmhevaa| mamAdAAdhAnadIyAnAtimadhikadiyAvAnAmathilAkSarakhAko nlivishaakheyaannyripaalaayt||shklyaannmsaathii saMdatAvAdhIzvadipAvAdyavAjatIrthamahArAjAdhirAja mulatAnazrIahimmadasyAmavijayarAjyAzrIhatiyAra dimiijyhorkhrmuurishiyshriimnrnnmaariinnaaynaay||shriir|||| 6paDezamA AvRtti saDita B. patra-248 - 250A, se..saM. 1470 sAhi: / / / / aha~ / OM namaH paramabrahmaNe / / cidAnaMdAya RSabhasvAmine bharatAya ca / zrIgautamasudharmAbhyAM zrIgIrthyAM gurave namaH / / 1 / / aMta : ityAcArya zrIudayaprabhadevasaMghaTitAyAM upadezamAlAyAH karNikAyAM vizeSavRttau tRtIyaH pariveSaH sampUrNaH / / granthAgraM 3714 etAvatA ca sampUrNA upadezamAlAyAH karNikAkhyAvizeSavRttiriti ||shriiH / / zubhaM bhavatu / / Adito graMtha 12274 sarvasaMkhyA / / puSpikA - yo rAjyaM prathama cakAra jaladhiM kRtvA'vadhiM lIlayA, zasvairigaNaM nihatya sakalaM bAhyaM tato'bhyantaram / / matvA jetumazakyamenamadhikaistairmAtrayA sAhasI; yazcakre vazinAmabhUdiha purA zrInannasUriprabhuH / / 1 / / saMvat 1470 varSe jyeSTha vadi 10 budhe'dyeha zrIstambhatIrthe mahArAjAdirAjamulatAnazrIahimmadasyeha vijayarAjye zrIvRddhatapApakSe zrI jayazekharasUriziSya zrIjinaratnasUrINAM ptthnaay|| shriirstu||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 rANAdAnanamaHparamavazaraNAcidAnaMdAyakAnAsvAmiAnasaratAyadAtrIgotamamudhammorayA zrIgAyikAvanamarardastAnAtucanAtakalAkSAtrayAphalaniviDAbAmaprasUtIya spAdimAgamasittApatitapasUnAmulAyAtatrijagatAmapirAjalakSmInAzAdavaHsavAtamaravacha mukhAmAyatanadhAdhamatAchapatiApunAvamuktikrama renkilaaktuulevaalaa| kAnuktikamopiya'yakamAmadattAtiravitAtIta phalazdAsadizacanmayo sugAdivAnarjanmatithasyakalpataravaHsarvekapA dAnatInachocanAkama nyadhAvasamatAmasmintalaMkaItiAvAlAkokagAronAgAcaranamAjamahInuzAzana gatatAmamasitAvatAraNakazitavatenaginapAchatavATacAlAmuktAvaliniyamadriyadAtmAnA yAnayAnayAmatanutAMtatAMsadArAcalIlAsaMdaraeMpararakArazriyaM svAdadetAkAroM mcybomnissvyaanrkhgklomnyaakiNjlkgrmnpaanmnsaalii2|| | vizunapatirikchAeyitAyuruvanatAvacatasAdAyyAdhanASikAlakanavatAkilaridavAnaMdAyagipakanakapamaharinAmApakamA rirudi kavitAsamamuzcimAyobuvadAmAdhayAdapazviAsakatAmAvaniyozAvanArAjadhikAcitAmiyAlAmajAkatamanA kAvAsabalahArakapavatIdharakAkanAvidhamAdazidhavaraNoSThicAkaSAyAniyAdItadhAnakRzAnukSamanimanAyAkanaUvAtmAnamavasyA bArita simAvamisihAyAsiruyamika tAvijayAtataravAyAdazAvalimA7kalpAdiIkaraNAditAvivaraNahivAyavi aatmnaanaamraayaauupaadyvimimaamaasdmaanaamudaa|| lAkAyAparivatrinAmasimuraMbIUvItavItAnpAtinividavatAziva jarIsAmAjayakAmAkatamtAbAdivarasaptarmikamA praasaadraajaaNgnnaaptijgaaraangvtiivinaashaasnaataadtthaa| kasAyajiyasasaIyAdivAtidanamAlikAvipa DyatItAcApAdavAmrajAsayapAradhavalAkanuevIravAramaMtrAcApaNyavasAna visAvasahimavAyadayadarAvAkRtalAkasArAhayAvizayaviiivadivA'tazrImAztyAcAryazrIudayapanAdavasaMghaTitAyAta mAlAbAkAmakAyoviziSahAlamRtIyapazivapAsapUmadhaDAdhAyavaetAvatAcarsa sIjapAdacAmAlAyAkarmikArakhyAvibAdAma zAdAyavAyAraNapazyAmaMgalamsAsaMpavaNyAtAyadamAsazcalacAyAdArAvAmule vipanagachazzAyaNAdavarANAmAlammakA GpaDezamA AvRtti:KH. zrI jainazAzAsthApitanItivijayajainapustakAlaya mu.khaMbhAta pothI 454, prata 3603, le.saM. 1478, patra-405 mAhi: / / rda0 ||arh / / OM namaH paramabrahmaNe / / cidAnaMdAya RSabhasvAmine bharatAya ca / zrIgautamasudharmAbhyAM zrIgIbhyAM gurave namaH / / saMta : ityAcAryazrI udayaprabhadevasaMghaTitAyAM upadezamAlAyAH karNikAyAM vizeSavRtau tRtIyaH pariveSaH saMpUrNaH / / graMthAgraM 3714 etAvatA ca saMpUrNA upadezamAlAyAH karNikAkhyA vizeSavRttiriti Adito graMthAgraM 12027 / / maMgalamastu / / saM. 1478 varSe bhAdrapadamAse zuklatrayodazyAM ravI vasubhe pippalagacche zrIguNadevasUrINAmAlekhi pustakaM / zrI kSaNamAyukSemaM zrIvIraprabhasUri
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ta kaNikAlimamakhilezAna ninapAemihAdasatAnamAdidaridAsapAtAyA 29 kavikAsapade|| mAlA ppaNNatamAyAmandAmAdadhAnAcamanAtakalpanAyamphale niviDomapravanAyasyA kimalamanitApatimanamAyA sarI anamapAdAdivasAtamapakhAmAromAnamadhamalAI pani mAvika mAMsavila kavalapakAlAkAlikAmA viyp| kramAmayajAti vinAnIlakalapadamadivAliyopugI dilakumAniyasyakalpataramAbapAdAnavidhamayAvacama nAmamminnanalivanokroamaymamA gAyanejasamAjA mAralakambAtinAnamaviniSAdyanavAravAzAkhA JaliniyamavizriyadAtmanAyAzraya nidhomAnata nAsadhAranAmavaraNavavaraNakvAramiyAyAbApusAvaniSavyAtakA vAlAnAsanahAmanayAkakalayasamapramakamamamanAspematokAravAlAkamakhamalanasAkhAlIpakhavAyAyAvirUvAsanA |jopAlijavaNApratibiMjitamAtmAnaMyavapazyatijAeghaspAtapayalpavaye gomAmAmpanIvAparAbavAyamidasadADimA namanatrAmAdamAmabAlenokAnakaMDatakanamAhAmrA samatAmyocAvakAdhanAmupAdAyahatizamomavAnarAmAyAnaNyA mAmAkhanudharmadAsagaNinAsakAtarUpaniyAkiciyA ..saradastranikara- miligavANinitAne nAminiyamasaMgama vityaSyAmarakRtamaNirmakAra hirApamavikalikatilakSi nAmyAvenAnikavikavidAsAnAmilitamavilakhAna nizvavapa smAvizavakaghaTanAsajInAminAspinannAvaSTAdava nayanAvidhAnosakalaviziSTAnASTAghahalliritivimyAMnAzivArasapAdamidadhatAnamApinibaMdhAyAzAvahAnAmanA sababhaprayojanamAdyApiyAmaralAyacAdivAkyaMgAyamanidhIyoranimiNamiNavapidizyanAravachapAtAlAyalA vipasamAjamiNAmAnahAmihavapAsavAnamakanyaDinavAraMvAnarAmAdikayAkinAsANAmAhAranyAhAdavAyAkhAnavAnAsana janarAmAsasamutyasamAvaspatayAvadhimanasAmAnyanamAyAgAyacAyAdavApaNacAmA lina kabulinamAthAmAvadAdakatA madAprAnihAya virAjinaparAmeAryasaMpannatayAdhAcanamaparAmaSTinasI karAnAbhUmadhApAkhaIdAdipavAkApalpanapatAraNalabA niyamAnajanadUtAvItarAgArkinA mAmAyAkabaninAzinavarA asatAnavaMtitAnAMvinoSaNaminArarvatAmATImA vimAnAkaDayAlayatijihAvidhAviSTinirogavya nArAyavAlAkAvipatinizAnAdhAnAnamAlApaprasanavAlAvAsyAcA nAdaravAmapAda bAdaMghANigaNapahanuyabAsIvAdinavapratipAdanahAriNAmIpAdAkAnipama bananalinavAdapAyAvasAmAsivAya nivarakhAsnAnAtivAya(nAreniyAdrajAtivAyAkalAparucAracamAnidhAyakatilagavAnAsalA livAyavaDazyAlimamAnubAbA pArAyanamakorApanibaMdhakAtinAtparyapAdAmAlAyAM hinAtimayakavAnaparaMparAmAdiprakaraNamitivinAyaspagampadhAmAvA anidhAnAsyarUpAdazAnanirUpAratAlamakhenAsamabanavikalpakalpanAmAyaNamAnanayamAvadeninavAdinirminoTiniSpiAnApAdana lAsAmAmasapAdiyAMnApAvAso'pikAnomAninavavivakSiAnApade kAyAmpadinAnAmanidhayA kArAvAnimAyake nvvnruupaa| dinAnanaprakaraNanamahavAdhyavAvakaMzAvalakSaNamaMbaMdhaSTA pavaprayaryakramalakSaNAmamuruSAdavojaniyAdanAnidinaHpraye jananaMtara dinAMpAdacAnAmupakArarUpannayAkamavApa bApamAlocataparihAnApaparaMjAyamAmapivIjAdhigamapa' jAvyAnAyaramatyanamuvinanivyAkhyAnamahinA nAMzyamAna bimasyAbasApapAtrAmAdhAmAvAdapAzrIvanavAmiAnAbamAna mAyolipAtpanaghatyAsAnnApakAriNojagavatovaramAnavAminayamAmAyA nazatAvicivApatApalAnAkarSampAdavasamucitAmavaraniArdavAdiviSAyativacanApatyAsmAnAvAkhasyavasAbijAvayArasAvadhAnika kamevArikAdAyativavanAnamakArAmiAnamAmAsAdiSavAharabAnimAnasaMjAyamAnAdAmA nAkAparijhasayAsamamgnAkIlAnana:bamapazcimalAkarAyAtyAkSitamakArayAvakArasUcakAyagaDAmaNitaNvasanovArA nilo mirilimarwogAvApAmAvati / jayaNagatAbAdacAramanmakAlAkampayUDAyAsizirucalaNAyAmalitanAranoemAkapanoyugAdivinAnapAvaramAcAraspanna nirdiSavAnacinokazriyaMdhicaMbanalakUNavinAkAvizASakAsAnAyagArakApramAmAyugAdoghajAnavAlAkaspAmAinizAnizAsanaviAya kAbAdhAjanathApadAyAtakarnabAdimAnavApakoDanavIsthAbAMcanevizavanaspasAvamANigaNampavartanamananAniyA nArAmatAnAjavanamAnAnAjayumasapAdanAlAyakavanApAzayAspAlakamakAmAraNAmAmA maataa| karAjaTikarAkAnAkarImaMgalakarIcAhoDakavhaga smaparisApanadayanihAyAphaladAzanikarApUvaDinaraMta'sitApa mAdalahakirapaNyAcabaMsanibaMdhana lpapavAyApacayAvasAkalyANakarAdhAnanampAdayAmAvitAsumaMgalakarIcityAnanakalyANa pASasimAupavijJApalyAnaMtarAbAbAlabacAsumpAdayaspajApAdayaspazapAkhavavicamAkhAMmijabackaSakaspapariSadanamA cinibaannphldaayniisimkaamgaanaamaalmaa| mamapaNAmAmAlAnavapasagiratApagabaMgAhAmavApaMcamayAcavacAlI mAgamAchAdhAnamAlAcAcaspanavaMjAbasAyacaMbarapAyAmAhAkAvalavaNasamrAhAjAvayUnabamanamakimahAnAvara grAmAlA uuymicirghaavraahaachaapvshybblvnnsmaajaayaa-bcmkvmhaalaamaalaabnvircinaamaalaanaamaastynaaraamni| hAvAhuyAdazamAlAlagatimamparAharipAcADayaprANiga NakApakirAepivAsakatuvAcarAcAzanAsirasAvarAyA / piyAmityAdimAkhAkamavayamacAnAtimaMcAmi- pAkSipanikalitamimIlanAlIkakAlAmivirabirALlAkhAcanakavalambIparicayavadhAnamA mahinAvAbhiyAnubhAvAmAnAzAminomanAsiDinAzinAvipadIyaDIyAcyA nAtivibilapAnikarmachAyAditAvicamanapArazrItAmAyA vAsanamahAmadimAMgarismInAbAvidinAcaraNanika lklaavvivikhnnynaapmyaagriimaanybiddyaanmnisnmaanaakaalmniidhmvishv-shriimaanmaahpaajaapaaryaagnaa| gAmApaniSadopAraMgamaNIdavAsaMyamAdevantanivAijeviyabAgIrAmAlakAlikAmAgharakamayAjAnirikazAvanikA / pinakA pilmpnnaayaaneyaadhishkaanaaykmaavaaNkaapriyaakmumtimaataabehicaanohlpnaakaaspokiNcaadhikaacaamkhiivvimviivaadn| yAvadAMtikAlikabanamampabakasyAnamA mAnanAmAMmaka ptpaarmmvaamitrcrjuudaanNdsaariprsNshaakmrbNdhcricilaa| bAmahAmAdyampasaravanAcamUraNasikAimamadidhAra samicinarmANakaramAvAcAryakArInAsikAnAniSAmA... syAnmanatyAvaraharinAsarirajababAriviSNAmAMtAmanyamanambayeranivirAyamitravajJAnanAbATa kamikAlAmo | -nimanirakhyA nivitAnAzAkhAoDharijAtrAyAnAnadhikavacacitigamodAADhAyacAricapanAsIravIranagamasatpAdabikayAsanastara yApUrayatitatimAnAnArakhAnAyakavAyajasanavRtanA kAmAbakharikhasarvakAmadAgavanpUirvamamAdAravivikSanepazcAnnAnAvismiAnA IalirekhabismRtAtmanirAmAvAdinabAdakalA nAnA pAnimanadhiekhApariNatA namAgama ityAkSiApreraghAsacyattasmasadamAyaramAda! prANyApAravAmamAnAyamitanipAyonIbamapAnavAvinamarAtavAlIsiMghAdhipatyamamamaMDinanAdhAna krmynaanibaa| HINsanakavaDazrAmavijayAsanasyAmomanasyanamaspanAyabAsinatAmaNNAziSyAyamUvamyAlayAviLayAsatamA IR nAmaraspaziSyaNAsayasada yajJAdavanAmApAnivAvi'pApAdAmAlA nikAyamAnIlanevAvivAnAmapakSamAdAnaviya ghamAnAmAdabAnAdhavidhAmA sapani visApUrthinArUzanAtanamAhAyaMASTIMATERIANSHREETITI dhyakanakaMghanakarinAmnaghaTakAmaharimaditAkavinAma mAyocavadAvA yAdadhanamakInAMkAMvanirUpaNA! yayAvAnanAmpAcakApikAvimiyAdhAmakranamadhamA ...... zrImaghanadvArakApavanI yazapAkokuna vimAkSazivamavaraNAvi dhAkaSAyaniyatadAnasanakAORmanimamAkanacAsanabhitramANagAneritIkSmapiniyana limittaaygaayaanimi| saphinAvijayatikANApadivAvanikammAvikaraNAdinA vivaraNAdivAya sAmanAmAnAyAyAdavAyalimimAsimAnAmA dAlAkAmAvarivAnAmanimuvIkacInanAnAdhyakSa mAnaninidavanAMzivadharomAnApakAmAnsainserialsviramamikamAyAmA dirAlIgamAyAvasAnimagArAnagavanasAdhAvInagImanAnAyabrAkSakamA samrmavikrayajadhyAlavinAzidanamAlikAlikaMyanaMga zivAyAdavAnAmadhAraculAkalApabAramaMcAcArapasAnovasAnovasadhiyayAdhipadavosatanAIsArabelAkavirAti nidhi dinAnImarAyAcAryazrInadayUprabhavasarisaMghahinAyokArmikAyAyAmupAdevAmAlAvizaSalocatA yA parivANI sabasayAgrayAya 11 zamUkAmakAramAnapAdacAmAvAyarasamasamAnAsaMvaaraviyAnomA InAlisaba1535vakArAnavaviyurozanImA sAvaroparI vajAjAyaliosuteparI sahademAvakagajAyA yAyanimmA vApikAkA mAratAnAjAtilAnAlABHARmamA hArimAyApAlAlAbAsanabara 6pahezabhAmA 29ftti saL. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira lA.dabha. 11057, patra 218, 9.saM. 1538 .bhU.pahAsagI ,. dhyapramahevasUri nAgeMdragamchIya hi||d0||eN namaH paramabrahmaNe / / saMta : ityAcAryazrIudayaprabhadevasUrisaMghaTTitAyAM karNikAkhyAyAmupadezamAlAvizeSavRttau tRtIyaH pariveSaH saMpUrNaH / / sarvasaMkhyAgraMthAgraM 12274 saMpUrNA karNikAkhyA upadezamAlAvizeSavRttiH samAptA / / saMvat 1538 varSe phAguNa sudi 15 bhome / / ||d0|| svasti saMvat 1538 varSe phAlgunavadi 10 gurau zrI prAgvATavaMze parI0 vaijAbhAryA lAMpUsuta parI0 sahadesuzrAvakeNa bhAryA...
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANAyanamaHzmalAvidAnaMdAya kapanacAmina saratAyAzrIgota mammIzrIgIya zavanama mA phalAm gatAmabirAjalakSmIzaH sadaH rekaapamAna kilAlAmAyika mAmalA ti||vitaatiitphlvdaampikly navAdA mAsumatImatavAlA kAmasamamitatArakA nidhiyamAzrayadAmA nAsIrasAvalIlA me vacana parazaNakAravirya sArkina manasA vAdAtA kAra mAratIta pAsa sAmAnyanI kamAe hatira (mosAyatirAyAna rananikaraH miharSigovA (taHtAne tAmiti saMskRtamayI mAnataH kalikAra siM damAma marakatamaNikAramaMdirasamabhidyatitilalitAnya detAnikavi kavidAsa militamakhilezAnakhAne navapayavA vibika ghaTanA hAMtAta yaza (mitra (zilpinayatAvazada datAca NidhAna pradhAnAziSTAnAM sakala viSTAsATApatiriti ziSyANAM ziSTAvArupa pAmizada batAnama] kArApanadhAya vinimirtIsaMvaizayAnAyAti yA dhAraNA yavAdivAkyagAtmatA maUgA UNava (zaMdaI dana riMdacie tilAkha ruu samAla milamA vAzcAbhirUpsa||navAna matpatinadArAn rAgAdijayA kinA sIe) mA dArAdAdaza vinipAtabATa jyAdAtara jayA milApatidatirditimA vAdyamidaM sadA janamatamAsAdamAsI DinAkA mRtakuMDana ! gAvAsAH khadharmadAsa gaNinaHsajJAtarUpaciyaH kiMzleSasphurada 30 254 cAcAzranyamanAzrAjIvarAdyamivaJcAnanaH maM kili kAla gotamaiti khyAtiritAnaprANe gumAyA harizAdvAyatve uktaH / mahA sAyabarAmI ra tinamA kimAna kAma kAmagAra badaraparAta nyA na vAparatA yAdI 10 sampa te nipIya zrIpAla vizva 11 zrImavijayAsana spAstA) tAja manaspenamA i khAnA unAta kalpaharu ! 9 ca myamudrA 14 pramAdAdyimAna mAnAmAdivAvAdhavi mAMsapa kalazata philama zAnadA sampAdayAmi nArazi mAlA sina pati pata rimadita kavitA 16 kA tayAra pAi nadIma maMtrI 12 di // [zrImAni lilAmuni zrI upadezamAlAprakaraNa karNikAvRttisahita H. laheruvakIlarjanajJAnabhaMDAra, hemacaMdrAcArya jainajJAnamaMdira-pATaNa a. 10351.222, 5. 254.saM. 1540 Ayojaka : pU. gurudeva munirAja zrI bhuvanavijayAntevAsI jammUvijayajI ma.sA. saM. 2058 sthaLa H nAkoDAjI tIrtha jherokSa nakala : kobA-kailAsasAgarasUri jJAnabhaMDAra Ahi: / / 60 / / arha / OM namaH paramabrahmaNe / / cidAnaMdAya RSabhasvAmine bharatAya ca / zrIgautamasudharmAbhyAM zrIgI gurave namaH / / 1 / / saMvat 1547 varSa phAguNasudi 2 guro || zrIpattane zrIupadezamAlAvRtti lilikhe / munakarmmacaMdreNa zrI / / yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitam / / 254 248
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamaH aharita nAvanAtakalpadAve phalaMniviDavosamayasataMyapAkimalamalipatitapasanAbAyAsarAsa upadezamAlAkA pAdapiedavasarAtamaravaSamuravAmArAdhakRtayaH thamatIrthapatiHsanA muktikamonakilakebalapavAlAki, eki nimoniya'pakamamepalAti2ciMtAtItaphaladAsadivAyAyugAdizvatanujanmaniyaspakalAtaravAsAvaNphayAdAnatI navakathamapathAvasamatImasminnalaMUvatAvalAvarakarArAnaNAvaramamIjamuginakuSAM gamalAmamaMsitAvataraNakA AtaMbAtana vinipAdyanavATavImuktAvaliniyamavidhizadAtmanAyA nayA niyAmatavatAtanutAMsavIrathalAlAsaMcaraNecanA sakArapriyaMcavatha bAIsA niSathAtakavikulAnAsanadAsa nayA kiMjalkyasanaprasaktamatasakkAsyavAhAtAHkArajavalita kamalasatAnavaumAbAyAparavANe pajIyAhijayAsanasya pratApAtitadarpaNa:patibiMbitamAtmAnayupazyatilAratAI saMghaspAitAe pApavivaraNosAmAnenIvAparAghaMTAnAdya midesadAninamataprAsAdamAsakaravA jinAnAmaUMDama tamAhAtrotaHsatAzAvajInAmupAdazapatizamosamAtarAcAyAta gAthAstrAravadharmadAsagaNanAsanAtarUpatri yaH kiMviSasphurakSadharatranikasa sijhapipAvAptiH taantaa| mitihatasaMskRtimayAmAtabvataHkartikAnimivasaskAra davAsImAzramazcitpatAdhyataH marakatamaNistAratraMdirApamadhikatipakRtikatilalitAnpiAvatAnikavitakavidAsAta militamavilasvAranasvArananiAvazthayathAvidhistavakacghaTanAmahAlAta yadyasimAliyana evadavatapraNidhAnapradhAnAzi zanAsakalaviziSTAnAthArthavAritiziSyAMnA ziSTAcAramupAdadhumidhAdayatAnamaskArApanibaMdhAyavekAvayatinimitsaba sayAjanaravanAyavidAraNAyadA divAkyamAtheyamatidhIyAta 13.namikapAnipataridadAridabitilAyaya uvaema mAlamiNamArAvAmiyarudayAsa navAnamaskRtpaninavAsAvarAgAdijayaninAzAmAhArayaghAvAsaNastAnavartina naspanamaspatA yAsitAhatAniyA:ziSyAzcamUva2ziSyasaspavalakSaNakSaNavaNAsAhityAsAhitpavA udyatarkavitadhakirka zamiti sidhAtavAMtara: zrIdhammariphadAyakadipavilasa'cadiNAvapavistAmatAmudayatralApamApariniMyAkalikA kiMvA jayA vijayAsanamanAzasvasiSyaNasayadavaprasAdavanAnA pyAmpAvidyAvavizvAsapAdazamAlA nikAyakSatato'tinavAvitane 24 avamAdazeSidhamA namAnAsAdavAbAdhaviAbAdhazmA khapativistApipAtA urudhanAtA'navatasAhAyya 15 cApakalakalazata kilA savindavAnaMdAyavidhyakanakavalasarinAmnaH pradhAnasarisaditAkAvitAsamudhiyAyAMnuvadazAbhayAdA ukitAva nirUpaNAdheyAzAtanAvapAtakApikAvita midhyAmAtA manasAdhIyAsaMghalahArakaravatAchapavAkamaviAmAdaziko caraNArikhacokaSAyAnimAndImadhyanazAukSamanimanazcaka nAvAtmana: maMcaspAzAtaritIhamapiratataHpaMcanti:sivAya gA mAniyurimitAvijayAtajoppApAdazAvaliH kalyAvi ra NAditAvivaraNAvijJAyadizAlAnA maanaayaaupdev|| patimimAmAsavamAnomudAlAkAyoparivaninAmanikhIka tivAtAnpadhI tiniharidavatAMviSadharIsAmrAdhakAmA tI tAMdivarasamanikamahApAsAdarAjAMgaNaM yAvajJAti jagahArAzivataH tIdhamivazAsana tAvastrAMvakasAdhudhammati jayasaMnayAlebanA nivadanamAlikAvijayatAMtAvApAdazacajAsayaMtidhavalAkatilAkavariyA maMtrIepazcAto vasatisvasaniHpaniyAnayAta'mitavitAnazAkazidAdAzivapamitAkRtazrI: tyatvAryazrIudayazlAdavasaMgha hitAyAMupadizamAlAyAdharmikAyAMviSanAratIyaSpaviSasaMrala sItAmAtyakAdaragaNanenavAyajhokasaMkhyA 128 zrIataMja kalyAmasvaraH zrIzrIzrIzrIzrIzrI 3 zrIanaMta sakarapAragama muramAgaravAdharmAyana 6pahezabhAmASMSIK. zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira - kobA ka. 11987 vijayadharmalakSmIjJAnamaMdira AgarA-903 patra-245 mAhi: aha~ namaH saMta : ityAcAryazrIudayaprabhadevasaMghaTTitAyAM upadezamAlAyA karNikAyAM vizeSavRttau tRtIyapariveSasaMpUrNaH / / sarvato ityekAkSaragaNanena graMthAgrazlokasaMkhyA 12168/18 zrI zubhaM bhavatu kalyANamastu / / muktisAgaravAcanAya / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhamatImamimana zrIpadeza rANA kAlyAnamA azI cidAnaMdAya kapalaccAminilastAyavA zrIgotama ummmalyAMgAMgrizava nmH| noDalavAtakala mAlakeli kAyaH phalaM niviDa bovIsa mili nApuMjAyAtavigatAmarAUla kA: / zadavaH sadaH zatamakhazvazvAmArogha kA kRzchaH pramatA 6 nAkramona kilAkavala kAlakrimapriya trapakamalAtivinA dizAzrayAyugA dinu vAmapAdAna viramA muma :priyAmatasavI saktamanasAsvAdana: / zAtita pratibiMvitamAtmAneApapatitAra ghaTAvAdyaM missadA jinamanaprAsAdamAMnA kASTaUMDatA traashaayte| gaNinaH makAnarUpapriyaH kiMvighasa va padavAsI mAdhyamadhityatI nagara nevAnivazyaghAvidhika ghaTanA pANAMziSTAcAra mue dezumiSTadevatAgama) kArA kii| sAyalA tIma vATAva vAtavikAlAtI yA hiyamena kAra tii|um samadAyAtaH 2darbharatra nikaraH siMha mAta kan2ama eema dhidyatiprakalitAnyadinAnivica vidAmate / milita yaza mizilpinaHvadhAnA mAMsa kala viviASTA: nibaMdhAyAvata 34pryojnvnaayaa| vidhAraNAya vAdivAkyAgAdhyama nidhI yAtAyAtamikaraNa maress lAkha ruviveya samAla miNA mAravA vA miya ruvAmanAnamakRtya nivargAdiUyA kinA kI mAmAdAya dAnavA yAvItarA pradhAna sAmAnyenayAgArAvayavAbAjazAlinaH kevalina mAdhyamAdaMDAdiSTamadAdhA cini kArapriyaza sADA para epa epa virANa sAmA sAdhuni pa6I rAghanA nAma pradeza 6 tirAmAsatya patitAmiti zrIupadeza rAsako kaa| syatikRtinAMmAnAraqhAnAgravIdyayaMtra nAkAmadhe visarvakAmadagavanirvamanAdArezvaditaH paJcAnnAnAvismitiHza vizva vismRtAtmabhiraghovAdiH uvAdikRSNAtAnAmanimama SaNA rigatA caitavA gaNaityAdipte 26 sevyAta sma sadasAyasmAdaraMyA ditnitH||20 yAspApadeze maTAtA pamita (novAlama ra UpAlimaghAdhipratAma sama jina tI saMvardhana zitakA kusto||11 zrI mAdhyamena surasA ythaa| sitAnAmaka vi SENDE 60 spiTala Reka evaraNa:sAdi tyAmadivAdA udya rAmatiHsiddhAM zikSa manika 11 saDa CUREU vizvAmitAmudayaznAkhyagamai karmikAaa yA vijaya [razipa ema209 viSAdenAmAlAghA trikachAvanAtA devene 1456 mAdApamAna sAdAyara/12 vAiDa kalazataH kila divAnaMda sASTAyA zAdeva / / 163 kitA isA kAya saMgha manA maMtraspA mAnAmAdevAgha ziSya tAmAkA vimohazikara stural parivAditA sUrinAmaparika divaHkavitAsamu nirupaNAya vinAsaMga kAmikAritAmA ma kRtamA varaNAM vivAkayA vimAnAne manA kina cA gAvAta phitA jhApApadezAva kalpAvikaraNAdito vi sisAmA mAratAsa DRE nAma lisarA kadhIvAtAnAtini gayAnAtigArAlagAvIzaHzAsanAna 205 suredhavalake nRpavAzvAramaMtrI za hot||ityaadaay udayalAvasa than tAvatA dezamA 6 varSakArtika dina dila an Allen 32 zAhikAyUvikAtmajAnAmrAyA tidina sAmrA vijJAvaka sAdhudhamaviyAmA zazaNvasati vasatarI rAgavazavakA karate vimAlikavi Qua ra prahitAyAMnepadezamAlAyA karmakAya vijJApano Tam lAyAkalikA svazeSatA yadi garamADhajAtIyatA idamAvali dikhA 28 Talangan pahezabhASA saAi. bhAMDArakara o.Ara.InsTITyUTa-pUnA patra- 243 prata naM. 1103 .saM. 177 khAhi : / / 0 / / zrI gurubhyo namaH / / / / ahaM / / cidAnaMdAya RSabhasvAmine bharatAya ca / zrIgautamasudharmmAbhyAM zrIgIrbhyAM gurave namaH / / : aMta ityAcAryazrI udayaprabhadevasaMghaTTitAyAM upadezamAlAyAH karNikAyAM vizeSavRttI tRtIyaH pariveSaH saMpUrNaH / / graMthAgraM 3714 / / etAvatA samaM (saM) pUrNA upadezamAlAyA karNikAkhyAvizeSavRttiriti / / Adito graMthAgra 12374 / / saMvat 1566 varSe kArttika vadi - 8 ravau dine zrImaddaNahillapure nagare moDhajJAtIyacAturveda paM0 mahAvalikhitaM ||shubhN bhavatu / / kalyANamastu / / / / zivamastu / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 ekvAnamonimAyakAyAgrahasranovanAtakalpavRkSaNAyaphalanividyAvAsamayamunAbasyAla matitatitApasUnApAyAsurAsuramarAdhiyasaMpAdApi zrIkazikAyama:vAtamurabaSavAmAropAtamyAdhamatAghIpatinAmAvazivasmAna kilakevaravAlAkalikAmA piyApakramAmuSasAtithitAtIta laSAsadizAmAyAyugAdisAnandaniyaspaka vyavasakapAdAnatA neThAra kadhamatyadhAvasumatAmasmitrale karvatAvalokAro nigovaramatIjamuvanuSagasatomamasitAvatArAkAmImAtaMbatevinipAyusaMdhAravAmAtAnidhiyamamizriyadAtmanAyAdhi yAmatItavRtAsAlAlAsaMvaraNavapuraNakAraniyaMcavAbosAnidhecatekavikalonAsanAsa nayAkijAkasanamamanasatasyaiva hetIkArAvaLaNakamalematIsakvasAdhAhIyakhaNe jAyAdhijaya sanaspApAttAdhAtitaparatibiMbitamAtmAnAyatrayavAtitAratAsa dhasthAsutaNya yAviSANasAmAnyanISAzA(ghaMTAnAthamidaMsadAnana matApAsATmAsa'vI jenolaamRtkNddtaatmaahaamaatmtaaNsheshve| nAzunAmupadezapatizamosavAtarakSAyAmAsArakhadharmasa gaNinAsabAtamyAgriyAnveiSasphurasaritranikasasidhimAdhA tAtAnetAmitinasaMkhutimayImAtatAkarNikAntiImatrasuvArI kA ydvaaddiimaammdhiytkaaytmmkrmnnipkkaarndipmdhikRti| svani pazazilalitAyaivaitAnikaciravidAsatamilitamavilaMbAnInaviztha yAvidhAnavakapamADasateyazAMsilpiAle devatapaNikSA nApakSanAziSTAnAMsakaviziSzAtAzaprakRtiritiziSyAnAMziSTAcAramupadezurmiSThAdavatAnapaskarodhanibaMdhAyalAvasyanitimisaMbaMdhaSayoja namUnAyAvaraNAyacAdivAvagAAvadhamasidhIyateuaramikaraNajiNavAradaradariMdavi tikhoyaguru jvarasamAlamiNAmAbohAmivAsaNAma jJAnamatyAjinavAraMvArAgAdijayAzinAkSANAmAhArabahAzvAyaNasvAnAkhavA rAmAsyAsanayaMtrasArvajJa tayAvarAHpakSanA sAmAnyanama gAyAyAvApAna zAlinAkelinsamadhyama vAhilatApamahAdhAtihAvirAtiyarAmAyasaMyanatayAAdhamayarama kirAstA tabAevavAdiSdAphArasyataMgya tAreNagavadatidhAnatadaMtatAinasTa vItarAgAnimaHsAmAnyakelinAminadharAvasmRtAsatiteSAMvizeSaNa ziSyasaspacalakSaNakSaNAvaNamAdityakmiditavyAlayalakavitarkakakarAmiti siddhAMtAvAMtara zrIdhamalphidayekati zrInapaTerAmA pravilaMsaDabbodAgAvayaviAtAsamatAmudayaMpattAgaNahatiyAkalikAmakiMvAM jayA vijayAsanasanAdhArasyasi / kaamkaarynnaasNymudyghtdevnaamaa| yogyAviroSavipAsughaderAmAlAhatikamAyavanAtAtinavA vitenApraSa zvaramAdaroSaghamAnimAnAsAdevabodhAvabodhazmAkhapatizivastApipAtAgurunatosatasAhAyyAzya vakilakala zatAkilasUSidevAmadAyaviSyakanakaSatarinAnaghakanasazirukti kvitaamshissaayobudhdsho| yademahAlakjhe kitomUtranirUpaNA yeNyAmA tanAvapAlavatApikAviTAmidhyAsuAmazatamatra sAkSAyA saMpatahArakaevatImAekekenavimAnazikA caraNasvicAkaSAyAnimAna dIdhyAnacazAsakSamanimana kenacAtmanAmaMtraspAzezAtaritAhajapita leH ' yatisihayogAvAtiyuriTazitAvijayatejAvyApa dAbaligakanyA vivaraNAditovivaraNA dinA ya vijJAtmanAnAmnAyAupadezapadatirimAmAsavamAnom // holokArvoparivartinImatikhakhAdAtavItAnyA tinihItAdavAMzivaharIsAmrAchAkAmAcatAto divarasaptamikamavApAsAdarAjIgaraNIyAvasAtijagArAgavata-tArizAsanAtAvamAvUkasA dhamItIna yanasahayAle bunaatirvdnmaalikaavijyttaaNthaapaavaakhj||20 servdhaardhvlktaalkeriyaa| vAcArapatAtIvasAtocasazivirSamAnayaneM mitevitenelo ke zivodadhizivipamitAtAyAta tyAcAryatrImadayaSatAdavasaMghahatAAupadezamAlA kAlakA viziSahalautAyaSyaviSAsaMghamI zrIrakhAkalyANa saMvA zvazrAvaNamuhivasvAmIrAjamayadezIpanaMdirakhAsmasAkasparamUlakAvirA pavatAdoNasomamIlAryAmuvIlavadhAnAnusagijAbAIzrIbAIyAmutradoSakArajIkenedaMthustakA mukhyAdhIlirakApitamAtapAgacchAdhirAjalahArakAsulahAraka zrIravijayadevarIvaravijayarAjya sikalatAvikapaDAmamistio sarpamitazrIpazcIkalyAgabAlamaNizidhyAyamita ziromaNipamitI zrIzrIdayAUbAlamalitachiyAgaNilaktibAlanyavarapathyAvAcanAyacaMdanavidhyamAnaciraMtIyA vAlikhakapAThakayA zunilavaDA kalpA mkh|| zrIraskA 64hezamAsMISED. bhAMDArakara o.Ara. InsTITyUTa pUnA patra-241 prata naM.80,.saM. 1781 mAhiH ||d0 / / namo jitAyakAya / / saMta : ityAcAryazrIudayaprabhadevasaMghaTTitAyAM upadezamAlAyAM karNikAyAM vizeSavRttau tRtIyaSpariveSaH saMpUrNeH / / zrIrastu / / kalyANamastu / / / / saMvat 1681 varSe zrAvaNa sudi 6 hastArke / saurASTrajanapade / dvIpabaMdiravAstavya / suzrAvakA paramabhakta / vairAgyavaMta / do0 somasI / bhAryA suzIlavatI / dharmAnurAgiNIbAI zrIbAI / tayoH suputra do0 sUrajIkenedaM pustakaM / supuNyArthaM / likhApitaM tapAgacchAdhirAjabhaTTAraka prabhubhaTTAraka zrI zrIvijayadevasUrIzvaravijayarAjye / sakalatArkikacUDAmaNipaMDitottaMsa paMDita zrI 5 zrIkalyANakuzalagaNiziSya paMDitaziromaNipaMDita zrI 3 zrIdayAkuzalagaNitacchiSyagaNibhaktikuzalasya svapuNyapuSTye vAcanAya pradattaM / vAcyamAnaM ciraM jIyAt / / lekhakapAThakayoH / / zubhaM bhavatu kalyANamastu ||shriirstu|| ch|| ch|| shriiH||
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 grAmamAyAtAI nAnADDana klpkH| mayaH phalaM niviDAvAsamA lima sinH| yatima, na jAya trijaga nAgarirAjAlA vAsavaH zatamavapramukhAmArAmatIta kimAna kilAko kimo piDA ! kamAmalA ciMtA phala dAsa dizA gAdizcAnmaniyasya kasya tara vaasaavpaadaantaa| viSamanyavAvasumatI masminale kurvanavAlAko kathAro // nAgAcaM tramamI rama aMga gho sitArakamvA taM jAtanavinipAyala vATavI muktaavli| 'ziyama zizriyadAtmAnamaH priyaH yamAMta tasavIrI lAvaravararaNakA ra priyaMca svayAbAI sAdhu niSidyAta vijAlA se se bada sanyA kiMjalkaya sanaprasaktamanasastAsvAdAtA kArAvarA kamala satI lavasAyI parabrahmAjI yAMjiyAsanasya pratoH prAtila laH pratibiMbitamAtmAnaM yatra upa tilA rASTrasaMgha syAnavidyAgo sAmAnyanA vAdhanaM yaM yaM vAdyamidaM sadA ji prAsAdamA siSAM // jeno kATa tamAzrataH satAM joza vA nAsu pAda pati (sosa tyAta rAzA yAtArA ghAstAH khalu dharmadAsagalitAH sajJAnarUpathiyA ki vidardhanikaraH siddhrinnevaatiH| ne tAmitiTana [ratimayAmAtaca naH karNikAM mitravarNakAra padavI sImA zrama i yatA marakatamaNikAranaM hiraNyamadhita titittlitaanye| nividA sAta milittama khilaM svAnena nizvasyAnidhi 'sabaka ghaTanA hAlAtayazasicatrinidA zikSAna pradhAnA ziSTAnAM sakala viziSTAmAtiritiziSyA ziSTama cArapAda miSTAdavatAnamaskArApani baMdhAyAkana mana saMbaMdhaprayAjana sUcanA yAvaraNAcA divAkara gAye yamadhiyAta. mij pAvizidadana riMda Dietilo ra ava esamA lamilAmA cAmiva paas| nA namaskRtya jinavariMDA rAgAdijayA jinA: dIpano. dAdA davArA yA svAna vartina vItarAgArata nAsatya sAniyA va rApradhAnAH mAnasA yArAnAyAdaza khAna zAligarala nahiMDA dilATamadA prAtidAyai virAjinadharAmezvaryasaMpanAI DA. rAma vinatI kA rAstA tathA // evaMdAdipadAnkApA saMgatimAnata de tIsa rAgAjinA: sAmAnyakara lAnA jina rAs tAsa vaMzANa miMDanAraMDA rcina zeDe rukhita lokayAdhipatirddhAtriMzadina: maTilira se raho bani lokAdhipatitirardhitA jatAnAta mAtra lokAya vilo vidyamAnA daravaktA dazA IprANigaNa sAdhAvA vA dina pratipAdana dAriNAmyAdaza kA nityanirapAyA gamAtizayA jinavara bAta jJAnAtizayaiMdranAraMDAnibAsa jAtizayAkhAlA kAya rucA ivanA vidhAyaitilagatAmUlAtizayacathapraliyAnAsura tara sarANA siddhininaH sadAzava tI tarussAvA rasavaJcAridhiNAmayyIH botA-zUnyamanA zrAyairaticirA asmi lAdhikavaca sthitiH| mAhAdAdAya cA ni sarvakAmadeva manA viditiH kSirizasa sima se isAya lo| sNghmitymsmNjitiichtH| InAma kinagAH vApasa tasyAjJayA vijayase paritA madaraseyamAdeva nirava vividha vAgI rAjAjJa kalikalmAraka timaricAlikA nikAla sara tanayAnayA zikAvAyakazyA vAyariyA kati mAtA sAkA syAddAzayikAnAmukhIc vina khIvAdAyAda dotiAkadIktiH kevala samasyaska sI nmiimaaNskH|| maradAnaMda sUriyasenAna khilaanuucaanaamtiH| vadhU pasarava (kaMkAyutama siddhAMtAya niSaDadAyAdhAjanma satyAdapUjya zrIharina isara ntaH saMjJaSTika nikAlAgo ticitaanyeH| prazuru zrIharisAhAya ta davija pUrayatika minAmAnAradhAnmanUnAkA jJAtA vishitiH| pra vAdikSaNAgmitimatIvidhI sAdarevA ditiH tApamitaMnipIyazrIvakha pAlasavizvazvazAjapA spenama sptaa| yahAM sitAmRtAH [nAsAyAgyA niziSaviduSAyAda vistApayitA zuru tamudhiyAdhyade kie vanI // 1 // pAka kina vimAzi ritIdamapi striH niHsahAya gAghA niruki yaha timimA sevamAnAsa dAlI kAgo parivA prAsAda raajgo| yAvajJAtigasa~ga dazastrAsAravala ke nRpavIravAramaM 22 tyA zrImadaya prasAdasmarasaMhitAya sakisikA syAu pAdazamAlA vizeSa hariza zataka // 11 zrI mahi namunIzrarasya ziSya muda dAvadhimAna mAnAsAdiva vodhaviva mAlAdaniHghAghAna navA vitAnA vidhamA sAdA || 14 cA kAlakalsataH kilara divAmadAsyati Spakama tarinAma pUcha pttsiN||26 nirupAdhiyazitimA sthAna kAryikA vinighyAkhAmaDa kAraNa vika nimA nadIdhyAnadhanimana tAvijayAtA zAli vikaraNAditA vi kAhilA nIma simukhI kI tamItAtAI nirRvita ziva rIsAmA AekA Finant zizuHzAsanatA vijayastaM taddayAle binIca nivedanamAlikA vijaya tora pAtoyasa viSaharAvAta nA karake vizeSa vidytirviditaadduteH|| mAlavAzayAritIyaH parivaSa se pUrNaH // 4 // // sarva saMkhyA yevAyaM 2324 // upadezabhAsADI C. sthAna: mAna 22. Ara. nsTITyUTa pUnA patra - 174 prata naM. 378 Ahi: / / 50 / / namaH paramAtmane / / saMta : ityAcAryazrIudayaprabhadevasUrisaMghaTTitAyAM upadezamAlAvizeSavRttau tRtIyaH pariveSaH saMpUrNaH / sarvasaMkhyA graMthAgraM 12274 / saMpUrNAkarNikAkhyA upadezamAlAvizeSavRttiH / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ W karNikAvRttisamanvitA upadezamAlAyAH viSayAnukramaNikA viSayaH gAthAGkam | viSayaH gAthAGkam prathamaH pariveSaH // 26. durvahapratijJAnirvAhe DhaNDhaNaRSikathA // maGgalAdicatuSTayasUcanam // | 27. sarvaviSayapratibandhopadezaH // 2. prathamacaramatIrthaGkarastutiH // 28. Apatsvapi dRDhadharmatvaM vidheyam-tatra ca 3. teSAM caritradvAreNa tapaHkarmopadezaH // skandakAcAryaziSyA dRSTAntaH // 41-42 4. vIraprabhuvat kSamA kartavyA // 4 | 29. nirvizeSaM kSamA kartavyA // 5. prabhoH niSprakampatA // 530. duranucaratapazcaraNe viziSTakulasyA6. prathamagaNadharoddezena guruvacanazravaNadvAreNa kiJcitkaratvam-tatra harikezabalakathA // vinyopdeshH|| 6-7/31. saMsArijIvasya naTasadRzatve kulAbhimAnaH 7. gurugaurvm|| kutH?|| 45-47 8. gurusvarUpam // 32. sarvasyAnavasthitau vivekino mokSAGkAkSA 9. guruguNamArgaNAyAM hetuH|| | na tu dhanAdyabhilASa:-tatra vajrarSikathA // 48-49 10. mAnakaSAyajaye candanAryAdRSTAntena sAdhvInAM 33. parigrahasya sApAyatve nairgranthyameva zreyaskaram // 50-52 sAdhUn prati vinayopadezaH // 13-15 dvitIyaH privessH|| 11. dharme loke ca puruSaprAdhAnyakhyApane 34. abhyantaragranthakulAbhimAnatyAge saMvAhananRpa-aGgavIrakathA // 16-19 nandiSeNa( vasudeva )kathA // 53-54 12. dharmasyA''tmasAkSikatvaM na tu loka 35. kSamopadeze gajasukumAlakathA // 55-56 paGktimAtraphalatvam-tatra bharatacakrI 36. vinayopadeze cakravartisAdhuH // 57-58 prasannacandrazca dRSTAntau // 13. kevalaveSasyA'pramANatA manaHzuddhirakSaNe 37. guruvacanam anuSTheyam-guruvacanAnAdare doSadarzane sthUlabhadra-siMhaguphAvAsisAdhukathA // 59-61 upayogitA ca // 21-22 38. yuvatisaGgaprArthanAmAtre'pi doSaH // 14. jIva eva svahitakartA, bhAvAnusAreNa 62-64 39. AlocanApUrvaM nivarttanAd dossshuddhiH|| krmbndhH|| 23-24 40. guNeSu matsariNAM nirvivekatAdoSaH, 15. durjeyAhaGkArasya parihAropadezaH / / 25-27 tadviSaye pIThamahApITharSikathA // 66-68 16. stokahetunA bodhArhatve sanatkumAracakrikathA // 28 41. paraparivAde aihikAmuSmiko doSaH // 17. sarvabhAvAnAM sukhasya cAnityatvena 69-70 42. vidyamAnadoSagrahe'pi doSaH eva // 71 duHkharUpatvam // 29-30 43. AtmastutyAdidoSapaJcakaduSTatA // 18. durlabhabodhikatve brahmadatta-udAyinRpamArakadRSTAntaH // 31 44. parAvarNavAdino doSAdhikyAd adraSTavyatA // 19. tAdRzAm adhogatirUpavipAkaH // 45. te ca gurUdvegakArakAsteSAM gurukulavAsena 20. karmaNo durvacatve jA sA sA sA kathA // na ko'pi guNaH // 74-76 21. aparAdhakSAmaNAyAM mRgAvatIkathA / 46. suvihitAnAM gmbhiirtaavcnguptyaadigunnaaH|| 77-80 22. kaSAyajayo guNAya // 47. ajJAnatapaso'lpaphalatve saMyamA23. kaSAyANAmapAyakAritA // bhaavonmaargprkhyaapnm|| 24. kaSAyanigrahopAyabhUtaviSayaparityAge 48. bAlatapasvinAM tapaso'lpaphalatve jambUH prabhavazca dRSTAntau // tAmalitApasakathA // 25. paramaghoraprANipratibodhe dharmamAhAtmye cilAtIputrakathA 38| 72
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49. jinavacanavidhijJA yathAvasthitaparicchedAt prAkRtalokasya durvacanAdIni sahante // 50. mandabuddhInAmasundare'pi sundaratvabuddhau hetuH // 51. gRhiNAmapi vivekAduttarottaraphalAvAptau zAlibhadrakathA // 52. tasya zarIrazoSaNakaSTaprastAvAdavantIsukumAlakathA // 53. suvihitAnAM zarIre nirmamatvam, pravrajyAphalam, dharmArthaM dehatyAge metAryakathA // 54. maharSINAM samabhAvatvam // 55. guruvacanazraddhAnaM sukhAvahaM tatazca tadeva kAryam // dattakathA // 58. gurupratibandhadA sunakSatramaharSikathA // 59. bhavyasattvA devatAmiva guruM paryupAsatetatra kezi-pradezikathA // 60. guruNA ziSyaH samyaganuzAsanIyaH // 61. prANAtyaye'pyasatyaM na bhASitavyam tatra kAlikAcAryakathA // 62. vitathakathane bodhilAbhanAza:tatra marIcidRSTAntaH // " 36 73. avivekinaH kopenAbhuktabhogA durgatau patanti - bhojanaprArthakakupitadramakakathA // 84 74. pramAdatyAgopadezaH // 83 85-87 pramAdasya bahubhAvaH // 70. sadanuSThAne dRDhatAyAM candrAvataMsako rAjA // 71. yo vividhaparISahAn sahate tasyaiva dharmaH // 72. vratadA 56. suziSyastutiH suvinItadurvinItayorguNadoSAH // 97-98 57. kAraNAdapavAdaseviguruparibhavadoSe 88 89-91 92 63. alpasaMsAriNaH prANasaGkaTe'pi vrate dRDhatA // 64. AtmahitAcarantaM prati anumodanA'pi bahuphalAtatra baladeva- rathakAraka- mRgakathA // 65. asadviSayakaSTAnuSThAnamapi alpaphalam - tatra pUraNazreSThikathA || 66. sarvajJazAsane yatanApUrvam apavAda sevyapyArAdhakaH- tatra saGgamasthavirakathA // 67. niSkAraNanityavAse doSAH // 68. gRhasthayuvatisambandhajyotiSanimittAdiduranuSThAnairdoSAH, tatra vArattarSikathA // 69. guNebhyaH pracyAvane stokasyApi 93-96 | 79. svajanasnehatyAgopadezaH tatra skandakumAramaharSikathA // 80. mAtApitAdisvajanAnAmiha anarthahetutvam // 99 89. tatra mAtRdvAre culanIkathA // 100 82. tatra pitRdvAre kanakaketukathA // 83. tatra bhrAtRdvAre bharatacakrikathA // 101-103 | 84. tatra bhAryAdvAre sUryakAntAkathA // 104 85. tatra putradvAre koNikakathA // 86. tatra suhRddvAre cANakyakathA // 105 87. nijakasnehadvAre parazurAma-subhUmakathA // 88. IdRze avyavasthite snehe munivRSabhA 108 75. pramAdeSu durantau rAgadveSau prathamaM jeyau tayordoSA durantatA ca // 76. rAgadveSayorvikRtIbhUtayormAnakrodhayoH svarUpavipAkAdi // 77. kSamopadezaH- tatra dRDhaprahArikathA, sahasramallakathA // 78. krodhAvasare avivekinaH- zvAnavRttiH vivekinazca siMhavRttiH // 109 110 111-112 | 113 - 116 sAgaracandrakathA- kAmadevakathA / / 120-121 122 123 124-129 106 nityamanizrayA viharanti, tatrAryamahAgirikathA // 107 89. vratinAM nirlobhatAyAM jambUsvAmikathA // 90. guruniyantritagacche sthAtavyam-tatra meghakumArakathA // 91. gurukulavAsasya duSkaratA tattyAge ca doSabahutvam // 92. saMvignAnAM sarvApAyaparihArasAmarthyadvAreNa strItyAgopadezaH // 93. sarvaviSayANAmapAyahetutvam-tatra satyakikathA // 94. sAdhUpAstiparasya guNAnAmavirbhAvaH, tatra vinaye dazAhI zrIkRSNa ) kathA // 117 95. vinayasya phalam, vinayenArAdhyajanopakAre caNDarudraziSyakathA // 119 | 96. suziSyAH janmAntare'pi guroH pakSapAtina eva tatra aGgAramardakagurukathA // 118 130-135 136-138 139-141 142-143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155-161 162-163 164 165 166-167 168-169
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 97. laghukarmakAH stokena budhyante-tatra 122. guNavatAM zrAvakANAM nirvANapuSpacUlAkathA // 170 vimAnasaukhyAni na durlabhAni // 246 muniH paryantakAle'pi avikalatapasaMyamAnu- | 123. zithilAcAre gurvAdau vidhiH, SThAnakArI-tatra annikAsutakathA // 171 tatra zailaka-panthakakathA // 247 bhogaparityAge karmalAghavaM pramANaM na tu 124. zrutanidherapi zItalatvaM nAsambhAvyam, sukhaduHkhe // 172-173 tatra nandiSerSikathA // 248 100. laghukarmaNAM deho'pi sutyajaH, | 125. karmazaktisamarthanam-tadviSaye puNDarIkaaparAdhiSvapi kSamA // 174-176 kaNDarIkajJAtam // 249-252 pApaphalam // 177-178 | 126. saGkliSTatAyA nivarttanaM duSkaram // 253 tRtIyaH privessH|| 127. vizuddhipadasya durlabhatAyAM hetuH, tatra 102. marudevyAlambanena pramAdapoSakANAM zaziprabha-suraprabhakathA upanayazca // 254-259 nirAkaraNamapramAdopadezazca-tatra 128. jinavacanAkaraNe mhaadossH|| 260-261 pratyekabuddhakarakaNDvAdikathA // 179-181 | 129. durgatihetubhUtA ceSTA // 262-263 103. indriyagrAmadurjeyatve sukumAlikAkathA // 182 130. rAgAdinigrahe jJAnaprAdhAnyam , ataH 104. AtmadamanopadezaH, adAntAtmA jJAtadAtRpUjyatA-tatra zivapulindIyakathA, __ Atmano mahate'narthAya // 183-186 zreNika-zvapAkIyakathA // 264-266 105. anAtmanIna aihiksvaarthbhrNshH|| | 131. guruninuvAnAnAM doSaH, 106. dhRtidurbalA vivekinAM dayAspadam // 188 tatra bhAgavatakAzyapIyakathA // 267 107. icchAyA durantatvaM tRptezca durApatvam / | 132. paramopakAritvAd gurorduSpratikAratvam // 268-269 108. viSayasaukhyaM svapnopamam // 190 | 133. samyaktvamahimA // 270-271 109. saukhye AsthAM kurvatAM doSAH-tatra 134. mokSasAdhane ratnatrayaprAdhAnyam // 272 maGgusUrikathA // 135. pramAdena samyaktvamAlinyam, 110. AtmazikSaNam // 192-196 prmaadtyaagopdeshH|| 273-276 111. duHkhnirvedopdeshH|| 197-209 | 136. svargasaukhyavarNanam // 277-278 112. sarvagrahANAM prabhavaH kAmagrahaH, tasya 137. narakatiryaGmartyadevagatiSu svarUpaH, teSAM doSAH // 210-214 duHkhavarNanam // 279-287 113. prAptadharmANAM zaithilye'pAyaH // 215-216 | 138. saMsAriNAM dAsatulyatvam // 114. uttamAnAM guNaH // 139. dharmajJAnamevAbhilipsUnAM lkssnnm|| 289-290 115. muktihetavaH // 218-219 | 140. viziSTasaMhananAbhAve dhRtibuddhisattveno116. ArambhavatAM mahAnanarthaH // 220-221 dhamanIyaM na tu pramAdanIyam // 291-293 117. utsUtrAcAravatAM saMsargo'pi na kAryaH, 141. prekSAvatA yatanayA pravartanIyama, tasya doSAdi, tatra girizuka yatanAyAH svarUpam // 294-295 puSpazukakathA // 222-227 142. tatra IryAdisamitidvAre tatsvarUpam // 296-300 118. kAraNe zithilasAdhuvandanA // 228 143. kaSAyadvAre krodhAdi119. zithilasAdhostannivAraNam, suvihitAn pryaaysvruupdossaaH|| 301-315 vandayato doSAH // 229 144. hAsyAdisvarUpam // 316-321 120. gRhidhrmaacaarvidhiH|| 230-242 145. karmaNo balavattvam // 322 121. zrAvakaguNAH // 243-245 | 146. gauravadvAre RddhayAdiliGgasvarUpam // 323-324 288 217
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 445 147. indriyadvAre tadanigrahe doSAH, | 171. jJAnArthinAM gururArAdhanIyaH, tajjayopAyazca // 325-329 anyathA doSaH // 419-420 148. madadvAre jAtyAdimadadoSAH-tatra 172. kriyAvikalasya jJAnino na mokSaphalam // 421 jAtimadadoSe metAryakathA // 330-333 | 173. kriyAvikalatve gauravapratibaddhatvaM hetuH // 422 149. brahmacaryaguptidvAre tatsvarUpam // 334-337 | 174. jJAnakriyayorjJAnasya praadhaanym|| 423 150. svAdhyAyadvAre tatkaraNe guNAH 175. jJAnadarzanacAritrANAM sAdhakatve akaraNe ca dossaaH|| 338-340 prsprsaapeksstvm|| 424-428 151. vinayadvAre tatprAdhAnyaM guNAzca // 341-342| 176. jIvadayApradhAno dharmaH // 429-430 152. tapodvAre tatkaraNavidhiH svarUpaM ca // 343 177. sarvavirativirAdhanayA bodhinAzaH // 431-432 153. zaktidvAre saMyamayatanAyAM 178. hatabodherbhavabhramaNam, ihaloke ca shktygopnopdeshH|| 344-345 svaparApakAritvam // 433-434 154. kAraNe cikitsAyAM na doSaH // | 179. SaTkAyaripUNAmasaMyatAnAmasaMyamaH 155. saMvignavihAriNAM vaiyAvRttyaM sarvAdareNa asAdhutA ca // 435-436 kartavyam // 347 180. susAdhuguNAH, bahudoSANAM kAyakleze'pi 156. liGgamAtrAvazeSANAmapyucitaM kartavyam , na krmkssygunnH|| 437-438 anyathA pravacanamAlinyam // 348] 181. maraNajIvitayoH prazasyAprazasyatvena 157. liGgamAtrAvazeSANAM liGgadoSaguNAdi, caturbhaGgI, tatra-darduradevakathA // 439-444 teSAM susAdhuhIlanayA doSaH // 349-350 182. suviditamokSAdhvAnAnAM prANatyAge'pi 158. susAdhoH avasannAn prati aucityaM parapIDAvarjanam-tatra sulasakathA // yatanA ca // 351-353 183. avivekavilasitam // 446-447 159. pArzvasthAdisvarUpaM lakSaNAni ca // 354-382| 184. arhanto hitopadezadAtAraH, na te balAt 160. kAraNe apavAdasevane na doSaH // 383-384 kArayanti nivArayanti vA // 448-449 161. kUTacaritasya ceSTA, tasyA'pAyaH, 185. updeshsaamrthym|| 450-452 tatra kapaTakSapakakathA // 385-386 186. hitakaraNopadezaH, hitAhitakAriNo 162. karmavazAt pArzvasthAdayo'nekaprakArAH // 387 gurulAghavam // 453-455 163. saMyamArAdhakAnAM lakSaNam // 388 187. guNinaH pUjyatvam, guNahInasya doSAH, 164. suvihitasAdhUnAmekatrAvasthAne'pi na doSaH, guNinAM tadabhAva eva // 456-458 teSAM svarUpam // 389-391 | 188. sanmArgaskhalane vacanIyatA, 165. pravacane na sarvathA'nujJA na ca sarvathA niSedhaH // 392 tatra jamAlikathA // 459 166. shuddhdhrmsvruupm|| 393-394 | 189. kliSTapariNAmasya satataM karmabandhaH, tasya 167. kutrApi pravarttane AyavyayatulanAyAH ca sukhabhrAntyA arativinodanameva // 460-461 viSayabhUtaM gItArthAdipuruSavastu // 395] 190. mohopahatAH ArambhaniratAH, 168. cAritrAticAre abhydaanopdeshH|| 462-463 muulottrgunnruupvissyvibhaagH|| 396-397 | 191. jagati azakta eva vyasanaM prApnoti // 464 169. aticAre hetubhUtamajJAnam // 398 | 192. durlabhaM taratamayogaM prApya udyama eva kAryaH, 170. agItArthasya gacchapravarttane mahAdoSaH, anyathA zocanIyAvasthA // 465-468 utsargApavAdanirNaye dravyAdivicAraNA, 193. AkasmikamaraNakAraNAni // 469 tatrA'gItArthasya vaikalyaM tasya 194. sucaritAnuSThAturnazokaH // 470 tapojJAnAderasundaratvam // 399-418/
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 476 195. anyathAvAdi-anyathAkAriNAM svarUpam, | 212. AjJAmahattvam, tadbhaGge'nantatatra mA sAhasapakSikathA // 471-472 sNsaaritaadidossaaH|| 505-508 196. yathoktakAriNAM caritaM na | 213. saMyamamanapekSya tapaHkAriNo mahAmUDhatA, naTapaThitAnukAri // 473-474 tasya naubodropamA // 509 197. suvihitAcaraNArthamupAyaH // 475 | 214. pArzvasthajanaviSaye mAdhyasthyameva zreyaH // 510 198. Adararahitatve kAraNAni // | 215. duHsthitAnAM hitopadezaH // 511 199. prmaaddossaaH|| 477-478 | 216. cAritranAze jJAnadarzanabhAvAbhAvasya 200. ciradIkSitatvamapramANam, apramAditA nizcayavyavahAramatena vicAraNA // 512 sAdhyaM niraticAratvameva pramANam // 479| 217. saMvignapAkSikamArgasyApi kAryasAdhakatvam, 201. upadiSTamapi yo na pratipadyate tasya tasya lakSaNam , nigamanam , duzcikitsyatvam // 481-482 zeSANAM mithyaadRssttitvm|| 513-520 202. laghukarmaNaH prati upadezopaniSadam // 483 | 218. samyagjJAnAdivikalena liGgamAtreNa 203. kAyAdiguptisvarUpam-tatra kAyaguptau na kiJcit trANam // kUrmakathA // 484-486 | 219. yo liGgatyAgaM nAdriyate taM prati kathanam // 522 204. gurukarmaNo viparItacAritA / / 487-488|220. tAn prati kRtyam, tasya duSkaratvaM 205. pramAdino dushcikitsytvm|| 489-490 mokSAGgatA c|| 523-528 206. dvAveva panthAnau suzramaNaH suzrAvakazca // 491/221. upadezamAlAyA anadhikAriNaH // 529-533 207. dravyabhAvArcanA svarUpam, nirarcanasya 222. upadezamAlAM zrutvA'pi dharme yasya doSAH, tayorantaram // 492-494 nodyamaH so'nantasaMsArI // 534-535 208. bhAvArcanaprAdhAnyaM jJAtvA 223. asyAdhyayanaphalam // 536 tatrApramAdopadezaH // 495-499 224. sUtrakArasya svAbhidhAnam // 209. upadezasarvasvam // 500 225. jinavacanakalpavRkSasya stavanA // 538 210. bhagnavratapariNAmasya suzrAvakatvaM varam, 226. granthAdhyayanAdhikAriNaH // 539 tadakaraNe doSaH // 501-502 | 227. granthopasaMhAraH zrotRRNAmAzI:, 211. ubhayabhraSTasya mithyAtvasaMbhAvanA // 503-504 gAthAmAnam, granthAzIH, kssaamnnaa|| 540-544 pariziSTam [1] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // 483-490 pariziSTam [2] upadezamAlAkarNikAvRttau uddharaNAnAmakArAdyanukramaH // 491-493 pariziSTam [3] upadezamAlAkarNikAvRttau katipayasUktinAmakArAdyanukramaH // 494-495 pariziSTam [4] upadezamAlAkarNikAvRttau kathAnakAnAmanukramaH // 496-498 pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 499-518 pariziSTam [6] upadezamAlATIkAdisAhityasUcI // 519-520 537
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddharaNasaGketasUciH // ayogavyava. A. ni. A.vi. upa.mA. o.ni. o.ni.bhA. da.vai. da.vai.cU. daM.pa. ayogavyavacchedikA Avazyakaniyukti AlocanAvidhAna upadezamAlA oghaniyukti oghaniyuktibhASya dazavaikAlikasUtra dazavaikAlikacUrNI daMsaNasuddhipayaraNa[ darzanazuddhiprakaraNa] nizIthabhASya paJcavastuka ni.bhA. pa.va. paJca.va. paJcA. pi.ni. pi.vi. pra.ra. pra.sA. bR.ka. ya.sa. saM.pra. si.he.za. sthA . paJcAzaka piNDaniyukti piNDavizuddhi prazamarati pravacanasAroddhAra bRhatkalpabhASya yatilakSaNasamuccaya saMbodhaprakaraNa siddhahemazabdAnuzAsana sthAnAGgasUtra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNikAsamanvitA upadezamAlA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hrIM aha~ namaH // __aiM namaH // dharaNendra-padmAvatIparipUjita-sarvavAJchita mokSaphalapradAyaka-zrIzaGkezvarapArzvanAthAya namaH // zrImad-Atma-kamala-vIra-dAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH // AcAryavaryazrIudayaprabhasUriviracitakarNikAnAmakavizeSavRttisamanvitA caramatIrthAdhirAjazrImahAvIraprabhuhastadIkSitazrIdharmadAsagaNiviracitA // upadezamAlA // OM namaH paramabrahmaNe // cidAnandAya RSabhasvAmine bharatAya ca / zrIgautamasudharmAbhyAM zrIgI gurave namaH // arhastanotu bhuvanAdbhutakalpavRkSaH, zreyaHphalaM nibiDabodhasumaprasUtam / yasyAM'hripIThamabhitaH patitapresUnapuJjAyate trijagatAmapi rAjalakSmIH // 1 // [vasantatilakAvRttam] devaH sa vaH zatamakhapramukhAmaraugha-kluptaprathaH prathamatIrthapatiH punAtu / muktikramo na kila kevala eva loke, bhuktikramo'pi yadupakramameva bhAti // 2 // [vasantatilakAvRttam] 10 cintAtItaphalapradaH sa dizatu zreyo yugAdiprabhu-bhaiMjurjanmani yasya kalpataravaH sarve'pyupAdAnatAm / netthNcetkthmnythaavsumtiimsminnlkti,trailokyaikguraungocrmmiijgmurjgcckssussaam||3||[shaa0] tuGgebhabhImamasitIvratareNa karmavAtaM vratena vinipAdya bhavATavISu / muktAvalizriyamazizriyadAtmanA yaH, zreyaHzriyAmatanutAM tanutAM sa vIraH ||4||[vsnttilkaavRttm ] lIlAsaJcaraNaM ca nUpuraraNatkArazriyaM ca svayaM, boddha sAdhu niSevyate kavikulottaMsena haMsena yaa| 15 kiJjalkagrasanaprasaktamanasastasyaiva hetoH kare, kurvANA kamalaM satAM bhavatu sA brAhmI prbrhmnne||5||[shaa0] jIyAd vijayasenasya prabhoH prAtibhadarpaNaH / pratibimbitamAtmAnaM yatra pazyati bhAratI // 6 // 1. mUlama0 K, L, C / 2. prasUnaprAyAH surAsuranarAdhipasampado'pi L, K | 3. klRptaH pratha: / / 4. 0meSa K, L, KH, BI 5. 0mazriya H, KH | 6. 0dAtmano KH | 7. khagakulotaMsena H, B, KHI Ti. * ayaM zloka: KH, B, A pratiSu / 1. vistAritakIrtiH / 2. muktAnAm siddhAnAM yA AvaliH tasyAM zrI: tAm / 3. pratibhA aN svArthe, prAtibha eva darpaNaH / -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 1] saGghasyAdbhutapuNyapaNyavipaNau sAmAnyanIvIparA, ghaNTAvAdyamidaM sadA jinamataprAsAdamAseduSAm / jainoktAmRtakuNDataH zrutamaho zrotaH satAM zaizave, jJIpsUnAmupadezapaddhatirasau satprAtarAzAyate // 7 // [ zA0 ] gAthAstA: khalu dharmadAsagaNinaH saJjAtarUpazriyaH, kiM caiSa sphuradartharatnanikaraH siddharSiNaivApitaH / tenaitAmitivRttasaMskRtamayImAtanvataH karNikAM, vRttiM me'tra suvarNakArapadavIsImA zramazcintyatAm // 8 // yataHmarakatamaNirmuktAratnaM hiraNyamadhidyutiprakRtilalitAnyevaitAni kvacit kvacidAsate / militamakhilaM sthAne sthAne nivezya yathAvidhistabakaghaTanAdujjRmbhante yazAMsi tu zilpinaH // 9 // [ hariNI0 ] tatreSTadaivatapraNidhAnapradhAnA ziSTAnAM sakalaviziSTAbhISTArthapravRttiriti / ziSyANAM ziSTAcAramupadeSTumiSTadevatAnamaskAropanibandhAya prekSAvatpravRttinimittaM sambandhaprayojanasUcanAyAbhidheyAvadhAraNAya cAdivAkyagAtheyamabhidhIyate 10 4 namiUNa jiNavariMde iMdanariMda'ccie tiloyagurU / uvaesamAlamiNamo vocchAmi gurUvaeseNaM // 1 // natvA namaskRtya jinavarendrAn rAgAdijayAt jinA:- kSINamohAkhyadvAdazaguNasthAnavarttinazchadmasthavItarAgA stebhyaH samutpannasArvajJyatayA varAH - pradhAnAH, sAmAnyena sayogAkhyatrayodazaguNasthAnazAlinaH kevalinastanmadhye mahendrAdikRtASTamahAprAtihAryavirAjitaparamaizvaryyasaMpannatayA indrAH prathamaparameSThinastIrthakarAstAn tathA / evaM ca 15 arhadAdipadAnyupekSya bhaMGgyantareNa bhagavadabhidhAnena tadantargatAzchadmasthavItarAgA jinA: sAmAnyakevalino jinavarAzca smRtA bhavanti / teSAM vizeSaNam indranarendrArcitAn indrairUrdhvAdhovyavasthitalokadvayAdhipatibhirdvAtriMzadbhizcatuHSaSTibhirasaGkhyairvA narendraizca bhUlokAdhipatibhiracitAn pUjitAn / tathA trailokyagurUn trailokyasya - tribhuvanodarava padezArhaprANigaNasya, gurUn - yathAvajjIvAditattvapratipAdanadvAreNa dharmopadezakAnityarthaH / atra ca jinatvAdapAyApagamAtizayo jinavaratvAt jJAnAtizaya indranarendrAccitatvAt pUjAtizayastrailokyagurutvAd vacanAtizaya iti 20 bhagavato mUlAtizayacatuSTayapraNidhAnAnuvAdaparo'yaM namaskAropanibandha iti tAtparyam / upadezamAlAM hitArthAbhidhAyakavAkyaparamparAM iNamo tti idaM prakaraNamiti vizeSyasya gamyamAnatvAt / vakSye abhidhAsye gurUpadezena iti gurupAratantryeNa na svecchAsamudbhUtavikalpakalpanAmAtreNa / etena yathAcchandairnihnavAdibhirmithyAdRSTibhiH kalpitopadezAbhAsAnAmanupAdeyatopadezo'pi kRto bhavati / atra ca vivakSitopadezayogyahitArthAnAmabhidheyatvaM 1. 0 nIvIdhanaM / H, B / 2. zaizavAt H, B / 3. satprAtirA0 H / 4. gaNinA L, K, KH / 5. saMskRti0 K, L, KH / 6. suvarNavarNa H / 7. zriyaM KH | 8. zalpinaH L, KH / 9. sUcanArthAbhi0 B / 10. bhaGgIbhareNa B / 11. bhagavadabhidhAne H, B / 12. 0nuvAdaparo jinanamaskAra0 H, 0nuvAdaparo'yaM jinanamaskAra0 B / 13. vizeSasya0 L, KH | 14. gamyatvAt0 L, H, KH, B, L / Ti. 1. yathA 0 vipaNau mUladhanaM 0 prAsAde ghaNTA0 0 kuNDataH zrotaH, zaizave ca prAtarAzaM prAtarbhojanaM prArambhikaM AvazyakaM tathA cAsau upadezapaddhatiH ityarthaH / 2. itivRttaM kathA, tadapekSayA saMskRtamayI kaNikA tAm, kathApekSayA prAkRtamayI vRttistu vidyata eva iti tAtparyam / 3. adhikA atizAyinI vA dyutireva prakRtiH svabhAvastena hetunA lalitAni marakatamaNimuktAratnahiraNyAni pakSe arthAH zobhAM prAptAni kvacit kvacid jagati pakSe AgamagrantheSu Asate ityanvayaH kAryaH, zeSaM sugamam / 4. dRzyatAM samavAyAGgasya (32) dvAtriMzattamaM sUtram /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA 2-3] sAkSAduktam / eSAM cAbhidhAyakena vacanarUpApannenAnena prakaraNena saha vAcyavAcakabhAvalakSaNaH sambandhaH sphuTa eva / guruparvakramalakSaNastu sambandho gurUpadezeneti padenAbhihitaH / prayojanaM tvanantaraM hitArthopadezAnAmupakArarUpatayA kartuH sattvopakAraH zrotRRNAM ca tatparijJAnaM; paramparaM tUbhayeSAmapi zivAdhigama eveti gAthArthaH / iyaM ca gAthA mUlavRttikRtA na vyAkhyAteti prakSepaH sambhAvyate paramatyantamuciteti vyAkhyAtA // 1 // atha hitArthAnAM svayamAsevanapUrvamasyAmavasapiNyAM prathamopadeSTuH zrIRSabhasvAmino vartamAnatIrthAdhi- 5 patyena pratyAsannopakAriNo bhagavato vardhamAnasvAminazca sAmAnyena kRto'pi vizeSataH praNAmaH kartumupadeSTuM ca samucitaH sa ca 'ratirdevAdiviSayA' iti vacanAd ratyAkhyo bhAvaH / asya ca sthAyibhAvatayA 'rasAdeH svazabdoktiH kvacit saMcArivarjaM doSa' iti vacanAnnamaskaromi namAmItyAdi svazabdairevAbhidhAne sambhAvyamAnadoSA''zaGkAparihArAyAsAdhAraNaguNotkIrtanena prathama-pazcimatIrthakarayoH stutyA''kSiptaM namaskAraM vyAcakAra sUtrakAra: - . jagacUDAmaNibhUo usabho vIro tiloyasiritilao / . ego logAicco ego cakkhU tihuyaNassa // 2 // jagatazcaturdazarajjvAtmakalokasya cUDAyAM siddhikSetralakSaNAyAM maNibhUto ratnopama RSabho yugAdijinaH / tathA vIraH punaHzabdasya luptanirdiSTatvAt / trilokazriyastribhuvanalakSyAstilako vizeSakaH / tatrAnayorekaH prathamo yugAdau prabhAta iva lokasya mohanidrAnirAsena vivekaprabodhahetutayA padArthodyotakatvena caa''dityH| tathA eko'nyaH 15 punarvIrazcakSurlocanaM tribhuvanasya tAtsthyAt prANigaNasya cakSurbhUtaH pravacanArthAbhidhAyakatvAditi / atra cUDAmaNyA''dityarUpaRSabharUpakadvayApekSayA krameNa tilakacakSurUpavIrarUpakadvayasya pratyAsannasya sAbhiprAyamabhidhAnAt sAkSAd bhagavataH zAsane sthita eva vIrasya guNastutimimAM cakAra prakaraNakAra iti kAkvA gamyate // 2 // athaitAbhyAmeva svayamAsevanAdupadezAccAropitamahimnastapaHkarmaNa upadezamAhasaMvaccharamusabhajiNo chammAsA vaddhamANajiNacaMdo / 20 iya vihariA nirasaNA jaijja eovamANeNaM // 3 // saMvatsaram RSabhajinastathA SaNmAsAn varddhamAnajinacandro varddhamAnanAmA zrutAdijinanakSatreSu pradhAnatvena candra iva candraH, iti evaM pravacanaprasiddhaprakAreNa vihRtau parISahopasargasahanArthaM paryaTitau / nirazanau AsevitopavAsavratau iti bhagavatoH svarUpaM pratipAdya ziSyAyopadizati-'jaijja eovamANeNaM'ti yateta bhavAnetayoH RSabhavarddhamAnayorupamAnena prastAvAttapaHkarmaNIti zeSaH / atra ca yateteti sAbhiprAya, tato yadi 25 nAma bhagavantau caramadehatvAdyathAkathaJcit suniSTaGkitA'pratibaddhasiddhigamanAvapi evaM vihRtau tato'paraH sarvo'pi 1. eteSAM K, H | 2. tAtsthAt K, L, KH | 3. zrIRSabha0 PI Ti. 1. heyopAdeyAvRttikRtA zrIsiddharSigaNinA iyaM gAthA na vyAkhyAtA / sampA0 // 2. tilake.....vizeSakAH // [abhi. martyakANDa-653]
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] saMdigdhasiddhigamano mukterekAntikAtyantikakAraNe bhagavadukte tapasi yathAzakti sutarAmAdaraparo bhavenna puna - razakto'pi kuryAdeveti bhAvaH / yataH "so hu tavo kAyavvo jeNa maNo maMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiahANI jeNa ya jogA na hAyaMti" // 1 // [ paJcavastuka/gAthA 214] anena tapaH karmopadezasyA'zakyAnuSThAnatvaM parihRtaM bhavatItyakSarArthaH // 3 // bhAvArtho bhagavaccaritAbhyAmavaseyaH / tatra prathamataH pUrvabhavAkhyAnapUrvaM zrIRSabhanAthacaritaM yathA [ zrIRSabhajinacaritam // ] vizrANayatu vaH zreyaHzriyaM zrIRSabhaprabhuH / bhuktimuktipradaM yasya zAsanaM pApanAzanam // 1 // dattA zrIRSabho bhuktyA muktyA ca sa mahodayam / pravRttau ca nivRttau ca yenAdau praNavAyitam // 2 // asti pratyagvideheSu janmabhUmiriva zriyaH / kSitipratiSThitaM nAma puraM kSmAmukuTopamam // 3 // surAlayacayottuGgazRGgaraGgaddhvajavrajaiH / dattapatramivAbhAti yadamattrtyapuraM prati // 4 // AsIdAsImabhUmIzadAsIkaraNakautukI / prasannacandraH kSmAcandrastatra kSatraziromaNiH // 5 // kAlaH karAlo yasyAsInnistriMzaH saMharannarIn / etasmAd duHsaho jajJe pratApatapanaH punaH ||6|| pure tatrAbhavallakSmInivAsabhavanaM dhanaH / sArthavAho yazobhizca vaNigbhizca vigADhadig // 7 // calAcalApi no lakSmIryatkarAmbhojamatyajat / vAtAhatA patAkeva devAyatanaketanam // 8 // dRSTe nRNAmapUrvArthasundare yasya mandire / babhUva zaGke zaGketi kimidaM jagadantaram // 9 // kSIrAbdheriva ye tasya dadhire dAnapAtratAm / vAridA iva te jagmurjagato'pyupajIvyatAm // 10 // sa vasantapuraM gantuM vyavahArArthamanyadA / yAtrArthinaH samAhavAtuM vAdayAmAsa DiNDimam // 11 // yasya yatpUryate naiva sa tad yAcatu he janAH ! / ityudghoSaNayA pUrNavyomA somAkRtirdhanaH // 12 // 20 akSatAn zirasA bibhran maGgaladhvanipUrvakam / tasthau nivezitAvAsaH purIparisarA'vanau // 13 // yugmam // atrAntare samAyAtaM dharmmaghoSamunIzvaram / satkRtya kRtyavinnamraH kiM kRtyamiti so'vadat // 14 // dharmyaM vAcamathovAca vAcaMyamaziromaNiH / tvayA samaM sameSyAmo vasantapurapattanam // 15 // sArthavAhastathetyuktvA prAha sUpakRtaH prati / annAdyamISAM sampAdyaM yuSmAbhirnityamitya // 16 // 15 6 1. jaha se jogA0 L, H / 2. vizrANayatu vaH zreya: ...iti zloka L, K, KH AdarzeSu nAsti / 3. zrIRSabhaH prabhuH B | 4. 0 pradaM pApanAzanaM yasya zAsanam P / Ti. 1. chAyA : taddhi tapaH kartavyaM yena mano maGgulaM na cintayati / yena na indriyahAniH yena ca yogA na hIyante // 2. dattAM - 'dA' dhAtorAjJArthatR0 pu0 ekavacanarUpam / 3. bhuktyA iSTaphalasiddhyA / 4. kAlaH- yamaH, purANakathAsu tapanAt (sUryAt) yamo jajJe, atra tu nistriMzayamAnAt pratApatapano jajJa ityAzcaryam / 5. sarvAdigvyApI, ityarthaH /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] atrAntare ca kenApi sthAlaM sArthapateH puraH / rasAlaphalasaMbhArasambhRtaM prAbhRtIkRtam // 17 // atha sotkarSaharSAzrurdhanyammanyamanA dhanaH / dharmaghoSamuniM prAha sotsAhakarakorakaH // 18 // bhagavannanugRhNIta gRhNIta phalasaJcayam / dhanyo'smi kRtakRtyo'smi bhavatpAdAbjasevayA // 19 // mUrtimAniva dharmo'tha dharmaghoSamunirdhanam / bhASate sma mahAbhAga ! kalpanIyamidaM na naH // 20 // siddhamannaM jalaM prAsu phalaM nirbIjatAM gatam / bhavenmunInAM kalpyaM yanna kRtaM na ca kAritam // 21 // vacanaM sa munIzasya nizamya zamitaspRham / avocad vismayasmeranetranIlotpalo dhanaH // 22 // aho kaSTamaho dhairyamaho duSkarakAritA / ete vidadhate yattannAnye zrotumapIzate // 23 // atha pratasthe sArthena samaM sa rathamAsthitaH / uddaNDabhANDasaMbhAravAhibhirvAhanormibhiH // 24 // samaM zrIdharmaghoSo'pi munibhiH parivAritaH / vrajannatitarAM reje vikkairiva mahAgajaH // 25 // azvIyairaukSakairmAnuSyakai rathyAbhirauSTrakaiH / dhanazcacAla vaipulyaM vipulAyA vilopayan // 26 // dhane pracalite kampaM bheje vizvambharA bharAt / viparItamamuM sarvAH saritaH paritaH punaH // 27 // kekipatrAtapatreSa vahatsa jaladazriyam / dadhe taDillatAlakSmI sphurantI kuntasaMtatiH // 28 // dhanadRSTyA sudhAvRSTyA grISme'pi grastatApayA / ne sArthaH prArthayAmAsa dhArAgRhamahotsavam // 29 // sa yAvadaTavIM kAJcit kaizcit prApa prayANakaiH / mArga evAbhavat tAvat kAlo mudirameduraH // 30 // yathA yathA dharApIThe dhArA dhArAdharo'mucat / zarAnurasi pAnthAnAM manmatho'pi tathA tathA // 31 // vArAM dhArAbhirAzaGkya zaGke paGkeruhakSayam / antardadhe kila draSTumakSamaH padmabAndhavaH // 32 // sAcivyaM smarasAmrAjye kimasya mayi garjati / itIvAbhyunnati prApya payodaH pidadhe vidhum // 33 // khedavisphArasUtkArA durdinazyAmaladyutaH / pAnthAzcarantaH paGkAntarbhejire gUDhapAdatAm // 34 // pAnthAnAM gacchatAmagre prANadravyottamaNakaiH / nadyo gatiniSedhAjJArekhA iva kRtA ghanaiH // 35 // cApaM visphArya pAntheSu smarAjJAbhaGgakAriSu / vIrAH payomuco'muJcan dhArAnArAcadurdinam // 36 // durgAharvAhinIvAhai: pathibhiH paGkasaGkalaiH / dhArAsArairatisphAraiH kramo'pyajani yojanam // 37 // kaSTaM dRSTvAtha sArthasya tataH sArthapatirdhanaH / sausthyenAvAsitastasthau tatroccairaTavItaTe // 38 // sthite sArthapatau tatra janAnAM sArthavAsinAm / pAtheyAni truTanti sma kiyadbhirapi vAsaraiH // 39 / / atha sArthastapasvIva praviSTaH kaSTasaGkaTe / kandamUlaphalaprAyairvRttiM kartuM pracakrame // 40 // 15 1.0manyamAno H, mAnyamano KH / 2. 0pAdAbhisevayA P / 3. dharmo'tra B | 4. kaSTaM KH | 5. sa sArthaH prApayAmAsa: P / 6. muhirameduraH / / 7. dhArAM L, B, KH, HI 8. tale K, L, KH | 9. saGkaTam P / Ti. 1. viMzativarSIyaiH gajaiH / 2. varSAkAla Ti. A pArzve / 3. mudirameduraH-mudira: meghaH, tena meduraH vyApta ityarthaH / 4. gUDhapAdatAm-gUDhaH pAdo yasya sarpaH, tasya bhAva: gUDhapAdatA, tAm bhejire ityarthaH /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] sArthavAhastathA spaSTamAzliSTazcintayA tayA / IrSyayeva yathA tasmAnnidrayA vidrutaM drutam // 41 // yAminyAH pazcime yAme zuzrAvAtha zrutipriyam / asau parasparAlApaM mandurAyAmapAlayoH // 42 // tAvat paropakAritvamasya lokasya dRzyate / yAvad duHsamayachadmA nikaSo nikaSA na hi // 43 // yathA yathA punaH kAlaH karAlo'yaM vijRmbhate / tathA tathA'yaM naH svAmI pratipanne'tinizcalaH // 44 // 5 paritaH prasarantyetAH payodacayavIcayaH / pratipannArthavIrasya prabhorasya ca kIrttayaH // 45 // saMlApametayoH sarvaM zrutvA zrutavatAM varaH / citte saMcintayAmAsa sa cidrUpaziromaNiH // 46 // dhruvamAbhyAmupAlambhaM lambhito'smi stuticchalAt / yadIdRzi mayA kaSTasaMkaTe pAtito janaH // 47 // atha saMcintayan sArthe sArthezaH sa sukhAsukhe / sasmAra dharmaghoSasya munervimalamAnasaH // 48 // aprAsukIkRtaM dhanyAH payo'pi na pibanti ye / kathaM teSAM munIndrANAM prANayAtrA bhaviSyati // 49 // aho me mandabhAgyasya tathA nizcetanaM manaH / yathA kathApi sAdhUnAM nAkAri sahacAriNAm // 50 // atrAntare papAThoccairbahirmaGgalapAThakaH / udayAnugataM bhAnoH prAtaH suprAtamaGgalam // 51 // ruddho'pi meghaiH sArtheza ! bhavAniva vibhAvibhuH / amuJcannayamutsAhamupakArArthamudyayau // 52 // atha prAbhAtikaM kRtyaM vidhAya vidhivad dhanaH / mANibhadrAbhidhaM mitraM papraccha janavetsalaH // 53 // dharmaghoSaprabhuH kutra kathaM vA mitra ! varttate / yadaho subahoH kAlAdadya me smRtimAgataH // 54 // tenAtha kathite teSAmAzraye samupAgataH / gurUMzca tatpurastAcca sa hRSTo dRSTavAn munIn // 55 // kAyotsargasthitAn kAMzciditarAn dhyAnabandhurAn / svAdhyAyadhanyAnanyAMstu pratyupekSAparAn parAn // 56 // sa praNamya kramAdetAn dharmakarmasu karmaThAn / guroH purastAdAsInaH kRtAJjalirado'vadat // 57 // yugmam // samAyAtAH svasArthe'smin vacanairmama nirmmamAH / cakre mayA na cintA'pi santApi hRdayaM tataH // 58 // mahAmohasya mAhAtmyAt tadidaM skhalitaM mama / sarvaM kSantavyamavyagramatibhirmunipuGgavaiH // 59 // atho gururabhASiSTa kaSTametanmudhaiva te / sArthAdhIza ! kimasmAkaM na hitaM vihitaM tvayA // 60 // saMsAra iva durlaGghye kAntAre'sminmahAmate ! / bhavatA duSTakarmmabhyo dasyubhyo rakSitA vayam // 61 // munInAmannapAnAdi sarvamete yathocitam / sArthavAha ! prayacchanti sArthikAste nirantaram // 62 // dhano'pyUce guNamayaM manyante guNino jagat / vasudhA hi sudhAbhAnoH sudhAdhauteva bhAsate // 63 // tatkalpanIyamAhAramidAnIM ditsurasmyaham / munIn preSayatAvAsaM prati sadyaH pradya me // 64 // varttamAnena yogenetyukte bhagavatAtha saH / prAptaH svAvAsamAsannabodhiH zodhitamAnasaH // 65 // 10 15 20 8 1. 0dhIrasya H | 2. 0 vatsalaM K / 3. 0tato P / 3. 0 smAkamahitaM / 4. durlaGgho H durlaMghe B, A Ti. 1. duHsamaya eva chadma (nibhaM ) yasya sa / 2. kaSapaTa: 3. Asannam / 4. cidrUpaH - jJAnI / 5. yad IdRzi iti sandhivigrahaH ! / 6. prabhAtamaGgalam / 7. vibhA tejaH tasyAH vibhuH svAmI, sUryaH / 8. avyagramatibhiH = anAsaktamatibhiH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] guroratha samAdezAd gRhAyAtaM munidvayam / kalpyAntarasyAbhAvena se svabhAvena zuddhadhIH // 66 // zraddhayA grAhayAmAsa sapirutsapivAsanaH / saGkhyAtItaguNaM bodhibIjaM prApyeva nirvRtaH // 67 // yugmam // dharmalAbho'stviti spaSTamiSTamAzIrvaco munI / dattvA dhanAya namrAya jagmaturgurusannidhim // 68 // athAhrAyAparAhne'pi dhano'pUrNamanorathaH / gurupAdAntikaM prApa nindannAtmAnamAtmanA // 69 // athArebhe munIndreNa dezanA klezanAzinI / tvaM nAtmanindayA duHkhaM mahAtman ! kartumarhasi // 70 // svArthIkRtaparArthena caritenAmunA bhavAn / lokottarazriyAM nUnaM bhaviSyati niketanam // 71 // mahAtmanAM hyayaM panthAH kSuNNaH puNyAtmabhirnRbhiH / yat paraprINanaM nAma prANairapi dhanairapi // 72 // dAnaM dhanaM kSamA zaktirunnatirgurusannatiH / svArthaH parArthasaMpattirmene lokottarainaraiH // 73 // sArthavAha ! zriyo mUlamAlavAlaM yazastaroH / vrataM paropakArAkhyaM munayo'pyuttamaM viduH // 74 // na zocyastat tvayApyAtmA pApa ityamalAzaya ! / upakAraparA buddhiH zuddhAM brUte tavAyatim // 75 // upayogaH paraM kazcid yannAsmatto'bhavattava / sArthavAha ! kriyAhInaM tanmano'tidunoti naH // 76 / / tanmahAtman ! tavAtyarthaM sarvathApyupakurvataH / tattvopadezamAtreNa vayamapyupakurmahe // 77 // saMsAre jantavaH santi mithyaatvmynidryaa| hitAhitamajAnanto jIvanto'pi mRtA iva // 78 // mithyAtvataTinIpUraplAvitaH sarvathA janaH / rayAt dustarasaMsArapArAvAre patatyayam // 79 // tanmithyAtvamayaM dhvAntaM sadgatiskhalanakSamam / jighAMsatA janenoccairmRgyaH samyaktvabhAskaraH // 80 // smeraMH samyaktvasUryeNa nigUDhaguNagauravam / uttaMsayati muktizrIrajasraM padmavajjanam // 81 // samyaktvakaumudIsvAdacakorANAM zarIriNAm / purovartini mithyAtvaviSe dRSTivirajyate // 82 // rAgAdivijayI devaH saccaritragururguruH / prANitrANapradhAnazca dharmaH samyaktvamucyate // 83 // tattavAyamalaGkAro yujyate puruSottama ! / AdhAtuM hRdaye zrImat samyaktvaM kaustubha: zubhaH // 84 // Uce dhano'tha bhagavan ! pratipannamidaM mayA / na hi zriyaM samAyAntIM padena prerayed budhaH // 85 // gurUnatha namaskRtya prItaH samyaktvasaMpadA / tAM kSapAM kSapayAmAsa nijAvAsaM gato dhanaH // 86 // prage'tha mANibhadreNa vijJaptaH suhRdA dhanaH / iyaM prAvRDatikrAntA nizevodbhAsibhAskarA // 87 // vimuktaM dhanurindreNa gRhItaM vasudhAdhavaiH / nabhastyaktaM ghanaiH zliSTaM jigISubaladhUlibhiH // 88 // kAle'tra prasarantyuccairvyavasAyimanorathAH / prabho ! pratidizaM prauDhAH sahasrAMzorivAMzavaH // 89 // 15 20 1. satvabhAvena K, D, KH, L svasabhAvena H / 2. svArthaparArtha. H, K, D / 3. tathopadeza B, P / 4. mithyAtvamayika K / 5. 0kSalanakSamam K / 6. smerasamyaktva KH, K, L, H / smera: D / 7. kSapaM H kSipAM A, B, D, K / 8. jigISurbala - A, jigISurbala - K, D | 9. prabhoH , L, KH | Ti. 1. kSipA, kSapA - rAtriH, tAm /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] etadAkarNya sArthezaH samullaghyATavImimAm / gurUNAM gauravaM kurvan vasantapuramAyayau // 10 // tatra bhUpatisatkAradviguNotsAhito dhanaH / vikrIya svIyabhANDAni pratibhANDAnyupAdade // 11 // tatasthitamathApRcchya dharmaghoSamunIzvaram / kSitipratiSThitaM prApa kRtArthaH sArthapaH puram // 12 // atha kAlena pUrNAyuruttareSu kuruSvasau / kalpadrupUrNasaGkalpo jagmivAn yugmidharmatAm // 93 // tatazca prathame kalpe bhUtvAsau bhAsuraH suraH / apareSu videheSu vijaye maGgalAbhidhe // 14 // vaitADhyazaile gandhAradeze gandhasamRddhake / pure zatabalakSmAbhRt putro vidyAdharAnvaye // 95 // candrakAntAGgasambhUto jajJe nAmnA mahAbalaH / aGgAvagaNitAnaGgaH zRGgAra iva mUrtimAn // 96 // vizeSakam // rAjyaM mahAbalAyAtha dattvA zatabalo nRpaH / dIkSAM gRhItvA kRtvA ca tapAMsi divamAsadat // 97 // atho mahAbalakSmAbhRt yauvanonmAdadurddharaH / ajJAtadhA karmANi nirmame sa yathAruci // 98 // 10 mahAbalamahIpAlamanyadA sadasi sthitam / nirbharasphItasaGgItarasanirmagnamAnasam // 19 // mantrIzo dharmatattvajJaH svayaMbuddho'bhidhAnataH / vairAgyavAsanAviSTamabhASiSTa viziSTadhIH // 100 // yugmam // astu svAduphalazrIka: kadalIdrurivaikadA / vinaikaM puNyabIjaM tu janturucchedamRcchati // 101 // tattavApi zriyAM mUlaM muktvA dharmaM kulaprabho ! / itthaM na viSayagrAmo bhoktuM tattvajJa ! yujyate // 102 // abhyadhAd bhUpatirmantrin ! kimaprastutamucyate / uvAca sacivaH svAmin ! zrUyatAmatra kAraNam // 103 // 15 zucibhiH sacivaiH svAmikuzalodarkakarkazam / aprastutamapi prAyo hitaM vAcyaM hitaiSibhiH // 104 // tadadya nandanodyAne jJAnAtizayazAlinau / bhavadAyurmayA pRSTau cAraNau vAcamUcatuH // 105 // mAsamAtraM bhavadbharturAyuH zeSamiti prabho ! / vijJa ! vijJapyase bADhamatastvamiti mA muhaH // 106 // Uce mahAbalaH sAdhu sAdhu buddhibRhaspate ! / svayaMbuddha ! gurustvaM me tvaM mantrI tvaM ca bAndhavaH // 107 // yaditthaM pAtakAmbhodhipAtukaM prati samprati / mAmandhamiva nirbandhAd bhujAlambaM prayacchasi // 108 // 20 paraM samIpamApanne mRtyau kRtyaM karomi kim / mUni dattapade zatrau vikramaH kramatAM kutaH // 109 // pravrajyAM dinamapyekaM prApyAnanyamanA janaH / mokSaM yadapi nApnoti kAmaM vaimAniko bhavet // 110 // ityamAtyagirA caityakRtASTAhamahotsavaH / ayaM vicakSaNo dIkSAmupAcAryamupAdade // 111 // yugmam // 1. vikrIyAtha sva0 KH, K, L / 2. tata: K / 3. yugmadharmatAm P / yugmadharmitAm B, HI 4. vizuddhadhIH / / 5. asti K / 6. yadadya H, B | 7. dadau H, BI Ti. 1. atra vyatyaye lug vA [1 / 3 / 56] iti sUtreNa visargalopaH / 2. B Adarzamadhye patroparibhAge prathamabhave dhanasArthavAha: 1 / yugalIyA 2 / prathamadevalokaH 3 / mahAbalavidyAdhara: 4 / IzAne lalitAGgo devI svayaMprabhA 5 / vajrajaGgharAjA 6 / yugalIyA 7 / saudharmakalpe devaH 8 / jIvAnandavaidyaH 9 / acyutadevalokaH 10 vajranAbharAjA 11 / sarvArthasiddhi 12 / zrIAdinAthaH 13 / iti prabhoH trayodaza bhavA ullekhitAH /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] asAvanazanaM kRtvA dinAn dvAviMzatiM tataH / IzAnakalpe devo'bhUd vimAne zrIprabhAbhidhe // 112 // lalitAGgAbhidhAnasya tatra vaiSayikaM sukham / bhuJjAnasyAnyadA'cyoSTa priyA tasya svayamprabhA // 113 // hA priye ! dehi me vAcaM pralapannityathoditaH / svasAmAnikadevena sauhArdAd dRDhadharmmaNA // 114 // yaH purA mitra ! maMntrIzaH svayambuddhastavAbhavat / so'haM tava viyogena pravrajyainAM zritaH zriyam // 115 // ahaM tvayi tataH snehAd vijJAyAvadhinAdhunA / punaH svayamprabhAmenAM bhAvinIM kathayAmi te // 116 // vidyate dhAtakIkhaNDaprAgvidehaikamaNDane / nAgilAkhyo gRhapatirnandigrAme'tidurgataH // 117 // tasya nAgazriyAM palyAM putrISaTkAdanantaram / sUtAbhUnmartyaloke'pi narakakSmeva saptamI // 118 // etasyAM jAtamAtrAyAmamAtrodvignamAnasaH / nagarAnniragAd dUraM virAgAnnAgilaH kila // 119 // durbhagatvena putryAstu nAmno'pyakaraNAdatha / nirnAmiketyabhUttasyAH prasiddhirjanitA janaiH // 120 // sA varddhiSNuH krameNAtha samaM dAridryakarmmaNA / agamad dArubhArArthaM nabhastilakaparvate // 121 // yugandharamuniM tatra surAsuranamaskRtam / dRSTvA natvAtha tadvyAkhyAM zrutvA saMvegato jagau // 122 // "duHkhinaH santi bhUyAMso bhave'smin bhagavan ! janAH / mattastu mandabhAgyAyAH kopi duHkhAdhiko'sti kim" // 123 // atho yugandharaH prAha kevalajJAnabhAskaraH / " vatse ! dhatse mudhA duHkhAdvaitavaitaNDikaM manaH // 124 // duHkhAni parataH santu tAvannarakavAsinAm / zrutamAtrANi bhindanti hRdayaM yAni dehinAm // 125 // paraM pratyakSamevaite vane'pi sukhamAninaH / vinAparAdhaM badhyante pazavaH pazya pApibhiH // 126 // dRDhaM kazAbhistADyante karkazAbhisturaGgamAH / badhyante cAdbhutaprANabandhurA api sindhurAH // 127 // paradravyaparadrohaparAH pazya narA nRpaiH / krandantaH karuNaM mArairnihanyante navairnavaiH // 128 // svasvAmibhAvasambandhamurmurairmarmmadAhibhiH / vatse ! svarge'pi tApyante maruto viratotsavAH // 129 // vilokyate na talloke pradezo nirupaplavaH / ArAdhyate na cedeSa dharmaH zarmmanibandhanam // 130 // saMsAraduHkhasaMmarddakardame patatAmayam / dharma eva bhujAlambaM datte nAnyaH zarIriNAm // 131 // ArAddhazca virAddhazca cakravarttIva dehinAm / dharmmastuSTazca ruSTazca sukhaM duHkhaM ca yacchati // 132 // sukhasya vatse ! tad vAJchA yadi te vidyate hRdi / ArAdhyatAM tato dharmmaH kalpanAkalpapAdapaH" // 133 // upadezamiti zrutvA munestraikAlyadarzinaH / anujJAM cAsya saMprApya duHkhaughakSayakAGkSayA // 134 // udvignA nijadehe'pi gRhItAnazanAdhunA / varttate'syAstato gatvA svarUpaM darzaya svayam // 135 // yugmam // tathA kRte'tha tenaiSA tasminnevAnurAgiNI / mRtvA tasyA'bhavad devI premapAtraM svayamprabhA // 136 // 11 1. mantrI svayambuddha K, L, KH | 2. pravrajyaimAM B / 3. nantarA A, B, C, P, H / 4. sa tasyAM K, L, H, B, KH / 5. svaM rUpaM K, KH, DI 5 10 15 20 25
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] bhogAn bhuktvA tayA sAkaM sAkampo'tha divazcyutaH / kSetre mahAvidehe'bhUllohArgalapuraprabhoH // 137 // sutaH suvarNajaGghasya pratApajitabhAsvataH / sa lakSmIkukSimANikyaM vajrajaGgha iti zrutaH // 138 // yugmam // nagaryAM puNDarIkiNyAM cyutvA sApi svayamprabhA / cakriNo vajrasenasya zrImatIti sutA'bhavat // 139 // anyadA pramadodyAne krIDantI samupAgatam / muni kevalinaM vIkSya vanditaM devadAnavaiH // 140 // jAtajAtismRtirjJAtvA sA sarvaM pUrvaceSTitam / dhAtreyI paNDitAmAha raho vizvAsabhAjanam // 141 // yugmam / / purA mamAsIdIzAnakalpe hRdayavallabhaH / lalitAGga iti khyAtastatpriyAhaM svayamprabhA // 142 // sa ca maccyavanAt pUrvaM cyutaH kvApyabhavad bhuvi / na jJAyate tatastasya prayatnaM prAptaye kuru // 143 // paNDitApi zrutAzeSavRttAntAnugataM paTam / lekhayitvA gatopAnte vajrasenasya cakriNaH // 144 // sevAgatAnAM sarveSAM kumArANAmadarzayat / dRSTvaitad vajrajaGgho'pi jAtajAtismRtirjagau // 145 // yugmam / / mama pUrvabhavaH so'yaM paNDite ! likhitaH kutaH / divyajJAnavatA kena kathitaM vA tavAgrataH // 146 // ekaikazastayA pRSTaH parvatAdivinirNayam / prAgjanmapratyabhijJAnAt sa yathAbhidhamabhyadhAt // 147 // athautsukatayA vRttamanAkhyAyApi paNDitA / zrImatyAH purato gatvA tad vRttAntaM vyajijJapat // 148 // vajraseno'pi vijJaptaH svayaM paNDitayA tayA / suvarNajaGghaputraM taM kumAryA paryaNInayat // 149 // so'tha zvazuramApRcchya lohArgalapuraM gataH / svayaM jighRkSuNA dIkSAM pitrA rAjye nivezitaH // 150 // sutaM puSkalapAlAkhyaM rAjye kRtvA sa cakrabhRt / vajraseno'pi saMjajJe munIbhUyAtha tIrthakRt // 151 // anyadA puSkalakSmApaM zrutvA zatrubhirAvRtam / vajrajaGgho'sya sAhAyyaM kartuM tannagarI yayau // 152 / / tatra zatrUn vinirjitya zrImatyA sahito'tha saH / vrajannijaM puraM mArge vilokya munisattamau // 153 // AtmIyAveva saudaryo kevalajJAnazAlinau / namazcakre kRtI nAmnA senAntau munisAgarau // 154 // yugmam // athaivaM cintayAmAsa vajrajaGghanarezvaraH / aho me mandabhAgyatvamaho me matihInatA // 155 / / 20 yadahaM prAptavA~llakSmI piturucchiSTazeSavat / etau cAritrasAmrAjyaM prApatuH sodarau tu me // 156 / / adhunApi puraM gatvA dattvA rAjyaM svasUnave / cAritrAzaninA karmadrumaM bhasmIkaromyaham // 157 // iti nizcitya bhUpAlo lohArgalapuraM gataH / prAtarditsurayaM rAjyaM prasuptaH zrImatIyutaH // 158 // ajJAtaparamArthena rAjyalobhAndhacetasA / viSadhUmaprayogeNa ghAtito nizi sUnunA // 159 // yugmam / / athottarakuruSveva samaM dayitayA tayA / nRpo yugaladharmAyuH palyatrayamapAlayat // 160 // 25 saudharmakalpe saGkalpopanataiH prINitau sukhaiH / snehasyUtAvathAbhUtAmekakAlamubhau surau // 161 // 1. sakAmyo KH / 2. padam P, K | 3. senAntamunisAgarau P | Ti. 1. sAkam (avya0)=sArddham / 2. munisenaH sAgarasenaH iti nAmAnau /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vajrajaGghasya jIvo'tha jambUdvIpe divazcyutaH / kSitipratiSThitapure videhakSetramaNDane // 162 // vaidyasya suvidheH sUnurjajJe satkarmakarmaThaH / jIvAnandAkhyayA khyAto vaidyavidyAvizAradaH // 163 // yugmam // IzAnacandrabhUbhartustatraiva nagare tadA / kAntAyAM kanakavatyAM jajJe putro mahIdharaH // 164 / / lakSyAM ca jajJe kAntAyAM sunAsIrasya mantriNaH / sutaH subuddhirvikhyAto nAmnA ca kriyayA ca yaH // 165 / / priyAyAM zIlavatyAM ca dhanAkhyazreSThinastadA / nandano guNaratnAnAmAkaro'bhUt guNAkaraH // 166 // 5 babhUvAbhayamatyAM ca patnyAM sArthapateH sutaH / nAmnA sAgaradattasya pUrNabhadra iti zrutaH // 167 // so'pyatra zrImatIjIvazcyutaH saudharmakalpataH / babhUvezvaradattasya zreSThinaH kezavaH sutaH // 168 // eSAmapi ca paJcAnAM samAnaguNazAlinAm / jIvAnandena vaidyena samaM maitryamabhUttadA // 169 / / saGgatAnAmathAmISAmanyedhurvaidyavezmani / sAdhurmAdhukarI bhikSAM kurvan netrapathaM yayau // 170 // taM pRthvIpAlabhUbhartuH putraM kila guNAkaram / taponiSThamakAlAnnapAraNairvIkSya kuSThinam // 171 // mahIdharakumArastaM vaidyaputraM tadA'vadat / dhigidaM bhiSajAM janma dhik teSAM zAstrakauzalam // 172 // anIhAnAM zarIre'pi paratraiva ratAtmanAm / yadIdRzAnAM sAdhUnAM nopakArAya jAyate // 173 // yallokamalamUtrAdighrANAnmAlinyamarjitam / tadidaM kSAlyatAmadya munerArogyadAnataH // 174 / / jIvAnando jagAdaivamatha rAjendunandanam / yuvApi vRddhabuddhistvaM yuktamevoktavAnidam // 175 / / kintu dInAralakSeNa pratyekamapi durlabhaiH / nigRhyate yaterasya rogo'yaM bheSajaistribhiH // 176 // eteSu lakSapAkAkhyaM tailamastyeva madgRhe / gozIrSacandanaM ratnakambalaM ca punarna hi // 177 // ityukte tena te paJca vipaNizreNimaNDanam / kaJcinmahebhyamabhyetya zreSThinaM zreSThamUcire // 178 // api dInAralakSAbhyAM dehi gozIrSakambalau / yadAbhyAM kartumicchAmazcikitsAM rogiNo muneH // 179 // 20 teSAmiti vacaH zrutvA vismayasmeramAnasaH / jagAda sAdaraM zreSThI dhanyAH ! zRNuta madvacaH // 180 // kuSTharogAbhibhUtasya yogyAvetau mahAmuneH / rAjyenApi na labhyete dUre dInAradarzanam // 181 // santi puNyanidAnAni yAni dAnAni koTizaH / etairArogyadAnasya zatAMzenApi nopamA // 182 // tad gRhNIta vinAmUlyamanugRhNIta mAM mudA / zreSThItyuktvA'rpayAmAsa ratnakambalacandane // 183 // tataste te samAdAya zakunaiH zubhazaMsibhiH / jIvAnandena sahitA muneranupadaM yayuH // 184 // kAyotsargAsanAsInamadho nyagrodhabhUruhaH / bAhyodyAne'tha te vIkSya namazcakrurmunIzvaram // 185 // tato munimanujJApya tailenAbhyajya vaidyasUH / nizcetane'tha taddehe kSiptavAn ratnakambalam // 186 // 1. dhanavatyAM P / 2. zreSThina: B / Ti. 1. B Adarza dakSiNapArve vaidyajIvAnaMdaH 1 rAjasutamahIdharaH 2 mantrisubuddhiH 3 zreSThiguNAkaraH 4 sArthapatipUrNabhadraH 5 kezavaH zrImatIjIva ityullekhaH / 25
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] tailatApena tenAtha vyAkulAstatkalevarAt / niHsRtya zItale lInAH kRmayo ratnakambale // 187 // atha gozabamAnIya tasyopari dayAparaH / kambalAt pAtayAmAsa kRmIn vaidyaH kRtI svayam // 188 // gozIrSacandanasyandairindunisyandasundaraiH / zaminaH zamayAmAsa sa tApavyApadaM mudA // 189 // trividhAya kriyAmitthaM kRmInatulakauzalaH / gozabe pAtayAmAsa tvaGmAMsAsthigatAnayam // 190 // kaizcid dinaiH zamisvAmI cAmIkarasamacchavi: / kSamitastairvihArAya punarnavavapuryayau // 191 // zreSThipraSTho'pi bhaiSajyadAnaprabhavavaibhavAt / antakRtkevalIbhAvaM tasminneva bhave'bhajat // 192 / / te'pi kambalagozIrSazeSaM vikrIya kAJcanaiH / prAsAdaM kArayAmAsuH svena lakSadvayena ca // 193 // kiyatApyatha kAlena samaM saJjAtabhAvanAH / vrataM prApyAcyute kalpe zizriyustridazazriyam // 194 // dvAviMzatyatarAyuSkAste sarvepyacyutAccyutAH / prAgdvIpaprAgvideheSu taTe lavaNavAridheH // 195 / / 10 vijaye puSkalAvatyAM puNDarIkiNyadhIzituH / vajrasenanRpasyAsan dhAriNyAM paJca sUnavaH // 196 // yugmam // abhUt teSu bhiSagjIvo vajranAbhAbhidho'grajaH / caturdazamahAsvapnaziSTasAmrAjyavaibhavaH // 197 // bAhuH subAhuH pITho'tha mahApIThaH kramAdamI / jIvAstato nRpAmAtyazreSThisArthezajanmanAm // 198 // AsIt kezavajIvo'pi suyazA rAjaputrakaH / prAgbhavasnehataH so'pi vajranAbhamazizriyat // 199 // tIrthapravRttyai vijJaptastato lokAntikaiH suraiH / vajrasenanRpo rAjye nivezya nijamAtmajam // 200 // 15 sAMvatsarikadAnAni dattvA devendravanditaH / cAritrasampadA sAkaM manaparyAyamArjayat // 201 // yugmam / / vajranAbhamahInAtho mahImatha sahAnujaH / suyazassArathiH zakrasamalakSmIrapAlayat // 202 // kevalaM vajrasenasya tasya tIrthakRtastadA / cakraM tu samamevAbhUd vajranAbhasya bhUbhujaH // 203 // vajranAbho vijityAtha vijayaM puSkalAvatIm / prAptacakripadaH kAmaM dharmyakarmANi nirmame // 204 // anyadA jAtavairAgyastAtapAdAntamAgataH / rAjyaM nyasya sute dIkSAM sabandhurjagRhe nRpaH // 205 // 20 bhavopagrAhikarmANi kSayaM nItvAtha nirvRtim / vajrasenaprabhau prApte dharAyAM vijahAra saH // 206 // dvAdazAGgadharasyAsya siddhayaH sakalA api / vajranAbhamunIndrasya pAdapIThAntike'luThan // 207 // anye'pi bandhavastasya samaM suyazasA'bhavan / ekAdazAGgapArINA dhurINAH zamadhAriNAm // 208 // viMzatyArAdhitaiH sthAnairarhatbhaktipurassaraiH / vajranAbhamunIndro'tha tIrthakRtkarma nirmame // 209 // 1. diSTa0 L, K / 2. mAsadat P | 3. mahAbhujaH B, H / 4. bAndhavA0 K / 5. RddhidhA0 KI Ti. 1. sAgaropama ityarthaH / 2. B Adarza dakSiNapArve arihantabhakti 1 siddhabhakti 2 saGghabhakti 3 gurubhakti 4 sthavirabhakti 5 bahuzrutabhakti 6 tapasvIbhakti 7 valI valI bhaNIi 8 zuddha samyaktva 9 guNavaMta vinaya 10 ubhayapratikramaNa 11 zuddha zIla 12 sAmAika valI 13 vizeSa tapa 14 dAna yathAzakti 15 deva prati veyAvacca 16 posaha 17 apUrvagAthA 18 pustakapUjA 19 prabhAvanA 20 / iti viMzatisthAnakanAmAni ullikhitAni //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] 15 vaiyAvRttyena sAdhUnAM bAhuzcakripadapradam / subAhustu balAdhAyi karma nirmitavAn muniH // 210 // prazaMsAM ca tayozcakre vajranAbhamunIzvaraH / tena pIThamahApIThau prakAmaM durmanAyitau // 211 // tadIAjanitaM karma tAbhyAmAlocanAM vinA / strIbhAvaphaladaM cakre mAyAmithyAtvayogataH // 212 // etaccAdhastAd vakSyate / yathA aisuTTio tti guNasamuio tti jo na sahai jaipasaMsam / so parihAi parabhave jahA mahApIDhapIDharisI // 213 // tti [ upa.mA./gA.68] kramAt SaDapi te pUrvalakSAn dIkSAM caturdaza / pAlayitvAtha sarvArthasiddhizriyamazizriyan // 214 // ___ iti pUrvabhavAH / itazca jambUdvIpe'sti videheSvapareSu pU: / IzAnacandrakSmAcandravAtA nAmnA'parAjitA // 215 / / tatra candanadAsasya zreSThino nandano'bhavat / khyAtaH sAgaracandrAkhyo drAkSopamavacastatiH // 216 // 10 kaumudyAM bAhyamudyAnamanyedyuH sapure nRpe / samprApte'zokadattena samaM mitreNa so'pyagAt // 217 // zreSThinaH pUrNabhadrasya nandinIM bandisaGkaTAt / asAvatrAntare dRSTvA'mocayat priyadarzanAm // 218 // tAvanyonyasamAlokapramodahRtamAnasau / chalaikadRSTeH kandarpapizAcasya vazaGgatau // 219 / / svaM svaM gRhamatho yAtAvanyonyavirahAturau / na rati prApatuH kvApi kAmAjJA hi sudussahA // 220 // atha sAgaracandrasya zrutvA tadvikramAdbhutam / pitA candanadAso'smai sAmadhAmagiraM jagau // 221 // 15 kRthA mA sma vRthA vatsa ! vikramakramamanyadA / yato na vaNijAM kvApi zauryamaucityamaJcati // 222 // api cAzokadatto'yaM chadmanaH sadma jaGgamam / saGgamastena naitena samaM kAryaH kvacit tvayA // 223 // IrSyAluH ko'pi tAtasya mithyaivedaM nyavedayat / yanme vayasyo mAyAvI mAyAvItamanA api // 224 // sa svacchaprakRtizcitte cintayanniti sAgaraH / tAtAdezaH pramANaM me nityamityavadat kRtI // 225 // parAkramakrame naiva tAtAdezavyatikramam / kariSyAmIti nItijJaH sAgaraH pitaraM jagau // 226 // yugmam // 20 candanaH pUrNabhadrazca cittajJau sutayoH svayoH / kArayAJcakratuH prItyA pANigrahamahotsavam // 227 // patyA sAgaracandreNa tulyena priyadarzanA / lakSmIrnArAyaNeneva prItA nItA kRtArthatAm // 228 // mitre'nyadA bahiryAte sati tadvAmagAminA / prArthitA'zokadattena tyaktalajjena sA'vadat // 229 // tvaM mAyAtaH samAyAtaH kimu re ! mama mandire / tuccha tad gaccha bhartA me svacchastvAM mitramicchati // 230 // athodvigno vinirgatya sAgarA'gre'bravIdidam / patnyAste duzcaritrAyAH saGkaTe'dyApataM sakhe ! // 231 // 25 zrutveti sAgaro'pyUce kSaNaM vikRtamAnasaH / sakhe ! na khedaste dakSa ! vidhAtumucitaH kvacit // 232 // 1. 0mAthAyAtA0 K, LI Ti. 1. amAyI ityarthaH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] snehAnuviddhayorbhrAtarAvayormAnasakSitiH / bhAvinI nAvinItAyAH kRte tasyAH kadAcana // 233 // RjuprakRtinA tena sa duSTa iti bhASitaH / kAmaM muditacitto'bhUt svabhAvo'yaM durAtmanAm // 234 // svayoSAyAmadoSAyAmapi mitragirA tayA / sAgaro'bhUd gatapremA jJApayAmAsa tAM na tu // 235 // priyadarzanayA sAkaM mRtvA kAlena sAgaraH / jambUdvIpe'tra bharatakSetrArddhe dakSiNe'bhavat // 236 // tRtIyAre'vasappiNyAM sindhugaGgAntarakSitau / zeSe palyopamASTAMze yugmadharmmA ravicchaviH // 237 // yugmam // mAyayAzokadatto'pi saJjajJe'traiva kuJjaraH / caturddantasitacchAyakAyastaM dRSTavAn bhraman // 238 // ayaM mayA kvacid dRSTa ityanyonyaM sacintayoH / tayoH smRtipathaM yAtaH snehaH pUrvabhavodbhavaH // 239 // prAgbhavasmaraNAt jJAtanItiH skandhA'dhiropitaH / kariNA tena sa khyAtiM lebhe vimalavAhanaH // 240|| prabhAvAdavasappiNyA yugminAM mamatAjuSAm / na dadurvAJchitaM kalpataravaH stokatAM gatAH // 241 // mamAyamiti kalpadruviSaye kalahAkulAH / abhavan mArgagAste tu tasya hAkAradaNDataH // 242 // tasya candrayazAnAmni kalatre'bhavadanyadA / dhanuraSTazatItuGgaM prAcyasaMhananaM ziti // 243 // viluptasaGkhyapUrvAyuH prathamaM mithunaM kila / cakSuSmAMzcandrakAntA cetyanayornAma kalpitam // 244 // yugmam // jarArogau vinA mRtvA tato vimalavAhanaH / suparNAkhyakumAreSu suparvA samajAyata // 245 // nAgalokeSvabhUccandrayazA api mRtA tataH / AgAnnAgakumAreSu kuJjaro'pi cyutastataH // 246 // 15 antyakAle'tha cakSuSmAnapi yugmamajIjanat / yazasvI ca surUpA ca candrakAntAGgasambhavam // 247 // cakSuSmAn sa suparNeSu mRtvotpede'mRtAzanaH / candrakAntApi nAgeSu samAnasamayaM kila // 248 // atho yazasvinastasya pitRvat prabhutAjuSaH / dhASTryollaGghitahAkAranItibhirmithunaiH sthitam // 249 // tacchAsanAya mAkAradaNDaM cakre'tha sa prabhuH / yathAparAdhaM prAyuGkta nItidvayamatha kramAt // 250 // abhicandro'bhavat putraH pratirUpA ca kanyakA / gaurazyAmarucI patnyAM surUpAyAM yazasvinaH // 251 // 20 yazasvyabdhikumAro'bhUt surUpA tvasya vallabhA / vipadya samamevAhikumAraH samajAyata // 252 // putraH prasenajinnAma cakSuSkAntA ca nandinI / abhicandrasya jajJAte pratirUpAGgasambhavau // 253 // abhicandro vipadyAbdhikumAreSUdapadyata / sahaiva pratirUpA tu jajJe nAgakumArakaH // 254 // pitRvad yugminAM zAsti prasenajiti kurvati / sati hAkAramAkAralaGghane dhASTaryataH punaH // 255 // dhikkAranItiM nirmAya nirmAyaH kramazastribhiH / daNDairamIbhizcaNDAjJo mithunAni zazAsa saH // 256 // yugmam // 5 10 16 1. 0smaraNa0 L / 2. skandhedhiropitaH K, D / 3. 0khyAto jate K, L / 4. mArgagA: sarve0 P / 5. 0 candrayazo B, K, H | 6. ziti: K / 7. 0 kAle ca B, K, L, H / 8. sudhAzana K, L Ti. 1. B Adarze patroparitanapaGktau vimalavAhana - candrayazA 1 / cakSuH mAn candrakAntA 2 yazasvI surUpA 3 / abhicandra pratirUpA 4 / prasenajit cakSuH kAntA 5 / marudeva zrIkAntA 6 / zrInAbhimarudevA 7 / iti saptayugalikanAmAni ullikhitAni /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] cakSuSkAntA ca tatkAntA marudevaM tanUdbhavam / sutAmasUta zrIkAntAbhidhAnAM ceti yugminau // 257 // mRtvA prasenajit dvIpakumAreSvatha nirjaraH / cakSuSkAntA tu nAgeSu samakAlaM babhUvatuH // 258 // pitRvanmarudevasya zAsato'tha prajA nijAH / zrIkAntAyAM sapAdAgradhanuH paJcazatocchrayau // 259 // nAbhiH svarNasanAbhizrIrmarudevA priyaGguruk / samajAyata putrazca putrI ca yamajAtakau // 260 // yugmam // seGkhyAtapUrvapramitaM tayorAyurajAyata / svapitrorAyuSaH kiJcin nyUnamanyUnapuNyayoH // 261 // prApa dvIpakumAratvaM marudevo vipadya saH / zrIkAntA tasya kAntA nu tadaivAhikumAratAm // 262 // atho vidadhato nAbheryugminAmanuzAsanam / tRtIyArasya zeSeSu pUrvalakSeSu keSucit // 263 // AyurbhuktvA trayastriMzatsAgaropamasaMmitam / jIvaH zrIvajranAbhasya cyutvA sarvArthasiddhitaH // 264 // kRSNASADhacaturthe'nyuttarASADhasthite vidhau / kukSau zrImarudevAyAH sa devaH samavAtarat // 265 // tribhirvizeSakam // avatAre prabhostatrA'tyadbhute bhuvanatrayam / dhvastadhvAntaM sukhisvAntaM zAntaduHkhamabhUt kSaNam // 266 // vRSebhasiMha zrIdAmacandrAdityAn dhvajaM ghaTam / sarovAddhivimAnAni ratnaughajvalitAnalau // 267 // etAn lokottaraizvaryaprabhAvAdbhutasUcakAn / tadA caturddaza svapnAn marudevI vyalokayat // 268 // yugmam // atha prAtaH prabuddhAsau nAbheH svapnAnacIkathat / so'pyuvAceti putraste bhAvI kulakarottamaH // 269 // athAsanaprakampena vijJAyAvataraM prabhoH / samaM samantAttatraitya svapnArthaM vajriNo jaguH // 270 // marudevIM namaskRtya tataH sarve surezvarAH / jagmurnijaM nijaM sthAnamamandAnandamedurAH // 271 // nidhAnaM ratnagarbheva bibhrANA garbhamadbhutam / dineSu paripUrNeSu zyAme caitrASTamIdine // 272 // uttarASADhayA yukte vidhAvuccaiH zubhagrahaiH / devI yugaladharmmANaM sutaratnamasUta sA // 273 // yugmam // sukhaistadoditaM vAtairmuditaM nArakairapi / jagattraye'pi tejo'bhUdanadad divi dundubhiH // 274 // pIThakampAvadhijJAnAt jJAtvAdijinajanma tat / aSTAdholokavAsinyaH samIyurdikkumArikAH // 275 // bhogaMkarA bhogavatI toyadhArApyaninditA / subhogA puSpamAlA ca vicitrA bhogamAlinI // 276 // AbhirnatvA ca nutvA ca bhetavyaM netyudIrya ca / heturAgamane svAmimAtustathyamakathyata // 277|| yugmam // uttarasyAM dizi stambhasahasraM prAGmukhaM ca tAH / vAtapUtadvigavyUti vyadhuH sUtigRhaM bRhat // 278 // uttaMsAmbhojabhRGgAlidhvAnasthAnapradAnataH / prItA gItAni gAyantyo natvA prabhumabhisthitAH // 279 // jJAtvA kamprAsanAdetya merusthAstUrdhvalokagAH / praNemurdikkumAryo'STau jinaM tajjananImapi // 280 // meghaGkarA vatsamitrA suvatsA meghamAlinI / sumeghA meghamAlA ca vAriSeNA balAhikA // 289 // klRptAmbudA mudA hRtvA reNuM surabhivAriNA / AyojanaM tataH puSpairvRSTiM paJcavidhairvyadhuH // 282 // yugmam // 1. svarNasamAna zrIrmaru P / 2. saMjAtapUrvamamitaM P / 3. saMsthitaM K, D / 4. stutvA L / 17 5 10 15 20 25
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] abhyetya dikkumAryo'STau paurastyarucakAdrigAH / nemujinaM tadambAM ca karasphuritadarpaNAH // 283 // nandAnandottarAnandAvaijayantyaparAjitAH / jayantI vijayA caiva kiM cAnyA nandivarddhanA // 284 // AyAtA dikkumaaryo'ssttaavpaacyruckaadrigaaH| natvA mAtrA samaM nAthaM sabhRGgArAH sagItayaH // 285 // lakSmIvatI citraguptA samAhArA vasundharA / suprabuddhA zeSavatI supradattA yazodharA // 286 // atha pratIcIrucakAdupetyASTau kumArikAH / natvArhantaM ca devIM ca tasthuLajanapANayaH // 287 // bhadrA navamikA sItA ekanAsA pRthivyatha / ilAdevI-surAdevI-padmavatya iti zrutAH // 288 // udIcIrucakAdaSTAvAgatA dikkumArikAH / natvA jinaM jinAmbAM ca cAmarANi kare dadhuH // 289 // vAruNI puNDarIkA ca hAsA hrI zrIralambusA / khyAtAH sarvaprabhA muJjakezI cetyabhidhAnataH // 290 // aSTASTadikkumAryastAH paurastyarucakAdritaH / vijJapya pUrvavad devIM dikSu pUrvAdiSu sthitAH // 291 // 10 nipItasphItapIyUSapUrodgAravaraiH svaraiH / tenurjinaguNagrAmagAnamAnandamandiram // 292 // dazabhiH kulakam // vidizAM rucakAdetya catasro dikkumArikAH / natvA devaM ca devIM ca gAyantyo dIptadIpikAH // 293 // saMterA citrakanakA citrA sautrAmaNI tathA / vijJapya pUrvavat tasthuraizAnyAdividikSu tAH // 294 // yugmam // catasro dikkumAryotha rucakadvIpato'bhyayuH / surUpArUpikAvatyau rUpArUpAsike tathA // 295 // caturaGgulato bAlanAlaM chittvA nyadhudare / tatra ratnAdinA pUrNe dUrvayA pIThikA vyadhuH // 296 // 15 siMhAsanacatuHzAlajuSastrIn kadalIgRhAn / cakruzca maulaprAsAdAt prAcInottaradakSiNAn // 297 // abhyaGgamubhayozcakruzcatuHzAle'tha dakSiNe / lakSapAkena tailena divyamudvarttanaM ca tAH // 298 // saMsnapya prAkcatuHzAle liptvA gozIrSacandanaiH / tAzca vyabhUSayan divyacelAlaGkaraNairubhau // 299 // tAzcottaracatuHzAlapIThamAnItayostayoH / hutvA himAdrigozIrSaM rakSApoTTalikAM vyadhuH // 300 // parvatAyurbhavetyuktvA karNAbhyarNe jinasya tAH / sphAramAsphAlayAmAsurAzu pASANagolakau // 301 // atho jinaM jinAmbAM ca nItvA sUtiniketane / mudA talpe samAropya gAyantyastasthurantike // 302 // nedurdivi tadA ghaNTAzcakampe vAsavAsanaiH / aho kimidamityevamAsadad dhusadAM bhayam // 303 // kruddho baddhodyamaH pUrvaM zakro vikramakesarI / sAvadhAno'vadhijJAnAt jJAtvA janma jagadguroH // 304 // kopATopaM samutsRjya muktasiMhAsanasthitiH / drAg mithyA duSkRtaM kRtvA natvA ca trijagadgurum // 305 // samaM samastairgIrvANairvidhitsurjinamajjanam / Adideza nidezasthaM senAnyaM naigameSiNam // 306 // vizeSakam // tadvAditasughoSAkhyaghaNTayA saha sarvataH / nAdAd vimAnaghaNTAnAmadhAvanta sudhAbhujaH // 307 // 1. ekanAzA B, ekanAthA K, D / 2. mizrakezI triSaSTiH dvitIyasargaH zloka-297 / mitrakezI C / maMjukezI D / 3. sutArA L / 4. svarUpA L, K, H, B | 5. rupAMsike L, B, rupAzikA triSaSTi0 dvitIyasargaH zloka-301 / 6. pradakSiNe L, K, H I 7. sthita: PI
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] paJcayojanazatyuccaM lakSayojanavistRtam / pAlaka: pAlakaM yAnaM cakre zakranidezataH // 308 // mahiSIbhiH sahAmAtyaiH sAkaM nAkezvarastataH / bheje vimAnaM vyomeva vidhustArAgrahAvRtaH // 309 / / atha nandIzvaradvIpe gatvA ratikare girau / vimAnaM tatra saGkSipya prApto jinajaneham // 310 // pradakSiNitatIrthezasaudhaH saudharmanAyakaH / tadvimAnamudakprAcyA saMsthApya prabhumabhyagAt // 311 // dRSTamAtraM jinaM mAtrA samaM natvA surezvaraH / traidhaM pradakSiNIkRtya kRtyavit praNanAma ca // 312 // mudAtha dhusadAM nAthaH prAha sotsAhamAnasaH / marudevyAH puro janmamahimne svaM samAgatam // 313 // dattvA'vasvApinIM devyAH praticchandaM jagatpateH / sthApayitvA tadante ca paJcamUrtirbabhUva saH // 314 // eka: puraH surasvAmI bhuvanasvAminaM vyadhAt / gozIrSacandanAmodazaste hastAmbujadvaye // 315 // chatramatra dadhAraikazcAmare parito'pyubhau / eko vetrIva nirdambho dambholi purato hariH // 316 // raGko ratnamivAsAdya mAdyannRbhuvibhuH prabhum / nidhAya hRdaye yatnAdagamanmerumUrddhani // 317 // zilayA pANDakavane pANDukambalayA dhRtam / adhyAsta vAsavaH snAtrapIThamutsaGgitaprabhuH // 318 // asminmahe mahotsAhA ghaNTAnirghoSabodhitAH / indrAstriSaSTirAjagmurapare saparicchadAH // 319 // acyutendro'tha sauvarNAn raupyAn maNimayAnapi / hemaraupyahemaratnaratnaraupyamayAnapi // 320 // hemaraupyamaNimayAn bhaumAMzca kalasAn suraiH / aSTottarasahasraM sa tAn pratyekamacIkarat // 321 / / yugmam // kumbhavatpAtrikAratnakaraNDasthAladarpaNAn / bhRGgArapuSpacaGgerIsupratiSThAnakArayat // 322 // kSIrodapuSkarodAbhyAmambhaH sAmbhoruhaM tadA / samRtsnaM cAnyatIrthebhyo bharatairAvatAditaH // 323 // Aninyire padmahadAtki ca kSudrahimAdritaH / tuvarauSadhisiddhArthakusumAni ca te surAH // 324 // nandanAt pANDakAd bhadrazAlAt saumanasAcca te / gandhadravyANyupAnIya pAnIyAntarnicikSipuH // 325 // kumbhAnambhobhirApUrya sphUrjattUryaravorjitam / kSiptvA puSpAJjalIn zakrAH snAtramAsUtrayan vibhoH // 326 // unmRjya gandhakASAyyA vyalimpannatha te vibhum / pAtrikAnyastagozIrSadravairbhAvairivAtmanaH // 327 // abhyaccito'Gke dadhe'tha prabhurIzAnavajriNA / saudharmAdhipavadbhaktyA mUrtIH paJca vitanvatA // 328 // zRGgocchalajjalAn dikSu caturazcaturo vRSAn / vidhAya vidadhe snAtraM saudharmendro'pyatha prabhoH // 329 / / pUjAvilepanAkalpairanalpA modameduraiH / vibhuM vibhUSayAmAsa dAsavad vAsavaH svayam // 330 // tatazca pRthivIpIThaviluThanmaulimaNDalaH / namaskRtya jagannAthaM hRSTastuSTAva bhAvataH // 331 // 20 1. pradakSaNitao H, P, B | 2. vRtam H, P, B | 3. tuMvarau K, tubarau P / 4. sphUryattUrya0 / / 5. abhyazcitAte D, K, L, CI Ti. 1. RbhuH (pu0)-devaH, teSAm vibhuH = indraH /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] "namaste vizvanAthAya vizvAnandapradAyine / vizvottaracaritrAya vizvatAtAya tAyine // 332 // zrIyugAdijagannAtha ! kRtAvataraNe tvayi / adyAbhUd bharatakSetraM pavitraM tridivAdapi // 333 // gate kAle mahAmohameghavyUhatamomaye / diSTyA dRSTA bhavanmUrttirnetrakairavakaumudI // 334 // asminjanmani manye'haM dhanyamadyatanaM dinam / yatra tvatpadapadmAbhyAM ziraH surabhitaM mama // 335 // zrIjineza ! dinezastvamapUrvaH prathitodayaH / urvyAM sarvajJa ! kurvvIthAH zAzvataM sudinotsavam'' // 336 // IzAnezAdatho nAthaM gRhItvA paJcarUpabhAk / yathAgataM sudharmendraH sUtikAsadanaM yayau // 337 // vinivartya praticchandaM vibhuM talpe nivezya ca / vAsasI kuNDale cAtra mumuce namuce ripuH ||338|| astanyapAnaniSThasya nijAGguSThazikhAlihaH / sudhA sudhAbhujAM bhartrA nyadhAyi svAmino'Ggule // 339 // atha dhAmni prabhoH svarNaratnavastrAsanAdikam / sAraM sAMsArikaM sarvaM zrIdenaiSa nyadhApayat // 340 // jinasya jinamAturvA yo'vadyaM cintayiSyati / tanmUrddhA zatadhA bhAvItyuccairgiramudIrya saH // 349 // dhAtrIkarma prapaJcAya tatpaJcApsaraso hariH / Adideza saMdezasthAH zazvadvizvatrayIguroH // 342 // yugmam // saudharmendrastadAnandI nandIzvaravaraM gataH / spaSTamaSTAhikAM cakre paraiH saha purandaraiH // 343 // pare'pi sarve sarveSu zAzvatArhatasadmasu / yathAvidhi mahaM kRtvA yathAgatamaguH surAH // 344 // RSabhazcihnamUrusthaM svapne prAgRSabho'pyabhUt / prabho RSabha ityAkhyAM cakratuH pitarau tataH // 345 // bAlyasthaH pAlyamAno'tha surastrIbhiH sa paJcabhiH / dadhau vRddhi samitibhiH sAkSAt saMyamavatprabhuH // 346 // tadyugmajanmadhanyAyAH kanyAyA nAma cakratuH / sumaGgaleti samprItau nitarAM pitarAvatha // 347 // vatsare svAminaH pUrNe janakotsaGgasaGginaH / saudharmendro'nvayasthityai sekSuyaSTiH puro'bhyagAt // 348 // prabhurjJAtendrasaGkalpo jagrAhekSulatAM ca tAm / ikSvAkusaMjJaM kRtveti vaMzaM bharturyayau hariH // 349 // vibhurbhaktyA''gatairdevaireva ramyamaramyata / nityamatyadbhutAnekarUpanirmANakarmaThaiH // 350 // prApya prabhurathAGguSThapAnAvasthAtigaM vayaH / aprIyata phalairdivyaistairuttarakurUdbhavaiH // 351 // svAmI kramAt pravarddhiSNuH sparddhiSNuH kalpapAdapam / saubhAgyarUpabhUpAlabhavanaM yauvanaM yayau // 352 // padmanyatkArasAtaGkasakuTumbendusevite / prabhornakhamaNivyAjAt pAdapadme virAjataH // 353 // bhujau bhAtaH prabhoH zrAddhasAdhudharmadharoddhRtau / bhujagendrAvivonnidranakharatnAGgulIphaNau // 354 // anyonyamupamIyante karAMhrinayanAdayaH / prabhormukurabimbe tu nAbhidvadanAdayaH // 355 // 1. 0 meghadyUta0 K, D, / 2. 0mapUrvaprathitodaya: C, H, B, 0mapUrvaM prathito0 A / 3. vyadhApayat P, B, A, H / 4. 0STAma0 K, B / 5. 0nhikAM0 A / 6. prAgvRSa0 A, B / 7. kalpastha P / 8. saprItau0 K, L, D / 9. sAmaMta P / 10. virAjita: A | 11. 0 roddhRtau C, L, A, B, P, 0rodbhRtau K, DI Ti. 1. indraH / 2. sadeza: ( pu0 ) - samIpam / 3. zrAddhasAdhudharma eva dharA, pRthvI, tasyAH uddhRtiH, tadviSaye bhujagendrau iva bhujau / 4. mukuraH (pu.) darpaNa: /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] kAruNyazAlI tAruNyacAruNyaGge jagadguruH / apIpyata dyutipayastRSitA janatAdRzaH // 356 // bAlakelirasottAlastAladrumatale'nyadA / dArakaH phalapAtena kuto'pi mithunAnmRtaH // 357 // athAnyamithunairbAlA parAsupitRvallabhA / jAtarUpasadRgjAtarUpazrI bhaye'pitA // 358 // sA'pi zApacyuteva zrInayanAnandakaumudI / nandinIva sunandAkhyA nAbhinA sAbhinanditA // 359 // tryazItiH pUrvalakSANi yAvadbhogaphalodayam / prabhuH svasyAvadhijJAnAjjAnan zakrakRtotsavaH // 360 // 5 sumaGgalA-sunande te ratiprItinibhe tataH / nirastadarpaH kandarpavaryaH paryaNayajjinaH // 361 // [yugmam] adhAdapUrNaSaTpUrvalakSA garbhe sumaGgalA / tau bAhu-pIThayorjIvau cyutau sarvArthasiddhitaH // 362 // sunandApi kRtAnandA tadAnImudare dadhau / tau subAhu-mahApIThau tata eva divazcyutau // 363 // dRSTvA caturdazasvapnAnatha devI sumaGgalA / svAmyuktacakrimAtRtvaprItA yugmamasUta sA // 364 // suto bharata ityasyA brAhmIti ca sutA'bhavat / sunandA bAhubalinaM sundarImapyajIjanat // 365 // 10 punarekonapaJcAzatputrayugmAni jIvasUH / asUta bhUtalasyUtamaGgalAni sumaGgalA // 366 // tadA ca svAmino dAnAdbhutAdiva vilajjitaiH / kalpadrumairadRzyatvaM tairjagme yugmammiNAm // 367 // mitho'tha mithunaiH kAlayogAt kalikadathitaiH / etya vyajJapyata svAmI samantAdasamaJjasam // 368 // jJAnatrayayuto vAcamuvAceti tato vibhuH / janAn vinayate rAjA nyAyavAtivartinaH // 369 // so'rNyatAmiti tairukte pitA dAteti so'vadat / nAbhinApi samAdiSTaM bhUyastaM bhUpamabhyaguH // 370 // 15 vAcA tasyAbhiSekAya vivekAyattacetasaH / te jagmuryugminastUrNaM payase nayasevinaH // 371 // tadA cAsanakampena zakro'pyavadhibodhitaH / kAlaM matvAbhiSekasya prabhorabhyarNamabhyagAt // 372 // klRptakalyANavedyantassihAsanajuSaH prabhoH / cakre zakrastato rAjyAbhiSekaM tIrthavAribhiH // 373 // gaGgAvIcIvaraiH prItazcIvaraistaM zacIvaraH / vibhuM vyabhUSayad vizvabhUSaNaM bhUSaNairapi // 374 // yugmAnyapyabjinIpAtraistoyamAnIya cikSipuH / bhUSitasya vibhoryogyaM na mUrjIti padAbjayoH // 375 // 20 tAni matvA vinItAni mithunAnIti nItivit / dhanadena vinItAkhyAM zakraH puramacIkarat // 376 // vistArA''yAmasampUrNanavadvAdazayojanAm / ayodhyetyanyanAmAnaM sa divyAM nagarI vyadhAt // 377 // viMzatau pUrvalakSANAM pUrNAyAM janmato vibhuH / ayodhyAyAmabhUd bhUpaH prajApAlanapaNDitaH // 378 / / rUkSasnigdhena kAlena jAte'gnau taruSu svayam / svAminA cakrire kumbhakArapramukhakAravaH // 379 // bharatAya kalA bAhubalaye'zvAdilakSaNam / brAhayai lipIzca sundaryai gaNitaM cAdizat prabhuH // 380 // 25 1. tRSitAn lokadRgmRgAn H, lokadRgmukhAn A, B | 2. tryazIti KH, D, tryazIti B, A, H | 3. nirastadarpakandarpavaryaH H, ni:stadarpaH kandarpavaryaH / Ti. 1. parAsuH= mRtAH pitarau vallabhazca yasyAH sA ityarthaH / 2. jAtarUpa....suvarNasadRzaM jAtaM rUpaM zobhA ca yasyAH / 3. jIvasUH jIvantaH sutAH yasyA sumaGgalAyA vizeSaNam / 4. dAnaviSaye adbhutaH dAnAdbhutaH tasmAt svAminaH /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 22 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] vidhAya vidhivadvizvAn vizvanAtho niyoginaH / adainyAni ca sainyAni rAjyaM prAjyamapAlayat // 381 // niHzaGkA nirvipatpaGkA nirAtaGkA nirAgasaH / nirItayaH prajAstasmin babhurvasumatIpatau // 382 // sasyAnyakRSTapacyAni dhenavaH kAmadhenavaH / visRSTavRSTayaH kAle jaladAH phaladA drumAH // 383 // raujanvatyAM tadA tena bhuvanasvAminA'vanau / jAtaH zUrau'pi na krUraH karAkrAntikRtau kRtI // 384 // AjJAmAtre dharitrIzAn kurvatyasya vazaMvadAn / sa smaro yadi sasmAra kevalaM cApacApalam // 385 // itthaM trivargasaMsargasubhagaMbhAvukAH prajAH / triSaSTiH pUrvalakSANAM jajJe pAlayataH prabhoH || 386 // anyadA zizirAkrAntaM jagadAnandayannayam / vasantarturjagadbhartuH sevAM karttumivAyayau // 387 // madhurvidhAya vAsantIM puSpAbharaNabhUSitAm / cakSurdoSabhiyA bhRGgamaSIbindusakhIM vyadhAt // 388 // sahakAraM sahuGkAraM kila kokilakUjitaiH / pathikAH pathi kAmasya bhRtyaM mRtyumamaMsata // 389 // kandarpo darppavAnAjJAbhaGgavadhyAn viyoginaH / pazyatyantarvaNaM kurvvannuccaizcampakadIpakAn // 390 // sAro madhurasairantarudbhinnamadhubhANDavat / madhupAnAM kalakalairvyAkulo bakulo'bhavat // 391 // puSpollAsaiH sahAseva sagItevAliniHsvanaiH / vadhUriva madhUnmattA vanalakSmIralakSyata // 392 // haillIsakalayAdvallIrvellatpallavapANibhiH / anInaTan naTAcAryakalayA malayAnilaH // 393 // tadotkaNThitacetobhiH prerito bharatAdibhiH / jagAma janitAnandaM nandanaM nAbhinandanaH // 394 // pikInAM paJcamoccArairbhRGgIsaGgItaniHsvanaiH / asamaiH kusumairbharturvanazrIH svAgataM vyadhAt // 395 // puSpavezmakRtAvAse puSpabhUSaNabhUSite / tatra puSpAsanAsIne puSpamAsa iva prabhau // 396 // yazobhirvAsite vizve vizvataH svAminAmunA / kimetairiti puSpANi cinvanti sma vilAsinaH // 397 // yugmam // astraprapaJcaM paJceSoranyaM na hi sahAmahe / itIva puSpAvacayaM racayanti sma subhruvaH // 398 // ko'pi priyAstanastambe stamberamamiva smaram / babandha nidadhatpuSpamAlAmAlAnasannibhAm // 399 // 20 priyopanItaM sAvajJaM zvAsairbhUnmA sma bhasmasAt / itIva kusumaM kAntA nAsikAntAdapAtayat // 400 // pANiH puSpANi cinvatyAH kasyAzcit komalAGguliH / uccaizcacumbe rolambakuTumbairambujabhramAt // 401 // kapole'tADayat kAJcidudyatpallavapANinA / azokaH pAdaghAtasya kRtapratikRteH kRtI // 402 // latAbhyaH puSpasarvasvaM hRtvA yAtyaGganAjane / svananto'nupadIbhUtA bhRGgAstadupajIvinaH // 403 || paJcavarNasumastomasarvAGgINavibhUSaNAH / virejurjaGgamAH kAmazastrazAlA iva striyaH // 404|| 1. sUropi D, H, KH | 2. 'kurvantyasmin' - A / 3. asu C | Ti. 1. akRSTapacyAni-akRSTakSetre pacyate iti / 2. prazasto rAjA asti yasyAH sA rAjanvatI, tasyAm, avanervizeSaNam / 3. zUraH- zUravIraH sUryazca / 4. bhRGgaH bhramaraH sa eva maSyA kRto binduH maSIbinduH, sa eva sakhI yasyAH sA, bhRGgamaSIbindusakhI, tAm / 5. hallIsakaM - 'rAsakrIDA' iti bhASAyAM; tasya layAt / 6. puSpamAsaH - vasantakAlaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] susthitaimithunairitthaM paritaH parivAritaH / babhau tribhuvanasvAmI tadAnaGga ivAGgavAn // 405 // athaikataH kRtottAlatAlamAnAnugAmibhiH / mRdaGgapaNavAtodyaveNuvINAdiniHsvanaiH // 406 // kIrNakarNasudhAvarSaM yatimAnalayAnvitam / bhAvahastakadRkkArI cArunRttamanoharam // 407 // grAmarAgojjvalasphItagItaprItajagajjanam / saGgItakaM dRzA tatra prItyAtyarthaM kRtArthayan // 408 // anyataH pramadoddAmapramadAjanacaccarIH / parataH pauralokAnAmApAnakamahotsavam // 409 // aparatrApi lolAkSIrdolAndolanakhelinI: / pazyan pramuditaH svAmI cintayAmAsivAniti // 410 // paJca0kula0 // kiM kadApi mayA kvApi sukhamIdRkSamIkSitam / dadarza vimRzannevamavadhijJAnataH prabhuH // 411 // AtmanaivAnubhUtaM yatpurA vaiSayikaM sukham / anuttaravimAnAntastridiveSUttarottaram // 412 // yugmam // vibhurvibhAvayAmAsa svabhAvaM bhavinAM tataH / jAnanto'pi hi mohena jIyante hanta jantavaH // 413 // yadanantabhavAbhyastaM sukhaM viSayasambhavam / apUrvamiva manyante bubhukSava ivAzanam // 414 // duHkhahetuSu tattvena sukhecchA viSayeSu yA / sApi mohasya mAhAtmyaM sudhAbuddhirviSeSviva // 415 / / arthyamAno'pi nopaiti nopeto'pyavatiSThate / sthito'pi na sukhaM datte mattebho viSayavrajaH // 416 // malamUtrAdipAtreSu gAtreSu manujanmanAm / sacetasAmasAvastu vastutaH kaiva kAmyatA // 417 // asthikhaNDeSu danteSu kundasundaratAmatim / malakSetreSu netreSu nIlotpaladalabhramam // 418 // zleSmAdidoSavRkSANAM kAnane vanitAnane / sudhAMzubuddhi badhnanti dhigamI mohamohitAH // 419 // yugmam // 15 kiM cAtra cakrizakrAdyairapyanAkrAntavikrame / nityamatyantamudyukte mRtyau svairiNi vairiNi // 420 // jarAyAM rUpasarvasvaharAyAmaskhaladgatau / yauvanaM vanavad bhasmIkurvatyAM palitacchalAt // 421 // azeSasukhasantAnakAnanAzanisannibhe / vividhavyAdhisambandhe bAdhAmAdhAtumuddhate // 422 // vibhave vighnasaGghAtaghAtasampAtakAtare / utpAtavAtani tapatAkAJcalacaJcale // 423 // saMsAracArakakSipto mahAmohatamohataH / dhvastA''lokaH kathaM lokaH krIDArasavazaMvadaH // 424 // paJcabhiH kula0 // 20 tataH saMsArakArA'ntarnivAsaM prati samprati / virajya yujyate mukteradhvanyadhvanyataiva me // 425 // tadA padAntikaprAptairnatvA lokAntikaiH suraiH / samayajJo'pi kalpajJairvyajJapyata jagatpatiH // 426 / / "rAjyavat prathamaM nAtha ! dharmatIrthaM pravarttaya / kRtin ! kRtyaM jagajjantuhitaM smara jitasmaraH" // 427 // iti vijJapya yAteSu tadA teSu jagatpatiH / sAnando nandanodyAnAdAsadat sadane sadaH // 428 // athA''kArya tadA harSabharato bharataM sutam / samaM sametasAmantabAhubalyAdinandanaiH // 429 // 25 Adideza vibhurvatsa ! bhava rAjyadhurandharaH / bhAvayanto vayaM toSaM grahISyAmo hi saMyamam // 430 // 1. mudyate D / 2. 'tataH' iti L | Ti. 1. sadaH - sabhAm /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vicakSaNaH kSaNaM vIkSya vibhormukhamavocata / sAdaraM bharataH svAmisevArambharatastataH // 431 // tvadagre gacchataH kSoNiparAgairaGgasaGgibhiH / prathate me yathAnandazcandanairapi no tathA // 432 // prItA nityaM bhavatpAdasevAsukhasudhArasaiH / svAmin ! sAmrAjyabhogAya ramate na matirmama // 433 // jagade jagadekAdhinAthenA'thedamaGgajaH / vatsa ! sevA pituH seyamAjJA'vajJAyate na yat // 434 // aGgajA api ye kuryugurvAjJAM te'tra nandanAH / anye tu snehabhAjo'pi tyAjyA eva malA iva // 435 // ekadehavinirmANAdadhamarNIkRtaiH sutaiH / yazodharmamayaM dehadvayaM pitrovitIryate // 436 // zrutvA surAsurairmAnyAmAjJAmiti jagatpateH / nyagmukho bharatastasthAvadattapunaruttaraH // 437 // hRSTAH svAmisamAdiSTAH sacivAstadanantaram / bharataM paratantrecchamabhyaSiJcan pituH pade // 438 // tadbAhubalimukhyAnAmapi bAhubalaspRzAm / vibhurvibhajya bhUbhAgAnandanAnAM mudA dadau // 439 // 10 tatazca vArSikaM dAnaM nidAnaM puNyasampadAm / prabhuH pravartayAmAsa vittaivittezapUritaiH // 440 // aSTalakSAdhikA tatra koTimekAM ca kAJcanIm / prAtaH prArabhya madhyAhnaM yAvaddevo'nvahaM dadau // 441 // bhAge'hnaH pazcime caitrazyAmASTamyAmatha prabhuH / candramasyuttarASADhAbhAji bheje vratodyamam // 442 // vratAya vipine gantumatha prathamapArthivaH / yApyayAnaM samArohanmoharAjaparAjayI // 443 // zibikA savikAsA'ntaH zraddhAbandhoddharainaraiH / UDhA prauDhaizca gIrvANairdAsavadvAsavAdibhiH // 444 // 15 divyairAtodyanirghoSairnRNAM jayajayasvanaiH / siMhanAdaidiviSadAM mAgadhadhvanivaddhitaiH // 445 // zabdAdvaitamayI kurvannurvI gurvI vahanmudam / vibhurjambhArirambhAdinRtte dattekSaNaH kSaNam // 446 / / prINandidRkSudRgbhaGgIraGge campakasampadi / bharatAdyaiH samaM svAmI siddhArthavanamAgamat // 447 // tribhirvizeSakam // zibikAyAstadottIrya kiGkillidrutale drutam / svayaM jagadalaGkAro'laGkArAnatyajad vibhuH // 448 // zakra:skandhe'tha devasya devadUSyaM nyavezayat / nirmalaM nirmaladhyAnAgrayAnamiva mUrtimat // 449 / / tIrthaMkara: karAmbhoje bhRGgatAM bibhrataH kSaNam / mUrdhnazcatasRbhiH kezAnuccakhAnA'tha muSTibhiH // 450 // kezAH suvarNavarNe'Gge santu nIlamaNizriyaH / ityuktaH paJcamI muSTimamucannamucidviSA // 451 // lajjayA majjayannIlaratnAni kSIranIradhau / zakreNAtha tadakSepi kezamuSTicatuSTayam // 452 // AgatyAtha dhunAthena tumule mukulIkRte / cIrNASTamatapAH svAmI kRtvA siddhanamaskRtim // 453 // sarvasAvadyayogAnAM pratyAkhyAnamudIrayan / bhavAbdhipotazcAritraM tadAritramivAdade // 454 // [yugmam] nArakANAmapi prItisphItaM viracayanmanaH / tanmanaHparyayajJAnamutpede trijagatpateH // 455 // 20 1. bAhubalispRzAm L, P / 2. 0nnurvamurvI B / 3. bhuMgI K, B, H, C | 4. 0varNAGge K, L, D | 5. kSIrasannidhau K, D, I Ti. 1. kSoNiparAgaiH dhUlibhiH ityarthaH / 2. zibikAm ityarthaH / 3. azokavRkSatale ityarthaH / 4. nirmaladhyAne'gragamanaM iva ityarthaH / 5. dIkSAgrahaNakAle prabhuraSTamatapAH iti matAntaram / 6.aritraM-iyarti anena nauH, 'itra' pratyayaH [5 / 2 / 87] /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] catuHsahasrasaGkhyaizca samaM bharlA samantataH / bhUpaiH kaccha-mahAkacchamukhyairdIkSA tadAdade // 456 // stutvA natvA ca yAteSu suteSu tridazeSu ca / vihartumiha maunena sa bhUcakre pracakrame // 457 // prabhuNA bhramatA bhikSA prApi na kvApi pAraNe / bhikSAnabhijJaH svarNAdi tadA loko hyaDhaukayat // 458 // yAM nirvAsya cirasyApi vasantI janavezmasu / yaH zriyaM vAsayAmAsa sA bhikSA kimupaitu tam // 459 // tathApyanArttaH kSuttRSNAdyArteH kacchAdibhiH prabhuH / AlocyAmoci tasthe ca gaGgAprasthe phalAzibhiH // 460 // 5 atha kaccha-mahAkacchasutau pUrvaniyojitau / tathA nami-vinamyAkhyau pitroH pAdAntamIyatuH // 461 // athaitau preSitau tAbhyAM sevituM bharataM prabhum / UcatuzcaturaM sAbhimAnamAnasavikramau // 462 // vibhuM vihAya nAbheyaM nA''vAM sevAvahe param / ko hi rohaNamAsAdya prapadyetAparaM girim // 463 // iti pratijJAmAdhAya praNipatya pitRkramAn / prabhuM gatvA ca natvA ca tau vyajijJapatAmiti // 464 // kSetramAtryapi kiM tAta ! bhAge'smAkaM na bhUrabhUt / vijJapto'pIti naitAbhyAM vAcaM vAcaMyamo dadau // 465 // 10 vyadhattAmatibhaktyA tAvapyavaktari bhartari / sevAmevAnvahaM ke vA hevAkaM moktumIzate // 466 // babhau vibhuH sthito madhye sa tatpANikRpANayoH / parAstayoriva zivapuraddhArakapATayoH // 467 // aparedhuH parazraddhAdharaNo dharaNoragaH / apazyannamivinamI sevakau vinaman jinam // 468 // kau yuvAM saMzritau kiM vA maunadhyAnadhanaM jinam / kartA kimaryaH kAryaM vAmityuktau bhogibhUbhujA // 469 // tAvUcatuzcaturbAhuvikramau bhoginAM vibhum / sevaiva sevakaiH kAryA kiM tayA cintayA prabhau // 470 // yugmam // 15 etasya maunayuktasya dhanamuktasya sevayA / yadbhavet tena nau kAryameka: sevyo hi mAninAm // 471 // sevite tatkimanyatra nirddhane'pyatra yatphalam / kva taddIpe jagaddIpe meghacchanne'pi yanmahaH // 472 / / prajJaptimukhyA prItena phaNIndreNa tayordade / pAThasaMsiddhavidyASTacatvAriMzatsahasyatha // 473 // vidyAH kilaitA vaitALyamekhalAdakSiNottare / prAbhavaM prathayiSyanti bhavatorityuvAca saH // 474 // prabhuprabhAvasamprAptavidyau hRdyaujasAvimau / gatau vaitADhyamAvedya pitRbhyAM bharatasya ca // 475 // 20 varSaM vasundharAhAro nirAhAro'pyatha prabhuH / bhraman bahuSu dezeSu kSudhAkSAmIkRtAkRtiH // 476 / / avadhijJAnato jJAtvA tadA pAraNakAraNam / puraM gajapuraM prApa dvipastapta ivAMhipam // 477 // yugmam // tatra bAhubaleH pautraH svapne somaprabhAtmabhUH / zreyAMso dhUsaraM meruM kSIrairakSAlayat tadA // 478 // prApi somaprabheNApi svapnaH kila mahAbhaTaH / ripubhyo'moci rociSNuH zreyAMsenAdbhutazriyA // 479 // adarzi bhAskara: svapne zreSThinApi subuddhinA / bhrazyadbhirutraiH zreyAMsayojitairapi bhAsvaraH // 480 // 25 1. prabhoH C / 2. prabhAvaM K, DI Ti. 1. cirasya (avyaya:) cirAt ityarthaH / 2. hevAka: () - tIvraspRhA tam / 3. arya:(puM)-svAmI / 4. praabhvNsvaamitvm| 5. usraH (puM) - kiraNaH, taiH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vicArAya prage somaprabhakSmApasabhAntare / svapnArthaM teSvajAnatsu militeSu samantataH // 481 // puraM tribhuvanasvAmI vyomadezamivAMzumAn / vihA~ pravivezAtha dhiSNyAd dhiSNyAntaraM caran // 482 // yugmam // agRhNati jine bhikSAM hastyazvavasanAdikAm / lolA: kolAhalaM cakruH prajAH sAyaM vrajA iva // 483 / / preSitastumulaM jJAtuM pratyAgatya vyajijJapat / pratIhAraH kumArAya vegAdAgamanaM prabhoH // 484 // nA''padastApadAyinyaH prabhavanti prabhoH puraH / zreyAMsa iti nirmuktacchatropAnahamAgamat // 485 / / namaskRtaprabhuH so'tha kiMkartavyavimUDhadhIH / zreyAMsaH zizriye jAtismRtyAbdhiriva velayA // 486 // pUrvaM pUrvavidehe'sau vajrasenajinAGgajaH / vajranAbho'bhavaccakrI so'hametasya sArathiH // 487 // mahAvrataM mayA sAkamIdRgmudrAbhRtastadA / pArve pituravApA'yamanapAyasukhecchayA // 488 // vajrasenajinendreNa tadAdiSTamiti svayam / bhavitA vajranAbho'yaM bharate prathamo jinaH // 489 // tadayaM sa dayArAziH payorAzigabhIrimA / diSTyA dRSTyA mayA dRSTazcakoreNeva candramAH // 490 // nizcityainaM tadA jAnan bhikSAkalpamanalpadhIH / dadAvikSurasaM bhartuH zreyAMsastatkSaNAgatam // 491 / / prabhuNA pANipAtreNa sAkSAdikSuraso dhRtaH / ArUDhaH zikhayA vyoma jetumindukarAniva // 492 // tadA dadatkumAro'yaM mudA romAJcamecakaH / babhau muktizriyA sAkSAtkaTAkSairiva vIkSitaH // 493 // puNyairiva kumArasya divamikSurasairgataiH / utsavAya samAhUtAH puruhUtAdayaH surAH // 494 // hatadundubhayo ratnapuSpagandhodakAdikam / vidhAya bhUtale devAzcelotkSepamatha vyadhuH // 495 // prabhoH zuklatRtIyAyAM vaizAkhe'jani pAraNam / tadakSayatRtIyAkhyaM parva sarvatra vizrutam // 496 // tatropetAya kiM tvetaditi svacchAya pRcchate / rAjJe prAjJena vijJaptaM tena prAg vRttamAtmanaH // 497 // kalpyAkalpyavicAraM ca jAtajAtismRtiH kRtI / apazokAya lokAya zreyAMsaH zreyase'dizat // 498 // nAthapAraNakenA'tha zreyAMsajanitena te / svapnAH spaSTArthatAM prApustraye'pi puruSatraye // 499 // atha prabhau gate pApavAraNe kRtapAraNe / cakAra pAraNasthAne ratnapIThaM nRpAGgajaH // 500 // etadAdikRtaM pIThamiti lokAya so'vadat / jano'pi jinabhikSAyAH sthAne tattAdRzaM vyadhAt // 501 // taidAdityakRtatvena tadAdityasya maNDalam / janena jAnatA'dyApi nityaM kRtvApi pUjyate // 502 / / nAtho'nyadopakAraikadakSastakSazilAM purIm / sAyaM bAhubaleH prApa bahalIdezamaNDanam // 503 // jJAtvA tamAgataM bAhubalizcakre purotsavam / pAdAravindaM vandiSye suprAte'haM prabhoriti // 504 // nRpo'GgenAtiramyeNa bhUSaNAnyapi bhUSayan / samaM samantAtsAmantaiH prAtarAnandameduraH // 505 // 15 20 25 1. jJAnabhikSAkalpa: sakalpadhI: K, C, D | 2. 'kSiyA' LI Ti. 1. dhiSNyam (napuM)-nakSatraH / 2. AdityaH (puM) -devaH / 3. prabhAte /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] yAvatpurandaraprAyaH pazyan zRGgAritAM purIm / bhagavAn viSayatrAsI yatrAsIttatra yAtavAn // 506 // yugmam // vijahArAnyatastAvat prabhaJjana iva prabhuH / zravadbASpaM nRpaM prAha sacivaH zucivAgatha // 507 // hRdye karoti hRdyeva devastava sadA padam / tadviSAdaniSAdasya sukhadasyorvaze'si kim // 508 // padAni padmakulizAGkuzAGkAni jagadguroH / etAni tAni bhUkhaNDamaNDanAni namaskuru // 509 // sacivasya vacaH kRtvA tat tathA pRthivIpatiH / dharmacakramiha truTyatkarmacakraH pracakrame // 510 // nabhoratnasapatnoruratnarAjivirAjitam / tad vidhAya vyadhAdeSa spaSTamaSTAhnikAmiha // 511 // . aSTayojanavistIrNe cakre'smin yojanonnate / sahasrAre sahasrANi yAmikAnAM nRpo'mucat // 512 // tatazca bhagavAn bhAsvAMstamaHzamanakarmaThaH / viharan mlecchadezeSu paGkazeSamazoSayat // 513 / / atha varSasahasrAnte ghasrAnta iva candramAH / puraM purimatAlAkhyaM prAcImukhamivAgamat // 514 // ayodhyAyA mahApuryAstasmin zAkhApure sthitaH / phAlgune mAsi kRSNAyAM prabhurekAdazItithau // 515 // 10 tadAnImuttarASADhAvasthite sitadIdhitau / avApa kevalajJAnaM zukladhyAnadhano jinaH // 516 // tatazcAsanakampena samIyustatra vAsavAH / athA'kAri camatkAri tridazairdezanAsadaH // 517 // pravizya pUrvadvAreNa natvA tIrthaM ca tIrthakRt / bheje bhadrAsanaM siMhalakSaNaM sapradakSiNam // 518 // yathAsthAnaM niviSTesu sabhAlokeSu vAsavaH / etyAntaruttaradvArA cakAra triHpradakSiNAm // 519 / / atha stutvA namaskRtya kRtakRtyaH surezvaraH / prabhorupAsanAhetorAsannAsanamAsadat // 520 // itazca bharato bhaktibharato mAtaraM pituH / tadA'gamannamaskartuM svakulasyeva devatAm // 521 // tAM ca putraviyogena zravadazrUpayaHplavaiH / unmIlannIlikAluptadarzanAM jananIM prabhoH // 522 // pautro jyAyAnayaM mAtarnamati tvatpadAmbujam / vijJapyaivaM namaskRtya bharataH purato'bhavat // 523 // yugmam // atha putrapravAsena samaM proSitasaMmadA / ucchalacchokakallolakulyayA sA'vadad girA // 524 // vatsa ! svacchandamAnandamedurAM tvaM zritaH zriyam / madIyaputrako gAtramAtrastu vanavAsyabhUt // 525 / / 20 zarIraM sukumAraM tadyattena tapaso'pitam / rambhAstambho gRhasthUNAsthAne tadvinivezitaH // 526 // kva tAstasya surazrINAmAspadaM sukhasampadaH / kvedAnIM zItavAtAdipuSTA kaSTaparamparA // 527 // naivAzanaM na vasanaM na gRhaM na paricchadam / avagacchAmi vatsasya jIvAmyadyApi pApinI // 528 // tAmitthamatha zocantImamuJcantI kadAgraham / abhyadhAd bharato mAtastAtasya tvaM jananyasi // 529 // vijJA'pi kimavijJeva sutavAtsalyamohitA / vicintayasi tAte'pi mAtarmAnavamAtratAm // 530 // 25 1. zocantIM na muJcantI C, D | Ti. 1. tava hRdye hRdi devaH sadA padaM karoti eva ityanvayaH / 2. niSAdaH-caNDAla: tasya / 3. sukhadasyoH=sukhasya cauraH, tasya ityarthaH /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] sa hitvA laukika lakSmIM lipsurlokottarAM zriyam / yadvidhatte'dhunA mAtaH ! phalaM tvaM tasya pazyasi // 531 // hRdyAmiti samAsAdya vAksudhAM vasudhAbhujaH / marudevA'bhavadyAvannirviSAdaviSodayA // 532 // jJApitau vetriNA tAvatpuruSau dvAvupeyatuH / tayorAdyo'vadannAmnA yamako ghaTitAJjaliH // 533 // diSTyAdya vairddhase deva ! kAnane zakaTAnane / utpede kevalajJAnaM yugAdijagadIzituH // 534 // 5 vyajijJapat dvitIyo'tha khyAtaH zamakasaMjJayA / AvirAsItprabho ! cakraratnamadyAstramandire // 535 // maha:sahajamAhAtmyavidhvastAtmavirodhinaH / pUrvaM prabhorvA kurve'hamarcaM cakrasya vA svayam // 536 // kva vA jagattrayatrAtA tAtaH zAtitakalmaSaH / kva cainasAMnidhizcakraM bhuvanaikabhayaGkaram // 537 // dhyAtveti tuSTidAnena visRjya muditau ca tau / marudevAmuvAcaivaM bharato harSanirbharaH // 538 // vizeSakam // mAtaH ! sutaviyogena tvaM sadA duHkhataH purA / rUkSAkSaraM samAdikSaH pezyAdya tu sutazriyam // 539 // pitAmahIM mahInAthastadetyuktvA'dhiropya ca / kuJjare svayamArohat kRtakautukamaGgalaH // 540 // atha vrajan gajArUDho marudevImuvAca saH / mAtarAkarNyatAmetatputrasya vibhutAdbhutam // 541 // rUpyakalyANamANikyamayavapratrayAvRtam / dezanAsadanaM cakruH zakrAdezena nAkinaH // 542 // ayaM vRndArakairbandivRndairiva jayadhvaniH / tvatputrasya puro mAtaH ! kriyamANo vibhAvyate // 543 // ayamambhodharadhvAnagambhIro dundubhidhvaniH / mAtastanoti sotsekAH kekAH kAnanakekinAm // 544|| zrutveti marudevAyAstadAnandAzruvAribhiH / netrayornIlikApaGkazaGkApi kSAlitA kSaNAt // 545 // svayamevAtha pazyantyAstasyAstadvaibhavaM vibhoH / vilInaM manasA sadyaH parAnandA'mRtadravaiH // 546 // tadaiva kevalajJAnaM tasyAH prAdurabhUt tataH / tapobhiH prApya mAtre nuM prabhuNA prAbhRtIkRtam // 547 / / antakRtkevalIbhUya lokAntamatha sA'gamat / manye muktipuradvAramapasArayituM puraH ||548 // asyAmasyAvasappiNyAM prAcyasiddhasya tadvapuH / tridazairnidadhe tUrNaM satkRtya kSIranIradhau // 549 // tataHprabhRti lokeSu vRttaM mRtakapUjanam / sarvo hi darzitAM pUrvairvarttanImanuvarttate // 550 // vyApto'tha zoka - harSAbhyAM baddhasparddha dharAdhavaH / nizAprAnta iva dhvAntaprakAzAbhyAmabhUt samam // 551 // pattirvimuktacchatrAdirdUrAdurIkRtAJjaliH / dezanAsadanasyAntaH praviveza vizAmpatiH // 552 // trizca pradakSiNIkRtya namaskRtya jagadgurum / yathAsthAnaM niviSTo'tha prahRSTo bharatezvaraH ||553 // athA''yojanagAminyA sarvabhASAnurUpayA / girA jagadgurustatra vidadhe dharmadezanAm // 554 // 25 '"asAvasArasaMsAraviSodgAraikasAraNiH / dUreNa yujyate tyaktuM mohanidrA mahAtmanAm // 555 // mohabhillezapallIva tyAjyaM ca bhavakAnanam / puNyaratnaharaiH krUraizcaurai rAgAdibhirvRtam // 556 // 10 15 20 1. vartase P / 2. parAM pazya tu P / 3. tu K, D / 4. prAcyAsiddha0 K, D 5. vartinI0 K, D / 6. harSa - zokAbhyAM P / 7. 0 pallIvat tyAjyaM P / Ti. 1. manasA iti karttRpadam / sampA0 /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] anAvile kule janma durlabhebhyo'pi durlabham / cintAratnamiva prApya hAryate kiM mudhA budhaiH // 557 // yatadhvamapavargAya tanniviNNA bhavAdyadi / sa hi sarvApadAM pAramapArAnandamandiram // 558 // prApyate prANibhirnAyaM dharmasyArAdhanAM vinA / kiM kadApi kvacid dRSTo vinA vRkSaM phalodgamaH // 559 // tasya suzramaNo vA syAnmUlottaraguNottaraH / suzrAddho vAspadaM samyak samyaktvANuvratAdibhRt // 560 // etau mokSasya panthAnau manthAnau bhavavAridheH / kAmaM zrAmaNya-gArhasthyadharmI zAzvatazarmAdau // 561 // zakracakripadAdIni spRhaNIyAni yAni tu / asau kusumasampattistasya dharmamahIruhaH // 562 // phalaM tu paramAnandarasanisyandasundaram / mahodayamayaM sAkSAt lokottaramanazvaram" // 563 // zrutveti dezanAM bharturbharatasyAGgajanmabhiH / zataiH paJcabhirAnandAnnaptRbhiH saptabhiH zataiH // 564 // sahodaryA tathA brAhmayA parabrahmArpitAtmabhiH / taistairRSabhasenAdyaiH sAgrahairjagRhe vratam // 565 // [yugmam] dIkSAM tadAdade kiM ca marIcizcakrinandanaH / sAdaraM sundarI kintu cakriNA vAritA vratAt // 566 // vratinaH puNDarIkAdyAH sAdhvyo brAhmIpura:sarAH / zrAddhAH somAtmajapraSThAH zrAvikA: sundarImukhAH // 567 // itthaM caturvidhaH saGghaH sthApitaH prabhuNA tadA / pUjyate'dyApi vizve'smin devadAnavamAnavaiH // 568 // [yugmam] zrIpuNDarIkamukhyAnAM yatIzAnAM jagadguruH / tatazcaturazIterapyAdideza padatrayIm // 569 // te'pyutpAdavyayadhrauvyarUpAM prApya padatrayIm / vitenuradbhutaprajJA dvAdazAGgAni lIlayA // 570 // zakrAnItairatho divyaistUrNaM cUrNairjagatprabhuH / anuyogagaNAnujJe yacchaMstAnabhyaSiJcata // 571 // jAte'tha pauruSIkAle sakalairnistuSAkSataiH / siddhaH samaGgalAcAraM baliH pUrvadizA'vizat // 572 // kSiptaH patan suraiH so'rddhama rddhaM cakriNA punaH / yathAvibhAgamanyaizca jagRhe gRhamedhibhiH // 573 // atha dvitIyapauruSyAM devacchandaM gate prabhau / puNDarIkamunervyAkhyAM zrutvA jagmurjanA gRhAn // 574 // sadA gomukhayakSeNa devyA cApraticakrayA / amuktasannidhiH svAmI sarvAtizayabhAjanam // 575 // pAvanImavanI kurvan koTidaivatasevitaH / dharmAmRtaghanaH zrImAn vijahArAnyatastataH // 576 / / yugmam // atha digjayataH prAptAbhiSeke cakravartini / vratIbhUyArjitajJAne bharatasyAnujavraje // 577 // ArohadanyadA svAmI spaSTamaSTApadAcalam / samaM munIndraiH pUrvAdriM nakSatrairiva candramAH // 578 // yugmam // triviSTapasadastatra vidadhurdezanAsadaH / prabhuzcaturmukhIbhUya tasmin dharmamupAdizat // 579 // tataH samaM samAyAtau bharatezasurezvarau / ninyatuH karNapUratvaM vibhorvacanapallavAn // 580 // dezanAnte tatazcakrI bandhUnAlokya vatsalaH / teSAM bhogavibhAgAya jinarAjaM vyajijJapat // 581 // 20 25 1. 0maparAnanda0 P / 2. vApadaM P | 3. samyaktvAdivratA P / 4. manuttaram P / Ti. 1. zreyAMsaH ityarthaH / 2. karNapUraH (puM)-karNasyAbhUSaNam, tasya bhAvaH tam /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3.] athA'dizajjinAdhIzo bharatakSmApatiM prati / bhogAnabhilaSantyete kimabhaGgarasaGgarAH // 582 // AnAyya nyAyavit kSoNIpatI rasavatImatha / hetave nijabandhUnAmandhUnAM prazamAmbhasaH // 583 // vijJo vijJapayAmAsa sAnando nAbhinandanam / bhojanAyAdiza svAmin ! zamino bAndhavAniti // 584 // yugmam / AdidezA'tha tIrtheza: kAritaM kalpate na yat / bhuJjate tatkuto jJAnabandhurAstava bandhavaH // 585 // punarvijJapayAmAsa nRpastahi jagatprabho ! / svAminnakAritA'nnAya preSyantAM madgRhAnamI // 586 // tamAdideza tIrthezo yathArthamatha pArthivam / rAjanna kalpate rAjapiNDa: zamabhRtAmiti // 587 // narendre'smin jinendreNa niSiddhe sarvathetyatha / parAbhavabhavanmAnamlAnizyAmalitAnane // 588 // mA'sau khedasya pAtraM bhUdityavetya marutvatA / avagrahavidA pRSTaH spaSTamUce jagadguruH // 589 // yugmam // zakrasya cakriNo rAjJaH sthAnezasya guroriti / paJcadhAvagraho bhAvAt paJcAnAmapi puNyakRt // 590 // atha zakraH praNamyAha prabho ! kSetre'tra bhArate / mayA vAsAya sAdhUnAM pradatto'yamavagrahaH // 591 // AkarNya bharato'pIti prIto natvA jagadgurum / anujajJe nivAsAya sAdhUnAM bhAratI bhuvam // 592 // athA'pRcchanmahIbhata dhubhadraM sasammadaH / deyaM kasyAnnamAnItamidamevaM nivedyatAm // 593 / / guNAdhikeSu karttavyA pUjetyukte biDaujasA / sAdhUn vinA guNI ko'sti matto'pIti vyacintayat // 594 // jJAtaM santitarAM santaH zrAvakA madguNAdhikAH / tebhyaH pUjA vidheyeti nizcayaM bharato vyadhAt // 595 / / atha praNamya tIrthezaM yayau divi divaspatiH / bharatastu vinItAyAM puryAM dhuryo manasvinAm // 596 // anyato vijahArAtha prabhuraSTApadAcalAt / nirdambhaM lambhayan lakSmI purAmbhojAni bhAnuvat // 597 // bharato'pi rato dharme zrAddhAnAhUya bhUrizaH / idaM jagAda bhoktavyaM bhavadbhirmama mandire // 598 // kriyAsu kRSimukhyAsu kAryaM ceto'pi na kvacit / bhavadbhiH kevalaM bhAvyaM dharmakarmaikakarmaThaiH // 599 // idaM ca pAThyaM ni:zAThyaM bhojanAnte madagrataH / jito bhavAn varddhate bhIstato mA hana mA hana // 600 // matvedamatha te zrAddhA bhavane tasya bhuJjate / paThanti ca vacastatte sammohagaragAruDam // 601 // pramAdI medinIzo'pi magno ratimahAnade / nityamAkarNya tadvAkyaM vicintayati kiJcana // 602 // ahaM kena jito ? jJAtaM kaSAyaistebhya eva bhIH / varddhate durddharA tena na ghAtyAH prANino mayA // 603 // nityaM te smArayantIti nItizakrAya cakriNe / virAgasAgarollAsanizAkaranibhaM vacaH // 604 // pramAdapAdapAkIrNe tasmin bharatabhUbhRti / tadvAkyaiH pavamAnastairdharmadhyAnAnalo'jvalat // 605 // 25 zrAddhAzrAddhavivekAjJaiH sUdaivijJapito nRpaH / cakre'NuguNazikSAkhyavrataisteSAM parIkSaNam // 606 / / 1. 0Adideza sa0 P / 2. paThamAnai0 - C, A | 3. vivekajJaiH K, C, D, PI Ti. 1. abhaGgurasaGgarAH abhaGguraH = mokSaH tamavAptuM saGgaraH = pratijJA yeSAM te / 2. andhuH(pu) - kUpaH /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] zrAvakANAM tadA cakre niSUDhAnAM parIkSaNe / rekhAtrayaM sa kAkiNyA ratnatritayasUcakam // 607 // svAdhyAyahetave teSAM vedAnAryAnnRpAryamA / sa cakAra parArthA hi pravRttiH syAnmahAtmanAm // 608 // jinAntareSu tIrthasya vyavacchede kadAgrahAt / anAryatvamamI mohAnmithyAtvaM ca prapedire // 609 // lokAnAmanyadA karmazatrucchedAya tIrthakRt / punAnaH pRthivIM pAdaiH zatruJjayagiriM yayau // 610 // kSamAnAthasya dharmasya trailokyAntarvilokya tam / giri mene mahAdurga munIndro nirupadravam // 611 // 5 atha prathamasarvajJaH sa vijJAya mahAdbhutam / tamadrimiha mAhAtmyanidhAnamiva piNDitam // 612 // samArohanmahAmohadrohAya bhavabhAjinAm / zatruvitrAsanAyeva kuJjaraM vIrakuJjaraH // 613 // [yugmam] munayaH puNDarIkAdyAH sahaivAruruhurgirim / sopAnamiva nirvANasaudhasyAtyantamutsukAH // 614 // babhau sa taM samArUDhaH zailaM trailokyanAyakaH / muktidvIpamiva prAptastIrkhA saMsAravAridhim // 615 // piGgaH prabhoH prabhAbhAraH kIrNaH kusumavRSTibhiH / tArAkulAkulasvargazailalIlAmagAd giriH // 616 // 10 pavitrayati mUrdhAnaM tadA trijagatIgurau / prabhAvapraNamavRkSabhujAgrairnRtyati sma saH // 617 / / prabhudRSTyA sudhAvRSTyA punaH prodgatapakSatiH / abhitaH sa samArohallolalokanibhAdabhAt // 618 / / vibudhAstrividhAstUrNaM devaM sevitumAyayuH / svasthAnasthA nirAyAsaM jyotiSkAstu siSevire // 619 // jantUnAM pApabhItAnAM durgabhUtasya bhUbhRtaH / maulau vapratrayaM ratnasvarNarUpyaiH surA vyadhuH // 620 // prAkAradvAradambhena sajjitAni kutUhalAt / digvadhUbhirmukhAnIva smerANi jinamIkSitum // 621 // 15 sarvataH parvateSvekaH pavitro'hamiti bruvan / azokAnokahavyAjAdayamUrdhvaM vyadhAd bhujam // 622 // mAhAtmyena mahIdhreSu girirgururasAviti / ratnasiMhAsanavyAjAdasyoSNISaM vyadhuH surAH // 623 // caturmUrtibhRtastatra sthitasyA''syendubhirvibhoH / saJjajJe parvataH pUrvaH sarvAsAmapyasau dizAm // 624 // saddezanAM samArebhe sa mArebhaikakesarI / vibhurbhavikalokAnAM karNAmRtakirA girA // 625 // mahIruheSu kalpadruH svayaMbhUramaNo'bdhiSu / jyotiSkeSu raviH so'yaM zailaH zaileSu zasyate // 626 // 20 tuGgatAM sarvataH sarvaparvateSu dadhAtyayam / yanmaulivartinAM hastaprApyaM muktilatAphalam // 627 // jalakAntamaNizreNinirmitaH pratibhAtyayam / vighaTante jhaTityeva bhavAbdheryatra vIcayaH // 628 // nRNAmihAdhirUDhAnAM zukladhyAnavibhAnibhAt / hastAvalambanaM datte muktizrI: kundasundarA // 629 // bhraNabrahmaSighAtAdipAtakAnyapi tatkSaNAta / vyapohatyasya mahimA himAnIvA'himatviSaH // 630 // vyaktaM vimuktakAThinyamiha krUrAtmanAM manaH / prayAti khAdirAGgArataptAya:piNDavat dravam // 631 // ataH zamasudhAkuNDa ! puNDarIka ! tvayA'syatAm / asmin dharAdhare siddhilolubhaiH sAdhubhiH samam // 632 // 25 1. mahAnmoha. LB | mahAn iti vIrakuJjaraH padasya vizeSaNam sampA0 / 2. dadhAt A / 3. 0 vika0 K / 4. dadhAvAyaM AI Ti. 1. anokaha: (puM) =vRkSaH / 2. as ga.1 ubhayapadI gatyarthakadhAtoH karmaNi / 3. lolubhaH = lolupaH /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] ityAsAdya prabhorAjJAM taM natvA tatra bhUdhare / asthAyi puNDarIkeNa munihaMsai: sahAmalaiH // 633 // tatazca vihRte'nyatra jagattritayanetari / zucA'mucadayaM zailaH zAlAdimaNimaNDanam // 634|| tatrAdigaNabhRd durge zrIjinezanidezataH / sahitaH sAdhubhiH sainyaiH sainyAdhipa iva sthitaH // 635 // athovAca mudA sAdhUnagraNIrgaNadhAriNAm / manaH saMvegasaMvegagauragauravayA girA // 636 // tapa:zrIdUtikAklRptasiddhisambandhakAGkSiNAm / idaM kevalasaGketaniketanamaho giriH // 637 // asminnAkAraNaM muktestadvaH kevalameSyati / tadAtmA tapasA zuddho vAsyatAM dhyAnasaurabhAt // 638 // iti saMvegasazrIkapuNDarIkagirA'cirAt / sarve'pyAlocanArocamAnA mAnAdimAthinaH // 639 // kSaNakSAmitani:zeSajantavo'nantabodhayaH / karmadAnavabhedAya sAdhavo mAdhavopamAH // 640 // gRhItAnazanAH zukladhyAnanidbhUtakalmaSAH / babhUvurbhUbhRtastasya te lIlAmaulimaNDanam // 641 // tribhirvishesskm|| gaNabhRnmuktiniHzreNi kSapaka zreNimAzritaH / kSINamohaguNasthAnaM sAdhubhiH sArddhamAsadat // 642 // mAsAnte caitrarAkAyAmatha prathamato'bhavat / kevalaM puNDarIkasya tato'nyeSAM tapobhRtAm // 643 // athaitAn muktivanitA nitAntamanurAgiNI / nirmuktakarmAvaraNAnAtmasAdakRta svayam // 644 // gIrvANAstatra nirvANagamanotsavamutsukAH / Agatya cakrire teSAM harSasotkarSacetasaH ||645 // tadeSa prathamaM tIrthaM zatruJjayadharAdharaH / babhUva puNDarIkAdisAdhusiddhinibandhanam // 646 // mumukSupuNDarIkasya puNDarIkasya nirvRtau / nRpuNDarIko bharataH puNDarIkAdrimAgamat // 647 // tatra ratnamayaM caityamuditaM mudito vyadhAt / udayAdrizirazcumbiravibimbaviDambakam // 648 // jitastenaiva caityena prabhayA surabhUdharaH / prasvedabindusandohaM dhatte tArAvalicchalAt // 649 // puNDarIkaprabhormUrtyA yutAmatra nRpo vyadhAt / yugAdijinanAthasya pratimAM matimAnasau // 650 // viharannatha dezeSu vividheSu jagadguruH / bhavinAM muktimArgAya dharmyaM yugyamivArpayat // 651 // 20 pUrvalakSaM parikSipya dIkSAkAlAt trikAlavit / nirvANakAlaM vijJAya spaSTamaSTApadaM yayau // 652 // aSTApadAdrimArUDhaH parItaH sphaTikAMzubhiH / zuzubhe sa vibhuH zubhaiH siddherAlokanairiva // 653 // pratyapadyata sAdhUnAM sahasrairdazabhiH saha / caturdazatapoyogAtpAdapopagamaM jinaH // 654 // tathAvasthitamadrIndrapAlo vyAlokya taM prabhum / gatvA vijJapayAmAsa bharataM bhUmivAsavam // 655 // zrutvA caturdazAhAraparihAraM jagadguroH / na caturdazabhirbheje ratnairapi nRpaH sukham // 656 // tatazcaraNacAreNa cacAla bharatezvaraH / parivArairdizo rundhannaSTAvaSTApadaM prati // 657 // anuyAto'pi vAtena vegAdacalacIvaraH / AjagAma girermaulimAkRSTo manaseva saH ||658 // 5 10 15 25 32 1. 0 nantabuddhayaH P | 2. anuyAtA'pi A / Ti. 1. matimAn asau / 2. yugyaM = vAhanam /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] aprAptapUrvAvAjanma caraNau prApya cakriNaH / mArgabhUrdurbhageva strI raktA'bhUt kSaratA'sRjA // 659 // azakte'pi sahAgantuM chatradhAriNi cakriNaH / apaninye manastApastapanAtapavedanAm // 660 // athASTApadamArUDhastaM tathAvasthitaM prabhum / apazyat prasabhonmIladbASpAvilavilocanaH // 661 / / sa praNamyAbhavad yAvadupAstinyastamAnasaH / apazyat tAvadAyAtAn sarvAn gIrvANanAyakAn // 662 // bhaktizokabharAbhogabhaGgIkRtakandharaH / taiH samaM zaminAmIzamupAsAmAsivAnasau // 663 / / mAghakRSNatrayodazyAM pUrvAhne'bhIcige vidhau / samAhitamanAH kAyayoge sthitvA'tha bAdare // 664 // arautsId bAdarau zabdacittayogau jagadguruH / kAyasya bAdarayogaM sUkSmeNaiva rurodha saH // 665 / / [yugmam] tenaiva vAGmanoyogau sUkSmau ruddhvA tamapyatha / tArtIyIkaM sitadhyAnaM sUkSmakriyamasAdhayat // 666 // athocchinnakriye turye zailezI samazizriyat / paJcahUsvAkSaroccArakAlamAnAM jinAgraNIH // 667 // prakSINazeSakarmoghaH parityaktatanutrikaH / svabhAvasiddhordhvagatircAlAvadRjunAdhvanA // 668 // aspRSTAkAzagamanaH siddhAnantacatuSTayaH / ekena samayenA''pa muktilakSmIvataMsatAm // 669 // [yugmam] kSapakazreNimAruhya pare'pi paramarSayaH / tadA dazasahasrANi muktiM prabhuvadabhyayuH // 670 // prathamamayamudArAM prApya samyaktvalakSmIm , tadanu manujavargasvargasAmrAjyalakSmIm / atha nirupamasamyakjJAnacAritralakSmIm , tribhuvanapatirApa zreyasI zarmalakSmIm // 671 / / [mAlinIvRttam] etena zrIRSabhanAthacaritraM digmAtrakIrtanena 'saMvaccharamusabhajiNo' tti prapaJcitam / iti zrIRSabhanAthacaritam // samprati 'chammAsA vaddhamANajiNacaMdo'tti zrIvIracaritaM saMkSiptakIrtanena prakAzyate / tathAhi [zrIvIrajinacaritam // ] vIraH zriye'stu vyAkhyAsu yaddantakiraNAGkarAH / dadhumauliSu namrANAM maGgalyAmakSatazriyam // 1 // jambUdvIpe pratIcInavidehaikavibhUSaNe / jayantIti mahAvaprasaMjJe'sti vijaye purI // 2 // akhaNDoddaNDadordaNDakaNDUtizcaNDavikramaH / zatrumardana ityAsIt tatra pArthivapuGgavaH // 3 // tasya pRthvIpratiSThAnanAmagrAmaniyogabhRt / nayasAro'bhavatsAdhusaGgahIno'pi dharmadhIH // 4 // dAnazraddhAvizuddhAnta:karaNaH karuNAnidhiH / upakArI priyaguNaH sa sadAsIt priyaMvadaH // 5 // so'nyadA cArudArubhyo rAjazAsanagauravAt / sapAtheyaH sazakaTazreNirATa mahATavIm // 6 // taM vRkSacchedanodyuktaM yuktaM vRkSAlayo'nalaH / kSunmiSo'tItapanmadhye madhyAhne'rkamiSo bahiH // 7 // 15 20 25 1. vRkSodbhavobala: CI Ti. 1. mana:tApa:-kartari prathamA / 2. 0zreNiH ATa mahATavIm / 3. atItapat-'tap'dhAtoH prerakAdyatanI tR.pu.ekvcnm| 4. madhye-udaramadhye, ityarthaH /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] tatkRte bhRtakaiH svAdavatI rasavatI tadA / Aninye maNDapAbhasya tale kasyApi zAkhinaH // 8 // nayasArastadA dadhyau dharma Ajanma yaH kRtaH / mamAraNye'pi tenA'dya mA bhUdanatithistithiH // 9 // evaM cintayatastasyAraNye'pyasulabhAtithau / dharma evAtithIbhUtaH sAkSAdAgAnmunivrajaH // 10 // kSudhitAn tRSitAn zrAntAnmunInAlokya tAnasau / mumude ca vavande ca duHsthaH kalpatarUniva // 11 // kuto yUyamihATavyAmiti pRSTAzca tena te / AhuH sahaiva sArthena sthAnataH prasthitA vayam // 12 // sArtho bhikSArthamasmAsu grAmAntaHstheSu so'calat / anAttabhikSA evAnuyAnto'tra patitA vayam // 13 // zrutvetyasau kRtI sArthaM nindan puNyaM stuvan nijam / svArthe sajjIkRtairannapAnaistAn pratyalAbhayat // 14 // tAnmunIn vidhivad bhuktAn grAmezaH kRtabhojana: / puryA darzayituM mArgaM gatvA samamacAlayat // 15 // darzite pU:pathe sthitvA sAdhavaste taroradhaH / grAmavittasya tasyAkhyandharmaM dhIraH sa cAdade // 16 // aTavIpAtinAM teSAM tenAdarzi purIpathaH / bhavATavIjuSo muktipurImArgastu tasya taiH // 17 // sa ca te ca mithodiSTatattatpathavihAriNaH / janamAnandayAmAsurdayAbhAsuracetasaH // 18 // so'bhyasyan karmamarmAviddharmanirmANamanvaham / samyaktvaM pAlayan kAlaM ninAya grAmanAyakaH // 19 // sAdhitArAdhanaH so'nte smRtapaJcanamaskRtiH / palyopamAyuH saudharme nayasAraH suro'bhavat // 20 // cyutvA'tha so'smin bharate bharatasyAdicakriNaH / RSabhasvAmiputrasya putro'yodhyApaterabhUt // 21 // 15 marIcinAmA saddhAmA pitRbhrAtrAdibhiH saha / gataH sa prathame vyAkhyAvasare vRSabhaprabhoH ||22|| mahimAnaM suraistanyamAnaM prekSya prabhorasau / dharmaM zrutvA ca samyaktvayutadhIrvratamAdade // 23 // sthavirANAM puro'GgAni paThan so'Gge'pi nispRhaH / samyakjJAtamahAdharmo vyaharatsvAminA saha // 24 // grISme'ntarbahirUrdhvAdhastApavyApte kadApyasau / svedArdrastarSito dadhyau cAritrAvaraNodayAt // 25 // dhIradhAryaM kSamo dhartuM nAhaM vratamataH param / mahAdhIrakulotpannaH kSudro lajje tyajannapi // 26 // sampratyenamupAyaM tatkurve durvedhasA jitaH / yena syAd vratamapyaGgIkRtamaGge'pi na klamaH // 27 // sarvatra sAdhavaH sarve tridaNDaviratA matAH / tridaNDIdaNDitasyAstu tridaNDI mama lakSma tat // 28 // amI luJcitamUrddhAno locakaSTAkSamasya / kSureNa muNDite muNDe zikhaikA'stu kalaGkavat // 29 // te ni:kiJcanatAbhUSA bhUSA''stAM mudrikAdi me / sugandhayo'mI zIlena puNDraiH saugandhyamastu me // 30 // te zuklavastrA vAso'stu kaSAyaM me kaSAyiNaH / te muktidarzino nAhamityUrdhvaM chatramastu me // 31 // caranti caraNatrANaM sattvaM te dadhataH sadA / cArmaNaM caraNatrANaM tadviyuktasya me'stu tat // 32 // 5 10 20 25 1. tatpathapravihAriNa P / 2. 0 vyAptaH P, K, A Ti. 1. ni: kiJcanatA eva bhUSA yeSAM te / 2. caraNatrANaM saMyamasya rakSaNamityarthaH / 3. caraNayoH trANamityarthaH / 4. sattvena viyuktasya /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] pavitrAste caritreNa nAhamityupadezakam / kariSye payasA snAnaM bahujIvopamadyapi // 33 // iti liGgaM vikalpyAtmadhiyA klezaikakAtaraH / pArivAjyamasau bheje marIcirmohavIcibhAg // 34 // jainamevAdizat dharmaM tAdRgveSo'pyayaM jane / maSIlipto'pi kurute na haMsaH kAkakUjitam // 35 // kiM dharmaM nAcarasyenamiti pRSTaH svayaM janaiH / kvebhavAcaM kharo bhAramarhatItyayamabhyadhAt // 36 // vratArthamuditAn dharmavyAkhyAnamuditAnasau / ziSyAn sadA'rpayAmAsa svAmine nAbhijanmane // 37 // vijahAredRgAcAraH so'nvahaM svAminA saha / kadAcidapyayodhyAyAM svAmI ca samavAsarat // 38 // praNamya pRSTastatrAdicakriNA bhAvino'bhyadhAt / tIrthakRccakrabhRdviSNuprativiSNubalAn vibhuH // 39 // punazcakrAyudho'pRcchat parSadIhA'sti ko'pi kim / nAtha ! tvamiva yo jIvaH zambhurbhAvyatra bhArate // 40 // marIciM darzayannUce bhagavAnatra bhArate / caramastIrthakRd bhAvI vIrAkhyaH sUnureSa te // 41 // tripRSTho viSNurAdyo'tra bhavitA potane pure / priyamitro videheSu mUkApUryAM ca cakrabhRt // 42 // ityAkarNya prabhuM pRSTvA marIciM bharatAdhipaH / gatvA pradakSiNIkRtya vavande ca jagAda ca // 43 // jinastvaM caramo bhAvI viSNurAdyazca bhArate / videheSu ca cakrIti viditaM bhagavadgirA // 44 // tatprAvrAjyaM na te vande bhAvyarhattvaM namAmi te / ityenamuktvA nAthaM ca natvA'gAd bharataH purIm // 45 // ityAkarNya trirAsphoTya marIcirmadavIcitaH / uccairUce bhaviSyAmi harizcakrI jino'pyaham // 46 // ahaM zAhmabhRtAmAdyaH pitA cakrabhRtAM mama / pitAmaho jinendrANAmaho zlAghyaM kulaM mama // 47 // ityAsphAlayatA bAhU jAterAtanvatA madam / uccairmarIcinA nIcairgotrAkhyaM karma nirmame // 48 // viharan sAdhubhiH sArddhamUrdhvaM nAbheyanirvRteH / svayaM prabodhitAn ziSyAn sAdhubhyaH zazvadArpayat // 49 // glAno'pyapAlyamAnaH so'saMyamIti susaMyamaiH / kadAciccintayAmAsa duHkhavyAsaktamAnasaH // 50 // dhig munIn niSkRpAnetAn yadekagurudIkSitam / IkSante'pi na mAM glAnaM dUre'stu paripAlanam // 51 // dhig vA dhyAtaM mamaivedamamI nirvedavedayaH / nirIhA nijadehe'pi kva bhraSTaM pAlayantu mAm // 52 // vimukto vyAdhinAnena liGgenAnena dIkSitam / svasya ziSyaM kariSyAmi kaJcana praticArakam // 53 // ityasya dhyAyato daivAdavyAdheH kapilAbhidhaH / amilad dharmabodhecchAcaTulaH kulaputrakaH // 54 // sa dharmaM bodhito jainaM zucivAcA marIcinA / kiM svayaM na karoSIti papraccha kulaputrakaH // 55 // na kSamo'hamimaM kartumityukte'tha marIcinA / apRcchat kulaputraH kiM dharmo nAsti bhavatpathe ? // 56 // tamathArhatpathe mandaM matvA ziSyaM cikIrSuNA / Uce marIcinA dharmastatrApyatrApi vidyate // 57 // 15 20 25 1. gatvA-P / 2. nIcita-P / 3. sarvadArpayat- C / 4. nivedanAdaya: K, DI Ti. 1. jinaH ityarthaH abhidhAnacintAmaNau zlokAGkaH 1/24 // 2. vediH(puM) pariSkRtabhUmiH, nirvedabhAvena samIkRtAntakaraNabhUmayaH ityarthaH /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] itthaM mithyAtvadharmoktestacchiSyaH kapilo'bhavat / sa ca sAgarakoTInAM koTIM saMsAramArjayat // 58 // anAlocya marIcistadracitAnazano mRtaH / dazatoyadhitulyAyurdevo'bhUd brahmalokabhUH // 59 // AsuryAdInasau ziSyAn kRtvA svAcAracAriNaH / vipadya brahmaloke'bhUtkapilopyamaraH kila // 60 // sa svAM jAnan janiM pUrvAmurvvImuttIrya mohataH / svayaM kRtaM mataM sAGkhyamAsuryAdInabodhayat // 61 // tadAmnAyAnmataM sAGkhyaM tadAdyurvyAmavarttata / kAtarA nitarAM dharmaM sukhasAdhyaM hi tanvate // 62 // cyutvA marIcijIvastu kauzikAkhyo'jani dvijaH / azItipUrvalakSAyuH kollAke sannivezane // 63 // dhanArjanAzayA hiMsro viSayI so'caracciram / ante tridaNDI bhUtvA ca mRtvA'bhrAmyad bhavAn bahUn // 64 // sthUNAkhye sanniveze'tha puSpamitro'bhavad dvijaH / bheje ca pUrvalakSadvAsaptatyAyustridaNDitAm // 65 // mRtvA saudharmakalpe'tha madhyamAyuH suro'bhavat / cyutvA'gnidyota ityAsId dvijazcaitye nivezane // 66 // satridaNDI catuHSaSTipUrvalakSasthitiH sthitaH / mRtvA tato'sAvIzAne madhyAyurvibudho'bhavat // 67 // cyutvA'bhUdagnibhUtyAkhyo mandire sannivezane / SaTpaJcAzatpUrvalakSAyuSko viprastridaNDyasau // 68 // mRtvA sanatkumAre'bhUt suro'yaM madhyamasthitiH / cyutvA ca bhAradvAjAkhyaH zvetavyAM pUryabhUd dvijaH // 69 // pUrvalakSacatuzcatvAriMzadAyuHsthitiH sa tu / pravrajya turyakalpe'bhUt madhyamAyuH sudhAzanaH // 70|| so'bhUd bhrAntvA bhavaM rAjagRhe'tha sthAvaro dvijaH / pArivrAjyaM catustriMzatpUrvalakSAde // 71 // 15 sa brahmalokamadhyAsta madhyAyurvibudhastataH / karmapUrI bhavAn bhUrInabhrAmyacca tatazcyutaH // 72 // itazca vizvanandIti rAjA rAjagRhe'bhavat / abhUd vizAkhanandIti nandano'sya priyaGgubhUH // 73 // babhUva bhUpatestasyA'varajo yauvarAjyabhAk / vizAkhabhUtirityAkhyo dhAriNIramaNIpriyaH // 74 // marIcijIva: prakSINAzubhakarmavazAdabhUt / vizAkhabhUterdhAriNyAM vizvabhUtiH suto'dbhutaH // 75 // udyauvano vane puSpakaraNDe vizvamaNDanaH / vizvabhUtiH kadApyeSa reme rAmAkulAkulaH // 76 // vizanvizAkhanandIha riraMsurnRpanandanaH / zveva zrAddhakSaNe'vAri dvAri dauvArikaistadA // 77 // tanmatvA puSpadAsIbhyaH priyaGgurnRpavallabhA / kupitA nRpaterAkhyat paraM putraparAbhavam // 78 // priyaM priyAyA nirmAtuM mAyAvI nRpatistataH / ripubhUpatibhIpAtraM yAtrAbherImavAdayat // 79 // vIraH puruSasiMhAkhya udvRttaH siMhapauruSaH / tajjayAya preyAmIti sabhAyAmavadacca saH // 80 // RjuH zrutvedamAgatya bhaktyA bhUpaM niSidhya ca / yayau puruSasiMhAya vizvabhUtirbalodbhaH // 81 // taM dRSTvA''jJAvazaM prApto vane bhUyaH karaNDake / vizAkhanandI madhye'stItyukto dvAsthairbahiH sthitaH // 82 // 5 10 20 25 1. dhAraNI K, D / 2 0 prayAsyAmi sabhAyAmiti cAbhyadhAt / C | Ti. 1. uddhata ityarthaH /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] svaM vanAnmAyayA kRSTaM matvaiSa dvAsthamabhyadhAt / muSTyA hatakapitthadruphalADhyAM darzayan bhuvam // 83 // evaM zirobhirbhavatAM bhUSayAmi bhuvastalam / na cedbhaktirbhavettAte jyeSThe jyeSThatamA mama // 84 // mamedRgvaJcanAbhogairbhogaiH pUrNamiti bruvan / gatvaiSa vratamAdatta sambhUtimunisannidhau // 85 // 37 matvA pravrajitaM vizvabhUtiM bhUpaH sahAnujaH / gatvA natvA ca rAjyArthaM muhurarthayate sma tam // 86 // taM matvAtha jagadbhogA'spRhaM yAto gRhaM nRpaH / vijahAra sahAcAryaiH sa dhanyaH punaranyataH // 87 // guroranujJayaikAkivihArI viharaMzca saH / pAraNAya purIM mAsopavAsI mathurAmagAt // 88 // tadaiSa tatra tadbhUpaputrImudvoDhumIyuSaH / vizAkhanandino'darzi sainyAbhyarNe carannaraiH // 89 // taM vipriyamiva prekSya kupitazca priyaGgubhUH / tadA gavaikayodastaH papAta ca mahAtapAH // 90 // kapitthapAtanaM kvauja ityenamahasacca saH / krudhA zRGgagrahAd vizvabhUtirabhramayacca gAm // 91 // tapasAnena tIvreNa tIvravIryo'sya mRtyave / prabhaveyaM bhave'nyatra nidAnamiti cAkarot // 92 // samAptavarSakoTyAyustato'nAlocya tanmRtaH / mahAzukre prakRSTAyurvizvabhUtirabhUnmarut // 93 // itazca bharate'traiva pattane potanAbhidhe / ripupratiripurnAma jajJe rAjanyakuJjaraH // 94 // bhadrAkukSisamudraikacandramAstasya nandanaH / balabhadrazcatuHsvapnIsUcito'cala ityabhUt // 95 // mRgAvatIti nAmA ca kAmAstraM duhitA'jani / udyauvanA manojJa zrIH sA nantuM janakaM yayau // 96 // vIkSya jAtAnurAgastAmaGke paGkeruhAnanAm / nyasya pANigrahopAyamAdhyAya visasarja ca // 97 // papraccha ca purIvRddhAnupAhUya mahIpatiH / yad ratnaM ratnagarbhAyAM bhaved bhoH kasya tad bhavet // 98 // tattavaiveti te'pyUcustrirabhyuccArya tadvacaH / putrImAnAyayattatra pariNetuM mRgAvatIm // 99 // te yayurlajjatAH sarve gAndharveNa nRpaH sutAm / vivAhena vyuvAhainAM nizAmiva nizAkaraH // 100 // gopaM kopatrepATopabhAg bhadrA parihRtya tam / yayau sutayutA kRtyadakSiNA dakSiNApatham // 101 // balastatrAcalaH kRtvA navAM mAhezvarIM purIm / nyasyAtra mAtaraM bhadrAM piturantikamAyayau // 102 // svaprajAyAH patitvena prajApatiriti kSitau / sa tu kSitipatiH khyAtaH ko badhnAti jaganmukham // 103 // vizvabhUtizcyutaH zukrAtsaptasvapnAbhisUcitaH / athAbhUtprathamo viSNurmRgAvatyudarodbhavaH // 104 // khyAtastrivaMzapRSThatvAt tripRSTha iti sa kramAt / khelan balena tAruNyaM bheje'zItidhanustanuH // 105 // vizAkhanandino jIvastadA bhrAntabhavo'bhavat / siMhastuGgagirau zaGkhapuradezopamardakaH // 106 // azvagrIveNa bhUpena tadaiva prativiSNunA / kuto me mRtyurityuktaH ko'pi naimittiko'vadat // 107 // 1. manonyazrIH K, manojJA zrIH C / 2. trapATopA dvAga - C, BI Ti. 1. ripupratizatruH iti nAma triSaSTidazamaparve mahAvIracariye ca / 2. bhUpaM ityarthaH / 5 10 15 20 25
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] yazcaNDazcaNDavegAkhyabhavadbhUtAbhibhUtikRt / yastuGgagirisiMhasya hantA hantA sa hanta te // 108 // uptvA zaGkhapure zAlIn vArakeNAbhirakSitum / tadAdi caNDavegena nRpatInAjuhAva saH // 109 // rAjJaH prajApateH putrau matvA sattvAdhikau ca saH / tatra kAryAya kasmaiciccaNDavegamupAdizat // 110 // saGgItaM kArayan rAjA tamakasmAdupAgatam / abhyuttasthAvatha kruddhau tatputrau raGgabhaGgataH // 111 // hayagrIvasya taM dUtaM matvA mantrijanAcca tau / vrajan kathyo'yamitthaM svAnUcaturbalazAGgiNI // 112 // sanmAnya rAjJA prahitaM taM yAntamapare'hani / matvA gatvArddhamArge tau kuTTayAmAsaturbhaTaiH // 113 // nezustasyAnugAstacca matvA bhItaH prajApatiH / gRhe taM dUtamAnAyya satkRtyAdhikamabhyadhAt // 114 // nAkhyeyaH svAmine kAmaM tiraskAra : kumArajaH / bAladurvinayaH prItyai mahatAmahatAntaraH // 115 // omityuktvA gato dUtaH satyamAkhyat punaH prabhoH / prAgtrastasvajanakhyAtavRttAlIkatvakAtaraH // 116 // 10 hayagrIveNa nirddiSTo viziSTo'nyaH prajApatim / gatvA cacakSe saMrakSa haryakSAtkalamAniti // 117 // yuSmaddurvinayenAyaM samAyAto mahAzramaH / iti putrAvupAlabhya tatrAcAlItprajApatiH // 118 // niSidhyAtha mahInAthaM saMhatau zaGkhapattanam / gatau rAmaharI kAmaM harisaGgrAmakautukAt // 119 // kathaM kiyacciraM siMhamarakSannapare nRpAH / iti pRSTastripRSThena zAlilAlI jano jagau // 120 // prAkArAkArabhRtsainyairvarSavArakamAgataiH / anyaiH zAlirihA'pAli bhUpAlairlavanAvadhi // 121 // 15 zrutveti harirAcaSTa kaH kuryAtkaSTamIdRzam / hariM darzayataikAkI yamazAkIkaromi tam // 122 // atha te'darzayan siMhaguhAmiha mahArathau / balabhadraharI cakradhvAnAhUtaharI gatau // 123 // prapaJcitAsyaH paJcAsyo guJjan kuJjAdathotthitaH / taM vIkSya pattimuttIrNo rathAccarmAsibhAg hariH // 124 // tanucarmaiva carmAsya nakhA evAyudhAni ca / iti dhyAtvA'mucanmAnI viSNurapyasicarmaNI // 125 // tat pazyan kezarI jAtismaraNAjjAtavismayaH / dadhyau taddhASTaryamasyaikaM yadeko mAmihAgataH // 126 // dvitIyaM syandanatyAgastRtIyaM zastramocanam / ityunmadaM padaM sthAmnastadenaM hanmi helayA // 127 // itidhIH phAlayotpatya kaNThe kaNThIravaH patan / dhRtvauSThau viSNunA jIrNabhastrAdAramadAri saH // 128 // avarSan harSitA viSNau jiSNau puSpANyathAmarAH / narAstu vismayasmerAH sudhAsAradyutIH stutIH // 129 // aho kathaM nareNAhamAhato'smItyamarSataH / tadA tasthau sphuranneva dvidhAdIrNo'pi kesarI // 130 // taM sphurantaM hariM vIrajinajIvasya zAGgiNaH / zrIgautamagaNAdhIzajIvaH sArathirabhyadhAt // 131 // 5 20 38 1. vastradAra.... AI Ti. 1. ahatAntaraH=na hataM antaraM manaH yena saH ahatAntaraH na hRdayapIDAkArItyarthaH bAladurvinayasya vizeSaNam / sampA0 / 2. haryakSaH-siMhaH / abhidhAnazlokAGkaH 1284 / 3. kalamaH vrIhiH, tAn / 4. cvi pratyayaH / 5. tanozcarma = tvak iti vigrahaH / 6. carman=DhAlaphalakaH ityarthaH / abhidhAnazlokAGkaH-783 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] pazusiMha ! nRsiMhena hato'sIti mudaM zraya / apamAno hi hInena hatAnAM mahatAM mataH // 132 // tayA vAcA nayAcArazuddhayA bodhitastadA / prIto mRto mRgapatizcaturthaM narakaM gataH // 133 // hRcchalyaM te hataH siMhaH zAlIn khAda sukhAditi / hayagrIvaM prati grAmyAn vaktumAdizya tatkSaNam // 134 // AdAya siMhacarmAtha kumArau potanaM gatau / tadvRttajJahayagrIvAdiSTo dUtazca pRSThataH // 135 // yugmam // sa prajApatimAcaSTa tuSTaH siMhavadhe'dhipaH / tvatputrAvAhvayatyAzu rAjyaM dAtuM pRthak pRthak // 136 // zrutveti nRpatirdadhyau matputrau hantumAhvayet / so'marSI dUtagharSeNa bhItaH siMhavadhaujasA // 137 // athAbrUta nRpo dUta ! nUtanau tanayau mama / sevAnItiM na jAnItastademi svAminaM svayam // 138 // tato dUto'bhyadhAd bhUpa ! bharturAjJA na bhajyate / putrau vA preSaya rayAd yoddhuM sajjo bhavA'thavA // 139 // ityuktiviSajImUtaM dUtaM sphUtahRdau ruSA / kumArau mArutabalau niravAsayatAM rayAt // 140 // tataH kruddho hayagrIvo yuddhotkau ca balAcyutau / abhyeyuH pR'tanAvartai sthAvarttamahAgirau // 141 // yamodaradarIpUrazUraM dUragakAtaram / tadA dIprajagajjajJe dhIrANAM pradhanaM ghanam // 142 // majjatAM svasvasainyAnAM pratikezavakezavau / raNAbdheH pathinau bhAvaM rathinau bhejatustataH // 143 // klIbe kAntAcaTUnIva moghAnyastrANi zAGgiNi / vIkSyAzvakaNTho dviTkaNThavikramaM cakramakSipan // 144 // harerurasi cakreNa cakre nipatatAmunA / sapremakopavIrazrIkSiptatADaGkatADanam // 145 // tenaivAtha karA''ttena kaNThaM kamalanAlavat / cakreNa nicakartArddhacakrI pratyarddhacakriNaH // 146 // vijayetAmubhAvetau prathamau sIrizAGgiNau / sapuSpavRSTivAgsRSTirevaM devaistatA divi // 147 // tatastayorbhayodrekAtpraNatiM bhUbhujo yayuH / gRhaprAGgaNavattAbhyAM bharatArddhamasAdhi ca // 148 // tripRSThaH pidadhan zUramaNDalasya mahanmahaH / zilAM koTizilAM dadhre dordaNDenAtapatravat // 149 // tato gato jitArAtijAtiH potanapattanam / sadevaizca nRdevaizcArddhacakritve'bhyaSicyata // 150 // tadA dUrepyabhUdratnaM yadyattattattamAzrayat / tato gAyanaratnAni tamIyuH ke'pi gAyanAH // 151 // zayyApAlaM kadApyeSu gAyatsu kSaNadAkSaNe / tvayA mayi zayAne'mI preSyA iti harirjagau // 152 // harau supte'pi na praiSId gItaprItastu tAnasau / viSayeNa viSeNeva mUrcchanmUrchAH smaranti kim // 153 // utthitasteSu gAyatsu hariH papraccha tAlpikam / kiM nA'mI prahitAstenAbhihitaM zrutisaukhyataH // 154 // tataH kruddhena hariNA svAtmeva narakAdhvani / tatkarNayostrapUstaptamakSepi ca mRtazca saH // 155 // vedyaM nyakAcayat karma karmaNA tena kezavaH / aizvaryAdanyadapyugramabadhnAtkarma durmadaH // 156 // evaM caturazItyabdalakSAyuH krUrakarmakRt / mahArambhaikadhIrmRtvA sa gataH saptamAvanim // 157 // 1. pidadhat C, A, KH 2 zruticApalAt - P | Ti. 1. mArutaH pracaNDavAyuH tena sadRzaM balaM yayoH, yad jImUtaharaNe samartham / 2. pRtanA - senA / 3. pradhanaM yuddham / 4. zUra: (puM)-sUrya: / 5 10 15 20 25
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 3 ] tadviprayogAtpravrajya prayayAvacalaH zivam | babhUva narakodvRttaH kezavastu sa kezarI // 158 // pUrNAyuH sa hariH pRthvIM caturthI punarapyagAt / babhrAma ca bhavAn bhUrIn sa tiryagmanujAdikAn // 159 // avApya mAnavaM janma sa kAlapariNAmataH / kRtaduSkarmanirmanthaM dharmakarma vinirmame // 160 // apareSu videheSu so'tha mUkApurIpateH / dhanaJjayasya kAminyA dhAriNyAH kukSimAsadat // 161 // tatazcaturdazasvapnasUcitaH suSuve sutaH / tayA cAritralakSmyeva kevalAbhyudayo'dbhutaH // 162 // priyamitra iti khyAtiM pitarau tasya tenatuH / yauvanaM nAma kAmasya dhAma bheje ca sa kramAt // 163 // priyamitramatha nyasya rAjye rAjA dhanaJjayaH / dharmadrumasudhAM dIkSAM bheje bhavadavAkulaH // 164 // priyamitrasya bhUrakSAcaturasya caturdaza / udapadyanta ratnAni cakramukhyAni ca kramAt // 165 // atha dikjaitrayAtro'sau'calaccakrapathAnugaH / SaTkhaNDavijayaM prApa bharataM bharato yathA // 166 // tato labdhvA navanidhInadhInavijayAvaniH / cakrI cikrIDa cakrAnucArI mUkApurImanu // 167 // amuM devA nRdevAzca harSAzrujalamizritaiH / dvAdazAbdImabhyaSiJcan cakritve tIrthavAribhiH // 168 // rakSatastasya SaTkhaNDAM mahIM gRhamivAjJayA / kadAcitpoTTilAcAryaH purAnte samavAsarat // 169 // dharmatattvaM tataH zrutvA kRtvA rAjye'GgajaM nijam / pravrajya nRpakoTIro varSakoTImadhAttapaH // 170 // pUrvalakSA caturazItyAyuH saMnyAsato mRtaH / gIrvANo'jani sarvArthavimAne zukramaNDane // 171 // 15 cyutveha bharate bhadrAkukSibhUrnandanAbhidhaH / chatrAkhyanagarabharturjitazatroH suto'bhavat // 172 // rAjye nyasya yuvAnaM taM nandanaM medinIpatiH / vairAgyavArisikto'bhUd vratavratatibhUruhaH // 173 // jitazatrutanUjasya kRtapUjasya pArthivaiH / AsIdAjJAkarI tasya satIva jagatIvadhUH // 174 // tato'tItya caturviMzatyabdalakSIM sa janmataH / pravrajyAM poTTilAcAryapadopAnte samAdade // 175 // mAsopavAsaiH sa vapurlaghUkurvannivAnvaham / nityoditavihAro'bhUd bhavAraNyaM vilaGghitum // 176 // bhUSayan kriyayA jJAnaM jJAnena dyotayanmanaH / manasA lAsayan dhyAnaM dhyAnenAbhibhavan bhavam // 177 // parISahasahasrANAmapyasahyaparISahaH / sa duHkhasukhayostulyo varSalakSaM vyadhAt tapaH // 178 // yugmam // viMzatyApi taporAzirarhadbhaktyAdibhiH zubhaiH / sthAnaiH saMprApa duSprApaM tIrthakRnnAmakarma saH // 179 // mUlato'pyakalaGkAtmazrAmaNyamabhipAlya saH / itthamArAdhanAvaryaM paryantasamayaM vyadhAt // 180 // arhadbhaTTArakaM devaM dharmAcAraguruM gurum / abhedabuddhyA'nudhyAyA''tanomyArAdhanAmaham // 181 // 25 vratAnyAlocanA pApagarhA zreyo'numodanam / kSAmaNArnazanaM pApasthAnotsargaH subhAvanAH // 182 // catuHzaraNasamprAptiH parameSThinamaskRtiH / mahodayakarI seti dazadhArAdhanA'stu me // 183 // yugmam // I 5 10 20 40 1. parigrahaH K / 2 0 tmA zrAmaNya0 K, DI Ti. 1. vratatiH (strI) = latA / 2. nandanamuneH antimArAdhanA zloka - 181 ta 258 paryantam /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] vighnAn vijitya vIratvaM dhIratvaM manasA''zraya / Atman ! sAdhyo'vadhAnena candravedhyakSaNo'dhunA // 184 // deho gRhaM kuTumbaM zrIH pratiSThA sarvamApyate / arhaduktastu dharmo'yaM sukRtairyadi labhyate // 185 // samyagdarzanamUlAni zrIgurUNAM puraH purA / svIkRtAnyapi bhUyo'pi vratAni svIkaromyaham // 186 // paJca jJAnAni kAlAdijJAnAcArazca yo'STadhA / jJAnapAtrANyatha jJAnopaskarAsteSu yanmayA // 187 // azraddhAnAnyathAvyAkhyAgarhopahasitAdibhiH / kunyAsAdyairavajJAtaM yattadAlocayAmyaham // 188 // yugmam // aSTadhA darzanAcAre mayA niHzaGkitAdike / samyaktvamaticIrNaM yattadapyAlocyate'dhunA // 189 // gacche gaNesa zAsane parameSThiSu / arhaccaityarathArcAdau dveSAdyAlocaye tridhA // 190 // cAritrasyApi cAcAre mUlottaraguNottare / yannaivAcaritaM cAru sarvamAlocayAmi tat // 191 // yA rAgAd dveSato mohAccakre sUkSmAtha bAdarA / hiMsA SaDvidhajIvAnAM tAM gurubhyo nivedaye // 192 // uparodhabhayakrodhalobhakSobhakutUhalaiH / yanmithyAgaditaM tanme mithyA'stvAlocanAditaH // 193 // praNayonmeSavidveSavizeSaviSayArttibhiH / AttaM vittamadattaM yattatprAyazcittamastu me // 194 // maithunaM mAnavaM divyaM tairazvaM yatpurA mayA / vidadhe vyutsRjAmyeSa trividhaM trividhena tat // 195 / / pazudhAnyadhanAdInAM parigrahamahaM bahum / yaM prAg lobhavikAreNa cakArAlocayAmi tat // 196 // dravye kSetre ca kAle vA bhAve vA mohadoSataH / akAri mamakAro yastatpratikrAntirastu me // 197 // tredhA tridhA mUDhamanA ghanA'ghasadanaM nizi / yaM caturvidhamAhAraM bhejivAnutsRjAmi tam // 198 // athottaraguNeSvIryAmukhe samitipaJcake / yogaguptitrike cApi pApamAlocayAmyaham // 199 // bAhyamAbhyantaraM cApi mayA dvAdazadhA tapaH / zaktenApi virAddhaM yattadapyAlocaye guroH // 200 // dharmakarmANi kartuM ca pratikartuM ca tadviSaH / yadvIryaM zAThyato'gopi tasyApyAlocanAstviti // 201 || rakto dviSTo'tha mUDho'haM yadakArSaM tridhA tridhA / smRtaM vA'pyasmRtaM vA tatsarvaM mithyA'stu duSkRtam // 202 // duSkRtaM yatkRtaM cAtra bhave pUrvabhaveSu vA / tacca tasya ca karttAraM nindAmyAtmAnamAtmanA // 203 // prApyApi bhagavadbodhimabuddhiryadahArayam / hahA mahApramAdena garhAmi tadahaM tridhA // 204 // tathA deve gurau dharme samyag nAcaritaM ca yat / viparIte'nyathA yacca sarvaM garhAmi tat tridhA // 205 // tIrthe mArge tathotsUtraM vRttaM diSTaM ca yanmayA / tattveSu nihnutaM vA yattanmithyA me'stu duSkRtam // 206 // parameSThiSu saGkhe'tha jinacaitye jinAgame / na bhaktiM cakArA'bhakti cakre ca vyutsRjAmi tat // 207 // jinagurvAgamArtheSu yadbhakSitamupekSitam / udAsitaM ca dharmArthe tad garhAmi tridhA tridhA // 208 // dehopakaraNA'strAdi yadihAmutra vA mama / pApAdhikaraNaM jajJe garhAmi tadahaM tridhA // 209 // 1. tairacyaM P, A, KH, B / 2. kSetre'tha C, P / 3. vAprasmRtaM - A, K, vAprasRtaM - D cAthasmRtaM Ti. 1. arthaH- dravyam (devadravyAdi) / - BI 5 10 15 20 25
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] mithyAtvenAviratyAtha pramAdairakhilaizca me / kRtaM kaSAyairyogaizca sarvaM mithyAstu duSkRtam // 210 // rAgAd dveSAttathAmohAtkarmabandhasya hetutAm / yadanyasya jagAmA'haM tad garhAmyAtmano'khilam // 211 // dvAram // ratnatrayAtmake dharme mayA mArgAnusAri yat / kRtaM ca sukRtaM kiJcittatsarvamanumodaye // 212 // yanmama jJAtamajJAtaM dhanaM dharmyeSu karmasu / pareNa svena vA nItamanumanye'khilaM ca tat // 213 // ArhantyamarhatAmarhaM siddhAnAM siddhatAzriyam / AcAryANAM sadA cArusamAcAraprarUpaNAm // 214 // adhyApakAnAM svAdhyAyaM sAdhUnAM dharmasAdhanAm / zrAddhAnAmapi saddharmaM pramodenAnumodaye // 215 // yugmam // dvAram // yanmayA''zAtitaM kiJcinmanovacanakarmabhiH / zrIsaGkaM kSamayAmyeSa tanmaulitulitAJjaliH // 216 // dharmAcAryaH pitA mAtA svAmI svo'nyaH sakhA dviSan / sadharmAtha vidharmA yat kheditaH kSamayAmi tat // 217 // hato durukto'pakRtaH sukRtaM kRntatA mayA / yaH ko'pi kvApi sa mayi kSAmyatu kSamayAmi tam // 218 // 10 caturgatau bhave'bhUvan suhRdo'suhRdo'pi vA / mayi kSAmyantu te sarve teSu sarveSvahaM samaH // 219 // svajanA nopakArAya nApakArAya durjanAH / svaM karmaiva tayoH kartR toSaroSau tadeSu kau // 220 // dvAram // yo yaM SaDvidhajIvAnAM vinA''rambhaM na jAyate / taM caturvidhamAhAraM yAvajjIvaM tyajAmyaham // 221 // anAdAviha saMsAre kulAcalakulAtulaiH / tRpto na jAtu yairannaisteSu me kA spRhA'dhunA // 222 // bhAvitAnazanaH prANI muktiM na labhate yadi / durlabhA nA'sya jambhArilakSmIstena zrayAmi tat // 223 // dvAram // paJcAzravAnnizAbhaktaM krodhAdIMzcaturastathA / rAgaM mAyAmRSAM dveSaM kaliM pizunatAM tathA // 224 // abhyAkhyAnaM parIvAdaM mithyAdRgzalyamityapi / vyutsRjAmItyahaM pApasthAnAni jinasAkSikam // 225 // sAvadyamAntaraM yogaM sarvaM bAhyaM tathopadhim / vyutsRjAmi samucchvAse carame vapurapyadaH // 226 // dvAram || navAM navAM tanukuTIM kAraM kAraM kSaNaM kSaNam / kvApi kvApi bhavAraNye jantupAntho vasatyasau // 227 // loke kAlAdasaGkhyeyapradezAtmani janminAm / anantAH pudgalAvarttAH pUritA janmamRtyubhiH // 228 // dehendriyAditopyAtmA yaH paraH paramArthataH / tasyAnyabandhusambandho bandhuratvaM kathaM bhajet // 229 // eko janmajarAvyAdhimRtyubhiH paribhUyate / tadarjitAnAM vittAnAM bhoktArastu paraHzatAH // 230 // sarvAzucisamAviSTaM vapurbhUSakadUSakam / punaHsaGganirutsAho moktumutkaNThate sudhIH // 231 // 5 15 20 42 1. zcaturaH kaliM / sUcAdyAkhyAparIvAdAn ratiM prItiM ca setaraM // 224 // mAyAmRSAM ca mithyAdRk zalyaM ca jinasAkSikam / vyutsRjAmIti pApAnAM sthAnAnyaSTAdazApyaham // 225 // C / 2 0 madhuratvaM - P / 3. samAdiSTaM B Ti. 1. tulanA - pravacanasAroddhAra - 237tame dvAre 51tamI gAthA, pracalitASTAdazapApasthAnakasUtrastu sthAnAGgasya 48tamena 49tamena sUtreNa saMgacchati tatTIkA sthAnAGge ca rAtribhojanaM pApasthAnamadhye na paThitaM kintu paraparivAdAgrato 'rati- arati' nAmakaM pApasthAnakaM paThitam / 'nizAbhaktam'- iti aSTAdazapApasthAnakasUtre nAsti /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] jIvitaM cArutA bhUtiyauvanaM priyasaGgatam / calatvenAmbudhervIcIrapi nIcIkarotyaho // 232 // mRtyu-janma-jarA-vyAdhibAdhAvidhuritAtmanAm / jinAdiSTaM vinA dharmaM kaH zaraNyaH zarIriNAm // 233 // pApAzravaniruddhAnta:karaNaH puNyamAzravam / kadAcitkAkatAlIyanyAyena labhate bhavI // 234 / / saMvarAsaMvRtAzeSAzravadvAro bhavArNave / anastAgho'yamastAghe jIvapoto nimajjati // 235 // kSAntyAdyairdazadhA dharmamupapannaM jagurjinAH / tamapyete pramAdyanto jantavo hArayanti hA // 236 // sakAmanirjarAhetuAdazAtmatapobalAt / zoSAyAzravapaGkasya kasyApi kSamate matiH // 237 // apAyapAtraM kAyAdi sarvamanyad viyujyatAm / cintAratnamivaikaM me bodhiratnaM tu mA sma gAt // 238 // bhavo loko'nyataikatvAzaucAnityAzaraNyatA / AzravaH saMvaro dharmo nirjarA bodhirityamaH // 239 // bhAvayan bhAvanAH zritvA jinajainajinAgamAn / avaskaramamuM jAne zeSaM saMsAravistaram // 240 // yugmam // aho pRthak pRthag dehakuTISu kSaNavAsibhiH / pRthakkarmavazairAtmA rAgadveSaparo'stu kaiH // 241 // 10 sahacAriNi nityopakAriNi zreyasi sudhIH / Arajyeta virajyeta pApe nityApakAriNi // 242 // sAdhavaH sodarAH sArmikAH sarve'pi bandhavaH / guruH pitA''gamArthoktirmAtA me'nyanna kiJcana // 243 // dvAram // arhanto maGgalaM sarve sarve siddhAzca maGgalam / maGgalaM sAdhavaH sarve jaino dharmazca maGgalam // 244 // jinAn siddhAn munIn dharmamahaM lokottamAnamUn / zaraNyAn zaraNaM bhakticaturazcaturaH zraye // 245 // dvAram // arhadbhyo bhavabhaGkabhAsurebhyaH pratikSaNam / bhavadbhUtabhaviSyadbhyaH zAzvatebhyazca me namaH // 246 // 15 muharnazvaradehauka:kArikarma nirasya tat / siddhisaudhaM prayAtebhyaH siddhebhyo'stu namo namaH // 247 // ye ca paJcavidhAcAraniratA nirvRtau ratAH / tebhyaH siddhAntasiddhebhya AcAryebhyo namo namaH // 248 // dharmAdhvageSu ziSyeSu jJAnAmRtanadAzcaye / niSpaGkA bhAntyupAdhyAyAstebhyaH kurve namaskriyAm // 249 // tapa:zrINAM parimalai rocamAnAn vilokate / yAnmukti: kautukAt tebhyaH sAdhubhyo'stu namo namaH // 250 // eSa paJcanamaskAraH sarvapApapraNAzanaH / maGgalAnAM ca sarveSAM prathamaM me'stu maGgalam // 251 // paJcAnanavadhUH paJcaparameSThinamaskRtiH / vipadvipAnnipAtyoccairatrAmutrApi trAyate // 252 // avasAne munIzAnAM sarvapUrvavidAmapi / samagramaMhaH saMhartuM namaskAraH paraM kSamaH // 253 // tIkSNadAtrI vipadvalle: saMpradAtrI ca sampadAm / sA hi puNyazriyAM dhAtrI parameSThinamaskRtiH // 254 // bhAvataH smarataH paJcaparameSThinamaskRtim / yasya prANAH pratiSThante mRto'pi hi sa jIvati // 255 // vratoccArAdikAH paJcanamaskArAvasAnikAH / dazadhA''rAdhanAstveSA mahodayakarI mama // 256 // 20 25 1. pradhIH / / 2. tAyate-A, CI Ti. 1. dvAdazabhAvanAnAM nAmAni / 2. nadaH (puM) = samudraH / 3. cayaH- saMskArasiJcanam tasmin / 4. pnycaannvdhuuH-siNhii|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vidhAya nandanaH saiSa dazadhA''rAdhanAmiti / dharmAcAryAn sudhIH sAdhUna sAdhvIzcAkSamayat kSamI // 257 / / pAlayitvA tataH SaSTi dinAnyanazanaM muniH / paJcaviMzatilakSAbdIpUrNAyuH sa vyapadyata // 258 // puSpottaravimAne'tha sa prANatavibhUSaNe / mahAdyutirmahAzaktirmahAbhAgyaH suro'bhavat // 259 // sa kRtI tIrthakRdyAtrAdyutsaveSu purassaraH / Ayu: saukhyaikabhUviMzatyabdhimAnamapUrayat // 260 // AsannatIrthakRllakSmIbhAgyasyaiva prabhodayAt / zeSAyurapyayaM kAntivizeSonmeSabhUrabhUt // 261 // itazcAtraiva bharate jambUdvIpAbhidIpini / asti brAhmaNakuNDetinAmA grAmo dvijanmanAm // 262 // tasminnRSabhadatto'bhUt vipraH koDAlasAnvayaH / jAlandharasagotrA'bhUd devAnandA ca tatpriyA // 263 / / sitaSaSThyAM zucau hastottarAnakSatrage vidhau / sa cyutvA nandano devAnandAyAH kukSimAsadat // 264 // sukhasuptA mahAsvapnAn sA dadarza caturdaza / utthitA patyurAcakhyau vyAcakhyau ca mudA dvijaH // 265 // bhavitA ravitArazrIzcaturvedIvidAM varaH / sutastava vaMzAzeSaramaH paramanaiSThikaH // 266 // devAnAmapi deveze devAnandodarasthite / AsannRSabhadattasya sadmanyacchadmasampadaH // 267 // svAminyayogyasthAnasthe vyazItidivasAtyaye / ghRNAmiva saudharmapateH pIThamakampata // 268 // matvA dvijavadhUgarbhe'vadhijJAnAdadhIzvaram / natvA tatra drutaM devapatirevamacintayat // 269 / / kadApi na janirdharmacakricakrayarddhacakriNAm / bhavet tucchakule hInakule bhikSukule'pi vA // 270 // 15 yanmarIcibhave jAtimadAnnIcaiHkulAbhidham / karmArjayat prabhustenAdhunA nIcakule'bhavat // 271 // arhatAM karmato nIcakulastrIgarbhavartinAm / adhikAro'sti nastuGgakulastrIgarbhayojane // 272 / / bharate ko'sti sadvaMzo rAjA rAjJI ca samprati / yatraiSa nyasyate svAmI maNizcAmIkare yathA // 273 // A jJAtaM bharate'traiva mahImaNDalamaNDanam / asti kSatriyakuNDagrAmAkhyaM matpuravatpuram // 274 // yaccaitanyamiva kSoNeH sarvasvamiva sampadAm / asmAdRpadavIjAnAM puNyAnAM kSetrabhUriva // 275 // yugmam // tasminnikSvAkuvaMzyo'sti siddhArtha iti pArthivaH / jJeSu dAniSu zUreSu dhArmikeSu ca zekhaH // 276 // asti prAjyakalA dharmakuzalA trizalAbhidhA / rUpazrIparamaizvaryapriyazIlaiva tatpriyA // 277 // vivekadvArapAlena yaccitte dharmadhAmani / pravizanto'pyavAryanta mAyAmohamadAdayaH // 278 // sA'pyasti sAmprataM gurvI tataH kurvIya lIlayA / tasyAzca dvijapatnyAzca garbhayorvyatyayaM syAt // 279 // ityayaM vyatyayaM dhyAtvA senAnyA naigameSiNA / tayoracIkaratkAcaratnayoriva garbhayoH // 280 // 25 prAg labdhAnniryataH svapnAn mukhAtprekSyotthitA dvijI / hRtaH kenA'pi madgarbha ityarodIttarAM tadA // 281 // 1. mattAsadmanisaMpadaH - K, D, L | 2. padabIjAnAM-K, D, KH | 3. paramaizcarya - C, B, A | 4. kurvIn-L kurvItha-AI Ti. 1. zuci:- aSADhamAsaH / 2. sarvastrISu vallabhaH /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] zyAmAzvinatrayodazyAmindau hastottarAcare / nyadhatta trizalAgarbhe nibhRtaM sa Rbhurvibhum // 282 // gajo vRSo harirlakSmIH srakcandrArkamahAdhvajAH / sampUrNakalaza: padmapUrapUrNa saro'mbudhiH // 283 // vimAnaM ratnasantAnaM nidhUmo'gniriti kramAt / trizalA vizataH svapnAn dadarzAsye caturdaza // 284 // [yugmam] indai rAjJA ca tajjJaizca sarvajJajanilakSaNe / khyAte svapnaphale devI dadhau sA mudamadbhutAm // 285 // avarddhanta nidhAnAni mahAnto'pyanamannRpAH / prabhau garbhasthite vRddhi siddhArthasyAbhajat kulam // 286 // 5 mAturAturatA mA bhUnmama spandairiti prabhuH / garbhe'sthAnnibhRtaM yogavarNikAmiva darzayan // 287 // prabhoraGgAtinaizcalyAccakitA trizalA tataH / dadhyau kiM galito garbho hRtaH piSTo'tha kenacit // 288 // yadyevaM tadabhAgyAyA jIvitenApi kiM mama / iti devI rurodaiva daivopalambhinI muhuH // 289 // zrIsiddhArtho'pi matvedaM khedaM satrAsamAsadat / tadapatye ca te nandivarddhano'tha sudarzanA // 290 // tadvijJAya prabhurgarbhajJApanAyAGgalIdalam / acAlayacca mAtA ca muditA'modayanna kam ? // 29 // jJAnatrayodadhiH svAmI pitroH snehaM nirIkSya tam / saptame mAsi garbhastho jagrAhAbhigrahaM hRdi // 292 // ahaM parivrajiSyAmi na pitroH khalu jIvatoH / badhnIto madviyogArtidhyAnAtkarmAzubhaM hyam // 293 // athAzAsu prasannAsu mArute labdhacArute / uccastheSu graheSUccairmunmaye bhuvanatraye // 294 // madhau zuklatrayodazyAM vidhau hastottarAcare / suSuve svAminI svarNavarNa siMhAGkamaGgajam // 295 // [yugmam] etya bhogaGkarAdyAH SaTpaJcAzaddikkumArikAH / jine jinajananyAM ca sUtikarmANi nirmamuH // 296 // matvArhajjanma tatkAlaM zakro'pyAsanakampataH / etya sUtigRhaM svAmisvAmyambe dUrato'namat // 297 / / upasRtya tato mAturdattvAvasvApinIM hariH / pArve'syA vizvanAthasya pratirUpaM nyavezayat // 298 // vidhAya paJcadhAtmAnaM paJcatvAyA''tmapApmanAm / adhattA'tha jagannAthameko'Gke nAkinAM patiH // 299 // eko mUni dadhau chatraM cAmare pArzvayorubhau / ekaH prabhoH puro vajraM sAmodamudalAlayat // 300 // sa pANDukambalAkhyAyAM zilAyAM merumUrddhani / gatvA'bhUSayadaGkasthajinaH siMhAsanaM hariH // 301 // 20 triSaSTirapare'pIndrAstIrthAhRtapayazcayAH / IyujinajanuHsnAnakRte'hampUrvikA javAt // 302 // jinenduryojanAsyebhyaH kalazebhyaH patatpayaH / kRzAkRtiH kathaM soDhetyazaGkata tadA hariH // 303 // prabhustabhramabhaGgAyAGgulyA merumapIDayat / tacchaktivismitasyeva zirobhistasya kampitam // 30 // prabhupAdAgrasaMsparzapUtasya surabhUbhRtaH / saGgena subhagammanyA'nRtyat kampacchalAdilA // 305 // ucchalanti sma kallolA dUraM kallolamAlinAm / zailopari mukhaM bharturvIkSyeva vidhubandhuram // 306 // 25 15 1. 'hyamU:' P, L, A, B, D / 2. alpAkRti: K, DI Ti. 1. RbhuH (puM)-devaH / 2. janus (napuM)0janma /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] yatrehak prabhurutpanna: sA na vandyA kimadya bhUH / praNipeturitIvAsyAM zirAMsi kulabhUbhRtAm // 307 // kimetadityatha dhyAyan matvA lIlAyitaM prabhoH / harinindan kutarkaM svaM mithyAduSkRtamAcaran // 308 // atho yathAvidhi snAtrapUjArAtrikakarmaThaH / uktvA zakrastavaM zakro devyAH pArve'nayat prabhum // 309 // yugmam // hatvAvasvApinI mAtuH prabhoH pratikRti ca tAm / harirucchIrSake kSaumaM kuNDale cAmucat prabhoH // 310 // zrIdAmagendukaM dRzyamuparyaGguSThake punaH / zakraH sudhArasaM nyasya kRtakRtyo divaM yayau // 311 / / pure'tra prabhupuNyAbdhicchaTojjvalajane kila / vavRSurvasudhArAbhiH prakAmaM jRmbhakAmarAH // 312 // yo'bhUd vizvatrayasyApi pramodaH prabhujanmanA / cUlAsIt kvApi tasyApi kRte rAjJA mahotsave // 313 / / vavRdhe sma kulaM garbhasthite'pyasmin vibhUtibhiH / itIzituH pitA nAma varddhamAna iti vyadhAt // 314 // upasargenisargograirna kampyo'yamiti vyadhAt / dvitIyakaM harirnAma mahAvIra itIzituH // 315 // icchArUpadharairbhaktyA sevyamAnaH surAsuraiH / aSTottarasahasrAtmalakSaNo vavRdhe vibhuH // 316 // nyUnASTavatsaraH sAkaM savayobhiH kumArakaiH / vayonurUpayA svAmI krIDituM krIDayA yayau // 17 // madhyevizvaM mahAvIra iva dhIro'sti na kvacit / tadA pAkAriNA'kAri sadasIti prabhustutiH // 318 // stuti ko'pyasahiSNustAM suraH kSobhayituM prabhum / kAmamAmalakIkelimAcarantamupAyayau // 319 // mRtyukhaDgavaduttuGgabhujaGgIbhUya sa sthitaH / krIDAtarutale'nye ca kumArAstatra tatrasuH // 320 // 15 krIDApazakunaM pANau tamAdAya vibhurvibhIH / dUre mUrtaM suhRtsaGgAvaraNIyamivAkSipat // 321 // te kumArA dhRtavrIDAH krIDArthaM punarAyayuH / kumArIbhUya bhUyo'pi so'pyAyAtaH suraH punaH // 322 // sarvebhyaH pUrvamAroheccUlAmurvIruho'sya yaH / so'nyAn vAhavadAruhya vAhayediti nirNayAt // 323 // te sarve tarumArohan prAg tebhyo'grazikhAM vibhuH / lokAgraM lIlayA bharturyAsyato vA kimadbhutam // 324 // prabhurvAhyavadAruhya kumArAnatha vAhayan / pRSThaM surakumArasyApyAruroha kutUhalI // 325 / / 20 atha prottAlavetAlakarAlaM svaM vidhAya saH / nAbhau nade'mbujIkartumivAdityamavardhata // 326 // nAthenAtha jagadvIrAn kSobhayannirbhayena saH / vardhiSNuH parvataspardhI khavito muSTitADanAt // 327 // iti dhairyaM sahasrAkSAkhyAtaM sAkSAnnirIkSya saH / prabhuM suraH svarUpeNa natvA svAzrayamAzrayat // 328 // upopAdhyAyamAnIte pitrAtha trijagadgurau / hare: pIThamanaucityAcaraNeneva kampitam // 329 // matvAvadhestamavidhi gatvA natvA ca jiSNunA / pRSTo'dhyAsya guroH pIThaM zabdavidyAM jagau prabhuH // 330 // 25 indrAyedaM jinendreNopadiSTamiti viSTape / aindrAkhyaM tadupAdhyAyo'khyApayat zabdazAsanam // 331 // saptahastamitaH svAmI paryastamitazaizavaH / tato'dhatta kramAdaGgamanaGgabhramadaGganam // 332 // 1. 0chaTavila. P, L, K / 2. hi saH P / 3. nAbhikUpe- P / 4. nizAkaraH - C, LI Ti. 1. vigatA bhI: yasmAd vibhIH iti samAsavigrahaH / 2. anaGgabhramadaGganam-anaGgasya bhramad aGganaM-vAhanam, prabhoraGgasya vishessnnm|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] yauvanadyotitAGgena bhogabhAgapi yogabhAk / prabhurbabhUva cittena dadhatA vArddhakaM zamAt // 333 // anicchannapyatha svAmI pitrorevoparodhataH / atiSThad gRhavAse ca pANigrahamamasta ca // 334 // rAjJaH samaravIrasya yazodAM nandinImatha / prabhuH paryaNayanmukteH priyAyAH serpyatAM sRjan // 335 // asakto'pi tayA sAkaM reme pitRmude prabhuH / trailokyanayanAnando nizayeva sudhAkaraH // 336 // kAlenAbhUt prabhoH putrI satyAkhyA priyadarzanA / vyUDheyaM rAjaputreNa satkulena jamAlinA // 337 // pitarau janmato bhartuSTAviMze'tha vatsare / kalpitAnazanau mRtvA kalpamacyutamIyatuH // 338 // kSetre'paravidehe tAvutpadyAcyutavicyutau / mokSamArokSyatastAdRg vItarAgataroH phalam // 339 // kRtapitraGgasaMskAraH pitRzokena vihvalaH / jyeSTho'tha bodhito bandhuH svAminA nandivarddhanaH // 340 // anicchati ca vairAgyAd vibhau rAjyaM sa mantribhiH / rAjA cakre janAnandavarddhano nandivarddhanaH // 341 // svAminA'tha bhavodvegAt vratamAdAtumicchatA / ApRSTaH zokasaMkliSTavAg jagau nandivarddhanaH // 342 // nirdagdhe pitRzokena mayi loke ca kevalam / tvanmukhAlokapIyUSaseko'neko'sti bheSajam // 343 // bhrAtaH ! zokacchide dhyAtaH kSipasIti kathaM mayi / tarau dAvabhide prAptastaDitaM toyado yathA // 344 // bhrAtuH zokAturasyeti vAgbhirAIkRtaH prabhuH / sarvasAvadhamug bhAvayatIbhUya sthito gRham // 345 // iti varSaM sthitaH svAmI gRhe saddhyAnamAnasaH / tIrthaM pravartayetyUce tato lokAntikaiH suraiH // 346 // tataH klRptAbdadAnasya prabhordIkSAbhiSecanam / zakrAdyairamarairnandivarddhanAdyairnRpaiH kRtam // 347 // manasA vacasA cAtha zibike dhunarAdhipau / kArayAmAsaturbimbapratibimbanibhe zubhe // 348 // prabhoH prabhAvAdekasyAM mamajja zibikA'parA / lInA tAreva tArAyAM bhavasyotpAtakAraNam // 349 // naradevaizca devaizca vAhyAmAruhya tAM prabhuH / dUrAnmuktimiva draSTuM siMhAsanamabhUSayat // 350 // prAGmukhastha: sevyamAno devadAnavamAnavaiH / rAjadrAjakulastraiNadhRtacchatrAdilAJchanaH // 351 / / divyatUryasvanAhUtA'stokalokamudapradaH / jJAtakhaNDavanaM nAma tarukhaNDamagAt prabhuH // 352 // [yugmam] prabhoryAnAvatIrNasya maNDanAdimuco nyadhAt / hariraMseM'zukaM divyaM pAvitryasyeva varNikAm // 353 / / dvAri cAritrasamrAjaH sutAM voDhustapaHzriyam / kSiptaM dhRtyeva tad duSyaM jinasyAMse'tyazobhata // 354 // paJcabhirmuSTibhiH kezAn duSkarmANi vratairiva / tadoddadhe prabhustAMzca kSIrAbdhau harirakSipat // 355 // tato niSiddhe lokAnAM zakreNa tumule'tule / yAme'zcarame svAmI kRtasiddhanamaskRtiH // 356 // sahe dazamyAM zyAmAyAM some hastottarAcare / SaSThena sa vrataM bheje manaHparyAyamApa ca // 357 // [yugmam] 15 20 25 1. dRSTo P / 2. gRhe A, C / 3. bhaviSyotpAtakAraNam KH, H, B | 4. reje jinavarAMsagam / P / Ti. 1. anAsaktaH ityartha / 2. yathA dAvabhide prAptaH toyadaH tarau taDitaM (kSipati) tathA zokachide dhyAtaH bhrAtara ! kathaM mayi (taDitaM) kSipasi iti anvayaH / 3. bhavasya zubhatvAt pakSe jagata: apazakunatvAt vinAzasya kAraNam / 4. sahe-mArgazIrSe ityarthaH /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] martyAmaryeSu yAteSu vihAraprasthitaM prabhum / etya tAtasuhRdvipro vRddhaH somAbhidho'bhyadhAt // 358 // vizveza ! mayi nirbhAgye zriyai dezAntaraM gate / dAnaM tavAbdikaM pUrNaM pUrNavizvamanoratham // 359 // kiJcidadyApi me yaccha daridrasya dayAM kuru / anyathA hRdayaM nAtha ! duHkhAdadya sphuTiSyati // 360 // athAcaSTa vibhurdeyaM tyaktasaGgasya kutra me / tathApyaMsagatasyAsya cIrasyArddhamurIkuru // 361 // so'pi vAso'rddhamAdAya kuvindAya mudA dvijaH / adIdRzaddazAbandhakRte vikretumutsukaH // 362 // dRSTvA'tha diSTatatprAptiH kuvindenAbhyadhAyi saH / gaccha tatra drutaM yatra sa cAritranidhizcaret // 363 // kadApyasya cyutaM skandhAdanyadvAsorddhamAnaya / ubhe saMyojya vikrIte mUlyasyArddhArddhamastu nau // 364 // tenaivamuditaH sa drAg muditaH prabhumanvagAt / kSINe dine jinezo'pi kurmAragrAmamAgamat // 365 // tadgrAmasImani svAmI tataH pratimayA sthitaH / ko'pi bhUrivRSo gopastadopajinamAgamat // 366 / / sAyaM vRSAnihaivAyaM muktvA saMvasathe'vizat / kRtvA surabhisandohadohamatrA''yayau punaH // 367 // tAnaprekSya vRSAH kveti prabhuM saMpRcchaya tucchadhIH / taM vIkSya mauninaM nA'sau vettItyeSa gato'nyataH // 368 // itastatazcaranto'tha suhitAH saMhitA vRSAH / upAdhIzamupAvikSannetya romanthamantharAH // 369 // prAptaH kutopi gopo'pi vRSAnvIkSya ruSAturaH / cauro'yamityadhAviSTa dAmnA hantuM jagatpatim // 370 // tacca vijJAya jambhAriH stambhayitvA''zu tadbhujam / etya gopaM ca nirbhaya' zrIsarvajJaM vyajijJapat // 371 // dvAdazAbdI khidAsargAnupasargAn bhaviSyataH / niSeddhaM bhavato nAtha ! bhavAmyanucaraH svayam // 372 / / maunaM saMsArapArINaH pArayitvA'bravIditi / arhanto hanta ! nehante sAhAyyaM parataH kvacit // 373 // atha rAgI harerAzAmabhAsayata bhAskaraH / vItarAgastu naH svAmI jagatritayabhAskaraH // 374 // pAmarendre'marendre ca gope dAmnAgrato'Jcati / samatA'mamatAdhIro vIro vijayate jinaH // 375 // vyantarAmaratAM prAptaM mAtRSvasrIyamIzituH / siddhArthaM prabhurakSArthaM nirdizyA'tha yayau hariH // 376 // prabhurgatvAtha kollAkaniveze SaSThapAraNam / sitAjyapAyasaizcakre bahulAkhyadvijaukasi // 377 // / vasudhArAdidivyAni paJca prApaJcayan surAH / ihaivAtyarthapuNyAnAM phalaM dhAmni dvijanmanaH // 378 // tataH sarvaguruH sarvasamaH sarvaguNodayaH / vijahAra mahAraNyanagagrAmapurAM dharAm // 379 // evaM dIkSAdinAd devaH sAgraM mAsacatuSTayam / sehe tapa:zrIsnehena parISahaparamparAm // 380 // morAkasaMjJamanyedhurvizvezaH sannivezanam / jagAma tApasairvyAptaM dUyamAnakanAmabhiH // 381 // 15 1. vItarAgastuta: L / Ti. 1. saMvasathe-grAme / 2. surabhiH dhenuH, sandoha:-dugdham dhenordugdhasya dohaM kRtvA ityarthaH / 3. suhitA:sutRptAH / 4. saMhitA:-saMmilitAH / 5. atha rAgI bhAskaraH harerAzAmpU rvadizAm abhAsayata, naH svAmI tu vItarAgaH jagatritayabhAskaraH itynvyH| 6. pAmaraH mUrkhaH / pAmarendre dAmnA'grato'Jcati gope samatA, amarendre amamatA iti anvyH| 7. zarkarApAyasaiH= pAyasa ataptataNDulo dhautaH paribhRSTo ghRtena ca / khaNDayuktena dugdhena pAcita: pAyaso bhavet, skande kAzIkhaNDe 27 a0 / 8. duijjanta iti prasiddhaM nAma /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] 49 prabhuM kulapatistatra pituH suhRdupasthitaH / pUrvAbhyAsAtprabhustasminnapi tene tataM bhujam // 382 / / tenaiva tApasenaikanizAvAsakRte'rthitaH / sthirastatraikarAtrikyA sthitaH pratimayA prabhuH // 383 // Arya ! kAryastvayA'traiva prAvRTkAla iti prage / vyAjahAra vihArotkamAgrahI tApasaH prabhum // 384 // bhAnutaptAM bhuvaM svAmI padapaddhatipaGkajaiH / pidhAtumiva kAruNyAd viharan grISmamatyagAt // 385 // giraM siddhArthamitrasya smaran kulapatestataH / prAvRTkAlAya morAkagrAmaM svAmI jagAma tam // 386 // prabhuH kulapatiprattamadhyAsyaikaM tRNoTajam / tapa:zrIvibhramaistabdha iva pratimayA sthitaH // 387 // kSutkSAmakukSayaH kAmaM grISmakSINatRNe vane / gAvo'dhAvaMstadA bhoktuM tApasAnAM tRNoTajAn // 388 // tApasairakRpairetAstADitA yaSTiloSTubhiH / etyAkhAdan kuTIM bhartuH pratimAnibhRtAkRteH // 389 // tadvIkSya tApasAH kopAd gatvA kulapati jaguH / alaso nIraso'nIhastavA'yaM ka ivAtithiH // 390 // bhakSitaM pazyato'pyasya gobhistRNakuTIrakam / dharmayogyoTajatrANAt tattvataH kAvakIrNitA // 39 // tavAtmeva priyo'sau tannAsmAbhiH kiJciducyate / unmArgagAminAM kiM na zikSAdAnakSamA vayam ? // 392 // tataH kulapatirgatvA bhraSTaM vIkSyoTajaM svayam / dadhyau satyaM vadantyete tApasA na ruSA mRSA // 393 // athAcaSTa prabhuM tAta ! trAtaH svopyuTajo na kim / tApasAzramalakSANi rarakSa bhavataH pitA // 394 // vIkSyedRkSaM tavAlasyamanAlasyamanA na tu / kupyettApasaloko'yamoko rakSyaM prayatnataH // 395 // itIrayitvA siddhArthasauhArdadhRtamArdavaH / yayau kulapatirvizvapatizcedamacintayat // 396 // syAdeSAmapriyaM karmabandhakRnmannibandhanam / na sthAtumapi talloke hitakarturmamocitam // 397 // adyaprabhRti na stheyaM tadaprItimatAM gRhe / sthAtavyameva kAyena kAyotsargajuSAnvaham // 398 // prAyaH stheyaM ca maunena bhojyaM ca karabhAjane / vinayo na gRhasthasya racanIyaH kadAcana // 399 // iti vairAgyataH paJcAbhigrahamagrahIt prabhuH / varSAsvapyasthikagrAmaM mAsA nantaraM gataH // 400 // adhivastuM tadA zUlapANeryakSasya sadmani / tatrAnujJApayan svAmI grAmINairabhibhASitaH // 401 // 20 grAmo'yaM varddhamAno'sminnasti vegavatI nadI / jambAlamaNDalI durgamUlakUladvayodayA // 402 // ihA''yayau dhananidhirdhanadevo'nyadA vaNik / sahasrArddhamitairbhAravikaTaiH zakaTairvRtaH // 403 / / eko mahokSastasyAbhUnyasya dhuryaM sa taM dhuri / nikhilAnyakhilAtpaGkAcchakaTAnyudatItarat // 404 // athAtibhAravidhUro rudhirormIn vaman mukhAt / sa papAta vRSaH kSmAyAM kRtakRtya ivAzugaH // 405 / / tatpAlanAya grAmAya vaNig dattvAdhikaM dhanam / stutvApRcchya vRSaM duHkhavAha: sArthamavAhayat // 406 // 25 1. akhAdannuTajaM C, L, A / 2. 0saMkaTai:-A, B, DI __ Ti. 1. pradattaM ityarthaH / sampA0 / 2. 0bhramaiH sta0 vyatyaye lug vA [1 / 3 / 56] ityanena sandhiH / 3. avakIrNitA-vratabhaGgasya bhAvaH / 4. AzugaH bANaH /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] grAmINairaghRNaireSa gRhItadraviNairapi / vRSaH payo'pi nApAyi dUre pAlanalAlanA // 407 / / svAmidattaM smaranvittaM grAme kAmitamatsaraH / ukSA tRSAbubhukSArto mRtveha vyantaro'bhavat // 408 // smRtaprAgjanmavRttena vyantareNAmunA tataH / vyakAri mAriratrArirUpagrAmINamAriNI // 409 // azrAntavilasanmArikrIDArajataparvatAH / ihA'sthanAM koTizaH kUTAstadete parito'bhavan // 410 // nyavarttata yadA mArina zAntikazatairapi / tato'bhItivadhUkAmyA grAmyA grAmAntarANyaguH // 411 // yato yato'gaman grAmyA duHkhatApaughadAyinI / krUrA karagRhIteva yayau mAristatastataH // 412 // bhaktyA prasAdayiSyAmaH kupitaM kiJcidityatha / mahodvegAtpunarvegAd grAmaM te'muM samAgaman // 413 // snAtA dhautAMzukA muktakezAH klezAkulAzca te / vartmanyavartmanyudyAne khe kSipanto bali jaguH // 414 // yaH ko'pi kopito'smAbhirajJAnena madena vA / asuro vA suro vA'sau prasIdatu natA vayam // 415 // gairvANI khe'bhavadvANI yuSmAbhiradhamaistadA / prAgupAttaM vaNigvittaM mahokSastu na pAlitaH // 416 / / sa mRtvA vaH ziraHzUlaM zUlapANiH suro'bhavam / kAmaM niSThApayiSyAmi yuSmannAmApi vairataH // 417 // zrutveti te divi kSiptadhUpadhUmabalisrajaH / kSitau luThanto dInAsyA janitAJjalayo jaguH // 418 // aparAddhaM purAsmAbhiH sampratyArAdhyase prabho ! / kSAmyaM sarvaM praNAmAntaH kopo hi mahatAM mataH // 419 // iti tadbhaktibhiH zAmyadantaro vyantaro jagau / asthnAM kUTaM viracyaiSAM kurudhvaM tatra dhAma me // 420 // ukSarUpAnusAreNa sArapUjanarAjinIm / manmUrti kuruta kroDe'muSya tuSyAmi tena vaH // 421 // kRtvAtha tagiraM grAmyAH samprItAH sphItavetanam / AdizannindrazANaM tatpUjAkarmaNi dvijam // 422 // nivRttamArivyasano vistArizrIstadAdyayam / asthikUTamihAstIti grAmo'bhUdasthikAhvayaH // 423 / / rAtrAvatra tu yaH zete vyantarAyatane janaH / sa mRtaH prekSyate prAtastanna sthAtumihocitam / / 424 // pRthak pRthagiti grAmyairukto dattetarAzrayaH / svAmI bodhyaM vidan yakSaM tamevArthayatA''zrayam // 425 // 20 devArya ! vAryamANo'pi yadi tiSThasi tiSTha tat / tvAM hanti vyantarazcettannAnujJAdUSaNAni naH // 426 // tairityukte yathAkAmI svAmI pratimayA sthitaH / yakSAyatanakoNaikadeze stambha ivAbabhau // 427 // sAyaM vidhAya yakSArcAma_kRt prabhumabhyadhAt / hentyeSa vyantaro naktaM sthAtA nAhamapIha tat // 428 // yuSmAbhirapi na stheyamityuktvA maunini prabhau / nirvAsya pathikAnanyAnindrazarmA gRhaM gataH // 429 // kruddho dadhyau tadA yakSaH kaH kSayaM spRhayatyayam / yo'vizad vAryamANopi yamAsya iva madgRhe // 430 // 25 tadenaM makSu hanmIti yakSaH sa kSaNadAmukhe / jagattrayabhiyAmaTTamaTTahAsamihAsRjat // 431 // asaGkhyAmbhonidhidhvAnapidhAnaM tajjanidhvaniH / yoganidrAnilInasya gItikevAbhavat prabhoH // 432 // 1. ca-D / 2. hataiSa A, LI Ti. 1. aTTa-atyantocchritam /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] tadravazravaNe rINA grAmINA jagadurmithaH / vyantareNaiSa devAryo mAryate'nAryacaitasA // 433 / / parivrADutpalaH pArzvatIrthasAdhucarastadA / zrutvASTAGganimittajJastAM devAryakathAM janAt // 434 // adhRti dhArayan dadhyau zaGkAsantApakAtaraH / saiSa duHkhaughaparamo mA jinazcaramo'stviti // 435 // yugmam / / saMkSepo gaganasyeva vindhyAdreriva vistaraH / vyakAri kariNo rUpamatha yakSeNa bhISaNam // 436 // vyabhAdibho vibhoragre zyAmaH kAmaM tapaHzriyAm / gulikA kajjalasyeva dRSTyalaGkArakAraNam // 437 // atha vyomapathavyApi vetAlottAlarUpabhAg / vyantaraH sutarAM dveSTA cakre ceSTAM bhayaGkarIm // 438 // atrasyato bhagavatastadbhaye'pi sthirAkRteH / karmabhirviralIbhUtaiH kAtarAnucarAyitam // 439 // yakSo'tha phaNirUpeNa kurvan veSTanaceSTanam / tapaH zrIbhujavad bheje kaGkaNAliprabhA prabhau // 440 // viSaM viSadhare varSatyekaM kaSTamabhUt prabhoH / yadasya yogaromAJcadaNDairavyathi tadvapuH // 441 // tanau tenA'tha nAthasya vyantareNa vicakrire / zrotra-netra-ziro-nAsA-danta-pRSTha-nakhavyathAH // 442 // ekApi yA mRtikRte prAkRteSu nRSu vyathA / sehe sahelaM tAH saptApyataptAtmA samaM vibhuH // 443 // kAraM kAraM nikArANAM nikarAnityayaM suraH / nirviNNo nirahaGkArazcakAra praNatiM prabhoH // 444 // jagAda ca vacaH svAmin na matvA tava vaibhavam / yadakAri mayA'ritvaM tat kSamasva kSamAnidhe ! // 445 // siddhArthavyantaraH svArthavyagraH smRtvendrazAsanam / tadAgatya kRtAkRtyaM zUlapANi krudhAbhyadhAt // 446 // surAdhama ! virAddhaH kiM tvayArAdhyo jagadguruH / vijJAyaivamidaM bhakto moktA tvayi pavi hariH // 447 // ityAkarNya bhayAkIrNaH zUlapANiH punaH prabhum / kSamayAmAsa niHzvAsagarbhastatkRtanindakaH // 448 // zAntaM taM vIkSya siddhArtho dharmArthaprathanairatha / jinendradarzane raktaM darzane'pyadhita sthiram // 449 // natvA'tha nAthamunmAthakRte duSkRtakarmaNAm / sa samyaktvaguNAsaGgI saGgItamasRjat puraH // 450 // grAmINAstena gItena sukhenApyasukhaM dadhuH / Arya yakSo'dya vikSodya krIDatItyabhizaGkinaH // 451 // caturaH praharAn kiJcidUnAn dUno jino'pyatha / nidrAmetya dazasvapnAn sadyo vIkSya vyabudhyata // 452 // tamarAgaM sarAgo'tha ravirdraSTumivoditaH / indrazarmotpalau grAmyAzcApuste pApazaGkinaH // 453 // pratIkSyaM te'citaM prekSyotprekSante sma savismayAH / diSTyAdya zamito devo devAryeNeti harSiNaH // 454 // utpalo'pi sudhIrbuddhvA nanAma svAminaM mudA / niSasAda ca tatpAdamUle kUle bhavAmbudheH // 455 // kAyotsargAtyaye jJAnI punarnatvezamAha saH / tvaM vetsyeva svabhaktyA nu tvatsvapnAnAM phalaM bruve // 456 // 20 1. tejasA- A, P | 2. saMpAta B, K, L, C, P | 3. kAtaraiH kAtarAyitam-P | 4. yedamidaM L, A | 5. bhaktyA L / 6. 0statkRti L svakRta KH | Ti. 1. rINAH duHkhitaaH| 2. yathA tapa:zrIbhujA prabhau kaGkaNAliprabhA bheje tathA yakSopi phaNirUpeNa tAm bheje ityrthH| 3. nikArANAM nikarAn=apakArANAM samUhAn / 4. adhita dhA dhAtu 'dhAraNe' adyatanI tR.pu. ekavacanam / 5. vi+kSud dhAtuH / 6. pratIkSyaM = pUjyam /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vizvottAla ! svayaM tAlapizAco yattvayA hataH / AkrAntalokasandohaM mohaM tena haniSyasi // 457 // zuklacitrau tvayA dRSTau sevamAnau ca yat pikau / tat te bhAvi sitadhyAnaM dvAdazAGgI ca dekSyasi // 458 // gosaGghadarzanAt saGghazcaturddhA te bhaviSyati / yattu padmasaro'darzi tridazaistena sevyase // 459 // dordhyAmabdhiryaduttIrNastaduttIrNastvayA bhavaH / Alokyata yadarkastadudarkastava kevalam // 460 // yanmAnuSottaraH svAntrairbaddhastatte'dbhutaM yazaH / merorArohaNAdvaktA dharma siMhAsanasthitaH // 461 // navAnAmiti jAnAmi svapnAnAmiyatI dazAm / dRSTe sugandhinI dAmnI yattu vedmi na tatphalam // 462 // athAcaSTa vibhuH spaSTamidaM dAmadvayIphalam / gRhasthAnAM yatInAM ca dharmoM vakSyAmi nirmalau // 463 // natvAtha te jinaM sarve yayurvezma suvismitAH / tatrArddhamAsakSapaNaizcaturmAsI jino'tyagAt // 464 // arhan ! viSahamAnena klezAvezAn svayaM tvayA / ahaM majjan bhavAmbhodhau bodhau nAvIva ropitaH // 465 // ni:sandhibandho ! nissaGga ! saGgamo'stu tvayA punaH / kva vA muhuriyadbhAgyaM ke vA na syurmanorathAH // 466 // ityAdivAdinA bhaktyA praNataH zUlapANinA / prANinAmabhayaM yacchannagacchat prabhuranyataH // 467 // [tribhivi0] dIkSAto'bde gate svAmI morAke'gAnnivezane / tadudyAne pratimayA vizvakalpataruH sthitaH // 468 // acchandakasya jyotiSkamantrapAkhaNDajIvinaH / tatrAsahiSNurmAhAtmyamarhadarcAbhilASukaH // 469 // siddhArthavyantara: sthitvA siddhArthasutavamaNi / sadyaH kAlatrayAkhyAnaiH samyag grAmyAnamodayat // 470 // yugmam / / grAmyAzcA'bhidadhurgAme yuSmattulyo'sti bhAvavit / siddhArthaH smAha tasyeyamakiJcijjJasya jIvikA // 471 / / gatvA'tha kautukAd grAmaM grAmyA acchandakaM jaguH / na kiJcidvetsi devAryaH sarvaM vettyAgato'tra yat // 472 / / sa jagau satsu yuSmAsu sa jJAnI na mayi sthite / tamassu satsu khadyoto dyotate nodite ravau // 473 // jJAsyAmi yadyasau jJAnaM matpRSTaH kathayiSyati / ityuktvA so'gamat praSTuM grAmyaiH kautukibhirvRtaH // 474 // mAhAtmyabhaGgabhIrbibhran tRNamacchandakaH kare / dhiyA'nyathA karomyasya jJAnamityAzayA hasan // 475 // 20 prabhuM papraccha kenedaM vada bhakSyAmi paanninaa| svAmistha: smAha siddhArtho nedaM bho ! bhajyate tvayA // 476 // yugmam / / zrutvetyAvezato bhaktuM tRNamabhyudyatazca saH / kathaM viharate svAmI dadhyau cedaM tadA hariH // 477 // dRSTvA taccaritaM mA vAg jinAsyotthA mRSA'stviti / acchandakasya ciccheda vajraNendro dazAGgulIH // 478 // athA'cchinnatRNazchinnAGguliracchandako'nyataH / hasyamAno janaiH zUnyamanA mUDha ivAgamat // 479 // anArataM naman puSpamAlAmalayajAdibhiH / janaH prItimanA grAmyaH svAmyarcAmasRjat tataH // 480 // 25 atRptaH svAmipUjAyAmivAcchandakabhartsane / siddhArthaH punarapyAha grAmyAn svAmyAnanasthitaH // 481 // 15 1. prItamanA - L, AI Ti. 1. asambandhabandhuH, tatsaMbodhane / avadhirahitaH Ti0 B pArve'rtho bodhitaH / 2. cittavit Ti0 B pArve'rtho likhitaH / 3. jJAnam asti asya iti jJAna: taM jJAnaM jJAninam ityarthaH / sampA0 /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] vIraghoSendrazANau karmakRt-gRhiNau kimu / tiSThato'treti tau zrutvAsta ityuktvAgrataH sthitau // 482 // tau siddhArtho'bhyadhAtpUrvaM naSTaM pAtraM huGazca vAm / acchandakastayozcauraH krUrAtmA jJAnadAmbhikaH // 483 // bhAjanaM gRhyatAM gatvA pazcAdbhAge tadaukasaH / tadasti hastamAtreNa kSiptaM zigrutaroradhaH // 484 // bhuktastu pApinA tenA''khaNDya pAkhaNDinA huDuH / tadasthipuJjastatrAste'vakare badarItale // 485 // gatvAtha kautukAd grAmyAstadvIkSyAgatya vismayAt / na tvadvAk kvApyasatyeti praNamanto'vadan jinam // 486 // 5 punardevo jagau kiJcidanyat tasyAsti ceSTitam / jalpatAM zRNvatAM vA yat pApaM naH zaGkate manaH // 487 // grAmyairathAgrahAtpRSTaH sa jagau na vadAmyaham / yadi vaH kautukaM zrotuM tattadbhAyaiva pRcchayatAm // 488 // gataizca tadgRhe cArudatI sA rudatI janaiH / dRSTA pRSTA ca tadduHkhahetumetadabhASata // 489 // acchandakena svacchandacAriNA pApakAriNA / svAM svasAramasAreNa bhajatA bhatsitAsmyaham // 490 // svasurbharttariti krodhAdukta: saMtADya so'dya mAm / gataH sAdhvaGgalicchedaM janAt khedaM ca labdhavAn // 49 // 10 iti duzcaritaM tasya khyAtaM cauryAdi pApinaH / iSTadaivatavadyUyaM cintayantyA mamAgatAH // 492 // zrutveti te kalakaloddAmA jagmuH svadhAmasu / na ca pApIti sa kvApi bhikSAmapyApa bhikSukaH // 493 / / jinezaM vijane gatvA dIno natvA'bhyadhatta saH / svAmin ! mayAparAddhaM yattatkSamasva vrajA'nyataH // 494 / / tvaM sarvatrApi pUjyo'si pUjAtraiva punarmama / tvayi sthite kva pUjyo'haM khadyota iva bhAsvati // 495 // aprItimatkSitityAgAbhigrahI bhavavigrahI / prabhuruttaracAvAlanivezAyAcalat tataH // 496 // dvau dakSiNottarau khyAtau yau cAvAlau tadantare / suvarNavAlukArUpyavAluke saritau mate // 497 // dakSiNAduttaraM yAtazcAvAlaM kaNTake'lagat / suvarNavAlukAtIre devadUSyArddhamIzituH // 498 // kiJcid gatvAtha mA bhraSTamidamasthaNDile sma bhUt / iti vyAlokya vastrArddhaM gantuM prAvartata prabhuH // 499 // pRSTilagna: samaM bhrAntaH sa tu mAsAMzcaturdaza / cyutaM cIrArddhamAdAya prabhuM natvA yayau dvijaH // 500 // tantuvAyastu te arddha ayojayadasandhivat / dInAralakSaM tanmUlyamarddhamarddhamabhUttayoH // 501 // zvetavIM tu vrajannIzo gopAlairjagade muhuH / mA kathaJcana devArya ! nigamenAmunA gamaH // 502 // ito'sti zUnyaH kanakakhalAkhyastApasAzramaH / tadantardRgviSo vyAlaH kAlarAtrerivodyamaH // 503 // dRgpAte tasya saJjAte jantujAteH kathAmuSi / jvalatyamUrtimadvyoma kSityAdeH kA kathA punaH // 504 // tanmArgamRjumapyenaM tyaja krUrAhivakritam / zvetavIM vraja vakreNApyavighnaRjunAmunA // 505 // 15 20 1. cArudantI - D, K | 2. khyAti- A, B | khyAtuM KH, H | 3. le'pya P | 4. jvalatyarUpamAkAzaM-A, B, KH, HI jvalatyatyasadapi...kA kathA sata:-P, D, KI Ti. 1. cUrNIkRtya Ti. B pArve / 2. asAra: tucchatA tayA / 3. pRSTiH (strI0) pRSThaH / 4. mArgeNa TiO KI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] jino'tha dadhyau bodhArha: pannago'yamayaM yataH / kSapaka: pAraNArthaM prAgjanmani vyaharat pure // 506 / / pathi tasyAMhiNA bhekI mRtA kSullena darzitA / Uce so'nyA mRtAH prekSya mayaitA api kiM hatAH // 507 // nizyAlocayitaivAyamityAsta kSullakastadA / AvazyakepyanAlocya kSapakastu niSedivAn // 508 // vismAritamaneneti smAritaH kSullakena tat / tadvadhAya krudhA dhAvan sa stambhaskhalito mRtaH // 509 // jyotiSko'bhUt tatazcyutvA sahasrArddhaM tapasvinAm / sa patyuH kanakakhalAzrame sUnurajAyata // 510 // Asan kauzikagotratvAt tatra sarve'pi kauzikAH / sa tu khyAto'dbhutakrodhatvAccaNDazcaNDakauzikaH // 511 // tApasAnAM kulapatiH so'bhUtkulapatau mRte / puSpamUlAdyasau nA'dAdAdAtuM kasyacidvane // 512 // parNAdyamapi zIrNaM yo'gRhNAt taM yaSTimuSTibhiH / asau cakAra kAruNyahInaH kInAzagocaram // 513 // iti saMtrAsitAzeSatApasastatra kAnane / eka evAsta visrastaguNe moha ivAGgini // 514 // 10 kadApi hi bahiryAte kauzike kaNTikAkRte / zvetavyA etya rAjanyaistadvanaM vidrutaM drutam // 515 / / vyAvRttastacca gopebhyaH zrutvodbhUtaparazvadhaH / trAsayan rAjaputrAn sa krodhAndhaH kUpake'patat // 516 // nijo'pi sanmukhIbhUtaH kUpe'sya patataH ziraH / krauryAtivairavairasyAdivA'kRntatparazvadhaH // 517 // sa vipadyaiSa sarpo'bhUt tadbodhyo'yamiti prabhuH / Rjunaiva pathA'yAsIdudAsIna: svavarmaNi // 518 // kSINabhUtagaNe tatra sthalIbhUtoTaje vane / prabhuH pratimayA tasthau yakSamaNDapikAntare // 519 // tadA ca dRgviSo bhogI niyogI pApakarmaNAm / niryayau narakadvArAdiva madhyAd bilasya saH // 520 // svairaM khelan vane kAladaNDasyevAdhidevatA / sa bhogI bhakSayan jantUn lokanAthamalokata // 521 // dadhyau ca mAmavajJAya vanoddezaM vivezakaH / nirbhIka iva niSkampo mayyAyAte'pyayaM sthitaH // 522 // AstAmastaM nayAmyenamiti dhyAtvA krudhoddhataH / dRzaM dagdhalatAvRkSAndagviSo'hirjine'kSipat // 523 // prabhAvaprabhaviSNuM tAM prabhAvabhRtipannagaH / zANenaivAstramarkeNa samuttejyA'mucanmuhuH // 524 // 20 viSAgnikIlayA'pyAptabhAnusAhAyyalIlayA / tayAdAhi prabhoraGgaM kArmaNaM na tu cArmaNam // 525 // niSphalAkSiviSaH krodhAddadaMzAMhau muhuH prabhum / apAsarpacca sarpo'yaM mA'patat mayyasAviti // 526 // viSANyakRtakRtyAni jinasyAhasatAM padau / gokSIradhArAdhavalakSaratkSatajakaitavAt // 527 // tataH kimetadityagre bhUtvA bhogI savismayaH / prabhudRSTiM sudhAvRSTiM pazyan vidhyAtadRSTyabhUt // 528 // upazAntadRzo dIptaM zamaM netuM mano'pyaheH / caNDakauzika ! budhyasvetyavarSadvAksudhAM vibhuH // 529 // 25 UhApohena tadvAcaH smaran jAtI: kaSAyamuk / natvA nAthaM tridhA bhogI hRdA'nazanamAsadat // 530 // 1. vanoddeze A | Ti. 1. ayamayaM-ayam ayam, prathamaH 'ayam' pannagasya vizeSaNaM dvitIyaH' 'ayam' kSapakasya vizeSaNaM boddhavyam / sampA0 / 2. parazvadhaH parazuH ityarthaH / 3. virasasya bhAvaH vairasyam, tasmAt / 4. dagdhAH latAvRkSAH yayA sA dagdhalatAvRkSA, tAmiti samAsavigrahaH / sampA0 / 5. prabhau aprabhaviSNuM-iti vAcyam / 6. kIlA-agnizikhA, tayA (dRzaH vizeSaNam) /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] anujJAto'tha nAthena gRhItAnazana: phaNI / viSograsvAkSirodhAya tuNDaM kSiptvA bile sthitaH // 531 // samatAlInacittasya mamatArahitasya ca / kRpayA tasya tatraiva sa trailokyaguruH sthitaH // 532 // nAthaM tathAsthitaM vIkSya gopAlairetya vismitaiH / vRkSAntaracarairjaghne yatheSTaM leSTubhiH phaNI // 533 // tathApyavikRtaM vIkSya vizrambhAdetya te'bhitaH / yaSTibhirghaTTayAmAsurvAsomayamivoragam // 534 // janazrutiM janaH zrutvA tatraityAvandata prabhum / taM cAtivismayAdastaudastaugryamuragottamam // 535 // takravikrayakAriNyaH saJcAriNya: pathAmunA / vinItA navanItenAlimpan paspRzurapyahim // 536 // hUtA haiyaGgavInasya navInasya rasena tam / tenire titauprAyaM tIvratuNDAH pipIlikAH // 537 // madurgatimuSAmAsAmaGgabhaGgaH sma mA bhavat / ityalpamapi nAcAlIt phaNI pAtuM pipIlikAH // 538 // yA kRtevAmRtenoccairyatkRtevaindavItanuH / tatrAkSipatkRpAlustAM svAmI svAmIdRzIM dRzam // 539 // atha pakSAntapUrNAyuH sahastrAramahiryayau / iti tasyopakRtyAgAccAvAlaM cottaraM prabhuH // 540 / / dezAntaracirAyAtasutasyotsavakAriNaH / gRhiNo nAgadattasya bhojitasvajanAvile // 541 // gRhe viveza pakSAntapAraNAya jagadguruH / bhaktyAbhyutthAya so'pIzaM payasA pratyalAbhayat // 542 // yugmam // aho dAnamahodAnamityathA''nandinaH surAH / tadgRhaM ratnavRSTyAdipaJcadivyairadivyayan // 543 // gato'tha zvetavIM svAmI tadIzena pradezinA / mahotsavabhRtA bhaktidhRtAnandena vanditaH // 544 // samprAptaH surabhipuraM puraM vizvagurustataH / agAdadhvanyagAhacca tattvaddhimiva jAhnavIm // 545 // tAM titIrghaH prabhuH siddhadattanAvikasajjitAm / ArUDhazcaraNottIrNabhavAbdhirapi maGginIm // 546 // ArUDhAdhvanyalokA ca nauzcacAla cukUja ca / taTe ghUkastataH kSemilAkhyaH zAkuniko jagau // 547 // AsAdyaM sadya evAdya naujanairvyasanaM mahat / tasmAt mokSAmahe mokSAdhvagasyAsya prabhAvataH // 548 // adastasminvadatyeva nadIgarbhaM jagAma nauH / sudADhAkhyastadA nAgakumAraH prabhumaikSata // 549 // tripRSThabhavaniSpiSTaH siMhajIva: sa vairataH / dadhyau vadhyo mayAdyaiSa dveSapAraM gamiSyatA // 550 // pratyAsanno'pi me mRtyu zamadya bhayAya na / kAmametannipAtena gamiSyAmi kRtArthatAm // 551 // iti nizcitya nizceSTAn jantUn kolAhalaiH sRjan / re tiSThAdya kva yAsIti nabhasthaH prabhumabhyadhAt // 552 // atha lolanmahIgolazcalAcalakulAcalaH / ucchalajjaladhistena vitene ko'pi mArutaH // 553 // athogralaharinyaJcadudaJcannaucarA narAH / yamAJjaligataMmanyAH svaM svaM daivatamasmaran // 554 // 20 1. vAso navamiva...A, P, H, B | 2. nyagAdhAmbuM tattvadhi...KH | nyagAdhavatvatatvaddhi-B | Ti. 1. cAlaNIpratimaM TiO K / cAlaNIsadRzaM Ti. B2. mama durgati muSNAti iti madurgatimuT, taasaam| 3. yA dRSTiruccairamRtena kRtA iva yayA ca (dRSTyA) kRtA aindavItanuH= candrasya tanuH, idRzIM tAM svAM dRzaM kRpAluH svAmI tatrA'kSipat, ityarthaH / 4. nAvaM K Ti0 / 5. ArUDhA'dhvanyalokAH yasyAM sA nauH iti bahuvrIhiH /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] itazca jinadAso'bhUnmathurAyAM purA vaNik / pratyAcakhyau sa dharmAtmA catuSpadaparigraham // 555 // tatpriyAyA vivekinyAH sAdhudAsyA dadhikraye / AnayantI dadhizreSThamAbhIrI kA'pi sakhyabhUt // 556 // tayaikadA sutodvAhe zreSThinau tau nimantritau / Ucaturna kSaNo bhadre ! kazcidAgantumAvayoH // 557 // athAsyai dadaturvittacIrAlaGkaraNAdi tau / tenAptasvajanakSobhaH zobhano'bhUnmahotsavaH // 558 // AbhIrIbandhavaH prItibandhurAstaruNau tataH / ananyatulyAvanyonyatulyau ca vRSabhAvubhau // 559 / / kambalaH zambalazceti khyAtau zreSThyarthamAnayan / zreSThino'nicchatopyete dvAri baddhvA balAdaguH // 560 // yugmam // zreSThI dadhyau ca muJce'mU yadi klezyau tadAdhamaiH / na muJce'tha tato bhaGgaH pratyAkhyAnasya me bhavet // 561 // pAtito'haM mahAmUrkhaH snehenehAtisaGkaTe / puSyAmi kRpayaivaitAvaparigrahadhIstataH // 562 // prAsukena tRNenAtha pAthasA galitena saH / parigrahIva kRpayA'puSyat tAvaparigrahI // 563 / / 10 sudhIH parvasu sarveSu dharmazAstramavAcayat / zreSThIndurupavAsAttapauSadhaH zRNvatostayoH // 564 / / dharmoktibhiH prabhUtAbhirabhUtAM bhadrakau ca tau / tatrAyacaratAM naitau zreSThI nAbhuGkta yatra saH // 565 / / tadAdyapazubuddhyA tau sArmikadhiyA'puSat / zreSThI pazugrahapratyAkhyAnabhaGgabhayojjhitaH // 566 // aNDIraistatra bhaNDIramaNayakSasya yAtrikaiH / prArebhe vAhanavyUhavAhakelicdAnyadA // 567 // apRSTvA jinadattasya vayasyaH kautukI tadA / vRSabhau vAhavAdAya tAvAdAya drutaM gataH // 568 // aMhI vegaguNasyeva rUpazriya ivAmbake / vAhinyAM yojayAmAsa jinadAsasya tau suhRt // 569 // mAhAtmyaM saukumAryaM ca mandadhIravidaMstayoH / utprAjanaprahArAbhirArAbhiH sa vyathAM vyadhAt // 570 // citrIyamANasaJcArau cArau tatra jayodaye / caramIcakratuzcakravartino'pi vRSAnimau // 571 // tvarAbhistruTitAvantarArAbhizchuTitAsRjau / jitapaura: sa tau zreSThidhAmni baddhvA'dhamo'gamat // 572 / / zreSThI tau vIkSya tAdRkSau nijagAda viSAdavAn / ka: sAdharmikabandhU me ninye'vasthAmimAvimAm // 573 // janAnmitracaritraM tanmatvA hAheti bhASakaH / sa tau pasparza pANibhyAM sAntvanoktIstatAna ca // 574 // aDhaukayat payastRNyAM dugdhamannAdi ca svayam / nAjighratAM ca ghrANena dRzA nApazyatAM ca tau // 575 // hRdbhAvajastayordattvA'nazanaM tatra sa sthitaH / bhavaprapaJcaM kathayan dadat paJcanamaskRtIH // 576 / / susamAdhI ca tau mRtvA jAtau nAgakumArako / zrIvIraM saGkaTe matvA tadA tatreyaturdutam // 577 // yoddhumekena ruddho'tha sudADho gADhavikramaH / apareNa kare kRtvA sarittIramanAyi nau // 578 // 25 nadyAmivApadi svAmiMstvatprabhAvo'dya naurabhUt / idaM vadanto'vandantA''nandino naujanA jinam // 579 // kambalaH zambalazcAhikumArau tu jitAhitau / natvezaM puSpagandhAmbuvarSiNau harSiNau gatau // 580 // 1. janAkSobha: L / 2.nemau B, KI Ti. 1. baliSThaiH ityarthaH za0 ra0 ma0bhA0 1 pR. 37 / duvinItaiH K Ti0 pAveM / 2. aGgavataH vegaguNasya dvau aMhI iva, ativegavantau ityarthaH, tathA aGginyAH rUpazriyaH dve netre iva, atirUpavantau ityarthaH / 3. tRNyA(strI)-tRNasamUhaH /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] uttIrya taryAH kRtveryApathasyAtha pratikramam / vijahAra vibhuH kurvan padaiH saikatamaGkitam // 581 // tAM puSpo nAma sAmudraveditA padapaddhatim / cakrAdyaGkAM prabhoH prekSya dadhyau cakrIha kopyagAt // 582 // alabdhalakSmIradyApi hRtazrIrathavA bhraman / ekAkI labhyate so'dya kva sevAvasaraH prabhoH // 583 // ityagAt tatpadAlokI sa sthUNAke nivezane / azokasya tale'pazyat prabhuM ca pratimAsthitam // 584 // uttarottarasarvAGgalakSaNe lakSite prabhau / vismitazca viSaNNazca puSpo'cintayadityayam // 585 // 5 aho lakSaNasAmagrI cakritvAdhikasUcinIm / dadhadapyeSa hA bhikSudhik zAstraM dhig ca tatzramam // 586 // ayaM bhikSurabhAgyairvA mamaivAzrayato'bhavat / kRSNAGgAratvamAyAti niSpuNyasya na kiM nidhiH // 587 / / kathaM viharati svAmItyupayuktastadA hariH / puSpaM vIkSya viSIdantaM mahA'dbhutamAyayau // 588 // prabhuM natvA ca nutvA ca puSpaM provAca vAsavaH / kimu nindasi zAstrANi satyaM satyAni tAni bhoH // 589 // vIkSase lakSaNavyUhaM bAhyaM cakritvahetukam / na tvAntaraM prabhorasya trivizvaizvaryasUcakam // 590 // 10 adRzyAhAranIhAraM hAragaurAsrajaGgalam / anAmayaM malasvedahInamasya prabhorvapuH // 591 // yadyad bhavati durgandhidravyaM madhye'GgamaGginAm / tadapyasya surabhyeva dizyate zvAsasaurabhaiH // 592 // sevyo'yaM phalamicchadbhizcakrizakrAdibhiH sadA / tatyAja rAjyamekAkI jigISurdurjayaM bhavam // 593 // svamabhAgyaM ca mA maMsthA nirbhAgyairnaiSa vIkSyate / ityuktvA ca kRtArthaM taM kRtvA ca dyAM yayau hariH // 594 // nAtho'pi viharan prApa pure rAjagRhe gRham / nAlandAyAM bahiH kSmAyAM tantuvAyasya kasyacit // 595 // 15 tantuvAyaM tamApRcchya varSAsthitikRte vibhuH / tadgRhaikataTe tasthau mAsakSapaNabhAsuraH // 596 // itazca maGkhalimaGkho'bhavad bhadrA ca tatpriyA / bhuvaM vyaharatAM citrapaTTikAM dadhatau ca tau // 597 // sutaM gobahulAhvasya gozAlAyAmasUta sA / bhadrA zaravaNagrAme gozAlo vizrutaH sa tat // 598 // abhyastamaGkhazilpo'yaM zaTho nityaM kalipriyaH / prakopya pitarau niryannahArSIccitrapaTTikAm // 599 // bhikSAbhuk sa bhramannetya tamApRcchaya kuvindakam / tacchAlAyAM vizAlAyAM samIpe svAminaH sthitaH // 600 // 20 nAtho'pi pAraNe'vikSad vijayazreSThino gRham / zuddhabhaktena tenAtibhaktena pratilAbhitaH // 601 // suravyUhairahodAnaM sudAnaM ceti bhASibhiH / paJcabhirvasuvRSTyAdyairdivyairadyoti tadgRham // 602 // gozAlo'pi nizamyedaM dadhyau ko'pyeSa sanmuniH / yasmai dAnaM dadAnasya zrIrAyAtyAlayaM svayam // 603 // adya pAkhaNDamAkhaNDya taccitraphalakaM nijam / bhaviSyAmyasya ziSyo'haM phalatyevedRzo guruH // 604 // tatreti cintayatyetya sthitaH pratimayA prabhuH / natvA covAca gozAlaH ziSyo'haM tvaM guruH prabho ! // 605 // 25 1. cintayannetya sthitaM pratimayA prabhu-B, A, LI Ti. 1. hAra iva gaure asrajaGgale-zoNitamAMse yasya tad iti samAsavigrahaH / sampA0 /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] suvijJenA'pyavijJAya pramAdAd vaibhavaM tava / yanmayA na purA'kAri bhaktistenA'smi vaJcitaH ||606 // bhau tUSNIka vedamuktvA prApya ca ziSyatAm / na pArzvamamucad bhikSAkukSimbhariraharnizam ||607 // dvitIyamAsakSapaNe prAptaH sadmani khAdyakaiH / pratyalAbhi gRhasthenA''nandenAnandinA prabhuH ||608|| tatastRtIyamAsAntapAraNe pAritaH prabhuH / sunandagRhiNA''hAraiH sarvakAmaguNAbhidhaiH ||609 // atha kArttikarAkAyAM gozAlo'sAvacintayat / zrUyate'sau gururjJAnI jJAnaM vijJAsyate'sya tat // 610 // athApRcchat prabhuM kiM kiM bhikSAyAM lapsyate mayA / purAntarvarttamAne'dya varSaparvaNi sarvataH // 611 // athAbhyadhita siddhArthastIrthaGkaratanUcaraH / sauvIraM kaudravaM kUraM kUTaM rUpakamApsyasi // 612 // atha babhrAma saidvalbhAkAmo dhAmani dhAmani / AdinAntaM kvacitkiJcinnApat kSuttApabhAgasau // 613 // harmyaM karmakRtaH kasyApyaparAhNe'bhyupeyuSA / siddhArthavAcAM saMvAdi sarvamAsAdi tena tat // 614 // 10 advitIyo dvitIyAM tAmatItya prAvRSaM prabhuH / kollAke sanniveze'gAnnAlandAsannivezataH // 615 // brAhmaNAn bahulAn gehe brAhmaNo bahulAbhidhaH / tadA cA'bhojayat tatra bhikSAyai cAgataH prabhuH // 616 // pratyalAbhi prabhustena kSaireyIzarkarAghRtaiH / dyusadaH sadane tasya paJcadivyAni cakrire // 617 // itazca tAdRglAbhena lajjamAnaH zanaiH zanaiH / tAM sAyaM tantuvAyasya zAlAM gozAla Ayau // 618 // apazyan sa prabhuM tatra lokAn pRcchan pade pade / nAlandAntaH paribhrAntaH pravRtti nA'pa tu kvacit // 619 // bhUyo'bhUvaM varAko'hamekAkIti sa cintayan / AmuNDyamuNDamunmuktacIro vIrotsuko'calat // 620 // sa kollA gataH zrutvA ratnavRSTi dvijaukasi / pazyannipuNamekatra prApa pratimayA prabhum // 621 // 1 5 15 58 tvA'tha sa prabhuM prAha nAhaM ziSyIkRtaH purA / niHsaGga ! muktavastrAdisaGgaM svIkuru samprati // 622 // na tvAM vinA dinAdhIzamivAbjasya ratirmama / tatsvIkArAt kuru dayAM nirmamo'pi mamopari ||623 // tvayA dRzAbjasadRzA svIkRto'pi na vedmi kim / sudhAkirA yadi girA svIkaroSi pRNomi tat // 624 / / 20 tadbhavAn bhAvino'narthAn vidannapyamamo'pi ca / svIcakre tadvacaH svAmI kvAmI na kila vatsalAH // 625 // viharan saha nAthena sa pathi prekSya pAyasam / saMpacyamAnaM gopAlaiH prAha nAtheha bhujyate // 626 // siddhArtho'bhidadhe'mISAM bhANDaM khaNDIbhaviSyati / Uce sa tAnukhAsphoTaM sarvavidvakti madguruH // 627 // tattairbhiyA vaMzadalairbaddhvApyadhikatandulA / ukhA'sphuTat tadapyAdan pAyasaM karpareSu te // 628 // tadalAbhe vidhiM nindan maGkhaH svAminamanvagAt / kamapi brAhmaNagrAmaM jagAma ca jagadguruH // 629 // dvau vibhAgAdhipau nandopandau tatra sodarau / nandasya pATake svAmI praviSTaH SaSThapAraNe // 630 // dadhikUrakarambheNa prabhurnandena pAritaH / akAri tadgRhe devaiH paJcadivyamahotsavaH // 631 // 25 Ti. 1. sadvalbhA - subhojanam ityarthaH / 2. dinasyAntaM yAvat / 3. ukhA strI0 'rAMdhavAnuM pAtra' 'hAMDalI' 'tapelI' iti bhASAyAm za0 20 ma0 bhA0 1 pR0 371 /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] upanandagRhaM maGkho'vikSadbhikSArthamutsukaH / upanandaM ninindA'yamuSite Dhaukite'ndhasi // 632 // upanandAjJayA dAsI nyAsIcakre'sya mUrddhani / taM kUraM krUradhIH so'pi krodhAndho bhikSurabhyadhAt // 633 // madguroH sadguroH kiJcit tapastejo'sti vA yadi / tenedaM dahyatAM gehaM jvalanmatsvAntazAntaye // 634 // mA vandhyo'syApi zApo bhUtsvAminAmagrahAditi / adhAkSurmakSu taddhAma tatpradezacarAH surAH // 635 // atha dvimAsakSapaNadvitayasya pratijJayA / cakAra puri campAyAM tRtIyAM prAvRSaM prabhuH // 636 // 5 kAyotsargeNa taistaizcAsanairutkaTikAdibhiH / sthira: prabhAbhRnnAtho'bhAnnAnArItisthasiddhavat // 637 // dvitIyaM pAraNaM pUryA bahi: kRtvA gataH prabhuH / majhena saha kollAke sthitaH zUnye gRhe nizi // 638 // vidyunmatyA samaM dAsyA rantuM grAmezajastadA / siMhastadgRhamAgatya ko'pyastIhetyabhASata // 639 // tadA pratimayA tiSThan na maunamamucatprabhuH / dvAsthito'dita mo'pi nottaraM kapaTottaraH // 640 // citraM tatra vilasyAtha niryAti mithune cirAt / vidyunmatI mandamatirgozAlaH pANinA'spRzat // 641 // 10 svAmin pasparza kopIha mAmityukte tayoccakaiH / taM siMhaH kupito dhRtvA ciramutkuTya yAtavAn // 642 // Uce'tha nAthaM gozAlo hato'haM pazyato'pi te / siddhArthaH smAha duHzIla ! sarvametat tavAlpakam // 643 // patrapAle prabhuAme prAgvat zUnyagRhe nizi / dvitIye'hni sthitastatra maGkhaH koNe'vizad bhayAt // 644 // etya dantilayA dAsyA skando'tra grAmaNIsutaH / uktvA siMha ivAnApyottaraM reme rasottaram // 645 // skande'tha yAti gozAlo'hasaduccaistataH krudhA / channo'pazyastvamityuktvA taM saMkuTya ca so'gamat // 646 // 15 ziSyo'bhyadhAt prabhuM kiM mAM kuTyamAnamupekSase / siddhArthaH smAha kiM vadhyo mukhadoSAnna tittiriH ? // 647 // campakaramaNIyAkhyaM kumAragrAmabhUSaNam / athodyAnaM zrito vizvapatiH pratimayA sthitaH // 648 // RddhaH kUpanayastatra kulAlo'bhUt surApriyaH / tacchAlAyAM sthitaH pArzvaziSyaH ziSyavRtastadA // 649 // sa sUrirmunicandrAkhyaH svaM ziSyaM varddhanAhvayam / gacche nyasya jinakalpapratikarmaNyabhUdrataH // 650 // itazca nAthaM madhyAhne bhikSAyai zaTha Ahvayat / siddhArtho'bhyadadhAdadyopoSitA vayamAsmahe // 651 // 20 bhikSArthamatha gozAlo grAme'gAccitracIvarAn / pArzvaziSyAnihAlokya ke yUyamiti so'bravIt // 652 // zrIpArzvasya vayaM ziSyA nirgranthAstairitIrite / sa Uce vastrapAtrAdibhRtAM nirgranthatA kva vaH // 653 // svasmin dehe'pi nisneho vastrAdigranthavarjitaH / mama dharmagururyAdRg nirgranthastAdRgucyate // 654 // ajAnanto jinaM te'pi jaguryAdRg bhavAn kila / AttaliGgaH svayaM tAdRg dharmAcAryo'pi te kimu ? // 655 // sa krudhoce tapastejo madguroryadi tena vaH / dahyatAmAzrayo nedaM syAttvadvAceti te'vadan // 656 // etya maGkho vilakSo'tha prabhumUce mayA''zrayaH / tvannindinA dahyatAmityukte na kimadahyata // 657 // 25 1. pAtrapAle-P / Ti. 1. andhas-annaM, tasmin / 2. vividhayA rItyA sthitAH siddhavat ityarthaH /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] siddhArtho'pi jagau pArzvaziSyAste tadupAzrayaH / na paviH pAvakeneva dahyate tvAdRzAM girA // 658 // vIkSya naktaM viyaddIptaM gozAlo'thAbhyadhAt prabhum / dahyate mama zApenAzrayastvannindinAmayam // 659 // itthamUce ca siddhArtha iha pratimayA sthitAH / upAzrayAdvahirbhUya municandrAkhyasUrayaH // 660 // mattaH kUpanayo vIkSya kulAlastaskarabhramAt / tAnagrahId gale gADhaM te vipadya divaM yayuH // 661 // yugmam // __tattanau tanvatAM mUDha ! mahimAnamihAdbhutam / pazyasi dhusadAM dehAtIrnedaM pradIpanam // 662 // tatkautukAdagAt tatra gozAlo'ntardadhuH surAH / so'pazyat puSpagandhAmbuvRSTispRSTaM mRtaM munim // 663 // tacchiSyAnAzraye suptAn sa gatvetyuccakairjagau / bho ! bhuktazAyino ! muNDA ! jAnItha na mRtaM gurum // 664 // pizAcasyeva kasyeyamuktirityutthitAzca te / dRSTvAcAryaM tathAtmAnamanindan mAndyamandiram // 665 // corAkasanniveze'tha gatvA pratimayA sthitaH / itastataH paribhrAmyadgozAlAnusRtaH prabhuH // 666 // 10 bhASitAnuttarastatra praticakrabhayAkule / adhAri herikadhiyA''rakSaiH svAmI samaGkhakaH // 667 // udaJcyamAnakANaM svaM jAnan kUpake prabhuH / ghaTIvat kArito baddhvA nyaJcanodaJcanAni taiH // 668 // somA-jayantike pArzvaziSye utpalasodare / sAdhvIvaryau parivrAjau grAmabhAjau janAt tadA // 669 // tAdRgnRklezamAkarNya kinnu ? syAccaramo jinaH / ityA''gatyA'zu vIkSyezaM rakSakAnidamUcatuH // 670 // yugmam // mUDhA ! na kimimaM vittha siddhArthanRpanandanam / zrutveti te bhayAnmuktvA natvA cAkSamayan prabhum // 671 // 15 sthito'tha prAvRSaM turyAM pRSThacampAgataH prabhuH / nAnAtmapratimAdhArI caturmAsopavAsabhRt // 672 // caturmAsImatItyeha bahiH kRtvA ca pAraNam / nagaraM jagatAM svAmI jagAma kRtamaGgalam // 673 // daridrasthavirAkhyAnAM sArambhANAM kuTumbinAm / pAkhaNDinAM pATake tatkuladevakulaM gataH // 674 // sthitaH pratimayA svAmI naktaM pAkhaNDibhizca taiH / cakre devakule tatra madamattairmahotsavaH // 675 // tAnvIkSyoccairjagau maGkhaH ke'mI pAkhaNDino bata / kalatraputriNaH pAnamattA nRttAdikAriNaH // 676 // zrutveti tairgale dhRtvA kSipto'sAvAzrayAd bahiH / kAlaM prati prakopIva shiitaato'vaadyd radAn // 677 // tairmadhyaM dayayA nItaH kRSTo'sau vibruvan punaH / iti trivAraM tasyA'bhUdehireyAhirA kriyA // 678 // vibruvANe punastasmin kruddhAn vRddhA jagurjanAn / devAryasya taporAzeH ziSyoyamiti sahyatAm // 679 // akSamAH zrotumasyoktiM vAdyaM vAdayatoccakaiH / tathetikAriNaste'tha zarvarIM niravAhayan // 680 // svAmI gato'tha zrAvastI kAyotsargI bahi: sthitaH / madhyAhne'bhASi bhikSAyai gantuM maGkhalisUnunA // 681 // 25 siddhArtho'vadadasmAbhiH pratyAcakhye'dya bhojanam / maGkhaH papraccha kiM bhAvI bhojyaM me'dya nivedyatAm // 682 // 1. tAhAbhRkleza B, L / 2. vettha - C, L, P, A | 3. rAzerasyAyamiti - C, A, BI Ti. 1. 'kUpanayaH' iti kulAlasya nAma / 2. bhASito'pi ya uttaraM na dadAti iti bhASitAnuttaraH svAminaH vizeSaNam / 3. kAla:-zItakAlaH taM prati / 4. ityasya 'vRddhA jaguH' ityanena punaH anvayaH kAryaH /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] nRmAMsabhojane khyAte siddhArthena jagAma saH / na yatra mAMsagandho'pi bhojyaM tatreti nizcayAt // 683 // itazcApi nRdattasya zrAvastyAM gRhiNaH priyA / zrIbhadrA nindurApRcchannaimittaM zivadattakam // 684 // jIvet kathaM mamApatyamityAkarNyAtha so'bravIt / zizuM jAtamRtaM piSTvA sarvAGgaM pAyasaM sRjeH // 685 // taduddhUlitapAdAya samadhvAjyaM subhikSave / bhojyaM deyAstato'patyaM jIvitA'vazyameva te // 686 // bhikSau bhuktvA gate tasmin dvAraM kAryaM gRhe'nyataH / sa jJAtabhojyavRttAntaH kruddho dhakSyati vA javAt // 687 // 5 zrIbhadrayA'tha bhadrAyAH sUnuH sadma tadAgataH / bhaktyA mRtAtmabhUkAyapAyasena sa bhojitaH ||688 // bhuktvA gataH prabhUpAnte bhrAnto'sIti jagAda saH / siddhArtho'pi tathAjAtamAkhyanmaGkhAya pAyasam // 689 // tadudvamyAGgulikSepAnnakhAdilavavIkSaNAt / kruddho gataH sa nA'bodhi dvArAnyatvena tadgRham // 690 // athAha maDDo yadyasti tapastejazca madguroH / tajjvalatveSa dezo'tha tajjainA vyantarA vyadhuH // 691 // gatvA haridrukagrAme haridrudrutale tataH / svAmI pratimayA tasthau tapohutabhujaH zamI // 692 // tatra naktaM sthitenAgniH sArthena himabhIruNA / prajvAlitaH pramAdena zamito na yatA prage // 693 // mukhasthitatRNaM kSoNiluThanairetya sa jvalan / dhyAnAgninA jita iva prabhoH pAdadvaye'lagat // 694 // yugmam // prApto'gnirnAtha ! nazyAva ityuktvA maGkhako'nazat / toyaM karmAgnitApeSu matvAgni tu sthitaH prabhuH // 695 // zAnte'gnau hA kathaM tUrNaM zAnto'yaM karmazAntikRt / iti duHkhAdiva zyAmau kiJcijjAtau prabhoH krama // 696 // gatvAtha lAGgalagrAme tasthau nAtho'cyutaukasi / gozAlo bAlakAMstatrA'bhISayad vikRtAkRtiH // 697 // etya tatpitRbhiH kruddhaistato'kuTTi sa kUTadhIH / devAryasyAsya dAso'yamiti vRddhaizca mocitaH // 698 // svatrANArthamupAlabdhe nAthe tenA'tha nAthagaH / siddhArthaH smAha dauSTye'smin jIvasIti na suSThu kim // 699 // gatvA'tha prabhurAvarttagrAme rAmaukasi sthitaH / tatrApyabhApayaDDimbhAn bhadrAsUnurabhadrakaH // 700|| kupitAH pitarasteSAmetyotkuTya ca taM gatAH / punaH so'bhApayaDDimbhAn prakRtiH khalu dustyajA // 701 // punastat pitaro'bhyetya caNDA daNDAyudhAH krudhA / daNDyo bhRtyAgasi svAmItyadhAvanta prabhuM prati // 702 || 20 tAn rAmamUrttirutsIramuzalA mUrttarAmavat / tatrasthA''rhatayakSAdhiSThitA hantumathotthitA // 703 // bhayavismayasaMpAtakAtarasmeramAnasaiH / natvA svAmI tadAmIbhirgrAmINaiH kSamito muhuH ||704|| tato vihRtya corAkagrAme pratimayA sthitaH / maGkhenA'bhASi bhikSAyai gantumantastadA jinaH // 705 // siddhArthenedamAcakhye pratyAcakhye'dya bhojanam / tato gato'tha kSudhito grAmaM gozAlako rayAt // 706 // kvA'pyanne rAdhyamAne'sau bhikSAkAlapratIkSayA / bahiHstho herayaMzcauradhiyA grAmyairakuTyata // 707|| 61 Ti. 1. sa=saha madhu AjyaM iti sandhivicchedaH / 2. bhadrAyAH sUnuH - gozAlaH / 3. 0 AtmabhUkAya:- svApatyazarIram tena mizritaM pAyasaM tena / 4. zamI-vRkSavizeSaH, yasmin hutabhuk = agnirutpadyate / 5. 'i' dhAtoH varta0 kRdanta - tR0 ekavacanam sArthasya vizeSaNam / 6. herayan = itastato nirIkSamANa ityarthe dezyo'yam 'hera' dhAtoH vartamAnakRdantaprayogaH | sampA0 / 10 15 25
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 dadhnA liptvA prabhuM ke'pi kautukena zuno'mucan / prakopya mattavRSabhAn ke'pyantaH prabhumakSipan // 714 // yA yAH kilAryadezasya caNDAlairapi duSkarAH / tAstA viDambanAzcakruH prabhau tadviSayottarAH // 715 // tAn puMsaH svabhavacchedahetUn pIDAkRtaH stuvan / svaM teSAM bhavahetuM ca nindan sehe vibhurvyathAH // 716 // gehe gehe vrajan sehe dehena vividhA vyathAH / janena janitA mo'pyalavarka iva karkazAH // 717 // taddezapuruSakrauryacchinnoccaiHkarmabandhanaH / svairI karIva prAcAlIdAryadezaM prati prabhuH // 718 // pUrNakalazagrAmopAnte duHzakunabhramAt / lADhAyAM tau prabhuM caurau prekSyAgre hantumudyatau // 719 // nAtho'dya kathamastItidhyAnastAvadasI tadA / prekSyAdhipAya dhAvantau vajreNa prAharaddhariH // 720 // gatvA'tha bhadrilapure paJcamyAM prAvRSi prabhuH / caturmAsImupAvAsI (tsI) d vividhapratimAsthitiH // 721 // 15 saMsAratAraNaH kvApi bahirvihitapAraNaH / grAmaM krameNa kadalIsamAgamamathA''gamat // 722 // vilokyA''stArikAbhaktaM dIyamAnamihArthinAm / bhojanAya jinAdhIzaM gozAlastUrNamAhvayat // 723 // siddhArtho'bhyadhitAsmAbhiradyopAvAsi vAsaram / athaiko'pi sa gatvA drAgabhuGktAtibubhukSitaH // 724 // pizAcamiva bhuJjAnamatRpyantaM nirUpya tam / muhurgrAmyAH samagrAnnapariveSairatoSayan // 725 // saMtRptenAmunA bhoktumazaktenA'nnapUritam / tyaktaM pAtraM tadasyaiva mUrdhni grAmyAH krudhA nyadhuH // 726|| jambUkhaNDamatha grAmaM gate nAthe pureva saH / AstArikAnnadAneSu lebhe bhojanabhartsane // 727 // kramAd gatvAtha tattvAkagrAmaM kAmavirAmakRt / bahiH pratimayA tasthau mo bhikSAkRte gataH // 728 // municandravadArabdhakriyAn zrIpArzvadIkSitAn / nirIkSya nandiSeNAkhyasUrInuccairjahAsa saH // 729 // catuSke pratimAbhAjo nandiSeNamaharSayaH / naktaM cauradhiyA paurarakSAnighnena jaghnire // 730 // teSAmaloladhyAnAnAM dyAM gatAnAM suraiH kRtam / mahiM prekSya sa maGkhastacchiSyAn gatvA vyabhartsayat // 731 // samaGkhaH kUpikAgrAmagAmI svAmI dhRtastataH / kadarthitastadArakSairadakSaiH spazazaGkayA // 732|| 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] tapo'sti madgurozcetjjvalatvetajjanAzrayaH / iti zapte'munA jainairdagdhastanmaNDapo'maraiH // 708|| vrajan kalambugrAme'tha nAthaH ko'sIti bhASitaH / senAnyA pathi caurAnudhAvinA kAlahastinA // 709 // muniM maunena zAThyena maGkhaM cAnuditottarau / sa jyeSThabandhormeghasya baddhvA cauradhiyArpayat // 710 // meghaH kalambukagrAmapatiH siddhArthasevakaH / upalakSya prabhuM natvA kSamayitvA ca muktavAn // 711 // karmarogamahAvaidyaiH pUritaM krUrapuruSaiH / athA'nAryaM yayau dezamatyarthaklezadhIH prabhuH // 712|| tADito muNDa ityekaiH spaza ityaparairdhRtaH / prabaddhazcaura ityanyai rADhAdezacarairguruH // 713 // 25 62 1. dhyAtastA.... A, K Ti. 1. alarkaH=mattazvAnaH / 2. iti dhyAnaM asya itidhyAnaH harervizeSaNam / 3. UrdhvakRtaH asiH yAbhyAM tau udasI iti samAsavigrahaH kAryaH / 4. bhojanaJca bhartsanA ca iti vigrahaH / 5. paurajanasya rakSAyai niryojitena ityarthaH / 6. mahiH (strI)- mahimA /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] sAdhucaryau parivrAjau ziSye pArzvajinezituH / pragalbhAvijaye nAma tadA tadgrAmadhAmage // 733 // yuvAryamUrtirdevArya: klezyamAno'styadastvamU / zrutvA janAjjino vIraH syAt tviti drutamAgate // 734 // nAthaM matvA ca natvA ca pUrakSAnidamUcatuH / re nAmuM vittha siddhArthasutaM vIraM surastutam // 735 // ityAkarNya bhayAkIrNAste natvA'kSamayan prabhum / vijJAya vajrI vajreNa mA'smAn bhasmIkarotviti // 736 / / vaizAlI pratyacAlIcca nAthaH pathi pathAntaram / prekSyAha maGkho yAmyasmin pathi naimi tvayA samam // 737 // 5 kuTyamAnaM na mAM pAsi kuTye tvatkuTTakairapi / tvAM ca me sevituH kaSTAd bhojyaM bhavati vA na vA // 738 // mayi sevAkalAdakSe svavipakSe ca tulyadhIH / iti tvAmavizeSajJaM mUDho'hamiva kaH zrayet // 739 // sevA devArya ! pUrvaM te yA kRtA tAM smariSyasi / nAtaH paraM kariSyAmi gamiSyAmi pathA'munA // 740 // athAbhyadhita siddhArthaH svacittarucitaM kuru / vajralepamayI ceyaM zailI na: kena lupyate // 741 // yayau siMha ivAthaiko vaizAlIvartmanA vibhuH / yUthabhraSTa iva kroSTA maGkho rAjagRhAdhvanA // 742 // 10 paramAdhArmikairbhImaM bhavIva narakaM tetaH / gozAlaH prAvizat paJcazatacaurairvRtaM vanam // 743 // nagno'pi niSphalo mA bhUditi caurAH pRthak pRthak / mAtuloktyainamAhUyA''ruhya cA'vAhayan mude // 744 // tatkutUhalaniviNNaistairmukto'nyatragAmibhiH / mahAvAhanayA zvAsazeSa eSa vyacintayat // 745 / / prathamA svAmihInasya dInasyeyaM vipanmama / alpIkRtamRtirmAtRviyuktasya zizoriva // 746 // tatra prabhuprabhAvo vA zakrAdyo vA sukhajaH / unmUlayatyApadaM me latAM dantIva lIlayA // 747 // 15 kalpadruH snuhivaccintAmaNiH karkaravanmayA / pazuvat kAmadhenudhig janavanmumuce guruH // 748 // yogIva paramAtmAnaM pazyan drakSyAmi cet prabhum / tallayaM tanna mokSyAmi kaNThasthe'pi hi jIvite // 749 // iti dhyAtvA prabhuprekSAmatirbabhrAma sa kSitim / zreyasAM jaGgamaH zailo vaizAlI cAgamat prabhuH // 750 // sthitaH karmArazAlAyAM tatrezastadanujJayA / SaNmAsarogI kalyaH saMstatrA'gAt ko'pi karmakRt // 751 // prabhuM saMprekSya duSkarmA kAraH kopakarmaThaH / pAkhaNDyazakunAyeti ghanamutpATya dhAvitaH // 752 // 20 kva svAmIti tadA dattAvadhivibhuvadhotsukam / harirghanena tenaiva taM kAramamArayat // 753 / / gatvA bibhIlakodyAnaM grAmAke'tha nivezane / bibhIlakasya yakSasya dhAmnIzaH pratimAM sthitaH // 754 // prabhuM prAktanasamyaktvadakSo yakSo bibhIlakaH / divyairapUjayad dravyairAtmAnaM sukRtairiva // 755 // gatvAtha zAlizIrSAhvagrAmArAmabhuvaM vibhuH / himominirmitazlAghe mAghe pratimayA sthitaH // 756 // bhAryA vijayavatyAkhyA tripRSThatve prabhorabhUt / atAgupacArAptitaptaiveyaM vyapadyata // 757 // 25 1. tvaM C, L | 2. gata:- K / 3. zAlo0 C, L, P | Ti. 1. yathA stuhibuddhyA kalpadruH mumuce, karkarabuddhyA cintAmaNiH mumuce, pazubuddhyA kAmadhenuH, (tadvad) sAmAnyajanabuddhyA guruH mayA mumuce / ityarthaH / snuhiH(strI) 'thora'vRkSaH iti bhASAyAm / 2. kalyaH- nIrogI /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] bhrAntvA bhUrIn bhavAnmalbhUya bAlaM tapo'karot / mRtveyaM vyantarI jajJe vane'smin kaTapUtanA // 758 // tadAsau tApasIbhUya pApazIlA himairjalaiH / svaM siktvA pUrvavaireNa zrIvIrasyopari sthitA // 759 // vikRtya vAyuM sA kAyaM zalalIvA'dhunod ghanam / patyu: petustanau tIvrAH zalavajjalabindavaH // 760 // marutpradIptadhyAnAgnirjalazAmyadbhavAnalaH / sehe svAmyupasargaM taM sAmAnyasyAsunAzanam // 761 // zrutAkhyamavadhizcAsya sarvalokAvalokanam / prabhostatsahanAjjajJe jJAnaM pUrvabhavAdhikam // 762 // zAntA nizAntAvasare sApi sAnuzayA svayam / tirobhUd vyantarI bhaktiprAgbhArAbhyarcitaprabhuH // 763 // gatvA'tha bhadrikApuryAM vividhAbhigrahI prabhuH / cakAra prAvRSaM SaSThImanekapratimAgatiH // 764 // SaSThAttatrA'milanmAsAd gozAlo'sthAcca pUrvavat / arhanniha bahizcakre caturmAsyantapAraNam // 765 // mAsAnnirupasargo'STau vihatya magadhakSitau / prabhurAlabhikApuryAM saptamI prAvRSaM sthitaH // 766 / / 10 pArayitvA bahistatra kuNDAkaM sannivezanam / gatvA pratimayA tasthau viSNorAyatane vibhuH // 767 // tatra sthito'grato'vajJAM tanvan gozAlako hareH / grAmaTaiH kuTTito'moci vRddhairgrahila ityayam // 768 // gatvA'tha mardanagrAmaM rAmadhAmni prabhuH sthitaH / grAmyaiH prAgvat kuceSTAkRd gozAlo'trApi tApitaH // 769 / / bahuzAlaM prabhau grAmaM gate zAlavanasthite / upasargAn nisargogrAn zAlAryA vyantarI vyadhAt // 770 // vyantaryA zrAntimatyA'tha nAthaH zAlAryayA'rcitaH / jitazatrunRpatrAtaM yAto lohArgalaM puram // 771 // 15 pure parabhayavyagre prabhuH prazneSvanuttara: / jitazatrozcaraistatropADhauki spazazaGkayA // 772 // tatreyuSA'sthikagrAmAdutpalenA'rcitaH prabhuH / tato vijJAya rAjJA'pi pUjito jitazatruNA // 773 // pure purimatAlAkhye gatvA'tha pratimAM zritam / AgatyA'namadIzAnamIzAnasuranAyakaH // 774 // uSNAkasanniveze'tha gacchataH sanmukhau vibhoH / sadyovivAhau sarvAGgavirUpau dampatI itau // 775 // udghoSyodghoSya vairUpyaM sATTahAsastayoH puraH / mayUrabandhairAbaddho maGkhastatpuruSai ruSA // 776 // gozAlaH smAha mAM baddhaM kRpAbdhe ! kimupekSase / siddhArtho'bhidadhe jAtaM tava duzcaritocitam // 777 // gatvA nAtho'pyadUre'sthAt tatpratIkSaNatatparaH / tapo'bdherayamasyeti gozAlamamucaMzca te // 778 // samaM tena tataH svAmI gobhUmimagamat kramAt / gozAlaH smAha gopAn bho ! mlecchA ! mArgaH kva yAtyayam // 779 // te'pyUcurnAsi naH zAlaH kimAkrozasi bho ! mudhA / sa Uce kiM mayA''kruSTaM mlecchatvaM sahajaM hi vaH // 780 // kruddhairbaddhvA'tha saMkuTTya kSiptastairveNugahvare / kairapyamoci gozAlaH kRpAzAlibhiradhvagaiH // 781 // 20 1. praznepyanuttara: P / Ti. 1. zalalI iti kaNTakAkIrNapRSThaH 'sAhuDI' ityAkhyaH catuSpAdaH laghujIvaH tasya pRSThakaNTakA 'zala' ityucyate / 2. prabhoH lokAvadhijJAnaM samutpede ityarthaH / 3. pazcAttApena saha varttate / 4. prabhum / 5. zAla:-nRpavizeSaH / tvaM zAla: na asi, mudhA naH kiM Akrozasi ? ityanvayaH /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] atha rAjagRhaM gatvA vividhA''tApanaH prabhuH / aSTamIM prAvRSaM cakre caturmAsopavAsakRt // 782 // pArayitvA bahiH svAmI sagozAlaH punaryayau / karmanirjjaraNAhetorvajralADhAdibhUmiSu // 783 // baddhaH kaizcidiha svAmI karmabandhamabhi (tu) truTat / galahastaM bhavasyA'dAtkaizcicca galahastitaH // 784 // kuTTito yaSTibhirkaizcidantarArInakuTTayat / pAtitaH kairapi prerya pAtayAmAsa pAtakam // 785 // ityuccairupasargeSu kriyamANeSu durnaraiH / tapa evAbhavat taptaM na tu vizvapatiH svayam // 786 // padakampitamerustAnupasargakarAn jina: / atimerUNi karmANi ghnato mene svato'dhikAn // 787 // teSvanAryeSu dezeSu vasatIrapyanApnuvan / dharmajAgarikAM gharmazItAdyugrAM vibhurvyadhAt // 788 // zUnyAlaye drumUle vA sthito dhyAnaikadhIradhIH / atyagAt prAvRSaM tatra navamIM bhavamIlanaH // 789 // siddhArthasUnuH siddhArthapurImatha pavitrayan / kUrmagrAmAbhidhagrAmAbhimukhaH prAcalat pathi // 790 // tatra prekSya tilastambamayaM niSpatsyate na vA / iti papraccha gozAlastrikAlajJAninaM jinam // 791 // bhavitavyatayA nunno'nunnamauno vibhuH svayam / Uce niSpatsyate so'yaM tilo'nanyaphalodayaH // 792 // puSpANAmasya saptAnAmeSAM jIvAzca sapta ye / tairatraivaikazimbAyAM tAvadbhirbhavitA tilaiH // 793 // vacastadanyathA kartuM maGgro mUDhaH prarUDhadhIH / tilastambaM samunmUlaM tamutkhAyA'nyato'rvrajat // 794 // svAmivAksatyatAhetoH sRSTA vRSTirihAmaraiH / ArdorbhyAM gokhurAkrAntaH sa tilo'bhUcca ropitaH // 795 // vizvatrayahito maGkhasahito mahito'maraiH / atha prApa prabhuH kUrmagrAmaM kAmavirAmakRt // 796 // tadA tatrodrdhvadordaNDazcaNDamaNDaladattadRk / AtApanAparazcAsIt vaizaGkAyanatApasaH // 797 // yUkAM zUkAmbudhirbhAnutApataH patitAM bhuvi / bhUyo bhUyo kSipan mUrdhni sukRte sukRtodyamaH // 798 // tametyovAca gozAlastattvaM kiJcana vetsi bhoH ! / tapo'tha yUkAsantApi yUkAzayyAtarasya te // 799 // ityasmin lapati kSantA sa nA'vocata kiJcana / majo muhustadevAha zaThe zAThyauSadhaM vadhaH ||800 || kruddho'tha tApasastejolezyAM gozAlake'mucat / gharSaNotkarSasantaptazcandropala ivAnalam // 801 // tajjvAlAjAlavitrasto gozAlaH prabhumazrayat / bhavAgnikIlA bhItAnAmapyekaH zaraNaM hi saH // 802 // tAM zItalezyayA tejolezyAM gozAlapAlanaH / vibhurbibheda vRSTyeva davAnalatatiM ghanaH // 803 // iti pazyaMstapasvI sa zAnto'bhyetya prabhuM jagau / ayaM vo na mayA jajJe'parAddhaM kSamyatAM mama ||804|| ityuktvA'smin gate svAmin ! syAllezyA taijasI katham / pRSTo gozAlakeneti vizvaprabhurabhASata // 805 // 65 1. muca... C, L, A, B 2. pAlaka:-P | Ti. 1. bhavasaGkocakaH, prabhorvizeSaNam / 2. preritaH / 3. svabhAvena maunI / 4. kadAgrahI / 5. zUkAmbudhiH - dayAsAgaraH / 6. kIlA (strI) 0 agnizikhA / 5 10 15 20
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] zAntaH sanakhakulmASamuSTyAmbuculukena yaH / SaNmAsAn pArayet SaSThaM tejolezyAM labheta saH // 806 // vrajan pure'tha siddhArthapure siddhArthabhUH pathi / malenoce bhavatkhyAto niSpannaH sa tilo'tra na // 807 // niSpanno'yamito'stIti prabhorazraddadhad vacaH / zimbAM vidArya sa prekSya tilAn sapta camatkRtaH // 808 // zrAvastyAmatha gozAlaH kulAlasadanaM gataH / tapasA svAmidiSTena tejolezyAmasAdhayat // 809 // parIkSArthaM gataH kUpe dAsyAH kumbhaM babhaJja saH / AkrozantIM ca tAM kopAt tejolezyArciSA'dahat // 810 // ityAttapratyayaH kautUhalAllokapriyo'tha saH / bhItaiH kautukibhirlokaiH pUjyamAno'bhramad bhuvi // 811 // tasyASTAGganimittajJA bhraSTAH SaT pArzvaziSyakAH / kvacitsaGgatito'STAGganimittajJAnamAdizan // 812 // athASTAGganimittajJastejolezyAtidussahaH / jane jino'hamasmIti vyAharan vyaharad dharAm // 813 // vaizAlImatha siddhArthapurAnnAtho'pi jagmivAn / Ana- gaNarAjo'tra zaGkhaH pitRsuhRt prabhum // 814 // athA'to viharaMstIrNo nAvA maNDapikAM nadIm / AtarAya dhRto vIrastIre saMtaptavAluke // 815 // caraNotpiSTaniHzeSazAmyadbhavadavAnalaH / jinaH pulinatApe'tra sthitaH sthiratarakramaH // 816 / / nausainyaiH kAryataH zaGkhagaNarAjasvasuH sutaH / citrastatrAgato'nindannAvikAn prabhumArcayat // 817 // vimuktastairatha svAmI grAmaM vANijakaM gataH / bahiH pratimayA sImamahAstambha iva sthitaH // 818|| AnandazrAvakastatra nityaSaSThataponidhiH / jAtAvadhirvibhuM natvA jajalpa janitAJjaliH // 819 // vajrasAramaye svAmin ! kiM tanuzca manazca te / parISahopasaugherebhirbibhidaturna yat // 820 // hRdyamando mamAnandastavAsIdati kevale / pArAvArasya pArINe svAminIvA'nujIvinaH // 821 // ityuditvA'tha vanditvA zrAvake'smin gate vibhuH / zrAvastImetya dazamI zamIndraH prAvRSaM vyadhAt // 822 // pArayitvA bahiriha grAme'gAt sAnuyaSTike / pratimAM pratipede'tra bhadrAM tribhuvanaprabhuH // 823 // ahorAtradvayaM tasthAvekapudgaladattadRk / prabhuH prAgdakSiNApratyaguttarA'bhimukhaH kramAt // 824 / / 20 SaSThena pratimAmevaM sthitvA bhadrAmapAraNaH / dazamena mahAbhadrAM pratimAmabhajat prabhuH // 825 // sthitvA caturahorAtrI tatra pUrvAdidikkramAt / sarvatobhadrayA''thAsthAd dvAviMzatitamena saH // 826 / / ahorAtrANi tatrA'sthAd dazadikSu dazasvapi / prabhuraikSiSTa tUrdhvA'dho dravyANyUjhdha AzayoH // 827 // iti tisro'pi nirmAya pratimAH pAraNonmukhaH / avizad vibhurAnandAbhidhasya gRhiNo gRham // 828 // tadA ca bahulIceTI kSAlayantI carUccayam / tyaktukAmoSitaM dhAnyaM dhanyA'gre prabhumaikSata // 829 // 25 kimidaM kalpate tubhyamiti papraccha sA prabhum / IzaH prAsIsarat pANiM dAsI bhaktyA ca tad dadau // 830 // 1. pasargAdyairebhi....C, B, KI Ti. 1. caru:(puM)-bhANDavizeSaH teSAM uccayaH samUhaH /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] tadvezmani dhuvezmAnaH paJca divyAni cakrire / dAsI cA'moci sA dAsyAd bhavAsyAdiva bhUbhujA // 831 // saMsAratAraNaH karmadAraNaH kRtapAraNaH / tataH svecchAGkitamlecchAM dRDhabhUmiM yayau prabhuH // 832 // anta:peDhAlakodyAnaM peDhAlagrAmasannidhau / polAzamAvizaccaityaM tatra svAmI kRtASTamaH // 833 // adhiSThAya zilApIThamiha nirjantusantatiH / sthirahRt nirnimeSAkSo rUkSadravyaikavIkSaNaH // 834 // prabhuH pratimayA tasthau kraSTuM narakato narAn / hastAvalambanAyeva lambamAnapralambadoH // 835 // yugmam // puruhUtastathAbhUtamabhibhUtabhavaM vibhum / dRSTvA hRSTo laghutyaktapITho nirmuktapAdukaH // 836 // abhisRtyottarAsagI ruddhasaGgItakAdikaH / nutiM kRtvA natiM cakre zirasA pUtabhUtalaH // 837 // [yugmam] athotthAyoccaromAJcasundarazrIH purandaraH / Uce bhrUceSTitai ramyaH sudharmAvAsinaH surAn // 838 // aho atraikarAtrikyA mahApratimayA sthitaH / dRzyatAM dRzyatAM svAmI cAmIkaragiristhiraH // 839 // grahAdivAtidoSajJo dhyAnAdauSa sarvavit / nA'laM cAlayituM zakyaH surAsuranaroragaiH // 840 // zrutveti kopaklRptabhrUbhaGgaH saGgamakAbhidhaH / zoNAkSo kUNayannakraM zakrasAmAnikaH suraH // 841 // abhavyo bhavapAthodhimithyAtvAmbumahAtimiH / vyAjahAra mahAkSArodgArarUkSaM hasanmuhuH // 842 // yugmam // bhedyagAtraM tRNenApi martyamAtraM surairapi / dhyAnAdacAlyaM dizato bhAti te prabhutAdbhutA // 843|| devA kandukayantyadrInabdhIn goSpadayanti ye / teSAmeSa kiyAn asya dhyAnaM vidhyApayAmyaham // 844 // ityAhatya kareNo:maurvAgnikrUrayA dRzA / piban suraughadhairyAbdhimAsthAnAdayamutthitaH // 845 // [yugmam] paramaM parasAhAyyAt tapaH syAdarhatAmapi / iti mA bhUditi dhyAtvA zakro'pi tamupaikSata // 846 // athaiSa durmatirvegamArutoDDInatArakaH / svavairAdiva mohAdyaiH praNunno'gAdabhiprabhum // 847 // mohAdibAlamitrasya mohAdidrohiNaM prabhum / pazyatastasya sAvezaM vizeSAdabhavanmanaH // 848 // prabhoH sthagayituM dhyAnamathA'sau surapAMzanaH / vavarSa pAMzubhiH krauryapAMzukelirmahA'dhamaH // 849 // AzirazcaraNaM reNusaMcchannavapuSi prabhau / dhyAnAgnipuTapAkenApacat karmacayaM rayAt // 850 // apanIyAtha tAM reNuM kareNuH puNyabhUruhAm / svAmini vyakRta krUro vajratuNDAH pipIlikAH // 851 // tatastitauvat tAbhizchidrite'Gge'srakaitavAt / dhyAnAnaladravIbhUtaH karmalepo'galad guroH // 852 // vicakre vakrahRdayo daMzastomAnathAmaraH / petuH prabhau zirAmokSasUcItIkSNairmukhairime // 853 // kSaratkSIrAbhakIlAladhArAbhirnizcalaH prabhuH / kIrtikallolinIzailaH sanirjhara ivAbabhau // 854 // 20 1. stu...A, C, L | 2. ranya... KH, K, D / 3. zoNAkhyo B | 4. nAsikaM B saM0 / 5. gAro rUkSaM A, D, K / 6. prabhau D, KH, I 7. asRkkai....C, KI 8. dhArali A | dhArAlini K / Ti. 1. merugiriH iva sthiraH / 2. kopena racitaH bhrUbhaGgaH yena sa / 3. nakram (napuM) nAsikA tam saMkocayan ityarthaH / 4. mahAmatsyavizeSaH / 5. puNyavRkSANAM unmUlane kareNuH hastI: ityarthaH / 6. asaM(napuM)0zoNitam / 7 kIlAlam (napuM)0rudhiram /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 68 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] tataH pratenire tena vikRtena ghRtelikAH / tA magnAsyAstanau romastomA iva babhuH prabhoH ||855 // yatra yatra vyadhucchidraM prabhoraGge ghRtelikAH / tatra tatra savIkAzo jajJe dhyAnAmRtArNavaH // 856 // suvakrakaNTakAkRSTairbaddhairiva ja'nAsubhiH / sagranthipucchAnakarodatucchAn so'tha vRzcikAn // 857 // tatkaNTakaprarohotthairviSaiH karmaviSakSaye / dhyAnauSadhasya sAhAyyamatanyata jagatpatau // 858 // nakulAnakulInAtmA taitAnatha tatAna saH / te'troTayan prabhoraGgAt pizitaM nizitai radaiH // 859 // koNe koNe kvacillInAn dhyAnadIpojjvale prabhau / darzaM darzaM nijaghnuste karmAhIn nakulAH kila // 860 // sajIvayamadaNDAbhaizcaNDaistena kRtaistataH / AmaulipadamAveSTya daSTo duSTAhibhiH prabhuH ||861 || sarpairmuhuH prahAreNa phUtkAreNa ca taiH prabhoH / ajvAlIvAdhikaM dhyAnavahniH karmendhanaM dahan // 862 // so'tha vajraradAn duHkhajanakAn khanakAn vyadhAt / svAmyaGge te'kSipanmUtraM kSAraM nakhamukhakSate // 863 // svAmI tatkarma duSkarmamahAgulmamahauSadham / apunarbhUtaye kSArakSeparUpamamanyata // 864 // hastIbhUyA'tha hastena sadUramudalAlayat / muhurdantairahan bhUmipatitaM ca jagatpatim // 865 // taddantaghAtairuttasthuH sphuliGgA aGgataH prabhoH / cUrNyamAnasya duSkarmAGgArarAzeH kaNA iva // 866 // bhUyaH kareNukAbhUyamanubhUya suro guroH / gAtre tuNDakarAghAtaizcakre mUtreNa ca vyathAm // 867 // duSTadurdAntakarmASTadaintAvalamRgAdhipe / jinAdhipe jagajjaitre sA kareNuH karotu kim ||868 / / bhUtvA'tha bhairavAkAraH sa pizAco nizAcaraH / adhAvad bharttarIrSyAluH karttikAM narttayan kare ||869 // naktaMcarasya tasyA'stu kva prabhAvaH prabhAvati / mahAmohanizAbhAnudhyAnadIptAtmani prabhau // 870 // kRtavyAghrAkRtiH pucchAcchoTaiH kSmAM troTayanniva / dArayanniva bUtkArairdhAM so'tha prabhumApatat // 871 // dADhAbhirvajragADhAbhistaptazUlasakhairnakhaiH / IzaM saMklezayan dhyAnavahniM vIkSyeva vidrutaH ||872 // siddhArtharUpatrizalArUpabhAgatha sa prabhum / babhASe bhavatastAta ! kataro'yamabhigrahaH ||873 || matiste'bhUt parivrajyA na pitrorjIvatoriti / tiSThAvo yAvadAvAM tattAvadAvAsamAzraya // 874 // tyaja vrataM bhaja prItiM pAhi nau vatsa ! vatsalau / karoSi nedaM cettannau sakhedaM hRd dvidhA bhavet // 875 // jinezaM prati vAkyAni snigdhasnigdhAni tAnyapi / dhyAnAgnerdIptidairghyAya pratyutA''hutayo'bhavan // 876 // AvAsitaM sa mohAndhaH skandhAvAraM vidhAya tat / na kvApi dRSadastIha sUdIbhUto'vadannadaH ||877 // atyutsuko'nnapAkAya pAkArinatiyogyayoH / jinendupadayoH sthAlIM nyasyAdho'gnimajijvalat // 878 // yugmam // priyA me muktireveti divyaM karturiva prabhoH / na tena tApalezo'pi vahninA'kAri pAdayoH // 879 // 1. janAMzubhiH B / janAzrubhiH A / 2. prabhAviti - B, H, A Ti. 1. tataH=vyAptaH, tAn, 'nakulAn' iti asya vizeSaNam / 2. dantAvalaH (puM) hastI / 3. pAkAriH indraH, tasya natiH namanaM tasyAH yogyau, tayoH /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] bhUtvA'tha zabara: krUraH pakSipaJjarakavrajam / sa babandha zrutiskandhabhujoruSu jagadguroH // 880 // babhau pakSinakhatroTivoTitacchidritaM vibhoH / vapustapa:zrIlIlauka iva jAlakajAlabhRt // 881 // kharavAtaM ravAtaGkavitrasatridazaM tataH / pracalatparvataM puNyazrIsaMhArazcakAra saH // 882 // utpATyotpATya tairvAtaiH sphAlitasya zilAtale / nairmalyamadbhutaM jajJe dhyAnAmRtabhRtaH prabhoH // 883 / / apyadrIn khA'rNavA''vata iva bhramayituM kSamaH / tene tenAdhamenA'tha drAk kalaMkalikAnilaH // 884 // 5 bhavakUpoddhRtaM tena bhramyamANaM svamIzitA / mene sarvAGganirgacchatkRtsnakarmAvalIjalam // 885 // vajrasAraM mano'syaiSa na vikSubhyet kathaJcana / kathaM ca nayanAdhvAnaM bhagnAgUryAmi nAkinAm // 886 // nAsunAzaM vinA zakyaH saiSa mocayituM khalu / dhyAnaM gADhagrahodanaH kRpaNo draviNaM yathA // 887 // amuM hatvA'pi yAmyadya pratijJApAramityatha / dhyAtvA vibudhacaNDAlaH kAlacakraM cakAra saH // 888 // uccaiH zabdaguNenA'numeyaM vyomeva mUrtimat / lohabhArasahasreNa kRtamAvarttavad bhramat // 889 // 10 tatkAlacakramudyamya sa cikSepopari prabhoH / mAMsAsRkpaGka eSo'bhUditi cApazyadutsukaH // 890 // jinastvamajjadAjAnu kSitau taddhAtapAtataH / durgatisthAnivoddhartuM prasthAnaprathitodyamaH // 891 // kaSTAnantyaM bhavAnantyAt tasmin pazyan dadau tadA / yAH kRpAH dRzaH svAmI tA namAmi jayanti tAH // 892 // kSamAmagne tadAjAnuvapuSi trijagatpateH / manaH kSamAntannizeSa mamajja sparddhayA'dhikam // 893 // pratikUlaiH kimapyasya nopasargarbhRzaM bhavet / anukUlairyadi kSubhyediti dhyAtvA'tha so'dhamaH // 894 // 15 vimAnasthaH puraH sthitvA nijagAda jagadgurum / mune ! tuSTo'smi sattvena sarvAGgINena te'munA // 895 // tatastyaja tapa:klezaM tvAM lokezaM karomi kim / naye'GgenA'munA kiM dyAM hRdyAM muktiM dadAmi kim // 896 // aprAptaprativAgebhirapi lobhavacobharaiH / upAyamIzakSobhAya so'dhyAyatkAmamAyayA // 897 // SaT cakAra RtUneSa puSpaSADguNyacintakAn / trilokIjayakAmasya kAmasya sacivAniva // 898 // bhAgyaM bhUSaNabhUtInAM puNyaM naipuNyasampadAm / dharmo narmazriyAM tene teneha dhuvadhUgaNaH // 899 // atha sArIkRtAsArasaMsAraM tAH puraH prabhoH / asArIkRtasAraughaM nAryastUryatrikaM vyadhuH // 900 // mauktikAnIva zRGgArarasAkUpArajAnyatha / gItAmRtormilulitAn dazanAn kApyadIdRzan // 901 // mRdaGgavAdanottuGgahRdutsaGgaghanonnatau / zRGgAradvArakalasau kucau kAcidadarzayat // 902 // daravakrIkRtagrIvA vINAraNanakeliSu / karNapUrIbhavatkAnti kapolaM kApyalolayat // 903 // 20 Ti. 1. troTiH (strI) caJcaH / 2. yathA yo hi kUpAt uddhRtaH, tasya zarIragatajalaM niSkAzanAya sa bhrAmyate, tathA prabhurapi sarvAGganirgacchatkRtsnakarmAvalIjalaM niSkAzanAya bhramyamANaM svaM mene / 3. bhagnA AgUH pratijJA yasya sa bhagnAgUH / 4. saGgamadeve / 5. kSamA-pRthvI / 6. kSamA-samatA / 7. karNapUraH (puM) karNAbhUSaNam /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] nRtyantI kAcidunmIlallIlaM nRtyakalAcchalAt / kiM kimaGgamanaGgasya rAjyAGgaM na vyakAsayat // 904 // rAgaM nastyaktarAgopi hRtpIDAyai pradattavAn / sadaGgo'naGgato nAGgaM dattvA pAsi kva te dayA // 905 // prasIda nAtha ! pIyUSavarSaM muJceha locanam / svAmin ! zAmyatu kAmAgnijvAlAjAlaM javena naH // 906 // smarAta mriyamANA no bhavadAyattajIvitAH / upekSiturna te vyarthaM dayAzUnyasya kiM tapaH // 907 // iti saGgItahAvAGgasphuTIkAracaTuSvapi / adattahRdi nAthe'bhUt sa vailakSyAturaH suraH // 908 // sa nisargAdhamaH kRtvopasargAniti viMzatim / vibhAtAyAM vibhAvaryAmavaryAtmA vyacintayat // 909 // sthAnAnmeruriva dhyAnAt kathaJcinna calatyasau / tatki yAmi divaM vakSye sahasrAkSe'tha tatra kim // 910 // cirAdapyeSa vikSobhya iti nizcitya sa sthitaH / pratimAM pArayitvA ca vijahArAnyataH prabhuH // 911 // atha pApapurIpaurazcaurapaJcazatI pathi / cakre bhUriM ca narakapatayAluH sa vAlukAm // 912 // 10 te caurA mAtuletyuccairuktvA''liGgan prabhuM tathA / jhaTityapi yathA sAragirisAragiriH sphuTet // 913 // zuSkasaMsRtinadyantardezavatkaSTato'tha tAm / vilaya vAlukAM svAmI vAlukAgrAmamAsadat // 914 // bhikSArthI yatra yatrAgAdadhipastatra tatra hA / sadmanyaneSaNAmeSa vyadadhAdadhamAdhamaH // 915 / / kvacicca vikRtaM rUpamAviSkRtya mahezituH / akRtyaniviDo vrIDAM pApiSThaH prApayat prajAH // 916 // anivRttaM tamadhamaM matvA dattAvadhiH suram / abhikSArtho bahirnAthaH pratimAgatimAdade // 917 / / vana-deza-pura-grAma-sanniveza-vihArabhAk / netA teneti SaNmAsAnupasargarupadrutaH // 918 // SaNmAsImupavAsI tAmatItyAsannapAraNaH / svAmI mahena kenApi vyAkule gokule'gamat // 919 // pariNAmavirAmaH kiM jAto'syetyupayuktadhIH / surAdhamazcamaccakre nirIkSyA'kSubhitaM vibhum // 920 // vilakSaH kSINasaMrambho durdambhArambhazocanaH / prabhuM natvA'tha pApmeva jaGgamaH saGgamo'vadat // 921 // kathito'si dhunAthena yathA nAtha ! tathekSitaH / tat kSamasvAparAddhaM yat tadvaco'zraddhayA mayA // 922 // 20 bhagnAgUryAmyahaM svargamupasargaparAGmukhaH / prabho ! pUrNapratijJastvaM vizaGko viharA'vanau // 923 // agadajjagadIzo'tha maccintAM muJca saGgama ! / vidherapyavidheyA hi viharAmo vayaM bhuvi // 924 // so'gAjjinaM vinamyA'tha sudharmAyAmadhArmikaH / tasthuH kAlaM tu tAvantamantarduHkhAturAH surAH // 925 / / vimuktAlepanepathyabhaGgiH saGgItakAdimuk / tadA diviSadAmIzo'pyacintayadidaM zucA // 926 // matkRtAyAM stutau bhartuH sa cukrodha surAdhamaH / asyopasargavargasya hA gato'haM nimittatAm // 927 / / 15 1. vilakSya-P vilakSakSINa...A, C, B | Ti. 1. hAvaH (puM)-strINAM zRGgArikaceSTA / 2. pApapurI-narakaH, tasya pauraH, vAstavyaH saGgamadevaH / 3. prathamaH 'sAragiriH' iti sArayuktaH balavAn giriH dvitIyaH 'sAragiriH' iti meruH, tata: sAragirizcAsau sAragirizca iti vigrahaH / 4. vidhiH-bhAgyaH tasyApi anadhInaH / 5. AlepaH =limpanam /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] pApairihAntare tAntarekhArUpaH sa pApadhIH / papAtA'mandamandAkSaH mandAkSaH zakradRkpathe // 928 // 71 tataH zakro bhRzaM krodhaparaH sthitvA parAGmukhaH / uvAca bho bho ! madvAcamAkarNayata nAkinaH ! // 929 // adharmo'yaM sudharmAyAM na sthApyaH pApapaGkilaH / aGga ! saGgacchate tena ya: sopi malinaH khalu // 930 // dRSTe'smin karmacaNDAle dRSTeryatpAtakaM bhavet / draSTavyastadvyayAya drAg jinezvaradinezvaraH // 931 // na tapaH parasAhAyyAt tapyante'rhanta ityasau / nopasargakSaNe'zikSi zikSaNIyo'dhunA punaH // 932 // ityuktvA vajriNA vajreNeva vAmAMhiNA hataH / so'drizRGgavadabhrazyadabhrazyadduryazodhanaH // 933 // saharSairAttasaMharSaiH sa zacIzacamUcaraiH / hato nAnAstradaNDAgrairagre kendukavad yayau // 934 // dyustrIbhirmoTitaraNatkarAGgulibhirIkSitaH / kSiptaH sAmAnikastomairyAnakAkhyavimAnataH // 935 // suro meroryayau cUlAM sa ziSTaikAbdhijIvitaH / indreNAnumatA dInAstanmahiSyo'nvaguzca tam // 936 // nAtho'nyedyurvivezA'tho bhikSAyai tatra gokule / vatsapAlakavRddhAyAH kasyAzcid bhAgyato gRham // 937 // pAyasenoSiteneyaM bhaktyA prabhumapArayat / paJca divyAnyadhustatra vizeSA''nandinaH surAH // 938 // purIM mAlavatIM gatvA pratimAsthamathezvaram / etya vidyutkumArendro harirnatvedamabravIt // 939 // soDhAstvayopasargAste yeSAmAkarNanAd guro ! dIryamANaM hRdasmAkamamaratvena rakSitam // 940 // alpenApyupasargeNa ghAtikarmAbhighAtinaH / tava bhAvyacirAdeva devadeveza ! kevalam // 941 // ityuktvAsmin gate gatvA vizvezaM zvetavIM sthitam / vidyudindro harisaho natvoktvA harivadyayau // 942 // zrAvastIM prabhurAsAdya pratimAmAzritastataH / prArebhe tatra ca skandarathayAtrotsavo janaiH // 943 // pU~jApaTalikAbhAjaH prabhumullaGghaya pUrjanAH / skandaM yayustamarcitvA rathe netumasajjayan // 944 // kva svAmIti tadA dhyAyan maghavA svAmilaGghinam / skandagAminamAlokya lokaM mugdhamagarhata // 945 // prabhuprabhAvanoktena zakreNAdhiSThitA tataH / sA skandapratimA padbhyAmetya rItyA'namajjinam // 946 // pUjyo'yamasya pUjyasyApyatyakrAmi purA jaDaiH / dhyAtveti vismitaiH paurairmahimA vidadhe vibhoH // 947 // kauzAmbyAM puri gatvA'tha gRhItapratimaH prabhuH / sametya sevinayAbhyAmarkendubhyAmavanta // 948 // vArANasIM gato'bhyetya zakreNa praNataH prabhuH / IzAnasvAminA rAjagRhe ca vihRto nataH // 949 // mithilAyAmatha gataH prabhurjanakabhUbhujA / namaskRtaH sukRtinA dharaNendreNa ceyuSA // 950 // vaizAlyAH sagarodyAne balaukasi gatastataH / upoSita: sthitaH prAvRTkAlamekAdazaM vibhuH // 959 // 1. adhamo'yaM - C, K / 2. kaMdukaM yayau - D, P, K, C, kaMdukavan... KH | 3. yAnikA K / 4. pUjApATa B 5. savimAnAbhyAma... B, KH, C, L, A, H, K, DI Ti. 1. tAntaH - glAniM prAptaH / tAntarekhArUpaH - atyantaglAnaH / 2. amandamandAkSa:- amandaM = atyantaM mande akSiNI netre yasya sa / 3. mandAkSaH - mandaH = ajJAnaH akSaH = AtmA ityarthaH / 4. aGga (avya0 ) - sambodhanArthaH avyayaH / 5. AttasaMharSa:prAptaH saMharSaH = spardhA yaiH, te / 6. prabhoH prabhAvanA uktA yena sa tena iti vigrahaH / 5 10 15 20
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ___ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] prabhUtAnandabhUrbhUtAnandastatraitya nAgarAT / natvA jinezamAkhyAya cA''sannaM kevalaM yayau // 952 // tatra vittakSayAt khyAto jIrNazreSThIti zuddhahat / paramaH zrAvakaH kAyotsargasthaM prabhumaikSata // 953 // lakSaNairupalakSyA'sau jinaM jinamatasthiraH / nanAma nAma romAJcarocanaH sAzrulocanaH // 954 // dadhyau ca pratimAdhArI prabhuradyA'styupoSitaH / zvaH kuryAt pAraNaM cenme bhavane tadbhavecchubham // 955 // ityAzaH sa caturmAsI nityaM devamasevata / jinaM dine tadantye ca nimantrya nilayaM yayau // 956 // prAsukAnyeSaNIyAni vIkSyA'nnAni sthito'GgaNe / jinAdhvadRSTidadhyau sa sameSyatyadhunA vibhuH // 957 // yAsyAmi sanmukho nAthaM vandiSye tripradakSiNaH / amIbhiriyiSye'nnairbhaviSyAmi bhavAntakaH // 958 // iti dhyAyan vizuddhAtmA sa sthitaH smitalocanaH / bhagavAnagamaddhAma navIna zreSThinaH punaH // 959 // AdiSTA zreSThinA mithyAdRSTinA'vajJayA'munA / kulmASAn kiGkarI dAruhastahastA dadau prabhoH // 960 // 10 tadA tadAlaye ratnapuSpagandhA'mbuvarSibhiH / AsphAli dundubhizcakre celotkSepazca daivataiH // 961 // svAmyA''gamanacittastu jIrNazreSThI tathAsthitaH / divyadundubhininAdaM nizamyedamacintayat // 962 // hA dhig dhig mandabhAgyaM mAM bhAgyAdhikamanoratham / svAmI madauko'tikrAmI yadapArayadanyataH // 963 // vijahve'thA'nyataH svAmI pArzvaziSyastvihAgataH / taM praNamya nRpo'pRcchanmatpure ko'tipuNyabhAk // 964 // sa kevalI jagau yena pArito bhAvato jinaH / arjitaM cA'cyute kalpe'nalpaM saukhyaM bhavAdataH // 965 // 15 kevalajJAnakRddhyAnavighno'bhUdevadundubhiH / yasyA'sau jinadattAkhyo jIrNazreSThyatipuNyabhAk // 966 // dravyataH pAritaH svAmI yena zreSThI sa nUtanaH / alpapuNyo'lpamApeha ratnavRSTyAdikaM phalam // 967 // zrutveti vismito bhUpaH sapauraH svapurImagAt / kramAcca viharannA''ra suMsumArapuraM prabhuH // 968 // tatrA'zokatale'zokakhaNDodyAne zilAsthitaH / svAmI kRtASTamaH prApa pratimAmekarAtrikIm // 969 // ito bharatavindhyAnta:peDhAlagrAmaNI: purA / kuTumbI pUraNo nAma prANAmaM vratamAdade // 970 // bADhaM bAlatapaH kRtvA sa mAsA'nazanI mRtaH / AsIccamaracaJcAyAM camarendro'bdhijIvitaH // 971 // jAtamAtro'vadhijJAnAt pazyan vizvAnyudaivata / samahaddhi sudharmendra svamUrdhva upari sthitam // 972 / / kruddho'bhyadhAdathaiSa svAn mugdho manmUni kaH sthitaH / hariNo hariNevA'yaM hanyamAno mayekSyatAm // 973 // athA'mAtyAstamityUcurbhuva bhogAn prabho ! nijAn / tvatta uccapadaujaH zrIruccaiH puNyairayaM kRtaH // 974 // mAnena vigrahI zlAghyaH svasamAnena vigrahI / na hasyaH kasya khadyotaH pradyotanajayonmukhaH // 975 // 25 idaM nigadato'mAtyAn prahasan darpadarpaNaH / samutpatiSNuH sa dive vivekAdityacintayat // 976 // 1. tripradakSiNaM-KH, C / 2. vebhAla L, KH, C, A | 3. hAsyaH....KH, L hasya...D / Ti. 1. dAruhastahastA-dAruhasta=kASThadarvI, sA haste yasyAH sA / 2. Ara-RdhAtorgatyarthakasya parokSakartari ta. pu. ekvcnruupm| 3. hariNaH (puM) = mRgaH / 4. hariH (puM).siMhaH, tena / 5. vigrahI = dehavAn / 6. vigrahI-yoddhA /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] viSamaH samarasyoktaH prapaJcazcet kathaJcana / jIye'haM tena tatkasya caraNaH zaraNaM mama // 977 // itidattopayogaH sa yogabhAjaM jagadgurum / suMsumArapure prekSya zrayaNIyaM zrito mudam // 978 // gatvottAlo'strazAlAyAM ghoraM parighamagrahIt / uddaNDaM caNDadordaNDa AkhaNDalacikhaNDiSuH // 979 // uccairullAsitaM nIcaiAlitaM dikSu cAlitam / parighaM parighaTyAMse yatrezastatra so'gamat // 980 // muktvA'sau parighaM bhaktyA jinaM natvA vyajijJapat / yAmi dhusvAminaM jetuM tvatprabhAvAt prabho ! divam // 981 // 5 ityuktvA'straM kare dhRtvA kRtvAGgaM lakSayojanam / sa bhImo'bhUjjagajjAlakSayakAla ivAGgavAn // 982 // mA bhUnmadbhArabhugnA bhUrmatpurabhraMzabhAjanam / drAgitIvA'yamutpatya thupaterAsadat sadaH // 983 // jvAlAjihvAlavaktro'yaM kAlAGgo bhairavA''ravaH / dyAM plAvayitumubhrAntaH savADava ivArNavaH // 984 // trastA'rvAcInagIrvANaH puraH prAcInabarhiSaH / Aropayat padadvandvaM padmavedIsudharmayoH ? // 985 // calitA: skhalitAH kecitrastAH zra(sra)stA''yudhAH pre| vrIDAM krIDAM ca zakrasya janayanti sma nAkinaH // 986 // 10 raudrAkhyazcamarendreNa nAkibhizca bhayAnakaH / aGgIcakre rasastatra tiraskRtarasAntaraH // 987 // kopakamprakapolAsyaH salAsyA'dharapallavaH / mallavaccaraNA''ghAtaiH kamprotpiSTatriviSTapaH // 988 // hatvA triH parigheNendrakIlaM bhrakuTibhISaNaH / prAheti hetivattIvAH sa durvAkyaparamparAH // 989 // yugmam // evaMvidhairbhayAdhInahInadInanilInakaiH / vRtaH kasya balena tvaM hare ! madupari sthitaH // 990 // karAt kSiptvedamastraM tvAM pAtayAmyadhunApyaham / duHkhadaM vAyasamiva svA''vAsazirasi sthitam // 991 // 15 camarendramavetyAmumamarendrastato'mucat / svaM mUrttamiva kopAgni sphuliGgitaraviM pavim // 992 // draSTumapyakSamo ghUka iva tIvracchavi pavim / so'tha drAgasuro'nezajjinezazaraNecchayA // 993 // drAg laghUkRtadehaM taM hanta gehaM tadA bhiyAm / aMzanairazaniH sarpamiva tAyo'nvadhAvata // 994 // zakro'tha dadhyau daityasya zaktirasya kuto'bhavat / AgantuM matsabhAM paGgoriva zRGgonnataM girim // 995 // prabhuprabhAvAdAyAtaM prabhau yAntaM ca taM tadA / matvendro hA dhigityuktvA vajaM roddhamadhAvata // 996 // 20 kathaJcit prApa samprAptaprAyavajrastu so'suraH / zaraNaM zaraNamiti bruvan vIrapadAntaram // 997 // caturbhiraGgalaiH svAmipAdebhyo'ntaritaM hariH / drutamanvetya jagrAha vajaM svAsthyamuvAha ca // 998 // tvadbhakte'nupayuktenAparAddhamiha yanmayA / tanme kSantavyamityuktvA nanAma svAminaM hariH // 999 // IzAnyAM kopanAzAya triH prahRtyAMhiNA bhuvam / svAmibhakto vimukto'sItyUce'tha camaraM dhurAT // 1000 // gate nAkamatho nAkanAthe nAkasado badhAH / avocata vicAryeti dharmanItyarthavedinaH // 1001 // 1. caraNA: L, K / 2. lAlitaM - A, B, KH, L / 3. ghaTyAze - A, B, L / 4. 'svamUrti...' P / 5. devezaM haMta...DI Ti. 1. bhuja-dhAtuH kauTilye mama bhAreNa bhuvaH kauTilyaM mA bhUt ityarthaH / 2. na zanaiH iti azanaiH zIghra ityarthaH / 25
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 74 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] yatra devarSipUjyAnAM kriyate'tikramaH kvacit / tacca saMsahate rAjA ghoraM tatra bhayaM bhavet // 1002 // vibhAvabhaktaH zakreNa yatsaGgamajanaGgamaH / ciraM soDhaH sa utpAtabhayaheturdivo'bhavat // 1003 / / iti gIrvANavRddhebhyaH zrutvA vRddhazravAH svayam / zAnti sAnuzayazcakre siddhAyatanapUjayA // 1004 / / sva:prAptadhupatau bhaktibhAsuscamarAsuraH / natvA jinaM jagau svAmin ! mama moho mahopakRt // 1005 / / mohenaivA'samAnendravigrahaM dizatA mama / svanAzamapyurIkRtya darzitastvaM prabhuH prabho ! // 1006 // saudharmAdisado dUre'nuttaradyusadopyaham / naiva svato'dhikAn manye bhavadbhaktibhavanmadaH // 1007 // dharmasarvasvahA garvaH sarvathAnyatra dUSaNam / tvAM nu svAminamAsAdya mAdyato me'stu bhUSaNam // 1008 / / ityuktvA svapurIM gatvA khyAtvA paureSu so'khilam / tAMzcAnIya puro bharturbhaktyA saGgItakaM vyadhAt // 1009 // prabhuH prabhAte saMhRtya pratimA viharannatha / kramato mamatonmuktaH puraM bhogapuraM yayau // 1010 // hantuM jinendraM mAhendrakSatriyastatra durmatiH / adUrIbhUya khajUrIyaSTimUrIcakAra hA // 1011 // prAptaH sanatkumArendrazcirotkaNThAvazastadA / taM nirbhaya' prabhuM natvA sukhaM pRSTvA'gamaddivam // 1012 / / viharan pitRmitreNa nandigrAme'tha nandinA / AnandinA vandito'gAnmeDhAkagrAmamIzitA // 1013 / / tatprahArAya gopAlamAttodyadvAlarajjukam / drutAgato nivAryendrastIrthendramanamanmudA // 1014 // tataH pavitrayAmAsa kauzAmbI trizalAsutaH / yatrAbhUd dviTzatAnIkaH zatAnIkamahIpatiH // 1015 / / ceTakalpAricakrasya ceTakasya mahIpateH / sutA mRgAvatI nAma tatpriyArhanmatapriyAH // 1016 // tasya mantrI dharitrIndoH sugupto nAma tatpriyA / nandAkhyA jinabhakteti mRgAvatyA mahAsakhI // 1017 / / taccaritrapavitrAyAM tatpuryAmityabhigraham / agrahId durgrahaM pauSazitipratipadi prabhuH // 1018 // muNDitA preSyatAM prAptA SaSThAnte rAjyakanyakA / ayonigaDabaddhAMhrirmanyuto rudatI satI // 1019 // sudehA dehalImadhyabahi:sthitapadadvayA / niketanAnnivRtteSu sarvataH sarvabhikSuSu // 1020 / / 20 sUrpakoNena kulmASAn bhaktyA dAsyati me yadi / tadAhaM pArayiSyAmi cirAdapi hi nAnyathA // 1021 // ityAttajagadajJAtAbhigraho'nugRhaM prabhuH / babhrAmA'nudinaM kAle na tAdRk bhaikSamaikSata // 1022 / / [kalApakam] anAttabhikSo vailakSyaduHkhAttairvIkSito janaiH / nAtho'tyagAd bhramannityaM caturmAsI caturthavat // 1023 // suguptamantriNo vezma pravivezaikadA prabhuH / abhyuttasthau ca sAnandA nandA vibhunibhAlanAt // 1024 // dhanyA'haM madgRhaM prAptazcaramo'dya jinaH svayam / iti bruvANA zuddhAni tajjJA sA'nnAnyaDhaukayat // 1025 / / 25 atha sAbhigrahe bhikSAmagRhItvA gate vibhau / cirAnnandA nirAnandA ninindAtmAnamekakam // 1026 // 1. saMharate - C / 2. vibhAvasakta:-K, D| 3. ceTakAdvairi...K, D / 4. siddhAni AI Ti. 1. janaGgamaH (puM)-cANDAlaH / 2. vRddhazravas (puM) - vRddheSu zravo yazo yasya iti vRddhshrvaaH| 3. dharmasarvasvaM hanti iti kvip dharmasarvasvahA garvaH / 4. drutaM zIghraM AgataH drutAgataH / 5. viTzatAnIka: vairikezarI - B pArve TI0 / 6. ceTaH dAsaH tattulya: ripusamUhaH yasya saH /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] 75 nandAyA duHkhadAyAdItyavAdIddAsikA tadA / nityamityayamAyAti yAti cA'nAttakiJcanaH // 1027 // nandA'tha dadhyau nAthe'sti viziSTaH ko'pyabhigrahaH / pAraNaM kArayiSyantyA boddhavyaH sa kathaM mayA // 1028 // ityAttacintA patyA'sau pRSTA cintAnibandhanam / sarvamAkhyAya duHkhaughabhAginaM tamapi vyadhAt // 1029 // mRgAvatyapi tAM buddhvA tadvA" vetriNImukhAt / svayaM voDhumazakteva vAmadhuryaM nRpaM vyadhAt // 1030 // prabhorabhigrahaM jJAtuM bhUpenA''locya mantriNA / dharmopAdhyAya ApRSTaH satyavAdIdamabhyadhAt // 1031 // dravyakSetrakAlabhAvairbhUrizaH syurabhigrahAH / vinA vizeSajJAnena kva jJeyaH svAmyabhigrahaH // 1032 // aghoSayadaghocchedI khedI bhUpaH pure'tha yat / vividhAgre vidhAtavyA bhikSA'bhigrAhiNaH prabhoH // 1033 // zraddhAdvitIyayA lokastaccakre rAjJa AjJayA / na tu kvacit prabhurbhikSAmapUrNAbhigraho'grahIt // 1034 // vIkSito nAgarairlajjojjAgaraiH khedasAgaraiH / dhyAnasusthastathApyasthAdamlAnAGgaprabhaH prabhuH // 1035 // itazca prAk zatAnIko nAvanIkairnizaikayA / campAyAmapatat sampAjhampAsaMpAtajitvaraH // 1036 // 10 vidadhe tadadhiSThAtA dadhivAhanabhUpatiH / palAyanaM chalAkrAntaH kva karotu balAyanam // 1037 // aghoSi toSiNA'nIke zatAnIkena yadgrahaH / campA kampA''kulA'luNTi tadbhaTairudbhaTaistataH // 1038 // vasumatyA samaM putryA dadhivAhanabhUpateH / dadhAra dhAraNI rAjJI tadAnIM kazcidauSTrikaH // 1039 // yayAvatha zatAnIkaH smitAnIkaH purIM nijAm / vrajan pathi janAnuccairidamUce sa auSTrikaH // 1040 // seyaM rUpavatI prauDhA racanIyA mayA priyA / etadbhogArthamarthArthI vikreSye kanyakAM punaH // 1041 // 15 dhAraNI satkulotpannA pariNItA'tha satkule / iti tadvAkyavajreNa sadyaH sphuTitahRnmRtA // 1042 // tAM mRtAM vIkSya sa kSINaspRho'cintayadauSTrikaH / hahA mahAsatI seyaM durvAcaivA'jani vyasuH // 1043 // taptA pitRviyogena prataptA mAtRmRtyunA / kanyakApIyamalpe'pi durvAktApe mariSyati // 1044 // dhyAtveti mRduvAcaiva kanyakAM sAntvayan muhuH / sa kozAmbyAM gato dadhe tAM vikretuM catuSpathe // 1045 // tAM kanyAM tatpurazreSThI dhanAdhIzo dhanAvahaH / zrINAmAlibhirakrINAdaprINAcca sutAdhiyA // 1046 // 20 tvaM putri ! kasya putrIti sA pRSTA zreSThinA tataH / na kiJcidUce svakulamAhAtmyAkhyAnalajjayA // 1047 // mUlAhvayAM priyAM proce tataH zreSThI kRtAdaraH / suteyamAvayoH kAnte ! pAlyA yatnena ratnavat // 1048 // tasyA vinayavAkzIlaiH salIlaiH sa vaNigvaraH / sAnandazcandananibhaizcandanetyabhidhAmadhAt // 1049 / / rUpasya tanubhUSAyA lAvaNyaM nAma bhUSaNam / yauvanena navInena bhUSayAmAsa sA kramAt // 1050 // 1. kanyAMta:puraH zreSThI...P / Ti. 1. duHkhadAyAdI-nandAyA vibhajanIyaM duHkhamAdatte iti duHkhadAyAdaH strIliGge duHkhadAyAdI, dAsyA vizeSaNam / 2. sampA0vidyut ityarthaH samyak atakitaM patati za.ra.ma.bhA.3/pR. 3007 / 3. vigatAH asavaH yasyA sA vyasuH-mRtA ityarthaH / 4. tanobhUSA rUpaH, tasya bhUSaNaM lAvaNyaM, taM navInena yauvanena sA kramAd bhUSayAmAsa ityanvayaH /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] zreSThI krItasutAM rUpakrIto'y vivahatyapi / ityalpadhIH kukUlAgniriva mUlA'ntarajvalat // 1051 // kadApi tAparugNasyAgatasya zreSThinaH kramau / akSAlayanniSiddhApi pitRbhaktyaiva candanA // 1052 // nissahAjhyAH patanpaGke tasyAH kezoccayastadA / pitreva zreSThinA lIlAyaSTyoddhRtya nyabadhyata // 1053 / / patnItvalakSaNaM kezabandha ityAdi cintayA / vikalpaM nizcikAya svaM mUlA tadvIkSya roSaNA // 1054 // 5 bahiH zreSThini yAte'tha mUlayA pratikUlayA / nApitastApitahRdA''nIyA'muNDyata candanA // 1055 // baddhAMhirnibiDairlohanigaDaistADitA'tha sA / kSiptvA'pavarikAmadhye dede ca dvA:kapATikA // 1056 // athA'bhASi bhavAbaddhamUlayA mUlayA janaH / ya idaM zreSThine vaktA sa bhoktA matkrudhaH phalam // 1057 / / zreSThI ca sAyamAyAto'pRcchat kva kila candanA / sa maunini jane dadhyau ramate kvApi putrikA // 1058 // nizAyAM cAgataH putrI zeta etadacintayat / dvitIyamapyaha: zreSThI nItavAnevameva saH // 1059 // avIkSyAhni tRtIye'pi tAmutkaNThI dhanAvahaH / jo janAn kuto samAnayata candanAm // 1060 // yadvadeSvavadatteSu kopakampI vaNik tataH / re re putrI kva me brUta hutirmA bhUta matkrudhaH // 1061 // jIviSyAmi kiyatkAlaM mUlA kiM me kariSyati / dhyAtveti dAsI vRddhaikA zreSThine tathyamAkhyata // 1062 // tattadvaddhaM gRhadvAraM drAgudghATya dhanAvahaH / rudatI kSutpipAsArtA dInAM caikSata candanAm // 1063 // zreSThI sAzrurathA''nIya sadyodRSTAn mahAnasAt / kulmASAn sUrpakoNasthAMstasyai bhojyArthamArpayat // 1064 // 15 vizvastA bhava putrIti sa gaditvA sagadgadam / andubhedAya karimAkArayitumAzvagAt // 1065 // candanApyutthitA dadhyau kathaM SaSThasya pAraNe / asaMvibhajya bhuJje'hamityakSi bahirakSipat // 1066 / / tadA ca jagatAmaryaH paryaTan pratimandiram / AgamajjaGgamaH puNyarohaNastadgRhAGgaNam // 1067 / / taM vilokya trilokyantarekanetAramIzvaram / AtmasambhAvanAprItyA praNanAma nunAva ca // 1068 // namo'stu te mahAvIra ! mahAdeva ! namo'stu te / mahezvara ! namastubhyaM namastubhyaM mahAmune ! // 1069 // ahopAtramahopAtramaho me pUrNapAtratA / na dhyAtamAtramindro'pi pAtramIdRg vilokate // 1070 // adya cintAmaNiH pANAvadha kalpadrumo'GgaNe / adya me kAmadhug dhenuH sAkSAdevopatiSThate // 1071 / / kapATa iva bhinne'dya karmagranthau tvamIkSitaH / mohAndhakArakArAnte jinezvara ! dinezvaraH // 1072 // mahAmohamayI me'dya sA vibhAtA vibhAvarI / sAkSAddino jino jajJe yannetrAmbujabodhanaH // 1073 // sampUrNadohadaM zreya:kalpadruvanamadya me / yasyA'rhaddarzanaM puSpamabhUnmokSaphalapradam // 1074 // 25 nanAma tvAmahaM staumi paraM paramadaivatam / stuvetamAM tamAtmAnaM yadbhAgyAnAM vaze bhavAn // 1075 / / 20 1. dade baddhAH kapATikA: L, vaco baddhAkapATikA D, vaco baddhAkapATikA K / Ti. 1. kukUlAgni:-tuSANAM agniH / 2. tApapIDitasya B pArzve / 3. yadvadeSu-yathAtathA vaktA iti yadvadaH, teSu yadvadeSu / anuttareSu saM0 B | 4. 'bhU'dhAtoH adyatanI dvi.pu. bahuvacanarUpaH / 5. nigaDavidAraNAya B pArzve / anduH (strI) = nigaDaH / 6. aryaH (puM)-pUjyaH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] aho ahaM namo mahyaM mahyameva namo namaH / mayi prabhuH prasanno yadyoginAmapyagocaraH // 1076 // mAnyA vipadadharmotthA vipaddharmaprasUstvasau / yatprasAdAnmayAptastvaM sampadA prabhavaH prabhuH // 1077 // tathA prasIda me bharttardayAkara ! dayAM kuru / mahodayaprabhuryena bhavAmi bhavabhedataH // 1078 // atha trastAghakAkolA lolAMhinigaDAravaiH / harSAkulA cacAlA'sau bAlA kulmASasUrpabhRt // 1079 // saMsArasyeva dehalyA ekaM madhye bahi: param / kRtvAMhiM calituM naiSTa karmaNevAndukena sA // 1080 // ihasthaivA''ha sA bhaktyA svAminnaivocitaM ydi| tathApyannaM gRhANedaM madanugrahaNaikadhIH // 1081 // sampUrNAbhigrahaH svAmI bhikSArthitvacchalAdatha / tatAna tadbhavottArAvalambanakaraM karam // 1082 // dhanyaMmanyA svayaM kanyA sAnandamatha candanA / sUrpAccikSepa kulmASAnmokSamUlyAn prabhoH kare // 1083 // stutyastasyAH prabhAvo'yamuta trijagatIguroH / athobhayasya kulmASAH paNo'jani zivasya yat // 1084 // kenApi kRtinA jJAtA siddhAnnasyApi bIjatA / siddhatvaphaladA kSetre puNyavallI yato bhavet // 1085 // 10 dIpte mASAhutIrdattvA tapohutabhuji prabhoH / vipanmayIM nijagrAha zAkinI sA narendrasUH // 1086 // svAmyabhigrahapUrtyAtha prItA nRtyAdikAriNaH / taddhAmani dhudhAmAnaH paJca divyAnyajIjanan // 1087 / / tadA ca bhagnahiJjIrAM tadAtvodgatakuntalAm / sarvAGgasarvAbharaNAM cakrire candanAM surAH // 1088 // vyagalannigaDAnyasyAH svayaM tatkautukaM na naH / arhanmahimnA hanyante yatkarmanigaDA api // 1089 // zatAnIko mRgAvatyA sugupto nandayA saha / ihA''gacchan prabhuM nantuM mahendro'pi drutaM dhutaH // 1090 // 15 kArAmuktastadevaitya dadhivAhanakaJcakI / sampulo vIkSya tAM kanyAmarudad rodayannimAm // 1091 // pRSTena tatkule tena khyAte'tha kSmApati gau / mA rodIvipadapyasyA vandyA zrIvIrapAraNAt // 1092 // paJcAhanyUnaSaNmAsopavAsopAttapAraNam / kRtvA dhanAvahAgArAdanagArAdhipo'pyagAt // 1093 // vRSTiratnAni bhUpe'tha jighRkSati harijaMgau / candanA prabhureteSAM yasmai yacchati lAtu saH // 1094 // nabhoratnasapatnAni tAni ratnAni candanA / lAlanAt pAlanAt pitre zreSThine'tha mudA dadau // 1095 // 20 punarAha narAdhIzaM zatAnIkaM zatakratuH / bAlA caramadeheyaM nehate gehajaM sukham // 1096 // AvIrakevalotpattiM tato rakSyA'tiyatnataH / yad bhaviSyati ziSyeyaM prathamA svAminastadA // 1097 // 1. namo namaH / / 2. sAnyA L, K| 3. etacchlokasya pUrve ete zlokAH 'C' Adarza prAptA: na tu zeSeSu / maccittakaThinA mASA rUkSA madbhaktivat prabho ! sakakA maddazAvacca madbhAgyamiva nIrasAH // sakaSAyA nirAsvAdAH kaThorA: snehavarjitAH / kulmASAH khalamUrkhArisapatnIhannibhAH prabhoH // nijagAtrato viyuktA vikrItA khaNDitA tulAgramitA / jagatastathApi vandyA candanamiva candanA bhAti // Ti. 1. (sAmAnyataH) vipad adharmotthA mAnyA, asau vipad tu dharmaprasUH ityanvayaH / 2. na aiSTa na azaknot / 3. hiJjIrA-pAdapAza: de. 6/116 / 4. tadetyasya bhAva tadA+tva tasminakAle ityarthaH / za.ra.ma.bhA.2/pR0 966 / 5. 'nigaDa' zabda: puMliGge napuMsakaliGge ca / 6. mahAtmanAM svAmI yAta: B pArve /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-3] gate'tha nAthaM natvendre nItA bhUpena candanA / kanyakAntaHpure tasthau dhyAtArhatkevalodayA // 1098 // puNyapAdapamUlAgnirmUlA tu zreSThinA gRhAt / nirvAsitA''ptadurthyAMnA vipadya prApa durgatim // 1099 // sumaGgalAkhyasukSetragrAmayoviharannatha / sanatkumAramAhendramahendrAbhyAM jino'ccitaH // 1100 // prApto'tha pAlakagrAmaM prabhuryAtrAbhisarpiNA / vaNijA vAyalAkhyena dRSTo'zakunazaGkinA // 1101 // patatvihaivA'zakunamityasyApatataH prabhum / kRSTakhaDgasya ciccheda siddhArthavyantaraH ziraH // 1102 // svAmidattadvijasyAgnihotravezmanyatha prabhuH / dvAdazI prAvRSaM cakre prApya campAmupoSitaH // 1103 // abhyetya pUrNabhadrazca mANibhadrazca bhaktibhiH / paryapUjayatAmaryamiha yakSau pratikSipam // 1104 // devAryaH sevyate devaiH kiJcidvettIti veditum / svAmidattadvijo'pRcchat ko'Gge jIva iti prabhum // 1105 // yo'haMkaroti yaH sUkSmaH pRthagrUpaH zarIrataH / yo grAhyo nendriyairjIvaH sa ityatha jino jagau // 1106 // 10 iti praznottarAdvipro matvA tattvaikavedinam / Ana- nAthaM nAthazcA'bodhayad bhavya ityamum // 1107 // UrjA'nte svAminaH zakro jRmbhakagrAmagAminaH / pradarzya nATyamAsannamAcakhyau kevalodayam // 1108 // viharanmeNDhakagrAme camarendreNa vanditaH / SaNmAsAn grAmagastasthau kAyotsargI bahiH prabhuH // 1109 // vedyaM viSNubhavotkIrNaM karmodIrNaM tadA vibhoH / zayyApAlazravonAlakSiptataptatrapUdbhavam // 1110 // sa zayyApAlajIvastadgrAmagopAlatAM gataH / naSTeSu goSu papraccha kva me gAva iti prabhum // 1111 // 15 prabhau mauninyatho kopATopAd gopAdhamo'bhyadhAt / na kiM zRNoSi ? tatkarNarandhrayugmena kiM tava ? // 1112 // ityuktvA svAminaH kAzazalAke karNarandhrayoH / sa kSiptvA'tADayad grAvNA taccAntarmilite yathA // 1113 / / mA ko'pi kIlakAvetau kRSadityeSa duSTadhIH / tau nirbhagnabahirbhAgau kRtvA draSTuM jagAma gAH // 1114|| tatkIlakapratiSTabdhamivAtisthiratAM gatam / bibhrat prabhuH zubhadhyAnamapApAM madhyamAmagAt // 1115 // pAraNArthaM ca siddhArthavaNiggRhamiha prabhuH / jagAma bhaktiyuktena tena ca pratilAbhitaH // 1116 // siddhArthavaNijo mitramatra pUrvAgataH kRtI / kharakAkhyaH prabhuM prekSya vaidyo'vadadadastadA // 1117 // sarvalakSaNasampUtiraho mUtirmahAmuneH / seyaM jJeyA punaH zalyavatI mlAnavatI yataH // 1118 // athezaM pazyatA rogaripuNA nipuNAtmanA / sa karNakIlakAnarthaH siddhArthAya pradarzitaH // 1119 // siddhArtho duHkhasArthena duHsthAvastho'bhyadhAdatha / karNayoH kIlakau bharturartirjAgarti mitra me // 1120 // bhavAbhItena kenApi kSiptAvetau durAtmanA / mahAtman ! bhavabhItastvaM karSa karSA''zu kIlakau // 1121 // 25 tayoridaM nigadatonirapekSo jagadguruH / jagAma bahirArAmamAdRtapratimAsthitaH // 1122 // 1. kIlikA K, LI Ti. 1. 'svAtidatta' iti nAmnA dvijaH triSaSTidazamaparve / 2. pratirAtrim ityarthaH / 3. caturmAsyante ityarthaH 'B' paaveN|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3 ] vRtau zraddhAkulairlokaiH siddhArthakharakau rayAt / bheSajAdyamathAsAdya gatAvanujinaM vanam // 1123 // tailadroNyAM nivezyAGge tailAbhyaGgaM vidhAya ca / tAbhyAmudvAhubhiH saMvAhakaiH saMvAhito vibhuH // 1124 // atha zlatheSu nAthasya sandhiSvojasvibhirnRbhiH / AkRSyatAM zravaH zalye tulyaM sandaMzadaMzanAt // 1125 // babhau sandaMzakAkRSTaM sAsRkzalyadvayaM vibhoH / prAglUnakarmaviTapiziSTasodakamUlavat // 1126 // zalyoddhAre vyathA kApi sA'bhavat bhavabhedinaH / kSayAbdazabdasaMvAdI yayA'bhUd bhairavo ravaH // 1127 // prabhAvena prabhoreva na bhagnA bhUstato dhvaneH / udbhrAnto'pi kRpAmbhodhiH pralayAya na jAyate // 1128 // saMrohiNyA'tha saMrohya zravaNavraNamAzu tau / prabhumabhyarcya siddhArthakharakau dhAma jagmatuH // 1129 // kRtvApi vedanAM bharturubhAvapi zubhAzayaiau / tAvabhUtAM dyubhUtInAM prabhUtAnAM vilAsabhUH // 1130 // svAmibhairavanAdena mahAbhairavanAmakam / tadudyAnamabhUddevakulaM ceha kRtaM janaiH // 1131 // mahopasargAn viSahamAno dIkSAdinAditi / dvAdazAbdIM saSaNmAsAM sapakSAM prabhuratyagAt // 1132 // iyatkAlamanambhAMsi tapAMsi satataM caran / nityabhaktaM caturthaM ca kadAcinnA''carad guruH ||1133 // viharan vigatArambho jRmbhakaM sannivezanam / RjupAlikayA nadyA hRdyaM prApa sa pApabhit // 1134 // zyAmAkagRhiNaH kSetre tatra zAlatarostale / avyaktacaityasyAsanna uttare sindhurodhasi // 1135 // muhUrte vijaye SaSThatapasotkaTikAsanI / sthitaH smitasitadhyAnaH prabhurAtApanAparaH // 1136 // kevalAlokaniHzreNikSapaka zreNigAminaH / svAminastutruTe ghAtikarmabhirjIrNarajjuvat // 1137 // atha yAme caturthe'hnzcandre hastottarAcare / utpede zubhravaizAkhadazamyAM kevalaM vibhoH // 1138 // tanmatvA''sanakampena sahasrAkSaH sahA'maraiH / etya tatrotsavaM cakre krIDadbhirbhUrivikriyaiH // 1139 // yathoktAM samavasRtiM vibudhA vidadhustataH / yathAkalpamathainAM cA'laJcakre caramo jinaH // 1140 // na samyag virateH kazcidarho'treti vidannapi / kalpatvAt kalpayAmAsa jinezastatra dezanAm // 1141 // mAtaGganAmA yakSo'tha devI siddhAyikA tathA / jinendoH sannidhAnAyotpanne zAsanadevate // 1142 // athA'saGkhyAbhiramarakoTikoTibhirAvRtaH / suraiH saJcAryamANeSu hemAbjeSu dadatpadau // 1143 // parIvAramarudbhAbhirnizi vAsaratAspRzi / dUre dvAdazayojanyA jino'pApAM purImagAt // 1144 // yugmam // tatrAdUre mahAsenavanodyAne dyuvAsibhiH / kRte samavasaraNe sarvAtizayabhAk prabhuH // 1145 // pUrvasiMhAsanAsInaH sunAsIrakRtastutiH / surAsuranaraiH prekSyamANAsyo yojanadhvaniH // 1146 // bhavyaprANiprabodhAya jagatkarNasudhArNavaH / zrAmaNyazrAvakatvArhaM dvividhaM dharmamAdizat // 1147 // tribhirvizeSakam // 25 itazca gobaragrAme grAme magadhamaNDane / bhUSA gautamagotrasya vasubhUtirabhUd dvijaH // 1148 // 1. 'vikramai:' B, A, L / 2. ramarakoTibhiH prabhurAvRta: KH, ramaraprabhukoTibhirAvRtaH B | Ti. 1. udakena sahitaM0 sodakaM / 2. pralayakAlameghasya zabdAnukArI zabdo'bhUt ityarthaH / 79 5 10 15 20
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3] indrabhUtyagnibhUtyAkhyau vAyubhUtizca sUnavaH / palyAM pRthivyAM tasyAsan gotrataste'pi gautamAH ||1149 // kollAke dhanamitrobhUddhammilazca dvijastayoH / sutau vyaktaH sudharmA ca vAruNIbhadrilAbhava // 1150 // dhanadevAkhyamauryAkhyau mauryAkhye sannivezane / dvijAvajaniSAtAM dvau mAtuSvasrIyakau mithaH // 1151 // palyAM vijayadevAyAM dhanadevasya maNDikaH / putro'bhUt tatra jAte'pi dhanadevo'jani vyasuH // 1152 // 5 mauryo vijayadevAM tadbhAryAM bhAryAmabhAryakaH / cakAra dezAcAreNa tatra naitat trapAkaram // 1153 // mauryAdvijayadevAyAmajAyata sutastataH / sa mauryaputra ityevaM prathayA bhuvi paprathe // 1154 // mithilAyAM tathA devanAmno viprasya nandanaH / akampitAbhidhAno'bhUjjayantIkukSisambhavaH // 1155 // dvijasya vasunAmnastu kozalApuravAsinaH / nAmnA'bhUdacalabhrAtA nandAyAM nandanaH striyAm // 1156 // tuGgikAsanniveze'tha vatsadeze dvijanmanaH / sUnurdattasya metAryanAmA'bhUd varuNAtmabhUH // 1157 // putraH prabhAsa ityAsId balAkhyasya dvijanmanaH / gRhiNyAmatibhadrAyAM pure rAjagRhe punaH // 1158 // ekAdazApyamI jAtAH ziSyajAtairvRtAH pRthag / upAdhyAyAzcaturvedIcaturA gautamAdayaH // 1159 // yaSTuM puryAmapApAyAM tAnadhvaradhurandharAn / somapaH somilo nAma samRddhaH zraddhayA''nayat // 1160 // tadA ca vandituM vIraM deveSvAyAtsu gautamaH / Uce mantraprabhAvairnaH sAkSAdAyAntyamI makham // 1161 // teSu yAtsu jinaM lokA jaguH prApto'sti sarvavit / udyAne yAnti taM nantuM surAH paurAzca harSiNaH // 1162 // zrutveti gautamaH kopAdagadajjagadagrime / mayi sthite'tra sarvajJe kva pAkhaNDini yAntyamI // 1163 // kasyApi dAmbhikasyAho dambho dambholibhRnmukhAH / mUrkhA yena pratAryante narA iva surA api // 1164 // tadasya pazyatAmeSAM chinde sarvajJatAmiti / paJcazatyAvRtaH ziSyairgautamo'gAd vibhoH sabhAm // 1165 // svasvaziSyavRtAH sarve sarvavedAH pare'pi / IdRgdhiyA yayustatra hRSyantaH zakunaiH zubhaiH ||1166 // prabhoH prabhAvamRddhiM ca rUpaM ca vinirUpya te / stabdhatAM vismayAdApurmuktatvasyeva varNikAm // 1167 // 20 sampRSTA nAmagotrAbhyAM na camaccakrire'pi te / asmAn ko veda no vedamuccaiH sambhAvya garvitAH // 1168 // svayaM jIvAdisandehAn bhaGktvA teSAM hRdi sthitAn / samyakttattvArthabodhena prabhuNA'mI prabodhitAH ||1169 // pravrajyApUrvameteSAM tripadImupadizya ca / dvAdazAGgIM jinaH saGganirmamo niramApayat // 1170 // tIrthamitthaM pratiSThAya caramo dharmacakrabhRt / mohAbdhimagnamuddhartumilAcakraM sa cakrame // 1171 // padmAbhirAmahastena mahastena pratanvatA / raviNeva tamastomaH samasto mahatA hataH // 1172 // gAH kevalasudhAmbhodhibodhikA iti tanvataH / jinendorbhavyakumudamude viharato'bhitaH // 1173 // parivAre prabhoH sAdhucaturddazasahastryabhUt / zuddhAH sAdhvyazca SaTtriMzatsahasrANi guNolbaNAH ||1174 // 10 15 25 80 1. dIyurmuD, K, H / dAnuH mu...KH | 2. ApRSTA L, B, P, A / 3. 'mohAgni'....D, P | Ti. 1. vigatAH asavaH prANAH yasya sa vyasuH mRtaH ityarthaH / 2. vA idaM uccaiH iti sandhivigrahaH /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 3-4] 81 zrAvakANAM lakSamekaM caikaSaSTisahasrayuk / trilakSI zrAvikANAM ca sA'STAdazasahasrikA // 1175 // vizeSakam / / muktiM navasu yAteSu gaNabhRtsu tataH prabhuH / sagautamasudharmo'gAdapApAM tridazairvRtaH // 1176 // triprAkAraM sadazcakrurdyusadastatra ca prabhuH / AyurantaM viditvA'ntyadezanArthamupAvizat // 1177 // gopAle hastipAle ca tato'pApApurIpatau / natvA stutvA viratayorvidadhe dezanAM vibhuH // 1178 // puNyapAlAkhyarAjanyapRSTASTasvapnikAphalam / vibhurduHsamayAddharmazaithilyaM bhAvyathAdizat // 1179 // bhaGktvA sandehasandohaM tataH sandehidehinAm / AtRtIyAraparyantaM bhAvyAdizyendrabhUtaye // 1180 // matvA taddinayAminyAmAtmAno muktisaGgamam / hastipAlamahIpAlazulkazAlAmagAt prabhuH ||1181 // yugmam // asmAsu bhAsuraH snehaH kevalajJAnavighnakRt / gautamasyA'dya vicchedya iti dhyAtvA'tha tIrthakRt // 1182 // parasmin devazarmA'sti grAme vipraH sa ca tvayA / prabodhaM prApsyatItyuktvA tatra prAyuGkta gautamam // 1183 // yugmam // athezaH kArttike darzakSaNadApazcimakSaNe / SaSThena svAtinakSatre samasajjata muktaye // 1184 // pIThakampAt tataH sarve suparvezA ihA''yayuH / vyajijJapat sudharmezastIrthezaM sAstralezadRg // 1185 // hastottarAkhyaM tvajjanmanakSatraM bhasmakagrahaH / krAmannastyadhunA nAtha ! tanmuhUrttaM pratIkSyatAm // 1186 // cet tatsaGkramaNe vaH syAnnirvANaM durgrahaH sa tat / bhavadgotramubhe varSasahasre pIDayiSyati // 1187 // athAbhyadhAt prabhuH ko'pi nAyuH sandhAtumIzvaraH / vidannapIdaM kiM mohAdvadasi sadAMvara ! // 1188 // iti prabodhya parjanyaM paryaGkAsanabhAk prabhuH / tRtIyazukladhyAnAdiyogAt so'gAtparaM padam // 1189 // itthaM niSThuraduSkare tapasi vA sRSTeSu duSTairjanaiH / durvRtteSu titikSayA'tha bhagavAn vIro'tidhIro yathA // kiM cAtyugramahopasargapavanAskandairakamprAzayaH / prAjJaistadvadihAparairapi sadA bhAvyaM mahAsAdhubhiH // 1190 // [ zArdUla0 ] [ Adito granthAgram-1960] iti zrImahAvIracaritam // atha bhagavaddRSTAntenaiva AcAryaH kSamAmupadarzayati-- 5 1. gopAlahastibhUpAle tato KH / 2. dRSTA B, L, A / 3. ahaM atha L / 4. lokavidi... P | Ti. 1. go (puM.) svargaH taM pAlayati iti gopAlaH indraH / 2. parjanyaH (puM.) indraH tam / 10 15 20 jar3a tA tiloyanAho vi, sahai bahuAI asarisajaNassa / iya jIyaMtakarAI, esa khamA savvasAhUNaM // 4 // yadi tAvat trilokanAthaH prakamAnmahAvIro'pi sahate titikSate bahUni nAnAvidhAni asadRzajanasya nIcalokasya itIti bhuvanaviditAni jIvAntakarANi sopakramAyurjIvApekSayA prANavicchedakArINi duzceSTitAnIti 25 gamyate / eSA anantaroditA kSamA kSAntiraparAdhinamapyuddizya mAdhyasthyalakSaNA sarvasAdhUnAM samastayatInAM upadezAdhikArAt kartumucitetyupanIyate // 4 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-5-8] athopasargeSu niSprakampatAM paramezvarastutidvAreNopadizati na caijjai cAlelaM, mahai mahAvaddhamANajiNacaMdo / uvasaggasahassehi vi, meru jahA vAyaguMjAhiM // 5 // na caijjai tti na zakyate zubhadhyAnAt cAlayituM kampayituM mahadatimahAn mahatAmapi sarvajanapUjanIyAnAM 5 zakrAdInAmapyatizayena tIrthakaralakSmIpraNayalakSaNena mahAn pUjyaH, sa tathA varddhamAnazcAsau jinacandrazceti pUrvavat / sa tathA kaiH ? ityAha-upasRjyate sanmArgAt preryate janturebhityupasargAH kadarthanAni teSAM sahastrairapi / atraupamyamAha meruH zailarAjo yathA vAyuguJjAbhiH sazabdaprabalavAtotkalikAbhiH kampayituM na zakyate, tathA bhagavAnapItyarthaH // 5 // atha dharmasya vinayamUlatvAt gaNadharoddezena vinayamupadizati bhaddo viNIyaviNao, paDhamagaNaharo samattasuyanANI / jANato vi tamatthaM, vimhiyahiyao suNai savvaM // 6 // bhadraH kAraNe kAryopacArAt kalyANaH sukhazca, vinItavinayaH sadanuSThitabhaktiH, prathamagaNadharaH etattIrthApekSayA bhagavAnindrabhUtiH / samAptaM sampUrNa zrutajJAnaM yasyeti 'sarvAderin' [si.he.za. 7-2-59] iti AkRtigaNatvAdini samAptazrutajJAnI, atra caturdazapUrvadharANAmapi mithaH SaTsthAnapatitatvAt samApteti vizeSaNasya nAnarthakyaM jAnannapi taM bhagavadabhidheyamarthaM sarvaM nizeSaM vismitahRdayo'pUrvamiva bahiH pratyakSaromA15 JcotphullalocanatAmukhaprasAdAdikAryaliGgAnumitakautukAkSiptacittaH zRNoti AkarNayati, evamanyairvidvadbhirapi guruvacaH zrotavyamiti bhAvaH // 6 // idameva laukikadRSTAntena spaSTayati jaM ANavei rAyA, pagaIo taM sireNa icchaMti / iya gurujaNamuhabhaNiyaM, kayaMjaliuDehi soavvaM // 7 // yadAjJApayati Adizati rAjA prabhuH, prakRtayaH paurajAnapadAstadAdiSTaM zirasA uttamAGgena icchanti sAbhilASaM gRhNanti / dAAntikayojanAmAha-ityevamanenaiva krameNa gurujanamukhena zAstRlokadvAreNa anyenApi bhaNitamuktaM gurujanabhaNitaM tatkRtAJjalipuTairvinayAvarjitakarakorakaiH zrotavyamAkarNanIyam / atra gurujanAdezo'yamiti yena tena sandiSTe'pyeSa vidhiryatpunaH svayamevAdizanti guravastadvizeSataH zrotavyamiti bhAvaH // 7 // guroreva gauravaM vizeSataH prAha25 jaha suragaNANa iMdo, gahagaNatArAgaNANa jaha caMdo / jaha ya payANa nariMdo, gaNassa vi gurU tahANaMdo // 8 // yathA ityaupamyArthe suragaNAnAM devasamUhAnAm indraH zakrastathA / grahANAmaSTAzItisaGkhyAnAM maGgalAdInAM; 'gaNyante' jyotiSavyavahAre zeSatArAcakrAdaSTAviMzatisaGkhyayA pRthak sthApyante iti vyutpattyA 'yuvarNa...' [si.he.za. 1. 'kaMpituM' B / 2. atropamAmAha / 3. viNIa0 B / 4. iti zabdasya iyA''dezaH prAkRtalakSaNAt / 5. zAstralokanadvAreNa LI 20
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-8-11] 83 5-3-28] ityali gaNAnAmabhIcyAdinakSatrANAM, tArANAM zeSatArikANAM ca gaNAH samUhAsteSAM grahagaNatArAgaNAnAM yathA candraH / yathA ca prajAnAM paurajanAnAM narendraH / gaNasyApi sAdhusaMhatirUpasya gururAcAryastathA AnandastaddhetutvAt / anusvArasyArSatvAdvA AjJAM dadAtIti AjJAdo vA'nulladdhyAdeza iti bhAvaH // 8 // atha zeSayatyapekSayA bAlasyApyAcAryasya mahattvamevetyAha bAlu tti mahIpAlo, na payA parihavai esa guruuvamA / jaM vA purao kAuM, viharaMti muNI tahA so vi // 9 // mahIpAlo rAjA 'bAla' iti zizuriti matvA na naiva prajA mantrimahattamAdirlokaH paribhavati avajAnAti / uktaM ca "bAlopi nAvamantavyo manuSya iti pArthivaH / mahatI devatA hyeSA nararUpeNa tiSThati" // [ ] mahIpAlarUpA gurorAcAryasyopamA sAdRzyamityarthaH / anAcAryopi yo mukhyaH kRtaH sopyAcAryavad draSTavya ityAhayaM vA sAmAnyasAdhumapi vayaHparyAyAbhyAM hInamapi, gItArthatayA pradIpakalpam purataH kRtvA'grato vidhAya viharantyapratibaddhavihAreNa munayaH sAdhavaH / sopi tathA AcArya iva na paribhavanIya iti // 9 // atha guroH svarUpayogyatAM gAthAdvayenAha paDirUvo teyassI, jugappahANAgamo mahuravakko / gaMbhIro dhImaMto uvaesaparo ya Ayario // 10 // aparissAvI somo, saMgahasIlo abhiggahamaIya / avikatthaNo acavalo pasaMtahiyao gurU hoi // 11 // pratiniyataM viziSTasaMsthAnavad rUpaM yasya pratirUpaH pravibhaktAGgaH / athavA pradhAnaguNayogitayA tIrthakarasya pratibimbamiva rUpaM yasya sa pratirUpo dRSTamAtra evAgamapramANAnubhUtatIrthakaramUrtipratyabhi- 20 jJAnaheturityarthaH / anena zarIrasampaduktA / tejasvI durddharSadIptimAn anena prayogasampadupakSepaH / yuge vartamAnakAle zeSajanApekSayA pradhAnaH sUtrArthatadubhayairutkRSTa AgamaH zrutaM yasya sa yugapradhAnAgamaH / etena zrutasampadabhyupagamaH / madhuravAkyo manohArivacana iti vacanasampadamAha / gambhIro'tucchatayA parairalabdhamadhyaH / dhRtimAn niSprakampacitto matisampat parigrahAya dhImAn vA ziSyAdInAmaihikAmuSmikApAyebhyo rakSaNopAyabuddhimAn / upadezaparo dharmamArgapravartakavacanasvabhAva iti vAcanAmatisampatparigrahaH / caH samuccaye, AcAryo 25 jJAna-darzana-cAritra-tapo-vIryabhedabhinne AcAre sAdhuH // 10 // tathA apratizrAvI aparizrAvI vA jalAdestathAvidhabhAjanavizeSa iva parakathitAtmaguhyArthasyA'pratizravaNazIlo'kSaraNasvabhAvaH / saumyaH AhlAdasampAdakamUrtimAn / saGgrahazIlo gaNopagrahahetUnAM ziSyANAM vastrapAtrAdyupakaraNAnAM vA''dAnasvabhAvaH iti saGgrahaparijJAsampadamupakSipati / abhigrahA dravyakSetrakAlabhAvaviSayA 1. cA''dAna B, L, KI Ti. 1. 'mahIpAlo'tti dvitIyAsthAne prathamA, prAkRte vibhaktInAM vyatyayAt /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 11] niyamAsteSu svayaM grahItuM parAn grAhayituM matirmanaH pariNAmo yasya so'bhigrahamatika ityAcArasampatsampannatAmAha / avikatthano nAtmazlAghako bahubhASI vA / acapalaH sthirasvabhAvaH / prazAntahRdayaH kaSAyAgnyupazamena zItacittaH / etenArthatazcaturddhApi vinayopagraha iti evaM guNasampanno gurustRtIyaparameSThI bhavatIti / anena gAthAdvayena sUcitAnAM SaTtriMzataH sUriguNAnAM saGgrahagAtheyaM 84 "kAyappayogasuyavayameivAyaNa 1 iya saMpaya'TTa viNao cauha tti guNA ime gaNiNo " // [] asya vyAkhyA-kAya tti prathamA zarIrasampaccaturddhA - ArohapariNAhayuktatA pramANopetatvaM, anavatrApyatA alajjanIyatA sughaTAGgatvena, paripUrNendriyatvaM, sthirasaMhananatA azaktityAgena / prayoga iti sUcanAt prayogamatisampadvAdajayArthaM pramANopanyAsavyApArakauzalarUpA dvitIyA, sApi caturdhA10 'AtmajJAnaM puruSajJAnaM ca svaparayoH sAmarthyavimarzaH, kSetrajJAnaM pratikUlAnukUlAdibAhulyavimarzaH,vastutattvajJAnamAyatihitAhitAdivimarza iti / tRtIyA zrutasampadapi caturddhA bahuzrutatA paricitasUtratA avismaraNatayA, vicitrasUtratA - AderantaM yAvat antAdAdiM yAvacca vividhAdhigamarUpA, ghoSavizuddhikaraNatA udAttAdisvarazuddhividhAyakatvamiti / caturthI vacanasampadapi caturddhA AdeyatA supratiSThavAkyatvaM, mAdhuryaM paruSApriyatyAgena anizritatvaM 15 samatAbhAveneti, asandigdhatvamiti / paJcamI matisampadapi samyagarvagrahehApAyadhAraNAbhedAccaturddhA / SaSThI vAcanAsampadapi caturddhA - viditvoddezanaM ziSyayogyatAnusAreNa viditvA samuddezanaM ca, parinirvApya vAcanA pUrvapradattAlApakAnantaramuttarAlApakadAnarUpA, arthaniryApanA arthasya pUrvAparasAGgatyena nirvAhanamiti / saptamI saGgraha iti sUcanAt saGgrahaparijJAkhyA sampaccaturddhA nirvAhayogyakSetrasvIkAraH, pIThaphala20 kopAdAnaM, yathAsamayaM svAdhyAyapratyupekSaNAbhikSATanopadhisamutpAdanAni yathAyogyaM vainayikAcAravidhApanaM ceti / aSTamI AcArasampadapi caturddhA saMyamadhruvayogayuktatA cAritrasamAdhAnopetatvaM sUtrArthasatatopayuktateti yAvat, asampragraho jAtyAdibhiranutseka: aniyatavRttirapratibaddhavihArazIlatA, manasi vapuSi ca nirvikAratvamiti / tathA navamo vinayo'pi caturddhA tatra prathama AcAravinayaH saMyame tapasi gaNe ekAkivihAre ca sAmAcArIrUpazcaturddhA, dvitIyaH zrutavinayo'pi sUtra 1 artha 2 hita 3 niHzeSavAcanArUpazcaturddhA, tRtIyo 25 vikSepaNAvinayo'pi mithyAdRSTi samyaktvaM grAhayati, samyagdRSTi pravrAjayati, raitnatrayAd bhraSTaM tatraiva pratyAnayati, svayaM cAritradharmamabhivarddhayati dezanAyuktibhirvikSipyeti caturddhA / caturtho doSanirghAtanAvinayo'pi krodhAt 1, kaSAyaviSayabhedAt 2, bhakta - pAna - parasamayAdyA - kAGkSAyAzcopadezAdibhirnirvivarttanaM 3, svayaM ca krodhAdidoSAkAGkSAmuktasya pravarttanamiti 4 caturddhA / tadevaM navacatuSkAH sarve'pi SaTtriMzad guNA ime vyAkhyAtarUpA garbhavantIti / 1. parivrAja...A / 2. niHsRtatvaM - K, D niHsUtatvaM - C |
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 11] athavA amI SaTtriMzat sUriguNAH sUcyante tathAhi "desakulajAtirUvIsaMghayaNadhiIjuoaNAsaMsI / avikatthaNo amAI thiraparivADI gahiavakko // 1 // [saM.pra./600 ] jiapariso jiyaniddo maijjhattho desakAlabhAvannU / Asannaladdhapaibho nauNAvihadesabhAsaNNU // 2 // [ saM.pra./601 ] paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavihinnU / 28 AharaNa heu kAraNa nayaniuNo gAhaNAkusalo // 3 // [saM.pra./602 ] 34 35 samayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo / 85 5 guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheuM" // 4 // [ saM.pra./603] AsAmarthaH kalpAdavaseyaH / prAthamikavyAkhyAtRRNAmanugrahAya tu lezata ucyate / (1) AryadezotpannaH 10 sukhAvabodhavAkyo bhavati / (2) paitRkaM kulaM viziSTakulotpanno yathotkSipta bhAravahane na zrAmyati (3) mAtRkI jAtiH, tatsampannaH suzIlatayA vinIto bhavati / (4) rUpavAnAdeyavAkyo bhavati / AkRtau ca guNA vasanti / (5-6 ) saMhanana - dhRtibhyAM yukto vyAkhyAna - tapo'nuSThAnAdiSu na khidyate / (7) anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati / (8) avikatthano bahubhASitvAbhAvAnna jaJjapUko na vA AtmazlAghI / (9) amAyI na zAThyena ziSyAn vAhayati / (10) sthiraparipATiH sthiraparicitagranthastasya na sUtraM galati / ( 11 ) 15 jitavAkyo'pratighAtivacano bhavati / (12) jitapariSanna paraprAvAdukaiH kSobhyate / (13) jitanidro'pramattatvAd vyAkhyAnaratirbhavati prakAmanikAmazAyinaH ziSyAMzca prerayati / (14) madhyastho'pakSapAtena saMvAhako bhavati / (15) deza (16) kAla (17) bhAvajJo dezAdiguNAnavabudhya yathAnirvAhamapratibaddhaM viharati dezanAM ca karoti / (18) AsannalabdhapratibhaH pareNa jAtyuttarAdinA nigRhItaH sadyaH pratyuttaradAnasamartho bhavati / (19) nAnAvidhadezabhASAvidhijJo nAnAdezajavineyapratyAyanapaTurbhavati / (20-24) jJAnAdipaJca - 20 vidhA''cArayuktaH zraddheyavacano bhavati / (25) sUtrArthobhayajJaH samyagutsargApavAdaprarUpako bhavati / (26) udAharaNe dhUmAdyanumAneSu mahAnasAdirUpe dRSTAnte / (27) hetau jJApakavayAdisiddhau dhUmavattvAdike / (28) kAraNe kumbhAdermRtpiNDavadupAdAnarUpe sUtrakhaNDadaNDacakracIvarAdivannimittarUpe ca sAdhake / (29) nayeSu ca ekAdazaviziSTArthavAciSu naigamAdiSu nipuNaH kuzala udAharaNahetukAraNanayanipuNastadgamyAn bhAvAn samyakprapaJcena prarUpayati nAgamamAtrameva / (30) grAhaNAkuzalaH ziSyAn yathocitamanvayavyatirekAbhyAmanekadhA 25 grAhayati / (31) svasamaya (32) parasamayavit paramatAkSepeNa svasamayaM sukhaM prarUpayati / (33) gambhIro mahatyapi kArye na ruSyati / (34) dIptimAn dRSTamAtropi parapravAdinAM kSobhamutpAdayati / (35) zivo mArirogAdyupadravavighAtakRd bhavati / ( 36 ) saumyaH prazAntadRSTitayA sakalajanaprItyutpAdako bhavati / evambhUtai 1. mAtrikI - D, A, C, H, K
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 11-13] raparaizca lokottarairguNazataiH kalitaH samanvito yukto'rhatpravacanasAramAgamarahasyaM parikathayitumupadeSTumiti / tadevaM nava catuSkAH sarvepi SaTtriMzadguNArgurorbhavanti / athavA"daMsaNa-nANa-carittA''yArA abheabhinnAo / bArasavihatavajuttA chattIsa guNA ime huMti" // 1 // [ A.vi./14] evaMvidhAnekaguNagaNagariSTho hi gururanekabhavyajanaprabodhaheturbhavatIti / yataH"guNasuTThiyassa vayaNaM ghayamahusitto vva pAvao bhAi / guNasana sohai nehavihUNo jai paIvo" // 1 // [ ] tathA - " zIte'pi yaMtra labdho, na sevyate'gniryathA zmazAnasthaH / zIlavipannasya vacaH pathyamapi na gRhyate tadvat // 1 // [ ] cAritreNa vihInaH zrutavAnapi nopajIvyate sadbhiH / zItalajalasampUrNaH kulajaizcaNDAlakUpa iva" // 2 // [ ] iti // 11 // atha kimarthamiyatI guNasampad gurormRgyate ityAha kaiyA vi jiNavariMdA, pattA ayarAmaraM pahaM dAuM / AyariehiM pavayaNaM, dhArijjai saMpayaM sayalaM // 12 // kadApIti prabhUtakAlArtha: tena kasminnapi cirAtikrAnte kAle jinavarendrAstIrthakarAH prAptA yAtavanto'jarAmaraM mokSapathaM samyagdarzanajJAnacAritrarUpaM sanmArgaM dattvA upadizya bhavyebhya iti zeSaH, tatkAle ca tatprabhAvAdeva pravacanaM maryAdayA vyavasthitam / teSu punarbhagavatsu paramapadaprApteSvAcAryaiH sUribhiH pravacanaM tIrthaM caturvarNazrI zramaNasaGgharUpamAgamarUpaM ca sAmpratamiti yuktaM dhAryate maryAdAvarttitayA loke vyavasthApyate / cit cAvicyutirUpayA dhAraNayA smaryate sakalamiti savijJAnaM sampUrNaM ca pravacanadhAraNaM ca na guNavikalaiH karttuM 20 zakyamiti bhAvaH // 12 // atha candanA'ryAyA mAnakaSAyajayaprazaMsAdvAreNa sAdhUn prati zeSavratinInAM vinayamupadizati 5 10 15 aNugamma bhagavaI, rAyasuajjA sahassavidehiM / taha vi na karei mANaM, pariyacchai taM tahA nUNaM // 13 // anugamyate bhagavatI rAjasutA AryA candanA sahastravRndairanekabharaNapoSaNasamarthatayA vRndArhaiH pUjitalokairiti 25 gamyate tathApi na karoti mAnaM garvaM, parIcchati paribudhyate tattathA nUnaM nizcitaM yadguNAnAmayaM prabhAvo na mameti yadvA taM mAnaM tathA nIcairgotrahetvAdidurvipAkaprakAraM nUnaM jAnIta iti samAsArthaH // 13 // vyAsArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam 25 [ candanAkathAnakam // ] campezAddhAriNIjAnerdadhivAhanataH sutA / kauzAmbyAM vasumatyAkhyA vavRdhe yA vaNiggRhe // 1 // dhanAvahena pitreva candaneti kRtAbhidhA / pAraNAnantaraM bhartturmRgAvatyantike sthitA // 2 // 1. 'yanna' A, K, B, H / 2. zIlavihInasya - KH |
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-13-15] 87 svapratibodhitabhUpAlakanyakAnAM zatairvRtA / jJAnotpattau jagadbhartuH zakreNA''nIya cA'rpitA // 3 // dIkSitA zikSitAcAraM tIrthe'tra svAminA svayam / saccAritrapavitrA sA prathamA'bhUt pravartinI // 4 // kalApakam / / kauzAmbyAM cintayA cAntazcampAtaH kazcidanyadA / nisva: zvetabakonAma dusthitaH samupasthitaH // 5 // sa rAjA'dhvani sAdhvIbhirvRtAM paurajanArcitAm / zAnti mUrtAmivAdrAkSIccandanAM netranandanAm // 6 // zrutvA lokAcca tadvArtA vismRtAtiH savismayAt / tadvRndAnupadaM gacchan susthitaM sUrimAsadat // 7 // 5 vanditvA candanA sUriM svopAzrayamathA''zrayat / duHsthitaH susthitAcAryamupAsInaH sa tu sthitaH / / 8 / / jJAnena yogyatAM jJAtvA susthitena sa sUriNA / saMsicyA''lApapIyUSaiH paramAnnena bhojitaH // 9 // vratecchuTaikSayitvA'tha dharmasthairyAya sUribhiH / sa praiSi sAdhubhiH sArdhaM candanAryApratizraye // 10 // bahisthaiH sAdhubhiH so'ntarvidhinA'tha pravezitaH / abhyuttasthe samaM sAdhvIsandohaizcandanAryayA // 11 // Asane cAparIbhoge sannivezyA'tha vanditaH / AnItamAryikAbhizca viSTaraM neSTametayA // 12 // pRSTazca bhagavan ! kiM vaH samAgamanakAraNam / cetasA vismitenA'ntaracintayadayaM mudA // 13 // aho dharmaprabhAvo'yamiyamevaMvidhApi yat / mama dramakamAtrasya vinayaM tanutetamAm // 14 // vicintyovAca vAcaM ca caJcadvismayamAnadhIH / yuSmAkaM vArttamanveSTuM gurubhiH preSito'bhavam // 15 // athA''pRcchya bahiH prAptaH samantaireSa sAdhubhiH / gADhAnuraktazcAritre gurUNAmAzrame'gamat // 16 // kule rUpe zrute mAne candanAryA'jayanmadAn / imAstadUnAstaDhUnAH kimAryAH sAdhubhaktibhiH // 17 // iti candanAkathAnakam // etadevAha diNadikkhiyassa damagassa, abhimuhA ajjacaMdaNA ajjaa| necchai AsaNagahaNaM, so viNao savvaajjANaM // 14 // dinaM dIkSitasya yasya tasya dinadIkSitasya dramakasya raGkasyAbhimukhA kRtAbhyutthAnA AryA sadAcaraNa- 20 pavitrA candanAryA candanA svAminI 'AryaH svAmI'ti vacanAt , necchati AsanagrahaNaM sa vinayaH sarvA''ryANAM samastavratinInAmiti // 14 // tasmAt sthitametadityAha varisasayadikkhiyAe ajjAe ajjadikkhio sAhU / abhigamaNa-vaMdaNa-namaMsaNeNa viNaeNa so pujjo // 15 // varSazatadIkSitayA AryayA adyadIkSitaH sAdhuH abhigamanamAgatAdAvabhyutthAnaM, vandanaM-stavanaM guNotkIrtanarUpaM dvAdazAvarttAdirUpamabhivAdanaM vA, namaskaraNamAntaraH prItipratibandhaH; eSAM dvandvaikatve 1. 'vratena' K / 2. 'mAntarapratItiH pratibandhaH' KH, LI Ti. 1. aparIbhoge-avidyamAnaH paribhogo yasya, tasmin Asane bahumAnatayA'nyenA'paribhuktamAsanaM dattam / 15 25
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 88 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-15-18] abhigamanavandananamaskaraNena tathA vinayenAsanadAnAdinA, chandovazAd vyastanirdezaH, sa pUjya iti // 15 // kasmAdevamityAha dhammo purisappabhavo, purisavaradesio purisajiTTho / loe vi pahU puriso, kiM puNa loguttame dhamme // 16 // durgatiprapatatprANidhAraNAddharmaH zrutacAritrarUpa: puruSaprabhavaH puruSebhyaH zeSajanApekSayA pradhAnanarebhyo gaNadharebhyaH prabhavastatrotpattiryasya sa tathA puruSavaraistIrthakRbhirdezito'rthataH kathitaH, puruSajyeSThaH puruSasvAmikatvAt puruSapradhAnaH lokepi tucchamatAvapi jane prabhuH puruSaH, kiM punarlokottame tattvajJajanAbhyaccite dharma iti // 16 // sodAharaNaM lokeSu puruSaprAdhAnyaM gAthAdvayenAha saMvAhaNassa ranno, taIyA vANArasIe nyriie| ... kaNNAsahassamahiyaM, AsI kira rUvavaMtINaM // 17 // taha vi hu sA rAyasirI, ulaTantI na tAIyA tAhi / uyaraTThieNa ekkeNa, tAIyA aMgavIreNa // 18 // saMvAhananAmno rAjJastadA tatparalokagamanAntaraM vArANasyAM nagaryAM kileti parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, rUpavatInAmantaHpurasundarINAM sambandhijAtaM kanyAsahasramadhikamAsIt yadvA rAjJaH kila rUpavat surUpaM straiNa15 mityantaHpurastrInikurambaM kanyAsahasreNa mahitaM pUjitamAsIt athavA kanyAsahasramadhikamAsIt kila rUpa vatInAmiti rUpavatISu sundarISu madhye saundaryAtizayena namIzvaramivetyarthaH // 17 // tathApi ca sA rAjazrIrullaTantI paryaseriti upalakSaNatvAdutpUrvAdapi aserloTTAdezaH / udasyantI bhrazyantI na tAyatA na trAtA tAbhirantaHpurastrIbhistAsAM kanyAbhizca udarasthitenaikena tAyitA'GgavIreNetyakSarArthaH // 18 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH / taccedam [saMvAhanakathAnakam // ] purA puri narendro'bhUt kAzyAM saMvAhanAbhidhaH / baDhyo'ntaHpurikAstasya tAsAM putryazca bhUrizaH // 1 // daivAdaputre tridivaM gate tatra pure nRpAH / virodhinaH purIrodhaM cakrurvikramiNo balaiH // 2 // rAjJI ca gurviNImekAM mantrI nizcityalakSaNaiH / bhAviputrAmimAmevA'bhyaSiJcat kuzalAbhidhaH // 3 // rAjA'yamaGgavIro'bhUditi khyAti vidhApya ca / vijigye vidviSaH sarvAnutsAhapratibhAnavAn // 4 // 25 strI: sakanyAH puraM rAjyaM trAyate sma tadApi yaH / aGgavIraH sa vIro'bhUt pazcAdapi nRpAdhipaH // 5 // iti saMvAhanakathAnakam // anyacca mahilANa subahuyANa vi majjhAo iha samattagharasAro / rAyapurisehiM nijjai jaNe vi puriso jahiM natthi // 19 // Ti. 1. paryaseriti-pari+as dhAtoH 'laTTa' AdezaH iti vacanAt ud+as dhAtorapi boddhavyaH /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 11-20 ] 89 mahilAnAM subahUnAmapi madhyAdiha jane'pIti sambandhaH, samastagRhasAraH sarvadravyasaJcayAdiH rAjapuruSairamAtyAdibhirnIyate rAjakule prApyate yasmin gRhe puruSo nAsti niHsvAmikatvAditi // 19 // dharmasya puruSapradhAnatvaM laukikanItyA sthApitam / tadvat kiM sukRtamapi lokapaGktimAtraphalamityAzaGkAvyapohAya prAha kiM parajaNabahujANAvaNAhiM varamappasakkhiyaM sukayaM / iya bharahacakkavaTTI, pasannacaMdo ya diTTaMtA // 20 // kiM parajanAnAM bahubhirjJApanAbhiH prakaTanAprakArairvaraM pradhAnamAtmasAkSikameva sukRtam, itItyavadhAraNe, tenaivamevaitannAnyathA 'iha' asminnarthe bharatacakravartI prasannacandrazca dRSTAntAvityakSarArthaH // 20 // bharatakevalajJAnakathA caivam - [ bharatakevalajJAnakathAnakam // ] aSTApadAdrau nAbheyaprabhormokSakSaNe purA / sammohAnmUcchitazcakrI bharataH kSmAtale'luThat // 1 // zokagranthivibhedAya ruditaM zikSayan hariH / tasya kaNThamathA''lambya pUtkAraM tAramAtanot // 2 // labdhasaJjJo'tha rAjApi rudannuccaiH svaraM puraH / vihvalaH zokapUreNa vilalApeti bAlavat // 3 // nAtha ! tyaktaH kuto doSAdanAtho'yaM tvayA janaH / yuSmadvinA kathaM bhAvI bhavAraNye'zaraNyakaH // 4 // viyoga: sahyate bhAnoH punarudgamanAzayA / anAvRttipadasthasya bhavatastu sudussahaH // 5 // mUlato'si na yairdRSTaste'pyasmattaH prabho ! varam / adRSTe'rthe na tadduHkhaM dRSTanaSTe tu yadbhavet // 6 // bandhavo'pyanugantArastvAmamI mama sarvathA / eka evAhamatrA'smi tvayA paGktibahiSkRtaH // 7 // bhUtvA tasya sutaH zrImanniti zokavazaMvadaH / api muktipadaM prAptaM kiM vrIDayasi taM prabhum // 8 // nRpaH pralApAn kurvANo gIrvANapatinA svayam / itthaM prabodhitaH zokazaGkaM kiJcit mumoca saH // 9 // athAdiSTAH surendreNa candanairnandanAhRtaiH / pUrvasyAM dizi yAmyAyAM pratIcyAmapi ca kramAt // 10 // vRttAM prabhoH kRte tryasrAmikSvAkukulajanmanAm / caturasrAM pareSAM tu citAM cakrurdivaukasaH // 11 // yugmam // tato muktazarIrANi nivezya zibikAntarA / citAsamIpamAninyuste mahena mahIyasA // 12 // atho yathocitaM teSu nihiteSu citAntare / vahni vicakrurvAyuM ca vahnivAyukumArakAH // 13 // taM ca vyadhApayad vahnimahnAyA'bdakumArakAH / sugandhibhirupAnItaiH kSIravAridhivAribhiH // 14 // tataH sarve'pi devendrA devAzca jagRhurmudA / daMSTrAdantAdikAnyasthizakalAni yathocitam // 15 // yAcamAnAzca devebhyo labdhakuNDatrayAgnayaH / zrAvakAstatprabhRtyevamabhUvannagnihotriNaH // 16 // bhasmabhUSaNatAM prApuH pare tadbhasmavandakAH / tatazcitAtrayasthAne ratnastUpAnyadhuH surAH ||17|| 1. vyapohAyAthAha - A / 2. luThan KH, D, CI 5 10 15 20 25
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 20] indrAzcASTAhnikAM nandIzvare kRtvA'JjanAdriSu / nyasya mANavakastambhe daMSTrA bharturapUpujan // 18 // bharato'pi prabhoraGgasaMskArAsannabhUtale / trigavyUtocchrayaM caityaM cakre yojanavistRtam // 19 // ratnAzmanirmitenA'tha tena caityena bhAsuraH / AvirbhUto babhau relagarbhAgarbha ivAcalaH // 20 // tatra caitye catudvari pratidvAraM sa maNDapAn / vicitrAn sUtrayAmAsa prabhApallavitAmbarAn // 21 // 5 pratyekaM tatpuraH prekSAmaNDapAnAM catuSTayam / akSa- pATaka- -caityadru- pITha- puSkariNIyutam // 22 // taM giriM daNDaranena samIkRtya nRpo vyadhAt / aSTApadaM sa sopAnairaSTabhirmekhalAnibhaiH ||23|| lohayantramayAneSyajjanatA''zAtanAbhayAt / rakSakAnArSabhistatrA'kArSIt kInAzadAsavat // 24 // tasya siMhaniSadyAkhyaprAsAdasya ca madhyataH / devacchandaM vyadhAccakrI ratnapIThapratiSThitam // 25 // yathAmAnaM yathAvarNaM yathAlAJchanamatra ca / bimbAni RSabhAdInAM caturviMzatimAtanot // 26 // kRtvA ratnamayIH sarvabhrAtRRNAM pratimA api / tatropAstiparAM bhUyaH svamUrtimapi nirmame // 27 // bahizcaityaM yathAsthAne prabhoH stUpamapi vyadhAt / bhrAtRRNAmapi ca stUpAn navatiM sanavAdhikAm // 28 // pratiSThApyAtha bimbAni tatra caitye yathAvidhi / payobhiH snapayAmAsa mAMsalA''modameduraiH // 29 // pramRjya gandhakASAyyA candanena vilipya ca / arccayAmAsa mANikyasuvarNakusumAMzukaiH // 30 // tatra cAgurukarpUradhUpadhUmyAghanAvRte / kurvan ghaNTAravairgajaM vidyutaM bhUSaNadyutA // 31 // tUryacAmarasotkarSaM puSpavarSamanoharam / karpUrArAtrikaM cakrI cakre zakreNa sannibhaH // 32 // yugmam // tadante ca vidhAyoccairvidhivaccaityavandanAm / mahImahendrastuSTAvAduSTAvanipatistataH // 33 // aho sahotthitajJAnatrayo vizvatrayIpatiH / duHkhatrayAt paritrAtA trikAlajJo jayatyayam // 34 // jayatyeSa svaparayornirvizeSamanA muniH / samIpadIpastrailokye'pyuccaistamatamazchide // 35 // ayaM jayati kandarppasarppadarppapatatpatiH / surAsuraziroratnarAjinIrAjitakramaH // 36 // jayatyasAvasAmAnyadhAmadhAmajinAgraNIH / samagrajagadambhojavikAsanavibhAvibhuH // 37 // asau dizatu vizve'pi harSamutkarSayan guNAn / spaSTamaSTamahAkarmamarmanirmanthakarmaThaH // 38 // saMpiSTaviSTapA'ziSTadurito'GkuritotsavaH / jayatyayaM mahAmAyAtriyAmAyA divAkaraH // 39 // 10 15 20 90 asAvapArasaMsArasamuttArataraNDakaH / jayatAdujjvalajJAnamuktA''dhAnakaraNDakaH // 40 // siddhisaudhonmukhaprANizreNinizreNisannibhaH / rohanmohadrumadrohalohaparzurjayatyayam // 41 // 1. 'vRtti' A, H | 2. stuSTAva tuSTAvanipatistutaH / stuSTAvaduSTAvanipatistutaH B, KH, A / 3. mahA A Ti. 1. ratnagarbhA-pRthvI, tasyAH garbha iva ratnamayacaityamaNDitatvAdacalo babhau / 2. mAMsala atyantaH / 3. dhuumyaa-dhuumsmuuhH| 4. garji: (puM) - meghazabdaH, tam / 5. patatpatiH garuDa ityarthaH / 6. vibhAvibhuH - vibhAyAH tejasaH vibhuH svAmI sUryaH ityarthaH / 7. mahAmAyA eva triyAmA tasyA dhvaMse sUrya iva /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] AdinAthamiti stutvA'parAnapi jinezvarAn / punaH punarnaman caityAn kathaJcinniryayau nRpaH // 42 // giriM vilokayan vAraM vAraM valitakandharaH / bhoktuM moktuM cA'samartho nidhAnamiva taddhanaH // 43 // vastrAntamAjjitonmajjabASpaplutavilocanaH / nibhRtaiaunibhirbhUpairvRtopyeka iva vrajan // 44 // mandamandAMhisaJcAramuttatAra girestataH / nRpaH zokatama:pUrairapazyanniva vartanIm // 45 // vizeSakam // asau sainyajanaiH svasvavAhanatvaraNA'lasaiH / zokapracchAditotsAhamayodhyAmavizat purIm // 46 // nAbheyaprabhupAdAnAM divAnizamasau smaran / tyaktAnyavyApRtistatra tasthAvasvasthamAnasaH // 47 // tamamAtyajano vIkSya sarvakRtyaparAGmukham / iti prabodhayAmAsa pitRbhrAtRzucA''kulam // 48 // jagatopi kRtAlokaM lokottarapadAspadam / tAtaM hRtavipatpAtaM zocituM tava nocitam // 49 // tadvacaHkusumA''sArasArasaurabhasambhRtaH / zocyastvayA na cAtmApi puNyalakSmIsvayaMvara ! // 50 // mUl duHkhArdito'bhyeti lokaH zokasya vazyatAm / sevate na punardharmaM tatpratIkArakAraNam // 51 // tvamapyAkrAntalokena zokena yadi jIyase / zauNDIryagarjitaM tat te na dhatte dhruvamUjitam // 52 // zakro'pyakrIDayat pIDAvismAraNavidhitsayA / enaM pratidinaM nAnAvinodairAttasammadam // 53 // jalairjitAmRtaiH svAmidezanAbandhabandhubhiH / saha mitrasamUhena cakre keli kadApi ca // 54 // AdAyA''dAya padmAni tatra mUrddhani dhArayan / nRpaH pramodamApnoti prabhoraMhibhramAdiva // 55 // kadApyupavanotsaGge dhatte mudamasau lasan / puSpANi vAsitAzAni pazyannIzasya kIrtivat // 56 // vahan sa kausumI mAlAM hRdi tatra pramodate / prabhorvyAkhyAkSaNonmIladdazanadyutikautukAt // 57 // bhUnetA nityamityAdikelikallolakautukI / mudA nirgamayAmAsa vAsarAn ghaTikArddhavat // 58 // sAMsArikasukhAmbhodhimagno bharatabhUpatiH / vibhormokSadinAt paJca pUrvalakSANyavAhayat // 59 // anyeyuH snAtraniniktagAtro dhAtrIbhRtAMvaraH / antarantaHpurAvAsaM bhUribhUSaNabhUSitaH // 60 // ratnAdarzagRhaM prApa priyAbhirabhito vRtaH / bharatezo nabhodezaM vibhAbhiriva bhAskaraH // 61 // yugmam / / zuzubhe susthitastatra darpaNapratibimbitaH / vijitena smareNaiva sevituM kRtasannidhiH // 62 // tadA vilokamAnasya nRpasya maNidarpaNam / abhavad dviguNA mUrtiH kAntiH koTiguNA punaH // 63 // nyastaM mohena hiJjIramiva tasya mahIzituH / tadA lIlAlulatpANenirjagAlA'GgulIyakam // 64 // vinA tenA'GgalIyena dRSTA tenA'GgalI tataH / niHzrIkA ni:patAkeva maNiketanayaSTikA // 65 // saubhAgyaM bhUSaNaireva bibharti vapuraGginAm / nizcetumiti moktuM sa prArebhe bhUSaNAvalIm // 66 // 15 20 1. bASpalupta K, D, H, L | 2. saMvRtaH A, B | 3. evaM-K / 4. dhAtrIbhRtAMbara:...KH | 5. haMjIra - KH | Ti. 1. kRpaNaH / 2. paddhati vartma vartanI 'iti abhidhAnaciM. zlo. 983 / 3. Izasya-prabhoH / 4. "hiJjIra' dezyazabdaH nigaDaH /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 20 ] vimucya mukuTaM hemamayaM mauliM vyalokayat / zriyA virahitaM caityamiva niSkalasaM nRpaH // 67 // mukte muktAvalInaddhe kuNDaladvitaye'tha saH / zatAGgamiva nizcakraM svA''syaM niHzrIkamaikSata // 68 // vyAlokayat parityaktahArAM sa hRdayAvanim / saMzuSkanirjharodgArAM svarNAcalataTImiva // 69 // grIvAmuttAritasmeramaNigraiveyakAmasau / atArAparidhi merumekhalAmiva caikSata // 70 // sa bhujau cyutalakSmIko niraikSata niraGgadau / pratimAnavinirmuktau surebhadazanAviva // 71 // hastAvapAstamANikyakaGkaNau pazyati sma saH / dvArastambhAvivodvAtyAhRtavandanamAlikau // 72 // zeSA apyaGgulIrmuktAGgulIyAH srastatejasaH / zAkhA iva paribhraSTapallavAH sa vyalokayat // 73 // evaM vimuktAlaGkAraM so'pazyad vapuraprabham / zuSkaM sara iva bhraSTahaMsarAjIva kairavam // 74 // acintayacca hI deho bhUSaNaireva bhAsate / paGkotkarSAkulo varSAkAlaH sasyodgamairiva // 75 // zarIraM malamaJjUSA bahirdurgandhabhIrubhiH / mUDhaiH karpUrakastUrIcandanairadhivAsyate // 76 // malotpannAnmalaiH pUrNAdato'GgAllInamantarA / dhautaM bodhijalairjJAnaratnamAdriyate budhaiH // 77 // svakIyAn bAndhavAneva manye dhanyatamAMzca tAn / yairidaM rAjyamutsRjya lebhe lokottaraM padam // 78 // ahaM tu viSayAtaGkapaGkaniHzUkazUkaraH / gaNayAmi durAtmAnaM nA''tmAnaM mAnuSeSvapi // 79 // cintayannityayaM dhImAnapUrvakaraNakramAt / bhAvanAM bhavanAzAya bhAvayAmAsa bhUpatiH // 80 // athoccaiHsiddhisaudhAgrasaGgajAgranmanorathaH / kSitIzaH kSapaka zreNIni: zreNImAruroha saH // 81 // munistadAnImAnItakevala zrIkaragrahaH / utsavotsukacittena surendreNAbhyagamyata // 82 // khyApayitvA balIyastvaM vyavahAranayasya saH / zakreNA'bhidadhe dIkSAveSagrahaNahetave // 83 // kezasambhAramutpATya muSTibhiH paJcabhirnRpaH / dattaM devatayA zeSaM muniveSaM tadAdade // 84 // samameva mahIzAnAM sahastrairdazabhistadA / sA''grahairjagRhe dIkSA dakSaiH svAmyanuvartane // 85 // tadAnIM kevalajJAnamahimAnaM mahAmanAH / vyadhatta tasya nAbheyaprabhoriva RbhuprabhuH // 86 // bharatopi tatastAtavarttanImanuvarttayan / asiJcad dezanAsArasudhAbhiravanIvanIm // 87 // atikramya tataH pUrvalakSaM dIkSAdinAdasau / ArohanmuSitAzeSakaSTamaSTApadAcalam // 88 // kRtvA mAsopavAsakSapaNamakRpaNadhyAnazuddhAntarAtmA / 92 zaileza prApya yogavyatikaraharaNopAttasausthyAmavasthAm // tatrAyaM trAtapAtAkulasakalajagajjantujAtaH prayAtaH / siddhiM saudharmanAthaprathitapRthumahaH zlAghyanirvANalakSmIH // 89 // [sragdharAvRttam] iti bharatakevalajJAnakathAnakam // 1. 'bhistata: ' C, KH Ti. 1. zatAGgaH (puM) - rathaH / 2. hI khedArthakaH avyayaH / 3. malotpannAt malaiH pUrNAt ataH aGgAt antarA lInaM bodhijalaiH dhautaM jJAnaratnaM budhaiH Adriyate ityanvayaH / 4. RbhuH devaH teSAM prabhuH indraH / 5. trAtaH pAtAkulasakalajagajjantujAtaH yena saH / 6. saudharmanAthena prathitapRthumahasA zlAghyA nirvANalakSmIH yasya saH /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] prasannacandrarAjarSikathAnakaM tvevaM / tathA hi [prasannacandrarAjarSikathAnakam // ] asti svastikaraiH pAtrairbhuvaH svastikabhUSaNam / uddAmasampadAM dhAma potanaM nAma pattanam // 1 // tatrA'mitratamastomadhvaMsasomaH zriyApadam / somacandro'jani kSamApaH prajAnAmamRtAJjanam // 2 // dhAriNI somacandrasya somasyevAsti rohiNI / gehinI dehinIva zrIstasya rAjJaH padaM mudAm // 3 // rahasthasyAnyadA bharturmUni kezAn vivRNvatI / jarAnAsIratulitaM palitaM sA vyalokayat // 4 // sA''tha sasmitamAhaivamaye ! dUta ivAgataH / rAjJi kva seti sambhrAnte bhUyo'pyUce suvismitA // 5 // rUpAntakRt jarAkunto dharmadUtaH sumArgavAk / rAgAhiviSamUrchAjJAsUtraM palitamIkSyatAm // 6 // viSAdakalitaH kSamApaH palitaprekSaNAdatha / punarUce tayA deva ! lajjase vArddhakena kim // 7 // rAjA''ha vArddhakAt vrIDA na me kiM tu kulakramAt / tapyante sma tapaH sarve pUrve'rvAk palitodayAt // 8 // 10 nAdhamAnAM jarA svAnte madhyAnAmeti mUrddhataH / svAntAt mUrddhani dhanyAnAmArohati punaH satAm // 9 // lajjayA'haM tayA hanta ! viSIde vArdhakaM kiyat / akhaNDakuladharmANAM mRtyuH so'pi mahotsavaH // 10 // ityuditvA sutaM bAlamAnAyya nyAyyadharmadhIH / rAjye prasannacandrAkhyamabhyaSiJcanmahIpatiH // 11 // vanAya vrajatA patyA'nuvrajantI nivAritA / dhAriNyapi samaM dhAtryA prAcalannizcalAzayA // 12 // somacandro mahAraNye zUnyAzramapade kvacit / sa gatvA vratayAmAsa dikprokSitatapasvinAm // 13 // jyotsnA candraM rucirdIpaM prabhA sUryaM taDit ghanam / chAyeva cAnvagAt kAyaM dhAriNI dharaNIdhavam // 14 // tasyAstAH putrasAmrAjyasampado na mude tathA / patyuryathAsya rAjarvarivasyA vratocitA // 15 // uTajaH saudhamiGgadyAstailairmANikyadIpikAH / zraddhaivAntaHpuraM zreSThaM prItiH pakSimRgAzrayA // 16 // sarvAsanajayo yogyA camU: zamadamAdayaH / phaladAH phaladA: sUdA nigrAhyAzcAntarArayaH // 17 // kSaNaH parasya puMso'rcA dhyAnaM SADguNyacintanam / somacandrasya rAjarSeH pravrajyA rAjyavadbabhau // 18 // vizeSakam // 20 prAgvRttavRddhagarbhAtha prasUtatanayA'nayA / prasavArtyA divaM bheje dhAriNI zIladhAriNI // 19 // valkalaiH prAvRtaM bAlamAlapat saiSa tApasa: / vatsasya zaizave'pyevaM sAdhu valkalacIritA // 20 // devabhUyaM gatA rAjamahiSyavetya sA''zrame / kAntAramahiSIbhUya sutaM stanyamapAyayat // 21 // 15 1. 'samAgamat' / Ti. 1. amitraH-zatruH sa eva tamaH, teSAM stomaH samUha: tasya dhvaMse somaH candra iva / 2. nAsIraM (napuM) agresaraH / 3. dikprokSita: vratavizeSaH / 4. varivasyA-sevA / 5. yogyA(strI) zastrakalAbhyAsaH / 6. phaladA:-vRkSAH, phaladAH-phalaM dadAti iti phaladaH, vRkSasya vizeSaNam , ta eva sUdAH- sUpakArAH /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] taM dhAtryapi dinAn kAMzcitpAlayAmAsa bAlakam / utkaNThiteva tAmeva dhAriNImanvagAdatha // 22 // tamapIpyanmahIstanyaM mahIpatimuniH sutam / yAnAsInaH zayAno'Gke svayameva dadhAra ca // 23 // dhAnyairanyaizca tairvanyaiH poSyamANaH phalaiH kramAt / sa zaizavottaraM bheje vayo garbhasthatApasaH // 24 // rAzeravyavahAryasya jIvAnAM kopi so'stu vA / svako'thavA'stu siddhAnAmArjavenA'tibhUyasA // 25 // zrutvA prasannacandrastaM sodaraM piturantike / amaMsta zUnyamAtmAnamasahAyatayA tadA // 26 // sotkaNThazcitrakaizcitre tamAnItaM dRzA piban / pitaraM vA svamevAtha punarnavamamaMsta tam // 27 // taM vanecaranepathyaM nRpatiH sodaraM smaran / svaM nirdIDaM khalaM dhRSTaM kukSibharimamasta ca // 28 // mAyopaniSadAM zAstraM kSetraM vaizikavIrudhAm / nRpo gANikyamANikyaM paNastrIgaNamAdizat // 29 // siMhapotavadAnetuM yAti nAtihaThAdasau / tasmAdupapralobhyastu tathAbhyeti yathA svayam // 30 // 10 bhUtvA samAnazIlAbhiH sa vizvAsyaH kathaJcana / nAnyaM tAtarSipAdebhyo vyavahAraM hi veda saH // 31 // draSTavyazca sa yuSmAbhistAtAddUratare caran / so'nyathA dhakSyati kruddhaH zApenA'pezalAzayaH // 32 // ityAdiSTA narendreNa RSiveSAH paNAGganAH / sitopalAphalAlIbhirAttAbhirjagmurAzramam // 33 // taM janmajaTilaM tatra kSatriyabrahmacAriNam / vezyA dadRzurAyAntaM bilvAmalakabhAriNam // 34 // AdyAzramaM zritaH kintu bhavabhIto manobhavaH / dadhau valkalacIritvamiti dadhyunirIkSya tAH // 35 // 15 so'pi matvA munInetAnUce tAtA'bhivAdaye / ke yUyaM kvAzramo vA vaH pRcchannityAbhiraucyata // 36 // vayaM parapumarthAnuraktA dayitabhUtayaH / munayo vItarAgAH smaH sAmyataH potanAzrame // 37 // ihAtithyavivekaM te vilokitumupAgatAH / saparyayA'tithInAM hi tapovRddhistapasvinAm // 38 // sopyuvAca phalAnyetAnyAnItAni vanAnmayA / gRhNIta svecchayA bhUyopyAneSye'haM bahUnyapi // 39 // tAH procurnedRzeSvicchA nIraseSu phaleSu naH / potanAzramajAtAnAM phalAnAM pazya varNikAm // 40 // 20 ityuktvA kvacidAsitvA''nAyitvA drutale ca tam / sitopalAphalAnyenaM prAzayAmAsurAzu tAH // 41 // so'tha bilvAdiSUdvigno'bhUttadAsvAdasAdaraH / tAsAmAsAdya cAGgena saGgaM sparzahRto'bravIt // 42 // 1. 'yAvanaiti'...c / 2. 'gatvA' A, H | 3. zayitvA P | Ti. 1. dhAtrI mRtA ityarthaH / 2. mahI-gauH, tasyAH stanyaM dugdham / 3. yAn-gacchan, AsIna upaviSTo vA zayAnazcAGke pArve dadhAra taM sutam ityarthaH / 4. atibhUyasA Arjavena sa avyavahArasya rAzeH jIvAnAM ko'pi astu vA siddhAnAM svakaH astu athavA ityanvayaH / 5. citrakAraizcitre AlekhayitvA''nItaM tam ityarthaH / 6. sitopalA-rzakarA / 7. bhava: mahAdevaH, tasmAdbhItaH iti bhavabhIta: manobhavaH = kaamdevH| 8. vezyApakSe-parapuruSe dhane cAnuraktAH, dayitA-vallabhA dhanAdibhUtiryAsAM tAH, sAmyataH-puruSamAtre samAnabhAvAd vigataH puruSavizeSe rAgo yAbhyastAH / munipakSe tu parapumarthe paramapuruSArthe mokSapuruSArthe'nuraktAH, dayitA vallabhA malAdi bhasma vA bhUtiryeSAM te|
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] aho mArdavamaGge vaH zazodarasahodaram / hRdi hRdyaM kimetacca susparza vedikAdvayam // 43 // tAH procurmunayo'smAkaM ye potanatapovane / te sarve mArdavoddAmAH kva tapo mAIvaM vinA // 44 // vedyau hRdye ca hRdyete sapriyasya svayaMbhuvaH / pANipadmAJcanairiSTyA prIyate'tra paraH pumAn // 45 // potanAzramajairetaiH phalairAsvAditaiH svayam / saukumAryamidaM dehe vedidvandvaM ca jAyate // 46 // tadamuM tvamapi tyaktvA kevalazramamAzramam / potanAzramametyA'smanmaitrI saphalatAM naya // 47 // samaM tAbhiH sa saGketaM tattallipsustato'grahIt / janmino'nAdiricchAdirbalIyAn sahabhUrgaNaH // 48 // ApRcchya tAstato gatvA tApasopaskarAnayam / sarvAnekatra saGgopya bhUyo'pyAgAttadantikam // 49 // tadA ca somacandrarSizcaraistaruzirazcaraiH / Agacchan dUratastAsAM dRSTvA'jJApyata yoSitAm // 50 // saMtApatApasatrAsAdamilantyo mithopyatha / vezyAstA jagmurekAkI kumArastu vane'bhavat // 51 // saMsAramRgatRSNAnAM tAsAmevAtha sa smaran / mRgapota ivAraNye bambhramIti sma sambhramI // 52 // dhAvan mRga ivA''lokya rathikaM pathi kaJcana / tAtA'bhivAdayAmIti munimAnI jagAda saH // 53 // raithyapRcchat kva gantAsi munipAkaM tamAdarAt / sopyUce tAta ! gantA'haM tatpotanatapovanam // 54 // tadevAhamapi prepsurityukte rathinA'tha saH / tamevAnuvrajan mArge jagau tAteti tatpriyAm // 55 // astrIkAzramadhAmA'yaM manye munikizorakaH / veda strIpuMsayorbhedaM netyabhUdrathino'dbhutam // 56 // rathyAn pratodyamAnAMzca vIkSyA''ha rathinaM muniH / mRgAH kiM tAta ! dUyante narSINAmidamarhati // 57 // rathyAha ka upAlambho nRNAmiha tapasvinAm / yadeSAM karmapAkena munipAkedRzI janiH // 58 // rathI sarvapathInenArjavenA'sya vazIkRtaH / modakAnaditaiSo'pi tAnAsvAdyA'bravIditi // 59 // huM huM jJAtAni tAnyeva phalAnyetAni sAmpratam / prAptAni sammukhInAni potanAzramazAkhinAm // 6 // raNe rathI paMthItaM cAjaiSItkamapi taskaram / dattaM tenAbhituSTena vittaM puSTaM ca so'grahIt // 61 // rathe rathI sapatnIkaH samaM valkalacIriNA / Aropya bhUri tadbhUri puraM potanamAgamat // 62 // rathikaH pathika: smitvA tasmai tasmAddhiraNyataH / dattvA kiJcit jagAdeti so'yaM te potanAzramaH // 63 // atroTajaphalAdyathaivinA kiJcinna cApyate / ApRSTo'si sukhaM tiSTherityuktvA so'nyato'vrajat // 64 // pratipratoli pratyaDheM pratyAvAsaM ca saJcaran / dadhyau nidhyAya tiSThAmi kva yAce kamathoTajam // 65 // 15 20 1. 0padmaM ca B / 2. nairdiSTya KH, B, C, D | 3. satApasabhayatrA...P | 4. sarvapathI tena KH | Ti. 1. vedyau ='vedI' iti IkArAntastrIliGgazabdasya prathamAyAH dvivacanAntaM rUpam / 2. hRdi ete iti vigrahaH / 3. rathI apRcchat / 4. pAka:-bAla: munizcAsau pAkazca, tam / 5. sarvapathInaH he0za0 [7 / 1 / 94] sUtreNa Ina pratyayaH 'vyApnoti' ityarthe / 6. pathi itaM-mArge prAptam / 7. bhUri (napuM) suvarNam / bhUri-prabhUtam / 8. ApRSTo'si-kSemakuzalapRcchA /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] strIpuMsadarza tAtAbhivAdayAmIti vAdinam / taM hasanti sma vAtUlaM nUtanaM pattane janAH // 66 // vezyAM kAmapi vIkSyA'tha munimAnyabhivAdya tAm / ayAcanmUlyamAdatsva mune'rpaya mamoTajam // 67 // sA pravezyAntare'nicchumapi tattadakArayat / nakhAdikalpanA'bhyaGgasnAnAlaGkaraNAdi tam // 68 // so'pyanyathoTajo'nAptizaGkA''taGkAkulAzayaH / vezyAyAstatkRtaM sehe samagramupasargavat // 69 // so'kAri vezyayA putryA pANigrahaNamaGgalam / tamAtithyopacAraM ca mene munijanocitam // 70 // tadA kautukagAnAni sa svAdhyAyamivA'zRNot / uccairgarjati tUrye ca cakita:pyadhita zrutI // 71 // itazcAhani tatraiva tA niyuktAH paNastriyaH / rAjJe prasannacandrAya sambhUyaitya vyajijJapat // 72 / / trAtastAtarSipAdAnAM zApAt trAsAkulAtmanAm / saGketasthAnamApto'pi so no bhraSTaH kumArakaH // 73 // rAjA'nuzayato dadhyau dhigmAmahRdayaM khalam / viyojya tAtapAdebhyo hAritaH sa hahA'nujaH // 7 // nivAryAvasarAn sarvAMstena zokena bhUpatiH / sazalya iva naivApa ratiM dehe'pyanAdaraH // 75 / / atrAntare pradoSe'pi nizItha iva zokataH / nirdhvanau nagare' zrAvi sa rAjJA murajadhvaniH // 76 // Uce ca priyatUryazrIrdhanyaH ko'yamalaukikaH / yo'tizete vimarzena nistApastApasAnapi // 77 // tAM nizamya giraM rAjJaH svayamevAtha kazcana / tadvezyAvezmayASTIkaSTIkate sma nRpAlayAt // 78 // tasmAnnizamya tAmAkhyAM bhIrurvezyA vacasvinI / prasannacandrarAjAyopetya prAJjalirabravIt // 79 // sadanaM svayamAptAya kumAramunaye mayA / sutA'dya dayitA'dAyi deva ! daivajJavArttayA // 80 // tadvivAhakSaNenA'dya kSaNo devasya yo'jani / tadajJAnakRtaM sarvaM sarvaMsaha ! sahasva me // 81 // tAmAkarNya kathAM kAM visphuraddakSiNekSaNaH / nizcikAya sa evAyamiti pratibhayA nRpaH // 82 // svayamevAtha tatraitya pratyabhijJAya cA'nujam / cakre mahIpatiH pUrNaM tadvivAhamahotsavam // 83 / / athA''dityodaye rAjJA mahenAtimahIyasA / ninye saudhaM samaM vadhvA kareNumadhiropya tam // 84 // tattadvijJajanAdeSa sampradAyapradAyakAt / rAjJA mitairdinaizcakre vyavahArabRhaspatiH // 85 / / lipisaGkhyAnayordakSaH padavAkyapramANavit / sa kalAkuzalo jajJe prAjJo rAjJo'bhiyogataH // 86 // lopnavikrayiNaM paurArakSairbaddhaM nRpAtmajaH / rathikaM mArgamitraM taM prekSyA'mocayadanyadA // 87 // bhruvorlakSmIdRzorgaurI rasanAgre sarasvatI / hRdaye ca dayA tasyA'vasan valkalacIriNaH // 88 // anyAbhirapi rAjakanyAbhiH pariNAyya tam / yuvarAjaM vidhAyA'tha kRtArthaH pArthivo'bhavat // 89 / / 20 1. munimAnyAbhi-B | 2. TajonAsti-P, C, KH, D | 3. pIDana...KH, A, DI 4. cakitAcathita: KH | 5. bhrAta H, B | 6. rAjJA PI Ti. 1. pyadhita (api + dhA dhAtuH)-achAdayan zrutI kau~ / 2. naH asmAkaM saGketasthAnaM ityanvayaH kAryaH / 3. utsavena / 4. avasaraH /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] sahitaH saMhitAbhizca vazAbhirnavayauvanaH / gajendra iva rAjendraprItaye'varajo'jani // 10 // itazca somacandrarSiH kumAramanavekSya tam / jaTAvalkinamAtmAnamatrairdumamasiJcata // 11 // rAjJA prasannacandreNa tavRttaM so'tha bodhitaH / cetasA nirvRtopyAsIdvidRSTiratirodanAt // 12 // azruvarSI sa varSIyAn sadA sabrahmacAribhiH / tapo'nte tApaso'kAri pAraNaM vanajaiH phalaiH // 13 // itaH prasannacandro'pi samaM valkalacIriNA / indraH kAlamupendreNa na yAntamapi veda saH // 94 // atha dvAdazavarSAnte harSAdbhUbhaturakadA / aGkAduttIrya putro'gAdakaM valkalacIriNaH // 95 / / lalantaM bAlamAlokya taM ca valkalacIryapi / svasyaiva zaizavasyA'tha sasmAra piturantike // 16 // vipuNyasya vipannAyAM jAtamAtrasya mAtari / kumArabhRtyAM mAteva nirmAti sma sa me pitA // 97 // vane vezmAzramasturyo yajamAnA mahIruhaH / vArddhake tattapaH so'haM tatra tAtena lAlitaH // 98 // lokadvitayadAtRRNAM pAtRRNAM sakalApadAm / niSkRtrimopakatRRNAM pitRRNAM ke'nRNA narAH // 19 // zaizavAnmudrite tatronmudrite yena me dRzau / dRzau mudrayatA tasya tAtasyA'pakRtaM mayA // 100 // dhig dhig mamAkRtajJatvamajitendriyatAM ca dhik / vismArya yadahaM tAtamapi tiSThAmi niSThuraH // 101 // citte ciraM vicintyeti tAtaM draSTumathotsukaH / prasannacandramApraSTamUce valkalacIryadaH // 102 // bhrAtaH ! prAtarahaM tAtapraNipAtamapAtakam / kRtvaiva bhokSye tattatra preSaNena prasIda me // 10 // nRpasteneti vijJaptaH svayamapyanujanmanA / samamutkaNThito'yAsIttanmuneH pAvanaM vanam // 10 // vimucya yAnaM rAjAnamantarAzramayAyinam / jagau harSAzrubhidhautakalkaM valkalacIryadaH // 105 / / sAraNyaH pAdyapAthobhiH prasUnAdhairmahIruhaH / sUktagAnairdvijAzcAtra tavAtithyaM vitanvate // 16 // mRgabhedA galatkhedA vedAntodgAriNaH zukAH / kurvanti kautukaM cAtra vinItAH kapayo'pyamI // 10 // dhAtryo mama mahiSyo'mUbhRgAH krIDAsakhAzca me / aho mahIruho'pyete mayA bAlye'tra ropitAH // 108 // tattatsamutsamudbhUtaprItiH prekSyAzramAntare / so'nvabhUtparamAnandasampadAmiva varNikAm // 109 // gatvoTajamatho dRSTvA natvA tAtapadAmbujam / prasannacandrarAjendraH sa cAtimumudetamAm // 110 // somacandramunistvenamaGkamAropya pUrvavat / ajighranmUni pasparza sarvAGgaM kiJca pANinA // 111 // tadA kavoSNaiH somardazorAnandavAribhiH / prakSAlitaH kSaNAdAndhyapaGkastadvirahaprasUH // 112 // tAvatha svayamAlokya mudA vizadacakSuSaH / santoSiNo'pi santoSavizeSaH ko'pyabhUtpunaH // 113 // gopitAn parNazAlAntastApasopaskarAnasau / pratyupekSitumabhyAgAdvegAd valkalacIryatha // 114 // 15 20 25 1. tattatsaMmukhamudbhUtaprIti: C / Ti. 1. samyag hitakAriNI sahitA, tAbhiH vazAbhiH, strI hastinI ca / 2. apraiH-azrubhiH / 3. ativRddhaH / 4. kumaarrkssnnopaaye|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] tattattApasabhANDaM sa guNDitaM rajasA rasAt / svottarIyAJcalenaiva pratyupekSitavAMstadA // 115 // prAgevaM yatipAtrANi pratyupaikSiSi kahicit / ityUhApohataH pUrvAM so'smarajjAtimAtmanaH // 116 // zrAmaNyaM sa bhave prAci kRtvA divi yathA'gamat / tathAhyaHkRtavat vizvaM smRtvA vairAgyamAzrayat // 117 // budhA bodhi hahA'dhyAsya mudhA'mI hArayanti dhik / bhrAmyanti dhik ca dikcakramasamAptasamAptayaH // 118 // nedaM rAjyaM na caizvaryaM tathA harati me manaH / AtmasaMvedanIyaM tad yathA zrAmaNyamuttamam // 119 // antarAyairiyatkAlaM vaJcitosmi hahA kiyat / Asannamapi yenedaM na zrAmaNyamabodhiSi // 120 // kSAntyAdirdazadhA dharmo yeSAmeSo'bhirocate / amAn martyamUrtyA tAn mahimnA manyate na kaH // 121 // setyatha kSapakazreNisudhAsAraNivAriNi / dhyAnaM dhautamivAcAryacAturyasturyamAdadhe // 122 // dvitIyasyA'dvitIyasya sitadhyAnasya yogataH / kevalajJAnamadhyAsAmAse valkalacIriNA // 123 // devatAdattaliGgo'tha mahimnA mahitaH suraiH / sa somendu-prasannendoriti dharmamupAdizat // 124 / / mohabhUtakulA''krAnte rAgadveSabibhISake / krodhAkhyottAlavetAle lobhavikSobharAkSase // 125 // pretAyitendriyagrAme viSayeddhacitAnale / mithyAtvAkhyamahAgRdhe mAyAgomAyuyoSiti // 126 // abhimAnamahAzUle manobhavapizAcini / jarArugmRtijAtyAdizAkinIkulasaGkale // 127 // saMsAranAmani mahAzmazAne'tra bhayAvahe / kathaM niyatinizcintA ramante hanta jantavaH // 128 // caturbhiH kalApakam // 15 asmAdadUre sarvajJazAsanaM brahmapattanam / nirbhayaM yAta nirvANapurazAkhApuropamam // 129 // yatra protamidaM brahmasUtre vizvaM carAcaram / tadetadvAsino lokAH sarvadA dadhate hRdi // 130 // sevamAnA anUcAnAn vedagItArthavedinaH / svayaMbhuvaH sarasvatyAM sadA snAnaM ca kurvate // 131 // te ca ratnatrayotAn tarpayantastrayIjuSaH / sukhaM zivapadaM yAnti sampannabrahmasampadaH // 132 // zrutveti dharmasambodhi mahodayayiyAsayA / munibhUpAvabhUtAM tau jainazAsanavAsanau // 133 // 20 tadA ca potanapurodyAne nAmnA manorame / zrIvIro duritadhvAntavAsaraH samavAsarat // 134 // jinaM natvA parIya triH sa svayaMbuddhakevalI / arpayAmAsa taM rAjatApasaM prAptasaMvaram // 135 / / buddhaH prasannacandro'pi praNantuM paramezvaram / upAgacchat papAvacchasudhAdezyAM ca dezanAm // 136 // 1. samAdhaya: D, A, B / 2. sa svargastathA - C / 3. vAcAryasturyamAcarya zuddhadhI: - C / 4. mahAbhaye- H, A I 5. prasannacandrastIrthendra, praNantuM potanezvara: L, KI Ti. 1. [tada: se: svare pAdArthA] 1 / 3 / 45 iti sUtreNa 'sa iti' ityasya sandhiH / 2. AcAre sAdhu AcArya; AcArya cAturya yasya sa AcAryacAturyaH / 3. iddhA-pradIptA / 4. zAkhApuraH-purasya zAkhA zAkheva puraM vA / 5. anUcAnaH-vedaprarUpaNAyAM samarthAH vinayino vA, taan| 6. brAhmaNapakSe svayaMbhUH= brahmA tasya putrI sarasvatI nadI, tasyAm / jainapakSe tu svayaMbhUH= tIrthaGkaraH tasya sarasvatI vANI, tasyAm / 7. tretA-dakSiNaH, gArhapatyaH, AhvanIyaH iti vahnitrayasya saMjJA / 8. trayIjuSaH-RgvedaH, yajurvedaH, sAmaveda iti trayIbhiH smnvitaaH| 9. parIya-pari+I(tvA=) ya=pradakSiNAM kRtvA /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20] prabuddho bAlamapyeSa nyasya rAjye'GgajaM nije / bheje vrataM bhavAmbhodhau potavatpotanAdhipaH // 137 // vizvAbjagrahanAthena saha nAthena paryaTan / kramAjjajJe sa rAjarSiH samutkarSitapoguNaH // 138 // yayau jino'nyadA rAjagRhaM rAjagRhezvaraH / tatpraNAmAya sAmAtyazreNikaH zreNiko'calat // 139 // tapa:kRzaM ravidRzaM pAdenaikena bhUspRzam / prasannacandrarAjarSi mArge harSI nanAma saH // 140 // aho maharSerutkarSe dhyAnaM mahati varttate / iti dhyAyannayaM gatvA nanAma svAminaM nRpaH // 141 // papraccha ca prabhuM svAmin ! maharSirvandito mayA / yadA tadA vipadyeta yadyutpadyeta kutra tat // 142 // saptamI bhuvamityukte prabhuNA'tha bhuvaH prabhuH / dadhyau sAdhorgatiH kvedRg na tu samyag mayA zrutam // 143 / / kSaNAntareNa bhUyo'pi bhUpo'pRcchat prabho ! yadi / sa mriyetA'dhunA sAdhuH sAdhayet kAM gatiM tataH // 144 // sarvArthasiddhamityukte jinenA'tha jagau nRpaH / mayA neza ! zrutaM samyak kiM vaH kiM vA dvidhoditam // 145 // prabhurabhyadhitA'smadvAgbhedastaddhyAnabhedataH / tapobhRtAmapi dhyAnaM sadasadgatikAraNam // 146 // 10 tadA hi tvadanIkasya mukhe sumukha-durmukhau / dvau narAvIyaturmithyAdRzau svairakathAdizau // 147 / / tathAsthaM taM muni vIkSya sumukho durmukhaM jagau / asyektapasaH svargApavargoM kila hastagau // 148 // pratyUce durmukho maitat kathAmapi vRthA kRthAH / darzanaM sparzanaM nAmApyasya pApakRte satAm // 149 // asau hi sukhasauhityaM bhUrakSAduHkhataH zritaH / kezabhArA'sahazirasyurvIbhAraM sute nyadhAt // 150 // svayaM kSmAbhArazakto'pi saiSa pAkhaNDapaNDitaH / rAjyabhArAdapi trasto hI rajoharaNaM zritaH // 151 // 15 rAjyAdidAnI campezadadhivAhanasaMhataiH / sUnuH so'sya zizuH krUraiH sacivaizcyAvayiSyate // 152 // itthaM mithyAtvadAvAgnizikhAbhirdurmukhoktibhiH / dagdhadhyAnatarurdadhyau sa maharSiramarSitaH // 153 / / mayA ye ramitA bAlye gamitA yauvane zriyam / hahA te'pi mahAmAtyA mamocchindanti nandanam // 154 // bhaveyaM yadyahaM tatra hanta trasyadbhujaujasAm / teSAM kuryAmanAryANAM nidhanaM paMdhanena tat // 155 // ityAdimalinadhyAnasaJjAtavratavismRtiH / manasA rAjamAnI sa mAnI tAn yoddhamudyataH // 156 // 20 sa IdRk samarArambhasaMrambhanibhRtastvayA / avandi manditazubhotkarako narakocitaH // 157 // tvayyAgate raNotkSepakSINAstraM svamamaMsta saH / hantuM zatru zirastreNa mUni hastamudastavAn // 158|| sa niSkezaziraH sparzapratibuddhaH smRtavrataH / dhig dhig dhiyaM mameti svaM nirAnando nininda ca // 159 // athA''locya pratikramya samyag dhyAnamayaM zritaH / sarvArthasiddhiyogyatvaM prApa praznAntare tava // 160 // idamambhodagambhIrazabdaM nigadataH prabhoH / pratizabda ivAkAze divyo'bhUd dundubhidhvaniH // 161 // 25 1. kutracit - A, P / 2. vAnyathoditaM - CI Ti. 1. vizva eva abjaM, tadvikAsane grahanAthaH sUrya: nAthasya vishessnnm| 2. kezasya bhAramapi na sahate ziro yasya sa kezabhArAsahazirAH, tasmin / 3. pradhanam-yuddhaM, tena / 4. zirastrANam tena /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-20-23] kimetaditi pRSTe'tha bhUpenA'bhASata prabhuH / prasannacandraH zuddhena dhyAnenA'jani kevalI // 162 // amI te dundubhidhvAnAhUtabhUtasamuccayAH / mahimAnaM dhudhAmAnaH sAnandAstasya tanvate // 163 / / evaM nizamya samyaktvagRhaM rAjagRhAdhipaH / dadhyau nAsti vinA dhyAnaM kiJcinmuktikaraM kvacit // 164 // anadhInAdhiyokSANAM samyag liGgaM na tAsu ca / dhyAnajJAnaM kva tatkintu liGgameva tu pUjayet // 165 // 5 khArataryaM kvacit bAhyaM zaithilyaM vA'tha liGginAm / na pramANaM budhaH kuryAlliGgameva tu pUjayet // 166 // iti prasannacandrakathAnakam // [Adito granthaH 2415] atha na kevalaM bharatasya zRGgArabhuvanapravezAdirUpaM prasannacandrasyAtApanAdirUpaM ca bAhyajanaraJjanAparamakuzalakuzalasvarUpamapramANaM yAvatA janajJApanopAyabhUto veSo'pyevamevetyAha veso vi appamANo, asaMjamapaesu vaTTamANassa / kiM pariyattiyavesaM, visaM na mArei khajjaMtaM ? // 21 // veSo'pi zirastuNDamuNDanarajoharaNadhAraNAdirUpo'pramANo'vidyamAnayuktirayukto na svArthasAdhaka iti bhAvaH / kasyetyAha-asaMyamapadeSu vihitA'karaNa-pratiSiddhAcaraNarUpeSu vartamAnasya sataH puMsaH ? yataH kiM parivartitaveSamiti karmavizeSaNaM kiM kRtagaruDAdinepathyAntaraM santaM puruSamiti gamyaM viSaM kartR na mArayati khAdyamAnam ? api tu mArayatyeva, tato yathA khAdyamAnAdviSAdveSeNa na kApi pratikriyA tathA saMyama15 jIvitAntakarAdasaMyamapadAdapIti bhAvaH // 21 // tarhi manaHzuddhirevAstu parastAvadAstAM veSaH [iti cet] na, nizcayanaya eSa vyavahAratastu veSaH pramANameva mana:zuddharapi prAyastadAlambanatvAdityAha dhammaM rakkhai veso, saMkai veseNa dikkhio mi ahaM / ummaggeNa paDataM, rakkhai rAyA jaNavau vva // 22 // 20 dharma rakSati veSo, gRhItadIkSAveSasya hi satpuruSasyA'kRtyapravRttyadarzanAt tathA pravartitukAmo'pi hi sa zaGkate-yathA veSeNopalakSito dIkSito'smi bhavAmyaham evaM conmArgeNA'kRtyAcaraNalakSaNena, patantaM vivekagirizikharAt bhrazyantaM yathA pumAMsaM iti gamyam / rakSati maryAdayA sthApayati, rAjA duSTanigrahaziSTaparipAlanena raJjanAdyathArtho daNDadhAra:janapado vA dhikkArapaGktibAhyatvAdibhiH prakArairyathA rakSati, tathA veSo'pIti vyavahArAbhiprAyAd veSaH sarvairapi pramANameva kAryaH // 22 // nizcayatastu __ appA jANai appA, jahaTThio appasakkhio dhammo / appA karei taM taha, jaha appasuhAvahaM hoi // 23 // AtmA zubhapariNAmo'zubhapariNAmo vA yathAsthitastadAtmaiva jAnAti nAparaH paracetovRtteratIndriya 25 1. vandyo nAsti vinA dhyAnaM kiJcitkiJcit kvacitkvacit-C kiJcitkiJcitkaraM kvacit-P, KH | Ti. 1. atikharaM kharataraM atikaThoraM, tasya bhAvaH khArataryam /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 23-27] 101 tvAdiGgitAditalliGgAnAM kapaTato'pi sambhavenA'navadhAraNIyapratibandhatvAt / ata AtmA svayameva sAkSI pratyAyanIyo yasya sa AtmasAkSiko dharmaH / tatazcAtmA vivekavAn jIvaH karoti tat sadanuSThAnAdikaM tathA yathA AtmasukhAvahaM svahitanirataM bhavati ||23|| idameva vyApakamAha-- jaM jaM samayaM jIvo, Avisai jeNa jeNa bhAveNa / so taMmi taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM // 24 // yaM yamiti vIpsAyA vyApakatvAt sarvaM samayamapi kSaNamAtramapi jIva Avizati Askandati, yena yena sadasadrUpeNa bhAvenA'dhyavasAyena / sa jIvastasmin tasmin samaye zubhAzubhaM tattadrUpabhAvAnurUpaM badhnAti, AtmasambaddhaM karoti karma puNyapAparUpam // 24 // athAhaGkArasya vizeSadurjayatvAt tatparihAramupadizatidhammo maNa huto, to na vi sIuNhavAyavijjhaDio | saMvaccharamaNasio, bAhubalI taha kilissaMto // 25 // 'yadi' ityadhyAhArAt, yadi dharmo madenAbhaviSyat tataH sambhAvyate / etat nApi zItoSNavAtaiH prAkRte zaderjhaDAdeze 'vijjhaDio' tti vizannaH saMvatsaramabhivyApyAnazito nirbhojano, bAhubaliH sunandA - nandastathAprasiddhaprakAreNA'kleziSyat klezamanvabhaviSyaditi gAthArthaH // 25 // 7 kathA ceyaM "jaha bAhubalissa bharahavaI" ityatra boddhavyeti / samadazca gurUpadezanirapekSo na svArthasAdhako bhavati ityetadevAhaniyagamavigappiya- ciMtieNa sacchaMdabuddhiraieNa / katto pAratta hiyaM, kIrai guruaNuvaeseNaM // 26 // nijakamativikalpitacintitena svakIyAbhimatasaGkalpAvadhAritena svacchandabuddhiracitenopadezabAhyasvamanISikAnirmitena / kutaH paratra hitaM kriyate upAyAbhAvAnna kuto'pIti / kena ? Aha-gurvanupadezyena madAvaliptatvAd gurUpadezAnarheNa ziSyeNeti zeSaH // 26 // kiJca - thaddho nirovayArI, aviNIo gavvio niravaNAmo / sAhujaNassa garahio, jaNe vi vayaNijjayaM lahai // 27 // atha durvinayavyapanayanAya kimiti bahUpadiSTam ? ucyate - gurukarmaprANinAM bahutvAt, diSTe'pi na budhyante, etadeva vyatikareNa kAkvA prathamamAha 5 te cAsakRdupa 10 15 stabdho'nIcairvRttirvapuSApi darzitamAnavikAraH / nirupakArI kRtaghnaH / avinIto'bhyutthAnA''sanadAnA'JjalikaraNAdivinayarahitaH / garvita utsekAdAtmabahumAnI / niravanAmaH pUjyeSvapi na praNatimAn / sAdhujanasyA'doSadRSTilokasya garhito ninditaH san jane'pi tadapekSayA nIcalokepi, vacanIyatAM 'duSTazIla' 25 ityazlAghAM labhata iti // 27 // 20
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-28] theveNa vi sappurisA, saNaMkumAro vva kei bujhaMti / dehe khaNaparihANI, jaM kira devehiM se kahiyaM // 28 // stokenApi hetuneti, zeSaH, satpuruSAH sanatkumAravat ke'pi budhyante, na sarve'pyevaM laghukarmakA iti bhAvaH / dehe kSaNena svalpakAlena parihANI rUpahAsaH kSaNaparihANiriti yatkila devAbhyAM, 'se' tasya 5 sanatkumArasya kathitaM tAvataiva sa mahAtmA pratibuddha iti samAsArthaH // 28 // vyAsArthaH kathAnakAdavaseyaH / taccedam [sanatkumAracakrikathAnakam // ] dhusadAmapyanAsAdyamastyalpazreyasAmiva / urvI kurvadatizrIkAM zrIkAJcanapuraM puram // 1 // zrIvikramayazAH prauDhazrIvikramayazA nRpaH / tatrA'bhavad bhuvo bhAgyaidivaH zakra ivAgataH // 2 // candrasyeva rucastasya kAntAH paJcazatImitAH / sparzAmRtamuco'bhUvan bhUSitAkhilabhUtalAH // 3 // nAgadattAkhyayA khyAtaH sArthavAho'tra pattane / abhavadvibhavaiH svarNazailasyevAdhidaivatam // 4 // utthiteva sudhAmbhodhernayanAnandakaumudI / naveva prabhuviSNuzrIviSNuzrIstatpriyA'jani // 5 // jagatritayasAmrAjyabhAjanAdapyasau janAt / AtmAnamuttaraM mene mAdyan dayitayA tayA // 6 // kadApi prApa bhUpasya dRkpathaM sA kathaJcana / hRdvimarzavihInasya tamasazcandramUrtivat // 7 // mana eva tayA tasya hRtaM tenA'khilaiva sA / upakArApakAreSu mAnino hyadhikakriyAH // 8 // antarantaHpuraM nyasya tAmayaM ramayan mudA / mahAnandadhiyA brahmacaryasthAn yogino'hasat // 9 // cetanAmiva tAM bhUpapizAce hRtavatyasau / unmatta iva babhrAma sArthavAhaH pramohavAn // 10 // kAlo jagAma lakSmyeva tayA yuktaviyuktayoH / sukhaduHkhamayAvezaH kSitibhRtsArthavAhayoH // 11 // seAH priyApahAriNyAmatha prANApahArakam / kArmaNaM nirmamustasyAM viSNuzriyi nRpastriyaH // 12 // kArmaNena kSIyamANA yayau sA''lekhyazeSatAm / krameNa zyAmapakSeNa himadhAmatanUrikha // 13 // nRpastanmRtyunonmattaH sa premakalahA mayi / dhRtamauneyamityagnau kSeptuM nA'dita tadvapuH // 14 // vaJcayitvA vicArajJA mahIzamatha mantriNaH / vane vanecarabaliM vyadhurviSNuzriyo vapuH // 15 // tAmaprekSya priye ! kvA'gA narmaNA kiM tirobhava / na hAsyamapi tatkAryaM vazyo yenAtitapyate // 16 // priyA'si tvadviyogAgnirapyayaM priya eva me / tvadAzrayaM tu hRdayaM dahatItyahamAkulaH // 17 // 25 kimagAH kelaye kvApi keliH kA tatra mAM vinA / ityAdi pralapan bhUpo'bhrAmyallIlAvanAdiSu // 18 // iti tyaktvAnnapAnasya bhUpatermRtyuzaGkayA / adIta tRtIye'hni mantribhistatkalevaram // 19 // 1. pramodavAn-C / 2. bhRtamau...P, D / mRtamau...B | Ti. 1. rAhoH ityarthaH / 20
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 28 ] mAMsAdairdAritaM spaSTamalamUtrAdibhRt sphuTam / zIrNoparitvagutkIrNadRSTidRSTAntrakIkazam // 20 // tad vikramayazA viSNu zrIvapurvIkSya lajjitaH / acintayadaho ! moho yadanenA'pyahaM jitaH // 21 // yugmam // strINAM smarasya zastrINAM yadi vedmItyasAratAm / iyatkAle na bhagnaH syAt tattadekabhaTo bhavaH // 23 // bhavamitthamudIkSyA'sau dIkSAsaurabhabhAsuraH / suvratAcAryapAdAnte dAntendriyacayo'bhavat // 24 // tapobhirdustapaiH so'GgaM saMsAramiva zoSayan / sanatkumArakalpe'bhUt kAlena pravaraH suraH ||25|| cyutvA tataH pure ratnapure samyaktvaratnabhAk / jinadharmAbhidhaH so'bhUd dharmmabhUSAmaNirvaNik // 26 // ArttadhyAnAnmRto nAgadatto'pi virahAturaH / tiryagbhaveSu bhrAntvA'bhUt pure siMhapure dvijaH ||27|| SaTkarmA so'gnizarmA''khyaH kAlenA''pya tridaNDitAm / dvimAsAditapoyatnaH puraM ratnapuraM yayau // 28 // harivAhananAmnA tatpurendreNa nimantritaH / sa pAraNAdine'pazyajjinadharmaM nRpaukasi // 29 // tataH prAgjanmavaireNa sa tridaNDI nRpaM jagau / nyaste'sya zreSThinaH pRSThe sthAlaM bhuJje'nyathA na tu // 30 // gurvAjJA na vilaGghyeti rAjJA bhAgavatena saH / diSTaH zreSThI dadau pRSThaM bhAjanAya tridaNDinaH // 31 // taptapAyasapAtreNa pRSThicarmma ca karma ca / prAdAhi jinadharmasya na manastu manAgapi ||32|| bhukte tatrote pAtre nistvak tasya tanurbabhau / dhIrasya nazyatA klRptapazcAdvAreNa karmaNA ||33|| gatvA'yamokaH svaM lokamathA''hUya yathAvidhi / kRtvA caityA'rcanaM bheje jinadharmo jinavratam // 34 // Aruhya zailazRGgAgramuttuGgapadalipsayA / kAyotsargaM vitene'sau sarvato'pyanivarttakam // 35 // gRdhrAdyaizcaJcabhizcarvyamANo'pyavicaladvapuH / namaskAraratirmRtvA sa saudharmA'dhibhUrabhUt // 36 // tridaNDI sospi mRtvendrayugyamairAvaNo'bhavat / tatazcyutvA bhave bhrAntvA sitAkSo'jani guhyakaH ||37|| itazca jambUdvIpazrInetre kSetre'sti bhArate / kurujAGgaladezAntaH pattanaM hastinApuram // 38 // azvasenAbhidhastatrA'jani rAjanyazekharaH / kalAnAM ca guNAnAM ca yastIrthaM priyamelakam // 39 // babhUva sahadevIti mahAdevI mahAdyutiH / tasya bhUpasya rUpeNa prAptA devIva kAcana // 40 // sa jIvo jinadharmasya kAle saudharmakalpataH / tatkukSimAsadadbhAnorbhAnUpalamivAnalaH // 41 // caturdazamahAsvapnasUcitaM sarvalakSaNam / ramyaM ratnAvanI ratnamiva sUnumasUdasau // 42 // mahIyasA mahenA'tha mahInAtho mahImude / sanatkumAra ityasya kumArasyAbhidhAM vyadhAt // 43 // jagannayanapIyUSakalazairanizaM bhRzam / sicyamAnaH krameNA'yaM vavRdhe kalpavRkSavat // 44 // sa zastrazAstrayugyAdikalAsu sakalAsvapi / kramAd jJAnavizeSeNa gurUNAmapyabhUd guruH // 45 // 103 1. dekabhaye-P dekAbhaye-KH dekapaTaye L dekabhavo - H | 2. samyaktvatattva - C, L, B, A, KH samyaktattva - D, K | Ti. 1. SaTkarmA- 'yajanayAjano dhyayanAdhyApanadAnapratigrahaM ityAdiSu SaTsu karmasu rato brAhmaNaH SaTkarmA ucyate / 2. adhibhUH - prabhuH / 5 10 15 20 25
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 28] sa vizvataruNInetratoraNasragvibhUSaNaH / yauvanenA''zritaH sArddhacatvAriMzaddhanustanuH // 46 // dhImAn mahendrasiMhAkhyaH kAlindIsUranandanaH / dharmasyeva viveko'sya vayasyaH samajAyata // 47 // sa vasante samaM tena vilAsAya samAsadat / makarandAkhyamudyAnaM puNyenAtmeva vaibhavam // 48 // tadaivAzvapatikSmApaprAbhRtaprahitaM hayam / praiSIdabdhitaraGgAkhyamazvasenaH svasUnave // 49 // tato muktavanakrIDaH pavanavrIDadaM rayAt / kumAro hayamArohanmano'syeva manorathaH // 50 // zaradabhranibhe kvApi sakumAre harau gate / taDillekhAyitaM tatra tadbhUSAdhAmabhiH kSaNam // 51 // dadhAve putramanveSTumazvaseno'zvasenayA / tatturaGgapadasvedaphenalAlAnusArataH // 52 // tadaiva daivato'rodhi virodhinyA jagadRzAm / AkAzaM kAlarajanIjAtyayA caNDavAtyayA // 53 // etayA vAtyayA luptatadvAhapathacihnayA / rAjJaH pronmUlitA sUnudarzanAzAlatA'pi sA // 54 // tato mahendrasiMhena mahendraH kiMkriyAjaDaH / vijJaptaH pAdalagnena magno vyasanavAridhau // 55 // kvA'nyadeze hayaH kveha kumAraH kvedRzo marut / tadIza ! durghaTaM kiJcid vidhinedamaghaTyata // 56 // prApyastadAtmanA kvApi bhramatA suciraM bhuvi / kumAro'yaM bhaveddUrabhavyairdharmma ivA''rhataH ||57|| tannAtha ! sthIyatAM tena tvayA ca rahitA mahI / candrArkahInA khidyeta tamistrairiva zatrubhiH // 58 // ahaM tvekAgradRk pazyan guroriva tavA''jJayA / yogIva daivaM nirjitya mitraM jJAnamivAnaye // 59 // 15 ityAgraheNa tenoktaH kaSTAd bhUpo'vizat purIm / sAravIraparIvAraH sa ca vIravaro'TavIm // 60 // harivyAghrakarikrUrAM ciraM tAmaTato'TavIm / vizIrNaM tasya sainyena bandhaneneva yoginaH // 61 // jalasthalAdiSu bhrAmyan mukto bandhubhirapyayam / kSINapuNyaH pumAn vittamiva mitramanApnuvan // 62 // mitralabdhiyazobhAgI na me kazcid bhaviSyati / iti dhyAyan sa mumude parityaktaH paricchadaiH // 63 // ekAkI kArmukI bhrAmyan mitraM pazyan vane vane / manasA'nubhavan tApamatyugraM tadviyogajam // 64 // 20 zItakAlaM himottAlamuSNakAlaM davAkulam / varSAkAlaM jalotphAlaM khedahetuM na veda saH ||65 // yugmam // 5 10 25 sarvartujaM pikavadhU-campakAdiguNodbhavam / kumAragatahRdvRttiH sukhamapyanvabhUnna saH // 66 // itthaM duHkhe ca saukhye ca tulyo'raNye'caracciram / sa yogI paramaM tattvamiva mitraM nirUpayan // 67 // matvaivaM dakSiNatvenA''sannaM mitrasamAgamam / kadApi tasya tairaGgaiH spanditaM manditA'sukhaiH // 68 // athA'yamAyatotphulladRgantodghaTTanAdiva / sAvadhAnIbhavatkarNo manasA vyAptavAn dizaH // 69 // zrutahaMsaravo labdhapadmagandhihimAnilaH / saraH kiJcidito'stIti sa cacAla tadA''kulaH // 70 // 1. sadvi cattvA...C, B, A / 2. tadaivabhUpatiH kSmApaprAbhRtaprahitaM hayam / praiSIdazvataraMgAkhyaM matvA sAraM svasUnave - C | 3. bhramadbhiH - P, C, KH, LI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-28] sa vrajan palvalopAnte kAntakAntA''valIvRtam / puro dadarza suhRdaM hRdayAdiva nirgatam // 71 // snapitau harSaratoyaiH smitArcisragbhircitau / tataH sanatkumArasya sa kramau sahasA'namat // 72 // kumAro'pyatha harSAzruzAntatadvirahAnalaH / utthAyotthApya suhRdaM hRdi doAmapIDayat // 73 // dvAvapyudyanmahAnandAvakasmAtprAptivismitau / dRgsudhAnijharaistApaM zamayAmAsaturmithaH // 74 // suhRtsaGgasudhAmeva nayan vacanatAmatha / mahendrasiMhamAcaSTa smayamAno narendrabhUH // 5 // madviyogAnalajvAlAjAlena paritApitaiH / asthIyata pituH pAdakamalaiH komalaiH katham // 76 // tvayA kathaM vA nistIrNA vistIrNA dustarA'TavI / madvilokanalolena kveyAn kAlo vilambitaH // 77 // athA''ditaH kathAmeSa kathayitvA yathA tathA / hayApahAramArabhya vArtA papraccha bhUpajAt // 78 // tato nRpasutAdezAd vidyAdharavadhUjanaiH / so'yaM saMsnapya sambhojya sambhUSyA''nIyatA'grataH // 79 // punaH pRcchati mitre'smin na kathyA svakathA svayam / iti dhyAtvA nRpasutaH priyAM provAca pArzvagAm // 80 // 10 vidyayA viditaM vedyaM vidyAdharasute ! tava / tadasmai madvayasyAya mavRttaM devi ! dizyatAm // 81 // idaM nirdizya nidrAlurasau ratigRhe'vizat / vidyAdharI sA ca kulavatI nAmnA'vadacca tam // 82 // tadA pratIpaziSyeNa jahe'zvena suhRttava / tena valgAsamAkarSotkarSadviguNaraMhasA // 83 // kuJcitopyuccalanmUrkha ivaiSa pratiSiddhakRt / mRtyuM dinadvayenA''pa mahATavyAmaTan hayaH // 84 // pitsosturaGgamAttUrNamuttIrNo'yaM suhRttava / darzayan lAghavaM hastihatAt pakSIva vRkSataH // 85 / / kvA''pyanApya payaHpUraM dUraM tRSNAkulazcalan / eSa pRthvIzabhUH pRthvyA dhRto'Gke mUcchitaH patan // 86 // tato yakSaH kRpAdakSaH kopi tadvanadaivatam / siSecA'muM jalairlAnaM yathenduH kairavaM karaiH // 87 // prAgjanmabandhunA'nena dhunAnena tanuklamam / amUjhe mUrtimatpuNyamivAyaM pAyitaH payaH // 88 // tamuttasthe sakhA'pRcchat kastvaM niSkAraNaH suhRt / kutazcedaM payaH svAdu mudhAkRtasudhArasam // 89 // AcacakSe sa yakSo'haM vIkSya tvAM mohamAgatam / AnayaM mAnasAdambho dambho yasya sudhArasaH // 90 // 20 Aryaputro jagAdA'tha tatpAthaH pravizAmi cet / tanme zramArkatApottho dAho dehasya nazyati // 11 // zrutveti maJju yakSeNa kSiptvA kadalisampuTe / sudhAkuNDamivodbhUtaM nIto'sau mAnasaM saraH // 12 // yakSeNa guruNevA'yaM sara: zreya ivArpitaH / saMsArajamivA'muJcat tApaM kAntAracArajam // 13 // mlAnastapanatApena zItale tajjale lalan / nAgavallIdalamivA'bhavadeSa punarnavaH // 94 // asitAkSastadA yakSo vipakSaH pUrvajanmanaH / hantuM hanta bhavanmitraM mettya'mRtyurivA''patat // 15 // 25 1. sukathA-P / 2. mRtya-P, L, KH matyu-A mRtyu-K mRtyuH D mRtyu-C / Ti. 1. valgA-azvaniyantraNopayogirajjuvizeSaH, 'lagAma' iti bhASAyAm / 2. dhU dhAtoH (A0) kartarivartamAnakRdantaH, tRtIyA ekavacanarUpaH /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 28 ] are re ! tiSTha tiSThA'dya mayA dRSTaH kva yAsyasi / ityuktvaikaM bhavanmitre yakSo'yaM vRkSamakSipat // 96 // mo'yamAryaputreNa pANinA paritADitaH / snAnAtyayocitaM puSpacayaM dattvA'nyato'patat // 97 // atha tasmin bhaviSyantyA duSkIrtervaNikAmiva / vicakArAndhakArAlIM yakSo'sya kSobhakAGkSayA // 98 // tadantarddantasaGghaTTocchalajjvalanavidyutaH / ghoraghoSAn vicakre'sau pizAcAn kAlameghavat // 99 // padmAvabodhasotsAhasatatollAsitejasi / tvanmitre nA'ndhakArAdivikAro'bhUdbhayaGkaraH // 100 // atha prayuktAn yakSeNa nAgapAzAnati(tu) truTat / svasmin lagata evA'yaM jJAnI karmacayAniva // 101 // atha yakSo vilakSo'yaM dorbhyAM dvirbhAvitodyamaH / kumAreNa samArebhe hariNeva raNaM karI // 102 // trasyaddikkari vibhrazyadgiri srasyanmahAkiri / yuddhamuddhatayorAsIt tayoH svargidRgutsavam // 103 // tvanmitramuSTighAtena nIto'pi zatakhaNDatAm / yakSaH kSINabalo nAma nA'maratvAnmamAra saH // 104 // yakSe'tra kSetrato naSTe tvanmitre puSpavRSTayaH / petustatkIrttisaMruddhAnnabhasta iva tArakAH // 105 // jaitro gaja iva krIDAsarasaH sarasastataH / aparAhNe yayAvanyAM vanyAM tava sudbhavam // 106 // vIkSyeha kanyakAH kAzcidaSTa daSTaH smarAhinA / kampro romAJcavAneSa mUrddhAnamadhunAnmuhuH // 107 // kAntimatyaH smarasyaitA aSTadigjayabhallayaH / aSTadigpatirevaiSa bhAvItyasyA'vizan hRdi // 108 // kAmatulyatanuM vIkSya kaTAkSavizikhairamum / nighnantyastA api zarairyuktaM kAmena jaghnire // 109 // 15 svarUpaM bhUpabhUstAsAM jijJAsurupasRtya tAH / papraccha kA vane yUyaM vanadevya iva sthitAH // 110 // tA jagurbhAnuvegasya vidyAdharapateH sutAH / bhAgyaistvAM draSTumAkRSTAH kSmAmimAM vayamAgatAH // 111 // adUre'sti vanAdasmAdasmadIyapituH purI / tAM bhUSaya bhuvo bhUSAM muktAlImiva nAyakaH // 112 // ityAgraheNa jagRhe tAbhiH svAM nagarImayam / anAyi pituragre ca tadAnImeva sauvidaiH // 113 // abhyutthAnaM vyadhAdasya vidyAdharavibhurmudA / dhanyAnAmAkRtijJAtaguNAnAM kva na gauravam // 114 // athainamabhyadhAdbhAnuvego me gocaraM dRzAm / madduHkhAnAmabhAgyaizca madbhAgyaizca tvamAgamaH // 115 // mahAvaMzatvamAkhyAti kRtinnAkRtireva te / jJeyaH parimalenaiva divyodyAnabhavo marut // 116 // bhavAdRzA dRzAM bhAgyaM na syurarthiparAGmukhAH / iti tvAmarthaye'STApi dhanyAH kanyA mamodvaha // 117 // itthamabhyarthitastena haste jagrAha tatsutAH / vyasane'pi tadaivAyamadaivAyattapauruSaH // 118 // asau lIlAgRhe tAsAM supto hRtvA'nyataH kvacit / dviSatA'kSepi yakSeNa nirbalAnAM chalaM balam // 119 // nidrAnte'sau vanAnte svaM pazyannekAkinaM bhuvi / svapnodvAhabhramaM baddhakaGkaNA''lokato'mucat // 120 // bhraman saptakSaNaM vIkSya prAsAdaM tatra vismitaH / zubhre'vizadadabhre'smin zaradabhre zazIva saH // 121 // 5 10 20 25 1. galata - P / 2. saMruddhAna - KH | 3. gocare - KH | Ti. 1. sapta kSaNA-bhAgA yasmin prAsAde, tam /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-28] sanatkumAra ! kauravyakalAvalikalAguro ! / bhavAntare'pi bhartA me bhavAneva bhavediti // 122 // rodasI rodayantIha kururIkaruNaiH svaraiH / rudatI sudatI kApi zuzruve suhRdA tava // 123 // yugmam / / saptamI bhuvamAruhya rUpasyevAdhidevatA / tena dRSTA ca pRSTA ca kAsi kiM rodiSIti sA // 124 // dRSTvA dRSTidvayAkAlasudhAvRSTimamuM ca sA / sotkarSaharSAt karSantI hRdaH zalyamado'vadat // 125 // ahaM candrayazodevIbhartuH sAketabhUpateH / surASTranAmadheyasya sunandA nAma nandinI // 126 // rAjJaH kurukulArAmakalpavRkSasya sUnave / pitrA sanatkumArAya dattA'smyudakapUrvakam // 127 // ahaM kanyaiva kenApi hRtA vidyAdhareNa tat / nirvighnAH kasya sidhyanti mahatyo hanta vRddhayaH // 128 // imaM vikRtya prAsAdaM mAmatraiva vimucya saH / yayau vidyAdharaH kvApi na jAne kiM kariSyati // 129 // athA''caSTa tathAkaSTagatAmetAM suhattava / mA bhaiSIH subhage ! so'smi kauravaH smarasIha yam // 130 // sanatkumAraM kauravyakumAramatha sA'pyamum / matvA harSa-trapAmagnA kaiH kairnAkulitA rasaiH // 131 // tadA vidyAdharo vajravegAkhyo'zanivegasUH / prAptaH saroSAdutpATya khe cikSepa kurUdvaham // 132 // hA hA nAtha ! hatAsmIti rudatI sA'patat kSitau / tadA tarau gajotkSipte vallIva khaganAdinI // 133 // Aryaputrastu khe tena kSiptastaDidiva jvalan / zatrorevopari prANApahArI helayA'patat // 134 // hatvaiSa dviSamAnandya tAM kanyAM tUrNamUDhavAn / niveditA nimittajJaiH strIratnaM hi puraiva sA // 135 // patiste bhrAtRbhidbhAvItyAmRzya jJAnino vcH| tadA sandhyAvalI vane vajravegasya sA'pyamum // 136 // janako vajravegasyAzanivegAbhidhaH krudhA / vidyAdharAdhipo'cAlIdamuM pratyudbalairbalaiH // 137 // AzvaseneH svajAmAtuH sAhAyyAya mahAbalaiH / bhAnuvego'bhyayAccandravegena saha bandhunA // 138 // vidyAM priyAya prajJaptimadAt sandhyAvalI tadA / strINAM bhrAtR-pitRbhyo'pi pativRddhiryataH priyA // 139 // tadA''zu candravegena bhAnuvegena cA'rpitam / sannAhaM ca rathaM cA'GgIcakre hRSyan suhRttava // 140 // suhatte candravegAdividyAdharacamUgataH / babhau marIcimAlIva vIcimAlini bimbitaH // 141 // prasasrurazrumuknArInayanA'skhalitodyamAH / rasAdazanivegasyAzanivegabhRto bhaTAH // 142 // loladhvajakarodbhUtimitha:saMhUtayoriva / ubhayorabhayoddAmaH saGgrAmaH sainyayorabhUt // 143 // tataH karikarotkSiptabhaTakSveDArttadiggajam / dviTyAtaniryadantracchitkhuradhAvatturaGgamam // 144 / / truTatsvAGgAyudhIkArayudhyamAnamahAbhaTam / ghAtatruTyadguNasthAnanItasvAntrasphuradrathi // 145 // kabandhanRtyavyAlokaharSahuGkArimastakam / galaddaeNzcalatzISairIkSyamANaM surAsuraiH // 146 // bibhyadbhayaM trasattrAsaM kupyatkopaM baladvayam / ahaGkurvadahaGkAramabhUttatpradhanaM ghanam // 147 // kalApakam // 15 20 Ti. 1. kururI-pakSIvizeSaH / 2. sudatI-zobhanAH dantAH yasyAH sA 'danta' zabdasya dat AdezaH / 3. kurunandanam ityarthaH / 4. vIcimAlin-samudraH / 5. azaniH vidyut, tasyAH vegaH iva vegaH taM bibhrati / 6. bhayarahitena hetunA uddAmaH pracaNDa: /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-28] vyaktaraktAbdhinirmajjajjisindhurabhUdhare / vyasudhIratanUkUTakoTarAlInakAtare // 148 // kSaNe'smin vajravegAriH kva sa ityunnadan russaa| vivezA'zanivegastAM savyadhanvA bhuvaM rathI // 149 // yugmam // ahaM sa vajravegArirayamasmIti nindan / dhunvandhanuH purastasya tasthau kurukulAGkaraH // 150 // atha tau vismayotkarSavismRtAtmAtmasaGgaraiH / sAkSivadvIkSitau sainyairayudhyetAM samuddhatau // 151 // aparAyudhasampAtairaparAjitayostayoH / abhUddivyAstrasaMrambho jagadbhaGgabhayapradaH // 152 // aphalAkhiladivyAstraH sa nistriMzadharo ripuH / AryaputrAya hastAttakRtAnta iva tatvare // 153 // dUrasrastAyudhaM kAmamAraTat kaGkaNAravaiH / matpriyeNArddhacandreNa bhujArddhaM tasya cicchide // 154 // kSaNaM sahyoM'hribhAro'rIn yAvad hanmIti pAtinA / sAntvayanniva hastena tenorvI so'bhyadhAvata // 155 / / udbhAlarekhamudbhUkaM dantadaSTauSThamugradRk / vidyArpitena cakreNa matpriyastacchiro'cchidat // 156 // 10 vyasorazanivegasya rAjyazrIrazrayattadA / matpati caNDavegAdyairnunnA vidyAdharAdhipaiH // 157 // vaitADhyagirimAnIya puraH zreNidvayAdhipaiH / eSa khecaracakritve'bhiSikto vikramAjjitaiH // 158 // Azvaseni: zAzvatArhatpratimAnAM kRtI tataH / aSTAhikAmaSTakarmAskandI nandIzvare vyadhAt // 159 // matpitrA caNDavegena praNamyAbhyarthitastataH / vyuvAha manmukhaM kanyAzataM sa tava bAndhavaH // 160 // sukhamagnamanA gItanRttanATakakautukaiH / abhirAmanagArAmasarinnIrAdikhelanaiH // 161 // 15 vidyAdharIvadhUvRndavRtaH kAlaM nayannayam / AnIto bhavadAlokaM daivenaiveha samprati // 162 // yugmam // ukte ca kulamatyeti mahendre vismayasthite / vidyAdharendro vidrANanidraH paryaGkamatyajat // 163 // samaM mahendrasiMhena mahaseva mahaHpatiH / pUrvAdimiva raupyAdrimAsasAdAzvasenabhUH // 164 // kRtakRtyamivAtmAnaM vidan vidyAdharAdhipaH / RdhyA paramayA mitraM ramayAmAsa tatra saH // 165 // aparedhurmahendreNa vijJaptaH khecarAgraNIH / arkAzutApitAmbhojamadhubandhurayA girA // 166 // 20 tvallakSmImIkSamANasya mano me tuhinAyate / pitarau tvadviyogAtau smarataH paritapyate // 167 / / ardhodake'rkatApasthamiva mAM viddhi bAndhava ! / tapaso'sya phalaM yaccha prabho ! pitRnirUpaNAt // 168 // itthamukte'calat sopi sotkaNThaH pitRdarzane / sakalatraH samantrIzaH samitraH khecarairvRtaH // 169 // vimAnaudhaiH sahasrAMzusahasramayamambaram / kurvan sanatkumAraH srAk puraM hastipuraM yayau // 170 // jagaduddyotakaM rAjA nandanaM saparicchadaH / yogIva paramAtmAnaM taM pazyanmumudetarAm // 171 // 1. rAjasi0 K, KH / 2. sajja-C | 3. vikramAjitaiH- C, B, A, K, D | 4. nRtya L, K, dRpta- KH | 5. smite - A, B, C, K / 6. rUpya- KH | 7. drAk BI Ti. 1. udbhUkaM-udghATitaM bhUkaM chidraM yasmin tad, zirovizeSaNam / 2. sUryaH / 3. sAk (avya0) zIghram /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 28 ] AnandI nandanAloke mahAnandonmukho nRpaH / vratamaspRhayallAbhe na ko'dhikamanorathaH // 172 // rAjye nyasya sutaM dUranirvANanagarotsukaH / dharmatIrthezatIrthe sa pravrajyAmAdade kRtI // 173 // rasAM sanatkumArasya rakSatazcakrilakSaNam / udapadyanta ratnAni cakrAdIni caturdaza // 174 // cakramArgAnugo varSasahasrajitabhArataH / labdhvA navanidhIn hRSTaH sa hastipuramAgamat // 175 // tato'sya cakravartitvAbhiSeke dhanadaH svayam / Agatya vicakAraikayojanAM ratnavedikAm // 176 // mANikyamaNDapaM tatra tatra pIThaM maNImayam / nAnAratnamayaM tasya madhye siMhAsanaM mahat // 177 // pUrvaprItyaiva samprAptaM sudharmAkhyaM sadastadA / tat kubereNa vijJapto'laJcakArAzvasenasUH // 178 // divyAH koTIra-tADaGkahAra- cIvara - pAdukAH / sacchatra - cAmarAstasmai DhaukayAJcakrire surAH // 179 // kSIranIranidhernIraiH sazarIraiH zubhairiva / AzvasenAya cakritvAbhiSekaM cakrire surAH // 180 // gIta-nartana-vAdyAdi-maGgalyaM nATakAdi ca / tAraM tumbarurambhAdyaiH samArabhyata tatpuraH // 181 // sa zrImAnabhiSicyaivaM divyairAbhUSya bhUSaNaiH / suraiH prAvezi ratnena hastinA hastinApuram // 182 // pure'smin vismayaM yacchan paurANAM kSitipUraNaiH / jalairivAtha jaladaH prAvarSaddhanado dhanaiH // 183 // saudharmendrastava prAcyasaudharmendrasya sauhRdAt / mayetyakArayatsarvaM kiJcidAdizyatAM punaH // 184 // idaM vijJapya dhanadaH sarvaM bhavyamabhUditi / satkRtazcakricihnena dyAM yayau dyotayan dizaH // 185 // yugmam // nRpairmukuTibhiH kAmaM sAmantaizcAtha nirmame / lakSmIlatApaya: seko'bhiSeko bharatezituH // 186 // ujjhitAM daNDazulkAdiklezalezairapi kSitim / apAlayadayaM bAlamivA'prakupitaH pitA // 187 // IzAnakalpato bhAbhirbhartsayan bhAsurAn surAn / saGgamAhvaH suraH prApa saudharmendrasadastadA // 188 // gate saudAminIsaMjJamasminnAlokya nATakam / suraiH surAdhipaH pRSTaH kimasyedRk mahanmahaH // 189 // athA''caSTa hariH kaSTaM tene'nena purA tapaH / AcAmlavardhamAnAkhyaM tenA'sau vizvajaitraruk // 190 // IdRkruciH kvacit kazcit astItyukte punaH suraiH / zakro'bhyadhAnnabhAtyeSa purasturyasya cakriNaH // 191 // 20 vijayo vaijayantazca tadazraddhAparau surau / kSmAM zritau viprarUpeNa cakrirUpanirUpaNe // 192 // ArabdhamajjanastailAbhyaktastau muktabhUSaNaH / tadaivA'vIvizaccakrI dvAHsthau dvAHsthaniveditau // 193 // tau rUpaM tasya bhUpasya pazyantau vismayasthitau / ziro'kampayatAM rUpaM niSedhantAvivAnyataH // 194 // nRpeNA''gamane hetumetau pRSTAvazaMsatAm / trailokyottaravikhyAtatvadrUpekSAkutUhalam // 195 // rUpamAlokanIyaM me snAtasya sthIyatAM kSaNam / ityAdizya narezastau prAvizat majjanAlayam // 196 // nirvRttamajjanaH sajjacandanAdivilepanaH / adUSyadUSyabhRnmuktadUSaNaH sphArabhUSaNaH // 197 // 1. samupadyanta - D, KH | samapadyanta A, C, B / 2. pUrvarItyaiva - P / 3. mahAcIvara - P / 4. zcakra - C, A, KH, BKI 109 5 10 15 25
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 28] AjuhAva dvijAvetau sametau samameva tau / pramlAnavadanAmbhojAvabhUtAM rAjadarzanAt // 198 // pUrvavatkiM na vAM prItiritipRSTe'tha cakriNA / tAvUcatuH stutiM cakre tvadrUpasya divaspatiH // 199 // AvAmazraddadhAnau tadvIkSituM kSitimAgatau / zakrastuterapyadhikaM pUrvaM nyadhAyi dhAma te // 200 // dehadyutilatAkhaNDakhaNDanoddaNDadantinaH / tvayi bhUkAnta ! saGkrAntAH samprati vyAdhayo'dhikam // 201 // tanustaruNimArUpaM zrIrityAdimadapradam / sandhyArAgasthiraM dhIrA nIrAgatvena bibhrati // 202 // ityuktvA tridazIbhUya drAk tirohitayostayoH / svaM vicchAyaM nRpo'pazyannistailamiva dIpakam // 203 // sadadhyau ca hahA ! svairamanAlocitagAmiSu / asneheSu sudhAsneho dehAdiSu zarIriNaH // 204 // dehe gehe vasan dhImAn malavyagre vinazvare / tadarjatyApnuyAt dhAma yena nirmalamakSayam // 205 // iti dhyAtvA sudhIH sUnuM nyasya rAjye narAdhipaH / vrataM jagrAha vinayI vinayandharasUritaH // 206|| 10 samavRtterviharatastasya prakRtimaNDalam / sAndhyaM maho dinasyeva pRSThe'gAdatirAgabhRt // 207 // nirmamaM nirmalaM svarNazailajaGgamazRGgavat / SaNmAsAn samupAsyainaM tatkrameNa nyavarttata // 208 // kodravAmlakarambhaM sa bhaikSyaM SaSThAntapAraNe / abhuGkta vapuSo'pathyaM pathyaM kvAkAritAhRtam // 209 // asya bhUyo'pi SaSThAnte tAdRkpAraNakAriNaH / vyAdhayontastaponunnA ivAbhUvan bahistanoH // 210 // kacchUzoSajvarazvAsArucikukSyakSivedanAH / dehe sehetarAM sapta saptavarSazatAni saH // 211 // 15 evaM parISahAnasya sahamAnasya dussahAn / abhUvan labdhayaH sarvauSadhIbhUtatanUmalAH // 212 // tadA divaspatirdevAnuddizyAnandakendabhUH / AcaSTa taccaritreNa pavitreNa camatkRtaH // 213 // cakrI turyastapolabdhasarvalabdhirapi svayam / aho dehAnapekSatvaM rujaH svAnna cikitsati // 214 // tadazraddhAya vijayo vaijayantazca tau surau / vaidyarUpaM samAsAdya tametya munimUcatuH // 215 // mahAbhAga ! mahArogaiH paritaH paritapyase / vada kAyaM cikitsAvaH svairaM svairauSadhaistava // 216 // Uce muniryuvAM vaidyau janmaughasahacAriNAm / lobhAdibhAvarogANAM yadi tanmAM cikitsatAm // 217 // vaidyau dravyarujAM cet tad dRzyatAmitivAg muniH / pAmAzIrNAM kaphenaikAM niSkavadvidadhe'GgulIm // 218 // tAmaGgulIM tapo'rkasya karamekamivodyatam / bhAsvatIM vIkSya vismerau muniM natvedamUcatuH // 219 // labdhIrlabdhvApi rugbAdhAH sahamAnastapasyati / AzvasenirmahAtmeti cakre zakrastava stavam // 220 // AvAM tAveva gIrvANau bhavadrUpanirUpakau / AgatyedamapazyAva zaMsitveti tirohitau // 222 // jJAtAvasAnasamayo gRhItAnazanastataH / sanatkumArastridive svanAmni tridazo'bhavat // 222 // iti sanatkumArakathAnakam // 5 20 25 110 1. nItvAgatvena - K / 2. kandala: KH / 3. svAnayiki... C, KH / 4. mapazyAva:- KH, K, P, A, BI Ti. 1. tad arjati dhImAn yena nirmalaM.... dhAma ApnuyAt ityanvayaH / 2. niSkaM - suvarNam /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-29-31] atha dehe kSaNaparihANiriti samarthanArthaM sarvabhAvAnAmabhAvAvasAnatvaM sopapattikamAha jai tA lavasattamasura-vimANavAsI vi parivaDaMti surA / ciMtijjaMtaM sesaM, saMsAre sAsayaM kayaraM // 29 // yadi tAvallavasaptamasurANAmanuttaragIrvANavizeSANAM vimAneSvanuttarAkhyeSu ye vasanti tiSThanti te lavasaptamasuravimAnavAsino'nuttaravimAnavAsina ityarthaH / atra ye kSapakazreNisamucitavizuddhyamAnaviziSTa- 5 tamasaMyamapariNAmavanto'pi prAntakAle Ayu:karmaNaH saptabhirlavairapUryamANatayA deveSUpapadyante te samayaparibhASayA lavasaptamA ucyante / uktaM ca 'sattalavA jai AuM' [ ] ityAdi teSAM cAvazyamanuttaropapAtitvAcca tadIyatvanirdezo'nuttaravimAnAnAmiti / tatazca tadvAsino'pi trayastriMzatsAgaropamAyuSo'pi surAH paripatanti AyuHkSayeNa cyavante / cintyamAnaM zeSaM svalpAyuSkajIvasatkaM saMsAre AkalaGkalIbhAve zAzvataM katarat ? na kimapItyarthaH // 29 // athA'zAzvatadvAreNaiva sukhasya duHkhAtmikA Ayatirityupadizati kaha taM bhannai sokkhaM, sucireNavi jassa dukkhamalliyai / jaM ca maraNAvasANe, bhavasaMsArANubaMdhi ca // 30 // kathaM tad bhaNyate saukhyaM guNaguNinorabhedopacArAt kathaM sa bhaNyate sukhI sucireNApi trayastriMzat sAgaropamaprAntepi yasya duHkhaM garbhajanmAdirUpaM pratikUlavedanIyamAlIyate AzliSyati / etenAnuttaravaimAnikAdInAM puNyAnubandhipuNyaprabhavasukhasya garbhajanmAdiduHkhamayI AyatiruktA / atha pApAnubandhipuNyottha- 15 sukhasyAyatimAha yacca maraNenAvasAnaM maraNAvasAnaM tasmin sati bhavasaMsArAnubandhi bhavo narakAdiparyAyastena saMsaraNaM bhramaNaM bhavasaMsArastamanuvartituM zIlaM yasya tattathA / caH samuccaye tena na kevalaM duHkhAtmakaM bhavasaMsAranubandhi ceti bhAvaH // 30 // athavA pApAnubandhipuNyazAlinAmapi pApAnubandhiduSkarmavatAmiva tulyaM durlabhabodhikatvamAha uvaesasahassehiM vi, bohijjaMto na bujjhaI koi / jaha baMbhadattarAyA, udAinivamArao ceva // 31 // upadezasahastrairapi bodhyamAno na budhyate kazcid gurukarmA, katham ? ityAha -yathA brahmadattarAjA udAyinRpa-mArakazca evAvadhAraNe, sa ca kazcideva na budhyate na sarva iti vyavahitaH sambadhyate iti samAsArthaH // 31 // vyAsArthaH kathAnakAbhyAmavaseyaste ceme ___ [brahmadattakathAnakam // ] sutazcandrAvataMsasya sAketanagarezituH / municandrAbhidhazcandrAdapyabhUdatinirmalaH // 1 // svaM nAma satyatAM netuM setuM saMsAravAridheH / dIkSAmayamurIcakre sUreH sAgaracandrataH // 2 // sa vihArakrame sUriH sArthAd bhraSTo'TavImaTan / caturbhiH kSuttRSAglAnaH paryacaryata vallavaiH // 3 // 20 25
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] bhavabhramiklamacchedadIrghapIyUSadIrghikAm / cakArA'yamRSisteSAmupakArAya dezanAm // 4 // drAk catvAro'pi te sattvAropitena hRdA'bhavan / dharmasya sarvadigjetuH senAnya iva dIkSitAH // 5 // te zamAmRtakAsArapAlayo'pAlayan vratam / ubhau tvanindatAM dharmaM sarvA nA'GgulayaH samAH ||6|| dAntau ca tapasi dyAM tau jJAnahInAvapIyatuH / yAtyandho'pIhitaM sthAnaM lagitaH sarale pathi // 7 // tau tau sutau yugmarUpau sANDilyaviprataH / dAsyAM jayavatInAmni jAtau dazapure pure // 8 // kSetrarakSAkRte pitrA niyuktau zayitau nizi / tau daSTau duSTasarpeNa darpeNeva mRtermRtau // 9 // kAliJjare'cale jAtau tau mRgau yugarUpiNau / mRtau ca tulyamekena viddhau vyAdhena patriNA // 10 // tajjAtau mRtagaGgAyAM cakrAGgau yugmarUpiNau / jAlena jAlikaH kRSTvA grIvAM piSTvA jaghAna tau // 11 // abhUtAM bhUtadattasya citrasambhUtasaMjJakau / vArANasyAM varAkArau tau mAtaGgezituH sutau // 12 // sacivaM namuciM nAmnA zaGkho vArANasIpatiH / pracchannaM bhUtadattasya hantumunmantumArpayat // 13 // amAyI bhUgRhasthAyI matputrau sakalAH kalAH / adhyApayasi ced vadhyAvaniM na tvAM nayAmi tat // 14 // iti mAtaGgarAjasya vacanaM sacivo zuciH / jIvannaro bhadrazataM pazyatItyanvamaMsta saH // 15 // prabhUtAzcitrasambhUtau vicitrA: putravatkalAH / adhyApayannayaM reme'nuraktAM mAtaraM tayoH // 16 // ayamAlabdhumArabdho bhUtadattena tadvidA / AkRSyA'moci ziSyAbhyAM prANadAbhyAM kalAguruH // 17 // prAptaH sanatkumAreNa cakriNA hastinApure / namuciH sacivIcakre kvacitkAco'pi ratnati // 18 // kalAH suparvagandharvagarvasarvasvakhaviNIH / cumbantau citrasambhUtau nidhyAyA'dhyAyi nAgaraiH // 19 // prApte prakarSaM puMstvaM ca vANInAradasevayA / vINe abhUtAM gIteSu pravINau tadimAvubhau ||20|| yeSAmevopamAnena saMsAro bhAtyasAravat / tairevaitatkRtairnATyaiH sAra evaiSa vIkSyate // 21 // dhanyAH kAzipurIlokazrutayo rasayanti yAH / sudhAM sazuSirairvaMzairanayorAsyakuNDataH // 22 // 20 stUyamAnau janairevaM tau mAtaGgapateH sutau / kelAzramodayAnnityaM modayAmAsatuH puram ||23|| caccarIparvaNi janAstyaktvA nAgaracaccarIH / mAtaGgacaccarImIyustayorgItAdikautukAt // 24 // tacca rAjJA carAd jJAtvA purArakSo ruSA''jJapi / dUre sthApyaM purasyAsya tanmlecchatanayadvayam // 25 // 5 10 15 112 1. sarvadRg... KH | 2. kAliMjarAcale - C, L, A / 3 cumbitau - B, A, C, / 4. sudhAMzu - A, K / 5. kalAkrama...B, KH, D, A, L I 6. caccarI - KH, CI Ti. 1. sarvadigjetA- cakravartI, tasya / 2. cakrAGgaH - haMsaH / 3. unmantuH- aparAdhasya unmukhaH unmantuH tam / sacivasyavizeSaNam / 4. A + labha dhAtuH hiMsAyAm / 5. suparvan (puM) devaH / 6. ni+dhyaidhAtuH darzane dRSTvA ityarthaH / 7. vANI sarasvatI ca nAradazca vANInAradau tau kare vINAM dadhataH ityapekSayA tayoH sevayA yathAkramaM prakarSaM puMstvaM ca prApte vINe abhUtAM, tasmAd imau ubhau prakarSaM puMstvaM ca prAptau gIteSu pravINau iti zleSaH /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] sparzAtkautukinaH paurAnmalinIkurute hyadaH / guNairAkRSya gItAdyaiH paGkaH paGkeruhairiva // 26 // vAcyAH paurAzca tAbhyAM yaH saGghaTTaM gheTayiSyati / sa tadvanmalinaH pUryA vAsAnnirvAsayiSyate // 27 // rAjJa ityAjJayA ko'pi tayorlokampRNo guNaH / prAvRTmeghAvRtavyomasomavadviphalo'bhavat // 28 // anyedyuH kaumudIparvotsava zrI bhAsure pure / guptaM nizi praviSTau tau gAmigehe biDAlavat // 29 // kRtAvaguNThanau guptaM gItaM vakritavaktragam / jagaturjagatIprItikaraM maindrasvareNa tau // 30 // mRdugItarasAsvAdAdAsannAsannagairnaraiH / upalakSyopalakazAyaSTyAdyairabhitADya tau // 31 // 1 113 svamAlinyabhiyA tAdRgguNAvapi bahiSkRtau / na madyabhANDavinyastaM gaGgAmbho'pi priyaM satAm // 32 // yugmam // pauraiH pratADyamAnau tau vimAnau gahanaM vanam / kathaJcidApaturvyAdhairuddhau zUkarAviva // 33 // tAvacintayatAM jAtimAlinyAdAvayoH kalA / nojjvalA'pIDyate'medhyazUkaryA dugdhavajjanaiH // 34 // navyaM kalADhyamapi tajjAtimAlinyadUSitam / tyajAvaH priyamapyaGgaM lInavyAlamivAlayam // 35 // iti pradhyAya tIrthAya kasmaicit prasthitau pathi / tAvambaratarustambamivAcalamapazyatAm // 36 // aGgabhaGga ihottuGgazRGgapAtAdbhavatviti / tau hastinaM hastipakAvivAruruhaturgirim // 37 // tAbhyAM kazcinmunistatrAdarzi cAvandi cAdarAt / nirmalaM maline'pyaGge matvA tAbhyAM svadRkziraH // 38 // dhyAnaM muktvA'tha pRSTAbhyAM tAbhyAM diSTe svaceSTite / sa munirvaktumArabdhaH sudhAsaMrabdhayA girA // 39 // ya AtmA malinaH so'GgaM malinaM malinaM bhajet / makSikA pUyamunmucya pUyameti na candanam // 40 // bhagne'Gge maline mohAnnAyamAtmA vizuddhayati / surayA dUSite pAtre dhvaste kiM saiti pUtatAm // 41 // vizuddhaprakRteH karmamalinasyAsya zodhanam / pAvakeneva tapasA kAryaM hemna ivAtmanaH // 42 // AtmazodhanamUSeyaM mAnuSI durlabhA tanuH / rakSyastadasyAH zRGgAdipAtAd bhaGgo'tiyatnataH // 43 // athAptazuddhabodhau tau dhautau tadvacanAmRtaiH / vrataM jagRhatuzcitrasambhUtau tatpadAntike // 44 // harantau dehinAM pApaM viharantau mahItale / tapaH siddhamahAsiddhI tau gatau hastinApuram // 45 // bhogayogye tadudyAne tau tepAte tapo'dbhutam / tapaH zrIvismayeneva laye'lIyata tanmanaH // 46 // mAsAnte pAraNe zAntamanAzcitrAnujo muniH / puraM praviSTo dRSTo'tha carannamucimantriNA // 47 // atra mAtaGgaputro'yaM matkathAM kathayiSyati / tad drAg nirvAsayAmyenamityasmin so'dizad bhaTAn // 48 // 1. paGkaM -C | 2. ghaTTayi... P, L Ti. 1. gAminaH gehaM = gAmigeham, tasmin zUnyagRhe ityarthaH / 2. jagatI (strI) bhuvanam / 3. mandrasvareNa gambhIrasvareNa / 4. ujjvalA api kalA na IDyate zlAghyate iti vAcyam / 5. ya AtmA malinaH sa malinaM aGgaM unmucya malinaM bhajet (yathA) makSikA pUyaM (unmucya) pUyaM (bhajet) na candanaM eti / 6. mUSA - dhAtugAlanAya sAdhanavizeSaH / 7. tapasA siddhAH mahAsiddhayaH yayoH tau ityarthaH / 8 tapaH eva zrIH, tatprAptaye vismayaH utkaNThA tena iva tayoH manaH laye - samAdhau alIyata / 5 10 15 20
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 114 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] tairbhaTaiH kuTyamAno'tha munistUrNamapAsarat / maiSAmanantasaMsArahetutAM gamamityayam // 49 // santApito'nugacchadbhirnirgacchannapi tairdRDham / municukopa zAnto'pi sUryopala ivAtapaiH // 50 // tadA tadatighAtArttaM tapasteja ivAntaram / tejolezyAmiSAdasya mukhAttAn dagdhumudgatam // 51 // kSayAgnidezyayA tejolezyayA tasya khaM jvalat / vIkSya cakrI ca paurAzca tatprasAdArthamAgaman // 52 // citro'pyatrAyayau tasya vacanairatha rocanaiH / paurANAM karuNAravaizcaTubhizcakravarttinaH // 53 // sa zAntaH kAntadeho'bhUtpunarmuniziromaNiH / dAvAnalAkulaH zailo vAribhRdvAribhiryathA // 54 // yugmam // natvA ca kSamayitvA ca kSamAbhuji gate tataH / tAvIyatustadudyAnaM nidAnaM tapasAM munI // 55 // kadarthanaM yadarthaM syAttenA'GgenA'zanena ca / alamityAdade tAbhyAM vidhinAnazanavratam // 56 // mayi nItyA mahIM pAti kenAghAti mahAmuniH / ityAlapannRpo'jJApi kenacitkarma mantriNaH // 57 // cauravat pauracakrAgre baddhaH saJcArya bhUbhujA / ninye'tha namucistatra pavitrau yatra tau munI // 58 // natvA munI sunItijJo jagAda jagatIpatiH / ayamadya phalaM bhuGktAM bhavatparibhavocitam // 59 // ityuktvA darzitaH pApagantrI mantrI niyantritaH / tAbhyAM ca mocitaH kutrocitastaddarzane vadhaH // 60 // strIratnaM cakriNaH patnI sapatnIcakramadhyagA / tau sunandA vavande'tha namanmaulicalAlakA // 61 // tadA tadalakasparzaM sambhUtastvanubhUtavAn / udbhUtapulakazcAbhUnmanobhUzchaladRg yataH // 62 // sAntaHpure purasyAntargate natvA'tha pArthive / sambhUtarAgaH sambhUto nidAnaM vyadadhAditi // 63 // tapaso dustapasyA'sya taptasyAsti phalaM yadi / strIratnabhogabhoktA'haM tadbhUyAsaM bhavAntare // 64 // sthirA'nanyamanojJazrImuktisaGketahetunA / asthirAmasthirAzyaGgIM tapasecchasi hA striyam // 65 // muJca mohamidAnImapyanidAnIkuru vratam / idamAlocyatAM mithyAduSkRtaM ca tvayocyatAm // 66 // dizadbhiH zivasAmrAjyamapyebhizcitrabhASitaiH / na nidAnaM mumocA'yaM mocAphalamivArbhakaH // 67 // vizeSakam // kRtAyuHkarmanirvAhau nirvyUDhAnazanau ca tau / jAtau vimAne saudharmatridive tridazAvubhau // 68 // yuvA citrasya jIvo'tha mahebhyasyA'GgabhUrabhUt / mAdyatpurimatAlAkhyapurabAlAkSicandramAH // 69 // cyutaH sambhUtajIvastu kAmpIlyapurabhUpateH / brahmAbhidhasya bhAryAyAzcalanyA garbhamabhyagAt // 70 // sutazcaturdazasvapnasUcito'syAstato'bhavat / tasya ca brahmaNA nAma brahmadatta itIritam // 71 // sa bhAgyamiva bandhUnAmabhAgyamiva vidviSAm / Azcaryamiva madhyAnAmavarddhata sutaH kramAt // 72 // 1. culinyA0 L, B, K Ti. 1. paurANAM cakraM samUhaH pauracakram tasyAgre ityarthaH / 2. namataH maule calAH alakAH kezAH yasyAH sA ityarthaH / 3. manobhUH kAmadevaH, chalaM pazyati iti chaladRg ityarthaH / 4. mocAphalaM - kadalIphalam /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-31] 115 dantA airAvaNasyeva brahmaNaH suhRdo'bhavan / kaNerudattaH kurvIzaH kaTakaH kAzibhUpatiH // 73 // kozalAdhipatirdIrghaH puSpacUlo'GgadezarAT / paJcApi varSavAreNA'vasannekasya pattane // 74 // kadApyete jagajjaitrAH sukumArAH sugandhayaH / tasthuH paJcApi kAmpIlye kAmahaste zarA iva // 75 // varSadvAdazadezIye brahmadatte zirorujA / pazcAnmuktacaturmitro'pyatha brahmA''pa paJcatAm // 76 // kRtAyAmaurdhvadehikyAM kriyAyAmavanIzituH / nyadhAyi brahmadatto'Gke tatsuhRdbhiH sadazrubhiH // 7 // 5 varSakramAgatairIdRg bAla: pAlyaH suhRtsutaH / asmAbhiriti cakre'tha nizcayaH kaTakAdibhiH // 78 // iti saMyujya saMyojya te dIrghaM bAlapAlane / yathAsthAnaM yayurduHkhaghaTakAH kaTakAdayaH // 79 // dIrghastvadIrghadRg brahmarAjyadravyANi vidravan / reme svarAmAmiva hA ! malinazcalanImapi // 8 // prathamo'tha kRtajJAnAM dvitIyaM brahmaNo manaH / rAjyazriyastRtIyA dRg dadhyau mantrI dhanustataH // 81 // taimitrairduvicArasya mArjArasyeva dhik payaH / caNDAlasyeva gaustrAtumasya sarvasvamarpitam // 82 // 10 hA hAritasuhRtpremA vilacitakulakramaH / upekSitayazodharmaH kathameSa vijRmbhate // 83 // sakozAnta:pure rAjye lubdho'yamadhamo yadi / yauvanAbhimukhaM devaM hanti hanta ! hatAstataH // 84 // dhyAtveti brahmadattasya yatnArthaM sevanAcchalAt / dhanurvaradhanusaMjJaM mantrI putraM niyuktavAn // 85 / / tena tajjJApitaH sarvaM brahmabhUH santamantarA / zanaiH prAkAzayatkopaM bAlo ravirivAtapam // 86 // pikyA sAkamasau kAkamAyojyAntaHpure'vadat / etAviva mayA vadhyau varNasaGkarakAriNau // 87 // 15 ayaM kAkapikIvyAjAt vadhaM nau khyAtavAniti / dIrgheNokte jagau rAjJI bAlavAkyAdvibheSi kim ? // 88 // saGgamayyaikadA bhadrahastinyA mRgahastinam / Uce pUrvavadevoccairbAla: kAlocitaM vacaH // 89 // abrUta dIrghaH sAkUtamasya saMzrUyatAM vacaH / AcaSTa culanI kiM syAdasya vAgbhibibheSi kim // 10 // haMsyA saha bakaM baddhvA kadAcidayamUcivAn / ramate so'yamanayA nayAmyetau yamA''zrayam // 91 // dIrgho'vadadaye ! dIrghamAlocaya sulocane ! / vANI zRNu zizorasya vairasyarasagarbhitAm // 12 // 20 mRtyudo'sAvupacayairna yAvad yAtyasAdhyatAm / prakupyan varddhamAnaH srAk tAvatsAdhyeta rogavat // 13 // ayaM yamAtithiH kAryo'haM vA nijapurAtithiH / bhujaGgini gRhe vastumasti ko'pi kimu kSamaH ? // 94 // tayoce prANavatputraM kathaM kurve yamAtithim / prANebhyopyadhikaM nAtha ! tvAM vA nijapurAtithim // 15 // so'bhyadhAt kati putrAste notpatsyante mayi sthite / jIvatyasminpunarmugdhe ! na tvaM nAhaM na nau ratiH // 96 // 1. kaNerUdatta: L. | 2. culinI B. | 3. 0nIpati: KH | 4. yamAlayaM-C Ti. 1. santam - nityam /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-31] tatheti pratipadyeyamalapacculanI tataH / vadhyo'vadhyo'sakau bAlo'rakSyaM rakSyaM nijaM yazaH // 17 // hRdvAhyo'pi vivAhyo'tha vAsAgAroktibhiH kRte / nave jatugRhe nyasya jvAlyo'yaM zayito nizi // 98 // ityAlocya vRtA tAbhyAM puSpacUlasya kanyakA / jajJe tu tadabhiprAyaM vAsAgAraguNairdhanuH // 99 // tvAmayaM sevitA rAjan ! putro varadhanurmama / tIrtheSu jIrNo yAmIti dIrgha papraccha mantrirAT // 100 // dhImAn bahirgato'narthamayaM karteti cintayan / jagAda sAdaraM vAcA sacivaM sa nRpo'zuciH // 101 // zastrairiva mahAdhIraH zAstrairiva mahAkaviH / rAjyaM bhavAdRzairiva vibhrAjate tava prabhoH // 102 // syAt sarvatra kRto dharmaH siddhasindhurihAsti ca / ihasthaireva yuSmAbhiH sAdhyaM vRddhocitaM hitam // 103 // tataH surasarittIre satrAgAramakArayat / nityaH tatra sthito mantrI svayaM pUjyAnapUjayat // 104 // tato'sau pumbhiricchadbhirbhavyamavyabhicAribhiH / dvikrozAM kArayAmAsa suraGgAM jatusadmagAm // 105 // 10 pracchannaM puSpacUlo'pi jJApitaH sacivena tat / dAserI duhituH sthAne praiSIdbhariparicchadAm // 106 // mahotsavena vIvAhaM nirvAhya culanI tataH / snuSAyutamapi praiSInnizi vAsaukase sutam // 107 / / amukto mantriputreNa puNyeneva vipacchidA / kRtAntasyeva vadane sa vAsasadane'vizat // 108 // jAgratyeva kumAre'tra mantriputrakathArasaiH / sarvataH zarvarImadhye taddhAmni jvalano'jvalat // 109 // kimetaditi pRSTo'tha brahmadattena mantribhUH / durvRttaculanIvRttamAkhyAyetyutsuko'vadat // 110 // 15 iha prahara pAdena dharitrImatra satragA / tAtadattA suraGgA'sti turagAvagrato'dbhutau // 111 // lUtAtantupuTIbhedaM bhittvorvImaMhiNA tataH / suraGgAM drAg vivezA'yaM trasto bilamivoragaH // 112 // nararatnadvayaM tacca suraGgAto vinirgatam / yugmarUpaM tadA jAtaM svaM mene ratnagarbhayA // 113 // sAkSAdbhUte'dhikaguNe tayorevAtha cetasI / dhanunA dhAritau vAhau rayAdArohatAM ca tau // 114 // paJcAzadyojanIM gatvA rayAtpaJcamadhArayA / paJcatvamApatuH khinnau tau hayau paJcahAyanau // 115 // 20 Asanne kroSThakagrAme kRcchrAtpadbhyAM tato gatau / tau jAnantau bahuM mAgaM taM mArgAdazvalaGghitAt // 116 // tatra dhAtrIza-mantrIzaputrau mantritapUrvakam / kArayAmAsatuzcUlAzeSaM zIrSasya muNDanam // 117 // adhattAM brahmasUtraM ca kaSAyavaracIvarau / brahmaputra-brahmadAsanAmakalpanazilpinau // 118 // brahmadattasya vakSasthaH zrIvatsaH paTTakena tat / pidadhe mantriputreNa karmaNevAtmano mahaH // 119 / / tataH praviSTau grAmaM tau jIvacitte ivAGgakam / dvijenA''mantrya kenA'pi bhaktyA sadmani bhojitau // 120 // 25 kSiptvA'kSatAnatho mUji kumArasya dvijanmanA / site dattvAM'zuke kanyopAninye'nanyatulyaruk // 121 // 1. rakSaM rakSaM - K. / 2. vAsAvAso0 P, C, KH, L3. nevA'paricchadaH B. | 4. bAhU-C | 5. 0dhanya0 L, B, P, KH, KI Ti. 1. siddhasindhuH-gaGgAnadI / 2. jIvazca cittaM ca-jIvacitte iti dvandvasamAsaH, ayutau ityarthaH /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] tamUce mantribhUrbhikSorasya svAmadbhutAM sutAm / cintAmaNimivoSTrasya kaNThe kuNTha ! badhAna mA // 122 // atha provAca vipro'muM diSTaM naimittikena me / grAme'smin paTTakacchannazrIvatso bhikSureti yaH // 123 // deyA bandhumatI tasmai kanyeyaM cakravarttine / tadasmai vitarAmyenAM raverevAbjinI bhavet // 124 // tAM vyuvAha kumAro'tha bhogAH kutra na bhoginAm / tatroSitvA nizAM cA'gAt sarAgAH kutra sA'rayaH ? // 125 // prAntagrAmaM gato matvA ruddhAn dIrghabhaTaiH pathaH / utpathenATavImApa sApadAM kutra nirvRtiH // 126 // kumAro'sthAttRSA vyagro nyagrodhe mantribhUH punaH / tadarthaM vAriNe'cAlId vizvArthamiva vAridaH // 127 // dadhre dIrghabhaTairgrAmatIM yAnupalakSya saH / tatsaMjJayA palAyiSTa kumAro vismRtazramaH // 128 // sa vyAdhatrastamRgavallaGghamAno'TavIrbahUH / tRtIye'hni dadarzekamabdaM kekIva tApasam // 129 // nItastenA''zrame hRSTo dRSTvA kulapati tadA / nanAma ca pitRprItyA dvetti suMjanaM janam // 130 // jAne madhurayA mUrtyA sphUrtyA ca tvAM mahAkulam / atrA''game tu ko heturityapRcchadamuM muniH // 131 // svaM tatastasya vizvasya niHzvasya ca sa rAjasUH / vizvaM vizvasanIyasya purazcaritamUcivAn // 132 // tataH kulapatiH prItaH proce putra ! nijAlayAt / tvaM nijAlayamevAptastvatpitA hi mamA'grajaH // 133 // tadatra putra ! dRksatra ! tiSThA'smanmanaso mude / rAjyocitakarIM viddhi vRddhi bhogairvanocitaiH // 134 // athainamiha tiSThantaM brahmeva brahmaNo'nujaH / zAstrazastrA'rthakuzalaM cakre kulapatiH svayam // 135 // kadA'pi tApasaiH sArddhaM madhumAsi jagAma saH / puSpotsuko vanotsaGgamanaGga iva jaGgamaH // 136 // vanadvipasya sa pazyan saidyaskAM padapaddhatim / agAdanupadI yuddhamadI drAk paJcayojanIm // 137 // sa prekSya hastinaM hastI taM ca prekSya madokSitau / kruddhAvadhAvatAM yoddhuM hakkA-bRMhitasaMhitau // 138 // jetumekena zeke'nyo na yAvattAvadambudaH / khe cakAra kumArasyotkarSivarSaiH sahAyatAm // 139 // jalAkulaH palAyiSTa sa karI virasaM rasan / vIro'pi sarvatastoyadhavale vavale'dhvani // 140 // diGmohena sa bhImApatsImArekhAmivApagAm / uttatAra ca tattIre'pazyacca puramudvasam // 141 // praviSTo'smin pure vaMzajAlikAmayamaikSata / spharAkhaDgau ca zUnyAttavilAsendunizopamau // 142 // vaMzajAlIM sa ciccheda khaDgamAkRSya kautukAt / sahacchinnaM ziro'pazyat tadantaH sthasya kasyacit // 143 // sa dadhyau dhUmapaH ko'pi valgulIkaraNo muniH / mayA vaMzacchidA'cchedi dhigacintitakAritAm // 144 // mandaM nandanamudyAnamathaikSi bhramatA'munA / vezma saptakSaNaM tatra saptalokasamAsavat // 145 // strImapazyadihArUDhaH prarUDhanavayauvanAm / hastanyastamukhAmeSa sacintAM svAmiva zriyam // 146 // 117 1. svajanaM - KH | 2. zAstrAstra - P, L, CI Ti. 1. rAgavatAM kutrApi arizaGkA nAsti iti te na sA'rayaH, iti kAkvA labhyate, ata eva vizvastaH sa tatroSitavAn iti tAtparyaH / 2. tAtkAlikIm / 3. spharA - 'DhAla' iti bhASAyAm / 5 10 15 20 25
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-31] kA'sIti tena pRSTeyamAcaSTedaM sasAdhvasA / matkathA'sti pRthui~hi tvaM kaH paGkajalocana ! // 147 / / tena paJcAlabhUpAlabrahmajo'hamitIrite / dRgaJjalibhyAM harSAtrairdattvevAghu jagAda sA // 148 // priyaM priyaM mamaivAdya dRSTaH priyatamo'si yat / vipriyaprasaro'pyadya jAnAmi pralayaM gataH // 149 // ahaM sA haMsasaJcAra ! kanyA puSpavatIti sA / yA pitrA puSpacUlena dattA tvanmAtulena te // 150 // harSonmukhI mRgIvA'haM vivAhadivasonmukhI / vyAdheneva hRtA vidyAdhareNodyAnakhelinI // 151 // nATyonmattAbhidho'yaM mAM nayahIna ihA''nayat / dRzaM tvasahamAno me vidyAM sAdhayituM gataH // 152 // vaMzAlimadhya UhidhUmapasya ca setsyati / vidyA'dya tasya tacchaktyA kila mAM pariNeSyati // 153 // kumArAyA'tha tanmAthakathAM diSTavate mudA / svaM gAndharvavivAhena sA dadau pAritoSikam // 154 // triyAmAM yAmavanninye ramamANastayA'tha saH / zuzrAva ca vacaH kiJcit strINAmiva divi prage // 155 // priyakhaNDA vizAkhA ca prApte tasya dviSo'nuje / ihA'dya tadvivAhArthamAttopakaraNe mudhA // 156 // tiSTha kSaNamito gatvA stutvA yAvad bhavad guNAn / nizcinomyetayozcetastvayi rAgi virAgi vA // 157 // patAkAM prerayiSyAmi rAge raktAM tvamApateH / virAge vizadAM kvA'pi tadA tvaM satvaraM vrajeH // 158 // bhavantamabhayaM vedmi kintu tadvandhukoTibhiH / sahA'yamasahAyasya na yuktastava vigrahaH // 159 // evaM tadanurodhena sa tatraivaikataH sthitaH / sitAbhamasitAkSI tu dhvajAJcalamacIcalat // 160 // 15 sa prAsthita tato dIrghA lalace ca mahATavIm / dadarza ca sara: sAyaM nidhiprAyaM sudhAruceH // 161 / / sa sasnau tatra gajavadvilalAsa marAlavat / mahokSavat papau vAri vAridaivatavadvabhau // 162 // tannIrAnniHsRtastIravana uttarapazcime / kAminImiva puSpeSoH kAJcit puSpANi cinvatIm // 163 // maJjarI rUpavRkSasya lakSmI lAvaNyavAridheH / bhAsaM saubhAgyaratnasya pazyati sma sa kanyakAm // 164 // yugmam // vadantI dAsikAM sA'pi salIlaM dadatI padam / kaTAkSaistanmanaH zyantI pazyantI cAnyato yayau // 165 // 20 tayA gRhItacitto'pi valamAnagapyatha / zUnyazUnyaiH padaiH so'pi dhairyeNaivAnyato'calat // 166 / / mAlAdukUlatAmbUlaistametyAnarca dAsikA / devyA hRdAsikAsatyaMkAro'yamiti cA'vadat // 167 // AdiSTA cAsmi yadayaM sundaro mantrimandire / nItvA''tithyena tathyena zramApathyena pUjyatAm // 168 // nItaH so'tha tayA'gAraM nAgadattasya mantriNaH / abhyuttasthau ca taM mantrI nRNAM vaktyAkRtirguNAn // 169 // zrIkAntazrIbhavaddhAmni dhanyo'yaM rAjakanyayA / vAsAya prahito'stIti drutaM sandizya dAsyagAt // 170 // pravINaH prINayAmAsa tamupAsanayA nizi / prAtamantrI dharitrIzabhavanAya ninAya ca // 171 // anarghyamapi taM kSoNipatira_dinArcayat / paryaNAyayata prIto guNakrIto'munaiva tAm // 172 // 25 Ti. 1. zramApathya:-zramasyA'hitakArI, prastAvAt upAyaH, tena / 2. zrIkAntaH viSNuH tasya iva zrI: zobhA yasya /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] anayA ramamANo'yamapramANollasanmadaH / vipatpAtairapi svasminnamanyata sa dhanyatAm // 173 // ajJAtakulazIlAya tvaM lIlAyatanaM zriyaH / kiM me rAjJA niyukteti tadukteyamudairayat // 174 // adAtukAmaH kSmApeSu vairavairasyataH pitA / mAmekadA'vadadvatse ! svecchayA vIkSyatAM varaH // 175 // tadAdyahamihodyAne pAnthalokamalokayam / dRg na kvA'pi vizazrAma citrArAma ivA'linI // 176 // taccirAtkaizcana ghanaistapobhiH prAktanairmayA / duSprApastvamiha prApto martyajanmeva saMsRtau // 177 // kiM te kulAdipraznena vRto'tiguNavAniti / drunAma nA'linI pRcched gacched vRkSaM sasaurabham // 178 // ATIdvATImanAhUto'pyeSa rAjJA sahaikadA / vAjI dhAvatyanunno'pi dhAvamAneSu vAjiSu // 179 // luNTyamAne'rikuTTAkairluNTAkaiH subhaTaiH pure / saro'sau prApa payase priyamelakatIrthavat // 180 // marAla iva nirgatya tattaDAgata AgataH / tato'patat kumArasya dhanusUnuH padAbjayoH ||181 // davArtta iva meghAmbu kalpadrumiva dusthitaH / mRtaH saJjIvanamivApyainaM sa mumudetarAm // 182 // utthApitaH sabASpeNA''liGgito romaharSiNA / dRSTAsyaH phullanetreNa smitenA'bhASi tena saH // 183 // sakhe ! sakhedaM mAM kurvannurvyAM nipatitastadA / pazcAdapazcimaguNa ! sthito'si kathamucyatAm // 184 // athA'bhyadhAt varadhanurnanu vAri sarovarAt / padminIpatrapuTake nyasya tvAmahamApatan // 185 // dRSTo'smi dIrghapuruSaiH ru~SaibhistADito'bhitaH / brahmabhUH kveti pRSTastvAM vyAghrA''ghrAtaM nyavedayam // 186 // yugmam / sthAnaM tad darzayetyebhistADyamAno'grataH kRtaH / tvaddRSTimArgamAgatya tvAM saMjJApyA'pataM kSitau // 187 // parivrADdattagulikAmukhakSepaprabhAvataH / niHsaMjJo'haM mRta iti prasmitairujjhito'smi taiH // 188 // teSu pApiSu yAteSu kareSviva vivasvataH / AkRSaM gulikAM vaktrAd bhRGgaM kumudavanmudA // 189 // marupAnthastarumiva prekSituM tvAmatha bhraman / grAmamekamayAmekamiha pravrAjamAnamam // 190 // sa mAmUce varadhano ! vaisubhAgaH suhRd dhano: / asmyahaM vada vizrabdhaH kumAraH kuzalI kimu // 191 // atho kathitavatyeSa kathAM mayi yathAtathA / jagau duHkhAgnidhUmairmAM nizvAsaiH zyAmatAM nayan // 192 // nirdagdhe dRSTadagdhaikakaraGke sadmani prage / dIrghaH suraGgAmadrAkSIt tadagre'zvapadAni ca // 193 // mantribuddhyA gatau tAvityakrudhyaddhanumanvasau / AdizaccAdizaM sainyAn baddhvA netuM yuvAM javAt // 194 // palAyata tato mantrI savitrI tu tava dviSA / caNDAlapATake'kSepi durgatidvArapAke // 195 // tAM mAlapatitasyevotpiTTanaprahatiM kathAm / zRNvato'jani me duHkhopariduHkhaM sudussaham // 196 // 119 1. udIrayat-C, uderayan - KH | 2 mA - C | 3. pazcimaguNaH 6. AdizatsAdinAM-C / 7. tAmAla... - C / 8. 0 tasyaivotpiTTanaprahati0 - A, L, B, K, DI Ti. 1. ud+Ir dhAtuH avadat ityarthaH / 2. vairameva virasasyabhAvaH vairasyaM iti vaisvairasyam, tasmAt / 3. ruSA ebhiH iti vigrahaH / 4. savitrI-mAtA / / 4. tApiSu L vAdiSu K | 5. mahAbhAga ! B, C 5 10 15 20
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 120 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] gataH kApAlikIbhUya kAmpIlyA'ntyajapATake / itastato bhraman pRSTo mAtaGgairevamabhyadhAm // 197 // mAtaGgIM sAdhayiSyAmi vidyAmiti maMto'tha taiH / jananyArakSakaM kaJcinmitraM cakAra tatra ca // 198 // tvatputramitraM kauNDinyo namatItyatha tanmukhAt / vijJApyA'mbAM saguTikaM bIjapUrakamArSNeyam // 199 // ambAM tadbhuktiniH saMjJAM mRteti purarakSakaH / rAjJe vyajJapayadrAjJA dagdhuM diSTAH svapUruSAH // 200 // te mayoktA muhUrtte'smin dagdheyaM vo nRpasya ca / anarthAya bhavatyevaM zrutvA'guH svasvavezmani // 202 // 2 asyAH zabena sAdhyaikA vidyetyAhUya rakSakam / dUraM zmazAnamagamaM sAyamAdAya mAtaram // 202 // maNDalAdyatha nirmAya mayA mAyAmayAtmanA / preSitaH puradevInAM balidAnAya rakSakaH // 203 // utthApyAmbAM svamAvedya nirvApya rudatIM rayAt / kacchagrAme pitRsuhRddevazarmagRhe'nayam // 204 // cakoraka iva svAmiMstvAmindumanu ca bhraman / puNyairapazyaM pazyanti tadekAgrahRdo na kim // 205 // sAdhu sAdhvitigIrvRttaM kumAro'pyAkhyadAtmanaH / yAvattAviti santoSAt kathAM rasayato mithaH // 206 // tAvattau kazcidetyoce yuSmaccitrapavitritam / paTUkRtya paTaM dIrghabhaTA grAme vadantyadaH // 207 // IdRzI dadRze kvA'pi puMdvayIti zrutaM mayA / dRSTau ceha yuvAM kAryamucitaM rucitaM ca yat // 208 // yAte'tha tasmin bhItena manasA'pi palAyinA / 'sutakramAbjau kauzAmbIM tau gatau gahanAdhvanA // 209 // vane sAgaradattasya buddhilasya ca tatra tau / apazyatAM lakSapaNaM caraNAyudhayo raNam // 210 // yuddhotkaTau kurkuTau tau padApadi nakhAnakhi / caJcacaJcavi caJcantau citraM kasya na cakratuH // 211 // jAtyo'pyajAtinA jigye tadA zakto'pyazaktinA / pakSI sAgaradattasya yuddhe buddhilapakSiNA // 212 // tvatpakSI pakSiNAnena mRgeNeva mRgezvaraH / jigye sAgara ! kiM vIkSye tadimaM yadi manyase // 213 // ityuktavAn varadhanuH sAgarAnumatastataH / ayaH zUcyaGkitapadaM taM paidAstramudaikSata // 214 // idaM saMlakSya lakSArddhaM cchannaM mene'sya buddhilaH / amAtyabhUH kumArAya tacca sarvaM nyavedayat // 215 // rayAdayamaya:sUcIryamasUkSmarahasyavat / kumAraH kautukI kRSTvA tau yoddhumamucat punaH // 216 // jigAya lIlayaivA'yamariM sAgarakurkuTaH / mAyAghAte jaghanyAnAM kutastyAH syurjayazriyaH || 217|| harSAdatha rathasyAGkamAropya nRpamantrijau / svAgAraM sAgaro ninye jayadaH kasya na priyaH // 218 // icchAnnapAnabhogAdiyogAdiha mahAsukham / tasthatuH sthira zrIke tadgRhe svagRhe yathA // 219 // buddhilAnucare kiJcit gate khyAtvaikadA'vadat / kumAraM mantri bhUstanme lakSArddhaM buddhilo dadau // 220 // 1. mayodite-C / 2. asyAM - C | 3. nivArya - C / 4. ravazyaM - C / 5. yAti - C | 6. yinau tatkra... A / 7. stuta... A KH, B, C, LI Ti. 1. su dhAtuH preraNe, bhItena palAyinA'pi manasA sutau preritau kramAbjau yayoH tau ityarthaH / 2. caraNAyudhaH - kurkuTaH tayoH / 3. 'caJc' dhAtuH gatyarthaH / 4. padAstra - kurkuTaH tam /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-31] 121 pazyedamityasau hAraM tArAmayamivArpayat / brahmadattAbhidhAlakSmalekhaM saubhAgyabhAsuram // 221 // athaitya tApasI mUrtaM kAcillekhasya vAcikam / dattvA''ziSaM tayoH kiJcit khyAtvA varadhanoryayau // 222 // tasyAH kathAmathA''cakhyau rAjaputrAya mantrisUH / iyametyAsya lekhasya pratilekhamayAcata // 223 // ko brahmadatto yannAmalekhostIti mayodite / tayoce'smin pure zreSThI dhanapravara ityabhUt // 224 // aSTabandhukaniSThA'sti tasya ratnavatI sutA / vidhiLadhita yAM khinno ratirUpanirUpaNe // 225 // 5 udyauvanA vanAvanyAM yakSamArAdhayacca sA / atyuttaravaraprAptyai kimanyat kAminIpriyam // 226 // prIto yakSazcirAdeSa tAmabhASata sudhruvam / SaTkhaNDamedinIbhartA bhartA tava bhaviSyati // 227 // zrIvatsinaM vanotsaGge'traiva daivavazAgatam / taM svasodarayostAmracUDakrIDAsu vetsyasi // 228 // dRSTvA tadA tadenaM te brahmadattaM suhRttamam / na sA bAlA hi bAlAhighrAteva labhate ratim // 229 // saMlikhya lekhameSA me SADguNyapreritArpayat / kRtin ! kiGkarahastena rahastena kare tava // 230 // 10 tayA tatpratilekhArthaM prahitA'smi tavAntike / ityudIrya sthitA praiSi pratilekhaM samarpya sA // 231 // ityAkarNya kumAro'pi prajvaladvirahajvaraH / zizirANi zarIreNAzizirANi cakAra saH // 232 // tadanveSiNi kauzAmbIpatau dIrghoparodhataH / sAgaro bhUgahe nyasya tau dadhAra nidhAnavat // 233 // imau jigamiSU naktaM sAgaro duHkhasAgaraH / rathamAropya nItvAlpamadhvAnaM vavale tataH // 234 // astrAlimAlitarathArUDhAvatha ca tau pathi / ArAme kAminI dhAmadhautadhvAntAmalokatAm // 235 // lagnA kimativeleti sAdaraM tau jagAda sA / tAbhyAmabhASi vAmabhu ! kau nau jAnAsi kathyatAm // 236 // tayoktamadya yakSeNA''cacakSe mama yannizi / udyAne brahmadattena saGgastava bhaviSyati // 237 // jJAto'si tvaM sa puMratna ! viddhi ratnavatI ca mAm / cirAttvadvirahottaptAmehyA'liGga sudhAmaya ! // 238 // tattathA pratipadyA'tha rathamAsthAya bhUpabhUH / kva turaGgAH kuraGgAkSi ! preryAH papraccha tAmiti // 239 // dhanAvahaH pitRvyo me pure'sti magadhezituH / tatra gantavyamavyagrAM pratipattiM sa dAsyati // 240 // 20 evamukte tayA mantriputreNa tvarayA hayAH / vimuktAH sArathIbhUya bhUyasImaTavImaguH // 241 // cauraH sukaNTakastatra kaNTakazca camUpatI / rathaM rurudhaturmUrttAvivAnayamahAdhvajau // 242 // tayorvIrAH zarAsArairvarSanto vAridA iva / yayuH kvacitkumArAttacApajyAmarutaiva te // 243 // syandane saJcaratyeva parizrAnto nRpAtmajaH / suSvApA'yaM priyAyukta AtmevA''yuSi dhIsakhaH // 244 // prAtaH zramA''jJArekhAvannadyAM tasthuH svayaM hayAH / pratibuddhaH kumArastu na rathe mitramaikSata // 245 / / 25 15 1. mUrtiH - C / 2. vAmastu- P / 3. vAmayamahadhvajau-P, C, K vAmayamahAdhvajau-B | Ti. 1. brahmadattaM tanmitraM ca / 2. vAmadhUH-strI, tatsaMbodhane vAmabhu ! / 3. dhI: buddhiH sAGkhyAbhimatA, sakhI yasya puruSasya sa - dhIsakhaH, AtmanaH vizeSaNam /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 tvatkAryeNa gato'yaM syAttvadbhaktaH prAtareSyati / prabhoreva hi dhairyeNa jayanti prabhukAryiNaH // 250 // tvarayA'zvAn rayAtsvAmin ! bhUriyaM bhUrivigrahA / taitpravRttiprayatnastu sthAnAptyA kriyate caraiH // 251 // preryA'zvAn magadhakSoNisImagrAmaM gato'tha saH / grAmezena gRhaM ninye pUjyA kena kva nAkRtiH ? // 252 // yudhyamAnaH samaM cauraiH suhRnme kvA'pyagAditi / ukte duHkhAt kumAreNa grAmezo'pyatiduHkhitaH // 253 // sa nabhaH svAniva nabho vigAhya gahanaM javAt / etyAcaSTa sa no dRSTaH sAsRg dRSTaH zarastvayam // 254 // 10 15 122 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] gataH syAt payasi kvA'pItyAjuhAva tamuccakaiH / rathAgre vIkSya raktaM tu sa rurodoccakaistarAm // 246 // bhraSTaH pitRzriyo navyAM nAdyApi prApitaH zriyam / tadatra 'prAnta re mitra ! mAM muktvaikaM kva hA gataH // 247 // kiM dyAM yuddhvA'dhunA gacchanmAM nApRcchastaTasthavat / yattvA'sthApayiSyaM vA'gamiSyaM vA samaM tvayA // 248 // tamityamandakrandantaM vallabhA''caSTa vallabha ! / nA'maGgalavaco vAcyamiSTe naSTe matibhramAt // 249 // 20 atha mitrazucA jAgraccakrI tatra sthito nizi / prAharat prahare caurAMstRtIye patitAnayam // 255 // rathI prAtarvisRjyA'tha grAmaNyaM grAmasImani / yayau rAjagRhaM sa drAg daviSThaM pavanasya kim ? // 256 // muktvA ratnavatIM cittamivA'sau tApasAzrame / tatpuraM prAvizatkanye'pazyadvAtAyanasthite // 257 // ime tamUcatuH premabhAjanaM yattadA janam / muktvA'gaccha: kalAkeccha ! tatte citte svayaM babhau // 258 // sa jagau kaM janaM premaraJjanaM khaJjanekSaNe ! / kadA'smi muktavAn brUta ko'haM vA ke yuvAM ca vA // 259 // athA''gaccha prasIdeti tadagAraM sa tadgirA / praviSTaH snAnapAnAdihRSTazcAbhyAmabhASyata // 260 // svAminnasti nabhohastivikko vaitADhyaparvataH / puraM tatrAsti ratnADhyamandiraM zivamandiram // 261 // rAjA ca tatra jvalanazikho vidyucchikhApriyaH / hRdya zrIrvidyate vidyAdharasindhurayUthapaH // 262 // tasya vidyucchikhAgarbhabhuvau prANapriye sute / AvAM khaNDA - vizAkhAkhye nATyonmattakhagAnuje // 263 // kSatapAtakajAtena tAtena samamekadA / gatvA'STApadamAnandAdavandAvahi tajjinAn // 264 // tatraiva ca sahA''vAbhyAM raktA'zokatale pitA / vavande sukRtasyeva caraNau cAraNau munI // 265 // AkarNya karNapIyUSadezIyAM dezanAM tataH / tato'pRcchatpatirbhAvI ko'nayoH kanyayoriti // 266 // etadbhrAtRnihantA ya upayantA sa etayoH / tAbhyAM munibhyAmityukte tAtazcA''vAM ca duHkhitAH // 267 // bhogayogaspRhAM muktvA tadvairAgyeNa taddinAt / AvAM bhrAtustanuM trAtukAme evAbhitaH sthite // 268 // athA'sau puSpacApasya cApalena cakAra yat / yathA'sya karmabhirjAtaM tajjAnAti svayaM bhavAn // 269 // 1. prAta re K | 2. kiM tvAM P / 3. yuddhA'dhvanA... D, B, A, C, L / 4. sthAnAsyA L, B / 5. saccha-C I 6. zubhaM - C, A, B, A / 7. 'vaitaaddhy'...-P| . 1. prAnta ! avaziSTa, mitrasya vizeSaNam / 2. sthAnasya AptyA mitrasya pravRtteH prayatnaH caraiH kriyate iti bhAvArthaH / 3. 0 vikkaH - potaH / 4. kSataM hiMsA, kSatasya pAtakaH, kSatapAtakaH teSAM jAtaM samUhaH yasya sa kSatapAtakajAtaH, tena /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] zrutaM saMbandhudamanaM bhavadAgamanaM tadA / savajrapAtapIyUSavRSTitulyaM babhUva nau // 270 // AvayoruktayoH puSpavatyA'tha rabhasAvazAt / patAkA'smadabhAgyaikakIrttivannarttitA sitA ||271 // tadA ca tvAmanAyAntaM pazyantyorbhuvanakramAt / naivAbhUdAvayorlagnadAvayoriva nirvRtiH // 272 // prApto'dhunA'si dRgmArgaM khinnayonauM niSaNNayoH / vyavasAyo vRthA bhAgyaM kAlenA'pi phalegrahiH // 273 // AvAM tvayA tvamAvAbhyAM vRtaH puSpavatIgirA / svAminnadya prasIdA'stu svayaMvRtimahotsavaH // 274 // so'tha nirvyUDhagAndharvavivAho vilasan babhau / sarAgayostayormadhye sandhyayoriva vAsaraH // 275 // sthitvA nizAmasau proce yAvanme rAjyasaGgatiH / yAtaM puSpavatIM tAvat te tirobhavatAM tataH // 276 // gatvA''zramamathA'pazyan kAntAM sa pravaraM naram / kaJcit papraccha kA'pIha dRSTA ziSTA vadhUriti // 277 // rudatI nAtha ! nAtheti tat pitRvyA''laye mayA / jJAtvA nItA hya ehyehi tvAM vinA'dyA'pi rauti sA // 278 // ityuktvA tena hRSTena brahmadattastadaukasi / nItaH prItazca vidadhe tadvivAhaM dhanAvahaH // 279 // nityaM svAdayatA svAdu dayitApremajaM sukham / tenA'nyedyurvaradhanormRtakAryamakAryata // 280 // viprabhojyakSaNe vipramUrtyAgatyA''ha mantribhUH / sAkSAd varadhanurbhuGkte bhojanaM mama datta cet // 281 // zrutvA zrutisudhAM vAcaM tAM mudotthAya rAjasUH / muhurvirahabhItyAmumAliliGgaikatAM nayan // 282 // athopavizya pRthvIzaputre pRcchati tatkathAm / sa jagAda tadA nAtha ! prasupte tvayi suprabhau ||283|| hRdi durvacaneneva bANenA''hatya pAtitaH / durjaneneva caureNa mAnAdiva rathAdaham // 284 // na raktagandhonmattAzvapratvaraM rathamApa saH / upAyo'pyanupAyaH syAnmahAtmani durAtmanAm // 285 // lIne mayi lataugheSu bhagnAzo'yaM vinizvasan / citrakAya iva sphAraphAlAnAptamRgo yayau // 286 // utpathenA'TavIM muktvA grAmezAtprApya vaH kathAm / ihA''gatya mahApuNyaiH prApto'syartha ivA'rthinA // 287 // brahmadatto'bhyadhattA'tha vadA'smAbhiH kiyacciram / stheyaM ripubhayodgrIvaiH klIbairiva sakhe ! kSitau // 288 // ihAntare hahArAvakrIDAdalitavizvahRt / zabdo'bhUditi paurANAM vikaTaprakaTAkSaraH // 289 // niSAdinAM nAmamiva stambhaM bhaGktvA madoddhataH / trAsayaMstrijagattrANaprAkArAniva dorbhRtaH // 290 // gatikrudheva jagrAha vyAlo'yaM bAlikAM he hA / ko'pyamuM mocayati bho hA nirvIrA dharApi hA // 291 // sa vIra iti zuzrAva pazcAtpIThAtpurotthitaH / pazcAdabhUd gajaM gantumanAstaM prathamaM gataH // 292 // re nAma karmamAtaGga ! strIgraheNa na lajjase / ityAkSiptaH kumAreNa tAM tyaktvA tamadhAvata // 293 // hato hata iti vyagre jane bhUpAGgajo gajam / dantadattAMhirArohayAdri hariryathA // 294 // 123 1. svabandhudamanaM - B, H, svabandhugamanaM - K, L, D / 2. tvAmathA K / 3. bhuvanabhramAt C, A rbhuvanaM bhramAt D L / 4. daccha-C, AI 5. yayAvahaM - P | 6. pracaraM H | prAcaran - P / 7. mAnamiva - C, A, B / 8. gatikruddheva - A, P / 9. javAt B / 10. tphAlayAdri-B, A / Ti. 1. nAma: (puM)- prasiddhiH / 5 10 15 20 25
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-31] UrusaMdaMzasampIDyamAnarkaNThagalabalam / nirmadaM nirmame vIro nAgaM nAgamivAtha tam // 295 // so'tha zlathIkRtorustaM punastadgrahabhIvazam / helayA khelayitvebhaM stambhe'nayadayatnataH // 296 / / sAdhu sAdhvityatho paurairukto jaya jayeti ca / sa etya dadRze rAjJA vismitena smitena ca // 297 // camatkArI zira:kampI taM vIkSyoce janaM nRpaH / ka eSa bho raviH zItacchaviH pavidharo'thavA // 298 // ratnAvatIpitRvyeNa kathitAya yathAtmane / athA'smai pRthivIjAnirbahvIradita kanyakAH // 299 / / etAbhiH pariNItAbhirbhUbhRtkanyAbhirAvRtaH / rarAja rAjaputro'yaM vAhinIbhirivArNavaH // 300 // tamekadA'vadatkA'pi jaratI bhramitAJcalA / iha vaizravaNazreSThisutA'sti zrImatI matA // 301 // sA tvayA nAgato'moci tat tvayyevAnurAgiNI / pANigraheNa tAM karSa majjantIM virahArNave // 302 // ___ athAyamupayeme tAM kumArastAramaGgalaH / subaddhimantritanayAM nandAM varadhanuH punaH // 303 // 10 atha tau prathitau jAtau prathIyobhirguNairiha / abhiyuktau bhayAnmuktau gatau vArANasI purIm // 30 // tataH kaTakavatyAkhyAM kaTakaH kAzinAyakaH / brahmapriyasuhRd brahmadattAyA'datta nandinIm // 305 // caturaGgAM turaGgAhidhUlisthUlitabhUdharAm / dadau tasmai camU cA'yaM svasmai kaH kiM na yacchati // 306|| kaNerudattazcampeza: sa dhanuH sacivazca tam / puSpacUlAdayo'pIyurudaye'rkamivAMzavaH // 307 // dIrghasya dIrghanidrAyai dIrghapAnthasya pApmabhiH / brahmasUnurvAyurivAcaladaskhalitaH kvacit // 308 // 15 dIrghasya dUtaH kaTakamathA''gatyedamUcivAn / asmAsu bAlamitreSu kartuM naitattavocitam // 309 / / kaTako'pyAha yad bAlamitrabrahmagRhaM nayAt / pAlayAmAsa dIrghastatphalamadyaiva lapsyate // 310 // ityenaM kaTakaH preSItkaTakairbrahmajasya tu / ruddhaM sadIrgha kAmpilyaM sArka vyoma ca reNubhiH // 311 // sarvAbhisAraprasaratrasareNUkRtAhitaH / dIrghasyAtmeva dIrgho'tha purAnnirgantumudyataH // 312 // pratolIpathasaGkIrNaM yadyattasyA'patadbalam / tattannadyaughavanmagnaM brahmadattabalAmbudhau // 313 / / 20 sa na dI? nadIrghorA vidadhadhudhi raudhirIH / pratApadahanaM kasya zamayAmAsivAn kSaNam // 314|| krodhAdatha rurodhA'muM brahmadattazcamUdruham / dalayantaM tarutatIrmahAdvipa iva dvipam // 315 // cirA'ntaHsaJcitakrodhAnalakIlAvalIriva / tau kSipantau mahAstrANi gatau prANitasaMzayam // 316 // durjayArijaye navyotpannacakracchalAttadA / brahmadattasya hastAbjamabjabandhurivAgamat // 317 // cakreNa dIrgha AhAro jAtamAtreNa yaH kRtaH / AhariSyati tAruNye tatkimityApi bhInUpaiH // 318 // 25 cakrin ! jayajayetyuccairvAdino bandino yathA / tadA brahmabhuvo mUrdhi puSpavRSTiM vyadhuH surAH // 319 // 1. kaNDaM-D | 2. rAjenduH-P, B, KH, HI Ti. 1. purAt-nagarAt pakSe shriiraat| 2. raudhirI: rUdhirasya zoNitasya imAH, nadyaH, taaH| 3. jAtamAtreNa cakreNa yaH dIrgha rAjA prabhUto vA AhAraH kRtH|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] 125 api vRddhaiH pitevA'yaM devatevA'pi nAstikaiH / AlokyamAnaH sA''nandairbrahmasUH prAvizat puram // 320 // jitaSaTkhaNDabhUrdvAdazAbdIpUrNAbhiSecanaH / catuHSaSTisahasrastrIpriyo'yaM mumudetarAm // 321 // dAsyaikayA kadApyasya kautukAya kare'ppitaH / svarmAlinIgumphitavannetrenduH puSpagendukaH // 322 // kvApyahaM dRSTapUrvIdaM rUpamityeSa cintayan / smRtapaJcabhavo dadhyau saudharme dRSTavAniti // 323 // miliSyati sa pUrvapaJcajanmasahodaraH / kathamevaM sudhIrdhyAtvA zlokArddhamiti so'paThat // 324 // Asva dAsau mRgau haMsau mAtaGgAvamarau tathA / Uce cemAM samasyAM yaH pUrayet so'rddharAjyabhAk // 325 // samasyAmatha sarvopi jihvAdolAsvadolayat / na tu pUrayituM tRSNAmiva ko'pi zazAka tAm // 326 // jAtismRtervratIbhUtazcitrajIvo mahebhyasUH / tadAgAt tatpurodyAnamekaH purimatAlataH // 327 // AraghaTTikamekaM tatsamasyApadapAThinam / sa muniH pAThayAmAsa zlokapAdadvayImimAm // 328 // eSA nau SaSThikA jAtiranyonyAbhyAM viyuktayoH / ityuktazca sa bhUpAgre'paThad gatvA'raghaTTikaH // 329 // kaviH ka iti tatpRSTaH sa jagau taM vane munim / rAjA taduktastatrAgAd dattvA'smai pAritoSikam // 330 // taM natvA bASpapUrNAkSo niSasAdA'ntike nRpaH / dattvA cA'smai taporAzirAziSaM dezanAM vyadhAt // 331 // rAjannasArataH sAraM saMsArAddharmamArhatam / dhIrA gRhNanti ratnaughamiva kSArapayonidheH ||332 // labdhvApi mAnavaM janma taraNDaM bhavatoyadhau / tanmudhaiva tyajanto dhig mUDhA majjanti tRSNayA // 333 // dharmAdharmaphalaM spaSTaM smRtapUrvabhavo bhavAn / jAnAno jagatIjAne ! bhajatAmucitaM vratam // 334 // Uce'tha cakrI yatprApyaM tapobhiH kSobhitAmaraiH / tatprAptaM rAjyamutsRjya kastapaH kurute kudhIH // 335 // tavApi tapasA kiM bhostapodurlabhamasti me / rAjyaM vibhajya tad bhojyaM paJcajanmasahodara ! // 336 // munirAha jitotsAhadhanado dhanadohadaH / mamApi pUrNastUrNaM tu sa tyakto bhavabhIruNA ||337|| mokSamArgocitenA'GgenAGgIkRtyA'GganAdikam / mUDha ! bhadrebhamUlyena gRhNAsi malazUkaram // 338 // abodhyamatha buddhvainamasAdhyamiva rogiNam / muktvA'gAttapase sAdhurna kSaNo'pIdRzAM mudhA // 339 // ghAtikarmavyayonmIlatkevalo bodhayan dharAm / bhavopagrAhikarmAlikSayAdayamagAcchivam // 340 // ajihmaM brahmadattopi saiSa vaiSayikaM sukham / rasayan gamayAmAsa dRptaH saptazaracchatIm // 341 // purA paricito vipraH kadAcid cakravarttinam / jagau yaccha tvamAhAraM yamAharasi tanmama // 342 // tadannaM durjaraM jIryamANaM tUnmAdakRd bahuH / ityukte cakriNA vipraH kadaryo'sItyuvAca tam // 343 // rAjJA'tha sakuTumbopi svabhojanamabhoji saH / zatazAkhaM smaronmeSameSa naktamavApa ca // 344 // mAtR-putra- pitR-bhrAtR-snuSAjAmyAdibhedabhit / pazuvatpazudharmo'tha mitho'bhUt tatkuTumbake // 345 // 1. kandukaH ityarthaH / Ti. 1. bhavAmbudhau / 2. sulabhaM ityarthaH / 3. zarad (strI) varSa: / 5 10 15 20 25
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] mithastrapAnataM prAtarmuktvA vipraH kuTumbakam / nagaryA niryayau nindan medinIzamamarSaNaH ||346 // sa ca kvacidajApAlaM kaJcit karkkarikAkaNaiH / dUrAdazvatthapatrANi kANayantamalokayat // 347 // tadvairaM sAdhayAmyadya svakuTumbaviDambanam / dhyAtveti vipraH satkArairajApAlaM pure'nayat // 348 // gajArUDhaH zitacchatro vartmanyatropayAti yaH / adRk sa kArya ityuktvA sa taM kuDyAntare nyadhAt // 349 // 5 kimAvAbhyAM sphuTitahRdvaSTerasyeti bhUpateH / tatkSiptayugapadgolayugena sphuTite dRzau // 350 // 10 15 126 25 ajApAlo'yamAlokyamAnaH prApto'GgarakSakaiH / hanyamAno galanmAno nijagAda dvijaM dviSam // 351 // zrutveti cakriNA vipraH satkrudhA'ghAti sAnvayaH / purohitaprabhRtayo'pyatha sarve'pi ghAtitAH // 652 // abrahmaNyaM brahmadattaH pattanAntarvyadhatta tat / yaM yaM jajJau dvijaM santaM taM taM hyantaM ninAya saH // 353 // athoce bhUdharo'mAtyaM no mAtyantaH krudhA mama / tadvipradRgbhRtaM sthAlaM vizAlaM muJca matpuraH // 354 // raudradhyAnAdhyavasitaM taM matvA sacivaH sudhIH / zleSmAtakaphalaiH pAtraM pUritaM purato'mucat // 355 // nRpaH pasparza ca sthAlamAlapacceti harSulaH / strIratnapuSpavatyaGgasaGgamo'pyadya me tRNam ||356 // atapAMsi stuve tAni yaddattairvipralocanaiH / spRSTairyathA'dya harSo me na tathArthaistaporjitaiH // 357 // idRgadhyavasAyena hRSTaH SoDazavatsarIm / muhUrttavadatItyA''pa sa kSmApaH saptamIM bhuvam // 358 // iti brahmadattakathAnakam // udAyinRpamArakakathAnakaM tvidam [ udAyinRpamArakakathAnakam // ] asti vAstavatA''nItakavIndrAtizayastutiH / udAyIti nRpazcampApatiH koNikabhUpabhUH // 1 // deze naimittikoddiSTe paritaH pATalAtaroH / pATalIputrasaMjJaM sa nUtanaM pattanaM vyadhAt // 2 // tasmin surapurasparddhA bhAji rAjavaraH pure / cAruzAzvatacaityAbhaM jinAgAramakArayat // 3 // 20 nirmalaM nirmaloddAmaparalokavizodhanam / apAlayadayaM rAjyamiha dharmamivArhatam // 4 // devatArhanguruH sAdhurdharmaH sarvajJabhASitaH / iti tattvatrayaM tasya prollalAsa sadA hRdi // 5 // caturthAditapobhiH svaM catuSpavrvyAM vizodhayan / mahAmatiH sa jagrAha pauSadhaukasi pauSadham // 6 // dhairyadhuryo dharAM dharmA'bAdhayA sAdhayannayam / vidviSaH sevakIcakre devakIsUnuvikramaH // 7 // sarve'pyurvIbhRto dadhyustadAkrAntabhuvastadA / udAyI jagadAdAyI yAvattAvanna naMH sukham // 8 // athAsssyAgate kvApi kasyApi pRthivIpateH / vikramyodAyinA rAjyamAdAyi prAjyatejasA // 9 // 1. medinIzasamarSaNaH...KH | Ti. 1. medinIzaM amarSaNaH- rAjAnaM soDhuM azaktaH ityarthaH / 2. azvatthaH vRkSavizeSa:, 'pIMpaLo' iti bhASAyAm / 3. dRSTirahitaH kAryaH ityarthaH / 4. hRd eva dRSTiH iti hRddRSTiH sphuTitA hRddRSTiH yasya sa tasya / 5. krudhA (strI) kopa: / 6. devakIsUnuH vAsudevaH tasya vikrama iva vikramo yasya /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 31] sa nazyan sukumAlAGgo vipadyasyAM vyapadyata / kiyajjIvati rAjIvamAkRSTaM 'jIvanIyataH // 10 // ekAkI matsarAkIrNaH zokasaGkIrNamAnasaH / tadaGgajo bhuvi bhrAmyan yayAvujjayanIM purIm // 11 // udAyinityavidveSasajjamujjayanIpatim / asevata rasenA'sau senAsauSThavaniSThuram // 12 // udAyimatsarotsaGgaraGganmanasamekadA / rAjyabhraSTaH kumAro'yamaivantIpatimabravIt // 13 // mama rAjyAya sAhAyyaM pratanoSi purA yadi / tadudAyinamurvIzamavazyaM sAdhayAmyaham // 14 // tatheti pratipedAne rAjanyasmin sa rAjasUH / pattanaM pATalIputraM pApadhIrApatattataH // 15 // chidrANyanveSayanneSa savituH paritApataH / pannagazcandanasyeva sevako'bhUdudAyinaH // 16 // taddhyAno nigrahasthAnaM pazyannapyasya bhUpateH / nA''sadatprativAdIva sa mahAvAdinaH kvacit // 17 // jinadarzana bhaktAtmanyasmin rAjJi dadarza saH / sarvataH sarvadA yena yatInevA'skhaladgatIn // 18 // bhUbhRnnivezanakroDapravezanamanorathI / sa dIkSAmekataH sUrerekatAnaraso'grahIt // 19 // vrataM niraticAraM sa pAlayAmAsa mAyayA / ekacitto'paThat sUtraM zuzrAva ca gurorvacaH // 20 // tAdRg dharmoktipIyUSapibasyA'pi hi tasya hA / nA'valiSTa baliSThAghaM ceto nRpanipAtanAt // 21 // vratena muktidenA'pi vAJchan pApaM nRpavyayAt / sa cintAmaNimUlyena kAcagolamivaihata // 22 // kRpANadhArAtIvraM sa vrataM yatnena pAlayan / avarttata nRpagrIvAkarttanA'vasarotsukaH // 23 // mAyayA'pyadbhutatapolAlanAlAlasAtmani / aho sAdhuraho sAdhurityasmin didyute yazaH ||24|| tasya nAlakSi kenApi tanmAyAgarbhitaM vratam / pavitraM zAkinIgarbhamiva mAntrikamandiram // 25 // Adadau pauSadhaM bhUpaH sa tu parvaNi parvaNi / tadA tadantike dharmakathArthaM sUrayo'vasan // 26 // kadAcidacalan pApauSadhe pauSadhaparvaNi / sUgyo nRpaharmyAya mAyiko yaiH sa dIkSitaH ||27|| nItvopakaraNaM ko'pi kSullakazcalatu drutam / nRpadhAma vayaM yAma ityUcuste ca sUrayaH // 28 // mAyAmayo muniH so'tha nATayan bhaktinATikAm / nItvopakaraNAnyUce gurUn pAdo'vadhAryatAm // 29 // cirapravrajitasyAsya kAmaM paryaNamacchamaH / iti sArddhamanenApi nRpAgAramagAd guruH // 30 // dharmamAkhyAya suSvApa sUriH kSmApatirapyatha / khinnaH svAdhyAyato'zeta pratilekhitabhUtalaH // 31 // dhyAnaraudratvavidrANanidro mAyAyatistataH / karttikAM kaGkalohasyA''cakarSa ciragopitAm // 32 // cirasaMsevitasyAdya gRhne vratataroH phalam / iti hRSyan sa bhUpAlagalanAlaM tayA'lunAt // 33 // athA'yaM kAyacintAyai mAyAM nirmAya mAyikaH / niryAtavAn yatitvena yAmikairapyabhASitaH // 34 // 1. vipadyata - P, A, KH / 2. tAnarato B. / 3. pihitaspRhA... - KH / 4. paryaNamRcchama: P paryaNanmana: A, B, H I Ti. 1. jIvanIyataH jalataH ityarthaH / 2. ujjayanyAH nAmAntaram / 3. paryaNamat zamaH / 127 5 10 15 20 25
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-32] kIlAlakulyAsaJjAtajAgaro'tha guruH puraH / bhUpAlamaulimAlUnamaikSata kSullakaM na tu // 35 // acintayacca dhik kazcidahito'sya mahaujasaH / mAyayA zramaNIbhUya jaghAnainaM jaghanyadhIH // 36 // dhig dhig re pApa ! niSpApo mahIjAniraghAni kim / dhig dhig mAlinyamAninye jinapravacanasya ca // 37 // etAvatA'pi kAlena madhyedharmarasaM vasan / na re bhinno'si dhik sindhusambandhIvA'zmagolakaH // 38 // tvayA tvadaH kRtaM sAdhu vimuktA katikA'tra yat / jinazAsanamAlinyamanayA'panayAmyaham // 39 // chinde'nayA svamUrdhAnaM jAnantu janatAstataH / hatau rAjA ca sUrizca kSullakena zaThAtmanA // 40 // dhyAtveti caturAhAraparIhAramanA muniH / smRtapaJcanamaskArastaccakAra vyapAdi ca // 41 // tatprAtaH prekSya kiGkaryaH kuTTayantyaH karairuraH / pUtkAratAraM rurudururuduHkhavisaMsthulAH // 42 // militaH sakalo rAjalokazcaitadacintayat / krUreNa rAjA sUrizca kSullakena hatau khalu // 43 // 10 sa ko'pyariH parivrajyAmapyupAdAya mAyayA / mApaM vyApAdayAmAsa vizvAsavazamAgatam // 44 // asminnamaGgale roddhaM niSeddhaM vA kRtodyamaH / krUreNa sUrirapyenAM dambhinA lambhito dazAm // 45 // nizIthe sa kRtakrUrakarmA dUramagAt khalu / tathApyanveSyatAM dikSu hayairvAyurayairayam // 46 // atha sarvAsvadhAvanta dikSu dUraM turaGgiNaH / praviSTamiva pApAbhre nA'pazyan kvApi taM punaH // 47 // rAjJaH sUrezca saMskAramatha pUtkAravihvalAH / pradhAnapuruSAzcakruH krandayantastarUnapi // 48 // 15 sa pApaH kSmApanirghAtI gatvA'vantIpati tataH / udAyivadhamAcakhyau harSamagno yathAkRtam // 49 // athainamUce dhik kurvan urvarApatirapyayam / re re tvamadhamazreNiveNiratnAyase bhRzam // 50 // zrutvApi dvAdazAbdAni vratalIno jinAgamam / na yaH zame pariNato dharmasthaM yo'vadhInnRpam // 51 // sa me'dhamaH kathaM bhAvI hitastvaM bhuvanAhitaH / adraSTavyamukhaH kSipraM pApA !'pasara matpurAt // 52 // tenApIti sa bhUpena pApo nirvAsitaH purAt / na svaH pitApi mAtApi kvApi pApAtmanAM bhavet // 53 // 20 sa bhavyAnAM ziraHzUlamabhavyAnAM ziromaNiH / tadAdhudAyighAtIti prakhyAtaH kSmAtale'khile // 54 // iti udAyinRpamArakakathAnakam // atha brahmadattavadevAnye'pi ye na budhyante, teSAmadhogatirityAha gayakannacaMcalAe, aparicattAe rAyalacchIe / jIvA sakammakalamala-bhariyabharA to paDaMti ahe // 32 // gajakarNacaJcalayA karikarNatAlataralayA'parityaktayA rAjalakSyA jIvA mandasattvaprANinaH svakarmaiva 25 1. 0bhAraM - L.K. / 2. yathAgamaM P / 3. ziraHzUrama - B, AI Ti. 1. kIlAlaH-rudhiraH /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 33] 129 kelaM pracuratvAdajIrNaM, tadeva malastena bharitaH pUrito bharo bhAro yaiste, svakarmakalamalabharitabharAH athavA svakarmaiva kalamalo dezIzabdatvAt kacavaraH yadvA svakarmaNyeva kalamale paGkavizeSe bharitabharAH saMsaktAtmAnaH santastata eva hetoH patanti, adho naraka iti // 32 // durvipAkatvamuktvA ihaiva karmaNo durvacatvamAhavottUNa va jIvANaM sudukkarAiM ti pAvacariyAI / bhavaM jA sA sA sA, paccAeso vi iNamo te // 33 // vaktumapi jIvAnAM suduSkarANyatiduHzakyAnIti pApacaritAni evaM duSTaceSTitAni, uttarArddhena dRSTAntaM sUcayati / bhagavan ! yA sA evaM svarUpA, sA kiM sA saiva nAnyeti prazne kRte bhagavAnAha te tava pratyAdezo uttaramapi idameva yA sA, sA saiva itirUpamityakSarArthaH ||33|| bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam['yA sA sA sA' kathAnakam // ] sAketapattane yakSaH khyAto nAmnA surapriyaH / vicitraM citryate yAtrAdine pratyabdamapyayam // 1 // citritazcitrakaM hanti pUrlokaM hantyacitritaH / asAviti paritrastaM samastaM citrakRtkulam // 2 // puracAriprajAmAribhIruNA bhUbhujA tataH / dhRtvA''nAyi bhaTairdInacakSuzcitrakarotkaraH // 3 // muktAste lagnakairbaddhvA ghaTacA'pUri bhUribhiH / tannAmacitritaiH patraizcitraguptanidhAnavat // 4 // pratyabdaM kApi kanyaikaM kumbhAtkarSati patrakam / tatra yannAma niryAti yaikSacitraM karoti saH // 5 // iti vyatikare jAte tatra citrakadArakaH / Ayayau kopi kauzAmbyAzcitrakauzalasiddhaye // 6 // sa citrakaravRddhAyA mAtRzraddhAvazaMvadaH / kasyAzciddhAmni tasthau tatputramaitrIniyantritaH // 7 // putrapatre tadA''yAte kRtAntAhvAnalekhavat / vRddhA ghnantI karAghAtairuro dIrghaM ruroda sA // 8 // citrayiSyAmyahaM yakSaM yakSArAdhanadakSadhI: / mahyaM na hyantako mAtastatra ghAtakSamo bhavet // 9 // iti prabodhya vRddhAM tAM jJAtvA yAtrAdinaM ca tat / kRtvA SaSThaM tapo bhUtvA pavitrazcitrakRdyuvA // 10 // cArucandanakastUrIkarpUrAdyadhivAsitaiH / navairnavapuTanyastairvarNakairnavakUrcakaiH // 11 // veSTayitvA'STadhA paTyA mukhaM saurabhabhAsuraH / nirbhayazcitrayAmAsa yakSasyAca manazca saH // 12 // vizeSakam // tataH kRtA''natirdakSaH sa yakSamidamabravIt / na citryase yathocitaM surapriya ! surairapi // 13 // tadvizvoddhArasaMhArazakta ! bhaktaikavatsala ! / ayuktaM yatkRtaM yakSa ! mayA'dya kSamayAmi tat // 14 // tataH surapriye prIte varadAyini so'vadat / vidhAtavyaH prajAghAtastAta ! nAtaH paraM tvayA // 15 // siddhametatsvayaM vatsa ! dhImahatyahate tvayi / svasmai varaM vRNISveti taM provAca surapriyaH // 16 // 1. kulaM - KH | 2. vitrita0 - L / 3. yakSazcitraM - P, KH | Ti. 1. lagnakaH - sAkSI / 2. citraguptaH - yamarAjasya pradhAnapuruSaH, yena manuSyANAM guNadoSANAM sUcipatraM likhyate / 5 10 15 20 25
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 33] sa jagAda tvayA tAta ! svayaM mArivAri tat / etAvataiva prIto'smi kiM yAce'taH paraM priyam // 17 // ityasya svArthazaithilyAt pramodaM paramaM vahan / yakSo jagAda bhoH kiJcid yAca yAceti sAdaraH // 18 // Uce'tha citrakRnnAtha ! cetprIto'si tadastu me / citraM rUpasya dRSTaikadezasyApi yathAsthitam // 19 // evamastviti yakSeNAbhihito mahito janaiH / sa kauzAmbIM zatAnIkanRpazrIkalitAM yayau // 20 // nijarAjye'nyarAjyebhyo hInaM citrasadastadA / vijJAya nRpatistatrA''dizaccitrAya citrakAn // 21 // prAsAdasya pradezeSu vibhajyA''tteSu citrakaiH / sthAnamantaH purAsannamavApa sa tu citrakaH // 22 // divyAkRtidyuterdevyA mRgAvatyAH kramAGgulim / daivAdAlokayajjAlAntareNa taralAM tviSA ||23|| anirUpitamityasyA rUpamaGguladarzanAt / nikhilaM likhatastasyA'patadUrau maSIlavaH // 24 // sa taM mamArjA''zu maSIbindustatrA'patatpunaH / punarmamArja punarapyapatad vyamRzacca saH // 25 // nirbhAgyasya vipattApa ivonmRSTo'pi yanmuhuH / maSIbinduH patatyasyAstanmanye'stIha lAJchanam // 26 // taccitritamatho devyA rUpamAlokya bhUpatiH / mudamApa ca tadvindudarzanAcca krudhaM kudhIH // 27 // dadhyau ca pApmanA'nena viplutaiva mRgAvatI / iha sthAyI maSagranthirasyA jJAto'nyathA katham // 28 // athA'tra citrake hantumArabdhe mantughoSaNAt / etya citrakRtaH sarve'pyurvInAthaM vyajijJapan // 29 // svAmin ! yakSaprasAdena dakSazcitrakalAvidhau / dRSTaikadezamapyeSa likhedrUpaM yathAsthitam // 30 // 15 kubjikAyA mukhamatheo rAjA hRdyamadIdRzat / sa ca tasyA yathAvasthaM rUpaM citrakaro'likhat // 31 // tathApi chinnasandaMzo rAjJA'kAri sa citrakaH / yakSamArAdhya lebhe'tha tAM siddhi vAmapANinA ||32|| athA'marSarasotkarSAccintayAmAsa citrakaH / dhig rAjJA'haM mudhArAgAnnirAgAstena khaNDitaH // 33 // azaktaH zaktisampannamapi taM dhIdhano'dhunA / mUlAdunmUlayiSyAmi kiyAnindro'pi dhImatAm ||34|| iti dhyAtvA mRgAvatyA rUpaM nyasya paTe'munA / caNDapradyotabhUpasyA'darzi karzitavidviSaH // 35 // 20 haigmRgIjAlamAlokya tad bhUpAlaH ziro'dhunAt / sAmyaM rambhAdibhiH kurvan svAntaM svaM dArayanniva // 36 // na rUpaM sambhavatyetadurvyAM nirvyAjasundaram / svargapAtAlabAlAnAmAlokanagatiH kva te // 37 // tat kiM citraka ! bhAtyeSA citrakarmakalaiva te / kiM vA strI kvacanA'stIdRg vacanAgocarAkRtiH ? // 38 // strIratnaM ratnagarbhAyAmidaM yadyasti tadvada / gRhNAmyahaM na haMsI hi haMsAdanyatra rAjate // 39 // 5 10 25 evaM vacasi bhUpena kalite phalitaM nijam / jAnanmanorathaM nRtyaccittazcitrakRdUcivAn // 40 // yA lIlAgatilAlityavAgvilAsAdivarjite / citre nyastA mayA devI cakAsti cakitaiNadRg // 41 // Ti. 1. dRg eva mRgI tasyA bandhane jAlaM iva jAlaM iti hagmRgIjAlam / 2. tad - paTe AlikhitaM rUpam / 3. svargaJca pAtAlaJca svargapAtAlau tayorbAlAnAM AlokanaviSaye gatiH buddhiH kva te tava ityarthaH /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-33] seyaM mRgAvatI nAma zatAnIkanRpapriyA / surAsurastrIrUpANAmantyAvayavarUpiNI // 42 // yugmam // grAhyA zaktyApyasau yAce pUrvaM sAmnetyatho nRpaH / kauzAmbIpataye dUtaM vajrajaGghAkhyamanvazAt // 43 // sa gatvoce zatAnIkaM hanta ! tvAmAdizatyadaH / anAdezakRtAM caNDazcaNDapradyotabhUpatiH // 44 // trapuNIva maNI naiva tvayyAbhAti mRgAvatI / sA'smabhyaM preSyatAM nAMhrau maulimaulau hi yujyate // 45 // jIvitavyaM ca rAjyaM ca rakSa preSya mRgAvatIm / sarvanAzoM'zanAzena rakSaNIyo vicakSaNaiH // 46 // tataH pratatakopazrIH zatAnIkanRpo'bhyadhAt / magirA'dizyatAM dUta ! gRhacaNDa: sa bhUpatiH // 47 // trapuNIva maNI naiva tvayyAbhAti mRgAvatI / ihA'stu tadiyaM nAhrau maulimaulau hi yujyate // 48 // rAjyaM ca jIvitavyaM ca rakSa preSyA'varodhanam / sarvanAzoM'zanAzena rakSaNIyo vicakSaNaiH // 49 // ityeSa preSayadbhUtaM sa gatvedaM nyavedayat / cakre prayANaM pradyotazcaturdazanRpAvRtaH // 50 // / sUranistejanAyogyairbhUbhRtkampanahetubhiH / kauzAmbyai so'caladdhUlidhUmradigbhiH prayANakaiH // 51 // zrutvainaM caNDamAyAntaM zatAnIko'tisArataH / sasAra zaraNArthIvA'ticaNDayamamandiram // 52 // priye paJcatvamApanne devI dadhyau mRgAvatI / sUnurme'lpabalo bAlo balIyAn punaretyariH // 53 // chalenApyakSataM rakSyamasmAcchIlaM kulaM ca tat / iti dhyAtvA'nvazADhUtamiyaM pradyotabhUpateH // 54 // gatvA pradyotamAyAntaM sa jagau tvAM mRgAvatI / vadatIdaM zatAnIke mRte tvaM zaraNaM mama // 55 // kintUdayananAmAyaM matputro'lpabalaH zizuH / pitRzokairivA'mitrairmanmukto'bhibhaviSyati // 56 // tagirA pramadaprotahRt pradyotastato jagau / tasya romApi ko nAma nAmayenmayi pAtari // 57 // abrUta dUta ityetadeva devyApyudIryate / kiM bhayaM jagaduddyote pradyote sati goptari // 58 // dviDmahIpAH samIpe tu netudUra tava sthitiH / yadetanmarukUpe'mbho gRhamUni pradIpanam // 59 // avantItaH samAnItairmatpuryAmiSTikotkaraiH / tato divo vaprA''kAraM prAkAraM kAraya drutam // 60 // tatastaM pUraya rayAttRNadhAnyendhanairghanaiH / putraM kuzalinaM tatra muktvA kurve hitaM tava // 61 // zreNIkRtya tataH senAzcaturdazamahIbhujAm / hastA'nuhastikA''nItairavantyA iSTikotkaraiH // 62 // vyomadrumAlavAlAbhaM sa prAkAramakArayat / apUrayacca kASThAnnatRNaiH pradyotabhUpatiH // 63 // tatkRte'pyatha vaprAGge ruddhadvArA mRgAvatI / yoginI karmaNa iva dviSo'bhUttasya durgahA // 64 // bahirvihitarodhaM ka: pradyotaM vettu kopinam / avait tatpuravAstavyo nodayAstamayAvapi // 65 // 20 1. ityevadeva - C / 2. divopamakAraM - C / 3. kArayatadrutaM - P; kArayAdbhutaM - B, A, I 4. kuvi - P | 5. dRSTiko - P / Ti. 1. gRhe [eva] caNDa: gRhacaNDaH / 2. tatpuravAstavyo('tisurakSitatayA) udayAstamayau api na avaita, bahirvihitarodhaM kopinaM pradyotaM (punaH) ka: vettu iti anvayaH kAryaH /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-33] cintA-vismaya-santApa-kheda-duHsthaH sa tasthivAn / avAptahAritamaNirdaridra iva vidviSan // 66 // athograrodhasakrodhayodhayuddhAsravRSTibhiH / udbhinnaprasRtotphullavairAgyA'bhUnmRgAvatI // 67 // dadhyau ca zIlarakSAyai bAhyo'rizchalito mayA / chalayAmyantarArAtIn yadyAyAtIha tIrthakRt // 68 // sarvabhAva-svabhAvajJastadbhAvA'bhyarthitaH prabhuH / tatpurIsImni taccintAtulyakAlamupAyayau // 69 // zrIjinezadinezasyAbhyudaye'tha mRgAvatI / purAdudghATitadvArAdabjAd bhRGgIva niryayau // 70 // atha RddhyA ca bhaktyA ca mahatyA'bhyetya nirbhayA / jinAdhinAthamAnamya yathAsthAnamiyaM sthitA // 1 // vimucya kopacaNDatvaM caNDapradyotarADapi / zrIvItarAgamAgatya praNipratyopaviSTavAn // 72 // dharmakairavakedAravikAzanazazidyutim / vyadhatta duritadhvAntadhvaMsinI dezanAM jinaH // 73 // kopi dhanvI tadA nAthaM hRdA papraccha saMzayama / taM svAmyace girA paccha badhyante bahavo yathA // 74 10 sa jagau bhagavan ! yA sA sA saiveti mitAkSaram / nAtho'pyabhidadhe yA sA sA saivetyasphuTArthakam // 75 // papraccha gautamaH svAmin ! kaH prazno'tra kimuttaram / prabhurAcaSTa campA'sti khyAtA'smin bharate purI // 76 // tatraika: svarNakAro'bhUt kanyAM yAM yAM vyalokayat / kAntAM hemasahasrArddhaM dattvA tAM tAM vyuvAha saH // 77 // ityudUhe kramAtpaJca caJcalAkSIzatAni saH / pratyekamapi sarvAsAM sarvAGgAbharaNAnyadAt // 78 // svazRGgArabhRtaH svasvavAre tamaramanta tAH / anyavAre punaH zAntaveSAstasthustadAjJayA // 79 // 15 itastato'smin yAte tAH zRGgArAdi mudA vyadhuH / tato'sau tarjayAmAsa tADayAmAsa cA''gataH // 8 // rakSAmatIrNyayA tAsAmatha nirmAtumudyataH / kadAcinnAmucad dvAraM dhAmno'dhiSThAnabhUtavat // 81 // hatyAdagdha ivA'gacchad bhoktuM kasyApi naukasi / sa nije'pi gRhe kaJcinna kadAcidabhojayat // 82 // balAt kadApi suhRdA nije bhojayituM gRhe / anicchannapi ninye'sau guptau kSeptumiva dviSA // 83 // sAdhvadya naH paticchayA bandikRt guptiyAmikaH / bahirgata iti sphItAH kSaNaM smaH kSaNikA iva // 84 // dhyAtveti tatkSaNakRtasnAnAlepanamaNDanAH / pazyantyo darpaNeSu svaM tasthuH prItAstadaGganAH // 85 // svarNakArastadAgAramAgAt prekSya ca tAH krudhA / ekAM jaghAna sa tathA sA yathA'bhUdyamAtithiH // 86 // are re hanti hantyeSa pApI saMbhUya hanyate / ityanyAzcakravattatrA'kSipan kopena darpaNAn // 87 // tatpAtena mRtaH so'pi pazcAttApena tAstataH / citAvadaukaH prajvAlya mRtyudAhau sahA''sadan // 88 // vipadya pazcAtApenA'kAmanirjarayA ca tAH / ekena paJcazatyUnA bhuvi martyatayA'bhavan // 89 // 25 te durge kvacidekatra taskaratvena saGgatAH / jIvanti smA'dhunA'stokalokaluNTanalampaTAH // 90 // 1. yuddhAzru...KH, yuddhAstra A, C, B, H I 2. tulye - P | 3. TAkSaraM - A, B, C | 4. banda - P, A, C, L, H, B, KH | Ti. 1. asaM - azru, zoNitaM vA / 2. yadi AyAti iha / 3. rakSAM atiIrSNayA iti vigrahaH / 4. guptau - kArAgRhe / 5. kSaNikA-vidyut /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-33] sA tu pUrvahatA yoSit kutracit sannivezane / kasyA'pi roraviprasya putratvenodapadyata // 91 // jAte paJcAbdike cAsmin tiryagyoniparibhramI / svarNakArastu tasyaiva dvijasyA'jani putrikA // 12 // bAlaH pitRbhyAM bAlAyAH sa tasyAH pAlakaH kRtaH / sA tu bAlA zaThatvena rurodaiva sadaiva hi // 93 // udaraM spRzatastasyAstasya lAlayato'nyadA / guhye hasto'lagat tyaktaruditA muditA ca sA // 94 // ruditasya pratIkAraM dArakaH sa vimRzya tam / tasyA rudatyAstanvAnaH pitRbhyAM vIkSito'nyadA // 15 // puro'pyeSa durAcAro dArako bhavatIti tau / nirakAsayatAmetaM kuTTayitvA niketanAt // 96 // araNyeSu bhramanneSa dArakazcauryakArakaiH / taiH sAkaM saGgataH paJcazatIpUraNatAM gataH // 97 // sA tu jAtaiva kulaTA tatsvasA zaizavAdapi / kadAcidagamat grAmamekamekatra na sthirA // 98 // grAmo'luNTi tadA cauraiH sa taiH paJcazatImitaiH / adhAri dArikA sA tu bhAryA sarvairakAri ca // 99 / / bahUnAM sevayA'smAkamiyamekA varAkikA / mriyatAmiti taizcaurairanyA''ninye'GganA'nyadA // 10 // gateSu teSu cauryAya pUrvabhAryAtikopinI / vaJcayitvA'gAdharUpe kUpe cikSepa tAmRjum // 101 // AgatA rAgatazcaurAste'pRcchan kva nu seti tAm / sA jagau kimu jAnAmi yAmikI tatkRte'smi kim // 102 // te dadhyuH khalu mugdhA sA hatA hatakayA'nayA / dvijo'pi vyamRzat kiM me svaseyamiti durmatiH // 103 // ihA''gato'sti sarvajJo vijJAyeti janAdayam / Agatya manasA'pRcchat saMzayaM svasRlajjayA // 10 // ukto'smAbhigirA pRcchetyapRcchad guptavAgasau / yA sA sA setyatha dade'smAbhiruttaramapyadaH // 105 // evaM ca vaJcanAcaJcatpaJcatvAdiviDambanaiH / rAgadveSAdayo lokaM loDayanti bhave bhave // 106 // ityAkarNya sa saMvignazcauro'vApya vibhotam / pallIM gatvA prabodhyA''zu caurAn prAvrAjayannijAn // 107 / / utthAya nAthamAnamya jagAvatha mRgAvatI / pravrajiSyAmyahaM caNDapradyotAnujJayA prabho ! // 108 // sA'tho jagAda pradyotamanujAnAsi mAM yadi / tatpravrajAmi saMvignA tvadadhInaH suto'dhunA // 109 // prabhuprabhAvaprabhraSTavaro'nujJApya tAM tataH / pradyotabhUpaH kauzAmbyAM vyadhAdudayanaM nRpam // 110 // pradyotastrIbhiraGgAravatyAdibhirathA'STabhiH / sahA'grahId vrataM svAmisamIpe'tha mRgAvatI // 111 // anuziSyA'tha nAthena mRgAvatyAdayo'pitAH / candanAyAstato jajuH sAmAcArI kramAdimAH // 112 // iti 'yA sA sA sA' kathAnakam // atha pallIpatikathAprastAvaprAptam aparAdhakSAmaNAmupadeSTuM mRgAvatImeva dRSTAntaM karoti / tatra pUrvaM kathaiva kathyate [mRgAvatIkathAnakam // ] vijahAra mahAvIrastato bhavadavAkulam / tarpayan sukRtAkhyAnasudhAbhirvasudhAtalam // 1 // 15 20 25 1. sAdhu - P | 2. punaH P | 3. tADayanti - C / 4. nujJAya - C, A, KH I
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 134 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 34-35 ] punaH punAno gatibhirjagatIM jagatAM guruH / kadAcidetya kauzAmbImArAme samavAsarat // 2 // tatastRtIyapauruSyAM divAkaranizAkarau / samaM svasvavimAnAbhyAM jinenduM nantumIyatuH // 3 // tau vinamya jinAdhIzaM samupAvizatAM puraH / sudhormimadhuraM pAtuH pAtukAmau vacaH zuci // 4 // ravervimAnatejobhiH pUrite parito'mbare / na kopi rAtreH samayaM samAyAntamabudhyata // 5 // kAlaM vicintya caitanyAccandanA tu pravarttinI / svamAzrayamagAnnA''gAt dinabhrAntyA mRgAvatI // 6 // tayozca gatayornatvA jinaM dinanizAkRtoH / akasmAtkazmalIbhUtasarvAzA'jani zarvarI // 7 // matvA kAlavilambaM taM satyazIlA mRgAvatI / svamAzrayaM gatavatI bhItabhItA drutaM drutam // 8 // tAM vIkSya candanA'vocaccAruzIle ! mRgAvati ! / yuktaM naktaM bahiH sthAtuM kimujjvalakule ! tava ? // 9 // acaitanyAdidaM jajJe skhalitaM kSamyatAM mama / idaM vadantI padayozcandanAyAH papAta sA // 10 // tasyAM caraNalagnAyAM saMvAhanakalAjuSi / AsadaccandanA nidrAM tadA saMstaraNasthitA // 11 // kAlAticAradoSeNa svaM nindantI mRgAvatI / tadApa kevalajJAnaM ghAtikamaghaghAtinI // 12 // uddadhAra dharApIThe viluThantaM mRgAvatI / tadAnIM sukhasuptAyAzcandanAyAH karAmbujam // 13 // prabudhya candanA'vocat kimacAli karo mama / jagau mRgAvatI bhImabhujaGgamabhayAditi // 14 // AcaSTa candanA dRSTastate dhvAnte kathaM phaNI / dIptena kevalajJAnadIpeneti jagAda sA // 15 // kevalyAzAtanIM dhig mAmityArabdhasvanindanA / candanA'pyAsadatsadyaH kevalajJAnasampadam // 16 // iti mRgAvatIkathAnakam // tathA ca sUtram paDivajjiUNa dose, niyae sammaM ca pAyavaDiyAe / to kara migAvaIe, uppannaM kevalaM nANaM // 34 // pratipadya anumanya doSAn nijakAn samyaktrikaraNazuddhayA cazabdAdapunaH karaNAGgIkArapUrvaM pAdapatitAyA gurorAtmanivedanArthaM caraNapraNatAyAH, tataH kileti parokSAptopadezasUcakaH, mRgAvatyA utpannaM kevalajJAnamiti gAthArthaH // 34 // chadmasthAnAmapi kaSAyajayo guNAyaivetyAha kiM sakkA vottuM je, sarAgadhammammi koi akasAo / jo dhajja dhaNiyaM, duvvayaNujjAlie sa muNI // 35 // kiM sakka tti prAkRtatvAt zakyaM; vaktuM je tti vAkyArthakarmatvavAcako yadityarthaH, tena yat sarAgadharme sakaSAyasaMyame ko'pyakaSAyo'vidyamAnakaSAya iti yaH punaH kazcinmahAtmA dhArayedanudayodayaprAptavaiphalyAbhyAM 1. jainaM - B, A I 2. samAyAta - C / Ti. 1. upayogAt / 2. tate dhvAnte - gADhAndhakAre /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-36-38] 135 nigRhNIyAt, dhaNiyaM atyarthaM durvacanojjvAlitAn duHzravavAkyoddIpitAn kaSAyAn sa muniryathAvasthitaM mokSakAraNaM prastAvAnniSkaSAyatvarUpaM tattvaM manyata iti kRtvA, niSkaSAya eva sa ityabhiprAyaH // 35 // atha kiM kaSAyanigrahe mahAn yatna iti taddoSamAha kaDuyakasAyatarUNaM, puSkaM ca phalaM ca do vi virsaaiN| puppheNa jhAi kuvio, phaleNa pAvaM samAyaD // 36 // kaTukAH saMyamasukhabhaGgahetutvAt duHkhadAH te ca kaSAyAzca, ta eva taravaH, svottaraprakRtirUpazAkhAdimattvAt kaTukakaSAyatarUNAM puSpaM ca phalaM ca dve api virase, saMyamajIvitApekSayA viruddhapariNAme / puSpaphalasvarUpaM krodhamadhikRtyodAharati-puSpeNa hetunA dhyAyati kupitastato dhyAtvA, phalena hetunA pApaM durvacanabhASaNatADanAdikaM samAcarati / krodhodAharaNena ca sarvakaSAyANAm udayaH puSpam, udayanimitto vyApAraH phalamiti jJAtavyam // 36 // kaSAyanigrahazca viSayaparityAgamUlaH, sa ca kasyacideva sukaro, na sarvasyeti dRSTAntenAha saMte vi ko vi ujjhai, ko vi asaMte vi ahilasai bhoe| cayai parapaccaeNa vi, pabhavo daTTaNa jaha jaMbuM // 37 // bhujyanta iti bhogAH zabdAdayastAn sato'pi vidyamAnAnapi, ko'pi jambUsvAmyAdivivekI ujjhati tyajati, ko'pi prabhavAdiravivekI asato'pi abhilaSati vAJchati bhogAn tathA kazcidityanuvarttate tyajati 15 parapratyayenApi kiM tadityAha prabhavo dRSTvA jambumiti samAsArthaH / vyAsArthastu zatopari tripaJcAzattamagAthAyAM 'rUveNa jovvaNaya' ityatrAbhidhAsyate // 37 // / nanu kathamevaM krUrakarmA prabhavaH pratibuddha ? ucyate-dharmamAhAtmyAt, tathA cAha dIsaMti paramaghorA vi, pavaradhammappabhAvapaDibuddhA / jaha so cilAiputto, paDibuddho suMsumANAe // 38 // dRzyante paramaghorA api atizayaraudrA api sattvA iti gamyate, pravaradharmaprabhAvapratibuddhAstIrthakaropadiSTatayA pradhAnadharmasya mAhAtmyena mithyAtvanidrApagamAdavagatatattvA upalabhyanta ityarthaH / atra dRSTAntamAha-yathA sa cilAtIputraH pratibuddhaH suMsumAjAte suMsumodAharaNe ityakSarArthaH // 38 // bhAvArthastu kathAyAm / tathAhi [cilAtIputrakathAnakam // ] kSitipratiSThe zaMmanyo yajJadevaH pure dvijaH / jinAnAmasRjannindAM saMsAratarusAraNim // 1 // ziSyabhAvaM jito jeturyAsyatIti pratijJayA / kSullakena sa kenA'pi vAdAyA'vAdi dhImatA // 2 // AnIya nigrahasthAnaM kSullakena vivAdinA / dvijo vijitya pravrajyAM grAhitaH prAkpratijJayA // 3 // 20 25 1. ityAha - PI
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 136 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-38] so'tha zAsanadevyedamuktazcAritramasti te / jJAnazraddhAnavAnedhi kimakSNA taraNiM vinA // 4 // tadAdi ca vimucyaikamalaM malaparISaham / cAritraM niratIcAramapAlayadayaM dvijaH // 5 // saMsargAdapi kastasya na bheje vItarAgatAm / bIjapUrarasasyeva saGgAt kausumbhamaMzukam // 6 // vAkyairvizuddhairapyasya na tu rAgaM priyA'mucat / AraktA kambalI dhArAbhRto dhArAbhariva // 7 // sA tasya vazyatAM kartuM pAraNe kArmaNaM dadau / dahatyaraktA raktApi vahnikIleva kAminI // 8 // grISmeNeva latAkuJjaH kArmaNena krameNa saH / klizyamAnatanustena prapede tridivAlayam // 9 // tadduHkhena vrataM prApya sApyatha tridivaM yayau / pativyasanajaM pApaM kintu nA''locitaM tayA // 10 // cyutvA'tha yajJadevasya jIvo rAjagRhe pure / cilAtyA dhanasArthezadAsikAyAH suto'bhavat // 11 // cyutvA ca yajJadevastrIjIvaH paJcasutAnanu / dhanapriyAyA bhadrAyAH sutA'bhUt suMsumAhvayA // 12 // dhanena suMsumAkhyAyA duhiturvihitaH sa tu / cilAtItanayastasyA bAlalAlanakarmaNi // 13 // tamanyAyakaraM loke dhano bhUmipaterbhayAt / daNDyo bhRtyAparAdheSu svAmIti nirakAsayat // 14 // cilAtIsUnuragamattataH siMhaguhAbhidhAm / bhillapallImasau mallImAlAmiva madhuvrataH // 15 // mRte caurapatau caurapatizcaurairayaM kRtaH / pAtakI sa zira:kampaM stUyamAnaguNo mudA // 16 // viSamAstramahAvIravihArabharahAriNi / sthitaH pallivane so'tha yauvane suMsumA punaH // 17 // svAnUce'sau dhanAkhyo'sti zreSThI rAjagRhe pure / tadgRhe'styadbhutA lakSmIH suMsumA ca kumArikA // 18 // taddhanaM bhavatAM bhUri mamaikA suMsumA punaH / iti vyavasthayA te'mI jagmurnizi dhanaukasi // 19 // paJcabhiH sUnubhiH sAkaM gehe gehI tadAkule / tasthau nilIya mohArte dehe dehIndriyairiva // 20 // AttavittaH samaM cauraiH samAdAyA'tha suMsumAm / bhayadrutamanaHspardhI cailAteyaH pelAyata // 21 // purIrakSAnathAhUya dUyamAnamanA dhanaH / Uce dhanAni vaH putrI mama yAmo'nu taskarAn // 22 // itthaM vyavasthayA zreSThI sA''yudhaiH saha sUnubhiH / purarakSAn puraskRtya satvarAn satvaro'calat // 23 // suptamatrA'tra bhuktaM tairiti pAnthajanoktibhiH / caurAn hastagatAneva menire'nveSiNo narAH // 24 // dRSTvA'tha tAn hata hata lAta lAtetibhASiNaH / harSAnuviddhayA'dhAvaMste rakSApuruSA ruSA // 25 // tyaktvA lotrANi dhAvadbhyaH zvabhyo'nnAnIva taskarAH / mahATavIM pravizyA'mI kAmaM jagmuritastataH // 26 // tattyaktalopnANyAdAya vyAvRttaM purarakSakaiH / na kasyApi kRtArthasya parArthe ramate matiH // 27 // 25 skandha eva vahan kanyAM cailAteyastu satvaraH / praviveza mahAraNyaM smRtavindhya iva dvipaH // 28 // 1. kulaiH / / 2. palAyitaH - A, palAyata: DI Ti. 1 viSamANi astrANi yasya sa viSamAstra, sa cAsau mahAvIrazca iti -pallivane' anvayapakSe vigraha: kAryaH / viSamAstra kAmadevaH, sa cAsau mahAvIrazca iti 'yauvane' anvayapakSe vigrahaH kAryaH / 15
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 38 ] zreSThI ca paJca putrAzca tAM kanyAmeva tadgatAm / indriyANi ca cittaM ca jIvitavyamivA'nvaguH // 29 // pratyAsIdatyatha dhane durvidagdhaH sa dagdhadhIH / mA bhUnmamA'sau mA'syeti suMsumAyAH ziro'lunAt // 30 // durAtmAkRSTakhaDgo'yaM srAk sarpan narakAdhvagaH / haste sazambalagranthiriva tanmaulinA babhau // 31 // karasthaM rAgataH pazyan suMsumAyA muhurmukham / so'tha vegAddizaM yAmyAmavijJAtazramo'gamat // 32 // putraiH saha rudan putryAH kabandhasavidhe dhanaH / anagnini vane bASpairjalAgnimiva dattavAn // 33 // madhyaMdinadinAdhIzakarA''livikarAlitaH / svaM vIkSyA'tha gataM kIlakavale vavale dhanaH // 34 // kSuttRSNA-zrama-zokA'rkatApaiH paJcabhiruccakaiH / ayaM pepAta paJcatvagataMmanyo mahATavIm // 35 // vittanAza-sutAmRtyutAdRzavyasanAturaH / dhano duHkhanidhi nindan vidhimApa gRhaM cirAt // 36 // apremavairo vairAgyAttataH zrIvIrasannidhau / vrataM dhRtvA tapastaptvA pUrNAyurdhAM yayau dhanaH ||37|| cailAteyo'pi tenA'nutaptaH kiJcitsvakarmaNA / pathi gacchan muniM kaJcit kAyotsargasthamaikSata // 38 // caurastamUce saMkSepAddharmamAkhyAhi me mune ! / athavA'haM tavApyevaM chetsyAmyevA'sinA ziraH // 39 // taM duSkarmarajaH pAtraM kSetraM cAritrakarSukaH / prabodhibIjavApAya yogyaM matvA jagau muniH ||40|| sadApyupazamaH kAryo vivekaH saMvaro'pi ca / trayo'mI cittavAkkAyakRtapAtakaghAtakAH // 41 // ityuktvA'smin munau yAte tadA''diSTAni mantravat / padAni dhyAyatastasyA'rthollekho'bhavadIdRzaH // 42 // kAraNe'pi krudhAdInAmakriyopazamo mataH / heyopAdeyayorjJAnaM viveka iti vizrutaH // 43 // muhurutplavamAnAnAM kAmamindriyacetasAm / yatsaMvaraNanirmANaM boddhavyaH saMvarazca saH // 44 // tadetadaparijJAnAt krodhAdibhirabhidrutaH / AnIto narakAsannAmiyatIM bhUmikAmaham // 45 // tadidAnImupazamapramukhairauSadhairiva / cikitsAmyAtmano rogAniva 'zaiSAdimAnimAn // 46 // itthaM padArthamatyarthabhAvano bhAvayannayam / ruddhAkhilendriyo jajJe manomAtraikacetanaH // 47 // kuzImukhyo'tha gandhenA'sRjaH prAptAH pure'sRjan / padapravezato dasyuvadasyArtti pipIlikAH // 48 // azrAntaM kITikAkoTichidritaM tadvapurbabhau / cAlanIva mahAkarmatuSatyAgArthamAtmanaH // 49 // TaGkAsyaiH kITikAkUTaiH kIryamANopi nizcalaH / divyaM sArddhAhayugmena padaM stambha ivA''pa saH // 50 // iti cilAtIputrekathAnakam // 137 - 1. kAlaMkevale - P / 2. prApata - C / 3. duHkhanidhirni B, C, K / 4. rAgAdi - KH, C / 5. trAkhyAna... C / Ti. 1. savidha ( tri0 ) - smiipe| 2. roSa: AdimaH yeSAM te roSAdimAH, tAn / 3. kuzI- ayomayaH tIkSNasAdhanavizeSaH tasya iva mukhaM yasyAH sA kuzImukhI, tAH / 4. nagare pakSe zarIre / 5 10 15 20
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-39] dharmaprabhAvAdapi pratibuddhasya cilAtIputrasyedRgdurvahapratijJAnirvAhaH zakyata iti kathaM manyAmahe ? ucyate, sAhasikasattvAnAM na kimapyazakyamiti, dRSTAntenAha puSphiyaphaliya taha piugharammi taNhA chuhA samaNubaddhA / DhaMDheNa tahA visaDhA, visaDhA jaha saphalA jAyA // 39 // puSpitaM-bhogAkhyaphalApekSayA saJjAtatatkAraNakusumarUpasamagraviSayasAmagrIkaM, na punaH SiGgabhavanamivotpannabhakSIti, tacca kRpaNadhanibhavanamapi sambhAvyate, ataH phalitaM-samantato vyApAryamANaviSayopabhogaM, puSpitaM ca phalitaM ceti vigrahaH tasmin puSpitaphalite / tatheti prasiddhisUcakaH, pitRgRhe kRSNabhavane, tRSNA pipAsA kSudhA bubhukSA samanubaddhA santatA DhaNDheNa DhuNDhAkhyaRSiNA tathA tenA'lAbhaparISahAtisahanaprakAreNa, vizaThA zAThyarahitA bhAvasAraM na kapaTato viSoDhA titikSitA, yathA saphalA karmakSayAkhyaphalavatI jAteti 10 samAsArthaH // 39 // vyAsArthaH kathAnakagamyastaccedam [DhaNDhaNakumArakathAnakam // ] dvArakAyAM hareH sUnuDhaNDhaNAkukSisambhavaH / DhaNDhaNAkhyo yuvA rAjJAM kanyAH paryaNayaddhanAH // 1 // zrInemito'nyadA dharmaM sa nizamya zubhAzayaH / agRhNIta vrataM viSNukRtaniSkramaNotsavaH // 2 // vihatya svAminA sAkaM dvArakAM punarIyuSaH / kadAcidudagAduccaiH karma tasyAntarAyikam // 3 // 15 yatra yatrA'gamat kiJcit tatra tatrA''sadanna saH / sAdhavastena sArddha ye jagmuste'pi tathaiva hi // 4 // zrInemi munayaH sarve vijJA vyajJapayannatha / zrIsarvajJasya ziSyo'pi viSNujanmApi DhaNDhaNaH // 5 // pUryAM samRddhazraddhAnidAnipuMvaryayujyapi / bhikSAmapyeSa nApnoti kiM nimittamiha prabho ! // 6 // yugmam // prabhurAha purA jajJe dvijo rAjaniyogavAn / dhAnyapurAbhidhe grAme magadheSu parAsaraH // 7 // kadAcideSa grAmINaiH kSamApakSetrANyavApayat / bhojane'pyAgate'muJcat bhojanAya na kheTakAn // 8 // zrAntaiH kSudhAtRSAkrAntaiH kheTakaizca vRSaizca saH / balAt pratyekamekaikAM kSetre sItAmakarSayat // 9 // so'tha mRtvA bhavAn bhUrIn bhrAntvA'yaM DhaNDhaNo'bhavat / taccAntarAyikaM karma prodagAdasya samprati // 10 // iti zrutvA''ptasaMvegaH svAmyagre DhaNDhaNastadA / jagrAha paralabdhyA'haM nAharAmItyabhigraham // 11 // mahattaraM tarannabdhimivA'labdhiparISaham / paralabdhimabhuJjAno ninye kAlaM kamapyasau // 12 // ko duSkarakaraH svAmin ! madhye'mISAM tapasvinAm / ityanyadA gadApANipRSTaH prabhuridaM jagau // 13 // 25 kurvanti duSkaraM sarve kiM brUmo DhaNDhaNasya tu / iyatkAlamalAbhAkhyaM yo'sahiSTa parISaham // 14 // praNipatyAtha tIrthezaM kezavaH pravizan purIm / paribhramantaM bhikSArthamRSimaikSiSTa DhaNDhaNam // 15 // 1. sAtvikAnAM - KH, C, A | 2. DhaMDhaNena DhaMDhaNAkhyA.... - P / 3. visaDhA 'viSame Dhoveti' prAkRtalakSaNAdviSamA dussahA viSoDhA - C | 4. titikSatA - P, A, KH, B | 5. khyapradhAnaphalavatI - C / 6. rIyakaM - P / 7. lAbhama - P / Ti. 1. SiGgasya viTasya bhavanaM saJcitasAmagrIkaM na bhavati kintu pratidinaM yad utpadyate tadeva bhakSayatItyarthaH / 20
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 40-42 ] 139 uttIrya sindhurAdbhaktyA taM sAdhuM mAdhavo'namat / tadvIkSyaiko vaNig dadhyau dhanyo yo'vandi viSNunA // 16 // tasyaiva vaNijo gehaM sa bhramannagamanmuniH / pratyalAbhi tatastena bahumAnena modakaiH // 17 // sa munirjinamAgatya praNipatya vyajijJapat / kiM tat karma mama kSINaM ? prabho ! yad bhaikSamAsadam ? // 18 // jino'bhyadhita labdhiste neyaM labdhiriyaM hareH / hariNA praNato'sIti vaNijA pratilAbhitaH // 19 // tAM bhikSAM paralAbhatvAt pariSThApayituM tataH / rAgAdiriktaH prArebhe DhaNDhaNaH sthaNDilAvanau // 20 // duHkSayANi purANAni karmANi prANinAmaho / iti sthirataradhyAna eva kevalamApa saH // 21 // tataH pradakSiNIkRtya sa DhaNDhaNamunirjinam / upAvizat pUjyamAno devaiH kevaliparSadi // 22 // iti DhaNDhaNakumArakathAnakam // [ granthAgram - 3385] iha cAhArApratibandha uktaH tadadhikArAtsarvaviSayamapratibandhamupadizati-- AhAresu suhesu a, rammAvasahesu kANaNesuM ca / sAhUNa nAhigAro, ahigAro dhammakajjesu // 40 // AhAreSu zubheSu manojJarasAdimatsu cazabdAd vastrapAtrAdidaNDakapustakAdiSu ca aughikaupagrahikopakaraNeSu ramyAvasatheSu ramaNIyopAzrayeSu, kAnaneSu vicitrodyAneSu, sAdhUnAM nAdhikAro na niyogaH pratibandhaM kartumiti gamyaM tarhi kvAdhikAraH ? ityAha- adhikAro dharmakAryeSu taponuSThAnAdiSu AhArAdigrahaNasyApi tanmAtraphalatvAt // 40 // sAmAnyaviSayapratibandhamuktvA Apatsvapi zaktimatAM tamAha sAhU kaMtAra- mahAbhaesu avi jaNavae vi(va) muiammi / avi te sarIrapIDaM, sahaMti na layaMti ya viruddhaM // 41 // 5 jaMtehiM pIliyA vi hu, khaMdagasIsA na ceva parikuviyA / viiyaparamatthasArA, khamaMti je paMDiyA huMti // 42 // 1. bhaikSya - KH, C / 2. tadadhikecchorAlayaviSaya.... - C / 3. atraiva - P, C, B / 4. pratihAra P, pratiprahAra D, KH 10 15 atra ihalokanirapekSatayA mokSArthasAdhakatvAt sAdhavo nirapekSayatidharmAnuSThAyinaH te kAntAramahAbhayayorapi durbhikSATavyAdirAjaviDvarAdikayorapi, janapada iva mudite atrevazabdo janapada- muditazabda - 20 yorantarvarttamAnaH pratyekaM yojyate, tena yathAsaGkhyaM kAntAre'pi janapadeSu iva, mahAbhaye'pi ca mudite iva tadavyabhicAritvAt nirbhaye iva varttamAnA api sambhAvyate etat te bhagavantaH zarIrapIDAM sahante titikSante / na lAnti tu na gRhNanti, punarviruddhaM saMyamapratyarthi aneSaNIyabhaktapAnaphalAdikaM veSatyAgakrodhaprahAradAnAdikaM ceti / atra ca 'zarIrapIDAM sahante' iti vacanAt mAnasapIDAsadbhAve apavAdapadena yatanayA viruddhamapi gRhNatAM bhagavadAjJA'natikrameNA'viruddhatvAt na doSa ityuktaM bhavati // 41 // etenA''patsvapi dRDhadharmatA uktA / tAmeva tadanuSThAyakastutidvAreNopadizati 25
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-42] yantraiH pIDitA api hurvismaye aho skandakaziSyAH skandakAcAryasya vineyA na ceva tti naiva, parikupitAH parikruddhAH, cazabdAt kRpArdracittAzca babhUvuH upasargakAriNaM pratIti gamyam / vizeSaNadvAreNAtra hetumAha - vidito jJAtaH paramArthasya caturthapuruSArthasya hetubhUtatayA upazama eva sAro rahasyaM yaiste tathAbhUtAH / kSamante kiM ? ye paNDitA bhavanti / yattadonityAbhisambandhAdevaM yojaneti gAthArtho // 42 // bhAvArthaH sampradAyagamyaH, sa cAyam [skandakAcAryaziSyakathAnakam // ] asAvastIha nagarI zrAvastIti garIyasI / jitazatrurabhUttatra dhAriNIjAnirIzitA // 1 // jIvAjIvAditattvajJaH sarvajJAgamapAragaH / sa rAjenduryathA tadvat tatputraH skandako'pyabhUt // 2 // purandarayazAnAma kumAraskandakAnujA / rAjJA daNDakinodUDhA kumbhakArakaTe pure // 3 // rAjakAryeNa kenA'pi daNDake rAjJa AjJayA / dvijAtiH pAlako'mAtyaH zrAvastI puramAgataH // 4 // vetriNA veditastatra jitazatrunRpasya saH / pravizyA''sthAnamAnamya nRpamAsanamAsadat // 5 // samudAsa muMdAcAraM pratISya prAbhRtaiH saha / jAmAtuH kuzalaM pRSTvA rAjJA gauravito'tha saH // 6 // anyadA''sau nRpA''sthAne dharmakarmaNyaruntudam / bruvan viprabruvaH proce skandakeNa manISiNA // 7 // mukte'STAdazabhirdoSaiH kevalajJAnazAlini / dharmatIrthakare deve devAnAmadhidaivate // 8 // 15 gurau taduktamArgasthe dharme taddezite'thavA / visaMvadanti ye mAH pazUnAM saMvadanti te // 9 // yugmam // tattvatrayapratiSThAnaprAmANikagireti saH / anekAntavidA cakre kumAreNa niruttaraH // 10 // gambhIramatsarAdhmAto ni:snigdhavadanasmitaH / tuSTuve saMvRtAkAraH kumAraM kila vAgminam // 11 // svarAjyaM tatra yAte'tha skandako nRpanandanaH / bAlyAnnirmalavairAgyazcintayAmAsivAniti // 12 // mUrchAheturviSaM bhogAH saMsArazcArakastathA / dhik tathApi virajyante na hi mohena dehinaH // 13 // sadeti cintayan puNyaiH prApte zrIsuvrate jine / paJcazatyA sahAyAnAM sahA'yaM vratamagrahIt // 14 // krameNAdhItasiddhAntaH prAptasUripado jinam / kumbhakArakaTe gantuM so'pRcchad bhavitavyataH // 15 / / prANAntiko'ntarAyaste tatretyAdizati prabhau / so'bravIttatra kiM nAtha ! vayamArAdhakA na vA // 16 // tvAM vineti jinenokte'vocanniyatiyantritaH / mayA''ptamiyatA kiM na sarve'pyArAdhakA ime // 17 // AcAryaH sa vicAryeti kumbhakArakaTe'gamat / avazyambhAvibhAvA'sau niyati tilajhyate // 18 // 25 samAyAntaM sa mAyAvI taM zrutvA tatra pAlakaH / prAgbhUrimatsaskrUrahRdayo nirdayo'dhamaH // 19 // 1. samAyAtaM - KHI Ti. 1. sam+ud+As-parokSArUpaH, sthitaH ityarthaH / 2. mud abhivyaktyai kRtamAcAram iti mudAcAram / 3. adhamavipraH /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 42] 1 saMyatasthAnayogyeSu puNyodyAneSu sarvazaH / AyudhAni nyadhAd gUDhaM guptairAptatarairnaraiH // 20 // yugmam // atha krameNa tatrAptaH sUriskandakavandakaH / saddharmazrutisantuSTaH pracaNDo daNDakirnRpaH // 21 // svagopitA''yudhaprekSApratyayApAditabhramaH / hiteneva hatAzena pAlakenodito rahaH // 22 // yugmam // ayaM deva ! cyutAcArastava rAjyaM jighRkSati / sahasrayodhibhiH puMbhirvRtaH pAkhaNDibhirbhaTaiH // 23 // mayA samyag nizamyedamavekSya ca parIkSitam / evameveti nizcitya vijJaptaM te hitecchunA // 24 // akRtyAya vazIkRtya preritaH pAlakena saH / vipralabdhAvakAzA hi vipralabdhAH paraHzatAH // 25 // Rjuzchittvaritastena chittvareNeti daNDakiH / Uce pAlakamevAmuM nigRhANa nijecchayA ||26|| Aropya pazyataH sairerduryantre tilapIDane / sAdhUnekaikazaH sarvAn pIDayAmAsa pAlakaH ||27|| ArAdhanAdhanAste tu skandakAcAryasannidhau / antakRtkevalI bhAvabhAjo bhejuH zivAlayam // 28 // paJcazatyAM ca pUrNAyAM kanIyasi munau punaH / ekasmin pAlakA''krAnte jagAda skandako guruH // 29 // mAmanApIDya bAlaM me yantre kSipasi yatpuraH / sneho nehocitaH kintu tanmano'tidunoti naH // 30 // mahatIdaM vadhAdAdhirasyA'stviti dhiyA'dhamaH / yantre tamAdarAd bAlaM ropayAmAsa pAlakaH // 31 // ArAdhanAM zivapurIvaijayantImasAvapi / kRtI puro guroH prApa pApabhinnirvRtiM tataH // 32 // athaitadbadhanirbandhAdudyatkrodhadhanaJjayaH / prAk sUriH svaM tapo'dhAkSId didhakSuH sanRpaM puram // 33 // dagdhuM puraM nRpaM rAjyaM pAlakaM ca prajAzca tAH / cakre nidAnaM sa krodhanidAnaM yantrapIDitaH // 34 // dharmadhvajaM zakunikA tasya zoNitazoNitam / sahasrAsrabhujabhrAntyA rabhasA nabhasA'nayat // 35 // antaH puropari tyaktaM vilokya patitaM puraH / purandarayazodevyA pratyabhijJAtameva tat // 36 // hA maddattamahAratnakambalAgradazo guroH / dharmadhvajaH kuta iti pRSTe jJAtaM tayA janAt // 37 // sA'vocad daNDakiM deva ! tavAgAdhatvamadbhutam / kva gataM vipratIrNo'si yadevaM daivavaJcitaH // 38 // yeSAmazAstRkaM zAstraM hiMsA dharmo dvijanmanAm / vizvasantIha ye teSAM te zvasantIti kautukam // 39 // uttamastapasA bhikSubhikSurmadhyo bubhukSitaH / sarvAdhamastu dhigjAtirdvijAtirjAtibhikSukaH // 40 // syAt brAhmaNyaM guNaireva na jAtyeti zaThaH paThan / jAtibhikSuratikSudraH zrayate sUtrakaNThatAm // 41 // laukikaiH sUtrakaNThAnAM nAma saMstUyate mRSA / janaGgamAnamI pApAzcaritairatizerate // 42 // ete nA viTA dhUrttA dUtAzcaurAzcarAstathA / nRzaMsA nistrapAH kiM kiM sUtrakaNThA na kurvate // 43 // kulamAtmA zriyaH zreyaH sarvamekapade tvayA / zvabhrA'ntarbhrAntacittena kSiptaM karmeti kurvatA // 44 // 141 1. vyadhAd - P / 2. dAyi P / 3. mazAstrikaM KH, mazAstrakaM - B, LI Ti. 1. chittvarita: - chalitaH / 2. chittvaraH - chalakaH / 3. sUriH - skandakAcAryaH tasya / 4. (yajJa) sUtraM kaNThe yeSAM te sUtrakaNThAH teSAM bhAvaH sUtrakaNThatA, tAm / 5. janaGgamaH caNDAlaH, tAn / 6. zvabhraM - narakaH / 5 10 15 20 25
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-43-44] zocantImiti tAM tatra zAsanasyAdhidevatA / ninye zrIsuvratasyAnte sA'pi tatrA''pa saMyamam // 45 // skandako'pi samAsAdya jvAlAjihvakumAratAm / prayuktAvadhirabhyetya virodhaM krodhanaH smaran // 46 // yantrapIDAnidAnotthajvalajjvalanalIlayA / saMrASTraM daNDaki dagdhvA daNDakAraNyamAtanot // 47 // iti skandakAcAryaziSyakathAnakam // evametadazeSasAdhUnAmapi nirvizeSamanuSThAnamucitamupadizati jiNavayaNasuisakaNNA, avagayasaMsAraghorapeyAlA / bAlANa khamaMti jaI, jai tti kiM ittha accheraM // 43 // jinavacanasya kaSAyavipAkopadarzino vItarAgabhASitasya zrutyA zravaNena sakarNAH sArthaka zravaNendriyAH tathA avagataH parijJAtaH saMsArasya bhavaprabandhasya ghoro raudraH peyAla iti dezIbhASayA pariNAmo'sAra10 virasaparyavasAnatAparyAlocanarUpo yaiste tathAvidhA bAlAnAM vivekavikalaprANinAM duzceSTitamiti gamyam, kSamante titikSante yatayaH sAdhavo yadi ityabhyupagame, ityevaM skandakAcAryaziSyavat kim atrAsminnarthe AzcaryaM ? na kiJciccitraM yuktamevaitadityarthaH // 43 // atra ca ugrAdiviziSTakulotpannA evaivaMvidhaduranucaratapazcaraNakAriNaH syurnetare iti kasyacidabhisandhiH syAt, taM pratyupadizati na kulaM ettha pahANaM, hariesabalassa kiM kulaM Asi ? / AkaMpiyA taveNaM, surA vi jaM pajjuvAsaMti // 44 // na kulaM pUjyagotrAdikam, atra dharmavicAre prakrAnte, pradhAnaM zreSTham / atra dRSTAntena yuktimAhaharikezabalasya mAtaGgajAtIyasya yaterbalanAmnaH, kiM kulamAsIt, aspRzyatvAnna kiJcidityarthaH / yasya kiM sampannamityAha-AkampitA hRtahRdayAH kRtAH tapasA'STamAdinA vikRSTena, surA api AsatAM manuSyA devA 20 api yaM balAbhidhAnaM mAtaGgarSi paryupAsate kRtAJjalayaH sevamAnA nirdezavartino bhavantIti gAthArthaH // 44 // atha bhAvArthAya kathA / tathAhi ___ [harikezabalarSikathAnakam // ] mathurAyAM purA rAjA zaGkho rAjyaM vihAya saH / niviNNaH kAmabhogebhyo guroH pArzve'grahId vratam // 1 // gItArthaH sa kramAt prApto bhikSArthaM hastinApure / panthAnaM vipramaprAkSIt somadevaM purohitam // 2 // 25 tena dviSTena nirdiSTaH panthA hautAzano'sya yaH / munIzvaraH sa tenA'gAdaladhyenA'nyadehinAm // 3 // atheryAsamitermArgaM tapomahimato himam / atikramya munau yAte somadevo vyacintayat // 4 // 'kSamA sarvasvametanme nAnyasye'tIvasandhayA / cAradivyamivAdhvAnaM sAdhuH zuddho'tyagAdaho ! // 5 // 15 1. sa rASTraM daMDakerdagdhvA - D,C, K daMDikerdagdhvA - KH | 2. saMjJayA - C / Ti. 1. agnikumAradevatvam / 2. hutAzano'gniH yasmin mArge iti hautAzanaH panthA /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 44] dhig mAmahRdayaM krUraM mudhA jAtimadoddhatam / amI ajihmabrahmANo brAhmaNA na tu mAdRzAH // 6 // dRzyo namasyaH stutyo'yaM varivasyastaponidhiH / dhyAtveti gatvA taM natvA dharmaM zrutvA'grahId vratam // 7 // grahaNAsevanArUpazikSAdvitayapAragaH / saMyamaM pAlayAmAsa manAg jAtimadonmanAH // 8 // samyagArAdhanApUrvaM bhAvanApAvanAzayaH / kAle mRtvA'bhavaddevo devaloke mahAdyutiH // 9 // kramAttatazcyuto nIcairgotrakarmodayAdayam / gaGgAtaTe balakoTTaharikezapateH sutaH // 10 // balAkhyo durbhagaH kAlaH kurUpaH kalahAGkuraH / gaurInAmni kalatre'rbhUccUtasvapnena sUcitaH // 11 // yugmam // sa vasantotsave'nyedyurvane krIDatsu bandhuSu / dhikkRtya kalahaM kurvan vRddhaidUreNa hA kRtaH // 12 // dUre sthitazca sarpantaM sarpaM tatra hataM janaiH / dIpakaM cAhataM vIkSya sa dadhyau karmalAghavAt // 13 // parAbhUtiryathA doSairasatAM nirvizeSaNA / guNairevaM pairA bhUtirviziSTA sukRtAtmanAm // 14 // 1 vAneyaM puSpamAdeyaM malastyAjyo'Ggajo'pi yat / guNAH sampattaye tasmAd doSA eva vipattaye // 15 // bhAvayanniti sAdhubhyo dharmaM zrutvAtinirmalam / harikezamaharSitvaM balaH kalayati sma saH // 16 // sa SaSThAdicaturmAsakSapaNAntatapaH kRzaH / balaH sAdhukriyAcAro yayau vArANasIM purIm // 17 // sa tatra tindukodyAne taporAziravasthitaH / granthitindukayakSeNa sevyamAno divAnizam // 18 // anyadA'bhyetya mitreNa yakSeNa granthitindukaH / mitra ! kiM dRzyase neti pRSTo munimadarzayat // 19 // mamA''rAme'pi santyete tenetyukte namazcikIH / yakSeNa saha sakhyA'gAt yakSo'pi granthitindukaH ||20|| dRSTvA tAn vikathAsaktAn dvAvapi dvAparojjhitau / atibhaktAvabhUtAM tau harikezabale munau // 21 // rAjJaH kauzalikasyAgAt putrI vArANasIzituH / bhadrAkhyA''yatane tatra yakSamaccitumanyadA // 22 // abhyarcya ceTikAcakraparItA yakSadaivatam / pradakSiNaM parIyantI bAlA vyAlokya taM munim // 23 // malormivisravisrasyaccelo durdarzano hahA / niSThIvya kUNitaghrANA jugupsAmiti sA'tanot // 24 // yugmam // yakSeNa kupitenA'tha maharSeH kutsayA tayA / adhiSThitA'bravId bhadrA vaikalyAdasamaJjasam // 25 // nItA kathaJcidAvAse yAvanna svAsthyamApa sA / rAjJastatrAjJayA vaidyamAntrikAstAvadAyayuH // 26 // teSAmauSadhamantrAdikriyAstatkarmadUSaNAt / abhavantoSarakSoNikRSivattatra niSphalAH // 27 // vaidyA nirvidya nirvidyAstrAsamantrAzca mAntrikAH / yadA'bhUvaMstadA pAtre'vatIryovAca guhyakaH // 28 // mahAtmA tapasAMrAziryayA'timadamattayA / sa tarhi garhitaH sAdhuH sA'dhunA mucyate katham // 29 // yadyanenaiva pApena hariNA pariNAyyate / tadA muJcAmi jIvantIM mudhA''yAsaH paro'khilaH // 30 // 1. bhUdbhUtasva... - H, A, B bhUtcUta... KH | 2. vRddhai: pUreNa - P / 3. durdazano... B / 4 strA: samaMtrA... - C | strAzcamaMtrA- D I Ti. 1. hA (avya.) nindAyAm / 2. atizAyinI vibhUtiH / 3. vanasambandhinaM puSpaM- vAneyaM ityarthaH / 4. dvApara:- saMzayaH / 5. visraM - durgandham / 5 10 15 20 25
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-44] tanmene nRpatiH putrI jIvatvevamapItyasau / praiSIcca sAyamudvAhasAmagyA tAM svayaMvarAm // 31 // nipatya pAdayoH sApi praNipatya taponidhim / vyajijJapatprabho ! pANiM gRhANA'nugRhANa mAm // 32 // munirUce vayaM siddhivadhUsambandhakAGkSiNaH / tadasUyAbhayAt nAnyavadhUgandhaM sahAmahe // 33 // rUpaM muneH pidhAyA'tha vidhAyA'syA''kRti svayam / viDambanacikIzcakre tadudvAhaM sa guhyakaH // 34 // viDambya vividhaM rAtrau vaTavAsI calanmanAH / svacchandaM gaccha muktA'sItyUce rAjasutAM sa tAm // 35 // prAtarmandAkSamandAkSI prAptA pitRpadAntikam / seyaM kasyocitetyevaM nRpaH smRtivido jagau // 36 // Ucuste RSipatnyeSA tena tyaktA ca sAmpratam / dAtumarhAtha viprasya vibhrazyatkaluSAtmanaH // 37 // nRdevo rudradevAya tadaivAtmapurodhase / bhadrAM dadau yadaucityaM nAtikrAmanti tadvidhAH // 38 // rudradevo'nyadA yajJaM yajamAnaH sa dIkSitaH / dharmapatnyA tayA sAkaM nAkaM mene karasthitam // 39 // 10 tasyaiva yajJavATe ca mAsakSapaNapAraNe / bhikSArthaM yakSasevyo'gAt balaH prauDhatapobalaH // 40 // tamAlokya dvijanmAno jAtimAnonmadAstadA / UcuzcaTTAzca bhoH kastvaM yajJavATe praviSTavAn // 41 // yakSo munimathA''viSTaH sAvaSTambhamuvAca tAn / sAdhurmAdhukarI bhikSAmAptuM prApto'smi vo gRhAn // 42 // etajjAtimatAM vedavidAM hetorupaskRtam / zUdrAya tubhyaM dAtavyaM netyUcurbaTavaH sphuTam // 43 // ahaM hiMsAnRtasteyaparigrahanivRttadhIH / brahmacArIsamastasmAnmama dharmAya dIyatAm // 44 // 15 ityukte tena te'vocan prAkdeyaM pitRvahniSu / brahmaNe ca tato'nyasmin vRthA taddattamanyathA // 45 // munirAha na yuSmAkaM hiMsAdyAzravasevinAm / abrahmacAriNAM sUtrakaNThAnAM brAhmaNasthitiH // 46 // agnau hutaM bhavedbhasma na bhasmApi dvije hutam / nyAyenAnena vaH sarvaM syAdbhasmanihutaM hutam // 47 // janmanA nAntaraM kiJcid brAhmaNasyAntyajasya ca / karmaNA brAhmaNatvaM cejjitaM tarhi tapodhanaiH // 48 // karmabhirdivi sampattiH karmabhirnarake vipat / jAtyAdyAH kvopayujyante sadgatau te hi paGgavaH // 49 // 20 satkarmanirataH zUdrastrailokyasyati pUjyatAm / asatkarmA dvijanmApi nindyAnAmapi nindyatAm // 50 // mRteSu tarpaNaM zrAddhaM yanmUDherupakalpyate / ucchidya bhasmatAM nIte tattarau secanopamam // 51 // bhasmIbhUtasya bhUtasya tRptiH zrAddhAdyathA bhavet / kalatrAt putrajanmA'pi tadvadeva na tasya kim // 52 // tadevaM sarvamapyetat dvijAnAM tuSakhaNDanam / AkAzacarvaNaM pAthomathanaM cAnugacchati // 53 // tathyaM na vettha brAhmaNyaM yajJaM snAnaM ca bAlizA: / dhig vo mUrkhAn mudhA vedabhArodvahanarAsabhAn // 54|| 25 taM nizamyAtha sAkrozamudgIrNalaguDAdayaH / taM hantuM hanta dhAvanto guhyakena hatA dvijAH // 55 // vamantaH zoNitaM vanizceSTAH patitAH kSitau / caTTAzcakrustadAkrandaM bhadrApyetya dadarza tAn // 56 // 1. mahatha-C / 2. SAtmanA- P / 3. yajJadevo.... KH | 4. sminnavRthAdattamanyathA- P / sminvRthAtedattamanyathA- KH | Ti. 1. viDambanaM kartumicchati iti kvip / 2. mandAkSaM-lajjA, tena mandaM akSi yasyAH sA / 3. brAhmaNAH tAn / 4. agnihotRbhiH brAhmaNaiH pUjyamAnAH pitRRNAM vahnayaH, teSu /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-45-47] 145 sA'pyuvAca tataH pApAH ! kimedvihitaM ha hA / AkrAntaH pAvakaH padbhyAM tADitaH zirasA giriH // 57 // tAtadattA'pi yenAhaM tadA tyaktA mahAtmanA / RSiH sa eSa devAnAM vandyo ghoratapobharaH // 58 // kSamI krudhyati naivA'yaM kruddhaH kenaiSa sahyate / yAtainaM zaraNaM bhaktyA yadyartho jIvitena vaH // 59 // bhaktyA tamRSimAnamya rudradevaH samaM dvijaiH / prAJjaliH kSamayAmAsa kSamayA''dhyAsitaM sadA // 60 // pratyalAbhi ca sa prItaiH paTavo baTavo'bhavan / prapaJcitAni paJcApi divyAni ca tadAmaraiH // 61 // papraccha rudradevo'tha brahmarSe ! vaJcitA vayam / samyag brahmavido yUyaM brAhmaNyaM nAsti naH kvacit // 62 // ko yajJaH kiJca vaH snAnaM sAmagrI kIdRzI tayoH / idaM jIpsAmi yuSmatta ityukte munirabravIt // 63 // jIvo vedI tapo jyotiryogAH zugaraNirvapuH / karmANi samidho homaH zAntyai saMyamasAdhanaH // 64 // hRdaH kSAntyAdibhiddharmo brahma tIrthamanAvilam / malo rAMgAdikaH snAnaM lezyAzuddhirihAtmanaH // 65 / / homenAnena ye zAntAH snAnenAnena nirmalAH / bhavanti yogyAste siddhivadhUsambandhasampadAm // 66 // 10 iti harikezabalarSikathAnakam // kulasyA'prAdhAnyakhyApanArthameva ekaikasya jIvasya naTadRSTAntena anyAnyajanmasu viparivarttamAnamuccAvacatvaM gAthAtrayeNAha devo neraiu tti ya, kIDapayaMgu tti mANuso eso / rUvassI ya virUvo, suhabhAgI dukkhabhAgI ya // 45 // rAu tti ya damagu tti ya, esa sapAgu tti esa veyaviU / sAmI dAso pujjo, khalo tti adhaNo dhaNavai tti // 46 // na vi ittha ko vi niyamo, sakammaviNiviTThasarisakayaciTTho / annunnarUvaveso, naDu vva pariyattae jIvo // 47 // devo vaimAnikAdi rayiko ratnaprabhAdipRthvIbhavaH itiH sarvatra upadarzane, caH samuccaye, tathA kITa: 20 kRmikITakAdiH, pataGgaH zalabhazakuntAdiH, sarvatiryagupalakSaNaM caitat / tena ekendriyavarjAH sarvA''stikaprAvAdukAnAm avivAdasiddhA dvitricatuHpaJcendriyAstiryaJco'pi gRhyante / mAnuSo vA manuSyazca, eSa iti, ayaM jIvaH parAvarttate iti sarvatra yojyam / sAmAnyamuktvA vizeSAnAha-rUpaM viziSTakamanIyAkAraH sa eva svaM dhanaM vidyate yasya sa rUpasvI rUpavAn, virUpo vigataH zobhAkAraH, sukhabhajanazIlaH sukhabhAgI sAtasevI evaM duHkhabhAgI caiveti / tathA rAjA iti ca viziSTaizvaryasampanno nRpAdibhramaka iti ca niHsva: karparabhojyAdiH / 25 eSa iti viruddhArthavyapadezavacanastena ayameva jIva: zvapAkazcANDAla iti eSa eva ca vedAnAM sAmAdInAm 1. sitaH sadA- KH, sitaM tadA - B, C, L / 2. bhirddharmo - P, A, B, KH, H, D, K | 3. rAgAdayaH - P | 4. jJeyAzuddhi....KH | 5. siddhAH - P,CI Ti. 1. kSAntyAdaya eva bhedA yasya sa kSAntyAdibhid /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] vit vettA sa tathA / tathA svAmI svapoSyajanApekSayA prabhuH / dAsaH krItAGkitapoSitAdiH parAdhIno vykssrkH| pUjyo mAnanIyaguNa upAdhyAyAdiH / khalo durjanaH / adhano daridraH / dhanavAn iti IzvaraH / nA'pyatra kazcinniyamo'vazyaMbhAvI sambhAvyate yathA'nyeSAM puruSaH puruSatvamaznute pazavaH pazutvam ityAdi pramANabAdhitatvAt / bhavavaicitryasya karmavaicitryamantareNAnupapatterityAha-svakarmaviniviSTasadRzakRtaceSTa iti tatra svaM-svakIyaM, yat karma-kriyata iti jJAnAvaraNIyAdi, tasya viniviSTaM-vinivezaH, prakRtisthityanubhAgapradezAtmikA racanA tasya sadRzIkRtA-nirvatitA ceSTA-devAdiparyAyAdhyAsarUpo vyApAro yena sa tathArUpaH / parAvarttate jIva iti sambandhaH, dRSTAntamAha-anyAnyarUpaveSo nAnAkAranepathyo naTa iva parAvarttate paribhramati sa eva jIva Atmeti // 45 // 46 // 47|| tadevaM saMsAre sarvamanavasthitamAlokya vivekino mokSamevAkAGkSante, na dhanayuvatyAdIni, dRSTAntenAha koDIsaehiM dhaNasaMcayassa guNasubhariyAe kannAe / na vi luddho vayararisI, alobhayA esa sAhUNaM // 48 // dhanasaJcayasya ratnakanakAdidravyasamUhasya, koTIzataiH saha, yA kanyA tasyAM na lubdha iti sambandhaH / ko'sau ? guNairlAvaNyAdibhiH subharitAyAM suparipUrNAyAM kanyAyAM kumAryAmapi, na lubdho na lobhaM gato'pizabdasya vyavahitaH sambandhaH / ko'sau ? varSiH vajrasvAmI alobhatA eSA anantaroktA sarvasAdhU15 nAmuciteti ziSyAn pratyupadeza ityakSarArthaH // 48 // vistarastu pUrvabhavAt prabhRti zrIvajrasvAmIkathAyAm / tathAhi [zrIvarSikathAnakam // ] pRSThicampApurodyAne subhUbhAgAbhidhe nRpaH / zrI vIrajinato dharmaM zAlaH zrutvA vyabudhyata // 1 // anicchati mahAzAle'nuje rAjyaM sa gAgalim / kAmpIlyataH samAnIya svasrIyamakaronnRpam // 2 // 20 Attavratau ca tau zAla-mahAzAlau bahuzrutau / campAM rAjagRhAdyAtA zrIvIreNA'nyadA'dhvani // 3 // tadvijJaptenendrabhUtisahitau prahitau gatau / yAmeyapratibodhAya pRSThicampApurIM prati // 4 // yugmam // samaM mAtrA yazomatyA pitrA piTharabhUbhujA / sutasaMkrAntarAjyo'tra gAgalihito vratam // 5 // vyAvRtte gautame mArge tannistAraNajanmanA / mudA zAla-mahAzAlau kevalajJAnamApatuH // 6 // yazomatI ca piTharo gAgalizca tathaiva te / avApuH kevalajJAnaM zAlarbodhaharSitAH // 7 // 25 zrIvIrasyAntike nantuM prApte gaNadharAgrime / tri:parIya prabhuM yAtsu teSu kevaliparSadi // 8 // zaikSAH ! kimetadityevaM jalpAke gautame jinaH / jJAniSvAzAtanAM maivaM kuryA iti jagAda gAm // 9 // yugmam // zokadAhaM kadA hanta tyaktvA kaivalyamApnuyAm / cintAsantApamityApa vIkSApanno gaNI tadA // 10 // 1. dItI - C, K / 2. jAmeya - C / 3. avApa - P 1 4. rSibo - C / 5. tyApadvI... P | Ti. 1. paradarzaninAM ityarthaH / 2. giram ityarthaH /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] gantA yo'STApade muktiM tadbhave sa gamItyatha / zrutvA jinoktaM devebhyo gautamo'bhUttadutsukaH // 11 // athA''dezAjjinendrasya spaSTamaSTApade girau / dUrAd gautamamAyAntamadrAkSustApasAstrayaH // 12 // kauNDinyaH phalamUlAdInaznAtyekazcaturthataH / dattaH SaSThAd dvitIyastu zuSkapatraphalAdikam // 13 // sevAlIti tRtIyastu zuSkaM sevAlamaSTamAt / tapasA pAraNenApi te trayo'pyuttarottarAH // 14 // yugmam // tadvattapasvibhiH paJcazatyA caikaikazo vRtAH / kramAduccaistapovIryAdeka-dvi-triSu tApasAH // 15 // sopAneSu samArUDhAH kSINordhvagatizaktayaH / udArAkAramAlokya gautamaM te'hasan kRzAH // 16 // yugmam // AgacchatyAgato haM ho yAti yAto dRzoH pathaH / ityevaM pazyatAM teSAmArohad gautamo girim // 17 // caityavandanamAdhAya vidhivattatra gautamaH / ekaikamiti tIrthezAMstuSTyA tuSTAva mokSadAn // 18 // aSTApadAdrau bharatezatIrthe tIrthezvarAH zrIRRSabhAdayo'mI / yathAsvamAsUtritavarNamAnAH zrIvarddhamAnAvadhayo jayanti // 19 // upAsmahe zrIRSabhaM jinezaM kurmo namasyAmajitasya bhartuH zrIsambhavAhvaM stumahe mahezaM, mahema pAdAnabhinandanasya // 20 // dadAtu muktyai sumatirmatiM me, padmaprabho'stu prabhavo vibhUteH / dattAM svapArzve vasatiM supArzvazcandraprabhaH prApayatu prabhutvam // 21 // buddhi vizuddhAM suvidhirvidhattAM tApatrayAntAya sa zItalaH stAt / zreyAMsa ! me zreyasi yaccha vAJchAM pUjyaH sadAstAM mama vAsupUjyaH // 22 // malaprazAntyA vimalaH punIyAdanantakarmAntakRdustvanantaH / kukarmamarmANi bhinattu dharmaH zrIzAntinAthaH zivatAtirastu // 23 // mathnAtu kunthuH zivapAnthapApAnyaro'stu vighnaughavighAtanighnaH / zrImallimulluNThitamohamIDe zrIsuvrato nirvRtaye'stu devaH // 24 // na me name ! 5stu tvadupAstyapAstiH zrInemine me'stu namo jinAya / pArzvo'ghapAzaughazame'stu parzuH zrIvarddhamAno'stu mahodayAya // 25 // aSTApadasya prabhavo jinendrAH aSTA''padaH karmanibhena bhittvA / janasya nazyadvRjinasya santu mahodayasya prabhutAdbhutAya // 26 // [ upajAtivRttASTakam ] tIrthezAniti saMstutya sAyaM devagRhAd bahiH / dizIzAnyAmazokadroradhaH paTTe zilAmaye // 27 // samitrAya sametAya nantuM vaizravaNAya saH / tapaH kRzAn munIn bADhaM varNayAmAsa gautamaH // 28 // Ti. 1. 'maha' dhAtorvidhyartharUpaH pra. pu. bahu / 2. zivatAtiH - zivaGkaraH abhidhAnacintA - 489 / 3. ID-stutyarthakadhAtoH vartta0 pra. pu. eka0 / 4. aghaM (na0) pApaM / 5 10 15 20 25
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] gurorudAramAkAraM dRSTvA zrutvA ca tAM giram / saMzayAnA''zaye tasmin gautamaH punarabravIt // 29 // vyavahAre tapaH zreSThaM pariNAmastu nizcaye / jJAtena puNDarIkasya jJeyaM taccAdhunA zRNu // 30 // Aste mahAvideheSu jambUdvIpapradIpiSu / vijaye puSkalAvatyAM nagarI puNDarIkiNI // 31 // tatra padmAvatIjAnirmahApadmo'bhavannRpaH / abhUtAM puNDarIkazca kaNDarIkazca tatsutau // 32 // 5 sAdhUnAM nalinavanopavanopeyuSAM girA / prabuddhaH prAvrajadbhUpaH puNDarIkArpitakSitiH // 33 // utpAdya jJAnamatyugracchAyaM nyAyaM ca kevalam / kramAt prAptau mahApadmapuNDarIko paraM padam // 34 // upeyuSAM punasteSAM gurUNAmupadezataH / puNDarIkaH prabuddhazca kaNDarIkamabhASata // 35 // kramAdubhe kSame vatsa ! tAtastAvadapAlayat / AdyA tvayA mayA cAnyA te pAlyete vibhAgataH // 36 // kaNDarIko'bhyadhAdAdyAM kSamAmAdyaH pituH sutaH / tvaM pAlaya dvitIyAM tu dvitIyaH pAlayAmyaham // 37 // 10 kAmamityuktibhaGgIbhiranaGgIkRtavaibhavam / dIkSodyataM puNDarIkaH kaNDarIkamado'vadat // 38 // vatsa ! matsariNo jJeyA viSayA viSamUrtayaH / rakSeH svAni miliSyanti pracalAnIndriyANi taiH // 39 // tatheti pratipadyAtha kaNDarIko'dhita vratam / puNDarIkaH prajAH pAtuM tasthau bhAvayatirgRhe // 40 // mahAbhigrahasaJcArI sAmAcArIdhurandharaH / tapastanutanurjajJe kaNDarIkaH satAM priyaH // 41 // vasantasamaye'nyedhurmatto dantIva pAdapam / taccetazcAlayAmAsa cAritrAvaraNodayaH // 42 // 15 athaitya puNDarIkiNyAM puNDarIkAya bhUbhuje / udyAnastho'yamudyAnapAlena svamajijJapat // 43 // baddhopakaraNo vRkSazAkhAyAM sukhataH svayam / zADvale sa luThan dRSTaH srAgupetena bhUbhujA // 44 // ekaM tathAsthamAlokya taM matvA ca vratAccalam / kliSTahaSTAvadhiH kSamApaH procivAn sacivAniti // 45 // prAgapyayaM mayA'vAri cAritragrahaNe'nujaH / mude tadastu pravrajyA-rAjyayorvyatyayo'dya nau // 46 // ityuditvA tato'gRhNAd vratacihnAni pArthivaH / tasmai bhogyAkhilakSmANi rAjyalakSmANi dattavAn // 47 // 20 vijahAra mahArAjaH svayamAttavratastataH / so'vakIrNI tu duSkItikIrNakarNo'vizat puri // 48 // rako'nnArthIti hasitaH sevakairapyayaM ruSA / dadhyau gatvA gRhaM bhokSye mokSye'mISu zilAM tataH // 49 // gatvA'thaukastathA'bhuGkta cUlAyAM rasanA yathA / garbha buddhANDakasyevAnnakUTasyAjani dhvajaH // 50 // 1. dIkSoditaM - P / 2. athetya - P, K, H, A, D, C, KHI Ti. 1. mahApadmapuNDarIko kramAt (yathAkrama) kevalaM (advitIyaM) jJAnaM nyAyaM (nIti) ca utpAdya paraM (zreSThaM) padaM (sthAna) prAptau ityarthaH / 2. kSamA-pRthvI dharmazca / 3. AdyA kSamA pRthvI dvitIyA-yatidharmaH / 4. tapasA tanuH kruzIbhUtA tanuH zarIraM yasya / 5. srAk - (a.) drAk / 6. bhogyA'khilA pRthvI saiva rAjyacihnAni dattavAn / 7. avakIrNI - khnndditvrtii| 8. atha aukaH gatvA tathA'bhuGkta yathA annasya kUTaH, tasya cUlA agrabhAgaH, tasyAM rasanA jihvA dhvajaH ivAjani kasya iva? buddhaH paripakvaH aNDakaH, tasya garbhe dhvajaH iva AkaNThaM bhuktavAn ityarthaH / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] gurvAhArasya cArvaGgIrAgAdujjAgarasya ca / abhUttasyodare mRtyusodareva visUcikA // 51 // avakIrNo'vakIrNitvAd vaidyairapyakRtauSadhaH / nAJcitaH sacivairdAsairapyudAsairnirIkSitaH // 52 // tataH krudhA'yamadhyAyadyadi jIvAmi yAminIm / tadeSAmeSa sarveSAmAyurniHzeSayAmyamaham // 53 // zyAmalezyAmayadhyAnAditi naktaM vipadya saH / pratiSThAmapratiSThAne saptame narake'bhajat // 54 // jinAdiSTaM cirAdiSTaM dharmaM diSTyA'dya labdhavAn / gurusAkSIkaromIti puNDarIkastvacintayat // 55 // vivandiSurgurUn vizvaprathitaH prasthitaH pathi / aSTamasya namasyAMhniH pAraNaM sa cakAra ca // 56 // annairvelAtigaiH zItarUkSaizca vyathito mRduH / bhUcArazcaraNodgacchadasRg bhUriparizramaH // 57 // grAme vasatimabhyarthya tRNasaMstaraNe sthitaH / kadA gurupadAbhyAsaM yAsyAmIti vicintayan // 58 // sAdhitArAdhanaH zuddhadhyAno'yaM sAdhuzekharaH / vipadya puNDarIkastu sarvArthamupajagmivAn // 59 // vizeSakam // tacchrutvailavilo hRSTaH piSTo yenA'sya saMzayaH / mitraM sAmAnikaJzcAsyA'dhIyAyA'dhyayanaM ca tat // 60 // tasmin yAte'tha svasthAnaM gautamo'tItya tAM nizAm / namaskRtya jinAn zailAduttaraMstApasairnataH // 61 // devatAdattaveSAMstAn dIkSayitvAtra tApasAn / gaNI jinAntikaM netuM guNAnAkhyajjagadguroH // 62 // pathi tAMzca vrajan kAle vraje kvApi sa pAyasaiH / labdhyA'kSINamahAnasyA prAptairekapatadgrahAt // 63 // pAraNaM kArayAmAsa svenA'tha kRtapAraNaH / sotkarSaharSaistaiH sAkaM gautamo'gAjjinAntikam // 64 // yugmam // labdhimabdhigabhIrasya bhuJjAno bhAvayan guroH / tApasaH prApa sevAlI kevalaM taiH samaM nijaiH // 65 // chatrAticchatratAM lakSmIM bharturdatto'pi vIkSya saH / kevalaM prApa kauNDinyaH sAkSAdvIkSya jinaM punaH // 66 // triH parIya parIvAramunIn kevalaparSadam / gacchato vibruvANaM tAnityUce gautamaM jinaH // 67 // jJAniSvAzAtanA maivaM kAri cAritriSu tvayA / tadviditvA'bhitaptaM tamAptezaH punarabravIt // 68 // kiM gautama ! giro grAhyA amartyAnAmutA'rhataH / jinAnAM yadi tattulyAvAvAmante vinizcinu // 69 // tvaM kambalakaTapremA rAgasthemAtmako mayi / tat pramAdI: kSaNaM mA'Gge drumapatravadasthire // 70 // zrIdasAmAnikaH so'bhUd vajrarSiH pUrvajanmani / tatprasaktedamuktvAtha bhUyaH prastutamucyate // 71 // jambUdvIpamahIpUrva bharatArddhasya mUrddhavat / Aste diva ivAdezo dezo'vantiriti zrutaH // 72 // tatra dharmadrumastambavanaM tumbavanAbhidham / sannivezanamasti zrIsannivezanavAmbujam // 73 // tatrA'bhavad bhavAd bibhyadibhyaputraH pavitradhIH / dharmI dhanagirirnAma dhanena dhanadopamaH // 74 // dhanaM dharmArjanAyaivArjayan kAmaM ca nirjayan / zamaM babhAra zRGgAravayasye'pi vayasyasau // 75 // 149 1. padanyAsaM - P / 2. pRSTo - P / 3. sairvRtaH - K / 4. tvaM hi kalakaTa0... P | Ti. 1. cArvAGgI - strI / 2. namasyau pUjAhauM aMhI pAdau yasya saH / 3. samIpam / 4. ailavila:- kuberaH / 5. zrIH lakSmIH tasyAH sannivezaM vAsaH, tadrUpaM navaM nUtanaM ambujam ityarthaH / 5 10 15 20 25
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 idamuktvA ca kRtvA ca tapyamAnastapAMsi saH / pItavAn pItasaMsAraM zrutasAraM gurormukhAt // 85 // zubhe dine sunandA tu nandanaM cittanandanam / vajraM vajrAkarorvIva dyutipUtamasUta sA // 86 // AnandinyaH sunandAyAH prItipAtrANi yoSitaH / pratijAgaraNA''yAtAstamitthaM bAlamAlapan // 87 // ayi ! tAta ! na te tAtaH prAvrajiSyat purA yadi / abhaviSyattaduddAmo jAtakarmotsavastava // 88 // vinA pumAMsaM na strIbhiH syAdvizvAnandakRnmahaH / asati dyumaNau deve dIpikAbhirivAbhitaH // 89 // 15 saMjJAvAn sa punarjJAnAvaraNasyAtilAghavAt / dattAvadhAnastadvAci bAlo'pyAlIDhasambhramaH // 90 // UhApohaparo jAtismRtismRtapurAbhavaH / kSIrakaNTho'pyasAvaicchat adhvanyadhvanyatAM pituH // 91 // mAtA jAtAtivailakSyA maGkSu tyakSyati mAM katham / dhyAtvetyasau rurodaiva daivadUna ivAnizam // 92 // na sudhAmadhurairgAnairna vacobhizcaTUcitaiH / na cUlAcumbanaizcaladolAndolanakairna ca // 93 // nA'Gkakhelairna candrAdicitrarUpanirUpaNaiH / asAvapUrNahRtkAmo virarAma prarodanAt // 94 // ityarddhavatsarastasya vatsasya rudato'gamat / tenA'mandaM sunandApi cirAnnirvedamAsadat // 95 // AcAryo dhainagiryAryazamitAdizamizritaH / zrIsiMhagirirAgacchadanyadA tannivezanam // 96 // 20 150 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] pitarau tadvivAhAya yAM yAM kanyAmayAcatAm / tasyAstasyAH sa janakau parivrajanakautukI // 76 // avadat sadanaM gatvA tatrAviSTamanorathaH / dIkSAmahaM grahISyAmi tyajato dUSaNaM na me // 77 // yugmam || dhanapAlAbhidhebhyasya sunandA nandinI jagau / vinA dhanagiriM mAnyo mamA'nyo na karagrahe // 78 // tato dhanagirestasya dhanapAlaH svayaMvarAm / dIkSAM jighRkSato'pyenAM dadau kanyAmananyagAm // 79 // anyadA tAmRtusnAtAmajihmabrahmadhIrapi / bheje dhanagirirbhogaphalakarmaniyogataH // 80 // gautamasvAminA khyAtamaSTApadagirau purA / rAjarSeH puNDarIkasyA'dhyayanaM yena bhAvitam // 81 // zrIdasya bhAnuzrI dasyudhAmA sAmAnikaH suraH / divazcyutvA sunandAyAstadA kukSimavAtarat // 82 // yugmam // dhImAn dhanagirirmatvA''pannasattvAmimAM jagau / bhadre ! garbhadvitIyAyai bhadraM bhavatu te'dhunA // 83 // tava pravrajito yatra bhrAtA''ryazamitAbhidhaH / tatrAhaM pravrajiSyAmi puraH siMhagirerguroH // 84 // 25 tvA tatrA''ryazamitAnvito dhanagirirgurum / Apapraccha nijaM jJAtivRndaM vandayituM tadA // 97 // vicArya zakunaM kiJcit pRcchatoretadetayoH / sasambhramacamatkAramujjagAra gururgiram // 98 // bhavitA bhavatorlAbho mahAniha mahAmunI ! / naivA'cittaM sacittaM vA niSedhyaM bhaikSyamadya tat // 99 // mandire'tha sunandAyAstau yAtau yatipuGgavau / tatparIvAranArIbhirdRSTau ca dvAri cAriNau // 100 // sasmitaM tAbhirAbhASi sunande ! sUnurarpyatAm / dhanagiryAkhyamunaye kva nayatyeSa vIkSyate // 101 // Ti. 1. dyumaNiH - sUryaH / 2. daivena bhAgyena dUnaH duHkhitaH / 3. dhanagiriAryazamitAdizaminaH (sAdhavaH) taiH zritaH ityarthaH /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] 151 tadIyA''krandamandazrI: sunandA'pi sutaM tataH / AdAya dordhyAmutthAya muni dhanagiriM jagau // 102 // iyantamAlavat kAlamamuM bAlamapAlayam / raTatA naTitA'nena nanvahaM punaranvaham // 103 // dhuryo'pi ni:spRhANAM tvaM gRhANAGgajamAtmanaH / mAmivA'pakRpo jainamune ! mainamapi tyaja // 104 // smRtvA gurugiraM smitvA jagau dhanagirizca tAm / kalyANametatkalyANi ! karavANi vacastava // 105 // pazcAttApavatI pazcAtpunarbhadre ! bhaviSyasi / apitaM rabhasenA'muM labhase na kathaJcana // 106 // 5 tadidaM mA kuru svairaM kuru vA na nivAryase / racanIyAH punaryAccArakSAdakSAstu sAkSiNaH // 107 // nirmAyamatha nirmAya sAkSiNo'pi sunandayA / dade nirviNNayA tasmai sUnustenA'pyupAdade // 108 // sa bAlaH sAdhunA tena pAtrabandhe nyadhAyi ca / jAnan bhavArtimuktaM svaM virarAma ca rodanAt // 109 // gurvAjJApAlakAvAttabAlakAvatha tau munI / jagmaturmaGgha sA''nandau sunandAmandirAd gurum // 110 // sutaratnasya bhAreNa vizvasArasya bhUriNA / namadbhujAbhujaGgezamUce dhanagiriM guruH // 111 // 10 AyAsita ivA''yAsi bhikSAbhAreNa bhadra ! tat / amuM mama samA''zu vizrAmya zaminAMvara ! // 112 // nabhoratnasapatnazri sutaratnaM prayatnataH / athA'yamarpayAmAsa netrollAsakaraM guroH // 113 // Dimbhasya tasya bhAreNa bhUyasA'tha guroH karaH / nanAma nAma matveva svatastaM gurutAdhikam // 114 // prabhAprabhAsvannabhasaM lakSyAzeSanRlakSaNam / taM prekSya pItAmRtavat gururgAmujjagAra saH // 115 / / sAraM sAreNa bhAsA ca jAne'muM jinazAsane / vajrAdhidaivatamivAvatIrNaM pAlanecchayA // 116 // zritAnAmamunA karmavAraNAn dArayiSyatA / satyA sambhAvyate siMhagirirityabhidhA mama // 117 // ayaM pravacanAdhAraH sudhIH sAdhAraNaH satAm / IdRgbhAro'pi bhAvyeSa pota: poto bhavAmbudhau // 118 // tapaHsaMghaTTato'ghasya ghAtAnnairmalyamIyuSA / vibhAsyatyamunA maulimaNinA jinazAsanam // 119 // rakSyo'yamatiyatnena jainazAsanajIvitam / suvyaktabhaktibhirjenazAsanopAsanonmukhaiH // 120 // ityuktvA vajrasAratvAdvajra ityabhidhAya ca / sAdhvInAmapito bAlaH pAlanAyaiSa sUribhiH // 121 // 20 AryyAH zayyAtarakule pAlanAyAtha bAlakam / bAlalAlanalolAnAM lolAkSINAM tamArpayan // 122 // manaso mohakatvena pazyantyaH svasutAdhikam / zIlalIlojjvalaM zayyAtaryastaM paryapAlayan // 123 // muhurmuhurnava iva bhrAjamAno'GganAjanaiH / aGkataH kamanIyazrIrayamaGkamanIyata // 124 // 1. ayaMtamAlavatkA-B, L; iyaMmamAlavatkA C; iyNtmaalptk-K| 2. tataH P / 3. bhAsanna P / 4. vaaryi-P| 5. sNjnyaa-P| Ti. 1. aalvt-klngkvt| 2. namadbhujA eva bhujaGgezaH zeSanAgaH yasya saH, tm| 3. vi+zram AjJArtha dvi0pu0 ekavacanarUpaH / 4. (svIyA) prabhayA prakarSeNa bhAsvat dIptimat (kRta) nabhaH yena saH, tam / 5. indramiva ityrthH| 6. zritAnAM karma eva vAraNAH hastinaH tAn dArayiSyatA (siMhena iva) amunA (bAlena) mama siMhagiriH iti abhidhA satyA sambhAvyate / arthAt yathA siMha: giriM zrayati tathA ca eSa mAm iti siMhagiriH / 7. pota:-bAlaH /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] yayA yayA'yamutsaGge dhRtaH sA sA sasaMmadA / mAtevAhaM zizorasya mude'smIti vyacintayat // 125 // zayyAtarIbhirevaM sa pAlyamAno na cApalam / kimapyasaukhyadaM tAsu bAlatAsulabhaM vyadhAt // 126 // saMjJAmAhAranIhArAdiSu vyaktAmayukta saH / abhuGkta prAsukaM jAtismRtismRtayatikriyaH // 127 // yugmajairiva reme'sau sarvairnirbharamarbhakaiH / tadiSTakrIDanenaikendriyAdivyasanaM vinA // 128 // satkriyAM zikSayan dakSaH sapakSIkRtya DimbhakAn / krIDan dharmAnurUpaM sa sudhIH sAdhvIramodayat // 129 // amuM snAna-payaHpAna-bhakSadAnavidhAnataH / sparddhayA varddhayAmAsuH zayyAtarapurandhrayaH // 130 // vajraM nirUpya rUpazrImAlinaM zIlazAlinam / zayyAtarebhyo'yAciSTa sunandA me'GgabhUriti // 131 // jananIjanyasambandhaM na vidyo yuvayorvayam / guroryAso'yamasmAsu tairityuktvA nyaSedhi sA // 132 // athAgAdhajale'mbhojamiva lakSmyA'dbhutaM sutam / duSprApamiSTaprApaM sA dUrasthaiva tamaikSata // 133 // kvacit mahoparodhena dhAtrIva tamasau sutam / stanyapAnAdibhisteSAmeva dhAmanyapAlayat // 134 // itazca kanyApUrNAkhyaM vikhyAtaM taTinIdvayam / Aste'calapuropAntaM mahImaNDalamaNDanam // 135 / / saritoretayorantastadbhuvorbhujayoriva / hAralIlAM lalubhUtidhavalA: ke'pi tApasAH // 136 // pAduke paridhAyaikastApasasteSu lepavit / salile'pyatalasparze taladadhna ivAcalat // 137 // kutUhalaM muhuH paurajanasya janayannayam / pAdukAlepaguptAhiruttatAra taraGgiNIm // 138 // 15 IdRkSo'sti navaH ko'pi prabhAvo darzane na vaH / sa jinopAsakAnevaM jahAsa prativAsaram // 139 // vihArakramayogena yogasiddhastaponidhiH / tatrA''ryazamitA''cAryastadAgAdvajramAtulaH // 140 // tasmai taM munimAkhyAya zrAddhA vRddhaparAbhavAH / satApAstApasopajJamupahAsamajijJapan // 141 // matijJAnena vijJAya zrutajJAne sphuratyapi / tAnuvAcAryazamitAcAryaH svopAsakAnatha // 142 // tApasasya tapaHzaktistasya no kAcidAcitA / kintu kenA'pi lepena liptapAdaH sa citrakRt // 143 / / atropadezamAtraikasAdhye nistapasAmapi / mA vismayadhvaM vijJAne mA zraddhatta ca tApasAn // 144 // na satyaM pratyayazcedvastApasastannimantryatAm / bhakticchalena prakSAlyau tatpAdau pAduke ca te // 145 / / zrAvakairatha tIrthezamataprahasanacchide / dharmAya mAyAmapi tairnirmAyA''mantri tApasaH // 146 // vRtaH kautukibhirlokairbhojanAbhyuditastataH / zrAddhasyaikasya sadanamApapAta sa tApasaH // 147 / / agAradvAramAyAntaM mAyAbhaktibhRtastataH / uvAca zrAvakaH zraddhAsambaddhAtmeva tApasam // 148 // prakSAlayati yo bhaktyA bhagavan ! bhavataH kramau / na zrAmyataH kramau tasya saMsArAraNyalaGghane // 149 // tadahaM kSAlayiSyAmi tvatpAdau bhuktimuktidau / na kurvanti hi bhaktasya bhaktibhaGgaM bhavAdRzAH // 150 // 1. mAtatApa - PI Ti. 1. tadiSTakrIDanena ekendriyAdijIvAnAM vyasanaM pIDAM vinA sa nirbhara reme ityarthaH / 25
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] 153 ityuktvA'nicchato'pyasya zrAvako'sau tapasvinaH / akSAlayatpadau liptAvavaliptaM ca mAnasam // 151 // jalenoSNena tatpAdapAdukAkSAlanaM tathA / sa cakAra yathA tasthau lepalezo'pi na kvacit // 152 // pratipattyA mahatyA'tha zrAvakastamabhojayat / pAdAn mamarda kAryeNa gardabhasya janArdanaH // 153 // tallepalopaM sambhAvya vigopakabhayAkulaH / bhuJjAno bhojanAsvAdamajAnAnna sa tApasaH // 154 // tApaso'tha sarittIraM yayau janitabhojanaH / vRto'bhito janairambhastambhadarzanakautukAt // 155 // 5 ko'pi lepalavo'dyApi syAditi dhyAnato'lpadhIH / prAgiva pravivezA'yaM sarittIre mamajja ca // 156 / / dhik ketavena kenA'pi saritaM taratA'munA / vipralabdhA vayaM dadhyuritthaM mithyAdRzo'pyatha // 157 / / prahAsatumulottAle dattatAle jane tataH / ayaM tatrA''yayau sUriH zrutAkUpArapAragaH // 158 // jane janayituM jainadarzanasya prabhAvanAm / nimnagAyAmayaM yogamayaM mAhAtmyamakSipat // 159 // prayaccha putri ! panthAnaM paraM taTamaTAmi te / iti vAcA'bhyuvAcAtha nadImAcAryapuGgavaH // 160 // sakhIvattaTinItaTyomitho militayostataH / sasAra saparIvAraH sUristIramasau param // 161 // taM vIkSyAtizayaM sarve muktA garveNa tApasAH / AcAryapAdaparyantametya paryavrajan mudA // 162 // brahmadvIpakanAmAno brahmadvIpAdhivAsinAm / anvaye zramaNAsteSAmabhUvannAgamoditAH // 163 // ito'pi kramato jajJe tatra vastrihAyaNaH / sAdhavo dhanagiryAdyAstAM mahIM vyaharanta ca // 164 // prApte dhanagirau putraM grahISyAmIti nityadhIH / sunandA'jani sAnandA teSvAyAteSu sAdhuSu // 165 // 15 ayAcata maharSibhyaH sunandA'tha svanandanam / te'pyamuM nayanAnandaM na dadurjagadustvadaH // 166 // muneH sasAkSikaM dattaM yAcamAnA na lajjase / vikrItasyeva dattasya mitApi svAmitA kutaH // 167 // anAlocyAkhilaM gotramajJAnatvAnmayArpitaH / na gacchatyeva vatso'yamityUce'tha sunandayA // 168 // vivAdadakSayorevaM pakSayorubhayorapi / loko'bhyadhAdvidhAtA'muM nirNayaM nayavinnRpaH // 169 // lokaiH sAkaM sunandA'tha medinIndoH sadasyagAt / yayuH samaM samastena zrIsaGghana ca sAdhavaH // 170 // 20 niSasAda sunandA'tha vAmapakSeNa bhUpateH / dakSiNena tu pakSeNa saGghabhaTTArako'khilaH // 171 // dvayorbhASottarajJAnAdabhASata nRpastataH / yenA''hUtaH samabhyeti tasyaivAstAmasau zizuH // 172 / / taM nirNayamamanyetAmatha pakSAvubhAvapi / UcatuzcedamAdau kaH putramAkArayiSyati // 173 / / strIpakSairAcacakSe'tha bAlo'yaM zamibhiH samam / cirasaGgarasaGgatvAd bhavitA tagiri sthiraH // 174 / / 1. sUrizcatAkU - KH | 2. brahmadIpa....- C | 3. rbhASAntarajJA....- KH | Ti. 1. ambhasaH stambhaH jADyaM ambhastambhaH [dhuye dhuTi sve vA-1/3/48] ityanena sakAralopaH / 2. akUpAraH sAgaraH / 3. [2 / 3 / 74] catustre....ityanena nasya NaH / 4. cirasaGga eva rasastaM gataH prAptaH iti cirasaGgarasaGgaH tasya bhAvaH, tasmAt hetoH / 5. teSAM girAyAM ityarthaH /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48] soDhanirbharagarbhAdikaSTA strIkRpayA ca tat / tanayaM janayitrIyamAhvAtuM prAg nidizyatAm // 175 // tathetyukte sabhAsadbhirudbhinnapulakAGkurA / vividhAni vidhAyA'gre krIDanAnyadanAni ca // 176 // sunandA mRdumandoktizcATunATyamahAnaTI / rayAdAkArayAmAsa tanayaM vinayAJcitA // 177 // [yugmam ] ehyehi saMmadaM dehi vatsa ! vAtsalyato mayi / iha hastyazvapattyAdau spRhA yatra gRhANa tat // 178 // 5 imA modaka - matsyaNDI - drAkSAH sAkSAdivAmRtam / tubhyamabhyAhRtA vatsa ! gRhANa trANakRnmama // 179 // anyadapyastyado bhUri bAlalAlanalobhanam / Adatsva vatsa ! tatsarvaM madutsaGgamurIkuru // 180 // tvaM me devo gurustvaM me tvaM me prANAzca dAraka ! / tvAM vinA tava mAtAhaM mriye tvaM rakSa rakSa mAm // 182 // lokasyAsya purastejo dInAyAH putra ! puSya me / ehyAliGganadAnena garbhavAsA'nRNo bhava // 182 // paTulobhacaTukSobhamayairityapi vAkcayaiH / bAlazcacAla na manAgapi merurivAnilaiH // 183 // 10 mAtuH syAdupakArANAM kathaJcitko'pi nAnRNaH / evaM vidannapi kRtI bAlo'sAvityacintayat // 184 // dayAM jananyA janayan yadi syAM saGghalaGghanaH / tatpaGgubhaGguragatirbhaveyaM bhavalaGghane // 185 // alpakarmA'nu mAtA madviyoge pravrajiSyati / madupekSA''dhijaM duHkhamasyA gUDhopakArakRt // 186 // tatsaGghArAdhanAdArAdhanaM syAt mAtR saGghayoH / zrIsaGghastu virAdhyeta mAturArAdhane'dhunA // 187 // dhImAniti vimarzI sa dIrghadarzI dRDhAzayaH / zriyAmiva dadau sAdhurna dRSTimapi mAtari // 188 // tato bheje mahArAjanunno dhanagirirgiram / rajoharaNamutkSipya lokAgraM darzayanniva // 189 // vatsa ! yadyapi tattvajJo yadi te'bhimataM vratam / astraM muktyadhvasaJcAre tadrajoharaNaM zraya // 190 // drutametya tataH prItyA dhanyo dhanagireH karAt / cAmaraM dharmasamrAjo rajoharaNamAdade // 191 // rajoharaNahasto'yaM piturutsaGgasaGgataH / zamAmRtasarombhojakhelIva zuzubhe zizuH // 192 // sa rajoharaNaM pANiprabhApaTalapATalam / dhanyo dhavalayAmAsa dRgbhAsA ca smitena ca // 193 // sunandA mukhanAlIkanAlIkRtakarA tataH / dInA yUthaparibhraSTamRgIvedamacintayat // 194 // putraH pravrajito bhrAtR - patI pravrajitau mama / pravrajAmyahamapyAzu bhAvinyekAkinI gRhe // 195 // vicintyaivaM sunandA'gAt sadanaM tadanantaram / AdAya vajramAyAtA vasatiM vratino'pi te // 196 // stanandhayo'pyapAnnaiSa dhanyaH stanyaM vrataspRhaH / pravrAjyA''cAryavaryaistadvratinIbhyo'rpitaH punaH // 197 // prArabdhaduritAskandA sunandA'pi pramodinI / zrIsiMhagiripAdAnte dAntA'sau vratamAdade // 198 // padAnusAribhirvajro dhItaraGgairadhItavAn / ekAdazAGga bAlo'pi paThatsAdhvImukhazrutAm // 199 // 15 20 154 25 1. drAg - KH | 2. amuM - KH | 3. bhAminye L, B, A, D, KH, bhAminekA... K, bhAminai...H | Ti. 1. mahArAjena preritaH ityarthaH / 2. pANI karau tayoH prabhA kAntiH tasyAH paTalaM chadanaM tena pATalaM raktamapi rajoharaNaM dhavalayAmAsa iti anvayaH / 3. nAlIkaM kamalam / 4. dhIH buddhiH tasyAH taraGgAH vIcayaH, taiH /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] AnIyata vinItAtmA vatinInAmupAzrayAt / vasatyAmaSTavarSaH san harSibhiH sa maharSibhiH // 200 // avantIn saha vajreNa guravo jagmuranyadA / antarvavarSa dhArAbhiH prabalAbhirbalAhakaH // 201 // / apkAyAn dUrayantaste sUrayaH saparicchadAH / tasthuryakSAlayatale kvacidapyagalajjale // 202 // prAgjanmamitrANyamarAH sattvaM vajrasya vIkSitum / AvAsitavaNigapaM jRmbhakA''khyAstadA'bhajan // 203 / / nIravAhe nirutsAhe vanditvA'tha divaukasaH / nyamantrayata te sUriM tRNacchannAnnabhUmayaH // 204 // kRtvA cAvazyakIM pazyannadhvazuddhi dvitIyavAn / taddezAd gurunirdezAt vajro bhikSAkRte'calat // 205 // patato dikSu vIkSyAtha tuSArAn sUkSmakAnapi / valate smA'yamahnAya bibhyadapkAyasaGgamAt // 206 / / punarAkArito devairvAritAzeSavAribhiH / vajro jagAma bhuJjAnajanaM bhojanasaMzrayam // 207 // tRNoTajaM kuto'TavyAmakANDe ghanatANDave / iti sambhramabhAg vajro vaNijAM mukhamaikSata // 208 // tAn dakSo nirnimeSatvAdeSa matvA divaukasaH / akalpyadevapiNDatvAdvavale dhavalAzayaH // 209 // 10 prItAH pratyakSatAM prApya te devAH svaM nivedya ca / tasmai vaikriyalabdhyarthAM dattvA vidyAM tirobhavan // 210 // vaNigbhUtairayaM devaistaireva viharan bahiH / mAsi jyeSThe'nyadA dAtuM ghRtapUrAnnimantritaH // 211 // taM matvA pUrvavattasmai devapiNDamagRhNate / sAkSAdbhUya dadurdevA vidyAM vyomagati mudA // 212 // padAnusAripratibhaH prapede susthirANyatha / paThanmunighaTAsaGghAdaGgAnyekAdazA'pi saH // 213 // adhIyamAnaM sudhiyAmAdyaH pUrvagatAdyapi / yad yad vajro'zRNonmohanigrahI tattadagrahIt // 214 // 15 sthaviraiH sa paThetyuktaH zaktiM svAmaprakAzayan / kurvan giNagiNArAvaM zuzrAva paThataH parAn // 215 // bhikSArthaM sAdhavo'nyedhuragaman sUrayaH punaH / bahirbhUmiM yayurvajra ekAkI vasatau sthitaH // 216 // sAdhumaNDalikArItyA sannivezya sa veSTikAH / tAsAM madhye sa ziSyANAmiva gacchaguruH sthitaH // 217 // pUrayan marudadhvAnaM dhvAnairambhodasodaraiH / prArebhe vAcanAM dAtumanAturamanAzca saH // 218 // vyaktamekAdazAGgyAzca tataH pUrvagatasya ca / Agacchan vAcanAvAcaM guruH zuzrAva dUrataH // 219 // Agatya tUrNamApUrNabhikSAH kiM sAdhavo'dhunA / samAgamanamasmAkaM svAdhyAyaiH pAlayantyamI // 220 // vasaterbahirityantAyantaH sUrayaH sthitAH / dhvanito jJAtavantazca vadantaM vajrameva tam // 221 // tadvAcanAvacastomAn zrutvA romAJcitAzca te / dadhyuradhyuSitAnandA madgaccho bhAgyabhAgayam // 222 // muniryatraiSa bAlo'pi karNaghRSTyaiva peThivAn / bhRzamekAdazAGgI ca tannaH pUrvagatAdiva // 223 // mA sma lajjiSTa bAlo'yaM vAcanAvacanairiti / uccainiSedhikoccArAste dvAramavizan zanaiH // 224 / / 25 1. avAsita... P / 2. bhavan.... P / 3. yalabdhyAkhyAM... C / labdhyArthAM-DI labdhyarthaM - B| 4. tita: - P / 5. vacasthemaMC6. zAMgIvadanyatpUrva - C / 7. tatra - P / 8. kyuccArA - CI Ti. 1. dvitIyaH saGghATakamuniH asyA'sti iti dvitIyavAn / 2. sudhiyAm AdyaH agraNI: ityarthaH / 3. marudadhvAnaM-AkAzam / 20
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] vacaH sa ca tadAkarNya nyasya sthAneSu veSTikAH / etyAdade gurordaNDaM kramareNuM mamArja ca // 225 // tenA'tha muktivAmAkSIvazIkaraNakAraNam / gurvahirajasA bhAle bAlena tilakaH kRtaH // 226 // prAgviSTaraniviSTasya guroH prAsukavAriNA / caraNau kSAlayAmAsa vAsanAbhAsuro'tha saH // 227 // vandanena gatA bhAlaM tasya tadvAribindavaH / madhyevinayinAM muktApaTTabandhanibhA babhuH // 228 // dadhyau gurustathA kuryAM zizutvasulabhAM yathA / kuryurIdRgprabhAvajJA nA'vajJAmasya sAdhavaH // 229 // ityAcAryA vicAryAntarvibhAvA~ jagurmunIn / yAmo grAme'muke'smAkaM tatra dvitradinaM sthitiH // 230 // atha vyajijJapan yogaprapannA munayo gurum / asmAbhirvAcanAcAryaH kAryaH ka Iha tatprabho ! // 231 // sandehazailasandohavajaM vajro bhaviSyati / bhavatAM vAcanAcAryastAnAcAryo'bhyadhAditi // 232 / / gurubhaktibharazraddhAzuddhAtmAno'tha sAdhavaH / avicAryaiva vAcaM tAM tatheti pratipedire // 233 // prAtaryAte gurau grAmaM zaminaH samaye'tha tam / adhyAsya gurubuddhyaiva vAcanArthamupAvizan // 234 // alpaprajJAnapi prAjJAnivaikoktyaiva bodhayan / AjJA gurUNAmastIti zrIvajro vAcanAM dadau // 235 // tAdRkSavAcanAdAnamodino'nudinaM tataH / guruto'pi guruM tasmin munayo vinayaM vyadhuH // 236 // iyatA niyataM jajuH zaminaH samayena te / vajramAhAtmyamityAgurguravo gadite''vadhau // 237 // kRtadvArapravezAditAdRgvinayabhaktayaH / dharmAcAryairapRcchyanta munayo vAcanAsukham // 238 // sAdhavo'bhidadhuH zakti bodhayitrI parAM dadhat / vajro'stu vAcanAcAryo yAvajjIvitameva naH // 239 // prAg bAla ityavajJAto mUrta zrutamivaiSa yat / pAdAgre vastadAlocya zocyAH karmAvaliptayaH // 240 // guravo gauraveNAtha vajramujjRmbhitodayam / parijJAtAvazeSaM yadazeSaM tadapAThayan // 241 // zrutamAtragRhItasya zrutasya sthApanAya saH / bhaGgImutsArakalpAkhyAmaGgIcakre gurogirA // 242 // tatprajJayA zrutAmbhodhau pIte'pyadhikatRSNayA / dRSTivAdo'pyabhUdyAvAn gurostAvAnapIyata // 243 // haranto jantupApAni viharanto'tha sUrayaH / puraM dazapuraM jagmuH savajrAdiparicchadAH // 244 // harSayanto'tha romAliM vajramAliGgya sUrayaH / UcuH sudhAGkavacanairvacanairaucitIvidaH // 245 / / avantyAM dazapUrvIbhRt bhadragupto'sti sadguruH / dazapUrvI tato'dhyetuM dhIsindho ! yatnamudvaha // 246 / / tvAM vinA nAsti macchiSyastacchiSyo'pi sa kazcana / dhInidhirdazapUrvANi saMpUrvANi karoti yaH // 247 // tadvatsa ! vatsalaprajJa ! purImujjayinI vraja / adhItya dazapUrvANi dazadikpUjyatAM bhaja // 248 // 25 dazapUrvIsudhApUrapAnadhyAnasya te'nizam / sannidhAnaM vidhAsyanti prItAH zAsanadevatAH // 249 // 20 1. iva tatprabhoH - P, C ihatatprabhoH H, B | 2. padAgre - P / 3. zobhanadevatA: P / Ti. 1. utsArakalpaH-tathAvidhAvasaramapekSya kramAdInullaGghya zrutapAThanavyavasthAvizeSaH / 2. pUrva-purANaM-dRDhamUlaM, pUrveNadRDhamUlatayA sahitAni - sapUrvANi, AtmasAtkRtAni ityarthaH /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48 ] iti drutollasatpANisampuTAttAmivotsukaH / kurvan zirasi gurvAjJAM vajraH pulakito'calat // 250 // yuto guruniyuktAbhyAmRSibhyAM sa babhau pathi / saJcalan gagane zukrabudhAbhyAmiva bhAnumAn // 251 // didRkSurbhadraguptAsyaM dazapUrvIsudhAvidhum / ujjayinyAmayaM yAto rajanyAmavasahiH // 252 // bhadragupto guruH suptotthitaH ziSyAn prage jagau / adya prAtaHkSaNe'smAbhiralAbhi svapna IdRzaH // 253 // jAnImaH kazcidAganturdugdhapUrNapatadgraham / gRhItvA'smatkarAtpItvA tRptazca mumudetarAm // 254 // tacchamedhAvatAM medhAvatAM dhuryaH sameSyati / sa ko'pyadyAtithiryo me dazapUrvI grahISyati // 255 // adya me saphala: saiSa dazapUrvIparigrahaH / yadbhaviSyati taddAnayogyapAtrasamAgamaH // 256 // diSTyA na yAsyati mayi vyucchittiM dazapUrvyasau / diSTyAdyApyudbhavatpAtrabhAjanaM jinazAsanam // 257 / / idaM vadati sUrIndau harSotkarSavazaMvade / naiSedhikIM vadan vajro viveza vasatermukham / / 258 // AkRti prakRti cA'sya pazyan dadhyau mudA guruH / ayaM sa vidyAdAnAkhyamadicchAkalpapAdapaH // 259 // 10 athotsukatamo vajraH praNaman pAdayoH puraH / AliGganotsukahadA karAbhyAM guruNA''dade // 260 // prasiddhisadRzA''kRtyA vajaM nizcitya taM guruH / AliGgayovAca tadvaktracandre cakSuzcakorayan // 261 // kaccitsukhavihAraste kaccitte gamanA''mayam / kaccittapaste nirvighnaM kaccitte kuzalI guruH // 262 // virahayya guroH pAdapadmasevAsukhAnyapi / kiJca vajrayate ! kiM te'vantIvIhArakAraNam // 263 // vyaktabhaktibharAbhogabhaGgIbhugnazirA gurUn / vanditvA'tha jagau vajro gauragauravayA girA // 264 // Adau sukhavihArAdi yatpUjyaiH samapRcchyata / tadastyeva devaguruprasAdAdakhilaM khalu // 265 // gurorAjJAgirA'dhyetuM dazapUrvImihA''gamam / tadekavedI tajjJAnapradAnena prasIda me // 266 // tathetyatha pratijJAya tasmai sasmeragIrguruH / AdizaddazapUrvANi dezapUrvAdidigzrutaH // 267 // dazapUrvImathAdhItapUrvI dazapuraM prati / bhadraguptAjJayA vajro'gacchad gacchagurUtsukaH // 268 // athAgatasya vajrasya prItaH siMhagirirguruH / adhItadazapUrvasya pUrvAnujJAM vinirmame // 269 // tairvajrasya purAjanmasuhRdbhirjumbhakAmaraiH / pUrvAnujJotsave sRSTA divyaprasavavRSTayaH // 270 // yogya ityatha vajrasyA'yacchad gacchabharaM guruH / svayaM ca svargamArohad gRhItAnazanakramaH // 271 // zrIvajramunirAjastu yatipaJcazatIvRtaH / vijahAra sahA'raNyagirigrAmapurA dherAm // 272 // yatra yatra yayau vajrastatra tatra jano'jani / tacchIla-zruta-saubhAgya-lAvaNyA'dvaitaraJjitaH // 273 // itazca pATalIputre dhanADhyo'bhUd dhano vaNik / tatkanyArukmiNItyAsIdrUpasyeva paraM padam // 274 // 25 15 20 1. yAti - P jAto - L, KH | 2. purAM - PI Ti. 1. tasmAt zam (avya0) sukhaM tadeva edhA samRddhiH sA asyAsti zamedhAvAn - teSAM dhuryaH agresaraH / 2. kaccit (avya0)praznArthe / 3. vjrmune!| 4. gaurA vizuddhA ca gauravavatI ca gauragauravA, tyaa| 5. pUrvAdidazadiga, tAsu zrutaH prsiddhaaH| 6. prasavaH puSpam /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 48] tasya zreSThipradhAnasya yAnazAlAspade tadA / avasan vizadAH sAdhvyaH zrIvajrasvAmino muneH // 275 // tAH zIla- zruta-saubhAgya- lAvaNyAdiguNastavam / nityaM vitenurvajrasya zreyase hi gurustutiH // 276 // zrAvaM zrAvaM guNazreNi tanmukhAttAdRzaM bhRzam / zrIvaje vItarAge'pi rukmiNI rAgabhAgabhUt // 277 // idaM ca nizcayAdUce nizAyA iva candramAH / kurUpAyA api svAmI surUpo vajra eva me // 278 // sAdhvyastAmavadan mugdhe ! medaM vAdI: suvAdini ! / niSphalo'smadguroragre graho'yamaparigrahe ! ||279 // sA babhASe na bhASeyaM satyA me yadi bhAvinI / zaraNIkaraNIyastattatpriyo mama saMyamaH // 280 // iti nizcitacitteyaM kUNayantI vikuNikAm / varaNoktaM varaM kaM kaM nicakAra na kanyakA // 281 // itazca pATalIputre sunandAsUnusUriNA / vihArakramayogena samAjagme zamAbdhinA // 282 // AyAti bhagavAn vajrasvAmIti prItipUritaH / jagAma sanmukhaM tasya mahIbharttA maharddhibhAk // 283 // sarve'pyatha mahAzIlA mahArUpA mahArucaH / zamavantaH samAyAnto rUpeNaikSyanta sUrivat // 284 // ka eteSu gururyasmai karomi prathamaM namaH / iti saMzayadolAyAM nyadhAccetazciraM nRpaH // 285 // sAdhUnnRpaH sa papraccha tatastulyorutejasaH / ko bhavatsu vibhurvajraH srAg vande pUrvameva tam // 286 // sAdhavaH kSmAdhavamatha prathamAnagiro jaguH / zrIvajrasya bhramo'smAsu saraH sviva sarasvataH // 287 // sarveSAmapi sAdhUnAM dhuri zlAghyaguNodayaH / yo bhAtyuDuSu rAjeva rAjan ! vajramavaihi tam // 288 // 15 nirIkSyAtha mahInAthaH zrIvajrasvAminaM munim / dullakA'' lokaduHkhebhyo dadau harSAzrubhirjalam // 289 // bhAlaM vyabhUSayadbhUpo bhavatApabhide tataH / sunandAnandanapadadvandvavandanacandanaiH // 290 // zrIvajramunirAjo'pi munirAjivirAjitaH / urIcakre purIpArzve vanacchAyamupAzrayam // 291 // dezanAM dazanA'bhIzudambhaDiNDIramaNDitAm / munIndurvidadhe dharmodadherUrmimivAtha saH // 292 // tadA taddezanAvArinivAritamalojjvalAH / AttapuNyasrajaH saudhaM janA nijaM nijaM yayuH // 293 // antaHpurapurandhrINAM puraH purapatistataH / prItisphItamanAH proce caJcadromAJcakaJcakaH // 294 // indumukhyaH ! satAM mukhyaH zrIvajro vajramaMhasAm / mayolbaNaguNagrAmaramyaH samyaganamyata // 295 // tatpAdasparza-tadrUpa-tadvAk- tacchAsasaurabhaiH / tadguNagrahapIyUSaiH ko na tRptendriyo bhavet // 296 // tadyUyamapi sambhUya yAtha cennAthamIkSitum / kRtakRtyastato yuSmadAtmApyujjhed bhavabhramAn // 297 // iti bharturgiraM bhAvazuddhAM zuddhAntayoSitaH / paripIya zrutipuTairjaguH praguNasammadAH // 298 // svAmin ! manorathaH saiSa cirAccakre manorathaH / svabhAva - bhavadAdezavAhyAbhyAM caratu drutam // 299 // 5 10 20 25 1. putraM - P / 2. vanachAyAmu-C, K, KH, D, A, B, H, L / 3. mukhyA: - C / 4. manorathaM - C / 5. vAhAbhyAM - C, A / Ti. 1. aparigrahA - kanyA, tatsaMbodhane / 2. vikUNikA - nAsA, tAm / 3. parAbhavamakarot / 4. samudrasya / 5. rAjA - candraH / 6. abhIzuH - aMzuH / 7. mana eva rathaH, manoratha: /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] 159 etyAtha yAnayAyinyo mahInAthanatabhravaH / dhRtAnandAH sunandAyAH nandanaM tA vavandire // 300 // dvitIye'hni hriyaM muktvA rukmiNI janakaM jagau / vajrasvAmI sameto'sti yatra me varaNaspRhA // 301 // nAnAsthAnaratiryAvadayaM vrajati nAnyataH / etasmai datta tAvanmAM zaraNaM mRtyuranyathA // 302 // ityAkarNya kRtI kanyAM divyAbharaNabhAsurIm / zrIvajrasvAmine ninye dhanaH sArdhaM dhanavrajaiH // 303 // zrIvajro bhagavAn pauragaurAGgIkSobhazaGkayA / saGkSiptarUpaH sa purA puroddezaM viveza tam // 304 // 5 vajrasvAmiguNagrAmaprItAzcaivaM jagurjanAH / guNAnurUpaM rUpaM hA nA'sya vizvagurorabhUt // 305 // tadA ca vAcaH paurANAM tA matvA cittaduHkhajAH / prabhuH svAbhAvika rUpamabhajad bhUrilabdhikaH // 306 // svAmI cAmIkaramayaM vicakAra ca vArijam / tadadhyAsya vyadhAddharmadezanAM klezanAzanIm // 307 // tannirUpya guroH rUpaM mUrdhAnaM dudhuvurjanAH / sitacchadacchadaspRSTakarNAntavivarA iva // 308 // saGkSiptaM khalu pU:kSobhazaGkayA svAminA ca yat / adyA'smatkRpayA rUpaM punarAvirabhAvi tat // 309 // 10 ityantazcintayantaste dadhire mudamadbhutAm / guNAnurUpazrIvajrasvAmirUpanirUpaNAt // 310 // dhanastu dadhyau dhanyA me kanyA seyaM svayaM yayA / ayaM varayitA citte'nudhyAto'nanyacittayA // 311 // dhanasya tu manaH kanyAdAnavaktavyacintakam / na vajradezanA''karSanmaharSeriva vAmadRk // 312 // dhano'tha prAJjalirvajaM dezanAnte vyajijJapat / imAM mama sutAM svAminnAsaktahRdamudvaha // 313 // vajrasvAmI mama patirmRtirvA zaraNaM mama / ityasyAM sapratijJAyAM kRpAM kuru kRpAmaya ! // 314 // 15 amUrdAsyAmi ca svAmin ! pANimocanaparvaNi / amitAH sAdhukoTIra ! svarNakoTIrahaM tava // 315 // tamajJAnamatha jJAtvA vajraprabhurabhASata / bhogAH puNyazriyAM rogAstadyogAnIhate'tra kaH // 316 // striyaH zriyazca nizcitya tannidAnamanAditaH / taddAnamucitaM bhAti kiM mahAbhAga ! mAM prati // 317 // kimiyaM mayi mAMsAsRgasthikUTe'nurAgiNI / dizAmyasyAH pati taM yo devInAmapi durlabhaH // 318 // yasya preSyA guNAH sarve rUpazrI: yasya kiGkarI / yasya dAsyaH zriyaH sarvA yasya kiJcinna dUSaNam // 319 // 20 yatprasAdakaNAd bhAnti surAsuranarezvarAH / kozo yasyAtibhaktaikapradeyaH padamavyayam // 320 // kRtin ! sa tava kanyAyAH saMyamo'stu manaHpriyaH / yadi tvamanujAnAsi tatkaromIhamelanam // 321 // iti zrIvajrasUrINAM sudhAbhuktibhiruktibhiH / zAntamohajvarA pathyaM vratamAdatta rukmiNI // 322 // kalApakam // tadA taduktibhaGgIbhirutsaGgIkRtabodhayaH / babhUvurbahavo'pyAzu bhavAbhibhavane bhaTAH // 323 // mahAparijJAdhyayanAdvajraH saGghA'rthamanyadA / padAnusArilabdhyaivoddadhe vidyAM khagAminIm // 324 // 25 1. nAdya - C / 2. zanA: P / 3. zanI: P / 4. cittakaM - C / 5. bhaktyaika - A6. mehanaM - KH | 7. sukti - A, bhakti - P / Ti. 1. natabhrUH-strI mahInAthasya rAjya: ityarthaH / 2. sitacchadaH haMsaH tasya chadaH pakSaH, rUpasyojjvalatvAdiyamupamA, tena spRSTaH karNAntavivaraH yeSAM te| mUrdhnaH dhUnane kAraNatvAdasya kthnm| 3. teSAM nidAnaM = bhogAnAM nidAnaM mUlakAraNaM striyaH zriyazca anAditaH ityarthaH /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] zaktirmanuSyakSetrAntarbhrAntau me vidyayA'nayA / neyaM deyA ca kasmaicidvajraH saGkhe'bhyadhAditi // 325 // anyadA pUrvadigbhAgAdAgAd gururudagdizam / prAvartata ca tatroccairdurbhikSaM dAruNaM tadA // 326 // tadA'tidIrghadurbhikSavilakSaH zrAvakavrajaH / Agatya natvA zrIvajrayatirAjaM vyajijJapat // 327 // iha durbhikSasAmrAjye bhuJjAnAnAM muhurmuhuH / api bhUyobhiribhyAnAM prabho ! tRptirna bhojanaiH // 328 // ibhyaukasAM bhikSubhayAnnoddhante kapATakAH / pakSmANi viSayatrAsAdiva yogIndracakSuSAm // 329 // hRSyajjanasahodastakvaNadbhAjanavAdyabhRt / gRhasthAnAM gRheSvanne rAddhe varddhApanaM bhavet // 330 // rAddhairanalpanIrAlpakaNacUrNAzanairjanAH / purA bahirivedAnIM zodhayantyantarA vapuH ||331|| krayavikrayagaM taikrakaNAdyAdi railavrajaH / tADyamAno'pi daNDAgrairAcchidyA''cchidya khAdati // 332 // AkRSTAsizatatrAtaM yAti tridazasadmasu / raGkarAjakarApAtabhayAnnaivedyabhAjanam // 333 // dhigasmAnapi bhikSArthamabhyAyAteSu sAdhuSu / darzayAmaH samutpAdya sedyo vastuSvaneSaNAm // 334 // bhikSAM bhavyagRhe labdhAmISTe pAtuM ralavrajAt / yeSAM tIvraM tapastejaste jayanti tapodhanAH // 335 // annasantAnacintAbhiH kSutsantApairitikramAt / dharmanirmANakarmANi vismRtiM yAnti nAtha ! naH ||336|| tadIdRgduHkhasaGghaTTAt saGghamuddhartumarhasi / prabhUtAdbhutalabdhInAmabdhIbhUto'si yat prabho ! // 337 // vidyodyogo'pi saGghArthe na doSAyeti ca prabhuH / vicakre cakrabhRccarmaratnavat vikaTaM paTam // 338 // saGghaM nivezya niHzeSaM tasminnantarnivezya ca / vidyAM vidyotayAmAsa gururgaganagAminIm // 339 // zrIvajrasvAmizaktyorvI svayaM dehena kiM divi / etIti ghusadAM bhrAnti dadadvayomnA'calatpaTaH // 340 // dattAbhidhAnaH zrIvajrayateH zayyAtarastadA / vArigrahaNakAryeNa gatastatkAlamAgataH // 341 // vIkSya vajramuniM vyomacAlinaM saGghazAlinam / dakSastatkSaNamutkhAya mUrddhajAnmUrddhadRg jagau // 342 // purA zayyAtaro'haM vaH svAmin ! sAdharmiko'dhunA / tatkiM mAmIdRzi sthAne muktvA yAsi jagadguro ! ||343 // tamityAlApamAlokya tatkAlotkhAtamUrddhajam / dazapUrvIsudhAsindhuH sUtrArthamimamasmarat // 344 // ye sAdharmikavAtsalye svAdhyAye caraNe'pi vA / tIrthaprabhAvanAyAM vodyuktAstA~stArayenmuniH // 345 // ityAgamArthamAzritya sunandAsUnusUribhiH / tasmin vidyApaTe paryAropi zayyAtaro'pi saH // 346 // tataH saGghatanUtejastomairAzAH prakAzayan / paTazcacAla vizvasya sAroddhAra ivAmbare // 347 // sarvairgandharvasiddhAdyairvandyamAnaH pade pade / bhaktinamrAnanaM saGgha modayan dezanoktibhiH ||348 // 160 1. rbhrAntaM - C I 2. bhirucyA - P bhiricyA - L, KH | 3. kaitavAn - P, C / 4. tatra - P, KH | 5. dyovovastvaneSaNAt - CI 6. rati - B, L, A, H rapi - KH, C | 7. dyAyo - KH, L / 8. jAnUrddha - L, H, K, KH jAnUrdhva - C | 9. vIkSya - P Ti. 1. vajrasvAmI ityarthaH / 2. ralavrajaH - pazUnAM samUhaH / 3. jinAlayeSu / 4. mUrddhani agrabhAge dRk yasya mUrddhadRk / 5. iti AlApaH yasya saH, tam /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 10 [kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] kila tyaktoSmajADyAbhyAmarkendubhyAmakheditaH / paTayAno yayau vajraH puraM nAmnA mahApuram // 349 // vidyotamAno vasubhiH subhikSaspRzi pattane / saGghaH saGghaTTamAnAGgazobhaH so'bhUdiha kramAt // 350 // parasparasphuradvAdA dharmakarmamahotsave / janA jainAzca bauddhAzca prAyeNa nyavasanniha // 351 // dharmArthanirmitAlpanityavittacayavyayaiH / janaiH punarajIyanta bauddhazrAddhA muhurmuhuH // 352 // vijJapya bauddhalokena buddhabhaktaM tato nRpam / ArAmikA nyavAryanta jainebhyaH kusumArpaNAt // 353 // kapaIsulabhaM kAmamalabhanta jinArcakAH / puSpamekamapi svarNakoTIbhirapi na kvacit // 354 // ratnairagurukastUrIkarpUrasurabhIkRtaiH / tato jinArcanaM jainA nAnApuSpairiva vyadhuH // 355 // evaM jitadviSo'pyete natvA vajraguruM jaguH / puSpairvinA na rAjante jinarAjArcanakriyAH // 356 // aryaparyuSaNAparva sarvasvaM jinadharmiNAm / idamAyAtamAsannaM kvA''sAdyAH kusumasrajaH // 357 // vinA puSpairna hRSyAmo ratnaudhairjinapUjinaH / prItirutkhAtanetrANAM netrai ratnamayaiH kutaH // 358 // itthambhUtAH parAbhUtAstairvayaM rAjavarcasAt / bahulabdhinidhe ! jIvanmRtAn jIvaya nAtha ! naH // 359 // idaM vadantaste zrAddhAH zrIvajrAya nyavedayan / velApravRddhi duHkhAbdhi dRgmArgocchRGkhalai laiH // 360 // tIrthaprabhAvanAbhoge yatante yogino'pi hi / ityuktvA''zvAsya taM varga zrIvajro viyadudyayau // 361 // athAgamannimeSeNa munirmAhezvarI purIm / tatrAgAdagnidevasyopavane vismayAvahe // 362 // mitraM dhanagirestatra mAlikastaDitAbhidhaH / prAtarAyAtamAlokya vajraM natvA'vadanmudA // 363 // adyAsmi kRtakRtyo'haM vajra ! tvanmukhavIkSaNAt / tathApyAdiza kRtyaM me kimapi svamukhoktibhiH // 364 // vajrasvAmI tamArAmapAlamityAlapattataH / kAryaM naH kusumaiH kaizcidIzastvaM ca tadarpaNe // 365 // udyAnapAlo'pyAlApIt puSpalakSANi viMzatiH / bhavantIhAnvahaM tAni gRhANAnugRhANa mAm // 366 // yAvadAyAmi gatvA'gre tAvadetAni sajjayeH / tadetyAdizya taM kSudrahimAdrimagamanmuniH // 367 // tatra zAzvatacaityeSu namazcakre munirjinAn / tadvandanAgatairvandyamAno nAnAsuravajaiH // 368 // puSpairiva dravIbhUtairujjvalairmaJjulaM jalaiH / vajrastatra yayau padmAsadma padmAspadaM hRdam // 369 // hRde'smin zaityanairmalyamAdhuryAdhikyamicchatA / marAlajAlatAmetya sudhAbhAseva sevite // 370 // SaTpadIbhUya gAyadbhirbhAsuraM kinnarairiva / padmAyAH sadma padmaM sa ratnaikamayamaikSata // 371 // [yugmam] padyaikaM padmamuccitya calitA devamaccitum / vajaM vIkSyA'namat prItA dattAzI: so'pi tasthivAn // 372 // 15 20 1. nyava - P / 2. mArpaNaM - B, A, H mArcanaM - KH, L / 3. adya - KH | 4. pUjane - A,M pUjita: KH, pUjine B pUjitaH L / 5. vRddhaM - KH, C / 6. mAtro - P / 7. vizati - P / 8. dravaibhUtai - CI Ti. 1. arya (tri)-puujym| 2. rAjJaH varcas tejaH rAjavarcasaH [hema0 - 7-3-83] at samAsAntaH tasmAt / 3. tadA iti Adizya iti vigrahaH / 4. padmA lakSmI: ekaM iti vigrahaH /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48] kiM karomIti padmAyAM vadantyAmudayanmudi / tadA tatpANipadmasthaM muniH padmamayAcata // 373 // kimAdiSTaM ? dadAmIndravanasya kusumAnyapi / ityuditvA munIndrAya kamalaM kamalA''rpayat // 374 / / pathA yathA''gatenA'bjakalitazcalitastataH / hutAzanavanotsaGgamaGgIcakre mahAmuniH // 375 // tato'dbhutamaNisthAnaM vimAnaM saGghamAnadam / vicakre munizakreNa zakrayAnaM vimAnayat // 376 // nyasyA'ntarudayaccandradhAmatAmarasaM zriyaH / pArve valakSaRkSANi puSpalakSANi sa nyadhAt // 377 // lakSmIsahasrapatrasya cchatrasyeva tale svayam / viniviSTaH prakRSTazrIrmunirAjo rarAja saH // 378 // smRtAgatairvapurdhAmoDDAmaraijRmbhakAmaraiH / sevitaH svasvayAnasthaistUryatrayalayazriyA // 379 // zrIvajro vardhayan saGghamahimAnaM himAdritaH / vijahAra vimAnena purIM prati mahApurIm // 380 // tadvimAnaM maNIteja:puJjapiJjaritAmbaram / nirUpyAbhipatadvauddhA mithaste madino'vadan // 381 / / 10 aho mahotsavaH puNyasparzane bauddhadarzane / yasminnamI samIyante mahimArthaM vimAninaH // 382 // idaM vadati sAnande bauddhavRnde vimAninaH / kRtajainamanaHzaityA jinacaityAya te yayuH // 383 // tato dInamukhaiH pInaduHkhaiH kaluSamAnasaiH / bauddhairhAkAra-dhikkAra-sUtkAravyAkulaiH sthitam // 384 // atha divyaprasUnAbjavirAjajjinapUjanAH / tUryatrayalayojjRmbhamANajRmbhakadevatAH // 385 // hRSyadbhirjanatA'dRSTapUrvAH pUrvAsinAM nRNAm / jainaiH paryuSaNAparvamahimAnaH pratenire // 386 // yugmam // 15 tatpuSpapUrasaurabhyapUrNAyAM puri pusphure / dhvanadbhibauddhaduSkIrtipaTahairiva SaTpadaiH // 387 // tanmAhAtmyasphuratzuddhabhAvano buddhabhAvamuk / tatrA'jani tadA jainaH saprajo'pi prajApatiH // 388 // itazca somadevo'bhUt pure dazapure dvijaH / rudrasomA ca tatkAntA saMjajJe jinadharmabhAk // 389 // ubhAvabhUtAmudbhUtavinayAdyaguNodyatau / nAmnA''ryarakSitaH phalgurakSitazca tayoH sutau // 390 // adhIyAna: sudhIrmoJjIbandhAdevAryarakSitaH / yAvatyabhUtpituH pArve vidyAmAdatta tAvatIm // 391 // 20 adhikAdhikavijJeyagrahaNaikA''grahastataH / paryATa pATalIputraM nagaraM sa gurUtsukaH // 392 // catvAro'GgaiH samaM vedA mImAMsA nyAyavistaraH / purANaM dharmazAstraM ca tenAdhItAni dhImatA // 393 // caturdazA'pyasau vidyAsthAnAnyetAni zuddhadhIH / sukaNThaH kaNThavartIni kRtvA dazapuraM yayau // 394 // caturvedI kalAvedI nedIyAnnagarasya saH / yadA'bhavattadA bhUpaH svayaM sanmukhamAyayau // 395 // tamAropya dvipaskandhe dvijaM maudrAyaNo nRpaH / caturvedo'yamityudyadbhaktiH prAvIvizatpuri // 396 // 25 lokairupAsyamAno'yaM nAnopAyanapANibhiH / svagRhasya bahi:zAlAbhAgamAgatya tasthivAn // 397 // 1. mAnaM - C, A / 2. vilakSa - KH, RkSavallakSANi - A | 3. caityAlaye - L, KH | 4. paura - P / 5. tAmadbhuta - BI Ti. 1. tiraskurvat ityarthaH / 2. tAmarasaM - raktotpalam / 3. bauddhadarzanatyAgI ityrthH| 4. mauJjIbandhaH yajJopavItadAnarUpasaMskAraH, tata Arabhya ityarthaH /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-48 ] caritrairgotrapAvitryakaro'yaM prAptavAniti / svajanAH sadane tenustoraNasvastikAdikam // 398 // sa ca drAgadaridro'bhUllokopAyanakoTibhiH / puMsAM pUjA hi bhUjAnijanitA janayeddhanam // 399 // anyedhuridamadhyAyadayaM dhig me pramAditAm / na yanmAtuH padadvandvaM vande'dyApi cirA''gataH // 400 // asmatsukhaikasukhinImasmadduHkkhaikaduHkhinIm / pravAsadruphalairvidyA-vittairAnandayAmi tAm // 401 // atha sandehasandohamucchindan pRcchatAM satAm / kRtvA'tyudAraM zRGgAraM madhye'gAraM jagAma saH // 402 // anamajjananIpAdAvAdAveva tataH kRtI / tIrthAnAmapi tau tIrthaM jAnannAnandasundaraH // 403 / / bhava dAraka ! dIrghAyustava nirvighnamAgatam / sA prativezikIvedamUce kiJcana nAdhikam // 404 // putrapremocitAM mAturvAcamaprApya so'bravIt / mUrkhe'bhUnmayi yA prItiH sA savidye'pi vo na kim // 405 / / rudrasomA'vadanmauAdhikyaM te vidyayA'nayA / yayA'si jantughAtoktisthirayA nirayAtithiH // 406 // bhavottAre'bhavatte'Ggajanmano manmanorathaH / tvaM tu jantubhidAmantuvidyAyAsena yAsyadhaH // 407 // 10 tacca durgatibhItA'haM prItA hanta bhavAmi kim / sukha-duHkhaikabhAginyo jananyo hyAtmajanmanAm // 408 // bhakto'si cenmayi hitAM yadi mAM hRdi manyase / svargApavargadaM dRSTivAdaM dhImannadhISva tat // 409 // athA'yamavadanmAtaryA tava klezajAtakRt / tyaktaiva vidyA'vadyA sA tadbhavaivibhavaizca kim ! // 410 // darzanaM vAdyamatreti yannAmArtho'pi maJjulaH / dRSTivAdamadhIya taM mAtaH ! khyAtaH kva tadguruH // 411 // rudrasomA hasadromA cAlayantI tato'Jcalam / amandanandadAnandamandiraM nijagAda sA // 412 // tvayA putra ! suputreNa pavitraH kukSiradya me / dUrIkRtaM purA'dhItaM yadUrIkRtamagirA // 413 // pravaNo dRSTivAdoktau zramaNopAsako bhava / vinA dinAdhipopAsti nAsti dRzyaM mahanmahaH // 414 // sUristosaliputro'sti tvadikSuvaNasaMzrayaH / bhaja taM dRSTivAdAya hRSTimAdAya bhUyasIm // 415 // prAtarmAtaH ! karomIdamityuditvA''ryarakSitaH / dRSTivAdaM kadA'dhIye dhyAyanniti nizi sthitaH // 416 // saiSa zeSe tamisrAyAstamisrA'mizrite tataH / ApRcchyAmbAM gurUn gacchannuktaH ko'sIti kenacit // 417 // 20 batAryarakSito'smIti jalpannAliGagya tena saH / utkaNThAgadagadatarasvareNedamagadyata // 418 // zAkhApurAzrayo'haM tvatpitRmitraM mahAdvijaH / gRhacintAbharavyagro hyastane'hIha nA''gamam // 419 // 1. pUjAni - P / 2. prAtivezinI - P prAtivezmikI - C|3. dhIye - H4. pavitrA - C15. dRSTi - KH | 6. karomIti tAmuditvA... P | 7. mAgataM - PI Ti. 1. bhUjAni-rAjA, tena janitA pUjA ityarthaH / 2. jantUnAM bhidA hiMsA saiva mantuH aparAdha: tasya pratipAdinyAM vidyAyAM AyAsena hetunA adhaH adhogatyAM yAsi ityarthaH / 3. darzanaM vAdyaM [5 / 1 / 17 hema. ghyaN] vaditavyaM atra iti dRSTivAdaH iti yannAmArthaH tadapi maJjula: ramaNIyam ityarthaH / 4. 'sA' iti asya vizeSaNam 'mandira' zabdasyA''viSTaliGgatvAt / 5. tava ikSukSetre saMzraya- AzrayaH yasya sa tvdikssuvnnsNshryH| 6. sa eSa iti vigrahaH [tada: se: svare pAdArthA] [1 / 3 / 45] hema0 ityanena sUtreNa sndhiH| 7. bata (avya0) saMbodhane /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] adyotsukastu prAptastvAM gRhANemAH sudhArasAH / ikSuyaSTIrnava mayA sArddhAstubhyamupAhRtAH // 420 // abhivAdyAbhyadhAdAryarakSitastanucintayA / yAmyahaM tvamimA mAtuH khyAtvedaM sarvamarSyayeH // 421 // atha viprastathA cakre rudrasomA'pyacintayat / navapUrvANi sArddhAni lapsyate khalu matsutaH // 422 // agAradvArajAtedRgzakuno'thAryarakSitaH / vidyAbhAgAnahaM sArddhAnnava labdheti dhIragAt // 423 // dvAri gatvevATasya vizAmi vasatiM katham ? / gurUn vande kathaM ceti vidhi jijJAsurAsta saH // 424|| mandro mAlavakaizikyAdyujjvalagrAmarAgabhAk / svAdhyAyo'pyatha sAdhUnAM dhinoti smAryarakSitam // 425 // dhArmiko DhaDDaro nAmA''jagAmA'harmukhe tadA / viveza vasatidvAraM saiSa naiSedhikIM vadan // 426 // uccagIH praticakrAma sa IryApathikImatha / vanditvA vidhivatsAdhUn pratilikhyA''sane sthitaH // 427 // yathAdRSTamathA'zeSaM sudhIH kRtvA''ryarakSitaH / niviSTo viSTare hRSTamanAH sadgurudarzanAt // 428 // ko'pyasau nUtanaH zrAddho yannA'vandata DhaDDaram / dhyAtvetyapRcchattaM sUriH kuto dharmAgamastava // 429 // kRtI vinayamAdhuryakRtAM dhuryaH kRtAJjaliH / yathAvRttamathAcakhyau sUribhyaH somadevabhUH // 430|| bhadrabhAvaM ca taM matvA gauravAd guravo jaguH / dRSTivAdaH parivrajyAM vinA'dhyetuM na budhyate // 431 // abhyadhAt somabhUrasmatkAmakAmagavI dhruvam / mUrkhopari parivrajyA svAmin sA mama dIyatAm // 432 // kintu drutamataH sthAnAtkriyatAM vihatikramaH / yatatAmiha dIkSAyAstyAjane mA janezvaraH || 433 // ityukte taM puraskRtya vihAraM vidadhe guruH / darzane ziSyacauryasya vyavahArastadAdyabhUt // 434 // sa pravrajya tapastIvraM tanvAno'dhyayanaikadhIH / ekAdazAGgImutsaGgIcakAra manaso muniH // 435 || AsIttasya guroryAvAn dRSTivAdo'pi visphuTam / tAvAn bhAvAnuSaktenAgraheNa jagRhe'munA // 436 // bhUyAnapyasti vajrarSerdRSTivAdaH sphuTaM sphuTa: / matvetyacAlIt tatpUtAM purIM prati mahApurIm ||437|| ujjayinyAM yayau bhadraguptAcAryasya saMzrayam / tenopalakSitazcAryarakSitaH paryarabhyata // 438 // Uce ca vatsa ! dhanyo'si kRtakRtyo'si kRtyasi / yena brAhmaNyamunmucya zrAmaNyamidamAdRtam // 439 // kSINazeSAyuradyAhamA''dAsye'nazanaM punaH / mama nirmama ! nirmAhi niryAmitvamiha sthitaH // 440 // ityAdezasthirAvezamimaM zamavatAM varam / zrIbhadraguptasUrIndurvihitAnazano'nvazAt // 441 // vajrAcAryAdadhIyethA bhinnAzrayakRtasthitiH / vasennizAM yastatpArzve'vazyaM so'numriyeta tam // 442 // tatheti pratipadyA'tha kRtvA niryAmaNAM guroH / purIM mahApurImApa vajrapAdAbjamaNDanAm // 443 // tatrAvizadvibhAvaryAM naigaryAM nA''ryarakSitaH / svapnaM nizAtyaye'pazyadimaM ca dazapUrvabhRt // 444 // yadasmAkaM payaHpUrNAt ko'pyAgantuH patadgrahAt / papau bhUritaraM kSIramavaziSTaM kimapyabhUt // 445 // 164 1. nagaryAmAryarakSita: - H | Ti. 1. dhinoti sma prINayati sma / 2. kRtI asi / 3. sthirAvezaH sthirAgrahaH, ityAdeze sthiraH AvezaH yasya /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 48 ] 165 svapnasyArthamathA''caravyau zrIvajraH zaminAmiti / nyUnAM ko'pyetya ziSyo'smaddazapUrvI paThiSyati // 446 // kSaNe'sminnAyayAvAryarakSito'pyakSatodyamaH / nanAma svAminaM vajraM pRSTazca svaM nyavedayat // 447 zrIbhadraguptavAcA'nujJApya bhinnaM pratizrayam / navapUrvImadhIyAya lIlayaivAryarakSitaH ||448 // viSamaM dazamasyAtha pUrvasya yamakavrajam / ayamadhyetumArabdha sudhIrabdhisudustaram // 449 // Iyuzca pitRsandezAstasya yattvAM vinA vayam / magnAstamasi laghvetya munimArttaNDa ! modaya // 450 // taM sandezanirAvezamadhyetuM baddhanizcayam / etya natvA'nujaH phalgurakSito dakSagIrjagau // 451 // vAtsalyaM tava cennAsti taidastA karuNA'pi kim ? / taptAn pitRRn na yat pAsi mahAtman ! darzanAmRtaiH // 452 // gantumityanujenoktaH sa pRcchan vajrasUribhiH / paThetyabhihitaH kurvan gurvAjJAmeva saMsthitaH // 453 // punaH prokto'nujenA'yamAH kiM nAyAsi baindhavaH / pravrajyArthaM pratIkSante bhavantaM mArgadezakam // 454 // athovAcA''ryadhIrAryarakSitaH phalgurakSitam / satyamityasti cet tvaM tad, vatsA''ditsvA''dito vratam // 455 // 10 ityAryarakSitagirA cirAddIkSAsthirAzayaH / vrataM bheje mudA vailgavalgudhIH phalgurakSitaH // 456 // punaH kanIyasA gantumayamutsAhito muniH / adhItaviSamAzeSayamakaH pRSTavAn gurUn // 457|| niSiddhaH karuNAvallitaruNA guruNA muniH / gurvAjJA-svajanAhvAnasaGkaTastho'paThatpunaH // 458 // kiyaddazamataH pUrvAdadhItaM ziSyate kiyat / ityapRcchadasau sUrIn granthakAThinyakuNThadhIH // 459 // smitvA gururjagau binduradhItaH ziSyate'mbudhiH / adhISva dhIra ! zeSaM tu pUrNamAgamayiSyate // 460 // ityukto gurubhirgantumutsuko'pi punaH paThan / pUrvaM dazamamapyarddhazeSameva sudhIrdadhau // 461 // gantuM kRtAgrahaH ziSTapUrvagrahaNakuNThadhIH / praNamyApRSTavAn vajrasvAminaM somanandanaH // 462 // svapnArthapramitaM matvA'dhItaM zrIsUribhistataH / niyukto bandhuyukto'gAdasau dazapuraM puram // 463 // prItigauraiH samaM pauraiH purezastamavandata / harSAnmAtR-pitR - bhrAtRmukhyo gotrajanaH punaH // 464 // tadvyAkhyAbhirabhUdbhUpaH zrAddhaH sArddhaM ghanairjanaiH / bhejaturbhUribhiH sAkaM lokaistatpitarau vratam // 465 // zrIvajrastu krameNA''pto viharan dakSiNAM dizam / dezasya dezanetuzca dezanAbhirdadau mudam // 466 // zleSmAkulo'nyadA zuNThIM kenA'pyAnAyya sAdhunA / bhojyordhvaM bhakSaNIyeyamiti karNe nyadhAd guruH ||467 // kRtAhAro'pyapAgArapatiH zrutipuTasthitAm / svAdhyAyAdirasasmero visasmAra tathaiva tAm // 468 // mukhavastrikayA rnunnAM pratikramaNakarmaNi / patitAM nizi sasmAra tAM khaTatkArato muniH // 469 // 1. labdhetya - A / 2. modaya: - P, H, KH, K, C / 3. saMpRcchan - C, L, KH / 4. bAndhava - B, C bAndhava: A | 5. tsAdatsva - C, D, L, B I 6. tUrNa... L, KH, A cUrNa - C | 7. guru: P | 8. dadau P | 9. pUrvArtha P / 10. punnAM - P | 11. parvaNi - P | Ti. 1. sandeze nirgataH AvezaH AgrahaH yasya sa / 2. astA- dUrIkRtA / 3. apravrajitAH bandhavaH / 4. AdAtuM icch| 5. sphurantI manoharA dhIH yasya sa / 6. niyuktaH preritaH / 7. apAgArapatiH - apAkRtaM tyaktaM agAraM gRhaM yena saH, apAgAraH teSAM patiH, guruH / 5 15 20
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-49] dadhyau ca kArye cetaH sma dhig mamA'dya pramAdyati / skhalatyeva pramAde hi dehinAM sukRtakramaH // 470 // taM vinA bhavinAmuccairniSphale janma-jIvite / tattanomi tanostyAgaM vajro'bhUditinizcayaH // 471 // dvAdazAbdaM tadA cAbhUdurbhikSamabhito drutam / svaziSyaM cAnyato vajrasenaM vajro vyahArayat // 472 / / nAlabhanta kvacidbhikSAM vajrasya yatayastadA / Aharan gurubhirdattaM te bhikSApiNDamanvaham // 473 // ajAtasaMyamAbAdha: sAdhavaH! piNDa eSa vaH / yadyasti dvAdazAbdAni tadA''nIya dadAmi tam // 474 // no vA bho vArayitvA'nnaM tanutyAgaM vitanmahe / ityukte gurubhirdharmamatayo yatayo'bhyadhuH // 475 // viraktAH poSake piNDe piNDe poSye ca ni:spRhAH / nAtha ! tIrthe kvacidyAmastyajAmastad dvayaM vayam // 476 // tatkAlameva tatkAlakRtaye kRtinAM patiH / giriM pratyacalatsatyavratavratikRtAvRtiH // 477 / / vAryamANamatiSThantaM pratArya grAmake kvacit / ekaM kSullakamunmucya te'dhyarohan dharAdharam / / 478 // asamAdhibharo mA bhUd guroriti gireradhaH / gatvA sa kSullakastasthau tyaktadehAnnapAnakaH // 479 // asau zilAtalAsInastaptaH saptAzvatejasA / drutaM gatAyuragamad vazAtmA tridazAlayam // 480 // taddehamahimAhetormahImAgacchataH surAn / pazyadbhirmunibhiH pRSTaH kAraNaM diSTavAn guruH // 481 // yatayo'tha jaguH kIdRg gatistasya zizorapi / mArge'tra pazcAnmukto'pi yadasmAkaM puro'bhavat // 482 // tat kiM vayaM pramAdyAma: ? kramAdyAmaH pathAmunA / ityukte taiH samaM bheje vajro'pyanazanakriyAm // 483 // 15 mithyAdRg devatA tatra zrAvakIbhUya modakAn / munibhyo darzayAmAsa pAraNaM kriyatAmiti // 484 // avagrahavirodhena taM vidhUyAtha bhUdharam / jagAma zRGgamanyasya girerdhanagireH sutaH // 485 // sammatAvagrahAstatra devyA samyagdRzA bhRzam / munayo'nazanenAmI ghusadAM padamAsadan // 486 / / puNyapUMSi tatasteSAM vapUMSi samapUjayat / taM ca pradakSiNIcakre giriM zakro rathasthitaH // 487 // rathApAtanatAstatrAdyApi bhugnatamA drumAH / sthAvartta iti khyAti sa babhAra ca bhUdharaH // 488 // 20 zrIvajrasvAmini munisvAmini svargagAmini / turyaM saMhananaM pUrvaM dazamaM ca vicicchide // 489 // iti zrIvarSikathAnakam // etacca zrIvajrasvAmicaritAdbhutaM na asambhAvanAha~ sAmAnyena sarvasAdhUnAmevaMsvabhAvatvAt ityAha aMteurapurabalavAhaNehiM varasirigharehiM muNivasahA / kAmehiM bahuvihehi ya, chaMdijjaMtA vi necchaMti // 49 // 25 antaHpuraiH ramaNIyaramaNIjanaiH, purairnagarerbalaizcaturaGgasainyairvAhanairvaravAraNAzvAdibhiH, eteSAM dvandve, etaistathA 1. todbhutaM - B, H, KH, C, A| 2. saMdha - C / 3. gaMtArama - C / 4. vibhUya - P / Ti. 1. sUryaH tasya tejaH, tena / 2. saM(anu)mato'vagrahaH yeSAM te - saMmatAvagrahAH / 3. puNyaM puSNAti-puNyapuS tAni vapUMSi / 4. 'bhujoMt kauTilye' (1351) dhAtoH ktapratyayAntarUpaH /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-50-52] 167 varazrIgRhai: pradhAnakozaistathA kAmaizca, cazabdasya vyavahitasaMbaddhatvAt prArthanIyaiH zabdAdibhizca bahuvidhairnAnArUpaizcittAkSepahetubhirityantadIpakaM sarvavizeSaNam, etairhetubhUtairmunivRSabhAH susAdhavazcchandyamAnA nimantryamANA api necchanti nAbhilaSanti tAnIti gamyamiti sambandhaH // 49 // kuto necchanti ityAzaGkya parigrahasya sApAyatAmAha cheo bheo vasaNaM, AyAsakilesabhayavivAo ya / maraNaM dhammabbhaMso, araI atthAu savvAiM // 50 // chedaH karNAdikarttanaM, bhedastvaguttAraNAdiH, svajanAdibhiH saha cittavizleSo vA, vyasanaM bandhagrahAdijanitA ApadityarthaH / AyAsastadarjanagopanAdiprabhavaH zarIravyAyAmaH, svayaMkRtaH, klezaH parakRtA bAdhA bhayaM trAso vivAdo dAyAdaprabhRtibhiH kalahaH, maraNaM prANabhraMzaH, dharmabhraMzaH zrutacAritralakSaNadharmAccyutiH sadAcAralopo vA / aratizcittodvegaH / etAni sarvANyapi kim ? arthyate kAmyate vivekavikalairityartho 10 hiraNyAdistasmAtsvaparayorbhavantIti zeSaH // 50 // kiJca prastutavratavirodhyevAyamartha ityAha dosasayamUlajAlaM, puvvarisivivajjiyaM jaI vaMtaM / atthaM vahasi aNatthaM, kIsa aNatthaM tavaM carasi ? // 51 // arthaM yadi vahasi kiM tapazcarasIti sambandhaH / kimbhUtam artham ? AtmadUSakatvAt doSANAM rAgAdInAM hiMsAdInAM vA zatAni, teSAM mUlaM kAraNaM cAsau jAlaM ca, matsyabandhajAlavat bandhahetutvAt doSazatamUlajAlam / 15 yadvA doSazatasya tarorivAvaSTambhahetuM vA sAdhAraNakAraNanvAnmUlajAlam / ata eva pUrvaRSibhirvajrasvAmiprabhRtibhirvivarjitaM sarvathA parityaktaM, pUrvaRSigrahaNAcca idAnIntanAH karmakAlAdidoSAd arthavahanapravaNA bhUyAMso dRzyamAnA api vivekinA nAlambanIkarttavyAH / tathA taM yadi vAntaM pravrajyAsvIkAreNa tyaktam arthaM hiraNyAdikaM vahasi dhArayasi / kimbhUtam? anarthaM narakapAtAdyanarthahetutvAt / sUtrasya sopaskAratvAt tato he durmate ! kimityanarthaM niSprayojanaM tapo'nazanAdirUpaM carasi anutiSThasi ? nedaM paurvAparyeNa ghaTate ityAzayaH // 51 // kiJca vahabaMdhaNamAraNasehaNAo kAo pariggahe natthi ? / taM jai pariggaho cciya, jaidhammo to naNu pavaMco // 52 // vadho yaSTyAditADanaM, bandhanaM rajjvAdisaMyamanaM, mAraNaM prANacyAvanaM, sedhanaM nAnAvidhAH kadarthanAH / tAH kAH kathaya tvameva, yAH parigrahe dhanAdisaGgrahe na santi ? sarvA api santi iti bhAvaH / tadyadi evamapi sthite parigraha eva sopaskAratvAt pratipannayatidharmairapi svIkriyate / yatidharmastato nanu nizcayena prapaJco 25 veSaparAvartena lokamoSaNopAyatvAdviDambanamityato bAhyagranthaparityAgapUrvameva nairgranthyaM zreyaskaramiti bhAvaH // 52 // ityAcAryazrIudaprabhadevasaGghaTTitAyAM upadezamAlAyAH karNikAkhyAyAM vizeSavRttau prathamaH pariveSaH sNpuurnnH|| dvipaJcAzattamagAthArthavivaraNam / Adito granthAgram 40910 // 20 1. vidha... C / 2. lAMti - C / 3. baMda - C, P, B baddha - KH, L naMda - H | 4. dharmAvyuti - L, A, dharmAcyutiH - P, dharmAccyuti HB | 5. laMbanAM...P / 6. evaM - C / 7. 3992 - D, K, 4270 - C, KH, L, 4333 - H, AI
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-53-54] atha dvitIyaH pariveSa Arabhyate // etena bAhyagranthatyAgamuktvA adhunA kulAbhimAnarUpA'bhyantaragranthatyAgArthamupadizati kiM Asi naMdiseNassa, kulaM ? jaM harikulassa viulassa / AsI piyAmaho sucarieNa vasudevanAmo tti // 53 // vijjAharIhiM saharisaM, nariMdaduhiyAhi aha mahaMtIhi / jaM patthijjai taiyA, vasudevo taM tavassa phalaM // 54 // harikezabalarSicarite prAk ihalokApekSayA guNAnAM pUjyatAdvAreNa kulasya aprAdhAnyamuktam / iha tu paralokamadhikRtyeti na paunaruktyadoSaH / sukhAvabodhArthaM ca pUrvamAkhyAnakaM kathyate / tathAhi [nandiSeNa-vasudevakathAnakam // ] 10 AsInmagadhadezeSu kazciccakradharaH purA / nandigrAme dvijo duHsthaH somilA nAma tatpriyA // 1 // nandano nandiSeNo'bhUttayoryasya zizorapi / abhAgyasAgare maGktvA dustare pitarau mRtau // 2 // AkezanakhaparyantamaparyantavirUpatAm / tanuM sa kalayan sarvaiH svajanairapi tatyaje // 3 // mAtulo'thA'tulodvegaM jIvantaM mUlyakarmaNA / Uce kadAcidduHsthaM taM santi me sapta kanyakAH // 4 // tAbhyastubhyaM dadAmyekAmahamudvoDhumahi mAm / svasrIya ! prIyase yena tatkAryamakhilaM mayA // 5 // 15 zrutvetyakarmA tadgehaM so'nanyagatiko gataH / akharvANi ca sarvANi gRhakarmANi nirmame // 6 // matvA piturabhiprAyamatha prathamakanyakA / jagau deyAsmi yadyasmai tanmuSTau mRtyurasti me // 7 // nandiSeNamiti zrutvA vyAkulaM mAtulo'vadat / kanyAM dAsye dvitIyAM te mA sma bhUstadviSAdabhUH // 8 // tadvatkanyA dvitIyA'pi pratijJAmagrahIttataH / anyAbhirapi kanyAbhiH pratiSiddhaH krameNa saH // 9 // taM viSaNNaM niSaNNaM ca punarAcaSTa mAtulaH / kayApi kanyayA'nyasya mayodvAhyo'si mA zucaH // 10 // 20 sa ca dadhyau na mAmaicchannamUH svajanakanyakAH / IhiSyante tataH kiM mAmarUpamaparAtmajAH // 11 // ityayaM svairavairAgyaH puraM ratnapuraM gataH / svaM tatrA'nindadutpIDa: krIDataH prekSya dampatIn // 12 // mumUrSuratha mUryo'yaM purAdupavanaM gataH / nirIkSya susthitaM nAma muni tatra nanAma saH // 13 // jJAnAdudbhAvya tadbhAvamathA'bhASata taM muniH / mugdhavairUpyavairAgyAt mA kArSIrmRtyusAhasam // 14 // vairUpyAdivipajjajJe yena pApena karmaNA / eSyatyakRtadharmasya tatpuraste bhavAntare // 15 // 25 tasmAddharmeNa nirmUlya karmajAlamanirmalam / nirmalaM racayAtmAnaM mRtyuryAvanna dhAvati // 16 // ityuktvA bodhayitvA ca taM dharmaM dharmavidvaraH / muhurutsAhayAmAsa grAhayAmAsa ca vratam // 17 // 1. duHsthA: C / 2. myeSA - DI 3. mehikAM - DI Ti. 1. mama samIpaM ityarthaH / 2. udArANi /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] sa gRhItavrataH sAdhuH kramAd gItArthatAM gataH / abhijagrAha sAdhUnAM vaiyAvRtyavidhi sudhIH // 18 // anirvedena taM sAdhuvaiyAvRtyavidhAyinam / saMsadi tridazottaMsaH zazaMsa prazazaMsa ca // 19 // azraddadhAnastatsatyagauraM paurandaraM vacaH / suro ratnapuropAnte kazcana glAnasAdhvabhUt // 20 // dvitIyasAdhurUpeNa sa gatvA tadupAzrayam / SaSThAnte pAraNAyAttakavalaM tamado'vadat // 21 // vaiyAvRttyaM pratizrutya kiM bhoktuM tvamupAvizaH / munirasti bahistRSNAkSudhAdyArto'tisArakI // 22 // nandiSeNo'tha muktvAnnaM pAnamanveSTumudyataH / aneSaNIyaM tatkartuM zaktyA''rebhe suraH svayA // 23 // munirlabdhiprabhAveNa surazakti vijitya tAm / zuddhaM prApa kvacitpAnaM kva na kalpatarustapaH // 24 // taM mAyAmunimAyAto nandiSeNamunistataH / tena rUkSAkSaraM sAkSAt cukruze ca kRtakrudhA // 25 // ahaM glAni vahannasmi tvaM cAhAramahArasaH / nA''gato drAgato dhiktvAM vaiyAvRttyavinizcitam // 26 // Ago mama kSamasvedaM nandiSeNa iti bruvan / apAyayadayaM prAsu taM payaH kampayan bhavam // 27 // tamuttiSThetyathAcaSTa somilAnandano muniH / so'pyUce muNDa ! dhik kiM mAM na tvamakSamamIkSase // 28 // skandhe tamadhiropyA'tha pracalan vasatiM prati / pade pade nandiSeNastenetthaM cukruzetarAm // 29 // kuto'bhijagRhe vaiyAvRtyaM kartuM na vetsi cet / mama prANA vrajantIva vegena vrajati tvayi // 30 // padanyAsaistato mandainandiSeNasya gacchataH / vartho'Gge vyutsRjan tasya sa mAyAmunirabravIt // 31 // tavAtimandagamanairamandastapanA''tapaH / mama locamRdau mUni tanotyeSa pRthuLathAm // 32 // ityAdivAdinastasya vacAMsyagaNayannayam / nandiSeNastadA''rogyopAyaM dhyAyan zanairyayau // 33 // jJAtvA surastamakSobhyaM nandiSeNasya mUrddhani / vartho'pahRtya vidadhe puSpavRSTiparamparAm // 34 // pradakSiNAtrayaM dattvA praNipatya ca taM munim / tasmai zazaMsa sa kRtaM maghonA zlAghanaM ghanam // 35 // kSamayitvAkhilaM svaM ca kuceSTitasamuccayam / kiM tubhyaM karavANIti prItibhAgabhyadhAtsuraH // 36 / / Uce munirmayA'lambhi jaino dharmaH sudurlabhaH / atastvatto varaM kiJcinna yAce'haM kathaJcana // 37 // ityuktaH sa divaM devo yAtaH svAM vasati yatiH / pRSTaH sarvamanutsiktaH sAdhuSu vyaktamabhyadhAt // 38 // sa dvAdazasahasrAbdI taptvA tIvrataraM tapaH / racitAnazanazcAnte svAnte daurbhAgyamasmarat // 39 // bhUyAsaM bhUyasA'nena tapasA strISu vallabhaH / idaM nidAnaM cakre ca mahAzukre ca so'gamat // 40 // itazca mathurApuryAM harivaMze prathIyasi / bRhadbalAGgajo rAjA jajJe yaduriti zrutaH // 41 // zUro jAtastataH zaurisuvIrau tasya cAtmajau / zUraH zauriM nRpaM kRtvA vrate pravavRte kRtI // 42 // suvIraM svapade nyasya zauriH sodaravatsalaH / svayaM kuzArtadezeSu cakre zauripuraM puram // 43 // 1. cakruze - C, KH | 2. prAsukaM - B / 3. bhuvaM - B, H| 4. nijagRhe - KH | 5. camato - B| cAmyado - P / 6. purasta - P / Ti. 1. AhAre mahAn raso yasya sa AhAramahArasaH / 2. indreNa / 15 20 25
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] zaurerandhakavRSNyAdyA babhUvuH kila sUnavaH / suvIrasya mahAvIrA bhojavRSNyAdayaH punaH // 44 // bhUpamandhakavRSNi tat kRtvA zaurirdharAdhipaH / supratiSThAnmuneH prApya vrataM nirvRtimAsadat // 45 // suvIrastanujaM rAjye bhojavRSNi vidhAya ca / vidadhe sindhuSu svasmai sauvIraM nAma pattanam // 46 // mathurAmbhojasUryasya bhojavRSNemahIbhujaH / jAgradugraguNagrAma ugrasenaH suto'bhavat // 47 // subhadrAyAM tanubhuvo'ndhakavRSNerdazA'bhavat / samudravijayo'kSobhyastimitaH sAgarastathA // 48 // himavAnacalo nAma dharaNo'pi ca pUraNaH / abhicandro vasudevo dazA'khyiA dazApyamI // 39 // yugmam // mahAzukrAt cyuto nandiSaNajIvo nidAnataH / surUpaH subhagaH kAnto nArIjanamana:priyaH // 50 // kalAsu kuzalo vidyAnidhi(dagdhyamandiram / vasudevaH sa evAbhUtprAgbhavIyatapobalAt // 51 // yugmam // samudravijayaM nyasya svapade'ndhakavRSNinA / supratiSThAnmunereva pravrajya prApi nirvRtiH // 52 // 10 sArathirvasudevasya kaMsaH siMhasthaM raNe / tasyA''jJayA''pyadvaddhvA jarAsandhAya karhicit // 53 // tajjIvayazasaM putrIM tasmAllebhe prasAdataH / mathurAyAzca sAmrAjyamugrasenAjjahAra saH // 54 // jarAsandhAtmajAM patnI mathurAyAzca tAM zriyam / vasudevasya sevAyAH phalaM so'manyata dvayam // 55 // sahelaM puri khelantaM vasudevaM sadAnvayuH / saubhAgyazobhayA cittacauraM paurAGganAjanAH // 56 / / subhagaM taM vRSasyantyaH zrAntyAdi vyapadezataH / taddhyAnAtkimapi zliSTvA ratiM bhejuratIva tAH // 57 // yAcanA''dAnadAnAdau kArye'rthAn yoSito'khilAn / abhyadhurvasudeveti nAmataH kAmatatparAH // 58 // tannepathya-tadudvAha-tadAlapanavibhramaiH / tatra prAvarttata strINAM mithaH krIDAraso navaH // 59 // vasudevatayA dhyAtapatayo bata yoSitaH / nimIlyAkSi kRte dhvAnte ramante sma rateSu tAH // 60 // bhUtIbhUtAzca tAH kSiptacittAH paravazA iva / na smaranti sma saMmuhya gRhyatantraM kRtAkRtam // 61 // sabrahmacAriceSTAnAM vasudevAbhilASataH / zvazrU-nanAnha-jAtRRNAM na bhejurbhIravo bhayam // 62 // ke cAtra doSA yoSANAM vRSasyantastameva yat / naro'nabhISTapuMbhAvAH strIbhAvAya dhiyaM dadhuH // 63 // vasudevAGgasaubhAgyA''kRSTastrIviplavAkulaiH / nRpaH kadA'pi vijJapto nAgarairnayasAgaraiH // 64 // samudravijayenA'tha tAdRgviplavabhIruNA / vasudevo'nyadA'bhASi svotsaGgAropapUrvakam // 65 // aharnizaM bahirdhAntyA durbalo'si tatastvayA / stheyaM sadA madAvAse kalAbhyAsaM vitanvatA // 66 // gurogiraM zirasyeSa zeSAmeva nidhAya tAm / saudha eva sthitazcakre kalAbhyAsamaMhannizam // 67 // 25 sa kadApi zivAdevyA preSitaM bhUpati prati / candanodvarttanaM ceTIhastAjjagrAha narmaNA // 68 // uktazceTikayA so'pi vasudevaH sahAsayA / rAjJA strInarmadoSeNa tvamanena niyantritaH // 69 // 1. zleSTA - P zliSTA - KH, B, L / 2. ceSTAbhyo - B| 3. mAtRbhyo - B| 4. yoSAdoSANAM - P / 5. nAsiyaMtritaH - A, B, C, L, K / Ti. 1. vRSasyantI (strI) - atyantakAmistrIH / 2. taddhyAnadvArA zliSTvA rati bhejuH ityarthaH / 3. vasudevaM dehi, vasudevaM gRhANa ityevaM yoSitaH abhyadhuH ityarthaH / 4. jAtR(strI.) bhrAtRjAyA / 5. nR zabdasya bahuvacanam / 20
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] 171 ityasau paramArthena nijaM matvA niyantraNam / dezAntaravilokAya nissasAra purAnnizi // 70 // racayitvA citAmeSa zmazAnabhuvi bhUridhIH / nikSipya mRtakaM kiJcidantarajvAlayanmudA // 71 // stambhaM nyasya taTe tasya patrikAyAM lilekha saH / gurubhirdUSitaguNo vasudevo'nale'vizat // 72 // iti kRtvA vrajan dRSTaH kayA'pi pathi yoSayA / Aropito rathe khinna iti brAhmaNaveSabhRt // 73 // tadgrAme tadgRhe snAtabhukto yakSAlayasthitaH / zuzrAvAgnau mRto'zoci vasudevaH svakairiti // 74 // 5 athAtmajJAnanirbhIkaH pracalannagrato balI / kayApi kila kAminyA rathamAropito nijam // 75 // pure vijayakheTAkhye sugrIvakSmApateH sute / zyAmAvijayasenAkhye paryaNaiSItkalAjite // 76 // tato vijayasenAyAmutpAdyA'krUramaGgajam / aTannaTavyAM sa prApto jalAvartAkhyapalvale // 77 // dvipaM mattamihAyAntaM vazIkurvannasau vazI / khagAccimAli-pavanaJjayAbhyAM sahasA hRtaH // 78 // udyAne kuJjarAvarte nItasyAsya mudA dadau / khecaro'zanivegAkhyaH zyAmAM nAma nijAtmajAm // 79 // 10 ayaM tayA pravINAtmA vINAvAdyena toSitaH / dadau varaM tayA'yAci sadA'pyaviraho'stu nau // 80 // aviyogastvayA'yAci kutaH sutanu ! kathyatAm / ityukte vasudevena sA babhASe mRgekSaNA // 81 // pure kinnaragItAkhye vaitADhyagiribhUSaNe / rAjA jvalanavego'bhUdarcimAlirnRpAtmajaH // 82 // nAmnA cA'zanivego'sti khagastadanujo balI / Aste jvalanavegasya sUnuraGgArakaH punaH // 83 // etasyA'zanivegasya sutAhamabhavam vibho ! / vratI jvalanavego'bhUt kRtvA matpitaraM nRpam // 84 // 15 tadaGgArakavIreNa vidyAbalavilobhinA / jitvA matpitaraM rAjyamidamadbhutamAdade // 85 // aSTApade'nyadA khyAtaM matpituzcAraNarSiNA / jalAvarte gajaM jetA rAjyadaste bhaviSyati // 86 // tadAdi tatra muktAbhyAM khagAbhyAM tvaM jitadvipaH / hRto'si rAjyalobhena dattA tubhyamahaM punaH // 87 // strIyutaM yaH khagaM hanti sa vidyAbhirvimucyate / ityAcAraH sadaivAsti samaye vyomacAriNAm // 88 // tatkrUro'GgArakastubhyaM mA kArSItpriya ! vipriyam / aviyogastadetena kAraNena mayA vRtaH // 89 // 20 pratipadya giraM sadyastadIyAmiti vRSNibhUH / tatrAvatasthe sausthyena samaM dayitayA tayA // 90 // suptaH sa cA'nyadA rAtrau vIro vanitayA samam / aGgArakeNA'pahato vasudevaH prabuddhavAn // 11 // ko me harteti vimRzan dadRze nijavallabhAm / zyAmAmaGgArakeNaiva khaDgAkhaDgi vitanvatIm // 12 // aGgArakeNa sA zyAmA khaDgenA''zu dvikhaNDitA / dve zyAme yudhyamAne ca vasudevo vyalokayat // 93 // atha mAyAmimAM jJAtvA vArSNeyo'GgArakaM ruSA / jaghAna muSTinA mUni kesarIva karIzvaram // 94 // 25 1. tadetasya - H, B | 2. vegeNa - K, D| 3. dvidhAkRtA - P / Ti. 1. rAjyaM dadAti-rAjyadaH /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 172 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] udyAnapAtarugNena vimukto'GgArakeNa saH / cyutazcampApurIpArzvasarovarapayo'ntarA // 95 // tat tI|''zu sarastIre vAsupUjyAlayaM gataH / jinaM natvA sahaikena dvijena puramAvizat // 16 // yUno vINAjuSaH prekSya hetuM papraccha sa dvijAn / atho kathayituM tasmai prArebhe dvijakuJjaraH // 97 // iha gandharvasenA'sti cArudattavaNiksutA / sA prAha sa patiH syAnme yo mAM jayati vINayA // 98 // vINAcAryoM yazogrIva-sugrIvAviha tiSThataH / vINAbhyAsaM tadAbhyAse tanvantyete tadicchayA // 99 // mAse mAse parIkSA syAnna tu ko'pi jayatyamUm / vasudevo nizamyeti vidyAvikRtarUpakRt // 10 // vipraveSadharo gatvA sugrIvaM pratyado'vadat / vINAyAM tava ziSyo'smi cArudattasutAkRte // 101 // yugmam // sopahAsamupAdhyAyaH sthApayAmAsa taM tataH / ahAsayat janAn so'pi mUrkhatvamiva darzayan // 102 // athA''jagAma mAsAnte cArudattasya nandinI / vINAbhyAsakRtAM yUnAM parIkSAM kartumAtmanA // 103 // upAdhyAyena ziSyaizca cArucIradharastadA / vasudevaH prahAsAya sthApitaH prauDhaviSTare // 104 // te yuvAno'tha sarve'pi vINAyAM vijitAstayA / vAdAya vasudevo'tha tairUce parihAsibhiH // 105 // athA''dhAya nijaM rUpaM camatkArakaraM nRNAm / vINAH pradUSya yUnAM ca tasyA vINAM kare'grahIt // 106 // geyo viSNukumArasya trivikramaparAkramaH / gandharvasenayetyukte sa cakre sarvamapyadaH // 107 // tasmai gandharvasenAyAH khecarItvakathAmatha / zrAvayitvAdbhutAmenAM cArudattaH sa dattavAn // 108 / / 15 atha tAM pariNIyA'sau zyAmAkhyavijayAhvaye / paryaNaiSIt yazogrIva-sugrIvatanaye api // 109 // raktyA cA'tha viraktyA ca chalena ca balena ca / kalAjayena cAnekadezoddezAn paribhraman // 110 // bhUpAnAM khecarANAM ca dvijAnAM vaNijAmapi / kanyAH saundaryasaubhAgyalAvaNyAdiguNAspadam // 111 // sa kadA'pyuparodhena kadApi haThataH punaH / kadA'pi kautukenaiva paritaH pariNItavAn // 112 // vizeSakam / sukozalAbhidhAM putrI kozalasya khagezituH / kozalAyAM puri prAptaH sa kadAcidudUDhavAn // 113 // 20 sa peDhAlapuraM gatvA harizcandrasya bhUbhujaH / sutAM kanakavatyAkhyAM zrIdadattAmudUDhavAn // 114 // vasudevo'nyadA khelan khecarIbhiH sahAnvaham / sUrpakeNaikadA jahve'moci gaGgAjale tataH // 115 // uttIrya vIryavAn gaGgAM pallI kAmapi jagmivAn / asau paribhraman sAkaM pathikaiH pathi kaizcana // 116 // jarAbhidhAM smarasmerabhallI pallIzituH sutAm / tatropayeme reme ca candrikAmiva candramAH // 117 // tasyAM jarAkumArAkhyaM samutpAdyA'tha nandanam / viharannanyato'bhASi sAkSAddevyA kayAcana // 118 // 25 kanyA rudhirabhUpasya dattA te rohiNI mayA / vraja pANavikIbhUya tUrNaM tasyAH svayaMvare // 119 // 1. tadaike - P, KH / 2. cAnena - C, A, K, DI Ti. 1. udvyAnapAtarugNena-UrdhvaM gataH vyAnaH sarvazarIvyAptaprANavAyuvizeSa: yena (muSTi) pAtena tena rugNaH vyAdhigrastaH saH tena / 2. gaganAd vimuktaH / 3. paTahavAdakarUpaM kRtvA ityarthaH /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 54] ityuktaH sa tayA zaurirgato riSTapuraM prati / jarAsandhAdibhUpADhaye svayaMvaraNamaNDape // 120 // rUpeNa trijagaccittA''rohiNI rohiNI tataH / svayaMvaraNamAlyena rAjamAnA''jagAma sA // 121 // zRGgArite'pyarUpe'smin rAjake'syAH sthitA na dRk / varNyavarNe'pi nirgandhe karNikAra ivAlinI // 122 // zaurireSo'nyaveSo'tha visphUrjattUryavAdiSu / vAdayAmAsa paTahamitthaM paTubhirakSaraiH // 123 // Agaccha gaccha mAM tanvi ! nanvitaH kimu vIkSyase / asmin tvadanurUpo'haM kRtotkaNThaH sukaNThi ! yat // 124 // 5 vAdayantamiti prekSya zauriM zUranibhaprabham / rohiNI rohadAnandA''nandayadvaramAlayA // 125 // atha pATahike tasmin vRte rudhirakanyayA / ahasan sahasA serghyaM sarve'pyurvIzakuJjarAH // 126 // ha hA kulInatA'muSyAH kulInamavRNodyataH / iti vArttA mithazcakruH pazyanto rudhiraM ca tau // 127 // atha teSu sahAseSu prAha pATahikaH krudhA / dorddaNDe yasya kaNDUtirdarzaye'sya kulInatAm // 128 // zrutvA zaurergiraM dAvakIlAlIlAmimAmatha / tadbadhAya jarAsandhaH svabhUpAn samanInahat // 129 // sannaddhanijasainyo'tha rudhiro'pi dharAdhavaH / jarAsandhena yuddhAya kruddhaH zaureH puro'sphurat // 130 // sArathIbhUya zauNDIrAvadhirdadhimukhAbhidhaH / khecaraH samaskrUraM rathe zaurimavIvizat // 131 // vegAdvegavatImAtrA'GgAravatyA'ppitAni tat / caNDaH kodaNDatUNAni jagRhe vigrahAgrahI // 132 // jarAsandhadharAdhIzai rudhiraM yudhi raMhasA / bhagnaM vIkSya girA zaureH khecaro rathamairayat // 133 // zauriM svavarNyabhUmI bhRtkumbhikesariNaM raNe / pazyannUce jarAsandhaH samudravijayaM prati // 134 // na pANavikamAtro'yaM tadenaM sAdhaya svayam / vanaM bhaJjannibhaH kena rakSyaH paJcAnanaM vinA // 135 // pradoSamenaM nirjitya tvaM bhavan rohiNIdhavaH / madyazaH kumudaM smeraM kuruSva prasaratkaraH // 136 // vRtA'nyavaraniSThAyA na dhavo'syA bhavAmyaham / jeyo'sau nu tvadAdezAdityuttasthau samudrarAT // 137 // tataH samudramunmudravelaM khelantamA''have / avalokya sma kurvanti devAH kalpAntavibhramam // 138 // yuyudhAte krudhA tejastiraskRtadivAkarau / zaurI dUrIkRtatrAsAvatha prathamapazcimau // 139 // kRtasya pratikurvANAvavizeSatayA ciram / ayudhyetAmubhau dhIrau nRNAM kRtacamatkRtI // 140 // samudravijayaM samyagadhigamya vinItadhIH / cikSepa sAkSaraM namraM vasudevaH zaraM puraH // 141 // pANau bANamathA''dAya samudro'vAcayallipim / tadA cchlena yAtastvAM vasudevo namAmyaham // 142 // vatsalo vatsa vatseti samudro'pi vadannadaH / abhyadhAvad rathaM muktvA taM pratIndumivAmbudhiH // 143 // prItimAn vasudevo'pi samuttIrya samutsukaH / nyapatanpAdayordorbhyAmuddhRtyA'nena sasvaje // 144 // 173 1. nukaMpo'haM - P / 2. pura: sphurat - P / 3. caNDakoda0 - B, C | Ti. 1. manoharavarNavAn-varNyavarNaH tasmin / 2. pATahika: - paTahavAdakaH / 3. dAvakIlAlIlAM agnizikhAsamam / 4. [ro re lug.....1|3|41] hema0 ityanena visargalopaH / 5. pakSe candraH / 6. yuddhe / 7. samudravijayaH prathamazauriH vasudevastu pazcimaH iti dvivacanam / 10 15 20 25
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] kva sthitastvamiyatkAlamiti pRSTo'grajanmanA / samagramAtmano vRttaM vasudevo nyavedayat // 145 // vArSNeyo dazamaH so'yamiti matvA parAkramAt / dadhire rudhirorvIzajarAsandhAdayo mudam // 146 // prasaGgAyAtaniHzeSabhUpAlavihitotsavam / puNye'hni vasudevo'tha rohiNI pariNItavAn // 147 / / jarAsandhAdayo jagmurbhUbhujo rudhirArcitAH / tatraiva yadavaH sarve tasthuH kaMsAnvitAH punaH // 148 // __ anyedhurjaratI kA'pi zrIsamudre sabhAjuSi / Agatya gaganotsaGgAt vasudevamavocata // 149 // mama putryau cirAdbAlacandrA vegavatI tathA / tvadviyogA''ture deva ! saJjAte bADhadurbale // 150 // iti zrutvA mukhaM pazyan samudreNa sa bhASitaH / gaccha vatsa ! ciraM tatra mA sma sthAH pUrvavatpunaH // 151 // ityAkarNya tayA sAkaM vasudevo divA yayau / tadA''gamotsukaH prApa samudro'pi svapattanam // 152 // kanye kAJcanacandrasya khecarendrasya vRSNibhUH / udvAhya pUrvamUDhAzca sarvAH zauripure'nayat // 153 // anyadA rohiNI svapne halabhRjjanmasUcakAn / mRgAGkArkamRgezAbdhIn nizAzeSe vyalokayat // 154 // tato'GgatejasA dhvAntadrohiNaM rohiNI sutam / asUta bhUtadhAtrIva vijitadyumaNi maNim // 155 / / rAmo nAmnA'bhirAmatvAtpitRbhyAM sa pratiSThitaH / krIDan bhogIva bAlo'pi jAtaH parabhayaGkaraH // 156 // vasudevo'nyadA''hUtaH kaMsena prItizAlinA / yayau rAjAnamApRcchya mathurAyAmamantharaH // 157 // kaMsastaM mRttikAvatyAM puryAM nItvA'tha yAdavam / yayAce devakI putrI devakAkhyAtpitRvyataH // 158 // 15 purA'pi nAradA''khyAtaguNodyadanurAgayoH / tayoratha vivAho'bhUd devakIvasudevayoH // 159 // devako'tha dazArhAya bahu svarNAdikaM dadau / nandaM gokoTiyuktaM ca dazagokulanAyakam // 160 // vasudevo'dbhutAnandastato nandasamanvitaH / mathurAM saha kaMsena prayAto dayitAyutaH // 161 // suhRtpANigrahopajJaM kaMsazcakre mahotsavam / amAnamadirApAnamattanRtyadvadhUjanam // 162 // kaMsA'nujo'timukto'tha pUrvopAttavrataH kRtI / AgAdokasi kaMsasya pAraNAya mahAtapAH // 163 / / 20 vIkSya mattA tamAyAtaM prItA kaMsapriyA tataH / ehi devara ! nRtyAvo jalpantIti gale'lagat // 164 // athoce vyathitaH sAdhuryannimitto'yamutsavaH / tasya saptamagarbheNocchedyau tvatpitRvallabhau // 165 // zrutveti munito muktamadA jIvayazA javAt / gatvA sphArasphuratkhedaM kaMsAyedaM nyavedayat // 166 // yAcyaH sauhArdataH saptagarbhAn zaurirasau suhRt / nizcityedamagAtkaMso vasudevaM priyAnvitaH // 167 // prArabdhapremavArtAsu matteneva madena saH / saMmene devakIgarbhAn sapta kaMsena yAcitaH // 168 // 25 AkarNya zauriranyedhuratimuktakathAmatha / cikhide vaJcito garbhAn yAcatA suhRdA cchalAt // 169 // 1. samene - C, BI Ti. 1. andhakAranAzakaM ityarthaH / 2. bhUtadhAtrI - pRthvI /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] itazcAsInnAga iti zrIbhadrilapure vaNik / priyA''sIttasya sulasA kulasAgaracandrikA // 170 // atimuktAbhidhaH sAdhuzcAraNo'syAzca zaizave / nindurindumukhI seyaM bhAvinIti nyavedayat // 171 // paramazrAddhayArAdhi suraH kazcittayA'pyatha / tuSTo'yAci sutAneSa prAha jJAtvA'vadhestataH // 17 // hantuM zaurisutAnprItikUTAtkaMsena yAcitAn / ahaM saJcArayiSyAmi nindoH sutapade tava // 173 // iti devaH pratijJAya cakre zaktyA svakIyayA / devakIsulasA'patyaprasave tulyakAlatAm // 174 // 5 suSuvAte samaM te tu devakyAH SaT sutAn kramAt / sulasAyai dadau devo devakyai saulasAn sutAn // 175 // sphAramAsphAlayadgrANi kaMso nindusutAn sa tAn / avarddhantazca devakyAH sUnavaH sulasAgRhe // 176 // nAmnA'nIkayazo'nantaseno vijitasenakaH / nihatAridevayazAH zatrusenazca te zrutAH // 177 // nizAnte prekSata svapne siMhArkAgnigajadhvajAn / vimAnapadmasarasI RtusnAtA'tha devakI // 178 // tasyAH kukSAvavAtArSId gaGgadattazcyuto divaH / nabhaHsitASTamIrAtrimadhye'tha tamasUta sA // 179 // 10 sAnnidhyaM tenire tasya puNyapUrNasya devatAH / tajjanmani tataH svApamApuste kaMsayAmikAH // 180 // tadA''hUya priyaM prAha devakI rakSa me sutam / vaJcayitvA dviSaM kaMsaM mocyo'sau nandagokule // 181 // yazodAjananI cAmuM sAnandA nandavallabhA / pAlayiSyati yadvAlamupacArairnavairnavaiH // 182 // vasudevo'pi tanmatvA taM lAtvA'Ggajamavrajat / pArzvasthadevIklRptASTadIpacchannajuSA pathA // 183 // atho dhavalarUpeNa zizusAnnidhyadevatAH / purato gopuradvArakapATAnudaghATayat // 184 // AyAto gopure zaurirugrasenena bhASitaH / bhAsvantaM darzayan bAlaM sAnandamidamabravIt // 185 // putravyAjena zatruste kaMso'nena haniSyate / tvaM coddhariSyase kiM tu maivaM kvA'pi prakAzayaH // 186 / / Akaryetyugrasenena harSAdanumatastataH / jagAma nandakAntAyA yazodAyA niketanam // 187 // tasyAstamAtmajaM zauriH samA'tha tadAtmajAm / tanayAM samupAdAya devakyAH purato'mucat // 188 // iti kRtvA''gate zaurau prabuddhAH kaMsayAmikAH / kanyAmimAM samAdAya kaMsAya drAgaDhaukayan // 189 // 20 strImayaM saptamaM vIkSya taM garbha nirbhayo nRpaH / vidadhe cchinnanAsAgraM mAnI jJAnaM hasanmuneH // 190 // amUmucadamUM kaMso devakyA eva sannidhau / punarjAteyamityantaHpramodaM prApa sA'pyatha // 191 // sa kRSNa iti saMhUtaH kRSNAGgatvena vallavaiH / vasudevakulottaMso gokulAntaravarddhata // 192 // gate mAsi sutaM draSTumutsukA devakI yayau / saha strIbhiH priyaM pRSTvA gokule go'rcanacchalAt // 193 // zrIvatsalAJchanaM snigdhazyAmamAlokya devakI / svanandanaM yazodAGkamaNDanaM mumudetamAm // 194 // 25 1. dRSTvA - P, KH | 2. lAMchitaM - B, K, KH | lAMchalaM - C / 3. dAhna - C, KH | Ti. 1. sulasAyAH sutAn ityarthaH / [6|1|60-shivaadernn] ityanena sulasAyA apatyaM-saulasaH tAn / 2. grAvan()-pASANaH, tasmin / 3. zrAvaNamAsasya zuklASTamI / 4. dIpachAjuSA-dIpasya vyApaH, tena yuktaH, tena, zeSaM spaSTam / 5. vasudevam ityarthaH /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 176 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] sadaiva devakI tatra gopUjAvyAjato yayau / AvirbabhUva loke'tra tataHprabhRti govratam // 195 // vaireNa vasudevasyA'nyadA zakuni-pUtane / vidyayA tatsutaM jJAtvA nihantuM kRSNamAgate // 196 // babhUvaikA samAruhya zakaTaM kaTunAdinI / pUtanA nUtanakSveDaliptaM stanamapAyayat // 197 / / sAnnidhyaM vidadhAnAbhirdevatAbhistadA mudA / kRSNasya dehamAvizya hate tenA'nasaiva te // 198 // etya nando'tha vIkSyaivaM khedaM manasi dhArayan / yazodAM prAha naikAkI bAlo mocyaH kadAcana // 199 // taM pAlayati sAnandA yazodA'tha svayaM sadA / cchalAducchRGkhalo bAlaH prayAtItastataH sa tu // 200 / dAmnodUkhalabaddhena tasya baddhvA'nyadodaram / yazodA tadgateItA gRhe'gAtprativezinaH // 201 // tadA pitAmahadveSAdetya sUrpakabhUH zizum / taM madhyekRtya niSpeSTuM jagAmArjunayugmatAm // 202 // anayoH kRSNadevyAtha mAthazcakre mahIruhoH / Uce gopaistato'bhaJji kRSNenArjunayordvayam // 203 / / tadAkaryeti nandazca yazodA ca samIyatuH / tAvakSatAGgaM taM vIkSya prItau bAlaM cucumbatuH // 204 // baddho yadudare dAmnA nAmnA dAmodarastataH / khyAto'yaM gokule bAlo vallavIprItipallavI // 205 // matvA zatAGga-zakuni-pUtanA'rjunasaMkathAm / dadhyau zaurirabhu kaMso jJAsyatyevaMvidhaujasA // 206 // mA'pakArSItkimapyasya matvA'pi krUradhIrasau / ahaM tadasya rakSAyai kaJcinmuJcAmi nandanam // 207 // tadyathAtathamAkhyAya rAmamuddAmavikramam / sutatvenArpayAmAsa yazodAnandayostadA // 208 // 15 sahelaM khelatastatra rAma-dAmodarau tataH / gokule gomati vyomni satAre zazisUryavat // 209 // AyudheSu samagreSu zramaM rAmeNa kAritaH / prakRtyA vikramI kRSNaH sapakSo'hirivAbabhau // 210 // gopastriyaH priyamamuM gUDhonmudritamanmathAH / samAliGganti cumbanti bAlavyavahaticchalAt // 211 // kRSNaH sadApi mAyUrapicchapUravibhUSaNaH / jagau gopAlabAlAbhiH saha gopAlagUrjarIm // 212 // vaMzanAdavazairnetragatikAntijitairiva / so'yaM kuraGga-mAtaGgabhujaGgairanugairbabhau // 213 // rAmagovindayoH krIDArasanirmagnayoriti / gopayorjagmurekAhavadekAdaza vatsarAH // 214 // itazca kArtikakRSNadvAdazyAM tvASTrage vidhau / samudravijayAkhyasya patnyA zauryapurezituH // 215 // zivAyAH kukSimadhyAsta zaGkhajIvo'parAjitAt / sA nizAnte mahAsvapnAMzcaturdaza dadarza ca // 216 // yugmam // gajokSasiMhalakSmIsragcandrArkakalazadhvajAH / padmAkaravimAnAbdhiratnapuJjAgnayastu te // 217 // nArakANAmapi svargajuSAmiva tadA sukham / kSaNamAsIt prakAzazca cakAsti sma jagatsvapi // 218 // 20 1. mucyaH - P / 2. tAvakSitAdgataM - C, tAvakSatAdgataM - D, tAvakSatAMgataM - P, KH, H / 3. nAgo - P / 4. llakI-KH, HI 5. dhIradhIrasau - BI Ti. 1. kSveDa: - viSaH / 2. anas - shkttN| 3. dAmnA - rajjvA / 4. udUkhalaM-kaNDanabhANDaM 'khAMDaNI' iti bhASAyAm / 5. arjuna:-vRkSavizeSaH / 6. mAtha:-vinAzaH / 7. gopastrIH / 8. zatAGgaH-rAkSasa: vRkSazca / 9. tvASTra:-citrAnakSatram /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 54] patyuratyutsukA svapnAnAkhyaddevI prabuddhya tAn / rAjJA tadaiva daivajJo'pRcchyata kroSTukiH svayam // 219 // sa vyAcakhyau suto bhAvI jinaste trijagatpatiH / zrutveti tAvatiprItau pIyUSasnapitAviva // 220 // garbhasthitena tenA'tha svAminA nRpakAminI / babhau smitamukhAmbhojA bhRGgeNeva sarojinI // 222 // nizIthe sitapaJcamyAM zrAvaNe tvASTrage vidhau / zaGkhadhvajaM zivA'sUta sutaM jImUtamecakam // 222 // SaTpaJcAzadathAgatya dikkumAryo yathAkramam / zivAjinendrayozcakruH sUtikarmANi bhaktitaH // 223 // paJcarUpo hariH svargAdathAgatya yathAvidhi / atipANDukambalAyAM zilAyAM nItavAn vibhum // 224 // tatra siMhAsanArUDhaH so'yaM svAGke jinaM dadhau / triSaSTyA tvaparaiH zakraiH snAnaM cakre'cyutAdibhiH // 225 // aGke tadIzamIzAno dadhau siMhAsanAsanaH / saudharmendro kRtasnAtrA''rAtrikastavanAdyatha // 226 // sthAne nItvA prabhuM paJca dhAtrIzca nyasya vAsavaH / kRtvA nandIzvare yAtrAM muditaH svapadaM yayau // 227 // saprabhAvaM prabhAvantaM rAkendumiva nandanam / tamAlokya samudro'bhUdunmudritamahodayaH // 228 // dRSTo'riSTamaNInemirmAtrA svapne'tra garbhage / ariSTanemirityAkhyAM sUnostadvidadhe pitA // 229 // mathurAyAmathA''tene nemijanmamahotsavam / dazArho dazamastena kaMsastasyA''yayau gRham // 230 // chinnanAsApuTayaM vIkSya khelantIM tatra tAM sutAm / bhItaH kaMso'dhikaM so'tha smRtvA'nujamunervacaH // 231 // naimittikaM sa kaMsastadapRcchatsadane gataH / strIgarbhasaptamaH so'yaM muninokto bhavenna vA // 232 // Uce naimittikaH sAdhugiro vipariyanti na / kvA'pyasti hastimallojAH sa garbhaste bhayaGkaraH // 233 // tamariSTAkhyamukSANaM hayezaM kezinaM ca tam / kharameSau ca tau muJca kramAt vRndArake vane // 234 // atyugrAnapi khelaMstAn sahelaM yo haniSyati / hanta hantA sa te nityanirargalabhujArgalaH // 235 // pUjayejjananI yatte zAGgadhanuH kramAgatam / AropayiSyati payaHsitakIrtiH sa eva tat // 236 // kAliyA'herdamayitA cANUrasya vighAtakaH / haniSyati dvipendrau te sa padmottara - campakau // 237 // AdizyA'tha zramAyAsau mallau cANUramauSTikau / ariSTAdIn vane'muJcadarAtiM jJAtumAtmanaH // 238 // zaradghanAghanadhvAno mahokSo gAH kSipan muhuH / bhaJjan bhANDabharaM tuGgazRGgo gopAn lulopa saH // 239 // rAma ! trAyasva govinda ! trAyasveti vraje giraH / zrutveti zaurijanmAnau mAnAdhmAtAvadhAvatAm // 240 // athokSANaM krudhAvantaM dhAvantaM vIkSya kezavaH / karAvalitazRGgAgrabhagnagrIvaM jaghAna tam // 241 // tasmin kAla iva krUre nIte kAlaniketanam / vallavAH pUjayAmAsurjanArdanabhujau tadA // 242 // prAptaH kaMsakizoro'tha kezI krIDati kezave / prakrAntavallavInAzaH kInAza iva dussahaH // 243 // 177 1. jJaH pRcchyate - P / jJo pRcchyate - KH, H, A / 2. nityaM L, A, KH, C | 3. zAGga - K, H, A, B 4. dhanvaM C, K, D, H, B / 5. muSTikau L, KH | moSTikau - H / Ti. 1. nemi:- cakrasya dhArA / 2. azvaH / 5 10 15 20 25
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 54] kRSNena so'pi nirbhindan surabhIH khurabhISaNaH / kUrparArpyaNato vaktraM vidAryA'mAryata drutam // 244 // kharameSamurukrodhakharameSa mudA'nyadA / kRtagopabhayA''ropamAjaghAna janArdanaH // 245 // athA'yaM mathurAnAthastanmAthaprabhavadbhayaH / dviSaM nizcetumAninye sadasyacamiSAddhanuH // 246 // atyadbhutabhujaH zAGga yaH ko'pyAropayiSyati / deyA'smai satyabhAmeyamiti cAyamaghoSayat // 247 // mahIbhujo bhujoSmAyamANA prANAdhikAstataH / AgatAH paryabhUyanta hanta tenaiva dhanvanA // 248 // sUnurmadanavegAyA vasudevAtmajo rathI / cApAropArthamutkaNThAkulo gokulamAgamat // 249 // tatrovAsa nizAM rAmakezavasnehamohitaH / mArge gacchannasau prAtaH kRSNamekaM sahA'nayat // 250 // atha lagnarathaM mArge'nAdhRSTau mokSaNAkSame / helayA hariravyagro nyagrodhamudamUlayat // 251 // ityUrjjasvalamAlokya taM padAtiM padAntike / hRSTo'nAdhRSTiruttIrya pariSvajya rathe'nayat // 252 // 10 mathurAyAmathAnekapRthvInAthakulAkulAm / dhIrau dhanuH sabhAmetAM jagmatustigmatejasau // 253 // asisnapannRpastomavIkSAtaptamatha kSaNAt / satyabhAmA ciraM cakSuH kRSNalAvaNyasAgare // 254 // grahaNAdeva cApasyA'nAdhRSTau patite sati / bhraSTAGgabhUSaNe tasminna yAvadahasan janAH // 255 // tAvanmRduladordaNDacaNDimAnamadIdRzat / mudA sadasi govindastanvan dhanvAdhiropaNam // 256 // yugmam // anAdhRSTirathAgatya muktvA dvAri hariM rathe / gatvA pituH sadasyAkhyanmayA'ropyata taddhanuH // 257 // ukto'tha vasudevena nazya kaMsena hanyase / zrutveti sa hariM muktvA vraje'tha svapure'vrajat // 258 // cApamAropayannandanandanaH zabda ityabhUt / kaMso'pi hRdayAropizaGkAzaGkurajAyata // 259 // AhUya bhUyaso bhUpAnmaJceSu mathurApatiH / Adizatkelaye mallAn cApAropotsavacchalAt // 260 // rAmaM jagAda govindaH zrutvA mallaraNotsavam / draSTuM mallabhaTImAvAM gacchAvaH kautukaM hi me // 261 // taM prati pratipadyeti yazodAmavadat balaH / AvayormaGkSu pAnIyaM snAnIyaM praguNIkuru // 262 // balastatrAlasAM kiJcittAM nirIkSya ruSAvadat / SaTbAndhavavadhAkhyAnaM sAkSAtkartuM hareH puraH || 263 // AtmAnaM mA sma vismArSIrmaduktaM na karoSi kim / svAmyAdeze'pyudAsInA dAsI nAma kvacidbhavet // 264 // vacanenAmunA mlAnamavalokya balo harim / snAnAya samamAdAya yamunAyAstaTe yayau // 265 // rAmo harimathA'pRcchadapacchAyo'si vatsa ! kim / tvaM prabhAtaprabhArAzivyAzliSTa iva dIpakaH // 266 // tadevaM baladevaM sa nijagAda sagadgadam / kiMkarIti kimAkSiptA bhrAtarmAtA mama tvayA // 267 // athaivaM prathayan sAmalIlAM nIlAmbaro'vadat / na te nandaH pitA kiM ca yazodA jananI na te // 268 // 5 15 20 25 - 1. surabhI - KH, K, D / 2. dhRSNau - KH, L / 3. dhRSNi - A, P, K, H, C / 4. bhaTAmA - C | paTImA - PI Ti. 1. prANaH balaH parAkramo vA tenAdhikaH / 2. 'snA' dhAtuH AzliSTaH ityarthaH / preraka- adyatanIrUpaH / 3. vyAzliSTaH- vizeSeNa -
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 54 ] devakI devakakSmAparnandinI jainanI tava / gopUjAvyAjato'bhyeti tvAM draSTuM mAsi mAsi sA // 269 // vasudevastu devendraprAyarUpaparAkramaH / pitA sa tava tenA'tra kaMsatrAsAdamucyathAH // 270 // ahaM ca rohiNIsUnurvaimAtreyastavAgrajaH / tAtena svayamAhUya tvadrakSAyai niyojitaH // 271 // kaMsAt kiM bhItirityukte kRSNenA''khyatpunarbalaH / atimuktamunerukti tathA bandhuvadhaprathAm // 272 // kRSNastadA tadAkarNya krodhAdanalavajjvalan / kaMsadhvaMsaM pratijJAya snAnAya yamunAM yayau // 273 // dRSTvA'tha kAliyaH kRSNamatikrodhAdadhAvata / pazyannivAtmano mRtyuM cUDAratnapradIpavAn // 274 // kimetaditi sambhrAnte rAme vAmena pANinA / dhRtvA'sau hariNA ghrANe padmanAlena nastitaH // 275 // hariH zairArumAruhya taM bhujaGgaM mahAbhujaH / krIDannuDupavannIre savibhramamabibhramat // 276 // mRtakalpamanalpaujAstaM muktvA niryayau hariH / tadetya samadATopairgopaistau bAndhavau vRtau // 277 // tataH pracalitau rAma-govindau mathurAM prati / gopAlakaiH sahA'bhUtAM puragopuragocarau // 278 // kaMsAdiSTAvatha dviSTAvibhau yamanibhau krudhA / pradhAvitau hatau tAbhyAM tau padmottaracampakau // 279 // ariSTAdidviSau nandanandanau nanu tAvimau / darzyamAnau mitho rAgasAgarairiti nAgaraiH // 280 // gatvA mallabhaTIbhUmiM saha vallabhavallavaiH / niSedatuH kvacinmaJca tau samuttArya tajjanam // 281 // yugmam // tatazca vAmo rAmeNa raudramUrttidharaH puraH / saiSa maJcazikhottaMsaH kaMsaH kRSNasya darzitaH // 282 // sakautukaprapaJceSu maJceSu vihitAsanAH / kaMsakrUrAzayajJAnasAvadhAnIbhavadbhaTAH // 283 // samudravijayapreSThA jitajvalanatejasaH / dazA'pi ca dazArhAste govindAya niveditAH // 284 // yugmam // vibhAvibhAsuracchAyau suraprAyau tukAvimau / cintayadbhiriti kSmApairaikSyetAM pratikSaNam // 285 // ayudhyantAdhikaM mallottaMsAH kaMsAjJayA tataH / athodasthAdatikrUrazcANUraH kaMsasaMjJayA // 286 // karAsphoTasphuTATopaH sphUrjjannUrjjasvalaM dhvanan / UrdhvakRtabhujo bhUmIbhujo'dhikSipya so'vadat // 287 // yaH ko'pi dhairyadhUryo'sti pAtraM kopasya ko'pi yaH / sa me dordaNDakaNDUtiM yudhA khaNDayatu kSaNAt // 288|| 20 asahiSNuratho viSNuzcANUrasyeti gajjitam / uttIrya maJcAt paJcAsyadhvanirbhujamadidhvanat // 289 // bhujAsphoTadhvanirviSNorvarddhamAno'tha durddharaH / kIrttivistRtaye vyomabhANDe bhaGgamiva vyadhAt // 290 // taM matvA'tha bhujAsphoTadhvaninaivAtmano ripum / ekakAlaM yudhe kaMsaH prerayAmAsa mauSTikam // 291 // atha dRSTvA tamutkRSTamuSTikaM mauSTikaM halI / adhAvata krudhA viSNuparAbhavabhiyA vibhIH // 292 // sthirAyA vyarthatAM nAma nayantaH kramasaGkramaiH / atho yuyudhire viSNucANUrabalamauSTikAH // 293 // 1. nandanI - A, P, L / 2. jananaM - C / 3. sRta - C / 4. darzamAnau C, A, KH dazya - K, D | 5. pRSTA - C I 6. athottasthAda - P / 7. eka: kAlaM - C | 8. viSNuH - D, KH Ti. 1. nastita: ghrANe chidraM kRtaH, viddhaH iti yAvat / 2. aniSTakRt - tam / 3. tuk - putraH, tau / 4. sthirA pRthvI tasyAH nAma vyarthatAM kramasaGkramaiH pAdasaJcArai: nayantaH ityarthaH / 5 10 15 20
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-54] kaMse yiyAsau kInAzapurAya prahitau puraH / tau mallAvatha zauribhyAM mArgAlokakarAviva // 294 // imau hata hata kSipraM saha nandena gopinA / vadantamiti bhIkopadviguNasphuritAdharam // 295 // phAlAkrAntamahAmaJcaH saMcaran paJcavaktravat / kezeSu kezavaH kaMsaM kRSTvA'lUluThadagrataH // 296 // yugmam // atha kRSNaM prati kruddhAH kaMsagRhyA mahIbhujaH / maJcastambhA''yudhenoccairbalena dalitA balAt // 297 / / kRSNo'pi ropitapadaH zirasyurasi ca kSaNAt / kaMsaM krozantamatyantamajaghAtaM jaghAna tam // 298 // bhayaspRzA'dhikaM senA kaMsenA''nAyi yA purA / jarAsandhasya sA'pyatra yoddhaM krodhAdadhAvata // 299 // tAsu saMnahyamAnAsu vAhinISvarddhacakriNaH / trAsaM dideza sannaddhaH samudravijayaH svayam // 300 // yadavo'tha davodagramahasaH sahasA yayuH / sadanaM vasudevasya samudravijayAdayaH // 301 // cumbantaM lAlayantaM ca rAmadAmodarau tadA / kimetaditi papraccha vasudevaM dharAdhipam // 302 / / devakIdayitenA'tha kathite'smin kathAnake / svAGke'dhiropya tau bAlau rAjA ciramalAlayat // 303 // sAkaM tadugrasenena kArAkRSTena bhUbhujA / kaMsAya yamunAnadyAM samudrAdyA jalaM daduH // 304 // hate kaMsAhite pitrA deyaM patyurjalaM mayA / iti jIvayazAH sandhAM jarAsandhAtmajA vyadhAt // 305 / / murArirugrasenena dattAM paryaNayattataH / satyabhAmAM prabhodAmAM kroSTukiprathite dine // 306 // dazArhA ugrasenazca kulASTadazakoTibhiH / saha kroSTukisammatyA pratyasindhostaTIM yayuH // 307 // 15 susthitenAbdhidevena zakreNa dhanadena ca / sarveSAM sadanaiH sArdhaM kRtAyAM dvArikApuri // 308 // kroSTukijJAnisammatyA yAdavaiviTlatAdavaiH / kRSNo'bhiSiktaH sAmrAjye samudravijayAjJayA // 309 // yugmam // balenodvAhitaH kRSNo rukmiNI bhISmakAtmajAm / tadvandhuM rukmiNaM jitvA zizupAlaM tathAbhikam // 310 // pradyumno'syAH sutaH sAmbo jAmbuvatyAstathA hareH / bhAnubhAnukabhIrvAdyAH koTizo'nyepi jajJire // 311 // vaidarbhI rukmiNaH putrIM chalena ca balena ca / pradyumnaH pariNinye'thA'niruddhastatsuto'bhavat // 312 // kramAdatha jarAsandhe hate kRSNena saGgare / arddhacakripadaM lebhe stutena tridazAsuraiH // 313 / / dazA) dazamaH puNyairvasudevo'timAnuSaiH / jajJe harikulasyeti vipulasya pitAmahaH // 314 // tuSyatvimA samAsAdya samAsAt tatkathAM janaH / zrInemicarite'smAbhirvistaro'syAH pradarzitaH // 315 / / iti nandiSeNa-vasudevakathAnakam // atha gAthA vyAkhyAyate / kimAsInnandiSeNasya kulam ? ucchinnapitRmAtrAdikatvAt bhikSukadhigjAti25 tvAcca, na kiJcidityarthaH / tathA'pi yadasau harikulasya vipulasya vistIrNasya vimalasya vA niSkalaGkasya sucaritena pradhAnatapaHkarmaNA hetubhUtena pitAmaho vasudevanAmA''sIditi, tasmAt tadeva sucaritamAcaraNIya 20 1. kRSNenAropi...P / 2. tavasudevacari...C | Ti. 1. yathA ajaH meSaH hanyate tathA hataH ityrthH| 2. kaMsAhite-kaMsasya ahitaH ripuH tasmin hate / 3. abhikaHabhilASukaH tm|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-55] 181 mityupadezaH / tathA vidyAdharIbhiH khecarIbhiH saharSa narendraduhitRbhirnRpatisutAbhizca aha mahaMtIhi atha svagRhanirgamAdanantaraM mahaMtIhiM tti saspRhaM kAGkSantIbhiH, athavA 'ahamahaMtIhiM'tti prAkRtatvAt ahamahamikAM gacchantIbhiranyonyasparddhayA mitha uddAlanena ityarthaH / yat prArthyate lajjAM vimucya cATubhirvAkyaistvaM bhartA bhaveti yAcyate, tadA tasmin kAle vasudevastattapasaH prAgbhavavihitayativaiyAvRttyAdilakSaNasya AkrozasahanAdikSamAlakSaNasya ca phalaM tajjanitapuNyotkarSasampAdyatvAttasya // 53-54 // atha kSamAmeva mokSAGgatayA upadizan dRSTAntamAha saparakkamarAulavAieNa sIse palIvie niyae / gayasukumAleNa khamA, tahA kayA jaha sivaM patto // 55 // ihA'pi sukhena gAthArthA'dhigamAya pUrvaM kathAnakameva kathyate / atha gajasukumAlakathA prArabhyate [gajasukumAlakathAnakam // ] te bhadrilapure tatra sulasAnAgavaddhitAH / vyUhurdvAtriMzataM kanyAH pratyekaM devakIsutAH // 1 // SaDapyamI samIpe zrIneminaH svAminastadA / pratibuddhA vrataM bhejurbhavAnalajalAyitam // 2 // sarve'pi caramAGgAste dvAdazAGgI dadhuH kramAt / jagmuzca dvArikAM svAmipAdaiH sahavihAriNaH // 3 // te SaSThapAraNakRte bhUtvA yugalinastridhA / triratnInayanAnIva dvArikA prAvizat purIm // 4 // tebhyo'nIkayazo'nantasenau prAg devakIgRham / gatau tau devakIkRSNaprakhyaiH prekSA''dade muMdam // 5 // 15 tayA tau modakaiH siMhakezaraiH pratilAbhitau / nirjagmatustayoranyAvubhAvAjagmatustataH // 6 // tAvapyajitasenaM ca nihatAriM tathA munim / sA pratyalAbhayatsAdhU tadrUpAveva vismitA // 7 // tato devayazaHzatrusenau tatsodarau yatI / tattulyAveva tatraitau tau natvAcaSTa devakI // 8 // muhurmuhurihAyAtA yUyaM digmohataH kimu / kiM ta eva na yUyaM vA mamaivAyaM matibhramaH // 9 // apyasyAM puri vA bhUtibhatsitatridazaukasi / na yuktaM bhaktapAnAdi labhante yatipuGgavAH // 10 // tAvUcAte ca digmoho na naH SaD bandhavo vayam / bhadriladraGgavAstavyasulasAnAgasUnavaH // 11 // zrInemipAdapadmAnte SaDapyAttavratA vayam / AgamAma kramAdadya yugmIbhUya bhavadgRham // 12 // savismayA'tha sA dadhyau SaDapyete kathaM bata / tathA viSNoH samAnAH syustilasyApi tilA yathA // 13 // atimuktamunIndreNa jIvadaSTasutA punaH / purAkhyAtAsmi tatkinnu mamaivAmI SaDaGgajAH // 14 // iti dhyAtvA dvitIyehni praSTuM zrIneminaM jinam / sA yayau samavasRtaM sahasrAmravane vane // 15 // bhAvajJo'tha vibhuH smAha SaT te'mI sUnavastava / jIvantaH zakrasenAnyA sulasAyai samapitAH // 16 // utprasnavastanI sA'tha tAn SaT sAdhUnavandata / nijagAda ca jIvantaH sAdhu dRSTAH svanandanAH // 17 // 1. prakhyau-C, H, B prekSyau - KH | 2. prekSyA B, A, P | 3. muni - KH | Ti. 1. draGgaH-pattanavizeSaH / 20 25
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-55] prItA'smi rAjyamuccairvA vrataM vA madbhuvAmiti / khinnAsmi ca mayA yanna sUnureko'pi lAlitaH // 18 // jagau jagadgurustAM ca kimu tAmyasi devaki ! / nanu prAgjanmakarmedaM janmanyatra tavA'phalat // 19 // tvayA sapatnyA ratnAni hRtAni prAktane bhave / tasyA rudatyAH punarapyekaM ratnaM samapitam // 20 // tat prAcyaM duSkRtaM svasya nindantI devakI tataH / AgAdagAraM tasthau ca vAJchantI sUnusambhavam // 21 // kiM mAtadRzyase jAtaduHkhevetyatha zAGgiNA / sA pRSTAbhidadhau putra ! niSphalaM mama jIvitam // 22 // tvajjyeSThAn sulasA bAlye yazodA tvAmapAlayat / apUryata na me bAlalAlanasya manorathaH // 23 // vatsa ! tatsutamicchAmi tanmanorathapUrtaye / bAlalAlanaharSoM hi devInAmapi durlabhaH // 24 // ayaM te pUrayAmIcchAmityuktvA'tha janArdanaH / tapasA''rAdhayAmAsa vAsavadhvajinIpatim // 25 // Uce sa devo devakyA bhaviSyati suto'STamaH / sa punaH prAptatAruNyaH puNyadhIH pravrajiSyati // 26 // 10 anu tadvacanaM kazcinmaddhiH svargatazcyutaH / devo'bhUd devakIkukSisarojavizadacchadaH // 27 // jajJe ca samaye sUnuH sA taM bAlamalAlayat / gajAdisukumArAntasaMjJamanyamivAcyutam // 28 // mAturdhAtuzca netrANi plAvayannamRtairiva / tayoH samaM pramodena sa krameNa vyavarddhata // 29 // asau gajasukumAraH kanyAM drumamahIpateH / prabhAvatyAkhyayA khyAtAM vyuvAha piturAjJayA // 30 // somAkhyAM kSatriyAyoni somazarmadvijAtmajAm / anicchannapyudUhe'sau mAtRbhrAtRnibandhataH // 31 // 15 tatraiva ca dine zrutvA gajaH zrInemidezanAm / ApRcchya pitarau dIkSAM bhAryAyugayuto'grahIt // 32 // viyogena gajasyA'tha pitarau bhrAtaro'pi ca / bibhrANAzcetasi zucaM dustarAM rurudustarAm // 33 / / pRSTvA prabhuM zmazAne'sthAt sAyaM pratimayA gajaH / tatra dRSTazca daSTena somazarmadvijena saH // 34 // sa ca vyacintayadvipro dhig viDambayituM bata / mama putrImupAyaMsta pAkhaNDaikacikIrayam // 35 // dhyAtveti sa dvijaH kruddho viruddho gajamUrddhani / ghaTIkaNThaM nyadhAddIptaM citAGgArAlimAlitam // 36 // 20 aGgArairaGgapAtre tairdagdhakarmendhanaiH kSaNAt / siddhaH zAntasya tasyAtmA sphuratkevalasaurabhaH // 37 // cacAla cAlokayituM gajamutkaNThitaH prage / purItaH saparIvAro rathenAtha rathAGgabhRt // 38 // nagaryA bahiraikSiSTa vahantaM ziraseSTikAm / vRddhamekaM dvijaM viSNuryAntaM devakulaM prati // 39 // iSTikAM svayamApAkAdekAM tatkRpayA hariH / ninye devagRhe tatraikaikAM loko'pi koTizaH // 40 // kRtvA kRtArthaM taM vipraM jagAma svAmiparSadi / tatrApazyan gajamabhUdatyAkulamanA hariH // 41 // 1. iyaM - KH | 2. yugayugagrahIt - K, D, C, KH, B, H / 3. mahA.... P | 4. vya... P / Ti. 1. mama putrANAM rAjyaM vA vrataM vA iti prItA'smi ityarthaH / 2. dhvajinIpatiH-senApatiH / 3. hNsH| 4. 'gaja' iti zabda Adau yasya sukumAra iti ca zabda ante yasya, sA ca saMjJA nAma yasya sa, tam ityarthaH / 5. acyutaH-zrIkRSNaH / 6. ApAka: iSTikApAkasthAnam - 'nIbhADo' iti bhASAyAm tasmAt /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-56-58] 183 prabhuM natvA'tha papraccha kva me bhrAteti kezavaH / dvijAd gajasya nirvANaM jinendro'pi nyavedayat // 42 // harirmUrchAmathA'gacchad buddhvA papraccha ca prabhum / vijJAtavyaH kathaM svAmin ! sa bhrAturghAtako mayA // 43 // prabhurapyabhyadhAt kRSNa ! tad dviSaM prati mA kupaH / tvadbhAtuH sa hi sAhAyyaM cakre drAg muktisAdhane // 44 // cirasAdhyA'pi siddhiH syAd drAk sahAyabalena hi / tvadiSTikArpaNeneva vRddhasyAdya dvijanmanaH // 45 // somazarmA bhavadbhAturna vidadhyAdidaM yadi / kutaH syAttasya siddhistadvinA kAlavilambanam // 46 // bhayAdvanaM vrajan puryAM vizatastava darzanAt / mriyate bhinnamUrdhA yaH sa bhavadbhrAtRghAtakaH // 47 // mukundo'tha rudanbandhoH saMskriyAdyaM svayaM vyadhAt / tathAvidhaM ca taM vipramapazyad dvArikAM vizan // 48 // kramayorbandhayitvA taM bhramayitvA'bhito naraiH / akSepayadbahirbandhudviSaM balibhujAM balim // 49 // iti gajasukumAlakathAnakam // atha vyAkhyA-saha parAkrameNa paraparAjayotsAhalakSaNena varttate iti saparAkramam, tacca tat rAjakulaM ca, 10 tasya vAtastatkRta utkarSastena jayati sarvotkarSeNa varttate tena, yadvA saparAkrama iti tasyaiva vizeSaNaM; saparAkramazcAsau rAjakulavAtikazceti tena, zIrSe zirasi pradIpite jvAlite nije svIye gajasukumAlena kSamA kSAntistathA tena trikaraNazuddhiniSprakampatAprakAreNa kRtA akAri gocareti gamyate, yathA zivaM prApta iti gAthAkSarArthaH // 55 // evamanye'pi sAdhavastitikSanta ityupanayamAha rAyakulesu vi jAyA, bhIyA jara-maraNa-gabbhavasahINaM / sAhU sahati savvaM, nIyANa vi pesapesANaM // 56 // rAjakulesu ugrabhogAdiSu AsatAm anyeSu teSvapi jAtAH sAdhavaH sarvaM sahante iti sambandhaH / kimbhUtA bhItAstrastA jarAmaraNagarbhavasatibhyaH vayohAniprANatyAgabhUyogarbhAvatArebhyaH, atra paJcamyarthe SaSThI / nIcAnAmapi nindyajAtInAmapi preSyANAmapi parakarmakRtAmapi ye preSyA dAsAsteSAM sambandhi durvAkya- 20 tADanAdikamiti karma gamyam // 56 // atha kSamAvadvinayo'pi kulInAnAmeva syAdityAha paNamaMti ya puvvayaraM, kulayA na namaMti akulayA purisA / paNao puTvi iha jai-jaNassa jaha cakkavaTTimuNI // 57 // jaha cakvaTTisAhU, sAmAiyasAhuNA niruvayAraM / bhaNio na ceva kuvio, paNao bahuyattaNaguNeNa // 58 // atra sAmpradAyiko'pyarthaH kaNThokta eva / tathA ca sAmrAjyamutsRjya gRhItadIkSazcakrI munIn ko'pi na 25 1. bhaved....P / 2. zuddhaH.....K, D | zuddha....C, A, KH, H I
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-59-61] vandate sma / sa zikSitastaddinadIkSitena guNAdhiko'bhUnnitarAM vinItaH / zikSA ca iyaM -paNamaMti prakarSeNa prahvA bhavanti cazabdasya punararthatvAt, akulajebhyo vizeSArtha upanyAsaH, pUrvataraM prathamameva kulajA viziSTakulotpannAH, na namanti stabdhA bhavanti akulajA nindyajAtayaH puruSAH prAyo nIcajAtihetutvAt durvinItatAyAH / evaM sati yathA cakravartI bhUtvA munistvaM varttase, tathA tvayA sutarAM praNatipareNa bhavitavyam 5 ityukto'sau saJjAtasaMvegaH samyagnodaneyamityabhidhAya yatijanam adyadinadIkSitAdibhedabhinnaM sAdhulokaM praNataH, prAkRtatvAt dvitIyArthe SaSThI, pUrva prathamameva iha sarvajJazAsane / yathA sa cakravartimunistathA'nyenA'pi bhavitavyamityupadezaH // 57 // etadeva sphuTayati yathA cakravartisAdhuH sAmAyikasAdhunA laghunApi nirupacAraM niSThuraM bhaNitaH zikSitaH san naiva kupitaH, cazabdAdanugrahaM ca manvAnaH praNato bahutvaguNena hetubhUtena praNateH kSAnti10 mArdavAdyAzrayatvAt / tathAhi mokSahetutAmadhikRtya bahvI kSAntima'dutA vA, tucchAstu abhimAnAdayo'to'sti asyA bahutvaguNastena praNataH / asya dRSTAntasyopanayaH prAggAthAyAmevoktaH // 58 // ___ tadevamanena laghorapi vacanamanuSThitaM gurostu sambandhi sutarAM tathetyanuSTheyamapi yo mandabuddhirnAnutiSTheta, taddoSadarzanAya dRSTAntaM gAthAtrayeNa sUcayati te dhannA te sAhU, tesiM namo je akajjapaDivirayA / dhIrA vayamasidhAraM, caraMti jaha thUlabhaddamuNI // 59 // visayA'sipaMjaramiva, loe asipaMjarammi tikkhammi / sIhA va paMjaragayA, vasaMti tavapaMjare sAhU // 60 // . jo kuNai appamANaM, guruvayaNaM na ya laei uvaesaM / so pacchA taha soyai, uvakosaghare jaha tavassI // 61 // 20 AsAmapi sukhAvabodhArthaM kathAnantaraM pazcAdakSarArthaH kathayiSyate / kathA ceyamatha zrIsthUlabhadrakathA kathyate [zrIsthUlabhadrakathAnakam // ] asti sauvastikeneva sukRtena kRtoccayam / vibhUtipaTalIpAtraM pATalIputrapattanam // 1 // guNavRndaparispando nando nAmAdhibhUrabhUt / trikhaNDakSmApatistatra zriyaH priya ivAparaH // 2 // 25 mantrI guNAnAmaTTAlaH zakaDAlaH sa vizrutaH / rAjJo'bhUt sarvabhUpazrIhUtidUtIbhavanmatiH // 3 // panyAM lakSmIvatInAmnyAM tasya jyAyAn suto'jani / sthUlo guNaiH zriyA bhadraH sthUlabhadra itIritaH // 4 // 1. caivam D, K | 2. kRtAnnati - D, K | 3. strikhaMDa... | 4. dUMtI...P | Ti. 1. sauvastika:-purohitaH / 2. adhibhuuH-svaamii| 3. zikharaM ityrthH| 4. sarvabhUpazriyo hUtau-AhvAnaviSaye dUtIbhavantI matiryasya saH /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 61] advitIyamatizcAsya dvitIyaH zrIyakAbhidhaH / zrInandahRdayAnandakandalo'jani nandanaH // 5 // rambhAsaubhAgyasaMrambhavilopaikAvalepinI / kozeti haitiH kAmasya vezyA tasyAmabhUtpuri // 6 // grISmartuzarvarImekAmiva dvAdazavatsarIm / adhyuvAsa tadAvAsaM sthUlabhadraH sukhonmukhaH ||7|| aGgarakSatayA bhUmibharturvizrambhabhAjanam / kayA kayA na sa kRtI zrIyako'zrIyata zriyA // 8 // abhUttatra ca vidyaikarucirvararucirdvijaH / mahAkavitvavAditvazabdaveditvapAragaH // 9 // aSTottarazatenA'yaM nityaM navanavaiH kRtaiH / kRtI kSitipatiM zlokairupazlokayati sma tam // 10 // na prAzaMsi kadApyeSa mantriNA dviSTaduSTadhIH / tuSTidAnaM na tuSTo'pi tadasmai nRpatirdadau // 11 // matvA vararucistatra samArabhata sevitum / upAyanairupAyajJo gRhiNIM tasya mantriNaH // 12 // sa prItayA tayA pRSTaH kAryamAcaSTa kovidaH / tvatpatirnRpateragre stutAM matkavitAmiti // 13 // idaM tayA'tha vijJaptaH procivAn sacivAgraNIH / dviSTadRSTerbhRzaM nAsya vacanaM kvacana stuve // 14 // tayA'tha sAgrahaM mantrI gaditastadamanyata / kAmasya vandakArANAM vAgnikAre'stu kaH kSamaH // 15 // agre nRpaM vararuceH paThataH kavitAmatha / zubhA subhASitasyAsya gatirityAha mantrirAT // 16 // dadau tadasmai dInArazatamaSTottaraM nRpaH / aho svayaM kriyAmUDhAH paroktipratyayA nRpAH ||17|| athAsmai dIyamAneSu dInAreSu dine dine / kimetaddIyate nityamityamAtyo'vadannRpam // 18 // athoce pArthivo mantrin ! dIyate tvatprazaMsayA / svayaM ceddIyate'smAbhirnA'gre tatkimadIyata // 19 // mantryUce prazazaMsA'haM subhASitatatiM zubhAm / paThataH parakAvyAni prazaMsA kriyate'sya kA // 20 // nRpo'pyUce'nyanirmAlyaM sUktimAlyaM dadAti me / amAtya ! satyametaccedvAryastad dvAryasau vizan // 21 // uvAca sacivaH svAmin ! darzayiSyAmi vaH prage / zlokAnetena paThitAn paThantIrbAlikA api // 22 // yakSA ca yakSadattA ca bhUtA'tho bhUtadattikA / seNA veNA ca reNA ca saptA''san mantriputrikAH ||23|| sakRduktamapi jyeSThA'grahIt prAjJA navaM zrutam / dvitryAdivelAkramato'gRhNannanyA yathAkramam // 24 // upAntaM bhUmikAM tasyA'nyedyurmantrI ninAya tAH / samupAvIvizaccA'tra prAjJo yamanikAntare // 25 // svayaMkRtAn vararucirvarAnaSTottaraM zatam / zlokAnUce tadA tAzca yathAjyeSThamanUcire // 26 // tatastasya nRpo ruSTastuSTidAnaM nyavArayat / vRtizca rakSakazca syAnmantrI bhUpaphaladrume // 27 // gatvA'tha sa kaviryantraM pracchannaM jAhnavIjale / vastrabaddhaM ca dInArazatamaSTottaraM nyadhAt // 28 // tatastutvA prage gaGgAM krameNA''kramya yantrakam / jalotthitamadInAtmA dInAragranthimagrahIt // 29 // 185 1. paThatI - C, B, A, H, KH | 2. gRhNantyetA... B, gRhNantvanyA - A gRhNananyA P | Ti. 1. zrInandaH kAmadevaH / 2. 0 avalepaH- abhimAnaH sa asyA asti iti avalepinI / 3. hetiH - zastram / 4. zlAghate ityarthaH / 5. mithyAdRSTeH / 6. vAcaH nikAraH tiraskAraH tasmin / 7. tataH stutvA - [ vyatyaye lugvA ] 1 / 3 / 56 - visargalopaH / 5 10 15 20 25
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-61] vidadhe nityamityeSa vismito'jani tajjanaH / kaveH kavitayA kiM na sidhyatIti jagAda ca // 30 // nRpaH zrutvedamAcakhyau sacivAya sa cA'vadat / etatsatyamasatyaM vA vIkSaNIyaM svayaM prage // 31 // sacivenA'nuziSyA'tha prahito'vahito naraH / channaM nizi dhanaM nyasya kavau yAte'mbuno'grahIt // 32 // saddhirAM vararucistatastotumagAt prage / tatkautukotsuko'bhyAgAnpo'pi saha mantriNA // 33 // sa tu dRSTvA nRpaM draSTukAmamuddAmayA girA / savistarataraM siddhasindhoLadhita varNanAm // 34 // varNanAnte drutaM yantramAcakrAma krameNa saH / utpatya nA'patanpANau dInArA nIratastu te // 35 // madhye'mbuni dhanaM pANisparzanAdapyanApya tat / hIdIryamANahattasthau so'parAddheSuyodhavat // 36 // anyAyakRdiyaM gaGgA nikSiptamapi nA''rpayat / tadvittamarpaNIyaM te nyAyaM pAlayatA mayA // 37 // upalakSya gRhANeyaM zrIste bhavati vA na vA / ityuktvA sorpayadvittaM granthitaM sacivaH kaveH // 38 // tayoktyA granthinA tena tAM sa vidvAn dazAM gataH / yasyAzcaraNareNutvameti zatrukRtA mRtiH // 39 // jagau mantrI nRpaM vipro vipratArayati prajAm / ayamitthaM nizi nyasya prage gRhNan dhanaM jalAt // 40 // sAdhu buddhaM tvayAmAtya ! zAThyamasyeti bhUpatiH / nigadan vismayasmero vezmane sma prayAtyatha // 41 // athAmarSIt dvijo duHkhapeTikAceTikAdikam / papraccha pratikArAya pratyahaM mantriceSTitam // 42 // asajji zrIyakodvAhA''mantraNIyAya mantriNA / bhUpAyopAyanIkartumastrasiMhAsanAdikam // 43 // tadA sacivadAsIto matvA vararucizca tat / caNakAdipradAnena pUrDimbhAnityapAThayat // 44 // na vetti loko yadasau zakaDAlaH kariSyati / vyApAdya nandaM tadrAjye zrIyakaM sthApayiSyati // 45 // paThatAM DimbharUpANAM purasyAntaH pade pade / idaM zrutvA janazrutyA nRpazcetasyacintayat // 46 // bAlakA yacca jalpanti yacca jalpanti yoSitaH / autpAtikaM ca yadvAkyaM tad bhavatyanyathA na hi // 47 // tatpratyayAya rAjJA'tha prahitaH svahitaH pumAn / gRhasvarUpaM mantrIndorvinirUpya vyajijJapat // 58 // 20 sajyante vAjino divyA racyante bhUSaNoccayAH / yAni rAjanyayogyAni tejyante'strANi tAni ca // 49 // iti jJAtvA prakupito nRpatiH sacivaM prati / sevAkSaNapraNAme'pi tattasyA'bhUt parAGmukhaH // 50 // bhAvaM vijJAya rAjJo'tha mantryAha zrIyakaM raha: / kenA'pi jJApito bharturabhakto'haM dviSanniva // 51 // kulakSayo'yamasmAkamAkasmikatayotthitaH / taM rakSa dakSa ! tanvAno natvA''dezamimaM mama // 52 // chedyastvayA'sinA maulirnRpAgre namato mama / prabhorabhakto hantavyastAto'pIti tato vadeH // 53 // 25 dhRte kezeSu jarasA mayyevaM tarasA mRte / ciraM tvayi zrIH sarasA vibhAtu parasAdhikA // 54 // 1. teMbuto - D / 2. tedbhutaM - P, KH, K | 3. NIyete - P / 4. yato... P / 5. graMthigaM A / 6. kRtAnati: - KH, kRtAmati:B | 7. tyajyaMte - P / Ti. 1. gnggaandii| 2. aparAddhA-alabdhalakSA iSavo bANA asya aparAddheSuH, sa cAsau yodhazca sa iva, lakSyataH cyutaH ityarthaH /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-61] rudannudazrusalilaH sa jagau kalilasthitaH / tAta ! karmecchati mlecchatilako'pi na ko'pyadaH // 55 // Uce mantrI kulamidaM svasAtkuru nihatya mAm / dRSTaM rAjJA viruddhena stambhaM lIDhamivAgninA // 56 // nyasya tAlupuTaM tAlupuTe syAmyahaM nRpam / mA bhaiSI: pitRhatyAyA vyasozchedyaM ziro mama // 57 // bodhito'tha sa pitredaM svIcakAra cakAra ca / kimetaditi sambhrAnte bhUpe pRcchatyuvAca ca // 58 // jJAtazca svAmino drohI hatazcAyaM mayA rayAt / mukuTenApi kiM tena zIryate yena mastakaH // 59 // kRtvordhvadehikaM karma vizuddhaH zrIyakastataH / sarvavyApArade rAjJi vijJo vyajJapayattadA // 60 // svAmin ! mama pitevA'sti sthUlabhadrA'bhidho'grajaH / sukhI pitRprasAdena kozAvezyAniketane // 61 / / pRthvIzastamathAhUya tamevArthamacIkathat / AlocyedaM kariSyAmi sthUlabhadro'bhyadhAditi // 62 / / nirdhArayA'dhunaiveti bhaNito bhUbhujA'tha saH / azokavanikAmApa nikAmApannasambhramaH // 63 // ekAnte matikAntena cittenA'cintayacca saH / sadoSA paNayoSAvadeSA hanta niyogitA // 64 // janasya sevamAnasya dIptamAnasya te ubhe / dravyArjaneSu dAkSyaM syAt dAkSiNyaM svajane'pi na // 65 // tadvazena vyayAdhikyabAdhyamAnahRdaH sadA / dravyamarjayataH puMsaH kva kRtyAkRtyacetanA // 66 // tatkRtyanityacinto'tha paryAkulamanA janaH / na smareddharmakRtyAni kulakRtyAni vismaret // 67 // tadarthinaH samarthasya parasya puruSasya saH / AtaGkenAkulastiSThenna sukhaM kSaNamapyasau // 68 // tayA tayA'pyasau daivaduryogena viraktayA / badhyate bAdhyate kRtyAt vAryate mAryate'pi hA // 69 // syAdato'pyadhikaM kiJcitpuMsi tajjuSi jIvati / mRte tu hanta jAyante mahatyo durgativyathAH // 70 // doSasAmrAjyapuryAM ca tasyAM tasyAM hahA janaH / bhogamAtrasukhAnmuhyet yantrapiNDyAM timiryathA // 71 // te dhanyAH sudhiyaste ca ye tadbhogasukhaM sadA / gRhNanti dharmakRtyAdi kSaNaM no vismaranti ca // 72 / / tattAM ca tAM ca no seve seve sarvaguNaM tu kim / ityantarvimRzan dIkSAmudIkSAmAsa mantrisUH // 73 // dadhyau cainAM na ki seve yatsevAvazagaH pumAn / hInavaMzo'pi sevyeta surAsuranarottamaiH // 74 // dIkSolbaNaguNagrAmakriyAlInasya dehinaH / jAyante trijagatsampadabdhayaH sarvalabdhayaH // 75 // apavitraH pavitraH syAddAso vizvezatAM bhajet / mUoM labheta jJAnAni maJju dIkSAprasAdataH // 76 // datte mahattvamityAdi janasya nanu jIvataH / mahAnandapadaM nityaM datte dIkSA mRtasya tu // 77 // tadimAmeva seve'hamiti mantripateH sutaH / ziraso lalitAn kezAn klezAnevoccakhAna saH // 78 // ratnakambalatajjAtarajoharaNabhAk tataH / sabhAM gatvA''ha bhUpAlamAlocitamidaM mayA // 79 // 15 20 . 25 1. laMbhaM - P taMsaM - C / 2. manyeta - B | 3. sollasitAn...B, KH, solasitAn - C, D, A I Ti. 1. kalilaM-gahanam, tasmin sthitaH / 2. paJcamI vibhaktiH / 3. vigatA asavaH prANA: yasya sa vyasuH, tasya / 4. paNayoSA niyogitA ca / 5. AtaGkaH-bhayam tena / 6. matsyaH / 7. yasyAH dIkSAyAH sevAvazagaH ityarthaH / 8. ratnakambalena tatkSaNaM jAtaM rajoharaNaM bhajati iti ratnaka0 /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 5 _ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-61] dharmalAbho'stu te rAjannityuktvA dhIravikramaH / sa ni:sasAra saMsArapArAvAraprakampanaH // 80 // ki kozAvezma yAtyeSa vipratArya vratena mAm / evaM gavAkSadattAkSastamaikSata mahIpatiH // 81 // ramye'pyadattanayanaM gadde'pyavikRtAnanam / avalokya muni yAntamurvIkAntaH ziro'dhunAt // 82 // sambhUtavijayAcAryapadopAntamupetya saH / sudhIH sAmAyikoccArapUrvakaM vratamAdita // 83 // mudrAmathA'yamurvIzaH sarvavyApArakAraNam / zrIyakasya karAbje'bjavAsAtalpamiva nyadhAt // 84 // sthUlabhadraviyogArtA vArtAbhiramRtormibhiH / pratibodhayituM kozAmazrAntaM zrIyako yayau // 85 // duHkhoktiSu saduHkho'yaM tAmuvAca kadAcana / idaM vyaracayaddevi ! sarvaM vararuciH khalaH // 86 // anena nAzitastAtastvatpriyazca pravAsitaH / tadvairapAraM gacchAva AvAM devi ! yadIcchasi // 87 // kathaM tviti tayokte'tha zizrAya zrIyako giram / tvadbhaginyAM vararuciH saruciH khalu khelati // 88 // 10 tadvipratArya vipro'yaM madirAM yadi pAyyate / tataH patita ityeSa dhikkrayeta kuladvijaiH // 89 // tayaitatpratipannaM ca kAritaM ca tayA rayAt / kRtyAkRtyeSu muhyanti vezyAvazyA dhruvaM janAH // 10 // pibed vararucinityamityavetya tataH kRtI / vairapAraGgato'smIti saprItiH zrIyakaH sthitaH // 11 // zakaTAlAtyaye rAjasabhAntaH prAvizat punaH / vipraH kSipramasau dIpavyaye sarpa ivAlayam // 12 // nityaM satkavirityeSa rAjJA sanmAnito muhuH / udyatsabhAjanairAyAn pUjitazca sa bhAjanaiH // 13 // rAjA kadAcidekAnte sagadgadatarasvaram / saMsmaran zakaTAlasya zreyAMsi zrIyakaM jagau // 14 // yathA divaspatervAcaspatirmantrI tathA mama / zakaTAlo'bhavadvizvanikaTA''lokadarpaNaH // 15 // siMheneva guhA kalpadrumeNeva ghumedinI / raviNevordhvadik tena vinA bhAti na me sabhA // 16 // prakAzaikakaro'smAbhiH sa svanAzabhayAjjaDaiH / pradIpanabhayAdratnapradIpa iva nAzitaH // 97 // zrIyako'pyAha kiM svAmin ! kurmo vararucistadA / mudhA DimbhAn prapAThyedaM kArayAmAsa madyapaH // 98 // 20 bhUpo'bhyadhatta kiM satyaM vipro madyaM pibatyayam / sacivo'vocata prAtaH sarvaM darziSyate sphuTam // 19 // madhyesabhaM prabhAte'tha mantripracchannazikSitaH / sarveSAmabjamekaikaM dadAvudyAnamAlikaH // 100 // unmIlanmadanaphalakSodakIrNodaraM punaH / kare vararuceH padmamarpayAmAsa mAlikaH // 101 // zuzubhe sa sabhAloko lAlitaikaikapaGkajaiH / jAtApatyairiva karairadbhutAM mudamudvahan // 102 // mantrI tatpadmamAghrAya jagau kaTari saurabham / kvezI dadRze padmamAlikA mAlikA'dya bhoH // 103 // 1. sanni: H, L / 2. garhe - P, KH, C / 3. tatpatizca - P tvatpatizca -- C, KH | 4. tato dvijaiH D, K, A, sadbhidvijaiH -- C sapApadhIH - B, kuladhvajaiH / / 5. kRtyevimu...P / 6. rpaNaM - CI Ti. 1. abjavAsA-lakSmIH / abje vAso asyAH ityarthaH tasyAH talpaM zayyA / mudrAyAH vizeSaNam / 2. kaTari - prshNsaarthmvyym|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-61] mukhenAtmasakhenAtra sahAliGganasaGgatim / kurvANamiva rAjIvamAjaghra kena kena na // 10 // adatta nAsikAdvAri dvijo'pi jalajaM nijam / ucchvAsenA'grahIdgandhamatha taccUrNagarbhitam // 105 // tadgandhAd vAntarajanIpItacandraprabhAsuraH / dhikkRtya hA kRto lokairniriyAya nRpAlayAt // 106 // prAyazcittaM tatastaptatrapupAnaM cakAra ca / jagAma ca yamagrAmagrAmaTatvamayaM dvijaH // 107 // zrIyako'pi pitRsvairavairAkUpArapAragaH / ciraM cacAra rAjyArthaparArthasvArthavartmasu // 108 // sthUlabhadrastu sambhUtAcAryakramasaparyayA / adhItasUtraH sUtrArthaH kRtArtho'tapat sattapaH // 109 // tapAtyaye taporAzitrayametya puro guroH / jagrAhAbhigrahAn pApanigrahAnusRtodayAn // 110 // upoSitazcaturmAsImahaM siMhaguhAmukhe / sthAsyAmi kAyotsargeNetyeko'bhigrahamagrahIt // 112 // dRgviSAhibiladvAri caturmAsImupoSitaH / sthAtAsmi kAyotsargeNa dvitIyo'bhyagrahIditi // 112 // upoSitaH kRtotsargaH kUpamaNDUkikAsanaH / sthAsyAmyahaM caturmAsIM tRtIyo'pyabhyadadhAditi // 113 // 10 sambhUtavijayaH zakti matvA tAnanvamanyata / yAvattAvadabhASiSTa sthUlabhadro mahAmuniH // 114 // kozAvezyAgRhe citrazAlAyAM SaDrasAzanaH / sthAtAsmi prAvRSamahaM mamaiSo'bhigrahaH prabho ! // 115 / / sambhUtavijayAcAryastaM vicArya vazendriyam / vijJAya copayogena zaktaM tatrAnvamanyata // 116 // guruM natvA'tha sarve'pi yathoktakRtaye'gaman / sthUlabhadro'pyagAt kozAlayaM kozAlayaM rateH // 117 // abhyutthitAgrataH kozA padmakozAyitAJjaliH / nAtha ! svAgatameohi kiM karomItyuvAca ca // 118 // 15 sthUlabhadro'bhyadhAd bhadre ! dharmalAbho'stu te'paya / citrazAlA caturmAsanivAsavidhaye mama // 119 // anujJAtastayA tasyAM sajjitAyAM jitendriyaH / uttamAGge smarasyeva jitakAzI dadau padam // 120 // sukumArazarIro'yaM vratabhAreNa bhaGgaraH / ihAyAto'pi sahasA na kiJcit vakti lajjayA // 121 // tallajjA majjayAmyasya zRGgArarasasAgare / dhyAtveti SaDrasAhAraiH sA vezyA tamabhojayat // 122 // manorathADhyA bhrUcApadussahAcaladRg hahA / muni gejagatiH sA''pa dharmaM kAmacamUriva // 123 / / 20 bahirdazA bahizcAruM tAM vIkSya na sa raktavAna / antardazA'ntarmalinAM dRSTvA na ca viraktavAna // 124 // saikatAnA kaTAkSaughAn koTiprAptaguNA munau / natAGgI kAmakodaNDavallIbhallIrivA''tanot // 125 / / parabrahmamayadhyAnasanniruddhAkhilendriyaH / na mUcchita ivA'bodhi tAnyastrANi laganti saH // 126 // asmArayadiyaM prAcyaM yadyadvilasitaM param / tattadAlocayanmene tAM sa dharmasakhI sudhIH // 127 // 1. nAtha - C, KH / 2. nirayAya - P, A, KH / 3. nutsmRtodayAt - KH, nutsRto... B, C, nisRtodayAt - H / 4. hayA...P, C, KI 5. gajapatiH - P / 6. bhillI - P / Ti. 1. candraprabhA surA - madirAvizeSaH / vAntA rajanIpItA candraprabhAsurA yena sa ityarthaH, vrrucevishessnnm| 2. akUpAraH-samudraH / 3. tapAtyaye-grISmartorante / 4. sA ekatAnA iti vigrahaH /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-61] vyomnIva citraracanaM payasIvA'gnidIpanam / tasyA vilasitaM sarvaM tattattasminmudhA'bhavat // 128 // nityaM navyodayacchobhA tatkSobhAya dine dine / evaM cakAra sA dhyAnarasAnna tu cacAla saH // 129 // tasmistadupasargIdhairdhyAnaM pratyuta didyute / sattvaM vIravare vairiprahAranivahairiva // 130 // atha prAgiva mohena tvayi rantuM kRtodyamAm / dhik mAmiti svaM nindantI padostasya papAta sA // 131 // tasyendriyajayotkarupasargastu dustaraiH / tadaiva vezyA vezyAtvadharmadhyAnAccacAla sA // 132 // prapadya zrAvakatvaM sA jagrAhemamabhigraham / rAjA yasmai prasAdAnmAM datte bhoktA sa eva me // 133 // niyUMDhAbhigrahAste'tha pAdamUlaM guroraguH / trayo'pi sAdhavo dhAstrilokIvibhavA iva // 134 // AgacchataH kramAdUce gurustAn kiJcidutthitaH / svAgataM nAma yuSmAkamaho duSkarakArakAH ! // 135 // sthUlabhadramathAyAntamabhyutthAyAbravId guruH / svAgataM te mahAbhAga ! kRtaduSkaraduSkara:(ra !) // 136 // 10 te trayo'pyatha sAsUyAH sAdhavo dadhyurityaho / sambhASaNaM guroratra mantriputratvahetukam // 137 // SaDrasAhArahArI cet kRtaduSkaraduSkaraH / varSAntarakrameNedaM pratipatsyAmahe tapaH // 138 // etaccetasi nizcintyAmarSiNaste maharSayaH / utkRSTasaMyamAH kaSTamaSTamAsImavAhayan // 139 // prAptAyAM prAvRSi prItastataH siMhaguhAmuniH / jagRhe'bhigrahaM sthUlabhadravyUDhaM guroH puraH // 140 // vijJAya sthUlabhadreNa sasparddhamupayogataH / tamakSamaM ca kArye'sminnAcAryeNA'bhyadhIyata // 141 // sthUlabhadra iva sthUlabhadra evetyabhigraham / nirvAhayitumIzaH syAt ko'rkAdanyo dinaM sRjet // 142 / / abhigraho gRhIto'yaM tava prAktapasAmapi / nAzAya bhavitA pUrvabhuktAnAmatibhuktavat // 143 // ityAcAniSiddho'pi gRhItatadabhigraha: / prApa kozAlaye citrazAlAyAM sthUlabhadravat // 144 // sparddhayA sthUlabhadrasya prApto'thaiSa parIkSyate / ityenaM SaDrasAhAraiH kozA svayamabhojayat // 145 // tataH kRtoruzRGgArA bhRGgArA'bhyunnatastanI / smarAdhiSThAnadevIva kozA munimiyAya tam // 146 // sa tAM vIkSyaiva cukSobha zobhayA'pahRtendriyaH / cArvanyA ko na pAtyeta ko na dahyeta kIlayA // 147 // smarAturaM kuraGgAkSI yAcamAnamuvAca tam / avazyaM vasuvazyA smo vezyA hi bhagavan ! vayam // 148 // vadati sma yatiH smAravikArAkulitastataH / prasIda sundari ! dhanaM vyomna: puSpamiva kva me // 149 / / apUrvasAdhornepAlabhUpAlo ratnakambalam / datte tamAnayetyenaM nirvedayitumAha sA // 150 // nepAlAya cacAlAyamakAle'pi drutaM tataH / paGke majjatpado'bhyasyannivA'dhogamanaM muniH // 151 // 25 gatvA prApya nRpAt ratnakambalaM calite munau / kIracaurapaterAkhyallakSametIti vartmani // 152 // 1. zRMgArA... P, D | 2. sahyeta lIlayA - P | 3. vyomni - P / 4. nyasya....P | 5. nivAMdho - P, B nirbAdhAgaganaM...H | Ti. 1. indriyajayotkarSA eva upasargAH kiM viziSTAH ? dustarAH, taiH sA vezyA vezyAtvadharmadhyAnAccacAla itynvyH| 2. kIlAagnizikhA, tayA / 3. smarasyedaM - smAraH [6 / 3 / 160] tasyedam ityanena ann|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 61] kimetItyatha sajjeSu sa caureSvAyayau muniH / dRSTvA na kiJcidastIti tairmuktaH pracacAla ca // 153 // zakuniH punarAcakhyau lakSaM yAtIdamityatha / kimasti satyaM brUhIti smAha caurapatiryatim // 154 // nyasto madhye'sya vaMzasya vezyAyai ratnakambalaH / astItyabhihite caurapatinA mumuce muniH // 155 // gatvA'tha sa dadau kozAvezyAyai ratnakambalam / gRhapraNAlikApaGke niHzaGkeyaM nyadhatta tam // 156 // muni: smAha mahAmUlyo mahAkaSTena kambalaH / mayA''ninye tvayA ninye paGkAntaH paGkajAkSi ! kim // 157 // 5 tayoce zocasImaM kiM niHsImaM mUDha ! zocyatAm / bahukaSTArjitaM majjat pApe svaM janma mAnuSam // 158 // taduktyA vyaktasaMvegastAmityUce munistvayA / mohasupto bhavadave dIpte sAdhvasmi bodhitaH // 159 // aghAni niraghe ! hantumatIcArabhavAnyaham / guruprAye ! guruM yAmi dharmalAbho'stu te'nvaham // 160 // kozA'pyuvAca yuSmAkaM mayA brahmavratasthayA / AzAtanA kRtA bodhakRte sA kSamyatAM prabho ! // 161 // icchAmIti gadan gatvA gurUNAM savidhe vyadhAt / sa tapAMsi prathIyAMsi racitAlocanaH punaH // 162 // mudA dade'nyadA kozA rathine pRthivIbhujA / babhAja rAjavazyeti tamakAmA'pi sA punaH // 163 // kvacinnAnyaH pumAnmAnyaH sthUlabhadrAdRte kRtI / rathino'sya puraH suSThu tuSTuve nityamityasau // 164 // AsAdya mandirodyAnaM vijJAnaM zayane sthitaH / atha tasyai rathI svIyaM sa madI samadIdRzat // 165 // sa AmralumbIM bANena viddhvA yodhaziromaNiH / puGkhapuGkhArpitairbANaiH suprApaM pANinA vyadhAt // 166 // arddhacandreNa tadvRntaM chittvA sa zayanasthitaH / hastA''ttAM tAM dadau tasyai stutyai ca mukhamaikSata // 167 // pazya samprati vijJAnamavadhAnaparo mama / ityuktvA sArSape rAzau sA'nRtyadecalekSaNA // 168 // tadrAzau sUcikA puSpapihitA nihitA tataH / nRtyantI tanmukhe sA na viddhA puSpaM ca nA'calat // 169 // sanRttakalayA tuSTo rathI sarvapathInayA / jagAda sAdaraM kAnte ! kiM te vada dadAmyaham // 170 // sA'vadad vada kiM cakre mayA yenA'si raJjitaH / jAtisiddhamivAbhyAsasiddhaM kiJcinna citrakRt // 171 // taranti timayo'mbhodhi vyomni valganti pakSiNaH / devA jagatsu yAntIti jAtisiddhaM na citrakRt // 172 // 20 abhyAsasiddhaM te lumbikarttanaM mama narttanam / na kiJcid duSkaraM hyetat kRtaM tuSTyA tadAvayoH // 173 // bhogojjvalavapuH sthUlabhadro bhogaikalAlitaH / ajAtyutthamanabhyastaM yaccakre duSkaraM hi tat // 174 // bhogAn samaM mayA'bhuGkta yatra dvAdazavatsarIm / madbhAji citrazAlAyAM so'sthAt tatrAkSatavrataH // 175 // lAkSeva vahnisAnnidhye strIsAnnidhye zvasan pumAn / drutaM dravIbhavatyeva tenaiva muninA vinA // 176 // dAsyahaM SaDsaM bhojyaM citrazAlA ca tAdRzI / nonmAdaM tasya kurmaH sma khelataH saMyamazriyA // 177 // 1. nyadhAt - P / 2. dacalakSaNe - A, L, dacalekSaNe P, ccaMcalatkaNe - C dacalatkaNau - D, K / 3. luMci - P / 4. vasanH; tvasan - C, zvasan - D, nvasan A / 5. khelaMta:-P | Ti. 1. sarvAdeH pathyaGgakarma .... [7 / 1 / 94] ityanena InaH sarvapathaM vyApnoti / 10 15 25
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 61] dAsIM gaNayatastasya mAM pUrvapreyasIM tadA / dRDhapremA'dhikasthemA saMyama zrIrajAyata // 178 // sthUlabhadrastutikathAmAdhuryasvAdamIlitam / unmIlatyoSThayugalaM stutau tasyaiva tatpunaH // 179 // rathI prathIyasIM prItiM prathayannatha tAM jagau / bhadre ! kaH sthUlabhadro'yaM yastvayA'pIti varNyate // 180 // tayoce nandabhUpAlamantrInduzakaTAlabhUH / stUyate sukRtAyaiva mayA svalpadhiyA'pyayam // 182 // tatazcamatkRtaH proce rathikaH prathitAJjaliH / tasya dAsAnudAso'smi yastAdRk tAdRgapyabhUt // 182 // saMvignontariti tayA dadhatyA dharmadezanAm / bodhito mohanidrAtaH kRtyAkRtyamabodhi saH // 183 // sA ca prabuddhaM buddhvA taM svamabhigrahamabhyadhAt / taccAkarNya camatkArIcAntacitto'yamUcivAn // 184 // IdRgIdRgguNaM sthUlabhadraM tvaddarzitAdhvanA / ahaM bhadre ! tu yAsyAmi tvaM tiSThA'bhigrahe sukham // 185 // ityuktvA sadguroragre sa jagrAha kRtI vratam / sthUlabhadro'pi bhagavAnAtatAnA'tulaM tapaH // 186 // duSkAlo'bhUjjagatkAlo dvAdazAbdImitastadA / kaSTaM toyadhitIrasthaH sAdhusaGghastamatyagAt // 187 // kramAdaguNyamAne'tha sAdhUnAM vismRte zrute / samudAyaM vyadhAt saGghaH pATalIputrapattane // 188 // yo yogA'dhyayanoddezo yasyAbhUttaM tamagrahIt / ekAdazAGgImekatra saGghaH saMhitavAniti // 189 // udyamI dRSTivAdAya tadvide bhadrabAhave / AhvAnAya munidvandvaM saGghaH prahitavAnatha // 190 // saGgha vyajJapayattAbhyAM so'pi prArabdhamasti yat / mahAprANAbhidhaM dhyAnaM bhAvi nA''gamanaM tataH // 191 // anuziSya munI cAnyau zrIsaGghaH prAhiNot punaH / gatvA natvA ca tau bhadrabAhumAcAryamUcatuH // 192 // saGghAdezaM na yaH kuryAddaNDaH kAryo'sya kIdRzaH / athAcAryo'yamAcakhyau saGghabAhyaH kriyeta saH // 193 // tAvuccairUcatuH saGghastvAM bAhyaM kurute tataH / so'pyUce kiM prabhuH saGghaH karotyevaM karotvadaH // 194 // mayi prasannaH zrIsaGghaH prahiNotu mahAmatIn / ziSyAnavazyaM dAsyAmi tebhyo'haM sapta vAcanA: // 195 // ekAM bhikSAta AyAtastatra dAtA'smi vAcanAm / dvitIyAM kAlavelAyAM tRtIyAM ca bahirbhuvi // 196 // 20 turyAM vikAlavelAyAM tisrastvAvazyakakSaNe / evaM saGghasya kAryaM ca mama kAryaM ca setsyati // 197 // ityAgatyodite tAbhyAM zrIsaGghaH prItisaGghaTI / nyayuGkta sthUlabhadrAdimunIndrazatapaJcakam // 198 // tAnavAcayadAcAryo vAcanAlpatayA tu te / sthUlabhadraM vinodbhagnAH sthAnaM nijaM nijaM yayuH // 199 // udbhajyase kathaM neti sa pRSTaH sUriNA jagau / nodbhajye vAcanAlpatvaM kintu tRSNAM na hanti me // 200 // tamavocadathAcAryo dhyAnaM pUrNamivAsti me / tadante tRptiparyantaM dAtavyA tava vAcanA // 201|| sa sUriH pUritadhyAnastamathA'vAcayattathA / nityAkaNThasudhApAnaM yathAtmAnaM sa buddhavAn // 202 // 5 10 15 25 1. rAvAMta...A ravAMta...L 'racAMta' D, H, C, K / 2. karotvevaM P / 3. mahAmunIn - P, K, D / 4. tisra Ava...P / 5. nu - C I 6. dbhaktAH - P | Ti. 1. camatkAreNa AcAntaM cittaM yasya sa /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 61] avadhAnasamAdhAnapradhAnataramAnasaH / papATha dazapUrvANi dvivastUnAni sa kramAt // 203 // AttavratA vihAreNA'trAntare pUtabhUtalAH / bhaginyaH sthUlabhadrasya vandanAya samAyayuH // 204 // tAH praNamya guruM sthUlabhadraH kveti babhASire / sUrirnyavedayattAsAmatra devakule'sti saH // 205 // mUrttAH zAntIrivAyAntIH sthUlabhadro nibhAlya tAH / svayamAzcaryacaryAyai horyakSIM tanumAtanot // 206 // puro hariM nirIkSyaitA gurumityabhyadhurbhiyA / prabho ! vidArya jyeSThAryamasti hastiripuH puraH // 207 // matvopayogayogena gururabrUta gacchata / vandadhvamasti vastatra jyeSThAryo na paraM hariH // 208 // gatAstataH kalAmUlaM sthUlabhadramavekSya tAH / camaccakrurnamazcakruzcainaM jyeSThA jagAda ca // 209 // bhagavan ! samamasmAbhiH zrIyako'pi vrataM zritaH / kintu karttumayaM zakto naikabhaktamapi kSudhA // 210 // pratyAcakhyau sa yAmaM madgirA paryuSaNAkSaNe / pAraNAkAraNottAlaH kAle proktaH punarmayA // 211 // pratyAkhyAhyadya pUrvAhnaM parvedaM prApyate kutaH / caityAnAM paripATyaiva sukhaM yAsyatyasau kSaNaH // 212 // tadapi pratipede'sau tataH pUrNe'vadhau punaH / ukto mayAparAhNArddhapratyAkhyAnaM vyadhatta saH // 213 // tatastamIsamIpe'sau sukhaM yAsyati nidrayA / tadadya mucyatAM bhaktamityuktaH sa cakAra tat // 214 // tadarddharAtrivarddhiSNuH, kSudhAbAdhaH sa dhInidhiH / smRtapaJcanamaskAro mamAra divamAra ca // 215 // RSighAtaM cakArAhamiti svaM dhik cakAra tat / puraH zramaNasaGghasya prAyazcittaM yayAca ca // 216 // saGgho'pyUce na kiJcit prAyazcitte'sti kAraNam / kRtaM tattAraNAyaiva tadvizuddhatayA tvayA // 217 // agresaGghaM tato'vocaM zocantI svamahaM punaH / idaM yadi jinaH khyAti saMvittirbhAti tanmama // 218 // tanmAM netuM jinasyAnte saGghaH pratimayA sthitaH / etya zAsanadevI ca taM vinamya vyajijJapat // 219 // nItvA sImandharasvAmipArzve'mUM yAvadAnaye / pUjyaiH sthAtavyamityevaM tAvanmadvighnazAntaye // 220 // ityuktvA mAmiyaM ninye zrIjinottaMsasaMsadi / zrImatsImandharasvAmI tadA'vandi mudA mayA // 222 // AryeyaM bharatAt prAptA nirdoSeti jino jagau / vyAcakre cUlikAyugmaM kRpayA matkRte'pi ca // 222 // devyA'tha bhagnasandehA nItAhaM pauSadhAzrayam / zrIsaGghasyA'rpayAmAsa cUlikAyugalaM ca tat // 223 // ityAkhyAya yayau seyaM svAzrayaM saparicchadA / vAcanArthamathAcAryaM sthUlabhadro'gamanmuniH // 224 // novAca vAcanAM tatrA'yogyo'sIti gadan guruH / sa ca dIkSAdinAdyeva dadhyau svasyAparAdhitAm // 225 // Uce ca zAstarme kiJcidAgo nA''gacchati smRtim / zAntaM pApaM na manuSe kRtvA'pIti gururjagau // 226 // smRtvA ca tanmuniH sUreH papAta padayorayam / nedRgbhUyaH kariSyAmi kSamadhvamiti cA'bhyadhAt // 227 // 1. bhagina: - P / 2. hAryakSaM... KH, C | 3. svamahaM muhu: -C, K, L; svaMmuhurmuhuH B, H / 4. jagaduru: -P, K | 5. dhitaM - C jitAM 193 KH I Ti. 1. haryakSaH siMhaH tatsambandhinI tanuH hAryakSI tanuH, tAm / 2. tamI - rAtriH / 3. divam Ara (R dhAtuH) prAptaH iti vigrahaH / 5 10 15 20 25
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 194 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 61] bhUyaH rkuryAH kRthA mA vA kRtavAnadhunA punaH / tatte na vAcanA deyetyujjagAra giraM guruH // 228 // guroH zamayituM roSaM so'tha saGghamasajjayat / zAntiM dharAdharasyAgnirnaiti dhArAdharaM vinA // 229 // sUribhUrinayaH saGghamUce'sau vikRto yathA / alpasattvAstathAnye'pi vikariSyantyataH param // 230 // tanmayyevAvaziSTAni santu pUrvANi samprati / asyaiSa doSadaNDo'bhUdanyazikSAniSedhataH // 231 // ukto'tha bADhaM saGkhena pUrvocchedo'stu mA mayi / ityetadvAcanAhetoH sUrirUrIcakAra gAm // 232 // na deyA zeSapUrvANAM kasmaicidvAcanA tvayA / ityabhigrAhya sUristaM grAhayAmAsa vAcanAm // 233 // sthUlabhadrastato kharvasarvapUrvadharo dharAm / vijahAra jagadbodhakAryamAcAryakaM vahan // 234 // tapastIvrataraM tapyamAno mAnopamardakaH / sampUrNAyurvipadyA''pa dyAmayaM vratapadyayA // 235 // iti sthUlabhadrakathAnakam // 10 adhunA gAthAkSarArthaH / tatra te dhanyAH spRhaNIyapuNyabhAjaste sAdhavastebhyo namo ye akAryaM prati viratA anAcAraparAGmukhAH, anekatacchabdagrahaNamAdarAtizayArthaM dhIrA niSprakampA vratamasidhAraM karavAladhArAsaJcaraNavat duzvaraM caranti svazaktyanusAreNA'nutiSThanti yathA sthUlabhadramuniriti // 59 // vratasya asidhAratAmevAha - viSIdanti eteSu satsu durmedhasaH saMyamaM pratIti niruktAdviSayAH zabdAdayasta eva vivekinAM saMyamazarIravidAraNakAraNatayA dAruNavipAkatvena trAsajanakatvAt sarvadigbhAvAcca asipaJjaraM 15 karavAlamandiraM tasminniva loke viSayamayatvaprAdhAnyeneha yuvatIjanasvarUpe vizve kimityAha - vasanti tapaHpaJjare sAdhavaH iti nirvAhapadena sambandhaH / tapo'nazanAdi dvAdazabhedabhinnaM manovAkkAyaniyamanarUpam, tadeva viSayakhaDgasampAtarakSaNakSamatvAt paJjaramiva, tasmiMstapaH paJjare / jJAnAdibhirupAyairmokSasAdhakatvAt sAdhavo vasanti nirAbAdhatayA zAzvatabuddhyA vizvastaM tiSThanti / ke iva kutra ? asipaJjare tIkSNe nirUpacarito - ttejitakhaDgapaJjare / bahirloke paJjaragatA siMhA iva, tapaH paJjare sAdhavo'pi vasanti / ayamatra bhAva :- siMhAnAM 20 kila paJjarasthAnAM yadA madAvasaro bhavati, tadA te paJjarabhaGgAya praharttumuttiSThante, tadavasthAMzca tAn bhISayituM bahisteSAM pazyatAM bhISaNotkhAtaniSkRpakRpANapANibhiH puruSaiH prANino nipAtyante, tadabhimukhAni ca karAlAni karavAlAnyudgIryante, tadbhayAcca te paJjarA'bhyantara eva nilInAstiSThanti / evaM sAdhavo'pi yuvatIlokena zabdAdiviSayaviSamotkhAtakhaDgena khaNDyamAnamanekasAMsArikavipadghAtaiH prANigrAmamAkalayya bhavanipAtakAtaratayA tapo'nuSThAnapaJjaramadhye yatnena tiSThantIti // 60 // 25 evaMvidhasya ca mahAsattvasevanIyasya tapo'nuSThAnasya gurUpadezo mUlamiti gurvAjJAkAriNaM stutvA, tadatikramakAriNo'nenaiva dRSTAntena pratyavAyamAha - yaH karoti apramANaM guruvacanaM sAmAcArIprarUpaNAtmakaM 1. ryAstathA... C / Ti. 1. bhuurinyH-diirghdRssttiH| 2. kharvaH - nIcaH nyUnaH iti yAvat sa cAsau sarva: saMpUrNaH pUrvadharazca / 3. padyA - mArgaH, tayA / 4. sarvAsu dikSu sadbhAvAt viSayAH eva asipaJjaram /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-62-64] 195 sAmAnyenA''cAryavAkyaM, taduktamavajJayA naivA'nutiSThatItyarthaH / ata eva nirbhAgyatAvazAnmandabuddhirna ca lAti na gRhNAtyupadezaM, vizeSatastamevoddizya dIyamAnaM guruNeti gamyate sa pazcAttathA zocati khidyate upakozAgRhe yathA tapasvI kathAnakoktaH prAgvarSe siMhaguhAvAsIti // 61 // tasya ca yatsampannaM tadevAha jeTThavvayapavvayabhara-samuvvahaNavavasiyassa accaMtaM / juvaijaNasaMvaiyare, jaittaNaM ubhayao bhaTuM // 62 // kaniSThAnyaNuvratAnyapekSya jyeSThavratAni mahAvratAnyeva durvahatvAt parvatabharastasya samudvahanamabhyupagamenotpATya jIvitaparyantaprApaNaM tadvyavasitasya mayedaM karttavyamiti baddhakakSasya, atyantam atizayena yuvatijanasaMvyatikare upakozopakaNThe sati, yatitvaM zrAmaNyam ubhayataH prakramAt vratitvagArhasthyAbhyAm ubhAbhyAM bhraSTaM cyutam / tathAhi-tadA'sau caraNapariNAmAbhAvAnna yatiH, nApi ca gRhastho bahirvRttyA yatipAkhaNDopalabdheriti // 62 // ___10 nanu kathaM tasyA'brahmaprArthanAmAtreNaiva yatitvanAza ityAha jai ThANI jai moNI, jai muMDI vakkalI tavassI vA / patthaMto ya abaMbhaM, baMbhA vi na royae majjhaM // 63 // yadi sthAnI kAyotsargiko maunI saGketasaMjJAdisaMnyAsena niruddhavAkyaprasaro muNDI apanItakezo valkalI tarutvagnivasanastapasvI vikRSTataponiSTaptadeho, vAzabdAjjAtyAdiparigrahaH, atra yadizabdAH 15 sarve'bhyupagame muhustadgrahaNaM ca zeSA'zeSaguNayukto'pi kiM bahunA, sarvaguNasampUrNopItyAdarakhyApanArthaM prArthayannabhilaSan abrahma maithunaM brahmApi AstAM tAvadanyo lokaprasiddhyA parameSThyapi na rocate mahyaM jinavacanarahasyaniHsAratayA pratibhAsate mametyarthaH // 63 // yuktaM caitat tathAha to paDhiyaM to guNiyaM, to muNiyaM to ya ceio appA / AvaDiya-pelliyA''maMtio vi jai na kuNai akajjaM // 64 // ihA'pi muhustata ityabhidhAnam AdarakhyApanArtham uktAdanyatrA'sUyAsUcanArthaM ca / tathA ca sati na paunaruktyam / uktaM ca "vIpsAnuvAdA''darahetvasUyAbhRzArthanirdezanavismayeSu / saGkhyAprazaMsAsmRtisambhrameSu syAnneSadartheSu ca paunaruktyam" // 1 // [] 25 evamanyatrApi yathAsambhavamabhyUhyaM, paThanaM paThitaM bhAve ktapratyayaH sUtrasya grahaNamityarthaH, evaM guNitaM tasyaiva parAvarttanaM, muNitamarthajJAnaM, yadvA karmaNi kta: paThitaM guNitaM muNitaM ca sUtramiti zeSaH / tatazca cetita Atmeti cazabdasya samuccayArthasya vyavahitasambandhatvAt / tatazcetita AtmA yathAvat pratyabhijJAtaH, 20 1. vAsIyati: KHI Ti. 1. jinavacanarahasyasya nirgataH sAraH yasmAt sa, tasya bhAvaH tena rUpeNa pratibhAsate, na rocate ityarthaH /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-65-68] tatastatsarvaM saphalamiti zeSaH / yadi kimityAha-ApatitaH-kathaJcidavarjanIyasannidhiprativezAdivazato duHzIlasaMsargagataH, preritaH-pApamitrairakAryakaraNaM prati nunnaH, Amantrito-yuvatyAdibhirabhyarthitaH, karmadhAraye ApatitapreritAmantrito'pi apizabdaH kvacit trayasyA'pi sambhAvanArthaH / AstAmanyAdRzo yadyevaMvidho'pi na karotyakAryaM nA''caratyabrahma sAmAnyena siddhAntapratiSiddhaM vA tataH paThitAdikaM sarvaM saphalaM nAnyatheti // 64 // tarhi tasya pazcAt kutaH zuddhirityucyate-guroH samyagAlocanApUrvaM nivartanAt / tathA cAha - pAgaDiyasavvasallo, gurupAyamUlammi lahai sAhupayaM / avisuddhassa na vaDDai, guNaseDhI tattiyA ThAi // 65 // prakaTitasarvazalyaH prakAzIkRtamUlottaraguNAparAdhaH, gurupAdamUle AcAryacaraNAntike, na yatra kvacana / labhate sAdhupadam avizuddhapariNAmodayAnnaSTamapi prApnoti zrAmaNyamiti / vyatirekamAha-avizuddhasya 10 gurupAdamUle'nAlocitAticAratayA na varddhate guNazreNirjJAnAdiguNasantatiH, sazalyatayA'zeSa dharmAnuSThAnaM sampUrNamanutiSThato'pi na vRddhi prApnoti, kiM tarhi ? yAvatI aparAdhakAle sthitA, tAvatI tiSThati / dUSitapariNAmatayA saddharmAnuSThAnavikalasya punarapayAtyeveti // 65 // sampratyetatkathAnakaikadezenaiva guNeSu matsariNAM mahAnirvivekatAmAha jai dukkaradukkarakArao tti bhaNio jahaTThio sAhU / to kIsa ajjasaMbhUi-vijayasIsehiM na vi khamiyaM // 66 // yadi duSkaraduSkarakArako'tiduSkaravidhAteti bhaNito'tisambhramA''darAbhyAM guruNeti gamyate / ko ? yathAsthitastathAvidhaH satya eva sAdhuH sthUlabhadramaharSiH tataH kimiti AcAryasambhUtavijayaziSyaiH siMhaguhAvAsyAdibhistapasvibhistadvacanaM nApi kSAntaM na soDhamapi, AstAM svasmiMstathAvidhasambhAvanA'bhyAsAbhilASa iti // 66 // bhUya idamevAha jai tAva suvvao suMdaro tti kammANa uvasameNa jii| dhammaM viyANamANo, iyaro kiM maccharaM vahai ? // 67 // yadi tAvat karmaNAM cAritrapariNAmavibandhakAnAmanudayaprAptAnAmupazamena upalakSaNatvAdudayaprAptAnAM kSayeNa hetubhUtena, suvrataH sadAcAraH san yatiH sAdhuH sundara iti zobhano'yamiti kRtibhiH stUyata iti zeSaH / tato guNAdhikaviSayapramodasAdhyaM dharmaM puNyavizeSa vijAnAno'vagacchan, itaraH svayamapi dhArmikammanya iva kiM 25 matsaraM taM prati dveSaM vahati citte dhArayati, nA'trA'vivekaM vihAyA'nyo heturastIti bhAvaH // 67 // atra dRSTAntena doSamAha aisuTTio tti guNasamuio tti jo na sahai jaipasaMsaM / so parihAi parabhave, jahA mahApIDhapIDharisI // 68 // 15 1. maccharo - P / 2. yadi - P |
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 69-71 ] 197 atisusthito mUlottaraguNeSu dRDhatarA''pannapariNAmaH guNaiH sAdhujanopaSTambhakairvaiyAvRttyakaraNAdibhiH / samuditaH samudAyena sambhUya unnati prApitaH iti evaMrUpAM yatiprazaMsAM sAdhuzlAghAM kRtibhiH kriyamANAmiti gamyate, yo na sahate na kSamate, parihIyate parabhave puMbhAvAdibhraMzena hIno bhavati bhavAntare, yathA mahApIThapIThaRRSI iti samAsArthaH / vyAsArthaH zrIRSabhanAthacarite prAgukta eva // 68 // asahanasya aihikaM doSamAha - paraparivAyaM gehar3a, aTThamayavirallaNe sayA ramai / Dajjhai ya parasirIe, sakasAo dukkhio niccaM // 69 // paraparivAdam AtmetarA'varNavAdaM, gRhNAti AdareNA'bhyupagamya karoti / tathASTAnAM madAnAM kArye kAraNopacArAjjAtyAdInAM virallaNe vacasA visphAraNe, sadA ramate'bhiSvajati / dahyate ca parazriyA AtmetaralakSmyA hetubhUtayA / cazabdAttabhraMzArthaM ca yatate / sakaSAyastIvratarakrodhAdisantApaH prANI duHkhito 10 nityam asAtagrastaH sadA bhavatItyaihiko doSaH ||69|| atha tasyA''muSmikaM doSamAha viggahavivAyaruiNo, kulagaNasaMgheNa bAhirakayassa / nattha kira devalo vi, devasamiIsu ogAso // 70 // 5 vigrahaH zastrAzastriprAyaH kalahaH, vivAdo vAkkalahastadrucestadabhilASazIlasya / ata eva kula-gaNa- 15 saGkhena bahiSkRtasya niSkAzitasya sato, nAsti na vidyate, kilazabdaH parokSAptA''gamavAdasaMsUcakaH devaloke'pi saudharmAdau devasamitiSu surasArthamadhye'vakAzo'ntaH praveSTumavaDhaukam / tadduzcaritadoSAt paraloke'pi sa na labhate zubhaM sthAnamiti bhAvaH // 70 // tadevaM mAtsaryAdavidyamAnadoSagrAhiNo'vadyamuktam, samprati vidyamAnadoSagrAhiNo'pi doSa evetyAhajai tA jaNasaMvavahAra - vajjiyamakajjamAyarai anno / jo taM puNo vikaMthai, parassa vasaNeNa so duhio // 71 // yadi tAvat janasaMvyavahAravarjitaM lokaprasiddhyA'pi pratiSiddham atinindanIyatvAt sarvajanavarjitamakAryaM cauryapAradAryAdikamAcarati sevate, anyaH pApapreritaH paraH kazcittadeSa tAvadalpasvAdalAmpaTyAt svayaM kRtena avasAnavirasatayA rAjapuruSAkramaNatADanamAraNAdinA vyasanena duHkhito bhavatu / yaH punastadIyaM tadakAryaM punarbhUyo vikatthate jane prakAzayati, parasya sambandhinA vyasanena vipannipAtarUpeNa sa duHkhito 25 niSphalAntastApabhAk bhavatItyarthaH // 71 // tadevaM parApavAdasyAnarthahetutvamuktam / samprati tatsamAnadurvipAkaM munInAM mahApAtakapaJcakaM varjyamityAha 1. yathA - P / 2. bhavati - C / 20
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-72-73 ] suTTa vi ujjamamANaM, paMceva kareMti rittayaM samaNaM / appathuI paraniMdA, jibbhovatthA kasAyA ya // 72 // suSThvapi sarvotkarSeNA'pi udyacchantaM tapaHsaMyamayoruttiSThamAnaM paJcaiva pApAntarasAhAyyanirapekSANi kurvanti janayanti riktakam apanItasakalapuNyaguNatayA zUnyakaM zramaNaM sAdhum / kAni tAni paJcetyAha5 AtmastutirAtmazlAghA, yaduktam "mohasya tadapi vilasitamabhimAno yatparapraNItAyAm / / tattamaso'pi tamistraM yA''tmastatirAtmanA kriyte"||[ ] tathA paranindA itaragardA, yataH "guNAnvimucya yo doSAn pareSAM bhASate jaDaH / sa viSTAzUkarasyaiti kaNarAzidviSastulAm" // [ ] tathA jihvA rasanA, yataH "niravadyAyAmuktau satyAM bhuktau ca yasya rasanAyAH / svadate taditaradubhayaM tridoSajaDadhIH sa kiM sAdhyaH ?" // [ ] tathA upasthA sparzanendriyaM, tadekadezavizeSazca "niSkramya ye saMsRtiyonicakrAt, janmAptavanto viratipradhAnam / tAmeva tatraiva bhave bhajanto yoni punaH kiM na hi garhitAste" // [ ] tathA kaSAyAH krodhAdayazcatvAraste ca ekatayA gRhItAH / yataH "sadgaticchAdinAM mohadhUmyayA kRSNavartmanAm / kaSAyANAM kaNenApi bhasmatAmeti saMyamaH" // [ ] 20 cazabdaH pratyekamete paJcA'pi samucitAzceti / manyAmahe munInAmamUni paJcA'pi pAtakAnyuccaiH duSkRtamiva yaiH sukRtaM tapo'pi narakaM naraM nayati // 72 // punarapi parAvarNavAdino doSAdhikyaM darzayannadraSTavyatAmAha paraparivAyamaIo, dUsai vayaNehiM jehiM jehiM paraM / te te pAvai dose, paraparivAI iya apeccho // 73 // paraparivAdamatito'nyadoSodghATanabuddhito hetoH paraM yairyairvacanairvacanIyaiH sadasadoSotkIrttakairvAkyaiH kAraNe kAryopacArAddoSaiH karaNabhUtairdUSayati, janamadhye duSTaM prakAzayati / tAMstAn doSAn paraparivAdI anyadoSasUcakaH prApnoti parabhave tattaddoSabhAjanaM bhavati ityanena kAraNena ihabhave'pi tattaddoSakAraNakarmabandhaduSTatayA'prekSyo'draSTavyo vilokanasyA'pyatipApiSThatayA'narha iti yAvat // 73 // 15 25 1. darzayaMstat draSTa... KH | 2. apiccho - P, CI Ti. 1. pareNa praNItAyAM kRtAyAM zlAghAyAM yad abhimAnaH tadapi mohasya...ityanvayaH / 2. tridoSaH-vAtapittakaphAnAM viSamAvasthA bhuktiviSaye doSarUpA / 3. abrahmasevanena ityarthaH / 4. kRSNavartman (puM0) - agniH / 5. vacanIyaM - nindanIyaM vacanaM, taiH /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-74-77 ] evaMvidhAzca gurorudvegakArakA bhavantItyAha thaddhA cchiddappehI, avaNNavAI sayaMmaI cavalA / kA kohaNasIlA, sIsA uvveyagA guruNo // 74 // stabdhA garveNoddhurakandharAH, chidraprekSiNo matsaritayA gurorapi doSasthAnanirIkSaNaprakRtayaH / avarNavAdino gurorapi doSodghaTTanazIlAH / svayaMmatayo gurvanadhInabuddhayaH, svecchayA yatkiJcanakAriNaH / capalAH 5 kAyamanobhyAM taralAstatra kAyena asamaJjasagAtravikSepiNo manasA parAparazAstrAMzagrAhiNo'sthirasvabhAvAH / vakrAH kuTilA mAyAvino'prAJjalavAcazca / krodhanaM svaparayoH kopajanakaM zIlaM samAdhAnaM yeSAnte / tathAbhUtAH ziSyAH gurorAcAryasya udvejakA manaH santApahetavo bhavantIti // 74 // kiJca jassa gurummina bhattI, na ya bahumANo na gorakhaM na bhayaM / na vi lajjA na vi neho, gurukulavAseNa kiM tassa // 75 // yasya gurau na bhaktirabhyutthAnAsanadAnAdikA sevA, na ca bahumAna AntaraprItivizeSaH / na gauravaM samAnadarzitayA mahanIyo mahIyAniti buddhiH / na bhayamakArye pravarttamAnasya / nApi lajjA guroH sambandhinI trapA-kathamahaM pazcAt pUjyAnAM mukhaM darzayiSye ityAdikA / nApi snehaH pratibandhaH / apizabdau samuccayArthau "saruSi netistutivacanaM, tadabhimate prema tadviSi dveSaH / I dAnamupakArakIrttanamamUlamantraM vazIkaraNam " // [ ] ityAdi guNAntarAbhAvasambhAvanArthau vA / pratipadaM naJA'bhidhAnaM nairguNyAtizayakhyApanArtham / evaMvidhasya tasya gurukulavAsena gurvadhInagacchamadhyAvasthAnena kiM ? na kiJcittadAdheyaguNavikalatvAdityabhiprAyaH // 75 // tathA rUsai coijjaMto, vahai a hiyaeNa aNusayaM bhaNio / naya kamhi karaNijje, gurussa Alo na so sIso // 76 // 199 ruSyati tatkAlameva krudhyati, codyamAno vizeSato doSamutkIrtyAnuzAstipratodena preryamANaH / vahati ca hRdayena anuzayaM bhaNita: smAraNavAraNAdibhiranuziSTaH krodhAnubandhacittena dhArayati / cazabdAt kAlAntare krodhAnubandhakAryaM ca darzayati / na ca kasminnapi ekasminnapi karttavye vinayavaiyAvRttyAdau karaNIye vartate iti zeSaH / gurorAlo'nartharUpo durdAntatayA dustaratvAt, AlaH alIko vA ziSyaguNazUnyatvAt mRSArUpo nA'sau ziSyo'nuzAsanAnarhatvAditi // 76 // vyatirekamuktvA anvayena suziSyAnAha - uvvIlaNa - sUaNa - paribhavehiM aibhaNiya-duTTabhaNiehiM / sattAhiyA suvihiyA, na ceva bhiMdaMti muharAgaM // 77 // 1. pratiSedhaH P, pratisaMbaMdha: C | 2. nati: C / 3. nodyamAno C, P, B, H, K Ti. 1. prAJjalaH - RjuH na prAJjalaH iti aprAJjalaH / 2. samAdhAnaM praNidhAnaM ityarthaH / 10 15 20 25
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-78-81] utpIDanamavajJayA apakarNanaM-lajjAkaramarmodghaTanAdibhirudvIDanam / sUcanaM paizUnyakaraNam asaddoSAropaNanikArapUrvaM zocanaM vA / paribhavastiraskArastairatibhaNitaduSTabhaNitairasambaddhabhASaNakarkazAbhidhAnaiH, ebhirhetubhirhetubhUtaiH zaptA AkruSTAH, hitA AkroSTranapi pratimatsaratyAgena tatkAruNyena zubhAzayA sattvAdhikA vA / suvihitAH sadAcAramunayo naiva bhindanti mukharAgaM na vicchAyamukhA bhavanti / cazabdAnmanovAgbhyAmapi 5 tAnprati na vikriyAM bhajanti // 77 // tathA mANaMsiNo vi avamANa-vaMcaNA te parassa na kareMti / suhadukkhuggiraNatthaM, sAhU uyahi vva gaMbhIrA // 78 // manasvino'pi viziSTamAnArhamanobhAjo'pi / apamAna-vaJcane-parAbhava-pratAraNe sAdhavaH parasyA'nyasya na kurvanti janayanti / kimarthaM ? sukhaduHkhogiraNArthaM sukhaduHkhayoH, kAraNe kAryopacArAt puNyApuNyayoH, 10 udgiraNaM vamanaM kSayo mokSa iti yAvat tadartham / kathambhUtAH sAdhava ? ityAha-udadhaya iva gambhIrA atucchatvAt parairalabdhamadhyA iti // 78 // maunamadhikRtya bhUya upadizati mauyA nihuyasahAvA, hAsadavavivajjiyA vikahamukkA / asamaMjasamaibahuyaM, na bhaNaMti apucchiyA sAhU // 79 // 15 mRdavo namrasvabhAvAH nibhRtasvabhAvA: manovAkkAyaceSTA jhalajhalAyitarahitaprakRtayaH / hAsena hasanena dravaH parotprAsanarUpo viplavastadvivarjitAstacchUnyAH / viruddhA rAgAdihetutayA, virUpA kathA rAja-dezabhaktastryAdiviSayA, tayA muktAH svayamanaucityatastyaktAH / asamaMjasaM viruddhamasambaddhaM ca, samaJjasamapi atibahukaM bhUritarA''lAparUpaM na bhaNanti na bhASante, apRSTAH pareNAnanuyuktAH sAdhava iti // 79 // pRSTairapi yadbhASyaM tadAha mahuraM niuNaM thovaM, kajjAvaDiyaM agbviymtucchN| puTvi maisaMkaliyaM, bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM // 8 // madhuraM zroturAhlAdakaM nipuNaM sUkSmArthaM stokaM mitaM kAryA''patitaM prastutaprayojanAnuttIrNa agarvitamanutsiktam atucchamalabdhamadhyaM pUrvaM prAgbhASaNAnmatisaMkalitaM buddhisaMyojitaM bhaNanti bhASante vAkyamiti zeSaH / yat kiM ? dharmasaMyuktaM niravadyamiti // 80 // evaM jJAninAmakSepeNa mokSaH ajJAninAM tu tapa:klezo'pi alpaphala ityAha sa ivAsasahassA, tisattakhuttodayeNa dhoeNaM / aNucinnaM tAmaliNA, annANatavo tti appaphalo // 81 // SaSTivarSasahasrANi nairantaryeNa, triHsaptakRtvA ekaviMzativArAn, udakena dhautena bhaikSeNeti gamyam, anu gRhatyAgAtpazcAccaritaM sevitaM tapa iti zeSaH / kena? tAmalinA, tathA'pyasau jJAnisAdhyamapavargamanuttarasuratvaM vA mahu
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-82-83 ] na labhe / ityarthApattyA nizcIyate ajJAnatapa iti kRtvA alpaphalamityaphalamityakSarArtho // 81 / / bhAvArthaH sampradAyagamyaH / sa cAyam - - [tAmalikathAnakam // ] tamAlinIti niitijnyjntaajnitaalyaa| pUrasti sampadAM pastyaM kuTumbI tatra tAmaliH // 1 // sa mauryaputraH svaM putramanuzAsya mahAzayaH / kuTumbasvAminaM kRtvA prANAmaM vratamAdade // 2 // SaSThaistapasyannubAhuH zazvadAtApanAparaH / pAtre dArumaye bhikSAmagrahIdAtmamAnataH // 3 // tato bhAgatrayaM dattvA jalasthalakhacAriNAm / ekaviMzatidhA dhautaM turyAMzaM svayamAharat // 4 // tiryaGmanuSyadevebhyaH sarvebhyo vinayA''nataH / praNAmaM vratayAmAsa sa prANAmavratI muniH // 5 // SaSTiM varSasahasrANi tapastaptvA sa dustapam / kuNDikAM pAduke pAtraM tyaktvA'nazanamagrahIt // 6 // tadA ca balicaJcAyAM rAjadhAnyAM cyute harau / devadevyo'surAH sarve mArgayanti sma nAyakam // 7 // 10 etya saMdarghya devaddhi prArthitaH praNayena taiH / nirIho na spRhAJcakre kathaJcana sa tApasaH // 8 // gateSu teSu dvau mAsAvAsAdyAnazanaM tathA / IzAnakalpamIzAnaH so'vasAnavazAdazAt // 9 // viDambyamAnaM tatkrodhAdasuraistatkalevaram / adhAkSIdavadherbuddhvA balicaJcAM dRzaiva saH // 10 // nistejobhinirAdhArairasurairdInamAnasaiH / anunIto vibhuzcakre tAM dRzaiva punarnavAm // 11 // asAvajIvaM jIvaM ca samyaJcamadhigamya cet / dayAmayaM tapaH kuryAt tallabheta mahodayam // 12 // 15 IzAnezAnatAM bhuktvA divyAM jIvaH sa tAmaleH / gantA mahAvideheSu tato'pi brahmaNaH padam // 13 // iti tAmalikathAnakam // nanu duSkaramapyetattapo'lpaphalamiti pakSapAtamAtram-maivam tatra saMyamAbhAvAdunmArgaprakhyApanAccetyAha chajjIvakAyavahagA, hiMsagasatthAI uvaisaMti puNo / subahuM pi tavakileso, bAlatavassINa appaphalo // 82 // pRthivyAdiSaDvidhajIvabAdhakAH santaH svayaM pareSAmapi hiMsakazAstrANi pazuvadhAdigarbhArthAni vedAdInyupadizanti vyAcakSate / punaHzabdasya vizeSaNArthatvAt, parameSThizAsanaM prati parAGmukhAzca te, anena hetunA subahurapi tapaHklezo bAlatapasvinAm ajJAnakaSTavratinAM tAmaliprabhRtInAmalpaphalo bhavati / athavA api sambhAvyate etat aphalo niSphalaH saMsArarUpAniSTaphalatvAt vA aphala iti // 82 // jainasAdhUnAM punarnaivam, yataH pariyacchaMti ya savvaM, jahaTThiyaM avitahaM asaMdiddhaM / to jiNavayaNavihiNNU, sahati bahuyassa bahuyAI // 83 // 1. vinayAnvita: H, A, K, D, B vinayAttata: KH | 2. apariacchaMti - P / Ti. 1. pastyaM (napu0) gRham / 2. prANAma-vratavizeSam, tam / 3. mAsau AsAdya anazanaM iti vigrahaH / 4. zAs dhAtoH hyabhU0 tR0pu0 ekavacanarUpaH / 5. smynycN-ythaatthm| 20
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-84-87] paryavasyanti budhyante, cazabdAt zraddadhate ca / sarvaM ni:zeSaM jIvAdikaM yathAsthitaM sarvajJopadezAdavitathaM sadbhUtam / ata evAsandigdhaM niHsaMzayaM tatastasmAdyathAvasthitA'sandigdhaparicchedAddhetorjinavacanavidhijJAH sarvajJapravacanaprakAravedinaH sahante titikSante bahoH prAkRtalokasya sambandhIni bahUni durvacanAdInIti gamyate / svakarmaNaH phalamidaM naiSAM doSa iti jinAgamaprakArabhAvanAvizeSAditi // 83 / / yatpunarmandabuddhInAM bAlatapasviSveva rAgastatra hetumAha jo jassa vaTTae hiyae, so taM ThAvei suMdarasahAvaM / vagghI chAvaM jaNaNI, bhadaM somaM ca mannei // 84 // yaH kazcidyasya kasyacit mohodayAt kAraNAntareNa vA varttate hRdaye lagati citte / sa taM sthApayati samarthayate asundaramapi sundarasvabhAvam / dRSTAntamAha-vyAghrI zAvamAtmIyaM zizuM jananI tadIyajanayitrI bhadraM 10 sukhaM jantusukhAvahaM saumyaM ca krodhAdivikArarahitaM zAntaM ca manyate cintayatIti // 84 // na kevalaM yatInAM gRhiNAmapi vivekAduttarottaraphalAvAptiriti dRSTAntenAha maNikaNagarayaNadhaNapUriyammi bhavaNammi sAlibhaddo vi / anno kira majjha vi sAmio tti jAo vigayakAmo // 85 // na karaMti je tavaM saMjamaM ca te tullapANipAyANaM / purisA samapurisANaM, avassa pesattaNamurviti // 86 // suMdarasukumAlasuhoieNa vivihehiM tavavisesehiM / taha sosavio appA, jaha na vi nAo sabhavaNe vi // 87 // tatra kathAnakamuktvA sukhAvagamAya gAthArthaH pazcAt kathayiSyate / taccedam . [zAlibhadrakathAnakam // ] 20 dvIpe'sti jambUdvIpe'tra bharatakSetrabhUSaNam / nayarAjagRhaM rAjagRhaM nAma bRhatpuram // 1 // tatra zrIzreNiko nAma dharmArAmadrumo nRpaH / dizaH surabhayAmAsa yaza:kusumasaurabhaiH // 2 // tanmAnyo'jani gobhadra zreSThI bhadrA tu tatpriyA / nizyapazyacca sA svapne zAlikSetraM phalegrahi // 3 // suputrajanma svapnArthaM tasyAH zreSThI nyavedayat / dohadaM dAnadharmeSu jAtaM cA'yamapUrayat // 4 // asUta sUnuM kAle'tha bhadrA bhAbharabhAsuram / vaimalyabhAjanaM muktAzuktirmuktAphalaM yathA // 5 // 25 svapnaucityAt kRtazAlibhadranAmnA'nvitaH sutaH / pitrA'STavarSadezIyaH pAThitazcojjvalA: kalAH // 6 // ibhyairabhyarthya ca prattAH kanyAstatkAntimohitaiH / dvAtriMzataM sa taM zreSThI yauvane paryaNAyayat // 7 // 1. bhuvaNa....P, C / 2. bhAratabhUSaNaM - KH, bhAbhadrabhAsuraM - P / 3. muktvA - C, KH, H, muktAmukti... - K / 4. kRtaH - C, K, B, KH, H, D, A, LI Ti. 1. phalegrahi-phale phalaM (karmaNa AdhAratvavivakSA) gRhNAti dhArayati svIkaroti vA iti in, aluksamAsaH ityarthaH / 2. bhA kAntiH tasyAH bhara: samUhaH tena bhAsuraM dIptimantaM sUnum / 3. pradattAH ityarthaH [svraadu...4|4|9] ityanena t AdezaH /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 87 ] vimAnasya samAne'tha samaM tAbhirniketane / devIbhiH saha devendra iva sa vyalasattarAm // 8 // pitRbhyAM pUritairbhogaiH prItimagno'tipuNyabhAk / noddhAmni maNisaudhe so veda bhedamaharnizoH // 9 // zrImadvIrapadopAnte gobhadro'tha vrataM lalau / vidhinA'nazanaM kRtvA mRto'bhUdemRtAzanaH // 10 // sa bhAgyaiH zAlibhadrasya sutavAtsalyataH suraH / sabhAryasyA'pyadAnnityaM divyaM maNDanamaNDalam // 11 // kadA'pyAninyire rAjJe vaNijo ratnakambalAn / tena te na sma gRhyante mUlyabAhulyabAdhayA // 12 // gateSu teSu bhUnAthamUce kAntA'tha cellaNA / eko'dya gRhyatAM mahyaM kathaJcit ratnakambalaH // 13 // vaNigbhiryAcamAne'tha rAjJi vyajJapi mUlyataH / jagrAha bhadrA gobhadrapatnI tAn ratnakambalAn // 14 // iti jJAtvA nRpeNaikaH pravINaH prahitaH pumAn / yathAmUlyaM yayAcaikaM bhadrAto ratnakambalam // 15 // bhadrA taM prAha naito'si kiM tUrNamadhunaiva te / chittvA dattA vadhUbhyo'hrimRjAyai ratnakambalAH // 16 // kAryaM cetpUryate kiJcicciratnai ratnakambalaiH / tadamI zatazaH santItyevaM vijJapyatAM vibhuH // 17 // gatvetyAkhyadasau rAjJe rAjJyUce cellaNA tataH / asmAkaM vaNijAM caivaM dIpArkANAmivAntaram // 18 // zreNikena tamevA'tha puruSaM preSya kautukAt / AhUte zAlibhadre sA bhadrA''gatya vyajijJapat // 19 // na yAti jAtu matputro dharitrIza ! bahiH sa hi / gRhAgamena me nAtha ! tatprasAdaM pratanyatAm // 20 // zreNikaH kautukI tattu pratyapadyata sodyamaH / sthApayitvA kSaNaM kSoNipriyaM gRhamiyaM gatA // 21 // citrakatvak vicitrAbhamaNivastramayImiyam / aTTazobhAM vyadhAnmadhye svavezma-nRpavezmanoH // 22 // yugmam // tato rAjA tayA''hUtaH puruhUtakRtAmiva / aTTazobhAmatikSobhAt pazyan prApa tadAlayam // 23 // zAtakumbhamayastambhonmIlannIlAzmatoraNam / indranIlAvanivyaktamauktikasvastikotkaram // 24 // kRtollocaM dukUlaizcAnukUlairjanatAdRzAm / adRSTapUrvaM tamasAM ratnasambhinnabhittikam // 25 // kiM vizan divamasmIti vibhramI vismito'vizat / taddivyasurabhidravyadhUpitaM bhUpatirgRham // 26 // vizeSakam // bhadrA siMhAsane'dhyAsya caturthyAM bhuvi pArthivam / gatvA'tha saptamIM bhUmiM zAlibhadramabhASata // 27 // zreNiko'styAgataH putra ! tamehi kSaNamIkSitum / sa jagau gRhyatAM mAtaryuktamUlyAttvayaiva saH // 28 // kRtvA samarghyaM yadi vA maharghyaM krayANakaM zreNikanAmadheyam / yathA tathA mAtaridaM gRhANa, krayANamambaiva kimatra pRcchA // 29 // [ upajAtivRttam] bhadrAbhyadhAnna taddravyaM kretavyaM kintu sa prabhuH / caurebhyazca parebhyazca pAtA pastyamupeyivAn // 30 // iti zrutipathA'pUrvapAnthe vacasi duHkhitaH / sa dadhyau dhigidaM janma yanmamApIzvaraH paraH // 31 // 203 1. vijJapi - P | 2. cedaM P | 3. mastakaM - P4 bhadra A bhadre - P5. pathAtpUrva P | - Ti. 1. na uddhAgni udbhUtaM dhAma yasmin sa uddhAmA, tasmin na veda ityanvayaH / 2. devaH / 3. nA''yAto'si ityarthaH / 4. ciratna:cire bhavaH, trapratyayaH purANa ityarthaH / 5. rAjAnam / 6. gRham / 5 10 15 20 25
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-87] ataH paraM parAyattavRtte gairalaM mama / grahISye caraNaM cAru zrIvIracaraNAntike // 32 // iti saMvegabhaGgIbhistuGgIkRtamanA api / sa mAturuparodhenA''gatya rAjAnamAnamat // 33 // AliGgya bhUbhujA'GgenotsaGge'tha sutavaddhRtaH / ghrAtazca mUni so'zrUNi kUNitA''syo'mucat kSaNAt // 34 // bhadrA'tha bhUpamUce'sya devabhUyaM gataH pitA / nityaM datte sabhAryasya divyamaGgasya maNDanam // 35 // tanmanuSyocitairgandhavAsavAsaHsragAdibhiH / dUyate'sau manuSyo'pi sutastanmucyatAM drutam // 36 // tAdRkSaduHkhadenA'tha karmaNeva mahIbhujA / vimuktaH saptamIbhUmimUrdhvaM muktimivAgamat // 37 // sthApito bhadrayA bhoktumuparodhAnnRpastataH / sasnau snAnIyapAnIyasnehacUrNairayaM rayAt // 38 // snAtaH papAta snAnAmbuvApyAM rAjJo'GgulIyakam / vilolalocano'sau tad vyalokayaditastataH // 39 // bhadrA''dezAdatho dAsyA kSipte vApyA jale'nyataH / tadiGgAlavadAloki dIptA''bharaNamadhyagam // 40 // 10 kimetaditi rAjJA'tha dAsI pRSTA'bhyadhAdiha / nityaM maNDanaM nirmAlyamasmadIzasya dRzyate // 41 // vismitaH saparIvAro bhUmibhug bubhuje tataH / arcitazcitracIrAlaGkaraNairAlayaM yayau // 42 // icchate'tha bhavAmbhodheH kSobhaM gobhadrasUnave / dharmaghoSamuni dharmasuhRdA''gatamAkhyata // 43 // rayAdatha rathArUDho gUDhodUDhavratagrahaH / gatvA nanAma taM nAma caturjJAnamasau munim // 44 // kathamanyo na nAtha: syAditthaM pRSTo'munA muniH / jagau ye gRhNate dIkSAM te syurvizvatrayezvarAH // 45 // tarhi mAtaramApRcchya grahISyAmi vrataM drutam / ityuditvA muni natvA zAlibhadro'gamad gRham // 46 // natvA'tha so'bhyadhAd bhadrAM mAtaH ! pAtakaghAtakaH / dharmaH zrIdharmaghoSasya mukhAdadya mayA zrutaH // 47 // bhadrA'bhyadhAd vyadhAH sAdhu vatsa ! tasya pituH sutaH / krIDatyaGkeSu paGkasya siMhapotaH kadApi kim // 48 // sa babhASe'mba ! seve tad vrataM tRSNAharaM saraH / sutastasya nRsiMhasya bhIto bhavadavAnalAt // 49 // sA'bravId vIra ! yukto'sau vratArambhaH paraM tava / sukhaikalAlitaH kaSTaM neha dehaH sahiSyate // 50 // 20 sa babhASe bhavantyeva pumAMsaH sukhamAMsalAH / vratakaSTA'sahA mAtaH ! kAtarA na guNottarAH // 51 // bhogA''bandhaM kramAnmuJca martyagandhaM sahasva tat / ityabhyAsavazAd grAhyaM vrataM putratyuvAca sA // 52 // pratipadyeti mAtroktamekAmekAM dine dine / priyAmaujjhad bhavAbhogacUlikAM tUlikAM ca saH // 53 // kaniSThA zAlibhadrasya svasA dhanyAhvayaM priyam / snapayantI payo netraprasRtyA'pi tadA'mucat // 54 // kiM rodiSIti kAntena sA pRSTA'bhidadhe yataH / vratArthI nAtha ! mabhrAtA bhogAnunmuJcati kramAt // 55 // 25 sarvaM vimoktuM sahasA yasyollAsi na sAhasam / hInasattvaH sa te bandhurityAha sa hasannimAm // 56 // 1. vRttai - L, H, B / 2. rbhAgya - KH / 3. kUNitAkhya... P / 4. dIdRza dRzyate - P / 5. mahAmuni:- KH / 6. cUlikAM - D, PI Ti. 1. saMkucitaM AsyaM yasya sa / 2. vrtmaankrtrikRdntsssstthyekvcnruupH| 3. netraprasRtyA'pi payo'mucat, arudat ityarthaH /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-87 ] cet tyaktuM zakyate sarvaM tatki na tyajyate svayam / ityanyAbhiH sa narmoktyA dayitAbhirabhASyata // 57 // dhanyo'tha smAha dhanyo'haM vratavighnA api vratam / yUyaM yadanumanyadhve gRhNAmyahnAya tena tat // 58 // atha tA vyathitAH procurnAtha ! narmoktiyuktitaH / kasmAdakasmAdasmAMzca zriyazcojjhasi lAlitAH // 59 // dhanoccayAzca yUyaM ca caJcalA nizcalaM padam / vrajituM pravrajiSyAmItyuditvA'tha sa utthitaH // 60 // tvAmevAnupatiSyAmaH patiH strINAM hi dustyajaH / iti tA bruvatIrdhanyo dhanyaMmanyo'nvamanyata // 61 // 5 vratamaihata dhanyazca zrIvIrazca samAyayau / udyAnabhAji vaibhAragirau kiM durlabhaM satAm // 62 // dattvA dAnaM sadAro'pi sadA''ropitavismayaH / gataH zibikayA dhanyaH zrIvIrAdAdita vratam // 63 // zrutvedaM zAlibhadreNa jitaMmanyena mAninA / drAgvIrapadaparyante vavraje'tha pravavraje // 64 // svAminaiva samaM zazvad viharantau mahAmunI / dhanyazca zAlibhadrazca tau saJjAtau bahuzrutau // 65 // ekadvitricaturmAsopavAsAditapAraNau / tAvazoSayatAM raktaM mUrta rAgamivAtmagam // 66 // munI tapa:kRzAvetau svajanmabhuvamanyadA / svAminaiva samaM rAjagRhamAjagmatuH puram // 67 // bhavanIranidhestIrataraM vIrajinaM janAH / etyA'namannamandAya nirmalAya phalAya te // 68 // mAsAntapAraNe dhanyazAlibhadramahAmunI / bhikSArthamudyatau kAle trikAlajJaM vinematuH // 69 // pAraNaM mAtRhastena taveti prabhuNoditaH / icchAmIti vadan dhanyayuto bhadrAsuto'gamat // 70 // gatau bhadrAgRhadvAri kSAmatAdhArivigrahau / adRSTapUrvAviva tau na kenA'pyupalakSitau // 71 // zrIvIraM zAlibhadraM ca dhanyaM cA''nantumutsukA / vaiyagryeNa na bhadrA'pi sAdhubuddhyA vyabuddha tau // 72 // mahAyatI pratIkSyAtha kSaNamAtramapeyatuH / nirIyatuH purIvaprapratolIto'pi tau tataH // 73 // dadhivikrayiNI kA'pi puraH puramupeyuSI / utprasnavastanI jajJe zAlibhadranibhAlanAt // 74 // Apatya praNipatya drAg bhaktibhaGgitaraGgitA / udyAvadhi dadhi prAdAdapramAdA ca sA tayoH // 7 // etyArhaccaraNopAntamAlocya racitAJjaliH / bhadrAbhUrabhyadhAdbhartuH pAraNaM mAtRtaH katham ? // 76 // 20 jagAda bhagavAn zAligrAmametatpurAntikam / ekA dhanyA'bhidhA yoSA''gacchaducchannavaMzikA // 77 // sA'GgajaM saGgamaM bAlamAtmanA samamAnayat / grAmINavatsarUpANAM cAraNAya mumoca ca // 78 // kadAcidutsave'nyasmin grAme bAlaH sa saGgamaH / pratyokaH pAyasaM pazyan jananIM tadayAcata // 79 // kutra me pAyasaM putra ! dusthAyA ityayaM tayA / ukto'pyayAcataivoccairdIsthyaM jAnanti nArbhakAH // 80 // smAraM smAraM purAlakSmI tAraM tAraM ruroda sA / pRSTA''sannagRhastrIbhirmilitvA duHkhakAraNam // 81 // 25 kathite'tha tayA kA'pi pIyUSaM kApi taNDulAn / khaNDaM kApi ghRtaM kApi daduH sA ca papAca tat // 82 // 1. dhanyo...P / 2. hAri - P / 3. mupeyatuH....A, B / mupeyayuH D / 4. hRSTAvadhi - C hRdyAvadhi - K, KH, D, A, B, L, HI 5. taMdulAnpAyasaM bahu - P / Ti. 1. sabhAryo'pi / 2. satAM AropitaH vismayo yena sH| 3. itaM prAptaM pAraNaM yayoH tau| 4. udyaM kathanIyaM tasyAvadhiH parAkASThA yathAsyAt tathA prAdAt / 5. dugdhaM / 15
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-87] sthAlaM samarpya bAlasya sakhaNDaghRtapAyasam / kenA'pi hetunA'yAsIt prativezigRhAya sA // 83 // tadaiva daivataH kazcinmunirmAsamupoSitaH / prAptaH pArayituM tatra bAlaM tArayituM ca tam // 84 // sa dadhyau sAdhvabhUt sAdhurbhAgyairAgAd gRhaM mama / daridrasyeva kalpadrurandhasyeva sudhAJjanam // 85 / / aho ! pAtramaho ! vittamaho ! cittamidaM trayam / durlabhaM mandabhAgyAnAM mamodbhUtamaho aham // 86 // iti praphullapulakaH sthAlamutpATya hRSTahRt / sa dadau pAyasaM sAdhuragrahIttadanugrahI // 87 // gatazca sa yatirdhanyA samprAptA ca gRhAntarAt / dadau bhuktamaneneti punaH putrAya pAyasam / / 88 // . bubhukSayA sa bubhuje tadA''kaNThamakuNThayA / rajanyAM tadajIrNena smRtasAdhurmRtaH sudhIH // 89 / / sa taddAnaprabhAvena zAlibhadro bhavAnabhUt / sA te mAteha vIkSya tvAM vAtsalyAt pratyalAbhayat // 10 // danA'tha pAraNaM kRtvA nAthamApRcchya sAttviko / zAlibhadrazca dhanyazca gatau vaibhArabhUbhRtam // 11 // 10 pratyupekSya tatastatra supavitre zilAtale / tAbhyAmanazanaM bheje pAdapopagamAbhidham // 92 // etya bhadrA'tha tIrthezaM natvA'pRcchanmunI kva nu / tau zAlibhadradhanyau kiM bhikSArthamapi nA''gatau // 13 // tadvRtte prabhuNokte'tha du:khaM manasi bibhratI / vaibhArAdriM yayau bhadrA zreNikazcAvanIvibhuH // 14 // vIkSya zailazilAmUni tadutkIrNAvivA'tha tau / bhadrA ruroda sutarAM rodayantyupalAnapi // 15 // svamapyasvamivAvAsaM prApto'pi svalpabhAgyayA / mayAdya vatsa ! na jJAtaH pramAdena kSamasva tat // 16 // muktAmapi kadApyeSa dRSTo mAM prINayiSyati / eSo'pi bhaktumArabdhastvayA me'dya manorathaH // 97 // vIra ! nirvAhayArabdhaM kintvevaM pRcchyase'dhunA / tvaM talpatUlikAzAyin ! zilAtalpe kathaM sthitaH ? // 18 // ityA" tAM nRpaH smAha mUDhe ! harSe'pi rodiSi / IdRkcaritro yatputraH saiSA tvaM strISu devatA // 19 // ityAdivAdinA rAjagRhendreNa prabodhitA / natvA yatI yayau sadma bhadrA'pi zreNiko'pi ca // 10 // zuddhadhyAnena siddhiM tau yAntau praskhalya mRtyunA / nItau sarvArthasiddhAkhye vimAne'tha mahAmunI // 101 // iti zAlibhadrakathAnakam // atha gAthArthaH-maNaya uttamagrAvabhedA vajrAdayaH, kanakaM svarNa, ratnAni carmakambalAdIni, dhanaM catuSpadAdisvApateyaM taiH pUrite bhavane gRhe, zAlibhadro'pi evaMvidhaviSayasAmagrIsampUrNo'pi manAgapi duHkhAbhAvAdasambhAvyavairAgya ityapizabdArthaH / anyaH kila mamApi svAmika iti hetorjAto vigatakAmo viSayAn prati nirabhilASo babhUveti // 85 // 25 itthaM ca cetasi cintitavAn-na kurvanti ye tapo'nazanAdikaM, saMyamaM ca pRthivyAdirakSaNAtmakaM, te puruSAstulyapANipAdAnAM samapuruSANAM dRzyairavayavairnivizeSANAm avazyaM nizcitaM preSyatvamupayAnti kiGkaratvaM prApnuvantIti // 86 // 1. mahAtrayaM - KH | 2. kaMThayA - P| 3. vAcchalyAt - P| 4. dRSTau - P / 5.saikA: P, KH | saikAstvaM strIzca K, DI Ti. 1. zilAyAM utkIreM ivetyarthaH / 2. svApateyaM-vittaM, dhanaM iti yAvat / 15 20
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-88] 207 tasyaiva tapa:prakarSamAha-sundaraH suMrUpaH, sukumAro mRduzarIraH, sukhocito lAlitendriya:, tena tathAvidhena vividhairnAnArUpaistapovizeSairaSTamAdibhistathA zoSita AtmA tena prakAreNa kRzIkRto dehaH, yathA na vijJAtaH svabhavane'pi nopalakSitaH svagRhe'pIti // 87 // zAlibhadrazarIrazoSaNakaSTAdhisahanaprastAvAdavantIsukumAramaharSimanusmArayati-- dukkaramuddhosakaraM, avaMtisukumAlamaharisIcariyaM / appA vi nAma taha tajjai tti accherayaM eyaM // 88 // duSkaraM duranuSTheyam ata eva uddharSakaraM romaharSajanakam avantisukumAramaharSezcaritaM katham AtmA'pi jIvasvarUpatyAgAnupapatteH, kathaJcijjIvAbhedAcca deho'pi nAmeti prasiddhamidamAgamajJAnAmityAha tathA kathAsiddhaprakAreNa tyajyate ityAzcaryametadadbhutamityakSarArthaH // 88 // atha bhAvArthasamarthanAya kathAnakamucyate[ avantIsukumArakathAnakam // ] zrIsuhastina AcAryAH vihRtya vidizApuraH / devAdhidevopAstyarthamavantImAyayuH purIm // 1 // tatrebhyavallabhAM bhadrAmanujJApya pratizrayam / yAnazAlAmalaJcakruH sUrayaH zamabhUrayaH // 2 // tatra pradoSe te'nyedyuH sudhAmadhukirA girA / guNayanti sma nalinIgulmAdhyayanamAtmanA // 3 // lalan bhadrAtmajo'vantIsukumAro nijAlaye / dvAtriMzatkAminIjAnirunnidrastat tadAzRNot // 4 // so'bhinayeta kiM kvApi nATakAdIti vismitaH / zRNvanharmyA'grato harSAduttatAra rasottaraH // 5 // kvedaM dRSTamiti dhyAyannatha prAgjAtimasmarat / amatrtyo nalinIgulme prAgbhave'bhUvamityasau // 6 // bhUyo'pi nalinIgulmA''yallakollAsicetasA / tenAgatya namaskRtya vijJaptAH sUrayo rayAt // 7 // yUyaM vittha kathaM cetthamahaM jAne'nubhUtitaH / avantIsukumAro'haM nalinIgulmatazcyutaH // 8 // manye'dya vizadAvAsaM dAvAsannamivAtmanA / krIDAM pIDAM vadhUrvyAdhIMstadvinA nidhanaM dhanam // 9 // smRtadevarddhivarddhiSNutadutkaNThArasAkulaH / yuSmatprasAdAt pravrajya zrayiSye tAM punaH zriyam // 10 // prArthitA'pi na me mAtA dAtA'numatimityasau / Alocya luJcanaM cakre kezAnAM karkazAzayaH // 11 // svayaM gRhItaliGgo'bhUnmeti matvA'tha sUribhiH / dIkSA dade mude tasya svahastena suhastibhiH // 12 // dIrghakAlaM vrataM nA'laM vidhAtumiti sa prabhum / anujJApya zmazAne'gAt kuje kainthArivIrudhAm // 13 // tatra prAyopavezAya smaranneSa giro guroH / iGginIM sAdhayAmAsa dharmAnudhyAnadhanyadhIH // 14 // mRdupAdatalodgIrNazoNitAghrANavANinI / zivAgatya samaM bAlaistasyAznAt kramataH kramau // 15 // UrU dvitIyayAme ca tRtIye jaTharaM tathA / bhakSayantyAM sa bheje'syAM nalinIgulmasampadam // 16 // 1. svarUpaH - P | 2. vidhinApura: P / 3. ninirunnidrastadA ... P / 4. dyuvizadAvAsaM L / 5. vAtmana: -C | 6. kramazaH - C | 7. me ya - B, meva - P, D, A Ti. 1. AyallakaH utkaNThA / 2. kanthAriH- tIkSNakaNTakAkIrNavRkSavizeSaH, tasya latA, tAsAm / 3. prAyaH anazanaM, taM svIkArAya ityarthaH / 4. vANinI-unmattA / 5 10 15 20 25
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 15 20 208 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 89-92] tatra gandhodakaiH puSpaiH sugandhairvavRSuH surAH / lokottaraM tadAloki jJAnAlokena sUribhiH // 17 // vadhUvargaiH saha prAtarbhadrA zrutveti tadguroH / sarvaM laukikamanteSThividhi cakre zucAkulA // 18 // samaM snuSAbhiH sA bhadrA vrataM vairAgyato'grahIt / vadhUrApannasattvaikA gRhasvAmitvamAtanot // 19 // tatputraH svapituH kAlakSetre devakulaM vyadhAt / mahAkAlAkhyayA lokaistadAttamadhunA punaH // 20 // iti avantIsukumArakathAnakam // 25 yuktaM caitadityAha avakSiptazarIragRhA dUrakSiptadehagehAH dehasya gehatvameva draDhayati - katham ? anyo jIvaH, zarIramanyaditi 10 bhAvanayA dharmasya kAraNe dharmanimittamAzritya suvihitAH sAdhavaH, zarIramapi tyajanti dhanakanakasya kA vArttetyarthaH // 89 // - ucchUDhasarIragharA, anno jIvo sarIramannaM ti / dhammassa kAraNe suvihiyA sarIraM pi chaDuMti // 89 // kathamavantIsukumArastatkAlameva tadvimAnamAsAditavAn ityata AhaegadivasaM pi jIvo, pavvajjamuvAgao anannamaNo / jai vi na pAvai mokkhaM, avassa vemANio hoI // 90 // kiM bahukAlApekSayA ekamapi divasaM jIvaH upalakSaNatvAdekamuhUrtamapi vA pravrajyAmupAgato bhAgavataM vrataM pratipannaH, ananyamanA nizcalacittaH san mokSaM prApnoti dhRtisaMhananakAlAdisAmagrIvirahAd yadyapi na prApnoti na labhate mokSaM tathA'pyavazyaM niyamena vaimAniko vimAnapatirdevo bhavati caraNasahAyasya samyag - darzanasyANIyaso'pi mahodayaphalatvAditi // 90 // dharmArthaM dehatyAgakAriNAM bAhulyadarzanArthamihaiva dRSTAntAntaramAhasIsAveDhegI sirammi, veDhie niggayANi acchINi / meyajjassa bhagavaoM, na ya so maNasA vi parikuvio // 91 // AveSTanamAveSTaH zIrSasya zirasa AveSTaH zIrSAveSTastena karaNabhUtena zirasi veSTite nirgate akSiNI metAryasya bhagavato na ca - naibA'sau manasApi parikupitastatkAriNi, vAkkAyAbhyAM tu kA vArtteti saGkSepArthaH, vistArA'rthastu 'suDDu vi jaI jayanto' ityAdi gAthAyAmupariSTAd vakSyate // 91 // tadevaM yathA tena zarIraM tyaktaM tatpIDAkAriNi na ca kruddhastathA sarvamaharSINAM kartuM yuktamityupadizatijo caMdaNeNa bAhuM, AliMpai vAsiNA va tacchei / thui jo va niMda, maharisiNo tattha samabhAvA // 92 // yaH kazciccandanena gozIrSAdinA, bAhuM bhujamAlimpati samAlabhate, vAsyA vA kASThaghaTanopakaraNena 1. kAraNa... P / Ti. 1. samA labh vilimpane /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 93-95] 209 takSNoti tvacamullikhati ya iti varttate, tadanena zArIrikaM rAgadveSayoH kAraNamuktam, adhunA mAnasamAha - saMstauti zlAghate, yo vA nindati garhate, maharSayaH susAdhavastatra candanAvalepakAdau / samabhAvAstulyacittAH, na candanAvalepakastAvakayostoSavantaH nA'pi vAsItakSakanindakayo roSabhAja iti // 92 // evaMvidhaguNaprakarSasya gurUpadeza eva heturiti guruvacanagrAhiNa upabRMhayannidamAha- sahagirisusIsANaM bhaddaM guruvayaNa saddahaMtANaM / vayaro kira dAhI vA-yaNa tti na vikoviyaM vayaNaM // 93 // asyA bhAvArtho vajrasvAmicarite prAgevoktaH / siMhagirisuziSyAnAM bhadramastviti gamyaM, kIdRzAnAM ? prAkRtatvAdanusvAralope, guruvacanaM zraddadhatAM bhAvasAraM parigRhNatAM, tathAhi tairvajraH kila dAsyati vAcanA - mityAcAryasambandhi na vikopitaM vacanaM, na vicAritaM vAkyam api tu nirvikalpaM tatheti pratigRhItamiti kiJca // 93 // miNu goNasaMgulIhiM, gaNehi vA daMtacakkalAI se / icchaM ti bhANiUNaM, kajjaM tu ta eva jANaMti // 94 // kAraNaviU kayAI, seyaM kAyaM vayaMti AyariyA / taM taha saddahiyavvaM, bhaviavvaM kAraNeNa tahiM // 95 // 5 minu gonasamaGgulIbhirmimISva viSadharabhedaM karazAkhAbhiriti, yadi guravo brUyuH yadvA gaNaya parisaGkhyAhi dantacakrANi dazanamaNDalAni se tti asya gonasasyeti brUyuH, tatra ziSyeNa icchAmIti bhaNitvA 15 guruvAkyaM vAcA pratipadya kAryaM tu tadeva kriyayA'pi, tadeva sampAdyaM nAnyathA vinayavaitathyaprasakteH, tuzabdasya vizeSArthatvAdAdezA'nantaraM kAlavilambe pratipRcchya kAryam / kimityevaM ? yato jAnanti guravo nirapAya - sApAyaM sarvaM jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca vidantIti sAdhyavahAraM pAThAntaraM vA " icchaMti bhANiyavvaM kajjaM tu ta eva jANaMti" icchAmIti ziSyeNa bhaNitavyaM na guruvacanapratighAtaH kAryaH / kimityevaM ? yataH kAryaM tu tathAvidhe bhaNane prayojanaM punasta eva gurava eva jAnanti viziSTatarajJAnatvAt, tuzabdAdihApi tadeveti // 94 // 20 tathAhi-- 10 Ti. 1. stAvaka : - stotA / 2. adhyavahAreNa sahitam ityarthaH / kAraNavido hetuyuktijJAH, kadAcitkasmiMzcit prastAve zvetaM kAkaM vadeyurAcAryAH, dhavalaM vAyasaM brUyurguravaH / tadvacanaM tathA zraddhAtavyaM bhAvasAraM tatheti pratipattavyaM, kimitItyAha ? bhavitavyaM kAraNena [ tatra ] 25 vAkye na khalu niSprayojanA gurUNAM giraH pravarttanta iti / kAraNaM tviha apunarbandhakAn jIvAn kRtagranthibhedatayA aSTAviMzatisatkarmaNazca jIvAnadhikRtya zvetapAkSikatvAdilakSaNamAgamaprasiddhaM veditavyam // 95 // 1. jisimmavaTTo puggalapariaTTo ceva hoi saMsAro te sukkapakkhiA khalu sesA puNa kiNhapakkhammi / atrA'yaM pAThaH 'C' Adarza dRSTaH /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-96-99] evaM guruvacanakAriNAM guNamAha jo giNhai guruvayaNaM, bhaNNaMtaM bhAvao visuddhamaNo / osahamiva pijjaMtaM, taM tassa suhAvahaM hoi // 16 // yo gRhNAti guruvacanaM guruNocyamAnaM bhAvato'ntaHkaraNena vizuddhamanA nirvikalpacittaH, auSadhamiva 5 pIyamAnaM tad guruvacanaM gRhItaM tasya sukhAvahaM bhavati, karmAzayAmayocchedakatvAditi // 96 // evaMvidhAn gurvAdezavartinaH suziSyAn stauti aNuvattagA viNIyA, bahukkhamA niccabhattimaMtA ya / gurukulavAsI amuI, dhannA sIsA iya susIlA // 97 // -- anuvarttakA anukUlavRttayo vinItA guroH pratipattikAriNaH sarvakRtyakAriNazca, bahukSamA nIroSatayA 10 sarvaMsahA nityabhaktimanto guroH sadAntaHkaraNapratibandhabhAjo gurukulavAsinaH svagudhiSThitagacchavAsinaH, amocakAH saMdezadezAparityAginaH svagurupAdAnAmAdezabhIrutayA nAsannadezatyAgena dUravartinaH yadvA amocakAH zrutavAcanAdikAryeNa gurumupasampadya tatkAryaparyAptyA kRtakRtyatayA bhUyaH svagurukulaM gatA api, tasyopasampadgurormanasA pratibandhAparityAgena na pakSapAtaM muJcantIti amocakAH / dhanyAH ziSyA iti suzIlAH, bhAgyabhAjo vineyA evaM zubhasvabhAvAH svaparayoH samAdhijanakatvAditi // 97 // 15 suziSyANAmevAnvaya-vyatirekAbhyAM phalamAha jIvaMtassa iha jaso, kittI ya mayassa parabhave dhammo / saguNassa ya nigguNassa u, ayaso'kittI ahammo ya // 18 // saguNasya jIvataH prANAn dhArayataH, iha loke yazaH aho puNyavAnayamiti zlAghArUpaH zRGgAraH / kIrtizca tathArUpaiva mRtasya saMzabdanA / parabhave lokAntare dharmazca sudevagatyAdiH, kAryakAraNopacArAddharmaphalaM 20 bhavatIti / vyatirekamAha-nirguNasyAnuvartakAdiguNadoSazUnyasya punarjIvato'yazo mRtasyA'kIrtiradharmazca paraloke durgatiheturbhavatIti // 98 // atha svayamutsarganiSThatayA durvidagdhaH, suvihitaMmanyo'pi kAraNAdapavAdasevinamapi guruM na mImAMseta, kiM tu nirvikalpaM sevetetyAha vuDDAvAse vi ThiyaM, ahava gilANaM guruM parihavaMti / datto vva dhammavImaMsaeNa dussikkhiyaM taM pi // 19 // iha vRddhaH-kSINajavAbalaH, tasya A maryAdayA RtubaddhavarSAkAlayormAsacaturmAsAbhyadhikaM vasanaM vRddhAvAsaH, tasminnapi sthitam AstAmaniyatavihAriNam, athaveti pakSAntaradyotaka:-glAnaM rogAsahiSNumapa 1. karAzca - C / 2. sevina: C / 3. dAnAmupadezabhI - D, LI Ti. 1. AzayaH-vAsanA / 2. sadezaH - samIpaH /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-100] vAdapadeSu vartamAnamiti gamyate, guruM paribhavanti mandabhAgyatayA durbuddhayo dharmAcAryamavamanyante / ka iva datta iva, kena dharmavimarzakena dharmamayakutsitavimarzena 'vayaM nirapavAdadharmANaH suvihitAH, ayaM tu sAticAratvAnna tathA,' ityevaMvidhakuvikalpena duHzikSitaM durabhyastaM durgatihetutvAdduSTaceSTitaM, tadapi suvihitaMmanyasyA'pi guruparibhavanamAstAM nirupAdhidurvinItatayetyapizabdArthaH // 19 // dattakathAnakaM 'kAraNanIyAvAsI'tyAdigAthAyAM saGgamasthavirAcAryakathAnakAntarupariSTAt vakSyate / 5 duvinItadRSTAntamuktvA vineyasya gurupratibandhadADhyaM dRSTAntenAha AyariyabhattirAgo, kassa sunkkhttmhrisiisriso| avi jIviyaM vavasiyaM, na ceva guruparibhavo sahio // 10 // AcAryabhaktirAgo gurugocarAntarasnehaH kasya sunakSatramaharSisadRzaH na kasyacidanyasya, tenaiva hi jIvitamapi vyavasitaM vizeSeNAvasAnaM nItaM, naiva guruparibhavaH AcAryatiraskAraH, soDhaH kSAntaH cazabdAt 10 pratipakSastiraskRtazceti // 100 // sunakSatrAkhyAnakaM caivam [sunakSatramaharSikathAnakam // ] zrIvIro viharannu| zrAvastyAM karhicitpuri / bhagavAn bhavinAM bhAgyavAsaraH samavAsarat // 1 // dharmAkhyAM parSadi zrutvotthitAyAM SaSThapAraNaH / AdAya bhikSAmakSAmamatiH pratyAgato jinam // 2 // gautamo'pRcchadazrAvi zrAvastyAmaTatA mayA / gozAlo yajjinaMmanyastattathyaM nAtha ! nA'thavA // 3 // yugmam || 15 atho kathopasargeSu yathoktA tasya maGkhaleH / tathaiva gautamasyAgre jagau tAM jagatAMguruH // 4 // tathASTAGganimittajJastejolezyAtidussahaH / jane jino'hamasmIti vyAharan vijahAra saH // 5 // sa maGkho maGkhaleH sUnurAjIvakavrato'dhunA / dIkSAparyAyato vatsa ! caturviMzativatsaraH // 6 // ajino'pi jinopajJajJAnenaiva jinIbhavan / asti hAlAhalAkhyAyAH kumbhakAryAH kilApaNe // 7 // yugmam // tAM jagAda jagadgoptA yathAgre gautamaM kathAm / vyastAri sA tathA tathyA mitho'nukathanAjjanaiH // 8 // 20 zrutvA janAdaniSTaM tat jinA''diSTaM sa maGkasUH / hrINazcukopa gopAyannidaM caritamAtmanaH // 9 // jinasya ziSyamAnandasthaviraM SaSThapAraNam / dRSTvA carantamAcaSTa krodhanaH sa tapodhanam // 10 // AnandaM vibruvannuccaiH sodyamaH sodyamAM tathA / dRzyatAM svagururgacchannasmattejasi bhasmatAm // 11 // tasmai nivedayaivedamanutvAmAgato'smyaham / mA bhaiSIstasya ziSyeSu tvameko mitra ! mucyase // 12 // jinAsthAnamathA''nando gatvA''nandojjhito jinam / vijJastaduktaM vijJapyA'pRcchat tacchaktisampadam // 13 // 25 jino'vocat paraM degdhaM vidagdhaM vatsa ! tattapaH / jinatejasyanante tu zaktistasya vilIyate // 14 // 1. taM anya KH tamanya - P, B / 2. durapAdhi - P / 3. kaM tadupari - KH, K, C, D, A| 4. Anandavibru - C, D, K, AI Anandavikrama...LI 5. durga - CI Ti. 1. AtmAnaM suvihitaM manyate iti suvihitaMmanyaH, tasya / 2. bhAgyavAsaraH-bhAgyaM udghaTanAya vAsaraH sadRzaH /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 212 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-100] akrodhabhAjinaH kintu paritApaM jinA api / labhante tejasA tena tadAzcaryaM punarmahat // 15 // kathayAnanda vatsa ! tvaM tatsarvaM gautamAdiSu / mA ko'pi kopayatvenaM dharmapraznairihAgatam // 16 // tenA'tha nAthanirdiSTe tathaiva vihite sati / sasamAjaH samAjagme jinasyAnena pApinA // 17 // sthitvA'gre jinamUce tvaM kAzyapAsyatikazyapaH / maGkhaputraM mRSA brUSe yanmAM ziSyaM tathAtmanaH // 18 // ayaM na bhavasItyuccairuccAvacavacAH zaThaH / sarvANabhUtinA'bhASi jaJjapUko'sahiSNunA // 19 // dIkSitaH zikSitazcAsi dharmAcAryeNa yena re ! / tamevApavadan pApa ! dRkpathAnnApayAsi kim // 20 // gozAle bhrASTravattejolezyayA jvalite tataH / gurubhakticaNo'paptat paralokahitAya saH // 21 // vipadya vAsanollAsabhAsuraH surasampadam / sahastrAre sa sarvANabhUtirbheje'tibhUtimAn // 22 // avadad durmado bhUyastadvadeva jinaM prati / tad duHzravaM sunakSatra: sehe sarvANavanna hi // 23 // 10 sunakSatre'pi sAkSepaM tadadhikSepavAdini / maGkhasUrmumuce maJju mahattejo mahAdhamaH // 24 // tadapaptattamAM tejastena taptastato muniH / triH praNamya jinaM tene vratoccAraM vizuddhadhIH // 25 // kSamayitvAkhilaM saGkha sarvajIvAnapi svayam / svAlocitapratikrAntaH prapede kalpamacyutam // 26 // mA bhUd bhUyo'paraH ko'pi maGkhakopahavirmuniH / zrIvIrastamuvAceti svayamevodayaddayaH // 27 // yattvAM satyaM vadantyete madantevAsinaM janAH / tasyApalApe sApekSastvameva tvamivAdhamaH // 28 // bhavatAmarasAdityIbhavatA bhavatA bata / mAninA'nAtmanInena munihatyA kutaH kRtA // 29 // saMvRNu svaM vRNu zreyo moghamAtanu mA tamaH / zivaM prati bhavAn kampraH sampratyapi bhavodyataH // 30 // prAptaiH kRpAsudhAsindhorvAksudhAbindubhiH prabhoH / taiH sa jajvAla gozAlastaptatailakaTAhavat // 31 // vIranIrAjinI muktA tejolezyA'pi tena yA / tayA'pi bhUyaH pratyetya sa eva paritApitaH // 32 // tato'ntastApamApanno vIkSApanno jinaM jagau / bhAvI kAzyapa ! mRtyuste madhye SaNmAsamityasau // 33 // tIrthezastamatho'vAdIdahaM varSANi SoDaza / bhadra ! kevaliparyAyaM pAlayiSye'nupaplavaH // 34 // dIptapittajvarAkrAntadehasyAdyadinAtpunaH / chadmasthasyaiva mRtyuste saptame'hni bhaviSyati // 35 // svAgato vasatiM pittopaplavAditi viplutaH / AlApairmadyapo'zlIlaiH so'ticakrAma SaT dinAn // 36 // zAntaM kathaJcinmithyAtvapidhAnaM tasya tattadA / AvirAsIcca samyaktvanidhAnaM sadvipAkataH // 37 // jinAzAtanayA sAdhuhatyayA cAtmanA kRtam / nininde duSkRtaM svaM ca dhikcakArAvikAradhIH // 38 // 15 20 kI 1. caNaH pete - C, KH | 2. avAdIt - KH | 3. tvaM - KH | 4. bhavAt - KH, CI5. vIramIzaMprati - B vIranIrApatirmu - H / 6. sagato L svAMgato - K, D, KHI Ti. 1. kazyaM madirAM pibati iti kazyapaH, taM atikrAntaH atikazyapaH kAzyapa ! tvaM atikazyapaH asi iti vAcyam / 2. [7 / 1 / 175] haima0 sUtreNa 'prasiddha' arthe 'caNa' pratyayaH / 3. sarvANabhUti: iva / 4. bhava eva tAmarasaM kamalaM tasya vikAsane Aditya iva ityarthaH / 5. tamaH ajJAnaM ityarthaH /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-100] 213 bhUyo vineyAnAhUyovAca vAcamimAmatha / jino'haM naiva satyena zrIvIro bhagavAn jinaH // 39 // so'satpralApI pApIyAn sAdhughAtIti vAdinaH / zumbana mAM padorbaddhvA madhye zrAvasti karSata // 40 // ihA'rthe zapathairbaddhvA vineyAniti nItimAn / utpede dvAdaze kalpe gozAlaH kSAlitAzayaH // 41 // vyasau tatra vasatyantaH ziSyairAlikhya tAM puram / dvAraM pidhAya tat guptaM guroruktamakAri taiH // 42 // mRtakasya kriyA diH prakAzamakhilA'pi taiH / AtmabhakteH samucitA racitA nu citAvadhiH // 43 // 5 vihRtya meNThakagrAme sthitazcaitye'tha koSThake / gautamena guruH pRSTaH samAcaSTeti tadgatim // 44 // sarvANazca sunakSatramaharSizca divazcyutau / avatIrya videheSu mahAnandaM gamiSyataH // 45 // gozAlo'pyAtmapApAni ninditvA'nte'cyute'gamat / vidbhistathA gati gItA jantorante yathA matiH // 46 // prAganantabhavAbhyAsAddharmasyA''zAtanAparaH / nAparaH kazcidapyasti prAyo gozAlasannibhaH // 47 // cyuto'cyutAcca bharate'traiva vindhyAdrisannidhau / puNddeze zatadvArapure saMmucibhUpateH // 48 // bhadrAkukSibhavaH putro mahApadmo'bhidhAnataH / kramAddAsIkRtAsImanRpaH sa bhavitA nRpaH // 49 // pUrNabhadra-mANibhadrayakSasenaughasannidheH / AkhyAsyanti prajA devasenamenaM mahotkaTam // 50 // caturdantaM gajaM zubhramabhramU(mu)vallabhopamam / prApyArUDhazca vimalavAhanAkhyAM sa lapsyate // 51 // prAksaMskAravazAviSTaH pradviSTaH zramaNeSu saH / vidhAtA vividhAM bAdhAM vRddhavAkyAnadhInadhIH // 52 // rathArUDho'nyadodyAne trijJAnaM munipuGgavam / AtApinaM kRtotsarga sa drakSyati sumaGgalam // 53 // kuddho muni rathAgreNa hatvA taM pAtayiSyati / utthAyAvasthitaM bhUyastristathaiva sa duSTadhIH // 54 // athopayogAdavadhetviA gozAlakaM ca tam / sumaGgalo jagAdaivaM smArayanmaGkhaputratAm // 55 // nA'si re ! devasenastvaM na vA vimalavAhanaH / pratyanIko'si gozAla ! mahApadmo'pi nAsi re // 56 // dhiktvAmAzAtito yena dharmAcAryo jinottamaH / duSTa ! pluSTazca sarvANaH sunakSatrazca sa tvayA // 57 // teSAmeva smareH kSAntamare jIvasi nAdhunA / svatejolezyayetyuktvA dhakSyati kSitipaM sa tam // 58 // 20 zrAmaNyamanupAlyAnte muniH sarvArthameSyati / tatazcyuto videheSu bhUtvA mokSamavApsyati // 59 // zrIsaGghapratyanIkAnAM dhArmikeSu durAtmanAm / vadho'pi na vadhaH puNyamanubadhnAtyasau yataH // 60 // saptamyAdyAsu pRthvISu dvirdvistiryakSu lakSazaH / utpatsyate sa sarvatra maGkho dAhAdvipatsyate // 61 // bhavAn duHkhapradAn bhUrIn bhrAntvAnantamanehasam / utpatsyate sa pApAtmA vezyA rAjagRhAdvahiH // 62 // 15 1. namuci - KHI __Ti. 1. zumbaM-rajjuH / 2. vigatA asavaH prANA: yasmAt-vyasuH tasmin / 3. pUrNabhadramANibhadrayakSANAM devAnAM senAyAH sAnnidhyA hetoH devasenaH ityAkhyA ityarthaH / 4. abhramaH airAvaNahastina:strI, tasyAH vallabhaH=abhramuvallabha:-airAvaNahastI 6. anehas-kAlaH /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-101-102] hatA paurabhujaGgena bhUyo bhUtvA paNAGganA / bhUtvA viprAGganA bhUtvA davadagdhA vipatsyate // 63 // asuro'gnikumAreSu bhUtvA bhUtvA punarnaraH / buddhvA virAddhazrAmaNyo'sureSu bhavitA punaH // 64 // asureSu sureSvevaM nRtvenAntaritAn bhavAn / pUrayitvA sa sarvArthasiddhimeSyati zuddhadhIH // 65 // tatazcyuto videheSu sudhIbhUtvA vaNiksutaH / dRDhapratijJaH pravrajya kevalajJAnamApsyati // 66 // trikAlajJo'tha niHzeSAn munibhyaH prAgbhavAnasau / nivedyA'tha vizeSArthamupadekSyati zikSayan // 67 / / AcAryapratikUlatvaM varjanIyaM prayatnataH / AcAryArAdhanAdeva yena dharmaH prasIdati // 68 // zrImAnarhan sadApyarhastasmAdvidyA garIyasI / vidyopaniSadAM kandastAbhyAmapi gururguruH // 69 / / arhavidyAgurUNAM hi trayANAM nAntaraM viduH / teSAM kurvanti ye bhedaM dharmaM bhindanti te zaThAH // 70 // prabodhayan narAn bhUrIn vIro dezanayA'nayA / maGkhalezyoditAttApAt kiM tvabhUdatisArakI // 1 // 10 AmayAvinamAlokya zrIvIraM prAvadan janAH / lezyAtapto hahA satyaM kiM jino'pi vipatsyate // 72 // idaM nizamya siMharSimuccairguptavilApinam / jJAtvA''hUya jino'vocat vatseti kimu tapyase // 73 // revatyupAsikAdhAmni gaccha pakvo'sti yastayA / asmabhyameva kUSmANDakaTAhastaM tu mA grahIH // 74 // yastu pakvastayA''tmArthe kaTAho bIjapUrakaH / tamAnaya mune ! tena santoSaM vitanomi vaH // 75 // revatyAlayametya siMhamunirapyAdatta dattaM tayA, ___ zuddhaM bheSajamatra hema vibudhairvRSTaM ca tuSTAtmabhiH / siMhenApitamauSadhaM jinapatizcAsevya sevyaH satA___mullAgho'jani lokabhAvajarujAM suzlAghaullAghanaH // 76 // [zArdUlavikrIDitavRttam] ___ iti sunakSatramaharSikathAnakam // ayaM ca paramagurau bhagavati dharmAcAryabhaktirAgAt traikAlikasya mahApuNyarAzerbhAjanam / tathA coktam20 puNNehiM coiA purakaDehi siribhAyaNaM bhaviyasattA / gurumAgamesibhaddA, devayamiva pajjuvAsaMti // 101 // bhavyasattvAH pratyAsannasiddhayo jantavaH, purAkRtaiH pUrvabhavopArjitaiH puNyaizcoditAH preritAH, anena prAkkAlazuddhiruktA / vartamAne tu kAle zrIbhAjanamihaloka eva jJAnAdilakSmIpAtraM, te AgamiSyadbhadrAzca paraloke svargAparvagaprApte vikalyANAH santaste guruM dharmAcArya, devatAmiva paramAtmabuddhyaiva paryupAsate ArAdhyantIti // 101 // ___yataH sukhAvAptiduHkhaparihArau prANinAM prAyastatprasAdA'dhInau ityAha bahusokkhasayasahassANa, dAyagA moyagA duhasayANaM / AyariyA phuDameyaM, kesipaesI ya te heU // 102 // bahusaukhyazatasahastrANAM dAyakAH pracurasukhalakSANAM dAtArastathA mocakAH duHkhazatebhyaH, ke ? 1. prAbodhayan - K, B, D / 2. sRSTaM P, A dRSTaM-D, K, KH | 3. jaMtubhAva...B | 4. bhujAM-KH, LI5. vArjita:-P, KH, C,A I Ti. 1. ullAghana:-nipuNaH /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-102] 215 AcAryA guravaH sphuTametanniHsandigdhamidam / atrA'rthe kezinAmA gaNadharaH pradezinAmA ca rAjA ziSyaH tAvubhAvapi hetuH heturiha dRSTAntaH, yaduktaM nyAyabhASye-'udAharaNasAdhAt sAdhyasAdhanaM hetu riti sakSepArthaH // 102 // atha vistarArthaH kathayA kathyate tathAhi [kezi-pradezikathAnakam // ] puryAmAmalakalpAyAM sUryAbho'bhyetya nirjaraH / natvA samavasRtyantaH zrIvIrAya vyajijJapat // 1 // gautamAdimaharSINAM darzayiSye'dya bhaktitaH / divyaM nATyavidhi zuddhamanujAnIhi mAM prabho ! // 2 // vijJaptastririti svAmI sUryAbhena maharcinA / nA''dideza jinaH kiJcinna ca pratyAdideza tam // 3 // aizAnyAmatha pIThasthaH savyAsavyabhujadvayAt / vicakre'STazataM devo devAnapsarasastathA // 4 // atha matryeSvasambhAvyaM divyaM divyaddhivarddhitam / sa dvAtriMzadvidhaM nATyaM saMdarya svaryayau punaH // 5 // zrIvIraM gautamo'pRcchat ko'yaM ? bodhiH kuto'sya vA / dharyeNa karmaNA kena RddhirasyAthavedRzI // 6 // 10 athA''ha zrImahAvIraH zRNu gautama ! kautukam / yadeSa narakasthAne vimAne vAsamAsadat // 7 // tathAhi zvetavIpUryAM pradezItyabhavannRpaH / priyA ca sUryakAntA'sya sUryakAntazca nandanaH // 8 // tasyAladdhyavacazcitro rAjakAryAtkadAcana / zrAvastyAM sacivo'yAsIjjitazatrunRpAntike // 9 // so'pazyat kezinaM tatra zrIpArzvagaNadhAriNam / taM caturjJAnamAnamya gRhidharmaM prapannavAn // 10 // zvetavyAM netumAcArya: kezI citreNa mantriNA / svabhUbhujaH prabodhAya vijJaptastamathAdizat // 11 // 15 ihalokaikadhIH krUra: paralokaparAGmukhaH / sAhasaikarasazcaNDa: sa kathaM bodhamarhati // 12 // Uce'tra citraH santyanye dhanino ye tapobhRtAm / sadA satkArasanmAnadAnapraNayapezalAH // 13 // bharttastatra vihAreNa prasIdAnugRhANa tAn / vartamAnena yogena mene tadvacanaM muniH // 14 // atho yathoktayA sAdhucaryayA viharan guruH / zvetavIM sa purIM prAptaH puNyodyAne bahiH sthitaH // 15 // niyuktaistacca vijJaptaM zrutvA citraH pramodavAn / tatrastha eva taM natvA citte cintitavAnidam // 16 // ayaM cennarakaM gantA prabhurmayyapi mantriNi / tataH svAmiprasAdAnAmahaM syAmanRNaH katham ? // 17 // tataH kenApyupAyena gurumenaM nayAmyaham / pratikartA rujAM vaidyo gururduSkarmaNAM punaH // 18 // vAhavAhanikAvyAjAttatra ninye sa bhUpatim / yatra parSadgato dharmaM satAmAcaSTa sadguruH // 19 // vizrAmakAmastatpArzvadrumacchAyAmupetya saH / citramAha vyathArttaH kiM rAraTIti yadityasau // 20 // na jJAyate'ntike gatvA zrutvA nizcIyatAM tataH / teneti prerito rAjA sUreH zuzrAva dezanAm // 21 // gireH zRGga ivottuGge martyatve'pi pramAdinaH / utpathasthAstha bho ! bhavyAH ! pitsavaH kiM bhavAvaTe ? // 22 // 1. dyAnaba - C / 2. guruM yena - P, C, KH, B / 3. tadguruH - P / Ti. 1. samavasaraNamadhye / 2. utpathasthAsstha ityasya [vyatyaye luga vA] 1356...sUtreNa madhyasakArasya lopaH / 25
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 102 ] pApAtmAnaH kathaM nidrAM kurvanti nizi nirbhayAH / dIrghIbhUtA hi sA teSAM narakAhvAnadUtikA // 23 // AtmakarmA'nyalokAdi parokSatvAnna cenmatam / tatpitAmahapitrAdyA api syuste na sammatAH // 24 // vAcaH paraprabodhAya procyante'tIndriyazca saH / tadvaktumapi no yuktaM pratyakSaikapramANinAm // 25 // dharmiNaM ca vinAtmAnamicchAdiguNasaMzrayam / dharmatvAdiha caitanyamanyathA nopapadyate // 26 // 2 pratyekaM tanna bhUteSu vyUDheSvapi tataH katham / dRzA tvacApi vaikArthagrahaNAttacca nAkSajam // 27 // bhinnendriyagRhItArthAnusandhAtAramantarA / na smRtIcchAdayo bhAvA ghaTante'mI kathaJcana // 28 // icchAdayaH sajAtInAM janyAzca janakAzca yat / bhevAbhyAM bhUtabhAvibhyAM dvaiye te'pyabhicAriNaH // 29 // atulyAH phalatastulyArambhopAyavatAM kriyAH / adRSTenA'vinAbhAvaM na tyajantIha karhicit // 30 // cetanasyeti karmANi kartuzca paralokinaH / tasyAnumAnasiddhasyAtmano hitamihAtanu // 31 // svasaMvedanamadhyakSamahamasmIti yA maMtiH / pratyakSo'pyeSa tenAtmA tatra muhyatha kiM mudhA ? // 32 // atIndriyANAM cArthAnAmiyameva prameyatA / yaM pramAtAramAcaSTe sarvajJaH sa upAsyatAm ||33|| utkarSaH parimANasya yathA''kAze tathA mateH / vizrAnto yatra vaimatyaM dhig jaDAstatra kurvate // 34 // zrIsarvajJaM tamArAdhya zaraNyaM zivanAyakam / ratnatrayamayo mArgastadAdiSTaH prapadyatAm ||35|| vAdyastravadatho hitvA sa nRpo'ntyakathAdvayam / AdyayA kathayA ziSyavadUce yuktito gurum // 36 // bhadanta ! matpitAtyantaM krUrastannarakaM gataH / bhavanmatena manmAtA dharmiSThA taddivaM gatA // 37 // tayorahaM priyastAdRg yAdRk ko'pi na kasyacit / tAvetya pitarau kasmAnmAM na bodhayato'dhunA // 38 // guruH pratyAha tatraiko guptikSipta ivAvazaH / AgantuM karmabhirbaddho nArako labhate katham // 39 // saGkrAntaprItayaH kAmAsaktAH pUrNamanorathAH / martyA'nadhInakRtyAzca kathamAyAntu vA surAH // 40 // Urddha gavyAH zatAnyaSTau sahasramapi karhicit / martyAnAM yAti durgandhastenehA''yAnti nA'marAH // 41 // arhatkalyANamukhyeSu mahotsavamakheSu te / martyaloke makhabhujaH samAyAntIha nAnyathA // 42 // bhUpo'nvayuGkta bhUyo'pi mayaikastaskaraH prabho ! / kSiptvAntaH kumbhi taddvAraM dRDhaM nIrandhritaM svayam // 43 // kAlena sa mRto dRSTaH kRmyAkulakalevara: / tajjIvanirgamo'nyeSAmAgamo vA'bhavatkatham // 44 // cUrNapeSaM ca piSTvA'pi caure jIvo vilokitaH / pratipratIkamapyatra pratyabhijJAyi no punaH // 45 // 216 1. taikA...K caikArtha.... KH, L, H, C | 2. bhAvA....KH | 3. dvayopyavyabhicAriNaH - D... pyavyabhi... KH, C, BI 4. mahAtanu:- C, ...tanu: P, KH, mayAtanu - D / 5. Urddha - B, H | 6. gatyA - H, B, L, D, KH, C, gavA - K / 7. mukheSu - KI8. varI- CI Ti. 1. saH - paraprabodhaH / 2. viparItA matiH vimatiH tasyA bhAvaH vaimatyam / 3. vAdinaH astraM iti vAdyastram, tadvad dhRSTatApUrvaM AlApanam hitvA / 4. gavyA (strI) - krozadvayam / 5. makhabhujaH- devAH / 6. pratIkaH - avayavaH /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 103-104] na caikasminmayA sadyaH zvAsaM ruddhvA vipAdite / prAk pazcAcca tulAbhedaH sadasajjIvabhUrabhUt // 46 // gururUce'tha nIrandhrakumbhikAntaryadA naraH / zaGkhaM vAdayate zabdaH sa bahiH zrUyate katham ? // 47 // abhighAtyAbhighAtitve tasmi~zcAvyabhicAriNI / na mUrttatvaM vinA tasmAd dravyaskandhAtmako dhvaniH // 48 // saukSmyAnmUrto'pi tacchabdaH kumbhImadhyAdviniHsaran / amUrttasyAsya jIvasya sandehaM na bhinatti kim ? // 49 // piSTasyAraNikASThasya cUrNe vahnirna vIkSitaH / sa cAstyeva yathA tatra jIvo'pyevaM vicintyatAm // 50 // tau ca vAyunA pUrNe nA'pUrNe'pi ca bhidyate / tulA tathaiva jIve'pi nRpa ! kiM na vimRzyate // 51 // itthaM vivarttasUkSmANAM mUrttAnAM vividhA gatiH / amUrttasya svabhAvena tadvaktavyaM kimAtmanaH // 52 // zaktaM sUkSmaM cidAtmAnamAtmAnaM karmavarmitam / nizcityeti mahArAja ! kuru dharmamanAturaH // 53 // kramAgatAmapi kSmApa ! tyaja nAstikatAmatim / kiM daridratayA zreyaH ? zriyaM saMzraya sanmukhIm // 54 // nidrAM muktvA'tha mithyAtvamaya bodhodayAdayam / dharmaguroH prasAdena dvAdazAtmAnamApa saH // 55 // rAjA dRDhavrato dharmaM pAlayan gRhamedhinAm / cirAdvairAgyamApaiSa viSayeSu viSeSviva // 56 // sUryakAntA tu tadbhAryA puruSAntararAgiNI / dadau viSaM viraktA'smai kila pauSadhapAraNe // 57 // jJAtvApi vedanArttastattatrA'dviSTamanogatiH / kRtapaJcanamaskAraH svayamAropitavrataH // 58 // I smRtvA hRdi guroH pAdAnAdAya svadhiyA dhRtim / saudharmakalpe sUryAbhavimAne vibudho'bhavat // 59 // yugmam // devaH sa eSa sUryAbhazcatuSpalyopamasthitiH / tatazcyuto videheSu siddhiM yAsyati zuddhadhIH // 60 // iti kezi-pradezikathAnakam // etadevAha-- narayagaigamaNapasihatthae kae taha paesiNA rannA / amaravimANaM pattaM, taM AyariyappabhAveNaM // 103 // 217 tadevaM gururArAdhanIya evetyuktam / atha guruNA'pi ziSyaH samyaganuzAsanIya ityAha dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNI hiM / palhAyaMto vva maNaM, sIsaM coei Ayario // 104 // 5 10 narakagatigamana parihasthake dezIvacanAt adhogatiprasthAnadakSe kRte nirvartite karmaNIti gamyaM tathA 20 pradezinA rAjJA amaravimAnaM prAptaM tadAcAryaprabhAvena guruprasAdeneti // 103 // 1. eva - KH, B / 2. nivRttai.... B, KH, P, C Ti. 1. vivarttaH - vikAraH tena hetubhUtena sUkSmaH teSAm / 2. dvAdazAtmA-sUryaH, bhAvapradhAnanirdezatvAt sUryatvamApa ityarthaH / 15 dharmamayairniravadyatvAt dharmanirvRttairvacanairiti vizeSyaM gamyaM tathA atisundarairvAkyadoSarahitaistathA kAraNaM 25 svasya bhaNanaprayojanaM hitatvAdi guNAH ziSyamANasya jJAnabhAjanatAdayaH, tAbhyAmupanItairupaDhaukitaiH ziSya
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-105] pratItAvAropitaiH prahlAdayanniva mano manasvino'pIti gamyaM, prazabdasya hlAdanaM prati prakarSavAcitvAt satyavacanairiti jJeyaM, hlAdamAtrasyA'satyairapi vAkyaiH sambhavAt / yataH - "satyaM brUyAtpriyaM brUyAt na brUyAtsatyamapriyam / priyaM ca nAnRtaM brUyAdeSa dharmaH sanAtanaH" // 1 // [ ] iti // 104 // 5 yena ca prANAtyaye'pi priyamapyasatyaM noktam , taM dRSTAntadvAreNa upadidikSurAha jIyaM kAUNa paNaM, turumiNidattassa kAliyajjeNa / avi ya sarIraM cattaM, na ya bhaNiyamahammasaMjuttaM // 105 // jIvaM jIvitaM prANadhAraNaM tam, kRtvA paNaM mUlyaM prANitamapi vyayanIyaM vidhAyetyarthaH / turamiNyAM dattasya rAjJaH pura iti gamyate, kAlikAcAryeNa zarIramapi tyaktaM cazabdAt svAbhiprAyeNa, na punastyaktameva, 10 na ca bhaNitamadharmasaMyuktaM pApasambaddhaM vAkyamitizeSaH ityakSarArthaH // 105 // atha kathA [kAlikAcAryakathAnakam // ] turamiNyAM puri khyAtaH kAliko'bhUd dvijottamaH / bhadrA sahodarI tasya svasrIyo datta ityabhUt // 1 // kAlikAkhyaH sa sambudhya vairAgyAd vratamagrahIt / zAstAraM taM vinA jajJe datto'tyantaM nirargalaH // 2 // dyUtamadyaprasakto'sau bahirbrAhmaNyataH sthitaH / avicArazcyutAcAro'naiSIddharmamadharmatAm // 3 // 15 puri tatraiva durdaivAt jitazatrumahIpateH / karuNAkaNaduSkAlaH sevAmevA''tanodasau // 4 // prApitaH sa pradhAnatvamanItijJena bhUbhujA / pApastameva nirvAsya svayaM rAjA babhUva saH // 5 // durvRttaH plavagavyAlavyAghramArjAravahnivat / nopakArairapi grAhyastadvaya'H prathamaM budhaiH // 6 // ye kulAcArato bhraSTAH paralokAdabhIravaH / teSAM kurvIta vizvAsaM na kathaJcana pApinAm // 7 // datta Adatta rAjyaM tat prakRtInAM vibhedataH / sa nilIya sthitaH kvApi pApino'sya bhiyA nRpaH // 8 // 20 rAjacakraM sa cAkramya durdurUTo'tikUTadhIH / avinItaH prakRtyA'bhUt prakRtidveSabhAjanam // 9 // cakre pazuvadhaprItyA makhAneSa nirantaram / tathaiva harSastasyA'bhUt yathA pazyati zoNitam // 10 // tatrA''gAt kAlikAcAryaH zrutopaniSadAMnidhiH / bhadrAnurodhatastasya nikaTe kaTudhIryayau // 11 // tena yajJaphalaM pRSTo gururAdiSTavAnatha / dharmAt triviSTapaprAptiradharmAnnarako dhruvaH // 12 // tadbhUyo'pyanuyukto'tha zrutajJAnopayogataH / Adideza sadezastho narakastava tatphalam // 13 // 25 pravekSyati yadA'kasmAd viSTAlezastavAnane / zvAnakumbhyAM tadA pAkAnniSThA te saptame dine // 14 // athA''ha kupito mRtyuH syAnmAtula ! kutastava / svecchayA'haM vrataM kRtvA svaryAsyAmIti so'vadat // 15 // muktvA tasyA'ntike yodhAn saudhAntasthaH sa durmatiH / sahA'hA tena saptAhamatikramyA'tha niryayau // 16 // 1. durdarUDho-P duIrUDho-A, D, H murddharUDho-C durddharopyati-LI Ti. 1. prajAnAm / 2. duIrUTa:-nAstikaH / 3. sadezastha:-samIpasthaH / 4. niSThA-antaH /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-106-107] tadviraktaistadA bhUpairjitazatrurmahAnRpaH / AnIya praguNIcakre channaH sannaddhasAdhanaiH // 17 // rakSyamANeSu mArgeSu devadrIcA'tra kenacit / utsRjyotsarga autsukyAnnirmAlyaizchAdito drutam // 18 // tatraiva daivaduryogAdazvArUDhasya bhUbhujaH / vegAdazvakhurotkhAto viDlezo vadane'vizat // 19 // sa tena pratyayenAtha pratyagvyAvRttya pArthivaH / yAvatprAsAdamAyAti tAvad baddhaH sa mantribhiH // 20 // bhUyo'pyAvirabhUttatra jitazatrunarezvaraH / sa zvAnakumbhikAmadhye nidhAyA'pacyatA'dhamaH // 21 // 5 tanmuktAH kAlikAcAryaM paritaste padAtayaH / praNezuratha rAjanyairAcAryaH paryapUjyata // 22 // ___ iti kAlikAcAryakathAnakam // viparyastopadeze doSamAha phuDapAgaDamakaheMto, jahATThiyaM bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo, jaramaraNamahoyahI Asi // 106 // sphuTaM zabdataH prakaTamarthataH tathAvidhaM sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM satyaM dharmamiti gamyate, sa bodhilAbhaM pretya jinadharmAvAptimupahanti nAzayati, yathA bhagavato vIrasya vizAlo vistIrNo jarAmaraNamahodadhiH saMsArasamudra AsIt tasya tadAtmakatvAt // 106 // ___etacca zrImahAvIradevacaritaprastAve marIcibhave kapilaM prati 'kavilA itthaM pi ihayaM pi' ityatroktameva tanmUlaM hi bhagavAn saMsAraM bhrAntaH / tathA ca satidharmaH sattvaM vrataM kASThA sarvaM vAci pratiSThitam / saiva vAk vitathA yasya pratiSThA tasya kIdRzI // 1 // gocarIkRtya kAmArthau mAyI dharmeNa zudhyati / dharmaM tu gocarIkRtya mAyino hA'dhamA'dhamAH // 2 // strI-bhrUNa-brahma-goghAtapAtakebhyo'tidustaram / vaitathyaM dharmavAkyAnAmabhyadhuH pAtakaM mahat // 3 // zrutvA jagadgurorabdhikoTikoTimitaM bhavam / prajJApayanti ye mithyA teSAmahaha dhRSTatA // 4 // arhanvIro jagajjaitravIryo vajribhiraccitaH / mithyAvAdAjitAH sehe gopAlAdikadarthanA: // 5 // iti ye tu svalpabhavabhramAste vratAnna calantItyAha kAruNNaruNNasiMgArabhAva-bhayajIviyaMtakaraNehiM / sAhU avi ya maraMti, na ya niyamadhuraM virAhati // 107 // kAruNyaM karuNotpAdanaM ruditaM ca paridevitaM zRGgArabhAvAH kAmoddIpakA yoSitAM lIlAdayo bhayaM rAjAdestrAsaH taiH, jIvitAntakaraNaM prANaprahANaM, kAruNyAdibhirjIvitAntaHkaraNaM, tairanukUlapratikUlopa- 25 sagairhetubhUtairapi sAdhavo'pi cetyabhyuccaye, mriyante na ca naiva niyamadhurAM vratabhAraM virAdhayantIti paThanti ca 'na ya niyaniyamaM virAhati' tti sugamam // 107 // 15 20 1. pUyateH- pUjita - KI Ti. 1. devavyaG-devArcakaH, tena /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-108] athaivaMvidheSu muniSu pramAdo'pi vrataphala ityAha appahiyamAyaraMto, aNumoyaMto vi suggaiM lahai / rahakAra dANaaNumoyago migo jaha ya baladevo // 108 // AtmahitaM svapathyaM tapaHsaMyamAdikaM, tathAvidhapAtraprAptyA taM prati dAnabahumAnAdikaM ca Acaranna 5 numodayaMzca cetasA tathA samarthayaMzca sugatiM svargAdikAM labhate / ka iva rathakArastaddAnA'numodako mRgo hariNo baladevazca yathA sugatiM labdhavantazcazabdasya vyavahitasambandhAdityakSarArthaH // 108 // bhAvArthAya kathAnakaM yathA [baladevakathAnakam // ] zrInemicaraNoddiSTacaraNaM zaraNaM zritAn / vinA dvaipAyanapluSTe purA haripurIjane // 1 // jarAsutazarAA ca paralokaM gate harau / etya siddhArthadevena sammohaM tyAjito balaH // 2 // yugmam // 10 uvAca brUhi siddhArtha ! ki me samprati sAmpratam / siddhArtha Uce jainendraM vacaH smara kuru vratam // 3 // hare: kalevaraM skandhAt SaNmAsAnte'vatArya saH / siddhArthena samaM sindhoH saGgame tadapUjayat // 4 // tadA cAgatamAnarca cAraNarSi mudA balaH / na kasyAJciddazAyAM hi tAdRzAnAM vyatikramaH // 5 // kAlocitAsamAsInastamupAsInamantike / sa khecaramunirvAcamavocata halAyudham // 6 // zrIjinAdezato dezAjjagatImallapalavAt / bAndhavA''dhivimugdhasya tava bodhArthamAgataH // 7 // 15 taM dRSTvA neminAdiSTaM navazoko'rudad balaH / iSTa dRSTe hi sandIpya zucaH zAmyanti dehinAm // 8 // manaH zUnyaM dizaH zUnyAH sarvaM zUnyaM tvayA vinA / hA vatsa ! vatsala ! kvA'si dehi prativaco mama // 9 // rAjyabhoge'tyudArastvaM baddhamuSTistathA''have / dAyAdaM mAM tu tatrA'pi santyajyA'dya gato'si kim // 10 // sarvAstrapriyaziSyeNa bandhUnAM zalyahAriNA / tvayA virahito nA'dya vatsa ! jIvitumutsahe // 11 // sandezadezanAvAkyasudhAbhistrijagadguroH / munirnirvApayan duHkhadavaM yAdavamabravIt // 12 // 20 saMsAre'tra zriyaH kAmA bandhusaGgama utsavAH / sarvaM sarasamApAte vipAke virasaM punaH // 13 // zrIzAlizalabhairjIvamakarandamadhuvrataiH / ko nAdito vapurdazaiH durvidheH zAsanAkSaraiH // 14 // jarA lunAti lAvaNyaM tAruNyodyAnataskarI / kAlaH kapirivAdatte dehinAM jIvitaM phalam // 15 // na vidmo vyasanaM vairaM hetuH kazcidathAparaH / dRSTvA tUtkRSTamutkRSTaM hanta hantyeSa durvidhiH // 16 // pratyAdatte yadA'rthAnAmanityatvamanityatA / tadA rajyeta ko muktyai virajyeta bhavAcca kaH // 17 // 25 vidheH siddhavidheyArthalakSaNA bhavitavyatA / lipirekheva bhAlasthA dRSTA kenAtmano dRzA // 18 // anantaiH pudgalAvartIdvaiH kila rasAyanaiH / kAlaH kavalayatyeSa bAla evAkhilaM jagat // 19 // sadasatkurvataH sarvaM paryAyANAM viparyayAt / mahAmAyendrajAlasya pazya kAlasya kautukam // 20 // 1. raNodiSTacaraNau- B, raNauviSTacaraNau - C, raNaudiSTacaraNau - P / 2. tAsanAsI - L, D, C, B, K / 3. pallavAt - A, KHI 4. 'vadaH - P / 5. dRpte - P / 6. yathArthA - D, KI Ti. 1. dvArikApurI tasyA janaH tasmin / 2. AsaH-Asanam, tam / 3. mallaH-dezavizeSaH / 4. yadA arthA anityatA anityatvaM pratyAdatte, arthAH nityAH syuH ityarthaH /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-108] sampattyai ca vipattyai ca kAlaH kAlayati prajAH / mRSA harSaviSAdAbhyAM paraH paravazo janaH // 21 // yena kaMsa-jarAsandha-zizupAlAdayo hatAH / tadantako'pi tenaiva hataH kAlena te'nujaH // 22 // prAyaH paropadezeSu puruSaH paNDito na kaH ? / sa sudhI: paravat pUrvamAtmAnamanuzAsti yaH // 23 // yadurvipAkadRSTAntAdvodhyAH paJcajanAH pare / tasya svayaM na cedbodhaH ko'dhamastatsamastataH // 24 // zocyaM zocatu nAmAsau yaH pareNa na zocyate / zocatyAsannanAzo'pi seyamandhaparamparA // 25 // svajane mRtyunA chinne klIbasyaivocitAH zucaH / dharmA'bhyAsena dhIrastu tadvadhAyaiva dhAvati // 26 // arhaddharmasudhAkuNDe snAto jAto'si pAvanaH / mA viSAdamiSAdasya niSAdasya vazo bhava // 27 // karmASTavyAlakulabhUrnAmamantre'pi neminaH / tvAM viSAdaviSAvego bAdhate sAdhu te na tat // 28 // devaste jina evAstu guruzcAtra jagadguruH / kSAntyAdirdazadhAbhinnaH samyagdharmo'pi nirmalaH // 29 // kRtazokavirAmazca parAmarzena tagirAm / cAraNarSigirA rAmaH saMyamArAmatAmadhAt // 30 // atha tasmin munau yAte tuGgikAzikharaM gataH / siddhArthakRtasAnnidhyastIvra tepe halI tapaH // 31 // rAmaH pure vizan kvApi kadAcinmAsapAraNe / kUpakaNThasthayA'darzi striyA sArbhakayaikayA // 32 // balaM vilokayantyAtha rUpamohitayA tayA / sthAne kumbhasya Dimbhasya gale rajjurabadhyata // 33 // taM kUpe kSeptukAmeyaM rAmeNa svayamaikSi ca / acinti cedaM dhig dhig me rUpaM pApanibandhanam // 34 // pravekSyAmi kvacinnA'taH paraM jAtu purAdiSu / bhikSayA pArayiSyAmi dAruhArijanAdvane // 35 // prabodhyA'tha purandhrIM tAM puraM tyaktvA vanaM gataH / mAsikAdyaM tapaH sIrI sudustapamatapta ca // 36 // kASThAdihAribhirdattaiH prAsukairannapAnakaiH / sa cakAra tapovRddhyai pAraNaM prANadhAraNam // 37 // Acakhyuste'pi kASThAdihataH svasvamahIbhRtAm / kazcinnarazcarannasti tapo'raNye suropamaH // 38 // te'pi bhUpatayo dadhyuH ko'pyayaM tapyate tapaH / mantraM japati vA'smAkamAkAGkSan padasampadam // 39 // tad vadhyo'yaM tapa:siddhararvAgityatha te nRpAH / camUbhiryugapajjagmuH samIpaM sIriNo muneH // 40 // nityaM sannihitastasya siddhArthastridazastadA / pArve sahasrazaH siMhAn vicakAra bhayaGkarAn // 41 // yathAgatamathA'guste bhItvA natvA mahAmunim / nRsiMha iti ca khyAtidhAma rAmastadAdyabhUt // 42 // tapasyato vane tasya munerdharmopadezataH / vyAghrasiMhAdayaH zAntimAsadan vAsanAbhRtaH // 43 // zrAddhatAmAzrayan ke'pi bhejurbhadrakatAM pare / itare pratimAM prApuranye'pyanazanaM dadhuH // 44 // 15 20 1. sampatyaiva vipattyaiva - B, A, H / 2. kavalate bhRzaM - KH kalayati - K, B, D kaNalayetprajA:-L kavalayaSyati - HI 3. sindhu - D, B, K / 4. bhUtAnAM mantre...H, B, KH, A | 5. sAdhutenamat - BI Ti. 1. prerayati ityarthaH / 2. mRSA (avya0) - vRthaa| 3. paJcajana:-paJcabhirbhUtairjanyate iti, manuSyaH ityrthH| 4. mRtyorvadhAya ityarthaH / 5. niSAdaH - caNDAlaH / 6. kriyAvizeSaNam idam /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 109] mAMsAhAramuco dharmaruco nirmatsarA mithaH / nAmI sAmIpyamamucan munIndostasya ziSyavat // 45 // tasya prAgbhavasambandhI yaterjAtismaro mRgaH / ko'pyatikSAntimApannaH sadA''sannacaro'jani // 46 // ArAdhyArAdhya rAmarSimayaM babhrAma harSitaH / mRgo mRgayamANo'nnadhAriNaH kASThahAriNaH // 47 // yadaikSata tadaiva drAgetya dhyAnAcalaM balam / bhikSAdAtRRn sa pAdAbjalolamaulirajijJapat // 48 // kSaNAdabhyujjhitadhyAnarodhastaduparodhata: / rAmo jagAma bhikSAyai sadAgresaratanmRgaH // 49 // ke'pyekadA yayustatra kAntAre rathakArakAH / tarUnRjutarAn sArAn zatazazcicchiduzca te // 50 // sa nirIkSya kuraGgastAn sIradhvajamajijJapat / sadyastaduparodhena so'pi dhyAnamapArayat // 51 // sthiteSu teSu bhojyArthamatha mAsikapAraNe / rAmo bhikSArthamagamat purogamakuraGgakaH // 52 // taM vIkSya vismito dadhyAvagraNI rathakAriNAm / aho muniH kuto'mutra marau kalpataruryathA // 53 // aho maho mahodAramaho rUpamaho zamaH / mamAdya saphalaivA'bhUdetenAtithinA tithiH // 54 // iti cintottharomAJcaH paJcAGgaspRSTabhUtalaH / sa nanAma ca rAmarSi bhikSAmupaninAya ca // 55 // rAmo'pi dadhyau zrAddho'yamaho zuddhAzayo mahAn / bhikSAM ditsati me nAkaphalakarmanibandhanam // 56 // iti dhyAyan sudhAsindhurvizvabandhurasau balaH / sa zarIranirIho'pi maharSirbhaikSyamAdade // 57 // UrdhvAnanaH punarbASpaplutadRgyugalo mRgaH / rAmaM ca rathakAraM ca nidhyAyan dhyAtavAniti // 58 // aho maharSeH kAruNyamaho puNyaM vanacchidaH / yadeSo'GgA'napekSo'pi bhikSayA'nvagrahIdamum // 59 // namo'smai jitametena puNyarAzirmahAnayam / bhaktAtmA bhaktapAnairyastapobdhi paryalAbhayat // 60 // na dIkSAgrahaNe sAdhubhikSAdAne ca na prabhuH / eko'haM mandabhAgyo'smi dhiG mAM pazutayA hatam // 61 // ityudbhUtazubhadhyAnAH pAdapena trayo'pi te / arddhacchinnena vAtyormipatitena hatA mRtAH // 62 // kAmapAlaH pAlayitvA vrataM varSazataM tadA / tAbhyAM yuto yayau brahmaloke padmottarAlaye // 63 // iti baladevakathAnakam // taditthaM sadgocaramanumodanamapi mahAphalamudAhRtam / samprati asadviSayasya mahAkaSTAnuSThAnasyApi alpaphalamAha 222 jaM taM kayaM purA pUraNeNaM aidukkaraM ciraM kAlaM / jar3a taM dayAvaro iha, kareMto to saphalayaM huMtaM // 109 // yattat kRtaM kaSTAnuSThAnamiti zeSaH, purA pUrvaM pUraNanAmnA zreSThinA atiduSkaraM ciraM kAlaM yadi taddayAparaH sanniha zrIvItarAgazAsanasthito'kariSyattataH saphalamabhaviSyat mokSAdisAdhakaM sampadyeta iti // 109 // 1. sAdhobhi - B, A, sAdhubhi - P | 2. ityadbhuta....B, D, P, K, L / 3. dhyAnAt - KH | Ti. 1. mahas-tejaH / 2. kAmapAlaH - baladevaH /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 110 ] pUraNakathA adhaH zrImahAvIracarite camarotpAtaprastAve uktaiva / zrIsarvajJazAsanasthastu kAraNAdapavAdaparo'pi yatanApara ArAdhaka evetyAhakAraNanIyAvAse, suThuyaraM ujjameNa jaiyavvaM / jaha te saMgamatherA, sapADiherA tayA Asi // 110 // 223 kAraNena asamayajaGghAbalavirahavihArayogyakSetrAbhAvAdinA, nityavAse vibhajya navadhA kSetraM, suSThutara- 5 matizayenodyamena yatitavyaM yatanA kAryA, yathA evaM kurvantaste saGgamasthavirA nAma AcAryAH saprAtihAryA devatAsampAdyAtizayabhAjastadAsanniti // 110 // atha saGgamasthavirAcAryakathA ceyam / tathAhi [ saGgamasthavirAcAryakathAnakam // ] pure kadAcit kollAke vRddhAH saGgamasUrayaH / durvarSe vyasRjan gacchamanyataH zrutasUrayaH // 1 // vibhajya navadhA kSetraM svayaM tatraiva tu sthitAH / tapomAhAtmyatasteSAM sAnnidhyaM devatA'karot // 2 // gacchena preSito'nyedyustadudantagaveSakaH / kramAttatraiva zayyAyAmetya datto'namad gurum // 3 // dattena cintitaM citte yatanAM vasaterapi / na karotyeSa tannUnamavasanno'bhavad guruH ||4|| mUDhazcitte vikalpyeti pApasaGkalpasaGkalaH / anAtmajJo munimanyastasthau pRthagupAzraye // 5 // anviSya guruNA''kAryA'TituM nItaH sahAtmanA / pure bhikSAmanAsAdya sakliSTo'jJAyi sUribhiH // 6 // atha kasyacidibhyasya bhavane'bhyetya sUribhiH / bAlako revatIgrasto mA rodIrityabhASyata // 7 // bAle mukte'tha revatyA virate ruditAd guruH / tanmAtrA modakAn dattAn dattAyaivA''payan mude // 8 // taM preSyopAzraye sUribhikSAM mAdhukarIM svayam / prAntAmapi samAdAyA'pArayadvasatau gataH // 9 // sAyamAvazyake'vocadAlocanavidhau guruH / vatsa ! tvaM samyagAlocya pratikramaNamAtanu // 10 // kimasamyagihAstIti dattenokte jagau guruH / dhAtrIcikitsayoH piNDo bhukto'dyA''locyatAM sa tat // 11 // dattaH pratyAha tuccheSu kuleSu bhramitaH purA / bhikSAM prApyA'tha bhukte ca doSa Aropito mayi // 12 // aho mayi mahAn sneho mama nehocitA sthitiH / ekAkyaiva guruH sthitvA nAnyaM saMsahate'dhunA // 13 // yugmm|| AsitvA'smin pratikrAnte gate'tha nijamAzrayam / vicakre'ndhatamo ghoraM devI sannihitA guroH || 14 || rakSAMsIvAtha pAthodA vAtyA''varttavivarttinaH / karakAsAyakAsAraM vavRSustadupAzraye // 15 // bhIto'tha dattaH pUtkurvannAhUto guruNA'vadat / kathaM nazyAmi pazyAmi na kiJcitkaravANi kim ? // 16 // pradIpyA'tha karA''marzAnnijAmevAGgulIM guruH / AlokenA'munA vatsA''gacchetyAhUtavAnayam // 17 // kSudraH zaThazca kiM sUrerdIpo'pyastIti cintayan / gurumUlaM gataH sAkSAd devyA'zAsyata sa svayam // 18 // citte teveyamatidurmatirIdRzI dhik, mImAMsituM tava gurUnnanu ko'dhikAraH ? | hitvA gurorguNagaNA na guNeSu lInaH; sAkSAt kulIna iti saMvidito'si satyam // 19 // [ vasantatilakAvRttam] 1. varSama... P / 2. baleya - A bateya - H, D, K, chateya - L, B cateya - KH, P Ti. 1. avasanna: - zithilaH / 2. meghAH / 3. karakA (strI) meghopalaH, sa eva sAyakaH bANaH, tasyA''sAro vegavAn varSaH, tam ityarthaH / 4. kutsite lInaH kulInaH ityarthaH / 10 15 20 25
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-113-113] datto bhayAdatha rayAt praNipatya sUrIn , UrIcakAra caraNau zaraNaM tadIyau / itthaM sadAcaraNajaGgamakalpavRkSaH; zrIsaGgamasthavirasUririti prasiddhaH // 20 // [vasantatilakAvRttam] iti saGgamasthavirAcAryakathAnakam // etacca prAk 'vUDhAvAse vi ThiaM' ityAdi gAthAyAmanUditameveti / taditthaM kAraNe nityavAsamanujJAya 5 viparyaye doSamAha egaMtaniayavAsI, gharasaraNAIsu jai mamattaM pi / kaha na paDihiMti kalikalusarosadosANa AvAe // 111 // ekAntaniyatavAsino niSkAraNaM sarvadA ekatra vasanazIlAH tathA gRhazaraNAdiSu gRhaM sadanaM, zaraNaM tadekadezaH 'kUNa' (khUNo) iti prasiddhaH, AdizabdAt tadanugAminAM dhanasvajanAdInAM grahaH, teSu nitya10 vAsAdAstAM svIkAro yadi mamatvamapi mamIbhAvamapi mameti nipAto mUrchAkRtaparigrahasvIkAravAcI / taccenmamatvaM kariSyantItyadhyAhAryam / tataH kathaM na patiSyanti kalikaluSaroSadoSANAmApAte mIlake'pi tu patiSyantyeva / tatra kali:-kalahaH, kaluSa-karmabandhajanitaM pApaM, roSaH-krodhaH, doSazabdena zeSakaSAyAH sUcyante / bhaviSyatkAlaprayogazcA'tra upadeSTurdharmadAsagaNerapekSayA pazcAtkAlabhAvisAdhUnAmupadezArthamiti // 111 // kuta evamityAha avikattiUNa jIve, katto gharasaraNaguttisaMThappaM / __ avi kattiyA ya taM taha, paDiyA asaMjayANa pahe // 112 // avikartya jIvAn SaDvidhAn khananacchedAdinA virAdhanAmakRtvA, kuto gRha-zaraNagupti agAratadekadezAnAM guptiH pAlanaM vRtiprAkArAdinA, tat saMsthApyaM pratividheyam ? ato'pi sambhAvyate-etat karttitvA chittvA svayaM cazabdAtpareNa karttayitvA ca, taM jIvaSaDvargaM, tathA patitA asaMyatAnAM pathi mArge, tayA 20 vRttyA veSasyA'kiJcitkaratvAditi // 112 // AstAM gRhasthavad vRttirgRhasthasambandhamAtramapi yaterdoSAyaivetyAha thevo'vi gihipasaMgo jaiNo suddhassa paMkamAvahai / jaha so vArattarisI, hasio pajjoyanaravaiNA // 113 // stoko'pi gRhiprasaGgo gRhasthasaMsargo, yateH zuddhasya munenirmalasya, pakaM malam, Avahati 25 prApayati, yathA sa vArattaRSirhasitaH pradyotanarapatinA gRhasthasaMsargotthamAlinyataH / tathA'nyo'pi hasyata ityupanayaH // 113 // vArattarSikathA caivam __[vArattarSikathAnakam // ] dadhAra dhAriNIjAnizcampAyAM rAjyasampadam / nRpatirnAmadhAmabhyAM mitraprabha iti zrutaH // 1 // 1. kSaNa - A, K, P, C, H / 2. nIlake - C, A, B melake - L / 3. zeSasyA...D, K veSa: syAt - P / 15
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 113] tatrAsti dhanamitrAkhyaH sArthezo rAjavallabhaH / dhanazrIkukSibhUstasya sujAto'jani nandanaH ||2|| yoSillocanalehyA'GgalAvaNyalalitAkRtiH / sa saubhAgyasudhAgaJjAsaJjAtaH kasya na priyaH ||3|| veSabhUSAsmitollApakalAlIlAdiceSTitam / yadAsIttasya tatkasya nopajIvyaM tadA'jani // 4 // mantriNo dharmaghoSasyA'nyedyurantaH puraM mahat / priyaGgumaJjarImukhyaM yAtamaikSata taM pathi // 5 // dadhyustAstaM vilokyA'pi dhanyaMmanyA vayaM kila / bhoktA yasyAstvayaM tasyAH saubhAgyopari maJjarI // 6 // priyaGgumaJjarIM kRtvA tadveSAmanyadA rahaH / sarvAH sapalyastallIlAvinodairaramanta tAH // 7 // dadhyau sa dharmaghoSastadvIkSya channaM tadiGgitam / sarvAH zaGke durAcArAstenocchiSTAH kRtA imAH // 8 // etadbadhAya nidhyAya kRtopAyaH sa kUTadhIH / guptAn kRtvA dviSaddrutAn kRtrimAMstAnadhArayat // 9 // avAcayacca tallekhAnekAnte nRpateH puraH / mitraprabhaH sujAtena ghAtyo rAjyA'rddhahAriNA // 10 // rAjA buddhveti lekhArthaM sAkSAdduSkIrtibhItitaH / nizcikAya kilopAyaM sujAtasya vadhe rahaH // 11 // sujAtamanyadA''kArya kAryasya kila kasyacit / samarpya lekhamapraiSIccandradhvajanRpAntikam // 12 // pratyantanagare rAjJastasyaivAruSkarAbhidhe / sujAtaH kramato gatvA'pazyaccandradhvajaM nRpam // 13 // api grAhitasaGketastaM hantuM bhUbhujA purA / dRSTvA candradhvajastvenamatyantaM prINito'ntarA // 14 // nRpaH prajJApya vRttAntamekAnte guptameva tam / svIyasvasuH pradAnena kRtArthamakarottataH // 15 // palyA candrayazonAmyA tayA saha navoDhayA / tvagdoSiNyA vasan jajJe so'pi tvagdoSadUSitaH // 16 // sAdharme bodhitA tena ratnatrayapavitrite / dadhyau dhik karmamarmANi maddoSAdeva dUSitaH ||17|| atha sA'nazanaM bheje tamanujJApya vallabham / ArAdhanAvidhi zuddhAM saMvidhe sa vyadhApayat // 18 // sA'tha bhUtvA suraH sadyo'vadherbuddhvA''gato'bravIt / vibhUtistvadadhInA'sau samAdiza karomi kim // 19 // so'pyAha prakaTIbhUya pitRbhyAM yadi saGgataH / AdAsye'haM tadA dIkSAM kAmo me pUryatAmayam // 20 // campodyAne'tha taM nItvA nRpatau kupito'maraH / zIlAM vikRtya dIne'smin sarvaM satyaM nyavedayat // 21 // tataH sujAtaM saJjAtA'nuzayo'bhyetya tadvanam / kSamayitvA gajArUDhaM pure ninye purezvaraH ||22|| dharmaghoSamamAtyaM sa svadezAnniravAsayat / zIlAdi sarvaM gIrvANaH zAntaH saMhRtavAnatha // 23 // tamApRcchya gate tatra svasthAnamatha nAkini / nRpAdanujJAmAsAdya sujAto vratamagrahIt // 24 // pitRbhyAM sahitaH kRtvA cAritramatinirmalam / kevalajJAnamAsAdya mahodayamavApa saH // 25 // dharmaghoSaH zucAM pAtraM *pAtraTIro'tha bhatsitaH / bhrAntadezAntaraH zrAntaH zAnto nirvedamAptavAn // 26 // 225 1. mudhAgaMjA H sudhAguMjA - B, D, K, KH, sudhApuJjAt - L / 2. mUDhadhIH P / 3. puraH L / 4. pAtradArotha - C pAtradIretha - H putradAraizca B, K, L, DI Ti. 1. gaJjA (strI) - AkaraH / 2. savidhe smiipe| 3. pAtraTIra:- mantrI / 5 10 15 20 25
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 113] prApto rAjagRhe dIkSAmApyA'tha sthavirAntike / gItArtho vAradattAkhyaM nagaraM sa kramAdagAt // 27 // tatrA'tha kAle bhikSAyAH saiSaNAsamito muniH / jagAma dhAma dhanyasya vAradattasya mantriNaH // 28 // sappirmadhuvimizrAcca pAyasAdupaDhaukitAt / binduM dRSTvA cyutaM tatra bhikSAM naicchanmahAmuniH ||29|| gate bhikSAmanAdAya savimarzo munIzvare / mattavAraNago vAradattazcitte vyacintayat // 30 // bindurjAtu cyuto dAturavadyaM vidyate'tra kim / bhikSA prekSAvatA'nena nA''ttA nirhetukaM na tat // 31 // tatastasminnipetuzca bindau madhuni makSikAH / AjagAmA'' jihIrSustAH kuMDyamatsyo'tha saspRhaH ||32|| taM pratyathopadudrAva praitisUryazayAnakaH / sa pazcAdotunA dUrAdetya drutamupadrutaH // 33 // tamagAramRgo'dhAvadagArAntazcaro'ntikAt / pupluve tamabhikrudhyannadhvanInaH zunaH punaH // 34 // gRhacArabhaTAH zvAnapratigrAhAnubandhinaH / bhagnAH pAnthabhaTairbhUyaH sambhUya bahavo'calan // 35 // 10 athaiteSAM ca teSAM ca roSabhAjAM zarAzari / khaDgAkhaDgi krameNA''sId bAhUbAhavi cA'bhavat // 36 // anIkaM pratyanIkAnAmadhvanyAnAM vidhUya tat / pratyAyAte svapAdAte mantriNeti vyatarkyata // 37 // bhikSAttA hetunaitena jAne nA'nena sAdhunA / aho nipuNadRSTatvAddharmmasya niravadyatA // 38 // suparvaparvato'drINAM kalpadrurbhUruhAM yathA / dharmastathaiva dharmANAM jaina eko virAjate // 39 // kasmAdakasmAdasmAkamatrAbhyasta ivAdhunA / svasaMvedanasiddheyaM pratyabhijJA'tivalgati // 40 // iti cintAvazasvAntaH zAntaH zraddhAvizuddhadhIH / vrataM pUrvabhavAbhyastaM zrutaM cA'smaradujjvalam // 41 // devatAdattanepathyo vAradattamunIzvaraH / svayambuddhatvamadhyAsya suMsumArapuraM yayau // 42 // dhundhumAranRpastatra tasyA'GgAravatI sutA / pravrAjikAM jigAyoccairdharmamarmavivAdinIm // 43 // tatpradveSAttayA citrapaTarUpopaDhaukanAt / anuraktIkRtazcaNDapradyotastAmayAcata // 44 // dhundhumAranRpaH kanyAvaraNArthamupAgatam / sAkSepavAdinaM dUtaM gale dhRtvA nirAkarot // 45 // pradyotaH svayamAgatya caturaGgabalAnvitaH / ruSAruNo'ruNat kSipraM suMsumArapurezvaram // 46 // kRtvA durgabalaM so'pi sAvaSTambho'lpasAdhanaH / yuyutsurutsuko'pRcchat kaJcinnaimittikaM kRtI // 47 // adhivAsya nimittasya devatAM so'pi tattvavit / khelataH svecchayA sAyaM trAsayAmAsa bAlakAn // 48 // AgurnAgAsslaye bAlA rakSa rakSeti bhASiNaH / AsIdupAzraye yatra vAradattamunIzvaraH ||49|| trastAste bAlakAstena mA bhaiSTetyanubhASitAH / tadupazrutya nizcikye bhayaM neti nimittavit // 50 // 6 5 15 20 1. ravidyaM L ravidyAM - D, K ravidye P | 2. vidyaMte - A, H cintyate - L / 3. vyAjagAma - PI 4. jaivaM - P, C, KH 5. svapAdAMte - C svapAdAnAM - KH | 6. zrAnta: L, P, D / 7. zuddhA P, KH, DI 8. zuMzumAra - KH, C siMzu... K, H, D zizu... BI 9. dhandhu... D, K, B, KH Ti. 1. mattavAraNaM gavAkSaH, tatrasthaH ityarthaH / 2. kuDyamatsyaH - gRholikA, 'garolI' iti bhASAyAm / 3. pratisUryazayAnaka :kRkalAsaH saraTaH iti yAvat, 'kArkIDo' iti bhASAyAm 4. agAramRgaH zvAnaH / 5. pAdAtaH - padAtiH / 6. suparvaparvataH-merugiriH /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-114-116 ] 227 rAjA'pi tanmunestasya vAkyamAdAya dharmavit / niHsRtya jitvA baddhvA ca pradyotaM prAvizat punaH // 51 // dhundhumArastamAhA'tha nivezyAsani bhUbhujam / hatena na tvayA kIrtiryathA'dya vijitena naH // 52 // dattA'GgAravatI tubhyamiyaM prANapriyA''tmajA / adyaprabhRti jAmAtA jayastambhazca me bhavAn // 53 // paraM yathA sapatnISu mAninIyaM mamAtmajA / mAnonnataM ziro dhatte tvaM tathA kartumarhasi // 54 // athA'bhimatya tatsarvaM pariNIya nRpAtmajAm / parAjayaM jayaM mene kRtakRtyo mahAnRpaH // 55 / / 5 tAmekadA nRpo'pRcchadanekAnIkanAyakaH / tvatpitrA'lpabalenA'pi jigye kasya balAdaham // 56 // upazrutau munervAkyaM vAradattasya tattayA / rAjA vijJaptamAkarNya svayaM munimupasthitaH // 57 // smayamAnAnano vAcamuvAca varadAya te / vAradattanimittajJamunaye'stu namonamaH // 58 // AvratAdupayujyA'tha smRtvA mA bhaigiraM ca tAm / svAlocitapratikrAntaH zAntasvAnto'tapattapaH // 59 // iti vArattarSikathAnakam // 10 sAmAnyena gRhasthasambandhadoSamabhidhAya yuvatisambandhadoSamadhikRtya vizeSamAha sabbhAvo vIsaMbho, neho raivaiyaro ca juvaijaNe / sayaNagharasaMpasAro, tavasIlavayAiM pheDejjA // 114 // sadbhAvo'kAlavasatau vidyamAnatA vizrambho vizvAsaH snehaH prItiH, rativyatikaraH zRGgArakathollApaH cazabdAdanukteGgitAdigraha: yuvatijane strIlokaviSaye, svajanagRhasamprasArastAbhiH saha bandhuviSayo gRhaviSayazca 15 paryAlocaH, ete sadbhAvAdayastapo'nazanAdikaM, zIlavratAni mUlaguNAn vinAzayediti // 114 // vAradattarSikathAsambaddhamevAha joisanimittaakkhara-kouyaAesabhUikammehiM / karaNANumoyaNehi ya, sAhussa tavakkhao hoi // 115 // jyotiSaM grahagocaraM jJAnaM, nimittaM horAupazrutyAdi, akSarANyAliGgitAdIni, kevalakAdiprasiddhAni, 20 kautukamauSadhAdibhirgahAnukUlyAdijanakaM snAnam, Adezo devatAdyupadezaH / bhUtikarma rakSAdigrahaH, mantrAdyupalakSaNaM caitat, tairaviSaye svayaM kRtaiH kAraNAnumodanAbhyAM ca teSAM, sAdhostapasyato'pi tapaHkSayo bhavati tapovirodhitvAttadanuSThAnasyeti // 115 // pravRttidoSAdISadapi tAni nAsevyAnItyAha jaha jaha kIrai saMgo, taha taha pasaro khaNe khaNe hoi / thevo vi hoi bahuo, na ya lahai dhIiM niraMbhaMto // 116 // yathA yathA kriyate saGgo duranuSThAnairiti gamyate, tathA tathA prasaro'tipravRttirUpaH kSaNe kSaNe bhavati 25 1. tattvayA - P / 2. Alo...P | 3. zAntaH - P / 4. kevalikA... C, KH, PI Ti. 1. upazrutiH (strI)-daivapraznaH, tasmin viSaye / 2. AliGgitaH-tantrasAroktaH pramANopetAkSarANAM mantravizeSaH /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 228 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-117-118 ] parA'parakAryalave'bhivarddhate / kAryAdelpIyasi ko doSa ? ityAha-stoko'pi bhavati bahuH pramAdasyA'nantabhavAbhyastatvAt, sa ca saGgAnuSThAtA na ca naiva labhate dhRti susthatAM nirudhyamAno gurvAdibhirvAryamANa ityarthaH // 116 / / stokasya bahubhAve yuktimAha jo cayai uttaraguNe, mUlaguNe vi acireNa so cayai / jaha jaha kuNai pamAyaM, pilijjai taha kasAehiM // 117 // yastyajati uttaraguNAn piNDavizuddhyAdIn, mUlaguNAnapi mahAvratAnyapi acireNa svalpakAlena sa tyajati / yathA yathA karoti pramAdaM zaithilyaM, preryate svaguNebhyazcyAvyate prAptAvakAzatayA tathA kaSAyaiH pramAdavadvIpsayA sthitaiH krodhAdibhirityarthaH // 117 // vyatirekamAha jo nicchaeNa giNhai, dehaccAe vi na ya dhiI muyai / so sAhei sakajjaM, jaha caMDavaDisao rAyA // 118 // yaH sopaskAratvAt sadanuSThAnaM nizcayena gRhNAti dehatyAge'pi zarIravyaye'pi na dhRtiM muJcati / sa sAdhayati svakAryaM yathA candrAvataMsako rAjA ityakSarArthaH // 118 // bhAvArthAya kathA ceyam [candrAvataMsakakathAnakam // ] nijabhUtiparAbhUtanAke sAketapattane / candrAvataMsakaH svAmI bhuvo'jani vataMsakaH // 1 // 15 priyA sudarzanA'sUta tasya bhUtalavajriNaH / ubhau sAgaracandraM ca municandraM ca nandanau // 2 // sAgarendunarendreNa yauvarAjye pratiSThitaH / municandrakumArasyAdAyi tUjjayinI purI // 3 // bhUkAntasya dvitIyA'pi kAntA'sya priyadarzanA / sUte sma guNacandraM ca bAlacandraM ca nandanau // 4 // nyAyadharmaikamarmajJaH sarvajJAgamapAragaH / araJjayadubhau lokau rAjA candrAvataMsakaH // 5 // prajAkAryANi sarvANi kurvANo'pi narezvaraH / azUnyaM kSaNamapyeSa cakre puNyadhanAjanaiH // 6 // 20 sAyaM svAyaMbhuvopAstipastyAdAsthAnametya saH / nIrAjanAvidhau vIte visRjyA''sthAnarAjakam // 7 // antarantaHpuraM prApto'nyadA vizadavAsanaH / cakre sAmAyikaM rAjA yAmadIpazikhAvadhi // 8 // yugmam // palyaGkapAlyA devasya dhvAnte mA'stu durAsikA / pratiyAmamiti kSiptaM tailaM dIpe'nabhijJayA // 9 // yadvattailena tenA'yaM jAjvalIti sma dIpakaH / tadvadeva sa rAjarSestadA saddhyAnadIpakaH // 10 // sa svAmI pUrvamapyAsIdbhogabhAjAM kSamAbhujAm / yogabhAjAmapi tadA jajJe samatayA tayA // 11 // 25 kSamI dayAlurdharmiSThaH kRtajJo ya: svayaM prabhuH / tasyAnujIvinaH sthAne zakrAya spRhayanti na // 12 // 1. lavairabhi - H / 2. dalIyasi - HI Ti. 1. lava:- kAlavizeSaH / 2. vIpsA - vyAptiH tena prakAreNa sthitaiH / 3. svayambhUH-jinaH, [tasyedam] 6 / 3 / 130 sUtreNa aNa, svAyaMbhuvaH, tasya saMbandhi upAstipastyaM tasmAt / upAstiH-sevAcintanAdi kriyate yatra tad pastyaM gRham / 4. vizadA nirmalA vAsanA yasya s| esa- vyti| tena prakAreNa sthitaH / OM svayambha-jinaH tasyedamA vAvara saneza
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-119-120] nizAvasAne'stamite'tha dIpe, candrAvataMso'pi narendracandraH / hitvA tanuM dhAtumayIM narANAM, jyotirmayImApa vimAnabhAjAm // 13 // [upajAtivRttam] iti candrAvataMsakakathAnakam // kiJca sIuNhakhuppivAsaM, dussejjaparIsahaM kilesaM ca / jo sahai tassa dhammo, jo dhiimaM so tavaM carai // 119 // zItaM himam , uSNaM dharma, kSudhaM bubhukSAM, pipAsAM tRSNAM, duHzayyAM nimnonnataviSamAM vasati, parISahA nAnArUpAH pIDAH, klezaM divyAdhupasargajanitaM bAdhanaM ca, yaH sahate kSamate tasya dharmaH nAnyasya / punavizinaSTi-yo dhRtimAn niSprakampaH sa tapaH parISahopasargAdhisahanarUpaM carati, itarasyAt,dinA dharmakSatikAritvAditi // 119 // kevalaM saiva dhRtividitajinapravacanAnAmavazyaMbhAvinIti dRSTAntenAha 10 dhammamiNaM jANaMtA, gihiNo vi daDhavvayA kimua sAhU ? / kamalAmelAharaNe, sAgaracaMdeNa etthuvamA // 120 // dharmamimaM sarvajJapraNItaM jAnanto gRhiNo'pi dRDhavratA bhavanti / kimuta sAdhavastaistanmAtrasAdhanatvAt sutarAM dRDhavratairbhAvyamiti bhAvaH / kamalAmelAharaNe sAgaracandreNA'tropameti gAthArthaH // 120 // bhAvArthastu kathAyAm / tathAhi [sAgaracandrakathAnakam // ] dvArakAyAM purA rAmapautro niSadhanandanaH / zrImAn sAgaracandrAkhyaH sAGgo'naGga ivA'jani // 1 // tatraiva kamalAmelA dhanasenanRpAtmajA / prattograsenaputrasya nabhaHsenasya sA kila // 2 // tadA ca nabhasaH prAptaH sadane nArado muniH / lIlAlalitalolena nabhaHsenena nA'rcitaH // 3 // IrSyAtapto'yamutpatya sAgarAgAramAgataH / arghapAdyAsanaistena vinayenA'tha pUjitaH // 4 // Azcaryamanuyuktazca samAcaSTa kalipriyaH / kanyA'sti kamalApIDA sAu~'pIDa: sarvayoSitAm // 5 // sA tu dAtumupakrAntA yasmai so'Jcati naucitIm / tatpitRbhyAM tadArabdhA kAcamANikyayostulA // 6 // tasyAmasya samutpAdyA'nurAgamiti kautukI / jagAma kamalApIDAdhAma tatrA'rcitastayA // 7 // tatpRSTaH kiJcidAzcaryamityUce'thA'sti tadvayam / sAgarenduryathA ramyo nabhaHsenastathA'nyathA // 8 // naiSadhe'thA'nuraktAM tAM viraktAmugrasenaje / so'pi raktastvayItyevamAdizyA''zvAsya niryayau // 9 // 25 uktvA tadrAgamAgatya gate bhUyaH kalipriye / rAgaH sAgaracandrasya jAgarUko'bhavattarAm // 10 // unmattarasavat pItvA bhRzaM tasyAH kathArasam / unmattaH sarvamapyetattanmayaM pazyati sma saH // 11 // 15 20 1. pIDA - P, A, C, KH, B, D, K / 2. mati...PI Ti. 1. prattA dattA ugrasenaputrasya ityanvayaH / 2. ApIDa:-mukuTam / 3. sAgaracandre /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 121] tadAloka-tadAlApatadAliGganatatparaH / alIkaceSTaH kasyaiSa citraM cintAM ca nAtanot // 12 // zAmbastadvArttamanveSTuM vArtAM zrutvA samAgataH / pracchannaH pANipadmAbhyAM pidadhe tasya locane // 13 // jJAtA'si kamalAmele ! zreyotsaGgaM mamA'dhunA / nAmnA sa prAkRtenaiva zAmbamapyAha tatparaH // 14 // smayamAnAnanaH zAmbazcumbanmUni jagAda tam / vatsA'haM kamalAmelaH pitRvyaste vilokaya // 15 // 5 vilokya natvA covAca hriyaM hitvA'tha sAgaraH / kamalAM melaya svoktamalIkaM tAta ! mA tanu // 16 // kumAraiH sAgarapremNA saMkalairaparairapi / zAmbo madyoparodhAbhyAM kRtaH paravazastadA // 17 // omityuktvA'tha zAmbena svayaM prajJaptividyayA / suraGgayA'pahRtyainAmArAme dvArakAbahiH // 18 // kRtvA kailipriyaM pArzve kumAraiH kRtamaGgalaH / sulagne kamalApIDAM sAgaraH pariNAyitaH // 19 // yugmam // pare'pi janyAstAM kanyAmanviSyantaH zubhe kSaNe / tatrArAme cirAd dRSTvA harimetya vyajijJapat // 20 // kaizcidvidyAdharairdeva ! kanyA jahe tvayi prabhau / svacchandaM santi te'pyatra pramANaM tvamataH param // 21 // AdiSTe'tha bale magne zAmbavidyAbalodadhau / yAvaccalati govindaH svayaM dordarpadurddharaH // 22 // nAradena samaM tAvadetya jAmbavatIsutaH / natvA yathAvadAcakhyau vAsudevAya sasmitam // 23 // UDheti rAmapautrasya dattA sA'syaiva zAGgiNA / itare tadgRhAn gatvA svAminA kSamitAH svayam // 24 // tayA dayitayA lakSmIH kRtArthA'jani naiSadhe: / gRhasthateva saddharmmasampadA saGgatA mithaH ||25|| 15 dvAdazAtmA gRhasthAnAM dharmo ravirivojjvalaH / zrInemizAsanAt tena pAlyate vAsitAtmanA ||26| 10 230 mahAvratAnAM tulanAM cikIrSurayamanyadA / pratimA zrAvakIbhAvaM bheje muniriva kSamI // 27 // kadAcit parvaNi kvA'pi zmazAnA''sannabhUtale / bahiH sa pratimAM bheje zailastambha iva sthiraH // 28 // dviSTazchidraM nabhaHsenastataH prabhRti mArgayan / vairaniryAtanopAyaM nizcikAya tadA'dhamaH // 29 // nikaSA niSkaSAyaM tamabhyetyArdramRdA svayam / tanmaulau mukuTasthAne kuTakaNThaM nyayojayat // 30 // 20 kulAGgArazcitAGgAraiH sa taM bhRtvA gato'nyataH / saddhyAnAgnisphuliGgatvaM bhejire'nyasya te punaH // 31 // zamA'mRtahRdaH pIDAmadhise sudussahAm / jagAma tridivaM dhAma sAgaraH puNyasAgaraH ||32|| iti sAgaracandrakathAnakam // 6 25 dRSTAntAntareNa idamevAha devehiM kAmadevo, gihI vi na vi cAio tavaguNehiM / mattagayaMdabhuyaMgama-rakkhasaghoraTTahAsehiM // 121 // 1. zreyo... P, B, K, DI 2. savAlai....K, D / 3. baledadhau P / 4. vakIM H, BI5. ruhya P | 6. saMduHsahaM A, C sadussaha H sadussahaM - KH, B / 7. divaM C, K, KH, H, B, A, D Ti. 1. prAkRtena-svabhAvasiddhena nAmnA - kamalAmelA iti nAma tasya svabhAvasiddhaM jAtaM ityarthaH / 2. kalipriyaM-nAradam / 3. sAgaracandrasya / 4. gRha: (puM) (bahu0 ) - kuTumbam gRhaM vA /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 121] devairdevakRtaiH kAmadevo gRhyapi zrAvako'pi na ca naiva cyAvito bhraMzitastapoguNebhyaH, kaistairdevakRtairityAhamattagajendra-bhujaGgama-rAkSasaghorAgRhAsairiti gAthAsamAsArthaH // 121 // vistarArthastu kathAyAM tathAhi 231 [ kAmadevazrAvakakathAnakam // ] ArAd gaGgAtaraGgANAM nRtyAcAryairivojjvalaiH / asti caityadhvajaizcAruzcampeti prathitA // 1 // jitazatrunRpastatra kSatrasaGgrAmasatrabhUH / abhUdbhujadrumArUDhazrIlatAphalapuSpabhUH // 2 // zritAnAM kAmadaH kAmaM kAmadeva iti zrutaH / vicitravibhavastatra netRmitramabhUd gRhI // 3 // mandiraM sundaraM tasya saubhAgyasyopabhogabhUH / sadharmacAriNI tasya bhadrA'bhUddharmacAriNI ||4|| nidhau vyavahRtau vRddhau SaT SaT hATakakoTayaH / Asan vrajAzca dazagosahasrImitayo'sya SaT // 5 // carAcaragururvIraH kadApi viharan mahIm / puNyabhadrAbhidhodyAnaM tatretya samavAsarat // 6 // AjagAma kAmadevaH padbhyAmeva prabhuM tataH / zuzrAva zrAvakIbhUto dezanAM klezanAzinIm // 7 // kAmadevaH prapede'tha puro vizvatrayIguroH / sa dvAdazavidhaM zrAddhadharmaM nirmalavAsanaH // 8 // strIH pratyAkhyad vinA bhadrAM SaT vrajIM ca vinA vrajAn / SaT SaT koTIrvinA svarNaM vRddhau vyavahRtau nidhau // 9 // vinA paJcahalazata kSetrANi zakaTAni ca / zatAni paJca paJcarte digyAtrAyAM bharoddhRtau // 10 // vinA catvAri catvAri yAtrikANi vahanti ca / vAhanAni daintakASThaM vinArdrA madhuyaSTikAm // 11 // aGgamArjanamapyekAM gandhakASAyikAM vinA / vinA ca kSIrAmalakaM phalAni sakalAnyapi // 12 // abhyaGgaM ca vinA taile sahasrazatapAkime / vinA sugandhigandhADhyamudvarttanakavastu ca // 13 // snAnasya ca kriyAmambhaH kumbhAnaSTau vinauSTrikAn / tathA nivasanaM kSaumayugalena vinA'khilam // 14 // vilepanAnyapi vinA ghusRNA'gurucandanaiH / kRtsnaM ca kusumaM jAtidAma - tAmarase vinA // 15 // mudrAM ca kaNikAM carte sarvANyAbharaNAni ca / turuSkAgurudhUpebhyo vinA dhUpanakarma ca // 16 // ghRtapUrNAt khaNDakhAdyAdanyad bhakSyamazeSakam / kASThapeyAM vinA peyAmodanaM kalamairvinA // 17 // kailAya- mASa- mudgaizca vinA sUpamazeSataH / vinA zAradagosappiH saprpIMSi nikhilAnyapi // 18 // zAkaM svastikamaNDUkIpalyaGkAbhyAM vinA'param / temanaM snehadAlyamlAjjalaM vyomajalAtparam // 19 // vinA surabhi tAmbUlaM mukhavAsamazeSataH / pratyAkhyAyeti sa prItaH prabhuM natvA gRhaM yayau // 20 // etya dharmakriyAbhadrA priyA bhadrA'tha tasya sA / jagrAhA'grejinaM svasya pAvakaM zrAvakaM tapaH // 21 // bhAraM nyasya kuTumbasya kAmadevaH sute tataH / tasthau pauSadhazAlAyAmapramAdI vratodyame // 22 // dhyAnasthitasya tasyaikaH kSobhAyA''pya pizAcatAm / nizIthe'bhyutthito mithyAdRSTirduSTataraH suraH // 23 // 1. cArucaMpe...KH, C / 2. puSTabhUH D, KH, K / 3. devotivizru... H, D, B, K / 4. netumi C netrami - P, KH, D Ti. 1. paJca Rte - paJca vinA ityarthaH / 2. dantavizuddhayarthaM kASThaM dantakASTham / 3. kalAya:- vaTANA iti bhASAyAm / 5 10 15 20 25
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 232 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 121] kezA vilAsavipinaM bhAlamAsanapaTTakaH / bhrU- nAse chatradaNDau ca kAlasyeveha rejire // 24 // dRzau cakre yamakrIDArathasyevA'dbhutabhrame / kapolau mRtikulyAyA vipule puline iva // 25 // nAsAcchidre ca bilavat kAlamRtyu - bhujaGgayoH / vakratAkrUratAnityalIlAdole iva zrutI // 26 // vRtiH zmazrutatirdoMSTyavAsagrAma ivAnane / auSThau mRtyuvaNiggopyalokagopanagoNivat // 27 // jvAlAnukArajihvAlaM karAlaM vaktrakoTaram / mRtyorlokapazustomahomakuNDamivotkaTam // 28 // 'kairmAntarAya kasmaicicchettuM jIvamahIruhAn / sajjitAH kairmakamaraiH kuThArA iva dantakAH // 29 // cibukaM lambakaNThA'graparyavaSTambhakIlavat / atituGgavapuH stambarajjuprAlambavadbhujau // 30 // ativRddhacalatkozakarayaSTivadindriyam / UrdhvAGgabhAradIrNAdhaH zarIrArdhakavatkramau // 31 // kSudbhuktajIvanmAtaGgatRTpItArNavabhUriva / ullalAsAtighorazca ghoSastasyAlpitA'bhradik ||32|| chucchundarImayaziromAlyaH saraTahArabhRt / karNAvataMsanakulaH sa bhujaGgamayAGgadaH ||33|| taiH zeSairiva kInAzanirmANaparamANubhiH / sRSTamutkRSTamAkRSTaM dhRtvA'siM paryadhAvata ||34|| bhrUbhaGgoddAmagIH kAmadevamevamathA'vadat / re re muJcedamArabdhaM chinde vA tvacchiro'dhunA ||35|| tena pralapatetyuccairatyuccaizca muhurmuhuH / dhyAnAnnA'cAli sa sthAnAt pavaneneva parvataH // 36 // vrajan vijayayAtrAyai mithyAtvasyeva yugyatAm / tatkSobhAya sa devo'bhUdibhavaibhavabhRt tataH // 37 // adhIradhArmikayazaHkIrtigrAsasahagradaH / dhIradhArmikavikSobhArambhapApairivAsitaH ||38|| vahan kuNDalitaM kAlarAtrikuNDalavatkaram / garjayA jarjarIkRtya jagadenaM jagAda saH ||39|| aprArthitaprArthaka ! re muJcedaM durguruditam / kurve tavAGgabhaGgaM vA zuNDAradapadAdibhiH // 40 // muhurityuccakairjalpannapyanAptottaraH karI / krudhA cikSepa taM vyomni bhAntaM khecaracA // 41 // sa taM patantaM dantAgre dhRtvA kSiptvA drutaM kSitau / vivedha kadalIvedhaM paGkamardaM mamarda ca // 42 // lIno dhyAnasudhAmbhodhau sa ebhiH kumbhitADanaiH / adho'dho nimamajjeha vajramajjeva nA'dalat // 43 // surAdhamo'tha mithyAtvamahAkarikaropamam / tatprakSobhAya bhaujaGgamaGgamaGgIcakAra saH // 44 // tathaivA''lapya taM bhogI yogIzvaramanuttaram / bhogAnAveSTayadvADhaM vadhreNa varavaMzavat // 45 // daMzaM daMzaM tadaGgeSu varSaM varSaM viSANi ca / tasya vyavarddhayaddhyAnadharmaM svasya bhavaM phaNI // 46 // tataH svarUpamAsthAya satprabhAprasaraH suraH / sAdhu sAdhvityanalpoktiH kAmadevaM jajalpa saH // 47 // 25 stuto'si vAstoSpatinA yathA divi tathA'si bhoH ! / na prabhutvabalAdAkhyadavastuni sa vastutAm // 48 // yathA yathA parIkSArthaM tApito'si tathA tathA / tava pravavRdhe dhyAnaM suvarNasyeva varNikA // 49 // 1. kAla - KH, A, K, DI 2. bhUdaibha:...PI, bhUddaiva...DI, bhUdaiva - C I Ti. 1. karmAntaraM - anyatkarma, tasmai / 2. karma eva karmAraH zilpI taiH / 3. vAstoSapatiH - indraH tena /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-122] kSamyatAM me parIkSArthaM kRtaM yatte kadarthanam / ityuktvA'yaM yayau devaH prabhAdhautanabhA divam // 50 // evaM parISahAn soDhuH sabhAvartI jagadguruH / prazaMsAM kAmadevasya kAmArirapi nirmame // 51 // jagAma kAmadevo'pi prAtaH pAritapauSadhaH / jagatprabhupraNAmAya vimAyazrAvakavrataH // 52 // babhASe'tha sabhAmadhye gautamaprabhRtIn prabhuH / kAmadevo'yamapyevaM gRhI sehe parISahAn // 53 // sa dhIraH sa ca dhanyAtmA na bhagno yaH parISahai: / bhavadbhirapi tattatra yatitavyaM yatIzvarAH ! // 54 // ekAdazA'pyatha zrAddhapratimA maMtimAnasau / kAmadevaH kramAdeva prapede vRjinacchidaH // 55 // tataH saMlekhanAmeSa vidhAya vidhivatsudhIH / gRhItA'nazana: so'nte vyapadyata samAhitaH // 56 // catuSpalyasthitiH kalpe so'ruNAbhe suro'bhavat / videheSu nRdehena siddhiM yAsyatyatazcyutaH // 57 // iti kAmadevAkhyAnam // avivekinaH punarniSkAraNaM kupyanti / taddvAreNa cA'bhuktabhogA evAnarthakaM kugatau patantItyAha- 10 bhoge abhuMjamANA vi, kei mohA paDaMti ahrgii| kuvio AhAratthI, jattAi jaNassa damago vva // 122 // bhogAn viSayAn, abhuJjAnA api kecit prANino, mohAdajJAnAt patantyadharagatiM yAnti narakam / dRSTAntamAha-kupita AhArArthI bhojanaprArthakaH, yAtrAyAmudyAnikAyAM janasyopari dramaka iva raGka iveti // 122 / / tatkathA caivam [dramakakathAnakam // ] pure rAjagRhe lokAH kadAcit kvacidutsave / yayurudyAnikAhetorvaibhArAnerupatyakAm // 1 // nizamyA''rakSakebhyastannagarAntaH kSudhAturaH / tatrA'gAt dramakaH kazcinnirbhAgyAnAM ziromaNiH // 2 // dAnazauNDeSu lokeSu pramatteSu tadotsave / duSkarmavazato bhikSAM kvApi na prApa pApadhIH // 3 / / kopataH so'pi taM lokaM sarvaM cUrayituM haThAt / giriM vaibhAramArohat talaM yAtumivAturaH // 4 // khanitreNa khanitvA'dhaH pipAtayiSurutsukaH / gaNDazailaM garIyAMsaM niHsaGgamakarottarAm // 5 // tenaiva patatA tUrNaM cUrNitaH saiSa durmatiH / saptamaM narakaM prAyazcittAyeva jagAma ca // 6 // girerupari nirghAtaM gaNDazailasya pitsataH / zrutvA trastasya lokasya jajJe neSadapi kSatiH // 7 // iti dramakakathAnakam // 15 1. yattat - C, P | 2. nAbhodi...K, nabhAMdi - B | 3. kAmadevakathA - P| 4. kiMcit - P / 5. picchata: P, pazyata: CI Ti. 1. prabhayA dhautaM nabhaH yena sa prbhaadhautnbhaaH| 2. matimAn asau| 3. vRjinaM pApaM chinatti iti vRjinachid, taaH| 4. upatyakAparvatasyAsanA adhobhUmiH, tAm /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-123-128] tadetadavivekamUlaM sarvaM vijJAya vivekasiddhaye jinAgame pramAdo na kArya ityAha bhavasayasahassadullahe, jAijarAmaraNasAgaruttAre / jiNavayaNami guNAgara !, khaNamavi mA kAhisi pamAyaM // 123 // bhavazatasahasradurlabhe janmalakSaduSprApe jAtijarAmaraNasAgarottAre muktirUpataTaprApakatvAt, jinavacane 5 sarvajJabhASite, ziSyamutsAhayitumAmantrayati, he guNAkara ! jJAnAdyutpattisthAna ! kSaNamapi svalpakAlamapi mA kArSIH pramAdaM zaithilyaM, kintu tadgrahaNAsevanAbhyAmudyogaM vidadhyA iti // 123 // pramAdeSu prathamaM rAgadveSau vijeyAvityAha jaM na lahai sammattaM, labhrUNa vi jaM na ei saMvegaM / visayasuhesu ya rajjai, so doso rAgadosANaM // 124 // 10 yanna labhyate samyaktvaM labdhvApi, yanna eti saMvegaM nApnoti mokSAbhilASaM viSayasukheSu ca zabdAdijanyeSu, rajyate prasajyate, sa doSo rAgadveSayo 'nyasyAparAdhastayoreva jIvaviparyAsahetutvAditi // 124 // tataH kimityAha to bahuguNanAsANaM, sammattacarittaguNaviNAsANaM / na hu vasamAgaMtavvaM, rAgadosANa pAvANaM // 125 // tasmAd bahuguNo nAzo yayoriti bahuguNanAzayoH samyaktvacAritraguNAnAM jJAnAdInAM vinAzayoH, sAkSAt pralayarUpayoH na hu naiva vazamAgantavyaM rAgadveSayoH pApayorna tadAyattairbhAvyamiti // 125 // yataH na vi taM kuNai amitto suTTa vi suvirAhio samattho vi / jaM dovi aNiggahiyA, karaMti rAgo ya doso ya // 126 // nApi naiva, tatkarotyamitraM, suSThvapi nitarAM, suvirAdhitaH prakhalIkRtaH, samartho'pi labdhAtma20 lAbho'pi, yat dvAvapi anigRhItau ucchRGkhalau, kuruto rAgazcadveSazca tayoH pratyekamanantabhavikamaraNahetutvAditi // 126 // yattau kurutastadAha iha loe AyAsaM, ayasaM ca kareMti guNaviNAsaM ca / pasavaMti ya paraloe, sArIramaNogae dukkhe // 127 // ___ iha loke AyAsaM zarIramanastApam, ayazo'pakIrti, kuruto guNAnAM jJAnAdInAM mAhAtmyahetUnAM 25 vinAzaM ca, prasuvAte ca paraloke'nyajanmani zArIramanogatAni duHkhAni rAgadveSau, tayordurgatihetutvAditi // 127 // evaM ca dhiddhI aho akajjaM, jaM jANaMto vi rAgadosehiM / phalamaulaM kaDuyarasaM, taM ceva nisevae jIvo // 128 // 15 1. labhate - C, K, KH, H, L, D, B | 2. sutarAM - P /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 129-133] 235 dhig dhigiti vIpsA sambhrame, aho iti AmantraNe, pazyata yUyaM - dhikkArArhamakAryaM yat jAnAno'pi rAgadveSAbhyAm hetubhUtAbhyAM asatpravRtteH kAryaM phalam atulaM mahat kaTukarasaM tIvravipAkaM, tathA'pi tadeva tatkAraNabhUtamasacceSTitameva niSevate jIva iti // 128 // tathAhi ko dukkhaM pAvijjA ? kassa va sukkhehiM vimhao hujjA ? | ko va na lahijja mokkhaM ?, rAgaddosA jai na hojjA // 129 // ko duHkhaM prApnuyAt ? na ko'pi hetvabhAvAt, kasya vA saukhyaiH prAptairvismaya AzcaryaM bhavet ? vibandhakAbhAvena sulabhatvAt na kasyacit / ko vA na labheta mokSaM ? rAgadveSau yadi na bhavetAmiti // 129 // tadidaM mUlaprakRtI rAgadveSAvadhikRtyoktam / samprati tadvikRtIruddizyAha mANI gurupaDaNIo, aNatthabhario amaggacArI ya / mohaM kilesajAlaM, so khAi jaheva gosAlo // 130 // mAnI sagarvo, gurupratyanIka AcAryapratikUlo'narthabhRto duHzIlatvAdapAyapUritaH, amArgacArI utsUtrasevI, caH samuccaye, evaMvidho yaH sa moghaM niSphalaM klezajAlaM zirastuNDamuNDanAdisamutthaM khedavRndaM khAdati AtmasAtkaroti, yathaiva gozAlaH pUrvoktasvarUpo bhagavacchiSyAbhAsa iti // 130 // kiJcakalahaNakohaNasIlo, bhaMDaNasIlo vivAyasIlo ya / jIvo niccujjalio, niratthayaM saMjamaM carai // 131 // kalahanaM vAcA kalikaraNaM, krodhanaM svaparayoH krodhajananaM tacchIlastatsamAdhAnaH, bhaNDanazIlo yaSTimuSTyAdighAtanarUpakalisamAdhAnaH, vivAdazIlo rAjakulAdivyavahAre svarasapravRttiH, cazabdaH svagatAnekabhedasUcanArthaH / jIvo nityojjvalitaH sadA krodhAdhmAto nirarthakaM saMyamaM zamapradhAnaM vrataM caratIti // 131 // yataH 5 jaha vaNadavo vaNaM davadavassa jalio khaNeNa niddahai / evaM kasAyapariNao, jIvo tavasaMjamaM dahai // 132 // yathA vanadavo vanaM davadavassatti drutaM drutaM jvalitaH, kSaNena nirdahati / evaM kaSAyapariNataH krodhAdipariNAmaM prApto jIvastapaHsaMyamam upazamavratarUpaM dahatIti // 132 // samprati kaSAyairyathA yAvattapo hanyate, tathA tadiyattAM vaktukAma Aha pariNAmavaseNa puNo, ahio UNayarao va hojja khao / taha vi vavahAramitteNa, bhaNNai iNamaM jahA thUlaM // 133 // pariNAmavazena tIvramandA'dhyavasAyAyattatayA, punaH pratipipAdayiSitAdadhiko viziSTa Unatarako vA 1. bhUto - A, H, B / bharitaH - LI 10 15 20 25
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-134-136 ] hInatarako vA bhavet kSayastapaHsaMyamayoritigamyaM, tathA'pi vyavahAramAtreNa bhaNyate idaM vakSyamANaM, yathA sthUlaM bAdaradRSTyA na sUkSmekSikayeti // 133 / / tadevAha pharusavayaNeNa diNatavaM, ahikkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto a sAmaNNaM // 134 // paruSavacanena karkazavAkyena, tapo divasakRtaM, tapaupalakSaNatvAt saMyamaM ca hantIti sambandhanIyam, adhikSipan jAtyAdibhirhIlayan mAsatapaH, varSatapaH zapamAnaH Akrozan hanti, nan praharan punaH zrAmaNyam AjanmasaJcitaM sakalaM vrataparyAyamiti // 134 // aha jIviyaM nikiMtai, haMtUNa ya saMjamaM malaM ciNai / jIvo pamAyabahulo, paribhamai jeNa saMsAre // 135 // atha jIvitaM prANitavyaM, nikRntati cchinatti mArayatItyarthaH, hatvA ca saMyamaM cazabdAtsakalakAlajanitaM tapazca kSayaM nItvA, malaM cinoti pApakarma badhnAti, jIvaH pramAdabahulaH paribhramati, yena pApakarmaNA baddhena hetubhUtena, saMsAra iti // 135 // tataH kSantavyamevetyupadizati akkosaNatajjaNatADaNAo, avamANahIlaNAo ya / muNiNo muNiyaparabhavA, daDhappahAri vva visahati // 136 // Akrozo durvAkyaiH zapanaM, tarjanA sAkSepamaGgalyAdibhirbhartsanA, tADanA rajjvAdibhirghAtadAnam, apamAnaH paribhavaH, hIlanA nindA, cau samuccayArthoM, etAH sarvA api munayo muNitaparabhavA jJAtaparalokamArgA dRDhaprahArivad viSahante iti // 136 / / dRDhaprahArikathA caivam [dRDhaprahArikathAnakam // ] pure kvApi vasan ko'pi dvijo durnayadurddharaH / AkSipto rakSakairdhanyaMmanyo'gAccaurapallikAm // 1 // svatulyaM pallipazcauryazauryakrauryAdibhirguNaiH / taM matvA putrarahitaH putratvenAnvamanyata // 2 // khyAto dRDhaprahArIti sa jantUn praharan dRDham / svasthAne pallinAthena svA'ntyakAle nivezitaH // 3 // sAkaM luNTAkacakreNa kadAcilluNTanAya saH / yayau kuzasthalaM nAma grAmamuddAmadunayaH // 4 // 25 daridro devazarmeti tadA tatra dvijo'rbhakaiH / kSArAmbudhiriva kSIraM dInaiH kSIrAnnamarthitaH // 5 // sa kvApi tandulAn kvApi dugdhamabhyarthya pAyasam / siddhaM vidhApya madhyAhne yayau snAnAya sotsavaH // 6 // Apatya tadapatyAnAM jIvitasyApi jIvitam / jagRhuH krandatAM caurAH tatkSIrAnnaM kSudhAturAH // 7 // te gatvA''khyan piturDimbhA rudatAmiha tAta ! naH / kSaireyIM jagRhuzcaurAH zyAmikAM cakSuSAmiva // 8 // 1. sotsuka: B, sotsaka: KH |
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 136 ] krudhA kSudhA ca santaptastadA''karNyodyatArgalaH / drAgetya rAkSasAviSTa iva dasyUn sa piSTavAn // 9 // tadbhayArtteSu caureSu khaDgI caurAdhipo'calat / gAmadhvasthAM dvidhA kurvan kapATImiva durgateH // 10 // dvijasya dhAvatastasya nAlikeramivA'tha saH / mauli pUrApatatpAparnadyarcArthamapAtayat // 11 // hA krUra ! kiM karoSIti krozantyAH sa dvijastriyAH / pApavApAya garbhiNyA garbhakSetramadArayat // 12 // dvikhaNDitena garbhe'syAH sadyo bhrUNena kampinA / caurarAjasya pApadrurdvipallava ivAbabhau ||13|| taM bhrUNaM pazyatastasya niSkRpasyApyabhUt kRpA / kuMhUrAtreriva jyotsnA kSArAbdheriva padminI // 14 // dvijaDimbhAstadA hA hA mAtarmAtaH ! pitaH ! pitaH ! / ityAraTanto dhAvantastaccitte zalyatAmaguH // 15 // nagnAn dInaravAnetAn pazyan dadhyau malimlucaH / apitRRNAM gatiH kaiSAmabjAnAmanapAmiva // 16 // IdRgduSkarmabhAreNa pApapaGke sudustare / mamA'dho majjataH kaH syAdupAyaH ko'valambanam // 17 // svakarmavairAdvairAgyAditi dhyAyannasau tadA / sAdhUnapazyadudyAne zreyaH kusumapAdapAn // 18 // tAn natvA'yaM jagau pApabhAgahaM bhASito'pi hi / bhavAmi pApmane kuSThAyeva spRSTo'pi kuSThabhAg // 19 // yeSAmekatamenA'pi naraH syAnnArakIvyathaH / brahma-strI-bhrUNa - goghAta - pAtakAnyadya tAnyaham // 20 // apIdRzaM gataM pApabhUyaM yUyaM punIta mAm / na caNDAlacaturvedabhedakRd dyotano raviH // 21 // tairdiSTamatha khaDgAbhatIvraM taM jagRhe vratam / ayaM dRDhaprahArIti kampitaM tasya karmabhiH // 22 // adaH pApaM smariSyAmi yatra bhokSye'hni tatra na / dhAsyAmi ca kSamAM so'yamityabhigrahamagrahIt // 23 // avaskanditapUrve'sminneva grAme kuzasthale / vijahAra mahAtmA'yaM karmanirmanthakarmaThaH // 24 // Aste strI-bhrUNa-go-brahmahantA'sau grAmaluNThakaH / ityatarji janairgacchan sa bhikSArthaM gRhe gRhe // 25 // ityaghaM smAryamANazca kuTyamAnazca loSTakaiH / bhuktavAnnAhni sa kvA'pi kopaM kvApi na cakrivAn // 26 // sa yaSTimuSTiloSTAdyaistADyamAno muhurjanaiH / bhagnaM mama kukarmeti dhyAyannaitadabhAvayat // 27 // lokaH prahArako nA'yamayaM kiM tUpakArakaH / gRhNAti mama pApAni dadAti sukRtAni yaH // 28 // hahA satkRpayaivAmI ghAtairapi niSidhya mAm / sthAne mamA'mI narakaguptau vekSyanti bAndhavAH // 29 // iyatpApamasAvekaH kathaM soDhetyamI mama / loSTAdighAtaistadbhaGktvA gRhNantIva lavaM lavam // 30 // ityAdibhAvanAbhogasurabhiH kevalIbhavan / dRDhaprahArI tatkAlamAliliGge zivapriyA // 31 // iti dRDhaprahArikathAnakam // 237 1. nadyacArya - A, B, D, K, KH, L, H | 2. smarya - P, D / 3. guptAveSya - CI Ti. 1 mArgasthitAM gAM dvidhA kurvan ityarthaH / 2. kuhUrAtri:- amAvasyA, tasyAH / 3. akaravam iti gamyate / 4. brAhmaNaH / 5 10 15 20
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-137] kiJca ahamAhau tti na ya paDihaNaMti sattA vi na ya paDisavaMti / mArijjaMtA vi jaI, sahati sahassamallu vva // 137 // aham Ahato'neneti, na taM pratighnanti pratyekAbhiprAyAdahamityekavacanaM, zaptA api na pratizapanti, 5 kiM bahunA ? mAryamANA api yatayaH sahante sahasramallavaditi // 137 / / tatkathA caivam [sahastramallakathAnakam // ] pure zaGkhapure rAjA babhUva kanakadhvajaH / rasena vIrasenAhvastamasevata sevakaH // 1 // grAmapaJcazatImAtrAmapi vRttiM mahIbhujA / dIyamAnAM sa nAdatte sevAmevAkarot param // 2 // kAlasenA'bhidhAnena maDambapatinA'nyadA / kanakadhvajarAjasya dezaH sarvo'pyupadrutaH // 3 // 10 haNIyamAnastanmAtramabhiSeNayituM svayam / kastaM jetA'stu bhUnetA''sthAne svAnAha sevakAn // 4 // vIrasenastadA natvA prAJjaliH prAha bhUbhujam / mAmevAdizataM jetumihAnyaiH kiM mahAjanaiH // 5 // upekSitaH samAsannaiH kUNitAkSaiH kaTAkSitaH / saika eva samAdiSTo vizeSajJena bhUbhujA // 6 // nRpAdezamathA''sAdya tejasA tirayan sabhAm / sAhasaikarasotsAhaH pratasthe bhujakautukI // 7 // ullaGghya svAmisImAnamasamAnabhujAbalaH / senAntaH kAlasenasya vIraseno'vizat kramAt // 8 // 15 tadbhaTaireka evA'yaM kIdRk kartetyavajJayA / dUrAdeva durAloko vidyuddaNDa ivekSitaH // 9 // kecit petuH pare nezunilIyuritare'ntarA / srastAnyastrANi keSAJcit taM vIkSyA''yAntamantike // 10 // pAtayannurasA dhRSTadhIrAnantikacAriNaH / prAptaH kAla ivottAlaH kAlasenaM kare'grahIt // 11 // baddhvA taM ca sahA''nIya mahAnIDitavikramaH / upaDhaukitavAnetya kanakadhvajabhUbhuje // 12 // aho sahasramallo'yamiti stutvA'vanIbhujA / dattvA janapadaM nIto mahAsAmantatAmasau // 13 // 20 prasAdito'tha bhUpAlaH kAlasenena bhaktibhiH / bhUyaHsandhAya taM praiSIddezopari mahAzayaH // 14 // pure sahasriNastasya viharannanyadAbhyagAt / nAmnA sudarzanaH sUrirvandanIyo manISiNAm // 15 // tamAgatya namaskRtya dharmaM zrutvA ca kRtyavit / prAha sAhasramallo mAM dIkSadhvamucito'smi cet // 16 // upayujyA'tha sa jJAnI grAhayAmAsa taM vratam / so'pyadhItAgamaH prApa jinakalpaM maniH kramAta // 17 // viharan kAlasenasya maNDale sa gato'nyadA / drAgetya pratyabhijJAya prAgvairAdardito'munA // 18 // 25 sehe tathA samartho'pi tadA tasya kadarthanAm / samAH kSamAyAM kope vA tAdRzA eva tAdRzAm // 19 // AkruSTo vA hato vA'tha yAvad vyApAdito'thavA / samatAmiva tatyAja na tAvat karuNAM muniH // 20 // kRtArthajanmA sarvArthagIrvANatvamavApya saH / bheje pratibhuvaM mukteranuttarasukhazriyam // 21 // iti sahasramallakathAnakam // 1. hiNIyamAna...PI Ti. 1. lajjamAnaH / 2. maDambapatimAtram /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-138-141] anena ca sahasramalladRSTAntena sarvasAdhUnAM kSantavyamevocitamityAha dujjaNamuhakodaMDA, vayaNasarA puvvakammanimmAyA / sAhUNa te Na laggA, khaMtIphalayaM vahatANaM // 138 // durjanamukhaM khalAnanaM, vinirgamahetutayA kodaNDaM dhanuryeSAM te tathA bhedakatvAd vacanAnyeva zarAste ca / pUrvakarmanirmitAH purAkRtaduSkRtajanitAH / zarAzca jyAkarSakA karamuSTiH pUrvA, tatkarmaNA tadvyApAreNa nirmitAH 5 sAmarthya nItAH / sAdhUnAM te na lagnA [ityatra] bhUtanirdezaH siddhamidamiti traikAlikatvajJApanArthaH, tannivAraNakAraNatvAt kSAntireva phalakam aDDanaM vahatAM dhArayatAmiti // 138 // pUrvakarmakRtAste vacanazarA iti vivarItum adhIradhIrayodRSTAntaM prathamamAha patthareNAhao kIvo, pattharaM DakkumicchaD / miyArio saraM pappa, saruppattiM vimaggai // 139 // prastareNAhataH klIvaH zvAno roSaNatayA, prastaraM daSTumicchati bhakSayituM vAJchati, na ca zaknoti / / mRgAristu siMhaH punaH zaraM vapurbhedakatvAt prApya zarIreNAsAdya, zarotpattiM mRgayate / kuto'yamAyAta iti tadutpattimUlaM nibhAlayatIti // 139 // klIva ivAvivekI upasargakAriNaM loSTamivA'pacikIrSuryatate, vivekI tu siMha iva tanmUlotthAnamanveSayannevaM bhAvayati taha puTiva kiM na kayaM, na bAhae jeNa me samattho vi / iNhi kiM kassa va kuppimo tti dhIrA aNuppecchA // 140 // tathA pUrvaM prAgjanmani, kiM na kRtaM kuzalakarma, yena mAM na bAdhate samartho'pi, AstAmadhamaH prabhaviSNurapi, ato mamaivAyaM doSo nApakarturidAnIM kiM kuSyAmaH niSkAraNaM kiM krudhyAmaH, kasya vA'nyasyopari iti paryAlocya dhIrA anutprekSA avihvalA bhavantIti // 140 // tadevaM dveSatyAgamuktvA rAgatyAgaM dRSTAntenAha- 20 aNurAeNa jaissa vi, siyAyavattaM piyA dharAvei / taha vi ya khaMdakumAro, na baMdhupAsehiM paDibaddho // 141 // anurAgeNa snehena, yaterapi sataH, sitAtapatraM pitA janako, dhArayati, tathApi pratibandhakAraNe satyapi, skandakumAro maharSirna bandhupAzaiH svajanapremabandhanaiH, pratibaddha iti // 141 // atrAkhyAnakam [skandakumArakathAnakam // ] zrAvastItyasti pUstasyAM nRpaH kanakaketanaH / patnyAM malayasundaryAM skandako'sya ca nandanaH // 1 // tasyA'nujA sunandA ca nandinI medinIbhujA / dade puruSasiMhAya sA kAJcyAM puri bhUbhuje // 2 // saundaryaudAryazauryAdiguNAnAM skandakastu saH / mitha:prItisudhApAnasapItisadanaM sthitaH // 3 // 15 25 1. kRtajanitA: KH, C,A, D, P, K, L / 2. muSTipUrvA - A, B|3. oDunaM - KH, uDDunaM - C4. dadau - D, K,C / 5. mapIti - KH, sapIti - L / saprIti: D, KI Ti. 1. aDunaM-'DhAla' iti bhASAyAm / 2. klIva:-nirvIryaH kAyaraH iti yAvat / 3. rAjJa ekatra bhojanaM, pAnaM iti sapItiH /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-142] zrAvastyAmanyadA puNyodyAnaM bahirupeyuSaH / sUrevijayasenasya vandakaH skandako'gamat // 4 // dharmaM zrutvA savairAgyaH spRhayAluH zivazriyam / sa svaM pitaramApRcchya sAgraho jagRhe vratam // 5 // vratAdanu pitA'syoccaiH sitamAtapavAraNam / ajasraM dhArayAmAsa vAtsalyAt paricArakaiH // 6 // pratikUle'nukUle ca dviSTaiH ziSTaica kalpite / dveSamUjhebhayatyAgAt saMyamI khalu saMyamI // 7 // zraddhAlau tIvranirbandhe bhaktimAtanvati svayam / vidhivat pratiSedhe'pi zAntAH samyagudAsate // 8 // krameNA'dhItasiddhAntaH svagurUNAmanujJayA / jinakalpaM prapadyA'yaM vijahAra dharAtale // 9 // kramAt kAJcI purIM prApto rathyAyAM viharannasau / gavAkSagatayA'darzi sahodaryA sunandayA // 10 // bandhurbandhusadharmA vA sAtapatraH ka IkSyate / ityasyAH saMzayAnAyA mudA hRdayamasphurat // 11 // dRzA tameva pazyantI snigdhayAzruvimizrayA / tattvAdbhAvAnabhijJena dRSTA priyatamena sA // 12 // tadRSTirAgamevAgastenotprekSya vizaGkinA / aghAni cinvatA'ghAni muninizi durAtmanA // 13 // antaHpuropari srastA raktAktA zakunermukhAt / samyak vilokitA prAtarmaharSermukhapotikA // 14 // kimetaditi pRSTA'tha priyAdAsI jagAda tAm / sa hyo dRSTacaraH sAdhunizi kenA'pi ghAtitaH // 15 // mUcchitA tannizamyaiva mahIpIThe luloTha sA / dAsyaivAzvAsya pRSTA'tho jagAda karuNAM giram // 16 // bhrAtA'yaM skandako jyAyAn mA bhUditi matirmama / yattapastapyate so'pi tIvramityasti me zrutiH // 17 // na caivamanyamAlokya netrayormanasazca me / nirvRtirjAyate haio'titarAM kAtarA'smi tat // 18 // samyak pravRttimanveSTuM janakasyA'tha vezmani / sA praiSInmAnuSaM so'pi pratyAyAto nyavedayat // 19 // jinakalpo gataH kAJcImiti zrutvA'tha tadgiram / mohena mUrcchatA mUrchA prApitA sA'pi tApinI // 20 // zanaiH saMjJAM samAsAdya mAdyaduHkhA ruroda sA / hA madvatsala ! hA bandho ! hA kvA'sIti pralApinI // 21 // janakAnnivizeSasya daivatAduttamasya ca / agrajasya muneH kIdRg maGgalyaM nirmame mayA // 22 // 20 aho sahodaratve'pi kiyadantaramAvayoH / tIrthAnAM pAvanaH sa tvamahaM pApeSu pApinI // 23 // vilapantyevamanyAnyairapUrvaiH prekSaNekSaNaiH / sA'nIyata vizokatvaM cirAnmantrimahattamaiH // 24 // adyApi tatprabhRtyeva tatra deze mRgIdRzAm / avadhiH prekSaNIyAnAM bhrAjate bhrAturutsavaH // 25 // . iti skandakumArakathAnakam // amumevArthaM samarthayati25 guru gurutaro ya aigurU, piimAiavaccapiyajaNasiNeho / ciMtijjamANaguvilo, catto aidhammatisiehi // 142 // 15 1. kimIkSyate- L tra:kaISyate - Ktra:saISyate - KH / 2. atimizrayA - P vi....A|3. vara:-P,A, KH, CI4. tApasI AI Ti. 1. paramArthataH ityarthaH / 2. [bhUtapUrve pacaraT] 7 / 2 / 78 ityanena caraT pratyayaH, dRSTapUrvaH ityarthaH / 3. haLe - dAsyA AmantryaNArthako'yaM zabdaH / 4. daivataH-devaH, tasmAt /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-143-146 ] 241 ___ gururgurutaro'tiguruH krameNa pitRmAtrorapatyeSu priyajaneSu ca teSAM dvandve teSu tadviSayaH snehaH / tatra guruH pitRmAtRjaH sneho dustyajatvAt, gurutaro'patyasneho dustyajataratvAt, bhAryAbhaginyAdiprItiH priyajanasnehaH sudustyajatamatvAt atigurustadviyogAdau maraNAdidarzanAccintyamAnazcAyaM gupilo gahanatamaH, tyakto'tidharmatRSitairdharmAlampaTaiH sAdhubhirviruddhatvAt tasyeti // 142 // yata: amuNiyaparamatthANaM, baMdhujaNasiNehavaiyaro hoi / avagayasaMsArasahAva-nicchayANaM samaM hiyayaM // 143 // amuNitaparamArthAnAM bandhujanasnehavyatikaro bhavati / avagatasaMsArasvabhAvanizcayAnAM nirmAtavizarArurUpasaMsArasvarUpanizcayAnAM sAdhUnAM, samaM tulyaM teSu bandhuSu rAgatyAgAt taditareSu dveSatyAgAcca ekodAsInasvabhAvaM hRdayamiti // 143 // ___ vatsaleSu bandhuSu snehaH kathaM tyAjya ityapi mRgatRSNA teSAmihApyanarthahetutvAditi saptabhirdRSTAntaiH pratipAdayitumidamAha mAyA piyA ya bhAyA, bhajjA puttA suhI ya niyagA ya / iha ceva bahuvihAI, karaMti bhayavemaNassAiM // 144 // mAtA pitA ca bhrAtA bhAryA putrAH suhRdazca mitrANi, nijakAzca svajanAH, sarvatra cazabdAH smuccye| 15 ihaiva bahuvidhAni nAnAprakArANi, kurvanti bhayavaimanasyAni trAsamanoduHkhAnIti samudAyArthaH // 144 // avayavArthaM tu pratidvAraM vivakSuridamAha mAyA niyagamaivigappiyammi atthe apUramANammi / puttassa kuNai vasaNaM, culaNI jaha baMbhadattassa // 145 // mAtA jananI, nijakamatikalpite svakabuddhicintite'rthe'pUryamANe'saGghaTTamAne, putrasya karoti 20 vyasanamApadam / cUlanI yathA brahmadattasyeti samAsArthaH / vyAsArthastu brahmadattacarite prAgukta eva // 145 / / pitaramadhikRtyAha savvaMgovaMgavigattaNAo, jagaDaNaviheDaNAo ya / kAsI ya rajjatisio, puttANa piyA kaNayakeU // 146 // sarvAGgopAGgavikatanAH sakalA'vayavacchedanAH, jagaDanaviheDanAH kadarthanavibAdhanAzca, akArSIt kRtavAn, cazabdAt kAritavAMzca / rAjyatRSitaH purA mamaite rAjyaM harantIti buddhyetyarthaH, putrANAM pitA kanakaketurnAma rAjeti // 146 // kanakaketukathA caivam __ [kanakaketukathAnakam // ] sampadAM dhAmani purA pure tetalinAmani / atyugrazAsano jajJe rAjA kanakaketanaH // 1 // 25 30
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 I [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 146 ] mandAkSadAkSyadAkSiNyakSuNNadhIstasya bhUbhujaH / kAntA kAntiparAbhUtapadmA padmAvatItyabhUt // 2 // satkalAdayito mantrI kalAdastasya bhUbhujaH / nAmnA tetaliputro'bhUt poTTilAjAniruttamaH // 3 // rAjye gRdhnurnRpo bradhnatejAstrasnurnijAGgajAn / jAtamAtrAnapi vyaGgIcakAra bhRzadAruNaH // 4 // nayane nAsikAM karNau karaM caraNamaGgulIH / nikRntan kasyacit kiJcittAnanahazcakAra saH // 5 // anAzvastastathApyetAn yauvanAbhimukhAn pitA / cikSepa durgakArAyAmazanenA'pi sIdataH ||6|| janmani vyaGgitAGgatvaM syAdyeSAmaGgamaGgalam / teSAM kAraiva kaumArabhuktiryuktimihAJcati // 7 // rAjabIjArthino'mAtyAH priyApatyAH striyastathA / manasAnicchato'pyAsan bhartuzchando'nuvarttinaH // 8 // anyadA'tha mahAsvapnasUcitA'dbhutavaibhavam / padmAvatI mahAdevI dadhre dohadalakSaNam // 9 // anAgatamamAtyena tasya jAtasya guptaye / sA mantraM mantravad guptaM padmAvatyakaroditi // 10 // amAtyasya priyA''pannasattvA sA'pyasti poTTilA / garbhayorvyatyaye rAjJI mantriNA saMvidaM vyadhAt // 11 // rAjJI prAsUta sA sUnumanUnazubhalakSaNam / kanyA tu mantriNaH patnyA daivayogAdajAyata // 12 // rakSAparA parAvarttya kanyayA taM nijAGgajam / utsavaM mandire rAjJo mantriNazca vyadhAdiyam // 13 // jAtakarmaNi vRtte'sya vizuddhau sUtakasya ca / mahena sacivazcakre taM nAmnA kanakadhvajam // 14 // kumAro'yaM samArohannUrdhvorddhaM ca vayaH zanaiH / kalAH puSTilayA puSTiM nIyamAno'grahIttarAm // 15 // tasya tetaliputrasya kasyacit karmaNo vazAt / iSTApi sA tathA'kasmAdaniSTA'jani poTTilA // 16 // vizeSAt dharmazuzrUSAM sA puraskRtya poTTilA / upAste vratinIzcitte subhagaGkaraNAzayA // 17 // ekAM kadAcidekAnte sA pravINAM pravarttinIm / avAdInmanyudInAsyA mAtaH ! pAtakato'va mAm // 18 // atrA'haM mUSikArasya zreSThino dayitAtmajA / dRSTvA'nurAgato'bhyarthya pariNItA'smi mantriNA // 19 // prANA api mamAdhInA prasAdaH prAgabhUditi / na mAM pratyabhijAnAti parAvRtta ivAdhunA // 20 // yanmAmakamakarmedaM mAtarAtaGkaGkAraNam / prasIda 'sIdatAt tanme bhAgyamAsIdatAt punaH // 21 // AryApyuvAca sA kAryAdyatastvaM yatase'dhunA / nA'yaM pativratAcAro'smAkaM ca mahatI kSatiH // 22 // vatse'bhidhatse kiM nAma tvamanAlocya tattvataH / kathaM pativratA nArI kuhakeSu matiM kSipet // 23 // 242 1. maMgalakSaNaM - C I 2. pibhuvopyA... B, nibhnuvo...A | 3. chandA...K, KH, B, D, LI 4. mantri - C maMta... KH, A, maMtratatvavadL maMtramaMtraMvad - D, K / 5. puSTilA - C, A / 6. prAsAdAt KH, pramAdaH -D, K prAsAdaH - L, H / 7. sIdatAM - KH, C sIdatA - LI Ti. 1. mandAkSaM - lajjA / 2. dAkSyaM - kauzalyaM / 3. dAkSiNyaM parAbhiprAyAnusaraNam / 4. kSuNNaM - abhyastaM / 5. bradhnaH sUryaH tasya teja iva tejo yeSAM te, tAn / 6. trasnuH - kAyaraH bhIruH / 7. bhRzaM atyantaM / 8. rAjabIjaM - rAjavaMzajaM rAjavIryaM vA / 9. mantraH -guptabhASaNam, tam / 10. saMvid-saMketaH, tam / 11. zokena dInAsyA dInavadanA / 12. ava rakSa mAm / 13. sIdatAt-nAzyatAt akarma iti anenA'nvayaH / 14. kuhakaM mAyA, zAThyaM iti yAvat /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-146 ] mantramUlabalAt prItiH patidroho'bhidhIyate / viSadAnaprakAro hi vazIkaraNasaMvidhiH // 24 // asatkarmApi satkarma manye'haM yena sAmpratam / vicchinnaH prItipAzaste sa hi saMsArabandhanam // 25 // kAmo hi vipadAM mUlaM kAmatyAgastu sampadAm / vikAmazca sakAmazca matau me svastha-rogiNau // 26 // sukhAdApRcchaya bhartAraM vigatasnehabandhanam / gRhANa vratamAnandavazIkaraNakAraNam // 27 // tasyA vacanamApIya karNAbhyAmamRtopamam / viSayAnalajaM tApaM sA mumoca manasvinI // 28 // ApRcchatAgraheNA'tha priyaM tetalinandanam / so'numene pratizrAvya pratibodhaM kilAtmanaH // 29 // atha zrAmaNyamAdAya tapastaptvA'tidustapam / svalpaireva dinairApa sA padaM svarnivAsinAm // 30 // kAlena pRthivIpAle kAlasyAlayamIyuSi / tasmin kanakaketvAkhye rAjyA'nahIMkRtAtmaje // 31 // sAmantamantrivarge ca kiM kRtyamiti muhyati / rAjJI provAca mA kAryuzcintAM mantrimahattamAH ! // 32 // garbhAd garbhAntaraM nIto mayA gupto'sti rakSitaH / gRhe tetaliputrasya putro me kanakadhvajaH // 33 // kRtAbhiSekastaiH sarvaiH sa babhUvA'vanIdhavaH / tasya tetaliputro'yaM rAjye sarvezvaro'jani // 34 // nRpAdapyadhikasyA'sya sukhinastridazAdapi / bodhAya poTTilAdevo nA'vakAzamalabdha saH // 35 // uttamAH sukhino bodhyA duHkhino madhyamAH punaH / sukhino duHkhino vA'pi bodhamarhanti nA'dhamAH // 36 // sukhamattasya tattasya na vinA duHkhadarzanam / bhaved bodha iti dhyAyannizcikAya sudhAzanaH // 37 // niSkAraNamathAkasmAdasmai devAnubhAvataH / cukopa mantriNe dhAtrIgopastetalisUnave // 38 // mantriNA maulinA lIDhacaraNenA'tha pArthivaH / yAvadvijJapyate tAvannirdAkSiNyo'nyato gataH // 39 // nividyAtha gataH sadma mantrI parijanairapi / paribhUto viSeNA'pi na mamArAmarecchayA // 40 // zastrANi kuNThatAM bhejuH pAzarajjurazIryata / pravizya kakSaM muktastaM nA'dhAkSIdAzuzukSaNiH // 41 // andhAvagAdhe'thA'paptajjAnudadhnatvamApa saH / mantrI dizamathA''dAya nagarAnniragAdayam // 42 // purIparisare'pyugraM tatrA'dRSTacaraM purA / araNyamagrato mArge'gAdhagartaM ca dRSTavAn // 43 // karAlakaravAlAM ca pArzvayostaskarAvalIm / adrAkSIdanudhAvantaM krudhAvantaM ca kuJjaram // 44 // atrAntare ca bhIbhagnadhairyAdrigarimAdbhutaH / dadhyau kvA'si priye ! vAcaM dehi pratividhehi mAm // 45 // kSamasvA''gastvamAgatya darzanaM dehi mAmava / tadukteneti cA''kRSTimantreNevaitya poTTilA // 46 // bhItasya khalu bhoH kAmaM jantoH pravrajyayA vinA / jagAda zaraNaM nAnyastetaleH sutamityasau // 47 // vizeSakam / / tatheti pratipedAne bhAvatastatra mantriNi / sa mAyAM zamayAmAsa samagrAM puTTilA'maraH // 48 // 1. sannidhiH - K, D, / 2. ni:kAmazca - P / 3. mAkarNya - K, B, D, A, H, LI 4. mahAgrahAdathApRcchat - K, C, D, KH | 5. puSTilA - B, C / 6. mitraiH C / 7. dRSTavaraM - C / 8. girigA - P girimA - A, L, H / 9. Nevetya - P, B, D, A, KH, HI Ti. 1. saMvidhiH upAyaH / 2. dhAtrIgopaH rAjA / 3. AzuzukSaNi:-agniH / 4. adRSTapUrvam ityarthaH / 5. mAm ava-rakSa / 20 25
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] kanakadhvajarAjo'tha pratyAvRttamanAH svayam / mAtrA samaM samabhyetya kSamayAmAsa mantriNam // 49 // prazAntopaplavaH zAntasvAnto dAntendriyazca saH / ApRcchya kSamApati mantrI nizcakrAma vimAnagaH // 50 // bhavApasmAramukto'sau sasmAra prAktanaM bhavam / caturdazApi pUrvANi pUrvAdhItAni cA'smarat // 51 // dhArAdhirUDhavairAgyaH so'pUrvakaraNakramAt / avApa kevalajJAnaM saMmukhInamivAgatam // 52 // devatAdattaliGgo'tha siddhaH kAlena tetaliH / bodhahetuH prabuddhAnAM jJAteSu khyAtimAsadat // 53 // [granthAgraM-5949] __ iti kanakaketukathAnakam // atha bhrAtRvaisadRzyamuddizyAha visayasuharAgavasao, ghoro bhAyA'vi bhAyaraM haNai / AhAvio vahatthaM, jaha bAhubalissa bharahavaI // 147 // viSayasukharAgavazagaH kAraNe kAryopacArAt sAmrAjyasukhalobhaparavazaH, ghoraH praharaNagrahaNabhayaGkaro, bhrAtA'pi bhrAtaraM hanti, AdhAvito vadhArthamabhimukhamAgato vyApAdananimittaM, yathA bAhubalino bharatapatizcakrIti // 147 // bharatakathA caivam [bharatakathAnakam // ] ayodhyAyAM purA bharturvRtte jJAnamahotsave / AyudhAnAM svayaM dhAma jagAma bharatezvaraH // 1 // 15 cakrI cakraM namaskRtya kSatrapratyakSadaivatam / aSTAhikotsavaM cakre tatraiva nivasannasau // 2 // atha prAsthAnike lagne kRtaprasthAnamaGgalaH / anucakraM dizi prAcyAM kariratnena so'calat // 3 // chatracarmAzvasenAnIkhaDgadaNDapurodhasaH / kuTumbI maNikAkiNyau varddhakizca nRpAnugaH // 4 // cacAla ratnastomo'yaM devatAkRtasannidhiH / digantabhUpatInAM tu cakampe hRdayAvaniH // 5 // yugmam // cele samaM tatastena sAmantaizca samantataH / sitAMzuneva nakSatraiH sphurattejomayAtmabhiH // 6 // 20 taraGgairiva pAthodhesturaGgairvAyucaJcalaiH / calitaM kalitotsAhai: pratikUle'pyabhaGgaraiH // 7 // atha pratasthe vegena hAstikaM garjitorjitam / pratyarthikSitibhRttejodAvavAridamaNDalam // 8 // nijAnAkArayanto'tha kArayanto'ritarjanam / dhvajAJcalaizcalaizceluH samenaiva pathA rathAH // 9 // anucakraM vrajantI ca dvigavyUtiprayANakaiH / tIre nIrezituH prApa patiprItyeva vAhinI // 10 // tatra varddhakiratnena nirmitAnamitazriyaH / AvAsAnAvasanti sma sainikAH smeravismayAH // 11 // 25 cakre pauSadhazAlAM ca vizAlAM ratnazAlinIm / varddhakirvaddhitAnandazcakriNaH puNyapuJjavat // 12 // tasyAmuttIrya sadvIryaH kuJjarAd rAjakuJjaraH / praviveza nabhodezamivArkaH pUrvaparvatAt // 13 // 1. yukta H, L | 2. lAbha - KH, DI Ti. 1. prasthAnasamayasambandhi tUryAdi / 2. vAhinI-senA, nadI ca / 3. nirmitAn amitazriyaH iti sandhivicchedaH /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 147 ] darbhasandarbhaniSpannastrastare trastapAtakaH / upavAsatrayaM cakre tatra vakretarAzayaH ||14|| atha prathitacAturyasturye'hani mahAmahAH / sugandhibhirjalaiH snAto balI balividhiM vyadhAt // 15 // sarvANyastrANyupAdAya zakradAyAdavikramaH / athArUDho rathaM cakrI garutmantamivAcyutaH // 16 // nAbheyabhU rathaM nAbhidvayase payasi sthiram / viracayya samudrAntaH samunmudritakArmukaH ||17|| sauvarNaM visphuradvarNaM nAmAGkitamatho zaram / puGkhamadhyamukhAdhIzasuparNabhujagAsuram // 18 // dizi mAgadhatIrthasya patyuratyujjvalAkRtim / kSmApazcikSepa sAkSepaM vidyuddaNDamivAmbudaH // 19 // vizeSakam // sabhAyAM mAgadhezasya pakSasUtkAradAruNaH / sa ceSurvegasampannaH pannagAririvA''patat // 20 // atha bhrakuTibhImAsyaH salAsyAdharapallavaH / bAlArkazoNadRkkoNaH prAha mAgadhatIrthaH // 21 // jighRkSuH ko harerdaMSTrAM kaH kSeptA jvalane padam / bhrAntAraghaTTacakrAramadhye kaH kurute karam // 22 // ka eSa mayi niHzeSazastravistRtakauzale / akSipanmArgaNaM mRtyumArgamArgaNadUtavat // 23 // ityuttasthau samaM vIrairdhIraiH kopAtipATalaiH / sa nistrizaiH sphuraddhUmairjvAlAvartairivAnalaH // 24 // atha vyAlokayAmAsa tanmantrI tasya patriNaH / akSarANi phalai dUtajihvAyAmiva zuddhadhIH // 25 // vRSabhasyA''didevasya sUnurbharatacakrabhRt / ityAdizati vo daNDaM datta rAjye spRhA yadi ||26|| varNAnimAnamAtyendraH prabalo'pyavalokya saH / mumoca madamuddAmaH prekSya mantramivoragaH // 27 // patiM prati pratijJAtatyAgahetorado'vadat / svAmin ! vimuJca saMrambhamambhaH patiriva asAvasamazauNDIryazcakrI bhUcakrabhUSaNam / bhavato bharatakSetrapatizcikSepa sAyakam // 29 // etasya bhAgadheyAni mAgadheza ! virejire / prativAsaravarddhani sparddhani prathamendunA ||30|| analpo'pi hi kalpAnte kSIyate kSIranIradhiH / suparvaparvataH so'pi kampate'harpatiH patet // 31 // potrI dhAtrItalaM muJcet pavizchavimatha tyajet / aGgabhaGgamasau kiM tu bhajenna hi mahAbhujaH ||32|| asmai SaTmedinIkhaNDamaNDanAya mahIbhuje / daNDamuddaNDakodaNDadorddaNDAya prayaccha tat // 33 // nizamya samyagityeSa vacanaM sacivezituH / samaM bhujAbhRtAM tatyA tatyAja pairuSAM ruSam // 34 // tatkANDadaNDaM daNDaM ca samAdAya samAgataH / natvA zrIbharataM vAcamityuvAca sa mAgadhaH ||35|| mamaiva puNye naipuNyaM mamaiva praguNA guNAH / tejasvI yasya nAthastvamambhojasyeva bhAskaraH // 36 // // 28 // 245 1. mahAmahA - D, mahAtmanA: A, mahAmaha: L, mahAmanA: - H, KH | 2. lairdU - K, B, A, D / 3. paruSAruSa: C, paruSAruSaM KH 4. puNyanaiH A, B, KH | Ti. 1. srastaraH- Asanam / 2. nAbhidvayasam- nAbhipramANaM, tasmin [7 / 1 / 142] vordhvaM ... ityanena sUtreNa dvayasaT pratyayaH / 3. zoNa:raktaH / 4. mArgaNaH- bANaH tam / 5. nistriMza: krUraH taiH / 6. phalaH - iSoragrabhAgaH, tasmin / 7. dUtasya saMdezavAhakasya jihvA, tasyAm / 8. potrin - dhAtrIvAhakaH varAhaH / 9. tatiH - zreNI, tayA / 10. ruS (strI) - krodhaH, tAm / 5 10 15 20
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 147 ] ataH paraM gataH pAraM sindhorapyasmi te vazaH / jAnIhi mAM himAMzuzrIzcakoramiva sevakam // 37 // taM visRjya prasannena ratho'tha pRthivIbhujA / javAdacAlyatA'mbhodheH saMrambhAcca manorathaH ||38|| prApto'tha kSmApakoTIraH kaTakaM jitakaNTakaH / mAgadhAdhIzamuddizya spaSTamaSTAhnikAM vyadhAt // 39 // athA'nucakraM calitA cakravartticamUstadA / taTaM jagAma saGgrAmadakSiNA dakSiNAmbudheH // 40 // varadAmAdhinAtho'pi tatra mAgadhanAthavat / vigRhya jagRhe daNDamakhaNDaM cakravarttinA // 41 // vihitASTAhnikastatra cakramArgAnugaH kramAt / vipazcit pazcimaM prApa tIraM nIranidherayam // 42 // rprabhAsAndraH prabhAsendraM jitvA tatrApi pUrvavat / cintAratnaziroratnasuvarNAdInyadaNDayat // 43 // tatkRtASTAhnikaH zrImAnanucakraM caladbalaH / yayau cakrI mahAsindhuH sindhordakSiNarodhasi // 44 // pUrvavat pauSadhAgAre viracayyASTamaM tapaH / asAvasAdhayadvegAddevatAM sindhudevatAm // 45 // 10 atha sA nabhasA'bhyetya tarasA bharatezvaram / Uce tavAhaM rAjendo ! kiMkareva karomi kim ? // 46 // atho yathAvadAdhAya prAbhRtaM sA bhRtaM zriyA / jagAma cAmarIbhUtamuktAtADaGkadIdhitiH // 47 // tatrApi tApitArAtirvihitASTAhnikaH kramAt / prAcIM prati cacAlA'yaM cakrAnucarasainikaH // 48 // teIM bibhrANamadvaitAM vaitADhyamagamannagam / bharatArddhadvayIsImArUpaM bharatabhUpatiH // 49 // dakSiNe'tha nitambe'sya stamberamamanoramAm / camUmamUmucadamUmamUDhakramavikramaH // 50 // rAjA'STamaM tapastene tenA'tha calitAsanaH / Ayayau maGkSu vaitADhyakumAro'vadhibodhitaH // 51 // prauDhAni DhaukayitvAtha DhaukanAnyeSa cakriNe / adyAdi tava dAso'hamityuditvA jagAma ca // 52 // prakalpitASTamatapaHpAraNenAtha bhUbhujA / aSTAhnikotsavAdUrdhvamAdizyata camUpatiH // 53 // suSeNa ! gaccha vaitADhyasindhudakSiNaniSkuTam / zAdhi nirbAdhamuttIrya nimnagAM carmaratnataH // 54 // ityAdezamathA''sAdya mAdyatkarikulAkulaiH / sArddhamarddhakRtaiH sainyaiH suSeNo nimnagAmagAt // 55 // nadImadInasatkarmA carmAnaddhena vartmanA / athottatAra senAnI rasenAnItasammadaH // 56 // siMhalAn siMhatulyaujA barbarAn garvaparvataH / yavanAn yavanAzvazrIH kAlaH kAlamukhAn raNe // 57 // aparAnapi rAjazrIjanako yonakAdikAn / parAjigye sukhenaiva suSeNa dhvajinIpatiH // 58 // yugmam // jitveti sindhumuttIrya kIryamANayazA janaiH / cakriNo DhaukayAJcakre taddaNDAn daNDanAyakaH // 59 // tattamisrAguhAdvArakapATodghATanAya saH / AdiSTazcakriNA cakre gatvA tatrA'STamaM tapaH // 60 // kRtamAlAbhidhaM devamathoddizya camUpatiH / tamistrAkandarAdvAri vitene'STAhnikAmaham // 61 // 5 15 20 25 1. dInAdaNDa...C / 2. taTIbi - KH, K, L / taTIbi - H, B, D / 3. madvaitA- KH, K, L, P madvaitaM H, B, madvaita - LI 4. nAzuzrIH - L | 5. mahaH KH, C Ti. 1. candraH / 2. prabhayA sAndraH manoharaH prabhAsAndraH cakrI / 3. carmaratnenA''baddhena mArgeNa / 4. dhvajinI senA /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] 247 hayArUDhaH praNamyA'tha kapATe kandarAmukhe / jaghAna daNDaratnena kareNeva tamo'zumAn // 62 // kapATe api te sadyo daNDaghAtena raMhasA / pazcAdabhUtAM vIrasya pakSadvayabale iva // 63 // vAjinaM vinivartyA'tha pratilomaM camUpatiH / rAjJe vijJapayAmAsa kapATodghATanakriyAm // 64 // sindhuraskandhamArUDha: purato bharatezvaraH / maNiratnaM samAropya tamaHzamanahetave // 65 // praviveza guhAgauM samaM nijacamUcaraiH / tArakAnikaraiH sAkamabhrAntariva candramAH // 66 // yugmam // mArge caikonapaJcAzanmaNDalAni cakAra saH / lokA''lokAya kAkiNyA vAmadakSiNapakSayoH // 67 / / unmagnAM ca nimagnAM ca nadyau vIkSitavAnatha / taratyazmA'pi pUrvasyAM nAnyasyAM tUlamapyaho // 68 // baddhayA varddhakerbuddhyA padyayA so'navadyayA / samuttatAra te nadyau yamabhrUbhaGgabhare // 69 // athottaraguhAdvArakapATaprattanirgamaH / sacakraH sa vrajan reje sabhAnuriva vAsaraH // 70 // sa tAM guhAmatikramya bharatArddhamathottaram / viveza jetuM kAntAramiva siMho'tiraMhasA // 71 // tatra cApAtamAtre'pi janatAtrAsahetavaH / mAnino dhaninaH zUrAH krUrAkAraparAkramAH // 72 // kAlAH kAlAyaseneva klRptAGgA bhillabhUbhujaH / adRSTapUrvAbhibhavA vasantyApAtasaJakAH // 73 // yugmam // kirAtairatha yuddhAya sannaddhAyattapattibhiH / cakriNaH kRpaNIcakre camUcakraM raNAGgaNe // 74 // tataH suSeNasenAnI: senAnIranidhervidhuH / turaGgaratnamArUDhaH khaDgaratnakaro'calat // 5 // taM samAyAntamAlokya bhillAH sammukhagAminaH / pataGgA iva raGgantaH pradIpasya virejire // 76 // sauvarNaM phalakaM bibhran kAlakrUrAsibhAsuram / suSeNo'bhAjjitaM dIptyA dinezamiva sAGgajam // 77 // soDhuM pratApametasya kSamAyAmakSamA amI / sindhostIraM gatA gotradevatA''rAdhanaM vyadhuH // 78 // teSAmArAdhanenA'tha surA meghamukhAbhidhAH / etya prAhuraho vatsAH ! kimArabdhamidaM mudhA // 79 / / dUre vayamayaM jetuM zakreNA'pi na zakyate / alaGghyazAsanazcakrI pRthivIpAkazAsanaH // 80 // tathA'pi vayametasya yuSmAkamanurodhataH / upasargaM kariSyAma ityuktvA te tiro'bhavan // 81 // atha meghamukhairdevairghanADambaramambare / vicakre cakrisainyorddha digantA''taGkakAraNam // 82 // rasanto virasaM meghA bhuktaM vArddharjalaiH samam / udvamanto vyalokyanta vADavAgni taDicchalAt // 83 // dhArAmuzalapAtena khaNDayanta iva kSitim / rAkSasA iva te'bhUvan ghanA bhISaNamUrtayaH // 84|| carmaratnamatho cakrI yAvad dvAdazayojanIm / pANisparzena vistAryA''rohat saha camUcaraiH // 85 // chatraratnamathA'pyuccastAvanmAnaM nabhoGgaNe / carmaratnasthalokAnAmupariSTAt vyajRmbhata // 86 // 15 25 1. yatapa - A, B, P, H yapa...K, D | 2. vaDavA...B, K | 3. eva - P, C, KHI Ti. 1. abhrasyAntar madhyabhAge / 2. kAlAyasaM kRSNalohaM tena klRptAGgAH nirmitAGgAH ityarthaH / 3. senA eva nIranidhiH samudraH, tasyollAsakaraNe vidhuriva / 4. atho, atha-avyayau /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] chatradaNDoparinyastamaNiratnaprabhAvataH / zamamantastamaH prApa sampuTe chatracarmaNoH // 87 // prAtaruptAni dhAnyAni gRhiratnena carmaNi / niSpattimApuH sandhyAyAM tathA zAkaphalAdyapi // 88 // annaiH zAkaiH phalAdyaizca gRhiratnaprabhAvataH / sadyaH pratigRhaM prAptairlokaH svargIva so'bhavat // 89 // taradaNDamivAlokya tallokaiH sampuTaM jale / bhuvaneSu kRtA zaGke brahmANDamiti kalpanA // 10 // saptame'hni vyatikrAnte cakrI cittamiti vyadhAt / pratyanIkaM mamApyuccaiH pratyanIko nu ko'mbudaH // 11 // atha tasya prabhozcittAnuvarttanaparAH surAH / sahasrAH SoDazApyudyaddhRkuTIbhaGgabhISaNAH // 92 // gatvA meghamukhAn devAn nevAruNavibhAnibhAn / ugiranta iva krodhamidaM vacanamUcire // 93 / / yugmam // are re kena vo dattA durdaivenedRzI matiH / cakrI na yadi dRSTo'yaM tat kiM nAmnA'pi na zrutaH // 14 // yAta taddUrataH krUrA naiva yAvadayaM prabhuH / dambholineva cakreNA'bhihanti bhavatAM ziraH // 15 // 10 iti yakSavacaH zrutvA tairvRtaM vidrutaM tataH / dugdhadhautamiva vyoma vaimalyamabhajat tadA // 9 // Dhaukane svarNamANikyagajavAjivrajAnatha / AdAya mlecchapAH sarve bharataM zaraNaM yayuH // 97 // bharato'pi prasAdyaitAn visasaja mahAzayaH / nateSu pakSapAtitvamuttamAnAM hi lakSaNam // 18 // sindhorathottaraM vAddhigirisImAntaniSkuTam / jitvA suSeNatazcakrI yayau kSudrahimAlayam // 99 // dakSiNo'tha nitambe'sya nyasya sainyaM narezvaraH / vyadhAduddizya himavatkumAraM sa tapo'STamam // 100 // rathArUDho'STamAnte'tha rathAgreNa himAcalam / tristADayitvA himavatkumArasyeSumakSipat // 101 // dvAsaptatimatho gatvA yojanAnyambarAtpatan / himAcalakumAreNa vIkSitaH sa zaraH puraH // 102 // vidyAmivA'tha kopAgneH stambhanI himavatpatiH / vIkSya nAmAkSarazreNiM kANDadaNDe'tibhaktimAn // 103 // sumanaHsumanomAlAM tathA gozIrSamauSadhIH / hradAmbhaH kaTakAn bAhurakSAn divyAMzukAnyapi // 104 // gatvA bharatapAdAnte prAbhRtIkRtavAnayam / mahAtmanAM hi puNyAni kiM na yacchanti vAJchitam // 105 // vizeSakam / / 20 ArSabhistaM visRjyA'tha calitaH kalitaH zriyA / jaghAnarSabhakUTAdriM triH zIrSeNa rathasya saH // 106 // tatpUrvakaTake cakrI kAkiNIratnato'likhat / cakravartyavasapiNyAM bharataH prathamo'smyaham // 107 // vyAvRttyA'tha gataH sainye pAraNaM vairivAraNaH / vidhAyA'STAhikAM cakre tatra kRtyavicakSaNaH // 108 // atha nirdainyasainyo'yaM cakrI cakramanuvrajan / udagnitambe vaitADhyagireH sainyaM nyavIvizat // 109 // tasminnamivinamyAkhyau jetuM vidyAdharezvarau / akSipat kSitipaH kSipramabhagnaprasaraM zaram // 110 // 1. phalADhyai - B, KH | 2. vasat - P / 3. cintA...C | 4. bhRkuTI - C, P / 5. mitrAruNavilocanAn - KH, ...nibhAnibhAn - A, H / 6. nakopi - PM Ti. 1. tarad aNDamiva iti vAcyam / 2. prati anIkaM sainyaM prati ityarthaH / 3. netrayoH aruNA yA vibhA kAntiH tayA nibhAH dedIpyamAnAH, tAn / 4. sumanaHsumanomAlA-devapuSpANAM mAlA taam|
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147 ] atha tau kupitau vIkSya cakranAyakasAyakam / prAptau sAkaM nijAnIkaiyuddhazraddhAsudurddharau // 111 // samaM vidyAdharabalairkomni vidyAdharezvarau / vilokya samaraM ghoramArebhe bharatezvaraH // 112 // dordaNDayoH samAropya kodaNDaM vidadhe tadA / jayazriyaH pravezAya bharato raNatoraNam // 113 // atha dvAdazavarSAnte varSAnta iva bhAskaraH / kariva zaraizcakrI vipakSAnakSipad ghanAn // 114 // pranaSTe'tha bale prahvau vidyAdharanarezvarau / bharatezaM namaskRtya bhaktito vAcamUcatuH // 115 // tvaM kSamasva kSamAsvAminnetadurvRttamAvayoH / praNipAtAvadhiH krodhaH satAM hi parikIrtitaH // 116 // sa ciratnAni ratnAni namirnamitamastakaH / Dhaukane DhaukayAmAsa kSamAsaktAya cakriNe // 117 // strIratnenA'tha kandarpajagajjayapatAkayA / svApatyena bhuvapatye prAbhRtaM vinamiLadhAt // 118 // etau ca sutayoya'sya vidyAdharadhurINatAm / gRhItadIkSau tIrthezasevAmevA'tha cakratuH // 119 / / atha tripathagAtIre sainyaM nyasya narezvaraH / asAdhayat suSeNena gAGgamuttaraniSkuTam // 120 // taM cA'STamatapa:sampallampaTIkRtamAnasA / upatasthe svayaM gaGgAdevI vividhaDhaukanaiH // 121 / / tadAsau nRpamAlokya tasminnevAnurAgiNI / Iya'yeveSubhirjaghne viSamairviSameSuNA // 122 // asau tatraiva tatpremavArivAraNatAM gataH / ninAya nAyako bhUmeH sahasrAbdI ghaTImiva // 123 // atha khaNDaprapAtAkhyAM guhAmabhyetya bhUpatiH / nATyamAlaM suraM tatra sAdhayAmAsa pUrvavat // 124 // guhAM tAmapyatikramya tamisrAvannarezvaraH / sainyaM nivezayAmAsa saikate saurasaindhave // 125 // tatrA'STamena tapasA'sAdhayad vasudhAdhavaH / nidhIn yakSasahasreNa pratyekaM kRtasannidhIn // 126 / / sAdhayitvA suSeNena gaGgAdakSiNaniSkuTam / nRpo'cAlIdathA'yodhyAM prati siMho guhAmiva // 127 // sukhaM sainyaraja:kIrNA turaGgairudatAri yA / kaSTaM madAmbhogambhIrA saiva saivalinI dvipaiH // 128 // rathAzcelurjayAd bhUmerdhamayanto dhvajAMzukam / pattayo'pyanukurvANAH kRpANAvarttanairimAn // 129 // gorasaprAbhRtabhRto grAmavRddhAn pade pade / bhUpaH svayamabhASiSTa tadbhASAmaugdhyakautukI // 130 // iti kSamApazcamUreNupUraiH pihitabhAnubhiH / ekacchavAmiva bhuvaM nirmAya svapurIM yayau // 131 // tadA ca ratnavaprAgre saGkrAntAnAM camUnRNAm / ArohatAmivArUDhaiH pauraiH prItyA karo'pitaH // 132 // abhyudyAtastata: prAtargauravAt pauramantribhiH / sainyairanugataH puNye muhUrte kRtamaGgalaH // 133 // sphuratkapATapakSmADhyapratolInetravartmanA / athAvizat purastasyA hRdi saubhAgyabhUrnRpaH // 134 // yugmam // bandivRndamukhAmbhojasphuratSaTpadazabditaiH / bhAsurAbhyudayo bhAbhirdivAkara ivAparaH // 135 // 1. zrAddhAsamuddharau - P zraddhAsadurddharau - K, D, KH | Ti. 1. ciratnAni - purAtanAni / 2. saikatam - pracurAH sikatA yasmin nadItaTe tad saikataM, tasmin / 3. surasindhuH- gaGgAnadI, tatsambandhI, tasmin / 4. ndii| 15 20 25
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 250 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] pazyantInAM puro hArayaSTiyugme'bhibimbita: / hRdi sphuTIbhavatkAmadvitIya iva yoSitAm // 136 // vyAlolAniva kallolAnAnandakSIranIradheH / pazyan vAteritAn ketupaTAnanuniketanam // 137 // bhAsuraM rabhasA''rabdhavAdyanRtyAdikautukaiH / kRtamAGgalikaM lokaM maJce maJce kRtArthayan // 138 // bAlAH putrIriva tadA suprauDhA bhaginIriva / jananIriva vRddhAstu nirvikAraM vilokayan // 139 // samAsasAda sadanaM sadanantaguNo nRpaH / amandAnandasandohakando hariparAkramaH // 140 // SaDbhiH kulakam // abhyetyAbhyetya bhUpAlaiH kramazaH parikalpitam / sa bheje cakravartitvAbhiSekaM dvAdazAbdikam // 141 // sa pazyan svajanAn sarvAn sundarI mandirodare / dadarza karzitAkArAM kalAmiva kalAvataH // 142 // kRzatvakAraNaM tasyAH sApekSamatha bhUbhujA / pRSTA niyoginaH procurnA'smAkaM deva ! dUSaNam // 143 // prabhoH SaSTisahasrAbdI digjayAdidinAdiyam / AcAmAmlAni vidadhe vratagrahaNasAgrahA // 144 // 10 cakriNA ca vratAyA'sau visRSTA'STApade girau / dakSA dIkSAM prabhoH pArve jagRhe gRhanispRhA // 145 / / cakrirAjyAbhiSeke'tha tasmin dvAdazavArSike / AgatAnAgatAn lokAn prabhutvAdavalokayan // 146 // nijA'nujAnanAyAtAn vijJAya nyAyavittamaH / tAn prati preSayAmAsa dUtAn bhUtalavAsavaH // 147 // yugmam // yadi rAjyArthinastadbhoH ! bharataM kuruta prabhum / dUtoktimiti te zrutvA jagadurbharatAnujAH // 148 // vibhajya rAjyamasmAkametasyApi bhavatprabhoH / tAtena dattamasmattaH sa kimAcchettumicchati // 149 // 15 adhikena na na: kAryaM rakSituM svaM svayaM kSamAH / ayogakSemakRttasmAnnAthaH kathamayaM bhavet // 150 // balIyAnatha yadyeSa niHzeSadveSizAtanaH / tadetu vayamapyete pitustasyaiva sUnavaH // 151 // kiM tu tAtamanApRcchya vayaM svacchandakAriNaH / agrajena samaM krodhAdyo mIhAmahe na hi // 152 // ityuktvASTApade gatvA natvA nirvRjinaM jinam / tatte bharatasandiSTaM sarvamurvIbhujo'bhyadhuH // 153 // siJcanniva sudhAvRSTyA vasudhAmRSabhaH prabhuH / tAnuvAca jvalatkrodhavarSoMrahnAya zAntaye // 154 // capalA capaleva zrI tyasau bhuvanAntare / kalyANavAJchayA vatsAstattAM gRhNIta kiM mudhA // 155 // kiM ca sva:sambhavairbhogaryA tRptirabhavanna vaH / sA martyabhogairaGgArakArakasyeva kiM bhavet // 156 // tathAhyambhodRti kazcid gRhItvAGgArakArakaH / rINavAriNyaraNye'gAdaGgArakaraNodyataH // 157 // bhISmagrISmArkakArkazyakRzAnukRtayA tRSA / sa tRpti nAptavAn sarvaM pAyaM pAyaM payo dRteH // 158 // kvacittarutale suptaH svapne sadanamAgataH / pareta iva pAnIyaM samagramapi so'pibat // 159 // 25 tathA'pyacchinnatRSNo'yaM bhrAmaM bhrAmaM jalAzayAn / vahniraurva ivApUrvaH sarvAnuAmazoSayat // 160 // 1. ityukta - C dUtokta...KH, KI Ti. 1. candrasya / 2. vittamaH - uttamaH / 3. pAparahitam / 4. paretaH-pizAcaH / 5. aurvaH-vaDavAgniH /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] 251 athaikaM kazmalakSAradurApasalilaM marau / kUpaM prApya bhraman mene pratyakSaM kSIranIradhim // 161 // tatrApi sa tRSAkrAntaH payase kuzapUlakam / saMyojya rajjubhiH kSiptvA sarasaM tarasA'kRSat // 162 // atinimnatayA kUpaH kubhUpa iva sevakAt / yAtaH svadattamAdatta sarvasvaM tRNapUlakAt // 163 / / pUlakAdatha nizcotya pAzcAtyAMstoyavipuSaH / sa cAtaka ivAmbhodAdunmukhastRSitaH papau // 164 // tattRSNA yA'sya na chinnA vAridherapi vAribhiH / kiM sA niraGkuzA zuSyatkuzAgrapayasA truTet // 165 // 5 yuSmAkamapi tadvatsA ! yA divyairapi nA'truTat / martyalokabhavairbhogaistRSNA kiM sA truTiSyati // 166 // zrutveti dezanAM bharturlakSmIsukhaparAGmukhAH / athASTAnavatirbhejuste vrataM bharatAnujAH // 167 // dUtAstato nivRttyA'tha svAmine vismayasmitAH / sodarANAM yathAvRttaM vRttAntaM te vyajijJapan // 168 // atha prAjyAni rAjyAni teSAM bharatabhUpatiH / janase nikhilAnyeSa sarvA'nnAnIva bhasmakI // 169 // aparedhairnRpazreNIveNIsaMmArjitakramam / vyajijJapannRpaM natvA suSeNo garvaparvataH // 170 // kRtvA'pi digjayaM svAmin ! cakramAyudhamandire / etad vizati nA'dyA'pi yathA ziSyazaTho maTham // 171 // atha sarvopadhAzuddhabuddhiH sacivapuGgavaH / uvAca vAcamAcArya iva kSamAvAsavAgrataH // 172 // svAmin ! ko nAma digyAtrAkarttari tvayi bhartari / tiSThedadyApi caNDAMzI tamaskANDaM kiyacciram // 173 / / A jJAtamathavA svAminnavazyaM na vazaMvadaH / sa bAhubalibhUpAlastavaivA'varajo balI // 174 // api vizvaM sa sAmarSaH savAyuriva pAvakaH / vizvaM dagdhumalaM khaDgadhUmAndhIkRtazAtravaH // 175 // 15 SaTkhaNDaM bharatakSetraM jitvA'pi jagatIpate / ajitvA taM jagadvIraM vAstavastava kastavaH // 176 // etasyA'vijaye deva ! digjayavyAjatastvayA / asmin SaTkhaNDabhUkhaNDe kRtaM dezAntarekSaNam // 177 // tadeSa deva ! bhavato yujyate prAjyatejasaH / nopekSituM kSitisvAminnamitAmitazAtravaH // 178 // atha prathamato na tvaM bAndhavaM bandhuvatsalaH / yoddhamutsahase dUtaM tatkaJcit preSayA'dhunA // 179 / / vIrammanyo na manyeta tavAjJAM yadi vA'nujaH / tadA yadAyudhIyAnAM budhyate tadvidhIyatAm // 180 // ityamAtyodite dUtaM dakSastakSazilAM prati / sa vegena suvegAkhyaM nisRSTArthaM visRSTavAn // 181 // athAskhaladgatirvAyurivA'yaM vegato'gamat / nivArito'pi zakunaiH suvego dautyadakSiNaH // 182 // nimnagA-nagara-grAma-kAntAra-giri-gahvarAn / suvegaH sa laghUllaGghya bahalIdezamAsadat // 183 // zrImadbAhubalisvAmiyaza:surabhitAnanaiH / kAntaM vanAntavizrAntaiH krIDadgopAGganAjanaiH // 184 // 20 1. sAmarthya: - C samArSaH - L, sAmarthaH - P, A, K, D | 2. stava - P, A, KHI Ti. 1. upadhA - upAyaH / 2. kaH stavaH, 1 / 3 / 56 [vyatyaye lugavA] ityanena lopaH / 3. Ayudhena jIvati iti AyudhIyaH [AyudhAdIyazca] 6 / 4 / 18 ityanena 'Iya' pratyayaH / 4. nisRSTArthaH-'ubhayorbhAvamunnIya svayaM vadati cottaram / saMdiSTaH kurute karma nisRSTArthaH sa ucyate /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 147 ] gAyantIbhizcaritrANi zrIyugAdijinezituH / nandanAdetya daityAristrIbhiH sAndrIkRtadrumam // 185 // alaGkAraprabhAbhinnatamisrAsu dineSviva / tamisrAsvapi pAnthastrIpANidhamabhavatpatham // 186 // upetya svargiNAM svargAdadbhutazrIdidRkSayA / hRtAnAmadbhutairbhogairdustyajIbhUtabhUtalam // 187 // asAvAsAdya taM dezamapUrvAdbhutavaibhavam / janmAntaramiva prAptaH kRtyaM vismRtavAniva // 188 // paJcabhiH kulakam // atha takSazilAM bAhubalibAhubalorjitAm / nagarIM sa garIyasyAH sampadaH padamAsadat // 189 // pazyannasyAmasau puryAM vaibhavaM bhuvanAdbhutam / unmukho dadRze lokairvikrItebhya ivodvRtaH // 190 // kSaNaM prApya nRsiMhasya siMhadvAraM savismayaH / tasthau rathAdathottIrya smaranniva sa vAcikam // 191 // gacchannathA'gratazcakripratApa iva mUrttimAn / tasthau rAjakuladvAri vArito vetribhiH kSaNam // 192 // atha bAhubalerAjJAM dvAsthenAsAdya sAdaram / prAvezyata suvego'yaM saharSaH parSadantare // 193 // sa sambhrAntaH sabhAsadbhiH kvacinnIlAzmakuTTime / jalabhItyorddharan vAsaH sahAsamavalokitaH // 194 // AkAzasphaTikastambhaskhalitAGgatayA kvacit / anyatrA'pi cacArA'sau nyastahastaH puraH puraH // 195 // ratnastambhasamAlambipratibimbamavekSya saH / kRcchreNa jajJe vijJo'pi tattvataH pRthivIpatim // 196 // namaskRtya nRpaM puJjIbhUtahAraH sa bhUtale / viziSTo viSTare vetrinirdiSTe viniviSTavAn // 197 // mukhAbjavilasadvANI raNannUpurahAriNIm / ujjagAra giraM karNasudhAM sa vasudhAdhavaH // 198 // 15 kaiccit kuzalamAryasya kaccit kuzalinI prajA / kuzalI kaccidAryasya senAnyAdiparicchadaH // 199 // sa SaTkhaNDaM kSamAkhaNDamAkhaNDalaparAkramaH / sAdhayanna kvacit kaccidAryaH prApa parAbhavam // 200 // AvarjitA jitAH kaccit tathAryeNa mahIbhujaH / yathAnvahaM vahantastAmAjJAM na syurviSAdinaH || 201|| samaM janAnurAgeNa sparddhayA vRddhigAminaH / Aryasya dharmakAmArthA na bAdhante parasparam // 202 // ityuktvA'vasthite rAjJi dUtaH sadbhUtamabravIt / kastasya kuzalaprazna: kuzalaM jagato'pi yaH // 203 // kastasmin sainyaleze ca deze vA'kuzalakramaH / yasmin surakRtopAstiH zAntikRdvAndhavastava // 204 // tiSTheta purataH kazcid digjaitre tatra zAtravaH / arke vikrAmati dhvAntavikramaH kramatAM kutaH // 205 // anekaiH samamekA'pi nAnAdezanivezibhiH / tasyA''jJA manyate mUrdhni vidhericcheva janmibhiH // 206 // bhUbhujastasya SADguNyopAyazaktitrayAdayaH / phalanti cintitairathaiH sAkSAt kalpadrumA iva // 207 // nirbAdhameva sevante puruSArthAstrayo'pi tam / vibhAgA iva sandhyAyA divasaM bhAsvarodayam // 208 // 25 nRpairlalATikIbhUtaiH sevito'pi paraiH param / na modate sa dUrasthAnapazyannanujAnnijAn // 209 // 5 10 20 252 1. ddharadvAsaH - A, H 2 hArasya - KH / Ti. 1. devIbhiH / 2. gamanAgamanena hetubhUtena dhvaninA vyAptaH panthAH yatra tam - dezasya vizeSaNam / 3. avaziSTaH / 4. vANIsarasvatI, bahuvrIhiH / 5. kaccit praznArthako'vyayaH /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] satyAmapi syAnno yasyAM bAndhavAnAM vilokanam / zriyaM sArAmimAM kArA'nukArAM gaNayatyayam // 210 // vijitya jagatImasya vinItAyAmupeyuSaH / sambandhibhiH suhRdbhizca cakre cakripadotsavaH // 211 // tavAgrajanmanastasminnutsave pRthivIbhujaH / lakSmIjIvitarakSArthaM ke svayaM na samAyayuH // 212 // anAyAtAnayaM jJAtvA mahe dvAdazavArSike / kilA''kArayituM bhrAtRRn preSayAmAsa puruSAn // 213 // vikalpyAnalpasaGkalpAH kimapyate sumedhasaH / Agatya tAtapAdAnte dAntAtmAno vrataM vyadhuH // 214 // tadayaM tadviyogArtigartasampAtakAtaraH / samAgatya samuddhartuM sAmprataM tava sAmpratam // 215 // yadyapi bhrAtRbhAvena tvaM purA na samAgamaH / vaktyanyathA tathApyeSa sarvathA durmukho janaH // 216 / / tat svayaM harSasotkarSadRSTipIyUSavRSTibhiH / dvijihvaprabhavaddoSamoSaH kartuM tavocitaH // 217 // se svayaM dAnasanmAnapUritArthimanorathaH / tvatpraNAmAnna nAmA'nyajjaganmAnyaH samIhate // 218 // dhIrA na citte vitteSTaM ceSTante kintu tejase / muktApaGktidhiyA hanti siMhaH kiM hastimastakam // 219 // 10 bhrAtA mamA'yaM bhUbha" mA sma bhUriti nirbhayaH / rAjJAmAjJAdhanAnAM hi jJAteyaM kvopayujyate // 220 // samanyuratha taM vIraMmanyastvamavamanyase / bhAsi bhAsvati tat tasminnudyatkhadyotapotavat // 221 // putrastvamapi nAbheyaprabhorbharatavat tataH / kulaprabhurasi svAmin ! hitaM jalpAmi tattava // 222 // karAlagaralaH sarpaH pAvakaH pavanoddharaH / prabhuH prauDhapratApazca vizvAsyA na trayo'pyamI // 223 / / jIvitavyena rAjyena kAryaM tadvidyate yadi / tadA rakSauSadhaM mUli dhAryatAM bhrAtRzAsanam // 224 // nityaM vitanyate yatra sevA devAsurairapi / bhavato martyamAtrasya sevAyAM tatra kA trapA // 225 // evaM vadati dUte'tra sunandAnandano nijam / bhujaM vilokayAmAsa romAJcakavacAJcitam // 226 // avocadadharajyotirmizradantAMzudambhataH / kopapATalitAM sAkSAdiva vAcaM dharAdhavaH // 227 // jyAyAnayaM mama bhrAtA yadIcchati samAgamam / yuktaM tadeSa tAtasya tulyaH pUjyo hi sarvathA // 228 // yuktaM tadapi yatpreSIt prabhuste bharatezvaraH / AkAraNAni bandhUnAM guroH kRtyamidaM yataH // 229 // teSu tAtAnuyAteSu svayaM yattveSa te vibhuH / teSAM rAjyAni jagrAha sneho'yaM dUta ! nUtanaH // 230 // kaniSThevijito jyeSThaH prevAdo mA sma bhUdayam / ityanvaguramI tAtaM jitakAzI tadeSa kim // 231 // tvadbhartA bharatakSetra jitvA tanmAM virodhayan / niSpannaM hema nAgena niyataM dUSayatyayam // 232 // bhrAtRbhAvAdanAyAte nirbhaye vA svabhAvataH / kintu mayyeva loko'yamabaddhavadano'bhavat // 233 // 15 20 1. saMkalpAn - C / 2. doSa:moSaH - D, doSamoghaH - KH, doSamoghaH A / 3. so'nvahaM - K, L, DI 4. sAdhUnAM - P / 5. pramAdo - P, K prabhAdo - AI Ti. 1. adhunA / 2. yogyam / 3. dvijihvaH sarpaH, pakSe dussttpurussH| 4. vitteSTaM - dhanaspRhA, kriyaavishessnnm| 5. ayaM bhUbharttA mama bhrAtA iti nirbhayaH mA sma bhUH itynvyH| 6. jJAterbhAva: bandhutvam / - AI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] kiM vA yadeSa bhrAtRNAM rAjyAni nRpatistava / jagrase zveva vAntAni tathA tatrA'pyabhUdayam // 234 // mama prabhurasAveva sevyaH zrInAbhinandanaH / surAsuranRpaiH kluptaprathaH prathamatIrthakRt / / 235 / / pitA gururvA svAmI vA janmanyekatra janminAm / eka eva bhavennAnyastatki tena karomyaham // 236 // sa mama jyeSThabhAvena praNAmaM yadi lapsyate / na prabhutvAbhimAnena punaH svapne'pi te patiH // 237 // yacca matto'pi tejAMsi nAthaste nAthate dhruvam / kakSasya vahnitastejovAJchAmanukaroti tat // 238 // jJAteyaM kvopayujyeta rAjJAM mithyeti te vacaH / mayi satyapyayaM rAjyazriyaM bhuGkte kuto'nyathA // 239 // te cAnye ye dadhurbhAsvatyasmin khadyotapotatAm / ahaM tu hanta tasya syAmastabhUdharabandhuraH // 240 // trailokyapUjito yasya pitA zrIRSabhaprabhuH / kiM cAyamanujaH zauryatRNIkRtajagattrayaH // 241 // surAsuranaraiH so'yaM sevyo yattadidaM kiyat / idaM vada yadetasya puraH ko'yaM surezvaraH // 242 // yugmam // 10 tanna trapA'sya sevAyAM karuNA nu mamAdbhutA / lajjiSyate'sau mAM vIkSya yatpurA khuralIjitaH // 243 // purA kArAsukhaM prApa yaccAsmadbhujapaJjare / tatki vismRtametasya cATukRccATugaviNaH // 244 // tadgaccha tvaM samAyAtu sa svayaM bhavataH prabhuH / yathAsya garvaduSkarmaprAyazcittaM dedAmyaham // 245 / / dUto'tha dhairyamAlambya sabhayaH sa sabhAgRhAt / ni:sasAra sabhAsadbhiH kUNitAkSaM nirIkSitaH // 246 // sajjIkRtAyudhAn vIrAn mRtyubhRtyAnivodyatAn / pazyan suvego vegena niragAnnRpamandirAt // 247 // navaH ka iva dUto'yaM bharatasya mahIbhujaH / kimanyo'pi nRpo jyeSThaH svAmino'syaiva bAndhavaH // 248 // 'kveyatkAlaM gataH so'bhUjja'yAya bharatakSiteH / 'atrAmuM sa kutaH praiSIda'nujAkAraNecchayA // 249 // 'asya bandhoH kimutkaNThA' na kintu prAbhavaspRhA / 'mantre kiM nAkhura'pyasya zatazaH santi mantriNaH // 250 / / 'taiH sa kiM balinaM siMhaM khalIkurvan na vAritaH' / pratyuta prerito'mIbhirbuddhiH karmAnusAriNI // 251 // jitaM kiM hArayatyeSa SaTkhaNDaM maNDalaM bhuvaH / jitakAzitayA vetti na mUDhaH prauDhimAtmanaH // 252 // 20 itthaM pathi kathAH zRNvan mithaH pauramukhodgatAH / dUrAdullaGghayAmAsa suvego nagarImimAm // 253 // kulakam // krameNA'tha prayAto'yamaTavIM bhillasaGghalAm / zrIbAhubalibhUpAlabalairATavikairvRtAm // 254 // tatra zAGgadharAn kAMzcit pazusparzaparAn parAn / ekAnazmAyudhAnanyAn kuntadanturitAmbarAn // 255 / / ayaM mUrtAnivotsAhAn zrIbAhubalibhUbhujaH / bhillAnAlokayAmAsa suvegaH kampitA''kRtiH // 256 // yugmam // aTavIM tAmathollaGghya kathaJcidatibhISaNAm / cakriNo dezamAsAdya svaM mene sa punarnavam // 257 / / 1. zaurya: tUlIkRta.....K, D, zauryatRNIbhUta.....C, zauryatUlIkRta..... / 2. karomyahaM - KH, C / 3. kiyatkAla...KH | Ti. 1. kakSaH uttarIyavastrasya pazcAdaJcalaH / 2. astabhUdharaH astAcalaH / 3. khuralI-dhanurvidyAbhyAsaH, tasmin viSaye jitaH / 4. prauDhiH - zaktiH, sAmarthyam /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] 255 apakvAnyapi dhAnyAni lunIta nanu raMhasA / apUtAnyapi guptAsu kSipata kSoNikhAniSu // 258 // atibhArasahAnuccaiH zakaTAn kurutotkaTAn / labhyadeyAni saGkSipyoccalituM bhavatodyatAH // 259 // yasmAd bharatabhUpAlamabhiSeNayituM balI / zrUyate'bhyudyato bAhubalirbAhubalonmadaH // 260 // pratikSetraM pratigrAmaM cakridezanivAsinAm / vyAkulatvaM vilokyeti cintayAmAsivAnasau // 261 // kalApakam // aho vigrahavArteyamasmatto vegavattamA / agre bhUtvA yataH kazcinnAgataH zrUyate tvasau // 262 // aho prauDhapratApatvaM zrIbAhubalibhUbhujaH / svasthAnasthe'pi yattasminnasmAkaM bhayamIdRzam // 263 / / cintayanniti samprApto vinItAyAM sa nItimAn / vijJo vijJapayAmAsa yathAvannRpateH puraH // 263 // celAJcalena cedbhAnuzchAdyate taruNacchaviH / yadi jvAlAkulo vahnirbhaved grAhyazca muSTinA // 265 // tavAnujastathApyeSa svAmin ! SaTkhaNDabhUpateH / utkarSipauruSo nAnyairjetuM zakyaH surairapi // 266 // yugmam // zrutveti bharatAdhIza: sotsAho mantribhASitaiH / prayANaM kArayAmAsa purIM takSazilAM prati // 267 // 10 sampannapulakA kuntaiH svinnA karimadAmbubhiH / svairaM bharcA balAkrAntA cakampe kAzyapI tadA // 268 // mArutasya mukhe dhUliM kSipantazcaraNoddhRtAm / vAjinaH parito'dhAvan satvarAH sattva-rAjinaH // 269 // dviSadyazomahazcandrabhAnucchAdanahetave / vahanto meghalekhAbhAn khaDgAn vIrAstadA'calan // 270 // vaMzanAsAsturaGgAkSAH patAkAtilakAstadA / praceluzcakratADaGkA rathAH senAnanazriyaH // 271 // sthirAmasthirayadvegAttaccacAla balaM tadA / udyadhUlibharairabdhi gambhIramagabhIrayat // 272 // bahalIdezasImAnamasamAnaparAkramaH / AcakrAma kramAccakrI viyaddezamivAMzumAn // 273 // jJAtvA tat parighaprAyabAhurbAhubalI balam / nijamutsAhayAmAsotpAtavAta ivodadhim // 274 // tadbherInalikAyantrapreritaiH samaromibhiH / bhaTAH pradIpitakrodhavahrayazceluruccakaiH // 275 // nedustadA ripuprANaprayANapaTahopamAH / niHsvAnanikarAH zabdairudarambharayo dizAm // 276 // saMsicya madapAthobhiH saMvIjya zrutimArutaiH / kariNaH kampayAmAsuH zItArtAmiva medinIm // 277 // 20 khananti sma khuraiH kSoNiM javanA vAjirAjayaH / AkraSTumiva pAnIyaM senAyAstRptihetave // 278 // taraGgairiva sadhvAnairbalairbAhubalistadA / mahImAcchAdayAmAsa kalpAntabhrAntavAddhivat // 279 // upAnte cakrisenAyAH senAmayamavAsayat / prAtastimiradhoriNyAH sUro'nUruprabhAmiva // 280 // gAmbhIryaM darzayanto'pi tadA sainyaiH kadarthitAH / tatkAlaM kalayAmAsuH kaluSatvaM jalAzayAH // 281 // 1. tatanu - B, P / tanatu - A tAnnAni - L, tAtanu - D, KI 2. utkarSitaruSomAtyai...A utkarSiruSo - B / 3. bhartA - KH, K, D bhartR - LI Ti. 1. kAzyapI-pRthvI pakSe strii| 2. sthirA - pRthvii| 3. ni:svaannikraa:-dhvnismuuhaaH| 4. javanA: vegavatyaH vaajiraajyH| 5. anUru:-sUryasya sArathiH, aruNaH /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] sthUlA sthUlatatistene tadA gurugirizriyam / taTA'rgalitamAtaGgagaNDazailA'tidurgamA // 282 / / guruDambaramaulistharatnakumbhasamAnatAm / ravilipsuriva prApa tadAstagirimastakam // 283 // astA'calapatadbhAnugolakocchalitairatha / pAthobhiriva pAthodhestamobhirvyAnaze nabhaH // 284 // tadA'rkamandarakSobhAnni:sarantyA iva zriyaH / unmamajja mukhAmbhojamambhodherindukaitavAt // 285 // senAbhaTeSu kurvatsu zastrajAgaraNotsavam / khaDgaM jAgarayAmAsa zazAGkopyaGkakaitavAt // 286 // stutivratAnAmanyo'nyaM vacanAhutibhirbhRzam / didIpe nRpayorbaddhabodhaH krodhadhanaJjayaH // 287 // tatastataraNotsAhai: sainyayorubhayorbhaTaiH / raNadevyAH purastene nidrava prathamaM baliH // 288 // balayostUryanirghoSairmRgaM trastamivAGkataH / didRkSuratha zItAMzuragAdastA'drikAnanam // 289 // tataH pUrvAdrimArUDhe deve divasabhartari / rAgeNAbhyAgamastAbhyAM cakrAbhyAmupacakrame // 290 // 10 subhaTa: subhaTaM yantA yantAraM rathinaM rathI / Asadat sAdinaM sAdI balayorubhayorapi // 29 // chinnAH proDDInakANDAlImaNDapena raveH karA: / patitA iva bhAnti sma kSitau kSatajakaitavAt // 292 / / uddhRtadhUlije dhvAnte draSTuM dviSTAniva krudhA / dhAvanti sma bhaTAH pretkuntadIpakapANayaH // 293 // bhujAbhRtAM bhujAdaNDaiH zirobhizca kSiticyutaiH / kRtAntakiGkarAzcakrurdaNDakandukakautukam // 294 // ye tarasvitayA terurbhaTAH saGgarasAgaram / Asan rudhiravAhinyasteSAmapyatidustarAH // 295 / / 15 azvAnAmazvavArANAmapyaGgairmilitairmithaH / zirobhiH patitaiyuddhaM kinnarANAmivaizyata / / 296 // dantidantAgrasaGghaTTajanmA vahnikaNotkaraH / rajoghanatamisrAntarbheje khadyotapotatAm // 297 // prasthAnAni svabAhUnAmiva prItAH surastriyaH / bhaTAnAM bhAvibhartRNAM srajaM kaNTheSu cikSipuH // 298 // bibhradbhiH zuzubhe khaDgalekhAM dhUmazikhAsakhIm / ruSAruNairbhaTairbharturmUrtestejo'nalairiva // 299 // atha bAhubaleH sainyabharatezasya vAhinI / kallolinIzakallolairiva pazcAvyadhIyata // 300 // 20 puraskRtasuSeNo'tha raNAya bharatezvaraH / svayaM ravirivottasthe'gresarAruNasArathiH // 301 // yuddhe zraddhAlumAlokya jyAyAMsaM bhrAtaraM puraH / tulyaM bAhubalibhUpo'bhUdokaH zokaharSayoH // 302 // gRhItaraNadIkSo'tha prajvalanniva tejasA / hareH samaH samArohat kuJjaraM rAjakuJjaraH // 303 // tau svayaM jagatImallau vIkSya yuddhodyatau tadA / hanta cetAMsyakampanta triviSTapasadAmapi // 304 // 1. sthalatati... sthUlatani - C / 2. durgamA:- A, K, KH | 3. vAntaka: P, vArkata: A| 4. proddaNDa - P, KH | 5. mavaikSata - P, KHI Ti. 1. baddhabodha:-avaruddhaH bodha:vivekaH yena sa krodhadhanaJjayaH / 2. tataH vistutaH raNe yuddhe utsAhaH yeSAM te, taiH / 3. cakraMsainyaM pakSe cakravAkapakSI / 4. yantA - hstipkH| 5. kSatajam - rudhirH| 6. daNDakandukakautukam - 'hokI' iti bhaassaayaam| 7. prasthAnAni - gamanAyAbhimate sthAne'lpopadhyAdeH preSaNam / 'prasthANu' iti bhASAyAm /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] 257 atho bharatamabhyetya dattvAzIrvAdamAdarAt / devA evamavocanta prazAntaM svAntazAntaye // 305 // SaTkhaNDabharatakSetravijaye tava sarpataH / sammukhIno'bhavatkazcinna cennAbheyanandanaH // 306 // dordaNDakaNDUbhedAya tatki nAma mahAbhuja ! / nijena bandhunA sA yuddhasajjo na lajjase // 307 // yugmam // athAha cakrI gIrvANAn yuktametadbhavadvacaH / kintu samyag na jAnItha bandhunA raNakAraNam // 308 // na do:kaNDUbharacchedabuddhiyuddhe nibandhanam / hetuH kintu rathAGgasyApravezaH zastramandire // 309 // anupravizya mAM zastragRhe cakraM pravezya ca / SaTakhaNDabharatakSetrapatirbhUyAnmamA'nujaH // 310 // anena vacasA bAhubaliM bodhayatA'dhunA / yadi yuddhaniSedhAya yuSmAkamayamudyamaH // 311 // athocuste punardevA yadyasau nahi budhyate / tathApi nA'strairyoddhavyamAjJAtra RSabhaprabhoH // 312 // dRSTi-vAg-daNDa-dordaNDa-yuddhaireva balAbalam / yuvayoJjasyate kiM tadA''yudhairdAruNai raNe // 313 // omityuktavati kSamApe tato jagmurdivaukasaH / nRpaM bAhubaliM mUrtamiva vIrarasaM prati // 314 // 10 jayetyAziSamuddAmnI dattvA prItena cetasA / sudhAmadhumucA vAcA prAhurbAhubaliM surAH // 315 // jyAyAnayaM nayottaMsa ! kiM na satkriyate tvayA / saMrambhaH kimayaM vIra ! bharataM prati samprati // 316 // jeyA rAgAdayastAvad ye yugAdijinezituH / tadaGgajasya te tAta ! poSasteSAM kimu kSamaH // 317 // natimAtreNa yastoSaM bhajatyeSa tavAgrajaH / kathaGkAraM tamArAdhya nAtmasAtkuruSe kSamAm // 318 // atha bAhubaliH prAha surAn gambhIrayA girA / itthaM kathamavijJAtavastutattvairivocyate // 319 // yadyasau bhrAtRbhAvena mattaH satkAramicchati / yuktaM tadeSa yattAtasama eva mamAgrajaH // 320 // paraM prauDhapratApatvAjjitakAzitayA tayA / Akramya namayedyanmAM na tadetadahaM sahe // 321 // vinaSTaM na tadadyApi kimapyasti mahaujasaH / dUrAdapasaratveSa valito'smi raNAdaham // 322 // aparakSmApasAmAnyAmAjJAM kArayituM punaH / mayi krodhoddhataM dhAvan dantIvAdrau bhaviSyati // 323 // tadaniSTaphalo bhAti mantrahInasya nizcitam / vahnimuSTiMdhayasyeva narendrasyAyamudyamaH // 324 // Rte na tAtapAdAMstu svAmI mama bhavet paraH / vinA dinAdhipaM kiM syAtkokasyA'nyaH priyAkaraH // 325 // athAhuramarAH zrImanniHsImaguNagaurava ! / kArye'tra vizadA'pyeSA nAsmAkaM kramate matiH // 326 // ekatazcakriNazcakraM tvatpraNAmasamIhayA / na vizatyAyudhAgAraM bibhrANamakRtArthatAm // 327 // anyatastava pazyAmaH sarvathA vinayaM vayam / tatki yuktaM bhavedvaktumasmAkaM jagatIpate ! // 328 // abhyarthayAmahe kintu bhavantaM bhuvanAtigam / yuddhena na hi yoddhavyaM prANiprANApahAriNA // 329 // dRg-vAg-daNDAdiyuddhena balAbalaparIkSaNam / kRtvA jayo vyavasthApyaH sAkSiNo'mI bhavAmahe // 330 // 15 20 25 1. priyaGkaraH - C,DI 2. gaurava:-P,A; gauravaM - KH, H / 3. jagatIpateH - P, KH, LI4. bhuvanaprabhoH - KH bhuvanaprabho - P /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] tatheti pratipedAne prArthanAM pRthivIpatau / nAtidUrasthitAstasthurmadhyasthAste divaukasaH // 331 // atha svAmisamAdezAdAruhya kariNo raNAt / javAnnivArayAmAsunupayoH puruSA bhaTAn // 332 // rAjAjJAmatha rAjanyAH sainyayorubhayorapi / zrutvA vavalire kaSTaM ruSTA muSTA ivAhavAt // 333 // zrutvA saGgaramaGgAGgi sainikAste'tha cakriNaH / parasparamiti procuH zocanto devamantritam // 334 // aho dhigidamAyAtaM saGkaTaM svAmino'dhunA / samaM zrIbAhubalinA balinA saha yo raNaH // 335 // niyuddhabuddhidAne'smin doSaH ko vA divaukasAm / IdRzAnAM mudhA nAma kautukaM ko na pazyati // 336 // jAnatA bhujayorvIryamanujasya mahIbhujA / etanmene na jAnImastatkA'pi bhavitavyatA // 337 // svasainikAnAM zrutveti giro bharatabhUpatiH / balaM darzayituM svasya tAnahAyedamabravIt // 338 // mayA dRSTo'dya duHsvapnaH kila zRGkhalamaNDalaiH / baddhvA''kRSya taTAd bhUpAH kUpAntasamapAtayan // 339 // azivasya vibhedAya svapnArtho'yaM tato'dhunA / avazyaM satyatAM neyo bhavadbhirbalazAlibhiH // 340 // anicchatAmidaM rAjJAM prabhorvyasanasAhasam / AjJAM dattvA sa rAjenduH kUpamekamakArayat // 341 // avaTasya taTe tasya niviSTo bharatezvaraH / zRGkhalAnAM sahasreNa vAmahastAvalambinA // 342 // sarvasainyAbhisAreNa sarvairurvIbhujAM gaNaiH / sarvasthAmnA samAlambya samAkRSyata pIThataH // 343 // yugmam // sasainyAnapi rAjanyAn zRGkhalAsu vilambinaH / romabhyo nAdhikAnmene balavAn bharatezvaraH // 344 // 15 hRdyaM hRdyaGgarAgaM sa tene tenaiva pANinA / petuste tu samaM dattasaGketA iva bhUbhujaH // 345 // dRSTena ca balenAsya sambhAvitaparAkramAH / bhUbhujo bhejire'mbhojasmeravaktrAstadA mudam // 346 // atha zrIbAhubalinA samaM samarasImani / prathamaM dRSTiyuddhAya pratijJAM kRtavAn nRpaH // 347 / / ubhAvabhimukhau tatra nimeSavimukhekSaNau / pratyUSapUSa-pUrNenduvibhramaM bibhratuzciram // 348 // nirIkSya nirnimeSatvaM samaraM yAtayostayoH / tadAdyanimiSIbhAvaM manye mainyubhujo'bhajan // 349 / / 20 santapte soSmaNo bAhubalerAlokanAcciram / snapayitvAzrubhizcakrI prAvRNotpakSmaNA dRzau // 350 // aho jitaM jitaM bAhubalinA balinA'munA / itthaM kalakalaM cakrustadA vijayasAkSiNaH // 351 // dRgsaGgrAmajitenA'tha samaM bharatabhUbhujA / prArebhe zabdasamaraM dakSastakSazilAvibhuH // 352 // vivasvadazvavitrAsI zazisAraGgabhaGgakRt / cakriNA siMhanAdo'tha loDitaH kroDitAmbaraH // 353 // camatkAriNi vizvAnAM virate bhArate dhvanau / siMhanAdo mahAn bAhubalino vyAnaze dizaH // 354 // 25 kSayAbdagarjisaMvAde nAde tasmin visarpati / abhUdakAlakalpAntazaGkAtaGkAturaM jagat // 355 / / truTyatparvatazRGgeNa kSubhyadambhodhinAdhikam / vijigye tena zabdena bhUyo bharatabhUpatiH // 356 // 1. sarvataH - B, A / 2. vilambitAn - C / 3. soSmaNA - P / Ti. 1. prAta:kAlasUryaH / 2. manyubhuk - devaH /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] atha hastaprahAreNa raNaM nizcitya durmadau / tAvapAsaratAM zaktidhanyau vanyau gajAviva // 357 // bharatenAhataH prANamuSTyA muSTyA'tha mUrddhani / kSaNaM bAhubalirdhvAntairvave ravirivAmbudaiH // 358 // savRttasyaiva kaulInaM munermanyuriva kSaNAt / yayau zazadharasyeva rAhurbAhubalestamaH // 359 // tato bAhubalermuSTivajrapAtena tADitaH / papAta zailavaccakrI samaM sainyamanorathaiH // 360 // bandhunA vidhunA siktazcandanairamRtairiva / kairavAkaravanmUrchAmathA'muJcata cakrabhRt // 361 // nizcityA'tha pracaNDena daNDena samarotsavam / adhAvatAmubhau bhISmau dhRtadaNDau yamAviva // 362 // tataH zirasi daNDena hato bharatabhUbhujA / sunandAsUnurAjA tu mamajja bhuvi kIlavat // 363 / / atha magnau kramau tasmAdbhUtalAt paGkilAdiva / lIlayaiva krameNA'yamuddadhAra dharAdhavaH // 364 // tadbAhubalinA maulau daNDena bharato hataH / mamajja lajjayaivoccairAkaNThamavanItale // 365 // babhUva kSitimagnasya cakriNaH sphuTamAnanam / zokazyAmaM nijayazaHzazigrAsena rAhuvat // 366 // magno gartAdathAkarSi cakrI koddAlibhibhaTaiH / uttamaNNairiva prattadeyavitto'dhamarNakaH // 367 // AsasAda viSAdastadbharataM parito jitam / cakrI nA'hamasau cakrI dhyAyantamiti cetasi // 368 // athAkasmAt kare'muSya cakritvabhrAntibhittaye / Aruroha jvalaccakraM ravibimbamivAmbare // 369 // tena pArzvagatenoccaizcakrI cakreNa so'jvalat / mArtaNDamaNDaleneva mArtaNDopalaparvataH // 370 // atha jyotiSpathe susthAMstrAsayaMstridivaukasaH / vadhAya bandhoni:zaGkazcakrI cakraM mumoca saH // 371 / / kalyANazAlino bAhubalermeroriva vyadhAt / cakraM pradakSiNAcakraM cakrabAndhavabimbavat // 372 // gotre na prabhavatyeva cakramityavaliSTa tat / amoghamapyaniSpAdya cakravartimanoratham // 373 // sasmayaM bhasmayiSyAmi sacakraM cakravartinam / ityutpATya krudhA muSTiM sunandAbhUradhAvata // 374 // gato vaktraM hahA cakravartyasau samavartinaH / IdRk kalakalArAvo babhArAmbaragahvaram // 375 // atrAntare vivekArkatejaHzAmyanmanastamAH / dadhyau pravIratAmAnI mAnI nAbheyasambhavaH // 376 / / jagatIM jiSNurapyeSa yodhaiH krodhAdibhirjitaH / tadanyavijitaM jetumenaM dhig dhig mamodyamam // 377 // tajjayAmi yadi pretAnetAn jitajagattrayAn / satyaM tattanujanmA'smi tasya vizvaprabhoraham // 378 // sa dhyAtveti navadvAre pure teSAM sadAspade / zira:parisarAduccakhAna tatkezakAnanam // 379 // nivArya sarvavyApArAnasau nizcalanizcayaH / svatantrastatra pAnAnnapravezamarudhattataH // 380 // bandhavo laghavaH sarve kevalajJAnazAlinaH / kathaM vandyA mayA sAkSAd gatvA tAtasya sannidhau // 381 // 15 20 25 Ti. 1. kaulInaM - lokApavAdaH / 2. cakrabAndhavaH - sUryaH / 3. samavatin (puM)- yamaH, tsy| 4. pravIratAmAnI - svasya pravIratAM manvAnaH 5. puraM - nagaraM pakSe zarIram, tasmin / 6. krodhAdikaSAyANAm /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] tat prApya kevalajJAnamihaivAnandamandiram / bhUtvA samaH svabandhUnAM gantA'haM tAtasaMsadi // 382 // nizcityeti ciraM citte tatraiva kRtavAn kRtI / kAyotsargavidhi mohamahIpatijayojitaH // 383 / / taM tathAsthitamAlokya bAndhavaM vasudhAdhavaH / vyaSIdat karmaNA svena bASpAvilavilocanaH // 384 / / dhigetaccakravartitvaM bandhubhirviraho yataH / kiM tena kAJcanenA'pi yenAzu truTati zrutiH // 385 // manye dhanyamahaM kAkaM sAkaM yaH svajanainijaiH / apyalpAM balimAdatte nAtmAnaM tyaktabAndhavam // 386 // yA nijairbandhubhiH sArdhaM saMvibhajya na bhujyate / puMsaH zriyamimAM manye vidhirvyAdhimiva vyadhAt // 387 // iti dhyAyan viSaNNAtmA bandhumadhyAtmabandhuram / nipatya pAdayozcakrI nijagAda sagadgadam // 388 // sUnustvameva tAtasya nA'haM hatakavikramaH / vadhye mayi dayAluryaH zamaM soma ! samAsadaH // 389 // hatako'haM purA muktaH samagrairapi bandhubhiH / ekaM tvamapi muJcanmAM tAta ! mA kRpaNaM kRthAH // 390 // tAtarAjyamidaM pAtu tAtatulyaguNo bhavAn / cakravartyapi vatiSye tavAhaM vAhabhRtyavat // 391 // svaceSTitAgnisantapte muJca vAgamRtacchaTAm / mayi pralapati bhrAtardayAkara ! dayAM kuru // 392 // vadanniti tatazcakrI sacivairucyate sma saH / nAtha ! bAhubaliH so'yaM na vaktA nizcitavrataH // 393 // iti tadvacanaizcakrI jAnan bAndhavanizcayam / unmukhaH sAzrudRk padanyastahasto'vadatpunaH // 394 / / na ceddAsyasi tanmA dA vAcaM vAcaMyamAgraNIH / kiM prasannAkSidAne'pi kvApi syAdavakIrNiNatA // 395 / / 15 atha tuSTisudhAvRSTyA dRSTyA kiJcinmunIzvaraH / apazyad bharataM harSodaJciromAJcakaJcakam // 396 / / atha netrAmbusampAtanidhautau zaminaH kramau / kezapAzena saMmArNya niryayau bharatezvaraH // 397 / / tataH somayazAH somayazA bAhubaleH sutaH / svayaM takSazilArAjye bharatenAbhyaSicyata // 398 / / tataH samaM samagreNa balena balinAMvaraH / yayAvayodhyAM cakraM ca vivezA''yudhavezmani // 399 // itazca sattvAvaSTambhanistaraGgIkRtAkRtiH / tasthau bAhubaliAnabaddhanizcalanizcayaH // 400 // tataH kSamAbhRtAM nAthe tatra trailokyajitvare / krudhA haimanavAtAstraM himAlaya ivAmucat // 401 // jvaladdhyAnAnaladhvastajADyajvaravijRmbhite / tasmin hemantamAhAtmyaM tadetanmoghatAM gatam // 402 // svanAmadheyacaurANAM tapasAM vAsadAyinaH / bAdhAmAdhAtumetasya mAghamAsaH samAsadat // 403 // lohaM vaje khalaH sAdhau grISmakAla ivodadhau / dadhau taponidhau tasmin phAlgunaH phailguvalgitam // 404 // cakriNApyajitaM bAhubaliM jetumivotsukaH / puSpamAsaM purazcakre puSpeSustrijagajjayI // 405 // 20 1. jjitaM - C / bandhuraH KH | 3. praNayini - CI Ti. 1. avakINitA - avakIrNI - bhagnavrataH, tasya bhAvaH / 2. sthirIkRtazarIraH / 3. tapaH-mAghamAsaH, sva-mAghamAsaH, svasya nAmadheyaH tapasa, tasya cauraH, teSAM, vAsadAyin - bAhubaliH tasya bAdhAM AdhAtuM iti anvayaH kAryaH / 4. phAlgunaH-phAlgunamAsaH / 5. nirarthakaceSTitam / 6. puSpamAsaH caitramAsaH /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-147] bhramabhramaradhUmADhyaiH kiMzukAzokacampakaiH / madhuH kusumabANasya jvalanAstranibhairbabhau // 406 // jitamohamahInAthe tasminmathitamanmathe / madhoH kiM nAma kurvantu sAyakAH zIrNanAyakAH // 407 // ajite'tha smareNAsmin munau cakrivijitvare / bhISmo grISmodayAccakre cakrabandhuH parAkramam // 408 // karAnatha kiratyarke khAdirAGgAradAruNAn / abhUd bAhubaliH kAmaM prazamAmRtavAridaH // 409 / / jagajjanAnurAgeNa sphU teva samantataH / munirAsIt kilA''tAmro na punastapanAtapAt // 410 // pazyannasya tapastIvramAgneyAstramivoditam / ravirullAsayAmAsa jaladAstraM tapAtyaye / / 411 // cakridaNDanipAtaM yastRNAyApi na manyate / prabhavantu kutastasmin dhArAdaNDAH payomucAm // 412 // UDhapratijJAbhAro'yaM na voDhuM zakyate mayA / itIva pannagendreNa preritAH phaNinAM gaNAH // 413 // rasAtalodgatAH zyAmAH kuTilabhrAntizAlinaH / dadhruH sarvAGgamullAsya taM latAtatikaitavAt // 414 // yugmam // zilImukhagaNairbANAsanAntarviniyojitaiH / tasya kSobhAya saMrambhamathArebhe ghanAtyayaH // 415 // 10 atha sattvAdbhutenAsya jalairapyamalAzayaiH / ahAsi zaradi prItairvikasvaramukhAmbujaiH // 416 // zukladhyAne'munA''rabdhe bhraSTakekicchadacchalAt / zeSadhyAnamahAMsIva mahIpIThe zucA'luThan // 417 // muneryaza:pratApAbhyAmiva nairmalyamajjitam / kramAdambudamuktendubhAnumanmaNDalacchalAt // 418 // zrInAbhisUnunA brAhmIsundayau~ preSite tataH / jJAnAdhIzapravezArhatanmana:saudhazuddhaye // 419 // kuJjarAduttara bhrAtarvAcyametaditi prabhuH / zikSA dadau tayoryAntyorjJAnazrIkRSTimantravat // 420 // 15 sthAnaM tadatha te yAte na munIzamapazyatAm / dRSTo gulmastu vallInAM socchAsaH puruSAkRtiH // 421 // tatra sambhAvya taM tAbhyAmuktAM zuzrAva tAM giram / pArzvasthaguptakaivalyalakSmIkarNejapAM muniH // 422 // bhrAtaruttara mAtaGgAdityAkarNya tayorvacaH / cintAcAntamatibhrAntastasthivAn sa munizciram // 423 // zabdo'yaM niyataM brAhmIsundaryoH zrutisundaraH / bhASete cAnRtaM naite na cArUDho'smi hastinam // 424 // vikalpaM kalpayannevaM dadhyau vande laghUna yat / mAno'yameva me hastI tatrArUDho'smi dhig jaGaH // 425 // 20 satyaM matveti tAtena dayAM mayi vitanvatA / vratinyau pratibodhAya preSite zIlasadmanI // 426 / / kevalajJAnino bandhUn laghUnapi guNAdhikAn / kariSye tadahaM mUrdhni puSpastomAnivAmalAn // 427 // dhyAtveti pAdamudyamya bhinne mAnamataGgaje / alAbhi munisiMhena kevalaM mauktikaM phalam // 428 / / mAne'tha sarvathA mukte sphurantyA kevalazriyA / AzliSTasya tadA tasya vilInaM manasA rayAt // 429 // divi dundubhayo nedurabhavan puSpavRSTayaH / prAptAstaM vandituM bhaktibhAsurAzca surAsurAH // 430 // 25 1. dhUpAyaiH - P / 2. pallavaiH - P / 3. kuTilA - C / 4. mukta - P | 5. matirdhAnta - B, P, C / 6. rasAt - B, A, D, KH, HI Ti. 1. madhuH vasantaH / 2. cakrabandhuH - sUryaH / 3. zilImukhaH - bhramaraH pakSe bANaH / 4. bANAsanam-bANaH zabdaH, tasya AsanamkarNaH pakSe dhanuH / 5. ghanAtyaya: zarad RtuH / 6. zeSadhyAnAnAM - ArttaraudradharmadhyAnAnAM mahAMsi iv| 7. bhAnumAn-sUryaH / 8. jJAnAdhIzaH - kevalajJAnam /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 262 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-148-149] atho parivRtaH zrImAn surasAthairmahAmuniH / jagadIzasya samavasaraNaM prApa pApabhit // 431 // prabhuM pradakSiNIkRtya gatvA kevalaparSadi / upAvikSanmunirmuktAlatAyAmiva nAyakaH // 432 // iti bharatakathAnakam // tatazca suSThUktaM prAk, 'dhammo maeNa huto' ityAdi / atha bhAryAsnehe'pi pratibandhaH svapnadRSTArthapratyAzAyamAna idamAha bhajjA vi iMdiyavigAra-dosanaDiyA karei paipAvaM / jaha so paesirAyA, sUriyakaMtAe taha vahio // 148 // bhAryApi patnyapi AstAmanyA, indriyavikAradoSanaTitA cakSurAdyatiprasaGgopaplavavigopitA athavA indriyavikAradoSairnaTitA natitA svAdhInIkRtya AtmAdezaM kAritA / karoti patipApaM bhartRhatyArUpamityarthaH, 10 yathA sa pradezirAjaH sUryakAntayA tathA viSadAnaprakAreNa vadhito mArita iti / pradezikathAyAmetat prAgeva kathitam // 148 // putrasnehavipariNati vivRNvannAha sAsayasukkhatarassI, niyaaMgasamubbhaveNa piyaputto / jaha so seNiyarAyA, koNiyaraNNA khayaM nIo // 149 // zAzvatasaukhye mokSasukhe, tarasvI kSAyikadarzanatvAtprAptisamutsukaH / nijakAGgasamudbhavena putreNa 15 priyaputraH san yathA'sau zreNikarAjaH koNikarAjena kSayaM nIta ityakSarArthaH // 149 // bhAvArthastu kathAyAm / tathAhi [zreNikakathAnakam // ] kAzyapIkarNapUrAbhe pure rAjagRhe'bhavat / zauryAdhirohaniHzreNibhujaH zreNikabhUpatiH // 1 // tasyAbhayakumArAkhyaH kalAsaudhaM dhiyAMnidhiH / sunandAkukSikedAranalinaM nandano'jani // 2 // kanyAM ceTakabhUpasya rUpasya kuladevatAm / cellaNAM zreNikaH kSoNeryaH paryaNayattataH // 3 // 20 aviyuktau sadA'pyekacittau tAvatha dampatI / bubhujAte samaM bhogAn bhAruNDAviva pakSiNau // 4 // rAjakuJjarabhogyA'tha garbhasthaM cellaNA'rbhakam / kuto'pyApatitaM bheje vanI kezariNaM yathA // 5 // garbhasthe'sminnabhUttasyA dohado bhartRbhakSaNe / avivekena garbhiNyA buddhardharmAdane yathA // 6 // durdohadena teneyaM dUSitaM duHkhitA satI / svamamanyata dharmajJA gauNakauNapayoSitam // 7 // asthAnarogavat hINA kasyA'pyagre kudohadam / taM sA vyaktumazaktaiva kRzA'jani dine dine // 8 // 25 upAyakoTibhirapi krUraM pAtayituM na tam / garbhaM zazAka sA karma nikAcitamivAcitam // 9 // kRzatAkAraNaM jAgradAgraheNa mahIbhujA / pRSTA hInIcadRg garbhaM zapantIva zazaMsa sA // 10 // athA'bhayaM vitIryAsyai krUradohadapUraNe / upAyamabhayaM bhUpaH pracchannaM pRcchati sma saH // 11 // 1. dRSTAntaH - A, KH | 2. rAjA - A, KH | 3. rohitazre.... KH | 4. duHkhitaM D, B, KI Ti. 1. gAthA-25 / 2. pRthvyAH karNAbhUSaNam / 3. aryaH svaamii| 4. guNena niSpannaH gauNaH, kauNapa rAkSasaH, tasya yoSit, taam|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 149] zazasya pizitaM baddhvodare channaM zazatvacA / uttAno'zeta bhUnetA tanmatipreritastataH // 12 // rAjJo'thAnujJayA rAjJI kRpANIpATitaM rahaH / mUrcchAM gatasya tanmAMsa bhakSati smAtirAkSasA // 13 // dhairyeNa vAritA garbhakrauryeNa preritA muhuH / seyaM vizramya vizramya mAMsAsvAdapathe'calat // 14 // pUrNe buddhyA'nayA bhartRdrohade dohade tataH / dhig mAM patighnIM pApAmityuktvA mohamiyAya sA // 15 // mantreNAbhayadattena pazya mAmakSataM priye ! / ityutthitamilApAlamAlokyeyamamodata // 16 // jAto'tha pitRvairIti tayA'tyAji vane sutaH / tanmatvA hA dhigityuktvA tatrA'gAdutsuko nRpaH // 17 // tamazokatale vIkSya tatpallavamivArbhakam / hastAbhyAmeSyate bhUpo mRtyave'rghamivAgrahIt // 18 // athaitya sa priyAM prAha nirmale ! karma kiM kRtam / sarpiNIto manAghInaM caNDAlIto'dhikaM tvayA // 19 // campakadyutisaurabhyairbhUyo bhUyo'pi bhAvitAt / rambhAgarbhAdivotkIrNo mUDhe ! 'tyAji sutaH kutaH // 20 // sA jagau rAjagaurAGgI nAtha ! taddohadAdayam / mRtyave tava durgatyai mama tatkiM satA'munA // 21 // athAha pArthivaH sUnustyakta IdRktanurvane / virahAnmRtyudaH sadyaH pAtakAnnarakAya ca // 22 // karmaiva sarvakRtpuMsAM matvaivaM mA kRthA idam / duSkIrttipAtakamayaM karma lokadvayAhitam // 23 // anicchantyapi taM sAtha narezasya nidezataH / cellaNA'pAlayadvAlaM strIbhirlaGghyA na bhartRvAk ||24|| azokavanikAyAntardRSTazcandra ivojjvalaH / mahIcandrastato'zokacandra ityabhyadhatta tam // 25 // tasyAGgulirvanImadhye'dhiSThitasya kaniSThikA / vivyadhe kukkuTIpicchamUlazUlena komalA // 26 // rudatastudatI tasyAGguliH pUtivibhUtibhRt / premNA'kSepi mukhe rAjJA nirvikalpahRdaiva sA // 27 // tasyA''zu nirvyathasyA'tha kramarUDhavraNAGguliH / kUNikA'bhUdabhidadhe tanmitraiH kUNityasau // 28 // krameNa cellaNA jajJe punarnayananandanau / sutau hallavihallAkhyau prAcIvendudivAkarau // 29 // trayaste cellaNAdevyA bhAsvanto vizrutAH sutAH / yai rarAja sa rAjendustrizikhaH zekharo bhuvaH ||30|| piturdviSaM pupoSAmbA kUNikaM guDamodakaiH / bhaktau hallavihallau tau zarkarAmodakaiH punaH // 31 // matkRte kArayatyevaM nRpa eveti kUNikaH / duSTahRtkaluSaH puSTiM kramAdindurivAsadat // 32 // mahena mahatA snehamohamagno mahIpatiH / tena padmAvatIM nAma rAjaputra vyavAhayat // 33 // suzIlAsu kulInAsu rAjJISvanye'pi sUnavaH / zreNikasya dviSacchedottAlAH kAlAdayo'bhavan // 34 // putravRddhyA ca rAjyasya samRddhyA ca sa bhUpatiH / zrIvIrabhaktyA cAtmAnameva dhanyamamanyata // 35 // kadAcidAcitanayastanayaH prathamo nRpam / ilAtalamilanmauliH praNipatya vyajijJapat // 36 // abhayoshaM mudhA tAta ! kAtaraM pAhi pAhi mAm / abhIrukulakoTIra ! bhIrurjAto'smi te sutaH ||37|| 263 1. pApiSThAmi... KH | 2. saurabhyo bhUyo ... KH / 3. kRt - A, B, K, D, H / 4. ttAlAzkA ...A, H, ttAlAkA...L, K, D; tAlATvA... KH | Ti. 1. ilApAla:- nRpaH tam / 2. matvA - jJAtvA / 5 10 15 20 25
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 264 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-149] abrUta bhUtalapatiH sasambhramatamastataH / mA bhairvatsa ! kuto bhItirjagattrANakSamasya te // 38 // atha maulimilatpANirabhyadhAdabhayo bhayam / tAta ! pAtakacaurebhyaH saJcaradbhya itastataH // 39 // tadAdiza dizaH zubhrIkurvan kIrtisitaiH smitaiH / parivrajAmi zrIvIrasvAminaH pAdayoH puraH // 40 // athAcaSTa nRpaH spaSTamasti te vatsa ! sadgatiH / tAM dardurasurakrIDAsUcitAmUcivAn vibhuH // 41 // tatkathaM dRgpathaM muktvA mama yAsyasi nirmama ! / agRhItavratasyA'pi na te calati sA gatiH // 42 // tadidAnImidaM rAjyaM madIyamurarIkuru / putra ! prINaya maccakSurasti pazcAdapi vratam // 43 // abhayo'bhidadhe labhyA sA gatirna vrataM vinA / svagRhe'pi gRhI gacchatyagRhItapathaH katham // 44 // AkhyaccaramarAjarSimudAyanamuni jinaH / tadAttarAjyaM na mlecchamiva mAM spRzati vratam // 45 // gurau labdhe'pi sarvajJe dharmajJe pitari tvayi / na ced gRhve vrataM mattaH pramattaH ko'stu tatparaH // 46 // 10 ityuktvA pAdalagnenA'bhayenA'bhyarthito nRpaH / zivAH zivasya panthAnastavetyAha sagadgadam // 47 // caramaste praNAmo'yamityuktvA'tha drutaM gataH / prabhorAjagRhe dIkSAM suto rAjagRhezituH // 48 // dukule kuNDale te ca dattvA hallavihallayoH / bhUpamApRcchaya bheje'tha sunandA tvabhayaM vratam // 49 // ciraM caritvA ruciraM sAbhigrahazataM vratam / mRtvA suparvA sarvArthasiddhe'bhUdabhayo'dbhutaH // 50 // Attavrate guNagrAmazrIdhAmanyabhaye tadA / nizcikye rAjyabhArAha~ kUNikaM zreNikaH sutam // 51 // 15 dadhyau ca sAravastUni bhUmikhaNDAni ca svayam / dade vibhajya putrebhyo naiSAM syAd vigraho yathA // 52 // iti hAraM dadAvaSTAdazacakramavakradhIH / gajaM secanakaM caiSa rAjA hallavihallayoH // 53 // mantramatrAntare cakre kUNikaH krUrakarmakRt / bhrAtRbhirdazabhiH kAlAdibhiH kAlAnukAribhiH // 54 // dharAdhUrye sute jAte yujyate bhUpatevratam / nA'yaM jarA''turAGgo'pi pitA rAjyaM ca dAsyati // 55 // baddhvAmuM bhujyate bhAgabhUrakA dazabhiH svayam / baddho'pi naiSa duSkIttya vivekavikalaH kila // 56 // 20 kArAgArAntare kSipto yacca tacca vadanmude / paJjare kIravat kUraM khAdan jIvatvasau ciram // 57 // athograiraGgajai rogairiva putrainiyamya saH / kASThApavarake'dhAri vAritA'nnajalo nRpaH // 58 // pUrvAparAhnayoH pApaH kazApAtazataM pituH / baddhasya kUNiko'datta markaTasyeva kautukI // 59 // zreNikasyA'ntikaM kasyA'pyadAd gantuM na kUNikaH / kevalaM mAtRdAkSiNyAnnyaSedhannaiSa cellaNAm // 60 // ArTIkRteSu snAteva surayA zatadhautayA / kulmASapiNDI kezeSu garbhakIkRtya cellaNA // 61 // 25 upetya zreNikaM piNDyA tayA channamabhojayat / zatadhautasurAbindUn kezAnmuktAnapAyayat // 62 // yugmam / sA nityamityakArSIcca patibhaktyA'zruvarSiNI / rAjyabhogAdhikaM tacca mene durdazayA nRpaH // 63 // surAlavabhavasvAdavAdavanizAsanaH / tRSotpAtakazAghAtavedanAM veda na sma saH // 64 // 1. sunaMdAmubhayovrataM... KH, sunaMdAtvabhayovrataM - A I Ti. 1. prabhoH aajgRhe|
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-149] evaM ca tApitapitustapatastasya durmateH / kUNikasyA'bhavatpadmAvatyAM padmAnanaH sutaH // 65 // vardhApikAzca saspardhA dhanaiH saMvardhya dAsikAH / antarantaHpuramagAdagAdhamudatho nRpaH // 66 // dadarzAyamanAdarza svaM bimbitamivAtmajam / abhittau citritamiva svaM jagrAha kare'tha saH // 67 // tamAtmanaH punassRSTiM sudhAvRSTiM dRzAM bhRzam / dazaiM dazaiM nRpaH zlokamekamityapaThanmudA // 68 // vatsa ! tvadarzanAnandI jIvanmukta ivA'smyaham / kiM me svargApavargAbhyAM jIva tvaM zAzvatIH samAH // 69 // 5 muhurmuhurmahAnandapIyUSalaharImiva / papATha sa idaM zlokamAlokya taM ca nandanam // 70 // vRddhastrIbhirnRpakarAcchayyAyAmatha zAyitaH / babhau bAlo marAlo'bjAdupeta iva saikatam // 71 // utsavairutsukIkurvan lokaM tasya sutasya saH / udAyIti mahAdAnapradAyI vidadhe'bhidhAm // 72 // utkarSeNa pituH sArddhamavarddhata dine dine / bAlo'yamAvRtaH kSatrairnakSatrairiva candramAH // 73 // kadAcitkvApi bhUpAlo rUpAlokanakautukI / taM hastAnnAmucadvAlaM bAlo ratnamivAmalam // 74 // kadA'pyurau dhRtasyAsya bhuJjAnena mahIbhujA / atrAntaghRtadhArAvat mUtradhArApatattataH // 75 // bAlaM nA'cAlayadvegabhaGgabhIto manAgapi / annaM mUtrAtimitaH kSiptvA'tha bubhuje nRpaH // 76 // tatropaviSTAmUce ca kUNikazcellaNAmatha / mAtarmameva kasyA'pi putre'bhUtprItirasti vA // 77 // samayaM samayajJA'tha vaktuM vijJAya cellaNA / roSarUkSoktirAcaSTa re kIhak prema te sute // 78 // re krUrakarmacaNDAlastathA tvaM pAlito yathA / zrIzreNikena tat ke na vidanti viditaM janAH // 79 // 15 garbhastho'pi pitRdveSI re jJAto'si kudohadAt / pape ca nauSadhaM kiM kiM tvAM hantuM rogavanmayA // 80 // trAyamANa iva krUraiH zreNikasya kukarmabhiH / mayA tvaM pAtyamAno'pi tadA re pApa ! nA'pataH // 81 // durAtman ! jAtamAtro'pi tyAjitastvaM vane mayA / AnItaH sukRtajJena svayaM rAjJA kRtaghna ! re // 82 // rujA te rudato bAlye kRmipUyAvilAGgaliH / svaM makSikAM vicintyeva re rAjJA svamukhe dhRtA // 83 // lato bAlye tvaM re ! pazyA'dya sa tvayA / devatAsthAnapUjyo'pi kAmavasthAmavApitaH // 84 // 20 kUNiko'bhidadhe tatki mahyaM guDamayAnayam / modakAn prAhiNoddhallavihallAbhyAM sitAmayAn // 85 // zAntaM pApaM kadA'pyetatsa kArayati vatsalaH / pitRdviSe kRtaM tatte mayetyUce'tha cellaNA // 86 // tarhi nikSepavadrAjyamarpayiSyAmyadaH pitaH / tatpAdAmbujarolambIbhUya sthAsyAmi ca svayam // 87 // sahasAkAriNaM dhig mAM dhig mAM krUratarAzayam / rAjazrIsvairiNaM dhig mAM dhig mAM janakavairiNam // 88 // ityuktvA'rdhA''hate zaucamAdAyAhnAya kUNikaH / pituH pAdAndukAn bhaktumadhAvaddhRtamudgaraH // 89 // 25 tamAttamudgaraM vIkSyA''yAntaM bhaGgyA'nayA'pyayam / hantA'dya mAmiti nRpo'bhuGkta tAlapuTaM viSam // 10 // 1. he - A, K, B, KH | 2. pApecanau...KH; pApavAnau - B, A, papevAnau - D, K, L / 3. rAjA te rudato - H, A, B; rujAto rodato... K, DI Ti. 1. anduH-zRGkhalA /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-149-150] gato'tha kUNikaH kArAM vilokya janakaM vyasum / oSThakaNThakapAlAnumAnapUtkAramAraTat // 11 // hA tAtapAdA ! yUyaM kva mAM vimucyaikakaM gatAH / dIno janajanAdhIno bhaviSyAmyadhunA katham // 12 // nyastaM jIvantamatra tvAM zabazeSaM vilokaye / bhANDazeSaM nidhimiva svayaM muktamabhAgyakaH // 93 // caNDAlo dUra evAstu sevamAno'pi pApmane / iti mAM sevakaM jJAtvA tAta ! yAto'si kutracit // 94 // ahaM tavApriyagirAM tvaM ca priyagirAM mama / sthitAvutkaNThitAveva kopyagAnnAvakIrNiNatAm // 15 // kSamayAmyanugatyApi tAta ! tvAmadhunA'pyaham / ityAlapannRpaH so'bhUttadaiva maraNotsukaH // 16 // ka UrdhvadehikaM karma bhartuH kartA mRte tvayi / tatsamApya kramAdeva deva ! racyaM yathocitam // 97 / / iti prabodhito'mAtyaiH kRtibhiH kRtavAnayam / kurvastiraskriyAM svasyAM zreNikasyAGgasaMskriyAm // 98 // mRte'sminpitRzokena dviTloke yAntu mA zriyaH / ityamAtyA jaratpatramekaM rAjJaH puro'nayat // 99 // tatra klRptAM lipi te cA'vAcayat yatkuhUdine / piNDaM dattaM sutaiH prItyA bhuJjante pitaro mRtAH // 100 // mRte tvayi pituH piNDaM ko dAtA tairitIritaH / kuhUSu kalpayan piNDAn so'sthAnmRtyuparAGmukhaH // 101 // apAramArthikaM piNDadAnaM loke tadAdyabhUt / lokaH kRtAnukArI hi paramArthaparAGmukhaH // 10 // zayyAsanAnnasthAnAni pituH pazyan pade pade / azokacandraH zokena muhurmuhurabAdhyata // 103 / / pure rAjagRhe rAjagRhe ca sthAtumakSamaH / anyAmanyAyadamanaH zokAtso'kArayat purIm // 104 // campakAdbhutacArutvasUcitAbhyudaye kvacit / deze nivezitA sA'bhUccampeti prathitA purI // 105 // tasyAM puri sthito rAjA yazazcandrikayA jagat / gaurayannapi mAlinyaM hRdayAnna mumoca saH // 106 // iti zreNikakathAnakam // suhRtprItirapyavicAritaramaNIyetyAha luddhA sakajjaturiA, suhiNo vi visaMvayaMti kayakajjA / jaha caMdaguttaguruNA, pavvayao ghAio rAyA // 150 // lubdhA lobhinaH, svakAryatvaritA AtmArthotsukAH suhRdo'pi visaMvadanti anyathA bhavanti, zatravo bhavanti kRtakAryA niSpannasvaprayojanAH, yathA candraguptaguruNA cANakyena parvatako mlecchapatirghAtito vyApAdito rAjA, tathAnye'pi kRtakRtyena suhRdA mAryanta ityupanayaH / yataH- "yaM manyeta mamAbhAvAdasyAbhAvo bhavediti / tasmin kurvIta vizvAsaM yathA pitari vai tathA // 1 // yaM manyeta mamAbhAvAdamumarthAgamaH spRzet / na kAryastatra 25 vizvAso yathA zatrustathaiva saH" // 2 // [ ] iti // 150 // cANakyakathA caivam [cANakya-parvatakathAnakam // ] grAmazcaNakanAmAsti golladeze lalAmavat / caNIti tatra vipro'bhUt bhAryA cAsya caNezvarI // 1 // sa ca janmaprabhRtyeva zrAvakatvamabhAvayat / jJAnino munayo'vAtsuH kadAcana tadAlaye // 2 // 1. zivazeSa - A, KH | 2. nRpasotsuka: P / 3. yathoditaM - K, DI Ti. 1. oSThau kaNThaH yAvat kapAlam anu kapAlaparyantaM mAnaH prasAraH, tAdRzapUtkArapUrvakaM AraTat / 2. kuhU:-amAvasyA / 15 20
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-150] tadaiva daivato jAtastasya jAtaradaH sutaH / taM jAtamAtramAninye munInAM namanAya saH // 3 // AkrAntanikhilakSoNikAntamudghAntapauruSam / munayo bhAvinaM bhUpaM tamAkhyaddantalakSaNaiH // 4 // ayaM bhUpatvalAbhena mA bhUnnarakabhAgiti / grAvNA'gharSacchizordantAn pIDAmagaNayaMzcaNI // 5 // pAtrAntaritarAjyazrIrayaM pAlayitA bhuvam / khyAtaM munivarairebhiradazca radagharSaNAt // 6 // sUnozcANakya ityasya nAma vyaracayaccaNIH / zrAvakaH so'pyabhUdbharividyAnadyAlisAgaraH // 7 // sa kulInasya viprasya kanyAmekAmupAyata / kadAcid bhrAturudvAhe pitRgehaM yayau ca sA // 8 // bhUribhUSaNabhArAbhistrapukuNDalamaNDanA / svasRbhiH zrImadUDhAbhiragUDhaM hasyate sma sA // 9 // lInA vivAhanirvAhaM yAvadAvAsakoNake / tasthau nirupamAnaM sA'pamAnaM dadhatI hRdi // 10 // gatA'tha zvazurAvAsaM nizvAsaM bibhratI bahum / rudatI seyamekAnte kAnteneti nyagadyata // 11 // karoSi roSitA kena vadanaM tanvi ! nanvidam / idAnImindunA tulyaM dRgjalaiH sajjakajjalaiH // 12 // 10 jalpasaGkalpito yenApamAnastava mAnini ! / vizrAmyAmi priye ! tasya prANeSUpakramazramAt // 13 // zrIbhAji svasRloke'haM dAridrayeNA'pamAnitA / tasya prANeSu vizrAmya yadi vizrAmyasi priya ! // 14 // ityukte kAntayA jAtavittArjanamanorathaH / sa yayau pATalIputraM nandabhUpAlapAlitam // 15 // datte dAnaM sadAnando nando viprakule'tulam / iti vijJAya rAjJaH sa praviveza niketanam // 16 // tatrA''saneSu datteSu sa sthitaH prathamAsane / sadA bhadrAsanaM nanda evA'laGkurute sma yat // 17 // 15 ihaitaH saha nandena tadoce nandanandanaH / nRpasya zriyamAkramya nyaSIdat ka iha dvijaH // 18 // Uce kAcana cANakyaM sAmnA'tha nRpadAsikA / bhoH ! prasIda niSIdAsmin dvitIyasmin dvijAsane // 19 / / sthAsyatIha madIyo'sau kamaNDaluriti bruvan / nyadhAt kamaNDaluM so'tra nAmuJcat prAcyamAsanam // 20 // itthaM tRtIye daNDaM ca turIye japamAlikAm / utthApyamAnaH so'muJcad brahmasUtraM ca paJcame // 21 // Uce'tha ceTI dhRSTo'yamaho nojhennRpAsanam / vizeSa eSa pIThAni zeSANyapi ruNaddhi yat // 22 // 20 zakyaH kArayituM kiJcinna sAmnA kathamapyasau / vyAlazuNDAlavaddaNDasAdhyo hA duSTadhIdvijaH // 23 / / evaM vicArya cANakyazcaraNenAhatastayA / uttasthau kopazoNAkSo daNDadUna ivoragaH // 24 // nandamutkandayiSyAmi saputrapazubAndhavam / iti pratijJAM cANakyazcakre lokasya pazyataH // 25 // nagarAnnirjagAmA'tha davAnala iva jvalan / trasyallokavimuktAdhvA kopacaNDazcaNiprasUH // 26 // pAtrAntaradharitrIzo bhaviSyAmIti sa smaran / sambhramI bambhramIti sma pazyan rAjyocitaM naram // 27 // 25 pade pade'pamAnaM sa smAraM smAraM ruSA jvalan / alpIcakre bhuvaM gacchan grAmAd grAmaM purAtpuram // 28 // avAtsunandabhUmIndoryatra bahiNapoSakAH / taM grAmameSa bhikSAyai pravADveSo'nyadA'vizat // 29 // 1. kramAt - KH / 2. pRthag bhUpati - AI Ti. 1. kSoNikAntaH - bhUpaH, AkrAntAH nikhilAH kSoNikAntA: yena saH, tam / 2. duSTahastI iva /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 150 ] mayUrapoSakavibhorbabhUva duhitustadA / garbhiNyAH pUrNapIyUSabhAnupAnasya dohadaH ||30|| atyAkulastaM tadbandhusandoho dohadaM tataH / AkhyAya pUraNopAyamapRcchaccaNinandanAt // 31 // AcaSTa caNibhUrjAtamapatyaM mama dattha cet / tadasyAH pUrayAmIndubimbapAnamanoratham // 32 // apUrNaH subhruvAM garbhadrohado dohado bhavet / iti tatpratipedAte tanmAtApitarau vacaH // 33 // ziraHsphuritapUrNendubhramadacchidracandrakam / akArayadathodAraM caNibhUstRNamaNDapam // 34 // zikSyaikaH pumAn guptaH sthApito maNDapopari / sA maNDapatale bAlA rAkAnizi ca zAyitA // 35 // kSIrapUrNaM mRjAjAtabhrAjanaM raupyabhAjanam / muktaM chidramitaM chidratalakSoNitale tataH // 36 // nizIthe zazabhRdvimbe tadantaH pratibimbite / suptAmutthApya tAM bAlAM caNisUnuravocata // 37 // bAle ! tava vizAlena bhAgyena bhuvamAgataH / svecchayA pIyatAM so'yamindurindumukhi ! tvayA // 38 // atheyamapibat dugdhaM bimbitendu yathA yathA / AcchAdayati tacchidraM pumAn guptastathA tathA // 39 // payo nipItaM pihitaM chidramullasitaM tamaH / pItaH zItagurityeSA mumude kumudekSaNA // 40 // tasyAH sutaM bhaviSyantaM matvA rAjyadharaM dvijaH / dravyArjanamanA draSTumArebhe dhAtuvAdinaH // 41 // pratApaM vIrakoTIrakaravAlalateva tat / samaye tanayaM dhAmastomasyUtamasUta sA // 42 // pitRbhyAmabhidhAnena candragupta itIritaH / sa kramAdvavRdhe bAlo jagadAlokacandramAH // 43 // 15 bAla: khelan sa bhUpAlaH svayaM bhUtvA sadArbhakAn / sacivAdipadanyastAn saprasAdamamodayat // 44 // harIkRtya karIkRtya vAhayAmAsa so'rbhakAn / zaizave'pi zazI hanta maho vahati dRkpriyam // 45 // bhraman kramavazAttatra caNiputraH samAgamat / taM tathA vIkSya khelantaM vismitazca smitazca saH // 46 // cANakyo'tha parIkSArthamamuM bAlakamAlapat / dAnena rAjate rAjyaM rAjan ! kiJcana yaccha me // 47 // sa jagAda yathAkAmamimA grAmagavIrdvija ! / gRhANa nigRhANa drAg dAridryajamupadravam // 48 // 20 tatazcaNisuto'vocadahaM grAmagavIrimAH / gRhNan govindavRndena yadi hanye tataH kimu // 49 // 5 10 25 268 so'bhyadhAdarbhako vipra ! mA bhaiSIrmayi dAtari / narezavazyaM vizvaM hi bhavantaM hanta hantu kaH // 50 // caNiputro'tha vijJAya dhanyaM vijJAninaM ca tam / kasya putro'yamityarbhAnapRcchat tatparicchadAn // 51 // tairUce jAtamAtro'pi mAtrA pitrA ca kalpitaH / pravrAjakAya kasmaicit tatpravrAjakasUrau // 52 // athainaM caNibhUrUce tvaM yadIyo'si so'smyaham / rayAdvatsa ! samAgaccha rAjyaM sAkSAd dadAmi te // 53 // ityAkarNya drutaM candraguptazcaNisutAGgulIm / samAlalambe rAjya zrIvallizAkhAzikhAmiva // 54 // cANakyaH putramANikyaM tamAdAya drutaM drutam / palAyiSTa balAtkAraM zaGkamAnaH sa tatpituH // 55 // dhAtuvAdArjitairvittairathodagraparigraham / cakraM cakAra cANakyo nandakandacchidotsukaH // 56 // 1. papraccha - D / 2. bAlye - C |
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 150 ] kadApi capalApAtamApatya caNinandanaH / rurodha yodhapaTalaiH pATalIputrapattanam // 57 // tadalpaM balamAlokya nando'nalpabalastataH / pazuprAgbhArakalayA dalayAmAsa vikramI // 58 // cANakyazcandraguptena samaM samayavittamaH / palAyiSTa stutapadastadAnIM manasA'pi saH // 59 // Adizat sAdino nandazcandraguptagrahecchayA / ahato hanta mucyeta chittvA pucchamahirna hi // 60 // ekaH sAdI manovegavivAdI drutamApatat / dRSTazca caNiputreNAdiSTazca sa zizurnRpaH // 61 // pravizaitat saro vatsa ! vIciSu pracalAsvitaH / dRSTAdRSTaH kSaNaM tiSTheH zaradadhreSu candravat // 62 // athaivaM kRtavatyasminnivizya sarasItaTe / caNisUnuH svayaM dhyAnalIno yogIva tasthivAn // 63 // bhadanta ! dhriyate dhyAnaM yaddharmeNa bhavAdRzaiH / dRSTo nandasya tasyArizcandraguptaH kvacit tvayA // 64 // ityAgatyAzvavAreNa tena pRSTazcaNiprasUH / maunabhaGgabhiyA'GgulyA candraguptamadIdRzat // 65 // saraHpraveSTumAmuktamuktaye'tha nataH sthitaH / tatkhaDgenaiva sa bhaTazcANakyena drutaM hataH // 66 // candraguptamathAhUya hayamAropya taM kRtI / saJcaran vIcivegena caNisUnukhocata // 67 // adarzi sAdinastasya bhavAnaGgulilIlayA / mayA vatsa ! yadA kiM kiM tadA hRdi tavA'bhavat // 68 // AcaSTa candragupto'pi tadA me'bhUdidaM hRdi / nUnamevaM mama zreyaH pazyatyAryo vicAryakRt // 69 // acintayacca cANakyaH sadA'yaM me vazo bhRzam / guroH suziSya iva na dhruvaM vyabhicariSyati // 70 // tvarayA punarAyAti dUrAnnAdini sAdini / cANakyoktyA'vizaccandrastalle tapta iva dvipaH // 71 // arNo'bhyarNasthitaM tUrNaM sa jagau rajakaM dvijaH / tvatpaGktau kupito bhUpastrasya cejjIvituM matiH // 72 // so'pyArAdazvavAraM taM vIkSyA'nazyadvijastu saH / cIrANyArabdha nirNektuM kiM na jAnanti dhIdhanAH ! ||73|| drutametyAzvavAro'sau pRcchan pUrvAzvavAravat / mArito matimaccUlAmaNinA caNisUnunA // 74 // cacAla punaruttAlazcandrazcaNibhuvA saha / sukhaikasindhurmadhyAhnakSudhA'tha vidhuro'bhavat // 75 // pathi grAmAdathAyAntaM cANakyaH kaJcidaikSyata / bhaTTaM sadyaH kRtAhAraM sodgAraM tundamArjinam // 76 // Uce taM caNibhUrbhaTTa ! grAme pAlirlagenna vA / bhaTTo jagau lagatyeva sampratyevAlaganmama // 77 // punaH papraccha cANakyaH kiM bhaTTa ! bubhuje tvayA / sa AkhyattarasaM zAli dadhizAlikarambhakam // 78 // bhramato mama bhaktAya grAme velA lagiSyati / tanmiliSyanti durvArA azvavArA virodhinaH // 79 // Izo na padacAre'pi candrastu kSudhayA''turaH / rAjyabIjamayaM kRtyairakRtyairapi rakSyate // 80 // etadvicintya cANakyastasya bhaTTasya tatkSaNam / udaraM dArayAmAsa prollalAsa karambhakaH // 81 // 269 1. zrutapada - C hRtapada.... A, L, H drutapada - B 2 prabalAsvitaH - C pracalAnvitaH A, KH prabalAnvitaH - P | 3. mukhaikasindhumadhyAhna - P, A; mukhaikasindhurmadhyA... B, C | sukhaikasindhumadhyAhna - K, D, HI Ti. 1. tallaM - jalAzaya:, tasmin / 2. arNas (napuM) - jalam / 3. trasa gatyarthakadhAtoH AjJArtha - dvi0 pu0 ekavanacarUpaH / 4. pAliH bhojanapaGktiH / 5. tarasaM mAMsam / 10 15 20 25
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 150 ] taM cANakyagirA candraH karambhaM bubhuje'ghRNaH / kRtyAkRtyavicAro hi gurvAjJAsu na dhImatAm // 82 // cANakyazcandraguptena samaM gacchan dinAtyaye / prAvizatkamapi grAmaM vaidyAlayamivAturaH ||83 || bhraman gRhe gRhe bhikSAkRte caNisutastataH / iyAya roravRddhAyAH kasyAzcidapi sadmani // 84 // tatraikaH zizuratyuSNe peyAnne pariveSite / karaM madhye'kSipat kSiptataile kavalalobhataH // 85 // bAlaM dagdhAGguliM vRddhA taM rudantaM ruSA'vadat / matsUnurapi dhigmUrkhazcaNisUnurivAsi re // 86 // cANakyaH zrutatadvAkyaH pravizyAntarniketanam / vRddhAM papraccha putre'smin kiM cANakyanidarzanam // 87 // jaratyAcaSTa cANakyo dezaM nA'sAdhayadbahiH / prAgevA'gAt purIM rAjJaH prApadaprAjJatAphalam // 88 // bAlo'pyayamabhuJjAnaH pAzrvAt pUrvaM zanaiH zanaiH / kSipannatyuSNapeyAntaH pANi caNibhuvaH sadRk // 89 // strIyaM vRddhApyaho kIdRgbuddhirityavadhArayan / agamaddhimavatkUTasannivezaM caNiprasUH // 90 // 10 tatra parvatakAkhyena maitryaM parvatabhUbhujA / ciraM cakAra cANakyo nandaniSkandanaikadhIH // 91 // cANakyastaM kadApyUce nandamunmUlya mUlataH / bAndhavAbhyAmivAvAbhyAM rAjyaM rAjan ! vibhajyate // 92 // ityatha pratipadyA'bhUduddhataH parvatAdhipaH / cANakyacandraguptAbhyAM pakSavAn kezarIva saH // 93 // mUrttazaktitrayamiva trayazcandrAdayo'tha te / bahirnandamahIdezaM bhaGkumArebhire'bhitaH // 94 // nA'zAki nAkizauryairapyekaM bhaGktuM puraM tu taiH / bhikSAyai bhikSuveSo'tra tadavikSaccaNiprasUH // 95 // pure paribhramannatra saptApazyaccaNiprasUH / sakalAH sakalA/ziranAdyA mAtRdevatAH // 96 // acintayaccaNezvaryAH sUnurnUnamidaM puram / na tAvad bhajyate yAvadetAH santIha devatAH // 97 // kathamutthApayAmyetA iticetAzcaNiprasUH / purodveSTaH kadA bhAvItyApRSTo nAgarairjagau // 98 // santyetA devatA yAvadeva tAvadaho kutaH / bhaviSyati purodveSTo neSTo hyAsAmavigrahaH // 99 // atha tairbhaGkumArebhe taddevyoko yathA yathA / traistaM cANakyasaGketAd bahiH sainyaM tathA tathA // 100 // 20 tataH pramodavadbhistairmUlAdunmUlitaM drutam / taddevIdhAma ko nAma kAmaM dhUrtairna vaJcyate // 101 // tatprabhAvaprabhAhInaM dInaM tatpattanaM tataH / drAgabhajyata taiH siMhamuktaM vanamiva dvipaiH // 102 // krameNa vikrameNAmI dezaM saMsAdhya sarvataH / puraM nandasya rurudhurgurudhuryacamUcayA: // 103 // kSINakozacamUzaktirbhAgyabhaGgena nandarAT / dhig dhig karmANi cANakyAddharmadvAramayAcata // 104 // dUtAnAcaSTa caNisUrabhayaM tasya bhUpateH / yacchaknoti tadAdAya rathenaikena gacchatu // 105 // 25 atha bhAryAM ca kanyAM ca yathAzakti dhanaM tathA / nandaH syandanamAropya purAt kIrttezca niryayau // 106 // pravizantaM pure candraguptaM candramivAmbare / dRSTvA kumudvatIveSTamAnandannandanandinI // 107 // I 5 15 1. layaivAturaH - P, KH / 2. tato'sau - KH Ti. 1. kalAnAM rAziH kalArAziH tena saha vartate iti sakalArAziH caNiprasUH / 2. caNezvarI - cANakyamAtA / 3. apasRtaM /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-150-151] 271 dRgutsaGgaprasaGgena tamaGgIkRtamAtmanA / AliliGga ca sarvAGgamiyaM caGgamanaGgavat // 108 / / bhAvajJo'thA'vadannandaH putri ! yatra rucistava / vraja tatra prazasyaM te kSatrakanyAH svayaMvarAH // 109 // atha nandarathaM muktvA candraguptarathe rayAt / tasyAM samadhirohantyAM bhagnAzcakre navA''rakAH // 110 // amaGgalakarI keyametItyetanniSedhakRt / candrazcaNibhuvA'bhASi mA mainAM vatsa ! vAraya // 111 // AcaSTe navacakrA''rabhaGgamaGgalabhASayA / iyaM nava bhavadvaMzyanarAniha narAdhipAn // 112 // zriyeva mUrtayA sAkaM tayA kaMsArivattataH / kSIrodasodaracchAyaM nRpavezma viveza saH // 113 // vibhaktumanasau nandasampadaM candraparvatau / surakSitAM surUpAGgI kanyAmekAmapazyatAm // 114 // kasmaicana dviSe dAtuM viSeNA''janma sA punaH / abhyAsajIrNajIrNenA'vaddhi nandena dhImatA // 115 // tadA tadaGgasaGgena mRtA bhUtalapAtinI / makSikA'lakSi kAcid dhIcaNena caNisUnunA // 116 // viSakanyeti tAM matvA caNibhUrdhISaNaikabhUH / candraparvatakAvUce samaM tadanurAgiNau // 117 // nandazrIsaMvibhAge'bhUttavaikA candra ! kanyakA / dvitIyA parvata ! tatastavAstu dyutipArvatI // 118 // ityuktyA tatkSaNAdeva parvataH prItiparvataH / tadvivAhamahotsAhamArebhe mAravihvalaH // 119 // tatpANipIDanasvedAtsarvataH parvate tataH / nunnA yajJAgnitApena samakrAmanviSatviSaH // 120 // saMkrAntatadviSAkrAntazithilAkhilavigrahaH / ghUrNannavyaktavarNoktizcandraM parvatako'bhyadhAt // 121 // aye ! kavalito jvAlakAlakUTa ivAkulaH / na vaktumapi zakto'smi vatsa ! pAhi ha hA priye ! // 122 // 15 mAntrikA mAntrikA vaidyA vaidyA ityatha bhASiNam / cANakyaH candraguptaM bhrUsaMjJayaiva nyavArayat // 123 // parvataH so'tha cANakyavaJcitaH prApa paJcatAm / ekastvavApadaizvaryaM mauryo nandasya tasya ca // 124 / / iti cANakya-parvatakathAnakam // nijakasneho'pi pariNAmadAruNatayA kimpAkaphalamadhupariNAmamanuvadatItyAha niyayA vi niyayakajje, visaMvayaMtaMmi huMti kharapharusA / jaha rAmasubhUmakao, baMbhakkhattassa Asi khao // 151 // nijakA api svajanA api, nijakakArye svaprayojane visaMvadanti vighaTamAnA bhavanti / kharaparuSAH kharAH karmaNo niSThurAH paruSA vAcA karkazAH, yathA rAmasubhUmakRto brahmakSatrasya arcyatvAt brahmaNaH pUrvanipAtaH, AsIt kSayaH yathAyogyaM rAmakRtaH kSatrakSayaH, subhUmakRtastu brahmakSaya iti samAsArthaH // 151 / / 25 vyAsArthaH kathAyAmeva / tathAhi [subhUmakathAnakam // ] vasantapurabhUragnirnAma vyucchinnavaMzakaH / dArakaH paryaTan dezAnavApattApasAzramam // 1 // agni yamaH kulapatiH sutatvena tamagrahIt / tato'bhUdyamadagnyAkhyaH sa tepe'cAdbhutaM tapaH // 2 // jainazaivamatI vaizvAnaradhanvantarI surau / svasvadharmaprakRSTatvaM vAgbhirvyavadatAM tadA // 3 // 1. vibhaktu - H, A, B, KH / 2. zrayaM - KH, K | 3. bhUjjama - B, A | 4. svakarma - B, A I 20 30
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 272 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 151] jaineSu prathamo yo ya utkRSTastApaseSu tau / parIkSyau guNavattAyAmityabhUnnirNayastoH ||4|| mithilAyA nRpo bhAvayatiH padmarathastadA / campAM zrIvAsupUjyAkhyAt gurorvratacikIrvrajan // 5 // dRSTazcaikoM'DrigastAbhyAM prArabdhazca parIkSitum / pAnAnne Dhaukite dhIrastRTkSudhArtto'pi nAdade // 6 // yugmam // tAbhyAM vajrazalAkAbhaiH kaNTakaiH pUrite pathi / kSaradraktAMhirapyeSa tailapUla ivAcalat // 7 // gItAdibhirmanaHkSobhadakSairakSobhito'bhitaH / siddhapuMrUpatastAbhyAM purobhUyetyabhASi saH // 8 // yuvA'si dIrghamAyuste bhogAH santi manISitAH / kAle'sminna tapo bhAti prabhAta iva bhojanam // 9 // rAjJoce kiM tapaH kuryAddehabhArAsaho jaran / tapaH prauDhAyuSaH prauDhaM dazAmAnena dIpabhAH // 10 // jAne tAneva bhogAn bho ! yatra citrA manoratiH / tadbhAtyadya tapo bhojyamiva devAcinaH prage // 11 // sattvAdrimatha taM nutvA tau gatau tApasottamam / tapastejastateragni jamadagni parIkSitum // 12 // jaTAvallitarostasya tau devau zmazrugulmake / sthitau kulAyaM nirmAya caTakadvandvarUpiNau // 13 // caTakaM caTakA yAmi himAlayamitIriNam / tvamanyAsakta evAsi nAyAsi drutamabhyadhAt // 14 // AcaSTa caTakaH kAnte ! priyA svAnte tvameva me / na yadyemi ca kAle tad gRhye goghAtapAtakaiH // 15 // pApena tApasasyAsya gRhye'hamiti zapyatAm / bhAnti moghAni goghAtapAtakAni hi tatpuraH // 16 // evamukte caTakayA tApasaH kopamApa saH / pANibhyAM pakSiNau maGkSu dhRtvA ca pratyuvAca tau caNDatvamiva candre'rke kalaGkamiva re mayi / pApau pApaM dizantau vAM gamayAmi yamAlayam // 18 // alapat kailaviGkastaM krudhA'laM te mudhA tapaH / aputrasya gatirnAstItyapi kiM na zrutA zrutiH // 19 // manvAnastattathaivAyamadhyAyadatha tApasaH / aputrasya tapo'bhUnme hI bhasmanihutopamam // 20 // // 17 // bhrAntaM taM vIkSya nanvantarddhanvantariratapyata / mudhaite munayo mUDhAH sa iti zrAvako'jani // 21 // pratyetya pratyayAt prItau tirobhUtAM ca tau surau / agamajjamadagnistu puraM nemikakoTikam // 22 // 20 jitazatruM nRpaM bhUrikanyaM kanyAM yayAca saH / yA tvAM kanyA zatAdiccheddeyA seti nRpo'bhyadhAt // 23 // sai bhUpaH kanyakAH smAha kanyakAntaHpure gataH / yuSmatto dharmapatnItvamekA me kA'pi yatviti // 24 // zyAmaM bhikSAcaraM kSAmaM taM vIkSya kRtathUtkRtI: / sa kopAttApasaH zApAtkubjikA vitatAna tAH // 25 // vIkSyaikAM nRpakanyAM sa prAGgaNe reNukhelinIm / reNuke ! kAGkSasItyuktvA mAtuliGgamadarzayat // 26 // icchAmIti sphuratpANi tAM sa pANigrahaspRhaH / hRSTo'grahId dRDhaM roranaro ratnamivorasA // 27 // 25 cATuvAdI gavAdIMzca tAM ca tasmai dadau nRpaH / zAlIzataM sa caikonaM zaktyAnayadakubjatAm // 28 // 1. tUlacUla - P, A, D, K, KH, C / 2. manogati: KH, manoramA: K, D matiH - P / 3. yAsIhatatodrutam - H, B, A; yAsidrutamityagAt - P, C yAsidrutamUcivAn - KH; yAsidrutametyagA: - L; yAsidrutamabhyagAt - K / 4. tato P / 5. hutaMyathA - L C, K, A, H, KH, D, B / 6. sa bhUpakanyakAH - L, D, K / 7. bAlAM - KH | Ti. 1. kalaviGkaH - caTakaH /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 151] AnIya sA'zrame premalIlayA lAlitA'munA / kramAcca yauvanasphItA pariNItA yathAvidhi // 29 // RtukAle'tha bAleyaM tenoktA tvatkRte carum / sAdhayAmi priye ! yena syAd brahmaughastutaH sutaH // 30 // priyA'sti hAstinapure'nantavIryanRpapriyA / matsvasA'syai caruH sAdhyaH kSAtro'pIti tayaucyata // 31 // tau ca svakRzodaryai tatsaudaryai ca so'pyatha / brahmakSAtramahaH pAtramahanyasminnasAdhayat // 32 // araNye hariNIvA'haM jAtA mA tAdRgastu me / putro'pIti dhiyA kSAtraM reNukA carumAharat // 33 // brAhmyaM cA'dAccaruM svasre tayorjAtau sutau tataH / rAmazca kRtavIryazca mitho vyastakulocitau // 34 // RSivaMze'pi saJjAtaH kSatrayogyaM vahanmahaH / ullasan zuzubhe rAmastaDiddAmavadambude // 35 // tatrAtisArakI ko'pi kaSTabhraSTanabhogatiH / AgAdvidyAdharo rAmastaM bhaktyopAcarattarAm // 36 // taddattAM pArzavIvidyAM rAmo'ntaH zaragahvaram / sAdhayitvoditaH parzurAma ityudito janaiH ||37|| yayau hastipure'nyedyuH svasRsaGgAya reNukA / zyAlIti nermalolena sA bheje tatra bhUbhujA // 38 // tasmAttayA suto jajJe ninye tAM sasutAmapi / jamadagnirnijaM dhAma kAmArtte kva vivekitA // 39 // tAM kruddhaH parzunA parzurAmaH kSatreNa putriNIm / phalAntareNa phalitAM gRhavallImivAcchinat // 40 // jJApitastadbhaginyA tatkruddho hastipurAdhipaH / gatvA tadAzrayaM bhaGktvA vavale vAlitavrajaH // 41 // kvacit krIDAruciH zrutvA rAmastAmahitAM kathAm / etyA''kulaM kulapatiM vIkSya krodhAdadhAva // 42 // caturaGgacamUbhaGgaghorasparzena parzunA / tanUmanantavIryasya sa dukhaNDamakhaNDayat // 43 // sabhyairanantavIryasya kRtavIryaH kRtaH pade / etya tAtavadhakrodhAt jamadagni jaghAna saH // 44 // pratihatyA'tha taM rAmo dhvastavIraM ca tatpuram / mRgarAja iva dhvastamRgo vanamarAjayat // 45 // kRtavIryapriyA gurvI niragAt priyaduHkhabhAk / purAttenA'hinevA''rttA kalaviGkIva nIDataH // 46 // sA tApasAzramaM prApa tApasaizca kRpArasaiH / nyasya garbhagRhe garbhavatI sA'pAli bAlikA // 47 // tasyAzcaturddazasvapnasUcitaH kramataH sutaH / khAdan bhUmimabhUduktaH subhUma iti tattayA // 48 // madhyebhUmigRhaM guptaH sa duHsahamahorayaH / vavRdhe parzurAmasya kAlA'hiriva bAlakaH // 49 // bhUtvA parazurAmastu hastinApurabhUpatiH / niHkSatrAM saptakRtvaH kSmAM vyadhAt pitRvadhakrudhA // 50 // saptavArAn vilUne'pi kSatriyakSetramaNDale / svayamevAbhavadrAmaH ziloJchAya prayANabhAk // 51 // gupto'pi nidhidyatra kSatriyo'bhUttviSo'kSipat / rAmasya parazustatra dRSTiraJjanino yathA // 52 // kadA'pi tApasamahIM tAM rAmasya gatasya saH / jajvale parazuH kSatrasattAroSAnalairiva // 53 // ko'pyatra kSatriyo'stIti rAjJA kulapati: krudhA / pRSTaH prAha tapasyantaH santIha kSatriyA amI // 54 // virarAma tato rAmaH krodhatastatprabodhataH / jagAma dhAma saGgrAmazramavizrAmakAmanaH // 55 // 1. tvotthitaH C / 2. marmalaulyena - P / 3. manoratha: - D, K / Ti. 1. mahasAM rayaH - pravAhaH - mahorayaH / 273 5 10 15 20 25
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-151-152 ] sa sthAlaM dRgmude kSuNNadvidaMSTrAbhirapUrayat / bhojitAntakasatkArahetumuktAphalairiva // 56 // bhoktA'mU: pAyasIbhUtA daMSTrAH siMhAsane'tra yaH / sa te vadhAya daivajJA ityAkhyan rAjJi pRcchati // 57 // tatrA'vAraM pure satrAgAraM rAjJA vidhAya tat / purastu daMSTrApAtraM tannyAsi siMhAsanaM dhuri // 58 // tataH padmazriyaM meghanAdo vidyAdharaH sutAm / naimittoktyA subhUmAya dattvA'bhUt sevakaH svayam // 59 // kiM loko'yamiyAneva rantumastyadhiko'pi vA / AzramA'nanyago'pRcchatsubhUmo jananImiti // 60 // re vatsA ! '' zramakUpaikabheka ! lokA'rNavo mahAn / yasyAzramo'yamAyAti na bindutulanAmapi // 61 // hasantIdaM tadodIrya kRtavIryanRpapriyA / vRttaM tatpitRvRttAntaM rudatI tu nyavedayat // 62 // tacchrutvA sa krudhA dIptaH prayAto hastinApuram / tatra siMhAsanAsIno daMSTrApAyasamAharat // 63 / / jaghAna meghanAdastadrakSAviprAn krudhotthitAn / rAmo'pyatra krudhA kAladUtAhUta ivApatat // 64 // kSiptaH subhUme rAmeNa zazAma parazurvvalan / pradIpanamivoddAmaM puro dIpte pradIpane // 65 // astrAbhAvAt subhUmena daMSTrAbhAjanamuddhRtam / tatpANicihnacakrasya saGgenaivApa cakratAm // 66 // subhUmaH so'STamazcakrI tena cakreNa caJcatA / paJcatAmanayadrAmaM chinnamUrddhatayA rayAt // 67 // saptakRtvaH kSitiM cakre rAmo niHkSatriyAM yathA / kramAt subhUmastriH saptakRtvo nirbAhmaNAM tathA // 68 // cakrasAdhitaSaTakhaNDo'pyakhaNDakrodhacaNDataH / raudradhyAnI nivavRte na sa kSatro dvijakSayAt // 69 // 15 catuSkaSAyaH paJcatvaM prApya SaTkhaNDabhUpatiH / saptamaM narakaM prApadaSTamazcakravartyasau // 70 // iti subhUmakathAnakam // IdRzamavyavasthaM snehaM paryavasya yatayaH kiM kurvanti ityAha kulagharaniyayasuhesu ya, sayaNe ya jaNe ya nicca muNivasahA / viharaMti aNissAe, jaha ajjamahAgirI bhayavaM // 152 // 20 kuTumbabhavanasvakIyasAteSu cazabdAddezAdau, ca svajane, sambandhibandhuvarge, jane sAmAnyaloke, cazabdo vizeSAbhAvadyotakaH / nityaM prAkRtatvAdanusvAralopaH / munivRSabhAH susAdhavo viharanti anizrayA kulAdinizrAmakRtvA nirAlambanatayetyarthaH / atra dRSTAntaH yathAryamahAgiribhagavAnAcArya iti // 152 // atrAkhyAnakam [AryamahAgirikathAnakam // ] sthUlabhadramunIndrasya ziSyAvabhavatAmubhau / AcAryavau~ nAmnA''ryamahAgirisuhastinau // 1 // 25 caraNAviva dharmasya jJAnasya nayane iva / tAvabhUSayatAM sAGgadazapUrvadharau dharAm // 2 // nikAcanAbhirmokSasya vAcanAbhiranekazaH / ziSyAnniSpAdayAmAsa krameNAryamahAgiriH // 3 // nijaM mahAgirirgacchabhAraM nyasya suhastini / eko'bhUnmanasA kAmaM jinakalpArhavRttidhIH // 4 // vyucchedAjjinakalpasya gacchastho'pi tadarhakRt / mahAgirirmahIpIThe vijahAra mahAtapAH // 5 // te dharmadezanasudhAsindhavo vizvabandhavaH / sUrayaH pATalIputramagurnagaramanyadA // 6 // 1. munmadAH - KH, CI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-152 ] vasubhUtirmahebhyo'tra bodhitaH zrIsuhastibhiH / jIvAjIvAditattvajJo jajJe zrAvakazekharaH // 7 // vasubhUtiH zubhArambho guruvyAkhyA'nuvAdavAn / prabodhayitumArabdhasaMrabdhaH svajanAnapi // 8 // tena bodhayituM te na zekire paGkajAni hi / bodhyAnyapi na bodhyante dIpena tapanaM vinA // 9 // pratibodhayituM bandhuvarga mohanirargalam / ninye vijJapya taddhAmni vasubhUtiH svayaM gurUn // 10 // jinAgamavanIpuSpasaddharmamadhuvAhinI / pratyAkhyA bhavatApasya vyAkhyA''rambhi suhastinA // 11 // tatra bhikSArthamAcAryastadA cA''ryamahAgiriH / Ayayau ca vavande ca tenAbhyutthAya sUriNA // 12 // zreSThI jagAda gaganasyeva sarvagurostava / kiM ko'pyeSa guruH svAminnaho bata mahAdbhutam // 13 // zrIsuhastI tamAha sma guravaH khalvamI mama / tapazcarantastyAgAIM bhaktaM pAnaM ca gRhNate // 14 // atAdRgbhaktapAnAptau santi samyagupoSitAH / jAnantyanyadapathyaM hi karmarogacchidotsukAH // 15 // ityasmai sUrirAkhyAya dharmaM vyAkhyAya nirmalam / pratibodhya ca tadvandhUn nijamAzrayamAgamat // 16 // vasubhUtirabhASiSTa zuddhadhIH svajanAnatha / munimIkSamIkSadhve yadA bhikSArthamAgatam // 17 // tasmai bhaktaM ca pAnaM ca tyajyamAnaM pradarzya tat / mudA tadA pradAtavyaM bhavedbahuphalaM hi tat // 18 // atha tatraiva bhikSArthaM prApto'nyedhurmahAgiriH / taccakruste ca bhaktyA tatpratilAbhanalobhinaH // 19 // jJAtvA jJAnAdazuddhaM tadanAdAya mahAmuniH / tadA jagAma vasatiM jagAda ca suhastinam // 20 // mahatyaneSaNA'kAri hyaH kRtvA vinayaM tvayA / bhikSAmasajjayanmahyaM te hi tvadupadezataH // 21 // nedaM punaH karomIti mahAgiriguruM tataH / suhastI kSamayAmAsa vinIto vinato yetaH // 22 // jIvantasvAmipratimArathayAtrAM nirIkSitum / gatAvavantImanyedhurmahAgirisuhastinau // 23 // nRpastadA ca tatrA''sIdamitrAsInavikramaH / samprati ma saGgrAmasAmagrIyitadoryugaH // 24 // utsavAdatha jIvantasvAmino niryayau rathaH / pazyatAmapi saMsArakAntArottArakAraNam // 25 // nayanasthAnatAnItamahAgirisuhastinA / anvIyamAnaH saGghana puryAM paryaTati sma saH // 26 // kvacidaskhalitaH prApa rAjadvAramatho rathaH / jIvo mokSamivAzeSasurAsuranutodayaH // 27 // rAjA'tha rAjasaudhasya gavAkSe cakSuSIva saH / kanInikApadaM puSpannapazyat zrIsuhastinam // 28 // dadhyau ca kvacidapyeSa zAntaveSaH sukho dRzAm / mayA'darzi muniH kintu hanta na smRtimeti me // 29 // vimRzan bhRzamityevaM nRdevaH sa vimUcchitaH / papAta bhuvi meghAmbhobhinnAcalataTAzmavat // 30 // ucite racite vyagrairupacAre paricchadaiH / jAtajAtismRtiH pRthvIpatirapyutthitastataH // 31 // sa rAjanyaH purAjanmaguruM jAnan suhastinam / spardhA'bhidhAvitamanaHpavanapratimakramaH // 32 // etyAvanItalamilanmaulimaulimahIbhujAm / nanAmoccaiHpadaM gantumutpAto natipUrvakaH // 33 // 15 25 1. 'vanato - C / 2. 'grataH - KH, P13. suveSatAM - KH, zubhodRzAM - L mukho dRzAM - CI4. smaraH - KH15. to natipUrvakamKH, tonnatipUrvaka: - A, H, tonnatipUrvakaM - LI
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-152] apRcchadatha pRthvInduH sAnandaH zrIsuhastinam / jinadharmadrumaH kena phalena phalati prabho ! // 34 // Akhyadgurustarostasya supakvamamRtaM phalam / apakvaphalabhedAstu kalpAzcAnuttarAzca te // 35 // punarmuni mahAdharmavapraM papraccha pArthivaH / avyaktasya phalaM nAma svAmin ! sAmAyikasya kim // 36 // zrIsuhastI mahastIrthaGkaradharmasya dhArayan / gadati sma jagatyasmin rAjan ! rAjyAdi tatphalam // 37 // 5 sandehakSepayantrAgrocchaladyaSTinibhAGgalIm / nakhacchoTanikAM jAtapratyayo'tha dadau nRpaH // 38 // punaH praNamya pAdAgranyastahastaH suhastinam / yuSmAbhirupalakSye'haM na veti nRpatirjagau // 39 // upayogena vijJAya gururgiramathAdade / kiM nopalakSaye'haM tvAM zRNu yo'si narezvara ! // 40 // viharantaH sahAcAryaiH zrImahAgirinAmabhiH / sagacchAH puri kauzAmbyAmagacchAma purA vayam // 41 // mahattvAtparivArasya vasaterapi lAghavAt / AvAM tatra dharitrIza ! pRthak pRthagavasthitau // 42 // 10 tadA'bhUdatidurbhikSaM tatrAsmAsu vizeSataH / mudA tu dAtumArebhe bhaktaM bhaktamanA janaH // 43 // kasyA'pi zreSThinaH saudha bhikSAyai sAdhavastadA / vivizuzcAvizaccaiko raGkastatpRSThato rayAt // 44 // icchAkArAdhikArAdhilacinIM tatra lebhire / sAdhavo vividhAM bhikSAM vilakSasyAsya pazyataH // 45 // prApya bhikSAmathA'mISAmIyuSAM vasatiM prati / anugaH sa jagau raGko bhojyaM me dIyatAmiti // 46 // sAdhavo'bhidadhurdAnaM jAnanti guravaH khalu / tadadhInA vayaM kiJcinna svayaM dAtumIzvarAH // 47 // 15 sAdhUnanvevamanvetya vasatiM vIkSya tatra naH / dInAnanaH kSudhAdhInaH sa bhojanamayAcata // 48 // athedaM sAdhavo'pyAkhyannasmattopyamunA pathi / ayAcyata kSudhAlInasphUtinA dInamUrtinA // 49 // viditaM cedamasmAbhirupayogaprayatnataH / raGkaH pravacanAdhAro yadbhAvyeSa bhavAntare // 50 // raGkaH priyoktilIlAbhirathA'smAbhirabhASyata / vrataM ced bhajase bhojyaM labhase rabhasena tat // 51 // acintayadayaM razciraM kaSTamayo'smyaham / tadvaraM vratajaM kaSTaM yatheSTaM yatra bhujyate // 52 // 20 ityatha pratipedAnaM vratAdAnaM tadaiva tam / pravrAjya bhojayAmaH sma bhojanairmodakAdibhiH // 53 // athAhAraM mahArambhaH svAdu svAdu tathA''dita / rurodha sa yathA garbhamarutpathakathAmapi // 54 // kRtAntapratihAreNa tenAhAreNa pIDitaH / mRtyoraGkamasau raGkastasyAmeva yayau nizi // 55 // sAdhurmadhyasthabhAvena dharAdhIza ! vipadya saH / padmavattvaM mRNAlasya kuNAlasyA'GgabhUrabhUH // 56 // punarvijJapayAmAsa munIzamavanIzvaraH / bhagavan ! bhavatAmeva prasAdAdAsadaM zriyaH // 57 // 25 akArayiSye yuSmAbhirdarzanasparzanaM na cet / prabho ! tadabhaviSyanme zlAghyA raGkadazA kva sA // 58 // ihApi guravaH pUrvajanmavadyUyameva me / prasIdatA''dizata mAM kiGkaraH kiGkaromyaham // 59 // suhastI bhagavAnAha rAjannAjanmazarmadam / jinadharmaM bhaja svargApavargAdiphaladrumam // 60 // Ti. 1. 'capaTI' iti bhASAyAm / 2. svasya icchAyA viSayAdapi atikrAntAM bhikSA lebhire ityarthaH /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-152] pratyapadyata rAjJA'tha tadanyaizca tadAjJayA / arhan devo guruH sAdhuH pramANaM jinavAgiti // 61 // zrImAnaNuvrataguNavratazikSAvratasthiraH / zuddhazraddho'jani zrAddhavaraH sampratibhUpatiH // 62 // nA'rcayA sa jinA'rcAyA vandhyaM sandhyAtrayaM vyadhAt / na sAdharmikavAtsalyasAdhakatvena ca kSaNam // 63 // sudhAsindhusadRgjIvadayAttahRdayAtmani / parAbhavo'bhavanneha jvaladbhavadavodbhavaH // 64 // dhRtasAptapadInebhya iva dInebhya uccakaiH / adAridryanidAnAni sa dAnAni sadA dadau // 65 / / mahIM sa yAvadvaitADhyamadvaitADhyaparAkramaH / cakAra zrIjinAgAramuktAlaGkArabhAriNIm // 66 // trikhaNDabharatakSetratatA dharmamayI latA / tasya stabakitevA'bhUjjinAvAsaiH pade pade // 67 // zrIsaGghana saharSeNa varSe'nyatra vyatanyata / caityayAtrotsavastatra vitrastaduritaH puri // 68 // pratyahaM tIrthayAtrAyAM te maNDapamamaNDayan / zrIsaddhena saha zrImatsuhastiguravaH svayam // 69 // agresuhasti tatpAdareNummanyo mahAmanAH / niSasAda bhavAdbhIto nityaM saGkacya sampratiH // 70 // hotavyamohadravyasya caityayAtrAmahAkratoH / pUrNAhutimathArebhe zrIsaGgho rathayAtrayA // 71 // amUlyamaNimANikyamayo'rhatpratimArathaH / didyute'tidyutirdIpa iva mohatamohatau // 72 // rathe'rhatpratimAsnAtrapUjAdyaM mAdyadudyamaiH / dhArmikaiH karmanirmanthopakrameNa pracakrame // 73 // vizantyo bhUtale snAtrajaladhArA jinAGgataH / uddhArakA nArakANAM rajjvAlambA ivAbabhuH // 7 // vastrabaddhAnanaiH zrAddhairguNastutyakSamairiva / vibhovilepanaM cakre surabhidraviNadravaiH // 75 // prabhorbhavamahAmbhodhitaraNe taraNeriva / reje puSpamayI pUjA lagnaphenalavA''livat // 76 // dhUpadhUmacayaH svAmigAtrasparzapavitradhIH / dyAM yayau dhUmayonitvalabdhyai bhUtApahRnmatiH // 77 // prakAzaikamayairdIpaiH prabhorArAtrikacchalAt / kevalasya kRtaM zrAddhairavatAraNamaGgalam // 78 // dhU-bhUtairatha rathaH zrAddhairantaHsthatIrthakRt / svayamAtmaiva saMsArAccaityadvArAdakRSyata // 79 // svasvazAzvatacaityebhyo vAlayitvA vilocanam / camatkRtaiH sasamyaktvairdRzyamAno vimAnibhiH // 80 // caJcaccaturvidhAtodyahRdyoruprekSaNIyakaH / AnandanidrAnirmagnajanasvapnAyitotsavaH // 81 // sarAsaiH zrAvikAlokairdhamadbhirmaNDalAyitaiH / dharmArNavamahAvattairiva majjitapAtakaH // 82 // pUjyamAnajino bhaktaiH pratyaTTATTAlakAlayam / kAzmIranIrapUreNa dIyamAnacchaTo'grataH // 83 // caturvidhamahAsaGghacaturaGgacamUvRtaH / rathastIrthapatermohadrohiNyA yAtrayA'calat // 84 // paJcabhiH kulakam / trikhaNDakSmAtaloddhAradhuryaiH sampratibhUpateH / bhAgyaiH sa kRSyamANo'pi rAjadvAraM zanairyayau // 5 // nudan sarvAGgamArAbhirivArAtpulakairagham / drutaM rathamathAgacchallokadattapatho nRpaH // 86 // 1. dayAbhUha - B, dayAha - L dayAnUha - C / 2. yayau - P / 3. samprati - D, K, B, A, L, H, P / 4. dyutidIpa - KI 5. bhAgyairAkR....C / Ti. 1. jinAnAM arcA pratimA, tAsAM arcA pUjA / 2. taraNiH - yAnapAtram / 3. dhUmayonitvaM - meghatvaprAptyai / 4. pRthvItApaharaNabuddhiH ityarthaH / 5. vilocanaM - netram / 15 20 25
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 152] karmANi chettumaSTApi spaSTamaSTaprakArayA / pUjayA'pUjayajjainIM sampratiH pratimAM mudA // 87 // tadaivAhUya samyaktvaM grAhayitvAtha sampratiH / AvaitADhyAntasAmantAn kAmaM tAnityavoca // 88 // ayi ! bhaktA mayi svairaM bhavantazcedbhavantu tat / zramaNAnAmaghaughaikatrAsakAnAmupAsakaH // 89 // ityamuSya nidezena svasvadezeSu dezapAH / te jainaM tenire dharmaM zramaNopAstitatparAH // 90 // iti pratyantadezAnapyarhanmunijanocitAn / vidhAya zuddhadhIrdadhyau nizIthe sampratirnRpaH // 91 // apyanAryeSu dezeSu vihAryAH sAdhavo mayA / kvacinmadAjJAbhUSA bhUrmA dharmarahitA sma bhUt // 92 // athAnAryAn jagau rAjA pradAtavyaH karo mama / yathA yathaitya yAcante matpumAMsastathA tathA // 93 // iti sampratinA sAdhuveSabhAjaH zubhA janAH / prahitA vihitAcArairanAryAnityazikSayan // 94 // ebhirebhirdvicatvAriMzatA doSairadUSitam / nIrAnnapAtracIrAdi deyaM bhaktibhareNa naH // 95 // iha kAle'dhyetavyametadetaddine dine / lopayiSyati vaH kopakampraH sampratiranyathA // 96 // paritoSaM dharAbhartustasya kartumathodyatAH / tenire te narAH sarvamebhirAdiSTamiSTavat // 97 // sAdhucaryocitAcAracAturIcAracAruSu / itthaM jAteSvanAryeSu rAjA''cAryAn vyajijJapat // 98 // prabho ! paraprabodhaikasAdhIyAMso'pi sAdhavaH / kuto nA'nAryadezeSu viharantyAryadezavat // 99 // guravo jagururvIza ! tatrotsarpati na dhruvam / jJAnadarzanacAritra zrIroSadhirivoSare // 100 // provAca sampratiH sAdhUn bhagavan ! preSya samprati / pazyatAcAracAturyamanAryamanasAmapi // 101 // AcAryavaryai rAjJo'tinirbandhAt ke'pi sAdhavaH / gantumandhrAdidezeSu samAdidizire tataH // 102 // tAnudIkSya munInete pumAMsaH samprateriti / matvA prAk zikSayA'nAryA vAryAdi pratyalAbhayan // 103 // zrAvakatvamanAryeSu tadAryeSviva sAdhavaH / niravadyaM nirUpyAkhyan gatvA guruSu vismitAH // 104 // iti sAdhuvihArArhAnanAryaviSayAnapi / vyaktAbhyAM zaktibuddhibhyAM vidhAya mumude nRpaH // 105 // 20 nRpaH kRpaNatAM prAcyajanmano manasA smaran / puradvAreSvavArANi satrAgArANyakArayat // 106 // dInaduHsthita bhuktAvaziSTaM bhaktaghRtAdikam / vibhajyA''dadire tatra satrAgArAdhikAriNaH // 107 // gRhNIte nItitaH ziSTamodanaM ko dinaM prati / iti pRSTA nRpeNAkhyaMstannisRSTA yathAtatham // 108 // bhUpo'bhyadhatta yadbhaktamavazyamavaziSyate / vratinAmeva taddeyamakRtAkAritArthinAm // 109 // bhavadbhyo vibhavaM bhUri gRhanirvAhahetave / dAsyAmi kAmitaM yadvaH pUrayiSyAmi tacca bhoH // 110 // rAjJa ityAjJayA te'nnaM sAdhubhyo dadire ca tat / tatte'pyAdadire zuddhabuddhayaH zuddhidarzanAt // 111 // vastrapAtrAnnadadhyAdiprAsukadravyavikrayam / ye kurvantyatha tAnurvIpatiH sampratirUcivAn // 112 // sAdhubhyaH saJcaradbhyo'gre DhaukanIyaM svavastu bhoH / te yadAdadate pUjyAstebhyo dAtavyameva tat // 113 // 5 10 15 25 1. modinaM - A, K, D, P modakaM - BI Ti. 1. ebhiH AdiSTaM sarvaM te narAH iSTavat tenire /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-152-153] 279 asmatkozAdhikArI ca channaM dAsyati yAcitaH / mUlyamabhyullasallAbhaM samastaM tasya vastunaH // 114 // atha te pRthivIbharturAjJayA tavyadhurmudA / azuddhamapi tacchuddhabuddhyA tvAdAyi sAdhubhiH // 115 // sehe svayaM suhastI tu sadoSaM tadvidannapi / sUnoriva suziSyasya ko na rAgeNa lipyate // 116 // suhastinamathA''cAryamuvAcAryamahAgiriH / kiM jAnannapi rAjA'nnamAdatse doSadUSitam // 117 // suhastyUce prabho ! bhaktimuktA api dadatyadaH / rAjAnuvartanarasojjAgarA nAgarAH svayam // 118 // 5 mahAgiriguruH prAha zAntaM pApaM kimAttha bhoH / mAyiko'si visaMbhogastanno nUnamataH param // 119 // pRthakkulAnAM sAdhUnAM sAmAcAryaiva saGgatiH / sAmAcArIvibhedena vibhedo'taH paraM nu nau // 120 // bhayena DimbhavadvepamAno mAnayituM gurUn / pAdAnAdAya zirasA jagAdAryasuhastyatha // 121 // hahA mahAparAdho'yaM mayaiko vidadhe vibho ! / kSamyo'yamekavAraM me kurve nedRgataH param // 122 // zrImahAgirirUce'tha kvaiSa doSastavA'thavA / jagadurjagaduttaMsA vIrapAdAH purA hyadaH // 123 // yadasmacchiSyasantAne samAcAra: zamAtmanAm / patatprakarSoM bhavitA parataH sthUlabhadrataH // 124 // sthUlabhadramunIndrasya ziSyAvAvAM babhUviva / tvayA satyamasatyokteH svAmino racitaM vacaH // 125 // ityasaMbhogakalpaM sa saGkalpyaiva mahAgiriH / avantyA niryayau natvA jIvantasvAminaM jinam // 126 // purA zrIvIrasamavasaraNe samupeyuSaH / dazArNabhadrabhUpAlasambodhe vibudhezituH // 127 // gajendro'grakramau yatra nyadhAttallipirasti ca / tad gajendrapadakhyAti yayau tIrthaM mahAgiriH // 128 // yugmam // 15 nirmAyA'nazanaM tatra mAyAdimalavarjitaH / kAyamunmucya nAkAya jagAma zrImahAgiriH // 129 // api sampratibhUpAla: pAlitazrAvakavrataH / pUrNAyurAsIdgIrvANo nirvANaM ca gamI kramAt // 130 // iti AryamahAgirikathAnakam // vratino nirlobhatAmitthameva dRSTAntAntareNopadizati rUveNa juvvaNeNa ya, kannAhi suhehiM gharasirIe ya / na ya lubbhaMti suvihiyA, nidarisaNaM jaMbunAmo tti // 153 // rUpeNa sundareNa yauvanena udagreNa, cazabdAt kalAbhizca kanyAbhiradbhutaguNAbhiH sukhairgRhazriyA ca etairhetubhirnaiva lubhyante lobhaM naiva yAnti suvihitAH sAdhavaH / nidarzanaM dRSTAnto jambUnAmeti // 153 // jambUsvAmicaritaM caivam[jambUsvAmicaritam // ] 25 magadho'dhvagadhoraNyAH zrAntihartA zriyaH padam / asti triviSTapAdezo dezo bhUkhaNDamaNDanam // 1 // chAyoccheditasantApAH sphuratpatrAdbhatazriyaH / bhaparUpA babharyatra taravaH saravadvijAH // 2 // yasmin bhajanti paryantaharitaH saritaH sadA / bhUmeH zyAmAMzukasyUtaprAntakAntadukUlatAm // 3 // 1. muniH - P / 2. sambodhi: C sambodhi - A, KH, BI Ti. 1. kheNa dhvaninA saha vartante te ca te dvijAzca iti saravadvijAH yeSAM te dvijAH pakSiNaH, bandijanAzca / 20
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] grISme'pi vAri yacchanto mahiSaiH sthAnapUruSaiH / yasminnadurna durbhikSamambhasAM jAtucid ghanAH // 4 // kASThAsu dazasu grAmaH sugrAma iti vizrutaH / tadantarvidyate hRdyavidyuttejasvipUruSaH // 5 // yallakSmIlekhayA shesslekhpuyo vinijite / sthAnaM nimnaM ca zUnyaM ca jagmatulajjite dhruvam // 6 // rASTrakUTAnvayaH zrImAnAryavAnAryavAgabhUt / tatrAdrikUTatulyAnnakUTa: kauTumbikAgraNIH // 7 // tasyAjani guNairvaryA maryAdA jaladhervadhUH / jAhnavIzubhranIreva revatI zIlazAlinI // 8 // etayorbhavadattazca bhavadevazca vizrutau / abhUtAM nihatAzarmadharmakarmayutau sutau // 9 // ibhya: susthitasUribhyaH svairaM vairAgyato'nyadA / bhavadatto nijagRhe ni:spRho jagRhe vratam // 10 // anusUripadadvandvamathAsau pRthivItale / babhrAma bhrAmakAzmAnamazmasAra ivAnvaham // 11 // ekadAtmadvitIyaH san sUrInApRcchya kazcana / nijagrAme jagAmecchan bandhuM vratayituM vratI // 12 // 10 sAdhuH pANigrahArambhagrahilena kanIyasA / na vIkSito'pyasau harSaprakarSAndhena bandhunA // 13 // kaniSThamatha dhik kurvan gurvantikamagAnmuniH / vilakSo ravilakSorutapastejAstato nu kim // 14 // guroH puro munau tasmiMstattathyaM kathayatyatha / bhavadatto'vadattoSAd dhik tatkaThinatAmiti // 15 // tadoce muninA'nyena bhavadatto vadannadaH / bhrAtA'sya kaThinastvaM tanmRduM dIkSaya sodaram // 16 // sandhAsandhAnato'bhASi bhavadattena tanmudA / idaM budha ! vidhAtavyaM gurau magadhagAmini // 17 // 15 viharan mihirazrIko dezAddezAntaraM kramAt / agamanmagadhAnsUrinabhobhAgAnivAmalAn // 18 // svagrAmaM bhavadatto'tha yayAveko gurogirA / bhayAya nAsahAyatvaM siMhasyeva mahAmuneH // 19 // nAgilAM vAsukIjAne gadattasya nandinIm / kanIyAn bhavadevo'grepANau jagrAha sAgrahaH // 20 // janAnmatveti tattvajJaH kiMkarttavyatayA jaGaH / mandaM mandamamandazrInijaM dhAma jagAma saH // 21 // abjakhaNDaM triyAmArtaM mArtaNDa iva dUrataH / svajanaM smerayannagre zamabhUH samabhUttataH // 22 // 20 te tu hetumamuM puNyanaipuNyasya muni janAH / namazcakurnicakruzca duritaM sphuritodyamAH // 23 // muninA dharmalAbho'tha nirmalAbho vinirmame / teSAM tamastaticchedI dizAmiva nizAdhavaH // 24 // asti me gururAsannagrAme sannatamAH zamI / bhoktavyaM tatra gatveti jagAda svajanAnmuniH // 25 // tadAzu prAsukA'nnena sa yatiH pratilAbhitaH / utsukastaiH sadAcArasahakArazukaiH svakaiH // 26 // nAgilAyAH kilA''yAmaramyAkSyA vakSasi svayam / tanvAno maNDanaM tasyAH kRtakalyA'nyamaNDanaH // 27 // 25 munimAgatamAkarNya vadhU muktvArddhamaNDitAm / dvipo vallIriva sakhIravadhUyAgrato gatAH // 28 // 1. kRtakanyAnya.... K, D| 2. daMtai - C / Ti. 1. ghanaiH pratinidhitayA niyojitaiH sthAnapUruSairmahiSaiH / 2. kASThA dishaa| 3. zeSapurI ca lekhapurI ca iti zeSalekhapuau~ - pAtAlapurI, svargapurI ca pAtAlapurI nimnaM, svargapurI ca zUnyaM jagmatuH ityarthaH / 4. bhrAmakAzma - lohacumbakaH / 5. azmasAra: - lohaH / 6. mihira:sUryaH / 7. sannaM naSTaM tamaH ajJAnaM yena sa sannatamAH /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] 281 sphUrtimantarvahan dharmaM mUrtimantamivAgrajam / bhavadevo javAdevA''jagAma ca nanAma ca // 29 // vizeSakam / / sappiSaH kalpanIyasya pAtraM bhrAtrA'pitaM kare / satyaMkAraM vratasyeva bhavadevaH sudhIrdadhau // 30 // pracacAla sa cA''lasyamukto munimatallikA / astokabandhulokena paritaH parivAritaH // 31 // dUrato valitAstasya natvA natvA'tha bAndhavAH / samIre saMmukhe sindhupravAhasyeva vIcayaH // 32 // bAlyakrIDAdivA bhiranA bhiH pravartakam / dhRtAjyabhAjana: sAdhumanujastvanujagmivAn // 33 // . AninAya bhavAn bandhuM mAninAyaka ! dIkSitum / ityatha vratibhiH pRSTaH prApa sAdhurguroH puraH // 34 // praNamya ramyacAritraratnaratnAkaraM gurum / muniyavedayadvandhuM samAyAtaM vratAya tam // 35 // satyamityatha pRSTo'sau bhavadevo'tha sUribhiH / jyAyAnRSizSAbhASI mA bhUdityanvamaMsta tat // 36 // tataH svabandhusambandhabandhanA''baddhacetasaH / nAgilAguNaraktasya tasya dIkSAM dadau guruH // 37 // bhavadattaprayuktena niyukto guruNA svayam / ekena muninA sAkaM grAmamanyaM jagAma saH // 38 // 10 adyA'pi bhavadevo'yaM nA''yAtIti samAgatAH / bandhavo bhavadattena sAkSAdgata itIritAH // 39 // bandhUparodharuddhAtmA bhavadevo vrate sthitaH / nityaM dhyAyati cittena nAgadattasutAM tu tAm // 40 // kAlena sucireNA'tha zucireNAGkavanmuniH / tapastapanapUrvAdrirbhavadatto divaM yayau // 41 // akurvatA vratAdIni bhrAtari svargayAtari / alAgi nAgilAdhyAne bhavadevena tena tu // 42 // atha suptAM munizreNI nizi muktvAbjinImiva / sa bhRGga iva gantA'bhUt kAntAM kairaviNImiva // 43 // 15 atha zlathaguNagrAmaH sugrAmagrAmasImani / gatvA'sau maNDapAhUtazaitye caitye sthitaH kvacit // 44 // Ayayau vRddhayA sAkamekayA savivekayA / tadAtra kApi kAmadruvAtyA kAtyAyanI puraH // 45 // etAM zvetAmbaro'pRcchat revatyAryavatoH kathAm / tau pramItau tataH zrutvA so'pRcchannAgilAkathAm // 46 // svayaM sA nAgilA citte bhavadevaM vicArya tam / papraccha bhavadevo'si nAgilAjAnirityatha // 47 // eSa priyAvizeSoktastadAha smaradAhavAn / bhavatyA bhavadevo'haM bhadre ! kathamabodhiSi // 48 // 20 sadmanazchadmanA nItvA purA'haM grAhito vratam / bhrAtrA mAtrAdhikaprItirnAgilAvazago'pi san // 49 // tadbhAtari gate svargamanargalatamasya me / mAnasaM nAgilAprItiradhunA'tidhunoti sA // 50 // manmana:sahakArasya sA zukI vAsukIsutA / asti vA nAsti vA sAkSAdidaM vada mamAgrataH // 51 // tadevaM bhavadeve'smin jalpAke ghasmarasmare / vRddhAyA nAgilAsakhyAH sUnuH prAptaH puro baTuH // 52 // jagAdAyamidaM mAtarahamasmi nimantritaH / dakSiNArthaM gamiSyAmi gehamehi tvarAturA // 53 // dugdhamucchAlayiSyAmi dharttavyaM bhAjanaM tvayA / bhuktaM zrAddhA'nnamudgIrya yathA''gatya pibAmi tat // 54 // vadantamityavAdIttaM bhavadevo hasanniva / bhaviSyasi kathaM na tvamiti lipsurjugupsitaH // 55 // 1. purAt-L, C, puraa-B| 2. kta Aha-smasmara-L ktaprAhasmasmara-B ktamAhasmara-H ktadAhasma-A|3. mamAdhika-B mAdhika-AI Ti. 1. avilambena ityarthaH / 2. eNAGkaH - candraH / 3. kAtyAyanI - arddhajaratI strii| 25
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] bhavadevamuvAcA'tha nAgilA vetsi yadyadaH / priyA tavAhaM mAM vAntAM tadbhoktuM yatase kutaH // 56 // mUDhAzaya ! navAmUDhAmiva mAmAgataH smaran / jarAjarjaritAM pazya saMsArasya kva sAratA // 57 / / etasmin zucivastUnAM malinIkArakAraNe / dehe jarAparAdhIne mudhA muhyanti jantavaH // 58 // viSaM mAmamRtaM dIkSAmanyathA mA sma manyathAH / tad vyAghuTya jhaTityeva guruM bhaja kuru vratam // 59 // iti prabodhitaH prIto nAgilAyA girA'cirAt / sAdhu sAdhviti tAM stutvA sAdhuH sUri rayAdayAt // 60 // Alocya tadguroragre tadugraM sa vrataM vyadhAt / yenA'janiSTa saudharme prabhAbhirbhAsuraH suraH // 61 // kSetre mahAvidehe'tha vijaye puSkalA'bhidhe / deze vizvapriye puNDarikiNyAM puri cakriNaH // 62 // patnyAM yazodharAkhyAyAM vajradattasya nandanaH / nAmnA sAgaradatto'bhUd bhavadatto divazcyutaH // 63 // yugmam // atha pitrA pavitrAGgIrdhanyAH kanyAH sahasrazaH / putraH zatrudrumadrohakariNA pariNAyitaH // 64 // mUrtibhiH kila sotkarSasvabhogaphalakarmaNaH / sa samantAt samantAbhiH krIDan bhUpAlabhUrbabhau // 65 // ekadA'nekadArAntarvartI mandiramUrddhani / sthito'ntarikSe so'drAkSIt svarNavarNaM payomucam // 66 // tamAkrAntanabhazcakraM tuGgazRGgazatAkulam / pazyanmerumiva smerasamAjaH samajAyata // 67 / / kSaNAdvAtoddhate dhArAdhare vidhuratAM gate / bhAveSu bhaGgarIbhAvaM kumAraH sa vyacArayat // 68 // pratibuddhaH svayaM buddhyA vrataM jagrAha sAgrahaH / tataH sAgaradatto'yaM sUreramRtasAgarAt // 69 // kRpANatIvratAjaitravratAyattena tena tat / ajJAnamavadhi jJAnamavadhikhyAti bibhratA // 70 // tatraiva vijaye vItazokAyAM puri bhUpateH / putraH padmarathAkhyasya vanamAlAGgasambhavaH // 71 // bhavadevo'bhavaccyutvA divaH ziva iti zrutaH / kumAraH sukumArAGgIH kumArIH so'pyudUDhavAn // 72 // sthitaH saha mahelAbhiH so'nyadA sadanopari / nAmnA kAmasamRddhasya sArthavAhasya vezmani // 73 // muniM sAgaradattAkhyamAttabhikSaM vilokayan / svarNavRSTiM suraiH sRSTAM dRSTvA hRSTo'bhavattadA // 74 // yugmam // atha sthAnagataM pApavAraNaM kRtapAraNam / gatvA natvA muni rAjAGgajo'nte samupAvizat // 75 // tato'sau dezanAM tene munirmAnebhakesarI / sarvAstathA kathAH pUrvajanmajAtA nyavedayat // 76 // so'pi bhUpAGgabhUH zrutvA vizuddhaH pratibuddhavAn / natvA yatiM gataH praSTuM pitarau nizcitavrataH // 77 // pitRbhyAmananujJAtastatazcA'kRtabhojanaH / gatvA pauSadhazAlAyAM tasthAvasthAnamaMhasAm // 78 // ibhyAtmajena bhUbharturAdezAt dRDhadharmaNA / zrAddhena bodhito'bhukta SaSThAdAcAmlapAraNaH // 79 // IdRktapa:prakAzI ca prAsukAzI vratIva saH / tatra zuzruSitastruTyatkarmaNA dRDhadharmaNA // 80 // atha dvAdazavarSAnte bhAvaniyUMDhasaMyamaH / vidyunmAlIti devo'bhUt brahmaloke'dbhutadyutiH // 81 // zrIvIraH samavAsArSIt pure rAjagRhe'nyadA / tadIyapAdapadmAlI vidyunmAlI tadA'bhavat // 82 // 20 1. sA - B, L, H / 2. vratajanena - C / Ti. 1. alin - bhramaraH /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153 ] zakrAdisuracakreSu kAceSviva maNircalan / akarod duSkaraM kiM kiM devo'sau pUrvajanmani // 83 // zreNikakSoNikAntena pRSTaH spaSTamiti prabhuH / tadvidyunmAlinaH sarvaM pUrvavRttaM nyavedayat // 84 // yugmam // bhaviSyati bhuvi svAmin kIdRzo'yamitazcyutaH / iti pRSTa nRpeNA'ha punastribhuvanaprabhuH // 85 // saptame'hni pure'traiva RSabhazreSThisUrasau / jambUnAmA'vasarpiNyAM bhAvI caramakevalI // 86 // tadvidyunmAlinaH kAntAzcatasro vinayAnatAH / tIrthezamiti papracchu: kA'smAkaM bhAvinI gatiH // 87 // zreSThinAM tanujIbhUya yUyamapyasya yoSitaH / bhaviSyatha pure'traiva tadidaM vibhurabhyadhAt // 88 // purA ca nagare'traiva vaibhAragirikAnane / sudharmasvAminaM nantuM gatA'bhUdRSabhapriyA // 89 // sA zuzrAva tadA siddhaputraM vidyAdharaM prati / kathyamAnaM gaNabhRtA dhruvaM jambUvicAraNam // 90 // tato jambUvicArAnte sA papraccha gaNezvaram / bhaviSyati tanujanmA kathaM me kathyatAmiti // 11 // gaNezaM vIkSya sAvadhapraznato maunamAsthitam / abhASi dhAriNI zIladhAriNI siddhasUnunA // 12 // sati ! vratipatirnedaM sAvadyaM kathayiSyati / bhavatyai kathayiSyAmi sutArthamahameva yat // 93 // mama vAcA tvamAcAmlAnyaSTottarazataM kuru / putrastadante bhAvIti siMhasvapnena sUcitaH // 14 // ityAkarNya gRhaM gatvA sA sarvaM tattathA vyadhAt / vidyunmAlI ca tatkukSau sa cyutvA'vAtaraddivaH // 15 // svapnaM patye vitatyeyaM prAtaH katajinArcanA / atha prAcIva bhAsvantaM kAle sutamasUta ca // 96 // asau jambUvicArasya prakrame samabhUditi / pitRbhyAM vihito jambUkumAra iti nAmataH // 97 // padmAvatI samudrasya preyasI suSuve sutAm / samudrazriyamunmudracandrasAndramukhatviSam // 98 // samudradattapreyasyA jajJe kamalamAlayA / nandinI kila padmazrI: padmazrIdasyulocanA // 99 // putrI sAgaradattasya janitA vijayazriyA / padmaseneti nizchadmaseneva smarabhUbhujaH // 100 // sutA kuberadattasya dayitAyAM jayazriyAm / AsItkanakaseneti kanakaspaddhidIdhitiH // 101 // vidyunmAlisurasyaitAzcatasrazcittavallabhAH / gRheSu zreSThinAmeSAmavaterurdivazcyutAH // 102 // tathA kuberasenasya nabhaHseneti nandinI / saJjAtA kamalavatIkukSipalvalavAralA // 103 // zreSThizramaNadattasya suSeNAkukSisambhavA / sutA'bhUt kanakazrIstAM na kaH zrIvadamanyata // 104 // suSuve ca suSeNasya priyA vIramatI punaH / sutAM kamalavatyAkhyAM sAkSAdiva divaH zriyam // 105 / / vasupAlitagehinyA suSuve jayasenayA / ratirUpajayazrIvajjayazrIriti nandinI // 106 // dikpAlarAjadhAnInAmaSTau mUrtA iva zriyaH / sevante tatpuraM bAlA jaitraM jambUguNena tAH // 107 // dAtuM tAH pitRbhirjambUkumArasya pitArthitaH / sarvaM mene na kastulyaguNasaGgAya kautukI // 108 // tadAnIM ca mahAmohameghasandohamArutaH / zrIsudharmA samAyAsIdvaibhAragirikAnanam // 109 // 1. tatyeSA - KH | 2. vArilA - AI Ti. 1. vAralA - hNsii| 15 20 25
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 284 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] zrute tasmin samAyAte niryAtaM nagarAdatha / janairbhRGgairivAmbhojAdudite'mbhojabAndhave // 110 // sa sudharmagaNAdhIzaM namaskartuM samAgamat / tadA jambUkumAro'pi samAropitasaMmadaH // 111 / / tadA munInduH prArebhe dezanAM dazAnAMzubhiH / puro jambUvapuH siJcan prasAdairiva dehibhiH // 112 // bhaved bhavArNavaH puMsAM sutaraH sutarAmasau / nyaJcanodaJcanogrAzcenna syuH zrIcayavIcayaH // 113 // meghAnAmiva lokAnAmAyurgalati nIravat / capaleva calA lakSmIH pANDutevaiti vizrasA // 114 // tadAyuSA ca lakSmyA ca vapuSA cAsthirAtmanA / cirasthirataraM ratnatrayaM grAhyaM vivekinA // 115 / / tatropAzrayabhaiSajyapustakAnnAMzukAdibhiH / sAhAyyaM jJAninAM tanvan jJAnamArAdhayed gRhI // 116 // saGghavAtsalya-jainezavezmayAtrArcanAdibhiH / prabhoH prabhAvayan tIrthaM samyak samyaktvamajayet // 117 / / bhaktyA cAritrapAtreSu tathAvazyakakarmabhiH / tapobhirapi cAritraM gRhamedhI samedhayet // 118 // kAle pAThAdibhirjJAnamazaGkAdyaizca darzanam / mUlottaraguNaiH zuddhaizcAritraM bhajate yatiH // 119 / / iti ratnatrayAllebhe hatamohatamobharaiH / cirAd gRhasthaiH sadyo'pi yatibhiH zAzvataM padam // 120 // ye tu mohagrahagrastAH pramAdasya vazaMgatAH / azaraNyairbhavAraNye bhramitavyaM sadApi taiH // 121 // jambUrambUjjvalaM pItvA ghanAdiva gurorvacaH / mahIruha ivA'muJcat sadyo bhavadavavyathAm // 122 / / natvA munIndramunnidravratagrahamahodyamaH / jagAmA'yamamAyaH san sadanaM madanaM dviSan // 123 // satvaraH pitarau natvA jambUH kambUllasadyazAH / nijagAdA'yamAdAya vrataM prIto bhavAmyaham // 124 / / ityAkarNya tataH karNataptatrapunibhaM vacaH / sutaM vrataniSedhAya pitarAvUcatustarAm // 125 // ekastvamAvayordIpo bhAnubhU-nabhasoriva / tvAM vinA vatsa ! nitamAM tamAMsyabhibhavanti nau // 126 // manorathazatAhUtastapobhiratiduSkaraiH / durlabhastAta ! labdho'si tvamudumbarapuSpavat // 127 // taccirodbhUtamasmAkaM manorathamahIruham / vidagdha ! dagdhuM kiM nAma vAgjvAlAbhiH pragalbhase // 128 // yayAcire cireNaitA dAsIkRtaratidyutaH / aSTau yAH kanyakAstubhyaM tyajasyetAH kutaH suta ! // 129 // vivAhamaNDapAntastvaM vadhUbhirabhito vRtaH / vazAbhiriva yUthezo mAnasaM nau pramodaya // 130 // tvatsaGgasubhagaMmanyAH kanyAH pariNayannimAH / kutUhalaM zrutolUlurAvayoH pUrayA''vayoH // 131 // . AzAnAmiva tattAsAmantazcandra iva sphuran / dhAmnA svenA''vayornetrakumudAnAM mudaM kuru // 132 // zrutvA pitrorimAM vAcamacalavratanizcayaH / ucitajJaH kumAro'yamabhyadhAnmadhuraM vacaH // 133 // tAvadAcaryata brahmacaryAya niyamo mayA / kutUhalAya vAM kAryaM pANigrahaNamapyadaH // 134 // vivAhasya dvitIye'hni grahISyAmi punavratam / kSepyastadvatsavAtsalyAnnA'haM bhavadavAnale // 135 // AsAM mRgIdazAM premasthemasambandhabandhane / patitvena patitvA'sau kva mokSAya yatiSyate // 136 // 1. jambU - P, KH, B, C / 2. dyuti: KH, P / 3. kutaH sutaH - K, B, D, A, L, H kutastata: - KH | 4. mAnase na: - CI Ti. 1. ambhojabAndhavaH-sUryaH, tasmin / 20 25
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153] 285 ityAlocya mithastAbhyAM pitRbhyAM tanmataM vacaH / akAri ca mudA pANigrahopakramaNakramaH // 137 // yugmam // atha jambUkumAreNa jJApite svavratodyame / pitRRn kiMkAryatAmUDhAnAhustAniti kanyakAH // 138 // ihA'pi paraloke'pi jambUsvAmI gatiH sa naH / mArttaNDa iva mArtaNDagrAvapAvakarociSAm // 139 // sa manmathapathe'smAbhistenAtmAdhvani vA vayam / netavyAH satyamityastu sparddhAbandhaH parasparam // 140 // mahAsatISu dhanyAnAM kanyAnAM vacanairiti / te'pyuddizya vivAhasya dinamAnandinaH sthitAH // 149 // athAnanendunirgacchadulUlusudhayA tayA / strISu saJjIvayantISu bhavadagdhaM manobhavam // 142 // bandhUnAmuparodhena virodhena tu cetasaH / lagne jambUkumAro'yamupayeme kumArikAH // 143 // yugmam // saha tAbhiH smarazaraiH sa hatAbhistadA vadan / gataspRho gRhAvAse vAsavezmanyavAsthitaH // 144 // itazca vindhyo vindhyAdrau vyadhAjjayapuraprabhum / putraM prabhumatha jyeSThaH prabhavo niragAt krudhA // 145 // caurapaJcazatIyuktaH kurvannurvyAM sa caurikAm / jajJe'vasvApinI - tAlodghATinIvidyayoH padam // 146 // gRhaM tadA tadAgatya jambUsvAminiSevitam / vidye prayujya tanvAnazcauryaM stambhamavApa saH // 147 // kenA'haM stambhito bhRtyaiH sahito'pIti cintayan / dRzaM pratidizaM cauragrAmaNIrakSipattataH // 148 // atha supte'khile loke kumAraM strIbhirAvRtam / apazyajjAgrataM so'bjakhaNDe kairavakhaNDavat // 149 // prabhavastamuvAcA'tha jambUnAmAnamAnataH / stambhinIM dehi me vidyAM gRhNan vidyAdvayaM mama // 150 // jambUsvAmI tato vAcamAcaSTe sma zamaikabhUH / nAsti me stambhinIvidyA tvadvidyAbhyAM ca kiM mama // 151 // 15 kAGkSAmi yadahaM gehavirahaM nirahaGkRtiH / vrataM prAtargrahISyAmi sudharmasvAmisannidhau // 152 // athAha prabhavaH zrImanniti prAbhavabhAg bhavAn / bhunakti naiva kiM bhogAn vratAya yatate kutaH // 153 // vareNedamathA'vAdi tathAvAdini taskare / sAvadhAnIbhavatkarNastvamAkarNaya madgiram // 154 // azaraNyo mahAraNye sArthaH ko'pi malimlucaiH / aluNTyata yathA vyomni tArAbhAraH payodharaiH // 155 // sArthe traste samaste'pi kazcinmattrtyo'TavItaTe / tatraivaikaH sthito mUDhaH zAkhIvogradavodvRtaH // 156 // sindhureNoddhareNA'tha samArabdho vanAntare / dhAvanmRtyubhayAjjIrNakUpe jhampAmayaM dadau // 157 // tatrAvaTatayedbhUtavaTazAkhAvinirgatam / pAdaM bandhumivAbhISTamAzliSTaH so'ntarA patan // 158 // atha kUpatale'drAkSIt karAlamukhakoTaram / kSaNAdajagaraM kAlanagarodarasodaram // 159 // parito'pazyadAzAstu nirAzAsusthitazca saH / caturo yamanirmuktAn yAmikAniva pannagAn // 160 // kiM cAlambanazAkhAyAmIkSAmAsa sitAsitau / AkhU mUlaM khanantau sa niSkAraNakhalAviva // 161 // tasya durbhUpavat kUpadvArasthasya viSANinaH / sa dadarza kuTumbIva klIvaH prasRmaraM karam // 162 // 1. dhvaninA - KH | 2. prabhama....B, H, A / 3. staMbhanIM - A, C, D, H / 4. amuSyata - KH | Ti. 1. bhavaH zivaH tena dagdhaH bhavadagdhaH manobhavaH kAmadevaH, tam / 2. prAbhavaH - prabhutA, tAM bhajati iti prAbhavabhAg / 3. viSANin hastin, tasya / 5 10 20 25
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] madhucchatrotthitA hastihastAhaticale vaTe / lagnAzca makSikAstasmin Rjau lubdhA ivezvare // 163 // madhumaNDAccyutAstasya vadane madhubindavaH / nipetuzcAtakasyeva mandA vAridabindavaH // 164 // nAsau madhumadhusvAdasukhalAlasamAnasaH / tadanekavidhaM duHkhaM smarati sma rati vahan // 165 // atha vyomapathakroDe ko'pi vidyAdharazcaran / taM vIkSya karuNAviSTaH kraSTuM bandhurivA''yayau // 166 // dattahaste tatastasmin madhubinduvilobhinaH / sthitirvA nirgamo vAsya kiM yuktamiti kathyatAm // 167 // atho hasannasAvAha kumAramiti rAjasUH / kiM pRSTaM ? vetti mUDho'pi, niHsRtistasya zasyate // 168 // vyaktamityuktavatyasminnupahAsini harSitaH / Uce jambUkumAro'pi sudhAkavacitaM vacaH // 169 // puruSo yaH sa saMsArI saMsArastu mahATavI / mAnuSyajanmakUpazca narako'jagarastvadhaH // 170 // sarpAH kaSAyAzcatvArazcatasRSvapi dikSu te / yamazca mUli mAtaGgo makSikA vyAdhayaH punaH // 171 // 10 chintazca drulatAmAyurAkhU pakSau sitAsitau / prINanti jantuM kaSTe'smin viSayA madhubindavaH // 172 // sudharmasvAminA vidyAdhareNeveti kaSTataH / kRSyamANo niSedhye'haM kiM tvayA viSayecchayA // 173 // itthaM viSayasambandhaniSedhena niruttaraH / prabhavaH prAha dantAMzunAsIraviditaM vacaH // 174 // kuTumbamiti santyajya ni:zeSa nirvizeSadhIH / kurvan janakayoH pIDAM vrIDAmapi vimuJcasi // 176 // ukte ca prabhaveneti zrIjambUravadattadA / mahAtman ! zrUyatAmekaM jJAteyasya kathAnakam // 177 // 15 AsIt kuberaseneti mathurAyAM paNAGganA / yadIyavadanasyenduH snapanapratimAsamaH // 178 // sA'nyadA daivayogena tanayAM tanayaM yamau / kIrtipratApau bhUpAsilekhevA'sUta nUtanau // 179 // santyAjayantyAH kuTTinyA nirAkRtya vacoviSam / ekAdazAhaM sA hanta pAyayAmAsa tau payaH // 180 // kuberadatta ityAkhyAjuSaM putrasya mudrikAm / putryAH kuberadatteti nAmabhAjaM ca sA vyadhAt // 181 // maJjUSAyAmatho ratnarAjibhAjinyayojayat / tadapatyadvayaM mAtA kAtarA kuTTinIbhayAt // 182 // 20 yamunAmbhasi maJjUSAM mudAM nidhimivAtmanaH / cikSepa vitarantIva sA jalAJjalimazrubhiH // 183 // atha sUryapuropAnte yamunAvAhavAhitA / peTeyamibhyayugmena dRSTA hRSTAntarAtmanA // 184 // AkRSyodghATya tAM peTAmantarvIkSya zizudvayam / dAyAdAviva sarvasvamAdadAtAM vibhajya tau // 185 // tau tayoH zreSThinorgehe saMvarddhate sahodarau / yathA valakSapakSasya kaumudIkaumudIpatI // 186 // aGgalImudrikAnAmnA khyAtayoretayomithaH / vivAhaM cakratuH zreSThimukhyau tau yugminoriva // 187 // 25 kSiptA kuberadattena premavatyAH kare'nyadA / nijanAmAGkitA mudrA vairAgyasyeva patrikA // 188 // vIkSya mudrAM svamudrAvat priyaM sA prAha vismitA / nAmnA'Ggena ca kiM sAmyamanayorAvayoriva // 189 // tadAvAM sodarau zaGke nA'nayoH zreSThinoH sutau / AbhyAmapi kvacillabdhAvajJAnAt pariNAyitau // 190 // 1. aho - C, KH | 2. kAritA - A| 3. mabhivIkSya - BI Ti. 1. prabhavaH / 2. nAsIraM - agresaraM sainyam /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] satyamityAgrahAdadya praSTavyau pitarau tataH / jJAtavyameva janma svamAlocyeti samutthitau // 191 // pitarAvAgrahAtpRSTvA matvAtmacaritaM ca tat / nizcitya sodaratvaM ca pANigrahamazocatAm // 192 // iti ni:sArasaMsAravairAvairAgyavAsitau / sthitAvadhomukhAveva prage kumudinInduvat // 193 / / tataH kuberamApRcchya pitarau ca viraktayA / kuberadattayA'grAhi jinadIkSA'tidakSayA // 194 // svAnte nAmAGkitaM mudrAratnamasthApayacca sA / bodhaM kuberadattasya mUrtimantamivojjvalam // 195 // gataH kuberadattastu bhUrikrItakrayANakaH / mathurAyAM puri sphAravyavahAravihArataH // 196 / / yasyAM kuberasenAyAmutpannaH sa kilA'bhavat / zazI nizIva kAnto'bhUttasyA eva sa dhig vidhim // 197 // kAlAt kuberasenAyAM kuberasya suto'bhavat / bhavavyAmohasarvasvasAreNeva vinirmitaH // 198 // kuberadattA tatsarvaM zuddhotpannAvadhiH satI / tasyA'samaJjasaM jJAtvA'bhUt bodhayitumutsukA // 199 // gopitasvAGgulIyA'sAvanujJApya pravartinIm / bhavAbdhau majjato bhrAtui~Deva mathurAM yayau // 200 // puraH kuberasenAyA yAcitvA vasatiM ca sA / tasthAvasthAnake'pyanyopakRtiH kRtinAM vratam // 201 // puraH sphurantamAlokya kuberAGgajamanyadA / vratinI vratanItijJA sA babhASe mRSojjhitA // 202 // bAla ! tvamasi me patyuH sodaratvena devaraH / mAtA tathAvayorekA tenA'si mama sodaraH // 203 // jAto'si me sapanyA tvamapatyamiti tena me / tvatpitA me sapatnIbhUH pautrastvamasi me tataH // 204 // manmAtRbhartuH sodaryastvaM pitRvyo'si tanmama / sahodarasya sUnustvaM bhrAtRvyo'pyasi me tataH // 205 // 15 mAtApi tava mAtA me dhRtAvAvAM yayodare / sA manmAtRbhujaGgasya mAtA tanme pitAmahI // 206 // matsapatnItanUjasya patnI sA me vadhUriti / madbhartuH sA'bhavanmAtA mama zvazrUrato matA // 207 // madvAndhavasya patnI sA bhrAtRjAyA tato mama / sA punarmatpateH patnI sapatnIti mamA'bhavat // 208 // majjananyA bhujaGgo yat tvatpitA tatpitA mama / matpitRvyasya te so'bhUt pitA tanme pitAmahaH // 209 // mama tasya ca mAtA'bhUdekA me sodara: sa tat / madbhartRjananIbhartA sa tena zvazuro'pi me // 210 // sa ca jagrAha matpANiM jAtaH patirato mama / sa madIyasapalyAzca sUnuH sUnurmamA'pyataH // 211 // atho mitho viruddhaM tannizamya zaminIvacaH / kubero'pRcchadAgatya kimetaditi vismayI // 212 // iti tasmai kuberAya pRcchate vratinI tataH / tanmudrAratnamajJAnadhvAntadIpamivA''rpayat // 213 // mudrAratnena tenA'tha dinanAthanibhena sa / prabuddhontargataM mohaM bhRGgaM padma ivAmucat // 214 // lajjitaH svacaritreNa gRhItvA vratamujjvalam / dhImAn kuberadatto'sau yauvane'pi yayau vane // 215 // 25 vratavratativRkSeNa yazonirjharabhUbhRtA / karmakuJjarasiMhena tenAraNyAni rejire // 216 // 1. vidhiH - KH, C, A, HI Ti. 1. beDA - naukaa| 2. kramAGkaH prathama: 1-6-kuberadattAyA bAlena saha sambandhAH, dvitIyaH 1-6 tasyA eva kuberasenayA saha, tRtIyaH 1-6 tu kuberadattena saha, iti aSTAdaza sambandhAH sUcitAH / 3. te-tava, baalsy| 4. padmaH (puM)- kmlm| 5. vratatiH (strI) ltaa|
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] bhAvanAM bhAvayanneSa smRtapaJcanamaskRtiH / jagAma traidivaM dhAma kAmasAmajakesarI // 217 / / matvA kuberasenA'pi tAdRg viSayaviplavam / bhave viraktA jagrAha gRhavAsocitaM vratam // 218 // itthaM kathAprathApAthodhautamohamalasya me / kuto jJAteyaH sambandhaH prabhava ! prabhaviSyati // 219 // rAjaputraH punaH prAha kuto'putrasya te gatiH / jagAda jambUH putrasya kathayAmi kathAM zRNu // 220 // asti devAlayastambhottambhitavyomamaNDapA / niketamAlinI khyAtA purI nAmnA tamAlinI // 221 // zrImahezvaradatto'bhUdibhyastatra purAgraNIH / prathitaH prauDhamithyAtvapAthodhijalakuJjaraH // 222 / / duzcAriNIkulAcAryabhUtA'bhUtA'sya vallabhA / nAgileti puri khyAtA kAmArAmaikasAraNiH // 223 // so'nyadA mahiSaM hatvA janakazrAddhaparvaNi / aGkasthaM tasya mAMsena lagno bhojayituM sutam // 224 // tadA ca gRhamabhyetya valito vakritAnanaH / dRSTazreSThaH munizreSThaH paThan zlokamimaM muhuH // 225 // puSNAti svapiturmAsaiH zatrumutsaGgasaGginam / vidhatte ca pituH zrAddhamaho mohasya valgitam // 226 // mahezvarastadAkarNya tUrNametya munIzvaram / natvA'pRcchat prabho ! proktaM kimetadasamaJjasam // 227 // ityAgrahapare tatrovAca vAcaMyamAgraNIH / vijJAya jJAnatastasyopakAraM karuNAparaH // 228 // nAgilAyAH kilAyAto yastvayopapatiH purA / aghAni ghanamAvAsakroDe krIDan yadRcchayA // 229 / / tatkAla eva muktAtmavIrya evAvatIrya saH / nAgilodarajAtatvAt tavA'yaM tanayo'bhavat // 230 // 15 mahiSasyAmiSairyasya bhavatA tapitaH pitA / jIvaH samudradattasya sa eSa bhavataH pituH // 231 // yA'sau zunI punari mahiSAsthIni khAdati / manyasva matimannetAM svAmambAM bahulAbhidhAm // 232 // tvadgRhe jJAnato jJAtvA tadetadasamaJjasam / tadbodhAya tava zlokaM paThitvA valito'smyaham // 233 // tadidaM bhavatA khyAtamatra kaH pratyayaH prabho ! / pRSTo mahezvareNeti sa muniH punarabravIt // 234 // antargRha zunI nItA jAtajAtismRtiH satI / ratnajAtaM tadeSA tannikhAtaM darzayiSyati // 235 / / 20 ityuditvA munau yAte yA tena kathitA zunI / tattathA darzitaM tasmai tayA'ntargRhanItayA // 236 // sAdhorAdhoraNasyeva sa tasmAdvacanAzAt / utpathasthitimavyAjaM tatyAja zreSThikuJjaraH // 237 // pitRputrAdisambandhamavabudhyeti viplutam / manyate mitra ! na trAtA tadAtmA'pi kutaH sutaH // 238 // amudrazrIH samudrazrIH priyamitthamathAbhyadhAt / premamukta ! mayApyuktaM yuktamityavadhAryatAm // 239 // imAM vibhUtimadbhutAM muktvA muktyai kRtAgrahaH / mA bhUstvamubhayabhraSTaH svAmin ! sa iva karSukaH // 240 // 25 grAmaH susImanAmA'sti sImanto dezasampadaH / nivAsadurgaM yaH zrINAM sarvataH kaNaparvataiH // 241 // tatrA'bhUt karSaka: ko'pi grAmINagrAmaNIrmahAn / kaGgakodravamukhyAni dhAnyAni vapati sma saH // 242 // 1. dRSTaH zreSThe: - A, dRSTastena - D, K pRSTaH zreSThI - KH dRSTaH zreSThI - C, L / 2. tatkAlameva tyaktAtmavIrya....B, AI tatkAlamevamukta...D | 3. smRtI sati A ....smRtA satI - KH | 4. timatyAjaM - H timanyAjyaM BI Ti. 1. sAmajaH - hastI / 2. AdhoraNaH hastipakaH /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] atha dhAnyotkare tasmin prAcyapuNya ivodgate / akuNThasvajanotkaNTho dUraM grAmaM jagAma saH // 243 // jahaSuH karSake tatra dRSTe'pi svajanAstataH / ghanAghana ivautsukyapracalAH pracalAkinaH // 244 // taM namazcakrire ke'pi kepi tena ca nIcakaiH / gRhaM tadA tadIyaM tattoSaikArNavatAM gatam // 245 // atho pRthuguDaspaSTasvAdumaNDakamaNDalIm / so'bhuktapUrvAM pUrNendumaNDalImiva bhojitaH // 246 // saharSaH kaSuko'vAdIttatastAn svajanAnnijAn / sudhA'pi sA mudhA tatra yatraite guDamaNDakAH // 247 // taddatta bIjameteSAM nijagrAme vapAmi yat / yena tasmin samasto'pi syAt sudhAbhojano janaH // 248 // ikSugodhUmayo/jametaistasya samarpitam / araghaTTekSuvATAdikarmA'pi jJApitaM tataH // 249 // bIjaM tadA mudA''dAya saMdanAya samutsukaH / dustho dhanamivopAya' tadAnAryaH sa niryayau // 250 // sadyaH svagrAmamAsAdya vAryamANo'pi nandanaiH / jAtakalpamatisvalpamatiH kSetraM lulAva saH // 251 // saJcitenAtha vittena tena maNDakalobhinA / pAtAlarUpa: kUpo'tra nirmAtumupacakrame // 252 // khAtaM khAtaM tataH kUpaM nodabindurapIkSitaH / tena bhAgyacyuteneva dravyAMzo'pi dhanArthinA // 253 / / adhanyasya na dhAnyAni na cArthazcirasaJcitaH / atilubdhasya tasyA''sanna ca te guDamaNDakAH // 254 // tvamapyupanatAnevaM prabho ! bhogAnparityajan / muktizrIsukhalobhenobhayabhraSTo bhaviSyasi // 255 // atha jambUkumAro'pi tAmuvAca vacasvini ! / mAMsAtilolakAkolakeliM na kalayAmyaham // 256 // dhAtrIdhammillatulyo'sti prasiddho vindhyabhUdharaH / sotsekAH kekino yatra garjabhirkuJjarairghanaiH // 257 // sakSepa iva vindhyasya mahimeva ca jaGgamaH / ko'pi kroDe'sya cikrIDa durddharaH sindhurezvaraH // 258 // atha durbhUpavad bhISme grISme tApayati kSitim / vindhyAdritanayAM revAM sevArthamupajagmivAn // 259 // sa kuJjaro jaropAttazaktiAvaskhalatpadaH / zrotastIrAvanIkhaNDe gaNDazaila ivA'patat // 260 // dantino durbalasyA'sya kAntArAntarapAtinaH / asuratnaM hRtaM kAlakiGkaraistaskarairiva // 261 // duSTAH saMveSTayAmAsurgatAsumatha taM dvipam / zRgAlapramukhAH svAmimuktaM puramivArayaH // 262 // AhRtyA''hRtya mAMsAni vistIrNaM te vitenire / dviradasya gude dvAraM narakasyeva durddhiyaH // 263 // dvAreNa kariNastena karaTAzcaraTA iva / sAramAsvAdayAmAsuH pravizyA''zu sahasrazaH // 264 // nigoda iva tatraiva tanvAnAnAM gatAgatam / jantUnAmiva kAkAnAM ko'pyabhavya iva sthitaH // 265 // antarantaryayau kAko mAMsAnyAsvAdayannayam / khanan gajapateraGgaM suraGgAkRdiva kSitim // 266 // karaTe'ntargate tatra caure krUra iva kSaNAt / ArakSaka iva grISmo gudadvAraM nyamImilat // 267 // bhUrivarSAsu varSAsu parAsustadasau dvipaH / kroDe vIcIkarairnIto mAtreva saritA sutaH // 268 // gato'ntarvAridhereva revAvAhapravAhitaH / ibhaH potanibhaH kAkaM sAkaM tamapi so'nayat // 269 // 1. vapanAya - KH, A / 2. khAnaM.... D, B, K / 3. himavAniva - L / 4. statkaraiH...D, K, C / saskarai....AI Ti. 1. pracalAkin-mayUraH / 2. kAkola:-kAkavizeSaH / 3. karaTaH kutsitaM raTati, kaakH| 4. varSAsu-varSAkAle / 15 20 25
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153 ] atha tasya gudadvAre vizadvArividArite / niHsasArA'hidaSTasya cirAjjIva iva dvikaH // 270 // Azu niHsRtya saMsRtya vapustasya dvipasya saH / dikSu kAko varAko'tha sAkSepaM cakSurakSipat // 271 // ayaM toyamayaM vizvaM pazyannazyaMzcaturdizam / punarvyAvRttya tatraiva tasthau karikalevare // 272 // atha vAribharApUrNe magne kariNi magnavAn / dvikaH so'pi tadAdhAraH svAminIvAnujIvakaH // 273 // kAkavat kariNaH kAye strInikAye'nurAgavAn / kathaM nAma nimajjAmi so'haM mohe'mbudhAviva // 274 // athA'bhASiSTa nizchadmazrIH padmazrIradastadA / na vA naravara ! prajJA vAnarasyeva tasya te // 275 // jAtakhyAti kSitAvasti hastinAgapuraM puram / candrAzmakalazairyatra svayaMbhupayasaH prapAH // 276 // tatrArikezarI nAma kSoNisuzroNivallabhaH / yadyazobhirazobhiSTa viSTapaM nityacandrikam // 277 // anekadAsabhUpAlairekadA sahito nRpaH / mRgavyAyAM jagAmAyamAttanIlanicolakaH // 278 // vIraiH saha sahasreNa sa viveza vanAd vanam / ghanAd ghanaM nizAnAtha iva tArAbharaiH samam // 279 // varSatsu zaradhArAbhirvariSu jaladeSviva / nikuJjapuJjageheSu nilInaM vanacAribhiH // 280 // garvAttathA sthirIbhUtAH siMhAstaddattadRSTayaH / yathA mRgairbhayottAlairdattaphAlairlalaGghire // 281 // athA'yaM pRthivInAtho mRganAthodgatazramaH / avApa tApacchedAya jAhnavIM svayazaHsakhIm // 282 // jAhnavItIrakAntAre tadvIraiH svairacAribhiH / nAnAvidhasudhAhRdyavidyamAnaphalotsukaiH // 283 // adarzi kAminI kA'pi puSpabhUSaNabhUSitA / pratyakSA vanadevIva vanazrIriva jaGgamA // 284|| yugmam // athAdAya narendrAya tAmamI kAmamUrttaye / adarzayan vanAmbhodhilabdhAM zriyamiva striyam // 285 // etAM suranadIsevAphalamAkalayannRpaH / AdAya kundadAyAdadazanAmavizat puram // 286 // sapatnIM ratnagarbhAyA ratnagarbhitabhUSaNAm / puNyapaNyaparikrItastAM vitene narezvaraH // 287 // aparedyuH pumAn kazcid idaM puramaraJjayat / anArttaM narttayannekaM vAnaraM narajitvaram // 288 // 20 atha bhUpAya kenA'pi tadakathyata kautukam / so'pi cA''kArayAJcakre taM naraM dhRtavAnaram // 289 // tAM priyAM svarvadhUbaddhasparddhAmardhAsanasthitAm / kurvannurvIpatirbheje sammadaikAspadaM sadaH // 290 // anInRtattataH so'pi narastaM vAnaraM puraH / tUryANi vAdayan dikSu jighRkSurjanamAnasam // 291 // na vAnaro narInartti tApyamAnamanAH punaH / nRpapriyAmukhAmbhojanyastadRSTistu roditi // 292 // vilakSe bhikSuke'thAsmin sA rAjJI vAnaraM jagau / aye ! mayA niSiddhastvaM tadA kimakRthAstathA // 293 // 25 kRtakSobheNa lobhena lambhito'sIdRzIM dazAm / hRtAkhilakalAzobho'tilobho hi na zobhanaH // 294 // bodhayitvA tadAtmAnaM mAnaM vAnara ! mA kuru / yo yathA varttate kAlastaM tathaivAnuvarttaya // 295 // iti prabodhito devyA nRtyannatyadbhutaM tadA / nirvyAjaM raJjayAmAsa vAnaraH sa narezvaram // 296 // Ti. 1. kSoNiH-pRthvI saiva zobhanA zreNi: kaTI yasyAH suzroNiH strI tasyAH vallabhaH nRpaH ityarthaH / 2. nicolakaH - varma / 5 10 15
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] 291 kRtArthIkRtya pRthvIzastaM vAnaradharaM naram / kimetaditi tAM rAjJI papraccha saparicchadaH // 297 // vismitenAvanIzena pRSTA spaSTamuvAca sA / svaHsopAnataraGgAyA gaGgAyAstIrakAnane // 298 // kilA''sIdvAnaradvandvamadvandvaprItimandiram / nirdambhasmarasaMrambharasaprasarapezalam // 299 // yugmam // tadanyadA nidAghau krIDArasavazaMvadam / samameva samArUDhaM tIravAnIravIrudham // 300 // tAmandolayatA kAmaM kapinA kampasampadA / dUrato vinipAtAkhyaM prApa kApeyataH phalam // 301 // vAnaro'yaM naro bhUtastIrthasyAsya prabhAvataH / priyAmAlokayAmAsa harSItsukyaspRzA dRzA // 302 // bhairavAdiva vAnIrAt vAnarI sA'patattataH / nArIbhUtvA patIyantI tameva nijavallabham // 303 / / yayau nanu manuSyatvamatha sApyahaha kSaNAt / jAtajAtismRtiriva smarantI kapijanma tat // 304 // tato ratiH smareNeva prItena preyasA priyA / harSotkarSAdihA'raNye ciraM cikrIDa saMyutA // 305 / / mudhAkRtasudhAsArarasasArataraiH phalaiH / mudA tadAnImetAbhyAM hasitA dhusado'pi te // 306 // krIDaMstayA sahAnyedyustaM vAnIramavApya saH / tAmuvAca yuvA cakSuH kSipan premonmukhaM mukhe // 307 // asau pazUnAM vAnIro naratAM prathate yathA / tathA manye manuSyANAM devabhAvaM pradAsyati // 308 // priye ! tadehi vAnIramenamAruhya lIlayA / punarbhUtalapAtena devabhAvo'nubhUyate // 309 // manuSyatve'pi kiM tucchamAvayorvidyate priya ! / tena vallabha ! lobho'yamatimAtro na yujyate // 310 // vAryamANo'pi vAnIrAt sa vAnaravaro naraH / jhampAsampAtamAdhAya punarvAnaratAM gataH // 311 // 15 pUrito duHkhapUreNa naratvaspRhayA'tha saH / punaH papAta vAnIrAt gataH puruSatAM na tu // 312 // manuSyabhAvamokSAya caTUnyapi paTUni saH / tasyAzcakAra cakre tu na tayA tadamUDhayA // 313 // sA'haM tasya priyA prAptA vasantI nirjane vane / tvatpattibhiH sarittIre kRSTairmatpuNyatantubhiH // 314 // aTavyAmaTatA'nena patiH prAptaH sa eSa me / dakSeNa zikSito nRtyaM mAM vIkSya vikalo'bhavat // 315 // tat prANeza ! mayA so'yaM nirbuddhirbodhito'dhunA / tato mayi visasmAra premApasmAramAtmanaH // 316 // 20 ityAkarNya kRtA''zcaryAM kapezcaryAM sa bhUpatiH / lobhAtizayametasya dUSayAmAsa mAMsalam // 317 // tatpuNyasambhavAn bhogAn muktvA kAGkSan paraM padam / nAtha ! tvamubhayabhraSTo hAsyaH sa iva mA sma bhUH // 318 // atha sma vAcamAcaSTe jambUstAM preyasI prati / na syAM vipratisArasya vazyo'haM puNyasAravat // 319 // puraM bhogapuraM bhogahAri nArImanoharam / asti hastimadAmodarAjirAjagRhAGgaNam // 320 // zreSThI dhanAvaho nAma tatrA'jani janapriyaH / vibhAvya vaibhavaM yasya dhanado'pyadhanAyate // 321 // priyA guNavatI tasya jajJe zrIH zrIpateriva / mInaketuH sa mInatvaM yallAvaNyodadhau dadhau // 322 // devopayAcitazataiH pUjyapUjopabRMhitaiH / kRtapramodasandarbhamatha garbhaM babhAra sA // 323 // 1. janmanA - A janmavat B, KH, K, L, DI 2. cATUnya - K, D, L| 3. tipaTU - B, L, D, BI Ti. 1. vAnIraH - vRkSavizeSaH / 2. apasmAraH - rogavizeSaH / 3. vipratisAraH - pshcaattaapH| 4. mInaketu:- kAmadevaH / 25
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 292 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153] gRhaM kalAkalApasya niSpuNyAnAM ziromaNiH / tanayastava bhAvIti tAM ko'pi brAhmaNo'vadat // 324 // athAsau vAsaraiH pUrNaiH puNyasArAbhidhaM sutam / asUta nUtanaM cUtamiva kAnanamedinI // 325 // kalAcAryakadambebhyaH sa papau sakalAH kalAH / mukhebhyaH saritAM zrImAnapaH paitirapAmiva // 326 // nandinIM bandhudattasya nAmnA bandhumatImasau / dhanAvahena sa prItipravAheNa vivAhitaH // 327 // kadAcit tridivaM yAte tAte kRtamRtakriyaH / samuddharataraskandho gRhabhAraM babhAra saH // 328 // abhAgyairvaibhavaM tasya kSINaM taccirasaJcitam / salilaM palvalasyeva caNDarocirmarIcibhiH // 329 // athA'sau vaibhavabhraMzavigalatpauragauravaH / samAruroha bohitthaM susthita zreSThinA samam // 330 // laGghayan laharIH poto harIniva mahAbhaTaH / tIrtvA yuddhamivAmbhodhiM paraM pAramavAtarat // 331 // AkAritaM patAkAbhiriva saMmukhamAgatam / ratnadvIpamatha prAptaH potaH pavanavegataH // 332 // antarjaladhimAvizya darzitasphAragauravaiH / nAGgaraistyAjitaH kAmaM potastaralatAM tadA // 333 // - uttIrya dhairyamAlambya potAt prANabhayAdiva / ahaMpUrvikayA lokaH prapede dvIpamedinIm // 334 // puNyasArastadA ratnadvIpe ratnamahItalam / nityaM khanatyanirviNNaH svadAridryamivonnatam // 335 // niSpuNyaH puNyasAro'sAvasArANi kathaJcana / ratnAnyavApa no cintAmaNi tu ciracintitam // 336 // ahaM samaM sameSyAmi nA'sampUrNamanorathaH / itthaM sa kathayAmAsa gantukAme'tha susthite // 337 // samaM tamasamAyAntamapi vittapradAnataH / kRtvA pramuditaM tIrNaH potenA'rNaH patiM vaNik // 338 // sa tathaiva tato ratnakhAniM khanati nityazaH / zatazo vAryamANo'pi tadadhiSThAtRdaivataiH // 339 // aparedyuH khananneSa dAridryadhvAntadIpakam / cintAmaNiM puro'pazyad durApaM kiM sunizcitaiH // 340|| asAvatha namaskRtya cintAmaNimayAcata / svarNalakSamapazyacca tattadaiva gRhAntare // 341 // svarNaM ratnaM ca tatprApya tIre nIrezituH sthitaH / narasya bhagnapotasya saMjJApadamudaJcayat // 342 // 20 nauvittadhanadevasya ganturbhogapuraM prati / Aruroha sa bohitthe nItastatpreSitairnaraiH // 343 // pote tadviditaM hemnAmAropayadayaM cayam / teSAmakathayaccintAmaNi na tu rahasyavat // 344 // ekAdA'sau triyAmAyAM yAmayugme samutthitaH / prIto vibhuM vibhAvaryA vibhAvaryaM nyabhAlayat // 345 // etAH zvetAMzubhAsaH kiM kiM tAzcintAmaNitviSaH / bhAnti klAntibhidaH so'tha cetasyetadacintayat // 346 // atha bhrAntibhide mUDhaH kaTIpaTakuTIpuTAt / cakarSa harSasampUrNaH pUrNendusparddhinaM maNim // 347 // pazyannasau nizAralaM cintAralaM ca tanmuhuH / yutajAtasutadvandvanibhAlistrInibho babhau // 348 // papAta vAtakampena pramoda iva piNDitaH / maNistasya karAdabdhau ravirastagireriva // 349 // 25 1. priya: KH, L zriyaH A / 2. muddha - K, C / 3. bodhi - B, roce Ti. 1. apAM patiH - samudraH / 2. arNaH patiH samudraH / 3. nAvA vittaH vikhyAtaH nAvikaH ityarthaH / 4. vibhAvaryAH vibhAvaryaM vibhuH - rAtre : dIptimAn svAmI - candraH tam / - KH /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] 293 sthApyatAM sthApyatAM poto muSito muSito'smyaham / itthaM kalakalaiH pUrNaM tene tenedamambaram // 350 // dhanadevastataH potaM marudgatimatiSThipat / kutastvamAkulatamastamapRcchadatucchadhIH // 351 // prabhAjitanabhoratnaM cintAratnaM mamA'patat / taduddhAraya pAthodherdAridrayAdapyagAdhataH // 352 // jIvitavyaM mayi svasmin kIrtirAropyatAM tvayA / harSAt karSaya ratnaM tamityuvAca zucaiva saH // 353 // yatra lokacamatkAri bhavatA'kAri zabditam / tadatyAji payo dUre vAyupUreddhapotataH // 354 // uttAryaM tanmanaH khedAnnedAnI labhyate maNiH / nauvitteneti nItijJo bodhito maunamApa saH // 355 // tadvadatra bhavAmbhodhau ratnaM mAnuSajanma yat / sudharmasvAmipote'pi labdhe kiM hArayAmi tat // 356 / / padmasenA'tha nizchadmasenA kandarpabhUbhujaH / zrIjambUsvAminaM prAha vratotsAhadhurandharam // 357 // mA bhUdubhayathA bhraSTo bhoginIva bhavAnapi / tathA zRNu kathAmetAmasminneva pure purA // 358 // dhanena dhanadAkAra: svarNakAraziromaNiH / devadatta iti khyAtipAtraM dhAtrItale'bhavat // 359 // 10 tasyAbhUd devadinnAkhyaH sUnurviSNoriva smaraH / kAmabhUmIpatedurgaM durgilA'sya priyA'bhavat // 360 // kadA'pi sA svayaM nadyAstIre nIrecchayA yayau / vakSojatulyatAprItyA kumbhau mUrddhani bibhratI // 361 // ghaTau taTe taTinyAH sA muktvA majjanakAGkSayA / viveza payasaH kroDaM nirvIDakrIDayA rayAt // 362 / / sahelaM tatra khelantIM mahilAM grahilA madAt / vyalokayat yuvA ko'pi kandarpajvarajarjaraH // 363 // taruNastAM prati prAha sa sAhasanidhistataH / tava pucchanti sasnAtaM taravastanvi ! nanvime // 364 // tayA'pi tanmanaHsabhyamabhyadhAyi tadA mudA / ebhyaH svasti tarubhyo'stu spRhA pUrNA'stu pRcchate // 365 // madanastadanenAmuM vacasA jitapatriNA / jaghAna hRdaye tUrNaM ghUrNamAnaziro'mbujam // 366 / / tat tadbhASitapIyUSaiH sikte'sya vapuSi kSaNAt / zyAmo rarAja romAJcaH zRGgArAGkurakoTivat // 367 // bAlAn phalArthinastIre sahakAratarostale / kRtvA phalabharaiH prItAnapRcchat keyamityasau // 368 // nAmnA dhAmnA ca tAM matvA zizubhyaH sa vahan mudam / kRtArthaprAyamAtmAnaM mene manmathasannibhaH // 369 // 20 snAtvA sA'pi sarittIre sthitvA sAkaM sakhIjanaiH / jalaklinnAGgasaMlagnasvaprabhAnihRtAMzukA // 370 // jantI kaTAkSanArAcairamuM bhrUcApacApalAt / cacAlA'tha mana:smeramadanA sadanAya sA // 371 // yugmam // cakSuHpathamatha tyaktvA gatAyAM tatra tApavAn / tadaGgasaGgasubhage tatrA'mbhasi mamajja saH // 372 // upacAraistataH sphAraiH kAmI kAmapi tApasIm / ayamArAdhayAmAsa kulaTAkuladevatAbh // 373 / tApasI tApasIrNAGgamanaGgAhatamAha tam / prItA krItA'smi dAnena kiGkareva karomi kim // 374 // 25 yuvA'pyuvAca tAM mAtardevadinnasya vallabhAm / devadattasnuSAM nAmnA durgilAM mama melaya // 375 // prArthitA kurvatI kelilIlAM kallolinIjale / mama bhrUbhaGgabhaGgIbhiH saGgamaGgIcakAra sA // 376 / / 1. bhoginIjambuko yathA - A, B, L / 2. krIDantI - D, K| 3. durgilAM - A, HI Ti. 1. vAyUnAM pUreNa iddhaH prerita: potAt tad paya: dUre atyAji iti anvyH| 2. tApena sIrNaM pIDitaM aGgaM yasya s-taapsiirnnaanggm|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153] tadUrIkRtya sA bhaikSacchadmanA sadmagAminI / jagAda durgilAM vyagrAM sthAlIkSAlanakarmaNA ||377 // tayA kupitayA tAdRgvadantI tApasI tataH / nirbhartsya pRSThe hastena hatA sthAlImaSIjuSA ||378 // ityavajJAvazAjjAtapazcAttApA'tha tApasI / tadetat kathayAmAsa tasyA''vAsamupeyuSI // 379 // vIkSya dakSaH sa taM hastaM zyAmaM paJcAGgulIvRtam / svaM kRSNapaJcamIrAtrau nimantritamamanyata // 380 // sa pa'JceSuprapaJceSu vipazcit paJcamItithau / tapasvinIM punaH praiSId bhaktibhirdurgilAM prati // 381 // avilakSA ca sA bhikSAdambhasaMrambhasaMvRtA / devadattagRhaM gatvA punastAmAha sAhasAt // 382 // uccaiH prapaJcitA''TopA sakopA sA'pi tApasIm / nirbhartsya gRhapAzcAtyadvAreNa nirasArayat // 383 // vrIDApIDAbharAbhugnakandharAbandhabandhurA / athAkathayadasmai sA rudatI sudatIkathAm // 384 // taduktapazcimadvAraniSkAsakathayA tataH / ayamAhUtamAtmAnaM mene pazcimavartmanA // 385 // niSpannamAtmanaH kAryaM matvA sa prAha tApasIm / vAcyA kvApi na pApiSThA mAtaH ! sA'taH paraM tvayA // 386 // imAM ca zAntasantApAM dattaprastutavastutaH / cakAra kAraNaM siddheH smarasmaraNadurmmadaH // 387|| atha manmathadIpena prakAzitapatho nizi / smarArtto devadattasya tasya dhAma jagAma saH // 388 // pAzcAtyavartmanA kAmavivazaH pravizannasau / dadarza durgilAmagre sA'pi taM snigdhayA dRzA // 389 // samApya gRhakRtyAni patyau nidrAvazaMvade / yayAvupapatiM hRSTA sA gRhopavanAvanau // 390 // anArataratazrAntA saha tena hatAzayA / sA svApamApa tatraiva samaM bhartteva nirbharam // 391 // tadAnIM kAyacintArthamutthAyopavanaM gataH / devadattaH snuSAM tatra tadavasthAM vyalokayat // 392 // vipazcinnizcayAyA'tha sutavAsagRhaM gataH / ekAkinaM sutaM vIkSya prAptastatra vane punaH // 393 // ruSA snuSApadAmbhojAdabhijJAnakRte kRtI / mandaM mandaM svahastena maJjIramudatItarat // 394 // kramAduttAryamANe sA nUpure jAtajAgarA / gurumAlokayAmAsa yAntaM kalitanUpuram // 395 // sasambhramamathotthApya kRpaNA prANavallabham / nUpurottAravRttAntaM sanirvedaM nyavedayat // 396 // kriyamANe priya ! prAtardivye sAhAyakaM tvayA / kiJcinmama vidhAtavyaM setyuktvA visasarja tam // 397|| vahannatyadbhutaM bhItibhAraM so'pi yuvA javAt / pathA yathAgatenA'dhovadanaH sadanaM yayau // 398 // durgilA tu samAliGgya nidrArasavazIkRtam / patiM jAgarayAmAsa mAMsalasnehanATikA // 399 // mahelayA tayA sArddhaM varddhitoddAmahelayA / tadA vidrANanidro'yaM cikrIDa vrIDamuktayA ||400 || 25 tatrA'thopavane nItvA taM ratizrAntizAntaye / nidrAmudritanetrAbjaM vrIDiteva jagAda sA ||401 // pAdAduttArya maJjIraM mama pazya pitA tava / ayaM prayAti nirlajjaH kulAcAraH ka eSa vaH // 402 // 1. pAca - D, K / 2. vastuna: - A, vastunA L / 3. siddhi D, siddhau A, H, B / 4. ratazcAsau - AI - Ti. 1. kAmasya ye prapaJcAH teSu vipazcit nipuNaH / 2. 0 Abhugna .vakrIkRtaH / 3. suSThu dantAH yasyAH sA sudatI, tasyAH kathA sudatIkathA, tAm / 5 10 15 20
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] sahopapatinA suptA guptA'sau vipinAntare / dhyAtveti tvatpitA manye cakarSa mama nUpuram // 403 // tatsAkSAdeva bhASasva pitaraM hitaraJjakaH / kalaGka matkule prAtarayamAneSyate'nyathA // 404 // nizamyeti giraM devadinna: kAntAmavocata / zIlaikasajje ! lajje'hamidAnImeva taM bruvan // 405 // vakSye prAtastvitispaSTasandhAkartari bhartari / asau suSvApa nistApA paTuH kapaTanATake // 406 / / devadinno'tha kopena pAvakeneva saMjvalan / priyayotthApitaH prAtaH prayAtaH pitaraM prati // 407 // mayaiva saha suptAyA vadhUTyA nUpuraM hRtam / bhrAntena bhavatA yattadargyatAmityavocata // 408 // yugmam // sutaM tamitivaktAramAha svarNakRdagraNI: / tvAM vIkSya suptamatraitat pAMzulAyA hRtaM mayA // 409 // atheti zvazureNokte durgilA sA''ha sAhasAt / bhujyate pravidhAya svaM niSkalaGkaM kulaM kila // 410 // atho suvarNakAreNa kuTumbaM melitaM nijam / svajanA durgilAyAzca samAhUtAH samantataH // 411 // asatyaM hanti pAdAdhazcAriNaM yaH kSaNAjjanam / yakSasya tasya te caitye jagmurdurgilayA samam // 412 // 10 snAtvA pavitragAtrA sA yAvaccaityAya gacchati / tAvad grahilatAdambhAjjAreNA''liGgitA'grataH // 413 // dhig dhigmA mA spRza tvaM mAM vadantItyatha durgilA / tasmAdvimocitA pArzvavartibhiH snapitA punaH // 414 // atha caityAntare gatvA yakSaM saMpUjya ca svayam / sA bhAlakuDmalIbhUtapANipadmA vyajijJapat // 415 // muktvA karagrahItAraM grahilaM ca naro yadi / ko'pi lagno madaGge taddeva ! kAryA'smi bhasmasAt // 416 // ityUcuSI tadA yakSe saMzayArUDhacetasi / adhazcaraNayoreSA niHsasAra dhiyAMnidhiH // 417 // 15 zuddhA zuddheti vAcastattAlAsphAlanagarbhitAH / ullAsitA janazatai rurudhurgaganAGgaNam // 418 // svayaM dRSTAnyapArzvasthasnuSAsaMzuddhicintayA / tadAdi devadattasya nidrA nA''yAdaharnizam // 419 / / dinaiH katipayairmatvA vinidraM taM purAdhipaH / nijasyAntaHpurasyAntazcakAra kila yAmikam // 420 / / supto jAgarti vA so'yamityutthAya muhurmuhuH / rAjJImekAM sa pazyantI jJAtvA supto'tha kaitavAt // 421 // satyasuptamamuM jJAtvA rAjJI jAlakanirgatA / adhastAt hastinA ninye bhUtalaM talavartinA // 422 // 20 atha hastipakenA'sau kupitena cirAgatA / hastihiJjIraghAtena nijaghne jaghane ghanam // 423 // jAgradyAmikavRttAntakathanena praseduSA / tena sA dhvastakopena samaM cikrIDa nirbharam // 424 // tUrNaM gavAkSamAruhya svarNakAro'pi kautukI / savismayastayostAni caritAni vyalokayat // 425 // taM hastipakamAliGgya pratyUSasamaye'tha sA / rAjJI karikareNaiva prasthitA prati jAlakam // 426 / / svasthAne svarNakAro'pi samAgatyA''zu suptavAn / vAsavezmani suSvApa sA'pi kSitipavallabhA // 427 // 25 hRdi dadhyAvatha svarNakArastaccaritasmitaH / ke vayaM yannarendrANAmapyasau viplavaplavaH // 428 // iti nirvRtimAsAdya sadyo nidrAM priyAmiva / bheje cirataraprAptigADhAzleSaparAmasau // 429 // 1. nyadA - KH / 2. vadhvAH - KH | 3. gRhItAraM - K, D, B, KH, LI 4. dRSTvA - C / 5. satyaM - H, B / 6. cirAgatAM - K / Ti. 1. paaNshulaa-vybhicaarinnii| 2. jaghanam - nitambaH /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] athA'kathyata bhUpAya suptaH parijanairayam / sughoraghargharArAvajitazUkarayUthapaH // 430 // nidrA tathA vinidreNa tenA'dya yadavApyata / tanmanye kAraNaM kiJcidutthApyastadasau na hi // 431 // ityAdiSTaparIvArastaM saptamadinotthitam / rahasyAkArya papraccha kSmApaH svApasya kAraNam // 432 // samagraM caritaM tasminnivedyA'tha gate sati / rAjA samajani krodha-trapAsaMtaptamAnasaH // 433 // atha kRtvA kiliJcena kuJjaraM rAjakuJjaraH / sthitvA rahasi rAjJI: svAH samAhUyedamabravIt // 434 // duHsvapno'dya mayA dRSTastatsatyIkRtya hanyatAm / paryastavasanaM hastinyasminnAruhyatAM tataH // 435 // ityAdiSTA narendreNa sarvAH zuddhAntayoSitaH / utterdvipamAruhya pUrvAdimiva tArakAH // 436 // sA tu duSTA bibhemIti bhASamANA mahIbhujA / hatA'bhimantriteneva padmena patitA bhuvi // 437 // athAsyA jaghanaM rAjA zRGkhalAkiNakazmalam / dadarza zaivalAlIDhajAhnavIpulinopamam // 438 / / 10 athA''ha tAM hatAM rAjA kopATopAruNekSaNaH / anyAsAmapi bhIrUNAM bhIrutAM pratipAdayan // 439 // yAsi dvipakarAjjAraM, bibheSi tu kaTadvipAt / modase zRGkhalAghAtaiH padmaghAtena mUrcchasi // 440 // iti bruvan dhruvaM bhAle samAropyA'tikopanaH / dhRtvA kezeSu lokezaH kRSTavAn piSTavAMzca tAm // 441 // atha hastipakaM hastirAjaM hastigatiM ca tAm / hantuM nUtanamAreNa nRpaH kiJcidacintayat // 442 // tataH kSitipatiH sAkaM sAkampaiH svajanairbhayAt / vaibhAraparvataM yAto ninye tatra ca tattrayam // 443 // 15 athAdizannRpo hastipakaM sAkaM striyA'nayA / AruhyAropaya rayAt dvipaM mUrti gireriti // 444 // samamRtyusamasthAnagatiharSA(bhAvibham / adhirUDhAvathAmbhodaM rohiNIzazinAviva // 445 // hastI hastipakenA'tha prerito girimUrdhani / Aruroha payovAha iva mandena vAyunA // 446 // athArUDhaM gireji miNThamAjJApayannRpaH / pAtayainaM dvipaM zailAt kailAsagirigauravAt // 447 // ityukte kSitinAthena niSAdikRtasaMjJayA / eko'mbare nirAlambazcaraNaH kariNA kRtaH // 448 // 20 pAtayeti nRpAdezAnmiNThanunnaH punaH karI / padaM dvitIyamuddadhe samAroDhumivAmbaram // 449 // hAhAkAramathA''dhAya pUrlokaH zokapUritaH / IdRkSaM rakSa rakSebhamiti bhUpaM vyajijJapat // 450 // roSadoSakhaniH kSamApastamapekSya purIjanam / uvAca pAtayetyuccaistadA hastipakaM punaH // 451 // tRtIyaM meNThanunno'tha pAdamutpATayan karI / girAvekapadastasthau tapasyanniva muktaye // 452 // laukeratha bhRzaM hAhAkAravyAhAravIcibhiH / kSapitaH kSitipAlasya kopAgniH kariNaM prati // 453 // athAvanIdhavenA'yaM niSAdI bhASitastadA / kathaJciduttaratyeSa karI jIvan gireriti // 454 // AvAM muJcasi jIvantau yadyuttarati tatkarI / iti vijJApayAmAsa meNTha: pRthvIpati prati // 455 // abhayaM te vayaM dadmaH padmAsadma dvipaM mama / uttAraya rayAdetattadAdizadamuM nRpaH // 456 / / 1. vApyata: A / vApyuta - C / 2. tamupekSya - C / 3. meTha - AI Ti. 1. kiliJcaH - kaTaH, tena /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] ityAdezAnnarezasya muditena niSAdinA / uttAritaH karI zailAdAtmA ca zamanAnanAt // 457 // atha cakSuHpathaM bhartuvihAya sahitastayA / cacAla so'yamuttAlagatirdezAntaraM prati // 458 // prAnte grAmasya kasyA'pi nizi devakulAntare / tau lInau nalinakroDe tasthaturdhamarAviva // 459 // samaye'tha nizIthasya grAmAttatko'pi taskaraH / salopnaH prAvizaccaityaM talArakSarenudrutaH // 460 // udite vidito bhAnau grAhyo'yamiti nizcayAt / UrkhAste pattayazcaitye dadhrurnIrandhravapratAm // 461 // so'pi cauzcarannantazcaityamagrasphuratkaraH / luThitasyAtha miNThasya zarIraM pANinA'spRzat // 462 // nidrAvidrANacaitanye tasminnatha niSAdini / caura: saJcArayAJcakre kara kamalakomalam // 463 // kathaJcidapyatho rAjJIkucabhUdharamUrddhani / prANarakSaNadurge'sya taskarasya karo yayau // 464 // tatkomalakarasparzamanubhUya nRpAGganA / manobhavArtA taM vArtAmapRcchat ko bhavAniti // 465 // tenoktamasmi cauro'hamadhirohanmRtiryataH / etaccaityaM caturdikSu matkRte veSTitaM bhaTaiH // 466 // bhayavantaM bruvantaM tamityAha kSitipAGganA / mA bhaiSIrbhavataH prANarakSA dakSa ! kariSyate // 467 // hRtvA tvayA yadAnItaM tadasyocchIrSake tyaja / tadehi dUrato yAvastAvadAvAM smitasmarau // 468 // nizamya samyagAyAtaM mRtyuzAntimahauSadham / etasyA vacanaM caurazcakAra sa yathocitam // 469 // kSaNena sApi gaurAGgI caurAGgIkaraNodyatA / hastyArohamamuJcattaM cittaM ko vetti yoSitAm // 470 // athodite dyutipatau dhvAntadrumadavAnale / vivizurvivazAH kopAccaityaM caurArthino bhaTAH // 471 // lopnavantaM tadArakSAH krodhAddadhuniSAdinam / tanvantastumulArAvAnullalantastadA mudA // 472 // seyaM mugdhA mama vadhUzcaureNa jagRhe'munA / nA'haM caura iti jalpan sa tatazcakRSe bhaTaiH // 473 // samaM malimlucenA'tha nAthabhUtena pAMzulA / cacAla caityatastasmAt kalaGkakaniketanam // 474 // prasthitAbhyAmathaitAbhyAM dadRze purataH sarit / ambhaHkumbhikarodaJcadambucumbitaTadrumA // 475 // cauro'tha cintayAJcakre na yA nijavibhorabhUt / bhaviSyati kutaH sA me kAmeSuvivazIkRtA // 476 // asyAH sarvasvamAdAya mAyayA tad vrajAmyaham / manorathaM madIyaM hi nadIyaM pUrayiSyati // 477 // iti nizcitya tAmUce caurazcapalalocanAm / dustarA sindhureSAsti gatinijitasindhure ! // 478 // ekakAlaM na bhavantIM vasanAbharaNAdi ca / uttArayitumIzo'haM tatpUrvaM sarvamaya // 479 // tatastIre vimucyaitat sarvaM sarvAGgasundari ! / bhavantI punarAnetumahameSyAmi satvaram // 480 // sA'pi tadvacasA prItA vasanAbharaNAdikam / tasyArpayitvA caurasya zarastambAntare sthitA // 481 // svabhAvanistrapAM dauSTyanistrapastAM vilokayan / dAyAdavattadAdAya sa vivezA''pagApayaH // 482 // 1. grAmAMtaH kopi - C / 2. ralaMdruta: KH ranudrutaM - A ranudbhutaH D / 3. vamu - A, K / 4. idaM K, KH | 5. anvitA.... CI 6. paritaH A, BI Ti. 1. zamanaH yamaH tasya AnanaM mukhaM tasmAt / 15 20 25
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153] svapatityAginIM na tvAM svapne'pi spRhayAmyaham / tAmityuktvA nadIM tIrtvA taskaraH sa tirodadhe // 483 // sA'pi kiM karavANItivANinI mUDhamAnasA / ekaM jambukamadrAkSInmAMsakhaNDajuSaM mukhe ||484|| jighRkSuH sa timiM sindhoraimbukacche'tha jambukaH / mAMsakhaNDaM puro muktvA'dhAvadyAvadayaM rayAt // 485 // tAvadambuni magne'sminmatsye vicalitastadA / cakranda jambuko duHkhI zakunyA pizite hRte ||486 // yugmam // taM tathAsthitamAlokya gataduHkheva sA'hasat / prauDhAnyapi hi duHkhAni vismAryante'tikautukaiH ||487|| hasantImasatImetAM vyaktamUce sa jambukaH / mAM kiM mAMsa- timibhraSTaM nagne ! hasasi nistrape ! ||488 bhraSTAM jArAcca caurAcca kiM nAtmAnaM hasasyaho / mUDho hyadrau jvalatpazyenna punaH pAdayoradhaH ||489|| jalpAke jambuke'muSminniti vRttaM nRbhASayA / cintayAmAsa sA yAvadAviSkRtacamatkRtiH // 490 // sa divyapuruSo bhUtvA bhUribhUSaNabhUSitaH / jagAda sAdaraM vAcaM bhUyastAM tAvaduccakaiH // 491 // yugmam // nijaM jAnIhi mAM pUrNahimAMzumukhi ! kAmukam / ahaM sa haMsagamane ! zikhAratnaM niSAdinAm // 492 // tvAmAdAya gate caure caurabuddhyA'tha rakSakaiH / ahaM duHkhalatAmUlazUlAyAmadhiropitaH // 493 // jinadAsaM tadAsannacaraM vIkSya vaNigvaram / Arto'yAcaM payaH pAtuM payodamiva cAtakaH // 494 / / namo'rhadbhya iti nyasya mantraM mayi tadA''ture / pAnIyAya jagAmA'yamantargrAmaM vaNigvaraH // 495 // atha zUlAsthitastena mantreNa mukharastadA / jAto'haM ketakIpatraprAgrajAgradddvirephavat // 496 // ArakSA'nujJayA zreSThI payaH pAyayituM mayA / dRSTo hRSTena mAteva vegAdAgAmukastadA // 497|| apItenA'pi tRpto'haM payasA dRkpathaspRzA / smarannatitarAM mantraM prANairmukto'smi tatkSaNAt // 498 // tanmantradhyAnamAhAtmyAt bhUtvA'haM jJAnavAn suraH / tava mohavyapohAya vyadhAM phairaNDatANDavam // 499 // jainaM bhaja tato dharmamanuM tvamapi bhAmini ! / naiva svargApavarga zrIryatprasAdAddurAsadA // 500 // candracArUNi cIrANi paridhApya prabodhya tAm / athA'yamAnayat kvApi pattane vratinImaThe // 501 || 20 ityasau bodhitA tena raviNeva sarojinI / dadhau hRdi tadA sAdhudharmaM haMsamivojjvalam // 502 // tat tvaM sA kambukaNThIva sa jambuka ivApi ca / mA sma bhUrubhayabhraSTo muktyarthaM muktavaibhavaH // 503 // zrImAn jambUrathoce tAM strIcetAMsi prabodhayan / vidyunmAlIva naivAhaM mohe majjAmi bhAmini ! ||504 // asti saMtatasaJcAritArAvizrAmabhUmikA / nabhastamberamastambho vaitADhya iti bhUdharaH // 505 // tasyA'vanistanasyeva mUni kAzmIrapatravat / puramasti maNistomamayaM gaganavallabham // 506 // 25 tatra vidyAdharau vidyunmAli- megharathAbhidhau / vaitADhya zrImukhasyAsya nagarasya dRzAviva // 507 // atha sAdhayituM vidyAM mAtaGgInAmavizrutAm / mantrayAmAsaturvidyAdharau prItidhurandhurau ||508 || caNDAlakanyAmudvAhya tadgRhe vihitAspadaiH / vidyA varSA'vadhibrahmacaryAdeSA hi sAdhyate // 509 // 5 10 15 298 - 1. kastho'tha - A / 2. rAjyAcca - C / 3. sodaro A, sAdarI C / 4. dAgAnmudA ... L / Ti. 1. ambukaccha - pulinam, jalapradezo vA tasmin / 2. pheraNDaH - jambukaH / 3. stamberamaH - hastI /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153 ] bhUkhaNDamaNDane gatvA sAdhayAvaH kvacitpure / devatAmiti nizcitya tau vasantapuraM gatau // 510 // sthitvA caNDAlaveSeNa tatra caNDAlapATake / etau caNDAlamukhyAnAM cakratuH sevanakriyAm // 511 // tatastaiH sevayA prItairetau sambhASitau mithaH / kasyA'Ggajau ? kutaH prAptau ? kimArambhau yuvAmiti // 512 // tAvUcaturiti mleccharAjaputrAvihAgatau / sAketapuravAstavyAvAvAM pitrA nirAkRtau // 513 / / tadAvAbhyAmihAgatya yUyameva niSevitAH / vinA satprabhusevAbhiH kva pUryante manorathAH // 514 // iti zrutvA tayorvAcaM tadA caNDAlazekharAH / te babhUvurmudAmodamandiraM meduraprabhAH // 515 // tadAnandamayairebhistAvetau pariNAyitau / svAjanyAya svaputrIbhyAM latAbhyAmiva bhUruhau // 516 // brahmacaryeNa rociSNuratha megharathaH kRtI / vasaMstatraiva varSeNa tAM vidyAM vazamAnayat // 517 // vidyunmAlI tu caNDAlI tAmakAmayatA'dhamaH / sA'pi garbhaM dadhau tasya sthirIkaraNakArmaNam // 518 // asiddhamatha siddhastamAha megharathastadA / kimakAri tvayA mUDha ! magno'si mlecchatAmbudhau // 519 // ityAkarNya trapAmagno vidyunmAlI jagAda tam / ekavAraM sadAcAra ! kSamyatAM viplavo mama // 520 // idAnIM sAdhayiSyAmi vidyAM nijitamanmathaH / vAcyaH prItiprakarSeNa varSeNA'haM tvayA punaH // 521 // evamastu gaditveti sphuradvidyApadacchadaH / dhImAn pakSIva vRkSAgramAruroha nabhastalam // 522 // samAnte sa samAyAtaH samAyAtaM punaH kRtI / bandhupremaguNA''kRSTo mlecchaM megharatho'grajaH // 523 // agre tAvadasau vidyunmAlI bAlaM kare dharan / punargarbhitacaNDAlIzAlI tena vilokitaH // 524 // 15 so'pi megharathaM vIkSya trapayA'bhUdadhomukhaH / rasAtalapravezAya draSTuM randhramivAvanau // 525 // ukto megharathenA'tha bandho ! bandho'yametayA / kutaH zaTitayA rajjvA gajasyevA'bhavat tava // 526 // athAdhomukha evedaM vidyunmAlI jagAda tam / bandho ! vidyA'munA'bdena sAdhayiSyAmyahaM punaH // 527 // nizamyeti gataH so'pi yAvadvarSatrayaM punaH / ehireyAhirAM cakre magno mohe tu so'dhamaH // 528 // daHkhadAvAgnidAhAya nA'haM mohATavItaruH / tanvi! tadvadbhaviSyAmi strIlatAjAlaveSTitaH // 529 // 20 giraM kanakasenA'tha sudhAnAthabhavAmiva / abhyadhAd dhAriNIputraM prati pratikRtI rateH // 530 // zAstravyApArapArINo dhurINo buddhizAlinAm / eSyasyanuzayaM nAtha ! tvaM zaGkhadhamako yathA // 531 // zAligrAma iti grAmaH khyAtaH mAtalabhUSaNam / lolazrIkelizailAbhakaNakUTo'sti vistRtaH // 532 / / kauTumbakasya kasyA'pi tatraikaH kSetrarakSakaH / preSyo'jani dhvanatkambunAdatrAsitabhakSakaH // 533 // ekadAyamupAdAya pANau zaGkha nizAmukhe / dUre jagAma grAmasya kSetrarakSaNadakSiNaH // 534 // 25 nizIthasamaye hRtvA kuto'pyatighanaM dhanam / tatkSetrasya samIpena caurAH kecittadA'vrajan // 535 // 1. maMDale - KH | 2. padecchayA - A paricchada: C padaHcchadaH KH | Ti. 1. svajanasya bhAvaH svAjanyaH, tasmai / 2. samA - varSaH tasya antaH paryavasAnaH, tasmin / 3. mlecchAnAM madhye samAyAtaM ekIbhUtaM ityarthaH /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] tena tatrAntare kSetrAntare mAlAgravartinA / kamburambudharadhvAnavAdyavAdyata helayA // 536 // tadAkarNya tadA kambuzabditaM te malimlucAH / tyaktvA''zu godhanaM nezuH prAptArakSakazaGkayA // 537 / / tattasya godhanaprAptipuNyAkarSaNamantratAm / tatAna kambuniHsvAnagauravaM cauravaJcakam // 538 // vibhAtAyAM vibhAvaryAM caryAM kurvan sa godhanam / vIkSya ni:zeSamAdAya dAtuM grAmAya cA'gamat // 539 // atha grAmasya kAmaM sa pUrayan bhUrigodhanaiH / dattaistathA yathA dustho yayau dhanadayakSatAm // 540 // anyadA'pi nizIthinyA nizIthe godhanAzayA / kSetramAlAdhirUDho'sau zaGkha dhamati dhairyavAn // 541 // ta eva taskarAstatra nizIthe'nyedhurAyayuH / hRtAdbhutadhanA dhairyajitakInAzakiGkarAH // 542 // dadhmau zaGkha kSaNe'muSmin so'pi kSetrasya rakSakaH / AhvAtumiva durbuddhiH dUrAdApadamAtmanaH // 543 / / AkarNyate tadA kamboH zabdamabdavijitvaram / kimetaditi saMrabdhAzcaurAzciramacintayan // 544 // 10 atraiva zaGkhazabdo'bhUt purA'pi prApitajvaraH / bhayAdakasmAdasmAkamAkasmikavikasvaraH // 545 / / naraH zaGke'sti kedArarakSakaH zaGkhavAdakaH / bhramitAH smaH purA spaSTaM kaSTaM tena durAtmanA // 546 // iti nizcitya te caurAH zaGkhasvanamanUdyatAH / sa zaGkhadhamako yatra tatra kSetrAntare yayuH // 547 // muSTibhistADayitvA taM bhaktvA zaGkha ca sakrudhaH / hatvA ca taddhanaM maJju caurAste jagmurunmudaH // 548 / / prabhUte sati vitte'sminnadhikAdhikavAJchayA / sa iva tvaM vidagdho'pi bhava mA''spadamApadaH // 549 // atha jambUH sa tAmAha satAmAhataviplavaH / syAmahaM kimu mUrkhatvAnmumUrSuH sa kapiryathA // 550 // asti hastikulotkhAtai ratnairevAmbuvAhitaiH / ratnAkarIkRtAmbhodhivindhyo nAma dharAdharaH // 551 // anekamunimAhAtmyAdadAhAtmakatAM gataH / tadvanAntardava ivAbhUtko'pi kapiyUthapaH // 552 // udbhUtarucisambhArAstArA iva nizAkaraH / kAmaM kAmayate sarvAH sa ekaH kapikAminIH // 553 // kapiH ko'pyaMsalaMmanyaH kadAcinmadanAturaH / vaJcayitvA'dhipaM reme tatpriyAbhiryathepsitam // 554|| 20 taM yuvAnaM baliSThaM ca vIkSya zAkhAmRgastriyaH / jaratkapiratodvignA dadhurmudamuditvarIm // 555 // samameSa parIrambhasambhrameNa kapistriyaH / kAmakopavazAtkampasampadA padamAdadhau // 556 // etAzca nakhadantAdimRdukaNDUyanAdikam / racayAmAsuranyonyaM raho galitacetanam // 557 // atha yUthapatirdUrAdetadAlokya dussaham / adhAvattArabUtkAraM laharIjitvaratvaraH // 558 // yuvA kapirapi prekSya taM samAyAntamabhyagAt / javAjjitaM tu ceto'pi muktvA strImadhya eva saH // 559 // 25 gRhItagRhiNIkopasATopahRdayaM tadA / sa taM vAlIva sugrIvamugrakrodhamayodhayat // 560 // parasparaparikSiptapratISTagrAvagolakaiH / tau ghnantau vanadevInAmAzcaryaM cakratuzciram // 561 / / 1. duHkhaM dadau - KH, D / 2. runmadaH - A, B, KH, D, H runmadI: - C / 3. jambU - A, K, KH, B | 4. meva - K, HI 5. pUtkAraM - A, B, H bUtkAra - C / Ti. 1. satAM prApitaduHkhaH ityarthaH / 2. aMsalaH - balavAn / 3. kriyAvizeSaNamidam /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] 301 atha kacchAbhapucchau tau kSurIkArAviva kSaNAt / UauM pAzcAtyapAdAbhyAmaGgaM vivizaturmithaH // 562 // javenA'tha jaran dUrAgatikhinnaH kapIzvaraH / yUnA strIdRSTipuSTena nirbhagnastrAsamAsadat // 563 // zrAnto yuddhAdbhayAd bhrAntastRSNAkrAntaH kvacit kapiH / jalasya jaladhIrjAnannA''lokata zilAjatu // 564 // zilAjatuni sa kSiptvA mukhaM salilakAGkSayA / uddhartumakSamaH pANI mUrkhaH prANakRte'kSipat // 565 / / tAvattAvapi tatraiva vilagnau vajralepavat / taduddhAradhiyA mUrkhaH pazcAt pAdau nyayukta tat // 566 // lagnau tAvapi tatraiva satRSNasya kramau hareH / tena kIlitasarvAGga iva mRtyumavApa saH // 567 // tadakSiptapadaH pUrvamAkRSedvadanaM sa cet / avazyaM tasya tanna syAd durmatermRtyurIdRzaH // 568 // bhavAdRzAM vacastRSNAprerito'hamapi bhramAt / sajAmi rAgagaireye gaurAGgi ! kapivanna hi // 569 // nabhaHsenAtha vakti sma vyaktaM lobhena bhUyasA / nAtha ! yAsyasi nirbuddhistvaM buddhistrIva hAsyatAm / / 570 // grAmaH sasyazriyAM dhAma nandigrAma iti zrutaH / asti vistIrNakedArasaGkIrNIbhUtabhUtalaH // 571 // 10 tatra siddhizca buddhizca prasiddha vRddhayoSitau / abhUtAM sphAradAridryamandire sakhyasodare // 572 // grAme'tra bholigo nAma yakSo vikhyAtavaibhavaH / vittasyA'bhUtprabhUtasya dAtA sevAdhane jane // 573 / / siddhirArAdhayAmAsa tatastaM bhaktibhAsurA / dInAradvitayaM tuSTo dadau tasyai sa cAnvaham // 574 // abhuGkta kASThapAtre yA sA bhuGkte hemabhAjane / dAsyaM vyadhatta yA'nyeSAM tasyA dAsyo'bhavan gRhe // 575 / / kuTIre yA'vasad bhagne saudhe vasati sA'nizam / dadhau yA cIvaraM jIrNaM dukUlaiH sA''nukUlyate // 576 // 15 itthamAlokya tAM buddhiH siddhi siddhoruvaibhavAm / prItyA rahasi papraccha sAkUtaM kautukAditi // 577 // vizeSakam // kulakramAgataH svAmI dAridrayaM tAvadAvayoH / kuto vibhavapAthodhijaladevIva varttase // 578 // atha sA kathayAmAsa tuSTo yakSaH sa bholigaH / dInAradvitayaM datte sampannetrAbhamanvaham // 579 // iti tasyA nizamyA'sau vAcaM nizcitya cetasi / tamArAddhavatI yakSaM buddhirbhaktibharottarA // 580 // tuSTo jagAda yakSo'tha kimu tvaM yAcasIti tAm / dviguNaM siddhito deyaM mametyeSA'vadanmudA // 581 // 20 dadau yakSo'nvahaM tasyai dInArAMzcaturastataH / atha sA prathate buddhirapi siddhirivAnvaham // 582 // buddheH siddhimimAM jJAtvA siddhyArAddhaH punardadau / tato'pi dviguNaM yakSaH sevAkRtkalpapAdapaH // 583 // ArAddhastatpunarbuddhyA yakSaH pratyakSatAM gataH / dviguNaM kalpayAmAsa pratyahaM siddhiRddhitaH // 584 // siddhyArAddhaH punaryakSaH kiM karomItyabhASata / tatprArthito'tha vAmAkSNA kANIkRtya tiro'bhavat // 585 // buddhyA'tha punarArAdhya siddherdviguNamarthitaH / yakSo buddhimathA'buddhimandhIkRtya tirodadhe // 586 // 25 tadvattvamapi tannAtha ! Rddhi prApyA'pi durlabhAm / anuttarAM zriyaM vAJchannapAye nipatiSyasi // 587 // 1. jAninna - K, D rjAnennA - L, jAnannA - B, A / 2. nAlokaMte - L, nalokata - K, D / 3. zilAjatu: KH, L, B, A, HI 4. pUrito - BI5. bhUtaratasya - B bhUtarabhUtasya - H bhUritarasya C / 6. nevAbhavanhaM - D, KttevAyamanvahaM - LnevAbhamanvahaM - BI Ti. 1. gaireyaM - zilAjatu, tasmin / 2. sampadaH netraH nAyakaH, tasya AbhA iva AbhA yasya tad dinAradvitayam /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 302 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] Uce jambUkumAro'tha samAropitanizcayaH / utpathaprasthitiM kurve naivAhaM vAjirAjavat // 588 // zrIvazaMvadasaundaryaM zrIvasantapuraM puram / asti kSitivadhUhAratAraprAkArabhAsuram // 589 // jitazatrunRpastatra sutrAmapratimaH zriyA / AsIddoHstambhadambholilolitAkhilabhUmibhRt // 590 // lasanyazaHkumArasya yadIyasya visarpataH / babhau nabha:pathotsaGge zazI sahacarazciram / / 591 // anyadA sa nRpo'vAdId vAharatnaparIkSakAn / sarvotkRSTo'sti me vAjI rAjye ko'pIti kathyatAm // 592 // atha te gadite rAjJA hayavidyAvido hayam / cakRSuH sainyato vArdherindravAhamivAmarAH // 593 // bhUpAya darzayAmAsurdarzanIyamamuM hayam / te pUrNalakSaNaM bhAnurathAkRSTamivASTamam // 594 // kiJca vijJapayAJcakruste mahIzakramakramAt / vAho'yaM yasya rAjye syAnna sa jeyaH parairiti // 595 / / tadasau vasudhAhAra ! sudhAhArahayopamaH / rakSaNIyaH prayatnena sampUrNA'STAGgalakSaNaH // 596 // ___ ityAkarNya giraM teSAM savizeSa mudaM vahan / kiJcidvicintayAmAsa hayanyAsakRte nRpaH // 597 // nizcikAya nRpo yogyaM jinadAsaM vaNigvaram / bhAti yadyazasaH zailanAthaH prAthamakalpikaH // 598 / / asAvagarhagArhasthavratamANikyavAridheH / dharmaikadhyAnadhanyasya tasya nyAsAya kalpate // 599 / / ityAlocya tamAkArya kAryAkAryavivekakRt / taM nyAsamarpayAmAsa medinIvAsavo hayam // 600 // apitaH sa narendreNa samudreNeva candramAH / jagRhe jinadAsena nabhaseva mahIyasA // 601 // 15 jinadAso'dbhutatamaM tamaGgIkRtya vAjinam / nizAntamApa tejasvI nizA'ntamiva bhAskaraH // 602 // taccArucaturaGgAya turaGgAya vyadhAdvaNig / IndirAmandirAyA'smai mandurAM mandirAntare // 603 // zvetasyAsya hayasyAdhaH kSiptA komalavAlukA / prAptA dIptijitevAsau sevArthaM candragolikA // 604 // samagrabhuvanasyApi zrIvazIkArakAraNam / zrIjinaM vAjinaM vA'yamekaM dhyAyati dhIradhIH // 605 // yathA yathA hayo vRddhi sa prayAti tathA tathA / khurairnRpavipadvallimUlAni khanati dhruvam // 606 / / 20 saha svarAjyasampattyA vipakSavipadA samam / sarvAGgANi turaGgo'yaM tuGgacchaviravIvRdhat // 607 // ninAya nIrapAnAya hayanAyakamanvaham / sa zreSThI svayamAruhya rakSAdakSaH sarovare // 608 // valamAno'ntarAtIrthanAthaM vAhasthitastataH / triH sa pradakSiNIkRtya natvA'bhyeti niketanam // 609 // nijAvAsa-jinAvAsa-jalAvAsapathatrayam / muktvA hayo na jAnAti mArgamanyaM purAntare // 610 // athA'ripRthivInAthAzcetasyetadacintayan / kuto'sya varddhate rAjyamasmAkaM kSIyate punaH // 611 // 25 athA'kathyata sarveSAM teSAM gUDhataraizcaraiH / vAharatnasya mAhAtmyaM tasya tejomayAkRteH // 612 // pRthvInAthasya kasyA'pi mantrI prAha sasAhasaH / taM vAhamahamAneSye na cirAccauryacaryayA // 613 // 1. kumArosya - B, A| 2. bhUnAthasyAtha - C, D, PI Ti. 1. mahIzakraM akramAt - na kramaH gati: akramaH sthirabhAvena ityarthaH / 2. sudhAhAraH indraH tasya hayaH tasya upamA yasya / 3. prAthamakalpika: ziSyaH / 4. nizAntaM - gRham / 5. indirA - lakSmIH /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] iti pratijJAM sa prAzaMmanyaH kRtvA nRpAjJayA / zrAddhatvArambhadambhena pracacAla ghanairdhanaiH // 614 // zrIvasantapure tatra gatvA zrAvakatattvavit / vakreccho racayAJcakre sa caityaparipATikAm // 615 // sa zraddhAvAniva zrAddhasadmasu chadmasusthitaH / jinArcA'bhyarcanaM kurvan jinadAsagRhaM gataH // 616 // tanvAnastIrthanAthasya pUjAmatha yathAvidhi / svAvAse jinadAsena sAnandenAbhinanditaH // 617 // atha bhaktipathanyastamanAH sanmAnato nataH / taM sAdharmikavAtsalyAjjinadAso'vadanmudA // 618 // adyA'navadyajainendradharmasambandhabAndhavaH / bhojanena vidhehi tvaM mama dhAmni pavitratAm // 619 // vinate jinadAse'sminniti bhaktyA vadatyapi / anicchanniva tasthau sa kArya pUrNamiti smaran // 620 // athA'sau gADhamabhyarthya bhojito bhaktipUrvakam / svAvAse jinadAsena nizAyAmapi vAsitaH // 621 // kenA'pi suhRdA zreSThI jinadAso'pyanInayat / mahotsavajuSA saudhe nije sthApayituM nizAm // 622 // asAvatha nizIthinyAmutthitaH kUTadhArmikaH / Azu taM vAhamAruhya niHsasAra tvarAturaH // 623 // so'nyataH preryamANo'pi jagAma sarasIM hayaH / pItvAmbu valitaH prApto yatrA''ste jinamandiram // 624 // pradakSiNAtrayaM tatra dattvA punaragAdgRham / atyarthaM nudyamAno'pi sa vAjI nAnyato yayau // 625 // tato vibhAtazeSAyAM vibhAvA~ bhayaikabhUH / muktvA vAhavaraM dhUrttazcapalaH sa palAyitaH // 626 // athAkhilanizAvAhakhinno vAhaziromaNiH / viveza mandurAminduH pratyaggiriguhAmiva // 627 // atha prAtaH samAyAtaH sa mAyAtarupAvakaH / jinadAso nijaM dhAma dhAmanAtha ivAmbaram // 628 // atha pRSTo nizAvRttaM vRttAntaM vAjino janaiH / tadbhIto mandurAM gatvA zreSThI hRSTo'zvavIkSaNAt // 629 / / vAjinaM tamagantAramagaM tAramayaM yathA / sollAsamarcayAmAsa jinadAsaH pramodavAn // 630 // ratnatrayatrimArgI tadbhavAdRkprerito'tyajan / ahaM pUjyo bhaviSyAmi mahatAM sa hayo yathA // 631 // kanakazrIratha prAha svAminnityAturaH sphuran / puNyahIna iva prauDhapuNyo'pi paritapyase // 632 // haMsAbhavaijayantIbhirdhIjayantI nabhonadIm / jayantI sva:purImasti jayantIti purI zrutA // 633 // dhanadattotsavastatra dhanadatto mahAvaNik / AsIdvasumatIsAhacaryavaryagRhasthitiH // 634 // ekadA bibharAmAsa garbhe vasumatI sutam / doSAkaraM digaindrIva saviturvyayakArakam // 635 // jAtamAtre punastatra pradoSe tamasAMpade / gRhasya gaganasyeva kSINo bhAsvadvasuvrajaH // 636 // jAte'STavarSamAtre'smin mAtA mRtyumavApa sA / puNyahIna iti khyAti talloke gatavAnayam // 637 // tadanyasadmasu svairaM karma nirmAya jIvati / matveti sa gRhe ninye mAtulenA'tulecchayA // 638 // mAtulasyA''gate tasmin gRhaM katipayaidinaiH / muSTaM caurairnizi prattakhAtakRSTadhanoccayaiH // 639 // atha taM prathate loko nirbhAgyaikaziromaNim / tannirvedanidhiH so'pi yayau dezAntaraM prati // 640 // 1. vadannapi - D, K, KH | 2. anicchannapi - D, K, KH | 3. vAhaM - D, K, KHI Ti. 1. agaM parvataM tAramayaM-merum / 2. pratta:-dattaH / 15 20 25
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] asau puri tamAlinyAM mAlinyA'GgIkRtastataH / siSeve vaNijAMnAthaM vinayI vinayandharam // 641 // gate'smin divasaiH kaizcit zikhidagdhAlayo vaNik / sa janaiH puNyavAn mene jIvanniHsRtamAnuSaH // 642 // tatkhinnaH puNyahIno'yaM bohitthamadhirUDhavAn / dhanAvahena vaNijA maNijAlajuSA samam // 643 // pravIra Iva bohitthaH pratyarthipRtanA iva / vIcIvidArayannabdheH paraM pAraM sa yAtavAn // 644 // athopAya' dhanaM bhUri calito'sau. dhanAvahaH / sahaiva puNyahInena dhanopArjanazAlinA // 645 // amajjattajjale sindhorantaH pravahaNaM tataH / tatrApi phalakaM prApya puNyahInastu niryayau // 646 / / puNyahIno'mbudhi tI| saMsAraM zamavAniva / avApadaTavIM kAJcitkastUrIpatravadbhuvaH // 647 // atho carannaraNyAntaH saMdadarza mudAspadam / vismito vezma yakSasya vanIdhammilasannibham // 648 // sa tamArAdhayAmAsa yakSamakSobhamAnasaH / AtmA''hatai laiH puSpaiH phalaizcAdbhutabhaktibhAk // 649 // atha tuSTo'vadadyakSaH puNyahInaM prati drutam / mama hemamayaH kekI puro nartitumeSyati // 650 // picchaM gacchannasAvekaM kekI yanmuJcati svayam / grAhyaM tadbhavatA nityaM cAmIkaramayaM rayAt // 651 // yakSasyeti vacaH zrutvA prItastatra sa tasthivAn / pranRtya gacchato haimaM picchaM gRhNAti kekinaH // 652 // ekadA tena mUrkheNa gacchan haimaH zikhI dhRtaH / ekakAlamazeSANi picchAnyAdAtumicchatA // 653 // tatpANisparzamAtreNa kekI kAkIbabhUva saH / picchAnyagre gRhItAni kAkapicchAni cA'bhavan // 654 // AtmAnamatha nibhAya'manvazocadasau tadA / tulyakAlaM dadad dRgbhyAM jalaM lakSmyai sukhAya ca // 655 / / tataH sa iva mUrkhatvaM vRthA tvamapi mA kRthAH / AzramAdikramajJo'pi kimajJa iva varttase // 656 // tAruNye'pi vratagrAhI kadApi vikRtAzayaH / pUrvopAjjitapuNyAnAmapi nAzAya jAyase // 657 / / athA'vAdi sudhAvAdi vacastAM prati jambunA / na bhavAmi manastApaikamaTha: kamaTho yathA // 658 // bhUdharo vindhyanAmAsti yatra spardhAtparasparam / viyadurvIjuSaH kuryugajji parjanyadantinaH // 659 // 20 kAdambinyaTavI tasya taTe'bhUt kAminInibhA / gambhIro'syAM babhau nAbhIrUpa: kUpazca kazcana // 660 // bhUrizevAlajAlena tatra channamukhAmbhasi / kUpe'ntaH koTizo'bhUvan jIvAH kSIvA jalodbhavAH // 661 / / kadAcidvAtasaJjAtazaivalacchidravartmanA / kUrmaH kUpagataH kazcidinduM zAradamaikSata // 662 // 1. jIvannamRtamAnuSaH L, C / 2. dhanavAhena - A, KH | 3. iti - KH, itA - B | 4. mAn - K / 5. hemazikhI - A,CI Ti. 1. pravIra:-parAkramI / 2. atho - okArAntaH avyayaH / 3. itaH zlokacatuSTayaM A, L, H eteSu triSu AdarzeSveva dRSTam - sarovaraM payaHpUrNa tasminvismayakArakam / puSkarAntarasaMcArirAjahaMsaM virAjate // samudra iva gambhIre tasya nIre nirantaram / uvAsa kamaThaH kazcit putrapautrAdibhiH saha / / zaivAlapaTalaM tasya sarasaH pavamAnataH / kadAcidAcitamapi viralatvamavApa ca / / tadantare ca pUrNendustadAnIM zuzubhetarAm / vilokya karmastaM parvazarvarIzamamodata // * pavamAnaH - vAyuH tasmAt / * zarvarIza: candraH tam / 4. vindhyaadreH|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] svakIyajanmasAphalyazriyo mukhamivAmalam / vilokya kUrmastaM parvazarvarIzamamodata // 663 // Alokayatu me lokaH sarvastadidamadbhutam / iti vAtsalyato'gacchat kacchapaH payasastalam // 664 // kUrmaH samAnayat yAvat kulaM taddarzanAkulam / tAvattacchidramAcchAdi punaH zevAlajAlakaiH // 665 // bhrAmaM bhrAmaM jale cakSuzcikSeporTsa sa kacchapaH / zevAlajaTile tatra na tu pUrNendumaikSata // 666 // tadainaM prApya sUrInduM kUrmavanna tyajAmyaham / kuto'sya darzanaM bhUyo mohacchanne bhavAvaTe // 667 // asau kanakavatyAha matyA hasitavAkpatiH / patiM prati kRtin ! mA bhUstvaM mAsAhasapakSivat // 668 // kazcit vrazcitumedhAMsi bhISaNAmaTavImaTan / unmudritamukhaM tRptaM suptaM haryakSamaikSata // 669 // pravizaMstanmukhe pakSI mA sAhasamiti bruvan / tena puMsA niSiddho'pi nA'sthAttanmAMsalipsayA // 670 // siMhenA'tha prabuddhena sa pravizan mukhAntare / uccaizcapeTApAtena hato hastivighAtinA // 671 // bhAryAbhirvAryamANo'pi sa iva tvamapi sphaTama / pazcAttApAspadaM bhAvI tadidaM mA kathA vathA // 672 // atha jambU vacaH prAha zucipAhatakalmaSam / azarmabhAjanaM somazarmeva na bhavAmyaham // 6 // 3 // pattanaM pATalIputramityasti kSitimaNDanam / zauryavajrAyudhastatra rAjA vajrAyudho'bhavat // 674 // AsIt purohitastasya rAjyavyApArabhArabhRt / prakhyAtaH somazarmeti zarmazrIkelimandiram // 675 / / ekaH sakhA sukhAdhAraH sahamitrAbhidho'nvaham / baddhaH premaguNeneva tena saJcarate saha // 676 // parvaNyeva sakhA'bhyeti parvamitrA'bhidho'paraH / taM prati zrInidhi prAtaH sarojamiva SaTpadaH // 677 // praNAmamitranAmAnyaH sakhA tena kadAcana / Apatanpratipaccandra ivAgre namyate sma saH // 678 // anvahaM sahitastena sahamitreNa sa sphuran / puryAH purohitastasyAzcakSuHzriyamazizriyat // 679 // kathaJcitkupitaM bhUpaM samyag vijJAya so'nyadA / sadanaM sahamitrasya yayau nizi purohitaH // 680 // tadanudghATitadvAraM bahi:sthitvA kRtAravaH / sa bhRGga iva tanmitrasadma padmamivA'mucat // 681 // parodhAH parvamitrasya tato dhAma jagAma saH / vikasvaramukhaM zailanikuJjamiva kuJjaraH // 682 // abhyutthAnamathAdhatta tasyA'yaM saMmadI suhRt / AyAtA''yAta madgehamadya pUtamiti bruvan // 683 // purohito'tha paryaGke tannirdiSTe niviSTavAn / purasthaM taM prati prAha prauDhaprItidhurandharaH // 684 // kruddhaH kRtAntarUpo'yaM bhUpaH samprati mAM prati / yadi nazyAmi nedAnIM tanmAM nirdalayatyayam // 685 / / tadazeSaM vihAya tvaM sahAyatvaM mama vraja / gamiSyAmi videze'pi prANatrANaparAyaNaH // 686 // nizamyedaM tadA parvamitreNoktaM truTanmudA / yadi te mama dehena gehena vibhavena ca // 687 // bhavedatra paritrANaM dadAmi tadidaM mudA / paraM rAjaviruddhe'rthe kiM kurve'haM kuTumbavAn // 688 / / yugmam // 15 20 25 1. vAkpati - KH, L, C vAkpati - D, B, K / 2. dRptaM - C, A, L / 3. kilbiSaM - K, DI 4. amarza - KH | 5. prIti - A, prIta: - L, prItaM - B / 6. nazyate / / Ti. 1. UrdhvaM ityarthaH / 2. haryakSaH - siNhH|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153] tataH satyatayA mitraM yadi tvamasi tatprabho ! / kathamapyanyathAkAramito dezAntaraM kuru // 689 // anyathA madgRhe svAmin ! yadi tvAmAgataM nRpaH / prAtarjJAsyati tadyantre matkulaM pIDayiSyati // 690 // ityukte tena sa gacchannarezvarapurohitaH / anvavartti svayaM kiJcid dAkSiNyAdAgRhAGgaNam // 691 // tadgRhAnniHsRto gacchannacintayadayaM svayam / aho me mandabhAgyasya na kiJcittrANakAraNam // 692 // tAvevaitau sa evAhaM jAtau kimadhunedRzau / A jJAtamathavA nAsti prasAdo jagatIbhujaH ||693 // na me kutrApi kopyasti kimabhrAt patito'smyaham / AsInmama yayorAsthA tayozcaryeyamIdRzI // 694 // aho me nirvivekatvaM yannItau mitratAmimau / yau mayi kSINadAkSiNyAvitthaM durvyasanAture // 695 // tRtIyasyApi pazyAmi suhRdaH sauhRdakramam / pazcAnna hi mano yena kSaNoti tadavIkSaNam // 696 // iti nizcitya cittena tadagAramagAdasau / saccakrazakraH saccakre so'pyamuM gRhamAgatam // 697 // 10 abravIcca kathaM dusthA tavAvastheyamIdRzI / mandaM mandamidAnIM ca kimAgamanakAraNam // 698 // 5 15 20 25 athAsya kathayAmAsa vipro vRttAntamAtmanaH / mitradvayavimuktasya paritrANArthitAM ca tAm // 699 // paraM purA mayA kiJcinna tavopakRtaM tathA / ityAtmano'titucchatvaM mandAgamanakAraNam // 700 // sopyavocata mitrAhaM samIhe tvanna kiJcana / sadbhUtabhaktigrAhyo'smi tatrAbhUnyUnatA na te // 701 // tad bhadra ! mA sma kArSIstvaM zaGkAtaGkAturaM manaH / mayi trAtari mitre'smin kutastyaM bhUbhujo bhayam // 702 // itthaM vAksudhayA dattvA svasti sauvastikaM prati / suguNI praguNIcakre rathaM javanavAjinam // 703 // do: stambhe bibhratA tena mitreNAsadRzaM balam / zambalaM ca rathe tasminnAropyata purohitaH // 704|| rAjyAntaramatho nItvA samupasthAya pArthivam / tenAsau lambhitaH kIrtterAspadaM sukhasampadam // 705 // trayANAmapi mitrANAM sa svabhAvaM vibhAvayan / praNAmamitramadrAkSIt prANebhyopyativallabham // 706 // dRSTAntopanayazcAyaM yo'tra bhUpaH prakIrtitaH / sa karmapariNAmo'sya so'yaM jIvaH purohitaH // 707|| sahajaM mitrametasya zarIraM paribhAvyatAm / tatkarmanRpateH kope jIvena saha na vrajet // 708 // jJAtiprabhRtayaH sarve parvamitrasya sannibhAH / zmazAnasthAnaparyantamanuyAntIha dehinAm // 709 || praNAmamitratulyastu dharmo'yamavagamyatAm / janmAntare'pi yo jIvaM gacchantamanugacchati // 710 // jIvasya ca paratrA'pi zriyaM yacchati vAJchitam / jJAti - dehau vihAyA'haM tattamArAdbhumudyataH // 711 // atha manmathavIrasya mUrttayeva jayazriyA / jayazriyA prabhuH proce zaucenAJcitamAnasaH // 712 // itthaM mohayate nAtha ! nAga zrIvattavAnRtaiH / nAgaH zrImankimatyugraM mAnasaM sAdhu bAdhate // 713|| nagare nagarekArakAriprAkAracAruNi / ramaNIyAbhidhe rAjA jajJe kila kathApriyaH // 714 || 1. saMpadAM - A, B / 2. nAgi: B, nAgilA - A, nAga D, H Ti. 1. sajjanAnAM samUhe zakra iva / 2. sauvastikaH - purohitaH, tam / 3. nagaH parvataH tasya re-kAraM tiraskAraM tatkAriprAkAreNauttuGgena - ityarthaH /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] acIkathat kathAH paurAn vAraMvAreNa so'nvaham / sa ca kasyacidanyedhurvArako'bhUd dvijanmanaH // 715 // duSkarmajanmanAM maurghyadAridryavyasanApadAm / kramAgata ivAvAsaH sa dvijo'cintayattadA // 716 / / rasanA rasanAyaiva mama dhig vedhasA kRtA / AyasIva kuzIstabdhA svanAmagrahaNe'pi yA // 717 // bruve yadi na jAne'hamiti tad duSTabhUpatiH / pravezayati kArAyAM durgAhagrahilo hi mAm // 718 // cintAhetuM duhitrA sa kumAryA bhASito'bravIt / sA'pyUce tAta ! mA kArSIzcintAsantApitaM manaH // 719 // 5 vAre tava mayA tAta ! kathanIyA kathAnikA / ityuktvA sA zucirveSaM vAsobhirvizadairvyadhAt // 720 // gatvA nRpAntikaM dattvA jayetyAziSamAha sA / kathAM zRNu yadi zrIman ! kathAkautUhalI bhavAn // 721 // dakSo nikSobhatAM vIkSya tAdRkSIM kSitivallabhaH / mene tadvacanasyaiva kathAtaH kautukaM mahat // 722 // sA'pyAcakhyau pure'traiva nAgazarmAsti mANavaH / somazriyAmabhUt patnyAM nAgazrIstasya nandinI // 723 // kasmaicit dvijacaTTAya dattvA tAM pitarau svayam / kAryeNaudvAhikenaiva jagmaturnagarAntaram / / 724 // 10 ekAkinyAM gRhe tasyAM sa caTTaH sAyamAgamat / tayA zriyo'nusAreNa cakre bhojyAdiraucitI // 725 // satUlIkaM ca palyata nijAlayamahAdhanam / zayanAyA'rpayitvA'smai cintayAmAsa sA kanI // 726 // mahImahInAmahibhirjAne'sti ca na maJcakaH / zayanaM tat kva me bhUmau varyaM paryaGkavajjitam // 727 // zaye paryaGkaparyante'traiva tAvannizAmimAm / ko'pi no pazyati dhvAntairyadandhaMkaraNauSadhaiH // 728 // iti suSvApa sA tatra nirvikAraiva bAlikA / tadaGgasaGge zRGgArasaGkaTe sa dvijo'patat // 729 // 15 lajjAkSobhAdisaMruddhamanaHzUlAkulIkRtaiH / prANaiH sa tatyaje caTTo vacanIyabhayAdiva // 730 // acintayattataH sA'pi pApinyA dhigasau mama / ekatrasvApapApadrarihA'pi saphalo'bhavata // 731 // vibhAvarI vibhAtyeSA yAvattAvadamuM dvijam / nikSipAmi kSiterantaryathA jAnAti ko'pi na // 732 // ityasau khaNDazo'kArSIt tUrNaM tasya kalevaram / nyadhAnnidhAnavad garauM khanitvA ca svayaM syAt // 733 // gartaM tatastamApUrya liptvA'sau gomayadravaiH / puSpairgandhaizca dhUpaizca vAsayAmAsa tAM rasAm // 734 // 20 pitarau cAgatau tasyA gRhItvaudvAhikaM vidhim / atItastu kathAkAlaH zrImaMstvatpurato'dhunA // 735 // kathaM drakSyAmyahaM tAmityukte rAjJA jagAda sA / svAminnahaM sA saMsAranATikAnaTane naTI // 736 // kumAri ! tadidaM satyaM yadatra kathitaM tvayA / pRSTeti sA punarvAcamuvAca nRpati prati // 737 // yAH kathAstvaM purA'zrauSIstathyAstA bhUpate ! yathA / tatheyamapi tathyAstu citrahetvavizeSataH // 738 // evaM viplAvitaH mApastayA nAgazriyA yathA / tathA tvamapi kiM nAtha ! viplAvayasi kalpitaiH // 739 // 25 kalyANasalilAdhArakambunA jambunA tataH / samagadyata sadyaskahArahUrAnibhaM vacaH // 740 // santu danturitAnandAH kathAstanvi ! tathAvidhAH / asAvastu vicArastu pramANaM yastvayA kRtaH // 741 / / Ti. 1. kanI-duhitA, kanyA / 2. ahibhi: ahInAM saMkIrNAM mahIM jAne iti anvyH| 3. hArahUrA - draakssaa|
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 308 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153 ] tathAhi gAhitasvarganagarIvaibhavaM bhuvi / puraM kandarpakozAkhyamasti kandarpadarpabhUH // 742 // dharAdhaureyatAM bheje rAjA tatra zatAyudhaH / paJceSu tRNavanmene yaM vilokya trilokyapi // 743 // suvarNabhUmibhRdvaMzyajAtamAtragiristanI / tasya lIlAvatI nAma babhUva prANavallabhA // 744 // zRGgArabhAraM nirmAya sA kadAcana kAminI / tasthau gavAkSamAruhya muhyajjananirIkSitA // 745 // tanmukhendustadA candrajayazrInATikAnaTaH / babhau mauktikatADaGkapAripAzvikapezalaH // 746 // lAvaNyAmRtasikte'syAH sindUratilakaM mukhe / trinetradagdhakAmadrunavakandalavad babhau // 747 // tanmukhAvAsinaH kAmabhUpatezcAmarAyitam / bheje'lakairmRdumarullolairvRcchatrapArzvayoH // 748 // cikrIDa nAsikAzAkhibhrUzAkhApreGkhaNAdbhute / tasyA netradvayI razmidolAbandhe manobhuvaH // 749 // adarzi taruNaistasyA radapaGkte ruciH zuciH / manorathasphuratpuSpAyudhacApotthabANavat / / 750 / / vaikakSamAlyacApasya puSpeSoriSudhizriyam / tasyAH zizrAya dhammillaH puSpapUreNa pUritaH // 751 // ityasau nityasaubhAgyabhaGgIbhAgyaniketanam / zliSTA smarapizAcena sarvAGgamudayanmudA // 752 // zambhukSobhAdiva divaH samuttIrNaM manobhuvam / sA'pazyallalitAGgAkhyaM naraM turagagAminam // 753 // zira:parisaraprejhenmAyUrAtapavAraNam / hariNAkSImanoratnaharaNaikamalimlucam // 754 // kiJca zrIcandanasyandajanitAGgavilepanam / smaraM racitasannAhamiva lokatrayIjaye // 755 // 15 mAninImAnabhaGgAya zubhracIrA'padezataH / parvagavitazItAMzusphItAMzuparivAritam // 756 // skandhadezasamArUDhaprauDhadhammillakaitavAt / mUrttazRGgArabhArasya nityaM vAhIkatAM gatam // 757 // paJcabhiH kulakam // dattadRSTimathaitasmin svasya dvairAjyakAriNi / paJceSuH paJcabhirbANaistAM jaghAna ghanastanIm // 758 // tAmasau kAmasaundaryajayazAlI vyalokayat / lalitAGgo'pi tatkAlakutukottAlalocanaH // 759 // kAmasya tAM vazIkAramantrasiddhimivAGginIm / vIkSyonmukhakRtastambha iva cintitavAnayam // 760 // 20 mukhe vasati manye'syAH svayaM madanabhUpatiH / anyathA kathamatraiva sphuratyavirataM ratiH // 761 // viSapIyUSayoreSA kimupAdAnakAraNam / asyAH kaTAkSA yenaite saMmohasukhayoH kSamAH // 762 // asyAH kAmamabhUt kAmaH svayaM vedhA mRgIdRzaH / kva purANamunistvetannirmAtuM rUpamIzvaraH // 763 // ziro vidhunvan kAmeSUnitastata iva kSipan / vicintyetyacalat gehaM prati sa zreSThinandanaH // 764 // tasmin dRSTipathAtIte sA mahIpativallabhA / abhUtkAmagrahagrastA yoginIvaikamAnasA // 765 // prItirna gIte nAnandazcandane na dhRtividhau / Atmaneva vinA tena jajJe tasyAstanoriva // 766 // jJAtvA vikAramAkAraceSTitAbhyAmatha svayam / yathArthanAmA tAmAha ceTI caturikAhvayA // 767 // 1. tathA - C / Ti. 1. trinetraH - zivaH / 2. zambhuH - zivaH / 3. kutukam - kautukam / 4. tena vinA AtmanA (vinA) iva tasyAH tanoH gIte prIti: candane AnandaH vidhau dhRtiH na jajJe ityanvayaH kAryaH /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153 ] satyaM svAmini ! kiM nAma taM yuvAnaM samIhase / yuktaM vA yanmRNAlinyA ravireva priyaGkaraH // 768 // atha lIlAvatI prAha smaradAhAturAkSaram / haje caturikaivA'si yadidaM kauzalaM tava // 769 // vazIkRtA'balAlokaM puNyapezalayA dRzA / kathaJcit taM smarAkAraM prItaye mama mela // 770 || jJAtvA kuto'pi taM sApi samudrapriyanandanam / lalitAGgamupetyaivaM vyAjahAra caTUktibhiH // 771 // tvayA lIlAvatIdevyAzcaura ! jahre manaH kila / gatAzrayastu tAM hanti hanta bANairmanobhavaH // 772 // tvadviyoge'bhavattasyAH prAvRTkAlastathA'zrubhiH / prayANonmukhatAM bheje yathA haMso'tibAdhitaH // 773 // ayaM viyogo dAvAgnirna dIpakalikA punaH / zAnti yAti na tanmugdhe ! kintu hantopacIyate // 774 // itthaM bhavadviyogotthasantApopazamAzayA / vIjayantIM hasatyeSA mAmaho kadalIdalaiH // 775 // yugmam // viziSTayogatAM tasyAstvadviyogaH kilA'bhajat / bhavanmayamataH sarvaM sA pazyatyavanItalam // 776 // svayaM tattvamupAgatya tApanirvApaNaM kuru / yuktaM tu nA'yazastasyA grahItuM tava sarvathA // 777 // athoce lalitAGgo'pi saGgopitanijAzayaH / ayi kvA'haM vaNigmAtraM sA kva vA rAjavallabhA // 778 // pracchannamapi karmaitat kartuM kiM nAma zakyate / suptasyA'pi harerdaMSTrAM ko vIkSitumapi kSamaH // 779 // sA'pyUce mA tvayA saumya ! / cintA'rthe'smin vidhIyatAm / asmin saMyojanopAye / vidhimUrtimavaihi mAm // 780 / / athAnumatimAsAdya sadyaH sA tasya dUtikA / vijJA vijJapayAmAsa rAjJIM gatvA yathAtatham // 781 // tadyogakAmA vAmAkSI yAvadastyanyadA mudA / pure tAvadabhUttatra pramodI kaumudImahaH // 782 // svayaM tadA mudA draSTuM zaratkAlabhavAM zriyam / AkheTakArthaM bhUmibhRdalaJcakre vanA'vanim // 783 // tadA ca rAjavezmAntarvijanIbhUtabhUtale / sA'naGgapratimAvyAjAllalitAGgamavIvizat // 784 // sasvaje sucirAt prApya lIlAvatyatha taM tathA / yathA tenaikatAmApa cetanevAtmanA samam // 785 // kathaJcicca vicAraikakovidAH sauvidAstadA / nizcitaM kazcidapyatra pravivezeti te'vedan // 786 // samApyAkheTakaM rAjJe samprAptAya tadA'tha te / UcurnizAnte ko'pyastItyacchalAdAnapUrvakam // 787 // svayaM sazabdapannaddhadvayaM hitvA'tha bhUpatiH / caurAdapyadhikaM mandaM mandamantaHpure'vizat // 788 // tadA caturikA dvAradattadRSTirmahIpatim / dRSTvA''yAntaM drutaM tatra lIlAvatyai vyajijJapat // 789 // sa jAlakapathenA'tha lIlAvatyA tayApi ca / kSiptaH pazcAtpradezasthAzucikUpe'patat kudhIH // 790|| daurgandhyenAndhalastatra prAcyabhuktaM smaran sukham / dadhyau sa nA'to niryAto bhokSye bhogAnamUn punaH // 791 // rAjJIdAsyau ca kUpe'smin premNA cikSipatuH sadA / phailA'nte yA'bhavattasya vRttirjIvanamAtrikA // 792 // sotha prAvRSi kUporddhagAmibhirmalavAribhiH / pravAhya bAhyaparikhAM nIto vaiprapraNAlakaiH // 793 // kSipto'tha parikhAtIre lolakallolalIlayA / daivAdAgatayA prApto dhAtryA devatayeva saH // 794 // 1. puSpa - H, A, C, L / 2. vAdina: - D, K vidan - B Ti. 1. pannaddhadvayaM upaanhau| 2. phelA (strI) avaziSTaM annam / 3. vaprasya jalamArgaiH / 309 5 10 15 20 25
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-153] atha saGgopya mUrchAnte nijaM nIto niketanam / abhyaGgasnAnabhojyAdyaiH pAlyamAno'bhavannavaH // 795 // atra copanayo yo'bhUllalitAGgo'tikAmukaH / atRptaH kAmabhogeSu sa saMsArI zucismite ! // 796 / / ApAtamadhuro yastu pariNAme sudussahaH / rAjastrIbhogatulyo'sau viSayotthaH sukhodayaH // 797 / / tatkUpakalpagarbhAntarvAsinaH phelakopamaiH / mAtRbhuktAnnapAnAdyaidhigetasya bhujikriyAm // 798 // kUpAdiva tato garbhAvAhitasyA'tha bAhyataH / sUtikAsadane tasya parikhopamitA sthitiH // 799 // dhAtrikopamitA cA'tra sarvopagrahakAriNI / seyaM pariNatiH pUrvakarmaNAM paribhAvyatAm // 800 // punaH punarnavIbhUtaM vIkSya rAjJI smarAturA / antarA''kArayeccattaM tatki tasyAtra yujyate // 801 // athocurvanitAH so'yamalpabuddhirapi prabho ! / smaran viSTA'vaTodbhUtaduHkhAnAM tatkaroti kim // 802 // iti jambUkumArasya saMvegAmRtanibharaiH / vacobhirviSayAkAGkSAtApastAsAM zamaM yayau // 803 / / 10 athottaraGgavairAgyarasArTIbhUtacetasaH / aSTAvapi samaM jambUkumAramidamabhyadhuH // 804 // pramukhe sukhadaiH svAmin ! pariNAme'tiduHkhadaiH / iyatkAlaM hahA kaSTaM viSayairvaJcitA vayam // 805 // tattadvivAhasambandhAdandhAtamasamajjanAt / uddhRtAH smastvayA yadvA zreyase saGgataM satAm // 806 // AzritastattvayA panthAzrito'smAbhirapi svayam / sahaiva tena netA'si tvamasmAn zivapattanam // 807 // uvAca prabhavopyuccairmahAsattva ! bhavadguNaiH / kRSTastvAmanuyAsyAmi svakAnApRcchya nizcitam / / 808 // 15 mA pramAdImahAbhAga ! vivekocitamAcareH / ityukto jambunA yAtaH prabhavo bhavanaM nijam // 809 // jJAtvA jambUkumArasya sadArasyA'pi nizcayam / zvazurAH pitarau cA''san tamevA'nuyiyAsavaH // 810 // atha jambUkumAro'pi vidhAya jinapUjanam / saGgha vidhivadabhyarcya sanmAnya svajanAdikAn // 811 / / snAnIyagandhapAnIyakRtamajjanamaGgalaH / candanena sitadhyAneneva sarvAGgabhAsuraH // 812 // . ratnAbharaNasambhAraiH sattvasArairivAJcitaH / asamaiH kusumaiH kAmaM yazobhiriva zobhitaH // 813 // 20 svabhAgyAmbhodhiDiNDIrapiNDairiva sitAMzukaiH / divyaiH saMvItasarvAGgaH karpUrAgarudhUpitaiH // 814 // dAnairAnandayan dInAn tUryairmukharitAmbaraH / vAhyAM narasahasreNa zibikAmadhirUDhavAn // 815 // jananAntarasauhArdarasena sahacAriNA / anAdRtena devena kRtaniSkramaNotsavaH // 816 / / pravezitAbhirAkramya sainye cAritrabhUbhRtaH / smarasenAsamAnAbhiH priyAbhistAbhiranvitaH // 817 / / sphUrz2ajjayajayArAvapratidhvanitadiGmukhaH / maGgalyadhavaladhvAnAkRSTapauravadhUjanaH // 818 // 25 durghaTaM ghaTayan ghaNTApathe pANiMdhamAyitam / mAyUracchatrakhaNDena maNDalaM tirayan raveH // 819 // AlokyamAno lokena vismayAlolamaulinA / paurIbhirdIyamAnAzIrakSatakSepapUrvakam // 820 // bandivRndamukhoddaSTaH smaravIrajayojitaH / mahAmohamahIpAlamabhiSeNayituM yayau // 821 // ekAdazabhiH kulakam // sudharmasvAmipAdAbjapAvanaM vanamIyivAn / yApyayAnAtsamuttIrya pratiSThAcAramaGgalaH // 822 // Ti. 1. 0andhAtamasam - gADha: andhakAraH / 2. pUrvajanma0 /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 153-154] 311 pravizya madhyaM paJcAGgasaGgatakSitimaNDalaH / paJcamaM gaNabhRnnAthaM natvA jambUrvyajijJapat // 823 // yugmam // saMsArasAgarottArakarNadhAramunIzvara ! / mAM kuTumbaM ca cAritrayAnapAtreNa tAraya // 824 // tataH svapANipadmena gaNadhAridhurandharaH / svajanairanvitaM jambUkumAraM tamadIkSayat // 825 // prabhavo'pyanyadA'bhyetya sudharmasvAmisannidhau / bhAvazatrupratikSepadakSo dIkSAmupAdade // 826 // gaNadhAridhurINena tadAnIM prabhavo muniH / kRtaH sukRtavAn jambUpAdAmbujamadhuvrataH // 827 // jambUprabhRtibhiH ziSyaiH kalitaH kalabhairiva / anyadA gaNabhRccampAM yUthanAtha ivAgamat // 828 // tasyAM ca bahirudyAne gaNabhRt saparicchadaH / dehinAM dehavAn puNyavAsaraH samavAsarat // 829 // tatastadIyapAdAravindavandAravo janAH / AyayuryayumukhyAni vAhanAni samAzritAH // 830 // lokamAlokayan yAntaM koNikaH zreNikAtmajaH / sadyo meduritAnando rAjApyudyAnamAgamat // 831 // sa puNyalabhyamabhyarcya gaNabhRccaraNAmbujam / AsInaH zrotramasRNAmazRNod dharmadezanAm // 832 // dezanAnte prabhoH ziSyavarge jambumuniM nRpaH / puraH smaramivAdrAkSId bhavabhItyA dhRtavratam // 833 // apRcchacca prabho ! ko'yaM dvipeSviva suradvipaH / sudhAMzuriva dhiSNyeSu tridivAdririvA'driSu // 834 // zAlidhAnyamivAnneSu kalpadruma iva druSu / ambhodhiSviva dugdhAbdhizcampakaM kusumeSviva // 835 // hiraNyamiva loheSu raseSviva sudhArasaH / adbhutastava ziSyeSu savizeSaM pradIpyate ||836|| vizeSakam // zrIgaNendro jagau jambUsvAminaH prAktapojjitam / rUpaM saubhAgyamantyaM ca kevalitvaM mahIbhuje ||837 // tadAkarNya mahInAtho hRSTazcampApurIM yayau / jambUyutaH sudharmA'pi zrImahAvIramabhyagAt // 838 // tataH zrIvIranirvANAt vyatItya dezahAyanIm / jambUsvAminamAdhAya gacchabhAradhurandharam // 839 // zrIsudharmAgaNAdhIze zrite niHzreyasazriyam / jambUH prabodhayAmAsa mahIM navadivAkaraH // 840 // yugmam // atha varSacatuHSaSTau gatAyAM vIranirvRteH / zrIjambUsvAminA cakre gacchezaH prabhavaH prabhuH ||841|| mana:parAvadhI zreNyau pulAkAhArakau zivam / kalpastrisaMyamI jJAnaM nA''san jambUmuneranu // 842 // jIyAtkAcidvizvajaitrI dharitryAM, saubhAgya zrIradbhutA jambunAmnaH / labdhe yasmin kevalajJAnalakSmIrdhanyaMmanyA nAnyamabhyAjagAma // 843 // [ zAlinIvRttam] iti jambUsvAmicaritam // anena yaduktaM prAk 'pabhavo jaha jaMbU' iti tadapi niruktam // ata evaihika sukhapipAsAmapAsya guruniyantritabahusAdhumadhye sthAtavyamiti, sAdhubhyaH sadRSTAntamupadizati uttamakulappasUyA, rAyakulavarDisagA vi muNivasahA / bahujaNajaisaMghaTTaM, mehakumAro vva visahaMti // 154 // 1. ryugyamu - A ryayurmu - D / 2. kalpastu L | Ti. 1. yayuH - azvaH / 2. masRNA priyA, mRdvI, zrotrasya masRNA zrotramasRNA, tAm / 3. dhiSNyam - nakSatram, teSu / 4. dazAnAM hAyanAnAM varSANAM samAhAraH dazahAyanI, tAm / 5 10 15 20 25
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-154] uttamakulaprasUtAH pravaragRhajAtA rAjakulavataMsakAH pradhAnatayA tattilakabhUtA api munivRSabhAH pradhAnasAdhavaH / bahavo janA nAnAdezAdibhuvo yatayaH sAdhavasteSAM saGghaTTa smAraNAvAraNAdirUpaM saGkIrNavasatau gAtrasambAdharUpaM vA, meghakumAra iva viSahante iti // 154 // atra kathAnakam __[meghamunikathAnakam // ] ilAvilAsarAjIve rAjA rAjagRhe pure / zreNiko'bhUt purA citraM pavitradivasodayaH // 1 // abhayAkhyaH sutastasya sunandAkukSibhUrabhUt / azokacandro hallo'tha vihallacellaNAbhuvaH // 2 // dhAriNI dharaNIzasya ramaNI ramaNIyaruk / dadhau garbhe sutaM zuddhaM kAvyaM sukavidhIriva // 3 // sA bhavadrumavicchedAmandanandanasUcakam / svapne'pazyadathA''bandhabandhuraM gandhasindhuram // 4 // pUrito'syA mahAvRSTihRSTibhramaNadohadaH / abhayena narendrAjJAvazenArAdhya devatAm // 5 // dhAriNImadhurAkalpaM kalpavallIva dhAriNI / icchAnurUpaM bhUpasya janayAmAsa sA sutam // 6 // meghadohadato meghakumAra iti vizrutaH / vavRdhe bhavahaDDimbaDambareNa samaM kramAt // 7 // lalanAnayanAndaH kandaH kandarpabhUruhaH / tasyolalAsa lAvaNyapAvano yauvanodayaH // 8 // tadatirUpA bhUpAlakanyA kA'stIti cintini / rAjJi vyajJapi kenA'pi dharmazrIrvarddhate'dhunA // 9 // upazrutyA'nayA bhAvI kiM dIkSAdayitaH sutaH / iti dhyAyini dhAtrIze so'bhyadhatta punaH pumAn // 10 // 15 sRjan vizvamanaHzaityaM caitye guNazile yataH / zrIvIraH samavAsArSInmaharSInapi harSayan // 11 // evamuktavate tasmai prahRSyan pAritoSikam / yadyadbhari dadau bhUpastattadalpamamanyata // 12 // yutaH sutasamUhena zraddhayA ca samRddhayA / zrIvIraM nantumudyAne tataH kSitipatiryayau // 13 // natvA nutvA ca bhAvasyA'tanutvAccaraNau vibhoH / saGkocitavapustasthau puro vizvagurornRpaH // 14 // atha zrutisudhAmbhodhirahasyarasavIcikAH / jinendurvidadhe vizvaklezanAzAya dezanAH // 15 // 20 vibhavanti bhavAmbhodhau vibhavAH kSAravArivat / tRSNAturANAM tatpAne tRSNA pratyuta varddhate // 16 // saMsArasAgare lobhAvartena bhramitaM jagat / mohena mUcchitaM vetti nAtmano'nantakaSTatAm // 17 // ayogAgniviyogAgniyogaklezAgnidussahe / narA na rAgAraNye'pi duHkhaM jAnantyacetanAH // 18 // IdRgduHkhebhya udRtya vizvavizvopakArakaH / dharmo dhyAnaikasAdhyo ye taM na dhyAyanti durddhiyaH // 19 // bhartugiraM nizamyeti samyaktvaM zreNiko'zrayat / tatputrAH zrAvakaM dharmamabhayAdyAH prapedire // 20 // 25 prItaH zrItAravadanaH praNamya madanadviSam / tataH puraM gataH sAkaM tanujairmanujezvaraH // 21 // atha dhIra: puro bhUtvA dhAriNI-dharaNIzayoH / megho'kiragiraM meghadhvanitAM janitAJjaliH // 22 // tAtau ! jAtaH paritrAtazcAlito lAlito'bhitaH / vaddhitaH spaddhitazcaibhirbhavadbhayAmadbhutaiH zubhaiH // 23 // Ti. 1. AbandhaH-bhUSaNam, tena bandhuraH manoharaH / 2. dhAriNI pRthvI, tasyAH madhuraM priyaM AkalpaM AbhUSaNamiva sutam / 3. cintA asya asti cintina, tasmin /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-154] na pratyupakRtaM kiJcitkadAcidhuvayormayA / sAdhayanti dharA-dhArAdharayorvA kimu drumAH // 24 // yo yo'kAri sa so'pUri sarvadA me manorathaH / yuvAbhyAmeka evAdya pUryo dainyAdvadAmyaham // 25 // svAdito vAM prasAdena svAduH svAduH phaloccayaH / asmi dIkSAtarusvAdutarAmRtaphalotsukaH // 26 // atha sAzrudRzA''liGgya cumbitvA mUni vatsalA / svahastenonnamayyAsyaM tamabhyadhita dhAriNI // 27 // sukumAraM vapurvatsa ! sukhaikalalitaM tava / dIkSA tu karkazagrAhyA mA sma bhUstadihA''grahI // 28 // athAcaSTa kumAro'haM sukumAraH sukhocitaH / bhavakaSTA'saho mAtastanmatvaivaM vrate rataH // 29 // pradIpe pANimaGgArazakaTyAM caraNaM kSipan / rakSito'haM puredAnIM rakSa mAM bhavadAvataH // 30 // Uce'tha bhUpastaM vatsa ! bhogArhaM te vayo'dhunA / gRhANedaM dade rAjyaM yuvA prINaya me dRzau // 31 // evamastviti klRptokti rAjA rAjye niyojya tam / kiM te'dhikaM dadAmIti prItimagno'vadattadA // 32 // hRSTyAcaSTA'tha megho me tAta ! bhogocitaM vapuH / kiM bhavatyanayA lakSmyA yaccha trijagadIzatAm // 33 // 10 atha bhUpatirabUta bhUtalaikalave sati / vazye vizvatrayaizvaryaM kutaH suta ! dadAmi te // 34 // megho'bhyadhatta mA tAta ! kRpaNo bhUrbhavagirA / labhyaM lokatrayaizvaryaM vada dIkSAM bhajeti mAm // 35 // chalito'hamaneneti mahInetA vicintya saH / tasyA'numene trailokyaprabhutAnibhRtaM vratam // 36 // athotsukaH kumAro'yaM jagattrayaguroH puraH / pANiM jagrAha dIkSAyA rajoharaNakaitavAt // 37 // naktaM meghastataH supto'nujyeSThanyastasaMstaraH / ehireyAhirAbhAjAM yatInAM ghaTTito'hibhiH // 38 // 15 megho'tha dadhyau tRNavannirddhano dhUyate pumAn / tRNaM phaddhivaddhiSNu sevyate svAmivatpunaH // 39 // na paspRzuH kareNA'pi zrIpurogaM purAgatam / adhunA nirdhanaM dhigmAM pAdairudghaTTayantyamI // 40 // tatprabhAte vrataM tyAjyaM rAjyaM grAhyaM tadujjvalam / iti dhyAyannatItyA'yaM nizAM nantuM jinaM yayau // 41 // athoce tIrthanAthastaM kiM khinno'si vratAdataH / smara prAgbhavamArabdhanirvAhAlabdhapAtakam // 42 // kumbhI meruprabho vindhyabhuvi dAvAturaH purA / saransarasi tatpaGke karmaNIva mamajja saH // 43 // 20 saptame'hni ca tatraiva so'zumbhi pratikumbhinA / tasminneva vane bhUyastannAmaivA'bhavad dvipaH // 44 // smRtajAtirdavAloke yUthatrANadhiyA sudhIH / bhaGktvA tarUn sarittIre sa cakre sthaNDilatrayam // 45 // dIpte'nyedhurayaM dAve dadhAve sthaNDilAnyabhi / dadarza prAgbhRte prANimaNDalaiH sthaNDile ubhe // 46 // nIcairgatidvayamivAtItya tatkRpayaiva te / tRtIyaM sthaNDilaM prApa tRtIyagativad gajaH // 47 // mRgaughenAgnidUnena kiJcidUne ca pUrite / tatra tatkRpayA'sau'sthAtkAyotsargIva nizcalaH // 48 // kaNDUbhide sa uddadhra padaM sapadi tatpade / zazaH ko'pyavizat tasya dattapuNyaughabhATakaH // 49 // tathaivovRtapAdo'sau dvipaH zazakRpAvazaH / babhau gantumivApyuccaiH kRtapuNyAhamaGgalaH // 50 // sArddhavyahena dahane zAnte yAteSu jantuSu / adhAvat tRkSudhAvyagro vAriNe vAraNezvaraH // 51 // 1. naraH - L, CI2. smaran - L, A, K, D / 3. hataH - KH, A, B, HI 4. nprati - C, nyabhiH, L, DI5 dUtena - KH, B, A, HI 25
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 314 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-154-158] ciroddharaNakhinnaikacaraNatvena vAraNaH / papAta bhuvi tRTtApAt tryahena vyayamApa ca // 52 // zazakAruNyapuNyena puNye zrIsaGkale kule / sa bhavAnabhavanmegha ! sAdhyate sukRtairna kim // 53 // davatrastapazUdghaTTaistadA nAkampathA yathA / bhavatrastanRsaGghaTTaistathA mA smeha kampathAH // 54 // dvipo'pi rAjaputro'bhUryadekazazakA'bhayAt / sarvajIvAbhayeneha tatpadaM mahadApsyasi // 55 // sarvato'pi jvalatyeSa bhImo bhavadavAnalaH / narakuJjara ! tanmuJca mA sthaNDilamiva vratam // 56 // iti svAmigirA meghaH sthirAtmA'jAyata vrate / mithyAduSkatamAdhAya vyadhAcca vividhaM tapaH // 57 // sa pAlitavrataH prAptakAlo'bhUdvijaye suraH / tatazcyuto videheSu dehamAsAdya setsyati // 58 // iti meghamunikathAnakam // duSkarazca kSudrasattvairgacchavAsastathAhi avaropparasaMbAhaM, sokkhaM tucchaM sarIrapIDA ya / sAraNa vAraNa coyaNa, gurujaNaAyattayA ya gaNe // 155 // parasparasambAdhA anyonyasaMghaTTanaM saukhyaM tucchaM na kiJcidityarthaH / zarIrapIDA ca parISahodayasyA'vazyaMbhAvitvAt smAraNavAraNacodanA gurujanaAyattatA ca gaNe / smAraNaM-karttavyeSu akRteSu kimiti tvayedaM na kRtamityupAlambhaH / evaM vAraNamakRtyeSu niSedhaH / codanA-uktamakurvANe'sakRt kharamadhuravacanaiH 15 pravartanam / gurujanAyattatA-ucchvAsamantareNa gurumanApRcchaya na kiJcidapi kartuM prApyate, gacche iti // 155 // kRtaM tarhi gaNena, ekAkyeva dharmaM kuryAditimatiM pratyAcakSANa idamAha ikkassa kao dhammo ?, sacchaMdagaImaIpayArassa / kiM vA kareu ikko ?, pariharau kahaM akajjaM vA ? // 156 // ekasya kuto dharmaH kiM bhUtasya ? svacchandagatimatipracArasya svAbhiprAyeNa gati-matyozceSTA-buddhyoH 20 prasaro yasya sa tathA / kiM vA karotvekaH kRtyamasahAyatvAt / pariharatu kathamakAryaM vA upAyAbhAvAditi // 156 // anyacca katto suttatthAgama-paDipucchaNacoyaNA ya ikkassa / viNao veyAvaccaM, ArAhaNayA ya maraNaMte ? // 157 // kutaH sUtrArthAgamaH siddhAntArthAdhigamaH / pratipracchanA anadhigatAdhigamArthaM punaH praznaH / codanA 25 uttarapakSAdhigamArthaM pUrvapakSaH tAH kuto ekasya ? na kuto'pi ekAkitayA tAsAM nirgocaratvAt / ata eva vinayaH pAdapramArjanadaNDakagrahaNAdiH / vaiyAvattyamauSadhasampAdanAdi ArAdhanA vA namaskArapratyAkhyAnAdibhAvarUpA maraNAnte na kuto'pIti sarvatra yojyam / vAzabdAH sarvatra vikalpArthA iti // 157 // tathA pillijjesaNamikko, painnapamayAjaNAu niccabhayaM / kAumaNo vi aMkajjaM, na tarar3a kAUNa bahumajjhe // 158 // 1. akiccaM - CI
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 158-161 ] prerayedullaGghayet eSaNAM gaveSaNAM grahaNagrAsagocarAm AgamoktAM mArgaNAmekaH / prakIrNapramadAjanAt itastato vikSiptastrIlokAt sakAzAt, nityabhayaM ekasyeti gamyam, tAsAM cAritradhanApahAritvAt / atra vyatirekamAhakartumanA api akAryaM karmodayAnna tarati na zaknoti kartuM bahumadhye niyantritatvAditi // 158 // kiJca uccArapAsavaNavaMta-pittamucchAImohio ikko / saddavabhANavihattho, nikkhivai va kuNai uDDAhaM // 159 // 315 uccAraprazravaNe pratIte, vAntaM vamanaM, pittamUrcchA tApodrekAd bhramiH, AdizabdAdvAtavisUcikAdigrahaH / etairAkasmikairmohito vihvalIkRta ekaH sadravabhAjanavihastaH sapAnakapAtravyagrakaraH san vAzabdo'tra yadyarthe, yadi tadbhAjanaM vihvalIbhUto nikSipati tyajati tadAtma-saMyamavirAdhanA / athoccArAdIni tena gRhItenAcarati, tataH karotyuDDAhaM pravacanalAghavamiti // 159 // api ca egadivaseNa bahuyA, suhA ya asuhA ya jIvapariNAmA / ikko asuhapariNao, caijja AlaMbaNaM laddhuM // 160 // ekadivasena bahavaH zubhAzcAzubhAzca jIvapariNAmA manovivarttA bhavantIti zeSaH / tataH kimityAhaeko'sahAyaH san azubhapariNataH kliSTAdhyavasitastyajedujjhet saMyamamiti gamyam, AlambanaM svamatikalpitamalIkaM kAraNaM labdhvA prApyeti // 160 // prasaktAnuprasaGgenA'tra bahudoSatAmAha - savvajiNapaDikuTTaM, aNavatthA therakappabheo ya / ekko hu suyAtto vi, haNai tavasaMjamaM airA // 161 // sarvajinapratikruSTaM sarvaiH zrIRRSabhAditIrthakaraiH pratiSiddhamekAkitvamiti gamyam, anena eko jinAjJAbhaGgo doSastathA anavasthA dvitIyo doSaH pramAdabahulatvAt prANinAmapareSAmapi tathApravRtteH / uktaM caikkeNa kayamakajjaM kareti tappaccayA puNo anno / sAyAbahula paraMparavoccheo saMjamatavANaM ti // 1 // [] sthavirakalpabhedazcAdhiko doSa evaM hi ayaH zalAkAkalpatApatteH, cazabdAt mithyAtvavirAdhane abhyuuhye| eko huH sambhAvane sambhAvyate etat / svAyukto'pi suSThu apramatto'pi parasya kiM vAcyaM, hanti tapaH pradhAna saMyamastapaHsaMyamastam acirAt zIghramiti // 161 // etena ye duSkarakArakaMmanyatayA, gacchamAcAryaM cAvagaNayya atitarAM svamatyA tapastapyante, te tattvato yataya eva na bhavantItyuktam / yadAha - kalikAlasarvajJo bhagavAn haribhadrasUriH 1'je iha hoMti supurisA kayannuyA na khalu te'vamannaMti / kallANabhAyaNatteNa guruyaNaM ubhayalogahiyaM // 1 // [ paJcA./530 ] u taha vivajjatthA sammaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAA kiriyarayA pavayaNakhisAvahA khuddA // 2 // [paJcA./531] 1. prANA - C / 2. pamAhio - A / 3. apyanye - CI Ti. 1. paJcAzaka- 11 gA. 36, 37, 38, 39 vRttisahitaH / 5 10 15 20 25 30
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-161] pAyaM abhinnagaMThItamAu taha dukkaraM pi kuvvaMtA / bajjha vva te Na sAhU dhaMkhAharaNeNa NAyavvA // 3 // [paJcA./532 ] tesiM bahumANeNaM ummaggaNumoyaNA aNiTThaphalA / tamhA titthagarANAThie sujutto'ttha bahumANo" // 4 // [paJcA./533] AsAM gAthAnAmayamartha:-ye kecana iha-manujaloke bhavanti-syuH supuruSAH-uttamanarAH, puruSagrahaNaM nArINAmupalakSaNaM kRtajJakA guruvihitopakAravidaH / na khalu-naiva te uktasvarUpA avamanyante-avagaNayanti / kena hetunetyAha kalyANabhAjanatvena-aihikAbhyudayapAtratvena paraloke'pi svargApavargaprApakatvena kaM gurujanaM ? dharmAcAryam ubhayalokahitaM-lokadvaye'pi upakArakam / yato'bhyadhAyi mahAkavibhiH"nirbhAgyo'pi jaDo'pyanAkRtirapi prAjJopahAsyo'pi vA, mUko'pyapratibho'pyasannapi janA'nAdeyavAkyo'pi hi // pAdAspRzyatamo'pi sajjanajanairnamyaH zirobhirbhaveta yatpAdadvitayaprasAdanavidhestebhyo gurubhyo namaH" // 1 // [ ] ityAdyagAthArthaH / anvayamuktvA gAthAdvayena gurukulamocakAn nindan vyatirekamAha-'je u taha' gAhA // 'pAyaM' gAhA // ye 15 tu-ye punaH tathA-tasmAduktaprakArAd viparyastA-viparItAH kupuruSA akRtajJA akalyANabhAjanatvena gurujanamavamanyanta ityarthaH te na sAdhava iti yogaH, kathaM viparyastA ityAha- samyag-yathAvat gurulAghavaMsArAsAratAvibhAgaM gurukulavAsaikAkivihArayoriti gamyam / ajAnanto'navabudhyamAnAH / ayamabhiprAyo yadyapi te gurukulamanekasAdhusaGkIrNatayA sambhavadaneSaNA, parasparasneharoSAdidoSatayA bahudoSamekAkitvaM caitadoSAbhAvAdalpadoSaM kalpayanti / tathA'pyetanna teSAM samyagjJAnam, AgamabAdhitatvAt / tathA svagrahAt-svakIyAbhi20 nivezAdAgamApAratantryAdityarthaH kriyAratA-bhikSAzuddhyapratikarmatA-prAntopadhitA''tApanA-mAsakSapaNAdya nuSThAnaniratAH, tathA pravacanakhisAvahAH-zAsanA'pabhrAjanahetavaH / anAgamikatvena ekAkitvena ca pravacanaguptirakSAyAmasamarthatvAt / tathA kSudrA:-tucchAH, Atmani bahumAnAt, guruSu cA'vajJAparatvAt, kRpaNA vA tathAvidhajanAvarjanaparatvAt, krUrA vA zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatvAt / tathA prAyo-bAhulyenAbhinna granthayaH-sakRdapyanavAptasamyagdarzanAH / ayamabhiprAyo-mithyAdRSTayo'pi ye bhinnagranthayaste naivaMvidhA'samI25 kSitakAriNo bhavantIti / kathaM tarhi te duSkaratarANi tapAMsi sevanta ityAzaGkyAha-tamaso'jJAnAt tathA tatprakAraM mAsakSapaNAdi duSkaramapi-prakRSTamapi AstAmaduSkaraM kurvanto-vidadhAnA bAhyA iva-kutIthikA iva na ca-naiva te gurvAjJAkAriNaH sAdhavaH-saMyatA vijJeyA-jJAtavyAH jinAjJottIrNatvAt / ihaivArthe dRSTAntAntaramAha-dhvAGkSodAharaNena-kAkajJAna prayogazcA'syaivaM ye nirguNaM vastu samAzritA na te svArthabhAjo dRSTAH, yathA mRgatRSNAsara: zrAyiNaH kAkAH, AzritAzca nirguNaM gacchabahirbhAvaM gacchatyAgina iti / 30 kAkajJAtaM caivam susvAdu zItalaM svacchaM padmareNusugandhi ca / dhArayantI jalaM vApI kAcidAsInmanoharA // 1 // tasyAstaTe'bhavatkAkAsteSu cAlpe pipAsitAH / anvicchanto'pi pAnIyaM nA''zrayanti sma te ca tAm // 2 // 1. kepi - C /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-161-164] tato dRSTvA purovartimRgatRSNAsarAMsi te / tAni prati prayAnti sma vApI hitvA jalArthinaH // 3 // kazcit tu tAnuvAcaivameSA bho mRgatRSNikA / yadi vo'sti jalArthitvaM tadAzrayata vApikAm // 4 // tataH kecittadAkarNya vApImeva samAzritAH / bhUyAMsastvavadhI/tanmRgatRSNAM yayuH prati // 5 // tato jalamanAsAdya te vinAzamupAgatAH / vApI samAzritA ye tu babhUvuste kRtArthakAH // 6 // vApItulyo'tra vijJeyo gurugaccho guNAlayaH / dharmArthinastu kAkAbhAzcAritraM jalasannibham // 7 // mRgatRSNAsarastulyA gurugacchAbahiHsthitiH / tacchikSAdAyako jJeyo gItArthastatkRpAparaH // 8 // cAritrA'pAtratAM prAptAH kAkavat ke'pi kugrahAt / gurugacchabahirvAsaM saMzritA ye tapasvinaH // 9 // alpAstu ke'pi sadbodhAt cAritre pAtratAM gatAH / kAkA ivaiva ye dhanyA gurugacchamupAzritAH // 10 // iti gAthArthaH // atha gurutyAgina eva kaSTavihArakAritvena ye bahumanyante tAn zikSayitumAha __'tesiM' gAhA-teSAM-gurukulatyAginAM bahumAnena-pakSapAtena kAraNabhUtena unmArgAnumodanA-anAgamikA- 10 ''cArAnumatiH, kiMphaletyAha-aniSTaphalA-anabhimataphalA durgatiprayojanetyarthaH / Aha ca "ANAe avahaMtaM jo uvabUhei mohadoseNaM / so ANA aNavatthaM micchattavirAhaNaM pAve" // 1 // [daM.pa./195] 'tamhA'tti yasmAdevaM tasmAttIrthakarAjJAsthiteSu-gurukulavAsAdijinAdezAzriteSu sAdhuSu yuktaH-saGgato'tra vicAre bahumAnaH pakSapAto netareSviti gAthArthaH // 15 atha prakRtamucyate / ekAkitvaM bahudoSamuktvA saMvignAnAM sarvApAyaparihArasAmarthyaM syAdevetyAha vesaM junnakumAriM, pautthavaiyaM ca bAlavihavaM ca / pAsaMDarohamasaiM, navataruNiM therabhajjaM ca // 162 // saviDaMkobbhaDarUvA, diTThA mohei jA maNaM itthI / AyahiyaM ciMtitA, dUrayareNaM pariharaMti // 163 // vezyAM gaNikAM, jIrNakumArI prauDhakanyAM proSitabhartRkAM gatapatikAM, cAH samuccayArthAH, bAlavidhavAM zaizavaraNDitAM, pAkhaNDarodhAm abrahmarodhakabahirveSamudrAM darzaninImityarthaH asatI kulaTAM, navataruNI sadyoyauvanAM, sthavirabhAryAM vRddhapatnI ca / etAsAM niruddhamanmathaprasaratayA unmArgavAhitvena gADhatarA'pakAritvadarzanArthaM vizeSamuktvA sAmAnyamAha-'Taki bandhana' iti vacanAt viTaGko vibandhaH zubhAdhyavasAyaskhalanarUpaH, prastAvAd draSTuH, saviTaGkaM zubhAdhyavasAyavibandhakam, udbhaTamudAraM rUpaM yasyAH sA tathA dRSTA dRSTigocaraM patitA 25 mohayati vaicitryamAnayati / yA kAcinmano'ntaHkaraNaM strI yoSit tAm AtmahitaM svapathyaM cintayanto vAJchantaH sAdhavo dUratareNa atidUreNa pariharanti varjayantIti // 162-163 // atra strINAM prastAvAtsarvaviSayamUlanibandhanatayA upalakSaNatvena azeSaviSayANAmapAyahetutAM nidarzayati sammaddiTThI vi kayAgamo vi aivisyraagsuhvso| bhavasaMkaDammi pavisai, itthaM tuha saccaI nAyaM // 164 // 20 1. gacchAda - KH, H, B | 2. samAzritAH /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [ satyakikathAnakam // ] zriyA vizAlA vaizAlI zAlate sma purI purA / tatreSukIlitadveSikheTakazceTako nRpaH // 1 // sute tasya mithaH prItisyUte iva babhUvatuH / sujyeSThA cellaNA ceti lAvaNyalalitAkRtI // 2 // ratiprItyorivAnyonyamupamAnopameyayoH / tayoH saMvidabhUdeko bhavitA patirAvayoH // 3 // tattAte prArthite ca prAgaditsau zreNikaH svayam / sujyeSThAsaMvidA'bhyAgAnnRpo hartuM suraGgayA ||4|| 10 yAvadabhyeti sujyeSThA tAvatpratibhayAt pituH / tayaiva prerito'hArSIccellaNAmeva bhUpatiH // 5 // bhogAdhikAradhikkArakArivairAgyarAgiNI / aihata vratamAdAtuM sujyeSThA svasRvaJcitA // 6 // sambodhya pitarAvApya candanAryAntike vratam / ataptA'tIva sA tIvraM tapaH paramadustapam // 7 // antarvasati guptaiva kadAcittapanAtape / AtApanAM pratAyantI jinAjJAM tanute sma sA // 8 // itazca nAmnA peDhAlaH parivrAr3atikhecaraH / siddhA'navadyavidyAnAM nyAsapAtraM samIhate // 9 // pare brahmaNi lInAyA niSkAmAyA ya AtmajaH / jAto brahmavidA sa syAt vidyAnAM pAtramuttamam // 10 // puputitrIyiyiSatetyevametena sA'nyadA / adarzi darzanIya zrIrderzanaM zrIrivAzritA // 11 // muSTigrAhyatemomuSTadRSTinirNaSTaviSTapam / vikRtya dhUmarImohaM vidyAvidyotivaibhavaH // 12 // vAyumUrtimayasphUrttiH praNidhAnavidhAnataH / tayA'pi cA'parijJAtaH zaktyA svaM bIjamakSipat // 13 // yugmam // krameNA'tha sphuTIbhUte sujyeSThA garbhalakSaNe / zodhitA'tizayajJAnairnirvikAreti bodhitA // 14 // 15 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 164] samyagdRSTirapi mithyAtvenA'kalaGkito'pi kRtAgamo'pi bAlyataH prabhRti abhyastasamasta zruto'pi param ativiSayarAgasukhavazaga: prabhUtaviSayasaukhyAbhiSvaGgA'dhInadhIH san bhavasaGkaTe saMsAraklezasambAdhe pravizati / atrArthe taveti vineyA'bhimukhIkaraNArthaM he vinaya ! tavA'gre vayamupadizAmaH satyakiH peDhAlaputra udAharaNamityakSarArthaH // 164 // satyakikathA caivam 25 318 jAtaH zrAddhAlaye vRddho'nyadA nAmnA sa satyakiH / prabhoH samavasaraNaM sAdhvIbhiH saha yAtavAn // 15 // kheTaH kheTazaThastatra jagajjaitrabalastadA / zrIvIraM kAlasandIpaH ko mAM hanteti pRSTavAn // 16 // itaH satyakito mRtyustavetyukte'rhatA khagaH / kiM mAM hantA'si hantAsi ? tamidaM bAlamAlapat // 17 // peDhAlasaGgRhIto'tha bAla AryAnulAlitaH / dhImAnekAdazAGgAni karNazrutyaiva so'dhyagAt // 18 // tIvraprAgjanmasaMskArakAraNodbodhazobhitAH / vidyAH pituranudhyAnAdvismRtA iva so'smarat // 19 // prAgjanmArAdhanAdeva devatAH svayameva tAH / svayaM saumya ! vRto'sIti pratyapadyanta taM prati // 20 // tvaM mahArohiNImekAM kevalaM sAdhayA'dhunA / tatsiddhAveva siddhAH smaH siddhau mA saMzayaM kRthAH // 21 // 1. purA purI - B, C, A / 2. sujyeSThAM - D, C I 3. tatraiva - C | 4. panAyantI jinAnA - H, C, D, K | 5. tanormuSTa... A, L / 6. dRSTi - B, KH, H / 7. kheTakheTa: - C kheTa: kheTa: D, A, KI 8. mApatat - C | 9. zodhitAH - CI A. Ti. 1. darzanaM - darpaNam / 2. kheTaH - adhamaH / 3. asi (avya0 ) - tvam / 4. hantAsi - han dhAtuH zvastanI /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-164] tAM hi sAdhayato bhaktyA saptamo'yaM bhavastava / tayA'tipAtakI hi tvaM hataH paJcasu janmasu // 22 // SaSThe SaNmAsazeSAyustvaM tubhyaM kathitastayA / tatastvayaiva sA neSTA tuSTA tenA'sti sA tvayi // 23 // tathA'pi sattvA'vaSTambhArambhAdArAdhayA'dhunA / prasIdati svayaM saiva yena vighnApahAriNI // 24 // vidyAnAmityathAdezAdasau nizcalanizcayaH / cardaii viddhavAnUrdhvamukhasUcIkadambakaiH // 25 // sa medhAvI samedhyoccairvahninA saJcitAM citAm / yAvadagnircalatyeSa pratijJAyeti cetasA // 26 // drutaM saJcaramANazca vAmAGguSThena carmaNi / vidyAM sAhasaniSThAnAM patiH sma japati svayam // 27 // yugmam // tadaitya kAlasandIpazcirA'dhyuSitamatsaraH / ciraM citAyAM cikSepa dArubhArAn zanaiH zanaiH // 28 // saptAhamitthamullaGghya sAkSAdbhUyaiva devatA / mA kArSIvighnamasyeti svayaM duSTaM nyavArayat // 29 // taM cAha sAhasottaMsa ! tvaM satyaM satyasaGgaraH / yaccha pratIkamekaM me yenA'GgaM pravizAmi te // 30 // tadvitIrNena bhAlena vaparAvizya tasya sA / bhAle bilA'palApAya tRtIyaM locanaM vyadhAt // 31 // 10 mAturme brahmaniSThAyA vidadhe viplavaM kutaH / iti hanti sma peDhAlaM prauDhimAnaparAdhinam // 32 // dRSTvAtha kAlasandIpaM vidyA''bhogAt palAyinam / lokatraye'pi tatpRSThau bambhramIti sma sambhramI // 33 // tadvaJcanacikI: kAlasandIpaH sa purAM trayam / vicakre tacca nijitya satyakirbhasmasAd vyadhAt // 34 // palAyan vAridherantarantardhAnavidhAnakRt / hato'tha kAlasandIpo mahApAtAlamAvizan // 35 // vidyAbhirAvirbhUyA'tha jagade jagadejanaH / nirmAya mAyAmasmAbhirvaJcitastvaM kiyacciram // 36 // 15 dezanAsadanasyAntarbhagavaccaraNAntike / gopitaH kAlasandIpaH kopinaste bhayAtparam // 37 // jagatyekAdazo rudraH satyamevA'si satyake ! / vidyAnAmapi mAnyastvamasmadbhaktaM vimuJca tam // 38 // vidyAnAmuparodhenA'rhatazcaraNAzrayAt / satyakistyaktavairo'bhUt kAlasandIpakaM prati // 39 // bhajatA'nuttaraM samyagdarzanaM khaNDapazunA / jinAstrikAlaM vandyante saMgIyante ca rUpakaiH // 40 // sa cakravartI vidyAnAM vazIkRtajagattrayaH / peDhAlasya ruSA bheje matsaraM jAtibhikSuSu // 41 // tatkanyAsu dvijAtInAM patnISu ca makheSu ca / sa viplavacikIzcakre dharSaNA''karSaNAdikAm // 42 // rAjarSINAmazeSANAmanta:purapurandhriSu / RSitvasyejyA reme tAmasI prakRti vahan // 43 // RSitva-sakalatratve parasparavirodhinI / upacAraM vinA'nyatra sa nA'kSamata satyakiH // 44 // brahmacAriSu nairgranthyanaiSThikavratacAriSu / amRSyata maharSitvaM satyamevaiSa satyakiH // 45 // brahmarSimAninAM tena ramamANena mAninIH / tadIzAzcakrire krodhavahninaivAhitAgnayaH // 46 // sahelaM khe'tikhelantaM puSpaketanamanvaham / nandIzvarazca nandI ca priyau ziSyAvasevatAm // 47 // 1. carmAddhaM - A, L carmAdi - KH, dharmArddha - L, cAMdra - C, carmA - K, carmArddha - D / Ti. 1. samedhya - sam + edh + tvA - vRddhi nItvA ityarthaH / 2. pratIkaH - avayavaH, tam / 3. pur (strI0) - zarIram, tAsAM trayam / 4. anuttaraM - kSAyikasamyagdarzanam / 5. khaNDapazuH-zivaH, stykiH| 6. rUpakaM-abhinayapUrvakaM dRzyakAvyam, taiH / 7. dharSaNAparAbhavaH / 8. upacAraH-sevA, tam / 9. puSpaketana:-kAmadevaH / 20 25
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-164] anyadojjayanIzasya pradyotasya kSitIzituH / zivAM muktvA nizAntastrI ramayAmAsa so'khilAH // 48 // tadvadhAyA'vadhAyA'tha pradyotastaM ruSA dviSan / sa sabhAjanamekaikaM papracchopAyamAtmanA // 49 // umAnAma dhiyAMdhAma tadomityabhidhAya sA / rAjJe gANikyamANikyaM nijamAvAsamAsadat // 50 // sA cAnyadA gavAkSasthA puSpakeNa sa cApatat / anyonyasyA'tidhAmAnau gatau locanagocaram // 51 // bhujAgrajanmano'mbhojAdambhojaM pravikasvaram / tasmai smitamukhI seyaM yAcamAnAya nArpayat // 52 // jagAda ca na yogyastvamIdRzAmapragalbhadhI: / ramasva mukuleSvaGgasaGgataM nocitIM vinA // 53 // bahireva ratAmbhodheH plavase'dyApi bAlizaH / AcUlaM gulphadadhneSu magno yastvamavastuSu // 54 // bhettuM dRDhaM calaM sUkSmaM tadA zrIsatyakermanaH / ekaiva vANinIvANI paJcabANI babhUva sA // 55 // rUpaM cArugirazchekAH kAmakallolinIdRzaH / ekaikamapi durlaGghyaM vyUDhAnetAn saheta kaH // 56 // 10 svIcakre'tha tayA tasya sa tathA rAgasAgaraH / chaTAmAtro'pi nAnyatra yathAyamavazeSitaH // 57 // manastasya tayA'hAri dRSTisauSThavataH purA / ratau kalAbhiH saMmUrcya tadacaGkramaNaM kRtam // 58 // tayA saMvasatastasya nirbharasnehamanvaham / jagAma sumahAn kAla ekasambhogalIlayA // 59 // vizvAsAdekajIvAntaHkaraNA'GgatayA tayoH / saiva seti mitho'pyAsIdadvaitaM prItiyogataH // 60 // anyedyustaM ca vizvastaM sA'pRcchat tava varmaNi / sadA sannihitA vidyAH syudUra'pyatha kahicit // 61 // 15 sadaiva yantritasvAnto ratiyantrakSaNaM vinA / sadA sannihitAH santi satyamityAha satyakiH // 62 // tayA'pyajAkRpANIyAmapratayaM tadA''yatim / rahastadA tadAgatya pradyotAya niveditam // 63 // rAjJAM paNyAGganAnAM ca vizrambhaM vidadhIta kaH / kAryaparyAptaye yeSAM mithyaiva hRdayA'rpaNam // 64 // yatheSTapatracchedAdikhaDgAbhyAsavizAradaiH / sA'pi pratyAyitA rAjJA trailokyaM vaJcyate yayA // 65 / / ghAtiSyate sa evaiko bhetavyaM bhIru ! na tvayA / iti sA''zvAsitA dhAma jagAma gajagAminI // 66 // 20 pradyotena dvayaM ghAtyamiti nirguDhazikSayA / tayA saha ratArUDha: peDhAlirghAtito bhaTaiH // 67 // adharINAM gatiM bheje tadA viSayalampaTaH / utsappiNyAM tu bhavitA sa zreSThaH parameSThinAm // 68 // nandIzvaramathA''vizya priyaziSyaM mahezituH / krudhA vidyAbhirAkAze vicakre mahatI zilA // 69 / / caNDamAcaSTa nandIzaH khamAsthAyA'tiroSaNaH / upasthito vinAzaste nAsi dAsa hatAza ! re ! // 70 // athArdrapaTasaMvIta: saMyuktaH paurapauruSaiH / svayameva sa bhUjAniH pUjAniyamAnagAt // 71 // 25 tava dAso'smi bhRtyo'smi prasIda paramezvara ! / kRtamajJAnato mantumanumantuM namAmi te // 72 // 1. virahe ca...C|2. yamathavastuSu - KH | 3. balaM - KH | 4. sAgaraM - K, D, B, KHI 5. chAyAmAtro... KH | 6. mavalokitaH K / 7. ratiyatra...KH, ratiyatna...-C, ratimrakSaNaM - K / 8. pAtiSyate - K, D / 9. pAtya... K, D / 10. athastrINAM - A, L adhIrANAM - K, D / 11. bhUjAni - B, L bhUjAni - KH / 12. vAnjagau - A, B, HI Ti. 1. nizAntaM-antaHpuram / 2. tad om iti...tatsvIkRtya ityarthaH / 3. bhujAgrajanma-hastaH pANiH iti yAvat sa eva ambhojaM, tasmAt / 4. tad raha: Agatya...ityanvayaH / 5. adharINA-tiraskRtA, tAm / 6. caNDapradyotam /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 164-165 ] jagAda gAmatha krodhAdaSTadhaizvaryamudvahan / nandIzvarazca nandI ca caNDapradyotabhUbhujam // 73 // devamevaMvidhA'vasthameva devagRhe sthitam / rudranAmnA pratiSThApya prabhuM sarvatra sarvadA // 74 // devyA saha maihezAnamanAvRtamanAratam / yadyarccayasi tat tvaM re sahyase saha saMpadA // 75 // vizeSakam // rAjyajIvitakAmena tena zambhormahIbhujA / paryapUjyata talliGgaM jalAdhArA zrayaM sadA // 76 // lokairAyataneSvevamanyairapi tadarcyate / phalAnyapi prayacchanti tadadhiSThAtRdevatAH // 77 // pathyAdapathyavadatathyamatIvatathyAt, prAyaH priyaM ca sarasaM ca nRNAM tathA hi, ekena cet kimapi kalpitamatra mithyA; tasmin gatAnugatikI bhavati trilokI // 78 // [ vasantatilakAvRttam] iti satyakikathAnakam // 321 itthaM viSayA'bhiSvaGgiNAM doSamuktvA gRhasthasyA'pi yathAvidhisAdhUpAstiparasya guNAnAvirbhAvayatisutavassiyANa pUyA - paNAmasakkAraviNayakajjaparo / baddhaM pi kammamasuhaM, siDhilei dasAraneyA va // 165 // [ kezavakathAnakam // ] zrInemiH samavAsArSIdvarSAsu dvArakApuri / anyedyustatpraNAmAya nirmAyaH kezavo yayau // 1 // natvA zuzrUSamANo'tha papraccha svAminaM hariH / na kiM calanti varSAsu dattaharSAsu sAdhavaH // 2 // vizvacakSurathA''cakhyau nemirgambhIrayA girA / bahujIvAkulotkarSA varSAstannocitA gatiH // 3 // zrutveti zrIpatiH zrImAn jagrAha niyamaM tadA / varSAsu niHsariSyAmi kvacinnA'haM gRhAdbahiH ||4|| nizcityeti jinaM natvA harirdhAma jagAma tat / ko'pi mocyo'ntarA neti dvArapAlaM tathA''dizat // 5 // vIrAkhyastu pure tasmin kuvindo vaiSNavAgraNIH / avilokya hRSIkezaM na bhuGkte sma kadAcana // 6 // AvAse na pravezaM sa lebhe dvArasthitastataH / saparyAM viSNumuddizya cakre nityamabhojanaH // 7 // varSA'nte niryayau viSNurgRhAd bhAnurivAmbudAt / apRcchad vIrakaM dhIraH kiM kRzo'sIti nItimAn // 8 // tadvRtte kathite dvAHsthairgRhe'skhalitamAtanot / taM nAma dezanAdhAmAjagAmopajinaM jinaH // 9 // sAdhudharmaM jinAdhIzAt karNyamAkarNya so'vadat / nAsmi zrAmaNyayogyo'hamastu me niyamastvayam // 10 // 1. jaladhArA - D, C / 2. jIvAdirUpo - KH / Ti. 1. gau-girA, tAm / 2. zaGkaram, satyakerjIvaH / 3. jIva, Adiza iti / 4. jina: - viSNuH / 5 sutapasvinAM sAdhUnAM pUjA-praNAma - satkAra - vinaya - kAryaparaH san baddhamapi upAjjitamapi karma jJAnAvaraNIyAdi azubhaM kliSTaM zithilayati udveSTayati dazArhaneteva yathA dazArhanetA viSNurbaddhaM karmodveSTitavAMstathAnyo'pIti / tatra pUjA - bhaktapAnavastrapAtropakaraNopAzrayAdibhirarcA, praNAmo - bhAvato mUrdhnA namaskAraH / satkAro--jIvA''dizetyAdirUpo guNastavagarbha upacAraH / vinayo'bhyutthAnA''sanadAnA'Jjali - 15 karaNAdisanmAnaH / kAryaM - bAlaglAnAdigocaraM pratyanIkanivAraNAdiviSayaM vA anekarUpaM tatparastanniSThaH san ityarthaH // 165 // dazArhasya kathA caivam 10 20 25
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 165 - 166 ] na niSeddhyo vratAtkazcit kAryaH kintu vratotsavaH / sarvasyApi mayA viSNurabhigRhyetyagAd gRham // 11 // yugmam // vivAhyAH svasutAH prAha kRSNaH svaM nantumAgatAH / dAsItvaM svAminItvaM vA bhavatIbhyo dadAmi kim // 12 // yAcitasvAminItve ca tAbhirabhyudyato hariH / grAhayAmAsa tAH sarvAH pravrajyAM nemisannidhau // 13 // kanyA'nyadA'vadanmAtRzikSitA ketumaJjarI / bhaviSyAmi bhujiSyA'haM tAta ! na svAminI punaH // 14 // anyAH kanyA mamedRkSaM mA vedantviti viSNunA / tadvivAhadhiyA pRSTo vikramaM vIrakaH svayam // 15 // vIraMmanyastato vIraH kuvindo'vocadacyutam / badarIstho mayA grAvNA kRkalAso hato mRtaH // 16 // cakramArge mayA vAri vahadvAmAMhiNA dhRtam / makSikAH pAnakumbhyantardhRtA dvArasthapANinA // 17 // sabhAsIno dvitIye'hni viSNurbhUmIbhujo'vadat / vIrakasyA'sya vIratvaM kulAtItaM kimapyaho // 18 // yena raktaphaNo nAgo nivasan bedarIvaNe / nijaghne bhUmizastreNa vematiH kSatriyo hyayam // 19 // yena cakrakSatA gaGgA vahantI kaluSodakam / dhAritA vAmapAdena vematiH kSatriyo hyayam // 20 // yena ghoSavatI senA vasantI kalasIpure / niruddhA vAmahastena vematiH kSatriyo hyayam // 21 // ityuktvA pauruSaM spaSTaM kSatriyeSu janArdanaH / tAM ketumaJjarIM kanyAM vIrakeNodavAhayat // 22 // vIrakastAM gRhe nItvA tasyA dAsa ivA'bhavat / AjJayA kezavasyA'tha tAM dAsImiva cakrivAn // 23 // parAbhUtA tu sA viSNo rudatIdaM nyavedayat / kRSNo'vocat tvayA hitvA svAmyaM dAsyamayAcyata // 24 // sA'vocadadhunApi tvaM svAmyaM tAta ! prayaccha me / atha prAvrAjayat putrIM kRSNo'nujJApya vIrakam // 25 // ekadA pradadau viSNurdvAdazAvarttavandanam / vizveSAmapi sAdhUnAM mudA tadanu vIrakaH // 26 // Uce harirvibhuM SaSThyadhikairyuddhazataistribhiH / na zrAnto'haM tathA nAtha ! yathA vandanayA'nayA ||27|| abhyadhatta tataH svAmI zrImannadya tvayAjjite / sAkSAt kSAyikasamyaktva - tIrthakRnnAmakarmaNI // 28 // saptamyA durgaterAyuruddhartyA'dya tvayA hare ! / sAdhuvandanayA cakre tRtIyanarakocitam // 29 // 20 kRSNo'vadat punardeyaM vandanaM zaminAM mayA / nArakAyuryathA zeSaM mama mUlAdapi truTet // 30 // dravyavandanamitthaM te na bhaved durgaticchide / ityuktaH svAminA'pRcchat vIrakasya phalaM hariH // 31 // athA'bhyadhatta tIrthezaH kleza evAsya tatphalam / vanditAH sAdhavo'nena yatastvadanuvartanAt // 32 // viSNuvat muniSu vandanadAnaM bhAvato bhavati puNyanidAnam / vIravat vitathavAsanamuccaiH klezamAtraphalameva tadeva ||33|| [svAgatAvRttam] iti kezavakathAnakam // 5 10 15 25 etadevAha abhigamaNa-vaMdaNa-namaMsaNeNa paDipucchaNeNa sAhUNaM / cirasaMciyaM pi kammaM, khaNeNa viralattaNamuvei // 166 // 1. svAmikAtvaM - KH, D, K / 2. vadanniti - K, KH, A, D Ti. 1. bhujiSyA - dAsI / 2. 2 / 3 / 67 [ dvi- trisvarauSadhi.....] hema0 ityanena vanasthanakArasya NaH /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-166-167] 323 abhigamanam Agacchato'bhimukhayAnaM vandanaM guNotkIrtanaM namaskaraNaM kAyamanaHprahvatA, teSAM dvandvaikavadbhAve tena, tathA pratipracchanena zarIravArtAdiviSayeNa kriyamANena, sAdhUnAM jJAnAdibhirmokSasAdhakAnAM cirasaJcitamapi prabhUtabhavopAttamapi karma jJAnAvaraNAdi, kSaNena svalpakAlena, viralatvamalpatvamupaiti prApnoti abhigamanAdikarturiti gamyam // 166 // / tadevaM vinayavAnAtmopakAramiva ArAdhyajanopakAramapi janayatItyAha keI susIlasuhammAisajjaNA, gurujaNassa vi susIsA / viulaM jaNaMti saddhaM, jaha sIso caMDarudassa // 167 // kecinna sarve, suzIlasudharmAtisajjanAH suzIlA viziSTendriyasamAdhAnavantaH, sudharmANaH pavitrazrutacAritrAH, atisajjanAH sarvaprANinAm amRtapariNAmatayA, te tathAvidhA, gurujanasyApyA''rAdhyavargasyA'pi suziSyAH pradhAnavineyAH vipulAM janayanti zraddhAM saMvegarUpAM ka iva ? yathA ziSyazcaNDa- 10 rudrasyeti // 167 // tat kathAnakaM cedam [caNDarudraziSyakathAnakam // ] AcAryaH paJcadhAcAraparicaryAparAyaNaH / caNDarudraH zrutAmbhodheH pArINo'jani vizrutaH // 1 // niSThAniSThuradhIrena:zoSaNaH saiSa roSaNaH / vasan gacchAdadUrastho vijahAra mahAtapAH // 2 // kadAcidujjayinyAM ca tasminnudyAnavAsini / mitraiH samaM navodvAhamaGgalaH kazcidAyayau // 3 // kelipriyatayA tasya vayasyA jagadurmunIn / asya vrataM viraktasya prasadyA'dyaiva dIyatAm // 4 // gandhamAlyA'mbarodAranepathyaprathitotsavam / tamAlokya vinizcikyuH sAdhavastAn prahAsinaH // 5 // dadhyaste sAdhavo'pyevaM dhuSyatAM kalinA kaliH / dIkSArthaM preSayAmAsargarorevA'ntikaM ca tAna // 6 // vijJaptastadvadevaibhirgururapyeSa roSaNaH / samAnayata bhasmeti tAnevAha prahAsinaH // 7 // tairbhasmanyupanIte'tha cakre locaM guruH svayam / Asan vayasyA dInAsyAH sa tu cintitavAnidam // 8 // 20 guroH ka iva doSo'yaM dIkSAmaMdita yo'rthitaH / sadbhAvato guNIbhAvamAtmanA'pi nayAmi tAm // 9 // vayasyAH ! zrita evA'haM gurUn paramataH param / sa visRjyeti mitrANi svayaM tatraiva tasthivAn // 10 // Uce ca prAJjaliH sUrIn pitRsvajananAgarAH / yAvatte na vijAnanti tAvadanyatra gamyate // 11 // tataH sa nijabandhubhyo balAtkAraM vicintayan / gurUnuvAca vAcaM ca vAcaMyamaziromaNiH // 1 // bhagavan ! prasAdamAdhAya vihAraM kuruta drutam / anyathA me sthitasyA'tra bAndhavebhyo mahadbhayam // 2 // 25 gururAha tadAnIM bho ! nA'haM pazyAmi yannizi / tatastvaM prathamaM gatvA mArgamAlokayA'dhunA // 3 // gurvAdezamimaM prApya, mArgamAlokya ca drutam / gurUn vijJapayAmAsa sa sAttvikaziromaNiH // 4 // mayA nirUpito mArgaH, pUjyAH ! pAdo'vadhAryatAm / ityukte tena sa guruzcacAla nizi satvaraH // 5 // 1. dhIretaH - D dhIrena - H, KH vIreNa - L, A / 2. ropaNa: - D, K / 3. gamyatAM - BI Ti. 1. enas-pApam, taM zoSayati / 2. ayaM zloka: C, L, B, KH, K, D AdarzeSvasti, A, H AdarzayornAsti / 3. ita: sapta zlokAH A, H Adarzayoreva /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 pratyupekSasva panthAnaM nizi nirgamyate yathA / itthaM gurubhirAdiSTe tathA sAdhurvyadhatta saH // 12 // niHsasratustamisrAyAM ziSyo'gre mArgato guruH / pathi praskhalitaH ziSyaM daNDenA''hatavAn punaH // 13 // tApito'pi sa durvAkyairguruNA tADito'pi ca / vineyo nApa vaivarNyaM sphoTaM vA jAtyahemavat // 14 // dadhyau ca sukhamAsIno gururAsInmahAtapAH / mayA pAtakinA'pAti dhikkaSTaM klezasaGkaTe // 15 // ihalokopakartRRNAM sukhaM syAdanRNaH pumAn / gurUNAM tu RNAnmuktiH kAkatAlIyayoginI ||16|| gurUNAmadhamarNatvAnmokSaH kautaskuto'stu me / pratyutAnarthadAnena RNArNaM prArNatAmagAt // 17 // namastIrthakarAyA'stu svastyastu zrutasampade / kva tad dvayaM kva vA mAdRg guruzcenna prasIdati // 18 // dhanyAste tairjitaM teSAM sulabdhaM janma jIvitam / bAlA ivA''rjavenaiva ye gurUn paryupAsate // 19 // reje nu kSapakazreNighnato mohamahAcamUm / tadA tasyA'vadAtasya dhyAnasya miSato yazaH // 20 // sthitAyAM dharmasenAyAM saMyame'pyakSatodyame / gurubhaktyaikayA'jaiSIt karmaNAM sa camUmamUm // 21 // dhyAnAntarikayA karmajayaprAptapatAkayA / tadAsau nitarAM reje mahAsattvamatallikA // 22 // tadA siddhyaGganAmuktasvayaMvaraNamAlyavat / saurabhyavyAptavizvAntaM kevalajJAnamApa saH // 23 // jJAnena viSamAMstyaktvA samenaiva pathA nayan / pratyAninAya sa prItiM svaM prati vratinAM prabhum ||24|| prabhAmivA'tha doSAnte tanmaulau zoNitazrutim / raktAmanUjjihIte sma vivekArkastadA guroH // 25 // aho kSAntiraho zAntiraho dAntiraho vratam / phalito'sya phalaiH sphItai: zaikSasyA'pi tapastaruH // 26 // zaikSo'pi mAnanIyo'yaM vRthA vRddhena kiM mayA / tridhApi yasya me vandhyaM sthaviratvaM zamaM vinA // 27 // itthaM ziSyaguNadhyAnAdAtmadoSAnutApataH / caNDarudro'pi raudrodyatkarmadrohi mano'karot // 28 // kSaNena zreNimAsAdya kSINamohaH sa kevalam / prApa prApyaiva ziSyeNa bhaktyeva prAbhRtIkRtam // 29 // guroH svastyastu puNyAnAM teSAM yairIdRzaH kila / suziSyaH prApyate cintAmaNivad guNinAM guNI // 30 // iti caNDarudraziSyakathAnakam // caNDarudropAkhyAnena krodhAdibhirdurArAdhyo'pi gururAjanmavinayenArAdhanIya ityupadizya etadevA'bhavyatayA 25 parityAjyasyApi guroH suziSyAH kRtajJatamatayA janmAntare'pi pakSapAtameva kRtavanta iti dRSTAntena dRDhayatiaMgArajIvavahago, koI kugurU susIsaparivAro / sumiNe jaIhiM diTTho, kolo gayakalahaparikinno // 168 // 10 15 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 167-168 ] tatastatatamazcchanne mArge nimnonnate guruH / skhalitvA nipatan bhUmau zaikSaM cukroza roSaNaH ||6|| re ! re ! pApiSTha ! duSTena dRSTaH panthAstvayedRzaH / guruNA tADito mUrdhni daNDeneti vyacintayat // 7 // iti zlokAH pAThAntaragatAH / 20 324 1. ziSyaM - A / 2. rohataH - C | 3. zreNi - C, AI Ti. 1. ito yAvat saptadazamaH zlokaH A, H AdarzayornAsti / 2. udayaM prAptaH ityarthaH / 3. vayaH paryAyazrutena tridhA'pi sthaviratvaM tadanurUpaphalaM zamaM vinA vandhyaM ityarthaH /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-169] so uggabhavasamudde, sayaMvaramuvAgaehiM rAehi / ___karahovakkhabhario, diTTho porANasIsehiM // 169 // gAthAdvayasyApi sukhAvabodhArthaM pUrvamupAkhyAnamucyate [aGgAramardakopAkhyAnam // ] jagaja gajakadraGge purA zrutasudhArasaH / sUrivijayasenAhvaH sadA ghana ivonnataH // 1 // ziSyAH pratyekazastasya zastasya guNasampadA / ratnatrayagarIyAMso babhUvurbhuvanottamAH // 2 // prAtaH kadAcidAcAryapAdebhyaste vyajijJapan / adarzi nidrayA zAstarindrajAlamivAdya naH // 3 // darzayitvA yataH kolaM kalabhaiH parivAritam / nidrA''pa sAparAdheva tirobhAvaM kSaNena naH // 4 // svapnaM vimRzya te samyagadhigamya dhiyA svayam / jagadurjagaduttaMsAH sUrayaH zamabhUrayaH / / 5 / / sadAcAra: parIvAra: kadAcAraH svayaM guruH / ratnairvRta ivAGgAraH sameSyatyadya vo'tithiH // 6 // samyag yAvatpratikramya pratyupekSyopadhi kramAt / te sUtrapauruSImarthapauruSIM ca vitanvate // 7 // tAvadabhyAyayau sUriH ziSyaiH paJcazatImitaiH / eraNDavadasArAtmA paraM kalpadrumairvRtaH // 8 // rudradevo'bhidhAnena rUpeNa viSamAkRtiH / nirNIto dRSTa evA'yamabhavya iti sUribhiH // 9 // tribhirvizeSakam // vAstavyairvyavahAreNa tathA'pyeSa susAdhubhiH / abhyutthAyAsanaM dattvA triH parIyA'tha vanditaH // 10 // azeSaM zeSakRtyaM ca cakruste gurvanujJayA / tAvatteSAM vikAlasya yAvatkAla upasthitaH // 11 // guroniyogataH kolaguruM guptaM parIkSitum / yatayaH kAyikAbhUmAviGgAlAnakirannizi // 12 // kITabhrAntyA padAkrAnteGgAlAH kasarakadhvaneH / yatayo'tithayo mithyAdRSkRtaM bhAvato daduH // 13 // zrutvA tu tadgurustadvadiGgAlAkramaNadhvanim / niyante jantavo diSTyA jinasyeti jaguH zanaiH // 14 // guptaM praticarantastat jJAtvA vAstavyasAdhavaH / gurovijayasenasya sarvameva vyajijJapan // 15 // te yathArthamathAcakhyutinaH prati sUrayaH / hastinasta ime ziSyAH kolaH sa ca paraM guruH // 16 // dharmadezanayAcAryaiH prage hetUpapattibhiH / ziSyAH prabodhitAH sUrirabhavyo bhavatAmiti // 17 // upAyena tataH kolaguruM tyaktvA tapasvinaH / te zrAmaNyamasAmAnyaM pAlayitvA divaM yayuH // 18 // divazcyutvA tato'traiva varSe bhAratanAmani / te vasantapure rAjJo dilIpasyA'bhavan sutAH // 19 // kanyAH svayaMvare rAjJA''hUtAH kanakaketunA / udyauvanAH kalAdakSA jagmuste hastinApure // 20 // bhUribhAradharaM sappi:kutapAkrAntakandharam / tatraikSanta latAghAtarAviNaM ravaNaM ca te // 21 // kRpAvatyA'tha matyA tamatyAdaramanAratam / teSAM vilokamAnAnAmabhUjjanmAntarasmRtiH // 22 // hA dhigAdhikara: pUrvaguruH karabhatAM gataH / anAgataM hi devatve jJAnenaivaM niveditaH // 23 // dhigasyA''cAryatAmUla AcAraH paJcadhApi saH / maruttaruH paraM mUlAnmithyAtvamarutA hataH // 24 // 1. lAkasarakadhvane - A, B / 2. tapasvibhiH - B, H, tapasviniH - A / 3. mUlaM - K / Ti. 1. he zAstar ! indrajAlaM iva... iti vAcyam / 2. ravaNaH - karabhaH, tam / 3. maruttaruH - kalpavRkSaH, AcAra eva maruttaruH / 15 20 25
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 . 10 326 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-169-170] mithyAtvaM paramA nidrA mithyAtvaM paramAndhatA / mithyAtvaM paramo moho mithyAtvaM paramaM tamaH // 25 // mithyAtvaM zreyasAmItirmithyAtvaM sampadA kSayaH / mithyAtvaM durgatau yAnaM mithyAtvaM pApmanaH khaniH // 26 // ghanaM khalu khalUktvA vA mUlAt mUrchAmayAtmanaH / saMsAraviSavRkSasya mithyAtvamiha bIjati // 27 // samyaktvaM tajjayenApya nApyasmAkamataH param / sAmprataM sAmprataM kartuM sAkSAdaviratau ratiH // 28 // itthaM viSayabhUtaghno bhUtvA bhavamarupriyaH / sa teSAM sadgatermArge kaNTakAzanatAmagAt // 29 // yacca yena yataH prApyaM tattena tata Apyate / taistadA'pi tato bodhiH kumArairyadalabhyata // 30 // sadA jAgartyaho bhAgyamabhavyaH karabho'pi yat / teSAM bodhAya so'dhAvat kutra vA na zriyaH satAm // 31 // taM dhanairmayamunmocya dhanikAtte nRpAtmajAH / caityeSvaSTAhikAM kRtvA'pRcchan pitaramAtmanaH // 32 // paNDitAH khaNDitAM kRtvA rAjyazriyamakhaNDitAm / dIkSAmAryasamudrAnte jagRhuste nRpAtmajAH // 33 // iti aGgAramardakopAkhyAnam // athAkSarArthaH / aGgArajIvavadhako'GgArA eva tadvikalpAjjIvAH prANinasteSAM vadhako vinAzakaH, kazcit kuguruH kadAcAryaH, suziSyaparivAra: svapne yatibhirvijayasenAcAryaziSyaidRSTaH, kolaH zUkaro gajakalabhaparikIrNo bAlebhaparivArita iti / sa ugre bhava eva samudre nAnAjanmasu bhramanniti zeSaH / svayaMvaram avayave samudAyopacArAt svayaMvaramaNDapam upAgatai rAjabhirnRpaiH / karabhaH sannupaskarabhRto bhArapUrito dRSTaH / 15 purANaziSyaiH pUrvajanmA'ntevAsijIvairiti // 168 // 169 // aGgAramardakadRSTAntenaiva bhavAbhinandijIvAnanUdya laghukarmakajIvasvarUpaM vyatirekata Aha saMsAravaMcaNA na vi, gaNaMti saMsArasUyarA jIvA / sumiNagaeNa vi keI, bujjhaMti puSphacUlA vA // 170 // ___ saMsAravaJcanAH svalpaviSayagRddhAnAM nArakAdiyAtanAprAptyA vipralambhanAstA, nA'pi naiva gaNayantyA20 kalayanti saMsArazUkarA bhavagatakolakalpA gurukarmANo jIvAH prANinaH / bhavAbhinandijIvasvarUpamitthamanUdya zivAbhinandijIvasvarUpaM vyatirecayati-svapnagatenA'pi AstAM jAgraddazAyAmanubhavaMdharmopadezAdibhiH, kintu nidrAmadhyodbhUtajJAnenA'pi kecit laghukarmakAH budhyante tattvamiti gamyam / puSpacUlAvadityakSarArthaH // 170 // bhAvArthA'vabodhAya kathaivamanuzriyate - . [puSpacUlAkathAnakam // ] 25 zrIvallivRddhikRtkumbhivamathurmathurA purI / udIcyAmasti pastyAgramuktAstabakabandhurA // 1 // zrIdamitramivAmutra vaNikputraH zriyAMnidhiH / sakheva kAmadevasya devadattA'bhidho'bhavat // 2 // 1. jIvati - B vIjati:-KH, A, H / 2. bodhi B dhigadhi - L / 3. STAhnikAM - A / 4. kalpA jIvAH - KH, LI 5. siddhamadhyodbhUta - L, A nidrAmithyo...D nidrAmadhyo...KH, nidrAmidhyo - KI Ti. 1. uktvA khalu, kRtaM alaM iti yAvat / 2. idAnIm / 3. yuktm| 4. bhUtaghnaH, marupriyaH, kaNTakAzanaH ete trayo'pi zabdAH karabhasya vAcakAH / ghaTanA tu evam gurorjIvaH sa karabhasteSAM sadgateArge vAhanatvena karabhatAmagAt kathaM ? sa eva-viSayA eva bhUtAsteSAM hantA tatra nimittatvAt, sa abhavyatvAt bhavamarupriyaH / 5. mayaH krbhH| 6. vamathuH hastikarAnniHsaranto jalabindavaH / 7. pastyam-gRham /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-170] kathaJcidapyanujJApya pitarau vatsavatsalau / dakSiNAM mathurAmarthAnajituM so'nyadA'gamat // 3 // tasyA'nyonyarahasyoktizrInidhAnAndhakUpikA / jayasiMhena tatrA'bhUdvaNikputreNa mitratA // 4 // svasA'sti jayasiMhasya siMhodarakRzodarI / rUpaM rUpasvarUpANAmannikA nAma kanyakA // 5 // vyAjahAra svasAraM tAM jayasiMhaH prage'nyadA / bhokSye'dya saha mitreNa citrAM rasavatIM kuru // 6 // mahArasADhyAM tadRSTipIyUSarasavRSTibhiH / cakAra kiGkarIvAra: sArAM rasavatI tataH // 7 // bhoktuM prItiguNasyUtahRdau tau suhadau tataH / niviSTau sAmyasauhArdasuzliSTAsanabhAjanau // 8 // mahArasAn rasavatIkavalAn dhavalAn smitaiH / mithaH kathAsudhApAnopadaMzIcakratuzca tau // 9 // styAnIkartumiva premAmRtaM tAdRzametayoH / celAJcalena racayAJcakArAnilamannikA // 10 // sakaGkaNakvaNastasyAzcalacelAJcalo bhujaH / lebhe smarAzvasaJcAracitrazikSAkazopamAm // 11 // tAM kaGkaNajhaNatkAralIlAvalitayA dRzA / devadatto nidadhyau ca dadhyau ca smaravedhyatAm // 12 // tasyAM ghRtAdipAtrAntastadvimbe vA dRzaM kSipan / mandaM mandaM sa bubhuje taccirAlokasaspRhaH // 13 // bhuktottaraM taranmuktvA tallAvaNyArNave manaH / sa jagAma nijAgAraM jayasiMhena satkRtaH // 14 // tenA'tha devadattena prahitAH suhRdo mudA / jayasiMhamayAcanta kanyakAmetya sAdaram // 15 // jayasiMho jagAdaitAnucito rucito varaH / kalAlIna kulIno'yaM rUpI bhUpIThavizrutaH // 16 // kiM punaH paramaM nAma jIvitavyamiyaM mama / tadahaM javato yAmi yAmimenAmRte mRtim // 17 // dAsyAmi tadimAM tasmai yaH sthAsyati madaukasi / devateva bhRzaM bhaktyA pUjyamAno mayA'nvaham // 18 // so'dya zvo vA'pi gantaiva yato vaideziko vrajan / pUjito'pyasakRdyatnaiH sthApito'pi na tiSThati // 19 // yadyapatyodbhavaM yAvad devadatto'tra tiSThati / tadudvahatu majjAmimahaM majjAmi saMmade // 20 // iti zrutvA ca matvA ca tanmitrAntaritaM vacaH / udUhe devadattena sA mahena mahIyasA // 21 // khelan tayA samaM saiSa magnaH sukhasudhAmbudhau / yAntaM jajJe mahAsneho'nehasaM neha saMsthitaH // 22 // sthitasya tasya tatraivaM lekho hallekhavRddhikRt / uttarAmathurAsthAbhyAM pitRbhyAM prahito tadA // 23 // rudatorudayaddIrghatvadviyoganiyogayoH / akSINi kSINatejAMsi babhUvustAvadAvayoH // 24 // AkArayati nau kAlaH sa AvAbhyAM niSidhyate / nityaM jarAzira:kampamiSAt tvanmukhamIkSitum // 25 // kulIna ! dInayorekavAraM svaM darzayA''vayoH / samAdhirodhitrAsena yathA syAnpriyamANayoH // 26 // ityeSa lekhamAlokya zravadazrurvyacintayat / dhigmAM viSayamagnaM vAkbaddhamunmaGktumakSamam // 27 // madekaputriNau vRddhau baddhAzau mayi vatsalau / pAlanIye vayasi tau dhig mayA dUramujjhitau // 28 // 15 20 25 1. svarUpANAMmanni...K, D, KH, L svirUpANAmanni - B, H / 2. vyamimaM - D, K vyamayaM - C / 3. metAmRte - H / 4. udvahe - KH / 5. sukhAMbudhau - L, KH, B, K, D / 6. rAdhitvAsena - D, K, KH rAdhinAzena - CI Ti. 1. mama bhaginIm / 2. anehas - kAlaH, tam /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 328 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-170 ] udyaduHkhAGkarabharo vidhyAtamadanA'nalaH / iti dhyAnena varSAvadvavarSA'zrujalairasau // 29 // tadazrumArjanairvAsaH kaJcukaM ca nijAzrubhiH / kledayantyatha tadduHkhaduHkhinyUce tamannikA // 30 // svAmin ! kasyaiSa lekhenduryatra te'bjAyate mukham / candrakAntAyate dRSTiradRSTiH kumudAyate // 31 // ityetayAtipRSTo'pi na kiJcidayamUcivAn / hRdi dRgvArivAhinyoH saMbhedaM kevalaM vyadhAt // 32 // tadeSA lekhamAdAya duHkhasvAdAya vIkSya ca / mRgIdRzIdRgAcaSTa kaSTakliSTaM pati prati // 33 // mA nAtha ! majja duHkhAbdhau bodhayAmyadya bAndhavam / acirAdeva yAsyAva AvAmAvAsamAtmanaH // 34 // . zvazrUtkaNThonmukhI bandhumApRcchyA'tha mahAgrahAt / sA priyeNa sahA'cAlIdvAcAlIkRtadig guNaiH // 35 // tasyA vikAzitAzeSasvajanA''nanapaGkajaH / vahannaharpatispardhAma('dhvani suto'jani // 36 // kariSyato'sya nAmAdi madIyau pitarAviti / annikAputra ityeSa devadattastamabhyadhAt // 37 // atha truTatpathasphAyamAnotkaNThAdhikatvaraH / agrepitR jagAmA'yaM rAmAsutayutaH kramAt // 38 // vinayan vinayA'dhikyAt duHkhaM dUraviyogajam / devadatto naman pitrozcaraNau mUrddhani nyadhAt // 39 // tAbhyAmutthApya harSeNA''liGgito mUni cumbita: / pRSTazca vatsa ! kAlena tvayA kimiyatA'jjitam // 40 // dordhyAmathA'yamAdAya tayostanayamarpayan / vadhUTIM darzayaMzcAkhyadarjaneyaM mameyatI // 41 // AvAM putrAnapatyatvabhItAvetena dhIritau / iti tau tenatustasya zizoH sandhIraNA'bhidhAm // 42 // dhAtribhiH pAlyamAnazca lAlyamAnazca bandhubhiH / avarddhata kramAdeSa pramAdeSu viSaNNadhIH // 43 / / madhyame vayasi prApa jayasiMhamuneH puraH / viyogadussahaM bhogabhAramunmucya sa vratam // 44 // kalyANamayamAtmAnaM zodhayitvA tapo'gnibhiH / sa muktimukuTAyeva triratnIkhacitaM vyadhAt // 45 // adhItastatra sUtrArthaH sandhIraNamahAmuniH / abhUdAcAryavaryo'yaM gacchavyomahimacchaviH // 46 // vAgbhirbodhasudhAsindhulaharIbhiH zarIriNAm / tApaM vyApAdayanneSa vijahArA'nvahaM mahIm // 47|| 20 vArddhake puSpabhadrAkhyaM sa puraM saparicchadaH / dhupuriijykiiyev gaGgayA saGgataM yayau // 48 // dhUmaketurdviSAM puSpaketustatra nRpo'bhavat / priyA ca tasya rUpadrupuSpaM puSpavatItyabhUt // 49 // tayoH putrazca putrI ca jitasmara-ratidyutI / abhUtAM puSpacUlazca puSpacUlA ca yugmajau // 50 // samaM samantataH kelikalApakalitodayau / tAvanyonyAdbhutaprItI pitA prekSya vyacintayat // 51 // sUnorasyA'numAnena manye nAsti kvacidvadhUH / kvacidasyAzca kanyAyA nAsti sAmyadharo varaH // 52 // 25 tanmitho mithunasyA'sya yuktaM samatamadyuteH / yugAdidharmasaMvAdi pANigrahaNamaGgalam // 53 // pRthakpRthagnihitayomitho'pi virahajvarAt / IdRkprItibhRtorjAne kuzalaM nAnayorapi // 54 // etadakSemataH kSemaH priyasUnormamA'pi na / madakSemeNa na kSemaH kSamAkhaNDe'khile'pi hi // 55 // Ti. 1. dUrIkurvan / 2. kalyANaM suvarNaM, tanmayaM AtmAnaM ityarthaH / 3. cndrH| 4. agniH / 5. atyantaM samAnA dyutiH kAntiH yasya tasya mithunasya ityarthaH / (sama + tamaT pratyayaH)
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 170 ] idaM vicintya nyAyAndhakUparUpaH sa bhUpatiH / purapradhAnapuruSAn samAhUyedamabhyadhAt // 56 // antarantaHpuraM hanta ! ratnaM yatkila jAyate / svecchayA tannivezAya kaH prabhubrUta bhUtale // 57 // anyAyasthamabhiprAyamathA'vijJAya tasya te / jagurjagadranataterapIcchAnyAsakRnnRpaH // 58 // chalAdanumatiM teSAmityAdAya vyavAhayat / nRpaH priyAniSiddho'pi tatputramithunaM mithaH // 59 // ityakAryakRti kSmApe vairAgyarasarAgiNI / prazAntabhavasantApaM prApa puSpavatI vratam // 60 // krameNA'tha sa bhUpAlaH kAladharmamupAgataH / puSpavat puSpacUlastu lIlayA'lAlayadbhuvam // 61 // ayamabdhidukUlAM ca puSpacUlAM ca vallabhAm / sahaiva bubhuje bhogasambhogarasalAlasaH // 62 // tadA puSpavatIdevI paripAlya vrataM mRtA / suro'bhavaccA'pazyacca tatputramithunaM tathA // 63 // kRpayA puSpacUlAyai suraH prAkprItibhAsuraH / sa svapne darzayAmAsa narakAn dairakAraNam // 64 // saiSA narakavaiSamyabhItA bhartre nyavedayat / kampamAnavapuH svapnaM yathAdRSTamahRSTahRt // 65 // sarvAnurvIndurAhUyA'pRcchaddarzaninastataH / bhavanti hanta kIdRkSAH duHkhadA narakA iti // 66 // abhogapUrttirogArttiviyogasphUrtirUpiSu / sA jahAsa mahArAjJI diSTeSu narakeSu taiH // 67 // pRSTAzca dharaNIzena zrIsandhIraNasUrayaH / Akhyan yathA tayA dRSTAnaniSTAnnarakAnI // 68 // prItA'tha pArthivavadhUH papraccha svacchadhIrgurUn / dRSTAH svapneSu yuSmAbhirapi kiM narakA iti // 69 // AcakhyurannikAsUnusUrayo'tha vayaM khalu / adRSTamapi jAnImaH zrImattIrthezazAsanAt // 70 // gamyate karmaNA kena narakaH kharakaSTakRt / ityapRcchat punaH sUrInUrIkRtabhayaiva sA // 71 // mAyAmAnakrudhA kAmalobhamAtsaryataH kRtam / karma syAnnarakAyeti tAM punarmunayo jaguH // 72 // jJAtadurgatiduHkhAyai tasyai svapnAntare suraH / svargAn so'darzayat prItisadanaM tadanantaram // 73 // jJAtvA'tha tamapi svapnaM pare sarvajJamAninaH / svargasvarUpe bhUpena pRSTe pratyavadannadaH // 74 // ArogyaM bhogasampattiraviyogaH priyaiH saha / ayogo duHkhapaGktyeti svargalakSaNamakSatam // 75 // nA'mI kimapi jAnanti nizcityeti nRpastataH / apRcchadannikAputrasUre: svargasadAM sthitim // 76 // ajJAnatimiradhvaMsijinAgamadinAgamaH / yathAsthitAnatha svargAn sa munIndurnyavedayat // 77 // atha praNamya papraccha maihIkAmukakAminI / bhagavan ! sugamaH svarganigamaH kena karmaNA // 78 // svargApavargayormArge yatidharme'tha nirmale / darzite muninAthena saMvignaivaM jagAda sA // 79 // prabho ! prANezamApRcchya grahISyAmi vrataM drutam / ityuktvA''pRcchata tatastadarthaM nRpamAdarAt // 80 // jagAda jagadIzastAmanujAnAmyadaH priye ! / mamaivokasi gRhNISe bhikSAM dIkSAvatI yadi // 81 // tatheti pratipadyeyamupAdeyaguNAvaliH / annikAputrasUribhyo dIkSAsaurabhyamAdade // 82 // 1. nurvIparAhUya - D, K, nurvIdharAhUya - KH | 2. dhruvaM - C Ti. 1. daraH - bhayaH / 2. nRpapatnI / 329 5 10 15 20 25
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 330 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 170-171] tataH sandhIraNAcAryavAcAryeyaM vivekinI / samagramagrahId dakSA dIkSAzikSAkramaM kramAt // 83 // durbhikSaM dvAdazAbdIyamannikAsUnuranyadA / bhaviSyadeva vijJAya zrutA'kUpArapAragaH // 84 // pRthagdezeSu nizeSaM parivAraM vyahArayat / kSINajaGghAbalastasthAvekastatra vivekabhUH // 85 // yugmam // AnIyAntaHpurAdannapAnIyAdi sadA dadau / puSpacUlA munIndrAya pitre putrIva bhaktibhAk // 86 // gurubhaktizubhadhyAnavahnidagdhA'ghabhasmanA / kevalojjvalamAtmAnaM sA''tmadarzamiva vyadhAt // 87 // tathaiva paricaryAkRdAcAryasya dine dine / bhAvaM cittasthameveyaM vijJAya samapAdayat // 88 // tAM munIndurjagau vatse ! vidhatse manmanoratham / parijJAya kathaM kAGkSAtulyakAlaphalodayam // 89 // uvAca pUSpacUlA ca vAcaM satyAnRtAmiti / yasya yaH syAt sadAsannaH sa tadbhAvaM na vetti kim ? // 90 // AryA piNDaM samAninye sA varSatyambude'nyadA / Uce sUriH zrutajJA'si vatse ! kimiti kalpate // 91 // AryA'pyavocadapkAyairacittairucite pathi / padaM dadatyupetAsmi tadevaM kalpate na kim ? // 92 // kathamIdRkpathajJAnamityukte sUriNA tataH / sA jagau jagaduddyoti kevalaM me'valambate // 93 // kevalyAzAtinaM dhigmAM mithyAduSkRtamastu me / iti bruvan sa AcAryo dadhyau setsyAmyahaM na vA // 94 // kevalyuvAca nAcAryavaryAH ! kAryA khidA hRdi / gaGgAmuttaratAM bhAvi bhavatAmapi kevalam // 95 // ityAkarNya vacastUrNaM gaGgAM saMsRtivattadA / uttarItuM tarIM sUrirAruroha janaiH saha // 96 // yatra yatra taTe sUrirupAvizadasau tadA / matuM gurubhareNeva tatra tatra nanAma nauH // 97 // parihRtya taTIrmadhyamadhyAsIne munau tu nauH / prArebhe sarvato maGkumadhaH kRSTeva kenacit // 98 // tato'yaM jAhnavItoyaM pratyakSipyata naujanaiH / protaH prAsena devyA ca kayAcid darzanadviSA // 99 // dadhyau munInduH zUlena protaH zrotasi saMsthitaH / dhig mAmapkAyakoTInAM vinAzAyA'mbhasi cyutam // 100 // iti prANidayAbhArabhAvanAlInamAnasaH / antakRtkevalIbhUya sa jagAma zivaM javAt // 101 // tasyAkhilajagaccetazcamatkArakaraM tataH / gIrvANavargo nirvANamahimAnamiha vyadhAt // 102 // mRtAnAmatra muktiH syAditi dadhyau tadA janaH / prayAga iti nAmnA ca tatra tIrthaM tadAdyabhUt // 103 // iti puSpacUlAkathAnakam // idamevAha-- jo avikalaM tavaM saMjamaM ca sAhU karijja pacchA vi / anniyasua vva so niyagamaTThamacireNa sAhei // 171 // yosvikalaM sampUrNaM tapaH sabAhyA'bhyantaram anazanavinayAdikaM, saMyamaM ca pRthivyAdirakSaNAtmakaM 1. gaMgAsaMsRti.... K, D, KH, C Ti. 1. sandhIraNAcAryasya vAcA AryA iyaM iti vAcyam / 2. saMsAraM iva ityarthaH / 3. prAsaH - kuntaH, hastadhAryaH zalyaH /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-171-176 ] 331 sAdhurmuniH, kuryAdanutiSThet / pazcAdapi avasAnasamaye'pi annikAsuta iva prAcyA''khyAnakoktAcArya iva sa nijakamAtmIyamarthaM prayojanaM paramapuruSArthalakSaNamacireNa kSipraM sAdhayati sampAdayatIti // 17 // ____ atha tapa:saMyamArAdhane buddhiH, "ArtA narA dharmaparA bhavanti" iti nyAyAt duHkhinAmeva bhavatIti durvidagdhavikalpamapAcikIrSurAha suhio na cayai bhoe,cayai jahA dukkhio tti aliyamiNaM / cikkaNakammolitto, na imo na imo pariccayai // 172 // sukhamAlAdarUpaM saJjAtamasyeti sukhito na tyajati bhogAn zabdAdIn, tyajati yathA duHkhita ityalIkamidamasatyametat / cikkaNakarmopalipto nAyaM duHkhito nAyaM sukhitaH parityajati bhogAnato'tra karmalAghavameva pramANaM, na sukhaduHkhe iti // 172 // tathAhi jaha cayai cakkavaTTI, pavittharaM tattiyaM muhutteNa / na cayai tahA ahanno, dubbuddhI kapparaM damao // 173 // yathA tyajati cakravartI bharatasanatkumArAdiH, pravistaraM parigrahaM tAvantaM SaTkhaNDabharatavarSa-dvAsaptati puravarasahasra-SaNNavatigrAmakoTi-dvAtriMzanmukuTabandhanarendrasahasra-navanidhi-caturdazaratna-catuHSaSTiantaHpurasahasra- 15 sahasradvayAGgarakSayakSa-SaNNavatikoTipadAti-caturazIti caturazItilakSasaGkhyakarituragarathaprabhRtikaM muhUrtena kSaNamAtreNa / anvayamuktvA vyatirekamAha-na tyajati tathA adhanyo nirbhAgadheyo durbuddhiH kaluSamatiH kaparaM ghaTAdikapAlaM dramako raGka iti // 173 / / saJjAtakarmavivarANAM punardeho'pi sutyaja evetyAha deho pipIliyAhiM, cilAiputtassa cAlaNi vva ko| taNuo vi maNapaoso, na cAlio teNa tANuvari // 174 // dehaH kAyaH pipIlikAdibhizcilAtIputrasya prAk suMsumopAkhyAne pratipAditasvarUpasya cAlanIva kRtazchidrita ityarthaH / tanuko'pi svalpo'pi mana:pradveSazcittodvego na cAlitastena mahAtmanA cilAtIputreNa tAsAM pipIlakAnAmuparIti // 174 // evaM ca sati pANaccae vi pAvaM, pipIliyAe vi je na icchaMti / te kaha jaI apAvA, pAvAI kareMti annassa // 175 // prANA'tyaye'pi pApaM pipIlikAyA api ye bhagavanto necchanti / te kathaM yatayo'pApAH puNyapariNAmAH, pApAni kurvantyanyasya asambhava evAyamitibhAvaH // 175 // kimityevamaparAdhiSvapi kSantavyamevetyAha jiNapahamapaMDiyANaM, pANaharANaM pi paharamANANaM / na karaMti ya pAvAiM, pAvassa phalaM viyANaMtA // 176 // 25 30
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 15 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 176-179] jinapathAspaNDitAnAM makArasyAlAkSaNikatvAt bhagavanmArgApravINAnAM prANaharANAmapi kiM punaH pareSAM praharatAM zastrAdighAtaM dadatAM puruSAdhamAnAmiti zeSaH / na kurvanti pApAni tadupari pratidrohacikIrSayA, cazabdAnmannimittameteSAM varAkANAM narakapAta iti vAsanayA pratyuta karuNAM kurvanti / pApasya phalaM durantadurgatipAtAdirUpaM vijAnanto'vabuddhyamAnA iti // 176 // vyavahArataH pApaphalamevA'bhidhitsurAha 20 332 vadhastADanaM mAraNaM vyaparopaNam abhyAkhyAnadAnamalIkadoSAropaNam / paradhanavilopanaM pareSAM vittavinAzanam / AdizabdAnmarmodghaTTana - paizUnyAdigrahasteSAm ekazaH kRtAnAm ekavAraM vihitAnAM 10 sarvajaghanyo'tyantanikRSTa udayo vipAko dazaguNitaH / yadanyasmai kiJcidatizlathapariNAmenA'pi kriyate taddazaguNaM pratiprApyata ityarthaH // 177 // vaha mAraNa- abbhakkhANadANa-paradhaNavilovaNAINaM / savvajahanno udao, dasaguNio ekkasi kayANaM // 177 // // 178 // jaghanyaM vipAkamuktvA utkRSTamAha tivvayare upaose, sayaguNio sayasahassakoDiguNo / kAkoDiguNo vA, hujja vivAgo bahutaro vA // 178 // tIvratare utkaTatare / tuzabdAtkAlAntarAnubandhini ca pradveSe matsare sati zataguNitaH zatasahastra - koTiguNaH koTAkoTIguNo vA bhavedvipAkastadudayo bahutaro vA pradveSotkarSasya tAratamyasya nAnArUpatayA karmabandhavipAkasyA'pi vaicitryamityabhiprAyaM vimRzya caitatparihArAya apramAdinA bhAvyamityupadezatAtparyamiti ityAcAryazrIudayaprabhadevasaGghaTitAyAM karNikAkhyAyAmupadezamAlAvizeSavRttau dvitIyaH pariveSaH sampUrNaH // zatopari aSTasaptatitamagAthAntaM vivaraNam // granthAgraM 4237 Adito granthAgraM 8647 // atha tRtIyaH pariveSaM Arabhyate tIvra-tIvratarapradveSaprakarSatAratamyasya kAraNasya aparimitatayA, kAryasya karmavipAkasyA'pi aparimitatvaM durantatamaM vicintya apramAdo'bhyasanIya iti bhUyobhUya Atmano'pramAdAbhyAsA''yAsopadezena kaH svArtho ? marudevyAdInAM hi karmaNAM pUrvabandhasyeva apramAdAbhyAsamantareNa kSayasyA'pi yAdRcchikatayaiva 25 dRSTatvAnnakAryamAtmavaJcanayeti durvidagdhAnAM mugdhabuddhivipratAraNArthavacanacAturIM nirAcikIrSurAha-- ke ittha kareMti''laMvaNaM, imaM tihuyaNassa accheraM / jaha niyamAkhaviyaMgI marudevI bhagavaI siddhA // 179 // kecidatattvajJA atrArthe kurvantyAlambanam alIkAvaSTambham idaM vakSyamANaM tribhuvanasyAzcaryam asambhAvanAspadatayA adbhutaM yathA niyamyate niyantryate AtmA ebhiriti niyamAstapa: saMyamAdiviSayA 1. SaH prArabhyate - KH | 2. kIrAha - D, K, KH
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-179-180] 333 abhigrahAstairakSapitAGgI aniSTaptazarIrA marudevI bhagavatI zrIRSabhanAthajananI siddhA niSThitArthA jAtA / tathA vayamapi setsyAmaH / tasyAzca bhagavatyA asyAmavasapiNyAM prathamasiddhasya caritaM prAkzrIRSabhadevacaritrAntargatamevoktam / tatsaMvAdakastotramevedamatrA'dhyagISmahi / [marudevIstotram // ] Azritya nizcayanayAtmakamekadhaiva, mArga zivasya laghu siddhipadaM gatAyAH / dvedhA kSamAdhipatiSu prathamasya mAtustredhA praNaumi marudevi ! padadvayaM te // 1 // mAtastvayA tribhuvanAbharaNaikaratnam, putraM prasUya marudevi ! yugAdidevam / cakre cirAdupacitasya madasya bhaGgo, bhUmeH sarohaNagirIndrabhuvo varAkyAH // 2 // vidmastvadAsanapavitritakandharasya, kiMdadhnatAmanupamasya na kuJjarasya / Aruhya yatra bhuvanA'gragatA'pi mukti,-rAliGgitA priyasakhIva sukhaM tvayA'mba ! // 3 // dRgyugmanIlimakRtA saha karmaNaiva, trastAni kevalavilocanadUSakANi / karmANi devi ! tava yuktamudagrakarma-nirmanthavistRtanayaM tanayaM didRkSoH // 4 // vyAkhyAdhvanau sphurati mohanizAvasAna-tUryopame prathamatIrthapateH sudUrAt / abhyudyayau nayananirmalatA'ruNazrIH prAcyAM tvayIha jinamAtari kevalArkaH // 5 // tvatsUnunA janani ! saJjanitAdyathoktacAritrato mahasi kevalanAmni jAte / tvaM saptarajjumiSataH kila saptatUlI-rAkramya sAdhu marudevi ! mudaM tanoSi // 6 // kartuM svayaM praguNatAmiha siddhisaudha-prAvezikaprakRtakautukamaGgalAnAm / zaGke sutasya bhuvanAdhipatermumukSoH, pUrvaM gatA'si marudevi ! bhavaM vimucya // 7 // itthaM tava stavanataH sukRtaM kRtaM yat, tenAmba ! tIrthapatizAsanametaduccaiH / sUryodayaprabhavavAstavadIpratejaH-smerasya puSyatu sarojavanasya lakSmIm // 8 // [vasantatilakASTakam] iti marudevIstotram // asya ca prathamasiddhasyA'grato'saMvyavahArarAziprabhRtianAdisaMsiddhavanaspatyekasajAtIyeSveva anAdidhAlabdhajanmana idamprathamikayaiva manuSyastrItvenotpadya prAgbhaveSu tadbhave vA anAsAditaniyamavizeSasyaivAcintanIyAzcaryabIjajIvavIryollAsavazAt kSapaka zreNyArohaghAtikarmakSayanaizcayikayathAkhyAtacAritrA'vAptikevalajJAna-zeSabhavopagrAhikarmakSaya-siddhigamanAnyabhUvanniti hi vRddhasampradAyavedinaH / tadvadanyasyApi tapaH- 25 saMyamA'kSapitakAyasyaiva caturthapuruSArthasiddhirbhaviSyatIti apuSTamidamAlambanaM svIkRtya na apramAde pramAdinA bhavitavyamityabhiprAyaH // 179 / / kuta etadityAha- . kiM pi kahiM pi kayAI, ege laddhIhi kehi vi nibhehiM / patteyabuddhalAbhA, havaMti accherayabbhUyA // 180 // 15 1. bhUmi - KHI Ti. 1. kSamAdhipatiSu-jineSu nRpeSu ca prathamaH RSabhasvAmI tsy| 2. rohaNagirIndreNa saha varte'haM iti virmazena utpannaH yaH madaH, bhUmeH tasya madasya bhaGgaH cakre itynvyH| 3. kiM pramANaM asya iti kiMdanaH, tasya bhAvaH kiMdadhnatA, taam| 7 / 1 / 142 hema0 dadhnaT prtyyH|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] yataH kimapi vRSabhaprabhRtikaM vastu nimittatayA adhigamyeti gamyate / kasminnapi kSetre kadAcit kAle eke kecana na sarve, labdhibhistadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayakSayopazamarUpAbhiH / kairapi nibhaistasyaiva vRSabhAdivastunaH paryAyAntaraprAptilakSaNairanityatAlambanabhUtairhetubhiH, pratyekabuddhalAbhA ekaM vastu prati pratyekaM buddhasya bodhasya lAbho yeSAM te pratyekabuddhalAbhAH / karakaNDvAdayo bhavantyAzcaryabhUtAstataH kadAcit 5 kAkatAlIyayoginA tannidarzanAlambanena paramapuruSArthasAdhanayostapa: saMyamayoH pramAdamAdhAya manuSyabhavaprAptyAdisAmagrIvaiphalyaM na vidadhyAditi // 180 // atha ke te karakaNDvAdayaH pratyekabuddhA ityatastadAkhyAnAni vyAcakSmahe-- kAliGgako vRSabhataH karakaNDurAjaH pAJcAlako dvimukhabhUpatirindraketoH / vaidehiko namirabodhi ca kaGkaNaikyAt, gAndhArako mukuritAmranagAnnagAtiH // 1 // [vasantatilakAvRttam] [ karakaNDuprabhRticatuSpratyekabuddhakathA // ] zrIvAsupUjyacaityena nityamukuTamaNDanA / purI campetyabhUt tasyAM bhUpatirdadhivAhanaH // 1 // rAjJI padmAvatItyasya ceTakakSitipAtmajA / sA rohatpuNyasandohamadhAd dohadalakSaNam // 2 // dhRtAtapatrA bhUbhartrA bhUpanepathyadhAriNI / sindhuraskandhamArUDhA kilArAme lalAmyaham // 3 // neti dohadamutpannaM vrIDayA vinayena ca / zazAka sA kuraGgAkSI prakAzayitumIzituH // 4 // yugmam // kRzAGgI sA'sakRt prItyA pRcchantaM vyaktasauhRdam / dohadaM jJApayAmAsa rahaH padmAvatI patim // 5 // sindUratilakArUDhaH sindUratilakAnugaH / atha svayaM dhRtacchatro'vanijAniryayau vanIm // 6 // tadA cAmbhodharArambhabhUrisaurabhasambhRtaiH / kAntArabandhubhirgandhavAhairatyAhato'bhitaH // 7 // smAraM smAramaraNyAnIM tathA'dhAvata sindhuraH / yathA dRzApi nA''sAdi sAdibhiH sAdarAnugaiH // 8 // yugmam // tenA'tivAhikeneva varSmaNA puruSaH paraH / devyA cetanayA sAkaM purAddUramanIyata // 9 // nRpaH sagarbhayA rAjJyA rambhAgarbhasaMgarbhayA / sahA''Ta sa mahATavyAM dantinA tena vAhitaH // 10 // samanimnonnatAn dUrAsannAn bhAvAn puraH pathi / pazyannabhinnAn vegena kaJcinnyagrodhamaikSata // 11 // sA sunetrA'tha bhUnetrA jagade kRtabuddhinA / vaTapAde'valambethAstvaM gacchatyagrato gaje // 12 // vaTe svayaM vilagno'tha dakSaH sa kSitirakSitA / abalA tu vihastA sA hastinA'nIyatAgrataH // 13 // vaTAduttIrya campAyAM nirAnando narAdhipaH / zanairanutsuko'yAsIt prAptAnuplavasainikaH // 14 // sA tena dantinA sAkSAdasAteneva karmaNA / nirmAnuSAmaraNyAnImanIyata nRpapriyA // 15 // tRSNAndhaH sa dizaH kRtsnA vyAlo vyAlokayannatha / tapanA''tapasaMtaptassarati sma saraH puraH // 16 // 10 15 20 25 334 Ti. 1. sindUratilakaH - hastI / 2. sindUratilakA- saubhAgyavatI strI, tasyA anugaH / 3. yathA ativAhikena varSmaNAtaijasakArmaNarUpasUkSmazarIreNa paraH bhinnaH, puruSaH AtmA cetanArUpa devyA saha purAt - zarIrAt, dUraM - anyasmin bhave nIyate, tathA iti zleSaH / 4. sagarbhA svasA, tayA / 5. anuplavaH - anucaraH /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] athA'vatIrya sarasIM karazIkaradurdinam / kurvannAkArakarmabhyAM ghanaH so'jani kuJjaraH // 17 // kumbhIvA'natigambhIramambho'gAt tRSNayAkulaH / zanaistyaktA''sanaivA'tha sA sarasyuttatAra ca // 18 // nAgAdiva taDAgAcca padmAGkAt padmalocanA / uttIrya sA bhayAkrAntA kAntArAntarathA'bhramat // 19 // krUrebhyo'pi mahAkrUraM bhISaNebhyo'pi bhISaNam / vanaM tadvIkSya sA rAjJI cintayAmAsa cetasA // 20 // vidvAn mUrkho bhaTo bhIruH zvapAkaH pAkazAsanaH / rAjA raGkazca nA'tyeti zAsanaM ko'pi durvidheH // 21 // vIkSyate yadyathaikatraM tadanyatrAnyathA kSaNAt / aho doleva loleyaM durvidhervividhA vidhA // 22 // nirmANakarmaNAkhyAtaH paiGkapiNDakaro vidhiH / daNDena bhramayatyeSa jagaccakraM kulAlavat // 23 // vacasAmapyanucchiSTaH saGkalpenApyacumbitaH / prAvarttata parAvarttaH paratreveha kIdRzaH // 24 // kva tatpuraM kva sa preyAn kva sA zrIH kva ca sa kSaNaH / tatsarvaM meghasampAtAd vidyudAbhamivA'bhavat // 25 // vidhervA ka upAlambhaH kA vA cintA'stu karmaNaH / vipadAM soDhumutsAhaH patitAnAM pratikriyA ||26|| zvApadotthA''padoghena ghorakAntAragahvare / maraNasya na sandehastatpramAdyAmi kiM mudhA ||27|| dhairyavajramayaM varma vinirmAya vivekinI / ArAdhanAM mRterarvAk kRtyazeSamiva vyadhAt // 28 // catuH zaraNamAsthAya garhamANA svaduSkRtam / saGgha dharmaM jinAn sattvAn kSamayAmAsa bhAvataH // 29 // sukRtAnyanumodyA'tha dhArmikANAM mahAtmanAm / sAkAramazanAdInAM pratyAkhyAnamiti vyadhAt // 30 // pramAdo'syAmavasthAyAM dehasya yadi me bhavet / AhAropadhidehAdi vyutsRjAmi tridhA'pi tat // 31 // siddhAntasAraM saMsAratAraNaM pApavAraNam / smarAmyahaM namaskAraM paJcAnAM parameSThinAm ||32|| preyase svasti rAjyAya namaH kSemo'stu zarmaNe / eka eva namaskAraH zazvanmAM mA vimuJcatu // 33 // cintayantI namaskAraM cintAmaNimivA'malam / dizaikayA vrajantI ca kaJcittApasamApa sA // 34 // abhivAdya sthitAmagre tAmasau tApaso'bravIt / kA tvaM kasya sutA bhadre ! kasya cA'si parigrahaH // 35 // nijapastyAtkutastyA vA tavA'vasthitirIdRzI / vizvastA vada zaGkiSThA mA sma nastApasA zrame ||36|| sarvameva svavRttAntaM sA yathAvadathA'vadat / tapodhaneSu dhanyAnAM vizvasityeva mAnasam ||37|| tena ceTakarAjasya tApasena sanAbhinA / vAtsalyA'mRtakulyAbhirvAgbhiH saivamasicyata // 38 // AH kimatra vimarzena bhRzamAyAsyate manaH / IdRgevaiSa saMsAraH sarvadA vipadAM padam // 39 // ajanmani manaH kuryAjjetumetAmanityatAm / ajAteSu prabhurnaiSA jAtaM jAtaM tu hanti sA // 40 // vastu bhUtaM bhaviSyacca vastuto nA'sti kiJcana / varttamAnena yogena tena vyavahRtiH satAm // 41 // anicchantyapi sambodhya nItvA nijamathAzramam / phalaiH sopahRtaistena prANayAtrAmakAryata // 42 // nItvA vasatideze'tha niSkRtrimadayodayaH / munistAmUcivAn sannakaNThaH sotkaNThamAnasaH // 43 // 335 Ti. 1. AkAra: AkRtizca karma ceSTA ca tAbhyAm / 2. paGkaH - pApaM tadeva piNDaH taM karoti iti paGkapiNDakaraH / 3. tAM asau iti vAcyam / 4. sanAbhiH samAnaH tena / 5. na vidyate janma asya iti ajanmA tasmin ajanmani, zAzvate ityarthaH / 6. sannaH duHkhitaH ruddhaH kaNThaH yasya saH / 5 10 15 20 25
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] ataH paraM halaiH kRSTA sAvadyAH kSetrabhUmayaH / tapasvinAmanullaGghyAstata ApRcchyase'dhunA // 44 // eSa dantapurasyA'dhvA dantavaktro'tra bhUpatiH / nirbhayA'tra gatA campAM susArthena punarvrajeH // 45 // evamuktvA''zramaM prApattApasaH pApazAtanam / sA tu dantapuraM gatvA sAdhvInAM mUlamAsadat // 46 // vandamAnA pravarttinyA jagade zrAvike ! kutaH / nivedite tayodante pratyuvAca pravarttinI // 47 // duHkhaikasAre saMsAre sukhAbhAso'tra yaH kvacit / svapnarAjyamiva bhrAntiriyaM vijayatetarAm // 48 // durghaTaM ghaTayanneSa siddhaM vighaTayan haThAt / ghaTanodghaTanavyagro naiSa nirvidyate vidhiH // 49 // jinaM jinamataM kiM ca muktvA jinamataM zritAn / avaskara ivA'pAsyaH zeSaH saMsAravistaraH // 50 // agre vivekinI tAsAmiti vairAgyavIcibhiH / vegAt prarUDhasaMvegAt tadaiva vratamagrahIt // 51 // vratavighnabhiyA''khyAyi garbhasambhAvanA na yA / tAM pravRddhAM ca sadbhAvAdabudhyata mahattarA // 52 // tayA'tha sthApitaikAnte prasUya kramataH sutam / gatvA zmazAne sA nAmamudrAyuktamamuJca // 53 // ratnakambalasaMvItaM taM vIkSyAtha janaGgamaH / zmazAnapAlastaM bAlamAlayaM svaM raho'nayat // 54 // tena patyA'napatyAyAH sa svapatnyAH samappitaH / tadguptacaryayA''ryA'pi viditvAntarmudaM dadhau // 55 // mandAkSAdAzrayaM prAptA sAdhvInAM sA tapodhanA / sa jAto mRta eveti tyakta evaM jagAda gAm // 56 // zrImAn janaGgamAgAre dhAma lokAtigaM vahan / klRptApakarNitAbhikhyo vavRdhe rAjanandanaH // 57 // vicArAya carantI sA putrapremNA tapodhanA / cakAra komalAlApairmAtaGgayA saha saGgatam // 58 // ramamANaH sa bAleSu rAjate rAjatejasA / patito'pi gaNe grAvNAM yo maNirmaNireva saH // 59 // zokAdyAhAradoSeNa tasya garbhAt prabhRtyapi / apakarNitanAmno'bhUd doSaH kaNDUlatAbhidhaH // 60 // rAjAyamAnaH sAmantIkRtabAlajanAcca saH / kArayati sma kaNDUyAM karakaNDUstataH zrutaH // 61 // tadA tasyAM ca bhikSuNyAmakSINavinayo mudA / mAtarIva dadhau prItimantarAtmA hi sarvavit // 62 // 20 bhikSAprAptaM dadau tasmai sarasaM modakAdi sA / aho prItirapatyeSu munibhAve'pi dustyajA // 63 // 5 10 15 25 so'pi SaDvarSadezIyaH sArvabhaumocitAkRtiH / zmazAnadezamAdezAt pituH pAti sma dhig vidhim // 64 // zmazAnaM nikaSA'nyedyurniSkaSAyo munirmunim / vaMzajAlIM vrajanvIkSya vaMzalakSaNavijjau // 65 // pratIkSyA'taH paraM vRddhiM mUlAdAcaturaGgulam / yo vaMzamenamAdatte so'vazyaM rAjyamApnuyAt // 66 // tena mAtaGgabAlena kenacicca dvijanmanA / zrutaM zrutanidhestacca sudhAkavacitaM vacaH // 67 // dvijAtinA raho yAvat khanitvA caturaGgulAn / sa vaMzazchinna AcchinnastAvacca karakaNDunA // 68 // kalahaM kurvatA nIto dvijena karaNaM zizuH / vaMzamasmadvanodbhUtaM dAsye nAsyetyuvAca ca // 69 // itaravyatyayAnmUlyapratyayAccA'pi yAcitaH / taM daNDamarpayAmAsa na janaGgamanandanaH // 70 // 1. makSaNa - B makSuNNa L makSUNa D, KH, K, CI Ti. 1. mandAkSaM - lajjA, tasmAt / 2. uccArabhUmau /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] 337 pRSTaH kAraNikaiH kiM te vaMzaH karteti dArakaH / prAjyaM dAsyatyasau rAjyamasmabhyamiti so'bravIt // 71 // yadA te bhavitA rAjyaM tvayA'pyasmai tadA zizo ! / grAmo dvijAya dAtavyaH smitvetyUcuniyoginaH // 72 // omityuktvA zizurvaMzamAdAya svaM gRhaM yayau / raha: sambhUya vipro'nyaistaM tu hantumupAkramat // 73 // lobhaH kRtamatikSobhaH zobhate bata na kvacit / dAyAdIyati rAjyArthe yattathaiSa dvijo'ntyajam // 74 // tacca matvA pitA tasya manISI tanmanISitam / sadAradArako'nezaddezaM hitvA jijIviSuH // 75 // 5 kramAdbhuvamatikrAman sakuTumbo janaGgamaH / jagAma zreyasAM dhAma sa kAJcanapuraM puram // 76 // tatrA'putre mRte rAjJi paurairazvo'dhivAsitaH / etya pradakSiNIcakre karakaNDaM saheSitaH // 77 // jayazabdaM vyadhurvIkSya paurAstaM lakSaNAnvitam / anAhataM tadA nAndItUryamApUryata svayam // 78 // pradhAnairupanIte ca paridhAyA'nyavAsasI / prAkzikSita ivA'rvANamAruroha sa bAlakaH // 79 // so'ntaH pravezyate yAvannAgaraiH prItisAgaraiH / mleccho'yamiti taM tAvad dvijanmAno na menire // 80 // 10 ruddhastairatha tatkruddho daNDaratnaM yadAdade / devatAnAmadhiSThAnAt tadA tadatididyute // 81 // bhUyaH sambhUya tadbhItairvijJaptaH sa dvijaiH prabhuH / varNAzramANAmAcAryastvameko deva ! rAjase // 82 // tvaM mahendro mahezastvaM tvaM viSNustvaM prajApatiH / sAkSAttejastvayi kSAtraM pavitramatijRmbhate // 83 // karmaNotkRSyate varNaH karmaNA sa nikRSyate / varNAnAM brAhmaNAdInAM jAtistattvAnna kAraNam // 84 // yaH karmaprakRtau lInaH parabrahmamayaH pumAn / sa jAtyA kaJcukeneva kiM parAvartyate kvacit // 85 / / 15 narakeSvatha tiryakSu manuSyeSu sureSu yaH / AtmA'yaM nA'vamantavyaH sa kvacid daivataM hi saH // 86 // anenaiva nimittena trikAlajJAnino jaguH / jIvasya hiMsayA pApaM jIvasyA'hiMsayA tapaH // 87 // andhe tamasi magnAnAmasmAkaM tvaM mahAguruH / tejasaiva tavA'nena jJAnamunmIlitaM hi naH // 88 // nA'rAjakeSu rASTreSu havyaM dahati pAvakaH / na ca dharmAH pravartante na ca varSati vAsavaH // 89 // kuto dhanaM kuto dArAH zarIraM ca kuto nRNAm / sarvadevamayastrAtA yadi rAjA na pAlayet // 90 // 20 sarvAvalokane sUryaH pApAnAM nigrahe yamaH / kubaro bharaNe rAjA prAyazcitteSu pAvakaH // 91 // tadenastvadavajJAnajanitaM no vizodhaya / tIrthaM rAjA prajAnAM hi kalmaSakSAlanakSamam // 12 // brahmajJairiti vijJapto brAhmaNairvItamatsaraH / uvAca vAcamambhodagambhIramadhurAM nRpaH // 93 / / yadyuSmAbhiriha proktaM sammatistatra yAvatAm / tAvatAmeva mAno'stu zeSA vadhyAstu me dvijAH // 14 // taiH sarvaiH sammatiM ghuSTAmAkarpo'tha sa pArthivaH / Uce dantadyutikSIrakSAlitAmiva bhAratIm // 15 // 25 etarhi tarhi mAtaGgAn saMskAraiH kuruta dvijAn / yad dvijaH kriyate pazcAt saMskArairbrahmasUrapi // 16 // khyApayanto balIyastvaM lokavyavahRteratha / avocanta dvijAH prItA bhItAzca nRpati prati // 9 // Ti. 1. dAyAdamivAcarati, [hema0 3 / 4 / 24 AdhArAcco...] iti sUtreNa kyan / 2. arvANaH azvaH tam / 3. vAsavaH meghaH / 4. enas - aparAdhaH / 5. braahmnnputropi|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] yadAha devastattathyaM saMskAraireva vipratA / na hi brAhmaNajAtyo'pi vrAtyo brAhmaNyamarhati // 98 // advijasyA'STavarSANi jAtasyA'taH paraM dvijaiH / tattvenAbhUtatadbhAvAt baTUkaraNamiSyate // 99 // yaddevo veda tadveda kintvayaM tattvanizcayaH / vyavahArastu lokAnAM syAdevamasamaJjasaH // 100 // vimRSyA'tha vizAMnAthastAnuvAca mudA dvijAn / tadvijAH santu te'smAkaM vATadhAnakavAsinaH // 101 // 5 tenetyukte narendreNa puSpavRSTirdivo'bhavat / vAgajAyata divyA ca jaya jIveti vIpsitA // 102 // tairatha brAhmaNairdattasaMskArAste janaGgamAH / brAhmaNyamalabhantoccairdevamAnavapUjitAH // 103 // uktaM ca"dadhivAhanaputreNa rAjJA tu karakaNDunA / vATadhAnakavAstavyAzcANDAlA brAhmaNIkRtAH " [ ] // 104 // pure mahotsavenA'tha sa pravizya vizAMpatiH / anubhUyA'bhiSekaM ca sapratApaH kramAdabhUt // 105 // vAdI vipraH sa vaMzasya taM nizamya vizAMpatim / samAjamAjagAmA'sya grAmakAmaH kSamApateH // 106 // iSTaM brUhIti rAjJoktaH sa jagAda punardvijaH / campAyAM dhAma me grAmaM tattadviSayamarthaye // 107 // 1 atha tasmin mahInAthe campAyA dadhivAhane / grAmaM dehi dvijAyeti tasyAjJAM prAhiNonnRpaH // 108 // dadhivAhanarAjo'pi taM tacchAsanahAriNam / Aha sma vismitaH smitvA kruddho'pyantazcamatkRtaH // 109 // kapotapotati mlecchapotaH kathamanAtmavAn / mayA sainikaH zyenapakSIndreNa virudhyate // 110 // 10 dUtavaktrA hi rAjAnastat tvaM dUto na hanyase / tad gacchetaH sa evaitu zuddhiM tasyA''tanomyaham // 111 // 15 zUrANAM zauryanikaSa: pAvanebhyo'pi pAvanam / tIrthAnAmuttamaM tIrthaM khaDgadhArAjalaM hi naH // 112 // sadbhUtamabravIddUtaH sa gatvA karakaNDave / tadaiva kSiprakArI ca sa campAmabhyaSeNayat // 113 // taM dharmajayinaM mArge dezAbhayadamAgatam / upacampamupAsInamajJAsId dadhivAhanaH // 114 // durgamaM durgamantazca kRtvA sannahya ca svayam / protsAhayannayaM sainyaM bahistAdyAvadAvati // 115 // pratIkSyamANayoH kSetre nirNItaraNavAsaram / tadagrasainyayoH saGkhye vartamAne zarAzari // 116 // 20 25 zrutvA taccAryikA sA'pi mudhA mA bhUjjanakSayaH / ityetya tad yathAvRttaM karakaNDumabodhayat // 117 // vizeSakam // pRSTvA pitRbhyAM zrutvA ca sadbhAvenAtmanaH kathAm / mudrAsaMvAdato mene pitaraM dadhivAhanam // 118 // matvA mAtaramevAryAM kSatriyaM pitaraM ca tam / paGkAdiva sa nistIrNo mumude kumudekSaNaH // 119 // karakaNDustathA'pyeSa praNantuM nRpamAtmanA / abhimAnAdanamano na mano'pyAtanot puraH // 120 // AryA jJApayituM rAjJe vRttAntaM tasya soSmaNaH / sAnukampA'tha campAyAmavizad vizadAzayA // 121 // tAM vIkSya vRddhadAsyo'tha saudhAGgaNamupeyuSIm / sAzravaH pratyabhijJAya tasyAH petuH padAbjayoH // 122 // jJApitastAmupetyA'tha sambhramAdvIkSya cAtmanA / bhaktyA'naMsInnarendro'pi tapaH zriyamivAGginIm // 123 // Ti. 1. viprasya bhAvaH / 2. vrAtyaH - avyavahartavyaH saMskAreNa hIno brAhmaNaH / 3. sabhAm / 4. kapotapota ivAcarati kvipi kapotapota [he0 3 / 4 / 25 kartuH kvip] / 5. dezAbhayadam - dezaviratidharam / 6. A + av dhAtuH Agacchati /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] AzIrvAde tayA datte'pRcchadgarbhakathAM nRpaH / sA'pyAha saiSa putraste yo'ruNat tvatpurImimAm // 124 // prIto'tha pAdacAreNa tamupeyAya pArthivaH / puro luThantamuddhRtyAzliSyA'jighracca mUrddhani // 125 // netrAnandajalaiH pUrvaM netrA tIrthajalaistataH / tena rAjyadvaye'pyeSa tadA putro'bhyaSicyata // 126 // dadhivAhanarAjo'tha tapase'jani dIkSitaH / karakaNDuH punarjajJe rakSAyai dIkSitaH kSiteH // 127 // karakaNDuH kaliGgezaH pAkazAsanazAsanaH / prazazAsa pracaNDAjJo mahImatha mahAbhujaH // 128 // tasya gopatitulyarddhernItyA gopAyatazca gAm / gokulAni priyANyAsan gosahasrezatejasaH // 129 // saMsthAnAkAravarNAdyairvyavasthApya pRthak pRthak / govrajAn pazyatastasya saMtarpyante sadA dRzaH // 130 // sphATiko ghaTayitvaiva cetanAM lambhito'nyadA / varNAkRtibhyAM tatraikSi kazcidvatsataro'munA // 131 // kSIrairvatsataro yAvadabhilASamayaM navaH / poSaNIyo'nvahaM gopAnityazAd gopazAsanaH // 132 // puSTaH katipayaireva mAsairasamavikramaH / atrAsayan mahokSaughAn mahAghoSaiH saghargharaiH // 133 // haistimalle yathA prItirgopasyendrasya pazyataH / gopendrasya tathA'syA''sIt vRSe pazupateriva // 134 // SADguNyAvagrahavyagro nItvA varSANi kAnicit / bhUyaH kadA'pi sotkaNTho bhUpaH sa vrajamavrajat // 35 // tatrokSANaM tamaprekSya nRpaH prekSAvatAMvaraH / vRSo'smadvallabhaH kveti vallavAnAdizadbhRzam // 136 // jIrNaH sa jarasA zIrNadazano vikramojjhitaH / niviSTo vatsasaGghaTTaiH karzito darzito'tha taiH // 137 // taM tathA vRSamAlokya viSamAM vimRzan dazAm / cintayAmAsa cittena tadAtvodbuddhabodhinA // 138 // yasya dRptA mahokSANo dUrAdAkarNya gajjitam / goSThAjireSvabhajyanta ghaTyate hI sa vatsakaiH // 139 // sarge vA sarvabhUtAnAM sthitau vA pralaye'pi vA / yatheSTamISTe dhik kaSTaM kAlo'yamanavagrahaH // 140 // cetanAcetanaM lokaM sRSTvA sRSTvAtighasmaraH / aho mahodaraH kAlo na tRpyati hahA lihan // 141 // upAyairmUSakebhyo'pi rakSyate vastvanekazaH / na sarvamUSakasyA'sya pratIkArastu vidyate // 142 // dRzyate yadyadaiveha tattadaiva na dRzyate / trilokImallikAgolaiH kAlaH khelati kautukI // 143 // abhUtvA''pnoti yo bhUrti bhUtvA cAbhUtimApnuyAt / abhAvAdirabhAvAnto bhAvo bhAvaH kathaM bhavet // 144 // anAgatamatItaM ca nArthakArItyavastu sat / kSaNikasya sukhasyAzAM moktumISTe na dhik kudhIH // 145 // kuTumbadehazrIdArAnudArAnnAdriyeta kaH / sarvaMkaSAdbhayaM kintu kAlAdeva balIyasaH // 146 // kAlalAlAbhirucchiSTaM parityajyAkhilaM bhavam / pratiSThAsuH zivAyArhattattveSUttiSThate sudhIH // 147 // iti vairAgyasArasya vicArasyeva saMvidA / tasya bodhaH sphuratpUrvabhavasaMskArabhUrabhUt // 148 // devatAdattaliGgo'tha tRNavat tyaktavaibhavaH / bheje pratyekabuddhatvaM karakaNDurmunIzvaraH // 149 // 339 Ti. 1. gopatiH kRSNaH tasya tulyA Rddhi yasya / 2. sphaTikAzmanA nirmitaH ityarthaH / 3. hastimallaH - indrasya hastI airAvaNaH, tasmin / 4. pazupatiH mahezaH, tasya / 5. tadAtvam tasmin samaye / 6. ceSTate ityarthaH / 7. amaryAdaH / 8. prasthAtuM icchati - pratiSThAsuH / 5 10 15 20 25
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] zvetaM sujAtaM suvibhaktazRGga goSThAGgaNe vIkSya vRSaM jagatam / / Rddhi tvanRddhi prasamIkSya bodhAt kaliGgarAjarSiravApa dharmam // 150 // [indravajrA] ___ atha dvimukhacaritam paJcAladeze kAmpIlyapure harikulodbhavaH / abhUt prabhUtasatkarmA jayavarmA narezvaraH // 151 / / 5 guNamAleti tasyA'sti rAjyalakSmIriva priyA / yadAsyadAsyavAn sA'GkapaGko bhAti sudhAkaraH // 152 / / ananyanRpasAmAnyaM niHsAmAnyamanorathaH / AsthAnImaNDapaM kartuM nRpatiH sthapatInazAt // 153 // bhuvaM parIkSya vAstujJairvAstupUjA purassaram / mudA khAte'tha saJjAte muhUrte sphUrtizaMsini // 154 // mANikyairdhAmabhirdhAmnAM khamANikyamiva jvalan / paJcame'hni mahImadhye dRSTastairmukuTo'dbhutaH // 155 // yugmam // vijJaptastaiH kSitIzo'tha saharSaH parSadA saha / tametya khAtabhUzvabhrAnmudA mukuTamagrahIt // 156 // jayaghoSaiH sphurattoSaistU/gajadbhirutsavAt / rAjanyamaulistaM mauli koze prAvezayat svayam // 157 // bhUbhujA pUjitAstena satkRtAzcA'tha zilpinaH / svarvimAnopamaM machu maNDapaM niramApayan // 158 / / jajJe jagattrayIcittacauryeNopaskRtaiH kila / tatra citrasabhA citrA sajIvaizcitrakarmabhiH // 159 // nidhAya mukuTaM mUni mUrddhanyaH sa mahIbhujAm / AsthAnamaNDape tasmin siMhAsanamazizriyat // 160 // mUrdhanyena dvidhA tena repheNevAgnitejasA / varNojjvalaM mukhaM bheje dvitvaM rAjJo'tra nAdbhutam // 16 // 15 tataH prabhRti bhUbha" jayavarmA sa bhUtale / vikhyAto dvimukho nAmnA zriyA zatamakhopamaH // 162 / / zrutvA'vantIpatistAM ca mukuTasya kathAM tathA / pradyotaH prAhiNod dUtaM dvimukhaM pratyamarSaNaH // 163 // dvimukhAbhyarNamabhyetya pradyotAjJAM jagAda saH / yadi vo jIvitenA'rthastanmaulirayamarpyatAm // 164 / / tamAha dvimukho mauli matto matto mudhA'rthayan / vAtUlo vettyavantIzo na kiJcidapi bAlizaH // 165 // ratho'gnibhIrurdevI ca zivA'nalagiriH karI / dUtaH sa lohajazca tasya pratipaNo'stu saH // 166 // athA'TTahAsI roSeNa bhImo bhUmIzvaraH puraH / tasyArddhacandraM dUtasya gale maulimayojayat // 167 // tAM ca dUtAdathAkarNya karNadvArakiraM giram / prayANabherIbhAGkAraiH pradyotaH pidadhe zrutI // 168 // pradyote calite'nekairanekapa-rathA'rvabhiH / padAtikoTisainyaizca prAcalanacalA api // 169 // kRtapANipratIkAraH sArAsArabalojjvalaH / paJcAladezasImAntamavantIzaH samAsadat // 170 // dvimukho dviguNotsAhaH senAGgaiH sarvato vRtaH / saptabhiH svaiH sutaiH sAkaM sA''kampIkRtazAtravaH // 171 // 25 iyAya dezasImAntaM nijaini:svAnanisvanaiH / pAtayan parasenAnAM garvagarbhamivA''havAt // 172 // yugmam / / 20 1. vetyavaMtI.... A, B, D, K, H, KHI Ti. 1. yasyAH Asyasya dAsabhAvavAn sAGkapaGkaH candraH ityanvayaH / 2. rAjJAM samUha: rAjanyaM teSAM mauliH| 3. reph:-rkaaraatmkvrnnH| yathA mauliH zirasi sthApyate tathA rephopi varNasyopari dhAryate 4. anekapaH - hastI / 5. arvan (pu0) - azvaH taiH / 6. A-samantAt kampena sahitaH kRtaH zatrUNAM samUho yena sa sAkampIkRtazAtravaH / 7. niHsvAnaM-turya, teSAM nisvanaiH ravaiH /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] tadvayoH sAdinaM sAdI niSAdI ca niSAdinam / rathI ca rathinaM yoddhaM pattiH pattiM samAsadat // 173 // agre mukuTamAhAtmyAnmukhena dvitvamAdRtam / raNe tu dvimukhasyAsIt vikramastatra koTidhA // 174 // bale jite'pi tenA'tha pradyotaH svayamApatan / vizastro virathaH kRtvA baddhvA''ninye nijAM purIm // 175 // pAdAntakSiptakaTakaH pradyotastatra bhUmibhRt / dvimukhena laghUcakre narendreNA'dbhutaM na tat // 176 // yugmam // saJcarantImavantIzaH kArAgArA'grato'nyadA / kanyAmatizriyaM dhanyAM prekSya yAmikamabravIt // 177 // 5 katyapatyAni rAjJo'sya teSu keyaM kimAtmajA / pradyotamiti pRcchantaM yAmiko vAcamAdade // 178 // devasya vanamAlAkhyA saptA'sUta sutAn satI / yairaSTAnAM dizAM bhartA'STamUrti ti bhUpatiH // 179 // vanamAlA'tha kanyA'stu mamaiketi manorathAt / madanAkhyasya yakSasyArAdhanaM vyadhitAtmanA // 180 // jAtAtha pArijAtadrumaJjarIsvapnasUcitA / krameNa vanamAlAyAH sutA sarvaguNAdbhutA // 181 // dattvopayAcitaM tasya yakSasyAtha mahotsavAt / tenaiva kanyakA nAmnA cakre madanamaJjarI // 182 // 10 iyaM kalAbhiH sampUrNA bAlye'jani sarasvatI / vibhAti yauvane rUpazriyA zrIriva samprati // 183 // tAM vIkSya tatkathAmitthamAkarNya mahIpatiH / nikAratapasastasya tAM phalAptimamanyata // 184 // tAM vinA kiM zriyA sArA kArApi yadi sApyate / tanuzcetanayA puNyA tAM vinA tyajyate hi sA // 185 // ataH paraM padorvyartho dvidhA'pi kaTakagrahaH / yAmyeva tAM vinA neto yAmyevA'tha yamAlayam // 186 / / iti dhyAyannasau jJAtavRttAntenA'vanIbhujA / AnAyi yAmikAdeva pradyotaH parSadaM mudA // 187 // 15 svasyaivA'rddhAsane rAjJA'bhyutthAyA'tha nivezitaH / dvidhApi prAJjalIbhUya pradyoto'bhidadhe vacaH // 188 // tvadAyattA mama prANAstvadAyattA mama zriyaH / prANAnAM ca zriyAM ca tvamabhavaH prabhavo hi me // 189 / / teSAmeva tataH premNA kaTakeneva yantritaH / sthito'smi sevako'haM te vyarthastu kaTakagrahaH // 190 / / tadIyA''kUtadUtasya bhASitasyAsya bhAvavit / tatraivA''nAyya tasmai tAmadAnmadanamaJjarIm // 191 // datte mauhUtikenA'tha muhUrte'vantibhUpatim / vivAhya dvimukhaH putryA preSayadviSayAya tam // 192 // tataH prabhRtyavantIzaH pradyoto dvimukhasya saH / jAmAtA kIrtibhiH zubhro jaGgamo'bhUjjayadhvajaH // 193 // dvimukhakSoNizakrasya pure zakradhvajo'dbhutaH / kadAcidajani smero mahenA'tha mahIyasA // 194 // rAjA yathArcyate lokairdaivataM cAtibhaktibhiH / bhAvenaivA'vanIndro'pi tathA taM dhvajamArcayat // 195 // vyatIte'tha mahe'nyeAviluptaM patitaM nRpaH / nidhyAyA'medhyamadhyasthaM zakradhvajamacintayat // 196 // ratna-srak-surabhidravyairyo yaH saMpUjito janaiH / dhik svArthaparatAM so'dya zAkro vidhvaMsyate dhvajaH // 197 // 25 svArthAdevA''daro loke tathA svArthAdanAdaraH / na svArtho yasya tasyA'ho nAdaro nA'pyanAdaraH // 198 // rAjyaM striyaH zriyo dehaH sarvo'yaM bAhyavistaraH / paramArthena na svArtho yaH purApyevamujjhyate // 199 // 20 1. yazca- H,A,C, K, KH | 2. zakradhvajaH sa evAdya hahAvasthAmimAM gataH - B.AI
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 atha namicaritram astyavantiSu vikhyAtaM puraM nAmnA sudarzanam / tasminnajani rAjanyamaNirmaNiratho nRpaH // 207 // yuvarAjo'bhavattasya yugabAhuH sahodaraH / priyA madanarekheti yasyA'jani guNojjvalA // 208 // samyaktvavratasaMzuddhaM dharmamArhatamAditaH / sA mAnuSyakakalpadroH phalaM madhuramAdita // 209 // tasyAH sarvairguNaiH pUrNo jajJe candrayazAH sutaH / premNA dazAbdadezIyaH zriyA'bhIkSNaM kaTAkSyate // 210 // dRSTvA madanarekhAM ca tAM vadhUmavadhUtadhIH / kAmabhUtagrahagrastaH so'bhUnmaNiratho'nyadA ||211 // na lajjAM nAryamaryAdAM nApavAdaM na vA zrutam / gaNayanti na vA dharmaM nipAte baddhabuddhayaH // 212 // dadhyAvatha kathaM yogo bhavenmadanarekhayA / premNA sAdhAraNenaiva pUrvaM vizvAsayAmi vA // 293 // yathAvasaramevA'tha manmathasyA'pi zAsanam / krameNa kArayiSye'hamupAyaiH kiM na sidhyati // 214|| tAmbUlakusumAlepanepathyAbharaNAdikam / tenA'tha preSitaM sarvaM nirvikAraiva sA'grahIt // 215 // nijA'nujasya vAtsalyAt jyeSTho mayi mahAzayaH / prasAdaM tanute nityamityamanyata sA vadhUH // 216 // 20 rahaH kadAcidAsAdya svayaM maNiratho vadhUm / Uce mAM svAminaM kRtvA rAjyasya svAminI bhava // 217 // ityuktavati bhUpAle'nAcAracaturAzaye / dharmarAjasya SADguNyasiddhAntamiva sA jagau // 218 // akRtrimaM tava svAmyaM maijjAnezcA'nujasya te / tatazcandrayazomAtuH svAmyamastyeva me'dhikam // 219 // jyeSThaH zreSThakulodbhUtirlokapAlazca madhyamaH / kathamitthaM vadan mithyA svAtmano'pi na lajjase // 220 // varaM mRtyurvaraM zastraM varamagnirvaraM viSam / na tu tajjIvitaM zreyo yat kramAtikramAdbhavet // 221 // jayasyADambaro rAjJAM vyartho digyAtrayaiva yaH / indriyANi jaya jyeSTha ! jitaistairvijitaM jagat // 222 // upekSya zatruSaDvargaM yo rAjJAmaparo jayaH / jvalantamAlayaM hitvA zailanirvApaNaM hi tat // 223 // iSTAbhAseSu mithyaivaM zalabhA iva lolubhAH / svaM yazaH zAzvataM lokA jIvitaM hArayanti hA // 224 // 10 15 342 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] nityaM svArtheSvativyagrAH svArthairvyarthairvimohitAH / dhig jaDAstAttvikaM svArthamaudAsInyaM na jAnate // 200 // audAsInyaM paro dharma audAsInyaM paraM tapaH / pratyakSAM muktimevedamaudAsInyaM vidurbudhAH // 202 // yatheDA- piGgale tyaktvA suSamNAM yoginaH zritAH / rAgArAgau tathA svArthI tyaktvaudAsInyamarthyatAm // 202 // yo rAgArAgabhUH svArthaH svArthAbhAsaH sa dhImatAm / atItya taddvayaM svArtha: sAmAyikamidaM viduH || 203 || itivairAgyasArasya vicArasyeva saMvidA / tasya bodhaH sphuratpUrvabhavasaMskArabhUrabhUt // 204 // devatAdattaliGgo'tha tRNavattyaktavaibhavaH / bheje pratyekabuddhatvaM dvimukho'pi mahAmuniH // 205 // zakradhvajaM pUjitamekadAtha vilokya lokairapare'hni luptam / RddhiM tvanRddhiM prasamIkSya bodhAt pAJcAlarAjarSiravApa dharmam // 206 // [upajAtivRttam] 25 1. rvyAmohitAH - L | Ti. 1. iDA, piGgalA, suSamNA etAstisraH zarIrasthA nADayaH / 2. saMvit-saMketa:, tena / 3. mama patyuH ityarthaH / 4. lolubhaH - lobhI /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] hiMsAnRtAbhyAM cauryeNa parastrINAM ca kAmataH / yAntyeva narakaM ghoraM jIvAH svaireva ceSTitaiH // 225 // anarthaH kAmanAmA'yaM vajrapAtaH svasampadAm / narakA'dhvaikapAtheyaM tvayA tanmucyatAM nRpa ! // 226 / / svakule tvaM maSIkUca jIvanmaraNamAtmanaH / kandacchedaM svakIrtezca kartuM vyavasito'si kim // 227 // darpasAhasazIlAnAmavicAritakAriNAm / AyuSA saha nazyanti sampado mUDhacetasAm // 228 // kiJcabIjAnmUlamadho yAti svabhAvAdUrddhamaGkaraH / nA''dhArA''dheyatAM tvekabIjatvAt tyajyate mithaH // 229 // evameva tato deva ! tasya tvadanujanmanaH / matpriyasya tvamAdhAraH kiM vRthA ceSTase'nyathA // 230 // bodhito'pIti dadhyau sa vizrabdhamanujaM varam / vyApAdyA'pi kariSyAmi svasAdenAM kramAditi // 231 // kadAcidatha kAlena svapne madanarekhayA / pUrNenduH zArado dRSTaH khyAtazca yugabAhave // 232 // bhUcakrazakraH sUnuste bhaviteti sa cAdizat / arhanmunikathArcAnAM dohadaM cA'pyapUrayat // 233 // 10 anyedyuzca vasantau tayA madanarekhayA / yugabAhuH sahodyAne lIlAbhirdinamatyagAt // 234 // nizi zrAntazca tatraiva vizrAntaH saha kAntayA / alpakalpaparIvAraH sa tasthau kadalIgRhe // 235 // prastAvaM ca tadotprekSya bandhurandhurivAdhamaH / tatra prItitRNacchannamukho maNiratho'bhyagAt // 236 / / prabudhyate kuto'dyA'tra yuvarAjeti sa bruvan / prAptaH keligRhaM tasmai buddhvA'thA'bhyutthito'nujaH // 237 // praNamantaM kRpANena niSkRpAtmA nRpAdhamaH / prahRtya dhik pramAdaM me karAt pete'sinetyagAt // 238 // 15 tathAvilasitaM tasya jJAtameveGgitaiH param / svAmIti yAmikairmukto'pasareta itIraNAt // 239 // kiMvadantImimAM zrutvA svayaM ghAtacikitsakaiH / mantribhizca sahaivA''ptaiH prAptazcandrayazAH sutaH // 240 // yugabAhorvapurvIkSya sRtani:zeSazoNitam / vraNakarmaNi marmajJaivaidyaistyaktastadAdaraH // 241 // dRgvijihmA''valI zvAsaH zlathA vAk kandharA'dharA / oSThau cA'saMvRtau riSTaM tadadRzyata tasya taiH // 242 // bharturmadanarekhA'pi matvA'vasthAmathA'ntimAm / ArAdhanAM mahAdhvArhapAtheyaddhimivAdhita // 243 // 20 zRNu prANeza ! vijJaptaM mohaM dehAdiSu tyaja / dharma svIkuru jainendraM bhajasvA'vahito hitam // 244 // deho gRhaM kuTumba zrIH pratiSThA sarvamApyate / arhaduktastu dharmo'yaM sukRtairyadi labhyate // 245 / / vratAnyAlocanA pApagardA zreyo'numodanA |kssaamnnaa'nshnN pApasthAnotsargaH subhAvanAH // 246 // catuHzaraNasaMprAptiH parameSThinamaskRtiH / mahodayakarI seti dazadhA''rAdhanAstu te // 247 // "dhyAtvA'rhato gurUnnatvA samyaktvaM manasAzraya / ratnatrayamayaH panthAH zivasyAbhimato'stu te // 248 // 25 hiMsAmRSAparasvA'nyastrIsaGgecchAzca vajayan / aNuvratAni paJceti bhAvato bhajatAM bhavAn // 249 / / guNAn vrataya digyAtrAdaNDabhogayamAtmakAn / zikSAH sAmyeSTasaGkocapauSadhAtithyato bhaja // 250 / / 1. vAdhitaH - L, P, A, HI Ti. 1. AtmasAt / 2. apasara itaH iti IraNAt iti vAcyam / 3. vakrA dRg, zvAsaH paramparAvAn nIcaiH grIvA, ziSTaM spaSTam /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] yadyadAzAtitaM tattvatrayazraddhAnadUSaNAt / kiJcinmithyAtvamiSTaM vA tatte mithyAstu duSkRtam // 251 // jJAnadarzanacAritratapovIryAtmanAM svayam / tvamAlocaya paJcAnAmAcArANAmatikramam // 252 // jinAdisAkSikaM sarvamAlocyeti tridhA tridhA / tanmithyAduSkRtenaiva pratikramaNamastu te // 253 // duSkRtaM yatkRtaM cAtra bhave pUrvabhave'pi vA / tacca tasya ca karttAraM garhasvA''tmAnamAtmanA // 254 // svasyAnyeSAM ca satkarmANyanumodasva bhAvataH / evaM hi vRddhisvIkArau puNyasyA'bhimatau jinaiH // 255 // bhave'traivA'tha cAnyatra manovAkkarmabhistvayA / yadduHkhe sthApitA jIvAstAn sarvAn kSamayAtmanA // 256 // kiJca teSu kSamasva tvaM bAdhAM muJcAparAdhajAm / karmabhiH preritAnAM hi ko'parAdhaH zarIriNAm // 257 // sukhaM duHkhaM ca karmotthaM nimittamaparo mudhA / paramArthena jIvAnAM na tanmitraM na vA ripuH // 258 // durgatyai dehinAM vairamiyaM maitrI tu muktaye / vairamutsRjya tanmaitrImevaM jIveSu cintaya // 259 // yasmai SaTkAyajIvAnAmArambhaH kriyate janaiH / pratyAkhyAhi tamAhAramevaM te hitamAyau // 260 // paJcAzravAnnizAbhaktaM krodhAdIMzcaturastathA / rAgaM mAyAmRSAM dveSaM kaliM pizunatAM tathA // 262 // abhyAkhyAnaM parIvAdaM mithyAdRkzalyamityapi / vyutsRjA'mUni pApAnAM sthAnAni jinasAkSikam // 262 // sAvadyamAntaraM yogaM sarvaM bAhyaM tathopadhim / vyutsRja tvaM samucchvAse carame vapurapyadaH // 263 // bhavAdibhAvanAH zuddhA bhajatAM bhAvato bhavAn / prerayanti hitAzcittaM dharmAdanyatra na kvacit // 264 // zaraNaM cArhataH siddhAn sAdhUn dharmaM ca saMzraya / na jIvAMstrAtumanyo'sti yatko'pi paramezvaraH // 265 // Avarttaya namaskAraM paJcAnAM parameSThinAm / zreyaH zriyaM vazIkartuM prabhurmantro jayatyayam // 266 // bhAvataH smarataH paJcaparameSThinamaskRtim / yasya prANAH pratiSThante mRto'pi hi sa jIvati" // 267 // vighnAn vijitya vIra ! tvaM dhIratvaM manasA zraya / sAdhanIyo'vadhAnena candravedhyakSaNo'dhunA // 268 // tadA madanarekhAyAH zreyasI : svAdasAdaraH / dadhyau pAtheyavadvAcaH sa maulitulitAJjaliH // 269 // 20 tadA tasmin divaM prApte zucA krandati nandane / loke zokena cA''krAnte satI seti vyacintayat // 270 // nirargalo'dhunA jyeSThaH zIlaM me dhvaMsayiSyati / athavA'smin kumAre'pi pApaH pApaM kariSyati // 271 // kAlocitamidaM tanme'dhunA niHsRtya yAmyaham / varaM me mRtyurapyastu na punaH zIlakhaNDanA // 272 // itthaM nizIthe nizcitya niHsRtya tarasA'tha sA / utpathena tathA'yAsId bhagnazulko yathA vaNik // 273 // suptA kvApi mahATavyAM vilInA ca tamasvinI / tadIyApattamaH stomaM ghanaM vIkSyeva lajjitA // 274 // sA'parAhne saraH prApya vRttiM cakre vanIphalaiH / zrAntAdhvanA ca vizrAntiM kvacit tene latAkule // 275 // sAkAramatha sA''hAraM pratyAkhyAya vivekinI / tasthau sAyaM namaskAraparA dharmaparAyaNA // 276 // ghUkaughaghUtkRtairvyAghrabUtkRtairvyAlasUtkRtaiH / zIlAGgarakSaguptAyA tatrA'syA nA'bhavadbhayam // 277 // 1. preryaM tvayArhitA ... C, H, preryaMttayArhitA - B / 2. sArataH - A | 5 10 15 25 344
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] vedanArttArddharAtre'tha prodbhUtA'dbhutalakSaNam / sahasaiva kRtodyotamasUtA'sau satI sutam // 278 // AmuktayugabAhvAhvanAmamudramaharmukhe / ratnakambalasaMvItaM nyasya tatraiva taM zizum // 279 // vAsasAM svasya cAdhAtuM zaucaM prAptA ca sA saraH / hastenotkSipya cA'kSepi vyomAgraM jalakumbhinA // 280 // vidyAdharayuvA kazcit nipatantIM divo bhuvi / niyatyaiva samAnItastAM pratyaicchadatizriyam // 281 // nItA'tha tena vaitADhye smarantI vidhivAmatAm / tamuvAca mahAbhAga ! zRNu me'vahito'rthanAm // 282 // adyaivaikAkinI rAtrau prasUtA'haM sutaM vane / tvayA jalagajotkSiptA prApteti viditaM ca te // 283 // mAM tatra naya taM cA'tra samAnaya mamAtmajam / tasya bhAgyadvitIyasya vipat sambhAvyate'nyathA // 284 // hato bharttA bhayaM jyeSThAdvane sUtirihAgatiH / apA''vRtamaho dvAraM vipadAM mama vedhasA // 285 // tanmAM saumya ! vinA kSepaM tena mIlaya sUnunA / prasIdA'patyadAnena dharmazIla ! dayAM kuru // 286 // so'pyuvAca yuvA cakSustaralaM tAM prati kSipan / asti gandhAradeze'tra nAmnA ratnAvahaM puram // 287 // tatra vidyAdharAdhIzo maNicUDo mahAnRpaH / patnI kamalavatyasya mAmasUta maNiprabham // 288 // mayi vidyAdharazreNidvayasya nyasya cakritAm / pravrajya maNicUDo'bhUccAraNazramaNaH svayam // 289 // sa sampannacaturjJAno nantuM nandIzvare'rhataH / gatostIti ninaMsustaM tatra yannabhavaM tadA // 290 // tvAmApyA'tha tathA'dhvA'rddhAt vyAvRtto'haM maNiprabhaH / yAce vidyAdharazrINAM sapatnI bhava sAmpratam // 299 // AbhogAdeva vidyAyAH prajJapterviditaM ca me / vAhAnItaH zizuM ninye maithilendro vanAt purIm // 292 // zIlaM ca rakSaNIyaM me kAmo vAmazca tad dhruvam / kAlakSepAdupAyaH syAditi dhyAtvA jagau satI // 293 // naya nandIzvare pUrvaM mAM vande yena tajjinAn / pU~rNehitA hitArthaM te tataH karttA'smi sarvathA // 294 // tato nItvA saharSastAM vimAnena maNiprabhaH / nandIzvare dvipaJcAzaccaityAnyanamayat kSaNAt // 295 // eko'JjanAdriH pratyAzaM daidhyAsyAnAM catuSTayam / aSTau ratikarAzceti dvipaJcAzaccaturguNAH // 296 // zataM dIrghANi paJcAzadvistRtAnyeSu cAdriSu / caityAni santi coccAni yojanAnAM dvisaptatiH // 297 // nAmnaiSu RSabho varddhamAnazcandrAnanastathA / vAriSeNo jinArcAH syurevaM cA'STottaraM zatam // 298 // zAzvatArhatacaityAni tAni natvA yathAvidhi / kRtArthaM yatra sA''tmAnaM muktakalpamamanyata // 299 // kalApakam // samaM maNiprabheNaiva cAraNa zramaNAdhipam / maNicUDaM caturjJAnamAnamattatra taM mudA // 300 // satIbhUSAzikhAratnaM tAM jJAtvA taM ca lampaTam / khecaraM zamayAmAsa taM zamI dezanAmRtaiH // 309 // so'pi sadyo munerbhUtvA parastrIvarjjanavratI / praNamyA'taH paraM mAtA svasA vA'sIti tAM jagau // 302 // matvA samarthitaprAyamadhikAramathApadAm / vArttaM vArtAM ca vatsasya sA'pRcchanmuditA munim // 303 // 345 1. to'rthinAM - A, to'rthitAM - C / 2. yatrabhavaM - A, yattrabhavaM D, KH, H Ti. 1. jalahastI, tena / 2. gacchan abhavam ityarthaH / 3. pUrNaH IhitaH yasyAH sA - pUrNehitA / 4. dadhimukhaparvatAH catvAraH ityarthaH / 5. vArtta (tri0) nirAmayaH, tam munervizeSaNam / 5 10 15 20 25
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 346 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] munistAmAha dharmajJe ! mA zucaH zRNu tadbhavAn / ihaiva jambUdvIpe'sti vijayaH puSkalAvatI // 30 // tatrAmitayazA nAma pure'bhUnmaNitoraNe / kAntA'bhUt puSpavatyAkhyA tasya SaTkhaNDabhUbhujaH // 305 // puSpasiMhastayorAdyo ratnasiMho'paraH sutau / ubhAvabhUtAM bhUteSu dyaano dharmakarmaThau // 306 // rAjyaM caturazIti tau pUrvalakSANi dhArmikau / pAlayitvA''paturdIkSAM cAraNazramaNAntike // 307|| cAritramanupAlyA'tha pUrvalakSANi SoDaza / acyute'bhavatAM kalpe zakrasAmAniko surau // 308 // taccyutau dhAtakIkhaNDe bharatArddhadharAbhujaH / patnyAM samudradattAyAM hariSeNahareH sutau // 309 // nAmnA''dyaH sAgarAddevaH paro dattazca tAvubhau / mithaH prItisudhAsiktAvabhUtAmatidhArmikau // 310 // yugmam // dRDhasuvratadevasyaikAdazasyAntike'rhataH / tau dvAvagRhNatAM dIkSAM saMvegena garIyasA // 311 // tRtIye'hni tato vidyutpAtajAtamRtI punaH / ajAyetAM surau kalpe prathame tau mahaddhikau // 312 // anyadA bharate'traiva tAbhyAM zrInemitIrthakRt / sAkSAd vyAkhyAkSaNe pRSTaH kiyAnadyApi nau bhavaH // 313 / / jagAda yuvayorAdya ihaiva mithilezituH / nRpaterjayasenasya bhAvI padmaratho'GgajaH // 314 // sudarzanapurendrasya yugabAhumahIpateH / patnyAM madanarekhAyAM tanubhUrbhavitA'paraH // 315 // cyutvA tatra yuvAM bhUtvA pitA putrazca bhUpatI / prabudhya dhvastakarmANAvakSepAnmokSamApsyathaH // 316 // zrutvetyekAvatAratvaM nItvA''yustridivAlaye / saikastayozca mithilApatiH padmaratho'bhavat // 317 // 15 sa vyastAbhyastavAhena vatse ! nIto vanaM ca tat / taM ca tvatputramAsAdya muditaH pratyagAt purIm // 318 // patnyai sa puSpamAlAyai mithilendreNa cApitaH / tajjanmoddizya cakre ca mahAniha mahotsavaH // 319 // atrAntare puSpavRSTiranabhrAyA divo'patat / vimAnamekamAgAcca sahasrakiraNojjvalam // 320 // tato'vatIrya devazca kazcid divyavibhUSaNaH / satI madanarekhAM tAM triHparIya mudA'namat // 321 // pazcAttaM munimAnamya niviSTaH purato'maraH / vinayavyatyaye hetuM pRSTaH prAha khagAya saH // 322 / / 20 yugabAhurahaM pUrvabhave maNirathA'nujaH / hato'grajena tadvairAnubandhAt zamito'nayA // 323 // yasmAdajani devaddhirdehaddhizca mamA'dbhutA / tasmin dharme guruH seyaM satI pUrvabhave'bhavat // 324 // pitRNAdbhartRNAccApi pumAn dharmeNa mucyate / pratikurvIta vItasvo dharmadAtuH kuto guroH // 325 // gururdevo gururdharmo guruzca paramAgamaH / tat trayaM te'vamanyante ye gurUnavajAnate // 326 // ata eva guroH pAdAnabhyarcya vidhivedinaH / arcayanti tato devAn syAdavajJA'nyathA guroH // 327 // 25 maNiprabhaM prabodhyeti sa khagaM surasattamaH / prAJjalIbhUya bhUyo'pi tAM satI gurumAlapat // 328 // sArmike ! priyaM kiM te karavANi samAdiza / sA'pyAha me priyaM zreyastadAtuM nezvarAH surAH // 329 // 1. titvA - L, tatvAt - K, D tatvA - A | 2. vyastAnyasta - A, B | 3. bhavan - AI Ti. 1. hariSeNanAmA vAsudevasya sutau ityarthaH / 2. sAgaradevaH AdyaH sAgaradattazcAparaH / 3. viparItazikSitAzvena / 4. pitRRNAt bhartRRNAt iti vAcyam / Rto vA tau ca - 122 / 4 ityanena sandhiH /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] kiM tu putrA''nanaM draSTuM mithilAM naya mAM purIm / paralokahitaM yena nirvRtA vitanomyaham // 330 // ityukte tena sA nItA prItAntamithilAM purIm / zrImalli-naminAthAbhyAM ninye sA tIrthatAM hi pUH // 331 // arhajjanmavratajJAnapUtAyAM puri tatra sA / caitye devAnnamaskRtya sAdhvInAmAzraye'gamat // 332 // praNamyA'gre niviSTA'tha samaM diviSadA'munA / boddhaM madanarekheyaM pravarttinyA'bhyadhIyata // 333 // parivartini saMsAre mithyA zAzvatamAninaH / snihyanti dharmAdanyatra mohenA'ho niyantritAH // 334 // 5 asminnityamavicchinnadIghe saMsAravartmani / gacchan priyaH priyasyA'pi muhUrtaM na pratIkSate // 335 // pitA bhrAtA patiH putraH svasA mAtA sutA vadhUH / saMsAre'nantazo'nyonyaM sambadhyante'tra jantavaH // 336 / / kva kuTumbaM kva vA lakSmIH kva sa dehaH kva tad gRham / AtmasAd dharma evaikaH kriyate tadvivekibhiH // 337 / / kSaNe'tra sA sutaM draSTumarthitA dhusadA jagau / alaM snehena saMsAravarddhanena mamA'dhunA / / 338 // sAdhvIzcApRcchaya natvaitAH sure'tra svAspadaM gate / tatraivA''ttavratA nAmnA suvratA'jani sA satI // 339 // 10 ito yathA yathA padmarathasyA'vasathe zizaH / so'varddhatA''namastasya bhUbhajo'nye tathA tathA // 340 // rAjA padmaratho rAjJI puSpamAlA ca taM sutam / nAmnA namiriti khyAtaM cakraturguNayoginA // 341 // yugmam // bhAsurapratibhA''darze caitasmin bhAgyabhUtibhiH / pAThakebhyo vinA''yAsaM svayaM saMcakramuH kalAH // 342 // kSayI vidhurmadhuH kAlaH kiM cAnaGgaH sa manmathaH / kAnte vapuSi tasyAsIdupamAnadaridratA // 343 // aSTottarasahasraM sa kanyAzcaikSvAkuvaMzajAH / kautukAllagna ekatra pitRbhyAM paryyaNAyyata // 344 // 15 tasmai dattvA'nyadA rAjyaM svayaM padmaratho nRpaH / pravrajya kevalI bhUtvA pratipede mahodayam // 345 / / namirnamitarAjanyacakrazcakradharaH zriyA / pratApAttapanaH prAjyamayaM rAjyamapAlayat // 346 // muktvA'pi puNDarIkAkSaM zrIrabhu zizriye kila / dehArddhana babandheti virUpAkSaH priyAM bhiyA // 347 // zaktaH kSamI prabhuAyI prajJAnidhiranuddhataH / subhagaH zIlavAn so'bhUd guNI priyaguNAdhikaH // 348 // rUpeNa nyAyadharmAbhyAM vikramaizvaryakIrtibhiH / sa bhUpatirbhuvi bheje yathA divi divaspatiH // 349 // 20 itastadA maNirathaH prahRtya yugabAhave / saudhaM jagAma pApAtmA siddhakalpamanorathaH // 350 // dhik tatra rAtrau kAlena kAladUtena bhoginA / sa turyaM narakaM nItaH pade saMdaMzya duSTadhIH // 351 // andho mohAdaho bandhuM nipAtyA'mRta pAtakI / pUrvamAsannapAtAnAM dharmAt pracyavate hi dhIH // 352 // vipannAvapi rAjA ca yuvarAjazca sodarau / apakIttiM ca kIrti cA'bhAjiSAtAM vibhajya tau // 353 // athordhvadehikaM sarvaM nirvAhyA'zruplutaistayoH / yogyazcandrayazA rAjye sacivairabhyaSicyata // 354 // mahImahInAhInAGgabAhuzrIyugabAhujaH / tAM dadhArodayaccandrayazAzcandrayazA nRpaH // 355 // 1. zAlinA - P, yoninA - L / 2. tyAmita - BI Ti. 1. madhuH viSNuH / 2. puNDarIkAkSaH - viSNuH / 3. virUpAkSaH - zaGkaraH / 4. yadyapi zaktaH tathApi kSamAvAn iti anvayaH kAryaH / 5. turyaM narakaM - caturthaM narakam / 6. ahInaH ahe: inaH svAmI zeSanAgaH, tasya iva saMpUrNAGgabAhuzobhA yasya tasya yugabAhoH sutaH / 25
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] pracaNDazAsanasyAsya duHsAdhyAnapi zAsataH / kadAcidAsIdvAhAnAM vAhakelyAM kutUhalam // 356 // samaM sa mantribhiH sarvaiH sAmantaizcAnvitastataH / vAhavAhArhanepathyo vAhyAlIdezamAsadat // 357 // itazca rAjJo rAjanyacakrazakrazriyo namaH / caturdantaH sitacchAyaH sudhAzanagajopamaH ||358|| AlAnastambhamunmUlya madAndho vindhyabaddhadhIH / gambhIravedI nedIyacchAyAmAtramapi kSipan // 359 // kRtAnta iva durdAntaH pratikArabhayaGkaraH / muhurmUrddhAnamAdhunvan spRzataH pavanAdapi // 360|| uddaNDazuNDAdaNDazrIH khaNDituM khamiva krudhA maidasyanmadhupavrAtairapyanAsAditAntikaH // 361 // apUrva iva sarveSAM gajavarganivAsinAm / ullaGghya mithilAsImAM dvipo'dhAvaddizaikayA // 362 // paJcabhiHkulakam // AzugopyA''zugo nAsId vAjino'pi na vAjinaH / vAmano'bhUnmanovego'pyanugantuM gajaM tadA // 363|| ullaGghya dezasImAnamapi zrInamibhUbhujaH / krAntvA'tibhUyasIM bhUmiM so'vantImavrajadgajaH // 364 // 10 sudarzanapuropAnte saJcaran kuJjarastadA / vAhyAlImilitaiH prekSi sa zrIcandrayazobalaiH // 365 // atizrAntaH kSudhAkrAnto vazIkRtya camUcaraiH / upAninye narezAya sa candrayazase gajaH || 366|| mahAmahotsavenA'tha vizAmIzo vaizApatim / harSAvezavazAt prAvIvizadAtmavazaM puram // 367 // avantIn sa gato dantI kiMvadantIti vizrutA / rAjJApi naminA'zrAvi saptASTairatha vAsaraiH // 368 // nisRSTArtho namerdUtaH prApya candrayazo'ntikam / dantinaM prArthayan prApa dantapAtaM nikArataH // 369 // namistadetadAkarNya madAdhmAto mahAbhujaH / sImAntamAgamad vegAt kaizcideva prayANakaiH ||370|| namiM prati pratiSThAsuH svayaM candrayazA api / niSiddhaH zakunairUce mantrapUrvaM mahattamaiH // 372 // sAmprataM sAmprataM sthAtuM deva ! durgabalena te / kAryaM kAlocitaM kAryaM tataH kAlavilambataH // 372 // tataH pratikRtopAntAvAsabhUmiH sa bhUpatiH / zataghnIbhizca yantraizca durgamuccairasajjayat // 373 // namiraskhalito'bhyetya sudarzanapurAd bahiH / vizodhya dUSitAM bhUmiM sainyamAvAsayannijam // 374 // adhaHsthairuparisthAnAM tataH pravavRte raNaH / puSpavarSaiH surastrIbhirarhito'pi sa garhitaH // 375 // durgalambhazrutopAyairdurgaM namirupAkramat / tattatpraticikIrjAgarUkazcandrayazAstvabhUt // 376 // savitrI sA tayordadhyau.suvratAryA'pi zuddhadhIH / ubhau mA narakaM yAtAM mitha eva vadhodyatau // 377 // atheyaM tAmanujJApya nijAmeva pravarttinIm / AryayA parayA sArddhaM zibire zrInaragAt // 378 // gatvA rAjakule dRSTo namirnamitamastakaH / dattvAsanamupAsInaH zAdhi mAmiti tAM jagau // 379 // 25 vAtsalyakulyAtulyAbhirdezanAbhiruvAca sA / mahArAja ! zRNu zreyo vacanaM hitamAtmanaH // 380 // anAdAviha saMsAre samilAyugayogavat / mAnuSaM bhavamAsAdya pramAdyasi mudheti kim // 381 // 5 15 20 348 1. nikAtara: D, K nakArita: L nikArayat A, B nikAravat - P / 2. mImAtiD nAmiti - A, mimAti - K rmAmiti B | Ti. 1. indrasya gajaH, tasyopamA'sya, airAvaNasadRzaH / 2. madasyan - madamicchan [as ca laulye] hema0 4 / 3 / 115 sUtreNa as pratyayaH / 3. AzugaH Azu gacchati / 4. AzugaH vAyuH / 5. vAjinaH vegavAn / 6. vAjinaH - azvaH / 7. hastinam / 8. tiraskArataH /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] bhUtyA vipulayA rAjannaviparyastavRttayaH / aviluptakulAcArA bhavanti hi bhavAdRzAH // 382 // dhik tasya nirapekSasya vibhUtiM raudrakarmaNaH / dIptAdiva citAvahneryasmAdudvijate janaH // 383 // spRhaNIyA jagatyasmin tasyaiva prabhaviSNutA / nirbhayaM sarvabhUtAni yaM samAzritya zerate ||384 // kAmAn pUrayase'nyeSAmayaM dUre'stu te vidhiH / api saumya ! svapUjyAnAmAzAbhaGgaM karoSi kim // 385 // svayamabhyAgato'grAhi bandhunA yadi sindhuraH / sodare jyAyasi krodhaM tat kutaH kuruSe'dhunA // 386 // pazyati draviNaM lubdhaH kAmI pazyati kAminIm / pazyati bhramamunmattaH kruddhaH kiJcinna pazyati ||387|| krodhe sannihito vahniH krodhe sannihitaM viSam / krodhe sannihito mRtyuH krodho narakadezakaH // 388 // anyatrApi kRtaH krodho narakAya zarIriNAm / amuM tu bhavataH krodhaM kiM brUmo yo gurUn prati // 389 // namistadetadAkarNya cintayAmAsa cetasA / putraH padmarathasyA'haM candrastu yugabAhujaH // 390 // munirdaivatavatpUjyA punarvaktIdRzaM bhRzam / nA'pUrvamapi mithyedamiti vaktuM ca zakyate // 391 // enAmevA'tha pRcchAmi paramArthadRzaM puraH / vItarAgamunInAM hi viparyeti kuto vacaH // 392 // jagAdAtha kva sa kvAhaM pRthagdezakulodbhavau / AvAM jyAyaH kanIyAMsAviti saGghaTate katham // 393 // tapodhanA''ha cenmuktvA madaM vibhavabhUtajam / zRNoSi vatsa ! tatsarvaM yathAvattava kathyate // 394 // darzane netrarogArttAH zravaNe karNazUlinaH / mUkA vinayavAkyeSu bhavanti vibhavonmadAH ||395 // sA'tha zuzrUSamANAya hitArthAvahitAtmane / pUrvamurvIbhuje tasmai janmavRttamavarNayat // 396 // paramArthapitA tatte sa sudarzanapUrnRpaH / mAtA madanarekhAkhyA saivA'haM suvratAbhidhA // 397 // rAjA padmarathaH puSpamAlA'sya mahiSI ca sA / bAladhArazca dhAtrI ca tavaitAvejarAmara ! // 398 // tadetacca parijJAya svAtmano hitamAtanu / maivaM prahara mohAndhaH sodare svapitRvyavat // 399 // aparyAptasamastecchAstyaktvA dArAn dhanaM sutAn / kAlavyAlasamAkRSTA hanta gacchanti jantavaH // 400 // asipatravanaM ghoraM taptA vaitaraNI nadI / paratroSNakaTAhAzca kva rAjyaM kva ca bAndhavAH ||401 || loko'yameva bhUpAnAM para eva tapasvinAm / asatAM na paro nA'yaM parazcA'yaM ca dAninAm ||402 // abAdhyamavisaMvAdi saMvAdikaramudrayA / asandigdhaM namirmene siddhAntamiva tadvacaH // 403|| svAtmasaMviditaprItisUcitAM suvratAM ca tAm / namiH paramayA bhaktyA praNanAma svamAtaram // 404 // adUrasthaM mahAtIrthamasantApakaraM tapaH / ajaDaM cAtmanaH snAnaM mAturmene sa darzanam // 405 // pAralaukikamevaikaM tattIrthatapasoH phalam / dadAtyekaiva mAtA tu lokadvayamaho nRNAm ||406|| prAJjalirnamirAjendurAnandAzruplutAnanaH / mAhAtmyamahitAmUce mAtaraM caturo'tha saH // 4074/4/ 349 1. puruSe - B, A, D, K / 2. vajarAmarAK, KH, L, A, D vajagAmasA H / 3. mahatAmUce - A mahimAmUce - D / 4. sAnandaM - KH | Ti. 1. maNirathavat ityarthaH / 2. jalarahitaM AtmanaH snAnam / 5 10 15 20 25
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] yadAdizata tattathyaM nA'tra me hRdi saMzayaH / unmudrayati mudrApi yugabAhujatAM ca me // 408 // mAnanIyazca me jyAyAnnirvikalpaM pituH samaH / abaddhavadanastveSa kathaM pratyAyyate janaH // 409 / / sarvathA raJjanIyo'yaM jano nirdoSadoSakRt / lokapratyayasAro hi sadAcAraparigrahaH // 410 // jyAyAn kaniSThavAtsalyAt candrastvAyAti cetpuraH / tadocitamidaM bhAti mAtarme mAnarakSaNAt // 411 // lobho'bhimAne na dhane tRSNA yazasi nA''yuSi / etAvadeva mahatAM vIravratamakhaNDitam // 412 // mAnamUlasya yazasaH parirakSaiva jIvitam / kRtAntasya kRtA kena muhUrtaM hastadhAraNA // 413 // athAryAyA nidezena balAnAM svainarairnamiH / durgarodhA'bhiyuktAnAmavahAramakArayat // 414 // AryA nami tamApRcchya durgAntArikA'dhvanA / pravizya rAjasaudhe'tha prApaccandrayazo'ntikam // 415 // so'pyakasmAdatha prAptAmabhyutthAya sasambhramam / ilAtalamilanmaulirnamati sma svamAtaram // 416 // ___ abhinandya tamAzIbhiH svayaM tenaiva Dhaukite / niSasAdA''sane lokaiH sapraNAmaM niSevitA // 417 // anuyuktA'tha vRttAntaM sutAyA''khyAya sA nijam / anujaM sodaraM tasmai jJApayAmAsa taM namim // 418 // zrutvA candrayazorAjastaM tadAnujamAgatam / harSoMtsukyatrapAprIti-prabodhai rurudhe'dhikam // 419 // dArAH sampattayaH putrAH pattayaH sulabhAH satAm / loke'smin sodaro bandhuH sukRtairyadi labhyate // 420 // bahiH purAnnirIyA'tha candraH sAnucaraH svayam / AgacchannaminA'bhyetya bhUpIThe luThatA''nataH // 421 // ekIkurvanmano garbhaM nayanniva tamAtmanA / candro nami samuddhRtyA'zliSyatpraNayapUritaH // 422 // adarpaNasthau svAveva pratidehau mahIpatI / mitho vilokayantau tau na tRpti jAtu jagmatuH // 423 // tatrAnandakSaNe tasmin mahotsavapurassaram / sudarzanapuraizvaryaM candraH zrInamaye dadau // 424 // athAgrahAttamApRcchya svayaM saGgabahirmukhaH / antarmukhamatirmuktyai candraH saMyamamagrahIt // 425 // zrImAnnamiravantInAM mithilAyAzca bhUpatiH / pracaNDazAsano jajJe vikrameNa krameNa saH // 426 / / 20 anyadA ca namerdehe mahAn dAhajvaro'jani / pANmAsiko vidhivazAdavazyo bhiSajAmapi // 427 // nivRttyai satataM tasya svayamantaH purIjanaH / AlepanAya zrIkhaNDaM saGgharSAttatra gharSati // 428 // tAsAM tadA'tibhUyastvAnmUcchito'bhUnmuhurmuhuH / valayAvalibhUrghoSo niHsvAnebhyo'pi duHzravaH // 429 // tenA''rte cA'rati rAjJi bhejAne'ntaHpurastriyaH / pANau paryadhurekaikameva maGgalakaGkaNam // 430 // sa kaGkaNakvaNaH kveti pRcchati kSitivallabhe / itthaM vyajijJapaMstathyamAsannaparicArakAH // 431 // 25 ekaikatvena kaivalyabhAjinAM bhUyasAmapi / zabdaH saMyogajo hyeSa kaGkaNAnAM kuto bhavet // 432 // vacastadetadApIya pIyUSamiva bhU-vibhuH / vyacintayadayaM bodhAnnirvRtenAntarAtmanA // 433 // vicAryamANAH zabdAzca rAgAdyAzca dvaye'pyamI / saMyogAcca viyogAcca jAyante nAnyataH kvacit // 434 // Ti. 1. Izvarasya bhAvaH aizvaryama, svAmitvaM ityarthaH /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] yAvadbhiryujyate hyAtmA sukhAptimRgatRSNayA / tAvanto bIjatAM yAnti duHkhAkhyaviSabhUruhAm // 435 // sambandho yojyate mohAd yena yena hi jantubhiH / teSAM teSAM pariNAmaH zalyatulyo'nubhUyate // 436 // rogAtaGkAdito muktaH parityajyA'khilaM tataH / dIkSayA''sAdya kaivalyaM yatiSye duHkhamuktaye // 437 // iti cintayatastasya nidrayA mudrite dRzau / SaNmAsAntarapUrvA ca tadaivAsItsukhAsikA // 438 // tadA kArttikarAkAyAM nidrAmudritalocanaH / rAtrau vibhAtabhUyasyAM svapnamevaM dadarza saH // 439 // kuJjarendraM kilAruhya sudhAkarasahodaram / mUrddhAnamadhirUDho'smi mandarasya mahendravat // 440 // prabhAtanAndItUryANAM nirghoSeNA'tha bodhitaH / pItAmRta iva prItyA vimamarza nirAmayaH // 441 // amumevaMguNaM kvApi dRSTapUrvI mahIdharam / namistadvimRzan bheje jAtismaraNasaMvidam // 442 // zukre kalpe yadA'bhUvaM puSpottaravimAnagaH / devaH purA tadA merumapazyaM jinajanmasu // 443 // nirAbAdhatvamekatvaM kaGkaNAnAM vibhAvya tat / namiH pratyekabuddho'yaM niSkrAnto mithilAdhipaH || 444 puramantaHpuraM rAjyaM sarvamekapade tadA / tyajantaM namimAlokya camaccakre surezvaraH ||445 // nirIho nirahaGkAro nirmamo nirmalAzayaH / svamahimnA mahendreNa maharSirmahito namaH ||446 || atha nagAticaritam astIha bhArate varSe svargAdadhikacArute / gandhAranIvRtaH puNDraM pattanaM puNDravarddhanam // 447 // tatra siMharatho nAma dhAmnAM dhAma nRpo'jani / nItyA yadvikramo reje vaijayantyeva maskaraH // 448 // tasyAnyadAvanIbharturauttarAhau turaGgamau / upAyanAya samprAptau draSTumAsIt kutUhalam // 499 // tatraikatrAtmanArUDho rAjaputro'pare harau / yayau rAjA'tha vAhyAlyAM sahAnyaiH sAdinAM zataiH // 450 // gatibhedaiH paraiH rAjJA sarvaiH so'rvA parIkSitaH / mukto gatyA'tha so'nveSTuM paJcamyA plutanAmayA // 451 // valgAM yathA yathA'karSattadotkarSAnnarezvaraH / harIzvaro'pi saMharSAdadhAvata tathA tathA // 452 // atikramyetarAzvInamadhvAnaM sa muhUrttataH / vyastA'bhyasto'TavIM bheje samaM rAjJA turaGgamaH // 453 // zrAntena pRthvIkAntena tato valgA vyamucyata / sthito vilomamabhyasto harizca niracIyata // 454 // uttIrya vellayitvA taM pAyayitvA'mbu nairjharam / tarAvabadhnAdarvantaM kurvantaM sa tRNAdanam // 455 // prANavRtti phalaiH kRtvA nagamAruhya kaJcana / sAyaM prAsAdamadrAkSIdvijane sa janezvaraH // 456 // tamArohadathA''zcaryAt prAsAdaM saptabhUmikam / kanImekAkinImekAmatraikSata ca bhUpatiH // 457 // pAdyaM rAjJo'tha harSAzraiH sArdhaM prItismitAMzubhiH / svaM cAntaHkaraNaM pUrvaM dade'nu paramAsanam // 458 // vikiran mauktikAnIvA'vanIvibhurathA'vadat / kA tvaM nage'tra vAsaH kiM kiM saudhaM ko'tra rakSitA // 459 // 351 1. tapa: B, D, KH, K Ti. 1. adhikA cArutA yasya tasmin / 2. nIvRt dezaH tasya / 3. vaijayantI patAkA tayA / 4. maskaraH - vaMzaH, kIcakaH iti yAvat / 5. auttarAhaH - uttarasmin kAlAdau bhavaH / 6. arvan - azvaH / 7. vyastA'bhyastaH - viparItazikSaH / - - 5 10 15 20 25
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 352 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] kanyAha dRzyatAM deva ! vedI nedIyasI puraH / bimbaM cumbati caNDAMzoritazcAstAdrimastakam // 460 // gAndharveNa vivAhena pUrvaM mAmudvahA'dhunA / tato'haM nirvRtA sarvamAkhyAsye'tyeti yatkSaNaH // 461 // rAjA'pyatha tayA sAkaM namaskRtyAcitaM jinam / vedikAyAM parIyA'gni cakArodvahamaGgalam // 462 // ananyatulyapalyaGke vAsA''vAsAntarA'tha sA / ratiH smaramivAnaiSIdvizrAmAyA'vanIdhavam // 463 // tayA'ntazcaikyamApannaH svadehAvayavAnapi / bahiraGgAn sa manvAnazcintayAmAsivAn prage // 464 // sadAgre'pi mamaiveyamimaM me matinizcayam / mano na manute samyag viparyetyatra dRk kutaH // 465 // asyAH prItirmatirlakSmI ratI suSamAkRtiH / brUte'nubhUtamevaitadantarAtmA na tanmRSA // 466 / / aTavyAM ca nage saudhamapUrvamidamagrataH / tatrasthAyAM ca bAlAyAM pratyabhijJAtmano'tra kA // 467 // kramAt jJAtavyametanme'dhunA'tyeti prage kSaNaH / nityakRtyaM karomi prAk priyAM prakSyAmyatho kathAm // 468 // 10 rAjA'tha tyaktapalyaGko'dhItapaJcanamaskRtiH / dhyAtA''vazyakakarmA ca kRtvA niHzalyatAM tanoH // 469 / / mantrai raizca nirnikto'JjalidhyAtArkazItaguH / snAtvA''ttodgamanIyo'rghapAtraM sAmAnyamudvahan // 470|| uccairastrokSitadvAroccitvA yakSaM zriyaM tvadhaH / kAlagaGge mahAkAlayamune zAkhayoH punaH // 471 // puSpaM pUjAgRhe kSiptvA jvalannArAcamudrayA / pANitAlAGgulIbhirman vighnAn bhUmyabhradevajAn // 472 / / saumyazAkhAzrito savyenAMhriNAntaH pravizya ca / puSpamastreNa dehalyAM nyasya vighnaughaghAtakam // 473 // 15 vAstoSpatiM ca brahmANaM brahmasthAne'bhipUjya ca / praNavenAccitaM pIThamadhyAsItpUrvadigmukhaH // 474 // SaDbhiH0 // so'straprAkAravarmA'vaguNThanAbhyAM ca dhAma tat / saMrakSya cakre saMzodhyA'mRtIkRtya karau zucI // 475 // paJcatattvodbhavaM jyotivinyasya karayoyoH / svaM saMrakSyA'stravarmabhyAM so'badhnAt karakacchapIm // 476 // kRSNaM virecya zuklenA''pUrva saGkacya cA'nilam / punarvirecya prANena sAdhayAmAsa dhAraNAH // 477 // bhaumApye pUrakArddhAbhyAmAgneyIM kumbhakena saH / pare ca recakArddhAbhyAM vAyuvyomnozcakAra tAH // 478 // 20 sakalIkarmapUrvaM ca SoDhAGganyAsasaMskRtaH / bhUmizuddhiM vidhAyA'ntaH praNidhAya jagadgurum // 479 // pUjayA hRdi homena nAbhau dhyAnena ca bhruvi / iSTvAntaryAgamityevaM so'rghapAtramathA'grahIt // 480 // yugmam // prakSAlyA'streNa taddhRtvA bindudhyAnAmRtIkRtaiH / puSpadUrvAkSatAmbhobhirdhanvArodhyAnvavarmayat // 481 // maulau svamabhiSicyAtaH prokSyA'khilamupaskaram / astravarmokSitaiH svasya candanaistilakaM vyadhAt // 482 // mUrdhni puSpamatha nyasya mUlamantreNa tattvavit / plutAM tAnuccaran maunI mantravarNAnazodhayat // 483 // 25 astreNotsArya nirmAlyaM prakSipyaizAnadizyanu / devAdhidevamastreNa prakSAlyA'tha vyazodhayat // 484 // itthamAtmAzrayadravyamantradevAGgapaJcakam / vizuddhIkRtya kRtyajJaH prArebhe'tha jinArcanam // 485 // nama:pUrvaM guroH zAstuH parasya parameSThinaH / argha gandhaM sumaM dhUpaM dIpaM dattvArcayat kramau // 486 // 1. saMkuMcya - P, A | 2. saMhRtaH - A / 3. dRSTvA - P / 4. maMtravit - P | 5. luptAM - K / 6. zAstra - D zAstu - P, A, B, H, L | Ti. 1. AttodgamanIyaH - gRhIte dve dhautavastre yena s|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] madhye'mbujamatho divyaM bhadrapIThaM caturmukham / abhyarcyA sthApayaccArhanmUrttiM siddhAdimUrttibhiH // 487 // pUrNAJjalizcaturvaktraM prAtihAryasabhAvRtam / jJAnazaktyeddhamAsInaM vidyAdehamatiSThit // 488 // dhyAtvA pUrNAJjalirmantrAdvindusthAne'dbhutaM mahaH / tadA''vAhanayA''hUya sthApanyAsthApayat prabhau // 489 // sannidhAnyA sannidhApya nirodhyAdarzya niSThurAm / mudrAdarzaM puro bharturarghapAdye hRdA dadau // 490 // svAgataM nyuJchanAbhyaGgodvarttanasnAnakRttataH / prokSyAstreNa hRdA''pUrya sArvaistIrthodakaiH kuTAn // 491 // sappidugdhadadhIkSUtthAdyauSadhIbhiH sugandhibhiH / prabhumantarmahatpAthaH puSpadhUpairasisnapat // 492 // yugmam // mRSTvA sadvAsasA pAdyamarghapUrvaM zirasyadAt / gandhaiH svarNaiH sumairvastraiH prabhuM cAnarca pIThataH // 493 // kRtvA prAg maGgalaM gAtre hRdayaM mastakaM zikhAm / varmAstraM ca jagannetramUrterArcayadIzituH // 494 // hRdAgneye zirazcaize zikhAM koNe ca nairRte / mArute varma divastraM cAnarca saha mudrayA // 495 // prAkpazcAd-yAmya-saumyAsu siddhAdIMzcaturo mahat / jJAnAdIn zucividyAntAnaizyAdau parito jinam ||496 // savye sarasvatI - zakrau zAntIzAnau ca vAmataH / kesarAntarmAtRgaNaM kozAd bahirapUjayat // 497 // jayAjambhAcatuSke dve prAcyAgneyyAdidigdalAt / pAzAGkuzadhvajavarairmudrAbhiH samamArccayat // 498 // vidyAH SoDazamudrAbhiH pariveSe dvitIyake / tRtIye tvaSTapatrAGke'STa dvau cAbhyarcya dikpatIn // 499 // zakravAyu-yama-zrIdezAgnipAzAGkarakSasAm / dikSu tatraiva cArkAdIn grahAnAnarca sa kramAt // 500 // yugmam // savye vAme bahizceSTvA kSetrapa - kSetradevate / trailokyena trirAveSTya maNDalaM zRNinA'ruNat // 501 // aindrA''pyavAyavIyAkhyaM dattvAtho maNDalatrayam / gandhairapUjayatpuSpairakSataizca samAhitaH // 502 // dattvA'tha rocanApuNDraM dhUpapAtrIM saghaNTikAm / prokSya saMvarmya cAbhyarcya prabodhyA'mRtamudrayA // 503 // homAntena hRdA dhUpa - tAmbUla - bali- dIpakAn / dattvA dUrvA'kSatazvetasarSapAn mUrvyAropayat // 504 // yugmam // prasUnAdyaJjalIrdattvottAryArAtrikamaGgalau / japitvopAMzujApAca svAnyAvedyAnvavandata // 505 // hRtpadmakoze'tha jyotiH zAntaM jJAnAkhyazaktimat / vicintya cittaM vAyuM ca vibhAgena vyacintayat ||506 || 20 jJAnazaktyA'tha hRtkaNThatAlubrahmANi zodhayan / jyotiruddyotikodaNDacakrAntaranayacca tat // 507 // tasmiMzcaturmukhaM prAtihAryAvAryaM trivargadam / aSTadhaizvaryadhAtAraM janmAdiklezanAzakam // 508 // dadhyau nirAmayaM devamarhadbhaTTArakaM kramAt / sUkSmAtsUkSmamaNuprAyaM lInamaikyAttadAtmani // 509 // kiJcidvivRtavaktrastu nAsAgranyastalocanaH / aprakampazirAstasthau pUrNakumbha iva kSaNam // 510 // kSmAjalAgnimarudvyomAtmArkapIyUSarociSAm / aSTapuSpIM dadau bhaktyA'STasu vizvezamUrttiSu // 511 || kRtvA sve tilakaM bhAle puSpaM cAropya mUrddhani / arghitvA pUrakAddevaM nyasya sthAne vyasarjayat // 512 // 1. sthApatyA - A, B / 2. tadA - K / 3. zirasyaize - K, A, B, H, L / 4. aindrAkhya - L / 5. zunApAtrI - A / 6. accitvA 353 KHI Ti. 1. iddhaM - dIptaM, tejasvinam iti yaavt| 2. AvAhanA- devAnAM nimantraNam, tayA / 3. zRNiH - aGkuzaH / 4. candra:, teSAm / 5 10 15 25
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] gandhadhUpasumAn dattvA recakena parAn surAn / visRjya patrikAM vaizyAM dhaute paTTe sumaM nyadhAt // 513 // utthAya tena dhAmno'ntarvRttaM nyasyA'tha maNDalam / tatra vAstoSpatirbrahmA gandhadhUpasumAkSataiH // 514 // skandazca madhyastambhAdhaH kAmaH palyaGkamUrddhani / paTTe bhavanadevI ca yakSezo dvAri cArcyata // 515 // yugmam // dhaute pote parAvRtya paridhAyA'nyavAsasI / nRpaH siMhAsane patnyA niSasAda tayA saha // 516 // 5 kAntAM vAcamathovAca kAntAM svairdazanAMzubhiH / AmuktamuktApaGktInAM paunaruktyaM bhRzaM dizan // 517 // anadyazvIna evAyaM sambandhastAvadAvayoH / mano me lajjate tena praSTuM kA tvamiti sphuTam // 518 // tathApi zrotumutkaNThA tvadgiraM me sudhAkiram / tadAdizaiSa dezostu haMsakUjitapUjitaH // 519 // athAdharadyutizliSTocchaladdantacchavicchalAt / Aha sA preyase sAkSAdanuraktAM sarasvatIm // 520 // bhogavatyAM yathA zeSo lekhottaMso yathA divi / pure kSitipratiSThe' bhUjjitazatrustathA nRpaH // 521 // sa cAralocano dUtavaktraH kIrttipriyo guNI / abhUnmAnadhano bAhusAdhano ripurAjaghaH // 522 // sampadA'nanyasAmAnyaH pareSAM saiSa bhUbhujAm / arthamutkRSTamutkRSTaM dRSTvA''sIt tatra kautukI // 523 // kadAcana carAneSa papraccha priyakautukaH / pareSAmasti me nAsti kiJcittad brUta nUtanam // 524 // vyajijJapannRpAyaite sarvamastyeva deva ! te / sabhAyAM citramevaikaM nyUnamanyUnasampadaH // 525 // sarvAnAkArya nAkAryacitrazrIzcitrakAnatha / samAMzena sabhAbhittIstebhyazcitrAya sA''rppayat // 526 // ekazcitrakalotkarSI varSIyAMstatra citrakaH / nAmnA citrAGgadazcitraM svasyAM bhittau sa cakrivAn // 527 // sahAyAntarazUnyasya kAle tasyA'nvahaM gRhAt / bhaktamAnayate bhaktA sutA kanakamaJjarI // 528 // vahantI zaizavAdUrdhvaM vaidagdhyamadhuraM vayaH / gRhAd gRhItvA pitre'nnaM saikadA yAvadAvati // 529 // yAntaM janAkule rAjamArge rAjazriyojjvalam / sAdinaM tAvadadrAkSInmukhamuktena vAjinA // 530 // yugmam // itastatastatastresuste janAstatra vartmani / palAyya kvA'pi sA'pyasthAt kSaNaM citrAGgadAtmajA // 531 // tatra sAdinyatikrAnte prazastenA'dhvanA'tha sA / upacitrAGgadaM prApa rAjJazcitrasabhAgRhe // 532 // tAM bhaktapANimAlokya prAptAM citrAGgado'pi saH / yayau zarIracintArthI tatazcitragRhAdbahiH // 533 // vastrAntazchAditaM tatraikatra muktvAnnabhAjanam / AdAt taulikakasyAsya varNakAMstUlikAzca sA // 534|| tairyathAvadathAvarttya kautukAtkuTTimopari / sAkSAdakSepataH saikaM picchaM mAyUramAlikhat // 535 // atrAntare narendro'pi jitazatruH kutUhalAt / citramIkSitumekAkI vItha tAmeva so'bhyagAt // 536 // citrANyAlokamAno'tra saJcaraMzcaturo'pi saH / baheM tatra cyutabhrAntyA rAjA karamavAhayat // 537 // tatrAgranakhabhaGgena vilakSo dikSu dattadRk / tayA kanakamaJjaryA sahAsamidamaucyata // 538 // pAdo nAsInmamA''sandyAH santyagre yattrayoMhUyaH / labdho mayA'dya turyo'pi tvamevamavimRSTakRt // 539 // 10 15 20 25 354 1. vacaH - K, D / 2. tsukhamuktena - B, C I Ti. 1. lekhaH devaH teSAM uttaMsaH iva indraH / 2. 5 / 1 / 88 [rAjaghaH ] iti sUtreNa nipAtaH / 3. nAkaH svargaH, tasya arthaH svAmI indraH nAkArya:, tasya citrazrIriva citrazrIH yasya saH / 4. sa Arpayat [ tadaH se: ...] 1 / 3 / 45 iti sUtreNa sandhiH 15 varSIyAn - vRddha + Iyas, ativRddhaH, 7 / 4 / 38 hema0 zabdA0 sUtreNa varSa iti AdezaH / 6. taulika : - citrakAraH /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] 355 nRpo'pyAha trayaH ke te yeSAM turyaH kRto'smyaham / sA'pyuvAca vacaH saumya ! zrUyatAM yadi kautukam // 540 // mayA dRSTo'dya sAdyeko bAlastrIvRddhasaGkule / nirghRNo vAhayan vAhaM vipaNereva vartmani // 541 // dvitIyazca nRpo'tratyo'nyeSAmiva kuTumbinAm / niHsvasyaikasya vRddhasya matpituH samabhAgadaH // 542 // tRtIyo vyayitAzeSopArjjunazcaiSa me pitA / bhakte nityamiha prApte yAti yaH saralo bahiH // 543 // caturtho rocase tvaM me triSu teSu vizeSavAn / yo'prekSApUrvakRccitrabarhe karamavAhayaH // 544 // caJcadvacanavaicitryacAturIbhizcamatkRtaH / antarAtmA narendrasyA'hAri hAridRzA tayA // 545 // pratIpamapi kasyA'pi vacanaM cAru rocate / kRSNAgaruttho dhUmo'pi na syAt kasya manoharaH // 546 // raktastasyAM tato rAjA parato'gacchadAtmanA / yAmikIkRtya tatraivA'muJcat tAM parito manaH // 547 // mantriNo'tha suguptasya mukhena jagatIpatiH / tatazcitrAGgadAt kanyAmayAcata mahAdarAt // 548 // tadvezmA''pUrya vittaughaiH prazaste'tha dinakSaNe / upayeme mahAbhUtyA bhUpazcitrAGgadAGgajAm // 549 // prAsAdaM ca prasAdaM ca bhUpAdAseduSI param / sA mahArAjavaMzyAnAM sapatnInAmuparyabhUt // 550 // tayA''dito'nyadA''diSTA dAsI madanikAbhidhA / ratizrAnte ca bhUkAnte mattaH pRccheH kathAmiti // 551 // anyadA rAtrike'tIte'mAtyaloke gate gRhAn / nRpo dhanurdharAdhInarakSo'bhyAgAttadAlayam // 552 // kAntataH kAmasUtrArthamazeSamanubhUya sA / tamevAmaMsta zAstAramapi tattattvadarzanam // 553 // suSupsati ratizrAnte kSmAkAnte tatra bhoginIm / Uce madanikA kAJcit kathAM kathaya devi ! me // 554 // rAjJI madanikAmUce pratIkSasva kSaNaM sakhi / narendro nidrayA zetAmAkhyAsye'haM tataH kathAm // 555 // tatkathAkAmyati kSmApe sApekSaM zayite mRSA / bhoginyA''khyAyikAM khyAtumathA''rebhe kutUhalAt // 556 // pure madhupure zreSThI varuNA''khyo vyadhApayat / grAvNaikenaiva hastaikamitaM devakulaM kRtI // 557 // catuSkaraH pramANena ghaTito'timanoharaH / tatra devaH pratiSThApyA'ccito'smai varado'jani // 558 // kathamekakare devakule devazcatuSkaraH / dAsyA pRSTA''ha rAjJI zvaH praccheH svapsyAmi sAmpratam // 559 // rAjJImApRcchya dhAma svamatho madanikA'gamat / jajJe kanakamaJjaryA nidrA mudrA dRzozca tat // 560 // tathA kathArahasyArthaM rAjJA jijJAsunA hRdi / zrotavyamevameva zvo nizcityetthamayyata // 561 // tathaiva ca dvitIye'hni tadekahRdayo nRpaH / sAyamevAdizattasyA eva vArakamAdarAt // 562 // ratairatItya rAtryarddha nididrAsati bhUpatau / aprAkSIt prAkkathodghAtaM rAjJIM madanikA punaH // 563 // sA'pyAha sa caturbAhurbAhubhirna tu varSmaNA / hale! madanike ! devaH kiM tvamatrA'pi muhyasi // 564 // pRSTa bhUyastayA''khyAnamUce kanakamaJjarI / asti vindhyagirau ko'pi raktAzokatarurmahAn // 565 // chadaughaizchAditArkasya zAkhAzliSTadizo bhRzam / tasya nA'bhUtparaM chAyA bahulasyApi zAkhinaH // 566 || 1. ceSTitaM - A / 2. catu: karapramA....B, K, A, D, L / 3. nidadrAsati - B, KH Ti. 1. mRSA (avya0 ) - mudhA / 5 10 15 20 25
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] kathaM taditi dAsyokte bhUyo'bhyadhita bhoginI / nidrAmi samprati zrAntA zrotAsi zva idaM punaH // 567 // tadvadeva tRtIye'hni rAjJi rAtrAvupAgate / zrAnte zizayiSau rAjJI bhujiSyA'bhyarthitA'bhyadhAt // 568 // tapanA''tapataptasya kva sA chAyA'stu bhUruhaH / bhUruhaM ye zritAstaM te tacchAyAphalabhoginaH // 569 // anyacca kvacidapyAsInniveze kazcidauSTrikaH / sa kaNTakAzanaM kaJcidaraNye'cArayacciram // 570 // marupriyeNa tenA'pi caratA'raNyacAriNA / patraiH puSpaphalairADhyo'darzi babbUlapAdapaH // 571 // tadantikamathopetya saralIkRtakandharaH / dUrAdavApa naivAgraviTapAnapi pAdapAt // 572 // cikhAdiSuzca babbUlamakSamazcAptumapyamum / ciraM kAdambikazcaiva tatkAmyastAmyati sma saH // 573 // sa tatkAmyapi taddveSI babbUlaM paritaH sphuran / vidhervAmatayaivA''sIdIOluriva kAmukaH // 574 // kathamapyanavApyAtha matsaracchuritAntaraH / babbUlabhUruho maulAvutsasarja malaM mayaH // 575 // 10 rAjJI madanikA'pRcchatkarabhaH karabhoru ! saH / grIvAgreNA'pyanApte drau kathaM tatrA'tyajanmalam // 576 // atrAntare nidadrau sA zrAntA kanakamaJjarI / paredhurapi tatrAgAnnarendraH kautukAttataH // 577 // atha prAgvadatikrAnte nizIthe'vanivAsave / nidrAyati kathAzeSaprazna madanikA vyadhAt // 578 / / smitvoce bhoginI kiM te cinteyaM nApavartarte / sakhi zRGkhalako'drAkSIt kUpAntastaM hi zAkhinam // 579 // kiJca15 pitrA mAtrA tathA bhrAtrA''hUtaiH prAptaistribhivaraiH / yugapatkanyakA kAcidiSTA daSTA'hinA mRtA // 580 // teSvekazca tayA sAkaM citAyAM bhasmasAdabhUt / prAyopavezanenAnyastasyA bhasmApyasevata // 581 // tajjIvanecchayA''rAdhya devatAM prApya cA'mRtam / tRtIyastaccitAM siktvA dvayaM dagdhamajIvayat // 582 // ahaMpUrvikayA teSAM trayANAM tulyamicchatAm / ekena kanyakA kena pariNeyA vareNa sA // 583 / / dvitIye'hni tathaivAha tasyAH saMjIvakaH pitA / sahodbhUtastu sodaryastyaktabhaktaH paraM patiH // 584 // kiJcakazcidbhUmipatiH patnyai guptaM bhUmigRhAntare / ratnAlokAdalaGkArAn hemakArairajIghaTat // 585 // svarNAdhyakSAya tatraikaH kazcinnADiMdhamo'nvaham / pradoSasamayaM samyag jJAtvAkhyaddhetutaH kutaH // 586 // sA nyavedayadanyeAstathaiva nRpatipriyA / divasAntaM nizAndhatvAt kalAdastatra veda saH // 587 // kiJca25 rAjJA kenA'pyavadhyau dvau vadhaprAptau malimlucau / peTAyAM nyasya nIrandhya madhyevAddhi pravAhitau // 588 // kaizciddinaiH taTe kvA'pi tAM peTAM prApya kazcana / udghATyA'vocadadyA'yaM katitho vAmabhUddinaH // 589 // ekastatrAha turyo'dya dinastadvettyasau katham / saivA'nyedyustathaivA''ha sa turIyajvarIti tat // 590 // kiJcakayAcitpaNabandhena bandhake kaTakadvayam / AttaM prakaraNe prApte putrikA paryadhApyata // 591 // 1. pyadhita - P bhyadhika - A / Ti. 1. bhujiSyA - daasii| 2. kaNTakAzana: uSTra: tm| 3. marupriyaH - uSTraH, tena / 4. utkaNThitaH / 5. zRGkhalakaH ussttrH| 6. prAyaH (puM0) - anazanam / 7. nArDidhamaH - svrnnkaarH| 8. kalAdaH - svrnnkaarH| 9. nirandh tvA (yap Adeza:) vAcyam / 10. pratyekaM caturthe dine prApyamANa: jvara: yena sH| 11. bandhakam - adhamaNena deyaM prati nyAsIkRtaM vastu, tasmin / 20
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] 357 pinaddhakaTakaivA'sthAt tataH kautukinI kanI / saMvatsarairbabhUvA'sau tribhiH puSTavapuSTamA // 592 // paNasvaM deyamAdAya dhaniko'nyedhurAgataH / tAveva kaTakau svIyau tAmayAcata yoSitam // 593 // puSTAnnottarataH kanyAkarataH kaTakau ca tau / tAvevarte na varteta susthito dhanikaH punaH // 594 // tadA tathaiva nidrAyA'nyasyAM nizi jagAda sA / paNasvamapi tadyAcyo dhaniko budhyate yathA // 595 // kiJca 5 svabhUSaNAni yoSaikA sapatnIstainyazaGkitA / vinyasyA'muJcadAloke vedyAmAmudrya peTikAm // 596 // vayasyA''vAsamasyAM ca gatAyAmanyadA'nyayA / udghATyA'hAri hAro'syA bhUyaH peTA'tha mudritA // 597 // pratyAgatA dRzA sA'pi dUrAdAlokya peTikAm / avindata gataM hAraM sapatnI cAbhyayukta tAm // 598 // sA duSTadaivatasparzazapathAyA'tha DhaukitA / sa pAdopagrahaM hAraM tAraM tasyai samApayat // 599 // peTAM tayA tvanudghATyAnibhAlyA'laGkRtIzca tAH / dUrAdAlokya vijJAtaM hAro'hArIti tatkatham // 600 // 10 tathaivAtItya tAM rAtrimanyedurbhoginI jagau / svacchakAcamayI peTA tadantardRzyate'khilam // 601 // kiJcanRpasya kasyacitkanyA khagenA'hAri kenacit / pitA''ha tasmai tAM dAsye pratyAneSyati yaH sutAm // 602 // ratnabhUtAzca catvAro rAjye santyasya pUruSAH / nimittajJo'tha rathakRt sAhasro bhiSaguttamaH // 603 // nimittajJo dizaM veda rathakRnnirmame ratham / tenA'bhragAminA gatvA sAhasrastamahan khagam // 604 // 15 hanyamAnena kanyAyAH zirazchinnaM bhiSak tadA / sandadhe tannRpastebhyazcaturyo'pi dadau sutAm // 605 // kanyA''ha yo mayA sAkaM kartA zvaH kASThabhakSaNam / patnyekasyaiva tasyA'haM bhavitA'smIti nizcayaH // 606 // athA'paredhuH pracchannaH suraGgAdvAri saJcitAm / citAM saha praviSTo yaH kanyAM so'nyedhurUDhavAn // 607 // caturSu ko'bhavattasyAH patiH sakhi ! nivedyatAm / sadyo nidrAmi vaktAsmi zvaH punastasya nirNayam // 608 // rAjJI madanikAmAha tathaiva kSaNadAkSaNe / tAM na marteti yo veda nimittajJaH sa tatpatiH // 609 // 20 kiJcapurAjjayapurAtpUrvaM nAmnA dhAmnA ca sundaraH / nRpo vyastavinItena vane'nIyata vAjinA // 610 // zrAntaH zlathitavalgAntaH sthitAduttIrya vAjinaH / kUNitAkSaH kaNehatya sarasyambu kvacitpapau // 611 // tadA ca kAmapi prAptAM tatra tApasakanyakAm / lAvaNyasaritaM rAjA sAbhilASaM dRzA papau // 612 // tayA sakhImukhenA'yamAtithyAya kilA'tithiH / nimantrito nRpaH prApadapApaM tApasAzramam // 613 // 25 cakre kulapatistasmai saparyAM tApasocitAm / upayeme'tha taddattAM nRpastAM tApasAtmajAm // 614 // taM tApasamathA''pRcchya dvitIye'hni narezvaraH / tayA navoDhayA sAkaM vavale vAhavAhanaH // 615 // 1. kAraM hAraM - C / 2. samud.... - A| 3. tAM - BI Ti. 1. nidrAya - ni + drA dhAtuH, tvA iti asya yap AdezaH / 2. pAdopagrahaM - ApAdaM lambamAnaM hAram / 3. sAhasraH - sahasrapuruSeNa saha yoddhaM kSamaH / 4. kaNehatya - yAvat tRptiH /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] sAyaM sarasi ca kvA'pi zrIvRkSAdhaH sthito nRpaH / nidrANadAraH kenA'pi babhASe brahmarakSasA // 616 / / prApyeSTaM bhojyamadya tvAM SaSThAnmAsAd bubhukSitaH / nRpa ! tRpto bhaviSyAmi dehi vA'nyanmamepsitam // 617 / / aSTAdazA'bdadezyazcetkazcid brAhmaNadArakaH / mAtrA maulau padoH pitrA dhRtastasyaiva kAmataH // 618 // tvayA hataH kRpANena baliH syAnmudito mama / tatastvAM nRpa ! muJcAmi saptarAtramihAvadhiH // 619 // yugmam // tadaGgIkRtya kRtyeSa kAlasya haraNAzayA / sadAro harimAruhya saJcacAra puraM prati // 620 // svasyAnupadikaiH sainyairmuditairmilitaH prage / puraM prApya nirutsAha: prapede saudhamAtmanaH // 621 // rAjJA tatra yathAkhyAte vRddho mantrI mahAmatiH / kSaNAt tatpramitaM hemnA tajjJairnaramajIghaTat // 622 / / tato viprAgrahAreSu khyAtabrahmapurISu ca / taM ca lakSaM ca hemno'nyaM saDiNDimamabibhramat // 623 // ko'sti bhoH puNyapUtAyAM rAtrau jAto dvijAtmajaH / dayAo jIvadAnena yaH prasIdati bhUpateH // 624 // 10 tatpitrordIyate dravyamidameSa ca putrakaH / uccairdraGgaraveNeti mahAmatiraghoSayat // 625 / / yugmam // saptame'yatha samprApte tAdRk kazcid dvijAtmajaH / ruddhvA tattumulaM buddhvA ghoSaNArthaM mahAzayaH // 626 // omiti sthApayitvaitAnnRpasya puruSAn bahiH / antargRhaM gato bhItyA pitarAvityabodhayat // 627 // yugmam // aho mamAdya mAdyanti sukRtAnyakhilopari / prAptA'vasarametarhi jitaM mama manorathaiH // 628 // yathAkathaJcid gantAra ime prANA marunmayAH / aho ahaM paNenaibhiryazaH krINAmi zAzvatam // 629 // 15 dehAntaryo'hamityAha bhagavAn paramezvaraH / arhansa eva tuSTo'dya yatprApto'yaM mayA kSaNaH // 630 // jAyante jantavaH kukSimbharayo bhUrayo hi te / janma yasya parArthAya sa jAtaH sa ca jIvati // 631 // jagatAM poSyamAtmAnaM sarve kurvanti jantavaH / jagadapyAtmanaH poSyaM kazcittu kurute pumAn // 632 // daivasya vazyaH kAyo'yaM hetunA tena gRhyate / tenAjjitaM yataH puNyamavaiguNyamihAtmanaH // 633 // bahuvighnaH kRtaghno'yaM mudhaiva yadi yAsyati / kAyaH parArthe puNyAya kiM na vikrIyate tataH // 634 // kiJcit prANyupakArAya prAya: kAyo'kSamo'tra cet / tadanenA'dhamaNena poSitenA'dhamena kim // 635 // jayanti te mahAsattvAH paropakRtipAragAH / karuNAkaraNiryeSAM taraNistaravo'mbudAH // 636 // nRpaH prANairdhanaimiSTA''hAreNa rAkSasaH / ahaM manorathAvAptyA bhavAmaH pUrNakAmanAH // 637 // pitarAvanumAnyeti sa paropakRtau kRtI / nRpakRtyaM pratizrutya paurAn gaurAnanAn vyadhAt // 638 / / snAtabhuktAnulipto'tha purIparisaraM gataH / prAptasya kauNapasyA'gre pitRbhyAM sa tathAdhRtaH // 639 // 25 kRpANapANinA rAjJA smareSTamiti bhASitaH / dikSu cakSurvinikSipya jahAsa brAhmaNAtmajaH // 640 // yugmam // hAsasya kAraNaM pRSTo rakSasovAca viprasUH / idaM khyApyatayA pUrvaM kiM rAjJA te pratizrutam // 641 / / harSoddhaSitaromANaM tamathovAca rAkSasaH / tRpto'smi tava sattvena samAdiza karomi kim // 642 // 1. tuSToyaM - D, KI Ti. 1. viprAvAseSu ityarthaH / 2. ebhiH-prANaiH ityarthaH / 3. tena - dehena / 4. yata: hetunA / 5. sAnubandhaM puNyam /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] athAha sa hasannevaM jAtudhAnaM dvijAgrajaH / yAcase cettvamAdezaM hiMsAM tarhi parityaja // 643 // kva saumanasyaM hiMsrANAmamRtAzI kva mAMsabhuk / jIvajIvAtubhAvastu satyaM devatvamarhati // 644 // svIkArya karuNAdharmaM hAsahetuprabodhataH / satyaM puNyajanIkRtya sa tena praiSi rAkSasaH ||645 // rAjAdibhistadA'nekairbuddhvA brAhmaNadArakAt / zAntaH karuNayA kAntaH prapede dharma ArhataH // 646 // hale madanike brUhi hAsahetuH sa kIdRzaH / yaM nizamyA'bhavatteSAM matirdharme dayAmaye // 647 // tadA nidrAya sA'nyedyurnizi nidrAti bhUpatau / tathaiva dAsImAsInAmUce kanakamaJjarI ||648 // kramAnmAtA pitA rAjA devazca zaraNaM nRNAm / teSu sannihiteSvevaM kiM smarAmIti so'hasat // 649 // ya evA'hiMsakastasmAtkAruNyAmRtavAridhiH / sa evArhan zaraNyaH syAt pare janmAbdhibudbudAH // 650 // kathAprathAbhirityevaM parimohayamANayA / tayA kanakamaJjaryA vizAmIzo vazIkRtaH // 651 // nityamatyantamAsaktastasyAmevAnuraktahRt / pravRttimapi rAjJInAM nA'nyAsAM pRcchati sma saH // 652 // prAyeNa mugdhahRdayAH zizavo yoSito nRpAH / hriyante lubdhakairnIcaiH kuraGgA iva kAnane // 653 // gaNyante puruSAstAvadyAvannAyAnti vazyatAm / dhairyadhvaMsapatAkAsu bhrUbhaGgAjJAsu yoSitAm // 654 // tannizAntanitambinyaH samanyumanaso'parAH / vidveSaviSayaM cakrurna kAH kanakamaJjarIm // 655 // bhinattyanAyasaM zastramadravyaM viSamaM viSam / nIcA'vamAnaprabhavo manyurmarmANi dehinAm ||656 // rUpaM kulaM kalAM lakSmIM tAsAmityabhibhUya sA / rAjAnamAtmasAccakre zilpikanyA girAM rasaiH ||657 // pAvanIzrIrihodgAro vazIkAro vikArmaNaH / mukhamaNDanamadravyaM jayanti vizadA giraH // 658 // tatsapatnIjanastasyAH purobhAgI paraHzataH / rahasyamiha zuzrAva kadAciditi ceSTitam // 659 // tathAhyekAkinI bhUtvA sA madhyAhne sadA rahaH / citrakRtkanyakA kiJcijjapatIti hitoditam // 660 // yugmam // sambandhasya svabhAvena sapatnyaH pAdacatvarAH / satvarAstattathA sarvamurvIzAya nyavedayan // 661 // nRpo nizamya tattasyAH samyag jijJAsurAtmanA / agAttatra tadAnveSTuM channaM yatra gRhe'sti sA // 662 // itazca sA yadaivoDhA rAjJA kanakamaJjarI / madhyAhne tatprabhRtyevaM nityamAtmAnamanvazAt // 663 // bhUtvaikAnte parAvRttya patiprattAmbarAdikam / vastre paTaccare te tu paryadhAjjanakApi // 664 // vApuSIM trApuSIM prAcyameva cAlaGkRtiM tanau / paridhAyAtmanAtmAnaM nityamitthamabodhayat // 665 // Atman ! purANaM nepathyaM vimRzyedamihAtmanaH / mA kArSIrbhUpaterbhUtyA garvaM garvo hi pAtakRt // 666 // tvamAtman mA sma vismArSIrAtmAnaM svAmisampadA / madyAd viSAdapi zrINAM mohazaktirmahIyasI ||667 || na kulena na veSeNa na mantrairna ca kArmaNaiH / bhartRbhaktibalenaiva mahanIyA mahelikAH // 668 // na muktAbhirna mANikyairna vezairna paricchadaiH / alaGkriyante zIlena kevalenaiva yoSitaH // 669 // devArcanamivAtmAnuzAsanaM nityamityasau / kRtvA'tha rAjaveSeNa kRtyamanyatpunarvyadhAt // 670 // 359 1. pAvinI zrI... D, pAvanazrI C, A / 2. pAdacatvAraH - A pApacatvarAH C | Ti. 1. rAkSasaH, tam / 2. sva + kR + Nig (prerakarUpaM ) + vi + tvA ( yap) / 3. nizAntam 0 - antaH puram / 4. purobhAgI - puraH pUrvaM bhajate-guNAn tyaktvA doSAn eva gRhNAti / 5. jIrNe / 5 10 15 20 25
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] prApto guptaM kSitergoptA'raricchidreNa tattadA / sarvaM tad vRttamAlokyA''zliSyanmudamuditvarIm // 671 // tAM paTTamahiSIM cakre tataH pramudito nRpaH / niSkRtrimA hi nArINAM bhaktirbhartRSu kArmaNam // 672 / / tApitApi sapatnIbhiryaM guNotkarSamApa sA / varNotkarSaM suvarNasya taptasyA'nucakAra saH // 673 // anyadA vimalAcAryamudyAne samupAgatam / nRpaH saha mahAdevyA nizamyA'gAd vivandiSuH // 674 / / paJcadhA'bhigamenA'tha pravizyAntaravagraham / triH parIya taporAzimanaMsInnRpatirmudA // 675 // yathAsthAnaM niviSTe'tha bhUpatipramukhe jane / vavarSa dezanAsArairdharmAmRtaghano guruH // 676 // tejasvi zreyasAM dhAma mahAratnaM mahodadhau / bhave ca mAnuSaM janma bhraSTaM bhUyaH sudurlabham // 677 // kAmAnAmAzayA janma ye mudhA hArayanti tat / tairdhAntairbhUtaye kaSTaM kalpadruH kriyate'gnisAt // 678 // devaH zAnto gururdAnto dharmaH kAnto dayAmayaH / iti tattvatrayaM zuddhaM zrayatA'vaskarAdbhavAt // 679 // yo devagurudharmeSu bodho jJAnaM sa ucyate / darzanaM tu ratisteSu cAritraM tatkriyAkramaH // 680 // ratnatrayamayaH panthAstattvatritayagocaraH / tridhA tridhA'yamArAddhaH kaivalyamupatiSThate // 681 // zrutveti dezanAM sUrevizeSAddharmakarmaThaH / samaM kanakamaJjaryA narendro'bhUdupAsakaH // 682 // anyonyasyAvirodhena rAjyaM dharmaM ca pArthivaH / lokadvayoparodhena yathAnyAyamapAlayat // 683 // tayA kanakamaJjaryA'nyadA niyamitaH pitA / namaskAraM smaran dattaM kAlAccitrAGgado mRtaH // 684 // kiyatA'pyatha kAlena dharmamArAdhya sA''rhatam / Ayu:kSayAdabhUdatra devI kanakamaJjarI // 685 / / cyutvA tato'pi vaitADhye toraNAkhyapure'jani / dRDhazaktikhagendrasya putrI kanakamAlikA // 686 // udyauvanAM ca kAmAndho vAsavAkhyaH khagA'graNIH / tAM hRtvA'tra nage saudhaM kRtvA'ntaramucanmudA // 687 / / tena maGgalacaityA'gre vedIyaM vidadhe yataH / svecchAsampattayo devAste vidyAsampadaH khagAH // 688 // sarvAM vidhAya sAmagrI marubhyo'pi sa vAsavaH / gAndharvAya vivAhAya yAvadAsItsamutsukaH // 689 // tAvatkanakamAlAyAstadAnupadiko'grajaH / svarNatejAH samAyAsIttaskaraM samadhikSipan // 690 // samaM dvAvapi tanvAnau khaDgAkhaDgi mahAbhujau / mithaH krodhahutAzasyAbhUtAM pUrNAhutI hatau // 691 // kAndizIkAM bhiyA tatra sahodarazucAturAm / puNyaiH kazcittadAnItaH prItastAM tridivo'bravIt // 692 // mA zucaH sodaraM vatse ! saGgrAme saMmukhaM hatam / yadvikramakrame sAkSI karmasAkSI samIkSyate // 693 // saMmukhaM nihatAH sUrA jitAtmAnastapodhanAH / prayAnti paramaM dhAma bhartRbhaktAzca yoSitaH // 694 / / 25 zokaH zokAnubandhI hi na sa zAmyati zocatAm / athairA ivA''yAnti duHkhairduHkhaparamparAH // 695 // tvaM ca me duhitA vatse ! prANebhyo'pyativallabhA / lokarme lAlitA prItyai tiSThA'traivA'kutobhayA // 696 // ko'yaM devaH kathaM cA'sya duhitA'haM mahAtmanaH / snihyatIva mamA'pyasminnantarAtmA kimaJjasA // 697 / / dadhyau kanakamAleti yAvattAvadupAgamat / tanayAnveSako dhAvan dRDhazaktiH khagAgraNIH // 698 // yugmam // Ti. 1. arariH - kapATa: dvAram vaa| 2. karma sAkSAt pazyati - in - sUryaH /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] 361 sa svarNatejasaM putraM vAsavaM cA''tatAyinam / apazyat kAzyapIpIThe zastraivapi tau mRtau // 699 // putrI kanakamAlAM ca lUnamUrdhAnamagrataH / vilokya vimamarzeti vidyAdharaziromaNiH // 700 // tena nUnaM nirAzena prAk nihatya mamAtmajAm / svarNatejAH suto'ghAni so'pi ca svarNatejasA // 701 // aho asAraH saMsAra: sArabhrAntyA mudhA'rthyate / kAmAdyairyatra jantUnAM suprApA'nupadaM vipat // 702 // kva putraH putrikA kvAsau kvAtatAyI sa vAsavaH / na santyete yathaitarhi tathA svapnopamaM jagat // 703 // 5 jAgratsuptapunarjAgradavasthAsu tisRSvapi / bodhikA madhyamaivaikA dve taTasthe na tattvataH // 704 // kaH zatruH ko'thavA mitraM vyAmoha: saiSa mohajaH / yena mUDhadhiyo lokA na jAnantyAtmano hitam // 705 // utpathaprasthitaH zatrurmitraM satpathamAsthitaH / ayamAtmaiva mantavyo bahirdhAntistu vibhramaH // 706 // jano jAnAtvasau tattvaM duHkhasya ca sukhasya ca / asantoSaH paraM duHkhaM santoSaH paramaM sukham // 707 // iti cintayatastasya dharmiNo laghukarmaNaH / prAgbhavAdhigamAdAsIt svayaMsambuddhasAdhutA // 708 // 10 devatApitanepathyaH sa cA'bhUccAraNo muniH / duhitrA'pi sahAthA'mumAnamadvAnamantaraH // 709 // tataH kanakamAlAM tAM jIvantIM vIkSya cAraNaH / kimetaditi pRcchaMzca dvAvazrauSInmitho hatau // 710 // hatA tRtIyA tatpArve mayA dRSTA'si tatkatham / bhUyaH pRcchanmunizcaivaM smitvoce tena nAkinA // 711 // varAkI duhitA naitadvetti tatkalpitaM mayA / kAraNaM zRNu tatrA'rthe kathyamAnaM mune ! mayA // 712 // kSitipratiSThabhUbharturjitazatrorabhUtpurA / rAjyAH kanakamaJjaryAH pitA citrAGgadAbhidhaH // 713 / / putryA dattanamaskAraH sa mRtvA vyantaro'smyaham / devItvA'ntaritA sA tu sutA te'jani khecarI // 714 // khagenA''nIya sA muktA prAsAde'tra svayaMkRte / nage nivAsinA'bodhi putrItyavadhito mayA // 715 // hate caure hate bandhau yAvadAzvAsayAmyamUm / tAvadyuSmAniha prAptAn vIkSya mAyAmayojayam // 716 // pitrA'nena samaM mA gAdiyaM me duhitetidhIH / tava nairAzyamAdhAtumenAM mAyAmahaM vyadhAm // 717 / / sarvaM tadetadetahi kSantavyaM me mahAmune ! / uktveti vyantaraM baddhAJjalimAha mahAmuniH // 718 // divyaivA'jani te mAyA yA mAM prati niyojitA / samahAri mahAmAyA yayA bhavamayI mama // 719 // nAparAddhaM tatastatra pratyutopakRtaM tvayA / ityuditvA ca dattAzIvijahArA'nyato muniH // 720 // prAgbhavIyaM tadA''karNya vRttaM vyantaravarNitam / tasyAH kanakamAlAyA jAtismRtirajAyata // 721 // ayAcad vyantaraM prAcyapitaraM sA punastataH / sampratyapi pati tAta ! tameva mama mIlaya // 722 // devo'pyuvAca nAtmA'tra deyo daityAya yAcyA / jAgarUkastavA'trArthe vatse ! vijayate vidhiH // 723 // 25 jitazatruH sa te preyAn devIbhUya cyuto divaH / rAjJo dRDharathAkhyasya sUnuH siMhastho'jani // 724 // patirgandhAradezasya sa purAt puNDravarddhanAt / turaGgeNa hRto'traiva sameSyati nage svayam // 725 / / Ti. 1. AtatAyin (tri0) - Atatena zastrAdinA ayituM zIlaM asya, zastraM udgamya hantuM praguNIbhUtaH ityarthaH tm| 2. atha amum (cAraNamuni) Anamad vAnamantaraH (devaH) iti vAcyam / 3. devItvaM anubhUya sA kanakamaJjarI tava sutA ajani ityarthaH / 15 20
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 180 ] sa tvAM vedyAdisAmagryA'nayaiva pariNeSyate / nirAkulA'tra tiSTha tvaM yAvadAyAti sa kSaNaH // 726 // hyaH sa ca vyantaro merumayAsId vandituM jinAn / Aryaputro'pi cA'trA''gAd dvyahne tad viditaM ca vaH // 727 // tAmAkarNya kathAM karNya jAtiM siMharatho'smarat / zvazurazca suraH prAptaH sAnandastamanandayat // 728 // vyantarIbhiH kRtAzcaryavaryatUryatrayotsavaH / madhyAhne'bhyarcya so'rhantaM vidhizeSaM vyadhAditi // 729 // 5 baliM pAtre samAhRtya satkRtya gRhadevatAH / digdevebhyazca digbhyazca baliM datte sma sa kramAt // 730 // yoginI kSetrapa-prAyAn jinecchAnuvidhAyinaH / nirvighnaM sarvasiddhyarthaM sa devAn samatarppayat // 731 // gandhadhUpAnvitaM kSiptvA balizeSamilAtale / prakSAlya pANI pAdau cArcAto'bhuGkta kRtI tataH // 732 // devena pUritAzeSakAmastAmabhinandayan / ninAyaikAhavanmAsamAtramatra nage nRpaH // 733|| rAjyasyA'svAsthyamAzaGkya cirakAlena bhUpatiH / jagAda sAdaraM prANapriyAmapriyamapyadaH // 734 // upadroSyati me rAjyaM zatruvargo nirargalaH / pure tadyAmi bhUyo mAM paJcame'nyatra vIkSyase // 735 // Uce kanakamAlaitatkRtyaM jIveza ! yadyapi / ehireyAhirA kaSTA dharA'dhvani tathApi te // 736|| vidyAM prajJaptimetarhi gRhANA'nugRhANa tat / gatAgataM yathA vyomavartmanaiva sukhaM bhavet // 737 // vidyAmAsAdya sadyo'pi priyayA pratipAditAm / asAdhayadatho siMharatho gaganagAminIm // 738 // AzliSyA''yallakakSAmAM tAmApRcchyA'tha vallabhAm / pratyAgAnnagare rAjA nAgaraiH kRtamaGgalaH // 739 // 15 caturo vAsarAMstatra nirgamya nagare nRpaH / sa katyapyatyagAt prItyA nagametya punardinAn // 740 // 1 nage ca nagare cAsya varSmaNA'bhUdgatAgatam / manaH kanakamAlAM tu nA'mucatkvacidantikAt // 741 // nage'tati nRpo nityaM nagarAditi cAnvayAt / nagAtiriti sa khyAtimApa siMharatho janAt // 742 // nRpaM nage'nyadA'vAdIdviSAdI vyantaraH sa tam / tvatpUjya iti mAnyo'hamanyamanyubhujAmapi // 743 // yAsyAmi svAminirdezAddezAntaramito'dhunA / nage kanakamAlAyAM tvayi cAtiratirmama // 744 // na snigdhamugdhayozcAsti bhedaH kazcidvipazcitAm / dhiSaNAdhiSaNaM yAce tena jAmAtaraM nijam // 745 // nItvA nijapure vatsAM mA naiSIH zUnyatAM nagam / asmadAyallakazcAsyA rakSaNIyastvayA'nagha ! // 746 // saparIvAra eveti gaditvA vyantaro'gamat / nagaraM naga evA'smin nRpazca niramApayat // 747 // divyaM surapurasparddhi sudhAdhautaiH surAlayaiH / tannagAtipuraM nAma puraM dhAma zriyAmabhUt // 748 // tatra caityAlimaulisthasuvarNakalazairdivA / nirIkSyate parolakSabhAnubimbamivAmbaram // 749 // 25 punnAgaiH zAkhibhirdhammaiH phaladaiH kalpapAdapaiH / hemapuSpairazokaizca yadudyAnamivA''babhau // 750 // UrdhvaM caityadhvajairacchakuTTime bimbitaistvadhaH / lekhazeSapure jetuM dattapatraM yadAbabhau // 751 // 10 20 1. vAvAnto - A, cAcAnto - D cArcAnte C cAvAnto L, B, K Ti. 1. Ayallaka:- utkaNThA / 2. manyubhuk devaH teSAm / 3. dhiSaNAdhiSaNaM - dhiSaNA buddhiH tasyAH dhiSaNaM sthAnaM, avasthAnaM yasa dhiSaNAdhiSaNaH, tam / 4. svargapuraM pAtAlapuraM ca - lekhazeSapure /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180] 363 yasmin vimucya vaimatyaM lakSmIgaurIgiro'vasan / anekAnta ivaikatra sarvadarzaninAM dRzaH // 752 // nagAtipRthivIjAniya'ntarasya prajApatiH / nagAtinagarasyA'sya dvidhA so'bhUtprajApatiH // 753 // sa devArcAkSaNe bheje maulisthakarasampuTaH / antarvahan mahAdevaM sakumbhajinacaityatAm // 754 // bhinnebhamuktAtArAsu sphArAsu raNarAtriSu / bheje rajo'ndhakArAsu lakSmIryamabhisArikA // 755 / / tasya kalpadrumasyeva sarvato'pyupakurvataH / dizo'dhivAsayAmAsa yaza:kusumasaurabham // 756 // khelan kalpadrudolAsu nAkinAM lalanAjanaH / yazAMsi yasya rAjendoH sudhAgaurANi gAyati // 757 // svaHzAkhipaJcakenAsya paJcazAkho dhruvaM kRtaH / tasya chAyAM samAzritya kRtArthA syuryadarthinaH // 758 // pumAstamasevanta trayo'nyonyamabAdhayA / turyo'pyAsannatAM bheje samayaM pratipAlayan // 759 // rAjyaM pAlayato nyAyAddharmaM cA'sya kSamAbhujaH / sumahAnaticakrAma kramAtkAlaH kSaNArddhavat // 760 // purIparisare'nyedhurdraSTuM madhumahotsavam / jagAma jagatIjAnirnagAtirjanagauravAt // 761 // sa mArge maJjarIpuJja maJjuguJjanmadhuvratam / cUtamAlokatottuGgamAtapatramivA'vaneH // 762 // vasantadUtamudbhUtamaJjarIpuJjapiJjaram / tamAlokyA'vanIjAnirajaniSTa padaM mudAm // 763 // dhAma cAmarapuSpo'yaM zriyAmatimanoharaH / samaM prINAti sarveSAmindriyANi manazca naH // 764 // ityudIryA''dadAvekAM maJjarI tasya bhUruhaH / jagAma tAmatho jighrannagratazca kSitIzvaraH // 765 // maJjarI kizalaM patraM viTapazcAkhilaM janaiH / gatAnugatikaistasya luNTAkairiva luNTitam // 766 // 15 krIDAM vidhAya vAsantIM valito'vanivAsavaH / taM mUlazeSamAlokya sahakAraM vyacintayat // 767 / / yo'yaM locanalehyazrIH sadyo'darzi mayA taruH / sa dazAmedhasAmevamadhAddhig vedhaso vidhim // 768 // dhikkarmANyuttamAGgaM yaiH parAdhInasya dehinaH / bhUSyate dUSyate hA hA mukuTena kuTena vA // 769 // bhave'smin sarvabhAvAnAM kAlena parivartinAm / apyasaMkSIyamANAnAM zvaH zvaH ko'pi viparyayaH // 770 // na kuTumbaM na vA lakSmIna lIlAlalitaM vayaH / adhInAnAmadhInatvaM na deho'pyeti dehinAm // 771 // 20 ayaM klezamayaH kAyaH sarvA'pAyacayA''zrayaH / bhArAyate hi paryante daridrANAmivotsavaH // 772 // sandhyAbhrarAgAtkarikarNatAlAttaDitprakAzAccalapatripatrAt / mattAGganApAGgavilokitAcca bhavasthiterasthiratAM dhigetAm // 773 // prAkpuNyapAponnamito'pyasArasaMsArahetuH sukhaduHkhabhAraH / nAroDhumISTe mahatAM mamatvahastAvalambana vinA manAMsi // 774 / / 25 1. luMThitaM PI Ti. 1. abhisArikA - kulaTAstrI (jaya) lakSmI: svapatIn tyaktvA amuMbheje ityarthaH / 2. paJcazAkha:-hastaH / 3. amarapuSpaH klpvRkssH| 4. ISTa - samarthaH bhavati /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-180-181] anAdisiddheravinazvarasya jJAturjaDe nAzini kRtrime ca / guNena kenA'stu mamatvamasya puMsaH svadehe'pi kuto'nyadehe // 775 // lakSmImalakSmI ca vicintya cUte prabudhya gAndhAranRpo nagAtiH / tadaiva devApitazuddhaveSaH pratyekabuddhatvamiti prapede // 776 // [upajAtivRttacatuSkam] te kramAtkarakaNDuzca dvimukhazca namizca saH / nagAtizcAyayuH kSoNIpratiSThAnapure'nyadA // 777 // tatra tasthuzcatudvari laghau devakule kvacit / pUrvAdyAsu kramAddikSu valakSadhyAnamAnasAH // 778 // tadA devakulAdhIzo vyantara: prINitAntaraH / dadhyau vidheyamAtithyameSAM santoSiNAM katham // 779 // dhanyo'haM kRtakRtyo'haM nirvRto'smi bhave'pyaham / yadime mandiraM me'dya punate puNyadarzanAH // 780 // zlAghyaM sAMmukhyamevaiSAmAtithyamadhunocitam / vidhAyA'pi yadAtithyaM vaitathyaM vimukho nayet // 781 // caturmUrtizcaturyo'pi munibhyaH saMmukhIbhavan / vyantaraH sa tadAtmAnaM mene sukRtinaM kRtI // 782 // karakaNDumuniH kaNDUmapanudya punaH zrutau / zalAkAM sthagayannUce dvimukhena maharSiNA // 783 / / sarvaM rAjyaM ca rASTraM ca puraM cAntaHpuraM ca tat / muktvA'muM saJcayaM bhUyaH kuruSe puruSeza ! kim // 784 // prativakti tadA yAvatkarakaNDurmahAmuniH / tAvadAvirbhavattoM namirdvimukhamabhyadhAt // 785 // paitRkasyA'pi rAjyasya kRtvA kRtyakRto bahUn / tyaktvA tatkRtyamapyadya bhUyaHkRtya karoSi kim // 786 // 15 dvimukho nottaraM datte yAvannamimahAmuneH / tAvadgAndhArarAjarSirnagAtirgiramAdade // 787 // yadA sAmrAjyamutsRjya muktAvuttiSThate bhavAn / AtmaniHzeSakRt tasmAnnAnyamarhati garhitum // 788 // zAntaM kAntaM hitaM svAdu mudhAkRtasudhArasam / karakaNDuruvAceti tataH zuci vaco muniH / / 789 // mokSamArga prapanneSu sAdhuSu brahmacAriSu / hitArthaM dizataH sAdhorna doSaM vaktumarhasi // 790 // viSaM vA manyatAmanyo roSaM toSaM karotu vA / bhASitavyA hitA bhASA svapakSaguNakArikA // 791 // 20 mahAtmanaH prapadyaitAM samyazikSAM maharSayaH / kAlenA''sAdya kaivalyamabhajanta mahodayam // 792 // - iti karakaNDuprabhRticatuSpratyekabuddhakathAnakam // idaM cAzcaryabhUtamasambhAvyatamaM pratyekabuddhAnAM caritamevAvalambanamurarIkRtya ye svayaM pramAdino bhUtvA taccaritopadezena anyAnapi pramAde pAtayantaH svayaM naSTAH parAnapi nAzayanti tAn pratyAha nihisaMpattamahanno, patthito jaha jaNo niruttapyo / iha nAsai taha patteya-buddhalacchi paDicchaMto // 181 // nidhi ratnAdibhRtaM bhAjanaM samprAptaM samyagadhigataM adhanyo nirbhAgyaH prArthayan abhilaSan, yathA yadvajjano loko niruttappo nirudyamatayA zItalastadgrahaNe balividhAnabhUkhananAdiprayatnazUnya iti yAvat, iha loke nAzayati ___ 1. STAnagare - P / 2. tatratesthuzca - L, C, K | 3. mahAtmAnaH L, H, C, K, KH, B, D, A / 4. dvimukhanaminagAtizcatuH....P | 5. pramodino - P /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-181-182] 365 hArayati tallAbhabhAg na bhavati janena ca hasyate tathA pratyekabuddhalakSmI karakaNDvAdibodhasamRddhi pratIkSamANo nirvikalpam , tapaHsaMyamAdiSu pramatto bhUtvA muktimagRhNan sAmagrI hArayatIti // 181 // ataH prekSAvatA na kiJcid duSTamAlambanaM vidheyaM yataH sarvathA avizvAsahetutvAdajayya evA'yamindriyagrAma iti sadRSTAntamAha soUNa gaI sukumAliyAe, taha ssgbhsgbhginniie| tAva na vIsasiyavvaM, seyaTThI dhammio jAva // 182 // zrutvA AkarNya gatiM pariNati sukumArikAyAstathA zAsaka-bhrAsakabhaginyAstAvanna vizvasitavyam indriyANAmiti zeSaH / zreyo'rthI mokSaM prati sAdhako yAvadadyApi arthI, na tatprAptyA sampUrNAbhilASatayA niSThitArtho bhavati / abhAvukasyA'pi bhavAbhinanditvAt zreyorthitvaM na syAditi vizeSito dhArmika iti / athavA dharmeNa caran dhArmikaH, zvetAsthiH zvetAni maraNakRtadhAtvantarApidhAnApanayanena vibhAvyamAnazubhravarNAni 10 asthIni yasya sa tathA yAvanna sampanna iti zeSaH / yAvannirvikalpaM na mRtastAvanna vizvasitavyamityakSaragamanikA // 182 // bhAvArthA'dhigamAya kathA punarevam [sukumArikAkathAnakam // ] purA campApurAdhIzaH siMhaseno'bhavannRpaH / zAsako bhrAsakazcA'sya dvau sutau siMhalAGgajau // 1 // zastre bhujAbale zAstre nyAye dharme parAkrame / tayoH smA'nanyasAmAnyaM bhAti sAtizayaM yazaH // 2 // 15 sadehamiva saubhAgyaM lAvaNasyaiva devatA / etayoranujA jajJe nAmnA'pi sukumArikA // 3 // pItvA sadAgamAcAryAdanyedhurdezanA'mRtam / etau bhavadavA''taGkajAtaM tatyajatuH kSaNAt // 4 // atha saMvega-vairAgyadhurINaM gurusArathim / prApya vratarathaM jetumetau mohaM viceratuH // 5 // kramAdabhUtAM gItArthI samagrA''gamapAragau / sukumAryapi sambuddhyA''dita dIkSAM tadantike // 6 // smare dagdhe bhavAdbhIrurvairAgyeNa ratiH svayam / tapo'nutapyate bAlA sA lokairityataryaMta // 7 // 20 kAmukAstAmupadrotuM pracaranti bahirbahu / ityamUM sthApayAmAsopAzrayAntaH pravartinI // 8 // vizanti te vasatyantaryadA lubdhAntarAH zaThAH / tadA rudramatI sUraretyA''cakhyau pravartinI // 9 // sUraratha samAdezAttau dvau zAsaka-bhrAsakau / sahasrayodhinau tAsAmabhUtAM dvArarakSakau // 10 // tadrakSaNA'kSaNikayostayorAvazyakAdiSu / pratyUho'timahAnAsItkathA sUtrArthayostu kA // 11 // hA dhig mamA'dhikaM rUpamAdhisAdhanamedhate / sAdhvInAmiva me bhrAtrostapaHpratyUhakAraNam // 12 // 25 vimRzyeti bhRzaM sA'tha nRzaMsA'bhUnnije'Ggake / AjahAra ca nAhAramapi sA karhicittataH // 13 // tasyA dIpa ivA'sneho deho'thA''hAravarjitaH / krameNa kSINavAn vAnavArikedArapadmavat // 14 // 1. taMkajAnaM tatyajatuH P taMkajAnaM...K / 2. dIkSArathaM - P / 3. virecatuH, P, KH | 4. tayoH svasApi - A, D, C, B, K, KH, H, L | 5. rmuhuH - A buhu: B, mukhaM - KH, bahuH - K, buMhaH - HI Ti. 1. dhuraM vahati iti dhurINa: vRSabhAdiH tam , saMvegavairAgyau eva dhurINau ityarthaH / 2. bhavaH-mahAdevaH, tsmaadbhiiruH| 3. vAnaM - vnsmbndhi|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 182-184] chAdite cetanAcihne mUrchayA prANanAmani / spande mande'pyalakSe ca liGge'tata sA mRtA // 15 // asattarkeNa nirNIya sA pariSThApitA bahiH / niyamyate matiH kena niyateranusAriNI // 16 // tadAmbuplavasaMsiktaiH saMsiktA samirormibhiH / pratyAsasAda caitanyaM viSasAda ca saikikA // 17 // AsannAvAsisArthezanaraiH kaizcidvilokya sA / aho saundaryamityeSA sArthezAya samappitA // 18 // abhyaGgamajjanAlepanepathyaiH pathyabhojanaiH / sA tena navatAM nItA ko nijo guNinAM na vA // 19 // dehA'nurAgajasnehAt tenehA'tyupakAriNA / svayaM kadAcidAbhASi sArthavAhena sundarI // 20 // sambhogai rahitA subhru ! neyaM te zobhate tanuH / guNajJairaparAmRSTA sukaveriva bhAratI // 21 // sukheSu yadi vaimukhyaM sambhoge yadi nAdaraH / advitIyamidaM dhAtrA tat kimarthaM kRtaM vapuH // 22 // tvAM vIkSya mama lolAkSi ! rocate na vadhUjanaH / bhRGgaH kalpalatAM prApya vallISu ramatAM katham // 23 // ityuktayA tayA'cinti puMsAM pauruSarodhinI / aho jagattrayIjiSNurdaivazaktirgarIyasI // 24 // vipadaH sarvagAminyo durlaGghyA bhavitavyatA / kaSTaM duSTAsu ceSTAsu vidhiraskhalitAdaraH // 25 // asyopakAriNaH kAmastanmayA pUryatAmayam / tuSyatvetAvatA saiSa sarvathA durjano vidhi: // 26 // dhyAtveti praNayaM tasya bhUtvA praNayinI svayam / ciraM saphalayAmAsa vAsanAM cApi vedhasaH // 27 // kiyatA'pyatha kAlena zAsaka - bhrAsakau munI / jagmatustatra yatrA''sInniveze so'pi sApi ca // 28 // ajJAtatadudantau ca tau tadAlayamIyatuH / rudatI sudatI sApi nyapatattatpadoratha // 29 // vRttAntaheturvRttAntastayA sarvo nijastayoH / sa yathAvadathA''vedi nirvedasya rasAyanam // 30 // atha sArthezatastasmAt tAbhyAM sambodhya mocitA / vizuddhe hRdayakSetre'ropayat vratapAdapam // 31 // yathAvat pratipAlyA'tha saMyamaM sukumArikA / uttamAM tapasA prApadamartyapadasampadam // 32 // iti sukumArikAkathAnakam // evaM nAma vizuddhavAsanAyAH sukumArikAyA api Atmana eva durdAntatayA vratabhaGgaH saMvRtta ityetadevAhakhara- karaha- turaga-vasabhA, mattagaiMdA vi nAma dammaMti / ekko navari na dammai, niraMkuso appaNo appA // 183 // khara- karabha-turaga-vRSabhA - mattagajendrA api nAma damyante naitad duSkaram / eko navaraM na kevalaM na damyate niraGkuzo nirmaryAdAGkuzabhraSTa Atmana eva sambandhI AtmA jIva iti // 183 // ye'pi ca kharAdayo janena damyante, teSAmapi tatprAgbhavIyadurdAntatAphalamevaitaditi vibhAvya AtmAnamevaM prabodhayedityAha 366 varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehi dammaMto, baMdhaNehiM vahehi ya // 184 // 1. dAmbu - KH, D, B, C, L, H | dAMbuA | 2. samaro... P, A, KH sAnaro - H / 3. vairAgyaM - P / 4. ramate - P / 5. ca lAlayAmAsa vaze kiM vA na vedhasaH - P / 6. saMsocya - P
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-184-188] 367 varaM mayA AtmA damitaH saMyamena tapasA ca mAhaM varamityatrA'pi sambadhyate, paraiH pazcAdakRtapuNyakarmA kuyonigataH san damyamAno bandhanairnigaDAdibhirvadhaizca laguDaghAtAdibhiriti // 184 // kiJca appA ceva dameyavvo, appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi, assi loe parattha ya // 185 // Atmaiva damayitavyo yataH AtmA hu nizcayena durdamo nAnya ityarthaH, AtmA damitaH sukhI bhavati / asmin loke paratra ca iti // 185 // adAntastvayamAtmA Atmana eva mahate'nAyetyAha niccaM dosasahagao, jIvo avirahiyamasuhapariNAmo / navaraM dinne pasare, to dei pamAyamayaresu // 186 // adAnto hyayaM nityaM doSasahagato rAgadveSAdisahacarito jIva AtmA, avirahitaM nirantaram azubhapariNAmaH saGkliSTA'dhyavasAyo navaraM na kevalaM bhavatItyadhyAhAraH / anyat kiM karotItyAha-yatheSTaceSTAyAM datte vitIrNe prasare tataH prasaralAbhAd dadAti, anekArthatvAddhAtUnAM karoti pramAdaM viSayakaSAyapravRttilakSaNam atareSu azakyanistAreSu lokAgamaviruddheSu karttavyeSviti zeSa iti // 186 // kiJca anAtmanIno'yamaihikasvArthabhraMzamapi nAtmano vettItyAha acciya-vaMdiya-pUiya-sakkAriya pnnmio-mhgghvio| taha taM karei jIvo, pADei jahappaNo ThANaM // 187 // arcitazcandanaghanasArAdibhirdevatAvat / vanditaH sadguNotkIrtanena stuto dvAdazAvarttavandanena vA abhivAditaH / pUjito vastrAdipratilAbhanayA / satkArito'bhyutthAnAdipratipattyA / praNamitaH pratipadaM mUrti aJjalinivezena, teSAM karmadhArayaH / tathA mahArghitaH AcAryapadasthApanAdibhirmahAntamaghu prApitastadguNa- 20 pakSapAtibhirgurujanavineyopAsakAdibhiriti gamyate / sa tu viSayakaSAyamUDhatayA tathA tat kimapi duzceSTitaM karoti jIvaH pAtayati yathA AtmanaH sambandhi sthAnamarcAdinibandhanamiti // 187 // patitazca tadayogyo vivekinAM dayAspadaM bhavatItyAha sIlavvayAiM jo bahuphalAiM haMtUNa sokkhamabhilasai / dhiidubbalo tavassI, koDIe kAgiNIM kiNai // 188 // zIlaM mUlottaraguNasamAdhAnaM vratAni ahiMsAdIni, pRthaggrahaNaM prAdhAnyakhyApanArthaM, tAni yo mando bahuphalAni svargApavargadAyakAni hatvA vilopya saukhyamarvAcInaM tucchaM vaiSayikamabhilaSati, sa dhRtidurbalo viziSTacetaHpraNidhAnavikalastapasvI mahatAM karuNAspadIbhUto varAkaH / koTyA sahasrAyutapramitayA kAkiNI SoDazazatIkapardakapramANarUpasya rUpasyA'zItitamabhAgarUpAM krINAti gahnAtIti // 188 // 25 1. nAhaM - P | 2. taM taha - KH, L, HI
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-188-191] na cA'yamAtmA vaiSayikaiH sukhairnirabhilASaH kartuM zakyate / tathAhi "kathaM toSayituM zakya AtmA vaiSayikaiH sukhaiH / bhogA'bhyAsena varddhante rAgAH sendriyavRttayaH" // 1 // tathA cAhajIvo jahAmaNasiyaM, hiyaicchiyapatthiehiM sokkhehiM / toseUNa na tIrai, jAvajjIveNa savveNa // 189 // jIvo yathAmanISitaM hRdayeSTaprArthitairmanodayitadayitAdisampAditaiH saukhyaistoSayituM dhrAto'hamiti hRSTaH kartuM na tIryate toSakarma samApayituM zakyate / yAvajjIveNa sarveNa yAvacchabdopAdAnAt prAgdinAdInAM gamyatvAdAsatAM dina-mAsa-saMvatsarAdayaH samastapuruSAyuSeNA'pi sarveNa trailokyavatinA viSayajAteneti / yatra ucyate "dhAnyAni pazavaH pRthvI striyo ratnAni kAJcanam / naikasyAlamidaM tRptyai viditveti tapazcaret // 1 // [ ] 189 // kuta etaducyate / yato'vivekAdayaM na cintayatItyAha sumiNaMtarANubhUyaM, sokkhaM samaicchiyaM jahA natthi / evamimaM pi aIyaM, sokkhaM suviNovamaM hoi // 190 // svapnasyAntarA madhye'nubhUtaM saukhyaM, samayepsitaM svapnasamayAdanyasmin samaye vAJchitaM sat, yathA 15 nAsti evamidamapi jAgradavasthA'nubhUyamAnamapi atItaM vartamAnakAlAdanyasmin samaye nAstIti sAdharmyaNa tucchatvAdasattvAcca alIkamevetyato nA'trA''sthA kAryA / yataH- "anAgatamatItaM ca nArthakArItyavastu sat / kSaNikasya sukhasyA''zAM moktumISTe na dhik kudhIH" // 1 // "svapne yathA'yaM puruSaH prayAti, dadAti gRhNAti karoti vakti / nidrAkSaye tacca na kiJcidasti sarvaM tathedaM hi vicAryamANam" // 1 // [ upajAtivRttam] 190 // yastu saukhye AsthAM vidadhyAttadoSadarzanArthamAha puraniddhamaNe jakkho, mahurAmaMgU taheva suyanihaso / bohei suvihiyajaNaM, visUDa bahuM ca hiyaeNaM // 191 // sukhAvabodhArthaM tatra pUrvaM kathA / tathAhi [mathurAmakathAnakam // ] purI purANAM jayinI purANakhyAtipradhAnA mathurAbhidhA''sIt / yA kaizavAnAmiha zaizavAnAmAdhAramaitrImadhurA vyarAjat // 1 // nyAsaiH padAnAM sugRhItanAmA tAmAryamaGgarvidadhe pavitrAm / zrutasya zAntestapasAM nidhAnaM yugapradhAnaM hi tadA tamAhuH // 2 // ___30 vihAya kAryAntaramantarAyamanyAnanAdRtya munInazeSAn / bhaktyA vazIbhUta ivA'tibhUriH sUri siSeve'tra janastameva // 3 // 1. tu tadA - P / 2. vAribhUriH - C / 20 25
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-191] na vandaka-pracchaka-pAThakebhyaH prapArayAmo'kSaNikAH sadaiva / ityAryamaGgau vadati pradojjayAdizetyeva janA jaguste // 4 // niSThAgariSThazca taponidhizca cAritravAMzceti janaiH stuvAnaiH / . muniH sa mAnAkhyamahAkSitidhrapottuGgazRGgopari ropyate sma // 5 // vardhiSNu RddhyuttaragauravAkhyaM zRGgAntaraM tatra carannavApya / / aho ahaM pUjitapUjitAMhrirityeSa mene trijagat tRNAya // 6 // saMsAranistArakatAvimarzAttaM sampradAnaM parikalpya lokAH / daduryadutkRSTarasaM tadeva babhUva puSTyai rasagauravasya // 7 // lokasya bhaktyA paripoSitAbhyAM Rddhe rasasyA'pi ca gauravAbhyAm / samedhitaH prApa samRddhimuccaiH sAtasya tad gauravamAryamaGgaH // 8 // vihAramabhyudyatameSa muktvA janasya mAnAdavazo'vasannaH / hA gauravANAM tritayena tena vazIkRto'sevata nityavAsam // 9 // upAsakAnAM pratibandharAgAdAgAminI hAnimacintayitvA / cakAra bADhaM mamakAramArAtkSetre kule caiSa bhavAdabhIruH // 10 // AtmastutiM zrAddhakRtAmathA'nyanindAvimizrAmanumodamAnaH / mithyAbhimAnAbhiniviSTabuddhirmithyAtvamUrIkRtavAnahaMyuH // 11 // arthAnivecchurviparItanItiH kAmI parastrISviva baddharAgaH / dharmAdhvapaGgurgururAryamaGgurmUlakSati prApa vizeSalipsuH // 12 // saddarzanAlokalasadvizeSaM zrutaM tapaH saMyama ityazeSam / / sadapyasadbhUtamaho cakAra hahA mahAmohamahAndhakAraH // 13 // tatraiva kAlaM sa vidhAya bhUtvA vaprapraNAlAyatanAntavAsI / yakSo vibhaGgAt tadidaM viditvA'nutApamApadviratAvazaktaH // 14 // tatprAptakAlaM ca tadA vicintya tapodhanAnAM sa bahirgatAnAm / drAghIyasIM svAM rasanAM vikRSya saMdarzayAmAsa bhayAya teSAm // 15 // dRSTvA tathA tasya tapodhanAste dhairya samAlambya tamabhyupetya / papracchuruccaiH katamo'si kiM vA bibhISikAM nityamimAM karoSi // 16 // yakSo viSAdA'bhinayAduvAca vAcaM sa vAcaMyamabodhayitrIm / manyadhvamAtmIyaguruM tameva mAM maGganAmAnamamAnamAnam // 17 // 1. jagatprazasti - KH | 2. paritoSi - B, A| 3. samedhitaM - B, A | 4. maGgau - A,CI Ti. 1. mAna eva mahAkSitidhrapaH mahAgiriH tasya zRGgopari ityarthaH / 2. Rddhigaarvaakhym| 3. maGganAmAnam amAnaH aparimitaH mAnaH yasya amAnamAnaH tm|
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-191-195] yA gauraveSu pratibaddhabuddherAsId vasatyAdiSu gRddhivRddhiH / tasyAH phalaM pazyata lambhito'smi daivAdahaM durgatayakSabhUyam // 18 // sudurlabhaM janmazateSu labdhvA zrAmaNyamanyatra mano na kAryam / snehena yuSmAniti zikSayAmi na cA'dhunA'haM tu vidhAtumIzaH // 19 // itthaM munInAM pratibodhadAtA svayaM vidhAtA paridevitAnAm / nidarzanIbhUya sa kasya citte cAritra eva sthiratAM na dhatte // 20 // [upajAtivRttaviMzakam] iti mathurAmakathAnakam // adhunA'kSarArthaH-puranirddhamane nagarapraNAle yakSaH sampanna iti zeSaH / mathurAyAM maGgamathurAmaGgastathaiva yathA zrUyate zrutanikaSaH siddhAntakaSapaTTako bahuzrutatvAdAgamaparIkSAsthAnamityarthaH sa pazcAt bodhayati prAkRtazailyA 10 vartamAnanirdezAt bodhitavAn suvihitajanaM visUrai hRdayeneti khidyate sma bahu prabhUtaM caH samuccaye hRdayena citteneti // 191 // sa yat tadA'cintayat tadAha niggaMtUNa gharAo, na kao dhammo mae jinnkkhaao| iDDi-rasa-sAya-garuyattaNeNa Na ya ceio appA // 192 // nirgatya gRhAt pravrajyetyarthaH / na kRto dharmo mayA jinAkhyAtaH / Rddhi-rasa-sAta-gurukatvena 15 hetunaa| RddhiH ziSyAdisampat, rasA madhurAdayaH, sAtaM mRduzayyAdisampAdyaM sukham, teSu guruka AdaravAn, tadbhAvena mohopahatatayA na ca naiva cetito vijJAta Atmeti // 192 // tathA osannavihAreNaM, hA jaha jhINammi Aue savve / .. kiM kAhAmi ahanno ?, saMpai soyAmi appANaM // 193 // __avasannavihAreNa zithilAcArakAlanirgamanena, hA iti dainye, yathAhaM sthitaH, tathaiva kSINe AyuSi 20 sarvasmin kiM kariSye adhanyaH samprati zocAmi AtmAnaM kevalamiti // 193 // katham ? - hA ! jIva ! pAva bhamihisi, jAI-joNIsayAiM bhuaaii| bhavasayasahassadulahaM pi, jiNamayaM erisaM laddhaM // 194 // hA jIva ! pApa ! durAtman ! bhramiSyasi paryaTiSyasi, jAtayaH ekendriyAdyAH, yonayo zItetarAdyAstAsAM zatAni bahUni bhavazatasahasradurlabhaM janmalakSaduSprApam apiH sambhAvanAyAM, jinamatam arhatpravacanam 25 IdRzam acintyacintAmaNikalpaM labdhvA AsAdya tadanuSThAnapramAditayeti // 194 // kiJca pAvo pamAyavasao, jIvo saMsArakajjamujjutto / dukkhehiM na niviNNo, sokkhehiM na ceva parituTTho // 195 // pApa Atmanyapi hitAnudhyAnavandhyatayA durAtmA pramAdavazagaH kaSAyAdyadhIno, jIvaH saMsAra 1. manuSyAdyAH - B, A, HI
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 195-201] 371 kAryodyukto makArasyArSatvAt, duHkhairna nirviNNaH AbhIkSNyena taddhetuSveva pravRtteH / saukhyairna caiva parituSTastatprAptAvapi tattarSotkarSA'parihAnAt cazabdAnmahAnandasukhavimukhazceti // 195 // na caivamanuzayazatairapi sampUrNaM paritrANaM bhavatIti sodAharaNamAhaparitappieNa taNuo, sAhAro jai ghaNaM na ujjamai / seNiyarAyA taM taha, paritappaMto gao narayaM // 196 // paritaptena nindAgarhAgarbhacittapazcAttApena, tanuko'lpa eva, sAdhAraH paritrANam / yadi ghanaM gADhamapramattatayA tapa:saMyamayornodyacchati / atra dRSTAntamAha mAno'pi gataH sImantakAkhyaM narakamiti / tatkathAnakaM ca niveditacaram // 196 // zreNikarAjastattathAtmagarhAdiprakAreNa paritapya yathA cA'yaM jIvo duHkhena nirviNNastathA vyaktataramAha - jIveNa jANi u visajjiyANi, jAIsaesu dehANi / thevehiM tao sayalaM pi, tihuyaNaM hojja pahithaM // 197 // vena yAni tu visRSTAni tyaktAni tuzabdAdyAni tyakSyante tAni dUre santu, dehAni zarIrANi stokaistataH svalpaistebhyo'nantabhAgavarttibhiH / sakalamapi tribhuvanaM bhavet paDihatthaM ti paripUrNaM tathA'pa nA'sya nirveda iti // 197 // tathA naha-daMta-maMsa-kesa -'TThiesu jIveNa vippamuktesu / tesu vi havejja kailAsa- merugirisannibhA kUDA // 198 // nakha-danta-mAMsa-kezAsthiSviti saptamyAstRtIyArthatvAt nakha- danta-mAMsa kezAsthibhirjIvena vipramuktairanAdikaticijjanmasambandhibhiH, piNDitairna sarvairityapizabdArthaH / tairapi bhaveyuH kailAsamerugirisannibhAH kUTA mahAparvataprAyAH stUpA iti // 198 // kiJca - himavaMta-malaya-maMdara- dIvodahi-dharaNisarisarAsIo / ahiayaro AhAro, chuhieNAhArio hojjA // 199 // himavanmalayagirimandarAH parvatAH, dvIpA jambUdvIpAdayaH, udadhayo lavaNodAdayaH, dharaNyo gharmmAdyAstaiH, sadRzebhyo rAzibhyo'dhikatara AhAro'zanAdiH kSudhitenA''hArito bhavediti // 199 // anyaccajaM NeNa jalaM pIyaM, ghammAyavajagaDieNa taM pi ihaM / savvesu vi agaDa-talAya - nai - samuddesu na vi hojjA // 200 // yadanena jIvena jalaM pItaM gharmA''tapakadarthitena grISmA''tapA'bhibhUtena, tadapi iha jalamapyatra sarveSvapi avaTataTAkanadIsamudreSu nApi naiva bhavediti // 200 // api ca pIyaM thaNayacchIraM, sAgarasalilAo hojja bahuyayaraM / saMsArammi aNaMte, mAUNaM annamannANaM // 201 // 1. ditataraM - B, ditamatra - H ditavaraM - A / 2. paMDitairna - A, B, L I 5 10 15 20 25
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 20 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 201-205 ] pItaM, stanA eva stanakAsteSAM kSIraM stanyaM, sAgarANAM salilAt pAthonAthapAthaso bhavedbahutaram / hetumAha-saMsAre anante'vidyamAnaprAgabhAvabhAvini anAdau, mAtRRNAM savitRRNAm anyAsAM pRthakpRthakjanmabhAvinInAmiti // 201 // evaM vistaramuktvA paramArthamAha 25 372 pattA ya kAmabhogA, kAlamaNaMtaM ihaM sauvabhogA / apuvvaM piva mannai, taha vi ya jIvo maNe sokkhaM // 202 // prAptAzca kAmabhogAH zabdAdayaH, kAlamanantaM devAdibhaveSvabhivyApya / iha trailokye te'pi pAratantryakArpaNyAdibhiranupabhogyAH syurityAha - saha upabhogeneti sopabhogAH, apUrvamiva manyate Akalayati tathApi ca jIvo manasi saukhyaM vaiSayikamiti // 202 // aparaM ca jAnAti vizeSazemuSIsAMmukhyena cazabdAnnirvikalpakena, sAmAnyopayogarUpeNa pazyati ca / yathA bhogaRddhisampado viSayalakSmIprAptayaH yadi vA kimapi yanmAtreNa sukulotpatti-sugurusamparkAdi sarvameva dharmaphalaM puNyaM vimucya nAnyattallAbhakAraNamiti / tathApi dRDhamUDhahRdayo gADhaviparyastacittaH san pApe karmaNi 15 jano ramate na punarddharmaM sevate / uktaM cA'tra I sa jahA bhogaDDisaMpayA savvameva dhammaphalaM / tahavi daDhamUDhahiyao, pAve kamme jaNo ramai // 203 // " yaH satatamiSTakAriNi sukRte'pi hi bhavati vigalitasnehaH / akRtajJadurjanAnAmavadhAraya dhuri tamevaikam" // 1 // [ ] // 203 // anyaccAzcaryam-- jANijjai ciMtijjai, jammajarAmaraNasaMbhavaM dukkhaM / na ya visaesu virajjai, aho subaddho kavaDagaMThI // 204 // jJAyate gurUpadezAdinA cintyate punaH punarmanasi sthApyate - yaduta sopuskAratvAdviSayasaGgahetukamidaM janma-jarA-maraNasambhavaM duHkham / na ca naiva viSayeSu virajyate viSayagocaravirAgabhUyiSThairbhUyate jantubhiriti zeSaH / aho iti Azcarye subaddho dumrmmocakatvAt suniyantritaH / kapaTagranthirmohajAlAlIkabandhanam / tathA ca suSThuktam " vicintya bAdhAH prabhavanti yatra, na tatra mithyAmatayazcaranti / saMsAramohastvayamanya eva, digmohavat tattvadhiyA sahA''ste " // 1 // [ ][ upajAtivRttam ] // 204 // kiJca - yato maraNAdvibheti tato'pi nodvijate ityAha jANai ya jaha marijjai, amaraMtaM pi hu jarA viNAsei / na ya uvviggo loo, aho rahassaM sunimmAyaM // 205 // jAnAtyeva yathA mriyate amriyamANamapi ca jarA vayohAnirvinAzayati valIpalitAGgabhaGgAdinA 1. prAg bhAvabhAvini - B / 2. nirAga - KH
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-205-209] 373 visaMsthulayati / na ca naiva udvigno loko bhavabhayA'bhAvAt / aho iti vivekinAmAmantraNe-yUyaM pazyata rahasyaM guhyaM sunirmitaM duravabodhatvAt sudurbhedamiti // 205 // tathAhi dupayaM cauppayaM bahupayaM ca apayaM samiddhamahaNaM vA / aNavakae vi kayaMto, harai hayAso aparitaMto // 206 // dvipadaM narAdi catuSpadaM gavAdi bahupadaM bhramarAdi apadaM sarpAdi samRddhamIzvaram adhanaM daridraM / cazabdAt paNDita-mUrkha-sujana-durjanAdikam / anapakRte'pi aparAdhA'bhAve'pi / kRtAntaH kRtasya ekabhavaprAyogyasya karmaNo'nto'vasAnarUpaH kAlo harati prANebhyazcyAvayati / hatAza ityAkrozavAkyam aparitanto vigatakheda iti // 206 // anyaccana ya najjai so diyaho, mariyavvaM cA'vaseNa savveNa / 10 AsApAsaparuddho, na karei ya jaM hiyaM vajjho // 207 // naiva jJAyate sa divaso yatra mariSyata iti gamyam / atha ca marttavyamevAvazenA'svatantreNa, sarveNa praanninaa| evaMsthite'pi AzApAzapraruddho manorathavAgurAparAdhIno na karotyeva yat anuSThAnaM hitaM vadhya iva vadhyaH kRtAntamukhakuharamadhyavartI / yadAha "AghAtaM nIyamAnasya vadhyasyeva pade pade / AsannataratAmeti mRtyurjantodine dine" // [] iti // 207 / / tathA cAha saMjharAgajalabubbuovame, jIvie ya jalabiMducaMcale / juvvaNe ya naivegasannibhe, pAvajIva ! kimiyaM na bujjhase // 208 // sandhyArAgeNa jalabudbudena ca kSaNikaramaNIyatAbhAjanatvena upamA yasya tasminnevaMvidhe jIvite, 20 casya sambandhavyavadhAnAt / jalabinducaJcale ca nalinIdalAgrAdigatapayolavacalAcale yauvane tAruNye / casyA'nuktasamuccayArthatvAd dravyanicayAdau ca nadIvegasannibhe vAhinIvegapUropame sati pazyannapyevaM he pApajIva ! durAtman ! kimidaM na budhyase iti // 208 / / abodhameva phalataH prakaTayati jaM jaM najjai asuI, lajjijjai kucchaNijjameyaM ti / taM taM maggai aMgaM, navari aNaMgottha paDikUlo // 209 // yad yaditi vIpsA sarvasaGgrahArthA / jJAyate bAlairapi / azucIti apavitraM lajyate ca kutsanIyametaditi kRtvA tattanmArgayati yAcate, aGgam aGganAdyavAcyAvayavarUpaM navaraM kevalam anaGgo'tra madano'smin loke pratikUlo gADhaviparyAsarUpatvAt pratilomaH, prAdhAnyavivakSayA'tra tasya kartRtvanirdeza iti / taccoktam "yallajjanIyamatigopyamadarzanIyaM, bIbhatsamulbaNamalAvilapUtigandhi / / tadyAcate'Ggamiha kAmakRmistadevaM; kiM vA dunoti na manobhavavAmataiSA" // [ ] // 209 // 30 1. bhavati bhayA.... - C / 2. zabdavya... C / 3. lakSyate - KH, B lajjate - D | 4. miti - C / Ti. 1. AghAtaH vdhsthaanm| 25
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 374 savvagahANaM pabhavo, mahAgahI savvadosapAyaTTI / kAmaggaho durappA, jeNa'bhibhUyaM jagaM savvaM // 210 // sarveSAM grahANAM sarvonmAdAnAM prabhava utpattisthAnaM mahAgraho garIyAnunmAdaH / sarvadoSANAM vratalopa5 paradArApakarSaNAdInAM preSThatayA prakarSakaH pravarttakaH / ko'sau ? kAmagraho madanonmAdo, durAtmA duSTasvabhAva yenA'bhibhUtamAtmIkRtaM jagatsarvamiti // 210 // 20 etadevAha-- [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 210-213] abhimAnamAtramayaM kAmo, na paramArthataH sukhaheturityAha jo sevai kiM lahai ?, thAmaM hArei dubbalo hoi / pAvei vemaNassaM, dukkhANi ya attadoseNaM // 211 // yaH sevate kAmaM, sa kiM labhate tRptyAdikam ? na kiJcidityarthaH / kevalaM sthAma balaM hArayati / tata eva durbalo bhavati / prApnoti ca vaimanasyaM mAnasodvegaM deyitatamAnavApti-vipralambhAdiprabhavaM duHkhAni ca kSayavyAdhipramukhAni AtmadoSeNa svAparAdhena kAmaprasarA'nivAraNalakSaNeneti // 219 // kAmajaM sukhamapi tattvato duHkhamevetyAha jaha kacchulla kacchu, kaMDuyamANo duhaM muNai sukkhaM / mohAurA maNussA, taha kAmaduhaM suhaM beMti // 212 // yathA kacchUraH pAmanaH kacchU pAmAM kaNDUyamAno nakhAdibhirullikhan upatAparUpaM duHkhameva manute saukhyam dRSTAntamuktvA dAntikamAha - mohAturA madanaviparyAsavihvalAH manuSyAstathA kAmaduHkhaM sukhaM bruvate saMtoSAt parasmai kathayanti iti // 212 // teSAM ca vipAkamAha visayavisaM hAlahalaM, visayavisaM ukkaDaM piyaMtANaM / visayavisAiNaM piva, visayavisavisUiyA hoI // 293 // viSayA eva prANAntahetutvAd viSaM hAlAhalaM sadA nUtanamivA'tIvatIvratayA sadyoghAtitvAdavakAzanirAsato'pratIkAryam / tadapi tAdAtvikasukhAsvAdasAdarANAM durmatInAM kiMpAkaphalavadApAtamadhuratayA'pyupAdeyaM syAditi nirAcikIrSurAha viSayaviSam utkaTaM pibatAM pAnopabhogakSaNe'pi utkaTam - pratyUhavyUhopanipAtazaGkayA 25 mukhabhaGgadAyitvAttIvram / tadutkarSaprakarSacikhyApayiSayAha - viSayaviSAjIrNamiva upamAnAntarAbhAvAdAtmanaiva upamAnena upameyA viSayaviSavisUcikA durjarA viSayaviSAtizayaprasUrvisUcikA durantAnantabhavAntarabhrAntisambhUtavividhabAdhAsambAdhavatI duHkhAsikA bhavatItyananvayena kAlakUTAdiviSebhyo'pyAdhikyaM viSayaviSasya sUcitam / AtmanaivopameyasyopamAnena syAdananvaya iti / supratItameva ca viSayANAM viSatvam / 1. prakRSTatayA - L, B, KH, A / 2. dayitamAnAvApti H, KH dayitamAnavApti - B, D / 3. duHkhAMtamu - P / 4. dAtamAha P / 5. vikalA - P / 6. sukha - C / 7. tyanvayena - D, L tyanityatvayena KH | 8. danvaya - KH |
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 213-217] "mahAriNA viSamayAH kenoktA viSayA ime / jJAtaM viSAstra evA'tra viSamAstro'parAdhyati // 1 // [ ] iti / vRddhAH punarevaM vyAcakhyuH - viSayaviSaM hAlAhalaM sadyaH prANaghAti pibatAM viSayaviSavisUcikA bhavatIti mUlasambandhaH / kimetadityAha - vizadaviSaM prakaTaviSam utkaTaM tIvrakAlakUTAdikaM pibatAM vizadaviSAjIrNamiva spaSTaviSAjaraNamiva mAraNAtmakam / viSaye gocare viSavisUcikA tadajIrNAtirekalakSaNA sA bhavati / 5 kAlakUTAdiviSabhojino maraNamiva zabdAdiviSayabhojinastadvipAkAdanantasaMsArabhramaNaM prApnuvantItyarthaH // 213 // etadeva vyAkaroti yataH - " -- evaM tu paMcahiM AsavehiM rayamAiNittu aNusamayaM / caugaiduhaperaMtaM, aNupariyaTTaMti saMsAre // 214 // evameva paJcabhirAzravati Atmani saiMgalati karma yaiste AzravAstairhisAnRtasteyA'brahmaparigraharUpaiH 10 zabdAdibhirvA rajaH pApaM karma AdAnayitvA AtmasAtkRtvA / anusamayaM pratikSaNaM catasRNAM gatInAM duHkhAni paryantaH sImA tadanubhavaprakarSo yasmin paryaTane taccaturgatiduHkhaparyantaM yathA bhavati / evam anu raja:svIkArAt paryaTanti saMsAre bhave iti // 214 // tathAhi savvagaIpakkhaMde, kArhiti anaMtae akayapainnA / je ya na suNaMti dhammaM, soUNa ya je pamAyaMti // 215 // 375 sarvagatipraskandAn samagragatyAkramaNAni kariSyanti anantakAn aparyavasAnAn, akRtaprajJA asaMskRtamatayo mUrkhAH santaH, ye kiM ? ye na zRNvanti dharmaM sarvajJadRSTaM zrutvA ca ye pramAdyanti nAdriyante iti // 215 // ke ca te zrutvA'pi dharmaM pramAdyanti iti, tAneva svarUpeNAha-- aNusiTThA ya bahuvihaM micchaddiTThI ya je narA ahamA / baddhanikAiyakammA, suNaMti dhammaM na ya kareMti // 216 // 15 paMceva ujjhiUNaM, paMceva ya rakkhiUNa bhAveNaM / kammarayavippamukkA, siddhigaimaNuttamaM pattA // 217 // paJcaiva hiMsAdIn AzravAn ujjhitvA parityajya / paJcaiva ca mahAvratAni rakSitvA pratipAlya 1. 8. riNo - B | riNyA - KH | 2. saMlagati - KH, L / 3. punnA - B, L, KH / 4. kiMca te - C | 20 casyA'pyarthatvAt anuziSTA api dharmopadezaiH preritA api, bahuvidhaM hetudRSTAntopapattibhirmithyAdRSTazca ye narA manuSyA adhamA nIcA ata eva baddham AtmapradezaiH zleSitaM nikAcitam avazyavedyA'vasthAM nItaM karma jJAnAvaraNIyAdi yaiste baddhanikAcitakarmANaH / zRNvanti dharmaM kvacitparAbhiyogAditaH samavasaraNAdiSu / na ca naiva kurvanti te anantAn sarvagatipraskandAn kariSyantIti prAktanagAthayA sambandha 25 iti||216|| adhamAnAM doSamuktvA uttamAnAM guNamAha
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 [kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-217-220] casyAnuktasamuccayArthatvAdindriyANi viSayebhyo rakSitvA rAgadveSA'karaNato vyAvRttya / bhAvena tAttvikyA vRttyA na dAmbhika iva bAhyayaiva vRttyA / karmarajovipramuktAH santaH siddhigatim anuttarAM sarvotkRSTAM muktirUpAM prAptA iti // 217 // sAmAnyato muktihetUnuktvA vyaktitastAnevAha nANe daMsaNa-caraNe, tava-saMjama-samii-guttipacchitte / damaussaggavavAe, davvAiabhiggahe ceva // 218 // saddahaNAyaraNAe, niccaM ujjuttaesaNAi tthio| tassa bhavodahitaraNaM, pavvajjAe ya jammaM tu // 219 // jJAnAdiSu yaH sthitastasyaiva tadIyapravrajyAyAzca janma manuSyatayA pravrajitatayA ca utpattilakSaNam 10 bhavodadhitaraNaM saMsArasAgarataraNDakaM bhavatIti gamyam / anyasya tu janmadvayamapi nirarthakam / tuzabdAt pratyutAnarthakAraNaM ca bhavatIti mUlasambandhaH / tatra jJAnaM samyak sambodhalakSaNaM tasmin tathA darzanacaraNe dvandvaikavadbhAvena darzanacaraNayoH zraddhAna-kriyayoH / tapaHprabhRtInAM paJcAnAM dvandvaikavadbhAvAt tapasi anazanAdau saMyame pRthivIkAyAdirakSaNAtmake, samitiSu IryAbhASaiSaNAdAnanikSepapariSThApanAtmikAsu guptiSu manovAkkAyarodharUpAsu prAyazcitte AlocanApratikramaNAdau dame indriyanigrahe utsarge sAmAnyenoktAnuSThAne apavAde 15 dravyAdisApekSavizeSoktAnuSThAne, prAgvadekavadbhAvaH, evaM sarvatrA'pi / dravyAdiSviti-AdizabdAt kSetrakAla bhAvagrahaH / teSu abhigraho-yathA amukaM nirlepojjhitakAdikulmASaparyuSitAdirUpaM dravyaM grahISye, kSetre gRhabahi:pradezAdau kAle pauruSyAdyatikrAntau, bhAve hasantyA ruMdatyA vA dattamityAdirUpo vividho niyamastasmin / caH samuccaye / evakArasyA'vadhAraNArthasya vyavahitaH sambandhaH, sa ca tasyaivetyatra yojita eva / zraddhAnapradhAnAyAm AcaraNAyAM nityam udyuktaH san eSaNAyAM niravadyAhAragaveSaNagrahaNagrAsagocarAyAm, yattado20 nityAbhisambandhAdya eteSu sthitastasya tadIyapravrajyAyAzca janma bhavodadhitaraNamiti prAgeva yojitam / caraNasyaiva vyAkhyAnArthaM tapaHprabhRtIni pRthagupAttAni / darzanacaraNagrahaNe'pi zraddhAnAcaraNagrahaNaM sarvamidamAcaraNIyam / tatsAmarthyAbhAve tu zraddheyamiti zraddhAnaprAdhAnyakhyApanArtham / yaduktam "jaM sakkai taM kIr3a jaM ca na sakkar3a tayammi sddhnnaa| saddahamANo jIvo pAvai ayarAmaraM ThANaM" // [saM.pra./894] tathA"bhadveNa carittAo suTTayaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijhaMti" // [daM.pra./248 ] iti // 218 // 219 // vyatirekadoSamAha je gharasaraNapasattA, chakkAyariU sakiMcaNA ajayA / navaraM mottUNa gharaM, gharasaMkamaNaM kayaM tehiM // 220 // 1. vyAvartya - C, D, K, vyAvRrtya - A,L / 2. muktau hetUnuktvA - C, muktihetumuktvA - D, B muktihetvamuktvA - KH, AI 3. rudantyA - P / 4. khyApanArthaM - P vyApanA) - KH |
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-220-224] 377 __ ye gRhazaraNaprasaktA gRhakSaNacchAdanAdyArambhayuktAH santaH / SaTkAyaripavaH pRthivyAdhupamardakAH sakiJcanAH sahiraNyahemAnaH ayatA duSprayuktamanovAkkAyAH navaraM kevalaM muktvA prAktanaM gRhaM liGgagrahaNachadmanA gRhasaGkramaNaM kRtaM tairiti // 220 // tacca teSAM mahate'nAyaivetyAha ussuttamAyaraMto, baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDDai, mAyAmosaM ca kuvvaI ya // 221 // utsUtramAgamAtikramaNAnuSThAnaM duSTamAcaran badhnAti karma sucikkaNaM nibiDaM jIvastatpariNAmAtsaMsAraM ca pravarddhayati mAyayA zAThyena sUtroktaM kariSyAmIti svIkRtya tadakaraNAt mRSA'lIkaM ca karotyeva casyA'vadhAraNArthatvAditi // 22 // tasmAdutsUtrAcAreNa samaM saMsargo'pi na kArya ityupadizati / 10 jai giNhai vayalovo, ahava na giNhai sarIravoccheo / pAsatthasaMkamo vi ya, vayalovo to varamasaMgo // 222 // yadi gRhNAti tatsambandhi azanavasanAdIti gamyate, tato vratalopaH AdhAkarmAdidoSaduSTatayA AgamaniSiddhatvAt / athaveti pakSAntarasUcakaH, yadi vA na gRhNAti tatastadupaSTambhakAhArAdyasamprAptyA zarIvyavacchedaH / atha kazcid dRDhA''graho dehatyAge'pi aneSaNIyaM na gRhNAtyeva, tasyA'pi saMsargo vratalopa 15 evetyAha-pArzvasthasaGkrama eva ca vratalopaH, aperavadhAraNArthatvAt, kimanyena ? pArzvasthAnAmutsUtracAriNAM gurukarmapAzaparavazAnAM saGkrama eva tanmadhye saMvAsa eva vratalopo bhagavadAjJAbhaGgarUpatvAt / tato varam asaGgastaiH pArzvasthaiH saha saMsargatyAga iti // 222 // atrArthe jinAjJAmevA''viSkaroti AlAvo saMvAso, vIsaMbho saMthavo pasaMgo ya / hINAyArehiM samaM, savvajiNidehiM paDikuTTho // 223 // AlApaH sApekSaM sambhASaNaM saMvAsa ekatropAzraye'vasthAnaM vizrambhazcittavizvAsaH saMstavo mithaH parokSe guNotkIrtanaM prasaGga ucitadAnapratyAdAnAdivyavahAraH / cazabdAdanyo'pi mitho maitryAdijanita evaMrUpo vyavahAro, hInAcAraiH pArzvasthAdibhiH saha sarvajinendraiH zrIRSabhAdizrIvarddhamAnAntaiH pratikruSTaH pratiSiddhaH / / atrAgama:-"asaMkiliDehiM samaM vasijjA muNI carittassa jao na hANI" ||[d.vai.cuu./2-gaa.9 utta.] iti // 223 // 25 syAdetad dRDhacittasya ekatropAzraye'pi ko doSa ityata Aha annonnajaMpiehi, hasiudbhusiehiM khippamANo ya / pAsatthamajjhayAre, balA jai vAulI hoi // 224 // anyonyajalpitaiH parasparavikathAlApaiH, hasitoddhaSitairharSotkarSajanitairhAsyaromotkarSaiH kSipyamANo dharmadhyAnAtpreryamANaH pArzvasthamadhyacAre jJAnAdInAmanupayogitvAtpArve taTe tiSThatIti sAmAnyavyutpattyA 30 1. gRhakaraNAcchAda... H gRhakSaNasthAnAdyArambha.. / 2. saMgamovi... K, P, L / 3. saMlAvo - P / 4. hasiuvvariehiM - P | 20
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-224-227] avasannAdayo'pi gRhyante pArzvasthAnAM vA madhye caraNaM pArzvasthamadhyacArastasmin vartamAno, balAt kusaGgasAmarthyAt yatiriti dRDhacittatayA niratizayasaMyamadhanopi sAdhurvyAkulIbhavati dRDhadharmatAyA bhrazyati, vAtUlIbhavatIti vA yattadbhASI bhavatItyarthaH // 224 // atrArthe AgamacArAnucaraM lokAcAramAha loe vi kusaMsaggIpiyaM jaNaM dunniyacchamaivasaNaM / niMdai nirujjhamaM piya-kusIlajaNameva sAhujaNo // 225 // AstAM lokottare loke'pi kusaMsargipriyaM duHzIlakadarthitaM janaM durnivasitaM duSparihitaM SiGgaveSamiti yAvat / ativyasanaM dyUtAdyutkRSTavyasanavyavasitaM nindati jugupsate yathA nirudyama cAritrAcArazItalaM priyakuzIlajanaM vallabhapArzvasthAdilokam evaM sAdhujanazcAritriloko'pi nindatItyarthaH // 225 // 10 sa caivaM skhalitacAritro'pi sambhAvyate tasyodarkamAha niccaM saMkiyabhIo, gammo savvassa khliycaaritto| sAhujaNassa avamao, mao vi puNa duggaiM jAi // 226 // nityaM zaGkitabhIto 'jalpAntare'pi madIyamidaM jalpate' ityAzaGkito, 'mA ahamevaM jJAtvA gurvAdibhiH kulagaNAdibhyo niSkAzye' iti trastazca / gamyo'bhibhavanIyaH, sarvasya bAlAderapi, skhalitacAritraH 15 sAdhujanasyA'vamato'nabhimata idaM tAvadihaloke, paratrA'pi mRto'pi punardurgatiM kuyoni yAti / punaHzabdAdanantasaMsArI ca bhavati // 226 // atraivArthe dRSTAntamanUdya ziSyAnuzAsanamAha girisuyapupphasuANaM, suvihiya ! AharaNakAraNavihannU / vajjejja sIlavigale, ujjuyasIle havejja jaI // 227 // 20 vRttiH- tatra pUrvaM udAharaNakathaivocyate // tathAhi [girizuka-puSzukakathAnakam // ] vasantapuramityasti pattanaM zrIniketanam / pavitrakIrtanastatra rAjA kanakaketanaH // 1 // so'zvavAhanikAM kartuM nagarAnnirgato'nyadA / vyastAbhyastaturaGgeNa dUreNApahRto vane // 2 // apare parataH santu sAdino vAyunA'pi yat / vAjI manojavabhrAjI nA'nujagme sabhUbhujaH // 3 // jJAnaM svalakSaNAbhAsaM nirvikalpaM ca vastuSu / tathAgatadhiyA'zvenAnvabhAvyata nRpaH pathi // 4 // AkRSyAkRSyavalgAntamatha zrAntaH zlathaM nRpaH / taM mumoca yato yAti tato yAtviti cintayan // 5 // rAjJA sthitaH kSaNAdAgarvA sa niracIyata / vyastayA'zvadamairgatyA vinIto'yamiti sphuTam // 6 // astu tatkiyadAyAto vizrAntiH kvA'dhunocitA / dhyAyanniti nRpo'pazyad vanAntavasatiM janam // 7 // yAvadvizrAmakAmazca tatra yAti kSiteH patiH / tarau dUrAt durArohe zukastAvadavocata // 8 // 1. cAritrAticArazItalaM - P / 2. jalpottare'pi - K| 3. mathaiva - P / 4. gatidhiyA - A, KH | Ti. 1. tathAgataH bauddhH|
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 227] sAmAnyajanatAtItairlakSaNaireSa lakSyate / prauDhaH parivRDhaH kazcit tadasmai bata dhAvata // 9 // ayaM niruddho baddhazca bhUri dAsyati bhUrizaH / sarve sambhUya bhUyAMso gRhNIta zabarA ! amum // 10 // trasto girA tayA tasya sajjIkRtakirAtayA / nRpazcamatkRtazcitte dUraM dudrAva vAjinA // 11 // manaseva samaM sparddhAnubandhI sa kSaNArddhataH / ninAya dUraM rAjAnamAjAneyo javAdhikaH // 12 // sa kvApi tApasAvAse puNyArAme manorame / prAptaH kIrakumAreNA'bhASi kenA'pi pArthivaH // 13 // svasti te svAgataM rAjanneko'pi vidito'si naH / lakSaNAnyeva te'mUni jJApayantIti mAdRzAm // 14 // arghaM pAdyaM tathA''tithyamasmai kuruta tApasAH ! / gururvarNAzramANAM vo'tithiH svayamupasthitaH // 15 // avatIryA'tha nirvAhya vAhArthaM sarvamAtmanA / svenAtithyakriyAzAnta zrAntiH svAntikamAgatam // 16 // avocata vaco rAjA zakuntaM kutukI zukam / prakRtiste kutastyeyaM sajjanasyeva pAvanI // 17 // yugmam // pakkaNe'dya zuko'smAbhirdRSTastasya tavApi ca / viSapIyUSayoryAdRk tAdRgevAntaraM dvayoH // 18 // so'pyAha doSastasyaiSa na rAjanna ca me guNaH / tattadAzrayabhUH kintu saMsargastatra kAraNam // 19 // yadAvAmAzramAdasmAdadUreNa vanA'vanau / abhavAva zukau rAjan sa cAhaM ca kvacid vaTe // 20 // mAtA'pyekA pitA'pyeko mama tasya ca pakSiNaH / gavAzanaiH sa nIto'smAdAnIto'haM tapodhanaiH // 21 // sa kIraH pArvatIyAnAM khyAto girizukAbhidhaH / puNyArAmanivAsI ca zrutaH puSpazuko'smyaham // 22 // zRNoti vAcaH sa gavAzanAnAmahaM tu rAjan ! munipuGgavAnAm / pratyakSametadbhavatA'pi dRSTaM saMsargajA doSaguNA bhavanti // 23 // [ upajAtivRttam] zrutveti rAjA kanakadhvajo'pi gataH svasainyaiH saha rAjadhAnIm / doSe guNe vApi ca saGgamevaM pramANayAmAsa nidAnamekam ||24|| [ upajAtivRttam] iti girizuka - puSpazukakathAnakam // girizuka- puSpazukayoH suvihita ! sukRtin ! udAharaNe dRSTAnte kAraNamasAdhusAdhusaGgatijadoSaguNa - 20 lakSaNam / tadvidhijJaH prastutadRSTAntavidhAnavedI san varjayet zIlavikalAn, na ca tadvarjanamAtreNaiva parituSTa AsIt kintu svayaM udyatazIlo vratodyamamatirbhavedyatiH athavA kuzIlAn saGgato varjayitvA'pi 'evamete duHzIlA vayaM tu suvihitA' ityAtmabahumAnaparApamAnaprakaTanena lokamadhye vakrazIlo na bhavedityupadizati RjuzIlo bhavediti kaSAyavarjanAt vakratAM parihRtya samatAmAsthAya RjuzIlaH sAmAyikazIlo yatirbhavet / // 227 // 379 evaM hi kvacidaucityena tadvandanamapyaduSTaM syAditi / taditthamautsargikaM pArzvasthAdisaGgaparihAramabhidhAyA'dhunA kAraNe tadvandanamapyanujAnAnasteSAmapi tatra kRtyaM copadizannAha 1. vratodyatamati... C, D, vratodyamemati - H / 2. bhavedyati: C, D, K | Ti. 1. AjAneyaH uttamaH azvaH / 2. kutukaM kutUhalaM asyAsti kutukI / 3. pakkaNaH bhIlAnAM AvAsaH / 4. gavAzanaH gomAMsamaznAti taiH / 5 10 15 25
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-228-231] osannacaraNakaraNaM, jaiNo vaMdati kAraNaM pappa / je suviiyaparamatthA, te vaMdaMte nivAreMti // 228 // avasannacaraNakaraNaM vizIrNamUlottaraguNaM yatayaH susAdhavo vandante, kAraNaM vrataparyAyAdirUpaM prApyA''sAdya, tadA ca ye zItalavihAriNo'pi suviditaparamArthAH suparIkSitAgamopaniSadaH / yaduta 5 karmanigaDanigIrNodyamAnAmasmAkamevaM svayaM zithilAcArANAm etadvandanapratyAdAnaM mahate'nAyetyAtmajJAste AtmAnaM vandamAnAn susAdhUn nivArayanti teSAmekavacananirdezocitAnAmapi saMvignabahumAnitayA uttamatvakhyApanArtho bahuvacananirdeza iti // 228 // anyathA doSamAha suvihiyavaMdAveMto, nAseI appayaM tu suphaao| duvihapahavippamukko , kahamappa na jANaI mUDho // 229 // suvihitAn susAdhUn vandayan vandamAnAnaniSedhayan nAzayatyAtmAnameva / tuzabdasyA'vadhAraNArthatvAt supathAt jJAnAdiratnatrayAsevanarUpAt / dvividhapathavipramuktaH sAdhu-zrAddhAcAraparibhraSTaH / sa hi cAritre ayatamAnatayA na yatirliGgadhAritvAnnA'pi ca gRhastho'ta eva kathamAtmAnaM na jAnAti mUDho yena susAdhUn vandayatIti // 229 // atha pathadvaividhyaprarUpaNena yatidharmeNa samaM gRhidharmasyApi tulayA sAmyamuktamiti gRhidharmAcAravidhi mevopadizannAha vaMdai ubhao kAlaM pi, ceiyAiM thayathuIparamo / jiNavarapaDimAgharadhUva-pupphagaMdhaccaNujjutto // 230 // zrAvako vandate ubhayakAlaM caityAni arhadvimbarUpANi, stavA RSimaNDalAkhya-kavacastavaparabrahmastavAdyAH, stutayazcaityavandanAdipratibaddhakAyotsargaparyanteSu yAH paThyante zrUyante ca tatparamastada dhyayanapradhAnaH sana jinavarANAmahadbhadrArakANAM pratimAgRhaM gahadevAlayo devagRhaM ca tasmina dhUpapuSpagandhairarcanaM 20 tasminnudhuktaH satataM kRtodyamaH sa jinavarapratimAgRhadhUpapuSpagandhArcanodyuktaH / etaccAzAtanAvarjanapUrva vidhivadaGgasammArjana-paJcAmRtAdisnAnavidhAnaM sugandhizrIcandanAgarukarpUramRgamadakAzmIrajaprabhRtivilepana-akSatanaivedya-phala-jala-pradIpa-pramukhabaliDhaukanAdInAm upalakSaNamiti // 230 // tathA - suviNicchiyaegamaI, dhammammi aNaNNadevaopaNao / na ya kusamaesu rajjai, puvvAvaravAhayatthesu // 231 // suvinizcitA supratiSThitA, ekA zaGkAkAGkSAdisAhacaryarahitA advitIyA matiryasya sa suvinishcitaikmtiH| tathA na bhagavantaM vinA anyadaivataM bhayatrANavAJchayA pretya svargA'pavargalipsayA ca upAsitavyaM puruSavizeSam upanataH samapitAtmA upa samIpe nataH praNato vA ananyadaivatopanataH saMsAranistArakAraNaM bhagavantamarhadbhaTTArakameva upanataH / na ca kusamayeSu parapravacaneSu rajyate / pUrvAparavyAhatArtheSu nirupapattika-pralapiteSu, te hi 'na hiMsyAt sarvabhUtAni trasANi sthAvarANi ce'tyupadizya SaTzatAni nibadhyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAt nyUnAni 30 pazubhistribhirityapi lapanti / 15 25 1. kazmIraja A,C| 2. bhavabhaya - C, D, K, ayatrANa - A, KH | 3. dhyAnata: AI
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 231-234] tathA cAhurAcAryazrIhemacandrapAdAH'"hiMsAdisaMsaktapathopadezAdasarvavinmUlatayA pravRtteH / nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca brUmastvadanyAgamamapramANam // [ ayogavyava0 / 10 ] / 5 hitopadezAtsakalajJaklRptermumukSusatsAdhuparigrahAcca pUrvAparArtheSvavirodhasiddhestvadAgamA eva satAM pramANam" // [ ayogavyava0 / 11] iti // 231 // kiJca - daTThUNaM kuliMgINaM, tasa - thAvarabhUyamaddaNaM vivihaM / dhammAo na cAlijjai, devehiM saiMdaehiM pi // 232 // dRSTvA kuliGginAM zAkyAdInAM pacana - pAcanAdinA trasasthAvarabhUtamardanaM vividhaM dharmAt kAraNe kAryopacArAdazeSasUkSmajanturakSApratipAdakAd bhagavatpravacanAt na cAlyate devaiH sendrairapi kiM punaritarairiti // 232 // anyacca 381 "paMcuMbari cauvigaI hima-visa-karage ya savvamaTTI ya / raNabhoari ciya bahubIya - anaMtasaMdhANe // 1 // gholavaDA vAiMgaNa asuNiyanAmaM ca phullaphalamAI / tucchaphalaM caliyarasaM vajjaha vajjANi bAvIsaM" // 2 // [ saM.pra./ 1194 - 1195, pra.sA./245 - 246 ] anantakAyikasaMgrahazca " savvA u kaMdajAI sUraNakaMdo a vajjakaMdo a / allahaliddA ya tahA allaM taha allakaccUro // 1 // 10 vaMdai paDipucchai, pajjuvAsei sAhuNo sayayameva / paDhai sui guNeI ya, jaNassa dhammaM parikahei // 233 // vandate manovacanakAyaiH / pratipRcchati kvacit saMzayAnaH paryupAste samIpataravarttitayA, kAn ? sAdhUn satatameva paThati prakaraNAdyucitaM zrutaM zRNoti sUtrArthaM guNayati parAvarttayati cazabdAdarthaM vimRzati ca / janasya dharmaM parikathayati svayaMbuddho'nyAn bodhayatIti // 233 // daDhasIlavvayaniyamo, posaha - Avassaesa akkhalio / mahumajjamaMsapaMcaviha-bahuvihaphalesu paDikkaMto // 234 // dRDhaM zIlaM vizuddhaM manaH praNidhAnaM vrataniyamA aNuvrata - guNavrata - zikSAvratarUpA abhigrahAzca yasya sa dRDhazIlavrataniyamastathA pauSadhe AhAra - brahmacarya - avyApAra-zarIrasatkArabhedAccaturvidhe sAmAnyato vratazabdasaMgRhIte'pi vaiziSTyakhyApanArthaM bhUyo'pyuktaM pauSadha iti / tathA AvazyakeSu sAmAyikAdiSu SaTprakAreSu 20 askhalito niraticAraH / tathA madhuni mAkSika- kauttika- bhrAmarAdibhedAt trividhe, upalakSaNaM caitannavanItasya / tathA madye piSTakASThabhedAd dvividhe / mAMse jalasthalakhacAriNAM trasAnAM tRtIyadhAtubhede / paJcavidhaphale plakSAzvatthodumbarakAkodumbarIvaTaprabhave bahuvidhe vRntAkAdiphale upalakSaNatvAdajJAtanAmapuSpaphale akvathitagorasamizradvidalarAtribhojanasacittAnantakAyikAdisarvavarjanIyasaGgrahaH / teSu pratikrAnto nivRttaH // 234 // madhvAdInAM niyamebhyaH pRthaggrahaNaM bahudoSatAsUcanArthamiti / varjanIyasaGgrahazcaivam - 15 25 30
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 15 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-234-235 ] sattAvarI virAlI kumAri taha thoharI galoI ya / lhasaNaM vaMsakarillA gajjara taha loNao loDhA // 2 // girikanni kisalapattA khariMsuyA thega allamutthAya / taha loNarukkhachallI khillUDo amayavallI ya // 3 // mUlA taha bhUmiruhA viruhA taha Dhakkavatthulo / paDhamo sUyaravallo ya tahA pallaMko komalaMbilIyA // 4 // AlU taha piMDAlU havaMti ee aNaMtanAmeNaM / aNNamaNaMtaM neyaM lakkhaNajuttIe samayAo // 5 // ghosADakarIraMkuratidua aikomalaMbagAINi / varuNavaDaniMbayAINa aMkurAiM aNaMtAI // 6 // gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIrugaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM tabvivarIaM ca patteyaM // 7 // cakkaM va bhajjamANassa gaMThI havejja cuNNaghaNo / taM puDhavisarisabheyaM aNaMtajIvaM viANAhiM // 8 // gaDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hor3a nicchIraM / jaMpiya apaNasaMdhi aNaMtajIvaM viANAhi" // 9 // [pra.sA./236taH244] mAMsaniSedhazca laukikairapyevamanUditaH"ahiMsAlakSaNaM dharmaM sarvabhUtAbhayapradam / ajAtazatruNA pRSTaH punaH zAntanavo'bravIt // 1 // amAMsabhakSaNaM nRNAmazvamedhazataiH samam / mAMsaM hi jAyate ghorAnnA'nyatra vadhapAtakAt // 2 // mAMsAdeva samutpanno mAMsaM mAMsena yo naraH / tulyavyathe'smin saMsAre bhuJjAnaH kiM na lajjate // 3 // kaNTakenA'pi ye spaSTA yAnti kAmapi vikriyAm / te'pi zastranikRttasya pazoraznanti vigraham // 4 // bhayamAkampanaM tIvra dehinAM dehasaMzaye / dRSTvA ko nAma mAMsebhyaH spRhAM kuryAdarAkSasaH // 5 // amAMsAzI jagadbandhuH prANinAmabhayapradaH / prayAti nirbhayaM dhAma puNyakAruNyasAgaraH // 6 // kratunirvighnasaMbhArastIrthamadhvazramojjhitam / ahiMsA nAma paramaM vratamatyaktabhojanam" // 7 // [] tathA nAhammakammajIvI, paccakkhANe abhikkhamujjutto / savvaM parimANakaDaM, avarajjhai taM pi saMkaMto // 235 // nA'dharmakarmajIvI nA'dharmeNa pApAnuSThAnena aGgAradAhAdinA jIvituM zIlamasyeti kRtvA pratyAkhyAne grahItavye abhIkSNamudyuktaH sotsAhaH / sarvaM dhana-dhAnyAdikam ArSatvAt parimANakRtaM kRtaparimANaM karotIti zeSaH / aparAdhyatIti tadapi zaGkamAnaH svacetasA-aho ahaM gurukarmA pratijJAtajinapravacano'pi sarvasaGga parityAgaM kartumadyA'pi na prabhuriti kRtvA evamevAtmAparAdhaM manyate / yadvA sarvaM kRtaparimANaM kRtvA'pi yadi 25 pramAdAdaparAdhyati-atIcAreNA'parAdhaM prApnoti tamapyaparAdhamAlocya kRtaprAyazcittatayA saGkrAnto'tikrAntA 'parAdho bhavati iti athavA avi rajjhai iti pAThaH yadyapi AtmakuTumbAdyarthaM rAdhyate pacyate, tadapi zaGkamAno yatanayA kArayatIti // 235 // pAkAdikAM cAparAdhasthAnaM laukikA apyAhuH "khaNDanI peSaNI cullI jalakumbhapramArjanI / paJca zUnA gRhasthasya tena svargaM na gacchatIti" [ ] // 235 // iti / 30 yatanA ca tacca sarvaM devAdyarthaM vidadhAnasyA'grapUrAdyanantaraM bhagavadanucaravRttyA AtmakuTumbAdipoSaNamapi atithisaMvibhAga-dInAnukampAdAnapUrvaM bhAvazuddhyA bhuJjAnasya puNyAyaiveti gurUpadezaH / 20 1. sirikiNNi - C.K sirikaNNi - D / 2. sUrayavallo - A|3. hi vyathAM - C / 4. tIvra - H, B1 5. jJAtvA - A, B, HI
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-235-237] 383 atha adharmakarmANi cAmUni"adharmANi ca karmANi vivekI jIvikAkRte / tyajet paJcadazA'mUni karmAdAnAni sadgRhI // 1 // bhASTrakumbheSTikApAkaiH svarNAyoghaTanAdibhiH / ThaThArakarmaNeGgAlaistyajedaGgArajIvikAm // 2 // kaNotpeSAdibhiH patraprasUnaphalavikrayaiH / vanaspatyupamardotthAM tyajecca vanajIvikAm // 3 // ghaTanAcchakaTAGgAnAM krayavikrayatastathA / vRttiM zAkaTikatvAcca jahyAcchakaTajIvikAm // 4 // anovRSakharoSTrAzvakAsarAzvatarAdibhiH / bhAravAhanato vRttiM necchedbhATakajIvikAm // 5 // kSetrakUpataDAgAdikaraNe bhUvidAraNAt / zilAkuTTAkatAbhizca varjayet sphoTajIvikAm // 6 // Akare dantakezAsthinakharomatvacA krayAt / tyajed vRttiM trasAGgAnAM dantavANijyamityapi // 7 // lAkSAnIlIzilAdInAM dhAtakyASTaGkaNasya ca / vikrayAdvarjayellAkSAvANijyaM pApakAraNam // 8 // vRttiM madyavasAkSaudrakSIrAdirasavikrayAt / tyajecca kezavANijyaM gomanuSyAdivikrayAt // 9 // viSAyastAlayantrAstrahalAderjIvitacchidaH / vikrayAdviSavANijyaM vivekI varjayennaraH // 10 // yantrasyekSurasAdyarthe tailAdyarthe ca vAhanAt / jalAzmArthe ca vRttyarthaM yantrapIDAM vivarjayet // 11 // nAsAvedhazravaHsAsnAmuSkacchedAstathA'Gkanam / pRSThagAlanamityetatkRtI nirlAJchanaM tyajet // 12 // sArikA-zuka-morANAM kukkuTotuzunAM tathA / poSaM vittAya dAsyAzcAsatIpoSaM tyajedamum // 13 // davadAnaM vizuddhAtmA kRSyAdyarthamapi tyajet / sara:zoSaM saraHsindhuhradAdezcAmbusamplavam // 14 // 15 dharmabAdhAkarImanyAmapi caivaMvidhAM budhaH / adhAM jIvikAM tyaktvA prAyo vyavaharetparAm" // 15 // [ ] tathA nikkhamaNa-nANa-nivvANa-jammabhUmIo vaMdai jiNANaM / na ya vasai sAhujaNavirahiyaMmi dese bahuguNe vi // 236 // niSkramaNajJAnanirvANajanmabhUmIvandate jinAnAM yAsu bhagavatAM kalyANakAni sampedire, tA bhUmIvandate / 20 saMvAdazcAtra "jammaNanikkhamaNAisu titthayarANaM mahANubhAvANaM / gamaNaccaNamahimAhi AgADhaM dasaNaM hoi" // 1 // [u.a./18] na ca vasati sAdhujanavirahite deze bahuguNe'pi sasyAmbusampattirAjanvattAdInapekSya prabhUtaguNAdhike'pi dharmahAnikAritvAditi // 236 // tathA 25 paratitthiyANa paNamaNa-ubbhAvaNa-thuNaNa-bhattirAgaM ca / sakkAraM sammANaM, dANaM viNayaM ca vajjei // 237 // paratIthikANAM zAkyAdInAM praNamanaM zirasA udbhAvanaM tatparokSe guNotkIrtanaM stavanaM pratyakSameva 1. zAkaTikAM cAtha - C|2. gAdeH karaNaM - K, A, H, B| 3. jalasyArthe ca - C / 4. tAM - A|5. bhUmI - AI Ti. 1. rAjanvAn - zreSTharAjA yatra sa dezaH /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 384 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-237-240] bhaktirAgazcetaso'nubandhaH dvandvaikavadbhAvAt , tam / caH samuccaye / satkAraM vastrAdibhiH sanmAnamabhyutthAnA'nuvrajyAdibhiH, dAnamazanAdInAM vinayaM pAdaprakSAlanAdirUpaM varjayatIti // 237 // tathA paDhamaM jaINa dAUNa, appaNA paNamiUNa pAre / asaIa suvihiyANaM, bhuMjaI ya kayadisAloo // 238 // prathamaM yatibhyo dattvA azanAdikamAhAraM pazcAdAtmanA sadbhAvasAraM praNamya pArayati bhuGkte, asai tti abhAve suvihitAnAM sAdhUnAM bhuGkte cazabdAtparidadhAti vastrAdikamakRtasaMvibhAgaH kRtadizAlokaH san / yathA yadyatrAvasare sAdhavaH syustadA'nugRhItaH syAmiti cintayanniti / yataH "vinA dAnena sAdhubhyaH kevalaM vandanaiva yA / dantaniSkoSikA seyaM mudhA dhArmikamAninAm // 1 // zayyAsanAzanapayovasanauSadhAdau, cintAM svayaM viracayanti sadA yatInAm / bhaktyA stuvanti vipadi pratikurvate ca, te zrAvakAstadapare tu na kiJcideva // 2 // [vasantatilakAvRttam] sAdhuSvaho doSaviSaM kirantaH syurdandazUkA iva dIrghajihvAH / alpe'pi dAnA'vasare kareNa zrAddhAdhamA dhik kuNayo bhavanti ||3||[upjaativRttm] mAnyAnmunInapyavamanyate yastatyAja matyA jaDadhIH sa dharmam / tattvAdasau tattvasatattvazUnyaH zUnyaM mudhA dhyAyati devatattvam // 4 // karoti mAteva hitAni sAdhoH sakheva zikSAmapi yo dadAti / sa eva suzrAvakanAmavAcyaH zeSazchalA'nveSaparaH sapatnaH" // 5 // [ ] iti // 238 // atraiva vidhimAha sAhUNa kappaNijjaM, jaM navi dinnaM kahiM pi kiMpi thiN| 20 dhIrA jahuttakArI, susAvagA taM na bhujaMti // 239 // sAdhUnAM kalpanIyaM yogyaM yadazanAdikaM, na vitIrNam upakAritaM kasmiMzciddezakAlAdau kimapi svalpamapi, tatra vidhireSa vakSyamANa iti zeSaH / dhIrA abhraSTasattvA yathoktakAriNo vihitAnuSThAyinaH suzrAvakAstadyad yatibhyo na vitIrNamAsIt tad na bhuJjate na svayamupabhuJjate iti // 239 // idamevAha vasahI-sayaNA-'saNa-bhatta-pANa bhesjjvsthpyaaii| __ jai vi na pajjattadhaNo, thovA vi hu thovayaM dei // 240 // vasatirupAzrayaH, zayanaM kASThamayasaMstArakAdi, AsanaM pIThAdi, bhaktamodanAdi pAnaM drAkSApAnAdi bhaiSajyamauSadhacUrNAdi, vastraM kSaumAdi, pAtramalAbuprabhRti, AdizabdAt kambalAdigrahaH / etat prabhRtikaM yadyapi na paryAptadhano na sampUrNadraviNastathApi stokAdapi stokaM stokataraM datte iti // 240 // 1. yathAtrAvasare - C yathAdyavasare - B yathAyadyavasare - H yathAyatrAvasare - KH, L / 2. niSkASikA - L niSkokikA B, HI Ti. 1. tattvasatattvazUnyaH - tattvasya paramArtharahitaH / 25
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 240-244 ] tathA saMvacchara- cAummAsiesu, aTThAhiAsu a tihIsu / savvAyareNa laggar3a, jiNavarapUAtavaguNesu // 241 // sAMvatsarika-cAturmAsikeSu upalakSaNatvAtpAkSikeSvapi aSTAhikAsu caitrAdiyAtrAsu / cazabdasya sambandhavyavadhAnAttithiSu paJcamIaSTamIrpaJcadazISu, sarvAdareNa lagati Dhaukate jinavarapUjA - tapoguNeSu 5 bhagavadarccane'STamaSaSThacaturthAdikaraNe, jJAnAdiSu cetyarthaH // 241 // tathA-- sAhUNa ceiyANa ya, paDiNIyaM taha avaNNavAiM ca / jiNapavayaNassa ahiyaM, savvatthAmeNa vAre // 242 // sAdhUnAM caityAnAM ca pratyanIkaM tathA avarNavAdinam azlAghAkAriNaM ca / kiM bahunA ? jinapravacanasyAhitaM vipakSaM sarvasthAmnA yAvacchaktijIvitavyavyayenA'pi vArayati jinazAsanonnatikaraNasya mahodaya- 10 hetutvAditi // 242 // sAmAnyena zrAvakaguNAnuktvA tAneva vizeSata Aha virayA pANivahAo, virayA niccaM ca aliyavayaNAo / virayA corikkAo, virayA paradAragamaNAo // 243 // 385 viratAH kRtaniSedhAH prANivadhAt prakramAnniraparAdhatrasajIvAnAM saGkalpapUrvaM hiMsAtaH / viratA nityaM ca alIkavacanAt kanyAgavAdiviSayAt sthUlAd viratAzcauryAt sthUlAd viratAH paradArAgamanAt parastrIsambhogAditi // 243 // tathA 15 virayA pariggahAo, aparimiyAo aNaMtataNhAo / bahudosasaMkulAo, narayagaigamaNapaMthAo // 244 // viratAH parigrahAd dhanadhAnyakSetravAsturUpyasvarNakupyadvipadacatuSpadabhedena navavidhAt / aparimitAt akRtaparimANAt parimANAdUrdhvam akRtaniyamasya hi aprApnuvato'pi tRSNA syAdityAha duSpUramUrcchAtirekAt / yaduktam anantatRSNAta: 20 " icchA hu AgAsasamA aNaMtiA" [ ] / tathA" tRSNA khAniragAdheyaM duSpUrA kena pUryate / yA mahadbhirapi kSiptaiH pUraNaireva khanyate" // 1 // [ ] iti - bahudoSasaGkulAt rAjacaurAdyupadravanimittatayA zArIramAnasasantApahetoH / ata eva narakagatau yadgamanaM 25 tatpathAt tanmArgAt / yadAhuH "cauhiM ThANehiM jIvA nirayattAe kammaM pakareMti / taM jahA - mahAraMbhayAe mahApariggahAe paMcidiyavaheNaM kuNimAhAreNaM" / [ sthAnAGga - 4/4/373 ] iti // 244 // evaM ca tairyatkRtaM bhavati tadAha 1. parvapaMca...B, H /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-245-247] mukkA dujjaNamittI, gahiyA guruvynnsaahupddivttii| mukko paraparivAo, gahio jiNadesio dhammo // 245 // muktA durjanamaitrI kusaMsargatyAgo hi paramaM sampadAM mUlam / yaduktam-"yadi satsaGganirato bhaviSyasi bhaviSyasi / athAsajjanagoSThISu patiSyasi patiSyasi" [ ] / tathA gRhItA bahumAnapUrvamAdRtA guruvacanAnAM, 5 sAdhUnAM ca pratipattizcittena svIkArarUpA pratijJA / yadAha vAcakamukhyaH "dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayanisRto vacanarasazcandanasparzaH // [pra.ra./70 ] muktaH puraparivAdaH parA'varNavAdastasyA'sUnRtavAkyarUpatayA durgatihetutvAditi / yataH-bhASate yaH 10 parAvarNaM cAturvarNyavigarhitaH / sa pAtheyamanAsvAdya narakaM yAti bAlizaH // 2 // iti / gRhIto jinadezito dharmaH suvratatayA AtmasAtkRta ityarthaH // 245 / / tAdRzAm udarkamAha tavaniyamasIlakaliyA, susAvagA je havaMti iha saguNA / tesiM na dullahAiM, nivvANavimANasokkhAiM // 246 // taponiyamazIlakalitAH suzrAvakA ye bhavanti / iha pravacane saguNA iti svarUpAkhyAnamidam / 15 teSAM na durlabhAni nirvANavimAnasaukhyAni tadupAyaikaniSThatvAditi // 246 // prAg muktaH paraparivAda ityuktaM tataH zithilAcAre gurvAdau ko vidhirityAha sIejja kayAi gurU, taM pi susIsA suniuNamahurehiM / magge ThavaMti puNaravi, jaha selagapaMthago nAyaM // 247 // sIded duSTAcAra: syAt kadAcitkarmapAratantryAd gurustamapi suziSyAH sunipuNamadhuraiH kuzala20 sukhadaizceSTitairvacanairveti gamyate / mArge ratnatrayAtmake sthApayanti punarapi pUrvAvasthAyAmiva yathA zailakasya rAjarSeH ziSyatayA sambandhI panthakaH zailakapanthakaH, sa jJAtaM dRSTAntaH / tena hi svaguruH zailakAcAryo bhUyo'pi mokSamArge sthApita iti // 247 // atra kathAnakam . [zailaka-panthakakathAnakam // ] AkaraH sarvaratnAnAM pRthvI pRthvIdharAzrayaH / pRthvIva dvAriketyAsIt payodhiparikhA purI // 1 // ___ abhisyandasya vAntyeva vidyAdharapurazriyAm / apavAhyeva vA svarga yA zrIdena nivezitA // 2 // tasyAmazyAmapakSAntazyAmAkAntasakAntibhiH / yazobhiH zobhitakSoNirabhUdvizvambharo nRpaH // 3 // dazAherdazabhiH pUjyaiH samudravijayAdibhiH / sevyate sAtvatAdyaizca mahAvIraiH sa paJcabhiH // 4 // rAjAna ugrasenAdyAH sahasrAH SoDazo'pi tam / sevante'dhyuSTakoTyazca pradyumnAdyAH kumArakAH // 5 // SaSTiH sahasrAH zAmbAdyAstamasevanta durdamAH / vIrasenAdayo vIrasahasrAzcaikaviMzatiH // 6 // 1. bahumAnena AhatA - C / bhaktipUrvamAtA - P / 2. vigahitaM - C / 3. zyAmAkAntaH sakAntibhiH - P / 4. durmadA: KH | Ti. 1. pRthvI-vizAlaH / 2. azyAmapakSAntazyAmAkAntaH...zItapakSAnte yaH zyAmAkAntaH pUrNimA candraH, tasya samAnA kAntiH yasya tad yazaH, taiH ityarthaH / 3. vizvambharaH kRssnnH| 4. sArdhatrayakoTyaH ityarthaH /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-247] mahAsenAdibalavatSaTpaJcAzatsahasrayapi / bharatArdhabhujastasya varttate rAjJa AjJayA // 7 // rukmiNIpramukhA devyaH sahasrAstasya SoDaza / vezyAzcAnaGgasenAdyA vaze'bhUvannanekazaH // 8 // AvaitADhyasamudrAntaM bharatArddha sa dakSiNe / ekAtapatraM tatrastha: sAmrAjyaM kurute hariH // 9 // tasmai mahImahendrAya svarmahendro mahIyase / haraye spRhayAmAsa hariH zauryacamatkRtaH // 10 // sthApatyA nAma tatraiva sArthavAhI mahAdhanA / tasyAH sUnuranUnazrIH sthApatyAputra ityabhUt // 11 // 5 sa dhIradhIradhIyAnaH saGkramAdiva darpaNaH / pAThakebhyo nirAyAsamApad dvAsaptatiM kalAH // 12 // nRlakSaNAdhidevInAmiva pravararociSAm / sa dvAtriMzatkumArINAM pANipIDanamAtanot // 13 // saubhAgyasauvidallena tasya tAzca vazIkRtAH / muktA'sUyA mithaH premNA menire kRtakRtyatAm // 14 // lalamAnaH samaM tAbhiH samantAdrAgasAgare / nimagna iva no veda kAlaM saiSa mahAsukhI // 15 // anyadA raivatodyAne nandane'riSTaneminA / cakre surapriyasyaitya caityamatyantapAvanam // 16 // 10 udyAnapAlako jJAtvA bhagavantaM tadA''gatam / dvArakAntardRtaM gatvA govindAya vyajijJapat // 17 // santoSya tuSTidAnastaM kezavaH saparicchadaH / zrImannemijinaM nantuM raivatodyAnamAsadat // 18 // sthApatyAsUnurapyAgAdanUnasukRtodayaH / zuzrAva ca vacaH zuddhaM saMsAraviSabheSajam // 19 // vratamAditsurApraSTumatha svA''vAsamAgataH / vinayenA''graheNA'pi bodhayAmAsa mAtaram // 20 // atha prAbhRtamAdAya sthApatyA'bhyetya kezavam / cAmare mukuTaM chatraM rAjyacihnAnyayAcata // 21 // svIkRtyA'tha svayaM kRSNastatpravrajyAmahotsavam / sthApatyA'patyamabhyetya vAtsalyAdityavocata // 22 // yatheSTamupabhukSva tvaM bhogAn madbhujapAlitaH / naivA''skandiSyate vAyurapi tvAM ziziretaraH // 23 // akAle'pi kutastyo'yaM saGgotsargAgrahastava / mayi svAmini kiM nyUnaM bhayaM kautaskutaM ca te // 24 // so'pyAha sthApayAJcakre zamanaH kamanazvaram / jarayA ko na jIrNazca rugNo rogairna ko'thavA // 25 // vibho ! bibhemi tebhyo'haM pAhi-mAM puruSottama ! / vratAyAsena kaH svArthastAtatrAtasya me tataH // 26 // 20 janAInastadAkarNya smayamAnA''nano'vadat / svayaM dustho'smi tatrA'haM kathamIze mahAzayaH // 27 // sthApatyAsUnuranyUnapuNyaH punaruvAca tam / tarhi mAmanujAnIhi jinendrazaraNArthinam // 28 // nizcalaM nizcayaM tasya matvA sattvAdhikasya tat / sAnandamatha govindastADayAmAsa DiNDimam // 29 // saMsAro'yamasAro'dya tyakto'nena mahAtmanA / avaskArotkaraM muktvA ratnAnyAdriyatAM janaH // 30 // rAjA vA rAjaputro vA sArthavAho'thavA'paraH / yaH ko'pi dIkSAmAditsuH sArthenAsyA''dadAtu saH // 31 // 25 kArayiSyAmi sarveSAmahaM vratamahotsavam / tadIyamAnuSANAM ca vRttiM dAsye yathepsitam // 32 // 15 1. parvaNaH - P / 2. mApadvA - P, D mApat dvA - L, mApatavA - A, mApasavA - H / 3. yoSitAM - P / 4. mAgamat - A, KHI 5. yAcyata - PI Ti. 1. hariH - indravizeSaH / 2. zamanaH - yamadevaH /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 388 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 247] pure draGgaraveNeti ghoSite dAnavadviSA / sahasraH kRtinAmeko vratAya samanahyata // 33 // abhiSicya vibhUSayA'tha mahotsavapuraHsaram / rAjArhanRvimAneSu pratyekamadhiropitaiH ||34|| taiH samaM zibikArUDhaH svayaM sa hariNA stutaH / sthApatyAnandanaH prApannandane zrIjinAntikam // 35 // yugmam // natvA vidhivadunmucya rucyamaGgasya maNDanam / AtmanA kRtalocaM taM dIkSayAmAsa tIrthakRt // 36 // hariH paricchadaiH sAkaM sthApatyAdyA janAzca te / jagmurnijaM nijaM sthAnaM bhartuH zrutvA'nuzAsanam // 37 // so'pi sAmAyikapraSThAM dvAdazAGgIM kilAkhilAm / adhyagISTa taponiSThaH sthApatyAnandano muniH // 38 // ziSyaiH saha sahasreNa taireva parivAritaH / zrInemerAjJayA sUrivijahAra sa bhUtale // 39 // sa zailakapure padmAvatIjAniM mahAnRpam / prabodhya zailakaM cakre dvAdazavratadhAriNam // 40 // tataH saugandhikApuryAM nIlAzokavane sthitaH / jAtakhyAtirjanavrAtairanekaiH sa namaskRtaH // 41 // prasiddhizravaNA''kSiptaH parivrAjAmupAsakaH / tasmin sudarzana zreSThI taM nantuM kautukAdagAt // 42 // dharmaM vinayamUlaM sa zreSThI zrAddhajanocitam / nizamya nipuNaM bheje sUripArzve sudarzanaH // 43 // tasya pUrvaguruH pratyAyAto dezAntarAcchukaH / vRto ziSyasahasreNAgamattanmUlamutsukaH // 44 // vinayena vinA vIkSya sa parivrAT sudarzanam / uvAca vAcamAcAryAt prApto dharmaH kutastvayA // 45 // taM parivrAjakAcAryaM pratyuvAca sudarzanaH / dharmAcAryazcaturjJAnI sthApatyAsUnuratra me // 46 // samutsukaH zukaH zastaiH zakunaiH sasudarzanaH / nIlAzokavanArAmamupAcAryamupAgamat // 47 // tridhA nAnArthasAmAnyopacAravacanaizchalam / svAtmavyAghAtakairvAkyairbuvan jAtyuttaraM ca saH // 48 // anekAntArNavAvarttagarttasampAtakAtaraH / niruttaratarazcakre sthApatyAsUnunA zukaH // 49 // yugmam // mithyAtvorjjasvimArjAradurgame guruNA zukaH / samyaktvapaJjare'kSepi tatsaMzayabhayacchidA // 50 // ziSyaiH sahAdade dIkSAmathAcAryAntike zukaH / dvAdazAGgImadhIyAya krameNa ca mahAtapAH // 51 // guruNA'pi gurUkRtya ziSyaistaireva saMyutaH / anujJAtaH zukAcAryo vijahAra dharAtale // 52 // puNDarIkAcale mAsAnazanI saparicchadaH / sthApatyApatyamapyApa niSpApaH paramaM padam // 53 // viharaMzca zukAcArya zailakasya puraM gataH / sthito mRgavanodyAne vandito'bhyetya bhUbhujA // 54 // zailako'pi zukAcAryAtkarNAmRtakiraM giram / nRpo nizamya nirvANabhavadAvavyatho'jani // 55 // madrukaM tanayaM rAjye'bhiSicya nRpatirvratam / panthakAdimahA'mAtyapaJcazatyA sahA'grahIt // 56 // adhItaikAdazAGgo'tha zailako'pi mahAtapAH / prAptasUripadAnujJaH pAvanImavanIM vyadhAt // 57 // bhUrikAlaM vihRtyA'tha zukaH zivapadotsukaH / sahasreNa vRtaH ziSyaiH zatruJjayagiriM yayau // 58 // avApya kevalajJAnaM so'pi mAsamupoSitaH / jagAma dhAma siddhAnAM siddhAnantacatuSTayaH // 59 // arasairvirasaiH kAlAtikrAntaiH pAnabhojanaiH / zailakasyA'nyadA rogo dussahaH sahasA'bhavat // 60 // Ti. 1. dAnavadviT - kRSNaH, tena /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-247-248 ] viharanniha ramyazrIstapobhiratidustapaiH / samprAptaH zailakapure tasthau mRgavane muniH // 61 // jJAtvA madrakarAjo'pi taM vanditamapAgataH / jIvAjIvAditattvajJaH paramazrAvako'jani // 2 // zuSkaM rUkSaM kRzaM mAMsazoNitAbhyAM vivajitam / madruko'pi guruM dRSTvA jagAdeti zucA vacaH // 63 // eSaNIyairasAvadhairauSadhaiH pathyabhojanaiH / cikitsAM kArayiSye'hamanujAnIta mAM prabho ! // 64 // pratizrute'tha teneti prANA''cAryopadezataH / AcAryaH praguNIcakre madrukena mahIbhujA // 65 // rasAdigAravaiyU~ddho vijahAra yadA na saH / tadaikaM panthakaM muktvA jagmuranye tapodhanAH // 66 // so'nyedyuH kArtike mAse caturmAsakavAsare / pradoSe praticakrAma zayAne nirbharaM gurau // 67 // krameNa kSAmaNAkAle panthakaH zirasA gurum / saGghaTya pAdayormUrjA dRDhanidramabodhayat // 68 // ko mAM jAgarayAmAsa dhRSTaH zAThyaM cakAra kaH / iti jalpantamAcAryaM panthakaH pratyuvAca tam // 69 // dhig mAmahRdayaM krUraM mUrkhA ghaTTayatA kramau / mayA mattavRSeNeva yena jAgarito guruH // 70 // 10 abhyutthitastvahaM parvapratikramaNakarmaNi / cAturmAsAparAdhebhyo bhadanta ! kSamayAmi vaH // 71 // taM prItivrIDito jAtAnuzayaH zayanotthitaH / ullasajjIvavIryazrIrujjagAra giraM guruH // 72 // aho duSkarmaNAM zaktiraho mohabalaM mahat / yad gauravatrayeNA'hamapyevaM helayA jitaH // 73 // pradoSa iva candreNa maNineva phaNIzvaraH / mUrdhanyena tvayaiveha nIto'smi zlAghyatAmaham // 74 / / vidyAmayaH sa nirvidya sthirIbhUyA'tha saMyame / vijahAra punaH puNyapariNAma ivA'vanau // 75 // 15 ratnairiva ciratnaizca svIkRtaH sa tapodhanaiH / reje bhUyo nabhobhAga iva bhAsuratArakaH // 76 // so'pi kAlena pUrNAyuH puNDarIkAdrimAgataH / ziSyapaJcazatIyuktaH kevalI prApa nirvRtim // 77 // mantavyaM zailakeneva ziSyasyA'pi hitaM vacaH / panthakeneva ziSyeNa na tyAjyo vinayo gurau // 78 // iti zailaka-panthakakathAnakam // zailakAcAryasya zrutanidherapi zItalatvaM ca nA'sambhAvyam / yataH "nRNAM guNAtmanAM doSaH kriyate karmaNA dviSA / yadeSa nandiSeNagherapyabhUdviSayAdaraH" // 1 // [ ] etadevAhadasa dasa divase divase, dhamme bohei ahava ahiayare / iya naMdiseNasattI, taha vi ya se saMjamavivattI // 248 // daza daza janAn divase divase pratidivasaM dharme bodhayati niyama eSaH / kadAcidAdhikyamapi 25 syAdityAha-athavA adhikatarAn ityevaMrUpA nandiSeNasya zaktistathApi se tasya saMyamavipattizcAritralopa ityakSarArthaH // 248 // bhAvArthAya kathAnakam / tathAhi 1. pUrva - KH | 2. parvaNi - A, D, K, H, KH, B, C, LI 3. taM ca pravI...C, taM prati - B, A, taM vrati K / 4. jagat - P / Ti. 1. prANAcAryaH - vaidyaH / 2. [cira-parutparArestnaH] 6385 hema0 sUtreNa na pratyayaH, purANaiH ratnaiH iva /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-248 ] [nandiSeNakathAnakam // ] AsItpurA pure kvA'pi ko'pi vipro makhapriyaH / nyayukta dAsamAsannakAryAya sa makhe'nyadA // 1 // dAsastamabhyadhAdeSa makhazeSamazeSataH / sadA dadAsi yadi me tena tiSThAmi nA'nyathA // 2 // vipro'pi pratipede tadetadIyaM tadA vacaH / labdhaM labdhaM tu sAdhubhyo dadau dAsaH sadA sa tat // 3 // taiH puNyaiH sa divaM gatvA cyutvA rAjagRhe pure / babhUva nandano nandiSeNaH zreNikabhUpateH // 4 // makhapriyaH sa viprastu bhrAnto bhUriSu yoniSu / kvA'pyaraNye kariNyekA tadA tamudare dadhau // 5 // atha yUthasya nAtho'yaM mA bhUditi dhiyA punaH / yUthAnta!thapo jAtaM jAtaM hanti sma dantinam // 6 // tataH sA dantinI dadhyau jaghanyena nijaghnire / putrarUpANi nA'nena patyA'patyAni kAni me // 7 // hRdutsAhena jAnAmi nAmitAriH samunnataH / idAnIM nandano bhAvI jAtastrAtavya eva saH // 8 // 10 iti nizcitya durvAtajAtabhaGgapadeva sA / AnupUrvyA yayau dUre mandaM mandamamandadhIH // 9 // asAvanyasya vanyasya bhogyA bhUnmA sma kumbhinaH / iti tAM mandasaJcAro vAraNaH sma pratIkSate // 10 // sA'timandaM prayAti sma milati sma gajezituH / yAmena yAmayugmena dinena dvidinena vA // 11 // cirAdapi varAkIyametItyasyAM sa yUthapaH / abhUdujjRmbhivizrambho dambho vaJcayate na kim // 12 // davIyaHpadavIbhAji kadApi dvipayUthape / maulisthatRNapUlA'tha prApa sA tApasAzramam // 13 // 15 vinamantIM padAmante kariNIM zaraNArthinIm / matvainAM munayaH procuH putri ! tiSTheha nirbhayA // 14 // atheha tasthuSI vanyA dhanyaMmanyA mataGgajI / gajaM lakSaNasAmagryamivodbhUtamasUta sA // 15 // tamAzramA'vanau sUnuM muktvA yUthaM jagAma sA / payaH pAyayituM bAlamAyayau cAntarAntarA // 16 // tApasaiAsato'vaddhi pravRddhayuvabAlakaiH / pautraputrakamitretivAgbhiH sa kalabhaH kramAt // 17 // latAtatijaTAjUTo hastaparyastikAgrahaH / dhyAnenaivA'calastasthau samIpe sa tapasvinAm // 18 // 20 kare karaNDamAdAya sAkaM munikumArakaiH / yayau puSpaphalAdyarthaM tacceSTAkautukI pathi // 19 // pUraM pUraM payaHpUraiH sa karI karakoTaram / vRkSAn siJcan munivrAtairUce secanakAbhidhaH // 20 // krameNa vikrameNADhyazaktimAllakSyalakSaNaH / sa dhvanidhvanitA'drIndranikuJjaH kuJjaro'bhavat // 21 // ayaM nadImadInAtmA payaH pAtuM gato'nyadA / yUthapaM pitaraM prekSya hatvA cA'jani yUthapaH // 22 // Azrame'haM chaleneha pravRddho yatpiturvyadhAm / dadhAtu mAturvaiguNyAnmatsutastanmamApi mA // 23 // 25 iti dhyAtvaiSa durbuddhirdantI taM tApasAzramam / babhaJja kimakRtyaM vA pitRprANA'pahAriNAm // 24 // durmatto dAsyati sthAtuM nA'yamatreti tApasAH / zreNikAya tamAcakhyuriNaM sarvalakSaNam // 25 // 1. nAnyena - KH nAnyeta - D nAneta ra nAgena - B / 2. namitArisamunnata: C,A namitAriH samu...K, D, L, B, H, KH | 3. kamC, KH, K, DI 4. padAmarthe - P yadAnante - A, B | 5. mahInA - KH nadInA - D, KI Ti. 1. nAmitA: arayaH zatravaH yena saH naamitaariH| 2. pautraitivAgbhiH pravRddhaiH, putrakaitivAgbhiH yuvabhiH, mitraitivAgbhiH bAlakaiH sa addhi|
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 248 ] I kautukasyAdibhiH sAkaM sAdibhirnandanairapi / sasenAGgo jagAmA'yaM tAM vanImavanIpatiH // 26 // yUthe bhayena bhagne'tha zUro dUrollasatkaraH / prArabdhaH sainikai roddhuM yoddhuM so'dhAvata dvipaH // 27 // rAjavAhya iva grAhya: sa hyasahyo'pi hastirAT / nA'to yuyudhire dhIrAH sahA'nena mahA''yudhaiH // 28 // balibhirbalibhirmarmAvidbhirudyattvarairnaraiH / khedito'pi na khinno'yaM cireNA'pi raNotkaTaH // 29 // khinneSu teSu sarveSu kumArAH kautukapriyAH / tametya tarjayAmAsurbhAsuradhvanidurddharAH // 30 // sa nAdaM nandiSeNasyA''karNya nirvarNya taM punaH / avadhijJAnavijJAtaprAksambandhaH zamaM dadhau // 31 // muSTitrayeNa taM nandiSeNaH kakSAvalambanAt / ArohadaparAnyastacaraNaH kariNaM syAt // 32 // kalayan sakalAH kelikalAH sa tu catuSkalaH / nandiSeNagirA''lAnaM suzikSita ivAzritaH // 33 // babandha gandhanAgasya tasya mUrdhni svayaM nRpaH / mANikyapaTTaM tatkumbhasarpizrIdarpaNopamam // 34 // nandiSeNaH sadAnandI tamananyavazaM gajam / helayA khelayAmAsa sitebhamiva vAsavaH // 35 // kadApi bhavasantApivizvapIyUSavAridaH / alaJcakAra zrIvIrastatpurodyAnamedinIm // 36 // yAvaduktaH praNAmAya praguNo'bhUtsa bhUpatiH / etya tAvadavandiSTa nandiSeNo jagadgurum ||37|| sa papraccha prabhuM kiM mAM prati prItikaraH karI / Akhyacca sakalaM svAmI tadvRttaM prAgbhavodbhavam // 38 // etya zakramahIzakrAdayastadanuveginaH / mudA''vezena tIrthezaM nAmaM nAmamupAvizan // 39 // athAsssyadarzino bharturdezanAM zuzruvurjanAH / dRkkarNAntarmuhurgacchadAgacchadakhilendriyAH ||40|| meghanirghoSayA bhartustayA dezanayA janaH / prabudhya mohanidrAto vidrANaH pApapannagAt // 41 // praNamyA'tha prabhuM jagmurjanA vezma nijaM nijam / nandiSeNastato dadhyau prAgbhavazravaNasmitaH // 42 // yadArAdhanazuddhasya sAdhordAnAdi yatphalam / svayaM tapastadArAddhaM kiyaddAsyati tatphalam // 43 // sa vimRzyedamApRcchya mahInAthaM vratAgrahI / kRtI caramatIrthezacaraNebhyo mudA'calat // 44 // cAritrAvaraNaM karma karma bhogaphalaM ca te / vidyate'dyApi dIkSAyai mA bhUrvatsa ! tadutsukaH // 45 // iti zrutvA viyadvANImapramANIcakAra saH / dharmArAmasya tatkarma kiM me kartteti cintayA // 46 // yugmam // yayau jinaM jinenA'pi vAryamANo'pyayaM tathA / jagrAha sahasA dIkSAM kareNA'himivArbhakaH // 47 // apramAdI sRjan SaSThASTamAdIni tapAMsi saH / vijahArAnunAthaM dighArAnukRtikIrttibhAk // 48 // sa reme sUtrasUtrArthabhAvanApAvanAtmakaH / parISahANAM sahane karmadruhane'nvaham // 49 // athodbhavantIM bhogecchAM bhogakarmodayAdayam / roddhuM tapobhirAkAGkSat taTinImeva setubhiH // 50 // AtApanAstapazcoccaiH sa cakAra yathA yathA / labdhivadvavRdhe tasya bhogatRSNA tathA tathA // 51 // 391 1. ratha P / 2. nyastacaraNaM - C I 3. kalAlAnaM - P / 4. prItipara: A, B, C, KH, L / 5. prApapannagAt - P / prApannagAt - LI 6. janenApi - P Ti. 1. kautukasya iva syadaH vegaH asya asti iti ini, taiH vegArthe syadazabdaH [syadojave ] 4/2/53 ityanena nipAtitaH / 2. nirUpya, Alokya iti yAvat / 3. catuSkalaH - hastI / 5 10 15 20 25
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 392 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-248-249] indriyeSu vikurvatsu balena prabaleSvatha / samudbabandha roSeNa nandiSeNastaducchide // 52 // cAritravAriNI bandhacchedaM cakre'sya devatA / zastrANi tasya sA mRtyUtkaNThitasya vyakuNThayat // 53 // mRtyUpAyAnitiprAyAn sA tasya zatazo'harat / tadayaM girimAruhya jhampAsampAtamAtanot // 54 // tataH patantamantastaM dhRtvA'vocata devatA / tadA nabhasthayoktaM yanmayA smarasi tadvacaH // 55 // kiM mudhottiSThase martuM karma bhogaphalaM yataH / abhuktvA mUDha ! tadbhaktuM zaktAstIrthakRto'pi na // 56 // tayetyukto dhRtaikAkivihAraparikarmaNaH / SaSThAtpAraNakaM kartuM bhikSAyai nirjagAma saH // 57 // anAbhogavazAd vezyAvezadezapravezakRt / sa dharmalAbha ityuccairuvAca vacanaM muniH // 58 // vezyApyAha sahAseyaM dharmalAbhena kiM mama / zarmalAbhaM dhanenAhamIheya pratyahaM yataH // 59 // mAmiyaM hasatItyeSa tannIvratRNakampanAt / ratnAnIha tapolabdherabdheriva vikIrNavAn // 60 // 10 zarmalAbho dhanenAyaM tavA'stviti nigadya saH / nirjagAma munirvezyA'nujagAma jagAda ca // 61 // kiM te tapobhirmRdutAjitapuSkara ! duSkaraiH / bhogAn bhukSva mayA prANabhatarmartavyamanyathA // 62 // tAmAlokya munirbhogakarmarogamahauSadhIm / apriyAmapyasau mene priyAmiva karotu kim // 63 // daza puMso dine yatra bodhayiSyAmi na svayam / tatrA''dAsye punardIkSAM pratijJAyeti sa sthitaH // 64 // muktarSiliGgaH sa tayA'nvahaM bhogAnabhuGkta ca / daza praiSIcca dIkSAyai prabodhyA'nujinaM janAn // 65 // 15 bhogakarmaNyatha kSINe tasya bodhayato janAH / navA'budhyanta nA'buddha dazamo bhRzamohadhIH // 66 // kAle rasavatIM kRtvA saMhUto vezyayA muhuH / asampUrNapratijJatvAt bhoktumabhyutthito na saH // 67 // dazamaM TakkajAtIyaM tasmin bodhayati vyadhAt / prathame'nne himIbhUte vezyA rasavatIM navAm // 68 // punarbhoktuM tayA''hUtaH so'brUta sukRtI kRtI / dazamo'haM mahAmohaM hitvA'smyadyA''tavrataH // 69 // avadhUya vadhUmenAmadhvadhUlimivAnilaH / sa punaH svAmisAmIpyavartI bhUtvA''dita vratam / / 70 // 20 AlocitapratikrAntatAdRgduzcaritastataH / tapastaptvojjvalaM prApa nandiSeNaH krameNa gAm // 71 // * iti nandiSeNakathAnakam // atrArthe karmazaktimeva samarthayannAha kalusIkao ya kiTTIkao ya, khaurIkao maliNio ya / kammehi esa jIvo, nAUNa vi mujjhaI jeNa // 249 // 25 kaluSIkRtazca vAtA''vartavivartitarajoguNThitazarIravat, anena karmaNaH spRSTAvasthAM lakSayati / kiTTIkRtazca cikkasatAM nItaH zlakSNatamarajaHparAgaparAmRSTadharmAvilakalevaravat, anena baddhAvasthA sUcitA / khapurIkRtazcAnyonyA'nuvedhena lolIbhUtaH pAradamizrasuvarNacUrNavat, anena nidhattA'vasthAmAha / malinitaH sarvathA svarUpatyAgena malarUpatAmAnIto, guhyanAgavidyayA nAgIbhUtasuvarNavat, anena nikAcitAvasthAmAha / kairityAha 1. vezyAvasatepraveza - K, D vezyAvezAdathapravezakRt - B, vezmAvezadeza....KH vezyAvezyAdaza...HI Ti. 1. dhRtaikAkivihAraparikarmaNA yena saH / 2. go(puM0) svargaH, tam / 3. nAgam - sIsakam /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-249-253 ] 393 karmabhirjJAnAvaraNIyAdibhireSa svasaMvedanAdibhiH pramANaiH siddho jIvaH, atropapattimAha-jJAtvApi paramArthaM muhyati mohaM yAti yena hetuneti // 249 // idameva sadRSTAntamAha kammehiM vajjasArovamehiM jaunaMdaNo vi paDibaddho / subahuM pi visUraMto, na taraha appakkhamaM kAuM // 250 // karmabhirvajrasAropamainibiDanikAcitairyadunandano'pi viSNurapi yaH kila bhagavadariSTanemivyAkhyAnAmRtasamudranirbharAvasthAnaikaraso, nijakumArIvivAhavidhAne'pyudAsIno'STAdazasahasrasaGkhyasya bhagavatparivArasya bhAvavandanakadAnena urtitasaptamanarakAyurjantusantAnA''kulaM prAvRTkAlaM kRtadezAvakAzikatayA nizAntadezAbahiranissaran, nityasevakAnAmapi rAjalokAnAM darzanamadadAnaH, pareSAmapi pravrajyodhatAnAM svA'patyAnAmiva mahotsavena svakIyAyA rAjyazriyaH sAphalyaM manvAno, nirantaramananyabahumAnAdbhagavantamevopAsInaH, samIcIna- 10 zuddhadRSTirbabhUva AstAmanyaH so'pi evaMvidha ityapizabdArthaH pratibaddhaH karmabhireva pAzaiH paravazIkRtaH, subahvapi teSu teSu durdazAduHkheSu manasA khidyamAno, na tarati na zaknoti AtmakSamaM svahitaM kartuM vartamAnanirdezaH zrutArthasya traikAlikatvakhyApanArtha iti / kathAnakaM prAguktameva // 250 // saMzliSTakarmavipAkameva sadRSTAntamAha vAsasahassaM pi jaI, kAUNaM saMjamaM suviulaM pi / aMte kiliTThabhAvo, na visujjhai kaMDarIo vva // 251 // appeNa vi kAleNaM, kei jhaaghiysiilsaamnnaa| sAhati niyayakajjaM, puMDarIyamahArisi vva jahA // 252 // varSasahasramapi yatiH kRtvA saMyama suvipulamapi ante maraNAvasAne kliSTabhAvo'zuddhapariNAmo na vizudhyati kaNDarIkavaditi // 251 // alpenApi kAlena kecinmahAsattvA yathAgRhItazIlazrAmaNyA 20 gRhItazIlazrAmaNyasyAnatikrameNa vartamAnAH santaH sAdhayanti nijam AtmamAtraikopayogayogyatvAdAtmIyaM paralokahitaM kAryaM sadgatirUpaM puNDarIkamaharSiriva yathA // 252 // anayozca kathA zrIvajrasvAmicaritArambhe zrIgautamasvAmimukhenaivoktA / yaH sakliSTa eva kAlaM karoti sa eva durgatibhAgI syAdityuktvA, yastu saGkliSTatAyA bhUyaH pratikrAmati, tasyA'pi tadbhUyasA duSkaramityAha kAUNa saMkiliTuM, sAmannaM dullahaM visohipayaM / sujjhijjA egayaro, karijja jai ujjamaM pacchA // 253 // kRtvA saGkliSTaM zrAmaNyaM pUrva, pazcAt durlabhaM vizuddhipadaM zuddhayedekataraH kazcitkarmavivarAtkuryAdyadi udyamaM pazcAt na punaranyatheti // 253 // durlabhatAyAM hetumAha 1. paDibuddho - BI Ti. 1. nizAntaH-antaHpuram / 25
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-254-255 ] ujjhejja aMtare cciya, khaMDiyasabalAdau vva hojja khaNaM / osanno suhalehaDa, na tarijja va paccha ujjamiuM // 254 // ujjhet tyajet antara eva jIvitApAntarAla eva, saMyamamiti prakramAd gamyam / khaNDitazabalAdayo vA bhaveyuH kSaNaM khaNDitA ekAdimUlaguNavirAdhanayA zabalA virAdhanAyA abhAve'pyatikramAdibhiH / 5 prabhUtAticArAH saMyamAstAtsthyAt tadvyapadezena saMyatA vA AdizabdAt sarvA' zrAmaNyabhAjo vA tatazcAvasannaH sukhalipsuH sAtalampaTo na zaknuyAdvA pazcAdudyantum udyamaM kartumiti // 254 // tathAhi avi nAma cakkavaTTI, caejja savvaM pi cakkavaTTisuhaM / __ na ya osannavihArI, duhio osannayaM cayai // 255 // api nAma sambhAvyate etaccakravartI bharatAdistyajetsarvamapi cakravartisukhaM zuddhavivekatvAt / na 10 cA'vasannavihArI duHkhito'pizabdasya gamyatvAt, kaSTaprApto'pi tyajati avasannatAM gurukarmatayA upahatatvAditi // 255 / / tadevamihAsti pazcAdapyudyamavidhAnena saGkliSTasyA'pyupAya: paraloke durgatau punarnAstyevetyatra dRSTAntaH / . [zazi-sUraprabhakathAnakam // ] pattane pATalIputre jitArerjagatIpateH / zazI sUraprabhazca dvAvabhUtAM tanusambhavau // 1 // 15 AgAttatra cartujJAnI vAgminAM paramAvadhiH / munirvijayaghoSAkhyaH sAkSAdiva jinAgamaH // 2 // taM vandituM tadA rAjasutAvAjagmaturgurum / spaSTamAcaSTa dharmaM ca so'pyAyatihitaM tayoH // 3 // laghukarmatayA'bodhi laghuH sUraprabhastathA / na gururgurukarmA tu dharmA'dhvavimukhaH zazI // 4 // athA''vAsagatenA'zu laghunA'bhidadhe guruH / virajya yujyate bhrAtartRtamAdAtumAvayoH // 5 // zazI karmavazIbhUto'brUtodyatamamuM tathA / jaDastvamiva naivA'hamaho moho nevastava // 6 // 20 aihikaM sukhamutsRjya keyamAmuSmike spRhA / varamadya kapoto'stu zvo mayUre na me ratiH // 7 // idaM rAjyamiyaM lakSmIrimAstaralalocanAH / sarvaM dRSTamadRSTArthe sakarNaH ko vimuJcati // 8 // asandigdhAH zriyaH prAptAH punaHprAptau na nizcayaH / nA'haM hastagataM pAdagataM kurvIya sarvathA // 9 // khyApite bhavavairasye sthApite mokSaje sukhe / kathaJcidapi nA'buddha saiSa rAjA zaziprabhaH // 10 // sUraprabho'tha nirvidya dIkSAmAdAya sadguroH / ArAdhya saMyamaM kAlAd brahmalokesuro'jani // 11 // zaziprabho'pi bhogeSu gRddho vaiSayikaiH sukhaiH / atRptaH pRthivIM bheje tRtIyAM kAlayantritaH // 12 // sUradevo'pi tadbodhaM vidhitsustridazAlayAt / svabhrAtuH pratibandhena zvabhrA'ntaH svayamAvizat // 13 // nizamya dhartyAM tadvAcamardito nArakAtibhiH / kSayopazamato jAnan vibhaGgena bhavaM nijam // 14 // 1. mahAmoho - A mAhAmoho - B| 2. navastavaH - K, navastathA - KH, L / 3. sarvadRSTama - D, K, B | Ti. 1. tRtIyAM narakapRthvIM bheje ityarthaH / 2. sUprabhadevaH ityrthH| 3. narakamadhye ityarthaH /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 255-258 ] dRSTvA'sya traidazImRddhimanutapto vinizvasan / zazI sUramuvAceti dviSannAtmakalevaram // 15 // yugmam // mamA'nukampayA gaccha sadyo muktaM mayA'dhunA / kazAbhiH kaNTakaiH kSArairmadvapurvyathyatAM tvayA // 16 // tatpIDAbhIruNA bhrAtarnA''tene tattadA tapaH / adhunA'pi tapo me'stu kalevarakadarthanAt // 17 // deva: sUraprabho'vAdIdayaM moho'dhunA'pi te / vapuH kaSTaM tapaH syAccennArakAstattapodhanAH ||18|| kiM cA'STaprAtihArya zrIparamaizvaryarAjinaH / jinA nirvRjinAste tu kiM tavA'viratA matAH // 19 // kSAyopazamike bhAve tapo ratnatrayAtmakam / vaidanaudayike bhAve tayorekAtmatA kutaH // 20 // caturthA'snAnalocAdi brahmacaryAtmakaM tapaH / zamAdigarbhaH sarvo'yaM saMvaraH khalu varNyate // 21 // aprApti-pAravazyAdisamutthaistu kSudhAdibhiH / bhAvenaudayikenaitA vedanAH syuH zarIriNAm // 22 // nirjarayamakAmaiva sakAmA tu taporasAt / na sA na sA ca dehasyA'cetanasya kadarthanAt // 23 // cetanasyaiva saukhyAni cetanasyaiva yAtanA / adhunA tu mudhA'Ggasya yAtanA cetanAmRte // 24 // kiM cA'parAddhaM kAyena tasmai krudhyati yadbhavAn / paJcabhyo bandhahetubhyastvaM kupya yadi kupyasi // 25 // yanmithyAtvamaviratiH pramAdaughaH krudhAdayaH / yogAzca karmaNAM jantoH paJcAmI bandhahetavaH ||26|| taducchedAya karttavyaH prayatnastadvivekinA / zazinaM zikSayitveti divaM devo'gamat punaH ||27|| iti zazi - sUraprabhakathAnakam // idamevAha 395 narayattho sasirAyA, bahuM bhaNai dehalAlaNAsuhio / paDio mi bhae bhAua !, to me jAehi taM dehaM // 256 // narakasthaH zazirAjA bahu prabhUtaM bhaNati, yaduta dehalAlanAsukhitaH san patito'smi bhaye narakopapAtA''virbhAvarUpe / he bhrAtaH ! tato me mama sambandhinaM yAtaya pIDaya taM dehamiti // 256 // deva uvAca ko teNa jIvarahiNa saMpayaM, jAieNa hojja guNo / jar3a si purA jAyaMto, to narae neva nivaDato // 257 // kastena jIvarahitena sAmprataM yAtitena bhavati guNaH ? na kazcidityarthaH / yadi asi tvaM purA ayAtayiSyastapa-zcaraNa - karaNaistato narake naiva apatiSya iti // 257 // tadidamavetya kRtyamupadizati - jAvA''u sAvasesaM, jAva ya thevo vi asthi vavasAo / tAva karejja'ppahiyaM, mA sasirAyA va soihisi // 258 // yAvadAyuH sAvazeSaM jIvitaM kiJcidAste, yAvacca stoko'pyasti vyavasAyaH zarIrendriyaviSayaH parispandaH zaktivizeSaH tAvat kuryAdAtmahitaM mA zazirAjavat zociSyasIti // 258 // 1. , vedanaupadhike - C / 2. caturthAmlAna - B / 3. saMvarAt - KH / 4. krudhAdibhi: K, B, A, DI5. pazyAmI - CI 5 10 15 20 25
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-259-263] tathAhi ghettUNa vi sAmanaM, saMjamajoesu hoi jo siDhilo / paDai jaI vayaNijje, soyai ya gao kudevattaM // 259 // na kevalamakRtadharmaiva zocati, yAvad gRhItvA'pi zrAmaNyaM saMyamayogeSu bhavati yaH zithilaH 5 pramAdI patati yatirvacanIye nindAyogyatAyAM zocati ca gataH kudevatvaM kilbiSikAdibhAvam 'hA ki mayA mAnuSAdisAmagrImavApyA'pi IdRzamanuSThitamiti // 259 // yataH soccA te jiyaloe, jiNavayaNaM je narA na jANaMti / soccANa vi te succA, je nAUNaM na vi kareMti // 260 // zocyAste jIvaloke ye narA jinavacanaM na jAnanti / naratvasya nirvivekatvena pazunivizeSatvAt / 10 zocyAnAmapi madhye te zocyAH kRpAspadaM ye jJAtvA'pi pravacanaM naiva kurvantIti // 260 // kathamevamityAha dAveUNa dhaNanihi, tesiM uppADiyANi acchINi / nAUNa vi jiNavayaNaM, je iha vihalaMti dhammadhaNaM // 261 // darzayitvA dhananidhi ratnAdinibhRtabhRtabhAjanaM teSAM jAlmAnAmutpATitAni udvRttAni akSINi locanAni 15 jJAtvApi jinavacanaM ye iha loke viphalayanti dharma eva sadgatisampattihetutvAddhanaM dharmadhanaM tatrA'pravRtteriti // 261 / / tatrA'pi bhavitavyataiva heturityAha ThANaM uccuccayaraM, majhaM hINaM va hINataragaM vA / jeNa jahiM gaMtavvaM, ceTThA vi se tArisI hoi // 262 // 20 sthAnaM padam uccaM devatvam uccataraM mokSAkhyaM madhyaM mAnuSyakAkhyaM hInaM vA tiryaktvaM hInataraM vA nArakatvaM vAzabdau tadgatA'nekabhedasaMsUcakau, yena jIvena yatra deze kAle vA gantavyaM ceSTA'pi se tasya tAdRzI tadanurUpA bhavatIti // 262 // tAmeva durgatihetuM ceSTAM tAvadAha jassa gurummi paribhavo, sAhUsu aNAyaro khamA tucchA / dhamme ya aNahilAso, ahilAso duggaIe u // 263 // yasya gurau paribhavaH yo guruviSayam abhibhavaM karotItyarthaH / sAdhuSu anAdaro naJaH paryudAsatayA, avajJA kSamA tucchA alpA nAsti vA / dharme zrutacAritrAtmake'nabhilASo'nicchA / yattadornityAbhisambandhAtta syA'bhilASaH paramArthato durgatAveva turavadhAraNe, tayA ceSTayA sa durgatimicchatIti / cAritrAtmano vratino'pyeva* muktam / gRhasthastu ya evaM sa durgatito'pyadhikaM vAJchatIti jJeyam // 263 // vyatirekamAha 1. durgatereva - C / 25
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 397 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-264-265] sArIramANasANaM, dukkhasahassavasaNANa paribhIyA / nANaMkuseNa muNiNo, rAgagaiMdaM niraMbhaMti // 264 // zArIramAnasebhyo duHkhasahasravyasanebhyo vividhapIDA''padbhyaH, paJcamyarthe SaSThI / paribhItAstrastAH santo jJAnAGkuzena munayo rAgagajendram ucchRGkhalaM santaM nirundhanti / taducchedenaiva bhavocchedasiddharmokSamabhilaSantIti bhAvaH // 264 // jJAnamUlatayA mokSA'vApterjJAnadAtaiva pUjya ityAha soggaimaggapaIvaM, nANaM ditassa hujja kimadeyaM ? / jaha taM puliMdaeNaM, dinnaM sivagassa niyagacchi // 265 // sugatimArgapradIpaM mokSapathodyotakaM jJAnaM dadate bhavet kiM adeyaM tasmai gurave jIvitamapi deyameva / atra dRSTAntaH-yathA tatpulindakena dattaM vitIrNaM zivakAya zivanAmne daivatAya nijakaM svakIyamakSi locana- 10 miti // 265 // atra kathAnakama [ziva-pulindakakathAnakam // ] upavindhyaM mahATavyAM kutracid girigahvare / kandarAntaH zivasyA''sInmUrtiH vyantararakSitA // 1 // AsannagrAmataH kazcinnityamAgatya dhArmikaH / nAmnA mugdhagaNastasya prAtarAtanutA''natim // 2 // sammAya' gomukhaM kRtvA nirmAlyamapanIya saH / snAnamAlepanaM mAlyaM dhUpaM dIpaM baliM vyadhAt // 3 // 15 ArAtrikaM samApyA'STapuSpIpUjAM vidhAya saH / japtvA nivedya cAtmAnaM dadhyau lIna iva kSaNam // 4 // iyaM vizvasya vaicitrI prAsAdasyeva zilpinam / yaM praNetAramAcaSTe tamIzaM tvAmupAsmahe // 5 // iti stutvA'tha sa grAme pratyetya prItamAnasaH / aparAhakSaNe'bhuGkta nityaM tatkRtyamityabhUt // 6 // sa prAtaH svakRtAmadhaM vIkSya kSiptAmitastataH / zivArcA kuzakAzAkraccitAM ca vyacintayat // 7 // ito mayi gate nityametya ko nAma vAmadhIH / kSiptvA prAgarhaNAM garhAma mAtanute nijAm // 8 // 20 dhyAtveti ca vidhAyoccairarcanAracanAM svayam / tamastirohite koNe tasthivAMstaddidRkSayA // 9 // yAme'hnaH pazcime'darzi tena yakSasya mandire / pulindo'lindamAkrAman kAlindIsodaradyutiH // 10 // vAmena pANinA dhanvabANinA'dadhadAmiSam / arcA zoNitazoNena dakSiNenA'ccituM ca tam // 11 // yugmam // zrIkaNThasyopakaNThe'gryAM parikSipyAM'hiNA'rhaNAm / gaNDUSeNA'tha saMsnapya svAM pUjAM mUni so'kSipat // 12 // namo namaH zivAyeti natvA jigamiSurbahiH / sAkSAdbahumatiprItyA zivena jagade svayam // 13 // 25 kaccidadya vilambo'bhUt kaccidvapuranAmayam / bhojyaM kaccidavApnoSi kaccinnirvighnamasti te // 14 // zambhusambhASito'vAdIdasAvapi pulindakaH / prasIdati prabhAvitthaM na me sIdati kiJcana // 15 // 1. sahassANavasaNapari...C, P sahassANuvasaNapari - KH sahassavasaNapari - D, A, K / 3. kAzArkezca - CI Ti. 1. gomukhaM - lepam, tam / 2. arhaNA - pUjA, tAm / 3. alindaH - bahiram / 4. raktasindUreNa / 5.zrIkaNThaH-zivaH / 6. agryA - zreSThaH, tAm / 7. praznArtho'vyayaH /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 398 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 265-266 ] vijJapyeti gate tatra zivaM mugdhagaNo'bhyadhAt / ayaM te sevako yAdRg jJAtaM tAdRk tvamIzvaraH // 16 // IzitA'vocatainaM ca vacaH kaurukucIrucim / svasya tasya ca tAtA'si jJAtAsi svayamantaram // 17 // gatvA svaM dhArmiko dhAma tAmatItya nizAmatha / zayyotthAyaM prage bhUyaH zivadhAma jagAma saH // 18 // natvA tatra zivasyaikamavilokya vilocanam / hRtamenaH kRtA kena bhAlAkSIti ruroda saH // 19 // ruditvA ciramAkruzya nityakRtyamatha vyadhAt / madhyAhnAnantaraM tAvatpulindo'pi samAsadat // 20 // dUnaH so'tha dRgUnasya zivasyA'vekSaNekSaNe / svenA'kSNA bANakRSTena rudramUrttimapUjayat // 21 // avyaGgalocanaM toSAt taM vidhAya trilocanaH / bhakteH kalindakaM sAkSAdathA'vAdIt pulindakam // 22 // vatsa ! tuSTo'smi bhaktyA te bahumAnAtimAnayA / matprasAdAdvibhUtiste prabhUtaiva bhaviSyati ||23|| ziSyo gurumupAsIta pulindaH sa yathA zivam / aMzenaitAvatAcAryairdRSTAnto'yamudAhRtaH // 24 // iti ziva - pulindakakathAnakam // 20 kiJca sIhAsaNe nisannaM, sovAgaM seNio naravariMdo / vijjaM maggai payao, iya sAhujaNassa suyaviNao // 266 // siMhAsane niSaNNaM zvapAkaM zreNiko naravarendro, vidyAM mArgayati prArthayate, prayato vinayAdatiprayatna15 paraH / ityevamanenodAharaNena sAdhujanasya zrutavinayaH zrutadAturevaM sAdhubhirvinayaH kArya iti // 266 // atra kathA-- [ zreNika - zvapAkakathAnakam // ] pure rAjagRhe'rAjanmahArAjaziromaNiH / atyulbaNaguNazreNiH zreNikaH zakravikramaH // 1 // cellaNA mahiSI tasyA'nyedyurAgrahato'bravIt / prAsAdaH sundaro mahyamekastambho vidhIyatAm // 2 // so'gaNeyaguNagrAmaM grAmaNyaM mantriNAmatha / dhAmaikastambhamAdhAtumabhayaM sutamAdizat // 3 // varddhakistasya cA''dezAdaraNye tarumuttamam / lakSaNojjvalamAlokya tasya mUle baliM vyadhAt // 4 // upoSito'dhivAsyainamadhyuvAsa nizAM ca saH / tuSTo'dhiSThAyakazcA'syA'bhayametya suro'bravIt // 5 // ekastambhaM mahAsaudhaM tathA sarvartukaM vanam / saprAkAraM kariSye'haM mama vRkSo vimucyatAm // 6 // abhayAnumato'thA'yaM vyantaro vidadhe tataH / taruracchinna evAsthAccellaNA'pi mudaM dadhau // 7 // sarvartukataruvrAtaistadApUrNaM sadAphalaiH / sadaiva daivatodyAnaM rakSakaiH parirakSyate // 8 // 25 pure'tra kArttike mAsi mAtaGgapatimanyadA / yayAce dayitA''mrANi vidyAsiddhaM svadohadAt // 9 // tasmin surakRte rAjA''krIDe nizi bahiH sthitaH / AmrANi so'vanAmanyA vidyayaiva kilA'grahIt // 10 // nItvA pratyavanAmanyA sthAne zAkhAM punastaroH / palnyAstaM dohadaM stainyAddivAkIrttirapUrayat // 11 // 1. zivasyavekSaNaH kSaNe - L zivasyA vikSaNekSaNe - B zivasyavekSaNakSaNe - AI Ti. 1. asi (avya0) tvam / 2. jJAtAsi zvastanIdvi0pu0 ekavacanam / 3. dRSTirahitatvaIkSaNe iti vAcyam / 4. AkrIDa:udyAnam, tasmin / 5. divAkIrtiH - caNDAlaH /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 266 ] dRSTaM prage padaM tAvadantarvapraM na kasyacit / rAtrau rasAlasAlasya paraM lUnaH phaloccayaH // 12 // zrutveti zreNikaH putramUce cauraM samarpaya / so'pi pramANamAdeza ityuktvopakramaM vyadhAt // 13 // yugmam // jIrNodyAna-sabhA-devakula- vezyAlayAdiSu / dyUteSvApAnakeSvApi stenastena tu na kvacit // 14 // pUrvaraGge'nyadA rAtrijAgaraprekSaNotsave / abhayaH kathakIbhUya purAntazcatvare'vadat // 15 // ekasyA vRddhakanyAyAH kRtakautUhalaprathAm / kathAM zRNuta bhostAvadyAvadAyAti narttakI // 16 // pure puSpapUre pUrvaM zreSThI govarddhano'bhavat / tasya jIrNadaridrasya vRddhakanyA'sti sundarI // 17 // kAmArcAmacituM cauryAdArAme kvacidetya sA / puSpANi pANinA lAntI mAlikena nirakSyata // 18 // vRSasyannayamUce ca tayA'pANigRhItayA / kaumAramakSataM me'stu muJca mAM karuNAM kuru // 19 // mAliko'thA'vadatpANigRhItI prathamaM satI / mAmeSi yadi tanmuJce pratipannaM ca tattayA // 20 // itIyaM sA patIyantI smarArccanaparAyaNA / pariNinye vareNA'tha vareNa varavarNinI // 21 // ratyA smaro vidhuH kAntyA vidyutA ca yathA ghanaH / tathA so'titarAM reje sundaryA sundarastayA // 22 // so'dhyuvAsa yadAvAsanivAsamanayA tadA / nivedya mAlikodantaM gantumApRcchyata svayam // 23 // aho satyapratijJeyamiti matvA'tha tena sA / preSitA bhUSitAyAntI taskarairdadRze pathi // 24 // bhUSaNeSu ca tasyAM ca lampaTairatha tairvRtA / gantavyahetusadbhAvaM svasya sA''virabhAvayat // 25 // pratyAyAntyA vayaM tarhi nollaGghyA iti saMvidA / taiH preSitAgrato yAntI dRSTA'tha brahmarakSasA // 26 // tena kSudhAvatA'tIva dhAvatAkarNya kAraNam / tayaiva saMvidA satyAnmuktA''rAmaM jagAma sA // 27 // dRSTvA jAgaritaH kAmI kAmamArAmikastataH / zrutvodantaM satIM satyAdeva tAM devatAM nataH // 28 // preSitA kSamayitvaivaM mAlikenA'tha sundarI / zrutveti rakSasA'pyeSA natvA muktA satIti sA // 29 // pATaccarAntikaM prAptA tadvRttamavagatya taiH / na strImAtramiyaM kintu daivataM pUjiteti sA // 30 // atha bharttAramabhyetya sarvaM vRttAntamAtmanaH / mudA nivedayAmAsa satpravRttiH pativratA // 31 // bhartRbhaktivratAnAM hi nArINAmaGgarakSakaH / vipadvipattidaM samyak sampattidamaho mahaH // 32 // manaso yatra vizrAntiryA gRhasyA'dhidevatA / svasya dehAntaraM patnI saiva zeSA viDambanA // 33 // cintayitveti tenA'pi kAntA kAntena sAtmanaH / dhanyaMmanyena tatprAptyA sarvasvasvAminI kRtA ||34|| to brUta pati - stena - rAkSasA''rAmikeSu kaH / cakAra duSkaraM teSu papracchetyabhayaH sabhAm // 36 // patimIrSyAlavazcaurAMzcaurA rakSaH kSudhAturAH / prazazaMsustathetyatra mAlikaM pAradArikAH // 37 // 399 1. kautUhalavyathAM - K / 2. puNyapUre K, C / 3. iyantI - KH, L / 4. vareNArthavareNa - L, A / 5. satyavRtti: - C, D, K, - L, tatpravRtti: KH | 6. sampatsampatti - A satyavRtti Ti. 1. pUrvaraGgaH - yannATyavastunaH pUrvaM raGgavighnopazAntaye naTAH prakurvanti pUrvaraGgaH sa ucyate / nAndIpAThaH ityarthaH, tasmin / 2. kAmadevasya mUrttiH tAm / 3. iti hetoH / 4. paTaccara: cauraH teSAM samUhaH [ SaSThyAH....] 6 29 sUtreNa aN / 5 10 15 20 25
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 400 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-266-267] athaikAgArikottaMsaprazaMsAmukharAnnarAn / abhayo'dhArayatsarvAn papracchA''mrahatiM ca tAm // 38 // zuddhimiGgitavAkyAnAM parIkSyA'tha dhiyAMnidhiH / mumocAnyAMstamevaikaM mAtaGgaM niradhArayat // 39 // abhayo'thA'bhayaM dattvA cauramUce'dhunA yadi / bravISi satyaM tatpatyuH zreNikAdapi mocaye // 40 // tasmAdvidyAbalaM jJAtvA vijJaptaH zreNiko'vadat / asyAbhayaM tadA dadyAM vidyAM dadyAdayaM yadi // 41 // tathetyaGgIkRtA''dezaM sadezaM zreNikezituH / taM ninAyA'bhayo vidyAvantamantAvazAyinam // 42 // kRtvA'tha vijanaM vidyAM sa janaGgamato nRpaH / adhIyan bhadrapIThastho nAdhyagacchaddharAsthitAt // 43 // nA'dhyApayati satyena kupyantamiti bhUpatim / abhayo'bhidadhe vidyA vinayenA'dhigamyate // 44 // atha siMhAsanAsInAttato'ntevAsino guroH / nRpo'ntevAsitAmetya sudhIvidyAmadhItavAn // 45 // guruH pitA gururmAtA gurustIrthaM guruH zrutam / devAdapi guruH pUjAM tataH prathamamarhati // 46 // iti zreNika-zvapAkakathAnakam / evamapi zrutvA guruniDhuvAnAnAM doSamAha vijjAe kAsavasaMtiyAe, dagasUyaro siriM ptto| paDio musaM vayaMto, suyaniNhavaNA iya apacchA // 267 // bhAvArthAvagamAya prathamamAkhyAnakam ___ [tridaNDikathAnakam // ] pure stambapure vidyAbalAdambaralambinA / caNDilaH kSurabhANDena kSurakarma sadAkarot // 1 // channaM vinayataH kazcid bhikSurbhAgavato muniH / ArAdhya vidhivadvidyAmAdattAmbaralambinIm // 2 // athottarapathottaMsaM puraM gajapuraM gataH / tridaNDenA'mbarasthena pUjyate sma sa nAgaraiH // 3 // rAjJA padmarathenA'tha khyAtimAkarNya pUjitaH / pRSTazca te tapa:zaktirvidyAzaktirutedRzI // 4 // Uce bhAgavato rAjan ! vidyAzaktiriyaM mama / prAha rAjA gurustarhi kaste kutrA'sti so'dhunA // 5 // niDhuvAno guruM dANDAjanikaH kAzyapaM hriyA / kapolakalpanAdUce tridaNDI daNDadhAriNam // 6 // vimuktidevapAdAste himavatpAdavAsinaH / guravo mama teSAM hi sAkSAdajani bhAratI // 7 // gurorapahnutikrodhAnmantradevI tridaNDikam / vyomnaH kRtakhaTatkAramapAtayadilAtale // 8 // dRDhabhUmitayaivA'yaM viSayagrAmato hriyA / yogIva dRzamAkRSya layaM ninye'ntarAtmani // 9 // 25 gurvapahnavakartAraM vrIDitaM hasitaM janaiH / taM zrutvA sAdhubhiH kAryo na kvacinnihnavo guroH // 10 // iti tridaNDikathAnakam // athA'kSarArthaH-vidyayA kAzyapasatkayA hetubhUtayA dakazUkaro nityasnAnazIlatvAt tridaNDI, zriyaM Ti. 1. sadezaM - samIpam / 2. antAvazAyI - ante paryantadeze'vazete - caNDAlaH / 3. janaGgamaH - mAtaGgaH / 4. caNDila: - nApitaH / 5. dANDAja[ji]nika: - maayaavii| 15
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-267-272] pUjAM prAptaH / patito mRSAM vadan nIcairbhUtaH alIkaM bhASamANaH gurvapalApe ca tattvataH zrutApalApa ityata AhazrutanihnavanamityevamapathyaM strIliGganirdezaH prAkRtatvAditi // 267 // paramopakAritvAt pUjA. gururityAha sayalammi vi jiyaloe, teNa ihaM ghosio annaaghaao| ikkaM pi jo duhattaM, sattaM bohei jiNavayaNe // 268 // sakale'pi jIvaloke tena mahAtmanA iha ghoSito vAkpaTahena anAghAto'mArirityarthaH / / ekamapi 5 kiM punarbahUn yo duHkhArtaM sattvaM prANinaM bodhayati jinavacane bhagavatpravacane / sa hi buddhaH sarvavirato mukto vA yAvajjIvaM sarvakAlaM vA sarvajantUn rakSatIti bhAvaH // 268 // ata eva sammattadAyagANaM, duppaDiyAraM bhavesu bahuesu / savvaguNameliyAhi vi, uvayArasahassakoDIhiM // 269 // samyaktvadAyakAnAM viziSTadezanayA samyagbhAvadAyinAM duSpratikAraM pratikartumazakyaM bhaveSu bahuSu 10 vartamAnAbhiH sarvaguNamIlitAbhirdvitricaturAdyanantairguNakAraiH saGghaTitAbhirapi upakArasahastrakoTIbhistAbhirapi na teSAM pratyupakartuM zakyata iti hRdayam // 269 // kuta etat ? samyaktvasya mahAguNatvAdityAha sammattaMmi u laddhe, ThaiAI nrytiriydaaraaii| divvANi mANusANi a, mokkhasuhAiM sahINAI // 270 // 15 samyaktve tattvArtha zraddhAnalakSaNe, tuzabdAt abaddhAyuSkeNa, labdhe sati sthagitAni pihitAni narakatiryagdvArANi upalakSaNatvAttadgatipravezamukhAni evamanarthavighAtakatvamuktam / athArthasampAdakatvamAhadivyAni svarbhavAni mAnuSANi martyajAni sukhAnIti, cazabdasya vyavahitasambandhAdihApi sambadhyate, mokSasukhAni ca svAdhInAnIti // 270 // yathA caitattathA cAhakusamayasuINa mahaNaM, sammattaM jassa suTThiyaM hiyae / 20 tassa jagujjoyakara, nANaM caraNaM ca bhavamahaNaM // 271 // kusamayazrutInAM viruddhasiddhAntazravaNAnAM mathanam upamardakaM tadvAsanA'panodanakSamaM samyaktvaM yasya susthitaM hRdaye tasya jagaduddyotakaraM kevalAlokarUpaM jJAnaM caraNaM ca sarvasaMvararUpaM bhavamathanaM saMsArakSayakAri bhavatyeveti zeSaH / tadevaM darzane sati tadbhave'nyabhave vA akSepamokSasAdhakayonicAritrayoravazyaMbhAvAttadeva pradhAnam iti lakSayati // 271 // mokSasAdhane tu ratnatrayamapi samaM vyApriyate ityAha suparicchiyasammatto, nANeNAloiyatthasabbhAvo / nivvaNacaraNAutto, icchiyamatthaM pasAhei // 272 // suparIkSitasamyaktvo dRDhasamyagdarzanaH san jJAnenAlokitArthasadbhAvaH prakAzitajIvAditattvo nivraNacaraNAyukto niraticAracAritropayukta iSTamarthaM mokSaM prasAdhayatIti / tadidamavetyA'kSepamokSasAdhane samyagdarzane'pramAdinA bhAvyam // 272 // pramAdAt tanmAlinyopapatterityAha 30 25
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-273-277] jaha mUlatANae paMDummi duvvannarAgavaNNehiM / bIbhacchA paDasohA, iya sammattaM pamAehiM // 273 // yathA mUlatAnake prathamasUtraracanArUpe pANDure dhavale durvarNarAgavaNaivicchAyarAgarUpaiH pazcAdvAnakairiti zeSaH / bIbhatsA virUpA paTazobhA syAt iti evaM samyaktvaM pramAdaiH kaSAyAdibhirmUle lAbhakAle zuddhamapi 5 pazcAnmalinIbhavatIti // 273 // vaimAnikAyurbandhahetau ca samyaktve pramAdavAn gADhamaprekSApUrvakArI, bahoH svalpena hAraNAdityAha naraesu suravaresu ya, jo baMdhai sAgarovamaM ekkaM / paliovamANiM baMdhai, koDisahassANi divaseNaM // 274 // samyaktvarahita-sahitayoH krameNa pApa-puNyakAriNormadhye narakeSu suravareSu ca gatidvaye'pi, yo badhnAti 10 sAgaropamaM palyopamadazakoTIkoTirUpamAgamapratItamekaM sa palyopamAni badhnAti koTisahasrANi divaseneti / tathA ca palyopamadazakoTIkoTirUpasya sAgaropamasya ekakasyA'gre paJcadazazUnyarUpasyAGkasya puruSAyuSadivasAGkena SaTtriMzaddinasahasrAGke bhAge hate labdhAni palyopamAni dvau koTisahasrau saptakoTIzatAni saptasaptatikoTyaH saptasaptatirlakSAH saptasaptatisahasrAH saptazatAni saptasaptatyadhikAnIti / 27777777777 // 274 // athAlpazubhabandhakamuddizati ___ paliovamasaMkhijjaM, bhAgaM jo baMdhaI suragaNesu / divase divase baMdhai, sa vAsakoDI asaMkhejjA // 275 // palyopamasaGkhyeyabhAgam anusvArasyA'lAkSaNikatvAt, yo badhnAti suragaNeSu tAtsthyAt tridiveSu, divase divase pratidinaM badhnAti sa varSakoTIrasaGkhyeyAstadAtmakatvAt tasyeti // 25 // azubhabandhakamatidizati esa kamo naraesu vi, buheNa nAUNa nAma eyaM pi / dhammammi kaha pamAo, nimesamittaM pi kAyavvo ? // 276 // eSo'nantaroktaH kramo narakeSvapi yaduta palyopamasaGkhayeyabhAgaM badhnan pratidinamasaGkhyeyA varSakoTIrbadhnAti / idaM ca jJAtvA budhena viduSA nAmeti prasiddham etadapyanantaroktam, dharme durgatirodhake sadgatidAyake ca kathaM pramAdo nimeSamAtramapi alpakAlamapi karttavyaH api tu naivaitad budhyata iti bhAvaH // 276 / / atha pralobhanAya devalokaguNAnAha divvAlaMkAravibhUsaNAiM, rayaNujjalANi ya gharAI / rUvaM bhogasamudao, suralogasamo kao ihayaM // 277 // divyAlaGkAravibhUSaNAni alaGkArAH-siMhAsana-cchatra-cAmarAdayaH, vibhUSaNAni-mukuTAdIni, divyAni sarvottamAni syuH / ratnojjvalAni gRhANi, rUpaM vapuHsaundaryam, bhogasamudayo niratizaya30 zabdAdisamRddhiH, suralokasamaH kuto'sminmartyaloke naivetyarthaH // 277 // kiJca 15 20
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 278-283 ] devANa devaloe, jaM sokkhaM taM naro subhaNio vi / na bhaNai vAsasaeNa vi, jassa vi jIhAsayaM hojjA // 278 // devAnAM devaloke yat saukhyaM tat naraH subhaNito'pi vAgmyapi, na bhaNati varSazatenA'pi yasyA'pi jihvAzataM bhavedaparimeyatvAttasyeti // 278 // narakeSu vyatirekamAha naraesu jAI aikakkhaDAI dukkhAiM paramatikkhAI / ko vannehI tAI ?, jIvaMto vAsakoDI vi // 279 // narakeSu yAni atikarkazAni zarIrApekSayA paruSANi, duHkhAni paramatIkSNAni cittApekSayA tIvrANi, ko varNayiSyati tAni jIvan varSakoTImapi teSAmasaGkhyeyatvAd vAcAM ca kramavarttitvAditi // 279 // tathApi digmAtramAha kakkhaDadAhaM sAmali - asivaNa- veyaraNi-paharaNasaehiM / jA jAyaNAu pAviMti nArayA taM ahammaphalaM // 280 // karkazadAhaM tIvrAgninA, zAlmalI - asivana - vaitaraNI-praharaNazatairhetubhiryA yAtanAH pIDAH prApnuvanti / nArakA narakeSu jAtA jantavaH / tat adharmaphalaM pApakAryamiti // 280 // saMsAre cAnyatra na sukhamastItyAha tiriyA kasaMkusArA-nivAyavahabaMdhamAraNasayAiM / na vi iha pAvitA, parattha jai niyamitA huMtA // 289 // 403 AjIvasaMkileso, sukkhaM tucchaM uvaddavA bahuyA / nIjaNa saNA viya, aNiTThavAso ya mANusse // 282 // cAraganirohavahabaMdha - rogadhaNaharaNamaraNavasaNAI / maNasaMtAvo ayaso, viggovaNA ya mANusse // 283 // 5 tiryaJcaH kazA--latA, aGkuzaH - sRNiH, ArA - prAjanakAntarvarttinI, tAsAM nipAto, vadho-laguDAdibhiH, bandho-rajjvAdibhiH, mAraNaM - prANacyAvanaM teSAM dvandve kazAGkuzArAnipAtavadhabandhamAraNAnAM zatAni / naiva iha prApsyan paratrA'nyajanmani yadi niyamitA viratibhAjanaM dharmavanto'bhaviSyan teSAM pApaphalatvAditi // 281 // 20 martyabhavasvarUpamAha-- 1. vAcaM ca - C vAcamakrama.... A / 10 15 AjIvaM prANadhAraNaM yAvat saGklezazcittavibAdheti samAsaH / saukhyaM vaiSayikaM tucchaM svalpaM nisAraM ca, upadravA bAhyA AbhyantarAzca bahavaH / nIcajanaziSTanApi ca nIcajanAt prAkRtalokAt ziSTanA - AkrozanaM 25 cetyarthaH / aniSTavAsazcAnabhipretasthAne kutazciddhetorvAsazca, mAnuSye manuSyabhave sambhavantIti // 282 // kiJca
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 15 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-283-288] cArakanirodho guptiyantraNaM vadha-bandha-roga-dhanaharaNa-maraNa-vyasanAni pratItAni / manaHsantApazcittakhedaH, ayazo'zlAghA, vigopanA nAnArUpA viDambanA mAnuSye santIti // 283 // kiJca ciMtAsaMtAvehi ya, dAriddaruyAhiM duppauttAhi / labhrUNa vi mANussaM, maraMti keI suniviNNA // 284 // iha zArIramAnasaduHkhaprAcuryajJApanArthaM taddhetUnAmanekazo vacane'pi na paunaruktyam cintAsantApaiH kuTumbabharaNa-dhanaharaNa-karaNa-rakSaNAdijanyaiH, casya sambandhavyavadhAnAt , dAridrya-rugbhizca daurgatyarogaizca duSprayuktAbhiH prAkRtaduSTakarmasambhavAbhiH, labdhvA'pi mAnuSyaM mriyante prANAn muJcanti / kecit pApAH sunirviNNA: gADhadainyopahatA iti // 284 // devA vi devaloe, divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / jaM parivaDaMti tatto, taM dukkhaM dAruNaM tesiM // 285 // devA api devaloke divyAbharaNAnuraJjitazarIrAH uttamA'laGkArasubhagavapuSaH, yat pratipatanti azucau garbhAdikalile nimajjanti tato devalokAt tad duHkhaM dAruNaM raudraM teSAM devAnAmiti // 285 / / prAg manuSyalokA'pekSayA sukhamupavA'pi tasmin devaloke'pi rAgaM nirAcikIrSuH sukhamapi duravasAnatayA tattvato duHkhamevaitaditi bhUyo'nuvadati taM suravimANavibhavaM, ciMtiya cavaNaM ca devlogaao| aibaliyaM ciya jaM na vi, phuTTai sayasakkaraM hiyayaM // 286 // tamiti prAgvarNitaM suravimAnavibhavaM cintayitvA cyavanaM ca patanaM devalokAt / atibalIya eva gADhaM niSThurameva yannA'pi naiva sphuTati zatazarkaraM hRdayam / tasya hi sphoTe mahadupanatabhraMzarUpaM kAraNamiti // 286 // tathA IsAvisAyamayakohamAyalobhehiM evamAIhiM / devA vi samabhibhUyA, tersi katto suhaM nAma ? // 287 // IrSyA-viSAda-mada-krodha-mAyA-lobhaiH pratItairevamAdibhistoSa-dainya-zokaprabhRtibhizcittavikArai rdevA api samabhibhUtA vazIkRtAsteSAM kutaH sukhaM nAma tatsambhAvanA'pi neti bhAvaH // 287 / / ataH dhammaM pi nAma nAUNa, kIsa purisA sahati purisANaM / ___ sAmitte sAhINe, ko nAma karijja dAsattaM ? // 288 // dharmamapi asArasaMsArakAraNocchedakaM sarvajJoktaM nAmeti prasiddha jJAtvopalabhya kIsa tti kimiti puruSAssahante puruSAjJAM puruSANAm AjJA puruSAjJA tAm / te'pi hi AtmanaH samAnasaGkhyAvayavatayA nirvizeSA eva tatastadAjJAM kathaM sahante / niratizayaizvaryanidAnasya hi dharmasya jJAnena svAmitve svAdhIne ko vimRzyakArI nAmeti prasiddhamidam / kuryAddAsatvaM karmapAravazyamiti / tathA coktaM-"samasaGkhyAvayavaH san 30 puruSaH puruSaM kimanyamabhyeti ? / puNyairadhikatarazcennanu so'pi karotu tAnyeva"[ ] // 288 // 1. prAkkRta - H| 2. yanna ca - BI 20 25
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-289-292] svAdhInasvAmitvaM dharmajJAnamevAbhilipsUnAM lakSaNamAha saMsAracArae cArae vva AvIliyassa baMdhehiM / uvviggo jassa maNo, so kira Asannasiddhipaho // 289 // saMsAre caraNaM cAraH sa eva cArakastatra saMsAracArake bhavabhramaNe / cArake iva kArAgAre iva / / ApIDitasya bandhaiH karmabhiranyatra rajjvAdibhiH / udvignaM bhagnaM yasya mano yaduta-kathamito nissariSyAmIti sa 5 jIva: kileti AptA bruvate Asannasiddhipatho'bhyarNamuktimArga iti // 289 // kiJca AsannakAlabhavasiddhiyassa, jIvassa lakkhaNaM iNamo / visayasuhesu na rajjai, savvatthAmesu ujjamai // 290 // Asanna eva kAle bhavA bhAvinI siddhiryasya tasyA'thavA AsannakAle eva samIpatarAvasAne eva bhave 10 siddhiryasya tasyAsannakAlabhavasiddhikasya jIvasya lakSaNaM liGgamidaM yaduta viSayasukheSu na rajyate, na rAgaM yAti sarvasthAneSu mokSasAdhakeSu tapazcaraNAdiSu udyacchati udyama kurute / athavA sarvasthAmnA vidyamAnaM balamanapalapan udyacchati // 290 // nanu duHSamAyAM viziSTasaMhananAdirahitaiH kathamudyamanIyamityata Aha hojja va na va dehabalaM, dhiImaIsatteNa jai na ujjamasi / acchihisi ciraM kAlaM, balaM ca kAlaM ca soyaMto // 291 // bhavedvA na vA dehabalaM dhRtyA''tmanaH praNidhAnena matyA buddhyA sattvena cittAvaSTambhena, trayANAM dvandvaikavadbhAvAttena yadi na udyacchasi tadA dharmazIla ! tvaM AsiSyase sthAsyasi ciraM kAlaM prabhUtasamayaM balaM ca zArIraM, kAlaM ca duHSamArUpaM zocan tacchocanena ca na kiJcit paritrANaM dainyavRddhireva kevalamiti // 291 // yastu sampratyazakto'hamanyajanmani tu vizeSodyamaM kariSye iti cintayettaM pratyupadizati- 20 laddhilliyaM ca bohiM, akarito'NAgayaM ca patthito / annaM dAiM bohiM, labbhisi kayareNa mulleNa ? // 292 // labdhAmeva svArthikakapratyaye labdhikA svAdhInAM vartamAnakAlikI bodhiM jinadharmAvAptim asatkarmAdhInatayA arkuvanniti sadanuSThAnena sAphalyamaprApayannanAgatAM bhAvinI prArthayan 'annaM dAiMti asUyAvAcako'thavA idAnIM bodhi lapsyase katareNa mUlyena ? idamatrAkUtaM jinadharmAvAptau tapa:saMyamArAdhanasya 25 tadanuSThAnavAsanAtizayajanitatatsaMskArasya pretyA'pi saMskAraprabodharasAtirekavazAttathaiva pravRttireva hi bodhirucyate / tatastadanuSThAnarahitasya kautaskuto dharmasaMskAraH ? kutastarAM ca pretya tadbodha iti bodhilAbhasya mUlAbhAvAdanutthAnameva syAt / tasmAdanAdita eva saMsAracAriNA jIvena yathApravRttakaraNavazAt, anAbhogata eva 1. AvIliyavva - D, A, B | 2. manapalapamAnamudya...KH mapalapan tena udya...D, L,C, K, B|3. AziSyase - D Asyasi - H AsiSyasi - BI
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 292 - 296 ] rAdhAvedhopamAnena kathaJcidutkRSTAM karmasthitimatItyAyurvajrjAnAM saptAnAmapi karmaNAM sthitIrekasyAH sAgaropamakoTIkoTerantarAnIya apUrvakaraNena granthibhedavidhAnapUrvaM cintAmaNiratnopamaM vizuddhaM dharmabodhimadhigamya, tadanuSThAne sutarAM yatno vidheya iti // 292 // bahavazca evambhUtA ityAhasaMghayaNakAlabala - dUsamAruyAlaMbaNAI ghittUNaM / savvaM ciya niyamadhuraM, nirujjamAo pamucvaMti // 293 // 406 yathA 'na zaktimat zarIramiti, nA'yaM kAlo durbhikSatvAt, nAsti balaM mAnasaM dhRtyabhAvAt, iyaM ca duHSamA ca bhagavatA kliSTA samAdiSTA kva tasyAM dharmAcaraNam, vAtAdyAdhikyena rogAkrAntA vayam - evaMrUpANi krameNa saMhanana-kAla-bala - duHSamA - rugAlambanAni alIkAvaSTambhAn gRhItvA svIkRtya sarvAmeva kartuM zakyAmapi, niyamadhurAM saMyamodvahanalakSaNAM nirudyamAdAlasyataH zaithilyAt prakarSeNa muJcantIti // 293 // 25 prekSAvatA punaryadvidheyaM tadAha kAlassa ya parihANI, saMjamajogAI natthi khittAI / jayaNAe vaTTiyavvaM, na hu jayaNA bhaMjae aMgaM // 294 // kAlasya varttamAnasya parihANisaH / cazabdAttadvazena dravyakSetrabhAvAnAmapi / ata eva saMyamayogyAni na santi samprati kSetrANi / ato yatanayA guNAguNAdAnahAnalakSaNayA varttitavyaM yApanIyam / yato na hu naiva 15 yatanA kriyamANA bhanakti nAzayatyaGgaM saMyamazarIramiti // 294 // yatanAmeva saviSayAmAha samiI- kasAya - gArava - iMdiya-maya- baMbhaceraguttIsu / sajjhAya-viNaya-tava-sattio a jayaNA suvihiyANaM // 295 // samitaya IryAsamityAdyAH paJca kaSAyAH krodhAdayazcatvAraH / gAravANi RddhyAdIni trINi / indriyANi 20 sparzanAdIni paJca / madA jAtyAdayo'STau / brahmacaryaguptayo vasatyAdyA nava dvandve ca tAsu tadviSaye / svAdhyAyo vAcanAdiH / vinayo'bhyutthAnAdiH / tapo'nazanAdi / zaktizcittotsAhaH / teSAM dvandve, saptamIviSaye tasi ca svAdhyAyavinayatapaHzaktiSu teSu viSayeSu yatanA keraNAkaraNarUpA suvihitAnAM sAdhUnAM bhavatIti gAthAsamAsArthaH // 295 // 1 athaitadeva pratipadaM vyAkhyAtuM samitiSu prathamAmAha jugamittaMtaradiTThI, payaM payaM cakkhuNA visorhito / avvakkhittAutto, iriyAsamio muNI hoi // 296 // yugamAtrAntaradRSTizcatuSkarapramANAntarAla bhUmivilokana: san, atra cAtidUrAsannanirIkSaNairjantvadarzanayogAtipravRttidoSAdyugamAtrakSetraniyamanam / padaM padaM cakSuSA vizodhayan pArzvataH pRSThatazcopayogaM dadAna ityarthaH / avyAkSiptaH zabdAdiSu rAgadveSAvagacchan / AyuktaH prakramAjjIvadayAtmake saMyame evaMvidha IraNamaryA 30 tasyAM samyag itaH IryAsamito yathAgamaM gamanazIlo munirbhavatIti // 296 // 1. guNagaNA... D, K / 2. karaNarUpA -- B, L, KI
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 15 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-297-298 ] atha bhASAsamitiyatanAmAha kajje bhAsai bhAsaM, aNavajjamakAraNe na bhAsai ya / vigahavisuttiyaparivajjio ya jai bhAsaNAsamio // 297 // kArye jJAnAdike bhASate bhASAM tatrApi anavadyAm apApAm / akAraNe niSprayojanAM punarna bhASate na ca vakti ca / ata eva vikathA stryAdiviSayA vizrotasikA manovipariNAmajanitA duSTAntarjalparUpA, tAbhyAM 5 parivajitaH sarvathA virahitaH / cazabdAtSoDazavacanavidhijJazca yatiH sAdhurbhASaNA vAk tasyAM samitaH sadAcAra iti // 297 / / vacanavidhayazceme "kAlatiyaM liGgatiyaM vayaNatiyaM taha parokkhapaccakkhaM / uvaNayavayaNacaukkaM ajjhatthaM ceva solasamaM" // 1 // [pra.sA./896] athaiSaNAsamitiyatanAmAha bAyAlamesaNAo, bhoyaNadose ya paMca sohei / so esaNAe samio, AjIvI annahA hoi // 298 // dvicatvAriMzatam eSyate mAryate piNDo'mUbhirityeSaNAH sAmAnyavyutpattyA AdhAkarmAdIn doSAn ityarthaH / tathA bhojanadoSAMzca paJca zodhayati pariharati / sa sAdhureSaNAyAM samita ityucyate AjIvI jIvikAmAtraphaladharmadhvajAdAnatAtparyo'nyathA tadvaiparItye guNazUnyatayA bhavatIti // 298 // dvicatvAriMzadoSAzcaivaM jJeyAH / yathA"AhAkammuddesiya 1-2 pUiyakamme 3 ya mIsajAe 4 ya / ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6, pAuara 7 kIya 8 pAmicce ||1||[pi.ni./92] pariyaTTie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe 13 ceva / acchijje 14 aNisaTe 15 ajjhovarae 16 a solasame" // 2 // [pi.ni./93] 20 vyAkhyA-yatSaTkAyavirAdhanayA yatina AdhayA saGkalpena azanAdikaraNaM tadAdhAkarma / yatpunargRhiNA svArthaM kRtaM pazcAd vratyuddezena pRthak kriyate tadaudezikaM tat tredhA -tatra yadyathAsamudvRttaM tattathAbhUtameva yAvarthikAdInAM caturNAmuddizyamAnamuddiSTauddezikam // 1 // yatpunaH kUrAdi dadhyAdinA vyaJjanAdinA vA jIvavirAdhanAM vinA saMskriyate tatkRtaudezikam // 2 // yattu agnyAdinA jIvavirAdhanApUrvaM saMskriyate tatkarmoMdezikam // 3 // tat trividhamapi caturddhA yAvadarthikamuddezam // 1 // pAkhaNDibhyaH samuddezaM // 2 // zramaNebhya AdezaM 25 // 3 // nirgranthebhyaH samAdezam // 4 // evaM dvAdazadhA auddezikam // 2 // yadudgamakoTidoSaduSTasaGgAt zuddhamapi apavitraM tat pUtikarma // 3 // yadAtmano hetorgRhasthena yAvadarthikAdihetozca militamArabhyate tanmizram // 4 // yadyatinimittaM gRhI sthApayitvA muJcati tat sthApanA // 5 // yat svanimittamapi gRhI vatina AgantUn jigamiSUn vA jJAtvA arvAk parato vA tadarthamArabhate sA prAbhRtikA // 6 // yat sAndhakArasthitasya yatinimittaM dIpAdinA prakaTanaM bahirAloke nayanaM vA tat prAduSkaraNam // 7 // yat svakIyaparakIyAbhyAM dravyabhAvAbhyAM mUlyena 30 1. AdhAya - C ArAdhayA - K, D / 2. muddizamA... L, A, B | 3. pUrva.... A, BI Ti. 1. svakIyadravyamUlyenasvakIyabhAvamUlyenaparakIyadravyamUlyena parakIyabhAvamUlyena ityanvayaH /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-298] visAdhitaM tat krItam // 8 // yad ucchinnaM yAcitvA gRhI datte tat prAmityam // 9 // yatpunaH parAvartya gRhI yatibhyo datte tat parAvartitam // 10 // yad grAmAntarAd gRhAdvA yatinimittamAnItaM tadAhRtam // 11 // yanmudritakutupAdimukhaM yatihetorunmudraya gRhI ghRtAdi datte tadudbhinnam // 12 // yat karadurgrAhyaM mAlAdibhya uttArya gRhI datte tanmAlopahRtam // 13 / / yad balAt kasmAdapi uddAlya gRhI datte tadAcchedyam // 14 // yad 5 bahusAdhAraNam anyairadattaM gRhI eko datte tadanisRSTam // 15 // yad gRhiNA mUlArambhe svArthaM kRte tanmadhye yatinimittamadhikAvatAraNaM so'dhyavapUrakaH // 16 // ityudgamadoSAH SoDaza / "dhAI 1 dUi 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 cigicchA 6 ya / kohe 7 mANe 8 mAyA 9 lohe 10 havaMti dasa ee ||1||[pi.ni./408] puTvi pacchA saMthava 11 vijjA 12 maMte 13 ya cuNNa 14 joge 15 ya / 10 uppAyaNAe dosA solasame mUlakamme 16 ya" // 2 // [pi.ni./409] vyAkhyA-yadA piNDArthaM dAturapatyAnAm aGkadhAraNAdinA lAlanaM karoti tadA dhAtrIdoSaH // 1 // piNDArthameva ca sandezakanayanA''nayanAdikaraNe dUtyadoSaH // 2 // piNDArthaM lAbhAlAbhakathane nimittadoSaH // 3 // piNDArthaM dAtuH satkaM jAtyAdi svasya prakAzayata AjIvanAdoSaH // 4 // yo dAtA yadbhaktastasyA'gratastadbhaktamAtmAnaM piNDA) darzayataH sAdhonIpakadoSaH // 5 // piNDArthaM dAtRgRhe auSadhAdinA vamanAdinA vA pratikurvato vaidyAdi sUcayato vA 15 cikitsAdoSaH // 6 // balavidyArAjavarNakatapaHzaktiprabhAvAdikopabhayAd yaM labhate sa kopapiNDaH // 7 // prazaMsito'pamAnito vA dAturabhimAnenotpAditena yallabhate sa mAnapiNDaH // 8 // ekadA gRhAd gRhItvA rUpAntaraM kRtvA mAyAvazAt punargrahaNArthaM pravizati sa mAyApiNDaH // 9 // kasyA'pi vastuno gRddhyA bahutaram aTato lobhapiNDa: // 10 // jananIjanakazvazrUzvazurAdisambandhaM paricayarUpaM kurvataH pUrvaM pazcAdvA dAnAdAtAraM varNayato vA saMstavadoSaH // 11 // strIrUpadevatAdhiSThitaM pUrvasevA-uttarasevArAdhyaM ca saprabhAvavarNAmnAyaM piNDArthaM prayuJjAnasya vidyApiNDaH // 12 // 20 puruSadevatAdhiSThitaM paThitasiddhaM ca saprabhAvavarNAmnAyaM prayuJjAnasya punarmantrapiNDaH // 13 // adRzyIkaraNahetuM nayanAJjanAdikaM piNDArthaM kurvatazcUrNapiNDaH // 14 // saubhAgyadaurbhAgyaphalAn pAdalepaprabhRtIn vA yogAn piNDArthameva prayuJjAnasya yogapiNDaH // 15 // maGgalasnAnamUlikAdyauSadhirakSAdinA garbhakaraNavivAhabhaGgAdivazIkaraNAdi ca piNDArthaM kurvato mUlakarmadoSaH // 16 // iti utpAdanAdoSA api SoDaza / "saMkiya 1 makkhiya 2 nikkhitta 3 pihiya 4 sAhariya 5 dAya 6 gummIse 7 / apariNaya 8 litta 9 chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti" // 1 // [pi.ni./520] vyAkhyA-zuddhamapi kenA'pi AdhAkarmAdinA doSena juSTaM zaGkitamaduSTamapi duSTameva // 1 // mrakSitaM sacittena Agamagarhitena madhumadyAdinA vA kharaNTitena kareNa bhAjanena vA yaddatte tannakSitam // 2 // sacitteSu pRthivyAdiSu anantaraM paramparaM vA yannikSiptaM tadanAdeyam // 3 // sacittena phalAdinA channaM pihitam // 4 // ayogyaM sacittAdi amatrAderutsArya yaddadAti tatsaMhRtam // 5 // tathA dAyakadoSA AbhirgAthAbhiravaseyAH // 6 // "thera-apahupaMDa-vevira-jari-aMdhavvattamattaummatte / karacaraNacchinnapagaliya-niyalaMduyapAuyArUDhe // 1 // 1. vigicchA - K, H, A, B, tigicchA L / 2. dautya - CI 25 30
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 298-301 ] khaMDa pIsai bhuMjai kattai loDhei vikkhiNai / piMje dalai virolai jemai jA guvviNi bAlavacchA ya // 2 // taha chakkAe geNhai ghaTTai Arabhai khivai daTTu jaI / sAhAraNacoriyagaM dei parakkaM paraTuM vA // 3 // 'baliM uattai piDharAi tahA sapaccavAyA jA / Thavai ditesu evamAisu oheNa muNI na giNhaMti" // 4 // [ pi.vi / gA. 85: 88 ] yogyam ayogyaM ca dve api saMmIlya yadA dadAti tadA unmizraM doSaH // 7 // apariNamitaM prAsukatvena dravyaM dAyaka-saMyatayorvizuddhatayA bhAvo vA apariNataM doSaH // 8 // dadhyAdilepakRtsaMsRSTAbhyAM mAtraka-karAbhyAM sAvazeSadravyeNa ca tribhiH padairaSTabhaGgyAM viSamasaGkhyabhaGgeSu liptaM doSaH bhaGgasthApanA ca evam ||9|| yatra dIyamAne parisADistatra chardditam // 10 // iti eSaNAdoSA daza / ete sarve ca dvicatvAriMzadbhavanti // 'iya solasa solasa dasa uggamauppAyaNesaNA dosA / gihisAhUbhayapabhavA paMca u ghAsesaNAe ime // 1 // [ pi.vi./93] saMjoyaNA 1 pamANe 2 iMgAle 3 dhUma 4 kAraNe 5 taha ya / ehiM jo visuddhaM giNhai bhuMjai ya so samio" // 2 // [ pi.vi. / 94] "veyaNa 1 veyAvacce 2 iriyaTThAe 3 ya saMjamaTThAe 4 / taha pANavattiyAe 5 chTuM puNa dhammaciMtAe 6" // 1 // [ pi.ni./662] iti SaT kAraNAni // atha prakRtameva prastumaH / caturthI samitimAha-- 409 samprati kaSAyAMstajjAtIyAMzcAdhikRtyAha-- koho mANo mAyA, loho hAso raI ya araI ya / sogo bhayaM dugaMchA, paccakkhakalI ime savve // 301 // 5 puvi cakkhuparikkhiya- pamajjiyaM jo Thavei giNhai vA / AyANabhaMDamattanikkhevaNAe samio muNI hoi // 299 // pUrvaM prathamam AdeyaM nikSepyaM vastu pradezaM ca cakSuSA parIkSya vIkSya pramRjya rajoharaNena, yaH sAdhuH 20 sthApayati gRhNAti vA sa AdAnaM bhANDasya upakaraNasya nikSepaNaM ca, ArSatvAd bhANDasya madhyapadatvam, tasyAm AdAnabhANDanikSepaNAyAM samito munirbhavatIti // 299 // atha paJcamIsamitimAha-- 1. prANividhAn - K, D / 2. sAdhunA - K, D, C 10 uccArapAsavaNakhelajalla-siMghANae ya pANivihI / suviveie paese, nisiraMto hoi tassamio // 300 // uccAraH purISaM prazravaNaM mUtraM khelaH zleSmA jallo dehamalaH siMghAnako nAsikAmalasteSAM dvandve tAn, 25 cazabdAdatiriktA'zuddhapAnopakaraNAni ca prANividhIn anekAn kathaJcidupakaraNAdisamApatitAn suvivecite svayaM sthAvarajaGgamajanturahitatayA vivikte'pi sAdhurdarzana- rajoharaNAbhyAM suvivecite pradeze nisRjan pariSThApayan bhavati tatsamitaH pariSThApanAsamita iti / samitaya iti gatam // 300 // 15 30
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 301-307] krodhAdayazcatvAraH hAsAdayazca SaT, ime sarve kalahahetutvAt pratyakSakalayaH / upalakSaNaM cedam - yAvatA sarvA'narthakAraNamime sarve'pIti // 301 || 'tattvabhedaparyAyairvyAkhyA' iti nyAyAt krodhaparyAyAn sadoSAnAha 20 410 nicchoTanaM nirbhartsanamanusvAralopAt, niranuvarttitvam asaMvAsaH kRtanAzazca asAmyam / amUnyapi 10 krodhakAryatvena phalahetUpacArAt krodhazabdenocyante / etAnyAcaran janturbadhnAti ghanaM gADhaM cikkaNaM nibiDatayA durmocaM karma jJAnAvaraNIyAdIti // 303 // mAnAbhidhAnAnyAha 25 koho kalaho khAro, avarupparamaccharo aNusao ya / caMDattaNamaNuvasamo, tAmasabhAvo ya saMtAvo // 302 // krodhaH kalahaH kSAraH parasparamatsaro'nuzayazca caNDatvamanupazamastAmasabhAvazca santApa iti // 302 // nicchoDaNa nibdhaMcchaNa, niraNuvattittaNaM asaMvAso / kayanAso ya asammaM, baMdhai ghaNacikkaNaM kammaM // 303 // 15 1130811 mANo mayahaMkAro, paraparivAo ya attaukkariso / paraparibhavo viya tahA, parassa niMdA asUyA ya // 304 // mAno mado'haGkAraH paraparivAdazca AtmotkarSaH paraparibhavo'pi ca tathA parasya nindA asUyA ca hIlA nirovayArittaNaM, niruvaNAmayA aviNao ya / paraguNapacchAyaNayA, jIvaM pADaMti saMsAre // 305 // hIlA nirupakAritvaM niravanAmatA avinayazca paraguNapracchAdanatA, etAni sarvANi mAnaparyAyavAcakAni, sevyamAnAni jIvaM pAtayanti saMsAre iti // 305 // atha mAyAparyAyAnAha mAyAkuDaMga pacchannapAvayA kUDakavaDavaMcaNayA / savvattha asabbhAvo, paranikkhevAvahAro ya // 306 // mAyA kuDaGgaH pracchannapApatA, kUTaM kapaTam anusvAralopAt, vaJcanA sarvatrAsadbhAvaH paranikSepA upahArazca // 306 // chala chauma saMvaiyaro, gUDhAyArattaNaM maI kUDilA / vIsaMbhaghAyaNaM pi ya, bhavakoDisaesa vinaDenti // 307 // chalaM chadmaM saMvyatikaro gUDhAcAratvaM matiH kuTilA / vizrambhaghAtanamapi caitAni prAguktanyAyAt mAyAzabdenocyante / tAni bhavakoTizateSu vinATayanti viDambayanti tatkAriNaM jIvamiti // 307 // 1. vizvasta... CI
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 308-313] athAmI lobhaparyAyA yathA lobho aisaMcayasIlayA ya kiliTThattaNaM aimamattaM / kappannamaparibhogo, naTThaviNaTTe ya AgallaM // 308 // lobho'tisaJcayazIlatA ca kliSTatvamatimamatvaM kArpaNyamaparibhogaH / naSTe gate vinaSTe'prApte, kSitamRtAdau akalyatA zokamUrcchAdivazAt hRdayasphoTAdibhirmAndyamiti // 308 // mucchA aibahudhaNalobhayA ya tabbhAvabhAvaNA ya sayA / boleMti mahAghore, jaramaraNamahAsamuddammi // 309 // mUrcchA atibahudhanalobhatA ca tadbhAvabhAvanApi ca tadarthitvaM laulyAtirekeNa tadekatAnadhyAnatayA cittasya tanmayatA / etAni pUrvoktahetoreva lobhazabdenocyante / tAni ca bolayanti nimajjayanti mahAghore atiraudre jarAmaraNamahAsamudre jIvamiti // 309 // yastu etAn kaSAyAn jayati tasya mahimAnamAha eesa jo na vaTTijjA, teNa appA jahaTThio nAo / maNuyANa mANaNijjo, devANa vi devayaM hojjA // 310 // jo bhAsuraM bhuyaMgaM, payaMDadADhAvisaM vighaTTei / tatto cciya tassaMto, rosabhuyaMgovamANamiNaM // 311 // 411 eteSu krodhAdiSu yo na varttate tena AtmA yathAvasthitaH karmavyatirekI anantadarzanajJAnavIryAnandAtmako jJAtaH / ata evAsau manujAnAM mAnanIyaH pUjanIyo, devAnAmapi zakrAdInAM devatA bhavet 15 pUjyatamatvAditi // 310 // bhUyaH krodhadoSamAha atha mAnamAha yo mandadhIrbhAsuraM raudraM bhujaGgamaM sarpaM pracaNDadaMSTrAviSam utkaTAzIviSaM vighaTTayati karakiliJcAdinA 20 cAlayati / tata eva bhujaGgAt tasyAnto vinAzo bhavati roSabhujaGgopamAnamidam krodhasarpopamaiSA krodhamudIrayata evameva vinAza iti // 311 // jo Agalei mattaM, kayaMtakAlovamaM vaNagaiMdaM / so teNaM ciya chujjai, mANagaiMdeNa itthuvamA // 312 // ya Akalayati gRhNAti mattaM madoddhataM kRtAntakAlopamaM yamakAlopamaM vanagajendram araNyakariNam, tenaiva kariNA kSudyate cUrNyate, mAnagajendreNa eSA upamA / mAnamapi kurvannevaM pralIyate iti // 312 // mAyAmAha visavallimahAgahaNaM, jo pavisai sANuvAyapharisavisaM / so acireNa viNassai, mAyA visavalligahaNasamA // 313 // 1. AkalyatA C AkalyaM L / 2. vinAzayati - C | 5 10 sa 25 30
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-313-317] viSavallInAM mahAgahanaM bRhadgahvaraM yaH pravizati / kimbhUtaM-sAnuvAtasparzaviSam anukUlo vAto'nuvAtaH, saha teneti sAnuvAtaM sparzaviSaM yatra tattathA / gandhena sparzena ca yanmArayatIti bhAvaH / sa pravizannacireNa vinazyati / evaM mAyA viSavalligahanasamA tadvanmAraNAtmakatvAditi // 313 / / lobhamAha ghore bhayAgare sAgarammi timi-magara-gAhapaurammi / jo pavisai so pavisai, lobhamahAsAgare bhIme // 314 // ghore raudre bhayAkare bhayakSetre sAgare, kiMbhUte timayo matsyA makarAH prasiddhAstatpradhAnA grAhAstadanye jalacarabhedAstaiH pracure yaH pravizati sa pravizati lobhamahAsAgare bhIme tasyA'pyanantaprabaladuHkhagrAhAkulatvAditi // 314 // evamapi sati karmapAravazyAt prANino doSebhyo noparamanta ityAha- . guNadosabahuvisesaM, payaM payaM jANiUNa nIsesaM / dosesu jaNo na virajjai, tti kammANa ahigAro // 315 // guNa-doSANAM jJAnAdi-krodhAdInAM bahurvizeSo yathAkramaM ziva-bhavayoH kAraNarUpo yasmin pade tat guNadoSabahuvizeSaM padaM padaM vIpsayA sakalamapi jJAnAdInAM zivahetutvasya krodhAdInAM bhavahetutvasya pratipAdakaM bhagavadAgamavAkyaM jJAtvA niHzeSaM sampUrNa tathA'pi doSebhyaH pApAnuSThAnebhyo jano na virajyate na nivarttate, iti 15 sa eSa karmaNAm adhikAro vaza iti // 315 // tadevaM pratidvAragAthoktA / krodho mAno mAyA lobha iti catvAro vyAkhyAtAH / samprati hAsaM vyAcaSTe aTTahAsakelIkilattaNaM hAsakheDDajamagaruiM / kaMdappaM uvahasaNaM, parassa na karaMti aNagArA // 316 // vivRttasya mukhasya sazabdaM hasanam aTTahAsaH / kelinA krIDayA kirati vikSepaM karoti sa tathA tasya 20 bhAvaH kelIkilatvam / hAsakheDDuM kautkucyakaraNam / yamakaM kAvyAlaGkArabhedastatra ruciM kAvyamantareNA'pi yamakAntarjalpajalpAkatAm upalakSaNatvAt sarvAmapi sarAgakAvyarucim, kandarpaM sarAgaprahAsanaM upahasanam utprAsanaM tadetatsarvaM parasya na kurvanti anagArAH sAdhava iti // 316 // atha rati sAhUNaM apparaI, sasarIrapaloyaNA tave aii| 25 sutthiyavanno aipaharisaM ca natthI susAhUNaM // 317 // sAdhUnAmAtmani ratirAsaktiH zabdAdInAM zubhAnAm AdAnarUpA, azubhAnAM hAnarUpA ca svArasikI pravRttiH / svazarIrapralokanA atyAdareNa Atmadehasya bahumAnato vIkSaNam / ata eva tapasi anazanAdau aratiH zarIravarNAdyutkarSarasiko hi tapasi na rajyate / susthito'hamiti varNaH svazlAghA susthitavarNo'tipraharSazca mahatyapi lAbhAdau harSakAraNe; etadAtmaratyAdikaM sarvamapi nAsti susAdhUnAm, sAdhavo bhUtvA etAni 30 pariharantaH susAdhavo bhavantIti jJApanArthaM sAdhUnAmityuktvA'pi bhUyaH susAdhUnAmityuktamiti // 317 // 1. bhavazivayo - C, B, K / 2. thoktaM - C, K, LI
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 318-321 ] atha aratidvAramAha uvvevao ya araNAmao ya aramaMtiyA ya araI ya / kalamalao aNegaggayA ya katto suvihiyANaM ? // 318 // udvega eva udvegakaH svalpaM dharmadhairyAccalanam / araNaM sanmArgAdanyatra bhramaNaM tadevA''mayazcittarogoSNAmayazca / dharmadhyAne aramamANA dharmaviruddhA pravRttiH, aramantI saiva aramantikA dharmaviruddhA ceSTA / sA ca 5 aratirgADhodvegatayA cittasyA'navasthiti:, kalamalako viSayANAM laulyAtirekAdaprAptau cetasaH kSobhaH anekAgratA - idamadmi idaM pibAmi idaM paridadhAmi ityAdi cittotkalikA ca / cazabdAH svagatAnekabhedasaMsUcakA: / etatsarvamapi kutaH suvihitAnAm ? dharmazukladhyAnabhAvitatvAt naiveti bhAvaH // 318 // atha zokaM niSedhati sogaM saMtAvaM addhinaM ca mannuM ca vemaNassaM ca / kAruNNaruNNabhAvaM, na sAhudhammammi icchaMti // 319 // 413 zoko gatamRtAdau cittakhedastaM, santApaH sa evAdhikatarastam, adhRtiH kvacidaniSTadravyAdau tadviyogabuddhistAM ca / manyuH zokAtirekAd galasaraNirodhastaM ca / vaimanasyamAtmaghAtAdicintanam / kAruditam ISad ruditaM ruditabhAvo mahatA zabdenA''krandanam / idaM sarvamapi na sAdhudharme icchanti manyante paramaguravaH, sAdhudharmasya samAdhAnaikasAdhyatvAditi // 319 // atha bhayaM niSedhati-- atha jugupsAM pratyAcaSTe kucchA vilINamalasaMkaDesu uvvevao aNiTThesu / cakkhuniyattaNamasubhesu natthi davvesu daMtANaM // 329 // bhayasaMkhohavisAo, maggavibheo bibhIsiyAo ya / paramaggadaMsaNANi ya, daDhadhammANaM kao huMti ? // 320 // bhayaM niHsattvatayA yataHkuto'pi dhairyadhvaMsaH / saMkSobhazcaurAdestrAsaH / viSAdo dainyam / mArgavibhedaH pathi siMhAditrAsAdudvarttanam / bibhISikA vetAlAdibhirvitrAsanAni / caH prAgvat / paramArgadarzanAni ca bhayAdanyeSAM 20 varttanIvilokanAni / etAni sarvANi dRDhadharmANAM kuto bhavanti ? nirbhIkatvAnna kuto'pi / iha ca mArgavibhedabibhISikAprAyaM jinakalpApekSaM draSTavyamiti // 320 // 10 kutsA nindA, vilInamalasaGkaTeSu azubhAdikledasaGkIrNeSu mRtakalevarAdiSu / udvegako'niSTeSu malaklinnAtmadehavastrAdiSu / cakSurnivarttanamazubheSu kRmikulAdhArasArameyAdiSu nAsti dravyeSu dAntAnAmadhInendriyANAM sAdhUnAM jitajugupsAkarmaNAmiti // 329 // tadevaM nikhilamohaprarohakandonmUlanA'nukUlaM sAdhudharmaM viditvA'pi karmAdhInatayA bahUnayathAkAriNo vIkSya idamAha- 1. kAdavAptau - B, H, KH | 2. niSedhayati - B, A, L / 3. niSedhayati - B, L, A 15 25 30
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-322-326] eyaM pi nAma nAUNa, mujjhiyavvaM ti nUNa jIvassa / pheDeUNa na tIrai, aibalio kammasaMghAo // 322 // etadapi kaSAya-nokaSAyanigrahaparamanantaroktam apizabdAd vakSyamANaM ca, nAmeti prasiddhaM bhagavadvAcA jJAtvA mohitavyamiti anena jIvena yanmUDhena bhUyate tannUnaM nizcitaM jIvasya bhraMzayituM na zakyate 5 atibalIyAn karmasaGghAtaH / sa hi jJAtatattvamapi sattvaM balAdakArye pravarttayati / kimanyadatra kRtyaM kevalaM vayamiha draSTAra upadeSTArazceti // 322 // ___ atha mUladvAragAthAyAM gauravANi vyAcikhyAsuauravavataH pUrvaM liGgamAha jaha jaha bahussuo sammao ya sIsagaNasaMparivuDo ya / avi Nicchio ya samae, taha taha siddhaMtapaDaNIo // 323 // 10 yathA yathA bahuzrutaH pAragatAgamapAraGgamamatiH / saMmatazca bahumato lokAnAM ziSyagaNasaMparivRtazca vineyajanasamyakparicchadazca / apIti sambhAvanAyAM nizcitazca niSTaGkitaparamArthazca samaye sadAgame / tathA tathA'sau siddhAntapratyanIko vastusthityA RddhyAdigauravagRddhyA siddhAntalAghavApAdanAditi // 323 // tathA siddhAntapratyanIkazca kimabhimanyate ityAha pavarAI vatthapAyAsaNovagaraNAI esa vihavo me / ___ avi ya mahAjaNaneyA, ahaM ti aha iDDhigAravio // 324 // _ 'pravarANi vastra-pAtrA''sanopakaraNAni eSa vibhavo me' sa ityabhimanyate, ayaM Rddhyupacayo mama / api ca mahAjananetA pradhAnalokaprabhuraham iti athaiSa evam RddhyA pUrvAptayA utsekena aprAptaprArthanayA ca gauravamAtmano nibiDakarmadalikagrahaNena gurutvam , tadvidyate yasya sa Rddhigauravika iti // 324 // rasagauravamAha__ arasaM virasaM lUhaM, jahovavannaM ca necchae bhattaM / niddhANi pesalANi ya maggai rasagArave giddho // 325 // arasaM hiGgvAdibhirasaMskRtaM virasaM purANaudanAdi rUkSaM snehahInaM yathopapannaM ca nirupAdhilabdhyA sampannaM necchati bhaktaM bhojanam / kintu snigdhAni prabhUtasnehAni pezalAni manojJAni mArgayati abhilaSati rasagaurave sati gRddho laulyAdhmAta iti // 325 // 25 atha sAtagauravamAha sussUsaI sarIraM, sayaNAsaNavAhaNApasaMgaparo / sAyAgAravaguruo, dukkhassa na dei appANaM // 326 // zuzrUSati pratikSaNaM saMskurute zarIraM vapuH, zayanaM-tUlyAdi, AsanaM-masUrakAdi, vAhanaM-yAnaM, teSu A sAmastyena niSkAraNaM paribhogaH prasaGgo-gADhamAsaktistatra tatparaH zayanAsanavAhanAprasaGgaparaH sAtaviSayaM 30 gauravaM tena gurukaH duHkhasya na dadAti AtmAnaM duHkhadveSIti bhAvaH // 326 // 1. pUrvAparyAptayA - D, K / 2. sAtaviSaye - C, L sAtaviSayo - D, KI
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-327-328 ] gauravadvAraM vyAkhyAya indriyadvAraM vyAcaSTe yataH 415 tavakulacchAyAbhaMso, paMDiccapphaMsaNA aNiTThapaho / vasaNANi raNamuhANi ya iMdiyavasagA aNuhavaMti // 327 // tapo'nazanAdi, kulamugrAdi, chAyA lokamadhye unnatireteSAM bhraMzo'dhaH patanam indriyavazagAnAM syAt / "jitaM dazArNabhadreNa hAritaM hariNA ca yat / heturatra hRSIkANi nirjitAnyajitAni ca // 1 // [ ] iti // 327 // indriyANAmeva jayopAyamAha 5 ugraM tapaH kapaTatAmabhilambhayanti kIrttyajjvalAni ca kulAni kalaGkayanti / antaM nayanti paramAmapi ca pratiSThAM kiM vA na hIndriyajitAH kila hArayanti // 1 // [ ][ vasantatilakAvRttam ] tathA pANDityapuMsanA vidvattAlopaH / yataH "zabdAgamAdhigamavAnnigameSvadhItI sattarkakarkazamatiH kavitAsu vedhAH / siddhAntadhAma sakalAsu kalAsu dakSo'pyakSairjitaH paThitamUrkhatayA'nu vAcyaH " // 1 // [] tathA aniSTo ratnatrayAtmakAnmokSamArgAdiSTAditaraH panthA mArgaH / taccoktam"divasarajanisAraiH sAritaM pakSageham, samayaphalakametanmaNDitaM bhUtadhAtryAm / iha hi jayati kazcinmokSamakSairvidheyairadhigatamapi cA'nye viplutairhArayanti" // 1 // [] tathA vyasanAni nAnAvidhA vipadaH / yataH "hastI sparzanatastimizca rasanAd ghrANAtphaNI darzanAt, vyAmUDhaH zalabho mRgaH zravaNataH prApurvipattiM parAm / ityekaikamapi kva nAkSamajitaM syAtpaJcatAyAH padam paJcAnAM tu kimucyate dhruvamamI paJcApi paJceSavaH " // 1 // [ ] tathA raNamukhAni ca saGgrAmadvArANi vinAzakAraNAni cazabdAnniHzeSadoSAnindriyavazagA anubhavanti / tathAhi 20 10 15 saddesu na rajjijjA, rUvaM daDThuM puNo na vikkhijjA / gaMdhe se phAse amucchio ujjamejja muNI // 328 // zabdeSu kAkalI-gIta-veNu-vINAdiprabhaveSu na rajyeta na raktaH syAt / rUpaM kAntaM kathaJcit dRSTvA punastadvIkSaNalolatayA na vIkSeta Adita eva bhAskarAdiva dRSTiM pratisaMharet, na bhUyaH pazyet / gandhe rase ca sparze sundare mUcchito'gRddhazcazabdAdasundare adviSTazca udyacchet AtmAnuSThAnaniSTho bhavet / munistasyaivopadezArhatvAditi // 328 // 1. prasaveSu - LI 25
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-329-332] tatkim etAni indriyANi ghAtanIyAnyeveti asUyakAn ziSyAn pratyAha nihayANihayANi ya iMdiyANi ghAeha NaM payatteNaM / ahiyatthe nihayAI, hiyakajje pUyaNijjAiM // 329 // nihatAnihatAnIti indriyANi ghAtayata nanu prayatnena NaM nanvarthe, nanu ityAkSepe prayatnena prakRSTaceta:5 praNidhAnena indriyANi akSANi nihatAni anihatAnIti-ghAtayata nihatAni ca iSTAniSTeSu svaviSayeSu tatkArya rAgadveSA'nutpAdena pralayaM nItAni, anihatAni ca svarUpasadbhAvAt svaviSayagrahaNAcca spaSTatayA vidyamAnAni iti dvandve tAni nihatA'nihatAni ityevaMrUpANi yathA bhavanti tathA ghAtayatetyarthaH / atra yatnasya indriyANyAzritya nAzanollAsanobhayAtmakatvaM prakarSArthaH / tathA coktam - 'na zakyaM rUpamadraSTuM cakSurgocaramAgatam / rAgadveSau tu yau tatra tau budhaH parivarjayet" // 1 // [ ] 10 atraivA'rthe viSayabhedena vidhimAha-ahite'rthe svaviSaye rAgadveSavidhAnalakSaNe pravarttamAnAni nihatAni niruddhAni santi / hitakArye jinabimbAvalokana-bhagavadAgamazravaNAdau pravarttamAnAni santi pUjanIyAni arhaNIyAni bhavantIti vizada eva gAthArthaH / asyAH saGgraha evam "nihatAnihatAnIti hatAkSANi prayatnataH / ahite'rthe hatAnyevaM hite pUjyAni dhImatAm" // 2 // [ ] iti / iyaM ca gAthA mUlavRttikRtA vistareNA'nekadhA vyAkhyAtA / tadarthinA ca tavRttidvAreNAtigambhIramatiH sa 15 eva bhagavAn paryupAsya iti // 329 // indriyANi vyAkhyAya adhikRtaM madadvAramAha jAi-kula-rUva-bala-suya-tavalAbhissariyaaTThamayamatto / eyAI ciya baMdhai, asuhAI bahuM ca saMsAre // 330 // jAtiAhmaNAdiH kulamugrAdi rUpaM zarIrasaundaryaM balaM vIryaM zrutamAgamAdhigamaH tapo'nazanAdi lAbha 20 iSTArthaprAptiH aizvaryaM prabhutvaM teSAM dvandve tAnyeva [aSTa] madAzcittonmAdAstairmatto ghUrNitaH prANI etAnyeva badhnAti ___ arjayati azubhAni kliSTAni 'bahu'ti kriyAvizeSaNAdbahuzo'nantaguNAni cazabdo'dhyavasAyatAratamyAdvaicitryadarzanArthaH, saMsAre bhave iti // 330 // tathAhi jAIe uttamAe, kule pahANammi rUvamissariyaM / balavijjAe taveNa ya, lAbhamaeNaM va jo khise // 331 // ___ jAtyA uttamayA, kule pradhAne sati, rUpamaizvaryamAzrityeti gamyam / balena saha yA vidyA tayA, tapasA ca lAbhamadena vA yo mandadhIH khisati paraM hIlayet yaduta-ahamuttamaguNo'yaM tu adhama ityAdi // 331 // sa kimityAha saMsAramaNavayaggaM, nIyaTThANAiM pAvamANo ya / bhamai aNaMtaM kAlaM, tamhA u mae vivajjijjA // 332 // saMsAramanapavargam aprAptAparapAraM nIcasthAnAnyadhamasthAnAni jAtyAdIni prApnuvan cazabdasyAva 25 30
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 417 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-332-333] dhAraNArthatvAt AsAdayanneva bhramati paryaTati anantaM kAlam / tataH kimityAha ? tasmAt tuzabdasya vyavahitasambandhasyAvadhAraNArthatvAt madAn vivarjayedeva pariharedeveti // 332 // kiJca suTTa vi jaI jayaMto, jAimayAIsu majjaI jo u / so meyajjarisi jahA, hariesabalo vva parihAi // 333 // suSThvapi sAtizayamapi yatiH sAdhuryatamAnastapo'nuSThAnAdau udyukto jAtimadAdiSu jalAvarteSu majjati bruDati tAn vA viSayIkRtya mAdyati matto bhavati yastuzabdAt sadbhirapi taddhetubhiH sa metAryaRSiryathA harikezabalaH prAguktasvarUpo vA parihIyate jAtyAdehIsamApnotIti // 333 // tatra metAryopAkhyAnamevam [metAryopAkhyAnam // ] purA candrAvataMsasya rAjyasampadamAtmajaH / lebhe sAgaracandrAkhyaH sAkSAdiva divaspatiH // 1 // 10 sa natvoce'nyadA mAtuH sapatnIM priyadarzanAm / prINAti lokampRNA'pi zrIrna tAtaM vinA'dya me // 2 // tanmAtarguNacandrAya zriyaM dattvAnujanmane / dIkSAmahaM jighRkSAmi yadi tvamanumanyase // 3 // tayoce vatsa ! dhanyastvaM tasyaivA'si pituH sutaH / asAvasArasaMsAraviraktau yasya te rasaH // 4 // rAjyabhAro mahAna kintu bAlaH so'yaM tavA'nujaH / kizoraka: kazo na syAdyagyaH sAGagrAmike rathe // 5 // tayeti bodhito mAtrA nirvikalpamanAH svayam / rAjarSiH pAlayAmAsa rAjyaM sa prAjyavaibhavaH // 6 // 15 kramAtparAyavardhiSNumahaddhimavalokya tam / strIbhAvasulabhAmINUMmuvAha priyadarzanA // 7 // anyasyA'pi kalermUlAt poSikA eva yoSikAH / sApatnakasya kiM vAcyaM yasya tA janmabhUmayaH // 8 // yo brahmA viSTapasyA'sya sraSTeti stUyate janaiH / so'pi jAnAti na strINAM cittAni caritAni ca // 9 // tadA yadAdade rAjyaM dIyamAnaM tayA purA / bheje tadarthaM sA dveSaM nirdoSe tatra bhUpatau // 10 // vAhyAlIlIlayA khelatyanyadA'vanivAsave / dAsyA paurogavaH preSIt prAtarAzAya modakam // 11 // vAtsalyAdiva tatpANeH pANinAdAya taM punaH / vimAtA viSaliptena samyag sambhAvya cArpayat // 12 // tadA vAhyAlikelIbhirlAlase'vanivAsave / ubhAvabhUtAmabhyarNe vinItau tatsutau ca tau // 13 // AgatyA'datta sA dAsI modakaM medinIbhuje / kSudhArttayoranujayovibhurna bubhuje svayam // 14 // rAjA tattvamajAnAnastaM dvidhAkRtya modakam / dvidhAhIno'pi sasnehaM dvidhA bAndhavayordadau // 15 // viSAdinau viSAvegAdvivarNoM vIkSya tAvubhau / viSAdinA nRpeNA'pi prApi vaivarNyamAtmanA // 16 // 25 nirdezAnnRpateH kozAdathA''nIya bhiSagvaraiH / suvarNaM pAyitau jAtyaM praguNau tau babhUvatuH // 17 // vRddhAntaHpurametyA'tha tAM vimAtaramAturaH / rAjA''ha sAhasaM pApe ! dhik kimarthamidaM kRtam // 18 // stokena paraloko me na kSato bhAgyarakSitaH / kalaGkini ! kuto nAttaM dattaM rAjyaM purA mayA // 19 // 20 Ti. 1. parAya (tri0) uttamaH / 2. paurogavaH - sUdaH / 3. dvidhAhIna: - zaGkArahitaH /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-333] atho sattvAdhiko dattvA rAjyaM tattanujanmane / svayaM saMyamasAmrAjyaM so'grahId gurusannidhau // 20 // ekAdazAGgapArINaH sa dhurINastapobhRtAm / arINo nirvRteradhvanyadhvanIno'bhavanmuniH // 21 // sAdhusaGghATako'nyedhuravantItaH samAgataH / tenA'nuyukto nirvighnamanyataH sarvato'bhyadhAt // 22 // kintu rAjJaH sutastatra sauvastikasutAnvitaH / pAkhaNDinaH susAdhUMzca durvidagdhaH sa bAdhate // 23 // tannizamya gurorAjJAM zekharIkRtya kRtyavit / svayaM sAgaracandro'gAdavantI pratyamarSaNaH // 24 // vizrAntastatra kutrApi sAdhUnAmAzrame muniH / tebhyaH sAmbhogikebhyo'pi svaM jagAdAtmalabdhikam // 25 // kaniSThaM sthApanAsadyAlokaniSThaM sa kaJcana / muni saha samAdAya niryayau kila caryayA // 26 // jJAtvA''layaM tayostasmAdduHzikSitakumArayoH / bAlaM nivartya tatraiva svayaM munipatiryayau // 27 // hahA'yaM kimihA''yAta ityuktaH strIjanaiH zanaiH / badhiraH kila tatroccairdharmalAbhayati sma saH // 28 // kumArAvatha taM dRSTvA''ropya saudhorzvabhUmikAm / dvAraM baddhvocatuH prItau nRtya bhaTTAraketi tau // 29 // tAlaM vAdayituM nA'laM yuvAM nRttaM kva taM vinA / tenetyuktau jagadatustarhi yudhyasva bhikSuka ! // 30 // niyuddhanipuNenaitau yauvanAdeva durmadau / marmAbhighAtinA tenodvAntaphenau kRtau kSaNAt // 31 // samuttIryA'tha niHsRtya patadgrahaparigrahaH / bahirudyAnamabhyetya tasthau pratimayA muniH // 32 // kramato'tha mato rAjJA vRttAnto'yamanuplavaiH / so'nviSTo vasatau taizca ziSTo'tithiriti sphuTam // 33 // 15 mArgadbhivalokyA'tha municandramahIbhuje / udyAne'stIti vijJaptaH sa janairmunipuGgavaH // 34 // Agatya pratyabhijJAya mahArAjo mahAmunim / na nAma vinayenaiva nanAma vrIDayA'pi saH // 35 // dharmalAbhAziSaM dattvA RSirAbhASate sma tam / candrAvataMsaputrasya tava yuktaM kimIdRzam // 36 // zakrAdapyadhikaH pRthvI pRthvIzakraH zazAsa yaH / na tatsutasya kiM vatsa ! pAkazAsanatApi te // 37 // rAjan ! rAjyarathasyetau nyAyadhau dhurandharau / tava netRtvametarhi garhitaM tadacintanAt // 38 // 20 athA'vAdi sudhAvAdi vasudhApatinA vacaH / duzceSTitaM kSamasveti khedaM bhRtye mayi tyaja // 39 // kRtakRtyo'smi dhanyo'smi dhanikenA'dhunA tvayA / yadevaM zikSitaH sAkSAd guruNA karuNAtmanA // 40 // kumArayorapi mahAn kazcidabhyudayodayaH / yAvetau bhagavaccitte zAsanIyAviti sthitau // 41 // srastaM tadasthisaMsthAnaM yaccaitanyaM ca kiJcana / pratimallo'sti kastAdRk tatpratyAnetumIzvaraH // 42 // svayaM dayodayodbhUtA'nuzayAtizayo muniH / vijJapya kila rAjJeti nItaH pArve tayorjagau // 43 // AbhyAM tapaHkramo jaino nijainovrAtaghAtakaH / sevyate yadi rAjendra ! tadA yacchAmi jIvitam // 44 // tathA'bhyupagate tAbhyAM dehamarmavidAmunA / dIkSitau praguNIkRtya bhavapAtAcca rakSitau // 45 // munizreSThaH pituryeSThaH zAstre'tyekAgramAnasaH / zikSA rAjasutaH samyak karoti kSatriyo hi saH // 46 // 1. bhikSukaH - A, B, C, D, K, H, L | 2. ravilokyAtha - C / 3. stu - B, A, D, H, KI Ti. 1. arINaH - anudvignaH / 2. anuplava:-dAsaH taiH / 3. nija enas (pApam) vrAta ghAtakaH iti sandhivicchedaH /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-333] bhAvataH kurvataH sarvaM parasyApi vrataM param / tanmano'tidunoti sma yadviDambya vratI kRtaH // 47 // nyaggotraM nirmame karma sa tayA gurugarhayA / dRgvimohaM ca tenAyamabhUt durlabhabodhikaH // 48 // nAtaGkaH pAtakAtteSAM yeSAM pUjyatamo guruH / anarhA tasya garhA tu satyaGkAraH sa durgateH // 49 // pAlayitvA vrataM prAptau devabhUyamubhAvapi / mithaH pUrvabhavapremNA saGketamiti cakratuH // 50 // yaH pUrvamAvayozcyutvA gataH pRthvI naro bhavet / dharme bhagavataH zuddhe bodhanIyaH pareNa saH // 51 // pUrvaM cyutastato jIvaH sa svastyAjIvijanmanaH / kauTikasya kuTumbinyAH kukSi rAjagRhe'bhajat // 52 // vikrINAti sma sA mAMsaM vaitaMsikavilAsinI / kasyA'pi zreSThina: patnI tadakrINAttato'nvaham // 53 // krayavikrayata: prItirathodbhUtA mitho'nayoH / tatprItyA varttate susthaM saunikastrIniketanam // 54 // nindurindumukhI sAzrubindunetrA'nyadA rahaH / vANinI vaNijasyoce sA mAMsikamahelayA // 55 // sakhi ! svAmini ! kaste'dya manyurmAnasamAnaze / sA'pyuvAca vadAmyeSA ninduH kiM duHkhamAtmanaH // 56 // 10 bhUyaH sA''ha samo garbhaH sAmprataM tAvadAvayoH / sUtikAle parAvarttaH karttavyaH sakhi ! mA zucaH // 57 // kAle ca vyatyayAd guptAnmRtajIvadapatyayoH / dhAmni vaNijavANinyA vavRdhe metikAsutaH // 58 // yadA metI sametIha zreSThinI tatpadoH sutam / pAtayitvA tadA'vAdIt tvadIyo jIvatAdayam // 59 // metArya iti tannAmnA samAmnAtakalAlayaH / SoDazAbdaH sureNaitya raha: sambodhito'nyadA // 60 // nA'bodhi bodhito'pyeSa tatpitA'tha tamAtmajam / iSTamaSTamahebhyAnAM putrikAH paryaNAyayat // 61 // svaM sadma zibikArUDho navodUDhaH priyAsakhaH / gacchan tena sa metena sametena pathIkSitaH // 62 // mRtajAtAM sutAM smRtvA sa cA'vocatpriyAM zucA / vyadhAsyamahamapyevaM sutA'jIviSyadadya cet // 63 // tasya prAgjanmamitrasya surasyAvezatastadA / sakhyAd yathAkRtaM sA''khyanmetAryadayitA'khilam // 64 // triviSTapasadA''viSTaH kauTika: kopato'tha saH / uttArya zibikAtastamA''ha trastajanekSitaH // 65 // visadRzyaH kulenaitAH pariNItAH kutaH suta ! / kanyA vihAya vatsa ! tvaM gehamehi nijaM punaH // 66 // 20 pazyatAM sarvalokAnAM tadetyuktvonmadiSNunA / tena metena metAryaH sa nItaH svaM niketanam // 67 // pratyakSIbhUya bhUyo'pi raha: so'bhASi nAkinA / martyajanma tvamadyApi saphalIkuru dIkSayA // 68 // so'pyAha viSayAsaktaH sAdhvahaM bodhitastvayA / duHkhaM vinA virajyante na prAyaH karmaNAvRtAH // 69 // yattu prakAzitaM loke mama vrIDAkaraM tvayA / tasya pracchAdanopAyaH prAyo nA'nyasya gocaraH // 70 // kalaGke mArjite'muSmin bhuktvA viSayajaM sukham / kartA'smi dvAdazAbdAnte yadvaktA'sIti nizcayaH // 71 // 25 ratnaughotsargiNaM chAgaM dattvA zikSAM ca so'khilAm / sarvatra sannidhAnaM ca pratipadya suro'gamat // 72 // 15 1. guptaM - B, D, KI 2. sutaH A, B, K, D, LI Ti. 1. purohitaputrasya / 2. kauTikaH - saunikaH, vaitaMsika: ekaarthikaaH| 3. vaitaMsikaH - yo mAMsavikrayaNena jIvati sa vaitaMsikaH, tasyAH vilAsinI ptnii| 4. vANinI - kushlstrii|
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-333] yAnyutsasarja sa chAgo divyaratnAni nityazaH / kAntismitAni bhAnti sma tAni vAsaradIpavat // 73 // metAryavacasA sthAlaM ratnairApUrya mAMsikaH / nRpaM dRSTvA yayAce'sau kanyAM svasutahetave // 74 // nirAkRto dvitIye'pi tathaivA'bhyeti sa prage / rAjA ratnAni cA''datte na ca datte nijAtmajAm // 5 // abhayenAbhayaM dattvA'nyadA pRSTaH sa kauTikaH / ratnasampattiriyatI kuto vaitaMsikasya te // 76 // ratnotsargo'sti me chAgastenetyukte nRpAtmajaH / AnIya saudhe durgandhotsargiNaM punarArpayat // 7 // Uce'bhayakumAreNa zreNikaH kSoNikAmukaH / deva ! devAnubhAvo'yaM ko'nyastvAM yAcate sutAm // 78 // abhayasyA'tha mantreNa parIkSArthaM dharAdhavaH / mAnuSANAmasAdhye'rthe metamAdiSTavAniti // 79 // itaH zrIvIravandArorjavAdArohato mama / vaibhArakSmAbhRto mArgo durgastaM sugamaM kuru // 80 // vitene tena metena tattathaiva kSaNArddhataH / tadvartma dRzyate'dyApi pure rAjagRhe janaiH // 81 // 10 bhUyo'pi bhUpanirdezAt prAkAro'pi hiraNmayaH / uttuGgazRGgazRGgArastatkSaNAttena kAritaH // 82 // abhyupeyAya bhUpo'tha pAthodhiryadi te sutam / snapayatyAtmanA'bhyetya tasmai yacchAmi tatsutAm // 83 // pAthonAthamathA''nIya snAto jAto'tipAvanaH / dhanyaMmanyAM sa metAryo rAjJaH kanyAmupAyata // 84 // sa mAnIha samAnIya pUrvoDhAH zreSThinAM sutAH / ramayaMstAzca tAM cAsau dvAdazAbdAni nItavAn // 85 // avarodhoparodhena bhUyo dattAni nAkinA / so'nyAni dvAdazAbdAni ninye viSayajaiH sukhaiH // 86 // 15 ApRcchyA'tha nijAn sarvAn hitvA copanatAM zriyam / savairAgyaiH samaM dArairmetAryo vratamagrahIt // 87 // krameNa jinakalpasthastatraiva ca pure caran / jagAma hemakArasya kasyacinmunirAlaye // 88 // zreNikasyA''jJayA sadyastrisandhyaM jinamaccitum / kurute svarNakRnnityaM haimAn so'STazataM yavAn // 89 // kAryAdagAdagArAntaH svayaM muktvA bahiryavAn / krauJcenAntaragIryanta te munestasya pazyataH // 90 // pratyAyAto bahirbhUyastatrA'pazyannasau yavAn / kva yavA iti metAryamanAryaH pRSTavAn munim // 11 // 20 sa munirmonamAtene krauJcasya kRpayA kRtI / amanyata grahItAraM tattamevaiSa pAtakI // 12 // baddhvA mUrdhanyatho vadhaM bhUyaH papraccha bharsyan / muninA kRpayA'nukte gADhaM cukrodha so'dhamaH // 93 // sa duzceSTastathA veSTamathA'dattA'sya mUrddhani / yathA nizcalacittasya locane niragacchatAm // 94 // trailokyamapi me tAryaM na metAryo'yamekakaH / satyAzrubinduvannetre metAryasyeti petatuH // 95 // AsadadvizadAM jJAnasampadaM paJcamI muniH / tatkSaNAtkSINakarmA ca gatimapyApa paJcamIm // 96 // 25 sa krauJcaH kuJcitagrIvo vicinvannaGgaNe kaNAn / hato dAsAhRtakSiptadArUtthitazalAkayA // 97 // krauJcavAntAn yavAn vIkSya cukrozeti jano'pi tam / dhik sauniko niSAdastvaM sauvarNikamiSAdasi // 98 // krameNa zreNikakSmApaH pApamAkarNya tAdRzam / AdizadvadhyamevainamenasAmekamandiram // 99 // 1. medamA - C, B, D, K, H madamA - KH mevamA - A, LI 2. javAn - A, KHI Ti. 1. saunika: - mAMsavikretA, vaitNsikH| 2. niSAdaH - caNDAlaH /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-333-337] saputradAraH svAgAradvAramAbaddhaya buddhimAn / sa pathyaM sAdhunepathyamadhArayadadhArmikaH // 100 // athApavAritadvAro vadhakAn dharmalAbhayan / nyavedi medinIzAya tairnyAyA'tyayabhIrubhiH // 101 // bhikSubhaktaH samAdikSadatha kSitipatiH sa tam / veSo'pyAjanma dhAryo'yamanyathA'nArya ! mAryase // 102 // itthaM krauJce kalAde ca svAtmanIva samaH zamI / sameyAya sa metAryo samAM sAmAyikazriyam // 103 // iti metAryopAkhyAnam // harikezabalopAkhyAnaM tu prathamapariveSa eva nirvyUDhameva // atha brahmacaryaguptidvAramadhikRtyAha itthipasusaMkiliTThe, vasahiM itthIkahaM vi vajjito / itthijaNasaMnisajjaM, nirUvaNaM aMguvaMgANaM // 334 // 421 strIzabdena devI-nAryorgrahaNam, pazuriti tirazcyaH, strIpazubhiH saGkliSTA tAM vasatim / strIkathAM 10 nepathyAdikAm striyo vA kevalAyA dharmakathanamapi varjayan, yateta ityuttarottaragAthAyAM kriyayA sarvasambandhaH / strIjanasanniSadyAM tadutthAnAnantaraM tadAsanopavezanarUpAM tathA nirUpaNam aGgopAGgAnAM vakSaH-stana-vadananayanorunAbhIprabhRtInAM varjayanniti varttate // 334 // puvvarayANussaraNaM, itthIjaNaviraharuyavilavaM ca / aibahuyaM aibahuso, vivajjayaMto ya AhAraM // 335 // pUrvaratAnusmaraNam iti gRhasthAvasthAsambhogAnucintanam / strIjanaviraharutavilApaM ca, cazabdAt kuDyAntaritamohanAsaktAnAM maNita - kvaNitaM ca / atibahukaM praNItarasotkaTatayA 'addhamasaNasse 'tyAdi mAtrAto 'tiriktatayA vA atibahuzo niSkAraNamekabhaktAt kAraNato dvyAdivArato'pyaniyataM vivarjayannAhAram iyatA guptidvayamuktamiti // 335 // vajjaMto a vibhUsaM, jaijja iha baMbhaceraguttI / sAhU tiguttigutto, nihuo daMto pasaMto ya // 336 // varjayaMzca vibhUSAM vapuH saMskArarUpAM rADhAM varjayanniti triHpRthag vacanaM vismaraNazIlaziSyasmRtipratibodhArtham / yateta yatnaM kuryAt iha pravacane, brahmacaryaguptiSu maithunaviratirakSaNaviSaye sAdhustriguptigupto niruddhamanovAkkAyaH / nibhRto nirvyApAratayA zAntaH / dAnto jitendriyaH / prazAnto nigRhItakaSAyazceti ||336 || tathA gujjhoruvayaNakakkhoruaMtare taha thaNaMtare de / sAharai tao diTThi, na ya baMdhai diTThie diTThi // 337 // guhyamavAcyam, UrU jAnUparimAvavayavau vadanaM vaktraM kakSe bAhumUle, uro vakSaH, eSAM kRtadvandvAnAM 5 1. prathamodyota - D, K, B | 2. tirazcA: KH, K, D / 3. smaraNapraNItarasotkaMThatayA - L smarapraNItarasotkaTatayA - A, C 4. kakkhora - A, D / 5. diTThe - B, daTThe - A, diTThi - K, DI 15 20 25
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 422 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 337-340 ] antarANi avakAzAstAni / tathA stanAntarANi kucAntarAlabhAgAn dRSTvA avalokya saMharati bhAskarAdiva nivarttayati, tato guhyAdibhyo, dRSTiM mahAnarthahetutvAt, tathA na ca badhnAti dRSTyA dRSTiM strIsambandhinyA dRSTyA svadRSTiM na mIlayatItyarthaH / yaduktam strIti nAmApi saMhlAdi vikarotyeva mAnasam / kiM punardarzanaM tasyA vilAsollAsitabhruvaH // 1 // [ ] iti / syAdetat asya prakaraNasya siddhAntoddhArarUpatvAttasya ca paramapuruSapraNItavAkyamayatayA, svataH prAmANyAt tad balenaiva zeSavacasAM pratiSThA'vApteH pradyotanavat svaparapradyotakatvAt, na yuktastatsamarthanArthaM sUktAntaropanyAsa iti - evamevaitat kevalaM mArgAnusAriNAM sarveSAmapi samAnaiva matiritidarzanArthatvAdadoSaH / anenaiva cA'bhiprAyeNa AcAravivaraNAdau bhagavadbhiH zrIzIlasUriprabhRtibhirapi sUktAni zatazaH suSThuktAnIti / kramaprAptamatha svAdhyAyadvAraM vivRNoti sajjhAeNa pasatthaM, jhANaM jANai ya savvaparamatthaM / sajjhAe vaTTaMto, khaNe khaNe jAi veraggaM // 338 // svAdhyAyena vAcanAdinA kriyamANena, prazastaM dharma- zuklamayaM dhyAnaM bhavati / jAnAti ca tadbalena sarvaparamArthaM vizvasyA'pi rahasyam / svAdhyAye varttamAnaH kSaNe kSaNe yAti vairAgyaM rAgoragastambhana15 mantrarUpatvAttasyeti // 338 // sarvaparamArthajJAnameva vyAcaSTe uDDumahatiriyanarayA, joisavemANiyA ya siddhI ya / savvo logAlogo, sajjhAyaviussa paccakkho // 339 // Urdhvamiti sarveSAmahamindratayaiva tatropapAtAt tAtsthyAttadvyapadezena UrdhvazabdAbhidheyA graiveyakA'nuttara20 nivAsino devavizeSAH / adha iti ca sarve'pi nArakAH tiryaJcaH ekendriyAdayaH paJcendriyAntAH / narajA yathAsvaM narebhya eva jAtA narajA manuSyAH karmAkarmajAdayaH / na punaryathAhulaukikA "ekasyaiva kasyacinmukhabAhUrupayo jAtA manuSyA" [ ] iti / tathA jyotiSkAzcandrArkAdayaH / vaimAnikAH saudharmanivAsyAdayaH / cazabdasUcitA bhuvanapatayo vyantarAzca sAmAnyato vizeSatazca catasro gatIrabhidhAya paJcamIM gatimAha - siddhizca muktiH / cazabdAttattatkAraNAni mithyAtvAdiratnatrayAdyA'' sevanarUpA heyopAdeyA hetavazca, kiM bahunA ? sarvo lokAlokaH 25 svAdhyAyavidaH pratyakSaH tadupayukto hi muniH sarvAnapyarthAn sAkSAdiva pazyatIti // 339 // vyatirekamAha jo niccakAlatavasaMjamojjao na vi karei sajjhAyaM / alasaM suhasIlajaNaM, na vi taM ThAvei sAhupae // 340 // yo nityakAlaM tapaHsaMyamodyato'pi apizabdasya vyastasambandhatayA na karoti svAdhyAyam / ata eva 30 alasaM svAdhyAye nirutsAham / tata eva sukhazIlajanaM sAtalampaTalokatayA pratItam, nA'pi naiva taM sthApayati ropayati sAdhupade saMyatatvapratiSThAyAM zramaNasaGgha iti kartRpadasya gamyatvAditi bhAvaH ||340||
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-340-344] svAdhyAya iti gatam / atha vinayadvAramadhikRtyAha viNao sAsaNe mUlaM, viNIo saMjao bhave / viNayAo vippamukkassa kao dhammo ko tavo ? // 341 // ziSyante jIvAH aneneti zAsanaM dvAdazAGgaM tasmin, vinayo mUlam, yadAhuH-"mUlAu khaMdhappabhavo dummassa" [ da.vai./9-2-1] ityAdi / ato vinItaH saMyato bhavet / vinayAdvipramuktasya kuto dharmaH ? 5 kutastapo ? nirmUlatvAditi // 341 // tathA viNao Avahai siriM, lahai viNIo jasaM ca kittiM ca / na kayAi duvviNIo, sakajjasiddhi samANei // 342 // vinIyate anenA'STavidhaM karmeti vinaya Avahati prApayati, zriyaM lakSmI labhate vinItaH puruSo yazazca mAnabhaTanirAkaraNavikramotthaM zlAghanaM kIrti ca puNyabhAjanamayamityevaMrUpAM stutiM c| vipakSe bAdhAmAha-na kadAcit 10 duvinItaH svakAryasiddhim AtmArthaniSpatti samAnayati saMprApnoti vinayaM vinA tadupAyAbhAvAditi // 342 // vinayAnantaramatha tapodvAramadhikRtam / tacca 'manovAkkAyaniyamanaM tapa' iti nyAyAt sarvamidaM samityAdi tapa eva tathA'pi prAyo'nazanAdikameva tad bahujanakhyAtaM tathAvidhaM ca dehadroharUpaM durvidagdhajanopahAsyaM mA bhUdityAha jaha jaha khamai sarIraM, dhuvajogA jaha jahA na hAyati / kammakkhao ya viulo, vivittayA iMdiyadamo ya // 343 // 15 yathA yathA kSamate zarIraM dhruvayogA nityakRtyavyApArAH pratyupekSaNAdayo yathA yathA na hIyante hAnimadhigacchanti tathA tapaH kAryamiti adhikRtamevAtrA'dhyAhAryam / tathA ca nedaM tapo duHkharUpaM mantavyam, nArakANAM mahAduHkhitvAnmahAtapodhanatvAvApteH, samasukhaduHkhAnAM ca yoginAM viparyayasiddheH / kiM tarhi ? kSAyopazamikatvAddehamanobAdhAvirahato vidhAnAcca kvacidISaddehabAdhAsambhave'pi bAhyAdhicikitsAtulyatvAttasya mana:pramodahetutvAd ratnacaTTavadityalaM vistareNa / etat tapazcaivaM kurvatAM karmakSayazca vipulo 20 bhvti| tathA viviktatA dehAdyanyatvabhAvanA indriyadamazca akSanigraha iti // 343 / / atha tapodvArAnantaraM kramaprAptaM zaktidvAraM vyatirekadvAreNa vyAcaSTe jai tA asakkaNijjaM, na tarasi kAUNa to imaM kIsa / appAyattaM na kuNasi saMjamajayaNaM jaIjoggaM // 344 // yadi tAvadazakanIyamazakyaM pratimA''tApanAdikaM na tarasi kartuM saMhananAdivaikalyAnna zaknoSi vidhAtuM 25 tata imAM kimiti kena hetunA AtmAyattAM svAdhInAM na karoSi saMyamayatanAmanantaroktA samityAdipadeSu yathAzakti vidheyapratiSedhyavidhAnapratiSedharUpAmityarthaH, yatiyogyAmadyazvInasAdhubhirapi sati viveke kartu zakyatayocitAmiti bhAvaH // 344 // 1. ratnacaTitavad - KH ratnavaTTavad H ranavaTTavad - CI
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-345-348] nanu yathAgamamutsarga eva kevalaM sevanIyastarhi apavAdasya kvA'vakAza ityAha jAyammi dehasaMdehayammi, jayaNAe kiMci sevijjaa| aha puNa sajjo ya nirujjamo ya to saMjamo katto // 345 // jAte dehasandehe prANAntakAriNi vyasane, yatanayA paJcakaparihANyAdikayA kiJcidaneSaNIyAdi5 kamalpasAvA seveta / atha punariti pakSAntaradyotakaH, sajjaH zakto nIrogo vA tathA'pi nirudyamazca sati sAmarthya zithilaH sAdhuriti gamyate / tatastasya saMyamaH kuto ? naiva bhagavadAjJAparAGmukhatvAditi // atha ya utsargakarucirevamAha-utsarga eva AgamAbhiprAyastathA coktam"kAraNapaDisevA vi ha sAvajjA nicchA akaraNijjA / bahuso viyAraittA a sAhaNijjesa kajjesu // 1 // [ni.bhA./459] jai vi hu samaNuNNAyA tahavi ya dose Na vajjaNe diTTho / daDhadhammayA hu evaM Na ya bhikkhuNisevaNiddayayA" // 2 // [ni.bhA./460 ] ityAdi // 345 // tatazca rogAtaGkAdau kAraNe'pi nA'pavAdaH sevya iti, taM pratyAha mA kuNau jai tigicchaM, ahiyAseUNa jai tara samma / ahiyAsiMtassa puNo, jai se jogA na hAyaMti // 346 // 15 mA kArSIdyatizcikitsAM rogapratikriyAM karmakSayasAhAyyahetutvAdrogANAm / tadatisahanasya parISahajaya rUpatvAt / yadi kimityAha adhyAsayitum adhisoDhuM tatpIDAM kSantuM, yadi tarati zaknoti samyag vaiklavyaM vinA dhRtibalAt / atisahamAnasya punaryadi se tasya sAdhoH saMhananAbhAvAd yogAH pratyupekSaNAdayo vyApArA na hIyante na hAni gacchanti / taddhAnau tu cikitsA'pi kriyatAmeveti bhAvaH // 346 // evaM ca sAdhUnAM ca zrAvakANAM ca kIdRzAn sAdhUn prati kiM vidheyamiti viSayavibhAgamAha20 niccaM pavayaNasohAkarANa, caraNujjayANa sAhUNaM / saMviggavihArINaM, savvapayatteNa kAyavvaM // 347 // nityaM pravacanazobhAkarANAM zAsanamaNDanAnAM caraNodhatAnAm apramAdinAM sAdhUnAM saMvignavihAriNAM mokSAbhilASukatayA viharaNazIlAnAM sarvaprayatnena paramAdareNa karttavyaM vaiyAvRttyAdikamiti zeSaH // 347 // tathA hINassa vi suddhaparUvagassa nANAhiyassa kAyavvaM / 25 jaNacittaggahaNatthaM kareMti liMgAvasese vi // 348 // hInasyApi cAritrApekSayA nyUnasyA'pi, zuddhaprarUpakasya yathAvadAgamArthaM vyAcakSANasya jJAnAdhi-kasya karttavyaM vaiyAvRttyamiti pUrvavat / tathA-janacittagrahaNArthaM lokaraJjanAnimittaM- mA bhUt 'parasparamapyete matsariNa' iti pravAdAtpravacanamAlinyamiti / tadavajJAdarzanAccheSaloko'pi tadavajJayA mA bhUt pAtakabhAjanamiti vA kAraNena kurvanti susAdhavaH suzrAvakAzca liGgAvazeSe'pi pArzvasthAdiviSayamapi yaducitamiti pUrvavat / itthaM 30 caitadaGgIkartavyameva / yataH 1. kevalaH - K, B | 2. cigitsaM - C, B cikitsaM - A tigitsaM - L /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 348-351 ] "kAle kalau khale loke jIve dhAnyasya kITake / etadeva mahaccitraM yajjanA jainaliGginaH // 1 // ratnAkara iva kSAravAribhiH paripUraNAt / gambhIrimANamAdhatte zAsanaM liGgadhAribhiH // 2 // liGgopajIvinAM loke kurvate ye'vadhIraNAm / darzanocchedapApena lipyante te durAzayAH // 3 // dhArmikA api nArcanti jainaliGgadharAMzca ye / kiM taiH zrutamadhItaM vA gurubhyastarhi garhitaiH // 4 // prarUpitA ye tu pArzvasthAdinirUpaNe / te hi jJApayituM teSAM na tu vaktumagAriNAm // 5 // pratimAdhAriNo'pyeSAM tyajanti viSayaM puraH / liGginAM viSayasthAnAmanaca tu virodhinI // 6 // yAn liGgino'nuvandante saMvignA api sAdhavaH / tadarcyA carcyate kasmAddhArmikairbhavabhIrubhiH // 7 // vAcetyAdi vidhiryo'tra namaskArAya liGginAm / AmnAto yatinAM saiSa zrAddhAnAM budhyate'dhikaH // 8 // iti / tathAhi vAyA namokkAro hatthosseho ya sIsanamaNaM ca / saMpucchNaacchaNaM thobhavaMdaNaM vaMdaNaM vAvi" // 9 // [ bR.ka./4545] iti // 348 // kIdRzaM tarhi teSAM liGgAvazeSANAM liGgaM bhavatItyAha teSAM doSaguNAnAha 425 dagapANaM pupphaphalaM, aNesaNijjaM gihatthakiccAI | ajayA paDisevaMtI, jar3avesaviDaMbagA navaraM // 349 // dakapAnaM sacittodakapAnam, dvandvaikavadbhAvAt puSpaphalaM sacittameva, aneSaNIyam AdhAkarmAdi / gRhasthakRtyAni gRhakaraNAdIni / ayatA aniyantritAzravadvArAH santaH pratisevante / yativeSaviDambakA navaraM dharmadhvajAdisAdhunepathyavigopakAH kevalaM ye te yatiguNarahitatvAt liGgAvazeSAH syuriti bhAvaH // 349 // 15 guNahI guNarayaNAyaresu, jai kuNai tullamappANaM / sutavasiNo ya hIlai, sammattaM pelavaM tassa // 351 // 5 10 osannayA abohI ya pavayaNaubbhAvaNA ya bohiphalaM / osanno vivaraM pihu, pavayaNaubbhAvaNAparamo // 350 // avasannatA avamagnatA ihaloka eva paribhUtatA, paraloke ca abodhirjinadharmA'saMpattirbhagavadAjJA- 20 virAdhakatvAt / yataH pravacanodbhAvanaiva casyA'vadhAraNArthatvAt, bodhiphalaM kAraNe kAryopacArAt, saiva bodhirUpaM kAryamityarthaH / pravacanodbhAvanA tu saMvignaireva kriyate / duSkaratadanuSThAnadarzanena praivacanazlAghotpatteH / tadidaM sarvAvasannAnAzrityoktaM dezatazcAvasannopi varaM pradhAnaH, sa hi AtmanaH karmaparatantratAM budhyamAnaH pareSAM ca tAM prakaTayan svayaM vAdalabdhivyAkhyAnAdibhiH pRthau vistIrNAyAM pravacanodbhAvanAyAM susAdhuguNaprakAzanena jinazAsanonnatau paramaH pradhAna iti samAsaH // 350 // vyatirekamAha guNahInazcaraNAdizUnya guNaratnAkarairiti tRtIyArthe saptamI susAdhubhiryadi karoti tulyamAtmAnaM 'vayamapi susAdhava' iti lokamadhye khyApayati / sutapasvinazca hIlayati 'mAyAvinaH khalvete lokapratArakA' ityAdinA 1. pUrita: - A cAraNAt - C / 2. saMpucchaNayAcchaNaM - A / 3. pravacanazlAghopapatteH KH | 25
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-351-356] samyaktvaM guNavatpramodasAdhyaM pelavaM nissAraM tatkalpanayA sadapyasatkalpaM tasyeti paramArthato mithyAdRSTiriti // 351 // sAdhUnAmapi pravacanabhaktyA avasannAn prati yadvidheyaM tadAha osannassa gihissa va, jiNapavayaNativvabhAviyamaissa / kIrai jaM aNavajjaM, daDhasammattassa'vatthAsu // 352 // avasannasya sAmAnyazabdatayA pArzvasthAdehiNo vA zrAvakasya jinapravacanatIvrabhAvitamaterahaMdAgamAnuraktacittasya kriyate yadanavadyaM yaducitaM dRDhasamyaktvasya na priyadharmamAtrasya avasthAsu dravyakSetrakAlabhAvApadAdiSu kAraNeSviti // 352 // tathA cA''ha pAsatthosannakusIla, NIyasaMsattajaNamahAchaMdaM / nAUNa taM suvihiyA, savvapayatteNa vajjaMti // 353 // jJAnAdInAM pArve tiSThatIti pArzvasthaH / AvazyakAdiSu avasadanAdavasannaH / kutsitazIlaH kuzIlaH / nityamekatravAsAnnityaH / paraguNadoSeSu saGgAt saMsaktaH, teSAM dvandve janastam / yathA svacchandam AgamanirapekSatayA varttate sa yathAcchandastaM tasya pRthakkaraNaM bahudoSatAkhyApanArthaM jJAtvA taM janaM suvihitAH sAdhavaH sarvaprayatnena varjayanti tatsaGgasyAnarthahetutvAditi // 353 / / 15 kAni punaH sthAnAni sevamAnaH pArzvasthAditAM yAtIti tAnyeva cASTAviMzatyA gAthAbhirAha bAyAlamesaNAo, na rakkhai dhAisijjapiMDaM ca / AhArei abhikkhaM, vigaIo sannihiM khAi // 354 // dvicatvAriMzatam eSaNAH pUrvoktA na rakSati dhAtrIzayyApiNDaM ca tatra bAlakrIDanAdilabhyo dhAtrIpiNDastasya eSaNAtve'pi pRthagupAdAnaM gRhasthasambandhasya mahAnarthahetutvadarzanArtham / zayyAtarapiNDa: zayyA20 piNDastaM ca na rakSati iti / AhArayati vA'bhIkSNamanavarataM vikRtI: kSIrAdyAH sannidhiM paryuSitaguDAdirUpaM khAdati iti // 354 // sUrappamANabhoI, AhAreI abhikkhamAhAraM / na ya maMDalIe bhuMjai, na ya bhikkhaM hiMDaI alaso // 355 // sUrapramANabhojI yAvadAdityaM bhojanazIlaH, AhArayatyabhIkSNaM vAraMvAramAhAram, na ca maNDalyAM 25 sAdhubhiH saha bhuGkte, na ca bhikSAM hiNDate alasaH AlasyopahatatvAditi // 355 // kIvo na kuNai loyaM, lajjai paDimAe jallamavaNeI / sovAhaNo ya hiMDai, baMdhai kaDipaTTayamakajje // 356 // klIbo niHsattvo na karoti locaM / lajjate pratimayA kAryotsargeNa / jallaM malam apanayati / 1. parikalpanayA - AI
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-356-361] 427 sopAnatkaH sapAdatrANazca hiNDate / badhnAti kaTyAM paTTakaM colapaTTakam / akArye kAraNaM vinA itiH sarvatra yojya iti // 356 // gAma desaM ca kulaM, mamAyae pIDhaphalagapaDibaddho / gharasaraNesu pasajjai, viharar3a ya sakiMcano rikko // 357 // grAmaM dezaM ca upalakSaNAnnagarAdi ca / kulam ugrAdi mamAyate mamA'yamiti manyate / pIThaphalaka- 5 pratibaddhaH Rtubaddhe'pi tatsevakaH / gRhazaraNeSu bhavana-tadekadezAdiSu prasajyate saGghaTate / viharati ca sakiJcano hiraNyAdiyuktastathApi rikto nirgranthatvazUnyatvAditi // 357 / / nahadaMtakesarome jamei, uccholadhovaNo ajao / vAhei ya paliyaMkaM, airegapamANamatthuDa // 358 // nakha-danta-keza-romANi yamayati rADhyA samAracayati, uccholayA-bhUrijalena, dhAvanaM-gAtraprakSAlanaM 10 yasya sa uccholadhAvanaH / ata eva ayato gRhasthakalpatvAt / vAhayati ca palyaGkam atirekapramANaM saMstarottarapaTTakAtiriktam AstRNAti saMstArayatIti // 358 // sovai ya savvarAI, nIsaThumaceyaNo na vA jhdd'| na pamajjaMto pavisai, nisIhiyAvassiyaM na karei // 359 // svapiti ca sarvarAtriM nIsaTuM niSprasaramacetano nizceSTaH / na vA jharai ti na ca svAdhyAyaM karoti / na 15 pramRjan rajoharaNena pravizati vasatau tamasIti gamyam / naiSedhikI pravizan AvazyakI nirgacchanna karotIti // 359 // pAyapahe na pamajjai, jugamAyAe na sohae iriyaM / puDhavidagaagaNimAruya-vaNassaitasesu niravikkho // 360 // pAdau pathi rajodigdhau vijAtIyapRthvIsaGkramakAle na pramArjayati / yugamAtrayA caturhastapramANena na 20 zodhayati, Iryate'syAmiti IryA vartanI tAM gacchan pRthivyudakAgnimArutavanaspatitraseSu viSaye'nirapekSastadupamardaM kurvanniHzaGka iti // 360 // savvaM thovaM uvahiM, na pehae na ya karei sajjhAyaM / saddakaro jhaMjhakaro, lahuo gaNabheyatattillo // 361 // __ aperadhyAhArAt sarvaM stokamapyupadhi mukhavastrAdyaM na prekSate, na ca karoti svAdhyAyaM prAk rAtryapekSayA 25 samprati tu divApekSayeti na svAdhyAyasya paunaruktyam / zabdakaro rAtrau divApi vA bRhacchabdakaraNazIlaH / jhaJjhA akAlakalahastatkaro rATIpriyaH / laghureva laghukastucchaprakRtiH / gaNabhedataptimAn yayA gaNo bhidyate tAM tapti kaSAyavArtA karotIti // 361 // Ti. 1. prekSyate - K, B, A / 2. taptAM - K, B, DI
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-362-367] khittAIyaM bhuMjai, kAlAIyaM taheva avidinnaM / giNhai aNuggai ya sUre, asaNAI ahava uvagaraNaM // 362 // kSetrAtItaM dvigavyUtAtikrAntam azanAdi bhuGkte / kAlAtItaM pauruSItrayA'tivAhanena / tathaiva avidattaM gRhNAtyanudite sUre azanAdi athavopakaraNaM vastrAdi, bhagavadbhirananujJAtatvAditi // 362 // ThavaNakule na ThaveI, pAsatyehiM ca saMgayaM kuNai / niccamavajjhANarao, na ya pehapamajjaNAsIlo // 363 // sthApanAkulAni guroviziSTaprayojanasAdhakAni gRhANi na sthApayati niSprayojanaM teSu pravizati / pArzvasthaiH saha saGgataH saGga maitrI vA kurute / nityamapadhyAnarataH sadA duSTAdhyavasAyAsaktaH / na ca prekSApramArjanAzIlaH pramattatvAditi // 363 // 10 rIyae davadavAe, mUDho paribhavai taha ya rAyaNie / paraparivAyaM giNhai, niTTarabhAsI vigahasIlo // 364 // rIyate gacchati davadavAe tti drutaM drutaM mUDhaH paribhavati tathA ca ratnAdhikAn jJAnAdibhiraibhyadhikAn, paraparivAdam anyAzlAghAM gRhNAti karoti / niSThurabhASI karkazavAkyaH / vikathAzIlaH stryAdikathAtatpara iti // 364 // vijjaM maMtaM jogaM, tegicchaM kuNai bhUkammaM ca / akkharanimittajIvI, AraMbhapariggahe ramai // 365 // vidyAM strIrUpadevatAdhiSThitAM mantraM puruSadaivataM yogaM viziSTadravyAtmakaM cikitsAM rogapratikriyAM karotyasaMyatAnAmiti gamyam / bhUtikarma ca abhimantritabhUtyAdinA rakSAdikam, eSaNAyAmAhArArthamidamuktam, iha tUparodhAdineti na paunaruktyam / akSaranimittAbhyAM lekhazAlA-daivajJatvAbhyAM jIvanazIlo'kSaranimittajIvI 20 tanmAtravRttiH / ata eva ArambhaH pRthivyAdhupamardaH parigraho'tiriktasvIkArastatra ramate sajatIti // 365|| kajjeNa viNA uggaha-maNujANAvei divasao suyai / ajjialAbhaM bhuMjai, itthinisijjAsu abhiramai // 366 // kAryeNa vinA niSprayojanaM devendra-rAja-gRhapati-sAgArika-sAdharmikANAmavagraham anujJApayati / divasato dine svapiti / AryikAlAbhaM bhuGkte / strIniSadyAsu tatkAlameva tadutthAnAnantaram abhiramate 25 iti // 366 // uccAre pAsavaNe, khele siMghANae aNAutto / saMthAragauvahINaM, paDikkamai vA sapAuraNo // 367 // uccArAdicatuSTayaviSaye anAyukto'yatanayA tadutsargakartA, saMstArakaupadhInAm uparisthitaH pratikrAmatIti sA'dhyAhAraM saprAvaraNo vA vAzabdasya sambandhavyavadhAnAt sA''cchAdano vA pratikramaNaM karotIti // 367 // 1. ratyadhikAn - B, rapyadhikAn - A, L ravadhikAn - D, radhikAn - KH |
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 429 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-368-373 ] na karei pahe jayaNaM, taliyANaM taha karei paribhogaM / carai aNubaddhavAse, sapakkhaparapakkhaomANe // 368 // na karoti pathi yatanAm eSaNIyAnnapAnAnveSaNAdikAm , anupAnatkaH zakto'pi gantuM talikayorekaikatalopAdAnayorupAnahostathA niSkAraNaM karoti paribhogam / caratyanubaddhavarSe prAvRTkAle svapakSaparapakSApamAne sAdhubhirbhItAdyaizca bhUtvA sambhAvyamAnApamAne zaGkitalAghavahetau kSetre viharatIti // 368 // saMjoyai aibahuyaM, iMgAla sadhUmagaM aNaTThAe / bhuMjai rUvabalaTThA, na dhareDa ya pAyapuMcchaNayaM // 369 // ___ saMyojayati rasalaulyAt atibahukaM kSIrazarkarAdikaM mIlayati / iGgAla tti sazabdalopAt sAGgAraM rAgasahitaM sadhUmakaM sadveSam, anarthAya vedanAdikAraNaSaTkarahitamityarthaH, bhuGkte rUpabalArthaM / na dhArayati pAdaproJchanakaM rajoharaNamiti // 369 // aTThamachaTThacautthaM, saMvatsaracAummAsapakkhesu / na karei sAyabahulo, na ya viharai mAsakappeNaM // 370 // aSTamaM ca SaSThaM ca caturthaM ca yathAkrama saMvatsare ca cAturmAsake ca pakSe ca na karoti / pakSeSviti dvandve bahuvacananirdezastattajjAtIyasarvaparvasaGgrahArthaH / sAtabahulaH sukhazIlatayA na ca viharati mAsakalpena hemantAdiSvapIti // 370 // nIyaM giNhai piMDaM, egAgI acchae gihatthakaho / pAvasuyANi ahijjai, ahigAro logagahaNammi // 371 // nityamekagRhAd gRhNAti piNDam / ekAkI kevala eva Aste / gRhasthAnAM satkA kathA yasya sa gRhasthakathaH / pApazrutAni divyAdInyadhikaraNarUpANyadhIte / adhikArastaptirlokagrahaNe janacittaraJjane na svakRtye iti // 371 // paribhavai uggakArI, suddhaM maggaM nigUhaI bAlo / viharai sAyAgaruo, saMjamavigalesu khittesu // 372 // paribhavati nyakkaroti ugrakAriNaH susAdhUn athavA paribhrAmyati 'aham ugrakArI' iti jane prakAzayan / zuddhaM mArga niSkalaGkaratnatrayaM nigRhati ni te bAlo'jJaH / viharati sAtagurukaH sukhalipsuH saMyamavikaleSu sAdhubhiravAsiteSu saMsaktAdiduSTeSu kSetreSviti // 372 // 25 uggAi gAi hasaI ya, asaMvuDo sai karei kaMdappaM / gihikajjaciMtago vi ya, osanne dei giNhai vA // 373 // udgAyati mahAdhvaninA gAyati / kaNThakAkalyA hasati ca / asaMvRto vivRtAsyaH sadA karoti kandarpa taduddIpakairvAkyAdibhiH parAn hAsayati / gRhikAryacintako gRhasthArthazIlako'pi ca avasanne, caturthyarthe saptamI, tena avasannAya dadAti vastrAdyaM gRhNAti vA tata iti // 373 / / 30 15 20
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 15 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 374-378 ] dhammakahAo ahijjai, gharAghariM bhamai parikahaMto a / gaNaNA pamANeNa ya, airittaM vahai uvagaraNaM // 374 // dharmakathA adhIte jIvikArtham ata eva gRhAd gRhaM bhramati parikathayaMzca tA iti / gaNanayA " jiNA bArasarUvAI therA caudasarUviNo / ajjANaM pannavIsaM tu ao uDDamuvaggaho" [ o.ni./672 ] evaMrUpayA / pramANena-'' kappA AyappamANA, aDDAijjA u Ayao hatthA " [ o.ni./706 pUrvA. ] ityAdipratipAditena ca atiriktam uktAt samargalaM vahati upakaraNamiti // 374 // dvAdaza dvAdaza tistrazca krameNa kAyikAuccArakAlabhUmI: saptaviMzatiM sthaNDilAni na pratyupekSate iti 10 sambandhaH / tatrA''layaparibhogasyAntarmadhye SaD bahizca SaT kAyikAyAstatrA'pi pratyekaM trINi adhyAsasya sahiSNoH trINyanadhyAsakasyA'sahiSNoH / evameva uccArasyA'pi tatpramANaM ca tiryag jaghanyato hastamAtram adhazcatvAryaGgulAni acetanamiti // 375 // 25 430 bArasa bArasa tinniya, kAiyauccArakAlabhUmIo / aMto bahiM ca ahiyAsi, aNahiyAse na paDilehe // 375 // gItthaM saMviggaM, AyariyaM muyai valai gacchassa / guruNo ya aNApucchA, jaM kiMci vi dei giNhai vA // 376 // gItArthamapi adhigatAgamaM saMvignaM mokSAbhilASukam AcAryaM svaguruM muJcati, niSkAraNaM tyaktvA gacchati / kAraNe tu AdezaM yAcitvA muJcato'pi na doSaH / valate gacchasya kvacinnodanAM kurvatastatpratyuttaradAnAyAbhimukho bhavati / gurUMzca anApRcchya kiJcid vastrAdikaM kasmaicid dadAti gRhNAti vA kutazciditi // 376 // guruparibhogaM bhuMjai, sijjAsaMthArauvagaraNajAyaM / kiM tiyatumaM ti bhAsai, aviNIo gavvio luddho // 377 // guruNA paribhujyamAnaM paribhogaM bhuGkte zayyA - saMstAra - upakaraNajAtaM tatra zayyA zayanabhUmiH, saMstArakaH phalakAdiH upakaraNajAtaM vastrapAtrAdi / guroH sambandhi sarvamidaM vandyameva na bhogyam / tathA''hUtaH kimiti ca bhASate, tatra hi 'mastakena vande' ityabhidhAtavyam / AlapaMzca tvamiti guruM prati bhASate, 'prabhavo yUyam' ityAdi tatra vAcyam, bahuvacanArhatvAt / ata eva viparItakaraNAdavinIto garvitaH sotseko lubdho viSayAdau gRddha iti // 377 // gurupaccakkhANagilANa - sehabAlAulassa gacchassa / na karei neva pucchara, niddhammo liMgamuvajIvI // 378 // gururAcArya:, pratyAkhyAnI kSapako'nazanI vA, glAnaH saroga: zaikSaH prAthamakalpiko bAlaH zizusteSAM dvandve, tairAkulasya saGkIrNasya gacchasya na karoti yat kRtyaM svayameva, naiva pRcchati bhagavantaH ! kiM mayA karttavyamiti / yato nirddharmo nirAcAraH / liGgopajIvI jIvikAmAtraphalaveSa ityarthaH // 378 //
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 431 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-379-383] pahagamaNavasahiAhAra-suyaNathaMDillavihipariTThavaNaM / nAyarai neva jANai, ajjAvaTTAvaNaM ceva // 379 // pathagamanaM vasatim AhAraM svapanaM sthaNDilaM ceti dvandve, teSAmAgamoktena vidhinA krameNa sahitA yA pariSThApanA tAM jAnannapi nAcarati nirddharmatayA athavA naiva jAnAti AryAvarttanaM caiva yathA AryA AryikA vartayitavyAH samyak vAhayitavyAstajjAnannapi nAcarati na jAnAtyeva veti // 379 / / sacchaMdagamaNaudANasovaNo appaNeNa caraNeNa / samaNaguNamukkajogI, bahujIvakhayaMkaro bhamai // 380 // svacchandaM gurvAjJAM vinA gamanotthAnasvapnAni yasya sa tathA AtmIyena svamatikalpitena caraNena AcAreNopalakSaNe tRtIyA, zramaNaguNeSu jJAnAdiSu muktayogI tyaktavyApAraH / ata eva bahujIvakSayakaro'nekaprANipraNAzakartA anusvAro'lAkSaNikaH evambhUtaH san bhramati nirarthakamaTATyate iti // 380 // 10 vatthi vva vAyapuNNo, paribhamai jiNamayaM ayaannNto| thaddho nimvinnANo, na ya picchai kiMci appasamaM // 381 // vastivaccarmaprasevikeva, vAtapUrito vAgpUrNoM vA'tigarvAdhmAtatvAt, paribhramati jinamataM madagadauSadhakalpaM sarvajJavacanam ajAnAnaH / stabdho vapuSA'pi darzitagarvacihno nirvijJAno jJAnagarvayordU virodhAt na ca naiva prekSate kiJcidAtmasamaM jagadapyutsekAnnyUnaM manyata iti // 381 // sacchaMdagamaNauTThANasovaNo, bhuMjae gihINaM ca / pAsatthAI ThANA, havaMti emAiyA ee // 382 // svacchandagamanotthAnasvapna iti prAgvat / sarve guNA guNavatpAratantryasAdhyA iti jJApanArthaM punarapyuktam, tadrahitasya hi guNopAyapravRttirapi dUranirastaiveti tatsambandhasya mUloccheda eva / bhuGkte gRhiNAM ca madhye iti zeSaH / kiyadvA mohapAratantryaceSTitaM nirvaktavyamiti nigamayati-pArzvasthAdisthAnAni bhavanti evamAdIni 20 etAni, pulliGganirdezo liGgasya prAkRte'tantratvAditi // 382 // . atrAha kazcit - hantaivaM tarhi na kazcidasti susAdhurudyatavihAriNAmapi kAraNAntarAdevaM pravRttidarzanAditi / viSayavibhAgAnabhijJAnAmeSa vyAhAraH / sa cAyamiti gAthAdvayenAha jo hujja u asamattho, rogeNa va pellio jhuriyadeho / savvamavi jahA bhaNiyaM, kayAi na tarijja kAuM je // 383 // 25 yo bhavettu punarasamarthaH prakRtyaiva asArasaMhananatvAt yathoktaM kartumasamartha eva, tuzabdasyA'vadhAraNArthatvAt rogeNa vA jvarAdinA pIDitatvAt preritaH rAjayakSmAdinA jarayA vA, jhuritadeho tti jIrNAvasthA lambhitastadavasthocitaM kiJcit kurvANo'pi akSamatvAtsarvamapi yathA bhaNitaM yathoktaM kadAcinna tarenna zaknuyAtkartuM je iti 'i-je-rAH pAdapUraNe' [siddhahe0 8 / 2 / 217] iti // 383 // 1. AyAra - C / 2. soyaNo - C, K, D, L | 3. prasevakeva - KH, K, D / 4. vizeSaH - C / 5. na viSayavibhA... C nA viSayavibhA....K, D, AI
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 so'pi ca anantarokto'nyo'pi ca dravyA''padgato, nijakaM parAkramaM - zArIrasAmarthyaM, vyavasAyoviziSTanizcayAtmako vAcanikaH parispandaH, dhRtizcittadhairyam, teSAM balaM nijakaparAkramavyavasAyadhRtibalaM 5 trividhamapi tadagUhayan prakaTayan muktvA kUTacaritaM mAyAsAdhyaM ceSTitaM yadi yatate yatnaM kurute cet, tato'vazyaM yatiH susAdhureva bhagavadAjJAkarturgautamAderiva tasyApi yatitvasiddheriti // 384 // kUTacaritasyaiva ceSTAmAha 20 432 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-384-386 ] so vi ya niyayaparakkama - vavasAyadhiIbalaM agUhaMto / mottUNa kUDacariyaM, jai jayai to avassa jaI // 384 // alaso saDho'valitto, AlaMbaNatapparo aipamAI / evaM Thio vi mannai, appANaM suTThio mitti // 385 // alasaH kriyAsu mandaH, zaTho mAyikaH, avaliptaH sagarvaH, Alambanatatparo yatkiJcinmiSamAzrityA'kRtyaniSThaH, atipramAdI nidrAdiSu gADhaM prasaktaH / evaMsthito'pi manyate AtmAnaM yaduta susthito'smIti nirguNasyA'pi svasya guNavattAM khyApayatIti mAyikatvamiti // 385 // tesyApAyaM dRSTAntenAha jo vi ya pADeUNaM, mAyAmosehiM khAi muddhajaNaM / tiggAmamajjhavAsI so soyai, kavaDakhavagu vva // 386 // yo'pi ca pAtayitvAtmavaze iti zeSaH / api ca anena akhAdako'pi pararaJjanamAtrapravaNa evaM yastu mAyAmRSAbhiralIkavAkyaceSTitaiH khAdayati vaJcayati-mugdhajanam Rjulokam, trayANAM grAmANAM madhye vasanazIlaH sa zocate kapaTakSapaka iva yathA sa zocitavAMstathA'nyo'pIti // 386 // kathA cAtra [kapaTakSapakakathAnakam // ] puNyapaNyavizAlAyAM vizAlAyAM purA puri / aghoraziva ityAsIt brAhmaNo ghorajihmadhIH // 1 // ihalokaikanirbaddhabuddhiH kapaTalampaTaH / akRtyaikaratirdezAdasau nirvAsito'dhamaH // 2 // gato'tha carmakArAkhye viSaye viSayecchayA / svayaM dhUrttaparIvAraH parivrAjakatAmadhAt // 3 // mahAgrAmatrayasyA'ntaradhyAsya sa tapovanam / dambho dambholidurbhedaH sAkSAdiva tapo vyadhAt // 4 // mAsAnmAsAdasau bhuGkte yogAsIno mahAtapAH / mahAjJAnIti ca khyAtistasya mAyAvino'jani // 5 // dayAparamivAtmAnaM parAnugrahahelayA / nimittAni bruvan buddhyA sa vizvAsya ivAjani // 6 // ayaM taponidhiriti prItairbhaktyA janavrajaiH / Amantrya nIto gehAntaH saMdhisthAnAnyavaikSata // 7 // dhUrttAnAM tAni nizcitya rahasyatha jagAda saH / tatastatpratyayAt khAtaM pAtayanti sma tatra te // 8 // itthaM trayo'pi te grAmAstena taizca malimlucaiH / muSitvA riktatAM nItAH kAmA iva vikarmaNAm // 9 // jAgarUko'nyadA kazcinnizAyAM kulaputrakaH / antaH khAtamukhaM pAzaM nijAvAse nyavezayat // 10 // 1. nijakaH parAkrama: C / 2 tasyopAyaM - B / 3. janma - CI
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-386-389] 433 praviSTamAtrastatrAnta:pAzavyAsaGgayantritaH / ekastrasteSu zeSeSu nItvA nRpataye'pitaH // 11 // nRpo'pyAdizati smaivaM daNDapAzikamAdarAt / satyaM vadati yadyeSa mucyatAM tarhi nAnyathA // 12 // pUrvaM pRSTo na sadbhAvamAvirbhAvayati sma saH / kazAbhistADyamAnastu yathAtathamathA'vadat // 13 // tapovanAcca tairbaddhvA''nItaH kapaTatApasaH / bhuktazeSamasau loptramupaninye'khilaM svayam // 14 // sa zrotriyasutatvena na vadhya iti bhUbhujA / AkRSya nayane mukto bhikSAmapyApa no janAt // 15 // pazcAdanuzayAnAnta:karaNaH zaraNojjhitaH / kapaTebhyo viraktAtmA cintayAmAsivAniti // 16 // malinaM malinebhyo'pi dhig mAM duSkarmakAriNam / na paraM janma yenedaM paraloko'pi hAritaH // 17 // nindyAste'pyazubhaM kuryurazubhairye svaceSTitaiH / dharyaiH kurvanti ye pApaM nindyebhyo ninditAstu te // 18 // dharmyakarmANi ye kuryuradharmArthAya mAyinaH / mukhyaM vyApriyate teSAM jaghanyeSvapi karmasu // 19 // zocato'pi yathA nA'sya paritrANaM kimapyabhUt / janmanyevaM vinaSTe'tra kaH zaraNyastapasvinAm // 20 // 10 iti kapaTakSapakakathAnakam // ete caivaMvidhAstAratamyena karmavazAdanekadhA bhavantItyAha egAgI pAsattho, sacchaMdo ThANavAsi osnno| dugamAI saMjogA, jaha bahuyA taha gurU huMti // 387 // ekAkI kevalo dharmabandhurahitaH, pArzvastho jJAnAdibhyo bahiH plavamAnaH / svacchando gurvAjJAvikalaH / 15 sthAnavAsI nityavAsI / avasanna AvazyakAdiSu zItalaH / tadeteSAM paJcAnAM padAnAM kvacidekaM kvacid dve, trINi, catvAri, sarvANi vA syurityAha-dvikAdayaH saMyogA iti, makAro'lAkSaNikaH / teSAM padAnAM yatheti vIpsAprAdhAnyAdyathA yathA bahUni padAni tathA tathA guravaH saMyogA bhavanti padavRddhyA doSavRddheriti // 387 // vyatirekamAhagacchagao aNuogI, gurusevI aNiyao guNAutto / 20 saMjoeNa payANaM, saMjamaArAhagA bhaNiyA // 388 // ekAkitvojjhito gacchagataH pArzvasthapratidvandvI / anuyogI AvazyakAdyanukUlayogavAn / svAcchandyavI garusevI sthAnavAsItaro'niyataH / avasannapratipakSo gaNAyakto, gaNeSa AvazyakAdiSa Ayakto'pramAdI / saMyogenAmISAM padAnAM vyAdimIlanena saMyamArAdhakA bhaNitAstIrthakara-gaNadharaistadvanta iti gmyte| atrA'pi padAnAM vRddhyAnusAreNa guNavRddhirbhAvanIyaiveti // 388 // 25 nanu sthAnavAsitve doSArthamuTuSyamANe saGgamasthavirAcArya-annikAputra-AryasamudrAdInAm anArAdhakatvaM prasajyate iti naitadvacanIyam, tathA cAha nimmama nirahaMkArA, uvauttA nANadaMsaNacaritte / egakkhitte vi ThiyA, khavaMti porAyaNaM kammaM // 389 // 1. mukhaM - B, K, A mukhAM - L / 2. vApriyate - D / 3. vAsiyatto - C / 4. sAdhakA - AI Ti. 1. braahmnnsuttven|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 389-393] mametyavyayaM mamakArArthaM nirmamAH 'mama' iti matirahitAH, nirahaGkArA ahaGkArarahitAH / upayuktA dattAvadhAnA jJAnadarzanacAritre / ekakSetre'pi grAmAdau apizabdAtpuSTAvalambane kSINajaGghAbalatvAdau sata [sthitAH] kSapayanti purAtanaM pUrvabhavopArjitaM karmeti // 389 // tathA jiyakohamANamAyA, jiyalobhaparIsahA ya je dhIrA / 434 vUDhAvAse viThiyA, khavaMti cirasaMciyaM kammaM // 390 // jitakrodhamAnamAyA jitalobhaparISahAzca ye dhIrAH sattvavantaste, vRddhAvAse'pi prAgnirUpitazabdArthe sthitAH kSapayanti cirasaJcitaM karmeti // 390 // tathA paMcasamiyA tiguttA, ujjuttA saMjame tave caraNe / vAsasayaM pi vasaMtA, muNiNo ArAhagA bhaNiyA // 399 // paJcabhiH samitibhiH samitAH paJcasamitAH / tisRbhirguptibhirguptAH triguptAH / udyuktAH saMyame tapasi caraNe varSazatamapi vasantaH ekakSetre, munaya ArAdhakA bhaNitAstIrthakarairiti // 391 // asyArthasyAdyagAthayaiva tArthatve'pi bhUyo gAthAdvayAbhidhAnaM bhagavadAjJayA tiSThatAM kazcit doSagandho'pi nAstIti jJApanArtham / tathA coktam"egakhittavihArI, kAlAikvaMtacAriNo jai vi / taha viya visuddhacaraNA, visuddhaAlaMbaNA jeNaM // 1 // ANAe amukkadhurA, guNavuDDI jeNa nijjarA teNa / mukkadhurassa na muNiNo, sohI saMvijjai carite // 2 // guNaparivuDDinimittaM kAlAtIeNa hoMti dosA u / jattha u bahuyA hANI havijja tahiyaM na viharijjA" // 3 // [ ] ityAdi / etameva nyAyaM zeSakarttavyadvAreNa nigamayati tamhA savvANuNNA, savvaniseho ya pavayaNe natthi / AyaM vayaM tulijjA, lAhAkaMkhi vva vANiyao // 392 // 1 yata evaM tasmAt sarvaiH prakArairanujJA sarvAnujJA yaduta 'idamavazyameva karttavyamiti / tathA sarvaniSedhazca yaduta 'idamavazyaM na karttavyameve 'ti / pravacane jinazAsane nAsti dravyakSetrakAlabhAvavaicitryApekSayA vidhiniSedhobhayavaicitryasyA'bhidhAnAt / tathAhi - kvacidvihitasyApi niSedhaH / kvacinniSiddhasyA'pi vidhiH / yataH "bhedAddezAdyavasthAnAmakAryaM kAryatAM vrajet / kAryaM kvacidakAryatvaM tatrAkAryaM parityajet " // [ ] tataH AyaM jJAnAdilAbhaM vyayaM taddhAniM tulayet Akalayet / lAbhAkAGkSIva vANijako vaNik yathA AyavyayatulanayA bahulAbhe pravartteta iti kevalaM rAgadveSaparihAreNa pravarttamAnena duSTamAlambanaM zAThyAnna kAryaM nizchadmavRtyA AtmaivA'trArthe pratyAyanIyaH // 392 // yata Aha dhammammi natthi mAyA, na ya kavaDaM nANuvattibhaNiyaM vA / phuDapAgaDaM akuDillaM, dhammavayaNamujjuyaM jANa // 393 // 1. dRzA - C | 2. mujjayaM - K, B, A
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 435 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 393-397 ] dharme sadbhAvasAdhye, nAsti mAyA atyantavirodhAnna ca naiva kapaTaM paravaJcanaceSTitaM nAnuvRttibhaNitaM vA parA''varjanArthaM sadoSaM vAkyaM sphuTaM vyaktavarNaM prakaTamalajjanIyam akuTilaM nirmAyaM dharmavacanamRjukaM mokSaM prati praguNaM jAnIhi buddhyasveti // 393 // na vi dhammassa bhaDakkA, ukkoDA vaMcaNA ya kavaDaM vA / nicchammo kira dhammo, sadevamaNuyAsure loe // 394 // nApi sambhAvyate dharmasya bhaDakkA bRhadAsanAdyADambararUpAH sAdhanamiti zeSaH / utkocA laJcA yadyayaM mahyamidaM datte tadA'hamasyedaM karomItyAdirUpA, vaJcanA vA 'zaive dezapratyayA' ityAdivat tattvadarzanavipratAraNA / kapaTaM vA guptaM snigdhamAhRtyA'hamupoSita evaMrUpam / ekArthikAni sarvANyetAni pUrvagAthayaiva gatArthatve'pi mAyayA saha dharmasyA''tyantiko virodha iti darzanArtham / 'suddhassa hoi caraNaM, mAyAsahieNa caraNabheDa" [ ]tti vacanAt tadevAha - nicchammo nirmAyaH kila dharmaH 10 sadevamanujAsure loke trailokya iti // 394 // AnuSaGgikamuktvA AyavyayatulanArtham adhikAriNaH puruSAnAhabhikkhU gIyamagIe, abhisee taha ya ceva rAyaNie / evaM tu purisavatthaM, davvAiM cauvvihaM sesaM // 395 // bhikSurdvidhA gItArtho vihitAgamarahasyastadanyo'gItArthaH, makAro'lAkSaNikaH / abhiSekyo'bhiSekArha upAdhyAyaH tathA caiva 'AcAryaH' pAThAntaraM vA rAtniko ratnAdhika AcArya eva / 'ceva tti cazabdAdanukta- 15 sthavirAdiparigrahaH / evaM tuzabdastadguNatAratamyavizeSaNArthaH / puruSA eva jJAnAdiguNavasanayogAdvastu puruSavastu, AyavyayatulanAyA viSayo bhavatIti gamyate / dravyAdi caturvidham Adizabdena kSetrakAla - bhAvagrahaNAt / zeSaM puruSavastuno'nyattadviSayo bhavatIti varttate / dravyAt puruSavastunaH pRthagabhidhAnaM prAdhAnyakhyApanArtham / etatsarvaM tulayitvA yathA bahulAbhaM tathA vidheyamanyathA'ticAra iti tAtparyArthaH // 395 // sa cAticAra: sAmAnyena jJAnAdiviSayatvAt trividho'pi vizeSato'nekavidha ityAha caraNAiyA duviho, mUlaguNe ceva uttaraguNe ya / mUlaguNe chaTTANA, paDhamo puNa navaviho tattha // 396 // 5 sekkosomajjhima, jahannao vA bhave caddhA u / uttaraguNaNegaviho, daMsaNanANesu aTThaTTha // 397 // cAritrAticArazcAritrAtikramAd dvividhaH / mUlaguNe caiva uttaraguNe ca mUlottaraguNaviSayaH trividho'pi vizeSato anekavidha ityarthaH / tatra mUlaguNeSu SaTsthAnAni / prANAtipAtaviratyAdIni rAtribhojanaviratiSaSThAni tAni aticAragocaratayA bhavanti / prathamo mUlaguNaH punarnavavidhaH / pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuH- 25 paJcendriyaviSayatayA tatra teSAM sthAnAnAM madhye iti // 396 // 1. bhAvanamiti - B / 2. dezapratyayA... B / 3. nivArayati - BI Ti. 1. lAyate pracchannaM gRhyate iti laJcA 'lAMca' iti bhASAyAm / 20
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-397-402] zeSo mRSAvAdaviratyAdirutkRSTo madhyamo jaghanyastridhA vA dravyAdibhedAccaturdA vA tuzabdaH svagatA'nekabhedadyotakaH / uttaraguNagocaro'ticAro'nekavidhaH piNDavizuddhyAdyanekaviSayatvAditi / darzanajJAnayoraSTASTapadAni / tatra darzane nizaGkita-nikAGkSitAdIni jJAne kAla-vinayAdIni / cAritrasya prAgabhidhAnaM mokSaM pratyantaraGgatAkhyApanArthamiti // 397 // aticArazcAyamajJAnaprabhavo vitathAcaraNasyAjJAnaprabhavatvAt, ajJAnaM cAnAyaivetyAha jaM jayai agIyattho, jaM ca agIyatthanissio jayai / vaTTAveI ya gacchaM, aNaMtasaMsArio hoi // 398 // yat kimapi yatate'gItArthaH, yaccAgItArthanizrito yatate agItArthasyaiva guronizrAmAzritya yatnaM karoti / varttayati ca gacchaM pAlayati gaNaM cazabdAdajAnannapyabhimAnena grenthAn vyAcaSTe / sa tena svayaM 10 yatanAdiceSTitena anantaH saMsAro yasya sa evAnantasaMsAriko bhavatIti // 398 // atrAha para: kaha ya jayaMto sAhU, vaTTAveI ya jo u gacchaM tu / saMjamajutto houM, aNaMtasaMsArio bhaNio ? // 399 // kathaM tu kathamevaM yatamAnaH sAdhuH varttayati ca yastu gaccham / tuzabdAt yazca granthAn vyAcaSTe / sa sarvo'pi saMyamayukto bhUtvA anantasaMsAriko bhaNita iti // 399 // 15 AcArya Aha davvaM khittaM kAlaM bhAvaM purisapaDisevaNAo ya / na vi jANai aggIo, ussaggavavAiyaM ceva // 400 // dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM puruSapratisevanAzca naiva jAnAti agItArthaH / utsargA'pavAdAdikaM cA'nuSThAnamiti zeSaH / utsargApavAdAbhyAM nivRttam - autsargikamApavAdikaM ca / evazabdAttattadguNadoSAMzca 20 agItArtho na jAnAti / jJAnAbhAvAcca vitathAcaraNam , tatazca karmabandhastato'pi cA'nantasaMsAra iti dvAragAthArthaH // 40 // athaitAmeva dvAragAthAM vyAcaSTe jahaTThiyadavva na yANai, saccittAcittamIsagaM ceva / kappAkappaM ca tahA, joggaM vA jassa jaM hoi // 401 // yathAsthitaM dravyaM na jAnAti / anusvAralopaH prAkRtalakSaNAt sarvatra draSTavya evaM sacittamacittaM mizraM tadubhayAtmakaM teSAM dvandve tattathA caiva, kalpyA'kalpyaM ca tathA sAdhUnAmucitAnucitam / yogyaM vA yasya glAnAderyadbhavati dravyaM tatsarvamagItArtho na jAnAtIti // 401 // jahaTThiyakhitta na yANai, addhANe jaNavae ya jaM bhaNiyaM / kAlaM pi ya na vi jANai, subhikkhadubbhikkha jaM kappaM // 402 // 25 1. viSayAdIni - D|2. granthAMtAcaSTe - K. DI
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-402-407] 437 yathAsthitaM kSetraM na jAnAti, adhvani janapade ca yadbhaNitaM siddhAnte kRtyatayA tacca na jAnAti / dvAram / kAlamapi ca na jAnAti subhikSe durbhikSe ca yatkalpyaM yogyaM sAdhUnAM tanna jAnAtIti // 402 // bhAve haTThagilANaM na vi jANai gADha'gADhakappaM ca / sahuasahupurisaM tu, vatthumavatthaM ca na vi jANai // 403 // bhAve cintye-hRSTaM nirAmayaM glAnam AmayAvinaM nApi jAnAti / gADhaM mahatprayojanamagADhaM sAmAnyaM, 5 tayoH kalpyaM yogyaM ca na jAnAtIti / sahaM sahiSNuM dRDhasaMhananam asaham asahiSNuM sukumArAGgam / puruSaM tu zabdAtparikarmitamaparikarmitaM ca / vastu AcAryAdikaM taditaradavastu ca / na vizeSeNa viSayavibhAgena jAnAtIti // 403 // paDisevaNA cauddhA, AuTTipamAyadappakappe ya / na vi jANai aggIo, pacchittaM ceva jaM tattha // 404 // pratiSevanA niSiddhAcaraNarUpA caturdA AkuTyAM ca pramAde ca darNe ca kalpe ca dvandvaikatvAttasmin / teSAM ca lakSaNam "AuTTiA uveccA dappo puNa hoi vggnnaaiio| kaMdappAipamAo kappo uNa kAraNe karaNaM" // [ya.sa./110] itirUpam / cazabdaH svagatA'nekabhedasaMsUcakaH / etadviSayAM pratisevanAM nApi jAnAti agIto'gItArthaH / 15 prAyazcittamAlocanAdikaM caiva cazabdAttatsevakabhAvopakramaNaM ca yattatra tanna jAnAti, bahuzo na jAnAtIti vAkyaM mahAmohAndhakAravyAptau svabuddhikalpanAyAH savyabhicAratvena na kiJcidAgamena vinA jJAyate iti jJApanArtham / yaduktaM"matibhedatamastirohite gahane kRtyavidhau vivekinAm |sukRtH parizuddha AgamaH kurute dIpa ivA'rthadarzanam" ||[kiraataa0/ sarga-2] iti // 404 // atrA'rthe gAthAdvayena dRSTAntamAha jaha nAma koi puriso, nayaNavihUNo adesakusalo ya / kaMtArADavibhIme, maggapaNaTThassa satthassa // 405 // yathA nAma kazcitpuruSo nayanavihIno'ndhaH, adezakuzalazca amArgajJo bhImakAntArA'TavyAM bhISaNaviSamAraNye, prAkRtatvAdbhImazabdasya paranipAtaH / mArgapraNaSTasya mArgAvyAmUDhasya sArthasya // 405 // kimityAha icchar3a ya desayattaM, kiM so u samattho desayattassa ? / duggAi ayANaMto, nayaNavihUNo kahaM dese ? // 406 // icchati ca dezakatvaM mArgadarzitvam / kiM sa tu samartho dezakatvasya ? karaNAya naivetyarthaH / tathAhidurgAdi viSamAdi ajAnan nayanavihInaH kathaM darzayed atyantA'sambhava eveti bhAvaH // 406 // dArTAntikamapi gAthAdvayenA''ha evamagIyattho vi hu, jiNavayaNapaIvacakkhuparihINo / davvAi ayANaMto, ussaggavavAiyaM ceva // 407 // 20 25 30
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 kaha so jayau agIo ? kaha vA kuNai agIyanissAe ? | kaha vA kareu gacchaM ? sabAlavuDDAulaM so u // 408 // kathamasau yatatAmagIto'gItArthaH / kathaM vA karotu hitamiti zeSaH / gItaM gaNadharoktaM zrutaM, tadyasya nAsti sa agItastasya nizrA AzrayastayA agItanizrayA / kathaM vA karotu gacchaM sabAlavRddhairAkulaM sabAlavRddhAkulaM prAghuNakAdyAkIrNaM so'gItArthastannizrito vA upAyAbhAvAt tuzabdAdvitathAcaraNAccA'narthaM 10 kuryAditi // 408 // 20 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 407-412] evamuktena prakAreNa, agItArtho'pi hurnizcaye, jinapravacanameva zabdarUpaM pradyotakatayA pradIpaH, sa ca cakSuzca tadarthAvabodharUpaM tAbhyAM parihIno'nenAlokalocanAbhyAM zUnyatvaM darzayati / dravyAdIni pUrvoktAni ajAnan utsargApavAdikaM cAnuSThAnam / cetyanena ca amArgajJatAM darzayati // 407 // evaM sati sutte ya imaM bhaNiyaM, appacchitte ya dei pacchittaM / pacchitte aimattaM, AsAyaNa tassa mahaI u // 409 // sUtre ca idaM bhaNitaM yaduta - aprAyazcitte dadAti prAyazcittaM casya vyavahitasambandhAt, prAyazcitte ca atimAtraM mAtrAdhikaM yaH, AzAtanA - jJAnAdyA yasya lAbhasya zATarUpA niruktatvAt, AzAtanA tasya 15 mahatyeva / tuzabdo'vadhAraNe / tathA ca sUtram - 25 438 30 "appacchitte ya pacchittaM pacchitte aimattayA / dhammassA''sAyaNA tivvA maggassa ya virAhaNA" // [ bR.ka./ 6422 ] iti // 409 // tatazca AsAyaNa micchattaM, AsAyaNavajjaNA ya sammattaM / AsAyaNAnimittaM, kuvvai dIhaM ca saMsAraM // 410 // AzAtanA mithyAtvaM jJAnAdizATanAyAstannAntarIyakatvAt / AzAtanAvarjanA punaH sAkSAt samyaktvam tadvarjanapariNAmasya samyaktvenA'vinAbhAvAt / ata eva agItArtho vitathAcaraNena AzAtanAnimittam AzAtanayA hetunA karoti dIrghaM cazabdAt kliSTaM ca saMsAramiti // 410 // ee dosA jamhA, agIyajayaMtassa'gIyanissAe / vaTTAvayagacchassa ya, jo vi gaNaM dei agIyassa // 411 // ete pUrvoktA doSA yasmAdagItasyeti vibhaktilopAt yatamAnasya agItanizrayA anyasya vA yatamAnasyeti gamyam / gacchavarttakasya gacchapAlakasya agItArthasya pUrvottarapadayorArSatvAdvyatyayaH / yo vA gaNaM gacchaM dadAti agItArthAya tasyA'pi ete pUrvoktayukterdoSA eveti jJAne mahAnAdaro vidheya iti // 411 // dvAragAthAvyAkhyAnena ekAntenA'gItArthadoSAnuktvA kiJcijjJamadhikRtyAha-- abahussuo tavassI, vihariukAmo ajANiUNa pahaM / avarAhapayasayAI kAUNa vi jo na yANAi // 412 // Ti. 1. prAghUrNakaH prAghuNakaH - atithiH /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-412-415] 439 ___abahuzruto viziSTasiddhAntAdhigamazUnyaH / tapasvI vikRSTataponiSTaptadehaH san tadbalenaiva vihartukAmo gItArthaM vinA udyatavihArI bhavitukAmo'jJAtvA pathaM jJAnAdikaM mokSamArga svayaM ca gItArthatAmanabhyasyetyarthaH / yaH kimiti Aha-aparAdhapadazatAni aticArasthAnavRndAni yaH kRtvA'pi na jAnAti / yaduta-etadetaccA'yuktaM mayA kRtamiti na vettIti // 412 // desiyarAiyasohiM, vayAiyAre ya jo na yANAi / 5 avisuddhassa na vaDDai, guNaseDhI tittiyA ThAi // 413 // divasena nirvRttA daivasikA, evaM rAtrikA aticArA iti gamyam, teSAM zuddhiH svaparayoH prAyazcittena kSAlanam / tat vratAticArAMzca mUlottaraguNavirAdhanAkhyAn svarUpato yo na jAnAti tasya jJAnazUnyatayA avizuddhasya akSAlitasaMyamasya na varddhate guNazreNirjJAnAdisantatirguNavadgurusaMyogasyaiva tavRddhihetutvAt / tadabhAve tAvatyeva yAvatI prAgAsIt tatpramANaiva tiSThati / kliSTacittasya tu tasyA api bhraMzena anantasaMsAritvaM 10 sampadyate ityapi draSTavyamiti // 413 // etadeva spaSTayati appAgamo kilissai, jai vi karei aidukkaraM tu tavaM / suMdarabuddhIe kayaM, bahuyaM pi na suMdaraM hoi // 414 // alpAgamastucchazrutaH klizyati ke valaM klezamanubhavati / yadyapi karoti atiduSkarameva 15 tuzabdasyA'vadhAraNArthatvAt tapo mAsakSapaNAdi kasmAdityAha-sundarabuddhyA sundaramidamiti svakalpanayA kRtaM bahvapi na sundaraM bhavati / laukikAnAmiva teSAmapi ajJAnatapasvitvAditi // 414 // tathA cAha aparicchiyasuyanihasassa, kevalamabhinnasuttacArissa / savvujjameNa vi kayaM, annANatave bahuM paDai // 415 // aparicchinno'parIkSito vA zrutanikaSa AgamAntastattvaM yena sa / tathA kevalamabhinnam anudgrathitArthaM sUtraviziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtraM, tena tadanusAreNa caritum anuSThAtuM zIlamasyeti tasyAbhinnasUtracAriNaH / sarvodyamenA'pi kRtamanuSThAnamajJAnatapasi paJcAgnisAdhanAdirUpe bahu patati / svalpamevAgamAnusAri bhavati / utsargApavAdasUtrANAM paraspareNA''pAtato virodhAt / tadviSayavibhAgajJAnasya gurusampradAyAdhInatvAt / tathA coktam "jaM jaha sutte bhaNiyaM taheva jai tabviyAraNA nasthi / kiM kAliyANuogo divo diTThippahANehiM" // 1 // [bR.ka./3315 ] etatsaMvAdI ca mahAstavazloko'pi "tvadAmnAyaparAdhInAn dhanyAn manyAmahe jaDAn / prajJAdRzAM hi svAcchandyaM zvabhrapAtAya kevalam" // [ ] iti // 415 // 20 1. anugrathitArthaM - A, K, B, anugraMthitaM....D, anudgrahitArthaM - KH anugraMthitArthaM - HI
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-416-419] etadeva dRSTAntena dRDhayati jaha dAiyammi vi pahe, tassa visese pahassa'yANaMto / pahio kilissai cciya, taha liMgAyArasuyamitto // 416 // yathA keniciddiGmAtratayA darzite'pi pathi tasya vizeSAn grAmatadantarAlasamaviSamAn patho mArgasya 5 ajAnAnaH pathikaH klizyata eva tRSNA-bubhukSA-caurAdibhirbAdhyate eva tathA liGgAcArazrutamAtraH klizyate bahubhirapAyairbAdhyate / tatra liGgam -rajoharaNAdirveSaH, AcAra:-svadhiyAnuSThAnaM zrutamAtraM -tattvArthAdhigamazUnyaM sUtraM liGgAcAropalakSitaM zrutamAtraM yasya sa liGgAcArazrutamAtra iti // 416 // tathAhi kappAkappaM esaNamaNesaNaM caraNakaraNasehavihiM / pAyacchittavihiM pi ya, davyAiguNesu samaggaM // 417 // pavvAvaNavihimuTThAvaNaM ca ajjAvihiM niravasesaM / ussaggavavAyavihi, ayANamANo kahaM jayau // 418 // kalpaM mAsakalpAdikaM sthavirakalpAdikaM vA tadanyamakalpaM yadvA kalpyaM sAdhUnAmucitam akalpyamayogyam eSaNA zuddhapiNDasyAnveSaNA ca tato'nyA aneSaNA ca tayordvandvaikatve eSaNAneSaNaM makAro'15 lAkSaNikaH / caraNaM vratAdi / "vaya 5 samaNadhamma 10 saMjama 17 veyAvaccaM ca 10 baMbhagutIo 9 / nANAitiaM3 tava 12 koha 4 niggaho Iya caraNameyaM" // 1 // [o.ni.bhA./2] ti vacanAt / karaNaM piNDavizuddhyAdi"piMDavisohI 4 samii 5 bhAvaNA 12 paDimA ya 12 iMdianiroho 5 / paDilehaNa 25 guttIo 3 abhiggahA 4 ceva karaNaM tu" // 2 // [o.ni.bhA./3] iti zrutAt / zaikSavidhiM dIkSAbhimukhasya navadIkSitasya vA sAmAcArIgrAhaNakramaM teSAM dvandve caraNakaraNazaikSavidhim / prAyazcittasyAlocanAdevidhiryat yasya yAdRzasya yadA dIyate yena ca dAtavyamityAdistamapi ca / dravyAdiguNeSu ca vidhimityanuvartate / dravyakSetrAdiSu ca sundarAsundareSu yo vidhistaM samagraM sampUrNam ajAnannityuttaragAthAtaH sambandhanIyamiti / tathA pravAjanavidhi dIkSAdAnakramam , upasthApanAM vratAropanyAyam , AryAvidhi 25 sAdhvIpAlanakramam , niravazeSaM niHzeSam utsargApavAdavidhi dravyAdicatuSTayApekSayA nirvizeSeNa kRtyamArgam / etatsarvamajAnAnaH kathaM yatatAmiti gAthAdvayArthaH // 417-418 // tadathinA ca gururArAdhya ityAha sIsAyariyakameNa ya, jaNeNa gahiyAiM sippasatthAI / najaMti bahuvihAI, na cakkhumettANusariyAI // 419 // 30 ziSyAcAryakrameNaiva casya evArthatvAt / janena avivekinA'pi AsatAM lokottarAH sAdhavaH / gRhItAni zilpazAstrANi zilpAni citrAdIni, zAstrANi zabdAgamAdIni / yatastathaiva gRhItAni tAni 20
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-419-423] 441 vijJAyante bahuvidhAni nAnArUpANi tAni samyag jJAnahetutAM prapadyante / svabuddhyA tu gRhItAni vigopayanti / taduktam "na hi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAtbhAgaM pazyata nRttaM mayUrasya" // 1 // [ ] na cakSurmAtrAnusRtAni cakSurmAtreNa yAvadeva dRSTaM tAvadevA'nusaraNaM svabuddhyA vidhAya gRhItAnItyarthaH // 419 // 5 tathAhi jaha ujjamiuM jANai, nANI tavasaMjame uvAyaviU / taha cakkhumittadarisaNa-sAmAyArI na yANaMti // 420 // yathA udyantuM jAnAti jJAnI tapaHsaMyamayorupAyavit tatkAraNakuzalastathA tena prakAreNa cakSurmAtradarzanena parAnuSThAnAlokanenAgamaM vinA sAmAcArI pravRttiryeSAM te tathAvidhA na jAnanti udyantum anuSThAnaM 10 kartumiti // 420 // evaM ca zrutvA yaH kriyAvikalo jJAnasyaiva prAdhAnyena parituSyettaM pratyAha sippANi ya satthANi ya, jANato vi hu na juMjaI jo u| tesiM phalaM na bhuMjai, iya ajayaMto jaI nANI // 421 // zilpAni ca zAstrANi ca jAnannapi paramArthato'jJAnaH san hunizcaye na yunakti yastu kriyayA na 15 vyApArayati / sa teSAM phalaM dravyalAbhAdikaM na bhuGkte iti evam ayatamAno'nuSThAnazUnyo yatirjJAnI sannapi mokSalakSaNaM phalaM nApnotIti // 421 // jJAne'pi sati kriyAvaikalyaM na cA'sambhAvyamityata Aha gAravatiyapaDibaddhA, saMjamakaraNujjamaMmi sIyaMtA / niggaMtUNa gaNAo, hiMDaMti pamAyaraNNammi // 422 // 20 jJAnino'pi santo yato gauravatrayapratibaddhA Rddhi-rasa-sAteSvAdareNa saktAH santaH / saMyamakaraNodyame pRthivyAdirakSaNotsAhe sIdantaH zithilIbhavantaH / kecinnirgatya gaNAd gacchAt yatheSTaM hiNDante pramAdAnAmeva viSayakaSAyAdInAM caurazvApadAnAmivA''spadatayA araNye saMsAre, taducchedakacAritravaikalyAditi bhAvaH // 422 // nanveko manAk kriyAvikalo jJAnI, dvitIyazca manAk ajJAno viziSTakriyaH, katarastayoH zreyAnityAha nANAhio varataraM, hINo vi hu pavayaNaM pbhaavito| na ya dukkaraM karito, suTu vi appAgamo puriso // 423 // jJAnAdhiko varataram AviSTaliGgatvAditi pradhAno hIno'pi cAritreNa hunizcaye pravacanaM jinazAsanaM prabhAvayan vAdavyAkhyAnAdibhiH prabhAsayan / na ca naiva duSkaraM mAsakSapaNAdi kurvan suSThvapi alpAgamastucchazrutaH puruSaH san varataramiti // 423 // 25 30 1. nigRhI... DI
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 nANAhiyassa nANaM, pujjai nANA pavattae caraNaM / jassa puNa duha ekkaM pi natthi tassa pujjae kAI ? // 424 // jJAnAdhikasya sambandhi jJAnaM pUjyate / yato jJAnAtpravarttate caraNaM tajjanyatvAttasya / yasya punardvayorjJAnAcaraNayorekamapi nAsti, tasya puruSasya kiM pUjyate ? na kiJcit, etena vyavahArato jJAnaM 5 caraNarahitamapi syAccaraNaM tu jJAnena vinA nAstItyato jJAnahIna ubhAbhyAmapi hIna eveti // 424 // tattvatastu jJAnAdInAM mithaH sApekSANAmeva sAdhakatvaM na nirapekSANAmityAha nANaM carittahINaM, liMgaggahaNaM ca daMsaNavihINaM / 25 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 424-429] saMjamahINaM ca tavaM, jo carai niratthayaM tassa // 425 // jJAnaM cAritrahInam liGgagrahaNaM ca rajoharaNAdidhAraNaM darzanavihInaM zraddhAnazUnyam, saMyamahInaM ca tapo 10 yaH sarvamapyetaccarati sevate, nirarthakaM tasya sarvamidaM mokSA'sAdhakatvAditi // 425 // 30 . jJAnasyA'pi cAritrahInasya paramArthato'pArthakatvameveti sadRSTAntamAha jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI na hu suggaIe // 426 // yathA kharazcandanabhAravAhI san bhArasyaiva bhAgI bhavati / na hu naiva candanasya vilepanakRtyArthamapi sa 15 citAdibhasmana eva bhAgIti bhAvaH / evaM khu evameva jJAnI caraNena hIno jJAnasya bhAgI na hu naiva sugatermokSalakSaNAyA bhAgIti // 426 // liGgino darzanazUnyasya lakSaNamAha samprakaTapratisevI niHzUkatayA lokasamakSaM pratisevituM saMyamapratikUlaM zrayituM zIlamasyeti sa tathA / 20 kAyeSu SaTsu rakSaNena, vrateSu paJcasu anuSThAnena, yo na udyacchati nodyamaM kurute / ata eva pravacanapAtanaparamo vihitA'karaNaniSiddhA''caraNAbhyAm AgamalAghavapradhAnaH / samyaktvaM pelavaM tasya yuktyA tadabhAva eveti bhAvaH // 427 // tapasyapi saMyamahIne doSa evetyAha saMpAgaDapaDisevI, kAesu vaesu jo na ujjamai / pavayaNapADaNaparamo, sammattaM pelavaM tassa // 427 // caraNakaraNaparihINo, jaivi tavaM carai suTu aigaruyaM / so tillaM va kiNaMto, kaMsiyavoddo muNeyavvo // 428 // caraNakaraNaparihInaH saMyamazUnyo yadyapi tapazcarati vidhatte suSTha atigurukaM caturmAsakSapaNAdi sa tailamiva krINan kAMsyena nirvRttaH kAMsyikaH AdarzastatpradhAno vodro grAmeyako mUrkhaH yo hi darpaNatalena tilAn mitvA dattvA ca tenaiva ca mitvA tailaM gRhNAti / tadvadeva saMyamabAhyatapa: karttApi mUrkha eveti mantavyaH / svalpena bahuhAraNAditi // 428 // tathAhi 1. vihUNaM - A chajjIvanikAyamahavvayANa, paripAlaNAi jaidhammo / jai puNa tAiM na rakkhar3a, bhaNAhi ko nAma so dhammo ? // 429 //
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-429-434] SaDjIvanikAyamahAvratAnAM paripAlanayA yatidharmo bhavati yadi punastAni SaDjIvanikAyamahAvratAni yatirapi na rakSati bhaNa tvaM brUhi ko nAma sa dharmo na kazcidapIti bhAvaH // 429 / / vratAnta:pAtinAmapi SaDjIva-nikAyAnAM pRthaggrahaNaM tadrakSaNasya prAdhAnyakhyApanArthamityAha chajjIvanikAyadayAvivajjio neva dikkhio na gihI / jaidhammAo cukko, cukkar3a gihidANadhammAo // 430 // SaDjIvanikAyadayAvivarjitaH tadupamaIko naiva dIkSitaH saMyamAbhAvAt, na gRhI yatiliGgadhAraNAt, sa caivaM yatidharmAd bhraSTa eva bhrazyate gRhidAnadharmAd gRhiNAM hi dAnadharmo garIyAn, sa ca sAdhugocaraH zreyaskaraH, susAdhUnAM ca gRhasthasambandhi kalpate, na punastatsambandhi kimapi kalpate iti bhAvaH // 430 // . yo yAvat kariSyate tasya tAvAn dharmaH sampUrNaguNAstu durlabhA ityAlambya vicitraviratibhAjA zrAvakeNeva yatinA'pi yAvatA tAvatA'pi na santoSTavyam / tasyA'bhyupagatasarvaviratirUpacAritrasyaikadezavisaMvAdenApi 10 pratyutA'pAyaM dRSTAntenAha savvAoge jaha koi, amacco naravaissa ghittUNaM / ANAharaNe pAvai, vahabaMdhaNadavvaharaNaM ca // 431 // sarvAnAyogAn samastA'dhikArAn yathA kazcidamAtyaH prAptaprasAdaH sacivo narapate rAjJaH sambandhino gRhItvA sa pazcAjjitakAzI / AjJAharaNe nRpAdezAtikrame prApnoti vadhaM tADanaM kazAdibhirbandhanaM rajjvAdibhi- 15 dravyaharaNaM sarvasvacchedaM cazabdAnmAraNaM ca / atra pUrvayoranusvAralopaH trayANAmapi dvandvaikatvaM vA iti // 431 // dAAntikamAha taha chakkAyamahavvaya-savvanivittIu gihiUNa jii| egamavi virAhato, amaccaranno haNai bohiM // 432 // yathA sa mantrI tathA SaTkAyamahAvratasarvanivRttIH SaTkAyamahAvrateSu sarvathA rakSaNAnuSThAnAbhyAM nivRttayo 20 niyamAstAn gRhItvA yatirekamapi kAyaM vrataM vA virAdhayan amAdInAM zakrAdInAM rAjJo'rhatbhaTTArakasya bhagavataH sambandhinIM hanti bodhi kAraNe kAryopacArAdAjJAm, taddvAreNa vA pretya jinadharmA'vAptirUpAM bodhi khaNDayatIti // 432 // to hayabohI pacchA, kayAvarAhANusarisamiyamamiyaM / puNavi bhavoahipaDio, bhamai jarAmaraNaduggammi // 433 // tato hatabodhiH pazcAtkRtAparAdhAnusadRzaM vihitAticArAnurUpaM imaM jJAninAM pratyakSamamitamanantaM punarapi bhavodadhiM patitaH san bhramati jarAmaraNadurge iti // 433 // sa cehaloke'pi svaparApakArItyAha jaiyA'NeNaM cattaM, appANayaM nANadaMsaNacarittaM / taiyA tassa paresuM, aNukaMpA natthi jIvesu // 434 // 25 1. yatanApi - B, A| 2. kaSAya - AI
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-434-438] yadAnena tyaktamAtmIyaM jJAnadarzanacAritraM tadA tasya tattvatastyaktAtmanaH / pareSu anukampA nAsti jIveSviti / tathA cAhuH "paralokaviruddhAni kurvANaM dUratastyajet / / AtmAnaM yo'tisandhatte so'nyasmai syAtkathaM hitaH" // 1 // [ ] // 434 // chakkAyariUNa assaMjayANa, liMgAvasesamittANaM / bahuassaMjamapabhavo, khAro mailei suTTayaraM // 435 // SaTkAyaripUNAM tadupamaIkAnAm asaMyatAnAm aviratadaNDatrayANAM liGgAvazeSamAtrANAM ca bahubhUri asaMyamaprabhavastatkAryatvAdazubhAzravarUpa eva kSAra iva tilAdInAM kSAro malinayati paGkayati AtmAnaM suSThutaram atizayotkarSeNetIdamatrAkUtam-yathA kSAreNa vastrAdikaM malinaM kriyate evamazubhAzraveNa jIvo'pi iti // 435 // 10 veSadhAraNe'pi sati pApasambandha iti ca nA'sambhAvanAhamityAha kiM liMgaviDDarIdhAraNeNa, kajjammi aTThie ThANe / rAyA na hoi sayameva, dhArayaM cAmarADove // 436 // . kiM liGgaviDDarIdhAraNeneti kiM veSamudrADambarAdhAnena kArye cAritrarUpe asthite asamprApte sthAnamavakAzaM dvitIyArthe'tra saptamI, ayamatra bhAva:-kArye cAritre sthAnamavakAzam asthite aprApte ki 15 veSapAkhaNDena prayojanaM ? niSphalatvAt / tathAhi-kArye AjJaizvaryarUpe avakAzamaprApte rAjA na bhavati / svayameva dhArayaMzcAmarATopAMzca chatradhvajAdIn dvandve tAn, yathA rAjyacitairanyaiH sadbhirapi AjJaizvaryeNa vinA na rAjA, tathA'yamapi veSamAtreNa saMyamazUnyena na vratI iti // 436 // idamevAnvayena sAdhau yojayannAha jo suttatthaviNicchayakayAgamo, mUlauttaraguNohaM / uvvahai sayA'khalio, so likkhai sAhulekkhammi // 437 // __yaH sUtrArthavinizcayena zrutasArAvasAyena kRto'bhyasta AgamaH pravacanaM yena sa sUtrArthavinizcayakRtAgamaH san mUlottaraguNaughaM vratAdi-piNDavizuddhayAdiguNasaGghAtam udvahati samyak kriyayA yAvajjIvaM bibharti / sadA'skhalito niraticAraH sa evaMvidho likhyate sAdhulekhyAGke sAdhugaNanAyAM tasya rekhA dIyate nA'nyasyetyarthaH // 437 // vyatirekamAha bahudosasaMkiliTTho, navaraM mailei caMcalasahAvo / suTTa vi vAyAmaMto, kAyaM na kare kiMci guNaM // 438 // bahudoSairajJAnakrodhAdyaiH saGkliSTo vibAdhitaH san, navaraM kevalaM malinayatyAtmAnamiti zeSaH / caJcalasvabhAvo viSayalampaTaprakRtiH / suSThvapi vyAyAmayan klezayan aprekSApUrvakAritayA kAyaM dehaM na 30 karoti kiJcitkarmakSayAdikaM guNamiti // 438 // 1. vacanAtsaMbhA... D, K vacanAsaMbhA...B vacanasaMbhA...A / 2. bravIti - K, KH | 3. guNehiM - B, K, KH, DI 20 25
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ __10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-439-440] sa tarhi nirguNaH kiM mriyatAM ? na, maraNajIvitayorapi caturbhajhyA prazasyatvAdityAha kesiMci varaM maraNaM, jIviyamannesi ubhayamannesiM / dahuradevicchAe, ahiyaM kesiMci ubhayaM pi // 439 // keSAJcit prANinAM varaM pradhAnaM maraNaM jIvitamanyeSAM varamiti varttate / ubhayamanyeSAM jIvitaM maraNaM ca varam / 'darduradevecchaye'tyAkhyAnaM sUcayati / ahitamapathyaM keSAJcit ubhayamapi pUrvoktameveti // 439 // 5 etadeva sthAnApekSamAha kesiMci paro logo, annesiM ittha hoi ihlogo|| kassa vi doNNi vi logA, do vi hayA kassaI logA // 440 // keSAJcit paralokaH zreyAniti gamyate, anyeSAmatra bhavati ihalokaH / kasyA'pi dvAvapi loko syAtAM dvAvapi hatau svakarmaNA vinAzitau kasyacillokAviti // 440 // dardurakathAsampradAyazcA'yam-tathAhi [darduradevakathAnakam // ] kauzAmbItyasti pUstasyAM zatAnIko'bhavannRpaH / durmedhA durvidho duSTaH seDukAkhyazca vADavaH // 1 // sa garbhArambhamAse'pi garbhiNyA'bhANi bhAryayA / bhaTTa ! sUtikRte sappirarpaNIyaM tadarjaya // 2 // tenA'vAci kalA kAcinna kalatra ! kailA mama / kalAdhInA dhanAdhIzAstallAbho vallabhe ! kutaH // 3 // 15 atho'vocadiyaM zoca mA svaM niSkalamAkulaH / vittaM citteza ! bhAgyaiH syAvyavasAyasakhaiH sukham // 4 // vyavasAyastataH kAryavadbhirmucyeta na kvacit / kadA'pyuddhaTate bhAgyaM tadbhaja dvija ! bhUbhujam // 5 // tattadA''dyayamudyAnAhataiH puSpaphalaiH kalaiH / ekatAnaH zatAnIkaM samasevata devavat // 6 // kadAcidatha campezaH kauzAmbI prabalairbalaiH / rurodha bhAbhirbaddhA''syAM raviH kairaviNImiva // 7 // tadantastu zatAnIko'lIkaM pakSodayaM vidan / samayaM gamayAmAsa lIno'lInAmiva vrajaH // 8 // campezo'pi svadezAya yiyAsuzcalapakSakaH / prAvRTkAle'bhavatsandhyAkAle pakSIva bhUruhe // 9 // dadarza seDukaH puSpAdyarthamudyAnagaH prage / kSINaM rINamarINAM tad balaM kuvalayAlivat // 10 // ityAgatyA'yamahnAya zatAnIkAya bhUbhuje / AcakhyAveSa niSklezazcampezagrahaNakSaNaH // 11 // ityAkarNya zatAnIkaH pratyanIkaM nRpaM rayAt / sannaddhAsannasainyastaM sannasainyamatitrasat // 12 // ekAGge kAndizIke'rau zatAnIkaH smitAnanaH / sarvaM tadazvakozAdhamAsAdya prAvizatpurIm // 13 // hanta kiM te dadAmIti vadatyatha mudA nRpe / seDukaH samuvAcedaM yAce pRSTvA nijAM priyAm // 14 // tasminnakhilamAkhyAya kiM vAcyamitivAcyatha / viprI dadhyau pRthuzrImAneSa naikSiSyate'pi mAm // 15 // tadalpavitta evA'yamAyatto nityamastu me / iti nizcitya sA'vocadrocamAnamatisthitiH // 16 // 1. mAkula - C|2. devatat - B, KH, A| 3. kauzAmbya...KH | 4. vAbhyatha: yAcyatha - B, vAcyatha: C cAbhyadhA - AI Ti. 1. vADava: - brAhmaNaH / 2. kalA - manoharA / 3. kalA - shilpm| 4. tadAdi ayaM udyaanaahRtaiH| 5. baddhaM AsyaM yasyAH sA, tAm / 6. iti vAci - iti vAk yasya sa - itivAk, tasmin / 7. mateH sthitiH matisthitiH, rocamAnA matisthitiH yasyAH sArocamAnamatisthitiH, grAhyavAk ityarthaH / 20 25
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-440] eka: pratyahAloco'grAsane bhojanaM tathA / dInAro dakSiNAyAM ca bhaTTa ! yAcyamiti tvayA // 17 // athedaM yAcate tasmai dadau rAjA vadannadaH / asya patnyA sapatnIva vaddhiSNuH zrInivAritA // 18 // bhavan sa rAjamAnyo'tha nityaM lokainimantritaH / dakSiNAlobhato'bhuGkta prAgbhuktachardikRnmuhuH // 19 // sa krameNa samRddho'bhUt prAsaracca sutAdibhiH / kintUdvattarasaH kuSThI tathAbhojanato'jani // 20 // tathAbhUto'pi bhuJjAno'grAsane grAsalobhataH / sa pRthvIpAlamAlocya sacivairevamaucyata // 21 // svaM pathyAdiparastiSThannAlaye pAlayedvija ! / preSayeH putramatraikaM bhakSya-dakSiNayoH kRte // 22 // asAvatha tathAkArI vRddharogabharo galan / pUyena makSikAlakSakukSimbharirabhUt kramAt // 23 // kSipto gRhabahiHkuTyAM tyaktA''jJaiH sa sutairapi / zUkavakrA''syanakrAbhiH snuSAbhirapi bhojitaH // 24 // svayamakSAlayatkASThabhAjanaM bhojanottaram / bhASayanneSa lokAcca mriyasvetyApaduttaram // 25 // 10 dadhyau kruddho'tha vipro'yaM mayA ye lambhitAH zriyam / tairdIsthyasya mRtasyAhaM dAhabhANDamivojjhitaH // 26 // tatkurve kuSThino bhaktinyUnAnnUnamamUnapi / dhyAtveti so'vadat putrAMstIrthe kutrA'pi yAmyaham // 27 // kintvayaM naH kulAcAraH kuTumbAya mumUrSubhiH / pazumantroSito deyaH ko'pyAneyaH pazustataH // 28 // zrutveti tairmudA''ninye mUDhatApazubhiH pazuH / cirAya cAritastena tanUdvarttanavartikAH // 29 // kramAdabhUdayaM rogamayamAMsoccayaH pazuH / Dhaukitazca kuTumbAya tena yatnena tattvavat // 30 // 15 sa Azu bubhuje putrairAlabhya ca vilabhya ca / mudA kuSThaikacittasya pituH sarvasvavatpazuH // 31 // atha tIrtheSu yAmIti prItAnApRcchya nandanAn / araNyamaraNaM dhyAtvA zaraNaM seDuko'calat // 32 // arkatviSA tRSA mArgazrAntyA klAntyA kSudhazca saH / mahAtApaH kramAdApadaraNye dUrato hudam // 33 // tIradrupuSpaparNAdikIrNaM zIrNakarakramaH / uSNamuSNAMzutApena sa pAthaH kvAthavat papau // 34 // tattarUNAM phalagrAsI chAyAvAsI tadambupaH / virekapatitAnekakRmiH so'bhUt kramAdaruk // 35 // 20 zazIva nizi zAkhIva vasante sa vasanniha / udbhUtanUtanatanupratIkazrIkatAmagAt // 36 // pRcchadbhyaH sa dizan devasevAmArogyakAraNam / puraM svamApa zrINAM hi phalaM dvimitradarzanam // 37 // gatvA nijagRhe so'haM yuSmAnnijagRhe tadA / svA'bhaktAn sAdhu pazunetyavocatkuSThinaH sutAn // 38 // atha putraizca mitraizca svajanaizca janaizca saH / hAhetyuktaH purIM tyaktvA puraM rAjagRhaM yayau // 39 // pratolIpAlamAhAracetanastucchacetanaH / zizrAya zItalacchAyanityasthitirasAdasau // 40 // 25 kadApi seDukaM dvAsthaH svasthAne nyasya satvaraH / jagAmA''rAmavicaraccaramArhatpraNAmadhIH // 41 // dvArastha: seDuko dvAradurgANAmagrato balim / abhuGktA''kaNThamutkaNThAbharalabdhaM kSudhAturaH // 42 // 1. mAlovo - KH, mAlocA - K, D / 2. zrInirAkRtA - C, D, K, L / 3. bhuMkte - A, B / 4. prAsarat svasutA...B, A, HI 5. tathAsthito - B, H, A / 6. pAlayedvijaH - KH, D pAlayedvijaH K / 7. mevaikaM - B, A1 8. bhakSa - B, A| 9. itastrayaH zlokA: L, C Adarzayona santi / Ti. 1. nakram - nAsikA / 2. dAhabhANDam - khokharI hAMDI iti bhASAyAm / 3. pratIkaH0 - avayavaH /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-440] athA'titRSito vAri vArIti ciramAraTan / dvArapAlabhayAt dvAramatyajan tatyaje'subhiH // 43 // bhekatAmekatAnAmbudhyAnAdhAnamRtervazAt / tatra vApyAmavApyA'sau salilairvyalasacciram // 44 // kadApi vizvavizvAsaparamazcaramo jinaH / punastatpattanodyAnamedinyAM samavAsarat // 45 // strINAM jalahatAM bhekaH sa vivekabhRtAM mukhAt / vIraM jinaM vane nantuM yAma ityazRNod giram // 46 // tAmasau svAminAmoktimUhamAno harirmuhuH / truTyatkukarmAvaraNo jAtismaraNamAsadat // 47 // dadhyau ca dvAri mAM muktvA dvA:stho nantuM jagAma yam / vanaM vIraH sa evA''gAt taM nantuM kiM na yAmyaham // 48 // iti nirgatya vApIto vItarAgAnurAgabhAg / cacAlA'tyucchalan bheko vegazrIkelikandukaH // 49 // jinaM nantuM yato rAjJaH zreNikasya camUhayaiH / tadaiSa darduraH kSuNNo dardurAGkaH suro'bhavat // 50 // pAdopAntaluladrUpaveNiH zreNikabhUpatiH / tadA''sasAda tIrthezadezanAsadanaM sudhIH // 51 // sahA'bhayakumAreNa dharmAnUnena sUnunA / sa natvezamupAvikSadrAjA rAjagRhezvaraH // 52 // kRSTA vibhuvibhUtInAM citraistatraiva saMsadi / pApIyAMso'pyupAjagmuH kAlazaukarikAdayaH // 53 // atha vizvAghavRkSaughonmUlanasthUlapUrayA / zrIsarvajJaH sarasvatyA sArvayA dezanAM vyadhAt // 54 // tadA ko'pyasadagulyaGguSThaH kuSThagalattanuH / sarvasAdhAraNaM nAthaM natvopAntamupAvizat // 55 // kuSThI vizaGkaH zrIkhaNDadravapUrairiva prabhoH / caraNau carcayAmAsa bhUyaH pUyarasairasau // 56 // tannidadhyau ca dadhyau ca zreyodhIH zreNikaH krudhA / prabhorabhakto vadhyo'yaM sabhAmadhyotthitaH khalu // 57 // 15 nAthenA'tha kSute kuSThI drAg mriyasvetyuvAca saH / vizvaraJjI ciraMjIvetyAcaSTa zreNikakSute // 58 // kSute'bhayakumAreNA'bravIjjIva mriyasva vA / mA jIva mA mriyasveti sa jagau saunikakSute // 59 // prabhuM prati mriyasveti girA roSasthirAzayaH / grAhyo bAhyotthito'sAvityAdizadbhUpatirbhaTAn // 60 // dezanAnte sa natvezamutthitaH kSamApate TaiH / arodhi krodhibhiH kuSThI makSikAbhirivAbhitaH // 61 // divyamutpAdya sadyo'GgaM teSAM grahaNadhIjuSAm / abhAgyAnAM nidhirivA'bhUdadRzyaH sa pazyatAm // 62 // 20 tatparijJAya rAjJA'tha vismitena smitena ca / svarUpaM kuSThinastasya pRSTo'bhASata sarvavit // 63 // eko bheko'smadAnatyai pradhAvan hyastane dine / hatastvatturagairjajJe dardurAGkAbhidhaH suraH // 64 // sa devaH sadya evAsmAnnamaskartuM tadAgataH / tava zraddhAparIkSArthaM vikriyAzca tatAna tAH // 65 // ghanapUyadravabhrAntikarmaThaizcarmacakSuSAm / sa divyacandanarasairasiJcannaH padau tadA // 66 // mRtyuH zivAya nastannaH sa mriyasvetyabhASata / tvAM jIvetyatidharmiSThamatrAmutra tu nArakam // 67 // 25 jIvan dharmaM bhajenmRtvA vimAnaM yAtyanuttaram / jIva mriyasva vetyUce tenAyamabhayo'bhayam // 68 // jIvan karoti pApAni mRto yAsyati durgatim / mA jIva mA mriyasveti kAlazUkaramabravIt // 69 // atha natvA'bhyadhAdbhUpaH prabho ! tvayi sati prabhau / narako narakoTInAM muktidAyin ! kathaM mama // 70 // 1. nAdhIna - KH | 2. bhRtAM - A, KH kRtaM K, D dvatAM - H / 3. tadA viveza - KH | 4. sArthayA - BI
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-440] atha tIrthakRtA'vAci pUrvaM kAcinnikAcitA / karmAvalistvayA rAjan ! yayA syAdeva durgatiH // 71 / / zubhAzubhAnAM bhUnAtha ! pUrvanirmitakarmaNAm / na bhuktimanyathAkartuM vayaM svayamapIzvarAH // 72 / / bhaviSyantyAM jinacaturviMzatyAM prathamo jinaH / tvaM bhAvI padmanAbhastatki viSIdasi sIdasi // 73 // punaH smAha nRpaH svAmin ! ko'pyupAyaH samarpyatAm / mahAnarakakUpAntaHpAtino me'valambanam // 74 // svAmyUce kapilA dAsI yA'sti te praticArikA / sAdhubhyo dApayasi ceddAnaM sAnandayA tayA // 75 // yadi mocayase zUnAM kAlazUkarikeNa vA / narako narakoTIra ! tadayaM jIyate tvayA // 76 // idaM hRdantarvinyasya vinamya ca jinaM nRpaH / cacAlA'calasamyaktvatattvavRttirgRhaM prati // 77 // tatsamyaktvaparIkSArthaM dardurAGkena vartmani / rAjJaH kaivartavadvarttamAno muniradarzyata // 78 // mA'rhatpravacanasyA'stu vacanIyatvamityayam / sAmnavA''kArya taM sAdhu vinivArya gRhaM yayau // 79 // 10 sAdhvIM so'darzayadgarbhanirbharAGgImathA'maraH / dhAmni zAsanabhaktastAM saJjugopa sa gopatiH // 80 // sAdhu sAdhvitigIrdevaH sphuTIbhUyA'tha so'bravIt / rAjan ! zakreNa samyaktve yAdRgukto'si tAdRzaH // 81 // indoriva rucicchedainirmitaM nirmalacchavim / hAraM pradAya bhUpAya tathA golakayordvayam // 82 // hAraM sandhAsyate yo'muM vizIrNaM sa vipatsyate / ityuditvA ca devo'yaM dIptarodAstirodadhe // 83 // atha hAraM mahAramyaM cillaNAyai dadau nRpaH / tattu nandAbhidhAnAyai priyAyai golakadvayam // 84 // 15 dAnamIdRzameva syAnmAdRzAmiti nandayA / stambhenA'bhaJji tat kopalolayA golakadvayam // 85 / / kRtendutADaM tADaGkayugamudgatamekataH / prabhAbhiradvayaM kSaumadvayaM golakato'nyataH // 86 // tadacintitalabdhvA'tidurlabhaM ratnamaNDanam / dRSTvA'nabhrasudhAvRSTimiva nandA'pyamodata // 87 // sAdhuSu zraddhayA bhikSAM yaccha bhikSAM harAmi te / rAjJetyathoditA kopakapilA kapilA'vadat // 88 // hemadehAmadehAM vA kuru mAM na karomyadaH / santo'kRtyaM na kuryuH zrIvaraNe maraNe'pi vA // 89 // 20 tAM visRjyA'tha bhUpAlaH kAlazUkarikaM jagau / muJca pApocitAM zUnAM tavA'nUnAM zriyaM dade // 90 // so'pyUce svAM zriyaM bhujhva so'haM mopakArakam / kulakramAgataM dharmaM muJce'muM cenniye tataH // 11 // kva kartA'sminnasau zUnAM pazUnAM virahAditi / kSiptvA'ndhakUpe bhUpena dadhe'horAtramatra saH // 12 // gatvA natvA ca rAjJA'rhan vyajJapIdaM yadadya saH / zUnA''grahamahorAtramAtramatyAji saunikaH // 13 // jagau jagadgururbhUpa ! kUpamadhyagato'pi saH / mahiSANAmahan paJcazatI kRtvA'pi mRnmayIm // 14 // 25 tannirUpya svayaM bhUpo bhAvidurgatiduHkhitaH / bhaviSyattIrthanAthatvaprItipratyAzayA sthitaH // 15 // iti darduradevakathAnakam // 1. dIptarodhA... D, dIptirocI...C, dIptirodA - KH | 2. zrIharaNe - C, L zrIcaraNe - P, KH, H | 3. muMcemuMcenpriye tata: L, muMcemuMcenniyeta sa:- B muMcanmuMce mriye tataH - D, muMcamucemriye tataH - KI 4. saunRpaH P / Ti. 1. kaivarttaH - mAtsyikaH / 2. ruci: kAntiH, tasyAH chedaH khaNDaH tairnirmitam / 3. asmin andhakUpe ityarthaH /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 441-445 ] athaitAM caturbhaGgIM sUtrakAra eva yojayannAha chajjIvakAyavirao, kAyakilesehiM suguguruehiM / na hu tassa imo logo, havai a sego paro logo // 441 // 449 SaTjIvanikAyebhyastadArambhaparityAgAdvirataH saMyataH kAyaklezaiH kezalocanAgnyamaladhAraNamAsakSapaNAdibhiH suSThugurubhirbRhattamairyo varttate, ihalokanirapekSaH paralokaikabaddhabuddhistapodhanaH na hu naiva tasyAyaM 5 loko bhavati parityaktatvAt bhavati ceti casyA'vadhAraNArthatvAt bhavatyeva se tasya eka eva paro'nuttaravimAnasiddhigamanAdirlokaH 5: utkRSTasya tapasastatphalapradatvAditi / anena pAzcAtyagAthoktAstrayo'nye'pi bhaGgakAH sUcitA draSTavyAH / te ca svadhiyA yojyAH sugamAzceti // 441 // athoddiSTArthapratipAdane kramo'tantramiti nyAyaM darzayan AdyagAthoktAn bhaGgAn yojayatinarayaniruddhamaINaM, daMDiyamAINa jIviyaM seyaM / bahuvAmma videhe, visujjhamANassa varamaraNaM // 442 // narake niruddhA gatyantarAnnivartya tatraiva sthApitA matiryaisteSAM daNDikAdInAM pApiSTharAjaprabhRtInAM jIvitaM zreyaH, tadAtvena sukhAvApteH / tathA bahvapAye rogAdyapAyAkrAnte'pizabdAt tadudbhUtavedanAsahiSNorapi dehe vizuddhayamAnasya dharmAdidhyAnAnnirmalIbhavato varaM maraNaM tathAvidhasya sugatigamanAditi // 442 // tathA tavaniyamasuTThiyANaM, kallANaM jIviyaM pi maraNaM pi / jIvaMtajjati guNA mayA vi puNa suggaI jaMti // 443 // taponiyamasusthitAnAM zuddhaguNAdhyAsitAnAM kalyANaM jIvitamapi maraNamapi / kuta ityAhajIvanto'rjayanti varddhayanti te guNAn mRtA api santaH punaH sugatiM svargApavargarUpAM yAnti prApnuvanti ||443|| tathA ahiyaM maraNaM ahiyaM ca jIviyaM pAvakammakArINaM / tamasaMmi paDaMti muA, veraM vaDUMti jIvaMtA // 444 // ahitaM maraNam ahitaM ca jIvitaM pApakarmakAriNAM caurAdInAm te hi tamasi narakAkhye patanti mRtAH / vairaM taddhetutvAt pApaM varddhayanti ca jIvanta iti dvidhA'pyanarthasteSAmiti / ata eva satAmeSa nizcayaH -yadAha" akarttavyaM na karttavyaM prANaiH kaNThagatairapi / karttavyameva karttavyaM tadadhInA hi sadgatiH " // [ ] iti // 444 // idamevAha avi icchaMti ya maraNaM, na ya parapIDaM kariMti maNasA vi / je suviyasugaipahA, soariasuo jahA sulaso // 445 // api sambhAvyate etat senta icchanti maraNaM na ca parapIDAM kurvanti manasA'pi AstAM vAkkAyA 1. sa ego - P / 2. satAM - A, B, C, D, K, H, L, P 10 15 20 25
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 450 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-445 ] bhyAm / ye suviditasugatipathAH suvijJAtamokSA'dhvAnaH / ka ivetyAha-zaukarikasutaH kAlazaukarikasuto yathA sulasa iti // 445 / / tatkathA caivam [sulasakathAnakam // ] pure rAjagRhe rAjaprakaTaH kaTuceSTitaH / kuTumbI kauTikaH krUraH kAlazaukariko'jani // 1 // 5 paJca paJcazatAni ghnan kAsarAnanuvAsaram / nRpasya zreNikasyA'pi vyarasIdAjJayA na saH // 2 // zvabhrA'vaziSTaiH kaSTaughakallolaiH sarvatomukhaiH / rAzistasyainasAM vAddhisparddhayeva vyavarddhata // 3 // pApIyaso bhavArambhAdabhIroratibhairavAH / ajAyanta rujastasya durgateriva varNikAH // 4 // hA rakSa tAta ! hA mAtastrAtavyaM kimupekSase / pApIti rAraTIti sma sa vyAdhividhurIkRtaH // 5 // tadA ca DhaukitAnAptairindriyArthAn zubhAnapi / viparItAnasau mene parAvartta ivAtibhiH // 6 // sulaso'nalasotsAhastasya praticikIH sutaH / kAMskAnna hi cakArA'sau bhiSajaH phalguvalgitAn // 7 // prANinAM paramAptAya piturAyA'''turAzayaH / gatvA'bhayakumArAya tadvRttaM sulaso'vadat // 8 // jagAda jagadagryograzuddhabuddhirathAbhayaH / ihaivAsyAghakAkolazAlaH saprasavo'jani // 9 // pratikUlendriyArthAnAmAnukUlyavidhAyinI / pituste nArakIyeyaM dazA sampratyaDhaukata // 10 // viparItairbhavet prItirindriyArthairamuSya cet / tattathyaM mAnya ! manyethA mA'nyathA vacanaM mama // 11 // 15 viTkSArAbhyAM vilipto'tha kaNTakeSu ca zAyitaH / bhojitaH kaTutiktAni pazumUtrANi pAyitaH // 12 // caccito narava!bhirvarzobhidhUpitaH zunAm / gharaTToSTrakharAdInAM zrAvitazca kaTusvarAn // 13 // kRtAni pretavetAlarUpANi ca nirUpayan / diSTyA'dya jIvito'smIti sutaM sulasamabhyadhAt // 14 // vizeSakam / / zrutveti sulasazcitte cintayAmAsivAniti / yasyeyaM varNikA'traiva bhavitA'mutra tasya kim // 15 // tadA zaukariko mRtvA prAptavAn saptamAvanau / pratiSThAmatibhUyiSThAmapratiSThAnadhAmagaH // 16 // 20 samApya svajanAstasya sarvAM pretakriyAmatha / tatputraM tatpadaM netumityavocanta sAdaram // 17 // hiMsanAnmahiSAsUnAM sUnAmadhyAsite tvayi / sAmprataM sulasa ! svAmin ! gamiSyAmaH sanAthatAm // 18 // tAnAha sulaso nA'hamasatkarma karomyadaH / agAdhajalakallole kaH patedambudhau pumAn // 19 // svasvAdalaulyato ghnanti ye te'pi pazavo narAH / ye tu nighnanti lAbhAya hI pazubhyo'pi te'dhamAH // 20 // zalAkayA'pi dUyante ye svayaM te'pi mAnavAH / jantUn hiMsanti hI pApAzcApAdyairiti kautukam // 21 // 25 dadAti narakaM hiMsA prasaGgapatitA'pi yA / sA yeSAM jIvikA teSAM dhig jIvitamajIvitam // 22 // khalUktvA khalu vA bhUri bibhemi narakAdaham / narakapradayA tanme hiMsayA na prayojanam / / 23 // 1. parAvRtta - A, B parAvRttya' - K, D / 2. saprasabho - P saprabhavo - H, A, D, B | 3. patedapyasau - A patedargatau - H, K patedaSyatau - B / 4. zilAkayA...P / 5. dhig - D, dhik - C / Ti. 1. kauTikaH - maaNsbhkssii| 2. sUnA, zUnA - vadhasthAnam / 3. uktvA alam /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-445-446 ] 451 sarvaM sambhUya bhoktAra: pApaivittamupArjitam / ekenaiva viSoDhavyA mayA tu narakavyathA // 24 // athocuH svajanAH pApaM sUnAyAM yadbhaviSyati / vittavat tadgrahISyAmo vibhajyaiva vibhAginaH // 25 // maho mahodyamenA''dyamuhUrte hanyatAM tvayA / zeSAn hanmo vayaM tena pApabhAgo'stu te'lpakaH // 26 // teSAmityAgrahAdetya sUnAyAM sulaso'lasaH / dayArdrayA dRzA'pazyanmahiSaM mahitaM puraH // 27 // arasaH parazuM pitryaM kalayitvA kila skhalan / nijaghAna nijAM javAM mUrcchannatha papAta ca // 28 // zanaiH saMjJAM sa cAsAdya jagAda skhaladakSaram / kaThoreNa kuThArasya prahAreNAdito'smi hA // 29 / / vedanAM matta Adatta vibhajya mama bandhavaH! / adya sadyaH prapadyA'pi lokavat kimudAsata // 30 // pAta pAta rujAM lAta kimupekSye taTasthitaiH / narakArtiSu dAyAdyaM pratyetavyaM kva tatra vaH // 31 // pratyUcuH sulasaM te'pi bASpAvilavilocanAH / kva zakyA vedanA''dAtuM mugdhavat kiM vimuhyasi // 32 // nirvyAjaM vyAjahArA'tha sulaso vedanAmimAm / yadA nAdAtumIzidhve narakArteH kva tatkathA // 33 // 10 kuTumbArthamakRtyAni kRtvA yAsyAmyadhaH svayam / bandhavo'rthAn grahISyanti bhAge'nartho mamA'khilaH // 34 // hiMsAM kiM sAmprataM kuryAmahaM vidvAnidaM phalam / zunI punIte skandhAdhiropitA paitRkIti kim // 35 // tadA'bhayakumAro'pi tatrAgAttasya pIDayA / pratijAgaraNaM kartuM sulasasya vivekinaH // 36 // tamAzliSyA'bhayo vAcamUce dhanyo'si sAdhu bhoH / zrutaM sarvaM bhavadvRttaM vayaM modAmahe tvayA // 37 // na stute kastu te vRttaM tvameko maNDanaM bhuvaH / api kAcakulotpanno yastvaM muktAphalAyase // 38 // 15 evaM dhArmikavAtsalyAdanumodyA'bhaye gate / sulaso'bhUd dRDho dharme satsaGgAdvarddhate hi dhIH // 39 // svIkRtya mRtyumapi varjitajantubAdhaH, kaH kAlasaukarikasUnuriva trilokyAm / bandhUn vidhUya vibudho jinadharmavedI; nedIyasImakRta muktivardhU ya eSaH // 40 // [vasantatilakAvRttam] iti sulasakathAnakam // taditthaM vivekivilasitamuktvA avivekijanAcaraNamAha molagakudaMDagAdAmagANi, uccUlaghaMTiyAo ya / piMDei aparitaMto, cauppayA natthi ya pasU vi // 446 // maulakakudaNDako dAmakAni avacUlaM ghaNTikAzceti / tatra maulako bandhArthaM nikhAtaH kIlakaH / kudaNDaka-ubhayatazchidraprotabandhanaM kASTham / dAmakaM-pAdabandhanam / avacUlaghaNTike supratIte / cazabdAccatuSpadocitAnItarANyevaMvidhAni upakaraNAni piNDayati aparitRpto mIlayati avizrAntaH tasya paraM sattAyAM 25 catuSpadAH pazurapi ajA'pi nAsti na vidyata eva / AsatAM gavAzvAdaya ityapizabdArtha iti dRSTAntaH // 446 // 1. sarve - C, L, B | 2. narake - C, L, H, B | 3. nAdye - C / 4. vadhUryadeSaH - P / 5. ApiMDei - P / Ti. 1. dAyAdasya bhAva: dAyAdyam, tm|
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 452 20 dAntikamAha tathA vastra- pAtra - daNDakaprabhRtike upakaraNe udyuktastatparaH san / yasya yatanAkAryasya cAritrasyArthAya 5 klizyati zirastuNDamuNDanAsnAnanairgranthyAdikaM klezamanubhavati / tadeva saMyamaviSayaM yatanAkAryaM mUDho naiva karoti ityakSarayojanA / tAtparyaM tu yathA kila catuSpadavikalasya maulakAdyanveSaNaM kleza eva, evaM saMyamayatanArahitasyopakaraNAdara iti // 447 // [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 447-451] taha vatthapAyadaMDagauvagaraNe, jayaNakajjamujjutto / jassAe kilissai taM ciya mUDho na vi karei // 447 // evaM tarhi tribhuvanAdhipatibhirapi tIrthakarairunmArgapravRttAH kimiti na nivAritAH ? ityAha-- arahaMtA bhagavaMto, ahiyaM va hiyaM va na vi ihaM kiMci / vAreMti kAraviMti ya, ghittUNa jaNaM balA hatthe // 448 // mahAprAtihAryapUjAmarhantItyarhanto bhagavantaH sakalaizvaryAdibhAjaH, ahitaM vA heyaM hitaM vA upAdeyaM tadubhayamapi naiva iha kimapi ekamapi yathAkramaM vArayanti kArayanti vA gRhItvA janaM lokaM balAt haThAt haste Akramya rAjAna iveti // 448 // kiM tarhi te kurvantItyAha uvaesaM puNa taM diti, jeNa carieNa kittinilayANaM / devANa vihoMti pahU, kimaMga puNa maNuyamittANaM // 449 // upadezaM tattvAkhyAnarUpaM punastaM dadati / yena upadezena caritenAnuSThitena kIrttinilayAnAM prazaMsAspadAnAM devAnAmapi bhavanti prabhavo nAthA bhagavadAdiSTAnuSThAtAra iti gamyate / kimaGgeti ziSyAmantraNaM kiM punarmanujamAtrANAM ye devAnAmapi prabhavaH syusteSAM manuSyaprabhuteti atyalpametadityarthaH // 449 // tathAhi varamauDakirIDadharo, ciMcaio cavalakuMDalAharaNo / sakko hiovaesA, erAvaNavAhaNo jAo // 450 // varamukuTeSvapi atyuttamatvAt kirITaM pradhAnamastakAlaGkAraM dharatIti varamukuTakirITadharaH / ciMca utti kaTakakeyUrAdibhirmaNDitaH, capalakuNDalAbharaNo vilolakarNAlaGkAraH / zakro hi hitopadezAt jAta iti 25 smbndhH| kimbhUtaH ? airAvaNavAhana airAvaNAkhyamahAsindhurAdhirohati // 450 // tasyaivaizvaryamAha - rayaNujjalAI jAI, battIsavimANasayasahassAiM / vajjadhareNa varAI, hiovaeseNa lAI ||451 // ratnojjvalAni indranIlamayAni yAni dvAtriMzadvimAnazatasahastrANi lakSA ityarthaH / vajradhareNa zakreNa 1. nAmnA.... D, C, P, L, B, A I
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-451-455] varANi zreSThAni hitopadezena labdhAnIti / zakropAkhyAnaM zrIsanatkumAracarite pUrvabhavaprastAve pratipAditacarameva, vartamAnazakrAkhyAnamapi tadanusArasUcitaM kArtikazreSThicarita eva vijJAtavyam // 451 // kiJca - suravaisamaM vibhUI, jaM patto bharahacakkavaTTI vi / mANusalogassa pahU, taM jANa hiovaeseNa // 452 // surapatisamAM zakratulyAM vibhUtiM RddhiM yatprApto bharatacakravartyapi zrIRSabhajanmA / mAnuSalokasya prabhuH tajjAnIhi hitopadezena tasyaiva tatprApaNasAmarthyAditi // 452 // upadezasAmarthyamuktvA kRtyamAha labhrUNa taM suisuhaM, jiNavayaNuvaesamamayabindusamaM / appahiyaM kAyavvaM, ahiesu maNaM na dAyavvaM // 453 // labdhvA prApya taM zrutisukhaM karNasukhadaM jinavacanopadezam , amRtabindusamaM stokasyApi tasya bhavyacittAhlAdakatvAt / Atmahitam upAdeyatayopadiSTaM karttavyam / ahiteSu heyatayopadiSTeSu hiMsAdiSu mano'ntaHkaraNaM na dAtavyaM vAkkAyayostu vArtApi durApAstaiveti // 453 // hitAhitakAriNoreva gurulAghavamAha hiyamappaNo karito, kassa na hoi garuo guru ya gaNNo / ahiyaM samAyaraMto, kassa na vippaccao hoi // 454 // hitamAtmanaH kurvan kasya na bhavati, guruko mahAn guruH pradhAnAcAryo'ta eva gaNyaH sarvArtheSu praSTavyatayA gaNanIyaH / vyatirekamAha-ahitaM samAcaran kasya na vipratyayaH avizvasanIyo bhavatIti // 454 // hitAnuSThAyinAM rocakamAha jo niyamasIlatavasaMjamehiM, jutto karer3a appahiyaM / so devayaM va pujjo, sIse siddhatthao vva jaNe // 455 // ya eva kazcinniyama-zIla-tapaH-saMyamaiH pUrvoktairyuktaH karotyAtmahitamanuSThAnaM sa devateva pUjyaH pUjanIyo bhavati / tathA zIrSe zirasi kRtazcohyata iti zeSaH / ka ivetyAha siddhArthaka iva sarSapa iva maGgalyaprayojanIbhavatIti / ayamabhiprAyo-neha pUjyAnAmanyA khyAtirasti / guNA eva hi pUjyatvanibandhanam / teSveva tadarthinA yatno vidheyaH / uktaM ca"gatA ye pUjyatvaM prakRtipuruSA eva khalu te, janA ! doSatyAge janayata samutsAhamatulam / 25 na sAdhUnAM kSetraM na ca bhavati naisargikamidam ; guNAn yo yo dhatte sa sa bhavati sAdhurbhajata tAn" // 1 // [zi030] tathA "yatnAdhIne guNAdhAne yatne cAtmani saMsthite / anyo'pi guNinAM dhurya iti jIvan saheta kaH" // 1 // [] iti // 455 / / 15 200 1. tadanusArisvaciMtya - K, D / 2. tatpramANa....A | 3. gurU gaNNo - A, H | 4. evaMvidhaini - KH ekasminni - K, DI 5. pUjyatve - KH / Ti. 1. (bhUtapUrve pcaraT) hema0 zabdA0 sUtreNa cara (pcaraT) pratyayo boddhavyaH /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-456-459] idamevAha savvo guNehiM gaNNo, guNAhiyassa jaha logavIrassa / saMbhaMtamauDaviDavo, sahassanayaNo sayayamei // 456 // sarvaH ko'pi guNairjJAnAdibhirgaNyo guNinAM dhurya iti dRSTAntamAha-guNAdhikasya sattvAdyutkaTasya yathA 5 yadvat loke karmAriprerakatayA prasiddho vIro lokavIro bhagavAMstasya, sambhrAntamukuTaviTapo bhaktyati zayAdAkulitakirITapallavaH sahasranayano dazazatAkSaH zakraH satatam eti Agacchati vanditumiti zeSaH / sUtrasya trikAlagocaratAdarzanArtho vartamAnanirdeza iti // 456 // guNahInasya vyatirekamAha corikkavaMcaNAkUDakavaDa-paradAradAruNamaissa / tassa cciya taM ahiyaM, puNo vi veraM jaNo vahai // 457 // 10 caurikkaM-cauryaM steyaM, vaJcanA-kArmikI vipralambhanA, kUTaM-vAcanikaM, kapaTa-manogataM zAThyaM, paradArAH parakalatraM teSu dAruNA pApapravRttA matiryasya tasya cauryavaJcanAkUTakapaTaparadAradAruNamatestasyaiva tattathAvidhamasacceSTitam ahitamapathyam iha paratra ca / punarapItyadhikArthavAcI vairaM tasyopari krodhAdhyavasAyaM jano vahati / pApiSTho'draSTavyamukho'yamityAdyAkrozadAnAt / tadayaM tasya devAnAMpriyasya gaNDopari piTakodbheda iva saMvRtta iti // 457 // 15 guNasthitAnAM dUrotsAritA evaite doSAH / tatra sarvadoSAdhArasyAdyadoSasyaivAbhAvamAha jai tA taNakaMcaNa-le?rayaNasarisovamo jaNo jaao| taiyA naNu vocchinno, ahilAso davvaharaNammi // 458 // yadi tAvadityabhyupagame tRNakAJcanayorloSTaratnayoH sadRzI ekAkArA upamA yasya sa tRNakAJcanaloSTaratnasadRzopamazcejjano viziSTaH kazcijjAtaH sampannaH / tadA nanu vyucchinnastruTito'bhilASo dravyaharaNe 20 parasvA''dAne kAraNAbhAvAditi // 458 // tadidamavetya sanmArgaskhalanAdavadhAnena nivartanIyam, anyathA vacanIyamazakyarakSyamityAha AjIvagagaNaneyA, rajjasiriM payahiUNa ya jamAlI / hiyamappaNo kareMto, na ya vayaNijje iha paDito // 459 // AjIvanti dravyaliGgena lokamityAjIvakA nivAsteSAM gaNo gacchastasya netA nAyako gururityarthaH / 25 rAjyazriyaM prahAya tyaktvA pravrajyAM prapadya cazabdAdAgamamadhItya ca jamAlI bhagavajjAmAtA yadItyadhyAhArAt hitamAtmano'kariSyat / tato na ca naiva vacanIye kriyamANaM kRtamiti bhagavadAgamAzraddhAno nihnavo'yamiti nindyapadavAcyatve iha jane pravacane vA apatiSyadityarthaH // 459 // atra kathAnakam / [jamAlikathAnakam // ] kSatriyopapade kuNDagrAmanAmani pattane / jamAlIti kumAro'bhUnmahAkSatriyagotrabhUH // 1 // 1. vyucchiSTa - PI Ti. 1. kSatriyakuNDagrAme ityarthaH /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-459] svaprasAdAvataMsastho rUpakANi nirUpayan / lalanAbhirlalalalebhe sa dogundakadevatAm // 2 // zrIvarddhamAnamAnantuM janaM yAntamathaikadA / jJAtvA kaJcakitaH so'pi snAtvA tatra rathI yayau // 3 // ArAdatho rathotsaGgAduttIryA'dbhutabhaktitaH / rAjyacihnAni saMtyajya prAvizad dezanAsadaH // 4 // vidhivat triH parIyAtha nAthamAnamya dezanAm / papAvapAramAdhuryAM cakora iva candrikAm // 5 // vratamAdAtukAmo'tha dhAmotthAya gato nijam / ApRcchat pitarau svairavairAgyaniravagrahaH // 6 // akAmAvapi tau kAmamanumAnya mahAgrahaH / utsRjya prAjyarAjyazrIH prAvAjIdbharturantike // 7 // rAjakanyAbhiranyAbhiH sapatnIbhizca sAnvitA / bhartuH putryapi tatpatnI prAvrajatpriyadarzanA // 8 // zatAni paJca rAjanyaputrAH sutrAmaRddhinA / pravavrajurenuvrajyAvratAste'pi jamAlinA // 9 // adhItaikAdazAGgo'tha tapasyan dustapaM tapaH / tenaiva parivAreNa vijihIrgharasAvabhUt // 10 // natvA'nujJApayannAthaM tathaiva dvistrirapyasau / aprAptottara evezaM vanditvA vyaharattataH // 11 // zrAvastyAM sa gato'nyedhurudhAne koSThake sthitaH / tIvrapittajvarAkrAntaH zramaNAnArtito'bravIt // 12 // srastarastarasA mahyaM sadyaH saMstriyatAmaho / teneti dvistrirapyuktA UcuH saMstRta ityamI // 13 // dRSTvA saMstriyamANaM taiH sa taM saMstRtavAdibhiH / bheje mohajvarAttattveSvacikitsyamarocakam // 14 // zaGkAdyaGkaritasvAntadurvimarzo jagAda saH / kriyamANaM kRtaM mithyA kimityAha mahAguruH // 15 // kriyAyA niSThayA sAkaM virodhena vyavasthiteH / kriyamANaM kRtaM ceti pratyakSeNa virudhyate // 16 // 15 sthavirAstatra ye'bhUvannUcuste'tha jamAlinam / mUDhasya ko'dhikAraste gurostarkayituM giram // 17 // ArambhAt prAgabhAvena kRtatvaM mA'stu sarvathA / prArambhasya kSaNe tvAdye kRtatvaM ko niSedhati // 18 // kRtAkRtasamAviSTaM kriyamANamiti zrutam / tatkriyA-niSThayoH ko'pi virodho nopapadyate // 19 // kriyA'vAntarabhedAnAmatibhUyastvasambhavAt / tattanniSThAkRtaM tatra kRtatvaM kena bAdhyate // 20 // sthavirairasakRtprokto yAvannA'bodhi so'dhamaH / Alocya tAvadatyAji jino'bhAji mudA'tha taiH // 21 // 20 rogAtaGkAdvimukto'tha jamAlirapi duSTadhIH / campAyAM pUrNabhadrAkhye caitye prApto jinAntike // 22 // dhRSTastatrAha vaH ziSyA bahavazchadmino mRtAH / jino'haM kevalI kintu jIvanmukto'smi pazyatAm // 23 // atha prathamaziSyeNa zrIvIrasyendrabhUtinA / pRSTo lokazca jIvazca zAzvato'zAzvato'tha kim // 24 // nirbhagnapratibhaM bhugnakandharaM ca jamAlinam / jaMgadaryo jagAdenamanukampAsudhAmbudhiH // 25 // AsIdasti ca loko'yaM bhaviteti ca zAzvataH / azAzvataH punaH kAlavivarttaparivarttanAt // 26 // 25 1. lalan lebhe - B, P, C / 2. svairaM - P, B / 3. ranuvrajyAdRtA - C, L, ranuvrajyAhUtA - B, H, A ranuvrajyAvRtA - K, DI 4. parihAreNa - P / 5. saMtaM - A, B | 6. kriyayA - P / 7. dhRSTadhI: H, A, B, dRSTadhIH K, C, KH, LI 8. pazya mAM - L, C, B, H, pazya gAM - K, DI Ti. 1. trAyastriMzanAmA devajAtivizeSaH / 2. jagatpUjyaH /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 459] jIvo'pyevamayaM nityo jIvatvasyA'viparyayAt / paryAyANAM parAvartairanityaH pratibhAsate // 27 // azraddadhAno mithyAbhinivezAttIrthakRdvacaH / apakramya tato'nyatra vyaharatkarmaNo vazAt // 28 // svamivAnyAnasadbhUtodbhAvanAbhiH sa bhAvayan / zrAvastyAmagamadbhUyastasthau caitye ca koSThake // 29 // puri tatraiva DhaGkAkhyakulAlasya kilAlaye / svIkRtyopAzrayaM zuddhamavAtsIt priyadarzanA ||30|| koSThake vandituM sUriM sA gatvA tAM prarUpaNAm / zrutvA'manyata tasyaiva mohena priyadarzanA ||31|| pratyAyAtA punaH zayyAtaraprattamupAzrayam / svayaM prarUpayAmAsa vratinInAM purastathA // 32 // upAsInaH kulAlo'pi zrutvA zAsanatattvavit / ekAntabhaktaH zrIvIrapAdAnAmityacintayat // 33 // aho mohanaTasyA'sya nATakeSu pragalbhatA / yato vipratipanneyamapi seti na lakSyate // 34 // 1 vAkyaM jamAlinastathyaM mithyA kevalinaH prabhoH / rasanetthaM bruvANAnAM kaNazaH kiM na zIryate // 35 // svAdhyAyapauruSIM tasyAM kurvANAyAmathAnyadA / svayamudvarttayAmAsa bhANDAnyApAkazIrSataH ||36|| lAghavena tathA cAgneruccikSepa kaNAMstathA / tasyAH saGghATikA dAhAd dvitricchidrA yathA'jani // 37 // taM kulAlamathovAca zrAvakaM priyadarzanA / dharmazIla ! kuto dagdhA saGghATirakhilA'pi // 38 // Uce DhaGko'tha niHzaGko'pasiddhAntaH kimucyate / dahyamAnaM hi vo dagdhaM naivAbhyupagataM mate ||39|| kriyamANaM kRtaM brUtAmaGgIkRtajinAgamaH / dagdhA saGghATiketyevaM vAkyaM vaistu na vastusat // 40 // saMbuddheti girA tasya provAca priyadarzanA / tvAmevopAsakaM manye samyaJcamanuzAsakam // 41 // mamA'stu duSkRtaM mithyA mithyAtvA'vaTatastvayA / yuktyA pavitrayA hyevamuddhRtA'smi vairatrayA // 42 // paTAJcalAppitenA'pi tvayA dahanakarmaNA / aho mohamayo granthirmama mUlAdabhidyata // 43 // sA caitya koSThakaM caityamathovAca jamAlinam / tyaja mohaM mahAbhAga ! kuru bhAgavataM vacaH // 44 // patedaharppaterbimbaM dyupateH kampate giriH / giro jagadguroretAH paraM vipariyanti na // 45 // 25 456 20 kriyamANaM kRtaM mUDha ! kathaM na manuSe mu~dhA / svamevAnubhavaM bhaktyA pRcchAtra chAtravad gurum // 46 // AdyayA kriyayA kiJcinna kRtaM cettathAntyayA / kriyAtvAnna kRtaM tarhi kRtamapyatra no kRtam // 47 // evamArabdhamAtrasya kRtatvamupapadyate / asadgrahaM tatastyaktvA satAM svIkuru paddhatim // 48 // bahuzo bodhito'pyevaM pratyapadyata naiSa tat / sA cA'nyasAdhusAdhvIbhiH sArddhaM zrIvIramabhyagAt // 49 // puSkalaM kAlamekAkI nihnavaH prathamo'tha saH / jamAlI niraticAracAritrastapasA'nayat // 50 // nihnuterapratikrAntaH prAnte pakSamupoSitaH / SaSThe trayodazAbdhyAyustridazastridive'bhavat // 51 // pratyanIkatayA dharmAcAryAdInAM tu tatra saH / kilbiSI kilbiSeSveva devatvamupalabdhavAn // 52 // 1. vAnyAsamudbhU... P / 2. kIryate - P / 3. myaM tamanu... P / 4. sudhA - C / 5. tvamapi B, C, A, K, D, KH, L, H Ti. 1. dattaM ityarthaH / 2. vaH yuSmAkaM tu iti vAcyam / 3. yuktireva varatrA-rajjuH, tayA / 4. ca etya - Agatya / 5. pRccha atra - 'pracch' dhAtuH, paJcamI dvi0 pu0 ekavacanarUpaH /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 457 [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-459-462] tiryaGmanuSyadeveSu bhrAntvA sa katicidbhavAn / bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnirvRtimeSyati // 53 // mahAmunisamAmnAtamatItya pratibhAdRzAm / Atmano pazyatAM mAgaM zvabhrapAto na durlabhaH // 54 // gurvAjJA nirmalaM jJAnaM gurvAjJA zuci darzanam / gurvAjJA cAru cAritraM gurvAjJA dustapaM tapaH // 55 // gurUpadezapratikUlavRttyA jamAlimAlinyamihetyavetya / / mahodayArthAdhigame pramANaM zrayantu santo munimUlasaGgham // 56 // [upajAtivRttam] iti jamAlikathAnakam // kiJca iMdiyakasAyagAravamaehiM, sayayaM kiliTThapariNAmo / kammaghaNamahAjAlaM, aNusamayaM baMdhaI jIvo // 460 // indriyakaSAyagauravamadaiH satataM kliSTapariNAmaH kaluSAdhyavasAyaH san karmANyeva jJAnAvaraNIyAdIni 10 jIvacandratirodhAyakatvAt ghanA meghAsteSAM mahAjAlaM bRhadvandam anusamayaM kSaNe kSaNe badhnAti svapradezaH zleSayati jIvaH kevalaM; na punariha kazcitparamArtho avasAnavirasatayA vaiSayikasukhasya tattvato duHkharUpatvAditi // 460 // sukhabhrAntyA punaste arativinodam evaM kurvantItyAha paraparivAyavisAlA, aNegakaMdappavisayabhogehiM / saMsAratthA jIvA, araviNoyaM karitevaM // 461 // paraparivAdavizAlA janAvarNavAdapragalbhA, anena dveSaM lakSayati / anekakandarpaviSayabhogairbahuvidhaparihAsazabdAdyanubhavaiH karaNabhUtairetena rAgaM sUcayati / saMsArasthAH sakarmakA jIvAH prANino'rativinodaM paritApapreraNaM kurvantyevaM mohAt, azakyaM ca kartumayam / indriyANAM hi kauzalaM viSayAbhyAsamanuvivarddhate rAgazca / yaduktam "upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSAm / dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm" // 1 // [ ] 461 // kiyadvA etanmohopahatAnAm ? ete hi viparyastadhiyaH apuNyamAcarantItyAha AraMbhapAyanirayA, loiyarisiNo tahA kuliMgI ya / duhao cukkA navaraM, jIvaMti dariddajiyaloyaM // 462 // 25 ArambhaH-snAnAdau jantUpamardaH / pAko -dhAnyAdInAM carukAdinirvRttaH, tayorniratA AsaktAste ArambhapAkaniratA laukikaRSayo nizchadmAdhyavasAyAstApasAdayaH / kuliGginazca zAThyavRttayo bhautAdayaH / te ubhayato bhraSTA navaraM kevalaM devAnAMpriyAH / te hi na gRhasthAstadviruddhaveSatvAnnApi yatayo hiMsAdipravRttatvAt / tatazca jIvanti prANAn dhArayanti / daridrAstatkaSTasyAyAsamAtraphalatvAttathAvidhadharmadhanA'bhAvato ni:svA jIvaloke saMsAre iti // 462 // 15 20 30 Ti. 1. caruka: bhAjanavizeSaH tadAdini nirvRttaH /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-463-466] jainarSINAm akhaNDaM sAmAyikameva vrateSvapi tattvamiti ahiMsAvrataM mukhekRtvA upadizati savvo na hiMsiyavvo, jaha mahipAlo tahA udayapAlo / na ya abhayadANavaiNA, jaNovamANeNa hoavvaM // 463 // sarvo janturna hiMsitavyo yathA mahIpAlo rAjA tathA udakapAlo raGka ubhAvapyaraktadviSTena samAveva 5 draSTavyAvityarthaH / na ca naiva abhayadAnapatinA tadAyakatvAttatsvAminA / abhayadAnavatinA ahiMsakatvena abhayaM mayA dAtavyamiti dIkSAbhyupagamavatA / janopamAnena anyalokatulyena bhavitavyamiti // 463 / / tadevAnyajanavilasitamAha pAvijjai iha vasaNaM, jaNeNa taM chagalao asatto tti / na ya koi soNiyabaliM, karei vaggheNa devANaM // 464 // 10 prApyate nIyate iha jagati vyasanaM hiMsanarUpaM janena lokena tat tathAvidhavipAkaM chagalakaH pazura zakto'samarthaH pratiprahArAdikaM kartumityanena hetunA / atra vyatirekadRSTAntadvAreNa yuktimAha-na ca naiva kopi zoNitabaliM karoti vyAghraNa karaNabhUtena devAnAM kSetrapAla-kAlikAprabhRtInAM tasyApradhRSyatvenA'narthahetutvAt / evaM janopamAnena na bhavitavyamiti gAthAdvayArtha iti // 464 // ___ata eva ihalokanirapekSatayA vivekibhiH svAyuSo'nityatvameva bhAvanIyamityAha vaccai khaNeNa jIvo, pittAniladhAusibhakhobhehiM / / ujjamaha mA visIyaha, taratamajogo imo dulaho // 465 // vrajati niryAti kSaNena svalpakAlena jIvaH pittAnilayordhAtvoH zleSmaNazca kSobhaiH prakopaiH karaNabhUtairAyuSazcyavate ityarthaH / udyacchata mA viSIdata saMyamAnuSThAnena mA zlathIbhavata / yatastaratamayoga uttarottaradharmakAraNasAmagrIsadbhAvaH / ayaM vakSyamANo durlabho'tyantadurApastatastatprAptau na yuktaH pramAdaH 20 kartumiti // 465 // tathA cAha paMciMdiyattaNaM mANusattaNaM, Arie jaNe sukulaM / sAhusamAgama suNaNA, saddahaNA'roga pavvajjA // 466 // paJcendriyatvaM sampUrNaM cakSurAdimattvam / mAnuSatvaM manuSyajanma Arye magadhAdau jane janapade sukulaM 25 dharmayogyamugrAdikam / sAdhusamAgamaH sugurUpAstiH / zravaNaM dharmazAstrAkarNanam / zraddhAnaM tattvArthAdhigamaH / ArogyaM rogAbhAvaH zIlAGgodvahanasahatvamityarthaH / pravrajyA vivekAt sarvasaGgatyAgena bhAgavatI dIkSA iti ayaM sarvo'pi taratamayogo durlabha iti pUrvagAthayA sambandha iti // 466 // evamupadiSTe'pi yaH sAmpratekSitatvAd durmatirdharmaM na kuryAt, sa pazcAt zocatItyAha 1. atra dRSTAMtadvAreNa - C, P, L atra vyatirekadRSTAntena - H, KH atra vyatirekamAha tena yuktimAha - B, A| 2. tasya pradhR...A, H tasyApyadhRSya - P / 3. gAthAyA - C, A, BI
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA - 467-470 ] AuM saMvillaMto, siDhilaMto baMdhaNAiM savvAiM / deha ca muyaMto, jhAyai kaluNaM bahuM jIvo // 467 // AyuH prANitaM saMvellayan sannihitopakramahetubhirlaghUkurvan / zithilayan zlathIkurvan bandhanAni aGgopAGgAnAM sarvANi dehasthitiM ca kAyAvasthAnaM cazabdAt putramitrakalatrasarvasvAdikaM muJcan dhyAyati karuNaM vivekijanazocanIyaM bahvanekAkAraM jIvo yadutAho ! kiM mayA mandabhAgyenAkSepamokSaprApiNi prApte sarvajJazAsane 5 viSayalavalampaTatayA nirantarA'sArasaMsArakAraNaM durAcaraNamAceSTitaM sAmprataM lokAntarAvasare kasya sucaritasya me balamiti ||467 // tathAhi ekkaM pinatthi jaM suTu sucariyaM jaha imaM balaM majjha / ko nAma daDhakkAro, maraNaMte maMdapunnassa // 468 // ekamapi nAsti kiM tadityAha-yat suSThucaritaM yathedaM balaM sadgatisAmarthyaM mameti yasya tasya ko nAma 10 na kazcit sambhAvyate dRDhIkAro draDhimAvaSTambha iti bhAvaH / maraNAnte mRtyurUpA'vasAne mandapuNyasya nirbhAgyasya sAmagrIhAraNAt / taduktam " evameva gao jammo asArasaMsArakAraNarayANaM / paramatthakAraNaM kAraNANa na hu sikkhiyaM kiM pi" // 1 // [ ] tathA "lohAya nAvaM jaladhau bhinatti sUtrAya vaiDUryamaNi dRNAti / saccandanaM ploSati bhasmane'sau yo mAnuSatvaM nayatIndriyArthe " // [ upajAtivRttam ] // 468 // Akasmika maraNakAraNAnyapImAni cintyAnItyAha sUla - visa- ahi-visUiya- pANiya-sattha- 'ggisaMbhamehiM ca / dehaMtarasaMkamaNaM, karei jIvo muhutteNa // 469 // zUla - viSAhi - visUcikA-pAnIya- zastrAgni- sambhramaizca tatra zUlAdIni pratItAni / sambhramAAkasmikAsambhAvanIyabhayAdizravaNabhUrma(ma)naHkSobhAstairhetubhUtairdehAntarasaGkramaM pUrvakAyatyAgenA'nyakAya svIkAraM karoti jIvo muhUrttenA'lpakAleneti // 469 // 459 evaM ca sati sucaritAnuSThAtuH zokAvasara eva nAstItyAha katto ciMtA sucariyatavassa guNasuTThiyassa sAhussa ? | suggar3agamapasihattho, jo acchai niyamabhariyabharo // 470 // kutazcintA ? na kuto'pi sucaritatapasaH svabhyastAnazanAderguNasusthitasya saMyamavataH sAdhormokSasAdhakasya viziSTAvaSTambhasambhavAditi bhAvaH / sugatigamaparihattho dezyatvAt svargApavargagamanadakSo ya Aste tiSThati niyamairanekAkArA'bhigrahairbhRtaH pUrito jIvazakaTAbhidheyo bharo yena sa tathAbhUta iti // 470 // 1. zuddha - CI Ti. 1. akSepena - zIghraM mokSaprApI tasmin ityarthaH / 15 20 25
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-471-474] etacca kecidupadizanto'pi gurukarmakatvAnna kurvantItyAha sAhaMti ya phuDaviyaDaM, mA-sAhasasauNasarisayA jIvA / na ya kammabhAragaruyattaNeNa, taM AyaraMti tahA // 471 // sAdhayanti cAparebhyaH kathayantyeva sphuTavikaTaM spaSTavistaraM mAsAhasazakunasadRzakA jIvAH / na ca 5 naiva karmabhAragurukatvena hetunA tat svayaM kathitamAcaranti tathA yathA kathayantIti bhAvaH // 471 // saMvidhAnakamAha vagghamuhaMmi aigao, maMsaM daMtaMtarAu kaDDai ya / mA-sAhasaM ti jaMpai, karer3a na ya taM jahAbhaNiyaM // 472 // vyAghramukhe'tigataH antaHpraviSTo mAMsaM dantAntarAd dazanavicAlAt karSati ca caJcvagreNa gRhNAti 10 cazabdAt svAdati ca mA sAhasamiti jalpati na karoti ca tadyathA svayaM bhaNitamiti / "pAnthena kenApyaTatA vanAntarA-dAkarNya mAsAhasavAka zakuntaH / vyAghrAnanAgrAt pizitAMzakarSI nirIkSya cAbhANi savismayena // 1 // vyAghrasya dantakrakacAntarAlaM pravizya bhoH khAdasi mAMsapezIH / mA sAhasaM ceti giro bravISi re mugdha ! vAcAM na sadRkkaroSi" // 2 // [ ] __15 evamanye'pi ye'nyathAvAdino'nyathAkAriNazca te tattulyA draSTavyA iti // 472 // atha yathoktakAriNAmAcAramanuvAdadvAreNopadizati pariyaTTiUNa gaMthatthavittharaM, nihasiUNa paramatthaM / taha taM karei jaha taM, na hoi savvaM pi naDapaDhiyaM // 473 // parivA'nekaparipATibhirabhyasya granthaH sUtram artho vyAkhyAnaM tayovistaraM prapaJcam , abhyAsazca 20 ghoSaNikAmAtreNa zukavadapi syAdityAha - nighRSya kanakamiva kaSapaTTake paramArthaM tatsAraM nizcityetyarthaH / tathA yathoktaprakAreNa taM sUtrArthavistaraM karotyAsevate yathA tanna bhavati sarvamapi naTapaThitaM taddhi nartakAdhItaM bahirjanaraJjanamAtraprayojanaM kRtrimam / svarasaprasarasamutthamAtmaraJjanaprayojanaM tu suvihitAcaraNamityanayordUramantaramiti // 473 // naTapAThaM vyAcaSTe - 25 paDhai naDo veraggaM, nivvijjijjA bahUo jaNo jeNa / paDhiUNa taM taha saDho, jAleNa jalaM samoya // 474 // . paThati vyaktayA vAcA naTaH zailUSo vairAgyaM kAraNe kAryopacArAttajjanakaM zlokagAthAdikaM gRhyate / nirvidyeta bhavAnnirvedaM gacched bahuH prabhUto jano yena, sa punaH pazcAtpaThitvA tad vairAgyajanakaM zlokAdi / tathA tadabhinayAdiprakAreNa zaTho mAyAvI jAlena karaNena jalaM samavatarati matsyAdijighRkSayeti durApAsta eva 30 naTapaThitadRSTAnto yathoktAcaraNasevinAM susAdhUnAmiti // 474 // 1. svAdate - A,C / 2. gaccheta - P /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-475-478] 461 suvihitAcaraNArthamupAyamAha kaha kaha karemi kaha mA karemi kaha kaha kayaM bahukayaM me / jo hiyayasaMpasAraM, karei so aikarei hiyaM // 475 // vivekinA anukSaNamiti paryAlocyaM-yaduta kathaM kathaM karomi hitamanuSThAnam / paryAlocasyAdarAtizayakhyApanArthaM sambhrame dvirvacanam / kathaM mA karomi akRtyaM, kathaM mA kArSaM pariharAmIti kathaM vA kRtaM bahviti 5 bahuguNaM kRtamanuSThAnaM me mametyavahitasya guNamAha-yo vidvAn hRdayasaMprasAraM cittasAvadhAnatAM karoti saH atikaroti atIva sampAdayati hitamAtmapathyamiti // 475 // asyAdaropadezasya nidAnamAha siDhilo aNAyarakao, avasavasakao tahA kyaavko| sayayaM pamattasIlassa, saMjamo keriso hujjA ? // 476 // satataM nirantaraM pramadanaM pramattaM pramAdo viSayAdyabhilASastacchIlasya tatra svarasapravRttasya saMyamaH kIdRzo 10 bhavet ? na kIdRzo'pIti bhAvaH / saMyama eva pUrvArddhana viziSyate-zithilaH karttavya evetyaniyantritaH / anAdarakRto'yatnAnuSThitaH, yatnasevito'pi vA avazo gurvAdyadhInatA, tadvazena gurvAdi prati bhayena kRto nAtmazraddhayA'nuSThitaH / yatnena dharmazraddhayA ca kriyamANo'pyaprekSApUrvakAritayA'ntarAntarA'kRtyAntarasAntarAyaH syAdityAha - tathA kRtApakRtaH kvacit sampUrNAnuSThAnAtkRtazcAsau apakRtazca kvacit sarvathA virodhanAditi gAthArthaH // 476 // pramAdazIlasya bhUyohAnimAha caMdo vva kAlapakkhe, parihAi pae pae pamAyaparo / taha uggharaviggharaniraMgaNo ya na ya icchiyaM lahai // 477 // candra iva kAlapakSe kRSNArddhamAse parihIyate parikSayaM yAti / guNApekSayA pade pade pramAdaparaH san sAdhuriti gamyate, abhyuccayamAha -tathA udgRhavigRhaniraGganazca na ca naiva iSTaM labhate iti / tatra udgataM prAbalyena naSTaM gRhaM gArhasthyaparyAyocitaM yasya sa udgRhaH, vigRhaH-pravrajyAparyAye viziSTavasatyabhAvAt / 20 niraGgano'GganArahitasteSAM karmadhArayaH / tadayamarthaH kliSTAdhyavasAyavazAdviSayAn vAJchannasau kevalaM pratikSaNaM karma cinoti na punariSTamApnoti tatsAdhanAnAM gRhagRhiNIprabhRtInAmabhAvAditi // 477 // yaccAsAvihaivAnubhavati tadAha bhIuvvigganilukko, pAgaDapacchannadosasayakArI / appaccayaM jaNaMto, jaNassa dhI jIviyaM jiyai // 478 // bhIta: sadoSatayA zaGkitaH / udvignaH kaH kiM mAM bhaNiSyatItyuttrastaH / nilukko tti saGghapuruSAdibhayena gopitAtmA / kimityevambhUto ? yataH prakaTapracchannAni janena viditAviditAni doSazatAni kartuM zIlamasyeti prakaTapracchannadoSazatakArI / ata eva apratyayaM dharmaviSayamavizvAsaM janayan janasya loko hi tamevaMvidhamekamasamIkSitakAriNaM samIkSya sarve eva ete evaMvidhA evetyutprekSate / sopaskAratvAcca sUtrasya atra 15 25 1. pramadaM - D, B | 2. sAntara: KH | 3. tatsAdhUnAM - CI
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-478-481] yattadoradhyAhArastena sa tathA apratyayaM janayan yajjIvati tajjIvitaM prANadhAraNaM tasya dhig nindanIya - mityarthaH // yaduktam " varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi luptaM cirasaJcitaM vratam / varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNo na cApi zIlaskhalitasya jIvitam " // 1 // [ ] iti // 478 // 462 yastu drAghIyAMsaM kAlaM vratadhAraNameveSTasiddhaye manasi dRDhayati, na niraticArAcAracaturatAm taM pratyAha " 20 na tarhi divasA pakkhA, mAsA varisA va saMgaNijjaMti / je mUlauttaraguNA, akkhaliyA te gaNijjaMti // 479 // na tasmin dharmaikasAdhane sAdhye'rthe, divasAH pakSA mAsA varSANi vA saMgaNyante saGkalyante / kiM tarhi ? ye mUlottaraguNA askhalitA niraticArAste gaNyante iSTArthaprApakatvasya teSvevAvasitatvAt iti 10 ||479 // itthaM ciradIkSitatvamapramANIkRtya niraticAratvaM sthApayan tatsAdhanamapramAditAmupadizati jo na vi diNe diNe, saMkalei ke ajja ajjiyA mi guNA ? / aNe ya na ya khalio, kaha so u karejja appahiyaM ? // 480 // yo nApi dine dine apizabdAt pratirAtraM ca saGkalayati buddhyA samyag nirUpayati / yadutasarsa mayA guNA jJAnAdayo'guNeSvati tRtIyArthe saptamI tena aguNairmithyAtvAdibhirna ca naiva 15 skhalito'ticAraM prApta iti ca na saGkalayati / kathaM sa kuryAdAtmahitaM svapathyaM zuddhavAsanAzUnyatvAditi // 480 // tadidaM mUlataHprabhRti sadanuSThAnamupadiSTamapi yaH kazcit mUlato na pratipadyate tasya svarUpaM duzcikitsyamityAha iya gaNiyaM iya tuliyaM, ia bahuhA darisiyaM niyamiyaM ca / jai tahavi na paDibujjhai, kiM kIrau ? nUNa bhaviyavvaM // 481 // ityuktena prakAreNa gaNitaM parisaGkhyAtaM 'saMvaccharamusabhajiNo' ityAdinA sadanuSThAnamiti sarvatrAbhisambandhaH / tulitaM Akalitam 'uvasaggasahassehi vi' ityAdinA 'thaiveNa vi sappurisA' ityAdinA ca / iti bahudhA anekaprakAraM darzitam AryamahAgiridRSTAntAdinA / niyamitaM ca niyantritaM cazabdAt 'samiIkasAyagArava' ityAdinA anvayena / 'bAyAlamesaNAo na rakkhaI' ityAdinA ca vyatirekeNa itthamubhAbhyAm anvayavyatirekAbhyAM niyantritaM nizcitya dRDhIkRtamiti yAvat / iyatApyAdareNopadiSTe yadi tathApi na 25 pratibuddhyate gurukarmA jIvo na bodhamApnoti / tataH kiM kriyatAm adhikataramanyat / nUnaM nizcitaM bhavitavyamavazyaMtayA nAnyathA kartuM zakyamityarthaH // 481 // bhavatu tAvadetat gurukarmA bhavitavyatAniruddho mUlata eva na budhyate iti / yaH punarbuddhvA pratipadya saMyamaM bhUyaH zithilIbhUya punarupadezenA'pi bodhyamAno durbodhaH syAt, taM sopahAsaM vitarkayati-- 1. sAdhana - C | 2. dRDhIkaraNamiti - A / 3. bhUyAnnAnya.... C / Ti. 1. gAthA - 3 / 2. gAthA - 31 / 3. gAthA - 28 / 4. gAthA - 295 / 5. gAthA - 354 /
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 481-484 ] kimagaM tu puNo jeNaM, saMjamaseDhI siDhilIkayA ho / so taM ciya paDivajjai, dukkhaM pacchA hu ujjamai // 482 // atredamo'dhyAhArAt idaM tu kim akaM 'akaM duHkhA'ghayo 'riti pAThAt kiM pApaM prAktanagAthoktAdapi azakyatamamityarthaH / punaH pUrvaM pratibuddhaya saMyamaM svIkRtya bhUyo yena jIvena saMyamazreNirguNapaddhatiH zithilIkRtA bhavati / sa jIvastAmeva saMyamazreNi pratipadyate / hurnizcaye / tato nizcitamasaMzayaM duHkhaM kaSTataraM 5 zraddhAtumapyazakyaM svIkRtya punaH zithilIkRtya ca tatpazcAd bhUyastasyaiva svIkArAya udyacchati udyamaM karoti mahAmohavRddheratyantAsambhAvyamevaitadityarthaH // 482 // laghukarmANastu yadupadizyate tadAcarantIti tAn prati upadezopaniSadamAha- jai savvaM uvaladdhaM, jai appA bhAvio uvasameNaM / kAyaM vAyaM ca maNaM ca uppaheNaM jaha na dei // 483 // 463 yadi sarvam anantaroktaM vakSyamANaM ca siddhAntAbhihitaM ca upalabdhaM samyagavagataM bhavadbhiH / yadyAtmA'ntaHkaraNarUpo bhAvito vAsita upazamena rAgAdijayena, etena samyagupalambhakAryaM darzitam / tato he vivekinaH ! pUrvadoSakSapaNArthaM bhAvidoSarakSaNArthaM ca kAyaM vAcaM casya vyavahitasambandhAnmanazca utpathena unmArgeNa yathA na dadadhvaM yathotpathapravRttA yogA na syustathA varttitavyamiti zeSa ityarthaH / etena yogatrayanirodha va AgamArthAnuSThAnaM saMyama ityuktaM bhavati / tathA coktam - " manovAkkAyaniyamanaM tapa" [ ] iti // 483 // tatra kAyamadhikRtyAha [ kUrmakathAnakam // ] zrIpArzvotpattipUtAyAM vArANasyAM purA puri / upagaGgamabhUnnAmnA mRtagaGgAtaTo hRdaH ||1|| tasmAdadUrasImAnte mAlukAkacchako'bhavat / tatrAbhUtAM palAhArau dvau ghorau ghoravAzinau // 2 // tapane'stamite'nyedyurnadAsannataTIcarau / vRttaye'bhicarat kUrmadvitayaM tAvapazyatAm // 3 // kamaThau tau zaThau dRSTvA vyathitAvatha tAvapi / paJcAGgagupta ityAkhyAM satyatAM ninyaturnijAm // 4 // 10 hatthe pAe na khive, kAyaM cAlijja taM pi kajjeNa / kummo vva sae aMgammi aMgovaMgAi govijjA // 484 // 1 hastau pAdau na kSipet niSprayojanaM na prerayet / kAyaM dehaM cAlayet tadapi na yathAkathaJcit ? kiM tarhi-kAryeNa jJAnAdiprayojanena / tathA kUrma iva kacchapa iva svakIye'Gge zarIre aGgopAGgAni atra 20 padAdInAmuktArthatvAt pArizeSyanyAyena paJcA'pi indriyANi gopayet lInAni kuryAditi tattvArthaH / vyAsArthastu kUrmajJAtAdavaseyam // 484 // tathAhi 1. pratipadyata eva avadhAraNArthasya evazabdasyAtra saMbandhAt zrayate eva, duHkhaM tu atyaMtakaSTataraM tu pazcAdudyacchati K, D | 2. duHkhaM ta eva avadhAraNArthasya eva... zeSaM K, D sadRzaH pAThaH - KH Ti. 1. ghoravAzin (pu0) - pheru:, bhUrimAya:, sRgAlaH, zivA, ghoravAsI jambukaH ekArthikAni / 15 25
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 5 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-484-486] kUrmoM varmitapaJcAGgau phairubhyAM sarvato'pi tau / nakhadantaghanAghAtairna spraSTumapi pAritau // 5 // bhUrimAyAvimau zrAntau bhUrimAyAvinau zanaiH / pApinau pratyavaSvaSkya nilInau tasthatuH sthirau // 6 // tau cirAddUragau jJAtvA kUrma eko jaDAzayaH / pAdaM bahirnicikSepa jambukAbhyAM vyalopi saH // 7 // tato bhUyopyapakramya tau nilIya sthitau padam / dRSTvAnyamapi niSkRSTaM nikRSTau nicakarttatuH // 8 // krameNaikasya kUrmasya kramagrIvAGgapaJcakam / luptvA kapAlamapyevaM tAbhyAM vighaTitaM haThAt // 9 // pheravau sphuritau kUrma paritaH paramapyatha / nihantuM guptapaJcAGgaM pArayAmAsaturna tau // 10 // mAyA''yAsairasAdhyaM tamanviSyAnviSya jambukau / yathA''yAtau tathA yAtau zrAntau mithyodyamazlathau // 11 // cirAdUraM gatau jJAtvA grIvAM niSkRSya dattadRg / tAvadRSTvA samaM kUrmazcakRSa'hricatuSTayam // 12 // sa tayotkRSTayA kUrmaH kUrmagatyA'tivegayA / vyativrajannadaM bheje mRtagaGgAtaTaM zivam // 13 // 10 sa tatra ca nijairjAtijanasambandhibandhubhiH / sahAnandAmRtasyAntaH saMpItiprItimAsadat // 14 // kUrmajJAtAdagupto'kSapaJcAGgyAmiti vadhyate / tatra guptastu nirgrantho labhate zivasampadam // 15 // iti kUrmakathAnakam // atha vAcamadhikRtyAha vikahaM viNoyabhAsaM, aMtarabhAsaM avakkabhAsaM ca / jaM jassa aNiTThamapucchio ya bhAsaM na bhAsijjA // 485 // virUpA kathA vikathA stryAdisambandhinI tAm / vinodanimittaM kAlanayanAya jJAnAdyartharahitA bhASA vinodabhASA tAm / antare gurUNAM bhASamANAnAM vivare bhASA antarabhASA / avAkyena avacanIyena asabhyena bhASA avAkyabhASA / yAM kAJcidyasya kasyacit aniSTAM apriyAm apRSTazca cazabdAt anapekSitazca kenacit vAcATatayA bhASAM na bhASeteti // 485 / / atha mano'dhikRtyAha___ aNavaTTiiM maNo, jassa jhAyai bahuyAiM attttmttttaaii| taM ciMtiyaM ca na lahai, saMciNai ya pAvakammAI // 486 // anavasthitam avasthitirahitamaticaJcalaM yasya manazcittaM tathA dhyAyati cintayati bahUni nAnAvidhAni __ aTTamaTTAnIti pApasambaddhAni ardavitardAni / taccintitaM cAsau yathAbhipretaM na labhate na prApnoti / saJcinoti 25 ca anukSaNaM badhnAti ca pApakarmANi narakAdiyogyAnyasAtAdIni / ataH sthiraM zuddhaM mano vidheyam / yaduktam-"vane rativiraktasya raktasya tu jane ratiH / anavasthitacittasya na vane na jane ratiH" // 1 // [ ] 1. lubdhA - A / 2. mAyayAsairasAdhyaM - C, L nAyAyAsai...H mAyAyAsaurasA...-D, K mAyayAsaurasAdhyaM - KH / 3. mahAna...D, KI 4. sopIti - KHI Ti. 1. ghoravAzin (pu0) - pheruH, bhUrimAyaH, sRgAlaH, zivA, ghoravAsI jambukaH ekAthikAni / 2. sapIti: (strI0) - sahaekatra piiti:-paanm| 20
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA- 486-490 ] -"yadi yatraiva tatraiva yathaiva ca tathaiva ca / yathA-" ya ratiM re citta ! badhnAsi nA'si duHkhasya bhAjanam" // 1 // [ ] iti // 486 // gurukarmA tu viparItacArI syAdityAha jaha jaha savvuvaladdhaM, jaha jaha suciraM tavovaNe vucchaM / taha taha kammabharagurU, saMjamanibbAhiro jAo // 487 // 465 yathA yathA jJAnAvaraNAdikSayopazamAdinA sarvam Agamarahasyamupalabdham, yathA yathA suciraM prabhUtakAlaM tapovane sAdhumadhye'dhyuSitaM tena sthitam / tathA tathA karmabharagururmithyAtvAdikarmabhArAkrAntaH saMyamanirbAhya AgamoktaviparItacArI jAtaH sampanna iti // 487 // tadetasya ucitamityAha vijjappo jaha jaha, osahAiM pijjei vAyaharaNAiM / taha taha se ahiyayaraM, vAeNAUriyaM poTTaM // 488 // vaidyeSu AyurvedAcAryeSu Apto'vipratArakaH, sa yathA yathA auSadhAni vyoSAdIni pAyayati anAtmanInamAturamiti gamyam / vAtaharaNAni vAyuzamanAni / tathA tathA se tasya adhikataraM prAgavasthAyAH samalaM vAtenApUritaM vAyunAkrAntaM poTTaM jaTharamiti / evaM bhagavati gurau bhAvavaidye karmavAtaharANi siddhAntauSadhAni anekadhA pAyayatyapi gurukarmarogiNAM dehinAM cittodaraM gADhataraM saGkliSTAdhyavasAyavAyunA pUryate ityupanayaH // 488 // ye ca jAnanto'pi jinavacanaM pramAdinaste na guruvaidyacikitsAyAH sAdhyAH syurityatra dRSTAntamAha--- daDDujaumakajjakaraM, bhinnaM saMkhaM na hoi puNa karaNaM / lohaM ca taMbaviddhaM, na ei parikammaNaM kiMci // 489 // ko dAhI uvaesaM, caraNAlasayANa duvviyaDDANa ? | iMdassa devalogo, na kahijjai jANamANassa // 490 // 5 dagdhajatu bhasmIbhUtalAkSAvikArarUpamakAryakaraM na prayojanakAri bhavati / bhinno dalitaH zaGkho jalajo na bhavati / punaHkaraNaH punaH kartuM na zakyate ityarthaH / atra prAkRtatvAlliGgasya aprAdhAnyamiti / lohamazmasAraM tAmraviddhaM zulvamizraM naiti nAyAti parikarma punaH karaNarUpaM kiJcit / ghaNTAntAni hi lohAnIti khyAteriti 20 // 489 // yathA caitadevaM tathA pravrajitA api pramAdina ityAha 1. vutthaM - C, L, H | 2. pAjjaha K, D pauMjjei - C, L / 3. karaNapuna: - C, L, K, D karaNakartuM - KH / 4. zubhramizraM - A, H | 5. ghaTTattAni - C, LI 10 Ti. 1. vyoSaM - trikaTu - trINi kaTUni zuNThImaricapippalyAkhyAni samAhRtAni trikaTu tadeva vyoSaM auSadhivizeSaH / 2. ghaNTA iva zabdo'sya ghaNTAzabdaM - kAMsyaM tadeva lohasyAntimo vikAraH, na tataH parikarma karttuM zakyam, ityarthaH / 15 ko dAsyatyupadezaM na kazcit, caraNAlasakAnAM pramadvarANAM durvidagdhAnAM viparyastazAstrapallavagrAheNa sAlambanAnAm / teSAM durabhimAne dRSTAntamAha - indrasya devaloko na kathyate jAnAnasyeti tadguNajJatvAt tasya 25 purastadupavarNayiturupahAsa eva / evaM te'pi 'vayameva kila jAnIma' iti sthitA upadeSTAramupahasantIti paramArthatastu te bAlA eva / prabalamohanidrAvidrANacittatayA na kiJcijjAnanti utpathapravRtterajJAnacihnatvAditi // 490 //
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-490-494] utpathatvamevAsya prathayati do ceva jiNavarehiM, jaaijraamrnnvippmukkehi| logammi pahA bhaNiyA, sussamaNa-sussAvago vA vi // 491 // dvAveva jinavarairjAtijarAmaraNavipramuktairloke panthAnau bhaNitau / yaduta-suzramaNaH syAdityekaH 5 panthAH / suzrAvako vA bhavediti dvitIyaH / apizabdasaMsUcitaH saMvignapAkSikamArgo'pi tRtIya iti jJeyam / kevalamayaM tayorevAntarbhavati / sanmArgopabRMhakatvena tasyA'pi tadavirodhAditi // 491 // etAveva mArgoM bhAvadravyArcanazabdAbhidheyatayA upadizati bhAvaccaNamuggavihAriyA ya davvaccaNaM tu jiNapUyA / bhAvaccaNAu bhaTTho, havijja davvaccaNujjutto // 492 // bhAvArcanaM bhagavatAM pAramArthikaM pUjanam ugravihAritA ca casya avadhAraNArthatvAt udyatavihAritaiva / dravyArcanaM tu tuzabdo bhAvArcanApekSayA gauNatvasAdhakaH / tat kim ? jinapUjA mAlyAdibhirbhagavadarcanA / tatra bhAvArcanAd bhraSTaH sarvasaGgatyAgaM kartumazakto bhaved dravyArcanodyuktastatparaH puNyAnubandhipuNyaikanibandhanatayA tasyA'pi bhAvArcanAmUlabIjabhUtatvAditi // 492 // evaM ced vastutaH kiM tarhi prastutamityAha jo puNa niracaNo cciya, sarIrasuhakajjamittatalliccho / tassa na ya bohilAbho, na sogaI neva paralogo // 493 // arcanavidhidvaidhenAbhihitamArgadvaividhyaliGgamanvayena yatprarUpitaM tadvyatireke-yaH punarnirarcana eva ubhayamArgaliGgadravyabhAvArcanAdvayazUnya eva, caraNakaraNajinapUjanobhayavaikalyAt / zarIrasukhakAryameva tadanyApohena zarIrasukhakAryamAnaM tasmin lipsA lampaTatA yasya sa zarIrasukhakAryamAtratallipsaH / atra saptamItatpuruSeNa 20 gatArthasyA'pi tacchabdasya prayogAt tatra gADhaM pratibandhaM lakSayati / tasyaivaMvidhasya na ca naiva bodhilAbhaH pretye jinadharmAvAptiH / na sugatirmokSAkhyA naiva paralokaH sudevatvAdyAptirUpa iti // 493 // atra dravyArcanabhAvArcanayorevAntaramAha kaMcaNamaNisovANaM, thaMbhasahassosiyaM suvaNNatalaM / jo kArija jiNaharaM, tao vi tavasaMjamo ahio // 494 // 25 kAJcanaM svarNaM, maNayascandrakAntAdyAstatpradhAnAni sopAnAni yatra tat / tathA stambhasahasrocchritaM etena vistAra uktaH suvarNapradhAnaM talaM yasya tat suvarNatalam / evaMvidhaM yaH kArayejjinagRham, tato'pi AstAmanyadIgvidhabhagavadbhavanavidhAnAdapi tapaHpradhAnaH saMyamaH tapaHsaMyamo'dhikaH utkRSTastata eva zivAvApteriti // 494 // tasmAdbhAvArcanamaGgIkRtya tatra pramAdo na vidheyaH tathA hi mahAnapAyaH syAdatrA'rthe laukikaM dRSTAntaM gAthAdvayenAha
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 467 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-495-500] nibbIe dubbhikkhe, rannA dIvaMtarAu annAo / ANeUNaM bIyaM iha dinnaM kAsavajaNassa // 495 // kehivi savvaM khaiyaM, painnamannehiM savvamaddhaM ca / vuttoggayaM ca keI, khitte khoTeMti saMtaTThA // 496 // nirbIje durbhikSe sati yatra vapanArthamapi bIjaM dhAnyaM nAsti / tasmin duSkAle kenacit rAjJA 5 pRthvIpatinA dvIpAntarAdanyasmAt kuto'pyAnIya bIjamiha prastutadeze, dattaM karSakajanasya bhUridhAnyotpattyarthaM vApanAya vitIrNaM kRSIbalalokasyeti, tacca kaizcit sarvaM khAditaM, prakIrNamuptamanyairarddhamarddhaM tu khAditamityarthaH / sarvaM cAnyaiH prakIrNaM niSpattiM ca nItamiti gamyate / uptodgataM ca prakIrNaprarUDhaM kecit kSetre khuTuMti kuTTayanti rAjJazcauryeNa vimargha svagRhe netukAmA vivicya pRthak kurvanti / svAntArthAya svasyAtmano'nto vinAzastadarthAya / te hyevamAjJAbhaGgenA'nyAyakAriNo rAjJA avazyaM vinAzyante iti // 495 / / 496 / / 10 dRSTAntamuktvA gAthAtrayeNa dAAntikamAha rAyA jiNavaracaMdo, nibbIyaM dhammavirahio kAlo / khittAI kammabhUmI, kAsavavaggo ya cattAri // 497 // assaMjaehiM savvaM khaiyaM addhaM ca desaviraehiM / sAhahiM dhammabIyaM, vuttaM nIyaM ca nipphattiM // 498 // je te savvaM lahilaM, pacchA khuTuMti dubbaladhiiyA / tavasaMjamaparitaMtA, iha te ohariyasIlabharA // 499 // atra rAjA jinavaracandro bhagavAn / nirbIjaM dharmavirahitaH kAlo duHSamaiva / kSetrANi karmabhUmayaH / karSakavargazcatvAro yathAkramam asaMyata-dezavirata-susAdhu-pArzvasthAkhyA iti / teSAM jinarAjena dharmabIjaM kevalAlokadvIpAdAnIya zivadhAnyasiddhaye samapitam / tacca tatrAsaMyatairdharmabIjaM viratyAkhyaM sarvaM khAditaM teSAM 20 tadrahitatvAt / arddhaM ca dezavirataiH khAditaM tadarddhasyaiva teSu darzanAt / sAdhubhirddharmabIjaM uptam AtmakSetre nihitaM nItaM ca niSpattiM samyakpAlanena iti / ya ete sarvaM labdhvA dharmabIjaM pazcAt kuTTayanti / svakSetre vartamAnaM vimardayanti / bhagavadanAdiSTAzcaurakarSakA iva durbaladhRtayo'dRDhamanaHpraNidhAnAH tapaHsaMyamayoH paritAntAH zrAntA iha pravacane te apabhRtazIlabharAH pArzvatastyaktavratavAtAH pArzvasthA iti yAvat // 497 // 498 // 499 // itthaM dAntikaghaTanAM kRtvA upadezasarvasvamAha ANaM savvajiNANaM, bhaMjai duvihaM pahaM aikkato / ANaM ca aikkaMto, bhamai jarAmaraNaduggammi // 500 // AjJAM sarvajinAnAM bhanakti Amardayati dvividhaM sAdhuzrAvakasambandhinaM panthAnaM mArgam atikrAnta ullaGghya sthitaH / AjJAM cAtikrAnto bhramati jarAmaraNadurge paryaTati anantasaMsAre iti // 500 // 25 1. ddhIyA - D, K, KH, B | 2. durbalAdhiyo - B, KH, D, durbalatayo - C, L| 3. pratimAnA: AI
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-500-505] bhagnavratapariNAmasya vidheyamupadizati jai na tarasi dhAreuM, mUlaguNabharaM sauttaraguNaM tu / muttUNa to tibhUmI susAvagattaM varatarAgaM // 501 // yadi na tarasi na zaknoSi dhArayituM svAtmasthitaM mUlaguNabharam ahiMsAdivratavrAtaM sottaraguNaM 5 turavadhAraNe tena piNDavizuddhyAdyuttaraguNasahitameva, muktvA tatastisRNAM bhUmInAM samAhArastribhUmi, tat / suzrAvakatvaM sampUrNagRhasthadharmapAlanaM varataramatipradhAnamiti / bhUmItrayaM ca janma-saMvarddhana-dIkSAsambandhyeva jJAtavyamiti // 501 // [granthAgram-3500,Adito granthA0-11859 // ] idameva dRDhayati arahaMtaceiyANaM, susAhu pUyArao daDhAyAro / sussAvago varataraM, na sAhuveseNa cuadhammo // 502 // arhaccaityAnAM bhagavadbimbAnAM vibhaktilopAt susAdhUnAM ca pUjArato yathAsambhavaM snAnavilepanakusumaprabhRtibhiH candanakarpUravastrAdibhizca tadarcanodyuktaH / dRDho niSprakampa AcAraH samyaktvANuvratAdipAlanAtmako yasya sa dRddhaacaarH| evaMvidhaH suzrAvako varataraM zreyastaraH / na sAdhuveSeNa rajoharaNAdinA vidyamAnenApi cyutadharmo bhraSTAcAra: zAsanalAghavahetutvAditi // 502 // anyacca savvaM ti bhANiUNaM, viraI khalu jassa savviyA natthi / so savvaviraivAI, cukkai desaM ca savvaM ca // 503 // sarvamityupalakSaNatvAdyaH 'sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajjIvatayA trividhaM trividhene'tyevaM bhaNitvA uktvA viratinivRttiryasya sarvikA sarvA nAstyeva khaluzabdasya vyastasambandhasya avadhAraNArthatvAt / sa sarvavirativAdI bhrazyati dezaM ca sarvaM ceti / paJcamyarthe dvitIyA / tena sarvaviraterdezaviratezca bhrazyati pratijJAtA20 karaNAditi // 503 / / na kevalaM viratyubhayabhraSTa evA'yaM yAvatA mithyAdRSTirapi syAdityAha jo jahavAyaM na kuNai, micchadiTThI tao hu ko anno ? / vaDDei ya micchattaM, parassa saMkaM jaNemANo // 504 // yo yathAvAdaM na karoti yathoktaM nAnutiSThati mithyAdRSTiviparyastadarzanastataH sakAzAt / huH 25 sambhAvanAyAM ko'nyaH sambhAvyate ? sa hi mUrddhAbhiSikto mithyAdRSTiriti / varddhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkaraM sarvajJAgamagocaraM saMzayaM janayan pare hi taM vIkSya 'kimayamevaMvidha eva eteSAM dharmaH,' 'amI hi anyathAvAdino'nyathAkAriNa' iti ca vimRzyantIti // 504 // kiJca ANAi cciya caraNaM, tabbhaMge jANa kiM na bhaggaM ti ? / ANaM ca aikvaMto, kassAesA kuNai sesaM ? // 505 // 30 AjJayaiva bhagavadAdezenaiva caraNaM cAritraM syAt iti zeSaH / tadbhaGge AjJAlope jAnIhi buddhyasva kiM na 15 1. yAvajjIvAya - CI
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 469 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-505-509] bhagnamiti / sarvaM ca ratnatrayamapi bhagnamevetyarthaH / AjJAM cAtikrAnta ullacitavAn kasyAdezAt karoti zeSam ? tadbhaGge'nyasyAnuSThAnasya viDambanArUpatvAditi bhAvaH // 505 // kiJca saMsAro ya aNaMto, bhaTThacarittassa liMgajIvissa / paMcamahavvayatuMgo, pAgAro bhillio jeNa // 506 // saMsArazca ananto bhraSTacAritrasya viluptacaraNasya / ata eva liGgena vyavasAyenaiva jIvanazIlino 5 liGgajIvinaH AntaraM caraNapariNAmamupadarzya talliGgakAryamAha-paJcamahAvratatuGgaH paJcabhirmahAvrataiH prANAtipAtaviramaNAdibhistuGgo'nAkalanIyaH prAkAro jIvanagararakSAkSamaH saMvararUpo bhillio tti vilupto yena abhAgyabhAjeti // 506 // athAsya sAhasikatvamapi lakSayati na karemi tti bhaNittA, taM ceva nisevae puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya // 507 // na karomIti bhaNitvA teM ce( cai)va svayaM niSiddha niSevate samAcarati punaH pApaM yaH sa pratyakSamRSAvAdI sAkSAdalIkavAvadUkaH pazyatohara ivAcikitsyaH / tasya mAyA AntaraM zAThyaM nikRtirbAhyaM prasaGgo'parAparadoSasannipAtaprAptirUpazca bhavatIti zeSa iti gAthArthaH // 507 // sa cetaralokAdapyadhamatama ityAha loe vi jo sasUgo, aliyaM sahasA na bhAsae kiMci / aha dikkhio vi aliyaM, bhAsai to kiM ca dikkhAe // 508 // loke'pi yaH sazUko manAgapi pApabhIruryattadonityasambandhAt so'pi alIkaM sahasA rAbhasyena na bhASate kiJcit / sa hi lokasya vyavahatimAtreNa sAdhutvabhIrutayA'pyevaMvidhaH / atha punardIkSito'pi pravrajyAsAdhurapi alIkaM bhASate tataH kimatra dIkSayA ? na kiJciditi // 508 // yastu tapasA sAdhyate, sarvaM tapo hi duratikramamityAdizravaNAt saMyamamanapekSya tapa evAdriyate taM pratyAhamahavvayaaNuvvayAI, chaDDeuM jo tavaM carai annaM / 20 so annANI mUDho, nAvAbuddo muNeyavvo // 509 // mahAvratANuvratAni tyaktvA yastapazcarati / anyadanazanAdi tIrthAntarIyaM vA / so'jJAnI mUDho mahAmohopahatatvAnnaubodro mantavyaH / sa hi jaladhau nausthitasyAlpakAraNena droNImUlakASThasaMyojakaM kIlikAdikaM gRhNataH sadRzo mUrkhatayA draSTavyaH / saMyamatarInAze tapaHkIlikayA sahitasyA'pi tasya bhavAbdhau majjanAt / tasmAt jJAnasaMyamagabhite tapasi yatno vidheya iti // yaduktam "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo a guttikro| tiNhaM pi samAoge mukkho jiNasAsaNe bhaNio" ||1||[dh.s./1175] 509 // ___ jJAna-tapaH-saMyamavatA ca duHSamAyAM saGkliSTakAle bhUrIn tadvikalAnavekSya nopadezadvArato'pi taddoSodghoSaNayA matsaro vidheyo mAdhyasthyamAlambanIyamitarathA svArthahAnireva syAdityupadizati 15 25 1. jIvananagara - A| 2. tathaiva - K, D, B, KH, H| 3. pyaMdhanatama - A, B pyaMdhatama - HI
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-510-513] subahuM pAsatthajaNaM, nAUNaM jo na hoi mjjhttho| na ya sAhei sakajjaM, kAgaM ca karer3a appANaM // 510 // subahumanekavidhaM pArzvasthajanaM zithilasvayUthyavarga jJAtvA yo na bhavati madhyastho maunenopekSAzIlaH / sa na ca naiva sAdhayati svakAryaM rAgadveSopapattermokSAntarAyasya sulabhatvAt / na kevalametat kAkaM ca 5 karotyAtmAnaM taiH pratyuta sarvaiH sambhUya svasya guNitvacikhyApayiSayA haMsakalpatAM saGkalpya sa kAkakalpaH kriyate ityarthaH / sAdhUnAM tAvadidamupadiSTam / zrAvakaistu teSAmapi bhaktireva kartavyA / anyathAvRttyA tu naivAtmA durvivekitAM lambhanIya iti / yataH"bodhiH kaSAyadagdhAnAM phalati zreNikAdivat / duvivekavidagdhAnAM durlabhastu jamAlivat // 1 // santo vivekinaH zlAghyA, varaM ye'pyavivekinaH |dhaarmikvyNskaanaaN tu, kA gatirdurvivekinAm" // 2 // [ ] iti // 510 // 10 tadidaM susthitAnAmupadizya duHsthitAnAM yatkRtyaM tatkAkvA vyanakti pariciMtiUNa niUNaM, jai niyamabharo na tIrae voDhuM / paracittaraMjaNeNaM, na vesametteNa sAhAro // 511 // __paricintya paryAlocya nipuNaM sUkSmabuddhyA yadi niyamabharo mUlottaraguNabharo na tIryate na zakyate voDhuM jIvitAntaM yAvannetuM tvayetyarthaH / tataH paracittaraJjanena pareSAmayamapi pravrajita iti buddhijanakena na veSamAtreNa 15 rajoharaNAdidharaNAdinA sAdhArastrANamiti / idamiha hRdayaM-saMyamazUnyasya bahirveSo janaM prati mithyAtvotpattihetutayA anantasaMsArakAraNatvAt tattyAgaH zreyAniti // 511 // cAritranAze tasya jJAnadarzanAbhyAM saguNatvaM na veti saMzaye nizcaya-vyavahAranayAbhyAM tadbhAvAbhAvau darzayati nicchayanayasya caraNassuvaghAe nANadaMsaNavaho vi / vavahArassa u caraNe hayaMmi bhayaNA u sesANaM // 512 // nizcayanayasya antastattvaikamAtrapradhAnasya sammatamidaM yaduta-caraNasyopaghAte jJAnadarzanavadho'pi jAta eva, tayostatsAdhanatayaiva tAttvikasvarUpAvasthitestadabhAve tvarthakriyAyA abhAvAt, paramArthato'sattvApatteH / vyavahArasya tu bahistattvaikapradhAnasyedaM sammataM yaduta-caraNe hate sati bhajanA vikalpanA zeSayonidarzanayoH, kAryarahitasyA'pi kAraNasya koSThAgArasthagitabIjasyevAGkarazUnyasya vahnariva ca nirdUmasyA'pi darzanAditi / etena 25 dvAveva jinavarairmArgAvuktAviti pratiSThitam // 512 // atha tayoreva tRtIyamapi zabdasUcitaM saMvignapAkSikaM mArga bhUyasA svakAryasAdhakaM darzayannAha sujjhai jaI sucaraNo, sujjhai sussAvago vi gunnklio| osannacaraNakaraNo, sujjhai saMviggapakkharuI // 513 // zuddhyate ni:zeSakarmamalaprakSAlanena nairmalyamApnoti yatiH sAdhuH sucaraNo niraticAracAritraH / zuddhayati 30 suzrAvako'pi guNakalitaH samyagdarzanANuvratAdiyuktaH / avasannacaraNo'pi svayaM zithilo'pi / 20 1. svadyathya - L, C svayUtha - AI
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 10 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-513-518] atrA'pyapizabdaH sambandhanIyaH, zuddhyati saMvignapakSe susAdhUnAmanuSThAne ruciH spRhA yasya sa saMvignapakSaruciH / zuddhibhedadarzanArtho muhuH kriyAprayogaH / sAdhUnAM hi zuddhiH sAkSAt, pAramparyeNa parayorvyavahAranayAttAvaditthamuktam / nizcayanaye tu kadAcidvyatyayo'pIti // 513 // saMvignapakSarucayastarhi te kathaM lakSaNIyA ityAha saMviggapakkhiyANaM, lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / osannacaraNakaraNA vi jeNa kammaM visoheti // 514 // saMvignAnAM-mokSAbhilASukasAdhUnAM pakSe-varge sundarA matiryeSAM te saMvignapAkSikAH teSAM lakSaNaM pakSAntaravyAvarttako dharmastadetatsamAsataH saMkSepato bhaNitaM pUrvAcAryaiH - avasannacaraNakaraNA api karmapAravazyAt pramAdino'pi svayaM yena lakSaNena setA karma jJAnAvaraNAdi vizodhayanti samyak kSAlayantIti // 514 // bahuvacanoddeza ekavacane'pi caritArtha iti nyAyaM darzayaMstallakSaNamevAha suddhaM susAhudhamma, kahei nidai ya niyayamAyAraM / sutavassiyANa purao, hoi ya savvomarAyaNio // 515 // zuddhaM susAdhudharmaM kathayati niSkalaGkayathoktAnuSThAyakaM yatyAcAraM pratipAdayati / nindati ca cazabdAt nAnumodate ca nijakaM svakIyamAcAraM sutapasvinAM purataH susAdhUnAmagrataH kadAcinmadhyamApanno bhavati ca sarvA'vamarAtniko'dyatanadIkSitAvasAnebhyaH sarvebhyo'vamarAliko laghIyAniti // 515 // tathA 15 vaMdai na ya vaMdAvai, kiikammaM kuNai kAravai neya / __ attaTThA na vi dikkhe, dei susAhUNa boheDaM // 516 // vandate susAdhUn na ca svayaM vandayati, tadvandanakaM na pratIcchatIti bhAvaH / kRtikarma vizrAmaNAcaM karoti teSAM kArayati naiva tAn / AtmArthamupasthitamapi ziSyaM nApi naiva dIkSayati / kiM tarhi karoti? dadAti susAdhubhyo bodhayitvA dharmadezanayeti // 516 // atra hetumAha 20 osanno attaTThA, paramappANaM ca haNai dikkhaMto / taM khivai duggaIe, ahiyayaraM buDDui sayaM ca // 517 // avasanna AtmArthaM paraM ziSyamAtmAnaM ca hanti bhAvajIvitApekSo'tra ghAtaH dIkSayan pravrAjayan / / kathamityAha taM ziSyaM kSipati durgatau, adhikataraM buDati nimajjati svayaM ca saMsArapArAvAra iti // 517 // na kevalaM dIkSayan vitathaM ca prarUpayan bruDatItyAha jaha saraNamuvagayANaM, jIvANaM nikiMtaI sire jo u / evaM Ayario vi hu, ussuttaM pannaveMto u // 518 // 25 1. pramAyino - A / 2. sanA - A, H / 3. SThAyi - A, B SThAyakatha....KH | 4. niMdayati - D, B, K, H | 5. svayaM niMdati ca nijakaM....B.D. K. HT6. vamarAtrikebhyo laghIyA....H.CI Ti. 1. madhyamApanno - susAdhanAM madhye prApta ityarthaH /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-518-523] yathA zaraNamupagatAnAm abhayArthamAyAtAnAM jIvAnAM nikRntati chinatti zirAMsi zIrSANi yastu yathA'sAvAtmAnaM durgatau kSipati / evamanenaiva nyAyena AcAryo'pi AstAmanyaH zAstA'pi, hurnizcayena utsUtramapasiddhAntaM prajJApayaMstu tuzabdAdAcaraMzca, durgatAvAtmAnaM kSipatIti // 518 // nigamayannAha sAvajjajogaparivajjaNAe, savvottamo jaIdhammo / bIo sAvagadhammo, taio saMviggapakkhapaho // 519 // __ tasmAt sthitametat-sAvadyayogaparivarjanayA sapApacittAdivyApAraparihArarUpatayA sarvottamo yatidharmaH sAdhvAcAro mokSamArga iti zeSaH / dvitIyaH zrAvakadharmaH / tRtIyaH saMvignapakSapathastAvapi mokSamArga iti // 519 // zeSANAM tarhi kA vArtetyAha __ sesA micchadiTThI, gihiliNgkuliNgdvvliNgehi| jaha tinni u mukkhapahA, saMsArapahA tahA tiNNi // 520 // zeSA uktebhyaH pare gRhaliGga-kuliGga-dravyaliGgairupalakSitA ye vartante teSAM kimityAha-yathA traya eva susAdhu-zrAvaka-saMvignapAkSikalakSaNA mokSapathAH zivamArgAH / saMsArapathA bhavamArgA api tathA gRhasthacaraka-pArzvasthAdirUpAstraya eveti // 520 // itthaM pUjyaliGgadhAriNAmapi pArzvasthAdInAM gRhasthacarakAdisAdhAraNyaM tu bhavAnuyAyitvAdevetyAha saMsArasAgaramiNaM, paribbhamaMtehiM svvjiivhiN| gahiyANi ya mukkANi ya, aNaMtaso davvaliMgAiM // 521 // saMsArasAgaraM bhavodadhim imam anubhavasiddhaM paribhramadbhiH paryaTadbhiH sarvajIvairakhilaprANibhiH gRhItAni ca muktAni ca anantazaH anantavArA dravyaliGgAni rajoharaNAdirUpANi / anAditvAtkAlasya / sarvabhAvaiH saMyogadharmakatvAt prANinAmanantazastatsambandho na viruddha iti bhAvaH / idamatrA''kUtaM-samyagjJAnAdivikalena na 20 kiJcilliGamAtreNa trANamiti // 521 // dravyaliGgatyAjanAya cAyamAgamajJairanekadhA prajJApyamAno'pi yo liGgatyAgaM nAdriyate taM pratyAha accaNuratto jo puNa, na muyai bahuso vi pannavijjaMto / saMviggapakkhiyattaM, karejja labbhihisi teNa pahaM // 522 // atyanurakto gADhapratibaddho yaH punardravyaliGgaM na muJcati / bahuzo'nekavArA api prajJApyamAno gItArthaiH 25 guNadoSavivecanayA anuzAsyamAnaH, taM prati AcAryaH svayamevopadizati-tarhi dharmazIla ! saMvignapAkSikatvaM kuryA vidadhyAstadvIjAdhAnAt tvaM lapsyase prApsyasi tena saMvignapAkSikatvenA'nuSThitena pathaM mokSamArgamiti // 522 / / saMvignebhyastena kiM kRtyamityAha kNtaarrohmddhaann-omgelnnmaaikjjesu| savvAyareNa jayaNAe, kuNai jaM sAhu karaNijjaM // 523 // 15 1. mapisi... A, B, L, D, K, mupasi... . / 2. ciMtAdi - B, H, cittA - AI
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-523-525] 473 kAntAraM mahAraNyam, rodhaH paracakrAdijanito nagarAdau, adhvA panthAH, avamaM durbhikSam, glAnatvaMjvarAdijanitaM mAndyaM kRtadvandvAni tAni AdiryeSAM rAjopasarpaNAdInAM tAni ca tAni kAryANi ca teSu / sarvAdareNa sampUrNayatnena yatanayA AgamoktayA yathA teSAM cittoparodho na bhavati taM tathA karoti yat sAdhu zobhanaM karaNIyaM kRtyaM sAdhukAryaM vA tapasviprayojanaM veti // 523 // evamatiduSkaramidaM kurvANazcAyamatizreyAnevetyAha AyaratarasammANaM sudukkara mANasaMkaDe loe / saMviggapakkhiyattaM, osanneNaM phuDaM kAuM // 524 // AdaratareNa sAtizayaprayatnena satAM sAdhUnAM mAnaH pUjA yasmin tat AdaratarasanmAnaM saMvignapAkSikatvaM suduSkaraM duranuSTheyaM mAnasaGkaTe ahaGkAravyApte loke / yaduktam"sarvasyAtmA guNavAn, sarvaH paradoSadarzane kuzalaH / ____10 sarvasya cAsti vAcyaM na cAtmadoSAn vadati kazcit // " [ ] kiM tat ? saMvignapAkSikatvam avasannena svayaM sphuTaM nirvyAjaM lokaprakAzaM vA kartuM vidhAtuM suduSkaramiti saNTaGkaH // 524 // atha susAdhuvihAreNa cirakAlaM vihRtya pazcAtkarmapAravazyeNa ye zaithilyAd gacchaM tyajanti, te kutra pakSe jJAtavyA ityAha sAraNacaiyA je gacchaniggayA paviharaMti pAsatthA / jiNavayaNabAhirA vi ya, te u pamANaM na kAyavvA // 525 // smAraNatyAjitA upalakSaNatvAt smAraNa-vAraNa-nodana-pratinodanAdibhiH prAguktasvarUpAbhiranuzAsitAH santo'tipramAditayA tyAjitAstrAsitA ata eva ye gacchAt sAdhugaNAnnirgatA bahirbhUtAH praviharanti / yatheSTaceSTaM hiNDante / ata eva jinavacanabAhyA bhagavatpravacanArthapArzvavartinaH pArzvasthA ityarthaH / te tu pramANaM na 20 karttavyAste punaH susAdhutayA naiva draSTavyA iti / idamatra hRdayaM-saMvignAdInAM hi na kAcijjAtirasti sampUrNasarvaviratidharmA hi saMvignAH, dezavirativizuddhaH suzrAvakaH, susAdhupakSapAtI ca pArzvasthAdirapi saMvignapAkSikaH / anena svasvalakSaNena hi te tathA tathA vyapadizyante / tat tallakSaNarahitAnAM teSAM kevalaM pArzvasthatvamevA'vaziSyate / prAgavasthAnuSThAnaM tu teSAM nApekSaNIyamiti bhAvaH / athavA anyathA prastUyate-tathAbhUtAn tAneva pramANIkRtyA'pare pramAdyanto gItArthairanuzAsitA ya evaM brUyuH-kiM kurmo vayam ? asmatto mahattarairapyevamevA- 25 caritam iti tAn prati evamupadizyate / 'sAraNa...' gAhA, saivArthavyAkhyA, vizeSArthastvayaM-viduSA mokSamArga prati pravarttamAnena ye jinavacanabAhyAH pArzvasthAste pramANaM kvacidapi na kAryAH / avyucchinnajinAmnAyazuddhaM sUtrameva pramANIkAryam, anyathA arthApattyA tairvarAkaistribhuvanapitAmaho bhagavAnevA'pramANIkRtaH syAt / 15 1. tasmAt - AI
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 474 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-525-528] yadAhuH kalikAlasarvajJasaMvAdA: zrIharibhadrasUripAdAH 'suabajjhAyaraNarayA pamANayaMtA tahAvihaM loaN| bhuvaNaguruNo varAyA pamANayaM nAvagacchaMti // 1 // [pa.va./1708 ] sutteNa coio jo, annaM uddisiya taM na paDivajje / so taMtavAyavajjho na hoi dhammami ahigArI" // 2 // [pa.va./1709] ityAdi // 525 / / tasmAllokAcaraNanirapekSasyAgamaparatantrataiva mokSAGgam / tatra ca yathAzakti yadapi yatanayAnuSThIyate, tAvadapi nirjarAkArItyabhyuccayenAha hINassa vi suddhaparUvagassa saMviggapakkhavAissa / jA jA havejja jayaNA, sA sA se nijjarA hoi // 526 // ___ AstAM tAvadakalaGkasya, hInasyA'pi uttaraguNAnapekSya nyUnasyA'pi zuddhaprarUpakasya yathAvasthitAhadAgamArthaprakAzakasya saMvignapakSapAtino yA yA bhavedyatanA pariNatadezIyaparimitodakA'dyA''dAnarUpA / sA sA se tasya saMvignapakSapAtino nirjarA karmakSayaheturbhavati / tasya kAyato'nyataH pravRttasyApi cittamavekSya gADhAnuraktatvAt / tathA coktam "saMviggapakkhio uNa annattha paiTThio vi kAeNa / 15 ___ dhamme cciya talliccho daDharatitthi vva purisammi" // 1 // [pa.va./1681] // 526 / / yastu gItArtho bahuguNA'lpadoSaparikalanayA bhagavadAgamArthopadezAt kiJcidAsevate sa mahato nirjarAlAbhasya bhAjanaM syAdityAha suMkAIparisuddhe sai lAbhe kuNai vANio cittuN| emeva ya gIyattho, AyaM daTuM samAyarai // 527 // zulkaM-rAjadeyo bhAgadheyastadAdiryeSAM karmakaravyayAdInAm / zulkAdibhiH parizuddhe Atmana eva svAdhIne sati lAbhe karoti vANijyako vANijyarUpAM ceSTAM vyavahRtim / evameva ca anenaiva nyAyena ca, gItArtho gRhItAgamasAraH pumAn AyaM jJAnAdilAbhamadhikaM dRSTvA sUtrArthadRzA nirIkSya samAcarati / yatanayA tadAsevate iti // 527 // astvevamAyavyayatulanayA yatamAnasya nirjarA, yastu niSkAraNaM sukhitvenaiva zithilaH, sa saMvigna25 pAkSikaH kimarthaM samarthyate ityAha AmukkajogiNo cciya, havai hu thovA vi tassa jIvadayA / saMviggapakkhajayaNA, to diTThA sAhuvaggassa // 528 // A samantAnmuktA yogAH saMyamavyApArA yasya santi 'sarvAderiti', sa AmuktayogI, tasyA''muktayogina eva sato bhavati / hunizcayena, stokApi tasya saMvignapAkSikasya jIvadayA / saMvignapakSayatanA 30 mokSAbhilASukayatijanAnurAgeNa pUrvoktA pravRttistataH kAraNAt dRSTA bhagavadbhirupalabdhA sAdhuvargasyeti / ayamatra 1. tyuccayenA - A. B, H tyabhyabhUyenA - C, LI
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 475 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-528-532] bhAvArtha:-bahukAlamapathyasevako'pi AmayAvI suvaidyasamparkAdinA viditapathyAsevanaguNa ArogyAkAGkSayA svasyApathyaM jihAsuH, pathyAnurAgI krameNaivA'pathyaM muJcet / taccoktamAyurvede "ucitAdahitAddhImAn, kramazo viramennaraH / hitaM krameNopacaret, kramazcA'tropadikSyate" // [ ] ityAdi / yathA caitadevaM tathA yaH pArzvasthAdibhAvopajIvyapi cirakAlAtkathaJcit susAdhusamparkAdinA''virbhUtatIvradharmazraddhAno'pi 'na ya osannavihArI duhio osannayaM cayai' ityAdipUrvoktayuktyA dustyajamapi pArzva- 5 sthAdibhAvaM kramazo nivartayan, saMyame gADhapratibaddhabhAvaH sampUrNavIryalAbhAdarAt saMvignapAkSikaH syAt / tadarthaM tanmArgo'pi mokSahetutayA sAdhuH pratipAdita iti // 528 // tadevamanekadhA sadupadezAn pratipAdya teSAM vipakSavikSepeNa supAtranyAsayogyatAmAha kiM mUsagANa attheNa ? kiM vA kAgANa kaNagamAlAe ? / mohamalakhavaliyANaM, kiM kajjuvaesamAlAe // 529 // kiM mUSakAnAmAkhUnAmarthena suvarNadInArAdinA ? na kiJcit, niSprayojano hi teSAM tadgrahaNAdaraH / kiM / vA kAkAnAM karaTAnAM kanakamayI mAlA mANikyAdizreNiH kanakamAlA tayA ? na kiJcideva / mohamalakavalitAnAM mithyAtvAdikarmapaGkaliptAnAM jantUnAM kiM kArya prayojanam upadezamAlayA ? na kiJcidupakArAbhAvAditi // 529 // caraNakaraNAlasANaM, aviNayabahulANa sayayamajogamiNaM / na maNI sayasAhasso, Abajjhai kutthubhAsassa // 530 // jantUnAM caraNakaraNAlasAnAM sadanuSThAnapramadvarANAm avinayabahulAnAM duvinItAnAM prANinAm / dharmamUlatAkhyApanArthaM vinayasya pRthag vizeSaNam / satataM sadA ayogyam ahitam idam upadezamAlAkhyaM prakaraNam / tathA hi - na maNiH zatasrAhasro lakSamUlya Abadhyate vibhUSaNArthamAmucyate kenacit / kaustubhAsasya kaustubham asyati kSipati yastasya mUrkhasya / ayamabhiprAya:-yaH kila aparicchedyamUlyaM puruSottamavakSaHsthalAlaGkaraNabhUtaM 20 kaustubhamivAtimahAya~ dharmamUlabhUtaM vinayaM nirasyati, sa varAkaH kathamasya prakaraNasya lakSamUlyamaNiprAyasya yogyaH syAditi // 530 // kiM kRto'yaM pramAdinAmanAtmanInatAvalepo yadevaM sadupadeze'pyAlasyamityAha nAUNa karayalagayA''malaM va sabbhAvao pahaM savvaM / dhammammi nAma sIijjai tti kammAiM garuyAiM // 531 // jJAtvA karatalagatA''malakavat parisphuTaM sadbhAvata upAdeyabuddhyA pathaM jJAnAdyAtmakaM mokSamArgaM sarvaM 25 sampUrNaM tathA'pi dharme nAmeti vismaye sIdyate pramAdibhirbhUyate / iti itthaM prakAreNa karmANi gurukANi tathAvidhAnAM karmaNAmidaM daurAtmyamityAkUtam // 531 // anyacca dhammatthakAmamukkhehi jassa bhAvo jahiM jahiM ramai / veraggegaMtarasaM, na imaM savvaM suhAvei // 532 // 15 1. lAlaMkArabhUtaM - KH, lAlaMkaraNaM - K, DI 2. samupadeze...AI
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-532-536 ] dharmArthakAmamokSeSu caturvargAbhidheyeSu mizreSUpadizyamAneSu yasya prANino bhAvazcittAbhiprAyo yasmin yasmin ramate vIpsA sarvarasAtmakatvamAha, tasya vairAgyaikAntarasaM viraktyekaniryAsaM nedaM prakaraNaM sarvaM sakalamapi sukhayati AhlAdayati, kintu vaimukhyamevA''tanotIti // 532 // kiJca saMjamatavAlasANaM, veraggakahA na hoi kaNNasuhA / saMviggapakkhiyANaM, hojja va kesiMci nANINaM // 533 // saMyamatapo'lasAnAM saMyame tapasi cAnudyamAnAM gurukarmaNAM vairAgyakathA prastutaprakaraNarUpA na bhavati karNasukhA zrutisukhena mAnasAnandaheturna syAdityarthaH / saMvignapAkSikANAM pratipAditacarANAM svayaM saMyamatapo'lasAnAmapi bhavedvA vairAgyakathA iyaM karNasukhA keSAJcit jJAninAM saMyamAnurAganirmalajJAnAnAmiti yAvaditi // 533 // 10 tathA mohamahoragagrastAnAM jantUnAM sAdhyAsAdhyavivecakatvena saMgrahaparicchedavedanasAmarthyamapyasya prakaraNasyeti vyAcaSTe soUNa pagaraNamiNaM, dhamme jAo na ujjamo jassa / na ya jaNiyaM veraggaM, jANijja aNaMtasaMsArI // 534 // zrutvA prakaraNamidamupadezamAlAkhyaM dharme jinokte jAto nodyamo vizeSAbhiyogo yasya jantona ca 15 janitam utpAditaM zrUyamANenA'nena vairAgyaM viSayavaimukhyaM yasyeti varttate, taM jAnIyAstvaM yadutA'yamanantasaMsArIti kAladaSTavadasAdhya evetyarthaH // 534 // yata Aha kammANa subahuyANuvasameNa uvagacchaI imaM sammaM / kammamalacikkaNANaM, vaccai pAseNa bhaNNaMtaM // 535 // karmaNAM mithyAtvAdInAM subahUnAM prabhUtAnAmupazamena upalakSaNatvena udIrNAnAM kSayeNa, udayAvalikAma20 prAptAnAm upazamena, svakAryakaraNAzaktilakSaNena satA alpazeSakarmaNAmeva prANinAmupagacchati sadbodhaM janayati idaM prastutaprakaraNaM samyag aviparItasthityA / vyatirekamAha-karmamalacikkaNAnAM mithyAtvAdipaGkadigdhAnAM jIvAnAM vrajati pArveNa bhaNyamAnaM nAntaH pravizati upari plavate ityarthaH // 535 / / athAsya prakaraNasyAdhyayanaphalamAha uvaesamAlameyaM, jo paDhai suNai kuNai vA hiyae / so jANai appahiyaM, nAUNa suhaM samAyarai // 536 // . upadezamAlAmetAM yo dhanyaH paThati sUtrataH zRNotyarthataH karoti vA hRdaye pratikSaNaM sUtrArthobhayabhAvanayA sa jAnAtyAtmahitam ihalokaparalokayoH svapathyam , tacca jJAtvA sukhamakRcchreNaiva samAcarati anutiSThatIti // 536 // 25 1. nudyatAnAM - A, H / 2. savvaM - C, D, K, KH, LI Ti. 1. 'bhUtapUrve pcaraT' ityanena carapratyayaH /
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-537-540] samprati sUtrakAra: svasyAbhidhAnavyutpAdanena kartRtvamAcaSTe dhaMtamaNidAmasasigaya-NihipayapaDhamakkharANa nAmeNa / uvaesamAlapagaraNamiNamo yaM hiyaTThAe // 537 // dhantAdInAM SaNNAM padAnAM prathamAkSarANAM nAmnA dharmadAsagaNinA upadezamAlAprakaraNamidaM racitaM siddhAntAduddhRtyA'rthaM sUtrato grathitam / hito mokSaH sattvAnugraho vA, taddhetutvAttadarthAya tannimittamiti // 537 // 5 idaM hi prakaraNaM yasmAdarthaM gRhItvA viracitaM tasya bhagavadvacanasya kalpatarurUpakeNa stavaM karoti jiNavayaNakapparukkho, aNegasatthatthasAlavicchinno / tavaniyamakusumaguccho, soggaiphalabaMdhaNo jayai // 538 // jinavacanaM dvAdazAGgaM tadeva yatheSTaphaladatvAt kalpavRkSaH / anekazAstrArtha eva vyApakatvAtsacchAyAhetutvAcca zAkhAstAbhivistIrNo vizAlaH / taponiyamA eva munimadhukarAntaHkaraNaprItihetutvAt kusumagucchA: 10 prasUnastabakA yasmin sa taponiyamakusumagucchaH / sugatiH svargApavargoM, saiva aparimitAnandarasapUrNatvAt phalaM tadvadhyate yasminnasau sugatiphalabandhano jayati / sarvAgamAntarebhya utkarSeNa varttate sa bhagavAniti // 538 // samprati parisamApti dyotayan, yeSAmiyamupadezamAlA yogyA tAnanuvadati joggA susAhuveraggiyANa paralogapatthiyANaM ca / saMviggapakkhiyANaM, dAyavvA bahussuyANaM ca // 539 // 15 yogyA ucitA susAdhavo ratnatrayArAdhanena mokSasAdhakAH suzramaNAH, vairAgyaM vidyate yeSAM te vairAgyikAH suzrAvakAH, susAdhavazca vairAgyikAzca susAdhuvairAgyikAstebhyaH paralokaprasthitebhyaH pathyadanavat saMyamonmukhatayA paratra hitAbhyudyatebhyazca ucitaiva tAvat / tathA saMvignapAkSikebhyo dAtavyA bahuzrutebhyazca vivekibhyazca cazabdo vizeSaNArthaH, tena anyebhyo dattA doSoddhoSaNamAtre paryavasyati / viparItamatayo hi vatinAmeva kevalametadIyagAthAbhirdoSAnudIrayanti, nAtmanaH parasya vA etadarthAnuyAyi kimapi hitamAcarantIti // 539 // 20 athAsya upadezamAlAprakaraNasya vidhAtuH zrIdharmadAsagaNeH ziSyairgurubahumAnato'nugrathitamidaM gAthAdvayaM sambhAvyate / tathAhi __ iya dhammadAsagaNiNA jiNavayaNovaesakajjamAlAe / mAla vva vivihakusumA, kahiA ya susIsavaggassa // 540 // iti anena pUrvoktaprakAreNa dharmadAsagaNinA bhagavatA jinavacanarUpairupadezairhetubhiH kAryo gaNadharai- 25 graMthanIya Agamastasya mAlA paddhatirdvAdazAGgI / uktaM ca "atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthaMti gaNaharA" [A.ni./92 pUrvA.] ityAdi, tasyA jinavacanopadezakAryamAlAyAH sakAzAdAdAyeti zeSaH / mAleva vividhakusumA bhavyamadhuvratavAtapriyatayA nAnAkusumasampAditA sragiva kathitA ca upadiSTA suziSyavargasyeti // 540 // 1. dhanAdInAM - C, KH dhaNAdInAM - D, KI 2. kamapi - A, C, D, LI Ti. 1. dhanta, maNi, dAma, sasi, gaya, Nihi eSAM padAnAM prathamAkSara: yathAkramaM - dhammadAsagaNi-granthakartuH nAma /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 478 saMtikarI vuDDikarI, kallANakarI sumaMgalakarI ya / hou kahagassa parisAe, taha ya nivvANaphaladAI // 541 // zAntikarI pUrvArjitadurantaduritopazamahetuH / vRddhikarI puNyAnubandhanibandhanapuNyapracayopacayahetuH / 5 kalyANakarI anena puNyodayaH sUcitaH / sumaGgalakarI cetyanena kalyANebhyaH svargasumAnuSatvavibhUtirUpebhyo'nantaraM bodhihetutvAt puNyodayasya puNyAnubandhitvamAzaMsitam / bhavatu kathakasya pariSadastathA ca nirvANaphaladAyinIti || 541|| atha gAthAmAnamAha 20 kathaka-zrotRRNAmAziSamAha [ karNikAsamanvitA upadezamAlA / gAthA-539-544 ] 25 jAvaya lavaNasamuddo, jAva ya nakkhattamaMDio merU / tAva ya raiyA mAlA, jayammi thirathAvarA hou // 543 // yAvacca lavaNasamudro yAvacca nakSatramaNDito meruH tAvadviracitA mAlA 'bhAmA satyabhAme 'ti 15 nyAyAdupadezamAlA jagati samyagdRSTipaJcendriyaprANirgaNarUpe sthirA pRthivI, tadvat sthAvarA zAzvatI sthirasthAvarA bhavatu AstAmityAzIrvAdaH // 543 // akkharamattAhINaM, jaM ciya paDhiyaM ayANamANeNaM / taM khamaha majjha savvaM, jiNavayaNaviNiggayA vANI // 544 // yatkiJcanmayA jinavacanavANyAH akSaramAtrayA hInaM tatsarvaM kSamyatAM iti bhadramastu // 544 // [prazastiH // ] ittha samappai iNamo, mAlAuvaesapagaraNaM pagayaM / gAhANaM savvaggaM, paMcasayA ceva cAlIsA // 542 // sugamA / navaraM ArSatvAt mAlAzabdasya pUrvabhAvaH // 542 || atha granthasyAziSamAha / ghanakamaThabhRtAmbhorAzisaMvAsisarpA-dhipatikalitamUrtirnIlanAlInakAntiH sitaruciravirAjallocanaH kevala zrIparicayacaturAtmA zrIjino vaH zriye'stu // 1 // [mAlinIvRttam ] zrIvarddhamAnaH zaminAM manAMsi jino dhinotu tripadI yadIyA / vyApnoti vizvaM balighAtikarma-jayoditA vizvamanazvarazrIH || 2 || [ vasantatilakAvRttam ] zrIvIrazAsanamahAmahimAgariSThaH zrIbhadrabAhuvihitAcaraNapratiSThaH / kAle kalAvapi viluptaghanAghasaGghaH zrImAnayaM vijayate yatimUlasaGghaH // 3 // zrInAgendrakule munIndrasavituH zrImanmahendraprabhoH, paTTe pAragatAgamopaniSadAM pAraGgamagrAmaNIH / devaH saMyamadaivataM niravadhitraividyavAgIzvaraH; saJjajJe kalikalmaSairakaluSaH zrIzAntisUrirguruH ||4|| [zA0vi0] zaktiH kApi na kApilasya na naye naiyAyiko nAyakazcArvAkaH paripAkamujjhati materboddhazca nauddhatyabhAk / 30 syAdvaizeSikazemuSI ca vimukhI vAdAya vedAntike; dAntiH kevalamasya vakturayate sImAM na mImAMsakaH ||5|| 1. gaNadhararUpe - A / 2. K pratau /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 479 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / prazastiH / ] tatpaTTe prathamaH zamiprabhurabhUdAnandasUriH paraH, saJjajJe'maracandrasUrirakhilA'nUcAnacUDAmaNiH / zazvadyasya sarasvatIprasaraNe siddhezituH saMsadi; prAjJaizcetasi vetasItarurasAvAcAryakaM kAryate // 6 // siddhAntopaniSanniSaNNahRdayo dhIjanmabhUstatpade, pUjyazrIharibhadrasUrirabhavaccAritriNAmagraNIH / bhrAntvA zUnyamanAzrayairaticirAdyasminnavasthAnataH; santuSTaiH kalikAlagautama iti khyAtivitene guNaiH // 7 // guruzrIharibhadro'yaM lebhe'dhikavaca:sthitiH / mohadrohAya cAritranRpanAsIravIratAm // 8 // [anuSTub] tatpade vijayasenasUrayaH, pUrayanti kRtinAM manorathAn / yadgavI vRSamasUta nUtanA kAmadhenuriva sarvakAmadam // 9 // garvAtpUrvamanAdarairavahitaiH pazcAttato vismitaiH, prasvinnairanuvismRtAtmabhiratho vAdena vAde kSaNAt / bhAgyairmAnimanISiNAM pariNatA puMstvena vAgeSa ityAkSiptairatha sevyate sma sahasA yassAdaraM vAdibhiH // 10 // yasyopadezamamRtopamitaM nipIya, zrIvastupAlasacivezvara-tejapAlau / saGghAdhipatyamasamaM jinatIrthatejaH-saMvarddhanAjjitazatakratu cakratustau // 11 // [vasantatilakA] zrImadvijayasenasya saumanasyaM namasyataH / yadvAsitA dhRtAH kairna guNAH ziSyAzca mUrddhasu // 12 // [anuSTub] tasyAjJayA vijayasenamunIzvarasya ziSyeNa seyamudayaprabhadevanAmnA / yogyA vizeSaviduSAmupadezamAlAvRttiH kathAgrathanato'bhinavA vitene // 13 // [vasantatilakA] prathamAdarze prathamAnamAnaso devabodhavibudha imAm / sthapatiriva sthApayitA guruSu nato'tanuta sAhAyyam // 14 // cAndre kule kalazataH kila sUridevAnandAgryaziSyakanakaprabhasUrinAmnaH / pradyumnasUriruditaH kavitAsamudro muSTiMdhayo'mbuvadazodhayadeSa vRttim // 15 // [vasantatilakA] utsekitotsUtranirUpaNAdyairyA''zAtanA syAttanu kApi kAcit / mithyA'stu me duSkRtamatra sAkSI zrIsaGghabhaTTAraka eva tIrtham // 16 // [upajAtivRttim] ekaikena vimohazikyacaraNAMzchittvA kaSAyAnimAn, dIpte dhyAnakRzAnudhAmani manazcaikena hutvA''tmanA / mantrasyASTazatIritIha japitaistaiH paJcabhiH siddhaye; gAthAbhirgurugumphitA vijayate jApyopadezAvaliH // 17 // [zArdUlavikrIDitavRttam] kalpA''viSkaraNAdito vivaraNAdvijJAya vijJAtmanA, nAmnA yAmupadezapaddhatimimAmAsevamAno mudA / 1. bhrAMtA - C / 2. kalasataH - C, L | 3. kaM na - C / 4. tmanaH - A, CI Ti. 1. anUcAna: - samarthavyAkhyAtA / 2. 'netara' iti bhaassaayaam| 3. gavI - vaannii| 4. anena granthasyagAthAsaGkhyA uktaa| (108 45-540) 15 20 25
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 [karNikAsamanvitA upadezamAlA / prazastiH / ] lokAgropari vartinImabhimukhIM kurvIta vItAnyadhIvRtti nirvRtidevatAM zivapurIsAmrAjyakAmaH kRtI // 18 // tattvoditvarasaptabhUmikamahAprAsAdarAjAGgaNam, yAvadbhAti jagadgurorbhagavatastIrthezituH zAsanam / tAvacchrAvakasAdhudharmavijayastambhavayAlambinI; vRttirvandanamAlikA vijayatAM tatropadezasrajaH // 19 // [zArdUlavikrIDitavRttam] seyaM pure dhavalake nRpavIravIra-mantrIzapuNyavasatau vasatau vasadbhiH / varSe grahagraharavau [1299] kRtabhArkasaGkhyaiH [12274] zlokaivizeSavivRtivihitAdbhutazrIH // 20 // ityAcAryazrIudayaprabhadevasaGghaTitAyAm upadezamAlAyAH karNikAyAM vizeSavRttau tRtIyaH pariveSaH sampUrNaH // granthAgraM-3714 etAvatA ca sampUrNA upadezamAlAyAH karNikAkhyavizeSavRttiriti Adito granthAgraM - 12274 sarvasaMkhyA // - puSpikA :yo rAjyaM prathamaM cakAra jaladhi kRtvA'vadhi lIlayA, zastrairvairigaNaM nihatya sakalaM bAhyaM tato'bhyantaram / matvA jetumazakyamenamadhikaistairmAtrayA sAhasI yazcakre vazinAmabhUdiha purA zrInannasUriprabhuH // 1 // [zA0vi0] zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoranudinaM bhUyAt // yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA mama doSo na dIyate // 1 // lagnapRSTikaTigrIvA, adhodRSTiradhomukham / kaSTena likhitaM zAstraM yatnena paripAlayet // 2 // kalyANamastu // zrIH // saMvat 1470 varSe jyeSTha vadi 10 budhe'dyeha zrIstambhatIrthe mahArAjAdhirAjamulatAnazrI-ahimmadasyaha vijayarAjye zrIvRddhatapApakSe zrIjayazekharasUriziSyazrIjinaratnasUrINAM paThanAya // zrIrastu // 1.12374 - A, 12027 - KH, 12168 - KI Ti. 1. taiH zastraiH, kimbhUtaiH ? mAtrayA adhikaiH = zAstraiH /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTAni // pariziSTam [ 1 ] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // pariziSTam [ 2 ] upadezamAlAkarNikAvRttau uddharaNAnAmakArAdyanukramaH // pariziSTam [ 3 ] upadezamAlAkarNikAvRttau katipayasUktinAmakArAdyanukramaH // pariziSTam [ 4 ] upadezamAlAkarNikAvRttau kathAnakAnAmanukramaH // pariziSTam [ 5 ] upadezamAlAkaNikAvRttau vizeSAnAmnAmakArAdyanukramaH // pariziSTam [ 6 ] upadezamAlATIkAdisAhityasUcI //
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam gAthA/patrAGkam 448/452 385/432 155/314 445/449 255/394 112/224 498/467 135/236 137/238 444/449 [1] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // gAthAMza: gAthA/patrAGkam | gAthAMzaH [a] arahaMtA bhagavaMto aMgArajIvavahago 168/324 | alaso saDho'valitto aMteurapurabalavAhaNehiM 49/166 avaropparasaMbAhaM aisuTThio tti guNasamuio tti 68/196 avi icchaMti ya maraNaM akkosaNatajjaNatADaNAo 136/236 avi nAma cakkavaTTI akkharamattAhINaM 544/478 avikattiUNa jIve accaNuratto jo puNa 522/472 assaMjaehi savvaM khaiyaM acciya-vaMdiya-pUiya 187/367 aha jIviyaM nikitaI aTTahAsakelIkilattaNaM 316/412 ahamAhau tti na ya aTThamachaTThacautthaM 370/429 ahiyaM maraNaM ahiyaM ca aNavaTTiiM maNo 486/464 [A] aNugammai bhagavaI 13/86 AuM saMvilaMto aNurAeNa jaissa vi 141/239 AjIvagagaNaneyA aNuvattagA viNIyA 97/210 AjIvasaMkileso aNusiTThA ya bahuvihaM 216/375 ANaM savvajiNANaM annonnajaMpiehiM 224/377 ANAi cciya caraNaM aparicchiyasuyanihasassa 415/439 AmukkajogiNo cciya aparissAvI somo 11/83 AyaratarasammANaM appahiyamAyaraMto 108/220 AyariyabhattirAgo appA ceva dameyavvo 185/367 AraMbhapAyanirayA appA jANai appA 23/100 AlAvo saMvAso appAgamo kilissai 414/439 AsannakAlabhavasiddhiyassa appeNa vi kAleNaM 252/393 AsAyaNa micchattaM abahussuo tavassI 412/438 AhAresu suhesu a abhigamaNa-vaMdaNa-namaMsaNeNa 166/322 [i] amuNiyaparamatthANaM 143/241 iMdiyakasAyagAravamaehi arasaM virasaM lUhaM 325/414] ikkassa kao dhammo arahaMtaceiyANaM 502/468] icchai ya desayattaM 467/459 459/454 282/403 500/467 505/468 528/474 524/473 100/211 462/457 223/377 290/405 410/438 40/139 460/457 156/314 406/437
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 ittha samappar3a iNamo itthipasusaMkiliTuM iya gaNiyaM iya tuliyaM iya dhammadAsagaNiNA iha loe AyAsaM IsAvisAyamayakoha [3] uggAi gAi hasaI ya uccArapAsavaNakhelajalla uccArapAsavaNavaMta uccAre pAsavaNe ucchUDhasarIragharA ujjhejja aMtare cciya uDDamahatiriyanarayA uttamakulappasUyA uvaesaM puNa taM diti uvaesamAlameyaM uvaesasahassehiM vi uvvIlaNa-sUaNa-paribhavehi uvvevao ya araNAmao ya ussuttamAyaraMto [e] ee dosA jamhA eesu jo na vaTTijjA ekkaM pi natthi jaM suTu egaMtaniayavAsI egadivasaM pi jIvo egadivaseNa bahuyA egAgI pAsattho eyaM pi nAma nAUNa evaM tu paMcahiM AsavehiM evamagIyattho vi hu esa kamo naraesu vi [ o] osannacaraNakaraNaM osannayA abohI ya osannavihAreNaM osannassa gihissa va osanno attaTThA [karNikAsamanvitA upadezamAlA] 542/478 [ka] 334/421| kaMcaNamaNisovANaM 494/466 481/462 kaMtArarohamaddhANa 523/472 540/477 kaiyA vi jiNavariMdA 12/86 127/234 kakkhaDadAhaM sAmali 280/403 287/404 kajje bhAsai bhAsaM 297/407 kajjeNa viNA uggaha 366/428 373/429 kaDuyakasAyatarUNaM 36/135 300/409 katto ciMtA sucariyatavassa 470/459 159/315 katto suttatthAgama 157/314 367/428 kappAkappaM esaNamaNesaNaM 417/440 89/208 kammANa subahuyANuvasameNa 535/476 254/394 kammehiM vajjasArovamehiM 250/393 339/422 kalahaNakohaNasIlo 131/235 154/311 | kalusIkao ya kiTTIkao ya 249/392 449/452 kaha kaha karemi kaha mA karemi 475/461 536/476 kaha taM bhannai sokkhaM 30/111 31/111 kaha ya jayaMto sAhU 399/436 77/199 kaha so jayai agIo 408/438 318/413 kAUNa saMkiliTuM 253/393 221/377kAraNanIyAvAse 110/223 kAraNaviU kayAI 95/209 411/438| kAruNNaruNNasiMgArabhAva 107/219 310/411 kAlassa ya parihANI 294/406 468/459 kiM Asi naMdiseNassa 53/168 111/224 / kiM parajaNabahujANAvaNAhiM 20/89 90/208 kiM pi karhi pi kayAI 180/333 160/315] kiM mUsagANaM attheNa 529/475 387/433 kiM liMgaviDDarIdhAraNeNa 436/444 322/414 kiM sakkA vottuM je 35/134 214/375 kimagaM tu puNo jeNaM 482/463 407/437 kIvo na kuNai loyaM 356/426 276/402 kucchA vilINamalasaMkaDesu 321/413 kulagharaniyayasuhesu ya 152/274 228/380 kusamayasuINa mahaNaM 271/401 350/425 ke ittha kareMti''laMbaNaM 179/332 193/370 keI susIlasuhammAisajjaNA 167/323 352/426 | kesiMci paro logo 440/445 517/471 | kesiMci varaM maraNaM 439/445
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 485 429/442 307/410 50/167 7/82 [ pariziSTam [1] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] kehivi savvaM khaiyaM 496/467 | chajjIvanikAyamahavvayANa ko teNa jIvarahieNa saMpayaM 257/395 | chala chauma saMvaiyaro ko dAhI uvaesaM 490/465 cheo bheo vasaNaM ko dukkhaM pAvijjA 129/235 [ja] koDIsaehiM dhaNasaMcayassa 48/146 jaM ANavei rAyA koho kalaho khAro 302/410 jaM jaM najjai asuI koho mANo mAyA 301/409 jaM jaM samayaM jIvo [kha] jaM jayai agIyattho khara-karaha-turaga-vasabhA 183/366 jaMNeNa jalaM pIyaM khittAIyaM bhuMjai 362/428 jaM taM kayaM purA pUraNeNaM _ [ga] jaM na lahai sammattaM gacchagao aNuogI 388/433| jaMtehiM pIliyA vi hu gayakannacaMcalAe 32/128 jar3a giNhai vayalovo gAma desaM ca kulaM 357/427 jai ThANI jar3a moNI gAravatiyapaDibaddhA 422/441 jai tA asakkaNijjaM girisuyapuSphasuANaM 227/378 jar3a tA jaNasaMvavahAra gIyatthaM saMviggaM 376/430 jai tA taNakaMcaNa gujjhoruvayaNakakkhoruaMtare 337/421 jai tA tiloyanAho vi guNadosabahuvisesaM 315/412 jai tA lavasattamasura guNahINo guNarayaNAyaresu 351/425 jai tAva suvvao suMdaro tti guru gurutaro ya aigurU 142/240 jai dukkaradukkarakArao tti gurupaccakkhANagilANa 378/430 jai na tarasi dhAre guruparibhogaM bhuMjar3a 377/430 jai savvaM uvaladdhaM [gha] jaiyA'NeNaM cattaM ghettUNa vi sAmannaM 259/396 jagacUDAmaNibhUo ghore bhayAgare sAgarammi 314/412 jassa gurummi na bhattI [ca] jassa gurummi paribhavo caMdo vva kAlapakkhe 477/461 jaha ujjamiuM jANai caraNakaraNaparihINo 428/442 jaha kacchullo kacchu caraNakaraNAlasANaM 530/475 jaha cakkavaTTisAhU caraNAiyAro duviho 396/435 jaha cayai cakkavaTTI cAraganirohavahabaMdha 283/403 | jaha jaha kIrai saMgo ciMtAsaMtAvehi ya 284/404 jaha jaha khamai sarIraM corikkavaMcaNAkUDakavaDa 457/454 jaha jaha bahussuo sammao [cha] jaha jaha savvuvaladdhaM chakkAyariUNa assaMjayANa 435/444 jaha dAiyammi vi pahe chajjIvakAyavahagA 82/201 jaha nAma koi puriso chajjIvakAyavirao 441/449 jaha mUlatANae paMDurammi chajjIvanikAyadayAvivajjio 430/443 | jaha vaNadavo vaNaM 209/373 24/101 398/436 200/371 109/222 124/234 42/139 222/377 63/195 344/423 71/197 458/454 4/81 29/111 67/196 66/196 501/468 483/463 434/443 75/199 263/396 420/441 212/374 58/183 173/331 116/227 343/423 323/414 487/465 416/440 405/437 273/402 132/235
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 jaha saraNamuvagayANaM jaha suragaNANa iMdo jahaTThiyakhitta na yANai jahaTThiyadavva na yANai jahA kharo caMdaNabhAravAhI jAi-kula-rUva-bala-suya jAIe uttamAe jANai ya jaha marijjai jANai ya jahA bhogiDDi jANijjai ciMtijjai jAyammi dehasaMdehayammi jAva ya lavaNasamuddo jAvA''u sAvasesaM jiNapahamapaMDiyANaM jiNavayaNakapparukkho jiNavayaNasuisakaNNA jiyakohamANamAyA jIyaM kAUNa paNaM jIvaMtassa iha jaso jIveNa jANi u visajjiyANi jIvo jahAmaNasiyaM jugamittaMtaradiTThI je gharasaraNapasattA je te savvaM lahiuM jeTThavvayapavvayabhara jo avikalaM tavaM saMjamaM jo Agalei mattaM jo kuNai appamANaM jo giNhai guruvayaNaM jo caMdaNeNa bAhuM jo cayai uttaraguNe jo jassa vaTTae hiyae jo jahavAyaM na kuNai jo na vi diNe diNe jo niccakAlatavasaMjamojjao jo nicchaeNa giNhai jo niyamasIlatavasaMjamehiM jo puNa niraccaNo cciya jo bhAsuraM bhuyaMgaM [karNikAsamanvitA upadezamAlA] 518/471 | jo vi ya pADeUNaM 386/432 8/82 jo suttatthaviNicchayakayAgamo 437/444 402/436 jo sevai kiM lahai 211/374 401/436 jo hujja u asamattho 383/431 426/442 joisanimittaakkhara 115/227 330/416 joggA susAhuveraggiyANa 539/477 331/416 [] 205/372 ThavaNakule na ThaveI 363/428 203/372 ThANaM uccuccayaraM 262/396 204/372 [ta] 345/424 taM suravimANavibhavaM 286/404 543/478 tamhA savvANuNNA 392/434 258/395 tavakulacchAyAbhaMso 327/415 176/331 tavaniyamasIlakaliyA 246/386 538/477 tavaniyamasuTThiyANaM 443/449 43/142 taha chakkAyamahavvaya 432/443 390/434 taha puTiva kiM na kayaM 140/239 105/218 taha vatthapAyadaMDagauvagaraNe 447/452 98/210 | taha vi hu sA rAyasirI 18/88 197/371 tiriyA kasaMkusArA 281/403 189/368 tivvayare u paose 178/332 296/406 te dhannA te sAhU 59/184 220/376 | to paDhiyaM to guNiyaM 64/195 499/467 | to bahuguNanAsANaM 125/234 62/195 to hayabohI pacchA 433/443 171/330 [tha] 312/411 thaddhA cchiddappehI 61/184 thaddho nirovayArI 27/101 96/210 theveNa vi sappurisA 28/102 92/208 thevo'vi gihipasaMgo 113/224 117/228 [da] 84/202 | dagapANaM puSphaphalaM 349/425 504/468 dRTTaNaM kuliMgINaM 232/381 480/462 daDDajaumakajjakaraM 489/465 340/422 daDhasIlavvayaniyamo 234/381 118/228 davvaM khittaM kAlaM bhAvaM 400/436 455/453 | dasa dasa divase divase 248/389 493/466 | dAveUNa dhaNanihiM 261/396 311/411 | diNadikkhiyassa damagassa 14/87 74/199
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 [ pariziSTam [1] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] divvAlaMkAravibhUsaNAI 277/402| narayagaigamaNapaDihatthae dIsaMti paramaghorA vi 38/135 narayattho sasirAyA dukkaramuddhosakaraM 88/207 narayaniruddhamaINaM dujjaNamuhakodaMDA 138/239 naha-daMta-maMsa-kesa-'TThiesu dupayaM cauppayaM bahupayaM 206/373 nahadaMtakesarome jamer3a devA vi devaloe 285/404 nAUNa karayalagayA''malaM va devANa devaloe 278/403 nANaM carittahINaM devehiM kAmadevo 121/230 nANAhio varataraM devo nerau ttiya 45/145 nANAhiyassa nANaM desiyarAiyasohi 413/439 nANe daMsaNa-caraNe deho pipIliyAhiM 174/331 nAhammakammajIvI do ceva jiNavarehiM 491/466 nikkhamaNa-nANa-nivvANa dosasayamUlajAlaM 51/167 niggaMtUNa gharAo [dha] niccaM dosasahagao dhaMtamaNidAmasasigaya 537/477 niccaM pavayaNasohAkarANa dhamma pi nAma nAUNa 288/404/ niccaM saMkiyaMbhIo dhammaM rakkhai veso 22/100 nicchayanayasya caraNassuvaghAe dhammakahAo ahijjai 374/430 nicchoDaNa nibbhaMcchaNa dhammatthakAmamukkhehi 532/475 nibbIe dubbhikkhe dhammamaiehiM aisuMdarehi 104/217 nimmama nirahaMkArA dhammamiNaM jANaMtA 120/229 | niyagamaivigappiya dhammammi natthi mAyA 393/434| niyayA vi niyayakajje dhammo purisappabhavo 16/88] nihayANihayANi ya iMdiyANi dhammo maeNa hu~to 25/101 nihisaMpattamahanno dhiddhI aho akajjaM 128/234 nIyaM giNhai piMDaM [na] [pa] na karaMti je tavaM saMjamaM 86/202| paMcasamiyA tiguttA na karei pahe jayaNaM 368/429 paMciMdiyattaNaM mANusattaNaM na karemi tti bhaNittA 507/469 paMceva ujjhiUNaM na kulaM ettha pahANaM 44/142 paDirUvo teyassI na caijjai cAlelaM 5/82 paDivajjiUNa dose na tahiM divasA pakkhA 479/462 paDisevaNA cauddhA na ya najjai so diyaho 207/373 | paDhai naDo veraggaM na vi ittha ko vi niyamo 47/145 paDhamaM jaINa dAuNa na vi taM kuNai amitto 126/234 paNamaMti ya puvvayaraM na vi dhammassa bhaDakkA 394/435 pattA ya kAmabhogA namiUNa jiNavariMde 1/4 patthareNAhao kIvo naraesu jAiM aikakkhaDAI paratitthiyANa paNamaNa naraesu suravaresu ya 274/402| paraparivAyaM geNhai 103/217 256/395 442/449 198/371 358/427 531/475 425/442 423/441 424/442 218/376 235/382 236/383 192/370 186/367 347/424 226/378 512/470 303/410 495/467 389/433 26/101 151/271 329/416 181/364 371/429 391/434 466/458 217/375 10/83 34/134 404/437 474/460 238/384 57/183 202/372 139/239 237/383 69/197
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 paraparivAyamaIo paraparivAyavisAlA pariciMtiUNa niUNaM pariNAmavaseNa puNo paritappieNa taNuo paribhavai uggakArI pariyacchaMti ya savvaM pariyaTTiUNa gaMthatthavittharaM paliovamasaMkhijjaM pavarAI vatthapAyAsaNovagaraNAI pavvAvaNavihimaTThAvaNaM ca pahagamaNavasahiAhAra pAgaDiyasavvasallo pANaccae vi pAvaM pAyapahe na pamajjai pAvijjai iha vasaNaM pAvo pamAyavasao pAsatthosannakusIla pillijjesaNamikko pIyaM thaNayacchIraM puNNehiM coiA purakaDehiM puSphiyaphaliya taha puraniddhamaNe jakkho puvvarayANussaraNaM puci cakkhuparikkhiya [pha] pharusavayaNeNa diNatavaM phuDapAgaDamakaheMto [ba] bahudosasaMkiliTTho bahusokkhasayasahassANa bAyAlamesaNAo bAyAlamesaNAo bArasa bArasa tinni ya bAlu tti mahIpAlo [bha] bhajjA vi iMdiyavigAra bhaddo viNIyaviNao bhayasaMkhohavisAo [karNikAsamanvitA upadezamAlA] 73/198| bhavasayasahassadullahe 123/234 461/457 bhAvaccaNamuggavihAriyA ya 492/466 511/470 bhAve haTThagilANaM na vi 403/437 133/235 bhikkhU gIyamagIe 395/435 196/371 bhIuvvigganilukko 478/461 372/429| bhoge abhuMjamANA vi 122/233 83/201 [ma] 473/460 mauyA nihuyasahAvA 79/200 275/402 maNikaNagarayaNadhaNapUriyammi 85/202 324/414 mahavvayaaNubbayAI 509/469 418/440 mahilANa subahuyANa vi 19/88 379/431] mahuraM niuNaM thovaM 80/200 65/196 | mA kuNau jar3a tigicchaM 346/424 175/331 mANaMsiNo vi avamANa 78/200 360/427 | mANI gurupaDaNIo 130/235 464/458 mANo mayahaMkAro 304/410 195/370 mAyA niyagamaivigappiyammi 145/241 353/426 mAyA piyA ya bhAyA 144/241 .158/314 mAyAkuDaMga pacchannapAvayA 306/410 201/371 miNu goNasaMgulIhiM 94/209 101/214 mukkA dujjaNamittI 245/386 39/138 mucchA aibahudhaNalobhayA ya 309/411 191/368 molagakudaMDagAdAmagANi 446/451 335/421 [ra] 299/409 rayaNujjalAI jAiM 451/452 rAu tti ya damagu tti ya 46/145 134/236|| rAyakulesu vi jAyA 56/183 106/219 rAyA jiNavaracaMdo 497/467 rIyae davadavAe 364/428 438/444 / rUveNa juvvaNeNa ya 153/279 102/214 | rUsai coijjaMto 76/199 298/407 [la] 354/426 laddhilliyaM ca bohiM 292/405 375/430 labhrUNa taM suisuhaM 453/453 9/83 luddhA sakajjaturiA 150/266 loe vi kusaMsaggIpiyaM 225/378 148/262 loe vi jo sasUgo 508/469 6/82 | lobho aisaMcayasIlayA 308/411 320/413 /
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTam [1] upadezamAlAyAM mUlagAthAnAmakArAdyanukramaH // ] [ va ] vaMdai ubhao kAlaM pi baMdar3a na ya baMdAva vaMdai paDipuccha bagdhama agao vaccai khaNeNa jIvo vajrjato avibhUsaM vathivva vAyapuNNo varaM me appA daMto varamauDakiDadha vasahI - sayaNA - 'saNa vaha mAraNa- abbhakkhANadANa vahabaMdhaNamAraNasehaNAo vAsasahassaM pi jaI vikahaM viNoyabhAsaM viggahavivAruNo vijjaM maMtaM jogaM vijjappo jaha jaha vijjAe kAsavasaMtiyAe bijjAharIhiM saharisaM viNao Avahai siriM viNao sAsaNe mUlaM visthA pariggahAo virayA pANivahAo visayavisa hAlahala visayasuharAgavasao visayA'sipaMjaramiva visavamAgaNaM visasayadikkhiyAe bur3AvAse viThiyaM vesa junnakumAri veso vi appamANo vottUNa vi jIvANa [ sa ] saMghayaNakAlavala saMjamatavAlasANaM saMjoya aibahu saMjharAgajalabubbuovame saMtika vuDDika 230 / 380 516/471 233 / 381 472 / 460 465 / 458 336/421 381 / 431 184 / 366 450 / 452 240 / 384 177/332 52 / 167 251 / 293 485 / 464 70 / 197 365 / 428 488 / 465 267 / 400 54 / 168 342 / 423 341 / 423 244 / 385 243 / 385 213/374 147 / 244 60 / 184 313 / 411 15/87 99 / 210 162 / 317 21 / 100 33 / 129 293 / 406 533 / 476 | saMte vi ko vi ujjha saMpAgaDapaDisevI saMvacchara- cAummAsiesa saMvaccharamusabhajiNo saMvAhaNassa ranno saMviggapakkhiyANaM saMsAracArAe cArae vva saMsAramaNavayaggaM saMsArakhaMcaNA na vi saMsArasAgaramiNaM saMsAro ya aNaMto sacchaMdagamaNaudvANasovaNo sacchaMdagamaNauANasovaNo sajjhAeNa pasatthaM saTThi vAsasahassA saddahaNAyaraNAe sahesu na rajjijjA saparakkamaNDalavAieNa sabbhAvo vIsaMbho samiI- kasAya - gArava sammattaMmi u laddhe sammattadAyagANaM sammahidI vi kayAgamo vi sayalammi vi jiyaloe saviDaMkobbhaharUvA savvaM ti bhANiUNaM savvaM dhovaM uvahiM savrvvagovaMgavigattaNAo savvagaIpakkhaMde savvagahANaM pabhavo savvajiNapaDikuTuM savvAoge jaha koi savvo guNehiM gaNNo savvo na hiMsiyo sAraNacar3ayA je gacchaniggayA sArIramANasANaM 369/429 | sAvajjajogaparivajjaNAe 208 / 373 | sAsayasukkhatarassI 541 / 478 | sAhaMti ya phuDaviyaDaM 489 37/135 427/442 241 / 385 3/5 17/88 514 / 471 289/405 332/416 170 / 326 521 / 472 506 / 469 380 / 431 382/431 338/422 81/200 219/376 328/415 55 / 181 114 / 227 295 / 406 270/401 269 / 401 164/317 268/401 163/317 503 / 468 361/427 146 / 241 215/375 210 / 374 161 / 315 431/443 456/454 463 / 458 525 / 473 264/397 519 / 472 149/262 471/460
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 sAhU kaMtAra-mahAbhaesu sAhUNa kappaNijjaM sAhUNa ceiyANa ya sAhUNaM apparaI siDhilo aNAyarakao sippANi ya satthANi ya sIuNhakhuppivAsaM sIejja kayAi gurU sIlavvayAiM jo bahuphalAI sIsAyariyakameNa ya sIsAveDheNa sirammi sIhagirisusIsANaM bhaI sIhAsaNe nisannaM suMkAIparisuddhe sai lAbhe suMdarasukumAlasuhoieNa sujjhai jaI sucaraNo suTTha vi ujjamamANaM suTTa vi jaI jayaMto sutavassiyANa pUyA sutte ya imaM bhaNiyaM suddhaM susAhudhamma suparicchiyasammatto subahuM pAsatthajaNaM sumiNaMtarANubhUyaM suravaisamaM vibhUI [karNikAsamanvitA upadezamAlA] 41/139| suviNicchiyaegamaI 231/280 239/384 suvihiyavaMdAveMto 229/380 242/385 sussUsaI sarIraM 326/414 317/412 suhio na cayai bhoe 172/331 476/461 sUrappamANabhoI 355/426 421/441| sUla-visa-ahi-visUiya 469/459 119/229 sesA micchadiTThI 520/472 247/386 sesukkoso majjhima 397/435 188/367 so uggabhavasamudde 169/325 419/440 so vi ya niyayaparakkama 384/432 91/208 soUNa gaI sukumAliyAe 182/365 93/209 soUNa pagaraNamiNaM 534/476 266/398 sogaM saMtAvaM addhiiMca 319/413 527/474 soggaimaggapaIvaM 265/397 87/202 soccA te jiyaloe 260/396 513/470 sovai ya savvarAI 359/427 72/198 | [ha] 333/417 hatthe pANa na khive 484/463 165/321 hA ! jIva ! pAva bhamihisi 194/370 409/438| himavaMta-malaya-maMdara 199/371 515/471 | hiyamappaNo karito 454/453 272/401 hINassa vi suddhaparUgavagassa 348/424 510/470 hINassa vi suddhaparUvagassa 526/474 190/368 hIlA nirovayArittaNaM 305/410 452/453 / hojja va na va dehabalaM 291/405
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam / [2] upadezamAlAkarNikAvRttau uddharaNAnAmakArAdyanukramaH // uddharaNAMza: granthanAma patrAGkam | uddharaNAMza: granthanAma patrAGkam [a] ucitAdahitAddhImAn [Ayurvede] 475 aisuTTio tti guNasamuio tti [ upa.mA./68] 15 udAharaNasAdharmyAt [nyAyabhASye] 215 akarttavyaM na karttavyaM ] 449 [e] atthaM bhAsai arihA [A.ni./92 pUrvA.] 477 egakhittavihArI ] 434 adharmANi ca karmANi [ evamevagao jammo ] 459 anAgatamatItaM ca nArthakArI [ ] 368 [ka] anovRSakharoSTrAzva] 383 | kaNotpeSAdibhiH ] 383 appacchitte ya pacchittaM [bR.ka./6422] 438 | kaNTakenApi ye spRSTAH [ __] 382 amAMsabhakSaNaM nRNAm ] 382 kathaM toSayituM zakyaH ] 368 amAMsAzI jagadvandhuH [ ] 382| kappA AyappamANA [o.ni./706 pUrvA. ]430 asaMkiliTehiM samaM vasijjA [ da.vai.cU.2-gA.9 utta.] 377 | karoti mAteva hitAni sAdhoH [ ] 384 ahiMsAlakSaNaM dharma ] 382 kavilA itthaM pi ihayaM pi [mahAvIracarite] 219 AuTTiyA uveccA [ya.sa./100] 437 | kAyappayogasuyavaya ] 84 [A] kAraNapaDisevA vi hu [ni.bhA./459] 424 Akare dantakezAsthi [ . ] 383 | kAlatiyaM liGgatiyaM [pra.sA./896] 407 AghAtaM nIyamAnasya ] 373 | kAle kalau khale loke ] 425 ANAe amukkadhurA ] 434 | kratunirvighnasaMbhAraH ] 382 ANAe avahataM [daM.pra./195] 11901 317 | [kSa] AlU taha piMDAlU [pra.sA./240] kSetrakUpataDAgAdikaraNe ] 383 AhAkammuddesiya [pi.ni./92] 407 [kha] [i] khaMDai pIsai bhuMjai [pi.vi./86] 409 i-je-rAH pAdapUraNe [siddhahe./8/2-217] 431] khaNDanI peSaNI cullI ] 382 ikkeNa kayamakajjaM [ ] 315 [ga] icchA hu AgAsasamA aNaMtiA [ ] 385 gatA ye pUjyatvaM ] 453 iya solasa solasa girikanni kisalayapattA [pra.sA./238] 382 [3] guNaparivuDDinimittaM ] 434 ugraM tapaH kapaTatA | guNasuTThiyassa vayaNaM ] 86
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] guNAnvimucya yo doSAn _] 198| dhAI dUi nimitte [pi.ni./408] 408 gUDhasirasaMdhipavvaM [pra.sA./242] 382 dhAnyAni pazavaH pRthvI ] 368 gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM [pra.sA./244] 382 | dhArmikA api nArcanti [ ] 425 [gha] dholavaDA vAiMgaNa [saM.pra./1195, pra.sA. 246] 381 ghaTanAcchakaTAGgAnAM [ ] 383 [na] ghosADakarIraMkuratiMdua [pra.sA./241] 382] na zakyaM rupamadraSTuM ] 416 [ca] na hi bhavati nirvigopaka- [ ] 441 cAhiM ThANehiM jIvA [sthA.4/4/373] 385 nANaM payAsayaM sohao [dha.sa./1175] 469 cakkaM va bhajjamANassa [pra.sA./243] 382 | nAsAvedhazravaHsAstrA ] 383 cAritreNa vihInaH niravadyAyAmuktau satyAM ] 198 [ja] nirbhAgyo'pi jaDo'pi ] 316 jaM jaha sutte bhaNiyaM [bR.ka./3315] 439] niSkramya ye saMsRti- [ ] 198 jaM sakkar3a taM kI [saM.pra./894] 376 nihatAnihatAnIti hatAkSANi [ ] 416 jar3a vi hu samaNuNNAyA [ni.bhA./460] nRNAM guNAtmanAM doSaH ] 389 jiapariso jiNaniddo [saM.pra./601] 85 [pa] jiNA bArasarUvAI [o.ni./672] 430 paMcavihe AyAre jutto [saM.pra./602] 85 jitaM dazArNabhadreNa ] 415 paMcuMbari cauvigaI [saM.pra./1194, pra.sA. 245] 381 je iha hoMti supurisA [paJcA./530] 315 paralokaviruddhAni ] 444 je u taha vivajjatthA [paJcA./531] 315 pariyaTTie abhihaDe [pi.ni./93] 407 [ ] pAnthena kenApyaTatA ] 460 Thavai baliM uattai [pi.vi./88] 409 pAyaM abhinnagaMThItamAu [paJcA./532] 316 [ta] piMDavisohI samii bhAvaNA [o.ni.bhA./3] 440 taha chakkAe geNhai [pi.vi./87] 409| puvvi pacchA saMthava [pi.ni./409] 408 tRSNA khAniragAdheyaM ] 385 pratimAdhAriNo'pyeSAM ] 425 tesiM bahumANeNaM [paJcA./533] 316 [ba] tvadAmnAyaparAdhInAn dhanyAn [ bAlo'pi nAvamaMtavvo [ ] 83 [tha] bodhiH kaSAyadagdhAnAM ] 470 thera-apahupaMDa-vevira- [pi.vi./85] 408 [bha] [da] bhaTTeNa carittAo [daM.pra./248] 376 daMsaNa-nANa-carittA''yArA [A.vi./14] 86 bhayamAkampanaM tIvra ] 382 dadhivAhanaputreNa ] 338 | bhASTrakumbheSTikApAkaiH ] 383 davadAnaM vizuddhAtmA ] 383 bhedAddezAdyavasthAnAmakAryaM . [ ] 434 divasarajanisAraiH sAritaM ] 415 [ma] desakulajAtirUvI- [saM.pra./600] matibhedatamastirohite [kirAtA. sarga-2] 404 doSAH prarUpitA ye tu ] 425 manovAkkAyaniyamanaM tapaH [ .] 463 [dha] mahAriNA viSamayAH ] 375 dhanyasyoparinipatatyahita- [pra.ra./70] 386 mAMsAdeva samutpanno ] 382 dharmabAdhAkarImanyAmapi ] 383 mAnyAnmunInapyavamanyate ] 384
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 [ pariziSTam [2] upadezamAlAkarNikAvRttau uddharaNAnAmakArAdyanukramaH // ] mUlA taha bhUmiruhA [pra.sA./239] 382] [za] mUlAu khaMdhappabhavo dummassa [da.vai./9-2-1] 423 | zabdAgamAdhigamavAn [ ] 415 mohasya tadapi vilasita ] 198 zayyAsanAsanapayovasanauSadhAdau [ ] 384 [ya] zIte'pi yatra labdho ] 86 yaM manyeta mamAbhAvAd ] 266 [sa] yaM manyeta mamAbhAvAd ] 266 saMkiya makkhiya nikkhitta [pi.ni./520] 408 yaH satatamiSTakAriNi ] 372 | saMjoyaNA pamANe iMgAle [pi.vi./94] 409 yatnAdhIne guNAdhAne ] 453 saMviggapakkhio uNa [pa.va./1681] 474 yadi yatraiva tatraiva ] 465 sattalavA jai AuM __] 111 yadi satsaGganirato ] 386 | sattAvarI virAlI [pra.sA./237] 382 yantrasyekSurasAdyarthe ] 383 | | satyaM brUyAtpriyaM brUyAt ] 218 yallajjanIyamatigopyadarzanIyaM [ ] 373 sadgaticchAdinAM ] 198 yAn liGgino'nuvadantaM ] 425 santo vivekinaH zlAghyA [ ] 470 'yuvarNa'.... [si.he.za. 5/3/28] 82 samasaGkhyAvayavaH san ] 404 [ra] saruSi natistutivacanam ] 199 ratnAkara iva kSAravAribhiH ] 425 sarvasyAtmA guNavAn ] 473 [la] 'sarvAderin' [si.he.za.7/2/51] 82 lAkSAnIlIzilAdInAM [ ] 383 savvA u kaMdajAI [pra.sA./236] 381 liGgopajIvinAM loke kurvate [ ] 425 sasamayaparasamayaviU [saM.pra./603] 85 lohAya nAvaM jaladhau ] 459 sAdhuSvaho doSaviSaM kirantaH [ ] 384 [va] sArikA-zuka-morANAM ] 383 vane ratirviraktasya ] 464 suabajjhAyaraNarayA [pa.va./1708] 474 vaya-samaNadhamma-saMjama- [o.ni.bhA./2] 440 sutteNa coio jo [pa.va./1709] 474 varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM [ ] 462 suddhassa hoi caraNaM ] 435 vAcetyAdi vidhiryo'tra ] 425 so hu tavo kAyavvo [paJca.va./214] 6 vAyAe namokkAro [bR.ka./4545] 425 strIti nAmApi saMhlAdi [AcAravivaraNe] 422 vicintya bAdhAH prabhavanti yatra [ ] 372 svapne yathA'yaM puruSaH ] 368 vinA dAnena sAdhubhyaH ] 384 viSayAstAlayantrAstra ] 383 hastI sparzanatastimizca __] 415 vRttiM madyavasAkSaudra ] 383 hiMsAdisaMsaktapathopadezAd [ayogavyava./10] 381 veyaNa veyAvacce [pi.ni./662] 409 hitopadezAtsakalajJaklapteH [ayogavyava./11] 381 vyAghrasya dantakrakacAntarAlaM [ [ha] ] 460
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam [3] upadezamAlAkarNikAvRttau katipayasUktinAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH patrAGkam/zlokAGkam | padyAMzaH patrAGkam/zlokAGkam [a] ko badhnAti jaganmukham // 37/103 adRSTe'rthe na tadduHkhaM dRSTanaSTe tu yadbhavet // 89/6 | ko'rkAdanyo dinaM sRjet // 190/142 anyopakRtiH kRtinAM vratam // 287/201| ko nAma kAmaM dhUrte na vaJcayate // 270/101 apamAno hi hInena hatAnAM mahatAM mataH // 39/132| krIDatyatheSu paDUsya siMhapotaH kadApi kim // 204/48 avazyambhAvibhAvA'sau niyati tilajhyate // 140/18 [kSa] asantoSaH paraM duHkhaM santoSaH paramaM sukham // 361/707 | kSAmyaM sarvaM praNAmAntaH kopo hi mahatAM mataH // 50/419 ahato hanta mucyeta cchitvA pucchamahirna hi|| 269/60 [ga] aho prItirapatyeSu munibhAve'pi dustyajA // 336/63 gurUNAM tu RNAnmuktiH kAkatAlIyayoginI // 324/16 aho svayaM kriyAmUDhAH paroktipratyayA nRpAH // 185/16 [ca] [i] cArvaGgyA ko na pAtyeta ko na dahyeta kIlayA // 190/147 iSTa dRSTe hi sandIpya zucaH zAmyanti dehinAm // 220/8| cittaM ko vetti yoSitAm // 297/470 [u] [ta] upakArApakAreSu mAnino hyadhikakriyAH // 102/8 | tapodhaneSu dhanyAnAM vizvasatyeva mAnasam // 335/37 upAyo'pyanupAyaH syAnmahAtmani durAtmanAm // 123/285 | [da] __ [ka] dambho vaJcayate na kim // 390/12 karmabhiH preritAnAM hi ko'parAdhaH zarIriNAm // 344/257 daviSTha pavanasya kim // 122/256 kaSTaM duSTAsu ceSTAsu vidhiraskhalitAdaraH // 366/25 dahatyaraktA raktApi vahnikIleva kAminI // 136/8 kAtarA nitarAM dharmaM sukhasAdhyaM hi tanvate // 36/62 | duHkhaM vinA virajyante na prAyaH krmnnaavRttaaH|| 419/69 kAmasya vandakArANAM vAgnikAre'stu kaH kSayaH // 184/15 durApaM kiM sunishcitaiH|| 292/340 kAmAjJA hi sudussahA // 15/220 dausthyaM jAnanti naarbhkaaH|| 205/80 kAmAdyairyatra jantUnAM suprApA'nupadaM vipat // 361/702 [dha] kAmArne kva vivekitA // 273/39 dhanyAnAmAkRtiguNAnAM kva na gaurvm|| 106/114 kAmo hi vipadAM mUlaM kAmatyAgastu sampadAm // 243/26 | dhigcintitkaaritaam|| 117/144 kiM tena kAJcanenA'pi yenAzu truTati zrutiH // 260/385 | [na] kiM durlabhaM satAm // 205/62| na kasyApi kRtArthasya parArthe ramate matiH // 136/27 kiM bhayaM jagaduddyote pradyote sati goptari // 131/58 na kurvanti hi bhaktasya bhaktibhaGgaM bhavAdRzAH // 152/150 kimakSNA taraNiM vinA // 136/4/ na nAmoccaiH padaM gantumutpAto natipUrvakaH // 275/33 kiyAnindro'pi dhImatAma // 130/34 na madyabhANDavinyastaM gaGgAmbho'pi priyaM staam|| 113/32 kutra vA na zriyaH satAm // 326/31 | na svaH pitApi mAtApi kvApi kRtyAkRtyavicAro hi gurvAjJAsu na dhImatAm // 270/82 pApAtmanAM bhavet // 128/53 kRtyAkRtyeSu muhyanti vezyAvazyA dhruvaM janAH // 188/90 nateSu pakSapAtitvamuttamAnAM hi lkssnnm|| 248/105 kRSNAGgAratvamAyAti niSpuNyasya na kiM nidhiH // 57/587 | nAMhrau maulimaulo hi yujyate // 131/45
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTam [ 3 ] upadezamAlAkarNikAvRttau katipayasUktinAmakArAdyanukramaH // ] nau maulirmolo hi yujyate // niyamyate matiH kena niyateranusAriNI // 131 / 48 | 366 / 16 106 / 119 nirbalAnAM chalaM balam // niSkutrimA hi nArINAM bhaktirbhartuSu kArmaNam // 360/672 nRNAM vaktyAkRtirguNAn // 118 / 169 [ pa ] patiH strINAM hi dustyajaH // pAdAn mamarda kAryeNa gardabhasya janArdanaH // puMsAM pUjA hi bhUjAnijanitA janayeddhanam // puNyairapazyaM pazyanti tadekAgrahRdo na kim // pUjyA kena kva nAkRtiH ? // pUrvamAsannapAtAnAM dharmAt pacyavate hi dhIH // prakRtiH khalu dustyajA // praNipAtAvadhiH krodhaH sattAM hi parikIrtitaH // pratikarttA rujAM vaidyo gururduSkarmaNAM punaH // prabhoreva hi dhairyeNa jayanti prabhukAryiNaH // prauDhAnyapi hi duHkhAni vismAryante'tikotukaiH // 298/487 215/18 122/250 [ba] bAladurvinayaH prItyai mahatAmahatAntaraH // bAlalAla harSo hi devInAmapi durlabhaH // buddhiH karmAnusAriNI // 205 / 61 153/153 163/399 120/205 122/252 347/352 61 / 701 249/116 [bha] bhujaGga gRhe vastumasti ko'pi kimu kSayaH ? // 115/94 bhogAH kutra na bhoginAm // 117 / 125 [ma] madyAd viSAdapi zrINAM mohazaktirmahIyasI // maSIlipto'pi kurute na haMsaH kAkakUjitam // mAyAghAte jaghanyAnAM kutastyAH syurjayazriyeH // mukuTenApi kiM tena zIryate yena mastakaH // muktApaGktidhiyA hanti siMhaH kiM hastimastakam // [ya] yAtyandho'pIhitaM sthAnaM lagitaH sarale pathi // [la ] lokaH kRtAnukArI hi paramArthaparAGmukhaH // [ va ] vanaM bhaJjannibhaH kena rakSyaH paJcAnanaM vinA // 359/667 35/55 120/217 187/59 | 495 395/18 143 / 15 vapuH kaSTaM tapaH syAccennArakAstattapodhanAH // vAneyaM puSpamAdeyaM malastyAjyo'Ggajo'pi yat // vidbhistathAgatirgItA jantorante yathAmatiH // vidyA vinayenA'dhigamyate // 213 / 46 400/44 163 / 414 141/25 vinA dinAdhipopAsti nAsti dRzyaM mahanmahaH // vipralabdhAvakAzA hi vipralabdhAH paraHzatAH // viSayeNa viSeNeva mUrcchanmUrchAH smaranti kim // vRttizca rakSakazca syAnmantrI bhUpaphaladrume // vyavasAyo vRthA bhAgyaM kAlenA'pi phalegrahiH // 123/273 39/153 185/27 [za ] zAnti dharAdharasyAgnirnaiti dhArAdharaM vinA // [ zra] zrINAM hi phalaM dvimitradarzanam // zreyase saGgataM satAm // zreyase hi gurustutiH // [ sa ] satsaGgAdvarddhate hi dhIH // 38 / 115 santo'kRtyaM na kuryuH zrIvaraNe maraNe'pi vA // sarAgA kutra sA'rayaH ? // 182/24 254 / 251 sarvaM sarasamApAte vipAke virasaM punaH // sarvanAza'zanAzena rakSaNIyo vicakSaNaiH // sarvAnA'GgulayaH samAH // sAdhyate sukRtairna kim // 112/6 314/53 sApadAM kutra nirvRtiH // 117 / 126 163 / 408 279/116 166/470 sukha-duHkhaikabhAginyo jananyo hyAtmajanmanAm // sUnoriva suziSyasya ko na rAgeNa lipyate // skhalatyeva pramAde hi dehinAM sukRtakramaH // strIbhirlaGghyA na bhartRvAk // 253 / 219 strINAM bhrAtR-pitRbhyo'pi pativRddhiryataH priyA // 107/139 svagRhe'pi gRhI gacchatyagRhItapathaH kim // 112/7 svasmai kaH kiM na yacchati // 263/24 264/44 124/306 [ha] 266 / 102 hadvetti sujanaM janam // 173/135 194/229 446 / 37 310/810 158/276 ... 451 / 39 448/89 117 / 125 220 / 13 131/46/49 117/130 hRtAkhilakalAzobho'tilobho hi na zobhanaH // 290/294
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam [4] upadezamAlAkarNikAvRttau kathAnakAnAmanukramaH // kathAnakam viSayaH 1. jinaRSabhacaritram // tapaHkarmaNa upadeze pUrvabhavAH // cyavana-janma-vaMzasthApana-lagna-rAjyAbhiSekAdi / dIkSA-pAraNa-kevala-nirvANAdi / 2. jinavIracaritram // tapaHkarmaNa upadeze pUrvabhavAH // nandanaRSi-ArAdhanA // cyavana-janma-dIkSA-kevala-nirvANAdi / 3. candanAryA // mAnakaSAyajayena vinayopadeze 4. aGgavIraH // puruSaprAdhAnye 5. bharatakevalakathA // AtmasAkSike sukRte 6. prasannacandrarAjarSiH // AtmasAkSike sukRte 7. sanatkumAracakrI // laghukarmatvAt sulabhabodhitve 8. brahmadattarAjA // gurukarmatvAt durlabhabodhitve 9. udAyinRpamArakaH // gurukarmatvAt durlabhabodhitve 10. jA sA sA sA // karmaNa durvacatve 11. mRgAvatI // aparAdhakSAmaNAyAm 12. cilAtIputraH // krUrakarmapratibodhakadharmamAhAtmye 13. DhaNDhaNaRSiH // durvahapratijJAnirvAha sAttvikatAyAm 14. skandakaziSyAH // dRDhadharmitve 15. harikezabalarSiH // tatra kulasyAkiJcitkaratve 16. vajrarSiH // alobhatAyAm 17. pUrvabhavanandiSeNa:-vasudevaH // paralokApekSayA guNAnAM pUjyatve 18. gajasukumAlaH // kSamAyAm 19. sthUlabhadraH // duSkaravatacaraNe 20. tAmaliH // ajJAnatapasi gAthA-patrAGkam 3/6-33 3/6-17 3/17-24 3/24-33 3/33-81 3/33-44 3/40-44 3/44-81 13-14/86-87 17-18/88 20/89-92 - 20/93-100 28/102-110 31/111-126 31/126-128 33/129-133 33/133-134 38/135-137 39/138-139 42/140-141 44/142-145 48/146-166 54/168-180 55/181-183 59/184-194 81/201
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 [ pariziSTam [ 4] upadezamAlAkarNikAvRttau kathAnakAnAmanukramaH // ] 21. shaalibhdrH|| viveka-gRhatyAga-dehazoSaNasya bahuphalatve 22. avantIsukumAlaH // kaSTAdhisahane 23. sunakSatramaharSiH // vineyasya gurupratibandhadADhya 24. pradezirAjA // sukhAvAptiduHkhamuktigurvadhInatve 25. kAlikAcAryaH // prANAtyaye'pi adharmyamabhaNitavye 26. baladeva-rathakAraka-mRgAH // sadgocarAnumodanasyApi mahAphalatve 27. saGgamasthavirAcAryaH // apavAdasevane'pyArAdhakatve 28. vArattarSiH // gRhasthasaMsargotthamAlinye 29. candrAvataMsarAjA // zarIravyaye'pi dhRtimatyAge 30. sAgaracandra-kamalAmele // dRDhavrate 31. kAmadevazrAvakaH // devakRtopasarge'pi nizcalatve 32. dramakaH // avivekena durgatipAte 33. dRddhprhaarii|| AkrozAdisahane 34. sahastramallaH // kSamAyAm 35. skandakumAraH // rAgatyAge 36. kanakaketuH // svajanAnAM anarthahetutve-pitRvaisadRzye 37. bharataH // bhrAtRvaisadRzye 38. koNikaH // putrasnehavipariNatau 39. cANakyaH // suhRtprItivipariNatau 40. subhUmaH // nijakasnehasya vipAkadAruNatve 41. aarymhaagiriH|| anizritavihAritve 42. jmbuusvaamii|| nirlobhatAyAm puurvbhvaaH|| jmbuu:-mdhubinduH|| jnyaateyH|| mheshvrdttH|| samudrazrI:-guDamaNDakalobhI // jambU:-mAMsAtilolakAkolaH // padmazrI:-vAnaraH // jambUH-puNyasAraH // pramAde pdmsenaa-bhoginii|| ubhayabhraSTasthitau jmbuu:-vidyunmaalii|| mohamajjane kanakasenA-zaGkhadhamakaH // anuzayAspadatve jambU:-mUrkhakapiH / / nbh:senaa-buddhistrii|| jmbuuH-vaajiraajH|| kanakazrI:-puNyahInaH // jambU:-kamaThaH // kanakavatI-mA sAhasapakSI // 87/202-206 88/207-208 100/211-214 102/215-217 105/218-219 108/220-222 110/223-224 113/224-227 118/228-229 120/229-230 121/231-233 122/233 136/236-237 137/238 141/239-240 146/241-244 147/244-262 149/262-266 150/266-271 151/271-274 152/274-279 153/279-311 279-283 zloka-155-176 zloka-178-219 zloka-221-238 zloka-240-255 zloka-257-274 zloka-276-317 zloka-319-356 zloka-359-503 zloka-505-529 zloka-532-549 zloka-551-568 zloka-571-586 zloka-588-631 zloka-632-657 zloka-659-667 zloka-668-671
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 jambU:-sahamitra-parvamitra-praNAmamitrANi // jyshrii:-naagshriiH|| jmbuu:-llitaanggH|| 43. meghkumaarH|| 44. satyakiH // 45. dazAhanetA kRSNaH // 46. caNDarudraziSyaH // 47. aGgAramardakaziSyAH // 48. pUSpacUlA-anikAputraH // 49. marudevI // 50. karakaNDuH // 51. dvimukhaH // 52. namiH (yugbaahuH-mdnrekhaa)|| 53. nagAtiH // 54. sukumArikA-zAsakabhrAsakau // 55. AryamaGgaH // 56. girizukapuSpazukau // 57. zailakapanthakau // 58. nandiSeNaH // 59. zaziprabhaH // 60. zivapulindau // 61. zreNikazvapAkau // 62. bhAgavatakAzyapau // 63. metAryaH // 64. kapaTakSapakaH // 65. dardurAGka // 66. kAlazaukarikaputraH sulasaH // 67. jamAliH // 68. kUrmaH // [karNikAsamanvitA upadezamAlA] zloka-673-711 zloka-713-738 kAmabhogAtRptau zloka-742-802 gurukulavAsakartavye 154/312-314 strINAM apAyahetutve 164/318-321 sAdhUpAstau 165/321-322 vinayasya ArAdhyajanopakAraphalatve 167/323-324 kRtajJatAyAm 168/325-326 laghukajIvasvarUpe 170/326-330 apramAdopadeze 179/333 pratyekabuddhatve 180/334-340 pratyekabuddhatve 180/340-342 pratyekabuddhatve 180/342-351 pratyekabuddhatve 180/351-364 indriyagrAmasyAvizvasitavyatve 182/365-366 saukhye AsthAyAH doSarUpatve 191/368-370 asAdhusAdhusaGgatijadoSaguNe 227/378-379 kadAcit ziSyasya gurUpakAritve 247/386-389 karmaNaH prabalatve 248/390-392 gurukarmaNA upahatatve 254/394-395 jJAnadAtuH pUjyatamatve 265/397-398 jAtyAdihInagurorapi vinaya eva karttavyatve 266/398-400 guruninuvAnAnAM doSe 267/400 jAtyAdimadasya durvipAkatve / 333/417-421 mAyikasya zocanIyAvasthApAte 386/432-433 maraNajIvitayorcaturbhaGgIvarNane 440/445-448 prANatyAge'pi parapIDAvarjanazIlatve 445/450-451 sanmArgaskhalanAd vacanIyatve 459/454-457 kAyaniyamane 484/463-464
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 161 17 pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // vizeSanAma patrAGkam | vizeSanAma patrAGkam [a] aJjana [ adri] 345 akampita [vipraputra] 80 atipANDukakambalA [ zilA] 177 akrUra [vijayasenAputra] 171 atibhadrA [ dvijabhAryA ] akSayatRtIyA [parva] 26 atimukta [kaMsAnuja-vratI] 174, 175, 179, 181 akSobhya [dazAha] 170 anaGgasenA [ vezyA ] 387 agni [dAraka] 272 anantavIrya [ nRpa] 273 agnideva [ upavana] anantasena [ devakIsUnu-muni] 175, 181 agnidyota [dvija] analagiri [ karI] 340 agnibhIru [ ratha] 340 anAdRta [ deva] 310 agnibhUti [ dvijaputra-vipra] 36, 80 aninditA [ dikkumArikA] agnizarmA [tridaNDI] 103 aniruddha [ pradyumnaputra] 181 aghoraziva[ brAhmaNa] anIkayaza [ devakIsUnu-muni] 175, 181 aGga [ deza] 115 anuttara [vimAna] 23 aGgavIra [ rAjA] avantIza | [pradyota] 340 aGgAraka [jvalanavegasUnu] 171 avantIpati aGgAravatI [khecarI] 173 andhakavRSNi [zauriputra ] 170 aGgAravatI [dhundhumArasutA] 226, 227 andhra [ deza] 278 aGgAravatI [ pradyotastrI] 133 annakUTa [kauTumbika] acala [dazAha-balabhadra ] 37, 170 annikA [ vaNiksvasA] 327 acalapura [ pura] annikAputra | [ annikAsuta-sUri] 328, 329, 330 acalabhrAtA [ dvijaputra ] annikAsUnu| acchandaka [pAkhaNDI] 52, 53 aparavideha [ kSetra] acyuta [gRhI] aparAjita [anuttaravimAna] 176 acyuta [dvAdazadevaloka] 14, 177, 213, 346, 213 aparAjitA [ dikkumArikA] 18 acyutendra [dvAdazadevalokendra ] aparAjitA [pura] ajita [dvitIyatIrthakara] 147 apApA [purI] 80, 81 ajitasena [ devakIsUnu-muni] apApA madhyamA [purI] 78 280 152 80 47 19 181
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 16 104 215 16 maGga 147 290 500 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] apraticakrA [ devI] asthika [grAma] 49, 64 apratiSThAna [ saptamanaraka] 149 ahikumAra [ bhavanapatideva] 16, 17 abdakumAra [ bhavanapatideva] [A] abdhikumAra [bhavanapatideva] AdinAtha [ prathamajina] 91 abdhitaraGga [azva] Ananda [gRhastha] 58, 66 abhaya [zreNikaputra] 262, 264, 312, 398, Ananda [sthavira] 211, 212 abhayakumAra | 398, 400, 420, 446, 450 AnandA [dikkumArikA] abhayamatI [sArthapatnI] 13 ApAta [bhilla] 247 abhicandra[ dazAha] 170 AmalakalpA [purI] abhicandra [surUpAputra ] AruSkara [nagara] 225 abhinandana [ caturthatIrthakara] 147 AryamaGga | [AcArya] 368, 369 abhIciga[ nakSatra] amaracandrasUri [ sUri] 479 AryamahAgiri | [ AcArya] 274, 275, 276, 279 amitayazA [ nRpa] 346 mhaagiri| 462 amRtasAgara [ sUri] 282 AryarakSita [ dvijaputra-muni] 162, 163, 164, 165 ayodhyA [ nagarI] 21, 34, 35, 244, 249, 260 AryavAn [ kauTumbika] 281 ara [ aSTAdazatIrthakara] Aryazamita [ AcArya] 150, 152 arikezarI [ nRpa] Aryasamudra [ muni] 326 ariSTanemi [ dvAviMzatIrthakara] 177, 387, 388 AryasuhastI | [ AcArya] 274, 275, 276, 277, aruNAbha [kalpa] 233 278, 279 arkendu [ sUryacandrendra] AlabhikApurI [ purI] accimAlI [khaga] 171 Avarta [grAma] 61 alambusA [dikkumArikA] AsurI [ marIciziSya] avanAmanI [vidyA] 398 [i] avantI [ nagarI] 127, 131, 155, 156, 157, ikSvAku [vaMza] - 20, 44, 89 207, 279, 342, 350, 418 indrabhUti [ dvijaputra-prathamagaNadhara] 80, 81, 82, 455 avantIsukumAra [ bhadrAtmaja] 207 indrazarmA [dvija] 50, 51, 53 avasvApinI [vidyA] 285 ilAdevI [ dikkumArikA] 18 avyakta [caitya] [I] azanivega [vidyAdhara] 107, 108, 171 IzAna [kalpa] 11, 12, 36, 109, 201 azoka [vRkSa] 57, 72 IzAnacandra [bhUpati] 13, 15 azokakhaNDa [ udyAna] 72 IzAneza / [dvitIyadevalokendra] azokacandra [ nRpa] 263, 266, 312 IzAnasvAmI | azokadatta [ sAgaracandramitra ] 15, 16 Izvaradatta [ zreSThI] azokavanikA [ udyAna] 187 [u] azvagrIva [bhUpa] ugrasena [ bhojavRSNiputra ] 170, 175, 180, 229, 386 azvasena [ nRpa] 103 ujjayanI | [nagarI] 127, 156, 157, 164, aSTApada [ parvata ] 29, 30, 32, 33, 89, 90, ujjayinI 228, 320, 323 91, 92, 122, 147, 171, 250 / suhastI 71 wwm 79 20, 71 13 37
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 479 44 [pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] uttarakuru [kSetra] 12, 20 kanakaprabhasUri [ sUri] 480 uttaracAvAla [niveza] __53 | kanakamaJjarI [citrakasutA] 354, 355, 359, uttarAmathurA [ purI] 327 360, 361 uttarASADhA [ nakSatra] 17, 24, 27 kanakamAlA | [khagaputrI] 360, 361 utpala [parivA] 51, 60, 64 kanakamAlikA udayana [ nRpa] 133 kanakavatI [ jambupriyA ] 305 udayaprabhadeva [ AcArya] kanakavatI [ rAjJI] 13 udAyana | [caramarAjarSi-nRpa-muni] 126, 127, kanakavatI [ harizcandraputrI] 172 udAyI 128,264 kanakazrI [zreSThiputrI-jambUpatnI] 283, 303 upakozA [ vezyA ] 195 kanakasenA [ zreSThiputrI-jambUpatnI] 283, 299 upananda [ adhipa] 58, 59 kandarpakoza [pura] uSNAka [ sanniveza] 308 kanyApUrNA [ taTinIdvaya] 152 [R] RSabha [ prathamatIrthakara] kapila [ kulaputra-marIciziSya] 5, 6, 20, 34, 90, 147 35, 36, 58, 219 RSabha [zAzvatajina] kapilA [ dAsI] 345 448 RSabha [ zreSThI] 283 kamalamAlA [ zreSThipriyA ] 283 RSabhadatta [vipra] kamalavatI [ rAjJI] 345 RSabhasena [vratI] kamalavatI [ zreSThiputrI-jambUpatnI] 283 [e] kamalavatI [ zreSThipriyA ] 283 ekanAsA [ dikkumArikA] kamalA [ lakSmI] [ai] kamalApIDA / [dhanasenanRpaputrI ] 229, 230 aindra [zalyazAsana] kamalAmelA || airavata [kSetra] kambala [vRSabha] ailavila [ kubera] 149 karakaNDu / [pratyekabuddha] 334,336, 338, [ka] karakaNDU 339, 364 kaMsa [ nRpa-vasudevasArathi] 170, 174, 175, karaNDaka [vana] 177, 178, 179, 180, 221 kalambugrAma [grAma] 62 kaccha [ bhUpa] . 25 kaliGgeza / [karakaNDurAja] 334,339, 340 kaTakavatI [ kanyA ] 124 kaliGgarAjarSi kaTapUtanA [vyantarI] kAliGgaka kaNerudatta [ kurvIza] 115, 124 kAJcanacandra [khecarendra ] 174 kaNTaka [camUpati] 121 kAJcanapura [ pura] 102, 337 kaNDarIka [mahApadmasuta] 148 kAJcI [ pur] 239, 240 kaNDarIka [muni] 393 kAmadeva [zrAvaka] 231, 233 kadalIsamAgama [grAma] kAmapAla [baladeva] 222 kanakaketana / [nRpa] 239, 241, 243, 325, | kAmasamRddha [ sArthavAha] 282 kanakaketu 378 kAmpIlya / [pura] 114, 120, 124, 340 kanakakhala [ tApasAzrama] 53, 54/ kAmpIlya kanakadhvaja [ poTTilAputra-rAjA] 238, 242, 243 | kArtika [mAsa] 176, 389, 398 162 19 62
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 kAla [ kUNikabhrAtA ] kAlazUkara kAlazUkarika kAlazaukarika [ saunika ] kAlasandIpa [ ] kAlasena [ maDambapati ] kAlahastI [ senAnI ] kAlika [ dvijottama AcArya ] kAliya [ aha ] kAzI kazipurI kiGkilli [ vRkSa ] kinnaragIta [ pura] [ purI ] kuNAla [ nRpa ] kuNDA [ sanniveza ] kunthu [ saptadazatIrthakara ] kubera [deva] kubera [ gaNikAputra ] kut kuberadatta [ zreSTha ] kuberadattA [ gaNikAputrI - sAdhvI ] kuberasena [ zreSTha ] kuberasenA [ paNAGganA ] kumAragrAma [ grAma ] kumbhakArakaTa [ pura ] kuru [ deza ] kurujAGgala [ deza ] kurmAragrAma [grAma ] kulavatI [ vidyAdharI ] kuzala [ mantrI ] kuzasthala [ grAma ] kuzA [deza ] kUNika [ zreNikaputra ] kUpanaya [ kulAla ] kUpikAgrAma [ grAma ] kUrmagrAma [ grAma ] kUSmANDa [ phala ] kRtamAla [deva] kRtavIrya [ nRpa ] 264 | kRSNa [ vAsudeva ] 447, 448, 450 318, 319 | 238 | 62 218 24 171 276 177 koDAlasa [ anvaya ] _88, 112, 115, 124 koNika [ nRpa-zreNikaputra ] kollAka[ grAma niveza ] 64 147 109 286, 287 283 286, 287 283 286, 287, 288 59 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA ] 175, 176, 178, 180, 181, 183, 322, 387 322 177, 321, 387 13, 14 177 215 39 44 ketumaJjarI [kRSNaputrI - vIrakapriyA ] kezava [ kRSNavAsudeva ] kezava [ zreSThiputra ] kezI [ kaMsakizora ] kezI [ pArzvagaNadhArI ] koTizilA [ zilA ] kozala [ khaga ] kozala [ deza ] kozalA [ pura ] kozA [ vezyA ] koSThaka [ udyAna ] kauNDinya [ tApasa ] kauzalika [ rAjA ] kauzAmbI [ nagarI ] 126, 311 36, 48, 58, 80 172 115 80, 172 181, 185, 188, 189 455, 456 120, 147, 149, 143 71, 74, 75, 87, 120, 121, 129, 130, 131, 133, 134, 172, 276, 445 54 36 kauzika [ gotra ] kauzika [ dvija ] [kSa ] 140 kSatriyakuNDa [ grAma ] 44, 454 115 kSitipratiSTha [ pura] 6, 10, 13, 135, 354, 361 103 kSitipratiSThita 48 105 88 236, 237 169 263, 264, 265, 266 59, 60 62 65 214 [ga] gaganavallabha [ pura] 246 gaGgA [ nadI ] 273 kSINabala [ yakSa ] kSudrahimAdri [ parvata ] kSemila [ zAkunika ] kSoNIpratiSThAna [ pura] [kha] khagAminI [ vidyA ] khaNDA [ vidyucchikhAputrI ] kharaka [ vaidya ] 106 19, 161 55 364 159 122 78, 79 298 16, 186, 143, 249, 330, 463
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 400 10 228 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 503 gaGgAdevI [ devI] cakSuSmAn [ mithunayugala] 16 gaja [kRSNabhrAtA-muni] caNaka [grAma] 266 gajasukumAra | caNiprasU | [cANakya] 267, 268, 269, 270 gajapura [ pura] caNipUtra gadApANi [ kRSNavAsudeva] 138 caNibhU gandharvasenA [khecarI] 172 caNisuta gandharvasenA [vaNikasutA] 172 caNinandana| gandhasamRddhaka [pura] caNI [vipra] 266, 267 gandhAra[ deza] 10, 345, 351, 361 caNezvarI [cANakyamAtA] 266, 270 gAgali [ rAjaputra] 146 caNDakauzika [nAga] 54 gAndhAraka / [nagAti ] 334, 364 caNDapradyota / [nRpa] 130, 131, 132, 133, gAndhAranRpa pradyota | 320, 321 gAndhArarAjarSi / caNDarudra [AcArya] 323, 324 girizuka [kIra] 379 caNDavega [dUta] guNacandra [candrAvataMsakaputra ] caNDavega [vidyAdharI] 107 guNacandra [ sAgaracandrabhrAtA] 417 | caturikA [ ceTI] 308, 309 guNavatI [ zreSThipriyA] 291 candana [zreSThI] guNazila [ caitya] 312 candanadAsa guNAkara [ rAjaputra-zreSThiputra ] candanA [ vasumatI-vIraprabhuziSyA] 75, 76, 77, gobara[grAma] 79 78, 86,87, 133, 134 gobahula [ gozAlA] candra | [rAjA] 266, 268, 269, 270, 271 gobhadra [ zreSThI] 202, 203, 204 candragupta / gomukha [ yakSa] 29 / [madanarekhAsuta] 342, 343, 347, golla[ deza] 266 candrayazA 348, 349, 350 govarddhana [ zreSThI] 399 candrakAntA [mithunayugala] govinda [ kRSNavAsudeva] 58, 59, 60, 64, 65, 66, candrakAntA [ rAjJI ] 176, 177, 178, 179, 211, candradhvaja [nRpa] 225 212, 213, 230, 387 candraprabha [aSTamatIrthakara] 147 gautama [dvija-gaNadhara] 80, 81, 132, 146, candrayazA [candradhvajasvasA] 225 gautamasvAmI 147, 148, 149, 150 candrayazA [ rAjJI] 107 211, 212, 213, 215, 233, 393 candrayazA [vimalavAhanakalatra ] gautama [ gotra] 79,80 candravega [ vidyAdharI] 107 candrAnana [zAzvatajina] 345 gautamasvAmI [gaNadhara] candrAvataMsa / [nRpa] 111, 228, 229, gaurI [ balamAtA] 143 candrAvataMsaka 417, 418 grAmAka [nivezana] camaracaJcA[camarendrarAjadhAnI] [ca] camarendra [bhavanapatideva] cakradhara [ dvija] 168 campaka [dvipendra] 177, 179 cakSuSkAntA [ pratirUpAputrI] 16, 17| campakaramaNIya [ udyAna ] 13 9106 393 72 72
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 62 66 18 18 136 172 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] campA [nagarI-pura] 59, 75, 78, 86, 126, 132,| jambU / [RSabhazreSThiputra-muni-caramakevalI] 283, 146, 172, 224, 225, jambUkumAra 284, 285, 286, 288, 291, 231, 266, 272, 311, jambUsvAmI 293, 300, 302, 304, 305, 334, 338, 365, 455 307, 310, 311 campeza [ dadhivAhananRpa-nRpa] 99, 445 jambUkhaNDa [grAma] carmakAra [viSaya] 432 jayantikA [pArzvaziSyA ] 60 cANakya [ candraguptaguru] 266, 267, 269, jayantI [ dikkumArikA] 18 270, 271 | jayantI [ purI] 33, 303 cANUra [ malla] 177, 179 | jayantI [ viprabhAryA] cArudatta [ vaNik] 172 jayapura [pura] 285, 357 citra [ mAtaGgasuta] 112, 114 jayavatI [ dAsI] 112 citra [zaGkhasvasusuta] jayavarmA [ narezvara] 340 citrakanakA [ dikkumArikA] jayazrI [ zreSThiputrI-jambUpatnI] 283, 306 citraguptA [ dikkumArikA] jayazrI [ zreSThipriyA] 283 citrA [ dikkumArikA] jayasiMha [ vaNikputra-muni] 327, 328 citrAGgada [ citraka] 354, 355, 361 jayasena [ nRpa] 346 cilAtI [ dAsI] jayasenA [zreSThipriyA] 283 cilAtItanaya | [dAsIputra ] 136, 137 jarA [ pallIzasutA] cilAtIsUnu jraakumaar| [jarAputra] 170, 172, 173, 174, cailAteya jarAsuta 180, 220, 221 cillnnaa| [ceTakasutA-zreNikapriyA] 203, 262, 263, jalAvartta [ palvala ] 171 265, 318, 398, 448/ jAmbuvatI [ kRSNapriyA] 180 culanI [ brahmabhAryA] 114, 115, 116 jAlandhara [ gotra] ceTaka / [nRpa] 74, 262, 318, 334, 335 | jAhnavI [ nadI] 55, 185 ceTakarAja | jitazatru [ nRpa] 40, 64, 140, 215, 218, caitya [nivezana] 219, 231, 272, 302, 354, 361 caitra [mAsa] 17, 24, 32 | jitAri [ nRpa] 394 corAka [ sanniveza] 60, 61 jinadatta [jIrNazreSThI] 72 [cha] jinadAsa [ vaNik] 56, 298, 302, 303 chatra [ nagara] jinadharma [ vaNik] 103 [ja] jIrNa [ zreSThI] 72 janaka [nRpa] jIvantasvAmI [ pratimA] 275, 279 janaGgama [zmazAnapAla] 336, 337 | jIvayazA [kaMsapriyA ] 170, 174, 180 janArdana [ kRSNavAsudeva] 178, 182, 322 jIvAnanda [ vaidyaputra] jamadagni [. ] 272, 273 | jRmbhaka [ grAma] 78, 79 jamAlI [kumAra-vIraziSya ] 47, 454, 455, jRmbhaka [ deva] 46, 155 456, 457 [jJa] jambU [ dvIpa] 13, 15, 16, 33, 44, 103, | jJAtakhaNDavana [ tarukhaNDa] 47 149, 202, 346 | jvalanavega [ rAjA] cellaNA | 44 71 171
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 138 161 176 246| 80 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 505 jvalanazikha [vidyAdhararAjA] 122 | dadhivAhana [ bhUpati ] 75, 77, 86, 99, [] 334, 338, 339 DhaGka [ kulAla] 456 dantilA [dAsI] DhaDDara [ dhArmika] 164] daridrasthavira [kuTumbI] DhaNDhaNa [kRSNaputra] 138, 139 | dardura | [sura] 445, 447 DhaNDhaNA [kRSNapriyA] dardurAGka [ta] dazapura [ pura] 112, 156, 157, 162, 165 takSazilA [ nagarI] 26, 251, 260 dazArNabhadra [ nRpa] 279, 415 taDita [ upavanamAlika] dAmodara [ vAsudeva] tattvAka [grAma] dilIpa [rAjA] 325 tamAlinI [ pur] 201 dIrgha [kozalAdhipati] 115, 119, 124 tamisrA [ kandarA] durgata [yakSa] 370 tAmali [ kuTumbI-tApasa] 201 durgilA [ devadinnapriyA ] 293, 294, 295 tAlodghATinI [vidyA] 285 durmukha [anIka] 99 tuGgagiri [ parvata] dUyamAna [ tApasa] 48 tuGgikA [ sanniveza] dRDhadharmA [ zrAddha] 282 tuGgikAzikhara [ zikhara] 221 dRDhaprahArI [luNTAka-muni] 237 tumbavana [ sanniveza] 149 dRDhabhUmi [ bhUmi] 67 turamiNI [ pur] 218 dRDharatha [ rAjA] 361 tejapAla [ sacivezvara] dRDhazakti [ khagendra] tetali [pura] 241 dRDhasuvrata [ekAdazamajina] tetali |[mntrii ] 242 dRSTivAda [ dvAdazAGga] 156, 163, 164, 192 tetaliputra | deva [vipra] 80 toyadhArA [dikkumArikA] devaka [nRpa] 174, 179 toraNa [ pura] 360 devakI [ rAjaputrI] 174, 175, 176, 179, tosaliputra [ sUri] 181, 182 [tra] devadatta [vaNikputra] 326, 327, 328 tripuSTha [ viSNu] 35, 37, 38, 39, 63 | devadatta [svarNakAra] 293, 294, 295 trizalA [ siddhArthabhAryA ] 44, 45 devadinna [ svarNakAraputra] 293 trizalAsuta [vIraprabhu] devabodha [ muni] 479 tvASTra[ citrAnakSatra] 176, 177 devayazA [ devakIsUnu-muni] 175, 181 [da] devasena [ mahApadma] 213 daNDaka [ araNya] 142 devAnanda [ sUri] 480 daNDakI [ nRpa] 140, 141, 142 devAnandA [RSabhadattapriyA] datta [kAlikasvastrIya] 218, 219 dramaka [bhikSuka] 233 datta [tApasa] 147, 149 dvArakA | [purI] 138, 180, 181, 183 dvArikA datta [ ziSya] 211, 223, 224 229, 230, 321, 386, 387 dvimukha [ pratyekabuddha] 334, 340, 341, 342, 364 dadhimukha [khecara] dvIpakumAra [bhavanapatideva] 479 . 360 17 74 44 173
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 dvaipAyana [ RSi ] [ dha ] dhana [ vaNik ] dhana [ zreSThI ] dhana [ sArthavAha ] dhanagiri [ ibhyaputra ] dhanaJjaya [ nRpa ] dhanada [deva] dhanadatta [ vaNik ] dhanadeva [ nauvitta ] dhanapAla [ ibhya ] dhanapravara [ zreSThI ] dhanamitra [ dvija ] dhanamitra [ sArtheza ] dhanazrI [ sArthe priyA ] dhanasena [ nRpa ] dhAvaha [ pitRvya ] dhanAvaha [ vaNik ] dhanAvaha [ zreSThI ] dhanu [ mantrI ] dhanya [ dhanyApati ] dhanya [ zAlibhadrasvasA ] dhanyA [ saGgamamAtA ] dhanvantarI [ sura] dhammala [ dvija ] dharaNa [ indra ] dharaNa [ dazArha ] dharaNIza dhariNIza [ nRpa ] dharma [ upAdhyAya ] dharma dharma tIrtheza [ paJcadazajina ] 220 dharmaghoSa [ mantrI ] dharmaghoSa [ muni ] dharmadAsagaNa [ upadezamAlAgranthakartA ] dharmaghoSa | [ munIzvara ] dharmaghoSa dharaNendra [ nAgakumArendra ] 157, 159 13 6, 8, 9, 136, 137 149, 150, 151, 153, 154, 161 40 dhAnyapura [ grAma ] dhAraNI [dadhivAhanarAjJI ] dhAriNI [ RSabha zreSThipriyA ] dhAriNI [ jitazatrujAni ] dhAriNI [ yuvarAjJI - rAjJI ] dhAriNI [ somacandragehinI ] 21, 109 dhAriNIputra [ jambU ] dhikkAra [ daNDa ] dhundhumAra [ nRpa ] [na] dhavalaka [ pura] dhAtakIkhaNDa [ kSetra ] 303 292, 293 150 121 nagati [ pratyekabuddha ] 80 nagAtipura [ pura ] 225 225 229 121 304 75, 77, 86, 291, 292 115, 116, 124 205, 206 204 [ kaNikAsamanvitA upadezamAlA ] 480 11, 346 nanda [ adhipa ] nanda [ gokulapati ] nanda [ bhUpAla ] nandana [ udyAna ] 272 nandana [ jitazatrutanUja- muni ] nandana [ vana udyAna ] nandA [ ceTakamantripriyA ] nandA [ dikkumArikA ] nandigrAma [ grAma ] 205 nandivarddhana [ siddhArthaputra ] nandivarddhanA [ dikkumArikA ] nandiSeNa [ dvijaputra-muni ] nandiSeNa [ pArzvadIkSitasUri ] 170 nandiSeNa [ zreNikanandana ] 312 | nandI [ vIraprabhupitRmitra ] nandI [ satyakiziSya ] nandIzvara [ dvIpa ] 109, 147 nandIzvara [ satyakiziSya ] nandottarA [ dikkumArikA ] 80 25 75 225 | nannasUri [ sUri ] 204 477 6, 7, 8, 10 138 75, 86 283 140 14, 36, 40, 224, 312 93, 94 299 16 226, 227 nami [ kacchasuta ] 71 | nami [ ekaviMzatIrthakara ] 334, 362, 363, 364 362 58, 184, 192 174, 175, 176, 179 266, 270, 271 387 40, 44 19, 23 74, 75, 77 18 11, 74, 168, 301 45, 47 18 168, 169 62 389, 390, 391, 392 74 319, 320, 321 19, 20, 90, 177, 345 319, 320, 321 18 480 229, 230 283, 301 11 25 147, 347 nabhaH sena [ ugrasenaputra ] nabhaH senA [ zreSThiputrI - jambupatnI ] nabhastilaka [ parvata ]
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. 147 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 507 nami [ pratyekabuddha] 334, 347, 348, 349,| naigameSI [ senAnIdeva] 18, 44 350, 351, 364 [pa] namuci [ saciva] 112, 114 paJcAla [ deza] 340 nayasAra [niyogabhRt] 33, 34] paNDitA [dhAtrI] 12 nalinIgulma [ adhyayana-vimAna] 207 patrapAla [grAma] navamikA [ dikkumArikA] padma [ hRda] navIna [ zreSThI] padmaprabhu [SaSThatIrthakara] nAga [Alaya] 226 padmaratha [aGgaja] 346, 347, 349 nAga [ vaNik] 175, 181 padmaratha [nRpa] 272, 282 nAgakumAra [ bhavanapatideva] 16, 17, 55 padmavatI [ dikkumArikA] 18 nAgadatta [gRhI] padmazrI [zreSThiputrI-jambupatnI] 283, 288 nAgadatta [ nAgilApitA] 280, 281 padmasenA [ zreSThiputrI-jambupatnI] 283, 293 nAgadatta [ mantrI] 118 padmA [lakSmIdevI] 161 nAgadatta [ sArthavAha] 102, 103 padmAvatI [kUNikapriyA ] 265 nAgaloka [ devanikAya] padmAvatI [ceTakapriyA] nAgazarmA [ mANava] 307 padmAvatI [rAjJI] 148, 242, 388 nAgazrI [ nAgilapatnI] padmAvatI [ zreSThipriyA] 283 nAgazrI [ mANavaputrI] 306, 307 padmottara [Alaya] 222 nAgila [gRhapati] padmottara [ dvipendra] 177, 179 nAgilA [ bhavadevapriyA] 280, 281, 282, 288 panthaka [ mahAmAtya-muni ] 388, 389 nAgendra [ kula] 478 parazu | [ dvija] 273 nATyamAla [sura] 249 pazurAma | nATyonmatta [vidyAdhara] 118, 122 parAsara [kRSIvala] 138 nAbhi [ zrIkAntAputra-RSabhapitA] 17, 21 parvata [ bhUbhuj] 270, 271 nAbhinandana / [RSabhaprabhu] 30, 35, 89, 261 parvamitra [purohitamitra] 305, 306 nAbhisUnu pavanaJjaya [khaga] 171 nAbheya pAJcAlaka [dvimukha] 334, 342 nAbheyanandana [RSabhaputra] 257 | pAJcAlarAjarSi nArada [RSi] 174, 229, 230 pATalIputra [grAma-nagara-pattana] 126, 157, 158, 162, nAlandA [ pRthvI] 57, 58 184, 192, 266, nimnagA [nadI] 246 274, 305, 394 niSadha [ rAmaputra] 229 pANDaka [vana] 19 nihatAri [ devakIsUnu-muni] 175, 181 pANDukambalA [zilA] 19, 45 nRdatta [gRhI] 61 pApA [purI] nRsiMha [ dhAma] 221 pArzva [trayoviMzatIrthakara] 51, 59, 62, 63, 72, nepAla [ deza] 190 147, 215, 463 nemi [dvAviMzatIrthakara] 138, 147, 181, 182, | pAlaka [amAtya] 140, 141 220, 221, 230, pAlaka [grAma] 78 321, 346, 387piThara [ nRpa] 146
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 508 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] pITha [ zreSThiputra] 14, 15, 21 | puSpottara [vimAna] 44, 351 puTTilA | [mantrIjAni-deva] 242, 243 | pUtanA [vidyA] 176 poTTilA| pUraNa [ kuTumbI] 72 puNDarIka [acala] 388, 389 pUraNa [dazAha] 170 puNDarIka [adhyayana] 150 pUrNakalaza [ grAma] 62 puNDarIka [gaNadhara] 29, 31, 32 pUrNabhadra [caitya] 455 puNDarIka [maharSi] 393 | pUrNabhadra [yakSa ] 78, 213 puNDarIka [ mahApadmasuta] 148, 149 pUrNabhadra [ zreSThI] puNDarIkA [ dikkumArikA] 18 pUrNabhadra [ sArthavAhaputra ] puNDarIkiNI [ nagarI] 12, 14, 148 pUrvavideha [ kSetra] puNDrapavarddhana [ pattana] 351, 361 | pRthivI [ dikkumArikA ] puNr3ha [ deza] 213 | pRthivI [ dvijapriyA ] puNya [ sAmudraveditA] pRthvIpAla [ nRpa] puNyabhadra [ udyAna] 231 pRSThacampA / [nagarI] 60, 146 puNyasAra [ zreSThisuta] 291, 292 pRSThicampA | puNyahIna [ vaNikputra ] 303, 304 peDhAla [grAmaNI] purandarayazA [ skandakabhaginI] 140, 141 peDhAla [vidyAdhara] 318, 319 purimatAla [ udyAna] 125 peDhAlaka [ udyAna] purimatAla [pura] 27, 64, 114 peDhAla [ grAma-pura] 67, 172 puruSasiMha [ nRpa] 239 peDhAli [ satyaki] puruSasiMha [vIra] 36 poTTilAcArya [ AcArya] 40 pulinda [zivabhakta ] 397, 398 potana | [pattana] 35, 37, 39, 93, 94, 95, 98 pulindaka potanapura / puSkala [vijaya] 282 potanAdhipa [prasannacandrarAjA-rAjarSi ] 99 puSkalAvatI [ vijaya] 14, 148, 346 polAza [caitya] 67 puSyaketu [ nRpa] 328 pragalbhA [pArzvajinaziSyA ] puSpacUla [ aGgadezarAT] 115, 116, 118, 124/ prajJapti [ vidyA] 25, 345 puSpacUla [ rAjaputra] 328, 329 praNAmamitra [ purohitamitra ] 305, 306 puSpacUlA [ rAjaputrI, sAdhvI] 326, 328, 329, 330 pratirUpA [surUpAkanyA ] puSpadAsI [ dAsI] prtiiciinvideh| [kSetra] puSpapura [ pura] pratyagvidoha puSpamAlA [ dikkumArikA] pradezI [ nRpa] 215, 262 puSpamAlA [rAjJI] 346, 347, 349 pradezI [ zvetavIsvAmI] puSyamitra [ dvija] pradyumna [kRSNaputra ] 180 puSpavatI [kanyA ] 118, 123 pradyumnasUri [ sUri] 480 puSpavatI [ rAjJI-devI] 328, 329, 346 pradyota [avantIpati] 340, 341 puSpavatI [strIratna] prabhava [vindhyaputra-svAmI] 285, 286, 288, puSpazuka [kIra] 379 310, 311 puSpasiMha [ puNyavatIsuta ] 346 | prabhAsa [ tIrtha ] 246 320 6, 32
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 509 prabhAsa [ dvijaputra] 80 bAhu [ nRpaputra] 14, 15, 21 prabhu [vindhyaputra] 285 | baahubli| [nAbheyaputra- 21, 23, 24, 25, 251, prayAga [ tIrtha] 330 | bAhubalI | bharatAnuja- 252, 254, 255, 256, 257, prasanendu / [nRpa-muni] 6, 96, 97, 98, | sunandAsuta] 258, 259, 260, 261 prasannacandra | 99, 100 bibhIlaka [udyAna] prasannacandra [ rAjA-muni] 96, 97, 98, 99, 100 bibhIlaka [yakSa] prasenajit [ pratirUpAputra ] 16, 17 bIjapUraka [phala] 214 prAgvideha [ kSetra] 11, 14 buddhi [vRddhayoSita] 301 prANata [navamadevaloka] buddhila [ ] 120 prANAma [ vrata] 72 bRhadbala [ rAjA] 169 priyakhaNDA [kanyA] 118 brahma [dvIpa] 153 priyaGga [ rAjJI] brahma [bhUpati] 114, 115, 124, 125 priyaGgamaJjarI [ ] 225 brahmadatta [culanIputra] 114, 115, 116, 121, 123, priyadarzanA [ jamAlipatnI-mahAvIraputrI ] 47, 455, 456 124, 125, 126, 128 priyadarzanA [rAjJI] 228 brahmadAsa [kalpanazilpI] 116 priyadarzanA [ zreSThiputrI] 15, 16 brahmadIpaka [ zramaNa] 153 priyadarzanA [sAgaracandrapriyA ] 417| brahmaputra [kalpanazilpI] 116 priyamitra [cakavartI] 35, 40, 103 brahmapriya [ ] 124 priyA [ dAsI] 240 brahmaloka [ paJcamadevaloka] 36, 222, 282, 394 [pha] brAhmaNa [grAma] phalgurakSita [ dvijaputra-muni] 162, 165 brAhmaNakuNDa[ grAma] 44 phAlguna [ mAsa] brAhmI [ sumaGgalAsutA-RSabhaputrI] 21, 29, 261 [ba] [bha] bandhudatta [ gRhastha] 292| bhaNDIramaNa [yakSa] bandhumatI [ bandhudattanandinI] bhadragupta [guru-AcArya] 157, 164, 165 bandhumatI [viprakanyA ] 117 bhadrabAhu [AcArya] 192, 478 bala [gRhI] bhadrasAla [vana] bala / [muni, baladeva] 37, 143, 178, bhadrA [ avantIsukumAramAtA] 207, 208 baladeva / 220, 221, 222 | bhadrA [kAmadevapriyA] 231 balakoTTa [ koTTa] bhadrA [kAlikasahodarI] 218 balAhikA [dikkumArikA] bhadrA [gobhadrapriyA] 202, 203, 204, 205, 206 balicaJcA [ devarAjadhAnI] 201 bhadrA [ dikkumArikA] 18 bahalI [ deza] 26, 251, 255 bhadrA [dhanapriyA] bahula [ dvija] 48, 58 bhadrA [ pratimA ] bahula [ mahezvaradattamAtA] 288 bhadrA [ maGkhalipriyA ] 57, 61 bahulI [ceTI] bhadrA [ mahApadmamAtA] 213 bahuzAla [ grAma] bhadrA [ rAjaputrI] 143, 144 bAlacandra [candrAvataMsakaputra ] 228 bhadrA [rAjJI] 37,40 bAlacandrA [ ] 174 | bhadrikApurI [ purI] 143 136
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 80 mathurApati 400 355 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] bhadrilapura [pura] 62,1 maGkali [gozAlapitA-maGka] 57, 211 bhadrilA [ dvijapriyA] 80 maGgala [vijaya] bharata [kSetra] 16, 19, 20, 34, 37, 40, 44, | maNicUDa[cAraNazramaNa] 345 132, 149, 193, 202, 245, | maNiprabha [ nRpaputra ] 345, 346 251, 253, 254, 257, 346 | maNiratha [ nRpa] 342, 346, 347 bharata [ cakravartI-nAbheyaputra-sumaGgalAsuta] 21, 23, 24, | maNDika [dvijaputra ] 25, 29, 30, 34, 40, 89, 92, | mathurA [ purI] 56, 142, 169, 170, 174, 100, 245, 248, 250, 251, 177, 178, 286, 287, 326, 327, 368 255, 258, 259, 394 || mathurAnAtha | [kRSNa] 178 bharatArddha[ kSetra] 246, 247, 346, 387 bharatAdhIza | [cakrI-RSabhaputra ] 28, 32, 91, | madana [ yakSa] 341 bharateza 147, 246, 247, 249, | madanamaJjarI [vanamAlAputrI] 341 bharatezvara 253, 255, 256, 260 madanarekhA [yuvarAjapriyA] 342, 343, 344, bhavadatta [ revatIsuta] 280, 281, 282 346, 347, 349 bhavadeva [ revatIsuta] 280, 281, 282 madanavegA [vasudevabhAryA ] 178 bhAgavata [ muni] madanikA [ dAsI] bhAnu [kRSNaputra] 180 madruka / [panthakatanaya] 388, 389 bhAnukabhIru [kRSNaputra] 180 madrukarAja | bhAnuvega [ vidyAdhara] 106, 107 madhupura [ pura] bhArata [ kSetra-varSa] 30, 103, 325, 351 mandira [ sannivezana] bhAradvAja [ dvija] marIci [bharataputra-tridaNDI] 34, 35, 36, 219 bhISmaka [ nRpa] 180 marudeva [cakSuSkAntAputra ] bhUtadatta [ mAtaGga] 112 marudevA | [ zrIkAntAputrI-RSabhamAtA] 17, 20, 28, bhUtadattikA [zakaDAlaputrikA ] 185 marudevI / 333 bhUtA [zakaDAlaputrikA] 185 mardana [ grAma] bhUtAnanda [ nAgarAT] malayasundarI [ rAjJI] bhogaMkarA [ dikkumArikA] 17, 45 malli [ ekonaviMzatIrthakara] 147, 347 bhogapura[ pura] 74, 291, 292 mahAkaccha [ bhUpa] 25 bhogamAlinI [ dikkumArikA] 17 mahAkAla [ devakula] 208 bhogavatI [ dikkumArikA]. 17 mahApadma [ nRpa] 148 bhojavRSNi [suvIraputra] 170 mahApadma [ bhadrAputra] 213 bholiga [ yakSa] 301 mahApITha [ sArthezaputra] 14, 15, 21 bhrAsaka [siMhasenaputra] 365, 366 mahApura [ pura] [ma] mahApurI [purI] 162, 164 makaranda [ udyAna] 104 mahAbala [candrakAntAputra ] makhapriya [vipra] 390 mahAbhadrA [ pratimA] magadha [ deza] 64, 121, 122, 138, 168, 279 | mahAbhairava [ udyAna] [gozAla] 58, 59,60,61, 62, 63, mahArohiNI [vidyA] 318 maGkhalisUnu / 64, 65, 66, 211, 212, 213, 214 | mahAvapra [vijaya] 355 36 64 72 239 161 10 66
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTam [ 5 ] upadezamAlAkaNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] mRtagaGgA [ nadI ] mRtagaGgAtaTa [ hada ] mRttikAvatI [ purI ] megha [ grAmapati ] megha |[ dhAriNIputra ] mahAvideha [ kSetra ] mahAvIra [ tIrthakara ] mahAzukra [ aSTamadevaloka ] mahAsAla [ zAlAnuja ] mahAsena [ vana ] mahAsenA [senA ] mahIdhara [ IzAnacandraputra ] mahendraprabhu [AcArya ] mahendrasiMha [ kAlindIsUranandana ] mahezvaradatta [ ibhya ] 12, 148, 201, 282, 457 46, 133, 215, 219, 311 37, 169 146 79 387 mAkAra [ daNDa ] mAgadha [ tIrtha ] mAgadheza [ mAgadhatIrtheza ] mAgadhAdhIza mANibhadra [ dhanasArthavAhamitra ] mANibhadra [ yakSa ] mAtaGga [ yakSa ] mAlavatI [ purI ] mAhendra [ kSatriya ] mAhendramahendra [ caturthadevalokendra ] mAhezvarI [ purI ] mitraprabhA [ nRpa ] mithilA [ purI ] mithilApati mithilezitA [ padmarathanRpa ] mithilendra mukApurI [ purI ] mukunda [ kRSNavAsudeva ] mugdhagaNa [ gRhastha ] mukeza [ dikkumArikA ] municandra [ candrAvataMsakaputra ] municandra [ pArzvaziSyasUri ] mUlA [ dhanAvahapriyA ] mUSikAra [ zreSThI ] 13 | 78 37, 161 224, 225 71, 80, 272, 347, 348, 350 mRgavana [ udyAna ] mRgAvatI [ rAjaputrI - ceTakapriyA-sAdhvI ] mRgAvatI [ zatAnIkapriyA-sAdhvI ] 478 104, 105, 108 288 16 245, 246 245 8, 9 78, 213 79 71 74 346 | meghakumAra meghaGkarA [ dikkumArikA ] meghanAda [ ] 77, 86 130, 131, 132, 133, 134 / meghamAlA [ dikkumArikA ] meghamAlinI [ dikkumArikA ] meghamukha [ sura] megharatha [ vidyAdhara ] meDhaka [ grAma ] meDhaka [ grAma ] tArya [dvijaputra-muni-metikAsuta ] meru [ parvata ] meruprabha [ kumbhI ] morAka [ sanniveza ] maudrAyaNa [ nRpa ] maurya [ dvija ] maurya [ sanniveza ] mauryaputra [ dvijaputra ] mauSTika [ malla ] [ ya ] yakSadattA [ zakaDAlaputrikA ] yakSA [zakaDAlaputrikA ] 183 | yajJadeva [ dvija ] 40 398 18 111, 228 59, 60, 62 75, 76, 78 242 388, 389 | 37, 74, 75, yadu [ rAjA ] yamaka [ vetrI ] yamunA [ nadI ] yazasvI [ candrakAntAGgasambhava ] yazogrIva [ vINAcArya ] yazodA [ nandakAntA ] yazodA [ samaravIraputrI ] yazodharA [ cakripriyA ] yazodharA [ dikkumArikA ] yazomatI [ rAjJI ] yAnaka [vimAna ] 511 112 463, 464 174 62 312, 313. 17 274 17 17 247 298, 299 74 213 80, 208, 418, 419, 420 25, 45 313 48, 52 162 80 80 80 177, 179 185 185 135, 136 169 28 178, 179, 286 16 172 175, 176, 178, 182 47 282 18 146 71
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 512 [karNikAsamanvitA upadezamAlA] yugandhara [ muni] rUpA [ dikkumArikA] yugabAhu [ maNirathasahodara-yuvarAja] 342, 343, 346, rUpAsikA [dikkumArikA] 347, 349| rUpikAvatI [dikkumArikA] yugAdi / [RSabhadeva-prathamatIrthakara] rUpyavAlukA [ sarit] yugAdijina 257, 333 | reNA [zakaDAlaputrikA] 185 yugAdideva reNukA [ nRpakanyA] 272, 273 [ra] revatI [ kauTumbikabhAryA ] 280, 281 ratikara [ giri] 19, 345 revatI [ zrAvikA] 214 ratnadvIpa [dvIpa] 292 raivata [parvata ] 387 ratnapura [ pura] 103, 168, 169 | rohiNI [ rudhirakanyA] 172, 173, 174, 179 ratnavatI [ zreSThiputrI] 121, 122 [la] ratnasiMha [ puNyavatIsuta] 346 lakSmI [ mantripatnI] 13 ratnADhyamandira [ pura] lakSmI [ rAjJI] 12 ratnAvatI [kanyA] 124 lakSmIvatI [ dikkumArikA] 18 ratnAvaha [pura] 345 lakSmIvatI [zakaDAlapatnI] 184 rathAvartta [mahAgiri] lalitAGga [ deva] 11, 12 ramaNIya [nagara] 306 lalitAGga [ purajana] 308, 309, 310 rAma [dhAma] lavaNa [vAridhi] 14 rAjagRha [ pura-purI] 36, 57, 63, 65, 80, 99, 100, lAGgala [ grAma] 136, 146, 202, 206, 213, lIlAvatI [ rAjJI] 308, 309 226, 233, 262, 264, 266, lohajaGgha [ dUta] 340 312, 390, 398, 420, 450 lohaarglpur| [pura] 12, 64 rAma [ ] 272, 273, 274 | lohArgalapura | rAma [baladeva-muni] 176, 177, 178, 179, 221, [va] 222, 229, 272, 273, 274 vana / [RSi] 146, 149, 150, 151, 152, rAma [ gRhI] varSi / 153, 154, 155, 156, 157, rASTrakUTa [ anvaya] vajrasvAmI 158, 159, 160, 161, 164, ripupratiripu [ rAjA] 165, 166, 167, 209, 393 riSTapura [ nagara] vajrajaGgha [ suvarNajaputra] 12, 13 rukmi [ rukmiNIbandhu] vajradatta [cakrI] 282 rukmiNI [kRSNapriyA] 180 vajranAbha [rAjaputra-cakrI] 14, 15, 17, 26 rukmiNI [dhanakanyA ] 157, 158, 159 vajralADhA [ bhUmi] rukmiNI [ rAjJI] 387 vajravega [vidyAdhara] 107, 108 rucaka [parvata] 18 vajrasena [cakrI-nRpa] 12, 14, 26 rudra [ devatA] vajrasena [vajraziSya] 166 rudradeva [ abhavya] 325 vajrAyudha [ rAjA] rudradeva [ nadeva] 144, 145 vatsa [ deza] rudrasomA [ dvijabhAryA] 162, 163, 164 vatsamitrA [ dikkumArikA] 17 rudhira [ bhUpa] 172 | vanamAlA [ rAjJI] 282 321 305 80
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355 80 119 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 513 vanamAlA [satI] 341 | vAsudeva [kRSNa] 230 varadAma [ tIrtha ] 246 | vAsupUjya [ dvAdazatIrthakara] 147, 272, 334 varadhanu [ mantrIputra] 115, 116, 119, 123 | vikramayazA [ nRpa] 102, 103 vararuci [dvija] 185, 186, 188| vicitrA [dikkumArikA] 17 varuNa [ zreSThI] vijaya [ muhUrta ] 79 varuNA [dvijabhAryA ] vijaya [ sura] 109, 110 varddhana [ municandraziSya] vijayakheTa [pura] 171 varddhamAna [grAma] vijayaghoSa [muni] 394 varddhamAna [caturvizatIrthakara] 5, 45, 147, vijayadevA [dvijapriyA ] 455, 478 | vijayavatI [ tripRSThabhAryA ] varddhamAna [zAzvatajina] 345| vijayazrI [ zreSThipriyA] 283 valkalacIrI [dhAriNIputra ] 96, 97, 98 vijayasena [ sUri] 240, 325, 479 vasantapura [ nagara] 6, 272, 299, 302, 325, 378 | vijayasenA [ sugrIvaputrI] 171 vasu [ dvija] 80 vijayA [dikkumArikA] 18 vasudeva [ dazArha ] 170, 171, 172, 173, 174, vijayA [ pArzvajinaziSyA ] 175, 176, 178, 179, 180, 181 vijayA [sugrIvatanayA ] 172 vasupAlita [ zreSThI] 283 vijitasenaka [ devakIsUnu-muni] 175 vasubhAga [ dhanumitra] vidizApura [ pura] 207 vasubhUti [ dvija] 79| videha [kSetra] 10, 13, 15, 35, 40, vasubhUti [ zrAvaka] 275 213, 214, 217, 233, 314 vasumatI [ dhAriNIputrI] 75, 86 | vidyucchikhA [jvalanazikhapriyA ] 122 vasumatI [ vaNikpriyA] vidyutkumAra [ bhavanapatideva] vastupAla [ sacivezvara] 479 vidyunmatI [ dAsI] vATadhAnaka [pura] 338 vidyunmAlI [ deva-vidyAdhara] 282, 283, 298, 299 vANijaka [grAma] 66 vinami [mahAkacchasuta] 25 vAyala [ vaNij] 78 vinayandhara [ sUri] 110 vAyukumAra [ bhavanapatideva] vinItA [purI] 21 vAyubhUti [ dvijaputra] 80 vindhya [adri] 213, 355, 397 vAratta |[Rssi-mntrii ] 224, 226, 227 vindhya [jayapuraprabhu] vAradatta vimala [trayodazatIrthakara] vAradatta [ nagara] 226 vimalavAhana [ kulakara] vArANasI [purI] 71, 112, 143, 463 vimalavAhana [mahApadma] 213 vAriSeNa [ zAzvatajina] 345 vimalAcArya [AcArya] 360 vAriSeNA [ dikkumArikA] vizAkhanandI [ vizvanandiputra ] 36, 37 vAruNI [dikkumArikA] 18 vizAkhabhUti [ yuvarAja] vAruNI [ dvijapriyA] 80 vizAkhA [ vidyucchikhAputrI] 118, 122 vAlukAgrAma [ grAma] vizvanandI [ rAjA] vAsava [ khaga] 360 vizvapriya [ deza] 282 vAsukI [ nAgilAmAtA] 280 / vizvabhUti [vizAkhabhUtiputra ] 36, 37 303 285 147 17 36 RIJ
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 28 112 514 kirNikAsamanvitA upadezamAlA] vizvambhara [ nRpa] 386 | vyakta [ dvijaputra] viSNu [Ayatana] 64 vyomagati [vidyA] 155 viSNu [kRSNavAsudeva] 179, 182, 322 [za] viSNukumAra [ rAjA] 172 zakaTAnana [kAnana] viSNuzrI [ sArthavAhapriyA] 102, 103 zakaTAla | [ mantrI] 184, 186, 188 visAlA [ purI] 432 zakaDAla vihalla [ cellaNAputra] 263, 264, 312 zakaTAlabhU[sthUlabhadra] 192 vItazokA [purI] 282 zakuni [vidyA] 176 vIra [caturviMzatitamajina] 48,56, 63, 80, 81, 98, zaGkha[ gaNarAja] 137, 146, 205, 211, 213, zaGkha [dhvaja] 177 214, 215, 219, 231, 279, | zaGkha [ nemipUrvabhava] 176 282, 311, 312, 318, 447, zaGkha [ rAjA] . 142 455, 456, 478 zaGkha [vANArasIpati] vIra | [kuvinda] 321, 322 zaGkhadhamaka [ ] 299, 300 vIraka zaGkhapura [ deza-pura] 37, 38, 238 vIraghoSa [ karmakRt] 53 zatadvAra [ pura] 213 vIramatI [ zreSThipriyA ] 283 zatabala [kSmAbhRt] vIrasena [nRpasevaka] 238 zatAnIka [nRpa] 75, 77, 130, 131, 445 vIrasena [ rAjaputra] 386 zatAyudha [ rAjA] 308 vRSabha / [prathamatIrthakara] 34, 245 zatruJjaya [ giri] 31, 32, 388 vRSabhaprabhu zatrumardana [ nRpa] 33 vegavatI [ ] 173, 174 zatrusena [ devakIsUnu-muni] 175, 181 vegavatI [ nadI] 49 zamaka [ vetrI] 28 veNA [zakaDAlaputrikA] 185 zambala [vRSabha] vaikriya [labdhi] 155 zaravaNa[grAma] vaijayanta [sura] 109, 110 zazI [ jitAriputra] 394, 395 vaijayantI [dikkumArikA] 18 zAkhApura [zAkhA] 163 vaitADhya [giri] 19, 15, 108, 122, 171, zAntinAtha [ SoDazatIrthakara] 147 246, 278, 298, 360 zAntisUri [ sUri] 478 vaitADhyakumAra [ deva] 246 zAmba [kRSNaputra] 230 vaidarbhI [ rukmiputrI] 180 zAla [taru] vaidehika [nami] zAla [nRpa-RSi] vaibhAra / [parvata] 205, 206, 233, 283, | zAla [vana] vaibhAragiri 420, 421 zAlAryA [vyantarI] 64 vaizaGkAyana [ tApasa] zAligrAma [ grAma] 205, 299 vaizAkha [mAsa] 26, 79| zAlibhadra[bhadrAputra] 202, 203, 204, 205, 206 vaizAlI [ nagarI] 63, 66, 71, 318] zAlizIrSa [grAma] vaizravaNa [tIrthakara ] 147 | zAsaka [siMhasenaputra] 365, 366 vaizravaNa [zreSThI] 124 | zigru[ taru] 79 146 64 53
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 88 49 18 18 [ pariziSTam [5] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] 515 ziva [ devatAmUrti] 397, 398 | zreNika [nRpa] 99, 202, 203, 206, 262, ziva [ rAjaputra] 282 264, 265, 266, 283, 311, zivadatta [ naimitta] 312, 318, 390, 398, 399, zivA [ pradyotapriyA] 320, 340 400, 420, 446, 450 zivA / [samudravijayapriyA-nemimAtA] 170, 176, zreyAMsa [ ekAdazatIrthakara] 147 shivaadevii| 177 zreyAMsa [ somaprabhaputra] 25, 26 zizupAla [ ] 180, 221 zvetabaka [ dusthitanara] 87 zItala [ dazamatIrthakara] 147 zvetavI [ pUrI] 36, 53, 54, 55, 71, 215 zIlavatI [ zreSThipatnI] | [sa] [AcArya] saMmuci [bhUpati] zukAcArya saMvAhana [rAjA] zukra [ aSTamadevaloka] saGgama [dhanyAputra] 205 zUra [ bRhadbalaputra] saGgama [sthavirAcArya] 211, 223, 224 zUlapANi [yakSa] saGgama | [sura] 67, 70, 109 zeSavatI [ dikkumArikA] saGgamaka zailaka / [nRpa-AcArya] 388, 389 | saterA [dikkumArikA] zailakAcArya / satyakI [ peDhAlaputra ] 318, 319, 320 zailakapura [ pura] 388, 389 satyabhAmA [kRSNapriyA] 178, 180 zauri[ zUraputra] 169, 170, 173, 174, 175, 176 sadAgama [ AcArya] 365 zauripura [ pura] 169, 173 sanatkumAra [cakrI] 102, 103, 105, 107, zauryapura [ pura] 176 108, 110, 112 zyAmA [ sugrIvaputrI] 171, 172 sanatkumAra [tRtIyadevaloka] 36, 103 zyAmA [ yazogrIvatanayA ] 172 sanatkumArendra [tRtIyadevalokendra] 74, 78 zyAmAka [gRhI] 79 sandhIraNa [ annikAputra-muni-sUri] 328, 329, 330 [zra] sandhyAvalI [vidyAdharI] 107 zramaNadatta [ zreSThI] 283 samudra [ zreSThI] 283 zrAvaNa [ mAsa] 177 samudra / [dazArha ] 170, 173, 174, 176, zrAvastI [ nagarI] 60,61, 66,71, 140, samudravijaya / 177, 179, 180, 386 211, 215, 239, 456 samudradatta [ mahezvaradattapitA] zrI [dikkumArikA] samudradatta [ zreSThI] 283 zrIkAntA [ cakSuSkAntAputrI] samudradattA [haripatnI] 346 zrIda [dhanadadeva] 20, 149, 150 samudrapriya [lalitAGgapitA] zrIprabha [ vimAna] samudrazrI [ zreSThiputrI-jambupatnI] 283, 288 11 zrIbhadrA [ nRdattapriyA ] sampula [ dadhivAhanakaJcukI] 77 samprati [nRpa] zrImatI [ vajrasenacakrisutA] 275, 277, 278, 279 12, 13 sambhava [tRtIyatIrthakara] zrImatI [ vaizravaNazriSThisutA] 124 sambhUta [ mAtaGgasuta] 112, 114 zrIyaka [zakaDAlaputra] 185, 186, 187, 188, sambhUtavijaya [AcArya] 188, 189, 192 189, 193 | sambhUti [muni] 288 17 309 147
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 516 sayAhArA [ dikkumArikA] sarvatobhadrA [ pratimA ] sarvaprabhA [dikkumArikA] sarvANa / [muni] sarvANabhUti sarvAnubhUti sarvArtha / [vimAna] sarvArthasiddha sarvArthasiddhi sahadevI [ mahAdevI] sahamitra [ purohitamitra] sahasAmravana [vana] sahasramalla [vIrasena] sahasrAra [ navamadevaloka] sAketa [nagara] sAgara[ dazAha] sAgara / [zreSThisuta] sAgaracandra / sAgara | [niSadhanandana] sAgarendu sAgaracandra sAgaracandra [candrAvataMsakaputra ] sAgaracandra [ nRpaputra] sAgaracandra [ sUri] sAgaradatta [ ] sAgaradatta [cakrisuta] sAgaradatta [ zreSThI] sAgaradatta [ sArthapati] sAgaradatta [ hariputra] sAgaradeva [ hariputra ] sAGkhya [ mata] sANDilya [vipra] sAtvata [mahAvIra] sAdhudAsI [jinadAsapriyA ] sAnuyaSTika [grAma] sAmAnika [devajAti] sAmba [kRSNaputra] siMha [grAmezaja] siMha [ muni] [karNikAsamanvitA upadezamAlA] 18/ siMhagiri [ guru] 150, 151, 154, 157, 209 siMhaguhA [ bhillapallI] 136, 90 18 siMhapura [ pura] 103 212, 213 | siMharatha [nRpa] 170, 351, 361, 362 siMhalA [rAjJI] 365 siMhasena [ nRpa] 365 17, 40, 91, 149, siddhadatta [nAvika] 206, 213| siddhAyikA [ devI] 79 siddhArtha [ deva] 48, 49, 51, 52, 58,59, 103 60,61, 62, 63, 64,78, 220, 221 305 siddhArtha [ nRpa] 44, 45, 63, 65, 66 181 siddhArtha [vaNij] 78, 79 238 siddhArtha [vana] 55, 212 siddhArthapura | [nagarI] 65, 66 107, 111, 129, 228 | siddhArthapurI | 170 siddhArthabhU / [vIraprabhu] 65, 66 15, 16 siddhArthasUnu | siddhi [vRddhayoSita] 229, 230 sindhu [ deza] 170 sindhu [ nadI-devatA ] 16, 79, 246, 247, 248 sItA [dikkumArikA] 228 sImandhara[svAmI] 193 417, 418/ suMsumA [dhanasutA] 136, 137 111 sukaNTaka [caura] 121 120 sukumArI / [zAsaka-bhrAsakAnujA] 365, 366 282 sukumArikA | sukozalA [kozalaputrI] 172 sukSetra [ grAma] 346 sugupta [ ceTakamantrI] 74, 77 346 sugrAma [ grAma] 280, 281 36 sugrIva [kSmApati] 171 112 | sugrIva [vINAcArya] 172 386 sughoSA [ghaNTA] sujAta [ sArthezaputra] 225 sujyeSThA [ceTakasutA] 318 sudarzana [ parivATa] 388 180 sudarzana [ zreSThI] 388 sudarzana [sUri] 238 214 | sudarzanapura [pura] 342, 346, 348, 349, 350 18 283 suka 78 18 149
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pariziSTam [ 5 ] upadezamAlAkarNikAvRttau vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // ] sudarzanA [rAjJI ] sudarzanA [ siddhArthaputrI ] sudADha [ nAgakumAradeva ] sudharma [kalpa ] saudharma sudharmA [dvijaputra ] [ gaNadhara ] sudharmA [sabhA ] sudharmA sudharmasvAmI dharmeza [ tIrtheza ] sudharmendra [ prathamadevalokendra ] dharmA saudharmAdhibhU saudharmendra saudharmanAtha saudhanAyaka nakSatra [ muni ] sunanda [ gRhI ] sunandA [ RSabhabhAryA ] sunandA [ dhanapAlanandinI ] sunandA [ bhUpanandinI] sunandA [rAjJI ] sunandA [ zreNikapriyA ] sunandA [ skandakAnujA ] sunandA [ strIratna ] sunandAbhU sunandAnandana sunandAsUnu sunandAsUnusUri [ vajrasvAmI ] sunAsIra [mantrI ] [ bAhubalI ] sundara [ nRpa ] sundarI [ RSabhaputrI ] sundarI [ vRddhakanyA ] sundarI [ sunandAsutA ] suparNakumAra [ bhavanapatideva ] supArzva [ saptamatIrthakara ] supratiSTha [ muni ] supradattA [ dikkumArikA ] 228 | suprabuddhA [ dikkumArikA ] 45 subAhu [ amAtyaputra ] 55, 56 buddhi [mantriputra ] subuddhi [ zreSThI ] subhadrA [rAjJI ] 12, 13, 36, 70, 103, 114, 125, 217 80 71, 109 283, 284, 286, 293, 310, 311 81 19, 20, 72, 92, 109, 177 253, 259 subhUbhAga [ udyAna ] subhUma [ ] subhogA [ dikkumArikA ] sumaGgala [ grAma-muni ] sumaGgalA [ RSabhabhAryA ] sumati [ paJcamatIrthakara ] sumukha [ anIka ] sumeghA [ dikkumArikA ] 212, 213 58 21 150, 151, 152, 153, 154, 158, 159 107 312 262 sulasa [kAlazaukarikaputra ] sulasA [ nAgabhAryA ] suvatsA [ dikkumArikA ] 114 suvarNajaGgha [ nRpa ] 239 suvarNavAlukA [ sarit ] suvidhi [ navamatIrthakara ] vidhi [vaidya ] suyazA [ rAjaputra ] suraprabha [ jitAriputra ] surapriya [ caitya ] surapriya [yakSa ] surabhipura [ pura ] surAdevI [ dikkumArikA ] surASTra [ bhUpati ] 158, 160 13 357 250, 261 399 21, 29 16 surUpA [ candrakAntAGgasambhava ] surUpA [ dikkumArikA ] suvIra [ zUraputra ] suvega [dUta ] suvrata [ dvAviMzatIrthakara ] suvratA [ madanarekhAsAdhvI ] suvratAcArya [ AcArya ] suSeNa [ camUpati ] suSeNa [ zreSThI ] 147 suSeNA [ zreSThipriyA ] 170 susIma [ grAma ] 18 / susumAra [ pura ] 517 18 14, 15, 21 13 25 170 146 272, 273, 274 17 78, 213 20, 21 147 99 17 14 394, 395 387 129 55 18 107 16 18 450, 451 175, 181, 182 17 12 53 147 13 169, 170 251, 252, 254 140, 142, 147 347, 348, 349 103 246, 247, 249, 255 283 283 288 72, 73, 226
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 400 | sthUNAka 518 susthita [abdhideva] susthita [ muni] susthita [ sUri] suhastI [ AcArya] sUradeva [suraprabhadeva] sUryakAnta [ pradeziputra] sUryakAntA [ pradezipriyA] sUryapura [ pura] sUryAbha [ deva] seDuka [brAhmaNa] seNA [zakaDAlaputrikA] sevAlI [ tApasa] soma [ kSatriyayoni] soma [vipra] somacandra [kSmApa-RSi] somadeva [ dvija] somadeva [purohita] somadevabhU[ AryarakSita] somaprabha [ bAhubaliputra ] somayazA [bAhubalisuta] somazarmA [ dvija] somazarmA [ purohita] somazrI [mANavapriyA] somA [pArzvaziSyA] somila [ somapa] somilA [ dvijapriyA ] somendu [ nRpa] saugandhikA [purI] sautrAmaNI [ dikkumArikA] saudAminI [nATaka] saumanasa [vana] kirNikAsamanvitA upadezamAlA] 180 | sauvIra [ pattana] 168 skanda [ grAmaNIsuta] 87 skandaka [rAjaputra-sUri] 140, 141, 142, 207 239, 240 394 stambapura [ pura] 215, 217 stimita [dazAha] 170 215, 262 sthApatyA [ sArthavAhI] 387 286 sthApatyApatya / [sArthavAhIputra-muni] 387, 388 215, 217 sthApatyAnandana 445, 446 sthApatyAputra 185 sthApatyAsUnu 147, 149 | sthAvara [dvija] 182 sthUNA | [ sanniveza] 36, 57 48 93, 97| sthUlabhadra [zakaDAlaputra-munIndra] 184, 187, 189, 162 190, 191, 192, 193, 142 194, 196, 274, 279 164/ svayaMbuddha [ mantrI] 10 25, 26 svayamprabhA [ devI] 11, 12 260 svarNatejA [kanakamAlAnuja] 360 182, 183 | svAtI [nakSatra] 305 svAmidatta [dvija] 307 [ha] hayagrIva [bhUpa] 38, 39 hari[ ] 143 168 hari [kRSNavAsudeva] 138, 178, 179, 182, 183, 220, 321, 322, 388 388 hari [ vidyutkumArendra ] 71 18 harikula [ kula] 340 109 harikeza |[mhrssi] 142, 143, 168 19| harikezabala 80 98
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTam [6] upadezamAlATIkAdisAhityasUcI // 1. TIkA 2. prAkRtabhASAbaddhaTIkA 3. heyopAdeyATIkA A.haribhadrasUrima. yAkinImahattarAsUna tarIke prasiddha che. A. jayasiMhasUrima. saM. 913 jayasiMhasUrikatA upadezamAlA prAkRtA vRtti kRSNarSi ziSya che. zrI siddharSigaNI saM. 974 (1) laghu saMskRta kathAnako saha siddharSikRtA "heyopAdeyA" granthAgra 4260 zloka pramANa hIrAlAla haMsarAja taraphathI prakAzita thayela che. (2) laghu saMskRta kathAnako saha siddharSikRtA heyopAdeyA" saMzodhita thaIne zrutajJAnaprasAraka sabhAthI punaH prakAzita thayela che. (3) laghu saMskRta kathAnako saha siddharSikRtA "heyopAdeyA" pU. jaMbUvijayamahArAja dvArA tADapatrIyanA AdhAre saMzodhita thaIne punaH prakAzita thayela che. A. zrI ratnaprabhasUrima. saM. 1238 TIkAkAra brahagacchIya vAdIdevasUrinA ziSya che. graM. 11500 A. hemasAgara sU.ma. dvArA saMpAdita A TIkA ane teno anuvAda prasiddha thayo che. A. zrI udayaprabhasUri ma. saM. 1299 TIkAkAra nAgendragacchIya vijayasena sU.ma.nA ziSya che. graM. 12274 A TIkA A. kIrtiyazasUri ma. dvArA saMpAdita thaIne sanmArgaprakAzanathI prakAzita thaI rahela che. A. somasuMdarasUrima. saM. 1485 kartA tapAgacchIya A. devasuMdarasUrinA ziSya che. DaoN. kAntibhAI bI. zAhe AnuM saMpAdana karela che. A. sarvANaMdasU.ma. 15mo saiko amaracandragaNI saM. 1518 4. *vizeSavRtti (doghaTTI TIkA) 5. *karNikAvRtti 6. bAlAvabodha 7. vivaraNa 8. avacUri 1.idaM pariziSTaM zrIjinazAsanaArAdhanATrasTaprakAzita-pUjyazrImunicandravijayasampAdita-upadezamAlAheyopAdeyATIkAta: uddhRtamasti / (keTalAka sudhArA karela che.) 2. yogazataka gA. 89nI TIkAmAM A. haribhadrasUri mahArAje upadezamALAnI TIkA racyAno nirdeza che. nikti caitanya upadezamaniiiSyati ne pratacaMte A pAThanA akSara che. * A nizAnIvALA TIkAgraMtho prasiddha thayelA che.
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 [ affsamanvitA 3parezAnA ' 9. avacUri A. jayazekharasUrima. graM. 1500 kartA aMcalagacchIya A. mahendraprabhasUrina (zabdaparyAya) ziSya vidvAna kavi che. 10. *bAlAvabodha A. nannasUrima. saM.1543 graM. 1918 kartA koraMTagacchIya A. sarvadevasUrinA ziSya che. A. pradyumnasUri ma. saMpAdita zrutajJAna prasAraka sabhAthI prakAzita thayela che. 11. avacUri dharmAnaMdagaNI saM.1599 12. TIkA guNakIrtima. saM.1663 kartA tapAgacchIya sumativijayagaNInA ziSya che. 13. bAlAvabodha vRddhivijayama. saM.1713 kartA zrI satyavijayagaNInA ziSya che. A racanAmAM upAdhyAya yazovijayajIe sahAya karI che. 14. *kathAo (prAkRta) A. vardhamAnasUri ma. saM.1055 pU. municaMdravijaya saMpAdita jinazAsanaArAdhanA TrasTathI prakAzita heyopAdeyAmAM prasiddha thayela che. granthAgra 9500 zlokapramANa che. 15. kathAmAsa (prAkRta) A. jinabhadrasUrima. saM.1204 kartA zAlibhadranA ziSya che. 16. *TIkA zrIrAmavijayama. saM.1781 kartA sumativijayagaNInA ziSya che. A TIkA punarmudrita thaI che. A TIkAno gujarAtI ane hindI anuvAda paNa chapAyo che. graM. 7600 17. rAsa kavi RSabhadAsa saM.1680 *upadezamAlAnI 51mI gAthA "rosarathamUnanA'' che. tenA upara zatArthavRti (so artha) tapAgacchanA lAvaNyadharmanA ziSya udayadharmagaNie vi. saM. 1605mAM racela che. * A nizAnIvALA TIkAgraMtho prasiddha thayelA che.
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka...evo bhayaMkara samaya Avyo hato jyAre jaina tarIke janmelAMnA jigara paNa dIkSA virodhI banI cUkyAM hatAM! nAnuM bALaka dIkSA le to e kahetA ke'A uMmaramAM to dIkSA hotI haze ? bicArAe khAdhuM zuM ane pIdhuM zuM?' yuvAna dIkSA le to e kahetA ke'moja karavAnI A umare dIkSA na ja levAya.' prauDha dIkSA le to e kahetA ke'mAthAnI javAbadArI khabhe karIne dIkSA na ja levAya.' vRddha dIkSA le to e kahetA ke'A Doso tyAM jaI zuM ukALavAno ?' AvA janamAnasane pravacana, dIkSAdAna, korTanI jubAnIo Adi dvArA badalI jana-jananA haiyAmAM dIkSAnI supratiSThA karanArA dIkSAyugapravartaka pU.A. zrI vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI dIkSA zatAbdI ujavI cAlo ! ApaNe ya dhanya banIe... pU.A.zrIvijayarAmacandrasUrismRtisaMskRtaprAkRtagranthamAlA kramAGka praka than a , datto dhanada 1 4aahaabaa6eii| KILL, zAsanaziratAja sUrirAmacandra dIkSAzatAbdI graMthamAlA sAhitya sevI: 100/ ISBN-978-81-87162-92-3 KHUSHI DESIGNS Mo.09227504555